PEEVBRAHMEFEND

PECEVI

TARiHi

il

Hazrlaysn
Prof. Dr. BEfilR SITKI BAYKAL

KLTR VE TUR ZM BAKANLICI YAYINLARI : 467

1000 TEMEL ESER DZS: 82

Kapak : Grafik Studyo S

Onay

5.8.1982

gn

ve

881.0 - 1061 say.

Birinci bask, Aralk 1982

B88k says

ba<lmnhk

5000
Basmevi.

ANKARA

RAHMJETLi SULTAN SELiM HAN'IN OLU SULTAN MU-

RAT HAN'IN SAL'I'ANATI .............................................

Olaylar ve Sadraama

likin Baz Olgular zerine

Tahta kndan Sonra Meydana Gelen

.

.. .. ... .. . . ... . ... ... . ...................

Rahmetli veys Paa'nn iyilii ve Yufka

Yreklil ii zerine

emsi Paa'nn Rahmetli Padiaha tlk Kez Rvet Aldrmas

emsi Paa Hakknda Ayrntl Bilgi . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sultan

13

III. Murat Zamanndaki Sadrazamlar

Vezirler zerine

17

. . . . . . . . ... . . . . . . . .. . . . . . . .
Sultan Murat Zamannda istanbul'daki Byk eyhler zerine

28

Sadr azamlk Makamna Eriemeyen Deerli

Uurlu Zamanndaki Byk Bilginler

SULTAN MUR\,T Z."'-:'M:ANINDA.K!i: FET1'.HLER

29

VE GAZALAR

ZERtNE
Lala !Kara Mustafa Paa'nm Acem Serdarl

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Serdarn skdar Tarafna G eii .......... . . . . . . . .. . .. . . . . . . . . . . .

32
33

Van Beylerbeyi Hsrev Paa'dan Balar ve Diller Geldii .....

.
zerine

34

ldr Ovas'nda Byk Sava

35

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Keylhsrev'in Olu Menuehr'in Gelip Boyun Emesi . .

.....
.
Raim'.etli Dervi Paa'nn Kiilii zerine ....................... .
.

. .

ldr, Tmk, Hrtz ve Kelek Kalelerinin Fethi . .... .. .. .....

Tiflis

Kalesl nin Fethi

36
37
37
38

'

Levent Han'n Olu Aleksandra Han'n ita.at ......... . . . . . . . . . . .

38

Grcistan Beylerinin Kendi inanlarna.

Gre Soylar zerine

39

eki Kalesi'nin Fethi

40

Emir Han ve Daha Baka Dmanlarla Sava . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40

ama:hi Beyi Ere Han'n ve eki Beyi Ahmet Han'n Allahn

Hikmeti ile Bozguna Uramalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
-

111

42

Ere Kalesi'nin Kurulmas ttzerine . . ................... .. .. . ..... . .

42

Bablebvab, Yani Tlmurkap Kalesi'nln Fethi ........... ..... .....

43

irvan Valiliinde Vezaretle Osman Paa'nn Kalmas ttzerine

43'

irvan Vilayeti'nin Geliri ve Yazm ttzerine .... . ...... ......... .

44

Serdarn Ere'ten Dn zerine ........ ........ . ..... . ..........

45

tslam Askerinin Erzurum Klana Girmesi ................. ... .

46

Osmanl Ordusunun Dnmesinden Sonra irvan tJlkesinde Meydana Gelen Olaylar tJzerine

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

46

Eski irvan Bey'i Ere Han'n Bozguna Uratlmas ve ld

rlmesi zerine

47

Ere Beylerbeyi Kaytas Paa'nn ehit Olmas zerine ..... .. . .

47

Ere Han'n Mal ve Ailesinin Ele Geirilmesi, ran Askeri ile

Yaplan Savalar zerine
Osman Paa'nn amahi'de

. . . .

.......... ...... .. . .............. ..

Kua.tlmas ve Tatar

48

Askerinin

Sava zerine

48

Hann Kardei Adil Giray'n Dmanlara Tutsak Dmesi

.....

49

Vezir ve Serdar Mustafa Paa'nn ikinci Sava Ylnda Meydana

Gelen

Olaylar

...... ... ... . .. .......... .. ... .. . ...... .... ...... .

50

Tiflis Kalesi'nin Kuatlmas ve tindekilerin ektii Skntlar

51

tslam Askerinin Revan Ahalisini Tutsak Etmesi ve Mallarn

Yamalanas

. . .. . ......... ....... ........ .. ... . .. . ............ ....

52

Kr ah Hdabede'nin Talihsiz Ei ile Yzsz Kzkardeiin

ve Adil Giray Han'n ldrlmeleri Haberi 'zerine

. .. . . . ..

53

eytan ah Ab
' basn Koruculardan Alnas zerine ... ..... . . . .

54

anl Mehmet Giray Han'n Tatar

Dnmesi zerine

Askeri ile irvan'a

Varp

...................... . .. . ..... ............. . . ....... .......

55

..

56

Rahmetli Sadrazam Mehmet Paa'nn ehit Edildii Haberi

ttnc Vezir Sinan Pa.a'nn Serdar Olmas, Lala Mustafa Paa'nm Ba kente Dn

.................. .... .. .. .. .. . .... .. ....

Etrafa Para Saan Serdarn ran ttlkelerine Gidii

. . . . .. ... .. . ..

57
58

Serdar Sinan Paa'ya Sadrazamlk Verilmesi ve Padiah Mh-

59

rnn Gnderilmesi tJzerine

Lala Paa'nn

Gnlnn

Sevdarlktan

Atlmas ve Padiah

Tarafndan

59

Almnas

-iV-

Serdarn Tifis Ynne Gidii zerine

. .

.. .. . .. .. . . . .. . . . . .. ... . ... . ...

Belirtisi Zafer Olan Serdarn Asker Yoklama Yapmas

61

. ... .. . . . .

62

Serdarn Klamak zere E rzurum'a Dn .. .. . .. . .. . ..........

63

Sapkn ahtan Yeniden Eli Gelmesi zerine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

64

. .

ehzade Mehmet'in Snnet Dn Hazrlklar zerine . . .... . . .

Snnet Dnnn

Balamas

. . . . .. . . ........... ....... .... . . . ...

Dn Srasnda kan Olaylardan Birinin zeti

64
65

. .... .. . . . .. . .

66

Bu Snnet Dn ile Daha ncekiler Arasnda Bir Karlatrma

67

Dnyann Sna Olan Padi::hn Yaplan Bar Sorununun

Durumunu renmesi ve Sinan Paa'ya iten Elektirmesi
zerine

68

Siyavu Paa'ya Sadrazamlk Verilmesi ve Det-i Kpak'tan

Demirkap'ya Asker Gnderilmesi zerine ..................

69

. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kefe'den Demirkap'ya Kadar Kpak Bozlurndaki

Konaklar zerine

Menzil ve
70

G nderilen Askerin Gelii zerine kan Olaylar ........ . ......

71

Osman Paa'nn imam Kulu Han ile Byk Sava ...............

72

Sillstre Beyi Yakup Bey'in ehit Olmas ve Askerinin Bozguna

Uramas

73

Osman Paa ile imam Kulu Han Arasndaki

Kulu Han'n Yenilmesi

. . . . . . . . . . . .

Sava ve imam

. . . . . . . . . . . . . . . .... . . ... . .... . . ... .. . ..

73

Kimi Grcistan Beylerinin Tutsak Edilmesi ve amahi Kalesi'nin

Yapm

zerine

76

Osman Paa'nn istanbul'a Hareketi ve Yol Boyunca

Yapt

Savalar zerine

77

Ferhat Paa'nn Dou illeri Serdarlna Atanmas zerine ...

79

Revan Kalesi ve Yresindeki Kalelerin Yaptrlmas zerine ...

79

Revan Kalesi'nin Yapmndan Sonra Meydana

Gelen

Olaylar

zerine

80

ikinci Yl tinde Meydana Gelen Olaylar. Lori ve Gri'nin Fethi

80

Sadrazam Mehmet Paa'nn Olu Hasan Paa'mn Akm V'e Ganimet Almas zerine

81

tslam Askerinin Tiflis'e Var ve Aleksandra Han'n Haracn

Almalar

81

Mutlu ehzade Hazretlerinin Sancaa kmas .................... .

82

Dikke.fal Tatar Han Mehmet Giray Han'n ldrlmesi .....

82

Osman Paa'nn Bakente Gelii ve Padiahn tltifatlanna Erimesi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vezir Osman Paa'nn Gerek Huyu, Merebinin tyz

. . . . . . . . .

86
87

Yiit Osman Paa'nn Sadrazam Oluu

Vezir Osman Paa'nn tran'a Serdar Olmas

84

ve

Kastamonu'da
88

Klamas
Serdarn Kastamonu Klandan Hareteki zerine ....... .....

88

aalazade Yusuf Paa'nn aholu Kokapan Hamza Mirza ile

89

Sava

90

Tubriz Kentinde Krm ve Nedeni zerine

Beylerbeylerinden Kimilerinin tranllara Yenili: Dmeleri ze-

91

rine
Tebriz Kalesi'nin

92

Yapm

Tebriz'de Kalk ve Serdarn lm

... ... . .. ...... ... . . ........

. .

92
94

Tebriz Kenti zerlne

. ... .... ... .. . .
. ..

Tebriz'de Kalan tslam Askerinin Kuatlmas

95

aalazade Yusuf Paa'ya Serdarl'k Verilmesi ve Berat Gn98

derilmesi

Fe:'hat Pa;a'nm kinci Kez Serdarl .............................

Serdar Ferhat Paa'nn Tebriz'e Var ..........................

98

99

Demirkap, irvan, Tiflis ve Revan Kalelerinin Sava Ara ve

_
Gereleri

100

tkinci Ylda Gence'nin Fethi ve ranllarla Bar Yaplmas ...

100

aalazade Vezir Yusuf Paa'nn Serdarl ve Badat Taraf101

1arnda Yaplan Fetihler

:tkinci Ylda Dizpulan (Dizful) Fethi zerine

. .

. ......................
.

ll

nc Ylda Surhbid ve Kimi K'k Fakat Yararl Kalelerin

102

Fethi
Nihavend Kalesi'nin Fethi

.. .. ... . ..... . ..... . ..... .......... ... ....

102

Yiit Vezirin Bu Savata da Kazand Parlak Bir Gazas zerlne

...... . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... . . . . . ..... . . . ........... ..... . ...

-VI-

102

Gherdan Sultan ile C afer Paa.'run Sava ve Gherdan Fethe dip Kendine Maledii . . ...... ..... .. .... ...... ......... . .. . ....
Cafer Paa.'nn tran Askeri ile Byk Sava

103

. ..... ... . .. . .. .....

104

Tebriz'deki Askeri Ayaklanmas ve Bunlarn Krm ............

105

Cafer Paa ile 1lgiH Btnleyici Baz Bllgiler .. ........ .. ..... . . .

110

tran ile Bar Yaplmas ve olunun Rehin Olarak Gelmesi

Ferhat

Paa'nn

1lk

Sadrazaml . . .... . . ...... ..... . .. .... ...... .

111
112

Siyavu Paa'nn nc Kez Sadrazam Oluu . ... . ........... .....

113

Bosna'da Dervi Hasan Paa'mn Tutumu zerine Ksa Bilgiler

114

Bilke Kalesi'nin Fethi ve Yenihisar'n Yapm .. ........... .....

114

Devi Ha.san Paa'nn kinci Kez Dman zerine Yry

115

Kafir Taburunun 'Bozguna Uramas ..... .. .................. .....

117

Hasan Paa'nn Bozguna Uramas ve Suda Boulmas ......

117

Kafirlerin Yenihisar Kalesi'ni K atm alan

... ...... .. ... .. ..... . .

119

Siska Kalesi'nin Fethi

119

Kafirlerin Yenihisan Tekrar Kuatp Ra an Kazanmalan . . .

119

Kafirlerin Siska Kalesi'ni de Almalan

. .... .. . . .... . ...... .......

120

Yenihisar'n Yeniden Yaplmas ve Yine Dan Eline Gemesi

120

Sinan Paa'nn nc Kez Sadrazam Olmas ve Macaristan'a

Serdar Yaplmas

..... ... .......... ........ ...... ..... . ..........

120

Be iKral'nn Haracna ilikin Baz Bilgiler .... . ............ ..........

12::t

Wesprlm ve Paluta Kalelerinin Fethi .... .... ............ .. ........

125

Sihap Oullan Aasnn ehit Olmas ve Blk Halkndan Birounun Kaybolmas zerine
istoyni Belgr,:t'ta slam Askerinin Yenik Dmesi ...............

126
126

Kfufirlerin Flek, Sican Wesprim, &.botiska Ve O Yredeki Baka

Pafankalar Ele Geirilmeleri ................. ................... .. ....

123

Sobotiska Kalesi'nin Durumu zerine .... .. .... . ......... ..... .. . ....... .

129

Kafirlerin Estergon ve Hatvan' Kuatmalar ve Novi'grad Kale-

S.!'ni Almalan zerine

130

talam Askerinin Hatvan Sava'nda Bozguna Uramas zerine

131

Tata ve Samartin Adl tki Kaleciin Fethi ve Yank Kalesi'nin

Kuatlmas

134

-VII-

Yank Taburunun Yok Edilmesi ... , . . . . . . . . . . . . .. . . . . . ... . . . . . . . . . . . ... . . . . .

135

Tatar Han'nn tslam Askerine Katlmas

....................... .

137

Eflak Voyvodas Hileci Mihal'in Adanlan ve Haracnn Gelmesi

140

Yank Kalesi'nln

Fethi

141

Komran Kalesi'nln Kuatlmas ve tslam Askerinin Dn ...

142

Serdarn Kimi Kt nlemleri, Hatta Yanl ve Kt.L'lurlan zerine

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bodan Voyvodasnn Ayaklanmas ve Mustafa

144

Paa'run ehit

Olmas

146

Mihal'in Ayaklannas

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .

Rahmetli Sultan Murat Han'n Dnya

Saltanatndan

Ayrl

147
150

S ULTAN MURAT HAN'IN OG-LU SULTAN MEHMET HAN'IN

SALTANAT DNEM:t
Sultan Mehmet'ln Tahta k

151

Ferhat Paa'run Sadrazam Olmas ve Eflak Taraflanna Serdar

Atanmas

153

Budin Taraflarn Korumak iin Anadolu

Beylerbeyi Mehmet

Paa'nn Serdar Yaplmas

153

Blk Halknn Taknl ve Cezalandnlmas

Ferhat Paa'run Eflak'a

Ynelmesi ve Azledilip

154
ldrlmesi

156

Sadrazam Sinan P.aa'nn Asi Eflak lkesine Varp Bozguna

Uramas

. . . . . . .

159

Tatar Han'nm Bodan'a Geli'i ve Reayann Han'a itaat Etmesi

162

. . . . . . . . . ... . . . . . . . . .

. . . . .. . .

... . . "' . . . . . . . . . . . . .

Erde! Bey'inin Tamvar rKalesi'ni 'Kuatma s ve Cafer Paa'nn

imdada Gitmesi

162

Kafirin IDstergon Kalesi'ni Kuatmas ve tslam Askerinin Bozguna Urayp Gitmesi ......................................... .

163

Kafirlerin Estergon'da Baar Kazanmalar ve Mehmet Paa'nn

Kuatlmas

166

Kalede Sarn ve Su Durumu ...................................... .

168

Virenin Verilmesi

169

VIII

Serdar Sinan Paa'nn Azli, Lala Mehmet Paa'nn Atanmas ve

lm, Sinan Paa'nn Yeniden Vezirlii, Pad.iahn Sefere
kmas Sinan Paa'mn lm ve tbrahim Paa'nn Sadrazaml

. . . . ... . . . . . .. . . . ...... . . . . ...... . ... ... .. . .. .. . .. ...... . ........ .. . . . .

Zafere Erimi Padiahn Sefere

kmas

.. . . .. . . ... .. . . . . . . . ... . . . . . . .

17&
178:

Kafirin Hatvan Kalesi'ni Alma s, aalazade'nin nemsememesi

ve Ardan Almas
Defterdar

tbra.him

. .. . .. . .. . . . . .. .. .... .. ............. . ......... .

Paa'nn Azli ve Gecdehan'n

179'

Defterdar

Oluu

18(}

Ere Kalesi'nin

Kuatlmas

ile

Dman Taburu

180

Yaplan S..van Ayrntlar ve Yce Tanr'

nn tnayeti ile K.firlerin Bozguna Uramalar

........... .

182

aalazade Sinan Paa'nn Sadrazam Olmas

190

Sadrazamln Yine tbrahim Paa'ya Verilmesi

192

Saturcu Mehmet Paa'nn Serdarl

.. .... ........ ... .. ..... . .. .

193"

Tata Kalesi'nin kinci Kez Fethi

194

Va Sahrasnda Tabur

Sava ........................... . .......... .

194

. .

Hadm Hasan Paa'nn Sadrazam Olmas, Az Sonra

mesi,

Sadrazamln Cerrah

Paa'ya Verilmesi

Alak Kafirin Yank Kalesi' 'ni Almas

ldrl.... ....... .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Saturcu Paa'nn kinci Ylda Yapt Varat Seferi "Ozerine

anat

Kalesi'nin

V:arat'n

F ethi

..

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kuatlmas

196
196
199
200
201

Nibolu'da Hafz Hadm Ahmet Paa'nn Bozguna

Uramas

203

Budin'in lk Kuatlmas ve Kafirlerin Tespirim, Paluta ve Tata

Kalelerini

Almas

203

brahim Paa'nn Sadmzam ve Ungrus'a Serdar Olmas

Defterdar

. . . ..

208

Ekmekizade'nin Durumu zerine ... . .. . .... . .. ... .. .. .. .

209

Rahmetli Saturcu Pa!ja'nn ldrlmesi

. . . . . .. .... . ... . .. . . . .. . . ... . . . . .

Rahmetli brahim Paa'nn Gln Hallerinden Biri

. . . . . . .. . . .

210
210

Sadrazam ve Serdar-Ekrem :i:brahim Paa'nn tk Ylda Yapt

Uyvar Seferi

zerine

..

. . . . . .

Fransz Kafirlerinin Papa Kalesi'ni

indeki Macarlar

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
slamlara

Krmalar

ve

214

tbrahim Paa'run Baz .'.tyi Huylar

Vermeleri

21 2

IX

215

Bobofa Kalesi'nin Fethi

217

Kanije Ka.lesi'nin Fethi ve Bu Kale Yaknnda

Tabur Sava

218

Rahmetli Sadrazam tbrahlm Pa.a'nn lm ve Yemii Hasan

Oluu

Paa'nn Sadrazam

. . . , . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .

Alak Kafirlerin tstolni Belgrat Almalar ve Tabur Sava

'

. . .

221
222

K.firin Kanije'yi Kuatma.s ve Tanrn n inayeti ile Yenilmesi

224

tstoyni Be1grat'n Dma. IDlinden Kurtulmas, ....................... .

227

Sekel MK>ze'in Kkrtmas ile Erdel Vilayetine Gidilmesi ..... ..

228

Budln'in ikinci Kez Kuatlmas ve Pete

Eline

Ka.lesi'nin

Dman

Gemesi

231

Tatar Han'nn Gelmesi ve Peoy'da Klamas

.................
Anadolu Yakasnda Celalilerin Ortaya kmas Karayazc ve
.

Kardei Deli Hasan

235

237

K.apaas Gazanfer Aa ile Darssaade Aas Osman Aa'nn

ldrlmeleri

239

Sadrazam Yemii Paa'mn tstanbul'a Ynelme si .. ... . ........ ... .

240

Poyraz Osman ve kz Malmut'un ldrlmeleri ve teki E

kyann D!!.lmas

......................... ...... ... . ................ ........ .. .

Yemii Hasan Pa.a'nn Azli Sonra da ldrlmesi

Malko Ali Pa.a'nn 'Sadrazaml, nce

Cerrah

. . ..

.. . , . . . .

241
241

Paa'nn ve

Sonra Kasm Paa'nn Kaymakaml .......................

ranllarn Fr.sat Bularak Bara Aykr Bir Davranla Tebr.iz'i
.

Almalar

242

243

Saat HMan Pa.a'nn Serdar Oluu ve Tanrnn

Buyruuyla

lm

244

tranllann Nahevan' Almalar

244

Revan Kalesi'nln ranllar Eline Gemesi

245

Eski

Sadrazamlardan aa.lazade'nin Serdar Olmas ve Yenile-

rek

lmesi

246

ranllarn Gence ve irvan' Almalar

251

Rahmetli Lala Mehmet Paa'nn Serdarl Zamam .. ... .. . .... .. . .. .

251

Tatar Hannn Bu Seferden D n ............. ............. ........ ........

252

Celali Deli Hase.n t.tzerine

254

-X-

Adaya

Askerin

Gemesi, Dervi Paa'nn ehit Olmas ve AsU ranas

kerin Bozguna

Celali Deli Hasan'n Sonu

Ralunetli Sultan Mehmet

Rahmetli Padiahn

. . . . . . . . .

.. , .. ... .. . .. ... ..... . .....

. ... ... ... . . . . .. . ..... ............ . .......

Han'n lm

. . ..... . ..... . ........ . .

ehzadeleri zerine

Rahmet Gazi Sultan Mehmet Han'n

264
264

Sadrazamlar

zerine

Sadrazam Olamayan Vezirler

266
269

Bazlar

Kutlu Dneminde 'nl Bilginlerden

Bu Dnemdeki eyhler

266
260

. . . . . . . ... . . . . . ..

271

............... ..... .. ............ ........ ........... .......

273

SULTAN MEHMET HAN'IN OGLU SULTAN AHMET HAN'IN

SALTANAT

DNE:Mlt

. . . .... .. . ... ..... ..... .. ...... .. . .. ..

Sultan Ahmet.Han'n Tahta k

. . . .

.......... .. .......... .. . ....

Malko Ali Paa'mn Sadrazam Oluu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .... ....

Kaymakam Kasm

Paa'mn Sonu

. ..... .. . ... ... ... ... ........ . . .

274
274
274
276

Sadrazam Ali Paa'mn Serdarlk ile Gidii ve Belgrat'ta lm

zerine

278

Sadrazamlk Mhrnn Rahmetli Efendimiz

Mehmet Paa'ya

Verilmesi

279

Serdarn Estergon Kalesi'ni KUatmas ve Fethedemeden Dn

279

Erdel Beylerinden Bokayl 1tevan'n Ortaya kmas

281

E.stevgon Kalesi'nln Feth'i

283

Bokayi'nin Komutanlarndan Nemeti Krgl ila Sarho tbrahim

Paa'nn Be Dolaylarn Yama Etmeleri

289

Bok:ayi'nin Bir Komutan ile Baz 1slan Beylerinin Uyvar Do

laylarnda Yaptklar Talan

. ... . .. .... ... . .... .... .. ...........

Adalet ve Dostluun Olumlu Sonulan zerine

... . .. . .......
. . . .

Kaymakam Sark Mustafa Paa'mn ldrlmesi ve

Paa'nn .Kaymakan Olnas

290
291

Sofu Sinan

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
,

29!l

Celali Tavil'in N.suh Paa ile Sava, Nasuh Paa'nn Bozguna

Uramas

292

Saadetli Padiahn Bursa' ya Gidileri ............................. .

294

Sofu Sinan Paa'nn Azli e Hzr Paa'nn .K!ayrrnaka.m Oluu

25

Bu Fakirin Belgrat'ta Askere denek '.Datt zerine

295

-XI-

aalazade'nin lm, Nasuh Paa'run Acem'e Serdar Olmas,

Sonra da Deitirilmesi
Ralrmetll

. . . .... .... .. . .. . .. . ... ... ... ...... .. . .. . .

Sadrazamn Yeniden iran'a Serdar Atanmas

296
297

Efendimiz Rahmetli Mehmet Paa'run lm

300

Rahmetlinin Brakt Yetimler, Para ve Eyalar .... . .......... .. .

302

Ralunetli Mehmet Paa'nn Murat Paa'y Kendi Yerine Ungilrus Serdarlna Atamas ve Bunun Ban Yapmas . . . . . .. . .

304

Dervi Paa'run S;tdrazam Oluu ........ . . . .. .. . . .. . ..... ... . . . . . ...

304

Bostancba Fer!hat Paa'run te Yaka Muhafazasna Serdarl

. . ... .. .......... ... .. . . . . .. . . .. .. . .. . .. . . ... . . . . . .. . .. . ........ . .

Dervi Paa'nn ldrlmesi

Murat Paa'ya Sadrazamlk
Gnderilmesi

307
308

Verilmesi ve Sadaret

Mhrnn

. . .. . .. ..... .... . ... . . ... . . . . . ... . . .. . .. . .. . .. . .. . ... .

308

Murat Paa'nn Canbolatolu zerine Gitmesi . . . . .. . ..

309

Kalenderolu'nun Bursa Kentini Yama ve Tahrip Etmesi .. .

312

Canbolatolu'nun Durumu ve Sonu . . .. . .. . . ... .. . .. .. . ..... . . . . ....

312

Serdar

Byk Vezir Yiit Murat Paa'nn Savatan Sonra Halep'i Almas ve Orada Klamas

..... .. . ... . .... . . . . ..... . . . . .. . . .. .. . .

314

Serdar Murat Paa'nn Kalenderolu zerine Asker Yollamas

314

. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ... . . . . . . .. . ..

315

Yiit Vezirin :Lltanbul'a G idii . ... . .... .. . .... .. . . ..... .... ...... . .. .

316

Ulu

Vezirin Tavil'e

Baskn

Yapmas

ski.:dar Yakasna Gei ve Yusuf Paa'y ldrerek

lerin nn Almas

... . . ...... . . . .. . .. . . . . . . . .. . . . .... .. . .. . . ...

Yce Vezirin iran zerine Yry

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... . . . . . . . .

Vakarl Serdarn Asker Tophrken Geici

D nyaya G

Ktlk-

Dnyadan

Kalc

...... .. ... ..... .. ..................... .. ... ........ ..........

Nasuh Paa'nn Serdarlk Makamna Geii

..................... .......

. .

'316
317

Nuh Paa'nn Sadrazam Olmas v e tran ile Bar Yaplmas

..

Nasuh Paa'nn Cihan Padiahna Damat Olmas

317
318
318
319

Alemin Sna olan Saadetli Padiahn Edirne' ye Gitmeleri . ..

319

Saadetli

320

Padiahn

Yeniden Edirne'ye

Kazaklarn Sinop Kalesi'ni Yakmalar

nn

Gitmeleri

Bu

Yzden Nasuh Paa'

Katli

320

ikinci Vezir Mehmet Paa'run Sadrazam Olmas ve Revan Kalesi'ni

Kuatp

Alamadan Geri Dnmesi

XI I

........ . ...................

..

320

Halil Paa'n n Sadrazam ve tran'a Serdar Olmas ..... .. .. . . ... ....

Rahm etli

Sultan Ahmet'in Bu

Yalanc Dnya

Saltanatndan

323

lmsz Dnyaya Gmesi

Bosna Beylerbeyi Ra;hmetli tskender

Paa'nn Bodan'a Sal-

dran Kazak Taburunu Bo:z.guna Uratmas . . . . . . . . . . . ..... . . ...

ehzadeler

zerine

321

. . ... .. .. .. ....... . . ........ . .. ... . .. ... . . .... .. .. .

323
325

Betlen Galbor'un Erde! 'Krallna Atanmas ve Bu Nedenle tslam

ASkerinin

Savalar

zerine

Sultan Ahmet Han Zamanndaki

Sadrazamlk Aamasna

.. .. .... .. .. .... ... . .. ... . . . . .. . .

Sadrazamlar

326
329

Eriemeyen Vezirler

331

Sultan Ahmet Dneminde Yaayan nl Bilginlerin Bazlar . .. ...

332

Sultan Ahmet Dnemindeki Byk eyhler

334

..... ...... .. ... .. ....... ..

SULTAN MEHMET HAN'IN OOLU SULTAN MUSTAFA'NIN

TAHTA rKLI

337

SULTAN AHMET HAN'IN OLU EH!T SULTAN OSMAN

HAN'IN SALTANAT DNEM!

Sultan Osman'n Tahta

kt-

338

. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

338

Yecllkulede Tutulu Mehmet Giray Han'n Kamas ve Yakalanmas

Tahta

1o

339
Bahiinin karlmas ve Serdara

Tatar Hannn
Yapmas
!slam

Askerinin

Denizden Geii ve tran

Gnderilmesi

Topraklarna

. . .. . ..... ...... ...... ... ... .......... ......... ... .. . . . ..

Diyarbakr'dan tran lkelerine

....................... . . , .. ... . .. . .

Osmanl Askerinin Serav Sahrasna Kadar

Yapl mas

340

Hareketi v e

Erdebil'e Varan Askerin Bozguna Uramas . ........ .. ... . .. .

Savatan Sonra Serdarn Dn

340

Akn

Gidii

ve

341
343

Bar

. . . .... . .. .. .... . .. ....... ........ . . . .. .... . .. . ......... .

344

Bartan Sonra ahn Yiyecek Gndermesi ve Onayl .Ant1a.ma

Metni ile Elisinin Geri Gnderilmesi

34 5

Sofu Mehmet Paa'nn Kaymakamlktan Alnma.s, Yerine Da

mat Mehmet Paa'nn Atanmas, Sonra da Halil Paa Yerine Sad r azam Olmas

..... . .. . ..... ........ . ... . ... . . .. ... . ... .

345

.. .... . . . .. .... . ...

346

istanky!U Kaptan Ali Paa'nn Sadrazam Oluu

. .

Yiit Vezir iskender Paa'nn Dman Taburunu B02guna Uratmas

347

- XIII -

Padiahn, Kardei Sultan Mehmet Han' e hit Etmesi ........ .

350

Sadrazam Ali Paa'nn lm ve Hseyin Paa'run Vezirlii .. .

350

Rahmetli Sultan Osman'm Hotin Seferine Gidii ve Fethedeme

den

Dn

351

S UIII'AN OS'MAN'IN EHiT EDtLME Si VE SULTAN MUSTAFA'NIN YENiDEN r.rJ:HTA GE'ti

354

SUIJrAN III. 1MEHMET'iN OLU SULTAN

YEN:l!DEN TAH TA GEti

MUSTAFA'NIN

. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . ......... . . . . . . . .

363

aalazade Vezir Mahmut Paa'nn Abaza zerine Serdarl . . .

366

Badat'n iranllar Eline Gemesi

366

. . . . . . . . . . .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

tranllarn Musul'u Almalan, Arap ve Dier Airetlere Boyun

Edirmeleri ve Karkay Han' apkuna Gndermeleri . . . . . .

368

Tay Kabilesi Araplarnn iran Ordusuna B askn Yap mala n . . .

371

Kemanke Ali Paa'nn Sadrazam Oluu

. . . .. . ... . . . . . . . . . . . . . . .

371

SULTAN AHMET HAN'IN OLU SULTAN MURAT DNEMt

373

IV. Sultan Murat Han'n 'I1h:ta. :k Olaymn zt:ti

373

. .

.............

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . .

373

Tahta 'lutan Hemen Sonra Meydana Gelen Baz Olaylar . . . . . .

375

Sultan Murat Han'n Kiilii

Kemanke Ali Paa'nn ldrlmesi ve erkez

Melunet Paa'

nn Sadrazam Olmas

375

an Ykselt Serdann Abaza'y Perian Etmesi

.. . . . . . . . . . . . . . . . .

375

Serdar Mehmet Paa'mn lm ve Hafz Paa'nn Sadrazam

Oluu. Baki Paa'nn lm ve Hsrev Paa'nn Diyarbakr'a Har eketi
Grcistan
ve

Beylerinden

377

Mavrav'n

Ka:rkay

Han' l drmesi

... .... ....... ..... ............... ..... .. .

Grcistan'a itaat Ettirmesi

Hafz Paa'nn Badat' Kuatrrias ve Ba.ar:szlkla. Dn.'}li

378

380

Halil Paa'run ikinci Kez Sadrazaml

382

Dilenk Hseyin Paa'nn Asker ile Serdarn Yaruna Varmas,

Oradan Abaza zerine Gitmesi ve Sonra ehit Olmas

382

Hafz :Paa'nn Azli ve

Hsrev Paa'nn Sadrazam ve Serdar Olmas

Ahska Kalelerini Fethetmesi

. .

Erzurum ve

............ ......... . . .... ....... ..... .. ...

Deeri Yksek Serdarn Bakente Dn

. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . .

Yce Vezirin Badat'a Gitmek zere Yola kmas . ... ........ .....
.

-XIV -

383
384
385

Di.!eri Yksek

Serdar'n Gl-i Ahmer

tran lkelerini Tahribe Gitmesi

...... , . . ..... . ......

38
386

Veziri n Askeriyle Dn .. ...... ............................. ..

388

Ba- Cinan K ales i

Serdarn

zerine Gidilm esi

Oradan Hemedan' Tahribe

.. .. . .... .. .. .... .. .... . . ..

Gitmes i

Buradan Dn ve Badat'n Kuatlmas

Hille

Kalesi'ni. Yap-

Han'n Bozguna Uramas

trmas

Mihriban Kalesi'nin Feth:i ve Zeynel

Yiit

(ehrizor)

Kalesi'ne

389
389

... . ... . ...... .. . .. . . . . .

391

Asker Konulmas ve Musul Kalesi'nin Yapm . . .

391

Yiit Vezirin Mardin'de Klamas ve Erzurwn'dan Sefer Tedariki

G rmesi

392

Hsrev Pa a'nn Azli

ve

Hafz Paa'nn

Sadrazam Olmas .. . ...

393

Haftz Paa'nn ldrlmesi ve Recep Paa'nn Sadrazam Ol-

mas

393

Defterdar

Mustafa Paa'nn Yenieriaas Hasan Halife'nin ve

Musa Hallfe'nin ldrlmeleri

Sadrazam Recep

Paa'nn

Katli

ve

395
Mehmet Paa'nn Sadrazam

Olmas

398

Kudretli, Yokedici ve Daimi Olan Yce Allah'n Buyruu ile,

Yldzlarn Duru
Saadetli Pa di ahn

ve

Grnlerinden Anlalan, Etkileri

Zorbalarn Hakknd an

zetle, Revan Seferi ve Tebriz Kenti ile

Edilmesi, Padiahn
Musa Paa Hazretlerinin
Ask ere Ba

ve

Seferden Dn
Baz Gzel

Gelmeye
Bu

. ...... . ..... ... . .. . ... .

Hu'Ylar

403
400

thsanlardan Sonra Padiahn Yola kmas

407

Revan ' n Fethinden Sonraki

Davran .. . . ... .....

408

O laylar . . .... . . . . . . ....... ........ . . ... .

410

Merte Bir

Esiz Vezir Kenan Paa'nn Ahsha Kalesi'ni Al

Emir

400

Yama

zerine . ... . ...... .. . .

Rahmetli Padiahn Murata ve

Saadetli

Balam as

lkenin

399

..... . . . ..... . .

Padiah n Tebriz Ynne G idii

Gne Han'n Durwnu zerine

Saadetli Padiahn tstan bul'a

Girii

410
411

. .... ... ..... .... ..... .. .... .... . . . .. . . ..

412

.... .... ...... .. .... .... .. .......

412

-XV-

Badat Seferinin zeti

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .

413

Burc-i Acemi Diye Tannan Byk Kuleye Bu Adn Nasl Ve

rildii ttzerine

421

Fxen'klerden Kolayca Alnan ok Sayda Mal .....................

428

Padiahn Diyarba.kr'a Gelii

430

eyh

430

Rumi'nin

ehit Edilmesi

eyh Mecdeddin'in ldrlmesi Nedeni

Sultan

Mehmet

Harzemah zerine

433

... .. . .. ... . . .. ..... .. ... .. .. ... .. . .......

433

:l:ici ve Kan Dkc, Bilinsiz Cengiz'in Olltaya k ve

Yaptklarnn zeti.
. . . ...... .... .. . ......... . . ... . . . . . . .. ... . .

438

Hulag'nun Badat' Yama ve Tahrip Etmesi Halife El Mus

ta'slJlll Billal'n ehit Edilmeleri ....... . ...... .. . ... . ... .... . . . . .... ...

448

Kan

Padialn :t:stanbul'a Hareketi

454

Gazi Su1tan Murat Han'n lm

... . ........ .... ... . . .... . ...... . ... . ... . ....

-XV I-

454

R A H M E T L S U L T A N S E L M H A N' I N O (; L U

S U L TA N M U R A T H 'AN' I N S AL T AN A T I
953 yl cemaziyelevvelinin beinci gn ( 6 - 6 - 1 546) mut
luluk iinde dnyaya geldi ve 982 yl mbarek ramazannn
sekizinci aramba gn (M. 22 - 12 - 1575 ) saadetle tahta k
t. Yce babas, rahmetli kuk kardei Sultan Bayezit ile Kon
ya sahrasnda savarken on iki yan bulmutu. Hatta o sra
ra sava yerinde hazr bulunmu ve o kanl boumay Konya
Kalesi'nin burcundan seyretmiti. Sonra byk babas Sultan
Sleyman Han hazretleri torununu grmek istedi ve stan
bul'a getirterek uzunca bir sre yannda alkoydu. Yce sui
tan torunu ile konuup oyalanmaktan pek holanarak taL;
gnler geirdi. Bir zaman sonra rakamlara ve akla smaya
cak kadar bol para ve deerli armaanlarla ehzadeyi babas
nn yanna gnderdi. On sekiz yan bulunca da kendisine
Manisa sancakbeyliini verdi ve bu nedenle o srada Ktahya
sancakbeyliinde bulunan babasndan aynlarak grevi bana
gitti.
Sultan Murat, ksadan biraz daha uzunca olmak zere,
alak boylu, beyaz tenli, ela gzl, kalan ve yz kumral,
vcudu balk etinde idi. Yaradltan ok zeki, uyank ve bil
gili olup szcklerin ruh ve anlamlarn btn incelikleri ile
bilirdi. Beyit ve iirlerinde, tutum ve davranlarnda tasavvu
fa yatkn, her sz vahdet-i vcudu ispatlar nitelikte, gzel
sz syleme ve zarif yazma yetenei usuz bucaksz denizler
de yzmekte idi. Zamann ozanlarna incelemek zere gnder
dii gazellerinin ou tasavvuf vadisinde idi. Dneminde ya
ayan ozanlar da Sultan Murat'n yaradlndaki incelik ve
zariflik konusunda ayn gr paylayorlard. Osmanl lke1

lerinde, hatta Arap ve Acem memleketlerinde bulunan gzel

sesli ses sanatlar, algclar, gzel konuan, tatl anlatan,
ho oynayan ve gldren sanatlar, nbetlee arlarak pa
diahn toplantlarna katlrlar, her biri marifetini sergiler
ve avular dolusu altnla dllendirilerek sevin iinde yurt
larna dnerlerdi. Sras gelmiken bu trde bir sanatnn ho
bir akasn burada anlatalm.
Maskarann biri oyun ve becerisini sergileyip oyunlarn
bitirdikten sonra bahii verilmesine sra gelince, yok hn
karm, bugn altn istemem, onun yerine bana yz denek vu
rulmasn isterim der. Nedeni sorulunca, hele ellisini vurun
da ondan sonra sual buyurun cevabm verir. Padiah istei
nin yerine getirilmesini emreder ve tam ellinci deenek vuru
lunca maskara, durun, bir ortam var, ellisini de ona vurun
diye karlk verir. Ortann kim olduu sorulunca da yle
der: Her gn beni armaya gelen bostanc beni alp dar
gtrrken, seni ben getirdim, aldn dlnn yars benim
dir diye altnlar alr. Bugn ise denein yars onun hakk
olmak gerekir. Bunun zerine padiah, bu akadan ok hos
lanr ve sanatmn bahiini iki katna karr. Bostancya da,
elli sopay yedikten sonra, bundan byle maskaralara yle dav
ranmamasn skca tenbih eder.
Padiah,elence toplantlar yapld her gn ikindi nama
zn kldktan sonra kalkp haremine gider ve bugnn de byle
ho getii iin yce Tanr'ya krler ederdi. Padiahn kadn
lara olan dknl o kadar an idi ki, hareminde yata
na ald hasekilerin says bazen krka yaklar, bazen de
krk aard. nceleri birka yl yalnz bir kadnla, olu Sul
tan Mehmet Han'n annesi olan Safiye Sultan ile gnlerini
geirmekte idi. Ancak, annesi Nurbanu Sultan, olunun bu du
rumundan memnun deildi. Bu nedenle durmadan gzel cari
yeler getirtip oluna sunar, fakat padiah kendisine sunulan
bu hurilere hibir yaknlk gstermezdi. Sultan Murat'n kz
2

kardei Esmahan Sultan Sadrazam Uzun Mehmet Paa'mn ei

idi. Birgn bu Esmahan Sultan padiah ile bir bahede ele
nirken, esiz gzellikte iki sekin dilberi yanlarna getirtti ve
onlara biraz saz aldrd. Padiahn bu kzlara iltifat ettiini
ve eilim gsterdiini grnce, onlar

padiaha

balayp

sarayna gnderdi. Fakat Sultan Murat, btn isteine kar

n, onlarla tam kavuma gcn gsteremedi. Baka yer
lerde canl kanl, keskin bir erkek iken bu kez uyuuk, ikti
darsz bir hale dmesi nedeni aratrld ve bunun yal ol
masndan dolay deil, bir kadnn hile ve bysnden ileri gel
dii kansna varld. Durum valide sultana duyurulunca Ha
seki Sultan'n yakn olan kimi cariyeler, ikence edilmek zere
hadmlara verildiler. Baz kimselerin nikahlar altnda olan
kadnlar da getirtildi. Sonunda her ey anlald ve by bozul
du. Bylece murat dm, gnln istedii biimde zld
ve iler yoluna girdi. Ondan sonra da cariye ve odalklarn de
eri o kadar artt ki, iki yz altnlk cariye, er, drder bin
altna satlr oldu. Fakat sonunda Sultan Murat'n ar cin
sel faaliyeti yznden mesane rahatszl lmne yol at.
Sultan Murat'n dnyaya gelen erkek ve kz ocuklarn::
says ok kabarktr. lmnden hemen sonra on dokuz
ehzadesi, Osmanl yasasna gre ehitler topluluuna katl
mlardr. Kz ocuklarndan, brahim Paa ile evlendirilen
Aye Sultan'dan ve Halil Paa ile evlendirilen Fatma Sultan'
.dan baka, padiahn lmnde byk ve kk olarak yirmi
alts sa kalm bulunuyordu. Ancak sadece drt, be tanesi
bydler ve Nakka Paa, Davut Paa, Kapcba Topal Meh
met Aa ile evlendirildiler.
3

TAHTA IKIINDAN SONRA MEYDANA

GELEN OLAYLAR ve SADRAZAMA
LKN BAZI OLGULAR
ZERNE
Sadrazam Uzun Mehmet Paa rahmetli Sultan Selim Han
hazretlerinin aalarndan mer Aa ve Ferhat Aa adlarn
daki yaknlarn trl bahanelerle devletin bakentinden sr
m, belki de bu geici hayattan bsbtn ayrmt. Kimi aa
lan da, yeni padiahn tahta knda mesleklerinde dllen
dirmeyip belki hakaretle kk drm ve rtbelerini in
dirmiti. Bu nedenle padiahn yaknlar kendilerini gven
altnda grmyorlard. Sultan Murat henz sancakta iken sad
razamn aleyhine konumaktan geri durmuyor, Mehmet Pa
a'nn salnda saadetli padiahn tahta kmasn istemiyor
lard. Padiahn yaknnda olmamz ok grerek her birimizi
birer bahane ile bakentten uzaklatrr diye honutsuzlukla
rn aa vurmaktan kanmyorlard.
Bunlardan biri veys Paa idi. veys Paa, Tire kads
iken ehzade hazretlerine avlanmada arkadalk yapmak ere
fine erimiti. Kendisi her ne kadar iri yar ve didiken yara
dlta bir Trk idiyse de hkmdarlar huzurunda taknlmas
gereken edeb ve terbiye kurallarn bilirdi ve bu sayede eh
zadenin gnlne girmeyi baarmt. Bir rastlant sonucu,
tam o srada ehzadenin defterdar lmt. Durumu padiah
babasna arz edip veys Paa'y kendine defterdar yaptrd.
Bununla beraber, ehzade, teki yaknlar ile birlikte tahta
kmak zere stanbul'a gelirken, yolda Mehmet Paa'nn gi
riimi ile kendisine bir fenalk gelmemesi iin Sultan Murat'
tan gvence almt. Ayrca, Mehmet Paa'ya kar olduunu
bildii emsi Paa'nn da, yce babanza ve ulu dedelerinze.
musahiplik yapmtr, dnya ilerini iyi bilir, tecrbeli, i g
rr ve emektar, zellikle doanclkta byk bir usta oldu

undan av gezilerinde ok yararl olur gibi szlerle yeni padi

ah inandrarak, beraberlerinde stanbul'a gelmesini sala
mt.
Rumeli kazaskeri olan Kadzade de Vezir Mehmet Paa'
dan incinmi olduundan, srekli olarak tekilerle szbirli
i halinde saadetli padiaha vezire gvenmeyin, ykselttii
kiiler ya kendi yaknlardr ya da rvet ald kimselerdir,
elbette kt bir niyeti vardr diye padiahn mbarek gn
ln bulandrmadan geri kalmyordu.
Bu nedenle idi ki, padiah, herkesin ne derdi varsa bir
dileke ile kendisine bildirmesi kuralm koymu olduu hal
de, bir sre sonra halkn dilekelerine nem vermediler.
Gerekte dilekeler o kadar oalmt ki, iinden klamaz
bir durum meydana gelmiti. Hatta emsi Paa, dileke av
yapan ahiniz (1) diye bu anlamda sama bir iir de yazm
t. Her at gezintisine knda ya da camiye gidiinde padiaha,
biner, hatta ikier bin dileke sunulur oldu. Bunlarn ne okun
mas ne de cevaplanmas imkan vard. Hatta sahiplerini bul
mak bile imkanszd. Bu durum karsnda padiah hazretleri
eer bu mmkn olsayd atalarmzdan biri de yapard, bu
yola giderdi diyerek kural deitirdi ve yalnz ba ve ata
malar padiah hattna baladlar (2). yle oldu ki, verilen
buyrukfar saygnlm yitirdiler. Kenar kadlar, i sahiplerine,
yazl padiah buyruu getir demeye baladlar. O zamana
kadar padiah hatt nedir kimse bilmezdi ve halkn aklna bile
gelmezdi.
Bir rastlant eseri olarak tam bu srada sadrazam, Lala'mn
kkrtmas ile Defterdar veys elebi'nin baz yolsuzluklarn
arz ederek, teftiine padiah buyruu kartt. Denetleme so
nucunda birtakm yanl iler yapt meydana knca da
veys elebi'ye iten elektirildi. Ama padiah, birka gn
sonra ona kk- Sani (ikinci defterdarlk) makamn verdi.
Aradan iki ay gemeden de Lalazade Efendi uzaklatrlarak '
(1)

Ruk'a ikarin eder ahbazz.

(2)

Hatt- hmayun : Hatt- erif, padiahn

el

yazs ile buyruu.

badefterdarlk yine veys elebi'ye verildi. Bu kez badefterda

rn tezkereleri srekli olarak padiaha gnderilir oldu. Baz ma
kamlarda da yine onun teklifi ile verilmeye baland. Kadza
de'nin teklifi ile de baz beylerbeylikler, sancakbeylikleri ve
aa derecedeki kadlklarn verildii de olurdu. Szn ksas,
bylece grevli atanmas iin daha nce bir tek kap varken
imdi daha birok yerde kaplar ald, yeni yeni makamlar
tredi.
Cmertlik ve ikramda esiz bir saygn kii olan Budin
valisi rahmetli Mustafa Paa, gerekte sadrazamn amca olu
olduu iin, ama grnte Budin sarayna ve baruthanesine
yldrm dt gerekesiyle, stanbul'dan mir ahur Ferhat
Aa gnderilip katlettirildi. Bu kadar ile de yetinmediler:
Nianc Feridun Bey'in grr gz ve tutar eli yerinde olan
kethdasn astrdlar ve kendisini kentten dar srdler,
Hsrev Paa'nn kethdasyla Sinan Aa'nn ikier yz ake
.
lik zeametlerini gelirleri krkar, ellier yk ake tutar diye,
zerlerinden _alarak padiah haslan arasna kattlar ve kendi
lerini grev d braktlar. Ayrca, yirmi drt yaknnn da bu
biimde zeametlerini alarak padiah haslarna eklediler ve
yerlerine verimsiz haslardan, timar ve zeametlerden verilme
sini buyurdular. Defterdar veys elebi de, sadrazam kasde
derek, grsn bakalm, padiah yaknlarna yaplan ihanet
kendi adamlarna olunca ho bir ey midir diye dolayl yollar
dan onu inelemekten geri kalmyordu. Ama rahmetli sadra
zam, bu kadar ihanete uramasna karn kendisi hi dei
mezdi ve daima padiahn istedii gibi davranrd. Dman
larnn temelsiz iftira ve uydurma sulamalarn, onun sa
lam tutumu, inanc ve davranlar yalanlard. Ayn zamanda
o, son derece doru ve dzenli konuan byk bir devlet ada
m idi. Ne zaman huzura ksa ona yaplm olan hakszlk
ve eziyetlerden pimanlk duyduu padiahn halinden belli
olurdu.
6

RAHMETL VEYS PAA'NIN YLG VE YUFKA

YREKLG ZERNE
Mustafa Paa idam olunduu zaman Budin beylerbeylii,
Badefterdar veys Paa'ya verildi. Bu fakir o vakit ok k
k idim ama hayal meyal hatrmdadr. Bir rastlant eseri
olarak, o sralarda lm ve yaamn yaratcs olan yce Tan
r'nn buyruu ile iyi yetimi iki z kardeim ayn anda l
dler. Bylece birinin zeameti, tekinin de on alt bin akelik
timar boald ve rahmetli babam, veys Paa'ya varp sz ko
nusu zeamet ve timarn kendisine verilmesi iin yalvarr ve
bin be yz kuru da ba sunar. veys Paa da babamn
isteini yerine getirir. Rahmetli babamn kendisinden dinle
dim : O gece yatsdan sonra, kapclar blkbas, verdii
keseleri birka adama ykleyerek olduu gibi geri getirdi. B
lkba, bunlar devletli paa yine size gnderdi dedi. Ba
mz alnmadndan her halde timar ve zeametlerin baka bi
risine verilmi olduunu sanarak, sabaha kadar gzme uyku
girmedi. Sabah erkenden huzuruna vardm. Ayana yzm
srerek yalvardm, ocam sndrme, beni azl ateinde yakma
dedim. Ne oldu, zeamet ve timar verdik ya diye buyurdu
lar. Her halde sultanm, bamz geri evrilince bakasna
verilmitir sandm dedim. Bunun zerine rahmetli, yok val
lahi, verdiimiz szden dnmedik, senin iki yiit olun git
sin, ben de bu kadar maln alaym; bu kadar insaniyetsizlii
kafir bile yapmaz. nsaf ettim ve akeciini gnderdim kar
ln verdi. nsaf olunsun, bu zamanda bu denli ltfeden
kimse bulunur mu ? Yce Tanr onu rahmetlerine bosun,
ltuflar karl olarak cennet ile dllendirsin. . .
EMS PAA'NIN RAHMETL PADAHA LK KEZ
RVET ALDIRMASI
emsi Paa'nn padiaha rvet aldrdm ve bununla bu
devletten Kzlahmetli'nin cn aldm dedii, halk arasnda
7

ok yaygn bir szdr. O zamandan beri bu sz iitmemi

kimse kalmamtr, dense yeridir. Rahmetli tarihi Ali Efendi
kitabnda olay yle yazmtr:
Bir gn emsi Paa'nn zel dinlenme odasnda oturu
yordum. Saadetli padiahn huzurundan kan emsi Paa se
vin ve nee iinde geldi ve kahyas olan Kou Kethda'ya
bugn Kzlahmetlilerin cn Osmanoullarndan aldm. On
lar bizim ocamza su dktkleri gibi ben de onlarn ocan
sndrecek bir balang dzenledim dedi. Kou Kethda'y
bir sknt bast ve bunu nasl yaptn sorduunda emsi Pa
a'nn cevab yle oldu : Rveti tattrdm. Hatta lcrk bin
altn gibi byke bir lokma idi, yutturdum. Bundan sonra
onlar rvet almaktan geri durmazlar ve rvet ile devletleri
tutunamaz, batar dedi. Byk bir ferahlk ve kvan iinde
idi. Ben de hatrladm bir bilgiyi aka yerine anlattm : s
lam devletlerinde ilk rvet, soyundan gelmekle vnd
mz Halit bin Velid ile balamtr. yle ki: Halit bin Velid
Hazret-i Osman zamannda hasmndan nce halifenin huzu
runa girebilmek iin kapcnn eline iki altn sktrd. slam
devletlerinde ilk rvetin bu olduu byklerin szleri ile is
patlanm olup baz tarih kitaplarnda da aka kaydedil
mi bulunmaktadr. Siz de byk atalarnzn yolundan git
mi ve onlarn kt rneklerine uymusunuz dedim. ok aln
d ve biraz durup ban sallayarak ok bilirsin Ali dedi.
EMS PAA HAKKINDA AYRINTILI BLG
emsi Paa anl padiaha msahiplik etmi ve avlan
ma gezilerinin ounda hkmdarla birlikte at srmek ere
fine erimiti. Bu nedenle, hi de hakk olmad halde, bu
derece sahte bir' ne kavumutu. Onun tutum :ve davranla
rndan biraz ayrntl sz edersek ho karlanacamz umu
lur :
8

emsi Paa'nn hal ve hareketleri laubali, davranlar

gln ve merebi elendirici, nedimlere zg tatl laf etme
sini, kibarca sylemesini bilen ve ok da eli sk bir adamd.
Birka anlam ieren szcklerle konumaya zenir, onur ve
utanma duygular zayf idi. iir yetenei de ne vlecek kadar
iyi, ne de bsbtn batrlacak kadar kt idi. Vikaye (3) yi
iir yoluyla kaleme alm ve kendi el yazs ile olan bir ns
hasn rahmetli Ebussuud Efendi hazretlerine imza ettirmi.
Be yz beyit kadar olan bu yazmay stanbul'da bir dellaln
elinde grdm. Rahmetli Ebussuud Efendi'nin mbarek im
zalar erefine onu krk akeye satn aldm ve hala elimdedir.
Ne kadar deerli olduu fiyatndan da bellidir. Kendisinin ya
am yks, tutum ve davranlar, ailesi ve kkeninin Halit
ibni Velid'e dayand anlatldndan iirin bu paralarn
kitabmza aldk :
ems olsam n'ola cihanda ferid
Cedid-i a'lam Halid bini Velid
Hi manendi yok dilaver idi
Sanki bezm-i vegada ejder idi.
Ka'be'nin fethine odur badi
. Askere daim ol durur hadi
Halid'i her zaman Resulu'l-Lah
Gricek derdi ite seyf'l-Lah.
Cenk iinde kime uzatsa sinan
Can verir sinesinden umaa can.
Halid'in olu Nur-idin-i ehid
Olmu idi cihan iinde vahid.
Nur-i din olu idi emseddin
Byle yazm kitaba ehl-i yakin.
Olu idi o serverin Ya'kub
ekl-i Yusuf'da bir gzel mahbub
(3). Sadr' - eri'a.'nn nl fkh kitab olan Hidaye'ye yapt aertert.
Anlalan emsi Paa onu i'ri yoluyla. t'lirkeye e'Yirmitir.
9

Sonra Ya'kub'un olu oldu Ali

Andan olmu idi Bayezid-i Veli.
Olu sfendiyar onun ey yar
Kastamonu'da eylemi idi karar.
Olu sfendiyar'n brahim
Bir olu verdi ona dahi Kerim.
Kzl Ahmed idi ann nam
Alm idi cihandan ol karn.
Ahmed'in oludur benim pederim
Benim onlardan zgedir hnerim.
Nam- paki Muhammed Mirza
Dar- huld ire server-i heda.
Halid'de kt silsile ile peder
Al-i Osman'a mntesib mader.
Bendesiyiz biz Al-i Osman'n
nkraz olunca devrann.
ki ferzend-i ercmendiz biz
Halk arasnda serblendiz biz.
Adm Ahmed drr benim amma
emsi Paa dahi denirse n'ola.
Mustafa'dr b iraderin nam
te geldik geirdik eyyam.
Zahiren bir grnmeziz ikiyiz
Biz biriz nitekim beyim diriyiz.
Al-i Osman'dan Muhammed Han
Tahtgaha clus ettii an.
Ceddimiz bende olmu ol aha
Hizmet etmi varp

ordugaha.

Can u dilden olup ann kulu

Bile 'alm varp Sitanbul'u.

10

eh Sleyman'a erdi n devlet

Eyledi ben kuluna ok himmet.
Ben fakir u hakir u bi-are
Derh iinde gezerken avare.
Oldu Sultan Selim' den himmet
Nagihan geldi bama devlet.
Nameler gnderip efaat ile
Beni arz etti istikamet ile.
eh Sleyman etti ihram
Alverdi kemineye am'.
Nice yl anda eyledim hizmet
Bana yar oldu devlet u izzet.
Mansbm Rum'a ettiler tebdil
Anda namusum eyledim tekmil.
Olup anda inayet-i sultan
Anadolu'yu ettiler ihsan.
Sadr-i izzetde menzilim buldum
Mir-i miran- Rum oldum.
Nice ma'zul u haste u bi:mar
Bu cevabmla buldular timar.
Vermi idim kaza-y hakka rza
Eyledim nice nice ceng gaza.
Askerin oldum anda serdar
Bile feth eyledim Sigetvar'
Geinirken bu halle nagah
Azm-i ba-i cinan eyledi ah.
Ya lahi makamn nur et
Ruhunu rahmetle mesrur et.
Tahta geti gelip eh-i alem
Gussal diller oldular hurrem.

11

Bendeyi grdler ki pir olmu

Gl-i mr hazan ile solmu.
Oturak ettiler bize ihsan
Pir yerine geldi taze civan.
Eyle Sultan Selim Han'a dua
Farzdr padiaha medh sena.
Geri Ebussuud Efendi - yce Tanr onu rahmetlerine dal
dra - mbarek imzasyla paann manzumesine ekledii yazsn
da usta hoca, sekin air, tpk sultann lkelerinde

beylik

ve vezirlikle hkmeyledii gibi, irfan lkelerinde de erdem ve

beceri bakmndan meliklerin meliki diye vasflandrmakta
dr. Ama bylece o, nazik ve zarif bir eda ile paann cahilli
ini aa vurmu, hatta sergilemitir dense geree

aykr

dmez. emsi Paa manzumesinin girii :

Besmeleyle olur inayet-i Hak
sm-i zatn bize hidayeti ok
diye balam imi. Ebussuud Efendi ise ikinci dizeyi

silip

yerine :
Hamdeleyle bulur shan revnak
diye yazd o nshada grlmektedir. Bundan baka galiba
otuz krk yerde ayn surette baz szckleri silip, baz yerle
rinde de yazm dzeltmeleri yapm bulunmakta ve altn im

za ederek yle bir tezkere gndermitir :

Besmeleyle olur inayet-i Hak
Hamdeleyle bulur shan revnak
sm-i zatn bize hidayeti ok
Lutf iradna nihayet yok
diye nazmolunmu iken, tekrar zerine ileme sanatna uyul.
mu ve Mhelhil'in ( 4 ) kz kardeine gnderdii tarzda, her
beytin birer dizesi yazlarak galiba bize imtihan iin gnderil-

(4:).
12

Mhelhil

Byk Arap airi tmrelkays'n unvan.

mi olduu anlalr. Younlaan ve st ste ylan iler ne

deniyle bu gibi gizli simgeleri sadece

bir iaretle anlamaya

g ve mecal kalmamtr. Bizi, gcmzn yetmeyecei olur

olmaz tekliflerden korunmaya himmet buyurasn.
Ebussuud -Tanr onu balasnSuretini verdiimiz bu tezkerede zorunlu olarak Mhel
hil sz geti. Her ne kadar ok tannm bir san olmas do.
!aysyla burada aklanmasna gerek yok ise de Ebussuud Efen.
di'nin bundan ne kastettiini burada anlatmak yerinde olur.
Ksacas yledir :
nl Arap airlerinden

Mhelhil adnda erdemli

ozan, bir dmannn eline der.

bir

ldrleceini anlaynca

dmanna o anda yazd u dizeyi kz kardeine ulatrmas

n

vasiyet eder :
Ya benate'l-hayy en ebakuma
Kz kardei ok zeki ve anlayl olduundan szn geli

ine gre beytin ikinci dizesinin onu ldreni ldrme ii.ri

verdi ikimize olmas gerekir diyerek adam zamann ynetici
sine yakalattnr. Yaplan aratrma ve incelemelerden

sonra

hatunun kavraynda isabet bulunduu ve o herifin Mhelhil'i

ldrd meydana kar.
SUTAN III. MURAT ZAMANINDAK SADRAZAMLAR

Uzun Mehmet Paa : Yce vezir, Sultan Sleyman Han

zamanndan beri sadrazam idi. O padiah dneminki byk
''ezirler arasnda

Mehmet . Paa'mn yaam yks

ayrntl

olarak anlatlmtr.

Sadrazam Ahmet Paa : Bu vezirin hayatndan da daha

nce sz edilmiti. Rahmetli Uzun Mehmet Paa'nn yerfre
sadrazamla gemiti. Sanki

ecelinin yaklatn ve

geici

devletten nasibi kalmadm anlam gibi tam bir adalet

ve

13

insaf zere hareket ederek, hibir zaman rvete eilim iltifat

gstermedi ve kendisinden ncekilerin yoluna sapmad. Drt
ay sadrazamlk ettikten sonra mesane hastalndan Hakk'n
rahmetine gt.

Sadrazam Koca Sinan Paa : Arnavut soyundan, ok zen

gin ve byk bir vezir idi. ehzade Sultan Bayezit zamannda
Erzurum beylerbeyi iken ran'a kamakta olan ehzadeyi ya
kalamad, hatta ona mal ve mh verdii suuyla idam olu
nan Ayas Paa'nn kk kardei ve Mahmut Paa'nn aabe
yisi idi. Msr, am ve Halep gibi sekin eyaletlerde valilik yap
tktan sonra vezirlie ykseldi ve Yemen ile Aden'in fethine
gnderildi. Sonra ran'a serdar iken sadrazamla getirildi.
Be kez sadrazam, be kez de- lks zafer olan askere- serdar
oldu. Sultan Selim Han dneminde Yemen, Tunus ve Hulkul
vad serdarlnda bulunarak bu lkeleri fethetmek baarsn
gsterdi ve kalp huzuru iinde stanbul'a dnd. Sonra ran'a
serdar olunca geri sadrazam da oldu ama bu kez bo yere
vard ve dnd, bir i gremedi diye sadrazamlktan alnd.
Fakat biraz sonra ik!tidara geerek Ungrus'e serdar oldu. Bi
rinci yl iinde Wesprim ve Paluta kalelerini ald. kinci yl
Yank Kalesi kasnda olan dman taburunu bozguna u
ratt, Yank, Tata, Papa ve Simartin kalelerini ald. Ba kald
ran Eflak beyi zerine serdar oldu ise de yenilerek geri dn
d. Bu olaylardan her biri, sras geldike inallah ayrntlar
ile anlatlacaktr.
Koca Sinan Paa bencil ve kendini beenmi bir adam
idi. Bo laf etmede cokun ve takn bir tarz vard. Malnn
okluu dolaysyla halk onu, simya (5) bilimini renmi bir
adam sanrd.
Sadrazam Siyavu Paa : Rahmetli Sultan Selim'in ok
sevdii ve beendii bir yakn olup bakapc ba ve byk
mir ahur olduktan sonra yenieriaas daha sonra Rumeli
( 5)

14

Simya, ya. da Alemi : Baya madenleri altn madenine evirmeyi

ama edinen bo bir ura.

beylerbeyi oldu. ok gemeden vezirlik rtbesine erierek Si

nan Paa'nn yerine ilk kez sadrazamla geti. Toplam kez
sadrazam olduktan sonra emekli iken vefat etti.

Hrvat so

yundan, tutum ve davranlarnda lml, rvete eilimsiz fa.

kat doru sze inanan bir devlet adam idi.

Sadrazam Osman Paa : Rahmetli zdemir Paa'nn o

ludur. zdemir Paa'nn Msr'daki erkez kalntlarndan ol
duu, Vezir Sleyman Paa Yemen, Aden, Diyu ve Daman fet
hine giderken paann gemisine at ile birlikte bindii, yukarcl.
Sleyman Paa'nn gazalarndan sz edilirken

anlatlmt.

Annesi de Abbasi halifeleri soyundan iffetli bir kadn idi.

Osman Paa on dokuz yanda iken Msr'da blkaa
s olmutu. Sonra Msr beyleri arasna alnarak Emir-i hac rt
besine eriti. Ya henz yirmi bei

bulmutu ki, babasnn

fethetmi olduu Habe eyaletine beylerbeyi oldu. Sonra, bir

iki kez, mutahhar- Leng ve Zeydi mezhebinde olan bir nice
dili bozuklarn musallat olmalar zerine, Yemen lkesi valili
ine atand. Yce Tanr'nn yardm ile Yemen lkesini onla
rn elinden kurtard. Birka kez Lahsa'ya ve B asra'ya beyler'
beyi olduktan sonra Diyarbakr valilii de yapt. En sonunda
vezir olarak irvan'da kald. Oradan Demirkap diye tannan
Bablebvab' fethetti ve sonra Kpak l zerinden Krm'a
oradan da Kefe'ye geldi. Orada ayaklanm olan Krm hanna
cezasn vererek stanbul'a dnd ve bir hafta ikinci vezir ola
rak kaldktan sonra sadrazamla ykseldi. Ancak bir, iki ay s
tanbul'da kalabildi. Henz k balarken kalkp Kastamonu'ya
gitti. Orada askeri toplayp ilkbahar gelince ran zerine y
rd ve Tebriz'i fethetti. Tebriz'de bir kale bina ederek Hadm
Cafer Paa'y beylerbeyliine atad. O srada dnyaya gzle
rini kapad. Yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun.

Sadrazam Hadm Mesih Paa : Sultan Selim Han tahta

ktnda kilerciba idi. O gnlerde padiah kilerinde yangn
ktndan, baz ara ve gereler tedarik etmesi iin Msr va-

15

!iliine gnderildi. Halk onu bu mevkie layk grmeyerek ileri

geri konumalar oldu ve sylentiler kt. Ama Mesih

Paa

Msr'a varnca tam bir adalet ve insaf zere vilayeti be

yl

sre ile yle gzel ynetti ki, kendisinden ncekileri unutturdu.

Sonra stanbul'da vezir oldu. Daha sonra, Osman Paa serdar
olunca, sadaret

kaymakamlna

getirildi. Osman

Paa'nn

lm haberi zerine sadrazamlk ona verildi. Bu grevinde de

ok baarl oldu. Hkmet etmede ve karar vermede o de
recede bamsz idi ki, icraatnda kestirme yoldan yrr, tek
bir szden fazla sylemez, i sahiplerine ya msaade eder, ya
da etmezdi. Bir kez daha karsna gelseler, hadi yr he
men seni uzettim deyip sz uzatmazd.
Mesih Paa, reislkttab Hamza elebi'nin yerine Kk
Hasan Bey'i atamak istedi. Fakat padiahlk katndan

buna

msaade olunmad. Bir, iki kez bu teklifini tekrarlaynca, Sam

gereken, bizim atadmza grev yaptrmaktr buyruu kt.
Bunun zerine, bana doru yolda

yardmc ve yar olmayan

kiiyi kullanamam; sz gemeyen vezirlerden olmay da is

temem diyerek emekliliini istedi. Bu geici dnyadan
nceye dek emekli

kald. Sadrazamlk bir kez daha Siyavu

Paa'ya verildi. Mesih Paa stanbul' da bir cami yaptrmtr

-.,e baz hayr eserleri de vardr. Yce Tanr'nn rahmeti zerine
olsun.

Sadrazam Ferhat Paa : Arnavut soyundand. Ama akll,

salam, imanl onurlu bir devlet adam idi. Mir ahurluktan
yenieriaas, sonra Rumeli beylerbeyi ve vezir olup Osman
Paa'dan sonra ran'a serdar oldu. ilk ylnda Tebriz Kalesi'ni,
baz kuleler ekleyerek pekitirdi. Yeni fethedilen teki kale

lerin de yiyecek ve daha baka ihtiyalarn gereince tamam

lad. kinci ylda Gence eyaletini fethetti ve ran ah ile bar
yapp ahn kardei olu Hasan Mirza'y rehin olarak stan
bul'a getirdi. Sinan Paa'nn yerine sadrazam oldu ve sonra
azledildi. Sinan Paa Ungrus'e serdar olunca sadaret kayna-

16

kamlna getirildi. O srada Sultan Mehmet Han tahta kt

ndan yeniden sadrazam oldu. Asi Eflak beyi zerine serdar
olmu iken Sinan Paa gelip yerine hem sadrazam, hem de ser
dar oldu ve katline padiah buyruu ile adam gnderildi. Fer
hat Paa da stanbul'a gelip bir sre gizli bir yerde

barnd.

Sonra bahesinde oturabileceine izin kt. Fakat Sinan Paa,

onun vcudunu ortadan kaldrmaya karal idi ve bunu ger
ekletirmek iin _elinden geleni yapt. En sonunda, bir

gn

bostancba, Ferhat Paa'y bahesinden alp Yedikule'ye g

trd ve orada katletti. Yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun.
SADRAZAMLIK MAKAMINA EREMEYEN DEGERL
VEZRLER ZERNE

ikinci Vezir Lala Kara Mustafa Paa : Bosna kkenlidir

ve Sokolovi adndaki tannm aileden

gelmektedir.

Vezir

Deli Hsrev Paa'nn kk kardei idi. ehzadeler savanda

lala olduundan, hakkndaki ayrntl bilgi Sultan Sleyman
Han zamanndaki vezirler arasnda verilmi

bulunmaktadr.

Rahmetli Sultan Sleyman Han'a alt yl sreyle hassa

ber

berbal yapmtr. Sonra, Sultan Selim Han zamannda Kb

rs'n fethine serdar olup da bu aday tmyle fethetmitir.
Daha sonra ran'a serdar oldu ve irvan, Demirkap, Tifs ve
Kars kalelerini fethetti. aldran sahrasnda, kalabalk askerin
banda Tokmak Han zerine gelince, etin bir savaa tutua
rak onu bozguna uratm ve telef etmitir. Gazi bir sava,
salam yapl, arbal, hayrat ve iyilii ok olan bir devlet
adam idi. Erzurum'da, Ilgn ve am'da ve buraya yakn Man
zara kasabasnda cami ve imaretler onun hayr eserlerinden
dir.
Anlatldna gre Mustafa Paa, bir gn Sultan

Eyubi

Ansari hazretlerinin trbesini ziyarete gider ve gmlmek iin

orada kendine bir yer seer. Derhal mtevellisi ile pazarlk
edip parasn deyerek sevin ve nee iinde iftliine varr.

17

vey ocuklar olan Ferhat Paa'nn oullar ile sohbet eder

ken on yedi gnlk mr kaldn syler. Onlar da, neden
byle durup dururken fal ayorsunuz diyerek onu biraz avut
maya alrlar. Koca Paa tamamyla

bunad, samalyor

derler. Tam on yedinci gn bahesinde sapasalam otururken,

kendisinde bir lm belirtisi duyar ve acele ile kkne gider.
Oraya varr varmaz da ruhunu teslim eder. Ya yetmii akn
bulunuyordu. lm 988 yl cemaziyelahiresinin yirmi bein
ci gnnde (M. 19 - 8 - 1 579 ) rastlar. Yce Tanr'nn

rahmeti

zerine olsun.

Vezir Cafer Paa : Sigetvar seferinde rahmetli padiahn

silahtar idi. Yazs saadetli padiahnkine benzediinden, Sul
tan Sleyman'n halsiz ve hasta zamanlarnda, lmnden
sonra da sadrazamn onay ile, padiah hatlarn o yazard. Sr
saklamak hususunda sadrazama yardmc olurdu. Padiahn
lm zerine ortaya kan durumda tam istenildii gibi tutum
ve davranian ile Sadrazam Mehmet Paa'nn gzne girmi,
sonra da ona damat olmutu. Kapcbalktan yenieriaal
ma ykseldi. Ama Sultan Selim Han dneminde kan byk
stanbul yangnnda yenierilerin beceriksizlikleri nedeniyle
azlolundu. Sonra Rumeli beylerbeyi, ok gemeden de vezir
oldu. ok etin ve arbal bir devlet adam idi. 995 (M. 1 586 1587 ) tarihinde Tanr'nn

rahmetine eriti.

Yce Tanr'nn

rahmeti zerine olsun.

Vezir Mehmet Paa, Maktul Beylerbeyi : Ermeni soyun

dan idi. Doanclkta byk bir usta olan Bein olu Kaya
Bey'in olanlarndand. Bu da doanclkta yetkin bir usta
olduundan, Kaya Bey tarafndan baka balar ile birlikte
armaan olarak saadetli padiaha gnderildi. Padiah hazret
leri de onu, ava ok merakl olup

sancakbeylii grevinde

bulunan gen ehzadeye yollad. ehzadenin hizmetinde Kara

Mehmet diye

tannrd. Sonra,

ehzadeye padiahlk nasip

olunca; Mehmet de doancbala atand. Dar knca sra18

syla akrcba, byk mir ahur yenieriaas, Rumeli bey

lerbeyi oldu. Padiaha damat aday olan brahim Paa, Kara
Mehmet'in doancl yannda sohbetinden de ok holanr ve
onu beenirdi. Paa Msr'a giderken Mehmet'i de yannda g
trmek istedi ve padiahtan izin ald. Gerekte o, ll konu
an, aka ve nkteleri ok gldrc ve cana yakn davran
lar olan, her haliyle hi skmayan bir adamd. Bu zellikleri ile
pa rli5ah onu grnce ok holand ve kendine musahip edindi.
Sonra, her halde fazla yz bularak, byk atalarnz zamann
da Rumeli beylerbeyleri yalnz balarna arza giregelmilerdir
diye teki vezirlerden nce arza girmek isteminde bulundu.
O srada Sadrazam Osman Paa Tebriz'in fethi seferine
kyordu. Beylerbeyi Mehmet Paa'nn padiah katndaki say
gnln grerek, kendi adna baz ileri, arza onu vekil etti.
Sylendii gibi, yalnz bana arza girmesine msaade ald.
Bunun dnda hasodalklardan biri ile evlendirilerek birok
bakmdan padiaha yaknl artt. Fakat Mehmet Paa bu
kadar ile yetinmeyerek btn ilere karr oldu. Sadrazam,
kazaskerler ve deftedarlarn arzettikleri sorunlarn tam tersi
ni ileri srp onlar yalanc durumuna sokard. Msr'dan d
nerek padiaha damat olan brahim Paa yetimesine bu kadar
emek verdii Mehmet Paa'yla anlaamaz oldular. Dostluklar
dmanla dnt.
Bu srada para dzeni o kadar bozuldu ki, bir akeyi dr
de bldler ve noksan olduu aka grld halde bozuk
akeyi hazineye kabul ettiler, grevlilerin deneklerini bile bu
dk ayarl paradan verdiler. Yenierilerden ve blk aala
rndan yaknanlara, ne yapalm, bu paralar beylerbeyi toplad
dediler. Padiah katna birok dilekeler sunuldu. Narh ve para
deeri o dereceye geldi ki, halk al - veri edemeyecek bir duru
ma dt. Hatta Osmanl lkeleri genel bir kargaalk iine
sapland denildi. Neden sonra, beylerbeyi Mehmet Paa ileri
ni dzene sokmakla grevlendirildi. Bu nedenle, hazineye bin

19

yk akeyi akn para gereklidir diye reayaya ve timar sahip

lerine akeler salnd ve drt yana gayet sert buyruklarla tah
sildarlar gnderildi. Bu srada, kapkule deneklerinin de hazi
neden verilmesi gerektiinden, yenieri blklerinden , drt
bin adam padiah divanna geldiler ve yaygnlaan bozukluk
lar beylerbeyinin ( Mehmet

Paa'nn) fesat ve hiylelerinden

domaktadr, biz ulufe istemiyoruz onun ban isteriz dedi

ler. Her ne kadar vezirlerle kazaskerler araya girip tatllkla
yattrmaya aba gsterdilerse de bir yarar olmad. Padiah
tan ne istiyorsalarsa verin, tek Mehmrt Paa'nn ba kurtul
sun diye buyruk kt. Bylece

i hazineden karlan para

keseleriyle divan alan doldu. Asiler ise ayak direyip her kim
bu paralara elini srerse ldreceklerini sylediler. Saadetli
padiahmz btn kullarndan geip onu yelerlerse, biz de kul
larn yeleyecek bir padiah isteriz diye kimisi dolayl olarak,
kimisi de aktan aa bu korkun szleri defalarca duyurdu
lar. Toplu olarak varp Mehmet Paa'y zorla vezirler arasndan
aldlar, doruca siyaset meydanna gtrdler ve bam kesti
ler. Tarih 997 (M. 1 588 - 89 ) idi. Arkasndan, sadrazamn yakn
diye zavall Defterdar Mahmut Efendi'yi de saklanm olduu
yerden karp, susuz ve gnahsz olarak, aksakaln haksz
yere kana buladlar Sipahiden ve bakalarndan, onun adm
anan kimse yok idi. Srf garezle yaplm bir hareket sanlma
sn sadece beylerbeyinin ortadan kaldrlmas ama deilmi
densin diye onun da kann aktmlardr.
Hibir ilgisi olmad halde padiaha bu kanaat gelsin diye
bu zulm ve hakszlk ilenmitir. Ama saadetli padiah Os
manl Devleti'nde o zamana kadar hi grlmemi byle garip
bir olayn kendi zamannda

meydana gelmesinden o kadar

znt duydular ki, saltanatn

erefi uruna d patlad ve

kendini helak edecek duruma geldi. Mbarek ban ap, bel

ki gzyalar da dkerek, asi yenierilere (blk halkna) bed
dualar ettiler. Vezirlerin hepsini ldrmediklerine

20

pimanlk

duydular. Sonra ne zaman bu olay ansalar, ne gariptir ki, fr

sat karmz diye yazklandlar.
Cce Cafer Aa ki padiahn has nedimi ve pidaah haremi
ne girmi bulunmakla en yakn adamlardan biri idi. Sultan Meh
met tahta kt zaman saraydan karlnca bir tr yaknl
olan Sadrazam Lala Mehmet Paa'ya snmt. Ondan dinledi
ime gre padiah hazretleri o gn ve ertesi gn harem daire
sine dnnce hemen . algclar ve arkclar, gldrcler

ve

maskaralar getirttiler ve o kadar ok elendiler ki, her zaman

kini kat kat ayordu. Bu srada, sz sylemeye izinli olan kim
selerden biri, yce Tanr'ya krler olsun, dn birka edep
sizin yaptklarndan padiahmzn znt duyduunu iittii
mizde ok merak etmitik. Btn dmanlarnz zlsn, im
di onlar ettiklerine pimandrlar dedi. Bunun zerine padi
ah hazretleri, dorudur, epeyce zlmtm ama birka za
mandan beri iimde bir duygu vard. En etin dmanmz olan
Be kralndan iki yllk hara geldi. Dmanlkta ondan da
etin olan ah da, rehine olarak kendi yeenini ve balar yo
lad. Elbette felek her zaman murada uygun olarak dnmez.
Devletimize bir yerden bir zarar geleceinden korkardm, yce
Tanr yardm etti ve bu olay ile badireyi atlatm olduk. D
manmzdan deil, birka kendini bilmezin yaptklarndan ac
ektik ve iimi burkan o tehlike duygusunu bu kadarla kaldr
m olduk buyurdular.
Laf laf at. Az grlr bir olay olduundan istemeyerek
sz uzattk. imdi yine konuya dnelim. O sapkn topluluk
byle aklszca bir i yaptktan sonra zavall beylerbeyinin ba
n top gibi ayaklar ile yuvarlayarak Atmeydan'na kadar s

rp gtrdler. Bir trl ellerinden alnamad. Sonunda Meh

met Paa'nn kethdas drt yz altn vererek ba ellerinden
ald ve gvdesi ile birletirerek gmd. Yce Tanr'nn rah

meti zerine olsun.

21

ikinci Vezir Damat lbrahim Paa ve nc Vezir Cer

rah Mehmet Paa : Bunlar beylerbeyi olaynda ikinci ve n
c vezir idiler ve Siyavu Paa ile birlikte ilerinden uzakla
trldlar. Sonra ikisi de, Sultan Mehmet Han zamannda sad
razam olmutur. Yeri gelince haklarnda bilgi verilecektir.

Vezir Halil Paa : Padiahm damad idi. Uzun sre vezir

lik ile kaptanl elinde bulundurduktan sonra ld.

Vezir Hzr Paa : Halil Paa'dan sonra ondan pul kalan

sultan ile evlenerek damat oldu. Msr'a gitti ve oradan azle
dildikten sonra vefat etti.

Vezir aalazade Sinan Paa :

Vezirlik

ile

uzun sre

kaptanlk yapm ve dmann birok adalarn talan etmi

tir. S onra, Ere seferinde savan ertesi gn sadrazam oldu.
Edirne yaknlarnda azledilip yerine brahim Paa geti. Fakat
daha sonra Acem'e serdar oldu ve yenilgiye urayp Diyarba
kr'a geldiinde kahrndan ld.

Vezir Boyal Mehmet Paa : ki kez vezir olup ayrldk

tan sonra vefat etti.

Vezir Hadm Cafer Paa : Gle sancandan ve Macar so

yundandr. Yrekli ve kahraman bir adam idi. Kilercibalk
tan Gle sancana, sonra stoyni Belgrat'a beylerbeyi olmu
idi. Kafirlere kar birok gazalarda bulunmutur. Hala stoyni
Belgrat'ta Cafer Paa pususu diye bir yer onun adyla anl
maktadr. Sonra Trablusam beylerbeyi ve arkasndan, Tebriz
Kalesi yeniden bina olununca, vezirlik ile, Diyarbakr eyale
ti de arpalk olarak verilip kale muhafzhnda kalm

idi.

ranllara ve Grclere onun ettiklerini, Osmanl komutanla

rndan hibiri etmemitir. Baarlarndan biri, Grcistan ha
kimi Simon Han' tutsak edip stanbul'a gndermesidir. Da
ha sonra Macaristan'a da serdar tayin edilmi ve Ere sava
na katlmtr. Sonunda yine Tebriz'i istemi, bir, iki yl son
ra Timurkap eyaletine verilmi ve burada geici dnyaya ve
da etmitir. Yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun.

22

Esiz Vezir Mustafa Paa : Bu din eyaletine vali olanlar

dan nl ve tannm Mustafa Paa'dr. Sadrazam

Mehmet

Paa'nn amcas olu idi. Bosna sancakbeyi iken Krupa Kale

si'ni ve daha baka

baz

kale ve palankalar

fethetmiti.

Rahmetli Sultan Sleyman Sigetvar'a gelirken onu Arslan Pa

a yerine Budin valiliine gndermiti. Sonra Sultan Selim
Han zamannda vezir oldu. Beylerbeyi olarak on yl Bu
din'de kald. Her ne kadar dmanla bar antlamas yapl
m idi ise de onun grevde bulunduu srece, birer yol bu
lunarak, birok kale ve palanka Osmanl topraklarna katl

d.
Bunlardan biri, sarp bir kayalk zerinde kurulmu olan
Flek Kalesi'dir ki, felein a gz bir benzerini daha gr
m deildir. Krk gazi, hendek yaknndaki yaln bir kaya
dan iki merdiveni birbirine ekleyip krk basamakl uzun bir
merdiven haline getirirler ve bunu dayayp bir mazgal deliin
den ikaleye girerler. Garip bir rastlant eseri olarak gazi
lerin inanlarndaki byk g

burada

kendini

gsterdi.

yle ki : O mazgalda ar bir balyemez topu bulunmakta idi

ki yapt atla yirmi yiidi

kavurabilirdi.

Hasan

adnda

bir gazi merdiven ayandan ellerini uzatarak mazgaln iki

yanndaki ta sralarna dayad ve gs ile iterek topu maz
galdan ieri srd. Ama yine de onun ieri girilmesine en
gel olduunu grd. Bu kez de ban topa dayayp Allah
celle anuhu diye bir hamle daha yaparak iki adm kadar to
pu yana itmeyi baard.

Bylece

engel

ortadan

kalkmt.

Artk alan yoldan asker rahata ieri girip kaleyi ele geirdi
ler. Eine az rastlanan bu fetihte ibret alnacak birok nok
talar vardr. Ama ad geen kale Mslmanlarn elinden aln
m olduundan, daha fazla bilgi verirsek bo yere sz uzat
m oluruz. Szn ettiimiz Mustafa Paa zamannda bunun
gibi olaanst baarlar, gazilerin yaptklar fetihler pek ok

tur.
23

kram ve cmertlikte Mustafa Paa Hatem-i Tai (6) 'den

de stnd. Her ata biniinde drt be yz suvari beraberin
de giderdi. O gn bunlara kesinlikle iki, kese ake datrd.
Gelirli parlak ve timar zeametleri bedava verdiinden gayr yol
ve berat paras diye birka bin ake de ihsan ederdi. Kendisi
ne durumunu bildiren her yetim kz ve dul kadn, haline g
re eyiz ile donatr ve uygun bir kimse ile evlendirirdi. Hatta
geimi iin dirlik bile verir ve yerletirirdi.
Budin varounun surlar ve baruthanesi, kaleye eklenen
baz kuleler, Sigetvar ve stoyni Belgrat'n kuleleri ile byk
burlar ve bunlar gibi daha birok bina ve eserleri sayla
mayacak kadar oktur. zellikle hayratlarndan Budin'de bu
lunan lca ve camileri, gzel medreseleri, yollar boyunca yap
trd han ve imaretlerini uzun boylu anlatmaya bu ksa ki
tabn boyutu elvermez. Umulur ki o, Tanr katnda bunlarn
dnlerine eriir.
Sonunda Mustafa Paa, dman hile ve

iftiralarndan

korunamad. Budin saraylarna ve barut mahzenlerine yld

rm dmesine neden olmakla suland ve stanbul' dan Byk
mir ahur Ferhat Aa gelip onun Tanr rahmetine kavuma
sna vesile oldu. Tarih 986 (M.

1578 - 79) idi. Yce Allah'n

rahmeti zerine olsun.

Vezir Hadm Hasan Paa : Vezirlik rtbesiyle Gence mu

hafz iken azledildi ve stanbul'a geldiinde vezirler arasna
girdi. Bir sre sonra da vefat etti.

Vezir Ali Paa : Ona Kalaylkoz takma ad verilmiti. Si

lah kullanmada stn beceri sahibi, gsterii ve binii gzel,
arbal bir kimse idi. S adrazam Uzun Mehmet Paa'nn ei
Esma Han Sultan onunla evlenmek istedi. Budin valisi iken
bunun iin padiah buyruu geldi. Bylece Ali Paa, eini bo
ayarak oluk ocuundan ve Budin'den ayrld. Onlarn ala

yp szlamalar Budin'in dan tan alatt. O gnlerde bu

(6)
24

Hatem-1 Tat

Ara.p fS.li.

Zenginlii

ve

cmertlii atasz haline gelmif bir

Ancak, boad enn bedduas etkisini gstermede

gecik

medi. Ksa bir zaman sonra Esma Han Sultan ld. Ali

Paa

ise yine Budin'e dnd ve ok gemeden orada ld. Mezar

Budin varounda bir tepe zerinde bulunmaktadr. Yce Tan
r'nn rahmeti zerine olsun.

Vezir Payzen Yusuf Paa : Frenk soyundan yabanc bir

adam olduundan payzen ( prangal ) diye tannrd.

ok

fkeli bir mizata olduundan, kethda ve aalar arasnda be

er yz, belki biner deneini yememi kimse

kalmamt.

Yenieri aalndan Budin beylerbeyliine atand. Budin'de

kafirlerin yok edildii ayr baskn, onun zamannda yapl
mtr. Vezaretle yeniden Budin valiliine geti ise de bir s
re sonra yine stanbul'a dnerek vezirler arasnda yerini al
d. Fakat sopa atmak belas yznden kullar tarafndan l
drld.

Vezir Hasan Paa, Sadrazam .Mehmet Raa'nn olu : Ba

basnn salnda ve ondan sonra Anadolu'nun birok eyalet
lerinde valilik yapm idi. Hatta, anlatldna gre, Badat'ta
vali iken padiahlar gibi gsteri ve davranlar iinde cuma
namazna karm. Babas durumu renince, olmaya padi
ah duyar da ona bu yzden garez balar diye dnr ve bu
na meydan vermemek iin, ondan yaknanlar olduu gereke-

. siyle iten alnmasn arzeder. Fakat saadetli padiah yok az

lolunmasn ama olur olmaz yere grkem gsterileri ve alm
satmaktan elini eksin diye tembih eder. Meerse

padiah

hazretlerine daha nceden durumu duyurulmu imi.

Hasan Paa gayet yakkl, esiz grnl, yiit ve gs
terili bir elebi idi. Ama o kadar gururlu, bencil ve kendini
beenmi bir kii idi ki, hi kimseyi gz grmezdi. Deil ken
dine denk olanlara, stlerine bile iltifat etmezdi . O kadar ga
rip bir tutumu vard ki, devlet adamlarnn hibirinde byle
si ne grlm ne de duyulmutur. rnein, bir genci sevip

25

onu hazinedarla atard. Kendi giydii giysiyi ona giydirir ve

kendisininki gibi bir ata bindirirdi. Atlarn kuanlan da ayn
olurdu. Birer selimi sark sarar beraber giderlerdi. Alayda bu
kadar komutan ve makam sahibi kimseler dururken bunlardan
hibirini yanna, yaklatrmaz, yalnz o gen ile yan yana at
srer giderdi. Alay selamnda gencin bindii atn ban kendi
atnn zengisi hizasna ekerdi. Rumeli'de olsun, Anadolu'da
olsun adeti byle idi. Yine kendi ota bitiiinde mkemmel
bir otak kurdurur, grmeye gelen ufa by, beylerb';!y
leri ve beyleri kethdadan sonra hazinedara gnderir, ondan
sonra kendisi kabul ederdi.

Aalarndan

hazinedarlndan

kma iki kapcbas da, paann zerindeki giysilerin kem

ha, atlas, serase, di ba herneyse aynsn giyerek, her nereye
gitse beraberinde giderler, divan etse de karsnda dururlar
idi.
Ere metrisinde defalarca grdm : Krmz atlas entari
giymi, drt ya da be altn ilemeli ve zerine anka kuu re
simleri izilmi bir kolan kuak kuanrd. Bu klk da kendi
sine zg bir zellikti. Ama btn bunlardan daha garip ola
n udur : Badat beylerbeyi iken krk, elli bin kuruluk g
mten Cennet kk adyla bir taht yaptrmt ve zerine
yine ham gmten aa, yaprak, bahar, turun ve nar gibi
meyvelerle donatp yle bezenmi sslemiti ki, gren hay
ran kalrd. Hatta kendisi Tokat Kalesi'nde kuatld

za

man, haremi ile hazinesi Badat'tan gelirken Celali ekya

sndan Deli Hasan'n eline dmt. Deli Hasan bunlar tol
ga tolga ekyas arasnda letirmiti. Hazine arasnda bu
lunan cennet kkn kurdurup yanndakilere seyrettirmi
ve nice ibretler almt ama kahyas ahverdi

Kethda'nn

anlattna gre, haremine ve kadnlara ait ss eyas ve daha

neler varsa hibirine dokunmamlard.
Gerek udur ki, rahmetlinin elebilii stnde bir e
lebilik dnlemez. elebilii bu derece yksek olmakla be
26

raber dman karsnda onun kadar zorlu ve direnli bir ko

mutan grlm deildir. Budin, Pete ve daha baka uboyu
kaleleri eski emektar ve kahramanlarnn ou, stoyni Belgrat
ve Hatvan savalarnda ehit olduklarndan, uboylar zayf
dm ve dmana. frsat verilmi iken, yeni de uboylarnda
bir insan kahramanln ve klcn inkar etmemitir. Asln
da her arpmadan yaral olarak kurtulmu ve yaralanmadan
yerinden ayrlmamtr. Ancak kendini beenmiliine

yenik

dmtr.

Beyit
Sana bir sz diyeyim dinler isen dur olmaz
Her ki marur ola elbette o mansur olmaz.
En sonunda, Celali savanda yenilerek Tokat Kalesi'ne
kapand ve dinsiz bir sekbann kurunu ile geici dnyadan ay
rlp gitti. Yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun.

Vezir Mehmet Paa, Sadrazam Sinan Paa Olu : Yank

Kalesi'nin kuatlmas srasnda babas ona vezirlik verdi ve
Vezir Hasan Paa ile yer deitirerek bazen Budin'de, bazen de
Rumeli eyaletinde valilik yapt. ou davranlarnda Hasan
Paa'y taklit ederdi. Fakat halk arasnda Hasan Paa kahra
manl ile n kazand halde Mehmet Paa, onun tam tersi
olarak, korkak diye tannd. Gerekte o tabanszd. Dman
grse ii bulanr ve ayaklar dolard. Grnnde de yle
fazla gze gelir bir taraf yoktu. Ama ok zeki idi. Estergon
kuatmasnda slam askerinin serdarln yapt ve yenilerek
geri dnd, tmyle ordugah dmana teslim etti. Anadolu'da
Ce1ali ekyas zerine serdar olunca da kayde deer bir i g
remedi. Tutum ve davranlarnda ekyay taklit ettii

iin

kendisinin de Celali olduu kukusu uyand. Rahmetli Sultan

Ahmet'in annesi iltimasyla szde sulan affolunup stanbul'a
dnd. lk divan gnnde hani o Celali kuaklar nerde diye
azarlanarak katlolundu. Sylendiine gre valide sultan, neden
sznde durmadn olundan sorunca padiahn cevab yle

27

oldu : Benlm amamn divana gelip oturmas iindi. Oturdu

ve cezasn buldu. Yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun. Ta
rih 1012 (M. 1603) idi.
UGURLU ZAMANINDAK BYK BLGNLER
Mevlana eyhlislam Hamit Efendi : Padiah tahta k
tmda eyhlislam bulunduundan yerinde brakld ve 985
(M. 1577 - 78) ylnda vefat etti.
Mevlana Sadettin Efendi, Padiah Hocas : Sadettin Efen
di, padiahn ehzadelii zamannda hocas bulunuyordu. Tah
ta ktnda yine o yksek makamda braklp, yksek bil
ginlerin ve saygn devlet byklerinin bavurduklar bir kimse
oldu. Arasra padiah onu huzuruna davet eder, lke ve dev
let ileri zerinde kendisine danrd. Rahmetli padiahn m
r sonuna kadar hocalk makam zerinde kalarak saygnl
n korudu. Onun hakknda baz bilgiler, Sultan Mehmet
Han'n tahta k blmnde verilecektir.
Mevlana Kadzade Efendi : Rumeli kazaskeri idi. Ha
mit Efendi ldnde onun yerine eyhlislam oldu ve ancak
yl bu mevkide kalp 988 (M. 1580 - 8 1 ) tarihinde ld.
Mevlana ivizade Efendi : Malulzade Efendi'nin yerine
eyhlislamlk makamna getirildi. Bilginler arasnda fkhta
ki derin bilgisi ile n yapmt. 995 (M. 1586 - 87) tarihinde
ld.
Mevlana Malulzade : Rumeli kazaskeri bulunduundan
rahmetli Kadzade'nin yerine eyhlislam oldu. Ama Hoca Sa
dettin Efendi, baz fetvalarnn yanl olduunu padiaha du
yurunca azlolundu. Ayn zamanda nakibleraf (7) mevkiini de
igal ediyordu ve eyhlislamlktan ayrlnca yalnz bu mevki ile
kald.
Mevlana eyhi Efendi : Kazasker emeklilerinin en kdem
lisi olduundan ivizade'nin yerine eyhlislam
. oldu ve beylerbeyi olaynda iten elektirildi.
( 7)

Nakibforaf

Hz. Peygamber soyundan gelen seyit ve erifleri

Osmanl Devleti katnda temsil eden grevli.

28

Mevlana Bostanzade Efendi : eyhi Efendi yerine eyhl

lislam oldu. Baz olaylar yerine gelince anlatlacaktr.
Mevlana Zekeriya Efendi : Bostanzade Efendi yerine ey
hlislam oldu. Fakat 1001 tarihinde (M. 1592 - 93 ) inme so
nunda lnce, yerine yine Bostanzade Efendi eyhlislam oldu
ve lnceye kadar bu grevde kald .
Mevlana Abdurrahman Efendi : Sultan Sleyma1 ve Sul
tan Selim Han dnemlerinde, bir yla yakn bir sre de Sultan
Murat zamannda kazaskerlik yapm idi. Sonunda, 983 (M.
1 575 - 76) tarihinde ld.
Mevlana Muhai Sinan Efendi : Sultan Sleyman Han
dneminde kazaskerlik yapm ve iki ake ile emekli olmutur.
986 (M. 1 578 - 79) tarihinde Tanr'nn rahmetine kavutu. Yk
sek erdem sahibi ve belki eine ok az rastlanr, bigisiyle i
grr bir bilgin idi.
Mevlana Ah'izade Efendi : Anadolu kazaskerliinden yz
elli ake ile emekli olmutu. 989 (M. 1 58 1 ) tarihinde vefat et
mitir.
Mevlana Hasan Bey : Bu ida tAnadolu kazaskerliinden
emekli olarak vefat etmitir.
Osmanl Devleti'nde yaayan bilginlerin saylmas imkan
sz bulunduundan bu kadar ile yetinildi.
SULTAN MURAT ZAMANINDA STANBUL'DAK
BYK EYHLER ZERNE
eyh ca : Belki de mmi Sinan sufllerindendir. Saadet
li padiah Manisa'da vali iken, ekildii kesinde baz byk
lerin ba bekiliini yapt sanlr. Bir gece saadetli padiah
bir d grr : Gya yirmi basamaktan daha yksek bir mer
divene km ve yirmi, otuz kadar kubbe, ayaklarnn altnda
kalmt. Orada ehzadeleri Sultan Mehmet ile Sultan Mah
mut'u grmek ister, fakat gremez. , drt basamak aa
inerken uyanr.
29

Ertesi gn ehzade, saraynda bu d anlatr. Raziye

Hatun adndaki kethda kadn, ad geen eyhi tanrm ve
onun d ta'bir ettiini duymu imi. Saadetli padiahtan izin
alp dn bir kada yazar ve eyhe gnderir. eyh de, mer
diven basamaklar says kadar saltanat sreceini, ehzadele
rinin, durum gerei olarak, kendisinden ayrlacaklarn, ayak
lan altnda grlen yksek kubbelerin says kadar lkeyi ege
menlii altna alacan, drt basamak merdivenden inii de
drt gn ya da drt haftaya kadar padiah olmak haberinin
ulaaca anlamna geldiini, dn yorumu olarak bildirdi.
Tann'nn hikmeti olacak ki, dn yorumu aynyla ger
ekleti ve belirtilen gnde saltanat mj desi geldi. Bunun ze
rine eyh, Raziye Hatun aracl ile bir, iki kez sultann mec
lisine kabul olunmak, onuruna eriir. eyh de, padiahn iyi
lik taraf ar basan ve son derece temiz yrekli bir insan ol
duunu grnce, istedii gibi davranr, saraya girer kar. So
nu olarak padiahn o kadar gvenini kazanr ki, onun ale
min kutbu (8) olduuna phesi kalmaz. Beraberinde stan
bul'a gtrerek ona byk bir saray balar.
Ancak, padiah eyhi diye n kazandndan kendisine
o kadar i sahipleri bavurur ve o kadar ba ve rvet ya
drrlar ki, az zamanda birok bahelere, mahzen ve kaykha
nelere, akar diye meyhanelere sahip olur. O dereceye varr ki,
bunlar iletmekte glk eker. Halk ise, eyh efendi stan
bul'un tannm civanlar ve nazl dilberleri ile safa sryor
diye onu ktlemeye baladlar. Hatta padiaha bugn eyh
hazretleri falan bahede dilber safasyla felekten kam almak
tadr, itimat buyurulmazsa gvenilir adamlar g;derip bakt
rn yollu dilekeler yolladlar. Fakat saadet i padiah hazret.
leri, eyh halkn bildii trden bir insan deildir diye ald
r etmediler. Ama padiah huzuruna vardka grd her
i karlnda birer, ikier Venedik altn eline getii de bir
gerekti. Sonunda ne padiahn iltifatlar, ne de toplad ha(8)
30

.Alemin

Kutbu

(Katb'l alem) : Yeryzndeki ermilerin ba.

ram mallar bir yarar salamad ve 998 (M. 1589 - 90) tarihin
de geici dnyaya veda etti.
eyh Muharrem Efendi : Mbarek Sleymaniye Camii'n
de vaizlik eden ve tler veren, dualar Tanr katnda kabul
gren bir ermi idi. 983 cemaziyelahiresinde ( M. Temmuz
Austos 1575) Tanr'nn rahmetine eriti.
eyh Yoluk Mehmet elebi : ehzade Camii'nde grevli
idi.
eyh Mehmet Efendi : Ayasofya Camii'nde vaaz eder ve
tefsir okuturdu.
eyh Vaiz Emir Efendi : Sleymaiiye Camii'nde vaiz idi.
Halkn tezkerelerine ak cevap verdiinden stanbul genleri
garip tezkereler yazp ona gnderirlerdi. Bu tezkereler dola
ysyla meclisine ok kalabalk insan toplanrd. Bu yzden
bir, iki kez vaaz etmesi yasaklanmt.
,eyh Hzr Efendi : Yayabazade diye tannrd. Anlat
etkili ve sohbeti tatl bir kii idi.
eyh Tatar brahim Efendi : Sultan Mehmet Camii'nde
( Fatih) vaiz idi. Ezberden tefsir okutur ve yorumlard.
eyh aban 'Efendi : Emir Buhari - Tanr'nn rahmeti ze
rine olsun - zaviyesinde rad ( doru yolu gsterme) secca
desinde oturur ve arayanlara doru yolu gstermeye alrd.
Saadetli padiah hazretleri, ok kez ziyaret bahanesiyle ad
geen zaviyeye gelip eyh hazretleri ile sohbet etmi ve onun
hayrduasn almtr. Padiahn ou tasavvuf ile ilgili tezke
releri gelip gitmekten geri kalmazd.
eyh Kurt Efendi : Kemal sahibi ve hal ehli bir kii idi.
zellikle rya tabirinde bir benzeri daha yoktu.
eyh Mahmut Efendi : skdarl Tatar brahim Efendi
ld zaman Rumeli kazaskeri rahmetli Sunullah Efendi'nin
salk vermesi ile sadrazam rahmetli Ferhat Paa onu Sultan
Mehmet Camii'ne vaiz tayin etmiti. Hakknda daha ayrntl
bilgi, inallah yeri geldiiide verilecektir.

31

S U L T A N M U RAT Z A MA N I N D A K
F E T H L E R V E G A ZA L A R
Z E R N E
LALA KARA MUSTAFA PAA'NIN ACEM SERDARLIGI

evval 985 (M. Aralk - Ocak 1577) 'te Van Beylerbeyi Hs

rev Paa, padiah katna arz gndererek, Acem lkesi ah Tah
masb olu II. smail'in ldn, yerine kr olup gzleri gr
meyen Muhammed Hdabende adndaki kardeinin ah oldu
unu bildirmiti. Bu frsat karlmamaldr, tam dmandan
almak zamandr diye de yazsna eklemiti. Durum padia
ha arz olununca, hi vakit yitirmeden bir serdar atanmasn ve
sefer tedariki grlmesini ferman buyurdular. Ancak, Sadra
zam Mehmet Paa byle bir hareketi uygun bulmuyordu. Bu
nedenle hareketi nlemek iin ok aba harcad, sakncalarn
defalarca pidaaha arz etti; kul taifesinin azacam , denekle
rin ve harcamalarn artacan, vergilerden ve askerin sarknt
lklanndan halkn perian olacan ran lkesi fetholunsa bile
ahalisinin bizi kabul etmeyeceini, sefer giderlerinin dardan
tahsil olunacak para ile karlanamayacan uzun boylu an
latt. Byk atanz Sultan Sleyman Han neler ekmitir ba
r yaplncaya kadar ne zehir ve kabirler yutmutur; bu fikri
ortaya koyanlar bir ran seferinin ne demek olduunu bil
meyenlerdir, at ve davardan ayrlp kze binmeyenlerdir gibi
szler syleyerek padiah bundan vazgeirmeye alm, fa
kat baar elde edememitir. Sonunda Erzurum ynnden n
c Vezir Mustafa Paa'y, Badat ynnden de drdnc Ve
zir Sinan Paa'y serdarla atam, her birinin buyruu altna
kendi blgelerinde bulunan askerden kalabalk birlikler ayr
mtr. Ancak, Sinan Paa inat ve ters huylu bir adam oldu
undan, Mustafa Paa'ya askerin sekin ve cesurlarnn, kendi
sine ise ie yaramaz ve korkak olanlarn verildiini ileri sr
d. Bunun zerine padiah hazretleri, anlamazln gideril32

mesi iin iki komutan da yanna armasn sadrazama em

retti. Fakat Sinan Paa inadnda direndiinden, bylece de an
lama salanamad. Bu durum karsnda sadrazam onlar an
latrmak imkanszdr, yalnz biri serdar olsun, hangisi emrolu
nursa ferman padiahndr diye teklifinde bulundu. Padiah
ise, onlar ayr ayr arp sefer zerine dndklerini ve ne
ler yapmay tasarladklarn renip kendisine arz edilmesini
emretti.
Bunun zerine sadrazam nce Mustafa Paa'y getirtip,
<<saadetli padiah renmek istemiler, serdar olursanz ne gi
bi nlemler almay dnrsnz diye sordu. Mustafa Paa
da bizim nlemlerimiz Tanr hazretlerine dayanr, yerine va
rp oradaki bilir kiilerle danarak uygun grlecek biimde
almak ve duruma gre hareket etmek gerekir dedi. Sonra
Sinan Paa'y getirip padiah hazretlerinin buyruklarn ona da
bildirdi. Sinan Paa o kadar yksekten konutu ki, seferin ilk
ylnda Tebriz ve irvan lkesini, ikincisinde ise Hemedan ve
Isfahan blgesini tmyle fethedeceine gvence verdi.
Her iki komutann da cevaplar padiaha arz olununca,
serdarln Mustafa Paa'ya verilmesi kararlat. stanbul'dan
be bin yenieri ve sipahilerle sol ulufeciler blkleri, yeter sa
yda cebeci, arabac ve topu, beylerbeylerden Diyarbakr, Er
zurum, Zlkadir, Halep ve Karaman beylerbeyleri, eyaletlerin
de olan komutan, zeamet ve timar sahipleri ile Acem Serdar
Vezir Mustafa Paa'nn buyruu altna verildiler.
SERDARIN SKDAR TARAFINA GE
Muharrem 986' da ( M. Mart - Nisan 1578 ) . Belirtisi zafer
olan serdar skdar tarafna getikten sonra menzilden men
zile ilerleyerek Erzurum'a vardlar. ranllarla henz bar iin
de bulunulduundan sz ediliyor ancak Grcistan'da ayaklan
m1 baz yerel beylerin bastrlmasna gidilmekte olduu ileri
siiii.lyordu. Geri ranllar da bara uymakta kusur etmeye33

ceklerini sylyorlard ama o srada Canbazukuru denen yer

de Ulus Trkmenlerinin koyun ve davarlarn yama ettikleri
ve daha buna benzer birok fitne ve fesat kararak bara ay
kr davranlarda bulunduklar meydanda idi.
anl serdar Grcistan'n kaps yerinde olan Ardahan'a
vard zaman, kalabalk askerinin banda Tokmak Han'n bir
daa arkasn dayam olarak, slam askerinin Grcistan vi
layetine girmesini beklemekte olduu ve Osmanllar arkadan
vurmak tedarikinde bulunduu haberi alnch. Bunun zerine o
menzilden Tokmak Han'a bfr mektup gnderilerek, bu uygun
suz dncesinden vazgeip memleketine dnmesi istendi.
Eer bara aykr davranarak slam askerinin yolunu kes
meye kalkrsanz zerinize gelir, Tanr'nn yardm ile cezan
z bulursunuz deniliyordu.
VAN BEYLERBEY HSREV PAA'DAN BALAR VE
DLLER GELDG ZERNE
Ardahan menzilinde Van Valisi Hsrev Paa'nn kethda
s, srklara takl be, alt yz ranlnn kellesi ile ordugaha
geldi ve durumu yle anlatt :
Tebriz han, yirmi bin ran askeri ile gelerek, Korucu Bey
ve Gazi Bey adlarndaki yiitleri bir kalede kuatmt. Hsrev
Paa da Mahmudi aireti beyi Hasan Bey adl airet reisi san
cakbeyini ancak alt yz adam ile onlarn imdadna gnderdi.
Tanr'nn hikmeti, Hasan Paa karakol gezerken Tebriz han
olacak adama rastlad ve hemen zerine atld. Hann kendisi
bozguna uraynca ordusu da dalp kat. Sonra Allah kulu
Han ise birka bin ranl ile Van Kalesi'ni kuatmak zere
tekrar gelmekte iken, ad geen Hasan Bey gece baskn yapt
ve onlar perian ederek hemen orada yz ranlnn kafala
rn uurdu.
Ordugahta bu gazalar bu sefer srasnda elde edilecek
fetihlere bir balang sayld; serdarn uurluluuna ve d
manlarn mahvolacana bir kant olarak yorumland.
34

ILDIR OVASI'NDA BYK SAVA

5 Cemaziyelahir 986'da (M. 9 Austos 1578 ) Ardahan'dnn
kalkp Vile (Vale) Kalesi yaknnda konuldu ve bu kale kolay
lkla fetholundu. Ertesi gn, iki da arasnda yksek bir te
penin doruunda kurulmu bulunan Yenikale evresindeki en
gebeli araziye konuldu ve etin bir savatan sonra Allah'n ina
yeti ile leye kalmadan kale ele geirildi.
Meer dmanlarn babuu Tokmak Han ile mamkulu
Han ve Karahan otuz bin sekin asker ile gelmi ve ldr Ka
lesi ile sarp bir daa arka vererek konaklam bulunuyorlard.
slam gazilerinden krk, elli kii evrede keif yaparken d
man alaylarna rastladlar ve pervaszca zerlerine saldrdlar.
Durumu renen serdar, hemen, nclk grevindeki Diyar
bakr Beylerbeyi Dervi Paa'y imdatlarna gnderdi. Dervi
Paa gz pek, kahraman ve atlgan bir yiit idi. Dmann
azlna okluuna bakmaz, kovalayacak askere dur demez, s
zn ksas kabna smaz bir komutand. Bylece, yannda bu
lunan , drt yz adam ile yle bir saldrya geti ki, sapk11larn bir, iki alayn perian edip kard. Ama sapknlar gayre
te gelip bir, iki alay ile kar saldrya getiler, otuzu akn nl
aalar ehit ettiler, kendisini de attan drdler ve zerine
ullandlar. Fakat adanlan hemen yetiip yeniden hcum et
tiler ve bir, iki yz sapkn daha yere serdiler paay da atc:
bindirdiler. Ayn yerde paa kendi eliyle sapkn ldrd.
Lakin taze dman alaylarnn saldrsna urad ve bu kez
yaralanarak yine attan dt. Buna karn yine de yerinden
frlar ve binicilikteki ustal sayesinde atnn srtna srar ve
dimdik skca yapp durur. Bu olay iin rahmetli air Lami!
u beyti sylemitir :
NeyLesn bir can bu denl tiz ile
ir-i tenha bir sr hunriz ile (9)
Bu arada serdar Osman Paa'y da imdada yetitirir ve
-0 da byk kahramanlklar gsterir. Arkasndan Erzurum BeyW)

Neylesin bir gnl bunca atDganla tek bana bir arslan bir

sr

kan yutucuya.

35

lerbeyi Behram Paa ile Martapzade Ahmet Paa'da yetiirler.

Kabakuluk vaktinden gne batncaya kadar yle bir sava,
yle bir bouma olur ki, gkteki melekler bile beenir ve al
klarlar. Tanr'nn hikmeti, bu srada yamur da gz atrma
d ve top ile tfee kimse el atmad. Sadece kl dv oldu.
Ksacas, gn batarken dmanda bozgun balad ve o anda
be, alt bin kelle gnderlere takld, cesetleri meydanda kald.
Pek ok da babo kalm at, katr, katar katar daveler, ufak
l bykl birok adrlar ve daha nice nice eya gazilere na
sip oldu. Ele geen ganimetin saysn ancak Tanr bilir. Erte
si gn divana getirilen dman balarnn saylmas emrolun
du ve bunlarn tam be bin tane olduu tespit edildi. Canl
olarak be yz de tutsak alnm yksek rtbede ranl huzu
ra getirildi. Verilen buyruk zerine bunlarda ayn cezaya u
rad.
KEYHSREV'N OGLU MENUEHR'N GELP
BOYUN EGMES
Menuehr alt bin silahl Aznavur ile gelerek dan arka
sndan sava seyretmi, kazanan ve yenilgiye urayanlar gr
mt. Yenenin yenilene aman vereceini beklerken Tokmak
Han'n bana gelenleri renince sabah vakti dadan inerek
serdarn adrna gelerek teslim oldu.
O srada her beylerbeyi ve sancakbeyi, askerlerinin elle
rindeki kesik balarla ve baaa edilmi bayraklar, davul
ve borular bozgun havas haykrarak, zincire vurulmu sap
knlarla, serdarn divanna geldiler. Ayn zamanda diri olarak
getirilen tutsaklarn da kendilerini ileten gaziler tarafndan
balar kesildi ve bir anda bu kadar dmann bahtsz kellele
ri yerlere yld. Bylece, gelen Aznavurlara, szn tam anla
m ile, iyi bir ibret ve t verilmi oldu.
36

RAHMETL DERV PAA'NIN KLG ZERNE

Dervi Paa'da Bosna kkenli ve tannm Sokolovi, ya
ni soylu ahinolu ailesindendir. Kusurlar ok olan bu faki
rin annesinin, ayn ana ve babadan doma kardei ( teyzesinin
olu) idi. Bu soylu aileden iki byk devlet adam sadrazam
olmu ve be devlet adam da vezirlik rtbesine erimitir.
Ayrca, on kii daha vardr ki, beylerbeylik sann kazanm
lardr. Bunlarn dnda, aileden daha ka tane komutan ve
a'yan yetidiini bilmemekteyiz.
Dervi Paa, Uzun Mehmet Paa'nn amcas olu ve Bu
din'de ehit den rahmetli Ferhat Paa'nn kk kardei idi.
ok yrekli ve yiit, daima mertlii ile n kazanm idi. Eii
ak, yakkl, zellikle at bilgisi ve binicilikte esiz bir usta
idi; zamannda am ve Halep'in binicileri ondan ders alm
olmakla vnrler, onu taparcasna severler, ok cmert ol
mas dolaysyla el arkas yerde derlerdi.
Bu ailede eliaklk ve ikramclk, Budin'de rahmetli Mus
tafa Paa ile Dervi Paa'da en mkemmel dzeye erimiti.
Btn adamlarna allagelmi yllk denekleri birka kez
verirdi. O zamanlar byklerin kullar, klabdan- apraz de
nen ve aykr iliklenen bir tr srma ilemeli giysi ayrcal
ile ayrt edilirdi. Dervi Paa'ya ayni olarak apraz, ya da be
delini ve ilenecek kumalar vermeyi adet edinmiti. Her yl
bu lkede olan akraba ve yaknlarndan kadnlara am ve Di
yarbakr kumalar ile ufak tefek eyadan oluan boalar do
lusu balar gndermek ve mektuplarla hatrlarn sormak,
onda ho bir alkanlk haline gelmiti. Yce Tanr'nn rah
meti zerine olsun.
ILDIR, TMK, HIRTIZ VE KELEK KALELERNN
FETH
Deerli serdar, adlar saylan bu kalelere boyun edirmek
iin Ardahan sancakbeyliine atanan Abdrrahman Bey'i gn
derdi. Ahalileri direnmeden itaat ettiler. Osmanl padiah ad
na zaptolundular ve her birine yneticiler atand.
37

TFLS KALES'NN FETH

20 Cemaziyelahire 986'da (M. 25 - 8 - 1578 ) . Ayn gn Is
lam askeri Tifs Kalesi'.in nne geldi. Grcistan beylerinin
nllerinden olan Davut Han, meer daha noe ran ahnn
egemenliini kabul edip ta giymi ve eskisi gibi lkesinde b
raklm imi. Davut Han, slam askerinin saldrsna kar ko
yamayacan bildiinden, bu arada kam ve btn reayasy
la gidip sarp dalara snmt. Tiflis Kalesi ile evresini de
bir yknt halinde ve bombo brakmt. Bunun zerine de
erli serdar, Kastamonu Sancakbeyi Solak Ferhat Paa'mn o
lu Mehmet Paa'y buraya vali yapt ve yanna yetecek kadar
adam brakarak kalenin btn ihtiyalarn tamamlad.

LEVENT HAN'IN OGLU ALEKSANDRA HAN'IN TAATi

Ayn ylda serdar Tiflis'ten kalkarak Kr rman geti
ve nc menzilde Kapor suyu kenarnda konaklad. Daha
nce, Zegem ve Gyem adlarnda iki byk kentin ve Grcis
tan lkesindeki daha birok yerlerin sahibi, Grcistan beyle
rinin en nls ve kdemlisi olan Aleksandra Han'a baz vaad
mektuplaryla gvenilir adamlar gndermiti. Bunun zerine
Han Aleksandra da, ileri gelen adamlarn yanna alarak nl
Aznavur.laryla alaylar dzenleyerek Osmanl ordugahna gel
mek zere yola kmt. Bu ha;ber eriince Osmanl asken ,
padiahn an ve erefine yarar bir biimde parlak gsteri
lerle ham karladlar. Aleksandra serdarn otana geldiinde, kendisine kat kat kaftanlar giydirildi ve adamlarna, de
recelerine uygun olarak, gereken saygnlk gsterildi. ki ta
raf arasnda yaplan anlama ile hann ylda otuz yk ipek,
on yakkl olan, on gzel ve bakire kz, on ispiri kanatl
cins doan, on hecizi kanatl balaban kuu hara vermesi
kararlatrld. Bu artlarla Aleksandra'ya, beylerbeylik san
ile lkesini ynetmeye msaade olunarak berat verildi.
38

GRCSTAN BEYLERNN, KEND NANLARINA

GRE SOYLARI ZERNE
Grcistan beyleri (melikleri) soylarn byk Pers H
kmdar Keykavs'a ve ondan Davut Peygamber'e kadar geri
gtrrler. Derler ki gemite anl bir padiah Grcistan'n
tmne sahip bulunuyor ve lkesini szn tam anlam ile
adalet zere ynetiyordu. ld zaman yerine geecek er
kek ocuu yoktu. Ancak, Nemrud adnda gzel bir kz kal
mt ve o da babas gibi lkeyi ynetti. Bana er gerekmez
diyerek nikahlanmaya ve evlenmeye yanamad. Ama sarayn
da mir-ahur olan yakkl bir delikanl yava yava onun
gnlne girdi. ki ise beraber ier, seyre gitse bile gider,
bir an yanndan ayrlmazd. Gencin ad Tavat idi. Bir gn
beraberce iki ierlerken kz fazla karr ve sarho olarak
kendinden geer. Tavat bu frsat karmaz ve kza yaklaa
rak meramna kavuur. O anda kz aylr ama olan olmu diye
uykuya dalar gibi yapar. Ertesi gn bu hiyanet suu yznden
Tavat' ldrtmek ister ama hem iin duyulacandan ekinir,
hem de bu kadar nemsiz bir su yznden bir adam ldr
menin adalete aykr deceini dnerek, fikrini deitirir
ve nerde son derece tehlikeli bir yer varsa oralara gnder
mek suretiyle onu telef etmeyi yeler. Bylece, bir gn yz
buz tutmu bir glde yemlenen bir rdek zerine bir doan
salar. Doan rdei yakalayp konunca da hadi git, doanla
rdei al da gel diye Tavat' oraya gnderir. Ama gln
yzndeki buz tabakas bir adam tayacak kadar salam de
ilmi; krlr ve Tavat sulara gmlp lr.
Bir sre sonra kzn gebe olduu meydana kar ve za
man dolunca bir kz ocuu dourur. Van yresindeki im
di in denilen ky, o zamanlar byk bir kent imi ve Grc
beylerinden Bkre Devan adl bir beyzadenin mlk m.
Tavat'tan doan kz byynce bu beyzade ile evlenir ve er
kek ocuk dourur. Bey, Grcistan lkesini e blerek
39

oullarna verir. Byk oluna Baak mlk olan Kuta

(kutays) lkesi der; Baak hanedannn kkeni budur.
Ortanca oluna ise Tiflis'i verir; Siman ailesinin ilk atas bu
dur. Bunlar Luvarsab (Lohrasb ) oullar diye n kazanm
lardr. Kk oluna da Naht eyaleti der ki, buras1 Levent
Han'n lkesidir. Ancak byk olundan treyen aileye, kk
Baak slalesine dayandndan, tekilerce sayg beslenir
ve itaat olunur. rnein, beddualarndan saknlr, onlardan
kl kuanr ve glkle karlatka onlara danr.
Rahmetli Birinci Sultan Selim, ehzade iken bunlarn
bakenti olan Kuta'a gitmi ve daha o zaman Osmanl Dev
leti'ne itaat etmi olduklarndan, haralarn affetmitir. Ha
la onlardan hara alnmaz.
Bu konuda daha fazla bilgi vermek sz uzatacandan,
bu kadar ile yetinildi.
EK KALES'NN FETH
Yl 986'da (M. 1 578 ) . Aleksandra Han serdarn ordugah
na gelip de itaat ettii zaman eki Kalesi'nin fethi ile grevlen
dirilmiti. Blk halkndan iki yz sipahi ve komutanlardan
Mirza Ali Bey ile Lago Ahmet Bey -ki bunlar eskiden beri
orann yerlisi olup her yan gayet iyi bilen akll ve cesur kim
selerdi- yanna katlarak gnderilmiti. Ancak yollar zerin
deki Knk rma ok takn olup bulank aktndan birka
gn gecikmilerdi. Sonra frsat bularak rmaa getiler ve
kaleyi kuattlar. Yce Tanr'nn yardm ile fethettiler. Eya
letin '\'alilii, babasnn hizmeti karl olarak, Levent'in o
lu Ergela ( Eregla Harekli) Mirza'ya verildi. Kads, dizdar
ve daha baka ne gerekse hepsi salanarak Osmanl padia
hnn lkeleri arasna katld.
EMR HAN VE DAHA BAKA DMANLARLA SAVA
Yl 986'da (M. 1578 ) . Belirtisi zafer olan serdar, d
man avcs askeri ile irvan ynne gitti ve Kabor ile Knk

40

rmaklar arasnda konaklad. Burada iken, meer Tokmak

Han ve kendisiyle birlikte bozguna urayan dmanlar, ok
tan beri slam askerinden almak sevdasyla, paalarn s
vayarak hazrlanmlar. ran ahnn da izniyle, Tebriz Beyi
Emir Han'n, yiit ve atlgan bir kiidir diye, kendilerine
serasker olmasn rica etmilerdi. Bunun zerine Emir Han ve
Moan beyi olan Murat Han, Nahevan Beyi eref Han ve En
sar Halife gibi toplam yedi, sekiz komutan toplanarak yirmi
bini akn asker ile Koyun Geiti adndaki rma getiler.
Konaklamakta olan slam askerinin otlakta yaylan develeri
ne ve davarlarna el attlar. Bunu haber alan serasker hemen
Osman Paa'y Halep Beylerbeyi Mehmet Paa'y ve Zlkadir
Beylerbeyi Mustafa Paa'y zerlerine yollad. Vardklar za
man, dmanlarn Koyun Geiti rman ap sava dzenine
girmi ve arpmaya hazr bir durumda beklemekte olduklar
m

grdler. Yalnz Emir Han, birka alay ile art olarak geride

durmu, geitin kar kysnda kalmt. slam askeri varnca hi beklemeden saldrya geti, dmana gz atrmakszn
yklenip durdu. Her ne kadar onlar da inatla direnerek kar
koymakta kusur etmediler ise d_e, sonunda

yce Tanr'nn

inayeti ile dman askerinin yz geriye dnd ve bozguna

urad. Bizim asker de zerlerine iddetle saldrdnda, o
anda bir, iki bin dman yere serildi. Geri kalanlar ise can
derdine dtler ve rman geit yerine tler. Fakat s
tste ylan kalabalk yznden geite eriemediler. Bir an
nce kar kyya can atmak iin koutular, kl korkusun
dan sulara daldlar ama geit yeri olmadndan ou derin
sulara gmlp bouldular. Yalnz kar kyda kalm olan
Emir Han,

birlikleri ile kurtulabildi.

Sulara karanlardan

giysilerini soyunup kar kyya geebilenler, kurtulduklarna

krediyorlard.
41

AMAH BEY ERE HAN'IN VE EK BEY AHMET

HAN'IN ALLAH'IN HKMET LE BOZGUNA
UGRAMALARI
Bu beyler, kendilerine denk olan yedi sekiz yakn arka
dalar ve on iki bin din dman ile Emir Han'n imdadna
yetimek zere yola karlar. Bir rastlant sonucu, yle bir
hakim yere gelirler ki, oradan Emir Han'n Osmanl askeri ile
savamasn ve bozguna uramasn yakndan izlerler. Meer
bu arada irvanllar dmanlarn yenilgisini duymular imi.
Onlar kovalamaya gelirlerken kamakta olduklarn grrler
ve hemen tereddtsz savaa tutuurlar. Bunlar da rma
gemek iin byk bir kprye ylrlar. Fakat kpr bu kadar
ar bir yke dayanamaz ve yklr. zerindeki dmanlar t
myle suya dklp boulurlar. Geri kalanlarn da irvan
Snnileri krarlar. Bylece, hi beklenmezken, iyi bir i grl
m olur.
ERE KALES'NN KURULMASI ZERNE
Ere kentine varlncaya kadar slam askeri yiyecek ba
kmndan byk skntlar ekmiti. Hatta asker, toplu olarak
anl serdarn zerine gelip ileri geri bil.e konumulard.
Gerekten yle bir durum vard ki, arpa altar altna, un on
birer altna, her trl yiyecek iin en bata gerekli olan tuz
da ikier altna bile bulunamazd. Ere kentine gelindiinde
her ey o kadar bollat ki, herkes birer aylk, hatta krkar,
elier gnlk yiyeceini dzd.
Orada bir kale inat etmek ihtiyac duyuldu. Kentin
dnda ah Ba denen i ac bir yer vard. evresinde ber
kitilmi surlar bulunmas ve iinde yirmi, otuz bin asker ba
rndrabilecek genilikte olmas dolaysyla o yerde bir kale
kurulmas oybirlii ile kararlatrld. Bylece, btn aalar
kesildi; kapl, hendei geni ve derin, birka byk bur
'42

eklenerek bir hafta iinde salam ve byk bir kale bina olun
du. Beylerbeyliine de, padiah hareminden mir ahurlukla
kp Saruhan sansana vali olan Kaytas Bey getirildi.
BABLEBVAB YAN TMURKAPI KALES'NN
FETH
Yl 986'da (M. 1 578 ) . Arkada zafer olan serdarn, d
man avcs askeriyle irvan lkesini bylece Osmanl toprak
larna kattn o lkedeki Snniler duyunca, Timurkar
( Demirkap) Kalesi'nin, dman ah tarafndan atanan ko
mutan ira Halife adndaki dman yakalayp hapset
miler ve adamlarndan yz kadar ranlnn balarn kes
miler idi. Ondan sonra iki bin kadar mavi ve kara kalpak
l, Snni mezhebinden yayc, oku ve cesarette parlam yiit
ler, kendinerine zg biimle Osmanl ordugahna geldiler.
leri gelenlerine onur kaftanlar giydirildi, tekilere de bekle
mediklerinden ok fazla sayg ve ikramlarda bulunuldu. Ora
da ira Halife' de idam olundu ve teki adamlarnn lleri
yanna gmld.
RVAN VALLGNDE VEZARETLE OSMAN
PAA'NIN KALMASI ZERNE
irvan lkesi Osmanl topraklarna katlnca, zorunlu
olarak, bu eyaletin korunmas grevi kl kullanmasn bilen
yrekli ve ibilir bir vezire emanet olunmak gerekiyordu.
Ufa ve by ile btn askerin ve herkesin gznde bu ni
telikte bir kii zdemir olu Osman olduundan, onu atan
mas oybirlii ile kararlatrld ve bylece Osman Paa, ba
kenti Demirkap Kalesi olmak zere, vezir ve serdarlk san
lar ile irvan eyaletinin bana geti. Buyruu altna bin ye
nieri ve Sol ulufeciler bl aalar ile teki kapkulu aske
rinden yeteri kadar, altm akn top, darbezen ve iki yz
sandk cephane, nbetlik braklan askerin alt aylk denek43

leri verildi. Ayrca, yeniden bin kapkulu yazlp taraya

karlan ocaklardan ve timarl sahiplerinden de on bin koru
yucu asker brakld.
RVAN VLAYET'NN GELR VE
YAZIMI ZERNE
irvan vilayeti defterdarl Gmzade Mustafa elebi
adnda bir grevliye verildi. ranllarn uygulam olduklar
gibi yllk geliri iki yz krk yedi buuk yk ake olarak yazm
(tahrir) defterine kaydolundu. Zal Mehmet elebi adnda bir
kii de o lkenin toprak yazmn yapmakla grevlendirildi.
amahi beylerbeyine yedi yz bin ake gelirli haslar ve on
drt sancakbeyine de denekleri orannda gelir getirecek has
lar verildi. Her sancakta zeamet ve timar sahiplerine toprak
ayrld gibi sekin kyler ve padiah haslarna satld ve
btn bunlar yazm defterlerine kaydolundu. Demirkap eya
letinde de, yukarda sylediimiz biimde komutanlara haslar,
zeamet ve timar sahiplerine yasalara uygun olarak kyler ve
rildi. Yedi sancakbeyine de haslar ayrld. Dastan Beyi Emir
amhal'a ve kardei Tuc Alav ( Brhaneddin) Bey'e birer se
kin sancak arpalk olarak brakld.
Osman Paa Dastan beyleri ile dostluk ve ibirlii
kurmakta yararl olaca dncesiyle ad geen Tuc Alav
Bey'in kz ile evlenmiti. Geni bir lke olan Dastan beyle
lerinden ounun ad bile bu diyarda anlm deildir. Ama
oradaki dik bal ve laf anlamaz nice beyler Osman Paa'ya
itaat zerine kalmlardr. Osman Paa Dastanl bey kz
olan eini beraberinde stanbul'a getirmitir. Bu kadn g
zellii ile stanbul'da n salmtr. O zamanlar gnl ehli,
Dastan gzeli adna uzun arklar dzmler, murabbalar
balamlardr. Bir, iki yl boyunca arklarda onun ad dilden
dmemitir. Sonra, Bosna'da rmakta boulan Hasan Paa'
nn, padiah ferman ile kans oldu, hatta paa onu, B osna'ya
beraberinde gtrd.
44

SERDARIN ERE'TEN DN ZERNE

Ere'te on sekiz gn kalnd ve bu sre iinde kalenin
\e kahraman Osman Paa'nn ihtiyalar yeterince tamamlan
d. Oradan, Levent Han'n lkesinden geerek geri dnmek
zere askerle birlikte yola kld ve sekizinci gn Sultanck
adn tayan menzile konuldu. Dastan Bey'i amhal, ser
darla bulumak iin bu menzile geldi. Parlak bir biimde kar
lanarak ok sayg ve ikram grd. Ne hikmetse o gece berat
gecesi idi. slam askeri enlikler yapt, top ve tfek att, mum
donanmas dzenledi. Her yer sslenip pslenmiti. Konuk
lar bunlar grnce hayreten aakaldlar. . .
Hikaye :

Rahmetli Ali Efendi yle yazar : Arbal serdar, gizli

tutulmas gereken baz haberleri kendisine azdan anlatmam
istemiti. Anlatacaklarm bittikten sonra sohbet ederken bana
unlar syledi :
Karmzda grnen dan ardnda ttebel adnda bir
budun vardr. Onlar, kt mezhepli, kt huylu, le yiyen pis
bir kavimdir. Bir kadn yedi, sekiz erkekle ayn zamanda evle
nir. Bir ocuklar doup da biraz byynce hepsi diz dize
otururlar ve ocuun eline bir elma verip kendilerine a
rrlar . . . Hangisine gidip elmay verirse ocuun, onun veledi
olduuna hkmederler.

