Mustafa Yldran

ifre zc: project democracy

SVL RMCEN AINDA

gen iletilm i ve gncellenm i 5. bastm

Tokat gibi bir k ita p t

A ttil d lhan

3
T O P LU M SA L

OOHM
Y A Y IN L A R I

ifre zc: project democracy"

sivil rmcein anda
Toplumsal Dnm Yaynlar: 242
Aratrma ve ncelem: 84
Yazan

Mustafa Yldrm

Yaynevi Kurucusu
Genel Yayn Ynetmeni

Hayri Bildik

Yayn Haklan: copyright

Toplumsal Dnm Yaynlan ve

Hatice Bahtiyar
Mustafa Yldnm

e-posta

toplumsaldonusum@superonline com

ISBN

975 - 6448 - 43 -1

1. Basm

Mays 2004

Geniletilmi 2 . Basm

Mays 2004

Geniletilmi 3. Basm
Austos 2004
Geniletilmi ve Gncellenmi 4 . Basm : Ocak 2005
Geniletilmi ve Gncellenmi 5. Basm : ubat 2005
Yusuf Aslan
Kapak Tasarm
Genel Datm

KARDAK
kardakegitim@ttnet net.tr
Narlbahe Sok, No: 6
Caalolu-stanbul
Tel: 0212.528 66 89
Fax:0212.519 84 85

Bask-Cilt

Can Matbaas
stanbul

dnyay erdemin szgecinden

geiren
gerek aydnlara
ve
ezber datan
gerek gazetecilere

fnsan/gn gzel gelecei iin savamn bireysel

mutluluun biricik kayna olduu bilinciyle
katkda bulunmay srdren ve yar yolda
brakmay akllarndan bile geirmeyen insan gibi
insan dostlanma ok zel teekkrler.
Gn olur, onlarn adlarn da yazabilecek denli
gvenli bir ortama kavuuruz.

indekiler
Ksaltmalar

4, Basm iin

Uyumayanlarda varm

ifre zc: Project democracy - Ak zel bir

mekanizma

Darbecilikten gdml demokrasi ihracatna

22

Yeltsin Sukin sin dediinde

33

Project dem ocracy iinde eritilen demokratik kitle

hareketi
Yabancnn parasyla adem-i merkeziyetilik

55

B odrum 'dan Orta Asya'ya atlan a

81

NED ve Westminsterdan mozaik anayasasna derin

katk

98

WEB / rmcek anda liberal atlm

110

ABD Hzinesi ve Alman Stiftung destei

131

ABD Bakamndan byk grev ve byk tevik

152

Rabtat-ul stiftung ve anayasa dersi

159

IRI - ARI - Soros ve liseli genlik rgtlenmesi

176

Siyasi etik dedikleri yeni deerler

240

Sorosun iki ilgin gn - snr tanmayan ak

toplumcular

253

Sorosun ikinci 2 gn - reform iin kriz - kr2 iin

f
reform

on.

Amerikada CFR, Trkiyede TESEV mi?

313

Dou Avrupaya lm pc

346

Sosyalistlikten neo-muhafazakarla NDI

352

Mcahid eitiminden sonra Trkiyede genlik

rgtleyen IRI

368

Akademik dnyada elemaniatrma

393

Perdenin arkasndaki devlet- CFR

414

Projenin kanl ve kansz uygulamas

423

Am erikadan Bakmak - 2
Uluslararas Din Hrriyeti Senaryosu

431

ABD dnya dinlerinin babasdr

433

ikago ve Georgetow nda onur dl

444

Petrol ziftine bulanm din hrriyeti

449

Lozandan 78 yl sonra Mslman aznlk haklan"

457

Amerikada cihad - Trkiyede harekat

463

Din-trban-imam hatip ABDden sorulur

470

The Muslim friend in Istanbul

484

Araplarn kalbine seslenmek

494

Eyaletli devlet senaryosundan 6 yl sonra

508

M oonun birletirici kilisesi

517

ABDde Gerek Yldz

538

Merve ve Hilary Dini- Ruhani Liderler Toplantsnda

551

ABDnin Lpzan Antlamas raporu ve lmne

suskunluk

cco

Asl rapor 1990da yazlmt

572

imdilik Bitirirken...

581

Ekler

599

Kaynaka

619

Dizin

1 - XXVI

Ksaltmalar
AA-FU
AALC
ACLS
ADL
AFL - CIO
AFT
A1FLD
A1PAC
A1S
ANSAV
APRI
ARC
AR
ASAM
ASC
ATE
AWPC
CANF
CC
CCF
CDM
CFR
CfW
C1A
CPE
CMUC
CPD (CfD)
CPP BB
CSIS
CSSD
DCF
FTUl
FWF
1AP
CCARD
1CEPS
1CNA
R
1HD
ISCNA
SNA
JFK F
JR .

Asian-America Free Labour Institute

African American Free Labour institute
American Centre International Labour Solidarity
Anti Defemation League B'nai Brith
American Federation of Labor and Congress Industrial Org.
American Federation of Teachers
American Institute Free Labour Development
American Israel Public Affairs Committee
American Information System
Anadolu Stratejik Aratrmalar Vakf
A. Philip Randolph Institute
Afganistan Rescue Committee
ARI Demei
Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi
American Security Council
Ak Toplum Enstits (OSI stanbul b.)
American W estern Policy Centre
Cuban American National Foundation
Conservative Caucus
Congress foT Cultural Freedom
Centre for dem ocratic Majority
Co unci 11 on Foreign Relations
Committee for the Free World
Central Intelligence Agency
Centre International Private Enterprise
Christian Muslim Understanding Centre
Centre for Present Danger
Center for Public Policy of Bnai Brith
Center for Strategic and International Studies
Center for Studies in Security and Diplomacy
Democratic Century Fund
Free Trade Union Institute
Forum World Features
Islamic Association for Palestine
Int. Central American Recovery and D evelopment
International Center for Economic Policy Studies
Islamic Community of North America
In (Republican Institute (Rebublican USA Cumh. Parti)
nsan Haklar Dernei
Islamic Shura Council of North America
Islamic Society of Norfh America
J.F. Kennedy Foundation
Jewish Friendship League

JINSA
KADER
K-CIA
LID
MEMRI
MEQ
MUSAD
MCC
ND1
NED
NDR]
NJC
NSC
OSI
PACMC
PI
PRODEMCA
RAND
R1IA
SAV
SODEV
Soros F
TDV

Jewish Institute for National Security Affairs

Kadn Dayanma Dernei
Korean CIA
League for Insdustrial Democracy
Middle East Media Research Institute
Middle East Quarterly
Mutaki! Sanayici ve adamlar Demei
Muslim Community Center
National Democracy Institute (ABD Demokrat Partisi rgt)
National Endow m ent for Democracy
Network of Democracy Research Institutes (NEDe bal)
National Jewish Coalition
N ational Security Committee
Open Society Institute (George Soros)
Presidents Advisory Committee on m ediation and
Conciliation
Pueblo Institute
Friends of the Democracy Centre in Central America
RAND Corporation
Royal Institute of International Affairs (ngiltere)
Stratejik Aratrmalar Vakf
Sosyal Demokrasi Vakf
Soros Foundation
Trk Demokrasi Vakf

TESAV

Trkiye Ekonomik ve Sosyal Aratrmalar Vakf

TESEV
TOBB
TOSAM
TOSAV
TUSAD
TSES
UC
VfU
WINEP
WTO
WWC
Fdn,
Inst.
st,

Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf

Trkiye Odalar Borsalar Birlii
Trkiye Sosyal Sorunlar Aratrma Merkezi
Trkiye Sosyal Sorunlar Aratrma Vakf
Trkiye Sanayici ve adamlar Dernei
Trkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Aratrmalar Vakf
Unification Church (Moon)
Virginia International Univercity
Washington Institute for N ear Esat Policy
World Trade Organization
W oodrow Wilson Centre
Foundation
Institute
Istanbul

4. Basm iin

Savc Danilo Anderson, Venezuelada yaplan serbesi seimlerde

byk oy farkyla devlet bakanlna gelen Chavez ynetimine
kar 2002'de dzenlenen darbeyi soruturuyordu. Darbeye
ABDden para ald kantlanan subaylar, Amerikan devletinin h
zinesinden beslenen NEDin parayla ve elemanla destekledii der
nek, vakf, m oda adlandrmayla sivil toplum rgtleri, Amerikan
gdml sendikalar, Venezuelada serbest pazar idealine ve Ameri
kan irketlerine bal iadamlar, iadamlarnn medyas katlmt.
Darbe Venezuela halknn byk isyan sonucunda am acna ulaa
mam ve subaylar ABDne kamlard.
Savc Danilo Anderson, ABD ile sivil rgtler arasnda oluturu
lan parasal balar ve C1A ilikilerini dosyalad. Soruturma at
kii says 400 bulmutu, effaflk ve dem okrasi ideallerine
ball propaganda eden ABD siyasi partilerine, sendikalarna, iadam rgtlerine, George Soros gibi piyasa kartrclarna bal
sivil(!) rgtlerin askersel darbeye katlmalarn artc bulanlar olabilir. Bu byk bir yanlgdr. nk lkeleri dardan kuatan ve
erden ele geirerek doal kaynaklarna, i pazanna, igcne el
koymak steyen byk irketler, byk para piyasas etelerinin g
dmndeki devletler amalarna ulamak iin demokrasi ve zgr
lk cilasyla rtlm maskelerini gerektiinde bir kenara atarak
kanl ilere giriebilmektedirler. Bunu kantlamaya gerek yok. n
k szde sivil rgtleri ynetenlerin gemilerine bakm ak yeterlidir.
Demokrasi oyunuyla hazrlanan darbeyi soruturan Danilo
Anderson bir byk maazann nnde silahl saldmya urad. Bu
saldrdan kurtulmay baaran Anderson iki hafta sonra, 18 Kasm
2004te Caracas yaknlarnda arabasna konulan bom bann uzaktan
patlatlmasyla ld, ABD elilii suikast knamakta gecikmedi.
Demokrasi ve liberal iktisadiyat perdesinin arkasnda rlen an nereye ulatn bilmeden olaylar alglamak ve olabilecekleri
ngrmek olanakszdr. Salt dnsel, bilimsel, siyasal ilikilerle du
rumu aydnlatmak da olanakszdr. Sivil ilikileri besleyen para ak
n grmek gerekiyor. Sanat Mark Lombard de byle dn
yordu. Bizim gibi kitap yazmak yerine Lombardi, parasal ilikileri
resimle birletirdi ve ebekenin haritasn, para kanallarn tablolara
geirdi. rnein George Bush Jr.un ynetiminde yer ald Harken
Energy firmasnn Suudlara, Osama Bin Ladne ulaan para kana
3

ln resmetti ve bu iin iine bir de CIA grevlisi Jam es Bath yer

letirdi. Iraka satlan biyolojik ve kimyasal silah ham m adde ticare
tini, nkleer teknoloji transferi iin ABD tarafndan garanti edilen 5
milyar dolar, mafya bankalarnn izgilerinde dolatrd.
Mark Lombardi resimlerini sergiledi. FBI baz tablolar alp g
trmek istedi. Mze ynetimi izin vermedi. Bu olaydan ksa bir sre
sonra Lom bardi atlyesinde boynundan aslm olarak bulundu. Bu
tr lmlerin ardndan yaplan yaln aklama yinelendi: Lombardi
manik depresyon yayordu...
Uzaklarda byle oluyor da lkemizde baka trl m geliiyor?
Kimin elinin nerelere ulaabildiini mahkeme tutanaklarndan oku
yalm:
Sank Rt Aytufan sz steyerek <Durumadan ksa bir sre
nce Eskiehir Cumhuriyet Basavcsnm odasnda birtakm ya
banc gizli servislere ait olduunu tahmin ettiim kiilerce sorgu
lanmak istendim; buna dair dileke ibraz ediyorum> diyerek 3
sayfalk dilekesini okudu, braz etti, okundu, dosyasna konuldu."1
Sank el yazsyla kaleme alp mahkemeye sunduu sayfalk
dilekesinde Bugn ABD Gvenlik Mstear ve CIA tarafndan
sorgulanmak zere ahnabiiiyorsam, yarnde(da)srai! veya bir ba
ka lke heyeti tarafndan alnp sorguya m ekileceim?(...) Trk
heyeti, Trk istihbarat tekilatlan Am erikada, srailde veya bir
baka lkede cezaevinden bir san alp, yine o /kenin savcsnn
makamnda sorguya ekebiliyor mu?" diye soruyor. Uur Mumcunun ldrlmesiyle ilgili davann tutanaklarna ve dosyasna gi
ren bu savlarla ilgili bir baka yoruma ya da sorgulamaya
rastlanmyor.
Think-tank , dnce topluluu , atlye almas , proje ,
yuvarlak m asa toplants , bilimsel konferans , N G O ve sivil
toplum rgt adlandrm alannn bir byk an dmlerini nite
lediini grmek gerekiyor. te bu an kanl-paral ileyiidir ki,
toplumu u m ahkem e tutanana geen satrlara karn duyarszla
tryor. Gazeteciler susuyor, kurumlar arkasn dnyor.
Bu artc ve akl almaz tutum ylesine bir biim alyor ki, olaylarn iinde yaayan kiiler ya da kurulular neyi kiminle yapt
n da ayrmsamayabiliyor. Dnyann 92 lkesinde devlet ynetim
lerine paralel ynetim ebekesi oluturan ABD ve Bat Avrupa dev
letleri egemenliklerini gizliden deil, olabildiince aktan pekitiri
1 2 Nolu DGM, 2000/102 esas numaral 7/9/2001 Celse 15 Sayfa No: 130.

yorlar. Bunu yaparken kurduklar ya da kurdurttuklar dernek ve

vakflar araclyla toplum un tm kesimlerini rgtlyor, yasa dei
iklii almalann ynlendiriyor ya da yasa tasarlarn kendileri
kaleme alyorlar. lkeyi ynettiini sanan devletin kurumlarna re
form iin para veriyor ve deiiklikleri kendi bildiklerince ynlendi
riyorlar.
Ad 1982de ABD Bakan Reagan tarafndan project
dem ocracy olarak konulan operasyon Dou Avrupay zmt.
Gizli rgtlenmelerle Polonya kartrlm, M oskovada kurulan der
neklerle ynetime szlm ve muhalefet rgtlenmiti. Sosyalist sis
temin kertilmesinden sonra ulusal devletlerin i dzenlerinin ele
geirilmesi ve paralanmas sreci balatld. Trkiye gibi mttefik
lkelerdeyse, olas bamszlk eilimlerini bastrm ak ve devletlerin
tm ulusal ekirdeklerini yok etmek, iktisadi ortamlarn korunaksz,
ynlendirilebilir, gerektiinde kartrlabilir br durum da tutabilmek
iin gdml rgtlerin desteiyle yasal deiiklikler yaptrmay b a
ardlar. Kirli operasyonlar sakl tutarken toplum un tm kesimleri
ni istedikleri anda harekete geirebilecek denli rgtlemi bulunu
yorlar.
Operasyonun en nemli aya ok kltrllk stne kuruldu.
Balarda farkllklar zenginliimizdir diyenleri bile artacak denli
ksa bir srede farkllklar etnik aznlk isteklerine ykseltildi. Toplu
m un dinsel dayanmasn da denetim altnda tutabilmek in Din
Hrriyeti senaryosunu byk bir baaryla uygulayan ABD rgt. leri, dinsel topluluklarla, eyhlerle, hlarla, vakflarla likilerini geli
tirerek demokrasi() cephesine kattlar. yle baarl oldular ki, Irak
igali srecinde kar kmas beklenen Trkiyenin slamc m uhale
feti bile vurdumduymaz oldu. Trban zgrl rgtlenmesiyle
ve eylemlerle birlikte kurumlarn ve toplumun tepkileri lld. G e
rektiinde suikastlar dzenlendi.
Operasyon her kesimi T.Cnin yasallna kar birletirdi. Siya
sal partiler siyasi eitim ad altnda operatrlere bulanca toplum a
nderlik edecek muhalefet de kalmad.
2un yllar sren aratrmalarla hazrlanan bu kitabn yayn s
reci de operasyonun ruhuna uygun olarak gizli engellerle doluydu.
Neyse ki, yaklak iki yllk bir gecikmeyle yaymlanabildi, lk b a
sm byk ilgi grd am a belirli bir yanll da ortaya kard.
Okurlarn ou, yabanc ilikilerini amalar dorultusunda dolarla
kazanlm olan vakflar , kendfeini parayla satm olan kiiler
dzeyinde deerlendirdiler. Bu yaklamn ztt da var. Bir konfe
5

ransm srasnda Ne olmu canm 50 bin dolar almlarsa" diyenle

re rastladm. lkenin yurtseverlen ki yapraklk yayn karmak in
birka milyar bulamazken 50 bin dolar kmseyenlerin liberal sa
tlara nasl kapldn grmek ilginti.
Oysa olay daha derindeydi. Bir lkede yaayanlarn dnce
sistemleri ele geiriliyor, demokratik kitle rgtleri yok edilirken bir
ka semece kiinin kurduu dar yeli dernekler toplumsal m uha
lefeti, gdml medya ve devlet yneticilerinin desteiyle gtme
yeteneine kavuuyorlard. Bu dernek ve vakflar dardan aldklar
byk devlet desteinin karln o devletin dilerine ulatrlan
raporlarla verdiklerinin ayrdnda olmallar.
Eskilerde casusluk" olarak nitelenebilecek bu uygulamalar im
dilerde demokrasi iin ortak alma ad altnda rahata zmsenebiliyor. Yabanclarn dernekleri, vakflar ve siyasi partileri toplum
ynetiminde etkinlik salayabiliyor. Bakentte bile ubeler ayorlar.
Zaman geldiinde harekete geip merkezi devleti ele geirecek olan genlik rgtlenmesi iin byk paralar harcanyor.
Konuyu hainler ya da ihanet ya da misyonerlik gibi dar
gruplarn eylemi dzleminde ele alanlar hedef saptrmaktadrlar.
Bunu yaparken yaylmac devletlerin sistemlerini bu sitemin arka
sndaki byk irketleri ve yurdumuzdaki balantlarn da rtmek
tedirler. Yaylmac devletlerin yzlerce yldr srdrdkleri kanl i
galleri bir sistemden nce bir dine, daha sonra bir m ezhebe indir
geme hneri gstermektedirler. Hristiyan misyonerlik giriimlerini
olduundan daha byk gsterip karsnda slamiyete dayal bir
rgtlenme ve cephe yaratarak din devleti zlemlerini ykseltmeye,
laiklii ykarak ulusal devleti paralam aya alyorlar. Ustaca yr
tlen bu ynlendirme operasyonunun aktrlerinin gemiine bak
m ak gerekiyor.
Kitabn 1. ve 2. basm Mays 2004te ve 3. basm Austos
2004te yaplmt. Son ayda ylesine gelimeler oldu ki, kitab
gncellemek gerekti. Gncellemeler yaplrken dem okrasi operas
yonunun salt dnsel ve sivil{!) dzlemde kalmadna da tank
olundu. Demokratik, serbest seimlerle ykamadklar ynetimleri
iddete dayanarak ykmaktadrlar. Savcnn ldrlmesi iin hangi
boyutlara ulatrlabileceini de gstermektedir.
Bu basm da Orta Asya lkelerindeki operasyonlara, CIAnn niversitelerdeki rgtlenmesine, NEDin yneticilerinin Trkiye ziya
retlerine, Venezueladaki gelimelerle ilgili bilgilere, Trkiyede
2002- 2003 yllarnda NED parasyla ve yerli ibirlikileriyle yrt
6

len yeni almalara alnan dolarlarla birlikte yer verildi. Grcistan

ve Ukrayna project democracy operasyonunda para ak ve pro
je kapsamlar birer tablo olarak eklendi. Ayrca Moon tarikatyla
ilikili kurulularn ksaltlm listesi de eklendi. Adlar dizini biraz
daha geniledi ve 2600 m addeye yer verildi. Bu arada belirtmelim
ki, kitabn sayfa saysn snrlamak zere dizinde irket adlarnn
ouna yer verilmedi.
Canl olarak srmekte olan bir operasyonu ansiklopedik bir ki
taba geirebilmek olduka g oldu. Daha kitap basm a giderken
kanl ya da kansz yeni olaylarla karlalyor. Kitabn okuru baka
lkelerde, rnein Grcistanda, Ukraynada ya da bir baka lke
de Bat gdml muhalefet kalkmalarn kolaylkla zmleme oianana kavumaktadr. nk operasyonun aralar da yntemi
de ayndr.
Kitapta yer verilmeyen szde sivil rgtlerle yabanclarn ilikile
rini gsteren ve gerekten bir rmcek an andran balant e
malarn kitaba eklemeyi yine baaramadk. nk byle bir ema
iki ya da boyutla bir dzleme yerletirilemeyecek denli ok bo
yutlu olmaktayd. Sorun grntnn oluturulmasnda deildi elbet
te. Byles bir ema ancak ok byk bir kda geirildiinde okunabilirdi. Yani tpk Mark Lombardinin yapt gibi byk tablo
lara yapmak gerekiyordu. Ne ki, okurlar byle bir ematik balan
ty kendileri iziktirebiiirler.
Kirli ya da saydam ilikiler a fizikse! olarak grldnde
,'W EB yani rmcek A adlandrmasnn ne denli hakl olduu
da anlalacaktr. Kitapta yer alan bilginin, baka lkelere bakarken
kendi lkemizde de olmakta olan grebilmemize ya da olacaklar
kolayca kestirebilmemize yardmc olacana inanyorum.
Kitabn ilk basmna deer veren ve tantan bata Attil lhan
ve M. Emin Deer olmak zere tm yazarlara, aydnlara, kurumlara, yrekli gazetecilere, gnlden desteini hibir zaman esirgeme
yen dostlarma, kitabn yaynnda, datmnda, satnda emei ge
enlere, kitaptaki bilgileri kullanarak genlii uyandrm aya alan
lara teekkr borcum bulunmaktadr.
27 Aralk 2004
M. Yldrm

U yum ayanlar d a varm

Amerikal Albay, kapdan karken bir an durdu ve grmeyi

ac szlerle noktalad;
ABD ile Trkiye arasnda Ortak Savunm a birlii anlamasna
gre yaplan yardm, hibe, sat ya da herhangi bir nedenle size
devredilen, bilgi, proje ya da malzemenin sahibi yalnz ve her
zaman, Am erikadr, benim devtetimdir,
Amerikal albay, yzmze bile bakm adan, sradan bir eyden
sz eder gibi srdrd aklamasn:
Bunlar size, Ortak Savunm a fan/amasrinm gerei olarak
devrediliyor. Dikkat ederseniz bunlarn stats Kongre Yasa s
nn 1/4 ve 3 nc maddelerine gre saptanr. Buna gre de
Trkiye zilyet durumdadr. Bu nedenle yasanzdaki (..) bteye
kaydedilir hkm uygulanamaz. Unutmayn ki, Bakan ya da
Kongre istedii an, yardm durdurduu gibi o m adde ya da
bilgiyi geri isteyebilir.
Bu olay, 1969 balarnda Milli Savunm a Bakanl Hukuk M
avirlii odasnda yaamtk, O gnlerde d ah a nce imzalanm
ABD - T C ikili anlamalarnn, tek m etinde toplanmas almalar
n da srdyorduk. Askeri yardm bal altnda Trk Silahl Kuvvetlerini destekleme le ilgili bir i sorunun zm iin toplanlm
t.
ABD Askeri Yardm Kurulu Bakanlndan gelen bir kurulla
yaptm, iki evreli grme sonunda; bizi koruduuna, olmasayd
yok olacamza inandrldmz Amerikan yardmnn ne menem
bir ey olduunu, bir kez daha renmitim. Amerikal Albay, ABD
Kongresi yasasn getirip veriyor ve Aln okuyun renin!
diyordu. Biz, bu yasal gerei neden renemedik?" diye kendi
mizi sorgulamay bile dnememitik. yle yapsaydk, bugnlerin
amazna der miydik?

B o bidonlar
1969 yl sonlarnda, grevim gerei, Dileri Bakanl'nda, ay
lk Oriak Savunm a ve birlii Koordinasyon Kurulu toplantsn
da, Milli Savunm a Bakanl adna bulunuyordum. Toplantlar, ev
sahibi bakanlk mstearnn bakanlnda yaplrd. Toplantnn
yaplmakta olduu ev sahibi bakanln mstear Sayn kr
Elekda unlar sylyordu:
(..)Yardm adyla ya da ortak savunma iin paras denerek
alnan mallar, (her trl silah, ara gere vb.) her ey amacna
uygun olarak deerlendirilecektir. Bu balamda da bu mallar o
ama dnda bir baka amala, rnein Trkiyenin kendi ulu
sal karlar iin kullanlamaz. nk bunlar Ortak Savunm a
birlii iin gnderilmektedir.
nemsiz bir malzeme in, bu mantk ve slupla konumasn
anlayamamtm.^ Trk Genel Kurmay her yl szde yardm ya da
FMS kredileriyle alnacak mallarn listesini hazrlard. Bu ste, US
AID grevlileriyle tartlr ve zerinde anlalan mallar, yardm ad
altnda istenirdi. Ama bu kez iimiz satn alnan mallarn ambalaj
olan, kullanlm sac bidonlarla ilgiliydi. Bo bidonlarn, ihtiyac olan kurumtara devredilmesini grlyorduk.
Biz, Genelkurmay Bakanl ve Milli Savunm a Bakanl olarak,
bidonlar malzemeyle birlikte satn aldmz ve onlar kullanmann
da hakkmz olduunu savunuyorduk. Amerikallar ise bidonlarn
da yardm statsnde sayldklarn, bu nedenle, ABD onay aln
m adan kullanlamayacan savunuyorlard.
Dileri Bakanl Mstear Sayn Elekda, sz aldnda, bizim,
yani Trkiyenin tarafn destekleyeceini dnerek sevindim. Sa
yn Elekda, ayrca benim kentimin yetitirdii ve vndmz bir
sekin kiiydi. Ama Sayn Elekda, Amerikallarn tezini yukarda
aktardm szlerle savunarak bizi artt. Ama biz, bir ders daha
almtk. Bo bidonlar bile kullanrken ABDnin iznini alm ak zo
rundaydk.
Bizi haksz karan u Ortak Savunm a birlii Anlamas
(OSA) idi. Bu olay ele alarak parasn dediimiz silah ara ve
gereleri Ortak Savunm a alanndan ayrabilmeyi um uyor, kk
bir delik aryorduk, Amerika bu formlle, paras verilen savunma
2 Sonradan Washington Bykelisi olarak nlenen kr Elekda, C H P ynetiminde
yer ald ve 2002 seimlerinde CHP milletvekili oldu.

10

aralarnn da Trkiye Cum huriyetinin karlar iin kullanlamaya

can savunuyordu,
O gnlerin Trkiyesi ne imdiki Trkiyeye benziyordu, ne de
Mustafa Kemal Atatrk Cumhuriyetinin Trkiyesine. Gryorduk
ki, Trkiye 1960larn sonlarnda kimi kurulularnca itildii karanlk
ta, ABDnin dm en suyunda rpnmaktadr.
1950lerde ABDden sttozu kutulan geldi. stlerinde iki el kuv
vetlice skyor.,Bileklerdeyse gmlek yenleri ABD ve T.C bayra
olarak resmedilmi. Bu kutular, yurdun en ulalmaz kylerine,
mezralarna dek gtrld. Yurdumuz ocuklar iin ABD sttozu
yardmnda bulunuyordu ya da yurdumuz ABDnin sttozua muh
ta olarak gsteriliyordu.
Bu sttozlar bebeklere ulatrlyor, ocuklarn beynine de o s
kan ki elin resmi kaznyordu. O bebekler sonra bu yurdu yne
teceklerdi. 1940larn sonlarna doru balatlan propagandayla,
ancak Amerika'nn yardmlaryla ayakta durabildiimize inandrlma
abalarnn aybn anlatabilmek iin yazdm bunu. Bir gerei tes
lim etmeliyiz ki, Amerika genel olarak yaptn ve yapacan
gizlemez. Yardm doktrinine esas olan kongre yasasndan u bl
m okuyalm:
"M adem ki Trk ve Yunan hkm etleri, ulusal btnlklerinin
ve zgr uluslar olarak varlklarn srdrebilm ek iin gerekli
mali ve dier yardmlar istemilerdir.(..) M adem ki bu uluslarn,
ulusa! btnlkleri ve varlklar Birleik D evletlerin ve btn
hrriyet sever halklarn gvenlii bakm ndan nem/i olup u s
rada yardmn alnmasna baldr."

Biz bu szlerin, ulusal kimliimize saldr olduunu dnem e

dik. Ulusal bamszlk sava vermi bir lkenin ocuklar byle bir
aalanmay nasl kabul edebilir? diye sormaz msnz? Ne ki, bu
nunla kalmyor aalanmak. Birinci m adde de yle:
"ABD K ongresinin Sen a to su ve Tems/ci/er Meclisi tarafndan
kanunlatrlmtr ki,(.J C um hurbakan Birleik D evletler kar
larna uygun mtalaa ettii zam anda, Yunanistan ve T rkiye'ye
bu hkm etlerin talebi zerine ve kendisinin tayin edecei kayt
ve artlarla yardm da bulunabilecektir"3

5 M. Emin Deer, Oltadaki Balk Trkiye, Ek-1: Yunanistan ye Trkiye'ye Yardm Sa

lamak in Kanun,'1s.349.

Salt bu tek m adde bile, y a r d m denilerek, nasl bir tuzaa d

rldmzn kant deil midir? Yardm iin, Trk hkmeti
her keresinde, Bana yardm et, htiyacm var diyecek. Halkn o
engin bilincine yerleen deyile, el aacak!

htilal oyunu iinde usta ii oyun!

ABD kinci Dnya Sava sonras, bizim gibi korum aya ald l
keleri kendi ilkelerinden soyutlama politikasn bilinle uygulam
olup, ulusal iradeleri bask altnda tutmaktadr. nce o lkelerin
askerlerini eitmi, onlara lke ynetimini stlenecek politik yete
nek kazandrmtr. Bir ABD belgesi bunu yle anlatr:
Birleik Devletler'deki ve yabanc lkelerdeki askeri okullar
mzda ve eitim merkezlerimizde sem e subaylar ve nemli
mevkilerde bulunacak uzmanlan eitmemiz askeri yardm yat
rmlarmzdan salanan /ayda/arn her halde en nemlisidir. Bu
renciler dnlerinde eitici olmak zere kendi lkeleri tara
fndan zel olarak seilmilerdir. Bunlar gerekli bilgilerle tehiz
edilmilerdir. Bu bilgileri kendi bilgilerine aktaracak olan gele
cein lider/endirler. Amerikallarn ne yapm ak stediklerini ve
nasl dndklerini gayet iyi bilen kimselerin, liderlik mevkile
rinde bulunmalarnn ne kadar nemli olduunu belirtmeye ay
rca gerek duymuyorum. Byle kimselerden dostlar edinmenin
deeri llemeyecek kadar fazladr. 4
1968 ylnda, MSB Hukuk Mavirlii grevim gerei bal bu
lunduum MSB Mstear Org. Faruk Grler bana unlar sylemi
ti: Dikkatli olacaksn, toplantlar be kiiden fazla olmamal kii
dealdir, U kiiden biri grevli olabilir. El yazs kullanlmayacak,
kendi daktilonla bu konularda hibir ey yazmayacaksn..
Bu likiden de yreklenerek, Paam , demitim, lkemin iin
de bulunduu koullar karsnda tepkisiz duramyorum. Ayrca Ata
trk'n Cumhuriyetin ve bamszlmzn korunmas emrini de d
ndke, zm aram aya baladm, am a ben gen bir subaym,
yanlabilirim, doru mu yaptm yanl m yapyorum, beni ltfen
uyarn.
Yzme bakt ve itenlik dolu bir sesle Y a n l y a p m y o rsu n ,
d o ru y o ld a s n ,diye yantlad. Ohh! dediimi anmsyorum,
rahatlamtm. Org. Grler, Kara Kuvvetleri subaylannn baland
1 Harry Magdoff. Emperyalizm a, s.155

12

bir komutand. Hava Kuvvetleri Komutan Org. Muhsin Batur da

havaclarn gvenini kazanmt. Silahl Kuvvetler, 27 Maysa bal
olanlar ve Bu anayasayla lke ynetilmez diyenler diye iki kam
pa ayrlm.; genlerin vurumalarnn lkede yaratt kargaay n
lemek ve 27 Mays hareketinin eksik brakt reformlar tam am la
m ak dncesiyle rgtlenmiti.
En azndan ben ve benim tandklarmn davas bu idi. Komu
tanlarn zaman zaman verdii grevler de, benim grlerimi do
ruluyordu. Paanm verdii gvencenin beni kurtarmayacan an
ladmda i ten gemiti, am a bir uyany neden deerlendirm edi
imi hla sorar dururum .
Be kiilik grubumuz, 27 Mayslardan Tabi Senatr Ekrem
Acuner, Milli Birlik Komitesi yesi Numan Esin ve ayn zam anda
CH P milletvekili olan Orhan Kabibay, CHP Milletvekili Fakih
Ozfakh ve benden oluuyordu, Ekrem Acuner, Faruk Grler ile
zel bir grme istedi. Hazirann scak bir gecesinde, evimde saat
10da balayan grme, saat kiye dek srd. Paa gittikten sonra,
Ekrem Acuner fkeliydi, Adama bak yahu! Bana, Biz bu hareketi
Sleyman Beye kar m yapacaz? diye sordu! diyerek, Paaya
gvenilemeyeceini anlatm aya alt,

htille bir adm kala

Bte ylbann 1 Mart" olmas nedeniyle, harekt tarihi bt
enin kabulnden sonra saptanacakt. Bte gnnde kabul edil
miti. Mart aynn ilk haftas hareketli geti. Hem en harekete gee/im! dayatmas zerine, harekt emrinin alnmas iin, 9 Mart, saat
18.30 da K.K. Komutan Org. F, Grler, H.K.K. Org. M. Batur ve
D.K.K. Oramiral Kemal Kayacann hazr olaca bir toplant ars
yapld. Kimi generallerin de katlmyla, harektn o gece balatl
mas iin toplanld. O arada Hava Kuvvetlerinin. Harekt Dairesi
Bakan tarafndan alarma geirildiini rendik. Artk, generaller
dndaki kadro harekt emri bekliyordu.
9 Mart 1971 akam, Hava Kuvvetleri Komutanlnda yaplan
toplant, bir karar alm adan dald, O gece 11.30 sralarnda, 28.
Tm en'den bir subay, telefonla arad ve Seni hem en grm em ge
rek diyerek evime geldi. Heyecanla Bu gece Faruk P aay tutuk
layacaklar, nk (28,)Tmen komutan bizleri toplad, Kom
nist ihtilal kacakm dedi. Olaanst alarm verildi; bu h a
beri Paaya iletin dedi ve gitti.
13

Drdmz bulutuk. Birliklerin bulunduu yrelere gittik. Nbet

yerlerinde ikier asker bulunduunu grdk. Bu alarm belli ki, bize
kar verilmiti. Emir subay, Grler Paa ile ilikimi biliyordu. Saat
01.35de Emir Subayfm uyarp, alarm olayn P aaya bildirerek
uyarmasn syledik. Subay, P a a y a durum u telefonda anlatt. P a
a ona, Hi merak etmeyin alarm ben verdim. Haydi sen de, o
radakiler de gidip uyuyun demiti.
Oyuna geldiimizi o anda anladm. Hele Paann bunlar gle
rek sylediini iittiimde, dnyam bama yklm gibiydi. Lideri
nniz ortak hareketimizi durduracak nlemleri almt. nceden sy
lenenleri zmlemeyi dnseydik. o ann aknlna dmezdik.
Biz, komutanlarn bizleri. ne anlam da olursa olsun, byle kt bir
deneyden geireceini dnemeyecek kadar onlara gveniyorduk.
Oysa ihtilal oyunundan bir yl oce bize Nasl bir sistem kuru
lacak? Dncelerinizi bir taslak hazrlayarak bildirin denilmiti.
Devrim Anayasas Tasla adn koyduumuz belgeyi hazrlamtk
Faruk Paa, bu tasla okuyunca, sakin bir sesle yle demiti
Syledikleri kadar solda deilmisiniz!
Biz, Dickson R aporunun hedeflerinden birinin kapsam nda tas
fiye edilmek zee gzetlenmi, amalarmz kendi elimizle onlara
iletmi ve ynlendirilmi oluyorduk Demek ki, rgtlenmemiz, a
lmalarmz onlarn denetimi altndaym. Uur M umcunun Cum
huriyet Gazetesinde yaymlanan Devrim Tarihi Okutuluyor mu?
balkl ve aslnda Kemalizm'i savunan yazsnda, komnist devrimi
savunduu' savyla 12 Mart Skynetim Mahkemesinde yarglan
mas. arpc bir rnek olacakt.
Dickson Raporu' uygulamaya konulmu ve bir ihtilali1) oyunu
na getirilmitik. Suumuz, Trk devriminin bize em anet ettii
Cumhuriyeti ve bamszl korumak olmalyd. Bunun Amerika'nn

^Dckson Raporu, 1965 de ABD Ankara Bykeliliinde Savunma Ataesi Alb. Ronald
D. D ickson un soyadyla anlan ve bir Trk tarafndan hazrlanm belgedir. 1965 se
imlerinde A.P'nin hkmet kurmay stlenmesini ardndan verildii anlalyor 29 Ara
lk 1965 tarihli bu rapor. 07 Temmuz 1966da, Tabii Senatr Haydar Tunkanat tara
fndan Cumhuriyet Senatosu nda aklanmtr. Rapor' sonradan inkar edilmek isten
mise de olaylarn geliimi ve ABDli Aibayn stats ve rapor olayndan sonra grev
den ayrlmas yalanlanmann doru olmadn gstermektedir. Raporun u paragraf,
12 Mart ncesi ve sonras uygulamalarnn bu rapor dorultusunda gerekletirildiini
gstermektedir: "Buna bal, baz hkmet tedbirlerinin hazrlanm asna ve uygulam as
na p a ra le l olarak, rejime sadk olmayan subaylardan en tehlikelileri b ir program dahilin
de tasfiye edilm ek zere tespit edilmektedir. im diye kadar olan deiikliklere kar
gsterilen rea ksiyo n m uhalefetin zayflnn tezahr olarak deerlendirilm ektedir "

14

szlndeki ad komnizmle hemhal (ilidl) olmaktr. Biz, ihtilal

giriimcileri, Atatrkn yaad dnem de birer delikanlydk. Ba
mszlk onuru ve gururu imize ilemiti. Bu sorunlar bilinle in
celeme ve zme eilimimizin yanl deerlendirileceini, hele kendi
emirleriyle giriimlerde bulunduumuzu bilen komutanlarn oyunu
na getirilip, tasfiye edileceimizi dnmemitik! Bu karar kimler
vermiti? Bu sorunun gerek yantn sonraki yllarda renecektik.
Bizi, Amerikan eitimi grm, bir baka deyimle indoktrine edil
mi olanlar oyuna getirmiti. Yani onlarn gerektiinde, "Amerikal
larn ne yapmak istediklerini ve nasl dndklerini ok iyi bilen
kimseler" tarafndan oyuna getirildiklerini rendiimizde i iten
gemiti.
ok gemeden, yalnzca 011 yl sonra oyuna gelmenin boyutunu
ABD bakannn azndan bir kez daha renecektik. 12 Eyll d a r
be gecesi, bir opera gsterisini izlemekte olan Bakan Carier'n,
"Bizimkiler idareyi ele aldlar haberi verilince, nasl sevindiini
duyduum uzda, W ashingtonun olaylarn neresinde olduunu daha
iyi anlayacaktk. ABDnin 12 Mart ncesi ve sonrasndaki gelime
leri ierden izlemesi, bize ok ey retmitir. ABD, bizimki gibi l
kelerde, her hareketin, o lkede karlarna dokunacak her yap
lanmann inde yer almaktayd, 27 Maysta ABD vardr, 12 Mart
ve 12 Eyllde de vardr. Dnya egemenlii peinde olan bir devlet
ynetiminin byle yapmas da kendi "ahlak anlayna uym akta
dr. Bu konuda belgeli almalar bizi dorular.
27 Mays ncesi, 12 Markla, 12 Eyllde bu yntem uygulan
mt. Bu yntemin CIA kokartl olduu aa kmt. Sovyetlerin
ykmyla, demokratik ideallerin ne kmas, askerin devlet yneti
mindeki etkinliinin krlmas gerekiyordu. Ama Amerika iin bu
daha tehlikeli bir alan olacakt. Demokrasiyi de kendi amalar iin
kullanmalyd. Bu kez oyunu aklk rts altnda uygulayacakt.
Bizim gibi lkelerde demokrasinin gelitirilmesi^) iin ABD yardm
gerekiyordu.
Bu yeni yardm anlatan bu kitabn her sayfas bize indirilmi
am ar gibidir. Rahmetli anam, biz uyurken uyanr, "Allaha dua
edenlerin yz suyu hrmetine a kalmyoruz. Der ve gece yars
kalkar, ibadetini yapar, dokuma tezghnda bez dokurdu.
Bugn de uyumayanlar var ve onlar bizim nasl bir tuzaa d
rldmzn resmini ekmi, dersem, resim deil, am a yle bir

15

alma ki fazla zorlamaya gerek kalmadan, canl bir fotorafa b a

kar gibi gerei grebiliyorsunuz
te Yldrm uyumam ve bize gerei gstermek iin alm.
Bu kitab okumak, iine dtmz tuza grmemizi salayacak.
Belki o zaman kendimizi sorgulamaya balayabiliriz. Azck ulusal
onurumuz kalmsa ve gerekleri okumay biliyorsak; ders almay
bitiyorsak.
Oltann ucundan kurtaramadmz baln, bu kez bir ada r
pnn seyrettirmek steyenlere ders vermenin gnn geciktirmemeliyiz. *

M. Emin Deer
Ankara: 3 Ekim 2002 Cuma

' O gnlerde bizler 18-21 yalarnda rencilerdik. Oyun perdesinin nne srlmtk
ve senaryonun tmn grmemiz olanakszd, perdenin arkasn bilemiyorduk. htilal
oyunlarnn ayrnts tarihin karanlna ve speklasyonlara braklamazd. Perdeyi ara
lad ve iinde yaam olduu olaylar bizimle paylat iin, MSB eski Hukuk Ma
viri, Emekli Hakim Albay M. Emin Deer e teekkrler. Yaznn tarihi ok gerilerde kald.
yl nce tamamlanan ve 2002 yaz aylarnda - genel seimlerden nce- yaynlanmak
zere hazrlanan bu kitap eitli yaynclarn bilerek ya da bilmeyerek oyalamasyla iki
yi gecikti. Ne ki ne yaplrsa yaplsn, hangi engeller kurulursa kurulsun, gereklerin
gn fna kmas kanImaztdr. (M. Yldrm)

16

ifre zc: project d em o cra cy

A k ve zel bir m ekanizm a

Amerika Birleik Devletleri nin d lkelerdeki
ak ey tem (eri, rt/ (31stil operasyonlarla des
teklenmelidir. "
Truman
National
Security
Directive (NSD 10/2)

2000 ylnda, Trkiyeye konuk olarak gelen ek Devlet Bakan

VaclavHavelin, Bukreselleme ii iyi olmad, bir yerlerde hata
yaptm; ekonomistleri dinledim anlamna gelen szleri stnde duran
olmad. Vaclav Havel, Trkiyede yaayanlann bu iin ayrdnda ol
mamasndan emin olsa gerek, eksik bilgilendirme yapyordu. Oysa
Aralk 1989da, Vaclav Havel bakanlk koltuuna yeni oturduunda
lkesi, Slovakya ve ek Cumhuriyeti olarak kiye blnmemiti.
Havel, karsnda oturmakta olan Amerikan rgt yneticilerinden
acil bir stekte bulunmutu:
Tavsiyelere ihtiyacmz var, burada, imdi ve acilen... Hkmeti
nizden deil, seim yasa/an iini bilen profesyonellerden tavsiyele
re ihtiyacmz var. Pazartesiye dek Praga birini getirebilirseniz,
ahane olacak.6
Demokrasi ve zgrlk kahraman olarak tannan Vaclav Havel
sanki yabana bir devletin yerel valisi gibi merkezden istekte bulunuyor
gibiydi. Bu derin bilirliin altndaki eski yllar operasyonunun izlerini
daha sonra greceiz.
Amerikal NED (National Endowment for Democracy) operatrle
rinin anayasa ve seim yasalar hazrlanmasndan sonra yaplan ilk se
imlerin ardndan Havelin lkesi ikiye blnd. Zamann NED Ba
kan Cari Gershman, ABD Ak Diplomasi Danma Komsyonunun
Ocak 1990 toplantsnda, bu blnmeye koyduklar katky ekoslo
vakya seim srecine derinden katldk.. diyerek aklamaktan ka
nmad.7
Vaclav Havel, Antkabir ziyareti srasnda eref duydum demiti.
Greve gelir gelmez, yabana bir devletin rgtnden uzmanlar getir
melerini isterken ve seim sreci ayn yabanclarca derinden etkilenip
6 NDI Aproach To Democratic Developement ndi.org 2000
7 Sean Gervasi, A Full Court Press: The Destabilization of the Soviet Union CAQ,
No:35 (Fall 1990), s.26

17

lkesi ikiye blnrken de, eref duymu ve varlan sonucu, aha

ne olarak nitelemi miydi? Havel, yaknmakta olduu skntlarn ne
denini, Antkabirin aslanl yolunda yrrken ve bamszlk onurunu
simgeleyen rlyefleri zlerken, yeniden dnm myd? Yoksa e
ref duym a szleri, konukluk inceliiyle mi kmt azndan?
Bunlan bilemeyiz, am a 1989daki isteine baklrsa, project
democracy ile onun iktidara gelii arasndaki ilikiyi ok iyi kavrad
kesin. Bu iliki, 1991 ylnda Vaclav Havelin Kongre yesi Dante
Fascell'in elinden National Endowment for Democracy -1991 De
mokrasi dl almasyla talanmt. Blnm bir lkenin bir para
snn devlet bakan olan Vaclav Havele verilen bu dln gereke
sindeki ksa aklama daha da eref vericiydi:
Havet, 9 8 9 'd a Orta A vrupay deitiren dem okratik devrimin
as! entelekteli ve siyasi lideriydi.^

Ak ve zel mekanizma
Amerikadan ileme konulan demokrasi projesi operasyonunun
dibindeki dnce udur: Baka lkelerin ilerine, siyasa! ortamna,
Amerika Birleik Devletlerinin resmi organlarnca, rnein merkezi
haber alma rgt CIA ile dorudan karlmas sakncaldr. Antikomnizm ve hrriyet-demokrasi cephesi ad altnda, hem ABD
iinde, hem de d lkelerde, ynlendirme, rgtleme, dolayl ynet
me, kamplara blme ve attrma uygulamalar iin dnyaya yaylan
rgtlerin etkinlikleri, ileri srld oranda hr" ve tm dnyaya
iln edildii oranda temiz olmadndan, ilerin karmas elbette ka
nlmazd. Ayrca bu ilerin parasal kaynaklarnn altndan ClAin ve
CIA ile ilikili irketler ile kirli iler bankerlerinin, ortaya kmas ileri
bozmaktayd.
dl operasyondan ak operasyona geiin ilk ciddi admlar
1967de atlmt. CIA'n d lkelerde ok-kltrll pekitirmek iin
Amerikan niversitelerinde youn bir alma balatmasyla birlikte ku
rulan CCF (Congress for Cultural Freedom / Kltrel zgrlk Kong
resi) rgt, ClAin oluturduu yayn ve konferans rtsn kullana
rak d lkelerde balantlar a kurmaktayd. Szkonusu rtnn ana
yaps, CIA tarafndan ynlendirilen, Amerikan akademik dnyasnda
para karl yar-izli aratrmalar ve raporlarla kurulmaktayd.

e 1998'in teki dln de, 'contra" ve 'project democracy operasyonu sonunda Nika
ragua devlet bakanlna getirilen Violeta Chamorro ald NED Annual Report 1998,
s.77.

I8

Bu durum, ABD niversitelerinde rahatszla yol anca, 1967de

soruturma balatld/11 Soruturmann sonunda, bu gibi politik amal
operasyonlarda C1A balantsnn ileri zorlatrd dnld. Tm
dnyada yrtlecek operasyonun finansman in zel kurulularn
devreye sokulmas programland. Aslnda bu szde zel kurulular,
1947[erden balayarak Harvard, MIT ve Columbia niversitelerinde
ok zel projelerin para kaynan oluturmaktaydlar.
Odalkta grnenler, CIA elemanlar ya da devletin memurlar de
il Ford Vakf, Carnegie Vakf ve Rockefeller Vakf gibi, ok uluslu ir
ket rgtleriydi, lk gei aamasndan sonra, 1980 balarnda yeni bir
evreye girer. Yeni tr operasyona duyulan gereksinimin nedenleri y
le zetlenebilir:
Gizli kapakl yntemle, lkelerin i dnyasn denetleme ve yonlendinne ilerinin, yar gizli ve belirli kurulularla ilikili olarak, yrtlme
si, operasyonun etkisini snrlandrr; iin iine kitlelerin katlmas ola
nakszlar. Yar gizli ilikilerin aa kmas, bamszlna ve onuruna
dkn ilgili lke halknn ABD aleyhine dnmesine yol aabilir. Eski
yntemlerle, gizli ilikilerle bilgi toplamak, medyaya ve teki kurumlara, partilere, sac-solcu rgtlere gizli ynlendiriciler, kkrtclar yer
letirmek, hem riskli hem de pahaldr.
ABD karlarna, ikircimsiz hizmet edecek yabanc hkmetlerin ik
tidarda tutulmalar! hem byk bir parasal harcama gerektirmekte
hem de halk kitlesinin desteini alamayan bu ynetimleri siyaseten
ayakta tutmak olanakszlamaktadr. Ayrca, ABD karlarna ne denli
bal olursa olsun, bir yabanc hkmete sonsuz gven duymak sakn
caldr, nnde sonunda bu yabanc hkmet, bir baka dnya gc
nn kendisini destekleyecei kansna kaplabilir; ya da denge iinde
ok ynl bir siyaset gderek bamsz davranma dncesine kapla
bilir ve ABDye olan sadakatini unutabilirdi.
Bu nedenlerle, devlet merkezlerinin egemenlik aralar ellerinden alnp, halk kitlelerinin merkeze olan gven ve ballklar zayfiatlmalyd. Ulusal ynetimler, ksa devre edilerek, dnya egemenlerinin NGOVakf-Enstit gibi rgtleri araclyla, kitlelerle dorudan ilikiye ge
mek, daha ekonomik ve daha kalc bir yntemdir. Bu egemenler ad
na bir tr uzaktan ynetimdir. lgili lkenin rgtleri ve kurumlan, bu

9 Akademik dnyadaki CIA balantlar Rampart Magazine tarafndan aklannca, Ba

kan Ford, 1967de Nicholas Katzenbach (Ford Foundation eski yneticisi), John
Gardner (OSS eski eleman, Carnegie eski bakan, 1955-1965), Richard Helms (CtA
Direktrmden oluan bir komisyon oluturdu.. Komisyon "a k- ze l b ir m eka n izm a "
kurulmasn nerdi.

19

ilikileri yerinden ve yerel ynetime destek olarak kabullenip, demok

rasi oyununa katlabilirlerdi,
in ABD i siyasetinde nemli bir boyutu da, harcanacak parann
yasal, en azndan kitabna uygun, olmasyd, lgili lke ynetimlerinin
devrilmesine ynelik etkinlikler iin gereken parann salanmasnda,
ABD kongresinin onay gerekmektedir. Ancak, 1970lerde Temsilciler
Meclisinden Otis Pike ve Senatr Frank Church bakanlndaki ko
misyonlarn soruturmas sonucunda ClAin ierde ve darda komplo
gerekletirmesi kstlandndan operasyonlar iin para ancak yasad
yollardan elde edilebilmitir.1" Nikaragua Contralar iinde olduu gi
bi, eyhlere, zengin sultanlara, kara paraclara, Contralarn ve ClAin
kokain trafiini ynetmesine muhta kalnmtr,11
rtl ilikilerle dolap evirmek, souk sava dneminde, kom
nizm tehdidi gsterilerek, uluslararas yasallk iinde kabul edilebilirdi.
Ne ki, Dou Blokunun zlecei ngrs gerekletike, antikomnizm drts giderek zayflayacak ve rtl ilerin yasall da
buna kout olarak sorgulanacakt. Oysa, ulus devletler, dnya ege
menliinin nndeki en byk engeldi. nk ulus devletler kendi
topraklarnn kullanmna ve iktisadi ortamna dtadan yaplacak giri
imleri, d siyasetlerinin dorudan ynetilmesini engelleyebilirlerdi.
Daha da kts, yanda ynetimlerin yerini her an daha bamszlk
ynetimler alabilirdi.
Ulusal egemenliklerinden dn vermeye yanamayan bu tr dev
letlerin snrlarnn etee dndrlmesi i, rtl, kirli ilerle becerilemez ve lgili lke insanlarnn onay alnmadan gerekletrilemezdi. Bu
nedenlerle, hr dnya ilerinden, insan haklan ve din hrriyeti
bekiliine evirilen operasyon ile ABDnn uygun grecei trden
demokrasiler kurulmalyd.
Demokrasi hracn konu edinen bu incelemenin amac, ad
project democracy olarak Reagan tarafndan konulan, 1980lerin
10 D lkelerin iilerine karlmas tmyle yasaklanmad ama suikastler yasakland.
Bakan Gerald Ford Otis Pike raporunu sarsrlediyse Philip Agee szdrlan asl raporu
yaynlad. P. Agee, On The Run, s. 143.
11 Orta Amerika ve Karaibler'de CIA ajanlarndan, Contra eflerinden, devlet grevlile
rinden oluan ebekenin uyuturucu kaakl belgelenmi ve soruturma raporlaryla
kantlanmtr. (Centra/ Intelligence Agency, Allegations o f Connections Between CIA
a nd the Contras Trafficking to the United States. 96-0143-IG Volume II; CIA M fettii
G eneral Frederick H itz Raporu 'ndan Robert Parrry, Consortium News, O c t 15, 1998;
consortium new s.com } CIA ile ilikili Global A ir pilotlar, giderken silah gtrdklerini,
gelirken de kokain tadklarn aklamlardr. J o e l Bainerman, The Crime s o f A
President, s.280.

20

bandan bu yana 92 lkede uygulanan ve yeni-mandacllarn ibirliiyle rlen WEBde, yani rmcek a iinde rpnmakta olan Tr
kiyede olan bitene a2 da olsa k tutmak; toplumsal-siyasal yaamn
yabanclar tarafndan ele geiriliini bir para olsun sergilemektir.
Hemen belirtmeliyiz ki, sz konusu rmcek ann ilmiklerinde, u
ya da bu niyetle yer alm olanlar bu a renlerin kimliinden de
amalarnn tmnden de bilgili olmayabilirler. Sivil etiketi taknan,
saydaml olmazsa olmaz ilke olarak savunan rgtler, yabanc ili
kilerini, zellikle hibe ad altnda aldklar parasal destei evrelerine
topladklar kiilerden ve toplumdan saklamaktadrlar.
Bu tr destekler almak iin uraanlarn, zellikle Trkiye-KafkasyaOrtadou ve Trkiye-Kafkasya-Orta Asyada gvenlik oluturma ve
demokrasi kurma rts altnda yeni koloniler elde etmek steyen
Batl devletlerin ve kartellerin aracs olan rgtlerle ve irketlerle kur
duklar ilikilere dikkat ekmek gerekiyordu.
Dahas, genleri bu ilikiler stne bilgilendirmenin nemli bir g
rev olduu dncesiyle hareket edilmi ve gnmzde moda olan
Amerikan usul szde akademik bir dille sistematik yazma yerine
okurun kendi yorumunu yapmasna ve gerekli sonular karmasna
yardm a olmak amalanm ve medyatik eksik bilgilendirmenin yarat
t boluu doldurmak iin olaylann sergilenmesine zen gsterilmi
tir.
Kesinlikle dnce ve rgtlenme zgrlnn kstlanmas gibi bir
yntemden yana deiliz. Ancak toplumsal yaammzn yabancnn he
sabna dzenlenmesine ve toplumun gznn boyanmasna kar bir
uyan salamann insanlk grevi olduu da bir gerektir.

21

D arb ecilik ten gdm l d em ok rasi ihracatna

"A v ru p a 'd a yerleik ve ou B irle ik D evletle r
tarafndan p a rayla b e dene n h k m e t (/ rgt
ler (N G O far) de. do rud an yo da dolayl, o la
rak, bu o p erasyo nlarda y e r a lyo rla r. R alph
M cG ehee, C IA (e)

Br zamanlar diktatrleri iktidara tamak iin her trl kanl ve

rtl operasyonu gerekletiren, her tr rgtlenmeyi komnist
rgtlenmesi olarak niteleyen bir devletin ynetimi birdenbire
demokrasinin gerek sahibi oluverdi. Gerek kendi elemanlarn ve
gerekse yanda ynetimlerin elemanlarn Gestapo istihbaratlarn
ca tasarlanm eitimlerden geiren, ikence yntemlerini reten
ayn devlet birdenbire ikencenin dman, nsan haklarnn ylmaz
bekisi, dnya dinlerinin ve kutsal inanlarn koruyucusu, eitim
zgrlnn biricik gdmleyitisi, kitle rgtlerinin -para kanal
oluturmak dahil- her bakmdan kollaycs oluvermiti. Sz konusu
devlet ve ortaklan, hkmet darbelerine ortam hazrlayarak, kendi
elleriyle ynetime getirmi olduu tiranlan alaa etmek, ya da b a
mszlk ve btnlk duygusunu yitirmemi toplumlarn devletlerini
Batnn her trden iktisadi-askeri giriimine amak iin demokrasi
projesi retiyor. 1:1
Dnem, kan dkc diktatrlerin, uzaktan kumandal ynetim
dzeni olarak simgeleen Filipin Demokrasisi' yerine, Washington
- Londra - Berlin - Paris - Amsterdam - Brksel -Kopenhag mer
kezli bir operasyonla gdml sivil demokrasi rejimlerinin yerli ye
rine oturtulmas dnemiydi. Bylelikle egemenler, demokrasiye ge
i srecini de, kendileri rgtleme olanana kavuuyorlard. Ben
getirdim, ben gtrrm gibi, ya da iti ldrene srtrler gibi
bir ey! Diktatrlerin ak egemenlii yerine, akllar liberalenternasyonale yatm siyasal partilerin ve ikna edilmi sekinlerin
demokratik (!) egemenliini pekitirme yntemiydi artk geerli olan.
Onca karanlk ler evirdikten sonra demokrasiye gei, resmi
organlar araclyla gerekletirilemezdi. Dikta rejimlerini kuranlan 1930ti yllarda birden bire yeni bir sosyalist program ortaya atlmt Moskova'dan.
Sosyalist devrimin gleri o yllara dek i Snf ve Kyller, Ulusal Kurtulu Hareket
leri ve Bar Gleri olarak sralanrken, Kitle rgtleri, imdiki adyla NGO'lar da iin
iine katlvermit. Bu, Project Democracy etkinliine en iyi rnekti belki de...

rn, diktatrlerden kurtulmak isteyenlerin koruyucusu ve destekisi

olmasnn fazlaca inandrc yan da olamazd.
H esap her ne denli, demokratik gtrme idiyse de, huylu hu
yundan dedirtecek giriimler de eksik edilmiyor. rnein Peru'da
seimle gelmi devlet bakan, para piyasalar cambaz Sorosun da
milyon dolar katksyla balatlan i karklklarn ardndan gelitiri
len ince bir komployla uzaklatrld.
OPEC
lkelerinin
toplant ve
karar
merkezi
saylan
V/enezuelann seimle ve byk oy desteiyle iktidara gelmi olan
ynetimini. Nisan 2002 ortalarnda, ayaklandrlm bir grubun ya
ratt kargaa ortam nda 18 kiinin lmnden hemen sonra, ia
damlar, sendika aalar ve 10 0 er bin dolar aldklar sonradan or
taya kan iki subay komutasndaki bir blm askerin de katld,
ak bir silahl darbeyle devirmeye altlar. Bu rneklere ,daha
sonra deineceiz. imdilik sivil sfatl rgtlerin alnan paralar
proje destei olarak niteledikleri ibirliinin tarihsel yksn zet
leyelim.

rtlden yar ak ilem e g ei ve WEB1

1967 Katzenbach Komisyonu nun nerileriyle balatlan, vakit
ya da enstit rtleri altna yerletirilmi, yeni operasyon, ncelikle
sosyalist sistemin ierden kertilmesinde denendi lgili lkelerde
Amerikan yanls rgtler oluturmak amacyla, daha ak ve daha
gvenli bir yntem gelitirildi.
lk ama, sosyalist dzenin yklmasnn yan sra, yeniden kuru
lacak dnya dzeninde, ncellikle Dou Avrupann zlmesini
salama almak oldu. Ayrca, blok d kalan lkelerde bamsz, b a
na buyruk ynetimlerin olumasn engellemek, ksacas gdml
demokrasiye geii gvence altnda tutmak amaland. Yeni yn
temin yaam a geirilmesiyle, nc dnya lkelerinin Dou Avru
pa lkeleriyle btnlemelerinin, eitlie ve karlkl yarar ilkesine
dayal, blgesel ibirliklerini gelitirmelerinin nne geilmeliydi.
Gei dnemi, Bat iin olmadk seenekler yaratabilme olasl
n iinde barndrdndan beklenmedik sonulara yol aabilirdi.
lkeler, karlkl yarara dayal yeni ilikiler sonunda, dnya kay
naklarnn, uluslararas denetim ad altnda, Bat kartellerinin elle
rine gemesinin nn tkayabilirlerdi. ABD ve Bat Avrupa ite
buna dayanamazd. Ant-komnst dnem de ele geirdii gderek
ynetme yetisini bir anda yitirilebilirdi. Bu durum da, ABD ve Bat
13 WEB. rmcek a, ngilizce-Trke Redhouse Szl, 199S, s. 1121

23

Avrupa, pleri eline almal, gelimeleri ynlendirmeli ve yeni dne

me uygun, grnrde devletten ve devletin ak-gizli kurumiarndan
bamsz, bir parasal kaynak ve ynetim merkezi oluturulmalyd.
1983 sonlarnda ABD Kongresinin onayyla NED (National
Endowment for Democracy), yani Ulusal Demokrasi Fonu kuruldu,
CIA emeklisi Ralph Mcgehee, bu kuruluun ilevini, deneyimli istih
barat sylemiyle yle yorumluyor:
CAin lkelerin kartrlmas operasyonlarda kullanlan birok
levinin NED e transfer edilmesiyle, Demokrasi iin Ulusal
F onun kullanmna gidildi. CIAin rtl eylemlerine ek olarak,
Ulus/a ra ras Kalknma Ajans (AID) ve Birleik Devletler stihba
rat Ajans (US1A) da, demokrasi yaym a operasyonlarnda yer
almaktadrlar. A vrupada yerleik ve ou Birleik Devletler ta
rafndan parayla beslenen hkm et - d rgtler (NGO'lar) de,
dorudan ya da dolayl olarak, bu operasyonlarda yer alyorlar.
Bu tr rgtler ve ajanslar aa yukar aktaysalar da, CIA,
hkmetleri desteklem e ve ykma gibi birincil roln elinde bu
lundurmaktadr. 14
Para kayna, dorudan ABD hzinesi, yani devlettir, NED ise
parann kasasdr. Ayrca vakflar ile konsey ya da enstit ve
Merkez adyla rgtlenmi olan sekinler klpleri, AID ve hatta
Amerikan sendikalar, irketler, iadamlar para havuzuna katlmak
tadrlar. Bat Avrupal siyasi vakflar ve demekler de ortak bteye
sonradan katldlar. Amalar gizlenemeyecek denli aktr. Dou
Avrupay, Afrikay, Asyay, O rtadouyu, Okyanus devletlerini bir
likte yeniden koloniletirmek; doal kaynaklan ok uluslu irketler
araclyla yamalamak.
Yeni tr rgtlenme, 1980lerde her ne denli COMECON lke
lerini hedef aldysa da, ABD in nemli ama, ncelikle Amerika
ktasnda, ABD egemenliine sknt verecek bamsz tavrl devlet
ynetimlerinin oluumuna engel olmakt.
Bu ileri, uzunca bir sre kendi yetitirdikleri ve darbelerle ikti
dara getirdikleri diktatrlerle yrttler. 1970ierin sonlarnda dikta
14 Ralph McGehee, 25 yl C lA da alt. Vietnam, Laos ve dier Hindiin lkelerindeki
CIA istasyonlarnda grev yapt. Emekli olduktan sonra, bu atmalarn deadly deceit;
my 25 years in the cia kitabnda yaynlad. McGehee, bir sre daha CIA ile ilgili veritaban almalar yaparak internet" te ve disketlerde yaynlad. Ancak, gvenlik ele
manlarnn tacizinden kurtulamad. Bu durumu bir dilekeyle ABD Bakanlna da bil
dirdi McGehee, 2000 ylndan sonra CIA ite ilgili yayn durdurdu. Yukardaki metin onun w w w .ciabase. org'da yaynlanan son almalarndan, yayn durdurulmadan ksa
bir sre nce alnd.

24

trler skntya dmeye balamt. Tm oyunlara karn, lkelerde

diktalardan, Amerikaya bal demokrasilere gei salanamyovdu.
Bunun en tipik rnei Nikaraguada yaanmt. Orta Ameri
kada ABD mihverinden uzak grnen, kt bir rnek olmutu Ni
karagua. Diktatrlk yklm ve halk demokrasisi kurulmutu. te
buna katlanlamazd! ClAin yan sra NED rgtleri de ie kart
ve operasyon birka ylda tamamland. oulcu demokrasi ad al
tnda, ABD karlarna uygun yeni bir dzen kurulmas, yar ak
demokrasi operasyonunun ilk ve en nemli rnei oldu.
ABD Temsilciler Meclisinn 13 Temmuz 1993 birleiminde,
NEDe btesinin kstlanmamas in konuan Mr. Gilman, yeni tr
rgtlenmenin yararn, Bamsz bir rgt olarak NED, hkm e
tin (devletin) girme olanan bulamayaca yerlere ulaabilir diye
aklyor ve adam adam a ilikilerin nemini vurgulamaktan da geri
kalmyordu. Gilman, elinde tuttuu The New York Times, July 13,
1993de A. M. Rosenthal imzasyla yaynlanan yazy temsilcilere
sunuyordu.15 M, Rosenthal yazsnda, NEDin btesinde kstlama
yaplrsa, bundan Am erikann zarar greceini belirttikten sonra,
bu iin kresel' boyutunu u ilgin szlerle aklyordu:
Tehlike altndaki dem okrat insanlardan m ektuplar geliyor - as
keri cunta ynetiminden ac eken Burmaklardan, Krtlerden,
Karaibler ve A/rikai/ardan, rakl yazarlardan, Srp demokratla
rndan, Litvanya eski bakanmdan, srgndeki inliden. Hepsi
de NED'in kendileri iin ne demek olduunu belirtmekte ve
N E D in korunmas iin yalvarmaktalar.16
Kresel yalvar diye nitelenen bu istei karlamak iin devlet
kurumlarnn ve grevlilerinin giremedikleri yerlere girme olanan
salayan NED evresinde oluturulan rgtlerin abalaryla yabanc
lkelerde yaplandrlacak olan demokrasi(!) balantlarnn, ABD
resmi ynetiminden bamsz grnmesi temel ilkeydi.
Bu likinin insani ve parasal yan, demokrasi ihra edilecek bir
lkede siyasal eilimlere uygun olarak, partiden partiye, dem okra
siyi gelitirme(l) ilikileri temelinde ve ounlukla N G O dan sivil
olana, masum yardm, ortak proje destei ve 'ok kltrlle
deneyim katks olarak biimlenmeiiydi Ayrca ilgili lkenin i dn
yasyla kurulacak rgtlenmeler ve dolayl dolaysz bireysel ilikiler,

15/oc. gov/gi-bin/query/D ?r103:11: f

temp/~r1034M a TX
15 The N e w York Times colum n o f Ju ly 13. 1993; loc.gov/cgi-bin/D?r103:17: Jte m p /

25

uluslararas ticaretin younlamasna, ilgili lkenin modern(!) ia

dam rgtlenmesine de denk dmeliydi.
Proje yaratcs byk lke, d alm ve dsatmn en kat kural
larla ynetip, kendi iktisadn koruyucu nlemleri ekincesiz uygu
larken, projenin uygulanaca lkelerin merkezi denetim ve y n
lendirme kurumlan yok edilmeliydi.Bylece iin arkas kendiliin
den gelecek ve etnik kkrtmaya elverili blgeler projecilerin ve
onlar ynlendiren yatrmclarn, para piyasas oyuncularnn, petrol
kartellerinin iktisadi egemenliine alacaktr.

Stiftung m odeline uygun rgtler

Resmiyet d" gibi grnmekle birlikte, siyasal amal rgt
lenmeyi salayacak model fazla aranm ad. Bu ii yllardr yrten
Alman partileri, kendilerine bal vakflar kurarak, kendileri iin, si
yasal aygtlar oluturmulard. Vakflarn d lkelerde yrttkleri
etkinliklere biraz zenle bakan da, kltrel etkinlik grnmnde
yrtlen ilere beinci kol" muamelesi yapan da yoktu. stelik
Bat Almanyada saysz bro ve 3000 memuruyla alan CIA de,
hrriyet ve demokrasi" ilerinde Alman rgtlerini yakndan tan
yordu.
NED tasarmn hazrlayanlardan Charles T. Manatt, 1983te
Cumhuriyeti Parti komitesinin dergisinde Alman vakf rgtlenme
sinden yararlanm a nedenini u szlerle aklyordu:
D ncelerim iz ve nerilerimiz birok insana yabanc gelm e
yecektir. As/mda Federal A lm anya C um huriyetim in vak [flana
sn ve nc dnya lkelerindeki etkinliklerini model/erden
biri olarak aldk. Ve bu bakm dan yalnz deiliz. En azndan ya
rm d z n e lke, son dnem de, politik partilere bal ve vakf
olarak fin a n se edilen bu kurum lam ay benim sem ilerdir.17

M aattn szleri yeterince aktr. Ama, o zamanlar Dou Av

ru p ada yer alt rgtlenmesiyle, nc dnya lkelerindeyse imdiki durum da tm dnyadaki- yasal grnml rgtlenmeyle
ipleri ele geirmektir. Model olarak alnan yaplanmaysa, vakf ad
altnda yabanc lkelere dalmay baaran Alman stiftung rgt
ldr. Modele karar verilince, gerisi abuk geldi.
ncelikle APF (American Political Foundationja, US-AID ve
USIA ile irket kasalarndan 400 bin dolar verilerek bir fizibilite"
l; A Republican Journal of Thought and Opinion: Com m ensense The Democracy
Program and the National Endowment for Democracy." a publication of the Republican
National Committee December 1983 edition. Volume 6. Number 1, pages 85-121.

26

hazrlatld. Arkasndan yasa tasars hazrland ve 1983 sonlarnda

NED kuruldu.Hemen ardndan NED'e bal ekirdek rgtler olu
turuldu: Y abana lke insanlarna ve partilerine ortadan ve sadan
yaklamak zere ABDnin Cumhuriyeti Partisi tarafndan R
{International Republican Institute)s adnda bir rgt, soldan yak
lamak zere Amerikan Demokrat Partisi tarafndan NDI {National
Democracy Institute)19 adm da kinci bir rgt oluturuldu. yaam
ve ticaret erbab ile liki kurmak zere, Amerikan ticaret odasnca
CPE (Center for International Private Enterprise / Uluslararas zel
Giriimciler Merkezi) ad verilen nc rgt kuruldu.20
Yabanc lkelerde, ulusal bamszlk sendikal hareketleri zayf
latmak ve yeni tr baml sendikalar kurmak ya da varolanlar
ynlendirmek zere eski anti-komnist sendikacln merkezi AFLCIO yeniden iba yapt. 1977de devreye sokulmu olan FTU1
(Free Trade Union Institute) ile NED egdm iinde almaya
balad.21 1995 ylnda, AFL-ClOnun drt kuruluu kapatld. NED,
AFL-CIO ve AID tarafndan, ACLS (American center for
International Labour Solidarity / Uluslararas i Dayanmas Amerikan Merkezi) adnda yeni bir merkez kuruldu. Bu merkez Ame
rikan devlet kurumlaryla birlikte almaya balad.22
Bu drt ekirdek rgte, 1980li yllarda Dou Avrupa lkele
rinde, SSCB bakenti Moskovada, her trl seim iinde, vakf r
gtlenmelerinde, etnik yapya denk den zel ticaret odalar olu
turulmasnda; siyasal eitim, parti ii eitim, semen ynlendirme
.eitimi, anayasa yapmcl, yerel ynetimlerde zelletirme ve
NGO rgtlenmelerinde, genel seim denetlem e giriimlerinde rast
lanyor. rgtlenme modeli Polonyada gerekletirilen Dayanma
Sendikas operasyonunda kazanlan deneyimle gelitirildi.
1980li yllarn operasyonlaryla glenen ve 1990dan sonra
Dou Avrupadan Asyaya ve Afrikadan O rtadouya doru geni
leyen Amerikaya bal demokrasiler kurma iinin merkezinde yeni
zel birimler oluturulmaya baland. 1994de tm bilgilerin topla
15 Uluslararas Cumhuriyeti Enstits
19 Ulusal Demokrasi Enstits
G A O /N S IA D -86-185 The nationalEndowm ent for Democacy, p. 23-24
GAO a.g.r. p.22.
77 AFL-CIO, NED operasyonlarn desteklemeyi srdrmektedir. N E D and The
Em pire's N ew C lothes" Jam es Ciment and Im manuel Ness, caq, Spring Sum m er 1999 67 p. 66 ; AFL, Dou Avrupa lkelerinde rejim deiikliklerinin hemen ardndan zelle
tirmeye kar kan sendikalrn karsnda yeni sendikalar rgtlemeye giriti. George
Soros bu giriimlere parasal destek salad. George Soros, Im perial W izard" H eather
Cottin, caq. F all 2002, 74, p. 3., Soros iin bkz. Blm. stanbul'da ki Kere iki Gn"

27

narak deerlendirmek zere kurulan IFDS (The Internationa! Fo

rum fo r Democratic Studies)23 d lkelerde tasarlanan project
bavurularnn ve sonularnn da deerlendirildii bir organ oldu.
Bu merkez, ayn zamanda, kendisine yakn yeni kii ve kurumlar
ilikilemek zere konferanslar dzenlemeye balad. Yakn yllardan
verilecek iki rnek bu konferanslarn neminin anlalmasna yar
dmc olabilir.
1999da Seulde balatlan 6 konferantan kisi tekilerden daha
ilginti. 13 Haziran 2000de, IFDS ve W oodrow Wilson
International Center for Scholars tarafndan dzenlenen zel yu
varlak m asa toplantsnn konusu daha da zeldi: randa d e

m okratiklem e. 24
IFDSnin 22-23 Eyll 2000de, Princeton niversitesi'nin
Center for International Studies in desteiyle gerekletiren konfe
ransn konusu, federalizmin ve adem- merkeziyetiliin (otonomi)
yararlaryd. Bu konferansa, Nijerya, Hindistan, Meksika, Rusya,
Gney Afrika, Endonezya ve Trkiyeden delegeler katld. Eski d e
yimle m uhtariyet konuulduuna gre, bu lkelerde federasyonlama m piiriliyordu? Bu konferansta NED-FORUM un konuk
retim eleman Dou Ergilin Trk dem okrasisi ve Krt soru
nu tebliini sunmasnn ie bir baka boyut kattna kuku
yok.25/26
NED-Forumun bir Aratrma Konseyi bulunuyor, 2000 ylna
gre, konseyde bulunan kiiler listesinde verilmitir. Bu listede bir
ok niversiteden eleman yer alyor. Ne ki, bunlarn en nemlisi,
Amerikan Federal ynetimini dnyann her kesine, hibir hukuk
kuralna dayanm adan ve uluslararas karara gerek grm eden, silah
l m dahaleye ortam yaratan medeniyetler aras atma kuram
nn
im2a
sahibi
Harvard
niversitesnden
Sam uel
P.
Huntingtondur. Huntington, Harvard nviersitesi Uluslararas ler
Merkezn ynetirken, CIA eleman olarak alm, kendisine de
me yaplm ve gizlice yrt danmanl srasnda hazrlad
belgeler ClAin denetiminden sonra yaymlanmtr.
Ayn konseyde, CPE Trkiye Brosunda 2, Direktr olarak
gsterilen ve Trk Demokrasi Vakf kurucularndan Ergun Ozbudun
23 Demokrasi ncelemeleri Uluslararas Forumu
24 Journal of Democracy, October 2000.
25 NED Annual Report 2000, The Visiting Fellows, s.68
26 NED a.g.r, s. 64-66.
21 Ami Chen Mills, C..A. Off Campus, s.32.

28

da yerini almaktayd.28 Prof. E. zbudun ayn zamanda, NEDin

yayn organ Journal of Democracy dergisinin yayn kurulunda da
yer alyordu. NEDin Program Blmn Barbara Haig yneti
yor,29 Bu blmn Ortadou ve Kuzey Afrika Program asistanl
n, 1999dan sonra T.C uyruklu Filiz Esen stlenmitir.
NEDin rgtleme ve ebekeletirme yeteneine tipik bir rnek
verelim. 1999 ylnda NEDin temel rgt WMD (World
M ovement for Democracy) iinde kurulan NDR] ( Network of
Democracy Research Institute) operasyon ortaklarndan yeni yne
ticileri workshop ad altnda yan yana getirip eitmektedir.
24 Eyll 2004de balayp bir hafta sren almalara G ana, M
sr, Moolistan, Rusya, Srbistan, Karada, Gney Afrika ve Trki
yeden ebeke orta rgtlerin temsilcileri katld. Trkiyeden
TESEV adna Aye Yrcalnn katld eitim ilerive ebekeleme
NED raporunda u ilgin satrlarla yer alyor:
Katlmclar Wa$hir\gtonun nde gelen ve etkili siyasalaratrma kurulularyla bulutular. Bunlarn arasnda American
Enterprise Institute (AEI), the Brooking Institute, the Heritage
Foundation, Georgetown niversitesi Center for Democracy, Third
Sector (CDATS) ve United States Institute for Peace (USIP bu
lunmaktayd.
Amerikada tutucu ve byk irketlerin, devlet grevlilerinin yan
yana gelme merkezleri olarak nitelenen bu rgtlerle bulumann
katlmclara ne gibi bir katks olduunu yine NEDin yaynndan
, aktaralm:
Katlmclar deneyimli konferans rgtleyiclerle, yayn ynet
menleriyle, yaynclarla, vertaban yneticleriyle, web sitesi ustala
ryla,para toplama uzmanlaryla, iletiimcilerleve medya ilikileri
uzmanlaryla bulumu ve onlardan ok ey renm i/erdir.
NDR1 kalknmakta olan lkelerden 52 rgtle birlikte almak
tadr. Bu almalarn salt dnce gelitirme, teknik bilgi alverii
olmadn dnmek yimserlik olur, Bunun byle olmadn, asl
amacn gelimekte olan lkelerin i siyasetini dorudan etkileye
cek yntemlerin retilmesi olduunu Gney Afrikadan katlan
Annie Chikwanha'nin u szleri apak ortaya koymaktadr:
Atlye a/masna geldim nk poltikactlarla konumann ve
onlar angaje etm enin yeni yollarn renm ek istiyordum/..) Bupo28 NED a.g.r, s.72-73
23 ABD eski savunma bakanlarndan Alexandre Haig' in ei. Trkiye'de baz DGM dava
larna izleyici olarak katld.

29

litikaclarla konuarak ve onlar tabiletirerek .siyasal karalar etkileme

yeteneini kazanacamz ummaktaym. "

Bu tr bir etkilemenin ne gibi sonular dourduunu ya da lkelerin

i siyasetini ABD ve Bat Avrupa gdmne nasl soktuunu kitabn iler
leyen blmlerinde greceiz. Ancak sabrsz okuyucular imdiden TO
SA, ARI ve TESEV blmlerine bakabilirler.
Ayrca grlecektir ki, saf demokrasi iinin iinde iyi niyetli(l)
irketlerin yan sra para piyasas oyuncular da yer almaktadr.
NED raporlarna katkda bulunanlar arasnda, para piyasalarnn
nl oyuncusu George Sorosun kurdurduu Open Society
Institute (Ak Toptum Enstits)ne, Lockheed Martin Corporation
gibi, jet uaklar satmndaki yolsuzluklar, rvetilii m ahkem eler
de onaylanm bir irkete, Mart 2002de srailin Filistine saldrsn
dan sonra, Amerikadaki Yahudilerin mitinginde onlarla birlikte ol
duunu ilan eden Savunm a Bakan Yardmcs Paul Wolfowitze ve
CS1S30 (Center for Strategic and International Studies)den Zeyno
B arana, 2000 ylndaki cmert destekleri nedeniyle teekkr edilmektedir.
lkemizi temsil eden bu nemli kiilere ksa deiniten sonra,
demokrasi ihracatnn yasallama yl olan 1982ye dnebiliriz,31/32

ReaganTn demokrasi ekirdei ve CIA

ABD Bakan Reagann 1982de ynetime gelir gelmez Bakan
Reagana dorudan bal bir ekirdek kadro oluturuldu. Bu kadro
eliyle biimlendirilen yeni demokrasi modeli, iki temel dnceye
dayanyordu: lke bamszlklar iin rgtlenen her siyasi hareket
komnisttir (1 ) ve lke bamszl iin savaan, silahl olsun olma
sn her oluum terristtir (2). Onlara gre bamszlk rgtleri ne

30 Stratejik ve Uluslararas ncelemeler Merkezi

31 NED, a.g.r, s.85
^Trkiyenin en st dzey yetkililerinin CSIS ziyaretlerini ve konferanslarn rgtledii
bilinen Zeyno Baran, daha nce Dnya Bankas'nda Kemal Derviin yannda stajyer
olarak almaktayd.CSISde nce Grcistan, daha sonra Kafkasya-Trkiye Enerji Blmu'nde uzun sre grev yaptktan sonra, Ocak 2003de Nixon Center da
"International Security and Energy (Uluslararas Gvenlik ve Enerji) blmnn bana
getirildi. Bu blm, genel olarak blgesel anlamazlklar, islami militanlar, ABD-Rusya
ilikileri, terrizme kar sava, rgtl su ve yolsuzluk, Kafkasya ve Hazar Blgesinde
ABD ibirlii konularnda zel olarak Trkiye i evresi (ze l-resm i) ile ABD ibirliini
gelitirmek grevini stlenmitir. Zeyno Baran uzun yllar Yunanistan'da yaamtr.
2001 ylnda Trk-Yunan alma grubuna girmitir. Standford Ekonomi de eitim gren
Zeyno Baran, the compatibility of slam and democracy (slam ve Demokrasi Uyumlu
luu) adl almasyla 1996 ylnda Firestone dln almstr ics/s.oro). Ylmaz Potat,
A lo W ashington, s. 42-3.; nixoncenter.org 1 M art 2003

30

rede olursa olsun terrist olmakla kalmaz, ayn zam anda kesinlikle
KGB tarafndan kurulmutur.
Reagann evresine toplad bu kadroya gre, diktayla yneti
len lkelerde yaplan toplu kymlar, bask ve zulmler, terrizm
olarak adlandrlamaz. nk bu dikta ynetimleri, komnizme
kar savamaktadrlar. Bu ilgin teoriye, ABDdeki kimi siyaset ya
zarlarnca Reagan D em okrasisi ad verildi. Oysa Reagan yakla
m, onlarn gsterdii denli basit ve hafife alnacak trden deildi.
Aslnda, Reagan Demokrasisi yalnzca, sert anti-komnist mcadele
dnem inden Yeni Dnya Dzenine gei evresiydi.
Asl ama, NATO-Varova Pakt ekimesinin, NATO lehine
zlmesi ve ardndan oluacak yeni devletleraras dzeni, uydu siya
seti ve uydu askerlerle ya da elemanlar gderek, uzaktan ynlen
dirmek yerine, lke halklarnn da can gnlden onayyla yerinden
ve dorudan ynetmekti.
Uzun dnemli am alara ynelik etkinliklerin kalc olmas iin,
yeni kuaklarn bu iin nemli bir aya rgtl akademisyenler ta
ban oluturmaktr. Zaten yllardr, zellikle dnyann dousundan
ve gneyinden Amerikaya ekilen gen insanlara yaptrlan aka
demik almalarda, onlarn kendi z lkelerinin etnik oluumu,
dinsel-mezhepsel bileimi, iktisadi ve siyasal yaplanmas ayrntla
ryla leniyordu.
Bu genlerin bir blm, Amerika'da yerleip z lkelerine y
nelik grup almalarn srdrrken, geri kalanlar da z yurtlarn
daki niversitelerde gen kuan eitimini stleniyor ve onlar
kendilerine benzetiyorlard. Avrupann dousundan Asyada okya
nus kylarna, Hindiinden Afrikann Atlas okyanusu kylarna,
Orta Am erika'dan Antarktikaya uzanan anakaralarda, bal bro
larla, vakf - NGO - parti balaryla, devlet yneticileri ve ticaretsanayi odalar ilikileriyle, yayn dnyas dostluklaryla yrtlen bu
operasyona, 1982de ABD Bakan Ronald Reagan tarafndan
project dem ocracy ad verildi,
Jam es Petras, bu operasyonun arkasndaki gcn -Trkiyede
her nedense sivil olarak adlandrlan rgtlenmenin- bir baka
boyutunu ortaya koyarken, neo-liberal snflarn uygulanmakta olan siyaset sonucu, toplumda kutuplama yarattn; bu durum un
toplumsal atmalar kkrttnn anlaldn, dipten taban rgt
lenmesiyle birbiriyle ztlaacak olan snflar arasnda bir tr tam pon
rgtlenme yarattklarn belirtiyor ve ekliyor:

31

Bu rgtler neo-liberal kaynaklara bamldr ve sosyo-politik

hareketlerle yerel nderler ve eylemci evreleri ele geirmek
zere rekabet etmektedir. Bu rgtler 1990lara dek non
governm ental olarak adlandrlmakta ve saylar binleri bulmak
ta ve dnya leinde drt milyar dolara yakn para almakta
drlar."33
Saf demokrasi ileri her zaman bilimsellikle srmez. 2004 ylnda
NEDin Irak lerine ayrd ve ABD Dileri Bakanlndan ald
resmi para 30 milyon dolardr.11 Irakn etnik, mezhepsel paralan
na bu dolarlarn katks kukusuz salt Irak iindeki rgtlenmeyle
snrl olamaz, Irakta kan dkerek srdrlen igale demokratik!!)
katknn elemanlar arasnda Trkleri de bulmak olanakldr. Sonra
ki blmlerde bu katknn nllerindan bazlarn tanyacaz.
Kukusuz para her eyi zmeye yetmez ve aktan yaplanla da
yetinilemez. rtl ya da yar rtl etkinlikler ayn anda srd
rlmekte, resmi ile sivil grnml aralar birlikte kullanlmakta
dr.
Bu iler ayn zam anda yksek beceri, rgtleme ve bilgi topla
ma deneyimi ister, te bu nedenle NED, R, ND3 ve CIPEnin y
netim kademelerinde, istihbarat kurumlarndan ve CIAdan emekli
uzm anlar ile ABD savunma ve dilerinden emekli st dzey
memurlar grev ald. Bunlara kartellerde uzun yllar grev yapan
lar, Afganistan, Orta ve Gney Amerika lkelerine ynelik operas
yonlar dorudan ynetmi ve Dou Avrupa ile Sovyetler Birliinde ince iler kotarm olan nller de katld, ABDnin nl y
neticilerinden CIA eski direktr Colby, project dem ocracy ad
altnda srdrlen bu operasyonu zl bir biimde ak yreklilikle
ilan ediyordu: C/A n/n r t l o larak y a p tk la rn a k ta n
ya p y o ru z."35

33 James Petras, Imperialism and NGO's in Latin America." M onthly Review, Vol. 49,
no. 7, Decem ber 1997.
14 ABDnin Irakn yeniden yaplanmas ad altnda ayrd bte 87 milyon dolardr.
NED, 2004 btesinde Ortadou ve Kuzey Afrikadan 15 lkenin rgtlerine 114 ayr
proje iin toplamn % 16s, 24 Afrika lkesinden 154 projeye % 18, Gney Amerika ve
Karatelerden 11 lkede 76 projeye % 14, Asyadan 12 lkedeki 115 projeye % 23, Orta
ve Dou Avrupadan 10 lkedeki 67 projeye % 10 ve Avrasyadan 11 lkedeki 230 pro
jeye % 19 orannda ba yapmtr.
s D. Ignatius, Innocence Abroad : The New World of Spyless Coups (D lkelerde
Masumiyet: Casussuz Darbelerin Yeni Dnyas), The W. Post, Sept. 22 1991

32

Y eltsin Sukin sin! d ed iin d e

Bu zafere yaptnz /atky bilm ekte ve takdir
etmekteyiz. "Boris Yeltsin, 23 Austos 1991,
Moskova.

Trkiyede 19 ubat 2001 de balatlan ulusal iktisadi ortamn

kertilmesi ileminin sonucunda, bir dizi yasayla tarmsal retimine
darbe vurulurken, iyice yoksullatrlan kyllere reticimi doru
dan desteklem e ad altnda dnm bana onar milyon lira (8-9 $)
denm esine karar verilmi ve bu i iin Dnya Bankasndan 600
milyon $ alnmt.
Bir yl sonra, ubat 2002de Dnya Bankas m emurlarndan
Lyn Trkiyeye geldi ve ncelikle T.C ileri Bakanl, TESEV ve
Boazii niversitesi ekiplerince gerekletirilen Trkiyede rvet
aratrmas sonularnn akland toplantya katld. T.C Devleti
nin m em urlannn kata kann rvet aldnn akland bu top
lanty Cumhurbakan bir konumayla am ve rvetin kt bir
ey olduunu syledikten sonra sivil toplum rgtlerinin ilevleri
nin ne denli nemli bir ey olduunu belirtmiti.
Kendi devletinin memurlarn yabanclarn parasyla yaplan bir
kamuoyu aratrmas sonularna dayanarak rvetilikle sulayacak
denli effaflk dnya tarihinde, lkel ya da gelimi devletlerde rast
lanr bir durum deildir. Trkiye memurlarnn ahlaknn dzeyini
belirlemeye alanlar, yerli ya da yabanc, ok uluslu irketlerin
rvet vererek kararlar kendi lehlerine evirmek iin ahlakszln
tetikleyicisi olduklarn grmezden geliyordu. Her nedense rvet ve
yolsuzluk aratrmas hep devlet kurumlarna ynelikti. Ksacas
Trkiye Cumhuriyeti nde ahlakszlk derecesini de saptayan bu top
lantnn ardndan Mr. Lyn, Antalyaya gitti.
Lyn, Amerikan parasyla Trklerin yolsuzluklarnn aratrlma
sndan o denli etkilenmi olmalyd k, T.C devletinin iftilere d
nm bana 8-9 dolar verip vermediini denetlem ek zere, devletin
ve ilgili kurumlarn defterlerini gzden geirdi. Geri, tarihte alacak
larn dettirm ek zere bro aan Dyun-u Umumiye komisyon-

33

lan kurulmutu ama, devletin defterlerinin dorudan ve aktan d e

netlenmesi ilk olmalyd,
bununla da kalmad. Lyn, durum u bir kez de, yerinde grmek
zere kylere gitti. Bir kye deeri 150 dolar gemeyen faks
maknas hediye etti. Kyller onu alklad. Artk kyller, devlet
ten bir yaknmalar olursa, rnein paralan gecikiyorsa, Dnya
Bankas na faks ekebilirlerdi. Kyne bir faks makinas alam ayan
devletin ve kyllerin yapaca fazla bir ey de yoktu. Bu ilerin
project democracy' ile bir ilikisi olam az dem eden nce, Mosko
vada bir sivil" rgte hediye edilen faks makinasmm dnya siya
set tarihine geecek katksn anmsamak gerekiyor,

Faksl devrim ve CIA em eklisinin glasnos saptam as

1999da, stanbulda dzenlenen AGT toplantsnda, William
Jefferson Clinton, Yetsine dnd ve Bakan Yeltsin, siz M osko
va da tankn stndeyken hapse girseydiniz sizin zgrlnz iin
de ayaa kalkardk" dedi. ABD bakan Yeltsine iktidara gelmesin
de kendi paylarnn bulunduunu anmsatyordu. Hem de tm
dnyaya canl yaymlanan bir ortamda. Ortalk gerilmiti. Birden
ayaa kalkan Yeltsin, nndeki belgelerini hmla antasna tkt
rrken, yksek sesle Sukin sin! diye sylendi kapy arparak,
kp gitti,36 D aha sonra, onun azndan, kan bu szn, karsn
dakinin annesine yaktrlan kt bir meslei artran O., ocu
u gibi zgn bir svg olduu yazld37
William Jefferson Clinton, Yeltsine, Project Democracynin
1980li yllardaki Moskova ayan anm satyordu.38 G orbaovun
sonradan kendisine ABDde dl aldracak olan glasnos operasyo
nundan sonra zaten can ekimekte olan sosyalizmin sonu gelmiti,
KGB ve ordunun ynettii bir darbe giriiminden ok, tek perdelik
oyuna benzer bir giriim balamt ki, 19 Austos 1991de Mosko
vadan gnderilen ve ABD Bakanna verilmesi istenen acil faks
iletisindeki satrlar durumu zetliyordu:
Mr. Bush bu lkede olanlarla ilgili bir aklama yapt m? Yap
tysa, tm iletiim aralarn kullanarak, bu aklamay lke
(Rusya) halkna duyurun. Rus hkmetinin halka seslenebilecei
bir yol bulunmaktadr. Radyo istasyonlarnn tm denetim al
tndadr.
36 "Yeltstn arpld Milliyet, 19-11-1999
37 Sukin sin Hrriyet. 19 Kasm 1999.
39 D. Ignatius, a.g.y.

34

Ekte (Boris Yeitsinin) orduya yaplan bildirimi bulunmaktadr.

Bunu USM'yci iletin. Tm lkeye yaynlayn. Belki Voice o f
America(ile)! Bunu yapn! Acil olarak!39
stanbuldaki AIT toplantsna katlanlan devlet bakanlar ara
snda, Clintonun Yeltsne ne demek istediini iyi bitenler olabilirdi.
Ama, bu szlerin anlamn en derinden duyum sayan kukusuz
Boris Yeitsinin kendisi olmutur. Yeltsn, biraz diklenseydi; Clinton
cebinden kinci bir faks letisi daha karabilir ve yksek sesle oku
yabilirdi. NEDin mimar Allen Weinsteina gnderilmi olan bu
faks iletisinde, serbest ve demokratik seim yaplmakszn bir otdu
bittiyle iktidara gelen Yeltsinin, kendisine iktidar yolunu aanlara
teekkr yer alyordu:
Allen Weinstein
President, C en ter fo r D em ocracy
Washington DC, U.S.A
Demokrasi glerinin zaferi ve 19 Austos 1991 darbesini baa
rszlyla balantl olarak gndermi olduunuz iten kutlama
nz iin size teekkr ederim. Bu zafere yaptnz katky bil
mekte ve takdir etmekteyiz.
B. Yeltsin

23 A ustos 1991, M o sk o v a 40

Gorbaova kar yapld ileri srlen darbenin ilk gnnde

'ABDye ne yaplmas gerektiini bildiren faks gnderilmi ve bu ile
tiyi alan Prof. Allen Weinstein, ABD Bakamn harekete geirmiti.
Faks iletisinin bildik bir kiiye gnderilmesi elbette gereklidir.
Weinstein, yllar nce Moskovada Helsinki Nihai Senedi nda,
Vatandalar Komitelerinin kurulmasna nclk etmiti. Yeitsinin
ardndaki rgtl g, ite bu komitelerdi. On binlerce insan bir
anda, hem de KGB ye ve Kzl Orduya karn m eydanlara dklvermi ve Boris Yeltsin de tankn stne k vermiti.
Clintonun derin demokrasi yumuakln yanstan szlerine,
Boris Yeitsinin sverek karlk vermesinin bakaca bir zel nedeni
var myd bilemiyoruz am a Yeitsinin teekkrlerini alan ve Mosko
"David Ignatius," Innocence Abroad: The New World of Spyless Coups (Darda ma
sumiyet Casussuz darbelerin yeni dnyas)" The W a sh in g ton Post. Sunday.
September 22. 1991: Page CO 7
40 Sear Gervasi "Western Intervention in the U.S.S.R " caib. N um ber 39 (W inter 19911992). s.4

35

v a da rmcek a kurulmasnda byk emei geen Ailen

W einstein ve onunla likili kiileri biraz daha yakndan tanmak
gerekiyor. Sonraki sayfalarda ya da eklerde kimlikleri sergilenecek
baz rgtlerin ksaltlm adlarna imdilik fazlaca taklm adan oku
m akta yarar.
Allen Weinstein, Boston niversitesi Smith College ve
Georgetown niversitesde tarih profesrl yapt. 1981- 1983
arasnda CSIS yayn organ Washington Quarterlyn in direktr
ve ayn zam anda American Political Foundation (APF) ynetim ku
rulu yesiydi. APF, US-ADden ald 300.000 USD karlnda
NEDin ve Center for Democracy (CfD / Demokrasi Merkezi,
NEDe baldr)'nin tasarmlarn gerekletirdi. Weinstein, 19831984 arasnda NEDin bakanln yapt.
APFde Weinsteinin yardmcs, Charles T. Manatt, William
Brock ve Frank Fahrenkopf da, NEDin ynetim kurulunda grev
lendirildiler, APF yneticilerinden FTU (Hr Sendikalar) Bakan
Lane Kirkland ve FTU! (Hr Sendika Enstits) m urahhas Eugenie
de NED ynetiminde yer aldlar. Hr Sendika Enstits, NEDin
ekirdek finansrleri arasnda bulunmaktadr,
Weinstein, yar ze! ama, devletten finanse edilen USIP (U.S.
Institute of Peace / Birleik devletler Bar Enstits) ynetim kuru
lu yeliinin yan sra daha birok rgtte yneticilik stlenmiti.
Oscar Arias Foundation of North Americada direktrd. 1950de
kurulmu olan anti-komnist souk sava grubu CDM (Coalition for
a Democratic Majority / Demokratik ounluk Koalisyonu)de y
netim kurulu yesi; Nikaragua Contra lideri Arturo Cruzu finanse
eden grupta yer alan NSI (National Strategy Information / Milli
Strateji EnfermasyonJda direktr; CIA ve CSIS (Georgetown ni
versitesi) ile ilikili Washington Quarterly dergisinin 1981-1983 d
nemi m urahhas yneticisiydi.
Weinstein, Orta ve Gney Amerika lkelerinde, Filipinlerde
demokrasi operasyonuna ynetici olarak katlmt. Ne k, adn en
ok duyurduu operasyon, daha 1980lerde Helsinki nsan Haklar
Szlemesinin uygulanma aamasnda, Sovyet muhaliflerinin yer
ald Helsinki Vatandalar Komitesi (Helsinki Accords on Human
Rights)ni rgtlemesiydi. Weinstein, Sovyet kartlaryla liki kura
bilecek konferanslar dzenledi, kartlann ABDye gelmelerini kotaylatmrken, muhalefette yer almayanlarn girilerinin engellenme
sini salad.
36

1980lerin ortalarnda ie 10.000-110.000 dolar arasnda dei

en hibelerle ie baladlar. Amerikallara gre kk, Sovyet yurt
talarna gre olaanst byk paralarla baslan yaynlar, video
bantlar, ierden ve dardan Rusyaya ynelik eylemler gerekleti
rildi. O gnlerde rgtlenen kadrolar, daha sonralar Dou Avru
p a da 1989 protesto eylemlerini rgtleyip ynettiler,
1990a gelindiinde kaplar ardna dek alm ve FTUI bam
sz sendikalar rgtlemeye balamt. Liderler yetitirildi, yeni kuru
lan sendikalara bilgisayarlar, faks makinalar baland. ABDli uz
m anlarca rgtlenen Bamsz Maden ve Metal ileri Sendika
snn ye says 2,2 milyonu buldu. Bu iiler greve giderek radikal
reformlar istemeye balad. Freedom Channel (zgrlk Kanal) te
levizyonu ve radyosu yayna geti. Yeni yeni kurulacak olan m ed
yay ynetecek elemanlar yetitirildi. Globe Independent Press
Syndicat (Kre Bamsz Basn Sendikas) tm Rusya haber kay
naklarn dnyaya balayacak olan zgrlk Balants Bilgisayar
ebekesini kurdu. Sovyetler Birliinde kiiler, kurumlar ve rgtler
veri bankalarna kaydedildi.
Bu arada NDI ve R de bo durmad, Anglo-Amerikan libera
lizminin ideolojisini yayacak rgtlenmeler oluturmaya baladlar.
Anglo-Amerikan liberalizmine tapan, lkesinin tm kaynaklarn
ABDye ve A.Bne aacak olan sivil rgtler yaratld. o kerte
ye vardrld ki, 1993 seimlerinde NEDe bal elemanlar ve onla
rn yetitirdii Rus ibirlikileri, liberallerin kazanmas in seim a
kmalarn dorudan ve birlikte ynettiler, NED, bu iler iin devle
tin resmi propaganda aygt USIA kaynaklarndan 1990-94 arasn
da 8,8 milyon dolar harcad.
nsan Haklar rgtlerine, sivil eitim ilerine, medya proje
lerine 64 ayr paket olarak 10-100 bin dolar dendi. Amerikan Iadamlar rgt CPE, devlet ve sivil kurululara 572.000 dolar
verdi. 41 1990-1994 arasnda resmi GAO raporlarna yansyan bil
giye gre; Demokratik oulculuk Giriimi, Eurasia Foundation,
Karlkl Eitim adl rgtler 57,214 milyon dolar, ABD Savunma
Bakanl IMET (International Military Education and Training / Uluslararas Askeri Eitim ve Yetitirme) rgt 1,095 milyon dolar
kulland. USIA / NED kaynaklarndan, NDI kanalyla 535 bin dolar,
IRI kanalyla 537 bin dolar, FTUI kanalyla 5,298 milyon dolar, te

41 G AO i NSIAD -96-40 Promoting Democracy Progress Report on U.S. Democratic

Development Assistance to Russia, p.

37

kil dem eler in 2,465 milyon dolar ve toplam 67,224 milyon do

lar harcand 42
Bu arada dnya meta! borsasn ellerinde tutan kirli tccarlar ve
para piyasalar vur-ka operatr George Soros da Rusyaya dal
mt, Her ey serbest olmu ve asl kazanmas gerekenler, ok b
yk sermayeyle eri dalmlard.43
Weinstein'in balatt operasyon byk baar elde etmiti.
Yeltsin, Austos 1991de tanklarn stnde direni ars yapm a
dan hemen nce, muhaliflerden faks mesaj alan kii de on parm a
nda on marifet dedirtecek olan Weinstein idi. Allen Weinsteinin
ei Diane Weinstein o sralar, Bakan yardmclarndan Dan
Quaylein hukuk danmanln yapmaktayd.
CIA emeklisi Ralph McGeheenin Rusya Federal Kar stihbarat
Servisi raporlarndan aktard u blm, NED operasyonlarnda
CIA desteinin yan sra, niversitelerin de, ne denli byk bir nem e sahip olduunu da gsteriyor:

ABD , zel servisler (CIA) ve bilim m erkezleri, (ve

N G O tar) araclyla, Rusya 'da stra tejik konum lar ele
geirerek ve po litik ve ekonom ik s relerd ek i gelim eyi
ynlendirerek lke yaam m m tm alanlarnn derinlikle
rine iniyor
Derinliklerin ls de, boyutlar da artcdr, ABDnn nce
likle NATO yesi lke ordularnn subaylarn Amerikaya gtrp
eitmesi bilinen ve kanksanan bir eydir. Ne var ki, Ki2il ordu su
baylarn da IMET kapsamnda ABDde, hem de demokrasi" ba
l altnda eitmesi operasyonun en tipik uygulamasdr. GAO ra
porunda bu uygulama, program ayn zam anda ordu stnde
sivil denetim in gelitirilm esi olarak aklanmaktadr. Bu iler
in 1992de 153; 1994de 471 bin dolar harcanm ve Rus ordu
sundan 18 orta ve st dzey subay ve Dileri Bakan! tndan 19
m em ur ABDne gtrlm ve eitilmitir. ABD elilii bu ilerin 10
ile 20 yl iinde amacna ulaacan ve eitilen subaylarn gelecek
vaat edenler arasndan seildiini vurgulamaktadr.44

4:1 G AO/NSIAD-96-40, Appendix I, p.19.

43 Soros'un operasyonlar iin bk. Blm. stanbul'da iki Kere ki Gn.
44 GAO / NSIAD-96-40, p.52-3. Bu tipik uygulama Trkiyede de 50-60 yldr
gerekletirilmece birlikte "demokrasi ve sivil" toplum rgt ilerine uygun eitimler de
hemen hemen ayn dnemlerde balatlmtr. ABD'deki sivil grnml kurululara
eitim amacyla subaylar, gvenlik grevlileri gnderilmitir.

38

Darbenin kresel' yz
Toplumla devlet arasna giren yeni rgtlenmelerden beklenen,
devlet egemenliine paralel bir egemenlik kurulmasdr. Dnyann
hibir lkesinde, hibir devlet bunu kabul edemez. nk, paralel
egemenlik demek, o lkede yeni bir g oda oluturarak, yeni ve
etkili br ortak yaratmak, erki anayasal sorumluluk tamayanlara
devretmek anlamn tar.
Yurttalar bu iki ballk arasnda skp kalr. Hukuksa! eitliin
yerini paraleldeki rgtn sunaca ayrcalklar alr. Yeni egemenlik
merkezinin gdm ne girenler, devletin egemenlik alanndan ayrlrlar. Bu ayrl, ilk bakta zgrlk gibi alglanrsa da, lkedeki
yurttalarn arasndaki geleneksel ve yasal ilikileri paralar. Giderek
bir tr cemaat, demek, vakf derebeylikleri oluur.
Derebeylik deyince bunun ille de, atolarda oturan, kylleri
kleletiren eski zaman beyleri akla gelmemeli. Bu paralel devleti
bir dinsel bein eyhi, dedesi, babas da kurabilir. Byk boyutlu
bir irkete sahip bir aile, kendi iinde cemaatlemi, ad sivil bir
rgt ya da bir mafya ailesinden birka kii de kurabilir. Zaten demokrasinin ve Cumhuriyetin erdemi de bu tr olaslklar ortadan
kaldrmasnda, yurttalar kkenine, toplumsal konum una bakmak
szn eit ki im asn da dr. Demokrasi ve cumhuriyetin yaatlmas da
bu temel ilkenin titizlikle korunmasna baldr.
Bir lkede, devlete paralel egemenlik oda kurulmas sakncal
olduuna gre, herhangi bir devletin, bir baka devletin egemen
topraklarnda paralel bir egemenlik a kurumasnn kabul edilmesi
o devletin kendisini yadsmas anlamn tar. Buna izin verilmeli
midir? sorusunun ilk yant elbette Kesinlikle hayr! olacaktr.
nk uluslararas alanda egemenlik, hem devletleraras hukuk ve
hem de Birlemi Milletler gibi uluslararas u2aya dayal kumrula
rn hukukuna yaslanr. Bunun dndaki her giriim, devletleri yk
maya ya da uzaktan ynetmeye yneliktir. Kat stnde bugne
dek byle de yrmtr bu kural.
Ne ki, son elli yldr, lkelerin iilerine, ttifak anlamalaryla
yn veren egemen devlet ynetimi, kendisine rakip grd sosya
list dzenler yklmaya yz tutunca, artk kimlii ve yaps ne olursa
olsun devletlerin egemenlik alan iinde, aktan paralel egemenlik
ler yaratmakta bir saknca grmemektedir.
Bu tutum, halkn u ya da bu demokratik ve bamsz rgtlen
mesiyle ya da demokratik rgtlere verilen uluslararas destekle ka

rtrlmamal. Yabanc devletin, bir lkenin inde rgtler kurmas

nn, eski rgtleri, sendikalar, odalar ynlendirmesinin, onlardan
raporlar almasnn, bu raporlara gre o lkeye yn vermesinin bir
tek anlam olabilir. O da, lkede varolan devlete paralel, merkezi
d iarda bir ynetim oluturmak.Bunun tek sonucu da operasyon
nesnesi olan devletin egemenliinin rtl olarak yokedilmesidir.
Paralel ynetimin oluturulma sreci, uygulam ada lkeden lke
ye kk deiiklikler gsterse de, ana program deimiyor. ine
szlan devletin brokrratlarnn da yardmyla, yaygn bir medyatik
ve
entelektel yedek g operasyonuyla,
Amerikallarn
manufacturing public perception dedikleri kam u-oyunun algla
ma dizgesini retm e srecinde, aam alar bir bir geiliyor. Algla
ma dizgesi retimi sonucunda, o lke insanlar, aslnda kendilerine
benimsetilmi olan dnceleri ya da eylem planlarn, bizzat kendi
kurumlannn, kendi beyinlerinin rnym gibi alglayp, eyleme
geiyorlar.

18 adm da demokrasi!
Beyin temizleme, beyne yeni alglama dzenei yerletirme, r
gtleme, kimlik oluturma ve eyleme geirme sreci 18 adm da
gerekletiriliyor:
-Kamuoyu oluturucular- bizdeki adlandrmayla, aydnlara, ya
zarlara, bilim adamlarna- ynelik ierde ve darda, masraflar kar
layarak, konferanslara ekmek. Katmclarla dorudan iliki iinde,
ilgili lke hakknda bilgi almak ve dnce ve rgtlenme z
grl bal altnda yeniden yaplanma dncesini benim set
mektir.
-Alt rgtler yoksa, hemen Helsinki Nihai Senedi kapsam nda
Helsinki Yurttalar ve Ortak Zemin Merkezleri rgtlemek ve koul
lar olgunlatka, uzaktan ynlendirilebilecek bir ilikiler a altnda
insan haklar dernekleri ve benzeri rgtlenmelerin kurulmas,
-Yeni propaganda aygtlarnn (radyo, gazete, dergi, televizyon,
video yayn) devreye sokulmas. Bilimsel ve magazinse! ierikli, in
san haklan ilkeleri stne srdrlen yaynlarn younlatrlmas,
nsan haklan hlallerinin yaratlmasyla srecin hzlandrlmas,
-Casuslar yerine yayn muhabirleriyle yerinden bilgi elde etmek
iin yaygn bir yaync eitim programnn gerekletirilmesi,
-Bilimsel ve toplumsal konferanslarn oaltlmas. Yerel vakf ve
think tank" derneklerinin kurulmas,
40

-adamlar derneklerinin, sendikalarn kurulmas, varolanlarn iine bilim danmanlaryla szlmas. Siyasi partilere eitim program
laryla, particilik dersleriyle yaklaarak kadrolarn ynlendirilmesi,
genliin dnce zgrl ve siyasi katlmclk propaganda
syla rgtlenmesi,
-Gizli ve yar gizli istihbarat almalarnn azaltlmas, buna kar
lk m edya m uhabir ayla ak ve yaygn istihbarat toplanmas,
olanaklysa Amerikan televizyonlarnn yerli ubeleriyle yayna ge
ilmesi, eksik-yanl bilgilendirmeyle kitlelerin ynlendirilmesi, eitim-konferans-gezi dzenleyerek yerel m edya ile kalc balar olu
turulmas,
-Etnik ayrlklar glendirmek zere kltr anm satm a program
larna balanarak yerel toplantlardan uluslararas toplantlara adam
tanmas, ulusal-bolgesel tarihin btnletirici zelliklerinin azmsantlarak, yerel tarih, yerel kltr aratrmas ad altnda en eskiye z' lem yaratlmas,
-Yanl ve eksik bilgilendirme: Kitlelerin akl denetimlerini ele
geirmek zere youn propaganda ve yanl bilgilendirmeyle tarih
sel devlet kurumlarnn ve etnik srtmeleri nleyen geleneksel ku
mullarn ypratlmas, toplumsal kimlii kartrmak iin tarihsel ve
toplumsal geliim gereklerini tahrif ederek, yeni kimlikli topluluklar
yaratlmas.
-Yolsuzluk kampanyalar: Yerinden ynetim taleplerini yksel
terek, devletin egemenliinin zayflatlmas, yolsuzluk olaylarn a. bartarak toplum a aalk duygusunun yerletirilmesi, halkn aresiz
lie itilmesi.
-ktisadi ortam denetleme: Bor ekonomisinde dalgalanmalar
yaratm ak zere, para piyasalarnn dardan gelen uluslararas vurka tefecilerine sonuna dek almas.
-Merkez devlete gvensizlik yaratma: Kritik dnem lerde iktisadi
bunalm yaratlmasyla umutsuzlua drlen yerel sanayicilerle ve
reticilerle konferans, sempozyum ad altnda dorudan ilikiye ge
ilerek, devlet merkezine kar gvensizlik alanmas,
-iadamlarn rgtleme: Yerel iadam rgtlerinin ve iliki b
rolarnn kurulmas; bana buyruk, devlet denetim inden giderek
uzaklaan serbest ekonomi ve serbest pazar dzeninin kabul etti
rilmesi,
-Ulusal sanayinin ykm: Ulusal iktisadn kertilmesi iin, ulusal
sanayilemenin ve enerji kaynaklarnn ykma uratlmas iin top
lum ile devlet arasnda atmay da ierecek biimde evreci akm
41

larn, rgtlerin desteklenmesi ve ulusal madenciliin, doal yakt

retim kaynaklan iletmeciliinin ulusal egemenlik alannn dma
kartlmas,
-Ordular ulusal savunma kimliinden koparma: Gvenlik gle
rinin ulusal yaplarn korunmasna ynelik m dahalelerini nlen
mek in, profesyonelletirmek. Devlet egemenliine sahip kmaya
alan ordular geriletmek iin, kkrtmalara bavurularak, ordu
ynetimlerinin gnlk siyasete ekilmesi, ordu iinde politik tart
ma, ordu ile halk arasnda cepheleme yaratlmas.
-nanm rgt liderlerinin yetitirilmesi: Liderlik programtanyla,
gdml yeni dnya dzenine tapnan ultra-liberal nderlerin re
tilmesi ve yeni partiler kurulmas, varolanlara yeni liderler yerleti
rilmesi; parti programlarnn rejimle hesaplam aya ynelik, birer
kkrtma program na dntrlmesi,
-Ulusal bunalmlar yaratlmas: lkede sk sk iktisadi dalgalanma
yaratlarak bunalm aralarnn azaltlmas. Ulusal devlet merkezinin
elindeki en nemli g olan para kaynaklarnn, bankalarn, devlet
irketlerinin kapatlmas, yabanc irket egemenliine geirilmesi,
-Ulusal retim birimlerinin ele geirilmesi: Yaratlan iktisadi bu
nalmlar sonucunda, ar sanayi iletmelerinin, enerji ve iletiim ku
mrularnn zelletirme ad altnda yabanc irketlere yok pahasna
devredilmesi; iktisadi bamszl pekitirecek byk projelerin n
lenmesi.
-Silahl gcn zayflatlmas: ktisadi bunalm bahane ederek,
toprak btnln koruma arac ulusal ordunun, silah donanm la
rnda, kom uta kontrol ve iletiim sistemlerinde yenilenme almlarnn kstlanarak, zayflatlmas ve ulusal snrlarn gevetilmesi,
-Devlet ynetiminin kargaayla ele geirilmesi: Seim darbesiyle
egemen devletin ele geirilmesi. Merkezi direni olursa, yaygn ve
srekli kitle gsterileri dzenlenmesi. Bu srecin hzlandrlmas in
halk ikna edici etnik atmalarn dzenlenmesi, lmle sonulanan
kkrtmalarla etnik ya da mezhepsel kimliklerin kemikletirilmesi.
-Belediye hizmetlerinin yabanc irketlere devredilmesi: Yerel
ynetimi glendirme ad altnda, toplumsal hizmetlerin krllk
esasna oturan irketlere devredilmesi, su-elektrik gibi kentsel ilet
melerin yabanc irketlere devredilmesi iin gerekli dnsel alt ya
pnn oluturulmas.
-Kltrel kaynamann ykm: ok kltrllk propagandasy
la toplumsal ortak kltrn temellerinin yklmas. Din kltrnn
paralanmas, geleneksel akn kesilmesi ve ulusal dayanmay pe42

kitirici etkisinin yok edilmesi iin, 'm edeniyetler aras diyalog"

programyla, Batnn dinsel kurumlartnn gdm nde eritilmesi.
Bylece aznlk din kurumlaryla, ulusal egemenliin karsnda o r
tak, dinsel cephe oluturulmas,

Kimlikleme ve ayrtrma
lke yasalarnn ve anayasalarnn ok etnikli, federatif bir yap
oluturacak biimde yeniden dzenlenmesi, operasyonun temel aamalar arasnda, kk ya da byk, kanl ya da kansz olaylarla
testler yaplarak, oluumun dzeyi llerek hz ayarlanmas ve k
k program deiikliklerinin gerekletirilmesi asildir. Zaten testler,
eski tr, rtl dirty work /pis ilerde olduu gibi uygulanr.
Aamalar birer birer geilirken, lke dnda da paralel sre y
rtlr, ok kltrllk propagandasyla etnik ayrtrma ve at
trma srecinin glendirilmesi iin, insan haklar raporlar giderek
etnik aznlk haklar raporlarna dntrlr. Avrupa ve Ameri
kada etnik ve dinsel ayrlk diaspora ya parasal ve siyasal des
tek verilir.46 Kllenmi tarihsel atmalar, aclar yeniden atelenir.
lkede zgveni sarslm halkn, gn getike, yabanc kltrne,
yabanc dzenine zenme eilimleri kkrttlar.
Yaygn bir bar ata grnts altnda, tarihsel gerekler unut
turulup, lgili lkeyi var eden tarih tersine dndrlr. Blgesel a
tmalar da kullanlarak, rk ayrmcl gelitirilirken, tehdit deer
lendirmelerini artmak zere; komu lkeler arasndaki ayrlklar
derinletirecek zel operasyonlar dzenlenir.
Yllardr bar iinde yaayan toplumlar inanlmaz bir hzla nce
ayrr, sonra da atr. Sonu, ekonomisi yabanclarn eline ge
mi, zayflam merkezi egemenliiyle d politikada bamsz karar
verebilme yetkinliini yitirmi, yabanclarn dayatt kararlara m ah
km olmu bir devlet ve tarihsel-kltrel kimliini yitirmi Batnn
alt dereceli bir hizmetkarna dnm bir halk topluluu,.,
Gei dnem inde ykselen kanl atmalarla gelecekte bar ve
dayanm a iinde yaam a istekleri kreltilmi, yabanc devletin g
dmndeki szde sivil rgtlerin, sekin derebeylerin ynetimin
de bir lkeden coratya"ya devrilmek! Ve geride kalan, Bat kar
tellerinin eline gemi, enerji kaynaklar, her trden korunmas

115 Diaspora: Srgnden sonra Yahudilerin dnyann her tarafna yaylmas; Incilde Ku
ds'n dnda bulunan Yahudi Hristiyanlar. Redhouse. ngilizce-Trke Szl, 27.
Bask, S E V A . . 1998, S.260

43

kaldrlarak ak pazarlatrlm ve gvenlii B atfnn ordularna terk

edilmi yeni tr bir kolonidir,

Think tank" denilen gizli ve gvenli oda

Her lkede olduu gibi, irketler iin esas olan devlet politikala
rna ve kararlarna yon vermektir. Yn verilecek olan devlet yne
timi ve yasam a organlar olunca, ynlendirici elemanlarn nitelii
de nem kazanyor. Bu nedenle elemanlarn byk ounluu,
devlet deneyimine sahip eski ve yeni grevlilerden seiliyor, kinci
eleman kaynaysa, yine devlet organlaryla ili dl olmu akade
misyenleri barndran niversitelerdir.
ABD, bu trden kaynaklar bakmndan olduka zengindir. Daha
ok d lkelerde izlenecek ABD karlarna uygun ayarlam a ilerine
denk den aratrma, inceleme, deerlendirme almalarn ger
ekletirecek olan dernek, vakf, enstit ad altnda kurulan, eski
memurlar, akademisyenleri, irketlerin sekin yneticilerini bir ara
ya getiren rgtlenmeler "think tank ad altnda toplanyorlar:
Trkiyeye dnce topluluu evirisiyle ithal edilen, ya da
daha yknmeci sivillerce, yabancya tapnm a gsterisiyle
ABDdeki gibi aynen kullandklar think tank II. Dnya savan
dan kalma askeri bir oluumdur, ABD ordusunda, planlarn ve stra
tejilerin deerlendirildii gvenlii salanm, gizli ve zel odaya
think tank denilmitir. Think tank ad, ordu dnda ilk kez,
1950lerde, yine orduyla balantl olarak kurulmu olan, zel irket
grnml RAND Corporation adl rgte verilmitir 46
ABDde akademik grnl Institute ile ideolojik grnl
Heritage Foundation" gibi tutucularn rgtledii vakflar ile
CFR47, Carnegie Endowment, Woodrow W ilson Centre gibi,
d siyaseti tepeden ynlendirici sekinler kulplerinin yan sra,
devlet tarafndan kurulmu CSIS gibi raporcu irketler, IRFC gibi
dorudan Dileri Bakanlna bal brolar48, M iddle East Fo
rum, W ashington Institute, Freedom H ouse, CMCU49,
US IP50 gibi yar resmi merkezler de think tank" olarak niteleni
yorlar.