Bu arada unu da anlatt : Kaytak'ta bir budun varm.

Hakimlerine Usumi derlermi. Peygamberimiz hazr:etlerinin
amcas Hz. Hamza'nn soyundan geldiklerini iddia ederlermi.
Her ne kadar bu adamlarn boylar orta ve baka insanla
rnki kadar ise de vcutlar gayet iman ve kaln, balar
da iinde iki btn koyun piebilecek bir kazan kadar byk
imi.rnein ne kadar gl olursa olsun, bir at ya da beygi
rin onlardan birini tamaya gc yetmezmi. Bir yerden

45

baka bir yere gitmek isteseler camz arabasna binip gider

lermi. Hatta serdara, araba ile o da gemenin imkansz
olduunu ileri srerek zr dilemiler.
SLAM ASKERNN ERZURUM KILAGINA
GRMES ZERNE
slam askeri ile Tiflis yresine gelindii zaman kasma
daha iki gn vard ama k belirtileri kendini gstermeye
balamt. O kadar souk ve sert rzgar esiyordu ki, birka
bin adr paralanp ykld. Kasm gecesi de o kadar kar yad
ki, adrlarn ou kara gmlp kald. Szn ksas, o men
zilde binlerce insan telef oldu. En sonunda bin trl zahmet
ve meakkattan sonra mbarek ramazann yirmi birinde
( 1 - 1 1 - 1588 ) Erzurum'a girmek nasip oldu.
slam askerinin skdar'dan kalkp menzilden menzile
irvan lkesine kadar varmas ve sonra Erzurum'a dnmesi,
dinlenmek iin kald zamanlar dnda, ancak yz otuz drt
yolculuk gnnde baarlabilmiti. Ondan sonra askerin ki
mi klakta kald, kimisine de izin verildi. Duruma gre her
kes iin ne gerekli idiyse yapld.
OSMANLI ORDUSUNUN DNMESNDEN SONRA
RVAN LKESNDE MEYDANA GELEN
OLAYLAR ZERNE
irvan Beylerbeyi zdemirolu Osman
altndaki kalabalk

Paa, buyruu

asker ile, nce Ere karsnda

salam

bir kpr yaptrd ve oradan geerek Karaba ve Moan hal

knn mallarn yama etti. Birok

yerleme yerlerini yakp

yktktan sonra, l ve hesaba smayacak kadar ok gani

met ile bakentine dnd.
46

ESK RVAN BEY ERE HAN'IN BOZGUNA

UGRATILMASI VE LDRLMES
ZERNE
Eskiden irvan lkesine hkmeden Ere Han, Osman
Paa ve taraftarlarnn yok edilmesi amac ile yirmi be bini
akn ran askeri hazrlayarak irvan topraklarna girer ve
ilk nce amahi zerine yrr. Mbarek ramazann dokuzuna
rastlayan pazar gn Osman Paa da kendi askeri ile onun
karsna karak arpma balar ve btn gn srer. Akam
olunca atekes davullar alnr ve taraflar geri ekilirler. Er
tesi gn de ayniyle byle dvlr. Salya rastlayan nc
gn ise yine boumalar srp gider ve sonunda yce Tan.
r'nn inayeti ve Peygamber hazretlerinin mucizeleri sayesin
de, uzun zamandan beri beklenen Tatar han gelir. Osmanl
askerinin drt gzle bekledii bir anda, Tatar hannn Adil
Gir;;ty, Gazi Giray ve Saadet Giray adlarndaki gen ve kah
raman kardei ile Mbarek Giray adl erefli olu, krk
elli bin dman avcs Tatar askerinin banda sava alanna
eriirler ve hemen dmann zerine saldrlar. Yce Tanr'nn
inayeti ile yle bir gaza olur ki, felein uzaklar gren gzle
ri hatta melekler bile bylesini az grmlerdir. Birok han
ve sultanlar ldrldkten baka yedi bin yedi yz altm
drt kesik insan ba o anda saylr. Yaralanp lenlerle bo
ulanlarn on bin kiiyi at da belirlenir. Dmanlarn ba
buu olan Ere Han bu savata tutsak alnmt. Fakat o da
anl vezirin gzleri nnde ldrld. Osmanl askerinin ele
geirdii ganimetler ise l ve sayya smayacak kadar ok
idi.
ERE BEYLERBEY KAYTAS PAA'NIN
EHT OLMASI ZERNE
Kt niyetli Ere Han, Osman Paa'nn zerine geldii
srada mamkulu Sultan ve Geylani Emir Han da on be bin
47

dman askeri ile Ere Kalesi zerine geldi. Kaytas Paa, kale
iine ekilmesi gerekirken temkinsiz davranarak dman
kmsedi ve zerlerine gitti. Ama rzgar her zaman uygun
ynden esmez. Beyit :
Gemilerin keyfine gre yel esmez. (1) .
Askeri bozguna urad gibi kendisi de ehit oldu. Ondan son
ra dman Ere'in kimi yerlerine girdi. Halktan bir bln
ldrd ve bir iki mahallesini yama ederek ganimet alp git
tiler.
ERE HAN'IN MALI VE ALESNN ELE
GERLMES, RAN ASKER LE YAPILAN
SAVALAR ZERNE
Ere Han'n lm zerine Erdoan Han ile birka sul
tan, o boumada yzgeri olup canlarn kurtardlar. Kuz r
ma karsnda Halu ad ile tannan lkesine gidip orada
sarp bir kayalkta hendek kazdlar ve kl art dmanlar
la birlikte, kendilerini korumak iin oraya sndlar. Duru
mu renen Vezir Osman Paa, Tatar askerinin bir bl
n hann kardeleri komutasnda zerlerine gnderdi. Bun
lar varnca dmanlar kar koyamayp bozuldular. Ere
Han'n hazinesini, saylar yetmii bulan gel kzlarn ve
karlarn krk elli dilber cariyesini ele geirdiler. Henz o
cuk yata olan olunu da tutsak aldlar. Orada olan dman
larn ou ldrldler. Daha birok ganimetlerden baka
on iki bin katar deve Tatar askerine nasip oldu. Dorusu bu
fetih ve alnan ganimetler, daha ncekilerden fazla idi.
OSMAN PAA'NIN AMAH'DE KUATILMASI
VE TATAR ASKERNN SAVAI
ZERNE
Otuz, krk bin dman asker, ahn olu diye ufak bir
ocuu kendilerine babu yapp amahi Kalesi'ne gelmi ve
Osman Paa'y gnden beri orada kuatm bulunuyorlard.
( 10)

48

Tecri'r - riyfil.u

bima la

tetehi's - sfen.

Bunun zerine nl Vezir, ivedilikle erimesi iin Tatar aske

rine haber gnderdi. Ama haberi iletmekte olan avu yolda
yakaland. Bylece dman, avuun gtrmekte olduu mek
tubun ieriini renmi oldu. Bunun zerine dmanlar,
irvanllarla sava erteleyip Tatar askerine kar gittiler ve
Mahmutabad adyla anlan ovada karlatlar. Tam drt gn
boyunca byk bir sava yapld. Fakat yamur her iki ta
rafa da gz atrmadndan, sonunda boumaktan vazgeti
ler. Dmanlar kendi lkeleri ynne, Tatarlar da Demirkap
(Bablebvab ) ynne ekildiler.
Osman Paa, imdilik Dastan'da fazla elenmeyip, iler
de gerekirse sorunu yeniden ele almay dnerek, slam as
kerinin Demirkap'da kalmasn uygun buldu ve amahi'den
gp han oullar ile buluarak hep birlikte Demirkap'ya
geldiler. Nogay Tatarlarndan on be bin asker ve Dastan
Bey'i Emir amhal'den ayn sayda okular amahi'ye geldi
ler. Bylece slam ordusu son derece gl bir duruma eri
ti. Bunun zerine Osman Paa, gelimeleri serdara bildirmek
tense dorudan doruya padiah hazretlerine arzetmeyi ye
tuttu ve Kpak l zerinden Kefe kylan ynne alt ulak
lar gndererek arzda bulundu. Bundan byle de Osman Paa,
serdar katn grmezlikten gelmeyi adet edindi ve arada so
ukluk kmasn gerektiren bir hal olmad halde, arz edile
cek sorunlar ktka serdara bavurmayp dorudan doru
ya stanbul'a yazar oldu.
HANIN KARDE ADL GRAY'IN DMANLARA
. TUTSAK DMES
irvan zerine gelen dman Karaba ve Moan'a do
gitmiler, oradan da Demirkap ynne dnmlerdi. Bun
larn Demirkap'da toplanmak zere olduklarn haber alan
anl vezir, hemen Krm hannn kardei Adil Giray Sultan',
kalabalk Tatar askerinin banda zerlerine yollad. Ancak,
ru

49

alnyazsnda Adil Giray'n tutsak dmesi ve Tatar askeri

nin bozulmas varm .Gkten boanrcasna yaan yamur,
onlar el ve ayaklarn iletmekten alkoydu ve kalabalk d
man drt yanlarn sard. Sonunda kyasya ura ve sava
tan sonra hanolu yakaland. Geri Cengiz Han slalesinden
dir diye ok sayg gr:d ama neye yarar. Dman zafer ka
zanm, kendisi ise mahvolmutu. Tanr'nn takdiri imi ki,
byle oldu.
VEZR VE SERDAR MUSTAFA PAA'NIN KNC
SAVA YILINDA MEYDANA GELEN OLAYLAR

987 yl baharna rastlayan cemaziyelevvel aynda (M. Ha

ziran - Temmuz 1 579) slam askerinin Erzurum sahrasna da
ynak yapmas iin buyruk kt. Bunun zerine Anadolu Bey
lerbeyi Cafer Paa ve am Beylerbeyi Sadrazam Uzun Mehmet
Paa'nn sevgili olu Hasan Paa, eyaletleri askeriyle sefere
memur olduklar iin, sz geen yere gelerek toplandlar.
Oradan kalkarak cemaziyelahirenin ikinci gn (M. 27 Tem
muz 1 579) Kars ovasna kondular ve Kars Kalesi'nin yapl
masna ncelik vererek, hemen ie koyuldular. Yce Tanr'nn
inayeti ile ayn ayn sonunda yapm tamamladlar.

Bir Derviin Kerameti :

Kalenin yapm srasnda blk halkndan bir dervis
bir d grr ve onu yle anlatr : Nur yzl bir ihtiyar o ;
taya karak bana Eblhasan Hrkan! derler, yerim burada
dr. Bunun bir ispatn istersen bak ve gr; ayamn ucunda
derin bir kuyu vardr diye bir yer gsterir. Dervi bu d
n serdara anlatr; gsterilen yer kazlr ve anlatt biim
deki kuyu bulunur. Hemen zerine bir trbe yaparlar. yle ol
du ki, gm ve altn paralar, sadaka ve kurbanlar yamur
gibi yamaya balad ve bylece birok yoksulun geimi sa
land.

alacak Eski Bir Eser :

Rumeli Beylerbeyi Mahmut Paa'dan dinledim : zerine
Arapa szler yazlm ve altna tarihi de kazlm bir mer
mer ta kt 548 (M. 1 153 - 1 1 54 ) tarihinde Melik zzettin
adnda sekin bir padiahn veziri Firuz adl saygn bir kii
bu kaleyi onartm ve ona da Kerimddin'in klesi diye
tannm ismetli bir kadn yardmda bulunmu idi. O ar
mermer ta yine kalenin bir yerine konuldu ve bylece anti
ka eserlere sayg gsterilmi oldu.
TFLS KALES'NN KUATILMASI
VE NDEKLERN EKTG
SIKINTILAR
slam askeri klamak zere Erzurum'a geldikten sonra
Tiflis beylerbeyinden st ste yaknmalar gelmi, bunlarda
ekmekte olduklar skntlar dile getirilmiti. Her ne kadar
ok aba gsterildi ise de onlara yiyecek maddeleri gnderil
mesi imkan bulunamad. ranllar kaledekilerin skntlarn
rendiler. Bu frsattan yararlanmak iin mam Kulu Han on
bin asker ile gelip tam drt ay kaleyi kuatma altnda tuttu.
O gnlerde kalede budayn kilesi bin akeye, arpannki sekiz
yz akeye satlr oldu ama onlar da bulunamaz olmutu.
Bir deve yirmi bin akeye satld. Sonunda kpek ve kedi eti
yenmeye baland. Hatta bir kpek iki bin akeye satlrd.
Kale iinde bu skntlara dayanabilen ancak yedi yz kii kal
mt. Durum bu kerteye geldikten sonra ranllar, binbir e
it vaadlarla yemin ve srarla gvence vererek kalenin teslimi
ni istediler. Fakat savunucular buna yanamadlar. Bir sre
sonra da Serdar Mustafa Paa bol miktarda yiyecek maddeleri
gnderdi ve birka kez ikmali tekrarlayarak oradaki zavallla
rn canlanmasn salad.
Geri gelen yiyecein bir ksm Grc kafirlerinin eline
geti ama birou da Mslmanlara nasip oldu. Serdar yeni51

den bol miktarda yiyecek maddeleri hazrlad ve bunlar, sad

razamn gzbebei olan pek sevgili olu Hasan Paa'nn ko
mutas altnda Tiflis'e yollad. Hasan Paa da beklenenden
daha byk yiitlikler gstererek, on alt gn iinde Tiflis'e
varp dnd. lgin olan udur ki, hareketinden iki gn nce
Hasan Paa'ya babasndan bir mektup geldi. Bunda biliyo
rum, Tiflis'e yiyecek ulatrlmas grevi sana ferman oluna
caktr; sakn kar kmayasn, ama kmadan nce dn
mek gerek sznn anlamna gre davranp salam hazrlk
lar ile gidesin ve bu hizmetinin, ykselmen iin bir balan
g olduunu bilesin. Bu olay, adamlarnn bazlarna Ha
san Paa'mn kendisi anlatm imi.
SLAM ASKERNN REVAN AHALSN TUTSAK
ETMES VE MALLARINI YAGMALAMASI
Kalenin yapm srasnda Tokmak Han denilen namus
suz, bir blk ekyasyla bazen yiyecek tayanlara, bazen de
ot getirmeye giden at olanlarna satamaktan geri durmu
yordu. Tanr'nn inayeti ile kalenin yapm tamamlandktan
sonra ekyalar, bu davranlar dolaysyla cezalandrmak
sras gelmiti. Zaten, kamuya ilikin sorunlarn zmleyi
cisi olan eyhlislamlar da dman lkelerinin yama ve ta
lan ile ahalisi ve ocuklarnn kle edilmesine dair u fet
valar vermiti :
Ermeni soyundan olan Zeyd'in kle yaplarak
altrlmas eriata doru olur mu?
Soru :

Cevap : Suu varsa olur.

Soru : slam dininden kp baka bir dini benimseyen
kadn, sava alanna girmeden alp tutsak etmek caiz bulun
duuna dair mam- Azam'dan aktarlan bir syleti vardr.
Byle kadnlarn tutsak edilmesi ile slam askerine kuvvet

52

ve canllk gelse ve dmanlar da zayf ve gsz duruma d

m olsalar, mam- Azam'dan yukarda belirtilen sylentiye
gre hareket etmek eriata doru olur mu?
Cevap : Doru olur.
Soru : Tutsak edilen kadnlarn dinini henz kavra
mayan kk yataki ocuklarn da analar ile beraber kle
edinmek eriata doru olur mu?

Cevap : Olur.
te deerli serdar da, bu fetvalara dayanarak dman
lkelerine akn ve baskn dzenleyip memleketi yakp ykma
ya ve arpp soymaya karar verdi. Bu amala Anadolu Bey
lerbeyi Cafer Paa'y serdar yaparak beylerbeyini de onun
buyruu altna verdi ve askerleriyle Revan ynne gnderdi.
Bunlar da imdi grsn Tokma:k Han, bakalm at olanlarn
soymak ve askerin yiyeceini talan edip gtrmek ho mu
dur? dediler ve o zamanlar Tokmak Han'n ynetimi altn
da bulunan Van kenti ile eyaletinin tahrip ve yamasna ko
yuldular. O ssl ve altn kaplamal saraylar yerle bir ettiler,
o nakl ve yaldzl tak ve revaklar yaktlar. Yirmi bini akn
ocuk ve kadn tutsak edildi. slam askeri dnp sevin iinde
ordugaha geldiler.
KR AH HDABENDE'NN TALHSZ E LE
YZSZ KIZKARDENN VE ADL GRAY
HAN'IN LDRLMELER HABER
ZERNE
Knn hannn kardei Adil Giray'n sapknlara tutsak
dt yukarda sylenmiti. Yakalanmasndan sonra ah,
onu saraynn grkemli bir dairesinde gz hapsine koymu ve
birka adamn da gzc olarak hizmetine vermiti. Hatta
ok yrekli te kahraman olan, soy ve sopta da kendisinden
yksek olan bu hanolunu damat edinmek isterdi. Ama a53

hn kars ile kzkardei Adil Giray'a sevdalandlar aralarn

daki ilikiler ilerledi, sohbetler iki alemlerine, iki alemleri
de kavumaya yol at. Gzc olan borucular durumdan nce
kukulandlar, sonra da olup bitenleri kesinlikle rendiler.
ah kaltaban ve namussuz ise bizim namusumuz yok mu?
dediler. Bir gn btn arkadalar adna bir asker topluluu
ahn yatak odasna girdi. Her ne kadar gzel ei ahn koltu
una snr yata iinde bzlr ve ah da onu kurtarmaya
abalar ise de bir yarar olmaz. ahn koltuundan ekip
alrlar ve siyaset ile ldrrler. Oradan ahn kzkardeinin
zel dairesine varp onu da ldrdler. Sonra hanoluna gz.
clk ve araclk yapanlardan kap ve damda bulunanlarn
hakkndan geldiler. Arkasndan Adil Giray'n odasna saldrdk
lar zaman bir boumadr balad. Hanolu saldrganlarn
yedisini yere serdi fakat biraz sonra yaralanp takatsz kald
ve o srada tfekle vurulup ehit oldu. Yce Tanr'nn rahmeti
zerine olsun.
EYTAN AH ABBAS'IN KORUCULARDAN
ALMASI ZERNE
Rahmetli Sadrazam Murat Paa zamannda ran'dan bir
tutsak geldi. Bu adam Grc beyoullarndan biri olup o
cukluk anda ahn hazine dairesine girmi, orada saygnlk
kazanm ve ykselerek uzun yllar hazinedarbal yapm
idi. Ad Yusuf Aa imi. Rahmetli Murat Paa ona Rakka'da
bir zeamet vermi ve orada kalm idi. te bu Yusuf Aa
unlar anlatt :
ah Abbas, anas ile kz kardeinin dklen kanlarnn
cn almak iin bir plan kurar. Korucular yoklama yapmak
bahanesiyle getirtir. Kendisi sfahan sarayndaki uzun harem
dairesinin eiinde yer alr ve gelen korucular birer birer
yoklar. Her gelene parasnn ne kadar olduunu, nerde bul
duunu, nasl kazandn sorar, parasn ve niann grr.
54

Bylece bir sre oyalandktan sonra brakr. eriye girmek

iin bir iki kapdan getikten sonra, daha nce oraya yerle
tirilmi olan amansz cellatlar birden bire onu yakalar, he
men ban kesip kr bir kuyuya atarlar ve bir bakasnn gel
mesini beklerler. ah Abbas ise herbirini cellatlar ilerini bi
tirinceye kadar sorguya tutar ve ondan sonra cellatlarn pen
esine giden yola gnderirdi. Bylece bin yedi yz ya da, Allah
bilir, iki bin yedi yz korucu katlettirdi. Hi kimse bunu
sezemedi ve farkna varamad. Sonunda, yannda bulunan bir
keramet sahibi, aam ahm, artk yeter oldu, insaf hotur
dedi ancak bundan sonra halk ne olduunu rendi ve her
biri bir yana kat. Kendisi ise orada te kaytaklar, padi
ah haremine el uzatanlarn cezas budur dedi ve bunca
ldrlenlerin at, koum, en gzel giysi ve amarlarna ah
adna el koydurdu. Anlatlanlarn doru olup olmadnn so
rumlusu syleyendir.
ANLI MEHMET GRAY HAN'IN TATAR ASKER LE
RVAN'A VARIP DNMES ZERNE
Yl 987 (M. 1579 - 1580 ) . Padiah hazretleri, Demirkap'
ya varmas iin Tatar hanna defalarca mektup yazm ve Ta
tar askerine verilmek zere de pek ok para ile balar gn
dermiti. Bunun zerine Mehmet Giray Han da, ister iste
mez, karnca gibi kalabalk Tatar askeri ile 978 yl cemaziye
lahiresinin birinci gn (26 - 7 - 1 579) bankenti olan Bahesa
ray adndaki gzel kentten kalkp yola koyuldu.
Azak sancakbeyi olan Mahmut Bey, erkezleri ve Gr
cistan', hatta Rus ve Dastan lkelerini ok iyi tanyan an
l bir komutan idi. Mehmet Giray Han bu Mehmet Bey'i on
bin kadar Tatar askerine babu yapt ve kendinden nce yo
la kotu. Mehmet Bey yetmi drt gnde Demirkap'ya vard.
anl Osman Paa, Mehmet Bey'in erken gelmesinden ok
memnun kald ve irvan eyaletine Hazar gl kapudanlm
55

da ekleyerek, sekiz yz bin ake has gelirini ona verdi. O s

rada anl han hazretleri de gelip Osman Paa'ya konuk oldu.
amahi'nin alnmas srasnda dmanlardan Mehmet Han
adnda bir kii bir eyler yapmak abasnda idi. zerine asker
gnderildi ve adamlarnn ou kltan geirildi. Sonra Bak
adndaki kasabada toplanmakta olan grubunun datlmas
iin hanolu Gazi Giray gnderildi ve onlarn da gerei gibi
cezalar verildi. Ondan sonra han ile Osman Paa amahi'ye
vardlar ve oradan akan Kirde rman geerek ran lkele
rinden Kzlaa adl yere kadar bayndr topraklar tmyle
yama ve talan ettiler. Yama dknii Tatarlar o kadar ga
nimet ele geirdiler ki, sayya sacak gibi deildi. Osman Pa
a bu sevinli haberi Lain Aa adndaki gvenilir bir adam
ile serdara bildirdi ve btn slam askerini ok sevindirdi.
Fakat han, o zamana kadar yapm olduu hizmetlerle yetin
mek kararnda idi; in'an topraklarnda kalp k ora da ge
irmek istemiyordu. Bu nedenle baz zr ve bahaneler ile
ri srd, olu Gazi Giray' orada brakp kendisi yurduna dn
d. Bu hareketi padiahn fkelenmesine ve kendisinin

de

mlk ve ban yitirmesine neden oldu.

RAHMETL SADRAZAM MEHMET PAA'NIN
EHT EDLDG HABER
8 aban 987 (M. 30 - 9 - 1579) . Sadrazam Mehmet Paa'nn
korkun ve iren bir biimde ehit edilmesi haberi serdara
ve slam askerine mbarek ramazann altnc gn (M.
27 10 - 1 579) eriti. Askerin hemen hemen tm paann
lmne gnl birlii ile yas tuttular, belki alamayan tek
kimse kalmad. Rahmetlinin z gemii bu kitabn bir

iki

yerinde sz konusu edilmi olduundan yeniden anlatlmas

uygun grlmedi.
56

NC VEZR SNAN PAA'NIN SERDAR OLMASI,

LALA MUSTAFA PAA'NIN BAKENTE DN
Rahmetli Sinan Paa yaradltan kendini beenmi ve
bencil, Arnavut soyundan inat, ii kibir ve kin dolu bir dev
let adam idi. ok mal vard. Kendisine kar olanlardan
almaya can atard. zellikle, Lala Mustafa Paa ile ken
disinin ayn zamanda ayr ayr cephelere serdar olmalar d
nlmken, sadrazam rahmetli Mehmet Paa'nn onay ile
yalnz Mustafa Paa'nn serdarla getirilmesini bir trl haz
medemiyor, onun deerli hizmetlerini ktlemekten, yaz
ve arzlarn kmsemeden geri durmuyordu. Mustafa Paa'
nn yapm olduu her doru ie kesinlikle yanl damgasn
basard. Mesela, Tokmak Han savanda kendisi yan gelip
adrnda oturmutur ve Tokmak Han'n zerine baka bir
komutanla asker yollamtr ki, bu yanltr. Askerin banda
kendisi gitmi olsayd kukusuz onu ya tutsak ederdi ya da
vcudunu yeryznden silip gtrrd. Ben olsam yle yapar
dm, padiah divann dman kafalar ile doldururdum. Allah'
n inayeti ile yle sannn ki, 1mdiye, kadar ahn da kellesi
ni padiahn divanna gndermi olurdum derdi.
Rahmetli Sadrazam Mehmet Paa'dan ekinir, onn ya
nnda pek fazla bbrlenmezdi. Fakat onun lmnden sonra
dili uzad ve laf ile dman lkelerini fethedip kelleleri ile
slam uboylarn bezedi. Kendisine kar kan kimse olma
dndan meydan bo bulmutu. Yeni sadrazam Ahmet Paa
yumuak huylu bir kii olduundan Sinan Paa'ya itiraz et
medi ve hibir zaman onun tersine bir yol tutmad. Sinan Pa
a ise bol bol mal ve para harcayarak iini yrtt. Szn
ksas, ne yaptysa yapt, serdar oldu ve selam avuunu buy
ruklarla Erzurum'a yollad, Van Beylerbeyi Hsret Mehmet
Paa'y kendine kaymakam tayin etti.
Durum byle olunca Lala Mustafa Paa stanbul'a hare
ket etti. Tokat yresine geldiinde, kapclar kethdas Kurt
57

Aa varp Erzurum'da mal defterdar olan Lalezarzade Ahmet

elebi ile reislkttap olan Taczade'yi yakalatp gz hapsine
ald, btn varlklarna el koydu ve ivedilikle stanbul yolunu
tuttu. Bakente varnca beraberinde getirdii defterdar ile
reislkttap Yedikule'ye kapatldlar. Fakat giysi ve dier
eyalarna dokunulmayp evlerine gnderildi. Lala Mustafa
Paa'nn stanbul'a geliinden birka gn sonra ikisi de ha
pisten karlarak serbest brakldlar. ok gemeden de, yi
lle biri defteremini, tekisi de reislkttaplk grevine atand.
Ancak fesatlarn yz karalan yanlarnda kald. Lala Mus
tafa Paa da yine ikinci vezirlik makamna getirildi.
ETRAFA PARA SAAN SERDARIN
RAN LKELERNE GD
Yl 988 (M. 1580) . Bu yl balarnda Serdar Sinan Paa,
eskiden beri yaplageldii gibi, skdar'a geti ve slam as
keri ile bir konaktan bir konaa gerek Erzurum ovasnda
adr kurdu. Serdarn yksek perdeden bo ve grltl
laflar ranllarn da kulana erimiti. Daha nceki serda
rn bunca kentleri yakp ykmas ve Osman Paa'nn irvan
topraklarnda ahaliyi ezmesi, zellikle yeni serdarn elindeki
askerin okluu gibi gerekleri gz nnde tutarak, ranllar
Osmanllarla baa kamayacaklarn dndler ve Sultan
Sleyman Han zamanndaki snrlar ile iki devlet arasnda
bar yaplmasn istediler. Bu amala Maksud Han adnda
birisini eli olarak serdara gnderdiler.
Bu eli Diyarbakr'da ermik diye anlan konakta Os
manl ordugahna geldi. Ertesi gn o konaktan glmeye
karar verilmi olduundan, beylerbeyine, sancakbeyine, ye
nieri blk halkna alay dzenlemeleri emrolundu. Bunlar
yle parlak ve grkemli bir geit resmi yaptlar ki, gnein uzak
lar gren gzleri bir benzerini grmediini itiraf etti. zellikle
eli olarak gelen ranllarn azlan ak kald. Grdkleri
58

grkem, dzen, askerin kalabal karsnda hayranlklarn

gizleyemediler, binlerce ve yz binlerce takdir ve vglerini
ifade etmeden kendilerini alamadlar.
SERDAR SNAN PAA'YA SADRAZAMLIK
VERLMES VE PADAH MHRNN
GNDERLMES ZERNE
Bylece yola klp 988 yl cemaziyelahiresinin ortala
rnda (M. 1580 Haziran sonlar) Tomani Boaz'na varld.
Her ne kadar buradaki kalenin onarlmas emrolundu ise de,
ok iddetli yamur buna imkan brakmadndan, bu iten
vazgeildi. Birka gn orada kalndktan sonra suyu ve a
yr bol olan bir konaa inildi. Recep aynn on drdnc g
n (M. 25 - 8 - 1580) stanbul'da Kapclar Kethdas Yemii Ha
san Aa gelip, padiahn sadrazam ve salt vekili olduu mutu
suyla mhr serdara teslim etti. Padiahn bu deerli ba
byk bir sevinle karland. Btn yenieriler enlik iin
er el tfek attlar, btn top ve darbezenleri er kez ate
lediler. Silah gmbrtleri ta Irak'a, belki de ssz Horasan'
da aarak uzak ufuklara kadar yayld ve dnya yeni bir gm
brt, kulaklarn dolduran bu grkemle karlat.
LALA PAA'NIN SADRAZAMLIKTAN ATLATILMASI
VE PADAH TARAFINDAN GNLNN
ALINMASI
Rahmetli Sadrazam Ahmet Paa lnce, Lala Paa ikinci
vezir olduundan sadrazamlk mhrnn ona verilmesi gere
kiyordu. teden beri bu yntem uygulana gelmiti imdi de
herkesin ve kendisinin kans bu merkezde idi. Durum byle
iken, Sinan Paa'nn yandalar Lala Paa'y istemiyorlard.
Eer Lala Paa sadrazam olursa, serdarln elinden alan
Sinan Paa ile elbette geinemeyeceklerini sylyorlar ve
ayrca da isteklerini gerekletirme yolunda birka kese Ve
59

netlik altn paralar ilgililere datmay ihmal etmiyorlard.

Lala Paa ise, benim akem ve pulum yok, kimini savaa,
kimini de hayrata harcamm, sadrazamla istekli de dei
lim diye doygunlua vurdu. Bu durum karsnda, alemin
sna olan padiah, srf serdara saygnlk kazandrmas iin,
eski yasaya aykr ilem yapmaya raz oldu ve sadrazamlk
mhrn Sinan Paa'ya gnderdi.
Aslnda Mustafa Paa, iinden sadrazamlk bekliyordu.
Fakat padiah mhr serdara gnderince iin rengi deiti :
Cuma gnlerinde kazaskerler allagelindii gibi sarayna gel
mediler. Kapclar kethdas ile avuba divandan sonra
nne dp sarayna gtrmediler. Bu davranlar Lala Pa
a'ya ok ar geldi ve qurumu padiaha arz eyledi. c:Baz
sorunlar olur ki, bunlar gelenee gre divana gtrlmeyip
sadrazamlk makamnda olan kurallarn saraynda goruu
lr. Kazaskerler bu klenizin sarayna gelmezler. O trden
bir sorun knca hen mi onlara varaym? diye sordu. Bu
nun zerine Sultan Murat, Mustafa Paa'ya yle bir padiah
hatt yollad : Gerek sadrazam sensin. Mbarek mhr, an
cak sefere gayret etsin diye Sinan Paa'ya gnderilmitir.
Bu padiah mektubundan sonra sadrazamlk haysiyeti
kurtuldu ve makam sahibi bykler de sadrazama gereken
saygy gstermeye baladlar. Fakat akll kimselerce bilinir
ki, Lala Mustafa Paa'nn sadrazam yaplmamas, onun ar
derecede ihtiras ve fitneciliinden ileri gelmitir. nk ana
ve babadan bir karde olan iki ehzadeyi ( Selim ile Bayezit)
birbirine drerek haksz yere bu kadar kanlar dklmesi
ne, Kanuni Sultan Sleyman gibi cihangir bir padiahn eref
ve haysiyetinin yere dmesine neden olmutu. Btn bun
lar, srf Selim Han dneminde sadrazaml elde edebilmek
iin yapmt. Yce Tanr mutlak adildir. O dnemde sadra
zamlktan yoksun brakldktan baka bu kez de, sras gel
dii halde yine olmamt. Haris olan yoksun kalr sznn
anlam yerine gelmitir.
60

imdi biz yine asl konumuza dnelim ve sadrazam haz

retlerinin yaptklarn anlatmaya balayalm.
SERDARIN TFLS YNNE GD
ZERNE
Devletlu serasker padiah mhr ile mutlu klnd za
man, bulunduu konaktan kalkt menzilden menzile ilerleye
rek Tiflis yaknnda konaklad. Tiflis beylerbeyinden baz
yaknmalar yapldndan buraya yeni bir beylerbeyi bulmak
gerekiyordu. O sralarda Grcistan beylerinin en akll ve an
layls Grgi Bey adnda birisi idi. Daha nceki serdara bo
yun emi olan Grgi Bey, bu kez de gelerek Mslmanl
kabul etti ve Yusuf adn ald. anl serasker paalk san ile
Tiflis eyaletini ona verdi ve bundan byle Yusuf Paa diye
anld.
Adlar geen menzillerde ran askerleri baz zahireci ve
otulara saldrmaktan ve slam askerini rahatsz etmekten
geri kalmyorlard. zellikle bu sralarda ran ahnn altm
bin asker ile orduyu basmak ve slam askerinin gcn kr
mak hazrlklarnda bulunduu sylentileri yaylmt. Bu ne
denle yiit serdar ou gnler ata biner ve ordugahn evre
sini dolar, baz kimselerin de, dmanlar acaba nereden
kagelirler diye gnlleri bulanrd. Yredeki Zegem memle
ketinin beyi Levent Han'n olu Aleksandra Han eski serdar
ile bu yerde bulumutu. imdi onun da gelebilecei dnl
lyordu. Fakat eski serdar arbal, yan ban alm olgun
bir insand. Ona gvenirdim ama bunlar ba havada gen
lerdir, kendilerine inanamam diye haberi geldi. Bu arada
ahn Aleksandra Bey'e yazd bir, iki mektup, slam askeri
tarafndan yakalanan bir, iki kiinin zerinde bulunarak ele
geti. Ordugahta mektuplar incelendi ve slam askerine ku
rulacak baz tuzaklarla ilgili bulunduundan serdara gtrl
d. Serdar geri grnrde aldrmad ve askeri yerinden kal61

drmad, ama ne olur ne olmaz diye orada kalmay da doru

bulmad. Ertesi gn Behram Paa'y nc olarak, askeri ve
adrlar ile bir konak ileriye gnderdi. Fakat kendisi baka
bir yne doru yola kt ve bylece ihtiyatl davranarak izi
ni kaybetti. Behram Paa ile gidenler ertesi gn ancak le
ile ikindi arasnda serdardan haber alabildiler ve acele yr
ylerle, "Qirok zahmetlerden sonra serdarn otan bulabil
diler. O karanlk gecede dmanlarn baskn ve yamalarna
urayp ok hrpalandlar. Bellibah zeamet sahipleri ile a
vulardan birou bu srada Grc kafirlerine tutsak d
tler, birou da ldler.
O konaktan da g.lp Menuehr lkesine doru gidildi.
Ama, bir gn nce Kars ovasnda adr kurmak ve oradan
Acem lkesini talan iin asker gndermeye almak idi.
Oradan sonra bir meelik yerde konakland. Grc ekyas
nn hrszlk giriimlerinden kimsenin gzne uyku girmedi
ve tek bir kimse bir saat olsun dinlenme yz grmedi.
Serdar, bir iki gn sonra Kars yaknlarnda konaklad
zaman, stanbul'da iken iddia ettii gibi, Tebriz'in fethine git
meye karar verdi ve ona gre herkes tedarikini grd. Ama
birka gn sonra casus gelip, ahn, Arpaayr denen yere
kadar gelmi iken, slam serdarnn yiitliini, isabetli nlem
lerini ve akllln iitince geri dnm bulunduunu anlatt.
Cesur serdar bu habere ok sevindi ve birka konak n
mzden dmann kamas yeterlidir diye Tebriz zerine
yrmek savndan vazgeti.
BELRTS ZAFER OLAN SERDARIN
ASKER YOKLAMA YAPMASI
Kars ovasnda birka gn kalnp dinlenildikten sonra
slam askerinin tm, yenieri, blk halk, beylerbeyler,
zeamet sahipleri ve timarllarn, ellerinde karg, mzrak, bay
rakl srklar tam tehizat ve silah ile at srtnda yoklama
62

( tefti) olunmalar emrolundu. Herkes ne edip ederek ce

belularn yasalarn istedii biimde tamamlayp, kararlatr
lan gnde alanda hazr bulundular. Drt yandan zurna, da
vul ve boru sesleri ile gz alabildiine dalgalanan bayrak bu
yeryzn kaplad, yeri g titretti. zellikle serdar, grkem
li atna bindi. zerinde parlak giysiler ve silahlar olduu hal
de atk kalarla etrafa baknd ve her birlii gzden geirdi.
Birok elimsiz ve beceriksizleri nnden kovdu. Burada
dmanla bir trl karlap savaamadk, bari karmzdaki
u yksek tepeyi dman yerine koyalm ve stne at srelim,
herkesin alayn ve yryn grelim dedi. Bylece asker
ler gsterilen yksek tepeye at srdler, top ve tfek attlar
ve aleme, Allah Allah celle anuhu sesleri ile velvele saldlar.
Serdarn kendisi de klcn ekip alarak, vurarak, atn sr
d. ok acayip tavrlara garip hareketler yapp durdu. Ser
darn bu davranlarn kimileri hafifliine yordular, kimileri
de gelen Acem elilerine gsteri olsun diye yaptm syle
diler, iyi ve kt yanlarn gn gibi ak olarak bildiler.
SERDARIN KILAMAK ZERE ERZURUM'A
DN
Yolda zafer olan serdar, dman avcs asker ile, k
belirtileri grlmeye balayncaya kadar Kars ovasnda kal
d. Ama kn askeri slam askerinin karsna souklar
karnca, slam askeri klak ynne doru ekildi. O yln
ramazan banda Kars'tan kalkp Erzurum'a geldiler. Bura
da serdar, durumun gereine gre baz eyalet valilerini deitirdi ve baz yeni atamalar yapt. slam askerinin kimine
izin verdi, kimine de uygun klklar gsterdi. Bu mbarek yl
da bo yere bunca gidip gelmelerle yetindi.
Ama yce Tanr hazretleri salt adildir. Serdarn kendisi
rahmetli Lala Mustafa Paa'nn yararl sfatlarn kmser
ve ktler, bahane icad ederek haksz yere ona satar ve sal63

drrd. Yce Tann hazretleri bu olumlu ii baa karmay

ona nasip etmedi ve yann ake deerinde olsun, hatrlana
cak bir hizmet yoluna gitmedi. Bu kadar slam askerini bo
yere yordu ve bu nedenle gerek devlet hazinesini, gerekse as
ker maln ok zararlara uratt. u bir gerektir ki, kim b
brlenip byle ederim, yle yaparm derse kesinlikle aa
lanacaktr; ama kim ben bir fakir kulum, acizim, elimden
bir i gelmez diye alak gnlllk yoluna giderse yce
Tanr onun iini rast getirecektir. Bunu uzun boylu irdeleme
ye gerek yok, anlamadk kimse de yok. Kesinlikle, yapan Tan
r'dr; veren de o, alan da odur.
SAPKIN AHDAN YENDEN EL GELMES
ZERNE
Himmetleri yksek olan sadrazam Erzurum klanda
adaleti uygulamaya, ktl kaldrmaya, halk refaha ka
mturma nlemlerini almaya ve ran ile bar salama yol
larn aramaya eildii bir srada sapkn ahdan eli geldi.
Eli, rahmetli Sultan Sleyman zamanndan bir kez daha yine
ayn grevle gelmi olan tatl szl ihtiyar idi. Ayn yln zil
hicce aynda (M. Ocak 1588) Erzurum'a ulat ve serdar ta
rafndan iyi karlanarak dileine eriti.
Elinin szleri ve ahn mektubunda zetle : Fukarann
rahat ve huzurunu salamak amacyla, Sultan Sleyman Han
zamanndaki bar antlamasnn yenilenmesi; o zamanki s
nrlara dokunulmamak zere, iki devlet arasndaki ilikilerin
dzeltilmesi iin her iki tarafn rzas ile anlama yaplmas
isteniyordu. Ayn zamanda bu istekler, bir nceki ran elisi
nin szlerini pekitiriyordu.
EHZADE MEHMET'N SNNET DGN
HAZfRLIKLARI ZERNE
Bu kutlu ylda padiah, ehzadesi hazretlerinin gelecek
yl yaplacak snnet dn hazrlklarna balanmas iin
64

buyruk kard. Bunun zerine hemen ie giriildi. Rahmetli

Sultan Sleyman Han zamannda iki kez ehzadelerin snnet
dn yaplm idi. Bunlarn ayrntlar ve hesaplarnn def
terleri karlarak incelendi ve ona gre gerekli eylerin teda
rikine baland. En bata evredeki hkmdarlara ar mek
tuplan yazlarak bunlarn tannm kiilerle davetlilere gn
derilmesi kararlatrld. Bunlar, Krm ham, Mekke erifi,
baz Hint ve Fars hkmdarlar; Rum'da kafir hkmdar
nn en yksei olan esar (imparator) , Fransa kral ve Vene
dik devlet bakan (Doc ) , Erdel voyvodas, Badan, Eflak, ve
Dubrovnik beyleri; padiahn egemenlii altnda olan slam
emirleri yani Msr, Halep, am, Badat, Yemen, Budin, Diyar
bakr, Basra, Lahsa, Erzurum ve teki beylerbeyleri, tann
m Dou beyleri ve adlar geen eyaletlerdeki beyler, defter
darlar, timar defterdarlar ve kethdalar, daha baka uygun
grlen . mevki sahipleridirler. Btn bunlara, gvenilir ve
saygn adamlar gnderildi ve gelecek yln ilkbaharnda sn
net dnm kararlamtr diye bildirildi.
SNNET DGNNN BALAMASI
1 Cemaziyelevvel 990 ( M. 24 - 5 - 1582 ) . 990 yl girdii za
man ( 26 - 1 - 1582 ) hazrlklara balanarak ilk nce dn emi
ni ve yardmclar olan yz gvenilir kii ve daha birok
bu iten anlar kimseler grevlendirildi. ultan camileri ile ya
rrcasna be tane yksek makl dikildi. Alemin sna
olan padiah hazretleri, ad geen ayn ilk gn Atmeydam sa
rayn konak edindiler. Davet olunan hkmdarlarn, sadra
zamlarn, beylerbeylerin daha baka byklerin armaanlar
her gn padiaha arz olunurdu. Bundan sonra zanaat sahiple
ri nin garip ve acaip rnleri seyrettirilir , armaan ve pike
leri verilirdi. Ancak, her yanyla gzel olan bu dnde ser
gilenen acayip ve gariplikler o kadar oktur ki, hibir ekilde
aklanp deyimlenmesi imkan yoktur. Bylece, tam krk gn
65

ve krk gece seyredilip duruldu. Her gn yeni yeni eyler gs

terildi. Btn tarihiler bu neeli dn btn glerince ay
rntlaryla tasvir edip aklamlardr. fade etmek yetenei
miz kstl olan bizler, konuyu burada kapatmay uygun bulduk
ve sz uzatarak rahatsz etmek istemedik.

DCN SIRAS INDA IKAN OLAYLARDAN BRNN

ZET
Dn enliklerinin krknc gn bitince, an yksek
ehzade hazretlerini, Cerrah Mehmet Paa snnet etti. Padiah
hazretleri on bin altn armaan ederek cerrah paay onurlan
drd. Valide Sultan hazretleri de bin altn ile pek deerli
kuma, giysi ve kaftanlar balad.
ehzadenin snnet edilmesinden sonra da dn enlik
leri on gn daha srdrld. Meer bu srada blk halkndan
ve delikanllar blnden birka taze yiitik odalarda uygun
suz iler yapar, fahieler getirirlermi. O zamanlar ehir sba
s olan Tanr bilmez Ahmet avu, kul olanlarndan bir b
lk yenieri '\'e gece bekilerinden birka yiit ile odalar ba
sp fahieleri toplamaya balarlar. Fakat teki odalarda bulu
nan blk halk, yoldalarnn baslmasn kendilerine yedire
mezler; sbaya hcum edip fahieleri elinden alrlar. Kul o
lanlarn dve dve yaralarlar sbay da kaldrp Atmenda
n'na gtrr ve padiahn karsnda brakrlar. Ayn yerde
bulunan yasaklar ve yenieriler, kul olanlarnn halini g
rnce sipahlar zerine saldrrlar. ki taraf arasnda kavga b
yyp birbirlerini ldresiye boumaya balaynca Yenie
riaas Ferhat Aa-ki sonra sadrazam ve serdar olan Ferhat
Paa'dr- kavgay datmak iin gelir. Aann gelmesi ile yeni
eriler oalr ve o hengamede iki sipahi ldrlr. Meer
zamann sadrazam Sinan Paa mehterhane zerinde bulunan
kknden olay seyredermi. Ferhat Aa'y getirtip gayet sert
bir dille bre kara kpek, neye geldin, iki adamn ldrlme-

66

sine sebep oldun, ykl gib diye azarlar. Aann gitmesi ile ye
nieriler de oradan uzaklarlar ve kavga biter. Sadrazam pa
diaha durumu arz eder ve Ferhat Aa'nn yerine, o zamanlar
Mir-i alem olan Frenk Yusuf Paa yenieriaalma atanr.
Sinan Paa ile Ferhat Paa arasndaki dmanln kkeni ite
bu olay idi. Bu olaydan sonra da dn enlikleri sona erdi.
BU SNNET DN LE DAHA NCEKLER
ARASINDA BR KARILATIRMA
Tann'nn rahmetine ve balamasna erimi Sultan S
leyman Han iki kez ehzadelerinin snnet dnn, bir kez
de Sadrazam brahim Paa'nn evlenme dnn yaptrmt.
Saadetli padiah birincisine ok zen gstermi, ar derecede
altn ve gm paralar harcamt. Gsterilen elenceli ve gl
drc oyunlar o kadar eitli, o kadar da ok idi ki, o za
man iin daha fazlas dnlemezdi. Hind ve Sind'in Arap
ve Acem'in en usta oyuncular, maskara ve soytarlar becerile
rini sergilemilerdir. kinci snnet dn, oyun ve oyuncular
bakmndan birincisi kadar parlak olmamt ama para ile yi
yecek ve iecek bakmndan birincisinden hi de aa kalma
mt. Ancak enliklerin sreleri ksaltlm, hepsi on be gn
iine sktrlmt. Bu da zamann sadrazam Lutfi Paa'nn
bu ie yeterince nem vermemi olmasna yklenmiti. Ama
deniz \>e karalarn padiah bu dne de bandan sonuna dek
katlm, vezirler ve bilginlerle toplantlar yaparak ilmi konu
lar zerinde tartmalarla dnya ileri zerindeki sohbetlere
huzurlar ile cmerte onur vermiti. Bu tophmtlar, orada ha
zr bulunanlarn belki de ocuk ve torunlar iin birer vn
me vesilesi olmaktadr.
Bu dnde ise harcanan paralar pek ok, elence eit
leri ve sanatlarn says da pek yksekti. Ancak, tutum ve
davranlar iyi olan padiahn kendisi, toplantlara katlmad.
Yaplan toplantnn her birinde sadrazam hazr bulundu.
67

Bu toplantlarn biri vezir ve beylerbeylerle divan yeleri ve

saylan byk makam sahiplerine, br eyhlislam ile byk

bilginlere, ncs de byk eyh saylan sekin bildiri sa
hiplerine ayrlmt. teki gnlerde byklerden her birinin
zel yerine sofra sofra yemek, tatllar, ikiler ve eitli yiyecek
ler gnderilirdi. Ayrca, her gn binlerce kase trl trl yi
yeceklerle doldurularak fukaralara datlrd.
DNYANIN SIINAOI OLAN PADAHIN YAPILAN
BARI SORUNUNUN DURUMUNU RENMES
VE SNAN PAA'YA TEN ELEKTRMES
ZERNE
Alemin sna olan padiah, dnden sonra bar so
rununun durumunu Sinan Paa'dan sordu. Bunun zerine sad
razam, ah, padiahmzn istedii memleketleri kendi rsazy
la vermeye hazr ve padiahn iradesine itaatldr. diye arz ey
ledi. Sinan Paa Erzurum'da iken ahdan Trkmen brahim
Han adnda bir eli gelmi ve sadrazam onu hi e letmeden
kendinden nce stanbul'a yollamt. Trkmen brahim Han
bir yl akn bir zamandan beri stanbul'da bulunuyor ve sn
net dnnn bitmesini bekliyordu. imdi o, padiah hazret
!erinin buyruu zerine eliliinin niteliini resmen bildirme
ye davet olununca, sadrazamnz ahmzdan bar sorununu
grmek zere gvenlir bir adamn istemiti; ah da bu fa
kiri gnderdi ve git bak, padiahn bar ricas ne yzden imi,
bana gelip olay bildir diye smarlad. Benim eliliim ancak
bu kadardr. Bir yldan ziyade bekleyerek padiahn zengin
ltuflarna erimem alnmn yazsnda varm dedi.

Saadetli padiah Sinan Paa'dan ahn mektuplarn is

tedi. Hepsini batan baa gzden geirdi ve iinde asla bir so
nu verecek sz bulunmadn grd. Elinin, Sinan Paa'nn
srar zerine gnderildiini renerek ok kzd ve hi tered
dt etmeden sadrazamn grevine son verdi. Ayrca da, reisl-

68

kttap rahmetli Mollack' ararak, esen szcklerin anlam

n bilirsin, niin bu mektuplardan bir sonu kmayacan
serdara sylemedin diye sulayarak onu ta gemisinde kree
mahkum etti. Selam avuu ile birka danman ve yardmc
larn da ayn gemide kree gnderdi.
SYAVU PAA'YA SADRAZAMLIK VERLMES VE
DET- KIPAK'TAN DEMRKAPI'YA ASKER
GNDERLMES ZERNE
Sinan . Paa'nn yalan meydana knca ikinci vezir Siya
vu Paa'ya padiah vekili mhr verildi. Tam bu srada idi ki,
Osman Paa'nn yollad Budak Bey adndaki sancakbeyi Kp
ak lnden geerek ulak ile stanbul'a geldi.
Osman Paa'nn arzna gre : Sapknlardan Mehmet Han
adndaki hain irvan lkesine gelmi. cahmz Trkmen b
rahim Han' bar iin stanbul'a gndermitir, aramzda ban
kararlamtr diye sancakbeyi olan Zal Mehmet Bey'e adam
gndermi. Zal Mehmet Bey de ok saf, hile ve dolan nedir
bilmez bir adam olduundan, gelenleri karlamaya km.
Hainler frsat bu frsattr diye saldrmlar, zavall Mehmet
Bey'le birlikte daha birok gazileride ehit etmiler.
Padiah hazretleri bu haberden ok zld. Snnet d
n srasnda gereinden fazla saygnlk gsterilen ve arlanan
brahim Han'n hapsedilmesini ferman buyurdular. te yan
dan Rumeli beylerbeyine eyaleti askeri ile Demirkap'ya eri
mek iin padiah buyruu gnderilir. bin yenieri ve tm
silahtar bl kethdalaryla; Rumeli'nin sa ve sol alaybeyi;
Kstendil, Silistre ve Nibolu sancaklarn ellerinde bulundu
ran zeamet ve timar sahipleri, Kpak l zerinden Demir
kap'ya varmak iin emir aldlar. Seksen alt yk para da gn
derildi. Bunlar Kefe'de bulutular. ok sa-..a grm olan Ke
fe Beylerbeyi Cafer Paa serdarla getirildi. Sonra 990 aba
nnn yedisinde ( 27 - 8 - 1582) Kefe'den kalkp Demirkap yn69

ne yola koyuldular. Tn silahtar bl ile silahtar kathda

s Sinan Kethda'y ve Rumeli askerinden ayrlan alt bin se
me asker babuu olarak, ad geen Budak Bey'i ileri gnder
diler.
KEFE'DEN DEMRKAPI'YA KADAR KIPAK
BOZKIRINDAK MENZL VE
KONAKLAR ZERNE
Kefe'den kalkp drdnc gn Kre boazna vardlar.
Buras Azak'tan bu yana akp gelen Ten suyunun Karadeniz'e
dkld yerdir. Yirmi mil kadar genilii olan bu yeri at
gemileri ile on be gnde g halle geebildiler. Oradan dr
dnc menzilde Tamam sahrasnda yer alan Temrek adl ka
le yaknna vardlar. Oradan beinci gn Kuban denen byk
rmaa geldiler. erkezler sallar dzmlerdi. Bu rma sal
larla getiler, at bana beer ake ve araba bana on ikier
ake gei harc verdiler. Oradan drdnc menzilde erkeL.
vilayetindeki Kemreki dedikleri memlekete vardlar.
Oradaki insanlar yle hrsz, yle soyguncu ve baya kim
selerdi ki, yenini ve eteini kesmedik bini brakmadlar. Gzle
rine srme ekerlerdi ama para ve altn nedir bilmezlerdi. Bi
risi bir yerde krk, elli altn bulmu, bunlar birisine iki enda
ze ( 11 ) bez karlnda verdiini anlattlar. Orada gvercin yu
murtasndan daha iri dolu yad. Hatta birok kimsenin at ve
beygirleri, balarna den doludan rkp kamlar ve sahip
lerini yaya brakmlard.
Oradan Heyhat sahras denilen vadiye varld. Deresiz,
tepesiz, ucu buca olmayan bir dzlk idi buras. Fakat otlan
ibriime benzer, ceylanlar sr sr gezer ve her adm ban
da yerde yl halde ceylan kemikleri grlrd. Ceylanlar her
yl boynuzlarn deitirirler ve o zaman boynuz dallarn sert
bir yere srtmek isterler. Fakat o sahrada da ve ta bulun(11)

70

Endaze

60 santimetre boyunda bir uzunluk lei.

madndan, daha nce dm bulunan boynuz dallarna sr

te srte o ynn stne yenileri derler '\e zamanla kabara
rak bir tmsek halini alrlar.
Sonunda o usuz bucaksz sahray da yirmi gnde geip
bir su kenarna vardlar. Oradan be gnde Betepe adnda bir
yere eritiler. Orada sulan iilebilen baz glckler ve su biri
kintileri vard. Oradan da beinci menzilde Berek adndaki su
kenarna kondular. Ama bu suyun evresi, boylan gkyzne
dayanan aalarla kapl bulunuyordu. Sanki her biri dzgn
bym bir hurma ya da servi aac idi.
Oradan Karatay adl yere varld. erkez beyleri gelip
Terek suyu ve Karatay rma zerine sekiz yerden kpr kur
dular. gnde sular kesilip amhal vilayetine eriildi

ve

oradan Demirkap'ya doru yol alnd. Toplam olarak tam sek

sen gnde Demirkap'ya girmek nasip oldu. Osman Paa ir
van askeri ile gelenleri karlamaya kt. Byk enlik ve e
lenceler yaplmad. Birka gn sonra da klak tedarikine ba
land. Kimileri sazlklara girdi, adr zerine sazdan rtler
koydu ve davar iin sazdan damlar yapt. Kimileri de inler
kazp cin niz beguzered ( bu da geer) diye iine girdiler.
Herkes elinden geldiince tedarikini grd. Ancak yiyecek az
d. Buday ve arpa, kilesi ikier yz akeye bulunmazd. ster
istemez btn insan ve hayvanlar pirin yemek zorunda kald
lar.
GNDERLEN ASKERN GEL ZERNE IKAN
OLAYLAR

Risale-i Babiyye yazan Aziz, irvan memleketi ve Demir

kap hakknda ayrntl bilgiler vermektedir. Biz de ondan zet
leyerek bu konu zerinde birka sz syleyelim :
irvan lkesini Osmanllar fethettikleri zaman

Osman

Paa, vezirlie ykseltilerek olduka kalabalk askerin ban-

71

da o memleketin korunmas ile grevlendirildi. Ertesi yl K

rm hannn kardeleri ve olu ok kalabalk Tatar askeri ile
oraya vardlar ve birok yerleri yakp yktktan sonr.a hann
kendisi yz bin Tatar ile gelip irvan, Karaba ve Moan'a
dehet saldlar. Bu kez de binlerce yenieri, silahtar bl,
Rumeli askeri ve Sivas askeri, beylerbeyleri ile geldiler. am
hal ve Dastan ile Groistan'n teki beyleri, bu gelenlerin
gittike oalmakta olduunu grerek, korkuya dtler. Eer
zamannda gerekli nlemleri almazlarsa, irvan'dan baka ken
dilerine miras kalan mlklerini cJ.e yitirecekleri kansna var
dlar. Birbirleriyle haberleerek anlatktan sonra Gence Han'
mam Kulu Han'a mektup yazarak dediler ki, bunlar ok ka
labalk bir budundur, her yl ancak birer, ikier bl gelir.
imdiye kadar gelenlerin bir bl uzun etekli sufiler gibi,
bir bl de balar kabak uaklar gibidir. Vakit kaybetmeden
ibirlii ederek bunlar ortadan kaldralm, yoksa bir iki yl
daha byle giderse onlar bizi yok ederler. Bunun zerine mam
Kulu Han, sz edilen beylerin kararlarn aha yazarak bil
dirdi.
OSMAN PAA'NIN MAM KULU HAN LE BYK
SAVAI
Yl 990 (M. 1582 ) . ran ah Grcistan ve Dastan bey
lerinin aralarnda bylece anlatklarn renince, hi tered
dt etmeden mam K1ulu Han' bakomutan yapt ve hassa ko
ruculardan bin kiiyi de onun yanna gnderdi. Toplam as
kerleri elli bin kiiden aa olmamak zere, drt han ile otuz
sultan seferber etti. Grcistan ve Dastan askerleri de on
lara katlnca byk bir kuvvet meydana gelecei anlald. Bun
larn bir araya gelmeleri iin ok aba gsterdi. Sonunda ba
ararak mam Kulu Han'n komutasnda byk bir ordu olu
turdu.
72

SLSTRE BEY YAKUP BEY'N EHT OLMASI VE

ASKERNN BOZGUNA URAMASI
Yakup Bey Rumeli askerinin babuu idi. aburan adl
yerin yaknnda Niyazabad diye anlan sahrada at otlatmakta
olup, bir, iki gne kadar serdarn yanna gidecekti. mam Ku
lu Han dedikleri hain bu srada askeriyle amahi'ye gelmiti.
Yakup Bey'in oralarda bulunduunu haber alnca hemen alt bin
silahl dman seti ve bunlar Rstem Han ile Dank Bey ad
larndaki iki komutann buyruu altnda zerine yollad. O an
da Osmanllar yurt deitirmek iiyle uramakta idiler. D
man grr grmez atlarna atladlar, arlklarn yere koyup .
dmana kar yrdler. Yce Tanr'nn inayeti ile dman
bozulmu iken Yakup Bey ldrc bir yara alarak ehitler
arasna gt. Alaybeyi de o srada ehit oldu. Buna ramen
gaziler, yine de gayrete gelip dman nlerine katm iken,
Dobruca kafirlerinden bir, iki dinsiz Rstem Han'a varp Ya
kup Bey1e alaybeyinin ehit dtklerini mjdelerler. Bunun
zerine sapknlar geri dndler ve Mslmanlar krdlar. Bu
savata, kimi ehit, kimi de tutsak olmak zere Osmanllar ye
di, sekiz yz adam kaybettiler.
OSMAN PAA LE MAM KULU HAN ARASINDAK
SAVA VE MAM KULU HAN'IN YENLMES
1 8 Rebilahir 991 (M. 1 1 - 5 - 1583 ) . Silistre askerinden kur
tulanlar gelip <;le yenilgi haberini getirdikleri zaman Osman Pa
a, btn slam askerini toplayp teselli etti, umut verdi ve y
reklendirdi. O vakit silahtarlarla teki birlikler elbette d
mandan almak gerekir diye ne atldlar. Bunlar, birok
aylklar denmemi bulunduundan baka yiyecek bakmn
dan da sknt iinde idiler. Bu nedenle Osman Paa zrler
ileri srerek onlar avutmak yolunda etkili birtakm szler
syledi. Ama hepsi az birlii ile drt aya kadar senden
ne ulufe isteriz ne de bir damla zahire iin laf ederiz; padiah
73

uruna ve senin yzn suyuna her ne olursa olsun katlanrz;

birer bamz var, din uruna onu da feda ederiz dediler.
Bylece, Osman Paa'nn huyuna uygun dp houna
giden szler sylemeleri zerine, ad geen ayn altnc gn
(M. 6 - 4 - 1583 ) . Demirkap'dan kp askerin tmyle sahrada
adrlar kuruldu. On sekizinci gn ( 1 1 - 5 - 1583 ) Betepe adl
yere konuldu. Tam o srada dmanlarn alaylar grnd. Os
man Paa, Sivas ve Rumeli Beylerbeyi erkez Haydar Paa'y
eyaleti askeri ile sa kola grevlendirdi. Kefe Beylerbeyi Ca
fer Paa'y Rumeli askeri ile sol kola gnderdi. Kendisi de or
tada yerini ald; yenierileri kat kat nne dizip yanlarna
otuzu akn kaledven toplar yerletirdi ve uurluluu ile n
kazanm olan yaz altna bindi.
Bu at otuz yan aknd. Sahibinin bunca savalarnda
hibir zaman dmana arkasn gstermi deildi. Ona binerek
girdii her gazadan galip kmt. Bu kez de, uur ve kadem
getirsin diye, ona binerek yerinde durmak isteyince hayvan
durmadan einiyor, bir an evvel dman stne gitmek iin r
pnp duruyordu. Hangi gazada at bu biimde davranrsa, bu
nun bir baar ve zafer belirtisi olduuna inanlrd. Bu, yce
Tanr katndan gelen zel bir iaretti.
Dmann sava dzeninde ahn korucular ile Osman
Paa'nn karsnda yer almt. mam Kulu Han Haydar Paa'
nn karsnda ise Hsam Han'n olu Rstem Han, Cafer Pa
a kolunun karsnda da ibni Brhan mevzilenmi bulunmak
ta idiler. Bu ibni Brhan bir sre nce Osmanllardan ayrla
rak dmanlara katlm irvan beylerinden biri olarak gei
nir bir hain idi.
Bylece kar karya dizilen iki taraf arasnda, nclerin
yryleri ile arpmalar balad , ve hi kesilmeksizin ak
ama kadar srd. Sonunda ranllarda yenilgi belirtileri ken
dini gsterdi. Fakat Osmanllar gece bastrdndan zerlerine
74

at srmediler. Zifiri karanlkta pelerine dp kovalamak uy

gun grlmedi. Bununla beraber her iki taraf da mealeler ya
kp gece yarlarna kadar sava srdrdler. Hatta bu bou
maya meale sava ad verildi. Ondan sonra iki tarafn aske
ri aralarnda anlaarak drt yandan karakollar kardlar ve
birliklerin evrelerine koydular. Ertesi sal gn dinlenmek S
tediklerinden sava ertelediler. aramba sabah ezan okundu
u zaman herkes namazn kld ve hi beklemeden dve ha
zrland. Kar taraftan dman alay lan da eskisi gibi atlarna
binip karladlar ve bylece bouma yeniden balad. Cafer
Paa kolunda bir tr zlme belirtileri grlnce, hemen Ks
tendil bayra altndaki gaziler, Rumeli gazileri ile tek bir v
cut imi gibi hep birden saldrya getiler ve dmanlarn y
zn tersine dndrdler. Ondan sonra her yandan slam bay.
raklar asker ile yrd ve her gazi kkremi bir arslan kesi
lip gzlerini kan brd. mam Kulu Han, hay korkaklar, ni
in kaarsnz, ahn rei size haram olsun diye barp a
ryordu. Ama hi kimse aldrmad ve dnen olmad. Sonunda
kendisi de yedek atna binip kuskuna kuvvet diyerek uzak
lat ve nne kan yola dzld. Bir anda dmanlardan hi
kimse sava alannda kalmamt. Ancak leleri dkld kald,
hatta kesilen balar sayld zaman yedi bin be yz olduu
grld ve bunlardan, serdarn buyruu ile bir kule yapld.
Beyit :
Meydan yle tutmu idi surhser lei
Rubah u grk seg avlatlar birer lei.
Bu savaa katlan dmanlarn ou oluk ocuklar ile
beraber idiler. Ama, oluk ocuu yannda kiinin namus u
runa daha iyi dvmesini salamak idi. Allah iin, onlar d
vte hi noksanlk gstermediler. Ama yce Tanr'nn yard
m ile zafer rzgar slam tarafndan esti. Tanr'ya krler
olsun !
75

KM GRCSTAN BEYLERNN TUTSAK EDLMESi

VE AMAH KALES'NN YAPIMI ZERNE
Dinsizlerin bakomutan olan mam Kulu Han, Grcis

tan beylerine mektup yazarak, bu savata hazr bulunmalarn

istemiti. Fakat onlar ge kalmlar ancak bozgun srasnda
Kaba blgesine kadar gelebilmilerdi. Bundan sonra da, yol
ve iz bilmediklerinden ynlerini ararak dalara dmler
di. Kaba yresi halk batan baa asi idi. Ama kl korkusun
dan ister istemez dostluk gsteriyorlard. Bu nedenle Grc
lerin ounu krdlar ve zerlerinde bulduklar btn eyay
yama ettiler. Beylerinden ikisini ve ileri gelenlerinden on be
kadarn elleri .oe kollan bal olarak alp gtrdler. ldr
dkleri Grclerden saysz insan kafasn mzraklarn ucuna
takp Osmanl serdarnn nne getirdiler. Serdar bunlar he
men Zekem Beyi Levent Han'n oluna gnderdi ve saadetli
padiaha hara verdikleri halde bu yaplan i nedir? diye
onu serte azarlad. Szn ksas, savatan sonra aburan adl
kentin karsna konularak gn orada dinlenildi. Ondan
sonra konaktan konaa yrnerek amahi kentine gelindi.
991 yl cemaziyelevvelinin on beinde (M. 6 - 5 - 1583) orada bir
kalenin yapmna baland ve krk gnde tamamland.
Bundan sonra Grcistan ve Dastan memleketlerine ate
ler dp her taraftan eitli armaanlarla beyleri birbirleriyle
yarrcasna anl vezire bavurdular. Vezir, beylerden belli
balarn eli, olarak kap kethdalklar hizmetinde kullanmak
zere alkoydu. Bundan sonra soylu vezir, petrol madenlerini
grmek istedi. Bunlar Bak adndaki kale hizasnda bulunduk
larndan bir miktar asker ile oraya da vardktan sonra Demir
kap'ya geldi ve bu sevin iinde mbarek bayram orada kut
land.
76

OSMAN PAA'NIN STANBUL'A HAREKET VE

YOL BOYUNCA Y APTICI SAVALAR
ZERNE
4 evval 991 (M. 24 - 10 - 1 583 ) . Yiit Osman Paa, irvan
lkesini bylece dzene sokup kalelerin reayann ynetimi i
lerini de yoluna koyduktan sonra, stanbui'a dnmek istedi.
Yerine Cafer Paa'y kaymakam brakp memleket halkm
onun buyruu altna verdikten sonra mbarek bayramn dr
dnc gn yola kt ve menzilleri geride brakarak o zaman
iin kanl Serence suyu kenarnda adrlarn kurdu. Meer
o srada stanbul' dan, irvan'daki grevlerin denekleri gn
derilmekte imi; Ruslar bunu haber alp hazineyi ele geir
mek iin ayn yerde yolu kesmiler. Akam vakti slam aske
rinin konak yerinden ykselen tekbir seslerini, yaknlarda pu
suya yatm Ruslar duydular ve bundan slam askerinin gel
mi bulunduunu renerek, sk bir orman iine girip sak
landlar. Durumdan haberi olmayan slam askeri, sabah olun
ca yollarna devam etmek zere o derin rma gemeye ba
ladlar. Askerin ancak te biri suyu gemiti ki, Ruslar, st
ste ylm bir durumda olan birliklere tfek atei atlar,
birounu yaralayp birounu da ehitler zmresine kattlar.

Meer Ruslar o sk ormanlkta bir tabur balamlar ve

aldklar ganimeti saklamak iin oray bir snak haline ge
tirmiler imi. slam askeri hemen toparlanp Ruslarn etra
fn sard ve iki gn boyunca iddetle savap pek ok kafirin
ban kesti. Sonunda Ruslar, mevzilerini brakp baka bir or
mana ekildiler. Burada da kabakuluk vaktine kadar sava
ld. Ancak, sava daha srdrlrse birka melun yznden
bunca Mslmana zarar gelecei kesin grndnden, sava
tan vazgeip yola devam edilmesi ye tutuldu.
Oradan Terek adl rmak kysna gelindi ve bu su b
yk glklerle alabildi. Sonra Betepe adl menzile konuldu.
Ama uursuz Ruslar o yreyi yakp ykmlar, hayvanlara yi-

77

yecek bir p bile brakmamlard. Daha sonraki iki men

zilde de hi su bulunamad ve bu yzden ok zahmet ekildi.
Sonra, Kuban adndaki byk bir rman kenanna gelindi
ve sonunda orada dinleriilebildi. gn sonra da rmaktan
geildi.
Orada, eskiden Osman Paa'nn kethdas olan amahj
beylerbeyi, stanbul'dan hazine ve korucu yenieri ile gelir
ken, yollarna uursuz Ruslarn ktn duymular ve ok
korkmulard. slam askerinin yolda kaldrd tozu grnce
dman sanarak epeyce telalanmlard. Fakat sonra yzle
rini grdklerinde btn yorgunluklarn ve ektiklerini unut
tular. Orada gzel bir ayrda mola verdiler ve iki saat bo
yunca grp sohbet ederek ho vakit geirdiler. amahi
beylerbeyi, gtrmekte olduu hazineyi Osman Paa'ya teslim
etti. Osman Paa da her bln deneini ayrp bltrd
\'e irvan'a gidecek askere verdi. Ama bunlardan,
yollarda
olacak
taze
ya
da
kuru
ot
bulunmadn
hayvanlara yem
rendiler. Yce Tanr hazretlerinin buyruu ile o gece yle
bir souk hava kt ve cana kyc sert bir frtna patlad ki,
birok insan donup br dnyaya gt. Her gn yedier,
sekizer yz binek ve yk hayvan helak olur oldu. Szn k
sas, on iki gn boyunca Kuban rma kys izlenerek yol
alnd ve sonunda geit yerine ulalabildi. Ama rman buz
tutmu olduu grld. Oralar yksek aalarla kapl idi.
Asker byk ateler yakarak souun iddetini krmaya al
tlar. Ad geen rma buz zerinden yryerek getiler. Ser
dar iin Namrak Kalesi'nden rnklar getirtildi ve bunlarla
suyu getiler. Drdnc menzilde Narrrak Kalesi'ne varld,
toplar atlp enlikler ve elenceler dzenlendi. Oradan ikinci
menzilde Taman'a gelindi. Askerin tm buz zerinden y
ryerek suyu geti. Burada kimi eceli gelenler buzun delinme
si sonucu canlarn yitirdiler. Ondan sonra Ker boazna eri
ildi ve yine buz zerinden boaz geilerek birka gn dinle78

nildi. Sonunda menzil ba olan Kefe'ye gelindi. Burada yurt

larna dnmek isteyenlere izin verildi, kalanlar iin de klak
ve konak tedarik olundu.

FERHAT PAA'NIN DOCU LLER SERDARLI<iINA

ATANMASI ZERNE

Yl 991 ( M. 1583 ) . Sinan Paa'nn yaptm dedii barn

yalan olduu meydana knca, saltanatn namus ve erefi ge
rei olarak, ilkbaharda bir serdar atanp douya gndermek zo
runlu olmutu. Siyavu Paa, serdarln kendisine yklenece
inden korkarak, Rumeli Beylerbeyi Ferhat Paa'nn bu g
rev iin yaratlm adam olduunu ileri srd ve bylece Fer
hat Paa'ya vezirlik verilip arlarak, slam askerine serdar
yapld. lkbaharda da dou illerine doru hareket etti.

REVAN KALES VE YRESNDEK KALELERN

YAPTIRILMASI ZERNE
Yl 991 (M. 1583 ) . slam askeri menzilden menzile ilerleye
rek Revan lkesine vard. Buralar, eskiden Lala Mustafa Paa za
mannda yaplan aknlarla yama edilerek harap bir duruma
gelmiti. Fakat ondan sonra bir, iki yl iinde ncekinden daha
bayndr bir hale getirilmi, ykk bir yeri braklmamt.
evredeki her ky, er, drder yz binadan oluan birer kent
ve kasabaya dnmt. ah Kulu Han, sonra da Tokmak
Han adyla n kazanan olu Mehmet Han, reayay adalet ve
ihsanlarla ynetmiler, yksek bir kalknma dzeyine eritir
milerdi. Halk ou gnlerini zevk ve safa ile geirirdi. Ancak
slam askerinin yeniden gelmekte olduunu renince dalp
perian oldular.
Adil serdar Revan kentine girip kale yapmna balayn
Tokmak Han'n saraylarn ortaya alp etrafna geni ve
salam bir sur ina ettirdi. Yapm almalar krk be gnde
tamamland. Revan beylerbeylii, rahmetli Sultan Sleyca,

79

nan'n hareminden yetimi olup o srada Van beylerbeyi

bulunan cesur ve kahraman aalazade Yusuf Paa'ya vezir
lik rtbesiyle birlikte verildi. Burada binlerce insan Tanr'
nn bu bandan ibret aldlar. aalazade, Sultan Sleyman
Han'n gzde adamlarndan biri, Ferhat Paa da ehzadesi
Selim Han hazretlerinin mutfanda uzun sre alm bir
kimse iken bu mevkilere eritiler. te bu aalk dnyann
devlet ve izzeti, gelince byle gelir, gidince byle gider !
REVAN KALES'NN YAPIMINDAN SONRA MEYDANA
GELEN OLAYLAR ZERNE
Revan eyaletinde gerekli ve nemli olan kalelerden u
ragel Kalesi'nin ihtiyac olan asker ile ara ve gereler tamam
landktan sonra Kars Kalesi ynne gittiler, oradan da Kara
Ardahan'a vardlar. Bunlarn da yiyecek ve hazinelerini yeter
li buldular ve Diyarbakr beylerbeyi ile Tiflis'in yiyecegn
gnderdiler. Onlar da sa ve selamet dndkten sonra, k
belirtileri kendini gstermeye baladndan, klaa, yani cen
nete benzer Erzurum'a yneldiler ve klak tedarikini grd
ler. Bu mbarek ylda slam askeri huzur ve refah iinde otu
rup kalkt. Hibir zaman ne dmandan bir rahatszlk gr
d, ne de yiyecek ktlndan sknt ekti. Son derece bolluk
ve rahatlk iinde varp dndler.
KNC YIL NDE MEYDANA GELEN
OLAYLAR, LOR VE GR'NN
FETH
Yl 993 (M. 1585 ) . lkbahar gelince sefere grevli olan
slam askeri toplanp padiah ordusuna katldlar. Harekete
geip Lori Kalesi alnd ve onarld, beylerbeyi atanarak her tr
l ihtiyacn tamamlad. Sonra da Gri Kalesi iin gerekli ik
malleri yapld. O taraflarda, yani Grcistan snr boyunca ne
kadar kale varsa durumlarna gre kimini taze askerle g
lendirildi, kimi de onarld ve btn eksiklikleri giderildi.
80

SADRAZAM MEHMET PAA'NIN OGLU HASAN

PAA'NIN AKINI VE GANMET ALMASI
ZERNE
Ayn yl. Gri Kalesi'ne varld srada, Sivas ve Rumeli
Beylerbeyi Sadrazam Sinan Paa olu Mehmet Paa ve Kara
man beylerbeyi olan baka bir Mehmet Paa askerleri ile ad
geen Hasan Paa'nn komutas altna verilerek, padiah or
dusundaki gazilerden isteyenlere de msaade olunarak, akn
yapmakla grevlendirildiler. Bunlar Gri'den , drt menzil
Herdeki Grcistan ierlerine akn saldlar. Saylamayacak ka
dar zengin ganimet ve pek ok tutsak aldlar, hatta be bin
hanelik ulusu evleriyle srerek beraberlerinde gtrdler. Ay
nca aldklar deerli eya saymakla bitmez.
SLAM ASKERNN TFLS'E VARII VE
ALEKSANDRA HAN'IN HARACINI
ALMALARI
slam askeri, aldklar ganimet mallaryla meramlarna
eritikten sonra, o konaktan kalkarak Tiflis'e vardlar ve ka
lenin her bakmdan ihtiyalarn istendii gibi saladlar. Le
vent olu Aleksandra Han'n ykml olduu otuz bin yk
ipek, birka esiz olan ve cariyeyi, birka ispiri doan ve
birka da cins balaban alp getirdiler. Bu Aleksandra Han,
kendi kansnca, becerili ve anlayl bir adam olarak geinir
di. Hatta yznn zerinde irazl Hafz'n u beyti yazl
idi :
Ne Hzr'n mr kalr ne skenderin mlk
Bu aalk dnya uruna kavga etme ey dervi ( 12 )
Kafir dillerinin ounda skender'e Aleksandra derler. Bu da,
kendisince, Byk skender ile bu kadarck olsun bir benzer
lik ve ilikisi bulunduu kansnda idi.
(12)

Ne mr-i HlM bernand ne mlk-i tskender

Nizil.' ber ser-i

dnya.

meldin

den-il
81

MUTLU EHZADE HAZRETLERNN

SANCACA IKMASI
2 Zilhicce 992 (M. 5 - 12 - 1584 ) . Baht ak ve padiah tah
tna layk Sultan Mehmet Han hazretlerinin snnet dn
bitip o sonu gelmez toplantlar artk arkada kalnca, ehza
deyi sancana uurlama hazrlklarna balanmas iin pa
diah buyruu kt. Bunun zerine, nce lala, nianc, defter
dar, zengi aalan, sipahiler, sa ve sol blk silahtarlar,
sekbanlar, solaklar, peykler, saray ahn grevlileri, mutfak ve
kiler hizmetileri, iki bine yakn ou dergah- ali kullarindan
ve kul cariyelerinden ve kul oullarndan ve ileri gelenlerin
kullarndan yazlp deftere kaydolundu. Ayn gnde ehzade
hazretleri, sabah rzgar gibi uan, eeri altn ilemeli, ssl
psl bir at zerinde saraydan ktlar. Yenierilerden baka
adeti zafer kazanmak olan padiahn btn kullar sarayn
kapsnda toplanm bulunuyorlard. Her biri yollu yolunca,
nnce ardnca iskeleye doru gittiler. nce Sadrazam Siyavu
Paa, arkasndan vezirlerin her biri, padiahlarn ananevi ku
rallarna uyarak ehzadeye yaklap adalete ve askere ilikin
szlerle ballklarn perinlediler. skelede bir kadrgaya ken
dileri, bir bakasna da byk vezirler bindiler ve ehzade
hazretleri otana ininceye kadar beraberinde gittiler. Ondan
sonra veda iin mbarek eteini ptler. Yalnz k:apcba
Kurt Aa, ehzadenin hizmetiyle grevlendirilmi olanlarla
birlikte, sancana (Manisa) varncaya kadar ondan ayrlmad.
Grevini tamamladktan sonra, o da veda edip stanbul'a
dnd.

DK KAFALI TATAR HANI MEHMET GRAY'IN

LDRLMES
Yl 992 (M. 1 584) . Mehmet Giray Han, atalarndan beri
Osmanl hanedannn nimetiyle yetienlerden olduu halde,
Cengi soyundan' geldiine son derece marur olan bir kimsey82

eli. Bu yzden Acem seferine gitmekte ayak srm, sonunda

zorunlu olarak gidince de orada klamay reddedip memle

ketine dnmt. Kefe reayasnn ok kez ondan yaknmas,
kendisine padiah tarafndan grev verilince yoksa biz Os
manl beylerinden miyiz diye bbrlenip sylenmesi ve daha
baz biimsiz davranlar ile han, padiah incitmiti. Bu yz
den Sultan Murat, Mehmet Giray'n ha:kkndan gelinmesi ih
Osman Paa'ya buyruk gnderdi.
Kendisiyle Kefe'ye gelen askerin ouna izin vermi
olduundan Osman Paa'nn yannda ancak bin kadar
adam kalmt. Byle bir durumda han idam etmek gibi
tehlikeli bir buyruun yerine getirilmesi, Iran sorunu zm
lenmeden burada da byk bir ba derdi kabilecei dn
cesiyle, padiaha arzda bulundu ve bunun u anda sakncal
olabileceini bildirdi. Ama padiah, elbette fermanma uyup
gereine gre emrini yerine getiresin diye kesinlikle buyru
unu yineledi. Yiit Osman Paa, ister istemez padiahn buy
ruuna uyarak, nlemlerini ald. nce hann kardei Alp Gi
ray Sultan' hanla atayarak beratn verdi. Fakat Mehmet
Giray, ben para basan ve adma hutbe okutan bir hkmdar
iken beni iten karmaya ve ie almaya kimin gc yeter
diyerek, kar kt ve yz bin Tatar toplayarak Kefe zerine
yrd.
te yandan, stanbul'da rehin tutulmakta olan kardei
slam Giray'a saadetli padiah tarafndan hanlk verilmi ve
Kl Ali Paa ile birlikte Kefe'ye doru yola karlmt. Tam
bu srada idi ki, bunlar Kefe limanna girdiler. Yeni hann gel
dii duyulunca, Mehmet Giray Han'n yannda olan ve padi
ahtan denek alan has kullar ve mirzalar birer ikier, beer
onar, sonradan daha kalabalk topluluklar halinde Mehmet Gi
ray'n ordusundan ayrlp slam Giray Han'n askerleri yanna
geldiler ve biz ulumuz hann kuluyuz dediler. Mehmet Giray,
Tatarlara ne kadar parlak vaatlarda bulundu, hen bal ba83

ma ayr bir padiahm azledilemem,

dedi durduysa da, bir

yarar olmad. Sonunda, beni azledenler yce Tanr'dan bul
sunlar diye beddua ederek Or rma azna doru kamak
istedi. Ama vcuta ok iman ve hantal bir adam olduun
dan, kamay baaramayacam anlad ve hemen orackta
bir seccade yayp yazgsna boyun edi. Han oullarndan
bazlar eriip orada iini bitirdiler. Yce Tanr'nn rahmeti
zerine olsun.
OSMAN PAA'NIN BAKENTE GEL
VE PADAHIN LTFATLARINA
ERMES
Recep 992 (M. Temmuz - Austos 1584 ) . Bylece yiit ve
zir, padiahn buyruuna uyarak hanlk sorununu zmle
dikten sonra, kaptanpaa ile Kefe'ye gelen kadrgalara binip
stanbul'a dnd. Henz ikinci vezir olduu iin byk vezir
ler onu karlamadlar. Ancak yenieriaas ve zengi aala
n iskeleye vardlar. O hafta toplanan padiah divanna gidip
ikinci vezir yerine oturdu ve pikeini ekip onur kaftann
giydi.
Ayn drdnc sal gn saadetli padiah Yenikk'e
inip Osman Paa'y oraya davet buyurdular. Huzura girince
padiah hazretlerinin ilk sz safa geldin Osman, otur de
mek oldu. Osman Paa da emre uyup dua ettikten sonra kar
snda durdu. Bir kez daha otur buyurdular. Bunun zeri
ne oturur gibi yapp hafife eildikten sonra yine doruldu.
Bylece , drt kez ayn iltifata eriti. Sonunda Lala Mustafa
Paa ile irvan'a vardktan sonra servenlerini ve dman ile
yaplan savalar bana bir bir anlat dedi. Paa da, ilkin Rus
(Orus) Han savan, onun tutsak edilerek ldrln ve
bunun nedenlerini hikaye edince, aferin Osman diye ok
takdir buyurdular ve bandaki deerli sorgucu karp mba
rek eliyle paann sarna soktular. Arkasndan Hamza Mirza
84

ile yapt sava bandan sonuna kadar ayrntlaryla anla

tnca berhudar ol, berhudar ol Osman szlerini yinelelip
mbarek belindeki altn ilemeli haneri karp mbarek el
leriyle Osman Paa'nn beline takt. Sonra Gence Han mam
Kulu Han ile yapt sava hikaye etti. Yine tekrar tekrar
takdirlerini bildirerek yksek deerde bir sorgu daha bana
ilitirdi. Ondan sonra Tatar hannn yz bin Tatar ile zerine
geldiini ve Tanr'nn inayeti ile, yanndaki , drt bin adam
la ona nasl kar ktn, sonunda hann ne suretle ld
n anlatt. Bunu dinledikten sonra mbarek ellerini kaldrp
iki dnyada yzn ak olsun, yce Tanr hazretleri senden raz
olsun, dnyalar durduka durasn diye hayr dualar ettiler.
Aalara dnerek, aln, Osman' giydirin ve ata bindirin bu
yurdular. Bunun zerine aalar paay dar karp gmle
inden rubalarna kadar srmal ipekten yaplm elbiseler
giydirdiler. Paa, yeniden huzura girip etek pmekle onurlan
drldktan sonra, altn eerli, ssl psl ve gzel bir ata
binerek sarayna gitti.
Rahmetli tarihi Ali Efendi, Osman Paa'nn yannda dev.,
let hizmetine girmi ve o sralarda Erzurum defterdarlna
atanm bulunuyordu. Bu maceray Osman Paa'nn kendisin
den dinlemi ve nl eserine ( Knhlahbiir) yle yazmtr .
Anlatldna gre, rahmetli Osman Paa'nn keyif verici
maddelere pek dkn olduu, zellikle ikiye tutkunluu halk
arasnda dillere dm idi. Hatta bu halini padiah da duymu
bulunuyordu. Huzurundan ktktan sonra saadetli padiah ba
bssaade aasna, yce Tanr'ya hamdolsun, bir kukumuz
vard, onu da defettik buyurmular. Nasl kuku padiahm
diye sorulunca, bize Osman Paa iin keyfe dkndr ve ay
rca araba tutkundur, sadrazam olsa divan srmeye gucu
yetmez demilerdi. Drt saat boyunca karmda durdu.
Uzun boylu konutuk, fakat hibir ikili belirtisi grlmedi.
Keyifli olsa elbette bir geveklik gelir, ikiye tutkun olsa ta-

85

vr ve hareketlerinde bir deiiklik eseri grlrd. Sonunda

anladm ki, herhangi bir tutkusu yokmu.
Akl ve anlay sahibi olanlar bilirler ki, padiahn iki ile
yanknl vard ve ikinin bir insan zerindeki etkisini bilir
di. Ama Osman Paa'nn padiahtan grd iltifatlarn ver
dii sevincin etkisi o kadar kuvvetli idi ki, bunun verdii ke
yif, her trl ikinin verebilecei keyfi bastrmt. Bu ne
denle padiah hazretleri aldanmlardr. Gerekten de, gr
d iltifattan Osman Paa, kocam olsa bile genleir, hasta
olsa da dinleirdi.
VEZR OSMAN PAA'NIN GEREK HUYU,
MEREBNN YZ
Budin'de ehit olan rahmetli Ferhat Paa'nn haremi
olanlarndan Kk Mustafa adnda bir mahbub olan
vard. Bu gen sonradan vezir ( Sokullu) olu Hasan Paa'nn
stoyni Belgrat savanda kaybolan hazinedardr. Hasan Pa
a kafirlere adam gnderip Kk Mustafa'y ok aratmtr.
Eer sa olarak bulunursa ok para vererek onu kurtarmak
kararnda.dr. Hasan Paa Kk Mustafa'y bir, iki olanla
beraber Osman Paa'ya armaan etmiti. Ferhat Paa zama
nndan beri onu tanrd. Ferhat Paa'nn hazinedar iken Bu
din' de birka kez bize len vermiti. Bunlardan birinde bir
vesileyle Osman Paa'nm iki ile ilikisini yle anlatt
ou kez uzun gecelerde bir srahi iki getirirler, ,
drt meze taban bir tepsiye koyup tutarlard. Ayrca, birer
tabak etli ile birer kase baka trden yemek tutarlar, paa
istedike nne getirirlerdi. Karsnda saz alnr ve arkclar
ark sylerlerdi. Bu suretle be, on kadeh itikten sonra a
krkeyf olurdu. nne konan bir yasta yaslanr, iki kolunu
ensesine dolayp yarm saat, en ok bir saat dalarak uykusunu
alrd. Sonunda kalkp abdestini tazeler ve sabaha kadar ibadet
ederdi. Gzlerinden o kadar ya dkerdi ki, seccaesinin sec86

de yeri srsklam olurdu. te Osman Paa'nn iki alemi, zevk

ve sohbeti bundan ibaret idi. Sylenenlerin doru olup olma

dnn sorumluluu, anlatanndr.

YGT OSMAN PAA'NIN SADRAZAM OLUU
3 Recep 992 (M. 11 - 7 - 1584 ) . Osman Paa'y ekemeyen
Sadrazam Siyavu Paa, vergisinde ar gitmitir bahanesiyle
rusunu (inha tezkeresi) kabul etmedi. Asl amac, bylece
Osman Paa'ya bir leke srmekti. Osman Paa birka yldan
beri Demirkap'da bunca alp abalam olan silahtarlar
zmresinin deneklerini aholu savanda bir kez birer ake
ykseltmiti. Ayrca. mam Kulu Han sava ile Tatar hannn
bozgununda yine birer ake artrmt. Ancak bunlarn birer
akesini tutmak isterdi. O srada silahtarlar toplu olarak di
vana gelerek vezirlere terbiye d ok sama szler sarfettiler.
Fakat Osman Paa hazretlerine kar incitecek tek laf az
larndan kmad. Durumu renen padiah, Siyavu Paa'y
iten kararak yerine Osman Paa'y atad.

Ayn nc gn vezirler yine divana gelip yerlerine

oturdular. Sadrazamlk kimseye verilmedi diye aknlk iin
de idiler. Tam o srada Babssaade aas sarayn Bab- hma
yun'u nnde grnd. Sadrazamlk mhrn srma ile
meli bir mendile koyup kapclar kethdasn ard ve dedi
ki, saa:detli padiah Osman Paa'ya hayrdualar etti. Veka
let oktan hakk idi. Ancak snr boylarnda bulunmas bu
hakkn yerini bulunmasna engel oluyordu. imdi hak
yerini buldu . Bundan sonra Osman Paa mbarek mhr b
yk bir sayg ile eline ald, yzne ve gzne srp koynuna
soktu. Hemen orada bulunan divan yeleri, usulne gre kal
karak Osman Paa'y kutladlar, el etek ptler ve padiaha
dua ettiler.
87

VEZR OSMAN PAA'NIN RAN'A SERDAR OLMASI

VE K.ASTAMONU'DA KILAMASI
Yl 992 (M. 1584 ) . Sadrazam Osman Paa, memleketin ge
nel sorunlarn ve askerlik ilerini dzene koymakla urarken,
ldrlen Krm hannn olunun birka mirza ile uursuz
Ruslara kat ve birok kt kimselerle birlikte oradan Ta
tar lkesine saldracaklar haberi geldi. Padiah hazretleri
haberi duyunca, bu fitnenin de defi senin isabetli nlemle
rinle mmkn olur diye buyurdular ve ran taraflarna sen
dururken baka serdar gndermek uygun deildir diye ser
darlk buyruunu da ferman ettiler.
Bunun zerine Osman Paa, zaten stanbul'un havas na
zik vcuduna hi de iyi gelmediinden, bir gn nce bakent
ten ayrlmaya alt ve ayn yl evvalinin onuncu gn (M.
15- 1 0 - 1 584) skdar'a geti. Hatta kadrgada vezirlerin nn
de, o zaman yenieriaas olan Kalayl Koz Ali Paa'ya ve
zirlikte Rumeli eyaletini, silahtar Halil Aa'ya yenieriaa
ln verip padiahn onayn da ald. Ondan sonra konaklar
aarak Kastamonu'ya vard. Budin'de ehit olan qhmetli Fer
hat Paa'y, o srada Bosna valiliinden azledilmi bulundu
undan, beraberine alp Krm'daki karkl bastrmak ze
re Sinop zerinden Kefe'ye gnderdi. O da, yce Tanr'nn
yardm ile, sadrazamn gitmesine ihtiya brakmadan, Krm'
da Tatar askeri arasnda kan karkl gerei gibi yat
trd.
SERDARIN KASTAMONU KILAGINDAN
HAREKET ZERNE
Yl 993 (M. 1 585 ) . O k dadaasz ve grltsz Kas
tamonu'da geti. lkbahar gelince Tebriz ynne gitmek ze
re hazrlanarak, ayn yln aban aynda (29.7. - 27.8) Erzu
rum'a varld. Tanr'nn himmeti, o zamana kadar memlekette
bolluk var iken imdi bir ktlk ba gsterdi ki, askerin yze
88

kmasna neden oldu. yle ki; bir gn, blk halkndan a

lk ekenlerin bir bl sadrazama karak epeyce yakksz
laflar sylediler; daha da ileri giderek yem yiyen atlarn ba
ndan yem torbalarn aldlar, ama yoklua are ne? O du
rumda yine yollarna koyuldular. stanbul'a dneli beri Osman
Paa'mn sal bozulmu idi. Gnden gne halsizlii artm,
zayf dmt. Zorunlu olarak bu kez tahtrevan ile yola
kt ve Tebriz'e kadar bu ekilde gitti. aldran sahrasna
varnca, Van beylerbeyi olan aalazade Yusuf Paa, bini a
kn mkemmel donatlm kullar ve alt binin zerinde Van
alaylar askeri ile onu karlad. Serdar bundan ok holand
ve yanna arp ok iltifat gsterdi, bir konak ileri gitme
sini istedi.
AGALAZADE YUSUF PAA'NIN AHOGLU KOKAPAN
HAMZA MRZA LE SAVAI
Sufiyan adndaki kye konulduu zaman, at olanna,
dmanlarn ulatklar haberi verildi. Bunun zerine ad ge
en Yusuf Paa onlar karlamakla grevlendirildi. Yusuf
Paa ranllardan Divanbey'i tutsak etti ve yz kadar da kelle
kesti. Ama tutsak Divanbey'i Yusuf Paa'mn erliine ve bir
avu adamla bu kadar byk kahrar.anlna hayran kalm
t. Paaya dedi ki, gzel aam, gryorum, anl bir yiitsin,
ama u dme kulak verirsen pimanlk duymazsn : a
hmz Hamza Mirza, ran hkmdarnn btn askerleri iin
den klcndan kan damlar on yedi bin yiit seerek ordumt.zu
basmak ve gcnzn yayn gevetmek amacyla Ocan yay
la yaknlarna gelmi bulunmaktadr. imdi nerdeyse eriir
ve sizinle savaa giriir. nancm udur ki, sizden canl kim
se kurtulmaz, zamannda nlemlerinizi aln. Bunun zerine
Yusuf Paa, Divanbey'i serdara gnderdi ve asker istedi. Ser
dar da, Diyarbakr Beylerbeyi Mahmut Paa'y askeriyle im
dada grevlendirdi. O srada aholu da kageldi. Kuluk
89

vaktinden akama kadar korkun bir bouma ve kyamet

belirtileri gsteren bir sava oldu. Her iki taraftan ok kelle
ler kesildi, sonsuz asker yok edildi. Dman Diyarbakr aske
rini ember iine aldlar, o kadar ki, tek bir insann bile kur
tulamamas iin gerekeni yaptlar. Fakat slam askeri bir ka
rada gibi btn saldrlara sarslmadan kar durdu, bir
adm bile gerilemediler. Sonunda bu hal ile birbirinden uzak
latlar. aalazade ve Mehmet Paa ile savata bulunan ko
mutanlar karargaha dndkleri zaman vakarl serdar, aala
za'denin bana deerli bir sorgu takt ve zengin balarla
dllendirerek cmerte ikramlarda bulundular.
TEBRZ KENTNDE KIRIM VE NEDEN
ZERNE
Mbarek ramazann yirmi altnc gn (M. 21 - 9 - 1 585 )
enbigazan'a varld. Geri Hamza Mirza kap gitmiti ama
kentin ekyas ve dilencisi yerlerinde kalmt. O gn kimi
beylerbeyleri kente vardlar ve iddetli savalar yaptlar. Ay
n gece Tebriz'in ekyasyla tlngs drt, blk olup
slam askerinden ordu dnda yatanlar ve aymazlkla yaka
lananlar ldrp yamaladlar. O zamana kadar Tebriz'den
henz kmam olanlar kardlar. Ertesi gn kent bombo
kalmt. slam askeri ehri dolatlar ve ortalk gven iin
dedir diye dellallar arttlar. Kalanlar huzura kavutular
ve Sultan Sleyman Han zamannda olduu gibi aman veril
diinden ncesi gibi imdi de kaygusuz oturdular.
Ama bu durum uzun srmedi. Bir gn slam askerin
den on . on be adam soyunup hamama girerler. Kendi ahla
nna boyun emeyen tlng ve Tebriz yetimleri denen ek
yadan bazlar, bu Mslmanlar hamamda basarlar ve hamam
suyu gibi kanlarn aktrlar. Olay serdar duyunca bre bun
lara hemen kl, krn diye emir verdi. 41Biz onlara aman
verdike ve onlar koruduka fesatlarn artrrlar diyerek
90

krgnl ve zntsn aa vurdu. Bunun zerine halk, bu

kadarck msaade bulunca ehre a.kn etti ve acmasz bir
krm balad. Seyyitlerden, eriflerden, tccar ve zanaatlar
dan kimi buldularsa gn ve sene boyunca ldrdler.
Ama serdar, krgnlk ve zntsn aa vurmakla byk
bir yanllk yapm oluyordu, sonradan duyduu pimanlk
bir yarar salamad. Kendisinin. tekrar aman verilmitir>
demesi askere, tembih etmesi ve dellallar artmas, doru
dan doruya kendisi kente girip birok adam ldrtmesi, yer
yer korucular . ve yasaklar dikmesi gibi nlemler bir ie ya
ramad.
BEYLERBEYLERNDEN KMLERNN RANLILARA
YENK DMELER ZERNE
aholu Hamza Mirza'mn ottiz bin asker ile Ocan'dan
kalkarak slam askeri zerine gelecei haberi duyuldu. Yine
aalazade ile Mehmet Paa, Van ve Diyarbakr askeri ile
ranllarn karsna gnderildi. Bunlar sabah erkenden ah
olunun ordusu karsna vardlar. ranllarn gayet byk iki
alay, sa ve soldan ilerleyerek karlarna geldi. Baka bir
mkemmel alay da Diyarbakr alaynn ardn almak hazrl
na giriti. Osmanl ordusunda Mahmudi Hasan Bey admda
birok savalara girmi, er olu er kahraman bir ihtiya- var
d. Alaynda bulunan be yz akn yiide baz vaatlarda bu
lunup ileriye km idi. Dmanlarn bu kadar byk bir ka
labalkla geldiklerini grnce, arka vererek onlar aalaza
de'nin alayna kadar ekti. Kendisi de bandaki turna kuu ve
ia denilen byk ku kanatlaryla ssl tlbendini kard.
Askerinin tm de ayn eyi yaptlar, yani bartlerini ka
rp balan ak kald. Bylece kllarn kip ellerine alarak
hep birden at saldlar ve karlarna gelen dman alaylarna
srdler. Daha nce kam olan dmandan baka o alay91

da tek bir can kurtulmad. Ama Osmanllardan da ermik

beyi ile Van alaybeyi ehit oldular. Dmandan diri olarak
sekiz er ile otuz da ba aldlar.
Ama aalazade geri dnp ardndan Mehmet Paa da
gelince, ranllar, bunlarn arkasn sardlar ve sekiz yz
adam, kimi tutsak ve kimi de ehit olmak zere kayp verildi.
Bu baarszlk dolaysyla gn serdarn yzne kamad
lar, asker arkadalarnn yzlerine bakamadlar. ranllar da
bu kez arslanlaarak, bir menzilin drtte biri kadar yakn bir
yerde kondular ve oradan vakitli vakitsiz slam askerinin
kulan burdular.
TEBRZ KALESNN YAPIMI
2 evval 993 (M. 27 - 9 - 1 585 ) . Tifs kenti fetholunduktan
sonra, sylenen tarihte kale yapmna baland ve yce Tan
r'nn inayeti ile otuz alt gnde tamamland. Kalenin evresi
on bin yedi yz arn uzunluunda idi. Deeri yksek serdar
ancak bir kez varp orada cuma namaz klabildi. Sal ok
bozulmutu. Bir daha ata binip askere grnmesi nasip ol
mad. Tebriz eyaletini, arpalk olarak e ayn zamanda Diyar
bakr eyaleti ile birlikte ve ayn zamanda yl, sonra Budin
beylerbeyliine getirilmek art ile, Trabulusam Beylerbeyi
Hadm Cafer Paa'ya verdi. Yedi, sekiz bin adam da kalenin
korunmas iin Tebriz'de brakld. Kalede henz bir bina in
a edilmi deildi. Ancak beylerbeyi iin bir ah bahesi vard
ve buradaki kk ile yetinildi. Kendisine birey olursa yerine
aalazade'yi atamak iin padiahtan izni olduundan, serdar
lk yetkilerini aalazade'ye brakt ve vasiyetini de ona yap
t.
TEBRZ'DEN KALKI VE SERDARIN
LM
Bylece Tebriz'deki iler bitirildikten sonra oray Allah'a
emanet edip slam askeri ile enbigazan'a doru yola kld.
Ama o srada Kokapan Hamza Mirza kalabalk ran askeri
92

ile geldi ve hemen arln bir blmn bulup zaptetti yle

ki aalazade'nin krk katar devesini ykyle apyla alp g
trd. Uzun Mehmet Paa'nn, ldr beylerbeyliine atanm
olan kethdas Hsrev Kethda ise orada ehit oldu. Diyar
bakr Beylerbeyi Mehmet Paa ve Karaman Beylerbeyi Murat
Paa, kaarken bir kuyuya dtler ve yakay ele verdiler.
Dmanlar Mehmet Paa'nn bana p ehit ettiler. Murat
Paa ise, kim olduunu akladndan ldlmeyip tutsak
alnd. Bu Murat Paa, Sultan I. Ahmet zamannda sadrazam
olup Celalilerin kkn kazyan ve Kuyucu Koca diye n
salan Koca Murat Paa'dr.
O arada sadrazam ve serdar Osman Paa lm bulunu
yordu. Fakat lmn belli etmemeye alld. aalazade art
olarak grev yapyordu. Ama her naslsa serdarn lm du
yuldu. Hatta ranllar da duymulard. Ad yaman serdannz
ld diye enlikler yapmaya ve Ali'nin soyuna kl ekenler
elbette cezasn bulurlar demeye baladlar.
enbigazan'a yaklald zaman askerin konmas emri
verildi ve konuldu. Ama yine de herkr>s tam silah ve tehizat
ile hazr durup dman gzetledi, Sonra, sabah istirahat edile
cei dellallarla ilan edildi. Fakat sabah afakla beraber, d
mann tmyle silahl svarisinin karlarnda mevzi alm ol
duu anlald. Bunun zerine orduda alaylar balanmak emro
lundu. Bylece asker sava dzeni iinde ordugahtan knca
orduda gtr diye dellallar barttlar. Ondan sonra ncler
ve artlar belirlendi ve serdar yerini alarak adm adm ilerledi.
Bu srada daha nce ranllara tutsak dm olan Diyarba
kr'n avular kethdas Kl avu aalzade'ye geldi ve
sapknlardan yle bir haber getirdi : te grdnz, serdan
nz ld, Ali'nin klcndan cezasn buldu. Geeceiniz yollara
sular salnm, geitleriniz tutulmutur. Eer imdi gelip aman
ve mrvvet dilerseniz ve ahmzn eeine bavurup secde
ederseniz iki cihan devletine erersiniz. Eer imdi itaat etmez93

seniz, sonra kllarnz boynunuza takp aman ve mrvvet

gzel ahndr dediinizde, birinize aman \'e zaman

mek ihtimali yoktur.

veril

Bylece, gururlanarak slam askerini arkadan izleyen d

manlar su salnan e geit braklan yerlerden getiler. Ama

slam askeri, yce Tanr hazretlerinin inayeti ile, birden b ire

geri dnp dman zerine atld ve dman pskrterek

nne katt. Dedikleri su arklarna ve geitlere kendileri d

kldler. yle oldu ki, Osmanllara kazdklar kuyulara ken

dileri dtler. Bala batan ve pislie gmlen domuzlar
gibi yatan melunlarn bana Osmanl askeri t. Birou

drder, beer dman ldrd; kimi gaziler de birkan tut

sak ettiler. Bundan sonra savaan iki taraf birbirinden ayrld.

ranllar artk saldrmadlar .Oradan bir snr boyu eyaleti

olan Van'a gelindi ve isteyenlere, yurduna dnmeye izin veril

di.
TEBRZ KENT ZERNE
Tebriz, Ocan ile Kzlda adl iki nl

yaylak arasnda

kurulmu byk kentlerdendir ve temeli atlal beri Azerbay

can lkesinin ynetim merkezidir. Cafer Paa baz ekici vaat

larla buraya nfus getirtip yerletirdii ve Osmanl yasalar

uyarnca kentte yazm yaptrd zaman, kentte seksen bin ev

saylmt. Ama yazmdan sonra da ok insan geldi ve ehir

bir o kadar daha enlendi. Kent iinde on dokuz eski Salatin
camii vardr. Bunlann her biri eitli, renkte mermerlerden

yaplm ve nakl talarla sslenmitir; yle ki, her bfri san

ki in resim atylelerinde imal edilmi birer rnekti. lerin
de insann canna can katan birer adrvan bulunan yirmi bir

hamam, iki yz kervansaray ve on iki bini akn dkkan ile

ssl arlar, her biri cennetten bir para olan ve ounun

iinde kkleri, ssl psl oturma yerleri, fskyeleri ve ha

vuzlan bulunan birok ba ve baheleri, Acemvari zellikleri
ile insan hayretler iinde brakrd.

94

TEBRZ'DE KALAN SLAM ASKERNN

KUATILMASI
Sadrazam rahmetli Osman Paa, Tebriz Kalesi'ni bina et
tirdii srada sal bozuk ve hasta olduundan, kalenin yi
yecek ve daha baka ihtiyalar yeterince salanamam, baz
eksikleri kalmt. Bir blk sava orada yalnz Tanr'ya
emanet edilmi bulunuyordu. Bunlar daha tam yerlemeden
ve kaleleri gerei gibi berkimeden, aholu otuz bin ran
askeri ile gelip kaleyi kuatt. Tanr'nn takdiri, o srada Cafer
Paa da gz arsna tutulmutu. Kuatma sresince ay
gzn yummad ve straptan gece ile gndz bilemedi. Bu
ay iinde yiyecekleri de tkendi. At ve davar etlerine el
konuldu. Fakat bunun da sonu geldi. Szn ksas, gnden
gne durum ktlemeye yz tuttu. Bundan sonra Cafer Pa
a'nn gz arlan biraz dindi \'e gzlerini aarak derde deva
aramaya balad. Bir gn kuatma altndaki gazilerin ileri ge
lenlerini toplad ve onlara cyce Tann'nn inayeti ile bu der
de kendimiz are bulmazsak bakasndan imdat ihtimali yok
tur dedi, Hepsi az birlii ile ferman sultanmzndr de
diler.
Bunun zerine Cafer Paa, yiit beylerden Sal Ahmet
adl kahraman sa blk aalna tayin etti. lerinden bin
asker ayrmasn, bunlar atlandrp kzl bayrak ekmelerini
emretti. Sol bln bana da Deli Osman adnda yenieri
yiitlerinden bir kahraman getirdi. Bu da bin adam ayrp
silahtar bayran ekmek buyruunu ald. Ertesi gn, iki ko
lun hemen karlarnda bulunan iki kale kapsn atrp bu
gazileri ranllarn metrislerini basmak zere dar sald. Ka
lede yz elliden fazla top ve kaledven top vard. Bunlarn
hepsini doldurup atee hazr bir duruma getirtti. Ne kadar t
feki var idiyse hepsini kale bedenlerine yerletirdi. Ondan
sonra hep birden Allah, Allah celle anuhu sesleriyle sald
rya getiler. Toplar ve tfekler atelendi. Metrislerde ve kale
95

evresinde olan dman askerine yle vurdular ki, vcutla

rndan eser brakmadlar. leri gelenlerden yedi . korucu, otuz
nl kii ve yz ba alp dndler. ok sayda yiyecek mad
deleri, silah ve cephane, metrislerde bulunan birok ara ve
gere gazilerin eline geti.
Gazilerden Deli Faik adnda bir sipahi de Cafer Paa'dan
bir bayrak alp yanna birok gaziyi toplad. kinci basknda
onun kolunda sultan rtbesinde nl kii tutsa'k alnd.
Hatta birisinin kars bile getirildi. Sonra Deli Frlak adnda
bir gazi daha ortaya kt ve o da dmana ar darbeler in
dirdi. Ksacas, btn bu hareketlerden dmann gz yld.
Bu srada binlerce askeri ile nl bir han geldi ve ota1
ile Hamza Mirza'nn yaknna kondu. Akam yry var diye
dellallar artt. Akam olunca da saldrya getiler: Yce Tan
r'nn inayeti ile havan toplar kullanlarak saldrlar pskr
tld. Saldrganlarn birou kale duvar dibinde yanp kmr
oldular, birou da halanp lmekten daha beter oldular.
Saldrganlar duvara krk merdiven dayamlard. Gaziler
kancalarla merdivenleri ieri ektiler. Bundan sonra dman
lar, iin bylelikle baarlamayacan anlayarak lam ama
ya baladlar. Meer yce Tanr inayetini esirgemeyince her
i kolayca grlebilirmi. Nitekim tam o srada Afarl cema
atnn korucubas olan Ali Kulu adnda nl bir adam ortaya
kt. Onun, gzeliiyle n salm ok irin ve dilber bir kz
varm. Hamza Mirza, Ali Kulu'ya, ille de kzn bana verecek
sin diye musallat olmu. Bu yz kzartc istek Ali Kulu'ya
ok dokunmu ve nce kzna kym, sonra da kap Osman
llara snmaya karar vermi. Bylece Ali Kulu, taze bir o
lan ile kale duvarnn dibine geldi, beni paanza iletin ve
ne isterseniz benden aln dedi. Bunun zerine onu kale ii
ne ektiler. Ali Kulu, dmanlarn yirmi gnden beri lam
kazmakta olduklarn, o anda paann saray dibine kadar gel96

mi bulunduklarn haber verdi. Gaziler Ali Kulu'nun tan

mna gre kestirerek o yeri kazdlar. Yce Tanr'nn inayeti
ile talih yar oldu, lamn tam ortasna rastlayarak indiler,
hem yle bir zamanda ki, lamclar o saatte paydos edip ye
mee gitmi bulunmakta imiler. Hi tereddt etmeden ve
'
dinlenmeden, Deli Osman bin yiit ile lam deliini izleyerek
yrdler ve Uzun Hasan Camii'nin tesinde yeryzne kt
lar. Bakarlar ki, Hamza Mirza baz kadeh arkadalar ile so
yunup sere serpe oturmu, imeye balamlar. Hemen ak
olsun gzel ah diyerek zerine srerler. Hamza Mirza bir
plak ata atlayp kaar. Gaziler onun Hamza Mirza olduunu
bilememiler, yoksa yle kolay kolay cann kurtaramazd.
Bunun zerine ordusu ve orada deerli nesi var idiyse hepsi
yama edildi ve gazilere nasip oldu. ok yakkl bir mahbu
bunu ve bir dilber sevgilisini de gaziler alp kaleye gtrdler.
Bu olaydan bir iki gn nce de, Deli Osman kendi bl
ile bir k yaparak ahruh adl tannm bir han yata
ndan karp getirmi idi. Bu yararlklar dolaysyla Deli
Osman'a yz ake, Deli Faik ile Sal Ahmet'e de seksener
ake ulufe baland.
Ben bu Deli Faik'i grdm. Yankkale'nin fethinde be
raberimizde idi. Uzun boylu, hafif sakall, ak alnl, nur yzl,
arbal bir ihtiyar idi. Hatta Sinan Paa, Ferhat Paa'ya kar
nulufesi altma kanlarn elbette kanuna gre ya anigir
ya da mteferrika olmas gerektir diyerek blk ulufesini
kestirmi idi. Ama Ferhat Paa, saadetli padiaha arzederek
Deli Faik'e bir ayrcalk tannm ve O kanun bundan gayr
sna uygulanmasn diye eline padiah hatt ile bir de mektup
verilerek Yank seferine gelmi idi. imdi bu kanun tamamyla
yrrlkten kalkmtr. Deli Faik'in, Yank Kalesi dibindeki
metris basknnda yararl grlmtr. Hatta Deli Faik er
liini bu yakada da ispatlad derlerdi.
Yine konuya dnelim : aholu gndz gelmeye utan
d iin geceleyin geldi ve nceki gibi iki ay daha kaleyi ku97

att. Bu kez kaleye iki byk rmak akttlar, yani slamlar

selde bomak istediler. Ama slam gazileri selin yolunu at
lar. Sular sanki eskiden beri selin akageldii yolu imi gibi
akt gitti ve kimseye zarar dokunmad. Bu suretle gaziler
tam on bir ay kuatldlar ve hibir gn savamaktan geri dur
madlar. Birgn sabahleyin dman meydanda grnmedi.
Acaba ne oldu diye gaziler hayret iinde iken, Ferhat Paa'nn
tekrar serdar olarak kalabalk Osmanl askeri ile gelmi bu
lunduunu grdler. Ertesi gn bin yk alk getirerek Teb
riz'e girdiler. Ama ihtiyatl davranarak Tebriz'de bir gn bile
oturmadlar. Zahireyi kaleye brakp hemen dndler ve Kum
la adndaki yere kondular. Ferhat Paa orada salam bir ka
le yaptrd. Bununla beraber Tebriz'de korkulacak bir hal
yok idi. Belki bir, iki ay oturup zor sorunlarla uralsayd din
ve devlete yararl, saltanatn an ve erefine uygun olurdu.
AGALAZADE YUSUF PAA'YA SERDARLIK
VERLMES VE BERAT GNDERLMES
Tutum ve davranlar mkemmel olan nl vezir Yusuf
Paa, slam askerini dmanlar arasndan syrarak esenlikle
kenara kard. O srada kapcba Abdlkerim Aa, slam
askerinin durumunu renmek iin padiah tarafndan gn
derilmi idi. Paa, padiahn mhrn ve kendisine verilen
yetki belgesini Abdlkerim Aa'ya teslim .ederek bakente gn
derdi. Abdlkerim Aa, 993 yl zilhiccesinin sekizinci gn
(M. 2 - 12 - 1585 ) varp mhr padiaha teslim etti. O srada
ikinci vezir olan Hadm Mesih Paa'ya sadrazamlk verilip
mhr teslim olundu. Bundan sonra hemen Yusuf Paa'ya ser
darlk berat yazlp, o illerin korunmas ve bakm kendisine
smarlanm oldu.
FERHAT PAA'NIN KNC KEZ SERDARLIGI
Yl 994 (M. 1586 ) . Mesih Paa, sadrazam olduktan bir
iki ay sonra ilkbahar gelince, yalnz aalazade'nin serdarl
ile yetinilmenin mi yoksa baka birisinin daha serdar yapl98

masnn m daha uygun olaca sorununun dnlmesi gere

ini padiaha arz etti. Bunun zerine Padiah, bu iin danl
masn ve hangisi daha uygun grlrse bildirilmesini ferman
buyurdu. Vezir Mesih Paa, eyhlislam hazretlerine, hoca
efendiye ve byk vezirlere, i banda olan ve olmayan ka
zaskerlere, baz byk eyhlere ve saygn seyyitlere tezkere
yazd ve bunun padiah tarafndan danlmas ferman olun.
duundan kalplerine doan, belki istihareden sonra akla
geleni yazp kendisine gndermelerini istedi. Bylece her birin
den cevaplar gelip bunlar grdkten sonra kendi iine doan
da yazp tezkerelerin tmn bir keseye koyarak padiaha yol
lad. Saadetli padiah gn boyunca gelen tezkereleri incele
di. Drdnc gn padiah divannda bir mendile balayp ka
pclar kethdas Satrc Mehmet Aa eliyle sadrazama iki
buyruk gnderdi. zetle, bunlarn birinde Ferhat Paa'y
Acem'e serdar ettim ve tekinde seni genellikle Acem'e me
mur olan slam askerine serdar atadm. Bugnden tedarikle
re balayasn deniliyordu.
Ferhat Paa bu atanmadan o kadar zld ki, divandan
sarayna varncaya kadar gzyalar dkt. nk daha nce
ki serdarlndan ok krgn idi. Bu kez serdarlktan kanmak
iin ok aba harcamt ama nleyemedi. Bununla beraber
buyrua boyun emekten gayr bir ey yapamazd. lkbahar
gelince, allageldii gibi alaylar dzenleyip skdar'a ge
ti ve oradan konaklar aarak sava kaps olan o gzelim Er
zurum'a vard.
SERDAR FERHAT PAA'NIN TEBRZ'E VARII
Tebriz'de olan gaziler bir yla yakn bir zamandan. beri
kuatma iinde gndz ve gece dman basks altnda rahat
sz ve huzursuz idiler. Deerli serdar, Erzurum'da sava iin
gerekenleri hazrladktan sonra, yce Tann'ya snarak Teb
riz'i kurtarmak ve dman askerini yok etmek amac ile yola
kt. Beraberinde bol miktarda yiyecek gtrerek oradaki99

lerin canna can. katt. Birka gn iinde kalenin yklan yer

leri onarld, birok yeni kuleler eklenerek kale glendiril
di. O yrede bulunan dman lkelerinin bazlarna asker gndererek ele geen ranllar ldrld ve oluk ocuklar tut
sak edildi. Grcistan ynne srekli asker gnderilip daha n
ce boyun emi olanlarn hara ve ba vergileri topland. Bu
arada Levent Han olu Aleksandra Han'n harac ve arma
anlar ile, hile kumkumas Simon da vergisi ve bac ile gelip
ballklarn perinlediler.
DEMRKAPI, RVAN, TFLS VE REVAN
KALELERNN SAVA ARA VE
GERELER
slam askeri Tebriz'de dinlenirken serdar, kendine uyku
ve rahat haram edip her yne askerler gnderdi ve gereken
ileri dzene koymak yolunda zen gstermekten geri durma
d. ranllardan yeni alnan Demirkap, irvan, Tifs ve Re
van kalelerinin ara ve gereleri ile yiyecek maddelerini sala
mak iin ok aba gsterdi. Kimine ilerin stesinden gelebi..
lir yeni beylerbeyleri atamakla, kimine ihtiya eksiklerini ye
titirmekle her birinin tedarikini grdkten sonra, k mevsi
minin de yakn olmas nedeniyle klak ynne, yani i ac
Erzurum'a eriti.
KNC YILDA GENCE'NN FETH VE
RANLILARLA BARI YAPILMASI
Yl 995 (M. 1586 ) . ilkbahar, dolaysyla i g mevsimi
geldiinde slam askeri her ynden gelip Osmanl ordusuna
katld. Deeri yksek vezir Gence ile Berdan'n fethine gitti
ve yce Tann'nn inayeti ile vard gibi fetihleri baard.
evre ve yredeki kasaba ve kyleri de itaat altna ald. Bey
lerbeyliine de Anadolu valisi Hadm Hasan Paa'y layk
grerek atad. Bu sonradan Sultan Mehmet Han dneminde
sadrazam olup kendine denk olan kiilerin. ekememezlikleri
100

yznden ldrlen vezirdir. Yanna gerei kadar asker b

rakt ve her yl, bunlarn deneklerinden baka, hazineye yz
elli yk ipek gnderilmek zere bir defterdar grevlendirdi.
Bata btn ihtiyalarn da tamamlad.
Tam bu srada idi ki, ran ahnn, szlerine gvenilir
elileri serdara geldiler. ahn kardei olu Haydar Mirza'y
rehin vermek art ile bar yaplmasn rica ettiler. Bunun
zerine serdar klaa dnd durumu padiah katna arz etti.
Padiah da, bu artlarla yaplacak bir bara yatkn idi. By
lece, hizmeti sona erince ve yaplan bar da padiahn arzu
suna uygun olunca, Erzurum' da kalarak dinlenmeye ekildi.
A<iALAZADE VEZR YUSUF PAA'NIN SERDARLI<iA
VE BA<iDAT TARAFLARINDA YAPILAN
FETHLER
Yl 994 (M. 1586) . Yusuf Paa hazretlerine Badat eya
leti He serdarlk verildii yukarda sylenmiti 994 ylnn ba
larnda Badat'a gittii zaman, hemen kente girmeyip darda
kurdurduu otana indi. Bir toplant ve dernek yapmak iin
dellallar bartp drt yana buyrultular ile adamlar gnderdi.
Hemen gelip erien asker ile Cimcimal Kalesi zerine yryp
Pilever ve Naver adlarnda:ki iki kaleyi ele geirdikten sonra
dnd. Askere o k dinlenip. ertesi yln baharnda hazr olma
sn emretti.
KNC YILDA DSPUL'UN (DZFUL) FETH
ZERNE
Yl 995 (M. 1587 ) . Yusuf Paa ilkbahar ve dolaysyla i
g zaman gelince toplanan asker ile Dispul zerine yrd,
onu da baar ile ele geirerek esenlikle geri dnd.
101

NC YILDA SURHBD VE KM KK
FAKAT YARARLI KALELERN FETH
Yl 996 (M. 1 588 ) . stanbul'dan tmyle sefere grev

lendirilen silahtar bf Yusuf Paa'nn buyruu altna ve

rildi ve komutanlar Haydar Aa ile birlikte gidip Badat'a
eriti. Sava mevsimi ve klavuzu zafer olan askerin eyleme
geme zaman gelince, halifeler yeri olan Badat'tan kalkp
Yeniimam denen yerde ve Bistun eteinde ah Kprs'rt
getiler ve sz geen Bistun'da yeni bir kale yapp adna
Kale-i Nev koydular.
NHAVEND KALES'NN FETH
Yl 996 ( M . 1588 ) . slam askeri Surh-i Bld Kalesi'nden yiz

akl ile kalktktan sonra Keteskr Kalesi yaknnda bayndr

bir kye kondu. Bu koyde kendilerine bir ay yetecek eitli
yiyecek maddeleri ele geirdiler. Sonra Seyyid kyne, oradan

Sa'd-i Vakkas kyne ve oradan da Nihavend'e vardlar. Niha

vend eskiden ahlarn bakenti olmu byk bir kenttir. Kalesi
de gerei gibi berkitilmi ve s alam olduundan, burann bey

lerbeyliini serdar, kethdas Mehmet Paa'ya verdi. Btn

ihtiyalar ve koruyucu askeri tedarik olunarak her noksan
tamamland. kalesi de eskisi gibi onarld.
YT VEZRN BU SAVATA DA KAZANDICI PARLAK
BR GAZASI ZERNE
Serdar Yusuf Paa'nn slam askeri ile Hemedan' fethe
gelmekte olduu ah Abbas'n iine domutu. Bunun zerine

ahverdi Han'a ve ayn lkede, aha kimi kez itaatl ve kimi

kez asi olan Timur H an'a mektuplar yazarak birtakm vaat
larda bulundu. slam askerinin Nihavend zerine yryecei
kesinlikle anlalmtr ; kar koyup pskrtmek onurunu ka

zanmalsn diye seslendi ve srma ilenmi bir bayrak ile altn

kakmal bir kl gnderdi.

1 02

Bylece, yukarda adlar geen iki han ile Hemedan Han

Korkmaz Han, daha birka han ,,e sultan, aralarnda bir an
lama yaparlar. Bir araya toplanp slam askerinin otlaa k
m olan develerine ularlar. Vezir Yusuf Paa, dmann pusu
kurmu bulunmas ihtimalini gz nnde tutarak, zerlerine
kimsenin varmamasn sk bir ekilde tembih etmi iken, Ali
Fakih adnda bir kahraman ile Deli Dzman adl bir pehlivan
yiit, elli, altm kadar svari ile. zerlerine srerler. Develere
yapanlarn, saylan bini akn olmasna karn, bunlardan
rkerler. Sonunda ahverdi Han'n drt bin askeri olay yerine
gelir. te yandan Vezir Yusuf Paa, Bana hakimi ve Karada
beyini sekiz yz atl ile imdatlarna gnderir. Yce Tanr'nn
inayeti ile o drt, be bin askeri bozguna uratrlar. Korkmaz
Han' diri olarak yakalarlar. ahverdi Han ise sekiz atl ile
kamay baarr. Geri kalanlar bozulup dalr ve dalara d
erler. br hanlarla sultanlar uzaktan seyirci kalrlar. Btn
bu olanlar 996 yl kurban bayramna rastlamt. Onun iin
gaziler bayram stne bayram yaptlar. Sonra ahverdi Han
gelip itaat etti ve imdiye kadar ettiklerine piman olduunu
syledi. Bunun zerine gerei gibi saygnlk grd.
GHERDAN SULTANI LE CAFER PAA'NIN SAVAI
VE GHERDAN'I FETHEDP KENDNE MALED
Yl 994 (M. 1586 ) . Ferhat Paa'nn Tebriz'den dnnden
iki ay sonra idi. Tebriz'den Badat'a giden yol zerinde G
herdan adnda byk bir kasaba bulunuyordu. Buras be bin
evli, on iki yerde cuma namaz klnr bir kent olup teden be
ri sultanlk adyla yerlilerden biri, otuzu akn ky ile birlikte
bu memlekete sahip bulunmakta idi. Ama gayretke sultan s
rekli olarak Mslmanlara saldrmaktan geri durmad. Hatta
bu yzden bir kez Solak Ferhat Paa olu Mehmet Paa, Ba
dat beylerbeylii srasnda Gherdan zerine top ekti, fakat
fethi nasip olmad.
103

Tebriz'de bulunan gaziler her ay er, drder kez Gher

dan'a yama aknlar yapp trl ganimetlerle dnerlerdi. Bu
durum karsnda sultan, kendi kafasnca, ahn haberi olma
dan Tebriz'i ele geirmek ve Mslmanlar yok etmek, bylece
dmanlara bir hizmette bulunmak dncesiyle, Tebriz ze
rine asker ekti ve yoe Tanr'nn inayeti ile, kulak isterken
batan oldu, bozguna urayarak peran bir halde dnp ka
sabasna kapand. Cafer Paa hi durmadan asker kararak
zerine vard ve beinci gn Gherdan' ele geirmeyi baard.
Olup bitenleri kendine maletti. Tebriz Osmanllarn elinde kal
d srece Cafer Paa'da ad geen memlekete mlk olarak
sahip bulundu.
CAFER PAA'NIN RAN ASKER LE BYK SAVAI
Yl 998 (M. 1 590 ) . Savalarda pimi Tebriz askerinin
kendisine katlmasyla g kazanan Cafer Paa, Tebriz'den bir
ka gnlk yola kadar uzanan blgeye egemen olduu zaman,
oralardaki han ve sultanlar, gayrete geldiler. Ama yreklerinde
alevlenen bu gayret atei ancak kendi evlerinin yanmasna ne
den oldu. :
On - on be kadar han ve sultan birleerek tam on be bin
asker toplandlar ve gelip Turnaayr denen yere kondular.
Cafer Paa'ya bir deste turna telleri, bir topuz, ok ve yay, bir
de yemeni gnderdiler. Eer er isen bunlar taknp karm
za gelesin, eer gelmezsen bunuz ( avrat ?) gibi bana takp
bir bucakta krk eiresin diye bir de mektup yazdlar. Ca
fer Paa da onlara bir cevap yazarak, bin altn deerinde s
rahi, kadeh ve erkee layk giysi ile beraber yollad ve dedi ki,
sefa geldiniz, yce Tanr hazretlerinin yardmna dayanarak
karnza karz; sanman ki, krk eirenlerdeniz . Ayn za
manda ynetimi altndaki dou beylerine salam ve saygn
adamlar kotu. Bylece, ivedilikle gelenlerle birlikte toplam
bin yiit topland. Sonra kentten kp otan kurdu.
104

Ertesi gn iki taraf arasndaki rma geerek hemen ge

it yerinin banda kondu. ranllar da karsnda bir daa
arka verip mevzilendiler. Tam gn ve gece b9yunca yle
bir sava oldu ki, anlatlmas imkanszdr. Sonunda zafer rz
gar Mslmanlar ynnden esti ve gelen dmann takatn
kesti. Ondan sonra slam gazileri dman ordugahn ele geir
diler ve tok doyumlara kondular. erkez soyundan, her biri bir
dolunay gibi gzelliin doruunda birok olan ve nice nice
gm endaml cariyeler slam gazilerinin mal oldular. Hatta
ilerinden on be delikanl seilip padiah sarayna armaan
edildi. Baz olaanst gzellikle eyalar da seilerek onlarla
beraber stanbul'a gnderildi. Bunlara karlk olmak zere
Cafer Paa vezirlik ferman kabzas altn ilemeli bir kl ve
iki grkemli kaftan ile onurlandrld.
TEBRZ'DEK ASKERN AYAKLANMASI
VE BUNLARIN KIRIMI
Cafer Paa'nn Tebriz kullarn krm az grlr garip
olaylardandr. Deil Osmanl Devleti'nde, daha nceki sultan
lar devletinde de byle bir ey, ne bi.r tarih kitabnda grl
m, ne de halkn azndan iitilmitir. Bu nedenle, olayn ay
rntlarn kavrayabilmek iin biraz uzunca anlatlmas gere
kir :
O zamann artlar iinde zorunlu olarak, Cafer Paa aya
r yar yarya dk ahi (13) kestirdi. Bu yzden Tebriz kullar,
deneklerimizin yars havaya utu diye szlanmaya balad
lar. Bunun zerine Cafer Paa, ikayetilerin deneklerini be
er, onar ake ykselterek seslerini kestirdi. Bylece bir yl
boyunca sesleri .kmad.
Rahmetli Sultan Sleyman, Van Kalesi'nde gerekirse har
canmak zere krk bin ake altn hazineye koymu idi. Cafer
Paa onun yarsn Tebriz'e getirtti, ama onunla da i bitmedi.
Bir gn kullardan byk bir kalabalk topland ve {{ahinin
(13 )

alJi : Yavuz Sultan Selim zamannda

baslm bir giim parann

ad.

105

bu ayarda kesilmesine biz raz deiliz diye ayaklandlar.

olanlar ve paann kapsnda bulunan adamlar naslsa onla
r defettiler. Ama onlar rahat durmayarak gnden gne ii azt
tlar. Paa iki ay hi kimseye grnmedi. te yandan asiler
szbirlii edip aalarn vezirin yerine geirdiler ve defterdar
karsnda ayakst durdurarak her ne istedilerse yazdrdlar,
hatta yazc, byle yaz diye azarladlar. Boalan timarlar
kendileri dattlar, istediklerinin deneini artrdlar. zellik
le paa kullarnn dirliklerini, haklar olmadklarn ileri s
rerek, ellerinden aldlar. Bundan ,sonra, paann kaarak stan
bul'da kendilerini padiaha ikayet edebileceinden korkarak,
kalenin kapsndan ikisini duvarla rdler ve yalnz biri ile
yetindiler. Her gn gzc olarak elli adam nbetlee bu kap
da beklettiler.
Murg- zirek un be-dam ufted tahamml
bayede (14)
Sonunda bar -isteyenler .araya girdiler. Kale yaknndaki
bahede bir len dzenlendi. Ayaklanan kullarn aylklar yk
seltildi. Artk ne olduysa oldu diye imdi alnan kararlar kar
lkl olarak imzaland. Anlatlar, bartlar, sarlp ptler.
Bundan sonrada ar yeminlerle, szlerinden dnmeyeceklerini
stlendiler. Bir dirlik boalnca hemen kdemliler adam gnde
rip falancaya verilmitir diye paaya haber verirlerdi. Bylece
iki, hafta geti. Fakat bu kahr paann yreine oturmutu.
i gnden gne kabaryordu. Bir gn yine bahede len iin
hazrlklara balad. Alarn ve yemek malzemesini akam
dan baheye gnderdi. Mhrdar Rdvan Aa'ya ait evin bir
yan paa saraynn duvarna, br yam da kale duvarna biti
ikti. Duvardan bir gedik atrd. olanlar bir alay gl
kuvvetli, savakan yiitler idi. Bunlar, katarlarn ve seyisha
nelerini ykletip atlarm birer birer o gedikten dar kard
lar. Ksacas, gece yarsna kadar adamlarnn ou haberleip
dar ktlar. Kuluk vaktine kalmadan, Ferhat Paa'nn yap
trm olduu Mahalle Kalesi'ne girip yerletiler.
( 14' )

106

Akll ku, tuz.a dnce

ona

katlanmas gerekir.

Cafer Paa o akam kethdasna durumu bildirmiti. O

d a gndzden btn aalar ve ileri gelenlerden geinen rezil
leri lene davet edip beraberce yiyip itiler, elenip alem yap
tlar. Kul ile barlm:.:., aradaki krgnlk ve soukluk kald
rlmtr, hemen gn bugndr diye glp oynadlar.
Ertesi sabah kul taifesi durumu haber alnca toplanarak
ilk nce paann kethdasna vardlar. Fakat iin bir tertip ol
duunu anlayamadlar. Kethday kendilerinden ok daha faz
la kzgn ve zgn buldular. Efendisi aleyhine azna geleni
sylyor, yakas almadk kfrler savuruyor, onun ettiini
uak deil avrat bile yapmaz diyerek kendini akn, ne ya
pacan bilmez bir ruh hali iinde imi gibi gsteriyordu. Kul
taifesinin birok ileri gelenleri, aalar ve kahyalar beraber idi
ler. Paann kahyasn kendilerinden bin kat daha dertli gr
dklerinden, herhangi bir kuku duymadlar. Zaten Cafer Paa
birka gn nce, kasap sava deyimine uygun olarak, yapma
cktan ok kzm, kethdasnn onurunu krarak onu iten ata
cak gibi bir tutum iine girmiti. Bu durumda kul taifesi, ket
hdann iin iinde olduunu akla bile getirmiyordu.
Bylece kul taifesi, hep birlikte danarak, Cafer Paa'y
bulup kaleye getirmeye karar verdiler. Blk blk ata binip
paay aramaya ktlar, fakat bir trl izine rastlayamadlar.
Neden sonra Mahalle Kalesi denen yerde bulunduunu haber
aldlar. Szleri dinlenir birka adam seip onun yanna yolla
dlar. Bu temsilciler Cafer Paa'ya sizinle andmz ve sz
mz 'olan oldu' eklinde deil miydi? Byle anlam iken bu
yaptklarnza ne gerek vard ? Bu kadar onur krc davranla
ra neden dtnz dediler. Paa da andm o anttr, szm o
szdr. Ama sizin ekyanz anttan dnmtr ve beni tfekle
vurmay kararlatrmlardr dedi ve bunlardan, daha nce
saptanm olan elli kadar ekyann adn ieren listeyi onlara
uzatt. Szlerine devamla : Bu adamlar aranzda bulunduu
srece ben aranza girmem, kaleye varmam. Onlar bana verir107

seniz verin, haklarndan gelip kaleye varaym. En azndan on

lar kale dna atn, bana da gvenlik duygusu gelsin diye ce
vap verdi. ki taraf arasnda bu konu zerinde sylemeler
balad, defalarca adamlar gidip geldi ve sonunda paann lis
tesindeki ekyann kentten karlp srgne yollanmasrn:
karar verdiler ve bu artla paay kaleye gelmeye davet ettiler.
Fakat Cafer Paa ne yapacan nceden planlamt : Do
udaki beyler gizlice ha:ber gndermi, falan yerde dman
larn toplandklarn rendim, zerlerine varmak iin hazr
landm. Ama Tebrizliler arasnda baz serseriler vard ki, bun
larn o dmanlar uyaracaklarna kukum yoktur. Sakn bu i
duyulmasn, falan gnde filan yere gelip bize katln, yle ki,
yce Tanr'nn inayeti ile onlara hadlerini bildirmek nasip ol
sun. O yrede bir dman oyma vardr ki, ok zengin mal sa
hibidirler. imizi bitirdikten sonra onlar yamalamaya gide
riz; umulur ki, ok sayda eitli doyum ele geirelim.
Cafer Paa'nn bu ars zerine beyler aralarnda haber
letiler ve anlaarak belirtilen yerde yle toplandlar ki, dardan hi kimsenin ruhu bile duymad.
te yandan, Tebriz'den st ste adamlar gelerek Cafer
Paa'y kaleye davet ettiler. Paa her geleni gayet neeli bir
yzle karlyor, kaftanlar giydiriyor ve avu dolusu altn ve
riyordu. Sonunda falan gn orada oluruz, bizi karlamaya
gelsinler dedi. Fakat o, kalkp Acsu'ya kondu. Beyler de ora
ya geldiler. ki tarafn bulumasna uygun dsn diye o ge
ceyi Acsu'da geirdiler ve ertesi gn Tebriz'e girmek iin ha
zrlk yaptlar. Btn bunlardan Tebrizlilerin hi haberi olma
d. Yiit askerler ise dman lkesini bir an nce talan etmek
iin sabrszlanyor, aalar ve teki byklerinden hi kimse
nin aklna byle bir ey gelmiyordu.

O gece Cafer Paa kethdasna bir buyurultu gnderdi.

Buyurultuda beraberimde . cins cins insanlar vardr. Padia
hn onuru adna, kaledeki kullar ok gzel giyinip kuanm
1 08

olarak bizi karlamaya ksnlar. enlik bahanesiyle iki tara.f

tan da tfek atlmasn, hatta fitil bile yaklmasn diyordu. Ama
paa, te yandan gayet gizli olarak, kul dar ktktan sonra
kale kapsn kapamasn, ondan son:ra da Karakule'deki byk
toplarla ate almasn skca smarlad.
Sabah olup da paa at stnde yrye getii zaman,
gzlerini halka halka kan brmt. Onda bu hal, hi a
madan her sava arifesinde grnrd. Halk ve adamlar aca
ba ne olacak diye hayrete dtler. O arada yedi kez yedek de
iti. Bey alaylar da yetitiler. Bu srada Tebrizliler kardan
grnd. Bunlar kat kat alay balamlar, ssler iine gml
mlerdi. Beyler eriince atlarndan inip el ptler ve buyruk
larna kulak verdiler : Padiah Tebriz kuluna krm buyur
mu, greyim sizi padiahn buyruunu yerine getiresiniz diye
onlara seslendi. Tam o srada kaledeki byk top gmbrde
yip alemi velveleye verdi. Paa hemen kargsn eline ald, Teb
riz kullarnn alaylar zerine at sald ve askerlerin gz nn
de birkan vurup yere serdi. O gn paann toplam yedi adam
ldrdn sylerler. Askerler de klca sarldlar. Paann b
ni akn sekban ve yedi, sekiz yz atl olan saldrarak, ora
da yz kadar adam ldrdler.
Saldrya uraynca akn bir halde geri dnp kent
iine yneldiklerinde kaplarn kapanm bulunduunu grd
ler. Ancak o zaman neye uradklarnn farkna vardlar ve he
men dalara doru katlar. Cafer Paa ise kentin nnde a
dr kurdu ve kendi aleyhinde olanlar birer birer ele geirmeye
zen gsterdi, yakalananlar da toptan ldrtt. Neden sonra
kaplar atrp Tebrizlilerin ailelerini, esiz mallarm yama
iin askerine, kendi sekban ve adamlarna izin verdi. Pek ok
mal ve paralarndan gayr nice aileleri, ele gemi oldu. Onla
r sava tutsaklar gibi alp sattlar. Ksacas, o gn sekiz yz
adam ldrld ve bin iki yzden daha fazlas da kap izlerini
109

yitirdiler. bin kadar kimse, tvbe ettiklerinden sulan ba

lanp yerlerinde brakld. Sol blk aas olan Sal Ahmet,
Nahevan'a svmt. Paa, birtakm vaatlarla onu uyutarak
grevle Diyarbakr'a gnderdi. Grevini yapp bol para ile Tebriz'e dnnce de kendi eliyle boynunu vurdu.

Her ne kadar Tebriz ekyasmdan almann saltanat

namusu gereklerinden olduu sz gtrmez ise de, iffetli ka
dnlara bu biimde ihanet etmek, evlerden uzak, zinaya izin ver
mek, bir parack iman sahibi olanlarca elbette onaylanamaz.
Cafer Paa, katld bunca gazalarda kazanm olduu sevap
lar, bu gnah ile mahvetmitir. Tanr nnde cevap vermekte
aciz kalaca kesindir.
CAFER PAA LE LGL BTNLEYC BAZI
BLGLER
Cafer Paa tam sekiz yl boyunca Tebriz eyaleti beylerbey
lii yapmtr. Onun ranllara yaptn, slam askeri ile o
snr boyuna gelen serdarlardan hibiri yapmamtr. Oradan
Badat'a gnderilmi, bir buuk yl kadar Badat valilii yap
tktan sonra irvan eyaletine gitmi, oradan da azledilmitir.
Sylenildiine gre, azledildikten sonra irvan'dan aynl
mak zere idi. Ayn zamanda defterdar da iten alnm oldu
undan paa ile beraber gideceklerdi. Fakat irvan kulunun
defterdardan alacaklar kalm bulunuyordu. Bu yzden kul
ayaklanarak paann kona zerine yrd. Paa, kalabaln
yanna girmesine msade etmedi. Ancak ileri gelenler arasn
dan seilen be, on kiiyi kabul etti. Ama bunlara da laf an
latamad. Sonunda fkelenip hanerine davrand. ve be, alt
adam katletti. Kendisinin ise yolculuk hazrl bitmi, tuu
darya km ve ota kurulmu bulunuyordu. Asiler, hele
yarn ehirden ksn bakalm da hali ne olur grsn dediler
ve paann adamlarna ok sz iittirdiler . Ama sabah olunca
1 10

paa sekbanlarn nne dizdi, svarisini silahl olarak sa ve

soluna hareket etti, lakin hi kimse yoluna kamad, hatta
yzne bile doru drst bakamad.
Cafer Paa'nn yznde ve gzlerinde bir acaiplik, kan
dkc ve korku bilmez bir asker hali vard. Sonunun ne ola
can dnmez, hi okumak bilmez bir adamd. irvan' dan
stanbul'a bin adam ile beraber geldi. Ere seferinden bir
yl nce Belgrat'a gnderildi. Bendeniz Budin'den ulak ile fer
yat olarak stanbul'a gnderilmitim. Belgrat'da bulutuk;
enine boyuna, gsterili, ak benizli bir adamd. Dilinden Ma
car soylu olduu anlalrd. Ere'de saadetli padiahtan nce
tabur zerine gnderilmiti. Yenilerek geri geldi. Hatta ka
maktan utanm, fakat ister istemez dizgininden ekip kar
mlard. Savatan sonra yine Tebriz valiliini istedi ve istei
yerine getirildi. Cafer Paa yine geldi diye Acem'e velvele d
t.

RAN LE BARI YAPILMASI VE AHOGLUNUN

REHN OLARAK GELMES
Tarih 1 000 (M. 1 59 1 - 92 ) . ki tarafa da bar istendiin
den Ferhat Paa Erzurum'da kalmt. Arada defalarca elilik
le adam gelip gittikten sonra ranllar, ahn kardeinin olu
ve ok sevdii yeeni olan Haydar Mirza'y dehin olarak gn
derdiler. Bunun zerine rahmetli air Baki Efendi;
adman olsun Acemler gzlerin aydn yine
Mir-i Haydar nur-i em-i Hsrev-i ran gelur
beytini sylemiti. Mir Haydar beraberinde ar balarla s
tanbul'a gelerek padiahn eteini ve tahtn pmek onuruna
eritikten sonra byk vezirler ve saygdeer bakanlardan her
biri ayn ayn lenler vererek ok sayg ve saygnlk gsterdi
ler. Saltanat annn gereidir diye kendisine birok deerli
armaanlar, altn ve gm sofra taknlan, eerler, kllar,
altn kakmal hanerler ve trl mcevherlerle bezenmi kaf111

tanlar verildi. Vefa alanna bakan Pertev Paa Saray da an

lde eya ve kumalarla denerek aholunun oturmas
iin hazrland. Yemekleri her gn saray mutfandan, belirli
denei de padiahn hazinesinden veriliyordu. Beraberinde
getirdii adamlarnn yazlk ve klk giysileri, kendisinin bay
ram ve nevruz armaanlar olarak srmal, ipekli kumalar bol
bol verildi. Ancak, felein a gznden ona nazar dedi ve
tauna yakalanarak Tanr'nn buyruu ile ld. Eyyub-i Ansari
hazretlerinin trbesi yaknlarnda gmld ve zerine yksek
bir trbe bina edildi. Fakat baz banaz kimseler cesedinin
Osmanl lkesinde kalmasn doru bulmadlar ve mezarn
aarak kemiklerini memleketlerine
gtrdler. O byk kub'
be imdi de bo durmaktadr.
FERHAT PAA'NIN LK SADRAZAMLIGI
Tarih 1000 (M. 1 59 1 - 1592 ) . Ferhat Paa Acem lkelerin
de nice kaleler am, bar da padiahn istedii koullarla
yaplmasn salam bulunuyordu. Bundan sonra Ferhat Pa
a, sadrazam Sinan Paa'ya sorunlarn ounda kar kmak
yolunu tuttu. Aradan ok zaman gemeden de sadrazamlk rt
besine geti. Ama hibir kukuya yer yok ki, kendisine ok b
yk bir gurur geldi ve ok gemeden de azledildi. ten ka
rlmasnn nedeni u idi :
Birka yldan beri Erzurum'da, sefer srasnda gelen ye
nierilerden birka kii yerlemi kalmt. Vilayet halk bun
larn sarkntlklarndan yaknmaktayd Bu nedenle odaba
larn ve orbaclarn uyarmak gerekirken beylerbeyine ve
kadsna tembih oluna diye padiah buyruu gnderildi. Bun
dan sonra, gelen buyruk uyarnca kalkp odalarna \:armalar
istenmesi zerine tartma kt, kavga vurumaya dnt ve
bu srada birka yenieri ldrld. Kalanlardan odalarna
yaknma feryatlar geldi ve orba yemediler, Ferhat Paa'dan
ikayeti oldular. Padiah Ferhat Paa'dan durumu renmek
1 12

isteyince yaknmalar aalarndandr diye telhis etti ve aay

iten kartt. Fakat yine de kavga yatmak yle dursun da
ha da azd. Bunun zerine padiah, sadrazam kendisine yalan
sylemekle sulayarak iten kard. Bundan sonra orbac ve
kapcba, yeni sadrazamdan aldklar kesin ve sert buyruklar
la Erzurum'a varp tefti ettiler ve orada birok adam ast
lar, birkan da stanbul'a getirip ldrdler. Bu olay, Abaza
Mehmet Paa ayaklanmasnda Erzurum ahalisinin Abaza ya
nnda yer almalarna neden oldu.
SYAVU PAA'NIN NC KEZ SADRAZAM OLUU
Yl 1000 (M. 1591 - 1 592 ) . Bu suu yznden Ferhat Pa
a azlolununca Siyavu Paa sadrazam oldu. Fakat pek az bir
sre yerinde kalabildi. Ulufeleri datlrken hazinede biraz pa
ra noksan gelince sipahiler, almayz diye tutturdular ve o s
radaki badefterdarn ban istediler. Her ne kadar engel ol
maya alld ise de dinlemeyip isteklerinden vazgemediler
ve ikindi vaktine kadar hi kimseyi darya brakmadlar. l
lede szlerini yrtmekte az birlii yaptlar. En sonunda
saadetli padiah, harem hizmetlilerine U edepsizleri srsn
ler, inat ederlerse vursunlar diye emir verdi. Bunun zerine
kilerci, bostanc ve ahr halk hemen ellerine birer sopa alarak
asilerin zerine yrdler. Tanr'nn hikmeti, o srada her za
manki gibi saray mutfana odun tayan alt araba Babh
mayun'dan ieri girmiler. Kovalanan sipahiler, birbirlerini ite
kaka kaarlarken o arabalar yollarn kapadklarndan, yksek
lii bir direk boyundan fazla olan Babhmayun'un tavanna
kadar birbiri zerine ylmlar. Birou bu yntdan can ver
di, birouda yedikleri sopadan yara ve bere iinde kald. S
zn ksas, orada yz kadar adam tlef oldu.
Bundan sonra divan yeleri sevin iinde glerek dalp
gittiler. Ertesi gn, her zamanki gibi, sadrazam, stanbul kad
s ile kenti dolap eya fiyatlarna ilikin durumu denetledik1 13

ten sonra sarayna geldii zaman, kapclar kethdas varp

mbarek mhr ald. Fakat bu ie herkes aakald. Daha bir
gn nce onur kaftanlar ile dllendirilip vlm iken imdi
mhrn elinden alnmas neden ileri geliyordu? Meer padi
ah'n baz yaknlar, Siyavu Paa'nn sadrazaml srasnda
ikinci kezdir ki divan basld demiler ve bylece onun vezirli
inden hayr gelmez diyerek mbarek mhr elinden aldrma
y baarmlar.
BOSNA'DA DERV HASAN PAA'NIN TUTUMU
ZERNE KISA BLGLER
Dervi Hasan Paa yaradltan hareketli bir adam idi.
Bosna eyaletine vali olunca tek durmad : Bazen aknlar yap
yor, bazen de kafir kalelerine seirtip sktrmaktan geri kalmyordu. Birok kez kafirler onun davranndan bkarak s
tanbul 'a eli yolladlar, ya Hasan Paa'y kaldrn ya da bar
bozulur diye haberler gnderdiler. Ama bunun bir yarar ol
matl. O zaman saadetli padiahn zel musahibi ve sadrazam
Siyavu Paa'ya da yaknl bulunmas dolaysyla, rahmetli
Dervi Paa'y yerinden kaldrtamadlar; siz lkemize sald
rrsanz o defeder cevabn aldlar.
BRKE KALES'NN FETH VE YENHSAR'IN
YAPIMI
Tarih 1 000 (M. 1 59 1 - 1592) . Padiaha korunup destekle
nen Dervi Hasan Paa, askerlerini kaldrp Bihke Kalesi'ni
kuatt. ve sekiz gn sreyle dvdkten sonra dokuzuncu gn
fethetmeyi baard. ine birok koruyucu asker koyduktan
sonra varp Yenihisar' bina etti ve sancak beyliine rahmetli
Ferhat Paa'nn delibai.s nl ve tannm Rstem Bey'i getir
di.
1 14

DERV HASA,N PAA'NIN KNC KEZ DMAN

ZERNE YRY
Dervi Hasan Paa ilkbahar gelip ortalk ieklere b
rnnce yine asker toplamaya balad. Bosna'nn timar ve
zeamet sahipleri ile grevde olan ve olmayan beylerini, snr
boyu kalelerinin er ve aalarn, hatta tmyle ulal reayasm
toplayp byk bir dernek dzenledi.

alacak Bir Olay :

Bilgisi kt olan bu fakir, o srada Bosna'ya yolum dt.
Kasabamzda, yani o canm Peoy'da abdallardan ( 15) dris Ba
ba denen bir meczub ( 16) vard. O, birok kerametleri grlm
bir ermi idi. imdi mezarnn zerine yksek bir kubbe yapl
m olup oray ziyaret edenler yarar grrler. Ziyaretilerin b
raktklar adak ve sadakalardan da ok kimseler paylarn
alrlar. dris Baba o vakitler yayordu, kendisine rastladm.
Baba, Bosna'ya gidiyorum, ayet Hasan Paa'ya smarlayaca
n bir ey varsa ben arac olaym dedim. Ismarlarm ya, her
nereye giderse yz aktr, ermilerin ve abdallarn ruhlar
onu desteklemektedirler. Hatta Hazret-i Ali, askeriyle bera
berdir, yle diyesin dedi. Orada bulunan kardelerden biri
yoksa baba, bir ey ister misin? dedi. Vallahi hrkam eski
mitir, bir hrkack isterim dedi.
Benaluka'ya vardmda bir yerde grdm ki, bayraklar
alm, tular, sancaklar zlm, slam askeri alay alay di
:t. i l ni, borularnda ikisi alnm ve kendisinin at yanam.
Aalar ve kapcbalar beni tanrlard. Bir zamanlar Segedin
beyi iken Sigetver muhafazasna gidiyordum. O srada Peoy'
daki iftliimize konuk olmu ve elimizden geldiince de onu
arlamtk. Adlan geen grevliler hi ekinmeden nmze
dp beni paaya gtrdler. Klcn kuanm, izmesini
giymi, divanhanesi balkonunda oturuyordu. Hal ve hatr so( 15)
( 16)

Albclal : Gezgin de.

Meczub : Tann ak ne

akl

dengesini yitirmi

kimse.

rulup birok iltifat gsterdikten sonra sz sylemek

frsat

elime geince dris Baba'nn szlerini ve sipariini ona anlat

tm. Kendisi de Baba'y grm, biliyordu ve onun hakknda

ok olumlu duygular besliyordu. ok sevindi, neelendi, daha
ne dedi diye defalarca sordu. Baba'nn szlerini belki on kez
den fazla tekrar ettirdi. Hatta yerinden kprdaya

kprdaya

balkonun kenarna bu fakirin yanna geldi ve ramazan keth

dasna hrka bedt?li olarak bir kazak vermesini emretti. Bu se

vin iinde atna atlayp gitti.

Bu fakir de saraya gittim. Sarayn grkemli bir kahveha

nesi vard. inde be, on oturma yeri bulunuyordu. Bu yerle

rin her biri toplumun bir snfna ayrlmt. rnein, kadlar,

byk mderrisler, kentin ileri gelenleri, hocalar ve konuklar

orada toplanrlard.

Ahlakl Bir Kimsenin isabetli Bir D Yorumu :

Birgn o kahvehanede sohbet ederken ileri gelenlerden
biri ieri girdi ve ahlakl kiilerden birinin garip bir d gr

m olduunu syledi. Buyurun anlatn dediler. Hasan Pa

a'y askeri ile akl dengesini giderken gya hadm eylemiler

di dedi. Herkes bunu duydu ve ne garip bir d dediler. Orada

oturanlar aydn kimseler olduundan her biri bir ynden yo
rum yapmaya kalkt. Kimi nesnel, kimi znel olmak zere

herkes kendi gcnce aklamalar yapmaya alt. Tam o sra

da hrkas srtnda bir sofu dervi kageldi. Meer d yoru
mu alannda derin bilgisi ve becerisi varm, halk arasnda bu
yzden yaygn bir ne sahipmi. Ey eyhimiz, safa geldin,
tam zamannda ve yerinde geldin diye sayg ile yer gsterdi
ler ve d olayn anlattlar. Dervi, dinledikten sonra ban

sallad ve yce Tanr'ya krler, yce Tanr'ya krler diye

sze balad : Mjde size ki, Hasan Paa dman taburunu
bozguna uratm ya da uratacaktr dedi. Yorumun dayana
n sordular. Dedi ki, Bosna'ya egemen olanlardan tabur bo116

zan, Hadm Yakup Paa'dir. Krbova ovasnda dman tabu.

runu bozmu ve yirmi bin kafiri Mslman klc ile yok etmi
tir. Mademki Hasan Paa d aleminde ona benzemitir (ha
dm olmutur) , elbette ger.ekler aleminde de onun sfatyla va
sflandrlmas gerekir. Kanm odur ki, imdiye kadar bozmu
ve zaferi kazanmtr. Oturmakta olanlarn hepsi aferin ey
himiz diye takdir edip alk tuttular ve ok sevindiler.
Gerekten de drt gn sonra mjde haberi geldi. Saray
kadsna da paann mektubu gelip Mslmanlar sevindirdi.
Yine esas konumuzdan saptk. imdi bu ayrntlar bra
kp asl konumuza girelim.
KAFR TABURUNUN BOZGUNA UGRAMASI
Tarih 1 000 (M. 1591 - 1 592 ) . Yukarda sylendii gibi Ha
san Paa, dman zerine gitmek zere yola kt zaman Ye
nihisar yaknnda Kupa rma zerine salam bir kpr kur
durup Hrvat lkesine geti. O u boyu lkesinin beylerbeyi
adna memleketi yneten Erdelik Ban ve Hrvat generali olan
kaltaban, topladklar byk bir ordu ile kar ktlar. Yce
Tanr'nn inayeti ile biraz sava ve arpmadan sonra din d
man bozguna yz tuttu. Mslmanlar muzaffer olup dma
n kovaladlar ve ounu ldrdler. O blgede sonsuz sayda
kafir ldrlp ordugahlar tmyle yamaland. Bunlar ara
snda alt tane kolonborna ( top) .ile saysz sava aralar var
d . o ;dan sonra kafir lkelerine aknlar dzenlendi ve sayla
mayacak kadar ok tutsak ve doyum ele geirildi. ok zaman
dan beri slam gazileri bu kadar zengin le grm deiller
di.
HASAN PAA'NIN BOZGUNA UGRAMASI VE SUDA
BOGULMASI
Hasan Paa, bir, iki bin kelle ve bir, iki yz zincire vurul
mu kafiri, alnan toplarla birlikte stanbul'a gnderdi ve d
mann bundan sonra byk kuvvetlerle zerimize geleceinin
117

kesin olduunu bildirerek taze asker yetitirilmesini istedi. O

zamanlar Siyavu Paa sadrazam idi. Hasan Paa'dan gelen arz
ile ganimetleri alnca, dmann almaya kalkmamas ihti
malinin bulunmadna inanarak, kendi adamlarndan Kirli
Hasan Paa'ya Rumeli eyaletini verip onu Hasan Paa'nn im
dadna gitmekle grevlendirdi. Fakat bu arada Sinan Paa sad
razam oldu. Yeni sadrazam ise eski vezirlik zamanndan beri
Bosna'daki Hasan Paa'ya derin bir kin beslermi. Nedeni de
u imi : Bir zamanlar bunlar komu imiler. Sinan Paa, Ha
san Paa'nn evini satn almak ister, fakat o srada Sinan Paa
mevkiinden dtnden evi vermez. te bundan dolay im
di almak amacyla Siyavu Paa'nn Hasan Paa'ya gnder
mek iin hazrlad askeri yollamad. Rumeli beylerbeyliini
oluna verdi ve Kirli Hasan Paa'y da Tamvar valiliine ata
d.
Artk Hasan Paa imdat almaktan umudunu kesti. Ama
dmann hakkndan gelmeyi gze kestirmiti ve kendisi ze
rine gelmelerine meydan vermemek kararnda idi. Bylece,
yalnz Bosna askeri ile kalkp Yenihisar'a gitti. Sonra kpr
den geip Siska Kalesi'ni kuatt. Bu srada dman taburunun
yakn bir yere kadar geldiini haber ald. Meer Erdelik Ban
ile Hrvat generali' btn gleriyle kollarn svamlar, elleri
altndaki eli silah tutan kimseleri ve reayay bir araya topla
mlar; daha nce Neme esarna ve kardei Maksimilyan'a
feryat mektuplar gnderdiklerinden, bunlar da Neme'nin
saygn komutanlarndan bir byk kpei kalabalk Neme
askeri ile Hrvatlarn imdadna yollamlar. Bu kuvvetlerin t
m, Siska Kalesi nndeki Hasan Paa'nn zerine yrdler.
Geri Hasan Paa slam askeri ile onlara kar koymak istedi.
ama dman ok stn sayda ve sava aralar olaanst g
te idi. Bu nedenle dayanamadlar, bozguna urayp katlar.
Kendilerinin kurmu olduklar kprye geldikleri zaman, faz
la kalabalk ve yntdan yanamak imkan bulunamad. D1 18

man da arkalarndan kovalamakta idi, zorunlu olarak Kupa

rmana daldlar ve Hasan Paa ile, sadrazam Ahmet Paa'nn
olu ve Rstem Paa'nn kz olu olan ve sultanzade diye ad
landrlan gen, daha baka birok beyler ve saysz asker su
larda boularak ehitlik mertebesine eritiler. Kafirler de
bu kadar baar ile yetinerek fesat ve gnah yuvas yurtlarna
yklp gittiler.
KAFRLERN YENHSAR KALES'N KUATMALARI
Yl 1 00 1 (M. 1592 - 1593 ) . Kafirler Sadrazam Sinan Pa
a'nn byk bir ordu ile snr boyuna gelmekte olduunu du
yunca, imdat yetimeden belki Yenihisar' alabiliriz dnce
siyle, kale zerine asker gnderdiler ve sekiz gn duvarlarn
dvdler. Ama sonra, Rumeli askeri eriince, kaleden el ekip
perian bir halde dalp gittiler.
SSKA KALES'NN FETH
Ayn yl. arayan dman Yenihisar'dan elektii za
man, slam askeri de varp Siska Kalesi'ni kuatt ve be gn
sreyle dvdkten sonra, melunlar aman dilediklerinden, s
lam klc altnda can vermekten kurtuldular. Gaziler bu iki
kaleden srekli olarak Zarep ve Hrvat illerini yama ve ta
lan etmekten geri durmazlard. Az zamanda ok ganimete eri
tiler ve kafirlere yapmadklarn brakmadlar.
KAFRLERN YENHSAR'I TEKRAR KUATIP
BAARI KAZANMALARI
Yl 1002 (M. 1 593 - 1594 ) . Kafirler Yenihisar'da olan s
lam gazilerinden pek ok zarar grmlerdi. Bu nedenle onlar,
Cesar'a ve kardei olan Hersek'e feryat mektuplan gndere
rek ektikleri eziyetlerden kurtulmaya are aradlar. Ad geen
de kinle dolu on alt bin kafir hazrlayp Yenihisar zerine yol
lad. Kuatlm olan Mslmanlar, sonunda imdattan umut
keserek, bir gece kaleyi atee verdiler. Kendileri de Kostanie
ve Ziri Kalesi'ne doru katlar. Kafirler ise kaleyi elde tutma1 19

ya nem vermediler ve kalan ksmlarn da yakarak yerle bir

edip ren'e evirdiler. Bir daha bayndrlatrlmasn imkan
sz klmak iin ellerinden geleni yaptlar.
.
KAFRLERN SSKA KALES'N DE ALMALARI
Ayn yl. Siska'daki gaziler, Yenihisar'n atee verildiini
grnce kafirlerin baar kazandklarna kukular kalmad.
Bylece onlar da Siska Kalesi'ni yakp slam topraklan ynne
gitmeyi kararlatrdlar. Eskiden de o kale Zarep keilerine
ait olduundan, imdi de Maksimilyan yine onlara brakt.
YENHSAR'IN YENDEN YAPILMASI VE Y NE
DMAN ELNE GEMES
Yl 1003 (M. 1594 - 1595 ) . Efsanelerin Zalolu Rstem'i,

sfendiyar ve Behram' ( 17) gibi, kendi zamannn bir kahrama

n olan Rstem Bey adndaki komutan, kafirler Yenihisar'a
nem vermeyip ekildikleri zaman, oraya vararak kaleyi yeni
den bina etti ve eskisinden daha salam bir duruma getirdi.
Eski koruyucularn, kendisiyle beraber kp giden gazileri ya
nna alp kale iine gzelce yerletirdi. Buradan Tur ovasn
ve Zarep sahrasn yle bir yama ve talana balad ki, ka
firlere gz atrmaz oldu. O blgenin rahat ve huzurunu bs
btn kaldrd. Bunun zerine, zarar gren melunlar, yine
Hersek Ma:ksimilyan'dan imdat istediler. Maksimilyan o yre
nin askeri ile Neme askerlerinden oluan bir orduyu Yenihi
sar zerine gnderdi. Kuatma srasnda Rstem Bey tfek
mermisi ile yaraland, birka gn sonra da kalede ruhunu tes
lim etti. Onun lm ile de ad geen kale, artk bundan by
le dman elinde kald.
SNAN PAA'NIN NC KEZ SADRAZAM OLMASI
.
VE MACARSTAN'A SERDAR YAPILMASI
Tarih 1001 (M. 1 592 - 1593 ) . Sadrazamlk mhr nc
kez Sinan Paa'ya verilince, ilk i olarak, birka yldan beri
grev d kalan vezirleri yeniden mevkilere getirdi. Ferhat
(17)

120

Zal

olu

Rstem, iS(fendiyar, 'Behram : ranl efsane kahramanlar.

Paa'y ikinci vezir brahim Paa'y nc vezir, aalazade'

yi drdnc vezir, Cerrah Paa'y beinci vezir, Boyal Mehmet
Paa'y altnc vezir ve Hzr Paa'y yedinci vezir olarak yer
lerine oturttu.
Byle olmakla beraber Sinan Paa, Ferhat Paa'y eke
miyordu. nk Ferhat Paa ran'da yapt fetihlerle n ka
zanm, sonunda ranllarla bar yapmay da baarmt.
Kendisi de ondan geri kalmamak, hatta daha nemli askeri
baarlar kazanarak n sahibi olmak ihtirasyla yanp tutuu
yordu. Bunu elde etmek iin de Rumeli'ye serdar olmak gerek
tii dncesini tayor ve buna erimek emelini besliyordu :
Gerekten de Rumeli'de yaplacak birok nemli iler vard.
Bundan nce, akrcbalktan Zegedin sancana giden,
oradan da Bosna beylerbeyi olan Dervi Hasan Paa, yukarda
anlatld gibi bir kez Bosna' da dmanlarn taburunu bozup
birok top, ba ve tutsak alarak stanbul'a gndermi idi. kin
ci kez dman zerine gittiinde, Kilis Beyi Ahmet Paa'rn
olu Sultanzade ehit, kendisi de sava srasnda suda boula
rak kaybolmutu. Elbette ki kafirler, Sultan Sleyman Han
hazretlerinden sonra slam yumruunu yemediklerinden, te
cavzlerini artrmlardr diyordu. st ste bu tr szlerle
padiah dmandan almak gerektiine inandrmaya al
yor, emeline erimek iin birtakm araclar da kouyordu. Sul
tanlar da, Dervi Hasan Paa ile birlikte ehit olan sultanzade
nin annesinin gzyalarna acyarak, Sinan Paa'nn serdar
yapilmasn defalarca padiaha sylediler. Sonunda padiah
hazretleri, bu iin danlarak bir karara balanmasn ferman
buyurdular. ehit Dervi Hasan Paa, padiahn zel musahibi
ve ok yakn idi. Doanba olmas dolaysyla kap kethda
l da yapard. Gerekte sadk, drst, air ve ok erdemli, bil
ginlerin ileri gelenlerine ok yakn bir kii idi. Hatta saadetli
padiah, adet olmad halde, danmalar yaplrken onun da
hazr bulunmasna msaade ederdi. te ben, padiahn buyru121

u zerine Sinan Paa'nn serdarl hakknda yaplan dan

mada hazr bulunan bu zatn azndan unlar dinledim :
O toplantda ben padiah hazretlerinin karsnda dunr
dum. Sinan Paa kafirlerden almak konusu ile ilgili birok
szler syledi. Ferhat Paa ise yalnz seferlerde askerin ektii
skntlardan sz etti. Fakat hoca efendi (18) ile eyhlislam
Bostanzade Efendi, slam askeri Acem seferlerinde ok skn
tlara katlandndan pek yorgun dmtr. Henz bu yor
gunluklar gemeden yeni bir sefer amaya ve bu sorunun ko
laylkla zmlenmesi imkan varken, zor olan benimseyip ko
layndan kamaya bizim aklmz ermez dediler. Hoca Sadet
tin konumasn yle srdrd :
Padiah hazretleri, bendeniz bu Osmanl Devleti'nin ga
za ve fetihler tarihini tamamlamak zereyim. nallah-i taala
ununla kapataym ki, padiahmzn deersiz bir kulu Acem
ahnn bu kadar lkelerini alp sonunda ok sevdii yeenini
rehin getirmek suretiyle bar salad. Budin' de daymz rah
metli Ferhat Paa'nn zeni ile Be kralnn iki yllk harac s
tanbul'a gelmi idi. Kafirin de iki yllk harac geldi diye tari
himizi sona eritireyim. Hemen ltfedin, yeni bir blm al
masn.
Bunun zerine Sinan Paa, yok eendi, yle yazma, yce
Tanr'mn yardm ile yle yazasn ki, saadetli padiahmzn
bir nemsiz kulu Acem lkelerinde bu kadar fetihlerden sonra
aholunu ald getirdi. Baka bir kulu da Be kral zerine
varp memleketini yama ve tahrip ettkten sonra kral e.<.e
eke eli bal bakente gnderdi. te byle yazasn inallah-i
taala. Hoca Sadettin Efendi de Estafirullah- taala paa
hazretleri bu sz ar bir gururdan ileri gelmektedir, bu szn
sonu felaket olacandan pek korkarm dedi ve kalkp dal
dlar.
Dervi Paa bu szleri, kafirin Pete'yi alp slam as
kerinin karsna gelmesi mnasebetiyle sylemiti.
( 18 )

122

Hoca Sadettin Efendi : 'Onl

eyhlislam ve

Tarihi (15316 - 1599) .

.
BE KIRALININ HARACINA LKN BAZI BLGLER
Macaristan seferinin balad 1001 ( 1592 - 1 593) tari
hine kadar her yl Be kralndan, halis Macar paras olmak
zere, -otuz bin altn gelirdi. Bundan baka her gelen eli,
on - on be para gm eya, leen ve ibrik, kupa ve kademler,
iki gzel saat getirip, padiahn eteini pmek onuruna
eriince ba olarak sunard. Eliler Estergon'da Osmanl
topraklarna ayak basnca Estergon beyine bin kuru ile bir,
iki kupa ve kadeh, Budin beylerbeyine bin kuru ile birka
kupa, kadeh yaldzl tfek ve bir, iki kule saat getirip verir
lerdi. Rahmetli Ferhat Paa'ya getirdikleri zaman divanda ben
de hazr bulunuyordum. ki yllk hara olarak alt bin kuru
verdi. teki armaanlar da ikier para idi. Budin defterdar
na ve yenieriaasna saat ve kupa gibi eyler verirlerdi. Sad
razam drt bin, yoksa galiba be bin kuru, ona gre kupa,
saat ve tfek; teki vezirlere de derecelerine gre kuru ve
kupa alrlard.
stanbul'dan Be'e eli hibir zaman gitmi _deildi. An
cak Budin beylerbeyi tarafndan yine Budin'deki avula:dan
biri Be'e varp harac isterdi. Be kralmn elileri byk am
gemileri iinde gelirlerdi. Bu gemilerin iinde cam pencereli
odalar ve mutfak da vard. Beygirleri ile yayl arabalar ikinci
bir gemi iinde tanrd. Gemiler Belgrat'a kadar gelirler,
bundan sonra eliler arabalarla yola devam ederlerdi. Budin
beylerbeyleri, kendi saygn aalarndan birini ya da Budin
avularndan sekin birisini elinin yanna katarlard. Konuk
larn harcamalarn bunlar yaparlard.
lgin Sylemeler, Yerinde Cevaplar
1000 tarihinden ( 1591 - 1592) iki yl nce idi. Kz karde
imin kocas olan Budin mukabelecisi Ali Efendi, eliye stan
bul'a kadar elik etmekle grevlendirilmi idi. Aada syle
yeceklerimi bana o anlatt :
Edirne' de eli bir len dzenlemiti. Davetine vardk.
arabn verdii keyifle seninle bir dolu ieriz dedi ve at

123

biiminde gm bir kadeh getirtti. Bu kadehi kimin akna

ielim bilir misin diye sorunca ben de kimin diye karlk
verdim. Bunun zerine bir yiidin akna ielim ki, onun bir
ei ne imparatorda var ne de padiahta. Onun klc zerine
kl yoktur. Her nereye vardysa stn gelmi, zafer kazan
mtr. O kimdir diye sorarsan syleyeyim, Nadajdi Feren
Avram dedi. Mecliste bulunanlar tmyle ayaa kalktlar ve
ellerini arkalarna alarak balarn indirdiler. Bu hareketleriyle
elinin szlerini dorulam oldular.
Gerekten de Nadaj di Feren o sralarda ekyasyla s
nr boyu topraklara sk sk saldrrd. Bir kadeh doldurup da
benim elime verdikleri zaman dedim ki, bak a eli bey ! Ben
padiahmzn yarar beylerini ve paalarn istesem de saya
mam ve ilerinden biri iin hepsinden stndr diyemem.
nk hepsi defalarca kahramanlklarn ispatlam devletliler
dir. Ama garip bir yiidin akna ierim ki, o da Deli Arslan
adndaki kahramandr; senin yarar dediin Nadajdi Feren,
ebe palankasna gelip de sonra kaarken ardndan, haa fa.
lan yerine bir karg frlatp orasn eer kana (19) mhlad de
dim. Eli hemen fkeye kapld ve bu yalandr, kimden iit
misin diyerek ileden kt ve nndeki gm kaplar bir
birine katt. Sarho kafir divaneye dnd. O melunla stanbul'a
varncaya kadar g halle bartm diye naklederdi.
Aransa buna benzer hazrcevaplk rnekleri ok bulu
nur. En tannmlarndan biri udur :
kinci Halife Hz. mer'in -yce Tanr ondan raz olsun
Rum kayserine gnderdii sehabedeh bir eliye, kfrc bir
papaz Hz. Aye'yi sorar ve ona kondurnlan suun (20) garip
( 19 )

(20)

Eer ka : Eerin n ve arkasndaki, ii tahta olup zeri mein

ile kaph olan knt.
Hazret-i Aye, ilk halife Hz. IDbubekir'in kz, Hz. Muhamme:d'in
eidir. Bir savatan dnerken bir ara kafileden ayrl, hakknda
dedikodularn kmasna Y'Olam, Hz. Muhammed ise bunun kuru
lbir iftira olduunu aklamtr.
Papaz, kk drmek iin
eliye bu soruyu: sormutur,

1 24

bir iftira olduunu syler. Bunun zerine eli, Hz. Meryem'e

kondurulan iftirann tpks idi diye cevap verir.
Bir nc rnek olarak da aadaki hikaye sylenebilir :
Kanuni Sultan Sleyman zamannda ran'da elilikle ge...
len mam Kulu Han ile emsi Paa at stnde yan yana gi
derlerken, askerin kahramanlndan sz ederler. Bu srada
eli :
Biz biliriz, Rumlular savata yiit deillerdir. Onlar
sslere boulmu dn alay askerleridir der. emsi Paa
da hemen Tal Hanm' (21 ) ah smail'den alan dncler
ite bunlardr cevabn verir.
te bu olaya, hazrcevapln parlak birer rnei ola
rak kitaplara altn kalemle yazlmaldr. Yce Tanr'nn rah
meti zerlerine olsun.
WESPRM VE PALUTA KALELERNN FETH
Muharrem 1 002 (M. Eyll - Ekim 1593 ) Sinan Paa, ser
darl kesinleince, sava ara ve gereleri tedarikine koyul
du. Yirmi gne kalmadan stanbul'dan kalkp Belgrat'a geldi
i zaman, kasm ay da yaklamt. Hi durmadan . srekli
abalarla muharrem banda ( 27 - 9 - 1593 ) Wesprim'e vard.
gn sreyle kaleyi dvdkten sonra, yce Tanr'nn ina
yeti ile ayn ayn onuncu gn kafirler kaleyi brakp katlar.
Ancak, beyleri olacak melun kamam idi. Onu yakalayp tutsak ettiler.
Sonra Sinan Paa, Paluta Kalesi'ne vard ve iki gn de
oray dvd. Sylenen ayn on sekizinci gn bu kale de fet
holundu. Kafirin taburu Tata sahrasmda bulunuyordu. Ko
mutanlar arasnda danlarak, zerine yrnmesi kararlat
rld. Hatta ben fakir, ileride kpr kurmakla grevlendirilmi
olanlarla beraberdim. Bu arada kafir taburunun ok byk

(21)

Tal Hanm : 1514'te aldran'da Ya'VUZ Sultan Selim'e yenile

ah tsmail'in Osmanllara tutsak den ei.

125

askerinin ok kalabalk olduu haber alnm idi. Kasm

ayna da ancak be, on gn kalm bulunuyordu. zerlerine
varlrsa orada elenmek gerekebilir, asker ise geri dnmek
iin direnebilirdi. Bu dnce ile serdar Budin'e ynelmiti.
Bize de geri dnmemiz iin buyuruldu yollamt. Sinan Pa
a, Budin'e vardnda kasm gn olduundan, askeri yurt
larna yollad.

ve

SPAH OGLANLARI AGASININ EHT OLMASI

VE BLK HALKINDAN BROGUNUN
KAYBOLMALARI ZERNE
Paluta Kalesi fetholunduktan sonra sipah olanlar aa
s, blk halkndan kalabalk bir birlikte karak Bakon da
na doru ekilip gitti. Halkn bir ksm onlarn akna gittik
lerini, bir ksm da o dan ok bol olan elma ve armutlarn
toplamaya vardklarn sylediler. Kafirin taburu Osmanl or
dusundan ancak iki Macar mili uzaklkta bulunuyordu. S
nr boyu halkna den bir hizmet olduu halde bu hizmeti
grmeye blk halknn gitmesini kimse akla uygun bulmad
ve ne dnce ile gittiklerini de kimse kestiremedi. Gidenler,
ertesi gn beer, onar kiilik kmeler halinde yorgun ve ar
gn dndler. Aann bayra alnm ve kendisi ehit edilmi,
blk halkndan da birok adam tutsak ya da ehit derek
yok olmulard. Bylece onlar, durup dururken bu davran
lar ile kt bir ad braktlar.
STOYN BELGRAT'TA SLAM ASKERNN
YENK DMES

9 Safer 1002 (M. 4-1 1-1593 ) . Deeri yksek serdarn dn

m bulunduunu renen kafirler, ertesi gn taburlar ile
kalkp stoyni Belgrat' kuattlar. Budin'de bulunan Sadra
zam Mehmet Paa'nm olu Vezir Has:n Paa, bu zc ha
beri duyunca yredeki be sancan askerini yanma getirtti.
Budin'i korumakta olan askerin says da on bini aknd. Yal
nz yenieri kethdas ile kalan yenieriler yedi binin zerin126

de idi. Budin kullarda henz bir yerde zedelenmemi ve d

man kurunu yememi on - on be bin kl kullanabilir asker

olurdu.

Hasan Paa toplam yirmi bin askeri ile stoyni Belgrat

zerine yola kt. Bunu duyan dman, kale kuatmasn kal

drp iki fersah uzaktaki dan dibine kondu. Hasan Paa da
gelerek stoyni Belgrat'n st yanndaki ayrda kondu ve b
tn asker inerek yem kestirdi. Ne yapacaklarn grmek ze
re toplandlar. Sava grmeyen ve

kimseler, kadir gecesi domusun,

dman halini bilmeyen

babann alk banda

imi yollu szler sylediler ve gazanz mbarek olsun de

diler.Hemen zerlerine srelim, kafiri karmayalm diye
grlerini akladlar. Fakat dman halini bilenler, zellikle

bunlardan rahmetli Sultan Sleyman zamanndan kalma Koca

Hsam Aa gibi birka gn grm Koca, bu dman sizin
iiniz deildir, zerine varmak ok byk bir yanllk olur,

kuatmay kaldrmas dmann bozulmas demek deildir;

hemen gelin, kaleye arka verin ve var gcnzle

alay alay

zerlerine asker gnderin, giderlerse arkasndan kovalasnlar,

artlarna ve arabalarna ulasnlar; dnp yaprlarsa, bi

zimkiler ykleri hafif ve atldrlar, i t sava ederek orduya

gelsinler. Yce Tanr'nn inayeti ile, kalenin toplar ve ordu
nun ka1edvenleri onlar yakna yanatrmaz dediler. tekiler

ise, bu kocalar bunamlar, tatllk ile kaleyi bekletmek ve

koruyucularla doldurmak isterler dediler. Sonunda
gaza

kutlu olsun diyenlerin sz stn geldi. ou dman ze

rine yrmek yanls oldu ve yle de yapld.

Ama sava dzeninde de byk bir yanllk yaptlar: Ne

art ne de nc olarak bir alay ayrp

grevlendir:nediler.

Sadece askerin tm, aralar bir gz ayrm kadar yer olan,

ire ile Pafosta bayrndan Gle bayrna kadar uzanan alan
da beer, onar sra halinde dizildiler. Yenierilerle teki yaya
lar da bu suretle svarinin nnde iki, dizi halinde yer-

127

letirdiler. Dmann alaylar beer yz, belki biner atl halin

de bir karada gibi zerlerine gelince, Osmanllarn bir btn
alay yoktu ki, karsna ksn ve saldrmaya gelenleri geriye
pskrtsn. Sanki selam iin dizilmilerdi ; hemen bir ok
atm yerden selamlyorlarm gibi gerideki topu atelediler.
Hasan Paa ve teki komutanlar da hey, ne oldunuz, durun !
diye feryat ettiler. Ama ne duran oldu, ne de iiten. Bir bl
m stoyni Belgrat'a, bir blm sahraya inip aa memle
kete doru, bir bl de Hasan Paa ile Budin yolunu tutup
katlar. Fakat Hasan, Paa, meydanda hemen hemen hi kim
se kalmayncaya kadar dayand. Koltuu altna bir tfek mer
misi dokundu ise de vcuduna fazla bir zarar olmad. Ama
fndk fieinin kadndaki ate, pamuklu entarisini tutu
turdu ve kaarken sndremedii iin o taraf arca yand.
O srada ok sevdii hazinedar, birka iolam, silahtar ve
piyade erleri ehit dtler. Kafirler onlar ldrmekle ve
yanlarndaki koularyla arlklarn yama etmekle urat
ndan, svari ile kovalamaya girimediler. Sonu olarak, y
le bir bozgun oldu ki, bylesi hibir u boyunda grlm
deildi. Alt, yedi bin piyade o sahrada can verdi. Segedin
beyi iken stoyni Belgrat muhafzlna geen rahmetli Tir
yaki Hasan Paa birka kuyu kazdrd, her birine drder, be
er yz ve biner adam koyup gmdrd. Yce Tanr onlara
gani gani rahmetler eylesin.
KAFRLERN FLEK, SCAN WESPRM,
SOBOTSKA VE O YREDEK BAKA
PALANKALARI ELE GERLMELER
Yl 1002 (M. 1593 ) . slam askeri bozguna uradktan
sonra kahrolasca dman ordusu yine stoyni Belgrat nne
kondu. Elinde ar toplar olmadndan kale kaplarn kale
dven toplarla dvd ve bir sre sonra elde ettii kadaryla
yetinerek dnp gitti. Tata ve Yank sahrasna kp daldlar.
Ancak kafir askerinin bakomutan ve imparatorun kardei
128

olan Maksirnilyan, adlan geen kaleler yaknndaki Macar

beylerini, onlar ele geirmekle grevlendirdi. Beylerin em
rine, Neme kafirinden ancak yeteri kadar topu verdi. Kimi
yl kasmdan sonra havalar lml olur, kk yaz derler. Tan
r'nn takdiri, o yl iki ay kadar yle uzun bir yaz havas yap
t ki, ou meyva aalar iek at. rnein, birok elma
aalarnda ceviz byklnde elmalar yetiti, yani k mev
siminde havalar hi deimedi. O nedenle melunlar, yukarda
adlar geen kaleleri birer birer aldlar. Bunlarn ou, bugn
de kafirin elinde bulunmaktadr.
SOBOTSKA KALES'NN DURUMU ZERNE
Kafirlerin bu kadar stn ve baarl olduklar grln
ce Sobotiska palankasndaki gaziler, ocuk ve kadnlarn o
unu Pete'ye kardlar. Palankada yalnz bir miktar atl kal
d. Kafirler gelip palankay kuattklar zaman, bu atllarn
hepsi hayvanlarna binip birden dar frlayarak dman iin
den kendilerine yol atlar ve sahraya doru katlar. Dma
nn , drt alay yrk atls bunlarn peine dt ve bir
gn, bir gece boyunca kovalayp durdu. Gaziler durmadan
t cengi eder, yaklaanlar ok ve tfek ile geri atarlard.
Kalan atlandrr, deni kaldrrlard. Bylelikle bu kadar
stn dman iinden syrlp kurtuldular.
Bu srada yle bir garip olay grld : Gaziler palanka
da gayet byk bir ko beslerlermi. Bu ko gazilerle beraber
kam. Birka kez yetiip stne mler. Fakat ko, ne
yapp yapm, ellerinden kurtulmu ve gazilere yetimi. Bir
trl yakalayamamlar. Pete'ye geldikleri zaman Gl Baba
tekkesine gtrp kurban etmiler. Kafir lokmas deilmi,
yine slam gazilerine nasip olmu.
Gaziler, palankadan karken ok ihtiyar olanlar, g
szleri ve ok kk ocuklar, ayrlmadan nce, kendi elleriy
le ldrmler.
129

KAFRLERN ESTERGON VE HATVAN'I

KUATMALARI VE NOVGRAD
KALES'N ALMALARI
ZERNE
Yl 1002 (M. 1 594 ) . lkbahar ile birlikte gezip dolamak
mevsimi eritiinde kafirler, slam askerinden nce harekete
getiler. Nevruzdan nce iki tabur dzenleyerek birini Ester
gon, tekini de Hatvan zerine saldlar. Hatvan Kalesi ze
rine giden melunlar nce Novigrad Kalesi'ni kuattlar ve
byk toplar kurarak kaleyi dvmeye baladlar.
Rumeli Beylerbeyi Sinan Paazade, stoyni Belgrat sa
vandan sonra Novigrad'a gelmiti. Ama yannda komutan
lardan ancak , drt sancakbeyi bulunuyordu; asker halkn
dan ise tek bir er bile yoktu. Hasan Paa ve Budin askeri de
stoyni Belgrat savanda yaralananlardan olmalar dolaysy
la imdadna gidemediler. Bu durum karsnda onlar da, e
resiz kalarak, kaleyi vire ile dmana braktlar. Muhafz ola
rak Novigrad'a bir miktar yenieri gnderilmi i di. Bunlar
kalenin beyine ve yerlisine sz hakk tanmadlar. Kalenin
beyi Karaferyeli Mehmet Bey idi. Uboyunun emektar gazile
rinden, zamannn bilim ve beceri sahibi erdemlilerindendi.
Kalede bulunan zengin ve fakir, gen ve ihtiyar, iffetli kadn
lar, bin inilti ve lk ile Budin'e geldiler. Hasan Paa, Meh
met Bey'i getirterek astrd. Grnrde suu, kaleyi dmana
brakmas idi. Fakat gerekte, stoyni Belgrat'ta kaleden iki
fersah tede da dibinde mevzilenmi olan dmann zerine
hesapszca yrmekte srar eden ve slam askerinin bozgunu
na yol aanlarn en banda gelenlerden biri olmas idi. Ha
san Paa, bylece ondan alm oldu.
Kafirler ondan sonra gidip Hatvan' kuattlar. Sancak
beyi Sar Ali Paa olu Arslan Bey idi. Geri biraz keyfine
dkn bir insand, ama kl kullanmakta ok usta bir yiit-

130

ti. Dmanlar hem Estergon'u hem de Hatvan' yetmier gn

akn bir sre boyunca dvdler. Her gn beer yz, belki bin
beer yz glle attlar. slam askeri ile serdar eriinceye ka
dar ikisinden de el ekmediler. Ancak sadrazam yaklat
zaman ka1elerin nnden kalkp Komran adasnda toplandlar.
SLAM ASKERNN HATVAN SAVAINDA
BOZGUNA UGRAMASI ZERNE
Estergon ve Hatvan'n bu kadar uzun sren kuatlmas
srasnda defalarca Belgrat'a adamlar gnderilip imdat isten
miti. Bunun zerine Belgrat'ta elden geldiince asker toplan
d. ki sadrazam olu, biri arhac ve tekisi art olmak zere
iki yiit vezir, bu askerin banda imdada gittiler. Estergon'
dan nce dmann Hatvan' kuatmakta olan ordusu zerine
varmay yelediler. U boyu beylerbeyi olmak dolaysyla Ha
san Paa, gelenee gre arhaclk (22) grevini zerine alarak
birka alay balad ve dorusu kafirin cierini dalad. Bir
ka kez dmanla karlatlar ve ok kez birbirleriyle sava
tlar. Dmann elindeki asker stn olduundan, Hasan Pa
a Budin askeri ile onlarn saldrlarna kar dayanamad
gibi zerlerine de at srp gidemedi. Ancak kendi zerine ge
len kafir alaylarn, toplarn niangahna ekmek iin nlerin
den savutu ve dman top atei menzili iine getirip alay
ikiye ayrd. !Amac, darbezen ve toplarla dman zerine ate
etmek, kafirleri top atei ile datmak ve ondan sonra zerle
rine hcum etmek idi. Meer art grevini yapmakta olan
Sinan Paazade, Hasan Paa'nn sava hiledir deyiminin an
lam uyarnca, dman top altna ekmek iin yapmakta oldu
u manevray grnce, bizimkileri katlar sanm ve hemen
kuvvet deyip kendisi de kamt. Artya gvenirken, art
nn katn grnce, Hasan Paa'nn birlikleri de onlarn ar
dna dtler. Bu arada Hasan Paa bir tfek yaras ald ve
(22.) arhac

gc.

Yry lhal'indeki ordunun

ncln yapan sekin atl

131

Mehmet Paa'ya birka kez adam gnderdi. Fakat bundan

bir sonu elde edilemedi. Bylece olacak oldu. Bu savata
da , drt bin adam ehit dt. Sonu olarak, stoyni Belgrat
savandan sonra olduundan daha fena bir durum meydana
gelmi oldu. Ancak, bu savata dmandan da birok dinsiz
cehennem yolunu tutmu bulunuyordu.

Ermi bir kiinin isabetli d :

Budin'in tannm kiilerinden rahmetli Nasreddin olu
Mustafa Efendi' den dinlemitim :
Kafirlerin taburu karsnda slam askeri ile konduu
muz gece, Pete'de ok tannm ahlakl kiilerden bir kimse
yle bir d grr. Gya geni bir sahrada, ok gzel yeillikler
iinde, ne giysileri, ne de davran ve tutumlar zamanm
zn halkna hi benzemeyen byk bir kalabalk geni bir hal
ka halinde oturuyorlarm. Tandm ve tanmadm baz
kimseleri, meclisin ba kesinde oturan devlet sahibi bir
yksek kiiye gtryorlar, herbiri orada bir defterle karla
trlyor ve ou iin bu da ehitlerdendir diyorlarm. Ben
meclisin en son srasnda oturan adama yanatm ve bu mec
lisin ne olduunu, ne yaptn sordum. Buyurdu ki, bilmez
misin?. Ben de hayr deyince yle aklad : Meclisin ba
kesinde oturmu grdn, iki dnyann vncesi, Tann'nn
sevgilisi Muhammed Mustafa'dr ve halka iinde olanlarn hep
si sahabelerdendir. Tanr elisinin yannda oturanlar da
drt halifedi,r - yce Tanr hepsinden raz olsun-. Yarnki sa
vata ehit olacak gazileri, Hz. Peygamber ve yanndakilere
arz ediyorlar. Onlar da cennetlik olacak ehitleri mbarek el
lerinde tuttuklar defterdeki ad dizini ile karlatryorlar.
Orada, Budin ve Pete'nin ileri gelenleri ile u boyundaki n
l kiilerin mbarek huzurlarna gtrldn ve bu da
ehitlerdendir buyurulduunu grdm. Bunun zerine, ko
nutuum adama dedim ki, sultamm, ya bunlar gidince bu

132

snr boyunun hali nice olur ! Bu memlekette kafir stnlk

kazanr, yce Tanr hazretlerine yalvarn, bu snr boyu inen
mesin, bunu rica etsin dedim. Konutuum adam, dediklerimi
st yannda oturana iletti. Bu suretle ricam, Peygamber haz
retlerinin sanda oturan Hz. Ebubekir'e - yce Tanr ondan ra
z olsun - ulatrld. Fakat grdm ki, ricama hi nem ver
medi. Bu kez sol yannda oturana gittim ve en son srada otu
ran sahabeye yalvardm. Bylece ricam, Peygamber hazretleri
nin yan banda oturan kiiye ulat. Meer bu kii, Hazret-i
Ali imi. Hi tereddt etmeden, ya Resulallah, mmetimden
falan kimesne diye beni gsterdi ve rica ederim ki, bu gaziler
gidince bu snr boylar bo kalr ve slamlara dman stnlk
kazanr. Bu nedenle durumu yce Tanr'ya arz eyle, gazilerin
balanmasn rica edesin. Hemen beni de mbarek huzur
larna gtrdler. Bana bakar bakmaz sen de cennetliklerden
ve bu savata ehit olacaklardansn buyurdular. Bunlar Tan
r divannda ehitler defterine kaydolunmulardr, yle durup
dururken deitirilemez; bu snr boyunda Mslmanlara en
yararl olan da budur. Eer bu zalimler galip gelse, mmetim
bunlarn zulmnden inenirdi dedi.
Ahlakl adam uykudan

uyannca hemen grd d

her yana duyurdu. Herkesle helallaarak gitti ve dnde gr

d ehit olacak gazilerin birouna durumu anlatt.
Rahmetli Nusrettinzade der ki, kendimi sordum ve giz
leme diye yemin verdim. tenlikle yemin etti. Seni Peygam
berin nne gtrdklerini grdm. Bu da ehit olacaklardan
dr ama bu savan ehitlerinden deildir byurclular. Ger
ekten de yle oldu. O da sonradan, Murtaza Paa'nn zulm
klc ile, gnahsz ve sebepsiz yere ehitlik rtbesine eriti.
Yce Tanr onu rahmetleriyle doyursun.
133

TATA VE SAMARTN ADLI K KALECGN FETH

VE YANIK KALES'NN KUATILMASI
Yl 1002 (M. 1594 ) . am yksek serdar kalabalk askerle
snr boyuna hareket ettii zaman, yenieriaas Mehmet Aa
da, tam mevcudu olan on sekiz bin yenieri ile sefere katld.
Bu Mehmet Aa, nce Estergon' da sargda kalm ve sonra
Estergon'u feth ile mutlu olmu bulunan, Bosna'mn soylu a
hinolu ailesinden Sadrazam Lala Mehmet Paa' dr O zama
na kadar yenieriaalannn serdarlar ile birlikte savaa git
meleri adet olmamt. 'Mehmet Aa, gelenee gre gitmemesi
imkan varken, kahraman ve gazaya hrsl bir yiit olduun
dan, Sinan Paa'nn sahte vaatlerine aldanarak sefere katlm
idi. Ayn yl evvalin son gn 1 ( 1 8-7-1 594) Tata Kalesi'ni :ku
attlar ve nc gn kafirler, aman ile kaleden kp gittiler.
Burada serdar, srf kin ve garez yznden Mehmet Aa'y azlet
ti ve yerine, kendisi gibi Arnavut soyundan bir adam olan Ye
mii Hasan Aa'y yenieriaalna getirdi. Sylendiine gre
saadetli padiah, Yemii'nin atanmas teklifini alnca, bu
yce devletin ve o yksek mevkiin namus ve erefini ykt
gibi, yce Tanr'dan dilerim, yaknda onun da rz ve namusu
yklsn buyurmular.
Tata'nn fethinden sonra Samartin adndaki kale kua
tld ve o da iki gnde aman ile ele geirildi. Oradan zilkade
nin on nc gn (M. 2-8-1 594) Yank sahrasna konuldu
ve yirmisinde metrisler kuruldu. Lakin dmanlar gnlerce
kalenin kapsn kapamadlar ve vakitli vakitsiz metrislere
basknlar yaptlar. Taburlar, kalenin st yannda bulunuyor
du. Bir kpr doudaki Uyvar Kalesi ynne, bir kpr de
kalenin sukaps nne kurulmu bulunuyordu. Kalenin kaps
kapanmadndan, dman taburunun atls ve yayas alay
alay kaleye girip kmaktan geri durmuyorlard. Bu nedenle
metrisi beklemeye ve metrisleri kale bedeninin yaknlarna
iletmeye imkan bulunmadndan, olu ile Hasan Paa'nn g134

rev yerlerini birbiriyle deitirdi, yani Hasan Paa'ya Rumeli

beylerbeyliini ve oluna da Budin beylerbeyliini verdi. Yce
Tanr'nn inayeti ile Hasan Paa, kale kapsnn nne konan
metrise girdii gibi on byk topla kaleyi dvmeye balad ve
kapy ister istemez kapattrd. Ondan sonra da metrisler
baskna uramaktan kurtuldu ve bombardman srekli olarak
srdrld.
YANIK TABURUNUN YOK EDLMES
Kale fethinden nce dman taburunun yok edilmesi
kararlat ve bu amala Budin'den arabalarla aykalar ve
tonbazlar getirildi. Bu arabalarla gelenler belki yeterli olma
yabilir diye bir o kadar daha kereste tanarak kpr malze
mesi tedarikine baland. ok sayda camz (manda) gnleri
topland ve bunlardan zzer dubalar dzlp toplam kp
rnn kurulmas tasarland. Kprlerden biri camz derilerin. den, biri teden beri allagelmi bir yntem olan tonbazlar
dan, ncs de aykalarla lakie denen piyade iin hazr
lanm gemilerden yaplacakt. Her cinsten birer kprnn
yapmna yetecek kadar gere tamamlandktan sonra be, alt
yz serdengeti yazld ve hemen kprlerin yapmna giriildi.
Serdengeti bl de kar ykaya ve adaya geirilmeye ba
land. Serdengetiler dnda, gnlllerden cesaret ve erlikten
nasibi olan birok yiit de karya getiler. Ayrca, dman av
cs Tatar ve atl askerden birok adam da atlaryla rma a
tlar.
Kafirler slam askerinin suyu atn haber alnca, alay
alay piyadeleri yrye geti. Atl alaylar da adann dzl
ne yayldlar. Bizim atllarmz, ister Tatar ister tekiler
olsun, hi dayanamadlar. Aslnda, on-onbe bin kafire kar
be-alt yz adamn baar ile direnmesi imkanszd. Ama yine
de selamet yakasn zlediler ve yzerek Tuna'y getiler. Ger
i piyadeler bir-iki bin kii kadar vard ama kafirin: sonradan

135

gelmi alaylarna kar durmay imkansz bulduklarndan, i

lerinden yzmek bilenler suya dalp kendilerini selamet yaka
sna attlar. ki yzden biraz fazlas! mhlanm gibi kprda
madan yerlerinde durdular. Allah'n hikmeti, kafirler ky bo
yunca bir miktar hendek kesmiler ve kendilerine metris yap
mlarm. Orada kalan gaziler o hendei siper edindiler ve
stlerine gelen kafirleri tfek ateine tuttular. Bu yana bakan
ky iki minare boyu yksektir. Be, on balyemez topu gtr
dler ve birka kolonborna ile ahi darbezenler dizdiler. Yer
altna da ok sayda tfeki sek'.ban ve yenieri yerletirdiler.
O yerde Tuna'nn genilii ok fazla olmayp ancak bir tfek
menzili kadardr. zerlerine ate alnca neye uradklarn
anlayamayan melunlar, syrlp kurtulmak iin o kadar u
ratlar ki, lenlerle yaralananlara hi bakma1an, kendilerine
yol amak iin var gleriyle abalarn srdrdler. zerle
rine yadrlan bunca balyemez ve kolonborna mermileri al
tnda her alay sokak sokak lp giderdi. Bunca at ve adam le
leri yere serilir kalrd. Btn gn gne batana kadar otuz,
krk alay bylece birer nbet uradlar. Sonunda are bula
madlar, takatlar tkendi; adm adm taburlarna doru e
kilmeye koyuldular. O zamana kadar kpr kurulmas ii de
tamamlanmt. Her kprden de yaya askerinin geiril
mesi imkan vard ama buna ihtiya kalmad. Yats vaktinde
yalnz tonbaz kprsnden askerin geii balad. Dman
ise, ordusuna vard anda kukuda kuvvet deyip Uyvar ya
kasna olan kprden birbiri ardnca geip kat.
Gece yarsnda kafir tabun.na varanlar zengin ganimet
ler aldlar. Sabah varanlar da dman arlklarndan birok
eyler ele geirdiler. Beylik iin top arabalar, darbezenler ve
toplar, barut, cephane ve btn gereler zaptolundu. Bunlar
kendi gzmzle grdk. Hi abartmas yok, noksan ok ol
duuna kuku duyulmasn . .Tanr'ya hamdolsun.

136

TATAR HANININ SLAM ASKERNE KATILMASI

Bayndr Krm vilayetinin han, Kpak l ve Nogay
Tatarlannn buyurucusu, Cengiz Han soyundan gelen sultanlar
dan kl, bilim, beceri ve anlay sahibi olan Gazi Giray Han
- yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun - padiah tarafndan bu
sefere katlmakla grevlendirilmi olduundan, dman avcs
olan ok kalabalk Tatar askeri ile nehri ap Turla rma k
ys boyunca Leh lkesinden geerek Budin snr boyundaki
Sonluk Kalesi yaknnda ortaya kt. Onun byle hi beklen
medik bir zamanda geliini anl serdara mjdelediler.
O sralarda hann beraberinde olan mirza ve Tatarlarla
konutuk, kendilerinin gelileri konusuyla ilgili olarak defa
larca syletik. Anlattklarna gre : Tatar askeri iinde, Le
histan' dan geen bu yolu bilen kimse yoktu. Geri aralarnda
klavuz denen birok kimseler vard. Ama ilerinde Cani Aa
adnda birisi bulunuyordu ki, klavuzluk ona bir Tanr vergisi
idi ve Tatar askerinin her yolda ve her aknda klavuzluunu
yapard. te bu Cani Aa, Papa Kalesi'nin fethinde dris
Paa ile kalp orada vefat etmiti ve kendi dostlarndan yine
bir Tatar' klavuzlua atamt. Vaktiyle klavuzluk kendisine
de bu tr bir yoldan, yani bir usta tarafndan atanmak sure
tiyle gelmimi. lrken, kendine ardl olarak atad o Ta
tar'n kulana unlar sylemi : Bu emaneti ve Mslman
lara hizmeti sana tapurdum (emanet ettim) ; sen de yine sen
den sonra birine tapur.
Yine anlatrlar ki, kendisine klavuzluk emanet edilen
bu adam, hemen o gn Papa Kalesi etrafna asker ekmeye
balar. Grd ve bildii bir memleket deilken klavuzluk
eder. Bunun da, gazilerin kerametleri,nden biri olduuna p
he yoktur.
Ad geen Cani Aa'y da dris Paa, klavuzluu hatr
iin han hazretlerinden rica edip yannda alkoymutu. Bu
137

Cani Aa'y ben de grmtm. Sakalsz ve byksz, sanki

kocam bir hadm idi. Yal olduundan yz gz burumu
ve gerdannn derisi sarkm bulunuyordu. Ama Tatar askeri
onda keramet ve ermilik olduuna inanrlard. O da Lehistan
topraklarna hibir zaman varmam ve bu yerleri kesinlikle
grmemi iken, bu kadar Tatar askerine ve deeri yksek bir
hana kla\uzluk edip onlar istenen yere eritirmi. Byle bir
eyin ancak keramet eseri olduuna kuku edilmemelidir.
Leh lkesinden geerken birok yerde dman topluluk
larna rastlarlar ve onlar tepelerler, ama memleketi yama
ve tahrip etmezler, yani yakp ykmazlar. steyenler tutsak
alrlar ve bir, iki gn tuttuktan sonra ou kez salverirler.
Ama yksek deerde bir ey bulsalar alp gtrrler ve hep
bylelikle geip giderler. Hatta Sonluk snr boyu olduundan
deme kimse tlbent sarmazd. Hala da snr boyu halk
byledir. Bunlarn Mslman olduuna ve kalenin bir Msl
man kalesi bulunduuna ok zaman inanmazlar.
Rahmetli Gazi Giray Han'n yalnz bu sava yle byk
bir gazadr ki, btn gazalarna bir balang sayfasdr dense
yeridir. O, anl bir gazi idi. ok kez ikram ve balarna eri
tik, ok iyilik ve ltuflarn grdk. Yce Tanr onu rahmet
denizine daldrsn. Kyamet gnnde btn gazi padiahlarla
birlikte Tanr'nn sevgilisi Peygamberimiz hazretlerinin bay
ra dibinde otursun, sen kabul et ey, yardmc ! .
Yank sahrasna kontluklarnn ertesi gn ki, zilkade
aynn 19. (M. 5 8 1 594) gnyd, sadrazam ve serdar,
btn beylerbeyleri ve beyler, ksacas yer ve ge s
mayacak kadar kalabalk asker han karlamaya gittiler ve
at srtnda grp hal ve hatr sorutular. Sonra varp serda
rn adrna indiler ve bir sre beraberce oturarak hazrlanan
yemekleri yediler. Ama baz akll geinenler, serdarn bu
davranndan hann ilenerek krldn sandlar. Hatta be-

138

raber oturmalarn, zellikle kendisi baa geip han sa yan

na oturtmasn uygun grmediler. Serdar byk bir padia
hn mutlak vekili ve baveziri ise han da dorudan doruya
kendi adna para bastran "e hutbe okutan bir hkmdardr;
drt yz yldan beri kendi dillerince hann bizim dilimizdeki
karl padiah olu padiahtr, onunla beraberlik sav do
ru deildir dediler. Kendi adrna gtrmesini de, han bir
beylerbeyi dzeyine drdnden, bir tr hakaret saydlar.
Ayr bir ota kurulup padiahlara zg olduu gibi donatl
mas, yemek ve dier ikramlarn orada yaplmas gerektii ve
benzeri gibi olumsuz dnceler ileri srdler. Hatta han
hazretlerinin de serdara hi iltifat gstermemesini ve Hasan
Paa'y muhatab aldn, Sinan Paa'mn davran yznden
ileri gelen bir hareket olarak nitelediler.
Yemekten sonra Gazi Giray iin ayr bir altn ilemeli
leen ile ibrik getirdiler ve ellerini ykadktan sonra onlar si
lahtarna teslim ettiler. Ayrca, kabzalar altn ilemeli bir k
l, bir bak ve bir topuz ile bir de ok gzel yryl cins
at hazrland. Han hazretleri bu ata bindirilerek armaanlar
la birlikte konaklad yere gnderildi. Bunlardan baka, pa
diah tarafndan da, uurlu ve kademli olsun diye, ayak bas
t ba olarak be bin altn verildi. Yine btn beylerbeyleri,
beyler, blk aalar ve dergah- ali mteferrika avular
hann nne dp yerine kadar gtrdler:
Anlatldna gre, Eflak seferinde anl Gazi Sultan
Sleyman Han hazretlerini selamlayarak at stnde beraber
ce orduya yakn bir yere kadar gitmi ve orada yine selam
ladktan sonra kendi konana dnm, yine ayn gn Rumeli
beylerbeyi, btn Rumeli beyleri ile birlikte han davete git"
miler. nlerine dp padiah otana geldikleri zaman sad
razam, teki vezirlerle beraber yaya olarak nne dp pa
diah ota yaknnda koltuuna girip attan indirmi. Saadet
li padiah han ile el tutuup grtkten sonra kendi krss
139

yannda han iin hazrlanan altn kakmal bir krsy gstere-.

rek, buyurun, oturun, han karde diye seslenmi. Fakat han,
terbiye kurallarna uyarak orada oturmam, krsy biraz
aaya indirip orada oturmutur. Sultan Sleyman gibi anl
bir padiah, hana bu derece saygnlk gsterdikten sonra vezir
lere layk olan davran, hana padiahlar gibi muamele etmek
ve arlamak olurdu..
Sonradan da, rahmetli sadrazam brahim Paa zamann
da han hazretleri Uyvar seferine geldiinde defalarca gr
dm ki, han ne zaman brahim Paa'nn olduu yere gel
se, koltuuna girip onu attan indirir, giderken de yine koltu
una girerek ata bindirirdi. Ama imdiki zamanda bu tr dav
ranlar artk kalmamtr. 1040 (M. 1 630 - 163 1 ) tarihinde
Canbey, Giray Han, z Kalesi karsnda bulunan Klburun'a
gelerek, rahmetli Kaptan Hasan Paa ile bulutu. Bu kez de
grme srasnda hann eilii, yle el pme deil, etek p
me derecesini bile at. Hasan Paa kendi eliyle gm bir k
lnk verdi, han yine el pmeye davrand. Sonra ben brahim
Paa ile Gazi Giray Han arasndaki davranlar anlattm.
Bu bizim has yetidirmemizdir, imdi yle davranlar kal
mamtr dedi.
EFLAK VOYVODASI HLEC MHAL'iN ADAMLARI
VE HARACININ GELMES
teden beri Eflak voyvodalar, padi,ah seferlerinde sa
va ihtiyac olarak top arabalar iin beygir veregelmilerdir.
Bu kez de voyvo, Wesprim seferine klrken iki, yz bey
gir gndermiti. Ama sadrazam, Belgrat'a varnca yeniden
beygir ve haracn gndermesi iin voyvodaya adamlar yolla
mt. Fakat bunlar, Belgrat'tan hareket olunmadan nce
ulatrlmadndan sulu tutulmu ve azarlanmay hak etmi
ti. Serdar Yank sahrasnda iken voyvodadan adamlar gelerek
galiba drt yz ba beygir ile haracn ve baz kiisel arma140

anlann ilettiler. Fakat bunlar zamannda yetitirilmediinden

gelen adamlar sulu tutuldu ve boyunlar vurulmak zere siya
set alanna gnderildi. Ancak, orada bulunan serdarn olu
Mehmet Paa araya girdi, pek ok minnet ve rica ile o:lan
idamdan kurtard. Bununla beraber serdar, balar ka
bul etmedi ve nallah bundan sonraki ilk seferimiz Eflak
zerinedir, padiah lkesini bir, iki ihmalciye brakmaya ne
gerek var diye gelen adamlar tutuklayp hapis ile tehdit
etti. Sonra Belgrat'ta onlar salverdi, ama voyvodaya ok
sert bir buyruk gnderdi. Sapkn Mihal ise zaten ayaklanmaya
hazr kt niyetli bir kafir idi. Serdarn bu ilemi zerine he
men isyan bayran kaldrd ve Eflak lkesinde bulunan
Mslmanlar krd. Neler olup bittii, inallah az ileride an
latlacaktr.
YANIK KALES'NN FETH
12 Muharrem 1003 (M. 27-9-1594 ) . Yank sahrasna ge
lindii bir ay gemiti. Tanr'nn inayeti ile kafirin taburu
yok edilmi bulunuyordu. Bundan sonra kale zerine basky
younlatrmak gerektiinden, nce toprak srlmeye balan
d ve dalar gibi toprak ynlar srlerek hendee dayand
geldi. Lakin hendekten akan Rahe rmann takn zaman
olduundan, ne kadar toprak dkldyse hepsini sular alp
gtrrd. Bu durum karsnda askere torba ve uvallar da
tld. Hatta Tatar askeri, de, ald buyrua uyarak, Tatar
ve Macar bezlerinden ve uvallarndan torbalar yaparlar, met
ris yaknna kadar at srp torbalar oraya brakrlard. Ora
dan da yine askerler torbalar kaldrp yerine gtrrlerdi.
Hatta serdarn kendisi de, askeri zendirip yreklendirmek
iin birka torba toprak getirdi brakt. Ancak, bu abalar
dan da bir sonu alnamad, azgn sulara gem vurulamad. Bu
nun zerine, can ve baa deer vermeyen, gerekten serdenge
ti denmeye layk baz gaziler, er ve drder am tahtalarn
dan bir, iki yerde kprckler kudular ve lamclar o kp141

rcklerden geip lam attlar. Fakat ilk lam, duvarn an

cak bir yzn koparabildi. Ayn yerde yine lam yaptlar:
O srada yce Tanr inayet buyurup kafirlerin kalbine korku
drd ve kaleyi vire ile teslim ettiler. Gerek durum bu idi .
Kafir iin korkulacak bir hal yoktu. Bu, Tanr elisi hazretleri
nin bir mucizesinden baka bir ey deildi. nk kafirler,
taburlar bozulmadan nce kuatlm deillerdi. Gerek an
lam ile kuatldklar, ancak yirmi gn kadar bir zaman ol
mutu. Kpr olarak kullanlan iki tahtann zerinden ge
mek ok zor belki de mmkn deildi. Drder, beer kiilik
diziler halinde geecek gazilerin hcumlarndan ne derece
baar ihtimali beklenebilirdi. Ancak Allah'n bir inayeti idi;
her zamanki gibi slam askerini koruduunun bir ispat idi bu.
Vire ile kaleden kan kafir on bin kadard. Komutanla
r olan kont, bu Neme askerine yuh olsun. Bunlarn hepsi
kyda bucakta gizlenmi bulunuyordu, yoksa bu kadar ok
tfeki askerin size, kaleye baktrmamas gerekirdi diyerek
alaya alaya gitti. Mal ve mlklerine dokunulmad. Gemilere
doldular ve memleketlerine yklp gittiler. Sonra kafirler, ko
mutanlar olan bu kontu soyup bir duvara akmlar ve orada
cann cehennem zebanilerine smarlamlar.
KOMRAN KALES'NN KUATILMASI VE
SLAM ASKERNN DN
Yank Kalesi yce Tanr'nn yardm ile slam toprakla
rna katlmt. Bunun zerine anl serdar, kalenin btn ih
tiya ve eksiklerini tamamlad. ki yz bin altn paray

kul

ayl denekleri olarak alkoydu. On bin kadar askeri kaleye

brakt ve Yank beyliine skenderiye ( kodra) Beyi Osman
Paa'y, mal defterdarlna eski Budin

defterdar ve Misk

Kedisi denmekle tannm Mehmet Efendi'yi getirdi.

142

Ad geen Osman Paa, gl kuvvetli ve iri vcutlu bir

adamd, yle ki, onu ekebilecek gte at kolay kolay buluna

mazd. Arnavut soyundan olup kahramanl ile de epeyce n
kazanmt.

Osman Paa Yank'dan

Komran Kalesi zerine yrd.

Fakat k mevsimi erimi ve kasm ay, yaklam bulunuyor

du. O kadar sert don ve kuru souklar balamt ki, halkn
eli ve aya ilemez olmutu. nce kale komutanna bir mek

tup gnderip kaleyi vire ile teslim etmesini istedi. Ama ka

leyi savunanlar buna cevap bile vermediler. Ancak, mektubu
gtren adama biz avrat myz, kraldan aylklarmz bugn
iin yemiiz; Yank altnda ay oturdunuz, g halle baar
kazandnz; onlar korkaklk etmiler ki, kaleyi vire ile size

brakmlar. Biz ise her organmz kulamza kadar param

para olmayncaya dek ve bizi birer birer bacaklarmzdan s

ryp karmayncaya kadar siz Komran'a sahip olamazs
nz bunu ummayn demiler.

Halk arasnda dolaan bir sylentiye gre, gya kafirler

kaleyi Hasan Paa'ya vire ile brakyorlarm. Fakat

serdar

benim oluma versinler deyip Hasan Paa'ya brakmalarn

kabul etmemi. Hatta nl tarihilerimizden Ali Efendi

ile

Hasanbeyzade Efendi, eserlerinde de yle yazmlar. Bu gibi

szler, snr boyu lkelerinin durumunu tanmamaktan ileri

gelmektedir. Serdar kabul etmese bile acaba slam

askeri,

zelikle kul taifesi, serdarn bu davranna raz olur muydu?

uras kesinlikle bilinsin ki, deil Hasan Paa'ya, isterlerse

karsna ya da bir cariyesine versinler; tek versinler de kime

verirse versinler. Bundan ne serdara ne de askere bir leke ge

lir. Ancak slam askerinin stnln ve baarsn ortaya
koyard.

Gerekte, kale yaknna konulduktan sonra, kaleyi kua

tp kuatmama sorunu

zerinde danmalar

yapld ve ka

firlerin kaleyi vire ile teslim etmeyecekleri de anlald. An-

143

cak, halkn ckuatlmad, yoksa kale alnrd gibi szlerini

nlemek iin kuatma yelendi. Fakat havalar ok soumutu
ve bir de sekin askerin Yank kuatmasndaki klas ( istek
lilik) kalmamt. Byle olmakla beraber yine de kale kua
tld ve toplar metrislere konuldu. Ama souk yznden met
risler geceleyin gerei gibi korunamaz olmutu. Bir, iki kez
kafirler kp baskn yaptlar ve epeyce zarar verdiler; yani
bir, iki topu evirdiler, bir topu metristen karp kale hen
dei iine attlar. Sonunda kaleyi fethetmenin ok zor ola
ca grld ve kuatma kaldrlarak Budin'e doru yola kl
d. Sinan Paa, Rumeli askeri ve kalabalk yenieri ile olunu
Budin'e ve rahmetli efendimiz Mehmet Paa'y, Anadolu as
keri ile, stoyni Belgrat'a atayarak a1koydu. Bine yakn Tatar
askeri stoyni Belgrat sahrasnda mevsimin keskin souun
da yapncaklar ( kaputlar) altnda kladlar. Paa da d
ris Pasa ile bir o kadar Tatar alkoydular. Serdarn kendisi
ise Belgrat'a gitti.
SERDARIN KM KT NLEMLER, HATTA
YANLI VE KUSURLARI ZERNE
Macar snr boyuna bu seferki kadar ok sayda asker
topland hibir zaman grlm deildir. Yalnz kapkulu
askerinin says otuz bini buluyordu. Rumeli askeri de o ka
dar kalabalk idi ki, saysn ancak yce Tanr bilirdi. Rah
metli Sultan Sleyman Han'dan sonra Ungrus'a sefer yapl
mam olduundan herkes bir Macaristan seferine ok istek
gstermiti ve bu nedenle, ganimet umarak gelen akta olan
larla yiitlerin says Rumeli askeri kadar vard dense yerin
de olur. Aknc birlikleri ile Tatar askeri ve yrkler de baka
bir eyalet askeri kadar kalabalk idiler. Tatarlarn yz elli bin
askerle gelmi olduklarn, defalarca kendi hanlarnn azn
dan dinledim. Herhalde yz .elli bin olamazd, ama kukusuz
otuz krk bini aknd.
144

Han, askerinin saysn renmek isteyince, bunu kolay

lkla saptayabilirdi. yle ki : Her on, on iki adama c bir ku
adm verdikleri bir kazan getirirlerdi. Her kyden ka ku
ktin bilirler ve toplam saynn ne olduunu ona gre
}J.esaplarlard. Onlarn yer, gk gtrmez dedikleri asker de
ite bu Yank seferi iin toplanan askerden ibaretti.
Metrise giren timarllarla yenierilerin dnda kalan as
kerlerin hepsi zamanlarn boa harcadlar. Serdar, bir tek
gn olsun, bu kadar ok askere birden akn emri vermedi,
rak ya da yakn bir yere gndermedi. Han hazretleri ile dier
komutanlar ne zaman akna izin istedilerse vermedi. Bir
memleketi ayaklar altnda ezdikten sonra ele geirmemizin
ne yarar olur, rene dndrlm bir memleketten devlet
hazinesine ne gelir salanr? yant ile tm isteklerini geri
evirir. Oysa, dmari taburu yok edildikten sonra slam as
kerinin karsna kacak bir dman gc ortada yoktu. Yal
nz Be'e kadar deil, Prag'a kadar yama ve talan etseler,
yce Tanr'nn yardm ile, nleyecek bir engel bulunmuyor
du.
te yandan serdarn Kanuni Sultan Sleyman Han'n
fethettii Budin lkesini yama ve talan ettirmesi de byk
bir hata idi. Halk yakndka, her defasnda bir memleket
yklmaynca bir memleket de yaplmaz derdi. Bu alanda
hibir ilgi gstermedi, btn taknlklar karsnda ne bir
yasaklama, ne de bir caydrma giriiminde bulundu. Sonu
olarak, oluk ocuklar ile birlikte reaya tutsak edildikten
gayr kyler atee verildi. Eer Sinan Paa bu memleketi ko
rumu olsayd kimse perian olmazd. nk kafirler bu rea
yay yerlerinden kaldrmazlard ve askere ganimet olur, hi
bir zaman sknt ekmezdi.
Bir dert de u oldu : Bu kadar reayann iinde ne kadar
gl kuvvetli adam var idiyse hepsi haydut oldular. yle bir
durum ortaya kt ki, be, alt yz adam toplanmaynca bir
145

yerden tekine gidilemezdi. Ne kadar kale ve kasaba var idiy

se hepsini yama ettiler. Belgrat karsnda bulunan Zemun'u
bir, iki kez yaktlar. Belgrat deirmenlerinden hara aldlar.
Budin ile Belgrat arasnda bulunan btn kale ve kasabalar
kuatlm durumda idi. Kimse bir yerden tekine gidemezdj.
Ben Peoy'daki fakirhanemizde gece olduka akamdan kl
cmz kuanr ve tfeimizi kucamza alr, yle yatardk.
Ksacas bu snr boyunun bana gelen felaket, reayann ko
runmamas yznden olmutur. Yce Tanr'nn hikmeti, Si
nan Paa gibi gn ve i grm, arbal bir koca adam hal
ka bu zulm ve hakszl nasl reva grd? Kendisi yaptk
larndan bu dnyada sorumlu tutulmad ama Tanr nnde
cevap veremeyecei de kesindir.
Sinan Paa'nn bir baka yanl tutumu da, Eflak ve
Bodan voyvodalarna mdara etmeyerek ayaklanmalarna
yol amas olmutur. Daha birok yanl hareketleri o zaman
anlalamad. Politikasnn yanl olduu ancak sonradan
meydana kt. Bunlarn hepsini atlatmaya girisek laf uzat
m oluruz. Kesinlikle sylenecek udur ki, seferlerin uzama
s da serdarn yanl tutum ve isabetsiz nlemlerinin sonu
larndandr. Bunlarn en banda, reayann korunmam ol
mas ve bundan yararlanan kafirlerin stnlk ve baar ka
zanmalar gelir. Geri sonunda bar yapld ama bu, Msl
manln gerektirdii namus ve haysiyete uygun bir bar de
ildi.
BOCDAN VOYVODASININ AYAKLANMASI VE
MUSTAFA PAA'NIN EHT OLMASI
Ungiirus seferi kararlanca esar, kafir hkru:l.arlarnu:
tmne mektuplar gnderdi. zellikle Roma papas olacak kii
ki treleri kfr olanlarn badr Hristiyan budununun bir
birleriyle balak ve birlik halinde olmalar iin kfr ile ka
rk tler, dmanca fitne ve fesatlar ihtiva eden ok say1 46

da kitapklar yazdrarak trl tehdit ve vaatlarla birlikte

drt yana datt. te bunlarn etkisi iledir ki, Erdel, Eflak
ve Badan halklar szbirlii ile ayaklanmaya karar verdi
ler. Tuna kylarndaki kasaba ve kylere saldrmaya bala
dlar. O srada Ferhat Paa, Sinan Paa'nn tuttuu adamlar
dan biri olan Badan voyvodasn azledip yerine Badan bey
zadesi denen taze bir genci getirdi. Bu gen, Ferhat Paa'nn
hazinesinde yetimi, hatta baz kimselerin dediklerine gre
Mslman bile olmutu. Byle olmakla beraber acemilii ve
an hrs dolaysyla olsa gerektir ki, yeniden eski dinine dn
mtr. Ferhat Paa, teden beri uygulana gelen ynteme
uyarak; kapcba ile iskemle ve avu koup gnderdi. Ama
eski bey, ayaklandn aa vurup gelenleri geri evirdi. Bu
nun zerine stanbul'dan imdat istediler. Ferhat Paa, sadra
zam Sinan Paa'mn kethdal zamannda beylerbeyi olup
Mara'dan azledilmi olan Mustafa Paa'y bir miktar asker
le asiler zerine gnderdi. Hatta kendisinin, ar zeamet sa
hibi olup bundan dolay hazineye borlu olan aalarn, bor
tan kurtarmak amacyla. Mustafa Paa'nn yanna vererek be
raberinde gnderdi. Bunlar grev yerlerine vardklar zaman,
anl Gazi Giray Han, Yank seferinden dnm ve yaknlara
gelmi bulunuyordu. Fakat Tatarlar beklemediler. mdat da
istemediler. Asilerin zerine vardklar gibi hemen bozguna
uradlar. Mustafa Paa bu srada ehit oldu, yanndaki as
kerin en sekinlerinden ou dalp gitti. Bundan sonra.
ayaklanma gittike geniledi ve azd.
MHAL'N AYAKLANMASI
Yl 1003 ( M . 1594 - 1595 ) . Bendeniz Tuna defterdar iken,
Dobruca'da Pazarck adl kyden dnm, bir kk kasaba
da konuk oldum. Orann kads Alican Efendi adnda yal
bir adamd. Gelip beni buldu. Grmemiz srasnda serven
lerden, Mihal ayaklanmasndan sz ederken unlar anlatt :
Eflak beylerinin bakenti olan Bkre'de Mihal'den pa
ra alacakl olan kimselerin says belki de drt bini aknd.
147

Bunlarn ou yenieri ve byklerin kullan idi. Bunlar her

gn ad geen dinsizin zerine yrrler, kendi dillerinde kor
ta dedikleri beyler sarayn taa tutarlar, birok yerlerini y
kar ve ellerine gelen giysilerini kapar, kapsnda bulduklar
adamlarn dverler ve yaralarlar imi. Sonunda bu hal me
lun Mihal'in canna tak etmi. Birgn onlar toplam ve be
ni ldrseniz paralarnz tmyle kaybolur gider; gelin sz
m dinleyin, her kadla (2-) benim bir adamma bir kaar
adam katlarak varn, topladnz paray getirin, iinden pa
ynz kadarn aln demi . Uzunca bir tartmadan sonra on
lar raz ederek be yz kadar adam bu i iin ayrm.
Mihal'in bundan amac, alacakllarnn basksndan bir
ka gn iin de olsa, kurtulmakti. Giden adamlar bir sre son
ra gelmiler. Ama bu kez de getirdikleri parann borlar t
myle karlamayaca grlr. Bunun zerine, nce bor
cunuzu hesaplayalm ve alacaklarnza gre eit olarak bl
.elim der. Buna da, epeyce tartmadan sonra raz olurlar.
imdi hesab yapacak olan adam aranr ve Mihal Yerky
kads gelsin, ne zaman Eflak'ta Mslinanlardan byle bir
dava karsa Yerky kads gelip zmlemeye padiah buy
ruu ile grevlendirilmitir der. Bylece Yerky kadsna
araba ve adam gnderirler. Bendeniz (Alican Efendi) o sra
da Yerky'nde naip (yarg vekili) bulunuyordum. Tanr'nn
hikmeti, kadmz rahatszd ve yerine beni gnderdi. Bkre'e
vardk ve bir, iki gn hesapla uratk. Hesabn uzamas da
u yzden oldu : rnein bir adam gelir, altm yk (24) ak
e alacak senetini gsterir. Mihal, dorudur, senet benimdir
der. Ama bana ne verdin, cinslerini syle, ite altm yk ak
e der. Birok tartmalardan sonra o adam cins beyan et
meye raz eder. rnein, nakit on yk bir altn ilemeli han
er; yirmi yk bir eer takm. Sonrakiler de buna gre sra{23) Eflak'da her ynetim birimine kadlk derlerdi.
( 24 ) Osmanllarda bir yk yz, bin demektir .

148

lanr ve byle altm yke kar. Sonunda alacaklya, sen

Mslmansn, bunlarn deerini ispat edemezsin, ikimiz de
biliriz ki, her verdiin eyi , drt kat fazlasna vermisin.
Yirmi yke verdiin haneri sana be yke, yke vereyim
der. Ksacas, bin trl tartmadan sonra altm yk otuz
krk yke indirir ve alacakllar buna raz eder; kad efendi,
yaz diye kayda geirtir. Kendi yazmanlarna da kaydettirir.
On ykten aa olan borlarm kesinkes hesaba katmad,
bunlar ok kolay dedi. Ksacas, bylece tm borcunu yedi
bin akeye indirdi.
Bu iler bitince darya ktm. O srada eskiden beri
tandm bir kafire rastladm. Onunla bir tr dostluk eder,
gelip gittike evine konuk olur, kimi kez de baz ilerinde
yardmda bulunurdum. Hemen bana yanat ve Alican Hoca,
ka yldan beri seninle tuz ekmek yeriz? diye sordu. Yirmi
yl olmal cevabn verdim. Ah, imdi ekmek ve tuz hakkn
yerine getireyim, sana syleyeceklerimi dinle dedi. Ben ne
ola dedim. Eer szm tutarsan burada ikindiye kalma,
hemen k git ve Yerky'ne de varp dnceye dalma. He
men Rusuk'ta bulunmaya ve bir an evvel Tuna'dan gemeye
al dedi. Nedenini sorunca da. Ya ben sana ne dedim ki
sebebini sorarsn karln verdi. te yle demedin mi?
dedim. Bunun zerine, ben ou kez bu zamanlarda yabar a
sylerim, bazen bana delilik galebe eder cevabn verdi. Ne
kadar uratmsa da biraz nce sylediini ona bir daha tek
rarlatamad:.m.
Ama, baktm ki, kent nceki gibi deil, bir hareket, bir
kalabalk, yer yer toplanmalar var. Hibir kafir rahat ve sus
kun deil. Hemen arabaya binip hzla yola dtm. Yerk
y'ne geldim ve durumu kadya anlatmaya kotum. Meer
onlar, bendeniz Bkre'ten ktm saatta, orada olan Ms
lmanlar krmlar ve alay alay olup Yerky'ne gelmiler.
Onlar grnce baka are bulamadmdan soyundum ve ga149

yet iyi bir yzc olduumdan Tuna'y yzerek karya ge

tim. Benden baka bir adam daha ytizerek geti. Kadn ve o
cuklar ile birlikte toplam belki on drt bin kii olan Yerk
y ahalisinden ikimizden baka bir can kurtulamad. Bu ka
dar mal ve servet yama edildi, kadn ve erkei tutsak alnd
ve kasabada yakld.
RAHMETL SULTAN MURAT HAN'IN DNYA
SALTANATINDAN AYRILMASI
Cemaziyelevvel 1003 (M. 12-1-1595/ 10-2-1595 ) .
Ah elinden ey adaletsiz felek feryad u dad
Sen Murad aldn veli dnyay kldn na-murad.
Tersine dnen bu felekten murat alm ve bu geici
alemde rahat oturabilecek bir yer yok iken, herkes eritii
devlete elverdi sanr ve sonunda lm zehrini imi olur. Pa
diah da, dilencisi de elbette isteine eriemeden gider. Bu
geici dnya byle gelmi, byle gider.
Bylece, rahmetli padiahn da sylenen yln cemaziye
lulasnda mbarek mizalar bozuldu. la ve hekimler yararl
olamadlar. Verdikleri her ila, aldklar her nlem hastal
n :::.rtrmaktan gayr bir sonu vermedi. Sonunda, ad geen
ayn altnc (M. 17-1-1595 ) pazar gn grnrdeki saltanat
brakp gittiler. Yce Tanr ona gani, gani rahmetler eylesin.
Sylendiine gre, cam gibi narin olan mizac bozul
maya balad zaman, Sinan Paa'nn yaptrd uursuz k
ke t,.itmiti. Her zamanki gibi bu kez de okuyan ve alan m
zik sanatlar meclisinde hazr bulunuyorlard. u para
okunsun, u makam alnsn diye isteklerde bulunduu, daha
nceleri ok kez rastlanan bir haldi. Fakat
bu kez meclis ada.
b zere henz oturmadan
Bimarm ey ecel bu gece bekle canm al
parasnn okunmasn emir buyurdular. Bylece rahatszl
n duyurmu oldular. O srada skenderiye gemilerinden iki
kadrga geldi ve allagelmi olduu gibi padiah kasrnn
1 50

karsnda enlik toplan attlar. Bunca zamandr byk do

nanmalar, kalyonlar ve baralar o yere geldiklerinde byk
balyemez toplarn atarlard ve o zamana kadar kkn hi
bir yerinde sarsnt etkisi grlm deildi. Ama bu kez, otur
duklar pencerenin btn camlar dkld, hatta birokla
r oturduklar minder zerine dt. kinci kez toplar atele
nince btn kk yle bir sarsld ki, herkese bir korku ve
dehet geldi. ou pencerelerin camlar dp krntlar kas
rn iini doldurdu.Padiah hazretleri, bu kafir yoksa yk
lyor mu? buyurdular, Ondan sonra bir sre derin bir d
nceye daldlar ve bu olay, bizim kke son geliimizin bir
ispat oluyor diyerek mbarek gzleri yala doldu ve ya
damlacklar sakalnn zerine akt. Gayet derin bir znt
ve krgnlk iinde kvrand aka grlyordu.
S U L T A N M U R A T H A N' I N O G L U S U L T A N
M E H M E T H A N' I N S A L T A N A T
DNEM
SULTAN MEHMET'N TAHTA IKII
Sultan Mehmet Han 976 (M. 1 568- 1569) ylnda Manisa
kentinde domu ve 1 6 Cemaziyelevvel 1003 (M. 27-1-1594)
cuma gn tahta kmktr. Rahmetli Sultan Murat son nefe
sini teslim ettii zaman, Bostancba Ferhat Aa, ehzade
Mehmet'in sancakbeyi bulunduu Manisa kentine vararak
saltanatn mjdeledi. Sultan Mehmet de, bu k gnlerinde
padiahn stanbul'a yolculuu boyunca yapt deerli hiz
metlerinin dl olarak, Ferhat Aa'ya Msr eyaletini ihsan
buyurdular. Sonra, kendi istei zerine, lnceye kadar bos
tancba kalmasn emrettiler. Yol boyunca verdii bahi
paralar, ou gnlerde yirmi bin floriyi (25) aand. Mudanya
iskelesine kadrgasn getiren sancakbeyine Kbrs eyaletini
ihsan ettiler ve iki yze yakn forsaclan ( 26 ) oluan kreki(25)

:blorin

Osmanl lkelerinde <le geerli olan Floransa altn para.

dr. Yald;zlr altn da denir.

( **)

Forsa

Gemilerde krek ekmekle

ykml tutsak ya da

hkml.

151

!erinin hepsini serbest braktlar. Ayn kadrgann res ve

gemicilerine, levent ve savalarna devlet tersanesinde grev
verilmesi isteklerini yerine getirdiler. Mudanya iskelesinde
baz yenieriler durumu renince, kendilerinin de kayrl
mas iin dileke verdiler. Bunun zerine, bavuranlarn hep
sini korucu yaptlar.
Ayn gn kuluk vakti Yenisaray yaknndaki Sultan Ba
yezit kkne yanatlar. Kadrgann kp saraya girdii za
man, uurlu saltanat taht divan alannda her zamanki yerine
kuruldu ve trl trl parlak gsteriler, arlamalarla ve e
ref bir saatta tahta ktlar. Vezirler, bilginler, ileri gelenler
ve btn divan mensuplar ile kapkulu adna olan heyetler
gelip biat ettiler. Biat ii, o gn namazdan kld zamana
kadar tamamlanm oldu.
Yine ayn gn ikindiden sonra rahmetli Sultan Murad'n
cenazesi karlp, zamann eyhlislam olan Bostanzade
Efendi'nin imaml ile namaz klnd. Meer Hoca Sadettin
Efendi, rahmetliye son hizmetim olacaktr diye cenaze na
mazn kldrmaya yeni padiahtan izin alm imi. Sultan
Mehmet, Bostanzade'nin imaml geerli deildi diye na
mazn yeniden klnmasn emretti. Bunun zerine Bostanza
de'nin buna karl yle oldu : Padiah imama uymakla
namaza izin vermi olmaktadr, yeniden klnmas gerekmez.
Bylece, cenaze kaldrlp mbarek trbelerinde topraa veril
di. Gmldkten sonra da, zerine trbesi bina olundu.
O gece on dokuz gnahsz ehzade, annelerinin kucan
dan ister istemez koparlarak Tanr'nn rahmetine ulatrld
lar. Ertesi gn yine eyhlislam Bostanzade onlarn cenaze
namazlarn kldrd ve babalarnn ayaklar dibinde hzn
kesi gibi gmldler. Yce Tanr'nn rahmeti zerlerine
olsun.
152

FERHAT PAA'NIN SADRAZAM OLMASI VE EFLAK

TARAFLARINA SERDAR ATANMASI
Yl 1003 ( M. 1 594 - 1 595 ) . Sultan Mehmet'in ahta k
srasnda sadaret kaymakam olan :Ferhat Paa, padiah yak
nnda kalmak ve saltanat iin gerekli nerilerde bulunmakla
grevli klnmt. Hizmetlerini beenen padiah onu sadra
zamla atayarak yeni sadaret mhrn kendisine emanet
etti. Eski mhr almak iin Sinan Paa'ya adam gnderildi ve
kendisinin de Malkara'ya gtrlmesi ferman buyuruldu.
Asi Eflak ekyalar, elebalar Mihal'n komutasnda o
k donmu olan Tuna'y buz zerinden yryerek geip, Rus
cuk kasabasn ve o yrenin dier kasaba ve kylerini tmy
le yakp ykmlard. Saysz kadn ve ocuklar tutsak edip
erkeklerin ounu ldrm, mal ve mlk sahibi olanlar zin
cire vurmulard. Bu fesat ve ktlklerini padiah duyunca,
Ferhat Paa'y, slam askerinin tmne bakomutan yaparak
ilkbaharda Eflak taraflarna gitmekle grevlendirdi.
BUDN TARAFLARINI KORUMAK N ANADAOLU
BEYLERBEY MEHMET PAA'NIN SERDAR
YAPILMASI
Ayn yl. Bu mbarek ylda btn slam askeri deerli
serdar ile asi Eflak zerine yrmek grevi alnca, Budin s
nr boyunun elden geldiince korunmas iin Anadolu beyler
beyi rahmetli efendimiz Lala Mehmet Paa'ya buyruk ve h
kmlerle bir de berat geldi. Bunlarda, bu mbarek ylda
zamann gereklerine gre sadrazam slam askeri ile asi Eflak
zerine memur olduundan, o taraflarda olan slam askerine
sen de serdar ve komutan olup snr boyunun korunmasna
alasn diye ferman buyurulmutu. Snr boylarnda olan
beylerbeylileri ve beylere de ayn muhtevada bir buyruk gel
di.
1 53

Sonra stoyni Belgrat'tan kalkarak Budin'e vardk. Si

nanpaazade Vezir Mehmet Paa, Rumeli beylerbeyi ve Budin
muhafz idi. Rumeli valilii de Vidin muhafz olan Mehmet
Paa'nn olu Vezir Hasan Paa'ya verildii iin, Sinanpaa
zade Budin'den kalkarak Belgrat'n yolunu tuttu.
BLK HALKININ TAKINLIGI VE
CEZALANDIRILMASI
Serdar Ferhat Paa istedii gibi sefer hazrlklar ile u
rayordu. Bir gn divandan karak evine gidecei srada,
yl blk art ile Gence muhafazasnda olan bini akn kul
oullar karsna ktlar. Elbette artmz gereince stan
bul defterlerine adlarmz kaydolunsun ve ulufemiz teki ka
pkulu ile beraber verilsin diye rica, srar ve hatta baz ileri
geri laflar ettiler. Vezir Ferhat Paa ise sizin ulufeniz yine
Gence ve Tebriz hazinesinden verilir, padiahmzn buyruu
byledir, niin uymazsnz? deyince kul, yakksz szlerle
karlk vermeye balad. Vezir ise, padiah buyruuna uyma
yann kendisi kafir, kans da bo olur, kar kmaktan kesin
likle saknn diye sert bir cevap verdi. Bunun zerine kul
oular, paann szlerini tahrip ettiler ve teki blk halk
arasna girip Ferhat Paa bizim hepimizi kafir yapt diye
onlar kandrdlar.
Ertesi gn ulufe datlmas
deneklerini aldlar. Fakat

gerekiyordu.

Yenieriler

sipahiler, Ferhat Paa'nn

ba

kesilmekdike ulufemizi almayz diye ayaklanp hcm etti

ler. Divandan avuba ile kethdasn gnderdilerse de asi
ler bunlara az atrmadlar ve ta yamuruna tuttular. Ya
ttrlmalar iin yaplan btn giriimlerin hibir yarar ol
mad. Gence kulunun ulufesini beraber verelim ve mukabe
leye kaydediverelim dediler, yine olmad. lle de Ferhat Pa
a'nn ban isteriz diye tutturdular.

154

Durum padiaha arzolundu. Sultan Mehmet, kazaskerle

rin vanp asilere t vermelerini emretti. O zaman Rumeli
kazaskeri byk air Baki Efendi, Anadolu kazaskeri de
Ebussuudzade Efendi idiler. Asiller bunlar ise hi dinlemedi
ler ve inatlarnda direnerek Ferhat Paa'nn ban isteyip
durdular. Sonunda Ferhat Paa, sorunu yaz ile padiaha ar
zetti : Ben padiah emrine itaat etmeyen kafirdir dedim, hep
si iin kesinlikle demedim. Bu kulunuzun ba gitmekle padi
ahma vezir eksik olmaz, bunlarn istedikleri kabul olunursa
her zaman byle davranmay kendilerine i edinirler ve daha
ileri gidip ii aztrlar. Padiah tarafndan izin verilirse buna
kar alnacak nlem udur : Arza girdii zaman yenieri aa
sna dorudan doruya emir buyurunuz, yenierileri silahl
olarak Babhmayun' da hazr bulundursun, bostanclar da
bahesinde hazr beklesinler. Eer padiahn emrine itaat et
mezlerse bu kuvvetler asilere acmaszca vursunlar ve dernek
lerini datsnlar.
Gerekten de yenieriaas arza girdikte saadetli padi
ah ona skca tembih etti. Vezirler arza girdikleri zaman sad
razam divanhanede alkoydu ve tekilerfo hepsini dar
kard. Yine de laf dinlemediler, hatta taladlar ve Damat Ha
lil Paa'nn ban yardlar. Lala Paa'y da kolundan yaralad
lar. Ondan sonra yenierilerle bostanclara vur emri verildi.
Bunlar da yle bir vurup dattlar ki, asilerin hibirinden bir
iz bile kalmad.
leden sonra vezirler ve teki divan mensuplar sevin
iinde makamlarna geldiler. Ferhat Paa saraya vardnda
bu fitneye neden olup byle bir durumun ortaya kmasna
yol aann, kul taifesini kandrp batan karanlarn Sinan
Paa ile aalazade olduklarn arzeyledi. Hemen saadetli padi
ah, Sinan Paa'nn gzlerine kzgn demirle mil ekilmesini
ve aalazade'nin kent dna srgn edilmesini ferman buyur
dular. Ferhat Paa bu buyruklar uygulayaca srada maiye1 55

tinde bulunanlar araya girdiler, bu zalimce i, Osmanl Dev

leti'nde imdiye dek grlm deildir, eer uygularsanz sizin
icadnzdr diye halkn diline dp ktlkle anlmanz do
ru olmaz. Belki de bundan byle bu, padiahlarda bir al
kanlk haline gelir, bundan sonra nice susuz insanlarn gz
ne musibet p dmesine neden olursun diye engel oldu
lar. Bylece Sinan Paa'y Malkara'ya ve aalazade'yi arki
karahisar'a srgn ettiler.
FERHAT PAA'NIN EFLAK'A YNELMES VE
AZLEDLP LDRLMES
Ayn Yl. lkbahar eriince serdar, slam askeri ile yola
kt, yani 1033 yl abannn on yedinci gn (M. 8-5-1595 )
stanbul' dan ayrld. O zaman brahim Paa ikinci vezir bulun
duundan sadaret kaymakamlna atand. Ancak, brahim
Paa'nn Ferhat Paa'ya kar kalbi temiz deildi. Hi kuku
yok ki o, hileci ve iten pazarlkl bir adamd. Kendisini saf
ve bir eyden anlamaz gibi gsterir, grenler de ne kadar
bn ve aptal adamdr derlerdi. Kimi kez o kadar anlayl ve
cin fikirli bir adam grnrd ki, onu grenler yoksa bizim
bildiimiz brahim Paa bu deil midir? derlerdi. Tutum ve
davranlar dengesiz, zgn bir devlet adam idL Kendi g
zmle grdmz ve gvenilir kimselerden de iittiimiz nice
tutum ve davranlar burada anlatlsa ibret verici olur, fakat
sz uzatmaktan kandk.
Ferhat Paa asker eritirilmesini isteyip padiaha arzet
tike brahim Paa, olaanst aba gstermekteyiz derdi .
Sonunda, Ferhat Paa'nn ar srarlar zerine brahim Paa,
asker Ferhat Paa'dan yz evirmitir, eer her bir nefere bir
havale artsa ya da ounun ba kesilse yine geri kalanlar
gitmez; bu kulunuz serdarlk ve sadrazamlk istemez ki, sz
lerim garaza yorulsun dedi. eyhlislam Bostanzade Muhit-

1 56

tin Efendi, Kazasker Baki Efendi, vezirlerden Cerrah Paa,

Hasan Paa ve aalazade bu konuda azbirlii ederek duru
mu padiaha arzeylediler.
O arada Sinan 'Paa, birka kese tam ayar altnla szleri
dinlenen bykleri kazanmakta zorluk ekmedi ve azlin ze
rinden be ay gemeden tekrar sadrazamla geldi. Ferhat Pa
a'nn can damarn koparmak iin pene sald, sadaret mh
rn alp kendisine getirmek zere kapclar kathdasn g
revlendirtti ve frsat bulursa Ferhat Paa'nn ldrlmesi
iin de, padiah buyruu ile emir verdi. Eflak lkesi, beyler
beylik olarak Satrc Mehmet Paa'ya verilmi bulunuyordu.
Kendisi zaten Ruscuk'ta bulunduundan, hazine ve cephaneye
el koymakla grevlendirildi.

Fakat Ferhat Paa, kapclar kethdasnn varndan iki

gn nce ulap yanna gelen adamlarndan bu souk haberi
renmiti. Yannda kullar ve tabi'le i olmak zere bin
kadar adam vard. Sava ara ve gereleri ile donatlm olan
bunlarn ve askerden de hi kimsenin bilgisi olmakszn, satr
cbay yanna getirtti, sadaret mhrn, hazineyi ve gerekli
baz eyleri ona teslim etti. Biz azledilmiiz diyerek atna bin
di ve stanbul yolunu tuttu.
Kapc kethdas iki gn sonra ordugaha eriti. Olup
bitenleri, Satrc Mehmet Paa ile birlikte Sinan Paa'ya bil
dirdiler. Sinan Paa henz stanbul'da idi ve o srada am
askeri de sefer iin gelmi bulunuyordu. Sinan Paa, yle bir
uydurma su dzenledi : Gya Ferhat Paa'ya Tuna kylarn
dan baz feryatclar gelmiler ve oluk ocuumuz kafire tut
sak olduktan gayr meclislerinde kadnlarmza ve kzlarm
za kadeh srdrrler, Mslmanlk namus ve gayreti nerde
kald? demiler. Bunun zerine Ferhat Paa fkesinden kp
rerek szde ya siz onlarn kar ve kzlarn tutsak ettiiniz
zaman hoa myd? diye cevap vermi ola.
157

Bu sulamaya gre Ferhat Paa'mn kafir olduuna ve

ldrlmesine fetva karlmak gerekiyordu. eyhlislam Bos
tanzade'nin Ferhat Paa'ya bir tr dmanl, te yandan
Sinan Paa'ya kardelik derecesinde yaknl bulunduu bili
niyordu. Bununla beraber, Sinan Paa fetva iin eyhlislama
bu kez de otuz bin altn verdii sylentisi kt. Bylece Si
nan Paa, ald fetva gereince kartt padiah buyruu ile
am kulunu Ferhat Paa'nn zerine gnderdi. Mal sizin, ba
saadetli padiahn diyerek bin trl vaat ve zendirmeler
de bulundu. Ferhat Paa hazine ve eyas ile geliyordu. nce
eya katarna rastladlar ve hemen zerine saldrarak yama
ettiler. Paa yksek bir yerden olup bitenleri seyrediyordu.
Hemen kaarak Istranca dalarna can att ve ne kadar nakit
para ile mcevherleri var idiyse hepsini valide sultana yollad.
Valide sultan da, suu affolundu diye bir padiah mektubu
alp ona ulatrd. Bunun zerine Ferhat Paa, stanbul ya
knndaki bahesinde gizlendi.
Ama brahim Paa yine de onun peini brakmad. Bir
hile dzenleyip Alamanolu eliyle deerli bir hanerini ald ve
hibir eyden ekinmeden iftliinde oturmas iin padiahtan
izin kartt. Bahesinde bulunduu aa knca, ahbaplar ge
lip gitmeye baladlar. Ama bu durum uygun bulunmad. Bos
tancba Ferhat Aa bir sabah varp Ferhat Paa'YJ. ald ve Ye
d ikule'ye gtrp orada hapsetti. Ayn gn brahim Paa. Ok
uzade kalemiyle telhis yazdrarak katline padiah buyruu
kartt ve akamdan sonra avuba gidip iini bitirdi. Tanr
ona rahmet eylesin.
Rahmetlinin Acem seferinde gsterdii bunca yararlk
lar, baard fetihler ve Acem ahna boyun edirip ah olu
nu rehin getirmesi, unutulacak gibi hizmetlerden deil iken,
zavallnn dl ite byle bir akibet oldu. Rahmetli Sultan
Murat Han dneminde olsa, Ferhat Paa'ya kymak ihtimali
dnlemez. Oysa deil ldrlmeye, azledilmeye bile musta-

158

hak deildi, Fakat rahmetli Sultan Mehmet ok saf, temiz y

rekli, vezirlerin yalan, hile ve entrikalarndan habersiz oldu
undan, byle haksz ileri ahsi gurur yznden yapard. Bu
tr davranlar birbirini izleyerek, doru ile yanln artk giz
lenemeyecei bir ,noktaya eriti. Herkes ettiini bulur.
SADRAZAM SNAN PAA'NIN AS EFLAK LKESNE
VARIP BOZGUNA UGRAMASI
Sinan Paa hi durmadan kalkp Ruscuk'a yneldi. O
lu olacak uursuzun ,Yine Ungrus'a serdar olmas iin buy
ruklar gnderdi. Onun Ruscuk'a varmasndan birka gn n
ce Vezir Mehmet Paa'nn olu Hasan Paa zerine sekiz bin
kafir yrm ve yce Tanr'nn inayeti ile onlar tepelemiti.
Birok tutsak ve ba getirmilerdi. Sonra Tuna K!prs'nden
geerek Yerky sahrasna kondular. Oradan da Bkre'e
doru gitmeye altlar. Ama her bataklk, belki meelik
binlerce kafir ile dolmutu. Durmadan slam askerine dalar
ve Osmanl ordusunun evresi;de dolarlard. Tanr'nn tak
diri ile, slam askerinin yreine bir korku dmt, asla
kar duramazlard. Rumeli Beylerbeyi Haydar Paa bir ba
taklkta ehit oldu ve Eflak beylerbeyi olacak Satrc Mehmet
Paa kaarken yaraland. Sonra bir bataa geldiler ki, serda
rn kardei Ayas Paa'nn olu Mustafa Paa ve Nibolu Bey'i
Hseyin Paa o bataklkta inenip kaldlar. Gururlu serdar ise
atndan uzak, kullarndan yoksun, bataa saplanm, yaya ve
perian bir halde arm; kimi kalkar kimi durur, kimi otu
rur kimi yrrd. Bu srada Rumeli yiitlerinden Deli den
mekle tannm gl kuvvetli bir kahraman gelip serdar
srtlad ve sapland bataktan kard. Bu olaydan sonra o
yiit, Batak Deli Hasan diye n ald ve sadrazam Murat Pa
a'nn delibas iken ld.

1004 yl muharreminin banda (M. 6 - 9 - 1 595 ) Bkre'e

varld ve on - on be gn orada kalnd. Serdar orada bir k-

159

k palanka bina ettirdi ve askere akn izni verdi. Aknclar,

donsu uzak, yakn demediler, ok memleket yamaladlar,
ok ganimet aldlar ve esenlikle dndler. Sonunda Erdel l
kesine giremediler. Bkre'ten kalkp altnc gn Trgovite'ye
geldiler ve orada tam bir ay kalarak bir kale bina ettiler. o
rum Sancakbeyi Haydar Paa olu Ali Bey'i Trabzon eyaleti
ile oraya yerletirdiler. KstendH ve Avlonya sancaklar komu
tanlarn muhafz tayin ettiler. Sonra rica ve iltimas ile, Ar
navut aslndan olduu iin, Avlonya ve Delvine sancaklarn
karakol grevine getirdi. Kstendilliler biz de geri kalmayz >,
dediler. Hatta blk halk varsnlar bunlar krsnlar, zeamr:t
ve timarlarn onlara vereyim dedi. Kstendilliler de hazr
durdular, biz de yalnz olmayz dediler. Blk haik da
zerlerine varmad, onlar da muhafazaya kal d.
Sonra o konaktan gld ve bir kuluk vaktine kadar
gidilebilecek bir yerde konuldu. Meer sapkn Mihal oraya
yakn bir yerde mevzilenmi, slam askerinin gitmesini bekli
yormu. Hemen geldi ve Hasan Paa'nn kalkt yere kondu.
Kalede kalan gaziler kp biraz arptlar, ama dayanamayp
kalenin iine dndler. Serdar bu haberi duyunca; dnp
imdat edelim dedi. O srada yine batakl bol bir ormandan
yz kadar kafir belirdi. Rumeli'den be, alt bin asker var
d. Bunlar kafirlerin zerine vardlar, fakat yenilerek geri
dndler. Garip olan udur ki, bu be alt bin adam iinde
yarasz beresiz tek bir kimse kalmam idi. Yani dvmediler,
urap sava kazanmaya almadlar denecek bir halleri
yoktu. O srada sapkn Mihal Trgovite'yi atee verip kalan
larn tmn kltan geirdi. Ali Paa ile bir iki sancakbeyini
ie takp atete evirdii haberi geldi, Serdar da aknln
dan ne edeceini bilemedi. Beylerbeyi olacak Satrcda kal
mak ne mmkndr diyerek ayrlp gitti. Bunlar da hemen
Bkre'e ate verdiler. Hazine ile sava ara ve gerelerini,
cephane ve toplar ektirip Tuna kprsne canlarn attlar.

160

Hasan Paa, bataa saplanp kalm olan iyi bir topu kendi
adamlar ve am kullar ile bin bir zahmet ve meakkattan
sonra karmay baard ve utanmaz serdara yetitirdi.
Yerky'ne geldikleri zaman kprden gemek iin bir
birleriyle yara giritiler. nden gelenler kprden getiler.
Sonra gelenler ise, dman kpry kestiinden, Eflak yaka
sndaki sahraya dtler. Binlerce insan oralara telef olup
gitti. Nice top cephane vesair mhimmat dklp kald. yle
bir kt duruma dld ki, slam askeri bylesini hi gr
m deildi. Sinan Paa, rahmetli Ferhat Paa'ya kin besledii
iin byle bir i etti ama kazd derin kuyuya kendisi dt,
byk Allah'tan cezasn buldu. Olu olacak uursuzun da,
Estergon'u dmana aldrd haberi geldi, Felaketler birbiri
ni izliyordu.

Yalandan Doan Felaket :

O srada ben, bu azad edilmi kul, Estergon'da kuatl
m bulunuyordum. Bize den bir i olmamakla beraber, ka
leden kp vire iin sylemeye giden ben oldum. O zaman
Uyvar generali, yani beylerbeyi Palfi Moklo adnda bir kafir
idi. Bu Miklo snr boyunda tannm ve Mslmanlara d
manl ile n yapm bir melun idi. Hatta Yank Kalesi'nde
aa top ile galibiyeti kazanan o dinsizdi. Vire zerine syle
irken, slam askerinin Eflak'ta bozguna uradn, Sinan
Paa'nn bataktan bataa dtn ayrntlaryla bana an
latmaya balad. Ama benim tavrlarmdan szlerini tasdik
etmediimi anlad. Bunun zerine bana dnp, sen buna
inanmazsn ancak dedi. Ben de olmusa bu derece deiLdir,
abartlm olmaldr diye karlk verdim. O ise, yok, yok,
yzme doru bak, biz yalan syleyecek adam deiliz. Bizim
baya leventlerimiz bile _ yalan syleyecek kadar alalmaz,
kald ki, bizim gibi adam yalan sylesin. Bu Estergonlularn
b alarna gelen felaketler hep yalan sylemenin cezasdr.