46 James A.Smith, The Idea Brokers;Think Tanks and The Rise of The New Policy Elite,
s. xiii-xiv
47 CFR: Baknz Ek 6.
At IRFC: International Religious Freedom Committee
41 CMCU: Center Muslim Christian Understanding Georgetown University.
50 USIP.United States Institute for Peace,

44

Hatta bunlara, U nification Church, Professors World

Peace Academy ve R eligious Youth Service gibi Sun Myung
M oonun tarikat rgtleriyle, ISNA {Islamic Society of North
America), CAIR (Council on American Islamic Relations), Minaret
gibi, slam dnyasn ynlendirerek ABDnin ktisadi egemenliine
uygun politikalar destekleyecek ve toplum stnde bask kuracak
olan cem aat rgtleri de katlyor.
ABD'de bu tanma uyan, binden fazla think tank rgt bulu
nuyor. Bu rgtler, emekli dileri ve istihbarat elemanlar, Ameri
kaya yerlemi nc dnya elemanlar, operasyonlarda dnya
deneyimli CIA eski istasyon efleri ve akademisyenler iin nemli
bir ekmek kapsdr. Think tank rgtlerinin en nemli yarar,
ABD ynetiminin sorumluluktan kurtarmalardr. ABD resmi organ
larnn baka lkelerde aratrma ve ncelemeler yapmas, o lkeler
ce, imdilerde pek kullanlmayan eski deyimle casusluk etkinlii
olarak deerlendirilebilir ve devletleraras anlamazlklara neden olabilir. Teslim edilen raporlar, ABD resmi belgeleri olarak ele alnp,
casusluk sulamalarna yol aabilir.
Oysa, think tank denilerek, zel ve ou zam anda insanlk
yararna alr grnen vakflarn, derneklerin hazrladklar ente
lektel rn grnml project raporlar, ABD ya da Avrupa
devletlerinin ynetimlerini balamayacaktr. stelik think tank r
gtlerinin masraflar da, ilgili irket ve vakflarca karlanrsa, devlet
btelerine fasllar eklemek, ABD Kongresinden onay almak gibi
-glkler de kolayca alm olacaktr. Daha da nemlisi, d lkele
rin akademisyenlerine, eski diplomatlarna hazrlatlacak raporlara
kaynak aktarlrken akademik bir grnm verilmekle kalnmayp,
ibirliki ya da kk darda gibi rahatsz edici ulusal sulama
lara, karalam alara kar bir korunma rts de salanm olacaktr.
Bunlarn dnda, belki de en nemli yarar udur: Bir yabanc
devletin kurumuyla iliki kurmaktan ekinen kiiler think tank d e
nilen kurululara rahata girip kabilecek, think tank denilen ku
rulu da ok sayda kiiyle rahata balant oluturabilecek ve hatta
halk kitlelerine ulaabilecektir.

Yabanc partilerle balantl rgtler

Siyasal partilerin yabanc lkelerin siyasal partileriyle gr al
veriinde bulunmalar, konferanslar dzenlemeleri olaan karlana
bilir. Ne ki, yabanc bir siyasal partinin bir lkeye gelip, bir yerel
partiyi desteklemek zere etkinliklerde bulunmas, d ynlendirme
45

olarak deerlendirilebilir. Oysa, iin iine enstit ve stiftung ya

da foundation klkl rgtler girerse, yaknlamalar think tank
ile siyasal parti arasnda kurulan bir tr derin-dnce ilikisine d
neceinden, artk fikir alverii ya da bilimsel yardm ya da
teknik destek ve her ne olarak nitelenirse nitelensin, kitabna uy
gun olacaktr.
Ne ki, bu rgtlerin kendi anavatanlarnda (ABD-Bat Avrupa)
siyasal alma yapmalar yasaktr. Bu ylesine bir yasaktr ki, r
nein Trkiyede demokrasiye byk katk koymak zere sz konu
su rgtlerce, dardan parayla ya da eleman masraflar karlana
rak, desteklenmi bir sivil rgtn kalkp, rnein Amerikaya
gitmesi ve orada Amerikan demokrasisine katkda bulunmas kesin
likle yasaktr.
rnein, Trkiyedeki nsan Haklar Dernei, Helsinki V atanda
lk Cemiyeti, 11 Eyll 2001deki ikiz kule saldrsndan sonra milli
gvenlik" gerekesiyle, basna konulan yasaklarn demokrasi ve
insan haklarna aykrl n anlatm ak zere ABDde brakn bir
yayn yapmay, az katlml bir bilimsel konferans dahi
dzenleyemez. Bu yasak, yalnzca bu tr think tank denilenler
iin deil, tm yabanc lke yurttalar iin geerlidir. NED kaynak
larndan destek alanlar ise tmyle yasakldr. Bu durum , NEDden
parasal destek alacak olanlarn uymas gereken szlemelerde, u
satrlarda aka belirtilmitir:
NED yardmlarnda izin verilmeyen durumlar: Birleik Devlet
ler kitlelerini, herhangi bir parti politikas ya da (politika) uygu
lanmas, ya da (senatr-temsild) aday ha/cmda eitim, yeti
tirme ya da bilgilendirmeyle ilgili masraflar." 51
Amerikallar ve Bat Avrupallar, nc lkelerde i siyaseti ve
rgtlenmeyi, dorudan ya da dolayl olarak ynlendiren bu rgt
lerin, parti balar bulunmadn ska belirtmektedirler. Oysa,
NED nclnde oluturulan ve Amerika-Avrupa an ileten r
gtleri yan yana getiren WMD (World M ovem ent for Democacy /
Demokrasi in Dnya Hareketi} rgtnn Demokrasiye Yardm
c Vakflar ebekesi adl tantm sayfalarnda, bu sivil rgtlerin,
siyasal parti balan, aka belirtilmektedir.52 Bu sayfalarda saylan
rgtlerden birkana bakmak yeterlidir:
51 www. ned. orglg ra nts/pro posa I_guide1ines.html 19.10.2001
33 NED tarafndan kurulan bir tr project democracy enternasyonali olan W M D yllk
koferanslar ad altnda lkelerdeki balantlarn bir araya getirmektedir. Bu tr toplant
lar ABD Dileri tarafndan, irketler ve onlarn uzants rgtlerce desteklenmektedir.

46

IRI, Cumhuriyeti Parti'ye baldr ve Birleik Devletler H

km eti'nden (NED ve AID kanalyla) katklar alr.
NDI, Uluslararas ler iin Ulusal Demokrasi Enstits). De
mokratik Partiye bal bamsz bir rgttr.
Friedrich E bert Stiftung Alman Sosyal demokrat Partisine
bal bir politik parti vakfdr.
Heinrich B ll Foundation: Alman Yeiller Partisi ile birlikte
dir.
Hans S e id e l Stiftung: (Alman) Hristiyan Demokratik Birlik
Partisine bal bir politik parti vakfdr.
K onrad A den au er Stiftung: (Alman) Hristiyan Demokrat ha
reketiyle likilidir.
O la f Palm e Uluslararas Merkezi: sve Sosyal demokrat
Parti Sendikalar Konfederasyonu ve Kooperatifler Birlii tara
fndan kurulmutur.
Fondatton Jean Jaures: Fransz Sosyalist Partiye baldr..
A lfred M ozer Foundation: 1990larm banda, Hollanda i
Partisi (PvdA), Orta ve Dou Avrupa lkelerinde kontaklar sa
lamak ve kurm ak amacyla bir vakf fatrmutur. 53
Yukardaki alntda grlen Ba/" am a, bamsz bir rgttr
gibi, Amerikan tr yaz srmelerini bir yana brakrsak, siyasal
partilere bal olduu aklanan bu rgtlerin ve onlarla, kendi ya
ynlarndaki anlatmla ibirlik yapanlarn, siyasal partilerin organ
'olmadklarn ileri srmelerinin, karlarndakileri saf yerine koyma
larndan bakaca bir anlam yoktur.
Bu safla kendilerini kaptrm evreler ve kiiler, bu rgtlerin
salt siyasal parti balarnn da tesinde, dileri ve stihbarat dene
yimine sahip mem ur ve operatrlerce ynetildiklerini, etkinlik ra
porlarnn tm nn dileri bakanlklarna, ABD kongresine sunul
duunu grebilirlerse, bamsz ve bilimsel ortaklklarnn dee
rini daha da iyi anlayabilirler. te yandan, bu ileri derinliine bile
rek ibirlik iinde bulunanlar, sivil savunmalar iin yeterli ge
rekeye sahip olmallar.
rnein 2003 Sao Paola (Brezilya) toplants destekileri arasnda German Marshall
Fund of the US. Guardian Industries Corp.(US), Gulbenkian Fdn, (Protekiz), InterAmerican Development Bank. USAID - Mozaqmbik (US), Westminster Fdn (ngiltere)
bulunmaktadr. Sao Paola toplantsna Trkiye'den Murat Belge (Helsinki Vatandalk
Cemiyeti Bakan), zdem Samberk (TESEV Genel Direktr), Dou Ergil (TOSAM
Bakan) katlmtr. vmd. org/$econd_ assem bly/support htm i
slw m d org/asstfoun/sssi_profi)es.htm l, 22.10.2001

Al

Sivil grnml yabanc rgtlere raporlar sunanlar, Trkiye

Cumhuriyeti devletiyle egdm iinde, ulusal karlar gzeterek
atmalar bir yana, sonraki blmlerde ayrntlaryla grlecei gi
bi, toplantlarn zellikle yurtdnda yaptklann, byk bir zenle
belirtmektedirler.

ABD D ileri Bakanl ile 'sivil egdm

Yabanc lkelerdeki sivil rgt ve demokrasiyi gelitirme eti
ketleriyle yrtlen ilerin, ABD Dilernin bilgisi dnda yr
tlmesini beklemek, saflk olurdu. Daha sonra Uluslararas Din
Hrriyeti blm nde greceimiz gibi, ABDnin dnya eylemleriy
le ilgili tm giriimlerinin, ilikili yasalarnn, ABD ulusal gvenliine
ve ABD ulusal karlarna uygunluu deimez bir kuraldr.
Bu ylesine balayc bir hkm dr ki, ABD onca serbest piyasaclna karn, gerek grrse, ulusal gvenliine aykrlk ilan ed e
rek ticari kstlamalar koyabilir ve askeri m dahalelerde bulunabilir.
Bu durum da, NEDin project" denilen etkinliklerinin, ABD Dileri
Bakanl ve yabanc lkelerdeki ABD misyonlar ile birlikte yr
tlmesi kanlmazdr. NED yasasnda bu egdmle ilgili ak bir
hkm yoksa da, NED raporlar uygulamann niteliini belirliyor:
..hem Washington'da, hem de sahada (Trkiye gibi lkelerde
diye okuyan) belirli bir koordinasyon gerekletin m itir. En
byk egdm de, sonuncusunu (saha koordinasyonu), (yani)
ba yaplan ii rgtlenmesiyle egdm kapsamaktadr. (..)
nk ii (rgtlenmesi) yerinde yaplanmay ve ABD elilikleriyle uzun dnemli o/ara/c kuru/mu (ilikiler) gerektirmektedir,54
NED ile (ABD) Dileri Bakanl, u konu/orda an tamlardr:
(1) NED herhangi bir p r o je c t ine giriip para verm e
den n ce ABD D lerine bilgi verecektir.
(2) NED ynetim Kurulurnun onayna sunulan tm
"project nerilerinin bir kopyas, ABD D ileri Bakan
l Siyasi ler Y ardm cln a verilecek tir.53
NED denetlemekle ykml ABD resmi organ GAO (General
Accounting Office)in raporundan anlaldna gre; yabanc lke
lerdeki, rnein Trkiyedeki, bir kurum ya da kurulu, yani vakf
44 "Statement of Joan M. McCabe, U.S General Accounting Office Before The
Committee on Foreign Affairs Subcommittee on International Operations. House of
Representatives on The National Endowment For Democracy's Administration Of Its
Grants Program ", United States General A ccoovnting Office Washington, D C. 20548,
F or Release On Delivery, Wednesday, M ay 14, 1986, 129867, s.9.
s McCabe, a.d.g.r, s 9

48

ya da enstit ad verilen dernek, yani genel adyla bir rgt, Ben

lkemde, u project iini, rnein slam ve dem okrasi ya da
kimlik sorunu ya da 'yerel ynetimlerin glendirilmesi gibi proje
lerle ilgili workshop almalar yapacam,* Bu ya da ileri biti
rince bir rapor, bir kitap, radyo yayn, televizyon belgeseli, hatta
bir rom an hazrlayp, size (R, NDI, CPE, ACILSe) sunacam; u
tr bir ekiple alacam ve paralan yle harcayacam. Bu iler
iin, sizden u denli dolar/stertin/mark/euro istiyorum diyerek, ba
vuru zet-raporu hazrladnda, bu n rapor bir yabanc devletin
Dileri Bakanlna, hem de siyasi iler blm ne, verilmektedir.
Gerisi artk, NED ile ABD Dileri Siyasi Blm arasndaki eg
dm n ngrecei ferasete kalm oluyor.
Bir kurgu yapmak gerekirse, yerli sivilin, para karlnda,
T.C. devletinin, gvenlik kurumlan dahil, ilgili m akam larna rapor
hazrladktan grlse, sivil adndan devletle iliiksiz olmay anla
yanlar, hl kendilerine sivil diyebilirler miydi? Ne yazk k, bu
soruyu Elbette hayr! diye yantlamak olanaksz. Olanakl olsa iyi
olurdu da, yabanc bir devletin kasasndan yararlanan sivil rgt
lerin, bylesine lkeli davranabileceklerinden emin olmak zor. n
k, paray vereni kstrmemek gerekir.
Paray veren kresel demokrasi kuralna gre kendi devletiniz
den para almak da iyidir... derse, yerli sivil kendi devletinden
ba ad altnda para atmayacak m?! in bir baka yn daha
da yakc olabilir. Para verilmeden nce, ABD Dilerine n rapor
sunulmasnn teki yznde, ABD Dilerinin ya da ABD NSC
{National Security Committee / Milli Gvenlik Kurulu)nin istei
dorultusunda, project hazrlanmas olasldr. Bir lkede bu ola
sln derecesini derinden merak edeceklerin bulunm a olasl da
az deildir.56

Workshop: Atlye
56 NSC: Milli Gvenlik Kurulu, Bakan, Dileri, Milli Savunma bakanlan ile Genel Kur
may Bakan, CIA, FBI direktrlerinden oluuyor.

49

"project d em ocracy iin d e eritilen

dem okratik k itle hareketi

"Haiti'de seimlerde gzlem cilik yaptk ve nere

de gzlemcilik yaptysak orada bizim adaylar tmz kazand." Genera/ SmadJey Butler, U S
Marine Corps.

Trkiyede, -be yl ncesine dek, siyasal konumlanmalara

uygun olarak, rgtler, partiler, yazarlar, izerler arasnda keskin
gr ayrlklar oluurdu. rnein, laik devlet dzenini deitirmek
isteyenlerle, cumhuriyeti savunanlar arasnda siyasal uurum bulu
nurdu,
'Sac geinenle
solcu geinen arasnda gr
ayrlklarysa siyasal yaamn bir kural ve itici gcyd.
Oysa imdi yle olmuyor. Dinsel hukuk esaslarnn uygulanm a
sn steyenlerle, istemeyenler bir araya geliyorlar ve Trkiye Cumhuriyetinin kurulu lkelerinin deitirilmesini birlikte neriyorlar.
Bu dayanmalarn da, zgrlklerin ve demokrasinin geniletilme
si iin eylem ortaklna, ok kltrllk esasna dayal siyasi yap
lanm a gereine oturtuyorlar ve halka bunu hogr olarak yans
tyorlar.
Cumhuriyetin kurumlarna kar her provokasyondan sonra siya
sal partilerin tm susuyor, emel ilkelerin ve kurumlarn savunul
mas, orduya kalyor. Ordu, politize ediliyor, i siyasi kavgalarn iine ekiliyor. lkede kutuplar sayca artrlrken, inan ve kken
ayrlklar ne karlyor ve atmalar keskinletiriliyor. Bu durum
dan yarar umanlar, Trkiyenin bir avu militarist g tarafndan
ynetildiini yayyorlar. zellikle yurtdnda i, askersel ynetim
tanmn da ayor ve laik cunta deniliyor,
gelimelere, kapanm tarihsel yaralarn yeniden deilmesiyle
younlatrlan etnik kkrtmalar, ekonomik antajlar, din hrriyeti
kapsam nda gelitirilen eylemler, Amerikann ya da Avrupann u
ya da bu niversitesinde, Trkiyenin btnlne, temel yasallna saldran toplantlar, konferanslara, Avrupadan Trkiyeye par
lam enter akniar, yabanclarn yerel ynetimlerle Cumhuriyet dev
letinin bilgisi dnda gerekletirdikleri dorudan kapal toplantlar,
lkenin enerji kaynaklarnn kullanmna kar, tarihsel kalt ya da
50

evre adna, abartl uluslararas kar kampanyalar, ulusa! kurtulu

un simgesi olan anm a gnlerini, szde dostluk adna, silikletirme
admlar elik ediyor. Bylece, olas uluslararas m dahalenin cep
hesi kuruluyor. erdeki kutuplama bazen sert bazen grece daha
yum uak kkrtmalarla olgunlatrlyor.
zetlediimiz giriimlerin en ksa tanm: Trkiye Cumhuriye
tinin temel yasailyla kimin derdi varsa, bata Amerikan devleti
olmak zere, Bat dnyas ona sahip kyor, kol kanat geriyor ve
resmi raporlarla bu koruyuculuu uluslararas belgelere tayorlar.
Gelimelere kout olarak, lke iinde de, sac solcuyla, dinci
szde aydnla, eyhler demokratlarla kol kola giriyorlar. ok yakm
gemite, ayn siyasal grleri paylaanlar yan yana gelemezken,
imdi tm bir an d a cephe oluturabiliyorlar. Onlarca rgt devle
tin kurumsaiira kar ortak belgelere bir rpda imza atabiliyor
lar. Kendisine liberal diyen profesrler, bir gecede Amerikaya uuyorlar ve cihad rgtlerinin destekisi Amerikan Mslmanlar
nn panellerinde, yuvarlak masa toplantlarnda, deneyimli istihba
rat uzmanlaryla buluuyorlar.
Cumhuriyeti kurmakla vnen siyasal hareketin bakan bir an
da Hristiyan tarikatlarn yan kurulularnn toplantlarna katlyor.
Ayn gr paylaan yneticiler, vakf adn tayan yabanc parti
uzantlarn Trkiye Cumhuriyetinin Byk Millet Meclisne tayor
lar ve siyasal ahlak dersleri verdiriyorlar. Ulusal bamszln mi
rass meclisin anayasayla ilgili almalarna yabanclar karyor
ve bunu aklamaktan da ekinmiyorlar.
Ayn yabanclar, yerel ynetim almalar ad altnda bir dizi
toplant yapyor ve birbirine muhalif partilerden seilmi belediye
bakanlar, devlet merkezinden bamszlama ve zerklik elde etme
istemiyle hareket etmeye arlyorlar.
Bu gelimeler on-onbe yla syor. Bu denli ksa bir srede, bu
denli yksek payda ortakln salayan nedir? Yant ksa ve ak:
ABDnin NED adl fonundan beslenen, R, NID, CPE ve Bat Av
rupa rgtleriyle rlen an inde biimlenen thal demokrasi ya
planmas.
Tasarm merkezi ayn olunca, yrngeler de, o merkezin evre
sinde oluuyor; sa solla, dinciyi laiklik savunucusuyla buluturu
yor. Siyasal farkllklar eritilirken, etnik ayrlklar, bazen ok kltr
llk bazen da nanlara sayg temelinde ne kartlyor.

51

Bir b a la n g rnei olarak R Projesi'

ABD Cumhuriyeti Partinn rgt IRInin 1998de balatlan
Trkiye etkinlikleri, yerel ynetimleri, siyasal partileri ve bamsz
sivil rgtleri kapsyor. rnein, IRInin nemli Trkiye projele
rinden biri rgtn raporunda yle tantlyor:
Politik Parti Eitimi ve Yerel Ynetimin Gelitirilmesi (Glen
dirilmesi). Yeni proje dnemi; Mart 1998 - Mart 1999. Parasal
kaynak: (ABD) Demokrasi iin Ulusal Fon (NED)
Partilerle ilgili bu project ad verilen in ban TESEV eki
yor. TESEV, TESAV, ANSAV temsilcileri, TBMM ile likiye geiyor
ve partiler yasa tasarsna uzanacak yolun ilk admlar, parti ii
demokrasi almasyla balyor. adamlarndan, iadamlarnn va
kflarnda grevli profesrlerden, eski bakanlardan oluan bir uyum
komisyonu kurutuyor. Haan Korkmazcann bakanlnda olutu
rulan ve l/yum Komisyonu ad verilen bu oluuma her partiden
katlm var:
Atilla Sav, Metin Emirolu, milletvekillerinden Ercan Karaka
ve Gkhan apolu, eski Sanayi Bakan Tarhan Erdem, TBMM
eski Bakan Ferruh Bozbeyli, Adalet Eski Bakan smail Hakk
Birler, DTP'den Sinan lgen, TESEV Genel Direktr M ehmet
Kabasakal, TE SA V Ynetim Kurulu Bakan Erol Tuncer, aka
demisyenlerden Ersin Kalayctolu, Ali arkolu, Aydn Uur,
Nihal nciolu, m er Faruk Genkaya ile Michael Dolley ve
Jean - Lui Ballans katld.57
Bir baka uygulamaysa, uyumun ne denli yaylabileceine arp
c bir rnek oluturuyor. IRlnn 1998 raporunda, En nemli et
kinlik Trk sivil rgtleriyle birlikte gerekletirilmitir. Bu kurulu
lardan biriyle balatlan ve halen sren alma Trkiyenin yerel
ynetim yasa/arrnn deitirilmesidir, deniliyor.
in z udur: Amerikallar gelmiler ve Trkiyenin belediye
yasalarn deitirmek zere yerli sivillerle w orkshop kurmular,
yllardr alyorlar. Bu arada Trkler ne yapyor? Onlarn byk
ounluu Trkierin ka yzyldr, bilmem ka devlet kurup byk
anakaralar ynetmi olmasyla vnyor, son imparatorluun ku-

S7 Zehra Gngr, "Demokrasi siyasi partiden balasn' - adamlar, akademisyenler \re

gazetecilerden oluan TESEV, TBMM uyum komisyonunun da katlmasyla birlikte si
yasi partiler yasasnda yaplacak deiiklikler iin neriler getirdi, beyin frtnas yapt."
Milliyet, 8 Nisan 1998.

52

ruluunu olaand trenlerle kutluyor ve hatta W ashingtonda

m ehter eliinde yryorlar. Geri kalan da, ada bir devlet kur
duk; yetmi beinci yl atk diye marlar sylyorlar.
te yandan, Amerikal W orkshop uzmanlar gelmiler, bu vnl Trklerin lkesinde raporlarnda belirtikleri gibi; ynetim
yetkesini merkezden uzaklatrmak amacyla belediyelere otonomi
kazandrmak" iin, yasa tasars hazrlyorlar. Bu iin erdeki gerek
esine bakarsak, Belediyelere yardm demek, demokrasiyi glen
dirmek demektir diye bir yant hazrdr. Ne ki, Belediyeleri g
lendirmek ABDnin Cumhuriyeti Partisini neden ilgilendirir ve
ABD neden bu iler iin para ve eleman verir? Amerikada gettolar
temizlendi, toplumsal uurumlar kapatld m? diye soran yoktur.
Sorulmasa da, Amerikan muhafazakrlarnn ve Cumhuriyeti Partinin rgt IRInin raporlarndaki yant aktr:
{RInn rehberliinde yerel ynetimler - Ankara'daki merkezi
hkm et (devlet d e il)- imdi kendi yollarnda yrm ek zere
daha fazla otoriteye sahiptirler."
Yerel ynetimlerin ABDnin siyasal partisinin nclnde y
rdn belirten ayn raporda, bir baka kurulula birlikte Trk
siyasi partiler yasasnda deiiklik tasars hazrland aklanyor.
bununla da kalmyor, bu hazrlklarn partilerle yakn ilikiler kurula
rak srdrld, partilerin iinde 'refo rm c u e y le m c ile r yetiti
rildii belirtiliyor.
stelik bu lkeye yle bir demokrasi eitimi verildii belirtiliyor
'ki, laiklik d p a rtilerin tie etnik ta b a n l p a rtile rin te m s il
ed ilm e leri" nin salanaca zenle vurgulanyor. IRJnn 2000 yl
program na Trkiye genliinin ve kadn rgtlerinin desteklenmesi
projesi de alnm. Yeni dnya dzenini kavram, m oda deyimiyle,
vizyon sahibi ve proje yapmasn bilen gen kadrolar yetitirile
cektir. R raporlarndaki u szler, hibir kukuya yer verm eden se
im zgrlmzn temellerinin nasl bellendiini gsteriyor :
Rl Trkiyedeki 18 Nisan 1999 seimlerinin ncesinde semen
rgtlenmesi ve yerel seim kampanyalarnn rgtlenmesi ve
gerekletirilmeleri konularnda yzlerce parti eylemcisini eit
mitir.
Bu ksa bak bile, IRJnin Trkiyeyi hi bo brakmadn gs
teriyor. CH P Genel Bakannn Tansu illere koalisyon koulu olarak dayatt Aralk 1995 erken seiminden nce de, sk alm

53

lar. Kamuoyu yoklamalarn ve deerlendirmelerini Strateji Mori ve

Anadolu Stratejik Aratrmalar Vakf ile birlikte yrtmler,
1995de gerekletirilen yoklamalann biri gerekten ilgin sonu
lar vermi. Tam yedi yl nce Amerikallar saptamlar ki, Trkiye
semenlerinin byk ounluu Recep Tayyip Erdoan destekle
mektedir. Yl 1995de yaplan bu deerlendirmeden sonra, 2002
ylnda project ten bir sonu alnmas, daha da ilgin. bununla
d a kalmam; R, raporda belirtilen almalarn nda, ANAPm
aday belirleme ilerine temel almalar yaparak yardmc ol
mu,60
Seim n tahminlerinin semenler stndeki ynlendirici etkisi
dnlnce, in nereye vard kestirilebilir59 Niyetleri ne denli
iyi(!} olursa olsun, yabanclarn gdm nde almalarla gerekle
en hr ve demokratik seimlerin ulusallnn derecesi ve sandktan
kann hangi halk iradesi olduu da, ayr bir sorun.60
Trkiyedeki uygulama, projenin 18 admna kout yryor.
Hedef, Trkiyede merkezi devletin egemenliini gevetmek, i d a
yanmann nn tkamak. Halkn birbiri iinde eriyerek, kopmaz
bir btnlk oluturmas srecini artmak, Trkiyeyi dk ya da
kimi zaman yksek younlukta atmalara srklenmi, etnik bek
lerden, eyh - h - dede - baba - reis - parti efi - sekin diplo
mat ve iadam rgtlerinin, Avrupada yetitirilmi smart boys
yani, parlak ocuklarn, kurucularndan bakasn temsil etmeyen
bir blm sivil toplum rgtleri eflerinin egemenlii altnda sin
dirilmi m ensuplardan, meczuplardan oluan, ne kendine, ne de
blgesine yarar olmayan insanlar topluluunu barndran bir lke
konum una ndirgemek...
Egemenlii harita kad stndeki kesik izgilerle snrl, ABD ve
Bat Avrupa kresine uydurulmu olan bu devleti, blgesel ve kta
sal karlar uruna bir askeri ve ticari s, ate hatlarna srlecek
zel kuvvet kayna olarak tutmak. Toplumun tarihten kalma b a
mszlk ve onur simgesi zelliklerini silikletirerek gdlebilir bir
toplulua dntrmek.

55 Konu basnn satrlarna dnce, zamann parti yneticileri bunu "teknik yardm" ola
rak nitelemilerdir.
59 Dier lkelerde N E D in seim almalarn dolarlarla besledii bilinmektedir, rnein
ekoslovakya' da Havelin propagandasna 400 Bin USD, Nikaraguada kilise rgtleri
ne, muhalif medya rgtlenmesine 11 Milyon USD harcanmtr.
m Bu toplant ve toplantya parasal destek iin geni bilgi: Aydnlk, 2 Aralk 1995, 30
Mart 1997, 6 Nisan 1997

54

Y abancnn parasyla
adem i m erk eziyetilik
"Derneklerin yurtdmdan yardm atmas ise /i
/eri Sakar'nm iznine bal. Ancak yedi yldr
yaplan uygulamalarda, bu konuda herhangi bir
art niyete rastlanmamtr." Abdiilkadir Aksu,
T.C ileri Bakan 611

Bir zamanlar, Milli Gvenlik Danman grevlisi olarak, Latin

Amerikaya demokrasi ihra eden Henry Kissinger, ilide gerek
letirdikleri kanl darbenin gerekesini, 27 Haziran 1970'de yle
savunuyordu:
"Bir lkenin kendi halknn sorumsuzluu yznden komnist
olmasn le kenarda durup seyredecek deiliz."
Alt izili blmn yerine bakaca seenekler konulabilir. rne
in, ayn satrlar "Bir lkenin kendi halknn sorumsuzluu yzn
den Kemalist izgi izlemesini / bamszlk yolunda ilerlemesini, yle
kenarda durup seyredecek deiliz" olarak da okunabilir ve, 14 Ocak 1983de 77 sayl Milli Gvenlik Direktifinde yer alan
Reagann u szleri anmsanabilir:
"Ak diplomasi, ABD hkmetinin ulusal gvenlik hedeflerine
destek yaratmak zere oluturduu eylemleri kapsar "
, Bu eylemlerin neler olduunu Orta ve Gney Amerika operas
yonlarnda yer alm olan ve daha sonra ClAdan ayrlarak tm ajanlar ve operasyonlarn i yzn aklayan Philip Agee, O pe
rasyonlarmzn U.S merkezli ok uluslu irketler iin yararl ilet
m e koullarn nasl hazrladn gsterm eye alacam'' diye
balyor ve sralyor:
Bu koullar, siyasal egemenlik ile birlikte, bizim tem el amacnz
o/uturuyordu. Liberal demokrasi ve oulculuk denen eysonuta
bu amalarmz iin bir arat. zgr seimlerdem ekgerekte bi
zim desteklediimiz adaylara gizliden para deyerek mdahale et
m em iz demketi. Hr sendikalar demek, bizim kendimize bal
sendikalar kurma hrriyetimiz demekti. Basn zgrl dem ek
bizim hazrladmz materyalleri kendisi yazm gibi yaynlayan ga
zetecilere dem e yapma zgrlmz demekti.Seilmi bir h

61 CNN Trk, 26 Ekim 2004.

55

km et A B D nin iktisadi ve siyasal karlarn tehdit etm eye balarsa

grevden uzaklatn!malyd. Sosyal ve iktisadi adalet halkla iliki
lerde ho kavramlard, hepsi o kadar.
CIA stasyonlarnda grev yapm olan Philip Agee'nin aklad
operasyonalarn yeni dnem de de srmediini sylemek olanak
szdr. Kii ve rgtlerin gizliden kullanmna eklenen 'Project
dem ocracy operasyonunda artk gizlilik yok. rgtlerden ok kitle
leri elde etmeye ynelik allyor. Bu srecin Trkiye asndan
en nemli adm gvenlii salayan kurumun ykma uratlmasdr.
NEDin dolarlaryla ve euro ile beslenen "project democracy" kar
snda tek engel olarak grlen ve Trkiye Cumhuriyetine sahip
kan ulusal ordu ile halkn arasn her geen gn biraz d ah a aacak,
kutuplamay gelitirecek "pis" senaryolarn yeni dzenleriyle kar
lalacaktr. Bu ngrye kuku ile bakacak olanlara, son birka y
ln olaylarn, i politikadaki kiisel srtme haberlerinden arndra
rak srasyla anmsamalar ve zellikle baz siyasal parti bakanlarnn keskin dnlerinin kaynan anlam ak iin onlarn okyanus tesi ilikilerine bakmalar nerilir.
Emekli CIA grevlisi, bir dnem ABDnin Kbrs Arabulucusu,
imdilerde NDI Avrasya sorumlusu Charles N elson Ledsky,
Cumhuriyet gazetesine tam sayfa konuk olduunda, birok derin
aklamann yan sra, Trkiye ilerinden sz ederken yerli sivil r
gtlerle ilikilerini aka belirtiyordu:

Farkl zamanlarda farkl p ro jelerle lgili e itli kurutu

larla alyoru z, stan bulda TESEV, TSES, TSAD,
A n karada Ka-Der, Trk P arlam enterler Birlii, TESAV,
Trk D em okrasi Vakf (.JBazt m eclis kom isyonlaryla fa
aliyetlerim iz oldu, zellikte Anayasa Komisyonuyla ciddi
tem aslarm z oldu, ilk i M ulada MUMIKOM adyla b a
layan Parlam ento izlem e K om iteleriyle altk."
Birlikte altk sznn ayrntlarna girmeden nce biraz geri
lere gitmek gerekiyor, 1997 balarnda, Refah Partisine yneltilen
en nemli sulamalardan birisi, partinin yabanclardan p ara yard
m ald savyd. Libya balantl slama ar Cemiyetinn, Refah
Partisinin gizli kasas olarak nitelenen Beir Darna 7 Nisan 1989
tarihli ekle 500.000 ABD dolar verdii ileri srlyor ve bu ekin
fotokopisi gazetelerde yaymlanyordu.
62 Philip Agee, On The Ron, s.76.
56

Bu konu, rakip partilerce TBMMde gndem e getirilmiti. Trki

yenin onurlu insanlar da yabanclardan para alnarak siyaset ya
plmasn knamt. O zamanlar, siyasal rgtlerin ve kurulularn
yabanclardan para almalarn ilerine sindiremeyen insanlar da
vard. Yine anmsanacaktr k, souk sava dnem inde, muhalefete
yaktrlan en yaygn ve en ciddi niteleme de, "kk darda" ol
makt. Souk sava operasyonunun aktrleri, siyasi hareketlerin d
ardan aldklarn dndkleri bir kuruun kant peinde koarlar
d.
Yabanc bir devletten siyasal etkinlikler iin, hangi iyi ya da kt
niyetle olursa olsun, para yardm almak, hangi lkede olursa olsun
ho karlanamazd, rnein, ABDde Watergate- Koregate -Sun
Myung Moon - Tongsun Park - KoreClA soruturm asndan sonra,
ABD kongre yelerinin yabanclardan yardm almalar sorgulanma
ya balanmt.
Ne var k, parann devletten deil de, vakflardan, cemiyetlerden
- imdiki adlaryla hkmet d kurululardan- alnm olmas su
saylmyor. Trkiyede icat edilen nitelemeyle, "resmi" para su olu
yor; gayri resmi para ise, "yardm" ya da "destek" oluyor. NGO
dan alrsanz insani, devletten alrsanz "derin" para oluyor.
"Foundation" ile "Stiftung"dan alrsanz, "demokrasi-hrriyet" ve
"kltr mirasnn korunmas" iin alnm oluyor; buna karlk.
Rabta dan ya da slama an Cemiyetinden alrsanz irtica ve
da bamllk ya da kk darda oluyor.
* Bir baka devletin egemenlii altndaki topraklarda, o devletin
rejimini, sistemini deitirmek zere etkinlik gsterenlere yabanc
bir devletin resmi kuruluundan para aktlmasnn deerini anla
m ak iin, bu parann hangi niyetle verildiine bakmak gerekmez.
Operasyona, demokrasi kurulmas ya da sosyal aratrm a ya da
think tank almas demekle, alnan para aklanamaz.

G lob-ellem e" "etii

"Sivil" yetkililerin yan yana gelip atlyeler kurduklar toplantya
dnm ek gerekiyor ve yabanclarla m addi, manevi ilikiler konusun
da sivil yaklam grmek iin sz konusu toplanty koordine eden
Trkiye Eitim ve Toplumsal Tarih Vakfnn Genel Sekreteri, ulus
devletlerin ortadan kalktn ileri srp, iinde bulunulan "coraf
yada" STK egemenliinde, hr ve demokrat bir dnya dzeni ku

63 Glotr-elleme deyii Sayn Dr. Sedat zkola aittir.

57

rulmasn "topya" olarak sunarken, gelecee dnk n savunma

yapmay da unutmuyordu:

"Devlet ~ STK ilikileri TC D evleti ile bu lkede kurulu

STK ilikileri biim inde gelim iyor. (..) d ev le tle ilikile
rim izde gsterdiim iz titizlii bu t r yabanct devletlerle
ilikilerim izde d e gsterm em ize ihtiya vardr d iye d
nyorum."
ABDdeki srail destekisi rgtlerle, NDInin elemanlaryla,
Sorosun adamlaryla youn almalar yapan ARI derneinin pro
fesyoneli Murat ahin ise STK egdmcsnn szlerine kar
kyor; "Orhan B eyin bu uluslararas likilerde dikkat edilmesi ge
reken noktalar konusundaki ikazna ben cevap verm ek istiyorum"
diye balyor; tarihsel ve bir o denli de nemli bir aklamada bu
lunuyordu.

"Herhangi bir STK olarak yurtiindeki bir STK ile nasl

ilikiye girebiltyorsam , yurtdndaki ile d e ayn ilikiye
girebilm em lazm . H atta ayn konudaki kurulua daha
yakn otabitirim."
ARI derneinin "profesyonel" yneticisi, yerli ile yabanct arasn
daki tek ayrt edici zelliin adres ayrl olduunu, Pek tabii ayn
corafyay paylamann getirdii bir ortaklmz var Trkiyedeki
S T K larla, ama yurtdyla da rahata ilikide olabilirim. Orada
kim kime daha ok direkti/ verebiliyor konusu yok szleriyle vur
guluyordu. AR Dernei yaynnda profesyonel olarak tantlan
szcye gre; ortak ilerde yabanc tercih bile edilebilir olduunu
iteri srdkten sonra, konuyu parasal ilikilere getiriyor ve diyordu
ki:
". .yurtdndaki fonlardan biz yararlanacaz, buradan oraya fon
karmayacaz gibi bir alkanlmz var, belki de STKlarla il
gili olarak Trkiyede yeterince fon oluamad iin. Am a za
ten, atlye almasnda da vurgulamaya altk, hem uluslara
ras fonlardan faydalanmak, hem fon yaratlmasna katkda bu
lunm ak diye. Biz Trkiyedeki S T K lar olarak hep hangi fo n
dan nasl faydalanrz gzyle bakmak istiyoruz, bu fonlara az
da olsa katklarmz da dnmemizin zaman geldi bence. O
zaman iki tarafn da daha dengeli olduu bir ilikiye daha sa
lkl girebileceiz diye dnyorum."
Bu tr aklamalar Yerli siviller para destei alacak yabanc
"sivil" aryorlar diye deerlendirenler kabilir. Bu szlere baklr
58

sa yerlilerin yeterli paraya sahip olmadklar gibi bir grnt k

yor. Ulus devletlerin toplumsal, iktisadi snrlarnn eritildii ve
ABD ve teki Bat devletlerinin tek egemen olarak dnyay kucak
lad topya ya eriebilmek iin klan yolda, bugne dek hep
dardaki fondan beslenilmi olunuyor, bu byle gitmez m denil
mek isteniyor?
Yoksa "sivil atlyeler kurulmas gereken tek corafya sizinki
deil, baka corafyalar da var" denm ek mi isteniyor? Yoksa
NED ve benzeri fonlara katkda bulunmann zaman gelip gemekte
midir? Bu aklamalardan, ABDnin "sivilleri ile Orta Asya ilerini
deerlendirebilmek iin biraz da siz deyeceksiniz anlam m k
yor? Bu tr olumsuz sorular, sz konusu aklamalar yapantann
iyi niyetlen erevesinde alglayp, imdilik geelim.

R ockefellerin dolaryla geni kafallk'

ARI yaynlarnda profesyonel olarak tantlan grevli, belki de,
nemli bir gerei ortaya koymaktayd. Onun szlerinden u anlam
karlabilir: Bugne dek para hep dardan geldiinden, yabanc
(Batl) rgtlerin lehine bir durum var, yani denge yok denm ek is
teniyor olabilir. Bu aklamalar iin dnce ayrmlarn gsteren
kantlardr deniliip geilebilir, am a "Tarih" genel sekreteri buna izin
vermiyor:

".. baka d evletlerle veya o d evletler adna faaliyet g s

teren kurulularla ilikide gardnz in dirirsek, duyarll
m z, dikkatim izi brakrsak yarn kamuoyu nnde ben bundan ok korkarm- STK aslnda yabanclarn
kulland bir a le ttir diye birka rnek ortaya kon u r, bu
k t rnekler dar kafalln, yabanc dmanlnn ara
c haline getirilebilir '
Yant te bu denli ksa ve zldr. Buraya dek yazlanlar, biraz
akla uygun geldiyse ve dolarl proje ileri biraz aknlk yarattysa,
hatta biraz da fke oluturduysa, gnaha da ortak oldunuz dem ek
tir. "Gnah" nitelemesi az gelir. Genel sekreterin tanmyla "dar ka
falln, yabanc dmanlnn" tipik rnei sergilemi olacak
snz..
Ne ki bu aklamalan izleyen aylarda, atlye almalarn ieren
bir kitabn i kapana "Heinrich Bll V akfnm katklaryla yayn
lanmtr" diye yazlaca hesap edilmemi olmal. Hatta, bu iler,
Zeugm ay kurtarmak diye baladktan sonra, ne denli baraj varsa
o denli etin br tarih kurtarma projesine giriip, "barajlara evet
59

ama tarihse! miras da koruyalm" diye srdrlen ve sonunda ne

rede olursa olsun tm barajlara "hayr" kampanyas gibi, belki de
hi istenmeyen sonulara yol almtr. Kurtarma kam panyasna
adanan kitabn ilk sayfalarnda " R o c k e fe lle r V a k f'run k a tk la
ryla ya ynlanm tr" diye yazlm.
Bu zgn sivil1 yaklam iin, "workshop" ilikilerinde hibir ek
aklamaya gerek yoktur. Grld zere, katklaryla" denilip
geilmektedir. Petrol kartellerinin sahibi Rockefellerin Trkiyenin
barajlaryla neyi alp veremedii ve enerji retilecek bu barajlarn
tarihsel m irasa ve o olmazsa brt bcee, o olmazsa herhangi
bir doal canl ya da cansza, binlerce kilometrekarelik bir alanda
kk bir oran tutan bir ortam da verecei zarar sergileyecek al
malara para bastrmasnn nedenini anlam ak o denli zor olmasa ge
rek.
in anlalmas zor yan, doaya ve tarihe bu denli tutkun olan
yerli "sivil aktivistin kitap yaynlamak iin, dardan para ya da
onlarn ska kullandklar deyile proje destei1 alm aya gereksin
mesidir. Trkiyeyi "oltadaki balk" olarak gren ve "oltadaki bal
n yeme ihtiyac yoktur diyen Rockefeller slalesinin kurduu "si
vil" rgtn yardmlar listesinde u satrlar yer alyor:
"Economic and Social History Foundation of Turkey (Tarih
Vakf)
stanbul, Turkey- N ow em berlJ, 2000 i $ 150.100
Toward the costs of the "Local History Initiatives" and museum
projects. Program: Creativity & Culture Benefit Regions:
Turkey"
Sivil yneticinin de aklkla belirttii gibi, imdi "geri kafalnn
biri durduk yerde, u sorularla ortal bulandrabilir: Baka devlet
lerle ilikiye girmek, hep yle dorudan doruya olmayabilir; o
baka devletleri ve dnyay ynlendiren, kaynaklarn em en irket
lerle dolayl da olsa kurulan ilikilerde indirilme olasl bulunan
gard hangisidir?^ Hatta daha da ileri gidip, Bir lkenin enerjisiz
braklmas kimlerin iine geliyor?" gibi sorularla speklasyonlara
kap alamaz m? Komu lkelerde, rnein Ermenistanda, kh
nenmi nkleer santraller insanln ortak tarihsel mirasna ve yalnz
^ngilizce bilen okurlar kusura bakmasnlar, yabanc dilden aktarlan bu tr szckler,
nmzdeki uzun yllarda dilimizden koparlabilir ve szler anlalmaz diye not ediyo
rum: Gard: Boksrn belden yukarsn elleri ve kollaryla koruma yntemi. Guard: Ko
ruma, bekilik etme, beki.

60

vadilerdeki nebatata deil de, nsanoluna kendisine de zarar

vermez mi? gibi sorular eklenmesinin yolu alm olmaz m?
Grld gibi, katklanyla denilip geilmesi, soru stne so
run karabiliyor. Yeri gelmiken belirtmek gerekir ki, kendi karlar
iin yzlerce yldr insan yaamn hie sayan, daha yakn gemite
salt petrol-gaz karlar iin komplolar kurmaktan, kan dkmekten
geri kalmam olan bir ynetimin ve o ynetimi gdleyen kartelle
rin evre korumacs olduklarna bilerek ya da bilmeyerek inanmak,
inananlar ilgilendirir, deyip geemeyiz. nk, bu tr giriimlerin
dnya egemeni olmann nemli bir arac olduunu unutm ak, yeni
koloniciliin ve ada smrgeciliin arkasna halk destei ymak
anlam na gelebilir.
evrecilik ya da tarihsel mirastlk imajnn en usta oyuncu
su Clintonlar olmutu ve Trkiyeye geldiklerinde bu imajdan bolca
yararlanmlard. Bu ler salt geziyle kalsa iyi, am a ABD ynetimi
ipin ucunu asla brakmaz. imdi evre ve uygarlk koruyucusu Mi
mar Sayn Oktay Ekincinin, o Trkiye gezisindeki Clinton imaj ta
zeleme gnlerinden, ok deil yalnzca iki yl sonra, Hillary, N ere
desin?.. baln atarak yazdklarna bakalm:
18 Kasm 1999'da ant/k sahneye kurulan krsde bir konuma
yapan Hillarynin syledikleri ise yerli ve yabana medyadan
dnyaya zetle yle duyurulmutu: ABD, nsan/rn ortak mi
rasna sahip kyor... Bayan Clinton, tarihsel zenginliklerin
dnya deeri olduunu vurgulayarak, korunmalarnn da ulusla
raras grevleri olduunu belirtti,
Ben de ayn konumadaki zellikle Anadolu ve M ezopotam ya
iin sylediklerine dikkat ekmi, arpa szleri arasndaki u
vurgulamasnn ise Ortadouda barn da gvencesi olmas
gerektiini yazmtm: Am erikadan binlerce yl nce yaz yaz
masn bilenlerin yaad bu topraklardaki tarihten insanln
renecei ok ey var...(Cum huriyet-20/0cak/2000)
Mimar Sayn Oktay Ekinci, yazsnn sonraki satrlarnda,
ABDnin evre lgisinin ne denli byk olduunu dndrecek aklamalarda bulunuyordu.
{..) 13 Ocak 2 0 0 0 de, Tepebandaki binada, ABDnin ayn
konudaki uzmanlaryla uydu" i/efiimnde kuru/mu bir ekra
n kullanp, birbirimizi grerek karlkl konutuk... {..) her
sz aldklarnda, hep u tr bir giri/e balyorlard: Bayan
Clinton, ok nemli bir hareketin ncs oldu... ABD, insanla
kar bir grevi daha yapmaya hazrlanyor ve buna, Trkiye
61

gibi dnya tarihinin merkezi olan bir lkede balanmas ok an

laml. (..) ABD silahl gleri, nceki First L ad ylerinin "biz
den binlerce yl nce yazy kullananlarn lkesi dedii M ezo
potam yay, stelik insanlk adna korum a szn verdii Anadolu topraklarn da ineyerek bir kez daha 'tahrip etm eye"
hazrlanyor... Acaba, ABD elilii, bu ksa mesajm da ayn e
kilde Washingtona letir mi: "Hillary,
neredesin; gel
A spendosta bir konuma daha yap..." 65
Tarih vakfnca barajlara kar balatlan kampanya iinde de
yle ya da byle ve iyi niyetle yer alm olan birok kii gibi, ko
rumaclk konusunda itenliinden kuku duyulmayacak olan Mi
m ar Saym Ekinci, 2003 banda bile, iyi niyetini yitirmeden,
Clinton'dan tarihsel kaltn kurtarlmas iin yardm istiyor.
Oysa Hillary Rodham Clinton, kartellerin, vakflarn verdikleri
milyon dolarlk destekle artk senatr olmu ve hemen teekkr et
mek zere sraile komutu. Hillary, srailde yeni bir ABDli imaj
olutururken, srail tanklar da Filistini yerle bir etmekte, soykrma
varan katliamlara girimekte, nsanln binlerce yllk canl ve can
sz tarihini yok etmekteydi. Aslna bakarsanz, evreyi ve tarihsel
miras korumasndan medet umulan Clintonlar dnem inde de o
M ezopotamya haftada en az bir ya da iki kez, ncirlikten ve Katardan kalkan uaklar tarafndan bom balanmaktayd. Ha Clinton,
ha Bush! ABD ynetimi elli yldr izinden gittii bir projeyi yaama
geiriyor ve O rtadouyu igale balyordu.
evre" ve tarih miras "run anlam eylemlere parasal yardmda
bulunanlarn karna gre deimektedir. B adatta ktphanelerin
yaklmasyla kl olan miras petrol kartellerini pek ilgilendirmezken
Trkiyedeki birka bin kilometrekarelik bir alandaki bitki ve bcek
lerin baraj suyu altnda kalmas ilgilendiriyor. Barajlarda birikecek
su ile yeerecek olan geni blgelerdeki yeni bitkiler ve yaam
alannda doacak yeni bcekler ve teki hayvanlar ok
lgilendirmiyor. Gneydou Anadoluda, Kuzeydou A nadoluda ya
d a M ezopotamyada olunca evre" ve tarihsel miras olacak, Fi
listinde olunca kim bilir ne olacak?!
Bu ilgin rnekten sonra konumuza dnersek, T arih Vakf sek
reterinin de belirttii gibi, baka devletler "adna faaliyet gsteren
kurulularla ilikide gardmz(n)" indirilmesinin nereye varaca bel

650ktay Ekinci, ED KES- Hillary, Neredesin?..1 Cumhuriyet, 15 Ocak 2003, s 17

Koyultmalar tarafmzca yapld, (y.n.)

62

li olmamaktadr. Hem de bir kitap yayn uruna. Aa vakf, sim

gesi "STK" olan sivil rgtn gardnn indirilmesiyle Genel Sekreterin, hakl olarak, korktuu bana gelmitir. nk imdi, "bafca
devletler., adna faaliyet gsteren kurulularla" ilgili bir iki rnekle
anlayacaz: "STK aslnda yabanclarn kulland bir alet"
inidir, yoksa deil midir?

NGOdan NGOya yatrm m?

Eskiden diktatrlere destek veren ABD ve Bat Avrupa, paralan
"Hrriyet" ve "Demokrasi" diyerek aklyordu. imdi hem "demokra
si" diyor, hem de "insan haklar - inan zgrl" diyor. Demekle
kalmyor, kendi eliyle iktidara getirmi olduu diktatrleri iktidar
dan devirmek zere, demokratiklemenin nndeki engellerin
kaldrlmas ya da 'demokrasiye gei misyonu diyerek, ulusal or
dularn kimliinin yok edilmesi ve bamsz devlet egemenliini ko
rum a kararllnn krlmas ve devlet merkezlerinin zayflatlmas
yoluna gidiyor. Bu ilem iin NGO dan N G O ya, vakftan vakfa
yatrm yapyor.
NEDin resmi olarak yllk demeleri, 37 milyon dolar. 2001 so
nuna dek. Amerikan resmi kayna NEDden Trkiye sivil hareke
tine, 4,7 milyon dolar, George Sorosun rgtnden 1,073 milyon
dolar ve NED kanalyla ngiliz WF (Westminster FoundationJ'den 6
250 Sterlinlik demokrasi yatrm yaplm.
ABDnin yar resmi rgt NEDden, R. ND1 ve CIPE'ye ve
onlardan "workshop" ilerine aktarlan yatrmlara, NEDin raporla
rndan bakmak biraz aydnlatc olabilir. Bunun gizlisi sakls yok.
Trkiyedeki sivil rgtlerin ve rgtlerin pek az, saydamlk
ilkelerine bal kalarak, "project" kaynaklarn aka belirtmektedir
ler, rgtlerin ou, bu ilikileri ve yatrmlar aklamyor. Oysa
NED, ABDde Kongre denetiminde oluturulmu bir para fonudur;
resmidir ve btesiyle almalar ABD Dierinin ve ABD Bakannn onayndan getikten sonra ABD Kongresinin onayna sunar.
Yani harcamalar resmidir; governm entald ir, yani devlete
bal dr ABD dndaki lkelerde yaplan baz dem elerde, paray
alanlarn adlar ve alma amalar raporlara geirilir. Bu durum da,
hem para, hem hesaplara para lsyle geirilen eleman destei
alp, hem de bunu saklamann fazlaca bir yarar yoktur. Ak iliki
nin balangc 1988e gidiyor. NED, Trkiyedeki FORUM Dergisine 50,000 dolar veriyor, FORUM iki yl sonra CIA eski elem anla
rnn, yerli liberallerin. Asyadan, Rusyadan temsilcilerin de katld
63

 Bodrum toplantsn gerekletiriyor. Sonrasnda, tek ilmikle ba

lanarak ve ilmiklere ilmikler eklenerek, rmcek a rlyor.
NEDin raporlarna geirilen bu ibirlii yatrmlarndan 40 "project"
dm n ve Avrupann eurolu lmiklerini sralayalm; arada bir
soluklanarak ve sabrla okumakta yarar olabilir:

1 9 8 8 - Eski dostlar, Ankarann Forum Corp. ve Yeni Forum Der

gisi le balanyor:
1.Parac veren: NED / Ba a/rc: A m erican Friend o f
Turkey Foundation (Trkiyenin Amerikal Dostlar Vakf) /
A/tbaa/c: FORUM Corp. of Ankara S 5 0 .0 0 0 $
2 .Paray veren:NED / Ba A/rc:Y en/ F o ru m D ergisi
(1 1 .7 6 6 $
1990- Anahtar, Trkiyenin Amerikal Dostlar Vakf le evriliyor
ve Aydn Yalnn Forum u le kap alyor, Bodrum dan gei
lecek ve Douya doru ilk ilmikler rlecektir:
/ Ba A/a: A m e r/c a n Friend of
Turkey Foundation / Alt Ba alc: FORUM C orp. /
5 0 .0 0 0 $ / Program. Trkiyede demokrasi an/ayrtn glen
dirmek ve slam dnyasnn teki blmlerine Trk demokrasi
deneyim ini aktarmak.
Paray Veren; N E D

1991- Alan kapdan girilecek ve ilmikler eklenecektir, FORUM ve

Trk Demokrasi Vakf e allyor.
1. Paray veren: NED / Ba Ahc: CPE/ Alt Ba Alc: Trk
D em okrasi Vakfi (TDV) ! 8 0 .0 0 0 $ ( TDVnm, Trkiye'de
zelletirme iin 18 aylk programn desteklenecek.
2. Paray Veren: NED ( Ba alc: TDV ( 2 6 .1 0 0 $ / TDV, 2
kitap ve 4 saylk blten yaynlayacak.
3. Paray Veren: NED l Ba A/an: A m erican Turkish
Foundation / Alt Ba Alc: FORUM Corp. / 5 0 .0 0 0 $ /
Trkiyede demokrasi anlayn glendirmek ve slam dnya
snn teki blmlerine Trk demokrasi deneyimini aktarmak
zere Jurnal basm ve datm. Yeni Forum, zellikle renci
ler iin, bir dizi seminer ve ders dzenleyecek ve kitap yaynla
yacaktr.

64

1992 - kinci 50.000 dolarla i yrrken, 57.000 dolarlk projeyle

Asya Trk Cumhuriyetlerine uzanlyor; serbest pazar ekonomisinin
yaylmas -na balanyor:
1. Paray Veren : N E D ! Ba A/an ; A m erican Turkish
Foundation / AH Ba Aha: FORUM Corp. I 5 0 .0 0 0 $ /
Trkiye'de demokrasi an/ayn glendirmek ve slam dnya
snn teki blmlerine Trk demokrasi deneyimini aktarmak
zere Jurnal basm ve datm. Yeni Forum, zellikle renci
ler in, bir dizi seminer ve ders dzenleyecek ve kitap yaynla
yacaktr.
2. Paray veren: N E D / Ba alc: FORUM C orporation o f
Ankara / 5 7 .0 0 0 $ i Azerbaycann bakenti Baku de bir kon
ferans dzenlenecek. 'Trkikr Cumhuriyetlerinden demokratik
gruplar bir araya getirilecek. Kaf/mc/ar, blgede (Orta Asya)
demokratikletirmeyi ve serbest Pazar ekonomisinin kurulmasn
tartacaklar.

1993 - R alm ay srdryor am a, yerliler her nedense

raporlara geilm iyor.
Paray Veren: N E D l Ba Alan. IRI t Konu: S iyasi Partiler
- Propaganda j 4 8 .8 1 7 $ / /ki kademeli bir programla siyasi
partiler arasnda, sivil konular kapsayan bir uyuum gerekleti
rilecektir. Partilere bal kuramlarn bir Parti Enstits kurmala
rna yardm edilecek. Bu enstit, siyi/ haklar konusunda ala
cak. Trkiye semenlerine ynelik olarak sivil haklara sayg sa
lanacaktr.
1994 - IRI ve yeni kurulan Stratejik Aratrmalar Vakf (SAV) ortak
almaya balyorlar:
Paray Veren : N ED / Ba Alc: R / Alt Ba alc: S t r a t e
jik A ra trm a la r Vakf (SAV) S Konu: M edya ve yayn i
7 1 .5 8 3 $ / SAVnm Trkiye'de demokratik reformlar destek
leyen eitli etkinlikler gerekletirmesi salanacaktr. Politik
durgunluun alt edilmesine ynelik aratrma gerekletirilecek
tir.Yerel hkmetlerde'effaflk ve taban rgtlenmesi stne

Local Government' dan evrilmitir. Trkiyede konularn nereye varacan bilemeyen

ler balangta, yerel ynetim' derken halka belediye anlamnda kullandklarn yaym
lar, daha sonra kamu ynetimi yasa deiiklikleriyle amacn merkezi ynetim yapsn
zayflatmak olduu ortaya km ve hatta 'eyalet sistemleri nden sz edilmeye ba
lanmtr.

65

Belediye Balkanlarna eitim semineri ve "Medya ve Demokra

si" konulu uluslararas bir konferans dzenlenecek.
1 9 9 5 - R ve SAVn almalar younlarken, devreye yurtdn
da rgll Mslman kadn ileri giriyor ve Trkiyeden yeni bir
iliki olarak TESEV zincire ekleniyor, belediye rgtlerine, it mecls
lerine uzanlyor:
2. Paray Veren: N ED / Ba Alan: R / Alt Ba Alc: SAV
/ 1 7 0 .1 7 3 $ / R, Trkiyede sivil eitim programlar iin
NED'in desteini almtr. SAV dorudan finanse edilecektir. R
ayn vakf 1994de de fonlamtr. SAV, Trkiyenin partiler s
t "think-tank"lerin ncs olacaktr. IRI, Sav ve onun stan
b ulda yerleik ortayla birlikte bir dizi kam uoyu yoklamas
gerekletirecektir. Bu yoklamalar, ekonom ik ve siyasi reform
lar, dinsel yaklamlar ve birok baka konuda deerlendirmele
ri kapsayacaktr. Yoklama her ayda bir yaplacak ve yoklama
rgtlenmesine teknik yardmda bulunulacaktr. Sonular, m ed
yaya, N on Governmental Organizations''a ve siyasi partilere

bildirilecektir,
2. P a ra y Veren ; N E D / B a Atan: SA V / 2 0 .0 0 0 $ j
N E D in desteini alan SAV, Trk toplum unun deiik kesimle
rini yan yana getirecektir. "Trkiyenin en patlayc sorunu iin
demokratik zmn yaygnlatrlmasnn ilk adm olarak,
"demokrasi ve kimlik" konusunun tartlaca 2 gnlk bir kon
ferans yaplacaktr.
3. Paray Veren: NED / Ba Alan; Mslman H ukuku Aftn d a Yaayan Kadnlar (WLUML) / Alt ba alc: Kadn
nsan Hafcfar iin Kadnlar / 4 0 .0 0 0 $ / stanbula dou
dan ve gneydoudan g eden kadnlarn eitimi. Kadnlara
yasalar ve baklan retilecek. Kadnlara ayrca, haklarn elde
etm e stratejileri ve haklarn koruma ve birlikler kurma teknikle
ri retilecek.
4. Paray veren: NED / Ba Alta: R / Alt Ba Alct: Tr

kiye Ekonom ik ve S osyal E tdler Vakf (TESEV) !

7 9 ,5 7 1 $ / R ve TESEV yerel hkmetlerin etkinliini ve
saygnln artrmak iin birlikte alacaklar. Merkezi hkm et
ile yerel ynetimler arasndaki parasal gerginliin (ekimenin)
azaltlmas iin tavsiyelerde bulunulacak ve bte sreleri de
rinden incelenecek. TESEV almalar, IRI ve Marmara B l
g esi B elediyeler B irliinin destekleyecei iki gnlk bir se
66

minerle sunulacaktr. Sem iner ubat 1996da yaplacaktr. Yak

lak 30 belediye reisi, meclis yesi ve siyasi partilerin yerel
nderleri arlacaktr.
1 9 9 6 - R ile TESEV ortak almasnn yan sra belediyelerle
dorudan projeye geiliyor; siyasi partiler egdmleniyor.
1. Para veren: NED ! Ba Alan: I R I ! Alt Ba Alc: TESEV /
1 8 3 .9 6 0 $ i IRI - TESEV - Marmara B elediyeler Birlii
(MBB) birlikte alacaklar. Bte yapm retilecek. Halkn
katlmnn salanmas, ii ynetim eitimi verilecek. TESEV,
IRI'den K uzeydou ve K uzeybat A nadolu kent ve belde be
lediyelerinin bte yapmn incelemek zere ba alacak. IRI /
MBBL / TESEV, 26-27 Haziran 1996da stanbulda ulusal
sem pozyum dzenleyecek.
2. Paray Veren: NED / Ba Alc: R / Alt Ba alc: Trk
B elediyeler Birlii /Konu: Politika ve m illet m eclisi /
6 9 .1 3 3 $ i R, Trk Belediyeler Birlii adna NED in desteini
almt. TBB, yeniden programlanan fonlarla, Yerel Ynetim
merkezi kuracaktr. Bu merkez amac gerekletirecektir: (II

Yeni yasalar iin lobicilik yaparak, mali yetk ile r dahil,

yerel oton om iyi glendirm ek; (2} Y erel yn etim lerle il
gili reform yasalarnn deim esi iin p o litik aratrm a
yapmak; (3) M erkezde, yerel hkm etleri etkileyen re
form yasalar ve politikalarla ilgili p o litik k o m ite rgt
lenm esini gerekletirm ek; (4) Belediyelerle ilgili merkezi bir
bilgisayara veri taban kurmak.
3. Paray veren: NED / Ba alc: /i?i / Alt ba alc: A na
dolu S tra tejik A ratrm alar Vakf (ANSAV) / Konu: Kadn
lar, siyasi partiler / 1 8 9 .6 0 4 $ 1 IRI, taban rgtlenmesini g
lendirerek, Trk siyasi partilerinin demokratik temsilin iyi kanal
lar olabilmelerini salamak zere ve kadnlarn partilere katl
mn artrmalarn salayacak yardmlarda bulunacaktr. IRI, ana
partiler iin bir dizi eitim "workshop IAtlye)si kuracaktr. Bu
atlye almalar, yerel parti rgtlenmesinin gelitirilmesi, ka
dnlara nderlik eitimini kapsayacaktr. IRI, siyasi partileri uyu
um /atracak almalarn srdrmesi iin ANSAV'a 20.000
dolar balayacak. A N SA V n amac, Trkiyede siyasi yap d e
iikliini ve partiler aras egdm tevik etmektir. IRI her
atlyeyi de dorudan, parasal olarak destekleyecektir.
67

1997 - Balar dorudan yaplmaya balanrken, Mslman kadn

ileri, Krt-Trk eitimi, Anadolu almalar ve NDI devreye gire
rek Millet Meclisine uzanyor; Liberaller serbest piyasa ekonomisine
kar oluabilecek tepkiyi azaltmak iin Mslmanlkla Pazar eko
nomisinin badatn retecek toplantlar dzenliyor; Helsinki
Yurttalk Dernei yeleri oalsn, teknik gc artsn ve sivilleri to
parlasn diye yardm gryor. Trkiye A.Bye girmeden A.B Trki
yeye giriyor ve Trkiyede "demokratik ilkelerin ve haklarn g
lendirilmesi iin sivil eitim"e ve benzerlerine yatrm yapyor. A.B
ve ABD siyasetine destek veren yerli sivil rgtlerin proje destei
ald grlyor. Toplam Yatrmn tutar; 671.055 $ ve 2,974.640
euro.
1. Paray veren: NED / Ba ahct: Women Living Under
Muslim Law (WLUML) I Alt ba aha: Kadnlarn nsan
H aklan iin Kadnlar (KHPj / 2 6 .6 0 0 5 i NED, Trkiyede
kadnlarn eitimini ve rgtlenme etkinliklerini destekleyecektir.
Kadnlara var olan yasal haklar retilecek, kendilerini savun
ma ve birlik kurmalar konusunda eitileceklerdir.
2. Paray veren: NED / Ba alc: Avrupa O rtak Zemin
M erkezi / Alt ba alc: Toplum sal Sorunlar A ratrm a
Vakf (TOSAV) / Konu: medya, yayn , eitim ! 5 0 .0 0 0 $ /
Krt ve Trk toplumlar arasnda lmhlamann yerletirilmesi
salanacak. "ok kltrllk, tolerans ve siyasi oulculuk esa
s na dayal bar ve sivil (bir) toplumun gelitirilmesine ynelik
adm" kapsamaktadr. Bu ilkelerin yaylmas iin, sivil eitim,
toplumsal sorumluluk eitiminde younlalarak medya ve ileti
im aralar kullanlacaktr.
3. Paray veren: NED / Ba alc; NDI / Alt ba alc: belir
tilmemi / Konu: m illet m eclisi / 1 0 5 .5 6 4 $ / NDI, 5 aylk
bir program balatacakttr. Bu program, ahlak yasalarnn ka
rlmas iin alan Trk milletvekillerini, kilit konum daki siyasi
liderleri ve "etkin sivil eylemcileri'' tevik edecektir. stanbul ve
Ankarada "workshop" ve seminerler dzenlenecektir. Trkiye
nin sistematik (rejim) sorunlarna ynelik yaklamlar ve ok
partili ibirliinin yaratlmas grlecektir. "Etkinlikler, Trk
non governm ental' gruplarla ortak olarak yrtlecektir."
4. Paray veren: NED / Ba alc; R / Trk B elediyeler
Birlii (TBB) ve Trk Ekonom ik ve S osyal E t dler Vakf
(TESEV) / Konu; Eitim, Hukuk kurallar j 2 9 9 .6 1 6 $ /
68

Trk yerel idareleriyle ilgili reformlarn yapm cesaretlendirile

cek ve Trkiye siyas partilerinin rgtsel ve yaplaryla lgili
demokratik reformlar tevik edilecek. IRI, Trk Belediyeler Birliinin ulusal dzeyde daha etkin olmalarn salayacak reform
lar tevik edecektir. eitli blgesel toplantlarla yasa tasarlar
tartlacak; zellikle belediye bakanlarnm dorudan katlm
salanacaktr.
5. Paray veren: NED / Ba aha: NDI / Alt ba atc: Belir
tilmemi ! Konu: M eclis t 9 8 .1 6 5 $ / NDI, Trk meclisinde
profesyonel yaklamn yaratlmasn tevik edici abalara yar
dmc olacaktr. /
6. Paray veren: NED / Ba alc: CPE / Alt ba alc: Li
beral D nce Topluluu (LDT) / Konu: I ve E kon om i,
M edya ve Yayn, P olitika ! 6 1 .7 1 0 $ l Serbest piyasa eko
nomisinin slam diniyle badat anlatlacak. stanbul'da siya
setiler, i liderlerinden, sivil liderlerden, devlet memurlarndan
ve medyadan oluan toplulua uzmanlarca sem pozyum dzen
lenecektir. LDT, daha geni topluluklara ulamak zere 6 byk
kentte paneller dzenleyecek ve yaygn olarak dallmak zere
bir kitap hazrlayacaktr. LDT, tartmalar salt entelektel d
zeyde tutmayacak, fakat serbest Pazar kaynakl salkl bir iktisat
n siyasi eylemleri de aratracaktr.
7. Paray veren: NED i Ba alc: H elsin ki Vatanda
A n sam btesi (Helsinki Yurttalk Dernei-Trkiye/HYD) /
3 0 .0 0 0 $ l HYD, kurumsal kapasitesini yapsn glendirecek
tir. HYD, daha etkin bir sivil toplumun yaratlmasna yardmc
olacak sivil giriimler iin daha ynlendirici ve birletirici bir
konum almak amacyla, teknik uzmanln gelitirecek, eylem le
rini halka yayacak, yeni yeler rgtleyecek ve teki N G O lar
eitecektir.
8.
Finansal Anlama N o :, DG IA-D/MEDTQ/31-97 /
O perasyonel Ortak: TESEV / Proje: T rk iy e 'd e d evlet re
form u / Toplam tutar: 721.790 euro / A .B katks; 600.000
euro
9.
Finansal Anlama No: DG IA-D/M EDTQ/18-97 /
Operasyonel Ortak: H elsinki Yurttalk D ernei / Proje: Y a
sama kararlarnn verimlilii / Toplam tutar: 81.330 euro ! A.B
katks: 60.000 euro
69

JO.F'nonsc/
An/ara a
No:
DG
IA-D/MEDTQ/09-97
/
Operasyonel Ortak: Trk D em okrasi Vakf / Proje: Dem okra
tik ilkelerin ve haklarn glendirilmesi iin sivil eitim t Toplam
tutan: 300.000 euro j A.B katks: 250.000 euro
11 Finansal
Anlama
No:
DG
IA-D/MEDTQ/07-97
i
Operasyonel Ortak: Trk Kalknma Vakf / Proje: Van ve Diyarbaktrl kadnlarn i olana klan iin eitim program l Toplam
tutan: 494.000 euro l A.B katks: 150.000 euro.
12.Finansal An/ama No: DG IA-D/MEDTQ/22-97/ Operasyonel
Ortak: "The wom en in p o litic s A ssociation" l Proje: IWDC
(uluslararas Kadnlar Demokrasi Merkezi) Blge Brosu / 7op
lam tutar: J0 J.5 0 0 euro / A.B katks: 100.000 euro.
13.Finansal Anlama No: DG IA-D/MEDTQ/14-97/ Operasyonel
Ortak: A ntalya Barosu ve Friedrich Nonman Stiftung l
Proje: Demokratikleme Program j Toplam tutar: 120.000
euro l A.B katks: 100.000 euro
14.Finansa! An/ama No: DG 1A-D/MEDTQ/17-97/ Operasyonel
Ortak: Ankara Enstits Vakf / Proje: Kadnlarn nsan ve
Vatandalk Haklar Okulu / Toplam tutar: 290.200 euro t A .B
katks: 170.000 euro.
16.Finansal Anlama No: DG IA-D/MEDTQ/28-97/ Operasyon e/
Ortak: L in stitu te Franais d E tudes A n atolien n e / Proje:
Trk toplum unun kltrel entegrasyonu / Toplam tutar:
313.900 euro / A.B katks: 300.000 euro.
17.Finansal An/ama No: DG IA-D/MEDTQ/20-97/ Operasyonel
Ortak: Felsefe D em e i i Proje: ksz/erin insan haklar ei
timi / Toplam tutar: 77.620 euro / A.B katks: 70.000 euro.
18.Finansal An/ama No: DG IA-D/MEDTQ/32-97/ Operasyonel
Ortak: S a b a n c niversitesi / Proje: Euro-Trk diyalogu /
Toplam tutan: 664.352 euro / A.B katks: 500.000 euro.
19.Finansal An/ama No: DG IA-D/MEDTQ/29-971 Operasyonel
Ortak: A.B. Tem silcilii / Proje: Ankarada NG O toplants/
Toplam tutar: 4.640 euro I A.B katks: 4.640 euro.
20.Finansal An/ama No: DG IA-D/MEDTQ/04-97/ Operasyonel
Ortak: Tketici Haklar D em e i I Proje: Tketicilerin ko
runmas iin dernee destek / Toplam tutar: 410.000 euro /
A .B katks: 410.000 euro.
70

21.Finansal Anlama No: DG IA-D/MEDTQ/09-97/ Operasyonel

Ortak: Umut Vakf / Proje: N G O Sarn etkin ilemesi iin yne
tici eitimi i Toplam tutar: 250.000 euro / A.B katks: 200.000
euro
22.Finansal An/ama No: DG {A-D/MEDTQ/12-97/ Operasyonel
Ortak: TESKf TESAR / Kadn Aratrm alar D ernei ve
Friedrich Nouman Stfitung ! Proje: Kadnlarn Trkiyenin
kalknmasna katlm / Toplam tutar: 138.500 euro / A.B katk
s: 100.000 euro.
1 9 9 8 - NDI meclisteki yasam a ilerini srdrrken, Mslman
Hukuku Altnda Yaayan Kadnlar yresel liderlerin yetitirecek sivil
temsilcileri eitiyor, Krt-Trk almalarna Ingiliz sterlini deiyor;
IRI, TESEV ve TBB 450.000 dolarlk proje yrtyor, liberaller
milletvekillerine yemek dzenliyor. A.B byk projelere geiyor:
1.Paray veren: NED / Ba alc: ND! I Alt ba alc: Belir
tilm em i / Konu: M illet M eclisi / 1 9 6 .5 4 5 S / M eclis re
form u iin 1997de ba/at/an eylem ler gen iletilerek, srd
rlecek. Mecliste, daha ok saydamlk ve saygnlk oluturulmas
salanarak, halkn Trk demokrasisine gveni ykseltilecek ve
sivil ortamda partiler st giriimle pekitirilecek, iki seminer,
iki "workshop" ve her biri uluslararas deneyim e sahip, yeteri
kadar danmanlk gerekletirilecek.
2 .Paray veren: NED l Ba alan: Avrupa O rtak Zemin
M erkezi / Alt ba alc: TOSAV / Konu; M edya - yayn, ei
tim i 4 2 .0 0 0 $ / TOSAV, 20 radyo program yapacak ve ya
ynlar bir toplayacak. TOSAV, "ok kltrllk" hogr, politik
oulculuk ve Trkiyede toplumsal siyasi yapnn yeniden belir
lenmesi ilkelerinin propagandas in medyay kullanacaktr.
3 .Paray veren: NED / Ba alc: WLUML (slam Hukuku
A ltn da Yaayan Kadnlar) i Alt ba alc: Kadnlarn n
san H aktan iin Kadnlar (KIHP) / Konu; Kadnlar, insan
haklar / 3 8 .0 0 0 $ / WLUML, NED den yeniden destek sala
mtr. Trkiyedeki "non governmental" rgt temsilcilerine ya
sa/ eitim altnda kadn gruplarna lider yetitirilmesinde yar
dmc olunacaktr. Eitim, insan ve kadn haklarn, anayasal
haklar, Kadn ailedeki haklar ve kadnn yurttalk haklarn ierecektir. Ayrtca gruplarn katlm yntemleri, liderlik becerileri
ve haberleme teknikleri de retilecektir. Eitimin tamamlan71

masndan sonra, temsilciler, el kitaplarm kullanarak kendi yre

lerinde yasal eitim gruplar oluturacaklardr.
4. Paray veren: N E D / Ba alc: R / Alt ba alc: T E S E V
ve T B B / Konu: M itlet M eclisi, S iy a s i P a rtile r / 4 5 0 .0 0 0
$ / IRI, bir dizi "workshop" almas yaparak, siyasi partiler ve
demokratik reformlarn teknik konularn tadacaktr, IRI,
TESEV ve TBBnin yasama almalarna katlmn destekleye
cek almalarn srdrecektir. TESEV, toplantlar dzenleye
cek, TBB, lobicilik etkinliklerinin egdm n salamay srd
recektir.
5. Paray veren: N E D / Ba a/c: H e ls in k i Y u r tta lk D e r
n e i / Konu: ( rgtlenm e) E itim / 3 1 .0 0 0 $ / Cemiyet, r
gtse/ yapsn glendirecektir. Yeni yeler kazanacak, alma
larn halka yayacak, teki N G O lar rgt/enne konusunda ei
tecektir.
6 . Paray veren: N E D araclyla W E S T M IN S T E R (ngiltere)
/ Ba alc: T O S A V / Konu: M ed ya ve Y a ytn , E itim /
6 .2 5 0 l Sivil gelimeyi, demokratik deerleri ve sreleri ko
nu alan radyo programlar yaynlanacaktr.
7. Finonsa/
/in/am a
No. DG IA-D/MEDTQ/01-98
/
Operasyonel Ortak: T O B B / Proje: A v ru p a T rk iy e M er
k e z le r i in a s i Toplam tutar: 1 8 .6 3 5 .0 0 0 e u ro / A .B katk
s: 1 7 .3 0 0 .0 0 0 euro.
8. Finansal
Anlama
No: DG IA-D/MEDTQ/02-98
/
Operasyonel Ortak: F atih B e le d iy e si / Proje: B a la t v e F e n e r
m a h a llerin in iy ile tirilm e si / Toplam tutar: 1 7 .2 9 3 .0 0 0
e u r o / A .B katks: 7 .0 0 0 .0 0 0 euro.
9. Finansal
Anlama
No: DG IA-DiMED TQ /05-98
/
Operasyonel Ortak: B o a z i i n iv e rsite si / Proje: Teknoloji
Temelli Eitim ve Yetenekli nsan Kaynaklar Gelitirme M erke
zi/ Toplam tutar: 2 .1 8 2 .0 0 0 e u ro / A .B katks: 1 .8 0 0 .0 0 0
e u ro .
10.Finansal Anlama No: DG IA-D/MEDTQ/06-98/ Operasyonel
Ortak: M arm ara n iv e rsite si A .B E n s tit s ! Proje: T rk i
y e 'd e in sa n h a k la rm iy iletirm e se m in e r le ri / Toplam tu
tan: 300.000 euro / A.B katks: 250.000 euro.
11.Finansal Anlama No: DG IA-D/MEDTQ/07-98/ Operasyonel
O rtak:Sm r Tanm ayan G a z e te c ile r (R S F -R e p o rte r S a n s
72

Frontiers )j Proje: Trkiye'de basn zgrl hakknda

enferm asyon alverii ve veri toplanm as m erk ezi / T op
lam tutar: 4 3 .1 4 0 euro l A .B katks: 3 5 .0 0 0 euro.
12.Finansal An lama No: DG IA-DfMEDTQf08-98/ Operasyonel
Ortak: KEDV i Proje: Trkiyed e evre gelitirm ek zere
kadnlarn desteklen m esi / Toplam tufar: 3 5 8 .4 0 0 euro j
A .B katks: 2 0 0 .0 0 0 euro.
1 9 9 9 - Amerikan iadamlar rgt liberallerle iin iinde. NDI.
ad verilmeyen meclis yeleriyle TBMMnde ahlak ilkelerini
belirliyor. Helsinki Cemiyeti, yllk dentisiyle etkinliklerini srdrr
ken, IRI, adn vermedii yerli sivil ile genlik rgtlenmesine
balyor, A.B ise belediyelerle proje ilikisine giriyor.
1. Paray veren: NED i Ba aha: C IP E / Alt ba aha: Li
beral D nce Topluluu (LDT Dernei) ! Konu; ve ik
tis a t, politika / 4 9 .7 7 9 S / LDT, yeni iktisadi reform yasala
rnn "cost-benefit" analizini yapacak ve milletvekillerini ve Pazar
ekonomisine ynelik reformun savunucularn yan yana getir
m ek zere akam yemekleri ve toplantlar dzenleyecektir.
2. Paray veren: NED / Ba aha: Avrupa O rtak Zemin
M erkezi ! Alt ba alc: TOSAV / Konu: Eitim, m edya ve
yayn / 4 2 ,0 0 0 $ / Demokrasi stne 24 radyo program ya
pacak. Trkiyede toplumsal-siyas yaamn yeniden tanmlan
mas almalarm srdrecek.
3. Paray veren: NED i Ba alc: H elsinki Y u rttalk D er
nei j 3 1 ,0 0 0 $ / Cemiyetin kurumsal yaps glendirilecek,
yeni yeler rgtlenecek vs..
4. Paray veren: NED / Ba alc; IRI j Alt ba alc: B elir
tilm em i / 2 7 8 .6 6 9 $ l Konu: E /f im , siyasi p a rtiler ve
gen tik / Trkiyede yaygn bir aratrma sonucunda Sfrll ve
siyasal p a rti genlik rgtlenm esi salanacak. Ankara, s
tanbul ve zmirde genlik toplantlar yaplacak. Genler, politik
haklarnn bilincine varacaklar ve siyasete katlacaklar.
5. Paray veren: NED / Ba alc: NDI / Alt ba alc: B elir
tilm em i / Konu: M eclis / 2 1 1 .7 6 6 $ l Ahlakl bir rejim
almalar srdrlecek. NDI, ahlak ilkelerinin belirlenmesini
gerekletirecek.
6. Paray veren: NED / Ba alc: WLUML / Alt ba alc:
B elirtilm em i l Konu: nsan H aktan, K adnlar i 3 8 .0 0 0 $
73

/Trkiye'deki toplum merkezlerinde ahan toplum iilerini,

ruhbilimcileri retmenlerin nderliini yapacak kiileri yetitir
mek. nsan e kadn haklan, kadnlarn ailedeki haklar, anayasal
haklar, grup olanaklar us.
7.
Finansal Anlama No: DG IA-D/MEDTQ/02-99 /
Operasyonel Ortak: (T.C) A dalet Bakanl / Proje: Telif
haklarnn etkin olarak glendirilm esi / Toplam tutan:
2 .3 0 3 .3 5 0 euro / A.B katks: 1 .7 0 0 .0 0 0 euro.
8.
Finansal Anlama No: DG
IA-D/MEDTQ/04-99 /
Operasyon e/ Ortak: (T.C) Milli Eitim Bakanl / Proje:
Tem el eitim in desteklenm esi i Toplam tutar: 100.000.000
euro / A .B katks: 1 0 0 .0 0 0 .0 0 0 euro.
11 .Finansal Anlama No: DG IA-D/MEDTQ/05-991 Operasyonel
Ortak: (T.C) D ileri Bakanl / Proje: dari ibirlii /
Toplam tutar: 1 2 .0 0 0 .0 0 0 euro / A .B katks: 1 2 .0 0 0 .0 0 0

euro.
12.Finansal Anlama No: DG IA-D/MEDTQ/06-99/ Operasyonel
Ortak: N G O lar ve T. B elediyeler Birlii, Ticaret O d a s /
Proje: S ivil toplum gelitirm e program lan / Top/am tutar:
11.000.000 euro l A .B katks: 8 .0 0 0 .0 0 0 euro
2 0 0 0 - Sra Trklerin yolsuzluklarn kantlamaya gelmitir. Yolsuz
luk ileri in Amerikan iadamlarnn rgt CPE para kanal olu
yor. TOSAV, TOSAM olarak yllk iini, yerel rgt liderleri yeti
tirmeye yneltirken, Helsinki Yurttalk Dernei, Mersin, stanbul ve
V anda "network" yani ebeke kurmay stleniyor, NDI adn ver
medii yerli sivillerle birlikte milletvekillerini, "saygn" olarak nitele
dikleri akademisyenleri dar toplantlara alp, "ahlak" lkelerini re
tiyor! Avrupa Birlii, Trkiyede zgrlklere parasal yatrm yap
yor,
1. Paray veren: NED / Ba alc: CPE / Alt ba alct:
TESEV / 6 3 .0 0 0 $ / Trkiye'de yolsuzluk aratrlacak. TESEV
yolsuzlua kar bir koalisyon rgtleyecek.
2. Paray veren: NED l Ba alc: A vrupa O rtak Zemin
M erkezi l Ait baahc: Toplum sal Sorunlar A ratrm a
M erkezi (TOSAM) / 4 2 .0 0 0 $ / TOSAVm srdrd KrtTrk uzlamas temelinde, Trkiye siyasi yaamn yeniden be
lirlemesi programn srdrecektir.

74

3. Paray ueren; NED / Ba alc: Avrupa O rtak Zemin

M erkezi / A lt ba aha: TOSAM / 2 5 .0 0 0 $ / ok etnikli,
o k dinli, gen lik gruplarna ve yere/ toplum liderlerine ve
seilmilere yne/i/c lider yetitirme program yrtlecek. Bu i
iin bir el kitab hazrlanacak.
4. Paray veren: NED i Ba alc: H elsinki Y urttah k D er
nei l 4 5 .0 0 0 $ i stanbul, M ersin ve V a n da N G O lar ve
eylemciler ebekesi oluturulacak. Bu ebeke, fade zgrln
engelleyen yasa! engellerin kaldrlmas , zgrce toplanma ve
rgtlenme haklar savunacaktr.
5. Paray veren: NED / Ba aha: IR I / Alt ba alc: Belir
tilmemi i 2 3 5 .7 4 7 $ / "Genler(in), Trk sivil ve siyasi

yaamna katlm alar d estek len ecek ve b t n lem e te k

nikleri ile ilgili o/ara/c yetitirilecek ler. IRIye, Trk genli
inin N G O tarm birletirmek zere, WEB sitesi /curu/masnda,
Trk nlleri de yardmc olacaklar. IRI, ayn zamanda yolsuz
luun toplumsal bedelini ortaya karmak zere bir yolsuzluk
konferans dzenleyecek"
6. Paray veren: NED i Ba alc: NDI / Alt ba alc: B elir
tilm em i / 2 3 6 .1 7 5 $ i D evlet memurlart iin idari ilke

ler yasas kartlm asm a aban Trk giriim ciler d e s te k

lenecek. nce milletvekilleriyle, medyaclarla ve saygn aka
demisyenlerle ahlak yasasn, dokunulmazl ve anayasa refor
m unu tartmak zere dar toplantlar yaplacak ve daha sonra 2
gnlk seminer dzenlenecek. NDI, Trkiyedeki N G O lara or
tak program uygulamay srdrecek.
7. Paray veren: A .B I Paray alan: LDT Liberal D nce
Topluluu / Proje: "Trkiyede ifade zgrl ile ilgili yasal
ve sosyal durumu saptamak (..) neriler ve politikalar retmeye
yne/i/c aktiviteler (etkinlikler) gerekletirecektir. (..) uluslararas
sem pozyum , iki ulusa! konferans, onalt blgesel panel, ifade
zgrlyle ilgili kitap yaynlar, Trk hukuk sistemini dier
hukuk sistemleriyle, ve AHM nin ifade zgrlyle ilgili karar
lar le karlatran 4 ciltlik bavuru kayna hazrlanmas, insan
haklar ve ifade zgrl konusuna ilgiyi artrmak ve yaygn
latrmak iin yaplacak ulusal bir dll yaz yarmas, btn
Trk hukuk sisteminin ifade zgrl asndan gzden gei
rilmesi ve reformlarla ilgili bilimsel bir rehber ortaya karlmas,
ve kapsaml bir kamuoyu aratrmas yap/mas/ Proje sresi:
75

2,5

yl./ Toplam
4 5 8 .2 2 5 euro."

tutan:

5 0 9 .1 7 2

euro,

A .B nin

katks:

2 0 0 1 - Krt-Trk uzlama iine ABDnin iadamlar rgt kar

yor. Helsinki Cemiyeti "fiks" payn alyor. ARI Hareketi {Derneijnn ad ilk kez raporlara geiyor. IRI-ARI-TESEV yeni atlye i
lerine soyunurken, IRInin dolar desteiyle Alar arasnda (internet)
Gen.net e balyor. NDI siyasal partileri, milletvekillerini, "sivil
gruplan" yan yana getirerek, ahlak ve devlet reformu lerinde kat
kda bulunmay srdryor. NED btesinden ayrlan toplam tutar,
686.634 dolar.
1. Paray veren: NED / Ba ahct: CPE / Alt baalc:
TOSAM / 4 7 .4 8 2 dolar / Toplumsal Sorunlar Aratrma
M erkezinin Gneydou Anadolu i nder/erini, nderlik, sivil
sorumluluk ve toplu sorun zme konularnda eitmesini des
teklemek.
2. Paray veren: NED / Ba alc: HCA (H elsinki Vatanda
lk C em iyeti ) / 3 5 .0 0 0 dolar / Bar toplant ve rgtlenme
zgrl haklar konusunda sauunma, lobici ve kampanyac
sivil eylemcilerin ekirdek grubunu eitmek; bir basn toplants
dzenlem ek ve 4 0 siyasetiyi, d e v le t grevlisin i ve g a ze
te c i iin kabul dzenlemek; ve 6 k e n tte 5 0 N G O nun ih

tiyalarm belirlem ek.

3. Paray veren: NED / Ba alc: R / Alt baaltc: - /
3 0 9 .9 3 4 dolar / ARI H areketi (Dernei) ve TESEV dahil,
genlik sivil rgtleriyle birlii yaparak, genliin kendi evre
lerinde sivil ve siyasal yaama katlmalarn destek/emek. IRI,
6ir/ikfe yresel atlyeler kuracak ve gemi yln baarsn orta
ya koym ak zere ikinci bir ulusal genlik konferans dzenleye
cek ve katlm salayacak. IRI, genlik haberlerini ileten ve
Trkiye'deki N G O larn strdrd projeleri sergileyecek sana/
ebeke yaratan G enNete daha ok kaynak aktaracak ve yol
suzluk kart eylemleri destekleyecek.
4 .Paray veren: NED / Ba alc: N DI / Alt baalc: Belir
tilmemi / 2 8 4 .2 1 8 dolar 1 Trk siyasal partilerinin, mil
letvekillerinin ve sivil gruplarm erde ahlak ve d evlet re
form u almalarn, grubu yan yana getirerek, salamak.

76

veren.Soros-OSI
1 .0 7 3 .0 0 0 r d o la /6.

5. Par ay \

Ba

a!an:OSIAF-Trkiye/

2 0 0 2 - Helsinkiciler yllk dentiyi alyor, R, kadnlara byk

yatrm yapyor, NDI reform ad altnda yaplan yasa
deiikliklerini sivil(!) rgtler araclyla destekliyor. Toplam
tutar: 621.317 dolar.
1- Paray veren; NED / Ba alc: H elsin ki Y urttalk
C em iyeti / 3 5 .0 0 0 dolar / Be adet el kitab yaynlamak ve
20 k iysa u un m an/ k, lobicilik ve kampanyachk konularnda
eitmek zere stanbul'da bir haftalk atlye almas yapmak.
Bu 2 0 kii d aha sonra 10 ayr kentte 100 N G O nun elemanla
rn eitecektir.Cemiyety ayn zamanda Ankarada bir gnlk
lobi uygulamas yapacak, basn toplants gerekletirecek ve
40 siyaseti, brokrat ve gazeteciye bir kabul dzenleyecektir.
Haftalk haber bltenlerinden 1000 adet oaltlacak ve postalayacaktr.
2- Paray veren: NED / Ba alc: IRI 1 2 9 9 .9 9 9 d olar /
Genlerin siyasette etkin olmalar iin blgesel atlye alma
lar ve ulusal dzeyde konferans dzenlemek. Enstit (IRI)
TE SE V le yolsuzluun nlenmesi konusunda ortak almala
rn srdrken, KADER le ortakln yenileyecektir.
3- Paray veren: NED / Ba alc; N D / / 2 8 6 .3 1 8 dolarI
Ynetim reformlarn destekleyecek ve meclisin effafl iin
alan sivil rgtlere yardm edilecek.

2 0 0 3 - Sendikalara szyorlar, KADER adl kadn derneini

destekliyorla, Ankara 600 sivil lideri eitiyorlar, IRI, ARInn kur
duu G en N ete parasal destek veriyor ve Helsinkiciler her ylki
dentiye kavuuyorlar. Folklorcular araclyla dnce zgrl
ine giriiliyor.
1. Paray veren: NED / Ba alc; AC ILS / Alt baalc:
Belirtilmemi / 6 4 .0 6 4 dolar /Trk sendikaclar desteklene
cek. AC ILS eitim dzenleyecek ve Teksti! iilerinin alma
koullarnn iyiletir!mesi iin alacak.
2. Paray veren: NED / Ba alc: KADER / 25.000 dolar
H 00 der kadna eitim ve seimlerde adaylklarn destekle
mek.
68OSI (Open Society lnstitute)nin Trkiye ubesi stanbul - Bebek'tedir ve kendisini
ATE / Ak Toptum Enstits" olarak adlandrmaktadr

77

3. Paray veren: NED / Ba aha: CPE / Alt baaha; B e

lirtilmemi l 8 2 .2 3 3 dolar ! zel sektrdeki yneticilere ula
labilecek bir platform oluturulacak, niversitelerde alla
cak.
4. Paray veren: NED / Ba alc: TOSAM / 3 0 .0 0 0 dolar
/Be ayr blgeden gelen 11 Meclisi yelerine liderlik eitimi
verilecek. Vakf 600 sivil toplum liderini eitecek.
5. Paray veren: NED / Ba alc: A nadolu Folklor ve
K ttr Vakf 133.000 dolar /Trkiye'de anlaym zgrl
nndeki engellerin kaldrlmas iin 1000 adet kitapk basla
cak, 12 ayr toplant dzenlenecek. Vakf ayn zamandaanlatm
zgrln vurgulayan 500 adet CD-video hazrlayp data
cak.
6. Paray veren: NED / Ba alc: H elsinki Y urttahk
C e m iy e ti / 3 5 .0 0 0
dolar/ Anayasa reformu iin
milletuekilerine lobi yapmak. Blgesel eitim atlyeleri
altmalr srdrlecek, NGO eitim m a/zem e/en' datlacak,
7. Paray veren: NED / Ba alc: IRI/ 1 0 0 .0 0 0 dolar/
IRI'nin genlik arasndaki etkinlikleri iin bir emsiye oluturan
G en N et He ortak alma srrklece; 4. ulusal genlik kon
ferans dzenlenecek.
8. Paray veren: NED / Ba alc: IRI/ 2 3 0 .0 0 0 dolar /
G enN et
ebekesinin
geni/et/mesine
destek
olunacak.Kadnlarn siyasi eitim okulunun kurulmas iin KADER
desteklenecek.
9. Paray veren: NED l Ba a/c: NDI! 3 0 0 .0 0 0 d o la r/
Meclis komisyonlarnn etik almalar dorudan desteklene
cek, siyasi parti reformlarna katk konulacak, ayr sivil ku
rulua destek o/anacak.

"Trkiye ihbarclar cenneti"

Listelerde ad verilmeyen 'ibirlik' boyutunun bir blm n yerli
"sivil" hareketin nde gelenlerinin etkinliklerine deinilen sayfalarda
greceiz. Baz para alclarn aklanmamasnn gerekesini de
NEDi denetlemekle ykml General Account Office (GAO)in ra
porlarnda bulacaz. Ne ki, NDInn blge sorumlusu, CIA eleman,

78

Kbrs eski arabulucusu Nelson Charles Ledskynn aklamas im

dilik yeterli bilgi iermektedir:
"Farkl zamanlarda farkl projelerle ilgili eitli kurulularla atyoruz. stanbulda TESEV, TSES, TSAD, Ankarada KaDer, Trk Parlamenterler Birlii, TESAV, Trk Demokrasi Vakf
(..) Baz meclis komisyon faryla faaliyetlerimiz oldu, zellikle
Anayasa Komisyonu'yla ciddi temaslarmz oldu. lki M ulada
MUMKOM adyla balayan Parlamento zleme Komiteleri'yle
ahtk."
Ledsky nin aklamas olaanst saydamdr. Ne ki "ahlk" ilke
leri toplantlarn yabanclarla yaptklarn halka bildirmeyenlerin ve
bu tr giriimlere -zellikle yabanclar eliyle genlik rgtlenmesi
yaplmasna- ses etmeyen grevlilerin, herhalde bir gerekeleri var
dr. Bu tutumu sorgulamaya gerek yok. nk devletin en st m a
kamlarnda bulunanlarn etkinliklere katlmyla yaplanlar meru
lamtr.
Dolarl "w orksh op " listesine, irket vakflarnn, "think ta n k "
olarak nitelendiriliveren kurulularn ve AvrupalIlarn, psikolojik
propaganda eylemleri, Krt sorunuyla ilgili kitap yazm, belgese!
film hazrlanmas gibi etkinliklere destek vermelerinin yan sra,
m edya nllerinin uzak lkelerde arlanarak seminerlerde toplan
malarn, Alman stiftung rgtlerinin evre ve yerel medya semi
nerleri, Alevilik aratrmalar gibi fasllar almadk.
Kbrsta, Biz ne Trkz ne de Rumuz diye gsteri yapan ya
da em ede bir toplantda yan yana getirilip Bize Kuzey Kbrsl
ya da Gney Kbrsl demeyin diye aklama yaptrlan genlere
aan yneticiler bu genlerin, AMIDEAST tarafndan eitildiini
grmezden gelmektedirler. AMIDEAST 51 yl nce, ABDnin Orta
dou ve Afrikadaki karlarn korumak zere kurulmutur. Ayrca,
USIP toplumlararas szde bar iin verdii dolarlar, Fullbright ve
Carnegie Endowment ve benzerlerinin yatrmlaryla genler zerine
yapt yatrmlar da grememilerdir.
Hazr konunun iindeyken, Tarih Genel Sekreterinin
STK

aslnda yabanclarn kulland b ir a le ttir diye birka r

n ek ortaya konur, bu kt rnekler dar kafalln, yabanc
dm anlnn arac haline getirilebilir" dedikten sonra yaban
clarla ibirliini aklayacak olanlara yaktrd u "dar kafall
n" da stne kan yepyeni bir yaklam aktarmalyz. TDV (Trk
Demokrasi Vakf) Genel Bakan, "Trkiyede uluslararast alanda
sivil toplum temaslarna nasl baklyor? sorusunu yantlarken il
19

gin, am a ok eski bir yntem e bavurarak, bu tr bilgileri letenle

re "ihbarc" diyordu. Gazeteden okuyalm:
"Bu arada,Trkiye ihbara cenneti olduu iin baz hbarclar da
bu mekanizmay krklyorlar.leri gleri Trkiyenin ulusla
raras ilikilerini sabote etmek, baltalamak, yarm yamalak bil
giyle ortaya kmak. Basnn da bu bilgisi olmayan rtkan ca
hillere yer vermesi bir sre iin bunlarn ne kmasna imkn
veriyor."
imdi durup dururken, sormak gerekiyor: Tarih Vakf yneticisi
nin belirttii gibi "dar kafallk" etm enin de tesinde, "ihbarc" ol
mak, hatta "cahiller" arasna katlarak, bu tr projelerin listesini
vermek, Trkiye Cumhuriyetinin uluslararas ilikilerine mi, yoksa
baz sivil ve NGOfar aras ilikilere mi zarar verir? Bu soru yeter
siz kalyor. nk Genel Bakann aklamasnda snr geniletili
yor:
"te bu, kim ne derse desin, bir devlet faizmidir. Halkna g
venmeyip kapal kaplar arkasnda halkn kmseyerek, insa
nn km seyerek kendi kendine koyduu ne id belirsiz ku
rallarla lkeyi ynettiini sanma yanlldr."
Siviller aras alveriler, dolarl "ibirlikler" halk kmsemek
olmuyor. Buras anlalabilir. Ama
ne id belirsiz kurallar"m
hangi kurallar olduu ileriki blmlerde parasal destek alnan
NEDin lkelerinden okunacak ve "siyasal etik" ya da "ak toplum"
ve "effaflk" diyenlerin kendi yurttalarn neden "ihbarc" katna
drdkleri de o zaman anlalacaktr. Bilgiyi iletmek, ilgili taraf
toplum ise "ihbar deil, olsa olsa bilgilendirme olamaz m? El p a
rasyla raporlar dzmek ve bu raporlar yabanc devletin kuruluu
na iletme ileri de gerektir. TDV Genel Bakan kukusuz yaln bir
gerei yanstmakta ve hakl olarak "Trkiye ihbarclar cennetidir"
demektedir:

80

B odrum dan Orta A s y a y a atlan a

A m erikann huzur ve gvenliine fcar a/an/ara kar almak bizim iimizdir. Uluslarn,
rgtlerin, hatta bireylerin en ok saklamak is
ledikleri srlarn ele geirmek. Onlarn plntann
ve niyetlerini deerek ortaya karmak." C/A D i
rektr George J. Tenet, Los Angeles, 7 Kasm

2000

1980li yllarda baaryla yrtlen "project democracy" operas

yonu, Nikaraguadan sonra ilk sonularn Dou Avrupa lkelerinde
vermeye balad. Moskovada da iler alttan alta yrtlmtr.
D aha sonralar Mihail G orbaova ABDde dl kazandracak olan
byk atlmla ilerleyen "project" Sovyetler Brlini de daatt,
NEDin operasyonunda N IS (Newly Independent States /Yeni
Bamszlam lkeler) bal altnda, Dou Avrupa projeleri uy
gulanrken, Orta Asya lkelerinde de operasyon balatld. Avrasya
bal altnda toplanan bu lkeler itah kabartcdr. nk petrol
ve gaz kaynaklar zengindir. stelik Batnn, Ortadou ve Afrika
petrol kaynaklarn denetlemek iin ektii sknt dnlrse, yep
yeni bir seenektir bu lkeler.
Bu lkeler yalnzca petrol, gaz, deerli m aden kaynaklaryla d e
il, ayn zam anda usuz bucaksz alanlarda yetitirilen snai tarm
rnleriyle de itah kabartmaktadrlar. Yzyllarn tketim zlemle
rinin krklenmesiyle kkrtlabilecek pazarlar Batnn iktisadi gele
ceini belirleyecek denli byktr.
Bamszlklarn pekitirme yolunda ilerleyen bu lkelerin enerji
kaynaklarn daha iin banda denetim altna alm ak ve ynetimle
rine egemen olabilmek gerekirdi. Bu nedenle, bu lkelerin bana
buyruk hareket etmelerine, birbirleriyle dayanm a iine girerek,
yeni bir dnya gc olmalarna izin verilemezdi. Orta Asya lkele
rinin birbirleriyle dayanma iine girme olaslklar olduka yksek
tir. nk lkelerde Trkler ounluktadr ve devlet ynetimini ele
almaya balamlardr, Asyann Trkleri, yarm yzyldan daha uzun bir sre Bat dnyas iinde bulunmu olan Trkiye Trkleryte
bir araya gelebilirler, glerini ve deneylerini birletirebilirlerdi.
Trkiye-Kafkasya-Hazar-Asya ilikileri, ne denli zayf da olsa, bu
tr gelimelere ak brakmak akll bir tutum olamazd. Trkiye
81

Trkleriyle, Asya Trkleri arasnda bir iliki kurulmas elbette ka

nlmazd. nk bu iliki salt kltrel ortakllardan deil, binlerce
yllk tarihsel gemi ve akrabalk ilikilerinden g atacakt. Bu ka
nlmaz ilikileri, ABD ve Bat Avrupann kendi karlarna ve ulu
sal gvenliklerine gre ynlendirme olanan elde bulundurmak
istemeleri de olaandr.
Amerikallarla Asya Trkleri arasnda tarihsel herhangi bir iliki
bulunm adndan ABDnin Orta Asya lkelerine dalmas ve yn
lendirmesi olduka g grnmekteydi. Bu nedenle zenli bir liki
kurulmalyd. Kaplar alp, ilk giri salandktan sonra, gerisi nasl
olsa getirilir ve eitim iin, din hrriyeti iin, ifade zgrl iin,
demokrasi kurmak iin gidilebilirdi, nem li olan ilk giri iin, bir
anahtar bulunmas ve bir kpr kurulmasyd. Bu kpry ABDnin
"sadk" bir mttefiki kurabilirdi.
Souk sava dneminde hayli i yapm olan Aydnlar Ocann
etkin kurucularndan Prof, Aydn Yaln "Yeni Forum Dergisinin
bayazar idi ve 16-19 Eyll 1991de Bodrum Yalkavakta Club
M onakus" adl tatil sitesinde. Amerikan stihbaratlarnn ve uz
manlarnn, Trk Dnyas temsilcilerinin, Trkiye entelektellerinin,
Trkiye medyaclarnn, CIA destekli Hrriyet Radyosu (Radio
Liberty)ndan Amerikal ve Trk yneticilerin, daha sonradan libe
ral dernekler kuracak olanlarn katld geni, bazlarna gre bi
limsel olan drt gnlk bir toplant dzenledi.
ABDliler, NEDin katklaryla gerekletirilen toplantya, byk
nem verdiklerini hem kurumsal anlam da, hem de deneyim biriki
mi anlam nda zgn delegasyonuyla gsterdiler. Tannm kiilerin
banda, 1980 ncesinde CIA stanbul stasyon efi olarak grev
yapan Paul Bernard Henze ve CIA Ortadou-Uzakdou uzman
Graham Edm und Fuller geliyordu. Henze ve Fuller, toplantya
RAND irketi adna katlyorlard.
Henzenin danmanln yapm akta olduu SO TA (Trkistan ve
Azerbaycan Aratrma Merkezi- Haarlem-Hollanda) tarafndan
Konyada yaynlanm olan Trkiye ve Atatrkn M iras kitabn
da yer alan kendi satrlarndan onun Trkiye sevgisini okuyalm:
T rk iy e 'n in A tatrk ve zal ka litesin d e yeni b ir lidere
ih tiy a c var. Byle birinin ortaya kmasnn ok uzun srm e
yeceini umuyorum. (..) Trkiyeye, Trklerin iz/edii yolu takip
ederek geldim. Trke renm eye balamadan nce Mool di
lini altm. Am a Orta A syay ziyaret m m kn deildi.
1950Ierin renkli Trkiyesi dnyaya alyordu. Bu lkeyi 40
82

yldr hem sk sk ziyaret ediyor, hem de zaman zaman orada

yayorum.
Gitmediim kesi kalmad. ki ok kritik dnem de Anakaradaki A.B.D. Bykeliliinde grev yaptm: M enderes dne
minin sonunda ve 707i ytllann ortalarndaki o sorunlu dnem
de. H km etteki son grevim 1977 - 1980 yllarnda Trki
y e den sorumlu Milli Guenlik Konseyi kdemli yesiydim.O
zamandan beri, bir Wilson Fellowu ve RAND'in Washington of isinde alan daimi danman olarak,Trkiyeyi ylda drt
kez ziyaret ederim.Tandm binlerce sade Trk vatanda y/e
dursun, son yirmi ylda Trkiyenin politik, askeri, entelektel
ve i evreleri ile de tanma ansn elde ettim. 67
CIAdan ayrldktan sonra RAND kadrosunda danm an olarak
grnen Henze, NED iin demokrasi projeleri gelitiriyordu. NED
raporlarna gre Henzenin uzmanlk alannda "Afrika, Asya, Orta
ve Dou Avrupa, Yeni Bamsz Devletler, Ortadou" bulunmak
tayd. P.B. Henzenin ok ze! uzmanlk alanna giren lkeler
arasndaysa, Habeistan, Eritre, Sudan, Somali, Kenya, zbekistan,
Krgzistan, in, Rusya, Grcistan, Azerbaycan, Msr, srail ve Tr
kiye bulunmaktayd, Henze, bu almalarn amacn zellikle ya
kn dostum Zbigniev Brezinskiye 1980 sonbaharnda (12 Eyll
darbe dnemi ncesi ve sonras olmal) dorua kan, kritik yllar
boyunca, bana Trkiye konusunda deneyim ve bilgimi ABD. milli
gvenlik srecine aktarabilme frsatn tand iin teekkr ede
rim diyerek da vuruyor.68

Eski ustalar ibanda

ClA'in en nl yneticilerinden George Tanham toplantya,
RANDn kinci Bakan olarak sfatyla katld. Tanham , 1965de
Vietnamda, daha sonra Bankogda CIA stasyon efi olarak bu
lunmutu, 1978de ngilterede CIA irketlerinden Kern House
6767Paul B. Henze, Trkiye ve Atatrkn Miras, s.6. Bu kitabn SOTA tarafndan ngiliz
ce olarak yaynlanan zgn basksnn ad Turkey and Atatrks Legacy / Trkiye ve
Atatrkn yasad" dr.
68 Henze son 15 yl boyunca birok birey ve kurulutan destek aldn belirttikten son
ra birkan(n)" adn da veriyor: Woodrow Wilson Center, California ve
Washington'daki RAND ofislerinde alan saysz mesai arkada, Albert ve Roberta
Wohlstetter ve aratrma kurulular, Smith-Richardson Vakf, ABD Bar Enstits
(USP), Milli Demokrasi Vakf (NED), Carnegie Vakf, (..) Washington Trk Etdleri Ens
tits (Turkish Studies lnst.)nn eski direktr Heath Lowry ve Trkiye'den saylam a
yacak kadar ok esai arkada, dost ve kurulu." Paul B, Henze, Trkiye ve Ata
trk'n Miras, s.8.

83

Enterprises adl holdinge bal ISC (London Institute for the Study
of Conflict / Londra atma nceleme Enst,)deki grevinin ardn
d a n ayn kuruluun Amerikadaki merkezi U.S Institute for the
S tudy of Conflict bakanlna atanmt. Sonralar RANDn bakan
yardmclna getirildi ve Washington merkezine yerleerek, yanl
bilgilendirme ve ynlendirme aygt "Terrorism and Conflict
Journal" dergisini yaynlamaya balad.
Bodrum toplantsn dzenleyen Yeni Forum, aslnda Tanham
ekibine pek de yabanc deildi. Yeni Forum dergisinin sayfalarnda,
"komplo teorisi" uzmanlar olan gazeteciler, yazarlar sk sk yer al
mtr, ISC hesabna i gren, en nl yanl bilgilendirme ve yn
lendirm e ustas Robert Mossun teorileri de Yeni Forum da yerini
bulmutu.
"Project Democracy" merkez kuruluu NED'in elem anlarndan
N a d ia M. Diuk da toplantya katlanlar arasndayd68. Ayrca
N D lden Mathew Chanoff, yan sra Radio Liberty Mnih elem anla
rn d an Yasin Aslan ve Timur Kocaolu ile Liberty'nin stanbul u
besinden, imdilerde UNPO (Unrepresented Nations and Peoples
Organisation/ BM'de Temsil Edilmeyen Milletler Cemiyeti) Genel
Sekreteri ve ETIE (East Trkistan Union in Europe / Avrupada
D ou Trkistan Birlii) Bakan Erkin Alptekin, Trkistan Aratrma
Enstits (Kln)'nden Baymirza Hayt da toplantya katlyordu.70
Katlmclar arasnda, sonraki yllarda kendilerini "Liberal Enter
nasyonalin bir paras" olarak tanmlayacak ve Liberal Dnce
Topluluu Derneini kuracak'olan Prof. Dr. Atiila Yayla, Prof. Dr.
M ustafa Erdoan ve Osman Okyar gibi bilim insanlar da bulunu
y o rd u ,71
Toplantnn masraflarn karlayanlar ise Aydn Yalnm satrla
rna yle yansyordu:
B u vesileyle Bodrum - Yahkavakta yaptmz sem pozyum u,
m ali yardmlaryla destekleyen, Amerika Milli Demokrasi Vakf'
ile, Trkiye Vakflar Bankas ve Trkiye Bankas'na zellikle
teekkrlerimizi sunarz. 72/73

69 Diuk, daha sonralar Sung Myung Moon tarafndan satnalnan The Washington
Times gazetesinde almaya balad
?0Trkye Modeli ve Trk Kkenli Cumhuriyetlerle Eski Sovyet Halklar, s, 355-6
71 Liberal Dnce, Cilt I, Say.1, K 1996,
72 Trkiye Modeli ve Trk Kkenli Cumhuriyetlerle Eski Sovyet Halklar, s.7
73 Trkiye Bankas, Atatrk tarafndan kurulmutur. Bankann ynetiminde CHP tem
silcileri de bulunur,

84

Katlmc ABDli uzmanlar, Trklere, Asyadaki karlarn Ameri

kan karlaryla rttn benimseterek, daha sonradan Trkiye
Cumhurbakannn "Adriyatik'ten ine" szyle tarihteki yerini alan eski bir oyunun Amerikan versiyonunu hediye etmilerdir. I, ve
l. Dnya savalarnda Almanya da bunu yapmt. Sonu bilini
yor...
Amerikallar oyunu hep iki ynl oynamay severler. 1C lu b
M o n a k u s toplantsnda da, yle oldu. Byk ynlendirme ustas
eski CIA efi Fuller, Am erikann Avrasya ktasnda meydana gelen
bu deimeler karsnda belirli bir politikas bulunmadn ve
hatta 'bamszln ilan eden Balttk Cumhuriyetleri gibi, teki
cumhuriyetler arasnda bamszlklarm itan edenleri tanmaya ha
zr olmadm leri srm t,74
Bu byk yalan yutmak kolayd. nk o yllarda ABDnin
yalnzca Moskovada deil, 92 lkede eanl yrtt project
dem ocracy operasyonunu bilenler biliyordu. Amerikan oyununun
gerek yzn Henze tek tmceyle aklyordu:
R usyann demokrasi, Liberalizm, hrriyet oe bamszlk y o
lundaki yeni admlarna hem Trkiye, hem de Amerika yardm
c olmaldr, 75
zleyen yllarda, Trkiye, bu toplantnn am acna uygun olarak
gereken yardm gstermitir. Bu yardm ylesine youn olmutur
ki, zellikle Trk lkelerinde NED kaynaklarndan dolar destei alan birok rgt kuruluvermi ve rmcek a yeni ilmiklerle geni
letilmitir. Bu a, Club Monakus toplantsndan, ok deil, yalnzca
10 yl sonra Afgan igali dneminde Orta Asya lkelerinde Ameri
kallarn askeri sler elde etmesiyle somutlat. rak igali derken
Azerbaycan, Grcistan, Trkmenistan, Krgzistan, zbekistan, Ka
zakistan da iten ie yaplandrld.
Paul Henzenin Trkiyeye dknl gibi ynlendirici konular
ve gelimeleri ABD ynetiminden bamszlatrp kiiselletirici ya
yn yapan aygtlarn gstermekten lesiye ekindikleri bir ilikiyi not
etm ek gerekiyor. Paul Henze, ksa ad SOTA olan Trkistan ve Azerbaycan Aratrma Merkezi (Hollanda)'nin danmandr. Trk
l ve milliyetilii elden brakmayan bu merkez, Paul Bernard
Henzenin Turkey and Atatrks Legacy ( Trkiye ve Atatrkn
Kalt) adn tayan kitabn 1998de yaynlamtr. Kitap 2003de

74 Yeni Forum, Ekim 1991, s. 14

75 Yeni Forum, Ekim 1991, s, 16

85

Konyada, Trke olarak da baslmtr, Trke baskdan yapaca

mz u alnt Azerbaycan, Trkistan ve Trkiye kampanyasnn
amacn hibir yoruma gerek kalmadan ortaya koyacaktr.76
"lkenin toparlanmas devresi olan C um huriyetin ilk yllarnda
tam br merkeziyeti idare biimi gnm z gereksinimlerini
karlayamaz durumdadr.
Elbette Trkiye, ABD denli byk bir ktadr ve merkezden
y one tile me z. Bu durum da hemen blmlere ayrmak gerekir. B
lnmenin hangi esasa gre olacan Henzeden okuyalm:

Blgelerin kendilerini yn etim de daha ok sorum luluk

almalar ynnde ok az e y yaplm tr. Trkterin, a
da dnyada siyasal ynden en baarl ve gelim i lke
lerin federasyon dzeniyle yn etilen ler olduunu d
nm eye balam alar gerekir
yle rnekler veriyor ki, Paul Bernard Henze, bu model Trki
yedeki etnik kkrtmalara uysa da uymasa da Avrupaya benze
meye can atan sivillere satlacaktr. Henze diyor ki:
"Son y//arda, Ingiltere ve Fransa gibi youn merkeziyeti lke
lerde bile, blgese! (ynetim) yetki sorumluluk dncesi g
le irmektedir. Ancak Federal dzen, siyasa! gr alveriin ve
rekabetin m erkezde toplanmasn nleyebilir.
Her eyin merkezi hkmetin otoritesi altnda toplanmasn en
gelleyecek olan federal dzen yrese/ (blgesel) nderlii des
tekler ve siyasal, toplumsal, iktisad sorunlarm zm nde de
neyim kazanlmasn salar. Yine bu dzen iinde etnik ve ayrlkt beklerin uzlatrlma/ar olana da yaratlr.
Trkiye Cum huriyetinde bu trl deiimleri oluturabilecek
dzenlemeler, Trk aydnlarnn ve siyasetilerinin gndemleri
nin banda yer almaldr.
Belki bu tr tem el bir dzenlemenin yap/ab/mesi in 20. yz
yln sonunda Trkiyenin iine srklendii bunalmn biraz
daha ktlemesi gerekecektir."