161

Onlarda, balarn kurtarmak iin, ikier ve er kez mal ve

mlklerini bize vermi adam oktur. ki kuatmada bizden
iki yz bin top mermisi yediler ve imdi mal ve mlklerinden
ayrldlar. Ancak, ilerinde doru konuan bir Kara Ali Bey
ve bir de Alaybeyi Eyp var idi. Onlara yce Tanr rahmet ey
lesin dedi.
Yalan sylemenin uursuzluuna kafirlerin inanc byle
olunca, Mslmanlarn daha ne kadar ok inanmalar ve ne de
rece yalandan saknmalar gerekir. Buna gre bir l tutul
mas zorunludur.
TATAR HANI'NIN BOGDAN'A GEL VE
REAYANIN HAN'A TAAT ETMES
Yl 1 004 (M. 1595 ) . Serdar henz Eflak yakasnda iken
soylu Tatar Han'ndan gvenilir aalaryla bir mektup geldi.
Mektupta, Krm Hannn hesapsz askerle Bodan'a girdii,
Badan halknn kendisine boyun emeyi stlendii ve ayak
}anmay karan Mihal ile dnme Rdvan' yakalayp balaya
rak serdara teslim etmeyi zerlerine aldklar, bundan byle
slam komutanlarndan birinin kendilerine bey atanmasn
onun da Tatar beylerinden birinin olmasn dileyip rica ve il
timas ettikleri bildiriliyordu. Gelen aalar da szl olarak ay
n istekleri doruladlar.
Ama bu istekler padiah katnda kabul olunmad. Kabu
l halinde, Badan' da Tatarlarla bir tr ortaklk kurulmu ola
ca gerekesiyle reddolundu.
ERDEL BEYi'NN TAMIVAR KALESN KUATMASI
VE CAFER PAA'NIN MDADA GTMES
Yl 1004 (M. 1 595 ) . Serdar ayaklanan Eflak lkesine gir
dikten sonra, Erdel Beyi'ne bir avu ile mektup gnderdi.
Mektupta yle. deniliyordu : Ba kaldrt;\ft Mihal ile Rdvan
adndaki kt iyetli dnmenin, slam askerinin saldrs nn162

den kaarak Erdel'e girdiklerini renmi bulunuyoruz. Eski

karar gereince saadetli padiahmza balln ve kulluun
sryorsa ad geenleri yakalayp balayarak yarar adamlarn
ile padiah ordusuna gnderesin .
Fakat sz geen Erdel Beyi, ayaklandn aa vurarak,
stnkr cevaplarla avuu bamdan savd ve askerini Ta
mvar' kuatmaya gnderdi. Bu arada Hadm Cafer Paa Bel
grat' a gelmi bulunduundan, kendi adamlar ve o yrenin
askeri ile zerlerine yrynce melunlar durmayp kaleden
uzaklatlar ve toplarn kaldrp fesat yuvas yurtlarna eki
lip gittiler. Yce Tanr onlar kahretsin. Hadm Cafer Paa'da
Tamvar'n ihtiyalarn tamamlayp geri dnd.
KAFRN ESTERGON KALESN KUATMASI VE
SLAM ASKERNN BOZGUNA UGRAYIP GTMES
Dura cehennem olan kafir, bu kez Estergon'u almak
n var gucunu toparlad. Dip Frengistan (27) 'dan, ek ve
Leh'ten ve btn teki budunlardan elli bin yaya ve yirmi bin
atly akn melundan oluan bir ordu ile gelip 1003 zilhicce
sinde (M. Austos 1595 ) kaleyi kuatt. O sralarda Anadolulu
beylerbeyi rahmetli Mehmet Paa, serdar kaymakam bulunu
yordu ve Estergon'a yardm iin baz nlemler almak zere Es
ki Budin'de otan kurmutu. Meer sadazamlk yine Sinan Pa
a'ya braklm ve olu olan uursuzu kendi yerine Ungrus
lkesine serdar atam imi. Sinan Paa'nn beceriksiz olu,
Belgart'ta olan kapkulu ve iki, bin asker ile gelerek Eski
Budin sahrasna kondu. Budin Beylerbeyi Sofu Sinan Paa,
Tamvar Beylerbeyi Mihalili Ahmet Paa, Sigetvar beylerbeyi
rahmetli Tirkayi Hasan Paa, Halep Beylerbeyi Mahmut Paa
ve Yank Beylerbeyi Osman Paa eyaletleri askeriyle gelmi
lerdi. Fakat toplam askerimiz ancak on bin kadard. Byle g
l bir dmana kar'$ bu kadar az bir kuvvetle varmann b
yk bir yanllk olaca akt. Bu nedenle yle_ bir plan d,__,.......__ __

(?7)

Di'b

Frengistan

!Bat :Avrupa

163

nld ve uyguland : Dman karsnda bulunan daa arka

verilip mevzilenilecek, vakitli vakitsiz dman taburu zerine
saldrlar dzenlenecek ve bylece kaleyi istedikleri biimde
dvmelerine engel olunacakt.
Varp dman karsna konduumuz gn , drt alay
Macar atls karmza kt ve byk bir sava yaptk. Ama an
cak krk, kafir telef oldu, Baz kimseler, on gn zerlerine
saldrlamad, eer saldrlsayd kafir kaard dediler. Bu ,
drt alay, bilinmeyen bir nedenle kendi kprlerinden Uyvar
yakasna geti. Herkes bunu grerek yanld. Yoksa krk, elli
kafir eksilmekte kamalarn gerektirecek bir neden yoktu. Er
tesi gn yine dman karsna vardk ve grdk ki, dman
alaylarn balam, tabur hendeinin iinde durmaktadr ve
yayasn kat, kat hendek kenarna dizip taburunu korumakta
dr. Tek bir adam taburun dna ayan atmad.
Drdnc gn alaylarmz tertip ederek vardmzda ser
darmz olacak yadigar, gereksiz bir atlganlk gstererek ter
lemi, fazla yorulmutu. Bu nedenle rahatszlanp hemen at sr
tnda, alayn nnde kusmaya balad. Bu hali grenler ve du
yanlar geri onu azar yamuruna tuttular, ama neye yarar?
Kendini kaybetmi, ne sylediini bilir, ne de suunu anlar bir
durumda idi. Sonunda rahmetli Efendim Mehmet Paa'ya ve
Osman Paa'ya, hemen yrsnler diye avular gnderip du
rurdu. Geri metrisin her biri hendekle evrilmi birer tabya
olduu aka grlyordu ve atl askerle zerine varmann
imkansz olduunu sylediler. Lakin Osman Paa, bu uar
nn szn iitmektense lmek yedir deyip yrd. Biz de
Anadolu alay ile Osman Paa'y izleyerek Tepedelen denen ye
re vardmz zaman kafirler bizi youn bir tfek ateine tut
tular. O srada Osman Paa ehit dt.-Gerek Anadolu alayn
dan, gerekse Yank alayndan nice gazile:; de sonsuz yaama
kavutu. Saysz at, tfek kurunu altnda can verdi. Ondan
sonra Tuna kysnda metrisleri olan iki tabyaya yneldik. Es-

1 64

tergon'dan bir, iki yz tfeki kp yardmmza geldi. Onlarla

birlikte hcuma geip o tabyalarn zaptettik. indeki kafirle
rin kimisi ld, kimisi de suda bouldu. Bir blmn de ka
fir donanmas yetierek kurtard.
Mihalili Ahmet Paa ile Sofu Sinan Paa'da alaylaryla
st yanmzda olan tabyalara saldrmlard. Kafirler taburun
dan durumu grerek birka alay imdada koturdular. Ama tam
o anda, serdar firar etmi bulunuyordu. Aramzdaki bayr enge]
oLduundan savumalarn ve kalarn gremedik. Bu ara
da, Bosna'nn ahinolu alesinden ve Mehmet Paa efendimi
zin akrabasndan olan Kara Ali Bey ve bir, iki de orbac ka
leden kp yanmza geldiler ve asker ok ackl bir duruma
dt, siz de gecikmeden gidin dediler. Oradan bir para
uzaklanca bayr balarnn alaylarla kapl bulunduunu gr
dk. Kendi askerimizdir sandk. Hatta bize gelin diye el salla
dlar. Sonra kaleden bardlar, birka adamn bize doru gel
diini grdk ve durduk. Geldiklerinde bu bayrda grnenle
rin dman askeri olduunu sylediler. Gitmek ii lmtr,
hemen dnp kaleye girin diye srar ettiler. Kimimiz, ura
yalm, dve, dve gidelim, len lsn kalan kalsn dedi.
Kimileri de kafir bir alay olsa olabilirdi, ama n ve arkamz
dmanla dolu iken buna imkan yoktur dedi. Bylece hepimiz
dnp kaleye girdik. O geceki arpa datmndan, bin drt yz
a tl kaleye girdiimiz anlald .
. Yadigar serdar ( Sinan Paa'nn olu) ise o arada kaar,
ardna hi bakmaz ve Budin'e varncaya kadar atnn dizgini
ni ekmez. Rahmetli Tiryaki Hasan Paa Sigetvar askeri ile so]
kolda idi . Bunlarn katn grnce orduya gelir ve adrla
rn bozar. Btn arlklar arabalara, hatta kz arabalarna
ykletir. Rahmetli Sultan Sleyman'n yadigar ve birok ga
zalarda kullanlm olan Varadin Topu'nun da kzlerini geti
rip koturur ve hepsini Budin'e doru yola karr. Serdar ota
na varnca grr ki, tek bir kimse kalmam. Bir yn deer-

1 65

li eya ortaya dklm duruyor. Yannda bulunan leventler

birok eyler almlar. Bizim de hizmetilerimiz ve iinde bulu
nan btn eyay arabalara ykleyip Budin'e doru ekilmi
ler. Yce Tanr'nn inayeti ile bir pmz bile yitmedi. Rah
metli paann teki adamlar da her eyi toparlayarak ykle
mi ve gitmiler.
Kafirler, Trklerin byle davrannn bir hile olacan
sandlar. Bu nedenle bir tek insan bile ne arkadan kovalad,
ne de ordugaha girdi. Ancak , drt saat sonra kimse kalma
dn grerek orduahn yamasna baladlar. te tam bu s
rada idi ki, bizi kaleye girmeye ardlar.
KAFRLERN ESTERGON'DA BAARI KAZANMALARI
VE MEHMET PAA'NIN KUATILMASI
Bu kuatma ve vire btn ayrntlaryla, hatta zet olarak
bile anlatlsa birka yaprak dolusu yazmak gerekir. Ama do
rudan doruya benim bamdan geen ve bizzat yaadm
olaylar olduu iin, zetinin zeti kadar olsa da yazmam yerinde olur kansndaym :

Rahmetli Mehmet Paa ile kaleye girdiimiz zaman, Meh

met Paa'nn akrabas olan Kara Ali Bey, size iyi klavuzlar
vereyim, kafirler ganimet peinde kouur ve yiyip imekle u
rarlarken, bir, iki yz adamlarnz ile kp gidin, nk bura
da kuatma altnda bulunan yenieri ve kulolu, umutsuzlua
dnce kaleyi vire ile teslim ederler ama sizin adnz kar
dedi. Rahmetli paa, buna karlk olarak, imdi karsak ka
leyi boaltt demezler mi? dncesini ileri srd. Ksacas,
uzun sylemelerden sonra belki ecelimiz burada, bu da yaz
gmzdr, gidemem diye cevap verdi. Byle olunca da rahmet
li Kara Ali Bey Paa'y alp kendi konana gtrd.
Ertesi gn kafirler Palfi Miklo'un davetlisi olarak Kara
Ali Bey'in kale duvarna gelmesini tellal bartarak ilan et-

166

tiler. Kara Ali Bey rahmetli paaya dant. Komutanlardan ha

zr bulunanlar ve orbaclarla syletiler ve sonunda gitsin,
sorularna durumun gereine gre cevap versin diye karara
vardlar. Yanmada bir, iki orbac kotular.
Palfi Miklo demi ki : Seninle bunca zamandr komuluk
ta dostluk ettik, askerin halini bilirsiniz. Kendiniz ve oluk o
cuunuz iin hayrl olan kaleyi vire ile teslim etmektir. Rah
metli Ali Bey de yle karlk vermi : Bizim askerimiz ne ol
du ? Onlarn ama ve btn abalar, kaleye yardm sokmak
iindi. Anadolu Beylerbeyi Mehmet Paa'y ve emsi Paazade
Mahmut Paa'y bin adam ile kaleye, gznz b akar durur
ken koydular ve ekilip gittiler. Kaleyi onlar zaptettiler artk,
benim kale ileriyle hibir ilgim kalmad.

O gece kafirler yine krk bir, ya da krk iki tane byk

toplarn getirip eski yerlerine, yani metrislerine yerletirdiler
ve ertesi sabah erkenden kaleyi dvmeye baladlar. ou za
manda top sesleri kesilir gibi olunca, bir tanesini daha ate
eder ve yerle gk dumanla kaplanrd. Bazen krk bir, bazen
krk iki topu byle srekli bir dng iinde atar dururlard.
Kimi kez de her metriste olan toplarn tmn birden ateler
ler, kalenin rnein bir tan nian tutarak oraya atarlar, gl
leler birbiri pei sra akar ve vurularndan meydana gelen b. yk grlt sanki dnyay ykar gibi yansnd. Bunlarn iinde
yir:i sekiz, otuz sekiz, krk, krk bir ve krk iki okka arln
daki glle atar toplar vard. Her top en azndan gnde ellier
glle atsa iki bini akn at yaplm olurdu. Bu kadar top ate
ine dalarn bile dayanmas imkansz iken, Estergon gibi k
k bir kalenin dayanabilmesi, Peygamberimizin bir mucizesin
den baka bir ey deildi.
Ayrca da kafirler, iki kez lam yaparak, Tuna'ya bakan
byk kulenin d quvarn havaya uurdular. zerinde bulu
nan gazilerden kimi ieriye, kimi de darya savruldu. O kule-

1 67

yi aldlar ve iine girip iyice yerletiler. Birka yerde am tah

talarna kz derisi kaplayp duvara dayadlar ve duvar altn
dan kazp delmeye baladlar. yle oldu ki, bizden bir kimse
bir kargy onlar tarafna uzatp yakndaki bir melunu ykmak
ya da geri atmak istese, kargnn, ucuna bir kafir yapr, o
kendine ve biz kendimize ekerdik. Gece ve gndz bu tr bo
umaktan bir an geri durulmad. Mslman bedenden inse,
kafir bedene kar oldu. Szn ksas, sarg iinde olanlar ok
ac ektiler, aresiz kaldlar.
KALEDE SARNI VE SU DURUMU
Bir ay boyunca hep sarntan su iildi. Bir kolda bulunan
iki, yz adama bir, iki at yk su verildi; onu da paann
kendisi datr, baka kimse el dediremezdi. Scaktan sarn
evresinde mermerleri yalayan ve bir damla su diye can verip
can alan elsiz ve ayaksz, bitkin ve yaral, humbaradan halanp
gz kapanm ve yz imi, pis kokulardan halkn genzi dol
mu aresiz dertlilerin lk ve iniltileri, gnlleri ldrtr,
umutsuzlua drrd. Durum byle iken, sonunda gn
lk bile suyumuz kalmamt. Rahmetli Kara Ali Bey'in am
barnda paa iin henz biraz un vard. Kale dizdar da pek te
darikli bir adam imi, kendisi iin bir miktar un toplayp sak
lam. tekilerin yedii sadece budaydan ibaretti. Buday
sata kavururlar, el deirmeninde ekerler ve zerine biraz su
dkerler, ondan sonra yerlerdi.
Yce Tanr bilir, tek kelime bile yalanm yoktur : Sekiz
hizmetim ile kaleye kapanm idim. B ylece buday kavurur
lar, helva biiminde hamur ederlerdi. Bunu ok lezzetli bulur,
itahla yerdik ve biz bunu daha nce nasl bilmezdik diye
yaknrdk. Alemlerin yaratcs bizi buradan esenlikle kurta
rrsa imdiden sonra her zaman bu yemei yapp yiyelim diye
hazr bulunanlarla syleirdik. imdi ise, yce Tanr hazretle-

1 68

rine kr ve minnetler olsun ki, krk, elli yldr ondan kurtul

mu bulunuyoruz, ama onu bir defack bile isteyenimiz olmad.
Bunun gibi skntlarn sonu yoktu, hangi birini syleyelim.
VRENN VERLMES
Bu iddet ve felaket, her an lmle koyun koyuna bu
lunma, kaledekilerin artk canna yetmiti. Sonunda birka ki
i bir araya gelerek kaleden vire verelim diye barmlar.
Kafirler, sabah grrsnz diye hi oral olmamlar cevap
bile vermemiler. Bunun zerine yenierilerle teki askerler
hep birden rahmetli Mehmet Paa'nn zerine geldiler ve bu
hale geldik, katlanma ve dayanma gcmz kalmad, kaleyi
verelim dediler. Rahmetli Mehmet Paa, buraya lmek iin
girmi kapanmm, ben lmeden kaleyi veremezsiniz dedi.
Uzun, uzun syleip tartmalardan sonra paay taladlar ve
birka yerinden yaraladlar. Ama ksa bir sre sonra kendile
rine gelerek, biz bundan ne istiyoruz, burann ne beyi ne de
beylerbeyidir, zorunlu olarak kaleye kapanm bir adamdr,
ne padiah tarafndan nede serdar tarafndan grevlen dirilmi
deildir. Hemen gidip asl sorumlu olan sancakbeyin i bulalm
dediler ve Estergon sancakbeyi olan Seyit Bey'i buldular.
Onun da birka yerden ban yardlar, kolunu krdlar, yum
rukla tartaklayarak meydana kardlar.

Bunlar kalede bylece birbirleriyle yarrken te yandan

dman, top atlarn grlmemi derecede dounlatrd,
yle ki sabaha kadar belki iki bin mermi att. Bu durumda ka
fir vireyi kabul etmedi, hemen yarn gece hep birden beden
den srayalm ve bamz alarak kap gidelim, den d
sn, kalan kalsn diye karar verdiler ve btn gece bunun ha
zrln yapmakla uratlar.
Ama ertesi gn kuluk vaktinde kafirler top ateini kesti
ler ve hani vire aranlar diye tersine esen bir rzgar gibi
bir ses geldi. Bunun zerine, ierde uzun uzun syleme, tar169

tma, hatta kavga ve grltlerden sonra, Sirem Alaybeyi Bo

yal Hseyin Bey'i dar kp virenin artlarn grmekle
grevlendirdiler. Ama bu karar genel bir danma sonucu aln
m deildi. Tersine, zorla ensesine tokat ve yumruk vura vur3
Hseyin Bey'i kapya srkleyip gtrdler. Kk kapnn ar
d tala dolu idi. Bunlarn kaldrlmas epeyce uzun srd. Ben
fakir de orada bulunuyor, bu ibret verici olaylar gzlerimle iz
liyordum. Boyal Hseyin Bey bendenize dnp olacak oldu,
gel beraber kalm, hazr seyirdir dedi. Ben de acaba diye
tereddt iinde iken, yine rahmetli paann berat katibi olan
Ahmet elebi adndaki gnl ehli bir adama gzm iliti. Ona
ne dersin Ahmet elebi, gel bile kalm dedim. O da raz oldu,
ama hendein i yznde durup hendek ar sylememizi
nerdi. Hseyin Alaybeyi de, her ihtimale kar yle yapmay
uygun grd ve beraberce dar ktk'
Kafirlerin ileri gelenlerinden byk kpek hen de'. n

kenarnda durmu bekliyorlard. Bizi grnce dilmalar ses

lenerek bizi yanlarna ardlar. Biz ise hayr, hurdan syle
elim karln verdik. Ama onlar oras ile buras arasnda
ne fark var deyince alaybeyi tereddtsz hendei geti, biz de
onu izledik. Hemen her biri, birimizin eline yapp sevgi gs
terileriyle bizi karladlar ve kalede ekilen sknt ve yoksuz
luu sorarak bizi Tepedelen'e doru gtrdler. Eskiden Ester
gon beylerinden biri lm imi; zerine drt mermer direkli
bir trbe bina etmiler ve evresine bir de sade duvar ekmi
ler. Trbenin iine girdik. Onlar mezar zerine oturdular. Biz
de birbirimizin yannda aralarna oturduk ve sklganl orta
dan kaldrarak konuya girdik.

nce, kaleyi niin veriyorsunuz, bunca zamandan b eri

bu kadar top atei yediniz, bu kadar ilesini ektiniz vermedi,.
niz de imdi veriyorsunuz. Yoksa yiyeceiniz ve suyunuz yok
mudur? diye sordular. Biz ise kendi aramzda bu konu ile ilgi
li bir ey konumamtk. Alaybeyi hibir cevap vermedi. Ama
170

benim iime doan u szleri syledim : Sinan Paazade on g. ne kadar gelip bizi kurtaracakt; bu artla kaleye kapanm

idik; bir ayi at, imdat etmedi. Bize byle bir i etti. Kaleyi
onun iin veriyoruz ki, padiah onun ban alsn. Bu szlerim
hibir bakmdan onlarn sorularna cevap deildi ama yaratl
larna uygun geldi ve dediklerime inandlar. Ben konumam
yle srdrdm : Elimizde ambarlar dolusu buday var, kilidi
ve kaps yok. Herkes istedii kadar alr, el deirmeninde e
ker, ekmek yapar. Suyumuzu her ne kadar sarntan salyor
isek de sarn bal bir sudur, ne kadar harcanrsa yine o ka
dar kaynar gelir. Bir aydr ondan iiyoruz, henz kar suyu
eksilmedi.
Kaleyi hangi artlarla vermek istediimizi sordular. Bize
bir hafta sre tanmalarn, bu arada Budin'e adamlarmzn gi
dip geleceklerini teklif ettik. Tekliflerimizi reddettiler. Ondan
sonra donanmalarn kalenin st yanna ekmelerini, l>ize ye
teri kadar gemi vermelerini, giysilerimize dokunmamalarn,
herkese nesi varsa gemHere gtrmek izni verilmesini istedik.
Bunun zerine dediler ki, donanmamz kontrolmz altnda
dr, nerede olursa olsun size zarar dokunmaz, gemileri de veri
riz ama atlarnz alrz. Giysilerden herkes kendine ait olan
eyay gtrsn, lenlerin hibir eyini gtrmesin szgelimi
bir adam bir kl gtrsn, ama iki tane gtrmesin . Bir de
Tire beylerinin kendilerine verilmesini istediler. Onlardan hi
birinin burada olmadn, hepsinin Budin'e gitmi bulunduu
nu syledik. " Yok, olmaya avrat klna sokup karmayas
nz, kadnlarn yzlerini aarz karln verdiler.
te bunlar gibi daha pek ok ekimeli sylemeler oldu
hangi birini yazalm ! Her birine gerei gibi cevaplar verdik.
Sonra hatrladm, ben hem rahmetli Mehmet Paa'nn katiplii
hizmetinde bulunduum ve hem de akrabasndan olduum hal
de ve kendisi vire szn aza bile almazken, kp vire art
larn syleen ben olaym ! Ne kadar garip ve yanl bir i yap-

171

mm ! Kendi kendimi pek ok azarladm ve Ahmet elebi'ye

btn bunlar anlattm. O da ok zld, ah vah etti. Ama
olan olmutu. Ben yine ieriye girerim dedim. Oda beraberim
de gelmek istedi. Bir uurda gitmemize belki msaade etmez
ler dncesiyle onu brakarak kalkp gittim. Palfi'ye ne zaman
ieri gireceini sordum, bir ey demedi. Ama Ahmet elebi'yi
brakmamlar. Sonunda nasl kurtulduunu burada anlatmak,
laf ok uzatr.
Kaleye girdiim zaman, benim vireyi sylemek zere d
arya ktm rahmetli Mehmet Paa'nn haber alp almad
n renmek istedim. Ona haber vermediklerini sylediler. Rah
metlinin huzuruna varnca karsnda yedi, sekiz bey ve beyo
lunun kimi ayaklarn uzatm, kimi yan yatm - bunlar iskem
lede oturmaya alk olduklarndan dz yerde oturamazlar - bir
durumda bakp durduklarn grdm. Rahmetli paa bir yan
dan gzlerini siler, bir yandan da durmadan ah ekerdi. Fakiri
grnce nerede olduumu sondu. Ben de sultanm, an yk
sek Tanr'dan rica edelim, inallah yine Estergon'u aldmz
zaman vireyi syleecek ben deniz olaym dedim. Gzleri yala
doldu ve alad. Meerse bu sz tam vaktinde ve yerinde sy
lemiim. Rahmetlinin gz ya hrmetine duamz kabul olun
d_u ve tpksyla gerekleti. Nasl olduu, yeri gelince inallah
ayrntlaryla anlatlacaktr.
Yukarda sz geen beyoullar bizim darya kmam
zn karh olarak, rehine sfatyla kaleye girmiler. Gelir gel
mez sarnca ip sarktp suyunu lmler, ambardaki zahireye
de bakmlar. Ondan sonra ekmek istemiler. Meer dizdar, ka
firlere kk dmemek iin birka byk somun yourtmu
ve bir, ikisini getirip gstermiler. Biz darda iken baz adam
larnn kaleye gidip geldiklerini grmtk. Sonradan rendik
ki gelenlerin renmek istedikleri konu bu imi, yani yiyecek
ve suyumuzun olmadn anlasalar daha fazla eziyet etmek,
bizi soyup belki plak salvermek kararnda imiler.

172

Akam vakti yaklanca ilerinden setikleri bir melun

kaleye geldi ve kendi beyinin szlerini byk bir nezaket ve
sayg ile rahmetli Mehmet Paa'ya iletti. Sizinle tanmaktan
onur duyduk ve ok sevindik; lakin davet etsek de gelmeyece
inizi biliyoruz. ahsen gelmeniz de uygun olmaz. Ama Koca
Paa'y, yani emsi Paazadeyi lene davet ve gelmesine m
saade etmenizi sizden rica ediyoruz dedi. Rahmetli paa ise,
O benimle ayn dzeyde bir adamdr, zellikle babamz yerin
de, arbal bir ihtiyardr, biz ona gitsin diyemeyiz. Ama siz
varp davet edin, giderse engel olmayz, seviniriz diye cevap
lad. Varp davet etmiler. Gitmek istedi ve rahmetliden izin
alarak gelen kafir ile birlikte gitti. Kendisi iin at getirmiler
di. Byk bir saygnlk iinde gtrdler.
Kale iinde rahmetli paann yannda grdm beyler
ve beyoullar eitli yemekler hazrlatmlard. Akam vakti
Nemeliler dizildiler. Yemeklerin kimini mlekler, kimini de
gm tabaklar iinde getirip rahmetlinin nne koydular.
Rahmetli Paa ile bendeniz oturduk. ou baharat ile terbiye
edilmi av hayvanlarndan olmak zere on - on iki kat safi et,
bir o kadar brek trnden eitli tatllar, bir o kadar da nar,
limon ve turun gibi eitli meyveler n de getirildi ve
yenildi. arap getirip paaya sunmak istediler. mez diye ver
dirmedim. Sonra tarn suyudur diye limon rengi bir sv ge
tirdiler. Bendeniz tattm, iiminde ve lezzetinde sudan farksz
,olduunu syledim. Rahmetli bir kupa ile su yerine iti. Arka
sndan tekrar eker getirip erbet yaptlar ve rahmetliye sun
dular. Bendenize arap verdiler. Genliim dolaysyla ierdim,
ama rahmetlinin yannda imek istemedim. Rahmetli paa i,
benden sklma dedi. Bir kadeh itim, sklganl atp per
deyi atm. Orada bulunanlar arasnda yzne baklmaz gne
yzl bir beyolu vard. Ad Lomberharolu imi . Kpeklerin
en byklerinden ve ek budununun en saygnlarndan bir
Hersek ( dk) i mi. Srf Trk budununu grmek iin ieriye gir-

173

mi. ek dili Bonakaya biraz yakn olduundan, baz szler

bilinmezse de ou anlalr. Rahmetli paadan izin aldm ve
ona taklmak amac ile beyzade, nerede yatyorsun diye sor
dum. Oturduu yeri parma ile gstererek ite burada kar
ln verdi. Ben de burada yatarm dediimde ya ne demek
istersin diye fena halde fkelendi ve kibr u gururundan de
Trki de diye kkredi. Rahmetli paa, ii kan alad hal
de, hafife glmsedi. Sonra da bu Hersekzadeyi Ere'den vire
ile kardk. Bir, iki gn adrmzda konuk oldu. Nerede o f
keli beyzade ! Felek onu pamuktan da yumuak yapm, bizim
gibi adamdan medet umar bir hale getirmiti.
Rahmetli paann iolanlanndan iki gen kaleye beraber
girmilerdi. Bunlar birer ssl kalkan ile birer ifte bayrakl
halka.ri mzrak beraberlerinde getirmilerdi. Kaleye girip
kan btn kafirler, hep bunlar almak isterlerdi. Fakat paa
kesinlikle buna yanamad. Hatta bendeniz bunlar o kadar
deerli eyler deil, verin dedim. Sonra Hersek ( dk) tara
fndan kerli ferli bir Alman geldi ve beni Hersek gnderdi,
onlar istiyor dedi. Fakat paa yine de vermedi. Ali Efendi,
tarihinde rahmetliye baz dfe-i dnya verdiler ( 28 ) demi.
Yce Tanr bilir, onu diyenler yalan sylemi ve iftira etmi
ler. Kafirler ne alabilirlerse alrlar, yoksa onlarda vermek diye
bir ey yoktur, Tanr yaratklarnn kesinlikle en cimrileridir.
Kale kapsndan kp bizi tayacak gemileri yantrdk
lar Kkkap'ya geldiimiz zaman Palfi melun da oraya geldi
ve rahmetli paa ile grt, snr boyunun hali byledir, yiit
bandan hal eksik olmaz dedi. Rahmetli paa da biz size Es
tergon'u yce Tanr'ya emanet edip verdik, inallah yine birka
gn sonra gelip alrz deyince melun Palfi' de biz de size Yank
Kalesi'ni yle vermjtik ama hala sizdedir karln verdi.
Sonra, Budin'de anigir Ali Paa'nn baz tutsaklara ok ezi(28),

174

B::.

olarak dnya mal

yet ettiini syledi ve buna engel olunmasn istedi. Biraz da

snrboyu durumundan sz edildi. Rahmetli paa, Mahmut Pa
a'nn nerede olduunu sordu. Arkanzdan gnderir size yeti
tiririz cevabn, alnca Mehmet Paa o halde imdi ben de git
mem, ne zaman getirirseniz beraberce gideriz dedi. mparato
run kardei ve ordunun bakomutan olan Maksimilyan yakn
bir yerde durmutu. Onu gstererek mzrak ve kalkanlar is
ter dedi. Rahmetli de gelsin vereyim diye karlk verdi. He-
men Mahmut Paa'y getirdiler. Ama bu arbal ihtiyar, ne
iirdiklerini bilmem, kendinde deildi. Mehmet Paa yanna
gidince, onun konuulacak halde olmadn grd ve hibir ey
sylemedi, hemen gemiye bindi. Kendisine bir kk saat ve
bir de tfek vermiler imi. Hizmetisi bunlar elinde getirdi.
Rahmetli yine mzrak ve kalkanlar unutturmak istedi ve ver
medi. Ama arkamzdan gsterili biri gemiye girip onlar is
tedi ve alp gtrd. Ondan sonra iki kafir aykas gemiyi ye
deklerine aldlar ve bylece srp gtrdler.
Bizim donanmamzn bulunduu yere gelince onlar dn
dler. Biz de aykalarmza binip o gn Budin'e vardk. Orada
kilerle gelenlerin alama ve szlanma lklar, bir yandan
gklerin en st katna, te yandan yerin ta dibine eriti. Sinan
Paa olunun otana vardk. Rahmetli Mehmet Paa ile ku
caklatlar. Sinan Paa olu, yazgda olan bu imi, mbaek
hatrnz ho tutun dedi. Ertesi gn oradan kalkp Budin'in
Ovakaps nndeki sahraya konduk ve o yl orada korunduk.
te Estergon'un viresi, alnmas ve verilmesi, hi abartlma
dan ve kslmadan, gerek yz ile byle olmutur.

lgin Bir Konuma :

Palfi denilen melun ok tedbirli ve akll bir kafir i.d i.
Her ne sylese ou kez bir de rnek verirdi. Hatta bar
iin birka kez o kafirle grm olan Koca Murat Paa,
melunun vermi olduu bu tr rneklerden bazlarn anla
trd. Bu kez Estergon'un viresini syleirken yle konutu :

175

Biz imdi Mslman budununu, gemilerimizin amay

gze alamadklar bir kutuya benzettik. Atalarmz, l?<imm iin
de ne var diyenlere bunun ii ylan, yan ve akrep ile doludur.
Eer kutu alrsa iindeki zehirli yaratklar meqleketimize ya
ylr ve halk sokup ldrrler. te eskilerimiz birbirlerinden
dinleye, dinleye inanmlar ve byle dipsiz bir inanca saplan
mlar idi. Bu kutu almasn ve dnya benim zamanmda ha
rap olmasn diye imparator ve krallarmzdan her biri kutuya
birer kilit de vurmular. imdi gerekli grld ve kutuyu atk;
grdk ki, bombo imi, iinde hibir ey yok imi, bu inan
iinde imdiye kadar geen mrmze ne kadar yazk olmu
dedi. Bendeniz de yle karlk verdim : Siz atalarnzn hata
ettiklerini ileri sryorsunuz, ama gerek yle deildir. Yanl
l yapan onlar deil, sizsiniz. nk siz henz kutunun ze
rindeki zarf atnz, fakat kutunun kapan daha am de
ilsiniz. Bundan sonra alrsa alr. O zaman sokucu yaratk
larn zararn grn , bakalm, nasl olur.
Bundan sonra Ere fethedilip dmann taburu bozguna
uratlnca, hi kukum yok ki, bu tartma ve ekimemizi ka
fir anlamtr ve Trk'n dedii doru imi demitir..
SERDAR SNAN PAA'NIN AZL, LALA MEHMET PAA'NIN
ATANMASI VE LM, SNAN PAA'NIN YENDEN
VEZRLG, PADAHIN SEFERE IKMASI SNAN
PAA'NIN LM VE BRAHM PAA'NIN
.
SADRAZAMLIGI
Eflak'da Sinan Paa'nn beceriksizlii yznden slam
askerinin bu derece byk bir yenilgiye urayp dald, Bu
din taraflarnda da olunun korkakl dolaysyla Estergon Ka
lesi'nin kafir eline getii, alemin sna olan padiaha arz
olundu. Bunun zerine Sultan Mehmet Sinan Paa'y azlederek
yerine, Manisa sancandan lalas olan Mehmet Paa'y gnder
di. Sinan Paa'y da yine Malkara'ya yollad. Bylece, ikinci

176

vezir olan brahim Paa bu kez de sadrazaml kardn

dan, hem kendisi hem de btn adamlar zlmlerdi. Ama
Tanr'nw hikmeti, Lala Paa ancak bir kez padiah divanna
katlabildi. irpene hastalna tutularak haftasnda bu geici
dnyadan ayrlp gitti. Fakat bu kez de sadrazamlk mh
brahim Paa'ya verilmedi. Saadetli padiah, Ferhat Paa'y
susuz yere ldrttn renmi ve ok zlmt. Bu olay
da brahim Paa'nn balca etken olmasndan ok krgn ve
huzursuzdu. Bu nedenledir ki, sadrazamlk mh ikinci kez
de ona deil, bakasna verildi.
Sinan Paa'nn ise kesesi ikin ve koruyucular oktu.
Bu nedenle yine o, sadrazamla getirildi. Ama serdarlkta ba
arszla uramas ve bu nedenle uursuz diye adnn ktye
kmas dolaysyla, ok aretti ve artk serdarlk istemedi. Ama
saadetli padiah ahsen sefere gitmeye zendirip durdu. Dedi
ki, sadrazam serdar olunca kaymakam onu desteklemez ve
baar kazanmasn istemez. Baarszla urayp azledilmesini
ve sadrazamlk mhrnn kendisine verilmesini ister. Eer
aa derecedeki vezirlerden serdar yaplrsa sadrazam ona yar
dmc olmaz. nk zafer kazanrsa sadrazamlktan baka bir
makam onu tatmin etmez. Hal byle olunca yaplacak en doru
i, cihangir padiahn bir yl iin zahmete katlanarak ahsen
sefere gitmesi ve rahmetli Sultan Sleyman Han gibi, Tanr'
mn inayeti ile din ve devlet dmanlarna hadlerini bildfrme
sidir. Hoca Sadettin Efendi de, sadramazn bu grne katl
dndan, padiahn ahsen sefere kmas kararlat. Bylece,
yz bin altn hazineden karlarak Cerrah Mehmet Paa ile za
hire satn alnmak zere Belgrat'a gnderildi. Sava iin gerek
li btn hazrlklarn yaplmas iin de iten anlar yararl
adamlar grevlendirildi.
Bylece Sinan Paa can istedii gibi sefer ilerini dzen
lemeye alrken, Tanr'nn buyruu ile ahiret seferine kt.
Yazgs byle imi, yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun. Erte177

si gn cenazesi Ayasofya Camii'ne getirildi. le namaz bekle

nirken sadrazamlk mhr, kapclar kethdas eliyle gelip b
rahim Paa'ya teslim olundu. Hoca Sadettin Efendi ve byk
vezirler bir arada oturuyorlard. Kalkp brahim Paa'y kutla
dlar Sinan Paa, S aban 1004 ( M. 4 - 4 - 1 596) tarihinde vefat
etti.
ZAFERE ERM PADAHIN SEFERE IKMASI
Tarih : 24 evval 1004 cuma gn (M. 24 - 5 - 1596 ) . Sava
iin gerekli ara ve gereler ile teki malzeme yeterince tedarik
edilip tamamlandktan sonra, padiahlarn teden beri yapa
geldikleri gibi, parlak tren ve gsterilerle stanbul'dan yola
kld. Sekin padiahn hocas Mevlana Sadettin, gnl yce
sultan ile beraber gidiyor ve her gn sabahleyin yanna soku
lup dnyann durumu ve sefer ile ilgili yaplmas gereken ileri
padiaha aklyordu. Belgrat yaknnda Batine (Batucina)
denilen konaa '"arld zaman, Sinan Paa'nn olu, gc yet
tii kadaryla alay tertip edip karlad ve otanda padiahn
eteini pmek onuruna eriti. Ertesi gn Hasanpaa menzilinde
Cerrah Mehmet Paa gelip alay ile selamlad ve o da padiah
otanda etek .perek ycelmi oldu.
Belgrat'a varld gn Sadrazam brahim Paa, hepsin
den daha parlak bir tarzda alaylarn gsterdi ve padiahn be
enisini kazand yine ayn gn askere yiyecek datlmaya ba
land. O srada, Sinan Paa olunun Estergon nnde gster
dii korkaklk ve kusurlar padiahn temiz hatrna geldi ve
onu hapsettirerek btn varlna el koydurdu. kk- sani rt
besiyle baz hizmetlerde grevli iken yolsuzluu giilen Gec
dehan ( Azarpk) Ali avu da, aslmasna ferman kmken
cezas hafifletilerek ancak hapsolundu ve varlna el konuldu.
Fakat gn sonra padiah merhamete gelip her ikisini de af
fetti. Sinan Paazade Belgrat muhafzlnda brakld. Gecde
han ise var gcyle alarak slam askeriyle sefere gitti.

178

slankamin ( Szalan Karnen) Kona'nda adr kurulduu

zaman btn vezir ve kazaskerler, anl beyler ve beylerbeyle
rinden orada olanlar, sadrazamn adrnda toplandlar. Hangi
yne gidilmesinin uygun olacan saptamak ferman buyurul
duunclan, bu konu zerinde danma yapld. aalazade Ko
morn Kalesi zerine varlmasn istedi. Yce Tann'nn yardm
i le o kale ele geirilirse tmyle Tuna kylarnn zaptedilmi
ve gvenlik altna alnm olaca dncesini savundu . teki
vezir ve ileri gelenler, Komorn'n kk bir kale olduunu, pa
diah hazretlerinin bu kadar byk bir kuwetle o kale zerine
varmasnn anlamsz kalacam, fethiyle vnemeyeceini ileri
srdler ve Ere Kalesi zerine varmay daha uygun buldular.
Ere'nin ( Eger/Erlau) alnmas ile madenlerin ele geirilecei
ni sandlar. Gerekte Ere zerine yrmekten ama, madenle
re sahip olmakt.
Varadin ( Peterwardein) Kprs'nden geildikten sonra
beinci men'zilde Segedin'e ( szegedin/Theresipol) gelindi. Ru
meli Beylerbeyi Sokullu Mehmet Paa'nn olu Vezir Hasan Pa
a btn Rumeli beyleri, timar ve zeamet sahipleri ile mkem
mel ve dzenli alaylar balayp padiah ordusuna o konakta
katld. Dorusu alaylarn yle bir dzenlemi ve donatm
idi ki, slam padiahnn kendisi, btn ileri gelenler ve halk
ok beendiler ve takdir ettiler. Btn toplar, yuvaloklar, ba
rut ve dier cephane ile levazm Vezir Hasan Paa'nn yannda
gemilerle getirilip padiahn ordusuna teslim edildi.
KAFRN HATVAN KALES'N ALMASI AGALAZADE'NN
NEMSEMEMES VE AGIRDAN ALMASI
Bu menzilde snr boyundan baz gaziler, ellerinde feryat
yazlar ile gelip, bu kadar gndr kafirlerin Hatvan Kalesi'ni
kuatm bulunduklarn, iinde olanlarn canna yettiini, eer
gne kadar imdat erimezse kafirin kaleyi alacana kuku
olmadn bildirdiler ve acele imdat istediler. Derhal aalaza179

de emrine ok sayda asker verilip Hatvan'n imdadna yeti

mekle grevlendirildi. Lakin o, ii ok yavatan ald ve aradan
be gn getii halde hala ordudan ayrlmad. O zamana kadar
da kafirler, var gleriyle yklenerek kaleyi ele geirmi, erkek
lerin by ve kn krmlar, kadn ve ocuklar da tut
sak etmilerdi.
Bu durumun meydana gelmesine aalazade'nin ar tu
tumu neden olmutu. Btn asker onun cezalandrlmasn
beklerken, olmad ve ona tek bir laf gelmedi.
DEFTERDAR BRAHM PAA'NIN AZL VE GECDEHAN'IN
DERTERDAR OLUU
Bu srada blk halk ve teki grevliler, ulufelerini iste
mek bahanesiyle defterdarn adr evresine toplandlar ve de
neklerimizi isteriz diye hcum ettiler. Bunun zerine defterda
ra iten el ektirildi ve yerine Gecdehan Ali getirildi..
Ordu yryn srdrd ve birka konaktan sonra
sonluk ( .:onlak) Kalesi yaknna vand. Tise ( Tisza/Theitz)
rma Ere Kalesi ynne ters aktndan, cephane ile top ve
silah ne varsa orada gemilerden karld ve kimi askere da
tld, kimi da arabalara ykletilerek Ere'ye doru yola devam
olundu.
EGRE KALES'NN KUATILMASI

1 Safer 1005 ( M . 1 - 9 - 1596 ) . Padiah hazretlerinin Ere

s ahrasna konduu gn byk varoa hcum olunmas ferman
buyurulmutu. Ama asker henz konmak ve adrlarn kurmak
ileriyle uratndan saldr ertelendi. O gece ise dman, va
rou brakp kale iine ekildi. Sabahleyin slam askeri varoa
girerek ganimete kavutular. Ayn gnde metrisler dzenlen
meye baland. Anadolu Beylerbeyi rahmetli efendimiz Vezir
Mehmet Paa'ya sekiz tane kaledven top verildi ve bunlar
kuzey ynden kaleye hakim olan yere tabiye edilerek yaknnda
1 80

metrisler kuruldu tpk kafirlerin Estergon'da yaptklar gibi,

burada da bizimkiler bazen sekiz topu birden bir yere ya da bir
taa nian tutup yle ate ederlerdi ki, sanki daneler birbirleri
zerine ylrlard. Bazen de tmyle, birbirinin sesi henz
kesilmeden brn atelerlerdi. Btn asker, Mehmet Paa
kale dvmeyi Estergon' da rendi derlerdi. teki kollarda da
ayn yntem uygulanyordu. ki, kez lam da: yapl ve epey
ce byk bir dumr kesimi yklarak gedik ald ama gedik
fazlaca yksekte olduundan hcum yaplamad. Rumeli Bey
lerbeyi Hasan Paa toprak srd. Bfr gn hcum emri de ve
rildi, ama bir sonu alnamad. Sonra, rahmetlinin bayraktar
olan Kozon Mehmet Aa -ki sek'te ( Esseg) yerle$mi ve bir
zeamet alp orada kalmt-, duvarn dibinde sinip gzlerken
bir frsatn bulup elindeki bayrakla kale bedenine kt. He
men peinden teki slam gazileri de frladlar ve kafir kat
dediler. O srada Neme Kalesi dedikleri yeri fethettiler. On
dan sonra kafirler, i kaleye fazla yklenildiini grnce ayn
ayn on drdnc gn aman dilediler ve birka beyzadeleri
ni saadetli padiaha gnderdiler. Onlara kaftanlar giydirildi ve
ellerine aman kad verildi. Onlar da kendi inanlarna gre
'<bindiim at ve kuandm kl hakkyin diye ant verdikten
sonra padiah hatt ile amanlar kmt. Ancak, aman kat
larna Ere'den kan beylere ve beyzadelere mahsustur kay
d dlm idi. Bunlar defalarca ellerinde grdk.
Rahmetli paa efendimiz ile bizim adrlarmz kalenin
koltuunda duvara yakn ukur bir yerde kurulmu bulunuyor
du. Oras kaleden grlemez ve top dokunmaz bir yerdi. Kale
den kan beyleri ve beyzadeleri bize geldiler. Estergon'da rehi
ne olarak gelmi olanlardan onlar arasnda idi. Hatta biri,
yukarda ad geen o gen ek Hersekzadesi idi . O kadarck bir
yzeysel tanklk dolaysyla hepsini bu fakirin adrna gn
derdiler. teki kafirler drt bini akn, be bine yakn idiler.
Yenieri gazilerimiz yama iin ieri girdikleri zaman hepsini
soymular, birer gmlekle brakmlard. Bunlr kpta yol-

181

larna girerek ordu kenarna eritikleri zaman hepsini krd

lar. Kadn ve ocuklar tutsak ettiler. Baz subaylar engellen
mek istedilerse de baaramadlar. Snr boylarnda teden beri
sylenen bir halk trks (29) vardr. Bunun bir msras y
ledir :
Bu kadar sizinle viremiz Ereli, gidi Ereli
Bu msray sylerlerdi. O trky (varsa) nceden bilenler
ve iitenler, eski gazilerin sz gerekleti dediler. Bizim a
drmzda olduklar iin lmden kurtulan bu beyzadeler de
Belgrad Kalesi'ne gnderildiler. Sonradan birka kez ad geen
o gen Hersekzade ile Belgrat' da bulutuk. Fakirden yardm ri
ca ederdi. Zamanla bu tutsaklar kimi kurtuldu, kimi ld, ki
mi de stanbul'a devlet tersanesine gtrld.
Ere Kalesi'nin fethinden sonra Rumeli Beylerbeyi Vezir
Hasan Paa'ya vezaret haslar, yenieriaas Veli Aa'ya Rume
li eyaleti, yenieriaal da byk emir ahur (ahrbeyi) Na
hnbr (3) Hasan Aa'ya verildi. Rahmetli Efendimiz Meh
met Paa'y ise Aadolu eyaleti ile Ere muhafzlna atad
lar. Gerek kul, gerekse gnll, btn Erelilerin kayt def
terlerini ilk kez dzenledim ve gndelik denekleri ile blk
lerini saptadm. O defter uyarnca hkm ve beratlar padiah
divanndan verildi.
Ama dman taburu zerine varlmak gerektii zaman,
Anadolu askerinden oluan sa kol Ere' de braklmad. Eer
braklsa yeri bo kalacandan, o gece padiah buyruu geldi
ve buna uyarak sabahleyin slam askeri ile kendi kolunda yer
alp melunlarn taburu zerine vardlar.
DMAN TABURU LE YAPILAN SAVASIN AYRINTILARI
.
VE YCE TANRI'NIN NAYET LE KAFRLERN
BOZGUNA UGRAMALARI
Tarih 5 Rebiulevvel 1 005 (M. 14 - 10 - 1596 ) . Bu srada kra
ln karde Maksimilyan'n ek, Leh, Roma Papas, Dip Fren......,-- ----f -'--

(29)

Varsa : H:ilk trhilerin:n bir tr.

('O )

Nahunbr

1 82

Trnak ke:smek iin '.kullanlan ak ya da ma'.kas.

gistan ve daha baka kafir cinsinden pek ok sayda asker top

layp bir konak kadar yaknmza geldii ve slam ordusunu an
szn basmak tedarikinde bulunduu haber alnd. Hemen Ve
zir Hadm Cafer Paa, buyruu altna blk halknn ou ve
snr boyu askeriyle teki slam askerinden on be bin kadar
sava verilerek, dmana doru gnderildi. Lakin Vezir Cafer
Paa, dmann ok kalabalk olduunu rendi ve bu kadar
az bir kuvvetle kafirlerin zerine varmak, yalnz saltanat na
musuna leke srmekten baka bir sonu vermez diye ayrnt
l olarak dmann durumunu bildirdi. Ancak, kafirlerin bu
derece kalabalk olduklarna inanlmad ve Cafer Paa'nn ya
landan bahane uydurarak iten kamak istediine yoruldu. Bu
nedenle Rumeli Beylerbeyi Veli Paa Rumeli askeriyle nce
den gidenleri yreklendirmek iin gnderildi. Otuz tane de or
ta apta top ve kaledven beraberine verildi. Kendisine de ok
sert ve ac cevaplar yazld. Padiah tarafndan bu ekilde azar
lannca alnmzn yazs bu imi diyerek kazaya rza gster
di ve gitti. Gerei gibi alaylar dzenleyip darbezenleri yerli
yerine koydu ve savamak iin gerekli nlemleri ald .
Kafirlere yaklatklar zaman o kadar dman askeri gr
dler ki, da ta kaplam, tepe ve vadileri kat kat alaylarla
doldurmutu. Cafer Paa'nn zerine yle bir srp geldiler ki,
karsnda dalar dayanamaz, yerlerinde kalamazd. Cafer Paa
yerinde smsk durdu ve kazaya rza vererek gsn gerdi.
nnde yer alm olan atr ve tfekilerini krdlar. Yanba
ndaki adamlarn vurup ldrdler. Kendisi hala kprdama
dan yerinde dururdu ve askerin, balarn alp katklarn sey
rederdi. Sonunda adamlarndan yararlklar gstermi ve ben
zeri savalara girip karak pimi aalarndan birka, atnn
geminden tutarak zorla arpma yerinden kenara kardlar ve
lgar ile padiah ordusuna geldiler. Sava alanna gtrm
olduklar btn darbezenler, adrlar ve arlklar dman eli
ne geti.

183

Ltuf ve ihsan engin denizler gibi sonsuz olan padiah,

bu kt haberi renince ok zld ve nlem olarak Rumeli
eyaletini yine Hasan Paa'da brakarak onu ok sayda asker
le serdar yapp <lman zerine gndermek istedi. Ama Hasan
Paa bu byk i yle Hasan Paa, brahim Paa ve daha ba
kalar ile stesinden gelinecek cinsten deildir. Saadetli padi
ahn dorudan doruya tm slam askeri ile varp, yce Tan
r'nn izni ile, salam nlemler almak ve tedariklerde bulun
mak kesinlikle gereklidir diye ok yerinde bir gr ileri sr
d.
Bunun zerine daha kkl nlemlere bavuruldu. Dma
nn bu gece Cafer Paa'y koalayarak gelmesi ve ordumuzu
basarak klcn anszn uygunsuz bir yere asmas ihtimali gz
nnde tututalarak, Rumeli askeri ile Hasan Paa'y karakol
olmakla ve yollarn tkayp dman denetimi altnda tutmak
la grevlendirdi. Feth Giray Sultan'n da Tatar askeri ile or
du yaknnda bir yere konmas ferman buyuruldu. Bylece
dmandan dil alnmas: mmkn olaca dnlerek, Feth
Giray Sultan'a bir de tezkere yazld. Gerekten de o gece, zrh
lara brnm ve mkemmel silahlarla donatlm altm a
kn kafiri dil aldlar. Ertesi gn bunlar padiaha gnderildiler.
Sadrazam ile kapaas Gazanfer Aa onlar sorguya ekerek,
dmann durumu hakknda bilgi edindiler. Onlarn syledikle
rine gre, btn kafir kral ve hersekleri anlaarak o kadar ok
asker toplamlar ki, bugne kadar bir ei daha grlm de
ildi. Says ve hesab bilinmiyordu. Ne denirse ondan da oktu.
Bir, iki gne kadar zerimize saldraca kesindi. Dillerden
herbiri ayr, ayn ve birbirinden habersiz olarak dinledikleri
halde syledikleri, sanki szbirlii etmilercesine birbirini
tutuyordu.
Toplanan bilgilerin nda durum deerlendirildi ve d
mann, zerimize gelmesinden ise, bizim onlar zerine varma
mz daha uygun olur yargsna varld. zellikle, o srada Ere
.

184

yaknlarnda dalar aras bir sarp yerde karargah kurmu olan

ordunun ak sahraya kmas zorunlu bulunarak, derhal hare
kete geilmesi kararlatrld. Ertesi gn, padiahlarn teden
beri yapageldikleri gibi, sa ve sol kanatlar olmak zere alay
lar baland ve din dmannn cieri daland. aalazade
Sinan Paa ve Diyarbakr Beylerbeyi Murat Paa nc olmak
ve Tatar askeri ile Feth Giray Sultan nclere yakn bulunmak
zere dzenlendi, bu dzen iinde yola kld ve ayn gnde
gnllere ferahlk veren sahraya konuldu. Ertesi gn de d
man taburunun karsna varld.
Bir batakln yaknnda ykk dkk bir kilise vard. Bir
ka bin domuz o batakl yatak edinerek kilisenin iine dol
mular, birka tane darbezenle kalanborna toplarn da oraya
getirmilerdi. slam askerini kendilerine yaklatrmadlar. An
cak iki taraftan da top ve tfek atlarak savald. Melunlarn
elinde ok uzun menzilli toplar vard. Hatta bir mermi saddetli
padiahn alay zerinden geti ve alayn ardnda biraz sekti.
Bu nedenle o yer tehlikeli grld ve padiah, askerin ardnda
olan mteferrika Yunus Aa'nn adrna gtrld. Sonradan
aalazade, kamtr diye zavall Yunus Aa'nn ban kes
tirdi. Ondan sonra kilisede toplanm bulunan ve ou soy
guncu ekyadan oluan kafirler arslan kesilip bataklktan
getiler ve slam askeri zerine saldrdlar. Ama yce Tanr'nn
inayeti ile, aalazade ve Tatar nclerinden birka bin kii,
zerlerine hcum ettiler ve ounu kltan geirdiler. Birou
da tutsak alnp padiahn yanna gnderildi ve orada onlarn
da ii bitirildi. Hava biraz yal idi; gne de batmak zere
bulunuyordu. Askerin konaklamas ve adrlarn kurulmas
iin buyruk kt ve arpmalar ertesi gne kald.
O gece de karakollara ve her trl gvenlik nlemlerine
zen gsterilerek sabaha eriildi. Sabah erkenden yine alaylar
baland ve dvp savamak isteyen gazilerin yrei yalan
d. Yine sava alan haline gelen o kilise ynne gidildi; herke-

185

sin taburlarna girmi, alaylarn balayarak sava dzeninde

arpmaya hazrlanm bir durumda olduklar grld. Bu
nun zerine slam askeri, alay alay o bataklktan geip dman
taburu zerine yrmeye balad. Dman tarafnda ise bir
hareket yoktu. Ancak melunlarn taburundan atlan toplar s
lam askerini engelliyordu. kindi vaktine kadar melunlar, ken
dilerini hi gstermediler, tek bir kafir taburdan kp arp
maya yanamad. Fakat ikindi vakti gelince alay alay yryp
geldiler. Bir nice Nemeli, bir yere birikmi, hepsi demir zrh
lara brnm, ellerinde ancak birer ksa mzrak (harbe) bu
lunmakta; bir nice alay da yine bylece demirler iinde ve el
lerinde muotur (mousguet/alaybozan) dedikleri, on beer ve
yirmier dirhemlik dane atar tfekler var idi. Ayrca, birok
da Macar tfekileri. yani haydutlar, her biri drder beer
yz kafirden oluan alaylar halinde orada yer almlard. K
sacas, dmann yz, belki yz de akn piyade alay olduu
kesindi. Yine ayn biimde duran Macar atl alaylar saf, srk
ve bayraklar ile, yce Tanr bilir ki, byk bir da gibi gr
nrd. Her biri en az , en ok be tfek tayan, Neme, ek
ve Leh suvari alaylarnn says elliyi ayordu.
Bendeniz kafirlerin bu konuyu kendi tarihlerinde nasl
yazdklarn anlamak iin okutup Trkeye de evirdim. As
kerlerinin ok kalabalk olduunu yazmlar; her memleketten,
her budun ve ulustan, cesar ( imparator) 'dan, krallarn her bi
rinden, herseklerinden gelenleri birer birer saylar ile belirt
miler. Aynca da, gnderilen askerlerden bazlarnn henz ye
tiemediklerini sylemiler. Yani toplam iki yz alay akn bir
asker gcne sahip bulunduklarna kuku yoktur.
te bu durumda dzenlenmi olan dman birlikleri ta
burlarndan ayrldlar ve alay alay olup slamlar zerine sal
drdlar. Bizim hibir alaymz dayanamad ve bir adam kar
larna gidemedi. Hepsi dalp perian oldu ve o sahra kalaba
lk slam askeri ile doldu, tat, yle oldu ki, sahrann bir gz

186

ayrm yeri sadece tek bir alay askeri gibi grnd. Ancak
bunlarn aralarnda yer yer alay bayraklar gzkyordu. By
lece kafirler, top ve tfeklerini ateleyerek, boru ve davullar
n alarak bataktan getiler ve slam ordusuna doru yrd
ler. Hasan Paa Rumeli askeri ile sa kolda, taburun karsn
da bir geit banda alayn balayp dururdu, yani dmann
gemesini engellemek iin o yeri korurdu. Bu amala kendisi
ne avular gnderildi ve dmana kar koymas emrolundu.
Ama hi dayanamad, bir adm bile ilerleyemedi. Dmann t
fek atei altna dmesi ile btn alay dald. Dalan asker,
evredeki alaylara katldlar. Kafirler doruca ordugaha geldi
ler, korkmadan ve ekinmeden iine girerek yama ve talana
baladlar. Hatta bir, iki bayrak ile birok melun devlet hazine
si zerine geldi. Hazineyi korumakla ykml yenieri ve b
lk halk nlerinden ekildiler ve melunlar bayraklarn hazine
sandklar zerine diktiler. Birka sandklar zerine kp
dans etmeye baladlar.
Anlatldna gre bu durumu padiah grd zaman
Hoca Sadettin Efendi, sultann yannda hizmete hazr durur ve
ikisi de bu garip ii seyrederlermi. Padiah hazretleri Hoca
Efendi'ye, Efendi, imdiden sonra ne are etmek gerek diye
sorunca Sadettin Efendi de : Padiahm, gereken, yerinizden
oynamayp sebat etmektir, savan hali budur. Yce atalarnz
zamannda olan tabur savalar ou kez byle olmutur. Pey
gamberimiz hazretlerinin mucizeleriyle inallah frsat ve zafer
slamndr. Mbarek hatrnz ho tutun diye teselli etmi.
Dorusu, Hoca Efendi'nin kalp gc ve salam inanc, yz
binlerce takdir ve vgye deer.

lgin Bir Olay :

Ertesi yl grdm. Kafir beylerinden biri, saadetli padia
h o halde tasvir eden bir resmi rahmetli Tiryaki Hasan Paa'
ya gndermi idi. Resimdeki ustalk apak grlmektedir. Do-

1 87

rusu o kadar benzetmiler ve uydurmular ki, bir kez saadetli

padiah gren, onun resmi olduunu hi tereddtsz anlar.
Hoca Efendi'nin de resmini yapmlar. Saadetli padiah at ze
rinde o halde, yani tam bir hayret ve eziklik iinde; Hoca
Efendi de padiah zengisi yannda, iki ellerini duaya kaldrp
padiahn yzne dnm, gya bir ey okumakta ve mba
rek yzne frmektedir. Al tna Alrian dilinde birtakm ak
lamalar yazlm. Rahmetli, bunlar kendi dilmana okuttu.
zeti yledir : Hoca Efendi'nin duas kabul olundu ! Ama im
di biz, yine konumuza dnelim.
Tam o srada seraser kaftanl ve seraser rfiyeli ( klahl)
otuz kadar , iolan, kimi eerli ve kimi eersiz atlara sarlp,
kaarlar. teki askerden bazlarnn firarlarna balca etken
de bunlar oldu. Padiah soranlara bir arabaya bindi de
( emir ahur) ahrbeyi, nne dt, ikindi vaktinde gitti de
mekle kaanlara bu mutsuzlar da neden oldular.
Biraz nce sylendii gibi melunlar, orduya girip tm ya
amlarnda iitmedikleri ganimetlere kavuunca, hemen adr
lara daldlar ve ounu bu suretle igal ettiler. Bylece Os
manl ordugah dman eline girmi oldu. slam askerinin de
belki drtte biri kap ortadan yok olmutu. Gn de akama
yaknd. Tmyle slam askeri artk umudunu kesmiti. Der
man ve ihsan ancak yce Tanr'ya kalmtr diye alyor ve
Tanr'ya yakaryorlard. Artk her eyin bittii sanlp Tanr'
ya snld anda da fetih ve zafer belirtileri balad. O sra
da atolan, aba, deveci, katrc ve daha baka karaulluk
u denen gaziler, yer yer adrlar zaptetmi olan melunlara
adr kazmas, odun baltas, koltuk gvdesi, lobut ve sopa gibi
eylerle hcum edip bir ka melunu hakladlar ve hemen ka
fir kat diye yksek sesle bardlar. Ordugah evresinde da
nk ve babo gezen askerler derhal yrdler ve yetitikle
ri kafirleri yakaladklar yerde ldrdler. Yats vaktine var
mad, belki bir saatlik bir zaman iinde, hi abartmasz, elli
1 88

bin din ve devlet dman yok edildi. Yce Tanr hazretlerinin

takdiri byle imi. Yoksa ikindi vaktinde bu frsat ele gemi
olsayd melunlardan pek az kafir kurtulabilirdi.
Btnyle baklrsa bu, bir byk gaza olmutur. Belki
de imdiye kadar yaplm olan tabur savalarnn hibirisin
de bu kadar kafir lei sava alannda kalm deildir. Moha
sava ise bundan az deil, ok daha byk bir gazadr. Fakat
bu gazada toprak ve kanlar iinde can veren dnek kafirin sa
ys Moha gazasndakinin iki kat olduuna kuku edilemez.
Ancak, o gazada saadetli padiahn Budin'e geldii, kafir lke
lerini yama ve talan ettirdii, bu gazadakinden fazladr. Eer
bu gazadan sonra da saadetli padiahmz Budin'e getirseler
di btn uboyu kaleleri braklr ve slamlarn eline girerdi.
Hi olmazsa o k Belgrat'ta klansa ve ilkbaharda gidecei
miz yer Be'dir deseler, Neme kafirlerinin_ de Eflak ve Bo
dan gibi haraca kesilmi olaca kesindi. Demek ki yce Tan
r'nn takdiri bu kadarm. Yce Tanr'ya minnetler olsun.

Gururun Uursuzluu zerine :

Akl ve anlay sahibi olanlar bu szn anlamn bilirler.
Rahmetli Sultan Mehmet Han 1 003 ylnda (M. 1 594) tahta
oturdu ve ertesi yl da sefere kt. Demek oluyor ki, tahta geli
i srasnda arlanan kapkulu askerinin says seksen bini
aknd. Bu sC'ferde tm deilse de elli binden fazlasnn mev
cut bulunduu kesindir. Rumeli, Anadolu, Karaman, Sivas,
am, Halep, Diyarbakr ve Mara askeri, aknc ve ekinci,
zellikle dman avcs Tatarlar ve bunlarn hizmetileri yz
binden az ise de elli, altm bini akn idi. Bu kadar askerin
bozguna uramas ihtimali hi olur muydu?
imdi, Tanr'nn birlii hakkyn sylyorum, gzleri
mizle grdmz bu kadar ok askerden hibirinin o korkun
yerde bir yararl, bir hizmeti, bir yiitlii grlmedi. Ama
kafirin saldrsn da, gren kardeler bunu bilir, alaym ba-

1 89

layp sa ve sola tfek serpip geldikte, atl olsun yaya olsun,

kar koymak ve dayanmak imkanszd. nk yle bir dolu
dizgin ve sk saflarda kenetlenmi halde geliyorlard ki, kar
snda dalar bile duramazd, meer ki bir hendek ya tepe ya da
baka bir snacak ve metris edecek yer ola. Bu garip durum
larna gvenerek ve saylarnn okluuna dayanarak, melun
Palfi'nin, Estergon'dan ktmzda slam milletini bir kutu
ya benzettik, atmzda bo bulduk dedii yukarda anlatl
mt. Bu szlerin, ok gururlu olmalarndan ileri geldii ke
sindi. Bize gelince : Kendi askerimize ve saysnn okluuna
gvendiimiz iin kulamz bkld. Eer yce Tanr'mn ina
yeti olmasayd askerimizin elinden bir paralk i gelmediini
grdk. Kafir de, meydanda direnen kimse kalmad, meydan
kendilerinindir sand. Dman bile saymadklar birtakm geri
hizmet grevlileri, bilinli ve planl olmakszn, ellerinde mz
raklar, sngleri, oklar ve kllar bulunmadan, onlar yle
bir krdlar ki, kyamete kadar uradklar felaketler defterinin
ba sayfasnda yer alr.
Her iki tarafn da urad felaketin gururdan ileri geldi
i anlald. Gerek udur ki, bizim de halimiz bir kl zerinde
kalmt. Ancak Hz. Peygamber Muhammed'in o anda kendini
gsteren mucizeleri sayesinde idi ki, slamlar yenilmi iken, y
ce Tanr'nn yardm ile utkuya eritiler.
AALAZADE SNAN PAA'NIN SADRAZAM OLMASI
aalazade Sinan Paa sava alanndan padiahn huzuru
na, brahim Paa'dan nce gelir ve olup bitenleri anlatp, bu
yzaklna ben sebep oldum der. Hoca Sadettin Efendi de
aalazade'yi ok sevmektedir. Hemehrisi olan Kapaas Ga
zanfer Aa da Sinan Paa'y ok ver ve stei yerine getiri
lirse yeridir der. Saadetli padiah da edelim buyururlar. a
alazade el pp sadrazam oldum diye sevin ve nee iinde
konana gider. Arkasndan brahim Paa da sava alanndan

190

dnerek padiahn huzuruna gelir ve her eyden nce, grevi

gerei baz sorunlar arz eder ve padiahn ferman uyarnca
yoldalk edenleri dllendirmeye balar. Padiahn kendisini
azlettiinden habersizdir. Hibir belirti sezmediinden azlini ne
hatrlar, ne de aklna getirir. aalazade adrnda sadrazam
oldum diye el ptrmekte, brahim Paa da ba ve arlama
larla asker halkn memnun etmekle ve kaanlar izleyip geri
evirmek iin adamlar koturmakla uramaktadr. Sabah
olunca da Cerrah Paa ile Cafer Paa'y davet edip maiyeti ile
kafir ordusuna doru gider. Braklan toplarla cephaneyi gre
rek onlarn tanmalar iin gereken nlemleri alrlar. Hoca
Sadettin Efendi de sabah erkenden deniz ve karalar padiah
nn otana geldi ve sadaret mhrnn henz brahim Paa' dan
niin alnmadn sordu. Gazanfer Aa galiba saadetli padi
ah o fermanna piman olmutur, yle anlalyor diye cevap
verince, bir adamn bu kadar asker iinde adn ktye kar
maya ne gerek vard ? te her fitne ve fesat bu gibi kararszlk
tan kopar dedi. Gazanfer Aa, bu ii padiaha arz etmekten
ekindiini syledi. Bunun zerine byk mir-abur Ahmet Aa,
Hoca Efendi'nin dilinde bunu padiaha arz etmekte ne hata
vardr, imdi bu kulunuz ieri girerek dman taburunu seyre
gitmek iin hangi ata bineceini ben sorarm. Ondan sonra
Hoca Efendi girer ve darda asker arasnda henz sadaret
mhrnn alnmamas yznden. asker arasnda dedikodu k
ma ihtimal vardr dedi. Padiah hazretleri de kapclar ket
hdasnn hemen giderek mhr brahim Paa'dan alp a
alazade'ye getirmesini emrettiler.
Tanr'nn hikmeti bu ya, aalazade'nin sadrazaml her
kes iin bir bela ve uursuzluk oldu. Bu hal, giderek artan
bir iddetle yllarca srd. Sorunlardan biri, Krm hannn az
ledilmesi konusu idi. aalazade Krm hann azlettirip kar
dei Feth Giray Sultan', Padiah nezdinde hizmette bulunmu
tur diye han nasbettirdi. Feth Giray Sultan hanl kabul etmek191

te ok tereddt gsterdi. Aslnda hizmet eden odur, benini

ulu kardeim, aamdr dedi. Ama sonunda kabul ettirdi ve
bir yl boyunca bu uursuzluk Krm'da srp gitti. Oysa aa
beyisi her bakmdan hanla layk bir kii idi. Byk ve kk
ocuklar ile birlikte vcutlarnn ortadan kalkmasna neden
oldu.
Uursuzluklardan biri de, sz geen gazann hemen erte
sinde askerin yoklama yaplmas buyruunu vermesi. oldu. Ni
ce zavally gzleri nnde katlettirdiinden baka otuz bin
adamn da dirlikleri kesildi, mal ve yiyecekleri ellerinden aln
d. Kaanlarn katillerine, mal ve yiyecekleri ile akaret ve em
laklarna el konulmasna ferman buyurulmutur diye her mem
lekete padiah buyruklar gnderdi. Herkes hasmndan al
mak iin bu frsat bir nimet sayarak, nice gnahsz kimselere
iftira edildi. Bunlar yer ve yurtlarndan uzak kaldlar ve so
nunda Celali oldular. lerinden reaya da darmadan oldu.
Sinan Paa'nn bu gibi yersiz ve isabetsiz nlemleri halka
bela ve musibet getirdi. Sinan Paa yaradltan huysuz ve sert,
az bozuk bir adam idi. Sadrazaml zamannda yapt kt
lkler herkesi candan bezdirmi. Sz gelimi, sen hal stne
bastn, sen keeyi ektin, aa dur, var urdan ykl gibi sz
lerle en ilkel ekilde bahaneler bularak sertlik gstermeyi adet
edinmiti.
SADRAZAMLIGIN YNE BRAHM PAA'YA
VERLMES
Saadetli Padiah Hrmanl menziline konduu srada,
Kll Dilsiz diye tannan Sleyman Aa, valide sultann gazay
kutlama mektubu ile geldi ve saadetli padiahn arabasna ya
nap mektubu sunduktan sonra smarlanan ileri iaretle an
latt. Menzile konulduu gibi padiah, avuba Ketenci mer
Aa'y gnderip, sadaret mhrn aalazade'den alarak bra
him Paa'ya teslim etmesini ferman buyurdular. brahim Pa-

192

a hi durmadan ve tereddt gstermeden etek pmek zere

padiahn bulunduu yere gitti. Orada, konana dndnde
aalazade'yi Gelibolu zerinden Akehir'e gtrmekle grev
lendirildi. Sadettin Efendi'nin hocalk grevi zerinden alnd
ve bilginlerin atanmalar, ykseltilmeleri ve azilleri ilerine ka
rmamas emrolundu. Mir-ahur olan Trk Ahmet Aa da iin
den uzaklatrld. Hasl, Sinan Paa'mn sadrazam olmasna
yardmda bulunanlarla onun adam geinenlerin hepsi birer
yolla cezalandrld. Hoca Sadettin Efendi'nin o zaman Anadolu
kazaskeri bulunan olu Mehmet Efendi, stanbul'a geldii gn
azlolundu.
Gerek udur ki, brahim Paa'nn sadrazaml sanki
aleme yeniden can getirdi. likisi olsun olmasn, herkesi mut
lu kld. Geri brahim Paa'mn da birok uygunsuz davran
lar yok deildi. Her eyden nce sebatsz ve hareketlerinde
dengesiz idi. Bununla beraber kendini herkese sevdirmiti; bu
zellik onda bir Tanr vergisiydi, sonradan renilmi olan
bir y deildi.
SATURCU MEHMET PAA'NIN SERDARLIGI
Alemin sna olan saadetli padiah, seferden dnerken
Mehmet Paa'nn olu Vezir Hasan Paa'y Belgrat'ta serdar
olarak brakmt. Ama o da aalazade'nin adamlarndan ol
mas dolaysyla, brahim Paa serdarlm zerinden alarak
Vidin muhafzlna gnderdi. Ungrus serdarlna Saturcu
Mehmet Paa'y tayin ettirdi. Ama Saturcu Mehmet Paa fa
kir ve gsz olduunu ileri srd. Bunun zerine ota

ve

btn adrlar ile mehterhanesi devlet hazinesinden ,;erildi.

On bin altn da padiah hazretleri ihsan etti. Bundan sonra,
bata brahim Paa olmak zere teki vezirler, Mehmet Pa
a'ya at, deve ve katr verdiler. Bylece ihtiyalar tamamlan
193

dktan sonra 1005 yl sonlarnda (M. Haziran 1 597) stan

bul'dan geleneksel alaylarla kp Belgrat'a yneldi. B elgrat'a
varldktan sonra askere yiyecek datt ve teki ihtiyalar da
tamamlayp Budin'e doru yola kt.
TATA KALES'NN KNC KEZ FETH
Yl 1006 (M. 1 597 - 1598 ) . Vaktiyle Yank Kalesi alnrken
Tata Kalesi de fetholunmutu. Fakat yine dman eline d
tnden, Saturcu Paa nce zerine varp kuatt. nc ge
ce koruyucular kap Kamran Kalesi'ne sndlar. O srada
rahmetli efendimiz Mehmet Paa ile karakolda olup Kol?J.ran
yolunu korumakta bulunuyorduk. Bu srada dmann ka
makta olduunu rendik ve peine dp kimini kltan ge
irdik, kimini balayp zincire vurduk. Bir miktar da, kale
yaknndaki gln Kamran ynne akmakta olan ayann
meydana getirdii geni sazlk ve batakl kendilerine yatak
edinerek kurtuldular.
VA SAHRASINDA TABUR SAVAI
Yl 1006 (M. 1597 ) . O srada Kom:ran Kalesi alnm bu
lunduundan ve vakit dar olup askerin de orada elenmesi
dnlmediinden Budin'in bir mahallesi gibi olan Va Kale
si'nin fethine gidilmek uygun gorld. Tata Kalesi altndan
kalkp nce Eski Budin'e konuldu. Bunun yanl bir hareket
olduu meydanda iken, anlamsz yere byle yapld ve hibir
gerek bulunmad halde bir sre de o konakta elenildi. Son
ra kprden geilip Va sahrasna konuldu. Ama kar ve ya
mur gz amaya meydan vermedi. Ancak kasm gnnn gel
mesine daha haftay akn bir zaman vard
ve havalarn
.
dzelmesine kadar sabrla beklendi.
Varlp Va sahrasna konulduu . za,man kafirler de ta
bur ile gelmi ve Va'n st yanndaki Tuna kiysnda bir dar
boazda konmulard. Kaleyi boalm ve kahrolasca tabur
lar nne geni hendekler kesmi, her tepede ve her bayr

194

banda tabyalar kurarak iine tfeki asker doldurmulard,

yle ki zerlerine varlmak imkan brakmamlard. Sahraya
vardmz ve top ermez yerde durup dmana ulatmz za
man, , drt Macar alay karmza kt. Onlarla bir sre ar
ptk. Ama onlar nmzden kaarlar, slam askerini ma
nevra ile tabyalardaki top ve tfeklerinin etki alan iine ek
meye alrlard. ki, gn bylelikle gayet tatl bir sava
ma oldu ve bir miktar kafir ldrld. Lakin top menzili iin
de kaldmzdan bizden de ok adam kaydoldu.
Rahmetli Tiryaki Hasan Paa o zaman Bosna beylerbeyi
idi. Gerek durumdan habersiz birok kimseler, dman zeri
ne yrmedi, yoksa taburu bozulurdu diye ona sitem ettiler.
Oysa tabur kale gibi bir yerde, bir yan yksek bir da, te
yan Tuna rma -ki, , drt gnde dolalmaz-, nnde kor
kun bir hendek kesilmi ve hendekte alay, alay tfeki askeri
yerletirilmi bulunuyordu. Meydandan kaan kafirleri ora
ya varncaya kadar kovalayan slam askerleri ate altna girer
lerdi. Ama ne are ki, sava hali byledir, bilen de syler,
bilmeyen de. Sonunda ak oldu, boz oldu, ne olduysa oldu.
Bundan sonra dnmek gerekli oldu.
O srada Sadrazam Koca Murat Paa, Diyarbakr bey
lerbeyi ve Budin kads rahmetli Habil Efendi, Murat Paa'nn
damad Kadzade Ali Paa, kafir ile haberlemiler ve bar
grmeleri yaplmasna karar vermiler. Bunlar Va adas
na vardlar. Kafirler de birka ayka ile oraya geldiler. Fakat
melunlarn burnu yine havada imi, ok yksekten umular.
Bu nedenle sylemeden bir sonu kmad, bylece seferin
de gidi ve gelii vakit ldrmekle geirilmi oldu. Geri Va
Kalesi boaltlm idi, ama kafirin taburu orada dururken kale
iine adam sokmak, kafire kurban gtrmekten baka bir ey
olamazd. Onun iin kaleye kimseyi sokmadlar, ama Budi:' e
ok
adam koydular. teki askere de klaklar tayin olundu.

Rahmetli Mehmet Paa efendimiz de k Pujega'da geirdi.

i9S

HADIM HASAN PAA'NIN SADRAZAM OLMASI,

AZ SONRA LDRLMES, SADRAZAMLIGIN
CERRAH PAA'YA VERLMES
Saturcu Paa seferde bir i gremeyince bahane bulmak
yoluna sapt ve seferle grevlendirilen askerin, bunlar arasn
da Tatar hannn gelmediinden yaknarak feryat mektuplan
yadrd. Ancak, btn bunlarn brahim Paa'nn ilgisizliin
den ileri geldiine inanlyordu. Feth Giray'n azl ve Gazi Gi
ray'n han yaplmas, brahim Paa'nn telhisi ve onay ile ol
mutu. Feth Giray Han'n susuz yere ldrlmesi dolaysyla
da padiah hazretleri kskn ve krgnd. Bu nedenle sadra
zamlk Hadm Hasan Paa'ya ihsan olundu.
Ama Hadm Hasan Paa da rvete ok dknd. Be
ni valide sultan haraca kesmitir deyip dururdu. Bu korkun
szleri bazen dorudan, bazen de dolayl olarak sylemekten
ekinmezdi. Bu yzden ve bir Kapaas Gazanfer Aa'nn v
cudunu ortadan kaldrmaya altndan, katlolundu ve sad
razamlk ikinci vezir olan Cerrah Mehmet Paa'ya verildi. Bu
olay, Hasanbeyzade ayrntl olarak tarihinde yazmtr. Ama
tarih asndan deeri bulunmadndan zetlenmesine de gerek
grlmedi ve bu kadar ile yetinildi.
ALAK KAFRN YANIK KALES'N ALMASI
Yl 1006 (M. 1 597 - 1598 ) . Yank Beylerbeyi Mahmut Paa,
ok lml ve yumuak huylu bir adamd. Ama yenieriaas
olacak Yahya Aa fesat ve fitnecinin ta kendisiydi. Dman
yiyecek ve daha baka ihtiya maddelerinden bir damlack bile .
vermezken o, kafirlere gemiler dolusu arap verir, Tuna donmu
bulunduu zamanlarda da karadan arabalarla gnderirdi. Hal
k araba o kadar dkn idi ki, ilerinde tek bir ayk adam
bulunmazd. Kale bedenleri bu yzden beklenmezdi, kap bek
ileri yerlerinde yatmaz olmulard. Eer beylerbeyleri ya da

196

baka bir komutanlar, buras snr boyudur; ok uyamk ol

mak, her trl ihmalden kanmak gereklidir dese, Yank
salamdr ve ad byktr gibi bo gururdan baka bir anla
m olmayan cevab alrd.
Peoy sanca, Yank beylerbeyinin arpal idi. Yiyecek
maddelerinin ou arabalarla Peoy' dan tanrd. Her yl ,
drt yol ikier, er yz araba gidip geiirdi. Geri bunlar o
u kez kaleye ularlard. ama dnte kafirler yollarn bek
ler ve saldrarak btn kzlerini alp gtrrlerdi. Bu su
retle Peoy'dan be, alt bin kz srld. Baz yerlerinde bir
ba bile kz kalmad. mr zimmi ( 31 ) 'nin, kars ile beraber
sapan ekip ift srdn kendi gzlerimizle grdk. Ordaki
fakir ne kadar feryat edip szland ise de dinleyen olmad ve s
kntlar giderilip halleri dzeltilmedi. Bir, iki bin kii cebeci,
bir o kadar da kulolu yazlarak Yank'ta kalmlard. Bunla
rn ou Peoy'da ve stoyni Belgrat'ta evlenerek Yank Kale
si'ne gitmez oldular. Bylelikle Yank Kalesi boald. Yine
zahire getirmek bahanesiyle ikier, er yz adam gelir, epey
ce elenir ve memleket fukarasna sarkntlk ederlerdi. te,
kaledeki genel durum kntnn ak bir belirtisi iken, ba
ta bulunan yetkililerden biri kp da bir are dnmedi n
lem almak yoluna gitmedi. Kald ki, kafirler bir yl nce Tata
Kalesi'ni yine aa topla drp alm ve ierdekilerden tek
bir canl bile kurtulmamh. Hele Yank'tan yine drt, be bin
adam kurtuldu, yoksa onlarn da sonu ayn olurdu. Herkesin
basireti balam idi.
Bire gece Palfi dedikleri melun birka bin yaya askeri
hazrlad ve kendisi de bir, iki bin svari ile beraber gitti. G
trmekte olduklar aa topun stn rterek iyice gizlediler,
kendi askerlerine bile gstermeden Yank Kalesi'nin kapsna
yanatrdlar. Bizim komutanlarmzn kaytszlklar dolay
syla kalenin, bir kat am tahtasndan yaplm zaif bir kap
sndan baka, ne bir ekme kprs vard, ne de baka bir
( 31 )

Zimmi : Mslman olmayan Osmanl uyruu.

197

savunma nlemi alnmt. Gece yars birka dnme kafir ka

pya geldiler ve nbetiyi ardlar. Kap kulesinin nbetisi ve
bekisi bir uak imi. Uyanp kepesinden ban kararak
kimsiniz deyince, o kafirler aa topu yanatrrlar ve te,
Peoy'dan zahire getirdik. Yolda dman yetiti, arabalarla
kaa kaa g halle kurtulabildik. Aman, hurda baslmayalm,
abuk kapy an, zahireyi kaleye alh derler. Nbeti uak
da kapcya haber vereyim, anahtar getireyim deyip gider.
Bu konumalar srasnda topu istedikleri biimde rahata
getirerek ate ederler. Kap paralanr ve hemen hazr bekle
yen ok sayda melun kaleye doluurlar. erde kimi sarho,
kimi esrardan baygn bir halde yatan zavalllar durumu grn
ce kafirlere iki yandan hcum ederler. Hatta bir defasnda
kafirleri kaleden nerdeyse dar atacak derecede baar gs
termiler. Ama dman stn, bunlar ise uykulu bulundukla
rndan iin sonunu getirememiler. te, Yank gibi salam bir
kale, bu suretle din dmanlarnn eline gemi oldu.
Anlatldna gre, yenieriaas olan sarhou, diri olarak
Palfi'ye gtrmler. Yannda on be, yirmi bin kadar da altn
varm, Palfi, kaleyi byle mi beklersin, bu altn bugn iin
mi saklarsn deyip ban kestirmi ve bir gndere diktir
mi. Kaleyi byle bekleyenin hali ite byle olur diye del
lal bartp kaleyi dolatrm.
Az Grlm catlardan :

Bu kitabmza gz atan kardeler, aa topun ne oldu

unu ve nasl bulunduunu merak ederler dncesiyle aa
daki bilgiye burada yer vermek uygun grld :
Kafirler bir kez bu toptan getirip Pete Kalesi'ne nian
alarak atelemilerdi. Yce Tanr'nn yardm ile, istendii ye
re isabet etmemi, ancak kapnn sa tarafnda bulunan ta
erevenin bir yann krabilmiti ki, bu imdi de grnmek-

198

tedir. Bunun zerine yeniden bir top ile geldiler. Ama gazile
rimiz bu kez gafil avlanmadlar ve topu atelenmeden ellerine
geirdiler. Bu top Budin mahzenlerinde dururdu. Biz de onu
birka kez grdk. Zaten, Budin halkndan olup da bu topu
grmeyen kimse kalmamtr dense yeridir.
Biimi, bir byk havan ya da buday dvlen dibek
gibidir. Daha ak bir benzetme yapmak gerekirse, kafirlerin
byk kent saatlerindeki anlarin tpksdr. Falyas, yani ate
lenecek yeri tam dibindedir. evresinin drt, be yerinde,
gvdesi ile beraber dklm kulplar vardr. Bir seccadenin
yars, bir kafir tablas byklnde, pelit aacndan drt
ke, kalnl be, alt parmak kadar olan bir tahtaya, her
kesinde ve ortasnda yine birer kar kalnlnda ivilerle
aklm ve havann kulplar karsndaki tahtaya da demir
halkalarla mhlanmtr. Havan barut ile doldurup salam
Frenk urganlar ile tahta ve havan birbirine balanmtr. ki
tekerlekli bir arabaya yklenmi ve ardndan bir uzun mer
tek, ona ok yaplmtr. Tpk uzun kam balanan ve bu sa
yede doru yol alan hava fiei gibidir. Topu kapnn nne
gtrp ardndan atelenince, .o mertek sayesinde doruca ka
pya gider ve ou kez kap tahtasna mhlanp yapr, ba
rut zoruyla kapy, ne kadar salam olursa olsun, krar gt
rr. te aa top hakknda bildiklerimiz bundan ibarettir.
SATURCU PAA'NIN KNC YILDA YAPTIGI
VARAT SEFER ZERNE
Yl 1 007 (M. 1598 ) . Rahmetli Saturcu o yl baarsz ve
byk kayplara uram bir durumda seferden

dnmt.

O k Yank Kalesi de elden gitmiti. Btn bunlara karn

Saturcu Paa, padiaha pek sulu saylmad, baarszlklar

bir bakma kendi hatasna, bir bakma da askerin itaatszl
na yoruldu.
199

kinci ylda da istedii kadar para verildi, dilediinden

ok asker gnderildi. Tatar han, ok kalabalk asker berabe
rinde olduu halde hibir kale ve palankaya ilgi gstermedi.
Ancak Erdel lkesine girip kentlerin yaklp yklmas iin pa
diah buyruu kt, bylece o memlekete boyun edirilecei
ve voyvodas olan dmann hakkndan gelinecei ve yaptkla
rndan pimanlk duyaca umuluyordu . .
Bylece, Belgrat'n alt yanndaki Panova denen yerde
kpr kuruldu ve Tuna' dan geilip Panova ovasna konuldu. O
srada, yce Tanr'nn buyruu ile, Rumeli Beylerbeyi Vezir Veli
Paa vefat etti 'l'e Rumeli eyaleti rahmetli efendimiz Anadolu
Beyl(frbeyi Vezir Mehmet Paa'ya verildi. Hatta sek'te askeri
ynak yaplmas ile uralrken mjde buyruu ( hkm)
ulat. Rahmetli de hi durmadan orduya geldi ve serdar ile
birlikte o konaktan kalkp Bekerek ovasna kondular. Be
kerek'te Tatar hannn gelmek zere bulunduu haberi ile
ulaklar geldi. Ama bugn, yann diye iki ay kadar bir zaman
Tatar hann beklemekle sefer mevsimi geirildi. Han haz
retleri geldii zaman btn slam askeri onu karlayp ordu
gaha gtrdler ve serdarn otanda hazrlanan eitli ye
mekler ikram ederek Tatar askeri ile hana grkemli bir ziya
fet ektiler.
ANAT KALES'NN FETH
Yl 1007 (M. 1598 ) . Ad geen konaktan kalklp anat
Kalesi yaknna konuldu ve hemen kale kuatlp zerine bir
ka top at yapld. Ama gece olunca iindeki haydut ek
yalar kaleyi brakp o evrede bulunan meelik ve dikenli a
llklar iine katlar. Tatar askeri ile dman avcs gaziler
durumu grnce hemen izlemeye koyuldular ve kaanlar
aalklar iinde sktrarak ounu yakaladlar. Ondan son
ra, aralarnda danarak Erdel'e girmeye karar verdiler ve
Varat zerinden oraya varmay yelediler.
200

Az Grlen Garipliklerden :

anat Kalesi yanndan Mori adnda byk bir rmak

akar. Beri yannda konduumuz yer rmaktan epeyce uzak ol
duundan, su elde etmek iin . kuyular . kazld ve hayat su
yuna benzer lezzetli sular kt. Ertesi gn rma getik ve
kar kyda yine kuyular kazdk. Hatta iiler alrlarken
zerlerinde durur, nasl kazdklarn seyrederdim. Kaznn
sonuna gelip bir kazma daha aldklar anda, llelerden akar
casna bir parmak kadar halis gm gibi bir su fkrd ve
fskye gibi bir kar kadar yksee kt. Elimde olmadan
altna bir marapa tutun, u gzel sudan kana, kana ielim
dedim. Marapay doldurup verdiler ama o kadar tuzlu idi ki,
bir damlasn iemedim. tesi yle, berisi yle. Yce Tanr'nn
yapt bu i karsnda aa kaldm.
VARAT'IN KUATILMASI
Ayn yl. Varat yaknna gelindii zaman orann byk
bir kent olduu grld. Macar dilinde varo, kent anlamna
gelir. Varoovar ise varolardan oluan bir kent demektir.
Hafta gnlerinin her birinde varolardan birisinin pazar kuru
lur. ok bakml ve bayndr bir kent idi. evre ve yresinde
olan ba ve bahelerin bolluu, her birinin ayr bir biimde.ki
dzen ve gzelliklerini anlatmak imkanszdr.
Vardmz Varat varoannn halk yer ve yurtlarndan
ayrlm bulunuyorlard. Bunlarn bir bl arabalara binip
gitmi, bir bl de gitmek zere iken slam askeri yetiip
epeyce ganimet almt. Sonra kalenin fethine giriilsin mi,
yoksa brakp hemen Erdel'e girilsin mi? diye aralarnda da
nmalar yapld. Szde bilirkii olanlar, toplarmz karsnda
kalenin gn bile dayanamayacan ileri srdler ve he
men metrislere girilip toplarn kurulmasn tlediler. Ama
varoun grkemli saraylar, tatan bina edilmi kemerleri ve
ssl evleri metris kazmaya gerek brakmad. Hemen evler:e
201

girildi ve toplar kuruldu. Toplarn says da yalnz tane idi.

Kentin tahribine yol amasn diye daha fazlas getirilmemi
bulunuyordu. Lakin gnde, be gnde i bitmedi. Lamlar
kazld. ama bunlardan da bir sonu alnamad. Bu durum
karsnda toplar getirmek iin Ere'ye adam gnderildi va.
on be gnden ziyade onlar beklendi. Sonunda, toplar yerine,
ekecek kz bulunamad gerekesiyle, ancak haber geldi.
Yce Tanr hazretleri bir iin olmasn istemeyince, ne
yaplsa iler yine de ters gider. O gnlerde hi grlmedik ka
dar ok yamur yad; bir aydan fazla kalenin altnda kaln
d. Bu sre boyunca yamad ve sularn tap ortal sel
lere vermedii bir tek gn gemedi. Kentin iinden geen b
yk bir rmak vardr; her gn sular taar ve birka saat ge
it vermez olur; asker metrislere varp gelmek iin sularn e
kilmesini beklerdi. Ordugahta da amur ve balk o kadar
oalmt ki, adrdan adra gemek iin yol vermezdi. a
drlarn her birine adam boyu kazklar akld, ama rzgarn
sertliinden adrlar yine de biimlerini koruyamadlar. So
nunda halk, birka gn iin bol nimetlere kavumu oldu. Di
yelim ki iki yz ba hayvan iki yz akeye bir sr koyun da
ayn fiyata idi, ama bunlar alp satan yoktu. Gerekte bun
larn ou sonluk ve Gle sanca reayasndan alnm idi.
Savata alnm olanlar pek azd. O evrenin zahiresi ancak
yirmi gn yetecek kadard. Savurganlk ve imha ile eriyip bi
tiverdi. Sonra Tatarlar uzaklardan erzak getirmek zorunda
kaldlar. Bu nedenle bir kilo arpa , hatta be altna kt.
Durum byle olunca anl han, Tatar yamaclar ile Erdel' e
akn izni istedi. Siz kale ile tutuldunuz, bari Tatar askerini
tutmayn dedi. Fakat serdar, yce Tanr'nn izni ile bir, iki
gne kadar beraber gideriz diye ona akn izni vermedi. An
cak halk ok skntya dt. Souklar da askeri tt, el ve
ayak donacak raddeye geldi. Afetler birbirini izlemeye ba
lad.

202

NBOLU'DA HAFIZ HADIM AHMET PAA'NIN

BOZGUNA URAMASI
Ayn yl. Mihal, ayaklandna szde zlp piman ol
mu ve alttan alr grnerek gler yz gstermeye balam
t. Meer bu tutumu, slam askeri Erdel'e girince bir miktar
Tatar ile aknc koup Eflak' talan edecekleri korkusundan
ileri geliyormu. Bu nedenle Nibolu Muhafz Hadm Ahmet
Paa'ya ho grnm imi. Fakat serdarn Varat Kalesi'ne
taklp kaldm ve oralarda urap durduunu ogrenin
ce, bir gn anszn Hafz Paa'mn zerine yrd, onu yenip
b.ltn varn younu yama ve memleket ahalisini de soyup
tutsak etti. Hatta Hafz Paa'nn zerindeki giysiyi, alvar ve
Selimi sar da kendisine getirdiler. Melun bunlar ihtiyar
bir kadna giydirdi ve te serdar yakaladm diye askerine
seyrettirdi, onunla bunun ne fark var diye vnd durdu.
BUDN'N LK KUATILMASI VE KAFRLERN
TESPRM, P,\LUTA VE TATA KALELERN
ALMASI
Ayn yl. Bu felaket ve uursuzluun slam askerini ye
terince zm, krgnlk ve aknla drm, bulunduu
bir srada, Budin'den feryatlar geldi ve seksen bin kafirin
krk top ile Budin'i kuattklarn bildirdi. Eer imdat olun
mazsa Budin'in elden gideceini aka syleyerek, szlanma
ve yalvar lklarn gklere eritirdiler. Bunun zerine
han hazretleri, vezirler, beylerbeyleri, ocak aalar ile yeni
eri aalar danmak iin bir araya geldiler. Sylemeler so
nunda on be bin Tatar ayrlp Pete'ye gitmelerini ve te
serdar yetiti diye gazilere mutulamalarn kararlatrdlar.
Arkasndan Tatar gnderdiler. Budin'in te yakada muhasara
grmtr diye, Dev Sleyman Paa'ya verdiler. Mhal'l
Ahmet Paa'y azlettiler ve slam askeri ve Varat'tan kalkp
Budin'e imdat niyetiyle yola ktlar.
203

Varat'a gelite, biri kprden ve ikisi ayakla olmak zere,

yalnz sudan geilmiti. Ayakla geilenlerden birinin suyu
atn an gememi, tekisinin ise oraya kadar bile k
mamt. Ama bu kez tam on iki byk rmaktan gemek ge
rekiyordu. Bunlardan yalnz birinde kp vard. Geri kalan
on birini sallar dzenleyerek bin trl sknt ve meakkat
ile geebildiler. Hatta toplar da, kaln halatlar balayarak su
yun iinden ekmek suretiyle geirebildiler. Orada grdk ki,
toplar ekilirken tekerleklerinin bir ksm suyun dnda g
rnrd; fakat sonra batp sapland, yani tekerlekler su di
bindeki amura taklarak gemedi.
Rahmetli Sadrazam Murat Paa o zaman Diyarbakr bey
lerbeyi idi. Onunla rahmetli paa efendimizin divan ka tibi
ve ok dindar bir Mslman olan zin Efendi, ikisi birden bir
boyundurua girip top ekerlerdi. Vezirlik ile Anadolu beyler
beyi olan Sofu Sinan Paa ile Halep Beylerbeyi Mahmut Paa
da ayn biimde bir boyundurua girerek top ekerlerdi. Rah
metli zin Efendi, bunu tarihe koyun ve gnl levhasna ya
zp iaretleyin ki, saadetli padiahmzn iki veziri ve bir bey
lerbeyi boyundurua girip top ekerler, uzun sre unutulma
sn dedi. Rahmetli Murat Paa da, boylarmz eit deil ama
g b akmndan hangimiz stnz gibi akalarla gnlleri
ho ederdi. Rahmetli efendimiz Mehmet Paa ise oturakl ve
arbal bir devletlu idi. At zerinde yan yana gider, srasn
da gnl okard. Bu kitab yazarken, "\i'ezirlerin bu davran
larn ve rahmetli zin Efendi'ni.n tarihe koyun demesini ha
trladm ve bu nedenle u satrlar yazdm. Belki bir dili m
barek insan kar da yce Tanr yazana da, yazdrana da rah
met eylesin der ve bu nedenle yce Tanr onu da rahmetli
kullarndan eyler.
Ancak, bu etin seferde ekilen sknt ve meakkatlar ya
zlamayacak kadar oktur. Gidite Gle'den Varat'a gnde
varmtk. Dnte ise on iki gnde bin bir ileyle gelebildik.

204

Bir konakta, daha doru bir deyimle bir batakta souktan, a

lktan ve bunlarn neden olduu hastalklardan yzlerce insan
lrd. Gle sahrasna konulduu zaman ilgin bir olay mey
dana geldi : Sigetvar'da rahmetli Sultan Sleyman Han Gazi'nin
mbarek trbeleri eyhi olan Ali Dede, bu seferde bizimle be
raberdi. Rahmetli Ali Dede keramet sahibi ve duas kabul
olunan bir ermi idi. Konakta serdarn tezkerecisi Feridun Ali
adyla tannan tezkereci Ali Efendi'nin adrnda biraz dinle
nip kahve iti. Sonra kp adr ipleri arasnda ikindi na
mazna durdu. Meer vadesi erimi ve cennetin st katna
kavumak zaman gelmi imi. Secdede kal uzaynca Hac
Sefer adl sufisi yanna varp elledi ve vefat edip hakkn rah
metine eritii anlald. Kaldrp uzattlar. Kuran okunup
ykandktan sonra namaz klnarak, imdi ho kokulu meza
rnn bulunduu Sigetvar sahrasna gtrdler ve vasiyetine
uyarak, Sigetvar fethinde ehi tlik rtbesine eriip orada g
ml bulunan eyh Kasm adndaki ermisin mezar yannda
topraa verdiler. O gn baz ahbaplarna biz bu seferde ehit
olmay bekliyorduk, Tanr'mn hikmeti , olmad, nedenini bile
medik buyurmularken, meer bekledii zaman o gn imi.
Yce Tanr ona gani, gani rahmet eylesin !
Batan baa kusurlarla dolu olan bendeniz, rahmetli ile
o yolda bir gn at stnde yan yana yrrken, dnya ilerine
ve bu seferde ekilen skntllar.a ilikin konumalarmz ara
snda yle dedim : Ne gariptir ki, sultanm, bu devlet](nun
( serdarn ) uuru ilemedi. Bu kadar alma, dikkat, katlan
lan zahmet ve meakkat bir sonu getirmedi . Bunun zerine
paa, bu adamda kendini be.i!,enmilik, kendinden bakasn
grmezlik ve her eyi bilir grnmek huyu bir arada toplan
mtr. Bu kt huylardan yalnz birine sahip olan bir kimse
nin ii hibir zaman yrmez ve kendisi de huzur iinde bulu
namaz. Nerede kald ki, bunlarn hepsi bir arada toplanm
olsun da fetihlerde baar kazansn ve halk sevinsin ! . M-

205

barek azndan dinlediim bu inci gibi szlerini kulama k

pe etmi idim. imdi de yazya dkmek ataklnda bulundum.
Belki de bir azizin ibret verici hikmetler dolu szleridir bun
lar; biroklarna nasihat olsun. imdi yine konumuza dnelim.
Gle ovasna konduumuz gn, o zaman rahmetli Tiryaki
Hasan Paa'nn kethdas olan rahmetli skender Paa, yirmi
kadar sekin levent ile birer yrk ata binip feryatla gel
diler. Kafirlerin, Budin'i kuatmaya gelirken, Wesprim, Pa
luta ve Tata kalelerini alm olduklarn feryatlarna kattlar
ve srarla imdat istediler. Ertesi gn skender Paa'y birok
yalan vaatlarla geri gnderdiler. Bendenizin kaynbabas ve
hemehrisi olduundan doruca adrmza gelmiti Bizim de
yiyecek olarak , drt eyrek Ankara pastrmas ve biraz da
pirincimiz vard. Bunlarn dnda die dokunur bir ey yok.
tu. Sonunda, eline para vererek ekmek iin gnderdiim kle,
alt tane ev somunu alp getirdi. Sanki bir define bulmuuz
gibi ok sevindik. Hem kendimiz, hem de konuklarmz onun
la hallandk. Sonluk'a geldiimiz zaman da, cana can verecek
ekmei yine ylece aldk. O konakta zahire gemileri hazrdr
diye halk avutulmakta idi. Alk btn askerin canna yetmi
ti. Oysa ne gemilerden bir iz grld ne de bir haber alna
bildi. Budin'e gidilmek efsanesi de asker dilinde bir bahane
den baka bir ey deildi. Asker at ve bu haliyle ne gidebi
lir, ne de durabilirdi. Bu srada yenieri ve teki askerler ara
snda bir kaynama bagsterdi. Kiminin elinde bir odun par
as, kimininkinde bir para kesek ya da plak bir hayvan
kemii olduu halde serdarn adrna yrdler. Serdar gafil
avlanmad. Yrylerini grnce niyetlerinin ne olduunu
anlad ve hemen bir ata binip kat. Ayaklananlar serdarn ota
n yktlar, mutfa talan ettiler. Ondan sonra Defterdar Ek
mekizade'nin adrn ykarak nesi varsa hepsini yaI!la ettiler.
Hatta Ekmekizade bu kez defterdarlk rzn tekmil ettik de
mi dediler.

206

Sonra aalar ve subaylar gelip bin rica ve minnetle ii

yattrdlar. Budin'e gitmekten vazgeilip tularn Segedin
yoluna gnderdiler. Serdar, gne batncaya kadar adrlar

etrafnda dolat durdu. Otana girmeye halktan utanyordu.

ki, adam ile gezerken rahmetli efendimizin adr yaknna
geldi. Yanna adam gnderip armamz sylediler. Ama
rahmetli Mehmet Paa, ehir olandr, renk alr ve bu bize
belalar mbarek demek olur ancak diye adam gndermedi.

Fakat sonra kendisi geldi ve ah kolum, vah belim diye bi

raz alayp szlad. Meer kaarken arkasndan asiler frlat

tklar byk kemiklerle koluna ve srtna vurmular. Gerek
ten yaralamlard

Bundari sonra Budin'i alemlerin yaratcsna smarladk

ve Segedin'e doru yola koyulduk. Tatar hanna Sonbor kasa

bas, Tatar askerine de Segedin sanca klak tayin olundu.

Rahmetli efendimiz Mehmet Paa'y ise Peoy klana gn
derdiler.' Serdar bu kadar eziyet ve dertler arasnda kan
olaydan ok zgnd. stelik bir de arkasndan frlatlan
kemik ve keseklerinin vcudunda at yaralar eklenince, has
taland. Segedin'de rahmetli efendimi akam namazndan son
ra onu grmeye gitmiti. . Bendeniz de bir, iki aa ile hizmet
grmek zere beraberinde bulunuyordum. Biraz sonra han
hazretlerinin gelmekte olduunu haber verdiler. Bunun ze
rine serdar, karde, bizde karlamak iin takat yok, siz zah
mete girip karlayn ve obaya gtrn diye rahmetliyi gn
derdi. Rahmetli de han hazretlerinin koltuuna girip obaya
kadar byk sayg ve ikramlarla gtrd. Han hazretleri rah
metli Saturcu ile ok iyi anlarlard ve vakitli, vakitsiz ge
lir giderdi. Baz geceler de adrnda kalrd. Dostluklar stan
bul'da balamt. Beraberce yiyip ier ve elenirlermi. Hal\
o dostluu srdrrlerdi.
Biz de rahmetli Mehmet Paa'nn bir, iki aas ile, hava

yamurlu olduundan oba muambas altnda ve obaya yas-

207

!anarak oturur, onlarn konumalarna kulak verirdik. Han

hazretleri oturunca sohbete baladlar, karlkl hal ve hatr
sordular. Rahmetli Saturcu baz hastalklarndan sz etti ve
her zaman barsaklar yumuak tutmak iin nlem almak
gerekiyor. Bazen erbet, bazen de iringa ( ihtikan) kullanarak
gereken yaplrd. Ama bu yl vaktimiz seferde getiinden
onu yapmaya durum elvermedi. ou rahatszlmzn nedeni
budur dedi. Bunun zerine han hazretleri, ihtikan dediiniz
yoksa hukne (ayn anlama gelir) midi? diye sordu, Satur
cu evet deyince han, lmek ondan ok yeydir karln
verdi.
Kentte byyp yetimi olan Saturcu, sohbet yntem
ve kurallarn ok iyi bildii halde hann meclisinde iringadan
sz etmesi terbiyeye aykr den byk bir hata idi. Bu s
zmzden onu aypladmz anlam kabilir. Ama, bizden
rak, demek istediimiz, krk yl nce gidenlerin aybn orta
ya dkmek kesinlikle deildir; sadece, byklerin mecliside
bu gibi edep d szlerden kanmak gerektiini belirtmekten
ibarettir.
Bu konaktan Saturcu Paa Belgrat'a ve teki bykler
de kendi klaklarna gittiler. te Varat seferinin sonucu ve
bunca ilesi bylece tamamlanm oldu.
BRAHM PAA'NIN SADRAZAM VE UNGRUS'A
SERDAR OLMASI
Yl 1 008 (M. 1 599 ) . Sadrazam Cerrah Mehmet Paa, nik
ris ( gut ) hastalna tutulmu olduundan, padiah divanna
varmak, hatta Mslmanlarn trl ilerini saraynda bile gr
mek gcnden yoksun kalmt. Bu durumda Nianc Paa'y
sarayna getirtip fukarann ilerini, yani kara ikayeti de
nen i sahiplerinin dilekelerini grp yasaya gre yarglarla

208

hakszlklar nlerdi. Ama bu yce devlette bedel ile vezirlik

mmkn ve uygun deildir diye saadetli padiaha sylendi
.e bunun zerine Cerrah Paa
karlarak yerine brahim
Paa getirildi.
Satrc'nn durumu biraz nce anlattmz gibi, hi de iyi
olmadndan, Ungrus serdarl yine brahim Paa'ya veril
di. lkbahar gelince Nahunber ( Trnak) Hasan Aa gelenee
gre yenieri ile bir konak nden gidip arkasndan serdar,
dman avcs asker ile beraber Belgrat'a doru yola kt.
DEFTERDAR EKMEKZADE'NN DURUMU
ZERNE
Saturcu'nun serdarlktan alnp brahim Paa'nn

ser

darl gerekleince, Ekmekizade Belgrat'ta duramayp b

rahim Paa'y karlamak iin yola kt. Lakin Edirne'ye ka
dar varnca orada gizlenmek zorunda kald. Sonra, Mehmet .
Kethda'nn kayrmas ile ve birok para ve balarla el p
mesine izin verildi. Bylece, ordu ile birlikte Belgrat'a gider
ken, Perakin konanda Saturcu Mehmet Paa'nn ldrld
haberi yaylnca, Sipahileraas Alaca Mehmet Aa eliyle
tutuklanp hapsedildi ve sonra Belgrat'a varlnca da

kaleye

kapatlarax btn varl elinden alnd. Edirne'deki mallar

na da el kondu. Nakit paralarn da, adamlarna ve akrabala
rna ikence ederek kartmak iin, Rumeli'de para tahsiline
memur olan badefterdar Burhan Efendi'ye buyruklar gnde
rildi. Ama, btn bunlardan sonra, sefer tedariki iin Bel
grat'ta ondan yetenekli kimse bulunmad gerekesiyle, kendi
sine badefterdarlk verilerek yldz parlad. Gerekten de o,
sefer tedarikini mkemmel bir surette

yaparak her ihtiyac

tamamlad. Kul ulufelerini verdii gibi beklenenin de stnde

hizmetler grd.
209

RAHMETL SATURCU PAA'NIN LDRLMES

Yl 1008 (M. 1599). Yenieriaas Trnak Hasan Aa
askerleriyle Belgrat'a yaklat zaman zavall Saturcu, vezir
liin an uyarnca arlanmalar iin elinden geleni yapp son
suz yemekler hazrlatt ve davet iin ona adamlar gnderdi.
Gelip de yemee balayacaklar srada mutsuz Saturcu'ya pa
diahn idam fermann gsterdiler. Cellatlar hazr bulundu
ruluyormu. Padiah buyruudur diye ruh kuunu ten kafe
sinden uurdular. Yce Tanr'nn rahmeti zerine olsuri.
RAHMETL BRAHM PAA'NIN GLN
HALLERNDEN BR

O sralarda sipah bl aas olan Alaca Mehmet Aa un

lar anlatt : Saturcu'nun ldrlmesi haberi gelince brahim Pa
a'ya bfHrdiler. Bu yalandr, asl yoktur, bu haberi kim
getirdi? diye ok fkelendi. Adam bulup getirdiler. Sen bu
haberi kimden iittin ? diye sordu. Kimseden iitmedim, ken
dim orada bulundum cevabn alnca, bak u kafire, benim
nmde bile yalan syler. Padiahn mbarek ba iin, bu
nun yalan olduu meydana karsa, seni katlederim diye onu
hapsettirdi. Giderek az kprd, deliye dnd ve divandaki
lere seslenerek Mslmanlar, bu olacak i midir? Bir yeni
eriaas, padiahn izni yok, benim haberim yok, p adiahn
yle bir nl vezirini katletsin ! Buna inanmayn, kesinlikle
yalandr diye yemin ve art eder dururdu. Sanki dilinin de
diini kula iitmez olmutu.
Biz karsnda oturuyorduk. aret etti, yanna vardm.
Kulama dedi ki, Saturcu'nun defterdar Ekmekizade'yi ta
nr msn ?. Tandm syleyince, imdi git, nerde bulursan
kaldr . ve adrna gtr, skca hapset. dedi. Dar karak
kethdayerinden sordum. imdi kethda beyin adrna iir
diini syleyince vardm ve alt yannda oturdum. Kahve iil-

210

di, Saturcu'nun ldriilmesi zerine sz ald. Sonunda Ek

mekizade kalknca ben de kalktm ve konuarak beraber y
riidk. Yolumuzun ayrlaca yere varnca bizim adra buyur
ettim. Hemen deiti ve nedenini sordu. Paann yle buyur
duunu anlattm. Kethda beye varmak istedi. Yok sulta
nm, adam gnderin, kendinizin varmas mmkn deildir
dedim ve adrma gtrdm, elden geldiince kendisini avut
maya koyuldum. Ama szlerim etkisiz kalyordu. nk Alaca
Mehmet Aa vezirlerin cellatbas yerinde idi. lecek ve l
clriilecek kimse kesinlikle onun hapsine verilirdi.
Ekmekizade'nin Mehmet Kethda'ya gnderdii adam
varp da durumu anlatt zaman, kethda ok kzm, kendi
adrndan kalktmzda ona haber vermediimize darlm
ve fke iinde brahim Paa'ya giderek, Alaca yle
etmi,
siz buyurdunuz mu? diye sorar. O da yemin ederek byle bir
emir vermediini, haberi bulunmadn ve yalan olduunu
syler. Bir blk aas nedir ki, senin ve benim haberim ol
madan byle tannm bir adam bo yere gtriip hapset
sin, bu olacak i midir? der. Epeyce tartmalardan sonra
kethdann srarna dayanamayarak, Alaca Mehmet Aa'y
arr ve sen niin bir defterdar adam hapsetmisin, ben
mi dedim, kethda m dedi ? diye kr. Alaca der ki, ben
ise tabiatn bilirdim, hi cevap vermedim, ancak bam e
dim ve durdum. O kadar svd, o kadar fkelendi ki, halini
bilmeyenler imdi bunu katleder derlerdi. Yine divandakile
re seslenerek, grn Mslmanlar, ne hale ve ne gnlere kal
rnz ? Bir blk aas adam, hi ilgisi yokken yle bir tann
m adam gtrr, hapseder. Bunu kesinlikle ldrmek ge
rek ama, ne ekilde ldreyim diye bir saat boyunca azna
gelen en ar kfrlerle svp sayd ve yine istifini bozmayarak
kafir, kafir diye baparman avucunun iine skar, yani
;k;:a tutmamam iaret eder. Paann bu halini grdkten
sonra kethda, O halde sultanm, buyurun salversin dedi.
211

Mehmet Kethda dar kt zaman paa yine bendeni

zi ararak defterdara kelepe vurup vurmadn sordu. Ha
yr dedim. Hele sk tut sana derim diye tembih etmeye ba
lad. Hey sultanm, ben sk tutarm ama siz beni kethda bey
den nasl kurtarrsnz dedim. Bunun zerine brahim Paa,
O yabana syler, sen beni dinle cevabn verdi ve Belgrat'a ge
lince defterdar hapsetti. Ama Ekmeki.zade sonra bir frsatn
bulup Zavall Alaca'y tefti ettirdi ve btn varln sattrd,
bana dnyann belalarn getirdi.
te rahmetli brahim Paa'nn dengesiz davranlarndan
biri de bu idi. Artk tekilerini siz kyas edin.
SADRAZAM VE SARDAR-I EKREM BRAHM PAA'NIN
LK YILDA YAPTIGI UYVAR SEF'ER ZERNE
Menziller geride brakp Belgrat'a eriince orada hazr
lanm olan yiyecek maddeleri askere datld. teki ihtiya
la, sava ara ve gereleride gereince tamamlandktan sonra
Budin ynne hareket olundu. Han hazretleri de Sanbar'dan
kalkp Pete sahrasna kondu. Dman Estergon karsnda Ci
erdelen sahrasnda taburu ile oturmakta idi. zerlerine var
mak karar verildi. slam askeri ile Tatarlar Va'a doru yne
lince kafirler Va' yakp ykarak bos braktlar. Oradan Novig
rad altna konuldu. Ama burann alnmasnda karlalacak
glkler gz nnde tutularak, saldrdan kar:mld. Ondan
sonra yol zerinde bulunan bir iki . palanka yaklp dman ta
buru karsna varld. Ama kafirler, kar koyamayacaklarn
anlayarak, Ertergon yakasna kurmu olduklar iki kprden
tmyle karya getiler ve orada bar bahanesiyle slam as
kerini birka gn oyaladlar. Neme beylerinin ileri gelenlerin
den birka melunu rehin olarak gnderdiler. Bizden de, rah
metli Murat Paa ile sadrazam kethdas Mehmet Kethda ve
han hazretlerinin baveziri yerinde olan Ahmet Aa kafirlere
vardlar. Estergon ile Ere'yi dei - toku etmek konusunda iki
212

t araftan birka souk laf syletiler. Kafirlerin bundan asl

amalar, Tatar askerinin Uyvar yakasnda olan baz topraklar
yama etmelerini nlemekten baka bir ey deildi. Bu niyet
leri gn gibi ak iken, devlet adamlarmz yine de szlemeyi
kabul etmilerdi. Bu konuda bir karara varamadlar ve iki ta
rafn rehineleri ordugahlarna dndler.

Ondan sonra Tatar askerleri Uyvar taraflarna doru ak

na salndlar, biraz tutsak, at ve beygir ile et hayvan ganimet al
dlar. Ama bu ganimet, slam askerinin okluuna yeterli ve
harcanan emeklere bir karlk olmaktan uzakt. K da yakla
mt. Zorunlu olarak dnmek gerekti. Snr boyunda kalacak
l a r kald, gidecekler de klaklarma do,ru yola koyuldular.
Krm han da Tatar askeri hazineden alacakldr, bir yl daha
k lamaya katlanamazlar. Ulufesiz , zahiresiz ve katksz bir
t1 l :y fukaradrlar. Bunlar bir yl dahc. tutmak doru olmaz
dedi . Her ne kadar kalmas iin kendisine rica ve srar edil
d iyse de dinlemedi ve o da Tatar askeri ile kalkp memleketi
ol:n Krm'a yneldi.
Han hazretleri brahim Paa ile hi anlaamam, arala
rnda bir dostluk kurulamamt. brahim Paa her ne kadar
dostlua aba gsterdiyse de han buna yanamad. Yce Tan r
b i lir ya, bir kez olsun brahim Paa'nn adrna gelmeye tenez

z l etmedi. Bulumalar, genellikle at srtnda olurdu. Pete sah

rasnda bulunun ova tekkesinde bir, iki kez bulutular, birer
seccade koyup kar karya otururlard.

Grmeler byle

halar, byle biterdi. Han byk bir alay ile gelerek brahim
Paa ve teki byklerin bulunduklar yere yaklard.

bra

h i m Paa da varp han attan indirir, sonra gidecei zaman yi

w

koltuuna girer ve atna bindirirdi. Bylece brahim Paa

sayg gstermek ve yceltmekte hibir noksanlk etmezdi. Ama

l una karlk han, hibir yaknlk gstermezdi.

213

FRANSIZ KAFRLERNN PAPA KALES'N SLAMLARA

VERMELER VE NDEK MACARLAR! KIRMALARI
Yl 1 008 (M. 1599 ) . Fransa memleketinden Be kafirleri
nin imdadna epeyce kafir gelmiti ve bunlarn bini akn
bir bl Papa Kalesi'nin korunmasna ayrlmt. Bunlarn bir
yllk denekleri verilmi bulunuyordu. Macarlar ve teki yer
lilerle geinemiyorlar, bazen dvyor, bazen baryorlard.
Sonunda Macarlara stn gelerek hepsini krmlar, mal ve
mlklerini yama edip oluk ocuklarn tutsak etmilerdi.
Ondan sonra Fransz kafirleri, ilerinden setikleri bir
ka adam rahmetli efendimiz Mehmet Paa'y grmek iin Bu
din'e gndermiler ve varp kaleyi zaptetmemizi, karlnda
tek art olarak ilemi aylklarnn tarafmzdan denmesini
is temilerdi. stoyni Belgrat muhafz olan Bosna Beylerbeyi
Dervi Paa'ya ayn isteklerini bildiren mektuplar yazmlard.
Bunun zerine rahmetli Mehmet Paa, kethdas Abdi Keth
da'y yanna , drt yz adam koup gnderdi. Tiryaki Hasan
Paa'nn kapc balarndan iken yiitlii ve kahramanl ile
sivrilerek stoyni Belgrat sancakbeyliine getirilmi olan Ar
navut Hasan Paa'y da, stoyni Belgrat askeri ile Papa Kalesi'
ne, Abdi Kethda ile birlikte gitmekle grevlendirdi. te yan
dan Dervi Paaya da mektup ve adamlar yollad.
Bunlar Pap.a'ya vardklar zaman, Franszlarn Macarla
r, Nemelileri ve kendi cinslerinden olmayan herkesi ldrp
tek bir insan brakmam, mal ve mlklerini yama, oluk o
cuklarn tutsak etmi olduklarn grdler. Hatta Abdi Keth
da'ya birer, ikier tutsak baladlar. Gelenlerin tmn say
g ile karlayarak arlamak iin hibir ey esirgemediler. Ar
navut Hasan Paa'ya tannm kafir koup Belgrat'ta bulu
nan serdarekrem hazretlerine yolladlar. Belgrat'a varnca,
Franszlarn aylklarn hesap etmiler, bin altn tutmu. He
men saadetli padiaha durum arz edildi ve bu para tmyle s
tanbul' dan gnderildi.
214

te, bu parann getirtilmesi, askerle imdada gelmek ve

kaleye asker yerletirmek hazrlklar ile urarlrken Neme
clunlar, yerde henz alaca kar varken, gayrete gelip ls
dirisine binerek Papa Kalesi'nin zerine geldiler ve ok say
da topla kaleyi kuattlar. aresiz kalan Franszlar bir aydan
1,:ok dayandlar ve imdat beklediler. Sonunda umutsuzlua d
;; i ip Nemelilerin stnl nnde aciz kaldlar. Hemen bir
gece kaleyi brakp slam memleketlerine snmak iin da
i ara dtler. stoyni Belgrat ile Papa Kalesi'nin aras alt Ma
car milidir. Yolda hibir engele taklmadan yrnse bu mesa
fe ancak bir gnde alnabilir. Btn Nemeli ve Macarlar Fran
s zlar ardlarndan kovaladlar. aresiz Franszlar yollar da ta
n myorlard. Onun iin dalara ve kayalklara saplandlar.
Bylece kra, kra ounu bitirdiler. Ancak be, alt yz kadar
Fransz, ba eik, yaral bereli ve bitkin bir halde, dve d
viie stoyni Belgrat'a varabildiler. Bir bl Belgrat'a gitti,
be yz kadar da stoyni Belgrat'ta alkondular.
BRAHM PAA'NIN BAZI Y HUYLARI
Rahmetli brahim Paa herkese gier yz gsterir, iyi mu
amele eder bir adam idi. Eliakl ve ikramclna da, do
r su, kimsenin bir diyecei yoktu. Semendire sancanda ve
'f'amvar yakasndaki reaya arasnda ne kadar gl kuvvetli
ve sava isteklisi delikanl var idiyse ona gelip bayraklar ald
lar ve her bl bir kolda ekyay yok etmeye yemin ettiler.
Paann bunlara verdii dl, Selanik keesi zerinde arslan
rl.'.smi konmu birer seccadeden ibaretti. Onlar iin byle bir
seccadeye sahip bulunmak, reaya arasnda nemli bir ayrca1 k, en byk bir vn idi.
Huzuruna hangi soydan bir kafir gelse, vaatlarla gnln
o kar, tatl dili ve gler yz ile onu memnun ve minnettar b
rnkrd. Bunu duyan ayn dzeydeki kafirler de brahim Pa
a 'y grmek hevesine derlerdi. Grnte ok
sevecen ve
215

merhametli idi. Karsnda bir kimse alasa onunla beraber a.

lard. Ama kan dkmekte de son derece ar davranrd. Sonun
da hem ldrr, hem de ok ac.dm derdi. Pojega kadsn
reaya ayaklanp ldrd. Ben smarlamtm, kaJ?.na ceza yok
diye ellerine buyruklar verdi. Bunun anlam msadedir, im
den sonra snr boylarndaki kadlarn hali nice olur diyenle
re snr boyu ahalisini teftie brakalm da onlar gavur lke
lerine mi karalm? diye cevap verirdi.
Ama dorusu, bu kadar iyi davranmasnn, gerek kendisi
yaarken ve gerekse lmnden sonra, birok olumlu sonula
r grld. rnein, Drava rmann ortasnda ne kadar san
cak varsa, otuz yldan beri hepsine ekyalar dadanmt. Bir
kaleden tekine varmak iin yolda askerin elik etmesine gerek
vard. Kye giden kimse kamazd. Ama brahim Paa'nn, do
laysyla olsa da, tand kendi haklarn koruma yetkisinden
cesaret alarak, reaya kalkt ve ekyay, buday dvmek iin
kullandklar birbirine bal iki kzlck denei i le dve dve
ldrdler. Bu olaydan sonra memlekette ekyalarn ekyas
nn aya kesildi.
Geri bunun asl nedeni Kanije Kalesi'nin fethidir, ama
rahmetli brahim Paa'nn hogrl ynetiminin de byk bir
pay vardr. Budin'den Belgrat'a kadar, o ekyann dadanma
sndan yanmadk, yama olmadk ve tutsak vermedik bir pa
lanka ve kale kalmam idi. brahim Paa Kanije seferinde as
keri yle sk bir disiplin altnda tuttu ki, kimse reayann tar
lasndan bir baak bile koparamad. Oysa harman mevsimi idi.
Reaya askerin yolu zerine arabalar dolusu koca koca Macar
somunlar ve uval uval arpalaryla yemlerini getirip satar
lard. Hci kes bedelini der ve istediini alrd. Ancak belli ik
limlerde yetien ve heldene ad verilen bir rn vardr. Bunun
hasat zaman henz gelmemiti. Kimse bu ekinin iine davarn
salamad ve yol boyunca kimse tarlasna giremedi. Bendeniz
acele ile alayn yanna giderdim. Bir defasnda yle bir tarla
216

kenarna uradm. Tarlaya girme diye bardlar ve getirin

dediler. Grdm ki, brahim Paa mataracsn karma

gn

dermi. Matarac bana, oraya vardmda onun ekin olduunu

bilemediimi sylememi retti. Meer byle syleyenleri ba

jlarrt. Mehmet Paa, efendimizin yannda beni sk sk gr

d i.inden, yaknna gittiimde tamd. A zavall, sen misin ?
d edi. Kulunum sultanm dedim. Y a sen onun ekin olduunu
b ilmez miydin ? diye sorunca da bendeniz hurda

yerliyim,

e kin olduunu bilirim ama benim gittiim yerde esnaze var idi
k atln verince, esnazenin ne olduunu sordu. Bunun zerine
r s u l tanm, benden daha iyi bilirsiniz yaya yolu demektir de
dim. Gerek dersin buyurdu ve glmser gibi yapt. .

Hele

.,, k i ne girmekten sakn diye skca tembih etti.

Bu kadar sk disipline karn brahim Paa ancak iki,
U adam ldrtmtr. Bunlardan biri, bir deveci idi ki, onu

havuz banda astrmt. Birka katr ile beygire de devlet ad

na

d konulmutur. Hepsi bu kadar. Hemen anlald ki bu de

'ctce

disiplin de himmetten ileri geliyormu.

B OBOFA KALES'NN FETH

Yl 1008 (M. 1599 ) . tlkbahar gelince brahim Paa snr

boyuna gitti. sek Kprs'nden getikten sonra Murat Paa ile
:k,t h lidas Mehmet Kethda'y Bobofa'nn fethine

gnderdi.

llm lar oraya varp kaleyi kuattlar ve iki gn boyunca dv

dOfor. Hendeine al rp doldurup toprak srmeye balad

hr.

Onc gn kafirler, aman dileyerek teslim oldular. Meh

m t Kethda, sekban ve adamlar ile onl&ra katld ve byle

e w n l ikle Belgrat iskelesine ulatrldlar. O srada sadrazam

honO:r.

Sigctvar'da idi

"\'e

kalenin fethi mj desini orada ald.

2 17

KANJE KALES'NN FETH VE BU KALE YAKININDA

TABUR SAVAI
Yl 1009 (M. 1 599 - 1600 ) . Rahmetli efendimiz Mehmet
Paa, Rumeli eyaletine Budin'in de katlmas ile o yl Budin
muhafzlnda kalm idi. Rumeli beylerbeyinin askerle bera
ber olmas nemli ilerden olduu iin, Budin eyaletini Tirya
ki Hasan Paa'ya verdi ve kendisinin de be adet byk top ile
Kanije'ye gelmesi iin buyruk gnderdi. Budin'den hareket
olunduu zaman stoyni Belgrat'ta olan Franszlar yanria alp
beraberinde gtrd. Gelirken yolu zerinde bulunan Bolend
var palankasn bir gn dvdkten sonra ertesi gn vire ile
fethetti. Ama iindeki melunlar memleket reayasndan bir alay
ekya idi. Bunlarn hepsini krdrd. O gece Lak palankas b
rakld. ine koruyucular konup oradan Kanije'ye doru gi
dildi. Oraya varldnda Berk rmandan geildi ve Franszlar,
yenieri metrislerinin . ilerisindeki metrislere yerle,tirildi.
Franszlar metrislere girince, kalenin fethi iin slam askerin
den daha ok aba gsterdiler.
Lakin Kanije'nin evresinde byk bir gl vard. Her yan
dan kaleye ancak ok ererdi. Bu durum karsnda, bata bulu
nanlarn akl bazen gider, bazen de gelirdi. Gln evresinde
byk dalar ve ormanlar uzanyordu. Bylece kaleye yana
may bu gl engelliyordu. Bu nedenle yle bir kar yol dn
dler : Bir, iki adam ta!yabilecek dirente ubuktan itler re
rek, mmkn olduu kadar ok sayda lese denen bir eit ta
t meydana getirdiler ve gln zerine dediler. Bol bo]
odun getirerek leselerin zerine dalar gibi ydlar, yleki, ka
le ile slam askeri arasnda bir perde olutu ve grmeyi en
gelledi :
Yce Tanr bir eyin olmasn istedi mi, o anda her ey
yolunda gider ve her i kolayca meydana gelir, beklenmeyen i
ler de hi emek harcamadan oluverir. Nitekim burada, hi ak,
218

la gelmezken, kalenin barut mahzenine ate dp havaya u

tu ve nice melun da cann yitirdi. te bu olay, yce Tanr'nn
bir inayeti ve Hz. Peygamberin parlak bir mucizesi idi ve bu
kadar Macar kafirini de hi zahmet ekilmeden yok etti.