75 Henze, Paul B.. Turkey And Atatrk's Legacy.

86

Trkiye stnden demokrasi ihrac

Uur Mumcu, ilmiin bir ucunu 1989da yakalamt. Yeni Forum da, CIA Trkiye istasyon efi Paul Henzenin de yaz yazdn
belirten Uur Mumcu, derginin ald parann lk taksidin aklayvermiti:
"National Endowm ent For Democracy-Ulusa! Demokrasi Vakf
adh kuruluun 1988 y/ raporunun 18. sayfasnda "American
Friends of Turkey Foundation / Trkiyenin Amerikal Dostlar
Vakft" run Ankara'da "Yeni Forum" adl dergiye 50 bin dolar
para yardm yapt yazlyor. Ayn raporun 19. say/asnda da
yine "Yeni Forum Dergisi"ne, ayn vakfn 11.766 dolar gnder
dii aklanyor,"
Uur M umcunun yazd bu satrlar okuyunca, Trk Demokrasi
Vakf Bakannn "ihbarc", Tarih vakf isinin "dar kafal niteleme
leri, Liberallerin Uur Mumcuya zehir hafiye" demeleri akla gel
mekle birlikte, "Onun ldrlmesinden sonra bu ilmikleri ekitir
meyi akl eden bir-iki yurtsever ksayd bamza bunca i gelir
miydi?" diye sorulsa yeridir. Byle yaplsayd, 1993 ylnda, Uur
Mumcunun ldrlmesinden tam bir ay sonra, William Jefferson
Clinton tarafndan Kongreye sunulan NED 1991-1992 Mali Yl
Raporuun 81. sayfasnda u satrlar grlebilirdi. Yazl gerekleri
ve belgeleri bile uydurm a olarak niteleyenler bulunduundan on
larn anlayaca dilden ve zgn satrlarndan alyoruz:
"TURKEY
American Turkish Foundation - to enable the FORUM
Corporation o f Ankara, Turkey to continue its efforts to
strengthen the understanding and practice of democracy in
Turkey, and to expose other parts of the islamic world to the
Turkish democratic experience through publication and
distribution o f the journal Yeni Forum, a series o f lectures and
seminars, and a paperback book publishing program - - $
50,000"
ABD bakannn onayndan gemi olan rapordaki zgn ak
lamaya gre; NED, Amerikan Trk Vakf (American Turkish
Foundation) araclyla, Ankaradaki FORUM irketine, Trkiyede
demokrasi anlayn gelitirmek, teki slam dnyas lkelerine
Trkiyedeki deneyimi yayn yoluyla iletmek iin, Yeni Forum der
87

gisinin datmn yapmak; bir dizi kurs ve seminer dzenlemek; bir

kitap yaynlamak zere 50.000 Dolar tahsis etm i.77
Aydn Yalnn alnan parayla ilgili olarak Yeni Forum da yapt
aklama, liberal kkn derinliklerine, bir parack da olsa, k
tutar trdendi:
"Yeni Forum'un Trkiyede totaliter rejimlere kar ve dem okra
sinin yerlemesiyle ilgili mcadeleye 35 yldr srdrd katk
lar desteklem ek amac gden bu yardmn gizli kapakl hibir
yan yoktur."
Aydn Yaln doru sylyordu; Amerikadan alnca gizli kapakl
olmas gerekmiyordu. Hem darbelerden sonra kurulan ynetimlerin
de totaliterlikle hibir ilgisi yoktur. Maksat demokrasi olsun!
Demokratik ve kresel yardmcnn Trk cumhuriyetlerine uzat
lan eli, Forum ile snrl kalmad. Kresel eitim etkinliklerinin ya
n sra, Trkiye siyasetinin deneyimlilerince kurulan ve ynetilen
Trk Demokrasi Vakfna da gereken destek verildi.
"Turkish Democracy Foundation -to hold an international
sypm osium in Turkey on Constitution-Making as an instrument
o f Democratic Transition for representative from the republic
o f the form er Soviet Union -$40,000"
TDV nin grevi, eski Sovyet cumhuriyetlerinin temsilcileri in,
demokrasiye gei arac olarak anayasa hazrlanmas stne bir
sempozyum dzenlemek olarak belirlenmi. NED, bu i iin
40.000 dolar tahsis etmi. Vakfn son Genel Bakan'nn deyiiyle
"ihbarclk" yapm am ak ve "Trkiyenin demokratlar, karde lkele
re anayasa yapmay retme yetkisini nereden almlar ya da ii
bytp, karde lkelere anayasa retmek zere yabanc bir dev
letin parasal desteine ne gerek vard, diye nyargl tavr almamal
m?" diye sorm am ak gerekiyor. Ne k, yl 1988 olduuna gre, li
derleri 8 yldr, partileriyse 5 yldr, 12 Eyll rejiminin iktidar ortak
ln yrtm olanlar, herhalde demokratik anayasa yapm eitimi
verme haklar vardr diye de dnenler olabilir.
Asyaya uzanan ellerin bal olduu kola hkm eden beynin,
Trkiyeli dostlanyla Asyaya birlikte ilerleyiini kavram ak iin, NED

77American Turkish Foundationn mtevellisi 1980 ncesi CIA stanbul istasyon efi
Paul B. Henze'dir Henze, Trke konuur ve RAND'n danmanlarmdandr. Graham
E F uller a nd lan O. Lesser with Paul B. Henze and J. F. Brown, Turkey's New
G eopolitics From the Balkans to W estern China, s. 187.

ynetim kurulu ba kan Sarndan W inston Lordun szlerine ba

vurmak gerekiyor:

H ibe program m z, dnpantn tm blgelerin e ulaarak,

dem okrasinin deerlerinin ve kurumtarmn hzla by
m esi. k k salm as ve yasallk ve ballk kazanm as g e
rektii ilkesin e dayanmaktadr."
Anlalyor ki, Yeni Forum, souk sava dneminin sonuna do
ru "project democracy" operasyonunun Trkiyeden Orta Asyaya
uzanan ipekli yolda iyi bir balang yaplmasna olanak salamtr.
Bu tr byk toplantlar, nemli katlmclarla kotarm ak kolay ol
mad gibi, pahaldr da. Bu iin iin yaplan yardm, NEDin veri
tabannda yllk 50.000 dolar olarak grlyor, am a bu miktar an
cak yayn yapm aya yeterdi. 22 ubat 1987 tarihli Yeni G ndem de
Yeni Forum a Trkiyenin Amerikal Dostlar araclyla 100.000
Dolar verildii belirtiliyor.
Bu giriimler ok ksa srede meyvesini verdi ve "project
democracy" kapsam nda etkinlikler Trk cumhuriyetlerine uzand,
insan haklar rgtleri kuruldu, yeni siyasal partiler ve yeni yaynlar
NEDin parasyla beslendi. Bylece yzyllar sonra bamszlna
kavumak zere olan devletlere uzaktan ayarl demokrasi hra edildi. Bu gelimeleri ynlendirmek zere, ABD ynetiminden b a
msz grnmek esas olduundan, merkezi bir "sivil" rgt olarak
"Eurasia Foundation," (Avrasya Vakf) kuruldu.
NEDin rmcek a (WEB) etkinliklerini srdren ngiliz ve Bat
Avrupal rgtler de bo kalmadlar. Bu rgtlerin en etkilisi olan
ngiliz "Westminster Foundation" adl vakfn Azerbaycanda srdr
d ilere ksaca bakmak aydnlatc olacaktr.

ngiliz ve Amerikan parma Azerbaycanda

"Project Democracy" operasyonunun kapsam, lkeden lkeye
deimiyor. nk kurulmak istenen gdml dzen ktadan kta
ya, lkeden lkeye deimemelidir ki, tek merkezden ynetilebilsin
ve Batnn karlarna zarar vermeyecek bir yap kurulabilsin.
Demokrasinin nimetlerinden yararlanmakla mutlu olacak olan
Dou insanlar, ulusal kaynaklarnn Bat tccarlarnn eline geme
sinden ya da iktisadi dzenlerinin yeni dzenin hazinecisi IMF tara
fndan denetlenm esinden gocunmadka, ifade zgrlne dayal,
insan - siz etnik aznlk diye anlayabilirsiniz - haklarna saygl, Bat
kltrne ve ahlakna hayranlkla bezenmi bir yaam dnde ge
89

zinirken, Batnn hizmetkarlndan, petro-gaz irketlerinin m em ur

luundan teye bir ilevleri olmayacaklar.
Zaten byle olmayacaksa, Batnn siyasal partilerine bal rgt
lerin bu lkelerde onca zahmete katlanmalarna gerek kalmazd. ngilizler, Azerbaycanda WFD (Westminster Foundation for
Democracy) nin 1996-2000 dnemi projeleriyle 28 ayr eyleme
para dkmler. WFD raporlarnda belirtilen paralar kk am a i
levi byk. Tarihsel geliim iinde izleyelim:
1925
Nisan : ngiliz Muhafazakr Partisi, Azerbaycan Milli stiklal Par
tisi (MP)nin almalarn deerlendirmek iin ve Mays aynda ya
placak eitim seminerlerini ve MBPnin yerel yneticilerinin yolcu
luunu rgtlemek 2ere iki grevlisini gnderdi. 2.848,40 sterlin
Mays: MBPnin 12 yneticisi, ngiliz Muhafazakr Partsnin d
zenlemesiyle, ngilterede seim kampanyas, rgtlenme eitimi g
ryor, ngiliz kurumlarn geziyor. 2 2 .0 21,0 0 sterlin
Temmuz: British Petrolium (BP) desteinde, kisi merkez bakan
lndan ve biri Azeri Milli B ankasndan kiinin ngiltereye gezi
leri. Para belirtilmiyor.
Austos: WFD nin verdii 2.886 sterlin ite ngiliz Muhafazakr
Partinin iki eleman, Azerbaycan MBPnin seim almalarna yar
dmc olmak in gerekli aratrmay yapt. MBPnin nde gelen y
neticilerinden birinin International Democratic Union "Leader" kon
feransna katlmas saland. 1.124,00 sterlin.
Eyll: Muhafazakr Parti, MBPnin genel seim almalarna
yardm iin iki uzman gnderdi. 3.967,00 sterlin.
Kasm: ngiliz Muhafazakr Parti, MBP' ye seim kampanyas
belgelerini basmas iin ara-gere verdi. 20.392,00 sterlin.
Mays: ngiltere Muhafazakr Partisi (Tory), ki parlam ento ye
sini Azerbaycana gnderdi. yelerin grevi: Azerbaycan parlam en
tosuna giren iki muhalif partiden biri olan MBP yelerinin etkinlik
lerini ykseltmelerine yardm etmek zere grmeler yapmak,
3,968,00 sterlin
1996
ncelikle m uhalefet partisi ile iliki kapsam nda yr
tlen ilerin yeni aam as, ilikileri yaygnlatrm ak ola
caktr. Proje zetlerinden iz sryoruz:

90

Bahar: Muhafazakr Parfi, MBP szcs 6 kiiyi ngiltereye ge

tirerek onlara medya ve halkla ilikiler eitimi verdi. 12.465,00
sterlin
Temmuz: Muhalefete mensup AzerbaycanlI 40 gen siyasi lidere,
gazetecilere ve akademisyenlere bir yl sresince 10 ayr "demokrasi
ve sivil eitim" semineri dzenlemek, gerekli belgelen hazrlamak ve
Azerbaycanda yaygn rgtlenmeyi balatma... 8.553,00 sterlin
... :Muhafazakr Parti (ngiltere), Avrupa Gen Muhafazakrlar
rgtnden 4 eitimcinin Bakye giderek MBP Genlik rgt
yelerinden 25 temsilciye, parti rgtlenmesi ve seim kam panyala
r konusunda, 7 gnlk seminer vermelerini salad. 2650 sterlin
...: Yeni kurulan Azerbaycan H aber Ajans ile bir TV ve Radyo
irketinin yayn yeteneini ykseltmek ve Azerbaycanda daha b
yk sayda televizyon izleyicisine ulamalarn salamak zere, TV
vericisi almalar, saland, 10.000 sterlin
... : WFD araya baka bir parti ya da rgt sokm adan, Haftalk
Azerbaycan 525 Gazetesi teknik gereleri satn almasn ve alt aylk
yer kirasn dedi. 3.889 sterlin

1227
Sra, k itlesellem en in yollarn am aya ve atlyecilie
gelm itir. Devreye yeni rgtler sokulur:
Bahar: ... : MBPne kamuoyu aratrmas ve yoklamas almala
rnda yardmc olmak zere bir Muhafazakr parti uzman 5 gnl
ne yolland. 3.515 sterlin
"Institute of Peace and Democracy" adl rgt 10 atlye kurdu.
Atlye almalarna 8 yerel insan haklar rgtnden 16 temsilci
katld. Ayrca Uluslararas Af rgt (Amnesty International) insan
haklar yasalar ve uygulamalaryla ilgili 5 gnlk seminer dzenle
di. 3.458,00 sterlin
Yaz: Muhafazakr Parti, Azerbaycan MBPne "yerel ynetimler
ve bakanlk seimlerinde" kullanmak zere bilgisayar donanm sa
tn ald, 6.400,00 sterlin
Sonbahar: "NAM Centre for Pluralism" Azerbaycandaki siyasi
parti ve kurumlarn Azeri dilinde siyaset bilimi boluunu doldur
malar iin 10 tane kitap bastrd. 5.200,00 sterlin.

1228
Bundan byle operasyonun kapsam siyasal boyutta e
itlen ecek ve teki m uhalif partiler de Ingiliz denetim li
91

aa ek ilecek ti!. Hemen arkasnda devreye ngiliz i

Partisi de girecektir:
: Ingiliz Muhafazakr Partisi, bir grevlisini Azerbaycana gn
derdi. Grevlinin 5 gnlk gezisinin amac, MBP ile birlikte Azer
baycan Halk Cephesi ile iliki kurmann yollarn aramaktr.
2.340.00 sterlin
... 1998: ngiliz i Partisi, Azerbaycan Sosyal Demokrat Partisi
yayn organ "stiklal" iin yardmda bulundu. 16.481 sterlin.
Ekim 1998: ngiliz i Partisi, Azerbaycan Sosyal Demokrat Partisine bakanlk seimlerinde seim rgtlenmesi semineri yardm
yapt. 5.485 sterlin.
Kasm 1998: NAM, Azeri dilinde yayn boluunu doldurm ak
zere 10 adet siyasi kitap yaynn finanse etti. 7,812,00 sterlin.
... 1998: Yeni Musavvat adl gazeteye ek gere almas iin
yardm yapld. 5.000 sterlin.
1 9 9 8 /1 9 9 9
Partiler bunca yardmdan sonra elb ette karde olacak
lard. ngilizler de kardelerini b o brakmadlar.Parti ve
sivil rgtlerle ilikilerden sonra sra kadnlarn ve sendi
kalarn rgtlenm esine gelmitir:
...: ngiliz i Partisi, "Karde partilerle demokrasi kuruluuna
pardmlan deerlendirmek ve siyasi durumu gzden geirmek" zere Azerbaycana gitti. 1,122,00 sterlin.
Sonbahar: IPD (Institute for Peace and Democracy/ Bar ve
Demokrasi Enstits} Azeri kadn rgtlerinden temsilcilerin katld
10 "atlye" almas balatt. Her "atlyeye" 25 kadm katld,
3.125.00 sterlin.
ubat: CPOIWR (the Committee for Protection of Oil Industry
W orkers Rights / Petrol ileri Haklarnn Korunmas Komitesi)
sendika ve nsan haklar eylemcilerini 9 ay sreyle eitti. 5.445
sterlini.

Amerikan eliyle sendikaclk

Trkleri arac yaparak ie balayan Amerikallar da bo durm a
yarak Azerbaycana NED kaynaklarndan para aktmlar ve ia
damlarn, sendikalar rgtlemiler. Bunu olaan karlamak gere
kir. Petrol reticisi Azerbaycanda sendikal hareketi demokratikle
tirmek ABD petrol irketlerinin en byk idealidir. Tpk sonraki
sayfalardaki yer verilecek olan Venezuela operasyonunda grece 92

imz gibi. mdt NED kasasndan Azerbaycana demokrasi ve r

gtlenme ihracatn zetleyelim:
1995 : Azerbaycan Demokrasi Gelitirme Vakf araclyla 12
Kasm seimlerine ynelik yayn kampanyas yrtecek olan
Azadlk ve Ayna/Zerkalo gazetelerine 50.000 dolar veriliyor. Vakf
ayrca demokrasi tartmalar dzenlemek zere 45.000 dolar al
yor,
1996: Vakf demokrasi ad altnda muhalefet rgtlemek iin
45.000 dolar daha alrken, NEDden Amerikan iadamlar rgt
CPE araclyla siyasal ve iktisadi reform kampanyas ve biten
yaynlar iin 63,815 dolar.
1997: ACILS /FTUI sendikal rgtlenmeye giriiyor ve Azerbay
cana l bir komite gnderiyor. Azerbaycan petrol ve gaz iileri
sendikal ve sivil haklar konusunda seminerlerle eitilecektir. 10.885
dolar NEDden veriliyor. Ayrca FTUI, sendika liderlerini pazar ikti
sad, toplu szleme konusunda eitmek ve yeni liderler yetitirmek
zere NEDden 219.038 dolar destek salyor. Azerbaycan Vakf da
bo durmuyor, her yl olduu gibi 45.000 dolarn alyor ve yasama
ileriyle ilgili almalara balyor ve akademisyenleri iin iine so
kuyor.
1998: Vakf, NEDden 51.000 dolarlk destek alyor ve Azadlk
ile Ayna/Zerkalo yaynlarnn seim propagandasna omuz verirken,
yllk 45.000 dolarlk tahsisatn alyor ve devreye NDIyi sokuyor.
Ama bakanlk seimleriyle ilgili "workshop /Ateiye" kurmak. Ayr
ca Giriimcilii Gelitirme Vakfna 90.750 dolar veriliyor. Pazar ik
tisadna ynelik reformlar ad altnda allacak ve 20 yaynda yol
suzluk konulan ele alnacaktr. Bu arada ACILS bo durmuyor,
NEDden 250.000 dolar alarak, Azerbaycan, Grcistan ve Ermenis
tan sendikaclarn eitmeyi srdryor.
1999: ACILS, NEDden 89,854 dolarlk destekle lkeden 24
sendikacy rgtlenme konusunda eitiyor, in iinde Grcistanda
seimlere ynelik sendikal gzlemci rgtlemek de var.
2000: ACILS, her lkede sivil toplum rgtlenmesi iin
245.692 dolar kullanyor. Azerbaycan avukatlarnn rgtne
35.990 dolarlk destek veriliyor. Hibeyi alan Azerbaycan Hukuku
lar Cemiyeti yoksullarn hukukunu bu dolarla savunmak zere a
lmalara balyor.

93

Azerbaycan Bakan nerede seiliyor?

Trkiyede kilere koul olarak, Azerbaycan Ulusal Demokrasi
Vakf gibi kurulular oluturulmasn, NDInin brolarn ve petrol
irketlerini, bu irketlerin NED operatr haline gelen ortaklarn da
iine alan rmcek a ile Azerbaycan operasyonunun ayrntlarn
ve sonularn, Avrasya yollarnda ABD egemenlii kurulmasna
yardmc olan Trkiye almasna brakarak belirtelim ki; yukarda
listelenen harcamalar bouna gitmeyecek ve Azerbaycana mutlaka
Amerikan demokrasisi gelecektir. ABDde NEDin kurslarndan ge
enler bu ie nclk edecektir.
Pazar iktisadn retmekti, sendikac eitmekti, yaynd derken,
Azerbaycan muhalefeti sonunda birletirildi. Azerbaycan Demokra
tik Partisi, Halk Birlik Partisi, Milli stiklal Partisi, Azerbaycan Halk
Cephesi Partisi ve ngilizlerin desteini yeterince kullanm olan
Msavat Partisi meydanlara km ve genel seimlerin erkene alnmasn istediler,78
2003 ylnda Azerbaycanda yaplan bakanlk seimleri nce
sinde hzlanan muhalefet bir yandan Trkiyede destek ararken, te
yandan da W ashingtonda gezinmeyi i ediniyordu. Trkiye gezile
rine kan muhalefet bakan adaylar bir yandan kendilerini Trk
milliyetisi olarak adlandran siyasal oluumlann desteini ararken,
bir yandan da z lkelerini ynetenleri soygunculukla karalamaktan
kanmyorla.d.
Bu muhaliflerden sk sk Trkiyeye gelen Msavat partisi Ba
kan sa G am ber (Kamber)79br yln ABDde NED ite birlikte ge
irmiti. Bakanlk seimine bir ay kala W ashingtona ABD Dileri
ve NDInn arls olarak gitti, ABD Savunm a Bakanh, ABD Ulusal Gvenlik Konseynde (NSC) toplantlara katld. D aha sonra
Avrasya ileriyle yakndan ilgilenen Nixon C enterda bir konuma
da yapt.
Sonunda Azerbaycan seimleri yapld. sa Gam ber kazanam a
ynca Bak'de gsteriler balad. Saylar snrl gstericiler polisle
att. Tek tip grnt tm dnya televizyonlarna datld. Trki
y edeki televizyonlar ayni grnty tekrar tekrar gstererek Azer
baycanda demokrasi glerine saldrtldn yaymaya baladlar.
ABDnin Trkiyede gerekletirdii demokrasi operasyonuna
tepki duyan yayn organlar bile sa G am bere yaplanlar knamaya

78 Ina Inakulova, eurosianet.org, 14-04-2003.

7S Gamberov; Kamberolu

94

baladlar. Bu oyun Peruda, Venezuela'da, Malezyada da ayn bi

imde oynanmt.
15 yl nce Bodrum-Yahkavak toplantsnda atlan a, ilmik il
mik rlmtr. Bamsz bir devlet olmakla vnen Azerbaycann
iilerini demokratik() ve sivil bir alma sonucunda, Trki
y edeki ustalardan da yardm alarak yeniden dzenlemeyi baard
lar. te tam da bu noktada, iki s2 anm satm akta yarar var. Bi
rinci sz zamann Cumhurbakan Demrele ait: "Adriyatikten in
denizine kadar..."
kincisiyse, bamszlna yeni kavumu Azerbaycann devlet
bakan Ebulfez Elibey in, ilk kez konuk olduu Trkiye Cumhuriyetinin Bakenti Ankarada, Atatrkn kabri banda "Senin as
kerin" demesidir.
Anmsanacaktr; Ebulfez Elibey, bir darbe sonucunda grevin
den uzaklatrldktan sonra Nahcvanda oturm aya ykml kln
m, bamszla ve Trkiyeye balla duyarllnn karln da
boylece atm oldu. imdi, Azerbaycann demokratiklemesine
bunca yardm esirgemeyen ngiliz rgtn ksaca tanmak gereki
yor.

Petrol irketlerinin "sivil" dem okrasisi

ngiliz devletinden ylda 4 Milyon Pound alan Westminster
Foundation for Democracy (WFD) ngilterede M ad 1992de kurul
du. ngiliz parlamentosunun Foreign & Commonwealth Officene
hesap veriyor. Yksek bteli projeleri iin devlet dndan, irket
lerden de para alyor. BP ve Shell tarafndan besleniyor. ngiltere
nin ana partisi ynetim kurulunda temsil ediliyor.
Bu yeler Bakanlka belirleniyor. Kk partiler de bir yeyle
ynetimde yer alyor. Ynetiminde i dnyasndan, sendikalardan,
akademik kurululardan temsilciler de bulunuyor.
WFD, Dou Avrupa, Orta Asya, Afrika lkelerinde 1998-1999
arasnda 497, 1999-2000de 656 olmak zere, toplam 1153 proje
uygulam. Bu "project" ilevi iin resmi olarak 11.061.827 sterlinlik
yatrm yaplm. WFD st ynetiminde Avam Kamaras szcs
Michea Martin, ngiltere Babakan Tony Blair, parlam entodan
William Hauge, Charles Kennedy, David Trimble, leuan Wyn
Jones, John Hume, John Swinney ve Ian Paisley bulunuyor.80
solan Paisley, Kuzey rlandada, Katolik kilisesine kar muhalefet rgtlemesiyle bilini
yor. Presbiteryan Kilisesi'nin mensubuyken daha sonra kendi kilisesi Ulster (Kuzey r
landa) zgr Presbiteryan Kilisesini kurdu. Kuzey rlanda'da Katoliklere kar yrtlen

95

WFD raporlarna gre, demokrasi kurulsun diye emek ve para har

canan lkeler, eski koloni blgelerinde bulunmaktadr:
"ngilizce Konuulan Afrika, Ermenistan, Azerbaycan, Bosna,
Bulgaristan,Orta ve Dou Avrupa, in, Hrvatistan, ek C um
huriyeti, Msr, Eski Sovyetler Birlii, Gana, Macaristan, srail,
Kazakistan, Kenya, Liberya, Litvanya, Malavi, Moldovya, M o
olistan, Nijerya, Filistin, eitli Afrika lkeleri, Romanya, Rus
ya, Sierra Leone, Solvakya, Gney Afrika, Sudan, Tacikistan,
Tanzanya, Uganda, Ukrayna, Venezuela, Zimbabve."
Bu listede Trkiyenin yer almamas ilgin! Ne k, baka lkelere
demokrasi ihra etmek iin elinden geleni yapan Westminster yne
timi, ngilterede yerlemelerine zin verilen baz ilgin rgtleri de,
yine demokrasi ve uygarlk elisi olarak barndrp, destekliyor ol
mallar.
ABD ve ngiltere Kafkasyaya egemen olma yolunda hzla ilerle
diler ve Karadeniz kylarndan Ermenistana uzanan topraklarda
egemenliklerini pekitirdiler. Bu arada ngiliz Wesminster ile NEDe
bal rgtler, Sorosun parayla destekledii Ak Toplum elem an
lar, Grcistan ele geirmeyi baardlar.85
1980li yllarda Eurasia Foundation (USA/Avrasya Vakf) ile bes
lenen operasyonlar, Bodrum da piirilen ilikiler ylesine hzl geliti
ki, hakknda Din Hrriyeti raporlar hazrlanan ve i muhalefeti
aktan desteklenen zbekistan'da bite, ClAnn propaganda aygt
oiarak bilinen Freedom House, ilerini Takentte bamsz, byk
bir binadan ynetmeye balad.32 Trkiyeden baz cem aatler in
at okullarla bu ilerin arasnda ne tr bir koutluk olduu ise ay
r bir aratrmann konusu olmaldr.
Georges Sorosun rgt OS1 teki Asya lkelerinde olduu gibi
kadn ve genlik rgtleri kurdu, muhalif yaynlar destekledi. OSI
devlet aygtyla ilikileri sk tutmak ve gelecei gvence altna al
mak amacyla eitim alanna dald, retm en ve rencilerle para

rtl operasyonlarda (TARA) yer ald. 1971de Democratic Unionist Party yi kurdu.
Tm rlanda'nn ngiltere egemenliine katlmas iin savayor,
81 Darbe gn parlamentoyu basan deri ceketli Ak Toplum elemanlarndan birisi daha
sonra T V lerde Yugoslavyann datlmasnda nemli pay bulunan ve hem Ned, hem
de Soros vakfndan destek grm olan OTPOR genlik rgtnn daha sonra Ukray
nay rgtlediini ve en sonunda da Grcistanda genlik rgtleme yntemlerinde
yardmc olduunu aklad.
2 Testimony By Assistant Secretary Lome W, Craner Bureau O f Democracy, Human
Rights And Labor Department Of State At A Hearing O f The Committee On
International Relations, July 9, 2003.

96

sal balar oluturdu. Adalet Bakanl'nin reform almalarna

123.000 dolar baalayan Sorosun zbekistann ak bir toplum
olmas in yapt katk 2003 yl sonunda 22 milyon dolara ula
t,63
Bu arada zbekistan'da bir yandan slamc rgtlerin yaratt
bombal kargaa srmekte, te yandan NED tarafndan ve ABD
rgtlerince desteklenen muhalefet partileri ABDde toplantlar d
zenlemektedir. Ayn zam anda ABD rgtleri Byk Ortadou ve
Asya Projesi ad verilen yaylma ve ak-gizli igal planlarn kabul
ettirenbilmek iin ibirlikileriyle birlikte youn bir almaya giri
milerdir. Sivil rmcek anda yer alan ibirliki rgtler hem yurt
ta, hem de W ashingtonda konferanslar dzenlemekten geri kal
mamaktadrlar.

!1 zbek Devleti Mart 2004te Soros'un OSI rgtnn alma iznini kaldrd. Bunun
zerine Soros zbek ynetimini demokrasi dman olarak ilan etti.

97

NED ve WESTMINSTER den

m ozaik an ayasasn a derin katk

"Ulusa/ program/a birlikte, Cum huriyetin lafzyla

ayakta duran nice atla not yerle yeksan olacak
tr ." Mesut Vilmaz, Babakan Varc^m<;$.'!',

P S Y O (Phsyco-war operation / Psikolojik sava) saldrs altnda

belleklerini saydam , bilinlerini duru tutabilmeyi baaranlar anm
sayacaklardr ki, zamann Cumhurbakan zal, Bakden Trki
yeye uarken, eski muhalif yeni dostlaryla tavla oymay brakp,
Uur Mumcunun ldrlmesi ile lgili soruya Siz de bunu ey
yaptnz," deyivermiti.
Ayn gnlerde zal, Krt realitesinin tannm asna ilikin bir
sz d ah a etmiti: Federasyon tartlabilir,,, Ve d ah a sonra gre
ceimiz gibi, ayn yl federasyon tartlmaya balanmt. Hem de
stanbulda ve dinci-Nurcu-sava-demokrat Krtlerin, nsan Hakla
r yneticisinin, libera) kuramclarn ve Cumhurbakanl danm a
nnn katlmyla.
Kim ne derse desin, zalizm, project dem ocracyyi kavramt
ve gerekten a atlatc bir yol tutturmutu. zal ABD bilgisinin de
derinliinden kaynaklandndan olacak, her ite olduu gibi, uza
yakn etmi ve demokrasinin Trkiyede vakflar araclyla rgt
lenebileceim grm ve vakflar yasasnda yaplan kk deiik
likler sivil rgtlenmenin nn amtr.
lkenin gz, dinsel ynetim dealistlerinin, tarikatlarn kurduk
lar vakflar stndeyken, project dem ocracy operasyonunun bel
kemiini oluturan ve zalizmin ngrd tezleri yaam a geiren
vakflar da gecikmeksizin kurulmutur. Kurulmakla kalmam, bir tr
federasyon anayasas bile hazrlamtr. Bu tr giriimlerin NEDden
bamsz olmas elbette dnlemezdi. NED raporundan okuyalm:
"NEDden ve
Westminster Foundation fo r Democracy
(WFD)den Toplumsal sorunlar aratrma vakf T O SA V a : 1997
ve 1 9 9 8 de T rk-Krt sorunlarn zm almalar ve yeni a-

84 ANAP Grup Toplants, 20 Mart 2001

98

nayascr, demokrasi eitimi, radyo yaynlar iin 92.000 ABD

Dolan ve 6250 ngiliz Sterlini. 85
Bu belgede parasal desteki olarak ad geen WFDnin Azerbay
can demokrasisine ne denli byk katkda bulunduunu bir nceki
blmde yeterince grmtk. ngilzlern Krt sorununa(') ilgi gs
termelerinin nedenine girmeye gerek yok. nemli olan bu destein
Trkiyeye salayaca yarardr!
TOSAV (Toplumsal Sorunlar Aratrma Vakf) kurucular tek
kkene indirgenen ulus kauramnm ve merkezi devlet yapsnn so
run/arn tem el kayna olduunu saptyorlar ve kendilerini Trk ve
Krt Kkenli yurttalar olarak tanmlyorlar. rgt, tarafsz mekn
olarak adlandrdklar Fransada, svirede ve Belikada toplanldn zenle belirtiyor.
Grmeleri uluslararas uzmanlarn gzetimi altnda profesyo
nelce yrtyorlar. Bu uzmanlar, Oslo bar Aratrmalar Enstit
s (Norve) ve Avrupa Ortak Zemin Merkezi (Belika) yardmlaryla
devreye sokuluyorlar. Kurulu toplantlarnn masraflarnn bir b
lm de ayn rgtler tarafndan karlanyor. Vakf, radyolarla ya
yn almalar yapyor.

Her durumda kim lik

Projeler olarak adlandrlan ve Demokrasi Kltr bal al
tnda toplanan radyo yaynlar arasnda Demokrasi-fcimfik-ah/afdi
ynetim gibi NED projelerinin yan sra, Gni// rgtler (resmi
o!rr\ayan rgtler) ve Demokrasinin Sivil Toplum D zeyinde ina
s ile Demokrasi ve aznlklarn korunmas yer alyor. TOSAV,
Radyo maj ve Radyo Ekinde demokrasi diye diye programlarn
yaynlad.
TOSAVn Kurucular Kurulu Bakanl'n NEDin konuu olarak
ABDde grev yapm olan Dou Ergil yrtyordu. Kurucular ara
snda, M. Behll Yavuz (Bk. Yrd.), S. Haim Haimi (Sayman,
ANAP MV, eski FP MV), Feride ilaliolu, Koray Dzgren, Eyp
ilaliolu, eyhmus Diken, Yahya Munis, m er etin yer alyor.
Danma Kurulu ok daha zengin grnyor: etin Altan,
Mehmet Altan, Tark Ziya Ekinci, Aye nal, Etyen Mahcupyan,
Halil Saraslan, Hsamettin Kavi, Osman Kavala, shak Alaton, Ce
8 W FD, 6250 Pound demenin gerekesinde yle diyor: ' T O S A V 'm s iv il g e li m e ve
d e m o k ra tik d e e rle r ve s re le r s t n e o n b e g n d e b ir ra d y o p ro g ra m la n h a zr
la y p y a y n la m a s n k s m e n d e ste kle m e k iin ..." w ww.wfd.org

99

lal Gle, Mehmet Ali Klbay, Baskn Oran, Cneyt Karaglle, Ni

yazi ktem86, Mustafa Tnaz Titiz, Rengim Gkmen, Elif Dal,
Burhan enatalar, Mjde Ar, Blent Tanr, Ali Bayramolu. s7/
Yabanc danmanlar: Dan Smith (Oslo Bar Enst. Mdr.),
David Phillips (Avrupa Ortak Zemin), Jak Shalom (Paris niver
sitesi), Jean F, Freymond, John J. Maresca, John Marks, Joseph
Montville, John Roper, Adam Daniel Rotfeld, Barnett R. Rubn,
William L. Ury, M uhammed Yunus, Mario Zucconi.
TOSAVn yabanc uzman danmanlar se olduka nemli kii
ler, Bunlarn arasnda en deerlisi, ABDde CSIS C orporation
adl irkette direktrlk yapan J, Montvilledir.39 Montville, O rtado
u ve Kuzey Afrikada 23 yl diplomat olarak bulunmu; ABD Di
leri Bakanlnda Yakn Dou efi ve Kresel Sorunlar Konulan
Direktrl" yapmtr. Harvard kl J. V. Montvillenin uzmanlk
alan, Dou Avrupa, Baltklar, Ortadou, Gney Afrika, Kuzey r
landa, Kanada ve Gney Amerikada atma zm dr. Bu
konularda yine CSIS grevlisi Vamk Volkan le birlikte bir de kitap
yaynlamtr,90
Ury, Roper, Rubn, Maresca, D likiler Konseyi (CFR) yesidirler. Eski istihbaratlardan Marks ve Roper ayn zam anda d lke
lerde grev deneyimine sahiptirler. Ancak Lord John R operun zel
bir yeri vardr. Roper ngilterenin dnya egemenliini pekitirmek
ve kalc klmak zere kurutmu olan RIA (Royal Institute of
International Affairs) bakanln yapmtr. i Partisi milletvekiliy
ken d ah a sonra Lordlar Kamarasnda Sosyal Demokratlarn bana
Niyazi ktem'in Diyanet feri Bakanl adna katld, 19-20 Aralk 2001 Brksel"Allah'n Uluslararas Bar toplantsnda Fener Rum Patrii "Ekmenik" ilan edilmitir.
Bu toplanty smail Cem peki de desteklemitir. Niyazi ktem,"Herkes patriin
ekmenlitni (dnya ortodokslarnn ruhani liderliini) kabul etti. Siz niye kar kyor
sunuz?1 dedi. "Diyanet len Bakam M.N. Ylmaz sorularm z yantlad" Aydnlk, 6 0 cak 2002, Say:755-5 ve P Genel Bakan Dou Perinekin C u m hurbakanna dilek
esi" Aydnlk, 2 ubat 2002, Say: 759.
7Blent Tanor ve Burhan enatalar, TESEV "workshop" almalarnda da yer alyor
lar. enatalar, ayrca TSES Bakam dir. enatalar, Mart 2001 de Cumhurbakan ta
rafndan Yksek renim Kurutu (YK) yeliine atand.
Prof Dr. Elif Dal kitabn 3. Basm ktktan sonra noter araclyla bir ileti gnder
mi ve TO S A Va katlmadn, 25 Ekim 1999da Dou Ergil'e noter araclyla bir ileti
gnderdiini ve bu vakfn almalarndan affn istediini ve ayn iletinin bir kopyasn
da Vakflar Genel Mdrlne ilettiini ieren bilgiyi bir mektupla yaynevine bildirmi
tir. Bu aklamas iin kendisine teekkr ederiz. Prof. Dr. E lif Dal'nn 21.9.2004 ta
rihli yazs. TOSAV'a gnderdii yaz iin Bkz. Ekler.
59 CSIS: Center for Strategic International Studies. Kurulu ve kuruluta grevli Trkiye
ilikililer iin Bk. Ek 2,
90 Vam k Volkan. CSIS'de grev yapyor. Bk. Ek CSIS

I00

gemitir. Trilateral yesi de olan Roper d ah a sonra Birgminham

niversitesindeki CSSD (Center for Studies in Security and
Diplomacy / Gvenlik ve Diplomasi ncelemeleri Merkezijdedanm a kurulu yesi olmutur,61
Danmanlardan David Phillips ise Trkiye likilerinde en etkin
kiidir.
David
Phillips,
Columbia
niversitesinde
ICRP
(International Conflict Resolution Program / Uluslararas Anlamaz
lklara zm Program) direktr ve Osloda yerleik IPR
{International Peace Research Institute/ Uluslararas Bar Aratrma
Enst.) yesi ve proje ynetmenidir. CFR adna Gney Balkanlar
CPA direktrl de yapan Phillips, ayn zam anda CSISde blm
yneticisidir. Phillips, nde gelen srail destekisi rgtlerden
WINEP {Washington Institute for Near East Policy), ACHR {Action
Center for Hum an Rights / nsan Haklar in Eylem Merkezi), Al
(Amnesty International / uluslararas Af rgt) ve OHRI
(Organization for Human Rights in Iraq / Irak nsan Haklar rg
t) ynetim kurullarnda alt.
Phillipsin "Prospects for Peace and Democracy n Iraqi
Kurdistan," Trkesyle Irak Krdistamnda Bar ve Demokrasi
Um utlan adn tayan bir makalesi, CHRF Reporter Titled
(1993}da yaynlanmtr, Phillips, ABD eski Dileri istihbarat g
revlisi {st. Doumlu Musevi) ve sonralar ei CIAya transfer olmu
olan H, J. Barkey ve yine CIA eski stasyon eflerinden Graham
Fuller ve Kendal Nezan92 le birlikte Washington Kurdish
Instituten Nisan 2000 panellerine de katlmtr.
David Phillips, 2001 yl balarnda TESEV ve Ermenilerden oluan bir uzlama komisyonu rgtledi. Trkiye Dilerinin bilgisi
iinde
yapld
belirtilen
komisyon
almalarna
Do.
Hovhannissian da katld. Hovhanssian daha nce de OIA
{Organization Istanbulian Armenians/ Amerikadaki stanbullu Ermeniler rgt) tarafndan stanbula getirilmiti. Hovhanssian, ha
len dnyay dolaarak, Ermenistan devleti adna soykrm tezini
yayan ve Trkiye kart propaganday yneten en etkin kiidir,
Bu denli ok nly kim yan yana getirmi olabilir, ya da ok
sayda yerli ve yabanc nl, Trk-Krt sorunu evresinde nasl
olup da buluabilmiler? diye soranlar olabilir. Herhalde ABD le
bilimsel ilikileri yksek olanlar baarmtr bunu. Bu iin, teki si

91 Sklar, Holly, Tri late ra Item, s. 119.

92 Krt parlamentosu bakan, Paris Krt Enstits Direktr.

I0l

vil yerlilerin dardan destek alarak gelitirdikleri projelerden ayrlan zellii, yerli sivil aydnlarla Amerikal ve Avrupal statlar
ayn anda buluturmasdr.
TOSAV kurucu bakan Dou Ergil, 22 Kasm 1996 tarihinde.
New Yorkta, CFRnin yuvarlak masalarndan birinde ve Richard
W. Murphy ve Hasib J. Sabbahn ynettii toplantda, State of
Affairs and Affairs of State in Turkey tebliini sunmutur,
Ne ya2ik ki, bu tr yuvarlak masalarda, basna kapal olarak
yaplan konumalarn metinleri, ABDnin bilgilenme zgrl ya
sasna karn yayn (anmamaktadr. Bu nedenle, Trkiyede devlet
ileri stne, New York sekinlerince ve sivil toplum akadem is
yenlerince yaplan deerli yorumlarla ilgili, derin m asa bilgisine
ulalamyor.
TOSAV dan sonra kurulan TOSAM ise Amerikan irketleri ve
iadamlarnn d lkelerde etkinlik rgt CIPEnin Global
Partners" listesinde Turkey: Center for Research on Societal
Problems satryla yerini ald 95

Olmayan ulusun olm am as gereken ulus devleti

TOSAVn bar bir giriim kimlii var. Trkiyenin blnm e
sinden yana deiller. Tek istedikleri etnik kimliklere haklar verilme
si. O nlara gre ayrlk hareketlerinin nedeni, devletin kurulu ilkele
rindeki yanllkta yatyor. Osman/, bir ulus-devlet deildi. K oz
mopolit bir siyasa/ rgt/en meydi diyen TOSAV, Trkiyenin
Demokratiklemesi ve Krt Sorununun zm iin Yeni Bir Anayasa/ Dzen teklifi balkl bildirisinde Trkiye Cumhuriyetinin
kuruluundaki temel bir yanllk olduunu ileri sryor:
Trkiye Cumhuriyeti ise bir ulus-devlet olarak kuruldu ama,
olmayan ulusu (siyasal birlii) yaratmak ilevini, Cum huriyet
ncesinde de var olan devlet st/endi. Bu nedenle, Trkiye
Cumhuriyeti, devletin ekillendirdii ve ekillendirmeyi srdr
d bir ulus olgusu zerine ina edildi.
Burada utanga bir tavrla bir ulus denmesini anlam ak ola
naksz. Ama mevcut Trkiye Cumhuriyeti devletinin varlnn es
Richard W . Murphy: Chatham House Fdn (Bakan). Middle East Institute
(Yn.K.Bk), American University Beirut (mtevelli), Ingiltere John Adams Memorial
(Fullbrigth Komisyonunun finansmanyla e itmen-1989), ABD Yakndou ve Gney Af
rika leri'nden sorumlu Bakan Yardmcs, Reagan dnemi 1983-1989), Suudi Arabis
tan (bykeli, 1981-1983), Suriye (B.eli, 1974-1978), Moritanya (B.eli, 1971-1974)
94 Council on Foreign Relations, cfr. ora / oublic/resource.cat? m eet!684
91 CPE Global Partners: Results & Accomplishments, cipe.or 30.03.04

102

geildiini anlam ak ok kolay. Bu geileri, Bar ve kltrel hak

lar gibi kavramlarla olabildiince rtmek en kestirme yol olsa ge
rek. NEDden destek alan vakfn, T.C stne leri srdklerinin,
NEDin teki projelerinden ve G raham Fullerin RAND teorilerin
den pek de fark yok. Daha da inginci, tepeden oluturulan ulus
tanmlamasn, Alman CDU (Hristiyan Demokrat Partisi }nun uzan
ts olaqn Alman vakfnda grevli Trkiye masas efinin Ata
t rk n emriyle kurulmu yapay ulus tanm lam asndan da fark
olmamasdr.
TOSAVn Y eni Anayasa belgelerinde bunu grmek olanakl.
Balangta ekinceli olarak belirtilenler, yeni szlemenin alt m ad
delerinde yle aklanyor:
l.b . Resmi uygulamalar, bugne dein Krtlk ve dier klt
rel zellikleri yok sayan bir duyarszl yanstmtr.
Burada duyarszlk olarak kibarlatrlan nitelemenin aslnn
rklk olduunu anlamak iin derinlemeye gerek yok. Bu du
rum, hemen bir sonraki m addede grlyor:
"1 .c. resmi ideoloji, yan uluslama srecinin ana deer sistemi
olan milliyetilik, oulcu deil, indirgemeci olmutur. Sadece
Trklk eksenine oturtulmutur.
TOSAV ayrlk olmadn ilan ediyor, am a sistemse1 tkankl
n nedenini, Cumhuriyetle balayan uluslama ve kendi kaderi
ni tayin srecinin, devletin vesayetinden karlarak halka mal edi
lem em esi olarak saptam aktan da geri kalmyor.
imdi ne demek kendi kaderini tayin sreci nin halka veril
mesi? Geleceini tayin hakk, aslnda ayrlma hakknn tannmas
deil mi? gibi sorularn yant, daha alt m addelerde somutlayor:
Trkiyede Krtlerin varl, yani Krt realitesi ne yazk ki,
kan dkldkten sonra fark edilmitir. Bu da bir aam adr.
Bylece kan dklmesinin yararll da ortaya dklm oluyor.
Krt rea!tesinn tannmas ile kan dklmesi arasndaki iliki, top
lumsal bir bek yaratmak ya da kimlik oluturmak iin uygulanan
en nemli taktiklerden biridir. Bu yaklam, kar taraf sertlie y
neltmek amacyla terrn dozunun artrlmas ynteminin bir tr
olarak da anlalabilir.

Hex ilden iki tem silcili m eclis

NEDden beslenen rgtlerin dilinden, lke btnln koru
ma sz eksik olmuyor. Ama ayrln ilk aam as olacak federatif
yapnn yollarn amaktan da ekinmiyorlar. Bu yollar, youn ola
103

rak kullanlan temsil hakkTna ve kendini ifade" hakkna

dayandrlyor.
lk toplantlarn ABD ve Avrupallarn desteiyle gerekletiren
TOSAVn ngrd, yeni devlet dzeni anayasasnn 5.a" m ad
desinde Krtlerin, lkenin resmi dili olan Trkenin annda,
kendi dillerini ve gelenekse! deerlerini gen kuaklara aktaracak
giriimlerini tanmak, bu giriimleri desteklem ek, denirken, giriim
lerin insancl bir temele dayandrld grlyor.
Son yllarda yaygn olarak kullanlan giriim" szc son d e
rece yararl bir szcktr. Her trl yorum a ak olan bu giriim
okul amay, o okullarda o dilde eitim ve renim yaplmasn da
kapsayabilir. Kapsamyorsa, daha somut bir tanm yaplmas gere
kirken, bylesine yoruma ak bir szck kullanlmasnn nedenini
anlam ak kolay deil. nsanlarn kalbine seslenen bu tr szlerin he
defini gsteren, bir baka somut kurguya 9. m addede ulayoruz.
TOSAV, siyasal yaplanma kurgusunu, TBMM ats altnda,
partili milletvekillerinden oluan Temsilciler Meclisi annda, bir
iller Meclisi oluturmak" olarak belirliyor. Denilebilir ki, zaten
TBMMde iller temsil ediliyor, kinci bir danm a meclisine erek
yoktur. TOSAVn isteine gre var. nk TBMMde iller nfusla
rna orant olarak temsil ediliyorlar. Oysa etnik temsil, eitlik stne
kurulmal ki, bir g olutursun diye de dnlm olabilir.
TOSAVn yurtdnda gerekletirdii toplantlarda uluslararas
uzmanlarn deneyimleriyle oluturulan yeni anayasa" nn ayn
m addesinin alt satrlarnda bu durum iyice aydnlanyor:
ller Meclisine, llerin bklne baklmakszn her ilden, o
ilde sag duulan ve partili olma gerei bulunmaan, temsil
etenei ksek iki temsilcinin seilmesini salamak,
Seksen ili, etnik nfus younluuna gre ayrarak imdiden fe
deratif temsilciler meclisi kurulmu olacaktr. Ne ki, bu ince gr
pek de yeni deil. Austos 1920de Sevr kentinde batlanan ve
Osmanl Padiahnn onayyla yrrle giren paylam anlamas
nn ekallietlerin himaesi maddesinde, Trk Hkmeti, ekallietlerin parlamentoda temsili nisbisini (orann) temin eden bir n
tihap (seim) kanun projesinin iki sene zarfnda (inde) Dveli
Mttefikaa arz edecektir" kararna uymaktadr. Bu durum da, Av
rupaya tanp toplantlar dzenlemenin, ince ince alma yapma-

104

nin ve stelik Amerikal danmanlar tutm ann gerei anlalama

m aktadr.96
Sevr anlamasndaki ilgili m addenin, itlerin nfus oranna b a
klmadan temsilciler seilmesinin, etnik ayrm tem elinde seim nermekle bir ilgisi olamaz, denilebilir. Ayn istekler, hem Sevr an
lamasyla birlikte, hem de ABD Kongresince hazrlatlan Lozan
Antlamasnda Din Hrriyeti raporunda aka belirtilen Trki
yede Mslman aznlklarn tannmas" isteiyle, ya da ayn konu
da ABD delegelerinin Pekin ve Varova konferanslarnda, Trki
yede Mslman aznlklarn haklar ineniyor yollu aklamalary
la yana yana getirilince, bakaca bir yoruma gerek kalmayacaktr.
Bu m addeye, A.Bnin Kopenhag kriterleri iinde talep ettii
ana dilde eitim" steklerini de eklersek durum iyice anlalacaktr.
Uzlama ve demokratik anayasa ad altnda ortaya konulan r
tl federasyon talebini, realitenin kan dklnce tannmasyla Lo
zan Antlamasnn 41. maddesini yan yana getirince isteklerin h e
definin Sevr anlamasna dayanmasnn yannda, Lozan Antlamasnn ilgi maddelerinin deitirilmesine ne denli kout yrtld
akla kavuacaktr.
Lozann 41. m addesinde ekalliyetin eitim haklarna ilikin
satrlar okuyalm:
Gene! eitim konusunda Trkiye Hkm eti M slman olm a
yan uyruun nemli younlukta oturduu kentlerde ve ileler
de, bu Trk uyruun ocuklarnn ilk retimde kendi dilleriyle
renim grmelerini salayacak tm koullar kolaylatracak ve
yardmc olacaktr.97
NEDe bal IRInin, NDInin siyasal temsil projeleri, Henzenin
tezleri bylece anayasal temelini bulmu oluyor, imdi i, dem okra
tiklemek iin, merkezden uzaklamak iin, yerel ynetimler olu
turm aya ynelik RI-ND1 atlye almalarna kalmtr. TOSAV bu
atlyelerin hedefini, bir kez daha vurguluyor:
Yerel-yresel dzeyde kararlar alabilecek ve ulusal merkezle
uyumlu alacak, seilmi konseyler oluturmak.
Dikkat edilirse salt yerel denmiyor, bir de yresel ekleniyor.
Nedir yresel? Yrenin snrlar nereye dayanr? Konsey denince
eyalet meclisi mi oluyor? Temsilciler, kongreye seilen senatrler
midir?
* smet bn, Lozan Antlamas II,
s' nn. smet, a.g.k.

s.99.
105

Bu tr sorular, ar kukuculuun sonucu deildir. Graham

Edm und Fullerin kimlik panellerinde anlattklaryla stanbulda
Krt Sorunu Konferansnda sylenenlerle ve Kasm 2002 hkm e
tinin eyalet sistemi planlaryla birlikte deerlendirildiinde gere
in sorguland grlecektir. Yabanclarn ve zellikle ABD Dileri
deneyimli danmanlarn yardmyla yaplan toplantlar sonucunda
hazrlanan anayasa taslaklar kt stnde kalmaz elbette. Kalma
yacan grebilmek iin seilmi, ksa bir kronoloji yeterlidir:
1992: Yaar Kemal, demokratikleme iin W ashingtondaki
Turgut Ozala bir mektup yazd. Bu mektupta federasyondan sz
edildii ve Uur Mumcu nun bir engel oluturduunun belirtildii
ileri srld 98 Sonralar Krt Parlamentosu kurucusu olan HADEP
yneticisi Yaar Kaya, Uur M umcu olay i Krt dinamii iinde
zlecektir dedi.
Ocak 1993: Uur Mumcu ldrld. Turgut zal, Federas
yon da tartlabilir dedi. stanbulda, Mays 1993de Krt Nurcu la nnn destekledii bir yayn tarafndan konferans dzenlendi. Konfe
ransa ERNKnin Krt slam Hareketi yneticisi Abdurrahm an Drre
katld ve K iirtler birlem itir. H izbullahtyla, A posuyla, Iraklisyla., birlem itir" diyerek projeyi somutlatrd.
Sonraki yllarda Hizbullah le aralarnda baz Dyarbakrl leri
gelenlerin arabuluculuk yaptn belirten Yaar Kaya, birlemenin
altyapsn zgn bir biimde aklayacakt. Ayn konferansta, Recep
Tayyip Erdoann ve Refah Partisinin siyasi danmanlar Eyalet
sistem i" nerdi. Bu eyaletlerin Halepten balayp G neydou yu
kapsayacan ileri srdler.
Yllar geti Osmanfr tr eyalet dnyoruz diyen R e
cep Tayyip Erdoan bir parti kurdu. Parti TBMMde ounluu
elde etti. Kasm 2002de hkmet kuruldu. PKK ile savalan d
nem de Turgut zaln ileri Bakanln yapan Abdlkadir Aksu
yeniden ileri Bakan oldu ve u aklamay yapt:

"O tursa her ilde bir yn etici olacak, o da seim le gelecek. u andaki gibi atanm vali ve seilm i b elediye
bakam birlikte olm ayacak. Bu konuda p a rtid e A ratrma-Gefttrme Blm altyor. (..) En iddiaf p ro jele
rim izden biri de, her il ve ilelerd e b ir nevi yerel par

m Yaar Kemal, Uur Mumcu ile ilgili savlar yalanlad, Semra zal, mektupta federas
yondan sz edildiini ileri srd

10 6

la m e n to o la ra k adlandrlabilecek alm a siste m i k u r

m ak 39
Burada dikkati eken nokta yalnzca federatif yaplanm a istein
de birleme deil; Bakan Abdurrrahim Aksunun aklamasnda yer
alan (AKP) A ratrm a-G elitirm e Blm szdr. Her ey,
project dem ocracy programna uygun olarak hazrlanm, hatta
A.Bne uyum ad altnda gerekli yasal deiiklikler de yaplmaya
balanmken, sanki yeni yeni dnlyormu gibi bir izlenim ve
rilmeye allmasdr. Trkiye Cumhuriyeti bir devlet olarak do
duktan sonra, tarihsel kimliine ve btnlne uygun olarak olu
turulan idari yaplanmann deitirilmesinin lanndan baka bir ey
deildir bu aklamalar.
Masum isteklerin ve projelerin sn n yok!
Yerinden ynetim ad altnda, devletin egemenliine kout yeni
egemenlik odaklar olarak yerel m e c lisle r ve imdi de merkezi
ekonomik otorite le yani gelirin merkezden ulusa datmn ng
ren ulusal devletin ekonomik ilkesiyle oynam ak gerekiyor. yle ya,
yresel konseyler byle glenecektir. Yerli yabanc uzmanlarn or
tak almalaryla yaratlan Yeni Anayasa taslandan okuyalm:
Blgenin doal kaynaklann yerinde /eyebf/ecefc sanayi olu
turmak. (..) Blge ekonomisi iin son derece nemli olan hay
vanclk ve yan sanayi/erini, lke ve Ortadou blgesi bala
mnda planlamak ve rgtlemek.
Kim istemez ki, lkenin bir blgesinde sanayi kurulmasn?! ste
nen dzenin tm zelliklerine, srarla corafya deyip getikleri
Trkiye stnde, yresel konseyler, Trkiye Byk Millet Meclisinin yannda kurulacak olan bir tr milletler meclisi ile birlikte
bakm ak gerekiyor.
Sonu olarak, TOSAV ya da benzerlerinin deerlendirmelerinde
ortak iki yaklam var:
1.
Trkiyede toplumsal bar hi mmkn deildir. nk devle
tin kuruluunda yanllk var. Ulus yoktur, ulus yoksa ulusal devlet de
olmaz. yleyse atma vardr!

59 "Babakan Tayip Erdoan, kana! D de yaynlanan Teke Tek programnda bakanlk

sistemini vp, bunun brokrasiyi ortadan kaldracan savundu. Fatih Altayl Bunun
uygulanabilmesi iin eyalet sisteminin olmas gerekmiyor mu?" diye sordu Recep Tayip
Erdoan cevab hemen yaptrd: Eh, tabii o zaman ona uygun bir yaplanma da olma
l Alt kaval st ihane olmaz." Ve a, 11 Aralk, 2004

107

2.
atmann kaynanda emperyalizmin oyunu yoktur, at
mann kaynanda petrol-gaz karlan yoktur.
Amerikadan olgunlatrlan medeniyetler arasnda srekli a
tma projesinden yola klnca varlan sonulardr bunlar. Bu
projelerde ulusal, ya da deil, toplumlarn ortak yanlarn ne
karm ak yoktur. Kimlik yaratmak, ayrlklar ne karmak en temel
lkedir. te bu nedenledir ki, bar, kardelik ve insan haklar szle
riyle sslense de emperyalizmin aktan ya da alttan alta desteiyle,
petro-gaz tekellerinin parasyla kurulan rgtlerin klavuzluunda
varlabilecek yer, olsa olsa rtl gale yardm, vurgunlara doru
dan ya da dolayl olarak destek konum u olabilir.
A.Bne bamllama uruna kartlan yasalarla umutlananlar
d ah a ak konumaya yneltti. Destek konum unu belirlemek iin
TOSAV kurucusu, NED konuklarndan Prof. Dr. Dou Ergilin yo
rum gerektirmeyecek denli ak grelirini okum ak yeterli olacak
tr:
Brakn Kuzey Irak kendi kendini ynetsin. Oras kendini y
netirse PKK gibi bir rgt iinde barndrmaz; rk di gibi e
ker onu. Irak'tak paralarn birbirine eklenmesi gerekir. Dnyay
alglamakta zorluk ekiyoruz. Dnyaya ok dar bir pencereden ba
kyoruz. O da gvenlik. Gvenlik, tehdit etm eyen ilikiler kurmak
tr. Bir lkenin gc kaplad alanla deil, etkiledii alanla llr.
Trkiyeyi koruyacaz diye Kuzey Irakj bask altna almaya al
yoruz. Bu insanlar kazanp ortamz yapmalyz. N e orta derse
niz? Trkiyenin Ortadoudaki politikalarnn orta,ekonomik or
ta derim. (..jBrakn Kuzey Irak kendi kendini ynetsin. Oras
kendini ynetirse PKK gibi bir rgt iinde barndrmaz; rk
di gibi eker onu. Irak taki paralarn birbirine eklenmesi ge
rekir. Federasyondan baka bir zm sz konusu deil Etnik fe
derasyon olmasn am a corafi bir federasyon veya etnik-corafi
karml bir federasyon olabilir.
Bylece her blge iinde dier aznlklar da kendilerini gvence
altnda hissederler. Bir arada yaamay renirler. Trkiye bundan
da korkuyor, acaba Trkiye de yle olur mu diye dnyor?
Ve ite niter devlet yaps altnda, Ankarann kendi lkesine ya
banc ve verimsiz bir ynetimi var u ana kadar. Yerel ynetim
yasasn bile karmak sorun oldu. Eer siz bu lkeyi
ynetemiyorsanz, brakn insanlar kendi kendilerini ynetsinler. Bu
kadar yoksul ve cahilsek brakn baka bir sistemi deneyelim.

108

Oniter devletiliin ve merkeziyetiliin neticesinde Trkiye ok ge

ri brakld.
Gvenlik adna yaplan eyler Krtler'in ayrmcln dourdu,
radikal slam dourdu. Hkm etle brokrasinin, halknn bir b
lm yle dierinin aras almsa ve bunlar gvenlik adna yapl
msa ne demeli?Trkiye bunlardan yararlanabilir. Kuzey Irak
Krtlerinden fevkalade yararlanabilir. Adamlar bir ara gelip Trk
Lirasn kullanalm dediler. Am a biz korkudan hayr ded/fc."

100 Star Gazete, 29 Kasm 2003

109

WEB / rm cek a nda liberal atlm

.rfj.SMD'm N e w Y o rk 'a g e tird i i ra porla rda n

o k etkilen dim . T S A D , T rk iy e d e ki gelim e
Serle ilg ili ta u trh n m o k net b i im d e ortaya k o
y uyo rdu. H a tta M illi G v e n lik K u ru lu 'm a n a
yasadan karm am z gerekir. M illi G v e n lik K un t lu m n g re v i sadece sfleunm a k o n u la ry la s
nr/ k a lm a ld r' rstd eyckler "
John

2001

Brademas,

r1

NED

eski

Bakam

(1 9 9 3

Demokrasi adna gerekletirilen sznty daha yakndan gre

bilmek iin, Trkiyede son 20 ylda rlen rmcek ann bir b
lmne yine Amerikadan bakmak gerekiyor. lkemizde kurulan
yar-sivil adan ekeceimiz ilmiin ucunda projenin hem en hemen
tmne teorik destek salayan bir etkinlik var.
Bu etkinlik glendike, Trkiyeye yeni gen liderler yetitire
cek, Onlar ABDde ve Trkiye'de eitecek. u khnemi (!) siyasal
yaplanmann kmesiyle ve IMFnin kredi koulu olarak ne sr
drd siyasal deiim yasalarnn resmiletirilmesiyle, siyasal bo
luk doaca hesabyla yeerecek yeni partilere, gen kadrolar,
yepyeni liderler yetitirecekler. Tasarm aa yukar budur.
Cem Boynerin Yeni Demokrasi Hareketi giriiminden sonra ge
lien bu tr oluumlar, NED kaynaklarndan ve A.Bden destek al
yor. Yasa! konum u dernek" olan bu oluumlar, think tank ten
tercme adlaryla, kendilerini dnce topluluu olarak sunuyor
lar.
Liberal atlm, "/s/m ve piyasa ekonomisini badatracak" pro
pagandayla ie balyor. NED dosyasndaki proje zetine gre, li
beral enternasyonalin Trkiyedeki ubeye verdii grev ok ak:
N E D den C IP E ye, C tP E den Liberal D n ce Topluluu
(L D T )na, 1997 ylnda. ve ktisat; Medya ve yayn. Politik
almalar iin 61.710 ABD dolar.
1 Brademas eski ABD Kongre yesidir. (Cumhuriyet, 15 Nisan 2001) Brademas. 1974
Kbrs harekatnn ardndan, Trkiye'ye ambargo uygulanmasn salayan lobinin ban
ekmitir. Brademas, Kemal Derviin ardndan. TESEV tarafndan stanbula getirilmi
ve Boazii niversitesinde konuma yapmas salanmtr. Brademas, Trkler ne ya
parsa yapsn Kbrs'n AB'ye katlacan, Kbrs'taki Trk askeri gcnn geri ekilme
sini, adaya NATOnun yerlemesini savunmutur Brademas, ubat 2001 e dek NED
ynetim kurulu bakanyd.

110

Proje zeti: ALT (LDT'nin ngilizcesi : Assosiation for Liberal

Thinking) bu program erevesinde slm ve demokrasinin badaabTirfiin gsterecektir. ALT, uluslararas alanda n yapm
uzmanlarn, teblilerini, siyasetilerden, i dnyas liderlerinden,
sivil liderlerden, brokratlardan ve medyadan oluan bir toplu
lua sunabilmeleri iin, stanbulda bir sem pozyum dzenleye
cektir. ALT, daha geni topluluklara ulamak zere, 6 byk
kentte pane//er dzenleyecek ve sem pozyum belgelerini, geni
olarak datlacak bir kitapta toplayacaktr. ALT, bu program
boyunca, yalnzca konuyla ilgili entelektel farfma/ar/a snrl
kalmayacak, (ayn zamanda serbest) pazar esas alan iyi bir ikti
sadi dzen (ve) Pazar iktisadiyat kaynakl bir reform efkin/iini
de balatacaktr.
Liberallerin Amerikan adamlar rgtne sunduklar proje ne
denli yararl sonular vermi olmal ki, ayn Amerikan rgt, 1999
ylnda liberallere 49.779 Dolarlk yeni bir kaynak daha salyor.
Bu kez ama, Trkiye Byk Millet Meclisi yelerine ulamaktr.
Proje zetinden okuyalm:
(Ama) A L T nin iktisadi reform yasa nerisini deer/encftrmes
ve bir dizi akam ve len yemekleri ile, meclis yeleriyle piya
sa ktisad re/ormfanm savunanlarn birbirlerini etkileyebilecekle
ri toplantlar dzenlemesini salamak.
Yabanc devlet rgtlerinin parasyla dzenlenen yemeklerde re
form gren meclis yelerine ne demeli? Bu vekillere, Trk ulusu
nun vergilerinden oluan bteden verilen maalar, ele gne m uh
ta olunmasn, temsilcilerimiz iyi grnml, zgvenli bir yaam
tuttursunlar diye veriliyordu. Temsilcilerimiz, bir yasa tasarsyla ilgi
li nerileri grme ortam bulmak zere, illaki. Amerikan iadam
larndan para alan topluluklara muhta olamazlard.
Liberal, hr, kresel, snrsz ve sorumsuz an gerei yerine
gelsin diyedir tm bu iler, Milletvekillerimiz durum un asln bilse
lerdi, kesinlikle bu yemeklere katlmazlard. Vekiller, bu tr toplant
larda yabanclarn desteini bilselerdi, en azndan yemek bedellerini
kendileri derlerdi.

slm ile liberalizmi badatrmak

Trkiyenin toprak btnl ve ulusal egemenliinin korunm a
sna yardm etm ek zere olaanst bir koalisyon hazrlanm bu
lunuyor. in aslna baklrsa, NEDin anda herkese, her zaman
li

yer vardr. Bu kadar zahmet neden? Bu sorunun yantn ve kre

se/ dedikleri dnya egemenliine bal, stratejik karlarn ip ula
rn, proje gerekelerinde grmek olanakl.
Liberal Dnce Topluluuna yaplan harcamalar NEDden ak
taran ABDnin CPE adl iadamlar rgt, liberallerin projesini
aklarken, slamn pazar ekonomisiyle uyuabilecei dnce-

sini yaymak ve ekonomik reformlarn propagandasn gerekle

tirmesi iin sem/tozyum ve milletvekillerinin katlaca yemekli
toplantlar rgtlemek diyor.
Global Partners102 listesine Association for Liberal Thinking ALT satrn eklemi olan Amerikan irketlerinin d lkelerde et
kinlik rgt CPE, aa yukar unu demek istiyor: Trkiyede
Mslmanlar var, imdi Liberal olarak bu insanlar, kendi dinlerinin
benim pazar dzenimle uyumlu olduuna inandrmak zere toplan
tlar dzenle, paras benden!
Bu abann altnda yatan derin dnceyi yaam rnekleriyle
kavram ak olasdr. LDT Derneinin kurucusu Profesr Attila Yayla,
iin ucunu bir sert atakla dek gtryor ve Seattleda yaplan
WTO (World Trade Organization / Dnya Ticaret rgt) toplant
sn protesto edenlere ok kzyor. 21 Nisan 2000de LDTnun ya
ynnda, G /oba/fem e Dmanlndan in tih a r a " baln ta
yan yazsnda, lkesinin ncelikle yazarlarn derin lem esin e
analiz kabiliyetinden lmne yo k su n , olmakla karaladktan
sonra, protesto gsterilerinin globallemeyi durduram ayacan
anlatyor ve protestocularn rgtlerini bir gzel benzetiyor.
Attila Yaylaya gre, sendikalar, igcnn serb est h areke
tinin nlenm esini ve b ylece yelerinin y ksek gelirli ile
rinin rek a b etten korunm asn iste y e n " rgtlerdir. Liberal
Yaylaya gre, sermaye alabildiine serbest hareket ederken, igc
serbest hareket edememi oluyor. nk gcn tutsak eden, h a
reketini nleyen sendikalardr. yleyse serbest Pazar ekonomisinde
sendikaya ne gerek var?! Grld gibi, Liberaller, ultra-liberaller,
yeni liberaller, iverenler, sekinler, yani cmle lem herkes rgt
lenmeli, am a sendikalara gerek yok, diyorlar.
Bir liberale, ad stnde zgrlkye, Trkiyede sivil toplum
cu bir bilim insannn sendika dmanln bu kerteye vardrmas
n anlam ak zor. stelik NEDin hrriyet ilkelerine de uymuyor bu
tutum. Teorik olarak byle am a, her ey grnd gibi olmuyor.
10 C PE Global Partners : Results & Accomplishments, cipe.crg 30.03.2004

112

thal liberalliin d balarndan ana kaynan ne denli rgtlenme

dman olduunu sona doru greceiz. imdilik kitle gsterilerine
kar alnan bu sert tutumu anlamaya alalm.
Libarele gre Globallemeye kar" durm ak o denli gnah ki,
liberalliin ylmaz savunucusu liberal profesr, kar ittifak iinde
grd kim varsa, aalamaktan yana. yle diyor:
"..insan cinsini doa herhangi bir bcekten daha deersiz bir
tr olarak gren ve bazen insanda Lenin, Stalin ve Hitlerin
yksek bir ideal uruna yaptn szm ona doa iin yapmaya
hazr olduu duygusunu uyandran evreciler, radikal fem inist
ler, Marksizmin mminleri, nc dnyaclar ve dier/eri...
Globalizmin kartlarn bylece tanmlayan Liberal Profesr, h
zn alamyor ve Bunlar hangi ilke ve hangi am a etrafnda bir araya gelebilirler? diye sorup, alay ediyor. Bunlara yakan birlikte
olmak mdr, birbirlerinin gzn oymak mdr? szleriyle liberal
likten bilimsel rnekler sunuyor.
Her trl kitle rgtlenmesine dm an bu tutum un, salt bizim
lkeye zg, liberal bir yozlama olduunu sanmak, in kknden
uzaklamak demektir. Daha sonra ayrntlaryla greceimiz gibi,
Liberallerin anavatan ngilteredeki sendika ve en hafif toplumsal
proje dmanlnn rgtsel balantlar, ngiltereden Amerikaya
uzanmaktadr, Liberalin bunlar bilmemesi zayf bir olaslktr, diye
dnp liberal kitle dmanlnn tipik rneine dnelim.
NED dolarlanyla propagandaya soyunan topluluun kurucusu,
ilevine uygun bir biimde, globalizme kar duranlar, tahripik
ile suladktan sonra, hedef gsteriyor:
Bu ey (eylemin hedefi,) aslnda zel mlkiyettir, serbest giri
imdir, hr ticarettir, yaratclk, alkanlk ve keiftir. Liberal,
kehanette bulunmay da unutmuyor: Bunu yok etm eyi herhal
de baaramayacaklardr. Baarsalar bile kendi kendilerini de
yo k etm i olacaklardr.

'Resm i' ideolojinin tem el dayanaklar km el..

NEDin giriimleri globalizmin ylmaz savunucularn da yarat
yor. Liberal dnceliler, 20 Nisan 1995 tarihli aklamalarnda,
T E SE V in vazgeilmez katkcs, Aa Han bursiyeri ve Kemal
D ervin yakn dostu Nilfer G le nin bilimsel bulgularna yas
landklarn belirtirlerken, asl amacn rengini de gsteriyorlar:
1990/ yllarda, sivil paalarn, liberalizmi dorudan bir d
man olarak sunma abalan(,) ikna edici durmuyor. O nedenle,
113

liberalleri Krtlkle veya eriatlkla sulayarak!i) (eskiden

kom nist derlerdi) durumu kurtarmaya alyorlar,
Yabanc rgtn dolarl desteini almaktan ekinmemi olan li
beraller, eskiden and-kom m znr sylemi altna snp, demokrasi
isteyenlerin stne saldranlarn. Gney Amerikada, Filipinlerde,
Afrikada ve dnyann drt bir yannda, diktatrlkleri global ola
rak destekleyenlerin, kimliklerine de bir baksalar iyi olurdu. nk,
dolarl projelerde, eski operatrlerin parm ak zlerini grmek olanak
ldr. Ne ki, bunun iin, grme-bilme niyetine sahip olmak ve bili
me gerekten bal kalmak gerekiyor.
Liberal szlerin altndaki gerek niyeti, onlann satrlarndan oku
yalm ve dnelim. Ama hayat sryor Piyasa ekonomisi, sivil
asker brokrasisinin ve mttefiklerinin btn abalarna ramen
yaygnlayor. Dnya ekonomisi Trkiye'yi rekabeti piyasa m ode
line itekliyor. S on yllarda, resm i ideolojinin te m el dayanak

larndan biri otan KIT sistem i d e k m e noktasn a geldi,"

diyen liberaller, neredeyse ekmeini yedikleri, kendilerini bugnlere
getiren lkenin sistemi kt diye, bayram edecekler.
Liberaller, 1995 Nisannda ufukta grlen REFAH-YOL h
kmetini selmlarken de ayn bayram havasn yayorlar; gelimeyi
alklyorlar:
ok parti/i sisteme gei ve Demokrat Parti gelenei, Kemalist
ekirdein btn aksine abalarna ramen slama hareketin
demokratik yar iinde yer almasna olanak verdi. ki taraf da
eriat geliyor lklar atsa da nce parlamento ve koalisyon
lar, imdi yerel idareler, slamc muhalefetin entegrasyonunu
kolaylatrd.
Liberat'den 2 8 ubat dersleri
Dini politikaya ara edenler, yalnzca bir kesim deil. Liberaller,
lendilerini geri kalan kurululardan ayr tutmak zere, rgtlenen
ve bazlarnca, Mslman kesim olarak tanmlananlar da liberal
letirilmeye kararldrlar. LDT kurucularndan ve Liberal D nce
Dergisi editr, Hukuku Mustafa Erdoan, bir yandan yazyor,
bir yandan da MAZLUMDERde konuuyor. Milli Gvenlik Kur u lu nun 28 ubat 1997 kararlarna bir irtica hareketi diyerek,
liberalliin militan yzn gsteriyor:
"28 ubat 1997 Trkiye toplum unun Cum huriyet dnem inde
maruz kald en ciddi siyasi rtica hareketlerinden birinin ad
dr. Bu hareket 2 7 Mays darbesinden bile daha zararl ve sinsi
114

ce tertip edilmi bir rticai kalkma" hareketidir. Geri, 27

Mays'm insani maliyetinin ok daha korkun olduunda phe
yoktur, nitekim, kadim siyaseten kati" gelenei ihya edilerek,
seilmi babakan ve iki bakan idam edilmitir. Mamafih, 28
ubat en azndan ilk sonular bakmndan kanl bir hareket
olmasa da, siyasi ve toplumsal etkileri bakmndan ondan hem
daha kapsaml hem daha kalc olmutur." 103
Liberalin 28 ubat deerlendirmesi, kendisini lgilendirir, de
yip gemek gerekir. Ne ki, onun 28 ubatta karar alanlar niteler
ken m adde m adde yapt deerlendirmeler, Trk hukuk dnyasna
byk bir katk salayabilecek niteliktedir:
() 28 u b a tm failleri siyasette meruluun kaynann halk
olduunu reddetmilerdir: Onlara gre, meruluun kayna
halkn iradesi deil resmi ideoloji, hatta onun karikatrize edil
mi biimci bir trdr. (..) Onun iin 28 ubatlar halkn ira
desinin kamu siyasetinin tem el ilkelerini belirlemesini kabulle
nem eyen hazmszlar veya cretkrlar fal/esi olarak da nitele
nebilirler. (..)
(2) 28 ubatlar hukuk tanmazdrlar. (..) 2 8 ubat bu bakm
dan 12 Eyll rejimiyle bile yarabilecek bir durumdadr. (..)
(3) 2 8 ubat zihniyeti insan haklarna dmandr. (..) Bu zihni
yet, gayet doal olarak, devlet eliyle insan haklarna kar bir
saldr kampanyas balatlmasna, bata din ve vicdan, fade ve
rgtlenme zgrlkleri olmak zere tem el haklarn ftursuzca
inenmesine yol amtr.
LDT Dernei kurucusu Hukuku Profesr Erdoan liberal cep
heyi geniletmeye kararl grnyor ve ekliyor:
Ba/ca, Krt kimliini ve Islami hassasiyetleri resmi dman
olarak ilan etmi ve buna gre craat yapm, yaptrmlardr.
Kimi yurttalarn kendilerini ana dillerinde ifade etmelerini, r
gtlenmelerini ve siyasi faaliyet yapmalarn yasaklam; kimi
yurttalarn da hayatlarn kendi inanlarna ve hayat tarz ter
cihlerine gre tanzim etm e ve yaama "doal haklarkn tan
mamlardr.
Varlan bu sonu daha fazla yorum gerektirmez, am a liberal
saldr bilim dilinden uzaklamakta ve sylemin dzeyini deitir
mektedir. D aha sonra grlecei gibi, ulusal-egemen-bamsz devMustafa Erdoan. 28 ubat rticai Bir Kalkmadr LDT, Mart 2001
1 15

let lkesine yaslanan hev dzeni kaldrmaktan yana ak toplum

yolculuunun doal sonucudur bu dzey.

ilim ve irfandan yoksunlar

Dinsel dzen peinde koanlarn, bu ileri nasl dzenleyecekleri,
eylemlerinden ve sonulardan bellidir. Ama yabanc desteiyle libe
rallemenin ve her think tank" in savunuculuuna soyunmann ge
rekelerini anlamlandracak birka madde daha var.
75/ 28 ubat/ar toplumu militarize etm ek istemilerdir. (..)
(6) 2 8 ubat bilim kart, dogmatik bir harekettir. (..)
(7) 2 8 ubat kalkmas tipik bir cahil cesareti rneidir. 28
ubat/ar insan, toplum ve dnya hakknda cahil olduklarn
fark edem eyecek kadar lim ve irfandan yoksundular.
Prof, Erdoan, nsan Haklarna dinsel pencereden bakan
MAZLUMDERin toplantsnda, nsan Haklar hareketinin ykselme
sini bir baka liberal noktadan vurguluyor:
28 ubat kafas btn bu nedenlerle Trkiyenin anayasaldem okratik bir devlet, zerk bir sivil toplum ve zgr ve yara
tc birey yolundaki bir buuk asrlk yryn tersine evir
m e saplants ile malul bir kafadr. Bundan dolay, 2 8 ubat
Trkiye toplumunur uygarlama" ve adalama mcadelesi
ne ok byk zarar vermitir. 104
Trkiye Gazeteciler Yazarlar Vakf (TGV)nn105 dzenledii nl
Abant toplantlarnda da zamann Yargtay 4. Ceza Dairesi Bakan
ile birlikte Laiklie ereve izmi olan Liberal hukuku, NED-1R1
erevesinde Trkiye'de amalanan da aka belirterek, project
dem ocracy operasyonunu anlamamza yardmc oluyor:
Devlet sekinlerimizin, bata milliyetilik, egemenlik, i ilerine
karm am a ve kltrel trdelik anlaylarna dayanan politika
lar olm ak zere esk i m oda yn tem lere gitgide daha fazla sa
rlmas bunun tipik bir gstergesidir. yle grnyor ki, Trki

y e nin bu konudaki tek ans, k resellem en in zorunlu

luk ve gereklerin e kendini adapte etm e hususunda sivil
toplum un d evletten daha bilinli, istek li ve yeten ek li
grnm esidir. 106

,M Mazlumderin 4 Haziran 2000 tarihindeki kongresinde yaplan konuma metni.

105 T G V nin onursal bakan F. Glendir,
106 M. Erdoan, Kreselleme'ye Dair, LDD 31.5.2000
116

Bu szlerin uzand anlam aktr. Egemenlik, ulusuluk, ortak

kltr, eskimitir; snrlarn kaldrlmas gerekir, artk iileri yoktur;
bu ilere bakalar karr. Burada dursa iyi, am a o durmuyor, dev
leti bir yana brakn demeye getiriyor.
Sivil toplum" yeni egemenlerle ie gemeye dnden raz g
rnyor, Sivil" olan gerekten kresellemeye ve z lkesinin
snrlarn sonuna dek amaya, gvenliini em anet etmeye niyetli
grnmektedir.

Bir buuk asrlk liberal yry

Trkiyede ulusal birlie ve ulusal gvenlie ynelen tehdidi ir
tica dzeyine indirgemek, liberalden daha liberalci olanlar km
semek olur. Kendilerini liberal olarak tantan C P E nin proje or
taklan, K em alist ekirdekti' diye adlandrdklar Trkiye Cumhuriyetnin sonunu ilan ederken, dinci hareketin a iindeki yerini
belirten aklamalar ok daha arpcdr:
S ivil toplum , zet m lkiyet ve piyasa ekon om isi g
lendike, K rt ve slam c h areketler taleplerini daha
fazla seslen dirdike, resm i id e o lo ji ve d estek leri
zayflyor. T otaliter dnce yaps kyor. Bu durum
da, doallkla liberal dem okratlarn dnse/ etkinlii
d e artm aya balyor.
Bu tmceleri tersinden okumakta yarar var. Resmi ideolojinin ve
bu ideolojinin desteklerinin zayflatlmas gerekiyor. Bunun iin Si
vil tpplum ad altnda rgtlenme ykseltilmeli, devlet mlkiyeti
zayflatlmak yani zelletirilmeli, piyasalar darya almal, Krt
milliyetilii hareketi, slamc rgtler taleplerini ykseltmeli! Totali
ter dnce yaps ya da resmi deolojinin ne olduu sylenmiyor
am a, ykseltilecek olan talep sahipleri dnldnde bunun Tr
kiye Cumhuriyeti'nin temelleriyle ilgili olduu kolaylkla anlalabili
yor.
Bu szler bize, Amerikan Milli Gvenlik Konseyine, Amerikan
ordusuna hizmet veren RANDn raporunu anmsatyor. Hani u
Boaziinin ve Georgetown niversitesinin u nl profesr Sabri Sayar nn hazrlad ileri srlen ve RAND irketince yaynlanan
Trkiye-Din raporunu,107

107 RAND irketi, eski C(A uzmanlarnn ynetiminde 1100 personel ve 300 konuk g
revli, danman, renci ve subay ile alyor, RAND, ASAM (Avrasya Vakf-Avrasya
Stratejik Aratrma Merkezi) ile ortak alyor, RANDn ayrca RGS (The Rand

117

O raporda, Krt hareketinin slamlamasyla gcnn artaca

ngrlyordu. PKK, bu ngrnn hemen ardndan slamc ka
nadn oluturmutu. Abdullah calan Mesihleirken, PKKHizbuMah atmas da balamt. Turgut O zaln federasyon
tartlmal demesinin ardndan stanbulda toplanan ERNK slm
kolu ve dier slamc Krtler, lml ve barsever olarak sunulan
Nurcu Krt hareketinin yayn organnn dzenledii bir konferansta,
federasyon isteini, enine boyuna tartmlard.
Bu gemiin nda, liberallerin aklamalarnda eriat akm
demeleri ok artc olmamal. Dernek kum cusunun ABDdeki bi
limsel etkinlikleri bu ngrlerin kaynan da gsterecek nitelikte
dir, Prof. Dr. A, Yayla, ABDde HAMAS destekilerince kurulan
UASR rgtnn yuvarlak masa toplantlarna katlmtr.108 UASR
yaynnda yuvarlak masa toplants u satrlarla yer almaktadr:
Mays 25 (1997)de, Dr. Ahmad, Hacettepe niversitesi ve Li
beral Dnce Derneinden Dr. Attila Yay/a ile birlikte bir yu
var/ak masa toplan tsn ynetti, Drlar Yay la ve A hm ad ve kat
lmc slamc entelekteller ve eylemciler (activists! Trkiyedeki
slamc hareketin geleceini tartt/ar.
Yuvarlak masalar evresinde, Liberal-slamc katlmyla gerek
leen Trkiyedeki slamc hareketin gelecei zerine yaplan ko
numalar ve tartmalar, bilemiyoruz. Bir gn liberal bir tarzda aklanrsa, Trkiyenin bylesi bilimsel grmelerden yararlanaca
na kuku yok.
UASR, etkin bir kurulutur, RANDm Ortadou aratrmacs,
Irakta iilik, Trkiyede Nurculuk ve kimlik aratrmacs, eski CIA

Graduate School) adnda bir okulu bulunmaktadr T E S E V ynelim kurulu yelerinden

ve Bilgi niversitesi reticilerinden de RGS'de doktora yapanlar olmutur.
UASR: HAMAS'n etkinleri tarafndan ABDde kuruldu. Bakan Ahmed Yusuf,
1997'de !AP (Islamic Association for Palestine / Filistin slam Cemiyeti) konferansnda
Merve Kavak He birlikte konumutu. CMCU ile UASR, Nisan 2000de ortak konferans
dzenlediler. Bu konferansa yln alt aym stanbulda, geri kalann Endonezya, Malez
ya, Almanya ve ABD'de Trkiye rejimi aleyhine konumalarla geiren Alman eski Byk
Elisi Wilfred Murad Hoffman, Hakan Yavuz da katlm ve Merve (Kavak) Yldrm,
Trkiyeyi yeren bir konuma yapmt. Ahmed Yusuf, Trkiye hakknda pek de iyi ey
ler dnmemektedir. UASR yayn organ Media Monitors Networkdeki yazlarnda
Ermeni katliamndan sz eder.( Countering the Current Crisis: A Strategy for Muslim
Integration" 23 ubat 2003.) Ayn yaym organnda Trkiye, saldrgan sekler devlet
olarak yazlr.(kbal, Sddki,Iraqis seek Islam, independence: US offers Turkey-style
democracy MMN, 5 Mays 2003)

M8

istasyon eflerinden Graham Edmund Fuller de ayn rgtn yu

varlak m asa toplantsnda bulunm utur. 109
Liberal network iinde yaplacak olan gezintide ulusal g
rlerin savunulamayacag kesindir. Liberal an merkezi Atlas
Foundation, a iindeki rgtlerin ilevini 'ABDdeki think tank
(rgtleri), etnik aznlklara Pazar-kaynafc/ dnceleri satarken
daha sofistike" olmak durumundadrlar. Bu 2. Annual (Yllk) A t
las Liberty Forum unun belirgin temasyd diyerek aklamaktadr,
10-11 Nisan 1996da, Philadelphiada toplanan 'Forum da bir ko
numa yapt anlalan Washington merkezli Center for the Study
Islam and Democracy mdr R a d w a n M a sm o u d i, szde m o
dern Islam devletlerinde yolsuzluk ve baskdan" sz etmi. Onun
ardndan sz alan Liberal Dnce Dernei kurucusu Prof, A. Yay
la da kendi lkesindeki durumu akla kavuturmu, Atlasn ya
ynnda Yaylanm aklamas yle yer alyor:
Attila Yayla (Association for Liberal Thinking) bu dnceyi
yineledi ve Batklarn ksa-sreli yararl ittifaklar yapan, birok
klasik liberal deerlere genel o/ora/c sayg gsterilmeyen Trkiye
gibi lkelerle ilgili hayale kaptmamalar gerektiini ekledi.110
Kendi lkesi stne uzak yerlerde bu tr ince grler ileri sr
menin elbette bir sakncas yok. Bu durum gezi ve toplant liberalli
inin gerei olabilir. Ad stnde liberal, stedii yerde istediiyle
m asalara oturm a lbertesine sahiptir. Ancak liberallerden beklenirdi
ki, yuvarlak m asa grmelerinden lkelerini de bilgilendirsinler,
Boylece yurttalar da liberalleme olanana kavuurlard. lke
lerin i koullarnn liberallie izdii snrlar bir rpda unutup,
baka bir lkede, o lkenin iilerini ilgilendirmeyen bir biimde,
Trkiyedeki liberallik stne toplant yapmak kolay olsa gerek. Oy
sa Libertenin snr, Fullerin lkesinin National Security/Ulusa!
Gvenlik alanyla iziliyor. Yuvarlak masalarda belki de liberalliin
nndeki snrlarn kalkmas gibi konular grlmtr deyip, ge
elim.

105 Graham Edmnd Fuller (1937-): stanbul CIA stasyonu (1964-67), Cidde siyasi g
revli (1968-71), Sana (Yemen)da Mavir (1971-73), Merkezde, CIA Direktr William
Casseyin asistan. Milli istihbarat Bakan yardmcs (1973-75), Kabul (Afganistan)'da
siyasi grevli (1975-78), Hon Kongda Genel Konsolos (1978-1979), Freedom House ve
RANDda Ortadou efi. Fuller Trkiye'de 3 yl kald ve Trke bilmektedir.
'Think Tank Outreach to U.S. Hispanics and Muslims." atlasusa.org

119

Liberal nller ve yunuslar

Dnya liberal harekelinin Trkiye yansmas birletirici bir ileve
sahip. Yukardaki liberal bildirinin hem en sonunda, kurucular yle
tantlyor:
Kurucu bakan Kzm Berzeg, bireyi devlete kar korumakta
ihtisaslam bir avukat. u andaki bakan Hacettepe niversi
tesi retim yesi Do. Dr. Mustafa Erdoan ise (Avusturyah)
Hayek hayran bir Anayasa Hukukusu. Dernein yeleri ara
snda Osman Okyar, Attila Yayla, Gneri Akaln, Levent Korkut
gibi her yatan liberal akademisyenler v a r
Eski tandk Osman Okyar hemen anmsadnz. 12 Mart darbe
sinden sonra arkadalarn Skynetim mahkemelerine tantan kii.
Hani u, 12 Eyll 1980 darbesinin ncesinde Trkiyede CIA istas
yon efi olarak bulunan Paul Henzeyi say falanna konuk eden ve
H enzenin buyurduu gibi darbeyi savunan Forum dergisi adna ve
Milli Gvenlik Konseyi talimatyla Aydn Yalnla birlikte ABD
kongre binasna dek gidip, Amerikan terr kom isyonunda, yanl
bilgilendirme uzman Henzenin tezlerini savunan Osm an Okyar.
Aslna baklrsa, Okyar eski izgisini srdrmektedir. nk liberal
liin ve libertenin sonu yoktur.111
NED project democracy anda yer almaktan, senaryonun
tm n bilmeyerek, kvan duyan genleri rgtlemekte liberalliin
doal sonucudur. Liberal Partinin genlik rgt kendisini g e n
y u n u s la r olarak niteliyor ve yurtd ibirliinden duyduklar se
vinci u satrlarla belirtiyor:
Birok yabanc kurulula balant iindeyiz. IRI (International
Republican Institute), IFLRY (International Foundation o f Libe
ral and Radical Youth), Friedrich Naum ann Stiftung, LYM EC
bunlardan bazlar. Birok yem iz partimizi ve lkemizi tenisi/
e tm ek zere bu kurulularn dzenledii seminerlere katlmak
zere yurtdna kyor.
Yurt dna kmann byk meziyet olduunu dnmek, kendi
lerini temsil etme liberty sine sahip olmak, ayr bir liberalliktir am a, anlalmayan nokta, liberallerin Trkiyeyi temsil etme
tibertysine nasl sahip olup olmadklar ve temsil yetkisini kimden
ve nereden aldklandr. Otsa olsa, kendilerini temsil ediyorlardr,
1,1 "Amerikan Senatosunda Terrizm Aratrmas" Yeni Forum. 15 Tem m u1981 /Uur
Mumcu, "Haketmediler mi? Yeni Ortam, 30 Aralk 7974; Uur Mumcu, Sulular ve Gller, s.207

120

denilip geilebilir, am a onlar destekleyen evreleri de temsil torba

sna katmakta yarar var.
Ayrca, seminer verilen yerde, birileri gelir, birilerine bir eyler
anlatrlar. Bunun amac eitimdir. Eitimciler arasnda yer alan
muhafazakr Amerikan partisinin rgt IRI, ne denli liberaldir?
Amerikada bile muhafazakr olarak bilinen Cumhuriyetilerden
hangi liberallii reniyor olabilir yerli liberaller? Liberaller kendi
lkelerinin dzeninin yklmasndan o denli mutlu oluyor olamazlar.
nk, gerek liberal, petrol-gaz egemenlerinin, O rtadou, Kafkas
ya, Asya bireylerinin libertesine el koymas da o denli kar k
maldr, deil m?

Liberal, Sevr'i aka nkr ediyor

Her ne kadar bu liberallik, gaz ve petrol kuyularn grmezden
gelse de ho karlanmaldr. amz, ABD Dileri Bakanlna
gre hem dinler a ve hem de medeniyetler aras sava a
dr. amz ayn zam anda dinler aras diyalog a dr. Militarist
junta tarafndan ynetildii ileri srlen Trkiyede devletin kuru
lu senedi olan Lozan Antlamas, ABD Kongresinin raporlarnn
yaynlanmasyla birlikte tartlmaya balandna gre; bunlarn bir
nemi olamaz. Liberallerin hukukusu Kzm Berzeg, resmi tarihin'
byk yanlgsna dikkat ekerek, ulusumuzun sabr snrlanyla, liberal
liin snrlarn snyor.
Hukuku Berzeg, LDDnin K 2001 saysnda "S e v r 'in ya ra t
c s , S a th la r d e il, ttih a t T e ra k k i C u n ta s d r balkl yaz
snda tarihi dorultuyor.112 Liberal Berzeg, ngilizlerin nerisini geri
eviren, Almanlarn yannda savaa giren Osmanlnn o zamanki
ynetimini, Sevrin yaratcs saymakla, bizi byk dertlerden kurta
ryor. Liberalin savna gre, savaa girilmeseydi ya da ngilizlerin
istekleri kabul edilseydi, Osmanl sava yitirmezdi. Fransann Sevr
kentinde, Trkiye haritasnn bana oturan ngiltere, talya, Fransa
1,2 Liberal dnce1 dergisini Liberte A " karyor. Derginin knyesine gre: Sahibi
Liberte A. adna zlem alar. Yaz ileri Mdr: Haluk Krad Kopuziu, Yayn Kurulu:
Gneri Akaln, Sait akman, Zht Arslan, Krat Aydoan, Kzm Berzeg. Vahit Bak,
m er aha, Fuat Erdal, rfan Erdoan, Ramazan Gzen, Enver Alper Gvel, Eser
Karaka, Ltfullah Karaman, Levent Korkut. Fuat Ouz, Hseyin zgr, Ahmet Fazl
zsoylu, Reyhan Sunay, Metin Toprak, Nuri Yurdusev, Melih Yryen, Attila Yayla,
Norman Stone. Danma Kurulu: mad-Ad-Dean Ahmad, Asaf Sava Akat, Ytldray Ar
san, Ahmet Aslan, Mehmet Aydn, Osman Okyar, Ali Karaosmanolu, Norman P. Barry,
Gary Becker, Hardy Bouillon, James M. Buchanan, Victoria Curzon-Price, Richard
Epstein, Anthony Flew, Ronald Hamowy, R. Max Hartwell, Leonard Liggto, Angelo
Petrone, Ralph Racio, Charles K, Rowley, Paal alin, Vural Fuat Sava. Maltepe/ An
kara, Bask: Siyasal yaynevi.

121

ve Almanya, az arkalarnda ABD, Anadoluyu paylap

tokalamazlard.
Avukat gryle tarih, eydiler ve saydlar ile yorumlan
yor, Ama tarih de tarihtir! Kimi olaylar tersyz etmek bazlarn
kandrmaya yeter de, tarihin gereklerini tmyle silme teknii he
nz bulunabilmi deildir.
Bunca liberal ortakl beceren bu think tank in kitaplnn
raflarndan resmi" ya da yar-resmi ya da sivil herhangi bir tarih
kitab alsa, Anadolu paylam haritasnn daha 1915de izildiini,
Yunanllarn savaa Anadolu vaadiyle girdiini okuyabilirlerdi.113
Berzeg, eydi ile de yetinse bu noktada kalnabilirdi. Ne ki, o,
Vahdettinn de onaylad paylam karar, parlamentolarca onay
lanmad ki, Sevr anlamas yrrle girmemiti ki!" diyor. Mak
sad ne bu liberalin? Belli olmuyor mu? in ucunu, gnmze ba
layacak. lkenin blnmesine engel olmak isteyenleri, Sevr hastal
mla tutulmakla sulayacak; mozaik liberalliini byle uyduracak
gnmze. Sendrom un mucizevi ilacn bulmu olacak! Liberal
hukuku, Sevr uygulanmad ki, yeni Sevrden korkmak gereksiz
dem eye getiriyor.
Ne ki, bu tr 'liberal tezleri ortaya atarken, biraz zenli olmak
gerekiyor. nk Sevr anlamas, yabanc asker izmeleriyle, Halife
Sultan Vahidettn ve ngilizlerin destekledii Abhaz Anok Ahmet
Paa komutasndaki Kuva-y nzibatiyenin Sakaryadan, Bursaya, oradan Balkesire, Bigaya kadar aktt halk kanyla,
Pontusun Anadolu stne yrmesiyle, Yozgatta apanoullarnn Milli ynetimi ykmaya girimesiyle, Ermenlerin Karsa, Ar
d ah an a uzanmasyla, yerli aznlklarn her boyunun oluturduu
byk askeri birliklerin katlmyla glenen Yunan igal ordusunun
yakp ykmasyla, Fransz Ordusunun gneyde Ermenilerle birleip
gerekletirdii katliam ve soygunlarla, zmirde kurulan Kk As
ya erkez Cemiyeti konferans ve Rum-Ermeni-erkez 1zerk Ana
dolu Devleti projesiyle, stanbulda gezinen ngiliz izmesiyle izil
mitir.114 Liberal hukuku, isteklerini daha ak yazsa ve de hangi

113 Alexander Anastasius Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras (1915-1920), s.24-26.

ark- Karb erkesleri Temin-i Hukuk Cemiyeti Yunan gal Komutanlnn koruyu
culuu altnda, zmir'de yurdun eitliyerlerinden gelen temsilcilerin katlmyla bir kong
re toplam ve erke Milletinin Dvei- Muazzama ve lem- nsnyyet Ve Medeniye
te Umm Beynnamesi baln tayan kongre sonu bildirisini Trke, Franszca ve
Rumca olarak yaynlamtr. Bildirinin banda "..bilhassa Yunan Hk-met-i fahimesine
erkeslerin iltica eylediini beynla metlib-i milliyesinn isafn rica eyler," denilmi ve

122

kimliiyle dndn aklasa, daha bir liberal olabilirdi.115 Yerli

liberal dncenin kayna ile birlikte proje destekli yaynlarda d a
nm an olarak ad geen, NEDin uluslararas uzm an dedii bir
ka klavuzu tanm aya alalm.

D merkezli Liberal Enternasyonal

Ad liberal kendisi muhafazakr hareketin dnya odanda, n
gilterede Mont Pelerin S ociety (MPS) le ona bal olarak
ABDde kurulan Atlas Foundation (Atlas Vakf) ve International
Freedom Project (IFP/Uluslararas zgrlk Projesi) adl rgtler
grlyor.
MPS, dnyaya dalm 500e yakn sekinden oluan yeleriy
le ilgin bir rgte benzemektedir. Serbest Pazar iktisadna tap
nan bir tarikat benzeri MPS, AvusturyalI Friedrich Hayek tarafndan
1947de, svirenin Mont Pelerin kenti yaknlarnda yaplan bir
toplantyla kuruldu. MPS, kuralsa finansal dzen, sonsuz zelletir
me ve serbest ticaret politikalarn tasarmlad. Kurucularn kkleri,
Avusturya-Macarstan mparatorluu kurucusu Hapsburg H anedan
ve 16. yzyldan balayarak imparatorluun istihbarat ve posta
hizmetlerini gren Thum und Taxis gibi, Avrupann eski aileleri
ne dayanr,116 Bu hanedann yeleri, 1920 ve 1930larda Hitleri
desteklemilerdir.
Mont Pelerin Society, muhafazakr devrim arsyla, ulus
devletlerin ortadan kaldrlmasn ve 1920-1930larda Avrupal fa
ist hareketlerin isteklerini karakterize eden, ada grnml feo
dalizme dn amacn gden bir dnceye dayanr. Her ne denli
liberal11 bir sylem tuttursa da sonunda ulusal devletlerin yklma
sn amaladndan, dnyay kapital sahiplerinin diledikleri gibi sa
hiplendikleri eski feodal mlklere evirmektir niyetleri.
Bu dncenin dnyaya bilim ad altnda ihra edildii merkez
London School of Ecomics (LSE)dir. Bu okulun en nl rencisi
para piyasalarnn vur-ka ilemlerini temsil eden ve ulusal piyasadaha sonra Yunan Kralna bir telgraf ekilerek cemiyet ynetiminde bir Yunanl temsil
cinin bulundurulmas istenmitir.
11 s "Maalesef son 10 yi! boyunca, dnya kamuoyunda en etkili almay yapm am a ge
rektii halde, 1993te Ankarada Uluslararas Helsinki Yurttalar Meclisi Toplants'na
Av, Kazm Berzeg'in katlm ve 1996'da Istanbul Habitat II Forumu'na amil Vakf'nin
nclnde yine stanbul demeklerinin katklaryla katlm gereklemi, bunlar dn
da bir etkinliimiz olmamtr. Oysa, dnyada her yl ok sayda uluslararas toplant
y a p lm a k ta d rE k re m ASbakan. AGlT(OSCE,) stanbul Toplantlan'nn Deerlendiril
mesi, 24.11.1999, marje net/dernek/agit-koor.html
116 Otto Van Hapsburg

123

lan ierden ykan Sorosdur. Soros, aka ulusa) devletlerin zararl

olduunu, dnyaya dzen verecek bir tr yeni imparatorluk kurul
mas gerektiini savunur. Hanedanlarn ve byk srail destekisi
sermayenin parasn ileten, vergi cenneti Hollanda Aniillerinde
adresli Quantum irketinin sahibidir Soros.
M PSnin ideologlar, Friedrich Hayek, Em ard De Mandeville
(Hell Fire Clubs of Walpoles England) ve m onetarist politikann
mucidi Milton Firedm andir. 1970lerde dnya turuna kan MPS
kurucular, birok lkede kendilerine bal think tank kulpleri
rgtlediler. Szde liberal, iktisadi alanda kartellere tapnan rg
tn uygulamadaki hedefleri ksa balklarla unlardr: Finansal ser
bestlik, yol-su gibi altyap yatrmlarnn kstlanmas, sosyal hizmet
ve salk yardmlarnn kstlanmas, krsal sanayide ve tarm reti
mindeki korumalarn kaldrlmas, merkezi adil cretlendirme siste
minin tmyle bozulmas kamu sektrnn zelletirilmesi, devlet
varlklar yok edilerek devletin kltmesi, ulatrma ve iletiimde
mikro-ekonomik reformlar yaplmas, sendikalarn etkisizletirilmesi,
enerji sektrnn kurumsal yapsnn paralanmasnn ardndan enerji denetim ve ynetiminin okuluslu irketlere verilmesi,
MPS, ABDde muhafazakrlara balanmtr. En koyu m uhafa
zakr rgt olan ve project dem ocracy operasyonunun babas
R eagann byk destekisi Heritage Foundation Bakan Feulner,
MPSde hem kinci bakan, hem de mtevelli heyeti yesidir.
Trkiyede liberal" denince zgrlk ve ilericilik anlayan
solcu sivil elemanlar, Heritagein gemiini ve Nazi ilikilerine bir
baksalar, liberalliin eski hanedanlklarn acl aralarla donatlm
finans kartel ii olduunu greceklerdir.
Mont Pelerin Society, 1970lerde ngiliz muhafazakrlarnn esin
kayna olarak yeryzne km ve ngilizlerin Demir Leydsi
M argaret Tatcherin en byk destekisi olmutu, zelletirmeye
tapnan rgtn ABDdeki kuramcs Newton L. Gingrichin politi
kalar da Newtizm adn ald. Szde liberaller, sonsuz ticari zgr
lk, sonsuz zelletirmeden yana tutumlarn, zelletirmelerden ya
rarlanan irketlerin danmanln yapm aya dek gtrdler. Think
tank rgtleri partilerin ideologlaryla ve brokratik ayla devletle
ri ynlendirmeyi baardlar.
MPS kurucularndan ngiliz zengini Sir Anthony Fisher, 1955de
Londrad a IEA {Institute for Economic Affairs / ktisadi ler Ensti
ts} merkezini kurdu ve lEAnn ilk eleman olarak direktrle
Ralph Harrisi getirdi. 1977de ABDye giden Fisher, sonsuz liberal124

tik ve sonsuz zelletirme, sosyal devlet ilkesinin kaldrlmas gerek

tii stne kurulu grleri daha sistemli ve dnya boyutunda etkin
bir biimde yaymak zere rgt kurmaya balad. 1978de
W illiam Casey ile birlikte M anhattanda 1CEPS (International
Center for Economic Policy Studies}1i kurdu.
500.000
dolarla ie balayan rgt giderek byd. Project
Democracy yllar baladnda teki birok rgtte olduu gibi bu
rgtn adndaki Center/merkez szc kaldrld ve yeni ad
M anhattan Institute for Policy Research oldu.117 Antony Fisher,
ayn yl (1981) Atlas Foundation (Vakf) 'n kurdu.118 Atlas
Foundation, ngiliz istihbarat rgtlerinin cephe kurulular arasnda
yer ald, BP ve Shell gibi petrol kartellerinden para ald ileri s
rlyor.119 Bu arada, William Casey de Reagan tarafndan CIA di
rektrlne getirilmiti,

Fisher dlleri ve havsalann alam ayaca ler

MPSnin ABDdeki merkezi Atlas Foundation, bal 42 ube
siyle tm dnyada rgtlenmitir, Trkiyeden Attila Yayla, Atlasn
yesi olduktan sonra, Ankarada, Hacettepe niversitesinde ALT
(Association of Liberal Thought) Derneini kurdu. Halifaxda Atlas
merkezindeki grevinden ayrlarak Trkiyeye gelen Prof, A, Yayla,
Gazi niversitesine Interdisciplinary Course on Freedom dersi
koydurdu. Bu baansyla Atlasn yan rgt International
Freedom Project ve Temple Foundation ndan dl almaya
hak kazand.
f^rof. Yayla, Islam, Civil Society and Market Economy -2000
adl kitabyla da, 5.000 dolarlk Antony Fisher dl ne layk g
rlmtr. Trkiye bilim dnyasna ak toptum liberalliinin yer
lemesi adna olumlu gelimelerdir bunlar.
Doum yeri Avrupa olan MPSnin en gl proje merkezi imdi
artk ABDdedir. Bu project Avrupa ile ABD arasnda bir rekabet
bulunduu sansna kaplanlar artacak bir koutlukla yrr. Bu
koutluk iinde, Avrupa Birlii, Trkiyeyi liberalletirmeye kararl
dr. Liberallerin kendi yaynlarndan ABnin aklamasn okuyalm:
Liberal Dnce Topluluunun Avrupa Kom isyonu ile proje
kontrat 8 Eyll 2000 y/nda imzalanarak yrrle girmitir.

117 James A. Smith, s.288.

,,S"A 2000 year chronology ot liberty,"
m Wilson, "MI5 and the Rise of Thacther Covert Operations in British Politics," Lobster
1986. iss. 11, appendix: ISC, FNF, IRD

125

Projenin toplam btesi 509.172 eurodur, bu miktarn 458.225

euro'sunu Avrupa Kom isyonu karlamaktadr ve projenin sresi
30 aydr.
Gazeteci Emin laan, Liberallerin A.Bnden para aldn ya
znca Liberaller ilgin, am a sert bir tepki gstermilerdi. Liberallere
hakszlk yaplmamas iin yantlarn satr atlam adan olduu gibi
okuyalm:
"Liberal Dnce Topluluunun E. laanin A m erikadan bir
vakf dedii C IP E (Center for International Private Enterprise)
ile yrtt ki proje 1998-2000 yllar arasnda tamamlanm
tr. Bu projelerin ilkinde slam, Sivil Toplum ve Piyasa ekono
misi hakknda ok baarl bir uluslararas sem pozyum yaplm,
10 panel dzenlenmi ve sem pozyum bildirileri ngilizce ve
Trke yaynlanan iki kitapta toplanmtr. kincisindeyse millet
vekillerine teknik ve bilgi destei salanmtr. Halen devam eden Avrupa Birlii ile ortak proje ise ifade zgrl zerinedir.
E. laan Aurupa Birliinden nefret ettii ve proje halen de
vam ettii iin biraz daha fazla bilgi verilebilir.
Bu proje iin LD T 10 Austos 2000 tarihinde ileri Bakanl
na resmi bavuruda bulunmu ve projeye Dileri, Adalet ve
nsan Haklarndan Sorum lu Devlet Bakanlntn onay ile 19
Ocak 2001 de (yani 5 ay alan bir sreten sonra) izin verilmi
tir. Bu projenin balad, 1 ubat 2 0 0 1 de Liberal Dnce
Topluluu merkezinde dzenlenen ve Avrupa Komisyonu b
ykelisi Sayn K aren F o g g un da katld bir basn toplant
syla kamuya aklanmtr. Bu toplantda projenin ana faaliyet
kalemleri ve Avrupa Birliinin salayaca maddi katk da bas
na bildirilmitir. Basn toplantsnda Trk m edya organlar ya
nnda B B C , R e u te r s gibi uluslararas medya kurulular temsil
cileri de hazr bulunmutur. Ayrca proje Liberal Dnce Top
luluunun ueb sayfasnda da ilan edilmitir. E. laann ak
ve aleni bilgileri bir srm gibi yazmas tek bildii ey olan ka
ralama sanatnn teme! taktiidir.
Liberal Dnce Topluluunun Avrupa Birlii ile yrtt
projenin toplam btesi 5 0 9 .1 7 2 E uro'dur. Avrupa Birlii bu
btenin 4 5 6 .7 7 0 Eurotuk ksmn karlayacak, geri kalann
Liberal D n ce Topluluu kendisi (daha ziyade "in-kind
contribution") olarak harcayacaktr. Saa sola hafiyelik havas
basan E. laanm yanl rakam (590 bin EuroJ uermesi, ga
126

zetecilii gibi hafiyeliinin seviyesi hakknda da iyi fikir verm ek

tedir. (..)
Liberal Dnce Topluluu Avrupa Birlii ile ifade zgrl
zerine yrtt projesi erevesinde bir uluslararas, iki ulusal
sem pozyum , onalt panel dzenlemekte; ifade zgrlyle ilgili
be tem el eseri Trkeye aktarmakta; Avrupa nsan Haklar
M ahkemesi, Trk Anayasa Mahkemesi, Yargtay ve Amerikan
Anayasa M ahkemesi'nin ifade zgrlyle ilgili kararlarn der
lemekte; btn hukuk sistemini ifade zgrl asndan gz
den geirip reformlarla ilgili bir yol haritas ge/tirmeicfedir. A y
rca, fade zgrlyle ilgili bir yaz yarmas dzenlemekte,
bir kam uoyu aratrmas yapmaktadr. phesiz, bir youn en
telektel faaliyet zinciri E. laantn havsalasna sacak bir
ey deildir.!..) Prof. Dr. Atilla Yayla, Liberal Dnce Toplulu
u Ynetim Kurulu Bakan, 26 Aralk 2000. 120
Liberallerden hogrl olmalar beklenir am a, Emin laanm
yazdna gre, Uur Mumcu'ya z e h ir h a fiy e diyecek denli libe
ral olanlarda, byle bir niyet sezilmiyor. Liberal dnceliler, laan, CIPEye vakf dedi, diye neredeyse cezalandracak bir
sylem tutturmu. Bu durum da yeni bir soru oluuyor: CPE vakf
deilse, nedir? Amerikan iadamlarnn, ok uluslu irket vakflarn
dan ve zellikle ABD hzinesine bal NED kaynaklarndan, projecilere kanal oluturan bir rgttr CPE. Bu durum da, Trkiyedeki
TSAD bile onlardan daha sivil ve daha liberal kalr.
Liberal dernekilerin alayc ve kzgn tutum u bir yana braklrsa,
yanttaki tan son derece dorudur. Bu ilikileri anlam ak in hav
sala yetmez. Tpk gereklemedii kansna kaplp, Sevr paylam
anlamasnn yok saylmasna havsalann yetmeyecei gibi.
Trkiye'de her gn egemenliimize dokundurtm ayz szleri edilse de dokunulm aya dnden raz olanlar az deildir. Zaten Avru
palInn d a egemenlik falan um urunda deildir. Liberallere verdikleri
paralar savunurken, ilikinin kapsamn yle aklyorlar:
"Bu proje, Trkiyede ifade zgrl le ilgili yasal ve sosyal
durum u saptayp bu konuda ilerleme kaydedilebilmesi iin ne
riler ve politikalar retmeye ynelik aktiviteler gerekletirecek
tir. Bunlar arasnda: bir uluslararas sem pozyum , iki ulusal kon
ferans, onatt blgese! panel, ifade zgrlyle lgili kitap ya
ynlar, Trk hukuk sistemini dier hukuk sistemleriyle, ve
!2 www.liberal-dt.org.tr/at/at-ay41.htm

!27

AH M nin ifade zgrlyle ilgili kararlar ile karlatran 4

ciltlik bavuru kayna hazrlanmas, insan haklan ve ifade z
grl konusuna ilgiyi artrmak ve yaygnlatrmak in yapla
cak ulusal bir dll yaz yarmas, btn Trk hukuk sistemi
nin fade zgrl asndan gzden geirilmesi ve reformlarla
ilgili bilimsel bir rehber ortaya karlmas ve kapsaml bir ka
m uoyu aratrmas yaplmas nardr. Ayrca Sayn laan'm
yaztstnda belirttiinin aksine bu projenin ieriinin Liberal D
nce Topluluunun web sitesiyle bir ilgisi yoktur. 121
Bu noktada durup havsala zorlanmal, Trkiyede egemenlik
haklarnn yok edilmesi bir yana braklmal, toplumsal bar tehdit
eden, etnik kkrtma odaklarnn hangi Avrupa lkelerinde yerleti
i anmsanmaldr. O Avrupa lkelerindeki devlet dzenini korum a
ya ynelik, ceza yasalar anmsanmaldr. Byle yaplrsa grlecek
tir ki, yz binlerce, milyonlarca euroluk ve gerekten liberal proje
lere asl gereksinimi olanlar, Bat Avrupa lkeleridir. M P S den
ABDye uzanan proje yolunda, NED kaynaklarnn ve ABD Cum
huriyeti Partnin uzants IRInin projelerinin boa gitmedii gr
lyor.

D eneyim li yabanc elem anlar

Liberte A.nin yayn ve danma kurullarnda Bat dnyasnn
liberal-muhafazakr yldzlarndan birkana bakarsak, kkn derin
lii hakknda bir fikir sahibi olunabilir, te klavuzluk yapan birka
iyi adam:
Norman Stone: Oxford Universitesinden muhafazakr olarak
tannan tarihi. Harvard niversitesinde casusluk konferans dikkat
ekicidir. Bu konferans, Stoneun ifadesiyle Amerikan istihbarat
tarafndan dzenlenm i ve ABD Savunm a Bakanl tarafndan
finanse edilmitir. Stone, Bilkent niversitesinde eitmenlik grevi
ni srdrm ektedir.122
Gary S. Becker ve Richard Max Hartwell : Hoover
Institution retim yelerinden,123 Becker ve Hartwell ayn zaman131 Avrupa Birlii Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcilii, 27 Aralk 2001, Luigi Narbone,
Maslahatgzar, Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcisinin aklamas, ak toplum edergi, lib e re l-d to rg .tr
132John Tmmpbour, Harvard in Service to the National Security State, caq, 1991, 38,
s. 12-16
123Hoover-Institution, Standford niversitesinde yar-zerk olarak, 1919'da Herbert
Hoover (sonradan ABD Bakan) tarafndan kurulmutur. ABD Bakan Gerald Forda
"solcu diyecek denli tutucu bir kii olan W. Glenn Campbell, 30 yl bakanln yapm
tr. Hoover Institution 120 milyon dolarlk bir kaynaa sahiptir. Yllk iletme btesi 15

I28

da, Reagan destekisi AElde akademik danmanlk yapmlar

dr.1211
Anthony Flew: ngiltere muhafazakrlarnn Western Goals (Bat
Hedefleri / kuruluu 1985) adl rgtnn destekisidir. ngiliz muhafa
zakrlarnn rgt ve ayn zamanda rk Rodezya ynetimini destek
leyen Monday Clubn kinci bakanln yapmtr.125
Jam es M. Buchanan: AEI grevlilerindendir. 1984-1986 ara
snda Mont Pelerin Society bakanln yapmtr,
Richard Epstein: ikago niversitesi, Yahudi lobisindendir,
Imad ad D ean Ahmad: Minaret Freedom Institute {Minare
zgrlk) rgtnn kurucu bakamdir. Minaret, kurulu amacn
liberallerin gereksinmesine uygun olarak yle belirtiyor: slm l
kelerinde serbest-Pazar ekonomisini yaygnlatrmak, PakistanlIla
rn kurmu olduu Minaret adl rgt, Georgetown niversitesinde
yerleik, CMCU {Center for Muslim Christian Understanding) ile
birlikte Trkiyeye ynelik, slamc muhalefeti destekleyecek al
m alar da yapm aktadr.126/127
LDTnin uluslararas ilikilerine baklrsa, m uhafazakr yabanc
lar ve ABD Cumhuriyeti Partisi, ngiliz Tatcheristler, Trkiyede
her bir dzeni deitirme kararllmdalar. Gerekten liberal ekibi
grnce herhalde kendileri de m uhafaza etmeyi bir yana brakp,
iktisatta olduu denli, toplumsal kurgu da da liberalleeceklerdir.
Sonu olarak; liberallemenin bir kanad, Mont Pelerin Society ve
Milyon dolardr ve 100 Kalc retim (iyesi, 40 konuk retim yesi ile 120 aratrmacya
sahiptir,
121 AEI (American Enterprise Institute for Public Policy Research): ABDde Cumhuriyeti
Parti'nin muhafazakar politikalarnn desktekisi olarak kuruldu. Yurtd operasyonla
rnda, rnein Nikaragua- Contra operasyonunda, etkin grev ald. Bk, Ek 16.
125 Western Goals, 1979'da Amerikada kuruldu. Irangate olaynda para kanal grevi
grd., WG'nin ilikileri Moon tarikatndan, ClAye uzanmaktadr. W G ve Sing la ub iin
Bk. Ek 7,
,2 C M CU nun kadrolu eleman Avis Asiye Ailman, her yl Trkiye'ye geliyor ve Topkap
mzesinde almalar yapyor. Avis, ayn zamanda "Mslman arkadalar" dedii kii
lerle de alyor. Minaretin desteiyle srdrd atmalaryla ilgili olarak, Temmuz
1999'da. bir konferans veriyor ve Trkiyede dindarlara byk bask yapldn, 28 u
bat 1997 kararlaryla Islmclara saldnldn, Refah Partisinin ve dini okullarn kapatl
dn anlatyor ve zgrlk kahraman iln ettii Merve Kavaky vyor ve Trkiyeye
kar balatlan kampanyay destekliyordu. Bk. Blm: Muslim Friend in Istanbul.
127 1988de Campus Watch ile gren, CIA Akademi likileri eski Koordinatr Arthur
Hulnick, okullarn ynetimlerine kendi elemanlarn yerletirdiklerini belirtir. Campus
Watch, bu okullardan tO'uve grevlileri yaynlar: Boston Unv. (Arthur Hulnick). Miami
Unv. (Michael Kline), George Washington Unv. (Laurie Kurtzweg ve Stanley S.
Bedlington), Jacksonville Unv. (David matthews), Texas Unv. - Austin (James Mclnnis),
Rochester Institute of Technology (Robert Merisko),ve Georgetown Unv. (Noel Firth ve
Harold Bean). Ami Chen Mills, a.g.k. s.30.

129

Atlas Foundation merkezli zalizme, teki kanad da Georgetown

niversites'nin m odern misyonerlik oda Hristiyan Mslman An
lay Merkezi (CMCU)nin zgn almalarna uzanyor.
Yeniden yaplandrlm, slmi Demokrasi ve Dinleraras ya da
etnikler aras diyalog toplantlarnda piirilmi liderler ile uluslararas
workshop projelerinde yetimi kadrolardan oluan yeni siyasal
partilerin doum una az kalmtr.
Bu ilkelere sahip bir ya da iki siyasal partinin oluturulmas,
project dem ocracy uygulamasnn en ciddi aamasdr. Tarihsel
izgide olumu, partilerin ve liderlerinin tasfiyesine ynelik medya
propagandasnn ve ARI, LDT, TSAD vb. sivil toplum rgtle
rinin klar bunu aka gsteriyor.
Bu arada belirtmeliyiz ki, nglizlerin ban ektii uluslararas li
beral hareket ya da liberallerin tanmyla liberal enternasyonal ile
yurdumuzdaki ortamn liberallemesinden, d ah a geni zgrlkler
aniyanlar arasnda elbette bir ayrm vardr. Tersinden sylemek ge
rekirse, liberal olmaktan zgr olmay anlayan iyi niyetli liberaller,
ulusal devletlerin ykmn ve tm snrlarn kaldrlmasyla, dnya
piyasalarnn ele geirilmesini rgtleyenleri iyi tanmaldrlar.
Bilmeyerek bu ykc deirmene su tayanlarn bir kez daha du
rum deerlendirmesi yapmalarnda ve kartellerle enternasyonal
balantlarda ve yabanc devletin hzinesinden beslenen rgtlerle
ilikilerde biraz daha zenli davranm alarnda yarar var. nk,
toplumsal demokrasi alannda, devlet gcn, zellikle yabanc
devlet gcn ete geirenlerin reticileri ezmelerinin engellenme
sinde liberallere de gereksinim vardr.'2'

12S Trkiye liberal hareketinin bir blmnn Alman rgtleriyle akal ilikileri hakknda
geni bilgi iin Ergn Poyraz, AKPapann Temel gds" kitabna baklabilir.

130

A BD h zin esi ve Alm an S tiftu n g d este i

'rtl operasyonlara d n m eye gerek yofc

..rf/ operasyonla uygulanm birok program
(artk jim d i/ o/duta ak biimde ve sonu olarak,
(hi)
itirazsz
gereklerilmektedir."
William Colby, CA Direktr

CIA yneticisi William Colby, rtl ileri imdi aktan yapyo

ruz, yasalara uyduruyoruz, ajan yerine yandalar rgtlyoruz, r
tl, yani gizliden gizliye yaptklarmz demokratik ve liberal bir or
tam da ak ak yapyoruz, demeye getiriyor, CIA ilerinin rts
nn altnda neler olduunu anlatmaya gerek yoktur. Ortalkta kir
lenmi operasyonlarn raporlar dolap duruyor. Elbette gerek bil
ginin peinde koanlar iin bu byle. Seminerlerde gzleri boya
nanlara pek uygun gelmeyecek bilgilerdir bunlar. Colbynin szleri
bizi balamaz, diyeceklere bir bilgi daha sunmak gerekiyor,
Colbynin ei NEDin yneticileri arasndadr.129
Ak ve zel bir mekanizma kurumu NEDin dolarlarnn Tr
kiyenin i politikasna katks liberal militanlarla snrl olamaz. Bu
konuda ciddi bir rnek daha eklenmeli ki, NED dolarnn liberal ya
da solcu ayrmad grlsn.
' IRI raporuna gre; 1995 ylnda Stratejik Aratrmalar Vakf ve
Strateji Mori Ltd. ile ibirlii yapan Amerikallar, Trkiyede seime
ynelik almalar yapyorlar, Trk semenlerinin grlerini, parti
ler hakkndaki dncelerini, yerel ynetim hizmetlerine ilikin d e
erlendirmelerini ve Trk demokrasisi hakknda genel deerlendir
meyi saptyorlar. zetle, elin Amerikals geliyor ve ierdeki part
ner' ile Trkiyenin seim ortamn nceden ayrntlaryla belirliyor,
in ucu effafla dayandndan sylenecek bir ey bulam ayan
lara anmsatalm, Trkiye, C H Pye yeni genel bakan olan Deniz
Baykaltn hkmeti bozmasnn ardndan, yine Deniz Baykaln ye
ni hkm ete girme koulu olarak erken genel seimi dayatmas zerine Aralk 1995de seim karar alyor. Bu iin IRlnin aratrm a
syla bir ilikisi olamaz kukusuz. nk CHP, Atatrkn partisidir
ve stikll- Tam temel ilkesidir.
129 Political Action - in the Open, William Colby" The Washington Post, 14 March 1982

I3l

Evken seim kararndan yedi ay nce, 27-28 Nisan 1995de

Bakent Ankarada Sheraton Otelinin salonunda, Demokrasi ve
Kimlik adyla bir konferans dzenleniyor. Konferansa eski CIA s
tasyon eflerinden, RAND uzman G raham Edm und Fuller getirili
yor. Toplanty IRI ve Stratejik Aratrmalar Vakf (SAV) birlikte
rgtlyorlar. 130 NED raporlarna gre projenin zeti aynen yle:
Grantor: National Endow m ent for Democracy (NED)
Grantee(s): Strategic Research Foundation (SAV)
Subgrantee(s):
Country (ies): TURKEY Region)s): Middle East
Subject(s): Public Policy Period: 1995
Amount: $20.000
publication(s): Program Summ ary: The Strategic Research
Foundation received NED support to bring together different
segments o f Turkish society in a two-day conference to discuss
the issue o f democracy and identify, as a first step to
promoting democratic solutions to Turkeys m ost explosive
problem. (3/95)
Bilgilerin belgeye dayanmadn ileri srenler iin zgn m etni
ni, eviri yapm adan, olduu gibi aktardmz, 20.000 dolarlk ve
iki gnlk projenin zetine gre; Stratejik Aratrmalar Vakf,
NEDin desteini alarak, Trk toplum unun deiik kesimlerini, de
mokrasi ve kimlik konularn tartmak zere toplam ve bu i,
Trkiyenin patlamaya en hazr sorununa demokratik zm bul
mak iin ilk adm atmtr. Burada sz edilen kimlik ne mene
bir eydi k, patlamaya hazr bir sorun oluyor, diye m eraka gerek
yoktur. in iinde CIA eski eflerinden G raham Edm und Fuller olunca, projenin kimlii de beliidir, zm de!
Graham Edm und Fuller, Trkiye Cumhuriyetinn kurutu ilkele
rinin yanlln, bu ilkelerin Trkiyenin gelimesini nlediini, Ata
trkn modasnn getiini, ynlendirici usta slubuyla bir gzel
anlatmt.131 Kimlikten neyi anlad, sonraki yllarda yapaca din
ve Nurculuk aratrmalarndan da belli olacakt.
130 SAV. 1993'de Ankarada kuruldu. 1995de ye says 30, alan eleman says ise
24 idi. Kurucular ve yneticileri: G.apolu, Sel imYaar (1996'da Bk.), ismet Grbz
C ivelek. Kazm Yalnolu, Vefa Erarslan, Osman Tan, Cengiz Erol.
1,1 Fuller, eski Trkiye stasyon efi Henzenin katklaryla 1993de RAND adna yayn
lanan kitapta, Trkiyenin geleceini okumutur. Gelecein belirlemesinde byk deneyi
ve pay olanlarn ngrleri kesinlie yakndr. Ayrca Trkiye'nin ABD ve srail karlar
dorultusunda cihanda sulh ilkesinden kopartlmas iin gerekenleri bildirir niteliktedir:

132

Bir toplantya bilimsel demekle bilimsel oluyorsa; tarihteki

birok benzeri toplant da bilimsel olamaz myd? rnein 1919
ylnda Trkiyenin kimlik sorunlarn, topraklaryla birlikte zmek
zere toplanan Paris Konferans da bilimsel toplant olmu olu
yor, O konferanslara, paylamc konferans diyerek kar kp, sa
vaa tutuanlar herhalde blnme sendrom u na kaplmlard.
Trkiyede kimlik" sorunlarn bilimsel" klfla tartmak zere
illaki eski stihbaratlar m gerekiyordu? Mnafn, kt niyetlinin
biri kalkp, stelik yabancdan 20.000 dolar da alnm dedikten
sonra bu i, mtareke dnemlerindeki ilmi toplantlara ve muhipler cemiyetlerinin ilerine benzetmeye kalkarsa ne denebilir? Bu
sorunun yantn ada project dem ocracynin 1917-1923 dne
mi kitaplarna brakalm ve sz konusu demokrasi ve kimlik
toplantsnn baz aktrlerini anmsayalm,
Georgetown niversitesinde Trk Aratrmalar Blmn
kurmu olan Profesr Sabri Sayar bu toplantya katlyor. Hotel
Sheraton un salonunda bir baka yetkin kii daha bulunmaktadr.
George S. Harris, Trkiyeyi yakndan tanyan bir istihbarat uz
mandr, Genliinden balayarak Trkiyede bulunmu olmasnn
yannda, Harris! bylesine nemli bir toplantya getiren neden,
onun blgesel uzmanlk alanyla da yakndan likilidir. Harris, ABD
stihbarat ve Aratrma Brosunda Yakndou ve G ney Asya Ana
liz Brosunun da direktrdr, 132/133
Harris, 1995 baharnda yapt aklamayla, sonraki yllarda
Trkiyenin gndemine oturacak olan balklar belirler:

"Trkiye, o zaman, gelecek on ylda Ortadou siyasetine kukusuz daha b ir zen g ste
recektir. Bu deiiklik, b irok etmene baldr: iktisadi gereksinim , A .T (sonra A B ) den
dlanm asnn ardndan y e n i etki alan seeneklerine duyulan gereksinim , Kafkasya ve
Orta Asya cum huriyetleriyle ye n i balar kurm a frsatlar ve Iran krfezinde kargaann
ykselm esi ve Atatrk yalhtm lktan giderek uzaklam ak." G raham E. F uller and lan
O. L e sse r with Paul 8. Henze and J.F.Brown, Turkey's N e w Geopolitics From the
balkans to W estern China, s.91
112 George S, Harris (1931-): Harvard Tarih Blmn bitirdi. Trk Tarihi aratrd
(1954-55 Ankara Urw. Dil ve Tarih Fakltesi), ABD Hava Kuvvetleri istihbaratnda, An
karada O perasyonel A g e n t\atae: 1957-1962), Dileri Melbourne / Avustralya siyasi
grevli (1963-1965. Amerikan Cumhuriyeti Partisi yelerinin muhafazakar rgt
Heritage (Miras) Foundation da, 1984 "Trk-Amerikan likileri Kapsamnda Ortadou"
konferansnn editrln yapt. Harris'in Trkiye ile ilgili kitaplar: Trk Siyasetinde
Ordunun Rol, Trkiye'de Komnizmin Kkleri, Soruniu Mttefik, Krizlerle Mcadele
Eden Trkiye. Doan Uyar, Trk solu, dierlerinden daha ulusalc" sylei, Aydnlk, 27
M ays 1995, s. 12-13 ve J, M ad e rw h o is who in CIA, s. 222
'wAnn L. Brownson, Federal Staff Directory 1992, s.603

133

Bakanlk sistemi Trkiye iin yararl olacaktr, (..) Artk Sooyetier Birlii yok. Am erikann dnyadaki karlarnda deiiklik
ler oldu. Bu ereved e p ek o k lke gibi srail d e ne-

mini yitirdi. (..} K uzey Irak bir sre daha ze l b lg e ola

rak kalacak. 5 -1 0 ytl iin de daha d em okratik hale g e le
cek tir. 134
Bu nller, o denli ileri grldrler ki, Trkiye yakn gelecei
stne ne dedilerse gereklemitir. slam ve Demokrasi bulum a
sndan tutun da, Irakn paralanm topraklarnda yeeren ABD
gdml demokrasi ortam nda PKK kamplar ve Kuzey Irakta g
dlebilir bir devlet kurma admlarna dek, her ey istee uygundur.
Ancak ustalarn bazen ngrlerinin ne denli tersine ledii de g
rlr.
Eski istihbarat srail de nemini yitirdi demiti ama,
20 01den 2002ye sarkan byk bir saldryla Filistinlilerin elinde
kalan son topraklar da igal ederek kyma balayan srail, dnya
nn kaderini belirleyecek olan ABDnin Ortadou mdahalesinin
yollarn am aya balad. Harrsin bu tr szlerine yanla ynelt
m e ya da yanl bilgilendirme" demek, project democracy" iini
kmsemek olur. Onlarn bu tr, yanltma ve ynlendirme politi
kalarna Trkiyeden byk bir i destek de rgtlenmitir. Baar
nn ne kadar project democracy ye, ne kadar dolara, ne kada
rnn dolarl operasyona ortak olanlara, ne kadar da para piyasas
speklatrlerine baml olduunu lmek imdilik olanaksz,
SAV Bakan, Aralk 1995 erken seimine iki ay kala, DSPye
kayt yaptrdktan sonra, DSP adna TBMM Bte Plan Komisyonu
yeliine seiliyor. Bir politikac iin en nemli basam ak olan
TBMM parti grup szcl grevini stleniyor.
Kader midir, nedir? Sonraki yllarda Ecevit Babakan olacak ve
ABDye m uhta kalnca, Amerikadan Kemal Dervi adl Dnya
bankas m em urunu getirip ktisadi durum u dzeltmek ve daha nemlisi, ABDden destek salamak zere, hkmetin sanki byk
ortaym gibi, bakanlk koltuuna oturtacaktr.135 Eski babakan
Doan Uyar, a.g y.
i35 Kemal Dervi in yardmcs Oya nl Kzl da, Dnya Bankasnda alm ve Derviden alt ay nce Trkiye'ye gelmiti. O.. Kzl, zamann Devlet Bakan Fikret n
l n n kzdr O. Kzl, TED ve ODT'den sonra, Erdal nnnn yazd Referans
mektubuyla ve Milli Eitim Bakanl bursu ile ABD'de Georgetown niversitesi ne git
mi, ama burs karl zorunlu hizmete dnmemi, burs bedelini aylk 450 milyon TL
olarak Fikret nt demektedir. ABD'de bir yl sonra Dnya Bankasna Kemal Dervi
tarafndan alnm, Ortadou ve Kuzey Afrika Blmnde 3 yl portfy yneticilii yap

134

lardan Tansu iller de Aralarnda adam yok muydu da dardan

adam getirdiler? diye ac ac soracaktr.
Acaba, Blent Ecevit bu hallere deceini bilse, Trk partileri
nin demokratikletirilme projelerinin yetkin bilimcilerini disiplin"
gerekesiyle partiden uzaklatrr myd? Bu sorunun yant, Ecevitin 2001 baharnda ABD Bakan George Walker Bush Jr. a
gece yarlar telefon edip, para ilerinde yardm istemesi ve bu iste
ini Trk kamuoyunun nne kp, ince ince anlatm a konumlarna
dmesinde bulunacaktr. Siyasi kader bazen acmasz olaylar
hazrlyor.

IRI ile ortak i grmenin sonu

24-27 Nisan 1995de Fullern katlmyla dzenlenen "Demok
rasi ve Kimlik" konferansnn ve IRInin dolarlaryla gerekletirilen
yoklamalarn ve Aralk 1995 genel seiminin ardndan SAV'dan aklamalar gelir. Gkhan apolu, Cengiz Erol Prof. ODT) ve s
met Grbz Civelek (Trabzon valisi) farafndan kurulmu olan
SAVnn kurucu bakan vakftan ayrlr. adam Selim Yaar ba
kanlndaki SAV ynetimi, IRIyi ardklarn belirterek u ak
lam ada bulunurlar:
IRI temsilcileri Trkiyeye geldi. Onlara ilkelerimizi bildirdik.
Trkiyenin karn her eyin stnde tuttuumuzu anlattk.
Bunun zerine IRI bizimle olan ilikisini kesti."
Bu yorum, gerei ne denli yanstyor, kiisel krgnlklarn pay
var, mdr? Bu ayr bir konudur. Ama eski Bakann Aydnlk dergi
sine yansyan yant daha da ilgintir:
Graham E dm und Fu//er'n davet edilecei konferans hem G e
nel Kurulda alnm bir karard, hem de Ynetim Kurulu kara
rnda . Grbz Civelekin de imzas vardr, Cengiz Erolun da
{..) m er Tarkan,(..) Demire/ onu Basn Yaym G enel Mdr
yapt. Sonra Cumhurbakanl danman, ondan sonra
YDHde Genel Koordinatr oldu... Onlara vakfn gelir kaynak
larn sorar msnz? (..} Szn yazdklarnz dorudur. IRInin
N E D den kaynak ald, NED de ABD kongresinden alr. (..)
Ama, Avrupa Btrlii'nden de kaynak alrsnz. S iz de alrsnz
m ve Mart 2001 de T.C Devlet Bakan olan K. Derviin takm n deim ez yesi" ola
rak badanmanlk grevine balam; ierde ve darda tm toplantlarda K. Dervie
elik etmitir. Muharrem Sartkaya, "Dervi'in sa kolu Ingiltere yolcu su " H rriyet, X ;
Radikal, 6 M ert 2001; H rriyet P azar 1 Nisan 2001; CNN 32. Gn, www .treasury.gov.tr/
duyuru /basin/dervi$_32gun-2_20020314.htm ve
Cinnah
F sltlar"
Hrriyet,
12.08.2002

(35

dernek veya vakf kurarsanz. IHD de alr. (..) Avrupa Birliinden alnan kaynan da ardnda hkm et vard. Marmara
Belediyeler Birlii de kaynak ald. TDV (Trk Demokrasi Vakf)
da almtr. stanbuldaki TESEV de almtr IRIden. Herkes
kaynak alr. Bu ilerin almas Think T anklerin almas, siz
proje sunarsnz...
Eski bakan , IRI ile SAVn ilikilerinin kesilmesi konusunda da
ilgin bir aklama yapyor: ..//?/ onlarn kaynan kesti. IRI iste
medi. Onlar uzatmak istediler. Ve ekliyor: Trabzon Valisi Civelek
bu in iinde olduu ve genel sayman olarak btn demeleri
onun yapt... (..) m er Tarkan, sizin kurduunuz partiyi kim
destekliyor?
Bu son sorunun stnde ne denli durulsa azdr. Yeni Demokrasi
Hareketi ile II. Cumhuriyetileri, marjinallen, hatta Altan kardelen,
Kemal Dervii evresine toplayan Cem Boynerin partisi midir,
kastedilen? Anmsanacaktr; bu hareket, m edyann hem en hem en
tm nn gzdesi olup kmt. Bu harekette anlalmayan, SAV
eski Bakannn sz etmi olduu para kaynayla YDH* ilikisidir.
Cem Boyner, piyasada tannm bir iadamdr. stelik hareketi
destekleyenler arasnda nl kiiler, Dnya Bankasndan Kemal
Dervi gibi deerler de vardr. Bu durum da, hareketin dardan p a
rasal destek alm olma olasl kabul edilir gibi deil. lkeyi kur
tarm aya soyunan, ounlukla paral insanlarn desteini alan, de
neyimli devlet elemanlarn kadrosu inde bulunduran hareketin,
daryla, hem de yabanc rgtlerle, paral ilikiler kurup kurmad
ancak NED kaynaklarnca bilinebilir. Bu savn gerekliine inan
mak, Trkiye demokrasisinin iyice da baland sendrom u na
yol aar ki, bu byk bir tehlikeye de iaret eder. Bunu uzak bir
olaslk ve sylenenleri abart olarak deerlendirebiliriz.
imdi yeniden 1995 sonuna dnp, R - SAV - Strateji Mori
ortak almasnn ardndan yaplan seimlerde, erken seim karar
aldrm olan CHP ne yapyor? diye sorabiliriz. Yant ksadr:
CHP, byk umutlarla girdii seimde yeniliyor, milletvekili says
yar yarya dmtr.

IRInin seim yoklam as ve ad verilm eyen rgt

Tarihinde ilk kez, rejimine zt bir yaplanmay, imparatorluk top
raklar zerinde hkm srm olan Osmanl devlet dzenine geri
dnm eyi savunan, hatta bununla bile yetinmeyerek, dinsel esaslarla
devlet ynetileceine inanan siyasal hareket, ABDden destek ald
136

ve laikliin, ada kadn imajyla, inanlarn ylmaz savunucusu

olarak ne kan Tansu iller ile ii balayp hkm et olacak ve
yl sonra ABDnin W ashingtonunda bir salonda bu hkmetin
Babakan Prof. Necmettin Erbakana Trkiyeye /s/omi dem okra
siyi tattrd iin onur dl verilecektir.
Ksa ad ISNA (Islamic Society of North America / Kuzey Ameri
ka slam Cemiyeti) olan rgtn toplantsna ABD Bakan yardm
cs Al Gore da bir kutlama mesaj yollayacaktr. Trkiye ISNAnin
yneticilerinden Yusuf Ziya Kavak ve Merve Kavak sayesinde,
ancak 1999 seimlerinden sonra tanyacaktr. iller de 1999 seim
propagandasnda barts datp, inancnzn kefili benim!" di
yerek oy isteyecektir.
te bylece, Liberal Dnce Topluluunun Kemalist ekirdek
li rejimin yklmas iin, Nisan 1995de ngrd aralarn en
nemli gc, slami hareketin ykseliinin meyvesi alnm oluyor.
Zaten, Sabri Sayarnn hazrlad sylenen RAND 1990 raporu da
aynen byle ngryor; slami hareket ykselecektir; islami hareket
ABDye 2arar vermez, Krt hareketi slami hareketle birleirse g
lenir diyordu.136
IRInin 1995 Trkiye almalarnn arkasndan bunlar oluyor.
DSPden uzaklatrlan kamuoyu aratrmacs Blent Tanla se,
CHP ynetimine giriyordu. 1998 sonlarna doru C H P nin oylar
nn ykseldiine inanlyor, hkmeti dardan destekleyen CHP
desteini ekiyor ve Trkiye bir kez daha erken seime srkleni
yor. Sonu malum, Cumhuriyet devletini kuran Cumhuriyet Halk
Frkasnn devam olan CHP meclise bir tek ye bile sokamyor vs.
Bu aam ada S.A.Vna ba yaplmasnn gerekesinin IRInin
proje tantm zetinden bir kez daha okuyalm:
Bu program dahilinde, 1994 ylnda kurulmu olan, kr amac
gtm eyen, Ankarada yerleik hkm et d bir rgt olan ve
Trkiyenin nde gelen partilerden bamsz dnce topluluu
(zelliini tayan) Stratejik Aratrmalar Vakftna dorudan pa
rasal yardm yaplacaktr. IRI, SAV ve stanbulda yerleik bir
baka yerel ortayla birlikte bir dizi kam uoyu aratrmas yapa
caktr.
136 Savunma Mstearl iin Sabri Sayan'ya hazrtattnld anlalyor-Fehmi Koru",
Amerikan Gizli Belgelerinde Trkiyede slamc Akmlar, The Prospects for Islamic
Fundamentalism in Turkey - RAND Coop. 1989'den Tercme: Ylmaz Polat, Takdim:
Fehmi Koru, beyan Yaynlar, stanbul, Austos 1990, Takdim, s.1 i
137

Bir baka yerel rgtn kimliinin bldirilmemesiyle yine

effafla aykr hareket eden IRI, aratrmann amalarn da iyi bir
sylemle koyuyor:
Bu aratrmalar ekonom ik ve siyasa/ reformlarn, dinsel yakla
mlarn ve 1994 sonbaharnda Trkiyedeki Politik Tkankln
Giderilmesi ile ilgili raporda belirtilenler dahil, ok eitli dier
konular lecektir. Yoklama projesi her ayda bir yoklamay
ve yoklama rgtlerine teknik yardm kapsayacaktr. Yoklama
larn sonulan ve d basma, hkm et d rgtlere ve Trk
politik partilerine verilecektir.
Amerikan muhafazakrlarnn rgt IRI, bu i in Stratejik Aratrmalar Vakfna dorudan 170,173 $ destek salandn be
lirtiyor.137 Amerikal ustalarn, sonularn alnca herkese bilgi vere
ceiz dedikleri, kamu yoklamalarnn amac olan Trkiyede Politik
Tkankln Giderilmesi' iini baardklar kesin. Bunun iin yuka
rda zetlediimiz erken seim ortamna, seimin aktrlerini, seim
ler sonucunda Trkiyenin iine srklendii, din tartmalaryla i
ie gemi, siyasal dzensizlik ve bunalm dnemlerini anm samak
yeter de artar.
NEDin ekirdek rgtleri, partilerle dorudan iliki kuruyor ve
trl atlye almalarna balyorlar. NED operasyonunu, 1996ya
dek, vakf, dernek, belediyeler vesaire ilikileriyle srdrlrken,
sonraki yllarda yeni bir aam aya ykseldii grlyor. Bu dnem
de partilerle dorudan ilikiye geiliyor, yasa tasarlar hazrlanyor,
parti i eitimler rgtleniyor. Gdml demokrasi hrac ve g
dml din hrriyeti hrac, d destekle le ie geiyor. 138
Trk halk olan biteni aynmsayamadmdan, seimlere girerken,
laiklik konusunda ABDden m edet umuyordu. Oysa uygulamann
sahibi zaten Amerikadr. Trkiye, solcu-laiklik yanls diye seiyor
am a, seilenler ABDnin tutucu partisinin uzants rgtle almalar
yapyor.
Trkiye, kurtulu slmdadr dedii in oy veriyor, am a lider
slm lkelerinin petrolne gz diken, o lkeleri savalara srkle
yen lkeye gidip, orada ynetime destek olan rgtten dl alyor.
Trk halk unun urasnda seim olal ne geti k, imdi niin se
ime gidiyoruz? diye soruyor, am a iin iinden kamyor. Trk

137NED Annual Report 1995.

1=8 "ekirdek rgt" NED raporlarndaki core organizations1 adlandrmasnn evirisi
olarak olduu gibi alnmtr

138

halk aryor, ne sac sacya, ne solcu solcuya, ne milliyeti mil

liyetiye, ne dinci dinciye, ne Kemalist Kemaliste ve ne de Ata
trk Atatrkye benzer olmu.
te ok masum yoklamalarn sonular budur. ler, yoklama ve
ynlendirmeyle kalsa iyi. Demokratik, liberal dm eni eline geiren
NED kanallar, vakf-dernek-kii ilikilerinden bir st ilikiye geiyor
lar ve partilerle dorudan almaya balyorlar. Bu dnem alma
larnn kantlar, ihra ustalarnn proje sayfalarnda yer alyor.

ABD rgtleriyle Trkiyede parti ii e itim

NEDin Trkiye operasyon dnemi, 1995 erken seim sonrasn
da yeni bir evreye girdi.139 SAVn eski bakan da DSPden millet
vekili oldu ve 1995de Anadolu Stratejik Aratrmalar Vakf
(ANSAV)n kurdu.140
NED elemanlar, YDH deneyiminden ders karm olmalarn
dan m, yoksa uzun dnemli senaryo uygulama ustalklarndan m,
bilinmez, Trkiyenin tm partilerini eitmeye karar verdiler. Onla
rn deyimiyle, bu giriime bir kanal' bulmak gerekirdi. Devreye R
girdi ve ANSAVn almalarna, 1996 ylnda 12 aylk proje iin
189 604,00 dolar tahsis etti. Bu yeni proje NED raporunda ylece
tantlyordu:
"Uluslararas Cumhuriyet Enstits (R) Trkiye'nin nde gelen
partilerinin gl bir rgtlenme kurup, politik, i/etim ve liki
kurma yntemlerini gelitirerek ve parti rgtlerine kadnlarn
katlmn artrarak demokratik temsilinde daha iyi bir kanal oluturmafarna yardmc olmak zere, Fon (NED)un desteini
almtr.
Zaten btn sorun da buradadr. Trkiye'de partiler yeni kurul
mutur. Ne gemileri vardr ne de tarihsel ve siyasal kltrleri,
NED olmasa ne yaparlard bilinmez, am a NED olunca ne yapacak
lar projede yazlyor:
A A 19 Mart 1997' DSP Genel Bakan Blent Ecevit, Meclis grup toplantsnda
yapt konumada kesin ihra istemiyle disiplin kuruluna sevk edilen milletvekilleri B
lent Tanla, Gkhan apolu ve Bekir Yurdagl hakknda aklamalarda bulundu. Ecevit. "B ir gene! bakan olarak benim iin en zc durum disiplin ilem i uygulam aya
m ecbur kalmaktr. Refahyol' dan kurtulm ak iin somut zm teklifleri ite m cadele ve
rirken, kendi iinde kavgal b ir p a rti grnts verm eyi gze alam azdk" dedi.
ANSAV'n 1995deki ye says 22. Ynetimi: G. apolu (Bk.), Ali Saati, Blent
orap, Glnur Muradolu, mer Faruk Genkaya, Bahri Ylmaz, Metin Ger, Lale
Tomruk
Amerika'da Conduit" szc operasyonlara deer aktarmnda araclk yapan kuru
lular ya da kiiler iin kullanlmaktadr

139

IRI, belli bal partilerin, politik iletiim ve iliki kurma strateji

leri, yerel parti rgtlerinin gelitirilmesi ve kadnlarn nderlik
eitimleri konularnda bir dizi eitim atlyesi oluturacaktr. Par
tilere dorudan yardm yaplmasna ek olarak IRI, Ankarada
yerleik parti d bir kamu kuruluu olan ve daha demokratik
bir rgtlenmeye ynlendirecek partiler yasas reformlarn ara
trmak zere Trk politik parti yneticilerini bir araya getiren
atlye almalarn yrten Anadolu Stratejik Aratrmalar Vak
f'nt desteklem ek zere 20.000,00 US dolar destek ba sala
yacaktr.
te ANSAVn ve benzerlerinin nemi de buradadr. ANSAV
parti yneticilerini bir araya getirecek, atlyeler oluturacak. R de
onlarla ayr ayr atlyeler kuracaktr. Atlyelerde Amerikan ii parti
ler yasas allacak. ANSAVn amac Trkiye'deki politik partile
rin yaplarn deitirmeye zendirmek ve partiler aras egdm
gelitirmektir.
ANSAV, milletvekillerini bu kez NDI (National Democracy
Institute I Milli Demokrasi Enstits) ile buluturuyor, 10-11 Nisan
1997 arasnda apolu bakanlnda birleen vekiller, Amerikal
larla atlyede almaya balyorlar ve Trkterin yzlerce yldr kur
duklar devletlerde ve son 12 0 yldr srdrdkleri millet meclisi a
lmalarnda bir trl renemedikieri abla yeni vekillere ve
partilere retmek zere Amerikallarn yardmyla siyasi ahlak
kurallar yasas hazrlamaya balyorlar ve Aklk, Drstlk,
Liderlik" tanmlarn belirleyen TBBMM yesi vekiller, be lke s
tnde uzlayorlar:
1) Milletvekilliiyle badamayan ler tanmnn yeniden yap
larak, lgili mevzuatn buna uygun olarak deitirilmesi,
2) Milletvekillerinin gelir ve servet beyannamelerinin aklk il
kesine uygun olarak kaynaklaryla birlikte kamuoyuna dzenli
olarak aklanmas,
3) Milletvekillerinin yasama grevlerinin daha etkin bir ekilde
yapmalar ynnde, TBMM Genel Kuruluna ve komisyonlarna
devamlarn salayacak nlemlerin alnmas,
4} Dokunulmazln yasad ve siyasal ahlkd eylem ve ilem
ler iin bir zrh olarak kullanlmasnn nlenm esi ve
dokunulmazln yasama sorumsuzluuyla snrlandrlmas,

140

5} Milletvekillerinin seim harcamalarnn ve bunlarn kasnakla

rnn denetlenm esi.141

'Aklk' ve 'drstlk renmek iin, Amerikallarla toplanacaklanna herhangi bir kye gitseler ve kahvehanede halka sorsa
lard, ii daha kolay ve yeterince aklkla renebilirlerdi bu vekil
ler, stelik o denli dolar harcam aya da gerek kalmazd, yi de u
ilkelere ne demeli? Milletin vekilleri, Amerikan dolaryla alan bir
atlyenin demesiyle, zaten yapmalar gereken ileri ve uymalar ge
reken asgari ahlak kurallarn ilke edinsek mi, edinm esek mi, diye
sorar olmular.
Bir byk sorun daha var. Amerikallar ne de olsa yabanc say
lrlar, Ahlak yasas hazrlayclar ilkeleri eksik anlam olabilirler.
Ahlak yasas ithalcileri u maddeyi de pekl koyabilirlerdi:
'Y abanc dev/et/erin kuru/u/arndan para alarak, dzenlenecek
ahlk kurslarna katlmak da yabanc parasyla destek/erten a
lmalarla ynlendirilmek de Trk milletvekilliiyle badamayan
iler tanmna girer.
Ahlakl olmak iin yasa gereksinimi duyanlar, aynca in sonunu
da yle getirebilirlerdi:
Milletvekillerinin seim harcamalarnn ve bunlarn kaynaklar
nn denetlenmesinin yan sra, seimlerden nce el parasyla se
im yoklamas yapmak, seimlere yabanc elinin dolayl ya da
dolaysz olarak girmesine yol aan tutumlar taknmak, yabanc
lkelerin emekli istihbaratlarnn, dileri memurlarnn, seim
ve sem en dersi ile lgili harcamalarnn ve kaynaklarnn da
denetlenm esi...
NEDin parasyla IRI ve ANSAVnin birlikte gerekletirecei
projenin zeti, IRI, dorudan 3 atlyeyi (parasal olarak) des
tek leyecek tir, diye bitiyordu. yleyse bu NDI-ANSAV ile yeterli
sayda milletvekili, uzlama toplantsnda, belki de bir szl karar
alnmtr ve Milletvekillerinin seim harcamalarnn ve bunlann
kaynaklarnn denetlenmesi, dost ve mttefik lkenin katklar gibi
ayrntlar kapsamaz! denilmitir.

Amerikallar h esap lan iiriyor...

ANSAV Genel Bakan, IRInin parti rgtlenmesi ve kadn r
gtlenmesi gibi konularda almas iin ANSAVa 189.604 Dolar
verdii iddias kesinlikle doru deildir. Eer R ve NDI ABDdeki
U1 "Siyaseti Ahlak Yasas neriliyor. Milliyet, 29-04-1997

!4 1

kendi ofis ve eleman harcamalarn katarak st kurulular olan

NEDe farkl rakam ve bilgi ileitilerse, bu bizi ilgilendiren bir konu
olmad gibi haberimiz de yoktur,"142 diyor ve para iine u ak
lamay getiriyor:
"ANSAV iki proje konusunda R ile ortak alma yapmtr. Bi
rinci proje, IRInin Strateji-Mori irketine yaptrd K entte Ya
ayanlarn Tutum ue ncelikleri Aratrmas' balkl kam uoyu
aratrmasnn 1996 yl banda yaynlanmasdr. Bu kamuoyu
aratrmasnn yaynlanmas iin R 10.000 Dolar parasal des
tekte bulunmutur. kinci proje ise Trkiyenin en nemli konu
larndan biri olarak grdmz Parti-Ii Dem okrasi: konusun
da u/us/araras katlml bir konferans dzenlem ek ve bu konfe
ransn konumalarn yaynlamaktr. 1996 ylnda balayan bu
proje 1997 Nisan'mda sonulanmtr. Bu proje iin IRI 20.000
Dolar, Friedrick Ebert Vakf ise 420 Milyon TL katkda bulun
mutur. 1997 ylnda NDI ile ortaklaa dzenlediimiz uluslara
ras 'Siyasi Etik konferansnn konumalarnn yaynlanmas iin
5.000 Dolar destek salamtr. 143
Vakf Bakan, aka diyor ki, 189.604 doiar deil 35.000 Do
lar ve 420 Milyon lira aldk.144 Geri kalan Amerikallara sormak ge
rek. Bu durum da parann miktar dnda bir sorun yok gibi gr
nyor. Yabanc bir kuruluun Trkiyeye gelip kamuoyu yoklamas
yapmasn bir yana brakrsak, yabanclarn kitaplar kendi olanakla
ryla yaynlamak yerine ANSAV ile teki yerli sivil rgtleri se
melerinin nedenleri derin ve ciddi aklamalar gerektirir.
Aslnda, bu tr kukular da birer ayrntdr. nk sorularn.
Amerikanca bin bir tri yant bulunabilir. Ne ki, asl sorun.
NEDin durum udur. NED Democracy Projects Database - Long
Report un ANSAV ile ilgili blmnde aynen yle yazyor:
Grantor: National Endow m ent for Democracy (NED)
Grantee(s): International Republican Institute IRI)
SubGrantee(s) .Anatolian Strategic Research Foundation (ASFR)
Country(ies): Turkey Region {sf: Middle East
Subject(s): Women; Political Parties (kadnlar; siyasi partiler)

H~ Gkhan apolu, Aklama: ifre zc Project Democracy' Yanl Bilgi ve n

yarglara Dayanan Bir Deerlendirme Mdafaai Hukuk, Yl:3. Say:38. Ekim 2001,
s.62, st 2
Gkhan apolu, a.g.y, s.62
H'1 14 Haziran 1996 kurlarna gre 420 Milyon TL= 8 076 DM, 16 Haziran 1997 kurlar
na gre 420 Milyon TL= 5.121 DM
i 42

Period: 1996 Amount: $ 189.604 Period : 12 m o n th s

ANSAV'n NDI den ald 5.000 Dolar bu parann iinde olmasa
gerek. nk Baaian IRI deniyor. Bakannm aklamasna
gre, ANSAV, IRIdet 20.000 ve 10.000 dolardan toplam 30.000
dolar alm 189.604 eksi 30,000, eder 159.604 dolar. ANSAV
bakan, bu 159.604 dolarn IRInin Amerikada'ki ofis harcamala
r olabilir, diyor. Bu durum da parann tmne yakn blm,
projeyle ilgili genel gider olmu oluyor. Her neyse, ABD bakannm
resmi onayn alm olan NED raporunda, R kanalyla ANSAVa
189.604,- doiarlk destek verildii belirtiliyor.
ANSAV Bakan haklysa, NED ya da IRI, hesaplan iiriyor el
mal. Bu durum bizi deil, siyasal etik projelerini, bizim yerli
subgrantee / Baalann Baalan rgtlerle yaam a geiren
Amerikan rgtlerinin btelerini denetleyen, Amerikan devletinin
General Account Office (GAO) adn tayan kurumu ve bu
bteleri onaylayan ABD Kongresini ilgilendirir.
u ya da bu durum, yerli subgranteenin NED-lRlden para
ald gereini deitirmez. Parti ii demokrasi ya da Kadnlarn
siyasete katlm ya da "siyasal ahlak" atlye ileri, politik rgt
lenme almas olmuyor da acaba ne oluyor? Btn bunlarn te
sinde, Amerikallarn raporlarda yanllk yapmalar sz konusu olam a: nk onlar, siyasal etik ilkelerine sadktrlar, 159.604
dolar, atlye ilerini yrtenlere nakdi olarak deil, ayni olarak
ve de adam olarak balanm da olabilir,
Bylesi bir yaln durumda, can alc sorun kimin kimi bulduu
dur. NED ve IRIm sivil" i buluyor? Yoksa sivil mi, R ve
NED buldu? Bu ilerin btesini kim hesaplyor? G rantee, bu
rneimizdeki IRI mi grantee olarak hesap yapyor, yoksa
ANSAV m subgrantee" olarak bte oluturuyor?
D aha akas, yabanclar Trkiyeye dek gelip, Sizin biraz parti
ii dem okrasi ve de siyasal ahlak renmeniz gerekiyor; bakn
biz bu ii hesapladk-kitapladk, gelin sizi sub yani alt" yapalm
m diyorlar? Yoksa Trkiye sivilleri onlar buluyorlar ve friends,
bakn bizim hem una, hem de buna gereksinimimiz var, size bir
hesap kitap yapyoruz, verin paray, m diyorlar?
Bu sorular, yeni dnya dzenine uymaz belki, am a yurdun in
san olmaya uyar. Bu yurdun insanlarn deil de, hem o yurdun,
hem bu yurdun insan olmak arasnda ve ierdeki sol" partilerle
Amerikadaki muhafazakr partiler arasnda dolanp durmann
yararlann atlayp, ANSAV Bakannm aklamalarn okuyalm:
143

Yabana kii ve kurulularn kendi lke karlar in alt

dorudur. Am a her zaman stn olduklar doru olmad gibi,
yerli kii ve kurulularn, hepsi olmasa da byk ounluunun,
lke karlar iin altn kabul etm ek gerekir. (..) Kiisel ola
rak, birok alanda yabanclar kendi paramzla davet edecek
kadar deerli olduklarn dnmediim gibi, harcayacak kay
naklarmzn varl da sz konusu deildir. 145
Yabanclar, her zaman stn ve o denli deerli deillerse, onlar
adna kamuoyu yoklamas niin yaplr? Onlarla parti ii d e
m okrasi ve siyasal ahlak konferanslar ve hatta siyasal
partiler yasas reformu taslaklaryla ilgili ibirlii yaplmasnn
siyasal bir anlam yoksa nesi vardr? Yoksa, u yabanclarn ne
denli deersiz olduklarn gstermek iin bu atlyecilikler?

RAND her yerde!

ANSAV Genel Bakamnn aklamalarndan, siyasal ahlak
toplantsnn Abantta yapldn ve bu toplantya Hudson
Institute'den W illiam Huber Hudnut adl bir uzmann katld
n reniyoruz, Ayrca Genel Bakantn, bu eski belediyeci W,H.
H udnuta ABDnin tutum undan yakndn, Trkiye hakknda in
san haklar raporlar dzenleme haklarnn bulunmad eletirisini
ilettiini reniyoruz.
Hudnut, ABDye dnnce. Kongrenin Dileri Alt Komitesi
Bakan Senatr Richard Green Lugara bir mektup yazarak, Trklerin bu yaknmasn bildirdiini de reniyoruz.146 Genel Bakan,
siyasal ahlak gibi, konferanslarn ne iyi ilere yaradn gsterir
ken, devletin milyonlarca dolar vererek yapam ayacan gerek
letirdiklerini belirtiyor.
Dorusu bir senatre bir mektup yazdrmak zor itir. Hem son
ra, H udnutn Lugara yollad July 22, 1994 tarihli mektuptan
sonra ABDnin Trkiyeye kar tavr deimi ve insan haklan ve
din hrriyeti raporlar Trkiyenin lehine (!) yazlr olmu mudur?
Bunu ancak partner bilebilir.

14i Gkhan apolu, a.g.y, s,64

146 Lugar, 1990da Iraka mdahale lobisinin ban ekti. Lugar, seanto seimlerinde
kendisine parasal destek veren tarm irketi Eli Lilly Co.(1876da Albay Eli Lilly tarafn
dan kurutduj'nin zellikle Orta ve Gney Amerika ilikilerine araclk etti. Bu irket,
insulin ve Prozac hapnn en byk satcsdr. {Charles Lewis, The Buying of The
President, s. 164. 166-167.) Lugar, Austos 2 003'de ABD Senato heyetinin banda
Ankarya'ya geldi ve st derecede kabul grd. Genel Kurmay Bakan ile grme yap
tlar.

I44

Ayn zam anda NED ynetim kurulu yesi olan ve Venezuelada

asker-sivl darbesini tezgahlayanlar destekleyen Lugar sonraya b
rakarak, yerli subgrantee" lerin ne gibi kurulularla birlii ya da
proje ortakl yaptklarna bir rnek olmas bakm ndan Abant
konferanss H udnut, mektubunu Hudson Instituten resmi ka
dna yazm. Mektubun bir kopyas Herman Kahn Center adl
kurulua iletilmi. Bu merkezi ksaca tanyalm.
Hudson Institute, 1962 ylnda, New York banliylerinden
Croton-on-H udsonda, Herman Kahn tarafndan kurulmutur.
Kahn d ah a renciyken RANDn fizik blm nde ie balam;
nkleer yaktl uaklar, nkleer strateji ve sivil savunm a alannda
almtr. 1961 ylnda RANDdan ayrlan Kahn, 1962de RAND
benzeri bir merkez kurmu ve adn Hudson Institute koymu.
ABD Savunm a Bakanlna, Sivil Savunm a Brosuna, bakaca
devlet kurulularna ve zel irketlere hizmet vermeye balayan
institute adl irketin, 1970e gelindiinde devaml uzman says
4 0 a, danm an ve aratrmac says 100e ulam. alma alan
da o denli genilemi; fze savunma sistemleri, nkleer strateji, Vi
etnam sava stratejisi gibi...1'17
Devletin klmesi, devletin sosyal ilevinin azaltlmas politika
larna destek bir alma yrtmesinin yannda hem en hem en her
Amerikan Institute nde olduu Amerikan d politikasn ynlen
dirm ek zere bir Milli Gvelik almalan blm ne sahiptir. B
lmn banda Emekli Tug. William Odom grevlendirilmitir.
W .- Odom , son derece deneyimli bir eski devlet grevlisidir. Odom,
Afganistan mcahitlerini desteklemek zere kurulmu olan ARCnin
ynetiminde bulunmu, Reagan politikalarn desteklemek zere oluturulan Center for Democracy adl rgtte yer almtr,
Hudson Institute, ulusal gvenlikle ilgili sempozyumlar dzen
ler. Bu sempozyumlara katlanlardan birisi var ki, onu Trkiye ya
kndan tanyor: RAND Corporationdan Paul Henze. 1980 nce
sindeki, kark dnemlerde kanlara bulanm atma kenti stan
bulda CIA stasyon eflii yapm olan, hani Abdi peki ile ld
rlmesinden ksa sre nce gren; Acann P apa suikastndan
sonra yanl bilgilendirme yaynlarn yneten ve 1990da Trki
yeye gelerek, NED tarafndan finanse edilen Trki Cum huriyet
ler" e birlikte girme toplantlarna katlan Paul H enze.148
1,17 James A. Smith, Idea Broakers, s. 154-155
119 M egmet Ali Aca, 13 Mays 1981de Romada dzenlenen saldrda, Papa II. Jean
Paul' tabanca ile vurmutuJVca hemen yakalanmsa da, bu giriim srasnda ona

145

Henzenin, RAN Ddan ayrlan elemanlarca kurulan Hudson

Instituted yarar olmutur kukusuz. nk bu kuruluun en nem
li alma blm, Orta Avrupa ve Asyadr. Zaten, yaygn adlan
drmayla Avrasya alma grubu olmayan Amerikan kurutuu yok
gibidir.
Amerikada muhafazakr ekirdek olarak adlandrlan, birka
rgtten biri olan Hudson Instituted bir ylda yaplan ba 9.3
milyon dolardr Grld zere, Abantta ya da Sheraonda
deer" verilerek arlan adamiarn kurumlan. yle yabana atlr
kurumlar deildir.
Ne ki, yerli sivil toplum vakflarnn siyasal ahlak ya da bele
diyeler, yani Trkiyenin idari yapsnn paralarn oluturan ku
yumlarla ilgili ve zellikle yerel ilerin zelletirilmesi yani liberal,
yani herkese ak bir durum a getirilmesinde bavurm aktan ekin
medikleri bu institute"n hesaplar, GAO (General Accounting Office/Genei H esap Brosu) tarafndan uygun bulunmu ve kuruluun
devletten ald ilerin hacmi azalmaya balamtr. rgtn ayrca
lkl szleme imzalama olanaklarnn kalkmasyla birbiri ard sra
gelen parasal bunalmlarla bor batana saplanlm.
Kahnm 1983de lmnden sonra Lilly Endowment evre
sindeki ndianapolisii iadamlarnn ve vakflarn ortak giriimiyle
desteklenmeye balanan Hudson Institute, devlete bal Deniz Ana
liz Merkezinin ynetimini kapsayan, 21 milyon dolarlk bir i aln
ca, kendine gelmi.
Hudson Instituten imdiki merkezi lndianapolsde; ubeleri ise
W ashington,DC, Kanada ve Belikadadr. Bu muhafazakr rgt,
devletin eitimden, finanstan el ekmesini savunuyor. Ron Unz.
C hester Finn gibi tutucularn grlerine gre alyor, Lamar
Alexander in bakanln yrtt Civic Renewal, National
C om m ission on Philanthropyyi parasal olarak desteklerken.
Education Excellence Network {Mkemmel Eitim ebekesi)nin
egdm n yrtr.149
Btn bunlarn yannda dikkat ekici bir nokta d ah a bulunuyor.
NED
tasarmclarna ' gre
Alman
siyasal
partilerinden
Sosyaldem okrat partinin uzants olan Friedrick Ebert Stiftungun
Trkiyedeki bir vakfa, Trk Liras ile katkda bulunmas, islerseniz

yardm ettii ileri srleri Oral elik, kamay baarmt. Jean-M ane Stoerke!, Mesih
Papa'y N eden Vurdu? - B ir Suikastn Roman, $.111-114.
149 rnediatransparency.org/stories/faithbased.htm

146

ba istemezseniz "orta/c alma pay ve her ne derseniz deyin.

Almanlarn Trk Lirasna gvenleri artc.
Ama her eye karn ANSAV bakannm tacizlerle" karlanca
y a b a n a tarla ortak i yapmaktan caydklarn aklamas, 'tacizler"
gerekesi bir yana braklrsa, son derece olumlu bir gelimedir';,;
ve saduyunun egemen olaca um udunu iinde tamaktadr Bu
nedenle Vakf Bakanmn lkeye yararl bir aklamada bulunduu
sylenebilir. Ayn saduyunun, senaryonun tm ve d ilintileri g
rldke, teki "sivil1 rgtlerde de er ya da ge egem en olacam
um maktan baka kar yoi yok
Bu arada belirtmeliyiz ki, bu tur sivil sfatl vakf ya da dernek
ler, iliki kurduklar yabanclarn nitelikleri ve ilikileri stne iyice
bilgilenme yolunu seselerdi, bu ilerin bir ucunun yabanc devletin
dileri ya da bakaca bir resmi kurumuyla balantl olabileceim
grebilirler. Umulan odur ki, kimlikler ve ilikiler bilinseydi, vakf ya
da dernek yneticileri ve yeleri daha zenli davranrlard.
D o k s a n y llk p ro je : A dem i M e rk e z iy e tilik
Yabanclarn parasyla ileyen demokrasi atlyeleri kurulurken,
Trkiye, Erbakann elinden Amerikal slami cemiyetin {Islamic
Society of North America-ISNA) 1998 Eyllnde belirttii gibi,
Islamic democracy" yi tatmaktadr. Trkiyede, irticayd, devrim
yasalaryd derken, atlyelerdeki almalarla yeni bir demokratik
ortam rlmeye balanmt. Bu atlyelerde 1998e dek sren ima
lat srecini, alt ba alc vakflar bir yana brakp, atlyelerin asl
sahibi IRlnin proje sunu blmnden okuyalm:
"Politik parti Eitimi ve Belediye(lerin) Gelimesi : Mart 1998Mart 1999 /Para kayna: JVED
1993 ylnda balatldn IRInin Trkiye program, Trk dem ok
rasisinin trl kurumlan, yerel ynetimler, politik partiler ve
bamsz sivil rgtler gibi anahtar kurumlarmn g/endiri/mesine yardm edecek yo//an aramtr. (..) En baarl programla
rn ou, 1998den nce Trk sivil rgtleriyle yakn ibirlii iinde gerek/etirildi. IRI ile birlikte almalarn srdren bir
Trk kuruluu, Trkiyenin yerel ynetim yasalarnda deiiklik
yaplmasn amalayan bir milli destek programnn rgtlenme
sinde (IRI te birlikte} yer almtr.

150 Gkhan apolu, M Hukuk, a g y

i 47

Ne var bunda? diyecek olan, kreselleme kuram sevdallanna diyecek bir ey yok! Yok, am a demez misiniz ki, Amerikann
adamlar, ii gc brakmlar, Trkiyenin beceriksiz(!) halkna n
derlik eden sivil rgtlerle yasal deiiklikler hazrlyorlar. Paras
da, elemanlar da onlardan...
Asl nemli olan ieriktir, diyecek ok dem okrat insan d a bu
lunabilir. R, bu kiileri tatmin etmeye o denli kararldr. IRInin
proje hedefinden ksa bir alnt durum u aydnlatyor:
Projenin ana hedefi, yerel yneticilere, daha byk mali zerklik olana verecek ara/ar salayarak, ynetim erkini m er
kezden uzaklatrmak.
O zamanlar, stanbul Bykehir Belediye Bakan Reisi Recep
Tayyip Erdoan, Gaziantepte, dualarla balayan Refah Partili Be
lediye Reisleri Koordinasyon Toplants srasnda, Gaziantep Bele
diye Bakan Celal Doana gitmi ve y e re l y n e tim le rin g
le n d irilm e s i p r o je s i nin amacn aka belirten bir eylem ar
snda bulunmutu:
Halka iyi hizmet verm ek gerekiyor. Ancak, merkezi idare ne
deniyle bu olduka zor. Sayn bakanm, siz nder olun, RP,
CHP, ANAP, MHP ve DVP'li belediye bakanlar olarak, hep
birlikte, yerel iktidar iin, arabalarmza atlayarak Ankaraya
gidelim. I5J
Ama halka hizmet in, u ya da bu dzenlemenin yaplmas
m, yoksa, hizmet gsterisiyle, bilerek ya da bilmeyerek, yerel
iktidarlarn kurulu hazrl m? Kukunun nedeni yeterince ak;
grlyor ki, her boydan ve soydan, siyasal dnceye sahip olan
siyasi partilerin reisleri, aralarndaki derin ayrlklar bir yana itmi
ler ve yerel ik tid a r am acnda buluuyorlar. Kent hizmetlerinden
sorumlu olan ve T.C yasalarna gre seilerek greve getirilmi bu
lunan belediye bakanlar, merkezi idareyi ayak ba olarak g
ryor ve bulunduktan yerlerde iktidar kurmaya soyunuyorlar.
Bu satrlar yeterince artc olmasa bile, Recep Tayyip Erdo
ann yerel ktidar merakn pekitiren u tarihsel aklama emeli
da vuruyor olabilir:
Bu durum da belki Osman!) eyaletler sistemi benzeri bir ey
yaplabilir. Eyaletler iinde bir sistem olabilir diyorum. (..) Tr
kiye'nin yarnnda artk Kem alizme veya bakaca herhangi bir
resmi ideolojiye yer yoktur. Kem alizmin yeniden kendini ret,S1 Bakan'dan Ankaraya sefer ars" Hrriyet, 23-11-1997

148

mesi sz konusu deildir,{,.) Aradan 70 yl geti. Artk, militarist

ve sivil brokrasi devleti biz kurduk, korum ak kollamak grevi
d e bizimdir' diyemez. nk insanlar byle bir devleti
istemiyor. En nemlisi de bu dncelerini aka dile getiriyor
lar. l5Z
imdi bir an durup u soruyu sormak gerekiyor: Yerel iktidar in o ayr partilerin belediye reislerini yan yana getiren irade nedir,
ya da nerededir? imdi ular yan yana getirecek olan, atlyecileri
biraz daha yakndan tanyabilmek iin, Amerikan partisinin rgt
IRlnin siyasal partilere ynelik almalarna yakndan bakmay ge
rektiriyor. R, Amerikadan gelip Trk siyasal partilerine biim
vermenin bir baka rneini aklyor:
/R /nin destekledii bir baka Trk rgt, Trk politik partile
rinin kurulu ve ynetmelikleriyle lgili ek yasa tasarsnn meclis
tarafndan kabul edilmesine ynelik uzun dnemli bir proje ge
litirmektedir. Bu projenin amac, partilerin daha geni katlma
- rnein genlik ve kadnlara - amak ve partilerin ileyiini
effaflatrmaktr.

Ad sakl tutulan rgtler

Bu satrlardaki Bir baka Trk rgt nn adnn gizlenmesi
project dem ocracy ilkelerine de bilgi toplum u saydamlna da
uymuyor. Yar ak operasyon alkanlndan kalma bir tutum her
halde.
effaflk diye balayp, demokrasinin bulandrlm sulannda
yzenlerin, Bunda bir ey yok ki! eriine bakm ak gerek!.. diye
ceklerin ve akl-denetimini ele vermi olanlarn says az deil. O n
lara dnp, u IRIciler bize kendi lkelerinin st ynetiminin ve
sekinler kulplerinin toplantlarn ve yuvarlak m asa bulumalarn
d a konuulanlar aklasalar dense de tutum larnda bir deime
olmayabilir. Onlar demokrasi bir effaflk rejimi sylemimizdeki
effaflk bu denlisini kaldrmyor derlerse, o zaman yeni sorulara
da hazr olmallar. Buna olanak yok, denmemeli. Ak rejimlerde
gizemli ilere yer olmadna inanmaktayz.
Haydi biz aklamaya alalm, yanlmz varsa dzeltilmesi g
vencesiyle ve zgn belgelerle yola kmann aydnlatclyla. Hem
de hi ara verm eden, IRInin 1998 sonrasnda Trk siyasal yaam-

,S2 Rportaj: Recep Tayyip Erdoan: Demokrasi ama deil aratr.' Metin Sever-Can
Dizdar, 2. Cumhuriyet Tartmalar, Baak Yaynlar, Ankara, Austos 1993, s.422.

149

na karma operasyonunun yeni evresiyle ilgili aklamasna dne

lim:
"Rtnir en yeni program, merkezden uzaklatrmay kabul et
tirme ve milli fyereU politik part/er yasasnda reform yaplmas
abalarn srdrrken, Trk politik partileriyle dorudan al
maya daha byk bir ncelik verdi.
R, aka diyor k, sivil rgtleri arac yaparak epeyce yol al
dk, simdi sra partilerle dorudan almaya geldi. yle ya. ak
ilem baaryla srmektedir, Trkiye'nin saclaryla solcular, ayn
davaya inanmlardr artk. Halk, Trk siyasa! yaamna tepki duy
mann da tesinde, partilerden ve seilmilerden nefret etmeye ba
lamtr. imdi sra, tarihsel gemiten akp gelen siyasal rgtlen
menin nn kesip, gemile balarn koparm aya gelmitir. IRInin
proje tantm, parti ii muhalefet ilikisini aka belirtiyor:
IRI, partilerin bizzat iinde demokratiklemeyi gelitirmek iste
yen, reformcu eylemcileri beslemeye alyor.
Bu noktada durmal ve partilerde, Trkiyeyi her ynyle g
venli bir gelecee hazrlayacak plan ve programlar oluturulaca
yerde, yllardr pati i demokrasi tartmalar yapldna, bu a
tmalarn sonunda da partilerin inde, parti yandalarn da bezdi
recek, politik katlmdan giderek uzaklatracak denli ok sayda
hizbin ortaya kn da anmsamak.
IRI. effaflkta yarar gryor ve partilerin iinde, reformcu d e
dii kiileri desteklediini sylyor. Bununla da kalmyor, M?/, 18
N isa n 1 9 9 9 s e im le r in d e n nce, p a rtilerin y e re l rgtle
r in d e n y z le r c e k iiy i, s e m e n r g tle n m e s i ve y e re l k a m
p a n y a ta sa rm e u yg u la n m a s a ta n n d a e it ti (m),
belgeliyor.153
[Rlnin siyasal partiler projesine en nemli katk, TESEVden ge
liyor. TESEVde Mehmet Kabasakal, Tarhan Erdem, Ali arkolu,
m er Faruk Gekaya egdm nde balatlyor.
Projenin ad: Siyasa/ Partiler Kanununda Parti ii Demokrasiyi
Gelitirmeye Ynelik Dzenlemeler. Trkiyede Temsil Adaleti: l
lerin TBM M de Sandalye Paylamnda Gelimeler. Siyasetin Fi
nansman ve effaflk. Parti rgtnde alan yeler. Bu i iin
IRInin NEDden ba ald, TESEV ve TBBnin de alt ba al
c olduu grlyor. Proje tutarnn 450.000 $ olduu ayrca belir
tilmi.
,E3 IRI: Around The Globe: IRI in Turkey, Project Overview in.orgdan kopya bask

150

Proje kapsamnda, tabana yaylma yolu tutuluyor Ayrca 'yere!

ynetimler ile 'yerel iadamlar ve 'yerel genlik rgtlenmesinde
de grlecei gibi, dalga dipten yakalanacaktr. Tepeden inme ku
rulduu ileri srlen Cumhuriyet, demokrasiye bir gzel uydurula
caktr. Projenin bu izgisinden olmak zere, 10 Aralk 1998'de G a
ziantepte, 17 Araik 1998de Konyada, 12 Ocak 1999 da Mer
sin de, 28 Ocak 1999da Bursa da toplantlar dzenlenir, illerin ko
numlar gz nne alndnda iin rastlantya braklmad grl
yor.
Toplant yapm a zgrlne yine bir diyecek yok. Ne k.
TESEV faaliyet" raporunda E/c projenin /cayna(n). R (nin)
sa/ad() bilgisi ve RInin niin ve hangi am ala destek salad
nn yan sra, bu rgtn ABD hzinesinden para ald bilinse ve
bu bilgiye IRInin devlet deneyimli yneticilerinin gemileri de ek
lenseydi, bu kaynak kabul edilir miydi?" sorusu da eklense, yant
bulmak yine de zor.
Byie bir aklama yaplsayd, belki de her biri igali yaam bu
kentlerin insanlar, durup dururken el parasyla yaplan siyasete
tepki gstermeden bu durumu benimsemeyebiiirlerdi.ua da IRIye
paray verenin NED olduunu, NEDin bakannm Trkiyeye am
bargo koyduran bir Yunan asll olduunu da bilebilselerd durum
belki deiebilirdi.

ABD bakanm dan

byk grev ve byk te v ik

ABD Bakan Bill Clinton, A G T zirvesinin ilk

gnnde

programnn

younluuna

ramen

Trkiyeden alt sivil toplum rgtnn liderle

riyle bir araya geldi ve 15 dakika ' olarak ng
rlen toplantda yarm saat kald. (..} Bakann
dinledii konular K rt meselesinden evre sal
na kadar uzanrken verdii asl mesaj Sivil
toplum un elkinii oft nemli. Dem okrasinin i-

lerlemesi iin size byk grev dyor' o ld u .'

164

18 Kasm 1999 tarihli Millyettek haberinde ABD Bakannm

ltuftarn vurgulayan, kendi yorumuna uygun grd bal ya
zarken, Yasemin ongar, Trkiyede yllarca izlenen bir diziyi anmsattn dnm myd, bilinmez. ongarn bu yazsna kalnlatmlm harflerle dizilmi olan, G reviniz byk" baln
uygun grm olmas, kimileri iin bir mesaj" niteliinde olabilirdi.
Greviniz byk" bal ve yorumu, bir tehlikeli gelecei m gs
teriyordu, dersiniz ya da stratejik ortakln onuru muydu, gn
dem e tanmak istenen? yleyse, onurlardan onur beenebiliriz;
biraz bakalm, kimlermi onurlananlar.
Trkiye, Amerika ilintili grev denildiinde, televizyonda yl
larca izlenmi olan grevimiz tehlike dizisini ammsamaltyd. Ne
yazk ki, yeni tr siviller Trkiyede, 1947-1980 arasnda asl oy
nan an grevimiz tehlike dizisini abucak unutmulard anlalan.
Bu nedenledir ki, ongarn yorumlad, Bakan Clintonla yaplan
toplantya, MAZLUMDERden Ylmaz Ensarolu, nsan Haklan
Vakfndan Sezgin Tanrkulu, TEMAdan mit Yaar Grses, AKUTtan Nasuh Mahruki, KADERden Zll Kl ve AR dernein
den Kemal Kprl, William Jefferson Clinton ile 15 dakika yerine,
30 dakika grebilmiler. Ayakst toplantya, son on dakikada,
Dileri Bakan Madeleine Korbel Albright da katlmt.
imdi, 30 dakikadan son 10 dakikay kanrsak geriye kalr 20
dakika. Sivil rgt bana der ksur dakika. Haydi ksuratlar,
G oodm orning Mister President! How are you Sir? Glad to meet
15,1 Yasamn ongar, Greviniz Byk1' Milliyet, 19 Kasm 1999.

i 52

you, my dear NGO'sf Are you okay? gibi szlerle harcanm ol

sun; geriye kalr sivil rgt bana er dakika. Amerikan bar mu
habbeti usulnde ayak zeri yaplan bir grmede, lkeleri hak
knda bilgi sunm ak iin sivil rgt bana er dakika!
Trklerin kendisiyle er dakika grmekten onur duym alarna
William Jefferson Clinton bile armtr. nk Clinton, daha bir
ka gn nce, Trkiye Byk Millet Meclisi krssnden,
milletvekillerimize, yasalan karacanzdan eminim demiti. D a
h a da ilginci, Clinton, fldr fldr dnen boncuk mavi gzleriyle
Trkiye Cumhuriyetinin milletvekillerinin kara gzlerine baka baka,
Eski Cumhurbakannz Turgut zalm vizyonu. Cumhurbakan
Sleym an Demirel ve Babakan Ecevtin devam eden liderlii ve
Trk insannn dinamizmi sayesinde Trkiye, blgesel bym enin
motoru haline gelmitir, diyerek vglerini sunduktan sonra, un
lar da eklemiti:
"yi veya kt, o zamanlarn olaylar, Osmanlt imparatorluu
nun dalmas ve yeni Trkiyenin ykselmesiyle, bu yzyln
tm tarihini ekillendirdi. O imparatorluun ykntlarndan, Bul
garistandan A m avutluka,srail'e, Arabistana ve Trkiyenin
kendisine kadar, yeni u/us/ar ve yeni mitler dodu; ancak, eski
dmanlklarn kaybolmas zor oluyor. Snrlarn deitirilmesi
ve gereklemeyen iddialarn karmndan bir asr sren eliki
ler olutu; bunlar, Birinci Balkan Sava ve Birinci Dnya Sava
yla balad, Ortadou ve eski Yugoslavyada bugnk eliki- lere kadar uzad.
Clinton, byle demiti, demesine de Byk Bakan heyecanla
dinlemekte olan vekiller, bakann snrlarn deitirilmesi demekte
nereye iaret ettiini, Sren elikiler diyerek de nereden alp ne
reye koyduunu akllarna getiremezler miydi? Korumakta titizlik
gsterdikleri m anevi ahsiyetlerini gz nne alabilirler ve Trkiye
Cumhurbakannn korumalarnn bile silahla giremedikleri meclise
CIA elemanlarnn silahla girmelerine engel olabilirler, yukardan
konuan Clintonu, nezaket snrlarn aan bir cokuyla, uzun uzun
alklamayabilirlerdi. bununla kalmam; vekillerin bazlar, canh
ra meclis kapsna komu, oval office-sex skandali maduru
ABD Bakamm yolculamak iin kalabalk arasnda, itiip kakma
mlar myd? Hatta kouturanlann ilerinde eski Bakanlar bile yok
m uydu? Amerikan Bakan gibi, byk bir ahsiyetle ayn canl vi
deo karesine, dahas televizyon tpne girmekten daha nemli ne
olabilirdi?
153

' Kareye giren kazanr-' gibi bir ey1 Milletin vekilleri. 1964'de
Trkiyeyi tehdit edip smet Paa'y bile pes ettiren, nektupu ABD
bakan Johnson ile fotoraf karesine girmenin siyasal yararlarn
unutmam da oiabiiirler! plerinden, Tecrbeyle sabittir: kareye
girenin baht aiyor, babakan bile oluyor," diye gegrmemilerdir
kukusuz.1*1
K o h u n s o fra s n d a n d a h a feye
Bu byk sevgi gsterisinden ald gvenle, NGO sivillerini, oteifie ayakst arlayan William Jefferson Clinton, AGT toplant
snda, Velisin e
Seni biz iktidara getirdik, yle bbrlenip durmai" diye barmak gibisinden nemli ileri olduundan, ayana
dek gelmi oian 'sivilleri ' orackta, Trkiyeyi yol edinen Harold
Hogju Koha brakverdi.
ABD Uluslararas Din H rriy e ti - nsan Haklar B ros u ndan sorumlu H a ro ld Hongju K oh. Hotel C onradda, sofraya
oturan sivil ynetici ve temsilcilerin akllarna, d ah a iki ay nce
Trkiye aleyhinde yazlm Din Hrriyeti raporunun ayrntlarn,
nsan Haklar raporunda eriat" isteyenlere sahip klm olmas
nn nedenlerini, Trkiye topraklarndan bir blmn ayrmak iste
yenlere sahip klm olmasnn stratejik inceliklerini sormak gel
miti. Bunu doal karlamak gerekir. nk siviller" ABDnin b
yk yneticileriyle, ayn sofrada olmaktan mutlu grnyor ve de
vabanc devlet adam na yurtlaryla igili nemli sorunlar iletiyorlar
d O zamanlar Milliyette aian Zeynep Oraln yazdmca,
Clintonun azndan dklen ile v in iz o k nemi" szn ile
rine sindirmi, "i/eeYnl" ve byle greu(n) ne olduunu iyice
kavram myd, dersiniz? Bu sorunun yant, izleyen olaylarda g
rlecekti, .d10
Ayakst ve sofra oturumlu toplantnn ardndan en nde gelen
sivil rgt AR Grubu Dernei Bakan Kemal Kprl, uygun
szlerle grmeleri zetliyordu:
Clinton zellikle deprem sonrasnda sivil toplum un gsterdii
etkinlii takdir etti. Bu toplant sadece katlan 6 kiinin deil

ss Zamannda, Adalet Partisi kongresi ncesi datlm olan Johnson-Demrel11foto

rafnn kongre sonucunda Demrele yarad yazlp izilmiti. Demire!, bu kongre so
nunda A P Genel Bakan seilmi ve ksa sre sonra da Babakan olmutu.
Zeynep Oral, "ileviniz ok nemli Milliyet, 19 Kasm 1999.

154

Trkiyedeki btn su7 topum giriim/erinin desteklenmesi anlammdayd ve bize byk bir tevikti. 157
Dernek bakan Kemal Kprl, bir gerei mi dillendiriyordu?
Depremde yalnzca kurtarma almalar yaplmam myd? Devlet
ynetimini beceriksizlikle, yetersizlikle sulayan ilk kampanyalarn
ardndan, konu her olayda olduu gibi, nce T.Cnn khnemiliine, sonra da rejim karalamasna, Cumhuriyetin inkrna uzanm,
kimin baard bilinmeyen olaanst bir rgtlenmeyle, yzden
fazla rgt, devleti knayan bir bildiriyi, gazetelerde tam sayfa iln
larla dnyaya bildirmiti. Neredeyse bildiriye imza atm ayan rgt
yok gibiydi.158
Ne ki, Koh ile yemekte bulumay kmseyenler de vard,
KKDVKK (stanbul Kafkas Kltr Demek ve Vakflar Koordinasyon
Kurulu) adna yazan Ekrem Atbakan, nemli olann yemek deil,
resmi bulum a olduunu u aklamayla belirliyordu:
H eyetim iz, akredite delege says ve gayretleriyle toplantlarn
en gze arpan N G O su olmutur. ABD Bakan Clinton ile
ok nceden plan ve belirlemeleri yaplan 6 Trk N G O su
(Trkiyenin i meseleleri ile lgili) grm, ABDnin insan
haklarndan sorum/u Dileri Bakan Yardmcs Koh le yemekli
randevu le bir araya gelmilerdir. Ancak toplantlar srasnda,
randevu alarak B a k a n ya rd m cs K o h ite g r e b ite n te k
N G O , h e y e tim iz o lm u tu r .59
stanbul AGT ncesindeki olaylar Trkiyenin kaderini deiti
recek niteliktedir. Bu gelimeleri bir solukta anm sam akta yarar var:
ABD Dileri Bakan Yardmcs Kohun G neydou Anadolu
gezisi ve sarsc aklamalar, Kuzeybat M armara blgesinde dep
rem felaketi, 9 Eyllde ABD Din Hrriyeti raporunun aklanmas,
H arold Hongju Kohun yan sra, Cumhurbakan ve Babakann
Merve Kavaknn ifadesini almaya alan Cumhuriyet Savcsfm
knamalar, Kohun Trkiyedeki yasam a almalarn dorudan
ynlendirmeye dnk aklamalar... Bir soluk d ah a alp o ki ay
anmsamay srdrelim.
Prof. Ahmet Taner Klal mn ldrlmesi, ABDli ve ngiliz si
yasetilerden Ankara ve stanbulda siyasal ahlak-dem okrasi ders

,5? Yasemin ongar, a.g y.

158 Kamuoyuna, Cumhuriyet, 1 Eyll 1999
159 Ekrem Atbakan, "AGT(OSCE> stanbul Toplantlarnn Deerlendirilmesi,1
24.11 1999, marje. net/dem ek/agit-koor.htm l (Koyultma tarafmzca yapld. MY)

155

leri alnmas, Clintona, Lozan Antlamasnin deitirilmesine yne

lik Kongre raporunu hazrlayan Migdalowitz tarafndan Trkiye ra
poru sunulmas. Bu olaylar project dem ocracy an glendirdi
i sras gelince grlecektir. Bu olaylarn iinde doal felaketin si
vil harekete katksysa gelecek yllarda aratrm alara konu olacak
niteliktedir.
Deprem almalar o denli sivillemiti ki, orduya gvenilip g
venilmediini soruturan yabanclara, din rgtlerinin kkrtc et
kinlikleri elik etmiti. Ordu birlikleri, m aden iileri en youn kur
tarm a almalarn srdrrlerken, medya yaynlarnda yer alam a
mlar, halkn kurumlarna gveni sarslmas iin propaganda geliti
rilmiti. Generaller, televizyon kameralarn kendi almalarna a
ryorlar, am a gelen giden olmuyordu. H atta kom utann tutup
kollarndan getirin emri verdii de nice sonra duyulmutu.
te o deprem den iki hafta nce Trkiyeye gelen Koh, Gney
dou A nadoluya gitmi, basna kapal ev grmeleri, belediye
toplantlar yapm; yre halknn zgrlklerine sahip kmt. Bu
arada, Trkiyedeki laiklik rejimini de eletirmi, skma-ba bart
s eylemcilerine destek kmt. ABDnin Trkiyeye ilikin Din
Hrriyeti Raporu, deprem gnlerinde, Kohun gezisinden bir ay
sonra, 9 Eyll 1999da yaymlanmt.
ABD Dileri Bakanlnca dzenlenen raporda, Recep Tayyip
Erdoana, Necmettin Erbakana, Refah Partisine, trban" eylem
cilerine, Malatyada cuma namaz sonras gstericilerine, imam ha
tip okullarna sahip klmt. Kohun gezisi yararl olmutu kuku
suz, D eprem le kark psikolojik sava propagandasn, Babakann
ve Cum hurbakanrun, Merve Kavaktya acilen sahip kmalar ve
Cum huriyet savcs hakknda soruturma almas izlemiti. Profesr
Ahmet T aner Klal te o arada ldrlmt.160
H ukuku, (e) Hakim Albay M. Emin Deern, Nelson
Rockefellerin ABD Bakanna yazd m ektubundan aktard gibi,
T rk iy e oltaya ya ka la n m b a lk tr ne y e m e g e r e k s in m e s i
y o k tu r " 16'denebilir mi? Belki eskiden yleydi. Trkiye olta ne
sinde uzun yllar rpndktan sonra, imdilerde karaya frlatlm,
oradan yakaland derin WEBin yani rmcek ann iinde zar
zor soluklanarak yaam kavgas verirken, stne ullanan her trl
160 Ahmet Taner Klal' nm ldrlmesi olay, ABD'nin Ocak 2000de aklanan insan
haklar raporunda Gazeteci A. Taner K la ln n ldrlm esinden sonra dindarlara bas
k artt" szleriyle geilmiti
161 M .Emin Deer, Oltadaki Balk Trkiye, s.16.

156

srngenin ve olta zamanlarnda gvdesinin en kk hcrelerine

dek yerlemi bakterilerin saldrsyla ba etm eye alyordu.162
te Trkiye'nin bylesine rpnd gnlerde, Clinton, babacan,
mavi gll, sevecen tavryla yreklere su serpmi ve arkanzda
yz demiti. Trkiye nsanna gre, Dost dediin nsann yannda
olur, arkasnda deil, der... Ama dostluun kapsam, ekli-emaili
oktan kresellemi ve dnya liderine gre deimi de otsa,
insan ve dost kavramlar yine de eski anlamn yitirmemeli.
Denilecektir ki, 1947 -1980 arasnda imzalanm olan TrkiyeABD ortak gvenlik anlamalar geride kalmtr. Artk, yabanc
devlet adamlar, uzaktan deil, yakndan markaj yapyordu. A raba
nn direksiyonunu srcnn arkasndan ne uzanan gl eller
tutuyordu da src yine de arabay kendisinin srdn san
yordu. Byle bir durum da da adam n yannda deil ancak arka
snda olunabilir... Bu da bir gr, am a dostluk etiine uymayan
bir sapm a da saylmaz m?
Bu gerei anlayanlar, geriye deil ileriye bakmay biliyorlard.
Bu adan, Kemal Kprl belki de ok haklyd! ABD sivillere
byk tevik vermekteydi. nk Greviniz ok byk, diyen
William Jefferson Clinton, project dem ocracy yardmnn baar
sn salama almak istiyordu!

Institute ve stiftung aklyla

Son yirmi yldr yar-ak ilikilerle, Amerikan devletinin resmi
kasasndan beslenen sivil proje, ilk kez bir lkenin meclisinin ii
ne dorudan ve aktan girebilecek denli byk bir destek bulmu
tu. Depremden bile yararlanmay biliyorlard. Yeni Demokrasi H a
reketi ile balayan II. Cumhuriyet giriimi zafere doru ilerliyordu.
Siviller" biraz daha gayretli olmalyd. Bu gereksinimi en yi anla
tan da Zeynep Oral oldu, Clinton ile yerli Svilleri konu eden
Zeynep Ora!, 19 Kasm 1999 tarihli Mllyette, haber-yorum bal
na, Clintonun yapacak daha o k i var" szn koyuyordu.
Sz doru mu yoksa eri mi? Sorgulamaya deer.
16! Oltann inesinden kurtulmak kolay olamazd T .C ni kuran parti, aradan on yl ge
mesine ve kk Amerika dnn sonularn grmesine karn, atlan oltay ylesine
sindirmiti ki, 1958 de TBM M de yle savunuyordu: " Trkiye m uhtem el kom nist tehli
kesine kar Bakan T ru m an in b elirttii gibi, askeri kudreti ile Batl devletlerin en sa
lam ve en yakn destei olm as bakmndan gerek m illi m dafaas ve gerekse m illi eko
nom isinin kalknm a zarureti ite en fazla yardm a m uhta b ir m em lekettir. Trkiye'de sa rf
olunacak b ir tek dolar, en aa Am erika'da sa rf olunacak b ir Am erikan dolan kadar
hrriyet m cadelesinin erefle tahakkukuna alan Bal blouna fayda salayacan
A .B .D 'y e ikna e d ici ekilde anlatm ak icap eder." (ktisadi Kalknm a, s. 74.)

157

Trkiye Cumhurbakan Mustafa Kemalin bamszlk sava ve

cumhuriyetin kurulu tarihini belgeleriyle anlatt konumasnn so
nunda, genlie seslenirken, kalelerin ele geirilmesini, tersanelere
girilmesini, olabilecek en kt durum un ilk aamalar olarak nitele
mesini andrrcasna gelien olaylar, neredeyse kapitlasyon d
nemlerini ve igal gnlerini aratacak zellikle boy atmakta. Bu d e
erlendirmeyi kabul etmeyip de Hayr deil! diyebileceklere, bir
rnekle yardmc olalm.
NEDin ekirdek rgtlerinden NDInin yetkilisi Ledskynin
TBM M A n a y a sa K o m is y o n u ile d e a tm a la rm z o ld u r"
demesi, yeterli bir yanttr asinda. Ledskynin aklamasna karlk,
Trkiyeden herhangi bir tepki duyulmad. Tepkinin kt olmas da
gerekmezdi. Brleri, iin iyi yann, Vallahi, grld zere, kendi
bamza anayasa tasars hazrlama ilerinden anlamadmz sap
tadk. Demokrasinin ve hrriyetin beii ABD'ye, ezelden beri g
vendiimizden, in ustalarn arp anayasay birlikte deitirelim.
unun urasnda mttefikiz ne de olsa, dedik trnden bir akla
ma da yapabilirlerdi.
Yabanc, kendisine ar gvendiinden mi, yoksa arkasnda
durduu insanlara effaflk gstermek istediinden bilinmez, onca
dolar harcadklar projeyi aklamakta bir yanllk bulsayd, duru
mu renemeyecektik. Ledskynin birlikte almak dedii, yle
rak-viski-ay ile kark, ilgin istihbarat anlanyla ya da 12 Eyll
1980 ncesinin Our boys ilerinin itiraflaryla bezenmi bir sylei
olmasa gerek. Ledsky, aka sylemese de Amerikan fonlarnn
demokrasinin iyice yerlemesi iin destekledii sivil toplum rgt
leri ve vakflar, byk organizasyonlarla Trkiye cumhuriyeti anayasasnn deiimine yaptklar katk da unutulmamaldr elbet.
Demekler ve vakflar, IRI ve NDInin at yolda, NED destekisi
Atman rgtlerini de bakente ve TBMMye tadlar. 163

163 Darbe stne yazlanlarda, ounlukla Our boys denince darbeciler artn mak
tadr. Bize gre bakan our boys" derken kendi lkesinde kullanld gibi, kendi operatrierinin baarsndan duyduu mutluluu belirtmek zere our boys (bizim ocuklar)
baard, demitir. Bu gerek elbette our boys" ile "bizim adamlarn" dorudan ibirlii
yaptklarm gstermez. nk our boys operasyon iin ortam hazriar, ynlendirir, ak
deliller brakacak trden ve dorudan ilikiye girmez, ara ynlendiriciler kullanabilir.

158

R abtat-ul stiftung ve an ayasa dersi

"Rabta rgtnn Trke karl Dnya s

lam Birlii' ngilizcesi Muslim World League'
Arapasmm Trke okunuu da yle: Rabutat

al- Akm al-slam ' Uur Mumcu, 19 3 1 9 S 7 !i^

DGM savcs, Alman vakflar hakknda soruturm a balattktan

ksa sre sonra, stanbuldaki niversitelerden birinde Alman vakf
larn desteklemek zere yaplan salon toplantsnda m ahkem e g
nnde, sivil hareketi desteklemek zere Ankara DGMnin nnde
ynsal gsteri yaplmas nerilir. Bu arada DGM savcs bir video
kayd ile seks grntleri iinde gsterilir. Savc grevden
DGMdeki grevinden alnr. Ne ki, iin byle olaca nceden belli
olmutur. Zamann T.C Adalet Bakan Aysel elikel, yabanc devle
tin Trkiyede ubeler amasnn yasalln tartmay bir yana b
rakm ve T.C savcsn sktrmay semitir. Bakan, aynen yle
deri
Ben dosyay grmedim. Trkiyenin uluslararas ilikilerini de
ilgilendiren byle hassas bir davann salam delillerle, salam
hukuki zem inde almas gerekirdi. Umarm bu salanmtr.
' B ende bakan olmadan nce Alman vakflarna ilikin byle bir
bilgi yoktu. Umarm savc iddiasn salam delillere dayandr
mtr. m
Adalet Bakan grmedii dosya stnde yorum yapm aktan ka
nmaynca, Alman Bykelisi de iin ardn brakmamtr. Trki
ye'de WEB" ilmiklerinde etkinlik gsteren rgtlerini korumaya
kararldr. Bykeli Adalet Bakannn aklamasndan gerekli gc
almtr. Ak savunm aya geer ve aylar nce bir tv program nda
gerekeni yapam am ann hnc alrcasna ierden sktrr: Alman
vakflar, dnyada 100e yakm lkede faaliyet gstermektedir. A n
cak sadece Trkiyede byle bir sulamayla karlatlar."166 Artk
sra T.C Babakanna kalmtr. O, bu konularda deneyimlidir.

154 U. Mumcu, Rabta, s,329

165 elikel tedirgin oldu" Radikal, 26/10/2002.
1,5 Casusluk davas' Almanyay artt'1Radikal, 26/10/2002.

159

Trkiyenin ABD ile arasnn almamas iin gerekeni yaparak,

ayn savcya kar Merve Kavaky korumu ve adalet bakannca
savc hakknda birka kez soruturma almasna gz yum duu ve
Fethullah Glen davalarnda da "yargya m dahale edilmez ilkesi
ni bir yana brakp aklamalar yapm aktan kanmamtr. Baba
kann bu ileri demokrasi ve ak toplum ilkelerine inanc do
rultusunda yapt byk bir olaslktr. Alman vakflarn korumak
iin de aynn yapar ve T.C. Babakan olarak Alman Bykelisi
Rudolf Schmidtin aklamalarndan bir gn sonra, basn aklama
snda elinin szlerini yineler:
Srm ekte olan dava hakknda konum ak olm az.(..) A lm anya'
nn sabrl olmasn, Trk adaletine gvenmesini dilerim. {..)
S z konusu Alman vakflar, lkemizde olduu gibi dnyada
100 kadar lkede de almalarn srdrmektedir. Bildiimiz
kadaryla benzer ikyetlere hibir lkede rastlanmamtr.',16/
T.C Babakannn bildii kadaryla" kendi lkesinin m ahkem e
lerine m dahalede bulunan yabanc lke temsilcisinin szlerini yi
neleme hakk kendisine ait olmakla birlikte, ynettii devletin or
ganlarna gerekli emirleri verip aratrma yaptrmas d ah a iyi olabi
lirdi . Ne ki, o bu grevi yerine getirmeyi bir yana brakm ve
"yabanc en demokrattr anlayn kantlamak istercesine gerekeni
yapmay semitir.
Bu yknn arkas pek iyi olmamtr. Alman vakflarnn Ber
gam a Ovackta altn maden iletilmesine kar oluturulan hareke
tin ardnda Alman vakflarnn varln anlatan kitabn yazar Necip
Hablemitolu bir akam, evinin nnde son derece deneyimli ol
duu anlalan bir tetiki tarafndan bana sklan iki kurunla ld
rld. Bata Cumhurbakan olmak zere, devlet yetkilileri znt
lerini bildirdiler.
Necip Hablemitolunun Atatatrk ve laiklik savunucusu ol
duunu ileri sren bu grevliler, onun Alman vakflar ve benzeri
yabanc kurulularn Trkiyede kitleleri ierden ynlendirmek zere
rgtlenmeler yarattklarn sergilediinden sz etmemilerdir. Elbet
te onlarn hakl nedenleri ve gerekeleri vardr. Ne ki, birka yl n
cesinde yaanan bir toplant ve sonras bu tr aklamalarn yapl
masna engel olmu olabilir. Yargy gelecee brakarak, gemiin

167 Alnanlara sabr diledi' Hrriyet, 27 Rekim 2002; "Ecevitten Alman vakflarna vg
Radikal 26/10/2002.
160

bilimsel konferanslarnda T.Cnin nne srlen byk ufku gre

lim.
ANAP ile ilikili kiilerin ynetimindeki Trk Demokrasi Vakf m
ba ekti, yoksa ABD'de yetimi ARIlarn gen ve yetenekli lider
leri m, bilinmez! Bu yetenekli zalistler, Alman Hrstiyan Demokrat
Parti balantl rgt, Konrad Adenauer Stiftungu alp, Ankaraya
getirdiler.168 Stiftung ve NEDin Forum Konseyinden Trk yeleri,
Anayasa konusu hakknda bir gzel konferans dzenlediler. A
konumasn Cum hurbakan yapt, Stiftungun Trkiye temsilcisi
Dr. Schnbohm , vakflarnn meruiyet kazann ite bu deerli
konuklara balyordu:
"... Yeni seilen Trkiye Cumhuriyeti Cumhurbakan A hm et
N ecdet Sezer, Trkiye Cumhuriyeti Adalet Bakan H ikm et Sami
Trk ve Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan Yldrm
Akbu/ut'un kongrenin a/ ile i/gi/r olarak Trkiye Byk Mil
let Meclisindeki siyasi bir takdim konumas yapmalar konunun
nemini vurgulam ve etkinlii dzenleyenleri ve katlanlar
onore etmitir169/170
Trkiye Cumhuriyeti nereden nereye gelmiti? lk kurulduu yl
larda, zamann Cumhurbakan Mustafa Kemal, byk bir gururla
Ankara Hukuk Fakltesini am ve lk dersleri sralarda, Cumhuri
yeti em anet ettii genlerle birlikte izlemiti. Yznde merakl bir
renci ciddiyeti, baklarnda gelecee duyduu gvenin lts.
Cumhuriyet devletinin okullarndan byk hukukular yetiecekti.
adalamann nc kadrolarn arasna katlarak, yurtlarnda kal
,8S Alman siyasal partileri, d lkelere ynelik almalarn ynlendirebilmek zere
kendilerine bal vakflar rgtlediler. Konrad Adenauer Stiftung (KAS). 1984de Trki
yeye geldi; ankaya (Ankara)da bir ube at. ubenin Yneticileri: Max George Meier
ve Lars Peter Schmidt idi,
169 Trkiyede Anayasa Reformu Prensipler ve Sonular, Konrad Adenauer Vakf Yay
n, s, 5,
"'Toplantnn teki katlmclar: Erturul Yalnbayr (TBMM Anayasa Komisyonu Ba
kan. o zamanlar ANAP milletvekili, AKP Abdullah Gl hkmeti Devlet Babakan Yar
dmcs), Blent Akarcal (TDV Bakan, ANAP stanbul Milletvekili), Nejat Arseven
(TBMM Anayasa Reform Komisyonu 2. Bakan, Anayasa Uyum Komisyonu Bakan,
ANAP Milletvekili, daha sonfa nsan Haklarndan sorumlu Devlet Bakan ve Vakflar
Yasas deiikliinin mimarlarndan), Prof. Dr. Ahmet Mumcu (Bakent niversitesi,
Hukuk Fak. r. yesi, TBMM Bitim-Kltr Danmam, P .u. Dr, Kay Hailbronner
(Konstans niversitesi,...), Prof. Dr. Fsun Arsava (Ankara . SBF Dekan Yardmcs),
Prof. Dr. Ergun zbudun {Bilkent nv. r.yesi, TBMM Bakanlk Hukuk Danman,
ANAP Merkez Ynetim Kurulu yesi-5 Austos-2001, NED Enternasyonal Forum Kon
seyi yesi, NED Journal of Democracy Yayn Kurulu yesi, ANAP M.Y.K. yesi-2003).
Sami Seluk (Yargtay Bakan), Prof. Dr. Zafer Gren (YK yesi), Prof. Dr. Karoiy
Bard (Budapete .) Trkiye'de Anayasa Reform u Prensipler ve Sonular, KAV.

161

c bir adalet dzeni kuracak olan bu gen hukukular, nce lkele

rine, sonra da dnyaya hizmet edeceklerdi,

D igital rejim, kim e ihra edilecek?

TDV ve ARI Hareketi (Demei) ile Konrad Adenauer
Stiftung'un ortaklaa kotardklar anayasa konferansnda konuan
AR Hareketi (Dernei) Genel Koordinatr (Bakan) Kemal Kp
rl, lke kaderini etkileyecek byle bir toplantda; genel hukuk ya
da anayasa ilkelerinden ya da tarihsel ve toplumsal gelime sre
cinden deil de Clintonun ilan ettii digital devrim 'in Microsoft
penceresinden bakyordu,
Petro-gaz enerji kaynaklar egemenliinden bamsz grmemeyi,
ya da grp de sylememeyi ilke edinenlerin yapt gibi, kresel
leme denilen ey Kprl iin, Trkiye anayasasnn da temeli ol
malyd: Bilgi toplum una geite dijital devrim srecinde, dnce
ve ifade zgrl snrsz olmal, bireyin egemen olaca yeni
ada haklar geniletilmelidir.
Byle diyordu Kprl; dnyaya bireyler egemen olacakt. Oysa
TBMM duvarlarnda Egemenlik kaytsz koulsuz bireyindir" diye
yazmyordu, ARI lideri, bir-iki yzyldr Londradan piirilip dnya
ya srlen, birey egemenlii ni yeni bir eymi gibi, sunuyordu.
Egemen olacak olanlar, herhangi bir nsan birey m, Amerikan bi
reyler m, yoksa Rockefeller gibi, petro-bireyler mi, ya da mpara
torluklarn bankeri Rothschldlern adamlar gibi, para piyasalar
cambaz bireyler mi? te oras belli deil.
Kprl, siyasi aktrlerin hukuka, ahlaka ve etik deerlere
saygs ve ball esastr, derken, kendisini siyasi aktrlerden
saymyor olmalyd. Aslnda u ahlak" ve etik" sanrsnz ki, hare
ketiler ve stiftungen tarafndan icat edilmitir. Sanm aya gerek
yok, dnyann dzeni yzyllardr Batnin efendileri tarafndan
tutturulmuyor muydu? Ahlak" gibi eyler, pek doaldr ki, ba
alc etikileri ilgilendirmemektedir. Onlar ilgilendiren, olsa olsa l
kelerine ba alclk nermektir! AR Demei Bakan lideri Kpr
l, Trkiye Cumhuriyeti Devleti yetkililerinin gzlerine bakarak
aklyordu: Trkiye 21. yzylda liderlii, blge lkelerine deer
ler ihracn gerekletirerek yakalayacaktr,"m
Bunca ahlak" ve bunca etik dersine m uhta grdkleri Tr
kiye, durup dururken deer ihracats olacakt. Deerler de aynen
yle:
171 Trkiyede Anayasa Reformu Prensipler ve Sonular, KAV, s.29

162

Bu deerler zetle; hukuk devleti, piyasa ekonomisi, demokra

si, dnya kurumlan ve normlaryla btnlemeyi kapsamaktadr,
Blgede tm lkeler arasnda bu deerlerin yerlemesini sala
yabilecek tek lke Trkiyedir
imdi bir eviri yapsak ve Bat dnyasnn ekonomik dzeniyle
btnlemi ve yine Bat dnyasnn kurumsal hizmetine girmi bir
Trkiye, O rtadoudaki Bat egemenliinin kurulmasna, blgenin
piyasa olmasna yardmc olacak ve dahi bekilik yapacak tek lke
dir! desek yeridir. Amerikan Public Relations slubuyla yaratlan
gz boyam a tekniinden temizlendiinde nerilen ite budur. Fakat
projenin bir amac vardr ve Trkiye anayasas yle bir deimelidir
ki, Trkiye durup dururken o bamszlk ilkesini ihraca kalkmasn!
ARI Dernei Bakan bu istei yle aklyordu:
..Trkiye sadece rejimiyle deil, anayasasnda yer verecei bu
deerler itibariyle de blge lkelerine rnek olmaldr. "
neri ak: Anayasaya Trkiyenin iktisad temel ilkesi, piyasa
ekonomisidir ve dnya ile btnlemek esastr gibi bir m adde ko
nulmas neriliyor. Bu durum da iin iinden kmak olanaksz. Tr
kiye, varolu ilkelerini ihra etse, tam bamszlk ilkesini ihra etmi
olacak. O zaman hareketin egdmcsnn buyurduu btnle
me, ABD - srail -Trkiye btnlemesi bata olmak zere- para
lanm aya dnecek.
yleyse egdmcnn gnmz dnyasnda demokrasi dahi,
dijital ortama tanmaktadr" demeli ve toplumsal katlmcl Ame
rikan software dnyasna indirgedikleri gibi yapmal. Sonra da
Anayasalar yeni bir taeron rejimi mi yaratmal ? diye sormal.
Bu sorunun yantn, ARIlarn faaliyetlerine brakp, devletin y
neticilerinin yle ya da byle katk koyduu toplantnn nemli or
taklarndan Alman Stiftung etkinliklerinin bir ikisine grelim.

Alman dan Atatrke dur dersi

Almanlarn Hristiyan Demokrat Partisinin uzants olan
stiftungu temsil eden Trkiye ubesi sorumlusu Dr. Wulf
Schnbohm 172 project democracy operasyonun ana hedefi olan,
her trden partinin kurulmasna ak bir anayasal dzenlemeyi n

172 Dr. Wutf Schnbohm, CDU'da ve Konrad Adenauer Stiftung'da ynetici olarak al
t. 1997den bu yana Trkiyede K.A.V. Temsilcisi olarak grev yapmaktadr. Alman
Stiftutlarn etkinlikleri ve "sivil ilikileri iin bk. Necip Hablemitolu, Alm an Vaktfian
ve Bergama, s, 11-50 ; W ulf Schnbohm, Alm an-Trk D ostluunu G lendirm e" Cum
huriyet, 23.7.1999.
163

gryor ve rnein Alman Anayasas, Weimar Cumhuriyeti ve

Nazi dnem inde edinilen siyasi tecrbeler ile ekillenmitir. Trki
y e nin 1982 Anayasas, Eyll 1980 olaylar ile ekillenmitir, di
yordu. 173
Bu benzetme hi de fena kamam dorusu. 1982 anayasasn
oluturan koullar, o koullan oluturan n olaylar ve darbeyi
anmsyor muydu bu Schnbohm ? Ayrca darbeyi kimlerin destek
lediini de anmsyor muydu? Bu sorular ona soran olmayacakt
elbette! Atman muhafazakrlarnn temsilcisi Schnbohm , Trki
yeye demokrasiyi de, anayasay da retmeye kararlyd. rne
in diyor ve ekliyor :
Bugn Alman Anayasas yeniden yazlacak olsa, partilerin ya
saklanmas imkn muhtemelen yasa ierisinde ngrlmezdi,
zira demokrasimiz 1949 ylna kyasla bu yntem e htiya duy
mayacak ekilde salamlamtr.
Bu szlerden ne anlyoruz? lgin bir kurnazlkla, kendi anayasa
larnn parti kapatm a karar alnabileceini mi anlatm ak istiyor
Schnbohm ?
Yabanclarla Trkiye anayasasn tartmaya bunca hevesli olan
yerli katlmclarn akl fikri baka yerde olduundan olsa gerek,
Almanyada etnik gruplarn zerklik, bamszlk isteklerini prog
ramlarna alan ya da dinsel hukuka dayal yeni bir devlet olutur
m a peinde koan siyasi partilerin kurulup, kurulamayacan sor
mamlard. Byle yapsalard, yabanc eline merakla kurulan dnya
yklr myd? Yoksa Alman konuklarna ve dostlarna ayp m otur
du?
Schnbohm , onlarn kendisini skntya sokmayacak denli ko
nuksever olduunu bilerek yle diyor: Zira, bir partinin yasaklan
masnn, bir lkenin demokratik hayatna ar bir mdahaleyi tekil
ettiini ve bu nedenle parti yasann dier batl demokrasilerde
bulunmadn unutmamamz gerekir,
Stiftung temsilcisi Schnbohm aka, Trkiyede u parti kuru
labilir ve bu partinin kapatlmas iyi deildir, diyebilirdi. Ama
demiyor. Bu tr aklamalar, Trkiyeye anayasa ilkeleri nerdikle
ri bylesine nemli bir gnde ve bylesine nemli konuklarn nnde aklamak uygun dmezdi!
Trkiye Cumhuriyetinde yllarca etnik ayrtrma ve dinsel azn
lk yaratm a iini, Alevi kimlii altnda T.C yurttalarn devletle e
m KAV, a.g.k, s.5

164

likisi bulunan topluluk konum una indirgemenin her eit m anevra

snn, Almanyada hazrlanm olduunu unutm ak ne mmkn?
Unutmak ne mmkn ki, Almanyada yasakl bir hareketin, oluu
m un deil pankartn ya da bayran, o oluumun simgesi renkleri
stnde banda bulundurmak bile yasaktr. Almanyad a u ya da
bu eyaletin ayrlmas iin savaan bir rgt beenen szler etmek
bir yana, ayrlmay artracak herhangi bir ey sylemek bile ce
za konusudur, Trkiye sivilleri bunlar sorgulayacak durum da de
ildir, am a yabancya salonlar ap, ulusa ders verdirtmek bir ba
ka sivil i olmaktadr,

K em alist m illiyetilikin Almanca yorumu

Oysa ayn Wulf Schnbohm , Stiftungun Almanyada dzenle
nen Austos 1998 sergisinde, Trkiyeye yol gsteriyor ve tpk
ABD Resmi Din Hrriyeti raporlarnda vurguland gibi, Trkiye
demokrasisinin nndeki engeli aklkla saptyordu. Ona gre,
Trkiye Cumhuriyeti, kuruluundan gnmze slmn inan esasla
rn ve dinsel duygularn ifadesini ezmekteydi. Dr. Wulf un bu d
ncelerini TBMMdek toplantda, bu aklkta duym ak elbette ola
nakl deildi,
Trkiyenin anayasasnn deitirilmesiyle ilgili konferansa kat
lan T.C yneticileri, Dr. Christian Rumpfun konferans stne yap
t deerlendirmeleri beenirler mi, bilinmez. Dr. Rumpf, ulusal
egemenlii' bireyin egemenliine dntren anayasa toplantsn
yksek dzeyde katlmn nemini u szlerle belirtiyor:
"Adalet Bakan'mn yanr sra, Cum hurbakannn cfa vakit ayrp
ilk yarm gn katlmalar, kongrenin organizasyonunun siyasal
iktidar tarafndan ne derece nemsendiinin gstergesidir,174
Alman Profesr, konferanstan o denli mutludur ki, Mustafa Ke
mal le balarn koparlmasn steyebilmekte ve bu ban Avrupa
Brline giriin nndeki en nemli engel olduunu ileri srmek
tedir. Bununla kalsa iyi kendi kendine Kemalist milliyetilii d e
yip, bu ilkenin an gerisinde kaldn da syleyebilmektedir.
Dikkatle okuyalm:
Konumalarda ve tartma/arda buna karlk devlet ideolojisine
deinilmemitir,(.,) Buna karm K em alist pren siplerin id e
olojiden koparlm as ta lep edilm elidir. Burada kesinlikle
Cumhuriyetin kurucusu Musta/a Kemal Atatrk'n liyakatlarm

,7t KAV, a.g.k. s. 129-143

165

tem elde sorgulamak sz konusu olmamakla beraber, kendisini

ve o zamanki partisinin tem el dncelerini bugnk A vru
p a ma entegrasyon gelimeleriyle badatrmak zorunludur.(..)
zellikle K em alist m illiyetiliin an gereksin im lerin e
ayktrt olan yorumu, A B ye entegrasyonun beraberinde getir
dii!,} milliyeti strktrierin bir ksmnn tasfiyesine eliki
arzetmektedir.
Dr. Rumpf, toplant katlmclarnn bir trl aka syleyeme
diklerini yazvermesi, asl amac belirlemektedir. Ne var ki, Alman
avukat da iin altn gstermemektedir. Atatrke saygmz ve hay
ranlmz sonsuz, am a kendisinin a gemitir, dem eye getiriyor.
Kema/sf milliyetiliin" hangi yorumunun an gereksinimlerine
aykr olduunu aka belirtmiyor.
Batnn bu tr bulank sylemine diplomatik nezaket deyip
geiyorlar. Anayasa toplantsnn amac, Rumpfun, A B ye enteg
rasyonun gerei olarak milliyeti str/dr/erin (kurumlann) bir
ksmnn
tasfiyesi olarak deerlendirmesinden d ah a
ak
anlatlamazd. ok dnlerek kurulduu belli olan tmcenin a n
lam astnda ksa ve yaln: AB ile btnlemenin yolu Kemalist
milliyetiliin tasfiyesinden geer. Anayasa da te bu nedenle de
itirilmelidir.
Ak toplum yolunda ve saydam yeni dnya dzeninde bylesine kark, rtl szlere yer olamamalyd. Belki de, saydamln
zaman daha gelmemiti.
Bir s2 vardr Benim olum bina okur; dner, dner, yine okur. te o hesap; Stiftung Alnanlarnn da yutturm aya altkla
r saydam demokrasi" safsatasnn altndan sonsuz zgr dem okra
tik ortam da, sonsuz zgr siyasal rgtlenme yatmaktadr. Rumpfa
kulak verelim:
Bir laikletirme tartmas' Trkiyede 150 yldan fazla bir za
mandr yaplmaktadr. Atatrkle birlikte bu laiklik tartmas
dnm tr ve burada sadece din ve devleti birbirinden ayr
maktan fazlas sz konusudur.
IRI ve TDVnin partner dedikleri Almanlar, Siyasal parti
kurma zgrl" derken, dinsel ve etnik temele dayal partileri
kolluyorlar ve dil konusunda gerei aka tersyz ediyorlar. Bu
fazlas denen eyin ne olduunu fazlaca dnm ek yersiz. Bu
fazlas denen ey, sonraki blmlerde greceimiz gibi, Alman
yann, Trkiyede ulusal btnleme srecini 'dinse! kimlik proje
166

siyle, 1etnik kimlik oluturma operasyonunun ss olduu gere

ine uymaktadr. Rumpf, bu durumu utangaa aklyor:
Daha 1982 Anayasas'nda ve sonra da zal hkm eti srasn
da is/ami harekete imtiyazlar (anma ynnde yum uam a/ar g
rld dikkate ahmrsa, Kemalist liklik prensibi de bir Avrupa
liklii anlamndaki rasyonel alma engel oluturmamaldr.
te bu aklama. Fazilet Partsnin ABD Uluslararas Din Hrri
yeti yetkilileriyle grtkten sonra, Biz de /k/ik isteriz, ama Amerikadaki gibi, trnden szlerine, Laiklik isteriz, am a Avru
p a daki gibi, trnden eklentiler yapmalarn yeterince aklyor.
Rumpf, d ah a sonra, aznlk haklan konusunda konumaclardan
Zafer G rene tercmanlk yaparken de ak szl davranmyor:
Gren, Kopenhag kriterlerinin aznlk haklarnrn deil aznlk
larn korunmasnn garantisini istedii hususuy/a nemli bir
konuya deinmitir. (.JTrk Anayasa Teorisi asndan da azn
lklarn korunmas, aznlk statsne ba/anan hak/arnn sa
lanmas sorunudur. Bu doktrine gre (,) Krtenn anadil olarak
renilip retilmesi gerektii hususu ya siyasi takdire ya da eitlik prensibinin yorumuna baldr. Schnbohm tarafndan bir
ka kez alt izilerek dile getirilen Krte yayn yapan televiz
yonlar hakknda sorun buna gre sadece kanuni platformda ta
nmlanan dnce zgrlnn erevesi ve snrn ilgilendi
ren bir sorundur.
Toplanty dzenleyen dernekilerin ve vakflarn, Rumpfun bu
szleri karsnda sustuklar kesin. Lozan anlamasndaki aznlklar
tanmnn Ms/man aznlklar tanmna evirilmesine kalkp da
itiraz etseler, Almanlar karsnda ayp etmi olacaklar; o da olmad,
azlarndakini yutup gidecekler.
yle olmasayd, Dr. Rumpf! Biz bilimsel bir hukuk konferans
dzenlediimizi sanyorduk. Oysa siz, Lozan anlamasndaki tan
myla, Trkiyede aznlk haklarnn garantisi olmadn retmeye
alyorsunuz. Bu bilimsel bir alma deil, olsa olsa
m aniplasyon yani kurcalayp-ynetmedir. Kusura bakmayn,
bunlar konuacanz yer Berlin ya da Brksel olabilir, am a Trki
ye Cumhuriyetnin egemenlik alan olamaz! derler ve eklerlerdi;
Krtenin anadil olarak renilip retilmesi yasak m ki?!"
Ama bunu sormayacaklard. nk onlar, Rumpftan, Trki
yede ordunun klasna itilmesi gerektiini aka belirten NDI
(National Democracy Institute) ile ibirlik ilerini an gerei
167

saymaktadrlar. Haksz da saylmazlar. nk Rumpf, ordu konu

sunda, unlar sylyor:
"Ordunun Trk anayasa dzeni ierisindeki rol, ska Trki
ye'nin gizli iktidar olarak grlen Milli Gvenlik Kuruluyla
balantl o/ara/c dile getiri/m itir. (..) Gerekten bugne kadar
Milli Gvenlik Kurulu'nun tm tavsiyelerinin yerine getirildiini
ve 2 8 ubat 1997 tarih/i kktencilie kar mcadele hususun
daki tavsiyelerinin ok ar gerekletirilmesinin de o zamanki
Erbakan hkmetinin sonu olduu grlm tr.175
Yabanclarn bu giriimleri, ulusal gvenlie karmadr, diyecek
ler olabilir. Bu gibi kiiler anmsamaltdr ki, lkelerin Bakentlerine
dardan gelip adres edinenlerin, ulusal savunma kurumlarn ak
tan eletirme zgrl, ABDde ve Bat Avrupada Kopenhag kri
terleri kapsam nda deil, ulusal gvenlik kapsam nda deerlendirilir.

Adam kazanm ak : Bir eviri hatas m?

Konferanslar ne ie yarar? diye sormann gerei yok. Konfe
ranslar democracy prom otion ad altnda yeni dostluklar kurmaya
yarar. Tpk Konrad Adenauer Stiftungun aklad gibi:
Partnerimiz TDV sayesinde, Ankaradaki Alman Bykelilii
ile birlikte organize edilen A lm anyann Birlemesinin 10. Yl
konulu etkinlikte olduu gibi geen yl dzenlediimiz etkinlikler
iin konumac olarak nemli siyasetiler kazanlmtr. Bahsi
geen bu etkinlik iin, Almanya birlemesini Trk bak asn
dan inceleyen Babakan yardmcs M esut Ylmaz kazantlabilmitir. 176
Hemen belirtelim ki, T.Cnin eski babakannn kazanldn"
belirtmek, kendini stn gren bir yabancnn szck srmesi ola
bilir. Trk politikac d a bunu byle kabul etmi olam a2. Kukusuz
bu yazlanlara kar bir tepki gstermi ya da yabancnn byle
sama yaktrmalarna deer vermemitir.
NEDin, demokrasi prom osyonu adn verdii projecti para
sal olarak destekleyenler arasnda bulunan bu Alman vakfnn, yerli
birlik kapsam nda Trkiyeye tanmasnda, dnce aklama
zgrl ynnden hibir saknca yoktur. nk Trkiye, her ya
bancnn kendi emellerine uygun gri propaganday sarp sarm ala

176 K onrad A denauer Vakfnn Trkiyedeki Faaliyetleri, 2. Uluslararas kongreler,

K onrad Vakf, Yl 2000. Ayrca ayn belgeden Hablemitolu, Necip, a.g.k. s, 29.
168

yp, sonra cilalayp, rahata sunabildii bir ak toplum lkesi ol

mutur.
W ulf, Reichstag yesi Roth gibilerinin T. C nin Bakenti nin g
beinde, Kzlayda megafon elde eylem ars yapmasnn ardn
dan snr d edilmemi olmasn dikkate almtr kukusuz. Wulf,
Freulein Rothun stanbulda bir de bro atna bakarak, dergi
lerde yazdklarna bo verip, rahata TBMMye gelmi ve T C
Cum hurbakanndan Anayasa dersi almtr. Bu ileri yapmak
Trklerin dnda her Avrupalnn hakk olduuna gre, sylenecek
fazla bir ey yok. Ne de olsa Trkiye, dnyann en saydam , en ge
irgen ve de en demokratik lkesidir.
Ancak Trk ulusunun da bu Almanlarn dergilerde yazdklarn
bilme hakk vardr. Onlarla ibirlik" yapan demokrasi yaktlarnn
da bu kiiyi tantrken, hi olmazsa, birka satrla, onlarn kimlikle
rini ve Almanyada yaptklarn, halka olmasa bile en azndan top
lantya katlan devlet grevlilerine iletme sorumluluklar olmalyd.
Almanlarla anayasa (reformu) deitirilmesi konferans dzenle
yenlerden TDV bakan Blent Akarcal imzasyla K.A. Stiftunga
gnderilen 17.02.2000 tarihli bir yaz ibirliinin derinliini
sergiliyor:
Sayn Wulf,
Anayasa kongresinin 20.000 DM hk bir faturas elinizde bulun
maktadr. Bu fatura Trk Demokrasi Vakf tarafndan kar/ana
cana dair bir ibareyle vakfmza iletilmi bulunmaktadtr. Arka
dalarmz bizim btenin negatif olduunu ve u anda btede
hi para bulunmadna iaret ettiler. stelik T rk iy e P ro je si
iin ayhk bir dem e ertelenmi bulunmaktadtr.
Yaznn sonu, Rabta-ul Stiftung iindeki para-demokrasi bann
ruhsal boyutunu ortaya koyuyor:
Devlet Bakan ue Parlamento Bakan almza davet edildi
ve ben kongreyi yneten kii olarak grevimizi yerine getirdi
imiz kanaatindeyim177
Bu yaznn bulunduu yaptta yer alan 10.05.2001 tarihli K.A.
Stiftung yazs rabtay kanksatacak trdendir:
Sayn Akarcal, bugn rendiim zere A lm anyada bulunan
merkezimizin nerimi dikkate alarak Trk Demokrasi Vakf
2001 btesini 25.000 DM artrlmasn uygun bulmutur, buna

177 Ergn Poyraz, AKPapa'mn Temet gds, s. 317.

169

ahsen ok sevindim. Yaknda bu deiiklii ieren yeni partner

szlemesi size gnderilecektir.Sizden ayrca Trk Demokrasi
Vakf o/ara/c yaz dnem ine kadar ve ikinci dnem iinde anlam
l toplantlar yaplmasn salamanz rica etm ek isterim.
Rabta-ul Stiftung mektubundaki ruhsal boyut, paray verenle
alan arasndaki derece ayrmn da sergileyecek niteliktedir. Sz
konusu rica satrnn hemen sonrasn okuyalm:
..nk Nisan hesabndan grlecei zere Trk Demokrasi
Vakf eitim etkinliklerine sadece 6.000 DM harcanmasna ra
men!,) maa ve iletme gideri olarak toplam 7.000 DM harca
mada bulunmutur.Bu oran (fark) ise hibir kabul edilebilir br
oran (fark)deildir.
Sayglarmla,
Dr. W ulf S ch nbohm 178
TDV bakamnn Trkiye ihbarclar cennetidir" diyerek rabtalar
sergileyenleri onurlandrdn anmsanrsa, saydamlkla gizlilik, ulu
sal onurla teslimiyet arasndaki snrn balayp bittii yerin kart
grlmektedir, karmtr. Oysa bu snr tarihsel bilincin nda
apaktr. Sz konusu olan, Stiftung elemanlarnn evlerinde kahve
sohbeti deil, Trkiyenin bakentinde anayasa grmesidir, Tr
kiyeye demokrasi tama savndaki yabanclarn ak niyetlerini
grmem ek olanakszdr.

Trkiye ve Trk ulusu yapaydr

Demokrasi - zgrlk ve bilgilenme hakk adna, AR, Konrad
Adenauer Stiftung179 ve T.D.Vnm ibirlik toplantsna -katilanlar,
Stiftungun Alman devlet kurumlaryla ilikilerine aldrmam olab
175 Ergn Poyraz, a.g.k. s.316-317. Ayn kitapta Stiftung ve TD V arasndaki yllk
350.000 DM tutarndaki iliki para ak tablosuyla gsterilmekte ve yazmalar da birok
gerei aklamaktadr.
s Alman CDU 'nun uzants Konrad Adenauer Vakf nn Trkiye ubesi 1984te ald.
Bu vakftn yerel ynetimlerin glendirilmesi projeterine ilgisi yksektir. Alman Sosyal
demokratlarnn partisi SPD'ye bal Friedrich Ebert Vakf 1988de stanbul'da ube a
t. ncelikle CHP birlikte alt, FES, CHP genlerine eitim dzenledi. CHP st yne
timinin uak paralarm karlayarak Almanya'ya konferanslara ard. Alman FDP 'nin
liberal vakf Friedrich Naumann Stiftung ise 1991'de stanbula yerleti. Liberallerle,
A R I-TD V gibi yerli siviller" ile ortak almalar yrtyor. Alman Yeiller Partisi nin r
gt Heinrich Bll Stiftung da 1995/96'da stanbul almaya balad. Robert Bosch
Stiftung ise, 2000 ylnda yerleti stanbula, (..) Bu vakflarn tm, Alman devletinin
Politik Eitim Fonundan para almaktadr. Alman Dilerinin yaynlarnda, lkelerin i
siyasetlerine gze batmadan, karmann uygulanabilir yntemleri verilmekte ve "diya
log programlar ile yapc bir rol oynayacaklar" akianmaktadtr." {Tamer Bacnolu,
"Trkiyede Atman Vakflarnn Marifetleri, C um huriyet, 6 Temmuz 1999.)
170

lirler. Ama onlarn, u bilgiye deer vermeleri beklenebilirdi.. Trki

yeye ynelik gri-propaganda, Dou-Bat Enstitsnde piirilir,
Konrad Adenauerun Trkiye danman Udo Steinbach, DouBat Enstitsnde mdrlk yapmaktadr. Eski asker Steinbach,
Alman devletine sadk bir grevlidir. Almanyann Paris Bykeli
liimde askeri atee olarak da bulunmutur. Buraya dek, bizi ilgi
lendiren bir ey yok. Ne ki, Almanyadan baktmzda greceimiz,
duyacamz ilgin szler olacaktr.
Steinbachm 15 Eyll 1998, saat 18.00 ile 21.00 arasnda, Ka
tolik Kilisesi rgtnn Ungen-Holthausendeki Ludwig-WindthorstHausda, "Die B e d e u tu n g d e s Isla m s f r E uropa" balkl sz
l teblii, yabanc kurulularla ibirlik" yapanlarn arasnda hasbel
kader bulunabilecek, baz yurttalar ilgilendirebilirdi. Bu sorumlu
yurttalar, belki okuyacaklar bu satrlarla uyanrlar. Uyanmallar
nk, Steinbach adl bu grevli, konferansta unlar syleyivermiti:
Trkiye yapaydr. Gerekte va rohn Trkiye, bir adamtn, nemli bir adamn, tarihsel neme (sahip)bir adamn dikte ettir
mesiyle yaratlm bir yapay oluumdur. Bunu (yapan kiinin)
ad Mustafa Kemal Atatrktr. Bu adam, tek (bana) bir devlet
yaratmtr. Ve Trkiyenin bugnk sorunu, ite budur. B u
dam f Mustafa Kemal), yapay olan bir devlet yaratmtr. Bugn,
Trk cumhuriyetinin temeli olarak, K em alizm in iki unsuru, laik
lik - dinin ve siyasetin (birbirinden) ayrlmas - ve Trk ulusal' al, gerekle badamamaktr.
Trk devleti yeniden yaplanmaya zorland. Mustafa Kemal Ata
trk, slam' bir kalemde silebilirdi (silebileceim dnd).
Yirmi yln sonunda (Kemalizmin) kilisi (bu sre) ld. Bylece bu olay hallolmutu. Am a bu (Kemalizm) hibir eyi deiti
remedi. nk Anadolu, bin yl iinde slamilemiti. Bu bir ey
deitirmedi; nk Trkiye, Kemalistlerin byk Osmanl ge
miinin bir devamyd. Ve teki, iyi ve gzel Trk mt/liyefilii,
ErmenUeri kovdu, ldrd ve katletti, yunan/dan m badele etti.
Fakat birok halk grubu (etni) ve kltrler (Anadoluda) kald,
rnein Krtler, her naslsa (hl) yok edilemediler. "180
1S Die Bedeutung des Islams fr Europa" Akademieabaden am 15. September 1998
von 18.00-21.00 Uhr im Ludwig-Windthorst-Haus In Lingen-Holthausen (Abschrift des
Vortragsmitschnitts-.iraf/i.de / akadem ie / lwh /archiv/poiitik/stein-bach.M m .ayrca ayn
kaynaktan Tam er Bacnolu, ''Trkiyede Alman Vakflarnn Marifetleri C u m h u riye t, 6
Temmuz 1999.

]7 1

Stiftung elem anna gre her ey ok aktr. Trkiyede ulus ya

paydr. Zorlamayla bir devlet kurulmutur. Bu konuda denebilir ki,
yabanclarn bu tr dncelerinin varl bilinmektedir. Trk-Krt
uzlamasn savunanlar da dolayl olarak T.C .nin yapayln ileri
sryorlard. CPEnin Trkiye brosunda 2. Direktr ve TDV ku
rucusu Ergun Ozbudunun derledii belgede, bu sava u derin ak
lamayla katil nmakta: O/an ey, Mustafa K em alin oar olm a

yan farazi bir var l,Trk M itletint ayaa kaldrarak ona

hayat verm esiydi. O nun girim i olduu projen in gerek
boyutlarn b ize veren ve dncesinin topyac niteliini
ortaya karan, olmayan bir ey iin sanki varm g ibi a
lm as ve onu var etm e yolundaki k a b iliyetid ir.131
Trkiye Cumhuriyeti devletinin yapay bir ulus yani gerekte
olmayan bir ulusa dayanlarak kurulduu savyla yola kanlar,
Trkiyeyi olabildiince kategorikletirmeye alrlarken, ipin ucunu
iyice karmlardr. Stftunglarda, A levi-Snni-K em alist-K rtTrk kimlik atmalarna uzanan tezler retilmektedir. Alman
y ada lkemize ynelik giriimin bir paras olarak ve Trkiye
Krt/erinin etnik uyannda, Alm anya s grevi grm
t r, diyerek onayladktan sonra, Trkiye'de 9 0 7 yllarda
y k selie geen A levi rnesansnm m erkezi Alm anya o l
m u tu r, aklamalar, P ro ject D em ocracy ann Bat Avru
p a dan Trkiyeye atlmakta olan lmiini aklyor.182/ 183
Bu arada belirtmeliyiz ki, Alevilik inancna sahip yurttalar,
Avrupa kltr iinde, ayr bir topluluk olarak deerlendirmek ve
bu yntemle Trkleri blme anlay ok yeni deildir. Alevi inan
cnn Hristyan inancna yakn olduu, Protestanln kiliselerinin
kaplarnn bask() altndaki yurttalara her zaman ak olduu d
ncesi Almanyadan yaylmaktadr. 18,1 Alevi inanl yurttalarn
arasnda Anadolu Rumlar bulunduu dncesi Yunanistan kay
nakldr. Karamanllarn Rum olduu stne bilgi yaylmas da bir
baka sivil derinliktir.
181 Ali Kazancgil ve Ergun zbudun'un makalelerinin Fahri Uran tarafndan yaplan
cevirisiden aktaran e rif Mardin, Trkiye'de din ve Siyaset, $.65.
Aye Yldrm / Almanya, 'Almanca Alevilik dersi talebi nce kiliselerden geldi! A y
dnlk, 30 Temmuz 2000, s. 13
183 Almanya'dan Trkiyeye uzanan Alevi rgtlenmesi ve Alman devletinin abalar iin
geni bilgi: Mehmet Dem iray. Understanding The Alevi Revival: A Transnational
Perspediv, M S Tezi, The Department of Political Science and Public Administration,
Bilkent Unv. Feb. 2004.
184 Mustafa Balbay, ''Atevilerin salam duruu..." Cumhuriyet, 6-5-2002

172

Almanlarn szleriyle uyanmayanlara, Prof. Udo Steinbachn ve

Alman siyasal partileriyle likili olmalar doal olan stiftung rgt
lerinin, Trkiyede devlet ile toplum arasnda uurum oluturmak
zere Alevilik dini yaratlmasyla ortaya karlacak yeni bir ayrl
m adan mutlu olmalar olaandr. nk, Amerikadan ieiiklenip,
Avrupa Birlii enstitlerinde teoriletirilen, insan haklarn aznlk
haklarna eviren ifre zclerin devlet - Alevilik ve KemalizmDindarlar atmas rts altnda, dorudan okuluslu devlet k
krtmas peinde olmalar da olaandr. Bu rgtlerin devlet ve kar
teller tarafndan
desteklenmeleri ve
iin A.B boyutunu
derinletirmesiyse daha da olaandr.185

zelletirm e propagandasna ve ANAP'a d destek

1999da yaplan Stiftung ortakl anayasa konferansn onurland
ran devlet bykleri, bu katlmlaryla, sz konusu ayrtrc politi
kalar oluturan stiftung etkinliklerini ulusumuz gznde merulatrmlardr. Bunun adna demokratik birlik ya da saydamlk
deniliyor olabilir. Benzeri etkinlikler, Amerikada ya da Alman
y ada, braknz konferans, kk bir toplant dzeyinde gerekle
tirilse ne olur? Bir ey olamaz. nk bu rgtlerin kendi lkele
rinde siyasal alma yapmalar yasaktr. Bunu anlam ak iin yasa
kartrmaya gerek yok. Stiftung ya da Foundation adl rgtlerin
etkinlik raporlarna bakmak yeterlidir. Bu tr ncelemeyi ciddye alacak bilim oltas peinde koanlarn, oralara dek uzanp, kimin et
nik aznlk, kimin ounluk olduuna ve devletin egemenliini g
vence altna alan ceza yasalarna bir bakmaldrlar. Demokrasi ve
aznlk haklar pazarlaycs vakflarla, think tank denenlerle
ibirlik 186 yapan Trk Demokrasi Vakfnin187 1991 ylnda, CPE
adl Amerikan iadamlar rgt araclyla NED fonundan sala18S Bu konu \e Bat'mn slama ve inan zgrlne sahip kma taktiklerinin altndaki
rk-datc yaklamn z iin bk. "slam iin bk. Tamer Bacnolu, "Der Fail Trkei in
der deutschen Publizistik Ein Feinbild besonderer art ya da ngilizce eviri: 'The
making of Turkish Bogeyman, A unique Case of Mispresentation in German
Journalism" Graphis Yaynlar, st. 1998 ve Tamer Bacnolu. Modern Alman Oryanta
lizmi-Alman Yaynclnn Trkiye Tablosu, ASAM yaynlar, Ankara, 2001
"ibirtik" nitelemesi, TDV'nin etkinliklerini tantt Web-sitesindeki birlikler bal
ndan aynen alnmtr. (M.Y)
TDV, 1987 ylnda Ankara'da kuruldu, "Ynetim Kurulu: Ergun zbudun (CIPEAnkara, temsilcisi, NED Journal of Democracy Yayn Kurulu yesi}, Blent Akarcal
(Bk ), Nurten Tahta, Mehmet Cavit Kavak, Cem Kozlu, In elebi, stn Ergder
(Boun, TESEV), Mehmet N. Gk, Erdal Trkan. 1995'de ye says: 65. 1994 yl bte
si: 15.000.000 TL. D lkelerde temas kurulular: Konrad Adenauer Foundation,
Project on Education on Democracy" N on-G overm ental O rganizations Guide, s.80, st,2.