Dmanla Tabur Sava Destanmm Balamas :

Bir gn, ha\'a yamurlu idi ve herkes srsklam slanm
sis de km, meelikleri ve orman kaplayarak gzle g
rlemez hale sokmutu. Birdenbire kafir alaylar belirdi ve ka
rakolda olan slam askerini de srp ordugaha kadar geri at
. Bunu zerine beyler beylerle beyler ve teki askerler atla
p dman karladlar. Ama melunlarn tfekilerine kar
duramadlar. Piyade gereklidir diye metrislerde Fransz tfek
;, i lerden baka kimseyi brakmayp btn yenieriyi alaya
kardlar. Ama dman saldrnca bunlar da yzgeri olup ka
lar ve gvenlik altnda bir yer saydklar Osmanl ordugah
na girip durdular. Dman karsnda yalnz bayraktarlar ile
lwylerbeylet ve yenieriaas ile yenieri subaylar ve kolluk
.; l ar kalmlard. Bereket versin ki kafirler, Hz. Muhammed'in
cizeleri ile Ere' de yedikleri dayan as ile olacak zer
i erine srmediler ve orduya girmediler. Toplarn da o kadar
:va k ma getirdiler ki, ordumuzun zerinden gemeyen mermi
ll r bizim metrislerimizi dverdi. Akama kadar alaylar yle
d u rdu. Dman piyadesi, tabura hendekler kazmaya koyuldu.
Sabaha kadar melunlar, da ve sahralar iine alan byk bir
a la n epeevre hendek iine alm, hendekleri de bir mzrak
l < yu derinliinde kazm kuleler ve yanyasd metrisler meyda
t'hl getirerek iine top ve darbezenler yerletirmiti.
t

Sabah olunca melunlar yine alaylarn balam ve tfek

:ik ri ni alay alay edip ne srm bir durumd'a grndler. Bu

k. serdar da atna binip bir batan ardnda alaylarn bala

'Jl l' k durdu. Yenieriaas ile yenieriler, her zaman yaptklar

. MJ l h i , saf saf oldular. Beylerbeyiler de, her biri kendi kolunda

219

olmak zere, alaylarn baladlar. Fakat dman saldrya ge

ince bunlar geri tepti. Yenieri zerine ynelince bunlar da
katlar. Alanda namuslu olanlardan, bayrak sahiplerinden ve
subaylardan gayr kimse kalmad. Herkes ormanlarda, sazlk
larda ve bataklklarda sinip yatt. Zavall brahim Paa'nn
gzlerinden seller gibi yalar akt. Yce Tanr'nn inayeti ile yo
un sis drt yan kaplamt. Kafirler gerei gibi gremiyorlar
d. Bizimkilerin kar koymadan kamalarn dmann bir sa
va hilesi sayd. Bylece sekiz gn geti. Kafirler byle gel
di, byle geti, sonunda, Trklerin bize karlk vermemeleri
ve alaylarn bile gstermemelerinden amalar, hile ve frsat
kollayarak bize bir i yapmaktr diye dokuzuncu gn gece ya
rs kalkp gittiler. Arkalarna art da koymulard. Biz sabaha
kadar bunun farkna bile varamadk. Havann sisli olmasna
yce Tanr'nn da inayeti eklenerek, biz onlar grmedik, duy
madk. Baz beylerbeyler alaylar ile varp biraz kovaladlar
ama ancak baz dkntlerine yetiebildiler. Alemlerin rabb
olan Allah'n Muhammed mmetine byk bir ltfudur ki, ka
firler bylece yklp gittiler.
Bundan sonra kalede kapanm kalan melunlar imdattan
umudu kestiler ve aman dileyip rahmetli Peoylu Koca Sinan
Paa'nn Sinan avu'unu kaleye rehin olarak istediler. Rehi
nimiz kaleye girerek, vire katlarn alp verdikten sonra, er
tesi gn kaleden ktlar. Kethda yanlarna katlp Morova
iskelesine gtrd. Kalenin btn ihtiyalar tamamland, bey
lerbeylii de rahmetli Alaca Atl Hasan Paa'ya verildi.
Hz. Allah'n gerek tabur savanda, gerekse kalenin fet
hinde meydana kan yksek inayetini ve gizli srlarn anlama
ya akl ermez. Onun iin, kranlarn belirtmede btn Ms
lmanlar ai: kaldklarn ve kusurlarn itiraf etmek zorunda
drlar.
220

Kalenin ihtiyalar tamamlandktan sonra Berzene ya

knlarna konuldu ve yeni olarak bir palankack bina edildi.
Ondan sonra da askere izin verildi. Deeri yksek serdar da b
yk bir gurur ve gnl rahatl ile Belgrat'a gelerek k ra
hata orada geirdi. Padiah da ona ok ihsan ve iltifatlarda
bulundu. mr boyunca onu sadrazamlkta tutacam gven
ce altna alan bir padiah mektubu da gndererek gnln ho
eyledi.
RAHMETL SADRAZAM BRAHM PAA'NIN LM VE
YEM HASAN PAA'NIN SADRAZAM OLUU
Yl 1010 (M. 1 601 ) . Bir benzeri daha olmayan Vezir bra
him Paa, Belgrat'ta snr boyu ileriyle urayordu. Hatta bu
arada Mehmet Kethda ile Vezir Murat Paa'y, belki bar
iin bir hareket olur da mzake;elere gereksinme duyulur d
ncesiyle, Budin'e gndermiti. Askerden ve kendi kullarndan
birok adam da onlarla beraber yollamt. Fakat bunlar he
nz sek'te iken brahim Paa'nn sal bozuldu. Birka gn
iinde hastal artarak arlat. Kendinde lm belirtileri du
yuyordu. Rahmetli efendimiz Mehmet Paa o yl Pritine kasa
basnda klamt ve o srada Hasan Paa palankas denen ye
re gelmi bulunuyordu. brahim Paa'nn kendisine vasi tayin
ettii akrabasndan Murtaza Paa'nn ve defterdar Ekmekiza
de'nin birer mektubu geldi. Bylece durum anlaldndan, ive
di davranld ve rahmetlinin cesedi ykanmak zere iken Bel
grat' a varld. Paann lm hemen padiaha arz olundu. Bu
nun zerine Yemii Hasan Paa, sadaret kaymakam bulundu
undan, brahim Paa'nn yerine atand.
Sefer mevsimi gemek zere idi. Bu nedenle acele davra
narak cepheye gitmesinin salanmasna alld. Rahmetli b
r:him Paa'nn adr ve eyalar padiah tarafndan kendisine
verildi ve oyalanp vakit yitirmemesi iin her ii kolaylatrl
d. O da, yalnz ve hafif eyas ile yirmi gnde Begrat'a eriti.
221

Rahmetlinin Zemun yakasnda adrlar ve otalar kurulmu

bulunuyordu. adrlara girdi ve oradan da hemen snr boyuna
hareket etti.
ALAK KAFRLERN STOYN BELGRAT'I ALMALARI
VE TABUR SAVAI
Yl 1010 (M. 1 601 ) . Esiz vezir henz Zemun sahrasmda
iken kafirlerin gelip stoyni Belgrat' kuattklar haberi eriti.
Geri imdadna yetimekte herhangi bir ihmal gsterilmeden
stoyni Belgrat sahrasna varld, ama bu arada dman hcum
larn younlatrarak kaleyi alm, iindeki erkekleri ldr
m, kadn ve ocuklar tutsak aldktan sonra iine ok say
da kafir askeri yerletirmi bulunuyordu.
Serdar ok kalabalk askeriyle varp dman karsna
kondu. Konak yeri kalenin bir mil kadar uzandayd. Kafirler
iki da arasnda tabur kurmu, evresine hendekler kazarak
slam askerinin yaklama yollarn kapamlard. Bu durum
karsnda glden gemek iin kpr malzemesi tedarik olun
du ve bylece dmann zerine varld. Her tepenin doruun
da darbezenler kuruldu ve ordularna istendii biimde vurul
du. Mehmet Kethda'nn alt yz akn sekban vard. Bunlar
taburun yaknnda hendek ile evrilmi dik bir yer buldular ve
buradan tfek atei ile ok kafir krdlar. Biz de birka atl
alay ile hazr olarak hemen tabura saldrmak iin vakit ve frsat
gzetirdik. Ama tam bu srada melunlarn, her birinde beer
yz kafir bulunan drt piyade alay hep birden hzla yrdler
ve slam askerinin zerine yklendiler. Taburda hazrlam ol
duklar birka top ve darbezeni de zerimize atelediler. Alt
yanmzda da svari alaylarn birbiri ardndan taarruza kal
drdlar. yle bir geli geldiler ki, derhal bizim askeri o sahra
dan ve vadiden srp kardlar. Rahmetli Hasan Paa, silah
tar alayn nden gnderdi ve hemen arkasndan yenieriyi ne
dizmi ve teki blkleri arkasna alm olarak geldi ve kafire
222

hnla saldrd ise de kafirler mevzilerinden ayrlmadlar, dire

nip durdular. Akam da bastrd ve o gnk bouma bylece
sona erdi.
Ertesi gn yine alaylar dzenledik ve kafirlerin zerine
gittik. Meer melunlar, bu arada taburlarn kaldrp oradan e
kilmeye karar vermiler. Arabalarn e11relerine dizmi, topla
rn yanlara koymu, atls ile yayasn arabalarn ortasna ek
mi bulunuyorlard. Bylece kp yrdler. Btn gn yr
dkleri halde ancak top menzili uzakla kadar gidebildi
ler. Adm adm yol alyorlard. Bir el kayas eriecek kadar
yerde durur etrafna yaklaan askere top ve tfeini evirirdi.
Bylece yryerek gelip sahrann ortasnda durdu. Durduu
yer bizim alaymzn ok yaknnda idi. Belki de elle frlatla
cak bir ta bile eriirdi. Nerdeyse nefes nefese dururduk. T
fekleri bayraklarmz dverdi. Nitekim paralamadk bayrak
ve krmadk srk koymadlar. O srada gelen Mehmet Kethda
ve Budin Beylerbeyi Menkuzkuu Mehmet Paa kafirin saldr
sna uramlar. Yce Tanr bilir, bize haber vermediler ve bir
l i kte arpalm demediler. Biz onlarn alaylarnn ancak bayrak
srklarn grebiliyorduk. Bayraklarn alkandn grdk,
ama nedenini anlayamadk. Uramalar ile dnmeleri bir oldu.
nk bir ta atm kadar yerdi. Meer Mehmet Kethda ie
Menkuzkuu ehit dmler. Sonra gelip bize haber verdiler.
nceden haber vermediklerine rahmetli ok zld. Baz kimse
ler rahmetlinin Mehmet Kethda'ya garezi vard, vcudunun
ortadan kalkmasn isterdi, bilerek onlar tehlikeye att ve .ken
d i s i uramad. demiler. Hatta Hasanbeyzade de tarihinde
byle yazm. Yce Tanr bilir, byle diyenler byk iftira et
milerdir. Rahmetlinin her zaman yannda bulunurdum ve o
u kez seslendii kimse bu fakir idim. Kanije'de kuatlms idi.
Rahmetli skender Paa, o srada Hasan Paa'nn kethdas ol
duundan, imdad istemeye gelmi idi. Sonra her kim bu husu
su sz konusu etse adma nice iftira olurmu derdi.
223

O gece melunlar orada gecelediler. Ertesi gn yine ayn

tarz hareketle Paluta Kalesi yolu zerinde bir boazda kondular
ve hemen, asker gelmesi ihtimali olan yerden bir hendek kes
tiler. Sonra zerlerine varlmak da mmkn olmad ve bu ne
denle geri dnld.
Efendimiz rahmetli Mehmet Paa, RumeH eyaletine Bu
din eyaleti de eklenerek, Budin muhafzlna gnderildi. O k
bendeniz Pojega'nn haracn alp grevle Budin'den ayrldm
ve serdara baz mektuplarla haberler gtrdm. Lakin kar,
adamn gsne kadar kard. Artk karadan gidilmek ihti
mali kalmamt. Bunun zerine, donmu Tuna'nn buzlan ze
rinden gidilebilir dncesiyle, yolculuumu srdrmek iste
dim. Fakat her gn yirmier, otuzar kez beygirlerimizin altnda
buzlar krlr, atlarmz suya gmlrlerdi. Azar azar, buzlan
kra kra yzp giderlerdi. Sonra bandan ve kuyruundan e
kip dar karrdk. B u felaket ve musibetle on beinci gn
Peoy'a geldik. Felekten neler ektik, neler grdk !
KAFRN KANJE'Y KUATMASI VE TANRI'NIN
NAYET LE YENLMES
Yl 1010 (M. 160 1 ) . Yukarda sylediimiz gibi, bu m
barek ylda dmann iki taburu stoyni Belgrat' ele geirdi.
Bunlardan birisi, serdar Budin tarafna gidince frsat bularak
Kanije'yi kuatt ve krk iki kaledven top ile seksen gnden
ziyade kaleyi dvd. evresindeki Berk gln aa ile doldu
rup defalarca hcum etti ama her defasnda binlerce kafir k
rlarak cehennemin dibine gitti.
Kaleyi savunan Tirkayi Hasan Paa idi. Sonradan beyler
beyi olarak n kazanan Yenieriaas Sekbanba Sefer Paa
da orada idi. Arabalarla Kanije'ye zahire getiren Peoy ve Si
getvar'n zeamet ve timar sahiplerinden bir nice insan da kale
de kapanm idi. Bir blk reaya da kuatmaya rastladklarn
dan, gidemeyip ierde kalmt; bunlarn epeyce yararl olduklar sylenir.
224

Serdar ile yenieriaas, stoyni Belgrat'ta bozguna ura

yp giderlerken, Moha'a geldiklerinde baz feryatlar eriip,
<:stoyni Belgrat' kafire aldrdk, Kanije'yi de aldrmak istersin
diye ileri geri birtakm sevimsiz laflar ettiler. Bunun zerine,
zorunlu olarak Kanije'nin imdadna gitmek gerekti. Peoy'a
oradan da Sigetvar'a geti. Kasm gn gemi, askerin ou
gitmiti. Havalar da soumu, ok sertlemiti. Yenieri gazi
leri serdarn ota nnde yldlar ve gitmeyeceklerini bildir
diler. sek Kprs'ne geldii akam o kadar ok kar yad
ki, kalnl insann gsne kadar kyordu. Drava Kprs'
de, alemlerin yaratcs buyruuyla, ykld ve tombazlarnn
ou sulara gmld. Tm askerle beraber birka gn sazlk
larda ve ormanlarda yattlar. Sonunda neyse yeniden yaplan
kprden geerek Belgrat Kprs'ne ayak bast zaman, bu
da tekisi gibi ykld. Bu yolculukta ve byle sert bir kta
ekilen meakkatle kaybedilen hayvan ve slam askeri pek faz
la oldu. Bu durum karsnda Kanije'yi Tanr'ya emanet ede
rek, Sigetvar'dan dnmek zorunluu domutu.
Ayn sert k ve kar Kanije'yi de kasp kavuruyordu. Ka
firlerin serdar olan imparatorun kardei Byk Hersek (Erz
lerzog - grandk) idi. Kendini son derece beenmi bir adamd.
, Bu k kale altnda klarz, btn k boyunca kaleyi dv

mekten geri kalmayz ve kaleyi almadan kalkp gitmeyiz diye

yeralt snaklar ve bunlarn birbirine balayan yollar yap
lar.

Ama yce Tanr slamlarn imdadna yetiti. K denen

rnansz asker btn gcyle yklendi. Korkun

frtnalar.

es i p savurmalar ve tipiler meydana geldi, el ayak tutmaz oldu.

Yvrlerinde kalmalar imkan kalmad; yaptklar klk snak

h rda barnmaya gleri yetmedi. Birbirlerinin yzne bakma

Un n katlar ve balarn alp gzlerinin grebildii yere kadar

M i l l iler.
225

Kale iinde olanlar, acaba ne oldu diye kale evresindeki

suya inip yokladlar. Meer aknt olan yerin suyu yle don
mu, yle salam bir buz kayas haline gelmi ki, zerinden
kolaylkla top geirilebilir bir diren gelmiti. Ondan sonra
hemen kafirleri kovalamaya baladlar ve o kadarn krp l
drdler ki, hesabn ancak yce Tanr bilir.
Rahmetli Kara mer o zaman atllar aas idi. Bu sava
ta birok kahramanlklar grldnden, rahmetli Hasan Pa
a, kendi arpal olan Peoy sancan gnll olarak mer
Aa'ya vermi idi. Kara mer Aa bu sava yle anlatyor :
Kafirleri kovalamaya gittiimizde baz yerlerde onar, on
beer, belki biraz daha az yada ok kafir bir araya toplam,
yaktklar atein evresinde otururlard. Bizi grdkleri zaman,
hala gc yetenler ayaa kalkar, apkalarn kararak selam
dururlar ve yine yerlere kp otururlard. Biz de krmaktan
usanmtk ve byle bir blk aciz ve gsz ldrmeyi de in
sanla yakr bir yiitlik saymayp ilimeden yanlarndan ge
erdik. Daha ilerde rastladmz canlca olanlarn kesmeye ve
toyumluk yamalamaya gider olduk. Hatta bir yerde, ilerde
olan bir koi arabas bozularak durmu ve arkasndaki iki yz
koi tkanp kalmt. Henz eli aya donmam olan arabac
lar birer beygire sarlarak, gemisini kurtaran kaptandr de
yimine uymular ve her eylerini brakarak kamlard. Biz de
kilitli sandklar ap ilerinden gm kadehleri ve kupalar
bulur ve toyum diye alrdk. Gerekte yle oldu ki, gazilerin
birou yaamlarnn sonuna kadar kendilerine yetecek toyu
ma eritiler. Sonra rahmetli Hasan Paa metrislerde kalan top
lar, yerlerde bulunan sava ara ve gerelerini, pek ok cep
hane ve malzemeyi, iki ay akn bir zaman harcayarak, g
halle kaleye tatt.
Bu gaza yle bir byk gazadr ki, ok gazalarn ba say
fasnda yer alm ve kafirlerin cierini dalamtr.
226

STOYN BELGRAT'IN DMAN ELNDEN

KURTULMASI
Yl 101 1 (M. 1 603 ) . an yksek serdar, eserleri uurlu
ve kutlu olan ilkbaharda yaplacak seferin btn ihtiyalarn
byk abalalarla Belgrat klanda tamamladktan sonra, s
nr boyuna yneldi. Doruca varp stoyni Belgrat' kuatt.
Rahmetli efendimiz Mehmet Paa da Budin'den gelip kalenin
gney yannda Uzun Varo adyla tannan yerin nnde adr
larn kurdu. Dmann kapayp metris edindii harap kale ka
psn toplarla birka gn dvd ve hcuma kalkarak, yeniden
bina etmi olduklar iki byk kaleyi braktrp zaptetti. Bat
tal kap dedikleri kulenin karsna toplar koyup dvmeye ba
lad. Dou yannda da iki byk metris yapld. Bunlarn biri
serdar ve yenieriaas, tekisi de Nuh Paa adna oldu. Meh
met Paa Efendi'mizin dvd battal kapy rahmetli Sultan
Sleyman Han ilk seferinde bu kalenin zevali bu kapdandr
cliye buyurmakla kapatmlard. Hala ayakta duran kimi kule
ler dvlrd. Birka gn dvldkten 5onra eyepce hrpalan
rnt. yle ki, artk zerine klabilirdi . Meer kafirler, ier
den baka bir dolma ekmi ve atma atarak iine toprak dol
clurmularm. Sanki, kule fetholunsa bile, ierde hazrladkla
n yerde kalmay ve oradan kuleyi kurtarmay dnmler ve
hu nedenle battal kap kulesinde ancak birka karakolcu b
rakmlard.
Yenierilerin metrislerde yemek yedikleri bir srada
twrkes havann scaklndan gevemi bir halde dinlenirlerken,
rahmetli Mehmet Paa'nn kullarndan Ahmet adnda bir ba
h:yiit, omuzuna bir bayrak alarak adm adm kuleye doru
p,i t meye balad. Biz, rahmetli efendimiz ve metrislerde bulu
na n teki kimselerle arkasndan bakyorduk. Adam bir frlay
la bedene kt ve elindeki bayra oraya dikiverdi. Hemen aa
t\ dan yenieri ve baka gaziler kuleye tler. Meer kulede
m:ak be, alt kafir varm; onlar da katlar ve gaziler kule227

yi ele geirdiler. Ama kAfir hi aldr etmedi ve o kuleyi daha

nceden brakm gibi grnd. Fakat bizim gaziler kuleye
dolduklar gibi hemen kale iini tfenk ateine tuttular ve k
firlerin ileyecek yeri kalmad. Serdara haber vermiler, hemen
oraya geldi ve kim buna Mehmet Paa kuludur der, bu benim
kulumdur dedi, yani bylece onayn ve beraberliini bildir
di. Mehmet Paa ise teki gazilerle kaleye girmiti ve byk bir
aba ile savaarak ilerlemeye urayordu. teki beylerbeyler
de yetierek kaleye doldular. Melunlar, drt yandan topa tutul
mu maymuna dndler: Serdar da, askeri zendirmek ve y
reklendirmek iin kule dibinde bir adr kurdu.
Akam oll!adan kafirler aman dilediler Ondan sonra bir
ka ileri gelen meluna kaftanlar giydirildi. Hepsinin ba olan
yz yank konta ok sayg ve ikramda bulunuldu. Sonra kale
nin ihtiyalarn ve eksikleri tamamlanarak Budin'e gidildi ve
Pete sahrasnda birka gn kalnd.
SEKEL MOZE'N KIKIRTMASI LE ERDEL
VLAYETNE GDLMES
Erdel vilayetinde birka budun vardr ki bunlar kendi,
balarna buyruk ve memleketlerine sahiptirler. Dardan ka
ranlar yoktur. Bunlardan biri, Sekel ad ile anlan kafir top
luluudur. Sekeller teden beri Erdel voyvodasnn, kendi top
raklarna girmesine msaade etmezler. Etseler, ya da lene
arsalar bile, ancak be alt adam ile gelmesine izin verirler
ama bu gibi hallerde de voyvodadan gayrsnn silahlarn alr
lar.
Ancak, o sralarda kral, ne etmise etmi, zor kullanarak
kaleye girmi, hazineden istedii kadar para, silah ve cephane,
sava ara ve gereleri alm, ahaliden kimini ldrm kimini
de ldrecek olmu. Bu olay zerine, onlarn ileri gelenlerinden
Sekel Moze adnda bir herif k ortasnda kap serdara geldi,

228

ku 1 1 uk gstererek ona snd ve Erdel 'in fethi iin baz kolay yol
lar gsterdi. Oradan Peoy'a da gelerek Tatar han ile bulutu.

Hatta ben de o srada hann divannda hazr bulunuyordum.

1 lan hazretleri, kentte bulunan btn mirzalann, erkezlerden
kendisine bal sayd aalar, baveziri yerinde olan ve kap
.j!,as denen Ahmet Aa'y yine bir vezir hazinedar olan Abdl
:ziz elebi'yi, kazaskeri ve nianaasn getirtmiti. Bunlar
hann karsnda ayak divannda dururlarken, biz yerlilerden
bi rka adam oturduk. Silahdan ise, nian yakasnda ve altn
ilemeli klc zerine iki elini dayam olduu halde dururdu.
Bu durumda Seke! Moze'i kabul buyurdular, el ptrdler ve
b i raz konutuktan sonra onu uurladlar.
Yemii Hasan Paa rahmetli, bu kafirin teklifini olumlu
karlam, hayrl ve kolayca baarlacak bir i sayarak, Erdel
v il ayetini fethetmeyi kafasna koymutu. Bylece, Belgrat'tan
E rdel'e gitmeye karar verdi. Ama stoyni Belgrat

kafirlerin

d i nde idi. Byle kaldka da Budin'de kimsenin kalmaya gc

yetmeyecei akt. Bu nedenle, daha nce stoyni Belgrat' fet
hdmek gerekli olmutu.
imdi ise, yce Tann'mn yardm ile stoyni Belgrat s
lamlarn eline gemi bulunduundan, Erdel'e gitmek zere
Bdgrat'tan hareket olundu. Budin Kprs'nden geilerek Pe
le sahrasna konuldu. Budin'in yiyecei, daha baka ihtiyala
n ve koruyucular tamamlanp Erdel'e doru yola kld. Ce
lln nemlik kafirler ise Estergon karsnda Cierdelen adnda
ki yerde tabur ile oturup slam askerinin gelmesini bekliyor
l n rd . Alageldikleri zere, sabah ve akam, benzetmek gibi ol
nasn, nasl ki slam askeri Allah Allah Celle anuhu diye
top l u olarak tekbir ekerse, onlar da hep bir azdan Jesus,
.h. sus diye barrlard. Bundan kastettikleri, Hz. sa (Mesih,
.h-sus) idi. Yani her sabah ve akam, attklar Jesus toplarm
duyardk.
229

Durum byle iken dman ordumuz ve memleketimiz

yaknnda brakp Erdel'e gitmeyi kimse uygun bulmad. Ama
serdar da inadndan dnmedi. Sofu Sinan Paa, Budin muha
fzlnda babu atanmt. Kadzade Ali Paa Budin beylerbe
yi, Koca Habil Efendi de Budin kads idi. Bunlar bir gn top
lu olarak serdara geldiler. Hatta, stoyni Belgrat'ta ald t
fek misketi yarasndan hasta olan Ali Paa'y sal ile getirdiler
ve divanda makamna oturttular. Sorun zerinde epeyi bir
sre tartldktan sonra, kafirlerin Jesus toplar kulamz
dibinde gmbrderken, slam askerinin ters ynde uzak bir ye
re gitmesi byk bir hata olur kararna -vardlar. Bunun ze
rine Yemii, Salam kaynaklardan haber aldm, dman an
cak be, alt bin kafirdir, onlarn bu yl bir yere yapmaya
gleri yoktur, hatrnz ho tutun ! diye konuarak dolayl ve
doyurur nitelikte szlerle onlar avutmak yoluna gitti.
Fakat te yandan Ali Paa, kafirlerden geoe casusum
geldi. Eskiden beri adamm olduundan ona gvenirim. D
man taburunda krk byk top ile seksen bini akn kafir
bulunduunu kesinlikle bildirdi. Eer bu szm yalan karsa
ve siz gider gitmez dman Budin'i kuatmazsa; ite padiah
ordusunun kads, bu sz sicile geirsin ve senet etsin,
tersi meydana gelirse beni en ar sula idam edin ek
linde konutu. Yemii ise inat bir Arnavut idi ve inadndan
yine dnmedi. Ali Paa'ya bu durum bizim katmzda sylen
ti derecesine erimitir, kafirlerin bu gsterisi, slam askerini
Erdel'e gitmekten engellemek iindir, yoksa bu yl onlarn ne
kale kuatacak hali, ne de zerimize gelme olana vardr
dedi.
Rumeli beylerbeyi rahmetli efendimiz Mehmet Paa,
byle olunca, bu bize Tanr'nn bir inayetidir, bendenize as
kerden ykte hafif ve evik, atna sahip, apkuna yetenekli
olanlarn koun, drt kola ayraym; eer Tanr yazmi
ise Fesenlik ve Secan telerine, madenlerin bulunduu semte
230

gideyim ve baemeyen memleketleri ykp yama edeyim. Y

Tanr isterse bu, Erdel lkesini fethetmekten daha yararl
bir hizmet olur dedi. Serdar buna da raz olmad ve ertesi
gn Sonlu'a hareket etti.
ce

BUDN'N KNC KEZ KUATILMASI VE PETE

KALES'NN DMAN ELNE GEMES
Yl 101 1 (M. 1601 - 1602 ) . Konaklar nden gidip Gle
sahrasnda adr kurmulard. nat ve ad ktye km
serdar slam askeri ile birlikte gelip konmak zere iken ter
yatlar yetiip geldiler ve kafirlerin, slam askerinin Erdel'e
yneldiini renir renmez, harekete geip Budin'i kuattk
larn, kpr kurarak Pete'yi aldn, fakiri ve zenginini,
erkei ve kadnn soyup ldrdklerini haber verdiler. Anlat
tklarna gre, Pete ahalisinden bir blk adam Tuna kysn
da bulunan byk kuleye snmlar ve Budin'den bir, iki
ayka ile gelen gaziler kulede bulunanlardan bir, iki beylerbe
yini, baz ileri gelenleri v.e birok fukara ile zaif kimseleri
kurtararak Budin'e geirmilerdi. O zamanlar azl zorbalarn
ve blk ekyasnn kaynama ve taknlk dnemi idi. Bun
lar Yemii'ye ok saldrda bulundular ve pek ar laflarla
;:zarladlar. Yemii'nin kendisi de byk pimanlk duydu,
ma neye yarar.
Bulunduklar konaktan, zorunlu olarak geri

dndler.

Beinci menzilde Pete'ye gelindi. Lakin Pete kafirin elinde

idi. Kzlar adasndan Pete
adada toplar

yakasna kpr de

yerletirmilerdi. slam

kurmular,

askerini Tuna'ya ve

Budin'e yaklatrmadlar. Birok grme ve danmalardan

son ra biz de Pete'de toplar kurduk ve iki, yerden dvmeye
baladk. Karmzdaki kafir krk top ile Budin'i, biz de on top
l l c Pete'yi dverdik.
23 1

Zorbalarn en nlleri, Poyraz Osman ile kz Mahmut

idiler. Bunlar da yenieri gibi metrise girdiler ve sanki baka
kol tuttular. Gzlerim ile grdm : Metrise gelip gittike Mu
rat Paa ile Mahmut Paa ve teki beylerbeyler ve vezirlerin
hepsi ayaa kalkp uzak mesafeden zorbalara selam dururlar
d. Ama bizim efendimiz rahmetli Mehmet Paa ok arbal
ve onurlu bir adam idi. Zorbalara hibir zaman saygnlk
gstermedi. Bam veririm, alaklara ba indirmem derdi.
On- on be gn getikten sonra slam askerinde korkun bir
ktlk hagsterdi. Un yirmi, hatta yirmi .iki altna satld. Ar
pa on- on be altna alnmak yle dursun, tek bulunsa cana
minnet idi.
nceki yl rahmetli Mehmet Paa Budin muhafz iken
ahrlar banda itten ubuktan bir blmecilc yaptrm ve o
iki ahr arasnda olan byk kapy kapatm idi. Su kapsn
dan inen yola kadar iki yan it bir dolmack yapmt. Hatta
Ekmekizade ile Yemii birbirine Bosnal Mehmet Paa'nn
yaps budur demiler, biraz glmlerdi. Tanr'nn hikmeti
olacak ki, on gne kalmadan bu binann ne kadar gerekli ol
duunu kk byk herkes anad. Eer yaplmam olsayd
aykalarn duraca yer bulunamazd; dolaysyla askerden Bu
din'e ve Budin'den askere tek insan gidip gelemezdi. mdat da
giremezdi ve Pete'nin fukaras kurtarlamazd. Kesinlikle Bu
din elden giderdi. O kk yap Tanr'dan gelen esin ile yapt
rlm ve Budin'in kurtarlmasna grnr neden olmutu.
Askerde byle ktlk belirince, ister istemez herkes Bu.
din'den zahire almaya balad. Engellemek iin alnan nlem
lerden bir sonu elde edilemedi. Kimi paraya tamah eder ve
boazndan keserek verirdi, kimisi de , dostundan alrd. Yine
bir gn Ali Paa, kad Habil, yenieriaas ve daha baka ileri
gelenler serdara vardlar ve sizin yardm
232

yapmanz

ihti-

mali kalmad. On gn daha kalrsanz Budin'in olanca zahire

sini tketirsiniz. Hemen Mehmet Paa'y kaleye koyun ve
mmkn ise bir miktar asker de vererek onlar bize brakn.
Budin'i alemlerin yaratcsna smarlayn ve siz varn gidin
dediler. Btn asker de bu karar benimsedi.
Bu neri karsnda Mehmet Paa pek istekli grnme
di. ki yldr srekli olarak kalmm, nbetimi birka kez
savmm, belki armm. Burda oturan kardelerimizin han
gisi bu hizmetin stesinden gelmez? Hemen emrediniz, bizden
daha iyi hizmet eder dedi. Budin'den gelenler Mehmet Pa
a'ya ok yalvardlar, defalarca elini ve ayan ptler. Yemi
i de bir boynuna sarlarak, bir sakaln perek, kardeim,
ben senin kadrn bilememiim, yce Tanr arabozuculann
belasn versin diye o kadar yaltakland ki, nezaket snrn
at.
Meer rahmetli Mehmet Paa' da ki huzursuzluun nedeni
varm : Budin'den kp stoyni Belgrat'a vardmzda serda
r n otana inildi. Bulgar Mehmet Paa diye saraydan kma
yzsz ve azndan kan kula duymaz bir adam vard. Tr
lala sancakbeyi olarak Budin'e kapanp kalenin bunca derdi
e katlanmt. Serdar ise, Belgrat'a vard zaman, Ekmek
izade'nin neri ve srar ile Trhala sancakbeyliini Bulgar
M ehmet Paa'dan alarak baka bir mltezime vermiti. Rah
metli Mehmet Paa serdarn yannda oturup konuurlarken
Bulgar Mehmet Paa ieri girdi ve benim orunumu niin
bakasna verdin dedi. Yemii, bazen tatllkla, bazen de
Sl'.rte bir dil ile ne kadar laf ettiyse dinletemedi. Sonra fke
kerek ykl urdan diye onu kovdu. Bulgar Mehmet Paa
isl' buras padiah divandr, beni hurdan kovamazsn; an
: k ya bam keser ya da orunumu geri verirsin diye cevap
w rince serdar, bsbtn kendini kaybederek, cellat diye
h rd. Bunun zerine vazall Bulgar' meydana gtrdler
"'
-;oyup yere kerttiler. Orada birka vezir ve beylerbeyler

233

vard, fakat kimse merhamet ricasnda bulunmay gze ala

mad. Herkes Mehmet Paa'ya bakar, rahmetli ise yzn dn
m, o yana doru bile bakmazd. Yemii de, ne vur, ne de
salver derdi. Tanr bilir, bendeniz birka kez rahmetlinin ba
ucunda dururken kendim de syledim, bakalarna da araya
girip efaat etmesini rica ettirdim. Ama olmad, inadndan dn
medi. Neden sonra, Hamza Dede adnda Tanr ak dervi at
larak Yemii'ye etme, etme dedi. Bunun zerine Bulgar
Paa'y salverdiler. te rahmetli Mehmet Paa, Budin'i sa
vunma sorumluluunu zerine almas iin kendisine srarda
bulunulurken bu olay anlatt ve Senin o ihanetin bana idi,
Bulgar'a deil idi dedi. Bununla beraber, hazr bulunanlar
Mehmet Paa'ya kabul etmesi iin ok srar ettiler. Ayrntlar
n anlatmak burada imkansz. Sonunda ne ettilerse ettiler,
Mehmet Paa'y Budin savunmasn zerine almaya raz ettiler.
Bu fakir bendeniz ise biraz zlmtm. Kesemiz de bo
bulunduundan izin alarak Peoy'a gittim. Sonra k ortasnda
Yemii'nin kethdas ve rahmetli Tiryaki Hasan Paa ile bir
likte yz araba zahire getirdik. Orada rahmetli Mehmet
Paa'nn aykaya binecei Tuna kysna kadar, Yemii nne
dp yaya yrd. Hatta zorbalar sekbanlna bile layk
deilsin gibi birok ar laflara muhatap olduunu iittik.
Rahmetli Yemii garip yaradlta bir adam idi. Birka kez
zahire diye ayaklanan kuldan adamlar yakalatp sopaya ek
tirdiini grmm. Kendisine kimse biimsiz laf syleye
mezdi.
Rahmetli Mehmet Paa Budin'e girince askerler, o gece
yars Varadin iskelesine gittiler. Rahmetli paa kaleye girer
girmez, sabah erkenden, be yz yarar atl seti ve bunlar
Un Kaps semtindeki Keilik yolunda duran bir, iki dman
alay zerine gnderdi. Bu gaziler vardklar gibi melunlarn
hakkndan geldiler, birok kafiri yktlar, balarn kestiler ve
birounu da diri olarak ele geirdiler. Mehmet Paa Be

234

Kaps'nda da birok yiit yaya askeri seti ve bunlar dman

metrislerini basmak, onlar elden geldiince ok atlar ile
hrpalamakla grevlendirdi. Bunlar varr varmaz kafirler da
yanamayp katlar. Ama arkalarndan yetierek o . kadar ka
fir krdlar ki, hesaba gelmez. Hatta, o zaman sekseni am
bir ihtiyar olan Habil Efendi bile gazileri zendirmek iin
beraber kar ve kendi eliyle bir kafiri katleder. O gnlerde ya
murlar da younlatndan kafirler umutsuzlua derek
Budin'den defolup gittiler.
TATAR HANININ GELMES VE PEOY'DA
KILAMASI
Yl 1012 (M. 1 603 - 1604 ) . Serdar, Pete sahrasndan kal
kp bir sat nce Belgrat'a erimek iin can att. Varadin Kp-
rs'ne gelip tm asker halk ganimete erinceye kadar ne uyu
du ne yatt. Sirem sahrasna ktklar zaman, kardan ok
kalabalk asker birliklerinin gelmekte olduunu grdler. Me
er Gazi Giray Han, dman avcs Tatar askeri ile sefere ge
liyor imi. Sefere yetiemezsem de hi deilse klarn ve ilk
baharda iimi grrm diye dnm. Byle mevsimsiz bir
zamanda geliinin nedeni varm : Kardei Selamet Giray Han
i l e kardeinin olu ahin Giray Han, Anadolu'da Celali ek
yasnn ba olan Deli Hasan'n yanna varmlar, onun fesat
ve fenalklarna yardmc olmular. Olmaya Deli Hasan itaat
<.derek, kendisi yerine Krm hanln padiahtan rica eder
ve oradan bu taraflara gelir ihtimalini gz nnde tutmu; bir
d e bir, iki yldr sefere katlmadndan belki padiah kendi
s i ne gcenmi olabilir diye dnm. te bylece kuruntuya
d erek, vakitsiz bir seferin zahmetlerine katlanm. an
yksek serdara eriince yan yana yryp Belgrat'a dnd ve
Ekmekizade'nin saraynda konuk oldu. Belgrat'ta kald
U rece bazen serdarn saraynda, bazen de Ekmekizade'nin
ev i n de adamlar ile gecelediler ve itenlikli sohbetler yaptlar.
l'e;:oy'un hana Sigetvar ile Koban, Moha, umunturna, k
mm:as Drava rmann te yann da Tatar askerine konak
235

ve klk yaplmas iin buyruklar yazld. Bylece, kimileri

kylerde, kimileri de kasaba ve kalelerde yerletiler.
Han hazretleri o k Peoy'da geirdi. ou gnlerde
meclislerine girerdik. Ara sra gezmeye, ava ve bahar safas
gezintilerine beraber kardk. Vaktimizi yaz yazmaya ve baz
gzel iler yapmaya harcardk. Bendenizi ta'lik yaz renmek
iin altrd, kalem ama yntemini ve gzel yazma kuralla
rn retti. Ancak, yetenek tohumunu orak bir topraa ek
mi oluyordu. Badatl Fuzuli'nin Beng u Bade (32) kouuna
nazire olarak, Kahve ve Bade bal ile bu iki keyif verici i
kinin hayali bir karlatrma ve deerlendirilmesini ieren
kouk biimde bir kitapck yazmt. <<Peoy'da rettiimiz
bu kadarcktr derdi.
Fakat Gazi Giray Han'n, kardei Selamet Giray Han'a
gveni yoktu. Meclisinde hep anlatrd. Bir defasnda, Tatar
cada kapaas denen ve gerekte hann baveziri olan Ahmet
Aa, sz arasnda, hey padiahm, beni halime komadn, se
nin karnda basp sar kz boazlar gibi onu boazlam ol
saydm, imdi bu kayg ve zntden kurtulmu olurdun
dedi. Verdii cevapta han, ii yazgya havale etti.
Sonra, rahmetli efendimiz Mehmet Paa Ungrus'a ser
dar olunca, rahmetli skender Kethda, sipah ve zeamet sa
hipleri ile varp rahmetliye yol arkadal yaptk ve onu Pe
oy'a getirdik. O zaman Pete ve cankurtaran kafirin elindey
di ve Budin sahralarn da ku umazd. Rahmetli Peoy' a ge
lince, bu fakirin evinde konuk oldu. Han hazretleri o srada
Hrvat lkesine akna gitmi idi. Ancak, istenildii gibi i
gremedi ve ganimet alamad. Han akndan dnnceye kadar
rahmetli on be gn kald. Sonra han gelince, rahmetliyi ziya
ret amacyla birka kez fakirhanemize geldi, gitti. Elimizden
(32)'

Beng u Bil.de

nl

Trk airi Fuzuli'nin aldran

yeni1gisinden

sonra ah tsmail'in zntsn gidermek iin yazd bir kouk

Beng ban ad verilen ve afyon gibi uyutuT'tlcu etkisi olan bitki
ve bunun tohumu.

236

geldiince 1enler verdik. Bu kadar tanklk nedeniyle her

zaman, padiah tarafndan, ya da kendi tarafndan bir ba
olsa bendeniz gtrrdm ve ok arlanr, dllendirilirdim.
Yce Tanr hazretleri ikisine de rahmetler eylesin, yerlerini
cennet etsin, yaptklar gazalarn karln ve dllerini ver
sin. Nimet ve keremiyle.
ANADOLU YAKASINDA CELALLERN ORTAYA
IKMASI KARA YAZICI VE KARDE
DEL HASAN
Yl 1007 (M. 1598 - 1599) . Karayazc, Sivas'a bal san
caklardan birinde bir sancakbeyinin kaymakam (vekili) idi.
Bu sancakbeyi askeri ile seferde bulunuyordu. O srada stan
hul'ca ayn sancak baka birisine >'erildi. Ama yeni sancakbeyi
nin msellimi ( 33) ,gelinoe Karayazc onu kabul etmedi. Yeni
sancakbeyinin fazla adamla gelmesi beklendiinden, Karaya
zc da kendisi iin adam toplad ve gelen yeni beyi ldrd.
Sonra da, zerine fazla askerle gelinmek olasl belirince,
ayaklanma bayran kaldrd ve o yredeki btn ekya ile
l eventleri harekete getirerek kendine balad. Beylerbeyler
Karayazc karsnda dayanamaynca, Sinan Paaolu Vezir
Mehmet Paa serdarla getirilip asinin zerine gnderildi.
Ama yenildi ve Varka Kalesi'ne kapand. Karayazc, kurun
yerine kurutan fndk ( tfek mermisi) dkp Sinanpaaza
de'nin kuatlm askerleri zerine atard. Kale kuatmas s
rli p gidiyordu. Bu durum karsnda Karayazc, eskiden sa
vata tutsak edip elinde tuttuu Hseyin Paa'nn aracl ile,
kendisine orum sancakbeylii verilmek koulu ile b ar yap
t .

Ancak, Karayazc orum sancakbeyliini resmen elde

sonra da rahat durmad ve Celalilii brakmad. Her
sakaldan bir kl diyerek kasabalara, kentlere, ky ve nahi
yelere akeler sald ve bunlarn toplanmas iin Celaliler gn-

c ikten

( lt3)

Msellim : Kaymakam vekili, temsilci.

237

derdi. Sinanpaazade yine zerine gitmek hazrlklar yapar

ken Karayazc ve rahmetli eyhlislam Sunullah Efendi'nin
kardei olu olan elebi Kad ile bir araya gelip Sinan Paa
olunun zulmleri zerine mektuplar yazd. Hatta, Celalile
rinki ile karlatrlacak olursa Sinan Paa olunun zulm
leri ok daha fazladr \'e ayaklanma konusunda ondan da ile
ridir. rnein, rnleri rvetle datr, reayaya zahire salp
sonra bedeli olan paray toplamakla itaattan sapmtr diye
molla tarafndan padiaha arz olundu. Bunun zerine Sinan
paazade serdarlktan alnarak yerine Hac brahim Paa ge
irildi. Fakat Kayseri sahrasnda Karayazc ile karlatk
larnda yenilerek an ve gc silindi. .Bu kez de Vezirzade
Hasan Paa'ya serdarlk buyruu gnderildi ve emrine Diyar
bakr, am, Halep ve daha baka Arap lkeleri askerleri veril
di. Yce Tanr'mn yardm ile asi Karayazc'y bozguna urat
t. Bundan sonra o, Canik dalarna kat ve orada lp cehen
nemi boylad.

Karayazc'mn kethdas iken sonradan rahmetli efendi

miz Mehmet Paa'mn adamlar arasna giren ahverdi'nin
anlattna gre, Karayazc lnce pis leini krk, elli para
etmiler ve herbirini baka baka yerlere gmmlerdi. Os
manllar leini bulup asmasnlar diye byle yapmlard. Biz
ise bir Osmanl byle bir ey yapmaz, yle kokumu bir lee
kimse elini dedirmez derdik. ahverdi de leventler yle
uygun grdler cevabn verirdi.
Asiler, ad geen melun cehennem yolunu tutunca, yeri
ne kardei Deli Hasan' geirdiler. O srada Serdar Hasan Pa
a Tokat'ta bulunuyordu ve hemen Deli Hasan'n zerine y
rd. Kentli ve kylden toplad asker ile i grebilecei
ni sanmt, ama baaramad. Tersine, bozguna urayarak To
kat Kalesi'ne kapand. Kalenin kapsnda lonca biiminde
bir yer vard. Buras tahta perdelerle kapatlm bulunuyordu.
Bendeniz Tokat'ta defterdar iken oray defalarca grdm. l238

drlmesi gereken bir adam, kaleden kap, dardaki ekya

ya Hasan Paa'nn her sabah o kapal yere gelmekte olduunu
haber verdi. Bunun zerine melunlardan bir ikisi beklediler
ve bana tfek vurup Hasan Paa'y ehit ettiler. Tanr'nn
rahmeti zerine olsun. Sonra, Badat'tan haremi ve hazinesi
geliyormu. Bunlarn ve teki btn adamlarnn Tokat yak
nna geldiklerini duyarak, karlamaya gittiler. Yine ahver
di'nin anlattna gre, hazinesindeki deerli mcevher ve di
er eyay ekyann ileri gelenlerine verdiler. uha, kuma
ve kadife gibi mallar da, bir klc lek ederek, eitli para
lar da yuvarlak kalkanlara doldurup lerek dattlar. Ama
ailesini her trl sarkntlktan korumak iin adamlar koy
dular ve bir tek insan o yana bakmad, altnlarna ve daha
baka ss eyalarna da kimse elini uzatmad. Sonunda, yan
larna adamlar koarak, aileleri Divriki ve Arapgir kalelerine
ulatrdlar.
Olup bitenler stanbul'da duyulunca, Hadm Hsrev Pa
a serdarla atand. Fakat o da, bu kadar kabalk ekya
nn stesinden gelemedi. Bu nedenle Anadolu'nun k ve
by g edip sfanbul'a dkld ve padiah divan yakn
maya gelenlerle dolup tat, o kadar ki, bunlar dinleyip cevap
vermek imkan bulunamad. Celalilerin hali ite byle idi. Si
pah zorbalarnn saldrs ise Celilerden de beter oldu.
KAPIAGASI GAZANFER AGA LE DARSSAADE
AGASI OSMAN AGA'NIN LDRLMELER
Yl 101 1 (M. 1 602 - 1603 ) . Rahmetli Sunullah Efendi ey
h i.ilislam ve Gzelce Mahmut Paa kaymakam idi. Celalllerin
zulm ve saldrlarndan kaan btn Anadolu fukaras fer
yat iin stanbul'a dklnce, sipahilerle yenieriler toplana
rak, divana geldiler ve saadetli padiahmzn bu durumdan
haberi olup olmadn sordular. Vezirler rvet ile ortal
fenalklara bodular; yoksullar ve varlkllar birbirine girdi239

ler; Sinanpaazade bir ekyann hakkndan gelirken rvet

nedeniyle onu azlettirdiler; syleerek alemin f!.hvalini anla
talm. Mademki yaknlar bunu yapmyorlar, biz yapalm
dediler, Saadetli padiahn dorudan doruya kendisini taht
ile birlikte dar kardlar. Btn bunlara yol aan kapaas
Gazanfer Aa ile Kzlaraas Osman Aa'dr diye onlar da
ister istemez divandan kararak ldrdler. Trnak Hasa
Paa'y da, ldrlmek zere kertilmi iken, yenieri taifesi,
aamz olmutur, biz onun tutum ve davranlarndan mem
nun kalmzdr diye araya girerek kurtardlar.
SADRAZAM YEM PAA'NIN STANBUL'A
YNELMES
Yemii Hasan Paa, iki yl boyunca baarszlklar y
znden, adnn ktye kmasndan baka hibir i greme
miti. Bylece, aresizlik iinde, stanbul'a dnmeyi serdarl
a ye tutarak, karakn ortasnda yola kt. Morova Kpr
s, onun talihsizlii yznden olacak, buzdan krlmt. ok
byk zorluklarla bir geit bulabildi ve buz zerinden yaya
olarak srne srne kar yakaya kendini att. stanbul'a var
d zaman, zorbalar eyhlislamdan fetvalar almlar

\:e

bu

nun yasalara uygun olduunu kazaskerlere de onaylatmlard.

Mahmut Paa da fetvay saadetli padiaha gnderip uygulan
mas iin ferman istemiti. Bereket versin ki, yemiisinin tel
hisi daha nce padiaha varm idi. Bunda serdar, bana kas
tetmekte olduklarn yazm imi. Mahmut Paa'nn telhisi
zerine saadetli padiah, sadrazamn btn yaptklar benim
bilgim ve onaym iledir, kul benim ile vezirimin arasna gir
mesin diye ferman buyurdular. Bunun zerine Mahmut Paa
ile Sunullah Efendi beraber saklandlar.

240

POYRAZ OSMAN VE KZ MAHMUT'UN

LDRLMELER VE TEK
EKIYANIN DAGILMASI
Yemii padiahca korundu ve yenieri ocanca da
desteklendiinden, stanbul surlar kaplarnn kapanmas ve
zorbalarn yakalanmas ferman olundu. Bunlar ele geirilerek,
alemin sna olan padiaha gnderildi ve siyaset meyda
nnda idam olundular. Bylece Yemii rahata kavutu. Sa
adetli padiaha, kulun amac Sunullah Efendi'yi halifelie
getirmekti; byle byk bir fitnenin defedilmesini saladm
diyerek kendisine padiahn minnet borlu olduunu syler
oldu. Her ne isterse yaplr, bir arzusu geri evrilmez, saadetli
padiah da onun istemedii bir eyi yapmaz oldu. Hatta bir ge
ce, yenieriaalndan azledilmi olan kapaas damad Ali
Aa'y katlettirdi ve ertesi gn divanda Trnak Hasan Paa'nn
ban kestirdi. Bunlarn ldrlmeleri iin ortada bir sebep
yoktu. Ancak, kendisinin kuruntusu ve gururu bu cezalandr
malara yol amt. Eskiden sadaret kaymakam olan Saat
Hasan Paa'n:ri. vezirliini kaldrp vali olarak Trabzon'a gn
derdi. Fakat sonra vezirliini geri vererek Erzurum'a naklet
tirdi. Ulemadan, vezirlerden, btn kk ve byklerden
hi kimse onun ktlne kar gvence altnda deildi.
YEM HASAN PAA'NIN AZL
SONRA DA LDRLMES
Yl 101 1 ( M. 1602 - 1603 ) . Yemii Hasan Paa'nn gu
rur ve kuruntusu gittike artarak ar bir dereceye erimiti.
Bu durum karsnda, kendisinin koruyup ykselttii eyhl
islam Mustafa Efendi ile Yenieriaas Kasm Aa birleerek,
Yemii'yi padiaha fesatladlar : imdi mbarek mhr iste
seniz vermez ve o korkusuz yenieri gcne dayanarak padi
ahmza itaat etmez gibi laflar sylediler. Bunun zerine pa
diah sadaret mhrn ondan istedi. Geri Yemii hibir te241

eddt gstermeden mhr verdi, ama te yandan onu tutan

yenieriler ayaklandlar ve sabaha kadar yenieri saldrsndan
alem birbirine girdi. nce varp aalarn hapsettiler ve ka.
psn kilitlediler. Sonra eyhlislama, kazaskerlere ve teki
yetkililere bavurarak, eer bu gece sadrazamlk mhr ye.
mii Hasan Paa'ya yeniden verilmezse kul taifesi szbirlii
etmilerdir, saraylarnz ve btn varlnz atee verip ya
karz, hemen o gn kyamet kopar, bilmi olasz diye kor
kuttular. Bunu zerine tehdit edilenler de tezkerelerle durumu
padiaha bildirdiler. Ama ikindi zamanna kadar bir cevap
kmad. Sonra, sadrazamlk Msr' dan gelecek Malko Ali
Paa'ya ve o gelinceye kadar kaymakamlk Cerrah Paa'ya ye
nieriaal da Kapcba Ahmet Aa'ya inayet buyuruldu.
Yenieriler buna da kar ktlar ve sadrazamlk mhrnn
Hasan paa'ya verilmesinde srar ettiler. Lakin yeni aalar
tler vererek onlar bu yersiz savlarndan vazgeirmeyi ba
ard. Vezirlik bizim nemize gerek diyerek azlarn dei
tirdiler, Ondan sonra da, on - on be irkin ve hain yzl uur
suz hadmaas, bostancba ile vararak Yemii'yi yatan
dan ekip kardlar ve hemen orackta iini bitirdiler.
MALKO AL PAA'NIN SADRAZAMLIGI, NCE
CERRAH PAA'NIN VE SONRA KASIM
PAA'NIN KAYMAKAMLIGI
Yukarda sylendii gibi, sadrazamlk Ali Paa'ya, sada
ret kaymakaml da Cerrah Mehmet Paa'ya verildi. Fak::t
Cerrah Mehmet Paa nikris hastalna tutulmutu. Bu neden
le, eyhlislam Mustafa Efendi'nin salk vermesi ile yeri Ka
sm Paa'ya brakld. Bunun zerine Kasm Paa, kendini
yetkili sayarak, sadrazaml ilgilendiren baz iler yapmaya
kalkt. Fakat padiah buna msaade etmedi ve gerek padia
hn tahta kmas trenleri, gerekse daha baka nemli dev
let ileri sadrazamn Msr' dan gelmesine ertelendi.
242

RANLILARIN FIRSAT BULARAK BARIA AYKIRI BR

DAVRANILA TEBRZ' ALMALARI
Yl 1012 (M. 1603 ) . Erzurum valisi olan Vezir Saat Ha
san Paa, o blgedeki ekya zerine serdar yaplmt. Ayn
yln balarnda Hasan Paa ile Revan Beylerbeyi erif Paa'
nn arzlar ve feryatnameleri stanbul'a geldi. Bu yazlarda
sapknlarn frsat ganimet bilip Tebriz'i aldklar bildiriliyor
du. Olay yle gelimiti :
Osmanl ynetimine getikten sonra Karnyark Kalesi
ile buna bal topraklarn haslar Tebriz kuluna ocaklk (34 )
o]arak ayrlmt. Oysa buralara t a atalar zamanndan beri,
yine ocaklk suretiyle, Krt beylerinden Alaeddin Bey sahip
bulunmaktayd. imdi bu Alaeddin Bey, Tebriz kulunun sal
d rlarndan canna yeterek, itaattan km ve ayaklanmt.
O srada Tebriz beylerbeyi bulunan Sarho Ali Paa, Tebriz'de
kulaas olan Hasan Aa ile ve Tebriz kulu askeri ile Alaed
d i n Bey zerine yryp Karnyark Kalesi'ni kuatm idi. Ay
nca, Hakkari Hakimi Zekeriya Bey askeri ile ve erif Paa'
nn kethdas Osman Kethda da Nahvan askerinin yars
i le, bu kuatmaya yardmc olarak gelmilerdi. Bir ay kadar
kaleyi dvm ve sonunda ele geirmilerdi. O srada ad ge
<;cn Alaeddin Bey'in kardei olu Seyfeddin Bey \e Han Abdal
Bey, ran ahna varp feryat .etmiler ve yardm istemiler,
Tebriz'de btn askerin kaleden kp gitmi olduunu, imdi
kalenin bombo bulunduunu bildirmilerdi.
Bunun zerine ah, hi tereddt etmeden ve acele olarak
i.i , drt kona bir edip, kimilerince alt gnde ve kimilerince
de on gnde, Isfahan ile Tebriz arasndaki bir aylk yolu ala
rak , Tebriz'e geldi ve kaleyi on sekiz gn boyunca kuatt.
te yandan Ali Paa, Alaeddin Bey'i tutsak edip getirir
ken , sapknlarn Tebriz'i kuattklarn haber ald ve ahn as :H )

Ocaklk : Bir yerin gelirinin lmnden sonra mi.raslarna da

gemek artyla bir kins,eye verilmesi yntemi.

243

keriyle beraber bulunmad inancyla, ranllar zerine sal

drd. Yce Tanr'mn inayeti ile ndeki dman alaylarn boz
guna uratt. Sonra birka sapkn alay daha ah, ah diye
zerine gelince, ad geen Alaeddin Bey'in boynunu vurdu.
Ama sonunda ranllar sava kazandlar. Ali Paa onlara tut
sak dt. Cafer Paa'nn emrindeki komutanlardan Halil Pa
a ile Mahmut Paa da ayn akibete uradlar. Bunlar aha
gtrdklerinde, Cafer Paa'nn adamlardr diye katlolundu
lar. Ali Paa'y ise Tebriz karsna gtrp, te paamzn
hali, imdi elimizde tutsaktr, kimden yardm umarsnz de
diler. Bunun zerine Mslmanlar, Tebriz Kalesi'ni vire ile
ranllara teslim ettiler.
Ama ah, amanna aykr olarak, imanszln gsterdi
ve fukaraya ok eziyet etti. Sonradan kendine zel nedim
yapt Ali Paa da .bylece ld. Brakt eyasn, s tanbul'
daki miraslarna elisi ile gnderdi. Ama o srada defterdar
olan Baki Paa, eriat yasalarna gre o mallar devlet hazine
si iin zaptetti.
SAATi HASAN PAA'NIN SERDAR OLUU VE
TANRI'NIN BUYRUGUYLA LM
Ayn yl. Bu kara haber stanbul'a ulanca durum gz
den geirildi. Danmalar sonunda, olay yerine yaknl dola
_
ysyla, Saat Hasan Paa'ya serdarlk buyruu yolland. Ha
san Paa Anadolu yakas askerine genel buyruklar gndererek,
toplanmas iin almakta idi. Sapkn ah da Nahevan' alp
Revan' kuatmt ve kuatma birka aydan beri sryordu.
Eer bir i Allah'n takdirinde yok ise, o i muhakkak zor olur,
engeli ve zahmetleri ok olur. ler bu durumda iken, yce Tan
r'nn buyruu ile Hasan Paa vefat etti ve i de grlmedi.
RANLILARIN NAHEVAN'I ALMALARI
Yl 1013 (M. 1 604 - 1605 ) . Sapkn ah, Tebriz'i aldktan
sonra Nahevan zerine Zlfikar Han' gnderdi. Nahevan,
Revan eyaletine bal bir yerdi. Revan Beylerbeyi erif Paa,
244

Tebriz'in halini grnce yz kadar askeri kaleyi korumakla

grevlendirmiti. Ama kuatldklar takdirde dayanma ihti
mali bulunmadndan, ierde olan kul taifesini dar karp
kaleyi atee vererek harap etmek istedi. Fakat zerine vard
zaman iindekiler, biz eskiden de ah kullar idik dediler ve
dar kmayarak kaleyi Zlfikar Han'a teslim ettiler.
REVAN KALES'NlN RANLILAR ELNE GEMES
Ayn yl. Durum bu hale dnnce sapkn ah, Tebriz
iil kesindeki airetlere birtakm vaatlarda bulunarak, onlar ya
n na toplad. Grcistan beylerinden Aleksandr Han'm olu Le
vent Han ve Siman olu Livasat Han da askerleriyle ahn ya
nna geldiler. Bundan sonra ah, onlarla birlikte Revan' ku
;; a tnaya gitti. Bu kuatma tam dokuz ay on gn srd. Defa
larca lamlar atld ve hcumlar yapld. Kalenin altnda be
tane byk top var iken aynca yeni toplar dktrd. Toplarn
her biri doksan okka ta glle atard. Hatta kaleye den ta
l n , Mslmanlarn deirmene ihtiyalar olduundan, el de
irmeni yapmak zere aralarnda er kurua satld da olur
du. Ama kuatma altndaki gaziler, deve ve at eti yemekten
hastalandlar ve ok kimseler gsz, mecalsiz kalmlard.
Bir gn melunlar bir lam patlatmlar, Mslmanlarn
haberleri yokken ieri dolmular. kale ile dkale arasnda
sabah erkenden binlerce sapkn grnd. O srada dkalede
bulunan Mslmanlar ararak duraklam bir durumda iken,
lwnen kl rdler ve bir anda bin sekiz yz adam dr
dler. Osmanl askerinin serdar rahmetli Saat'nn da lm
haberi yaylmt. O yzden de slam askerinin eli ve aya i
lemez olmutu. Sonunda, on gn sonra ikaleyi de aman ile
t ranllara verdiler. O srada ah, erif Paa'ya ok sayg ve ik
-amlarda bulundu ve ona, mam Rza Trbesi mtevelliliini
ihsan etti. Paa, mrnn sonuna kadar azl ya da tayin olun
mak korkusu olmadan, gvence iinde ve rahatlkla vakit ge245

irdi. Asker halkna da steyen benim kullarm olsun, isteyen

Osmanlya gitsin dedi. Hzr Paa olu Mehmet Paa, , drt
yz hane oluk ocuu ile birlikte, ahn katt adamlarn e
liinde esenlikle Kars'a ulat. Sonra da ah, Revan Kalesi'ni
yakp ykarak yerle bir etti.
ESK SADRAZAMLARDAN AGALAZADE'NN SERDAR
OLMASI VE YENLEREK LMES
Yl 1013 (M. 1 604 ) . Yavuz Ali Paa'nn Msr'dan gelip
sadrazamla balad gnlerde Saat Hasan Paa'nn lm
haberi geldi. Hemen aalazade ran serdarlna atand. K
sa zamanda gerekli hazrlklar tamamlayarak irvan'a doru
yola koyuldular. aalazade, Revan'n harap ve bir toprak y
n haline gelmi bulunmas dolaysyla, irvan tarafna gitmeye
karar verdi. Olu Mahmut Paa irvan beylerbeyi idi. Asker,
irvan'a gidilmekte olduunu renince kstaha serdarn ze
rine geldiler ve ok uygunsuz hareketlerde bulundular. Deni
ze sefer etsen atan grmeye gidersin, karaya serdar olsan o
lunu gtrmek istersin diyerek ayaklandlar ve otan ta$1a
yp yktlar, gidi ynn Tebriz'e evirttiler. Tebriz lkesine
varnca da Tebriz kenti zerine varmadlar.
ah da askeri ile bir menzil nden giderdi. O kalkar, bu
konard. Sivas Beylerbeyi Sar Ahmet Paa'nn Celali trnden
yirmi be bin kadar askeri vard. Beraberindeki Kse Sefer
Paa ve Alaca Atl Hasan Paa'nn da on bin atls bulunuyor
du. Bunlar szbirlii ederek serdarn yanna geldiler ve iznini
istediler : Varalm, ahn askerine erielim, elimizden geldii
kadar alalm, inayet yce Tanr'nndr. Eer ah yener ve
askerini bozarsak devlet ve eref sizin, yzakl padiahn olur;
yok eer ah bizi yener ve kkmz krarsa yine devlet padi
ahn olur. nk bu kadar Celali krlm olur, dman eliyle
ylan tutulmu olur. Her iki halde de padiahmza ve devleti246

mize yararl olur dediler. Ama serdar buna izin vermedi. ok

srar ettiler ise de bir yarar olmad, sznden dnmedi "e gelip
k Van'da geirdi. Van valiliini de ad geen Sar Ahmet Pa
a'ya verdi.
Ahmet Paa'nn sal pek iyi deildi. Serdar kendi he
kimbasn gnder.erek onu szde tedavi ettirdi ve birka
gnde iini bitirdi, yani hastay zehirletti; verdii ilala has
tay aulayarak vcudunu dnyadan yolcu etti. Van eyaleti de
Zincirkran Ali Paa'ya verdi ve o k Van'da geirdi. Bu ara
da asker tedariki iin de aba gsterdi. Van ,eyaletine bal
olan airet beylerini ve askerlerini kazanmak iin ne gerekse
yapmaktan kanmad. Diyarbakr ahalisine, zellikle Cizre ha
kimi Mir eref'e pek ok vaatlarda bulundu ve Van eyaletinde
toplanmalar iin aba harcad.
Byleoe serdar Van Kalesi'nde askerlerin gelmesini bekle
mekte iken sapkn ah, Allahverdi Han', kalabalk askerle gn
dererek Osmanllar batrd ve Osmanl ordusunu tmyle pe
rian etti. Orada Handan Aa, iki olu ile birlikte tutsak d
t Serdar ancak kaleden ran askeri zerine birka top attr
mann dnda bir varlk gsteremedi, baarsz ve zararl ha
reketleriyle bozguna yol am oldu. Durum byle olunca, Van
Kalesi'nde kapanmaktan korktu ve Van glnde bir gemiye
binip Adilcevaz Kalesi'ne can att. Adilcevaz'da kalrsa azarla
naca ihtimalini gz nnde tutarak, bu sancan valisi Emir
ah Bey'in btn at ve beygirlerini, kalede kim varsa onlarn
da nesini bulduysa hepsini alarak, Hasankale'ye gitti. Erzu
rum eyaletini Kse Sefer' e vermi bulunuyordu. Hasankale
Erzurum'a bal olduundan, Kse Sefer, bir rastlant sonucu,
orada bulunuyordu. Sava ihtiyalarnn tamamlanmasna el
den geldii lde alld. Olu Mahmut Paa'y irvan'dan
kaldrp Diyarbakr'a verdi. irvan valiliinde de Hseyin Paa
olu Ahmet Paa'y atad. Her ikisi de kalkp grevleri bana
gittiler.
247

te yandan ranllar serdarn Van'da bulunduunu sana

rak bu kaleyi kuatmak niyetiyle gelirken, onun Adilcevaz'a
gitmi olduunu rendiler. Bunun zerine ran svarisi btn
hzyla Adilcevaz'a yneldi. Erci'e geldiklerinde serdarn, Adil
cevaz'dan da ayrlm olduunu haber aldlar. Bunun zerine
geri dnerek fesat yuvas lkelerine yklp gittiler. Serdar ise
bundan sonra Hasankale'de kalp asker toplama almalarn
var gcyle srdrd.
Kasm gnleri yaklamt. Serdar yine Van eyaletine dn
d. Diyarbakr ve Ocak beyleriyle askerleri de Van'a gelip ser
dara katldlar. Bylece o, yine mkemmel asker ile

kalkp

Tebriz'e doru yola kt. ah yine bir menzil nden gider ve

evredeki yce dalardan aa bakard. ebister'i geip

de

Tebriz deresi yaknna konduklar zaman, Kse Sefer Paa, s

nr boyu beylerbeyleri henz adrlarn kurup yerlemeden ve
ne yaplaca grlmeden, kendi bildii gibi hareket etti. Te
keli'ye Tebriz beylerbeyliini vermiti. Raziye kadnzade Sivas
beylerbeyi bulunuyordu. Ahuniler Ahmet Paa'nn kardei ile,
Haydar Paaolu Ali Paa ve on alt beylerbeyi ile yirmi drd
akn sancakbeyleri Sefer Paa ile ranllar tarafna asker e
kip gittiler ve ahn ordusu nerde diye onu aramaya koyuldu
lar. ah ise dan bandan durumu seyrediyordu. Osmanl ko
mutanlarnn ordudan uzaklatklarn grnce, frsat bu fr
sattr> diye le vakti dadan szlp indi ve ikindi vakti ar
pma kzt. ah, Osmanl ordusu ile uzaklam olan slam
askerinin arasna girdi. Askerimiz aha kar duramaynca or
duya dnmek istedi, ama bunu da baaramad ve hemen e
bister'e doru kamaya koyuldu. Yalnz Tekeli Paa, Celali Ka
raka Paa ve Kaar Mehmet Paa, dman yarp orduya do
ru gelmeyi baardlar ve bylece kurtuldular. tekilerin ou,
248

kimi tutsak ve kimi de kltan gemek suretiyle, telef olup git

ti. Serdar, blk halk ve yenieri ile meydanda kald. Ocakl
beyleri ve askerini salvermedi, yoldalk bu yerde beni ve
saadetli padiahn bayran beklemektir diye akama kadar
bekletti.
O gece Ocakl beyleri, bu iin sonu ne olacaktr, danl
sn diye karanlk basnca serdara gelip grmek istediler.
Fakat muhafzlar serdarn dinlenmekte olduunu syleyerek
gelenleri ieri brakmadlar. Subhancllah, mrn alamakla
geirip rahat uykuyu kendine haram edecei yerde, hem de
orada, dinleniyor ne demek? Bu ne byk gaflet, ne ac bir
uursuzluk ve felakettir ! Yce Tanr'nn bir ie takdiri uygun
dmeyince bunun gibi adamlar slam askerine serdar olur !
Oraya gelenlerin kimi, serdarn kam olduunu syledi, ki
mi de aklna geldii gibi bin trl laf etti. Herkes akl kestii
gibi bir anlam verdi bu ie.
Beyler adrlarn brakp giden gidene oldular. O gece
Canbolatolu Hseyin Paa, on iki bini akn askeri ile ve Bit
lis hakimi Rzaeddin Han birka bin askerle gelirken, kamak
ta olan beylere rastladlar ve askerin bozguna uradn haber
aldlar. Kendilerinin de kamak zorunda kaldklarn syledi
ler. Bunlar da onlara katlp gittiler. Ancak Canbolatolu'nun
eceli gelmi olacak ki, orada serdar bekledi.
Ertesi gn serdar, orduda kalan askeri yanna toplad ve
birtakm vaatlarla onlar yreklendirdi. Alaylarn atlandnp
ancak ordu kenarna kabildi ve dm:m tarafn gzledi dur
du. Dman ynnden gelip giden olmadn grdler. le
vakti de erimiti. Herkes bundan sonra ne olur diye hayretler
iinde iken, bir de ne grsnler : Meer Van Beylerbeyi Kaar
Mehmet Paa, Van askerinden yannda kalanlar. ile bir nlem
alm. Herkes ie yarar giysi ve yiyeceini terkisine balam
ve kimse durumu anlamasn diye atlarn adrlarna koymu249

lar. kindi vaktinde ne durursunuz, sapknlar ordu kenarna

geldi ve toplara elkoydu diye bir ses ykseldi. Bunun zerine
herkesi bir telatr ald. Ne oturdu, ne durdu, Hemen kuskuna
kuvvet diye birbirine bakmadan ban alp gitti. Ama serdar
meydanda kald. ki bin kadar kapkulu ve namuslu asker ile
yenierileri, kalan develere bindirdi. Hazine ve orduyu yerinde
brakarak bunlar da kaanlarn ardna dtler ve Van'a can
larn attlar. ranllara o gn haber ulat, ama Osmanllarn
bir hile yapmakta olduklarn dnerek gelmediler. Ancak er
tesi gn evreyi iyice aratrdktan sonra geldiler. Birok top,
hazine v.e daha birok eyler ganimet olarak ellerine dt.
Szn ksas, yle bir bozgun oldu ki, Osmanl Devleti'ndE; by
lesi grlm deildi. Yce Tanr bundan sonra da gstermesin,
amin !
Aslnda aalazade kahraman, ok sava grm ve k
l kullanmakta gl bir kii idi. Ancak, keyfine dknd.
Beyler kendisiyle danmaya geldikleri zaman keyf ile dinlen
meye ekilmi bulunuyordu. O zaman onu uyandrmamalan
bu kadar byk bir felakete yol at. Ondan sonra byle boy
nu bkk, znt iinde Van'a varnca Canbolatolu Hseyin
Paa'y vaktiyle gelmedin ve geldikten sonra da neden katn
diye katlettirdi. Hseyin Paa'nn yaknlar Halep'te isyan bay
ran kaldrdlar ve yllarca Mslmanlar uratran bir be
lann ortaya kmasna neden oldular. Henz bu uursuz sefe
re giderken. Hasankale' de bulunduu srada, olu

Mahmut

Paa'y irvan'dan kaldrp Diyarbakr eyaletinin bana getir

mi irvan' da Hseyin Paa olu Ahmet Paa'ya vermiti. Ah
met Paa irvan'a ve Mahmut Paa Diyarbakr'a gitmi bulu
nuyorlard. Serdar, Van'dan kalkp Diyarbakr'a gitti. Daha
ay bitmeden, yce Tanr'nn buyruu ile orada ld. Baz
kimseler, kahrndan zehir yiyerek kendini ldrdn, ba
zlar da zntden eriyerek tkendiini sylediler.
250

RANLILARIN GENCE VE RVAN'I ALMALARI

Yl 1014 (M. 1 605 ) . Ertesi yl sapkn ah Gence zerine
vard. Beylerbeyi, San Ahmet Paa'nn kethdas Mehmet Pa
a idi. Tam yedi ay kuatma iinde kald. Gndz ve gece s
rekli olarak savald. Sonunda imdattan umudu keserek kale
yi aman ile teslim etti.
Ondan sonra ranllar irvan zerine vardlar. Bu kalede
tam yedi ay sreyle kuatld ve yine kurtulu umudu kalma
dndan, sonunda aman ile kaleyi dmana verdiler. Ancak
sapkn ah, geri aman verdi ama sznde durmad ve slam
askerinin yarsndan fazlasn krd. Ayn ihaneti Gence aske
rine de yapt. te, slam askerinin on - on iki yl boyunca elde
ettii kazanlar bylece elden kp yok oldu. O dinsiz ah, iki
yl iin de hepsini geri ald. Bu sonucun zulm, keyfe gre yer
deitirmeler ve hareketlerden ileri geldii anlald. ranlla
rn Tebriz ve Nahevan' almalar Sultan Mehmet Han dne
minde oldu. tekileri Sultan Ahmet zamanna rastlar. Bura
da, ranllarn durumu ve aalazade'nin serdarl sz konu
su olduundan, yalnz bu konuya deinildi.
RAHMETL LALA MEHMET PAA'NIN SERDARLIGI
ZAMANI
Yl 101 1 (M. 1602- 1603 ) . Yemii Hasan Paa stanbul'da
diledii gibi hareket eden vezir olduu srada, rahmetli Meh
met Paa'y kendi yerine asil olarak slam askeri serdarlna
atad. Rahmetli o tarihte Budin'de bulunuyordu. Yce Tan
r'nm inayeti ile slam gazileri ile Budin'i dmandan kurtar
m idi. Budin'den kp Peoy'da han hazretleri ile bulutu

u, yukarda handan sz edilerek anlatlmtr. Oradan

Bel

grat'a vard. Asker toplama ve sava hazrlklarn tamamlama

ilerinden sonra snrboyuna doru yola kt.
25 l

TATAR HANININ BU SEFERDEN DN

Rahmetli Mehmet Paa, bu fakir kulunuzu Segsar adn
daki menzilden hana gndermi idi. Han hazretlerini, iklo
nahiyesinde, Drava rma kysnda Tatar askeri ile bir ayra
konmu bulunduu yerde buldum ve rahmetlinin mektuplarn
kendisine verdim, birok ltuflarna da eritim. Mektubun ie
rii, hann slam askerine katlmas konusuna ilikin idi. Han
hazretleri hi duraklamadan yaknda gideriz dedi ve bir m
nasebet drerek Celali ilerini, Deli Hasan'n durumunu sz
konusu etti ve onunla bizim itimamz nice olur diye sor
du (35) . Ben de rza sultanmndr, siz sahralarda, onlar ordu
da, siz istemeyince 'yzlerini l ykayc grsn' dersiniz ve
pis yzlerini grmezsiniz dedim. Ama bir yandan da teredd
t olduunu grdm. Daha nce kardei Selamet Giray'n ken
disine yz evirip Celaliye snd anlatlm idi. Geri sonra
ondan ayrld sylenmiti ama han, bunu bildii halde yine
de kuruntudan tamamyla kurtulmu deildi.
Hann yanndan dndmde Rahmetli Mehmet Paa
efendimize durumu anlattm. Ekmekizade, her ne kadar b
rahim Efendi sizin kulunuzdur, varmas uygundur. Ama dev
let adna beylerbeylerden bir adam gnderilmek hem kendile
rine saygnlk olur, hem de sz daha etkili olur dedi. Ek
mekizade ne yaptysa yapt, birka gn hann konuu oldu
unu ve aralarnda bir dereceye kadar dostluk bulunduunu
ne srerek, kendini hana gitmekle grevlendirtti. Bununla
beraber brahim Efendi'nin de kendisine elik etmesini art
kotu. Bendeniz hayli zr diledim ama kurtulamadm. Bera
berce hana vardmz zaman grnrde biraz syletiler. Son
ra gizlice aralarnda fsldamaya baladlar. Ertesi gn Ce
lali Drava'dan geinceye (.c; ) kadar bekleriz, ondan sonra
( 3'5)

( 3'6)

252

Bu satrlan anlayabilmek iin Gazi Giray Han'n kardei Selamet

Giray'dan dailna kukuland, !baka 'bir yeeni olan ahin Giray'n
da Celali Deli Hasan'a snm 'bulunduu anmsanmaldr.
O gnlerde Celal'.! Deli Hasan'a IBosna beylerbeylii veriimi ve
kendi adamlan ile Ungruz seferine memur edilmiti. Bkz. , Bun,
dan sonraki blm : Celali Deli Hasan zerine.

defterdar efendi ile beraber gideriz diye bizi mektuplarla

savd.
Dnnce Mehmet Paa'ya gerek durumu anlattm. Ge
l ir mi, gider mi, ne anlyorsun? buyurdular. Ben de byk
bir ihtimalle gider sanrm. nk Ekmekizade ile konuma
dan sonraki halini, nceki haline uygun bulmadm. Korkarm
kapkethdasnn sz bunu dorular dedim. Nitekim kap
kethdasnn dedii de yle oldu :
Tatar han askerin toplanmas srasnda Yemii'yi a
rarak kulana sanki dnyay feth mi etse gerek. Halli sall va
rp geldiine razyz. O yzakl ederse bana muhalif olanlar
grmez misin? Bu niin etmedi diye bam kestirirler. Ama o,
her nasl gidip gelirse gelsin, ben onu korurum demi ola.
Bu u demektir ki han, Mehmet Paa'nn parlak baarlar ka
zanmasn kesinlikle istemiyordu ve bu konuda Ekmekizade
ile ayn dnceyi paylayorlard, belki de muhalif olmasn
ondan istemiti. Ekmekizade, memleketine dnd iin ha
nn padiah katnda kusurlu saylmayacan da ona anlatm
t. Sonu olarak, Ekmekizade'nin han grmeye gitmek iin
srar etmesi ve varnca da hana bu szleri sylemesi, hann kal
kp gitmesine neden oldu.
Benden bir gn sonra kalkp gittiler. Ekmekizade'nin
giysileri, yiyecekleri ve btn arlklar orduda kalm idi.
Sonra hann mektuplar ve adamlar geldi. Be bin altn Meh
met Paa'ya, bin altn da Abdi Kethda'ya gnderdi. Sonra, rah
metli vefat ettii gn, hemen Abdi Kethda'ya verdii bin al
tn geri ald. Aslnda hann bu sefere gelip gidii hibir yarar
alamad. Gelii sefer sonunda, dn sefer banda oldu.
Klarnakla alt sancan reayasn perian etti ve ancak bir
kez akna gitti, ama onda da be paralk i gremedi. stan
bul' da padiahtan grd ikram ve ihsandan gayr, rahmetli
Mehmet Paa bendeniz ile bir kez krk bin, bir kez de otuz
bin kuru gnderdi. Bunlar ona g halle verebildim. Bana
yle syledi : Yce Tanr'ya hamdolsun, ben buna muhta
deilim. Tatar'a birer kuru versem anma yakmaz, ikier

253

vermek istesem bu para yetmez. Elbette yine getir . Byle

konutu ama sonunda, atalarnn elini ayan perek ve ruh
larn anarak, ar yeminlerle senin hatrn iin, ka keredir
gelir gidersin artk bize intisap etmi saylrsn, onunn ala
lm diyerek paralar kabul etti. Ald ama paray Tatar askerinin
grmelerinden ekiniyordu. nk stanbul'dan padiah ihsa
nnn gelmi olduunu sanarak, zerine eceklerinden kor
kuyordu. Bu nedenle paralar geceleyin gtrp hazinedar
Abdlaziz elebi'ye "\terdim. Bu haller dnda, gn gemezdi
ki beylerbeyi ya da sancakbeylerden, bir, iki adam iin, ya
da kendi Tatarlar iin para istemesin. Bunlar verirlerse al
verir, vermezlerse huzursuzluu ve tacizleri srerdi. Szn
ksas udur ki, han Ungrus seferine birka kez geldi ve git
ti, ama kayde deer bir hizmeti grlmedi, ancak her seferde
birok cana kyd.
CELAL DEL HASAN ZERNE
Deli Hasan, en nce Celalilik bayran kaldran Kara
yazc'mn kardei idi. Yanna toplanan ekya yirmi, otuz bini
aknd. Sonunda Yemii, stanbul' da bin bir vaat ve ihsan
larda bulundu. Kendisine Bosna beylerbeylii, ileri gelen e
kya:b alanndan altsna sancakbeylii ve , drt yz adamna
da blk verip Ungrus seferine gnderdi. Karaka Blkba
denen edepsiz ekya seferden kap Gelibolu'dan dnd ve
Anaodlu'da kald. Sonra aala.zade ona da beylerbeylik ver
mi idi, ama ranllar nnde yenilerek ilk kaan o oldu. Onun
da boynu al tnda kalm idi.
Deli Hasan szde itaat etti ve saadetli padiahmzn
beyleri arasna katld. Ama bir gn yine ayaklanmadan geri
durmad. lkin Gelibolu'dan geerken kadrgasna bindii san
cakbeyine yok yere fkelendi ve tfekle onu vurup ldrd.
Edirne'ye geldii zaman saysz yamurluk, sarahane giysile
ri, maytop ve garar trnden kumalar ve ayrca erzak ile
254

zahire datld ve birka yk akelik salma salnd. Sonra

Filibe'de Sofya' da ve anayol zerindeki baka kasabalarda ay
n yntemle para topland, pek ok sarkntlklar, zulmler
yapld.
Serdar da, dman avcs slam askeri ile Fodvar men
ziline konmu idi. Celaliler de gelip padiah ordusuna katld
lar. Dnya kurulal beri bu biim ve klkta bir asker grl
m deildi : Kiminin zengisine birer byk deve ngra
aslm, kiminin rlplak srtnda iker sra halinde ha
mail gibi ziller dizilmi, kimi plak ve ba kabak, kimi ka
dnlar gibi uzun sal ve iki yanndan gsne sarkm, kimi
nin bana bir paavra paras sarlm, aya ve baldr plak,
ellerinde birer karg mzrak ve bunlarn ucunda iki kar bez
parasndan setir bezi denilen bayrak vard. Bunlarn hali,
tmyle anlatlacak gibi deil; ancak onlar grenler hayret
ve aknlk iinde kalrlard.
Rahmetli serdarn otana geldikleri zaman, kendisi, e
kyabalar, blkbalar, odabalar ve daha baka rezilleri,
yaklak iki yz kadar adam ieri doldular. Bunlar gibi, io
lan denen, fitilleri, yanar, hanerlerinin kabzalar kin dolu
gslerini aarak azlarn kapar heriflerin hepsi, kimi ota
n iinde ve kimi dnda olmak zere, epeevre yer aldlar.
Birka alaylar ile ota dardan sardlar ve ieriyi grebilmek
iin sokaklara yanatlar. Birka alay da hazine evresindeki
alana doldular. Daha baka birka alaylar da, kalede kurulan
adr ortalarna aldlar. Ksacas, atls ve yayas toplain yak
lak on bini aknd. Hepsi adrlar arasna girdiler. Serdar
otuz, krk ekyaya kaftanlar giydirdi ve bir o kadara da is
kerlat uhalar verdi. Orackta bir defter sundular ve , drt
yz adam blk istediler. Serdar hele onlar yaparz baka
lm diye ii erteledi. Fakat sonunda istediklerini zorla ser
dara yaptrdlar.

255

ADAYA ASKERN GEMES, DERV PAA'NIN

EHT OLMASI VE ASKERN
BOZGUNA UGRAMASI
O yerden kalkp Hamzabeysaray sahrasna konulduu
zaman kafirlerin taburu, kendi ellerinde bulunan Pete'nin alt
yanna konmu ve oradan epel adas dedikleri adaya kpr
kurmu idi. slam askerinin gelip konduunu grnce hemen
birka top ile darbezen getirdi ve padiah ordusuna srekH
olarak ate yadrd. Kimse yerinden kmldayamaz oldu. As
kerin ou gizlenecek birer kuyu kazd. Bykler orda defalar
ca toplanp daldlar, ama hibir karara varamadlar.
Bu grmeler srasnda eitli grler ortaya atld.
e yarar atllarmz akna gnderelim dendi. Fakat bu, se
kin asker gider ve kafirler iki saat iinde kpr kurarak zeri
mize gelirlerse onlara kim kar durur dncesiyle, uygun
bulunmad. Hep birden kalkp gidelim dendi. Fakat Budin'e
zahire konulmadan ve donanmamz henz boalmadan nasl ya
pabiliriz diye bunu da uygun bulmadlar. yle ise hemen imdi
zahire, arabalarla develere yklensin, askere datlsn ve by
lece Budin'e naklolunsun, ondan sonra gidilsin dendi. Bu kez
de, Yemii Paa'nn Erdel seferine gittii gibi, Budin karsn
da dman taburu otururken bu imkansz dediler. Szn ksas,
yz trl nlem nerisi ortaya atld, fakat hibirisi yerinde
grlmedi. Sonunda, adaya biz de kpr kuralm ve kafirin
tabyas zerine varalm, yce Tann'nn inayeti ile fethederiz,
zahire gemilerimiz oraya gelir ve kolayca Budin'e naklolunur,
ya da kafir, gelir savalr, ola ki yce Tanr hazretleri bir
fetih takdir etmitir dediler ve bunu uygulamaya karar ver
diler.
deneklerini ykseltmek art ile bir miktar tfeki, bey
ve beylerbeylere bal olan sekbanlarla , drt bin Celali:
sekban akamdan gesin ve sabaha kadar tabya iin yer ha
zrlasn, evresine hendek kessin diye tenbih olundu ve yan256

!arna mimar verildi. Bu sefer yenieriaas olan sekbanba

Sefer Aa geldi ve kendilerinin de Ocak'tan , drt bin adam
tayin ettiklerini bildirdi. Yenieri .gemesin demeye ve yenie
riye gerek yoktur szn aza almaya kimse cesaret edemedi.
Yenierilerin klcndan korkarak yi yapmsnz dediler.
Yenieriler adaya gemeye balaynca bize arkada kim olur,
biz kime arkalanrz, hi olmazsa on - on be bin atl gerektir
dediler. Kendilerine, bu kadar askerle dman taburu kar
snda dayanlamayaca, ancak dman gelinceye kadar yaya
askerimizin tabyaya girip top ve tfekle savaaca, o zamana
kadar kprnn de tamamlanaca ve ondan sonra atl askeri
mizin de adaya geecei, hareketin byle planlanm olduu
sylendi. Fakat yenierilere sz anlatmak mmkn deildi.
lle de atl verilsin diye direndiler.
Sonunda rahmetli Mehmet Paa'nn kz kardeinin olu
ve o zaman Kstendil beyi olan Sarho brahim Paa'nn ba
bu olarak gnderilmesi nerildi. Ama onu da istemediler.
Rumeli Beylerbeyi Murat Paa'nn Rumeli askerinin tm ile
adaya gemesini kesinlikle istediler. Son are olarak, o zaman
Bosna'dan azledilmi bulunan rahmetli Dervi Paa zerinde
bir anlamaya varld. Rahmetliye adam gnderilince hemen
kpr yaplan yere geldi ve bunun byk bir hata, son dere
ce yanl bir i olduunu uzun uzun anlatmaya alt. En
sonunda rahmetli Mehmet Paa atl asker gndermenin b
yk bir hata olduunu bilirim, ama yine de gndermek zo
rundaym dedi. nk o zamanlar, yenierilerin azdklar bir
dnemdi. Yemii'ye kar stanbul'da yaptklar mnasebet
siz davranlarn burada da tekrarlayacaklarndan korkulur
du. Bununla beraber Mehmet Paa, mademki siz byle korku
ya dmsnz ve bu ii bir uursuzluk diye dnms
nz, gitmeyiniz diye tatl bir dille syleyerek gnln ald.
Dervi Paa ise yok vallahi, lmek benim iin bir iim su
kadar deildir. Sanlmasn ki, ben lmden kaar, yaamm
257

kayrrm. Kayrdm, ancak saltanatn namusu ve slamln

erefidir. Szn ksas, drt, be bin svari ile belki on bini
akn piyade geti. Yce Tanr hazretleri bir ii yaznca n
lem yarar salamaz. Dervi Paa'nn bu anlamda gzel bir ga
zeli vardr. Belaat Divan'na balk olmaya layk olan bu ga
zelin birka beytini, uur olsun diye, burada verelim :
Hakim-i mutlak'n ger olmasa bir ite takdiri
Mfid olmaz hezar erbab- akln re'y u tedbiri
nayet eylese bir bendesine Hazret-i Mevla
Savab olur hatas hep kemal-i mahz- taksiri.
Hazer men'-i kader klmaz ne denlu gui eylesen
Kaza-i mbremin mmkn deil sa'yile tayiri.
Hezaran ceven-i pulad ile kat kat zrh giysen
Kii def'eylemez kavs- kazadan atlan tiri.
Mukadderdir gna v fakr nik bed elem ekme
Nedir nahnu kasemna ayetinin anla tefsiri.
Messirdir muhakkak fail-i muhtar her ite
Kevakible felekten ey mneccim bilme te'siri.
Ne nak ettiyse stad- ezel bi aybdr cmle
Kemal-i sun'una eyler delalet hsn-i tasviri.
Saadet ister isen , ehl-i teslim tevekkl ol
Kabul et can ile dervi pend-i hazret-i piri.
Bulunduu yerde Dervi Paa'ya yle bir dalgnlk gel
di ki, ba gsnn stne dt. Ne kadar uyarld ise de
ban kaldramad ve gzlerini aamad. Ne sylese sanki
dte imi gibi tutarsz szlerdi. Buyruu altndakiler ve
adamlar tmyle hayretler iinde idiler. Tam gece yars idi.
Mimar geldi ve yle dedi : Tabya iin ne bir kazk dikildi ve
ne hendek iin bir apa alnd. Celalilere denince biz Ana
dolu'da bu kadar savalar yaptk, bir yerde ne bir hendek
258

kazdk ne de dizme dizdik. imdi de yapmayz dediler. Yeni

eriler ise sanki kendilerine bir mezar kazdlar. Sekbanlar ve
deneklerinin artrlmas koulu ile adaya geen blk halk
<la yenierilere uydular. Sabah da yaklat durum nasl olur.
Hemen yenieriaasndan imdat istensin, Celali Paa'ya adam
varsn denildi. Giden adamlar gelinceye kadar sabah da ol
du.
Karda grdmz sanki yeni bir mezarlkt. Adaya
geenler de bari tek dursalar. Ya bir yerde pusuya otursalar,
ya da hi olmazsa alaylarn balasalar. Hibirini yapmadlar.
Ancak dank kmeler halinde birer ikier, beer onar kafi
rin tabyasna gittiler. Tabyann dnda bulduklar be, on ka
f i ri dil diye alp getirdiler, birkan da kestiler. Bu yanda ise
kprnn tamamlanmas iin ok aba gsterildi, fakat yeti
t irilmesi mmkn olmad. Hemen le vaktine yakn kafir
alaylar yrdler. Bizim o sahralar kaplayan gazilerimiz bi
rer birer ayrld. Melunlar ise top ve tfek atarak,
alaylar
domuz srs gibi pepee geldiler. Macar atls da bizim at
l mz karlad. Tabyada olan binlerce adam durup dayand
lar. Ama binlercesi de kimi atyla ve kimi yaya olarak Tuna'ya
daldlar. Birou ldrld, birou da sularda bouldu. Bir
.;ounu da aykalarmz kurtard. Tabya da olanlar , drt
saat hnla savatlar ve ok kafir krdlar. Beri yakadan da
top ve tfek ile ok kafir cehennemin dibine gitti. Sonunda
a t.l alaylarmz bu yerde arptlar. Rahmetli Dervi Paa,
on kadar iolan ile orada dman karsnda ok zaman di
'' ndi ve kaanlar yreklendirdi, ama fazla etkili olmad. Ya
t ndaki olanlarla dmann alaylarna saldrd ve hemen ora
d a ehit dt, yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun.
Baz kimseler bu arpmann Celali ekyasn krmak
bylece vcutlarn ortadan kaldrmak iin Allah tarafndan
olduunu ileri srdler. Aratrmalar sonunda alt, yedi bin
( \lalinin ld anlald. Eer bunlar dman klc ile gitve

259

meseler Bosna'da ve Tamvar'da Mslmanlar, bunlar mal

vedinceye kadar ok zahmet ekerlerdi ve ok Mslman lr
d.
Sonra Budin sahrasnda, kafirin tabyasnda, ondan son
ra da Bulgar kynde kpr yaplp geilirken epeyce arp
malar oldu. Kasm gnleri de yaklamt. Murat Paa, Ru
meli eyaleti ile Budin beylerbeyliine atand. Biz de Bel
grat'a gittik.
CELAL DEL HASAN'IN SONU
Deli Hasan bu seferde serdara bir gn itaat etse be gn
tersini yapard. Ne kadar yzne glnp ho tutulsa, ii o
lde yukardan tutard. rnein, bir Celali iin blk rica
etse de sz dinlenmese bir yn bo laf ve yaygara ile dn
yay ykard. Bir kez tularn parampara edip atete yakt.
Ka kez, adrn ykar ve kurard. Ar derecede kendisine gu
rur gelmiti. Kesinlikle, kimse kendisine kar kmasn, iyi
ya da kt, ne derse desin, kendi szn yrtsn isterdi.
Bosna'ya vard zaman yine byle dengesiz ve uygunsuz
davranlarn srdrd. Snr boyu fukaras, hatta reayas,
onun bu haline katlanamayp ayaa kalktlar. Snr boyunda
Sef.er Bey adnda birisi vard. Kendi kansnca meradan ge
inirdi. Bir kez kendisine paa ann vererek tm ayaklanan
larn babuu oldu ve serdara bir, iki kez adamlar gndere
rek yetki de ald ve Deli Hasan'n zerine yrd. lkinde
bozguna urad. kincisinde daha salam hazrlklarla hare
ket etti. Arabalardan tabur yayp nlerine toplar dizdirerek
epeyce savatlar ve yce Tanr'nn yardm ile bu kez ek
yay bozguna urattlar. Mal ve davarlarn, giysi ve eyalarn
yama ettiler. Deli Hasan, kalan adamlar ile kap zvornik'e
geldi. Byk rmaklardan bi 5 olan Drina suyunu k takn
bir zamannda getiler. Oradan erdara, kethdas ahverdi'
yi gnderdi. ahverdi Kethda, bundan sonra Deli Hasan'a
260

dnmeyerek serdarn yannda kald. Rahmetli Mehmet Paa,

kendi kullarndan ruznameci Mehmet Efendi'yi Deli Hasan'a
gnderdi ve birok okama ve vaatlarla Tamvar valiliini ka
bul ettirdi. Ama Belgrat'a uratmad. Panova'da Tuna'y ge
erek Tamvar'a gitti. O gnlerde kimi yolsuz asker klkl
herifler ekyala yardma, yataklk etmeye eilimli 1di. Bel
grat'a gelmi olan asker, halk, Deli Hasan' destekler ve ken
dine serdar edebilirdi.
Deli Hasan iki yla yakn bir zaman Tamvar'da :kald.
Ama tutum ve davranlar eskisinden farkl deildi. Ester
gon alnp da stanbul'a dnlrken, rahmetli serdar, Tam
var halkna artk Deli Hasan'a uymamalarn tembih etti. Halk
da Deli Hasan'n davranlarndan bkmt ve frsat gzetler
di. Bir gn Deli Hasan Tamvar Kalesi'nde avlanmaya git
mek rere ata binerek dar kar. Hemen o anda kul hcum
edip kalede kalan Celalileri ldrr, mal ve mlklerini yama
eder, svarisi ile piyadesini ve Deli Hasan'n kendisini yaka
lamak iin arkasndan kovalamaya balarlar, ama ele geire
mezler. Kurtularak Belgrat'a doru svr.
Rahmetli Tiryaki Hasan Paa o zaman serdar vekili ola
rak Belgrat'ta kalmt. Gemiler gndererek Deli Hasan'
Belgrat'a getirtti ve doru kendi konana ald. Belgrat'ta ye
nieriaas olarak Piri Sba ve blk kethdas olarak da
Keyvan Kethda bulunmakta idi. Bunlar gayet kan dkc ve
ekya dman adamlar idi. Rahmetli skender Paa da o za
man Hasan Paa'nn kethdas idi. Bunlar aralarnda anla
arak, byle frsat bulunmaz diye Tiryaki Hasan Paa ile g
rrler. Belgrat'ta olan kul aya kalkt, asi ( Deli Hasan)
her nereye vard ise isyandan geri kalmad, imdi saraynz
basarlar ve bir fesat ederler, diye paay korkuturlar. Bylece
paann onayn alarak Deli Hasan' kaleye kapatrlar. Rah
metli efendimiz Mehmet Paa stanbul'da sadrazam idi. Rah
metli Hasan Paa'nn arz geldi '"e hemen saadetli padiaha

261

telhis olundu. Bunun zerine, eriata uygun ilem yaplsn

diye padiah buyruu kt. Ondan sonra sorun hakknda ey
hlislam Sunullah Efendi'den fetva alnarak idamna hkm
kt ve Belgrat'a gnderildi. Bundan sonra Deli Hasan, kar
deinin olu olan Kk Bey ile birlikte katlolundu.
Melunun ok garip olan hallerinden biri de u idi :
Cuhfd imana gelmez merd-i mlhid tvbekar olmaz (37)
dizesi uyarnca, Osmanl Devleti'nin, kendi kavrayndan kat
kat stn gte bir kurulu olduunu anlaynca aklnca baka
bir fesata girimeye kalkt. Bosna'dan Venedik'e, Rim Papa'
ya ve spanya'ya mektuplarla adamlar gnderdi. Bilemeyiz, on
lar m Deli Hasan' adam yerine koymadlar da cevap vermedi
ler, yoksa verdiler de Bosna'ya ulamad m? Onlara yazd
mektuplarn ierii de yle imi : Size gven vermek iin ilk
nce Nova yaknnda olan Risne Kalesi'ni vereyim. Ondan son
ra donanmanz ile gelin, Akdeniz kylarndaki btn kaleleri,
Rumeli lkelerini tmyle ele geirmenizi salayaym. Ama
Risne Kalesi'ne karlk olarak imdi yz bin altn isterim.
Deli Hasan Bosna'da iken bir cevap alamaynca Tam
var' da bir krk gayrmslim bulur ve bin trl vaatlarla
onu gndermeye raz eder. Yol giderleri olarak da ona yz
altn verir. O srada rahmetli Murat Paa Belgrat'ta serdar
kaymakam idi. Krk Osmanl Devleti'ne ihanet etmeyerek
doruca Belgrat'ta Murat Paa'ya varr ve durumu anlatr,
mektuplarn gsterir. Murat Paa da ne olmak ihtimali var
der ve ona izin verir. Ama yine nce bize gel, sakn ona var
mayasn diye tembih de eder,
Ertesi yl rahmetli, Estergon'u alp Belgrat'a gelmi idi
ve stanbul'a hareket etmek zere bulunuyordu. Sz geen
krkye spanya kral bir kafiri ve Rim Papa da bir dinsizi
gndermiti. Bunlar ve bir de hizmetileri, Kilis snrndan
(37)
262

Yahudl

(ft)

imana

gelmez.

Tanr.sz adam tv!beye gelmez.

Osmanl topraklarna girmilerdi. Orada bir yenieriye elli

kuru vermiler ve o da yasak olarak, gelenleri Zemun'a
getirmi ve burada bir evde saklamlar. Krk gelip bu ha
beri verdi ve Rin Papa ile spanya kralnm mektuplarn ge
l irdi. Her ne kadar Abdi Paa ile bunu rahmetliye syledik ise
de pek nemsemedi ve uzun zaman inanmad. Mektuplar
Trkeye evirdik. zetle yle deniyordu : Gnderdiimiz
adamlar gvendiimiz kimselerdir. Onlarn syleyeceklerini,
bizim azmzdan iitiyormu gibi inann ve kesinlikle baka
trl olabileceini dnmeyin. -Dipsiz inanlarna gre b
yk yemin etmiler. Abdi Kethda, kendisini Deli Hasan diye
tantarak, o gelen kafirleri be, on gece syletti. Onlarn de
d i kleri ve sorduklar, ok garip eylerdi. Hangi birini anlata
! m ! Gelenlerden biri, Rim Papa'nn kz kardei olu, tekisi
de spanya'nn ileri gden beylerinden biri imi. Deli Hasan'a
bir dostluk belirtisi olmak zere bir koyun- saati armaan
getirmilerdi. imdilik daha fazla eyler getirilmek ve gt
lmek mmkn olmadndan zr dilemilerdi. c Bu adam
lar ile cevabnz geldii zaman, istediiniz yz bin altn Bel
grat Frenklerinden almanz iin mektup ve senet gndcrilecek1 ir demilerdi.
Deli Hasan Tamvar'da bulunduundan, gelen melun
lar yok ettiler. Rahmetli efendimizden sonra Murat Paa ser
dar olup geldike krk gayrmslim o kafirlerle birlikte
k atlolundu. Murat Paa, krky katlettiren aalara, birok
mcevherat ve , drt yz altn aldlar diye ok eziyet etti.
te Deli Hasan byle bir melun idi. nceleri kard
fesatlarn hapsinden baskn olan bu son ihaneti, yce Tanr
saklad da gereklemedi. Yoksa, Mslmanlar arasnda bu
ihanetin aaca yara, uzun sre kapanmazd.
Yine sz sz ekti de melunun yks ylan gibi uzad.
imdi yine konumuza dnelim ve tarih anlatmaya balayalm.
263

RAHMETL SULTAN MEHMET HAN'IN LM

1 8 Recep 1012 ( M. 22 - 12 - 1603 ) . Ada seferi denen baa
rsz sava da aln yazmzda varm. Dnp klamak zere
Belgrat'a erimemiz nasip oldu. Meer bu arada zamann pa

diah Sultan Mehmet Han hazretlerinin cam gibi nazik olan

sal bozulmu, ancak drt, be gn ektikten sonra tedavi
si iin nlemlere bavurulaca srada, insanlarn ve cinlerin
yaratcs olan Allah'n iradesi ile cennete gt haberi gel
di.
RAHMETL PADAHIN EHZADELER ZERNE
ehzade Sultan Mahmut Han : Sadramaz olan rahmetli
Hafz Ahmet Paa rahmetli Sultan Ahmet Han'dan yle
nakleder : Celalilerin ayaklanmalar ve sapkn ranlilarn ta
knlklar haberleri vezir ya da baka kimseler tarafndan ken
disine ula.tnldka, rahmetli padiahn her defasnda keyfi
kaar, zlr ve yemek imekten kesilirdi. ehzade Mahmut,
padiahn bu halini grdke, hey hnkarm, ne gcenirsin,
niin darlrsn, beni gnder, askere serdar eyle, yce Tanr'
nn inayeti ile btn o soysuzlarn kkn kazyaym ve sana
zorla ba edireyim derdi. Hatta bir defasnda, bu ii nasl
yapacan, sorunca kimi kl ile, kimi okama ve vaatlarla.
Yce Tanr isterse, padiahn hayrduasyla nasl ha:klanndan
geleceini grrsnz diye cevap verdi.
Rahmetli Sultan Ahmet buyurmular ki, her zaman by
le syledike engel olmak isterdim, nk saadetli padiahn
zlp rahatsz olduunu grrdm, ama baaramazdm. Ya
ni Sultan Mahmut byle bir onurlu, alkan ve hareketli bir
ehzade idi. Sonra: eyhlerden biri ona muska yapt, padiaha
264

fenalk getirecek birtakm tlsmlar koydu

tuplaarak yakn ilikiler kurdu.

ehzade ile mek

Kzlaraas bunlar getiren

kimselerin elinden alarak padiaha arz etti. Bunun

zerine

padiah, ehzadeyi nce hapsettirdi, sonra da bodurdu. An

nesi, eyh ve araclk yapm olanlar yakalanp denize atld
lar. Yce Tanr onlar rahmet eylesin. Ama bu olay padiaha
da uurlu gelmedi. Olayn zerinden

daha bir ay gemeden

stanbul'da ld.

ehzade Sultan Selim Han : Padiahn tahta kndan

sonra stanbul'da lmtr.

ehzade Cihangir : Bu da rahmetli padiahn salnda

yce Tanr'nn rahmetine kavumutur.

ehzade Sultan Ahmet Han : Manisa'da dnyaya gelmi

olup tahta kt zaman on drt yanda bulunuyordu. Baba

snn yerine padiah olmutur.

Sultan Mustafa Han : ki kez tahta kmtr. Uk krn

da durumu belli deildi. Rahmetli Sultan Ahmet Han'n ocuk
lan kk, Sultan Mustafa ise yan ban alm bulundu.
undan tahta karlm idi. Lakin dnya devletine iltifat bu
yurmad ve bu yzden tahttan indirilmesi gerektiinden, yerine
Sultan Osman' padiah yaptlar. Onun da sonu belli olduun
dan, anlatlmasna gerek yoktur. Sras gelince bu konuya d
nlecektir. Sultan Osman tahttan indirilip bodurulunca yine
; kerin szbirlii ile, Sultan Mustafa yeniden tahta geirildi.
i mdi adalet hals Budin'e yaylm bu sayede fukaras ve zen
g i n i , onun ynetimi dneminde her trl sarkntlk ve haksz

l aktan korunmu bulunan, yceltme yetkisine sahip deerli ve-

265

ir saadetli Musa Paa'nn cevher saan dilinden iitmiimdir :

ultan Mustafa ikinci kez tahta karld zaman biz ( Musa
Paa) hasoda aalarndan olmamz dolaysyla, gelenee uygun
olarak, padiahn karsnda dururduk. Anneleri de tahtn aya
nda otururdu. Meer Davut Paa dedikleri zalim, rahmetli Sul
tan Osrnan' bomaya gitmi imi. Sultan Mustafa bunu anla
dndan, hemen tahttan frlayarak barmaya balad. Za
lim, kyma zalim szn tekrarlayp durdu. Sonra da kyd
kafir, kyd, yce Tanr'dan bulasn. Bana saltanatnz gerek
mez, ite saltanatnz, ite padiahnz diye o kadar alad,
o kadar fieryat etti ki, tanmlanmas mmkn deildir. Anne
leri arslanm (38 ) , olum hn:karm diye her ne kadar engel
lemek istedi ise de susturamadlar, ancak alama ve inleme
lerini daha da artrdlar. Bunun gibi nice keramet ve ermi
likleri halk topluluu arasnda yaylmtr. Burada yalnz bir
bl ile yetinildi. onra Gazi Sultan Murat Han Badat
seferinde ve saadetli Musa Paa hazretleri kaymakamlk g
revi ile onurlandrlm iken bu geici dnyadan ayrldlar.
Yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun.
RAHMETL GAZ SULTAN MEHMET HAN'IN
SADRAZAMLARI ZERNE

Sadrazam Koca Sinan Paa : Sultan Mehmet Han'n tah

ta k srasnda sadrazam ve Ungrus seferinde serdar bu
lunuyordu.

Sadrazam Fetlat Paa : Padiahn tahta k srasndn

sadrazam kaymakam bulunduundan, sadrazam olup inat
Eflak zerine serdar yapld. Yukarda ayrntl olarak ondan
sz edilmiti.
(38)

.A..rslamm

nirlerdi.

266

Valide su1anlar, pa:clial olan owllarna byk

sesle

Sadrazam Lala Mehmet Paa : avuluu zamannda Tek

keli Mehmet avu diye n kazanm Rahmetli Sultan Murat'
m ehzadeliinde ehzade avulanndand. Sonra, Sultan Meh
met Han hazretleri sancaa gittiinde, sancak.beyi oldu. Ayn
zamanda, ehzade hazretlerinin days kz ile evlenerek, Sultan
Mehmet ile ailece bir balant da kurdu. Sonra ehzadeye sra
syla nianc, defterdar ve sonunda nl lala oldu. Sultan Meh
met tahta knca da vezir oldu. On iki yl iinde avuluktan
vezirlie ykseldi.
Mehmet Paa, avuluu gnlerinde kutsal Mekke'de su
yolu ilerinde grev yapm idi. Sonra bir iki yl Cidde ema
neti katipliinde kalmt Galiba o mbarek yerlerde doru
)u kla alt iin olacak ki, duasnn oku hedefini bularak
sadrazam oldu. Ancak bu yksek makamn tadn karama
d. Sadece bir tek gn divana gidip gelebildi. Ondan sonra
dnyadaki ii tamamland ve br dnyaya g etti. Yce
Tanr'mn rahmeti zerine olsun.

Sadrazam ve Serdar Ekrem lbrahim Paa : Bosnal idi.

El akl ve ikramda zamannn hatimi (39) idi. Ama denge

siz ve tutarsz davranlar da vard. Grenler, onu ya budala,
ya da akll bir kimse sanarlard. kez sadrazam olmu, n

csnde Kanije Kalesi'ni fethetmeyi baarmtr. Dorusu bu

c > kadar gzel bir i olmutur ki, dnyalar durduka hayr ile
anlmasna neden olacaktr. 1010 tarihinde (M. 160 1 - 1602) tari
hinde bu geici dnyadan ayrld. Paann zelliklerinden yu
karda birka yerde sz edilmiti. Yce Tanr'nn rahmeti ze
ine olsun.

Sadrazam aa/azade Sinan Paa : aalazade dedikleri

ldfir bozuk renkli Frengi beylerinin ileri gelenlerindendir.
K i.ilik yata iken slam gazileri onu tutsak almlard.
' :o)

Hatim : Elakl atasz haline gelmi

ba, Hatim-i Tll.1.

bulunan

Til.i

boyunun
267

Sultan Sleyman Han'n haremind'e yetitirilip dzenli bir

ykselme ile yenieriaalna, sonra . beylerbeyliine eri
mitir. Daha sonra Lala Mustafa Paa ona vezirlik vermitir.
ran sefer1erindeki savalarda ok yiitlii ve kahramanl
grlm idi. Ere'den yaplan tabur sava gnnde kendisi
ne sadrazamlk verildi. Ancak krk be gn sadrazamlk yapa
bildi ve yine Harmanl menzilinde sadrazamla yeniden b
rahim Paa getirildi. Ancak, rahmetli kt yaradll bir dev
let adam idi. sahiplerine fena muamele eder, halya bastn,
yakn geldin, rak durdun gibi kk eylerle ktleyerek in
citirdi. Bu nedenle kimse, halini ona arz edemezdi. Baka
zelliklerinden yukarda ayrntlaryla sz edilmiti.

Sadrazam Hadm Hasan Paa : Gence muhafzl gre

vinde bulunmu ve baz hizmetler yapm idi. Sonra
vezir ve brahim Paa'nn yerine sadrazam oldu. Ama
kskanlk taraf ar basan bir devlet adam idi . Ka
paas Gazanfer Aa'y drmeyi kafasna koymutu. Bu
nu Ayasofya Caminde saadetli padiaha syledi. Fakat padi
ah buna raz olmad ve durumu valide sultana bildirdi. By
lece Hasan Paa'nn niyetini renen Gazanfer Aa, valide sul
tanla ibirlii ederek sadrazam ldrtmeye karar verdiler. s
kelede yapmna balanan mbarek camiin temeli atld gn
bostancba, paay gtrp Yedikule'ye hapsetti ve o gece
boularak ldrld. Yce Tanr'mn rahmeti zerine olsun.

Sadrazam Cerrah Mehmet Paa : Mehmet Paa, padiah

snnet ettii iin cerrah sam ile n almtr. Salam yapl,
ta gibi bir adamd. Ancak, elinden bir i gelecek yetenekte
deildi. Srf padiah . ailesinden bir sultanla evlenmi olmas
dolaysyla vezirlie ykselmi, sonunda da sadrazam olmu
tu. Ama ok ksa bir zaman sonra serdarlk ile birlikte sad
razamlk brahim Paa'ya verildi.
268

Sadrazam Yemii Hasan Paa : Arnavut soyundan, sert

szl ve kat yzl bir adam idi. Ama olduka eli ak
t . Ancak, halk arasnda uursuz bir kimse olarak tannr ve
hi sevilmezdi. Yenierilerin ayaklanmas srasnda, onlardan
yana olursa makam yitirmekten korunmu kalacan sa
nrd. Bu hali padiaha duyurulunca azlolundu. Baka: zellik
leri, yerinde anlatlmt.
SADRAZAM OLAMAYAN VEZRLER

Vezir Halil Paa : Damat, Bosnal idi. Rahmetli Sultan

Murat'n bir kz brahim Paa ile, birisi de Halil Paa ile evli
bulunuyordu. Birka yl aralksz kaptanpaalk, bir kez de sa
daret kaymakaml yapmtr. Azledilmi durumda iken l
mtr.
Vezir Hadm Hafz Ahmet Paa : Tecvit ('' ) kurallarna g
gayet gzel Kur'an okumasn bilen ve ho sesli bir kii
idi. Budin'e serdar kaymakam olarak gelmiti. Halk ota
n evresinde toplanr ve sabah vakti
okuduu dualar v:e
Kur'an' dinlerdi. ok akll, lml ve dengeli bir kii idi. V
cut yaps ok zayf idi. Bir, iki kez de kaymakamlk yapmtr.
Vezir Saat Hasan Paa : Rahmetli Sultan Murat'n bir
sre ok sevdii insanlardand. Sonra Sultan Mehmet Han'
n uurlu zamanlarnda kaymakam oldu. Yemii'nin
halk
n rasnda uursuz bir insan olarak sayldn padiaha arzet
n i idi. Sonra, Yemii yerinde kalnca, vezirlii kaldnlp Trab
'
zon a, buradan da Erzurum'a gnderildi.Sonradan ranllarn
saldr srasnda serdar yapld ise de eceli eriip ld. ran
llar da Revan' alarak sevindiler.
Vezir Gzelce Mahmut Paa : Gzelce Mahmut Paa, rah
metli Sultan Selim Han'n, Siyavu Paa'nn yan sra en ok
bt!endii ve sevdii bir kii idi. Yoluyla ileryeek vezirlik
aamasna erimi idi. Yemii serdar iken Gzelce Mehmet
re

(40)

Tecvit

Kutsal Kur'an' belli kurallara gre okuma bilgisi.

269

Paa kaymakam idi. Bu konu ile ilgili ayrntl bilgi yukarda

verilmitir.
Rahmetli efendimiz Mehmet Paa'mn son hastalnda
hatr sormak iin yanna geldiini grdm. Hatta elini ve aya
n pt ve btn itenlii ile dua etti. Sizin vezirlik zama
nnzda gizlenmemize gerek kalmamtr; gvenlik iindeyiz;
fakirhanemizde yce Tanr'nn verdii ile yetiniyoruz; size
hayrdualar etmek zerimize farzdr dedi.

Vezir Hzr Paa : Padiahn, Halil Paa'dan dul kalan

kz kardei Fatma Sultan'la evlenmiti. Birka kez Hezargrad
taraflarna ve Tuna kylar muhafazalna atanmt. Msr'a
vali olarak gidip dndnde, yine makamnda kald ve vefat
etti.
Sadrazam Mehmet Paa Olu Hasan Paa ve Sadrazam
Sinan Paa Olu Vezir Mehmet Paa : Bunlar hakknda yukar
da bilgi verilmi idi.
Saturcu Mehmet Paa : ki yl serdarl, adnn ktye
kt ve idam olunduu yukarda anlatlm idi.
Raziye Kadn Olu Vezir Mustafa Paa : Baz eyaletlerin
valiliini yapm ve ranllara tutsak dmtr. Bir
gnl adam ve sz sohbeti yerinde kimse olduun
dan, ou zaman onu ah Abbas meclisine arr muhab
bet ederlermi. Bir defasnda ahn meclisinde hizmetiler onu
sahib-i devlet diye andlar. Bundan sonra ah, ne zaman Mus
tafa Paa'nn arlmasn istese, sahib-i devleti davet etsin
ler>> dermi. Sonra bar yaplrken onu stanbul'a gndermiti.
Emekli iken geici dnyadan gt.
Vezir Hac lbrahim Paa : Yank seferinde badefterdar
bulunuyordu ve hakkna raz, lml bir kii idi. Sonra Ali Pa
a sadrazam olunca, ona Msr valiliini vermiti. Daha sonra
serdar olmu ve Celal'i:lere yenik dmtr.
270

Vezir Trnak Hasan Paa : Zarif ve mutlu, bykle

ve yksek an sahibi olmaya istekli, erkez soyundan bir dev
letl'.'. idi. Hatta seferde yenieriaas iken sadrazam divannda,
vezir Murat Paa ve Sofu Sinan Paa'nn nlerinde yer alrd.
Bir kez, bizim rahmetli efendimiz Estergon fatihi Mehmet
Paa'nn da nnde oturabileceini sand. Fakat rahmetli,
haddini bil diye onu kovduunda, utanacak duruma dt.
Yemii'nin sadrazaml zamannda Badat beylerbeyi oldu
diye el ptrdkten sonra dar ktnda bir iaretle celleda
boynunu vurdurdu. Ancak, nedenini ve suunun ne olduunu
kimse renemedi.
KUTLU DNEMNDE NL BLGNLERDEN
BAZILARI

Mevlana Sadettin Efendi : Hoca Efendi diye n kazanan

derin, engin '1'e etkin bir bilgindir. Bugnk gnde Hoca Efen
di denildii zaman, kastedilen ve anlalan, Sadettin Efendi'dir.
Rahmetli Sultan Murat'n ehzadelii zamannda yksek dere
celi medreselerin birinde retim yesi makamn kazanmt.
Sultan Murat tahta kmak zere Manisa'dan stanbul'a gelir
kl! n, Sadettin Efendi de beraberinde bulunuyordu. Hatta, o za
man Sultan Murat'n zengiaas olan Tiryaki Gazi Hasan Pa
a'dan duyduuma gre, ehzade yolda Hoca Efendi'yi sormu
ve onun bindii atn ham olmas dolaysyla biraz geride kald
i n renmiti. Bunun zerine Sultan Murat derhal kendi ye
deklerinden altn ilemeli eer ve ssl takmlarla donatlm
b i r at ona gndererek, yetiinceye kadar beklemitir. Sadettin
Efendi Sultan Murat'n kutlu dnemind hocalk hayat ile n
salm ve padiahtan byk saygnlik grmtr. Rahmetli Sul1 an Mehmet Han tahta ktnda kendi hocas olan Nevali
Efendi lm bulunuyordu. Bylece padiah hocal makam
Sadettin Efendi de kalm ve Murat Han zamanndaki gibi say
g ve ikram grmtr.
271

Gerekten de o, Osmanl Devleti yapsnn ke talanv.

dan biri yerinde idi. Dnya ilerini ok iyi bilen, deerli ve b ,
linli bir kii olduundan, padiaha her zaman en doru ve
uygun yolu gstermekten geri kalmazd. Yalnz Ere'de yap
lan tabur savandaki hizmetleri, tanmlanamayacak kadar b
yk ve yazlamayacak kadar oktur. Nitekim kendisi, Osman
l Tarihi'nde, byk babas rahmetli Hasan Can'n, I. Sultan
Selim'in lmnde yapt hizmetleri anlatmtr. Kendisinin
yalnz Ere'deki hizmetleri ise, babasnnkinden yzlerce defa
stn olduuna kuku yoktur. Onun parlak erdemlerini yaza
bilmek, benim gibi kalemlerle kat karalayanlarn gc dn
da kalr. Zamann mfts Bostanzade Efendi rahmetli olunca
yksek eyhlislamlk makam ona verilmitir.
Hoca Sadettin Efendi'nin babas sfahan'l Hafz Cemalet
tin'in olu Hafz Mehmet'in olu Hasan Can'dr. Rahmetli Sul
tan Selim Han sapkn ah smail'i bozguna uratt zaman,
rahmetli Hafz Mehmet ile byk babasn o lkeden getirmi
ve rahmetli Hasan Can' haremine almtr. Alt yl boyunca ge
ce ve gndz padiahn hizmetinde kalarak, padiahlara zg
kural ve yntemleri renmi, gizli ileri ve hkmdarlarla na
sl konuulacan iyice bellemitir. Bylece, Yavuz Sultan
Selim'in son nefesine dein hizmetinden ayrlmamtr. 1008
yl sonunda (M. 1 600 yl Haziran) vefat etmitir. Yce Tan
r'nn rahmeti zerine olsun.
Mevlana Bostanzade : Mehmet Efendi iki kez eyhlis
lamlk makamna erimitir. 1007 tarihinde (M. 1 598 - 1599 )
vefat etmitir.
Mevlana Sun'ullah Efendi : Byk babas Cafer Efendi,
rahmetli eyhlislam Ebussuud Efendi'nin amcas olu idi.
Kendisi de Ebussuud Efendi'nin krssnde renim grm
tr. Dinsel yasaklara uymakta ok titiz, dinine bal ve nl
bir erdemli kii idi. eyhi evirmeni diye tannan Byk Aya272

sofya vaizi rahmetli mer Efendi'nin keramet deerindeki di

linden dinlediime gre, amzda yeryznde olan yaratk
lar arasnda ondan daha ileri gitmi bir kimse yoktur.

Mevlana Mehmet Efendi : Hocazade diye tannr. Rah

metli Hoca Efendi'nin byk oludur. Sun'ullah Efendi'nin
yerine eyhlislam olmutur.
Molla Mustafa Efendi : Sankerezzade (Grz) diye n ka
zanmtr. Bu da Sun'ullah Efendi'nin yerine eyhlislam ol
mutur.
Usta air Mevlana Abdlbaki Efendi : ki, kez Rumeli
kazaskeri olduktan sonra 1 008 (M. 1 599 - 1600 ) tarihinde
emekli olarak lmtr.
BU DNEMDEK EYHLER

eyh Muhittin : Ayasofya Camii'nde vaiz ve vt grevi

yapard. Kur'an'n yorumuna (Tefsir-i erif) aklamalar yaz
d sylenir.
eyh Hzr Efendi : Yayabazade san ile tannr. Ere'
de yaplan tabur savanda ehit derek cennetin st katna
erimitir. Hatta sava srasnda slam askeri bozulmak duru
munda iken, bizim bir damla kanmz yere dnce, ondan
sonra frsat slamlarndr dedii sylenir. Yce Tanr'nn rah
meti zerine olsun.
eyh emseddin-i Sivas! : Kara emseddin diye tann
mtr. Rahmetli Abdlmecid-i Sivasi, onun amcas oludur.
imdi bunun da olu, Yenicami' de vaiz ve t grevini yap
maktadr. Akemseddin stanbul'un fethinde Sultan Mehmet
i le beraber bulunmular; Kara emseddin III. Sultan Mehmet
ile Ere'de bulunsa, bunda alacak ne var ki? dedii syle
nir. Yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun.
273

S U L T A N M E H M E T H A N'I N O (j L U
S U L T A N A H M E T H A N'I N
SALTANAT DNEM
SULTAN AHMET HAN'IN TAHTA IKII
Topra temiz ve yeri cennet olsun. 1012 yl Recebinin
1 8,nci gn (M. 22 - 12 - 1603 ) tahta kmtr. Gelenee uyu
larak, ayn gnde divan topland. Divan yeleri tmyle yerli
yerinde otururlarken sabah vakti kapclar kethdas eliyle
kaymakam Kasm Paa'ya bir padiah mektubu yazlarak tah
ta k olay bildirildi. Fakat Kasm Paa, Sultan Mehmet Ha
n'n hasta olduunu bilmediinden, bir sre ard ve ah vah
etti. Ondan sonra Kasm Paa'y yalnz ieri davet ettiler. Sul
tan Ahmet Han hazretlerinin uurlu zamanda tahta km ol
duunu grnce ferahlayarak kendine gven geldi. Hemen d
np zamann eyhlislam olan Mustafa Efendi'ye avubay
ve teki bilginlerle ileri gelenlere avular gndererek onlar
padiah divanna ard. arlanlar geldiklerinde padiah tah
tnn kurulaca yerin denmesine baland. Divan yeleri,
rahmetli Sultan Mehmet'in kacan dnerek, ayr ayr yo
rumlarda bulunuyor, eitli tutarsz dnceler ileri sryorlar
d. Bu srada eyhlislam ile byk bilginlerin ou gelip yer
lerini aldlar Vezirler de divanhaneden kp padiah taht ya
nnda sralandlar. O anda Babssade'den, ba sarkl halde,
yeni padiah Sultan Ahmet grnd. Sana ve soluna selam
verdikten sonra grkem ve devletle tahta ktlar. Tam o srada
avular, toplu olarak makamla okuduklar dua ve vg sesle
rini gklere eritirdiler. Ondan sonra, dzenlendii biimde bi
at treni yapld. Orada bulunanlarn biatlar tamamlandktan
sonra padiah hazretlerini selamlayp ieri girdiler.
MALKO AL PAA'NIN SADRAZAM OLUU
Rahmetli Sultan Mehmet Han, Yemii'nin grevine son
verdikten sonra sadrazaml, Msr'da bulunan Malko Ali Pa
a'ya vermiler idi, saadetli yeni padiah da babasnn yapm
274

olduu bu atamay kabullendi. Geri Sultan Ahmet tahta kar

ken kaymakam bulunan Kasm Paa lehine baz giriimlerde
bulunuldu, ama padiah hibirini dikkate almad. Hatta baz
nemli devlet ilerinin ele alnmas ve byk lenin yaplma
s, sadrazamn gelmesine ertelendi.
Ali Paa ancak krk gnde stanbul'a eriebildi_ ve grevi
bana geti. lk i olarak ran sorununu ele ald ve hi tered
<lt gstermeden ran saldrsnn hemen karlanmas iin n
lemler ald. O srada kaptanpaa olan aalazade Sinan Paa'y
kaptanl zerinde kalmak artyla serdarla atayarak ran1 lar zerine yollad. Sinan Paa'nn serdarl, bu grevde iken
neler yapt ve o srada geici dnyaya veda ettii yukarda
anlatlmtr, . tekrarlanmasna gerek yoktur.
Ungrus serdarlnda yine eskisi gibi Mehmet Paa Efen
cli miz'in kalmas iin bir padiah buyruu yollad. Fakat Meh

met Paa, buna telhis ve mektuplarla cevap verip bendeniz

i le stanbul'a gnderdi. Bu yazlarnda Mehmet Paa yle di
yordu : Sadrazam dnda bir kimsenin slam askerine serdar
ol mas allm deildir ve hi de iyi karlanmaz. Nitekim
geen yl da Tatar hannn askeri banda geldii zamanki tu
t um ve davranlar; ayrca, Celali Hasan Paa'nn askeriyle bu
raya geldiinde bir tr ayaklanmas ve sonu olarak hibir i
grlememesi, bunu dorulamaktadr. Her ne kadar seferin
zorluklar var ise de sadrazamn bunlara katlanp gelmesi ge
reklidir. Mehmet Paa bana, bu yazlarndan baka szl ola
mk da durumu kendisine anlatmam skca tembih etmiti. Me
;er, ben bu mektuplar ve telhis ile stanbul'a erimeden nce
hu konunun grlmesi iin bir danma meclisi toplanm
ve sadrazamn stanbul'da kalp her iki cephedeki serdarlara
para ve asker ile yardmc olmann en doru bir davran ola
can kararlatrlm imi. Ancak padiah, bu karar kabul
etmeyerek, Ungrus'a kendin gitmen gerektir diye forman
karm. Bendeniz stanbul'a vardmda sadrazamn sefer ha
z rlklar ile uramakta olduunu grdm.
275

KAYMAKAM KASIM PAA'NIN SONU

Kasm Paa gen bir yiit iken bu mevkie erimiti. Ar
navut soyundan, ok evik ve hareketli bir adam idi. Sadra
zamla geinmesi imkan bulunmadndan Msr valiliine gn
derilmesini istedi. Fakat oraya Hac brahim Paa yeni atan
m olduundan dilei uygun bulunmad ve kendisine Badat
valilii verildi. Grev yerine gitmesi iin de zerine sert adam
lar koularak skdar'a geirildi ve Badat'a doru yola ka
rld. Ama Kasm Paa Ankara'ya varnca reayaya salmalar
sald ve Celaliler gibi halktan vergi toplamaya balad. Bunu
duyan sadrazam durumu padiaha arz etti. Bunun zerine kat
line padiah buyruu kt. Buyruu uygulamas iin bir ba
hane ile bostancba gnderildi ise de yerine getirme frsatn
bulamad; ancak bahane olarak kullanmak zere yklendii
grevi yaparak dnd. Bunun zerine hemen bostancbay
iinden kardlar ve yerine Dervi Paa atand.
Dervi Paa padiahn o kadar yakn bir adam haline
geldi ki, o dnemde sz zerine sz yoktu. Ne kadar adam
ldrld ise, ne kadar iinden karld ise hepsi Dervi Pn.
a'nn onay ile yaplyordu. Sadrazam sefere ktktan sonra
Sofu Sinan Paa'y kaymakam yapp el ptrm iken, ve yine
Hoca Efendi'nin nerisi ve Dervi Aa'nm onay ile Hafz Ah
met Paa kaymakamla getirildi. Byle bir davran ile elde
edilmek istenen ama, kazan salamadan gayr, srf sadraza
mn deer ve itibarn krmak, onu gsz bir duruma dr
mekti.
Kasm Paa'nn Ankara' da uzunca bir sre kalmas, ka
fasnda fesat planlar bulunduunun anlalmasna yetti. Bu
nun zerine Seni kaymakam yaptm, hi durmadan gelesin
diye bir padiah mektubu karld. Gerekten de bir gn bile
duriladan hemen stanbul'a kotu. Sylendiine gre, o gn ak
ama kadar padiahn mektubu gnderildi ve e::tesi sabah
276

danmak zere eyhlislam ile vezirler padiah kasrna davet

olundular. Sabah olunca Kasm Paa, herkesten nce davranp
padiah kasrna yneldi. Fakat yaknna varnca yakalanp ba
kesildi. Sadaret kaymakaml da Sark Mustafa Paa'ya ve
rildi. Orada, senin de halin byle olacaktr diye padiahn
keramet saan azndan bir sz kt. Gerekten de yle oldu.
Baz Eyann Uursuzluu zerine :

Kitabmzda uursuz eyalar zerine yazmak istesek, sy

leneceklerin sonu gelmez. Ancak imdi bir tanesini hatrlad
mzdan buraya yazlmasna cesaret olundu :
Ad geen Dervi Paa 1015 (M. 1606 - 1 607) tarihinde
sadrazam olmu ve kardeine Eriboz sancan vermiti. Bu
sancaktan baka nebaht ve Karlili sancaklarnn da yazmn
is teyip kardeini vilayet yazcs tayin etmiti. Ama kendisi yaz
manlktan habersiz bir taze gen - hatta dier beyler arasnda
Civan Bey diye adlandrlrd- olduundan, Ekmekizade def
terdar Ahmet Paa'nn aracl ile bendenizi, adlar geen
sancaa yazman yaptlar. Sancakbeyi batardasyla, bu fakir
de karadan Eriboz'a vardk. Bir gn deniz kysndaki yal
snda otururken koynundan yksek deerde bir saat kard ve
saattan anlarsanz, grn dedi. Dorusu ondan daha stn
bir saat grdm yoktu. ok beendim. Ama bunun serve
ni vardr, anlataym dedi. Buyurunuz dedim :
Bu saat, Sultan Murat anda mteferrikalardan Rs
tem Aa adnda, o zamanlar ok n kazanm olup benim de
tandm usta bir bilgin saat kapaas Gazanfer Aa iin
yapmtr. Hatta zerindeki mcevherleri de kendisi vermi
tir. Gazanfer Aa ldrld zaman cellat, onun koynundan
karp satm. Sonra Trnak Hasan Paa'nn eline gemi.
O da ldrlnce yine cellat alp baka birine satm . Ondan
sonra Kasm Paa'nn eline gemi. O da ldrlnce kardeim
277

cellatlardan satn ald. imdi Eriboz'a gelirken gemide lazm

olur diye bir iki saat verdi, bu da onlardan biridir dedi. He
men elimdeki saat braktm ve bu uursuz eyi insan dma
nna bile verir mi? ya hi eline alr m? dedim. Hemen bir
eki getirtti ve zerindeki mcevherleri koparp saatn kendi
sini parampara etti ve arklarn denize att. te, kimi eya
nn uursuzluu bu derece olurmu.
SADRAZAM AL PAA'NIN SERDARLIK LE GD
VE BELGRAT'TA LM ZERNE
Padiahn buyruu ile sefere kan sadrazam, padiah
izin vermedii iin birok ileri yapamam olmaktan derin
znt iinde yola kt. Aslnda rahmetli Ali Paa, kendini be
enmi, gururlu bir devlet adam idi. Badefterdar, avuba,
blk aalar ve reislkttaplar, yasalara gr.e sadrazamn
huzurunda oturabilirlerdi. Ama o, bunlarn hibirine oturma
izni vermezdi. Yolda gelirken her gn kendisine bir direk ze
rine gerilmi atlastan bir glgelik (sayeban) tutulmasn al
kanlk haline getirmiti. Kendisi orada oturup kahve ier, ha
zrlanm souk yemekler yerdi. Beraberindeki divan yeleri
atlarndan inmezler, onun evresinde dururlard. Bunlarn da
sy hazrlamaya gleri olduu halde, ekindiklerinden yap
mazlard. Ancak, Msr'n ileri gelen yneticilerinden Sinan Bey
adnda birini kendine nianc yapmt. Karsnda o oturur
ve yemei birlikte yerlerdi. Yaradltan ok hain ve kan akt
maktan holanrd. Msr'dan beraberinde alt tane cellat getir
mi idi.
Sofya menziline gelindii zaman sal bozulmaya bala
d. Gnden gne hastal artt ve Belgrat'a vardktan drt be
gn sonra da bu geici dnyay brakp gitti. Yce Tanr'nn
rahmeti zerine olsun. Rahmetli Efendimiz Mehmet Paa, sad
razamlk mhrn, avuba yerinde olan Kurt Paa'nn Mus
tafa Aa's ile bakente gnderdi.
278

SADRAZAMLIK MHRNN RAHMETL EFENDMZ

MEHMET PAA'YA VERLMES
Yl 1013 ( M. 1 604 - 1 605 ) . Sadrazamlk mhr, Hafz Ah
met Paa eliyle stanbul'da padiah hazretlerine veril di. Hafz
Paa, daha nce Bosna'da Mihalolu savanda serdarln tat
l ve ac taraflarn tatm ve bu grevi yklenmek isteini ar
tk gnlnden atmt. Bylece Hafz Paa, istekli bulunmad
ndan sadrazamlk mhr rahmetliye inayet buyuruldu ve ay
n Mustafa Aa tarafndan Mitrole denen yerde kendisine su
nuldu.
SERDARIN ESTERGON KALES'N KUATMASI VE
FETHEDEMEDEN DN
Serdar durmadan ve hi vakit kaybetmeden Estergon
Kalesi'ni kuatt ve fethetmek iin slam askerinin banda var
gc ile almakta bir noksanlk gstermedi. Fakat kafirlerin
taburu kale karsnda Cierdelen adndaki yerde bulunuyor
du. Tuna rma zerinde iki yerde kpr kurup hi durmadan
alay alay geliyor ve kaleye giriyordu. O srada Nakka Aa, ye
nieriaas idi. Ama korkak ve tabansz, arsz ve gayretsiz bir
kimse olduundan, bir gn bile metrise girmedi ve yerinde se
bat edip durmad.
Daha nce, brahim Paa'nn serdarl zamannda, Tatar
hannn, beylerbeylerin, beylerin ve tmyle slam askerinin
uygun bulduklar bir tasar vard. Buna gre, Ere Kalesi'nin
Budin'den uzakl ve slam lkelerine fazla zarar dokunmad
gerekesiyle, Estergon Kalesi ile dei toku edilecekti. By
lece, brahim Paa'nn kethdas, Vezir Murat Paa, Tatar ha
nnn baverizi yerinde olan Ahmet Aa ve Budin Kads Mevla
na Habil Efendi kafir taburuna vararak, bu artlarla bar
yaplmas her iki tarafa da uygun bulunmu idi. Ama bu konu
da kesin bir karar da alnm deildi. Rahmetli efendimiz de
bu tasarya kar olanlar arasnda bulunuyordu.
279

Fakat bu kez, Neme'nin Hersekleri, bykleri ve nl

beyleri bu artlarda bar yaplmasna karar vermilerdi. Bu
amala, on kadar altn kstekli kont ve Hersek denen nde
gelenleri rahmetli sadrazamn otana geldiler ve yukarda sy
lenen artlarla bar yaplmasn istediler. Bylece balayan g
rmeler sonucunda karlkl tutanaklar ve senetler yazdlar
ve yine bendenizi bu belgelerle stanbul'a gnderdiler. Sadra
zam Kaymakam Sark Mustafa Paa idi. Varlmda mektu
bu okudu. eyhlislam hazretlerine vardnz m, telhisi saadet
li padiaha arz ettiniz mi? diye sordu. Yok demem zerine
imdi eyhlislam hazretlerine varn ve sonra yine gelin de
di.
eyhlislam Sunullah Efendi ile rahmetli paa arasnda
baba - oul hukuku ve sevgisi 'tard. Asl konuya gelinceye ka
dar bir yandan paann hal ve hatrn sordu, bir yandan da ya
zy sessizce okudu. Fakat konuya gelince, estafurullahu
teala, estafurullahu teala dedi ve bu ne olacak itir, Ere'
de cuma yok mu, namaz klnmaz m? Sakn bu dnceye
yanamayn, bu sz dile deil, hatra bile getirmeyin dedi.
Eskiden brahim Paa ile Tatar hannn fikri idi. O zaman
kafirler ii uzun sre srncemede brakmlard. imdi raz
olmular. Halk paa olunuzu kendi halinde brakmadlar. Mu
halefet etse ve herkese aykr davransa, hemen serdarlktan ve
bunun saladl. nimetlerden ayrlmamak iin i grmez der
lerdi. Bu nedenle paa olunuz aresizdir. Hatta brahim Paa
zamannda kendisi bu artlara raz olmamt dedim. Bunun
zerine eyhlislam conlar da gereksiz laf etmiler, siz de bo
yere sylersiniz, kim derse desin ama bu sz sizin aznzdan
kmasn. Mslmanlk gayreti yok mu? Hz. Muhammed'in .
mucizeleri kalmad m? Bizim kafirden alacamz yalnz Es
tergon mu? Yce Tanr'nn inayeti ile kaleler alrz ve kafirle
re neler neler ederiz! Sakn bu sz tekrarlamayn diye kat,
kat tembih etti.
280

Artk bu grmeden sonra ne telhisi verdim, ne de teki

belgeleri ulatrdm. Hemen kaymakamdan v:e eyhlislamdan
birer mektup alp dndm. Gelip de rahmetli Mehmet Paa'ya
Sirem sahrasnda eritiim zaman. durumu zetleyerek anlat
maya altm. Fakat asla syletnedi ve biz bu szmzden
dolay lnceye dek utangalk ekeriz. Neyleyim, bir alay gay
retsizin srarlarndan kurtulamadmz iin onlara uymu idik.
Yce Tanr eyhlislamn kendisine, atas ve dedesine rah
metler eylesin diye pek ok dua etti ve bendenize Bokayi'
nin ortaya kn anlatmaya balad. nanlmas ok zor ol
duundan, sultanm siz, itimat buyurdunuz mu ki, biz de ina
nalm dedim. Sakn bundan kukulanma, inallah yaknda
eserini grsn diye gerek olduunu perinledi.
ERDEL BEYLERNDEN BOKAY TEVAN'IN
ORTAYA IKMASI
Yl 1013 (M. 1 604-1 605) . Akl ve anlay sahibi olan kimse
ler bilir ki. Neme kafirleri kesinlikle Macar budununa eskiden
beri ihanet zeredirler. Macar beyleri ile kale ve lke sahibi
olan bykleri, rnein Neme'nin en aa tabakas katnda
bile reayadan da aa glp kmsenir. Yolda rastlaynca
bir elme takp drdkleri gibi, ardndan yetise yakasn
kaldrp yzne tkrrler. Byle ar hakaretler teden beri
onlarn yapageldikleri ilerdendir. Bunun nedeni, eskiden bir
ka kez Macarlarn ayaklanp Neme budunun ve memleketle
rinin bana ok i am olmalardr. Bu kez de imparator ve
kral olan sapkn, frsat bulup Erdel lkesinin ounu kendine
boyun edirmi ve kalelerine koruyucu asker olarak Nemeli
leri koymutu. teden beri yapageldikleri zulm yine srdr
yorlard.
Erdel'in ileri gelen soylu ailelerinden olup, Bokayi'nin
adamlarndan olduu iin Bokayi Emir ad ile anlan, sofu,
kendini ibadete vermi, dervi yaradlta ve ermi saylan bir
281

adam vard. O sralarda Emir Bokayi'nin klesi bulunuyordu.