173

nan 80.000 dolar destekli projesini, NED raporundan aktaralm. Ve

bu parasal destein, 1998de nelere yaradn yakndan grelim ve
bir kez daha deerlendirme olanan bulalm. Proje zet raporu
diyor ki:
'Yardm alan: Turkish Democracy Foundation (TDV)
Konu: ve Ekonomi
Program zeti: Trk Demokrasi Vakftnm Trkiyede zelletirme ile ilgili 18 aylk programnn desteklenmesi."
Ayn raporda, Trk Demokrasi Vakfna ek olarak verilen
26.100 dolarn proje gerekesi daha da ak: "ki kitabn ve drt
aylk bltenin drt saysnn yaymn desteklem ek.
Biraz hesap yapm aya deer. 80.000 art 26.100 eder 106,100
dolar. Sanrsnz ki, ANAP yelerinin kurduu vakf paraszlktan
krlyor, ANAP destekleyen, zalizme bal, hali vakti yerinde onca yurtta dururken, sen kalk ellerin adam larndan, dahas ellerin
devletinin kasasndan bu denli kk bir destek al. ANAP destekisi
iadalarmzdan ve yurttalarmzdan istenseydi, bu para elbette bu
lunabilir ve ellere muhta olunmazd.
Gerekesi anlalmaz, etrefilli bir i. Bir yanda papatyalardan
gnmze uzanan zengini seven zihniyet, bir yanda da hepsi
hepsi yz -alt- bin -yz ABD dolar!
Gnahlarn almamak gerek. Vakf, elektronik a (internet) a
lmnda belirttii szckte bu tr birlik masraflarn Amerikan
kurulularndan yalnzca balangta alm olabilir ve ler rayna
oturunca kendi kaynaklarna dnm de olabilir. Vakfn bu tutumu,
unca akll, becerikli adam lardan kurulu, zal gibi bir d e h a n
derin elleriyle zene bezene rgtlenmi bir siyasal partiye
yakmyor dorusu. Ne ki, partinin de aa kalr yan yok. ABD
muhafazakrlarnn, yani yabanc bir devletin siyasal rgt R,
vakfla kurduu ibirlik ilerine Anavatan Partisini de katm.
IRlnin 2000 yl faaliyet raporunda aynen yle deniliyor:
IR I, Trkiyenin Anavatan P a r tis ine, ilk kez yapmakta ol
duu, Nisan 1999 seimleri iin aday belirleme ilerinin esasn
oluturan almalarda yardmc oldu.
Olacak i mi bu? denilemez, a-atlatc bir dnya nderinin
ardllar, seimlerde aday belirleme iini pek ada bulmam ya
da liderlerini amak inancn ilerinde o denli bytm olmallar
ki, bir yabanc devletin siyasal rgtnden Acaba ne etsek de,
milletvekili adaylarn doru drst sesek. En iyisi bu ii Amerikal
lara soralm," diye dnm olabilirler.
174

Bu aam ada, aynann teki yznde grneni yanstmak gere

kiyor. Yabancnn emellerine hizmet eden askeri darbeler sonrasn
da, bir lkenin yurttalar, siyasal rgtleri, aydnlar budandka
varlacak nokta, -siyasal yaamn boluu kaldrmayaca kuralna
uygun olarak- yabanclar tarafndan doldurulur. Ve onlarla birlii
yapalarn da katksyla tarihsel birikim, hem siyasal hem de kltrel
ynden yklr. Bu ykm, yukarda rneklerini grdmz trden
uluslararas dayanmalarla daha da etkin oluyor.
Ne ki, onlar tanm adan nce Rabtat-l Stiftung lerinin, h
kmetlerin, medyann, babakann, bakanlarn desteine karn T.C
adaleti karsnda dtkleri durum u zetleyelim:
Bergama Altn Dosyas kitab nedeniyle Konrad Adenauer
Stiftunun at dava 8 Ekim 2 0 0 2 de, Friedrich Ebert Stiftungun
at dava 1 Mays 2003de, Heinrich Bll Stiftungun at dava
4 Aralk 2003de karara balanm ve Necip Hablemitolu lehinde
sonulanmtr.

,ss Dava karar kopyalar iin bknz. Ekler

175

R - ARI - S o ro s
ve
lise li gen lik rg tlen m esi
Senaryonun btnn grm eden iinde olma

olum .'

12 Mays 2001 stanbul Princess Hoteldeki konumac, T.Cnin

devlet dzeninin flasn salondaki genlere u szlerle bildiriyordu:
S iz genler Ankara'y tamamen unutun. Bu sistem iflas etti.
(..)Ankaradakilerin sizden korkmalarnn bir sebebi de, eer siz
meydanlarda yrrseniz hkm et gnde der. i ve m e
m ur haklarn satn alyor. Am a sizin istediiniz geleceiniz..
(..)Eitm ve mnazara enstits kurm ak is tiy o r u z . Bu

iki enstitm zn hedefi arttk niversiteler deil, liseler

olacaktr. (..) Derviin belirttii ekonom ik deil, syas bir tes
pitti. Sbjektif hukuk devleti anlay olan Ylmaz, Ecevit ve
Demire! anlaynn geersiz olduunu szler biliyorsunuz. Arttk
objektif hukuk devleti anlaynn zaman geldi. (..) Szlere g
venerek,
eski
unsurlarn
tasfiyesi
iin
almalarmza
balyoruz. 190
Byle diyordu, ARI Hareketi (Dernei)nin Bakan Kemal Kp
rl. Trkiyenin meclisteki siyasal partileri neredeyse em ir zerine
yasa deitirirken, ARI Bakan, genleri eyleme aryordu. 500
gen,
Amerikan
Cumhuriyeti
Partinin
uzants
project
democracy"nn drt ana rgtnden bir olan IRI (International
Republican Institute) tarafndan tasarm lanan liderlik projesi kap
samnda, iki yl sren almann sonunda, Akam Gazetesinn de
desteiyle, Princess Hotelde toplanmlard. Toplantya katmanlar
dan YDD Bakan Trkan Saylan da bir konum a yapmt.
1999 ylnda, ngiliz Mori Ltd.in Trkiye kanad Strateji Mori
Ltd. tarafndan 18 lde gereklefirilen genlik aratrmasyla bala
yan almalar, daha sonra, ARI Demei yneticilerinin eitli iller
deki rgtlenme abalaryla ve genlik toplantlaryla srdrlm.

Bu szler, 1965-1971 arasnda rencilik dneminde genlik olaylarn yakndan

yaam bir mhendis babann basna yansyan mektubundan alnmtr.
ARI Genel Bakan Kemal Kprl, 12 Mays 2001, Maslak Princess Oteli, R -A R )
- AKAM Genlik Kongresi, stanbul
176

ARI demekerinin aklamalarndan, 11. Cumhuriyeti Yeni De

mokrasi Hareketinin ardndan yepyeni liderler nderliinde bir si
yasal hareket oluturulduu anlalyor. Hem de, Amerikadan sra
ile, Berlinden Selanike d likileri ve devlet st yneticilerinden,
m edyaya i destei denk getirilmi bir hareket.
Toplum yararna alan sivil kurulularn ya da Vakflar
Genel Mdrlnce denetlenen vakflarn, genleri siyasal eyleme
armalar pek grlm ey deil. Ancak, bir siyasal hareket ya
pabilir bunu. Oysa AR Dernei bakannm, drlmesini istedii
hkmetin liderleri ve bakanlar, daha iki yl nce bu dernekileri
kutlayan iletiler yollamlard. O zaman kutlamaktan kendilerini alamadklar adamlar, imdi hkmetlerini drm ek in eylem a
rsnda bulunuyor.
Bu an, elbette zgrlkler, demokrasi ve effaflk kapsam n
dadr, Ulusal onur ve gurur sahibi adamlarnn, iftilerin, ret
menlerin, mhendislerin, genlerin, yallarn, bamszl savunan
her kesimden nsann grlerine yer vermeyen yayn ortam, ef
fafl bir yana brakp, tek yanl olarak ve AR trnden rgtlerin
d ilikileri stne bir bilgi vermeden, onlarn sesine de, grnt
sne de oka yer ayrmakla nemli bir katkda bulunmaktadr.
Bir dernein yl iinde nerelerden nerelere geldiini grmek
iin, project dem ocracy Afm n sk rlm bir blm ne bak
m adan nce, gemiin unutulup giden, cumhuriyeti deitirme giri
imini anmsamalyz.

ANAP ve YDH evresinde arlar

Cem Boyner ile Kemal Derviin Yeni Demokrasi Hareketi, s
np gitmiti am a, onun yerini alacak bir baka hareket hem Trki
yede hem Avrupada ve hem de Amerikada kurduu ilikilerle ne
redeyse Trkiye Cumhuriyeti nin dileri misyonunu yklenmi;
gen liderler kampanyasyla devletin geleceini de gvenceye al
mtr. Bu hareket, 1994de oluturuldu, 1997de ARI Grubu (Der
nei)191 ve 1999da ARI Hareketi (Demei) olarak ortaya kt. U151 AR) Kurucular: Ahmet zkara (Y.K yesi; adam, Mersin), Can Fuat Grlesel (Y.K,
1st,), Haluk Hami nen (Y.K; adam, stanbul), Hayrullah Zafer Aral (Y.K; adam,
stanbul), brahim Takan (Y.K; Avukat skdar), Mahmut Reha Akn (Y.K; Mhendis,
Bursa), Mehmet Dursun afak (Y.K; stanbul), Mustafa Alagz (adam, Konya Postas
Gazetesi Sahibi ve Yn. Kur. Bk, Konya Inter Gen Holding Y.K.Bk, 1983 ANAP
Konya Merkez ile Bakan, Konya Gen adamlar Dernei Bk,.Konya), Veysel Celal
Beysel (Kimya Mhendisi. Bursa), Mehmet Zeki Kaba (iadam, Eskiehir), Emre Ergun
(iletmeci, stanbul) 2000-2001 Y.K) Murat Bekdik (Bk.), erif Kaynar (Bk. V.), Gn
seli Tarhan (Bk, V ). Dr. Can Fuat Grlesel (Genel Sekreter). Zeynep Damla Grel
177

2unca bir sre ANAP iinde etkinlik gstermilerdi am a, 1999 ba

larnda her nedense ANAP ynetimiyle aralar ald.192
ARllar, bu ayrltan sonra ANAP ynetimiyle aralarndaki snr,
Trkiyenin 1990a dek ok iyi ynetildii am a, d ah a sonraki yl
larda ehliyetsiz ellere kaldn ileri srerek koym aya baladlar. O n
larn yolu belli ki, zalizm yoluydu. Yeni klarn ABDnin IRIsi
ve Almanyadan FNS (Friedrich Naum ann Stiftung)un finansman
ve desteiyle dzenledikleri stanbul Konferans ile talandrdlar.
Yayn dnyasnn, pompalad yeni bir misyonla Cem
Boynerin liderliinde oluturulan Yeni Demokrasi Hareketi (YDHyaygn adyla II. Cumhuriyeti hareket) ile zdeletirildiler. Yeni
klarn 27 Temmuz 1999da zalvari bir imajla gsterdiler.
Grubun (dernein) kurucular arasnda ad gemeyen am a, derne
in kendi anlatmyla, Harekete geinceye dek ARIlarn tm et
kinliklerinde ba eken Kemal Kprl, evinde byk bir davet
verdi. Bu davete katlanlar arasnda, ANAPl bakanlar, CHP tem
silcileri, i ve yayn dnyasnn sekinleri bulundu. Akitden gazeteci-yazar Abdurrahm an Dilipak da davetteydi.
Yeni demokrasi hogrsne uygun bu toplanty, Kemal Kpr
l, O za d n e m in in t m eilim lerin i b irle tire n " bir atmosfer
olarak tanmlamt. ARI rgtleyicis, hem en hemen hi kimseyi
darda brakmamt. Trkiye tarihinde rastlam ayacak br olaydr
yaanan. Bir dernein bu denli nly yan yana getirebilmesi azmsanacak bir baar olamaz.193
(Sayman), Emre Ergun, Ayen Lainel, Mehmet afak, Mge Te lata;. Denetleme Kuru
lu: Ik Bo, Nilglin Kdey, Cneyt Kutbay, Haluk nen, Alp Halil Yrk
151 Murat Sabuncu. "Dipten gelen zal hareketi-Ar" Milliyet, 28 Tem m uz 1999
163 ARI'nm davetine katlan nllerden bazlar: Rahmi Ko, Mustafa Ko, Ali Ko, Ah
met zal, Besim Tibuk (Liberaf Demokrat Parti Genel Bakan), Ahmet Vefik Alp (Mi
mar, M HP stanbul Belediye Bakan Aday), Ali Talip zdemir {ANAP eski milletvekili,
eski bakanlardan, stanbul Belediye Bakan Aday), Bedrettin Dalan (ANAP eski yneti
cilerinden, stanbul eski Belediye Bakan), Burhan Karaam (Yap Kredi Bankas eski
G, Mdr ), Blent Akarcal (ANAP Milletvekili, TD V Genel Bakan). Can Kra (Ko Hol
ding eski koordinatr, adam), Celal Bayar (Eski Cumhurbakan Celal Bayar'n to
runu), Cem Boyner (Altnyldz sahibi. Yeni Demokrasi Hareketi kurucu genef bakan,
adam), Cem Duna (ANAP eski yneticilerinden, THY Eski Genel Mdr.Emekli By
keli), Cemal Kutay ("Atatrk Aratrmacs, Profesr; (Milliyet Cemal Kutaya profesr
ve Atatrk unvan vererek onurlandrm)), Enver ren (HLAS Holding sahibi, Ik
lar Tarikatnn kumcusu Hilmi Ikn damad), Mcahit ren (adam). Hsamettin Kavi
(ISO Bakan), lhan Kesici (ANAP'l eski milletvekili, Demirellerin damad), lhan Kt
(Org. Hava Kuvvetleri Komutan), Ltfullah Kayalar (ANAP'l milletvekili, eski bakan),
Osman Birsen (MKB Bakan), Rt Saraolu (TCMB eski bakan), Semahat Arsel
(Ko grubu), Sezen Cumhur nal, ule Bucak (CHP yesi), Yavuz Canevi (Eski hazine
Mstear, Eski TCMB Bakan yardmcs). Yaar Okuyan (ANAP milletvekili. alma
Bakan) ve Abdurrahman Dilipak (Akit Yazan)

178

Yayn ortamnn promotiv yani yceltici etkinliiyle ARIlar

glenmeye baladlar. Onlar vmeyen, konuk etm eyen ke yaz
csna az rastlanr. Halka ve demokratik kitle rgtlerine deer ver
meyen devlet grevlilerini, ARJclarn toplantlarnda, kokteyllerinde
grmemek olanakszdr. ARIclarn d balantlarna baklrsa, ier
deki prom osyonun hafif kald grlr. Nedenini anlayabilmek
iin, ARIclarm snr tesi ilikilerine, etkinliklerine gz atm ak gere
kiyor.
ARJclar, 1-8 Kasm 1997de ABDe utular ve Renaissance
Foundationa konuk oldular. Vakf onlar ABD senatrleriyle, kong
re yeleriyle, IMF, Hazine Bakanl, lobv gruplan ve N G O larla
grtrd.
Bu ilk geziden sonra, Amerika Birleik Devletleri, ARIlar iin
komu kaps oldu. 23-27 ubat 1998: ARIclar, Amerikan Trk
Cemiyetleri Topluluunun konuu oldular. Aray soutm adan, 3031 Mart 1998 arasnda Kuzey Yunanistan Endstri Federasyonu ve
Amerikan-Yunan Odas tarafndan dzenlenen Balkanlar konulu
5. Selanik Forum una utular.
Hem en ardndan, ARIIar, sraili destekleyen en byk rgt
A1PAC (American Israel Public Affairs Committee / Amerikan srail
Halk leri Komitesi)nin arsyla yeniden ABDye utular ve rg
tn konferansna katldlar. m ARIlar, artk dnyada Trkiyeyi
temsile baladlar. rdn ve srail'de New Atlantic Initiative (Yeni
Atlantik Girimi)nin dzenledii toplantya katldlar. Bu arada,
AIPAC ile ilgili ksa bilgi, ARIcilann hangi gl rgtlerle liki
kurduuna yi bir rnek olacaktr. 195

srail d estek isi rgtlerle birlikte

AIPAC, 1951de kurulmutur. Btesi 30 milyon dolardr.
55.000 yesi bulunan rgt, ABD ile srail Devleti ilikilerini dzen'** ABD'de Yahudi (Musevi yurttalarmza bu adla anmadmz bilinmeli) rgtlerinin
banda AlPAC'n yansra AJC (American Jewish Committee), A.J. Congress
(American Jewish Congress), JINSA ve Washintor Institute for Near East (W INEP) ge
lir, teki rgtler BNai Brith Anti-Defam at ion League (ADL), institute for Jewish Policy
Planning and Research, Jewish National Fund, Jewish Study Center, Jewish W ar
Veterans, National Council of Jewish Women and Hadassah, International Association
of Jewish Lawyers and Jurists. AIPAC destekisi Religious Action Center of Reform
Judaism Direktr Haham David Saperstein, 22 Haziran 1999'da ABD Bakan Clinton
tarafndan Uluslararas Din Hrriyeti Komisyonu (The U.S Commission on International
Religious Freedom) bakanlna atand. AJ C ise T.C Babakan R.T.Erdoana Ocak
2004 ABD gezisi srasnda Profiles in Courage ( Cesaret Karakteri)" dl verdi.
m Bu rgt NATOnun genileme planlarna entelektel g salamak zere, Freedom
House bnyesinde kurulmutur.

179

ler. 200 niversitede stajyer renci program uygular. Bu stajlarla,

1979 ile 1996 arasnda 18.000 renci yasam a sreci, d politi
ka, siyasi iler, grass roofs (rgtleme) ve siyasal liderlik konularn
da eitim grmtr. rencilerin arasndan seilenler, ABD yne
tim kademelerinde almaya balarlar.196 Bu gerei grebilmek
iin zellikle, ABD Dileri stihbarat ve siyasi brolarndaki kadro
lara bakmak yeterlidir.
AIPAC, ABD- srail ticaret ilikilerinin srail lehine deitirilme
sinde, ortak askeri programlarn gerekletirilmesinde nemli bir et
kiye sahiptir, AIPAC, askeri yardmlarda da ok etkindir. mein,
1986da ABD Dileri Bakan Shultz'un AlPACa bizzat yazyla
bavurarak, sraile yollanacak silah trleri ve yardm paketleri ko
nusunda gr stemesi rgtn gcn gsteriyor. sraile yaplan
yardmlar, 1985den sonra, AIPAC sayesinde, karlksz hale gel
mitir. 197
srail destekisi rgtlerin en tepesinde yer alan ADL of B n a i
B rith (ADL)in ABDdeki rgtsel gcnn boyutu, zellikle Araplar, srail politikalanna muhalefet eden Yahudler, srailin karlar
na aykr davranan politikaclar hakknda planl programl stihbarat
dosyalamas ve bu istihbarat FBI gibi i gvenlik rgtlerine ilet
mesi, MOSSAD hizmeti vb. etkinliklerle derinlemektedir. 1993 y
lnda polisin ADLnn San Franssko ve Los Angeles brolarnda
yapt aram alarda, 950 siyasal grup ve 12.000 birey hakknda
dosyalam a yapld saptanmtr.198 likilerin G ney Afrika rkla
rna dek uzand grlmtr.
ADL grevlisi ve ayn zamanda FBI muhbiri olan ve G ney Af
rika ynetimine de alan Roy Bullock a, bir zam anlar ADL bl
ge yneticilii yapm olan Beverly Hills avukatlarndan Bruce
Hochm an araclyla 25 yl deme yapld ortaya karlmt.

196 Tayyar Ar. Amerika'da Siyasal Yap Lobiler ve D Politika, s.247-251

197 ABDnin sraile , son 50 ylda gnde 15 milyon dolar bulmaktadr. Yardmn % 60
AB Dnin silah irketlerine gitmektedir. Yanzca 1997-2002 arasnda Lockheed
Mardtimn irketinin kasasna giren para 5 milyar dolardr; bunun 2,5 milyar 50 tane F16 iin, 2 milyar yedek para, alak irtifa ve kzltesi gece gr hedef sistemleri ve
oklu roket frlatma rampalar iin denmitir. Boeing srail'e Apache helikopterleri,
United Technologies Btackhawk helikopteri, Raytheon irketi patriot fzeleri, Northrop
Grumman radar satarken, Exxon/Mobii jet yakt satmaktadr, Jordan Green, 'Arming
the Occupation: A Chronology of U.S. Military Aid and Weapons Contracts to Israel.
1995-present,' Institute for Southern Studies (Durham, North Carolina) A p ril 4, 2002"
den CAQ, N um ber 74 F all 2002, s. 13.
198 Rachelle Marshall, Spy Case Update: The Anti-Defamation League Fights Back"
W ashington R eport on M iddle East Affairs, July/August 20, 1993.

180

San Fransisko polislerinden Tom Gerardn mha edilmesi gereken

bini akn dosyay Bullocka ilettii de soruturma dosyasnda yerini
almt. 199Baz Trkiye Cumhuriyeti devlet grevlilerince kimi zaman
lobi kuruluu ya da Ermeni Soykrm yasa tasarsn engelledik
leri savyla en st dzeyde kabul gren bu rgtn casusluk etkinli
i de gz nne alnrsa sivil toplumcularn ne denli ho glere
sahip olabilecei de ortaya kacaktr.200
AIPAC ve teki srail destekisi rgtler, ADL rgtnn etkin
likleri de dikkate alnrsa, ABD kongre yeleri stnde nemli bir
bask oluturabilme gcn ele geirmilerdir. Bu rgtle Arap l
kelerine hogryle bakan kongre yelerinin seimlerini bile etkiler
ler, srail aleyhinde davranan siyasal parti yelerini yaltrlar. Yahu
di rgtleri, 1989-1990da senatrlere, Temsilciler meclisi yelerine
7,6 milyon dolar, 1985-1990 arasnda Senato D likiler Komitesi
yelerine 1,2 milyon dolar, yine ayn dnem de Temsilciler Meclisi
D likiler Komitesi yelerine, 1,2 milyon dolar bata bulunmu
lardr. Ayrca, D Operasyonlar Alt Komitesnin 13 yesine 1 mil
yon dolar balanmtr.201
ARIlar, bu rgtlerle iliki kurarken, kendi aklamalrnda ska
belirttikleri biimde bilgice daya/ politika" yrtme amalarna
uygunluk grm olabilirler. Daha baka ne gibi yararlar grld
nn effaflkla aklanacan ummaktan baka are yoktur diye
rek, AR uularna dnebiliriz.

3 gnde 19 toplant
Bir zamanlar, Prof. Dr. Necmettin Erbakan, ABD gezisi verimli
gemitir, drt gnde 36 toplant yaptk demiti. Eski Babakann
hzna imdilik erien yok am a yaklaan var. ARIlar izleyelim:
ARIclar, ABDyi fethettikten sonra, yerinde eitime katldlar,
1999 yl banda, srail Dileri Bakanlndan alnan aryla, 5
Ocak 1999 ile 8 ubat 1999 arasnda M ASH AV (srail Dileri
Bakanl Uluslararas birlii Merkez)'in dzenledii H km et
D rgtler (NGO)'in Ynetimi ve Demokrasi Eitimi kursuna,
yeleri Mehmet Dnmezi yolladlar. Bu kursa, Dou Avrupa, Bal
kanlar, Ortadou ve Afrikadan 22 kii daha katlmt.

195Dan Evans. Spy-guy Bullock wove web of intrigue' The Exam iner,04/01/2002200 R.T.Erdoan'n ilgin ilikileri iin bkz. Ergn Poyraz, Patlak Ampul, 129-131.
201 Edward Roeder, Pro-Israel Groups Know Money Talks in Congress" The
Washington Times, Sept. 18, 1991,s. A-7'den aktaran Tayyar Ar, a.g.k,, s. 250

181

ARIlar programlarnda bilgiye dayal dnya siyaseti" szyle

ssledikleri amalarna uygun ve saydam davranyorlard. Trkiye
1999da, bir kez daha erken seime giderken, AR! dernekileri ye
rel partilere hi benzemeyen bir yntemle ie giriti. Seime doru
ilikileri uluslararas boyutlara ykselttiler ve a yakaladlar.
ARI Demei, 13 ubat 1999da Liberal Demokrat Parti, Toplum
Ekonomi Enstits, Amerikadan R ve Almanyadan Friedrich
Naum ann Stiftung (FNS) ile yan yana geldiler ve seim ortamnda
nemli br konuyu, K am panya S tr a te jile r i"ni grtler. Bu
kampanyaya, yardm kampanyas diyenler de olabilir am a, asln
da konu seim kampanyas stratejisidir. Amerikan Cumhuriyeti
Partisi ile Alman ultra-liberal rgtyle seim kampanyas ilerinin
ilmi deerlendirmesini yapmak az ey deildir kukusuz.
Bu toplantnn ardndan oluturulan ARI Dernei, ABDye gitti.
ACYLP (American Council of Young Political Leaders / Gen Li
derler Amerika Konseyi) ile yaplan anlam a gerei incelemelerde
bulundu. Kampanya stratejilerinin grlmesinden sonra bir dei
im yaand ve AR grupluktan Harekete dnt.207
H arekefte her zaman bereket vardr. Ama, bereket iin de ha
reket gereklidir. ARI Hareketi Dernei yneticileri de bu hesaba
uyup, soluu yeniden Amerikada aldlar. Kendi nitelemeleriyle, 3
g n i e r isin d e 1 9 to p la n t" yaptlar. Bu hzl toplantlar, Merve
Kavaknn meclise yry kargaasnda gzlerden kat. Merve
Kavaknn, randa deil de, Amerikada yetimi olmasnn yarat
t aknlk ve az biraz tepki ortamnda, ARI Derneinin gzlerden
uzakta kalmas yararl olmutur, denebilir. 4 Mays 1999 ile 8 Ma
ys 1999 arasnda ARlclarn Amerika eylemlerine ksaca bakp, l
keye katklarnn hakkn vermekte yarar var.
ABDnin Demokrat Partisine ve ngilterenin i Partisine d a
nmanlk yapan Progressive Policy Institute (PP1 / leri Politika
Enstits) ile Amerika almalarna balayan ARIclar, Nazi sem
patizanlaryla kurduklar ilikiyle tannan, Cumhuriyeti Parti yan
kuruluu ar tutucu Heritage Foundation, CATO Institute ve
Washington Institute for Near East (W, Yakndou Enstits)203 ile
bulutular.209

202 AR) ile ABD'nin uluslaras karlarna uygun gen liderler rgtlemek zere kurulmu
olan ACYLP 1997 ylnda ortak alma anlamas yapmt.
203 Amerikan Yahudilerinin srail ve ABD dayanmasn gelitirmek, Ortadou operas
yonlarna politik destek salamak, Ortadou lkelerinde ABD-srail gvenlik stratejileri
ne, karlarna uygun politika far benimsetmek zere 1985de kuruldu. Enstitde Trki-

ARlclar bu toplantlarda, ABDnin nde gelen kanaat nderle

ri ile Trkiye'deki seim(in) sonularn analiz ettiklerini"
aklyorlar am a, bu Trkiye seimlerinin analizlerinin ABDdeki r
gtlerle yaplma gerekesi bilinmiyor. ARIclar Trkiyeye ekil
vermeye ylesine kararllar ite. Amerikal kanaat nderleri her
halde bundan iyisi can sal, biz de u Trkiyede olan biteni bu
ar gibi gen liderlerden renebiliyoruz, ne iyi ettiler de geldiler,
demilerdir.
ARIclar, Amerikan rgtleriyle G neydou S oru n u nu ,
Trkiye-ABD ilikilerini ve N ATO nm K o so va ga mdaha
l e s i n i de grmler.
ARJclar, zamann ABD Bakan Yardmcs A! G oreun siyasi
danm an Maurice Danielle bulutular. Daniel, ARIcilari, ABD se
im kampanyasnn alna arp, bir ARJnn ABD seim kam
panyalar boyunca stajyer olarak yanlarnda bulunmasn nerdi.
Bu neriyi ne yaptklarn ARIclarn yaynlarnda gremiyoruz.
ARIclar Trkiyedeki Krt hareketi sempatizan Edward Kennedy
ile akam yemekte grtler, Kennedy ile yemekte ARI Hareke
ti ve Trkiyedeki siyasi portre yi konuan ARIclarn hakk
nasl denir bilinmez ama, onlardaki bu yetenek ve arkalarndaki
bu destek varolduka Trkiye politikaclarnn fazlaca yerel kalacak
lar kesindir.
Zaten Trkiyedeki politikaclarn hangisi ya da hangileri bu
denli geni konularda grmeler yapabilirler ki? Oysa, dnya yeni
dzeninin kuruculuuna aday olan ARIclar, yakn gelecein lider
leri olduklarn kantlayacak engin ufuklara sahiptirler, Ufuk enginli
i, IASPS (Institute for Advance Strategic and Political Studies /
ye'nin yakndan tand eski Dileri istihbarat brosu grevlisi Alan Makowsky direk
trlk yapmaktadir.WSNEP, bata Turgut zal olmak zere birok Trkiye byn
konuk etmitir.
2M CATO Institute, ABD'nin en byk rafine ficilerinden Koch ailesi tarafndan kuruldu
Koch ailesi, zellikle yerlilerin blgelerindeki petrol toplama iinde lmelerde eksik
gsteren sayalar kullanmakla sulandlar. Kansas Wichita'da yerleik Koch, 1946 da
ABDnin ultra-sac rgt John Birch Societyi kurmutu. ABD Cumhuriyeti Partiyi
byk parlarla destekleyen ve 21 milyon dolarla kurduklar CATO ile entelektel bir or
tam yaratarak devleti ynlendirmeyi baaran Kochlar yolsuzluk ve dolandrclktan so
ruturucularsa da, Cumhuriyetiler Clintonun yolsuzluklar ve Monica Lewensky soru
turmas karlnda Koch soruturmasnn rafa kaldrlmasn saladlar Koch'lar ayn
zamanda, 30 milyon dolar harcayarak Council for a Sound Economy rgtn kurdular
ve "think tank rgtlerine milyonlarca dolar yatrdlar, CATO ve teki rgtlerle ABD'nin
Margareth Teatcheri olarak bilinen ultra-liberal Newt Gingrichin Contact for America
programm oluturdular. 1994 seimlerinde Gingrichin seilmesi iin altlar. C reg
Palast, The 8 e $ t D em ocracy M oney Can Buy, $.149-151

183

leri Stratejiler ve Siyasi ncelemeler Enstits)den Paul Michael

Wihbey ile Baku-Ceyhan boru h a tt ve O rtadou politik a la
r 2erine grme yaptracak denli Hazar Havzas' boyutludur.

Yahudi rgtleri ve Dervi205

ARIclar, ABDde Trk Dilerine katky olanca gleriyle ar
trmaya abalamaktadrlar. Museui lobisinin nde gelen kurulula
r otan ve Ortadou Politikalarnda Trkiyeye verdikleri byk
destekle tannan diye niteledikleri, AIPAC, JIN S A , B T al B rith
rgtleriyle toplandlar. Byk vnle tanttklar Yahudi rgtle
riyle, Trkiyenin srail ve ABD ile oluturduu g birlii zeri
ne konutular.
te bu son toplantda sz edilen, Musevlerin O rtadouda
Trkiyeye verdii byk destein ve ABD , Trkiye oe srail
arasndaki gitbirligi"nm ieriini merak etmemek mmkn d e
il. Hele bu kurulular yneten Musevilerin, ABDnin askeri ku
rumlan ve dileri istihbarat grevlilerinden olutuu dnlrse,
bu merak daha da byyor. Yeri gelmiken Yahudi rgtlerinin en
nemlilerinden JNSAy da biraz tanyalm;
JINSA (Jewish Institute for National Security Affairs / Milli G
venlik leri Yahudi Enstits): 1973 Arap-srail (Yomkipur) sava
ndan sonra, VVashingtonda kuruldu. 17.000 destekisi bulunan
JINSA, Amerikann savunma ve dileri birimlerini srailin A k d e
niz ve O rtadoudaki demokratik karlarm korumaktaki nemini
bildirmek gibi bir grev stlendiini aklamaktadr. Bu aklama
nn dolayl sylemini bir yana brakrsak, JINSA, srailin Akdeniz
ve O rtadouda ABD karlarnn bir ileri karakolu olduunun unu
tulmamas iin ABD askeri ve diplomatik kurumlarnda etkinlik gs
terdiini belirtmektedir.
JNSAnn danm a kurulunda grev yapan kiilerin kimlii bile
bu iin sradan bir dnce yayma ini atn gstermektedir.
Danmanlar arasnda, ABD Hava Kuvvetlerinden 8, Deniz Kuv
vetlerinden 6, Deniz Piyadelerinden 3, Kara Kuvvetlerinden 7 emekli general bulunmaktadr. Askerlerin yan sra ABD Dilerinin
eski operatrlerinden karanlklar prensi sanna layk Richard
Perle, Reagantn saldrgan politikalarnn mimarlarndan ve IRI ku-

205 Yahudi" szc orijinal metinlerde ve rgtlerin kendi yaynlarndaki Jewish" kar
lnda kullanlmaktadr ve bir aykr niteleme dnlmemitir. Trkiye'de yurttalar
rklarna gre ayrmclkla nitelenmemekte ve inanca gre Musevi" denildii anmsan
maldr.

184

rucularindan Jeanne J. Kirkpatrick ile eski istihbaratlar yer almak

tadr. Bu danm anlara bakldkta, JINSAnn srailin ABDdeki sa
vunm a ve dileri merkezi dense yeridir.
JINSA, Amerika federal hkmetinde bazen ounluu salay
c, bazen da ounlua yakn srail yanls Musevi kkenli bakan,
bakan yardmcs ve mstearla yakn ilikide bulunabilmektedir.
rnein, 2001 ylnda Savunm a Bakan yardmcl grevine getiri
len Paul Wolfowitz, srail ordusunun 2002de Filistine girerek y
km iine balamasnn ardndan srail aleyhinde esen havay da
tmak zere Capitol Hlle yryen Amerikan Yahudilerine kar
yapt konum ada Bakan ve bi2 sizinle beraberiz, diyecek denli
ak davranabilmitir. Trkiye, Wolfowitzi yakndan tanmaktadr.
Wolfowitz, 2001 ylnda srail destekisi WINEPde yaplan Oza V i a n m a to p la n ts " n<ia Kemal Dervile yakn arkadalklarn
ve Derviin iyi bir memur olduunu ilan etmiti. Wolfowitz, T.C,
devletinin Irak'a m dahalede ABDye yardmc olmas iin youn
aba gstermi ve hatta Kolarn evinde, Kemal Dervi, Mehmet Ali
Bayar gibi yeni siyasi yldzlarn katld zel yemeklerde bulumu
tu. JINSA, onun bu hizmetlerinden mutlu olmal ki, onu JINSA
2 0 0 2 Jackson" dl trenine onur konuu olarak armtr.
Amerikadaki srail denebilecek olan JINSA, Security Affairs,
National Security Quarterly; Viewpoints, Arap yaynlarnn analizini
yapan M iddle East Media Survey gibi dergi ve gazeteleri yaynla
m ann yan sra, The Gotfesman Lecture Series monografilerini de
karmaktadr. JINSA her yl, emekli ABD subaylarn sraile gt
rr; srailde Amerikan Deniz Akademisinden, Wespoint H arp Aka
dem isinden ve Hava Kuvvetlerinden rencilerin ve subaylarn
eitimlerini rgtler ve finanse eder,
JINSA, Amerikan Genelkurmay grevlileriyle Yahudi liderlerinin
karlkl deiim programn gerekletirir, Milli Harb Akademilerin
de ve nde gelen Milli Gvenlik topluluklarnda dersler ve konfe
ranslar dzenler. Bu rgt, ok yksek sayda gvenlik uzmanna,
savunm a bakanlna, devlet ynetimine, ABD Kongresine, m ed
yaya ve JINSA yelerine istihbarat, analiz yardm sunar. JINSA,
temel olarak Amerikan-srail gvenlik konularnda birliinin her iki
lke yararna olduunu kantlayacak bir program uygular. 1999 srail-Trkiye savuma sanayi ibirliinden sonra JINSA ile Trkiye
arasndaki ilikiler de youndur. T.C Genel Kurmay II. Bakan, Ni
san 2000de, W ashingtonda, JINSA ynetim kurulu yeleriyle ve
185

davetli gelen JINSA yesi Emekli ABD Generalleriyle bir toplant

yapmtr.
JINSA danmanlar arasnda bir baka nl de dikkat ekiyor:
Jam es Woolsey. Eski CIA bakan (1993-95) Woolsey, ayn za
m anda Ku2ey Irak Krtlerinin iinde bulunduu ABD gdml rak
muhalefet rgtnn danmanln yapan Shea G ardner adl ir
kette grevlidir. 11 Eyll 2001 ikiz kule saldrsndan sonra
Woolsey, terr olaynda Irak ynetiminin parma bulunduuna
dair kantlar aram akla grevlendirilmi ve medyatik yanl bilgilen
dirme ve ynlendirme iine balam tr306207
Grld gibi JINSA deyince, orada bira2 durm ak gerekiyor.
imdi u soru sorulabilir: ARIclar Trkiyenin Ortadou ilikilerini
ve gvenliini ilgilendiren hassas konular ieren bu grmelerden
ne lde bilgilenmitir? Grmeler yar resmi rgtlerle yapld
na gre, Trkiye Cumhuriyeti Dileri bakanl, bu grmelerde
bir temsilci bulundurm u mudur?
Bu tr sorular yadrganmak. nk, yaklam a d ve art ni
yetlidir! Yeni demokratik dzende, politika oluturma grevi sivil
toplum rgtlerine verilmitir, T.C devletinin en st dzey ynetici
lerinin bile btn um udu sivil toplum rgtleridir. ABD sivil
toplum rgtlerinin ounda, her ne kadar devlete bal CIA ve
ordudan emeklilerle ABD Milli gvenlik danmanlar gorevliyse de,
bu durum, yeni deerlere uygun kabul edilmelidir. Bugne bugn
ABD, dnyay demokratlatrma ve buna direnen ulus devletleri
ehliletirme grevini stlenmitir. ABD derin devlet deneyimi el
bette sivil rgtlere de geecektir.
Sivil rgt ARI Dernei ylesine saydam davranyor ki, raporla
rnda ABDye gidilerinin nemini Arinin H arekete geiinden
sonraki i!k Amerika seyahati olmas ve 99 Genel Seimernin
hem en ardndan dzenlenmesi, Washington ziyaretinin en nemli
iki zelliini oluturuyordu," diyerek belirtiyorlard.
Oysa ayn AR dernekileri, daha nce de Amerikaya gitmiler
di. Neden bu denli nemli oluyordu u Amerikaya, br kez daha
gitmek? Br yandan 1999 seimleriyle Trkiyede Din Hrriyeti se
Michele Steinberg, "Can the Brzezinski-Wolfowrtz Cabals W ar Gam e Be Stopped?"
EIR, Dec. 7. 2 0 0 7
207 ABDnin Kuzey Irak Krtleriyle ilikisi kukusuz yeni deildir. ah dneminde ran ile
ibirlii ypanan CIA. Kuzey Irak dalarnda Krt isyan balatmlt. Irak 1975 ylnda bu
isyan ite urarken Basra krfezine k blgesi olan at al Arab. ran'n eline gemi
ti. CIA Krt isyan iin 16 milyon dotar harcamt. Am i Che Milis, ag.k. s 15 ve Philip
Agoe, "The G ttlf Crisis and the Cold War", a letter to CAIB, Jan. 1991, s. 3.
186

naryosunun bir test niteliine dntrld bir dnem de yapl

masnn yan sra, ARJ'clann grup" olmaktan kp h a re k e te
gemeleriyle ilikili olabilir bu nemseme. Ama, belki de bu nem,
liki kurulan kii ya da kurumiarla ilgilidir. ARfclann aklamalar
na bakalm:
Bu balamda, her toplantnn ana temas, Ar Hareketi'nin yeni
yaps, Hareket olu nedenleri, hedefleri ve balantl olarak se
im sonu/arnn analizi eklinde geliti. Trkiyede yaym ak ve
yerletirmek istedikleri, bilgiye dayal dnya siyaseti yapm a an
layn anlatan Ar Hareketi yeleri, y e n i s iy a s i a n la y ere
vesinde Trkiyede yaanan siyasi tkan k/ giderme konusun
da rettikleri zm nerileri hakknda bilgi verdiler.
ARI demeklerinin yaklam, son derece doru grnyor. Bi
rincisi, Trkiyede siyasi tkanklk olduunu 2000 ylndan nce
saptyorlar. Bir rgtn kendisini project dem ocracy yapmclar
na beendirmesinin yeterli destei almakta ne denli nemli olduu
da ikinci bir gerek!
ARl'clarn ynetici ounluu, her ne kadar Trkiyeden km
grnyorsa da, asl kadrolarnn Trkiyeden deil, uzak lkeden
kacan bilincinde grnyorlar. Tpk, Trkiyeden hicret eden
lerin bildikleri gibi. Kendilerine gen bir hareket demeleri, ya da
gelecein liderleri demeleri yanltmasn, ARlclar da, her hareke
tin bilebildii gibi, ynlendirilecek kuaa yneliyorlar.

Ak Toplum Enstits ve genlik rgt

Trk genliinin rgtlenme deneyi, siyasi katlm deneyi olma
dndan m, yoksa Trk genlii in globelleme hattna katlacak
project dem ocracy operasyonunda ba ekecek etkin bir g olarak yetitirilmesi gerektiinden mi yaplmaktadr sorusunun yan
tn ve IRI projeleri kapsamnda, genlii rgtleme abalarnn
Amerika ayann nemini, kendilerinden renelim:
Ana hedeflerinden bin Trkiye nfusunun en byk orann
oluturan genliin Trk siyasetine ve lke sorunlarna sahip
kmas olan ve bu dorultuda bnyesindeki G en A n kanal ile
genlere ynelik siyaset retme almalarn srdren Ar Ha
reketi, Am erikada, niuersite genliinin ortak bir iletiim an
da birleerek, gerek ABD bnyesindeki eitli lobi kuruluu, va
kf ve siyasilerin yannda grev alp lobicilik konusunda Trki
ye'ye yeni bir soluk getireceklerine, gerekse lkelerine dnp

187

Trk siyasetinde sz sahibi olarak Trkiyenin 21. Yzyl siyase

tine yepyeni bir boyut kazandracaklarna inanmaktadr.
lgin olan, Amerikad a okum aya giden Trk genlerinin Ameri
kada hangi siyasilerin yannda yer almalar gerektiini de akla
malardr. nemli olan lobici Trk genlerin IR Inin yannda m,
yoksa N D Inin yannda m alacaklar, yoksa her ikisinde de mi
yer alacaklardr. Zaten TSAD bile bu gerei kavram, 2002 y
lnda Trk genlerinin ABD senatrlerinin yannda staj grmesi iin
burs vereceini itan etmitir.
ARIclar iini biliyorlar ve Georgetown niversitesinde toplan
yorlar. Georgetow n denince, orada durmakta yarar var. RAND
raportr, eski CIAc Fullerin yakn dostu Sabri Sayar, Turkish
Studies merkezini burada kurmutu.208 Aynca, tm dou lkeleri
nin, bu arada elbette Trkiyenin devlet-din ilikisini atma boyu
tunda inceleyen, ynlendiren John Lee Espositonun kurmu oldu
u CMCU da bu devlet niversitesindedir. Georgetow nda
Espositonun dzenledii konferanslarda, Merve (Kavak) Yldrm, T.C rejimi muhalifi Wilfred Murad Hoffman ile Nurcular ko
nuk ettiini ve Nisan 2001de de Fethullah Glen iin zel ve z
gn bir konferansta CIAnn deneyimli ustalarnn yan sra Fran
sa dan ve Amerikadan ne denli Nurculuk uzmanlarn bir araya
toplandn, Merve (Kavak) Yldrmn da bir konum a yapt ve
Erbakan iin O bizim bakumandanmzdr toplantda, Necmettin
Erbakann tantldn anmsatalm. Bu konuya sonraki blmlerde
zel bir nem vererek dneceiz.
Georgetown niversitesinde genleri toplayan ARI dernekileri,
niyetlerini u szlerle aklyorlard:
Bu nedenle ABD'deki Trk rencilerin lobi gcne byk
nem veren An, her ziyaretinde buradaki renciler ile toplant
yaparak gr alveriinde bulunmaya ve gelecee ynelik pro
jeler zerinde konumaya zen gstermektedir.
The Institute of Turkish Studies: Ynetim Kurulu: Baki lkin (Washinton B.eli, Onur
sal Bakan). Donald Quateert (Yk Bk.; Binghamton U. Prof. Tarih), Kathleen R.F.
Burrill (Sayman; Columbia U. Director Turkish Studies Center), Richard Barkley ( Eski
Ankara B.eli-1994, Key Officer: Almanya -1972-1974, 1988-1990, Gney Afrika-19851988), Ahmet Ertegn (Atlantic Records Corporation-Sahip ve Bk ), Halil nalck (Bilkent U, ; The Unv. of Chicago; Bk. d.n U Mumcu), Bernard Lewis (Princeton U. Prof.
Yakn Dou Tarihi), Heath W. Lowry (Princeton U, Yakndou Aratrmalar Bk.).
Seymour J. Rubin (USAID ve Int. Soop. Adm. Genel Danman, American Society of
Int. Law- Uluslararas Danman ve eski Bk.Yrd.; CFR yesi). Paul Wolfowitz (John
Hopkins U. Nitze School of Advanced Int. Studies-eski dekan; Endonezya-Bykeli;
Savunma Bakan Yrd. (2001 G W Bush dnemi) Tm iin bk. Ek 17.

188

Ne dem ek iobi gc? Trkiye'de ana-babalar, bin bir gle

gs gererek ocuklarn yabanc lkeye eitime deil de, Ameri
kan tipi gz boyam a siyasetiliine soyunsunlar diye m gndermi
lerdi? Onlarn, Lobi ad altnda, bir baka devletin siyasetileriyle
ili dl olmalarn m dnmlerdi? Elbette byle dnm olan
bir, ki ana-baba olabilir. Ama, o tr ana-babalar, zaten kendileri
bu ilerin iinde deiller midir? Ailelerinin gzbebei genler, ii g
c brakacaklar, Amerikan-srail-Trkiye g birlii, ya da petrol
boru hatlar alanlarnda faaliyet gsterecekler.

ABD-fsralt karlarna ve Irak igaline uyum

Bu gelimelere bakldktan sonra, vatan-ulus nceliini savunan
eski takntlar ne denli yersiz grnyor. ARFclar bu yersizlii gs
termek istercesine, gezilerini srdrdler; olumlu sonular da ald
lar. WINEPin uzman Alan Makowskyyi, 8 Haziran 1999da, sca
scana stanbulda konuk ettiler.209
Alan Makovsky, uzun yllar ABD Dileri Bakanl stihbarat ve
Aratrma B rosunda, Gney Avrupa Yakndou efi olarak al
m, Krfez sava srasnda ABD ordusuna siyasi danmanlk
yapmt. Daha sonra WINEPde Trkiye masasnn bana getirilen
Makowsky, Trkiye ile ilgili konularda olaanst alt. Trki
yeden babakanlar, bakanlan, WINEPde konuk edip konuma
yapmalarn salad. te bylesine becerikli bir uzman olan
Makovsky, ARIlann k a n a a t n d e r le r i snfna giren cinstendi.
Ne ki, Makovskyden, bamsz bir bilimci tavryla, Trkiye rtadou, Trkiye-ABD likilerini inceleyip, makaleler yazmas
beklenemezdi. Onun i, grevlisi olduu devletin milli karlarna
uygun iler yapmakt.

2KW lN E P (Washington Institute for Near East Policy): srailin ve ABDnin Ortadou
giriimlerine siyasal ve dnsel taban oluturmak zere kuruldu. T.C . yneticileri bu
rgte sk sk konuk olur. W IN E Pin bir aya stanbuldan eksik olmaz. W IN E P her yl
zaf anar ve onun Ortadouda uygulad "aktif politikay yad eder. A. Makovsky,
ABD ordusunun Ortadou eylemlerinde danmanlk grevi yapmtr. stanbullu Muse
vi, istihbarat grevlisi, Krt destekisi Henry Barkey (Fuller iie Apoyu grmek zere
tatya yollarna dmt) de etkindir. Henry Barkey evinde siyasal yaammzn dei
en dinci siyasetilerini konuk etmi, ABD Deniz (Kuv.) Kulbnde, ABDdeki Nurculuk
uzmanlarn, Sabanc 0 . retim yesini, RAND danman Sabri Sayar y yemekte
buluturmutu. W IN E P Trkiye Aratrmalar Blmnn bana 2003 ylnda Soner
aaptay getirildi. Danmanla ise eski Ankara Bykelisi Mark Parris getirildi.
W INEP 2001-2004 dneminde eitim konuklar arasnda Trkiye'den Albay, Yarbay,
Yzba rtbesinde subaylar. Gvenlik grevlisi, Bilkent niversitesinden Dr. Duygu
Sezer bulunuyordu.

189

Makovsky le gerekletirilen n grmenin ardndan, ARIlarn

ilk byk konferans stanbulda, The M armara Otelinde balad,
Dou Akdeniz'de Gvenlik ve birlii Konferans n
BESA (Begin Sedat Stratejik Aratrmalar Merkezi) ve Alman
yadan FSN (Friedrich Naumann Stfitung) ile birlikte dzenlediler,
ARInn hareketi bylece, yetkililer katnda tam bir kabul grme
onurunu elde etti. Babakan Ecevit, Babakan yardmcs Devlet
Baheli, Milli Savunma Bakan Sabahattin akmakolu, Dileri
Bakan smail Cem peki, ileri bakan Sadettin Tantan, Devlet
Bakan kr Sina Grel birer telgraf yolladlar, ABD Bakonsolosu
ve srail Bakonsolosu da toplantda konutular. Konferansn fi
nansmann, Amerikan rgt R, Alman rgt FNS ve
Cerraholu karlamt.210
Ev sahibi ARI Derneinin koordinatr Kemal Kprl, Bat
ile, zellikle Amerika Birleik Devletleri ile balantl stikrar salayc faktrler olarak Trkiye ve srailin blgedeki rol gerekten
byk nem ta m a k ta d r diyerek, ABDnin belirleyici nderliini
ve O rtadouda Trkiyeye den rol vurgulad. Kprl, ..bu
konferans dzenlem ekteki tem el amacmz; blgedeki sorunlarn
irdelenmesini salamak ve dnyadaki siyasi ekillenmelere Trkiye
adna katkda bulunmak olacaktr, diye ekleyerek, ARIclarn Trk
d politikasndaki nemini de ortaya koydu.
WINEPden Alan Makowsky konumasnda, zal derin bir
saygyla a n d 211 ster dem okrat ister Cumhuriyeti her ABDli
grevlinin teslim ettii gibi, Makowskye gre de, Trkiyenin d
politikasnda etkinlik, zal ile balamtr. Krfez savann ABD or
du danm an istihbarat Makovsky, Trkiyeyi komularna, zel
likle Iraka kar kkrtt. Makovskyye gre Trkiye, her 2am an ve
her daim ABD ve srailin yanda olmaldr. nk, Trkiyenin
kimi komularnda kitle imha silahlar vardr ve bunlar Trkiye iin
tehdittir.

2,0 Zehra Gngr, Milliyet, 15 Haziran 1999

211 zalm Amerikan rgtleri ile ilikileri iyidir. Osman Cengiz andar, A BDde i bula
bilmek iin z a la bavurduunu aklar: zal'dan bir telefon gelir: "Yzm kzartarak
sizden bir talepte bulunmak istiyorum. Amerika'da ok prestijli durumdasnz. "Hamil-i
kart yaknimdir gibi bir aratrma veya think thank' kuruluuna tavsiye mektubu yazar
sanz onun aamayaca kap yoktur' dedim, O da 'Ben sana benimle alman
nerecektim dedi " Fakat andar, zal danmanlndan ald para ile geinemediinden bir sre sonra basna tekrar dnmek ister." Cem al A. Kalyoncu K odad
Osm an retm en" Aksiyon 2 Aralk 2000, Say: 313

I90

Doal olarak Teki, sraildeki kitle imha silahlarnn ve O rtado

u nut en byk, en m odern aralarla donatlm srail ordusunun
durum u nedir? diye soran olmayacaktr. Vakf-lnstitute-think tankhareket(dernei) eliyle yrtlen konferans bulumalarnn gizi ite
buradadr. Yabanclar gelecektir, ABD Milli Gvenlik Komitesinin
onayndan geirilmi tehdit deerlendirilmesine dayal ynlendir
meyle Trkiyeyi a ktif olmak iin ikna edeceklerdir. Tpk zall
yllarda olduu gibi.
Konferansta kimse de kalkp, T rkiyenin komular, Trkiye'yi
nasl tehdit ediyorlar? Bu aktiflik dediiniz hangi petrol iine balantyor?" diye sormamtr da! Byle sorularn gerei de yoktur.
Sonra bir bakas kalkar ve rak, A B D yi tehdit etmi miydi?" diye
soruverir.
Belki de bir baka ac soru daha yneltirdi bu art niyetli kii: Irakn silahlanmasnda kimin pay var? D aha bir baka mnafk
da, Bir koyup alalm dedik, nerede ? N erede zal ve aktifliin sonu? Blge istikrar illaki, ABD ve Avrupa petrol kartellerinin
ve srailin egemenliine mi bal? diye de sorulabilirdi. Ne ki,
bunlar sormak iin, birazck milli ve oka da Yurtta bar,
dnyada bar" ilkesini itenlikle savunuyor olmak gerekiyor. yi de,
bylelerii bu tr toplantlara kabul ederler mi dersiniz?

S tiftu n g d a n ABD-srail gvenlii ve Richard Perle

Bu konferansn Project Democracy ile dorudan ilikisini a n
layabilmek iin dzenleyicilerden. Alman FNSun Trkiye temsilcisi
Dr. Wilhelm H um m ene kulak vermek gerekiyor. Temsilci ncelikle,
Stftungun 16 lkede faaliyet gsterdiini belirtti. Onun derdi,
O rtadoudan ok, Trkiyeye demokrasiyi retmek. Bunun ar
dndan da, Trkiyeye demokrasiyi yerletirmektir. Bunu salayacak
olan da liberallerdir, kendi deyimleriyle, B ir e y c ilik v e p o litik
to le ra n s. Stiftung szcs Hummen, Trklere her ne olursa ol
sun liberallii de, demokrasiyi de, retmeye kararldr, Hummen
ok ak szl:
Sem inerler ne eitli almalarla Trkiyede liberal dnceyi
tantmay ve yerletirmeyi amalyoruz. Trkiyede zellikle Li
beral Demokrat Parti, Ar Hareketi ve gen giriimcilerle ortak
almalar yapyoruz. Amacmz, Trkiyede etkin bir sivil top
lum rgt yaratabilmek; nk siui/ toplum btn alternatifler
erisinde en iyisidir.

191

Ne denebilir k?! Trkiyeye demokrasiyi yerletirme grevi,

Trkierin becerebilecei bir i saylmyor olmalyd ki, elin adam
geliyor; sivil toplum rgt eitimi ad altndaki atlye alma
laryla, "etkin bir sivil toplum rgt yaratmay hedeflediini ak
a ve vnle sylyor. Bu almalarn suyunun kayna da, NED
oluyor. NED kaynaklarndan beslenen IRIlerin at alanda, ka
n aat nderleri nin izdii rotada, srail kurslarnn eiticiliinde,
u Trklere her bir ey retilecektir. Alman temsilci, hzn
alamyor Bu noktada; g erek Friedrich Naumann Vakf, g e

rek se A n H areketi, Trkiye'deki liberal dncenin k e

ta la n olacaktr ,* szleriyle demokrasi projesinin talarn yerli
yerine oturtmaya alacaktr.
ARI ve srail destekisi rgtlerin ortak konferansnda, oturum
bakanln Alarko Holding Ynetim Kurulu Bakan shak
Alatonun yapt Dou Akdenizde Blgesel Gvenlik" paneli d a
ha da ilgintir. Panelin Stratejik Konular bal blm nde ko
nuan AE1 (Amerika Giriimciler Enstits)den eski operatr
Richard Perle212, ABD, srail ve Trkiye ilikilerine deindi. Karan
lklar prensi olarak nlenen Perle, tam bir ynlendirme ustas oldu
unu gsteriyordu:
Dou A kdenizde gvenlik konusunda Trkiye-srail ve
A B D nin inisiyatifinden bahsedildii zaman, her lkede de
hkm etler demokrasi le ynetiliyor ve yneticiler halk tarafn
dan seiliyor. Her lkede de kanun hakim. H er lkede
serbest piyasa ekonomisi uygulanyor. B u lkenin dem okra
tik toplum lar sata karmaz ite iddet yanls deildir. Trkiye,
srail ve ABD, terrizmden etkilenen lkeler olarak ortak ala
rak, harekete geilmesi gereken yerlerde birbirlerine destek ve
receklerdir.

I,3Richard Perle: George S oros'un nemli adamlarndan Paul Reichm ann, nceleri
Olympia-York noteridir. Macaristan doumlu bir Musevi olan Reichmann. Sorosun gay
rimenkul tonu, Quantum Realty'nin orta ve ayn zamanda ngiliz-Kanada yayn grubu
''Hollinger" irketinin ynetim kurulu yesidir. Henry Kissinger ve ngiltere Dileri
eski Bakan Lord Carrington da, Hollinger'n ynetim kurulu (iyeleridir. Lord
Carrington, ayn anda, K issinger Associates (New York)'in de, ynetim kurulu yesi
dir. Hollinger, Kanadada London Daily Telegraph ile srail'de yaynlanan Jerusalem
Post gazetelerinin sahibidir. Bu gazeteler, srailin blgesel egemenlik politikalarn des
tekleyen yaynlar yapar. Hollingerin bir baka nl yneticisi de, Richard Perledir. De
neyimli istihbarat Perle, 2001 ylnda, Pentagonda Savunma Politikas Ynetimi
(Defence Policy Board )nde grevlendirilmi ve Irak ynetimine kar mdahaleyi onay
latmak zere propaganday ynetmektedir..

192

Karanlklar prensi sanna uygun iler yapan Perle, 2002 Eyl

lnde bu stn ngrsn yle bir kerteye ulatracaktr ki, Irakta
11 Eyll 2001 saldrsn gerekletirenlerin Irak devlet bakan ile
grtn kantlamak iin rpnp duracaktr. Ne k, bu ilerin
bir de ncesi vard. Anmsatalm ki, sivil panel ad altnda yap
lan propagandann gemii biraz da olsun aydnlansn.
Richard Perlenin srail destei yalnzca ARlclarn paneline zg
bir dnce ya da beyin frtnas ndan baret olamazd.213
Perlenin stanbula dek gelerek, ABD-srail-Trkiye koalisyonu le
hinde ikna edici konuma yapmas da rastlant olamaz kukusuz.
nk ustalar, ii rasgele, salt think ve tank" olsun diye ele al
mazlar.
Richard Perle, ARIclara konuk olm adan 3 yl nce, 8 Temmuz
1996da srail Babakan Benjamin N etenyahuya, yeni bir politika
neren yazl bir belge sunmutu. Bu belgeye gre srail, bara
gitmeli am a, karlnda toprak almal, bylece Gazzenin tmne
el koymal ve daha sonra Saddam Hseyin rejimini ykmalyd. Bu
am aca ulamak iin Suriye, Lbnan, Arabistan ve randa dzensiz
lik yaratmalyd.
EIRe gre, bu belge, Washington, DCde, 1ASPS (Advance
Strategic and Political Studies / leri Stratejik ve Siyasi Aratrmalar)
tarafndan hazrlanmt. A Clean Break: A New Strategy for
Securing The Realm (Temiz Bir Ara: Egemenlik Alannn Gvencesi
iin Yeni Bir Strateji) adn tayan belgenin altnda, Perle ile bir
likte, imdilerde Savunm a Bakan Yardmcs olan D ouglas
Feithin, Dilerinin silah denetim grmecisi Bakan Yardmcs
John Boltonun ve project democracy nin nl destekisi Hudson
Institute Ortadou Siyaseti yneticisi Mejnrav W u rm se rin imzas
vard.214
Anmsanacaktr, ARI, ABDde 3 gnde 19 toplant yaparken
IASPS le Baku-Ceyhan Boru Hattn ve Hazar Havzasn g
rmt. Anlalyor ki, Dou Akdeniz Gvenlii" salt Akdenizin
Lbnan, srail snrlaryla lgili deildi, gvenliin ucu Hazara dek
uzanyordu. Her neyse, yine sraile bar karlnda topraklara el
koymasn neren Richard Perleye donelim.

215 Trkiye ''sivil'leri rgtlenmelerin adlarn olduu gibi terimlerini de olduu gibi ak
tarmaktadrlar. Brain Storming" terimi de beyin frtnas" olarak ithal edilmi; hatta,
TR T program ad olmutur. Bir konunun karlkl deerlendirilmesi, grlmesinden
baka bir ey deildir. <MY)
W This Pollard Affair Never Ended!" EIR, Vol. 1, No: 27

193

Richard Perle, Hudson Instituten mtevelli heyeti yesidir.

Perle, AElde, d politika programnda teki Reagan dnemi m e
murlarndan M ichael Ledeen ve Jeanne J. Kirkpatrick le bir
likte almaktadr.215 Bu programn Middle East S tu d ies b
lmnn bakan da David Wurmserdir, AEIde, Perle ve
W urtnserin yardmcs Michael Rubindir. Rubin, ayn zam anda s
rail destekisi WfNEPde almaktadr. AEIden Lurie Mylroe de,
bu a iinde ABDnin Ortadou mdahalesine ortam hazrlayacak
kitap yazm ve hatta 1993de WTC (Dnya Ticaret Merkezi)ne
yaplan bombal saldrnn arkasnda Irakn bulunduunu kendince
kantlamaya almtr.210 Ama yazlanlarn en nemlisi, D.
Wurmserin Tyrannys Ally: America's Failure to Defeat Saddam
Hussein kitabdr. Kitabn nszn Richard Perle yazmt. 2I7/21fi
David W urmserin ei Meyrav Wumiser ise, MEMR1 (Middle
East Media Research Institute)y srail Askeri stihbaratnn eski eiemanlarndan Albay Yigal Carmon le kurmu ve anti-Arap yayn
lar yapm aktadr,219
Bayan Wurmser, ayn zamanda MEF (Middle East Forum )de
almaktadr. Laurie Mylroie de MEFde alr, MEFin tantm
sayfasnda da m aa olarak ''Amerikann ortadou karlarn ko
rumak" denilmektedir. Bu arada, MEF' n New York ynetim kuru
lunda Murat Kprl adna rastlyoruz.
Bu ilgin ve ilgin olduu denli sivil giriimlerin ve ilikilerin,
O rtadou'da ve Trkiyede yol gsterici gcn sonraya brakalm
ve ARIlarn 1999 paneiine dnelim. Panelde sz alan BeginSadat Stratejik Etdler Merkezi (BESA)nden Prof. Barry Rubin u
noktalara dikkat ekti:

James A. Smith, The Idea Brokers, s.272.

Laurie Mylroienn kitab: "Saddam Hussein's Unfinished War Against America
(Saddam Hseyin'in Amerika'ya Kar Bitmeyen Sava)"
7.7 Brian Whitaker, US think tanks give lessons in foreign policy, Guardian Unlimited
World Dispatch. Monday August 19, 2002.
2.8 Perle Iraka alan savan m ma Harndand. galden sonra biraz geri ekildi ama
ABD tarafndan atanan Irak Ynetim Konseyi yesi Ahmet elebi ile ilikilerini srdr
d Perle Trkiye ile ilikilerini bozmad 30 Eyll 2003 akam Ankarada bir yemek d
zenlendi. Katlmclar: Richard Perle, Oktay Vural, In elebi, Mehmet Emin
Karamehmet, Ilhan Kesici, Hikmet etin, Recep Tayyip Erdoann danman Cneyt
Zapsu. (Hrriyet, Cinnab Fsltlar. 3-10-2003.) Bu gazete haberinde yer alamayan bir
katlmc daha vardrANAP eski milletvekili, eski Bakan Halil vgn.
219 Biran Whitaker, Selective Memo Guardian Unlimited World Dispatch. Monday
August 12. 2002.

194

Rusya ve A B D nin blgedeki roln iyi grme/c lazm. Trkiye

srail yaknlamasnn yan sra Ameri/camn barca destei de
son derece nem/i, ABD, rak konusunda kredibilite kaybetmi
tir. ABD -Suriye ilikilerinde, Am erikann yum uak m etodu hi
bir sonu vermemitir. Bu konuda Trkiyenin izledii politika
ok daha etkili olmutur. Blge iin u frsatlar vardr: Radikal
lkelerin ou zayf, sou/c sava bitti ve Trkiye son 70 ylda
inanlmaz bir deiim ve ilerleme gsterirken Arap lkeleri tm
zenginliklerine karn olduklar yerde kaldt. Belki bundan bir
ders alnmtr.
srailin nemli ideologlarndan Rubine bir ey anlatm aya gerek
yoktur. Onun yerli lsivil" araclyla salanan olanakla ilettii u
dur; ABD sertlemelidir ve bu Ortadou ilerini bir rpda bitirme
lidir. nk blge lkelerinin insanlar, para pul bolluuna karn
bir trl adam olmayacak denli beceriksiz, aklszdrlar.
Szlerdeki cilay syrp atarsak, Batnn stn insanlarndan bir
ders daha almak kanlmaz grlyor. Anti-Arap ve dahas, AntiDou ruhu iine ilemi Rubine, ngilizlerin blgeye asker karma
larn, ABD ve Bat desteinde tarihsel ak hie sayp srail sdevletii kurmalarm, bu gelimelere direnen ulusalc Msr yneti
mini dize getirmek zere, Msr bombalamalarn, CIA-ngiliz stih
baratnn dirty work operasyonuyla, seimle gelmi ran yneti
mini devirerek, ulusalc gelimelerin nn kesmelerini, blge lke
lerini esaret altna alp, Arap prensleriyle en kk demokratik olu'um un nne geilmesini kim sorabilirdi? Dahas, srail ve Ameri
kann koruyucu kanatlan altnda yetitirilen HAMASn bamsz,
laik Filistin devletinin kurulu srecindeki ilevini soran kabilir
miydi?
Bu sorulan ne karacak herhangi bir bilim adamnn, szde
think tank toplantlarna, global foruma arlmas olanakl olamaz elbette.
Byle bir olanak yaratmak, dnce zgrl ampiyonlarna
uymamaktadr. Onlara uyan, szde bilimsel toplantlarda, medya
kampanyalaryla Trkiyeyi ynetenleri ynlendirmek! Bu i iin
uyumlu yorumlar erden de almak. Bu uyumu iyi sergileyecek oian Ankara niversitesi Siyasal Bilimler Fakltesi retim yesi
Prof. Dr, Haan Koni, Akdeniz jeopolitii ve imparatorluklarn etki
lerini anlatt konumasnda unlar syledi:
Dou A kdenizde gvenlik, Karadeniz, Ege ve Dou A kde
nizdeki gvenlikle ilgili ise, Trkiye ok nemli bir konumda,
195

Ortadou ile Bat dnyas arasnda ayrca bir enerji kprs.

Ayrca laik rejimi ile slm kkten dincilie dinamik bir alterna
tif oluyor. Rusya, Trkiyeyi dengeliyorsa, Trkiye de Rusyay
dengeliyor. Kafkas ve Orta Asla lkeleri le olan ilikiler ve
problem lerde Rusyann etkisini hissetmek mm kn. Bar sre
cinin gelimesi blgedeki ekonom ik gelime ve stabilite asn
dan ok nemli. Krfez Sava ile Trkiye yalnz olarak deil,
ayn zamanda terrizmin yaylmas konularnda byk zarar
grd. K rfez savandan, Trkiyenin te k kazanc, srail

ile yaknlam a ve ibirliinin ilerlem esi o ld u .

Ne yazk ki, konferanslarda Trkiyenin dilerinde ve nemli
davalarnda uzmanlam bilim adam larna yer yoktur. Ama, ne
denli nl ABDdsrail ynlendirme uzman varsa, hem en hepsi s
tanbuldadr. Dou Akdeniz dendi mi, elbette bir Yunanl olmazsa
olmaz! ARIlarn faaliyet raporlarnda adndan sz edilmemekle,
Amerikan Yunanls John Sitilidese hakszlk yaplmtr. Bu tutum
Amerikada yetimi, m odern ve m oderate ARIclara gerekten
yakmamtr.220

Trkiyede Amerikal, Amerikada H elen : S itilid es

ARI konferansna katlan John Sitilides, konumasna atalarnn
Samsunlu ve Bursal olduklarn belirterek balarken, Kemal Kprlye ve W ashingtondan arkadam dedii ARI Demei
Washington temsilcisi Dr. Ali G nertem e teekkr ederek balar
konum aya Ama Sitilidesi tanm adan sylediklerini okum ann faz
laca bir deeri olmayacaktr.
Sitilides, AWPC (American Western Policy Center) adl kurulu
un ve siyasi araclk irketi S itilid es Group un yneticisidir.
Trkiye medyas, Sitilidesin lobiciliinden sz etmez. AWPC,
ABDnin gneydou Avrupadaki stratejik karlaryla, Yunanis
tann karlarn uyumlulatrmak iin aba gsterir. Sitilides, ARllarn, Amerikallar ve Almanlarla dzenledii toplantda, eylemle
rini her ne denli, ABD-Yunanstan-Trkiyenin ortak karlarna ve
NATOnun genilemesine uygun gtrdklerinden, TrkiyeYunanistan arasnda barn iki tarafl abalar gerektirdiinden sz
etse de, Trkiyenin Yunanistan taciz ettiini kapal olarak ileri
srse de, somut bir kant ya da yaklak bir rnek vermekten ka
nr.
220 moderate: (ing) Ilml. ABD raporlarnda 'siyasal slam' rgtleri ve F.Glen gibi kii
ler iin "moderate Islamic Leader" olarak kullanlmaktadr.

196

Yunan lobicilerini Trkiyeye getirmekten byk mutluluk duy

duklarna kuku bulunmayan yerli "sivil rgtler, kendi kafalarn
daki stratejik karlar istedikleri tarafa uydurm a zgrlne sa
hiptirler. Ne ki, globalizm dnemi m adem ki, bir saydamlk a
dr; yleyse, Sitilides gibilerin konuk olduklar Trkiyede Amerikal,
Amerikada Yunanl olduklarn bilinme zgrl de olmaldr. Bu
ikiyzll toplum a iletmeyenleri bir yana brakp, 10 Haziran
1999 konferans gnnden, yalnzca birka ay geriye, 10 Mart
1999a dnelim
Yunanistan, yllardr, PKKy her anlam da, silah salamaktan tu
tun, Atinada bro olana salamaya, militan kamplarna eitmen
subay
gnderm eye
dek
desteklemitir221
Hatta
Mikis
Theodorakis, bakanl srasnda yapt yardmlar Abdullah calanl Atina gnlerinde aklamtr.
Trkiye, bu destein ne NATO mttefikliine, ne de komulua
smadn bazen ak ve bazen da yarm azla, ciddi bir k gs
term eden seslendirmitir. Gm rk birliine balklama dalm a hne
rini gsteren, A.B yelii iin, ulusal z yok sayan, her tr bala
yc sz vermekten ekinmeyen, Cumhuriyet hkm etlerinden d a
ha fazlas da beklenemezdi.
Ne ki, yaam acmaszd. Abdullah calann Atinada snma
bekledii renilince, Cumhuriyet hkmeti birden kprdand. Hal
kn k olmasa, bu denli sert yaparlar myd, bilinmez am a, bir
sre ciddi davranld ve Abdullah calan istendi. Bu durum , yeni
bir olanak sunuyordu. Yllardr, Batnin ve ABDnin koruyucu ka
natlar altnda Trkiyeye kar her trden rtl saldry destekle
mi, yeri geldiinde Trkiyeyi A.Bndek veto haklaryla kelerde
srndrm olan Yunanistan ynetimlerinin maskeleri dmt.
Avrupal insanlar, gerei az da olsa grr gibi olmulard. Ne ki,
calan yakalanp, Trkiyeye getirilince, Cumhuriyet hkmetinin
sesi ksa srede snp gitti.

'"Yunanistann PKK rgt le ilikileri az ok Suriyenin PKK rgt ilikilerine ben

zer. 198S ylnda ben Lbnanda iken Badovas ve Nagazakis'in beni ziyaretleri ite bu
ilikiler balamtr. (..} Bu ilikilerin kurulmasndan birka yl sonra muhtemelen 1994
senesinde Yunanistan'da PKK rgtnn kamplar ald.(,.) Yunanistanda Lavrion
kampndan baka bir de bomba eitimi veren Dimitri {H)elen kampmz vard.
(,.)Yunanistann bizimle ibirlii yapmasndaki amac bizi Trkiyeye kar kullanmak,
Trkiye ile elikilerinde koz olarak kullanmaktr. Esasen Yunanistan'da eitilen militan
larmz da Trkiye zerine yneltmek iin aba ha ream lard i'A b d u lla h c a la n m ifa
de tutanandan, nal nan-Can Polat, m ralda neler oluyor, s.34.

197

Tek ses kalmt geride. Atinadan dnya 'entellerini Trkiyeyi

knam aya ve calann haklarn savunmaya aran, eski bakan
lardan, mzisyen Mkis Theodorakisin elektronik aa tanan sesi.
Ve elbette ABDdeki Yunanllarn d a orbada biberleri olacakt.
Abdullah calanl Atina gnlerinde, Amerikada, ABD Bakan
William Jefferson Clinton'a ok imzal bir mektup yazlarak. Trki
ye ynetiminin Yunanistan' (haksz yere) iddetle sulad ve si
lahl bir atma ortam oluturduu anlatlyordu. Ayrca, Trki
yenin Kbrs igal ederek uluslararas hukuku ve anlamalar ihlal
ettii de ekleniyordu. Bu mektup iini rgtleyenler, Yunan h
kmetinin PKKy desteklemediini, Trkiyenin aslnda Egede k
krtc eylemlerde bulunduunu ileri sryorlard. Mektupularn ya
lanlar bununla da kalmyor, Trkiyenin "Ocaian konusunu kulla
narak, Y unanistan yasad ilan ettiini belirtiyorlar ve ABD bakanndan acil isteklerde de bulunuyordu:
S izden (Bakandan) Trkiyenin n d e gelen p o litik a c

larnn aklamalarn acilen ve id d e tle knam anz

istiyoruz. (..} her eyden n ce, Trkiyenin Yunanis
ta n a kart srdrd iftira kam panyasnn kabul
edilem ez olduunu ve hem en durdurulm as g erek ti i
ni kamuoyuna aka bildirm enizi istiyo ru z.
Mektup bununla da kalmyor, Trkiyenin Krt youn gney
dou blgesinde askerse! harekat srdrdn ve dnyada in
san haklar ihlalinde en nde geldiini de ilan etmekten
ekinmiyorlard,222 Bu mektubun ARllarla ne ilgisi var?, dye so
rulacak olursa, mektubun rgtieyici imzasna bakm ak gerekiyor.
M ektubun altnda, Yunan asll ABD resmi grevlilerinin, eriflerin,
avukatlarn, iadamlarnn, dekanlarn, saysz vakf ve dem ek yne
ticisinin, senatrlerin imzas bulunuyordu. te bu imzalardan biri
de AWPC (American Western Policy Center) adna, ARIlann ko
nuu olan ve Pontuslu torunu olduunu aklayan John Sitilides
tarafndan atlmt.
S itilid esin marifetleri
burada kalsa iyiydi. Szde sivil hareketin Trkiye'ye getir
mekte yart bu Yunan asll adamlarn rgt AWPCyi, INAFm

222 The National Committee On U.S.-Greece Relations (7700 College Town Drive
Sacramento, California 95826) March 10, 1999, ABD Bakan Clinton'a ortak m2al
mektup.

198

5 Mart 2002 tarihli haber yorumuyla biraz daha yakndan tanya

lm:
AW PC nin faaliyet alan, Yugoslavya-Yunanistan-Trkiye ve
G ney Kbrstr. Seilen lkelerin adlar ast! amacn ne olduu
nu ak bir ekilde ortaya koyuyor.ClA, ABD Dileri t>e Penta
gon ile yakn balantlar bulunduu grnm n verm eye al
an bu Aratrma Merkezinin sz konusu kuru/u/ar tarafndan
zaman zaman kullanld da syleniyor.
A W P C nin gemiine bir gz atacak olursak, ilgin bir tablo or
taya kyor. Yunanistanda 21 Nisan 1967 darbesi sresince
geen yedi yllk zaman iinde, Yunanistanda ABD dmanl
had dereceye
ulamt.
Bu
dmanln
artmas
ve
M akaryosun Sovyet filosuna Adada s verm eye kalkmas ze
rine hazrlanan bir senaryo ile A d a da gerekletirilen darbe so
nucu Trkiye garantrlk hakkn kul/anarak 20 Tem m uz
1974de, Kbrs'a mdahalede bulunmu, bylece eski politika
clarn Yunanistana denmelerine zemin hazrlanmt. Ancak
demokrasinin geri gelmesiyle birlikte Yunanistanda, ABD d
manl tekrar su yzne kmt. Yunan halk her zaman oldu
u gibi A B D ne kar dmanln daha da arttrarak srdrm e
y e devam ediyordu.
Bu arada John (Yanis) Sitilides ad, Yunan basnnda ska yer
almaya balad. Sitilides Yunan gazetelerine, A B D nin Trki
y e ye kar Yunanistann tarafn tuttuu ek/inde bilgiler aktar
yordu. ABD Bakannm masasndan alnm gizli bilgiler olarak
basnda yer alan bu haberler, ABD nin Kbrs konusunda Anka
raya bask yapt eklindeydi.
A W P C nin 1998'de Washingtonda kurulduu belirtiliyorsa da,
Sacramento ve Californiadaki eski faaliyetlerinden hi
bahsedilmiyor.
John Sitilides 1975den gnm ze kadar sk sk Atina'ya gitmi,
orada ABD elilii ile likileri bulunan baz gazeteci ve yneti
m e kar kzgn seim kazanamam politikaclar araclyla, bir
grup emekli subayla balant kurmu eitli yollardan onlar
Amerika'ya davet etmiti. Seilenler cuntac olduklar gereke
siyle ordudan atlm, Karaman s ve Papandreu ynetim e kzgn
erken emekli edilmi yksek rtbeli subaylard.
Sk sk ABD ye davet edilen bu emekli subaylara, Yunanis
ta n da i de sa/anm ve onlara eitli yollardan para aktarl199

mh. AW PC nin banda bulunan yneticilerin sim listesine

bakldnda ortaya kan tablo ok ev anlatyor.
Bu aratrma merkezinin bakan olan John (Yanis) Sitilides,
Amerikal Senatrlere danmanlk etmi, ABD deki Yunan lobi
sinin en gl adamdr."
Grld gibi, iler hi de yle sanld gibi, demokrasicik
oyunuyla snrl deil. Trkiyeden gidenlerin nemli bir blm
ABD rgtlerine yardmc olurken anayurtlann aalamaktan
ekinmez ve ABDnin uluslararas siyasi karlanna yardmc olmak
zere yeni gelen genleri de rgtlemeyi srdrrken, Hellas k
kenliler iin boyutunu anayurtlarnn karlaryla snrlamaktan geri
kalmyorlar. Bu ilikiler bazen askerlere ve teki devlet elem anlar
na dek uzanyor. Okuyalm:
A W P C nin beyni Yunan kkenli Kurmay Albay Stephen
(Stefanos) R. Norton, CIA ve ABD Askeri stihbaratnda grev
yapt yllarda A B D nin, Yunanistan oyununda nemli rol al
mtr. Hatta bal olduu birimlerden ald Trkiyenin milli
gvenliiyle lgili ok gizli bilgileri, Yunanllara aktarmtr. Bu
kiinin Ankara, Atina ve Lefkoada Askeri Atae olarak grev
yapm olduu da zgemiinde yer alyor. Albay Stefanos
Horton Yunanistann 1980'de N A TO ya dnm esinde de ad n
planda yer almtr.
INAFn saptam alan olduka lgin. Amerikada Helen giriimi
nin bir ucu dorudan Trkiye'ye yneliyor:
A W P C ekibinin yaklak 90% t; Yunan kkenli Amerikal ve
Kbrsl R u m dur. AW PC 9 9 8 den beri ABD ve Yunanistanda
seminer, konferans ve benzeri toplantlar dzenler. (.JAW PC u
gnlerde baz Trk gazete ve gazetecilerini arac kullanarak bir
grup yksek rtbeden emekli olmu Trk subayn A B D ye da
vet etti.
NAF Trkiyenin i ve d problemlerle kar karya bulundu
u u sralarda" diyor ve almalar tartmal bir rgt tarafndan
yaplan bu davetin doa! saylp saylmayacan sorguluyor. Biz
de, bu bilgiyi konu dnda tutuyor, deerlendirmeyi okuyucuya b
rakyoruz.
INAF Stilidesin ynettii AWPCnin Trkiyeyi ilgilendirebile
cek dier faaliyetlerini de yle sralyor:
1. Trkiye aleyhine ABD ve dnyada kam uoyu oluturmak,

200

2 A B D nin Askeri ue diplomatik kanadn Yunan propagandas

erevesi iinde eitmek ve enforme etmek,
3, A B D deki Yunan fobisini desteklemek,
4. Dileri, Pentagon ve nemli bakanlklara Yunan kkenli
Amerikallar szdrmak.
INAF, bu savlarn destekleyecek somut bilgiyi de u satrlarla iletiyor:
Beyaz Sarayn Personel efi ve Dileri Bakannn zef kalem
m dr Yunan olup AW PC yesidir. Zirvede bulunan bir devlet adamnn zel kalem mdrnn aktarabilecei bilgiler hi
bir zaman nem siz olamaz. 1975'den sonra gnm ze kadar
ABD 'nin Ankara eliliinde diplomat ve sivil m em ur olarak g
rev yapan Yunan kkenli grevlilerin says hi de km sene
cek kadar deil. Bu rakam 1980lern banda bir dnem inde
11 kiiye kadar ykselmiti.f..)
A W PC nin dzenledii toplantlara Fazilet Partisinden ve HADEPten politikaclar davet etmesi de lgin bir rastlant olarak
kabul edilemez. AWPC, toplantlarna davet ettii emekli subay
lar da tek tek semesi ve setiklerinin ynetim e krgnlar ara
sndan semesinin de baka bir anlam olsa gerek.(..)
Bazen ok akta duran bilgiler gzden kaar. INAF bu apak
gerei, Sitilidesn ynettii AWPC rgt stne yapt kk bir
gzlemle sergiliyor: Ve iin bir dier ilgin yan, AW PC nin
nternet dosyasnda Washingtondaki Yunan E/inin yan sra
CIA, Pentagon ve Krt Kltr M erkezinin linklerinin yer almasdr.223
Sitlidesin ileri yllar iinde iyice geliti. Kbrsta K.K.T.Cnin
egemenlii sarslmaya alld gnlerde AWPC Atinada bir top
lant dzenledi. Ege, Kbrs, Irak, NATO stratejik konular nin ko
nuulduu bu toplantya Trk ve Yunan emekli generalleri katld.
Konferanslar Hellenic Leadership Institute, Hellenic Cham ber of
Commerce, Trkiye ve srail Bykelilikleri, ABD Savunm a Ba
kanl ve ABD Genelkurmaytnca birlikte rgtlendi. John
Sitlidesin konferansla ilgili basn aklamasnda bir baka Trkiye

^ h t t p ://sl. wusO.com/quclk. go?rd~http ://mvw, inat. gen. trAurkish/newsb u l/20001105.htm

& res-2& crid= 316c562c7bdec8a2& pos= l & m r= 10&qu=Stilide$
ve
/s. wusO. com /qudk. go ?rd
=http:/Avww.inaf,gen. tr/lurkish/new $hul/20010111 htm&res=2&crid=316c562c7bclec8a
2&pos=2&mr=: W&qu-SttHcles

20!

katlmcs Ankarada yerleik Stratejik Aratrmalar iin Avrasya

Merkezi (ASAM)n aktif destei denilerek tantld, Sitilides, 2000
ylnda W ashingtonda dzenledikleri Dou Akdeniz Gvenlii
konferansnn AWPC ve ASAM ortaklnda geen yl (2002) bl
geye kaydrldn ve Ankarada yaplacan; AWPC'nin taraflar
Yunanistan ve Trkiyede , yuvarlak masa toplantlarnda bulutu
racan, W ashington'da raporlar hazrlayacan da aklayarak ipin ucunu brakmayacam gsterdi.22,1

Arkasnda hibir ey yok!

ARI-IRI-FNS-BESA rgtlerinin toplants, deprem den nce ya
plmt, Deprem aclar smrlerek Yunanistann Trkiyeye kar
yllarca srdrd ykm eylemleri rtbas edilmemiti. Ve henz
Zlf Livaneliolu, DSK, MSK, TRK, yine deprem kardelii
havas iinde Trkiyeyi aka dm an olarak niteleyen ve Ab
dullah calana yardm kampanyasn srdrmekte olan, Miks
Theodaraktsi Trkiyeye armlard.
Ayn gnlerde, Zlf Livaneliolu, Yaar Kemal, Orhan Pamuk,
Ahmet Allan, Gnter Grass, Gnter WaSraff, Nadine Gordmer,
Harold Pinter, Jose Saramago, Arthur Miller, Etie Wiesel, Jack
Lang, Ingmar Bergman ve Costa Gavras yan yana oturup, Hepi
mz derin zntye boan deprem felaketinin yaralarm sararken,
70 yldan fazla bir sredir kanayan toplumsa! yaray da sarn" di
ye, ortak aklama yapp, Cumhuriyetin ilk yllarn da dert edine
rek kafalar bulandrmamlard. Yani ksaca bellekler duru, bilinler
biraz daha akt.
224 Press Releases For Immediate Release October 23, 2003, Contact John Sitilides.
225 'Demokrasi konusunda ciddi adm atlmal Cumhuriyet, 12 Ekim 1999.
Deprem gnlerinde Yunanistanda kiliselerde, parlamenterlerin de katld 9 Eyll:
Kk Asya'nn Trlder tarafndan igali" yaslar tutulmaya devam edilmiti.
227 svete bir "Krt No beli kurulmasna giriilmi ve Yaar Kemal de Vedat Gnyolu
bakanla nermiti. Vedat Gnyol, Yaar Kemal'e yazd ve m hukuk.koiayweb.
com /gunm ektup.htm 'de Belge / Mektup Vedat Gnyoidan Yaar Kemale" balyla
yaynlanan ve Ey Koca Yaar K em al' diye balayan mektupta unlar yazyor: Sen
beni, ne yalan syleyeyim uzanda da olsa deerlendirip durdun. Bu ya kn lk anam n
Krt kkenli, oluundan kaynaklanyordu. Stockholm'de, paral pullu, K rt aydnlarnn
Nobel'e kout b ir K rt N b e ti kurm akta olduklarn, bu kurula seni bakan semeleri
karsnda, o bakanla asl benim layk olduum u ileri srerek, beni ok onurlandrd
n unutm uyorum O neri bereket gereklemedi. Ben byle s i b ir onuru kabullene
mezdim. nk benim siyasal Krtlkle hibir ilikim olamazd." Yaar Kemal, yl
sonra, Lozan Antlamas sonucu nfus deiimine deinirken, Yunanllar bize, senin
gibi birka kii dnda , bize sadece okur yazar olm ayan kylleri gnderdiler. Bizim
Rum iar O sm anlI'nn en okumu insanlaryd, " tansyla kanayan yaraya yeni ve derin
boyutlar getirmitir Pazar Hrriyet, 22 Eyll 2002, s 16

202

Haydi adam konuk ettiniz, haydi onun Anadolu hasretine ya

narak konukseverliinizi eksik etmediniz, am a u ABDde yazlan ve
aktan Trkiye dmanl sergilenen aklamann altndaki imzay
ister Amerikanvari, ister Osmanlca slubunuzla, hafiften sual ed e
bilirdiniz. Ne ki, ama, Trkiyenin ulusal karlarna ve egemenlik
haklarna sahip kmak, blgesel bar ve dayanm ay glendir
mek deildir. in asl udur: Uluslararas konferans ad altnda
ABD-srail-A.B eksenli, Ortadou politikasn Trkiyeye benim set
mek, Yunan politikalarna m edeniyet soslu yedek g oluturmak.
Ve bu arada, hazr frsat yakalanmken, i bilmez Trklere, Al
m an liberal demokrasisini retmek. Demokrasi projesi kapsam n
da, Amerikan siyasi rgt uzantlarn, srail yandalarn, Alman
stiftung rgtlerini yerli sivil rgtlerle, siyasetilerle, akadem isyen
lerle kaynatrmak.
Kaynatrma operasyonunda en nemli iler de, TESEVe ve
ARIclara dyor. D politika denilen ey m odernite dnem in
de ite byle oluturuluyor. Yntem yeni, ya da yedilerce bulun
mu deildir. leride de greceimiz gibi, yap kopyadr, ABDde ne
rgtlenmise onun Trke adla, stanbuldan balayarak Trki
ye'de de ayns rgtlenmektedir.

Alman eyaletlerinden Gneydou ya

ARIlar Amenkadan sonra Almanyay da fethetmeye karar ve
rirler, Ar Hareketi Genel Koordinatr Kemal Kprl bakanl
ndaki delegasyonda, Can Fuat Grlesel, Elif Krml, Murat ahin,
(Zeynep) Damla Grel ve Pnar Eczac ba" yer alr. Bonn, Kln,
Dortmund, Hamburg ve Berlini gezilir,
ARI ve Demokratik lkeler Dernei (DD), 2000 yaznda, Gl
Trkiye Projesi adyla bir alma balatt. Grnt, eit/i kii ve
S T K lar olarak Dou ve G neydou Anadolu blgemizin sorunla
rna zm retmek iin oluturulan bir ekip almas. Yeni pro
jenin ortaklarndan D Din bakan, Emekli General Ergin Yurttatr. Ekip almasn GAP Kalknma daresi de destekledi.. Pro
jeye ho bir ad konuluyor: Gnl Kprs. Ekibin el atmad
konu yok. Salk, Eitim, kltr, sanat, retimi artrma gibi... Eki
bin szcs International Hospital Bahekimi Melih Bulut, Aydnlk
Dergisi nden Aytun Erkin ile yapt syleide, nce paray kendi
olanaklaryla salayacaklarn belirtiyor ve Avrupadan para aradk
larn da ekliyor.

203

Aytun Erkin, ARI Hareketi Demeinin ABD ile ilikisi olduu

nu ve br siyasi misyonu bulunduunu belirtirken, Bulut, NED d e
mokrasi projesinin sivil toplum rgt denen kanatlarnn siyasi
misyonunu aa vuruyordu:
Btn sivil toplum rgtlerinin siyasi m isyonu var. Am a bu
projede bunlar gndem e gelmiyor. (..) Ergin Yurtta paa var
ve bana sorarsanz bu iin lideri. Posta gazetesinden m er Tar
kan var. (..) Ben geziden dndm. Paalar blgeyi bize gezdir
di. insanlar sefalet iinde, fakir insanlar. Sivil toptum bir ey
yapmal dedi. Biz de sivil toplum rgtleriyle grtk ve bu
gnk proje ortaya kt.
1990 Bodrum toplantsn anmsayalm. ClAin Avrupa rgtleri
ve eski uzmanlar Forum dergisinin dzenlemesi, bankasnn des
teiyle Bodrum da, Trk sekinleri, Orta Asya Trk Cumhuriyetle
rimden, Rusyadan, Ermenistandan, Azerbaycandan yze yakn
kiiyi toplantda yana yana getirmiti.228 Trkiyeye Asya kaplarn
amasn, kurtuluun oralarda olduunu tleyen eski CIAcilerin,
12 Eyll1980 ncesi, stanbul stasyon efi Henze ile yine CIA Uzakdou efi (e) Fuller ve arkadalar, Trkiyeye maymuncuk rol
vermilerdi. On yl iinde Henze ve arkadalarnn ii baardklar
grlyor. 1990larn ilk yarsnda yava yava szdklar Asyaya
Trklerin aracl ve project dem ocracy le girmekte gecikmedi
ler. Onlarn ardndan da, IRI ve NDI Asyaya dald. Bamszln
yeni elde etmi olan ve kendine gelmeye alan bu lkelerde, yeni
rejim oluumunun dm enine oturma almalar balatlmt. Arala
rndaki paylamdan m, nedendir, ngilizler de bo durmam ve
NED operasyonu kapsamnda ellerini Asyaya uzatvermilerdi. Baz
yerlere, rnein Kaflkasya lkelerine nce ngilizler giriyor, ardn
dan Amerikallar geliyordu,
ABD-srail eksenli blgesel ibirliine Trkiyeyi bulatrmay, bu
butakl genlere benimsetmeyi i edinenler bo duracak deiller
di elbette. Faaliyet raporlarndan bir blm yeterli bilgiyi veriyor:
ARI Hareketinin uluslararas ilikiler almalar kapsamnda
bir sredir diyalog halinde bulunduu kurululardan NDI (
National Democratic Institute } - Ulusal Demokrasi Enstit
s'nn st dzey yetkilileri, Ar yeleri ve konuklarmzla 30
Mart tarihinde ARI ofisinde gerekletirilen bir toplantda
biraraya geldiler. ABD nin eski Trkiye Bykelisi ve ABD U221 Bk. Ek 1

204

/usa/ Demo/crasi Vakf (NED) Mtevelli Heyeti yesi M o rto n

A b r a m o v itz ile A B D nin eski Kbrs zel Temsilcisi ue N D /'n
Avrasya Blgesinde 8 lkede yrtlmekte olan programlarn m
sorum/usu N e ls o n L e d sk y, JVD/'n Trkiye'deki programlar
zerinde gr a/veriinde bolundular ve uluslararas ilikiler
erevesinde kendilerine yneltilen sorular cevaplandrdlar

K zlcaham am da RI-ARI-TESAV
19 ubat 2001de, grnrde. Devlet Bakan ve Babakan yar
dmcs Hsamettin zkann C um hurbakanna serte sz atmasy
la ve de Babakan ile Cumhurbakan arasnda MGK ii sert tar
tmayla balam olan para piyasalar bunalmn zmek zere
Dnya Bankas memurlarndan Kemal Derviin hkmete dardan
bakan olarak sokulmasn izieyen gnlerde, NEDin ve ABDnin
nde gelenleri, Trkiyeye dmt. Hatta aralarnda, ulus parala
rnn vurucusu, ky bankerlerinin, hanedanlarn para operatr,
G e o rg e S o r o s un adamlar bile vard.
Bir yandan TESEV, bir yandan TSAD, te yandan ABDnin
IMF araclyla, Trkiye Cumhuriyetine onbe gnde onbe yasa
karma talimat verdii gnlerdeydik. ARIlar da koroya katlmt.
Hep bir azdan siyasette yeniden yaplanma olmazsa batacaz
trnden ayarl medya propagandas balatlmt.
O gnlerde ne beklenirdi? rnein Trkiye Cumhuriyetini kur
mu olmakla vnen CHP, birden bamszlk" ilkesini anmsasn,
,Ne oluyor? iilerimize her ne olursa olsun bylesine pervaszca
karmaya izin verilemez!" diye bir k yapsn. Belki C H Pli olma
yan yurttalar bile bylesi bir beklentiyi ilerinde yaatmlar, umut
etmilerdi. Oysa, sular baka lkelerdeki, baka kprlerin altndan
akyordu.
Radikal Gazetesini kelerinden birinde Sosyal dem okrat ola
rak bilinen, hatta birka kez CHP genel Bakanlna da aday ol
mu olan, Parti Meclisi yesi Erol Tuncer, aynen unlar yazverdi:
Yaadmz bunalmlarn kkeninde siyasal sorunlarn var ol
duu, o nedenle ncelikle siyasal yaplanmamzn yenilenmesi
gerektii konusunda geni br fikir birlii olumakta. Bu, yalnz
ca i kamuoyuna zg bir fikir birlii deil D dnyann da AB ve ABD 'den uluslararas finans evrelerine kadar uzanan

205

geni bir erevede- ayn gr paylamakta olduu grlyor. >>229

^
Bu szleri okuyan CHP tutkunlar, epeyce arm olabilirler mi,
bilinmez. nk onlarn ou, TESAVn, Amerikan Demokrat Par
tisibin uzants NDI ile ortak almalar yaptn bilmiyor olabilirler
ki, arsnlar. Onlar, her eyin, yneticilerin stn aratrma yete
neiyle gelitiine inandrlm da olabilirler.
Kimsenin stn yetenei, kimseyi ilgilendirmez. 1999 Kasmmda, TBMMde Amerikallarn getirdii yabanc uzmanlardan
siyasi ahlak dersi alndn bilmeyen parti mensuplar, ne denli
erinseler yeridir. Siyasal etik dersi alsalard, sosyal dem okrat CHP
derelerinde sularn nereden nereye aktnn ayrdtna varabilirler
di.230 Partilerinde hi bitmeyen, parti ii demokrasi projesinin
kaynana da ulaabilirlerdi. Ve hatta, TESAVn 8-9 Temmuz
2000 de, Kzlcahamamda TESAV-ND ibirliiyle 21 Yzyl iin
Trkiyenin G ndem i toplants dzenlendiini de gzden
karmazlard.
Kzlcahamam toplantsnda, ARI dernei bakan Kemal Kpr
l. TESAV Bakan Erol Tuncer, Prof. Baran Tuncer, Bilgi niver
sitesi Rektr lter Turan, TESEVden eski Bykeli zdem
Sanberk, Arayasac ve CPE Trkiye ikinci direktr, TDV kurucu
su Ergun zbudun. TESEV.TSHS yneticisi Burhan enatalar ve
an aklanmayan bakalar bulunmulard.
lik ile rd e s re k lilik

TESAV-ND ibirliiyle gerekletirilen toplantlar, 2001 ylnda

da srmtr. Ankarada 8 Aralk 2001'de yaplan toplant, sivil
hareketi temsil eder niteliktedir. Tranperancy International m
Trkiye kanadnn yaynndan okuyalm:
"Toplumsal, Ekonomik, Siyasa! Aratrmalar Vakf (TESAV) ile
merkezi A B D de bulunan National Democratic Institute (NDI)
sErol Tuncer, Kurtulu reetesi" Radikal 14 Nisan 2001
5 Kasm 1999da ND1 Ankara Brosu direktr Thomas Barry, fngiz kamarasndan
Dale Campbelt-Savours, ABD'nin en byk hukuk irketlerinden Kilpatrick Stocktonun
orta, eski kongre yesi, Elmas Kral Decile Rhodes S&B bursiyerlernden Elliot
Levitas, Trk Parlamenterler Birlii Bakan Zeki eliker, Prof. Dr. Hfz Doan, Prof.
Dr. mer Faruk Gekaya ve TESAV Bakam Erol Tuncer'in katld bu toplant Anka
rada yapld ye yabanclar siyasal ahlak konusunda gereken dersi vermi oldular. ki
gn sonra, MK (stanbul Milletvekili zleme Komitesi)nin katklaryla, Demokrasi"' dersi
olarak stanbul'da srdrld Bu toplantya da CHP eski m.v. Algan Hacalolu da ka
tld. Yabanc Parlamenterlerden siyasal ahlak dersf Zaman, 6 Kasm 1999; Tek are
demokrasi" Radikal 7 K a s m 1999, "Siyasaletik," tpb.org.tr/etkinlik 1999.htm.

206

2000 yl bandan bu yana dzen/edii "21. Yzyl in Trki

y e nin G ndem i" konulu bir seri toplantlar dzenlemektedir.
Toplantya TBMM yeleri, bilim adamlar ve sivil toplum kuru
lularndan davet edilen 34 kii katlmakta ve gndemi olutu
ran konularda bal olduklar kurumun grlerini anlatmaktadrlar.f..) Bu toplantlarda bugne kadar Derneimizi Dernek
Bakan Erci Kurtulu ve Prof. Dr. Baran Tuncer temsil
edege/m/fir. Bundan nce yaplan toplantlarda, Saydam Top
lum, Yolsuzluk ve Rvetle Mcadele, Kamu Ynetimi, Siyasal
Partiler, Sivil Toplum Kurulular, Medya , Bilgi Edinme, Bilgi
ye Ulama Hakk tartlm, bu seferki toplantnn konusu ise
"Yarg Bamszl" olmutur. Toplantya Barolar Birlii eski
Bakan Atilla Sav, Yargtay Genel Sekreteri Dr. Uur brahim
Hakkolu ve Prof. Dr. Eralp zgen bildiri sunmular, dier ka
tlmclar ise grlerini ve nerilerini belirtmilerdir.
Trkiyede devlet dzeninin ktn, ahlak bulunmadn r
tl olarak yanstan ve kitlelere ak olmad belli olan bu toplan
tya katilardan yine ayn kaynakla buluyoruz, WEB" in Trkiyede
kimleri yan yana getirdiini "21. Yzyl in Trkiyenin Gndemi
alma Grubu bal altnda verilen listeden grelim:
Erol Tuncer (TESAV Bakan), Peter Van Praagh (NDI Anka
ra Temsilcisi, NDI eski Baku Temsilcisi)'31, Zeynep Erdim (ND1Ankara), Prof. Dr. Baran Tuncer (Toplumsal Saydamlk Hareketi
Dernei, D. K. Oy esi). Prof. Dr. Ahmet ahirz (Hacettepe Univ.),
Dr. Cahit Tutum (Balkesir eski Millet Vekili, TODAE eski retim
yesi), zden Sam berk (TESEV Genel Koordinatr), Kemal Kp
rl (ARI Grubu -Dernei- Genel Koordinatr), Haluk nen ve
Haluk zsar (AR), Soli zel (TSAD danman), Prof. Dr. Bur
han enatalar (Bilgi Univ., TESEV danman, YK yesi). Dr. Atilla Karaosmanolu (Dnya Bankas eski Bakan Yardmcs, eski
Bakan), Prof. Dr. lter Turan (Bilgi iv. Rektr), Hakan Toksz
(Milletvekillerini
zleme
KomitesiMKOM
Koordinatr,
MUMKOM kurucusu), Zeynep G (Gazeteci), Ahmet yimaya
(Amasya Milletvekili DYP), Prof. Dr. Oya Arasl (Ankara niv. H u
kuk Fak., CHP yneticisi), Cemil iek (Ankara Milletvekili Bam
Peter Van Praagh, NDI Ankara Temsilciliinde birinci program yneticiliine bala
madan nce Baku Brosu direktrl yapm ve Azerbaycanda i politik yn end irme
etkinliinde baarl olmutur. London School of Economicsden lisansl Praagh,
NDIden nce Kanadada "Progressive Conservative Party (Muhafazakar Parti) de Aratrma Koordinatrl, Diler ve Savunma konularnda danmanlk yapmtr

207

sz- 2002 AKP Milletvekili, Bakan), Prof. Dr. Ziya Akta (stanbul
Milletvekili- DSP, Enerji eski Bakan), M. Ali ahin (stanbul Millet
vekili -AKP), Emre Kocaolu (stanbul Milletvekili -ANAP), Birkan
Erdal (ANAP eski Milletvekili, TEK eski Genel Mdr, Doan
Medya Grubu eski Genel Koordinatr), Atilla Sav (CHP Hatay
Eski Milletvekili, Trkiye Barolar Birlii Eski Bakan), Erci Kurtu
lu (Toplumsal Saydamlk Hareketi Dernei Bakan), Bahri Zengin
(stanbul Milletvekili SP, eski Bakan-MSP), Ali Arabac (Bursa Mil
letvekili- DSP), Prof, Dr. Emre Gnensay (Dileri eski Bakan DYP), Dr. Gkhan apolu (eski Ankara Milletvekili- DSP ve Ba
msz, Bilkent Univ., SAV ve ANSAV kurucusu, DEPAR Bakan
), Dr. Uur brahim Hakkolu (Yargtay Genel Sekreteri), Dr, N e
jat Erder (ODT eski retim Grevlisi), Prof. Dr. Aye Ayata
(ODT retim yesi, CHP eski danman), Yrd. Do. Dr. . Fa
ruk Genkaya (TESEV danman, Bilkent nv,), evket Blent
Yahnici (MHP stanbul Milletvekili ve Genel Bakan Yardmcs)
232

Trkiyeye giydirilecek 21. Yzyl giysisinin konuulduuna ku

ku duyulmayacak bu toplantlardaki rgt ve kiiler sralamasn s
tediiniz gibi artabilirsiniz. Ama, toplantnn gndeminin
sosyaldernokrat misyonuna uyduuna kuku yok, Ankaraya 90
km uzaklkta, souksu serinliinde, ARIlarn faaliyet ra p o ru na
gre, "21. yzyla girerken, lkemizin ihtiya duyduu yapa/ d
nmler in{,) alnmas gerekli stratejik kararlarn olumasna ue
yaplacak reformlarn gereklemesine katkda bulunabilmek ama
cyla bir gece, iki gn toplanlmt. Toplantnn kincisi ayn kuru
lularn ve kiilerin katlmyla Ekim 2000de stanbulda gerekleti
rildi.
Yllardr saydaml yere ge sdramayanlar bir gn, halka
toplant d gr alverileri stne bilgi vermeyebilirler. Ama, hi
olmazsa bal olduklar siyasal hareketlerin yelerine bilgi verseler...

Uluslararas dernekilik
Kendilerine, Ulusalc ya da Atatrk diyenler, arada bir
toplanp, ulusal gler birlemelidir ya da Bamszlmz savu
nacak bir rgt-bir parti oluturalm ya da Laikliimiz elden gidi
yor deyip dururlarken, ARlciar toplant ardna toplant gerekle
tirmilerdi. Trkiyeyi yerel devlet yneticilerinin meruiyet katma

Ayra ii biliglerin bir blm tarafmzca eklendi.

208

destekleriyle rgtlediler. Belirtmek gerekir ki, rgt her zaman ad

konulmu, yasal dem ek kimliine kavumu bir yap olmayabiliyor.
Belirli bir am a uruna aralkl da olsa toplantlar dzenleme al
kanl olan kii ya da kurumlar, ad konulmam, tz bilinme
yen bir rgt gibi hareket edebilmektedirler.
Onlarn arkasndaki rzgar kimde olsa, bu sonucu alr myd?
Bizce hayr! Kresel kraliyet dneminde, ABD ve Avrupa rgtle
rinden destek alm adan bir yerden bir yere gidemezsiniz. Bu rzgar
yakaladn m, ulusalclarn bin bir engelle, bin bir parasal sknt inde gerekletirdii toplantlar desteklemeyen devlet bykleri,
arkanzdan eksik olmazlar.
ARriarn "faaliyet dedii bir yllk giriimlerini, onlarn uu hz
larn duyumsayabilmek zere tarihleri de eksik etm eden, alt alta
sralayalm ve young leadership" olmak iin nerelerden geildiini
bir rnek olarak ARllavn 2000 yl "faaliyet ra p o ru ndan okuya
lm:
17 Ocak 2000: ARI-Helsinki Yurttalar Dernei-Friedrich Ebert
Stiftung-Alman Aratrma Enstits- Cem Duna (Eski B. Eli) Av
rupa Birlii yefik sreci.
18 Ocak: AR ofisinde Alman Aratrma Enstits temsilcisi
Heinz Kramer le grme.
19 Ocak: Dier Sivil Toptum rgtleri ile birlikte A.B Trkiye
masas efi Eric Van Der Bilden, Oskar B enedict, Patrick
Sim onet, Catherna Mahnan ile rgtlerin almalar ve siyaset
grld.
20 Ocak: Amerikan East W est Institute233 Bakan John
Mroz234 ile stanbul kurulacak Avrasya ile ilgili enstit projesi gr
ld. AR! Hareketi enstitleme almalarnn uluslararas baz
daki ilk adm olacak bu enstitnn, Avrasya Btgesinin stratejik
233 Institute far East West Studies: 1981 de John Edwin Mroz ve Ira D. Wallach tarafn
dan Institute for East West Security Studies /Gvenlik almalar adyla kuruldu. NA
TO ve Varova Pakt askeri yneticileriyle gayri resmi ilikiler kurdu. Mroz'a gre 40
lkede 4000 kiiyle iliki iindeler. Dou blou, zellikle Moskovada ilikiler gelitirerek
project democracy" ilerine nemli katklarda bulundular, rgtn btesi, 4,5 milyon
dolardr. Para desteini nemli blmn. Ford. MacArthur, Rockefeller Brothers, vaktflarndan ve Pew Charitable Trust'd an alyor, (Jam es A. Smith, a.g.k, s. 292-3 ;D avid
Ignatius, a.g.y } Merkezi New Yorkda olan rgtn ubeleri: Varova irtibat Brosu,
Prag European Studies Center. Budapete Banking and Finance Assistance Center.
rgt Mart 2002de stanbulda T.C Dileri Bakam smail Cem pekinin bakanlk
yapt toplantda, stanbulda bir bro aacaklarn ve Kafkasya ile Asyay oradan yn
lendireceklerini aklad.
2iA Barbara Mroz: Federal Accountinbg and Financial Management Performance and
Accountibility Branch Chief (Dir 383}

209

ve jeopolitik nem i dorultusunda, yerel ve yabanc retim yele

rinin ortak almalar gerekletirecei bir kurutu olmas amala
nyor."
21 Ocak: Zonguldak Erelisi ARI rgtnn giriimiyle Bat Ka
radeniz Kalknma Enstits Demei kuruldu.(,.) global (kresel)
deerlere sahip olunmas amacna ynelik almalar yapacak.
24 Ocak: American Water Works Company (Amerikan Su
leri irketi) Bakan Marilyn Ware Lewis Trkiyeye geldi. ARI
Hareketinin 1997 ylndan bu yana Trkiyed ek i su kaynakla

rnn retim i, gelitirilm esi, kullanlmas ve b lg esel an

lam da, zellik le O rtadou'ya ynelik kullanm konusun
daki p ro je, alm a ve grleri ite "Su B o rsa st p ro jesi
Marilyn Ware'e aktarld; ibirliklerini gelitirm e karar aImdt. Ware, Cumhurbakan ve DS ile grmeler yapt.
Faaliyetlerin bu noktasnda durup water works /su ilerini
biraz daha yakndan tanyalm. Marilyn Ware Lewis, Amerikan su
kartelinin kurucusu John Warein torunudur. Ware, ayn zam anda
Reagan Demokrasisine destek olarak kurulmu olan AEI (American
Enterprises Institute / Giriimciler Enst.)n ynetim kurulunda da
grev yapmaktadr. Daha nce de belirtildii gibi, Amerikan m uha
fazakrlarnn byk blm, CIA eski Direktr George Bush ve
ngiliz ultra-liberal hareketin nde gelenleri, gvenlik danmanlar,
Richard Perle gibi CPD (Center for Present Danger) propagandist!
eski Savunm a Bakan Yardmcs da, AEIde almlardr.235
Amerikan ve Avrupa irketlerinin) nmzdeki on-onbe yl iinde su kaynaklarnn
% 65-70ini ele geirmeleri ngrlmektedir irketler bu ii Dnya Bankas ile birli.kte
yrtmektedir Su iletmecisinin Trkiye'nin siyasal arenasnda dolaan hareketilerle
ne ilikisi var. dememek gerekiyor Ak toplumlaan her lkede bata enerji, maden ve
su
iletmeleri
yabancnn
eline
gemektedir.
(W aterlndustryDatabase.p
tlicintecritv. org /dtaveb /lis t asD?L1 = 10&L20&L3-0&L4=0&L 5-01 Trkiye'de de zmit,
Bursa. Antalya gibi kentlerin su iletmeleri yabancnn etine gemitir Bir rnek olarak,
Gney Amerika lkelerinden Bolivya'da da su iletmesi ABDli irketlerin eline gemiti
irketlerin sermaye getirerek iletmeleri yenileyecei propagandasyla balatlan bu
devirin sonunda grld ki, irketler Bolivya'ya sermaye transferi yapmamlard, ilet
meyi srdrebilmek iin de birdenbire suya %30 zam yaptlar. Bolivyada halk ayakland
ve gvenlik gleriyle yer atmalar oldu. Trkiyedeyse Belediyelere yerletirilen zerkleme ve zelletirme felsefesiyle kentlerin su iletmeleri Bat kartellerinin eline
gemektedir, rnein ngiliz-Alman (RW E AG) irketi Thames W ater zmit su iletmesi
ni ele geirmitir, Thames 46 lkede 51 milyon mteriye sahiptir. zmit su iletmesi ise
dnyada zelletirilen en byk iletme polarak grlmekte ve 2020 ylna dek mteri
saysnn 600.000'den 1.600 000'e ulaaca sanlmaktadr Thamesin rgtsel ilikile
ri: W ater Partnership Council], WaterAid, Business Partners for Development: Water
and Sanitation Cluster, World Panel on Water Infrastructure Financing, International
Water Association. Dnya Bankas ile sk ilikiler sonucunda banka lkede ya da kent-

210

AE1, ABDnin Dou Akdeniz ve O rtadouya ynelik egemenlik

politikalarn yaymak zere almalar yapmaktadr. AEFnin rgt,
The New Atlantic Initiative, Trkiyede de kongreler dzenle
mitir. 1-3 Mays 1998de yaplan stanbul kongresini destekleyen
ler arasnda, USJA (United States Information Agency), T.C Di
leri Bakanl, yerli ve yabanc nl irketler, rgtler yer almtr.236
Bir WEB (rmcek A) kurulumuna tipik bir rnek oluturan
ARI faaliyetini kaldmz yerden okumay srdrelim
29 Ocak: ABD IRI rgt. Strateji Mori Ltd. ve ARI ibirltiyle yrtlen genlik projesiyle ilgili olarak Ereli, Sam sun ve Kon
y ada toplantlar yapld. K o n y a K a lk n m a e n s tit s D e r n e i
kurulmasna ynelik olarak Konya ve Orta Anadolu Blgesinn
Kalknmas ve Demokratikleme paneli dzenlendi. Panele hemen
her partiden katlm vard: Turhan Bilge (DSP Genel Bakan Yar
dmcs), Mehmet Ali Yavuz (DYP Genel Bakan Yardmcs), Remzi
etin (FP Milletvekili), Ali Gele (MHP Milletvekili), Kamil Cura
(Seluk U. r.yesi), Hseyin zlmez (Konya Ticaret Odas
Bakan).
6-9 ubat: Macaristanda. George Soros2'5' tarafndan kurulan
Open Society Institute adl rgtn Budapete ubesi Central
European University ile grld. Budapete grmelerinin arka
sndan Macaristan iktidar partisi FDESZ yneticileriyle grl
d.2^
ARIlar, Macaristann iktidar partisi yetkilileriyle Haziran
,2001de stanbulda grmeyi kararlatrd. Onlara elik eden
Sorosun adam larndan Anthony Richter, d ah a sonra Trkiyeye

te kredi koulu olarak iletmelerin zelletirilmesini dayatyor ve irket arkadan geliyor.

Bu arada iin iine bankerler ve para oyuncular da karm oluyor.
"ABB, Amway, Borusan Otomotiv (Importer of BMW AG), Carthage Foundation, Julie
Finley, EN FspA, Foundation for Development of Democracy in the Turkish World,
German Marshall Fund of the United States, Howard Energy, International Research
and Exchanges Board (IREX), Ronald S. Lauder, Lockheed Martin Corporation,
Multilateral Funding Internationa! - Nina (Joukowsky Kprl) ve Murat Kprl, Mr.
and Mrs Daniel Oliver, Pfizer Inc., Profilo Holding A.S., Trk Ekonomi Bankas,
Turkish-American Association."
23V Dnya' da en etkin para piyasac ya da piyasa oyuncusu (Speklatr) olarak tant
lan Soros aslnda perdede gsterilen bir figrdr. George Soros, tarihse! ngiliz banker
lerinin, iddiaya gre Kralie Elizabeth dahil eski, feodal kalntlarn paralarn iletmek
tedir. Geni bilgi iin Bk. Blm: stanbulda ki Kere iki Gn.
235 Open Society Institute: zellikle Dou Avrupa ve eski Sovyet lkelerinde "project
Democracy" operasyonunun para kanallar olarak rgtlenmi ve rt olarak eitim, yar
dm, zgr medya giriimlerini kulland bilinmektedir rgt Balkan ve Orta Asya lke
lerinde hayli i baarmtr.

21 I

gelerek "sivil toplum rgtleri ile ilikiye geti, ARI derneiyse yeni
likileri gelitirmeyi srdrd:
23-27 ubat: American Council of Young Political Leaders ile
Amerikada kurulan ilikilerin ardndan ARI Hareketi, AAYPLin
de Trkiye partneri (orta) oldu. ARI temsilcileri AAYPL rgt
nn yllk kongresinde N A TO nun Genileme Stratejisi ne A.B
Dikiler politikas" toplantsna katld.
5-8 Mart: Dnya Bankas, Kahirede, Kuzey Afrika ve O rtado
uya ynelik olarak -ARI raporuna gre- hayati nem tayan
stratejisini benimsetmek zere bir konferans dzenledi. Genel Ko
ordinatr Kemal Kprl de, yedi atlye almasnn yapld
toplantlarda yerini ald. AR raporuna gre, Forum esnasnda ARI
Hareketi, bugne dein ABD ve Avrupa lkeleri ile kurulan tem as
larn ardndan, Tunus, Msr, Lbnan, Fas ve rdn gibi lkelerin
temsilcileri ve bu lkelerde faaliyet gsteren balca sivil toplum r
gtleri ve siyasetiler ile de diyalog kurma imkn buldu,
9-12 Mart: Kemal Kprl ve Dr. Mesut Hakk am, ARllar
temsilen Antalyada yaplan Trk-Atlantik, 21.Yzylda NATO :
Meydan Okumalar ve Frsatlar konferansna katldlar. Hakk
am, NATO Gvenlik Stratejilerinin Dnm ve ttifaklarn
Yeni Rol n anlatt.
27-31 Mart: Kemal Kprl, Amerikaya uarak Trk-Amerkan
Konseyi toplantlarna katld. Kprl ayrca, IRInin dzenledii
Washington niversitesi Trk renciler toplantsnda bir konuma
yapt.
30 Mart: Kemal Kprl R toplantsmdayken, NDI rgt de,
stanbulda ARIlara konuk oldu. Rapora gre: ABDnin eski Tr
kiye Bykelisi ve ABD Ulusal Demokrasi Vakf (NED) Mtevelli
Heyeti yesi (Century Foundation yneticisi) Morton (Isaac)
Abramowitz ite ABDnin eski Kbrs zel Temsilcisi ve NDIn Av
rasya Blgesinde 8 lkede yrtlmekte olan programlarnn so
rumlusu (eski CIA eleman) Nelson Ledsky, NDln Trkiyedeki
programlar zerinde gr alveriinde bulundular.239

9Morton Isaac Abramowitz ve teki adamlar ksa bir sre sonra Ankara'ya geecekler
ve yeni Cumhurbakan seim ortamnda, Demireln grev sresinin uzatlmas oyla
masndan bir gece nce, M HP Grup bakan vekili . Blent Yahnici nin yemeine kat
lacaklard. BU yemee katlanlar: Dileri Bakan I.Cem peki, DSP M.V. Ulu Grkan,
stn Dirmen, ANAP M.V K. nan, ANAP M.V. Birkan Erdal, M HP M V. (Sonra Ula
trma Bakan) Oktay Vural, Eski stihbarat - NED yneticisi M. Abramowitz, CIA eski
eleman, ND Blge Sorumlusu N. Ledsky ve 16 kii."Aynca, Yahudi lobisi"nin cumhur-

212

6 - 9 Nisan: George Soros'un Open Society Institute (OSI) r

gtnn yneticileri, Gen ARI yneticileriyle stanbulda toplantlar
yapp, eitim konularn ve OS (Ak Toplum E n stJnin okullarda
kurmay amalad Mnazara Kulpleri iini grtkten sonra,
ARI dernekileri Budapetede OSInin dzenledii Eitimde Kali
te kongresine katldlar. Onlarn yan sra, Trkiye Cumhuriyeti
Milli Eitim Bakan Metin Bostancolu ve Bakanlk Mstear
Bener ordan da OS kongresine katld,.
AR dernekileri bu arada yurtii rgtlenmelerini srdrdler, 9
Nisand a R ve Strateji Mori Limited ibirliinde yrtlen genlie
ynelik proje kapsamnda Gaziantepte niversite rencilerinin,
siyasi partiler genlik kollar temsilcilerinin katlmyla toplant ger
ekletirdiler. ABDde, Ortadou (srail, rdn, Msr), Bat Avrupa
(Almanya, Belika), Orta Avrupa (Macaristan), G ney Avrupa (Yu
nanistan) ilikilerine Dou Avrupa'y eklediler.
10-11 Nisan: Alman FES (Friedrich Ebert Stiftung)un Kiev'de
dzenledii Karadeniz Blgesi Gvenlik Politikalar ue ibirlii
toplantsna ARI derneinden Nedim Narl katld; Ukrayna ve
Trkiye'nin Karadeniz Blgesindeki Jeopolitik ilgileri balkl bir
tebli sundu.
16-18 Nisan: AR temsilcileri srail ve rdne gittiler. srailde,
Begin-Sedat Stratejik ncelemeler Merkezi ile Trkiye-srail li

kileri ve d politikalar, Ortadou Bar Sreci, Gvenlik,

Blge lkeleri Arasndaki likiler konusunda bir yuvarlak
m asa toplants yaptlar. Trkiye, bu yuvarlak m asa deerlendirm e
lerinden yoksun kalmtr, Ayrca Israel D em ocracy Institute,
Peres Bar Merkezi, Telaviv niversitesi M oshe Dayan Or
ta Asya ve Afrika Aratrma Merkezi ile de grtler 240
bakanl seimine yardmc olduu haberi de kt. Bu haberleri yalanlayan bir ak
lamaya rastlanmad As Sabee/, 5 Nisan 2 000den aktaran Aydnlk, 9 Nisan 2000.
mo
Moshe Dayan Center for Middle Eastern and African Studies' Trkiyerli uzman
larla ilikiye nem veriyordu. Trkiye'yi, Trkiye ve Amerika'y sevenlerden dinliyorlar.
1999 baharnda konuk edilen kiilikler ve sunduklar tebliler: mer Krkolu (Ankara
nv - Trkiyenin Ortadou politikalarn, Trk-Arap balarn, Suriye ve Irakta su so
runlarn - 2 ubat 1999); Sabri Sayar (eski RAND uzman, Georgetown Univ. Turkish
Studies Mdr, Azer-Amerikan Ticaret Odas Mtevellisi, Boazii niv. 10 Mays
1999: Trkiyenin politik sekinlerce ynetildiini, gelecein parlamenmto ve anayasa
reformlarna bal olduunu ); lber Ortayl (Ankara niv.); Nur Vergin (Marmara UnivAskerler osmanl imparatorluunda ve Cumhuriyet kuruluunda rol oynamlardr. Bu
durum gemiin devamlln gsterir."): Aye Ayata (ODT, siyasi partileri ve liderleri);
lter Turan (Bilgi niv,-TESEV- Ordunun siyasi rol); Binnaz Toprak (Boazii niv TESEV. Siyasi isiamla uzlama gereklilii); Ahmet duygu (Bilkent . Trkiye aznlkla
rndaki deimeleri, Krt sorununun ulusal kimlik sorununu dourduunu ); Ylmaz Es-

213

19 Nisan: rdn Gen Giriimciler Derneinin kurulu yld

nm toplantsna onur konuklan olarak itirak" ettikten sonra,
Urdun Ticaret Bakan Vekili Samir Emeish ve Amman Belediye
Bakan Yardmcs Majid Nimri ile grtler. Ayrca, rdn Krali
yet Ailesinden Prens Raad Bin Zeid, ARI yelerini kaldklar otelde
ziyaret etti, /d lke arasndaki ekonom ik ve sosyal yaknlama
konusunda gr alveriinde bulunuldu."?M
23 Nisan: IRI (International Republican Institute) ve Strateji
Mori Ltd. ile ARI nin genlik projesinin Akdeniz toplants Antal
y ada yapld.
ARI temsilcileri bir hafta sonra, 30 Nisanda W ashingtonda
2 0 0 0 Seim i : ABD ve Dnya Asndan Sonular toplan
tsn dzenlediler.242 Bir hafta sonra 8 Mays 2000de, Amerikada
ok daha ilgin bir konferansa katldlar. Rapora gre JINSA
(Jewish Institute) ve US (National) War C ollege (Birleik Devlet
ler Milli Harbokulu) ile birlikte Washingtonda Doal Kaynaklar
ve Milli Gvenlik Politikalar" balkl bir konferans dzenledi
ler. Toplantda ASAM (Avrasya Stratejik Aratrmalar Merke
zi }nden N ecdet Pamir de bir tebli sundu. ARI raporu O rtado
u, Orta Asya ve Uzakdou gibi petroln youn olduu blgeler
deki politik - ekonomik durum ve bu blgelerdeki lkelerin ABD ile
ilikilerinin rdelendii konferans yksek bir katlmla gerekleti ve
olumlu tepkiler ald, diyerek, verilen byk nemi gsterdiler.

mer (Boazii - Trkiye'de ak ve hogrl eitiminin yaratlmasnn gereklilii);

Yakup Kepenek (ODT- Trk ekonomisinde yeniden yaplanma ve enflasyonun srekli
liini); Korel Gymen (ODT- Trkiyede g sorunlar ) ODT idari Bilimler dekan
Ahmet Acar ve Moshe Dayan Center Direktr Martin Kramer tarafndan rgtlenen
zel oturum: Gndz Aktan (TESEV Direktr, (e) Londra B.elisi -Trk dilerini ve
dilerinde profesyonelleme.} Dayan C enter News- tau.ac.il / dayancenter/trk
sonturkey.htm l
2alABD Ortadou lkelerinin ekonomilerini srail'le btnletirmeye almaktadr. Belirli
oranda srail kullanlmasn koul olarak kabul ettirip ABD'ye gmrksz ihracat olana
tanmaktadr. U rgtlenmeye ncelikle rdn katlmtr lke ekonomilerine katks
tartmal bu sanayilerde Uzakdou'nun ucuz igc kullanlmaktadr. QIZ (Qualified
Industrial Zones) ad verilen zel blgelerden birinin de skenderun evresinde kurul
masna allmaktadr. T C devleti bu i iin gerekli anlamalar yapmtr. ABDde onay bekleyen anlama Trkiye'den tekstil ihracatna olanak tanmazken, lke tarmn
srail kouluna balayacak olan ve ulusal gda sanayisine darbe vuracak, tarm srail
to h umcu lu una iyid en iyiye ba m 11la 11racakt r.
2000 Seimi; ABD seimleridir. Bu seim demokrasi ihracats ABD'nin kiliselerden
kan sandklar ve aylarca sren birka oy fark nedeniyle yeniden oy saymlar, mah
kemelerle srp gitmi ve seim ancak adaylardan Al Gre (Clintonun eski yardmcs)un pes etmesiyle sonulanmt. Eski CIA Direktr ve ABD Eski Bakan George
Bush dan sonra oul George Walker Bush Jr. yeni Bakan oldu.
214

ok ksa srede [RI desteiyle srdrlen genlik rgtlenmesi

nin en nemli aam asna gelinmiti. ARI faaliyet raporundan oku
yalm:
12-14 Mays: IRI ile iki yldr srdrlen genlik rgtlenmesi
erevesinde, stanbulda, Anadoludan 300 gencin katlmyla kon
ferans dzenlendi. " Bir tr kongreye benzeyen bu toplant raporda
yle zetleniyor:

International R epublican In stitu te - U luslararas Cumbu riyetiter Enstits ibirlii ite dzenlenen K atl ve
G elecein i Y arat" balkl konferansa, A n a d o lu nun her
k esin den 3 0 0 gen katld.
Konferans program nda Serdar Bilgili, Nur Akgerman, Kemal
Kprl, Ali Koun konumac olduu bir de panel yapld. ki gn
sonra Medya Etii- Medya - Okur ve Siyaset likileri gndemiyle
Cumhuriyet Gazetesi yazar Ora! allar ve Nevval Sevindiyi ko
nuk ettiler. Bilgiye dayal siyaset iin gerisi birbiri ardna geldi. Faa
liyetlere dnelim:
11-17 Mays: International D evelopm ent Conference (Uluslararas Geliim Konferans) adl rgtn yllk kongresi stan
bulda gerekletirildi. Kongreye 45 lkeden 70 rgt temsilcisi ka
tld, Kongrede ARI da yerini ald ve delegelere bir yemek verdi.
22 Mays: "Demokratik Sol Parti Aydn Milletvekili Sayn Erturul K u m c u o lu , AR yeleri ile bir araya gelerek, gncel siyasi
.gelimeler hakknda tecrbe ve deerlendirmelerini anlatt,
23 Mays: GYAD Bakan Ali Mldillil, Finansal Forum G a
zetesi yazar Vecdi Tamer, ORSA Halkla likiler Genel Ynetmeni
Salim K adbeegil ve Milliyet Gazetesi Genel Yayn Koordinat
r Umur Talu, Medya, Dnyas ve Halkla likiler konular ze
rine konumac oldular.
24 Mays: A dana da ARI Hareketi Dernei Ynetim Kurulu yeleri, Adana ekibi ve Adana Gen ARI yeleri ortak toplant
yaptlar. Seyhan Otelinde Avrupa Birlii, Siyaset ve Genlik ba
l altnda dzenlenen konferansta Kemal Kprl konumac ol
du .
25-28 Mays: Karadeniz Blgesne bir seyahat gerekletirildi,
Artvin, Trabzon ve Ordu illerini kapsayan seyahatte blgenin tarihi
ve turistik yerleri ziyaret edildi ve yerel yneticilerle grmeler ya
pld,

215

25 Mays: Babakan Blent Ecevitn daveti ile hkmet

nezdinde43 grmeler yapmak zere lkemize konuk olan Maca
ristan Babakan Viktor Orban, 25 Mays tarihinde ARI Hareketi
Dernei Genel Koordinatr (Bakan) Kemal Kprl ile biraraya
geldi. Karlkl gr aiverii eklinde geen toplant zellikle
genlik almalar hakknda younlat.
26-28 Mays: Alman Koerber Stiftung un dzenledii Vatanda-Devlet-Partiler-Trkiye ve Almanyada Sivil Toplumun
Gelecekteki Durumu konulu sempozyuma katldlar. ARI raporun
dan okuyalm:
6. Trk - A/man S em p o zyu m u na AR! Hareketi Genel Koordi
natr Kemal Kpr/ itirak etti. (..) sempozyumda; Trki
y e de ve A lm anyada siyaset ve siyasi kurumlar nasl kavran
maktadr; lkelerimizin siyasi hayatlarnda byk toplumsal r
gtlenmeler; Siyasi faaliyetler ve devletin tavrn belirleyen d e
erler; S T O leri siyasi sistemin hata ve eksiklerini ne lde d e
erlendirebilir; Trkiye ve Alm anyada sivil toptum rgtlerinin
gelecee ynelik ans ve olanaklar nelerdir konular irdelendi

WEB Trk duvarn ykyor ve ait yapy oluturuyor

Haziran-Austos 2000 aylarnda ARIlarn gsterdikleri baarma
Trkiye dernekler tarihinde bir baka rgtn ulatn sylemek
olanaksz. Haziran 2 0 0 e dek bilgilenme iliki gelitirme temelinde
srdrlen abalarn sonularnn alnd ay faaliyet raporlarn
dan izleyelim:
2-3 Haziran: ARI, Doa le Bar Dernei, Helsinki Yurttalar
Demei, Tarih Vakf, Trkiye ocuklara Yeniden zgrlk Vakf,
Yeil Admlar evre Eitim Dernei, 21.Yzyl Eitim ve Kltr
Vakf, Ynetim Danmanlar Dernei, Beyaz Nokta Vakf, YRET
Vakf ve 118 E Lions Ynetim evresi rgtleri ortak sempozyu
mu yapld. Konu Avrupa Birlii Yolunda Trkiyede Sivil Toplum
- Devlet likileri idi. Sempozyumda STKlara, devlet-yerel yne
timler destei, STKlann rolne ilikin atlye almalar gerek
letirildi.2'14
4 Haziran: Wall Street Journal Avrupa Direktr Fred Kemp ile
grld. faaliyetler hakknda bilgi aktardlar. Fred Kemp, g

Nezdinde: yannda
244 Avrupa Birlii Devlet ve STK'lar. Bk. Kaynaka,

216

rm eden etkileniini Trk Duvarnn Ykl baln att yazda

gsterdi.2115
8-9 Haziran: ARI Hareketi, FNS (Friedrich Naum ann Stiftung)
ve EWI (East West Institute / Dou Bat Enst.) ile birlikte yeni bir
toplant dzenledi. Konferansn hedefi Orta Asyann petrol ve gaz
kaynaklaryd. Konferans raporda u szlerle yer ald: 21.Yzylda
Gvenli Bir Avrasya konferansn gerekletirdiler. Avrasyann
jeostratejik nemi, blgedeki petrol ve doalgaz projelerindeki yap
lanmalar, ibirlii frsatlar, Avrasyada srdrlebilir gelimede uluslararas toplumun rol,
Toplantya katlan konumaclar: John Edwin Mroz (EW1 Baka
n), lhan Kl {Emekli Orgeneral, Hava Kuvvetleri eski Komutan),
evik Bir (E. Orgeneral, Genel Kurmay Bakanl, 1. Ordu Komu
tan)"40, Jo h n Wolf (ABD Dileri Bakanl Hazar Havzas Diplo
masisi Danman) ?A!, Vafa Glzade (Hazar Politikalar Vakf tem
silcisi), Alexander Rondelli (D Politika Aratrma ve Analiz Merkezi
Direktr), George Zarubin (Eurasia Foundation/ Avrasya Vakf
Gney Kafkasya birlii Program Direktr), Yossef Bodansky
(CSIS-Uluslararas Stratejik Aratrmalar Merkezi Vakf Direktr),
Mark Parris (ABD Bykelisi}248, Mehmet Ali Bayar (Cum hurba

Wall S treet Journal, 14 haziran 2000

246 evik Bir, Ulusal StratejhNationat Strategy dergisi yayn kurulu yesidir.
247 John S. Wolf: Darmouth College, 1966-70, Woodrow Wilson School for Public
Affairs, Princeton niversites International Studies 1978-79. Wolf, 1970 de girdii Di
lerinde 1989'a dek, Avustralya, Vietnam, Yunanistan, Pakistanda grev yapt. 19891992 arasnda Washington'daki bakanlk merkezinde Bakann Uluslararas rgtler
leri ile ilgili yardmcl, 1992-1995 Malezya Bykelilii, 1995-1996 Bakanlk Stratejik
Ynetim Giriim Koordinatrl, 1996-1999 Asya Pasifik Ekonmik birlii ( APEC.
Asia Pacific Econmic Cooperation) Koordinatrl grevlerinin ardndan, 19996an
sonra, ABD Bakam'nm ve Dileri Bakan nn Hazar Enerji (siz petro-gaz okuyun)
Havzas Oanmanl grevini stlendi. Bakanlk stn Mizmet(1992), Dileri
Charles E Cobb, Jr (1993), Asya pasifik Amerikan Ticaret Odas Konseyi (APCAC1996) dln ald. (Gazeteci Osman Cengiz andar da Woodrow Wilson Center'da
almtr.)
Mark Parris: Georgetown University (1968-1972), 1884-89: Moskova Bykeliliinde
siyasi Mtear, 1985-1989: SSCB ileri Ofisi Direktr, 1989-1992: Telaviv (srail)
Misyon ef Yardmcs, 1992-1995 Dileri bakanl Yakn Dou leri Birinci Yardm
cs, 1995-1997: Bakann zel Yardmcs ve ABD Milli Gvenlik Kurulunun Dilikiler
akrndou Birinci Direktr; 1997-2000: ABD Ankara Bykelisi. Dini Baptist. dlleri:
Dileri Yksek eref dl, Bakanlk Yksek eref dl, (F. Dir. S ,1300) Parris,
zellikle Gneydou Anadolu gezileri ve Gneydou Iadamalar demei dorudan
grerek Gneydou-Amerika ortak irtibat brosu ama giriimiyle dikkat ekmiti.
Mark Parris Eyll 2002 balarnda Ar Da'na kmak zere Trkiyeye gelmitir.
(Cumhuriyet, 5 E yll 2002)

217

kanl L) Politika Danman}2,19, Yurdakul Yiitgden (Enerji ve

Tabii Kaynaklar Bakanl Mstear), Fiona Hill (Eurasia
Foundation Bakan), Can Paker (TESEV Bakam,Trk Hekel ge
ne! Mdr, TUSIAD yneticisi. Sabanc Holding Y,K. yesi), Al
bay Michael Hickok (ABD Hava Harp Okulu, Trk ve Orta Asya
Aratrmalar), Gerard J. Libaridian (IREX Fdn. ynetici, Ermenis
tan ve Kafkasya uzman.)
Toplantda, Can Fuat Grlesel ve Kerim Alkin250, Trkiye'nin
Avrasya Koridorunda 10 Stratejik Faktr" bildirisini sundular.251
evik Bir de gvenlik retim program sundu.252
10 Haziran: 128 STK'nun hazrlad Yeni Bir Anayasa in
ar" bildirisini Anadoludaki rgtlerle grmek zere propa
ganda gezisi kapsamnda, Bursaya giden Demokrasi in Sivil
Toplum Giriimi Yrtme Kurulu yeleri, Tayyare Kltr Merke2inde 100 kadar yerel sivil toplum rgtnn temsilcileriyle
biraraya gelerek anayasay tarttlar. Toplantya TBMM Anayasa
Komisyonu Bakan Erturul Yalnbayr (FP Milletvekili253) ve Bur
sa Barosu Bakan etin Gz ile siyasi parti il bakanlar katld
lar..
16 Haziran: TAnin iinde kurulmu olan Ynetim Gelitirme
Derneinin TA Ankara tesislerinde dzenledii konferansa ARI
Genel koordinatr K. Kprl, AR ynetim Kurulu yeleri Can
Fuat Grlesel ve Haluk nen katlarak birer konum a yaptlar.

M A . Bayar, Mays 2002de yaamakta olduu ABD'den gelerek DTP Genel Bakan
olduktan sonra, DYP listesinden Kasm 2002 genel seimlerinde aday olduysa da sepi
lemedi
2S Kerem Alkin: Sung Myung Moon {Unification Church kurucusunun PW PA rgt
Trkiye ubesi Bakan Prof, Erdoan Alkin'in oludur.
251 Avrasya'ya alan koridorunda gei tneli gibi ilev stlenen yerli "sivil rgtlerin
medya ve devlet yneticilerince pohpohlanan somut ve yarad almalarnn derinlii
konusunda iyi bir rnek olan teblie gre. Trkiye AB yesi olmu! srail, Romanya.
Bulgaristan, Makedonya, Macaristan, ek ve Slovakya, Estonya, Litvanya, Polonya ve
Slovenya ile .serbest ticaret (free market olmastn!) anlamalar yaplacak; Avrasya'nn
enerji kaynaklar Erzurum'dan datlacak. stanbul-Londrc-HongKong arasnda altn
borsas kurulacak; zmir, Mersin, orlu, Trabzon, Urfa, Gaziantep, serbest ticari blge
(yine free market) olacak " (Aydnlk/11 Haziran 2000) Teblide en dikkat ekici yan,
ibirlii nerilerinin hep "project democracy1 alanlar olmas. Tebliciterin, Trkiye'nin
Ortadou'daki komularn, srail dnda - rnein ran, rnein Irak- grmezden gel
meleri, projenin kaynann ne denli uzaklarda olduunu da gsteriyor,
252 " evik B ir' in program da, CSIS program larna uyuyordu. E konom ik program gire
cek, ekonom ik ve tica ri diplom asi oluturulacak. D aha sonra, p a za r iktisad ve dem ok
rasi ihra edilerek, blgesel iktisadi gelim e ve zenginlie ulalacak, dnya ite
btnleilecek (kresel a) ve kalc gvenlik salanacak." (Aydnlk, 11 Haziran 2000)
25218 Kasm 2002de AKP Abdullah Gi hkmetinde Babakan Yardmcs.

218

Tebli konusu: Trkiyede Genlik, Deiim, Kalknma Enstitleri

nin nemi ve levi2611
17-30 Haziran: American Council of Young Political Leaders
(ACYLP) rgtnn 9 temsilcisi Trkiyeye geldi. ARllar ACYPL
temsilcilerini stanbul, Ankara ve Karadeniz Btgesinde gezdirdiler.
Amerikallar, MKB, KADER, TEGV, GYAD, SO, TO, TEMA, T a
rih Vakf, LDP, Bilgi niversitesi, Artvin, Trabzon ve Rize yerel y
neticileriyle grtkten sonra Ankara'ya geldiler ve ncelikle Antkabiri ziyaret "ettikten sonra T.C Dileri Bakanlnda kendile
rine brifing verildi. Kendi bykeliliklerinde de toplant yapan d e
legeler, GAP daresi, zelletirme daresi ve TBMMde siyasi parti
lerle grmeler yaptlar.
24 Haziran: ARIlarn Bat Karadeniz Kalknma Enstits Der
nei, Erdemir Tesislerinde bir toplant yapt. Zonguldak Havzas
Projesi eylem plan grld. Eitimciler ve yerel yneticiler de
katld.
25 - 27 Haziran: Freedom House ve Stefan Batory
Foundation255 ortaklyla Polonyada dzenlenmi olan, I, Dnya
Demokrasi Forumu"na, Trkiyeden Kemal Kprl katld. teki
nemli katlmclar: ABD Dileri Bakan Madeleine Korbei
Albright, BM Genel Sekreteri Kofi Annan, George Soros 256 Konu
lar: Ulusal Egemenlik ve nsani Mdahale, Kreselleme ve Demok
rasi, nsan Haktan ve Uluslararas likiler, Kapal Toplumlarn De
iimi, Ulusal ve Uluslararas Vakf ve Enstitlerin Demokratik De
iime Destei, Snrl Demokrasiden Tam Demokrasiye Gei,
29-30 Haziran: ARl-Konrad Adenauer Stiftung- Trk Demokrasi
Vakf ibiriiiyle Trkiyede Anayasa Reformu - Prensipler
ve Sonular konferans, Cumhurbakan A. Necdet Sezer, Meclis
Bakan ve Adalet Bakannn katlmyla gerekletirildi.257
2 Temmuz: ARI Hareketi(Dernei), TDAV, TEMA, ekl
Vakf, Doa ile Bar Dernei, Kasev, ADD {Atatrk Dnce
4 Haluk ren , 2002 seimlerinde CHP milletvekili oldu,
S5 Stefan Batory Foundation: George Soros'un Jaruzelsky dneminde Polonyada iliki
ler gelitirmek zere kurduu vakf. zellikle 1989-1990 ok terapi operasyonunda
Soros'un Harvarddan getirdii ve Polonya Maliye Bakamna danman yapt Prof. J
Sachs'n operasyonunu "resmi olarak destekledi." Bk. Blm: stanbul'da ki Kere iki
Gn
25 6

G .

S o r o s ,

b u

to p la n tla r

s r a s n d a ,

P e r u

m u h a lif

lid eri

A ,

T o l e d o y a

m ily o n

d o ia r

v e rd i.

2> Konrad Adenauer Stiftung bu konferans "Partnerimiz TD V ve Ar Hareketi ile birlikte1

dzenlediini, belirtiyor. Konrad Adenauer Vakfnn Trkiyedeki Faaliyetleri, 2. Uluslara
ras kongreler, K onrad Vakf, Yl 2000.

219

Dernei), Karadeniz Eitim ve Kltr Vakf, YDD, Rotary ve

Lions Klpleri, Beikta, ili, Kadky ve Bakrky Belediyele
ri nden temsilciler teknelerle stanbul Boaznda denize alarak,
deniz kazalar ile ilgili mizansenler oluturdular."
3 Temmuz: ARIlar TESEV tarafndan stanbulda dzenlenen
21.Yzylda Bar Tehdit Eden Faktrler konferansna katldlar.
Konferans Konumacs TESEV tarafndan getirilen Gney Afrika
eski Devlet Bakan Friederch de Klerk, G.Afrikada atmala
rn nlenmesi, uzlama ve anayasa konularn anlatt. Ayn gn s
tanbula gelen ABD, Avrupa lerinden Sorumlu Dileri Bakan
Vekili Jam es Dobbins, ARI yeleri le biraraya geldi." 258
8-9 Temmuz: TESAV - NDI - AR temsilcileri, K zlcaha
m a m da, Trkiyenin 21 yzyldaki geleceini konutular.
llT em m uz: Konrad Adenauer Stiftung (KAS)un Trkiyeye
getirdii Alman Hristiyan Demokrat Partisi (CDU) milletvekilleri
Axel Fischer, Norbert Rttgen, Eckart von Klaeden le ARI
merkezinde toplant yaptlar. KASun Genlik rgt sorumlusu
Ursula H einen de toplantda hazr bulundu.
25 Temmuz: Trkiye Kresel birlii Forumu" kuruldu.
Kurucular arasnda niversite ve i dnyasndan kiiler bulunuyor.
Forumun yabanc devlet adamlarnn, i dnyas, m edya ve aka
demik kurulu temsilcileri ve dnrlerin grlerini aklayp tart
abilecekleri tarafsz ve oulcu bir hkmetler aras platform
olmas hedefleniyor.
28 Temmuz: ARI Tekirda Koordinatr N ihat Cumal ve y
netimiyle toplant yapld. TGAD Bakan ile grld. Yerel b a
sn le Kanal T ve Kanal 59 televizyonlarnda tantm yapld.
29-30 Temmuz: ARllar genlerin rgtlenmesini grtler. Arama Konferans adn verdikleri toplantlarda, ARInn genlik
vizyonu, genlikten beklentileri; Gen ARlnn yaplanmas, idari
yap, rgtlenme ve yelik ; nmzdeki yllarda yaplacak Gen
ARI faaliyetleri ni grtler,
31 Temmuz: ARIlar ABDde kendileriyle ska project ibirlii
yapan IRInin st balants ABD Cumhuriyeti Parti nin genel
Kuruluna ARI W ashington Temsilcisi Ali Gnertem ile katld.

315 James Dobbins: ABD Bakan ve Dileri Bakan nn Deyton Bar Anlamasnn
Uygulanmas ile ilgili zel danman. {Deyton Bar: Yugoslavya i savann ardndan
taraflar Deyton'da biraraya getirilmi ve bir anlama yaplmt.)

220

Temsilci, "eitli kii ve kurumlar la grmeler de gerekletird r 259

3 Austos: Gnl Kprs Gneydou Projesi balatld. 3
Austos tarihinde AR ofisinde bir Basn Toplants gerekletirildi.
Katlmclar: Bizim lke Dernei, EKL Vakf, Dayanm a Derne
i, Demokratik Cumhuriyet Program260, Sivil Toplum Kurulular
Birlii, Demokratik lkeler Demei, Gen Mteebbisler Dernei,
Gl Trkiye Projesi, nsan Kaynan Gelitirme Vakf, DEMOS,
KADER, TAP Vakf ve TEMA Vakf, GAP Idaresinden uzmanlar
Fatma Uz ve brahim Turul.
5-6 Austos: Erzincan valisi ile grtkten sonra, yerel yneti
ciler, Sanayi ve Ticaret Odas yeleri, sivil toplum kurulular, re
tim yeleri ve siyasi parti temsilcileri ile biraraya geldi. Kemal
Kprl, Trkiyede S iyaset ve G enlik hakknda konuma
yapt.
13-17 Austos: Kemal Kprl, N D Inin dzenledii Uluslara
ras Liderler Forumuna katld. Konular: 2000 yl bakanlk
seimi ve (seimle ilgili) kampanyalar, kreselleme ve ticaret, poli
tik partilere duyulan gven krizi.261 Kprl d ah a sonra, Genlik
2000 Kongresi" ne katld. Kprl ayrca Kasm 2000 seimlerin
den nce gerekletirilecek olan ABD Demokrat Parti Kongresine
de arld.
9 Eyll: ARI Ynetim Kurulu yeleri, sivil toplum rgtleri, i
dnyas temsilcileri ve akademisyenlerin katlmyla, Hilton Otelinde' dzenlenen konferansta, misyonlarn, amalarn ve faali
yetlerini anlattlar. ARI lar Avrupa Birlii Alt Komite yeleriyle

259 ARI Washington Temsilcisi Dr. Ali Gnertem, nl D .Pli bakan Sahir Erozann ye
enidir. Ali Gnertemin yardmcs Yola Habif, stanbulludur, srail'de 2 yl kalm re
srail destekisi JINSA'da Trkiye Blmnn bana getirilmitir. ARI Washington y
netimi: Ali Gnertem, Yola Habif, Gnay Erinch David Saltzaman, Selda elikhan. Nil
imanyaztc, Yavuz Ark, Aydn Tuncer. ARI Washington da T .C nin ABD-Israil Orta
dou siyasetine ortak olmas gerektiini anlatan konferanslar dzenlemekten gen kal
mad. rnein 30 Ekim 2001 'de konular: Turkey's Emerging Role in the New W ar
Against Terrorism / Terrizme Kar Yeni Savata Trkiye'nin Ykselen Rol ve Amerika Trkiye'den Yararlanmal (Steve Rosen AIPAC Sirektr- Antony Blinken USA Ulu
sal Gvenlik Komitesi nde eski grevli ve CSIS eleman)
260 Demokratik Cumhunyet Program: 2001-2002 ylnda Erdal nn bata olmak ze
re, smail Cem peki-Hsamettin zkan-Kemal Dervi'in oluturduu Yeni Trkiye Partisi'nin danmanln yapan Tarhan Erdem ve arkadalarnca hazrlanmt.
351 Ekim 2Q00'de Trkiyede yolsuzluk aratrmasna kout olarak balayan operasyon
larn ve 2001 yl para bunalmyla TBMM'ye dayatlan yasa deiiklikleriyle birlikte, ARl lar mevcut siyasi partileri ktleme kampanyasnn ban ekenler arasnda yer ata
caktr.

221

ve AB Komisyonu Trkiye Masas efi A lan S e rv a n tie ile

biraraya geldi. Servantienin zellikle sivil toplum organizasyonla
r ve enstitlesme almalarna ilgi" gsterdiini saptadlar.
Servantie ile Trkiyedeki siyasi gelimeleri, AB ye adayl ve
uyum" konularn grtler.
16 Eyll: ARIlar. Anadolu rgtlenmesinde, kendi deyileriyle,
enstiiemesinde bir adm daha attlar. Bat Karadeniz Kal
knma Enstits Dernei202, KAS (Konrad Adenauer Stiftung)
ile birlikte Blgesel Kalknma toplants dzenlediler. Sivil T op
lumun Rol, Blgesel Kalknmada Uluslararas birliklerinin nemi.
Trkiyede Yerel Fonlarn Kullanm" konular grld. Konu
maclar: Prof, Mithat Melen, K. Ereli Belediye Bakan Hali! Pos
byk, TEMA Genel Sekreteri mit Grses, DPT uzman Necati
Doru, GAP daresi Sosyal Projeler Koordinatr brahim Turul,
Birlemi Milletler temsilcisi Yeim Oru, AGT temsilcisi zgr K
ratl,
21-28 Eyll: AR yneticileri H ande Gner, Murat ahin ve
Kemal Kprl Almanyaya gittiler ve nce Trk - Alman Vakfnin
Trkiye-AB likileri zerine Genel Bir Deerlendirme ve Gelecek
Perspektifleri toplantsna katldlar. Daha sonra KASn Helsin
kiden Sonra Almanya ile Trkiye Arasndaki likiler in Gelecek
Perspektifleri konulu konferansna katldlar. Kemal Kprl, Av
rupa Opsiyonu-Trkiyede Hkmete Bal Olmayan rgtlerden
(NGO) Beklentiler atlyesinde konutu.

Trkiye'nin iyz ve W ashington ubesi

Bilgiye dayal politika anlay gelitirmek isterseniz ne yapar
snz? Bilgiye ularsnz. Bilgiyi iletirsiniz. Bilgiyi yorumlarsnz. De
erlendirmelerinizi geniletmek iin bilgi kaynanz eitlendirirsi
niz. nsanlk yararna sonular elde etmek istiyorsanz, eksik bilgi
lendirmeden, yanl bilgilendirmeden kanrsnz. ncelikle yaa
m akta olduunuz lkenin z kaynaklarna yaslanrsnz. D bilgileri
lkenizin karlar asndan deerlendirirsiniz. Bilgileri lkenizin,
blgenizin ve nsanln ortak karlar asndan yorumlayacak lke

^ A R Inm web-s ite's inde yaynlanan raporlarnda Bat Karadeniz Kalknma Enstits"
ya da ukurova Kalknma Enstits denilirken daha sonra "..Enstits Dernei" den
meye baland. ABD ve Avrupa'da akademik alma grnts vermek zere kurulan
rgtlere Institute" den gelmektedir. Bu enstitlerin lkemizde
Enstits ad verilen
okullarla ve teki eitim kurumlaryla bir benzerlii yoktur ARIctara birileri eitim kurumlarnn kurulmasnn bir yasal dayana olduunu ve izin gerektirdiini anmsatm
olmal.

222

aydnlarna bavurursunuz. lke insannzn baka lkelerin karlar

dorultusunda ynlendirihnemesine zen gsterirsiniz. Bu zeni
gsterebilmek in yabanclarn kaynaklarndan bamsz olmay ilke
edinirsiniz.
ARIclar da byle yapmlar ve Ocak 1999da Trkiyeyi bilgi
lendirmek zere drt ayda bir "Insight Turkey adl dergiyi yayn
lamaya baladlar. ARI 'chairman Kemal Kprlnn sunu ya
zlaryla balayan yaynn lk saysnda Cum hurbakan Sleyman
Demrel, zel deme verdi. Dergi, 2001 ylna yeni tasarm larla
g ird i263
Derginin yayn ve danma kurulunda yer alan deerli isimler
ARllarn byk hizmetine yakmaktayd. Bunlarn arasnda,
ABDnin eski Bykelisi, NEDin ynetim kurulu yesi Morton
Isaac Abramowitz bata geliyordu. Sonra, eski CIA eleman, NDI
Ortadou ve Asya sorumlusu Nelson Charles Ledsky, Washington
Institute eleman eski Dileri memuru Alan Makowsky, East West
Institute Bakan, Rusya operasyonunun unutulmaz kiilerinden
Jo h n Edwin Mroz, David Barchardn yan sra David P. Steinmann
bulunmaktadr.
Steinm ann, William Rosenwald Family Organisation rgtnn
yneticiliini 25 yl yapt ve American S ecurities, L.P bankas
ile borsa irketi Am etek Inc. yneticilii ve direktrl grevle
rinde bulunuyor. N.Y, City Savc yardmcl, kriminal blm ef
lii gibi grevlerde bulunmu olan Steinmann, imdilerde JINSA
danm a kurulu bakanln yrtyor.
Yayn kurulunun yerlileri arasnda birok think tank rgtnde
ve project democracy alanlarnda karlatmz nller yer al
yordu; brahim Betil, Prof. Ali hsan Ba, Prof. Ersin Kalaycolu,
Tahiv zg, zdem Sanberk, Can Paker, Nilfer Narl, Prof, lber
Ortayl, lter Turan ve Kemal Kirii.
Derginin eitli blmlerine katk koyanlar arasnda, CATO
Instituteden Stanley Kober, CSISden David Mckeeby ile John
Geis, Heritage Foundationdan kdemli uzm an Ariel Cohen, Tr
kiye'nin NATO temsilcisi Onur ymen, DSP Milletvekili Erturul
Kumcuolu, ARI yneticisi mit Kumcuolu, ARI Brksel temsilcisi
H akan Hanl, Paul Michael Wihbey ve ABDdeki yahudi kuruluu
ADL of Bnai Brith (Ksaca ADLjin Onursal Bakan Yardmcs

26 3 I n s i g h t T u r k e y n i n

2 0 0 1

O c a k - M a r t

s a y is i

itti. An-tr.org/BULTEN/bulten18-5.htm
2 2 3

Joel
Sprayregen, NATO Genel Sekreteri
Lord
George
Robertson?64/265
Danmanlarn kimliine bakldnda akla u soru geliyor: ARI,
Amerikan-srail likilerinin kilit kurulularnn Trkiyedeki yansma
s mdr? Bu tr komplo kokan sorulardan kanalm ve ARI der
neinin bilgiye dayal politika ilkesinin uygulanm asndan baka
bir ey olmadn kabul edelim. nk bilgiyi alm adan politika
yapm ak yeni deerler ana uymaz. Bilgiyi yerinden almak ve
yerine ileterek dnya barna hizmet etm ek de olaan karlanmas
gereken ve bu denli ierden-dardan nlnn destekledii AR
(hareketi) derneinin ABDde bir brosu olutu.

Bu sistem iflas etti

ARI lideri Kprl, Georgetown niversitesinde ki konumasn
d a Trk rencilerin rgtleneceini ilan etmiti. Trkiye bo
braklamazd. Amerikan Cumhuriyeti Partisi nin rgt zaten
genlerimizi rgtlemeye, partilerimize yeni liderler yetitirmeye ka
rarl olduunu dolarl projeler kapsamna almt. 1999 yl iinde,
IRI tarafndan balatlan proje 18 ilde srdrld. Sam sun, Kon
ya, Antalya, Gaziantep, Ankara, Eskiehir, Erzincan, Adana, zmir,
Edirne, Bursa, Sakarya, Ktahya, Malatya, sparta, Mula ve Adan ay kapsayan (.,) toplantlar dzenlendi.
ncelikle Strateji-Mori Ltd. le bir aratrma gerekletirildi. Bu
aratrma sonucunda peteklerden gen arlar retildi. G en ARI
hareketinin baarsyla 43 il, 56 niversiteden 500 gen, 12-13 Ma
ys 2001 tarihinde stanbulda, Maslak Princess otelinde toplanarak,
2 inci katl ve geleceini yarat ad verilen kongrede IRI-AR1
Hareketinin eylem arlarn dinlediler. Ayrca 25 sivil toplum ku
ruluunun katlm ile Sivil toplum Fuar dzenlendi, AR Ko
ordinatr Kemal Kprl, genlere en nemli any yapyordu:
S iz gen ler A n karay tam amen unutun. Bu sistem iflas
e tti.
264 mit Kumcuou, JP Morgan Chasede almaktadr.
:6S A R Ictar daha sonralar Turkish Policy Quarterly yaynna haladlar. Bu yaynn da
nmanlar ise networkl)n tm noktalarna balar trden nllerden oluuyordu. Mor
ton Abramowitz, Ishak Alaton, Ali Carkoglu, Beril Dedeoglu, Emre Gonensay, Kemal
Kirii, Sule Kut, Nelson Ledsky, Alan Makovsky, Philip Mansel, Solt Ozel, Daniel
Pipes, Dani Rodrik, Ozdem Sanberk, David Steinmann, Mark Parris, Jeffrey Gedmin,
David Barchard, Alexandre Adler, liter Turan, Ibrahim Betil, liber Ortayli, Stephanos
Yerasimos, Alexander Rondelli, Gerard Libaridian

224

Kprl sistem szcnn altna gizledii Trkiye Cumhuri

yeti rejiminin tkeniini de u szlerle ian ediyordu:

"Sizfer bu sistem le ilgilenip n e zam annz, ne d e aba

nz t ketin . nk onlar, o k z o r durum da olan insan
lar. Onlartn en korktuklar unsur s iz g en lersin iz
IR1-ARI birliiyle rgtledikleri genleri d ah a etkin olmaya a
rd. ARI dernei lideri i ue m em ur eylemlerinin hkm et iin
bir ey ifade" etmediini syleyerek, asl eylemci gcn genlerde
olduunu aklayarak, hkmeti devirecek eylem arsnda bu
lunmay da ihmal etmedi:
Ankaradakilerin sizden korkmalarnn bir sebebi de, eer siz
meydanlarda yrrseniz hkm et gnde der. i ve m e
m ur haklarn satn alyor. Am a sizin istediiniz geleceiniz..
AR dernei kurucusunun salt demokrasi() ve saydamlk pein
de olmad ayn zamanda kitle eylemleri rgtlemeye abalad
anlalyor. Bu kitle eylemcilii de aslnda projectin bir parasdr.
Bunu rnek lke konularnda greceiz.
Trk genlii siyaseti yabanclardan m renecek?
Kemal Kprlnn hkmeti drme ars yapm asna dek
geen srete, IRInin Trk genliine hizmetinin ve parasal katks
nn da kmsenmesi olanaksz. NEDin 1999 yl raporunda Tr
kiye genliine verilen deer yle yazlm: International
Republican Institute (IRI), $278.669
Trkiyenin byk genlik nfusu ile ilgili aratrma yaparak sivil
ve siyasi parti genlii rgtlenmesini salamak. Aratrmalar, An
kara, stanbul ve zmirde dzenlenecek konferanslarda yaplacak
tartmalarn ve analizlerin temelini oluturmak 2ere rapor haline
getirilecek; Trk genliinin siyasete girme ve yurttalk hak ve so
rumluluk bilinlerinin ykseltilmesi in ak arlar yaplacaktr,
266

Onlara gre Trk genlii ne siyasetten anlam aktadr ve ne de

yurttalk bilincinden haberdardr. yleyse ABDnin IRIsne muhta
olan Trk genliine daha fazla yatrm yaplmal ve onun hkmet
drm e arlarna ilgi gsterecek denli sorumluluk stlenmesi sa
lanmalyd. NEDin 2000 yl raporu bu gereksinmeyi aka gste
riyor:

266 N E D

A n n u a l

R e p o r t

1 9 9 9 .

s .6 2 .

225

International Republican Institute

$235,747
Genlii btnlem e teknikleri konusunda eitmek ve onlarn
Trk sivil ve siyasi konularna katlmn desteklemek. Gnll
Trk nlleri, Trkiye genlik NGO'lartnn birlemesine yardm
c olacak olan Web site yaratlmas dahil, IRInn abalan inde bulunacaklardr. IRI ayn zamanda yolsuzluun toplumsal
bedelini aydnlatacak yolsuzluk kart konferansn ortak rgtleyictsi olacaktr.
Denilecektir ki, neden ve nasl olmu da, ABDnin bir siyasal
partisine baml bir rgt, Trkiyede genlere ynelmi? stelik,
R adl bu rgtn kendi lkesinde bu tr iler yapmas yasaktr.
Hibir yorum katm adan sahibinin sesinden duyalm. zellikle
1960l yllarn balarnda ilk genliklerini yaayanlar, The Voice of
America adl radyo yaynn anmsarlar, VOAda rock mzik lis
telerinde yer alan arklar yaynlanrd. Mzik arasnda da, haberler
ve yorumlar verilirdi. zellikle ngilizce eitim yapan okullarda okuyan renciler, bu haber-yorumlarla ngilizce talim etmeye alr
larken, ABDnin souk sava propagandasna esir olurlard,
VOAya kulak veren yerli sivil gazeteciler de, yorum lara uygun
yazlar yazmay i edinirlerdi.
Yllar sonra kim derdi k, Amerika'nn Sesi Radyosu (VOA) bize
baz gerekleri iletecek. Hem de, Trkiyedeki yerli sesler susar
ken. VOAnn Washington muhabiri Yonca Poyraz D oann 30
Mart 2000 tarihli raporundan birka satr okuyalm:
Trkiye ve Birleik Devletler'deki gruplar uzun dnem de Tr
kiye siyasetinde nemli sonular verecek bir proje stnde a
lmaktadrlar. Her ikisi de, NGO o/an '/cr grup, Trkiyenin
gen halknn daha ounun oy vermesini salamaya almak
tadrlar.
Raporda Birleik Devletlerdeki gruplarn kimler olduu
belirtilmiyor. Her ikisi de NGO olan iki grup denilip geiliyor.
Trkiyede genliin siyasetten uzak olduunu ileri srenler yalnzca
Amerikallar ve onlarn partnerleri deildir, WEB rmcek ann
iinde nemli yer tutan Alman rgtleri de gerekeni yapmlardr.
Konrad Adenauer Stiftung (KAS)un 2000 yl faaliyet raporundaki
satrlar Almanlarn da bu ii ne denli ciddiye aldn Gen/erin
tevik edilmesi, zellikle de genlerin siyasi fikir oluturma sreci
ne kathm,Trkiyede youn olarak ihmal edilen bir sahadr d e
erlendirmesiyle belirtiyor. Almanlar gerekeyi uydurduklarna gre
226

Douya ve G neydouya uzanarak ie balayp Batda ii bitir

miler. Raporlarndan okuyalm:
KAV bu nedenle geen yl toplam genlik konferans
(09.04.2000 tarihinde Gaziantep, 17.05.2000'de Mardin, 1921.05.2000'de Van) ve 23-25.11.2000 tarihleri arasnda Kua
das!Aydnda genlik gnleri konulu forum dzenlemitir. zel
likle T r k iy e n in g e le c e i, g e le c e in T r k iy e s in i k o n u
u y o r alma konusu altnda dzenlenen Van'daki etkinlik katlanlar iin bir tartma forum u sunm uturJ'orum a katlan 140
kii4 alma grubuna ayrlm ve muhtelif konularn ele altnmast ile grevlendirilmi olup, sonular bir kom nikede toplan
mtr.
Alnanlara ve Amerikallara , onlarn V ana dek gidip genlii
toplam asna olanak salayan yerli destekilerine, bu olaylara izin
veren devlet yneticilerine ne denli teekkr edilse azdr. KASm
raporunda stikrarl bir demokrasi ve serbest sosyal piyasa eko
nomisi iin mcadele eden Trk Demokrasi Vakft (TDV) ile birlikte
hukuk devleti ve demokratik dzenin gelitirilmesine ve salamla
trlmasna katkda bulunuyoruz. z sorumluluk ile angaje olmu
vatandalar ve hkm et d rgtlerden oluan oulcu anlayl
bir sivil toplum un tekil edilmesine zel ilgi gsterilmektedir de
nildiine gre genlie yardmc olmalar da son derece olaan.
nk bu yapay(!) ulusun devletinde genlik siyasetten anlamaz. O
genlii siyasete katmak iin yalar otuzun stndeki yaban ellerde
yetimi genler() ile partner olarak adam etmek gerekir.2W

Amerikan genlii siyasete yakn m?

Akl banda olanlar diyeceklerdir ki, Trkiyede seime katlma
oram % 80 n stnde ve hatta % 9 0 'a yaklat da olmaktadr.
rnein 1999 seimlerinde genel katlm oran % 87, iller dzeyin
de en dk katlm % 79,4 (Diyarbakr), en yksek katlm 94,5
(Burdur) olmutur.268 Bilindii gibi, tm halkla ilikiler kam panyala
rna, yzlerce televizyon kanalnn ekici yaynna, milyarlarca dolar
baa karn ABDde seime katlma oran % 60n ok stne
kmamakta, hatta giderek dmektedir. rnein, byk ekimeler
yaanm asna karn, ABDnde Aralk 2001 seimlerinde, nfusa g
re semen kayt oran % 76; bu kaytl semenlerin katlm oranysa
Konrad Vakf Yl 2000, K. A. Vakfnn Trkiyedeki Faaliyetleri,
288 YSK Milletvekili Genel Seim Sonularn Aklad (26 Nisan 1999)" belge net. Com
/index, him

227

% 67 olmutur. Yani semen nfusuna gre seime katlm

% 51dir. 209
imdi ne demek oluyor da, Amerikann rgt Trkiye'den
bir yanda bulup, Trkiyedeki genliin oy vermediinden yakn
yor ve bu ie bir e! atmaya karar veriyor? dense yeridir. Bu tr
sorular, olaylar bilgisine sahip olabilecek genlik tarafndan sorula
cakt sorulmasna da, u m edia Trkiye genliini rgtlemeye
alanlarla ve o ok ne karlan ABDdeki durumla lgili bilgileri
iletseydi... Amerikalnn genlie merak, yalnz Trkiyede deil,
birok lkede giderek artmtr. Onlara politika retmeye kararldr
ABD, R apordan okuyalm:
65 m ilyonluk nfusun yarsndan /az/as, 25 yan altnda ve
ynetici politikaclar, 75inin stnde. Uzmanlara gre Trki
y e d e gen halk siyaset sisteminde daha ok temsil edilmelidir
ler.
Buradaki sistem szc nemlidir. nk, Amerikal rgt
uzm anlara gre, onlarca yldr siyasetle uraan, lkenin kaderine
olumlu ya da olumsuz etkilerde bulunan Trkiye genlii sanal ol
mal. Dernekler, odalar, kitle rgtleri, sanki demokratik yaamn
bir paras deiller. Trkiyede siyaseti rgtl olarak etkileyen
genlik ve hatta siyasi frkalardaki genlik, her halde,
ABDdeki terden daha yksek oranla seime katlmakta ve siyasal
etkileri de olduka yksektir. yleyse asl am a ne olabilir? Ameri
kallarn ve sivil ortaklarnn arad genlik, hangi genlik? Sakn
ak toplum ve ulusal snrsz p a z a ra inanan genlik olmasn!
Trkiyede genlii rgtleyecek olan IRI, yani ABD Cumhuri
yeti Partinin rgt bu ihaleyi kazanm grnyor. teki partinin
ki, baka ilere bakp, parti genlii stnde almaktadr. IRInin
Trkiye genlii projesini yneten memuru Kristen McSwain,
Trkiyed en genlerle toplantlar yapm ve onlarn grlerini al
m 270 McSwain VOAya ARI Hareketi ncelikle bir aratrma ir2 Voter registration and turnout 2000 Federal Election Commission, fee. g o v / pages/
ZOOOtumout/ reg&toOO.htm.
1 0

K r is te n

M c S w a i n ,

( 1 9 9 4 - 1 9 9 8 )
o n

J o n

S e c u r it y

a n d

m ite s i

y e s iy d i.

la rn a

y n e lik

ii

y a p m a z ;

r a r a s

D in

228

k o m ite ,

d e

h r r i y e ti
ik tis a d i

y e
b u

in

E u r o p e

L o z a n

n g r e n
z e l

Y a h u d i

a s is ta n l n

C o o p e r a tio n
B u

d e i ik le r

C a t h e r i n e

k a r

K o n g r e n in

F o x u n

K o n g r e

B a y a n

(k e le r e

r a p o r u .

p ro je s in i

K o n g r e

h a z rla r.

a l m a k ta y d )
d e s te k l e m i

y a p tr m la r

y e r

J o n

( O S C E ) y a y g n

A n l a m a s n d a

r a p o r la r

g r u p ta

G r u b u n d a

y a p m t .

D e rv i 'in

h a k la r n d a

a d y la

A z n lk la r

K t p h a n e s i

h a z r la tm t.

v e

C u m h u r iy e t i

S e n a t o n u n

K u lla n la n

M s l m a n

K e m a l

u y g u la n m a s n

a la n

F o x ,

G r u b u n a

F o x ,

o l u m s u z
( T h e

H e l s in k i
H ris tiy a n

( s r a d a

T r k iy e 'y e

J o n

s a v u n m u t u .

v e

S e n a t r

C o m m i s s i o n

b irlik te

A B D 'n i n

r a p o r la r

K o
h a k

k ita p lk
g e ld i i
U lu s la

y a z la c a k

Status o f Religious

keti kiralad ve yoklama balatt" diye aklyor. Neyi yokladklarna

gelince, M.C. Swain genliin demografik yapsn, sorun/arn ve
be/c/enfi/erini" anlam aya altklarn; bunun ardndan eitli kent
lerde genlie nasl eylemli olabileceklerini retm ek zere konfe
ranslar dzenlendiini belirtiyor.
imdi demografik yap aratrmasnn ne anlam a geldiini b e
lirtmeye gerek yok. Herhalde, gerekli kimlikleri retm ek iindir
deyip geelim. NED raporundan yaptmz alntda, tm effaflk
etiine karn bu projenin yerli orta belirtilmiyordu. Herhalde
bir aklamas vardr. Ne ki, VOA yaynnda bu durum akla ka
vuuyor:
ARI Hareketi 1994de iyi eitilmi bir grup Trk genci tarafn
dan kuruldu. IRInin yardmyla Trk grubu byke bir prog
ram gerekletirmek zere ihtiyac olan fonu elde etti. Hareke
tin gen grup egdmcs Damla Grel, son zamanlardaki
konferansn byk bir heyecan yarattn befrtti.
Nasl bir heyecanm bu be yldzl otellerin kokteylleriyle ssle
nen konferans? Bunu Zeynep Damla Grel yle anlatm VOA'ya:
Gnn sonunda, hep ayn soruyu soruyor/ard. -imdi ne
yapmalyz? Size nasl yardmc olabiliriz? lgin olan yan, biz
konumadk, onlarm konumasna izin verdik. Biz, sizin lke s
tne verilecek kararlardan bir paras olmanz tevik etm ek zere buradayz.
Yine denilecektir ki, peki am a siz kimsiniz ve hangi kimlik ve
hangi birikimle genlii tevik etmektesiniz? Aslna baklrsa katlmc
genler IRInn ne menem bir ey olduunu, ARI Hareketi denen
oluumun bir dernek olduunu, parasal destein br yabanc lke
nin siyasal partisinin kanatlar altnda dnyann 90 lkesinde rgt
lenme gerekletiren IRI yneticilerinin kimliklerini bilebilseler, Gen
ARInin dediinden daha fazlasn sorabilirlerdi. Elbette, o genlere
effaflk etipne saygl olarak aklamalarda bulunulsayd. Bu ya
plmadna gre ne yaplacan Zeynep Damla Grel aklam:
Biraraya gelebilmenizin ve kurumlamann eitli yntemleri
var. Yalnzca yan yana gelin ve bir ey gelitirmeye aln.

Liberty for M inority Faiths in Europe and the O S C E C om m ission o n Security and
Cooperation in Europe, Friday, D ecem ber S, 1997) CFR yesi de olan Jon D Fox,
Pennsylvania seimleri iin % 91i irketlerinden olmak zere 2 milyon dolara yakn ba
almtr. (opensecrets.org/1996os/index/HZPA13052-htm )

229

Yan yana gelinip de ne olacak ya da neden yan yana geline

cek? Bunun yantn IRInin W ashingtondaki alma yerine giden
ve ABD 'den daha ok sayda N G O'nun Trkiyedeki genlik pro
jelerini desteklem eye arm" olan ARI Dernei kurucusu K. Kp
rl aklam:
Bizim insan haklarnn yan sra ele almamz gereken birok
alan var. Genlie yatrm yapma ihtiyacndayz. Karlkl dei
im programlar gerekletirmeye ihtiya var. Bu, IRI ile yapt
mz eydir. Trkiyede buna benzer birok rnek olm al.
Neden mi rnek olmal? ARI Dernei bakannm The V oice of
A m e ric a ya yapt aklamaya gereke ok ak:
Bu Trk toplumuna yardmc olacak ve giderek Trkiyede
gerekletirmeye altmz siyasi 'transform asyona yardm
c olacaktr.
Bylece iin gerei sonunda aklanm oldu: Siyasi trans
form asyon. Bu transformasyon szcn Turgut Ozaln a
zndan renmiti Trkiye. Daha sonra baklmt ki, iin ucu fede
rasyon tartlmal szyle rahatsz edici boyutlar kazanyor, hemen
ayn Turgut zal,"Trkiyeye a atlatyoruz diyerek ii, sokak po
litikas diline indirgemiti. te ABDdeki rgtleri Trk genliine
yatrm yapm aya aran anlayn hedefi de transform ation bu
olmal. Amerikann Sesimden duyulan da bunu gsteriyor: Kpr
l Trkiye iin dedi ki, gen insanlara yatrm yapmak, siyasi istik
rara ve toplumsal dnme yaslanacak bir demokrasiyi gerekle
tirmenin en yi yoludur.271

Hedef: tasfiye
NEDin yllk raporundaki satrlardan ve VOAya yaplan ak
lam alardan sonra herhangi bir yoruma gerek yok. IRInin Trkiye
yneticisi Kristen McSwainin al konumasn yapt 11- 13 Ma
ys 2001arasm da, stanbul Princess Hotelde gerekletirilen Katl
ve G eleceini Yarat genlik konferansnda konuan ARIlar
lideri, IRI ile gerekletirdikleri genlie yatrm projecfinin yeni
aamasn aklamt. Srada liseli genlik ve yeni cephenin ku
rulmas vard. ARIclarn lideri, Amerikan projesinin hedefini aka
belirtmekten de geri kalmyordu:

!71 The Voice of America, Turkish Youths And Politics By Yonca Poyraz Doan
(Wa sh ngto n3/30/2000Background repo rt.N um be r=5-46053

230

D eriifn belirttii ekonom ik deil, syas bir tespitti. Sbjektif

hukuk devleti anlay olan Ylmaz, Ecevit ve Demire! anlay
nn geersiz olduunu szler biliyorsunuz. Artk objektif hukuk
devleti an/aybnn zaman geldi. {..} Siz/ere gvenerek, eski un
sur/arn tasfiyesi iin almalarmza balyoruz.
IRI-ARI kongresinin en nemli yan, Kemal Kprlnn Ei
tim ve mnazara enstits kurmak istiyoruz. Bu iki en sti
tmzn hedefi artk niversiteler deil, liseler olacakt r diyerek, liseli genliin rgtlenmesine karar verildiini iln et
mesiydi.
M nazara szc de nereden kt da, enstit ya da rgt
ad oldu, denebilir, Atlye" almas nasl Amerikanca
workshop" dan ktysa, yine George Sorosun rgtnn kullan
d Amerikanca debate szcnn karl da szlkten ylece
kmtr, Institute dediniz m, ie akademik br hava verirsiniz;
atlye" dediniz mi, rgt ii komisyon almanz global bir g
rnm alr,
Mnazara" dediniz mi, olsa olsa, Amerikadan kopya bir garip
Osmanlca eviri olur. Ama i bunun da tesinde bir durumdur.
Anmsanacaktr , OSI, yani para piyasalar vurucusu George
S o rosun, Dou Avrupa ve Asya lkelerindeki giriimlerini ssleyen
Open Society Institute (Ak Toplum Enstits) nn adamlar, s
tanbulda ARIclar ziyaret ederlerken mnazara kulpleri kurmak
stediklerini aklamlard. niversite ve lise genlii iin ku/p"
szc uygun grlmemi olmal ki, mnazara enstits" kurm a
ya karar verilmi. Bu ad, bir iliki yansmasndan baka bir ey d e
il. Tpk, rgtlerinin gerek ad Ar Dnce ve Toplumsal Geli
im Dernei iken, kendilerine AR Hareketi demeleri gibi. Der
nek baka, siyasi grnml iler baka!
Daha eylemli ve daha kapsaml bir siyasal kavgaya giriecekleri
ni, cephe" kurduklarn aklayarak belirtiyorlard. Cephenin ad
konmutu: Yeni Anlayn Cephesi". Eskilerde kalmt, Yeni De
mokrasi Hareketi." imdi ho geldi Yeni Anlay Cephesi".
Trkiyenin eski saclar-solcular gibi, Liseliler Dernei ya da
Aknc Genlik," lkc genlik, Devrimci Genlik, Mill
Genlik gibi, dem ek adlar kullanmyorlar. Blgesel rgtlenmele
rinde de, Karadeniz Dernei, ukurova Cemiyeti, Aydn Havzas
Brosu demiyorlar. Biraz Osmanlca kartrp, m asum ane mna
zara enstits" ve de iin somut yannda olduklar grntsn
231

verm ek stercesine kalknma enstits deyip geiyorlar. G e

erken de, sondaki dernei szcn kesip atyorlar.
Ne ki, siyaset, Amerikada grlen eitimle snrl kalnca, gzle
re srlen boya abuk dklyor. Ad enstit de olsa, dnce
topluluu da olsa i gelip geleneksel siyasal kavramlara dayanyor,
"cephe oluyor, hkmet drmek oluyor, sistem iflas etti oluyor.
Amerikan National War College (Ulusal Harp Okulu), srail des
tekisi Amerikan Enstitleri, Alman Stiftung toplantlarnda ya da
srail kurslarnda ne yenip ne iildii bizi ilgilendirmese de, u iflas
eden sistem(in) hangi sistem olduu bizi ilgilendiriyor.
ARIclarn Atatrk adm da kullanarak parlatm aya altklar
yeni sistem, hangi sistemdir? Genleri hkmet drm eye ar
maya dek, eylemli ve kararl grnen bu giriim, bir yandan Kemal
Dervi operasyonuna, bir yandan TSADm Bradem asa rapor
sunup MGKnin kaldrlmasn istemesine, bir yandan d a TESEVin
bakan Can Pakerin Amerikann yerine ben olsam , partiler
yasas km adan (Trkiyeye) paray verm em , dem esine denk
dyor.272
Anadoludan stanbula tadklan 500 Trk genci, u IRP nin ne
olup olmadn biliyorlar myd? Onlara NEDin asl fasl anlatlm
mdr? Operatrlerin ABD senato soruturm alarnda niversite
dnyasnda kurulan CIA anda ne denli deneyimli insanlar olduk
lar, ya d a demokrasi hareketi numarasnn altnda hangi irketle
rin parasnn gezdirildii anlatlm olabilir mi? Bu denli ayrntl bil
giden sonra hala 500 gen kararl bir biimde arlamaya geliyor
larsa, lkeye gemi olsun!
Ne ki bu genlere de hak vermek gerekiyor. lkenin en yetkili
ve en yksek grevlileri bu tr petekte toplam a lerini kutlayarak
yasallatryorlarsa, genlere ne denebilir ki?! lkelerinin genlerini
bir baka lkenin siyasal hareketi aktan gelip rgtlyorsa gerek
ten ne denebilir? Ne denebileceini, sahibinden renmekte yarar
var. CIA Direktr George J. Tenet, Los Angelesda, 7 Kasm 2001
tarihinde verdii konferansta, ABD Milli stihbaratnn roln tar
tmasz bir aklkla dile getirmiti:

A m erikanm huzur ve gvenliine kar alanlara kar

alm ak bizim i m i z d i r d i y e balayan Tenet, Ulus211 IRI-ARI genlik toplantsn Akam Gazetesi desteklemitir. Toplantya ada Ya
am Destekleme Dernei Bakan Prof. Trkn Saylan ve Eitim Gnllleri Vakf
Bakam Burhan Karaam da katlarak hirer konuma yaptlar

farn, rg tle rin , h a tta bireylerin en o k s a k la m a k is te

d ik le r i srta rm e le g e ir m e k . O nla rn p l n la rm ve n i
y e tle r in i d e e r e k o rtaya k a r m a k
imdi u szlerde yeni tr demokrasi ortam, ya d a effaflk
ilkesi grebilir miyiz? ABDnin en nemli gvenlik biriminin ba,
ekinmeden lkelerin srlarn alrz, hatta kiilerin srlarnn, niyet
lerinin bile peine deriz demeye getiriyor. Adam izlemeye km
bir ajan gibi konuuyor.
Plnlan, srlar, niyetleri nasl renecek? diye sorm ak gerek
siz. NEDin ilk bakan Wemsteinm buyurduu gibi, kendi ayak
laryla gelenlerden, kendi elleriyle dosyalan verenlerden. D aha
s, konferanst, grmeydi, aratrmayd derken kurulan, kiiden
kiiye ilikilerden, arkadalk, dostluk sohbetlerine, ABDnin nemli
kurumlarmda kendilerine i verilen Trkiyelileri de katmak gerekir.
Devletin birok alann, uzmann, seferber ederek hazrlatt ra
porlar Para Fonu (IMF) yetkililerine vermesini, kapal ve gvenli
oda topluluklar, think tank ve am a aslnda ABD ynetimine ba
l ve ABD milli gvenlii kaydyla alan vakf ve enstitlerde kon
feranslar veren devlet yneticilerini, kurslara yollanan grevlileri,
dnce frtnasri'na gtrlen medyaclar ve daha nicelerini de
eklemenin yeterli olaca kukuludur. nk petekteki ARIlar a ra
snda Bey de var. Kralie de!273

Trkiyede yklacak olan Berlin duvar

1994de 7 AR adayn bir araya getiren Kemal Kprl, bir ya
ndayken gittii ABDde 19 yl kalm. Kemal Kprlnn babas
Erturul Kprl, 1966 ylnda T.C Washington Bykelilii Basn
Ateesi olarak greve balam, sonraki yllarda Trkiyeye geri a
rlnca istifa etmi ve The Voice of America (Amerikann Sesi Rad
yosunda yorumcu olarak almaya balam. Kemal Kprl ei
timini orada Richmondda tamamlam ve 1984de hem en yurduna
dnerek Citibankda, kendi aklamasyla, E x e c u tiv e Trainee
olarak iba yapm ve hzla ykselerek 1988'de m dr olmu 274
ARllarn kurucular ve tm etkinlikleri iin bk. ari.org.tr
274Anne Tuna Kpr'l uzun yllar tlnur evik'in gazetesi Turkish Daily News adna
Washington muhabirlii yapm, ABD'nin politikaclaryla, Akev ile yakn ilikiler kurmu
tur. Tuna Kprl, daha sonraki yllarda, babas Lemi Aksoyun yerine Monako fahri
konsolosu otmu. Prens Rainer ti tarafndan "Chevalier de St Charles nian ite dl
lendirilmitir. Tuna Kprl, oullarnn da Monako Prenslii ile yakn ilikileri bulundu
unu belirtmektedir. Murat Kpri de, New York'da. yllk cirosu 2,5 milyar dolar olan
Multilateral Funding Internationa; (M Ft) finans irketini kurmutur Dnya Bankasnda
stajn Kemal Dervi ile birlikte yapm ve zat ite birlikte almtr American Turkish

1988den 1996ya dek o zamanlar ukurova grubuna aii olan

nterbankn Genel Mdr yardmcl konumdaym. Bu arada
ARI grubu (Demei) da faaliyete balam.
Kemal Kprl 1996da nterbankn Cavit alar tarafndan sa
tn alnmasndan sonra, bankaclk iinden ayrlm, bir danmanlk
irketi kurmu ve AR Hareketi nin bana gemi. ARIclar ANAP iinde yer almlar. Neredeyse, ANAPn genlik kolu gibi
grlyortanm. Ne olduysa olmu, ARlclar 1999da bamsz uua gemiler ve yeni bir siyasi hareket olmular. Daha da nemli
si 11. Cumhuriyet projesinin unutulmaz rgtlenmesini anmsatacak
ve kendilerine Trkiye'nin de ikinci bir YDHs var, dedir
tecek denli nlenmiler. Kemal Kprlnn dedii gibi, 8 0 ksur

niversitenin genleriyle ibirlii yapan, onlar koordine

eden bir hareket h aline gelmiler.
Gelmiken yapacaklar ey, elbette yeniden yaplanmadr. nce
leri zaldan sonrasn bir hi olarak gren ARllar, imdilerde son
yirmi y/ unutun diyorlar. Byle diyorlar da, yine mis
information yapyorlar. Oysa onlar 2001 ncesini bir hi olarak
deilse bile, duvarlar yklacak bir khnemi rejim olarak gryor
lar. AR Dernei 'koordinatr bu durumu aynen yle zetliyor:
Trkiye u anda tarihi bir dnem e yayor. Bu dnem ileride
tarih kitaplarna getiinde Trkiye tarihi iin nemli bir dnem
olarak anlacak. 1923 kadar deilse bile yeni bir Trkiye kyor
ortaya. Bir eksenden baka bir eksene geiyoruz. Bu eksenin
deerlen demin saydm o deer/erdir. Y e n i d e e rle re k o u
y o ru z.
lkenin flasn ilan ederken, k nedenini de Trkiyenin
bir numaral problemi aslnda terr ve enflasyon deil, idari etik ve yolsuzluklardr diyerek belirtiyor K.Kprl, As
lnda, reconstruction denilen rejim deitirme iini, bundan daha
zl anlatan br aklama yoktur. Bu tmceyi, Amerikancadan ter
cme edelim: Trkiyenin blnme diye bir sorunu yoktur. Zaten,
Society bakanl yapmtr. London School of Economics ve Columbada iktisat ve
iletme okumutur A BD de yaamaktadr. {//207.2/. 138.3/ best/arsiv /monako_
konsotusu tfm; Asl Aydn Taba, ABD'ti bir sadrazam" Radikal, 11-09-1999 ve
Nuren Demirz, Beyaz Sarayda Bir Trk Gazeteci, Star, 15 Nisan 2003, s. 8) Murat
Kprl, ayrca, ama aklamasnda "Amerikann Ortadou'daki yaamsal karlarn
koruduunu" ve "Amerikann srail ve Trkiye ile igtrliini" savunan Middle East f o
rumun New York ynetim kurulunda yer almaktadr. "Derviin Yamas Tutmaz" Akam
Online, 22.11.2001. Ayrca, Bk. Blm: ABD Kongresi Lozan Antlamasn hedef alyor

234

yetti artk bu Sevr sendromu! Enflasyon falan zalizmin sonucu

deildir. Enflasyonun sebebi de asla ve asla terr deildir. Zaten
olsa da nemli deil! Trkiyenin O rtadouda ABD operasyonun
dan dolay bir kayb falan da yoktur. Trkiyede dareciler etikten
yoksundur. Her yerde yolsuzluk vardr. Ne demek dari etik, nere
den kaynaklanyormu yolsuzluk? Burada tarihsel bir ayrm, siyasi
bir deerlendirme grnmyor. nk ii kknden zmek gere
kiyor. K. Kprlye gre yklacak otan ey o duvarn te yanna
yakndr:

D ou Avrupa'nn, Berlin Duvar yklrken ve onun

sonrasnda yaad i sanclar, b iz im di yayoruz.
Berlin duvarnn yklmasyla yerle bir olan neyse, Trkiyede de
yklacak olan o mudur? Fazlaca dnm eden, bu noktada durup,
stanbula dek gelerek, ARllarn konuu olan Wall Streeet
Journaldan Fred Kempin ARIclar yere gye uuram ayan yazs
nn baln anmsayalm: Trk duvar yklyor. K, Kprl
herhalde bunu demek istememitir. Onun dediine bakalm:
(Dou Avrupa!lar)1989da komnist eksenine hapr dediler ve
nlerine bir seenek kondu. S iz nereye geeceksiniz dediler
Dou Aurupa'ya. Onlar da -be yl iinde seimlerini yapp
eskiyi geride braktlar. Biz d e bir eksenden baka bir ek
sen e geiyoru z ve sanc ekeceiz.
te iin asl burada: Baka eksene gemek! Eksenden eksene
gezen Kemal Kprl Ama Trkiye'de hibir ey eskisi gibi ola
mayacak artk. Her ey deiecek ve olaylara bu anlayla yakla
mamz fazm diyerek kestirip atyor. Eksencinin rnei Dou Av
rupa'ysa karsndaki ayna Project Democracy yi gsteriyor.
Orta Avrupa ve Balkan lkelerinin insanlarnn, eski CIA opera
trlerinin, eski diktatorya kurucularnn ve borsa oyuncularnn yn
lendirmeleri ve de gzetimleri altnda, "open so ciety yani ak
toplum oluvermelerini, birdenbire gemi kimliklerini, gemi din
lerini, gemi rklarn anmsayverip birbirlerine kymalarn vb.,
yanstyor gerein aynas. Kprl doru sylyor. Batnin idare
e tik i gelip Dou Avrupay deitirmitir. Dou Avrupa lkeleri,
dnya pazarnn nemli blmne sat yapan ve hatta Trkiyeye
de nemli sanayi lde rn ihra eden ulusal sanayilerini, hem
de onca acya karn kurabildikleri fabrikalarn Bat kartellerine
kendi elleriyle teslim ettiler ve eksen deitirdiler.

235

ARIlarn de bate "den bozma giriimlerinin sonunda 2002 yl

nn Mays ay G en Forum toplantlarna tank oldu. Anado
ludan 500 gen 5 yldzl otellerde arland, ABDden gelen yeni
lider M. Ali Bayar ve nceki transfer Kemal Dervi konferansta
konutular. Ne ki, rgtlk her zaman risklere gebedir. nceki
IRI-AR1 toplantlarnda yansmayan, kukular bu toplantdan da
vurdu ve katlmc bir rencinin deerlendirmesi, Hrriyette, Yal
n Bayerin kesine geti:
Bizi geceden be yldzl bir otelde kokteyle getirdiler, ilk defa
be yldzl bir otel grdm. Oradaki manzaray ve mzii be
enmedim. A m erikadaki Cumhuriyetiler Partisnin IR I adl
bir sivil toplum rgt varm. Bu, T r k iy e de de A r H a re k e t i ni ynlendiriyormu; acaba sk sk eletirilen K e m a l D erv i i siyasete mi hazrlyorlar diye dnm edim deil. 275
Ad sakl olarak bu grleri ileri sren rencinin, tm
debate ve tm open society giriimlerine karn im age dn
yasnn dna kabildii grlyor. Oradaki ounluk, bu renci
gibi dnmemi olabilir. Ama, ounun bu deirmenin suyunu
m erak etmedii de sylenemez.
NED yllk raporlarnda baz alt- ba alclar ya da atlyeciler
yerine stanbulda bir rgt denilip geiliyordu. 2 0 0 1 ylna dek
NED raporlannda AR Hareketi Derneinden de sz edilmiyordu.
Ne ki genlik stne almalar IR1-AR1 tarafndan gerekletiriliyor
du, Bu durum, NEDin 2001 Raporunda deiti. Artk AR
M ovement - her nedense dernek ad kullanlmyor- ile ortak atye almasndan sz ediliyordu. stanbul toplantsna katlan
ad sakl gen durum u hissetmiti am a, o katld Gen N et
toplantsnn parasnn kaynann raporlarda yer aldn bilemezdi.
NED 2001 Yllk Raporundan okuyalm:
Paray veren: N E D / Ba alc: IR I / A lt ba alc: /
3 0 9 .9 3 4 d o la r / A R I Hareketi ve T E S E V dahil, genlik sivil
rgtleriyle ibirlii yaparak, genliin kendi evrelerinde sivil
ve siyasal yaama katlmalarn desteklemek. IRI, birlikte yresel
atlyeler kuracak ve gemi yln baarsn ortaya koymak ze
re ikinci bir ulusal genlik konferans dzenleyecek ve katlm
sa/ayacak. IRI, genlik haberlerini leten ve Trkiyedeki
N G O lann srdrd projeleri sergileyecek sanal ebeke yara

275

Hrriyet, 12-05-2002

236

tan G e n N e t'e daha ok kaynak aktaracak ve yolsuzluk kart

eylemleri destekleyecek.
Deirmenin suyu bir yana braklrsa, G en ARI Hareketi (Derneijnin bakannm u szleri daha da aklaycdr:
zalm craatn indeninin jenerik mzii hep hayatmda olacaktr. (..) Ar Hareketi'nin ofisine gelip almak, hafta sonu
Anadoluya gitmek, bunlar beni acayip 'charge' ediyor.
Milliyetten Ahmet Tulgar, Gen ARI bakanna Yabanc irket
ler sivil toplum rgtlerinde almay destekliyorlar galibaf?)diye
sorunca Evet, Mesela bizim bankada bir gnlller grubu bulunu
yor gibi ak bir yant alyor:276 Bu denli yaln bir gerektir, ARI1R1 birlii. Ne ki onlarn tam ah ettikleri yeni deerler uzaktan
gsterildikleri denli charge edici ve etik olmayabilir. Bu ili dl
yolculuun sonunda dernein siyasi parti almalar sonuca ulat.
Kemal Dervi ile yaplan uzun grmeler sonunda, G en ARIdan
Zeynep Damla Grel, Cem Boynerin II. Cum huriyetiler diye
de adlandrlan Yeni Demokrasi Hareketi kurmaylarndan
Memduh Hacolu, Turul Erkin ve Kemal Dervi, C H Pden millet
vekili oldu. Bylece zal hayranl ile 11. Cumhuriyetilik, Cum hu
riyet Halk Partisine Kemal Dervi ve ARIclarla tanm oldu.
Khnemi dzeni iten deitirme projecti de balad. Bir
uta George Sorosun Open Society Instituteu, ortada ABDnin
muhafazakr Cumhuriyeti Partisi ile Demokratik Partisi' ve Alman
Stiftung ilikileri, sonunda da Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu,
tam bamszln siyasal rgt Cumhuriyet Halk Frkasnn miras
larnn Moon konuu yneticileri... Bu sonu
project
dem ocracynin olaanst baarsn gstermektedir.
Ama ARI Demei Bakan Kemal Koprlnn bu baardaki
yabanc katksn aklayan u szleri genliin kulana kpe olma
ldr:
Am erikadaki Musevi lobileriyle ok yakn ilikiler saladk.
H em en hem en btn nde gelen Musevi lobileriyle ok yakn
ilikilerimiz var. Onlar buraya gelince biz arlyoruz, biz gidin
ce onlar bizi arlyor. m

276 Ahmet Tulgar, ' Ar Hareketi nden Emre Ergun: 'Anadoluda niversite ile ehir birbi
rini dlyor - Genler de ehrin ortasnda pmesinler" Milliyet, 12 M ays 2002, s. 12
277 Cemal A. Kalyoncu, Sakl Hayatlar t 2, s.250

237

Kukusuz Musevilerle iliki krumantn nnde bir engel olamaz.

Ne ki, Amerikadaki Musevi lobileri denilen rgtlerin srail dev
letini desteklemek zere altklarn yinelersek yakn likinin bo
yutu da karlkl ar lamalarn derinlii de hayli ilgi ekici olabilir,
ARI Dernei geen yllarda rgtlln daha da gelitirdi ve
liseli genlii rgtlemede yol aldlar. Bu arda d itilikleri de ge
niledi. Bakan kemal Kprl CNN (Trk)de Taha Akyol ile yap
t 10, Kurulu Yl programnda ABDye gittiklerini, hem
Doilerinde hem de Pentagonda grmeler yaptklarn, Ameri
kallarn kendilerine Byk Ortadou Projesi iin almalar gerek
tiini anlattklarn, kendilerininse Trkiyenin A.Bden katlm g
rmeleri gn almas konusunda altklarn; ancak ondan sonra
Byk Ortadou Projesi iin alabileceklerini belirttiklerini akla
d.;7B
Bylesi bir ak szlle ancak teekkr edilebilir. Bakan Ke
mal Kprlnn ak szll bununla da kalmad. 9 Eyll
2 004de NATO, Kokkals Vakf (Atina)278, RIIA (Royal Institute of
International Affairs -Londra), ASPEN Inst. (USA), Friedrick
Naurnann Stiftung, Eurasia Group irketi (USA), JP Morgan Chase
and Co.) ve Kemal Dervi katlmyla dzenlenen toplantda likile
rinin boyutunu aa vuracak ilgin bir aklamada bulundu:
Am erika PKKyi siyasa/ olarak bitirmeye alyor. Biliyorsunuz
10 gn kadar nce, PKKda blnm e yaand. Amerika
PKKmn blnerek bitirtmesinden yana. (..) Biz de PKK'yla
mcadelemizi yllarca Batya anlatamadk. Am a sonra anladlar.
Nasl biz PKK konusunu anlatamadysak, onlar (srail) da yaa
dklarn anlatamyorlar. ?eo
Ayn toplantda kendisine yneltilen srail devlet terr
uygulamyor m u? sorusunu yantlayan RIIA temsilcisi Jo h n Tesh,
Terr tehdidinin ynetilmesi" konulu konferansa katlanlarm te
rr anlayn u szlerle da vuruyordu: "srail terristlere kar
kendi topraklarn korumay a m a y o r Bu aklamalar yadrga
mamak gerekiyor. nk AR dernenin gemi ilikilerine ve d
balantlarna uygun aklamalardr bunlar.

273 Erisi dorusu, CNN Trk, 23 Temmuz 2004

279 Kokkals ailesi ABDde bulunan zengin Yunanllar iinde nde gelen bir ailedir.
Socrates Kokkals tarafndan kurulan vakfn merkezi Atinadadr ve ynetiminde
aileninm nl bireyleri bulunur.
230 srail devlet terrne destek, Aydnlk, 12 Eyll 2004

238

Bu arada RllAnn imdiki direktr De Anne Juliusun 19701i

yllarda CIA Analiz direktr olduunu anm sam ak erekiyor
DeAnne Julius, CIAdan sonra Londraya gelerek Bank of
Englandda Skpara Komitesi yesi olunca Avam Kamarasnda
Bir CIA ajannn ngilterenin para ynetiminde ne ii var?! ya da
iii darbesinde greviniz neydi?!" gibi sorularla karilat. Bir par
lam enter ise daha ereki davranarak Bir ajan emekli olsa da ajandr! demekten kendini alamadi. DeAnne Julius ise Yalnzca
altm, ajan deilim" diyerek pikince yantlar bu sorular,!<!tBeki
bir gn Trkiyede de duyarl vekiller benzer sorular Bakentle
bro aan NDI, KAS vb. rgtleri ynetenlere sorabilirler.
AR Dernei 2004 yazma CH Pye verdii dem ek kurucusu mil
letvekili Zeynep Damla Grel hakknda, CHP kurultayna doru
Iraktaki USA kaynaklarndan Deniz Baykalla ilgili sulayc rapor
ald savlan ileri srld. Baz ke yazarlar bu kaynan CIA ol
duunu bile ileri srdler.282 Dernek sonbahara da iki olumsuzlukla
girdi. Trkiye iin onurlu bir kurtuluu ve bamszlk gururunu
simgeleyen 9 Eyll gn stanbulda kolonicilerle ve Atmaklarla
konferans dzenlenmesi baz yurttalar rahatsz edince, dernei
szl ve yazl yaknmalarla karlat. Ayn gnlerde ABDde leri
biraz sarslr gibi oldu. Washington ubesi ynetiminden Gunay
Evinch ve arkada istifa etti.
Yeri gelmiken, hemen belirtelim ki, bu tr demeklerle, iyi niyet
li olarak iliki iinde olmu olanlardan ounun, senaryonun tm
n vd d ilikilerin boyutlarn bilme olanaklar olamaz. Bilginin ok
zor girdii lkemizde, zellikle bata niversite kitaplklar olmak
zere, zellikle genlerin ulaabilecei bilgi merkezlerinde bu ilikile
ri sergileyen yabanc yaynlara rastlanmamaktadr.
Bir noktay daha da dnmeye deer: lkenin bamszlk sev
dals genlii, iki yapraklk yayn iin, birka kk toplant iin ge
rekli paray bulamazken AR gibi derneklerin dnyann drt bir ya
nnda etkinlik gstermesi, uluslararas dzeyde toplantlar dzenle
yebilmesi globallemenin etkisini gstermektedir. te bu nedenle
birok lkede olduu gibi Trkiyede de pazarlanan yeni deerlerin
anavatannda yaanan siyasi etik" olaylarna gz atm akta sonsuz
yarar olacaktr.

291 Lobster, 34 (05), 34 (24,39) ve Independent, June 8 ,1998.

252 Gler Kmrc, "CHP ve CIA temaslar ve de ARI Grubu" , Akam, 13 Temmuz
2004

239

siy a si e tik dedikleri yeni deerler

Halk iin oluturulmu devletin ynelim i, pat

ronlarn ve onlarn memurlarnn, zel karlar
na hizm et e d e n le rin etin e geti. D em okratik k u
rumlar m stnde gzle grlm eyen b ir im para
torluk k u ru ld u /' Woodrow Wilson, AB D Baka-

Project Democracy operasyonunun yerli sivil ortaklar ve

alt-baalclar ne derler bilinmez am a, siyasi hayata para kart
m, dncelerin arpmasnn demokratik ortamnn yerini parasal
destei arkasna atm bir avu sekinin dayatt dnce ortam
alr. Sivil(!) toplum rgtlerinin srtndan politik ynlendirme ve ge
rekirse devlet ynetimine el koyma ilemi demokrasi olarak kabul
ettirilmeye balanr. Byle bir dzen, siyasal etik denen Anglo
sakson gevezelii ile arlatanlk egemenliinin pekitirilmesine hiz
met eder. Geride parann aamayaca ya da kapayam ayaca bir
gedik kalmaz.
Siyasal partilere ve adaylara yaplan balar, paray verenle alan arasnda 2el bir ilikiyi ve u ya da bu konuda kar ortakln
temsil eder. Diyelim ki, bir ttn tekeli, kendi karlarna dokuna
cak bir yasa deiikliini engellemek istiyor, kimi destekler? Doal
lkla bu ie engel olacan dnd partiyi, partinin bir adayn.
Diyelim k bir banker, halkn parasn vurup gemi, yasalar kar
snda zora dm; elbette af yasalarnn geniletilmesini destekler.
Diyelim ki, zet yatrmc ya da yatrmclar, kartel oluturmalar
na engel olan, fiyat ayarn saiayan KITlerden kurtulmak istemek
tedir. Sonsuz zelletirmeden yana olan siyasi partileri ve de onla
rn baz milletvekili adaylarn ve daha sonra da bakan adaylarn
desteklerler.
Diyelim ki sivil rgt, lkede bir federasyon yaps oluturul
masn, kaplarn yabanclara sonuna dek almasn istemektedir.
Bu am aca hizmet edecek anayasa deiikliklerini gerekletirecei
ne emin olduklarn destekler. i salama almak iin olas muhalif
leri de desteklemekten geri kalmaz.

2>> Charles Lewis, The Buying of The President, s,iv.

240

Bir zam ane eyhi, bir dinsel rgt, mensuplatrp mritletimne

ve bylece oluturduu ticaret ann zayflamasn istemez. eyhli
in saltanatn, dinsel rgtn kutsal rtsn ypratacak yasal d
zenlemelerin zayflatlmasn! ve giderek ortadan kaldrlmasn lke
edinmi siyasal partileri ele geirmek iin belirledii kiileri olutur
duu yayn ortamyla, dolayl parasal balarla iin iine sokar.
Bu destek her koulda belirli bir partiye, belirli bir siyasal akma
verilirse, i gvence altna alnm olmaz. Siyasal partilerin tm
desteklenir, tmyle para ilikisi kurulur. Bazlar fazlasyla, bazlar
daha az desteklenir. Ama daha nemlisi, her siyasal partide belirli
adam lar desteklenir. Siyasal grlere oy vermi olan halk da, par
tisinin ya da vekilinin, kendilerine bildirdii dnceye zt kararlarn
arkasnda durduunu ve hatta eyhlerin, dedelerin, babalarn koru
yuculuuna soyunduunu grnce arp kalr.
Buraya dek yaplan deerlendirmelerin Trkiyeye yaktn,
Amerika ve Bat Avrupada byle olmayacan yayanlarn aldatc
frtnasna kaplmadan nce demokrasinin beii dedikleri ABD
ortam na gz atm ak gerekiyor. Bunu yaparken deeri % 100ler
dzeyinde drlp duran ulusal para birimimiz TL yerine, d e
mokrasinin kabesi ABDnin dolarn esas alalm.
ABDnin 2002 seimlerinde, partilerden birisine ve o partinin
adaylarna, telekomcu ve elektronikiler 48; mteahhitler 6,6; aske
ri sanayiciler 1,9; enerji yatrmclar 8,3; bankerler- sigortaclar,
emlakiler 67,5; zel hastaneler, salk kurulular, ila reticileri
1 4 ,6 :'nakliyeciler 7,4; hukuk brolar ve halkla ilikiler irketleri
34,2; tahl tccarlar ve tarm iletmeleri 5,9; siyasi-dini vakflar ve
dier rgtler 16,8; eitli i evreleri 33; geri kalanlar 21,9 milyon
dolar olmak zere toplam 267 milyon dolar bata bulunmular.
teki partinin ve adaylarnn ald para toplamysa 330 milyon
dolar.
Bu siyasi-ticari-dinsel baln yannda, yeni hkm etten nemli yerlerdeki elilikleri alabilmek de, ayr bir aba gerektiriyor.
Elilik adaylar da, para banda bulunmaktadrlar. Balar, eli
adaylarn bakana yaknlatrmaktadr. Ne denli para o denli iyi bir
m akam ilkesi gzetilmektedir.

Balar boa gitmez

Sosyal gvenlik hizmetlerini zelletirmeyi, yani bankerlerin ir
ketlerine kaydrmay, Silikon Vadisi yatrmclarnn yararna
nternet hizmetlerinin vergi d braklmasn, petrol irketlerinin ha
241

zine arazilerinde yeni petrol kuyusu ama izinleri verilmesini, iile

rin ve tketicilerin ttn tekellerine, asbest imalatlarna kar atk
lar davalar azaltmay taahht eden kiinin devlet bakanl aday
adayl kampanyas iin 100 milyon dolar balanvermi olmas,
siyasal etik kampanyaclarnn, insan haklarn rk aznlk hakla
rna eviren yerli sivillerin yedeinde gezinen en sivil toplumcularn
ve sendikaclarn gzn amasn dilemekten baka are yok! 284
Trkiyenin sivil nderleri, Amerikadan siyasi etik" reticile
ri getiriyorlar. Bu yetmiyor, lkemizde ulusal salk hizmetlerinin en
nemli desteini oluturacak ulusa! ila sanayisinin kuruluunu on
larca yldr engelleyen, yabanc irketlerin paralaryla etik ad al
tnda ahlak dersleri verecek thin tank dernekleri ve vakflar ku
ruyorlar, Bu yetmezmi gibi devletin bakanlar da bu derneklerin ve
vakflarn ok y Idzl otellerin salonlarnda yaptklar toplantlar e
reflendirerek onlara yasallk kazandrrlarken, lkemiz insanlarna da
ahlak eksiklii etiketini yaptryorlar. Oysa etik ihracatlarnn
lkelerinde yaayanlar, varolan siyasal etik ten yaka silkiyorlar.
Center for Public Integrity adl rgt, yllar getike, Amerikan
siyasal yaamnn parayla gdlenir durum a geldiini kantlayabil
mek iin derin devlet aratrmas yaptrtp bir kitapta topluyor.205
Merkezin bakan, bu almay sunarken, ABD Kongresinin neonyeili dolar iaretleriyle donatlan yanl yola saptn belirtiyor ve
politik figrlere yaplan balarla yasam ann ynlendirilmesi stne
ilgin rnekler veriyor:
1 -Amerikada her yi/ akcier kanserinden ve ttne bal teki
hastalklardan 400.000 kii lmektedir.(..) Oysa Kongre, ttn
yetitiriciliini lke dzecinde yayacak /inans sa/a m ak, sigorta
lamak, ihra etm ek ve ithalata kar korumak zere Byk T
tn (irketleri)ne ncelikli sanayi" konum u salamaktadr. (..)
Byk ttn irket/eri 1986-1987 arasnda, Kongre yelerine ve
iki byk partiye (Cumhuriyeti ve Demokratik) 30 milyon do
lardan fazla para kanalize etm ilerdir286

2,4 Mother Jones March-April 2001. w w w .m otherjones.com

285 The Buying of The Congress: How Special Interests Have Stolen Your Right to Life.
Liberty, and Pursuit of Happiness (Kongreyi Satmalma: zel karlar ya am a-zgrlk
haklarnz nasl ald ve mutluluunuzu elinizden nasl ald.)
286 Ttn ve sigara irketlerinin rnlerinin te birini kaak olarak satt saptanmtr.
CPI (Center's International Consortium of Investigative Journalists / Aratrmac gaze
teciler Uluslararas Birliktelik M erkezi) raporunda British American Tobacco, Philip
Morris ve R.J Reynolds irketlerinin adlar geiyor. Sigarayla ilgili vergilerden kurtulmak
iin irketler, Kanada. Kolombiya, in, Gneydou Asya, Avrupa, Ortadou, Afrika ve

242

2-Orta ve byk iletmelerde alanlarn ve yaknlarnn salk

sigortas paylarnn iverenlerce denen pay %54 iken, 1 9 9 3 e
dek bu oran % 20ye drlmtr. Amerikan halk kongre yelerinin salk sigortalarnn tm n demektedir. Salk sana
yicileri, 1987-1996 yllar arasnda kongre yelerine 72 Milyon
dolar politik bata bulun mu/ardr.
3- Yiyecek sanayisi rnlerinden aldklar bakteriler nedeniyle
her yl binlerce Amerikal lm ekte ve milyonlarcas hastalan
maktadr. (..) Son on ylda yalnzca E.coli 0 1 5 7 :H7 bakterisi
nedeniyle zehirlenmeler dramatik bir hzla artmtr. Devlet g
revlileri imdiki yiyecek-gvenlii durumunu "epidem ic olarak
deerlendirmektedirler. Ne ki, bu dnem de gda sanayicileri,
Capitol Hill'deki yasamaclann kampanya kasalarna 41 Milyon
Dolar aktmtr.
4- Her yl iftliklerde alan 27.000 ocuk yaralanmakta ve
300 ocuk lmektedir. Yalnzca 1992 ylnda 14-17 yalarnda
64.000 ocuk i kazalar nedeniyle hastanelere kaldrlmtr.
Gryoruz ki, Kongre yeleri ocuklar iletmecilere kar ko
rumamadadrlar. Keseleri dolgun Amerikan Tarm Brolar Fe
derasyonu, Zincir Lokantalar Milli Konseyi, Lokantaclar Milli
Birlii ve benzerleri Capitol Hilldeki politik kasalara milyonlar
ca dolar koymular ve ocuk emeiyle ilgili yasalar yum uat
mak iin milyonlar harcamlardr.
5- B yk paralar byk kazandrr. (..) Birinci srada General
Motors, sonuncu srada Vencor Anonim irketi olm ak zere en
byk 500 irket, PAC (Politic Action Com m itteei Syas Eylem
K o m itesfsl) araclyla 1987-1996 arasnda kongre yelerine

ABD'de Kaaklk ebekeleriyle ibirlii yapmaktadrlar. nk yksek fiyat sigara t

ketimini azaltmaktadr. CP Raporu: pvbtici.org April-June 2001, No. 70, s.5. Ttn ir
ketleri ve Belsouth Corp ; Goldman, Sachs and Co., Paine W ebber ne , hemDemokrat
Parti'nin hem de Cumhuriyeti Partinin kongrelerini parayla desteklemilerdir, Charles
Lewis, The Buying o f The President s 33.
287 Political Action Committee (PAC);Bir aday desteklemek ve baka adaylarn kazan
masn nlemek amacyla kurulmu, para toplama ilerini kotaran rgt. PAC" larn
bykouniuu irketleri, iadam rgtlerini, sendikalar ve ideolojik yaplanmalar
(vakflar, cemiyetler, cemaatler) temsileder. PAc kurulur kurulmaz, 10 gn iinde
resmikayt yaptrr. 1944 yl bakanlk seimlerinde Bakan Franklin D. Roosevelt'i ikinci kez setirmek zere, para toplama giriimde bulunan Sanayi rgtleri Kongresi
(Congress of Industrial Organizations-CIO) tarafndan balatlan, demokrasiye parayla
dorudan ve aktan mdahale ii kotarlrken, derneklerin adaylara para vermelerini
engelleyen Smith Connally Act-1943 yasas, dernek tzel kiiliinin deil de, yelerin
para vermesiyle delinmi oldu

243

verdikleri parann tutan 182 Milyon dolardr. ki siyasi partiye

{Cumhuriyeti ve Demokratik) 12 Milyon dolar vermilerdir.
Kongrenin yllar iinde kurumlar vergisinde byk indirimler
yapmas artc deildir. Federal vergi gelirleri iinde kurumlar
vergisinin oran 1956da oran %28 iken, bugn yalnzca % 10'
dur.
Charles Lewisin verdii rnekler, parann gcn ve bu gc
elinde bulundurann ABD demokrasisinin gerek sahibi olduunu
gsteriyor. Paraya dayal gcn istedii kararlar, hem de dorudan
doruya kararak, aldrmasn salayan bir ynetimin, kuramsal
olarak halk iradesini temsil ettii kabul edilen demokrasiyle ilikisi
olabilir mi?! Bu rneklerin alt yapsn aratrmak gerekiyor, Sivil"
ve ak toplumcularn bir zahmet edip, Amerikaya burslu doktora
rencileri yollayarak, ya da oralardan buralara getirdikleri siyasal
etik uzmanlarna(!) sorarak, bu aratrmalara yardmc olmalar ge
rekiyor.
in iine irket vakflarnn W ashingtonda, Georgetow nd a ku
racaklar sivil ubeleri girerse, ABD ynetiminde ve yasam a organlannda yozlama" almalaryla dost ve mttefik lkeye biraz
yol gstermeleri de iyi olacaktr. Hatta, yle bir iyilikten sonra, aratrma sonulan, yerli bakanlardan birinin yapaca a ve sunu
konumasyla balatlacak bir konferansla hem Amerikan halkna,
hem de dnyaya duyurmaldr, i ciddiyet dna tamaktansa, yi
ne Charles Lewise kulak verelim:
443 kongre yesinin ve 2020 (senatr ve temsilci) asistann,
1996 ylnda ve 997'nin ilk yarsnda gerek Amerika iinde ve
gerekse dnyada gerekletirdikleri tm masraflar karlanm
gezilerde aldklar parann tutar 8,6 Milyon do/ardr.
Joseph Stiglitzin, Dnya Bankasfndaki grevinden ayrldktan
sonra yapt u aklama yeni deerler cilasnn altna gizlenmi,
vur-ka dizgesini anlatyor:
baz byk firmalar, siyasi kararlar alnmas srecine burun
larn soktuklar zaman, yurttalarn aleyhine bir rol oynuyorlar;
benim lkem -yani Birleik Devletler dahil, birok lkede du
rum budur. Seim kampanyalarna katklar sayesinde, baz fir
malar, Washington zerinde rktc bir nfuz elde ettiler.
Baka yerlerde tehlike, iktidar oburu bir avu iadamnn , tele
vizyonu kontrolleri altna almasndan ileri geliyor; yani R usyada

244

olduu gibi; malum ya, birka tu kanal sahibi, 1996da Yeltsini

yeniden bakan setirmeyi baarmlard...288
Halkn srtndan geinmeye alm olan, etik satclar ve onla
rn yerli ortaklar iin bunun ad demokrasi olduundan, sylene
cek fazla bir ey yok. Anglosakson demokrasisinin derin etik iz
gisi, Ankaradaki ileri yozlama olarak niteleyip, tm gemii aalayanlarn kulaklarna demirden yaplm bir Amerikan kartal
biiminde kpe olmaldr.
..I9 9 ile 1996 arasnda senatr yardmclarnn % 15i ve
A kev alanlarnn % 1 4 Washingtonda kaytl lobici olm u
lardr. {..) Senato da ve Bakanlk brolarnda alan birinci
dereceden memurlarn % 36 ve % 4 0 grevlerinden ayrlp
lobi irketlerinde atmaya balamlardr.
Bu etik ieren yeni deerlere kirli paralar da demektedir. Bu
kirliliin younluu ylesine derindir ve ylesine kanldr ki, yzler
ce cilt kitap yazlsa yeterli olmaz. arpc bir rnekle yetinelim. Iran
slam Devriminden sonra ABD, rana dmandr. ABD, ran a
kar savanda Iraka destek olmaktadr. ABD ayn zam anda Nika
raguadaki ynetimi ykmak iin eski diktatrn adam larndan
devirilmi C ontra ordusunu kurmutur. Bu orduya silah ve mal
zeme yetitirmek iin para gerekmektedir.
Bu arada rann fzelere gereksinimi vardr. Bakan ve NSC
(ABD MGKs) le CIA el ele verir. in iine mafya, silah tccarlar,
bankalar girer. ran slam Devrimne dm an grnen srailden
alnan fzeler, CIAye bal irket ve bankalarn da yer ald bir a
iinde rana verilir. Karlnda alman para Nikaragua ilerine har
canr. BU para da yetmez ve Contralara silah tayan uaklar, d
nlerinde kokain getirirler,289

2 8 5 "Le Nouvel Observateur, 18 Eyll 2001" deki Stiglizt ite yaplar syleiden aktaran
Attila Ilhan, "Sylei Cumhuriyet, 12 Austos 2002, s 20.
289 rana silah sat iinin Bat Avrupa derinlii de ilgintir. rnein, P2 Mason rgtne
bal Stefano Delle Chiaie, uluslararas tutuklama emrine karn svirede yaamak
tayken, ran-tsrail arasnda silah ticaretini rgtler. Bu ticaretin anahtar adama Albert
Kunz'dur, teki oyuncularsa. Kunzun orta svire Dreycott Holding ve Banco
Ambrosiano orta Londral Finans McDonald. Humeyninin olunun kaynbiraderi
Tabatai, Trkiyede de soruturulan kaak Henry Arsandr. Amerikan M 4 8 leri, sra
ilden alnr, Kbrs'a getirilir, P2 (Propoganda 2. Mason locas) efi Licio Gelliye bal
Transporte Aero Rio Platense araclyla rana ulatrlr. Kunz silah karl olarak
dk fiyatla satn alnan ran petroln sraile satar. Bylece ticaret tamamlanr.
Tatabai, Ocak 1984de, 100 milyon marklk tank almak zere Almanyaya gelir. Bir rast
lant sonucu Dsseldorf Hava Alamnda brbuuk kilo eroinle yakalanr. Almanya Hr
Demokrat Parti Bakan ve Almanya Dileri Bakan Hans Dietrich Genscher,

245

Bu operasyonda banka ile tama irketi ilikisinde yer alan ranl Ferhad Azima kazand paralardan bir blmn, Cumhuri
yeti Partiye ve Bakann Yemek Komitesine balar 290 Ne de
olsa etik" iinde temiz" bir itir. Bu ilerin alt kademesi yarglanr
ve mahkm olur. Ama, bakanlara bir ey olma2. O zamanlar
Ronald Reagan ABD bakamdir ve, CIA yneticisi de George
Bushdur.
in iinde dokunulmazlk yannda, T.C. Yargtay eski Bakan'nn 1999 ylnda vd Anglo-Sakson demokrasisi ve yeni
deerler" vardr.
Kirli ilerden akan kirli paralarn yan sra, daha dinsel ve daha
ilgin parasal ilikiler de var. Bakan George Bush, Sun Myung
M oonun Japonya irketlerinin al iin geziye kar. Karlnda
dolar alr. Kimine gre, 500.000 dolar, kimine greyse 2 milyon
dolar.291

Bir koltuk 4 ,7 milyon dolar

Paray verenin lehinde yasal deiikliklerin ve kararlarn kma
sn salamak. Bu ii yaparken de, karar vericilerle, para vericileri
buluturmak. Yani bizim dilimizdeki zgn deyimiyle, i bitiricilik.
dem ek yerine Amerikanca terimler kullanp da, L o b i irk e tI"
dem enin bir nedeni olmaldr. te Charles Lewis de ABD halk adna bu nedeni aryor; Lobici/erin parlamento ilerinde yrttk
leri ticaretin ne denli youn ve o denli de getirici olduunu merak
edenler bu saylan ammsama/driar, dedikten sonra ekliyor:
"Ba yapan/ar, bykler de siyas oyunu ierden oynuyor/ar.
CPP (Center for Responsive Politicsje gre 1996'da senatoda
bir koltuk elde etmenin ortalama bedeli 4 ,7 milyon dolar ve
temsilciler meclisinde bir yelik kazanmann ortalama bedeliyse
674.000 dolardr. Bu paralan arka bahedeki mangal partilerin
de toplayamazsnz. (,.) siyasi kampanyalar kanlmaz olarak,
derin cepli balara, irketlere, sendi/ca/ara ve federal devlet
dairelerinde grlen ilere baldr.
Bu ok am a ok ayrcalkl bir oyundur ve para yalnzca (parla
mentoya) girii salamakla kalmaz, orada yaplacak ileri de satn

Ayetullah Humeyni'nin zel elisi Tatabai'yi kurtarmak zere giriimlerde bulundu. Je

an-M arie Stoerkei, M esih Papa'y Neden Vurdu, s. 107, s. 189.
3K> Joe! Bainerman, The Crimes of A President, s,279.
331 Bkz. Blm: Moon.

246

alr. nk Amerikan usul demokrasi parasz olmaz. Ne kadar p a

ra, o kadar demokrasi!
Partilere, adaylara, komisyon yelerine para verme iini, de
mokrasi ileyiine uydurmak iin kurulan PAC (Political Action
Committee / Siyasal Eylem Komitesi)larla lgili bir kstlama vard.
Devletle i yapan irketlerin ve kurumiarn, sendikalarn PAC kurma
haklar yoktu. Ne ki, devletle i yapmayan irket de yok gibiydi.
irketler ve sendikalar bastrnca, yasada deiiklik yapld, Boylece
demokratik para kanal da alm oldu. Aratrmac gazeteci
Ronald K essler bir tr para kanal olan PAC'lerin saylar ve b a
lar stne u zet bilgiyi veriyor:
1 9 7 4 de 608 PAC vard. 1 9 9 4 de bu say, 3 .9 5 4 e ulat. B un
lardan 1.660n irketler, 3 3 3 n ii kurulular, 1.169unu ti
caret oda/ar ve teki zel kar gruplar kurmutur. 1 9 9 4 'de
Temsilciler Meclisi ve senato seimlerinde 724 milyon dolar ya
trlmtr. Bunun te biri PAC rgtlerinden gelmitir.
1 990dan (1997e) PAC rgtleri, adaylara 427 milyon dolar
vermitir. 292
in iinde, seim dnemiyle ilgili komite kanallarnn yannda
daha ilgin kanallar da bulunmaktadr. ABD kongre binasnn giri
indeki gvenlik masasndan bavullar dolusu nakit dolarlarla geen
lere sorulduunda alman yant son derece yalndr: (Siyasal) kam
panya balar,"
Ne ki, yasalarda gerekli deiikliklerin, karlara uygun yaplmas
iin bazen para yetmez. Trkiye'de, Amerikadan alnma siyasal
etik yasalar hazrlayanlarn dikkatini ekecek yntemler de v a r 293
Bir devletin baka bir devlete sava aarken halkn desteini almak
zere bavurabilecei gz boyam a eylemine gemeden nce bir an
iin Trkiyeye dnp, 1988 ylndan ilgin bir olay anmsayalm.
1988 yl ANAP kongresinde krsde konumakta olan Baba
kan Turgut z a la krsnn karsndan bir iki el ate edilir. Eli si
lahl Kartal Demira yakalanr. Bundan sonras 1999 ylnda yayn
lanan Krmz Koltuklar kitabnda daha ilgin br anya dnr.
Yazlanlara gre, aslnda zal vurulmamtr, krsnn altna doru
eildiinde, krsden den su bardann krlmasyla eti kesilmi
tir, zalin eli kolu sarlr ve daha sonra televizyon ekranndan hal
ka seslenir. Kitabn yazar Orhan Tokatlya bunlar anlatan zama-

^ Ronald Kessler, Inside Congress, s. 101

231 ibid s 97

247

nm ANAPl Ankara Belediye Bakan Mehmet Alinsoy, olayn gi

derek bir kurmacaya dntn ayrntlaryla eklemekten de geri
kalmaz 294 Yazlanlardaki gereklik pay tartlabilir am a, ABDde
yazlanlar gerektir.
ki yl sonra, zal Cum hurbakandr. ABD ynetimi ve arka
sndaki tccarlar da Iraka sava ama karar vermek zeredir ama,
kamuoyu beklenen dzeyin altndadr. 10 Ekim 1990da ABD se
natosunun komisyonu karsna 15 yalarnda Nayirah {Neyire) adl
bir gen kz tank olarak karlr. Neyire, Kuveytteki bir hastanede
gnll olarak almaktayken, hastaneye giren Irak askerlerinin
inkubatrlerdeki 15 bebei alp, souk tabana brakarak, lmeye
braktklarna tank olduunu gzyalar iinde anlatr. Televizyonla
rndan Neyireyi izleyen Amerikan halk da gzyalarn tutamaz ve
igalci lraka kar sava almasna destek verir. Bu arada, Kuveyt
tan Neyirenin ve ailesinin can gvenlii gereke gsterilerek so
yad aklanmaz.
ABD, saldrya geer ve Irakn gneyi ile kuzeyine el koyar. Se
nato tan Neyirenin kimlii de daha sonra ortaya kar. G en k
zn hastaneyle bir ilgisi yoktur ve kendisi Kuveyt elisinin kzdr.
Olan biten bir kurgudan, bir gz boyam a eyleminden baka bir ey
deildir. Kzn tankln ve yayn kampanyasn rgtleyen halkla
ilikiler irketi H itt & K n o w lto n , I n c .dir. Bu irket, ABDde
oluturulan C itiz e n s f o r a F ree K u w a it (zgr Kuveyt iin
Yurttalar) adl rgt tarafndan kiralanmtr. Hill & Knowlton,
Amerikann en pahal ve en byk loby irketidir. Moon tarikat
ve U.S. Catholic Conferencein anti-krtaj kampanyalar gibi nem
li ileri baarmtr. Bu baarsnn temelinde irket sahiplerinin CIAde arkada ilikileri bulunduu ileri srlm ektedir295
Hill & Knowlton Inc. ile Trkiye arasnda zel bir iliki kurul
mutu. irket, T.C. devletiyle ABDdeki loby ileri iin yll 1,2
milyon dolarlk bir szleme yapmt.
Aslna baklrsa, Turgut zaltn benim mem urum iini bilir aklamas bir ahlaksal derinlii deil, kresel dzeni aklamaktayd.
zaln dem ek istedii, rnek alnan ABDde ilemekte olan ve di
limizde lobicilik denilen lobying (araclk) dzeninin brokrasiyi

2M Orhan Tokatl, Krmz Plakalar -Trkiyenin zall Yllar, nsz; Emin

laan."ok nemli konui" Hrriyet, 17 Temmuz 1999.; te Trkiye'yi konuturan
yazar" Hrriyet, 18 Temmuz 1999.
Johan Carlisle. Public Relationship: Hill & Knowlton, Robert Gray, and the CIA" caq,
Spring 1993, Number: 44, s .19.
248

kraca, leri hzlandracayd. Devlet kuramlarnda ve mecliste

karar alma dzenini, ilikileri elbette memurlar iyi bilmektedir.
yleyse nemli olan memurlarn da iinde yer alaca, yasal para
akn da gvence altna alan bir dzen kurulmas ve emein kar
lnn yasal dzen inde effafa" denmesidir. nk her ite
olduu gibi, rnek alnas dzen yknlen ABDde byle kurul
mutur.
Kongreyi Satn Alma adl kitaba nsz yazan Kevin Phillips,
bu konuda nemli bir saptam a yapyor ve W ashingtonda lobici ya
da lobicilik evresinde yer alan insan saysnn II, Dnya Sava
sonrasnda birka bin iken, 1990larda 91.000e, ABD Kongresnde alan saysnn ise 2.500den 20.000e ykseldii
ni .belirtiyor. Daha nce de belirttiimiz gibi, Akev ve Kongre m e
murlarnn % 60 lobici" irketlerde almaktadr. Kevin Phillipse
gre ABDnin federal bakenti Washington dev bir ynlendirmeesnafl merkezidir ve bakann satn alnmas bu kentte oynanan
en nde gelen oyundur
ABDyi taklit etmeyi hner sayan bir devlet yneticisinin ya da
yaknlarnn, ya da memurlarn, iadamlarnn ABDyi kopya etm e
lerinden d ah a doal bir durum olamayaca gibi, bu m odern" d
zen iinde profesyonelce" yer almalarnn yolsuzluk" ile bir ilikisi
de olamazd.
Trkiyeye bylesine ilgin yeni deerler kazandrlmaktadr. Bu
deerleri ilk kapan kesim de m edia olmutur. Ama, yeni deerler
salt parayla kazanlmyor. ABDde karar mekanizmalarn etkileme
nin daha derin ve ilgin yollar da var.

Her durumda seks

Anmsanacaktr; TBMMde TRT adna ekim yapan, bir bayan
grevlinin ayak topuklarna dek nen bol kesimli eteiyle ayakkabs
arasnda kalan, birka santimlik ayak bilei grntsnden rahatsz
lk duyan bir milletvekilinin bayan grevlinin orap giymeyerek adab a uygun davranmadn ileri srp, onun salondan karlmas
n salamt. Ne yazk k, bayan grevlilerin pantolon giymelerin
den ya da, ayak bileklerini gstermelerinden derin bir ahlaki rahat
szla kaplanlar, yabanc devletin rgtlerinin grevlendirdii kii
lerden siyasa/ etik tavsiyeleri almakta saknca grmemilerdir.
Ne ki, yabanclarn parlamentolarnda demokrasi dolayl yoldan
parayla satn alnmakla kalmyordu. Paraya tam ah etm eyen siya
286 Charles Lewis, The Buying of The President, s.5

249

sal etk(!) sahibi kongre yeleri de bulunabiliyordu. Charles Lewis,

lobicilik ilerinde salt parann konutuunu sylemekle yetiniyor.
Oysa parann yetmedii durumlarda baka tr lobicilik silahlan da
ie yaryordu. Hem de parlam entoda, hem de siyasal etii hie
sayarak. rnek mi? te birka tane:
Tarm irketleri adna araclk yapan Paula Parkinson, Kongre
yelerinden sekizi ile cinsel ilikiye girdiini aklam. Durum, sar
n bayann Cumhuriyeti ye ile bir golf partisi iin Floridaya
gitmesinin ardndan ortaya km. 3 kongre yesi ve Paula ayn
kulbeyi paylamlar. Evli yelerden Torn Evans, Parkinsonla bir
ka aydr birlikte olduunu; Dan Quayle ise, lobici William Hecht
ite ayn odada kaldn aklam. Buraya dek olanlar, herkesin
siyasal etii kendisini ilgilendirir, diye geilebilirdi. Ne k, senatr
ler daha sonra Paula Parkinsonun kar kt tarm sigortas yasa
s aleyhinde oy kullanarak, ona yardmc olmular. bununla da
kalmam; sarn Paula Parkinson, erotik erkek dergisine poz ver 2QV
m
ABD Kongresi'nden siyasal etik yardm alanlara iki ilgin r
nek yk durum u daha da renklendiriyor. Rita Jenrette, ABD
Temsilciler Meclisi yesi olan kocasyla Capitol Hill merdivenle
rinde cinse) ilikiye girmi. Temsilci Charles Wilson, sevgilisi, eski
dnya gzeli Annelise Ilschenkonun askeri uaa alnmasnda srar
etmi. Bu istei karlanmaynca da, savunm a tahsisatnn kesilmesi
iin yasa nerisi vermi.293
Bu yklere, borsayla lgili pucu bilgilerini (tiyleri), yksek
bahileri ve benzerlerini eklemek olas. Ne ki, dnyann nc
lkelerine ahlak ve demokrasi dersi verenlere arac olanlarn bu tr
ayrntlara gereksinmeleri yoktur. Ne de olsa onlar, bu tr gerekle
ri yerinde, kaynandan renme olanana ska kavumulardr.
in z, bu yerli p artn erlerin sivil adlarla nmze koyduk
lar dolarl ve eurolu projeler, byle bir Anglo-sakson demokrasii
yutturmacasdr. stelik ABD'den ses veren rgt ve kiiler, hi de
yle solcu ya da anti-Amerkan falan deildir. Lewisin rgt,
m uhafazakr olarak da bilinir.
Peki am a dertleri ne bu adamlarn? Yant olduka aktr.
ABDde seim demokrasisi giderek kmektedir. Son bakanlk se
imlerinde, onca aal gz boyama kampanyalarna, milyonlarca
m 7,1R o!I

Call, Washington Post. June 5,1986, C1den aktaran Ronald Kessler. nside
Congress, s.108-109
m Ronald Kessler, Inside Congres, s.146

250

dolarlk harcam alara karn, oy verenlerin oran % 60 gememi

tir. stelik oy verme ilemlerinde yolsuzluklar da cabas. Saduyulu
ABD'liler bu gelimeler karsnda panik indedirler. Eyalet devlet
lerinden, W ashingtondan {Federal devlet merkezinden) daha b a
msz olmay isteyen kampanyalar srdrlmektedir.
Demokrasinin yapmcs ABD de durum buysa, lkemizdeki,
yabanc sevdals, yknmecilere, yzlerce yln koloni sulularn
dan, pek yakn gemiin insan haklar ihlalciierinden, siyasal etik"
dersi alanlara, u szler yeterli yant oluturacaktr:
Halk iin oluturulmu devletin ynetimi, patronlarn ve onla
rn memurlarnn, zel karlarna hizmet edenlerin eline geti.
Demokratik kurumlarm stnde gzle grlm eyen bir impara
torluk kuruldu.
ABD eski bakanlarndan W oodrow Wilsonun bu szlerini, bir
yabanc devlet adamnn yurdumuza gelip oramz buramz kurca
lamasn, byk kurtarc olarak sunulmasn, tarihsel bir dnm
noktas olarak niteleyecek denli yeni deer" sevdals ARI Dernekiler dnp dnp okusalar yeridir.
Elbette Anglo-sakson demokrasisi hayran hakimler de okumal
drlar! O kadar milyon dolarla ve kar alaryla rlm dem okra
siyi rnek alp, kendi lkelerinin parlam entosunu siyasi etike uy
durmaya alanlar bilmelidirler ki, bizim vekillerimiz onlarn rnek
adamlarnn yannda zemzemle ykanm denli temiz kalrlar.
Bu temiz kalma srecinin sonuna gelmi bulunuyoruz. nk,
project democracy "kapsamnda IRI ve NDI ile ortak yrtlen si
yasi etik" ve partilerin yeniden yaplanmas" projelerine gre Tr
kiyedeki partiler de kii ve kurululardan aka para yardm ala
bilecekler. Tek kou! ise, bu paralarn belgeli ve kaytl olmas. Yani
tpk ABDnde olduu gibi.299
Trkiye, globelleme" sevdas uruna, zaten yalpalayp duran
para piyasasn her soydan ve boydan Batl bankerlere, piyasa
vurguncularna amasnn cezasn ekmeye balad. 200 Cumhuriyet
tarihinde grlmedik oranda byk bir bunalm yaanyor. Project
dem ocracy misyoneri yerli siviller, Trkiyede rejimin ktn
ne srerlerken, yerel ne varsa. Cumhuriyet devlet dnem inde o299 ABD partilere ve adaylara yardm yasas: Federal Devlet seimlerinde adaylara 200
dolarn zerinde Katkda bulunanlarn adlar, adresleri, ileri, altklarn irketlerin ad,
meslei aka kaydedilecektir. 1996 seimlerinde katkda bulunaniarn % 7sinin ileri
nin belirtilmedii ve geri kalanlarn bilgilerinin da eksik brakld saptanmtr.
JW1 Dr. Sedat zkol kresellik iin zgn tanmlamasdr.