Bir gn bahenin tmar ile urarken Bokayi, Neme'nin
yapt zulm ve basklardan yaknr. Emir de, beni serdara
gnder, btn Mslman askerini getireyim ve senin Erdel
krallna atanacana gvence vereyim diye Bokayi'nin is
teklerine uygun den szler syler. Bokayi bu neriyi yerin
de bulur. nk bir yl nce, Erdel'de bir ayaklanma kmas
ihtimali vardr diye, imparatora fesatlamlard. Bunun ze
rine Bokayi tutuklanm, soruturma yaplm, fakat grnr
de bir suu bulunamadndan salverilmiti. Ancak, Emir'in
nerisi zerine epeyce tartmalar oldu. Erde! ahalisinin Hris
tiyan dininden olduu ve bunlarn Trklere ba emesi ihtima
li bulunmad gr ileri srld. Emir de, ya Sultan Si.'ley
man zamannda niin baediler? ve onun ynetimi altnda g
ven ve esenlikle yaadlar? diyerek kendi grn savundu.
Sonunda Bokayi, klesi Emir'i serdara gnderdi.
O srada Debba Mehmet Paa, Bekta Paa'nn dilma
idi. Emir'in nne derek vezire gtrd. Bir iki gn bu
ba baa kalarak syletiler ve sonra Emir'i geri gnderdiler.
Bylece Emir, , drt kez gidip geldi. Bendeniz stanbul'dan
dndm zaman Bokayi harekete gemi bulunuyordu. Tise
rman aarak, iki kysndaki sapkn kraln egemenlii altn
da olan kaleleri alm ve slamlardan imdat iin feryat arlar
yollamt. Meer Neme melunlar, slam askeri varncaya
kadar, Batayi Krk adndaki komutan, Neme askerinin ba
nda olarak, Bokayi'nin zerine gndermi ve askerini bozgu
na uratarak kendisini karmlar imi. Sonra yine serdar, bir
miktar Tatar ve Tamvar eyaleti askerini imdada gnderdi ve
yce Tanr'nr inayeti ile Bokayi glenerek, ad geen Bata
yi Krk' bozguna uratp kard ve krala bal baz ky ve
nahiyeleri yama edip pek ok ganimetlerle slam askerini geri
yollad.

282

Sadrazam da Bokayi'ye ta giydirip tm Macar lkeleri

ne kral yaptracana sz verdi ve bu yolda iki tarafa antla
malar imzaland. O .k rahmetli stanbul'a gelip, olup bitenleri
Sultan Ahmet Han hazretlerine anlatt ve deeri yksek bir
ta yaptrd. Sanrm altn bin kadard, bu kadar zengin
mcevherlerle sslenmiti. Estergon'un fethinden sonra Bu
din'e geldiinde, Pete karsnda byk otalar ve ergeler ku
ruldu ve byk bir len dzenlendi. Bendeniz Estergon'un
fethi mjdesi ile stanbul'a gitmitim, yani orada deildim.
Ama Bokayi oraya on bin kadar Macar askeri ve btn nl
Macar beyleri ile gelip rahmetli sadrazam ile bulumu, rah
metli de ona ta giydirip ssl bir kl kuatm. Padiahn
gndermi olduu bayrak ile sanca vermi. Orada szl ola
rak byk yeminler edip, her eyi byk bir titizlikle berkitir
miler.
Bundan sonra, yce Tann'nn inayeti ile Neme'nin talih
yldz tersine dnm, belki de batmt. Her ne ie giritilerse
baaramadlar. Yazgda yokmu, yoksa rahmetli o yl yine ser
darlk ile gelip Bokayi ile birlikte savasayd, belki Neme'nin
fenalklar bulam vcudu, yeryznden kkyle kazlm
olurdu. Lakin yce Tanr'nn iradesi byle imi. Tasarlanan ve
beklenen gereklemedi. Ancak u var ki, yaplan bar da
Bokayi'nin ortaya kndan doan eserlerden ve sonulardan
biridir.
ESTERGON KALES'NN FETH
20 Cemaziyelevvel 1014, pazartesi (M. 2 - 10 - 1 605 ) . Bu yl
:tslam askeri ile serdar Budin taraflarna doru harekete geti.
Bir yl nceki seferde Estergon Kalesi'nin bedenine yanala-
matlndan, salaml karsnda herkesin gz korkmu ve
fethi konusunda umutsuzlua dlmt. Bu nedenle, imdi
ne yaplaca hakknda bir karara varmak gerekli grld.
Hamzabey Saray'nn berisinde Sukora deresine inildii za
man btn bey ve beylerbeylerinin ileri gelenleri ve asker hal283

knn sekinleri, blk halk ve yenierilerin ihtiyarlar, arala

rnda danmak iin toplandlar. Yaplan gmeler sonunda,
Estergon zerine vardkta kaleye yapmakta son derece etin
zorluklarla karlalaca kesin bulunduu gerekesiyle, her
kes, bu kutlu ylda kentlerini yakp ykarak, dman bask al
tnda tutmak ve ypratmak eilimini gsterdi. Be'e doru y
nelip o blgelerin kasaba ve kylerini, tarla ve bahelerini ta
lan edip tahrip etmekle kafirlere kar tam zafer kazanlr ve
din dmanlar felakete uratlm olur diyerek buna
verdiler. Fakat, orta defterdarlk grevi ile padiah

karar
ordusu

defterdar olan rahmetli Baki Paa ve ordu kads rahmetli

Vildanzade bu karara katlmadlar. Diyelim ki, kafirleri talan
ettik ve byk zararlara urattk, bizim elimizde ne kalr ve
bundan bize ne kadar der?. dediler. Ama karara kar kan
baka kimse bulunmadndan, rak ve yakn demeden aknlar
dzenlemey.l ye tuttular.
Ertesi gn o menzilden kalkp Canbey menziline konul
du. Bendeniz, sadrazam kethdas Abdi Kethda ile alayn bi
raz nnden giderdik. Canbey'e yakn ren bir kye uradk,
Meer kimi yenieri arabalar krlm ve artlarnca gelenle
orada tkanp kalmlar. Adamlardan kimi oraya gelinceye ka
dar ok zahmet ektikleri iin, kimi de arabalarn onarmakla
uraarak yoldalarndan uzak kaldklar iin, azlarna ne
geldiyse sama sapan szler sylediler ve bu kadar araba ve
arlk ile akna gidilir mi? Grlmedik, bilinmedik dalar ve
bell.er alr m ? diye sylendiler. Meer onlara bu szleri yce
Allah syletmi, hakn dili hakkn kalemidir derler. Serdarn
otana vardmzda kendisi de gelip kondular. Abdi Kethda
sze balayarak dedi ki, akna gitmekle yanl i yapmz.
Dolalmas ve arabalarn ulatrlmas mmkn olan bi kadar
ck yerde bunca sylendiler, ya kafirlerin memleketinde al
mas bu kadar etin dalk ve talklardan geerken, grlme
dik bataklklarda ve su yataklarna rastladmzda neler e284

kileceini gz nne getirmek ve o zaman bu millete ne cevap

verileceini dnmek gerektir. Yaplacak i, akn kararn he
men deitirerek Baki Paa ile Vildanzade'nin nerilerine g
re hareket etmekten ibarettir dedi. Rahmetli serdar da onu
onaylad ve akna kmak kararndan dnld.
Bunun zerine serdar, hemen harekete geti.

Topuba,

cebeciba, Yrk beyleri ve aknc taifesini, hazrlanm olan

camlarla toplar getirmek iin Budin'e gnderdi. Kendisi de
askeri ile oradan kalkarak Estergon sahrasna kondular. By
lece Estergon kuatld.
Kafirler Tepedelen'de byk bir tabya yapmlard. Ay
nca, oradan Tuna'ya kadar uzanan alanda tabya daha mey
dana getirmiler ve derin hendekler keserek bunlar birbirine
balamlard. Kale bedenine yaklamak imkansz bulundu
undan, bu tabyalarn top atei ile dvlmesine baland ve
bo:rr.bardman on gn boyunca youn olarak srdrld. Onun
cu gn sert bir saldn yapma buyruu verildi. Akamdan saba
ha dein slam askeri gelip metrislerde topland ve kendilerine
yle emir verildi : Gn aarma belirtileri grnr grnmez
ayn anda topun birden grledii ve Allah Allah sesleri ile
yer ile gk nlad anda gaziler de hep birden yryeler ve esir
gemeyen kllar ile dmanlar kzl kana

bryeler. Yce

Tanr da yardm edince eder ve en nemli olan aralarn t

mn tam zamannda verir. O sabah da youn bir sis yeryz
n kaplad. slam gaziler, hemen Tepedelen'e doru yrdler.
Tepedelen'e ktlar, hatta ierisine girdiler. Kafirler henz uy
kudan gzlerini amamlard. eriye girenlerin slam askeri
olduunu seemeden, gaziler hemen kla sarldlar ve orada
ki kafirleri tmyle kltan geirdiler. Belki de bir tek kafir
bile kurtulamad. Kale komutan olan kont da yerinde yoktu.
Meer kale dnda olan kafirlerle sohbet etmeye gitmi ve ge
ceyi o:<ada geirmi. Cehenneme giden yol oradan getiinden
hemen bu yola koyulmu. teki tabyalarn durumu da bundan

285

farkl deildi. Onlarda buluian kafirlerin de hepsi knld. Bel

ki drt bin kadar kafirin pis leleri meydanda yld kald. Yi
ne yce Tanr'nn inayeti ile idi ki, bu kadar yiitlik taslayan
kafir bir uurdan yok oldu, zellikle komutanlar olan melun
da ortadan kalkt ve o yzden ierde kalan melunlara bitkinlik,
ylgnlk geldi.
Kale on gn daha gece ve gndz dvld. On birinci
gn yine hcum emrolundu. Meyvas utku olan bu seferde y
ce Tanr hazretlerinin yardm tam anlam ile kendini gster
di. yle ki, gsz ve bitkin sanlan her Mslman sanki kk
remi birer arslan ya da destandaki Rstem'e denk bir pehli
van kesilmiti. Baka zamanlarda askeri hcuma srmekte ok
dikkatli davranlr, denekleri ykseltilir ve daha baka vaat
larda bulunulurdu. Fakat bu kez, akamleyin yarn yry
var deseler sa1baha dek orduda adam kalmaz, kimi gazileri sa
vamaya zendirmek iin kouklanan trkler ve arklar r
larlar kimi uurunu ve kopuzunu alar, kimisi de tevhid ve
tehlil (41) ederek gider. Bylece garip bir ak ve evk havas
eser, acaip bir zevk ve sefa iinde bulunurlard ki, grenler
ve askerin daha nceki halini bilenler hayran olur, aakalr
lard. Sabaha dek o kadar adam gelip siperlere yld ki, or
duda artk adam kalmad dense yanl sylenmi olmaz.
Sabah vakti yine toplar atld ve bayraktarlar ellerine
bayraklarn alp yrdler : Allah Allah sesleri ile slam gazile
ri birbirine katldlar. Ama kaleye girilebilecek gedik, ancak
bir adam geebilecek byklkte idi. Melunlar, ilerleyen gazile
ri geri atarlard. Gaziler birka kez hcuma kalktlar, fakat
frsat bulup i.eriye giremediler. O srada birka adam da e
hitlik rtbesine eriti. Gne douncaya kadar sava byle sr
d. Sonra sadrazam bu fakiri, yenieriaas ve Trnak Hasan
Paa'nn kardei, erkez soyundan mert ve yiit bir adam olan
( 41 )

286

La i1a'he illallah cmlesinin okunup tekrarla.nmam.

Hseyin Aa'ya gnderdi. Grevim, Hseyin Aa'ya

unlar
sylemekti : Gazilerin gnln her ne bahasna olursa olsun ,
yapn; her ne vaat ederseniz edin, her ne verirseniz verin, yeter
ki, gazilerin yzleri geriye dnmesin; yoksa bir kez bile kla
lar gidip yzleri dnerse bir daha ileriye srmek zor olur. Ser
darn bu szlerini yenieriaasna ilettim. Hemen kethdaya,
sen bize yol a, nk ilerdekiler yrmezlerse biz yryelim
dedi ve yrd. Gaziler ise pek uzakta deillerdi. Aann yr
dn grnce hep birden tekbir getirdiler ve yrdler.
lk nce Alacahisar bayra kale bedenine kt. Ardndan
rahmetli sadrazamn bayraktar, ondan sonra Kstendil bayra
ve tekiler ve alay alay ktlar.
Kafirler beden evresinde hendekler kesmilerdi ve ken
dilerini top ve tfek ateinden koruyacak snaklar yapm
lard. slam askerini beden zerinde grnce ieri kamaya
davrandlar. Fakat ou lm erbetine kand. Kurtulanlar pek
azd. Bunlarn da hepsi orada tutsak alnd. Varota olan me
lunlar da varou brakp ikaleye katlar. Arkalarndan yeti
en gaziler, bunlarn da ounu cehennemin dibine gnderdiler
ve varota epeyce ganimet ele geirdiler.
Bundan sonra on gn de ikale dvld ve yine onuncu
gnde yry yaplaca (hcum edilecei) ilan olundu. Yine
sabaha dein metrisler, oradaki dere ve tepeler slam gazileri

ile doldu, yle ki, metrislere artk yanalmaz oldu. Kafirler

de, gazilerin kaynamakta olduunu grnce yry edecek

lerini anladlar. Gece yarsndan biraz nce idi. Budin'in yeni

eriaas Osman Aa'mn kolundan duyulmu, aman diye ba

rmlar ve vire artlarn sylemek iin adam istemiler.

Bu sevin verici haberi sadrazam duyunc.a , yce Tanr'ya
krler edip adam gndeririz der. Bendeniz o gece Abdi Ket
hda ile orduda bulunuyordum. Abdi Paa'ya da gelip mutu
lar. Beraberce sadrazamn huzurlarna vardk. Kutlu balar
n kaldrp bu fakire seslendiler. Hi stne grev deilken

287

kalenin verilmesi zamannda kafirlerle vireyi sylemeye sen

kotun. Bu kez de var, vireyi sylein dedi. Bendeniz de y
Tanr versin de o zaman gelsin. Sultanm bilir, o zamandan

ce

beri Tanr hazretlerinden rica ve dileim odur ki, verilmesinde

syletiim gibi alnmasnda da syleen bendeniz olan de
dim. te imdi o zamandr buyurdular. Kimi kez bana aka
olarak iltifat buyururlard, yine yle yapyor sandm. Ama me
er gerekmi. Bu fakirin gelmesini beklemiler ve baka adam
gndermemiler Serdar yine ya neye durursun? deyince he
nz afak skmek zere idi. Gittim ve syledikleri yerde ka
firlere seslendim. ki adam rehin vererek iki kafir karttm.
Bu iler oluncaya kadar gn de armt. kan iki kafiri sad
razamn huzurlarna gtrdm. Bre melunlar, padiah kalesi
ni yktrdnz, tez kn dedi. Kafirler de, bunun padiah ka
lesi olduunu bilseydik bir an kuatmaz ve bu zahmeti ek
mezdik; kraln kalesi bilirdik onun uruna altk diye ce
vap verdiler. Paa ise, abuk imdi var, hemen bu gn k
snlar karln verdi. Sonra kafirleri gtrdm. Yine kaleye
girdiler ve bir merdiven sarkttlar. Bendeniz de drt, be
adam ile bu merdivenden ieri girdim ve kaleden kmalar so
rununu syletim. Onlar kaleyi alrken bize sylediklerinin
birka kat fazlasn ben syledim ve ok eziyet verdim. Alem
lerin Tanrs orada duamz kabul etmi imi, istediimi tpk
tpksna verdi. Allah'a hamdolsun. Ondan sonra, tutsak alp
zindana atm bulunduklar krk sekiz Mslman zgrle
kavuturdum. Yanlz onlarn duas ve kran gzyalar, umu
lur ki, Tanr katnda kaybolmaz. Mahzenlerini ve cebehanele
rini mhrledim; yenieriaasndan drt orbac isteyerek, dev
let hazinesi iin elkonan eyaya yasak diktim. Kale komutan
olan kont, bir iki koyun saat bir iki de iyice tfek ve bir iki
kutu ekerli badem ile baka tatllar verdi.
Ondan sonra rahmetli sadrazama varp durumu ayrnt
lar ile anlattm. Mj deyi iletmek zere stanbul'a gideceim
den, yolculuk tedariki yapmakla uratm. Yeniden kaleye var-

288

madm, yoksa ok krnt peyda etmek mmkn olurdu. Ocak

tan, o zaman henz kk olan ve imdi sekbanbalktan emek
li bulunan Kara Hasan Aa'y ve rahmetli sadrazamn kapcba
s Hzr Aa'y yanma kattlar. stanbul'a vardmzda saa
detli padiah ehzadeler odasn onurlandrdlar. Biz de Da
rssaadet kapsndan girerek orada bulutuk. Telhisimizi ver
dik ve szl olarak da gereince durumu arz eyledik. Orada
bulunan hizmetilerimizle beraber toplam on yedi adam idik.
Birer onur kaftan ihsan buyurdular. Bendeniz piyade muka
belecisi iken svari mukabelecisi oldum. Hzr Aa Pojega san
can rica etti, ihsan buyurdular. Rahmetli efendimizin, fr
sat derse . saadetli padiaha sylememi smarlad u szleri
arz ettim : Dnya isteklerinden bundan baka yce Tanr'dan
bir dileim yoktu. On yl bu snr boylarn bunun iin bekle
dim: Bundan sonra sa kalsam da, lsem de, mevkide bulun
sam da, azledilmi olsam da benim iin deerce birdir. Saadet
li padiaha bu szleri tpks tpksna syledim. Padiah haz
retleri, yok, yle demesin, biz ondan daha ok hizmet umarz
buyurdular.
te Estergon'un fethi, zet olarak byle olmutur. Olay
larn dorudan doruya iinde bulunduumuzdan sz biraz
uzatld.
BOKAY'NN KOMUTANLARINDAN NEMET KRGL
LE SARHO BRAHM PAA'NIN BE DOLAYLARINI
YAGMA ETMELER
Yl 1014 ( M. 1 605 ) . Bokayi, tevan slam askerine yar
dm edeceini stlenmi, yeminli gvence vermiti. Buna uya
rak, Macar beylerinden Nemeti Krgl adl seraskerini Tuna'
dan geip Be yresini yamalamakla grevlendirdi. Rahmet
li efendimizin kzkardei olu olup o srada Kanije beylerbeyi
bulunan Sarho brahim Paa ile o snr boyunun askeri ve
Bosna snr boyunun gazilerinden oluan toplam yirmi bin ka-

289

dar asker varp o memleketleri yle yama ve tahrip ettiler ki,

anlatlp yazlsa abartma yapldna yorulur ve inanlmazd.
Alnan tutsaklar, ele geen eya ve para o kadar oktu ki, hesa
b a gelmezdi.
Macar beylerinin ou Nemeti Krgl'n komutas altna
girmi ve ordusuna gelip katlmlard. Ancak, Zrinyi olu ile
Beka olu, kendilerinden daha aa derecede bir soylu olma
s dolaysyla, Nemeti'nin buyruu altna girmemiler, sadece
bakapudanlan ile askerlerini gndermilerdi. Mslmanlarla
beraber bunlar da yama ve talana katlmlard. kez zer
lerine Neme'nin byk birlikleri geldiler, fakat nde de
bozguna uradlar ve birok tannm Neme kafirleri tutsak
oldu. Szn ksas, yalnz o blgede yaplan yama ve tahrip
ler, vcuda gelen yzaklklan ve alnan ganimet, ancak Gazi
Sultan Sleyman Han zamannda grlm bir lde idi.
BOKAYi'NiN BR KOMUTANI LE BAZI SLAM
BEYLERNN UYVAR DOLAYLARINDA
YAPTIKLARI TALAN
Ayn yl. Bokayi, yine Macar beylerinden Rupi Ferenc'i
slam beyleri ile birlikte Uyvar dolaylarna gitmekle

grev

lendirmiti. Mslmanlardan il Aa Bey, Bosna beylerbeyi

ve Rumeli beylerinden bir, ikisi de ayn ekilde grevlendirilip
Uyvar'a vardklarnda, kale iindekiler nce kaplar kapat
mlar ve kar koymaya balamlard. Sonra ise direniten
vazgeip Kral Bokayi'nin buyruuna boyun ediler ve ister
istemez kapy atlar. Ama slam askeri, kendilerine yama
ve talana izin verilmedii iin, onlara dokunmadlar. Orada
Uyvar Kalesi'ne ve memlekete bir beylerbeyi atanmas ihtimali
vard. Lakin henz Bokayi ile antlama artlar belirlenme
mi olduundan, bir souklua meydan verilmemesi iin, by
le bir atama yapmadlar. Boyun emeyen kaleleri ve Neme ka
firlerine bal olan toprak ve kaleleri tmyle yama ve tahrip

290

ettiler. Geri brahim Paa ile Nemeti askerlerinin aknlarnda

elde ettikleri ganimet pek fazla idi, ama Uyvar ve dolaylarnda
alnanlar da onqan pek aa kalmazd. Buras padiah ordusu
na yakn bulunduundan, slam askerleri bol gaminetlerle va
rp gelmekten geri durmazlard.
ADALET VE DOSTLUGUN OLUMLU SONULARI
ZERNE
Alemde akl sahibi kimselerce ak ve seik olarak g
lmektedir ki, bir yl Gazi Sultan Sleyman Han'n yolu izlen
mekle, sz geen Bokayi'nin Osmanl Devleti'ne itaat sa
land ve bu kutlu ylda slam askeri bu kadar gaza ve fetih
lere eriti. imdiye dek Ungrus'a on sefer yapld, ama
hibiri bu sonuncusuna

denk deil idi. , drt kez

Tatar

ham kalabalk Tatar askeri ile, bir kez olu ve her yl mir
zalar snr boylarnn korunmasnda kaldlar. Fakat deil bu
kadar, bunun onda biri kadar bile zarar veremediler, bir kez
ele dman ezmek yoluna gitmediler. Bu mutlu ylda ise ka
zanlan baar ve zaferler bir yana, slam askeri bu kadar ok
ganimetleri hibir seferde alm deildir. Reayaya iyi muame
le olunmak ve vaatlarda bulunmakla, Uyvar yresindeki ky
lerden her gn padiah ordusuna arabalar dolusu yiyecek ge
lirdi. Asker de orduya varp satn almak ihtiyacn duymazd.
Macar kzlan ve kadnlar, ipu dedikleri taze pimi Macar
reklerini ve trl meyve ile yiyecekleri adrdan adra gez
direrek aln diye yalvarrlard. slam askeri Estergon'u dv
mek zere olduu bir srada bile, reaya gelir, vire katlarn
alp itaat ederlerdi. Hatta orada Tuna zerinde kurulan byk
kpry, krk elli deirmenci ustas Hristiyan gelip bina etti
ler. Orada da slamlara bina bakmndan zahmet ektirmedi
ler. Eski Budin'e, Koyun adasna ve daha baka varolara ,
drt yz aile varp yerletiler. Adalet ve reayaya iyi davran
mann rnleri bylece ortaya kt. Daha nceki serdarlar-

291

mz da byle davranm olsalar ve uurlu sayarak Gazi Sultan

Sleyman Han'n yolundan gitmi olsalard ne seferler bu
kadar uzar, ne de asker halk canlarndan bezerdi. Belki her
biri, din ve devlet dmanlarnn balarn ezerdi.
KAYMAKAM SARIKI MUSTAFA PAA'NIN
LDRLMES VE SOFU SNAN
PAA'NIN KAYMAKAM OLMASI

Ayn yl. Sark Mustafa Paa kaymakamlkta ok gz

pek, ikram ve ihsanda esirgemesiz idi. Kaymakam olunca Gr
c Mehmet Paa'y vezir yapt ve bir ay sonra, kul tarafndan
ldrlen Hac brahim Paa'nn yerine Msr valiliini ona
verdirdi. Yenieriaalndan azledilmi bulunan Nakka Pa
a'ya ve vezirlik verdirdi. Davut Paa'y ve Bulvanl mir ahur
Mustafa Paa'y nce beylerbeyi, bir hafta, sonra da vezir ya
parak baslarn tamamlad. Badefterdar Mahmut Paa'y az
lederek yerine Hafz Mahmut'u geirdi. Fakat
defterdarlk
ilerinden anlamad iin, askerin deneklerini veremedi ve
bu da kendisinin ldrlmesine neden oldu. Yerine Sofu Si
nan Paa kaymakam oldu.
CELAL TAVL'N NASUH PAA LE SAVAI,
NASUH PAA'NIN BOZGUNA UGRAMASI
Yl 1013 (M. 1 604 - 1 605 ) .

Sofu Sinan Paa

kaymakam

olunca her taraftan srekli olarak Celalilerden yaknmalar ve

feryatlar geldi. Bir yandan aalk Tavil, te yandan Sal
denen tepeden trnaa sulu ekya, ksacas her blgeden bi
rer haydut bakaldrm olduundan, memleketin korunmas
iin kesinlikle bir vezirin gnderilmesine gerek duyuldu ve du
rum padiaha arz olundu. Padiah hazretleri, Davut Paa'y
bu greve atayarak ivedilikle iinin bana gitmesini ferman
buyurdular. Ancak, Davut Paa acemiliini ve gszln
gereke gstererek bin trl zr ileri srd. Bu srada Gec-

292

dehan (42) Ali Paa'ya Anadolu eyaleti verilmi ve Anadolu as

kerini, Acem'e serdar olan aalazade'ye ulatrmakla grev
lendirilmi idi. imdi de Anadolu askeri ile te yakay> ko
rumakla grevli olan Nasuh Paa'ya katlarak ekyaya kar
onunla beraber bulunmas, ondan sonra da askerini aalaza
de'ye ulatrmas ferman buyuruldu. Bunun zerine Ali Paa
Nasuh Paa'nm yanna vard ve beraberce Bolvadin Kpiis'
nde Tavil'in zerine yiidler. Ama ekya karsnda bozguna
uradlar. Nasuh Paa herkesten nce kat ve Ktahya'ya
varncaya kadar bir yerde duramad. Arkasndan Gecdehan
da Ktahya'ya gidince, bu bozguna sen sebep oldun diye onu
kaleye kapatt ve o gece iini bitirdi.
Rahmetli Ali Paa ok ar bir dille konuurdu. Her sz,
sanki bir haner ya da sng imi gibi batard. Ksacas Nasuh
Paa onun dilinden bezip usanmt vedirisiyle sylemekten
lsne cevap vermek yedir diyerek haksz yere onun ka
nna girdi. Sonunda kendisi de ayn surette cezasn buldu. Ali
Paa'dan nce de, eskiden stanbul'da avuba olan nl ve
tannm Kara Ali zade Mehmet avu'u da Konya'da gnahsz
ve sebepsiz yere astrmt. Bu Mehmet avu da fitneci ve
katil bir adamd. Bildiimiz kadar ile Varadin Kprs'n ya
parken bir adam asmt. Sonra asker srmeye gnderilmiti.
Alacahisar'da yine bir sipahiyi ast. Sonunda kendisi de Nasuh
Paa elinden cezasn buldu. Bu yaptklarnn hesab sorulmak
ve cezalandrlmak korkusuyla bir gn telala stanbul'a gel
di. Gemisini Hasbahe'ye yanatrp padiahn kk yaknn
da karaya kt. Celalilerin ayaklanmalarn, -vezirlerin kayt
szlk ve kararszlklarn arz etmek iin geldiini syledi. Du
rum saadetli padiaha arz edilince, hi tereddt etmeden he
men kasrna inip Nasuh Paa ile buluturdular. O kadar gay
ret ve ibret dolu laflar etti ki, saadetli padiahn Bursa'ya
gitmelerine sebep oldu. O srada eyhlislam, sadrazamlar
(42)

Gecdehan

arpkazl.

293

hocasn ve kazaskerleri padiahn kasrna davet buyurdular

ve Nasuh Paa ile yzletirdiler. Nasuh Paa'nn her szne
deer veren padiah, Bursa'ya gitmek iin hazrlklar yapl
masn emretti. Her ne kadar donanmann henz gelip tersa
neye girmediini, kasm gnnn gemi bulunduunu, deniz
seferinin tehlikeli olduunu sylediler ise de bir yaran olma
d. Hatta Valide Sultan'n o gnlerde vefat etmesi bile padiah
bu yolculuktan vazgeiremedi. Bendeniz bu srada rahmetli
efendimizin telhis ve mektuplan ile stanbul'a gelmi ve efen
dimizin bakente gelip padiahn eteini pmek izniyle padi

ah hattn alm, Nasuh Paa'nn geldii gn de stanbul' dan

ayrlm bulunuyordum. Akam karanl bastktan sonra or
lu menzilcisinin evine, kaymakamn akal adl bir iki adam
gelip yetiti ve kendisinin yk ve katarn getirmeye gnderil
mekte olduklarn, durumun bu merkezde bulunduunu syle
diler.
SAADETL PADAHIN BURSA'YA GDLER
Yl 1013 (M. 1604 - 1605 ) . Nakka Hasan Paa, daha nce
Bursa muhafzlna atanm ve oraya gnderilmi idi. Padi
ahn Bursa'ya gitmesi kesinleince ona ivedilikle bir padiah
buyruu karlarak, Bursa saraylarnn temiz1enmesi ve yi
yecek ile iecek hazrlanmasna gerei gibi aba gstermesi
emrolundu. Saadetli padiah da para kadrga ile stan
bul' dan ayrlp Mudanya iskelesine khlar ve grkemli alay
la Bursa'daki sarayna kondular. Ertesi gn hepsi, danma
meclisine katlmak zere padiah hururuna geldiler. Ama Sofu
Sinan Paa'da gerei kadar anlay ve uyanklk yetenei bu
lunmayp bir nleme gc yetmediinden, memleketin korun
mas grevini yine de Nasuh Paa ile Davut Paa'ya emanet
etmeye karar verdiler. Padiah hazretleri on be gn Bursa'da
kaldktan sonra bakente dndler. Gidi ve dnleri yirmi
gn akn bir zaman almt.

294

SOFU SNAN PAA'NIN AZL VE HIZIR

PAA'NIN KAYMAKAM OLUU
Ayn yl. Bu srada aalk Tavil, an derecedeki gururu
ve iindeki ktl aa vuran bir arz ile padiaha bavu
rarak, kendisine Anadolu eyaletinin ve bir, iki adamna da
Sivas ile Halep eyaletlerinin verilmesini istemiti. stekleri
yerine getirilirse, saadetli padiahn teki kullar gibi doru
yola gireceini ve bundan byle fesat ve ktlkten vazgee
ceini bildirmiti. Uyuuk ve yzsz Sofu Sinan Paa, bu ya
zy padiah huzuruna getirerek, i gerei dileinin yerine ge
tirilmesinden yana konutu. Bunun zerine gayretli padiah,
Sofu'nun bu gayretsizliinden huzursuz oldu ve onu kayma
kamlktan kararak yerine Hzr Paa'y atad.
BU FAKRN BELGRAT'TA ASKERE DENEK
DAGITTIGI ZERNE
Estergon seferinden dndkten sonra Belgrat'a gelindi.
Yenieriaasna ve btn blk aalarna ekilip gitmek izni
verildi. Birka gn sonra askere deneklerini datma zaman
geldiinden ve aylklarn ( kstlarn) denmesi gerektiin
den, ou bu blgede bulunan blk halk Belgrat'ta topland.
teden beri at blk iin alt aa ve alt katip ile birer de
nazr grevlendirilmi olduundan, her yandan mlazimler
ricaya geldiler. Bu fakir ayn zamanda piyade ve svari muka
belecilii ile grevli idim ve divanda devlet ilerine bakyor
dum. eriye ardlar. nlerine varnca, hakkmda iyi duy
gular besleyen Defterdar Baki Paa, rahmetli efendimize de
di ki, imdi alt ble denek datm iin on sekiz adam
gerek ve bu on sekiz hrsza bizim hazinemiz yetmez. Mademki
brahim Ef.endi kulunuz ayn zamanda iki dairenin mukabe
lecisidir, denein tmn o datsn; ne havale ne de nazr is
temez, hepsinin iini o yapsn, hemen Tanr ile can diyelim
dedi. Ya sultanm, bu mmkn mdr?:> dedim. rnein, sipa295

hi ulufc alnca silahtar durur mu? Bunlar hod bir yerden

algelmitir ederler dedi. Bi.7 de Allah Taala'ya snrz, ola
ki bizi doru yoldan ayrmasn dedim ve Allah'a hamd ile
yle dattm ki, evvel ve ahir yakama tek bir adam yapma
d ve sende hakkm kald demedi. Yine eski grevlerimde
kaldm, zimmetimde bir ake kmad. A1t ble birden de
nek datmak, Osmanl Devleti'nde imdiye dek grlm bir
ey deildi. ok az rastlanan bir i olduu iin bu anlamsz
szler buraa yazld. Dattmz yz elli yk akeden ziyade
denek alan hak sahibi savann says bini aknd. Ga
rip olan yam udur ki, Bursa'da Nakka Paa'nn datt
yirmi drt yk akeden on iki yk mkerrer kt. Davut
Paa Ktahya'da krk sekiz yk ake datm, on be yk
ake mkerrer kt. Bu fakirin mkefferi, ancak yedi bin ak
e idi. Bu durumu Ekmekizade, rahmetli sadram.aza arz edin
ce, c brahim Efendi'ye yedi hilat giydirin dedi. Ama ancak
biri ile yetindiler.

ACALAZADE 'NN LM, NASUH PAA'NIN

ACEM'E SERDAR OLMASI, SONRA DA
DECTRLMES
Yl 1014 (M. 1 605 - 1606 ) . Rahmetli Mehmet Paa Ester

gon'u fethettikten sonra stanbul'a gelmek isteminde

bulun

mu ve dilei kabul olunmutu. Bakente eritiinde padiah

tan ok saygnlk ve ikram grd, yine eskisi gibi Ungrus
serdarlna msaade buyuruldu. Bir rastlant sonucu bu s
rada aalazade'nin lm haberi geldi. Padiah adna hazi
nedar ba, hazinesini zaptetti. Brakt mal pek oktu. Ser
darl dnemindeki tutum ve dawanlarndan, yenilgisi ve
bo yere hareketleriyle abalarndan yukarda sz edilmitir.
Gidip gelmesi, tarih gzetilmeksizin, aynca yazlmtr; tek
rara gerek yoktur.
296

Bu durumda deeri yksek bir vezirin Acem 'e serdar ya

plmas, din ve devlet erefi gereklerindendi. Nasuh Paa he
nz stanbul'a gelmi ve vezirlik makamna oturmutu. Ona
ok ikramda bulunularak, nc vezirlik rtbesiyle Acem'e
serdar tayin olundu. Tuna kylarn koruyacak bir vezire de
ihtiya bulunduu, kk olsun byk olsun, herkese bilin
diinden, bu greve de sadaret kayrnakam olan Hzr Paa ta
yin olundu.
RAHMETL SADRAZAMIN YENDEN RAN'A
SERDAR ATANMASI
Yl 1014 (M. 1605 - 1606 ) . Kaptanderya olan Dervi Pa
a'mn padiaha olan yaknl ok ileri bir dereceye varmt.
Btn dnya bir yanda olsa yine de onun sz ar basar, ge
erli olurdu. Sonradan Dervi Paa'nn kardei Civan Bey ile
Eriboz sancaklarnn toprak yazm grev1isi olarak beraber
altk. O zaman kendisi unlar anlatt :
Baz gnler saadetli padiah Dervi Paa'y Hasbahe'de
alkor ve onun telkinleri ile hareket ederdi. Ertesi gn bir
den bire byk bir olay meydana gelirdi. Hatta iitirdik ki,
Valide Sultan hazretleri her zaman oluna, onun szne ve
dncelerine aykr i yapmayacana dair annelik hakk ze
rine yemin verirmi. Kadnlarn hali malum. Onu kin ve ga
razdan arnm, temiz kalbli ve iyilik sever sanrm.
Bylece bir gn rahmetli efendimiz her zamanki gibi ar
za girdiinde yzne kar padiah, Dervi Paa'nn etkisi ile,
senin Acem'e serdar olman gerek, hemen yerine Ungrus'a
kimi serdar edersen et ve kendin de Acem'e gitmek zere ha
zrlan diye buyururlar. Rahmetli nerdeyse akl bandan gi
decek derecede kendinden geer ve o anda ne diyeceini a
rr; emir padiahndr der. Bu yl umulur ki, Ungrus
taraflarnda, Bokayi kraln ortaya kmas sayesinde, istenil
297

dii biimde bir bara kavuulur ve Be kafirin atalarnza

veregeldikleri haraca kesilin demeye ancak gc .yeter. Pa
diah, hemen tekrar emrim zere tedarikte ol diye ferman
buyururlar.
Rahmetli Mehmet Paa sarayna dndnde alamaya
balad, gznden akan yalar uzun sre dinmedi. Tekrar bir
telhis yazdrd ve kalbinde ne kadar dncesi varsa hepsini
kat zerinde sralad ise de bir yarar olmad. Padiah, o ca
hil ve dzenbazn yapt telkinlerden dnmedi. Ertesi gn
Nasuh Paa, serdarlm kutlamak iin Mehmet Paa'mn ya
nna geldi ve sultanm, bundan niin zlyorsunuz, niin
cannza eziyet verirsiniz dedi. (<Ben de sizinle beraber gide
rim ve bir, iki menzil ilerde gidip ihtiyalarnz salarm,
ne bir gn zahire sknts ekersiniz, ne de bir saat zahmet
grrsnz. Size Ungrus seferinizi unuttururum ve size y
le hizmet ederim ki, btn hizmetkarlarnzn yaptklarn as
la aramazsnz. nallah Ungn:s'ta da bir arzunuz kalmaz
gibi szlerle onun gnln okad ve o kadar ferahlatt ki,
rahmetlinin yz gz birazck olsun gld. Sanki daha o
gnden zaferi kazanm gibi oldu. Hemen o srada, Nasuh
Paa'nn da uygun grd gibi, te yakada (Anadolu'da)
olan beylerbeyi ve daha. baka komutanlara padiah buyruk
lar yazlmaya baland ve oralara, ileri gelenlerden gveni
lir kimselerin gnderilmesi kararlat. O gn Mhmet Paa,
ben fakire dnp, sen de bizimle Acem'e gider misin? diye
sordular. Ben de ya sultanm, apa krek ermedike ya,ni
mezara girmedike ben sizden ayrlr mym ? dedim.
Ondan sonra o zalim Dervi Paa' dan yaknmaya bala
d. Geleliden beri saadetli padiah tamamyla fikrime bala
mtm. Bir sreden beri Dervi Paa'nn aleyhimde alt
n bilirdim. Ne kadar yzne gldmse srf bu yzden yapar
dm. imdi aka syleyeyim ki, maksadm sek'e vardktan
sonra Drava suyu boyunca ilerleyip Viigrad'n st yanndan
298

Mekomori'ye geeyim. Bokayi de te yandan Pojen'i geip

Be altna gelsin ve orada ikimiz askerlerimizle bulualm . By
le olsa Neme'de memleket mi kalrd ve karmza dman
m gelirdi? imdi asl korkum udur ki, Bokayi'ye ve Macar
kavmine yz vermezler ve benim on iki yllk emeim boa
gider diyerek gzyalar dkt. Ama rahmetli eer te ya
kaya varm olsayd, Nasuh Paa'nn dedii gibi, belki Ung
rus'u unutmak mmknd.
O zamanlar ayaklanm olan ekyalarn en gls, Ka
lenderolu dedikleri melun idi. Rahmetli Anadolu beylerbeyi
iken, Kalenderolu onun buyruu altnda almt ve bu
radan birbirlerini tanyorlard. Bu tankla dayanarak Ka
lcnderolu, Mehmet Paa'ya ve Abdi Kethda'sna bir yaz yol
h1d. Yazda, ttaatn bildiriyor, kime muhalefet e dersem ede
rim, ama sultanma kar koymam ihtimali yoktur; eer im
di bana bir sancakbeylii ltfedersiniz Celali adn tayan
ekyann tmn yanmda toplamay zerime alrm ve k
l tcm boynuma takp bir nefes alacak kadar ksa bir zaman
da karnza gelirim. Eer imdi verilmesi uygun grlmezse,
ultanm en iyisini bilir, ne zaman olursa razym diye yazm
idi.

Aalk Tavil de Celali Deli Hasan'n kethdas ahver

d i Aa'ya mektuplar gnderip, itaat ettiini bildirmi ve ken
disi iin araclk yapmasn rica etmiti. te yandan Canbo
latolu da, Halep'te ayaklanmas azgn bir durumda iken,
i :at ettiine dair mektuplar gndermi ve Halep valiliinin
kendisinde braklmasn rica etmi idi. Fakat Dervi Paa de
d i k lcri zalim buna da inanmad. Trnak 'nn kardei olup
l'. -; t ergon'un fethinde byk yararl grlen yenieriaas
1 1 iiscyin Aa'y azlettirip ona Adana beylerbeyliini verdirdi.
l l iiseyin Aa, rahmetli Mehmet Paa uruna can vermeye ha
:t r bir adam idi "e Mehmet
Paa da onu olu gibi severdi.
lh hmetli Paa, bu kulunuzun olu, belki grr gz ve tutar
299

elidir, azille yanmzda Acem'e gitsin, padiahn emriyle arka

sndan bir mansp verilsin> diye padiaha ricada bulundu.
Ama yazd telhise, padiahlarda sz bir olun> diye cevap
ald. Kapcba, Ferhat Paa'nn adamlarndan olup Belgrat'ta
nzul emini grevini yapan Mustafa Aa'ya Kastamonu sancak
beylii verildiine dair bir padiah buyruu karld. Bunun
zerine Mehmet Paa, onun iin de seferde zahire tedariki ile
grevlendirilmitir; onun hizmetini grecek baka bir adam
mz yoktur; onu bu kulunuzdan ayrmak, kolumuzu kanad
mz krmak demektir diye yazd telhise de verdiiniz san
ca beenmez mi ? diye cevap vermiler. O zalimin etkisi ile
rahmetli Mehmet Paa'mn istemedii, ona aykr dt ne
varsa hep onu yaptlar.
EFENDMZ RAHMETL MEHMET PAA'NIN LM
Tarih 15 Sefer 1015 (M. 22 Haziran 1606). O zalimin et
kisi ile padiahtan gelen bunca haysiyet

krc muameleler,

bana gelen bunca uursuzluklar, rahmetlinin grnrdeki

krgnl bir yana, yreine indi. Gnden gne gc azald ve
sonunda bsbtn dermandan

kesilerek yataa dt. Baki

Paa yle anlatr :

O srada .bu fakiri eyhlislam Sun'ullah Efendi hazret

leri davet etti. Rahmetli

ile aralarnda baba oul ilikileri

bulunduundan, bana unlar syledi : Kethdas olan sar

hou armak isterdim, ama onun akl

banda deil. Sana

diyeyim ve bu gizli srr aa vuraym. Hekim diye burada

olan Portakal ( Portekizli) dedikleri dinsiz eliyle amel ilacna
zehir katp onu ldrmeye kesinlikle kastetmitir. Kethdas
olan sarhou ve teki adamlarn uyarn, kafiri sakn yanna
uratmasnlar buyururlar. Hatta kulunuz, hen dardan bir
adamm, szme kim inanr dedim. Adam gndererek haber
300

veresin, kendisi ile byle parlak bir zaferde beraber bulundun,

iyilik yapmak senin iin farz yerindedir; bunu kendine i edin,
zerine d diye kat kat tembih etti.
Baki Paa bunu rahmetlinin hastal halinde sylemeyi
uygun bulmad, ama hekimin ziyaretine engel oldu. Bir, iki
gn geince rahmetlinin salk durumu dzelmeye yztutar
gibi oldu ve olduka iyileti. Ziyaret iin taradan gelip giden
bykler eksik olmadndan, harem sarayna ekildi ve birka
gnde ierde yatt. Ne var ki, eceli gelmi, mr sona ermi
imi. Peklik beni pek incitmektedir diye Portekizli doktorun
hazrlad amel ilacnn kendisine uygulanmasn istedi. Bu
nun zerine kapclar blkbasn gnderdiler. Bu zalim ise
kimseye danmaz, kendisi de durumu bilmez, ivedilikle varp
o melunu getirir ve melun da derhal iini yapp gider. Ertesi
gn Sun'ullah Efendi yine Baki Paa'y davet eder ve ona hey
zalim, niin iyice gz kulak olmadn, o kafir iini ilemi bu
yururlar. Sonra grdk, rahmetliye zehir bulat ve 4<yandm,
helak oldum diye feryada balad. Melun Portekizli de o sra
da oraya geldi, zr ve behaneler ileri srmeye koyuldu : Ni
ce ideyim, syledim dinlemedi; ben istirahat etmesini tle
mitim, bir para iyileince hareme girip cariyelerle dp
kalkm ve onlarla temasta arla kam; ite bu yzden
uursuzlua uram diyerek szde baz ilalar vermeye ba
lad. Fakat rahmetliye zehir, yapacan yapmt. Elinden ve
ayandan can ekilmi, bir lokma yutacak hali kalmamt.
Drt yan ile lm belirtileri apak grlyordu. Bylece, ar
ambaya rastlayan ayn gn, gne doarken bu geici dnya
ya veda ile lmsz dnyaya gt. Ulu Tanr ona gani gani
rahmetler eylesin.
Rahmetli ll,1ehmet Paa ok sade, ii temiz, alakgnl
l, kibar ve gururdan tamamyla arnm, yalandan ve bbr
lenmeden uzak, temiz ve iyi huylu, dman karsnda sebatl
ve ok gzpek bir yiit idi. Grnrde en fena kusurunun

301

cimrilik olduu sylenirdi. Fakat Estergon fethedilince verdii

zeamet, timar ve daha baka didikler dnda cebinden ve ken
di mbarek eliyle slam gazilerine yirmi bini akn altn pa
ra datt da bir gerektir.
RAHMETLNN BIRAKTICI YETMLER
PARA VE EYALAR
Rahmetlinin lmnden iki gn nce bir padiah hatt
geldi. inde, nice bir hastalk taslarsm, yle ki bir gn k
mayasn, hakkndan gelirim deniliyordu. Rahmetli de bu hat
ta ce'1t.p olarak bir telhis yazdrd. Telhiste de yle deniliyor
du : Padiahm, buyruunuz zere br gn karm; ancak
gne mrmz yetiir mi bilmem; ya hurda olurum, ya or
da, o zaman hale itimat buyurulur. Ertesi gn leden nce,
o

Mehmet Paa, padiahn iyi tand ve ok gvendii bir adam

olan Uzun Katib'i rahmetli Mehmet Paa'nn olum diye an
d ve ok sevgi gsterdii kapaasna gnderdi ve sevap
olur, merhamet edip ziyaretimize gelsin, halimizi grsn diye
ricada bulundu. Uzun Efendi varnca kapaas, padiaha da
nmadan Mehmet Paa'y ziyarete gidemeyeceini ileri srd.
Bylece, padiahn iznini alp, ancak sal gn leden sonra
giderek rahmetlinin halini grd ve epeyce alayp szlad. Rah
metli Mehmet Paa da, aa, bizim halimize itimat olunmad
ve bu devlete yaptmz hizmetler bilinmedi; ola ki, Tanr
katnda kaybolmaz. Rica ederim, benden saadetli padiahn
mbarek eteini pesin .ve vasiyetimin u kadarck olduum
syleyesin : <cAlt tane sa bitmedik, ana stne muhta yeti
mim var, bunlar el kapsna muhta etmesin, her ne ihsan
ederse ulu Tanr onun bin katn d1 eylesin.
Aa rahmetli Mehmet Paa'dan ayrlp alaya alaya pa.
diah huzuruna varr. Saadetli padiah, ne alarsn buyururla .

Aa da, padiahm, yle bir karada gibi vezirin gidiyor, ne

haline kimse inand, ne de kadri bilindider. Padiah ise, o gi
derse yerine bifi daha gelir diye karlk verir. Aann padi-

302

ahm, onun yerini tutan vezir buluncaya kadar ok vezir de

i tirirsin yollu cevab zerine ise : Hele nakit varl alnsn,
teki eyalarna dokunulmasn buyururlar.
Ama Dervi Paa dedikleri zalim, sadrazam olur olmaz,
acmasz, efkatsz ve cellat yaradll bir adam olan kapcba
lardan Kr Ali Aa'y, Belgrat'tan gelmekte olan rahmetli
Mehmet Paa'nn eya ve baz yetimlerinin karlarna gnder
di. Sefer ara ve gereleri kulunuza lazmdr, yetimlere lazm
olmad aktr diyerek bunlar ellerinden ald. Ertesi gn de
Ekmekizade ile beraber yine geldi. Rahmetlinin nakit olarak
yz elli bin altn ve yz yk de kuru vesair paras vard. Her
eyden nce onlar aldlar. Geri kalan giysi ve yadigarlarn,
sandk ve sepetleri nlerine getirtip, birer birer aarak kar
dlar. Sonra yine sandldara yerletirip ve hamallara ykle
yip dnden kalanlarla birlikte sarayna gtrdler. Krk akn
samur krk 'kt. Acma ve efkat dolaysyla yetimler iin bi
rer krk ayrlmasn, gerisinin kendisine verilmesini emretti.
Sonra , drt sepet ve sandk, gm eya, kafirlerden gelen
leen ve kupa gibi kaplar kt. Bunlar iin de merhamet denizi
cotu : unlarn en kklerinden birer tanesini yetimlere verin
dedi. O anda kendimi tutamadm, Zahir, byklerini saklaya
cak yer bulamyorlar dedim. zerime hn ile bakt. Ekmeki
zade de medet, dilini tuh anlamnda dudan srd. Ama ulu
Tanr hazretleri bilir, yalanm yoktur, rahmetlinin lm bu
fakire pek ar gelmi idi; o kadar fena olmutum ki, katmda
bir kase zehir imek iten bile deildi. unu da iyice anladm
ki, insan sevdii bir kimse uruna kendi vcudunu yok edermi.
Rahmetli ile akrabalmz bir yan, on be yl boyunca bir
gn hizmetinden uzak olmadm. Kimse yokken srda, musa
hibi idim; halk iinde de muhatab idim. mrm boyunca bir
kez olsun ac szn iitmedim. Ltufkarl ile daima beni
mahcup brakrd. Alemlerin yaratcs olan Tanr, rahmetini
ziyade etsin, yerini cennet eylesin. imden sonra ona yapabi
leceimiz tek hizmet, ancak dua etmektir.

303

RAHMETL MEHMET PAA'NIN MURAT PAA'YI KEND

YERNE UNGRUS SERDARLIGINA ATAMASI VE
BUNUN BARI YAPMASI
Yl 1015 (M. 1 606 ) . air Kisbi elebi'nin dedii gibi :
Acem'e gitmeye memur idi dedi tarihin
Ademe gitti meded hay Mehmet Paa.
Mehmet Paa, lmnden nce Murat Paa'y kendi yeri
ne Ungrus'a serdar tayin etti. Murat Paa rahmetli daha hasta
lanmadan kendi adamlar ile Edirnekap'dan yola kt ve Hal
kal'da adrn kurdu. Buyruu altna verilen anl askerle
Edirne'ye geldiinde, Budin Beylerbeyi Kadzade Ali Paa, Bu
din Kads Habil Efendi, Budin'de Nasrettinzade Mustafa Efen
di ve Ali Paa, onun kethdas Kadim Ahmet Kethda Komorn
ile Estergon arasndaki Zeytin boazna gelmiler, Neme ve
Macar ileri gelenleri de orada toplanmlard. Bar zerine sy
letiler ve Bokayi kraln da rzasn alarak bara karar ver
diler. te orada yaplan ban, hala yrrlkte olan bartr.
Ama her ne kadar bu barta Bokayi kraln onay alnm
idiyse de, bar onun istedii nitelikte olmu deildi. Onun mak
sad, Macar budununu tmyle kendi egemenlii altnda bir
letirmek ve padiahn bir defa hutbesi okunmu olan ister
Yank ister Flek ve daha bakalar olsun, Mslmanlara ve
rilmedike bar yapmamak idi. Rahmetli ile byle kararlatr
mlar ve defalarca taahht etmiler idi. Ama rahmetlinin l
m ile bunun da ii bozuldu. Sonunda o tasa ve ac ile, b artan
sonra iki aya kalmayp kendisi de ld. Nemeliler tarafn
dan birok vaatlarla zehirlendii ve bu yzden ld syle
nir. Herhalde ulu Tanr en dorusunu bilir olmaldr.
DERV PAA'NIN SADRAZAM OLUU
Yl 1015 (M. 1 606 - 1607 ) . Rahmetli efendimiz vefat edin
ce hemen arkasndan Dervi Paa o kutsal makama geti. lk
divanda avubay ararak, beni baka vezirlerle karla
trmasnlar; her kim fukarann bugnk iini yarna brakrsa

304

ban keserim; katipleri de, eer eski yasann tespit ettiinden

daha ok para alrlarsa, siyasetle katlederim diye tembih ettL
O anda katipler paann bu szlerini hi beenmediler; divan
iinde denenmi bir haldir, o yksek mevkie kan herhangi
birinin azndan kan szler, ister iyi ister kt olsun, kendi
yeteneine gre birka aya

kadar yerine varmadan mutlak

kendi bana gelirdiye kt bir alamet saydlar. Gerekten de

yle oldu. Dervi Paa'nn da vcudu

yedinci ayda

ortadan

kalkt.
Bir gn ikindi divanna te yaka beylerbeylerinden azle
dilmi nur yzl bir ihtiyar gelmi. yi hali ile tannd ve hat
ta srekli oru tuttuu o zaman sylenen bu adam sadrazam
selamlayp gitti; fakat sonra yanna ararak, senin olun
davul ve sancak sahibi bir mirliva imi, ondan

ikayetiler

geldi demi. htiyar, sultanm, hakkndan gelmek hkmm

de leih cevabn alnca onun yerine senin hakkndan geli
rim deyip kendi kaps nnde bam kestirdi. Abdi Kethda
ile beraber oraya gelmitik. htiyarn cesedini bir tabut iin
de hamallar gtryorlard. Ba vcudundan

ayrlm

du

rumdayd, bunu gzlerimizle grdk. O srada Dervi Paa, he

men kalan eyas iin adamlar yollad. Herkes bu davranna
arp kald. Padiaha arz edilmeden, kutsal eriata bavurul
madan, susuz ve gnahsz byle bir mazlum yol}. olup gitti.
Ulu Tanr'nn rahmeti zerine olsun.
Rahmetli efendimiz Mehmet Paa'nn brakt eyalarn
da deeri iki yz yk akeden fazla idi. Saadetli padiah bun
lar paann yetimlerine vermiti, ama Dervi Paa gaspetti .
Saraynn evresinde bulunan yirmi kadar evi, mimarba ta
rafndan deeri biilerek, istimlak edilecekti. Ancak, Dervi
Paa, bi.ilen deerin yarsn deyerek evleri kapatt ve sahip
lerini zorla kovdu. Bunlar, iki, gn iinde grlen zulmle
ri idi. ktidarda kald teki gnlerde yapt zulmleri de bu
na kyasla dnmek ve lmek gerek.

305

Rahmetli Mehmet Paa efendimize de, sefere kmas iin

padiah tarafndan nice eza ve cefalar edilmiti. Sonunda bu
derde ecelden baka are bulunamad. Dervi Paa ise vezir ol
duu gn kendini binaya ve alemi fenaya vermeye balad. Sefere gitmekten kald, saadetli padiah da onun dnceleri etki.'
sinden kurtulamad.
alacak lerden :
Hasanbeyzade, Tarih'inde unlar yazm : O sralarda
padiah, eyhlislam Sun'ullah Efendi'yi, Hoca Efendi'yi, b
yk vezirleri ve kazaskerleri padiah kasrna davet ettirip, se
fere gitmek sorununu grmek zere bir araya toplad. nce
saadetli padiah, bu yl sefere ge kalndn, bundan vazgeip
gelecek yl iin tedarik grlmek yerinde olacan buyurdular.
Hazr bulunanlar, rahnetli Mehmet Paa'ya sefere kmas
iin bu kadar srar edilmi olduu halde, imdi sebepsiz yere
seferin ertelenmesi son derece acaip gelir ve arr kalrlar.
Rahmetli Sun'ullah Efendi kendini tutamaz ve hemen atlarak
sze balar : Padiah ordusu bir ay akn bir zamandr sk
dar'da bulunmaktadr. Bu kadar elilere ve din dmanlarna
kar orduyu geri dndrmek uygun dmez. Hi olmazsa Ha
lep'e kaiar varlsn ve sefer tedariki orada grlsn. Ayrca da,
dorudan doruya buradan Acem diyarna gitmek slam aske
rini yormaktr. Rahmetli byk atanz Sultan Sleyman, ou
kez Acem seferlerini bu dediim yoldan dzenlemitir.
Bunun zerine saadetli padiah, o zamann koullar y
le gerektiriyormu, yle yapmlar; imdi bir zorunluk yok iken
Halep'e varmann yarar nedir? diye karlk verince, eyhlis
lam szne devam eder :
Yarar udur ki, devlet ordusu yok yere km olmaz ve
sefere gidilmi iken dmanlar sefere gleri yetmedi demez.
imdi hem yle sebepsiz yere orduyu dndrmek reva gr
lyor m? Bari lkelerin korunmas iin bir vezir gnderilmez

30i

mi? der. Saadetli padiah da te eski bostancba Ferhat

Paa, yurdu korumak iin varsn orduyu beraberinde gtrsn
buyurdular.
Yine rahmetli Sun'ullah Efendi, hakk teslim eden bir ki
i olarak zorunluk duyar ve ya bari i hazineden sefer zahire
si satn alnmas iin bir miktar para verilemez mi ? der. Padi
ah buna hazinede para yoktur, nerden \erilsin>) karln
verir. Bunun zerine yine Sun'ullah Efendi, Msr hazinesin
den inayet buyurulsa olmaz m ? deyince padiah Msr hazi
nesi bizim harlmzdr, ondan nasl verilir?

buyururlar.

Sun'ullah Efendi yine devam eder : Rahmetli atanz Gazi Sul

tan Sleyman Han Sigetvar seferine giderken sarayda ne ka
dar altn ve gm kap-kacak varsa darphaneye verdiler ve pa
ra kestirdiler, savata onu harcadlar. Dmandan almaya
abalamak, din ve devletin nanusundandr. Padiah biraz si
nirlenerek, eyhlislama yle seslenir : Sen benim

szm

anlamyorsun, ancak zaman zamana uymaz ve o zaman bu zama

na kyas olunamaz. O vaktin zorunluu, o imi ve yle yapm
lar o vakti bu zamana niin misal gsterirsin ? der. Konuma
larn byle bir. havaya girmesi zerine toplant da dalr. So
nu olarak, rahmetli Sun'ullah Efendi, ortada hibir neden yok
ken eyhlislamlktan azledilir ve yerine Mustafa Efendi ata
nr. Fakat bu da ay tutunamaz. Rahmetlinin bedduas tutar
ve mftlk makam, o salam din adamna nasip olur.
BOSTANCIBAI FERHAT PAA'NIN TE YAKA
MUHAFAZASINA SERDARLIGI
Yl 1015 ( M . 1 606 - 1607 ) . Ferhat Paa, olduka kak yara
tlta, laubali huylu bir adamd. te yaka muhafzlna serdar

yapld, fakat nereye gideceini ve ne i yapacan hala bilmi

yordu. ou gnleri, buyruu altna verilen blk halk ile ka'
ga ve atma iinde geti. Ulufe istemeye geldike, ben de si
pahiyim, ben de . ulufe isterim derdi ve size verdiim zaman

307

makbul olur da kendime verdiim zaman neye olmaz diye on

lara

atard. Sipahilerin kendine doru yneldiklerini griince,

eteine doldurduu talan nce kendisi kendi otana atar, on

lar otaa yaklanca birka ipini kesip karr, belki adrn
ykt da olurdu. Bu tutum ve davranlar iinde grevi bana
vard ve dnd. Ne kadar i grd de herkese renildi.
DERV PAA'NIN LDRLMES
Yl 1015 (M. 1606 - 1607 ) . Dervi Paa'nn sadrazamlk d
nemi ancak birka ay srd. Bu srada zehiri gznde olan za
rarl bir ylan gibi her grdn sokard. Padiaha yakn olan
lar onun zehirinden ve fenalndan korkuya dtler. Sonun
da dmanlar o kadar oald ki, herkes onun ldrniesini
oybirlii ile ister hale geldi. Rastlant bu ya, Hasbahe duvar
na bitiik iki -sur kulesi arasna bir ahr yaptrd. Dmanlar
hemen bundan yararlanarak, oradan saraya lam koymak ve
isaraya girip byuk bir fesat karmak gibi birok ihtimaller
ileri srdler. Saadetli padiah, ondan irenen ve gvenini
yitirmi bir hale getirdiler; gerek anlamda kuruntuya dr
dler. Sonunda padiah, bir gn eyhlislam arp konu
i.izerinde grtler. Kararlatrdklar plana gre, birka gn
iin tavan uykusuna yattlar; sadrazamn baz isteklerini de
kabul .eder grnerek, padiahn krgnln ona unutturdular.
Bylece, paann herhangi bir ekilde kukulanmasn nledik
ten sonra, bir gn kendisini yine saraya davet ettiler ve adr
ipi ile bodurttular. Hatta ls epeyce zaman padiahn nn
de brakldktan sonra bir ayan oynatmas zerine hemen
kalan

boazna bir haner sapland ve bylece cannn geri

ksm da sndrld.

MURAT PAA'YA SADRAZAMLIK VERLMES VE

SADARET MHRNN GNDERLMES
Yl 1015 (M. 1 606 - 1607 ) . Murat Paa bar ilerini bitir
mi ve Belgrat'a gelmi idi. Padiaha hediyelerle gidecek eliyi
bekliyordu. Tam o srada sadrazamlk mhr ile padiahn bir

308

hatt kendisine ulat. Padiah hattnda yle deniliyordu :

Kimsenin etkisi tek bir insann da iltimas ve ricas olmak
szn, salt kendi dnce yeteneimden doan bir istekle sad
razaml sana verdim ve mhrm sana gnderdim. Umu
lur ki, gl Tanr her iinde sana destek ve her sorunda baar
mukadder etmi olsun. Greyim seni, her ie dikkatle ve var
gcnle sarlasn ve padiah urunda btn varlnla ala
sn.
Padiahn bu yazs ve iltifatlar byk sevin uyandr
d. Bu fakir o srada Eriboz topraklar yazmndan Belgrat'a
dnmtm. Seferlerde henz vezir rtbesini alm beylerbeyi
iken bulunduu yerlere durmadan gider gelirdim. Bu geliim
de ok iltifat ettiler ve elbette yine mukahelecilik grevi
zerinde, kalsn, tezkereciliimizi de yapn, bizdeQ aynlma
ym dediler. Hatta rahmetli defterdar kkn de bana ver
di ise de ben, evimde yangn km olduu iin kabul etme
dim ve arkalarndan geleceimi syleyerek izin aldm.
SERDAR MURAT PAA'NIN CANBOLATOLU
ZERNE GTMES
Yl 1016 (M. 1 607 - 1 608 ) . Cihad'a alkn ve yaratltan
adaletle yomlmu olan Murat Paa'mn deeri ve mevkii, pa
diahn gsterdii

bu itibar ve iltifat ile daha da ykseldi.

Hi durmadan stanbul'a geldi

"e

az bir zamanda gerei gibi

sefer tedarik grerek Halep'te bulunan Canbolatolu'nun ze

rine yrd. Paa, menzilleri geride brakarak, Azaz sanca
na bal Gndzl denen yere vard zaman,

Canbolatolu

da Halep'ten kalkarak ayn yere gelmi bulunuyordu.

man avcs slam askeri ile yiit serdar bir yannda ve kala
balk ekyalar ile Canbolatolu br yannda olmak zere,
iki taraf da, Arslanlbeli diye anlan bir geite kondular. Can309

bolatolu'nun piyade ve sekban krk bini akn idi. Kendile

rine ok gvendiklerinden, slam askerine grnmeden hemen
bir anda onu yok etmek dncesiyle, alaylarn dzenJeyip
yrdler ve ortal toza, dumana kattlar.
Szlerine inanlr baz kiilerin anlattklarna ve doru
dan doruya kendisinden dinlediklerini yeminle teyit ettikle
rine gre, Canbolatolu sadrazama birka kez mektuplar gn
derdi ve u ricada bulundu : Eer stenen, benim vcudumun
ortadan kaldrlmas ise, gvendiiniz bir adamnz gnde
rin, adrmda kafam kessin ve kellemi mbarek huzurunu
za iletsin. Ama eer amacnz e.kyay tmyle yok etmek ise
Halep'i bendenizin zerinde brakn ve hep beraber ranlla
rn zerine varalm; ncnz ben olaym, ya bam vereyim,
ya ban alaym; orada krlan krlr, krlmayanlarn kimi
ni kalelere koymakla, kimini de baka yoldan, ksacas kolay
ve rahatlkla tmn yok edelim.

Fakat rahmetli Murat Paa ( dize ) :

Dman kltan zge aralar grdn m hi?
diyerek bu trl haberlere kesinlikle kulak vermedi. Bir kez
Celali b ayrann dibinde toplanm bulunanlar pad1ah bay
ra dibine gelenlere katmad, tvbe ve itaatn kabul et:nedi.
Kesinlikle ekyaya gler yz gstererek kendine ekmek yo
luna gitmedi.
Szn ksas, iki taraf askeri sylenen yl recebinin n
c (M. 25-10-1607 ) pazar gn ad geen yere kondular. Der
ler ki, Canbolatolu bar imkann gz nnde tutarak, o
anda ekyasn savamadan alkoymak yoluna gitti. lerle
yen sadrazam ordusunun nclerini bozguna uratan sekban
larnn arasna vard ve hemen dizginlerine yapt ve onla
ra : ki yzl, iki dinli kah.pe1er, kal1pe oullan diye kt
ve kuru, ya azna geleni syledi. Sonra yine kendisi ne de
di ise dedi, ne vaat ettiyse etti, onlar salverdi ve gidip baaa310

 dnm sanca dibinde durdu. slam

askerinin alaylar

bu ynden de birbiri ardndan yrdler. Rahmetli Tiryaki

Gazi Hasan Paa Rumeli beylerbeyi idi, rahmetli
skender
Paa da onun kethdas bulunuyordu. Bunlar, Rumeli'nin eli
kstancal, kurt postlu, kurt tal, kara izmeli gazileri ile y

le saldrdlar ki, aslan kesilen sekbanlar tabana kuvvet geri

teptiler ve nice bin melunu cehenneme yolladlar. Gazi Koca

Murat Paa silahtar alayn pelerine sald ve kendisi de gad

daresini knndan kararak muhabere alannda dimdik yeri

ni ald. Canbolatolu, slam askerinin geliini grnce, art

olarak birlikleriyle kamaya balad.

lerde olan sekbanlar

henz dvmekte, can alp vermekte idiler. Onlar da, s]am

askerinin geliini ve ekyabann art ekyalarla katn
grnce, balarn kurtarmak telana dtler ve her biri
kendi semtine can attlar. Tmyle bozguna urayarak yer
ve yurtlarn brakp gittiler. Gzel sz sylemek ve yazmakta
zamann en sekin kiisi, ;iir ve dz yazda esiz usta olan

gl air Mevd, o muharebede bulunmakta idi. Sz ve anlam

bakmndan yle tarih drerek, dorusu belagat damgasn

gkyzne vurmutur :

Bin

on

altda krld sekban

Canbolatolu,
Cuma

,kurtulan

B1kba adl n!l

yandalar ile Halep'e geldi ve

sek!bann kaleyi

korumakla g

re\'lendirdi. Kendisi ise kefenini ve klcn boynuna takp s

tanbul'a doru yola kt. Bir de pusula yazarak amcas Hay
dar Bey ve Hseyin Kethda ile stanbul'a gnderdi. inde
unlar yazl idi : Padiah huzurunda yz srmeye gidiyorum,
dilerse affetsin, ferman ederse katletsin. Bunun zerine sa
adetli padiah affettim diye bir hat yazd ve amcasn

Has

bahe'de alkoyup Hseyin Kethdasn, yanna bostancba

y katp yollad.

311

KALENDERoGLU'NUN BURSA KENTN

YAGMA VE TAHRP ETMES

Yl 1016 (M. 1 607 - 1 608 ) . Mert yaratll Murat

Paa

Canbolatolu zerine ydkten sonra Kalenderolu Piri,

Kara Sait ve Aatan Piri, otuz bin kadar ekya ile Bursa
kentini yama ve tahrip ettiler ve uzunca bir sre o esiz

ehirde alp verdiler. Aldklar ganimetler ve ektikleri fesat

lar kaleme ve sayya smaz. Ahaliden . hali ve vakti yerinde
olanlarn ou fukara ve a kald, zenginler de metelie muh
ta bir hale geldi.
CANBOLATOGLU'NUN DURUMU VE SONU

Canbolatolu, be alt yz kadar adam ile Halep'ten

kalkp bakente doru yola dnce, Kalenderolu ile yann

da olan baka ekyabalan birka bin adam gnderip onu

karladlar ve kendi ordularna gtrdler.
Kalenderolu,
ben de seninle stanbul'a gider, padiahtan merhamet ve

inayet rica ederim diye bir sre onu alkoydu. Sonunda, yi

ne ayn inan ve ayn yolda olmak, yine ayaklanp isyan bay
ran kaldrmak teklifinde bulundu. Canbolatolu ise slam

askerinden yle bir yumruk yemiti ki, isyan etmi olduuna

bin defa piman olmutu. Teklifini kabul etmemesi zerine
bir, iki yz sekban gnderip Canbolatolu'nu gz hapsine
ald.

O srada padiah tarafndan Hseyin Kethda, bostan

cba

ile Bursa'ya gelmiti.

Bostancba Bursa'da

kalp,

Hseyin Kethda'y bir iki bostanc ile Canbolatolu'ya gn

dermi idi. O gece ne ettiyse etti, bir frsatn bulup iki ,
adam ile firar etti ve Bursa'ya gelinceye kadar hibir yerde

durmad. Eteini ptkten sonra padiah onu bir hafta Has

bahe'de alkoyarak her gn huzuruna getirtti ve birok iler

zerinde bilgiler ald. Ayn gnlerde idi ki padiah hazretleri,

o zaman henz ocuk yata olan fakat sonradan Sultan Mu-

312

Han zamannda ykselip Mir ahur ve kaptanderya olup,

beinci vezir iken asker srmeye memur edildiinde sadrazam
Mehmet Paa tarafndan Erzurum 'da katledilen Hseyin Paa
olu Mustafa Paa'y padiah haremi hizmetileri arasna katt.
Ve yine, Canbolatolu diye n kazanm olan Ali Paa'ya da Ta
mvar sancakbeyliini ihsan buyurdular.
Bylece Canbolatolu iki yl akn bir sre orada grev
yapt. Zengini ve fakiri birbirinden ayrmadan herkese ada
letle muamele etti ve snrboyu artlarna uyum kazand. Fa
kat tam bu srada 1018 (M. 1609 ) tarihinde Gazi Murat Paa
Celalilerin kkn kazyp da stanbul'a gelmi bulunuyordu.
Canbolatolu'na bir grev verilmi olduunu grnce, Canbo
latolu da Celalilerden olduu halde neden sa braklsn ? dedi
ve tutuklanmas iin padiah buyruu gnderdi. Rahmetli
Hadm Grc Mehmet Paa, o zamanlar serdar olarak Bel
grat'ta bulunuyordu. Murat Paa'nn damad Vezir Ali Paa da
Budin beylerbeyi idi. Bunlar Canbolatolu'nu korur bir tutum
ta:kndlar. Hatta Ali Paa adam ldrmek ve ldrtmekten
ok kanrd. Derler ki, Canbolatolu'na Belgrat'a gelme diye
haber gndermi. Ama eceli erimi olacak ki, kaza yakasna
el atp onu Belgrat'a gtrd. Ali Paa ile grtkten sonra
giderken Kapcba Durak Mehmet Paa, ald zel bir buy
ruk gereince onu yakalayarak kaleye kapatt. Krk gn son
ra da orada boularak ldrld. Yce Tanr ona rahmet ey
lesin.
Bir sylentiye gre Canbolatolu'nun ldrlmesine pa
diah raz deildi. Hatta Murat Paa, onun irpeneden ld
n padiaha arz etmi derler. Rahmetli Murat Paa ok
gayretli bir yiit ve saltanatn namusunu korumakta kesin
kararl bir devlet adam idi. Bir Celali diye ad kan kimsenin,

rat

CuhCd ( ft) imana gelmez, merd-i mlhid tevbekar olmaz

dizesinin anlamna uygun olarak, ne imanna, ne Mslman
lna, ne de tvbesine kesinlikle gvenmezdi; lmden gayr
bir arala onun doru yola getirilebileceine inanmazd.
313

BYK VEZR YGT MURAT PAA'NIN SAVATAN

SONRA HALEP' ALMASI VE ORADA KILAMASI
Yce Tanr'nn ltfu ile Canbolatolu ekyas tmyle
ortadan kalktktan sonra, deeri yksek vezir Halep zerme
yneldi ve buyruu altndaki askerle ehre bir menzil mesa
fede kondu. Bu ordugahtan, Canbolatolu tarafndan Halep'in
ikalesini koruma:kla grevlendirilen muhafza (Cuma blk
basna) sancakbeylii vaad ile adam gnderdi. Muhafz,
iin .sonunu dnp kendisine yaplan teklifi kabul etti ve
bylece ileri daha karmak bir evreye sokmaktan kurtuldu.
Ertesi gn asker ehir ve kale iine girdi. Rahmetli Baki Paa
defterdar idi. Canlbolatolu mal diye birok eya ve paraya
elkoydu ve o k byk sevin ve safa iinde o esiz kentte
kalarak gnlerini geirdiler.
SERDAR MURAT PAA'NIN KALENDEROGLU
ZERNE ASKER YOLLAMASI
Yl 1017 (M. 1608 - 1 609) . lkbahar gelince, gkteki yl
dz says kadar ok asker toplamak iin elden gelen gayret
sarfedildi ve bunlarla, Ka!lenderolu Piri, Kara Sait ve Aa
tan Piri ile bunlara e olan otuzu akn babu ve otuz binden
fazla asi zerine yrnd. Mara eyaletine bal Gksun yay
lasnda ekya kuvvetleriyle karlald ve yle bir atma,
yle bir bouma oldu ki, gkteki melekler bile alkladlar.
Sonunda zafer rzgar slamdan yana esti ve o asiler da
lp kat. O kadar ekya ldrld ki, hesaba gelmezdi; pes
lerine dlp yakalananlar, byk vezirin buyruu ile katle
dilenler, muharebe meydannda kalanlardan daha da artk idi.
Bu yln balarnda Ekmekizade Vezir Ahmet Paa'ya,
Rumeli askerini serdara erkenden ulatrmas iin Rumeli
eyaleti valilii verilmiti. Ancak Ahmet Paa sava tan sonra
yetiebi1di. Bununla beraber yine de saygnhk grp onur kaf
tanlar ile dllendirildi ve arland. Diyarbakr Beylerbeyi
314

Mustafa Paa ile am beyle!'beyi de sonradan geldiler. Ama

bunlar da gerekli sayg ve ikram grdler. Ge kaldklar iin
hibiri, herhangi bir sitemli ya da souk bir laf duymad. B
yk

vezir, af

zaferin zekatdr

sznn anlamna uygun

bir biimde davranlarda bulunmulard. Oradan Sivas'a gel

mi, gn kalp adrda dinlenmitir.

ULU VEZRN TAVL'E BASKIN ,YAPMASI

Murat Paa, ad geen menzilde btn askere bir buyruk

kard : Hekes sade ve ykte hafif eyasn, yedi gnlik yiye

ceini alarak akna gidecekti. Hatta kendisi de sekiz hazineli

bir adrla en ilkel ihtiyalarn karlayabilecek eyadan ba

ka bir ey almad. Orduda bulunan btn vezir ve komutan
lar seraskerin buyruuna harfi harfine uydular ve gc ye
tenlerden baka hi kimse yedek bir at ve davar gtrmedi.
Sivas'taki ordugahtan hareketle yedinci

gn,

on - on iki

menzil uzakta bulunan, Erzurum'a bal hamat sahrasna

yedinci

gn

eritiler. Bu kadar zoraki yrye ve

eziyetlerine katlanmasna ramen,

bunun

sadrazam, Selimi sarn

bozmad ve eski vezirlerin yolundan bir adm bile sapmad .

Henz beylerbeyi olduu zamandan beri bilirim, baka

bey

lerbeyler gibi kallavi tlbent sarnmazd. Genellikle giydii,

bir tr nigendeli ( kaba dikili ) , perian: destar ( 43) idi. Yal
nzken, divanda, metriste, aknlarda ve muharebe gnlerinde
olaylar nnde, teden beri devletin namus ve haysiyeti gere

i olarak her ey nasl dzenlenmi olup uygulanagelmi ise

onu hi deitirmez, eski dzene sayg gsterirdi. Yeni ortaya
km ve hevesi henz kursanda olan devlet adamlar gibi
her

gn

yeni bir tutum iine girmezdi.

Bu sefer akna giden askerin says on be bini pek a

kn deildi. Ekya askeri ise krk bini buluyordu. Ad geen

hamat sahrasnda sadrazamn aknclar dzenbaz Tavil ile
hakkettikleri cezaya arptrlmalar gereken teki ekyalar

( 43)

Pcriani

destar

Da'l.uk katl sark.

315

ve yce Tanr'nn yardm ile haklarndan geldler. Her ne

kadar melunlar ok uratlar ve glerini aan bir aba ile
savatlar ise de, Tanr'nn ltfu ile sonunda perian edildiler
ve ran lkelerine doru kamaya koyuldular. slam gazileri
kaanlarn arkasn brakmayp birok haini yakaladlar, bun
lar serdara getirip deerli dller aldlar. Ondan sonra esiz
vezir kuyular kazdrd ve getirilen melunlar pu kuyular ba
nda ktrerek birer, birer boyunlarn vurdurdu. Bylece
her gn bir, iki kuyu dolard ve yeni bir kuyu daha kazlmas
gerei duyulurdu. Sonunda Murat Paa'ya, Kuyucu Koca
lakab verildi ve bu takma adla dnyaya velvele vererek, yal
nz Celall adn tayanlar deil, belki onlar yedirip iiren
leri ve komularn bile krd.
YGT VEZRN STANBUL'A GD!
Yce vezir, Tavil'in yanndaki bozguna uram adamlar
ile ran'a kandan sonra, geri dnp Bayburt sahrasnda
adr kurdu ve kasm ayna kadar o menzilde kald . Ekmek
izade'ye orada izin verip stanbul'a gnderdi. Krk gn ge
tikten sonra, kasm ay da geldiinden, stanbul'a hareket etti
ve padiahtan, umulann stnde iltifat ve itibar grd. O k
zevk ve sefa iinde stanbul'da geirerek, birok zulmleri en
gellemeye alt ve nice kimsesize yardm elini uzatarak, se
vindirdi.
SKDAR YAKASINA GE VE YUSUF PAA'YI
LDREREK KTLKLERN
NN ALMASI
Yl 1018 (M. 1 609 ) . Aydn ve Saruhan taraflarnda, isyan
bayra eken veys Paazade kethdas, Yusuf Paay ve Bur
sa yresinde ekyabalarndan Pannaksz, Surna ve bunlara
denk bir nice basz, ayaksz kimseler tremilerdi. Bunlar,
grnte itaat ve skunet iinde olmakla beraber yine de ba
z kent ve ky reayasna paralar salmakta, beleten yemekle3 16

rini ellerinden almakta idiler ve sarkntlklar ile tecavzleri

dillere dm idi. te btn bunlar ortadan kaldrmak ni
yetiyle byk vezir skda-: yakasna geti ve asilerden her
birine gler yz gstererek, okayarak kimini ele geirip giz
lice yok etti, kimisini de baz gre-..fore atad ve yerlerine var
dklarnda vcutlarn ortadan kaldrtt. rnein, ad geen
Yusuf Paa'y, kethdas ve daha bakalarn trl trl sah
te vaatlarla skdar'a getirtti; onlara baba oul muamelesi
edip o kadar muhabbet gste:rdi ki, onlarsz iftar yapmad, ya
nnda bulunmadklan zaman kahve imeye msaade etmedi. Bu
iliki bir, iki ay kadar srd. Fakat bir gn sabahn erken
saatinde Yusuf Paa'y kendi adrnda, kethdasn da mer
kethdann adrnda bodurttu. teki adamlarn da orduda
ve adrlarda birer, birer yakalatp katlettirmekle o memle
ketleri, belki btn alemi, ktlklerinden temizledi. Bu yl
iinde bu kadar hizmetle yetinip yine stanbul semtine dnd
ve ilkbaharda yaplacak ran seferi hazrlklar ile megul
olarak o k sevin ve nee iinde !stanbul'da geirdiler.
YCE VEZRN RAN ZERNE YRY
Yl 1019 (M. 1610). lkbahar gelince yce vezir, alameti
zafer olan slam askeri ile doruca ran lkesine yneldi .
Menzilleri geride brakarak Tebriz'e eriince, bu kentir halk
batan baa evlerini ve barklarn brakp her birinin bir ya
na kam, o esiz ehri bo ve harap bir halde brakm ol
duklarn grd. slam askeri de gelince, kentin birok mev
zilerini yktlar ve yanmaya elverili olan birok bina ve evle
ri de atee verdiler. Sonra oradan ayrlp klamak zere Di
yarbakr'a gittiler ve o k kendileri orada kalp slam aske
rine izin verdiler, herkese mnasip klaklar tayin ettiler.
VAKARLI SERDARIN ASKER TOPLARKEN GEC
DNYADAN KALICI DNYAYA G
Yl 102 1 (M. 1 6 1 2 ) . lkbahar gelince asker toplamak
iin Diyarbakr yaknndaki Clek sahrasna klp adrlar
317

kuruldu. Orada sadrazam asker toplamak ileriyle urarken,

Tanr'mn takdiri ile eceli erimi, geici dnyadan ayrld ve
ebedi yaama kavutu. . Ss merhamet olan na' stanbul'
daki trbesine gnderildi. Yce Tanr'nn rahmeti zerine
olsun.
NASUH PAA'NIN SERDARLIK MAKAMINA
GE
Ayn yl. Aristo tedbirli Vezir Nasuh Paa, o srada or
dugahta bulunuyordu. Rahmetli Murat Paa'nn giysi ve dier
eyalarn zaptedip sadaret mhr ile birlikte stanbul'a yol
lad ve durumu arz etti. Orduda serdarlk grevini eskisi gibi
srdrerek, sadrazamlk mhrnn kendisine gnderilmesini
beklemeye balad. Rahmetli Murat Paa'nn en ok gvendi
i adamlardan biri olan kethdas mer Kethda'y ve kap
cba San Hseyin Aa'y Diyarbakr Kalesi'ne hapsetti ve
arkasndan bodurdu. Sonra da, kaleden kamak istediler
ve dp ayaklan krlarak ldkleri grntsn vermek
iin kale burcundan aaya attrd. teki adamlarna da ok
eziyet ettirdi.
NASUH PAA'NIN SADRAZAM OLMASI VE RAN
LE BARI YAPILMASI
Sadrazamlk mhr stanbul'a gelince, bavezirlik ile
serdarlk makamlar o esiz vezire layk grlerek, yine ken
disine iade olundu ve padiaha damat olmas da uygun bulun
du. O srada ran ah, bizdeki kazaskerin karl olan rt
bede, kadhan unvanl, becedkli ve anlayl bir zat eli ola
rak Diyarbakr'a gndermi idi. Nasuh Paa eliyi yanna
alp stanbul'a gtrd ve saadetli padiahn elini ptrd.
Her yl iki yz yk ipek ve yz yk akelik baz deerli eya
gndermek zere bar baland. O yla ait olan eyalar he
men padiah hazinesine teslim olundu ve eli memleketine
yolcu edildi.
318

NASUH PAA'NIN CHAN PADAHINA

DAMAT OLMASI
Nasuh Paa stanbul'a gelince hemen dn hazrlkla
rna balanm ve her ey gerei gibi yaplm bulunuyordu.
ran elisi yolcu edildikten sonra dn trenlerine balan
d. Eskiden beri yaplageldii gibi tane ssl hurma aac
ve gerekli btn eya hazrland ve trenler yapld. Padiaha
damat olmakla Nasuh Paa'nn deeri ve saygnl bir kat
daha artt. Ama, gelin edilen o esiz iffetli sultann ya he
nz or e varmamt.
ALEMN SI<iINA<il OLAN SAADETL PADAHJ N
EDRNE'YE GTMELER
Adil yaradll saadetli padiah dnden sonra, cen
netlik byk atalannn cihad kona olan Edirne'ye gitmeyi
arzu ettiler ve ayn yl evvali.nin dokuzuncu ve kasm aynn
on drdnc gn (M. 25-12-1 61 0) gittiler; varma:lan ile o
ulu slam diyarn, cennetin st katn imrendirecek derecede
onurlandrdlar.
Yokuluk srasnda Ekmekizade'den baz ikayetiler
gelerek, padiaha yakndlar. Bunun zerine padiah, Ekmek
izade'yi defterdarlktan azledip Karaman valiliine gnderdi.
Sonradan, kendisinin sadrazama bavurmas zerine, grevi
Halep'e naklolundu. Ama halk arasnda, ikayetilerin, sad
razamn kkrtmas ile geldikleri sylentisi yayld.
Padiah hazretleri o k zevk ve sefa iinde, ou gnler
avlanarak Edirne'de geirdiler. Hatta gnlk yoldan, eit
li sahra ve llerden av srlerek, belli bir blgede ar dere
cede kalabalk yabani hayvan eitleri topland. Durumdan
padiah ok neelendi ve baz ibret alacaklara da iyi bir ders
verilmi oldu. lkbahar gelince de padiah yine stanbul'a
dnd.
3 19

SAADETL PADAHIN YENDEN

EDRNE'YE GTMELER

Yl 1 022 ( M. 1 6 13 ) . Padiah hazretleri o yln yazn s

tanbul'daki saraynda ve ok kez skdar .araflanndaki cen

net kadar gzel bahelerde zevk ve elence iinde geirdik

ten sonra, yine k gnleri yaklanca Edirne'ye doru hare

ket ettiler ve geen ylki gibi zamannn ounu avlanma ile

geirdiler. lkbahar gelince de yine stanbul'a dndler.

KAZAKLARIN SNOP KALES'N YAKMALARI
BU YZDEN NASUH PAA'NIN KATL

Yl 1023 (M. 1 6 14 ) . Bu yl da padiah hazretleri stanbul'

da elenirken, asi Kazaklar Sinop Kalesini yakp, ok sayda ka

dn ve ocuk tutsak aldlar. Fukara ve zenginden saysz adam

yakalayp biroklarn da ehit ettiler. Bu haberin yaylmas

ile birlikte aka arkaya ikayetiler gelmeye balad ve bunla
nn alayp szlamalar gklere ykseldi. Bunun zerine sa

adetli padiah Nasuh Paa'y sorguya ekti. Paa gerei ol

duu gibi sylemeyince eyhlislamdan durumu sordu ve hal

lerin doru olduunu rendi. Bylece, Nasuh Paa'nn yala

n meydana ktndan, bostancba birka cellat ile varp

saraynda, belki de sultan ei ile bir arada iken bastrr. Sul

tan kaldrp odann penceresi nne

oturturlar ve paann

da iini bitirirler. Nasuh Paa'nn na'nn, Rahmetli Sultan

Sleyman Han'n sevdii ve deer verdii sadrazam Maktul

brahim Paa'nn mezar yaknnda gmlmesi padiah tara

fndan ferman buyuruldu ve oraya gmld. Yce Tanr'nn

rahmeti zerine olsun. Tarih, 13 Ramazan 1023 cuma

( M . 24/8/1 6 14) .

gn

KNC VEZR MEHMET PAA'NIN SADRAZAM

OLMASI VE REVAN KALES 'N KUATIP
ALAMADAN GER DNMES

Yl 1024 (M. 1 6 1 5 ) . kinci vezir ve damat olan Mehmet

Paa'ya sadrazamlk verildi. te yandan ah, daha nce imza

lad bara uymamakta ve stlendii gibi her yl yz

320

yk

ipek ile yz yk ake deerinde nadir bulunan baz mallar

bir, iki yldan beri gndermemekte idi. Ben haraca m kesilsem
gerek diyordu. Bunun zerine, ad geen Mehmet Paa ran
zerine serdar tayin olundu ve varp iki ay sre ile Revan
Kalesi'ni kuatt. Kalenin dmesi yaknlam iken, ah hileye
. bavurdu ve bar yapalm diye adamlar gnderdi. Bylece
birka gn kazanarak kalenin yklm olan yerlerini onartt.
Artk kaleyi drmek ihtimali kalmaynca serdar, zorunlu
olarak bar isteinde bulundu ve Nasuh Paa ile yaplan
barta ngrlen ipek e teki hediyelerin yans verilmek
zere bar anlamas yenilendi.
Fethedilince Revan Kalesi'nin ihtiyac iin orduda ok
sayda yiyecek maddesi, silah, cephane ve gerekli malzeme
ylm idi. Hepsini olduu gibi aha baladlar ve murat
zere i grdk. diye gittiler.
HALL PAA'NIN SADRAZAM VE RAN'A
SERDAR OLMASI
Yl 1026 (M. 1 6 1 7 ) . Sadrazam Mehmet Paa'mn Revan
seferinde slam askerine bo yere eziyet vererek vakit kaybet
tii ve hileci ahn oyununa gelerek dmana bunca zahire
ve barut, bunca cephane ve ara - gere verdiini gayretli pa
diah duyunca, Mehmet Paa'ya ok kzd ve sadramazl
baka bir vezire vermeyi kararlatrd. Birka ay nce Grc
Hadm Mehmet Paa kaymakamlktan azledilerek, yerine Ek
mekizade Ahmet Paa getirilmiti. Onun zann ve itenlikle
inancna gre o yksek grev kendisinden bakasna verilme
meli idi. imdi saadetli padiah bu konuda evresiyle dan
mak istedi ve sabahleyin erkenden eyhlislam, vezirleri ve
ileri gelenleri Hasbahe'de toplantya ard. Hepsinden n
ce eyhlislam Esat Efendi rahmetli padiah huzuruna girdi.
Padiah Mehmet Paa'nn serdarlktan anlamadn, baka
birini atamak kararnda olduunu aklad. Bunun zerine
321

eyhlislam, Sra gereince serdarlk imdiki kaymakam Ek

mekizade'ye verilmez mi ? dedi. Padiah da onun baz yalan
larn grdm, ona vermem buyurdu. Esat Efendi, O hem
yalancdr hem de zalimdir diye cevap verince padiah, SZ
kimi uygun bulursunuz diye sordu. Esat Efendi Halil Paa
kulunuz kapudanhkta nice yzakl ettii malumlardr, gay
rlardan tercih buyururlarsa ferman padiahndr diye kar
lk verdi. Padiah, ben de ona vermek isterim buyurdular.
Bundan sonra Esat Efendi selam verip gitti.
Arkasndan Ekmekizade girer. Padiah, ona da

ayn

soruyu tekrarlar. Ekmekizade hemen hizmete hazrm, pa

diah uruna can ve bam fedadr der. Padiah hi sesini
karmaz. Paann da artk grevin kendisine verildiine ku
kusu kalmaz ve dar kar. Arkasndan Halil Paa huzura
girer. Hemen padiahn, seni sadrazam ve serdar yaptm, im
di sadaret mhrn gnderirim diye seslenii ile karlar
ve el pp kar.
teki vezirler bu haberi almadan Hasbahe'den ayrl
mlard. Ekmekizade sarayna vard gibi sadrazam olmak
neesiyle yemek ister ve nee iinde yemeye balar, bir yan
dan da drt g'zle sadaret mhrnn gelmesini bekler. Me
er hemen arkasndan sadaret mhr Halil Paa'ya verilmi
ve reislkttab davet etmek zere, Ekmekizade sarayna
avu gndermi. avu varnca Ekmekizade'yi sofra banda
bulur ve reislkttap Yazczade, buyurun, sizi sadrazam is
ter diye seslenir. te sadrazam sofra banda oturuyor ce
vabn alan avu, bunlarn bir eyden haberleri olmadn
anlar ve mbarek mhrn Halil Paa'ya verildiini bildirir. He
men o anda Ekmekizade ile adamlarnn, yemek boazlarnda
kalr ve her biri akna dnp elleri, ayaklar ilemez olur.
Halil Paa, yetkiyi aldktan sonra istedii gibi sefer ha
zrlklar grmeye balad. Det-i Kpak ve Krm ham ve Ta
tar budununun buyurucusu olan Cak Bey Giray Han' da bu

322

sefre katlmaya grevlendirtti. Padiah tarafndan kese kese

altun ve ake, boha boha onur kaftanlar, ssl psl giysi
ve kumalar gnderilerek serdara erimek. iin acele etmesi
padiah hatt ile kendisine bildirildi.
te yandan Halil Paa, Ekmekizade ve adamlarna kr
gnd. Baz hizmetlerde an derecede tecavzlerde bulunmu,
hatta vezirin adamlarndan birini ldrtm olan Mehter adl
bir kiinin divanda boynunu vurdurdu. Ekmekizade'ye de,
ondan davac olup alacakl bulunduklarn iddia eden her
kese, haklarn geri verdirtti. Kendisi ilkbaharda sefere kar
ken sadaret kaymakamln kesinlikle Ekmekizade'ye ver
mek niyetinde idi. Fakat bu istei yerine getirilmedi ve kay
makamlk, Budin muhafzl ile henz grevlendirilmi olan
Sofu Mehmet Paa'ya ihsan olundu.
RAHMETL SULTAN AHMET'N BU YALANCI
DNYA SALTANATINDAN LMSZ
DNYAYA GMES
Tarih 23 Zilkade 1026 (M. 22-1 1-1617 ) . Cihan padiah
ile fukara dilenciler, ecelin penesinde eittirler. Rahmetli
Sultan Ahmet Han btn dnyann sevgilisi ve ya henz
otuza varmadan amansz bir hastala yakaland ve elli gn
kadar dekte yattktan sonra, bu dnyann yalanc saltana
tndan ayrld, ve bu geitten zorunlu olarak gp gitti. Yce
Tanr'nn rahmeti zerine olsun.
BOSNA BEYLERBEY RAHMETL SKENDER
PAA'NIN BOGDAN'A SALDIRAN KAZAK
TABURUNU BOZGUNA UGRATMASI
Yl 1027 (M. 1 6 1 8 ) . Eskiden Bodan Voyvodas olan
Eremya adl kafirin ei ( ki Domna derlerdi) , Lehistan vilaye
tinde birok emlak ve kale sahibi idi. Leh komutanlarndan
ve melun Rus beylerinden Korski adl melun da sz geen
kadnn damad bulunuyordu. te imdi bu Korski, Bodan
323

vilayetini sz edilen Eremya'nn kk oluna kazandr

mak iin yalnz Rus ekyasndan yirmi bin ve teki Leh
kafirlerinden bir o kadar daha asker toplayarak saldrd ve
Bodan' ele geirdi. Padiahn atanu olduu voyvoda Ste.
fan' bozguna uratarak, memleketten srp kard. Bunun
zerine, Bodan' yeniden Stefan Voyvoda'ya kazandrmak iin
Silistre sancakbeyi Sarho brahim Paa ve Bender ile Ak
kerman beyleri ve o yrenin Tatar askeri grevlendirildiler.
Ancak, zerlerine vardklarnda, kafirler ok kalabalk olduk
larndan, bunlar da yenilerek geri ekildiler.
O srada rahmetli skender Paa Ere valiliinden ayrl
m, stanbul'da yedekte bekliyordu. Sadaret kaymakam da
rahmetli Grc Mehmet Paa idi. Mehmet Paa, skender Pa
a'ya Bosna valiliini verdi ve Bosna askerini, Sirem, Semen
dire, Alacahisar, Mecterin ve yine Silistre as1kerleri ile brahim
Paa'y Badan zerine memur etti.
slam askeri ile bu paalar Bodan'a varnca, buradaki
stefas diye anlan kent yaknnda, yukarda sz edilen Dom
na'nn askeri ile karlatlar. Yce Tann'nn yardm ile ka
firleri yenip Domma'y, iki olunu, damad Korski ile bunun
mstesna gzellikteki eini tutukladlar. skender Paa rah
metli, hemen ad geen Domna'y, oullan ile damad Korski'
yi ve yakalanan Kazak tfekilerinden tam be yzn, elle
rine aatan bentler (ki kafir dilinde buna kHka derler) vur
durup bakente yollad. Herhalde, oktandr bu kadar eli ba
l kafir bir arada padiah divanna getirilmi deildi. Fakat
Korski'nin o esiz gzellikteki kars Tatarlarn eline dt,
bulunup onlarn elinden alnmas o an iin mmkn olmad.
skender Paa Bodan' yine Radol B ey adl voyvodaya verdi
ve kendi eliyle getirip Badan tahtna oturttu.

Glnecek Bir Olay :

Bir sre sonra Korski'nin gzel kans, Tatarlara otuz bin
kuru denerek kurtarld. Meer gebe imi, hatta ikiz iki kz
dourmu.

324

Rahmetli skender Paa'nn Musa adnda bir kethdas

vard. Bu zat Gapat Bey olaynda Lehlilere tutsak dm ve
tam on yl tutsaklkta kalmt. Onun anlattna gre Lehli
ler, sk sk Korski'nin gzel kars konusunu konuurlarm
ve her zaman yazk ki kadn oullar dourmad, bari dour
sayd Tatarlara

kahraman yiitler yetimi olurdu ve o za

man da onlara kar duracak kimse bulunamazd diye bir

birlerine syler ve glrlermi.
EHZADELER ZERNE

ehzade Sultan Osman Han : Rahmetli padiahn en b

yk ocuudur. Babasnn lmnde ok kk idi. Amcas
Sultan Mustafa Han yaa daha byk olduundan, Osmanl
tahtna kt, fakat akl noksanl nedeniyle tahttan indirilip
Sultan Osman padiah oldu Sultan Osman ancak drt yl
ve drt ay kadar Osmanl lkesine sahip olabildi. Sonra za
limce ehit edildi ve cennetin yksek katna eriti. Tanr'nn
rahmeti zerine olsun.

ehzade Sultan Mehmet Han : Sultan Osman hazretleri

nin kk kardeidir. Sultan Osman Hotin seferine karken,
hibir neden ve gerek yokken onu ehit eti. Sonunda kendisi
de ayn akibete urad. Tanr'mn rahmeti zerine olsun.

an Yksek ehzade Sultan Murat Han : Amcas Sultan

Mustafa Han'n ikinci kez tahttan indirilmesinden sonra pa
diahla geirdiler ve on yedi yl kadar saltanat srdler. n
ve ezici satveti dnyann drt yanna yaylm idi ve snnet
ehlinin dman olanlar ortadan kaldrm idi. zelikle ek
yaya gz atrmamak yohnda onun yapm olduklarn, im
diye kadar baka bir padiahn yapamadna kuku yoktur.

ehzade Sultan Bayezit Han, ehzade Sultan Sleyman

Han : Rahmetli Sultan Bayezit baka bir anneden domu ve
Sultan Murat'tan ay kk idi. Sultan

Murat Revan'n

325

fethi ile urarken, kapclar kethdas bu iki gnahsz eh

zadeyi padiahn buyruu zerine bodurdu.
Sultan Murat, rahmetli ehzade Sultan Sleyman' ar
kada edinmiti. Kyafet deitir.erek gezerken ok kez eh
zadeyi de yanna aldn grmmdr. Mbarek ehresi bi
raz solgundu. lm korkusundan yrunde renk ve tazelik
kalmad aka gzkyordu. Sonunda korktuu bana gel
di. Fakat rahmetli padiah da bunlarn haksz yere aktlan
kanlarndan sonra ok yaamad ve onlar gibi yiitlik halinde
ve genlik anda bu dnyadan gp giti.

ehzade Sultan lbrahim Han : Yaa b>tn ehzadelerin

en k olup imdi Sultan Murat'n yerine tahta ktlar
ve adaletli, insafl ynetimi ile dnya aleme taze bir hayat ge
tirdi. Tann'ya hamdolsun, zamannda imdiye kadar g
nahsz bir kimsenin kanna girilmedi, fukara ve zenginden
bir kimsenin malna el uzatlmad. Yce Tanr hazretleri m
barek vcudunu dnya afetlerinden korusun; dnya ve ahi
retteki dileklerini karlasn; onun koruyucu gzlerini fakir ve
zenginlerin ba stnden ayrmasn, Allah ve peygamber hak
k iin.
Nuh mrn versin, Allah hatadan saklasn
Yksa saray- bnyad- alemi Tufan eer.
BETLEN GABOR'UN ERDEL KIRALLIGINA
ATANMASI VE BU NEDENLE SLAM
,
ASKERNN SAVALARI ZERNE
Betlen Gabor, Erdel beylerinden ve Erdel voyvodalar Ba
tory'ler soyundan idi. Kendisinden nce Erdel Krallna atan
m ve Erdeli kral ad ile n yapm bulunan Batory Gabor, ha
fif yaradlta bir melun idi. Erdel beylerinin ve bakalarnn
karlarna ve kzlarna dalar, mal ve mlklerini zorla elle
rinden alr, ar derecede sarkntlk ve saldrganlk yapard;
kar koyanlarn birounu ldrm, nicesi de bin bir dert ile
326

elinden kurtulabilmiti. Ad geen B etlen de Yemii zamann

da kap Belgrat' a gelmi idi ve Yemii onu yz yirmi ake ile

mteferrika yapm idi. O k Semendire' de klad ve sonra

yine

Erdel'e

dnd.

1 02 1

(M.

1612)

tarihinde

yine

Ba

tory Gabor'dan korkup ikayet iin stanbul'a geldi. Ben hakir

o srada, o zamanlar rahmetli Hasan Paa'nn kethdas olan
skender Paa'nn Be elisi, Arapa ve Farsa konumakla ta
nnm olan Yenkarun ile stanbul'a gelmitik. Rahmetli Nasuh
Paa, skender Paa'ya Kanij e eyaletini tecvih etti. O

srada

ad geen Betlen'e skender Paa araclk edip Nasuh Paa ile

buluturdu ve Erdel'de olan deli kraln ortadan kaldrlmas

hazrlklarna balad. Hatta, askerin baka bir bahane ile top
lanmas gerektiini kararlatrdlar. Bendeniz, Budin'in

baz

yerleri esasndan onarlmaya muhta olduundan, ok asker

toplanmas zorunludur diye bir sz ortaya attm ve gereince

padiah buyruu karld.

Rahmetli skender Paa Sirem sahrasnda asker topladk

tan sonra oradan kalkarak Tamvar'a vard ve mkemmel as

keri ile Timurkap'dan Erdel'e geldi, stanbul'da da Nasuh Pa

a, Kitap mer Paa'y o blge askerine babu yapt. ahin

Giray, Eflak ve Bodan beylerinin yanna kotu. Hep birlikte

Eflak iinden geip Erdel'e girdiler. Ama deli kral Varat Ka

lesi'ne girip iine kapand.
Geri skender Paa, slam askeri ile varp Betlen Gabor'u

Erdel Belgrat'nda krallk ma:kamna geirdi, ama o melunun

salnda bu byk iin gereklemesi ok zordu. skender

Paa yine Beden Gabor'un teklifi ve tleriyle, Erde! ' de g

vendikleri birka haydut voyvoday bin bir vaat ve okamalarla

elde ettiler. Btn Erdel'in de bykleri ve kkleri, ad ge
en Deli kraldan bkm, usanmlard.

skender Paa slam askeri ile dnnce Deli kral da Va

rat'tan kp Beden zerine yrmek iin tedarik grmek heve

sine kapld. Haydut voyvodalar bir geitte birka tfeki koy-

327

mulard; hemen tfekle vurup ldrdler. Bylece Betlen en

gelsiz ve ortaksz krall ele geirmi oldu. Bu haberi sken
der Paa'ya Timurkap'da iken mutular. Betlen Erdel lkesin
de bamsz olunca da, Erdel'e bal olan Host, Kover, Sakar,
Tokay ile daha baka kale ve memleketleri Erdel topraklarna
katt. Yl 1208 (M. 161 8 ) .
Ayn tarihte skender Paa, Akkennan'dan Leh sava iin
Betlen Ga:bor'a haber gnderdi. Bunun zerine Erdel kral, on
bin yaya ve on iki bin atl asker ile Bodan kalelerinden So
rokna nne geldi. Tam bu srada Leh elisi gelip bar yapt
ve dnd.
1 030 (M. 1620) tarihinde Betlen Gabor byk bir kuvve
tin banda ve slam askeri ile birlikte Pojon zerine yrd
ve kaleyi kuatp toplarla dvmeye balad. Bilesinde olan s
lam askeri o yreyi yakp ykt. zerine gelen Neme taburlar
ile kanl arpmalar oldu ve kendisi sava kazand.
Beden Gabor, Haliz Krk adnda bir seraskerini Kanije
snr boyuna gnderdi. Yekanolu ve o blgedeki Macar aske
rinin tm kendisine itaat etti. Tot, Hrvat ve Neme kylerini
yama ve harap ettiler. Hatta Be'in karsna gelip evre ve
yreyi talan ve tahrip ederek, pek ok ganimet ile slam askeri
geri dnd. Ondan sonra Be'in st yanna getiler ve oralar
da yakp yktlar.

103 1 (M. 162 1 ) tarihinde Merre Hseyin Paa sadrazam

iken, Sarho brahim Paa'y Bosna valiliine getirerek, Bet
len'in imdadna gnderdi. Sofu Mehmet Paa o srada Budin'
de bulunuyordu. Hatta Be elisi, yannda otururken, Budin
kprsnden askerin getiini grp bunlarn nereye gitmek
te olduklarn sordu. Bunun zerine Mehmet Paa, yoklamaya
gittiklerini syledi. Oradan varp Budin memleketini yama
ve tahrip ederler. Sakaln denen yere vardklarnda Neme'nin
taburu gelip Sakonie denen yerde konmu idi. Betlen topla
nn kurup dman bombardmana balad. Sonunda
tabur
oradan kalkarak kimi kaleye snd, kimi de evreye dald.

328

Betlen'in bu seferinde o kadar ok tutsak, o kadar

zengin ganimet alnd ki, says ve hesab yoktu. Sonra Mur-,,
taza Paa zamannda Beden, yine Macar askeri ile gelip, F
ek'in st yannda madenlere vararak pek ok eya ald ve Mur
taza Paa'ya ancak zahmeti kald. O srada Murtaza Paa No
vigrad' kuatt ve bo yere zahmete katland. Oradan kalkarak
Derencil palankas altna konduklarnda Neme taburlar,
zerine geldi. Bunun zerine iki tarafa da bir aknlk dt.
Kafir kendisine ,bunlar da kendilerine doru kaarlar ve b
tn arabalar, arlklar ve adrlar orada brakrlar. Murta
za Paa'nm tedariksizlii ve uursuzluu dolaysyla slam as
kerine bir ylgnlk eriti. Sonra Betlen'in teklifi ile, Ere Be1
lerbeyi Ahmet Paa'y ve Budinli Nasrettinzade'yi sebepsiz ve
gnahsz yere ldrtt. Aynca, Alacahisar zeamet sahiplerin
den ve Budin timarllarndan daha birka susuzu da katleyle
di. Kt ad kazanarak, slam askerini Budin'e gtrd. te
yandan Betlen esenlik ve ok mal ile Erdel'e doru yol ald.
Geri slam askeri Betlen sayesinde ok ganimet ald ve
ok dman krd, ama bu, dinsizin slamlara yardm nedeniy
le meydana gelmi bir durum deildi, srf kendi devletini ve
karlarm kayrmasndan ileri geliyordu. Samalklar saan
dilinden birka kez duymuumdur : Benim yardmm, Msl
manlarn dinine ve kendilerine muhabbetimden deildir; an
cak Mslmana ne zaman ihanet etmek istesem byk piman
lk ve uursuzluk grm, zararlarn ekmiimdir. Ancak, u
bir gerektir ki, kilfirin yznden bir ftuhat meydana gelse
bile bu, peygamberin mucizeleri sayesinde olmutur. Yoksa on
lar, din dmanlardr. ok dostluk gsterenin bile, samimi ol
mad, Mslmanlarn zafer kazanmalarn istemedii hi
kukusuz kesindir.
SULTAN AHMET HAN ZAMANINDAK SADRAZAMLAR
Bunlar hakknda yukarda, her birinden sz edilirken, ge
rekli bilgilerin ou verilmi, zellikle sadrazamlk makamna

329

gelileri anlatlmtr. Bu nedenle, tekrar yazlmasna gerek yok

tur. Bo yere yaz karalamak iin, sadece adlarn burada say
makla yetinmek uygun grlmtr.

Vezir Kasm Paa : Padiahn tahta knda kayma

kam bulunmu idi. Sonra neden ve nasl ldrld yukar
da anlatlm idi.
Vezir Malko Ali Paa : Rahmetli padiahn babalar Sul
tan Mehmet Han, Yemii Hasan Paa'y ldrtt zaman, M
sr Valisi olan Malko Ali Paa'ya sadrazamlk vermiti. Sonra
Sultan Ahmet tahta knca onu yerinde braktlar ve serdar
lk ile Ungrus'a yolladlar. Belgrat'a varnca yataa dt ve
drt, be gn sonra o dnyaya gt. Allah'n rahmeti i.izerine
olsun.

Sadrazam Lala Mehmet Paa : Sokolovi, yani ahinolu

denilen soylu ailedendir. Sadrazam Uzun Mehmet Paa'nn am
cas olu idi. Estergon gibi nemli bir kalenin fethedilmesini
baarmtr. Zamannda kafir lkelerine yaplan aknlar, ap
kunlar, yama ve tahripler, Ungrus seferleri balayal beri
grlm deildir. Bokayi'ye boyun edirmek ve o nedenle
bar yaplm olmak, hep onun baa kard gzel ilerden
dir. Tanrnn iradesi_ yok imi, aziz mr vefa etmedi. Saadetli
padiah da onu Ace.m 'e serdar etmiti. Eer yaasayd ran
ile barn, rahmetli Sultan Sleyman Han anda olan bar
tan ok daha elverili olmas, yani kaleler almak ve Neme'yi
haraca kesmek gibi byk ilerin baarlmas kararlamt.
Ama ecel meydan vermedi. 1015 yl safer aynn on beinci
aramba gn (M. 22-4-1 606) geici serdarlktan ayrlarak
ehit ruhlarna serdar ve babu oldu. Allah ona rahmetler ey
lesin.
Rahmetli Mehmet Paa ile aramzda akrabalk da oldu
undan, tam on be yl hizmetinde altm, yani btn ilerini
renmitim. Rahmetlinin yiitliini ve dmanla ilgili husus330

!ardaki nlemlerin isa!betliliini belirtmeye gerek yoktur. Bura

da yalnz bir ksm ile yetinmek uygun olur.

Sadrazam Dervi Paa : R ahmetli, bostancbalktan kap

tanpaa, sonra da rahmetli Mehmet Paa'nn yerine sadrazam
oldu. Ama onun kadar fodul, bu derece ahmak ve budala bir
kimse, imdiye dein bu mevkie gelmi deildi.
Sadrazam Gazi Murat Paa : Bu
ekyadan temizleyen o yiit vezirdir.
Ekber hazretleri Kuyucu Koca diye
bna (44) yazmtr. Ondan sz etmek,
olur.

zat, Osmanl lkelerini

Be yz yl nce eyh
onu belirlemi ve kita
bilinen eylerin tekrar

Sadrazam Nasuh Paa : ok zeki, tedbirli bir devlet adam

idi. Zekasndan korktuklar iin, eyhlislam Hocazade Meh
met Efendi ve darssade aas onu ldrtmeye altlar ve
sebepsiz, gnahsz yere kanna girdiler. Olay yukarda anlatl
mt.

Sadrazam Damat Mehmet Paa : ki kez sadrazam olmu

tur. Sonra Halep valiliine srlm ve orada kahrmdan l
mtr.
Vezir Halil Paa : Bu da iki kez sadrazam ve ran sefer
lerine serdar olmutur. Aynntla.r, inallah bundan sonraki bir
blmde anlatlacaktr.
SADRAZAMLIK AAMASINA EREMEYEN
VEZRLER

Vezir Hadm Hafz Paa : Sadaret kaymakaml yapm,

emekli iken lmtr.

Vezir Sark Mustafa Paa : Kaymakam iken katlolun

mutur. Tanr'nn rahmeti zerine olsun.
(H )

Say1a.t'l - biim

fi havadisi'r

Rum.

331

Vezir Sofu Sinan Paa : Sadaret kaymakaml yapt ve

sonra emekli olarak ld.
Vezir Hzr Paa : Bu da kaymakam iken azlolunup vefat
etti.
Vezir Grc Hadm Mehmet Paa : Birka kez sadaret
kaymakam olup Sultan Mustafa dneminde sadrazamla ge
tirilmi, Murat Han dneminde ldrlmtr.
Vezir Ekmekizade Ahmet Paa : Uzun sre vezaret ile
badefterdarlk yapm, sonra sadaret kaymakamlna geti
rilmi ve lmtr.
Vezir Korkut Paa : Padiahn tahta knda vezirlik ma
kamnda bulunmutu. Sonra azledilerek ld.
Vezir Gzelce Mehmet Paa : Padiah tahta ktktan
sonra "ezir, sonra ma'zul ve yine kaymakam olup Yemii ola
ynda uzunca bir sre sakland ve yalnzlk kesinde ld.
Ere ta
buru muharebesinin ertesinde sadrazam oldu. Krk gn sonra
azledildii, sonra Acem'e serdar yapld, yenilerek kahrndan
ld yukarda yazlmt.

Eski Sadramazlardan aalazade Sinan Paa

ikinci Vezir aalazade Mahmut Paa : Sinan Paa'nn

oludur. Murat Han anda uzun sre ikinci vezir makamn
da kald. Sonra rahmetli Sultan Murat malna elkoydu ve azlet
ti. imdi emeklidir.
Vezir Sofu Mehmet Paa : Rahmetli padiahn saltanat
sonlarna kadar sadaret kaymakam idi. Yapt baz ilerden
yukarda sz edilmiti. Bazlar da aada sylenecektir.
SULTAN AHMET DNEMNDE YAAYAN
NL BLGNLERN BAZILARI

Mevlana Mustafa Efendi : Padiahn tahta knda

eyhlislam idi. Bir ara azledildi. Ama sonra yine rahmetli Su
nullah Efendi'nin yerine eyhlislam olmu ve lmtr. Tan
n'nn rahmeti zerine olsun.

332

Mevlana Sunullah Efendi : ki kez eyhlislam oldu. Ha

ramdan uzak durmaya ok zen gsterir, dinine skca bal
bir adamd. Azledilmi durumda iken ld. Tanr'nn rahmeti
zerine olsun.
Mevlana eyh Mehmet Efendi : elebi Mft ad ile de
anlr. Hocazade Mehmet Efendi'dir. ki kez eyhlislam olup,
ikincisi Nasuh Paa'nn sadrazaml zamanna rastlar. Arala
rna dmanlk girdi ve Nasuh Paa'nn ldrlmesine neden
oldu diye halk arasnda yanl bir sylenti ortaya kmtr.
Nasuh Paa'dan sonra fazla yaamad. Tann'nn rahmeti zeri
ne olsun.
Rahmetli veba hastalndan ok korkard. Hatta bir cari
yesinin lsn, iinde ld evin kapsndan kartmad, du
varlardan birinin dibini kazdrp oradan dar tatt derler ve
l girdii yere kendisi kesinlikle girmedi diye anlatrlar. So
nunda kendisinin de lm vebadan oldu.

Mevlana Esat Efendi : Hocazade Mehmet Efendi'nin

kk karde idi. Mehmet Efendi'nin lmnde hacdan dn
mekte olduundan, eyhlislamla atanma buyruunu ona
kar gnderdiler.
Mevlana Sultan retmeni Mustafa Efendi : Sultan Ah
met zamannda devlet ilerinin kendisine danld ve bilgin
leri yetitiren retmen olarak ok erdemli bir kii olup mf.
tlere stn tutulurdu. Yine ayn padiah dneminde lmt.
Tanr'nn rahmeti zerine olsun.

Mevlana Kafzade Efendi : Rumeli Kazaskeri idi.

Mevlana Yahya Efendi

Kafzade Efendi yerine Rumeli

Bu da Rumeli Kazaskeri olup

Kazaskeri oldu.

Damat Mehmet Efendi

emeklilie ayrld.

333

Mevlana Kemal Efendi .: Rumeli Kazaskeri idi.

Mevlana Kethda Mustafa Efendi

Bu da Rumeli Ka

zaskeri idi.

Mevlana Bostanzade Mehmet Efendi

Anadolu Kazaskeri

iken emekli oldu.

Mevlana Ahlzade Hseyin Efendi : Anadolu Kazaskerli

.

inden emekli olmutu.

Mevlana Mehmet Efendi Ganizade : Bu da Anadolu Ka

zaskerliinden azledilmiti.
r

Yukarda adlar geenlerin dnda bilgin ve erdemli kiiler o kadar oktur ki, sayma gelmez. Dolaysyla bu kadar ile
yetinildi.
SULTAN AHMET DNEMNDEK BYK EYHLER

eyh skdarl Mahmut Efendi : Yce Tann'nn rahmeti

zerine olsun. Bu zatn ulu menkbelerini yazmak, benim kale
mimin gc dndadr. Dneminde zamann kutbu olduuna
kimsenin kukusu yoktu. Her yerde halifeleri vard. Kendisi
keye ekilmi yaard. Arasra yapt vaazlarla zengin ve fa.
kirin kalbine verdii nee ve ferahlk anlatlamayacak kadar
bykt. Birok kez meclisine girmek ve elini pmekle eriti
imiz eref bu hakire yeter.
Yce Tann'nn rahmeti zerine
olsun. Batni ve zahiri ilimlerde bir benzeri yaktu. Temiz nefe
sinde olan nitelik ve etkinlik son derece yksek ve gl idi .
zellikle vaazlarna balamadan nce okuduu Fatiha-i eri
fe, nice lm gnlleri hayata kavuturur, nice havai, sap
kn kimseleri doru yola getirirdi. Gnl ehli, bilgili ve gzel
konuur bir insan olan rahmetli Baki Paa, bu aziz yalnz bu
nun iin yaratlmtr derdi. Fakir bendeniz bir kez onun zi
kir meclisinde bulundum ve Muhammediye kitabndan gzya-

eyh Sivasl Abdlmecit

334

 ve dert ile Allah redifli bir manzume okurken dinledim. Tan

r bilir ki, nice ta kalpli kimseleri yumuatr, nice asilleri itaa
ta ve sofl-lar evresine katlmaya srklerdi.
Aristo tedbirli bir komutan olan esiz vezir Mustafa Pa
a'dan unlar dinlemitim : eyh, bu geici dnyadan gnce
Yenicami 'deki vaizlik grevi ile buna bal ayrcalklarn, olu
elebi Efendi'ye verilmesi iin padiaha neride bulunmasn
Sadrazam Mehmet Paa'dan rica ettik. Szmz dinledi, fa
kat padiah hazretleri, henz ocuk yata bulunduu gereke
siyle kabul etmedi ve namaznda, niyaznda, irad sahibi, halk
yolunda ve dorulukla tannm bir eyh bulunmasn emretti.
Fakat aradan nice yllar getii halde istekli bir kimse kmad.
Bir sre sonra rahmetli padiahn zel nedimi ve ok yakn
olan Silahtar Mustafa Paa, dnde eyh hazretlerini grr
ve kendisine yerimizi neden bo brakyorsunuz, olumuzdan
daha iyi bir adam m bulacaksnz, niin ona vermezsini7 ? der.
O srada eyhlislam Yahya Efendi de dnde eyhi grr ve
oluma verin diye mbarek ellerine bir kat sktrr. Bu
dler padiaha anlatlnca hemen bir buyruk kararak vaizlik
grevini elebi Efendi'ye verdi. Hala bu grev rahmetli eyh
efendinin olu zerindedir.

eyh mer Efendi

eyhi Tercman diye tannr. Aya

sofya Camii'nde vaizlik grevinde iken vefat etmitir. Bilgin

lerin by, tefsircilerin sultam diye anlrd. Camide tefsir
dersi verirken eline hibir kat almakszn eitli tefsir kitapla
rndan metinler okur, ondan sonra da yorumlarna

geerdi.

Rahmetli efendimiz ( Sadrazam Lala Mehmet Paa) ile Ester

gon seferinde beraber bulunuyordu. ok keramet ve ermilik
lerini grdk. Ama burada onlar yazarsak sz uzatm olaca
mz ve riyaya yorulmak ihtimali bulunduu dncesiyle yaz
mamay ye tuttuk.

335

Byk eyh : Emir'l enibi Vaizi diye tan:rimtr.

Bilim, tefsir ve vaazda bir benzeri yok idi. Vaazlarn dinlemek
iin Sleymaniye Camii'ne kalabalk halk gelirdi. zellikle, zor
baz sorunlar zmlemesi iin krssne halkn brakt tez
kereler, saysz denecek kadar ok olurdu. Bunlarn her birine
yle ak cevap verirdi ki, dinleyenler hayrette kalrlard. r
nein, ehir genleri kahvehanelerde oturur, eyhin tezkere
okumaya balayp balamadn yoklarlar ve ondan sonra ca
mie gelirlerdi. Vaazlarnda gayet cesurdu ve devlet byklerine
dokunur szleri esirgemezdi. Bu nedenle bir, iki kez memleke
tine srgn bile edilmiti. Fakat sonra yine davet ile getirilip
olaanst saygnlk gsterilmiti. Kendinden ncekileri arat
mayacak apta bir aziz idi. Birok eyh ve evliya ile gm,
duas kabul olunur, vakar sahibi bir pir idi.
eyh lbrahim Efendi : Cerrahpaa eyhi diye tannr.
Yukarda ad geen eyhin halifesi idi. Ak yaradll, ak
mezhepli, aka ve zevke dkn bir aziz idi. ok kez vaaz eder
ken kendini kaybettii ve krsden aa dt grlmtr.
Bellek gc onda Tann'nn esiz bir ba idi. Bir mecliste zor
sorunlardan, diyelim yz problem sorulsa, cevaplarn verdik
ten sonra, ite bu tarzda falan kitapta ve filan blm ve pa
ragrafta u kadar sayfada ayniyle bulunur derdi. Ayrca da,
o kitabn ksaltlm ve ayrntls var, ksaltlmnda aranrsa
yoktur, arayan ayrntlsmda arasn, sonra bulunmad, bilmez
mi demesinler diye de uyarrd.
eyh Muslihittin Efendi : Nakibendi. Cerrahpaa Camiin
de vaiz idi. Tecvit kurallarna gre Kuran okumakta usta idi.
Hafz ve gzel sesli olduundan padiahn da imam olmutu.
Kendisine Anadolu kazaskerlii payesinden emeklilik ihsan
olunmutu. ok iyi tefsir ve hadis bilirdi. zellikle ok usta
bir mni olduundan, padiahn menkbelerini kaleme almak
la grevlendirilmi idi.
336

S U L T A N M E H M E T H A N'I N O G LU
S U L T A N M U S T A F A'N I N
TAHTA I KMASI
23 Zilka'de 1026 (M. 24 Kasm 1617). Her zaman varolan
Tanr'nn iradesiyle Sultan Ahmet Han dnya saltanatndan
ayrlnca, kendi ehzadeleri henz ocuk yata idiler. Kardei
Sultan Mustafa ise erginlik ana erimi bulunuyordu. Bu
nedenle, sylenen gnde tahta karld.

Ancak, vezirlerle komutanlar, eyhler, bilginler ve daha

baka bykler, yeni hkmdara biat konusunda tereddt gs
terdiler. Sultan Ahmet Han zamannda ynetim ilerinde b
yk bir nfuz sahibi olan Darssaade Aas Mustafa Aa, bu
kez de hakk teslim etmekte noksanlk gstermeyerek, sesini
ykseltti : Sultan Mustafa Han'n aklnda hafiflik olduunu, d
n \"'e davranlarnda isabet bulunmadn eyhlislam
Esat Efendi'ye ve sadaret kaymakam Sofu Mehmet Paa'ya
anlatt. Ama byle gen ve yetikin bir ehzade dururken ocuk
yata bir ehzade tahta geirilirse ha1kn diline dme'kten ka
nlamayaca, bunun birok sakncalar bulunduu dnl
d. Zaten ve zamann gerei olarak, saltanat kaltm yoluyla da
Sultan Mustafa'nn hakkdr, bu yaplmazsa btn halkn sert
eletirisine hedef olunur dendi. Aklndaki noksanln ola ki,
uzun sre hapiste kalmasndan ileri geldii, kimse ile grt
rlmediinden bu hale dt, bir sre halk ile temas ederse
akl bana gelebilecei gz nnde tutuldu ve bylece Sultan
Mustafa'nn padiahl zorunlu olarak kabul edildi.
Sultan Ahmet'in rahmetle bezenmi na'' ise, clus gnn
de karlp namaz klndktan sonra, Yenicami yaknnda top
raa verildi.
Birka gn sonra tmyle devlet ileri gelenleri yeni pa
diahn nne dp Eyp Sultan hazretlerinin trbesini ziya
rete gtrdler ve orada, Osmanl gelenei uyarnca kl ku337

attlar. Sonra byk atalarnn mbarek trbelerini ziyaret et

tirerek kentin fukarasna bol bol sadaka dattlar. Yine ayn
hafta iinde devlet hazinesinden geleneksel clus bahi'i veril
di.