251

Iuturulmu ne denli kurum bulunuyorsa yerle bir edilmesini, tek

bir ses ve tek bir yrek olarak istemeye baladlar.
Yeni deerler diyerek bize satm aya altklar rtl igal ku
rumlamasnn dibinde her zman kirli bir gemi bulunduunu gz
ard etm em ek gerekiyor. Yaygn kanya gre ABD yanda lkelerde
hep sac rgt ya da partiler stne alr. Bu son derece yanl
tr. nk zaten kendisine yanda olanlarla ileri yrtmek iin ok
sk almaya gerek yoktur. nemli olan ABDnin karlarna kar
tehdit oluturabilecek rgt ya da siyasal partilerdir.
rnein lke bamszln programnn ana ilkesi yapm ve bu
lkeyi tarihsel grevlerinden alan bir parti herhangi bir rgtten d a
ha tehlikelidir. Trkiyede de bu tr partilerin hiziplemekten kurtu
lamamalarnn temel nedenini bireyse) hrslarda aram ak kolayclk
olmaz m? Bu noktada durarak CIAnin Gney ve Orta Amerika
operasyonlarnda nemli grevler stlenmi olan Philip Ageeden
yeni deerlerin rtl yann okuyalm:
H er trl operasyonda altm: Kom nis Parti yelerinin
kazanlmas, ileri Bakanl ve polisle iliki kurulmas, telefon
hat/arn giri/mes, belge sahtakrl ve teki tr propoganda,
Sovyet, Kba ve teki dman diplomatltik misyonlara sz
mak...
Bu alma pek sradan grnebilir, am a iin d ah a da derinlii
ne inmek gerekiyor. Philip Ageeden okumay srdrelim:
Ancak iin bir baka yn daha vard. im tm yle bulundu
um lkelerin yaamna girmekti. Onlar iten ve dtan bilyor
ve uyumadm her saati toplanan bilgileri birletirerek ve elde
ettiim sonularla olaylar ynlendirerek geriyordum.
'
Yeni deerler dediklerinin altnda yatan da, project
dem ocracy operasyonunda yaplanlar da bilgilenecek raprolar el
de etmek, olaylar ynlendirmek ve lkelerin ilerini karlar gre
kartrmaktan ibarettir. ABD iinde seksten para datrma uzanan
ilemlerin de amac budur.

301 Philip Agee, On The Run, s.14,

302 a.g.k, s. 15
252

S o r o s u n iki lgin gn

Snr tanm ayan ak to p lu m cular

'K u rtu lu Saua benzetmesi dman olmad

iin enteresan/ Bu b ir Kurtulu Sata ise b ir de
kurtarc lazm. O da bir kelim e oyunuyla, M us
tafa Kemal Dervi mi?.." Nilfer Gle, Aktel.
26 Nisan 2001303

Mart 2001de, Sorosun adamlar Kemal Derviie grnce

Trkiye m edyasndan ses kmamas artc deildi. nk yeni
dnya dzeninin hk deyicilerinin yan sra, fa2 haram dr, kah
rolsun serm aye, kahrolsun emperyalizm diyenler de artk sivillemilerdir. Sivil toplumcularn Soros-severliklerini bir yana bra
kp, 1999 ylna dnelim ve dnyada mega sp eculator olarak
tannan Georgeun stanbulda geirdii iki gn anmsayalm.
20 Haziran 1999da Sabanclarn konuu olan G. Soros, iadamlaryla toplandktan sonra, Gler Sabancnn eliinde Halas
adl yata km ve TSAD bakan E. Ycaolu ve eski bakan
Halis Komili ile denize almt. Soros le yakn grenlerden
shak Alaton, einin KEDV304 adl rgtne parasal destek aram
ve Soros da, onu Budapeteye armt,
Soros, Sabanc Center - neden Trke olarak, Sabanc Mer
kezi deilse- adl yerde konferans vermiti. Konferansa, i dnyas
nn nlleriyle devlet hzinesini ynetmi eski brokratlar, banka
303 Nilfer Gle, C H P eski milletvekili Turgut Gle'nin kz ve zalf yllarn nl bakanla
rndan Ali Bozerin yeenidir. Ankara kolejinde, ODT (1970-1974)'de, Aa Han bur
suyla Ecoles des Hautes Etudes Suinces Socrales (1976-1985)'de okudu, ilk ei Fran
sz'dan boandktan sonra 1987 ylnda Kemal Derviin yakn arkada, liberallerden,
zamann Bilgi niversitesi rektr, Liberal Dnce Topluluu danmanlarndan Asaf
Sava Akat ile evlendi. Boazii niversitesinde retim yelii yaptktan sonra 2000
ylnda Parise dnd, Hindiin toplumsal aratrmalarna balad. Nilfer Gle Akat.
TOSAV danmanlarndan Prof. Celal Gle'nin kardeidir Kemal Dervi 2001 ylnda
Trkiye'ye bakan oldu; baz geceler Akatlann evinde kendisi iin hazr tutulan odada
konuk oldu. C.A Kalyoncu, Sakl Hayatlar,zaman kitap, s.228-231 ve Sefa Kaplan, Ke
mal Dervi- Bir "Kurtarc" yks, Blm: Prof. Asaf Sava Akat- Bilgi niversitesi,
Kemal Gelmem ' Diyebilecek Bir fnsan Deil," s. 110-117.
:1M Groots rgtne baldr.

253

yneticileri byk ilgi gstermiti. Soros, Open Society projesini,

hani u Trkiyede vakflarla uzun sredir yaam a geirilmeye al
lan ak toplum ad verilen ynlendirme ini anlatmt,
Soros ayrca, Trkiyenin ABye girebilmesi iin Balkanlarda ye
ni bir oluumun iinde olmas gerektiini belirtmiti. Bununla da
yetinmemi, ABDyi dnya polisi olmakla, IMFyi basiretsizlikle su
lam ve Trkiyeye sk bir akl vermiti: Sosyal devlet derse*

niz, ekonom iniz yklr. (..} Krt sorununu zm elisiniz!

Soros, ne nemli ve ne byk bir adam olduunu bildirircesine,
NATO Genel sekreteri ile grtn belirtip, 'faizlerin drlme
sini nermitir. nermekle kalmam, IMF ile T.C devleti arasnda
grmelerin srd" bilgisini de eklemiti.
Soros, deneyimli bir devlet adam rolndedir bunlar sylerken.
Nasl olmasn? Hibir lkede bu denli saygnlk kazanmamtr. Tr
kiyenin nde gelen hazine yneticileri, merkez bankas brokratla
r, anl anl iadamlar, profesrleri, kendisini ilgiyle dinlemektedir
ler, Aklamalarna baklrsa Soros, sanki IMFnin de stndedir.
Hem fMFy sular grnyor, hem de IMFnin kendi nerilerini
karara baladn ima ediyor.
Ulusal paralar devirmesiyle nlenen Sorosa, bu denli sevgi
gsterme zgrl, onu beenenlerin bilecei itir. Ama Soros,
Trkiyedeki para politikasna deinince heyecan da artm olmal.
Nasl artmasn k?! Karlarndaki adam n ve dostlarnn, ierden
bilgilerle, para ve altn borsalarn dalgalandrma hnerleri vardr.
Bizim sekinler, Soros ve balantllarnn piyasalarda oynad oyulara. Bat dnyasnda hit and run capitalism" yani vur ve
ka kapitalizmi denildiini bilmiyor da olamazlar. Aksini dn
mek, glob-elleme dknlerini kmsemek, onlar dnyadan h a
bersiz sanmak olur.
stelik Sorosun irketleri araclyla, Trkiyede oktan iba
yaptn, Tuborgun, hlas Holding ve hlas Finans, Trk Petrol ve
daha birok irketin hisselerine sahip olduunu, ncelikle onu din
lemekte olanlar bilmiyor olamazlar.
Kimin neyi ne denli bildii ve Sorosu kimin dahi banker
maneti yapt, ayr br konu olmakla birlikte, her eyin de bir ilki
vardr. Soros ile eitim ibirlii yapma ilki, Sabanc niversitesine
nasip olur, Soros, Orta Avrupa niversitesi ile Sabanc niversitesi
arasndaki ibirlii giriiminin mtevelli heyeti bakanlna getirilir.
Orta Avrupa niversitesi, George Sorosun ak toplum mis
yonuna uygun elem anlar yetitirmek zere, 1989da Yugoslav
254

nin Adriyatik kysndaki tarihsel kent Dubrovnikte oluturulan

Inter-University Centre adl rgtn nclnde, George
Sorosun, Peter Hank, Mikls Vsarhely, William Newton-Smith,
1stvn Tepln, Endre Boar ve Gyrgy Litvn ile yapt toplantda
alnan kararla kurulur. 1991de Pragda 100 rencisiyle ilemeye
balayan niversitenin 40 lkeden 829 rencisi ve Budapete ile
Varovada ubeleri bulunmaktadr.
niversitenin son konseyinde yer alan nller, rencisi az fakat
etkisi byk, ak toplum niversitesine verilen deeri gstermek
tedir. Bykeli Donald M. Bilnken, Georges de Men, Yehuda
Elkana, Albert Fuss, Roger Hazewinkel, Ton Lan tos, Kati Marton,
Peter Edwin Mroz, Peter Nadosy, Matthew Nimetz, Liz Robbins,
John Edwin Mroz ve John Brademas.
Bunlarn iinden J.E. Mrozu tanyoruz. Kendisi East West
Institute kurucusu ve bakan. Trkiyede Dou-Bat Enstits
(East West Inst.) olarak adlandrlan bu rgt, anm sanacaktr ki,
Moskova project democracy operasyonunda nemli rol oynam
tr. Yine anmsanacaktr ki, Mroz, TESEV ve AR adl kurululara
sk sk konuk olmutu.
Bykeli Matthew Nimetz ise influent ustalarm dandr ve CFR
yneticisidir. 1966da Bakan Lyndon Johnsonun ekibinde iba
yapan Nimetz, d ah a sonralar Dileri Mstearl, Clintonun Ma
kedonya-Yunan zel danmanl, Birlemi Milletler Genel Sekre
teri Kofi A nnann zel danman Cyrus Vancein yardmcl, d a
ha snra Vancein yerine, Annann M akedonya-Yunanistan zel
temsilcilii (1997) grevlerinde bulunmutu. Son olarak da Gney
dou Avrupa (Balkanlar) Demokrasi ve Uzlama Merkezi
(CDRSEE/ Center for Democracy and Reconcilation South East
Europe) yneticiliini yapan Nimetz, CFRnin 26 ubat 1997de
zamann Devlet Bakan Abdullah Gln katld Refah Partisi ve
Trkiye D Siyaseti yuvarlak m asa toplantsn ynetmitir.305/306
Sorosun niversitesinin konseyinde yer alan en tandk kii,
NED'in Ocak 2001e dek bakanln yapm olan Yunan klii efi,
Onassis Vakf bakan, Trkiyeye ambargo uygulanmasn salam
olan ve 2001de Kemal Derviin Trkiyede greve getiriliinin
hemen ardndan, TESEV ynetimince, stanbula getirilerek, Yunaya

305 Bu toplant ve CFR iin bkz. Ekler-CFR

3'CDRSEE ynetiminde Trkiyeden Osman Kavala bulunmaktadr. CD R S EE desteki
leri arasmda CocaCola Hellenic Bottling Comp.(George David) ile Stacey Polites, Alex
Spanos ve US - Greek (ABD-Yunan) Konseyi bulunmaktadr.

255

nstann ve A.Bnin Kbrs tezlerini savunma olana verilen John

Brademas. Brademas, Yunan Lobisinin has adam arndandr. ABD
Kongre (1959-1981) yesiydi. 1975de Trkiye'ye am bargo uygu
lanmasn salayan en etkin adam dr.307
ABD kongre yesi John Brademas. 1993den balayarak 9 yl
boyunca project dem ocracy operasyonunun para kayna
NEDin ynetim kurulu bakanln yapt. New York niversitesi
Bakanl (1981-1992) da yapan John Brademas, Clintona yakn
lyla da biliniyordu ve Bakann Sanat ve Humanterite Komitesi
ynetim kurulu bakanln yrtmt. Milliyette Sami Kohen.
onunla ilgili bu bilgileri verirken, eski dm an yeni dost diyerek
Trkiye medyasnn ve entelektel ortamnn duygularna terc
m an oldu.308
Jo h n Bradem as ayn zamanda, Texaco Enerji yneticisi olarak
CFR yesi ve Sovyet muhaliflerinin Selanikteki Demokrasi ve Bar
Merkezi kurucu direktrdr. Onassis Vakfnca paras salanan
Helen Mirasn Koruma Cemiyeti (New York niversitesi) ynetim
kurulu yelii grevini Trkiyeye iletmeyen medyaclarn bir bil
medii olmal, NEDin ve TESEVin operasyonlarn tam sayfa tan
tan, onlarn birer psikolojik sava propagandacs ustalyla anlat
tklarn, yars yalan szlerini Trkiyeye yaym a grevini yerine ge
tiren rportajlardan biri d ah a yaynlanyor.
Cumhuriyet gazetesindeki rportajda NEDin adamlarnn z
gemileriyle ilgili baz bilgiler bulunmuyor. Tpk, Nelson
Ledskynin CIA grevlisi olduunun unutulmas gibi... 14 Nisan
2001 tarihti Cumhuriyete konuk olan Bradem asn Trkiyeye uy
gulatt am bargo ilerinin demokrasi gerei olduunu aklamasna
olanak tannyordu. 309

307 John Brademas iin bkz. Bim TESEV

308 Milliyet, 11 Nisan 2001
308 Kbrs'n ABD iin nemini daha sonralar, John Sitilidesin merkezi Western Policy
Center'da Pentagon uzman Yb. Steve Williams u szlerle aklayacaktr; Dou Ak
denizdeki Lojistik ve operasyonel destek hatlarnn gvence altna alnmas Trkiyenin
gneyindeki ncirlik Hava ssne ve Trkiyedeki teki noktalara girmeyi gerektirir.
Planlamaclar bu amala kullanlacak Yunan adas Girit'teki Souda krfezinin deerini
kk grmemelidirler. Dou Akdeniz'de en byk yakt ve cephane depolar ve ayn
zamanda 6. Filo iin doal bekleme limanlar Girit'te bulunmaktadr. Kbrs'taki Britanya
hava ss blgesinde kuvvet bulundurulmaldr. Iraka yaplacak saldr planlarnda Bir
leik Devletlerin temel yanda Britanya olduuna gre, Britanyann grleri ve Dou
Akdeniz'deki benzerleri, Birleik Devletler karar vericileri iin nemli faktrlerdir.
Western P olicy C enter 20 Ekim 2002

256

Ambargocu John Brademas, kendisine S2 siyasi yaamnz b o

yunca her zaman demokrasiye ballnz her frsatta eylemlerinizle
ortaya koymaya altnz. diyerek sunuluyordu. Bu aklamalara
gre Brademas, ambargoyu hukuka saygl olduu iin istemi ol
malyd. Tam sayfa yaplan syleide Brademas, Kbrsta soykrma
uzanan katliamlardan sz etmiyordu. Buna gerek de yoktu. nk
Bradem as sopa gstermeye gelmiti. Trkiye, iktisadi bunalmla k
eye sktrlnca TESEV tarafndan arlmt ve Trkiyede siya
sal deiimgerekliliinden sz ediyordu. Ama asl hedef kesinlikle
Kbrs id. Brademas, Kbrstan Trk kuvvetlerinin ekilmesini ve
adann NATOya braklmasn stiyordu. NATO demek elbette ABD
demektir.
Bradem as ve benzerleri, propaganda yapmalarn salayacak olanaklar karmazlar ve bu tip propaganday ulusalc bir kitleye ulatrablmek iin can atarlar.310 Ne yazk ki, bu tr kiilerle yaplan
tek yanl grmelerde ve konferanslarnda Trkiyenin Kbrs gibi
zel konularn bilen kiiler bulundurulmaz. Brademas da bu bolu
u deerlendirmi ve Trkiye ve Trklerin una karar vermesi la
zm: Biz demokratik bir lke mi olacaz yoksa srekli gerileyen,
hep arkadan gelen bir devlet mi? diyebilmitir.
Sabanclarn eitim alannda ortak giriim balattklar niversite
ite bylesine deerlidir 311 Anlama, konferans ve ikili grmeleri,
Sabanclarn Atl Koknde akam yemei, Cem Boyner, Burhan
Karaam ve Blent Eczacba gibi nllerle Ulus29 sosyete elen
ce merkezinde geirilen gece izler. Gndz ve gece ile 21 Haziran
sabahnda, . Alaton, Vedat Alaton ve Trkiyedeki temsilci Philip
H aas ile yaplan kahvaltnn yarar da ayr bir konu...
Para piyasalarn kurallarn koymak ve denetlemekle ykml
Sermaye Piyasas Kurulu (SPK )na, G. Sorosun kartondan kap
lan demesi ve SPKnm susmas akllarda kalacaktr. 2001 yl para
piyasas ykmndan sonra, tarihnin en byk kyle karlaan
Trkiyeye, W ashingtondan hkmet orta olan K. Derviin ak
kalan telefon defterindeki Soros satr da hep anmsanacaktr.
Trkiyenin nllerini, karsna alp, iktisat ve siyaset dersleri
veren George Soros aslnda kimdir? Nereden nereye gelmitir?

Pazar Konuu - Eski ABD Temsilciler Meclisi yesi John Brademas, Trkiye'deki
demokrasiyi deerlendirdi: Siyasi reforma ihtiyacnz var Leyla Tavanolu, Cumhuri
yet, 15 Nisan 2001 (Koyultmalar Cumhuriyete aittir.)
Soros'un stanbul'daki ubesi Ak Toplum Bebek brosu 2003 ylnda Sabanc ni
versitesi ile ortak almalara katld.

257

Dnya onu nasl bilir? Bunu salt halkn deil, devlet ynetimine
geenlerin ve gemeyi dnenlerin de bilmesi gerekir.
George Sorosun, para piyasalarnn kurallarn koymak ve de
netlemekle ykml Sermaye Piyasas Kurulu (SPK)na, kartondan
kaplan demesi ve SPKnin susmas akllarda kalacaktr. 2001 yl
para piyasas ykmndan sonra, tarihinin en byk kyle kar
laan Trkiyeye, W ashingtondan hkmet orta otan K. Dervin
ak kalan telefon defterindeki Soros satr da hep anm sanacak
tr,
Trkiyenin nllerini karsna alp, iktisat ve siyaset dersleri ve
ren George Soros aslnda kimdir? Nereden nereye gelmitir? Dnya
onu nasl bilir? Bunu salt halkn deil, devlet ynetimine geenlerin
ve gemeyi dnenlerin de bilmesi gerekir.

Hit and run capitalism ve geciktirilen mahkm iyet

Deneyimli devlet adam rolnde konuan George Soros, hibir
lkede bu denli saygnlk kazanmamtr herhalde. Trkiyenin nde
gelen yneticileri, Merkez Bankas brokratlar, iadamlar, profe
srler, kendisini ilgiyle dinlemektedirler. Aklamalarna baklrsa,
Soros sanki IMFnin de stndedir. Sular gibi grnd IMFnin
kendi nerilerini karara baladn da ima etmekten geri kalma
maktadr. in ilgin yan da ite buradadr. Soros, arad a bir IMF
uygulamalarnn yanllndan, dnya bankasnn iktisadi dzene
2arar verdiinden sz etmekle kalmaz, ABD'nin dnya egemenlii
giriiminin yanlln da yineler.
Oysa George Soros, ABD d politikasn ynlendiren, baz kay
naklara gre de yneten CFR (Council! on Foreign Relations) rg
tn yesidir. Soros, ABD siyasetine uygun olarak lke pazarlarnn
sonuna dek almasn savunur. ABDnin eski gvenlik yneticileriy
le kumlan rgtlerde ynetim kurulu yesidir. Onun kuru szden
teye gemeyen szde muhalif aklamalarn kapitalist Bat ege
menliinin kne kant olarak ileri srmek, yanltcdr. Bunu
daha sonra greceiz. imdi stanbul gnne dnelim.
Ulusal para piyasalarn altst etmekle nlenen Sorosa, sevgi
gstermek, sivil olanlarn bilecei itir. Ama Soros, Trkiye'nin p a
ra politikasna deinince, salonlardaki heyecan da artm olmal.
Sekinler, Soros ve balantllarnn piyasalarda oynad oyunlara,
Bat dnyasnda hit and run capitalism (vur ve ka kapitaliz
mi) denildiini bilmiyor olamazlard. Aksini dnmek, globelleme dknlerini kmsemek, onlar dnyadan habersiz san258

m ak olur. Sorosun irketleri araclyla. Trkiyede oktan iba

yaptn, birok irketin hisselerine sahip olduunu, ncelikle onu
dinlemekte olanlar bilmiyor olamazlard.
nllere, iktisat ve siyaset dersleri veren George Soros kimdir?
Nereden nereye gelmitir? Dnya onu nasl bilir? Bunlar salt halkn
deil, devlet ynetimine geenlerin ve gemeyi dnenlerin de
bilmesi gerekir. Amerikadan transfer edilen yeni tirtller ve ort
lular zaten biliyorlardr.
Sorosun kimleri temsil ettiini anlayabilmek iin, birka operas
yona gz gezdirmekte yarar var. 1993 Martnda, Sorostan szan
habere gre, in, byk miktarda altn alacaktr. H aber szntsn
Altna hcum zler. Altn fiyat % 20 ykselir. Bu arada, George
Soros ve dostu Sir Jam es G oldsm ithin ellerindeki altnlar gizlice
sattklar ileri srlr. Altna hcum edenler aklanmlardr.
Haziran 1993de London Times Financial editr A, Kaletsky,
Sorostan ald mektuptan sz eder. Soros, Down with the DMark (Alman Markyla yerin dibine)! demekte ve ellerindeki Al
m an tahvillerini satp, yerine Fransz tahvilleri alacaklarn bildir
mektedir, Mark sallanr, Fransada tahvil ykselir. lem tam am , ka
zan da kazantr.
Soros ve arkadalarnn 1993 Fransa ilemleri 1980lere daya
nr. Societe Generale Bankas'nn zelletirilmesi srasnda gerek
letirdikleri oyunlarla ok iyi kazanrlar. Bankann zelletirme iha
lesinden nce ierden bilgi aldklar ileri srlen Soros ve adamlar,
kazanmlar ama, bu arada hale de iptal edilmitir,
Paris Savcs Mare-Christine Daubgney, 1987 ylnda, George
Soros, Fransa Maliye Bakanl grevlilerinden Jean-Charles
Naouri, Bankac Lbnanl Samir Traboulsi ve Bankac Jean-Pierre
Peyraud ve Edmond Safra ite Robert Maxwell hakknda soruturma
aar, Soros, bu bilgi szdrma sonucunda, $2.2 milyon $, Samir
Traboulsi 3,5 million $ ve Maliye Bakanl grevlisi Charles
Naouri de 289,200 $ kazanmlardr. erden bilgi szdrarak vur
gun yapm ann karl 2 yl hapis ya da en az 1,5 milyon dolar
cezadr.
Ne ki, Trkiyede hzl adalet ilemleri iin dzeltmeler steyen
Bat Avrupada Hollanda, ngiltere, svire, Lksemburgtan istenen
bilgiler, 14 yl gecikmeyle Kasm 2002de gelir. Savc, dosyay rafa
kaldrmamtr ama, hapis cezas isteme olana da kalmamtr.
Sanklar hakknda para cezas istemiyle dava alr. Ne ki, bu ara
da, Safra ve Maxwell dnyadan ayrlmlardr ve Artk onlarn ta
259

nkl olanak ddr. 312 Mahkeme, 20 Aralk 2002de Sorosun et

altndan bilgi szdrma yoluyla piyasada hile yaparak su ilediine
ve 2,2 milyon euroluk para cezasna karar verdi.313
Vur-ka kapitalizmi "nin en nemli kural, denetim den kanmak
iin, ABD'de vakf a kurmaktr. Zaten Amerikann ne kadar kar
tel ailesi varsa, onlarn o kadar vakf iinde vakflar, think tank
leri de vardr. Bu tr vakflarn ncs Rockefeller ailesidir.
Kiisel paralar ve mallar, vakflarda, fonlarda, hisse senetlerinde,
yabanc bankalarda, yabanc devlet tahvillerinde gezdirilir. Byk
paralar lkelere girip ktka, kntler olumas o denli kolay
lamtr. Giri-k, sahibine kazandrrken, ABD ve Bat Avrupaya
da siyasal karlar salamaktadr. Kresellemenin nndeki engel
lerin kaldrlmasndan ama, ite bu dolamn ve ykmn zgrle
mesidir.314
Devlet adamlar ve entelektel dnya le iliki kurmann en kes
tirme yoluysa, cem aatler oluturmaktr. 1980lern sonlarnda,
Sovyet lkesine demokrasi ihra etmekte olan NEDin en byk
destekisi Soros, Risa Gorbaov ile Cultural Initiative Foundation
vakfn kurdu, Sorosa gre vakf iinin maliyeti 100 milyon dolar
dr.315
Ksa sre sonra, Gorbaov bir oldu bittiyle devrildi. Bu karklk
arasnda Boris Yeltsin, project dem ocracy eylemi sonucunda,
tankn stnden devlet bakanl koltuuna atlad, Soros Rusyay
ok sevdiinden, yardmc olmak iin H arvardll Prof. Jeffery
Sachs devreye soktu ve Rus ekonomisine ok terapisi" uygulan
d, Uygulamay Sorostan dinleyelim:
Bir grup iktisaty Souyetler Birliine ynelttim. Polonyada
birlikte i yaptm J, Sachs ok itahlyd. Sachs, talyadan
Rom ano Prodi ve IMFden David Finchi nerdi. Ben de
IMFden Stanley Fischeri, Dnya Bankasndan Jacob
Frankeli, Harvard'dan Larry S u m m ers! ve srail m erkez ban
kasndan Michael Bruno'yu nerdim .316

5:3 "Insider- trading trial begins for Soros The W ashington Times. N ovem ber 8. 2002
Reuters, 20.12.2002
514 Rockefeller a geni bilgi: Gary Ailen, The R ockefeller File.
315 "Soros on Soros: Staying Ahead of the Curve," 1995 den eviri: Para Ynetiminin
Sihirbaz Soros Sorosu Anlatyor, s. 109.
3,6 W Engdahl, The Secret Financial Network Behind "Wizard George Soros, EIR
Special Report, s.32-38

260

ok terapi
Rusyada sanayi kredileri, ok terapi 1992 ile durduruldu.
Devlet kendi irketlerini birdenbire parasz brakt. Sonu: Denetim
d enflasyon, Rus sanayisi ile birlikte Rublenin k... Ve dost*
ardan Marc David Rich kollar svad, Ruslarn alminyumunu yok
pahasna satn alp, damping fiyatla Avrupaya sattktan sonra, Si
birya petrolnn dsatmn ele geirdi.317
Yeri gelmiken, snr tanmayan ok ynl ticaretin ustas Richi
biraz olsun tanmakta yarar var. lgin bankalar merkezi Zug (svi
re) kentinin kral olarak da nlenen Marc Rich, 33 milyar dolarla,
27 lkede evirmektedir.318 Trkiye, Marc Rich adn 2001 ba
larnda rendi. FBI, svirede atoda yaayan Richi bir trl bu
lam amaktadr 319 Eski Federal Savc R. Guelianinin Rich iin d
zenledii, 1982 soruturma dosyasndaki 51 suun zeti, silah tica
retinde kaaklk ve 48 milyon dolarlk vergi karmaktr. ABD ta
rihinin en byk kaakldr bu. Arananlar listesinin en nemli ilk
on kiisi arasndadr Rich.320
Marc Rich, hzl bir tccardr. Soros, ABD ynetimini Kosova olaylar gerekesiyle Srbistan bom balam aya kkrtrken, Marc Rich,
ambargoyu delerek Srbistana petrol satyordu. Rehine bunalm
dnem inde petrol karlnda rana roket ynlendirme sistemleri
satan Marc Rich, Irak ambargosunu da delerek Irak petroln pazarlamt.
ABD, spanya, srail vatanda olan, Jam aika, ngiltere, Dou
Avrupa lkelerinde, Sovyetler Birliinde ve srailde yaayan Marc
Rich, metal borsasnn en nemli aktrdr. Rom anyada rafineri
sahibidir, merkez brolar spanyada, fabrikalar Avustralya, Sar
dunya ve Bat Virginiadadr. Nikel, kurun, inko, kalay, krom,
magnezyum, bakr ve kmr piyasasna egemendir. Trkiyede
Richin ticari ilikilerinde nemli bir yer tutar. Trkiyeden ABDne
krom ihracat Marc Rchn irketlerince yaplr. Petrol, gaz, inko,
krom vb, ticaretini svire adresli Glencore irketi ve ballannca

Wall Street Journal May 13, 1993.

319 M. Dobbs, 'Rich Made His Fortune by Breaking the Rulse' Washington Post Foreign
Service, March 13, 2001.A01.
313 "Marc Rich Aliy Seeks Meeting on N.Y. Taxes The Washington Post, March A,
2001, A02
320 M. D, Rich, 1966 ylnda ngiliz ayakkab fabrikatr E. Eisenbergin kz Denise
E isen berg ile evlenmiti. Martin Kattle, "Clinton defiant as F B I opens inquiry
Washington, Guardian, Feb. 16, 2001.
261

gerekletirilir. Glencore irketinin %71 hissesi Marc Riche ait^jr 321

srail devlet ynetimi Richn arkasndadr. Zamann srail Ba

bakan Ehud Barak, Rich balansn diye, Clintona iki kez telefon
eder. MOSSAD bakan Shabta Shavit ise bakana bir mektup
gndererek, Richin geni ilikileriyle, nemli iler baardn belir
tir. sraildeki vakflar da geri kalmazlar ve ABD Bakanna mektup
yollarlar.
Telavivdeki Marc Rich Foundation adl vakf ve The
Movement For Quality Governm ent adl kuruluu, Michal Herzog
ynetmektedir. Michal Herzog. Ehud Barakn hkmet sekreteri
Yitzhak Herzogun eiydi. Yitzhak Herzog ise eski devlet bakan
Chami Herzogun oludur. Chami Herzog, in ve Kazakistan gezi
lerini Shaul Eisenbergin zel uayla yapacak denli yakn ilikiler
iindedir32^
Ayrntlar bunaltc olmakla birlikte, Trkiyeye dek gelip, ak
lk ve ahlakl ynet/m nerenlerin niteliini bilmek bakmndan
nemli olmal. Bu nedenle kk bir ayrnt daha eklemek gereki
yor.
FBI ve Interpol tarafndan aranan en nemli adam konum unda
bulunan Marc Richin ei, ABDde nldr,325 Denie (Esenberg)
Rich, bir yandan Sister Sledge, Bette Midler, Celin Dion gibi ark
clara gfte yazarken, te yandan Akevden de ayan kesmemitir.
M anhattan ve Akev (Whitehouse) sosyetesinin sekinlerinden
Denise Eisenberg Rich, Demokratik Partiye 500.000 dolarn s
tnde, Hillary Rodham Clintonun Bakanlk Ktphanesi projesine
ise 450,000 dolar katkda bulunmutur. Bu arada Hillary
Clintonm, senatrlk seimlerini kazandktan ksa bir sre sonra

331 Marc David Rich 1934de Belika'da dodu, Ailesi nce Vichy (Fransa)'ye, daha
sonra (1941) ABDde Kansas City'ye oradan da New York'a gt 1974de Philip
Brothers ile svirede bir irket kurdular 1970-!980 lerde byk kazanlar elde ettiler
Sivil rgtlere, yardm ve kltrel kurululara 100 milyon dolara yakn balarda bulun
dular. David Ruppe, ABC News com 010207
332 M. Mustafa nk, Kromun IMF. DT Kskacnda zelletirmeye Kadar Uzanan
Kanl yks.'1Mdafaa-i Hukuk. Mays 2002, Say:45, s, 59,
323 Marc Rich, Giancoredaki hisselerini 2001 ylnda satt.
Kaliteli Hhkmet Hareketi
324 Barry Chamish, Another Crooled May Save The Day ", Rense , 12-07-2000
325 Marc Rich ve Denise Eisenberg, kaaklk dnemleri balaynca 1993 de boanm
lardr.

262

teekkr etmek ve sraile desteini gstermek zere Telavive gitti

ini an m sam a l"26
te yandan, Marc Richin avukat ve lobicisi Jack Quinn de n
celeri Akev mavirlii ve daha sonra da Clintonun yardmcs olan ve 2001 sonunda AD bakanl seimini kl pay farkla karan
Al G ore un personel efliini yapmtr.
Bunca yararl ilikilerden sonra, hem spanya, hem de svire
vatanda olan Marc David Rich ve su orta Pincus Gren
(Pinky), Clinton bakanlktan ayrlmadan nce balanan 141 kii
arasna girerler. Ne ki. Rich, bakatlarn balad ne lk ne de
son kiidir.32''/328/3"9
Richin ad gibi zengin ilikilerinden ve ok terapi operasyon
larndan yararlanan ikinci nlye geebiliriz. kinci dost Shaul
Eisenberg, zbekistanda tekstil ine girer. zbek ynetimi iin ie
riini ayrmsaynca, Eisenberge yasak koyar. EIRde yazan
Eighdal, bu yasaklama sonucunda, MOSS ADm Orta Asya planla
rnn byk darbe aldn belirtmektedir.330
Eisenberg, olduka deneyimlidir. Korede 1961 hkmet darbe
sinden sonra, diktatr olan Park, temiz toplum iin gerekli ileri
bitirir bitirmez, iki numaral darbeci General Kim Jong Pil, K-CIA
(Korean CIA)y kurar. Sra, kirli ilere gelmitir. Yeni ynetimin has
adamlar, Unification Family tarikatnn kurucusu Sung Myung
Moon ve ABDde ynetimle rvetli ilikiler kurup para szdracak
olan Tosung Parktr 331
' Shaul Eisenberg, Japon sermayedarlaryla da ibirliine girien
Kim Jong Pil iin arabuluculuk yapar. Hem irketler, hem K.J. Pil,
hem de Eisenberg kazanr. 1979da in ile srailli silah reticileri
arasnda ilk ilikiyi de Shaul Eisenberg kurmutur. srail 1990da,
Orta Asyaya Shaul Eisenberg ile girer.
Shaul Nehemiah Eisenberg, Polonyada domu, daha sonra
anghaya, oradan d a Japonyaya gitmitir. in Halk Cumhuriyeti
ile de iyi ilikiler kuran Eisenberg, bir Japon ailesiyle gelitirdii ili
kilerle ticari yaam da hzla ykselmi; Kore'de imento ve kimyasal
326 Martin Kattle. Washington. Guardian, Feb. 16, 2001.
327Takin g Liberties: Money, Mossad and March Rich Caq, April-June 2001,70(49)
323 'Bid to Win Pardon for Rich Detailed Washington Post, M arch 24, 2001, AOS
329 Robert Scheer, Many a U.S. President Pays the Pardon Piper" National Column,
Los Angeles Times, March 6, 2001
333 1992 sonunda Eisenbergin giriimleriyle ABD-srail ortak pamuk retimi projesi iin
400 milyon dolar kredi salanr. Barry Chamish, a.g.y
331 Unification Churchtin balangtaki ad "Unified Family (Birlemi Aile)dr.

203

fabrikalarna, ilde madenlere sahip olurken, Orta Amerikada

youn ticari ilikiler gelitirmitir. 1968de sraile dnnce,
Eisenberg yasas" da denilen kararlarla Eisenberge vergi bak
l tannmtr, srail ktisadi yaam nda dal budak salan
Eisenberg, silah ticaretinde younlamtr332
Gc ylesine ykselmitir ki, hem in ile hem de Suudi Ara
bistan ile silah ticareti yapabilmitir. Onun bu baarsnda ve ege
menliinde MOSSADdan transfer edilen elemanlarn yarar olmu
tur kukusuz. 13 yln randa geiren, Irakta Krt isyann rgtle
yen, CIA ile st dzey ilikileri yrten, ABD bakanlar ile doru
dan greblen nl MOSSAD eleman David Kimche, 1985de
Shaul Nehemah Eisenbergin Telavivdek Asia House adl holding
irketinin temsilcisi olmutur. Ayn irkette 1968-1973 arasnda
Mossad yneticilii yapan Zvi Zamir ile srail gvenlik rgt
Shin Bethin yneticisi Amos Manor da almtr.
Ne ki, Eisenberg ile alanlarn en nls Abraham
Bendordur. srail iin hassas teknolojik bilgi istihbarat yapan gizli
kurulu LAKAM adna Department of Electronics-Israel eleman
maskesiyle alan Abraham Bendor, srail i gvenlik rgt Shin
Bethin yneticiliinden emekli olduktan sonra Eisenberg le al
maya balamtr.333/ 334
imdi yeniden Rusyaya dnp demokrasi" am a kout olarak
gelitirilen ilgin ilikilerden bir rnee deinebiliriz.

Ulusal sistem ler kendiliinden km ez

Rusyada iler ve likiler ok terapiyle snrl kalmaz. Bir devleti
ynlendirmenin en gvenli yolu o devlete kadrolar yetitirmektir.
Soros, Rus medyasn, eitimini, aratrma merkezlerini ve bilim

332 inden Suudi Arabistan'a fze satna srail yardmc oldu. Israel Foreign Affairs,
Dec. 1 9 8 7 den aktaran Andrew and Leslie Cockburn, Dangerous Liaison, s.13, 362.
353 LAKAM'm elemanlar arasnda Dirty Rati" olarak da bilinen kii Rafael Eitandr. LAKAM istasyon efi Eitan, Pensylvania'daki nkleer maddeler sanayisi N UM ECe casus
olarak szmtr. Daha sonra yaplan soruturmalarda bu tesisten nemli miktarda zen
ginletirilmi uranyumun kaybolduu saptanmtr. Eitan 1970lerin ortalarnda Ariel
Sharon, Babakanlk gvenlik danman olunca onun yardmcl grevini stlendi.
Daha sonra LAKAM bakanl da yapan Eitan, Lbnan Falanjistlerini desteklemesiyle
nlenmitir. {Yedio Aharanot, 13/3/87, Hoalam H a zeh, 19/8/87 ve Ha'aretz, l / / S S den
aktaran Cockburn, $.85,92,202.) Eitan, 1980-89 arasnda grev yapt Beyrutta T.C
istihbarat kurumu MT grevlisi Hiram Abas da grev yapmtr. (Soner Yaln- Bay Pi-

?0)

34Merkezi Telavivde bulunan byk holding irketinin sahibi olan Eisenberg, Mart
1997 de Pekin de lmtr, Ed Blanche, 'Israel And Turkey Look To Extend Their
Influence Into Central Asia' Jane's Intelligence Review, August 2001

264

odaklarn parayla destekler. 'Lise ve niversite dzeyinde eitim

dntrlmesi iin 250 milyon dolar yatrr; 1SF (Int. Science
Fdn. / Uluslararas Bilim Vakf) iin 100 milyon dolar verir, 33'J
FSK (Rus Federal Kar stihbarat Sevisi) Sorosu bir espiyonaj"
rgt kurmakla sulamakta; Ford ve Heritage vakflarndan,
Harvard, Duke ve Columbia niversitelerinden yardm grdn
ileri srmektedir. FSKya gre Soros, 50.000 bilimciye dem e
yapm akta ve bylece bilimsel ve teknolojik gelimeleri denetimi al
tna alm aktadr336/337
, salt yardm ve ynlendirmeyle snrl kalmyor. 1995de, ABD
Dileri operatr Fred Cunynin eenistan olaylarna kart
saptanr. Cuny, ABD karlaryla skca bal olan atma blgele
rinde almtr. Cunynin ayrca Soros adna da szlemeli olarak
alt ileri srlmektedir.338 Rus yeni tr serm ayedarlarndan
Boris Berezovsky Birka yl nce George Sorosun CIA ajan ol
duunu duydum diyerek Sorosun likilerine bir baka boyut ek
lemektedir.339
Sorosun "ok terapi" ilerinde aktr olarak adm verdii adam
lardan Fischer, Trkiyeye yabanc deildir. Trke yayn yapan,
lkelerde ak bilgilendirme a kurucusu televizyonlarda, snrsz
zgrlk dncesini yayan ultra-liberal iktisatlar, Fischerden ar
kadamz diye sz ederler; Fischer ile mektuplatklarn aklamak
tan ekinmezler.
Yeni yeni, ak toplum olan, her eyini para piyasasna em a
net* etmi, plan ve programl retimi unutmu, serbest piyasa oyun
cularnn vur-ka hnerlerinden habersiz lkelerde, bu tr oyuna,
iktisadi kriz" deyip geerler. Oyuna gelenlerin ulusal paralar, be
para etm e2 olur; sanayi ve ticaret yklr. Tayvanda, Endonezyada,
Meksikada, Arjantinde, Malezyada oynanr bu oyun.

335 Irina Deznhina, US Non-profit Foundations in Russia, Impact on Research and

Education "http ;//216.239.37 100/search/?q-cacbe:stjlnD8 5 Z H YC ve jhii.edu/'-fstr/
conferences/ dublin/workingpapers/denhina dan aktaran Heather Cottin, "George
Soros, Imperial Wizard" CAQ. Number 74 Fall 2002, s.3.
"FSK Suspects Financing of Espionage on Russia's Territory," AP wire. January 18,
1995'den aktaran Heather Cottin, a.g.y. s,3.7.
337David Hoftman, Proliferation Parties Gives Russia a Fractured Democratic System,
Washington Post, Oct, 1,1995'ten aktaran Heather Cottin, a.g.y. s.3, 7.
,! Allan Turner, Looking For Trouble Houston Chronicle, May 28, 1995, p. E1; Kim
Masters, 'W here is Fred Cuny," Washington Post, June 19, 1995. p. DTden Heather
Cottin, a.g.y. s.3, 7.
539 Los Angeles Times, Nov, 24, 1994, p. A55'den aktaran Cockburn, a.g.y, s.3, 7.

265

Ne ilgin rastlantdr ki, lkelerin ulusal piyasalar yklrken, yol

suzluk savlan ykselir, etnik ve dinsel srtmeler atmalara d
ner ve project democracy yollarnda, para krallarnn yeni dnya
dzenine uyumlu ynetimler oluur.
M edya diliyle, smart boys (parlak ocuklar) olarak nitelenenle
rin, derinden derine piyasa deerlendirmeleri yapanlarn, vur-ka
zgrln, devlet klsn" ya da yolsuzluklar nlensin gibi,
sade suya tirit, bilgie deerlendirmelerle sunduklar yaynlarda
yer alm ayan ileyiin admlar yaln ve basittir:
1. Mega-Banker olarak pohpohlanm Soros ve yandalar, his
se/tahvil almaya balar. Onun bir eyler bildiinden emin olan te
kiler de izlerinden gider. Bu arada, d sermayeli televizyonlar her
yarm saatte bir piyasa haberi geerken, yorumlarn da eksik et
mezler.
2. Gelirleri daralm olan kk yatrmclar ala geerler. M ed
ya piyasalar hareketlendi, hkmetin u, IMFnin bu anlamas
sonulanyor propagandasn ykseltir. Fiyatlar ve allar daha da
ykselir.
3. vur ve ka bankerleri, kincilere satarlar ve katlayarak ka
zanrlar.
4. Vur ve ka operatr, toplad paray dolara evirir ve arac bankasndan lke snrlar dna karr. Para, yklacak yeni bir
piyasa, altst edilecek bir ulusal pazara ynelir.
5. IMF lkeye gelir, tpk Sorosun buyurduu gibi,devleti k
ltn der. Ulusal retim boulur. D bor taksitlerinin tahsili iin
para piyasasnn, gvensizlik ortam nda ar yaralar alm banka
dzeninin, yani toplam olarak devlet dzeninin srdrlebilmesi
iin, yeni borlanma olanaklar iin yeil k beklenir.
6 . Yeil k, tpk Sorosun buyurduu gibi siyasal isteklere ba
lanr. Buna direnecek ynetimler varsa, demokratik ve liberal (!)
ortam hazrlanarak yklr.
7. Ykma uratlan lkeye dnlr. Yklan iktisadi ortam da,
birdenbire deer yitiren irket hisseleri, ham m addeler, hra rnle
ri bir-iki misli deerlenmi olan dolar karlnda satn alnr.340
lerin gvenlik iinde yrtlmesi iin, iki koulun yerine gelme
si gerekiyor, lki, geni bir bilgi andan ince bilgilerin toplanmas,
kincisi, yaplan lerin yle ya da byle sert tepkilerle sarslmama

340 Scott Thompson, Profile: George Soros 'Inside-Outside' Job For the Oligarchy
EiR, Ag.24, 2001

266

s. Her iki gereksinim se ok geni bir dostluk evresi gerektirir.

Geni evrenin oluabilmesi iin, akademisyenlerden, hayr dernek
leri ve vakflara, iadamlarndan bankaclara, nsan haklan grupla
rndan siyasal partilere ve doal olarak sesli-yazl-gvsel yayn or
tamna balanan bir a kurulmas zorunludur. imdi bu an ileyi
inin tipik rneklerinden birin olan Malezya operasyonuna ksaca
bakmann srasdr.

Alan vururlar
Ak toplum ve IMF'nin serbest piyasa kurallar srerken, Ma
lezya'da ksa sreli bir ilem sonucu para piyasas ker. Devlet
ynetimi, olayn ayrdna varr, am a i iten gemi, scak para"
diye bilimsel ve iktisadi bir ad verilen vurgun para, Malezyadan
yeni vurular iin baka ulusal pazarlara ynelmitir. Paras oket
Malezya ynetimi, d sermayeye en az bir yl lkede kalma koulu
getirir, IMFden lkeyi terk etmesini ister. Bu konu ABC televizyo
nunda grlr. ABC-News Nightlne program nda Ted Koppel
soruyor;
Kolajca anlalabilir kavramlar kullanalm. imdi sz, Malez
ya nn parasn tahrip ederek kazan elde ettiyseniz, bu durumda
(Malezyadan) ahp gtrm olmuyor m usunuz?
G.Soros, yantlyor:
Tam da yle deil; nk bu benim eylemimin amalad bir
sonu deildir. Ve bir (piyasa) kaf/mcs olarak sonulan hesap
etm ek benim iim deildir. Bu piyasann doasnda uar,"
Piyasalar eitli aklamalarla ynlendirip ii bitireceksiniz ve
Ne yapalm ki, bu piyasann kuraldr" diyerek iin inden syrla
caksnz. Piyasa oyuncusu iin bu son derece olaandr. Ne ki, bir
yandan iyiliksever adam oynarken te yandan byk kitlelerin
dt durum un da bir aklamas olmaldr. Soros, bu elikili
durum u u szlerle aklyor: Para piyasasy/a oynadnzda sra
dan bir iadamnn yzletii ahlaksal endielerin oundan kurtu
lursunuz--. Para piyasalarnda ahlaksal konularla kendimi megul
balamak zorunda deildim."3'"
Aklamalar, kumar masasna oturan kiinin sorumluluk anlay
na denk dyor. Ne ki, kumarbaz kendisine ait olan yitirir ve
kazanan da ancak yitirene ve onun ailesine zarar verir. Oysa para
piyasalarnda oynayan oyuncunun ahlaksal endieleri olmayabilir
am a byk kitlelere verdii zarar kumarbazn verdii zarardan ok
3,11 Soros on Soros, p .111' den aktaran Heather Cottin, caq, Fail 2002, 74, p.2

267

te sonular dourur. Sorosa baklrsa, ulusal parann k de

Sorosun kazanc da serbest piyasa dzeninin bir sonucudur. Bir
lkenin ulusal iktisad yklm, paras yerle bir olmu; milyonlarca
kii isiz kalm, ulusal devletin borlan bir anda katlanm, ocuk
lar yoksulluk yknn altnda ezilmi, lkede etnik srtme bala
m, kimin um urunda?
Malezyadaki vur-ka iini, kendi ak toplum" ahlakna yak
r biimde aklayan Soros, Trkiyeye gelecek ve bunca ticaret
kokan szn unutup, Malezya'daki ekonom ik kntden,
Mahathirin syledii gibi si
. .usunuz?' sorusuna, Hayr
bu Malezya ynetiminin
nyerek; karsndakinin nabzna
gre erbet verecektir.342 b u yaklam ok doal, nk adam n ad
speculatore km.
George Soros 1997de Tayland ktisadn kertmekle suland
nda bir eylemcinin Biz George Soros'u bir tr Drakula olarak
deerlendiriyoruz, O halkm kann em m ektedir szleri ilk bakta
abartl gibi grnse de Sorosun para piyasalarnda oynam akla ah
laksal zgrlk arasndaki iliki stne yapt aklamasna bir ba
ka derinlik getiriyor 343
Aslnda, Sorosa kran duyulmal. nc lkelerde, vur-ka
dzenine kreselleme" ya da serbest piyasa ekonomisi" diyerek
bilimsel klflar reten liberallerin, yeni dzencilerin, London
School of Economics eitimli dnya bankas memurlarnn, vakf
ve think tank uzmanlarnn saatler sren gevezelikleri yannda,
Sorosun szleri daha anlaml, daha ak ve yapt ie uygundur.
Ksaca, gerekiyorsa vurulacaktr..

S o ro sun milyon dolaryla darbe

Bu arada, lMFnin snr d edildii Malezyada kam panya ba
lar. Devlet ynetiminin en u noktalara dek yolsuzlua batt ilan
edilir. Liberal bir gazete kmaya balar. Gazete, temiz toplum-ak
toplum kampanyas aar. iddet gsterileri ykselir.
Ynetim, ktisad dzeni rayna oturtmaya abalarken, gazete
den kkrtc yaynlarn durdurulmas istenir. Gazete kkrtmay
srdrr. Gazete yneticisi gzaltna alnr.344 stenen olmutur. Bi
lumum NGOlar harekete geerler.

312 Entelektel Bak, ahn Alpay, CNN, 3 M art 2002, Saat 12.30-13.00
343 Heather Cottin, a.g.y, s.2
144 C.S. Monitor, March 13, 2001
268

Para kaynann % 44n A.Bden, geri kalann Soros Vakf,

Ford Vakf gibi snr tanmayan sivil" rgtlerden alan RSF (Snr
Tanmayan Gazeteciler) rgt, Mahathir Bin M uham m edi diktatr
olarak ilan eder. Ayn NGOlar, bizdeki adlaryla ST 1er, Malez
yann soyulmasna, iktisadi dzenin vur ve ka ileriyle sarslma
sna ses etmemitir. Bu arada, iyi gnlerde Malezya ile ibirlii gs
terileri yapm aktan, geri kalmam olan Trkiyenin nl slamcla
rndan, protonculardan bir tekinin bile sesi kmaz!345
En nemli aklamay da Malezya ynetimi yapar: erdeki m u
halefet yaynlarnn Sorostan gelen parayla desteklendiini ak
la r 346 George Soros ise Babakan Mahathir Bin M uham m edi Nazi
likle sular. Malezya, vurulan bir ak toplum rneidir. Oysa Peru,
hem para ile hem de rtl demokrasi" oyunuyla vurulmas gere
ken bir lkedir.
Trkiyede ABD ve IMF politikalarna muhalif yazarlar, 2002
baharnda Venezuela da yaananlara ilgi gstermilerdi". Bu ilginin
ana nedeni oradaki darbenin Trkiyede yaananlara benzeyebile
cei dncesiydi. Oysa Venezuela darbesini anlayabilmek iin iki
yl ncesine dnp, Peruya bakmak gerekiyor,
Peru devlet bakan Alberto Fujimori, iktisad dzelttike, uyu
turucu trafiinin stne gittike, diktatr olarak ilan edilir.
Lksemburg ve Luganodan Hollanda Antllerine uzanan bankalarbankerler-serbest piyasa oyunculan ann iinde cirit atanlar, baz
ulus devletlerin ak toplum olmamalarn ve stne stlk iktisa
di yaplarn istikrara kavuturmalarn balamazlard. yleyse P e
ruya demokratik(!) d m dahale gerekirdi. Zaten demokrasi dedi
iniz nedir ki?! Her trl parann, sonsuz zgrlk iinde, hibir k
stlamaya uyulmakszn dolatrlmas deil mi?!
2000 ylnn Nisan-Araik aylar arasnda olup bitenleri ksaca bir
gzden geirmekte yarar var. Nisan 2000de, Peruda devlet ba
kanl seimi birinci turunda Fujimori oylarn yzde ellisinden faz
lasn alnca, ABDnin destekledii Toledo Alejandro, seimlere hile
kartrldn ileri srer ve seimlerin ertelenmesini ster. Nedense
ABD destekliler, harcanan onca emee, paraya ve ABD NGO des
teine karn hem en seimlerin ertelenmesini isteyerek kargaa ya

315 Malezya operasyonunun iktisadi boyutu iin bk. Gven Sak - Fatih zatay, Dnya
da ve Trkiye'de Kriz "Radikal, i 9-23 Mart 2001
^ S o ro s , Open Society-Yugoslavia (merkezi:nce Pritina , sonra Belgrad ve Karada)
araclyla "bilgi," "sanat ve kltr," "eitim" ve "genlik" projeleriyle 1998'de muhalefete
14,3 Milyon Dolar balamtr. Caq, Spring-Summer 1999, 67 (65)

269

ratm aya alrlar. Tpk Nikaraguada olduu gibi. Alejandronun

arsna, ABD ve onu destekleyen Panam a, Costa Rica ve Kanad a dan destek gelir.
Peruda seimlerin ikinci turu, 28 Mays 2000de yaplacaktr.
Peru devleti, seimlerde hile olmadnda direnir ve seimlerin gz
lenmesini ister. te bu anda, bizim project dem ocracy m teahhit
leri devreye girer. Carter Center, NDI, Avrupa Birlii ve teki
NGOlar seimlere gzlemci gndermeyeceklerini aklayarak kitleyi
kkrtmay denerler. Seimler tm engellemelere karn, yaplr ve
Fujimori, oylarn % 5 0den fazlasn alarak yeniden devlet bakan
olur.
Oysa ABD. kendi demokrasisini getirmeye kararldr ve yenilgiyi
asla kabullenmez, OAS (Gney Amerika rgt} toplantya ar
lir. George Sorosa yaknlyla tannan. Gzlem Heyeti Bakan
Eduardo Steinin Peru aleyhine yapt aklamalar ie yaramaz.
Meksika, Brezilya ve Uruguay temsilcileri, Perunun iilerine
karmayacaklarn, kresel birtakm rgtlerin egem en devletlerin
kumullarnn yerini alamayacan aklarlar.
Daha sonra ortaya kacaktr ki, George Soros, Perud a i kar
klk yaratm ak isteyen Harvardda yetitirilmi Alejandro Toledoya
bir milyon dolar vermitir. Soros ile Toledo arasndaki parasal a n
lama, ABD Dileri Bakan Madleine Abrightn Polonyada d
zenlettii Towards a Community of Democracies ile Sorosun
World Forum on Democracy" uluslararas konferanslar srasnda
yaplm.3i|/
te bu konferanslar srasnda, Peruya demokrasi getirmek ze
re, Toledonun seim kampanyas efi Alvaro Vargas Llosa, George
Soros le Toledo'yu buluturmu ve o anlama yaplmtr. Ne ki,
Soros'un Toledoya demokrasi ve ak toplum yararna, gven
mesinin bir zel yan daha var myd? Toledo, bu gvene layk br
kiidir. 1980-1985 arasnda bakanik yapm olan Toledo, Dnya
Bankasnda alm ve daha da nemlisi, Peru Ulusal Bankasnn
badammanlt grevinde bulunmutu,.
Peruda yinelenen seimlerin ardndan, Haziran 2000'de, b a
kent Limada Toledo destekilerinin, Drt Keden Yry ad
verilen gsterileri balar. Binalar yaklr, kargaada insanlar lr,3,18
Ortalk bir trl durulmaz, kargaa bitmez. Fujimori aleyhinde yol

347 Bu konferanslara ARI Hareketi (Dernei) Bakan K. Kprl de katlmt

3 4 9 EIR, Highlights-Peru Election Shock, Lima. April 23, 2001

270

suzluk sulamalaryla bezenmi, uyuturucu trafiine ortaklk savla

ryla sslenmi yaygn kam panya balatlr.
Alberto Fujimori, 1935de Peruda domutur. Babas, 1920de
Japonyadan gen bir pam uk iisidir. Fujimori, matematik profe
sr olmu ve ziraat fakltesi dekanl yapmtr. 1990da, niver
site rektrl srasnda, devlet bakanlna seilmitir. Fujimori,
blgedeki uyuturucu mafyasna gz atrm amaya kararldr. Koka
retimini azaltrken, tarm retimini artrmtr, iktisadi bunalmla
iliiksiz yaamay beceren, Gney Amerikann tek lkesini ynet
mektedir. Kokain mafyasn ezmi, % 7.650lik enflasyonu % 3 ,7 ye
drmtr. Alberto Fujmorinn asl suu, Tupac Amaru geril
lalarnn denetimindeki koka vadisinde, tarm programlar uygula
yarak, koka retimini azaltmas ve koka parasnn dolamna izin
vermemesidir. 349
Fujimorinin bir byk hatas da uyuturucu ve terre kar sa
vata yetkilendirdii ve zel kuvvetlerin ynetimini teslim ettii
Montesinoya fazlaca gvenmesidir. Montesino balangta koka
kaaklyla savam; am a daha sonralar rvet alm, koka ve
silah ticaretine gz yummutur.
Fujimori, son byk hatay Austos 2000de yapar. rdnden
Kolombiyaya silah gtren gemiye el koymakla kalmaz, bir de bu
nu lan eder ve soruturma grevini M ontesinoya verir, te o anda
(14 Eyll 2000) m edyaya bir video ulatrlr. Grntlerde
Montesino, meclis bakanl seiminde taraf deitirmesi iin bir
yeye, 15.000 dolar rvet nerm ektedir.330
'Tem iz toplum kampanyas yeniden canlandrlr, Fujimori, l
keyi terk ederek, istifasn gnderir. Aylar sonra, Toledonun yan
dalarndan Robinson Rivadeneyra, silah tama iinin ClAin ona
yyla gerekletirildiini ve ABDnin Kolombiyaya karma plannn
bir paras olduunu aklayacaktr,
Toledo, 2001 balarnda, Davosta Sorosla buluur. te ne olursa ondan sonra olur. Vargas Llosa, Toledodan ayrlr ve
Peruvian televizyonunun 'T he sniper adl program na karak,
Soros ile Toledo arasndaki bir milyon dolarlk ilikiyi aklar. Ojo
gazetesinin manetindeki, Marihuanay yasallatrm as iin
Bir Milyon Dolarlk D estek szlerindeki ince politika neydi?
Bu szler Trkiyedeki gibi, Sorosu yere ge sdramayan m an

"Fujimori Victory is Strategic" W ashington Insider, Vo!. 10, no, 2 3 , June 8, 2000.
354 The Rise and Fall of Alberto Fujimori, www.ex.ac.uk

271

etlere benzemiyordu. Bunun bir mesaj olduu ksa bir sre sonra
anlalacakt. Artk iler yoluna girecek. Haziran 2001 seimlerini,
kk bir farkla Toledo kazanacaktr.
Yalnz Toledo mu kazanr? Elbette kazanamaz. Kazanan, serbest
piyasadr, IMFdir ve ABD'nin organize tccarlardr. Maksat 'd e
mokrasi ve ak toplum yaratmaktr. zetle: Dolar yatrrsn ve
ulusal para politikalarn IMFye balarsn. Uyuturucu paras ky
bankalarndan akarken, serbest piyasann nimetlerinden yararlanan
hit and run (vur-ka)' operasyonlar sonrasnda, Perunun kay
naklarn ele geimneyi baarrsn. Bu arada, Kolombiyaya, OPEC
yesi Venezuelaya m dahaleye hazrlanrsn.
Bu ykde ilgin bir rot stlendii belli olan u Alvaro Vargas
Llosay biraz daha tanyalm. Alvaro, nl yazar Mario Vargas
Llosann oludur. Mario Vargas Llosa, Trilateral Komisyonun ya
zar olarak da tannmaktadr. Mario Vargas, Alberto Fujimori ile
ayn dnem de politikaya sokulur. Onun 1990 seimlerine katlma
nedeniyse olduka ilgintir. Vargas, zamann devlet bakan Alan
Garciamn devlet bankalarnn zelletirilmesine engel olmasna
tepki duyduundan seime girer.
Baba, Vargas Llosa, Mont Pelerin Societynin temsilcisidir. Mont
Pelerin Socetyi anmsamak gerekirse, Londra aristokratlarn, ban
kerlerini, ultra-liberal teorinin yaratcs, ultraliberalizm okulu LSE
(London School of Economistjde George Soros ve benzerlerinin
yetitirmi olan Kari Pope'u ve H ayeki, Amerikan liberallerini, bu
a rad a Societynin Amerikan kanadndaki liberallerden dll, Tr
kiyeli liberal dncelileri de grmek gerekiyor.
Bu ilerin aslna baklrsa; snr-2aman-zemin tanm ayan project
dem ocracy ile baba - oul demokrasisi ve Soros - ak toplum -kargaa - kokain - mafya -medeniyetler sava- medeniyetler aras
diyalog -din ve ifade hrriyeti - mozaik kltr - petrol ve gaz egemenlii sarmalnda roller gereince datlmaktadr.
Toledo, bakan olmasna olmutur am a, ABDye de, yllar son
ra, Orta ve G ney Amerikaya szde gvenlik adna m dahalenin
yolunu almtr. Mdahalecinin sabr yoktur. George Walker Bush
Jr., Limaya konuk olmaya karar verir. Gezi yaklarken, Limada
ABD elilii yaknnda bir ara havaya utu. Sonu, 9 l, 40 yara
l... George Walker Bush Jr., deme verir: Hayr, iki para terrist,
bizi yapm am z gerekeni yapmaktan ve yar kredeki (Latin Am eri
ka) dostluumuzu gelitirmekten alkoyamayacaktr.. Gideceime

272

dair bahse girer misiniz?"351 Ah u bir numaral tehdit terristleri

yok mu, ya!
Peruda ise halk, Bushun tehditlerine aldracak gibi deildir.
Toledo, ktidara gelir gelmez, ABD para oyuncularnn isteine uya
rak Pedro Pablo Koczynskiyi iktisattan sorumlu bakan yapmtr.
zelletirme turyas balar. En karl otan en iyi zelletirmedir. ki
su-elektrik retim merkezi zelletirilir. Madenler zelletirilir. Zam
lar zamlan kovalar. Ne ki, Perulular in ayrdna varrlar. Project
dem ocracy operatrleri ierden sivillerle kendilerine ok yanda
rgtlemitir am a yetmez. Trkiyedekinin aksine, sendikalar sivil
maskeli i ihanete kaplmaz. Genel grev balar, halk ayaklanr.
ABDden danmanlar, uzmanlar ne tr tehdit ederlerse etsinler,
halkn fkesi yatmaz. Toledo, olaanst durum lan eder; halk
eylemlerini bastrmas iin orduya emir verir. Komutanlar bu emri
dinlemez.
Sonra m? Evet sonra, Toledo geri adm atar; zelletirmeyi
durdurur. Babakan Roberto Danino, Dileri Bakan Diego Garcia
Sayan ve ABD para oyuncularnn, Dnya Bankasnn ve IMFnin
adam Pedro Pablo Koczynski (PPK) 2orunlu olarak istifa ederler.352
Grld gibi, ABD Dileri, Project Democracy operatrleri
ve G eorgelar kazanyor. Kazanan kazanrken, aclar ve lmler,
mazlumlarn yanm a kr kalyor. Batnn siyasa! etikine dkn
olmayanlarn anlayamayaca, fnldak ad am ileri bunlar. Ben
zetmek gibi olmasn, am a olaylar bize pek tandk geliyor. Hani
George Soros, stanbula dek gelip, Avrupa niversitesi anlamasn
imzaladktan sonra, Sosyal devlet derseniz, ekonom iniz yk

lr. (..) Krt sorununu zm elisiniz! (..) Trkiye asker ihra

etm elidir, vs. demiti de... Dnya bankasndan transfer edilmi
taklitlerini brakp, akszl ve ak toplum cu Georgea kulak
vermekte sonsuz yarar var!

351 Juan Forero, Reeling From Blast. Peru Prepares for a Visit From Bush" New York
Times, 22-03-2002. Bu arada, Vargas, deyince anmsadk ki, bu sarmala bilerek ya da
bilmeyerek hizmet edenlerin, Nobel bart-edebiyat dl aimalan byk olaslktr.
nk, Nobel, yeni kolonicileri grmezden gelen, eksantrik-egzotik- mozaik yazarlarn
pek sever. Nobel'i almas iin gerekli dmelere bastranlarn, o Nobel olmazsa, teki
Nobel'i almalar kesindir.
352 Valerie Rush, W ail Street Takes a Hit in Peru, As Anti-Privatization Spreads EIR,
A ugust 2, 2002

273

Ulus devletler hem en yklmaldr

Soros, yoktan varolmu bir dahi midir? Yoksa, CNNin Trke
yaynnda . Alpayn belirttii gibi, New Yorkta garsonluk yaparak
m ykselmitir? Yantlar aram ak gerekiyor.
Avrupann aristokratlan ve hanedanlar, erklerini yitirmi g
rnmektedirler. Ama onlar, dnya egemenliklerini, aktan grn
meyen, zel parasal kar ilikileriyle, siyasal balantlarla birbirine
kenetlenmi ynetim dzeniyle srdrrler. in odanda Londra
bankerlerinin oluturduklar : Isles Club" bulunur. Kulbn en b
yk yesi Rothschild ailesidir. Soros, ite bu ailenin elinde piyasac
olmutur.
Oysa Soros, sermayesinin kaynan lgin bir ykyle anlatm ak
tadr. 1944de, Budapete'de, Nazi igali balaynca, Tivador Soros
Olum der, igal yasaddr. imdi olaan (yasal) kurallar
ilemez, Ve baba Soros, sahte kimlikler dzenler ve Tarm bakan
lndaki grevliye rvet vererek Georgeu ie sokar, Nazilerin ba
kanlndaki bu ynetici, Nazilerce toplama kamplarna gtrlen
Yahudilerin mallarna el koymakla grevlidir. Jonas Kis adna d
zenlenmi bir kimlikle ie balayan George, ona elik eder. Adam
olacak ocuk." deyiine uygundur bu yk. nk Soros, Nazi ter
le alrken, daha 14 yandadr. Bu noktada, hem en belirtelim ki,
Sorosseverler bu yky beenmezlerse, kendileri bir yk retebi
lirler,353/354
George Soros, 1947de London School of Economics snfla
rnda, Britanya Aristokrat Sosyetesinin nde geleni Sir Karl Pope
ve lkemizdeki utraliberallerin de hayranln kazanm olan,
Friedrich von Hayekten ak toplum" dzenini renir.
Soros der ki, milliyetilik sadece dmanla ve tahribe ve rk
la ve savaa neden olur." Ona gre, milliyetiliin yapc bir
yone sahip olmas bile olanakszdr.3',J yleyse ulus devlet yklma
ldr ve yerini tm dnyaya egemen olacak bir gce brakmaldr.
Sorosun zm konusunda verdii tarihsel rnek de yabana atla
cak trden deildir. yle der:
19. yzyln byk blm nde Ingilterenin ok saygn bir ko
num u vard; dnyann bankaclk, ticaret, gemicilik ve sigorta
merkeziydi. Btn yerkreyi kuatan koloniler imparatorluuy
353 Robert Slater, Soros, (The Unauthorized Biography, McGraw-Hill1den eviri.) s.44.
554 Scott Thomson/Profile: George Soros 'Inside-Outside' Job For the Oligarchy" EIR,
Aug. 2 4 2001.
355 Robert Slater, a.g.k., s.252.

274

du. Herhangi bir sorun kan yere gnderebilecek silaht gemi

ler filosu besleyebiliyordu. (..) Birlemi Milletlere kar tepkiler
o kadar gl ki, onu dnyada huzur ve dzeni salayacak bir
g haline getirmektense ldrmemiz daha byk olaslk. 356
Sorosun anlattklarndan kan udur: global bir Britanya
mparatorluu ve bir dzen vard. Sorosa gre, dnya a
pnda bir dzensizlik vardr ve sarka tam aksi yne: braknz
yapsnlar ilkesine doru sallanyor. Bu durum da Milliyetiliin
ykselii byk olaslkla silahl atmalarla balantl olacak. Ulu
salc, Sorosa gre milliyeti diktatrlkler, atmalar nleyemez
ler. stelik Rusyada olduu gibi ran ve bir dizi baka lkede de
nkleer silahlar var. Nedense o baka lkelerin ad yok. Ama
Soros, bu dzenin deitirilmesi iin bir eyler yaplm asfndan ya
nadr.357
Bu durum da, Britanya imparatorluunun ada bir tr olarak,
yeni bir dnya imparatorluu, krese! devlet kurulmal, dzen sa
lanm aldr35 Kresel bir ak toplum dzeni kurulacak. Kurulacak
da, bu dzeni kim ynetecek? Soros, ki tmcelik yant satrlar ve
sayfalar dolusu (byle dolambal anlatmakta hakldr, piyasa ileri
zarar grebilir) aklamalarna uygun br yantla sonulandryor:
Kresel bir ak toplum insanlarla ya da kendi balarna hare
ket eden sivil toplum rgtleriyle kurulamaz. Egemen devletle
rin ibirlii yapmalar gerekir ve bunun iin de politik giriimle
re gereksinim vardr. (..) Kresel ak toplumu kurmaya kararl,
' benzer dnceler paylaan toplumlann bir koalisyon kurabil
meleri iin byle bir liderlie ihtiyacmz vardr."359
George Sorosun arada bir, ABD ve IMF siyasetini eletirmesi o
denli aldatcdr. Zaten lkelerin para piyasalarn kertirken, ne
yapalm ticaret ite denli aklamalarda bulunan bir speklatorn szlerine inanmak gerekmez. O, dnyaya dzen verecek
imparatorluun adn koymuyor; am a iin as! sahipleri daha ak
davranyor.
Harvardda, K ennedy School o f G overnm ent Rektr,
C lintonun eski Savunm a Bakan Joseph S. Nye son kitabna
yle balyor: (.JR om adan beri, teki uluslar bu derece geri356 Soros Sorosu anlatyor, a.g.k. s .124.
37 Soros Soros anlatyor, a.g.k s.138.
358 Liberal Dergisi( talya 12 Mart 1998)'nde G. Soros ile yaplan grmeden aktaran S
Thomson, a.g.y
359 George Soros, Kresel Kapitalizm Krizde, 'The Crisis of Global Capitalism, s. 190.

275

de brakan, baka bir ulus olmamtr! 8 0 li yllarda ABD'nin

em peryal yaylmacl savyla n kazanm olan Paul Kennedy
se ii daha teye gtryor:
Ne Pax Britannica, ne Napolyon Fransas, ne II. Felipe Ispanyas, ne Charlamagne, ne de
Roma mparatorluu, gnmzn ABD hkimiyeti ile karlatr
labilir... Daha sonra, soukkanllkla diyor ki: '(} Bu kadar e
itli alana yaylabilen bir g hibir vakit mevcut olmamtrU..)360
Bizdeki sivil{!) toplumcularn merkezi sistemi az biraz anlalabilir
am a, Sorosun anlatt ok, oktan da te ultra u noktay
gstermiyor mu? Dzen kurucu egemenler, ynetecek; tekiler y
netilecek. Ulusal kimlikli ne denli devlet varsa, para imparatorluu
nun klesi olacak; ok etnikli, mozaik iinde mozaik dzenine
dnecek. Gerisini getirmeye gerek yok. Aklllar ynetecek ve d
zen kurulacak.
Soruyu, Batda ve O rtadoudaki hangi egemenlerdir bu kre
sel yneticiler? diye koymak ve Dnya Yeni dzeni kime alr?
diye eklemek gerekiyor. Bu sorularn yantnn nemli bir blm,
Sorosun yetime ve gelime srecinde bulunabilir.

Soros ve para a
Soros. 1956'da Amerika'ya gider. Singer & Friedlander, F.M.
Mayer & Co. ve Wertheim & Co. araclk firmalarnda alr,
1961de Amerikan vatanda olur. Arnhold & S. Bleichroeder,
Incde, Jim Rogers ile birlikte portfy yneticisi olur. Bu firmada
Rothschildlern yatrmlar bulunmaktadr. Bu banka, 1969da
Rogers ile ortaklaa kuracaklar Quantum irketinin lerini Citibank
ile birlikte stlenecektir.
1969da Rogers ve Soros, Arnold & Bleichroederden ayrlrlar
ken, baz yatrmclar da yanlarna alrlar. OECD raporlarnda uyuturucu parasnn ykanma merkezi olarak nitelenen, vergi cen
neti Curacao {Hollanda Antilleri}da kaytl bir irket kurarlar:
Quantum Fund N.V. Sorosun ilk yatrmclar hanedanlardr. Krali
e Elizabethin ve 90 bireysel yatrmcnn paralarnn Quantum ile
iletildii ileri srlmektedir.361 Soros, irket yneticileri arasnda
363 Attila lhan, ABD nin Roma Saplantsna Dikkat Cumhuriyet, 1 Ekim 2002, s.20.
361 Liechtenstein: 5.05 milyar; Lksemburg Han.: 4.66 milyar; ngiltere Windsor: 4.15
milyar; Hollanda Orange-Nassau: 4.05 milyar; Belika Saxe-Coburg: 2.26 mityar; s
panya Bourbon 1 81 milyar: Monako Grimaldi; 1.19 milyar; sve Bernadotte: 793 mil
yon; Danimarka Oldenburg: 146 milyon; Norve Oldenburg: 141 milyon euro. Avrupa nm hanedanlar devletlerden daha zengin" Hrriyet, 5 Haziran 1999.
276

grnmez. Yneticiler, svire, lalya ve ngiltere vatandadr. So

ruturmalara kar baklk byle salanr. Sorosun Soros Fund
M anagem ent (NewYork) irketi, Quantum u danmanlk rts
altnda ynetir.
Sorosa ilk sermayeyi veren George Karlweiss, Baron Edmond
de Rothschildn temsilcisi ve Banque Privee S.p.A (Lugano)nn
sahibi ve Rothschild Bank AG (Zrich)in yneticisidir.362
Q uantum un ve ilikili bankerlerin oluturduu a grebilmek iin, yneticilerini ve balantlarn bilmek gerekiyor.363
Richard Katz; Rothschild S.p.A (Milan)nn bakan ve London
N.M. Rothschild and Sons bankasnn ynetim kurulu yesidir.
Bankay Evelyn de Rothschild ynetir.36,5/365
Nils O. Taube: Quantum da Baron Jacob Rothsch/d'in St.
Jam es Place Capital adl irketini temsil eder, J. P. Rothschild,
Fransz piyasa oyuncusu Sir Jam es Goldsmithin ortadr.
Lord William Rees: St, Jam es Place Capitalin ynetim kurulu
yesi ve London Times yazar.
Alberto Foglia: Banca del Ceresio (Lugano)da yneticidir. Bu
bankaya, 1980 sonrasnda, mafya ilikilerini kapsayan ve Pizza
Connection" ad verilen soruturm ada rastlanr. Foglia, 1993de bir
akam zeri Quantum dan ayrld ve ertesi sabah Brezilya Ulusal
Bankas bakanlna getirildi,
Thom as Glaessner: ABD Federal Reserve (Merkez Bankas) Uluslararas Finans Blmnde 5 yl altktan sonra, Dnya Bankasnda Dou Asya ve Gney Amerika finansal risk sorumlusu ol
du. Glaessner, Soros Fund Management LLCde, Quantum
Emerging Growth ve Quanium Fundda yeni pazarlarda dviz stra
tejileri, portfy yneticilii yapt. Ocak 2000de Soros'tan ayrld.

362 Scott Thomson - Elisabeth Helienbroich, Profile of the m eg a speculator George

Soros, EtR Special Report, s. 18
363 "Quantum Fund N.V, De Ruyterkade 62, Willemstad, Curaao Netherlands Antilles"
irketinin 30 Haziran 1993 tarihili Quarterly Report1' belgesinde, irketin ynetim
kurulunda. Dr. Atberto Foglia, sidoro Albertini, Richard Katz, L Armedee de Moustier,
Beat Notz, Edgar de Pcciotto, Claudio S eg re, Nils O. Taube bulunuyor. Fotokopi belge,
EIR, Special Report, A p ril 1997.
Scott Thompson, a.g.y. Jacob Rothschild'n kuzeni Evelyn de Rothschild ayn za
manda The Economist'in ynetim kurulu bakan ve Atlantic Institutede mtevelli heyeti
yesidir. (CAQ, 1987, 12 (3) ; Anthony Sampson, The M oney Lenders, s, 2 70) Evelyn
de Rothschild 1971 de Roberto Catvi ve Jocelyn Hambro ite birlikte La Centrale Hotding'in ynetim kurulu yesi olmutu. R. Cornwell, G od's Banker, s. 43.
365 William Engdahl, a.g.y.

277

Dnya Bankasna dnd ve gelien pazarlarda banka polilikasn

oluturmaya balad.
Beat Notz: Geneve Banque-Wormsn orta; borsa irketi
Albertini and Co. le alr,
Isodoro Albertini: Arac irket, Albertini and Co. (Milano)nun
sahibidir ve nde gelen araclardandr,360
Edger de Piccotto : Lbnan asll, Portekizli Musevidir. Yine
Lbnan asll Musevi Edmond Safrann ortadr. Safra, ABDsvre-Trkiye ve Kolombiya eroin-kokain para trafiine yardmc
olduu gerekesiyle soruturuldu.36; Safra, ayn zamanda, Republic
Bank of N.Yun yneticisidir. Bu banka, Rus mafyasnn milyonlar
ca dolarnn, Federal Reserveden Moskova bankalarna transferine
araclk etti. Safra, 1987de Sorosun Fransada Societe Generale
hisselerini ierden bilgi alarak hisse deerlerini ihaleden hemen n
ce ykseltme operasyonunda da anld.
De Picciottonun bankas Union Banque Privee, d ah a sonra,
American Express Bank ile ortak oldu. De Picciotto, 1990 sonra
snda American Express Bank S.A G enova nin ynetim kuruluna
girdi. Ynetim kurulunda, ABD eski gvenlik uzman. Dileri eski
bakan Henry Kissinger da bulunmaktadr.
De Picciotto, ayn zamanda, Venedikli Carlo de Benettinin or
tadr. Benetti, Olivetti irketinin bakanlndan uzaklatrlmtr.
De Picciotto ve Benetti, Societe Financiere de Geneve adl yatrm
holdingin ynetim kurulu yesidirler. De Benetti, 1980lerin bala
rnda, talyadaki Banca Ambrossianoyu bata srkledii iin soruturulmutur.
O zamanlar, bankann bakan. De Picciottonun eski orta
Calvidir. Banca Ambrossiano ile IOR(nstituto per le pere di
Religione/ Din leri Enstits)365, bilinen adyla Vatikan Bank ortak
j66 R. Cornwell, God's Banker, s .169
Miami Grand Federal Jury, Compangnie de Banque et dlnvestissement (CB1), UNP
ve Trade Developement Bank (TDB) yneticleri Jean-Jacqes (Fr), Jeckiel E. Valero
(srail) ve Karl Michael Leyni'yi uyuturucu paras aklamaktan tutuklad. Aklama iini
yneten Albert Shammah ise svire'den dnmedi. Shammaha svire'de ikamet iin
TDB'nin kurucusu ve sahibi Safra Kefit oldu. Shammah. Trk uyuturucu parasn akla
maktan 1985 ylnda da soruturuldu. Onu tutuklanmaktan Babakan B. Craxi, Milan
Belediye Bakan Carlo Tognoli ve Cenevre'nin en byk emlakisi Nessim Gaon kur
tard. TDB'nin Sar Avni sanl Yaar Avni Musuilulu ve altn ve uyuturucu kaaks
Magaryan Kardelerin paralarn aklad soruturma dosyalarna geti. Gndem, 1 u
bat 1995, Say:2
1681O R 'un bakan Papaz Paul Casimir Marcinkus idi. Marcinkus, ABD (Chicago 1922)
vatandadr. 1950'de Hristiyan-Kilise hukuku almak zere Roma'ya geldi. 1971de
OR ynetim kurulu bakan oldu. Abrosiano'nun sald gnlerde 1981'de Vatikan

278

olmular ve
bankann
1,3
milyar dolar
Panam a
ve
Lihtentayndaki irketlere aktarlmt.369 Bu irketlerin sahibi de
Vatikan idi. Banka batarken, parann ounun silah ticaretinde ve
bankann iinde bulunduu a iinde oluan kanallarla P ap a nin
kalbi saylan Polonya Solidarnos (Dayanma) sendikasna aktld
biliniyordu. P2 Mason Locas yesi olduu 1981de ortaya kan
Roberto Calv, 7 Haziran 1982de Rom adaki ynetim kurulu top
lantsndan sonra ortadan kaybolmutu, Calvi, daha sonra, cebinde
bir sahte pasaport ve eitli kurlarda banknotlarla ve ayaklarna ta
balanm olarak Londrada Blacktair kprsnde boynundan asl
olarak bulundu. Polise gre bu tipik bir P-2 Mason locas infaz
d r 3/371

R othschild and S o n s
Sorosun ilk ivereni, Q uantum da yneticilerle temsil edilen h a
nedanlarn bankeri Rothschild and Sonsu bilmek, iin temeline
inmek demektir. Lord Rothschild, Amerikan bamszlk savann
nderi George W ashingtona kar savaan ngiliz hkmetini fi
nanse etmekle balar bymeye. Lord 1917de ngiltere Dileri
Bakan Balfoura srail devleti kurulmasn talep eden deklarasyonu
hazrlattrr ve daha sonra srail devletinin kuruluunu destekler.
lerinin en nemlisi, altm ticaretidir. Altnn borsa fiyat, L ondrada
altn ticareti yapan be banka tarafndan belirlenir. Bunlarn ban
da da ailenin bankas gelir.
rtl ilerin transferleri, 19 yl boyunca BCC1 adl banka tara
fndan ynlendirilmitir. Reagan dnem inde rana roket sat
(Iragate) rgtlenmesinin sorumlusu Yb, Oliver North, BCCLyi

Kent Devletinin Belediye Bakanl grtevini de stlenmiti. Marcinkus, Vatikan'n tm

para ve ticaret am ynetmekteydi. Rupert Cornwell, God's Banker, s. 17
lOR'un Banco Ambrosiano Andino S.A.'ya yazd mektuplardan birinde bu irketle
rin Vatikan'a bal olduu belirtilmektedir: Manic S,A. (Lksemburg), Astolfine S.A. (Pa
nama), Nordeurope Establishment (Lihtentay), U T.C. United Trading Cooperation
(Panama), Erin s.A. (Panama), Bellatrix S.A. (Panama), Belrosa S.A. (Panama),
Starfield S.A. (Panama) Rupert Cornwell, God's Banker s.254. IOR antetli ve 1 Eyll
1981 tarihli referans mektubu, Roberto Calvi ile Piskopos Marcinkusun ibirliklerinin!
srdrlemsine karar verdikleri grmede hazrland ve bu i.rketlerin lO R un kefale
tinde olduunu belirtmekteydi. Jean-Marie Stoerkel, Mesih p apay Neden Vurdu?,
s. 135-136.
370 Rupert Cornwell, God s Banker, s.20-21,
371 P2-Calvi-talya ilikileri Papa suikast dosyasna dek uzanr. likilerin Vatikan-CIA ve
Trkiye yan iin Uur Mumcunun Papa Mafya Aca" dosyasna, sonras iin. Emekli
Hakim Alb. M, Emin Deerin Uur Mumcu ve 12 Mart dosyasna bakmak gerekiyor.

279

kullanmtr.372 BCCI yneticisi Suudi istihbarat eski bakan eyh

Kemal Adham dr. Zamann CIA yneticisi de, George Bushdur.
Bushun yardmcs ve Akev Siyasi Direktr Edward (Ed) Rogers,
Austos 1991de grevinden ayrlr ve Rogers and Barbour" irke
tini kurar kurmaz, Arabistanda eyh Adham le 600.000 dolarlk
ABD temsilcilii szlemesini imzalar.373
BCCInin yneticilerinden Alfred Hartmann, svirenin b
yk bankasndan biri olan, Union Bank ile BCCInin 1976da kur
duklar, Banque de Commerce et de S.A .nn m urahhas azasd,r 374/37S Hartm ann, ayn zamanda Zrich Rothschild Bank AG y
neticisi ve Londrada N, M. Rothschild and Sonsun ynetim kuru
lu yesidir. svirede daha 16 irketin ynetim kurulu yesi olan
Hartm ann, Rus mafyas ile ilikili olduu belirtilen Nordex irketi ile
i yapan, silah tccar Helmut Raserin i ortadr. Raiser,
Q uantum yneticisi Picciottonun arkadadr.376
Temsilciler Meclisi Bankaclk Komitesi Bakan Henry Gonzales,
8 Haziran 1993de bu ilerin siyasi boyutunu vurgular ve Bush ve
Reagan ynetimi dneminde Adalet Bakanlnn BCCIyi soru
turma taleplerini srekli geri evirdiini aklar. Gonzales, bu sav
saklamay, bankann Irak ynetimiyle ilikilerine balar.377
Hartm ann, Banca Nazionale del Lavoro (BNL)nun da ynetim ku
rulu bakamdir. Bush ynetimi, 1990-91 rak m dahalesinden az
nce, Georgia Banca Nationale del Lavoro araclyla, Iraka gizli
ce milyarlarca dolarlk kredi amtr,378 BNL, ABDde B adatn
bankeri olarak adlandrlyordu.
Senatr Gonzales haksz da saylmaz. Kissinger Associates irke
ti, Haziran 1991e dek, BCCI ile alan BNLnin danmanln
yapmtr. Hatta, Kissinger, Haziran 1989da, iadamlar heyetiyle
B adata dek gitmi ve Saddam Hseyine uluslararas bor alma-

372 Peter Truel-Larry Gurwin, False Profits- The Inside Story of BCCI, The Worlds Most
Corrupt Financial Empire, s, 134
373 Peter Truel-Larry Gurwin, a.g.k. s.362-364
374 ibid. s. 19
375 ibid. s.384
373 Rachel Ehrenfetd, Evil Money, s.155
7,'7Peter Truel, a.g.k, s.383
373 BCCInin ABD'deki hukusal ve lobicilik ilerini, Tampa uyuturucu paras trafii so
ruturmas aldnda Hill and Knowlton firmas stlenir. CIA ve Akev ilikileriyle tan
nan bu firma, Irak'a ABD mdahalesi ncesi Senato soruturmalarnda yalanc tanklar
la kamuoyu oluturmasyla anmsanr. Hill and Knowlton, zal dneminde 2 milyon do
lar karlnda Trkiyenin de lobicilik iini stlenmiti.
280

sini nermitir. 3'":! Irakn, ran savanda ald borlar bir biimde
demesi gerekmektedir.
Yalnzca BNL araclyla Iraka verilen borcun toplam 4 Milyar
dolardr 380/381 Bir milyar dolar, Iraka askeri teknoloji satan rt
irketlerine verilmitir. Ne k, Reagann Iraka 1983den balayarak
verdii CIA destei artk sona ermektedir.382 imdi dem e zaman
dr. dem enin ekli 1991de akla kavuur ve Kuveyti igale 2endirilen Irakn tepesine ullanan ABD, tahsilatn tmn gerek
letirir.383
Sorosun nemli adam larndan Kanadal gayri-menkulc Paul
Reichmann, nceleri Olympia-York noteridir. Macaristan doumlu
bir Musevi olan Reichmann, Sorosun gayri menkul fonu, Quantum
Realtynin orta ve ayn zamanda ngiliz-Kanada yayn grubu
Hollinger irketinin ynetim kurulu yesidir. Henry Kissinger ve
ngiltere Dileri eski Bakan Lord Carrington da Hollingern yne
tim kurulu yeleridir. Lord Carrington, Kissinger Associates(New
York)in de, ynetim kurulu yesidir.
Hollinger, K anadada London Daily Telegraph ile srailde ya
ynlanan The Jerusalem Post gazetelerinin sahibidir. Bu gazeteler,
srailin blgesel egemenlik politikalarn destekleyen yaynlar yapar.
Hollingerin bir baka nl yneticisi de Richard Perledir. Dene
yimli stihbarat Perle, 2001 ylnda, Pentagonda Savunm a Politi
kas Ynetimi (Defence Policy Board)nde grevlendirilmi ve Iraka askeri mdahaleyi onaylatmak zere srdrlen propaganda
y ynetm ektedir.384

Peter True!, a.g.k.. s. 143

zmAppendicies: M atters F o r Further Investigation
381Peter Truel, a.g.k, s.139.
381 ibid. s.333
393 William Blum, Killing Hope, s. 322.
381 Senatr Henry Jacksonun asistan olarak ie balayan Richard Perle, Sovyetlerle
yaplacak SALT II (Startegic Arms Limitation Treaty/Startejik silahlarn snrlandrlmas)
grmelerini baltalamas ve Sovyet Yah udilerin i desteklemesiyle nlendi. Perle, ULA'
nin Uluslararas likiler Blm'n 1964, Princeton U Siyasi Blm yksek lisansm
tamamladktan sonra London Schools of Economics de okudu ama derece almad.
Westinghouse Electric Corp. da savunma ve uzay merkezinde siyasi analizci olarak
alt. H.Jacksondan ayrldktan sonra (1980) Abington Corp. (arkada John Lehman
ynetiyordu}'da. Northrop. T R W ve Londra Tamares Ltd. ile Systems Development
Corp.'da danmanlk yapt. 1982den sonraysa Uluslararas Gvenlik Politikas ndan
sorumlu ABD Savunma Bakan Yardmcs oldu. (R onald Brownstein, Nina Easton,
R eagan's R uling Class, $.503-504.) Perle 1988-1989da AEI grevlisi olarak ders verdi.
Daha sortra, ABD'de Anti-Sovyet kampanyay yneten CPD (Center for Present
Danger) rgt adna konferanslar verdi. Perle, CFR ve Trilateral Commiston yesidir.

281

Soros ile balayp, Londrada Rothschildlere, sonra, New

Yorka ve W ashington'a urayp, svire - talya snrnda,
Luganodaki talyan mafyasnn, eroin-kokain paralarn dolatran
bankalara geldik. Yeri gelmiken, Luganodan, Quantum yneticisi
Picciotto ite ilgin bir likiye de deinelim. Picciottonun bankas
Union Banque Privee birok kez para aklama soruturmasna u
ramtr. svire Balants soruturmasn yneten Miami savcl
na gre, bankann yneticisi Jean Jacques Handal ile baz grev
liler, Kolombiya-Trkiye kokain-eroin rgtlerinin paralarn akla
maktadr.
Eski gvenlikilerden Kissinger ve Brezinski ile Soros, UkraynaAmerika Konseyimde birlikte bulunmaktadrlar, Ukraynann byk
elik sanayisinin el deitirmesi konuyu renklendirmektedir, Soros
ABD dnya polislii yapyor, IMF basiretsizdir" demiti, am a ne
reye baksak Sorosu ABDnin eski gvenlik efleriyle yan yana g
ryoruz.335
Bu karmak ilikilerin yarataca bulanklktan ve bulantdan bi
raz ayrlarak, bildik topraklara dnmeliyiz.

Hkmetle yi m nasebetler
zellikle 1990dan sonra ARI-TESEV gibi sivil rgtlerle iliki
lerini gelitiren ak toplum" rgtlerinin kurucusu George Soros,
Trkiyeden eksik olmaz. Trkiye para piyasasnda Q uantum un
yan sra Turkish Growth Fund adl irket de iyi i tutar. irket
Trk adn almtr, am a merkezi Lksemburgdadr. irketin yat
rm danm an Alliance Capital M anagement L.P New Yorkta,
idari temsilcisi Brown Brothers Harriman SCA Lksemburg dadr.
Ad Trk merkezi darda irketin ynetim kurulu bakan
Dave H. Williams, bakan yardmcs Nicholas H. Baringdir386.
Quantum irketinin ynetimiyle balayan balantlarda ad geen
Nicholas H. Baring, ite burada karmza km bulunuyor. Ufku
muzu yenileyelim:
P2 M asonlarn bankeri Calvinin i orta ve Q uantum un y
netim kurulu yesi De Picciottoyu London Barings Bankn svi355 Onlar yan yana dururlarken. Ukraynada, kmr dardan almak ierde karmaktan
daha ucuz, denilerek ocaklar kapatlr. imdi a kalan UkraynalIlar,ocaklardan ocukla
ryla kaak kmr karp, uvaln 1,5 dolardan satmaya alyorlar. Ve yzlerce o
cuk, kadn gk altnda lyor. HRW ve snr tanmayan tekilerden ses kmyor
Arie Farnam, U k ra in : digging fo r black gold". CS Monitor, May15, 2002
396 Ynetim kurulu yeleri arasnda iki de, T.C vatanda bulunmaktadr: Ahmet ullu ve
Cem Duna. Ahmet ullu, Komili irketlerinde yneticilik yapmaktadr. Duna, Avrupa
parlamentosunda T.C Bykelilii grevlerinde bulunmutur

282

redeki banka ynetimine getiren kiinin Nicholas Baring olduu

ileri srlmektedir. Baringler, yzlerce yl Ingiliz Kraliyet ailesinin
zel bankerliini yapmlardr. London Barings Bank, 1995de
batm ve ykama merkezi olduu ileri srlen Dutch ING Bank ta
rafndan devir alnmtr.
Bu denli ok nlnn ynettii Turkish" irketin piyasaya girii
de heyecan vericidir. Firmaya verilen destek-haber yorumlarndan
en nemlisi Wall Street Journalda yer almtr, J, M, Dorsey imzal
yazda, Trkiyede sla m c finans irketlerine ordunun is
tei dorultusunda bask yaplm asna karn" hlas Holding e
dokunulmad ve Turkish Growth Fund, George Sorosun
Quantum Emerging Growth Partners, New Frontier Emerging
Opportunities (Bahama) irketlerinin hlas Finans Kurumu A.den
hisse aldklar belirtilir.
Askeriyenin basksndan sz edilmesine karn, bu irketlerin ris
ke girmelerinin nedeni daha da ilgintir. New Frontier szcs
Philip Haas, "hlas Finans' ta ok byk bir gelime var," diyerek
makul ve mantkl bir yant verirken. Alliance Capitalin yneticisi
Sanem Bilgin, "hlas Finansn hkmet inde ok iyi m

nasebetleri var. slamc dier irketler kadar radikal d e

il," diyerek, piyasa ilerinde i ilikilerin nemini aa vurur.
Hkmet i mnasebetler" piyasa ilemlerine yansmyordur ku
kusuz.387/3'''8 Hele para piyasalar her siyasal aklamada dalgalanan
Trkiyede...
'Yeri gelmiken bir kez daha yinelemekte yarar var; hkmet ii
m nasebetler" her piyasa oyuncusunun gzettii nemli bir aratr.
Soros ve arkadalarnn Fransa'da savclka soruturulan operas
yonlarnda, Rusyada, Polonyada, Peruda olduu gibi. Akllara
durgunluk verici boyutta akademik teorilerle sslenen snr tanmaz
liberalizmin perde arkasnda evirdii dolaplar u ya da bu iktisadi
cilayla gizlenemeyecek denli ilkel ve devletler tarihi denli eski oyun
larn yinelenmesinden baka bir ey deildir.
Baz ey/erin daha kt olmas iin beklemek gerekir diyor,
Sorosun ilk orta. Oysa Trkiyede birazck ulusallktan, birazck
bamszlktan sz edildi mi, hemen Yabanc sermayeye ihtiyac
mz var! Dikkatli olalm, kstrmeyelim, kaar gider vb.. szler
387 TheW all Street Journal' 16 Haziran 1998, Avrupadan aktaran: byegm. G o v .tr
3OT Bu yabanc irketler, N ET Holding ve NET Turizmin hisselerinin % 18ini, bata Trk
Petrol olmak iizere birok ulusal sanayinin hisselerini de almlardr. Turkish Growth
Fum d-Annuat Report-August 3 1 ,1998.

283

ortala dklr. Bu yabanc-severlerin byk bir tutkuyla balan

dklar yab an a sermaye, Trkiyede acil gereksinim duyulan reti
me katlmaz, zor gnlerde ortalarda grnmez, am a lkelerin d
ardan silahl-silahsz giriimlerle kartrlmasna da aldrmaz...
Y abana yatrmclar, yani piyasa oyuncular, Haziran 1998de
yatrm yaparlar, am a aradan iki ay gemeden satp savp, yabana
paraya evirirler ve eker giderler. Elbette bu onlarn geri geleme
yecei anlamn tamaz. 2001 Ocak sonuna dek, gelip giderler. Bu
arada ulusal para ker. Deer kayb, % 200-300e ular. Son gi
di ciddi sonular dourur. Babakan Blent Ecevit, Sanki d
meye basmlar gibi" der, am a yine de Dnya Bankasnn adamn
Trkiyeye getirir. Tarihte grlmemi bir i olur ve koalisyon h
kmetine tek kiilik bir siyasi ortak gibi sokulur.
ABD savunma Bakan yardmcs, Endonezya operasyonlarnn
unutulmaz adam Paul Wolfowitzin yakn arkadam, iyi m em ur
dur dedii K. Dervi, 24 Ocak 1980den bu yana uygulanan poli
tika, sanki IMF programnn rn deilmi gibi, IMF ile neredeyse
ayda bir program yapar!389
Kemal Dervi, Nisan 2001de Dileri Bakanlndan hibir g
revlinin bulunmad yemekte, ABD Bykelisi ile buluur. Ne ki,
byk talihsizlik, telefon defterini otomobilin arka koltuunda ak
brakmtr. TV kameraman sayfaya odaklar objektifini ve defter
deki Soros satrn kaydeder. Ak sayfann gerei sonra anlalr,
K, Dervi, 11 Nisan 2001de, iki adam la d ah a buluur:
Q uantum dan Anthony Richter ve Aryeh Neier.
Richter, 1988 ylnda Sorosa katlmtr. OSlnin 1988den bu
yana, Orta Avrasya Projesi mdrdr. Kafkasya, Orta Asya ve
O rtadouda vakf ilerini yrtmektedir. Richter, Eurasia N et n
kurucusu ve Central Eurasia Forum bakamdir. Richter, Sovyetler

389 Wolfowitz: "Trkiye iktisadnn karlamakta olduu olaand glkleri anlamak

tayz ve bir dost demekten gururlandm Kemal Dervi'i, ok gerekli olan reformlar
yaama geirmek gibi zor misyonunda destekliyoruz. Fakat hibir adam, ne denli zeki
olursa olsun, kendi bana Trk iktisadnn sorunlarn dzeltemez. Gerekli deiiklikler
yaplmas iin byk bir siyasal istek gerekir. Ve siyasal istek koalisyon hkmetlerinin,
Trkiye'de ya da dnyann herhangi bir yerinde, olaan bir zellii deildir. Ne ki, imdi
olaan bir zaman (da) deildir ve eskiden olduu gibi i yapma zaman (da) deildir
Trkiye bugn bir bunalmla kar karyadr. Dou Asya'da, ska sylendii gibi, bu
nalm iin in karakteri iki karakterden oluur; birincisi 'tehlike'1 iin karakter, teki fr
sat iin" karakter. Derviin biraz nce Trkiyenin karlamakta olduu bunalm ayn
zamanda byk bir frsat olabilir dediini duydum. (Deputy Secretary of Defense Paul
Wolfowitz to the 20th Annual Conference on U.S. - Turkish Relations, The Ritz Carlton
Hotel, Washington, D C., Monday, March 26, 2001)

284

Birlii ve Trkiye ile ilgili gvenlik konularn ilemektedir. A.

Richter, patronu Soros gibi, ABD d politikasn yneten sekinler
kulb CFRnin yesidir.390
Aryeh Neier ise ok dalda oynar. 12 yl, H um an Rights Watch
(HRW) yneticilii ve 8 yl American Civil Liberties Union direktr
l yapan Neier, 1993de OSI (Ak Toplum Enst.) nin bakanl
na gelmitir. Neier, Sorosun nemli paralarla destekledii drug
legalization (Narkotik madde/erin yasallatrlmas)" projesini y
netmektedir. Bu projeye ksaca deinelim, Soros, uyuturucu ticare
tini nlemek iin yasan kaldrlmasn savunur. Yani serbest piya
sa kurallar gerei, uyuturucu serbest olunca fiyat decektir. Fiya
t dnce ticareti lecektir. Sorosa gre yasak nedeniyle uyutu
rucu kullanm artmakta ve su ilenmektedir.391
Ustaca bir savunm a gibi grnyor am a, Karaiblerdeki,
Lksemburgdaki, sviredeki, M onakodaki zel bankalara girip
kan olaand para aknn nlenmenin daha iyi olaca dn
lebilir, am a bu ak toplumcularca iyi karlanamaz. nk, zellik
le para ak stnde her trl yasak ak toplum senaryosuna
aykrdr. Byle yapmay dnen ve Batl lkelerin ak pazar ol
mu lkelere dayatm alarda bulunmak ok kolaydr: Ayrca ieriine
baklmakszn yinelenip duran Para ak denetim altna alnrsa, o
parann giri k snrlanrsa yabanc sermaye kaar! slogan im
dilik etkileyicidir.
Onlarn yabanc sermaye dedii, istedii zaman girip, istedii
zaman kp gidecek paradr. eri taze para girecek, ksa sreli so
luk alnacak, bor taksitleri o ksa srede denecek. Sonra bunalm
olacak, para kp gidecek ve yine yabanc sermaye gelmesi in ik
tisadi ve siyasi kstlamalar biraz daha kaldrlacak, yeni kaplar a
lacak. Tpk George Sorosun Amerika'daki ilk orta Jim Rogersm
dedii gibi Baz eylerin daha kt olm as iin" beklene
cek.392

'm CFR: Councill on Foreign Relations. 1921'de Rockefeller tarafndan kuruldu, kinci
dnya savanda yeni dnya dzeni planlarn hazrlad, ABD d politikas kararlan bu
rada alnr. ok uluslu irket temsilcileri, profesrler, eski bakanlar,CIA yneticileri ye
leri arasndadr. Toplantlar basma kapaldr. Bk. Ek 6.
351 "Soros on Soros: Staying Ahead of the Curve, 1995 den eviri: Para Ynetiminin
Sihirbaz Soros Soros u Ahlatyor, s, 134-135
392 Doan Erdoan, "Yatrm iin ilerin daha ktye gitmesini bekliyorum - Wall
Streetin efsane borsacs Jim Rogersin ac Trkiye yorumu" .stargazete.com
/indez. a s p ? h a b e rd -1266

285

Bakan K. Derviin, George Soros'un iki (Baz gazete yaynlarna

gre 3) adamyla neler konutuu aklanmaz am a, ulusal parann
yerle br olmasnn faturas, birka bankacya ve her zaman olduu
gibi khnedii leri srlen devlete kesilir. Vur ve ka kapitalistle
rinden sz eden olmaz. Para piyasasn sallayan transferler
aklanmaz! Grmelerin eriinden ulusa bilgi verilmez. Trki
y e nin iktisadi ve siyasi egemenliini tersyz eden yasalar, dnya
nn hibir lkesinde grlmedik bir hzla birbiri ardna geirilir. Ay
lk d bor dem e gnleri yaklatka, yeni bor gerekir. Yeni bor
iin IMF onay gerekir. Onay iin T.Cnin yasalarnn deitirilmesi
gerekir. Ve hzla ak toplumlalr. Her ey, Sorosun dedii gibi
geliir, Sosyal devletten vazgeilir, Sorosun, 1999 Hazirannda,
byk iadamlarnn, hazine brokratlarnn karsnda buyurduu
gibi artk K rt s o ru n u z le c e k tir.
Dme operasyonundan ve George Walker Bush J r.un T.C
Babakan Blent Eceviti Davos toplantsndayken dar arp,
telefonda Arkanzdayz! demesinden bir yl sonra Blent Ecevit,
sorun zclkteki uyumluluu u szlerle aklad: Ksa sre tinde, 2,5 ylda, IMF, Dnya Bankas ve Avrupa Birliinn istekle
rini karlayabilecek nitelikte yaklak 250 yasa kardk.
Hit and R un yani vur ve ka" operasyonlarnn siyasal so
nular olmas doaldr. Ne ki, bu sre operatrlerin elinde hem
bir vurguna hem de bir devletin kklerinin dibinden koparlmasna
yol am aktadr393

Open S o cie ty ve Hrvatistanda ilginlikler

Ak topium un zellikle Dou Avrupa ve eski Sovyet lkele
rinde project democracy operasyonunun para kanal olarak r
gtlendii, eitim, yardm, zgr{!) medya giriimlerini kulland
bilinmektedir. Bu yntemlerle Balkan lkelerinde hayli i baarl
mtr. Yugoslavyann paralanmas srecinde muhalefete milyonlar
aktlmtr.394 Aktlan milyonlarn sonucunu, Hrvatistan Cum huri

393 Metin Aydoan, 28.6.2001 tarihli Sabah Gazetesinin "Yabanclar Krizi iyi Bilmi"
haber yorumundan, 5 yabanc bankann 148 Trilyonluk zkaynak ile bunalm dnemin
de 139 trilyon lira kar ettiklerini aktaryor ve Trkiye'nin yabanc bankalar iin gerek bir
'cennet' olduunu belirtiyor. Metin Aydoan, Ekononik Bunalm dan U lusal Bunaltma,
s. 219, 310.
3S4 Soros'un yardmlar dnda NED kaynaklarndan resmi olarak verilenler: 162.117
$/1990; 82.469 5/1991; 101.7795/1992; 270.734 5/1993; 6888.458 5/1994; 651.662 $
ve 37.287 E/1995-6; 736.324$/1997; 735.480 5/1998; 729.160$/ 1999. N E D Annual
Report 1990-1999 Raporlara geirilmeyenler bilinmemektedir.

286

yeti Devlet Bakan Franjo Tudjm ann Hrvatistan Demokratik Bir

lik Partisi grubundaki, 7 Aralk 1996 konumasnda arayalm.
rnein Sorosun Hrvatistan toplum una szdn belirten
Tudjman, ak toplum rgtlenmesini yle zetliyordu:
..a/ma/armm iine 290 ayr kurumu ve yzlerce insan al
mlardr. (..) parasal desteklerle, liselilerden gazetecilere, ni
versite profesrlerine ve akademisyenlere, fcifrei, ekonomi,
bilim, adalet ve edebiyat evrelerinin tm ndeki her snftan ve
her yatan insan kandrd/ar, (.,) Aka sylyorlar: Grevleri,
mlkiyet ve devlet yaplarn balarla deitirmek. (..) hatta a
ka belirtiyorlar ki, onlar i in gazetecileri ve tekileri eitli
Amerikan, BBC ve benzeri (kurumlarn) burslaryla yetitirmek
yeter/i deildir. (..) fakat bu (yetitirilen) kii/erin parasal (ve)
teknik ynden desteklenmeleri gereklidir.
Tudjm ann, ak toplumcularn parasal ve teknik destekleriyle
varlmak istenen aamay belirten szleri d ah a da aklaycdr:
(Amalar) Hrvatistandaki mevcut otoritenin yerini alacak,
kendilerine yanda bir evre yaratarak, yaamn tm alanlarnda
denetimi ele geirmektir. Enerjilerini ve etkiterin i m edya ve
kltr dnyas stnde younlatryorlar. zetle Hrvatis
tann dzenini kartrmak zere d evlet iin de d e v le t yarat

maya alyorlar. 395

Tudjm an nasl armasn ki, sonradan Hrvatistan snrlar iinde
kalacak olan Dubrovnikte 1989da yap'lan Avrupa niversitesi
kurma toplantlarn demokrasi atlm sanmlard. D aha sonra Sr
bistann Hrvatistana askeri saldrsn ho gren Bat Avrupa, Hr
vatistana gecikmeli destek vermi, bu arada Bosna, atee ve kana
bulanmt. O zamanlar, lkesinin, bamsz ve onurlu bir devlet
ynelimine kavuacan ve yeniden planl bir dnemle, adm adm
ilerleyen demokratiklemeyle gelieceini um an Tudjman, birka
ylda, iplerin ak toplumcular evresinde kmelenen gdml top
luluklarn etine getiini grvermiti.
Bu arada, ulusal sanayilerinin yok pahasna yabanclarn eline
gemesini d sermayenin demokratik katks olarak grrken, bir
denbire lkenin kltrel, bilimsel ve iktisadi yaam yabancnn de
netimine girivermiti. Her ey, ho bir ortam da sessizce gerekleivermiti. Bu yle derinden etkili ve hzl bir sreti ki, en kat Mark-

295 "Tudjman attacks Soross role in Croatia." E/R Special report, Appendix B

287

sistlcri bile bir anda Open Society szcs yapvermiti.396 Oysa,

1980li yllarda Hrvatistan'da esen rzgr bambakayd. Kltrel
bamszlk, merkezi ynetimin finansal denetim inden ve merkezi
planlam adan kurtulmak istemleriyle iten e gelimiti. Bu desantralizasyon dncelerini kendi retimleri sanan Hrvat aydnla
r ve politikaclar, nce ulusalclk ateiyle canlanmlard am a, son
rasnda, ulusal neleri varsa hepsinin yabancnn eline getiini gr
mlerdi. Bylece, d pazarlarda Yugoslav sanayi rnleriyle rekabetlen ylan Bat irketleri de derin bir soluk almlard.
Devlet merkezlerine paralel bir devlet yaratmann birinci koulu,
merkezi zayflatmak. Merkezi zayflatmann yolu, elnik milliyetilii
nce kltrel alanda kkrtmak. Sorosun byk paralar yatrd
Hum an Rights Watch (HRW) gibi rgtlerin raporlaryla merkez
devlet ypratl irken, i muhalefetle dorudan balar oluturmak. Ve
sonu, aynen Tudjm ann, biraz ge kavrad gibi, ulus devletin
ykm, vur-ka parasnn nndeki engellerin kaldrlmasdr.
Hrvatistanda II, Dnya Savandan sonra kurulan dev sanayiler
yabanclarn eline geer. rnein, Bat Avrupa firmalarn yldran
elektro-mekanik sanayinin devi Rade Konar firmas Siem ensin ene gee i Oysa iletme II. Dnya Sava ncesinde kk bir
Siemens iabrikasdr. Rade Konar, sava ncesi Siem ens fabrika
snda sendikacdr; Nazi igalcilerine kar direnen rgtn ynetici
si olur ve Nazilerce kuruna dizilir. Savatan sonra, lokomotiften
elektrik m otoruna, byk g nitelerinden buzdolabna dek reten
bir fabrikalar zinciri kurulur ve bamszln simgesi olarak da
Rade Konar ad verilir. Ama kurtulu savayla kazanlanlar
project dem ocracy ve Tdjm ann dert yand a iinde, sava
ncesi sahiplerine geri dner. Hem de bym olarak. Ve bylece
gelimekte olan lkelerde bir rekabetiden de kurtulunmu olunur.
Tpk M acaristandaki 100 yllk dev sanayilerin rekabetinden
kurtulunduu gibi.

A ldka alm a ve aydnlara katklar

Trkiyede izlenen yol ok da deiik deildir. Sorosun HRW
direktr Aryeh Neierin Trkiye turu bouna gitmemitir, Sorosun

350 Yugoslavyada Soros rgtleri ve kurulu yllar: Soros Yugoslavia Foundation 1991, Open Society Institute Croatia - 1991. Open Society Fund-Bosnia and
Herzegovina - 1992. Open Society Institute-Macedonia - 1993, Open Society InstitueSlovenia - 1994. SIR Spec/a/ Report, A p ril 1997, s. 23.

2S8

da buyurduu zere, Kri sorunu ak toplum yollarnda, yzler

ce milyon dolarla desteklenen H.R.Wun katklaryla zlecektir!
Sorosun parasal kanal, insanlk namna alma grnts al
tnda, toplumlar ayrtrma projelerine destek salarken, ulus dev
letleri de atka amaktadr. Ne var ki, Sorosun Krt sorununu
zmek iin elinden geleni ardna koymad da bir gerektir.
ABDde Sorosun desteiyle yaplan bir belgeselin tantmndaki u
satrlar iin derinliini gstermektedir:

(yi K rtler, K t Krtler: B irleik D evletlerin S//o//nr

ve K rdistan da ki Milyon G m enin bilinm eyen yk
s) ,. Kaliforniyada yaayan bir Krt-Amerikan ailesinin TrkKrt i sava iindeki insan/k yksn anlatmakta ve Birleik
D evletlerden mttefiki Trkiyeye silah transferini ve askeri
yardm aratran
Bu belgeselin yapmcs ve ynetmeni, Kevin McKernan'a
Soros Foundation taralndan 40,000 Dolar denmitir.397
Sorosun byk desteini alan, hatta bakan iin Sorosun adam
denilen HRWnin Krt milliyetilii davasna ilgisi, ayrntl askeri
harekat raporlarn aar. yle aar ki, PKK Bakan A. calan, tal
yadayken, eski CIAci G. Fuller ve stanbuldan gitme ABD Dile
ri siyasi broda grevli Henry Barkey, ealan ziyaret etm ek zere
yoldayken, Kasm 1998de HRW elini abuk tutar ve calann ki
isel haklarnn korunmas iin talyan ynetimine bavurur.
HRW, Trkiyede ikence yaplma olasln yksek olduunu ve
calann idam a mahkm olabileceini ileri srerek, Trkiyeye geri
verilmemesini ister.398 HRW, mektupla yetinmez ve calan Trki
yeye getirilir getirilmez durum a el koyar; calann tecritten ka
rlmasn isterken, savunmasnn engellendiini, her an ikence yap
labileceini, mahkemenin (DGM) nsan Haklar Szlemesine aykr
olduunu ileri srer. Trkiyede anti-terr yasasnn ne denli sert
olduunu bildiren HRW, rnek olarak Recep Tayyip Erdoann bir
iir nedeniyle mahkm edildiini gsterir. Ama iirin satrlarn da
bu iiri okuduu konumann gerisini de belirtmezler. Zaten, Batl
rgtler bunu hep byle yapmaktadrlar.399

33' El-m ek: keuinmck@ silcom.com

368 T u rke y Must Uphold Ocalan's Rigth to Defense - Trial of PKK Leader reveals
injustice
of
state
security
corts"
New
York,
May
28,
1999,

vvww. hrw. org/press/1999/mayAur0528. htm

3S9Ocalan Trial Monitor"
turkey/security, h tm

February

15,

1999,

ww.hrw .org/backgrounder

/e c u /

289

Trkiyede Krt sorunu evresinde destek aian yalnzca K,

McKierman olamazd kukusuz. Ona Trkiyeden de elik ettiler.
HRWdan dllenenlerin bir blmn Gazeteci Emin laan,
ke yazsnda aklaynca, dl alanlardan anar Y urdaiapan Emin taana tam liste yollamt. 4m jm
HRWden ba alanlar arasnda Krt sorununu dinsel ya da bir
baka yaklamla zmek isteyenler olabilir. Bunlardan Nurettin i
rin, Sincandaki nl Kuds gecesini dzenleyen kiidir. HRW, in
san haklarn savunma giriimleri arasnda M azlumdere sahip k
makla kalmaz, yllk raporlarnda, okullarda ve devlet kurumlarnda barts yasann ve dillerin kullanmyla ilgili snrlamala
rn kaldrlmasn istemekten de geri durmaz.1,02
Grld gibi, George Sorosun milyonlarca dolarn alan r
gt, semeci davranyor. Bylece George Sorosun stanbulda
Krt sorununu zmelisiniz derken, ne denli ciddi olduu ortaya
kyor, HRW araclyla sorunun zm yollarn gsterdii de an
lalyor.
Sorosun, salt Krt sorununun zmn stedii sanlmamak.
Nerede bir toplum alacaksa, Sorosun rgtleri de oradadr. Ne
rede project dem ocracy uygulamas varsa, Batnn foundation
ve stiftung rgtleriyle birlikte Sorosun toplum ac rgtleri de
orada yerini alyor. Tipik bir ibirlii rneinden sz etmekte yarar
var. 12-13 Haziran 2001 arasnda Kazakistann bakenti AlmaA ta'da Orta Asya ve Kafkas lkelerindeki ifade zgrl konfe
40l) dl aklamalarna gelen yantlardan biri ilginti: "Y a a rK e m a l'in avukatndan noter
kanalyla aklama geldi. yle diyor: 'Yaar Kemal, AB D 'den yalnzca dl alm tr Bu
dl, D ashie! Ham m et ve Lilian Heim an dldr. dl m iktar 1000 USD'dir. Bu dl
Yaar Kem al tarafndan o tarihe Trkie'de gncel otan Dnceye z g rl k Giriimi
hareketine b a la n m tr' Aklam asn, benden rica eden bir azeteci ahim izin hatrna
kutlanyorum da. neyi yalanladn anlamadm Ben yazm da Yaar Bey'in birden ok
dl aldm yazm am tm , rakam vermemitim.' Emin laan. ran Komedisi Hrri
yet 22 O cak 2002.
1991- smail Beiki, Eber Yamurdereli, lker Demir (Acil), Ylmaz Odaba (Acil).
1992- lker Demir. 1994- smet imset (Acil) 1995- Fikret Bakaya, ismet msel. Sefa
Kaplan. Ayenur Zarakolu 1996- Yasar Kemal, Haluk Gerger 1997- Ahmet Altan, Mus
tafa Islamolu, Sefa Kaplan, Erol Anar, Ali Erol, Ahmet Sk (Acil), Atilla Halis, Ragp
Duran, Erturul Krk, Mehmet Ouz, Nurettin irin, Ik Yurtu. Ayenur Zarakolu.
1998- Oral allar, Abdurrahman Dilipak, Ali Bayramolu, Koray Dzgren, Nadire
Mater, Abdu Ihalm Dede, Leman, Recep Marasli, Ylmaz Odaba, Ahmet Zeki
Okuoglu. 2000-Ylmaz Odaba.2001- anar Yurdatapan."401 Emin laan, ''Muhta
lara Amerikan Yardm Hrriyet. 4 Kasm 2001, Muhtalara yardm deil, dlm!
Hrriyet, 5 Kasm 2001.
402 Turkey- World Report 2000: E.U- Membership Bring Human Rights Reform in
Turkey, Concrete Progress Sahould Be Measure of Eligibility, Says Rights Group, New
York December 10, 1999, w w v j . hrw org/pres& 'l 999/dec/turkey 1210.htm

290

rans dzenlendi. Konferans, Alman rgt Frederich Ebert

Stiftung ve Soros Kazakistan Fund ve Kazakistann yerli sivil ku
rumu Internews Kazakistan dzenledi. Katlanlar arasnda, Ermenis
tan, Azerbaycan, Grcistan, Kazakistan, Krgzistan, Tacikistan ve
zbekistandan delegeler bulunuyordu.1103
NEDin Bodrum-1990 toplantsndan bu yana bu lkelerde yete
rince dolar harcanm ve yeterli sayda N G O rgtlenmiti. Elbet
te, Shaul Eisenberg gibi byk tccarlarn karlar yannda, biraz
zgrlk, biraz demokrasi ve biraz da ABD askeri ss iin yatrm
yapmak gerekiyordu. unun urasnda Afganistana asker karma
ya -drt ay kalmt.
A la n flas e d iy o r
Sorosun teki lkelere yardmc olma yntemleri Trkiyede
geerli olabilir m? Tpk, snr tanmaz liberalliin, dnyann her
yanma ulaabildii gibi, Soros tarz akln sonucunda, Trkiyede
anayasa deiiklikleri foundation ve stiftung katksyla ve hzla
geirilmitir. Bunlar yetmez, project dem ocracynin sonuna dek
gitmek gerekir. Temmuz 2001de, emekli Koramiral A. Kyat ve .
Alaton, NTVye ktlar ve halkn ek vergilere kar kmasn, yeni
bir devlet kurulmasn nerdiler.'10'1 Ama biz Mecellenin nl kura
ln anmsayalm dnrken; Sui misal emsal olam az. Bu neden
le olumsuz dnmeyelim derim. Bizdeki uygulamalar ve propa
gandann yi niyete bal olmas dnlemez mi? Ne var k, halk
bu yi niyetli eylem arsna uymad. Halk, Kendileri yrsn,
herkesin vergi derdi kendisine diye dnm de olabilir.
Aklamalarda iyi niyetli abalarn snn yoktur, 2001 iktisadi
vurgununun ardndan birbirini izleyen abalar almann apn da
gstermekteydi. ARI ve ABD Cumhuriyeti Parti rgt R, iki yl
sren Anadolu almalarnn sonunda, 12-13 Mays 2001de,
genleri, stanbulda topladlar. AR lideri Kemal Kprl, yeni bir
cephe atklarn, liseli genleri de iin iine kattklarn aklayp,
ekledi:

Bu sistem flas e tti.. A n karadakilern sizd en korkm ala

rnn bir seb eb i de eer siz m eydanlarda yrrseniz h
k m et gnde der. i ve m em ur haklarn satn alyor. Am a sizin istediin iz geleceiniz."
^"Journalists of Central Asia and South Caucasus Discuss Freedom of Speech and
Media" Yerevan Press Club W eekly Newsletter, 23 Haziran 2001 01:09
wlUlusal Kanal, 9 Temmuz 2001, Habermektup.