Ancak, daha cennetlik atalarn ziyaret ettii gnde, padi

ahn davranlarn halk beenmemi ve aklndaki bozukluun
farkna varmt. Onun bu ackl hali zamanla da durdurulama
d, tam tersine giderek artt. Bazen kaya binip denize alr,
kimi kez de bir ata binip ban bir tarafa salp giderdi. Bu
sralarda btn ii gc, iki cebine de doldurduu altn ve ak
eleri denizde ku ve balklara, yollarda rastlad sefillere d
kp samakt. Vezirler bir ii arzetmek iin huzura girince, ga
rip davranlarda bulunur, kiminin sarn iter, ban aard.
Onun bu hallerini yalnz bykler deil, herkes renmiti.
Tahtta kald ay yedi gn boyunca iler bylece altst ol
mutu.
Bu durum karsnda yukarda ad geen Mustafa Aa yi
ne sesini ykseltti : Daha bir sre bu hal byle giderse devlet
hazinesi boalr; sonra telafisi mmkn olmaz gider diye hem
eyhlislam hem de kaymakam paaya ve teki byklere ha
ber gndererek, uyarda bulundu. Bunun zerine, ulufe verile
cei bahanesiyle askerin toplanmas emrolundu. eyhlislam
ve teki ulema da padiah divannda toplandlar. Bu srada
Ekmekizade ld '\"e malna hkmet elkoydu.
S U L T A N A H M E T H A N' iN O (j L U E H T
S U L T A N O S M A N H A N' 1 N S A L T A N A T
DNEM
SULTAN OSMAN'IN TAHTA IKII
1 Rebiulevvel 1027 (M. 26 ubat 1 6 1 8 ) . Yukarda sylen
dii gibi, ileri gelenlerin, asker ve devlet byklerinin toplan
dklar gnde Darssaade Aas Mustafa Aa, Sultan Mustafa'
mn bulunduu evin kapsn zerine kapad ve rahmetli Sultan
338

Ahmet'in en byk olu olan Sultan Osman' teki kapdan

karark padiahlk tahtna oturttu. Sonra, teden beri yap
lagelindii gibi biat treni dzenlendi. Gelenee uyarak bir
gn sonra btn ileri gelenler, bykler ve tm divan yeleri
birlikte Sultan Eyp tf1besini ziyarete gittiler ve burada Sul
tan Osman'a kl kuattlar. Oradan da byk atalarn trbe
leri ziyaret olundu.
YEDKULE'DE HAPS OLAN MEHMET GRAY
HAN'IN KAMASI VE YAKALANMASI
Ayn yl. Dura yce padiah, Eyp Sultan hazretleri
ni ziyarete gittii srada Yedikule'de tutuklu olan han olu
Mehmet Giray Sultan'n frsat bulup birka Tatar ile birlikte
kuleden kat haberi sadaret kaymakam Mehmet Paa'ya
ulatnld. Bunun zerine hemen harekete geHdi. Denizden
snbeki kay ile, stanbul .-.;bas Hac Sba, yallar ko
rumak, aramak ve kaa yakalamak zere yola karld. Yi
it vezir rahmetli skender Paa da karadan lgar ile izlemek
iin yolland. skender Paa Prevadi adndaki kasabaya va
rnca, Mehmet Giray'n ikindi vakti oraya varm ve bir sah
rada atlarn biraz dinlendirmek iin bir aacn glgesine s
nm bulunduunu haber ald. Meer kasaba halk ve asker
den bir miktar adam, varp da onu yakalamaya kalk,nca
Mehmet Giray savamaya balam ve bir yenieriyi de okla
ldrm imi . Sonra, dayanamayacan anlaynca, savamak
tan vazgeerek, Prevadililerle birlikte ikindi vakti kasabaya gir
miler .Ertesi sahur vakti skender Paa da oraya vard ve han
olunu alarak bakente getirdi. skender Paa sadaret kay
makam tarafndan ok takdir grd. Kendisi iki onur kafta
n ile dllendirildii gibi bilesindeki on adamna da onur
kaftanlar ve nal paras olarak da bir yk a!ke ihsan olundu.
Han olu ise epeyce azarlandktan sonra yeniden Yedikule'ye
hapsedildi.

339

TAHTA IKI BAHNN IKARILMASI VE

SERDARA GNDERLMES
Tahta kma ii tamamlandktan sonra bahii da hazi
neden karlp datld. Henz seferde bulunan askere, ye
nieri ile blk halkna ve daha baka seferlilere Sultan Mus
tafa'nn clus bahileri de gnderilmiti. imdi, iki clus
bahii birletirilip, len eyhlislam elebi Molla'nn damad
Kapcba Mustafa Aa ile serdara gnderildi. Ad geen Mus
tafa Aa'ya da yenieri aal, bir sre sonra da Diyarbakr
beylerbeylii tevcih olundu.
TATAR HANININ DENZDEN GE VE RAN
TOPRAKLARINA AKIN YAPMASI
Yl 1027 (M. 1 6 1 8 ) . Tatar hannn kalabalk askeri ban
da ran zerine sefer yapmakla grevlendirildii, bundan n
ce sylenmiti. Denize alma ve asker geirme vakti gelince,
otuz bin kadar dman avlar Tatar askeri ile Knn'dan Trab
zon'a geti. Serdara geldiini bildirdi ve serdarn bulunduu
tarafa gitse Tatar askerinin o:k skntl bir duruma dece
ini ileri srerek, dorudan doruya ran taraflarna akn yap
mak iin ondan izin istedi. Serdar da, hemen er olup ba
arasn diye birok vaatlarla onu zendirip yreklendirdi. Bu
nun

zerine Tatarlar lme, Gence ve Nahevan blgelerindeki

ky ve kentleri yakp ykmak iin yola

ktlar ve dman

kahretmeye ok aba gsterdiler. Otuz bin kadar tutsak, ona

gre ok yk

ve

binek hayvan ve saysz grlmemi

eya

alp pek zengin ganimetlerle, henz lik sahrasnda bulunan

serdara gelip katldlar. Yaptklar iin Tatarlara olaanst
saygnlk gsterildi ve her isteklerinin yerine
msaade olundu.

340

getirilmesine

SLAM ASKERNN DYARBAKIR'DAN RAN

LKELERNE HAREKET VE ERDEBL'E
VARAN ASKERN BOZGUNA
UGRAMASI
Yl 1027 ( M. 1618) . Sefer vakti eriince serdar, slam
askeri ile dman zerine doru yrd. Tebriz semtine va
rnca iki taraftan da eliler gidip geldiler. Elilikle ran'a va
rp o srada dnm bulunan Defterdar Hakim Osman, yrei
ktlklerle dolu Karay Han'n, sapkn askeri ile Erdebil ya
knlarnda, bu blgeyi korumakla grevli olarak, yer tutmu
bulunduunu bildirdi. Eer on - on be bin askerden oluan bir
abuk ve evik kuvvet gnderilse, zellikle Tatar han bir
baskn yapsa, yce Tanr'nn inayeti ile hi phe yok ki, d
man askerini tmyle perian eder ve Erdebil'i de talan ve
yerle bir ederler dedi. Bunu o kadar etkili szlerle anlatt ki,
serdar ve yanndaki birka kiiyi, bu olmayacak ie kesin
likle inandrd. Badefterdarlk ile birlikte padiah ordusu
defterdar olarak orada bulunan Baki Paa, gn grm, i
bilir, akll ve saduyu sahibi bir vezir idi. O, byle bir hare
kete kar kt. Bunun byk bir hata olduunu syledi. n
ki Tebriz ile Erdebil aras sekiz konaktan aa deildir;
sekiz konakl bir yolda at ve davar olsun, insan olsun yr
mekten yorgun der; din asker zerine yorgun ve bitkin as
ker nasl varr; onlarn gafil avlanacaklar nerden bilinir?
gibi gerekelerle harekata engel olmak, istedi. Ama, onunla
ayn dncede olan kimselerin desteklemelerine karn, s
zn dinletemedi. Sonunda, gafil bir adam olan sadaret ket
hdas Hakim Osman ile, o srada Halep beylerbeyi olan Abaza
Paa dedikleri o ham adamn dncelerine uydular ve bu kez
sapknlarn iktidar yayn yasmak, bir oba basmak kadar zor
deildir dediler.
Szn ksas, o gece btn aalar, aralarnda danmak
iin bir araya geldiler. Tatar hann da, meale ile serdarn
adrna gtrdler. Allah'n hikmeti olacak ki, askerin de

341

ou ham bir tamaha kapld; kimi at, kimi katr ald, herkes
ne kadar altn '\i'ar idiyse koynuna soktu. Giyecek ve eya dol
durma:k iin bo uvallar tedarik etti. Kimisi de atndan inip
orta seyisleri hayvanlarna bindi. Bylece han, Tatar askeri
nin tm ile, Rumeli beylerbeyi Rumeli askeri ile ve Anado
lu'nun btn nl beylerbeyleri ve askerleri harekete hazr
duruma geldiler. Vezir Bykl Hasan Paa, serdar olarak bun
larn bana geti. teki komutanlar da onun buyruu altnda
olarak yola ktlar. ok sk ve kararl yryle yol aldlar.
Yem kestirmenin dnda bir yerde durmadlar. Bylece, se
kiz buuk gnlk bir yolu iki buuk gnde geride braktlar.
Fakat, meer Karay Han Osmanllarn baskna gel
mekte olduklarn nceden haber alm ve btn askerini at
landrp bir tepenin arkasnda pusuya yatrmt. Sabah vakti
Osmanl askeri grnd zaman, ranllar birdenbire mev
zilerinden frlayarak hu, hu deyip zerlerine atldlar. Bu ka
dar zoraki yryten sonra at ve davarn gc bitmi, uy
kusuzluk ve yorgunluktan askerde takat kalmam olmasna
ramen yine de byk bir aba ile saldry karladlar ve iki,
saat boyunca iddetle savatlar. Ama, savata byiik rol
oynayan atlarda derman kalmam olduundan, zorunlu ola
rak ranllar sava kazandlar. At ve davar mecalsiz kald
iin, kap kurtulmak bile mmkn olmad. Bylece Serdar
Hasan Paa ile Rumeli Beylerbeyi Arslan Paa ve Diyarbakr
Beylerbeyi Afife Hatun'un kocas Mustafa Paa ehit derek
cennete eritiler.
Hac Mehmet Paa ve Rivanl Mustafa Paa tutsa'k d
tler. Daha nice bilinmeyen beylerbeyler, kimi bota ve kimi
eylemli olan birok orbaclar ve blk halknn nllerinden
kaybolan kimseler, saylamayacak kadar oktu. Ama Krm
han, zamannda kap cann kurtarmay baard. yle bir
kt i oldu ki, imdiye kadar bylesi grlm deildi.
342

SAVATAN SONRA SERDARIN DN

Acmasz felek yzn bu ynde gsterince herkes bir an
nce selamete kavumak derdine dt. Serdara dmanlar
basalm diyenler bu kez onlar bizi basmadan canmz kurta
ralm diye gayrete gelip srar ettiler. Ama rahmetli Baki Paa
eer buradan dnecek olursak dman arslan kesilip nden
ve arkadan bize ular, bir arlmza, bir askerimize dalar.
Her ne olursa olsun, yine yaplacak tek i, dmana zayflk
gstermemek ve toparlanp zerine gitmektir dedi.
Bu kez Baki Paa'nn dediklerini kabul ettiler ve o konak
tan g-p Erdebil'e doru yrdler. Daha nce birka kez
ran elileri gelip gitmilerdi. - imdi yine eliler geldiler ve biz
bar yapalm dedike siz savamaya geliyorsunuz diye sitem
le bbrlendiler.

Zarif Bir Fkra :

Baki Paa'nn kendisi yle anlatr : Bu elilerden biri
Burun Kasm adndaki hilekard. Daha nceden de burnu
olaanst bykt. Ama imdi, Osmanl askerinin yenilgiye
uramas zerine burnu o kadar bymt ki, gklere dei
yordu. Serdarn adrnda btn vezirler, beylerbeyler ve yk
sek rtbeli askerler toplant halinde iken geldi. Ama yle bir
zamanda geldi ki, ok souk ve sert bir rzgar esmekte idi.
Frtna adrlarn ounu paralam ve ykm, herkesin
yreine bir korku salmt. O kadar toz ve toprak kaldrm
idi ki, halkn yzn ve gzn kaplam, kimse kimseyi gre
mez olmutu. adrlarda oturduumuz yerde zerimize iki,
parmak kalnlnda toz yamt. te tam bu srada Burun
Kasm ka geldi. Osmanl askerinin urad bozgundan duy
makta olduu zevkten byklarn balta kesmezdi ve ne biimde
bbrleneceini bilmezdi. Bizi sulu sayarak : Bizim ile bar
yaparsnz, dner zerimize asker gnderirsiniz. imden sonra
343

hangi sznze itimat ederiz ve nasl bir yol tutarz? Padiah

nzn, vkelanzn sz byle midir; hakk teslim etmek, hakk
na raz olmak bu mudur? diye konumaya balad. Szn ksa
s, bir sr laf syledi, atp tuttu \.'e ar szler sarfey)edi dur
du. Maksad, grnrde bar berkitirmekti, ama asl amac
bizi yalanc karmak, utandrmak ve gurur taslamak idi.
Bylece bir iki saat hi ara vermedey ve kimseye sz sras
brakmadan konutu durdu. Byklerimiz cevap vermeye bir
trl frsat bulamadlar. En sonunda nefes alp yutkunurken
Vezir Dilaver Paa frsat bulup konuyu deitirmek istedi ve
konumay baka bir yne evirmek iin a Kasm Bey, bu di
yarn rzgar her zaman byle sert midir? Bu memleketin ne
acaip kavi rzgar olurmu dedi. Kendisi cevap vermek zere
iken rahmetli Paki Paa daha abuk davrand ve yok su I tanm,
bu imdi Kasm Bey'in burnunun yelidir diye cavap verdi.
Bunun zerine ranl, kendini tutamayarak ilahi Baki Paa,
Allah sana bela vermesin, Murtaza Ali'nin klcna ura ; her
zaman byle eytanl brakmazsn, bizi halkn diline dr
meden yapamazsn dedi. Sadrazam ve orada bulunan byk
ler, ayakta duran aa ve hizmetiler kahkaha ile glp her
biri bir yana ekildi. Bu nedenle Burun Kasm'n da keyfi ka
t. Hatta bu latife ah Abbas'a kadar gelmi, o da her zaman
bu szleri Burun Kasm'a tekrarlar dururmu. Bu latifeden
dolay rahmetli Baki Paa'ya katar katrla eitli tatllar, en
lezzetli yiyecek ve iecekler armaan olarak gnderdi.
OSMANLI ASKERNN SERAV SAHRASINA KADAR
GD VE BARI YAPILMASI
Ordu btn arlklar ile o konaktan kalkarak bayndr,
yiyecei bol, usuz bucaksz bir vadide bulunan Serav'a ge
lindi ve adrlar kumldu. Serav Erdebil'e yakn olup ertesi
gn oraya varmak hazrl grlyordu. ranllar durumu
renince hemen eliler gnderdiler. te yandan Erdebil'i ta
mamyla boaltm, eyh Safi ve daha baka nl llerin
mezarlndaki rt ve kandilleri kaldrp gtrmlerdi. So344

nunda, bizim tarafmzdan da eliler grevlendirildi. Yaplan

mzakereler sonunda Nasuh Paa'nn yapm olduu barn
artlarn kabul etmek karar verildi. Karlkl senetler ( te
messkler) imzaland. Bundan sonra her yl iki yz yk ipek
ve yz yk baz nadir eya gnderilmek zere kesin bar ant
lamas imzaland ve Osmanl ordusu da o konaktan ayrlp
yurduna dnd.
BARITAN SONRA AHIN YYECEK GNDERMES
VE ONAYLI ANTLAMA METN LE ELSNN
GER GNDERLMES
Yl 1027 ( M. 1 6 1 8 ) . Osmanl ordusu ran topraklarndan
daha ayrlmadan ah Abbas, yaplan antlamay perinlemek
amacyla, Osmanl ordusu iin sekiz yz deve yk zahire gn
dermi idi. Bu ba gelir gelmez askere datld. zellikle
sadrazam iin dokuz katar deve ile de dondurulmu meyve
tatllar, helvalar, etitli meyve, limon ve nar ile en iyisinden
un, pirin ve her biri be ila on okkay aan kelle eker yollad .
Bu hediyelerle ah, szde dostluk ve iyi niyet gsteriyordu.
Yenieri aasna ve kethdasna, Baki Paa'ya ve sadrazam
kethdasna, herbirine ile be katar arasnda olmak zere
yine ayn trden ykleri ba olarak yollad. Btn bu ba
lan, Mirza Mehmet Hseyin adl elisi getirip sahiplerine tes
lim eti. Dnerken de kendisine sadrazam ve teki baz vezir
lerin mhrleriyle mhrlenmi ve bar yapldm ihtiva
eden bir mektup verildi.
SOFU MEHMET PAA'NIN KAYMAKAMLIKTAN
ALINMASI, YERNE DAMAT MEHMET
PAA'NIN ATANMASI, SONRA DA
HALL PAA YERNE
SADRAZAM OLMASI
Yl 1028 (M. 1 6 1 9 ) . Halil Paa sefere giderken kaymaka
mn grevinde yetersiz olduunu padiaha arzetmi idi. Sa
adetli padiah da, Sultan Mustafa Han'n tahta k srasn-

345

daki tedbirsizlikleri yznden hazineyi byk zararlara u

rattklar iin, kaymakam ile eyhlislam Esat Efendi'ye kr
gn ve kzgnd. Bylece, Sofu Mehmet Paa kaymakamlktan
alnarak Sivas valiliine gnderildi ve yerine baka bir da
mat Mehmet Paa geirildi. eyhlislam Esat Efendi de ayn
meseleden dolay kusurlu grlerek derecesi indirildi ve pa
diahn hocas olan mer Efendi y'kseltilere'k, bundan by
le ulemann derece srasn dzenlemek yetkisi ona emanet
olundu. Sonra, yine mer Hoca, ar hrsa kaplarak, Halil
Paa bu kadar askeri krdrp bozguna sebep oldu ve yapt
bar da padiahn arzusuna uygun deildir diye yine hkm
darn kulan doldurdu. Bylece Halil Paa serdarlktan aln
d ve yerine Damat Mehmet Paa'nn getirilmesi kararlat.
Seferden dnmekte olan Halil Paa, skdar'a yakn bir
yere kadar gelmiti. Kapclar kethdas kar varp sadra
zamlk mhrn ondan ald ve padiaha teslim eyledi. Ayn za
manda padiah, Halil Paa'ya am beylerbeyliini tevcih etti.
Ancak, paa bunu kabul etmedi ve daha nceden beri sufularn
dan bulunduu skdarl eyhler eyhi Mahmut Efendi'nin tek
kesine va,.arak, iki hizmetkar ile hcreye girdi. Her ne kadar
am valil' ine gitmesi iin ok srar olundu ise de, ben iten
kalm bir fani ihtiyarm, bundan sonra dnya makamlarn
da gzm yoktur diye zr diledi. Sonra Mahmut Efendi'nin
bir tezkeresi zerine de kendisine dokunmayarak yerinde
braktlar. Ama sonradan kaptanpaa olarak gittii Mavraya
adasn tahrip ettii ve ok zengin ganimetlerle dnerek padi
ah huzuruna geldii tarih ve biyografi kitaplarnda balk ola
rak. yer almtr. Bu olay da 1028 (M. 1 6 1 9 ) 'de olmutur.
STANKYL KAPTAN AL PAA'NIN
SADRAZAM OLUU
Bu mbarek ylda kaptanpaa olan Kaptan olu Ali Paa,
Osmanl donanmas ile baz dman gemilerinin hakkndan
gelip zengin ganimetlerle stanbul'a dnd ve saadetli padia346

ha ganimet mal diye birok hediyeler sundu. Ama te yan

dan Damat Mehmet Paa Venedik balyozunu ( elisini) kkr

tarak : Bizden alnan mallar saadetli padiaha verilen hediye
lerden kat kat fazladr. Bunlar bizden zulm ve ikence ile aln

mtr; sava ve dman belki de hi grmemitir diye ika

yet ettirdi. te yandan Ali Paa hemen faaliyete geti: ne ettiy

se etti, ne dediyse dedi, a1camdan Mehmet Paa'y, tavan uy

kusuna yatrmak iin,. be on yk akelik hediye verdi ve de

falarca elini eteini ptkten sonra sabahleyin de s::drazam

oldu. Ertesi gn ise Mehmet Paa'y srgn olarak Halep va
liliine atad, zerine sert adamlar koyarak sarayndan kar

d ve sk bir gzetim altnda Halep taraflarna yollad. Kendi

sinden otuz bin altn istemeye mezun olduundan, bu paray

tahsil etmek iin bir gnde be kez kapclar kethdasn ona

gnderdi ve ister istemez paray vermek zorunda brakt. Ba

ka byklere de, birer bahan bularak

satat; baka yollar

dan para szdrmak imkan olmayan kimselerden de bor ve

yardm gibi uydurma bahanelerle ok byk bir servet elde
etti. Kul aylklarn verdikten sonra her gn padiaha da bir

ka kese gndermeyi kararlatrd. Padiaha yaknl o derece

artt ki, Darssade Aas Mustafa Aa'y, kendisinin . velinimeti

ve ykselmesinin balca etkeni olmasna ramen, Msr'a sr
gn ve malna el koyarak cann yakt. mer Hoca'y da stan

bul dna kmaya zorlayarak Mekke'ye gitmesine emir kart

t. Baki Paa'nn da malna -elkoydu, Yedikule'ye hapsettikten

sonra Cezayir'e srgn etti. Padiahn yannda,

baka huzura girecek bir kimse brakmad.

kendinden

YGT VEZR SKENDER PAA'NIN DMAN

TABURUNU BOZGUNA UGRATMASI
Yl

1029 (M. 1620 ) . Rahmetli skender Paa'nn bu par

lak gazas, dmann ikinci taburunu yok ettii savatr. Sa

van ayrntl yks yledir :

347

Gaspar adnda Frenk soyundan bir kafir, Frenk kafir

lerinin kadrgalarda esir olarak altrdklar baz Mslman
lar satn alr ve bu yoldan ticaret ederdi. Gaspar, rahmetli
skender Paa'nn onay ile bir, iki kez Neme esarna ( Kut
sal Roma - German mparatoruna) eli olarak vard ve dnd.
Bu hizmetine karlk olmak zere kendisine Tnka adas ilti
zam yoluyla sancak olarak ihsan edildi. Sonra bununla yetin
meyerek, Bodan voyvodaln istedi ve bu uurda epeyce de
para harcad. Hatta voyvodal aldktan sonra Hoca Efen
di'ye, rvet almayaca iin, mjdelik ad altnda on bin al
tn verdi. Rahmetli skender Paa, her bakmdan dorulukla
hizmet edeceine kefil olarak, bu grevin kendisine verilmesi
ni salad. ki yla ya:kn bir zaman orada hkm srdkten
sonra voyvodalk baka birisine verildi. Ayn zamanda baz
kimseler onu korkuttular. Bunun zerine ayakland ve Po
lonya'dan ok kalabalk asker getirterek, Bodan'n ynetim
merkezi olan Yapazar karsnda oora denen yere kondu.
Polonya tarihinde oora'nn zel bir yeri vard. Tatar
hanlarndan rahmetli Gazi Giray, kalabalk Tatar askeri ile
Yank seferine giderken, orada Polonyallarla uramak zo
runda kalmt. O srada Leh askerinin bakomutan, bir tr
kra! naibi olan ve Kclar, lkesini Tatarlardan kurtarmak iin
ok kalabalk askerle gelerek oora'ya konmu e1resine ge
ni hendekler keserek muhkem surette mevzilenmi idi. te
burada Gazi Giray Han ile epeyce uzun bir sre savam, so
nunda bir uzlamaya varlarak, her yl Tatarlara on bin altn
cizye ve ayn sayda krk ile kalpaklk samur vermek artlar
ile bar yapmlar ve bylece iki tarafn askerleri birbirinden
ayrlmt. te bu olayn ans ile imdi, uur getirsin diye,
Leh askerleri oraya konmulard.
skender Paa Gaspar'n ayaklandn ve pek ok as
kerle oora'ya geldiini haber ald zaman, yannda ancak
bin kadar adam vard. Hemen Akkirman Tatarlarna haber
348

sald ve hann kardei Kalgay Sultan Devlet Giray Han Tatar

askeri ile gelerek Gaspar'n zerine yrd. Bylece balayan
sava otuz gnden fazla srd. arpmalar hi kesilmedi. So
nunda zafer rzgar slamlar ynnden esti ve kafirler ka
maya balad. Ama yle bir dzene girmilerdi ki, yanlara er
sra araba dizmilerdi; otuz bini akn svari atlarndan in
mi, aynca yirmi bin kadar da piyade arabalarn arasna gir
mi, drt yana ate ederek ve it cengi yaparak gidiyorlard.
Yine Tanr'nn inayeti yetiti. slam askeri ile Tatarlar birlik
te saldrya getiler ve dman darmadan ettiler. Yz yirmi
top, ayn oranda insan, eya, binlerce araba ganimet alnd. '
Alnanlarn saylarn ancak Allah bilir.
Leh askerine komuta eden yz akn beyden kimisi tut
sak edildi, kimisi de ldrld. Serdarlar olan ekya Danelko
ile ikinci serdarlar Kotespolkan, zincire vurularak padiaha
gnderildiler. Onlarn verdikleri rakamlara gre defterde ka
ytl askerlerinin says elli bini aknd. Bunlar yenen s
lam askeri ise ancak on bin er idi. Sonra Merre Hseyin Paa,
o byk melunu ancak bin kuru deerinde bir gm kap ta
km karlnda salverdi. Yz bin kuru karlnda Galata
kafirlerine teslim edilmesi kararlamken, Merre Hseyin
Paa'nn yersiz ve uygunsuz davran yznden ite byl: oldu.
skender Paa'nn kethdas ise olaydan nce Gaspar'n
yannda bulunduundan, tutsak dmt. Ad geen melun
onu satn alp hapsetti.

ok Az Grlm Olaylardan stanbul Boaz'mn Don

mas :
Seyyid Haimi 10e Neati gibi usta ozanlar ok az grlen
bu olay iirlerinde tarih drerek yle ifade etmilerdir :
stanbul skdar aras dondu, k kat oldu
Geer her canibe adem yrr havf etmeyi buzda.
Denizle yer bir oldu, var ona ibret gzyle bak

349

Silip gaflet gtubarn, ger kim var ise gzde.

Yr suru gdaz ile, tazarru' eyle Mevlaya
Umarz kim buri.det def' olup, te'sir ede szde.
Dedim ey Haimi tarihin, ann lafz u ma'nide
Yol oldu skdar'a Akdeniz dondu bin otuzda.
Neati'nin tarihi ise yledir :
Emr-i Hak ile stanbul'da olan k bu sene
Belki dnya dural olmad bir byle ita.
skdar ile stanbul dondu, derya kurudu
Her gren kimse sanrd deniz olmu sahra.
Bunu kim grd ki deryada buzun stnde
Kara yer gibi gider niceleri bi-perva.
Mncemid oldu dehende nefesi insann
Nice mahluku helak eyledi berd-i sema.
Lafz u ma'nide ana dedi Neati tarih
Be meded dondu bin otuzda souktan derya.
PADAHIN, KARDE SULTAN MEHMET
HAN'I EHT ETMES
Yl 1029 ( M. 1 620 ) . Bu srada saadetli padiah, ana ve
babadan bir olan kardei ehzade Sultan Mehmet Han' ge
reksiz ve gnahsz yere ldrtt. Tanr'nn rahmeti zerine
olsun. Takprlzade Kemal Efendi'nin fetvas ile bu gna
h irtikap etti derler. eyhlislam Esat Efendi'den bu konuda
fetva i stendiinde, rza vermediini sylerler.
SADRAZAM AL PAA'NIN LM VE
HSEYN PAA'NIN VEZRLG
Yl 1 030 (M. 1 620-162 1 ) . Sadrazam Ali Paa, saadetli padi
ahn Hotin seferi hazrlklar ile urarken eceli eriti ve -din
leyenlerden rak- teden beri ekmekte olduu mesane hasta
l azarak bu geici dnyaya veda etti. Tanr'nn rahmeti ze
rine olsun. ok gler yzl, herkese sevgi gsterir, iyi huylu
bir zat idi. Sadrazaml srasnda belki hi kimseyi aktan
azarlamamt. Ne ettiyse perde arkasndan etmitir. mer

350

Hoca da ne kadar talihli imi ki, henz skdar'da iken Ali

Paa ld, o da yine stanbul'a dnd ve devlet ilerinin ba
na eski bostancbalktan yetimi olan Hseyin Paa gei
rildi.
RAHMETL SULTAN OSMAN'IN HOTN SEFERNE
GD VE FETHEDEMEDEN DN
7 Cemaziyelahir 1030 (M. 29 Nisan 1621 ) . Asi Kazaklarla
kt ahlakl Polonya kral, Osmanl topraklarna saldryor,
Karadeniz kylarn yakp ykyorlard. Onlarn bu hareket
lerini nlemek bir trl mmkn olmuyordu. ki kez asker
lerini kaldrp, srf padiaha muhalefet kasdyla topraklarm
za girmiler, her defasnda rahmetli skender Paa ile sava
tktan sonra bozguna urayarak gerisingeriye dnmlerdi.
Padiah hazretleri bunlar btn plakl ile biliyordu. te
bu hal karsnda onlarn zerlerine varmak, padiahn namus
ve erefi iin gerekli ve zorunlu grld. Bylece, yukarda
sylenen tarihte bakent stanbul' dan parlak bir trenle kp,
uursuz Leh memleketini talan ve tahrip niyetiyle yola koyul
dular '\i>e ayn ayn yirmi altnc gn ( 18 Mays 1 62 1 ) Edirne'ye
girdiler. Oradan Karinabat yoluyla ileri gitmek uygun bulun
du. Ahrky denen yerde mevcut bulunmayan anigirler,
padiahn gazabna uradlar. Zamannda gelmedikleri n
ulufelerinin kesilmesini emrettiler. aban aynn ilk gn (21
Haziran) Aydos kasabas yaknna, yirmi ikisinde ( 12 Tem
muz) sak iskelesi sahrasna vardlar. Mbarek ramazann
drdnc gn (23 Temmuz) Tuna'dan geip Eflak yakasna
ayak bastlar. Sasar adndaki konakta byk bayram geldi ve
btn devlet ileri gelenleri geleneksel yasalara uygun bir bi
imde padiahn eteini pmekle onurlanarak kutladlar. Ayn
ayn altsnda Varba adndaki yerde konakladlar. Burada
yenierilere yarmar kuru bahi verildi ve erat, birer, iki
er padiahn nnden getiler; bylece bir tr yoklama ya
pld. Ama bu tr bir yoklama, yenierilerin kalplerinin krl
masna neden oldu.
351

Yine ayn ayn dokuzuncu gn idi. Hac Paa ve Kr

Hseyin Paa kuvvetlerinin perian ettikleri dmann kl
artklarndan oluan bir miktar Leh kafirinin bir maaraya
sndklar renildi. Padiah hazretleri oraya vararak istira
hat etmek iin bir glgelik altnda oturdu. Maaradaki melun
lar barutla yaklmak zere iken darya frladlar ve yakala
narak birer, birer katlolunup cehennemin dibine gittiler. Sy
lenen ayn on drdnc gn, akibeti zafer olan padiahn
ota dman ordugahnn karsna kuruldu. Ertesi gn Ta
tar han, kalabalk Tatar askeri ile gelerek, dnya padiahnn
elini pmekle yceldi. O srada sevin dolu tacna deerli m
cevherlerle bezenmi bir sorgu ilitirildi ve yine mcevherli
bir ok kuburu beline baland. Ayrca, iki tane yksek deer
de srmal kaftan, altn ilemeli takm ile rahvan bir at hediye
edildi. Sonralar da her geliinde birer, ikier samur, vaak
krk ve onur kaftan ihsan olundu.
Oradan, padiahn buyruu ile Tatar ve Osmanllardan
oluan hafif birlikler, sk srk akna yollanmaya baland, yle
ki, hergn drder, beer bin adam drt yana gider, bir o ka
dar da ordugaha dnerdi. Bir yandan da tabur sava yapl
yor, her gn yle etin boumalar oluyordu ki, gkteki me
lekler takdirle alklyorlard. Karaka Paa geldiinin ertesi
gn dman taburuna iddetle hcum etti, fakat arkasnda
olanlar yardm etmedikleri iin ehitlik rtbesine eriti. So
nunda Hseyin Paa, mevkiinden korktuu iin Karaka
Paa'y elverisiz bir durumda ileri srd, kendisi varmaya
rak bir aacn glgesine ekildi diye padiaha ikayet ettiler.
Saadetli padah da onu azlederek yerine Dilaver Paa'y geir
di. Dilaver Paa'nn gayreti ile daha birok hcumlar yapld
ise de ksmette yokmu ki, zafer nasip olmad. Toplam otuz
drt gn savald ve uursuz Leh topraklar her gn durma
dan talan edildi, ama bir trl dman taburu yenilemedi.
Ancak, iki byk hkmdarn (Osmanl padiah ile Tatar
352

han ) , dleklik ve korkaklkla tannm olan Leh keferesi or

dusunu yenememeleri hem de dorudan doruya Leh kral
nn bizzat askeri banda olmayp ancak olunun komutanlk
yapt bir durumda hakkndan gelememeleri, yce Tanr'nn
ir uyars olduuna phe yoktur.

alacak Bir :
Sadrazam Ali Paa lp de yerine Hseyin Paa geince,
ok bal olduu ve her szne inand Durak Mehmet Pa
a'y rahmetli skender Paa' dan sonra devlet bykleri ara
snda dman ilerini bundan daha iyi bilen ve sava ilerin
den daha iyi anlayan kimse yoktur diye padiahn huzuruna
gtrd. Padiah hazretleri de, sefere gitmek sras olduundan ona birok sorular sordurdu.
Rahmetli Durak Mehmet Paa'nn kendisi, ayniyle yle
anlatt : Darssaade Aas Sleyman Aa orada idi. Dev v
cutlu bir zenci olan bu aann baz konularda az ok bilgisi
vard, ama dman ahvalinden habersizdi, sava ve snr bo
yu ilerinde de ok yavand. Dura:k Paa'ya u soruyu yneltti.
Leh kral padiaha kar koyar m? O kadar cr'et edebilir
mi ? Durak Paa, biz yapar diyelim ve ona gre tedarikimi
zi grelim; gelirse tedbirde kusurumuz bulunmaz, devlet pa
diahn, bildiimiz elimizden alnmaz diye cevap verir. Bu
nun zerine aa huzursuzlanr ve der ki, biz seni snr boyun
.
dan ve dmandan haberdar sanrdk, oysa senin yerden ve
gkten haberin yokmu. Leh kral, hi padiaha kar gelebi
lir mi? Ya bu kadar cr'et edebilir mi? Onun Osmanlya kar
duracak askeri mi var?. Durak Paa da sultanm, dman
kmsemek de olmaz, btn kafirler tek bir milletti. Neme,
Moskof, Kazak ve Macar, inann Frenk de, hatta Roma Papas
bile yardm eder, asker vermeyen para verir, para vermeyen
asker verir; kafirler temelsiz dinleri uruna hep birden ayaa
kalkarlar, gc olanlarn ou beraber bulunmaya can atar

353

diye karlk verir. Ama aa, yine de tatmin edilmez ve st

perdeden atp tutmaya devam eder.
Anlalyordu ki, saadetli padiaha ondan daha yakn kimse
yoktu; sadrazamdan, belki annesinden de daha yaknd. Pa
diah arabaya girse o da beraber girer, tahtrevana binse o
da beraber binerdi. Belki de her an, saadetli padiah byle
hoa gidecek szlerle gururlandrrd. Birok yerde gururun
uursuzluunu belirtmitik. Bu seferde de uranlan baar
szln, gururun uursuzluundan ileri geldii inancndayz.
imdi yine asl konumuza dnelim.
O zamanlar Badan soylularnn nllerinden Radol,
Badan beyi bulunuyordu. Padiah tarafndan bu mevkie ge
tirilmi olan Radol'un, Lehlilerle komuluundan ve kfrde
ortaklndan gayr ok yakn ilikileri vard. Bylece o, iki
taraf arasnda barn yaplmasna arac oldu. Hotin, eskiden
Bodan snrnda kk bir saray niteliinde bir kale idi.
Melun Gaspar ayaklannca, kendisine yardm etmesi iin bu
ray Leh kralna vermi, o da iine bir iki yz piyade asker
koymutu. Ama kendilerine hibir yarar salamazd, varl ile
yokluu arasnda fark yoktu. te imdi, bu kaleyi Bodan'a
vermek ve Kazak ekyas Osmanl lkelerine tecavz etmemek
art ile antlama yapld.
K mevsimi geldii ve souklar da yaklat iin zil
kadenin beinci gn (22 Eyll 162 1 ) oradan hareket olundu
ve 1031 saferinin yirmi sekizinci gn ( 14 Ocak 1622) bakent
stanbul'a ulald.
S U L T A N O S M A N' I N E H T E D L M E S
V E S UL T A N M U S T A F A 'N I N Y E N D E N
TAHTA GE

8 Receb 103 1 ( 19 Mays 1622 ) . Bu tyler rpertici olay

burada anlatmaktansa susmak ok daha kolay gelirdi. Ama
bu kitapta az rastlanan olaylara yer verilmesine zen gster-

354

mek yolu tutmu olduundan, bu ok nadir olay yazmamak

elbette ki doru olmazd. te bu nedenle yazdk.
Zamann padiah Sultan Osman Han stanbul'a dnd
zaman, uranlan baarszla, dman ordusunun yeni
lip yok edilemediine zgn ve birok kimselere krgnd. Bu
durumun, balca Osmanl askerinin geveklii yznden mey
dana geldiine inanyordu. Byle bir ruh haleti iinde hacca
gidip kutsal yerleri ziyaret etmeye karar verdi ve bu yolculuk
iin hazrlklara balad. Blk halkndan beraberinde gide
ceklerin bana iki blkaasn ve yenierilere de zaarcba
y aa tayin etti. Halk arasnda baz kimseler, bu hazrln
bir aldatmaca olup, gerek niyetin baka olduunu, darssa
ade aasnn teviki ile padiahn, Msr'n merkezi Kahire'yi
Osmanl bakenti yapmak istediini etrafa yaydlar. te yan
dan daha nce baz olaylar, asker arasnda padiaha kar
memnunsuzluk uyandrmt. Lehistan seferine gidilirken yol
da bahii vermek bahanesiyle yenierileri toplayarak yoklama
yaplmas, bunlarda ciddi bir krgnlk yaratmt. Sipahiler
de padiaha krgn idiler. nk Sultan Osman, Karaka Pa
a'nn savata ehit edildii srada sipahiler, grevlerini ge
reince yapmayarak, geri ekilmilerdi. Bu yzden padiahn,
onlar incitecek szler sylediine dair kendilerine haberler
ulatrdlar. te btn bunlar, fitne ve fesadn nedenleri oldu.
103 1 yl receb aynn sekizinci gn ( 19 Mays 1622)
aramba idi. Rahmetli Baki Paa'nn yannda oturuyorduk.
Saadetli padiahn otalarn yklemek zere kadrga kyya
yanat. Siz de adrlarnz gnderin diye divandan adam gel
di. imdi badefterdarlk ile vezir olan Mehmet Paa hazret
leri, o zaman rahmetli Baki Paa'nn kethdas idi. Gelen ha
bercilere seslenerek, bre medet, bizim dahi adrlarmz kal
masn diye buyurdular. Onlar da eve inip adrlarn tanma
s ileriyle urarken, bu fakirin damad olan Ramazan a
vu ile hemen biz de vardk.
355

Garip Bir Yarg :

Rahmetli Mneccimba

Mehmet

Efendi hemen orada

grnd. Ramazan avu, aman unu aramza alalm da sy

letelim dedi. Kendisine ikimiz arasnda yer gsterdik. Meh

met Kethda'nn adr karmas ile uramasna glmseme

ye balad ve bo yere zahmet ektiklerini s yledi. Ya bundan
sonra ne ihtimal var, saadetli padiahn adrlar geti, gidil

mez mi ? dediimizde, bundan sonra gemesi ihtimali yok

tur, ne o gemitir, ne de bu geer diye karlk verdi. Bu ko

nuda ok asldk srar ettik ama o, sznden dnmedi. O sra

da Baki Paa'mn adamlarndan biri seirterek, kan ter iinde

geldi ve Sleymaniye'de byk grlt koptuunu, Aakap

s'na ok kalabalk insan yldn haber verdi. Mehmet e

lebi hemen sze atld, Size demedim mi?, daha neler olacak

grrsnz dedi. Yoksa saadetli padiahn bana bir

gelmek ihtimali mi var yollu sorumuza

ey

da ne olur bilmem,

ama mbarek ramazana kalmaz diye cevap verdi.

Mneccimbaya bu yargy nerden kardn sonradan

defalarca sordum ve sylemesi iin yalvardm. Ama o, yar
gsnn kaynam her defasnda inkar etti durdu. Ancak

kadarn sylemekle yetindi : Benim azmdan bazen sama

sapan szler kar, yani Acemce deyimi ile herzeguyluk ede

rim; ite bu da onlardan biridir derdi . Saadetli

padiah

hakkndaki hkmn nereden kardn diye kendisine sorun

ca da ancak u kadarm sylemiti : Onun domu olduu

talih burcunda gne tutulmutu. Bu, astrolojiye gre daha

o zaman belirmi bulunuyordu .

te yandan yenierilerle sipahiler Dilave.r Paa'nn sara

yna, oradan da mer Hoca'ya vardlar ve padiahn Hicaz'a

gitmesine engel olmak konusunda kendileriyle ayn

grte

olup olmadklarn sordular. Onlardan olumsuz cevap almala

r zerine Atmeydan'na giderek orada toplandlar. Bir yan-

356

dan da bilginler, eyh ve seyyitler padiahm huzurunda bir

araya geldiler. Saadetli padiah, bu ekyay azdrarak

bu

fitnenin patlak vermesi sizin banzn altndan kmtr, on

lara edeceimi size ederim diye onlar epeyce korkuttu. Doru

dan doruya eyhlislam Yahya Efendi'nin kendisi sz

ala

rak, haa padiahm, ulema duaclarnz ekyay kkrtm

deillerdir; biz ancak iimizdt bu yolculuu yapmanz iste

mezdik. Nedeni de, ulu atalar, . nzn byle bir ey yapmam,

bu yola girmemi olmalardr. Eer suumuz varsa bu kadar

cktr dedi.

Asilere gelince, bunlar Dilaver Paa ile Hoca mer Efen

di' nin ve darssaade aasnn balarn istediler ve srekli ola

rak, padiaha akl almaz fikirler verenlerin, bu adamlar oldu

unu tekrarladlar. Dilaver Paa, o zaman kam ve

abalar

giyerek skdarl Mahmut Efendi'nin tekkesine snm bu

lunuyordu. Bostancba hemen bir kayk gnderip onu getirt

ti, ama saadetli padiah onu asilerin eline vermeye kesinlikle

raz olmad. Ulema ile eyhle ok srar ettiler ve atalarnn

bu tr fitneleri bu yolla bastrm olduklarn sylediler, ama
yine de Sultan Osman' kna edemediler.

dald.

Toplant da bylece

Sylendiine gre o srada, Nakibleraf Gubar! Efen

di, dar knca rastland asilere, bizim szmz gemedi,

siz kendiniz girin ieri syleyin demi, hatta belki bildiiniz

den geri kalmayn diye souk bir cevap yermi ola. Bundan
sonra asi kul taifesi, topu birden saraya doldular. Babhma

yun ve sarayn teki kaplar ald. saray grevlilerinin her

biri bir kenara sinmiti. Asiler Hasoda'ya kadar sokuldular,

hatta ekyann bazlar birok eya bile aldlar. Sonra Sultan

Mustafa'y buldular ve onu bacadan ekip kendisine biat et

tiler. Bu srada padiahn gnderdii rahmetli

eyhlislam

Esat Efendi de orada bulunuyordu. Ona da biat etmesini tek

lif ettiler. Sultan Mustafa'ya biat caiz olmadn sylemesi

357

zerine silahla zerine yrdler ve zorla biat ettirdiler. Sul

tan Osman olup bitenleri renince Dilaver Paa ile darssa
ade aasn asilerin yanna gnderdi. -Bunlarn Babhmayun'a
geldiklerini gren asiler klla zerlerine saldrarak param

para ettiler. Sonra Sultan Mustafa'y annesiyle beraber alp

sarayda kullanlan hasta arabasna bindirerek yenieri odala

rna gtrdler ve Orta Cami'e koydular.

Byle garip bir biimde Sultan Mustafa'y gtrrler

ken biz de ehzade Camii yaknndaki sokaa bakan pencere

den grnty seyrettik. O kadar kalabalk insan toplanmt

ki, sanki kyamet kopmu, maherde insanlar dirilmilerdi. O

geni cadde yle dolmutu ki, havadan bir ine atlsa

yere

dmesi mmkn deildi. Halk Sultan Mustafa'y tayan ara

bann etrafna m, birbirini ite kaka kimi bandan, kimi

yeninden kuma paralan koparp nian iin arabaya verirler

di. Sultan Mustafa arabann arka blmnde nerdeyse gzk

meyecek bir durumda oturuyordu. nnde yer alm olan an

nesi nianlar alp halka gzel vaatlarda bulunuyordu. Bu bi

imde geirip gtrdklerini gzmzle grd!k.

Sultan Osman ise, iin bu derece ileri gtrlm oldu

undan habersizdi. Sadrazaml Hseyin Paa'ya yenieriaa

ln da Krkemeli Kara Ali Aa'ya vermiti. kindi

olmutu. Hseyin Paa kol dolamaya

vakti

kt, ehri dolaarak

birok insanla birlikte ehzade Camii'ne geldi ve attan inip

camiin iine girdi. Baz kimselere iltifatta ve vaatlarda bulun

du ve fazla elenmeyip gitti.

Kara Ali Aa da

konamzn

nnden geerek evine vard. Hatta konamzda bulunan ve

fal arkadamz sekbanbahktan

yabeyi olan Kazanczade

Ahmet Aa, Ali Aa'ya yeni grevini kutlamaya gitti. Dnd

zaman Ahmet Aa'dan

sordum. Hey aa, bu ne haldir?

Orta Cami'de Sultan Mustafa'y padiah ettik diye halk top

lanm, bunlar ise henz bu vadide dedim. Ahmet Aa

yle

karlk verdi : imdi ben fakir de Ali Aa'dan bunu sordum;

358

bir ey yoktur. Birka alak ve rezil bir araya gelmiler, inal

lah bu geve hepsi yok edilir ve bu fitnede ortadan kalkar di
ye cevap verdi dedi. Sancakbeyi Acem Hasan Aa gelip,
Baki Paa gizlendi diye sarayn mhrledi. Sadrazam olacak
Hseyin Paa da eceli gelen av, avcnn bulunduu yne gi
der (45) dizesinin anlamna uygun olarak, bir avlanlacak yer
arar ve rahmetli padiaha der ki, mademki durum yle
oldu, gelin biz de , drt kese altn alp Aakaps'na vara
lm, oradan yenierilerin odabalanna ve ihtiyarlarna gide
n'lk kimine para verelim, kimine yalvaralm. Bu teklifi kabul
eden rahmetli padiaha at getirdiler. Hseyin Paa'nn tezke
recisi olan Sddki elebi yle anlatr : Hseyin Paa'ya de
dim ki, bu nleminizin sonucu ne olur bilmem. Btn yeni
eriler sz birlii ile Sultan Mustafa'y biz padiah yaptk
diyorlar. Siz onlarn istemedikleri mazlum padiah ayakla
rna gtryorsunuz; ama cevap vermedi; hayretinden susu
yor dedim ve yeniden sordum. Yine cevap alamadm. nc
kez olarak ayn soruyu Hasbahe'den karken, yaya olarak
yannda yrdm srada tekrarladm. Bu sefer beni aa
msar bir tarzda mrldand : Sen ne diyorsun be, ya nasl
olsun, alem birbirine girip kyamet mi kopsun; devlet hangi
sinin banda ise o olsun, tek alem dzen bulsun dedi. o
gece yats vakti olmadan Aakaps'na gittik ve g halle fe
sat fikirler arasnda sabaha ktk.
Sabah olunca yine dnya halk eytan ayana bindi,
yani bin bir aylak bir ayak stne bindi. Halk sokaklar ala
maz oldu. Yine alem fesat ve fitne ile doldu. Bu srada maz
lum padiah yenieriaasn Orta Mescit'e gnderdi. Oka
yc ve tatl szlerle vaatlarda bulunmak isteyen aay konu
turmadlar ve kl rp ldrdler. Asiler, mazlum padi
ahn Aakaps'nda olduunu duyunca hepsi oraya geldiler
ve H;Jseyin Paa'y orada parampara ettiler. Ondan sonra maz( 45)

Sayd

ra

un

ece l ayed sy-i sayyad revcd.

359

lum padiah sakl olduu yerden kardlar. Yine bizim kona

n penceresinden gryorduk : Perian halli bir herifi bulup

atndan indirmiler ve mazlum padiah o ata bindirmilerdi .

srtnda eski bir beyaz e:ntari, banda ypranm bir kadife

kavuk vard. Kavuun zerine kirlice bir sark sarlmt. Bu

nu da yolda rastladklar bir kimseden alp ona giydirmiler

di. Dny<l!da ne kadar fitneci, fesat varsa zavallnn evresine

dizilmilerdi. Yaptklar garip davranlar ve savurduklar ya

kas almadk kfrler deil kaleme, dile bile gelecek trden

deildi. Geri bulunduumuz yerden onlar gryorduk, ama

sylediklerini iitmezdik. Ama sonra, sylenenleri Karamz

rak'tan dinledik. Bu suretle Sultan Osman' Orta Mescit'e
gtrdler. Ad geen Karamzrak o zaman ortaavuu idi.
Yukarda anlan Ahmet Aa'nn hizmetinde yetimi ve onun en
yakn adam olmu idi. Karamzrak, Sultan Mustafa'y padiah
sarayna gtrdkten sonra, o ekyalardan ayrlp doruca
Ahmet Paa'ya geldi ve mecliste,

yani mescitte bizim grp

iitmediimiz olup bitenleri yle anlatt :

Rahmetli Sultan Osman mescide girince, Sultan Musta-

fa'nn annesinde, olunun yeniden tahta getirilmi

olduu

hususunda herhangi bir phe kalmad. Ocak aalarndan ket

hdabey ve zaarcba da oraya geldiler.

Rtbece onlardan

aa olanlar yedi, sekiz aa vardk. Valide Sultan bizimle

danmaya balad. Konumalarndan, damad olan Davut Pa
a'ya eilimi bulunduunu anladk. Biz de ma'kuldur dedik.

imizde yaz bilen kimsenin olup olmadn sordu.

Aalar

bu fak iri gsterdiler. Hemen divit (46) ile kalem getirdiler ve

ilk nce sadrazamlk buyruunu ben kaleme aldm. Arkasn

dan on sekiz nemli grev yeri iin buyruklar bylece ben yaz

dm. Kendim iin baavuluk hat-t erifi de kendi kalemim

den kt.
(46)

Divit : Kalem ve mrekkebi bir arada ta.-:maya elverili, insan bf'

linde ta:nan m:deni

360

bir

kap, eski tarz hokka.

Bu arada annesi Sultan Mustafa'y mihraba . oturttu.

Etekleri zerine oturtulan dads da padiahn ellerini tutuyor
du. Arasra Sultan Mustafa, dardaki halkn amatas fazla
olunca dayeinin elinden kurtulup camiin penceresindeki de
mirlere tutunarak dary seyretmek istedi. Byle yaptka
annesi yanna varp, arslanm, kaplanm diyerek pencere
demirinden byk bir dikkatle ve dadsnn yardm ile par
maklarn ayrp yine mihraba gtrr ve oturturdu. Birok
kez bu olay tekrarland. Bu hali gren rahmetli Sultan Osman,
grn ey aresizler ! Kimi padiah ettiniz ! Siz neslin kesil
mesine sebep olursunuz ve kendi ocanza bir i edersiz ki,
kyamete dein pimanlktan kurtulmazsz diye daha nice
szler syler dururdu. Sonra bandaki tlbendi kard ve ye
re brakt. Bylece ba ak olduu halde kalkp mbarek
gzlerinden sel gibi yalar aktt. Yine halka dnerek, be hey
aalar, ben bilmeyerek tazelik nedeniyle ve yaramaz eitim
cilerin etkisi altnda bir hata ettimse siz etmeyin diye tekrar,
tekrar yalvard. Grn dnyann halini, sabahleyin padiah
iken, giysi ve malmn haddi hesa!b yokken, imdi on akelik
bir arakiyeye (47) gcmz yok diye gznn yan dker.
alard. Bu hali gren yufka yrekli turnacba, klahndaki
tlbent sargy kararak, padiahm, terriizcedir, mbarek
banz plak durmasn, sarn diye uzatt. Sultan Osman,
nce almak istemedi, fakat sonra alp bana dolad.
Bu srada Davut Paa da oraya geldi. Yanndaki cebeci
olacak dinsiz kafirin meer kemendi elinde hazr imi. Gelir
gelmez hemen kemendi att. Fakat rahmetli padiah kendi eliy
le skca ipi tuttu ve can korkusu ile o melunu geri itti. Biz
de bu taraftan hey sultanm, ne yaptn, imdi dardan duyu
lursa hepimizi parampara ederler dedik ve davranna en
gel olmaya altk. Bunun zerine Sultan Osman, Davut Pa
a'ya dnerek, behey zalim, ben sana neyledim? ki, kez
(47)

Arakiye : .Tekke, sarn altna giyilen ba terlii.

361

lecek kadar suun varken seni ldrmedim, sana mansplar

verdim, saygnlk gsterdim. Bana bu kadar dmanln
ve ihanetin neden? diye birok szler syledi. Sonra, yine.
bize dnerek, bu zalim beni komaz, ldrr dedi. Biz de
hey padiahm, buna ihtimal var m? Mbarek hatrnz ho
tutun, ortal!k bir miktar skun bulsun, yine padiahmz, hn
karmzsmz; haa ki, vkela kullarn sana kysn ve ihanete
layk grsn ! diye moral verip teselli ederdik. Ama te yan
dan Sultan Mustafa'nn annesi, ah aalar, siz bilmezsiniz,
bu ne ylandr, hurdan sa kurtulursa bizden ve sizden bir can
l komaz diye bize fsldar gibi gizli sylerdi. Yine Davut Pa
a, cebedba meluna iaret ederek kement attrd. Bu kez de
biz, g halle engel olduk.
kindi vakti yaklarken Sultan Mustafa'y padiah sara
yna gtrdler. Sultan Osman ise alaya, alaya camide kal
d. te ben de buraya geldim ve grp iittiklerimi tmyle
size anlattm diye szn bitirdi. Ama baavulua ykseldi-
i iin ok seviniyordu, oturacak ve duracak yer bulamyor,
kabna smyordu.
te yandan Davut Paa, Sultan Mustafa'y saraya gtr
dkten sonra hemen dnp gelmiti. Rahmetli Sultan Osman '
bir pazar arabasna bindirdi, yanna Kilinder Urusu (48) diye
anlan gece bekisini ve kendi adamlarndan birka rezili de
katt. Biraz arkasndan kendisi de araba ile onlar izleyerek
Yedikule'ye vardlar. i akama brakmadan cellat gnderdi.
Kendisi de, Yedikule kapsnda durarak Sultan Osman' bo
durdu. Cebeciba, lm alameti olarak Sultan Osman'n ku
lam ve galiba burnunu da kesip Sultan Mustafa'nn annesi
ne gtrd. Ertesi sabah erkenden eyhlislam Yahya Efendi
hazretleri namazn kld ve rahmetli Sultan Ahmet'in aya
ucuna gmld. Yce Tann'mn rahmeti zerine olsun.
(48 )

362

Kilinder

Merdane, eski bir arap lei; uru : hrsz.

Sadrazam Grc Mehmet Paa o melun cebecibay ele

geirip ban kestirdi ve Kilinder Urusu haini de yakalata
rak hakkndan geldi. Davut Paa Divanemesi nne getirilip
cellada boynu vurdurulurken, yenieriler yetiip onu kurtar
dlar ve Ortacami'e gtrerek sakladlar. Daha sonra Greli
Mehmet Paa Orta Kuak ile anlaarak avuba Arnavut
Ali avu'u zerine mbair koydular. Sonunda onu da, sak
land, Arab-i Ersadi'den kalma samanlkta yakalayarak l
drdler.
S U L T A N I I I . M E H M E T' N O G L U S U L T A N
M U S T A F A H A N' I N Y E N D E N
TAHTA IKII

8 Receb 103 1 ( M. 19 - 5 - 1 622 ) . Dneminde meydana gelen

olaylar, fesat ve anlamazlklar pek oktur. Burada ancak
koskoca bir denizden alnan tek bir damla kadar anlatlacak
tr.
Sultan Mustafa, eitli gri.ite topluluklarn birbirine ke
netlenmesi sonucu tahta kmt. Bu nedenle hemen alem fit
ne ve fesat ile doldu. Nice kimselerin evi yama edildi, nice
kimseler zamann aas iken bir lokma ekmee muhta oldu
ve nioe ekyann eline ok sayda mal geti. Karamzrak'n
kaleme ald padiah buyruu uyarnca sadrazamlk da Davut
Paa' da kald. O da halkn gnlne gireyim ve sadrazamlk
mevkiinde kalaym diye herkese ne istedi ise verdi, ne tered
dt etti, ne de ok grd. Devlet hizmetleri tkenince sra va
kflara geldi, ne mtevellilik ka:1d ne de nazrlk; hepsi
kayrlan kimselere datld gitti. Ne eriata, ne de 'Vakf art
larna uyuldu. Bu grev yerleri de bitince herkese, kendine
uygun bir hizmet bul dendi. Bylece zalimlerin aklna . gelen
uydurma ve garip hizmetler budular ve bu nedenle reaya '\'e
fukarann barn deldiler.
Bu trden tipik bir olay, Zile kasabasnda meydana geldi.
Bir gn Zile'ye kpekleri ve ekmek frnlarn tefti iin bir

363

adam gnderildi. Bu mfetti, frn evinde olanlara, senin

evine frn bahanesiyle na-mahrem gelir; evde frn olma
yanlara da Sen oluk ocuunu frnda ekmek piirmek ba
hanesiyle na-mahrem evine gnderirsin diyerek halkn ekono
mik gcne gre herkesten para szdrmaya, zulm ve sata
maya balar.
Benzed olaylarn kt yerler pek fazla idi. ler rn
dan knca, bunun Davut Paa'nn !ekyaya kar zaaf hatta
onlara yaknl ve onlarla ibirlii iinde bulunmas dolay
syla sz geiremediine hkmedildi ve ulemann da uygun bul
masyla sadrazamlk, Msr valiliinden azledilmi bulunan
Merre Hseyin Paa'ya verildi. Fakat Hseyin Paa'nn da ve
recek hizmet ve grev yeri kalmamt. Devlet hazinesinden
para vererek onlarn dillerini kesebileceini sand. Ama ne
Tann'dan korktu ne de halktan utand. Kendinden nceki
sadrazamn, halkn damarn kuruttuu gibi bu da hazineyi
berbat etti.
Hseyin Paa'dan sonra sadrazamlk Lefkeli Mustafa Paa'
ya verildi. Bunun da dnyadan haberi yoktu. Ancak mansp
deiimi bahanesiyle rvet almaya balad. Bunun da sadra
zamlk sresi krk gn bulmadan blk halk divana vardlar
ve onun rveti olduunu sylediler. Bunun zerine sadra
zamlk ayn gn Grc Mehmet Paa'ya verildi. Mehmet Paa
bir, iki kez sadrazamlk kaymakaml yapm, ileri bilen ve
nlemler almak gcne sahip bir zat idi. Ama Merre Hseyin
Paa, zorbalar peine takarak divana gittiler ve bize kar olan
paa vezir olmaz dediler Hatta evvelce bir adammz da l
drmtr diyerek itiraz ettiler ve hemen Grc Mehmet Pa
a'y kaldrarak yerine Merre Paa'y oturttular.
Ama bu kez de Hseyin Paa, adalet ve eriat kaldrd .
Garip tutum ve davranlarnn sonu gelmiyordu. Bir gn bey
lerbeyi dzeyinde bir adam divandan aa aldrp istedii

364

kadar dvd. Sonra, sevilen ve saylan bir kady falakaya yat

rarak iyi bir dayak attrd. Fakat kad durmad. Yedii sopa
larn acs ile kap, kap dolap btn ulemann rahmetli Sul
tan Mehmet Camii'nde toplanmasn salad. eyhlislam haz
retlerine de adam gndererek, camie getirtti ve inat vezirin
de camie arlarak eriata gre davalarnn grlmesini iste
di. Ancak, eyhlislam, mademki paa sadrazamlk mevkiin
dedir, buraya gelmez, hakknda eriat kurallarn uygulayp ge
tirtmek de mmkn olmaz; ancak, siz burada bekleyin, ben
varp saadetli padiaha durumu bildireyim ve sadrazamlk
mhrn elinden aldraym diyerek gitti. eyhlislamn gitti
ini renen Merre Paa, hemen sipahi ve yenieriden bir mik
tar kuvvet gnderdi. Bunlar varp eyhlislamn yolunu kesti
ler; onu yakalayarak Aakaps'na gtrdler. Camiqe bulunan
ulema, eyhler ve teki ileri gelenlere birka kez haber gnder
diler. Bunun bir yarar grlmeyince de, acemi olanlar ile
gemi ve at olanlarndan oluan bir birlii camideki ulemay
datmakla grevlendirdiler. Akam olmutu. Namaza gelen
lerden birok adam da camide bulunuyordu. Tam bu !rada g
revliler saldrdlar ve ierdekilerden birounu ldrdler, ce
setlerini sabaha kadar tayarak denize attlar.
Bakentin hali byle olunca, yrede bulunan beylerbeyleri
ve esnaf rgtlerinin banda bulunanlar, yenieri padiah ku
ludur, ya biz kimin kuluyuz? diye haberletiler. Bendeniz ( Pe
evi) o vakit Diyarbakr defterdar idim. Bu srada Diyarbakr'
da Hafz Paa' dan <.Abaza Paa'ya ve Abaza Paa' dan Hafz Paa'
ya adamlar gidip geldiini rendim, yani aralarnda bir anla
ma bulunduunu anladm. Buna gre ilk nce Abaza Paa ba
kaldrd ve bulduu yenieriyi, Sen de zamann halifesi ve dn
yann padiahnn katilisin diye eitli hakaretlerle ldr ol
du. Ama Hafz Paa'nn maksad, emir ve komuta banda olan
btn beylerin birleip skdar'a varmalarn salamak ve pa
diah katillerini istemekti. te bunun zerinedir ki, yenieri
365

taifesinin darda kalmaya tahammlleri yetmedi ve gelip oda

larna doldular. Bu kez de Abaza Paa'y kovmak iin asker
tedariki gerekti.
AGALAZADE VEZR MAHMUT PAA'NIN ABAZA
ZERNE SERDARLIGI
Kendi bildiinden amayan, huylu ve zorlu sadrazam,
bir gn Mahmut Paa'y sarayna ararak, Abaza Mehmet Pa
a zerine serdarla atadn bildirdi. Yenierilerden Kara
mzrak da yenieriaalna getirilerek gnderildi. O sralarda
Abaza ve Klavun Yusuf paalar, kendileriyle balak olan ko
mutan ve askerleri bulunan ekya ile Ankara'ya gelmilerdi.
Mahmut Paa da o yne doru gitti, ama ancak yenierilerin
gnlk yiyeceini tedarik edebiliyordu. Her ne kadar Abaza'
nn zerine varmakla grevli idiyse de, bizde onlara kar du
rabilecek gte asker yoktur diyerek, seferin durdurulmasna
sebep oldu. Bunun zerine Bursa'ya dnld. O k Bursa'da
kalp ilkbaharda stanbul'a geldiler.
BADAT'IN RANLILAR ELNE GEMES
12 Rebiulevvel 1 033 (M. 3 - 1 - 1 624 ) . Uzun yllardr Badat'
ta ynetim yerlikulu (49) mm eline gemi bulunuyordu. Bevlcr
'
beylerini bazen kaleye kapatarak zerlerine top atei aarlar,
onunla bazen dvr, bazen de barrlard. Bu nedenle, o ha
life kentinde ktlkler hi eksik olmuyordu. Ortaln dzeni
Merre Hseyin gibi bir karacahile emanet edilince, Diyarbakr
beylerbeyi Hafz Paa'ya padiah buyruu kard. Bunda Ha
fz Paa'dan Badat'a varp valiye boyun emeyenlerin kesinlik
le haklarndan gelmesi isteniyordu. Ben fakir, o zaman Diyar
bakr hazinesi defterdar idim. ou gn ve geceleri vezirle be
raber geirirdim. Sefer tedarik iin elden gelen her eyi yapar
dk. Srekli olarak Badat'n durumunu grr dururduk.
( 49)

Yerlikulu : nemli kalelerde yenieri yerine grev yapan gnll

kale askeri.

366

Hemen her gn ve gnde belki birka kez paaya derdim

ki, siz uursuz bir kavmin zerine varyorsunuz. ounun ran
llarla duygu ve inanta yaknlklar olduunu, aralarnda an
cak bir menzil mesafe bulunduunu kendiniz sylersiniz. Bu
durumda onlarn can mal korkusuyla ranllara itaat ederek,
kaleyi teslim etmeleri ihtimali yok mudur? O ise, hayr, bu
mmkn deildir diye cevap verirdi. Ben yine, bu kadar ke
sin kanaatnzn ;e gnl huzurunuzun kantlar nelerdir? di
ye stele:rdim, hi mmkn dei:ldir demekten gayr cevab
yoktu. Hatta ok kez kendisine u rnei tekrarlardm : Bu
din' de rahmetli daymz Ferhat Paa'y kul ldrd. Sultan
Selim'in olu rahmetli Sultan Murat ( III. Murat) , Budin'de
krm yaplmas iin buyruk kard. O zaman Koca Sinan Pa
a sadrazam idi. Meded padiahm ! Oras snr boyudur, d
mana , drt gnlk bir uzaklktadr, mal ve can korkusuyla
kaleyi dmana verebilirler; fesatlarn elebalarn bulalm
ve yce Tanr'nn onay ile haklarndan gelinsin diye halkn
toptan ldrlmesini nledi. Budin halk eski kuaklardan beri
Mslmand, onlarn kafir olmalar ve kafire itaat etmeleri ih
timali yoktu. Durum byle iken Koca Sinan Paa, ne olur ne
olmaz kaygusuyla her ihtimali dnd ve ona gre hareket
ettiler. Oysa Badat halknn bir blmndeki duygu ve inan
cn deimesine imkan yoktur yollu szler sylerdim, ama
onun cevab hep ayn olurdu : Kesinlikle hayr !
Neden sonra stanbul'da, Hafz Paa sadrazam iken, bir
cuma gn Ruznameci brahim Efendi, kazaskerler, defter
darlar ve daha birok bykler birlikte yemek .yeniyordu. Bu
;;rada Hafz Paa, beni gstererek, te u Mslman ahidim
dir, Badat' ranllara verdirmeye sebep oluruz diye feryat et
tim durdum, ama szm dinlenmedi diye gya Merre' den yakn
d. Fakat gerekte bu sz defalarca syleyen bendeniz fakir
idim, kar kan da kendisi olmutu; kendi isteiyle serdarlk
verildii de kesindir.
367

te, serdar Hafz Paa Badat Kalesi rtne vard za

man, Bekir Sba dedikleri asi, paaya bavurarak, Badat
valiliinin kendisine braklmasn rica etti. Buna karlk o,
her yl yz bin kuru rsaliye gnderecekti. Ayrca da paa
nn kendisine pek ok armaanlar ( caize) vaadinde bulundu.
Fakat paa buna yanamad. Bunun zerine Bekir Sba, ran
llara mektup ve adam yollad. Bundan sonra, snr boyundaki
ran yneticilerinden (han) birka derhal gelerek, Badat Ka- '
lesi'nin teki yakasna kondular. Durumun ktye gitmekte ol
duunu J!ren Hafz Paa, Badat valiliini Bekir Sba'ya b
rakt ve Harput Beyi brahim Bey ile mjde belgesini ( hkm
n) ona yollad, kendisi de grdm diye geri geldi. Bekir
Sba ise, iyice savaa hazrlanarak, kalenin kuatlmasn bek
lerken, olu olan soysuz habis, ikalenin kk kapsn ap
ran askerlerini ieri ald. Bekir Sba, ancak bundan sonra
durumu renir. Ama artk olan olmutur, ne yapsn ! te, Ba
dat gibi salam bir kale, meliklerle sultanlarn kskand ve
Abbasi halifelerinin bakenti, bu suretle ranllarn eline geti .
Bekir Sba ise, nce kaleyi ranllara vaat edip sonra direni
e getiinden dolay, hakaret ve ikence. edilerek, sonunda l
drld.
RANLILARIN MUSUL'U ALMALARI, ARAPLARLA VE
DGER ARETLERE BOYUN EGDRMELER VE
KARIKAY HAN'I APKUNA GNDERMELER
Ayn yl. Hafz Paa, Diyarbakr'a dnmek zere Badat'
tan hareket etmiti. Badat'n ranllar eline gemesi zerine
Musul Beylerbeyi Kr Hseyin Paa'y Badat Kalesi'ni kuat
maya gnderdi. Lakin Musul ahalisi, bu Hseyin Paa'nm zul
mne artk dayanamayarak ran ahna bavurmular ve Mu
sul'u teslim almas iin bir yetkili gndermesini istemilerdi.
Bunun zerine ah, Kasm Han'a Musul hanln vermiti. Ka
sm Han grevi bana gelirken Kzlhan' da Hseyin Paa ile

368

karlat. Hseyin Paa Kzlhan'da kapand ise de, ahn aman

vermesi ile kmay kabul etti. Fakat ranllar ahitlerini tutma
dlar ve onu ahn gzleri nnde ldrdler.
Daha sonra ah, Badat' ele geirince l Araplar ile
dal airetlere, okay ve tehditler kark mektuplarla, ken
disine itaata davet etti. tAyn zamanda Karkay Han' da kala
balk asker ile tahrip ve yama iin Mardin ynne gnderdi .
O zamanlar Kk Ahmet Paa Mardin voyvodas bulunuyor
du, fakat henz ad ve an yaygnlam deildi. lk kez bu
vesileyle n kazand ve o srada henz Mardin'e de gelmi de
ildi.
Bu srada Hafz Paa, bu fakire Karaman payesiyle Rk
ka beylerbeyliini verip iki yz sekban ile Mardin muhafzlna
gnderdi. Karkay Han da Nusaybin ve Karadere'ye kadar ge
lip, o yrenin ulusu ve airetlerini yama ederek byk zarar
lara uratt. Yalnz ikaki airetinden iki yz bin koyun alp
gtrd derler. Bu aciz kulunuz iki yz kadar sekban ile Mar-
din'e girinceye kadar Karkay da alacan almt. Mardin ta
raflarna tecavz etmedi, Mardin'e bir konak yerden, yani Ka
radere denen yerden geri dnd.

Gldrc Bir Olay:

Bu fakir kulunuz Mardin' de iken Ai aireti de Karkay'
n yamasna uramt. Bu srada halktan biri, gzelce kars
ile ranllarn eline der ve tutsak olur. Yaratltan cesur
olan bu yre halk kpeklere besledikleri sevgi ve ballklar,
belki de insanlar olan yararlklar dolaysyla, ok tannmlar
dr ve herkese de bilinirler. Rastlant bu ya, sz konusu ada
mn byk bir siyah kpei vard ve yanndan hi ayrmazd.
ranl n birden tutsak alm olduundan, hepsini bera
berinde gtrr ve kadna abay yakar. Kedilerde olduu ka
dar kadnlarda' da vefa yoktur sz uyarnca, kadn da ran
lya uysallk gsterir. Byle olunca da kadn ile ranl seviir-

369

ler Adam ise, kpei ile beraber uzaktan onlar seyreder. Bir
rastlant sonucu, bir gece ranl, grevi gerei ahn hizmetine
gider. Adam da frsat bularak el ve ayann balarn zer ve
karsnn yatana varp keskin ulu haneri gsne dayar ve
benimle bile kaar msn, yoksa leini burada brakrm der.
Kadn da ya benim ranlya teslim oluum, mecbur olduum
iin deil midir? Hsm akrabalarm var, yerim yurdum var;
zellikle senden ayrlmak benim elimde olan bir ey midir?
diye karlk verir. Bylece adam, ranlnn atlarndan birine
biner ve kadn da terkisine alarak kap epeyce uzaklar.
Sabahleyin ranl konana gelir. Bakar ki, kadn ile ada
mn yerinde yeller esiyor. Hemen derinden bir ah eker ve at
na atlad gibi arkalarna der. Adam benim oklu ikanmdr,
avret ho nigarmdr (50) diye can atar. Adama gelince, epey
ce yol aldktan sonra yorgun dm, gne de ortal tama
myla kzdrmt. Bu lde sapkn herif beni nasl olsa bula
maz, izimi tozumu gremez dncesiyle rahatlayarak attan
iner ve biraz dinlenmek iin yere uzanr. Ama, ne var ki ranl,
kendini tam anlamyla kadna beendirmi imi ! Adamn mavi
renkte eski bir kepenek hrkasn zerine giymi, at ilerledike Q hrkadan kopard kk paralar durmadan birer ikier
yerlere atar

ve

bylelikle lde izin kaybolmamasn

salar

m. ranl kendi hrkasnn paralarn grdke tanr ve bu

nun, o kadnn ii olduunu anlamakta glk ekmez, ona ye
timek iin gc ve abas bir kat daha artarm. Btn bunlar
dan habersiz olan herif dalgn bir halde yere uzanmken, ranl
grnr. Kadn ona iaret eder, kpek ise onu

tandndan,

zerine saldrmaz. Adam kendini toparlamadan bastrp, he

men onun elini ve ayan balamak ister. Ama bu arada uyanr
ve ikisi boumaya 'balarlar. Adam ranly altna alr, ama ka(50)

376

Adam benim oklu avmdr, kadn da gzel sevgilimdir.

rs olacak kadn ayandan eker ve kadnm yardm ile ada

mn zerine biner ve ldrmek iin elini hanerine atar. Tam o
srada kara kpek, sahibinin canna kylmakta olduunu hisse
der ve mam Ali hazretlerinin sz gereince kpeklerde bulu
nan on hasletten birinin yani dman yakalam ve dostlara
olma huyunun etkisi altnda ranlnn zerine atlr ve onu y
le bir hnla srr ki, herifin can karcasna ii yanar; ister is
temez adamdan elini eker. Sonunda adam baskn kp ranl
y ldrr. Bylece kansnda ata bindirip airetine gtrr ve
olup bitenleri btn airet halkna yayar. Bunun zerine airet
mensuplar toplanarak kadn en sert cezaya arptrrlar ve
ikence ile ldrrler.
TAY KABLES ARAPLARININ RAN ORDUSUNA
BASKIN YAPMALARI
Tay kabilesi Araplar geri pek kalabalk deillerdir, ama
l Araplar iinde gzpeklik ve eliaklklar ile tannmlar
dr. Nitekim Hatem-i Tayi'nin bu kabileden olmas, bu iddiann
yeterli bir kantdr.
ran ahnn, askerin banda uzunca bir sre Badat ya
knlarnda kalmas zerine, Tay kabilesi Araplarndan mkem
mel donatlm atlar ile yz akn svari seildi. Bunlar, ge
celeyin ran ordusu yaknlarna kadar sokularak, gizlenecek bir
yer buldular ve ertesi gnn en scak saatnda ordunun bir ya
nn arparak iki yz kadar ok iyi cins deve, birka merkep ka
pp ranllarn gzleri nnde b eriye kardlar. Kendilerini ne
izleyen, ne de kovalayan oldu. Salk ve esenlikle Mardin yak
nndaki obalarna geldiler ve ganimetlerini ucuz fiyatla sattlar.
Bu fakir de ok sekin develerden bir katar yz kurua sa
tn almtm. Sonra Diyarbakr'da alt yz altna sattm.
KEMANKE AL PAA'NIN SADRAZAM OLUU
Yl 1032 (M. 1623 ) . Merre Hseyin Paa, yenierilerin g
cne dayanarak, serbeste hareket eder, her istediini yapar
duruma gelmiti. Sipahilere itibar gstermez olmutu. Hatta

371

yenierilerin destei ile sipahileri krdrmak hazrlnda bu

lunduu bile syleniyordu. Bu ham sz halk arasnda yayln
ca sipahiler toplandlar ve bu vezir kinci bir adamdr, iktidar
da kalmasn istemeyiz dediler. Merre de yenieri ocana ba
vurdu ve odabalarla baz yardmclarn elde ederek onlara,
'< siz istemezseniz biz isteriz dedirtti. Ne zorbalk edersiz,
padiahn vezirleri ile ilginiz nedir dire onlar engelletti. Son
ra sipahiler, bizim odabalar ve aalar ile ilgimiz yoktur, g
relim yenieri yoldalarnn, yani bizim gibi er dzeyinde olan
larn sz bu mudur diye subaylardan gayrsna sordular.
Meer o zaman kethda olan rahmetli Bayram Paa, yenieri!ere yararl nasihatta bulunarak, onlar sipahilere uydurmu
ve siz sipahilere muhalefet ederseniz sefere gidemezsiniz, on
lar sizi adrlarnzdan dar kartmazlar demi. Hemen o
anda, sipahiler nerde ise biz de ordayz, onlarn sz bizim de
szmzdr dediler ve Merre'yi azlettirerek sadrazamlk mh
rn Ali Paa'ya verdiler.
Ama bundan sonra byk, kk herkesin gz ald !
(<Demek ki, mansplar bu yoldan zorbalarn basks ile verilir,
tarada olan fukara ve reaya zorbalarn ateine yanan> dediler.
Bylece eyhlislam Yahya Efendi hazretleri ile teki yksek
bilginler, mollalar, eyhler, seyyitler, vezirler ve teki bykler,
i ve d aalar bu hali gizlice deil, aktan aa konuup
aralarnda danrlar. Btn bunlarn sebebini, padiahta er
ginliin ve iyi ile kty birbirinden ayrma yeteneinin bulun
maynda ve aklndaki bozuklukta, Sadrazam Ali Paa'nn da
mevkiini korumay hereyden stn tutan davranlarnda bu
lurlar. Bylece, eyhlislam ile ulema ve vezirler bir araya ge
lirler. Bu hal devam ederse bundan sonra kul taifesini hibir
suretle dizginleyip dzene sokmann mmkn olamayaca, ba
kentte byklerin durumu byle iken, tarada olanlarn daha
da beter olduu, her bucak ve kede zorbalarn dolat konu
larnda gr birliine vardlar. Hasl giderek alem haraba ve

.372

saltanat kmeye gider yollu birok szler sylenir. Sonunda

padiah deitirmeye karar verdiler, ama yeni padiahn tahta
k bahiini karlayacak parann salanmas ii onlar d
ndrr. nk devlet hazinesi bombotur. Sonunda, bu iin
de, eskiden olduu gibi herhalde bir kar yolu bulunur dedi
ler.
te yandan kul taifesinin bykleri ile ocaklarn ihtiyar
lar toplanp, <clus bahii talep olunnasn, tek aleme nizam
ve intizam gelsin dediler. Bylece, rahmetli Sultan Ahmet'in
en byk olu hangisi ise onun tahta karlmas kararn ald
lar.

S U L T A N A H M E T H A N'I N O G L U S U L T A N
M U R A T ;> N E M
IV. SULTAN MURAT HAN'IN TAHTA IKII
OLAYININ ZET

14 Zilkade 1032 (9 Eyll 1 623 ) . Byk halifelik tahtnn

oybirlii ile Sultan Murat'a nasip olmas ile alem sanki l
iken yeniden dirilmi gibi oldu; zengin ve fakirin yz, gz gl
d. Ancak, kul taifesi, clus bahii istemeyeceini nceden
aklam olmasna karn, halk arasnda birtakm mnasebet
siz sylentilerin dolat grld. Bunun zerine, yeni padia
hn tahta k gnlerinde yine bir fitne kabilecei dnld
ve her ihtimale kar bir ihtiyat tedbiri olarak, tek bir kimse
darda braklmadan vezir, ulema eyh ve seyyitlerin hepsine
clus bahii verildi: Ama bu kadar para salanncaya kadar
ok da sknt ekildi.
SULTAN MURAT HAN'IN KLG
Boyu ok uzun, vcudu iri ve iman, mubarek yz yu
varlak, sakal seyrek ama kse deil, ak kal, gzleri ela be
yaz, ok zaman tahta oturduunda vcudu taht doldururdu .
Yani vcudu yle heybetli bir esiz padiah idi ki, yalnz Os
manl sultanlarnda deil, belki teki slam hkmdarlar ara-

373

snda bile bu kadar gl kuvvetli, kanl canl, gz pek ve sa

vakan bir padiah grlm deildir. Huyu gayet neeli ve
en, tereddtsz herkesle konuur, tek bana dolaarak ev
rede olan biteni anlamakta ondan stn bir kimse dnle
mez idi.
Geri, tahta k zerinden yedi, sekiz yl geinceye ka
dar zorbalarn azgnl kesilmedi ; onlara dn verilmekle kay
namalar fitne ve fesatlar eksilmedi. Ama sonra, olgunlaarak
kendisine uyanklk geldii, her iyiyi ve kty grebilecek a
a eritii zaman, alemi yle bir avucu iine ald ki, dnyada
onun isteine kar kabilecek kimse kalmad. Belki birinin
ektiinden, baka bir kimse bir dane bile almad. Egemenlii
altndaki topraklarda olan azgn dikbal serseriler, korkularn
dan nefislerini dzeltmek eilimine girerek sindiler ve bir k
eye ekildiler. Nitekim, irin szl ve ak anlaml iirleriyle
n salm rahmetli Nefi elebi aadaki kasidesinde bu duru
mu gayet ustacasna zarif bir deyim ile dile getirmektedir :
Gelse bu devirde felek eyler idi
Seni Sultan Selim'e takdim.
Ya niin dersen eer padiahm,
Edeyim asln bir bir tefhim.
Geri Sultan Selim Gazi,
Etti devlette nice feth-i azim .
Alemi sen yeniden fethettin,
Komadn mrtekib-i ul-i zebirn.
Ol kadar halk mselman ettin,
Edemez vesvese eytan- recim.
Sende bu adi ve insaf ki var,
mrn efzun ola, Allah alim.

374

TAHTA IKIINDAN HEMEN SONRA MEYDANA GELEN

BAZI OLAYLAR
Sadrazam Ali Paa, padiahn tahta kmasna barol
ben oynadm diye can istedii gibi davranmakta idi. Daha
nce eyhlislam Yahya Efendi'nin, rvetten kanmas iin
verdii tlerin bir yaran grlmemi ve bylece onun ha
trnn krlmasna sebep olmutu. Sonra, yeni padiaha, tah
ta kmanza kesinlikle raz deildi ve Abaza Paa'nn ayaklan
masna neden olan, onun bir fetvasdr diye gerek d bir
ihbar zerine eyhlislamlktan karlm ve yerine Esat Efen
di geirilmiti. Eski sadrazam Halil Paa ile Grc Mehmet Pa
a'nn, :Abaza'y kkrtmak iin gnderdikleri mektuplar hala
elimizdedir; bu kadar fitne ve fesada, kullarn ezilmesine yol
aan onlardr diye padiaha arz ederek ikisini de bir gn kendi
evinde hapseyledi ve hayatlarndan umudu kesilmi bir duru
ma soktu. Sonra bunlar, <mektuplarmz karlsn, mhrle
rimizle karlatrlsn doru karsa siyasetle idama mustahak
oluruz dediler. Mektup hikayesi aslsz ve aka bir iftira ol
duu meydana knca, paalar serbest brakldlar.
KEMANKE AL PAA'NIN LDRLMES VE ERKEZ
MEHMET PAA'NIN SADRAZAM OLMASI
Yl 1033 ( 1623 - 1 624 ) . Ali Paa, baz tutum ve davranla
r padiah gcendirdiinden, bir gn Hasbahe'de hapsedildi
ve arkasndan da ldrld. Yerine erkez Mehmet Paa, ser
darlk grevi ile birlikte, o yksek mevkie getirildi. Abaza ze
rine ve Badat taraflarna gitmekle grevlendirildi.
ANI YKSEK SERDARIN ABAZA'YI PERAN ETMES
Yl 1034 ( 1624 - 1625 ) . erkez Mehmet Paa gerek bir
dindar ve rvet almaz vekarl bir serdar idi, yle ki imdiye
dek bir einin o mevkie geldii bilinmiyordu. iktidarda bulun375

duu srece susuz yere hi kimsenin elinden alp bakasna

vermedi ve bir fakirin kanna girmedi. Kesinlikle, bir kimse
den bir damla rvet almad. . Onun yolsuzluktan kanmas,
byk eyhler de bile yoktu. vlecek iyi huylar pek oktu.
Mehmet Paa kalabalk askerinin banda Kayseri yak
nndaki sahraya konduu zaman, Abaza denen dinsiz eytandan
farksz askeri ile serdarn zerine geldi. ki taraf arasnda ya
plan byk bir savatan sonra Abaza, bozguna urayarak Er
zurum ynne kat ve Erzurum Kalesi'ni kendisi ile askerine
karargah yapt. Buradan, gnahna tevbe edip devlete itaat et
tiini bildirdi. Deerli serdar da, Abaza'nn affedilmesi iin
padiahtan ricada bulundu; kabul olundu ve ilkbaharda Ba
dat zerine gitmek zere karar alnd. K me-v;simi gelip so
uklar bastrmaya baladndan, askere izin verildi. Baz bir
liklere uygun klaklar tayin olundu; kendisi de, Defterdar Ve
zir Baki Paa ve Yenieriaas1 Hsrev Aa ile birlikte Tokat'a
varp k bu kentte geirmek zere elverili bir eve yerleti
ler.

Garip Bir Olay :

. O srada blk halkna klak olarak tayin olunan Kas
tamonu sancandaki bir kyde zalim bir adam vard. Bu iman
sz, fakir bir Trk' ten gcnn stnde baz isteklerde bulunur
ve zorla alrd. Sonunda, elinde avucunda bir ey kalmayan
kyl, kzn kle diye ona vermek zorunda kald. Zalim, kz
alp sadrazam, yenieriaas ve altblk aalarnn bulunduk
lar Tokat'a gtrd ve sokakta ak artrma ile satt. Sultan
Mustafa dneminin uursuzluklar henz yeterince geitiril
mi deildi. Ortalk yle bir hale gelmiti ki, bu kadar yksek
rtbeli subaylar ayn kentte iken ne bir kimse o zalime engel
olabildi, ne de sz sylemek gcn kendinde buldu. Sonra,
olay Baki Paa'ya anlattklarnda ben yannda bulundum.
ok zld, haberimiz olsayd parasn der kz da babasna
gnderirdik dedi.
376

te, her yer rahmetli Sultan Mustafa dneminin uursuz

luklar ile karmakark bir duruma gelmiti. Yce Tanr'ya
krler olsun, rahmetli Sultan Murat' usuz bucaksz tahmet
denizinde bosun, byle kimseleri bulup seti ve ounu doru
yola getirdi.
SERDAR MEHMET PAA'NIN LM VE HAFIZ
PAA'NIN SADRAZAM OLUU. BAK PAA'NIN
LM VE HSREV PAA'NIN
DYARBAKIR'A HAREKET
Bu fakir kulunuz (Peevi) , vakarl serdar Tokat'a geldik
ten sonra Mardin muhafzlndan ayrlp Tokat'a varm ve
an yksek vezirin sonsuz iltifatlarna nail olmu idi. Orada
darphane ileriyle grevlendirildim ve ksa bir zamanda, dev
let hazinesinde birikmi bulunan kalp akeden yz yk tam
ayarl salam ake kestirdim. Tam ii bitirip paray hazr du
ruma getirdiim bir anda idi ki, bu yalanc dnya zengine ve
fakire, emire ve vezire srekli konak yeri olmadndan, o bir
benzeri daha olmayan o vezir de, bunca nimetleri brakarak,
yukarda sylenen ylda rebiulahirin on sekizinci gn (29
Ocak 1625 ) fani dnyaya veda edip ebedi hayat alemine gt.
Yce Tanr'mn rahmeti zerine olsun.
Mehmet Paa'nn lm zerine Baki Paa ile Yenieri
aas Hsrev Aa, Hafz Paa'nn u anda snr boyunda bulu
nan vezirlerden kaps en mkemmel olan, ibilir eski bir dev
let adam olduunu, eer baka bir vezir serdarla getirilirse
zaman kaybedilip belki de seferi ertelemek gerekeceini dn
dler ve bu grlerini bir arz halinde kaleme alarak, Reisl
kttap Durak Efendi ile stanbul'a gnderdiler. Bylece, arzla
r zerine serdarlk Hafz Paa'ya verildi.
Ancak, stanbul'da nasl oldu da Hsrev Aa sadrazam
la kendini teklif etmedi demiler. Hsrev Paa bunu duyun
ca ok zld ve arzna pimanlk duydu. Ama Hafz Paa vezir
olduu iin bu duygusunu aa vurmad.

377

Bundan sonra Baki Paa'da, Rabbine dn ( ercii ila

rabbike) sz gereince cemaziyelahire sonunda (9 Nisan
1625 ) dnya ilerinden elini eteini ekti. Yce Tanr'nn rah
meti zerine olsun. Defterdarlk grevini birka gn nce ba
na ( Peevi'ye) devretmiti. Yenieriaas Hsrev Aa da bana
kaymakamlk teklifinde bulundu. Diyarbakr'a vardmzda
Sadrazam Hafz Paa da bana ayn teklifi tazeledi. Ama ben,
ihtiyarlk dolaysyla istenen lde almakta kusurumuz olur
dncesiyle kabulden kandm ve yalnz Tokat defterdarl
ile yetindim.
GRCSTAN BEYLERNDEN MAVRAV'IN KARIKAY
HAN'I LDRMES
VE GRCSTAN'A TAAT
.
_ETTRMES
Mavrav adndaki melik, tm !Grcistan lkesinin keth
das durumunda, ah Abbas'a grnrde dost ve yardmc bir
byk hkmdar idi. O srada ah, grlen lzum zerine, as
kerleriyle birlikte iki, h.an Grcistan'a gndermiti. Gerek
te Grcler, genellikle aha kar idiler. Bu tutumlarnda, Mav
rav'n ranllardan almak isteinin byk pay 'Vard. te
imdi, Mavrav frsat bulup, Karkay ve beraberindeki hanlar
ldrm, askerlerinden bir, iki bininin de kafalarn kesmiti.
Ayn yl ramazannn yirmi yedinci gn ( 3 Mays 1 625)
Mavrav'n olu ile Grcistan'n baz melikleri, yanlarnda Kar
kay'n ba, teki ranllarn balar ve dilleri, kerrenay ile
kuleri ve iki, yz bayraklar olduu halde Osmanl orduga
hna geldiler ve Mavrav adna u dilekte bulundular : Byle bir
frsat imdiye dek Osmanllara nasip olmamtr. Kesinlikle
gecikmeden ve ihmal etmeden slam askeri ile bu taraflara ge
lin. Tmyle Karaba, Gence, Yeru ve irvan lkelerinin, siz
gelir gelmez itaat edeceklerine phe yoktur. Onlarn ranllar
dan yz evirmi Snni 'Mslmanlar olduunu sylemeye ge
rek yoktur. Ondan sonra Erdebil ve Mehed'i kolaylkla zap-

378

tetmek ve ran lkelerine ate salmak kolaydr. Deve, katr, za

hire, top, ara ve gere gibi malzemeyi tamak ileri ile asla
urap zaman harcamayn. Onlardan ne kadar isterseniz bura
da vardr. Tanr'nn yardm ile Osmanlnn eline o kadar gani
met, kuvvet ve kudret geecektir ki, kyamete kadar dillere des
tan olacaktr.

Gelen bu Grcler Hafz Paa'nn huzuruna knca, ben

de orada bulunuyordum. Mavrav'n mektubunu paaya sundu
lar ve yazlanlar, ayrntl bir biimde kendileri de anlattlar.
Rahmetli Hafz Paa garip yaradlta bir adamd. Onun ok
nimetini yemi, ltfunu grmmdr. Ama bu yazdklarm
salt bir gerektir, garez ve iftira ile ilgisi yoktur. Yce Allah
hale tanktr, gelen Grclere asla kesin bir cevap vermedi. De
falarca gelip gittiler, olumlu cevap rica ettiler. Fakat paa, ne
giderim, ne de gitmem dedi. Hatta bendeniz de kendisine ok
srar ettim, bu frsat bir daha ele gemez dedim. Saadetli
padiah bizi Badat'n fethine memur etmitir; biz Grcis
tan'a, irvan'a memur deiliz dedi. Ben srarma devam ettim :
Eer padiah Mavrav'n ortaya kacan bilse "'e dmann
kendi arasnda byle bir fitne ba gstereceine ihtimal verse,
bu ie ncelikle sizi grevlendirirdi. Belki de dorudan doru
ya kendisi seferin meakkatlerini gze alrd. Bizim bu gibi i
lerde tecrbemiz var. yle ki, Ungrus seferlerinde biz, d
mann iinde Bokayi ortaya kmadan kafirleri altedememi,
memleketlerine bir adm girememitik. imdi siz bu frsat ka
rrsanz kyamete dein pimanln ekersiniz diye syle
dim. Yine de olmad. Sonunda u karl verdi : Siz benim
huyumu henz anlayamamsnz. Bir eyin yaplabileceine ak
lm yatmazsa ona girimem ve o yola bir adm bile atmam.
Ben yine de srar ettim ve ya bu kadar baar ile sava ve fetih
ler yapan byk padiahlarla vezirleri, dman yeneceklerini
bilmiler ve ondan sonra m sefere kmlardr? Serdarlara ge
rekli olan, gitmeyi gayret etmektir; ondan sonras iin tam bir
379

tevekklle yce Tanr'ya snmaktr. Ya imdi Badat'a varp

fcthedeceinizi ve muzaffer olacanz kesinlikle bilir misiniz
dedim. Yce Tanr'nn inayeti ile yle sanrm, inancm kavi
dir. Diyebilirim ki, hi phem yoktur karln verdi.
Gerek olan udur ki, srekli olarak Badat fethinin ko
lay olacan syleye syleye biz de buna inanmtk. Bu da
ilerin gevek tutulmasna neden oluyordu. Sonra Yenieriaas
Hsrev Aa'ya, kendiniz gitmezseniz bari iyice tedarikli olarak
oka asker gndermelerini srarla rica ettim. O ise biz tabi'
!erdeniz, serdarmz ne isterse itaa.t ederiz dedi. Artk phem
kalmad ki o da, Hafz Paa'nn zafer kazanmasn istemiyor
du.
Bu nedenle yce Tanr da kendisini muzaffer etmedi. Son
radan, kendisinin serdarl zamannda Mavra\'', olu ve krk
kadar adam ile beraber bir anda ldrmesi ok ac ve garip
bir olaydr. Eer ah, bin yk ake verse, ya da bayndr bir
lke balasa yapmayaca byle bir korkun zulm, Allah'tan
korkmadan ve kan dkmekten ekinmeden yapt. O tarihte ah,
hkmdarlnn krknc ylnda idi. Bu krk yl boyunca bun
dan daha ar bir i bana gelmi deildi : Mavrav yznden
en nl hanlarndan yedisi yok olmutu. ran lkelerinde bir
benzerleri bulunmayan bu hanlar, Mavrav ile savata canlarn
yitirmilerdir. Bunlardan biri Karkay, biri irvan Han' Yu
suf, biri Emirgne ve daha bakalar idiler.
HAFIZ PAA'NIN BAGDAT'I KUATMASI VE
BAARISIZLIKLA DN
Yl 1035 (M. 1625 - 1626 ) . Hafz Paa, lkeler fetheden as
kerleriyle Badat'a vararak kaleyi kuatma ileriyle megul ol
makta idi. Top, lam vesaire gibi kalenin alnmasn salaya
cak silahlar tam kullanmaya balayacakt ki, ah, kahrolasca
askeriyle gelerek slam askerinin karsnda adrlarn kurdu
ve gece gndz kaleye yaplacak zarar engellemeye alma380

larn yrtt. Osmanllar da ahn hile ve kandrc giriimle

rinden korunmak iin askerin ewesine geni bir hendek kes
tiler. Gece ve gndz btn gleriyle kaleyi drme abas
iinde elden geleni yaptlar. Fakat ahn kaleye koymu olduu
asker, ordusundaki en sekin birliklerdi ve belki de say bak
mndan ok daha fazla idi. Bu nedenle Osmanl ordusu iin h
cum ya da aman ile kaleyi ele geirmek ihtimali kalmamt.
Bir yandan da dman ok yaknda olduundan, Osmanl aske
rini bask altnda tutmaktan geri kalmyordu. Sadece Osmanl
larn saldrlarna karlk veriyor, fakat ne kendisi cesaret gs
terip slam askeri zerine gelebiliyor ne de hendei ap Os
manl ordugahna girebiliyordu. Bizim asker de hem kale muha
rebesi yapmak, hem de byle kuvvetli bir dmanla gereince
uramak gibi iki ar ii bir arada yrtecek gte deildi.
Bazen barut ve mhimmat tkeniyor, bazen yiyecek ve para
bitip yetimiyordu. Bylece tam dokuz ay kuatmay srdrd
ler ve bu uursuzlua katlandlar. Bu ar artlar altnda kul
taifesi de almada bir noksanlk yapmadlar ve bir gn olsun
kasm geti, dnelim demediler, ulufelerimizin datm zaman
geti, verilsin diye bir ey sylemediler.
Durum bu hale gelince artk bar yaplsn dendi. ki ta
raftan da eliler gidip geldiler. Sonunda dnp gittiler. in
asl udur ki, ne bal ne mum ettiler, yani hibir ey elde
edilememiti.
Bendeniz Tokat'tan irsaliye (vergi) gndermitim. Bunu
gtrp de dnen adammz yle anlatyor : Osmanl askeri
yerinden kalkmaya balaynca hemen ranllar kaleden ktlar
ve toplara kz komaya yardm ettiler ve kendi eyalarmz
bile yklediler. ki padiah mlk iin husumet eder, ama biz,
bir, iki blk Mslman birbirimizle niin dmanlk edelim?
d ediler. Ama sonra Osmanl askerini iki gn izlediler ve bir iki
kez iddetle hcum ettiler. ok savatlar. Ancak, Hz. Muham
med'in mucizeleri berekat, drt halifenin himmet ve yardmlar
381

ile zafer bulamadlar. Oysa Osmanl askeri ok zaif bir durum

da idi ve ou yaya kalmt. te o seferin sonucu zet olarak
budur.
HAFIZ PAA'NIN AZL VE HALL PAA'NIN KNC
KEZ SADRAZAMLICI
Yl 1036 (M. 1 626 - 1627) . Hafz Paa'nn Badat' fethede
meden perian bir halde dnmesi, saadetli padiah ok zd
ve sadrazamla yine Halil Paa'y getirdi. Yenieriaaln da,
gelenee aykr olarak, avubaya verdi. Ka ve souya bak
madan, hemen eskiden beri Osmanl askerine klak olan Ha
lep' e gitmelerini emretti. Lakin yenieriaasnn mr bitmi
imi, ok gemeden vefat etti. Bunun zerine yenieriaal,
serdar tarafndan daha nce mukabeleci olup lo srada blk
aas olan Halil Aa'ya verildi. Bu atama, stanbul'ca da onay
land.
DLENK HSEYN PAA'NIN ASKER LE SERDARIN
YANINA VARMASI, ORADAN ABAZA ZERNE
GTMES VE SONRA EHT OLMASI
Askerin bana geip, kadri yksek serdara gtrmesi iin
yetenekli bir vezirin bulunmas gerekiyordu. O vakit sadaret
kaymakam olan Grc Mehmet Paa. bu greve kendisini geti
rirler korkusuyla, tecrbeli emektar vezirlerden Dilenk Hse
yin Paa'y bu ie memur etti. Hseyin Paa'nn kalabalk as
kerle Halep'e var, anl veziri son derece sevindirdi. Kendisi
de Badat zerine yrmek hazrlklarn yapmak zere adra
kt. Ama o srada snr boyundaki komutanlardan feryat mek
tuplar geldi. Mektuplarda ranllarn Ahska Kalesi'ni kuattk
lar, imdada yetiilmezse durumun ktye varaca yazl idi.
Bunun zerine serdar, kendinden nce imdada komak zere
yedi beylerbeyini eyaletleri askeri ile grevlendirdi ve zerle
rine de ad geen Hseyin Paa'y b akomutan yaparak gn382

derdi. Erzurum'a vardklarnda Hseyin Paa'nn komutas al

tndaki bu kuvvete katlmas iin Abaza Paa'ya da buyruk ya
zp gnderdi. O da, ba gz stne diyerek grnrde sefer
hazrlna balad.
Meer Abaza Paa, bu kuvvetin Ahska'ya gitmeyip, ken
disini tuzaa drmek ve bu tedbirle ktlkler dolu vcudu
nu ortadan kaldrmak zere Erzurum'a gelmi bulunduunu
sanm. Bu inan iinde bir len dzenleyip gelen komutan
.:e beylerbeyleri davet etti. Ayn zamanda kendi askerini silah
ba ederek verecek emri beklemelerini bildirdi. Bylece, Aba
za'nn bir hileye bavurduunu akllarndan bile geirmeyen
komutanlar ziyafette 'otururlarken ve askerler de ar ve pa
zarda her . eyden habersiz dolarlarken, Abaza'nn askerleri
birdenbire kalenin bir kapsndan kp Hseyin Paa'nn ordu
sunu yama etmeye gittiler ve bir saat iinde ne buldularsa
alp gtrdler. Bunca eya ve mal, fesatlara ganimet oldu.
Gafil asker plak atlara, kimileri de deve ve baka yk tat
larna binerek serdarn bulunduu yne katlar ve iki gn
sonra ulaarak durumu anlattlar. Serdar olay rendi ama ne
ye yarar, olan olmutu. Varp Erzurum Kalesi'ni almak ve ek
yay ortadan kaldrmak iin harekete geti ise de, elde top ve
gl silah bulunmadndan ve yalnz Grc Melik Mavrav'n
getirmi olduu tek bir top da maksad salayamadndan, bir
sonu alamad. K da bastrnca perian bir halde ister iste
mez dnmek zorunda kalnd. te bu seferin sonucu ve ierii
byle oldu.
HSREV PAA'NIN SADRAZAM VE SERDAR OLMASI,
ERZURUM VE AHISKA KALELERN FETHETMES
Yl 1038 ( 1 627 - 1628) . Bu zc haber kara ve denizler
padiahna ulanca hemen, cesaretine ve iyi bir komutan ol
duuna inand Hsrev Paa'y slam askerine serdar ve sad
razam yapmaya karar verdi. Sonra kaymakam Recep Paa'nn

383

uygun bulmas ile, nce Diyarbakr beylerbeylii ile stanbul'

dan yola koulmasn ve arkasndan sadrazamlk mhrnn
yollanmasn emir buyurdular. Hsrev Paa nce Tokat'a gide
rek orada gerekli hazrlklar yapmak iin elden geleni esirge
medi.
te yandan Abaza Mehmet Paa, Recep Paa'nn hazrlk
larndan korkup ran ahna bavurmay ve Erzurum Kalesi'ni
ona teslim etmeyi dnd haberi geldi. Bunun zerine ser
dar, top, cephane ve benzeri ara - gereler gibi tanmalar zor
arlklar geride brakarak, yalnz kendisi hafif eyas ile atna
atlad ve birka bin atl yenieri ile birlikte yola kt ve acele
yrylerle Erzurum yaknnda konaklad. 1038 Muharremi
nin yedinci gn (M. 6-8-1628) kaleyi kuatt. Yenieri yolda
larm hemen o gn metrise koydu, toplar da ertesi gne yetiti
rildi. Ayrca da Serdar eitli nlemlere bavurdu. Bunlardan
biri, yannda olan ekyaya ve sekban denen sapknlara gler
yzle muamele ve vaatlarda bulunmasdr. Bu sayede idi ki, e
kyalar beer, onar kmeler halinde kale iinden kap devlete
itaat eder oldular.
Gerekten de kap gelenlerden her birine, ne vaat edil
mise hepsi veriliyordu. Bu gidile ounluun serdar tarafna
gemesi ihtimali ok kuvvetli idi. Bu nedenle Abaza Paa, ister
istemez Erzurum'un nllerinden, ulema ve eyhlerden alt ki
iyi serdara gndererek, aman dileinde bulundu. Af zaferin
zekatdr sz uyarnca, an kerem olan serdar aman ihsan
buyurdular. Bylece, Abaza'y padiahn kalesinden kard,
kale de eskisi gibi islam askerinin eline gemi oldu.
o

Bu i bittikten sonra Ahska Kalesi'ne adam gnderildi ve

da zaptedildi.

DEGER YKSEK SERDARIN BAKENTE DN

Ayn Yl (M. 1628 ) . K mevsimi ve souklar yaklatn
dan serdar zafer kazanm bir komutan edas ile bakente dn
d. Abaza'y da beraberinde getirmiti : Affedilip padiahn
384

ayaklarna kapanmak zere huzura getirilince padiah kafir,

bu senin isyann ne idi? diye ona kt. O da padiahm, ye
nieriler rahmetli kardeinizi ldrdklerinden btn beyler
beyleri onun kann istemek iin yaztk ve ittifak ettik. Ku
lunuz szme bal kaldm, tekiler yan izdiler ve bendenizi
paradan ettiler. Yoksa ben bir Abaza klesi (51 ) padiah olacak
deildim. zerime gelen vezirlerin szlerine gvenilemeyecei
ni bilirdim, can korkusu ile boyun emedim. Emir padiahn,
ite boynum, ite klcn demi. Padiah hazretleri de Var im
di kafir, haddn bilmisin, bu nedenle seni affettim buyur
mular.
Serdar Abaza'ya Bosna valilii vermiti. Padiah hazret
leri de bunu uygun buldu. Daha sonra Bosna valiliinden azle
dildi. Padiahn yaknlar arasna girecek kadar ona sokulma
sn bildi, arasra meclisine de girdii olurdu. Ama en sonunda
Hasbahe'de hapsolunup S<?nra da ldrld (52) . kard is
yanlarn ve dkt kanlarn cezasn bulmu oldu.
YCE VEZRN BAGDAT'A GTMEK ZERE YOLA
IKMASI
Yl 1039 (M. 1629 ) . an yksek vezir o k stanbul'da
geirdi. lkbahar gelince askerle hareket ederek Diyarbakr'a
ve birka gn orada kaldktan sonra Musul'a vard. Bu srada
yce Tann'nn emri ile attlarap rma ve teki nehirlerin
tamas ile Badat sahrasn batan baa sular kaplad. Badat
ve varolar sanki denizde bir ada imi gibi sularn ortasnda
kalmt. Bu durumda rmak sular ekilinceye kadar Musul'da
beklemek zorunlu grnyordu. Ancak, kn iddeti ve rmak
sularnn fazlal yznden, getirdikleri yirmi alt kaledven
balyemez toplarn eken cam, beylik deve ve katarlar yemsiz
kalm, ou telef olmutu. Yeniden satn almak iin drt yz
bin kuru ve askerin aylklar iin iki bin yk ake gerekiyor
du. Bu durum padiaha arz edilmiti. Arz stanbul'a geldii
(51)

Abaza, Oelalilerden Ali Paa'nn klesi

(52)

Bir

rvet

sorunu

idi.

yznden ldr!ilmtr.

385

zaman bol miktarda para .saland. Alemin sna olan saa

detli padiah, ihazineden yeterince para ve mal kard, bun
lar gtrmek iin eski sadrazam Hafz Ahmet Paa'nn adamla
rndan Deli mer diye tannan mer Paa'y, Kuds sancak
beylii ile hazineba tayin edip yolland.
DEGER YKSEK SERDARIN GL- AHMER ( EHRZOR)
KALES'N YAPTIRMASI VE RAN LKELERN
TAHRBE GTMES
Yl 1039 ( 1629 - 1630 ) . Ad geen mer Paa hazine ile
Osmanl ordugahna varnca sadrazam, Badat zerine yr
menin henz vakti gelmemi olduundan, Musul' da kuvvetli bir
kale yaptrd. Badat'n kuatlmas iin getirilmi olan topla
r ve teki malzemeyi bu kalenin iine koydu. Kale komutanl
n, brahim Paa ile yenieri ocanda eine az rastlanr kah
raman bir yiit olan Samsuncuba Mustafa Aa'ya, yanlarna
muhafz olarak yeter sayda tfeki brakp, emanet etti. Ken
disi de, ran topraklarn tahrip etmek zere yola kt. Gl-i
Ahmer Kalesi yaknna varlp konakland. Buras Sehrizor eya
letinin merkezi idi. Kent birka yldan beri yklm, b ayku
ve kargalarn yuvas haline gelmiti. Badat'n bir nkalesi ni
teliinde, dolaysyla nemli bir mezvi olduundan, ehir ve
kalenin hemen yeniden yaplmasna giriildi ve ksa bir srede
tamamland. ine yeterince asker konarak ehrizor valilii
Arnavutzade Ahmet Paa'ya verildi. Hazine ile gelen mer Paa
ile beylerden Abdal Paa ve Parmaksz Ali Paa da kalenin ko
runmas ile grevlendirildiler. Gerekli mhimmat ve malzeme
de tamamland.
MHRBAN KALESj'NN FETH VE ZEYNEL
HAN'IN BOZGUNA UGRAMASI
23 Ramazan 1039 ( 6 Mays 1 630 ) . Serdar, Rumeli bey
lerbeyi Arnavut soyundan Yusuf Paa'y, Halil Paa'y ve eski
sadrazamlardan erkez Mehmet Paa'nn akrabalarndan Ha386

san Paa'y, yeter sayda yenieri ile ve aa blklerden (53)

drdn aalaryla birlikte yanlarna katarak, Mihriban Kale
si'ni almakla grevlendirdi. Bunlar gidip ]..aleyi kuattlar. Ara
dan birka gn gemiti. Vezir, Gl-i Ahmer Kalesi'nin yapm
ileriyle urayordu. Bu srada, yukarda adlar geen beyler
beylerinden mektup geldi. Mektupta, ran'da hanlar han san
ile anlan Zeynel Han adl habisin krk bin kii ile zerlerine
geldiini yazyor ve imdatlarna asker gnderilmesini rica edi
yorlard. Serdar Hsrev Paa, , drt bin yenieri ile baz bey
lerbeyi askerlerinden bir o kadar daha adam seip imdatlarna
gnderecek oldu. Ama yenieriler gitmekte tereddt gsterdiler
ve birtakm zrler ileri srdler; ayaklanp kethdalarnn
adrn yktlar.
Bunun zerine serdar, kale binasnn yapm da tamam
lanmak zere bulunduundan, kendisi gitmek zere hazrlk
yapmaya balad. Ama buna gerek kalmad. nk Mihriban'
dan mjde geldi : slam askeri dman bozguna uratm, za
feri kazanmt.
Sava, zetle yle gemiti : Zeynel Han kalabalk askeri
ile yaklat zaman, slam askeri de muharebe dzenine gire
rek, ordudan ayrlr ve dmana kar koyarlar. Ama ilk ar
pmada ranllar ar basarlar, Osmai.l askeri dalr ve d
man askeri korkusuzca ordunun iine kadar sokularak btn
adrlar ele geirirler. Durumu gren Rumeli beylerbeyi, ordu
nun dnda durup askerini toplamaya balar ve dalm olan
btn askerleri kendi bayra altnda bir araya getirir. Halil
Paa ile Hasan Paa da alaylarn toplarlar ve frsat bulup d
mana saldrmak iin birbirine bakarlar. Bu arada Zeynel Han,
Osmanllarn yeniden muharebe dzenine girdiklerini grnce,
hemen gz atrmayp zerlerine atlmak iin askerlerine emir
verdi ve Rumeli alaylar zerine at srd. Rumeli gazileri de,
('53 ),

Aa blkler : Kapkulu s:v rilerinden sa ve sol garipler

lkleri,

387

yce Tanr'ya snarak ve Hz. Muhammed'in mucizelerine g

venerek, hep :birden dman zerine atldlar. Dman askerleri
dayanamayp nlerinden syrldlar ve Halil Paa'nn zerine
yklendiler. Fakat Halil Paa smsk yerinde durdu. Dman
bu direncini grnce, ona Demir Kazk lakabn taktklar
sylenir. nk ranllara oranla onun askeri ok 1azd, ancak
te bir, drtte, belki bete bir kadarm. O srada Rumeli ve
Hasan Paa'nn askerlerine sipahi blkleri de yetiip savaa
katldlar ve dman bozguna urattlar. Bundan sonra da
yanamayp, canlarn kurtarmak telana dtler, gelirken
gemi olduklar byk bir kprden, dnte birbirinin n
ne gemek iin st ste yldlar. slam gazileri ise dmann
bu biimde kamakta olduunu grnce pelerini brakmad
lar, eritiklerini ldrdler ya da tutsak ettiler.
Kprden gemeyi baaranlar yine Zeynel Han toparla
maya alt. Kurtulanlar, byk bir ordu oluturmalarna kar
n, yine de kar koymaya gleri yetmeyeceini anladlar ve
geri ekilmekten baka bir ey yapamadlar. Dn yolan ze
rindeki almas zor bir geite varncaya kadar ou dklp
kald. slam askeri kovalamay brakmayarak, saysz diller ve
balar aldlar. O kadar ok at, davar, at koumlar ve daha ba
ka eya aldlar ki, hesaba smazd. Hatta birok altn ileme
li kl, kymetli talarla ssl hanerler, sorgular da ganimet
alnmt. Sz edilen kprden geerken ylmadan ezilip
lenler ve derin rmak sularna kaplp bouldular, Osmanl as
kerinin klc altnda can \-erenlerden daha da fazla idi. Yce
Tanr'ya ok kr, yle bir gaza oldu ki, yakn zamanda bir
bylesi daha yaplm deildi. Denebilir ki ran askeri, oktan
dr Osmanlnn penesinden byle bir darbe yememiti.
Y<iT VEZRN ASKERYLE DN
Serdar Mihriban'a gitmek zere iken slam askerinin
zafer kazand mj desi gelmi ve herkeste byk bir sevin
yaratmt. Ertesi gn serdar Gl-i Ahmer Kalesi'nden kalkp
Mihriban Kalesi'ne gitti. Zaferi kazanmay baaran beylerbey388

leri, beyler ve btn asker, dmandan alnan dilleri ve ba

lar belli bir dzenle birlikleri nne dizip ve aldklar kerre
nay ile davullar alarak, vakarl serdar karladlar. ki ta
raftan da enlik ve elenceler dzenlendi. Beylerbeylerine ve
beylere, derecelerine gre hilatlar giydirildi ve savaa katlan
gazilere bahiler, balar ve terakkiler yaplarak umduk.Ia
rnca memnun edildiler.
BAG-1 CNAN KALES ZERNE GDLMES
Mihriban sahrasnda bir gn kalndktan sonra Ba-
Cinan Kalesi'ne ynelindi. Ancak, bu kale dik bir kayalk ze
rinde kurulmu bulunuyordu. Kuatlsa zahmetine demeye
cei iin uygun grlmedi ve nndeki ovada yer alm olan
Zalim Ali Han'n ok daha deerli olan saraylar atee verile
rek yakld. Onlardan baka, evrede bulunup her biri bir
kent kadar bayndr olan birok ky tmyle yerle bir edildi.
Sz geen kale, Zalim Ali Kalesi diye tannr. Sultan Sley
man Han :zamannda kendisine bal olan on kadar kale, Os
manl topraklarna katlmt. Sonra, ii eytanlkla dolu ah
Abbas, ehrizor blgesine boyun edirince bunlar da ken
disine balanmt. Sultan Sleyman Han blmnde bu ko
nuda sz edilmiti.
SERDARIN, ORADAN HEMEDAN'I TAHRBE GTMES
Ayn yl. Zalim Ali sahrasnda kalnd gn boyunca
her yne akn ve apkunlar yaplarak ok ganimet alnd.
Sonra Hemedan'a varp kenti ve evresi talan ve tahrip olun
du. ranllar, Osmanl askerinin gelmekte olduunu haber al
m bulunduklarndan, kent halknn ou yerlerini ve o ben
zeri olmayan evlerini kendi elleriyle yakp ykmlard.
Hemedan, yeryznde ei olmayan bir kent idi ve her
gren, onun am-i erif'e benzediini sylerdi. Kent dnda,
birok ba ve bahelerdeki grkemli saraylar, sofalar, fs389

!yeleri, havuzlar ve eitli .cemvari tarh ile kkleri ve otur

ma yerleri, tanmlanp tasvir edilemeyecek nitelikte idi. Hat
ta ahbahesi'ni ve iindeki saraylar , kendileri ykmaya ce
saret edememilerdi. Benzersiz vezir gidince atn oraya sr
d; yenierileri, kendi kullarn ve at olanlarn yannda gt
rp hepsini yktrarak yerle bir etti. Fidanlklarn, glistan
n, kemale ermi meyve aalarm kestirip oyle tahrip ettirdi ki,
eski halini bulmas iin uzun yllar gemesi gerekirdi.
Ayn zamanda o evre ve yreye akmlar dzenlendi . Kent
iinde ve dnda yeral t depolar ve mahzenler bulundu ve
saysz ganimetler ele geti; o kadar ki, askerin tayabilece
i snr at; birok deerli eya, giyecek, rtler, ev eyas
ve eitli takmlar ve daha birok eya atee atlp yakld.
Bylece, dmann gnlndeki yara stne yara eklenmi
oldu.
gn kalndktan sonra oradan da kalklp Dergzin'e
varld. Lakin Dergzin Boaz'nda epeyce kalabalk silahl
asker toplanmt. Bunlar Osmanl askerinin yoluna karak
savatlar. Meydana gelen arpmalarda ok sayda ranl l
d. slam askerinden de epeyce adam ehit oldu.
Dergzin de Hemedan gibi sekin bir kent imi. He.me
dan' da slam askerinin yapt tahribat. Dergzin'de de ziya
desiyle tekrarland. Bu kentin de yeralt depolar ve mahzen
lerinde deeri yksek birok eya bulundu. Bunlarn da ta
namayanlar yakld. Ksacas, bu iki esiz kentte ve kimi
ovada, kimi dada olan birok kyde yaplan yama ve tah
riplerle ranllara verilen zarar ve ziyan, yazlp anlatlmas
imkansz denecek kadar bykt. Ancak, Hemedan kentinin
karsndaki dan ok sarp ve varlmas son derece zor bir
yerinde doal maaralar vardr. Kent halkndan birok kim
seler bu maaralarn iine girip saklanmlar ve tanabilir
eyalarm oralarda gizlemilerdi. Gazilerden birok kimseler,

390

ganimet iin oralara gittiler. Ama, zaten ok dik kayalk ve

eriilmesi g yerler olmaktan baka, birok yerlerinde met
risler de kurulmu olduundan, baar kazanamadlar. Yce
vezir de oraya gitmeyi yasaklad. ahsi eya iin gazilerin
tehlikeye atlp yok olmalarna izin vermedi.
BURADAN DN VE BAGDAT'IN KUATILMASI
Aslnda yiit vezir, aknlarn Isfahan'a kadar uzatmay
planlamt. Her ne olursa olsun, oradan dnmeye hi de ni
yetli deildi. Fakat yenieriler buna raz olmadlar. Aalarna
vararak, biz bir blk piyadeyiz, bu kadar uzak mesafeye
gidilirse dnte, zellikle kn, durum gleir. Dman ye
terince ezilmitir, daha fazlas dnlemez. Bundan sonra
Baclat' kuatmaya gidelim diye srar ettiler. Bunun zerine
o yerden geri dnlp Badat'a yneldiler.
1040 yl. Saferinin yirmi yedinci gn (M. 5-10-1630)
Badat Kalesi nnde metrislere giiildi. Kale tam krk gn
boyunca kuatlp gece ve gndz dvld ve bir kez de, ge
ni hazrlklardan sonra, zenle byk bir saldrya geildi.
Fakat fethi vakti henz gelmemi olacak ki, zafer kazanla
mad. stelik, asker de bu kadar uzun bir seferin meakkat
lerinden yorulmu ve kendisine bir bezginlik gelmiti. By
lece, kuatmay kaldrp gitmek ye tutuldu. Fakat, yine top
lar tayacak olan camlar yemsizlikten telef olmulard.
Sa kalanlar da clz ve mecalsiz idiler. Sonunda, blklerden
her topa yetecek kadar adam ayrld. Bunlar kendi atlarn
koarak hepsini esenlikle Musul'a ulatrdlar.

HLLE KALES'NE ASKER KONULMASI

VE MUSUL KALES'NN YAPIMI
Hille kenti Badat'n dousundadr. Vaktiyle evresine,
kerpi ve dolmadan ibaret, kale denemeyecek bir sur ekil
mi ve bir dolma yaptrlm idi. Bu kez tedbirli vezir, Ba
dat'n bir yannda Gl-i Ahmer Kalesi'ni yaptrdktan sonra,
391

br yannda Hille muhafaza olunursa, Badat Kalesi'nin bir

anlamda kuatlm olaca dncesiyle, Hille surunun ii. ne bir hayli mhimmat ve levazm ydrd ve sava doldur
du. Korunmas ile de Halil Paa ile Zlfikar Paa'y ve baz
beyleri grevlendirdi. Kendisi Musul'a varp byk ve salam
bir kale yapmna balad. Az zamanda inasn tamamlayp
iine toplar ""e gerekli btn malzemeyi koydu.
Fakat, Badat'n iki yannn Osmanllara getiini ve
kentteki soydalarnn g duruma dm durumda bulun
duklarn gren ranllar, hemen Gl-i Ahmer Kalesi zerine
geldiler. Kaledekiler direnecek gte olmadklarn anlayarak
kaleyi brakp Musul'a doru ekildiler. Vezir durumu re
nince, Gl-i Ahmer'in muhafazas ile grevlendirdii drt
beylerbeyini bir anda ldrtt. Bundan sonra ranllar Hille'ye
saldrdlar. Kale iinde sarlm kalanlar, elden geldiince
direndilerse de sonunda dayanamayp yk hayvanlar ie l
tarafna katlar. ranllar arkalarndan yetiip Zlfikar Pa
a'y tutsak ettiler. HaHl Paa ise g halle kurtulabildi.
YGT VEZRN MARDN'DE KILAMASI VE
ERZURUM'DAN SEFER TEDARK
GRMES
Vezir, Musul Kalesi'nin yapmn bitirip mhimmat ve
levazmn gerei gibi tamamladktan sonra, yaklaan k ge
irmek zere Mardin'e gitti. Bu kez Erzurum tarafndan ran
topraklarna girip, rahmetli Sultan Sleyman Han'n vaktiy
le yapm olduu gibi, oradan Badat'a

varmay dnd.

Bu maksatla sefer iin ne gerekli ise hepsini Erzurum'da ha

zrlatt. lkbahar gelir gelmez Mardin'den kalkarak Diyarba
kr'a vard. Asker toplama, noksanlar giderme ileri ile ura
p drt yana adamlar sald ve her ii eksiksiz yoluna koydu.

392

HSREV PAA'NIN AZL VE HAFIZ PAA'NIN

SADRAZAM OLMASI
Esiz vezirin bu kadar almalar ve dmandan c al
makta gsterdii olaanst abalar, kendisine garez besle
yenlerce hie sayld. Bunlar, padiah da doldurup fkelen
dirdiler. Bu gidile Badat fethedilemez, yaplanlarn hepsi
boa gitmektedir dediler ve sadrazamlk mhrn Hafz Ah
met Paa'ya verdirdiler. Hsrev Paa da mhr elinden aln
dktan sonra, Diyarbakr'dan kalkp stanbul'a doru yola
kt. Bu srada rahatszland ve gnden gne takattan dt
nden, Tokat'ta birka gn dinlenmek zorunda kald. Orada
tedavi edilmekte iken dmanlar, azli ile yetinmeyip idam
edilmesine altlar. Bu arada Diyarbakr valiliine atanan
Mustafa Paa, grevi bana gitmek iin stanbul'dan yola
km bulunuyordu. Hsrev Paa'nn idam buyruunu arka
sndan yetitirdiler. O da aceleyle Tokat'a eriti ve Hsre"'
Paa'y hasta yatanda bastrarak elindeki fermann hkmn
yerine getirdi. Getirdi ama, bununla fitne ve fesat yayn son
noktasna kadar germi oldu.
HAFIZ PAA'NIN LDRLMES VE RECEP
PAA'NIN SADRAZAM OLMASI
Hsrev Paa'nn ldrld haberinin geldii gnn ak
am halk arasnda bir kaynama, grlt ve patrt, bir dedi
kodu ve fitne grld, yle ki kalabalk stanbul ehri sanki
bir kovan sepeti idi; ke ke vzlts, her yandan bir

tr

szlts hi kesilmiyordu. Yenieri odalarnda, sokak bala

rnda ve insanlarn biriktii daha baka yerlerinde aktan
aa, hatta yksek sesle hal gidicikler, Hsrev Paa'nn di
risinden korkardnz, grrsnz, ls size ne iler yapar
deniliyordu. Bylece herkesin azndan bir trl sesler kar
d. Halk ayaklanmak iin ilk adm atmt.
393

Aslndan Hsrev Paa, gz pek ve yiit bir adamd. Bu

zellii ile askerin de gnln fethetmiti. lm derin bir
gceniklik yaratt. Byk kk, g halle durdurulabildi. Er
tesi pazartesi ve recep aynn on sekizinci gn (M. 1 9-2- 1 63 1 )
i di. Vezir ve teki bykler, her zamanki gibi divanda top
lanmlard. Sadrazam Hafz Paa da o srada Babhmayun'
dan girmiti. Hasta odalarnn karsna geldii zaman, dnp
gitmekte olan yenierilerle karlar. Yenieriler hemen sal
drp sadrazam atndan al - aa ederler, atn ve kendi st
ban yama ederler. Kendisi g halle hastalar odasna s
nr ve bir merdiven ile duvardan aarak Hasbahe'ye girer.
Bostancbadan giysi alp padiahn huzuruna girer. Padiah,
bu ne hal, ne oldu sana diye sorunca, baz olan ve uak
lar haarlk ettiler, sonra hanerimi syrdm ve onlar dat
tun karln verir. Hatta saadetli padiah zlncede, ya
lanndan vazgemedii sylenir. Artk doru ya da yalan, so
rumluluk syleyene aittir.
Ertesi gn olunca da yine ortalk fitne ve fesatla doldu.
Saadetli padiah taht ile darya kardlar. Zavall Hafz
Paa'y siyaset meydanna gtrdler ve padiahn gzleri
nnde hanerleyip ldrdler. Tanr'nn rahmeti zerine ol
. sun. Hatta bir zalimin, elindeki keskin haneri paann ba
na saplad ve hanerin enesinden kt sylenir. O zalim
de Hsrev Paa'nn adamlarndan biri imi derler. Orada asi
ler, rvet alnmamas ve susuz yenieri orbaclarndan al
narak bakalarna mansp verilmemesi iin, saadetli padiaha ye
min ettirerek gvence aldlar. Kl zeametlerin (54) kaldrl
mas ile dmana kar varr ve metrise girer asker kalmam
tr, bunlara mukayyed bulunulsun dediler. Reaya takm ar
vezirlerden perian oldu, hara ve avariz vergileri artt ve bu
nun gibi daha birok szler sylendikten sonra sadrazamlk
mhr ikinci vezir Recep Paa'ya verildi.
( 54 )

394

Kl zeamet : Geliri 2.000 ake olan ttmar.

Padiah hazretlerinden, rvet alnmamak ve mansp

satlmamak iin gvenoe alndndan gn sonra, o vakit
ler Tuna defterdarlndan ayrlm olan bendenize, Anadolu
defterdarl, yani padiah divannda orta defterdarl sadaka
buyuruldu.
DEFTERDAR MUSTAFA PAA'NIN YENERAGASI
HASAN HALFE'NN VE MUSA HALFE'NN
LDRLMELER
Bundan sonra birka gn, geri kul taifesinin sesi k
mad ve ayakland grlmedi, ama grev ve i nedeniyle bir
yere giderken krkar, ellier, belki yzer ve ikier yz olarak ge
ziyorlar, padiah divanna ve daha baka makamlara byle
toplu kmeler halinde gidip geliyorlard. Defterdar Mustafa
Paa ile Yenieriaas Hasan Halife saklanmlard. Onlarn
bulunup balarnn kesilmesi isteniyordu. Musa elebi de idam
olunsun derlerdi. Musa elebi padiahn has nedimi, uzun
boylu, yakkl bir delikanl idi. Sonunda, aban aynn yirmi
sinde (M. 25-3-163 1 ) yle byk bir ayaklanma oldu ki,
ncekinden bin kat daha beterdi. Elbette saadetli padiah
bunlar Hasbahe'de saklamtr, balarn isteriz, ya da iste
mediiniz ii ileriz dediler. Bunun zerine fitnenin yatt
rlmas iin her tarafa mnadiler karld ve er, drder
bin kuru mjde vaat olundu.
Ertesi gn de Atmeydan ayn ayr trden insanlarla dol
du. Ama o srada hava bozdu. yle bir kar yamaya balad ki,
tek bir insan Atmeydan'nda duramad, .ister istemez Yeicami
tetimmelerine, Mehterhane ayvamna ve Ayasofya ars dk
kanlarna doldular. Sonra, ekyann ban ekenlerden on
be kadar kimse, sadrazamn sarayna geldiler. eyhlislam
rahmetli Hseyin Efendi o srada grevde bulunan ve bu
lunmayan kazaskerler ,mollalardan biroklar, byk vezir
lerin tm ve divan yeleri orada hazr oldular.
395

Ekya temsilcileri eski szlerini tekrarladlar ve fitne

ile fesat binasnn temelini berkittiler. B irok dedikodu, tar
tma ve hatta kavgadan sonra eyhlislam hazretleri, kan
ve diyetlerinden kimse sorumlu olmamak zere bir hccet
yazdrd, nce kendisi imza etti, sonra da oradaki din adam
larna imza ettirerek asilere verdi.
Orada bulunan sadrazam Recep Paa, byk yeminler
ederek, onlar saadetli padiah saklam deildir, padiah
hazretleri onlarn meydana karlmas iin sizlerden fazla a
ba gstermektedir; hatta Musa elebi'yi, hizmetlerinde oldu
u halde, onu da gece gndermilerdir; onlardan ok sevdii
halde Musa elebi'yi gndermekten kanmamtr; eer on
lar Hasbahe'de olsalar, Musa elebi'den nce onlar gndere
ceine kuku yoktur dedi. imdiye kadar Musa elebi'nin
adn anan olmamt. Ama imdi, belli bir maksatla m, yok
sa kul taifesine itimat gelsin diye mi bilinmez, her nedense
ondan sz edildi. Gerekten de ekya temsilcileri sadrazamn
bu szleri zerine dnp akyann bulunduu yere gittiler.
Bu srada sadrazam, bendenizi, Hasan Halife'nin evin
de ve bahesinde olan eyaya hazine adna el koyup deftere
yazmakla grevlendirdi ve her taraf iyice aramam emir bu
yurdular. Grevimi bitirip sadrazama bildirmeye geldiimde,
Musa elebi'nin lsn sarayn yaknnda, Atmeydan'nda
yere serilmi durumda grdm. Meer asiler hemen gelmiler,
zavall Musa elebi'yi hanerleyerek ehit etmiler ve saray
dan aaya atmlar.
Ertesi gn Hasan Halife'yi de buldular ve padiahn cel
lad eliyle ehitler topluluuna kattlar. Mbarek ramazann
ilk gn (M. 3-4-163 1 ) Defterdar Mustafa Paa'y da gizlen
dii yerden kardlar ve Atmeydan'nda padiah ferman ile
onu da katlettiler. Yce Tanr'nn rahmetleri zerlerine olsun.
396

Bu konu ile ilgili olarak meydana gelen olaylardan ve

zerlerine karlan sylentilerden burada daha fazla sz et
meye gerek yoktur. Yazlmaktansa yazlmamalar daha yarar
l olur. nk ne kadar abartlm anlatlsa, yine de anlatlan
lardan kat kat fazladr.

Gnl Krc Bir Olay :

Yukarda ad geen Defterdar Mustafa Paa nedense bana
dmanlk beslerdi. Uzun boylu anlatlsa sz bo yere uzat
maktan baka bir yarar olmaz. Ancak, defterdar olarak mes
lekda bulunduumuzdan, ister istemez biraz tereddt ettim
se de yine deinmeden geemedim.
Onun defterdarl zamannda bir gn Tersane Emini
Defterdarzade brahim Efendi ile huzuruna maiyet ile girdik.
Her ne kadar kendimizin kiisel deeri yoksa da, sakalm ak
olduu, mansp bakmndan da nde bulunmam gerektii iin,
nde girdim rve o zamann adeti zere selamdan sonra pmek
iin elimi uzattm. stemeyerek hareket eder gibi yapp safa
geldiniz dedi. Arkamdan brahim Efendi eteini pmeye eli
ni uzatt zaman, hey elebi, ge kaldn, glbeeker (55) sa
fasna yetiemedin diye karlad. brahim Efendi ele ya
sultanm, glbeeker nydir? Devletinize dokunur mu? Bizim
iin de getirsinler ! dedi. Glbeeker geldiinde, derhal onu
rzk kesici uursuz eline alp datmaya koyuldu. Sa yann
da bu fakir durduu halde asla iltifat etmek yle dursun,
gznn ucuyla bile bakmad. Solunda bulunanlarn hepsine
blp blp verdikten sonra kalan ksmn da, orda duran hiz
metilere datt.
Onun byle davranmas, bendeniz fakire ok ar geldi.
Kalbim o derece krld ki, anlatlmas imkanszdr. Sonra
insaf ettim ve kendi nefsimden yakndm ve dedim ki : Sen

adam yerine saylmadn imdi mi anladn? Bylece, krgnlk

iinde kalkp gittim.
( 55)

Glbe!ijeker : Bir tr gl reeli.

397

Allah bilir, aradan belki be, on gn gemeden bu baa

gelen olaylarn ilk iaretleri grnmeye balad. Defterdar
Mustafa Paa, daha gizlendii yerde iken ben defterdar oldum
ve brakt eyalar satmakla grevlendirildim. Yalnz otuz,
krk kavanoz iinde trl ikileri, eit eit glbeekerleri
ve daha baka ne buldumsa hepsini aldm. ki kavanoz gl
beekeri, bu bizim krgnlmz karl Tanr'nn dldr
diyerek, kendime alkoydum. Bu olaydan beri on yl geti,
kalan uur getirir diye hala saklamaktaym. Her yedike ve
hahra geldike yce Tanr hazretlerine kr ve ham:detmek
teyim. Bin yl mrm olup bam secdeden kaldrmasam yine
de krn demeyeceimi itiraf ederim.
SADRAZAM RECEP PAA'NIN KATL VE MEHMET
PAA'NIN SADRAZAM OLMASI
Recep Paa'nn sadrazaml zorbalarn ok azgn bir
dnemine rastlamt. rnein, o srada bayram da yakla
makta olduundan, salncaklar kurnnaya baladlar ve bun
lar iin vezir, kazasker, bellibal mteferrika ve avulara
varncaya kadar birok kimseyi balmumu gndermeye davet
ettiler. Gelen amdanlarn zerine, konacaklar yeri belirleyen
bir tezkere balyorlard. stediklerini gndermeyenlere ile
rinden adamlar varp birka kat fazlasn alrlard.
Bendeniz Elihan yaknnda Canbolatzade Vezir Musta
fa Paa'nn bir aasna rastladm. Bir hamala bir uval dolu
su uha ve kuma yklemi, salncaktan salncaa gider ve
bunlar datrd. Geri kalannda buna gre kyas edin. Re
cep Paa bunlara ok saygnlk gsterirdi. lerinden bir iki
si, kapcbas olarak, kendi adamlarndan saylrd. Grnr
de ktlk yapacaklarndan korktuu iin olduu anlalyor
du. Ama dmanlar, saadetli padiaha, btn fesatla,nn on
dan kaynaklandn syleyerek, mnafklk ettiler. Hatta hu398

zura girince, padiahn ona Zorbaba diye seslendii sylenir.

Bylece o, 1 040 yl evvalinin yirmiyedinci gn (M. 17-5-1632)
boduruldu. Yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun. Sadrazam
lk da Msr'dan gelen Mehmet Paa'ya verildi.
Allah'n hikmeti, bodurulduu gn divan gn idi. Di
vanda kendisine yle bir uyuukluk gelmiti ki, ban g
snden kaldramyordu. Bu srada defterdar, bir iki kez yan
na vararak baz eyler sorduunda uyanr, kendine gelinceye
dek epey bir zaman geerdi. Bendeniz fakir ise, ne acaip gaf
leti var, henz sultan olmadndan uykusuz kalmtr diye
latife etmitim.
KUDRETL, YOK EDC VE DAM OLAN YCE
ALLAH'IN BUYRUGU LE, YILDIZLARIN,
DURU VE GRNLERNDEN
ANLAILAN, ETKLER
Her ne kadar baz bilginler yldz falcl (astroloji)
bilgisine sayg gstermilerse de bazlar, yldzlarn etkilemek
gcne sahip bulunduklarna inanmann haram olduunu sy
lemilerdir. mam af demi ola ki, eer mneccim (ast
rolog ) , Tanr dnda etken bir gcn olmad inancnda bu
lunur velakin yine de Tanr'ca kurulan bir dzene uyarak,
yldzlann hareket ve durularndan anlam karrsa, falan
filan yldzlar yle hareket eder ve byle dururlarsa, u yada
bu olur derse, bence bunda bir saknca yoktun>. rnein, bir
kimse ikindi vakti :dese ki, saat sonra gne batar ve ale
mi karanlklar kaplar. Bu apak bir eydir ve kimsenin bun
da kukusu olmaz. te tpk bunun gibi mneccimler, yldz
larn hareket ve birbirlerine gre durularn iyice tanrlar.
Baz grnlerinden olay ve fesat aleminde nelerin grlece
ini tecrbelerine dayanarak, baz eski bilginler yazmlardr.
Ama gerek etken, yce Tanr'dr. Umulur ki, byle itikat et399

mekte hata yoktur ve inanan da kafir saylmaz. Yoksa, etken

olan yldzlardr demek haramdr, belki de kfr olduu sz
gtrmez.
Bu aklamay yapmaktan maksadm udur : Garip bir
rastlantdr ki, Hafz Paa'mn sadrazam olduu gn, yldzla
rn duru biimlerinde uur hali yoktu. Ama ay, astrologlarn
tecrbelerine gre, btn haliyle uursuzluu iaretliyordu.
Bu uursuzluk ok gemeden gerekleerek etkisini gsterdi :
Hafz Paa sadrazamlnn yz onuncu gn ldrld. l
drld gn de aydaki uursuzluk alametleri hi deime
miti. Ayn gn sadrazamlk Recep Paa'ya ve eyhlislamlk
da rahmetli Hseyin Efendi'ye verildi. Recep Paa da doksan
yedinci gn boduruldu. Hseyin Efendi'nin lm ise iki,
ay sonra yine o yzden oldu. Ne gariptir ki, Recep Paa'nn
bodurulmasndan sonra ay, durumunu deitirerek uurlu
grnme girdi ve Recep Paa'nn yerine geen Mehmet Paa
be yldan fazla sadrazamlkta kald.
SAADETL PADAHIN, ZORBALARIN HAKKINDAN
GELMEYE BALAMASI
Saadetli padiah, isyanclarn garip davran ve tutum
larn grnce, bir gn sadrazam hazretlerine bir buyruk
kararak, devlet dairelerine aday grevli alnmasn, bundan
byle byk atalar zamannda mevcut bulunmayan hizmet
ler verilmesini ferman buyurdular. Memur adaylar ile zorba
taifesi bu fermann ieriini rendikleri zaman Atmeydan'n
da byk bir toplant yaptlar. Vezirler, bilginler ve teki b
ykler de padiahn huzurunda bir araya geldiler ve isyanc
lardan birka kiinin padiah huzuruna gelmesini istediler.
Ancak, korkudan tek kimse gelemedi. Silahtaraas Ahmet Aa,
saadetli padiahm, kendi kullarndr, Allah gstermesin,
emirlerinize uymaktan gayr bir ey yapmazlar dedi ve terbi
yeleri zerine baz szler syledi. O srada padiahn kar400

sna duran ocak aalarndan biri, bir ksm asinin padiaha

itaatlar olduuna gre, bu toplantnn sebebi nedir, byle
asilerin niin klcn salarsn? diye Ahmet Aa'ya kt. Ah
met Aa ise, Allah'tan bulasn, saltanat adabndan haberin
olsa padiahn huzurunda byle sz m sylerdin? diye kar
lk verdi.
nc gn padiah divanna sadrazam gelip de yerine
oturur oturmaz kapclar kethdas bir padiah buyruu ge
tirdi. Sadrazam hazretleri ap bir iki, kez okudu, sonra drd,
bkt ve yanna koydu. Bir sre sonra kapclar kethdasn
arp kulana bir eyler fsldad. Ondan sonra herkese ie
ri girme izni verildi ve divan, kara ikayeti ile doldu. O sra
da kyma hnkarm ! diye bir lk ykseldi. Meer kapic
lar kethdas, zavall Ahmet Aa'y sadrazam istiyor diye ye
rinden kaldrm. Cellat emesi yaknna getirince, orada ha
zr bekleyen cellat hemen boynunu vurdu ve ehitler toplulu
una katt. Allah rahmet eyleye. Ondan sonra aday grevli
olanlarn elebalar birer birer zldler. Eskiden sipahile
re zg olan havalelikler ve bakikulluklar gibi grev alacaklar
da kalmad.
Bir gn badefterdar ile beraber sadrazamn yanndan
kalkm gidiyorduk. Yol boyunca bir blk Atmeydan ban
da, bir blk st yannda, Valide Hamam'na kadar birka
yerde, yetmier, seksener adamn gruplar halinde selama dur
mu oldklarn grdk. Bunlar, imdiden sonra hizmetleri
mizi verin diye terbiyeli bir biimde ricada bulundular. Ba
defterdar onlara, sadrazam hazretleri ile imdi bu ii gr
mtk, gelin, hemen bu saat ie balayalm diye seslendi. Bun
larn iki, bl arkamzdan gelirken, tra henz kmaya
balam mutluluu halinden belli, srtna krmz kuma kap
l mkemmel bir krk giymi bir gen karmzdan geldi \>e
yanmzdan geti. Meer o, bir sipahi imi. Arkamzdan gelen
ler ona, be alml sipahi, lmen gerek, niin bizimle beraber
401

deilsin? diye bardlar ve sonra ykn, tala vurun diye

rek zerine ullandlar. nde ve arkada olanlar, bu saldrnn
defterdarlara yneltilmi olduunu sandlar ve birka ta da
attlar. Ama gerek udur ki onlar, vurmay kastetmediler.
Biz de yrme hzmz biraz artrdk. Badefterdar korkuya
kapld. brahim Paa Saray ardndan Atmeydan'na giden
yola saparak Tophane'ye vard ve orada sakland. Bendeniz
mezarlk nnden geerek rahmetli ruznameci brahim Efen
di'ye gittim. Olanlar ona anlatnca ok zld.
Ertesi gn btn vezirler, ulema, bykler ocak aalar,
blk aalar ve ihtiyarlar sadrazamn saraynda toplandlar.
eyhlislam rahmetli Hseyin Efendi, bu kavmin her gn
birer fesad eksik olmuyor, elbette tedarikleri grlsn; nasi
hat, tembih ve korkutmakla onlar doru yola getirmek iin
ne gerekse hepsi denenmitir, ama hibir yarar dokunmam
tr. imdi ise bu zorbalara kar ehl-i islam mcadeye davet
edilmelidir ve yalnz bakaldranlarn . deil, kendi halinde
olanlarn da haklarndan gelinmelidir grn ileri srd.
Toplantda hazr bulunan yenieri ve sipahi ihtiyarlar
szbirlii ederek, haa, buna Mslman olan raz olmaz, sa
adetli padiahmz her nasl ferman ederse bizden muhalefet
ihtimali yoktur dediler. Bu konumalardan sonra, iki kez
saadetli padiaha telhis varp geldi. Hatta o srada hazr bu
lunan saygn mollalardan biri, vaktin dar olduunu, cuma
namaz zamannn geldiini hatrlatt. Bunun zerine eyh
lislam, bu halin ortadan kalkmas cuma namazndan cnc:2
gelen bir itir; alem byle karmakark iken cuma namaz1
doru olur mu?diye karlk verdi ve onu yle bir azarlad ki,
adam sylediine bin kez piman oldu.
Ondan sonra telhislere padiahn cevab da geldi. Blk
aalarna, avularna, sbaya ve asesbaya, bu gibilerin
her bulunduklar yerde yakalanmalar emri verildi. Derhal
402

harekete geen bu grevliler, daha divan dalmadan, birok

zorbay yaka paa vezir sarayna getirdiler ve hemen orada i
lerini bitirdiler. Bundan sonra da her gn beer, onar kii
yakalar ve haklarndan gelirlerdi. yle oldu ki, douda ve ba
tda yalnz zorba diye ad km olanlar deil, yoldalar
iin de falan bey diye tannm olanlar da zorla getirterek,
adn yeryznden kaldrdlar. Bu gibiler, teden beri yap
lageldii gibi, geceleri ldrlr ve lleri denize atlrd. Pa
diah hazretleri Revan seferine giderken de yolda grdkleri
ni hemen yakalatr ve askerin nnde balarn kestirirdi. As
ker de yce Tanr padiaha zeval vermesin, kulluunda ol
mayan ve haddini bilmeyenlerin cezas budur diye dua eder
ve verlerdi.
ZETLE REVAN SEFER, TEBRZ KENT LE BU
LKENN YAGMA EDLMES, PADAHIN
SEFERDEN DN
Alemin sna, Tann'nn glgesi olan padiah hazret
leri, sefere kmas

kararlam olduundan, Osmanl

tren

kurallar ve yasalarna uygun olarak, grkemli gsterilerle,

1044 yl ramazannn birine rastlayan cumartesi gn (M.
18 - 1635) skdar'a getiler. Burada bir sre kalarak sefer
-

hazrlklarn

tamamladktan

sonra, evval aynn

gn (M. 24 - 3 - 1 635) o gzelim konaktan kalkarak

beinci
Konya

kentine, oradan Kayseri v.e Sivas'a kondular. Padiahn var

ile o l ve bozkrlar, cennet bahelerini imrendirerek bir g
zellie kavutu. Kurban bayramn o uurlu konakta geirdi
ler. zel nedimi ve en yaknlarndan biri olan Mustafa Pa
a'ya orada ikinci vezirlik rtbesini

verdi ve tara vezirlii

grevine ykseltti. Ama paa, yine de harem hizmetinden ay

rlmad. Gece gndz padiahla oturup kalkmaktan

yoksun

kalmad.
403

Sonra oradan hareketle Sur ayr denen yere kondular.

Sa ve sol kapkulunun tmne ve yenieri taifesi ile dierle
rine, anl atalarnn yasalar uyarnca her ere biner ake ba
vermekle asker halknn deerini daha .da ykselttiler ve
hayr dualarn aldlar.
Az Grlr Baz Garip Olaylar zerine :

Birok yksek nitelikleri olan saadetli Vezir Musa Paa

hazretleri bu sefer srasnda padiah ota hizmetinde bulun
mu, yani konaklk grevine nail olmu idi. Kafirlerle bar
ilerini grmek greviyle bir zamanlar Budin'e gitmi olan
saray kapcbalarndan Osman Aa da orada idi. Bu iki zat
birbirleriyle uyum halinde unlar anlattlar :
Kayseri'den Develi Karahisar'a giderlerken saadetli pa
diah hazretleri, can araba ile gitmek isteyerek, attan inip
arabaya binmiti. Bir rastlant sonucu, o srada bir yabani
ko anszn ortaya kverdi. Bunu gren Sultan Murat, hemen,
bre at diye seslendi, yle bir hzla ve annda ata atlad ki,
sanki daha nce attan hi inmemiti. Uurlu ellerine kltan
daha keskin bir 'mzrak alarak, sanki bir ahin imi gibi avnn
zerine yrd, bir yldrm hz ile gz ap kapayncaya ka
dar koun girecei yerin kapsn tuttu ve mzra yle bir
beceri ile frlatt ki, kou delerek topraa sapland. Olay
seyreden ok kalabalk slam askerinin tm, ey alemin s
na olan padiah, kt gzler atlasn, yce Tanr hazret
leri padiahmz hata ve tehlikelerden saklasn ! Yalnz aske
rin deil, ayn zamanda btn Mslmanlarn, hatta kafir ve
reayann da kyamete kadar vnecekleri bir hkmdar ol
dun gibi dua ve vglerini ta gkyzne dek ykselttiler.
Padiahn bu kahramanl, bu kez de gsterdii yiitlik ve
mertlik, Allah iin, tanmlanp anlatlamayacak kadar oktur.
nsaf ile sylemek gerekir : slam devletlerinde imdiye ka
dar gelip gemi hkmdarlarn hangisinde byle beceri ve ce
saret bir arada grlm, ya da tarih kitaplarnda yazlmtr?
404

Ama bundan daha da ok alacak olanlar da vardr.

Yine ayn Vezir Musa Paa yle anlatr :
Haremde silahtarln yapmak grevini srdrdm
sralarda ok kez bana, gel silahtar deyip sa eliyle kua
ma yapr ve kaldrp bann zerinde bir eliyle tutar, eer
sarayda isek Hasoday, bahelerden birinde isek bulundukla
r sofay o durumda birka kez dolard. Balangta beni
mermer zerine frlatr diye korkardm . Fakat atmadlar; her
defasnda nasl kaldrd ise ayn biimde yere brakrd. Bu
yaptn da insaf gz ile grmek gerekir. Zamanmzda n
kazananlardan bir pehlivan grmedik ki, byle bir beceri
gsterebilmi olsun !
Gerekten de, Musa Paa'y zam;:tnmz adamlarndan o
u gzleriyle grmtr. Onun boyu uzundu. Geri iman v'e
enine boyuna vcut sahibi bir adam deildi, ama Rumeli de
yimi ile bir kemikli er, yani boyuna gre kemikleri kaln bir
esiz vezir idi. Byle bir vcudu tek elle ba zerine kaldrp
o durumda tutmak ve dolatrmak, zellikle naz ve nimet iin
de yetimi padiahlardan birinde bu kuvvet olsa bile bu ka
dar byk bir becerenin bulunmas, bin kat daha zordur.
Padiahlk ile pehlivanl nefsinde toplam olan Efrasyab (56)
ile Kstehm (57) bile Sultan Murat' grseler, kahramanlk ve
saltanat sana layktr diye onu takdirle alklarlard. Bunlar
dan baka Sultan Murat'n, bir cirit mzra ile st ste dizi
lip konmu dokuz kalkan bir defada delip geirmek, bfr kl
vuruu ile bir merkebi ikiye bimek, bir cirit vuruu ile ayakta
duran bir merkebi yere ykmak ve bana vurmakla ldrmek,
iki yz okka arlndaki grz sallamak gibi daha birok
beceri ve gce dayanan en etin ileri, saylamayacak kadar
oktur.
( 56)

Efrasya:b : nl tran ar

Firde'Vsi'nin ehname'sinde

vd

Salrn Trklerinin hkilmdan Alp Erdoan, lm 624.

( 57)

K:stehm :
olu.

tbni Nevzer bin Minuihr adndaki hkmdarn yiit

405

MUSA PAA HAZRETLERNN BAZI GZEL

HUYLARI ZERNE
Bu dank dergide, yeri geldike birka kez Musa Pa
a' dan sz edilmiti. Her ne kadar onun iyi ahlak zerinde
fikir yrtmek, bizim gibi kat karalayclann haddi deil ise
de, amacmz hayr dualarn kazanmak olduu iin, onu t
myle dile getirmeye alacaz. Eer bu arada usul ve ada
ba uymadmz noktalar olursa balanacamz umulur.
Bu fakir kulunuzun ya, yce Tann'ya krler olsun,
yetmie varmtr. Henz on drt yanda iken daymz Fer
hat Paa'nn koruyuculuu altna girmitik. Ondan sonra Al
lah'n verdii mrmzn ou byklerin hizmetinde ge
mitir. Allah bilir ve tanmdr ki, ondaki edep, terbiye, vakar
ve alak gnll hibir bykte, hatta din adamlarnda da
grmedim. rnein o, oturduunda dizleri zerine kerdi.
Yalnz nianclk greinde iken bada kurard. Dili ok temiz
olup herkes onun gzel szlerini beenir, sohbetlerini dinler
di. Tabii ve doru konuurdu ve hi abartma alkanl yok
tu. eriata yasaklanm olan bir sze, ya da bir duruma kar
kmak gibi bir ey onda grlmezdi. Saduyu sahibi ve hak
yolundan ayrlmaz bir insand. zellikle slam snr boylarn
daki cehennemlik kafirlerin hile ve aldatmacalanndan ka
nr, her sorunu yaz ile kaviye balamak isterdi. Alnacak ce
vaba gre kendine yn vermek, onun iin ok nemli ve ke
sinlikle uygulanmas gereken bir iti. Bu huylar, sanki yce
Tanr'nn ona byk bir ba idi. Her zaman onun gibi hare
ket edenler olsa ve kafirlerle bar onun gibi olgun ve becerili
insanlara danlarak yaplsayd, belki de rahmetli Sultan 'S
leyman'n vcuda getirdii barlar glgede braklm olurdu
diye syler ve yerinirdik.
Musa Paa'nn her gnn dolduran balca ileri, be
vakit namazn zamannda cemaat ile klmak ve arkasndan
406

Kuran okuyarak zamann padiahna dua etmek idi . Ondan

sonra, i iin bavurmu kimse olmazsa ve sohbet iin gelmi
ziyareti de bulunmazsa, vaktini peygamberlerin hayat ze
rine yazlm kitapbr, eski padiahlarn fetihlerini anlatan
eserleri okumakla geirirdi. Padiah hareminde yetimi, sul
tanlarla grme yntem ve kurallarn gerekten ogrenmi
ince, zarif bir insand denmeye layktr. Haremi sevenler on tr.
"li>arl ile vnseler yeridir. Byk kk herkesle konuma
y bilir, kimseyi ekitirmez, kimseye bbrlenmez, kin besle
mezdi. ok sevecen ve yufka yrekli, fakat almalar ve dav
ranlarnda keskin bir kl gibi idi. Hemen yce Tanr bu
gibilerin mrn uzun etsin ve adalet glgelerini, yurdumuz
olan Ungrus lkesinden eksik etmesin. Allah ve peygamber
hakk iin.
Yine sz sz ekti, konudan ayrldk. imdi asl konu
muza dnelim ve szmze devamla, her ne kadar padiahn
akl ve zekas herkese bilinmekte ise de, biz yine onu ta
mamlamaya alalm.
ASKERE BAGI VE HSANLARDAN SONRA
PADAHIN YOLA IKMASI
Stur sahrasndan kalkp, Erzurum sahrasna vardlar.
Erzurum valisi olan Halil Paa, dmanlarnn ve ranllarn
da beenisini kazanm bir kahramand. Ama Murteza Paa
ile Silahtar Paa onu padiaha ktledikleri iin, padiahn
gadrna urad. Erzurum valilii, am valiliinden alnan k
k Ahmet Paa'ya ve am valilii de, arpalk olarak silahtar
Paa'ya verildi. Buradan Kars yoluyla Revan'a doru hareket
edildi ve menzilden menzile varlarak Re"lian yaknlarna ko
nuldu. Asker, konak yerine erimek iin sarp ve kaledeki top
larn ate menzili iinden geen bir yolu izlemek zorunda idi.
Bu nedenle askerin kaleden uzak tutulmas mmkn olam
yor, ranllarn top ve darbezel\ ateleri altnda kalyordu.

407

Hatta mermiler padiah sancaklarnn zerinden neredeyse s

yrarak geiyordu. Ama saadetli padiahmz hibir deiik
lik gstermiyordu. Bylece, gayet sakin, vakarl ve padiaha
bir tutum ve kararla otana indiler.
RAHMETL PADAHIN MURATA VE MERTE
BR DAVRANII
Revan Kalesi yaknlarnda byk bir rmak akar. Diki
ad verilen bu nehir o srada takn durumda i di. zerinde
kpr kurulmas bu nedenle imkansz grldnden, btn as
ker ayakta suyu gemek zorunda kald. Saadetli padiah da, sy
lendii gibi, cins atna binmi, sudan geiyordu. O srada, pa
diah maiyetinde giden solak taifesinden biri akntya kapl
m srkleniyordu. Saadetli padiah, durumu grr grmez
atn mahmuzlad ve sular ortasnda yetierek sa eliyle so
lan yakasna yapt. Sanki bir elma imi gibi uurlu eliyle
kapt ve sudan ekip ylece selametle kyya kncaya kadar
yakasndan elini ekmedi. Solan aya karaya 'basnca,
saadetli padiah da yakasn salverip bir avu altn ihsan
etti. Bylece onu iki bakmdan mutlulua kavurturdu. Birin
cisi, onu boulmaktan kurtard; ikincisi de yazgsndaki ecel
anna kadar geimini gvence altna alacak esiz bir sermaye
verdi. Saylar defter ve rakamlara smayacak kadar kalaba
lk olan slam askerleri, bu manzaray grnce hep bir az
dan gr sesle syledikleri vg ve dualarla gkyzn nlat
tlar . Bu alt askerde yle bir duygulanma uyandrd ki,
biroklar Diki rma gibi gzya dkt, biroklar da ba
larn ap padiah urunda canlarn feda edeceklerine ant
itiler.
Bilirkii olarak byklerden birka kimse seilerek,
ordugah ve padiah otann kurulaca uygun yerleri belir
lediler. Ertesi gn kalkp saptanan yerlere adrlar kurdular.
Ondan sonra saadetli padiah alaylar ve saflar balayp, fele
in bir eini daha grmedii bir grkemle, uurlu saatta ota-

408

na girdiler. Hi zaman yitirmeden metrisler yaplmasn em

rettiler. Rumeli Beylerbeyi Canbolatzade Mustafa Paa Tebriz
kapsnda; sa yannda Anadolu askeri ile Anadolu valisi olan
Vezir Grc Mehmet Paa; bu iki byk metris arasna Sad
razam Mehmet Paa ve o zaman yenieriaas olan imdiki
Sadrazam Mustafa Paa hazretleri, kalenin bir kesi kar
sna metris kurarak, yirmi byk top ile gece ve gndz
aman ve zaman vermeden yle iddetle dvdler ki, daha
stn dnlemezdi.
Burada slam askerinin yalnz var gcyle aba harca
mas ve yaplabileceinin en mkemelini gstermi olmas ile
yetinilmi deildir. Alemin sna olan padiah hazretlerinin
kendisi de Rumeli kolundaki metrise defalarca girmi ve top
larn bana geerek, kendi eliyle nian alp atelemitir, ora
daki slam gazilerini avu avu para ile dllendirmitir. O
zamana gelininceye kadar bir padiahn metrise girdii ve ni
an alarak topu ateledii ne bir tarih kitabnda grlmtr,
ne de halkn azndan iitilmitir.
te yandan, Rumeli kolunun aasnda mevzilenen Ru
meli Beylerbeyi Kk Ahmet Paa, birka darbezen ile kale
bedeni zerinde grnen dman hedef alp, aralksz beden
ve mazgallar dverdi. Bir yandan da, Deli Hseyin Paa ady
la n salan akll ve ibilir kaptanpaa, kaleye hakim olan te
pede ahi darbezenler ile kalenin iini ve dn bombardman
ederdi. O kadar dikkat ve zenle at yapyordu ki, bir d
man askerinin ban kaldrp bedende, mazgallarda ya da
kale iindeki bir sokakta gstermesi, hatta parman kaldr
mas imkanszd. Murtaza Paa da aa blk sipahileri ve
aalaryla toprak kalesi yapmnda karakol grevini yapard.
Vezir Mustafa Paa hazretleri ve Kenan Paa hazretleri, der
gahali mteferrikalar ile padiah hazretlerinin otan koru
makla grevli bulunuyorlar ve gnar nbetleerek bu hizme
ti yerine getiriyorlard.
409

Bylece, gayet gzel bir dzen iinde uralp kalenin

drlmesine allrken, kuatmann dokuzuncu gn kale
iindeki ranllarla hanlar olacak mutsuz aman dilediler. a
hn tfekiler aas olan Mir Abdlfettah, sabah erkenden ge
lip padiahn nnde yere yz srd. Osmanl geleneklerine
uygun olarak, deerli kaftan ile dllendirilerek, vatanlarna
dnmeye, isteyenlerin ran'a gitmelerine izin verildi. Yollarda
saldr ve soygundan korunarak, esenlikle yurtlarna varmalar
iin yanlarna yasaklar ve koruyucular katlp yola kouldu
lar.
Revan lkesinin han, o blgenin gl ve saygn kiisi
olan Emir Gne Han, padiahn hizmetinde kalmak art ile
kaleyi teslim etmi idi. Saadetli padiaha Acem tarznda ve
Cem dzeninde ikili bir len ekti ve gc lsnde ba
larla ikramlarda bulundu. Padiah da, onun Acem tarznda
davran ve tutumundan holanarak, gnln okad; kendi
sine Halep eyaletini ve kethdas Murat Aa'ya da Trablus
am beylerbeyliini ihsan buyurdular.
REVAN'IN FETHNDEN SONRAK OLAYLAR
Revan Kalesi anl padiahn eline getikten sonra, mu
hafzlna byk vezirlerden Murtaza Paa adand ve buyru
u altna on bin asker verildi. Bunlara yetecek kadar yiyecek
ve para kendisine teslim edildi. Kale, gerektii gibi silahlarla
donatld. Yklan ve bozulmu olan yerleri hi noksansz ona
rlarak berkitildi.
ESZ VEZR KENAN PAA'NIN AHISKA KALES'N
ALII
Revan Kalesi'nin fethinden sonra, imanl, yetkin ve yetin
gen bir kii olarak tannan yiit Vezir !Kenan Paa hazretleri,
buyruu altna yeterince asker verilip Ahska Kalesi'nin fethi

410

ile grevlendirildi. Tanrnn ltfu ile zaferi kazand. Ad geen

kale, kendisine bal olan b_tn yerlerle birlikte fetholunarak
byk sevin uyandrd.
SAADETL PADAHIN TEBRZ YNNE GD
Revan Kalesi'nin mhimmat ve Ahska'ya gidecek olan
askerin
ihtiyalarn tamamlandktan sonra padiah hazretle
.
ri, acele ile Tebriz ynne hareket ettiler ve on altnc gn
oraya vararak otan kurdular. Bu kentin drt yam ve o ba
yndr blge, zellikle yol boyunca sa ve soldaki memleketler
slam askeri tarafndan yerle bir edildi, ta stnde ta bra
klmad. Asker halkndan da ganimet almayan tek insan kalma
d. Tebriz'in dnyaca tannan o yksek kubbeli saraylar, zel
likle ah Saray denen o ihtiaml bina, lkeler fatihi padiah
tarafndan seyredildikten sonra, tek dmann kahrna ve sla
mn galebesine bir ispat olsun diye, padiah buyruu zerine
tmyle yakld. Azerbaycan lkesinin bakenti olan Tebriz'de
gn kalndktan ve evresi ile yresi batan baa yaklp
ykldktan sonra Revan'a dnld.
Osmanl ordusunun varmas ile Revan sahras, krmz
beyaz adrlarla, btn dnyann imrenecei bir biimde do
natlmt. Tam o srada idi ki, Kenan Paa'nn ula geldi ve
Ahska'nn fethedildii mutusunu getirerek, padiahta ve tm
askerde byk sevin yaratt. Burada iken Mehmet Paa'nn
sadrazamlna, arpalk olarak Rumeli eyaleti de eklendi. Ka
nuni Sultan Sleyman Han, sadrazam brahim Paa'ya ayn
ekilde bir ihsanda bulunmutu. Fakat ondan sonra anl bir
padiah, bir kuluna bu derece byk bir ba yapm deildi.
Ondan sonra sadra.zam, saadetli padiahtan ayrlp eskisi gibi
snr boyu mhimmatn salamak ve noksan levazm yeti
tirmekle grevlendirildi. Saadetli padiah da oradan Diyarba
kr'a gittiler. Diyarbakr'da iken Msr eyaletini, yukarda ad
geen Deli Hseyin Paa'ya, Msr kadln da Rumeli kazasve

411

keri olan Hocazade Ab dullah Efendi'ye tevcih buyurdular. Bu

arada sadrazam da p adiaha yetiti. Orada da on be gn kal
dktan sonra padiah hazretleri bakent stanbul'a hareket bu
yurdular. Sadrazam ise Hasan Barduk denen yere kadar padi
ah uurlad. Yolculuk boyunca eitli konular zerinde yz
yze grtler. Gereken uyarlardan sonra sadrazama, Ba
dat'n fethinde kullanlacak mhimmatn tedariki iin emirler
verdi. Hekimhan denilen yere gelindiinde padiah ayrlarak
stanbul yolunu tuttu, s adrazam ise dnerek Diyarbakr'a vard.
EMR GNE HAN'IN DURUMU ZERNE
Revan'n fethinden sonra Emir Gne Han, valiliine atan
d Halep'e hareket etti. Padiahtan ayrlp birka konak gi
dince kahyas Mustafa Aa ile aralar ald ve sonunda bir
frsatn bularak kahyay ldrtt. Durumu renen saadetli
padiah, Halep eyaletini Kk Ahmet Paa'ya verdi ve Mir
Gne'nin stanbul'a ge lmesini emretti. O da hi tereddt et
meden dnerek padiah izledi ve zmit'te ona yetierek bera
berce stanbul'a gittiler, Emir Gne, padiahn zamannda
ok saygnlk ve ikran grd. Kendisine mkemmel vezirlik
haslar tayin olunmu bulunmakla beraber, yine de gnlk gi
derleri devlet hazinesinden denirdi. Hatta iki paralar da yi
ne miriden karlanrd . Ayrca, baz bayram ve tren gnlerin
de ok kez keseler dolusu para ihsan olunurdu.
SAADETL PADAHIN STANBUL'A GR
Padiah hazretleri, sadrazamn ayrlmasndan sonra, hibir
konak yerinde dinlenrreden 1045 yl receb aynn dokuzuncu
gn ( 1 9 - 12 - 1 636) mutlu tahtn onurlandrdlar. O yokken
sanki alem yorgun ve argn, insanlar da cansz bir kalp gibi
idiler. Onun gelii ile herkesin can yerine geldi ve btn in
sanlarn yz gld. Padiahn geecei yollara kumalar d
ediler, ehri ssleyip gnlerce ve gnlerce yiyip itiler. yle
412

enlik \e elenceler dzenlediler ki, daha nceki padiahlarn

zamanlarnda hi bylesi grlm deildi. Yce Tann hazret
leri iman sahiplerini daima byle gazi padiahlarn baarl
gaza ve fetihleri ile sevindirmeyi esirgemesin, Allah ve peygam
berleri hakk iin.
BAGDAT SEFERNN ZET
Zilhicce 1047 ( 1 6 - 4 - 1 638 - 1 5 - 5 - 1 638 ) . Geleneksel kural
lara uyularak hazrlanan trenlerle padiah hazretleri Boaz'
aarak skdar'a geti. htiyalarn tamamlamak, askerin ve
padiah haremi grevlilerinin gelmelerini beklemek iin bir iki
gn skdar'da kaldktan sonra, sylenen ayn yirmi.iinc
gn ( 9 - 5 - 1638) oradan kalkp gaza yoluna koyuldular.
Rahmetli padiahn yapm olduu sefer hazrlklar o
kadar mkemmel ve zengin, o kadar ihtiaml idi ki, bunlarn
tanmlanmas ve yazlmas imkanszdr. Nite]dm usta air rah
metli Nefi, gzel bir kasidesinde bu noktaya iaret ederek bir
beytinde ifade ediyor :
Nice benzer sana tarz- padiahan- selef
Bir midir pervaz- anka ile pervaz- cerad (58)
rnein, bu seferde byk mir ahur olan saadetli, esiz vezir
Halil Paa hazretleri, ok becerili ve dayankl bir binici, rah
metli padiahn cirit oyununda ustas ve at bakm biliminin
en nde gden hocas idi. Bu fakir kulunuz, Tamvar defter
dar iken Halil Paa vezir olarak Tamvar muhafzlna ata
np oraya gelmiti. Onun anlattna gre, eli altnda olan hiz
meti ve seyisler saylamayacak kadar oktu. Bunlarn dn
da, padiah defterine kaytl olan hademe ve seyislerin says
da hesaba smazd.
( 58 )

mi padiahlarn tarzlar ana nasl benzer, Atkann uuu ile

ekfogenin uuu bir midir ?

413

te yandan padiah sefere knca, Osmanl geleneklerine

gre adet olduu gibi, yannda dokuz yedek at gtrlyordu.
Bunlarn dizginleri, eer takmlar ve rtleri altn ilenmi
ve yksek deerli talarla, eitli elmas ve yakutlarla sslenmi
ti. Ayrca, cirit atlar ad ile krk tane soyu sopu belli cins at
<ikilirdi. Bunlarn dnda yz, bazen de drt yz at daha
vard ki, padiah ne zaman cirit oynamak istese binecei hay
van bunlar arasndan seerdi. Bunlarn hepsi, memleketin drt
bucandan ayklanarak, padiah ahrna layk grlm atlar
d. Gnein scandan, yel ve yamurun etkilerinden korunma
lar iin tanabilir ahrlar yaptrlmt. Mesela, bunlardan
ahr konakta iken, ahrda padiahn tuu ile nden gidip
otan yannda kurulurdu. Her ahrda yedier, sekizer tavla at
balanr has ahrlarn tavla ve yemlikleri ham gmten yap
lrd. Padiah, byk bir sevgi besledii atlardan bir an bile
uzak kalmak istemez, otann glgeliinde bir gnde yirmi,
otuz at bulundurur, orada akl ham gmten kazklara ba
latarak, gzn onlardan hi ayrmazd. Bunlardan baka, bo
yunlar samanyoluna benzeyen, ssl rtlerle bezenmi bin
iki yz katar deve vard. Develerin drt yz yenieriler iin,
geri kalanlar da hazinenin nakli iin, padiah ahn, mutfak,
kiler, adr, cephane, mehter ve daha baka gerekli malzeme
nin tanmas iin kullanlrd. Ayrca, yedi yz kadar da sratli
yryen katr vard. nl tarihi rahmetli Ali Bey'in kendi ka
tr hakknda syledikleri :
Geerdi nalnn mh semekden
Kula raz dinlerdi felekden.
Bahar olduka kim ge kard,
Har- sa'yu (59) minnetle ba:kard.
szleri, sanki padiahn ordusundaki bu cins hayvanlardan her
birinin nitelikleri idi.
( 59)

414

Har-i tsa : Hz. tsa'nm merkebi. Divan airleri bu deyimi eek cinsin
den bir hayvan vmek iin kullannul.ardr.

Sylenenlerden ayr olarak, i - halk denen padiah hare

mi hizmetileri ve aalarndan her birinin gcne gre yirmi
er, otuzar at ve daha baka grkemli ss eyas vard ki,
bunlarn burada anlatlmas imkansz olduundan bu kadar ile
yetinelim.
skdar'dan grkemli trenlerle yola klaldan beri her
gn bir eme kenarnda, ya da bir dere kysnda adrlar ku
rulurdu. Meleklerin oturmalarna layk ssl ve i ac, tana
bilir bir kk de yaptrlmt. Kk oluturan bina paralar
birbirine geme ve burma ivilerle balanmt. Konulan yer
de kurulur, kalkarken paralara ayrlarak bir sonraki konakta
yeniden kurulurdu, yle ki inceleyenler bu teknie hayran ka
lrlard . te bu kk de padiahn debdebe ve tantanasnn a
lacak bir gsterii idi ki, imdiye kadar hibir padiaha na
sip olmu deildi.
Konaktan konaa glerek, Karaman blgesinin merkezi
olan Konya'ya varld ve bir ermiler burcu olarak bilinen o
esiz kente girildi. Ahalisi, yollara kumalar sererek padiah
kari.lad. Sonra, ermilere inanc olan padiah, o esiz kentte
dinlenmekte olan erenlerin mezarlarn, uurlu olsun diye, zi
yaret ederek, ruhaniyetlerinden medet diledi. Bol bol sadaka
ve balar datarak birok fukaray ebedi zenginlie kavu
turdu. Mevlana Celaleddin-i Rumi soyundan, tekkesinde post
niin bulunan Bekir elebi'nin, ok agzl olduunu ve fuka
raya az yemek verdiini renince, yine ayn aileden Karahi
sar'da postniin bulunan Arif elebi'yi onun yerine getirdi ve
Bekir elebi'yi stanbul'a gnderdi.
stanbul' da Sultan Sleyman Camii'nde vaiz olan rah
metli Kadzade, zamann en sekin bir bilgini, retim ve vaaz
da az rastlanan yetenekle bir kiisi idi. Ancak, halk arasnda
onun evliyay inkar ettii sylentisi yaylm bulunuyordu.
Kendisi de o zamanlarda evliyalk taslayan kimseleri inkar et415

tiini saklamazd. Padiahn buyruu ile o da, sefere giden as

kerle beraberdi. Fakat, o srada rahatszland. Zaten zayf bn
yeli olduundan, hastal tehlikeli bir hal ald ve bu nedenle
kendisine izin verilerek geri gnderildi.
Yine Konya'da, Bolu Beyi Abdi Paa ile Nide Sancak
beyi ems Paazade hakknda padiaha ikayetlerde bulunul
duundan, her ikisinin de hayatlarna son verildi.
Konya'dan hareketle Halep'e varld. Padiah hazretleri
Gkmeydan'ndaki saraya inmek erefini esirgemediler. Bir ay
kadar orada kalndktan sonra Birecik Kalesi'ne doru yola
kld. Bayram Paa, orada dktrd iki byk topu gemi
lere ykleyip Musul'a kadar at rma yoluyla yollad. Ondan
sonra arabalara koyup Badat'a doru yola karld.

Byk Gllelerin (yuvalak) Dklmesi :

Ben fakir kulunuz krk be ( 1 635 - 1 636) tarihinde Bos
na defterdar idim. Padiah hatt ile fennan olunmu, ltuf
ve kahr ile kark bir padiah buyruu ve Bayram Paa ile
eskiden beri yaknlmz olmas mnasebetiyle, onun gzel
bir mektubu, tophane dkmc ustalar eliyle geldi. Dkm
ustalar, dkmler iin kalplan da beraberlerinde getirmi
!erdi. Padiah, her biri yirmi be okkalk be bin yuvalak
( glle) dklmesini ve bunun Badat seferine yetitirilmesi
ni tembih, hatta tehdit eder bir dille, emrediyordu. Ancak, ka
lp yuvalar istenen gllelerin dklmesine elverili deil ve
bu nedenle tekrar slanbul'a varlmak gerekti. Lakin bunun
iin gelen ustalar korkuya dtler. Sonra bizim iyeri usta
larndan biri, kendisine dl verilir ve ihsanda bulunulursa bu
ii yapmaya istekli kt. artlar kabul olundu ve az zamanda,
yce 1Tann'nn yardm ile, iini bitirdi. Bylece yuvalaklar
gemilere ykJenerek stanbul'a naklettirildi.
416

Bir sre sonra Budin'e gitmitik. Saadetli Vezir Musa

Paa hazretleriyle konuma srasnda bu hal sz konusu edil
di. Bu vesile ile, kafirlerin Budin'i kuattklar zaman attkla
r gllelerden birka tanesini getirdiler. Otuz alt, krk alt ve
krk sekiz okka gelen yuvalaklar tartld. Kafirler elin den Bu
din'in neler ektii, ne zorluklara katland, bu yuvalaklar
la karlatrlrsa anlalr. Her gn ikier bin ve er bin
top atld. En az attklar zaman yedi, sekiz yz glleden aa
dmezdi. Her neyse, imdi yine konumuza dnelim.
Bayram Paa, Urma denilen konaktan kalkt gn, eceli
gelerek vefat etti. Yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun. Pa
diah hazretleri Birecik Kalesi yaknna varnca, kendisi iin
hazrlanan kayk ile karya getiler. Oradan Diyarbakr'a gi
dip padiah otana indiler. Diyarbakr'da birka gn kaldk
tan sonra, Bayram Paa'nn yerine sadrazamla atanan Tay
yar Mehmet Paa gelip padiahn elini pmek mutluluuna
eriti. Musul'a doru yola kld aman Ruznameci brahim
Efendi, Cerrah Suyu denen yerde vefat etti. Temiz cesedi Cer
cis Peygamber'in yanna gmld. Musul'a vardklarnda, ge
milerle gelmi olan iki byk top tekneden karlarak, ka
radan Badat'a tand.
Uurlv bir saatta Badat yaknna varld zaman, mam-
A'zam Hazretlerinin -yce Tanr'nn rahmeti zerine olsun- te
miz mezar yaknnda padiahn ota kuruldu. Padiah hi
vakit kaybetmeden metrislere gitti. Sadrazam Tayyar Mehmet
Paa, byk kale karsna metris kurdu ve ibu metrise on iki
balyemez top .konuldu. kinci metrise He Kapudan Mustafa
Paa girdi. Dokuz byk top da burada mevzilendirildi. Ondan
sonra Deli Hseyin Paa denilen ve er lakab ile de anlan H
seyin Paa metris kurup iine sekiz top yerletirdi. Diyarbakr
beylerbeyi olan Dervi Paa ise :Acem Burcu diye tannan b
yk kule karsna drt balyemez top koydu. Oraya neden
Acem Burcu ad verildii, inallah yeri ;geldiinde anlatlacak417

tr. Silahtar Paa, Badat'n karsndaki Kular Kalesi'ne do

kuz top yerletirdi. Buradan Bektai Han'n saraylarn vesair
ranl 'ileri gelenlerin oturduklar konaklar dverdi. Rumeli
beylerbeyliinden ayrlma Grc Mehmet Paa ile Msr bey
lerinden Ebu vara Rdvan, karakol grevi ile Karanlkka
p'ya tayin edilmilerdi.
te bu isabetli dzen zere kuatlan kaleye tam otuz se
kiz gn ve gece ate yadrlarak, iinde dman iyice hrpa
land. Otuz sekizinci perembe gn sabah namazndan nce,
el - aman diye feryat barma ve yaknma sesleri gklere
ulat.
Vezir Halil Paa yle anlatr : Aman dedikleri gnden
nceki gecede o kadar top ve tfek atld ki, sanki yer ile gk
birbirine katld. Meer aman ardklar sabahn erken Saat
larnda bir korclann kale dna ,karp sadrazama gn
dermiler. Tann'ya hamdolsun, istenen oldu diye savamak.
lan vazgemiler. Gne domak zere idi. Padiahn huzuru
na girdim ve yer perek dualarda bulunduktan sonra karla
rnda durdum. Aradan biraz zaman geti, azn amadlar.
Sonunda ben, kstahl gze alarak, geoeleyin olan arpma
lardan sz atm. yle 'buyurdular : Sen de iittin mi?
rendim ki, uyumazmsn. Top sesinden fazla zerimizde olan
abann titreimi ve hrts kesilmedi. Topun iddeti ne kadar
dr ki, bu :kadar uzaktaki yere kadar sarsnts ular, zerim
de olan eya ve binalar deprendirir. Ama sabahtan b eri sessiz
lie girmi olmann anlam nedir? abuk, hzl atna atla ve
hana bir haber getir. Padiahn otandan kar kmaz, d
mandan teslim olmak iin eli geldiini bildirmekle grevlen
dirilen mj deciye rastladm, ama dnmedim ve padiah buy
ruuna uyarak haber almaya gittim. Sadrazamn huzuruna
vardmda, gelen elinin, paann karsnda oturduunu
grdm. Beni grnce sadrazam, ne haberin var Halil Aa
dediler. Sultanm, saadetli ve azametli padiahmz buyurdu418

lar ki, bu geceden beri srdrlen savan imdi durdurulmu

olmasndaki sebep nedir? ranllarn ne kadar gaddar ve hile
icadnda ne kadar yetenekli bir kavim olduu bilinmez mi ? Ha
fz Paa'ya ve Hsrev Paa'ya ettikleri hile ve oyunlar hatrna
gelmez mi? Sakn onlarn yalanlarna aldanmasn ve sahte sz
lerine itimat edip iinden geri kalmasn buyurdular dedim.
Sonra sadrazam, eliye karak, Allah belanz versin, beni
efendimin katnda azarlanmaya mustahak ettiniz; toplar ate
lensin ve savaa devam edilsin diye emir verdiler. Eli ise, s
tenen kale deil mi ? te Bekta Han da geldi, bir an daha du
run deyinceye kadar Bekta'n da geldiini haber verdiler ve
karlanmasna adam varsn dediler. Bekta Han' drt atr
ve drt svari kafadar ile sadrazamn metrisine girerken gr
dm. Derhal padiah huzuruna kotum. Meer bendenizden
nce sadrazam hazretleri, Bekta Han'n kmak zere oldu
unu ve hibir yerde durmakszn doruca padiahn huzuru
na gnderileceini bildirmi imi.
Bunun zerine Sultan Murat hemen divan emretti . Der
hal batan baa trl mcevherlerle ssl, altn ilemeli aa
tan ve abanozdan yaplm :pir taht getirdiler. Kendisi zerine
oturdu. Tacn ssleyen deerli elmas ve altnlarn parlts ya
nnda gnein solgun kalyor, sanki otann iine gne
in kendisi girmi gibi grnyordu. Sa yannda tralar yeni
km, byklan henz terlemi, gl kuvvetli, gzpek ve
dviiken, gm bedenli, tepeden trnaa kadar demir zrh
lar iinde ve yaylar ellerinde birka yz oku delikanl yer al
mt . Sol yannda da yine ayn durumda o kadar ti.ifrkedaz
lar duruyorlard. Bunlardan her biri keskin nianc olup, hi
bir atlar hedeften amazd. Bir blk de mzrakl svari
vard ki, bunlarn ciritleri bir merkebe vursa yere ykar, bir
alaya at srse tmyle birbirine katard.
Vezir hazretleri ( Halil Paa) buyurdular ki, huzurlar
na girdiimde, her an ve her zaman gzlerinin nnde oldu419

um halde bu durumu ve dzeni grnce bir sre ardm ve

hayran .kaldm. aknlm geince hemen huzuruna yz sr
dm ve Bekta Han'n oraya nasl geldiini anlatti:n. O anda
Bekta Han da geldi. Osmanl yasalarna uygun olarak, bir
koltuuna silahtar paa ve teki koltuuna kapcba girdi,
yer ptkten sonra dorularak ayakst durdu. Padiah ona,
sen kimsin? diye sordu. Bekta Han, kulunuzum diye kar
lk verdi. Ya benim 'geldiimi bilmiyormu idin ki, bu dere
ce inat ettin? sorusunu da yle cevaplad : Geri casuslar
mz haber verdiler ama bazlar birbirini doruladlar, bazla
r da elikiye dtler. Saadetli padiah hazretleri iyi bilir
ler, ekmeini yediimiz .v.eli-i nimetimiz uruna gcmz ye
terince vurumak bizim grevimiz gerei idi. Nitekim saadet
li padiahn kullar da sizlerin uruna ayn eyi yaptlar. te bir
avu kanm, bam ve canm ! Mbarek huzurunuza geldim. Di
lerse affetsin, isterse katletsin, ferman padiahndr.
Bunun :Uzerine padiah, Bekta Han' affetti ve deerli
krkle kapl bir onur kaftan giydirdi. Bana deeri yksek
bir sorgu ve beline ssl bir haner taktrdlar ve yine sadra
zamn adrna gnderdiler.
Ksa bir sre sonra idi ki, yeniden tfek sesleri ve sava
gmbrtleri ortal velveleye verdi. Padiah yine beni sadra
zama gnderdi. Sadrazam, ben bir kavme izin verdim ve ba
ma evirip azat ettim; bu fesada ,cr'et eden ve benim emri
me kar gelen kimdir? dedi. Bunun zerine btn komutan
lar sadrazamn yannda toplandlar ve iin esasn aratrarak,
u sonuca .Vardlar : Bekta Han'n saray ve haremini koru
mak iin yenierilerden yasaklar konulmu idi. ranllar
korkuya dp birka yenieriyi ldfmler. Bunu duyan ya
knlarndaki gaziler, yenierilere imdat amac ile, zerleine
mler ve o anda , drt bin ranly ldrmler. Kl
art ranllar Karanlkkap'ya snmlar ve oradan kapy
aarak Diyale rma kys boyunca ekilip gitmiler. Ancak,
420

daha nce de Revan Kalesi'ne kapananlarn ou ayn adam

lard. Oradan sa ve salim salverdiklerine gaziler ok piman
idiler. Bu kez onlarn arkasna dtler ve yakalayarak ou
nu kltan geirdiler. Diyale nehrini geebilenler ise canlar
n kurtarmay baardlar.
Sonunda anlald ki, defterdeki kaytlara gre kale
deki ranllar otuz drt bin kii imiler. Bunlardan onda
nin bile kurtulmu olduu phelidir. Alemlerin sahibi
Tanr, inan ve yollan kt olanlar kahretmekten geri
masn.

iin
biri
olan
kal

BURC- ACEM DYE TANINAN BYK KULEYE

BU ADIN NASIL VERLDG ZERNE
II. Sultan Selim'in olu III. Sultan Murat Han, evliya
lara inanr, menkbelerine saygl ve tasavvufa bal bir padi
aht. Azizlerden biri, eyh Abdlkadir Geylani (60) 'nin menk
belerini toplam ve Arapa yazmt. Bunu renen Sultan II.
Murat, eserin Trkeye evrilmesini istemi ve bu almay
Hoca Sadettin Efendi'ye emanet etmiti. Nitekim o nadir kita
bn sonunda !Hoca Sadettin Efendi, sonradan her ikisi de ey
hlislamla kadar ykselen ik olunun yardm ile eviriyi ta
mamladn .u gzel szlerle kaydetmektedir :
Hamdli'llah bu gzide kitab
Yetiip avn-i mlhem-i vehhab
ldu e mahda sa'yiyle hasl
Sad akidden nihayete vasl.
ki olum Muhammed u Es'ad
Olalar derh-i kabirden eb'ad
Oluben ruz u eb bu.na bende
Mecd oldular bana emelde.
(60)

Abdlkadlr-'i Geylani

Kadiri tarikatnn kurucusu. Asl ad

Mu

huddin Ebu Muhammed''dir. Peygamber soyundan olup M. XII. yz

y1da yaamtr. Menlubeleri zerine yazlan kitap, bkz.
Millet kitapl, Nr.

Fatih,

809.

42 1

Ekserine Muhammed oldu muin

Nazn u nesri oldu drr-i semin
Grr ol kim bu fenne ide heves
Bu kitab ire ittihad- nefes.
Selef a'la deyip eker yediler
El veled srr- valide dediler.
Bais oldu bu emre emr-i muta'
Emr-i sultan- hatm'l-ittiba'.
Padiah- memalik-i slam
Tacdar- muzaffer'l- a lam.
Dader-i serfirazi devrann
On ikincisi Al-i Osman'n.
Han Murat ibni eh Selim daim
Dostu var ola dman kim.
Bu esiz kitap, kendi el yazs ile bendenizin elinde bu
lunmaktadr. Eserde '.Abdlkadir Geylani'nin tarikat yolundaki
almalar, ,'kendini Tanr yoluna adad ve riyazetleri anla
tlmaktadr. Anlatlanlar arasnda, yukarda anlan Burc-i Ace
mi adnn kendisine baland da yer almaktadr. Bu nedenle,
tarih olaylarndan baka benzeri az grlen i ve olaylara da
yer verdiimiz bu eserimizde, uurlu ve kutlu olmas dilei ile,
Abdlkadir Geylani menkbelerinden bir ikisini anlatmay uy
gun bulduk :

Menkbelerinden biri :
Salam kantlarla Abdlkadir Geylanl'ye balanarak bize
haber verildiine gre, 558 ylnda (M. 1 1 63 ) Badat'ta krs
den yle anlatm ;
Be yl Irak llerinde dolatm ve ren yerlerinde otur
dum. Herkesten uzak bulundum. Krk yl, sabah namazn yats
iin aldm abdestle kldm. On be yl yats namazn kldk
tan sonra Kur'an'n hatmine balayarak, bir ayam stne ba422

sp durdum ve uyku bastrr korkusu ile duvara aklm b ir

iviye yaparak dururdum. Bylece, sabah oluncaya kadar
Kur'an- Kerim'i hatmetmi olurdum.
Bir gece merdivenden karken, acaba bir saat uyusam
m? diye kalbime dodu. Fakat nefsime kar koymak iin
ayn yerde bir ayak zere dikilip durdum ve Kur'an- Kerim'i
aarak durduum gibi sonum. kadar okudum. gn den krk
gne kadar yiyecek bir ey bulamadm zamanlar oldu . Bazen
uyku bastrr ama ben, bararak zerine saldrp karrdm.
Bazen de bu dnyann parlak ve ekici grlen hay u huyu ve
ehvet ileri, iyi ve kt eyleri aklma gelirdi. O zaman ben
yine barr ve onlar kafamdan siler atardm.
imdi Burc-i Acemi diye anlan kulede on bir yl kaldm.
Bu kadar uzun zaman kalmamz nedeni ile o yer, Burc- Acemi
ad ile n kazand. Orada bulunduum srada, azma bir lok
ma koyuluncaya :kadar bir ey yememeye, iirilinceye kadar da
bir ey imemeye aht ve yemin ettim. Bir kez bir Erbain (61)
geirdim; ne b ir lokma azma aldm, ne de bir damla bir ey
itim. Takatm kalmamt. Bu halde iken bir adam ka
geldi. Elinde ekmek :ve yemek vard. Bunlar nme koyup git
ti. Fazla alk yznden yemekler canm ekti. Ama nefsime
hakim olmak istedim ve vallahi, Rabbm ile yaptm ahitten
dnmem ve bu yemei yemem dedim. Bu srada kulama
bir bart eriti. Alk ! diye bir ses geldi. Ama o sese hi
aldrmadm. Bu halde iken eyh Ebu Said 'Mahremi kageldi.
t imden gelen sesi o da iitti ve dedi ki, ya Abdlkadir Gey
lani, bu yaptn kendini telef etmektir. Ben de ama ruhum
mevlasna kar huzur ve gven iindedir dedim. Bundan son
ra, bulunduum kemerli byk binann kapsndan k ve
bana gel diyerek gitti.
im den dedim ki, emirsiz buradan kmam . Tam bu
-; rada Ebl-Abbas Hzr aleylisselam grnd ve dedi ki ,
( 61)

Etbain : Tarikat detvilerinin ile karmak iin bi keye ekile

rek geirdikleri krk gnlk sre.

423

 kalk ve Ebu Sa'd'a var. Ben de vardm ve grdm ki, Ebu

Sa'd evinin kaps nnde durmakta idi. Beni grnce yle
dedi : Ya Abdlkadir, benim armam yetmedi mi? Hzr aley
hisselam benim anm tekrarlamayncaya kadar gelmedim .
Bundan sonra beni alp gtrd. Grdm ki, yemek hazr ve
bizi beklemekte. eyh Ebu Sa' d oturdu ve bana kendi eliyle
lokma lokma yedirerek iyice doyurdu. Sonra, yine kendi eliyle
bana bir hrka giydirdi ve hizmetinde alkoydu.
Bir gn, daha nce hi grmediim bir adam gelip bana
sohbetten holanr msnz? diye sordu. Ben de evet dedim.
Kendisine itiraz etmememi art kotu. Ona da pekiyi dedim.
Bunun zerine, kendisi gelene kadar hi ayrlmadan orada
oturmam istedi ve kendisi geip gitti. Ben de kotuu art
tan hi sapmadm. Tam bir yl 'sonra geldiinde, beni koyduu
yerde buldu ve bir saat yanmda oturdu. Sonra kalkarak, yine
kendisi gelinceye dek yerimden hi ayrlmamam tembih ede
rek, bir yl daha ortadan kayboldu. Dnnce beni yine yerim
de buldu ve bir saat sonra kalkarak, yerimden ayrlmamam
emretti. Emre uydum ve bir yl daha yerimi deitirmedim.
Yine dnd, yannda ekmek ve st getirmiti. Bana, kendisi
nin Hzr aleyhisselam olduunu ve getirdiklerini beraberce
yemekle grevlendirilmi bulunduunu bildirdi. Yedikten son
ra kalkp hadi Badat'a gidelim dedi. Beraber Badat'a git
tik. Bu ylda ne yiyerek geimini srdrdm sorulunca,
ben de halkn yabana attklar dkntlerden toplar ve onlarla
kanaat ederdim karln verdim.
Yukarda sz edilen Menkbeler kitabndan gzel bir
slupla yazlm dervilerin ile ve uramalarn ayniyle bu
raya naklettik. imdi de, yine uurlu ve kutlu olsun dileiyle,
kerametle:r:in bir, ikisini buraya geirelim.

Kerametlerinden rnekler :
Bize eyh Eb'l - Hasan'il - Kursi haber verdi ve dedi ki :
Ben 'Ve eyh Ali ibn Alihi - Allah onlardan raz olsun - seyyidimiz
424

eyh Muhittin Abdlkadir Geylani'nin huzurunda idik. Tarih

549 (M. 1 1 54 - 1 155) idi. O zaman Ebu Galip Fazlullah da ora
ya geldi. Selam vererek dedi ki, ya Seyyid ! Atan Resulullah
menda'a fe'l-yecib ( kim dilek eylerse icabet et) demitir. im
di ben seni konama davet ediyorum ve arma uyman dili
yorum. eyh, eer izin verilirse geleceini syledi . Ban n
ne eip bir sre durdu. Sonra mrakabe ( 62 ) 'den ban kald
rp evet dedi ve kahrna bindi. Sa zengisini eyh Ali ibn
Alihi tuttu, sol zengisini de ben tuttum. Bylece Ebu Galip
Fazlullah'n evine vardk. Badat'n eyhleri, bilginleri ve zen
ginlerinin orada toplanm bulunduklarn grdk. eyhe sayg
gsterip oturttular, sofra hazrladlar. Tuzludan, tatldan yemek
getirdiler. zeri rtlm ve rts mhrlenmi bir siniyi iki
kii getirip gtrdler ve sonunda sofraya koydular. Ebu Galip
davet sahibi olarak yemee 1davet etti. Abdlkadir Geylani mu
rakabe halinde idi. Ne yedi, ne yemelerine izin verdi ve ne de
oradakilerden biri yemee elini uzatt. eyhin heybetinden,
sanki balar zerinde ku vard. Hepsi edep dairesinde otur
makta idiler. Sonra eyh ban kaldrd, bana ve 'eyh Alihi'ye,
sofradaki siniyi getirmemizi iaret etti. Biz de kalkp siniyi ge
tirdik ve eyhin nne koyduk. Sini epeyce ard. Almasn
emretti. Atmzda, iinde bir olann yattn grdk. Kr,
ktrm. czzaml ve felli olan bu olan, meer Ebu Galip'in
olu imi. eyh onu grnce, Kum bi-iznillahi teala muafi ,
yani yce Allah'n izni He iyilemi ve salkl olarak kalk de
di. Bunun zerine ocuk hemen o anda Allah'n izni ile gzle
rini aarak, seirdip gitti ve btn hastalklar geti. Oradaki
ler bunu grnce hayretler iinde hkrarak, aladlar.

Ab-

. dlkadir Geylani ise, kalabaln arasndan kp gitti; ne ko

nutu, ne de bir ey yedi.
( 62 )

Murakabe :
Tasavvufta dnya ilerinden elini, ayan ekerek
Allah'a balanmak, dnerek kalp yoluyla badet etmek anlamna
gelir.

425

Sonra ben, eyh Ebu Said Felevi'ye giderek olanlar an

lattm. O dedi ki, eyh Abdlkadir Geylani, krleri ve czzam
llar iyi eder ve ly diriltir. Yine bu ;hale tank olanlar eyh
Ebl-Hasan Ali Kari'den dinlemi olduklar bir olay yle
anlattlar : Bir kez, 559 (M. 1 163 ) tarihinde eyhin ';meclisinde
bulunuyordum. Rafzilerden bir grup, azlar dikilmi ve m
hrlenmi iki uval getirdiler ve eyhten, bunlarn iinde ne
bulunduunu sylemesini istediler. Bunun zerine, eyh, kr
ssnden inerek, uvallardan birinin zerine elini koydu ve
uvaln iinde ktrm bir ocuk olduunu syledi ve olu Ab
drrezzak'a amasn emretti. O da at. Gerekten de eyMn
dedii gibi bir ktrm sabi vard. eyh eliyle tutarak, Kum
bi-iznillahi teala dedi. Hemen ocuk kalkt ve komaya bala
d. Bundan sonra elini br uvaln zerine koydu ve bunda
hastalksz, sapasalam bir ki.ilik ocuk bulunduunu syleye
rek, yine oluna amasn emretti. Alnca iinden bir sabi
kt ve yrmeye balad. Bunun zerine eyh, elini ocuun
ba zerine koyarak uk'ud ( otur) dedi. Derhal ocuk kt
rm olarak, oturdu ve yerinden kprdayamad. Bunun zerine,
eyhi snava ekmek iin gelen rafziler, bu kerametini grnce
rafzilikten tevhe eylediler.
O gn ayn mecliste kii, ruhlarn teslim ettiler. Sz
lerine yle devam etti : imdiye kadar eyhlik derecesine
erimi drt kii bilirim ki, onlar ebrar ( 63 ) snfndandr
lar. Onlar krlerin gzlerini aarlar, miskinlik hastalna tu
tulanlan iyiletirirler. Bunlar da eyh Muhiddin Abdlkadir
Geylani, eyh Beka bin Batu, eyh Ebu Said Felevi ve eyh Ali
ibn Hasi'dirler. Yce Tanr onlardan raz olsun. ly diril
len drt kii grdm ( ihya tasarrufu) . Bunlar, eyh Abdl
kadir, eyh Ma'ruf Kerhi, eyh Akil Mnci ve eyh Hayat bin
Kays Harabi'dirler. Yce Tanr onlardan raz olsun.
Ve yine dedi ki, eyh Abdlkadir bir gn bana bir i
havale etti. Ben de acele ederek o ii grdm. Sonra bana, ne
( 63 )

426

Ebrar : Hayr ve iyilik ya,panlar, suleha..

istersen benden dile dedi. Ben de iimden arzuladm bir

eyin olmasn kendisinden diledim. Bana elin nerde? dedi,
ama al sana diye verir bir tavr taknmad. Fakat rica etti
im ey de oldu. Yce Tanr ondan raz olsun.

Kerametlerinden Bir Bakas :

Ve yine Ebul Maali Abdrrahim, salam kantlarla bize
yle haber verdi : Ben aml Tarif adnda bir adamla buluc
tum. Bana, Niabur ya da Harezm yolunda birisine rastladm.
Onun beraberinde on drt yk eker vard. Bana unlar an
latt : Korkun bir lde konaklamtk. Orada korkudan kar
de kardei ile duramazd. Gece eyalar yklemek istediimiz
de develerimden drdn bulamadm. Aradm, aratrdm
ama bir sonu elde edemedim. Bylece, yol arkadalarm g
tler ve ben onlardan ayr dtm. Develeri yine aradm dur
dum, ama her ne yaptmsa olumlu bir sonu alamadm. Ne
den sonra afak skmeye balad. Tam o srada eyh Abdl
kadir'in bir zamanlar sylemi olduu u sz hatrladm :
Eer bir zorlukla karlar ve sklrsan bana seslen, o zor
luk ve sknt defolur gider. Bunun zerine, ya eyh Abdl
kadir, develerim gitti, ya eyh Abdlkadir, develerim gitti !
diye bardm. Bundan sonra afak skt yana baktm. Bir
tepenin stnde bir adam grdm. zerinde bembeyaz giysi
ler vard ve eliyle bana iaret ediyordu. O tepeye ktm za
man kimseyi gremedim. Ama sonra, tepenin altndaki vadi
de drt devenin yere km bulunduklarn grdm. Sonra
develerimi alarak yol arkadalarma yetitim ve onlara katl
dm.
Ebl Maali: dedi ki, ben Hasan Ali Cebbari'ye gelip bu
hikayeyi anlattm. Dedi ki, eyh Ebl Kasm mer Bezzazi'
den iittiime gre ,seyyidim eyh Muhiddin Abdlkadir bir
gn ona yle demi :
Sknt iinde ve dertli olan bir kimse benden yardm
isterse, ben sknt ve derdi ondan nce kefederim ; bir kimse
iinden beni hatrladktan sonra Tanr'ya yakanrsa ii grl427

m olur; eer bir kimse iki rekat namaz klar ve her rekat
tan sonra selam verip Hz. Peygamber zerine salavat getirirse
ve onu anarsa, sonra Irak ynne on bir adm yryerek be
nim adm sylerse ve isteklerini dile getirirse, kesinlikle iste
dikleri olur, yani muradna erer. Allah kabul eylesin, topra
kutlu ve yeri cennet olsun.
Burc- Acemi dolaysyla eyh hazretlerinin kutlu men
kbelerinden pek azn, ancak bir okyanustan tek bir damla
kadarn yazdk. imdi yine, padiahn sava bitirmesi soru
nuna dnelim. Yardm Allah'tan.
LGN OLAYLARDAN : FRENKLERDEN
KOLAYCA ALINAN OK SAYIDA MAL
Alemin padiah beraberindeki slam askeri ile Badat'm
fethine gittii srada Marib lkelerinin en sekini ve slam
gazilerinin yata olan Cezayir'in gazileri, on alt ektiri gemi
donatarak, uygun rzgarla Frenkistan kylarna gittiler. Ora
larda birok yerleri yama ettiler; rastladklar dmanlarla
savaarak kimini ldrdler, kimini de tutsak ederek zincire
vurdular. Bylece, sonunda Rumeli kylarndaki Avlonya Ka
lesi yaknna vardlar ve gvenilir bir yer sanarak, . limanna
sndlar. Limanda gemilerini balayarak, dman birlikle
rine yeni aknlar yapmak zere hazrlklara baladlar. Top ve
teki silahlarn temizlenip iyice elden geirilmesi, yalanmas
ve krekilerin dzeni ileriyle uramaya koyuldular. Meer
Venedik donanmas bunu haber alm, arkalarndan ara
maya girimiti. Sonunda Venedikliler Avlonya limanna gel
diler.
Baz kimselerin dediklerine gre, o srada Avlonya diz
dar, dman donanmasna haber gndererek, binlarn levBnt
gemileri olduunu ,ne Osmanl padiahna itaat ne de rastla
dklar Osmanl gemilerini himaye etmediklerini ve bir byk
ekya topluluu olduklarn bildirmiti.
428

Sonunda, dman donanmas gelip limann azn tkar.

Bunun zerine limandakiler, i iten getiini grerek, kaleye
snmak isterler. Ama kale muhafz ( dizdar) buna izin ver
mez. Bunun zerine, zorunlu olarak, bu kadar mkemmel top
lar, yelken, tente ve teki sava ara ve gereleri orada bra
krlar; srtlarnda tanmas mmkn olan giysilerini, kimini
kendi arkalarna, kimini de forsalarna ykleyerek ekilip gi
derler. ou Selanik'e varp, orada bir Karamrsel gemisi sa
tn alrlar ve yine Cezayir'e doru yelken aarlar.
Ancak, bunlarn babular, kaptan ve yksek rtbeli olan
lar, stanbul'a geldiler. O srada Musa Paa hazretleri stan
bul' da sadaret kaymakam olarak padiah rtarafndan memleket
ve devletin korunmas ile grevlendirilmi bulunuyordu. Durum
kendisine bildirilince, hemen Badat'a bir ulak gnderip olup
bitenleri padiah katna telhis etti. Padiah hazretleri, o anda
bir buyruk kard. Buyrua gre stanbul, Halep ve skende
riye'deki Frenk balyozlar (temsilcileri) hapsolunacakt. Frenk
gemilerinin gelip gitmesi ve onlara bir damla yiyecek verilmesi
yasaklanyor idi.
Szlerine inanlr kimselerin anlattklarna gre Venedik
hkmeti, Rim Papa'ya, Germanya mparatoruna, spanya ve
Fransa krallar ile teki hkmdarlara adamlar gnderip,
slam padiah zerimize asker ekmeye ve sefer yapmaya
kalkmtr, sa'nn dini uruna gayrete gelip bize yardm et
meniz gerekir diye imdat rica eder. Her biri ayr ayr ola
rak, Venediklilere yle cevap verdiler : Bundan byle o yce
padiah denize almaya kkrtmayn. Her ne verirseniz ve
rin. Eer malnz yetmezse size mal ile imdat ve yardm ede
riz. Yoksa bu padiah ile savaacak ve kar koyacak hal yok
tur.
Bmdan sonra ne ettilerse ettiler, padiaha alt yz bin
kuru verdiler; sadrazama da yz bin kuru verdiler Hepsini
tamamlayarak devlet hazinesine teslim ettiler. Ama biz, yine
konumuza dnelim.
429

PADAHIN DYARBAKIR'A GEL

Fetih ilerinin, gnlnce tamamlanmasndan sonra padi
ah hazretleri, yirmi gn ilaha Badat'ta kald. Bu sre iin
de kalenin harap olan yerlerinin, top ve lam atlar ile yk
lan bur ve kulelerin onarlmas iin ferman kard. Cihan
padiahnn mutlak vekili olan sadrazam saadetli Mustafa
Paa hazretlerini askere serdar tayin buyurdular. Kendileri
ise, haremi hizmetkarlar ve silahtar paa ile Diyarbakr'a yol
landlar ve konaktan konaa yol alarak, uurlu bir zamanda
Diyarbakr'daki padiah sarayna indiler.
EYH RUM'NN EHT EDLMES
Yukarda da bu olaya deinmitik. Rahmetli padiah tah
ta kt gnlerde ortalk karmakark bir duruma gelmi
bulunuyordu. Sipahi zorbalarndan her biri, Anadolu'nun bir
blgesini eline alm, baz yerlerde kaleler bina edip fukaras
na zulm ve ikence penesini salmt.
Bunlar bir yana, stanbul' da da durum, Anadolu' dakin
den pek farkl deildi. Padiah saraym basp padiahn gz
nnde Hafz Paa'y ldrdler. Sen kardelerini katletmi
sin diye biraderleri olan ehzadeleri zorla dar kardlar.
Amalan, en yal ehzadeyi tahta karmak ve kendisini taht
tan indirmekti. Yine baz aklllar g halle nne getiler. te
rahmetli padiahn bu sebepten bar kanl ve .kanlarm ime
ye belki susam idi.
Sonra Sultan Murat, zorbalar yok etmenin yolunu buldu
ve onlarn vcudunu ortadan kaldrd. Ama bu yzden nice
susuz kimseler de canlarn yitirdiler ve nice mazlumlar,

za

limler srasna katldlar. te bunlardan biri, rahmetli eyh

Rumi hazretleridir.
430

eyh Rumi, atalarndan beri kerameti ve evliyal gr

len bir aziz idi. Revan seferinde ok kez padiah hazretleri ile
atba giderler ve gemekte olduklar memleket hakknda pa
diaha bilgi verirdi. Fakat Krtlerin ou, kimi babasnn, ki
mi kardeinin, kimi de kendisinin ahbaplar olduundan, s:k;
sk ordugaha gelir ve azizin adrn sorarlard. te bu hal,
el-meliku akirnun (64) sznn anlam uyarnca, padiahn
ona kin balamasna neden olmutu.
Badat'n fethinden sonra Diyarbakr'a gidince eyh
Rumi de padiahn beraberinde idi. Bu srada Haseki Sultan
eyhin hatununu davet etmiti. Fakat hatunun bir hareketi
Haseki Sultan'n cann ok skm, hatta ona birka topuz
da vurmu derler. Saadetli padiah hareme geldiinde, Haseki
Sultan yaknmaya balam, hatta iftira da ederek, mnasebet
siz laflar sylemi. te bu olay, eyhin Tanr rahmetine gitme
sine neden oldu. Yce Tann'nn rahmeti zerine olsun.
Tamvar'da szlerine inanlr baz kimselerin anlattkla
rna gre, saadetli padiahta, daha Revan seferi srasnda gut
hastal (nikri) belirtileri grlmt. Fakat rahmetli ey
hin ld gn, tamamyla fel oldu ve belden aas hareket
ten kald. O gnden sonra ata binemeyerek tahtrevana muhta1;
oldu . .Bendeniz evimde baz ahbaplarla sohbet ederken, bir
adam gelip rahmetli eyhin ehit edilmesi olayn anlatmt.
Yce Tanr bilir ve bilendir. Beyit :
Ol merd-i Hda ne ayed be derd
Hi kavmi ra Hda rusva nekerd (65)
Derhal eyh Mecdeddin-i Badadi'nin (66) ehit edilmesi
olay ve Harzemah Sultan Mehmet'in durumu hatrma geldi.
Ne yazk ki, saadetli padiah, yapt bir ile, nedimelerinin
( 64)
(65)

Padiahlar vefasz ( ksr ) olurlar.

evirisi

O Ta:r adam derde dmez. Tanr hibir kavmi rezil

etmedi.
166)

Necme.ddin eref bin MCeyyed : Aladdevle'nin Mridlerinden. 617

( M. 12 0 ) 'de ldrlmtr.

43 1

szne uyarak, kendi aziz mrne kym. Haksz yere dk

len bu kan sebebiyle slamlar dmanlarnn kahrna ura
maktan hemen Allah korusun.
Diyarbakr'da defterdar iken eyh Rumi ile tanm ve
ok :kez meclisine girmi idik. Onun ldrlmesi olay sz ko
nusu olunca oradaki dostlar ilgilendiler ve benden olayn na
sl olduunu sordular. Ben de Sami'nin olu rahmetli Hami'
nin Nefehat'l-ns (67) vard. Der<hal getirttik ve olay ora
dan okuduk. imdi de, bu eserimizi okuyacak dostlarn ayn
olaya ilgi gstermeyecekleri dnlemediinden, Nefeha
t'l-ns kitabndan buraya aktarmay uygun grdk. Geri
byle tyapmakla konudan uzaklalm ve baka bir alana gi
rilmi olur; ama bu olay yeryznde grlm olaylarn en
garibi ve acaiplerinden de acayibdir. te bu nedenle zet ola
rak buraya aktaryoruz. Yardm Allah'tan.
Hikaye udur : Bir gn eyh Mecdeddin Badadi, dervi
lerinden oluan bir toplulukla oturmu idi. zerine bir ar
lk kt, uyku hali ;geldi. Bu srada keramet eseri olarak de
di ki, biz bir kaz yumurtas idik, deniz kenarnda kald. Bu
sz Necmeddin Kbra'ya ulatrld. O da denizde olsun
dedi. eyh Necmeddin bunu iiterek byk bir korkuya dt.
Bir gn eyh Sema' da hohal (68) iken yaln ayak geldi ve
bir leeni ate ile doldurup ba zerine koydu. eyh ona ba
kp yle dedi : Derviler yolunca ettiin perian szler iin
zr dilersen iman ve dinini selamete karrsn, ama ban
verirsin. Biz de senin arkandan gideriz ve alem harap olur.
eyh Mecdeddin, Necmeddin-i Kubra'nn ayana kapand. Az
sonra da eyhin dedii gibi oldu.
(67)

Nefa!hat'l-ns : !ranl sufi airlerden M.olla Cami (1414 - 1492) 'nin

eseri nl mutasavvflarn yaam, dnce ve duygularm anlatr.
XVI. yzyl Osmanl airlerinden I.amii tarafndan Trkeye ev-

rilmitir.

(68)

Sema : Mevlevi dervilerinin ayini. Hohal : Ayin srasnda ken

dinden geme hali.

432

EYH MECDEDDN'N LDRLMES NEDEN

eyh Mecdeddin Harezm'de vaaz ederdi. Sultan Mehmet'
in annesi gzel bir kadn olup eyhin vaazlarna gelir ve din
lerdi. Arasra da ziyaretine varrd. Fakat bu ziyaretleri kt
ye yoranlar frsat gzlediler. Bir gece, Sultan Mehmet'in ok
ikili olduu bir srada \onu gammazladlar; anneniz mam
Ebu Hanife mezhebince eyh Mecdeddin'in nikahna girmi
tir dediler. Sultan ok kzd ve eyhi getirterek ldrtt. Bu
haber eyh Necmeddin'e .eriince, 4< inna lillahi ve inna ileyhi
racifn dedi :Ve devam etti : Olum Mecdeddin'i suya attlar
ve ld ! Sonra ban secdeye koydu ve uzunca bir sre yle
kald. Ban .secdeden kaldrnca dedi ki, yce Tanr'dan di
ledim ki. olum Mecdeddin'in hayat karl olarak Sultan
Mehmet'in mlkn elinden alsn. Dilei kabul olundu. Sul
tana bunu haber verdiler. Yaptna ok piman oldu ve yaya
olarak eyhin yanna vard, bir leen dolusu altn getirdi ve
zerine bir kl koyarak ban at, geride idurup eer diyet
gerekse ite altn, eer ksas eyler isen ite kl ve ba dedi.
eyh cevabnda buyurdu ki, ve kane zalike fi'l-kitabi
mestura (69) . Onun diyeti senin mlkndr ve senin ban gi
der; biz de senin arkandan gideriz. Sultan Mehmet umut
suzlua :dp dnd. ok gemeden Cengiz Han ortaya kt
ve sylenenlerin hepsi gerekleti. Nefehat evirisi burada
bitti.
SULTAN MEHMET HAREZMAH ZERNE
Burada Sultan
ok

az

Mehmet Harezmah'n ad -getiinden,

grlen ve belki garip eylerin ien garibi olan, ibret ve

t verici bu olayn, kitabmzda genie anlatlmasna cr'et

olundu :
( 69 )

Trkesi : Btn bunlar kitapta

yaza,r.

el-tsra 5 8.

433

Derler ki, Harezm, Nuh aleyhisselamn olu Yafes'in olu

idi. Harezm lkesi, onun tarafndan bayndrlatrld iin
onun adn almtr. Harezm, Ceyhun rmann iki yan bo
yunca uzanan kent ve kyleri ile ok bakml ve bayndr bir
lkedir. Ynetim merkezinin iad da Urgen'tir. Buras ok
byk bir ehirdir. imdi ran topraklan iinde bulunmakta
dr. Harezmahiler o memleketten ktklar iin, ayn ad al
mlardr. Ad geen Sultan !Mehmet bin Teke, o hanedann
altnc hkmdardr. Onun zamannda devlet ok genilemi
ve g kazanmtr. nce Muzafferddin-i Guri ile toprak y
znden savaa tutumutu. Sonra, Muzafferddin ldnden,
bunun lkeleri de Sultan Mehmet'in eline geti. Grhan Kara
htay ile de kez savat. Bu savalarn ilkini kazand, ikin
cisini ise kaybetti.
Sylendiine gre bu savata bir inli, Sultan Mehmet'i
ve komutanlarndan ahap adndaki emiri tutsak etti. Emir
ahap, Sultan Mehmet'e gizlice dedi ki, durum gerei sen be
nim hizmetim roln oyna, olur ki seni kurtarmann bir yo
lunu bulurum . Sultan Mehmet de bunu uygun bularak, rol
n oynamaya balad. Hizmeti rolndeki Sultan Mehmet' in ve
efendisinin davranlarna hayran kalan inli, eer tutsak
edildiiniz asker arasnda yaylm olmasayd sizi azat eder
dim dedi. inlinin bu sevecen szleri zerine Emir ahap,
imdi bana azat edilmekten ok, memleketime sa olduu
mu bildiren bir haber yollamam gerek. nk ld derlerse
btn varm youmu yama :ederler; yaadm bilirlerse bir
ey yapmazlar; byle olursa servetimden size de bir pay ayr
lr ve ular diye karlk .verdi. inli bu dnceyi ;ok olum
lu karlad ve haber iletecek bir adam gndermek nerisinde
bulundu. Emir ahap, baka bir adama gerek olmadn, kendi
uan, yani Sultan Mehmet'i yollamann ok uygun dece
ini anlatt. Bylece Sultan Mehmet, yanna bir de klavuz ka
tlarak, Harezmah'a gnderildi. Bakente varnca, halk ok se
vindi; ehir sslendi ve gn enlikler yapld.

434

te yandan, Htay askeri arasnda Harezmah'n ortadan

kaybolduu sylentisi yayld. Bunun zerine Htayl, Emir
ahab' ararak, sorguya ekti. ahap da her eyi aka an
latt. Ondan sonra her ikisi de Harezmah'n arkasndan geldi
ler ve umduklanndan daha fazla ikram ve saygnlk grdler.
Bundan sonra Sultan Mehmet, asker toplayp nc kez
Karahtay zerine yrd. Aralarnda ok kanl bir sava ol
du. Bu kez Htayllar yle bir dayak yediler ki, imdiye dek
bylesi grlm deildi. Yere den pis leleri o byk sah
ray batan baa kaplamt.
Sultan Mehmet, o zamana 'kadar Kutbeddin lakab ile
anlrken, bu byk savatan sonra kinci skender ( sken
der-i Sani) diye anlmaya baland. Eline geen iyeni memle
ketlerle devleti ok geniledi ve glendi. Seluklu Sultan
Sencer, o srada Gaz taifesine tutsak dtnden, btn top
raklarn kendi devletine katt. Bundan sonra da Zllullah-i
fi'l arz ( Tannnn yeryzndeki glgesi) lakabn ald .
Bundan son derece gururlanan Sultan Mehmet ile Abbasi
Halifesi Nasrddinillah arasna dmanlk girdi ve hilafetin
Abbasllerden ise Alevilerin elinde braklmas daha doru ve
bunlann hakk olduunu ileri srerek, Nasrddinillah' taht
tan indirmek ve yerine Seyyitlerden Aliyylmk Tirmizi'yi ge
irmek amac ile asker toplamaya balad. Abartlm olmakh
beraber, tarihilerin yazdklarna gre, yz bin askerin ba
na geerek Badat zerine yrd.
Bunu haber alan Halife Nasrddinillah, eli olarak eyh
ler eyhi ahabeddin Suhraverdi hazretlerini kar gnderdi.
Hilvan'a yakn bir yerde karlanca, eliyi kalabalk askerle
kabul ederek, yksek bir tepede konuk ettiler. Ertesi gn di
van toplanarak eli eyhin gelmesini beklediler. Baz tarihi
ler, eyhten dinlediklerini kaydederek, bu bulumay yle
yazmlardr :

435

Dairelerine vardmda nce geni ve kalabalk bir otaa

girdim. Ota, yedi renk atlas ve ipekten yaplm naklarla be
zenmiti. Yere serilmi olan yayg, safi ipektendi ve zerindeki
naklar da yine ipekle sslenmiti. Bu otada Maverannehr,
Trkistan, 'Gazne, Gur ve Zabilistan meras ve hanlar otu
rurlard. Oradan knca, yine esiz lbir otadan getim. Bu da
safi srna ilemeli ve srmal seraser ve diba kumatan yapl
m, btn ipleri ibriim ve altn tellerden rlm ;idi. Bu
otada da Horasan, Harezm, Niabur, Irak, Acem ve Taberis
tan hanlar ve sultanlar, Harezbinba ve yzba ( mir-i heza
re, mir-i sad) oturuyorlard. Oradan da kendi karargahna
girdim. Burann ss ve ihtiam, tekilerle karlatrlamaya
cak derecede oktu. Sultann oturduu taht, dnyann en g
rlmemi aalarndan yaplm, zeri eit eit laal, zmrt,
yakut, firuze ve altnlarla ilenmi idi. Tahtn zerindeki rt,
safi altna srma ile dokunmu !birka hasr idi.
O zamanlar sultanlarn tahtlarndaki halis altnla ilen
mi hasr rtler, ihtiamn en parlak rnei idi. Nitekim air
ve :yazarlarn en n srada gelen temsilcilerinden mevlana Lari
ve daha sonra 111. Murat'n hocas Sadettin Efendi'nin yazdk
larna gre Halife Me'mun, Hasan bin Sehl'in kz Puran ile ev
lendii zaman, trl .eyizleri arasnda halis altn srma ile i
lenmi krk tane de hasr bulunuyordu ve bunlarn en k
ve en az deerlisi yirmi bin miskal altndand. Zifaf ge
ceside kzn annesi Me'mun'un mutlu bana bin tane yksek
deerde inci sat ki, birinin ei padiahlar hazinesinde bulun
mazd. Ayrca, krk batman amber kokulu amdan yakt.
Altnla ilenmi hasrlar zerine biraz ayrntl bilgi sun
mak iin Hoca Sadettin Efendi'nin tarihindeki paray buraya
aktardk. imdi yine asl konumuza dnelim :
eyh ahabeddin Shreverdi, Halife Nasr'dan getirdii
mektubu Sultan Mehmet'e sundu. Oturmasna izin Verilmedii
436

Jn eli ayakta durarak, Abbasi halifelerini ver yollu gzel

bir deme verdi. Bunun zerine Sultan Mehmet, bu sfatlarn
Abbasilerde mevcut bulunmadn syleyerek, ben sjze bir
halife tayin edeyim ki, bu sfatlar nefsinde toplam olsun
dedi. Eli eyh de, zamann sultan hakknda Msliimanlar
arasnda ayrlk karmak ve bu mbarek hanedan ykmak
doru deildir. Dnya ve ahiret iin devletinize layk olan, bun
lar yerinde brakmak ve bakentinize dnmektir diye kar
lk verdi. 1Bunun zerine Sultan dedi ki, bunlarn hanedan
peygarrberlik hanedanndan daha kutlu deildir; sende Tanr
sevgisi olsayd benjm ile Nasr arasna /girmezdin... Bunlara
mbarek sfatn veren, sizin gibilerdir. .. Bu szlerden sonra
eli eyhi, sultann huzurundan kardlar.
Sonradan eyh hazretleri yle demi : Bu kadar ss ve
atafatn yannda, zerindeki giysi ile !bandaki kuzu postun
dan dikilmi tacnn gerek deerini bitim, ancak sekiz ake
ederdi. Kendisi ise henz tysz bir delikanl idi .
eyh ahabeddin krgn kalple Badat'a dnd. Sultan
Mehmet de kalkp Hilvan yaknna vard. Oralarda hi grl
memi bir doa olay ile karlat : Kar yamaya balad ve
yirmi gn sreyle geceli gndzl durmadan yaarak, adrlar
karlara gmld. Binek ve yk hayvanlarnn birou yemsiz
likten telef oldu. Sonunda aresiz kalp geriye dnd. Yitiri
len hayvan, sava ara ve gereleri, hizmeti ve komutanlarn
says ok yksekti. Bin bir zorluk ve sknt ile bakentine
eriti. Ama yine de, genlii nedeniyle gururu devam etti, iki
ve elenceyi brakmad, bana gelenler kendisini uyarmad.
Btn bunlarn, eyh hazretlerinin kalbini krmas yznden
olduunu anlayamad. stelik, bundan sonra da eyh Mecmed
din Badadi hazretlerinin Oldrlmesine sebep oldu. Halbuki
ulema ve eyhler bunlar, kendi saltanatnn yklacana ve
memleketlerinin harap olacana manevi bir sebep saydlar.
437

KAN C VE KAN DKC BLNSZ CENGZ'N

ORTAYA IKII VE YAPTIKLARININ ZET
Bilginler, dnrler ve tarihiler u noktada gr ve
sz birlii halindedirler ki, Mslmanlara Hz. Adem'den bu
yana, bundan daha byk bir felaket gelmemitir; belki de
Nuh Tufann'dan sonra bu kadar byk bir olay vuku bulma
mtr. Derler ki, teden beri Tann iradesine uygun olduu
zere, srekli olarak bin yl insan dosa ve bu srada tek bir
kimse lmese, ran ve Turan lkeleri eski bayndrlna kavu
amaz.
O dinsiz zalim, 6 1 0 (M. 1 2 1 3 ) tarihinde in lkesinden
karak, Kagar ve Hotan kentlerini, ta Fetak suyuna kadar
btn memleketleri zaptetti. Sultan Mehmet'e bir mektup
yazp epeyce misk ni.'tfesi (7 ) , yeim ta (71 ) ve daha baz hedi
yelerle birlikte, Mahmut Yalva Harezmi'yi eli olarak gnder
di. Mektupta yle deniliyordu :
kimizin ululuu gn gibi aktr. :kimiz de hkmdarz.
Bu beraberlik nedeniyle senin dostluun bana gereklidir kan
sndaym. Senden aziz olum yoktur. Dounun balad nok
tadan ta senin \ffiemleketinin snrna kadar uzanan lkeleri Al
lah bana balamtr. Bizde gm madenleri ok, kahraman
insanlar sayszdr. Topraklarmz ok geni olduundan, ba
ka lkelerde gzmz yoktur. Eer sen de dostlua nem ve
rip, tccar ve baka isteklilerin gidip gelmelerine msaade
edersen aramzdaki dostluun artmasna ve ibirliimizin g
lenmesine katkda bulunmu olursun. Gerektiinde az miktar
da asker gndererek ve ham gm vererek de yardmda bu
lunuruz. Bylece dost geinirsek gcmz ve byklmz
daha da artar.
( 70)

Misk nafesi

Misk got.>ei. O rta A:sya'da bir tr abunun gbein

deki koku.

(71)

438

Yeim Ta : Yamur ve kar yadran

Bunun zerine Sultan Mehmet, Cengiz'in nerilerini ka

bul etti ve mektubuna cevap olarak, bir antlama belgesi hazr
lad. Buna gr-e, birbirinin karlarm koruyacaklar, karlkl
olarak memleketlerini yama etmeyecekler, birbiri aleyhine a
lmay akllarndan bile geirmeyeceklerdi. Cengiz de bu bel
geyi uygun bulmu ve bylece antlama kesinlemiti.
Antlamaya dayanarak, Cengiz'in lkesinden drt yz
Mslman tccar Otrar'a geldi. Otrar Beyi Ebnaiilhak, Ha
reznah sultannn halas olu idi. Ebnalhak, gelen tccar
lardan bazlarm davet etti. Davet edilenler arasnda eskiden
bir kez grt bir adam da vard. Konuurlarken kendi
sine, Ebnalhak, Ebnalhak diye laubalice hitap edip du
rurdu. Ebnalhak, yalnz adamn sylenmesini, (yabancnn
teklifsizliini terbiyesizce bir davran sayarak, konuuna ok
kzd ve misafirlerin hepsini tutuklad. Ayn zamanda, Sultan
Mehmet'e de durumu bildirdi : Byklk gsterileri ile bir s
r Tatar, ikelerinden bu memlekete geldi. Amalar, her eyi
grp incelemek, memleketimizin durumunu anlamak, casuz
luk yaparak rendiklerini kafir Tatarlara bildirmektir... diye
yazd. Buna karlk Sultan Mehmet, onlarn ldrlmesini em
retti ve hi gerei yokken Trkistan'a da asker gndererek,
Cengiz'in olu Cuci Han ile savaa tututu. Durumu renen
Cengiz, oullarn, mirzalarn, hanlarn ve han oullarn top
layarak, byk bir divan kurdu. Onlara yle seslendi :
Bunca yldr eliler ve haberler gndererek Tarezm ah
ile ibirlii kurmaya ve dostluu glendirmeye ok altm,
ama bir yaran olmad. Artk bu davrann braklmasna ve
ili kilerin kesilmesi gerekiyor !
Hicretin 6 1 5 . yl {M. 1 2 1 8 - 1219)

idi Cengiz, lkeler

zapt ve istila etmek amac ile, bitmez tkenmez askerin

banda,

b akentinden

kalkp

yola kt. Sultan

Mehmet

durumu renince, casus gnderdi. Geri dnen casus, Cen439

giz'in, karnca gibi saylamayacak kadar .kalabalk askeri oldu

unu haber verdi. Onun dediine gre, can alc kllan ve can
yakan oklar ile, savalarda bu askerin her biri yle bir kah
ramandr ki, isteseler attklar kementlerle felei bile yksek
yerinden balayarak yere indirirler ve en byk mutluluk bur
cunun yolunu deitirirler. Hkmdarlarna yrekten bal
drlar. Servet ve ganimetle hi ilgilenmezler. Silah ve giysileri
ni kendileri yaparlar. Suya muhta ve yiyecek ktl ile a ol
mazlar. Samal hayvanlarn beraberlerinde gtrrler, onla"
rn st ve yourdu ile yetinirler. Domuz ve kpek etini se
verek yerler, etini yedikleri hayvanlarn kanlarn ,da ierler.
te byle bir ordu ile Cengiz Buhara'ya geldi ve kaleyi
yerle bir etti. Oradan Merv'e geti ve Mervlilere, btn varlk
larn brakarak, kentin dna kmalarn emretti. Oray da
yama ettiler. ok gemeden, yine 615 tarihinde ;(M. 1218 1219) Buhara'ya eriip kentin ana kaps yaknnda kondu.
Sultan Mehmet'in askerinden yirmi bin kiilik bir birlik, bu
raya bir baskn yapmak giriiminde bulundu, fakat Cengiz'in
muhafzlar kar koyarak, bir tanesini bile canl brakmadlar.
Ertesi gn Buharallar kalenin kapsn atlar. Kentteki b
yk bilginlerden bir grup, Cengiz'in yanna vard. Cengiz de
ehre girdi ve camiin malksuresine (72) kadar at stnde iler
ledi. Sonra atndan nerek minbere kt ve yle seslendi :
Sahrada yem yoktur, atlarnz hurda doyurun ! . Bunun ze
rine Moollar ambarlarn kaplarn krdlar, Mushaf sandk
larn boaltarak atlarna ahr yaptlar. Atlannn gem ve yu
larlarn bilgin ve mctehitlerin ellerine verdiler. Seyyitlerden
biri, bir mctehide dedi ki, mevlana, bu ne haldir? O da SUS,
bu Allah'a yalvarmayn rzgar esmektendir. Allah'n kahre
dici klc ile btn umut balan kesilmektendir diye cevap
verdi.
( 72 )

440

Maksure : Camide hkmdara ayrlm olan zel blm.

Sonra Cengiz idgaha'a ilerleyerek minbere kt. Tan

r'ya hamd ve duadan sonra, Mslmanlarn gnahlarn ve
Sultan Mehmet'in yapt zulmleri anlatt ve halka yle ses
lendi : Siz byk bir gnah ilemisinizdir ki, yce Tanr,
gkten inen bir bela ve anszn bastran bir kaza olarak beni
size musallat etti. ehrinizde bulunan eya ve paray akla
maya gerek yok. Sakl olan mallarnz aa karn . Cengiz'in
bu konumasn danimend Hacib Farsaya evirdi. Mal olan
lar hemen btn varlklarn ortaya kardlar ve bu nedenle
kimseye ikence .edilmedi. Sultan Mehmet' in askerlerinden bir
ou ehir iinde saklanm olduklarndan, Buhara kentini
yaktrd. Binalarn ou aatan yaplmt. Bu nedenle hepsi
bir anda kl haline geldi. Sonra 'Buhara Kalesi'ne hcum et
tiler. Kaledekiler kendilerini savunmak istediler. Ama sonun
da Moollar, kale evresindeki hendekleri hayvan leleri ile
doldurdular ve bylece kaleyi drdler, kadn ve ocuklar
tutsak ettiler.

Otrar yks :
Sultan Mehmet, Otrar hakimi ve tccar katili olan Ebna
lhak'a yardm iin elli bin tecrbeli svari gnderdi. Arka
sndan on bin asker daha imdada yollad. Ama bunlarn bir
yaran dokunmad. Kale iindekiler, direnmek gcn gs
teremediklerinden, dar ktlar ve kaleyi kuatan Moollarn
komutanlar olan kan dkc Cengiz'in oullan huzuruna var
dlar. Fakat onlar, siz veli - nimetinize hayretmediniz, bize ne
hayrnz dokunabilir? szleriyle karladlar ve arkasndan
hepsini ehit ettiler.
Ondan sonra Cengiz'in oullar Cuci, aatay ve Oktay'
dan her biri, dev yapl, kan iici, karnca gibi kalabalk Mool
askerinin banda, halk krmak iin memleketin drt yanna
daldlar. Kimi Seyistan'a, kimi baka kentlere giderek ahaliyi
topyekn kltan geirdiler. O kadar insan ldrdler ki, sa
ylmas olanakszdr.
441

B ilinsiz Cengiz'in kendisi ise Semerkand'a geldi. Sultan

Mehmet bu arada Semertkand'a yz bin .svari ile yirmi fil
koymu ve ehrin evresine derin bir hendek kes tirmi i di.
Bu hendek, ta suya kadar uzanyordu. Halk, :gnlerce ve ay
larca uralsa da kentin alnmasna imkan olmad kan
snda idi. nk kale ok mkemmel bir bi imde berkitilmi
bulunuyordu.
Fakat Cengiz, nce ehrin varolarn ele geirmekle ie
balad ve sonra kentin kendisine yklendi. Daha saldrnn
drdnc gn idi ki, ehrin kads ve eyhlislam Ebl Ha
san Ali Mergimani, Cengiz'in yanna geldiler. Cengiz bunlara
af vaadetti. Ertesi gn erkekleri ve kadnlar blk blk
sahraya kardlar ve toptan ldrmeye giritiler. Kad ve ' ey
hlislamn yakanlar zerine elli bin kadar insan sa brak
tlar.
Cengiz Senerkand zerine yuruyunce, Sultan. Mehmet
Horasan'a vard ve askerini blp ehirlerin imdanna gn
derdi. Kendi yannda ok az asker kalmt. Bunun zerine
Cengiz, frsat bu frsattr diye, baz komutanlar ile otuz bin
askeri onun zerine yollad :ve itaat edip boyun eenlere aman
verilmesini, etmeyenlerin yerleri ve yurtlar ile birlikte yok
edilmelerini emretti. Gerekten de yle yaptlar. taat eden
Merat hakimine ilimediler. Sonra bir blk melun gelerek on
lar da yok etti.
Oradan Zave'ye ve Niabur'a geldiler. Sonra Mazend.eran
ve Tus'a vararak herkesi ndrdler. Ama Ravegan halkm
ok eziyet ettiler, uan ve Esferayn halkn, hizmette kusur et
tikleri bahanesiyle toptan ldrdler. Dangan'da da ayn me
lanetlerini icra ettiler. Sultann annesi ve haremi orada bir ka
lede idi. Kaleyi zaptedip onlar tutsak ettiler. O eytan asker
leri, oradan Rey'e yneldi. Rey iileri onlar karlamaya k
tlar ve baka mezhepten olanlar katle tevik ettiler. Derler
442

ki, Rey'de bin kere /binden fazla adam katlolundu. Oradan

Kum'a vardlar ve ahalisini tamamyla yok ettiler. Hemedan'a
vardklarnda da ayn eyi yaptlar. Evhad Razi, Irak ve Acem
vasfnda yle diyor : Kouk
Ondan sonra Keredrud ve Nihavend'i tahrip ettiler. Ora
dan Gazvin'e varp elli bin adam katlettiler. Meraa'ya geldik
leri zaman direnmekten vazgemeyip itaattan uzaklatklar
iin, bura halknn kanlarn sel gibi akttlar. Bir hafta iinde
tek bir canl brakmadlar.
O zamanlar Mslmanlar, byk bir korku iinde, ylgn
ve sinmi durumda idiler. O kadar ki, Moollardan tek bir
kadn yalnz bana hi korkmadan bir saraya girip bir sr
insan ldrebiliyordu. Nahevan taraflarna vardklarnda, ih
tiyar ya da gen, kimseyi sa komadlar. Sokaklarda insan
kanndan nehirler akt. Sonra Sel'an taraflarna gittiler ve
ahalisine itaat etmeleri iin eli gnderdiler Fakat ahali bu
eliyi ldrd ve olumsuz tutumunda direndi. Bunun zerine
Moollar ehre girdiler; nce kadnlarn rzlarna getiler, son
ra da kadn, erkek ayrmadan tek bir insan brakmayp hep
sini ldrdler. Gence'ye vardklar zaman, orann halk di
renmekte bir yarar grmeyere k , Moollara hizmette bulundu
lar ve bu sayede kurtuldular. Tam bu srada birka bin Gr
c askeri gelip Moollarla savamak istediler. Ama kana su
sam melfnlar, Grcleri tuzaa ekip otuz bin kadarn im
ha ettiler.
Cengiz Semerkand' fethettikten sonra oullarndan Cuci
ile aatay' Harezm blgesini zaptetmeye yollad. Oraya es
kiden beri Curcaniye derlerdi; Trkmenler de Urgen derler.
Moollardan bir birlik, bu ehrin tyaknlarna kadar sokulup,
binek ve yk hayvanlar ile et ve samal hayvanlarn srp g
trdler. ehirdekiler onlarn ardlarna dtler. Fakat Mo
ollar, anszn pusudan kp, yz bine yakn adam k ltan
geirdiler. Ertesi gn Cengiz in oullar belal askerleriyle gele'

443

rek, kenti drt yandan kuattlar. ehrin iinden aktlmakta

olan Ceyhun rmann ynn deitirerek, ierdeki halk su
suz brakmak ve teslime zorlamak istediler. Bu amala bin
Mool iisini bu ie kotular. Ancak, ehrin savunucular bun
larn hepsini ldrdler. Ertesi gn ehzade Oktay eriti. Ok
tay, karde ehzadelerin en aklls ve en tedbirlisi idi; stelik
de en yals bulunuyordu. Bu nedenle Cengiz tarafndan ba
komutanla geirilmiti. Moollar hzla davranarak ehri ele
geirdiler ve ileri gelenlerden tyz bini akn insan orackta
yok ettiler. Olan ve kz ocuklar, kadn ve delikanllar nefret
ve hakaretlerle tutsak ettiler, geride kalan ihtiyar, gen ve g
szlere dokunmadlar. Her katile yirmi drt l dt. Baz
tarihiler, her birinin uursuz elinden ellier adamn ldrl
m olduunu yazmlar. Katillerin says da yz bini aknd
demiler.
Cengiz Belh ve Tirrniz zerine yrynce, Tirmizliler
merte ona kar savatlar. Ama sonunda melunlar stn ge
lip, ahaliyi yn halinde ldrdler. Bir \kadn, ldrlrken
benim canma kymayn, yutmu olduum yksek deerli in
cileri size vereyim diye haykrd. Hemen orac1kta karnn ya
rp incileri kardlar. Sonra, yine inci bulmak umudu ile, b
tn kadnlarn karnlarn yardlar. O gn yz krk bin kad
nn bu suretle ehitlik katna eritii sylenir. Sonra Lenekt
ile Samat'a vararak, tburalar talan ve ahalisini toptan ldr
dler. Bunlardan ayrlan bir kol melun, Bedehan'a gidip, bu
topraklar ldrdkleri insan kanlar ile kzla boyadlar.
Cengiz Termiz'den geip Belh'e eriti. Belh Tarfi'nde
yazl olduuna gre, o zamanlar Belh ok bayndr bir kent
ti. Bin iki yz yerde cuma namaz klnrd ve bin 'iki yz ha
mam vard. Hoca Mehmet Parsa hazretlerinden naklolunur
ki, o zamanlar Belh'te seyyit, eyh ve mollalardan elli bin do
laynda adam vard. Cengiz geldiinde bu nller topluluu he
diyelerle dar ktlar. Ahaliden geri kalan ksm da ehir d444

na srldler. Cengiz, bunlar askerine bltrerek hepsini

ldrtt. Oradan Talkan'a geti. Burann ahalisi boyun eme
di, ,merte dverek hepsi de ehit oldular. Sebzevar'da bin
yetmi Mslman, Moollarn ayaklar altnda inenerek can
verdiler. Oradan Niabur'a vardlar ve btn buralar yakp yk
tlar. Yedi gn ve yedi gece su salp arpa ektiler. Kadn ve o
cuklardan baka, ldrlenlerin says yedi kere krk yedi bin
olduu hesapland. Herat'a geldiinde askerlerden bulunanla
.
rn hepsini . katlettirdi. On be yl boyunca Ceyhun kenarndan
Niabur'a gelinceye kadar krk kiiden baka canl kimse kal
mamt.
Bundan sonra, Belh Tarihi'nde garip bir hikaye daha ya
zlr : Erek Kalesi, Seyistan'n salam kalelerinden biridir.
Cengiz'in olu Kulu, orann kuatlmas ile grevlendirildi. Ka
le iindekiler arasnda yaygn bir veba hastal ba gster
miti. nce az :ars ve di rahatszl ile balar, ou kez
gn iinde hastay gtrrd. Bir gece kale komutan, kale
nin kuzey kapsndan kimsenin girmemesini salamak iin,
esami zerine yedi yz kii ayrp grevlendirmiti. Dou ka
psna da, kimseyi ieri brakmamak grevi ile bir birlikte ta
yin etmiti. Ama bunlardan tek insan, sabaha kadar canl kal
mad, hepsi vebadan ld.

Merv yks :

Cengiz'in olu Kulu, Merv zerine yrd zaman,

Me;v'in byk imamlarndan Celaleddin, Toy'a gelerek bar
aracl yapmak istedi. Ayn zamanda Acirlmlk de hediyeler
getirdi. Ancak, Kulu, getirilen hediyelerle yetinmedi ve ehrin
zenginlerinin kim olduklarn renmek istedi. Bunun zerine
mam Celaleddin iki yz kiinin adn verdi. Kulu, bunlar bir
deftere yazdrd. Sonra bunlar yakalatarak trl eziyetlerle
mallarn ellerinden ald ve hepsini ldrtt. Ayrca, askerle
rine ehre girmek izni verdi. Askerler de girerek kadnlara te
cavz ettiler. Sonra zanaat sahiplerinden drt yz kiiyi ayrd
445

ve geri kalan ahaliyi, ldrlmeleri iin askere teslim etti. Her

asker bana yz, ya da drt yz adam dt. Ondan sonra
Niabur, Herat ve daha baka kentlerle kasabalara giderek,
uursuz alkanlklarn tekrarladlar ve ahaliyi tmyle kl
tan geirdiler.
Garcistan .kads yle anlatyor ! Herat kuatmas sra
snda, Kulu'nun karsnda olan burta lme gtrlen adam
lar arasnda bulunuyordum. ok fazla insan kalabal yzn
den itilerek burtan yere dtm. Moollar her yandan :zeri
me ok yadrdlar. Ecelim gelmemi olduu iin oklar bana
demedi ve sa kaldm. Beni yakalayp Kulu'ya gtrdler.
Bana taaccpla bakarak dedi ki, sen insan cinsinden misin,
yoksa dev yada cin misin? Ben de dekim :ki, senin gibi an
yksek bir padiahn baklar zerime hi ynelmemi idi;
o yksek baklarn yz suyu hrmetine sa !selamet kal
dm . Kulu Han bu szlerimden holand ve sen an yksek
padiahlara musahip olmaya layksn diye beni babasna gn
derdi.
Kulu Han'n babas her zaman beni zel meclisine isteyip
konutururdu. Sk sk Trkler hakknda gelen hadisler zeri
ne ibilgi edinmek isterdi. Dilma da sylediklerimi Moolca
ya evirerek ona anlatrd. Bir gn bana yle dedi : Mehmet
Uru, yani Mehmet Harezmah ile ettiimiz iler, halk n
de ok zaman kalsa gerektir. Ben de, eer han canma aman
verirse bir sz arz edeceim dedim. Syle bakalm demesi ze
rine, han tmyle halk krdktan sonra, onun adn kim ya
atr dedim. Bu szmden yz ate kesildi ve fke ile ba
na bakp, ben seni akll kimselerden sanrdm, halbuki sen
bir cahil imisin. Ben Mehmet Uru'nun eli, aya ve trna
eritii yerlerden gayr sair halka neyledim ? dedi. Ondan son
ra benden yz evirdi. Ben de artk ordusunda kalmay uygun
grmedim ve bam alp gittim.
446

Sylendiine gre Cengiz Buhara'ya geldii zaman, bu

lkenin banda bulunan Sadr- Cihan Burhaneddin Mehmet'
ten, slam dilini ve dinini iyi bilen bir kimsenin kendisine gn
derilmesini istedi. Sadr- Cihan da Kad Eref'i bir vaizle bir
likte ona yollad. Cengiz, onlara, slamlarn dini inanlarnn
esaslarn .sordu. Cevaplar yle oldu : nce, gerek Tanr
olan ,Allah'n birliine inanp onu kusurlardan arnm say
maktr. Cengiz, benim bunda phe ve tereddtm yoktur
diye karlk verdi. Sonra, yce Tanr hazretlerinin, kullarna
dinin kurallarn bildirmek iin eli gndermi olduunu y
lediler. Cengiz bunu da kabul edip, ben ki Tanr'nn bir ku
luyum, etrafa eliler gnderir, askerime de grevler veririm
dedi. Daha sonra, bize gece ve gndz olmak zere her gn be
vakit namaz farz ettiini, bu vakitler gelince her trl ii b
rakp ibadete komay emrettiini akladlar. Cengiz bu buy
ruu da beendi. Bunun zerine her yl bir ay oru tutmay bu
yurmu, gndzn yiyip imeyi ve ee yaklamay yasak etti
ini bildirdiler. Cengiz bunu da makbul ve makul buldu ve
nk yln on bir aynda bol bol yiyip isinler, bir aynda da
hesapl bir lde yeyip isin ve bylece nimetin kadrini
rensinler dedi. Ayrca, mal sahiplerinin her yl yirmi dinar
dan yarm dinarnn fukaraya verilmesi Tanr buyruu oldu
unu anlattlar. Cengiz bunu da ok beenip yle cevap ver
di : Allah, adamn rzkn ok ve az zerinden takdir etmitir.
Eer maln fazlas, olmayana verilirse, sevinte bir adalet olu
turulmu olur. Sonra dediler .ki, Mslman kullarn gleri
yeterse, mrleri boyunca bir kez Allah'n evini ziyaret etme
leri (hacca gitmeleri) farzdr. Cengiz bunu da kabul etti ve de
di ki : Btn alem Tanr'rnn evidir, ama byle dilemi ki, in
sanlar ihtiyac olanlara bu yoldan da yardm etsinler ve iyi bir
ad kazansnlar.
Bu toplantdan sonra Kad Eref, Cengiz iin Mslman
dr dedi. Vaiz ise kafirdir, nk hacc gerei gibi tasdik etme
di dedi. Sonunda Cengiz, Buhara'ya vard zaman, kemal sa447

hibi insanlar onu karladlar. Bunlara yle seslendi : Yce

Tanr, bana sizin padiahnz zerine zafer kazanmay nasip
etti. Gerekir ki benim gcmn artmas ve anmn yk;elme
si iin dua edesiniz. Seyitler ve eyhler, ondan Mslmanlk fer
mann istediler. Cengiz de, sultan sizden divan hakk olarak
bir har alr myd ? diye sordu. Onlar da alrd dediler. Cen
giz ise szlerini yle srdrd : Onun iin yaptnz dua na
sl kabul olunurdu ki? Duann etkin olabilmesi iin gnl ra
hatl ve huzur iinde yaplmas arttr. Onun ( Sultan Meh
met'in) zamannda ise size gnl rahatl ve huzur diye bir
ey yoktu ve onun iin duanz kabul olunmad.
Bundan sonra kad, seyyit ve mollalara divan hakk har
cndan bak tutulduklarna dair yarl verdi. Bahar gelir
gelmez de gitti ve buyurdu ki, sultann ;annesi ve haremleri as
ker karsna kp yksek sesle alasnlar, inilti ve lk
larn gklere kadar ykseltsinler.
imdi, Cengiz zerine sylemi bulunduumuzla yetine
lim ve zalim Hlagu'nun o cennet Badat'.ta yapt zulm
lerden sz edelim.
HLAG'NUN BAGDAT'I YAGMA VE TAHRP ETMES,
HALFE EL MUSTA'SIM BLLAH'IN EHT EDLMES
Tarih yazan bilim v.e kalem adamlar, bu byk afeti ok
yazmlarsa da, ille de zetlemek gerekir diye, ayrntlara gir
memilerdir. Ama bu fakir kulunuz, szn gelii ve ncekiler
le uyumunu gzetmeye eilimli olduumdan, bu konuda biraz
ayrntlara girmeye cret ettim .
Abbasi halifelerinden El Musta'sm Billah'n veziri tbni Al
kami, sahabelere dman olan ve onlara kfreden bir rafzi idi.
Kendisinin destekledii bir grupla kar grl baka bir grup
arasnda kan bir davada halifenin bu sonuncular tutmas,
veziri ok fkelendirdi ve hunun sonucu olarak, halifenin v448

cudunu ortadan kaldrmaya, belki de Abbasi hanedannn dev

rilmesi ile sonulanacak bir eyleme :giriti. Bir fakir kalenderi
bulup bandaki salar iyice tra ettirdi ve bana sivri ulu
bir ivi ile u szleri yazdrd Ey hanlar han, Irakayn lke
sini ve Abbasi halifesinin elindeki baka memleketleri kendi
topraklarna katmak istersen, karnca gibi kalabalk Tatar
askeri ile kalkp Badat tarafna gelesin ve bu byk ii ger
ekletirmesini bu fakirden bilesin ve trasz kalenderin ba
n tra edesin.. Bylece vezir kalenderi Hlag'.l'ya yollad.
Hlag o srada Tanrszlarn ( mlhid) elindeki kaleleri ele
geirmek iin uramakta idi.
Kssa : Zalim Hlagft, dengesiz Cengiz'in drdnc olu
Kulu Han'n olu idi. En yal aabeyisi Mengu Kaan babas
nn tahtna kt zaman, Hlagu'ya asker koup Batni ka
lelerini zaptetmekle grevlendirmiti. Bu ii bitirdikten sonra
Cengiz'e zg kurallar uygulaya, uygulaya am'a kadar gitme
sini, halifeyi mmknse hali zere brakmasn, eer kar
koymaya kalkrsa orada da Cengiz kurallarn rrle koy
masn emretmiti.
Hlag'.l,Batni kalelerinin ounu ele geirdi. Harkan'a
vardnda, Batni lkeleri hkmlarlarndan biri olan Hur
ah'a eli gnderdi. Hur ah da olunu ve kardei Hoca Nasi
rddin Muhammed Tusi'yi katp eliyi geri gnderdi. Hlag'.l,
ayn yerden Badat'a da elile:r yollad ve dinsizlerin elindeki
kaleleri fethederken kendisine imdat gndermedii iin, hali
feye sitemde bulundu. Halifeye gnderdii mektubun zeti
yledir : Eer halife Badat Kalesi'ni ykp kendisi Hlagu'
nun yanna gelirse ya da veziri ile olunu gnderirse hmna
uramaktan kurtulacakt; aksi halde Badat zerine yrme
si kesinlik kazanacakt. Byle sert ve tehditlerle dolu bir yaz
yollad. Buna karlk halife, ibni Cevza Bedreddin Nahcevani'
yi elilikle Hlagft'ya gnderdi. Olunun henz kk ve tec-

449

rbesiz bulunduunu, toy olduu iin baz hatalara debilir

dncesiyle, baka birini ( Hattab- Kalla') gnderdiini bil

dirdi. Ve onlar gittiler.

Fakat daha nce halifeye gelen eliler, dnlerinde, Ba

dat sahrasnda ylan avam tarafndan trl hakaretlere u

radlar. Bu kendini bilmezler, elilerin

yzlerine tkrecek

kadar ileri gittiler. Sonunda vezir oraya yasaklar gnderdi ve

bunlann gayreti ile elileri kalabaln saldrlarndan kurta

rarak, yollarna devam etmelerini salad.

Dnen eliler halifenin huzuruna varnca Hlagu ok f

keli idi. Onlara yle dedi : Musta'sm'a syleyin, mal ve mev

ki sevgisi senin ruhunu o derece kaplam ki, senin iin iyilik

dnen kimselerin sznden ders alarak akbetini dnecek

durumda deilsin..
Eliler dnp, Hlagu'nun sylediklerini halifeye aniat

tlar. El Musta'sm vezirine dant. Vezir, ok mal ve deerli

balar gnderip, paralara adn yazdrmak ve hutbelerde ad
n anmak artlaryla bar istenmesinin uygun olacan ileri

srd. Vezire kar olanlar ise, onun amac Hlagu'ya yaran

maktr, yaplacak en doru i, asker toplayp zerine varmak
tr. diyerek, vezirin grn aalayp

reddettiler. Bunun

da zorlanca halife yine vezirine dant.

Fakat sakal uzun,

zerine halife, vezire sakaln uzun, akln ksa dedi. daha

akl ksa olan bir kimseden, kusurun dnda bir ey kmaz.

Bunun iindir ki, btn olup bitenler nasl anlatlsn ve ura
nlan musibetlerin hangi biri yazlsn.

Badat sahras o eytan soylu askerin ynak yeri oldu

u zaman, Hlagu da karargahn Burc-i Acemi'nin karsna
kurdu. Elli gn hi dinmeden her iki taraftan da sava davul

lar alnd durdu. Ellinci gnden sonra ibni Alkami, bir ey

tanla daha bavurarak, fitne kapsn at. Halifeye dedi ki,
<>: sava nleyebilmek iin karargahna gvenilir bir adammz

450

varsn. Kendisine ve vezirlerine yalvarp yakarsn. imdiki du

rumda mal vermekle, bundan baka da her yl Badat geliri
nin te birini ya da te ikisini vermek artlaryla bar ya
plsn ve bu byk belann Mslmanlar zerinden kaldrlma
sna allsn.
Halife bu dnceyi uygun buldu ve e< bu iin stesinden
ancak sen gelebilirsin diye vezirin kendisini kale kapsndan
karp Hlagu'nun yanna gnderdi. Huzura varnca vezir
Hlagu'ya, eben, stlendiim gibi, ii sonuna eritirmeye yak
latrdm, bundan sonra istek ve ferman sizindir dedi. Dnp
halifenin huzuruna knca da, tek amac, sizinle kendisi ara
snda baba - oul ilikileri kurmaktan ibarettir ya da kendi
kzn, olmazsa kz kardeini olunuzla evlendirmektir. Hemen
ehrin ileri gelenleri ile huzuruna varalm dedi.
Ertesi gn halife, iki olu ve yedi yz kadar ehrin ileri
gelenleri ile birlikte parlak gsterilerle Hlagt'.'.'nun karargah
na vardlar. Fakat Moollar, iki olu ile halifeyi adrn iine
aldlar, geri kalanlar ise kltan geirerek bir anda yere ser
diler. Ayn zamanda, herkesin silah ve tehizatn brakarak
ordugaha gelmesini dellallar .artarak ilan ettiler. Bylece s
lam askeri, kme kme gelir ve ehitler topluluuna katlr
lard. Sylendiine gre, bu suretle yz yetmi bin adam
orada can verdi. Ke bucakta gizlenip de sonradan meydana
karlan, bir damla suya muhta bir halde lenlerin says, bu
rakamn iinde deildir.
Hlagu, cuma gn Badat kentine girdii zaman halife
ye, biz konuklanz, bize layk ne varsa hazrla dedi. Bunun
zerine halife, hazinelerinin kaplarm at ve en nefis giysile
ri, hesapsz paralar getirtti. Hlagt'.'., grnen mallar bizim
dir, onlar teslim etmekte senin bir ilgin yoktur, ancak gizlen
mi olanlar aa kar ve nme getir dedi. Bunun zerine
halifenin bir iareti ile Darlhilafe Meydam'm kazdlar. Burada
45 1

ii altnla dolu bir havuz meydana kt. Sylendiine gre

Hlagf, her ne kadar bulutuu zaman halifeye iltifat gster
diyse de, gn boyunca ona yemek vermediler. Drdnc
gn onu yanna arp, mihmandarlkta ihmal etmiiz d iyerek
pekir, sofra ve yemek taknlan getirtti ve nne koydurdu.
Halife bunu grnce rengi soldu, iinden derin bir nefes ekti.
Hlagf da ey gururlu halife, niin huzursuz olursun, bu ka
dar mal toplamaktan kasdn ne idi, askere datp niin d
man defetmeye almadn? Maldan maksat, bundan bakas
deildir dedi. Ama, Hlagf halifeyi ldrmek ya da ldrme
mek konusunda tereddt iinde idi. Musahibi olan Mneccim
Hsameddin, onu halifeyi ldrmekten alkoymakta idi. Hali
fenin ldrlmesi, alemin karmasna yol aar derdi. Ama Ho
ca Nasr- Tusi, halifenin yaatlmamasna taraftard derler.
Sonunda Musta'sm' bir diree baladlar. Yumruk ve tekme
ile o kadar dvdler 'ki, sonunda cam kt. Yce Tanr'mn
rahmeti zerine olsun.
Hlagf birka gn sonra sa kalm olanlar affetti.
Epeyce uzun bir sreden beri Moollarn btn i ve gleri,
adam ldrme ve apul idi. Bundan sonra ldrlenlerin ce
setlerini sokaklardan kaldrtt, kalenin burlarn onartt ve
evresini temizietti. Alkami'ye gelince, onun hibir iSteini
yerine getirmedi. Kesinlikle iltifatta bulunmad. irazl eyh
Muhiddin Sa'di'nin Musta'sm hakknda yazd atn balan
g beyti yledir :
Eer gkten yere kanl gzyalar dklmse
Emir'l-M'minin Mustas'sm'n devletinin k
iindir (73)
Halife Musta'sm'n kibir ve gururu o kadar oktu ki,
kendi zamanna kadar gelmi gemi halife, melik ve sair sul(73)

452

ayet ez gerdin be rized ek-i hunin 'ber zemin

Ber zevru-t m1k-i Musta'sm Emir'l-M'minin.

tanlarda bylesi grlm ve iitilmi deildi. Bu \hali, sonun

da onu byle bir lme gtrm ve ayn zamanda kendinden
sonra gelecek sultan ve hkmdarlara da iyi bir t ve ibret
rnei vermitir. Bu kadar gc ve varl varken, ne askerin
den, ne de malndan zerrece imdat ve yardm grmedi. Sylen
diine gre, snr boylarnda grev yapanlardan baka, yalnz
Badat'ta kap kulu olarak yz yirmi drt bin adam vard.
Sarayndaki hizmetilerin almalarn dzenlemekle grevli
d-5rt yz hizmetli bulunmakta idi. Bunlarn hibiri halifenin
halvet kkne giremezdi. Kkn giriindeki alanda kara hir
ta konulmu ve bir ufak kapcktan bir giysi kolu sarktlm
idi. Halifenin elini pmek iin drt yandan gelen melik ve sul
tanlar, o atlas kolluu ziyaret edip kara ta hacer'l-esved (7'1)
gibi perler ve bylece ziyaret trenini tamamlarlard. Byk
lk ve grkem gsterilerine ok nem verirdi. Bir yere gidece
i zaman iri bir ata biner, bandaki siyah amamesinin sr
ma ilenmi ucunu pee gibi sarktarak yzn rter, byle
ce yznn tam olarak grlmesine imkan brakmazd. Hali-

fe bir yere gidecei zaman btn halk sokaa dklrd; o

kadar kalabalk olurdu ki, durup seyredecek yer bulunmazd.
Bu nedenle evlerin kap, baca ve pencereleri kira ile tutulur
du. Hatta ok kez bu kira hesap edilmi ve tutarnn otuz bin
altna eritii sylenmitir. te yandan halife, nefsine son de
rece buyruk, fuhutan kesinlikle kanrd. Ancak, mzik din
lemeye ve yiyip imeye olduka dknd. Abbasi hanedan
nn otuz beinci kuanda ve otuz yedinci halifedir.

Dokuz

ataya kadar halifelik vasf ile anlr. bni Alkami'nin t ver

mesi ile 656 seferinin drdnc pazar gn (M. 10-2-1258) Ba
dat'tan karak Hlag:f'nun yanna gitmitir. Bu yksek soylu
ailenin halifelikte kald sre be yz yirmi drt yldr.
(U)

Haceii'l-esved
(meteor)

Kiilbe'de hac adaylar tarafndan plen kara ta

453

Bir sredir, bu kitabmzla pek ilgisi bulunmayan 'birta

kn anlamsz szlerle vakit kaybettik ve nice yllardan beri bir
kenara atlm bulunan olaylar anlatmakla, efsane yoluna
sapm olduk. Ne yapalm? Yaradlmz bu gibi yaralara do
kunmaya, ibret ve t verecek olaylar anlatmaya eilimli ol
duundan, byle yaptk. Eer kendimiz gibi bir ihtiyar bu ef
saneleri okursa ya da bunlar bilmeyenler okur da renir ve
beenirse, c:Allah rahmet eylesin diyerek ruhumuzu ve hazin
kalbimizi sevindirmi olur ki, asl maksadmz da budur. im
di, yine asl konumuza dnelim.
PADAHIN STANBUL'A HAREKET
Yl 1049 (M. 1 639 - 1 640 ) . Sultan Murat, birka gn Di
karbakr'da dinlendikten sonra bakente doru yola karak,
sylenen yln evval aynn beinci gn ( 29-1-1640) skdar'
daki, cenneti andran sarayna eriti. gn de burada kald
ve sonra denizi ap bakente girdi ve bylece gzel stanbul'u,
cenneti imrendirecek bir hale getirdi.
GAZ SULTAN MURAT HAN'IN LM
Tarih, 14 evval 1 049 (M. 7 - 2 - 1 640) . Tanr'nm rahmeti
zerine olsun.
Dun perver feleka sende mrvvet yoimi,
Ehl-i imana derununda adavet oimi.
yle anl bir padiah ki, bol nimetleri doudan batya
kadar her yere yaylm iken, mrn nimetinden doymadan,
onun yaygsn drdn; kahredici ve znt

'Verici klcnn

nnde alem taslar dolusu zehir ierken, zulmnn penesi ile

kulan burdun. Nice bin yldr dnersin, onun bir eini ge
tirmedin. Daha nice bin yl dnsen bir benzerini getiremezsin.
Yazk, yzlerce, yz binlerce yazk! ...

454

MESNEV
Hey meded ehl-i dile zge musibet oldu
zge gam, zge bela, zge felaket oldu
Kimdir ol kim yakasn bu derd ile ak etmez
Kimdir ol kim yerini imdi ne eflak etmez.
Yarg, tek kahredici olan Tann'nndr. Duadan gayr el
den ne gelir ! Yce Tanr oennet baheleri iinde, himmetine
gre inayetler etsin ve saltanat urunda verdii savalara gre
onu korusun. Saltanatn bamsz olmasndan maksat, fukara
ve Mslmanlarn korunmas olduu iin, gnahlar ile onu ce
zalandrmasn, belki ltuf ve ihsan ile muamele edip adale
tiyle cezalandrmasn. Yce Tanr'nn ltuf ve keremi ile.

455