291

TESEV, Sabanc Holding ve TSAD yneticisi Can Paker, Amerikann yerine ben olsam, partiler yasas kmadan (Trkiyeye)
paray verm em , diyerek, lkesine duyduu ilgiyi gsterdi, Dervile
birlikte Yeni Demokrasi Hareketi (sonra Partisi)ni kuran Cem
Boyner, Kbrs sorununun hemen zlmesini isterken, Vatan sa
dece harita deildir diyerek, vatan snr ile fabrikasnn d duva
rn kartrd.406 TSAD heyeti, ABD'de, NED bakan, ambargocu
Bradem asa Trkiye anayasasnda ngrdkleri deiiklikleri ieren
bir rapor sundu ve M.G.K nun kaldrlmasn istedi. Brademas,
TESEV tarafndan stanbula getirildi ve Kbrs tezlerini savunma
olanan elde ederken, Trklere demokrasi dersleri verdi,406
DEGIADn konuu olan ABD Bykelilik m em uru Halberg, i
yerlerini dolat ve Dervi hakknda ne dnyorsunuz? Siyasi
durum u nasl gryorsunuz? gibi sorular sordu. Denizliler tepki
gstererek bu giriimleri knadlar. Dervi, Denizli gezisini bir ay er
teledi, am a ksa sre sonra Denizliye geldi. Derviin Polonya asll,
Kanada vatanda ei, yln anas ilan edildi.
Ve sonra: sve misyonunun ulusal devletin anlamszln belir
ten kitapk datmas. Alman Stiftung rgtlerinin politikay,
ynlendirmeye ynelik giriimleri, Orient enstitsnn mezhep aratrmalar, Fethullah Glen adna Georgetown niverstesinde,
Fuller ve Harris gibi, eski istihbaratlarn da katld konferans d
zenlenmesi, ayn niversitede Erbakana dl verilmesi. Krt siyasal
tarihi saptrcs Martin von Bruniessenin stanbul dersleri, egem en
lie aldrmadan i politikay yonetme-ynlendirme giriimlerinde
bulunan A.B elisi K. Fogga devlet ynetimince sahip klmas.. 407
D aha sonra, Foggun aynen Brademas gibi, Denktan devre d
braklmasn istem esi408 8 Haziran 2002de W ashingtonda yapla)S Hrriyet, 8 Kasm 2001, s. 13
*** Geni bilgi iin bk. " Project Democracyde bugnk aama M. Hukuk, Sayt: 32,
Nisan 2001
IC7 M. von Bruniessen, Yazlar Yldz niverstesinde ders veriyor. Krt milliyetilii si
yasa! tarih oluturma giriimine destek veren Von Bruniessen, tpk entelicensia tarih
yazarlar gibi, zorlama tarih yazyor, rnein toprak yasasnn eyh Sait isyann krk
lediini yazmas gibi. eyh Sait isyan balama ve bitii 1925in ilk yans, toprak kanu
nunun k ise 192S.
Daha nce de, ABDnin Kbrs arabulucusu Ledskynin. 14 Aralk 1989da, Kbrsl ia
dam Asil Nadirden Denktan tasfiyesini istedii ileri srlmt. Lesky grme son
rasnda Asil Nadirin Kbrs ynetiminin resmi grlerini paylatn belirtmiti. Ksa
sre sonra, ngilterede i yaamnn srdren Asit Nadirin Poly Peck irketi hakknda
soruturma alm ve Asil Nadir, Kbrsa dnmtr. Nokta ; Yard. Do. Dr. Serdar
Saydam, Polly Peck Bir imparatorluun k
stratejiyonetim.com/ polipekssaydam.htm

292

cak Iraqi Kurts konferansna TESEV yneticisi eski eli

Sam berkin katlacann aklanmas...'109
Babakan Yardmcs Mesut Ylmazn Ulusal program hayata
getike, Cumhuriyetin lafzyla ayakta duran nice saltanat yerle
yeksan olacaktr" ve Avrupaya giden yol Diyarbakrdan geer
dedikten 8 ay sonra, A.Bne girmek iin "Alevilerden yardm iste
diini aklayarak, laiklie son derece uygun (!) davranlarda bu
lunmas.
Yardm ve dostluk ad altnda srdrlen misyonerlik etkinlikle
rinin yerleik dzene gemesi. Yunan tezleri savunucularnn,
Pontus giriimcilerinin eksik olmayan ziyaretleri ve Bamszlk sa
vann ve cumhuriyetin kurulu merkezi 1. Meclis binasnn giriine,
ABDde kaaklkla sulanan ttn karteli Philip Morris adnn
yazlmas ve ilanihaye,,,1110
Btn bu gelimelere karn olan bitenin tek bir merke2 tarafn
dan ya da paraya egemen olan tek tek kiilerce dzenlendiini var
saymak son derece yanltc olmaktadr. Para piyasalarna egemen
oyuncularla siyasete egemen olanlarn her koulda birbirleriyle do
rudan ilikili olduklarn dnmekte o derece yanltc olmaktadr.
Yzyllar boyunca oluturulan egemenlik dzeni m odern an ya
ratt yeni olanaklarla daha da karmaklamakla birlikte kar ili
kilerinin arknda belirli bir kararllkla ilerlemektedir. Bu sistemin
kiiler ya da dar beklerce ilediini varsaymak , istemeyerek de
olsa yaylmac, yeni kolonici dzene hizmet etmeye yol aar.

American Universitys Center for Global Peace: Iraqi Opposition Leaders to Meet at
American University Conference, June 8." www.washington.edu
,l1 Denizliler, Cumhurbakan na bavururlar ve meclisin bozulan yerlerinin geri getiri
lemeyeceini ama halkn para toplayabileceini. Amerikan tlitn kartelinin adnn mec
listen kaldrlmasnn namus borcu olduunu, gereinin yaplmasn isterler. Cumhur
bakan dilekeyi Kltr Bakanlna havale eder. Bakanlk Genel Mdr. Yardmcs, ya
ntnda paramz olmadndan byle yapyoruz, adn konmas anlamamz gereidir,
diye yazar. Alnan bilgiye gre bu bedel 500.000 dolar'dr. Halka danlsayd. bu paray
toplayp onlara verirdi. Meclisin zgn yaps bozulmu, taban modem parkeyle, koltuk
lar deriyle kaplanmtr, I. Meclis otay iin bk. M. Hukuk, say.32 Nisan 2002.

293

Soros'u n ikinci 2 gn
Reform iin kriz - kriz iin reform

"Sosya/ devlet derseniz, ekonom iniz yk lr./..)

K rt so pun unu zm elisiniz! (..) T rkiye asker
ihra e tm e lid ir vs.." George Soros

Halkn suskunluunu, politikalarn kabullenildiine yormann al

datcl, ksa sre sonra anlalmaya balanacaktr, 27 ubat
2002de, Trkiyenin bir hayli borlu olduu Dnya Bankasndan
bakanla getiriliinin yl dnm nde ODTnde konuan Kemal
Dervie bir gen bayan, Siz hep masal anlatyorsunuz! Masal!..
deyiverdi.
Ve George Soros, 1-2 Mart 2002de, yine G. Sabancnn konu
u olarak geldi. Bebek'dekt ''OSIAF" (Ak Toplum Enstits Yar
dm Vakf) elemanlaryla Kafkasya - Asya - Ortadou ilerini kapal
olarak grt,*111
OSIAF Trkiyede Hakan Altnay ynetiyor ve ynetim kuru
lunda da pek ok nl bulunuyor. Bu nller OSIy civil aa
balayacak denli ok ynl kiilerdir; Can Paker (Henkel - Sabanc
Holding- TESEV- TUSIAD- Robert Kollej- AB Vakf), Murat Belge
(Birikim Dergisi, Helsinki Yurttalar Cemiyeti, Bilgi niversitesi,
Radikal Gazetesi), stn Ergder (BOUN, Sabanc niversitesi,
TESEV), mer Madra (Ak Radyo, Bilgi niversitesi), Ouz zer
den (Bilgi niversitesi- Kurucu, Mtevelli), Nadire Mater (Bamsz
letiim A yneticisi). ahin Alpay (Milliyet (eski), Zaman Gazetesi
yazar, CNN programcs), N ebahat Akko (Diyarbakr Kadn
Aratrmalar Vakf.)
Bu denli nly bir araya getiren OSIAF (Open Society Institute
Assistance Foundation-Turkey) Eyll 2001de kuruldu ve ayn yl
Soros Vakfndan 1,073.000,- dolar destek ald.412 Demokrasinsanlk-aklk gibi genel kavramlar bir yana braklrsa, ama, OSI
Trkiye rtibat Brosunun aklamasnda Pratikte, ak toplum,
hukukun stnlne dayanan, demokratik yollar le seilmi h
" 1 star, 1 Mart 2002
"^Regional Report Central Eurosia, s 35. soros.org/annual /200t/central_eurosia pdf
294

kmetlerce ynetilen, farkllktan iinde barndran kuvvetli bir sini!

toplum, aznlklara ve aznlk grlerine sayg anlamna gelir di
yerek belirtildii zere her daim etnik kategoriletirmedir.413
Toplumlar kategorikletiren aktrler ne yapar ok bilinmez ama
gazeteciler olmasa stanbulda birinci geceyi ikinci geceye balayan
saatlerin verimlilii de anlalamazd. Gazeteci Mehmet Barlas. o
gece Can Pakerin evinde buluanlar arasnda, shak Alaton, G
ler Sabanc, Taha Akyol, Prof. Eser Karaka, Ali Ko, Prof. Aye
Bura Kavala, Akn ngr, Cem Boyner, Cem Duna, Cneyt
Zapsu, Blent Eczacbanm bulunduunu belirttikten sonra
"Sorosla Ak Toplum kavramnn ieriini uzun uzun tarttk
diye yazyor. Ayn gece Soros, 'Amerikada henz piyasaya k
mam olan On Globalization kitabn, imzalayp katlanlara d a
tm.414 Global datmnda bir saknca yok, am a Sorosun kime
parasal yatrm yaptn bilmekte yarar var, Mehmet Barlas, para
sal katky u satrlarla iletiyor:
"Pokern ynetimindeki TESEV, Soros Vakftndan Trkiye'de
en fazla katk alan kurulu. Bunun yannda Ayen zyeinin
'Ana-ocuk Eitimi almalar yapan vakf, Bilgi niversite-

4,3 osiaf.org.tr
4U Cneyt Zapsu, Recep tayyip Erdoann AKP kuruluunda ve sonrasnda en yakn
danman ve AKP MKYK yesi oldu. C. Zapsu, Azizler Holding ve BM irketlerinin
sahibidir. Daha nce D.P'nin bakanlna getiri m iti .Zapsu, Saidi Krdinin yakn dostu
Abdurrahim Zapsu nun torunudur. BMin kurucular arasnda Abdullah Yasin El Katip.
Mehmet Fatih Sara , Azizler Holding, Bank of America International investment Corp..
Merili Lynch Global Emerging Market Partners, Mustafa Latif Topba, World Wid Hugo
Farias e Ltd Ei Kadnn ortakl 1999'da sona erdiyse de, ynetim kurulu yelii 20002001 de de srd Topba ise FtABITA ilikili Bereket Vakf kurucular arasnda bulun
maktadr. Fatih Sara (%60) ile Caravan D Ticaret irketinne ortak olan El kadnn
mal varlna Usmae Bin Ladin ilikisi gerekesiyle el konulmutur. (Ergn Poyraz. Pat
lak Amptl,s 170-173) Yasin el Kadnn Bosna'dan Kosovaya. oradan Hollanda ve
AB Dye uzanan finans ilikileri bulunmaktayd. ABDdeki KADI international irketi ile
BMI Real Estate Development (Gayri menkul irketi) arsnda bir anlama yaplmtr
BMInin yatrmclar arasnda Abdullah Bin Ladin de bulunmaktadr. Kad
internationaln bakan Yasin el Kad, Bakan yardmcs ise Kuveytli Tark
Suveydandr. Suveydan ABD'de cihad arlar Yaplan konferanslarn srekli konu
maclar arasnda bulunmakladr. World Assembly of Muslim Youth (W AMY- Northern
Virginia) yneticileri arasnda Abdullah Bin Ladinin de bulunduu ileri srlmtr.
W AM Y 1972 ylnda Riyadda kurulmutur. (U.S D istrict Court For The Eastern D istrict
O f Virginia Alexandria Division / David Kane (Senior Special Agent with the Bureau of
Immigration and Customs Enforcement "ICE" S ept 11, 2003 tarihli ifadesinden)
Tophalarn Rabtat ul Muslimin ilikileri iin bkz. Uur Mumxu, Rabta , s. 181-182.
Merril Lynch, ubat 2001 krizi ncesinde mterilerine Trkiyeden ekilmelerini nere
rek tetik ley ici olmutur. (Metin Aydoan, Ekonomik Bunalmdan Ulusa! Bunalma,
$.219.)

295

srtir M edyakronik internet sitesi de Soros Vakftnr destek/e

dii kurulular arasnda..
Yani destekte snr yok. Nasl olsun ki? Mehmet Barlasa gre
Q uantum Fund her yl ortalama yzde 39 (dolar baznda) getiri
salam,"415
George Soros, stanbul-Bebekte OSInin Trkiye irtibatlaryla
yapt toplantnn ardndan. ahin Alpayn ynettii CNNin Trk
e yaynnda, bir tr aklanma programna katld. Programda,
Dnya Bankas ve IMF eletirmeni, yardmsever, insanlk timsali olarak gsterilen George Soros, Baka lkelerde paray ben

veriyorum, ama burada nem li think tank rgtleriyle

birlikte para koyacaz" dedi ve nemli iler baardn belirte
rek vd TESEV ve baz "sivil" toplumcularla birlikte, Trkiyede
eitime katkda bulunacam aklad.416
Ne rastlantdr ki, ayn gnlerde yayn ortamnda, stanbulda bir
Avrupa niversitesi kurulmasnn gereklilii anlatlmaktayd.
Tevhid- Tedrisat kanunu ve misyoner okullarnn kapatlmas, ak
toplum a 2aten uymazd! Ama Soros, ikinci 2 gnlk ziyaretinde,
Sabanc niversitesi salonunda daha nemli bir aklama yapt:
Trkiye asker ihra etmelidir!" Acaba kimin adna ve nereye?
Sorosun szne gvenmek gerekiyor. Soros ve arkasndakiler,
ak toplum ihra edecekler. Onlara gre Trkiye askerinin cann
hra etmeli. Bu aam ada 5 kilit soru geliyor akla: (1) Deprem gn
lerinde, sadan sola onlarca rgt yan yana getiren ve devleti k
nam a bildirisinin altna imza attrtan giriimi kim balatt? (2) Yarg
tay bakam Sami Selukun nl Anglo-Sakson" demokrasisi ko
numasn ilk kim yaynlad? (3) Asker ihrac talebinin M em edin
yksyle badar yan nedir? (4) Bu Soros Trkiyeyi neden bu
denli ok seviyor?
Sorularn yantlarn Sorosun ilkesine uyup ak brakr ve
Sorosun kapal toplantlar birbirini izlerken, Kemal Dervi de "An
nem Alman, babam Arnavut, annemin annesi Alman, annem in b a
bas da HollandalIdr. Babam iyi bir Osmanlyd, Ben iyi bir Trki
yeliyim" gibi bir aklama yapt.417 Yalnzca iktisattan sorumlu oldu
u sanlan Devlet Bakan, byle kken aklamalar yapm a gereini

Mehmet Barias, "5 milyar dolarlk muhalifi dinlerken!.. Yeni afak, 1 M art 2002
415 CNN (Trke), Entelektel Bak, 3 Mart 2002, saat 12.30-13.30.
417 Habertrk TV. 1 Mart 2022.

2%

neden duyar, bilinmez. Ama onun bir yl nce yapt aklama

daha da ilginti:
Ancak Trkiye gerek tarihi gerekse corafyasyla kreselle
m eye ze! olarak hazr. {. J Amavutlar, Bosnallar. eenler,
Grclerle ayn ekilde Krtler de Trk halknn bileenlerinden
birini tenisi/ etmektedir.Trk halk etnik bir mozaiktir ve gcn
eitliliinden almaktadr. Yarnn en byk snav Cumhuriyete
ball ve ayn u/usa ait olma duygusunu koruyarak bu eitli
lii gelitirmektir.
Derviin kriz nasl olsa g elecek ti demesini, 1990 ncesini
es getiini ve masal iinde masal anlattn saptayan rencinin
ak grlln aklda tutmakta yarar var. K. Dervi, dardan
gelen her adam gibi, yaban ellerde daha ak konuuyor. ngilte
rede, Oxford Universitesinde Kriz sayesinde reform yapyo
ruz, demekten kendini alamad. Reformlarn siyasal ve parasal
sonulan Derviin etnik aklamalarnda ve u szlerinde grl
yor:
nm zdeki on yl ok daha iyi geecek. A .B yelii burada
anahtar nem e sahip. Trk (Trkiyeli dem eyi unutm u) insa
nnda Avrupa ailesine mensubiyet istei b y k .413
Ne ki, George Soros, Dervi gibi mensubiyet ruhuyla
konumuyor; dorudan konuya giriyor. Sorosun, CNNin Trke
yaynnda, Trkiyedeki bunalmn uzun sreceini ve suun kt
ynetime ait olduunu belirten szlerini de unutm am alyz419
Sorosun dnya bankasna ve IMFye karym gibi gsterilmesinin,
nllerce yere ge sdnlamaynm anlamn da...
imdi masalcnn yerine Amerikal gerek G eorgeu tercih et
mek gerekmez mi?! Ne de olsa, George Soros, ABD ve Londra
bankerlerinin yolunda yryen akszl bir adamdr, 2000 ylnda,
Peruda, devlete kar sokak gsterilerini bir milyon dolarla destek
lemekten geri kalmayan George, vururken de ak vuruyor ve vur
duu yerden ses getiriyor! Ama Trkiyeden ses gelmiyor. N eden
mi? Yantn, 1996 ylnda, zamann ABD Dileri mstear
Strobe Talbott pek ok Trke de burs veren Carnegie Vak
fnda yapt konumasnda yle veriyor:

4,1 Kriz sayesinde reform yapyoruz Hrriyet, 8 M ert 2002, s. 13.

4,9 CNN, a.g.y.

297

Demokrasiler (lkeler), ticaret ve diplomaside gvenilir ortaklar

olmaldrlar ve Amerikan karlarna uyumlu sac un ma ve d
politika izlemelidirler! 420
Uyumluluk her zamanki gibi, en nemli kouldur. Parada, pul
da, kltrde, dilde, demokraside, etnik mozaikte, mezhepilikte uyumluluk esastr. Uymazsan ne olur? n c e piyasa oyuncular ve
Londra bankerleri, sonra IMF gelir. Daha sonra da BakarVn adam larL Sonra, her ey yeniden balar. Daha sonra, yine ayn
oyuncular gelir! yk yeniden balar. Ve hep yle srer gider, ta
k, snrlar silinene ya da akl baa devirilene dek!
Bir kk olaslk daha var. Belki de, akl baa devirilir ve alt
m yldr yrnlen bu karanlk yoldan dnlr. Belki bir ulus, bu
dnn ban ekebilir! Bu noktada belirtmeliyiz ki, finans perde
sinin ardndaki ilikiler dnyay salt para sahibi bir rgtn ynetti
i kans uyandrabilir. Oysa, vur-ka kapitalist dzenini, ditselmistik tekil bir rgt dzeyine indirgemek, dnyann bana sarlan,
organize siyasi-finansa-devletsel rgt, bildik adyla, emperyalist
devletlerin gerek yzn rtecei gibi, znde stn rk sapknl
na (rklar aras hayali- hiyerarik dizinlemeye) hizmet eder, hedef
artr, uluslar cem aat korumasna iter. Oysa emperyalizm dedi
iniz, iin znde, ortam na gre klk deitiren bir ete sistemi
dir.421
ABD dndaki lkelere yeni deerler ya da digital
dem ocracy ya da medeniyetler savandan medeniyetler aras
diyaloga gei olarak satlan bu projeler elbette bir rgt tarafn
dan gerekletirilmektedir. Ne ki, rgt birbirine balayan
hiyerarik sralama deil fakat, birbiri iine gemi karclar, m e
murlar, bankerler, petrolcler, siyasetiler, din eyhleri, papaz r
gtleri vb. etesidir. Ve m odern dzende bu etenin ileyii, orta
a ekya etelerine benzese de ana uygun karmak ve derin
likli bir boyuttadr ve ortaa ekyaln ok aratacak ahlakdikla
da donanmtr. imdi artk yakn zaman rneine geebilir ve ii
Strobe Talbott, "Support for democracy and the U S. national interest". State Dept
Dispatch, March 18, 1996dan aktaran James Ciment - Immanuel Ness, "NED and The
Empires New Clothes caq, 1999-67 (65) Talbott, T E S E V tarafndan Ekim 2 0 0 1de
stanbul'a getirilmi ve Trkiyenin Kbns konusunda sorun kartmamasn ve ABDnin
yannda olmasn salk veren bir konuma yapmasna olanak salanmtr
Her siyasal gcn ardnda elbette para gc bulunmaktadr. Liberal soygunun sonu
cunda dnya nfusunun % 45in oluturan en alttaki 2,5 milyar insann toplam gelirleri.
350 milyarderin gelirinden azdr. Trkiyedeki nlleri de kendisine eken Soros, o
358den bir blmnn temsilcisidir.

298

darbecilie dek gtren demokrasici sivil ahlak daha yakndan ta

nyabiliriz,

V enezuelada 2 0 0 .0 0 0 dolarlk askeri darbe ve kirli

demokrasi!
12 Eyll darbesinin lideri, darbe sonrasnn devlet bakan Or
general Kenan Evren, Trkiyeyi tuzaa drdler. Trkiyeyi bi
raz daha skntya sokalm da Krt, Kbrs, Ege meselelerini hallet
mek iin bize m uhta olsunlar diyenlerin oyununa getirildik, de
mi.422 Doru sze ne denebilir ki, deyip geebilirdik am a, tuzaklar
yle bir-iki ylda kurulmuyor. Oyuna getirilmeler de yle bir gecede
gereklemiyor.
Bu tr aklamalar yapanlarn, yapabilecekleri en iyi ey k eski
kirli oyunlar allamaktr. nk Venezuelada olanlarla, 12 Eyll
1980 ncesinde olanlar arasnda olsa olsa yl ve biraz do doz fark
var. Hatta savc ldrlmeleri bile birbirine benzemektedir.
Venezuela Devlet Savcs Danilo Anderson 19 Kasm 2004 gece
si rabasna yerletirilen bom bann uzaktan kumandayla patlatlmas
sonucu ldrld. Savc daha nce de bir maaza yaknnda sald
rya uram am a kurtulmutu. Dnyada savclarn ldrlmesine
pek sk rastlanr. nk savclar aratrdka kirli ilerin grnm e
yen yzndeki likileri yadnlatm aya balarlar. Danilo Anderson
da, 2002 ylnda ak ve demokratik bir seimle devlet bakanlna
gelen Chavez ynetimine kar rgtlenen ve iadamlar rgtnn,
ABD destekli sivil(!) toplum rgtleri ile subyalrn kart darbenin
arkasndaki ilikileri soruturuyordu 423
Yaklak 400 kii hakknda dosya hazrlayan savc ii m ahkem e
ye gtrecei srada ldrld. Bu cinayetin Project dem ocracy
operasyonunun nemli bir amasnda gereklemesi Venezuelada
olana bitene biraz daha yakndan gz atmay gerektiriyor.
Ynetimine kar darbe dzenlenen Hugo Chavez Frias in
yks, Peru devlet bakan Profesr Dr. Fujimorini yksne
gre ABDnin Orta ve Gney Amerikadaki eski yllarn andrmas
ve geleneksel Latin Amerika izgileri tamas bakm ndan daha il
gintir. Ne ki, Venezuela da olanlar, petrol reten Ortadou ve Af
rika'da olanlara da pek benzemektedir. Bu benzerlik, Venezuela
nin petrol reten lke olmasndan kaynaklanyor. Venezuela, petrol
reten lkeler rgt OPECnin ban ekmektedir. Bakent C ara
4" Gzc, S N isan 2001.
4:3 BBC News, 20.11,2004

299

cas, uzun yllar OPECin merkezi olmutur. OPECnin merkezi im

dilerde Viyanadadr ve gene! sekreterliinde bir Venezuelal bu
lunmaktadr.
Venezuela, petrol zengini bir lke olmasna karn, gelir dal
mnn en kt olduu lkelerden biridir. Petrol zenginleri bir uta,
halk ounluu teki uta yaamaktadr. 1958den beri iki siyasal
parti lke ynetimini ellerinde bulundurmaktadr. Yolsuzluk, souk
sava dnem inde hemen her lkede olduu gibi, bu ynetimlerin
en byk zellii olmutur. Venezuela da ikinci byk odak olan
Katolik kilisesi toplumsal yaam stnde ar bir etkiye sahiptir.
Venezuela, ABDnin Orta Amerika karargh gibiydi. Amerikan as
keri misyonu, Caracasdaki Venezuela genel kurmay binasnn giri
katnda almaktayd. Venezuelada gmen Araplar yaam aktay
d.
1990da, Moskovada, KGBnin tezgh m, yoksa "project
democracy" darbesi mi olduu anlalmayan iktidar deiikliinden
on iki yl sonra, ilk sivii-asker darbe giriimine Venezuelada tank
oldu. Parat Birlikleri komutan H. Chavez Frias, Venezuelada
halkn iktisadi durum a kar tepkisinden de yararlanm ak zere
1992de baarsz bir darbe giriiminde bulundu ve hapse atld.
1994de balanarak hapisten kan H. Chavez Frias, Beinci
Cumhuriyet Hareketi partisini kurarak siyasal savama demokratik
ortam da balad. Beinci Cumhuriyet Hareketi, 6 Aralk 1998de
oylarn % 80ini, meclisteki sandalyelerin % 95in alnca, H.
Chavez Frias devlet bakan oldu. 2000 ylnda yaplan seimlerde
de oylarn byk ounluunu alan H.Chavez Frias ve partisi
Vene2uelamn i ve d politikasnda nemli deiiklikler yapmaya
balad. Bu deiiklikler 49 yasa olarak bilinmektedir.
nce devletin ad deitirildi ve Latin Amerika bamszlk sava
nn nderi, Venezuelal Simon Bolivarn adn da alarak,
Bolivarian Venezuela Cumhuriyeti oldu. Deiimin ana hatlar, eski
dzencileri rahatsz edecek boyuttayd:
-Petrol gelirinden devletin pay artrld; sosyal devlet uygulam alanna geildi.
-Planl kalknma programlar gelitirildi.
-Yolsuzlua kar sava ald ve yolsuzlua bulam 190 yarg
grevden alnd.
-Komu lke Kolombiyada uzun yllardr sren i savan dur
durulmas iin arabuluculuk yaplmaya baland.

300

-D borlar program a uygun olarak denm eye baland.

IMFnin danmanl srd.
-Kuba ile iyi ilikiler kuruldu ve Kbaya petrol satna baland.
-Blgesel serbest ticaret blou oluturmak iin giriimlere ba
land ve Gney Amerika petrolnn iletilmesinde ortaklk kurul
mas iin alld.
-Petrol reten lkelerden Libya ve rak ile ilikiler kuruldu.
imdi Venezuelada yaanan son yln olaylarn tarihsel dizin iinde sralayalm:
2001 ylnda, NED, Venezuetada oluturulan Asociacion Civil
Consorcio Justica (ACCJ) ie demokrasi projelerini gelitirmeye ba
land. IRI, NDI, AFL-CIO, CPE, Venezuela muhalifleriyle ibirliine
giritiler. ACCJ nin muhalefeti birletirmek zere almalar yap
mas iin, 84.000 dolar verildi. ACCJ, iadamlar rgt
Fedecam aras, Venezuela ii konfederasyonu CTVyi, COPEI
(Hristiyan Demokrat Parti) ve P J (Primero Justica) partisini toplan
tlarda buluturmaya balad. ABD ve NEDin grevlileri sk sk
Venezuelaya geliyorlard. IRI muhalif partilerde eitim almalar
na balad. Ayrntlar iyi planlanmt. rnein IRI adna grevlen
dirilen Mike Collins (GOP Basn sekreteri), muhaliflere fotomontaj
teknii retiyor ve Chaveze muhalif olan Caracas Belediye Ba
kan Alfredo P enaya sempatik grnmesi iin imaj tasarm yap
yordu.
Muhalefet sesini ykselttike, Venezuela medyas da Chaveze
kar muhalefeti kkrtmaya balad. 11 Eyll New York saldrsn
dan sonra iktisadi durum sarsld. Petrol fiyatlar 18 dolardan 16
dolara dt. Arjantin krizinin etkileri bu olumsuzluun stne ek
lendi. 2001 yl enflasyonu % 12ye ykseldi. Para dar kamaya
balad. Merkez Bankas durumu nlemek zere dolar yedeklerini
piyasaya srmeye balad. 2001 sonu ile 2002 balarna dek 9,5
milyar dolar kat. Ocak ile ubatm ilk haftas sonuna dek banka
lardan 1,1 trilyon Bolivar {Venezuela ulusal para birimi) ekilmi ve
dolara evrilmiti. Merkez bankasnn yedekleri (16 milyar dolar),
FIEM (Ekonomik stikrar Yatrm Fonu- 5 milyar dolar) dahil, ubat
2002de 9,7 milyar dolara dt. Bankann gnlk dviz sat or
talam a 200 milyon dolara ulat.
Kasm 2001: Venezuela, ABDnin Venezuelal Araplar arasnda
istihbarat almas yapm a isteini geri evirdi. Venezuela Hava
Kuvvetlerinden Albay Pedro Soto ve Ulusal Muhafz subay Yzb.
301

Pedro Flores ile Carlos Molina, Chavezi devirmek amacyla subay

lar rgtlemeye baladlar.
Aralk 2002: ABDnin Caracas Bykeliliinde, i evreleri,
sendika ve "sivi!" liderleri bir toplantda bulutu. Toplantya iadam
lar rgtnn bakan Carm ona da katld. Toplantya katmanlar
dan biri ierii ok sonra yle aklayacakt: "ABD iin nemli olan bu iin temiz tarafndan halledilmesiydi, rnein bir stifa mek
tubu ya da benzeri bir ey." ABDi grevlilerin G.W.Bush Jr.un
darbeyi destekleyecei izlenimini veriyorlard.
Ocak 2002: IRI, bir grup Venezuela milletvekilini W ashingtonda
konuk etti.
Ocak 2002: Venezuela Savunm a Bakan, ABD Bykeliliine
bavurarak, souk sava dnem inden kalma uygulama nedeniyle
Venezuela Genel Kurmay binasnda atan ABD askeri misyonu
nun binadan ayrlarak baka br binaya yerlemesini istedi.
11 Ocak 2002: Chavez, bankaclarla akam yemeinde, "Mora
toryum yok, dviz denetimi, banka ulusallatrlmas yaplmayacak,
dedi.
23 Ocak 2002: Caracas da muhalefet konsorsiyumunun rgt
ledii 250.000 kiinin katld gsteride Chavezin istifas istendi.
30 Ocak 2002: Medyaya ulatrlan bir video grntsnde
Venezuelal subayn FARC liderleriyle snrda gryordu. Ko
lombiya ynetimi durum u protesto etti.
Bu arada FARC ile Kolombiya ynetimi arasndaki bar gr
meleri kesildi. FARC bir ua kararak yolcular rehin almt.
Venezuela ynetimi, bu grmelerin devletin bilgisi dnda oldu
unu,zr dilediini aklad,
6 ubat 2002: ABD Dileri Bakan Colin Powell senato ko
m isyonunda, Chavez rejiminin demokratkliiyle ilgili kukular ol
duunu aklad.
7 ubat 2002: CIA direktr George Tenet, halkn Chaveze
kar olduunu syledi.
ubat 2002: Venezuela hkmeti, dviz kurunun dar bantta tu
tulmayacan,
dalgalanm aya
braklacan,
bte
ann
FlEMden ve banka transferlerine uygulanacak % 0,7 5 lk vergiyle,
KDV muafiyetlerinin kaldrlmasndan elde edilecek gelirle karla
nacan aklad. Merkez bankas gnlk ortalam a 60 milyon dolar
satarak m dahale edecek. Bu %25 orannda devalasyon demekti,

IMF yeni iktisadi politikay uygun grdn aklad.

Halk protestolara balad. Chavez, uygulamalarn neo302

liberal uygulama olm adn, zelletirm e yaplm ayacan

aklayarak halk yattrmaya alt.
ubat-M art 2002: Albay Pedro Soto ve Yzb. Pedro Flores, mu
halefet toplantsna katlarak, Chavezin zgrlk dman oluunu
syledi. Onlar Carlos Molina Tarnago izledi. H ava Kuvvetlerine
bal Venezuela Hava Trafii direktr Tugeneral Roman Gomez,
Chavezin istifasn isteyerek emekliye ayrld. Albay Soto ve Yzba
Flores, evlerinde gzetim altna alndlarsa da bir gn sonra ser
best brakldlar.424 Chaveze kar aklamalar birbirini izledi. G ene
ral Rafael D. Bustillos, Deniz Kuvvetleri Komutan Yardmcs Amiral
Hector Ramirez muhalefeti desteklediklerini akladlar.
Devlet petrol irketi Pdvsann ynetim kurulu bakan General
Guaicaipuro Lam eda kendi isteiyle emekli oldu. Pdvsann bana
Luzardo Parro getirilince, CTVye bal alanlar protestoya bala
d.
New York Cityde yaplan toplantda, demokrasi ve Gney Amerika uzmanlar, Hugo Chavez istifa etmeli ve bir gei hkmeti
kurulmal" kararnda birletiler. Toplantda yer alan, Chavez d n e
minden nce Planlama Bakanl yapm, Harvard niversitesi Pro
fesr Ricardo Hausm ann, Gncel bunalmn almasnn olanakl
tek zm, Chavezin ynetimden ayrlmasdr" dedi 425
Chavez in ileri ve Adalet Bakan Luis Miquilena grevinden
ayrld ve adamlarn da ekti. Miquilenanin yerine Rodriguez
Chacin atand. Yksek yargdaki M tqueilenanm grevlendirdii
yarglar bu gelime zerine bakan eletirmeye baladlar.
Vene2uelal subaylar ABDye bavurdu ve darbeyi desteklemesini
istedi.
ABD Dileri Chavezi demokratik yoldan kma dye uyarrken,
Dileri szcs Richard Boucher de muhalefetin demokratik kural
lara uymas gerektiini aklad. Muhalefet Chaveze referandum a
gitme ars yapt. Chavez bunu reddederken, grev sresinin ya
rsnda olduunu ancak 2004de seime gideceini aklad.
Muhalefet Yksek Yargya bavurarak Chavezin akli dengesinin
bakanlk grevini srdrmesine engel olduunu, grevden alnma
s gerektiini belirtti. Muhalif subay Amiral Carlos Molina, ABD As
keri ataesi ile grt.

424Kim Alphandary, Narco News Bulletin, Feb. 20, 2002 narconews, com/index, htm l
42S K. Alphandary, a.g.y.

303

Nisan 2002: NED-IRI-NDI-CIPE-AFL-C10 tarafndan destekle

nen yerli "sivil" konsorsiyum rgt ACCJ, 10 Nisanda muhalefe
tin katlaca "temel siyasal haklarn korunmas" konferans dzen
leneceini aklad. Konferansn bakanln adam
rgtn
Fedecam arasn bakan Pedro Carm ona yapacakt.

Peru, V enezuela, Azerbaycan ve Trkiyede olanlar bir

birinin kopyas m?
10 Nisan 2002: OPEC Genel Sekreteri Ali Rodriguez, Viyanadan Chavezi telefonla arad ve dikkatli olmasn, ABDnin Libya ile
Irakn yeni petrol ambargosu planladn ileri srerek bir darbe
giriiminde bulunacan bildirdi,
11 Nisan 2002: Konsorsiyum konferans iptal etmiti. ki parti,
sendika konfederasyonu ve "sivil" toplum rgtlerinin gstericileri
Bakanlk sarayna dayandlar. Bakan Chavez, ordu nun Caracasdaki 3. birliine talimat vererek 30 tankla sarayn korunmasn
stedi. Genel Kurmay Bakan Lucas Rincon, bu emri durdurdu ve
yalnzca yedi tank yollad. Hkmeti destekleyen halk, rgtl mu
halefetle kar karya geldi. IRI tarafndan imaj tasarm yaplan
Belediye Bakan P en a nin ki adam atee balad. Karlkl a
tm a kt. Her iki taraftan 18 kii ld, ABD ynetimi bunu
Chavezin adamlar halka ate aarak ldrd biiminde yanstt.
Pedro Carmano ve konsorsiyumun rgtledii teki sivil m uha
lifler, Gustavo Cisnerosun televizyon binasnda topland,
Venezuela aklarndaki bir gemi, kyya daha da yaklat,
Chavez ve yanndakiler radardan durumu izliyorlard. Gem iden bir
helikopterin kalkp, dolatktan sonra yeniden gemiye dndn
ve ayn zam anda Venezuelanin kuzeyinden kimlii bilinmeyen bir
uan da snr getiini grdler.1126
Amiral Hector Ramirez, bir grup subayla televizyona kt ve
Bakan Chavezin bir diktatr olduunu ve derhal istifa etmesi ge
rektiini bildirdi.
12 Nisan 2002: Venezuela Genel Kurmay binasnn nnden
hareket eden tanklar bakanlk binasn sard. ABD askeri misyonu
tanklar izlemekle yetindi. Bakan Hugo Chavez Frias ve Beinci
Cumhuriyet Partisi meclis grubu bakan Juan Barreto, bakanlk
saraynda gzaltna alnd.

126 Chavezin rportajda aklamasndan: Hugo Chavez discusses V en e zu elan coup"

CNN, May 4, 2002 Posted: 5:56 P M EO T (2156 GMT)

304

adamlar rgt Fedecam arasn bakan Pedro C arm ona ba

kanlk koltuuna oturdu ve bir danm a kurulu oluturdu. Danma
listesinde muhalefet partilerinin yetkilileri, CTV bakan Carlos
Ortega ve NED ile ilikide olan birok kii bulunuyordu.
George Bush ynetimi darbeyi destekliyordu,427 Dileri Bakan
l Bat Yarm Kreden sorumlu Bakan yardmcs O tto Reich,
elilerle yapt grmede "Hkmeti desteklemeliyiz," dedi. IRI
bakan George Folsom darbeyi destekleyen bir aklama yapt:
"Dn gece, sivil toplumun her kesimince ynetilen Venezuela halk
lkelerindeki demokrasiyi korumak zere ayaa kalkmtr. A C C J,
NED e bir "e-mail" gndererek "Bu bir askeri darbe deildir,"
diyordu,
Chavezin istifa ettii m edyada yaynlanmaya balad. Yeni Ba
kan Carm ona kabinesi kararlar aklad. zetle: Parlam ento, yeni
seimlerin yaplaca Aralk 2002ye dek kapatlmtr. Bakanlk se
imi en ge bir yl iinde yaplacaktr. Chavez tarafndan deitirilen
1999 Anayasas yeniden yrrle konulmu ve iki meclisli dzene
dnlecektir. Chavez dneminde getirilen ve ktisad denetim altn
da tutan 49 yasa iptal edilmitir. P sv a nin eski bakan general
Guaicaipuro Lam eda, yeniden grevine getirilmitir. Yksek Yarg
Kurumundaki yarglarn grevlerine son verilmitir.
ABDde Akev szcs Ari Fleischerin aklamasyla darbeyi onaylad. Bush J r.a gre, btn su Chavezdeydi: Chavez, bar
gsterileri bastrmak iin halka ate atrm, olaylarn yaynlanma
sna engel olmutu. ABDye gre, Venezuela halk hkmeti dei
tirmiti."428
ABD ynetimi ve bata NY Times le The W ashington Post,
Wall Street Journal olmak zere ABD federal devletinin merkez ya
yn organlar, darbenin darbe olduunu rtmek zere Chavez aley
hinde yayna balad. ABD, darbeyi demokratikletirirken, Gney
Amerika lkeleri darbeyi knamaya ve Venezuela halk da bakanlk
sarayn sarm aya balad.
13 Nisan 2002: Halk geceyi bakanlk saraynn evresinde ge
irmiti. Giderek d ah a byk kitleler darbeyi knam aya balad.
Hugo Chavez n kz, bir televizyona karak, babasnn stifa et
mediini, grevini brakmadn aklad. Oyun birden bozulmaya
427 Peter Hakim, The World; Democracy And U.S. Credibility, N Y Times, A p ril 21, 2002.
424 Scott Wilson, Venezuela Military Says Chavez is Ousted"
Post,April 13. 2002, p.A1.

TTje W ashington

305

balamt. stifa yalanyla kitlelerden gizlenen sivil-asker darbesinin

yz ortaya kyordu. Halk, Chavez lehinde gsterilere balad.
Bunun zerine ABD elisi Charles Shapiro, Carm ona ile grt ve
parlam entonun kapatlmamasn istedi.
Halk parlam ento binas nnde ylmt. Venezuela ordusunda
darbecilerin etkisi zayflyordu. Ve sonunda Venezuela ordusu bir
likleri parlam ento binasn sard. adamlar rgtnn bakan
Carm ona bakanl braktn aklad 429

adam ba 1 0 0 .0 0 0 dolarla darbe

Sivil-Asker darbesinin asker kanadndan Amiral Carlos Molina
ve Yzb. Pedro Soto ABDye katlar. Soto ve Molinann
Miamideki bir bankadan yzer bin dolar ektikleri daha sonra or
taya kacakt. Darbeciler, Bush ynetiminin adamlaryla bulutular.
Pedro Soto da Haziranda Miamide gmen brosuna siyasi iltica
steminde bulunacakt.430
Dnyaya demokrasi ihra eden NEDin darbenin tersine dn
mesi zerine, tavr hemen deiti. Darbeden gn sonra NED
Bakan Cari Gershman, darbecileri destekleyen IRI Bakan
Folsomu azarlyordu. NEDin Venezueladak orta ACCJnin ba
kan Carlos Ponce se ilerin ters gittiini anlar anlamaz NEDe yeni
bir el-mek* gndererek "darbe yasaddr," diye yazyordu. Oysa
Pnce, ok nceleri, darbe neren eski askerlerin rgt FM
(Frente Instiucional Militar)in de muhalif toplantlarna alnmasnda
srar etmiti.
Dnyadan esen yel ve Venezuela ordusuyla halkn Chavezi
desteklemesi zerine, asker-sivil darbesinin darbe olmadn,
Venezuela halknn hkmeti deitirdii ileri sren ABD ynetimi
de demokrasiye balln gstermeye balad. 431 ABD Dileri
Bakan Colin Powell, 18 Nisanda, OAS (Organization of
American States)da yapi aklamada, darbelerin gemite kald
n, demokrasinin korunmas gerektiini aklyor ve Hibir yne
tim halknn zgrln kstlayamaz demekten de geri

429 Mahmoud Gudarzi, W e Know W hat a Coup Looks Like C/tQ, N um ber 73, Sum m er
2002, s. 32.
430 Bush Officials Met With the Venezuelans Who Ousted Leader (Bushun grevlileri
lideri deviren Venezuelallarla grt)1' N Y Times, A p ril 16, 2002.
' el-mek: e-mail;
kanatl a (D ilbilim ci H.Ki'dan alnmtr.)
43,Christopher Marquis, Bush Says Goals for Chavez Must Be Democracy and Unity
N Y Times, A p ril 19, 2002

306

kalmyordu.432 Ama en ilgin aklama demokrasi ihracats

NEDden geldi. NEDin Gney Amerika sorumlusu Sabatini yaptk
larn yle savunuyordu:
"unu nem /e anmsama/drr ki, lkelerindeki zor siyasa/ koul
larda kendi ba/ar ma hareket eden bamsz gruplardr. N E D in
bu gruplarla yrtt projeler ise (yalnzca) teknik yardm ue
eitimi kapsayan zel programlardr."
NED szcs son derece hakldr. zel program baka, ynlen
dirme ileri bakadr. Hem kim karr ki, NEDden para alan "sivil"
toplumculara, ad stnde bamsz ve balantsz "sivil" dir onlar.
Ne var ki, Sabatini, bu balantszl br anda unutup, zel projeci
sivillerini savunmaktan geri kalmyor:
"unu anmsamak nemlidir ki, bu grup/ar (Carmona) kabine
sine ve danma konseyine alndklarnda, televizyonlardan duy
duklar gibi C havezin kendi isteiy/e stifa ettiine inanmaktay
dlar

Sivil-asker darbesine NED A nin dolarl katklar

Bu olaylarda artc olan ya da allagelmiin dnda gerekle
en sa-sol-iadatn-ii sendikas ttifakdr. Bunlarn arasna asker
leri koym aya gerek yok. nk askerler, belli ki, biraz dolar karl
, biraz da dikta hevesiyle darbenin vurucu gc olarak kullanl
mlardr, Elbette ABDnin emrindeki Venezuela!) subaylarn darbe
sonras ilevi, ABD ak-piyasaclaryla ierde egemenlikleri sarslm
birliki patronlarn siyasal iktidarnn gvenliini salamak olacak
t.
Allmam ittifakn derinliklerini grmek iin byk aba gs
termeye gerek yoktur; NEDin gdm nde kurulan rmcek ann
"sivil ilmiklerinde, darbe ortamnn rgtleyicilerinin dolarl ilikile
rine bakmak yeterli olabilir. bret-i Trkiye iin rtl ileri bir yana
brakp, NED ve bal rgtlerinin resmi paral ilerini, her satrda
Trkiyeyi anmsayarak, NED resmi raporlarndan zetleyelim:
1993: Amerikal iadamlarnn rgt CPE, Venezuelal iadam
larnn rgtleri iin alyor ve Good News" Information Agency
ad altnda kurulan rgtle, tv, radyo, basn ve kam panya eitimi
iin 205.000 dolarlk proje balatlyor.

'^Rem arks of the Secretary of State, Colin L. Powell to the Special Session of the
General Assembly of the Organization of American States, A p ril 18, 2002, 7:15 p.m.
U S. D epartm ent O f State Office of (he Spokesman, F or Im m ediate Release 2002/347

307

1994: Agrupacion Pro-Calidad de Vida (APCV) adl sivil rgte

45.000 dolar veriliyor ve yolsuzlukla savam iin atlyeler kurulu
yor, memurlar rgtleniyor, basn, radyo ve televizyon kampanyas
balatlyor. Association Civil Nuevo Amenecer rgtne 40.000
dolar verilerek, Belediye grevlileri ve yerel sivil nderler eitili
yor. CPE tarafndan, CONSECOMERCIO adl iadamlar rgtne
67,238 dolar rgtlenme ve a oluturulmas iin 67.238 dolar ve
riliyor. Centro al Servicio de la Accion Popular (CSAP)a rgt
lenme ve rgt yneticisi yetitirmesi iin 50.000 dolar veriliyor.
IRI, NEDden ald 111.975 dolarla Fundacion Pensam ento y
A ccion (FPA) adl vakf araclyla atlyeler oluturup, akadem is
yen ve siyasilere iktisadi reform eitimi vermeye balyor.
1995: CPE, gazetecileri eitmek iin 26.895 dolarlk toplantlar
rgtlyor. CSAP a 40,000 dolar verilerek yerel ynetim al
malar ilerletiliyor. Yeni kurulan ve kurulmakta olan sivil an eg
dm iin Association Civil para el Desarrolo Social (Nuevo
Amenecer)e 40.000 dolar, yolsuzluk kampanyas in APCVye
55.100 dolar veriliyor. IRI, 105.967 dolarla FPA adl vakfla de
mokrasi eitimini srdryor. Devreye NDI giriyor ve 1995 seim
lerine ynelik olarak oluturulan Escuelo de Vecinos {Komular
Okulu/ EV) rgtyle almaya balyor. EVe ayrca 32.000 dolar
kam panya paras veriliyor.
1996: CONSECOMERCIO'ya, yerel ynetim iin Nuevo
Amenecere 40.000 dolar, ACVye 61.556 dolar veriliyor. IRI FPA
ile genlik rgtlenmesine balam ak zere 199.888 dolar harcyor.
NDI, 92.764 dolarla, 1998 seimleri iin EV ite almaya balyor.
1997: Sendikalar in devreye ACILS giriyor ve 72.250 dolarlk
projeyle Venezuela ii Konfederasyonu ile birlikte zelletirme, ikti
sadi yeniden rgtlenme seminerlerine balyor. CPE, Venezuela
radyo ve televizyonlanndan 30 eleman iktisadi reformlar konusun
d a eitiyor (17.545 dolar). Yerel ynetim ve adliye dzenlenmesi
iin Nuevo Amenecer (Yeni afak)e, 47,000 dolar veriliyor. Ayrca
C onstitution Activa (Etkin Anayasa) ile Venezuelanin 4 blgesinde
yerel adalet nderleri eitimi iin 50.649 dolarlk alma yaplyor.
1998: rmcek A geniliyor. ACILS Venezuela Ulusal i
Merkezinin sendika nderlerini eitmeye balyor (54,289 dolar).
CPE, CEDICE (Center for Dissemination of Economic
Information) ve CONSECOMERCIO le Venezuela parlam entosu
nun yasam a lerine ynelik propagandaya balyor (67.655 dolar),
CESAPa 57.990 dolar verilerek yerel ynetimi glendirme leri
308

desantralizasyon yani merkezi ynetimin zayflatlmas projesine

dntrlyor. Asociation Civil Primero Justicia (ACPJ/ nce Adalet Sivil rgt), herkese adalet kampanyas iin 58.800 dolar
alyor, Nuevo Amenecer {Yeni afak}a Zulia eyaletinde kam panya
in 55.000 dolar veriliyor. IRI, en byk pay alarak, Venezuela
genliini rgtlemeyi FPA ile srdryor (150.799 dolar). NDI se
im kampanyalarna ynelik olarak kurulan Q uerem os Elegir adl
sivil rgte 118.901 dolar aktaryor. APCL yllk alann ar
dndan Ahlak ve yi Yurttalk iin Ulusal Enstit rgtn kur
mak iin 45,000 dolar alyor. Venezuela sivil rgtlerini egdm
altna alabilmek iin Sinergia adl merkez kuruluyor (47,900 dolar).
Ama halk oyunu (%96) Chaveze veriyor.
1999: Bte byyor, ACILS CTV (Veneuela ileri Merkezi) ile
blgesel seim komiteleri rgtlenmesi, radyo ve yayn eitimi iin
246.926 dolar, CPE, yerel ve ulusal forumlar iin 87.626 dolar;
CESAP, siyaset forumlar iin 70.000 dolar; Neuvo Amenecer (Ye
ni afak), Zulia eyaletinde adalet kampanyas iin 65.000 dolar;
IRI, FPJ ile 20 niversitede genlik toplantlar ve eitimi in
194.521 dolar; IRI; siyasal partilerde eitim ve rgtlenme iin
292.297 dolar; APCV, ahlak kampanyas iin 40,000 dolar; sivil
egdm c Sinergia, 55.000 dolar alyor.
2000: CPE ve CEDICE kacak yasalar etkilemek iin alyor
(56.000 dolar. Fundacion M omento de la Gente (FMG), Temmuz
2000de yaplacak seimlere ynelik kuku uyandracak bir biimde
effaflk kampanyas balatyor (41.747 dolar). R; gentik rgt
Fundacion Participacon Juvenil (FPJ/ Genlik Katlm Vakf}433 iin
50.000 dolar veriyor. artk, yerel zerklik aam asna ulamtr.
Bunun iin oluturulan PRODEL rgtne 50.000 dolar veriliyor.
Bunca abadan ve bunca masraftan sonra bile seimleri Chavez
kazannca,"sivil a" ile rtl Amerikan a yan yana gelip askerleri
buluturdu ve darbe yapld. Yapld da ne oldu? Halk, Chaveze
destek kt ve darbecileri indirdi. Ne ki, NED ve ibirliki siviller
in ardn brakmamaya kararllar. Darbeyi yenilemek iin erken
seim arlarna hem en baladlar.

Peru-Venezuela-Trkiye
Buraya dek olanlarla Peruda olanlar arasnda fazlaca fark yok!
Hatta Azerbaycanda olanlar da aymdr.nk ABDnin eski ope,ra ARJ'clarn katl ve geleceini yarat kampanyasyla ad benzerlii bir rastlantdr,
diye dnmekten baka are yok.

309

ratorleri ktalara demokrasi iinde liberallik getirmeye kararldrlar.

Bir Pentagon grevlisinin The Washington Posta V enezuelada

darbe olurken ABD ataesinin Venezuela askeri ssnde

ne ii var? diyerek aa vurduu gibi, asker-sivil eteleriyle d e
mokrasiye katk koymaya kararldr ABD federal ynetimi.'131
Ne k, benzerlikler, grld zere, hkmet yneticilerinin ak
lnn yetmedii iddialarndan, hkmet partisindeki istifalara ve kti
sad oyunlara dek, bize pek tandk geliyor. Hatta, NED-1R1-CIPENDI-Westminster-Orient
Institute-Konrad
Adenauer
StfitungFriedrrich Ebert Stfitung vs, ile ibirlii yapan "sivil in siy a tif in
nderlerince, aznlktan iadatnlarnca yaplan gsteri arlar, se
kin
iadam rgtlerinin raporlarla siyasal yaam deitirme
giriimleri vb.
nemli ayrlklar da yok deil. ABDnin resmi kasalarndan para
atan NED bal rgtlerinden Trkiyedeki "sivil" atlyecilerin proje
lerine aktarlan para, Venezuelaya verilenle kyaslanacak gibi deil.
Venezueladakilere yzbinlerle belirtilen dolar, tekilere milyonlarla
dolar-mark-euro... Ne ki, nemli olan lke yarardr. lke yararla
nacaksa, bundan gocunulmas neden(?), diye soranlar belki hakl
dr. yisi mi, biz iyiye yoranlarn yorumlarn izleyelim.
Bu ilerin sonu nasl olur? denilirse, bunun yantn Chavez
rneinden alalm, Chavez, ynetimi darbecilerin elinden aldktan
sonra da, karklklar srmektedir. nk toplumda ayrlk derinle
tirilmitir. Araya kan ve askeri darbe de girmitir. stelik karlarn
yitirenler, demokrasi adna diyerek, her trl zorlamay srdrecek
lerdir. 1 1 Temmuz 2002de Chaveze kar yrye 600.000 kii
nin katld ileri srlmekteydi. ok gemeden, 10 Ekim 2002de
bir yry d ah a dzenlendi. Bu yrye 1,5 milyon kiinin katl
d ileri srlyordu.1135
Sonraki gelimeler project democracy nin ne denli planl bir atlm yaptn gsterir nitelikteydi. 21 Ekim 2002de, iadamlar
rgtnn ve sendikann arsyla genel grev ars yapld ve i
yerlerinin % 85i kepenk indirdi. Bu eylemin hem en ardndan, 14
general ve amiral, anayasann inendiini, sivil direnm e hakknn
doduunu ileri srerek Hugo Chavez ynetimine kar ayaklanma
ars yapt. Bu ar zerine rmcek A canland; seimlerin

iM The Washington Post tan D. Corn, a.g.y.

135 Dennis Small, Venezuela: Its The Economy, Chico EIR, Nov. 1, 2002.

310

yenilenmesi iin halkoyuna bavurulmasn istedi ve Altamira

Plazada imza kampanyas balatt.436
Kargaa arttka silah ticareti de younlamtr. Bir askeri darbe
ya da suikast beklentisi iten ie yaylmaktadr. Bu koullarda ikti
sadi dzenlilii ve toplumsal birlii gelitirmek olanakl da grn
memektedir.
Venezueladaki kargaay sevinle karlayan Trkiye medyasna
ve sivilf!) rgt yneticilerine dikkat etmek gerekir. Onlar iki de bir
Trk devletinden effaflk istemektedirler. Akllar fikirleri ABD'yi
taklit etmekte olan bu kiilere Venezuela emokratik (!) darbesindeki
CIA payndan bir effaflk rnei vermek yeterli olacaktr.
ABDnde FOIA (Freedom of Information Act / Bilgi Edinme z
grl) yasasna dayanan Jerem y Bigwood, Agency Release P a
nel - Office of Information Services -CIA blm ne bavurarak
Venezuela rgtlerinden SUM ATE ile ilgili kaytlarn aklanmasn
ister. Kurum yrtme sekreteri Robert T, Herman imzal yant
effala son derece uygundur: ..bacurunuzu inceledik ve Agencv
kaytlarn varln ne teyit etm ektedir ne de inkr etmektedir. Ba
vurunuz reddedilmitir. 437
Bu tr yant savunacak olanlara hemen anm satm akta yarar
var. Bigwood bulank suda balk avlamak niyetiyle bavurmam ve
dilekesine CPEnin Venezuela kargaasn yaratna sivil(!) rgtlere
verdii paralarn listesini de eklemitir.
Venezuela dersinin en nemli yan, bir yandan uluslararas bar
a hizmet edip, bamsz ulusal devlet tavr gsterirken, te yandan
iktisadn yabancnn gdm ne ve serbest piyasa oyuncularna
kaptrnca ve de stelik askeri merkezlerinde yabanc subaylara yer
yurt verince, ne yaparsan yap, bann beladan kurtulmayaca
gereinin hep gre geldiimiz rneklerinden biridir.
stersen petrol lkesi ol! ler iyi gidiyor derken, demokratik m u
halefet rtse nce kargaa balatlr, kargaay nlemek iin di
sipline gereksinim duyulur, demokrasi talepleri ve iadamlarnn, id piyasa oyuncularnn karlar i ie geer, sonra da byk bir
olaslkla kim vurduya gidilir.
te yandan ABD mparatorluu, O rtadouda etin ilere gir
meye hazrlanrken, yle bamsz tavrlara da pek tahamml etm e
ye niyetli grlmyor. imdi Venezuela rneinden, Trkiyeye
J',s "New Rebellion Builds in Venezuela EIR, Nov. 1, 2002.
157 Central Intelligence Agency nin Mr. Jeremy Bigwooda yazd 24 dec, 2003 tarihli
mektup.

3 1I

dnebilir ve bir ders karabiliriz. nsan haklan bahanesiyle devlet

lerin iilerine silahla da olsa karlmasn savunanlar, Trkiyede
ok etkin konumdadrlar. Hatta bir szde sivil am a eski devlet
grevlilerinin grev ald vakf var ki, o devlet televizyonunda her
akam bilgilendirme olana elde etmi grlyor. Bu g nereden
geliyor, biraz incelemeye deer.
Yabanc bir lkede olanlar, iyi ki, bizim lkemizde olmuyor an
layyla okum ak rahatlatc olabilir. Ne ki, Venezuela yerine Trki
ye adn ve iadamlar, genlik, sendika rgtleri yerine Trki
y edeki benzerlerini, Venezueiallar yerine Trkiyedeki sivil() yne
ticilerin adlarn koyarak okuduumuzda yi ki! dem ek olanakszlaacaktr,
Venezuela gelimelerinden mutlu olan sivil rgtlerinse bu
ileri Trkiyede ne zaman baaracaz, diye hayflanacaklarn
sanm ak da yanltr. Venezuelada bu sivil darbecilere kar kmak
ta olan halkn ayaklanmas gereklemeseydi, her ey sessizlik iin
de olup bitecekti. Tpk Trkiyede olduu gibi; sessizce ve derin
den. Arada bir Sorosun Ekim 2002de, New Yorkta grt
T.C Dileri Bakan Abdullah Gle ok iyi yoldasnz, Trkiyeye
gelip yatrm yapacam diyerek verdii Philantrophic desteklerle
ilerleyecektir.438
Gelimeler ne yazk ki, Venezuela Devlet Savcs Danilo
Andersonun bom bayla ldrlmesi gereiyle bile duracaa
benzemiyor. nk ABD, demokrasi iin her trl giriimde bu
lunmay ilke edinmitir. ster silahl-silahsz darbelerle, ister dem ok
ratik kargaa yaratlmasyla ve, ster koalisyonlar oluturup doru
dan gallere giriip yakp ykmayla olsun am a ne otursa olsun ele
geirmektir. Hele petrol varsa iin ucu suikastlere dek gider!

s Dervi in vgs" Asm Asyal. Yeni Asya, 13 Ekim 2003.

312

A m erikada CFR
Trkiyede TESEV mi?

''Hoohtnissian (ULA Unu.) soy/crm dersine

balamadan nce arkadalarn tantt: Yunanis
tan'dan V'eranrs Hasiots. Almanyadar Prof
.Wolfgang Vieper-man Almanya'nn li. Dnya
Savanda Trkler tarafndan gerekletirilen
soykrmdaki /pay nedeniyle Ermeni/erden zr
diledi. (..) Osmanl imparatorluunda a/jan
Alman subaylarn ayn soykrm politikalarn
daha sonra Yahudi katliamnda uyguladklarn
anlatt " Armenian News, Nisan 2001.

IBRD (Uluslararas Yeniden Yaplanma ve Kalknma Bankas /

Dnya Bankas)nin 25 Bakan yardmcsndan biri olan ve yaklak
30 yldr W ashingtonda alan T.C uyruklu Kemal Dervi, Trki
yeye kurtarc olarak getirildi ve ktisat ynetimi kendisine devre
dildi. Medya, Derviin ne denli byk bir adam olduunu anlat
maya koyuldu. Derviin 23 yl nce de Ecevite yardm a gelmi
ti.'139 ABD ynetimi, Bykelileri araclyla Babakan ve yardm
clarndan bu kiiyi siyasal olarak desteklemelerini istedi. Para piya
sas bunalm giderek siyasal dzen bunalm olarak gsterilmeye
baland, Trkiye bir bakma keye sktrlm oldu.
Medya, derhal konum unu alarak Trkiye Cumhuriyeti rejiminin
kn ilan etti ve iktisadi bunalm tarihsel ve siyasal bunalma
dntrd. Kemal Dervi, ABDye gitti ve arkasndaki ABD deste
ini gsterdi. Ritz Carlton Otelindeki salon toplantsna, ABDnin
Savunm a Bakan Yardmcs Paul D, Wolfowitz, geldi. Bakanlarn
eski gvenlik danm anlarndan ve Endonezya operasyonlarnn n
l Bykelisi Wolfowitz, her Amerikal yneticinin yapt gibi,
Trkleri mutlu etmek iin konutu. Atatrk vdkten sonra, sz
Korede savaan Trk askerine, oradan da ncirlik ssnn Irak
Devlet Bakann devirme operasyonundaki nem ine getirdi.4'10
Bor parann yeil nn karl gsteriliyordu. Wolfowitz, Ke439 Trkiye'nin sanayileme planlarnn nn kesecek bir IBRD paketini cebinden
kardndan, Attila Ilhandan baka sz eden olmad.
440 Tim Shorrock, "Paul Wolfowitz, Reagan's man in Indonesia, is Back at the Penta
gon Foreign Policy In Focus, Feb. 2001 www.foreignpolicy_infocus.org

313

mai Dervi, benim arkadamdr ve para lerini ok iyi bilen bir

m em urdur, dedi ve salondaki Trk uyruklulardan alk ald,441
Derviin kimin seimi olduu henz anlalabilmi deil. Onu
Trkiyeyi ynetenler mi seti? Yoksa ABD mi?
Trkiyede devlete ait her eyin alm-satm ilerinin yasal ve si
yasal tabannn, bir ay iinde, 15 Nisan 2002ye dek hazrlanaca
szleri verildi. Piyasa bu sze aldr bile etmedi. Milli parann de
eri hzl dn srdrd. Mallar giderek kelepirleiyordu.
Avrupa Birliine Ulusal program adn verdikleri taahhtnam e
sunuldu. Babakan Yardmcs, durum u zetledi; Cumhuriyetin

lafziyle ayakta duran n ice saltanat yerle yeksan olacaktr!

Kimse bu nice saltanatn hangi kurumlan erdiini sormad.
Trkiyenin insanlar can derdine dm t.442 Kemal Derviin bir
kokteylde, bir generale Barts yasa ndan sz ettii, CNN
orta Doan M edya'nin nl kalemi Erturu! zkok tarafndan a kland.44,1
Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB) durum a el koydu ve
TBMMye bir muhtra vererek, bata partiler yasas olmak zere
birok yasann derhal deitirilmesini istedi. Yllardr ABD ynetim
lerince hazrlanan Din Hrriyeti ve nsan Haklar raporlarnda sz
edilen yasa deiiklii talepleri, keye skan Trkiye Cum huriye
tinin nne konuluverdi. Ne de olsa, kurtulu iin yeniden siya
sal yaplanm a gerekiyordu. Bunun byle olmasn, TESAV ynetici
si Erol Tuncer de istiyor ve isteini Avrupa Birlii nin, ABDnin ve
byk para evrelerinin ortak talebine dayandryordu.444
Sz konusu olan salt partiler yasas myd? Bu sorunun yant
ayn gn verilmeye baland. Yunanistan Dileri Bakan Yorgo
Papandreu da Trkiyeye geldi. Medya tarafndan byk barsever
olarak pohpohlanan Yunanistan Dileri Bakan, Trkiyeye bar

H1 Paul Wolfowitz: Endonezya eski B- Eli, CFR (D ilikiler Konseyi) yesi, Bilderberg
yesi, NED ynetim kurulu yesi (Ocak 2001e kadar}
^"ANAP Grup Topiants'nda konuma, 20 Mart 20Q1.anaiP.oro.fr/anan/ aenelhas kan
lar/ YILMAZ/gntp/2001-03-20grup. htm
^^Erturul zkk, "Askerli yemekteki trban sohbeti" Hrriyet, 23 Mart 2001
Bat'dan gelen isteklere direnen evrelerin mevzilerine ynelen bu talebin, para pi
yasas kntsne denk gelmesi ne ilgin. TESAV Bakan Erol Tuncer, kurtuluun
yeniden yaplanma (Reconstruction) ile mmkn olduunu Kurtulu1 baln att
yazsnda dile getirdi: Yaadmz bunalmlarn kkeninde siyasal sorunlarn var oldu
u, o nedenle ncelikle siyasal yaplanmamzn yenilenmesi gerektii konusunda geni
bir fikir birlii olumakta. Bu, yalnzca i kamuoyuna zg bir fikir birlii deil. D dn
yann da -A B ve ABD den uluslararas finans evrelerine kadar uzanan geni bir ere
vede - ayn gr paylamakta olduu grlyor." Radikal, 14 Nisan 2001.

314

ubuu uzatyor ve kant olarak da Yunanistann savunm a harca

malarn ksacan belirtiyordu.
Trkiye de yle yapmalyd! Ancak, kendi lkelerini unutan ay
dnlar, P ap an d reu ya, u sorular sormuyorlard: 'Yunanistan, Tr
kiyeden ayrlk PKKyi desteklemi olduu iin, diplomatik olsa
bile, bir ufak zr dilemi miydi? Papandreu, Atina ynetiminin
PKK B akanfna kol kanat germesinden sonra stanbulda yaklarak
ldrlen insanlarmz anmsyor muydu? Yunanistanda, 9 Eyll
Kk Asya nin Trkler tarafndan igali olarak matemle anm ak
tan vazgeilmi miydi?'1'15 Papandreu, Lozan anlam asna ve ada
halklarnn direnmelerine karn, adalar silahlandrmay ve S-300
fzelerini konulandrmay yanl m buluyordu?
Bir olaslk daha var, Helen Dileri Bakan, RAND tarafndan
hazrlanan NATO Yaylma Raporunu doru drst okum u olabi
lir. Bu arada, ABDyi oluturan 52 devletten, Kaliforniya, Arkansas
ve Maryland devletlerinde, Helen kkenlilerin de desteiyle, Trklerin Ermenilere soykrm uygulad karar altna alnd. Trkiye
Cumhuriyetini ynetenlerden ses kmad. ABD bakanna yardm
isteyen bir mektup bile yazlmad.
Kriz ardndan testler balad. Trkiyede kendiliinden gibi g
rnen protesto yryleri iddete evirilmeye, Konyadan balamak
zere e Allahn ad kartrlmaya, stanbulda Cum a namaznn
ardndan ucu Din Hrriyeti" ne dayandrldktan sonra, gvenlik
gleriyle atmaya dntrld.

Oxley ve eski dman yeni d ost Bradem as

Bu olaylar srerken, konuklar da birer birer gelmeye balad,
ABD Temsilciler Meclisi yesi Michael Oxley, ABD Bykelisi
Robert Pearson, Kemal Dervi ve Hazine Mstear Faik Oztrak ile
Bilkent niversitesinde akam yemeine oturdu Gizlilik, ekingen
lik, yanl anlalma gibi kayglar tamadan, medyann gz nn
de yemek yeme zgrln tattlar. Trkiye Cumhuriyetinin ba
kan ve hazine sorumlusu, dilerinin katlmad bir toplantda, bir
yabanc devletin elisi ve temsilcisiyle buluabiliyordu.
Oxley, ABDdeki CFR (D likiler Konseyi) sekinler kulb
yesidir. Asl nn Irangate olarak bilinen soruturm ada yapm
tr. Irangate rtl operasyonunu bir kez daha anmsayalm: ABD,
2004 yl balarndaysa durum yeni bir boyut kazand. Kbrs Trk taraf teslime
zorlanrken, Kbrs Helen tarafnda 14 Eyll (Yunan kuvvetlerinin 1922 de Bandrmada
denize dkld gn) Helen soykrm" gn olarak anlma karar anlyordu.

315

Amerikadan devirdii adamlarn peine diktatr Somoza artklar

n katarak Contra denen terrist rgtle Nikaragua ynetimini yk
m aya almaktadr. Bu operasyonu, NEDin de yer ald yalan
propagandasyla kargaa yaratarak (de-stabilisation) destekler. CIA,
Nikaragua C ontralara alnan silahlarn paralarn, petrol eyhlerin
den, Brunei Sultamndan, Suudlardan ve de rana srail stnden
roket satndan elde eder. Bu rtl operasyonun en nemli akt
r, Reagan dneminin Dileri Bakan Yardmcs Elliot Abramsdr.
Oxley, soruturma dneminde Abrams savunmasyla nlenir.
Trkiye, Elliot Abrams bir baka konuda anmsamak. Abrams,
IRFC (ABD Uluslararas Din Hrriyeti Komitesi) yesidir. RFC, l
keler hakknda din raporu hazrlyor ve gerekirse o lkelerin ceza
landrlmasn talep ediyor. Trkiye hakknda hazrlanan Din Hrri
yeti raporlar, Merve Kavakya, Fazilet Partisine, Necmettin Erbakana, Fethullah Glene, Recep Tayyip Erdoana sahip kyor ve
Anayasann 24. ve 312. maddelerinin kaldrlmasn istiyordu.
Oxley, yemekte bu ileri, Pearson ile birlikte Kemal Derve peete
stnde anlatt m? Dilerine sormak gerekiyor, am a onlar orada
deillerdi.
NEDin eski patronu, Helen lobisinin gl sesi, TEXACO'nun
CFRdeki adam John Brademas, Kemal Derviin ABD Bykelisi
le ba baa yemeinden bir gn sonra, ikinci figr olarak, stan
bula dt. TESEVciler, NEDin ynetim kurulu bakanlndan
Ocak 2001de ayrlm olan John Bradem as Boazii niversitesinde Trkiyeye bir kez daha demokrasi, siyasal ahlk" ve
yolsuzlukla m cadele dersi vermeye ard. Trkiye, John
Bradem as unutmu olabilir, anmsatalm:
Brademas, Yunan Lobisinin has adamlarndandr. ABD Kongre
(1959-1981) yesiydi. 1975de Trkiyeye am bargo uygulanmasn
salayan en etkin adamdr. Brademas. 1993den balayarak 9 yl
boyunca project democracy operasyonunun para kayna
NEDin ynetim kurulu bakanln yapt. New York niversitesi
Bakanl (1981-1992) da yapmt Brademas, Clintona yaknly
la da biliniyordu ve Bakann Sanat ve Humaniterite Komitesi
ynetim kurulu bakanln yrtmt. Milliyette Sami Kohen
onunla ilgili bu bilgileri verirken, eski d m a n y e n i d o s t" diye
rek Trkiye yayn ortamnn ve entelektel dnyann geliimine ter
cman oldu.'W6

Msllye!, 11 N isan 200';

316

Bakann adamlar bu denli aktan davranyorlard artk! imdi

m eraklanm am ak mmkn m? nk John Bradem as ayn za
m anda, Texaco Enerjiden CFR (ABD Dlikiler Konseyi) yesi ve
Sovyet muhaliflerinin Selanikteki Dem okrasi oe B a r M er
k e zi" kurucu direktrdr. Onassis Vakfnca paras salanan H e
len Mirasn Koruma Cemiyeti (New York niversitesi) ynetim ku
rulu yelii grevini Trkiyeye letmeyen m edyaclara ne demeli?
NEDin ve TESEVn almalarn tam sayfa tantan, onlarn bi
rer psikolojik propaganda ustalyla anlattklar, Helen karlarn
savunan szlerini Trkiyeye yayma grevini yerine getiren sylei
ler yaynlanyordu.
14 Nisan 2001 tarihli Cumhuriyette, kresel demokrasiye yar
dmc olunduu dnlm olabilir. Ynlendirici sorulardan yans
yan budur. Bradem asa, Siz siyasi yaamnz boyunca her zaman
demokrasiye ballnz her frsatta eylemlerinizle ortaya koymaya
altnz.. denilerek bir am bargocunun Kbrsta Yunan tezlerini
savunmak iin dolamasnn demokras(!) ile balants gsteriliyor
du.
Ayn Brademas, Kbrsla ilgili Lozan anlam asndan sz
etmiyordu; Kbrsta uygulanan katliamlardan da sz etmiyordu. O
Kbrstan Trk kuvvetlerinin ekilmesini ve adann NATOya, yani
ABDye braklmasn istiyordu,
Bradem as ve benzeri elemanlar, bu tip propaganday ulusalc
bir kitleye ulatrabilmek iin can atarlar,447 Yoksa, Brademas,

Trkiye ve Trklerin una karar verm esi lazm: B iz de*

mokratik bir lke m olcaz yoksa srekli gerileyen, hep
arkadan gelen bir devlet mi? diyebilme ortamn bulabilir
miydi? Hele karsnda Mr. Brademas, si2 ve sizin gibiler, bizi yk
m aya alan kimse onun arkasndan bir ekilseniz de biz, size nasl
demokrasi kurulurmu bir gsterelim! diyen olsayd bu ne denli
ftursuz olabilir miydi?
TSADdan Ambargocu Bradem asa rapor: MGK kalk
sn..
TESEV genel direktr, eski Bykeli Ozdem Sanberk, u
John Bradem asa, hazr konu yolsuzluk ve siyasi ahlak workshop
ilerinden almken, birka derin devlet konusunu da sorabilirdi.
lirLeyla Tavanolu, Pazar Kcnuu - Eski ABD Temsilciler Meclisi yesi John
Gudenas. Trkiye'deki demokrasiyi deerlendirdi' Siyasi reforma ihtiyacnz var" Camlunyet, t Nisan 2001 (Koyultmala1' Cumhuriyete aittir.}

317

rnein Koregate ya da Fraser soruturmas olarak bilinen

KorenClA
ABD Kongre yeleri - Sun Myung Moon - Tongsun
Park ilikilerini... Bu ilikiler erevesinde Koreye Amerikan pirinci
sat karl szdrlan dolarlar ya da kendisi dahil baz Kongre
yelerinin Tongsun Parkdan grdkleri parasal yardm dan yararlanlarn... NEDin Trkiye partneri TESEVin koordinatr
Sanberk, bunlar sormusa, John B radem astan demokrasi, insan
haklan ve bilgi edinme zgrl adna, eski adyla Robert
College, yeni devamyla Boazii niversitesinin rencilerine bu
gerekleri de aklamasn isteyebilirdi. Samberk, T.C devletinin eski
bir yurtd temsilcilisi olarak, Brademastan, Amerikanlatrlmak
zere ABDye yollanacak olan Trk genlerinden, bu Tongsun Park
le ilikilerde kazanm olduu deneyleri de istekleri arasna
ekleyebilirdi 4,18
TESEV Genel Direktr Samberk, Bradem asm dnyay kar
teller adna yneten ABD st rgt Trilateral Komisyon yesi ol
duunu da eklese olmaz myd?!444 Trkiyeye ahlk retme aba
snda olanlar, Brademas bakanlndaki NEDin, 1980lerde, ABD
Kongresi fonlarn Fransadaki Union Nationale Inter-Universitaire
gibi sa-kanat olarak adlandrlan rgtlere aktardn da ekleseydiler, Boaziinin aydnlk genleri, John Bradem asa zellikle si
yasal ahlk konusunda, birka soru daha soramazlar myd?460
Brademas, konferans gndeminde, Trkiyeye nerdii siyasal
yeniden yaplanmann ayrntlarn bir hafta nce kendisine ak
bilgiler veren ve M.G.Knun kaldrlmasn isteyen raporun sahibi
TSADn temsilcilerinden almt. Bradem asa baar dl verile
cek mi? Bunu yaknda greceiz.451
Yeri gelmiken TSADn, TESEV ile birlikte Amerikan iadam
larnn d lkelerde etkinlik rgtlerinden ve NED bal ekirdek
yaplanm alarndan CIPEnin Global partners listesinde yer ald
n belirtelim,462

R. Boettcher with Gordon L Freedman, Gifts of Deceit (Dolandrcln dlleri^)

Sun Myung Moon Tongsun Park and The Korean Scandal, s. 58, 141, 242. 304 .
445 Brademasm bu zellii daha sonralar TESEV'in blteninde yer ald. Ne ki, Trilateral
Commission rgtnn ne olduu pek belli edilmedi.
4il) Holly Sklar, Trilateralism, s.100.
4i,TUSIAD Washington grevlileri; Srekli Temsilci; Permanent Abdullah Akyz, D
Politika Danman; Soli zel, Haberleme Danman Arzu Tuncaata Tarmclar. A T
Tarmclar, ayn zamanda Trkiye iin "lobi" ileri yapan Fleishman and Hillard" irke
tinde almtr. TSAD-us.org - usd o j.go v/crim in al/fa ra /fa ra 1 st97/IN D E X HTM
452 cipe or 30.03.04

3 18

Bakann adamlarnn Trkiye kartmasnn ardndan iktisadi

kurtulu program akland. Medya program ve ve bitiremedi.
Kemal Dervi, halka yakn adam grntsn izmeye balad, or
tuyla yollara dt, Demireln nl soka, konuan Trkiyenin
adresi Gniz Sokaktan geti, glckler datt, taksi srcleriyle
sempati aylar iti.
Ama, ABD yeil yakmad. Bakann Amerikadaki adamlar
konuya aydnlk getirmeye baladlar. nce be Cumhuriyeti ve
alt Demokrat Senatr George Walker Bush Jr.a bir mektup yazp,
Trkiyeye yardm etmesini istediler. Onlar Amerikan Yahudi
Kongresi (AJC) izledi. Mektuplarda, Trkiyenin ne denli sadk bir
yanda olduu, rak ve Balkanlar operasyonlarnda ABDye ne
denli yardmc olduunu belirtip, Bakanm yreini yumuatmaya
altlar.
Yeil k yanmad. Kolay kolay yanmayan bu k, her daim bir
dnn gerei yanmtr. Bakann Trkiyedeki demokrasi opera
trlerinden R ve NDlnn partneri TESEVin Ynetim Kurulu
Bakam, Henkel Genel Mdr, Sabanc Holding ve TSAD y
netim kurulu yesi Can Paker, iin gerek boyutunu ve demokratik
ieriini yineleyiverdi: Ben Amerika'nn yerine o/sam, partiler ya
sasnn /can/masm arf koarm/
Bu aklamay yapan kiinin yneticisi olduu TSAD, Ameri
kaya dek gidip eski ambargocu Brademasa rapor sunarak, Trki
ye M.G.Knun anayasadan karlmasn, yani kaldnJmasn isteyen
bir'rapor sunduktan sonra bu tr aklamalar olaan karlanmal.

En siv il , en glob al projeci

Trkiye sivil hareketinde hangi ta kaldrsanz altndan
TESEV kyor. TESEVde hangi projeye ya da ynetim kademesi
olduuna baksanz, iinden eski devlet grevlileri, eski solcular, eski
ve yeni sosyal demokratlar, eski ve yeni iadamlar, byk irketle
rin yeni tr smart boys" denen, darda ve zellikle Amerikada
eitim grm, yalan 35-45 arasnda olmasna karn hl gen
olarak adlandrlan profesyonel yneticileri, trl boydan vakflar, dolarl akademik projelerin banda yer alan ABD eitimli pro
fesrler kyor.
Bu kiiler sizi partilere, irketlere, paral-parasz niversitelere,
vakflara, hareketlere balyor. TESEV faaliyet raporlarnn hangi
sinin kapan asanz lkede son on ylda kotarlan yasal deiiklik
tasarlarnn teorik temellerini, belediyelere merkezden bamszla
t

may, din-inan hrriyetini, free market econom ynn stn yarar

larn, dinsel rgtlenme hrriyetinin nimetlerini anlatan yabanclar
ve hatta gemileri Trkiye aleyhine almalarla bezenmi ABD
kongre yelerini, Ermeni soykrm tasarlarnn szclerini grecek
siniz.
Bylesine byk bir yerel a oluturan kuruluun temelinde,
yerli sivil kiilerin yepyeni bulularyla karlalnca, ne denli gu
rur duyulabilirdi. Oysa sivil ad altnda kotarlan, bu an gbe
inden u noktasna, herhangi bir dm nden yurda yaylm
projelerine, kiilerle-rgtleri balama yntemine bakldnda,
NEDin, IRInin ve NDInin amalar raporlarnn ana maddelerine.
rgtlenme ve rgtleme modellerine neredeyse tpatp uyan bir
durumla karlamak artc olabilirdi.
Ne ki, son altm yl, devletin tm birimlerinde ABD rgtlen
mesini kopyalamann olmazsa olmaz koul olarak kabul edildii bir
dnemdi. Durum byle olunca, baka trlsn, rnein Trki
yeye zg bir model kartlmasn beklemek de ok anlamsz, Tr
kiye Cumhuriyeti devletinin d politikasna, i yaplanm asna bu
denli yn verebilme yeteneine sahip, NED-NDI-IRI lsnn p a
rasal kaynaklarndan en byk pay alabilen bu sivil rgt daha
yakndan tanmakta yarar var.453
TESEVin kkleri, Nejat Eczacbann 1961de oluturduu Ekonomik ve Sosyal Etdler Konferans Heyeti ne dayanyor. ABD
bakannn 1983de, anti-komnist league rgtlenmesini, daha
yasal ve daha ak grnml bir project dem ocracy operasyo
nuna evirmesinden bir yl sonra, tpk ABDde olduu gibi, akademik-diplomatik-holding-medya-sendika dnyalar biraraya geldi.
Boazii niversitesi Vakf, Anakara niversitesi Siyaset Bilimleri
Vakti, Sosyal Etdler Konferans Vakf nderliinde, 200 kiinin im
zasyla TESEV kuruldu. Bu byk atlmdan sonra Trkiyede si
vil" rgtlenme ykseldike ykselecek, yayldka yaylacak ve pro
je bana yapm a olanaklarn kefedecekti.

CIPE'nin Partner! TESEVi ynetenler

NEDin ekirdek rgt, ABD iadamlarnn dnyaya yaylma
organ CIPEnin global partners olarak adlandrd ortaklarnn

4 Okuyucuya neri: Youn sayda adlar okunanlar anlarlmaz, ilikileri karmak bir
duruma soktuundan, bundan sonraki satrlar okurken, bir byk bo kat alnmas,
okunan her kii ya da kurulu adnn birer yuvarlak iine yazlmas, kii ya da kurulula
rn okunan ilikilerinin bir izgi ile ilikilendirilmesi nerilir.

320

banda ABD Ticaret odas, ABD D lkeler Ticaret Odas, US-AID

rgtlerinin yan sra ngiliz lordlarnn ve bankerlerinin parasn
leten George Sorosun rgt Open Society Institute yer alyor.
Yzden fazla rgt partner olarak sayan CIPEnin ortaklar ara
snda, olaan olarak CIAin souk savan birinci dnem aygtlarn
dan RFE / RL (Radio Free Europe /' Radio Liberty" de bulunuyor.
TESEVn ilk kurucularndan, sonraki ynetim kurulu yesi, Bo
azii niversitesinin rektr stn Ergder, 6 ubat 1999da
Beyrutta, CPE, EDI (Economic Developement Institute of World
Bank), LCPS {Lebanese Center for Public Studies) tarafndan d
zenlenen, Think Tanks as Civil Society Catalysts in the MENA
Region konferansnda, TESEV kuruluunun Trkiyedeki nemli
ilevini anlatyordu.454 Ergder, para toplama ilerinden, Alman
Stiftunglar ile TSAD destekli projelerden sz ederken, bir think
tank in para toplamasnn, aratrma yapmasnn, in ilk adm ol
duunu, asl hedef kitlenin ise halk ve politikaclar olduunu
aklyordu.
Ergderin dedikleri doru kt, TESEV evresine toplad teki
STKlarla, Alman Stiftung ve Amerikan Foundation rgtlerinin
desteinde gcne g katt. i artk hkmetlere diskur ekmeye
kadar gtrebiliyordu. rnein Trkiye Cumhuriyetine Avrupadan
biilen donun paalarna tutunan sivil rgtleri yan yana getiren
TESEVin direktr, eski Bykeli zdem Sanberk, 3 lider ara
snda yaplan bir mutabakat Trkiyenin mutabakatn yanstmaz.
Sivil toplum rgtlerinin grleri alnmamtr. H km et Ulusal
Program noktasnda sivil toplumu dlayp almalarn hasralt
ederse sivil kurulular karsnda bulur diyerek g gsterisi yap
yordu .
stanbul Taksim Savoy Otelde buluan 13 sivil rgtn, teh
dide vardrdklar olmazsa olmaz koullar, onlarn NED projelerin
deki Amerikan demokrasisi ruhuna da uygun dyordu:
Ksa vadede Trkiyenin yapmas gereken reformlarn banda
toplumsal rgtlenme, parti kapatlmasnn n/enmesi, M GK'mn
yetkilerinin azaltlmas ya da sivil ye saysnn artrlmas, bol-

1,54 "Think Tanks as Civil Societyh Catalysts in the MENA Region: Fulfilling Their
Potential." jointly organized by the Center for Private Enterprise (CIPE), the Economic
Development Institute of the World Bank (EDI), and the Lebanese Center for Policy
Studies (LCPS), Beirut, Lebanon, February 6-8, 1999. cioe.ora

321

geler aras dengesizliin giderilmesi geliyor. Anadilde yay rn

hakk verilmesi konusunda hemfikiriz."45'
Bylesine byk hedeflere, nemli yabanc partner ilikileriyle
ulalabilirdi elbette. Bu denli nemli ve byk ilikileri kurabilecek
olan bir rgtn ynetiminde halkn, orta tabaka temsilcilerinin bu
lunmas ie yaramazd kukusuz, Boazii niversitesi gibi Ameri
kan yapm bir kolejin topraklarna yerleen TESEVin ynetiminde
sekinlere yer olabilirdi. Tpk IRI, NDI, CFR, CSIS gibi Amerikan
think tank rgtlerinin yapt gibi, TESEV de Trkiye leinde
sekinleri ynetiminde buluturuyor. Ancak arada bir fark var. Amerikallar kendi aralarndaki temel izgi ayrlklarna dikkat eder
ken, yerli sivil" rgtler bu durum u ayrmsamyor. Solcusu da
sacs da eski anti-komnisti de, eski ant-emperyalisti de
workshop ilerinde ve sivil harekette buluuyor.
TESEV ynetiminde nl emekli devlet grevlileri ite akadem is
yenleri ve iadamlarn, profesyonel irket yneticilerinin bulunm a
s rgtn ne denli sivil olduunu gsterecektir. Bu ok bilinen
yneticilerden bazlarn toplumsa! konumlaryla birlikte anm saya
lm:
Blent Eczacba: Eczacba Holding sahibi ve ynetim kurulu
bakan., TESEV Bakan. (-1994),
Feyyaz Berker: TEKFEN Holding, Sahibi ve ynetim kurulu
bakan, TESEV kurucu ynetim kurulu yesi (-1994),
Can Paker: Trk Henkel Genel Mdr; TSAD ynetim kuru
lu yesi ve siyasal komisyon bakan; Sabanc Holding, 2000 son
ras ynetim kurulu yesi; TESEV ynetim kurulu bakan (1998
sonras,)'156
zdem Sanberk: T.C Dileri Bakanl: Mstear, Almanyaspanya Bkeli, Brksel A.B elisi, Londra Bykeli; Cum hurba
kanl danman (zal dnemi), TESEV Direktr (Nisan 2000).
liter Turan457: Bilgi niversitesi Rektr.

451 Savoy Oteli toplantsnda ortak bildiriyi imzalayanlar: ARI Hareketi, Doa ile Bar
Demei, Doal Hayat Koruma Dernei, Gl Trkiye Projesi, stanbul Avrupa Genlik
Forumu Dernei, Marmara Grubu Stratejik ve Sosyal Aratrmalar V a kf, Trkiye o
cuklara Yeniden zgrlk Vakf, Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf, Trkiye
Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf. Yeil Admlar evre Eitim Dernei A R I Blteni.
18-12
456 Berlin Teknik niversitesi, ABD Columbia niversitesi.
457 Oberlin College-Oho/USA, Columbia University, stanbul niversitesi Siyaset Bilimi
Blm '1993'de stanbul niversitesinde retim yel'inden ayrld.

Necla Zarakol : Ankara niversitesi letiim Fakltesinde re

nim gren Necla Zarakol, radyo ve televizyon muhabiri olarak a
lt. Halen sahibi olduu, halkla ilikiler irketinin yneticisidir. Sivil
toplum aktivisti olarak deiik projelerde almaktadr.
shak Alaton4W : ALARKO Holding y.k.bk; TOSAV d.k.,
TESEV Kurucusu ve y.k..
Ylmaz Argden459: RAND Graduate Instituiede NATO bursu ile
doktora yapt, Ko Holding ARGE A.de alt (1978-1980) ve
daha sonra ynetim kurulu bakan oldu. RAND Corp. Stratejik
Analizcisi (1980-1985), Dnya Bankas Kredi Blm Yneticisi;
Babakanlk Ekonomi Badanman (Mesut Ylmaz-1991), TESEV
kurucu, ynetim kurulu yesi (1994 ve sonras)
Ouz Babrolu460 . Bilkent niversitesi letme Blm Prof.,
TESEV kurucusu ve ynetim kumlu yesi,
Tarhan Erdem461: Doan Medya Genel Koordinatr, Demokra
tik Cumhuriyet Program yesi, CHP eski milletvekili, 1980 ncesi
Sanayi Bakan, CHP Genel Sekreteri (1999-2000), Erdal n
nnn Yeni Oluum parti almalar parti tz hazrlaycs
(2000-2001), Radikal Gazetesi ke yazar, TESEV kumcu ynetim
kurulu yesi ve proje yneticisi.
stn Ergder462: Boazii niversitesi Siyaset Bilimi ve Ulusla
raras likiler Dekan (1991-2000) sonra niversite Rektr, Vehbi
Ko Vakf, 3. Sektr Vakf, ECF (European Cultural Fdn. / Avrupa
Kltr Vakf) ynetim kumlu yesi, TESEV- kurucusu ve ynetim
kurulu yesi.
Nihal nciolu463: Marmara niversitesi Siyaset Bilimi r. ye
si, TESEV ynetim kurulu yesi,
Mehmet Kabasakal464: SO (st. San.Odas) Genel Sekreteri,
TESAV kumcusu, eski genel direktr ve ynetim kumlu yesi,

4S* sve'te Motola Larovek Teknik niversitesi'ni bitirmesinin ardndan Ozeyir Garih'le
bir araya gelerek sonradan Trkiye'deki en byk irket topluluklarndan bin olan Alarko
Holding'e dnecek irketi kurmutur shak Alaton Alarko Holding'in Ynetim Kurulu
Bakanln srdrmektedir
454 Argden Boazii niversitesi Endstri Mhendislii blmn bitirmitir ve rektr
ln "Liderlik" dln almtr. Portrait Dr.Y. Argden, h r dergi C o m / enalish.htm .
04.05.2000
4011 Sussex niversitende letme Blm, Lancaster niversitesi'nde st lisans,
Pennsylvania niversitesi nde doktora
461T Makine Mhendislii
462 Manchester niersitesi, Syracuse niversitesi renim grd.
443 ODT-Sosyoloji Blm, Ankara niversitesi Siyaset Bilimi Blm (doktora)
464 Boazii niversitesi, Ankara niversitesi (doktora)

Sosyal Demokrasi Okulu tda retim yesi465, CH P Parti Meclisi

yesi (2000-2001), CHP Genlik Projesi Komisyonu Bakan.
Hasan Kara al466 : DPT, TETV (Toplumsal ve Ekonomik Tarih
Vakf) kurucusu ve bakan,, DSTG (Demokrasi in Sivil Toplum
Giriim Platformu) kurucusu.
Deniz M, Kiraza467: Maliye Bakanl, Eczacba Holding EKOM
Genel Mdr, Toplam Kalite Kontrol Mdr.
Alp Orun: Gazeteci, Eczacba Holding Basn Danman.
Arl Seren468: stanbul Borsas Genel Bakan. Yardmcs, ODT
r, yesi.
Tavit Kletavitolu469 : Enternasyonal Tourism Investments y
neticisi, Trk Turizm Yatrmclar Dernei Bakan Yardmcs.
Ziya Mezzinolu: Maliye Bakan (e), CHP Milletvekili (e), Di
leri Bakanl Almanya Bykeli (e), TEMAV (Trkiye Ekonomik
ve Mali Aratrma Vakf) ynetim kurulu bakan.
Mete Sayc: NET Holding470 Genel Mdr Yardmcs,
Fikret Toksoz471: M armara Belediyeler Birlii Genel Sekreteri,
Helsinki Yurttalar Dernei, TESEV kurucu ynetim kurulu yesi ve
proje yneticisi.
Gndz Aktan: Emekli, Bykeli,TESEV Genel Direktr
(Temmuz 1998-Nisan 2000)
Kurucularn sivil yaam a ok balantl katklar, ABDde oldu
u denli geni olmasa da, kmsenecek darlkta da deildir, WEB
kurma ii sabr ister. Bylesine geni bir toplumsal evreyi yan ya
na getirmek de bir baar olarak deerlendirilmeli,

TESEVin Danm a ve Bilim Kurulu

TESEV, kendi uzmanlk alanlarnda en yksek dzeyde baar
elde etmi bu kiileri bnyesinde bulundurm aktan onur duym akta
dr, diyerek oluturduu kadrosuyla, TESEVi bir yandan akade
4SS Ercan Karakan kurduu SO DEV ve Taner Berk soyun kurduu T SES tarafndan
ubat 2000'de kuruldu. reticiler arasnda Bilgi niversitesi elemanlar bulunuyor
Uur Alacakaptan, Burhan enatalar, Taner Berksoy, Fatmagl Berklay, Deniz
Kavukuolu, Yurdakul Fincanc, Aydn Uur. (Derya Sazak, Milliyet 26 ubat 2000)
,fs ODT, Wisconsin University
467 stanbul niversitesi, Northeastern University
445 ODT Ekonomi-satatistik, University of Chicago
469 ODT
470 Mete Sayc daha nce Ankara niversitesi, Swansea University'dedir.. N ET Holding
sahibi brahim Betil ise ayn zamanda Liberal Parti bakamdir.
47,Lisans renimin Ankara niversitesinde, st lisans renimini de Manchester ni
versitesinde tamamlayan Toksz, yerel ynetimlerde ve sivil toplum kurulularnda son
derece aktif olarak yer almtr," tesev.org

324

mik dnyaya, bir yandan da NED rgtlenmesine, Georgetown

niversitesinin Hristiyan-Mslman Anlay Merkez i'ne, Dnya
Bankasna balyor; tpk ABD rgtlerinde olduu gibi, bnyesine
devlet deneyimini, akademik dnyay katyor:
Boazii niversitesi: stn Ergder (rektr, 1991-2001), Refik
Erzan,Ylmaz Esmer, Avadis Hacnlyan, Ayfer Hortasu, Aye n
c (Sosyoloji),472 evket Pamuk473, Dani Rodrik (Columbia niv.;
Harvard JFK; CFR yesi)474, Meral Korzay, Erdoan Alkin (stanbul
niversitesi, B,, TEB y.k.., Sun Myung M oonun kurduu PWPA
Chapter President Turkey), Murat Sertel.
Bilkent niversitesi.Ouz Babrolu, Metin Heper, Ali
Karaosmanolu.
ODT: Merih Celasun, lhan Tekeli (Tarih Vakf, kurucu y.k..),
Tosun Terziolu (TBTAK Bakan- daha sonra Sabanc niv.
Rektr),
M armara niversitesi: Esra ayhan, Hurt G ne,475 Burak
Grbz, Akile Grsoy, G nay zdoan, Kemali Saybal, nci
Tezcan.
stanbul niversitesi: nal Bozkurt, Nusret Ekin, Bedii
Feyziolu, Ergun zsunay, Gt Gn ver Turan, Ali hsan Karacan,
Sait Gran, Blent Berkarda ( eski rektr. Tarih Vakf kum cu
su).
Ankara niversitesi: Yavuz M. Sabuncu, Ercan Uygur.
Ko niversitesi: lter Turan (Bilgi nv.}, Atilla Akar, idem
Kitba, Blent Gttekin (Boazii niversitesi r. ., Toplu
Konut ve Kamu Ortakl daresi eski bakan, zal dnemi; TCMB
eski bakan, 1994-1995.) Gebze Teknik Enstits: Sudi Apak
TESEVin danmanlar arasnda Sabri Sayar (Georgetown
Unv. Turkish Studies Inst, Mdr. ve Christian Muslim Understnading
Center r. yesi, RAND Corporation- raportr, Amerikan-Azeri
Tie. Odas- m urahhas ye), Oktay Vural (Florida International ni
472 Medyada kadn. Medyada stanbul. Medyann toplumsal kimliin oluumunda etkisi.
Kadna kar iddet alyor.
473 Ekonomi ve Ekonomi Tarihi, Sosyolog, Tarm ve tarmsal dnm; tarma devlet
mdahalesi, alyor.
474 Garnati Bankas yneticilerinden Akn ngr Bodrum Yalkavatta bir "iderlik
(leadership" okulu at. Okulun danmanln ve Harvard ile egdm Dani Rodrik
salad. Bu okul Boazii niv. tarafndan desteklendi. Capitai.com .tr 2 9 M a rt 2004
475 NTV'nin Deniz Gke, Asaf Sava Akat Ekonomi programlarna katld. IM F ikinci
bakan Fisher ile yakn arkadaln aklayan CHP eski bakanlarndan Turan Gne
in olu olan Hurit Gne, CHP 2000 Kurultay nda CHP Genel Bakanl'na aday
oldu.

325

versitesi-Ulatrma Bakan, 2001-2002), Baran Tuncer (Dnya

Bankas) gibi ok ynl kiiler bulunuyor.
TESEV yurtdnda da rgtlenmeye nem vermektedir, Lond
ra da bir iliki brosu amlar ve bana yerel ynetimlerle ilgili ki
tap yazan Mahmut Aydoan getirmilerdir,478

Elizabeth Shelton kamu reformu yollarnda

Son on, onbe yldr, Trkiyede en etkin yabanc misyonu soru
lacak olsa. Gneydou Anadoluda yaayan yurttalar, A.B.Dnin
Adana Konsolosluu diye yantlarlar. Baz zel tanklar ve duyar
l yurttalar dnda Trkiyenin geri kalan bu konsoloslarn adn
bile duymamtr. Konsoloslar, aya yanm taz misali lkenin do
usunda dolap durmaktalar. Bayan Konsolos Elizabeth W.
Shelton477 da belediye bakanlarn ok sevmektedir.
Project Democracy operasyonunun operatrleri de belediyele
ri ok sevmektedirler. Yerel ynetimlerin glendirilmesi adyla
yrtlen ilerin NED hedeflerinde belirtilen de-centralization ya
ni lkelerin merkezi ynetimlerinin etki ve yetkilerinin silinmesi ii,
ordularn klalarna tklmasndan sonra en nemli aam adr, te
kendi devletinin karlarn korumaya kararl olan Elisabeth
Sheltonun belediye merak da bu ilere uygundur. Shelton, uzun
sreli ilikilerinin sonunda skenderun Belediye Bakan Mete
Arslan, anlurfa Belediye Bakan Ahmet Bahvan, Diyarbakr Be
lediye Bakan Ahmet Bilgin, Van Belediye Bakan Aydn Talay,
Mardin Belediye Bakan Abdlkadir Tuta, Mu Belediye Baka
n Abdlkadir Turan, Kahramanmara Belediye Bakan Ali Sezai,
Malatya Belediye Bakan Mnir Erkal ve Batman Belediye Baka
n Salih Gk yanm a alp W ashingtona, Trk-Amerikan Konseyi
toplantsna gtrr. Oralarda belediye bakanlarna zel bir semi
ner de dzenlenir. 478
Amerikan kentlerini kefe kan bakanlar, ylesine mutlu ol
mulardr ki, konsolosum uza teekkr ederiz diyerek, mutlu
luklarn da vururlar. Shelton, stanbul Yenikyde zallara ve il476 Meliha Okur, "Herkes zr dilesin: (..) 5 i yllk dostumuz tshak Alston, cumartesi
giin neler yaad anlatalm: O gn AK Parti G Bk. Tayyip Erdoan grmeler yap
yordu Konuklarndan birisi Mahmut Aydoan'd. ( ) O s ire da toplantda bulunan gaze
teci Aye Onat birden . . " Milliyet, 31 Austos 2007.
1,! U.S. Department of State Key Officers of Foreign Service Posts Guide for Business
Representatives, Released: March 1996; dosfan.tib.uic.edu / travel/kofficers
4Je Ylmaz Poiat. Wasfiington-Ankara Hath, s.27 ve ayrca; 'Azerbaijan Country Com
mercial Guide Fiscal Year 2000'' U.3 & Foreign Commercial Service and the U.S. De
partment of State, 1999.

326

Ierlere komu olmu, i evreleriyle yakn ilikiler gelitirmi ve TA

BA (Trk-Amerikan iadamlar derneinin kurulmasn salamt,
TABA yurtd gezileri dzenledi, Sheltonun Tansu iller ile dostluk
derecesini eski Belediye Bakan Bedrettin Dalan, Faruk Bildiriciye anlatm ve bu bilgi Bildiricinin Maskeli Leydi kitabnda yer
almt,479
Kitapta, illerin Trkiye stne iktisadi raporlar hazrlamas, eletirel bir dille yanstlmt. Oysa Trkiyede bata hkmetler ol
mak zere, birok devlet kuruluu iktisadi raporlar yabanc kuru
lulara kendileri sunmaktadr, ABD resmi raporlarna gre yalnz
iktisadi deil, toplumsal ayrntlar ieren aratrma raporlarnn da
sivil kurulularca verilmektedir. imdi yle bir tersine mantksal
soru retebiliriz: Alnan paralarn ana kayna resmi, raporlarn ve
rildii yer resmiyse o parair alan ve raporlar hazrlayanlar nasl
sivil" olabiliyor ve raprolar iin alanlar ne denli zgrdr?
Trkiyede iyi dostluklar gelitiren Shelton, baarl gnlerinin
ardndan Krt asll ofrn de yanma alarak W ashingtona dner
ve bir sre sonra da deneyimlerini Azerbaycanda deerlendirmek
zere Bak Bykelilik Mstear olarak greve balar.1,80
Mrs, Sheltonun Dou ve Gneydou Anadolu abalar bouna
gitmedi. Merkezden uzaklatrma ileri gn getike younlat. Ad an adan douya geziler de oald. rnein ikinci konsolos
Charles O. Blaha, Dersim de HADEP l rgtn ziyaret" eder,
481

Karanfillerle karlanan ve HADEP l Bakam Htdr Ayfa ile

bir grme yapan Blaha, Krdisfandaki son durum hakknda bil
gi alr. Blahay iyice bilgilendiren Hdr Ayta, anadilde eitim ve
seim barajyla ilgili isteklerini aklayp ekler OHAL kanunlarnn
son bulmasn istiyoruz. bununla da kalmaz, Hdr Ayta,
Blahadan bir stek de daha bulunur: Baharla birlikte artan asker
sevkiyatmm durdurulmasn istiyoruz. l Bakan, gcn nerede ol
duunu biliyor ya da bilmiyor olabilir, am a olduka duyguland
n syleyen" yabanc devletin elilik grevlisi Blahaya sorumluluk
larn anmsatacak bamsz ve egemen bir devlet yoksa, desantralizasyon" lerine amamak gerekiyor.
Ademi merkeziyet" istekleri asla yeni deildir. 1900lerin ba
nda, Osmanl Devletinde ademi merkeziyet" projesi, Bat Avru
478 Faruk Bildirici. Maskeli Leydi: Tekmili Birden Tansu iller, s.153.
4S Ylmaz Pclat, Washinton-Ankara Hatt, s.27.
4 8 1 zg r Politika. 22 Nisan 2000

327

pa tarafndan da hararette desteklenen ve zellikle aznlklarn istek

lerine yant veren bir politik izgi oluturmutu. Bamszlk Sava
yllarnda, giderek glenen ulusal glerin nn kesmek zere
ayn tezgh kurulmaya allmtr. Bat Anadoluda bir hristiyan
vali ynetiminde zerk bir eyalet devleti kurma projesi, saltanat ta
rafndan da sessizce onaylanm, erke kongrelerinde kabul gr
mt. Ne var ki, zor oyunu bozmu, ulusal hareket, ulusal merkez
evresinde birlemi ve merkezi bir devlet kurulmutur.
te o gn bugndr, aznlk haklar, otonomi sylemleri altnda
srdrlen ayrtrma giriimleri, kaba yaklamlar am ve
1980lerde yerel ynetimleri otonomlatrarak demokratikletirme
gibi, her tr etnik ayrlklk grntsnden uzak bir eyleme dn
trlmtr.

Amerikallarn ve A .B nin yerel ynetim ler sevdas

Her ynden dzgn, ayrlk, datc giriimlerin olabildiince
etkisiz, iktisadi koullarn son derece iyi olduu bir lkede bile b
tnletirici zellikler ve yasal disiplin gzetilerek gerekletirilebile
cek dzenlemeler, lkenin iinde bulunduu hassas koullara aldr
edilm eden demokrasinin geniletilmesi" syleminin ekiciliiyle
geni bir taraftar bulmutur. Koullara aldr edilmeme tutum unun
temelinde, yerel olmayan, tarihsel ve zgn koullara dayanm ayan,
ithal bir giriim olmas bulunmaktadr. Kim derse ki, bu ileri biz
oturup uzun uzun dndk de yle kararlatrdk, o gerei sak
lamaktadr. nk bu eylem plan project dem ocracy operasyo
nunun yrtld her lkede aynen uygulanmaktadr. Giriimin
operatrleri programlarnda aka yazmlar:
Birok lkede, demokratik gelimeler, otoritenin merkezi rejim
lerden alnmasn ve yeni seilmi blgesel ve yere/ ynetimlere
verilmesini tevik etmektedir. (..) Bu abalar, yerel otonomiyi
desteklem ek ve belediyelerin kendi ilerini yrtm e yetenekleri
ni desteklem ek zere iasarm/anmir.

Kendi ilerini yrtme szn, balarnn aresine bak

m ak ya da Recep Tayyip Erdoann dedii gibi, yerel iktidar
diye okuyabilirsiniz. Amerikallarn yuvarlak szlerinden ak ve olumsuz anlamlar karmak, kt niyetlilik" olarak alglanabilece
inden, daha somut uygulamalara yorumsuz bakm ak gerekiyor.
ABDnin Cumhuriyeti Partisi, Trkiyede yerel ynetimleri ulusal
merkezden otonomlatrm a gibi nemli bir i iin Trkiyeye gel

mi ve TESEV ile ibirliine girimitir. Belki de yerel sivil otorite

ler, IRIye bavurmay bir ekilde akl etmilerdir.
Amerikan muhafazakrlarnn rgt IRI, 1995 ylnda, NEDe
bavuruyor ve TESEVle Trkiyedeki yerel ynetimler almalar
iin parasal destek alyor. lk i, belediyelerin mali yaplarnn d e
rinlemesine incelenmesi" ve merkezi devletle belediyeler arasnda
mali konularla .ilgili gerilimin azaltlmas zerine tavsiyelerin hazr
lanmas oluyor. Ardndan R ve MBB (Marmara Belediyeler Birlii)
ile ortak alma balyor ve 1996da stanbulda seminer dzenle
niyor. Seminere belediye bakanlarnn yan sra, parti temsilcileri
de katlyor. Bu projeyi TESEV Ynetim Kurulu yesi, MBB Genel
Sekreteri Fikret Toksz ynetir. NEDin resmi verilerine gre bu iin maliyeti, 79.571 dolardr.
lk hazrlk toplantlarn ardndan ilikiler zenginleiyor ve
1996da ortak almada IRI ve TESEVin yanna M armara Beledi
yeler Birlii katlyor. stn Ergderin Beyrut konferansnda belirt
tii zere kitleye ynelim adm atlyor. Ama, "halkn katl

mn, sorumluluunu ve iyi ynetiim i ve yerel dzeyde

mati otonom iyi destekleyecek kurumlamay glendir
m ek olarak belirleniyor. TESEV, Kuzeybat ve Gneydou Ana
doluda kent ve belde belediyelerinde mali bte incelemelerine
balyor ve 26-27 Haziran 1996da yine stanbuld a bir sempozyum
dzenleniyor. NEDin 183.960 dolaryla gerekletirilir bu iler.
ler gelitike ilikiler de geliiyor ve IRI ile Trk Belediyeler Bir
lii ,arasnda ba kuruluyor. 1996-1997de yrtlen yeni in lk
adm Yerel Ynetim Merkezinin kurulmas oluyor. Elbette veriler
bir merkezde toplanmaldr k, tm Trkiye kolayca anlalp ynlendirilebilsin. Merkezin ilevleri ise yle belirleniyor:
1) Yerel otonomimi gelitirecek yasal dzenlemelerin lke d
zeyinde srdrlecek lobicilik ilerinin rgtlenmesi ve egd
m salamak; 2) Yerel ynetimleri etkileyen reform yasalarn t
ve politikalar destekleyici aratrmalar yapmak;
3) Yerel ynetimlerin seslerini dorudan ve gl bir biimde
duyuracak mevsimlik forum dzenlem ek ve bir siyasi komite
rgtlemek.
Trkiyede devlete paralel bir egemenlik merkezi oluturuluyor
ve bu merkezin ileyiinde elbette siyasal parti ayrlklar sz konusu
olmayacaktr. Yani belediye reisleri bir yana, merkezi devim bir ya
na... Merkezi iler iin B ilg isa y ar d o n a n m l b ir veri / e n fo r
m asy o n d z e n i de kurulacaktr. Elbette be veri taban:. ' NGO
:G9

denen yerel sivil" rgtlere ak olduu denli onlarn global or

taklarna da ak olacaktr. Bu aam ann NEDe maliyeti de
69.133 USD olur.
Bu denli hzl alan Trkiyenin bylesine geri kalmas anlalr
gibi deil. Elbette gnahn tm, merkezi devlet yapsnda, yani uiusal merkezli yaplanmadadr. yleyse de-centralization hzlanmaldr.
Ve yle oluyor. rgtlenmede kurumlama salanm ve kana
at nderleri yetimitir. imdi srada siyasi partileri iin iine kat
mak vardr: Yerel ynetimlerin araclyla var olan yerel ynetim
yasalarnda reform yaplmasn tevik etmek ve Trkiyenin siyasal
partilerinde rgtsel ve yapsal demokratik reformlar tevik edecek
abalara arka kmak zere, 1997 sonunda IRI-TBB ve TESEV
ortaklnda bir yeni adm daha atlyor. Yerel ynetim yasa tasar
lar hazrlanyor ve blgesel dzeyde toplantlara geiliyor. Ameri
kan muhafazakrlarnn yerel ynetimleri ve partileri demokratikle
tirme iinin bedeli 299.616 dolar oluyor. in toplum a yanstl s
recini TESEV raporundan okuyalm :
IRI m katks ile baslan Belediyelerde Mali Ynetim : Yerel
Yneticiler in Bte Rehberi balkl alma erevesinde,
Trk Belediyecilik Dernei katklar ile Mays 1998de Beikta
Belediyesi'nde, Haziran 1988de ise Ankara ve Antalyada ilgili
belediye bakaniarma bte seminerleri dzenlendi. TBM M de
effaflk, NDI (National D em ocratic Institute) ve TESEV
tarafndan dzenlenen TBM M 'de effafltk konulu toplant, Ha
ziran 1 9 9 8 de Pera Palas ta gerekletirildi. TESEV Genel Di
rektr Dr. M ehm et Kabasakalm ynettii toplantya ABD Eski
Oslo Bykelisi Tom Loftus katld.

Dem okrasi Bushlardan renilm eli

u Trkler, bu demokrasi iini becerebilselerdi, elbette Ameri
kal eski operatrlere de Amerikann resmi dolarlarna da gerek
kalmazd, diyecekler bulunabilir. Hakldrlar! nk bunca entel
bulunan bir lkede, demokrasi ilerinden anlam ayanlara ancak
Amerikan eli yardm edebilirdi. teoriyi bilmekte deil, operasyo
nun inceliklerini, yerinde Ve zamannda atlacak admlar kestirmek
tedir. in bu yann da ancak ve ancak dnya deneyimine sahip
ustalar ve o ustalarn akademik dnyasnda yetimi aydnlar ba
arabilir. Yoksa bunca siyaset bilimcisi, bunca hukuklusu bulunan
bir lkede elin adamnn partiler yasas ve belediyeler yasas hazr

lnda ne eli gerekirdi ne de dolan! te 3. ylda, yani 1998de en

nemli adm atlacaktr.
Trkler yollarda Cumhuriyetlernin 75. yln kutlayp, np
gvenirlerken, yabanc devletin parasyla parti ii dem okrasi ge
litirilecektir. Partiler ve belediyeler yasa tasars iin lobicilik,
yani adam ikna etme ileri balatlr. Demokratik reform iin atl
ye almalarna geilir. R, TESEV ve TBB ile yine el ele verirler
ve bu srece sivil rgtleri de katmaya balarlar. Yerel Ynetim
Merkezi, daha ok otonomi iin lobicilie balar. Sonu olaans
tdr. Dem okratik Cumhuriyet Program alr ban gider ,
Bu byk i iin blgesel eitim toplantlar yaplr. Gaziantep
(10 Aralk 1998), Konya (17 Aralk 1998), Mersin (12 Ocak 1999)
ve Bursad a (28 Ocak 1999) panel toplantlar dzenlenir. Her ey
lemde olduu zere, byk ve nemli projeler, byk ve nl otel
lerde dzenlenen kokteylli konferanslarla sunulur. Siyasi partilerin
adam edilmesi projesiyle ilgili toplants da 4 Haziran 1999da s
tanbul Conrad Hotelde yaplr,
Conrad Hotel salonlarndaki bu bilimsel ve verimli toplantlarda
yerli sivil nllerin yannda yabanc nller de deerli grleriy
le Trklere yol gsterirler. Bunlar azmsanacak adam lar deildir:
William Hale (ngiltere; siyaset bilimci, University of London, Bo
azii niversitesi), David Taylor (ngiltere; Siyaset Bilimci,
University of London -SOAS), Harald Schler (Almanya; Siyaset
Bilimci), Axel Queval (Fransa; Sosyalist Enternasyonal Bakan Da
nman)
TESEVin bilimsel almalarnda rastladmz William Hale,
nemli bir adamdr. Bilimsel konusu o rdudur, Ordu ve siyaset
adl kitab Trkede yaynlanmtr. Hale, ngiltereden gelen ara
trmaclara da yardmc olur. Bunlarn arasnda David Shankiand
ilgin bir kiidir. Zam annda ODTye gelmi ve etno-muzikoloji
alacan syleyerek, bir odaya yerlemitir. Ancak Shankiandn
derdi bakadr ve soluu Tokat-Sivas snrnda alr ve AlevlikSnnilk aratrmalarna balar. Shankiand, daha sonra stanbula
gelerek, Radikal slam ve Alevilik ilikilerini aratrr.
Shankiand'a ngiltere-Kent niversitesi ve Yahudi cemaatinin rg
t ADL destek olur. Shankiand, Trkiye almalarnda kendisine
yardmc olan William Halei unutmaz ve ona zel teekkrlerini
sunar.

331

William Hale, Amerikan Yahudi C em aatinin rgt WINEPin

yayn organnda da Trkiye stne makaleler yazm aktadr432 Halein zgn grleri vardr. Trkiyenin Krte yaynlara kar tu
tum unu ilgin szlerle ve bilime yakr bir sylemle dile getirir:

"Generaller, K rte (televizyon) yaym a ve K rte eiti

m e kar kyorlar, t e yandan, onlar (generaller), Tr
k iy e nin Avrupa Birliine katlm asn istiyorlar. Pastaya
sah ip olup, yiyem eyecekler.
lkeye yararl ilim-bilim adamlarnn konumac olarak katldk
lar, TESEV siyasal partiler projesinin bedeli de byk olur:
450.000 USD. Bu nemli ve yurda yararl proje TESEV ynetim
Kurulu yesi ve TESAV kurucularndan Mehmet Kabasakal n
egdm nde, TESEV Ynetim Kurulu yesi, Doan Medya Genel
Koordinatr, 1999-2000 CHP Genel Sekreteri, 2001ylnda Erdal
nnnn yeni parti oluumu iin parti tz hazrlaycs Tarhan
Erdem, Boazii niversitesi retim yesi Ali arkolu, Bilkent
niversitesi retim yesi m er Faruk G enkayann almalaryla
gerekletirilir.484
TESEVin politik yaammza katklar, yerel ynetimlerin otonomlatrmasyla snrl olamazd. ABDnin zenle saptad gibi,
dinler ana girilmiti. Siyasal slam diye salt Trkiye ve O rtado
uya zgym gibi yanstlrken, aslnda siyasal Hristiyanlk" ya
d a siyasal Evangelistlik" ya da Unification Church gibi, siyasal
tarikat Hristiyancl gibi, ABDnin Din Hrriyeti projesini gz
ard eden sivil rgt, kafay Trkiyedeki siyasal-dnsel-ticar-etnik
sarm alnda d kullanma ak rgtlenmeyi dar kapsam da algla
maya ve neye yarayacaksa oraya uygun baarl siyasallama s
recinin nedenlerini aratrmaya koyulmutur.
te bu cmleden olmak zere, olduka baarl bulunan Si
yasal slam ve Kadn rgtlenmesi : Refah Partisi Hanm Komis
yonlar ncelenir. Boazii niversitesinden Yeim Arat ynetir bu
ileri. Ardndan, siyasal-dinsel-ticari rgtlenmeyi inceleyen yeni bir

482 Bir kez belirtmekte yarar var. Trkiyede 'Yahudi" adlandrmas ho karlanmayp,
dinse! inanc belirten Musevi adlandrmas genelleme yaplarak kullanlmakta ve "Ya
hudi" admn kullanlmas ho karlanmamaktadr. Biz, ABD ve dnyada kullanlan
Jewish szcn yahudi" olarak evirerek kullandk. zel bir ama yoktur.
483Ben Holland (Associated Press Writer), Kurd Issue Stil! Divides Turkey- 02/13/2001,
Kurdish News 05/07/2001

4WTESEV Faaliyet Raporu 1999.

proje gelir. MUSAD ve slami Bankaclk aratrlr. Bu projeyi

de, yine Boazii niversitesinden Aye Bura ynetir,

Stiftung desteiyle de-santralizasyon

Politik ve ticari st rgtlenmelerin aratrlmasn, toplumsal ta
ban aratrmas izler. Siyasi slam Saha Aratrmas ad verilen
projeyi Boazii niversitesinden Binnaz Toprak ve Ali arkolu
ynetir ve Friedrich Ebert Stiftung katk koyar. Aratrmann ilgin
bir zellii vardr : aratrma rneklemeleri snfsal kategorilerden
seilir, am a deerlendirmeler etnik zlklere gre yaplr. Dorusu
ok sosyolojik ve ok bilimsel bir itir bu !
slam balkl projeleri, Alman Sosyal Demokrat Partisinin
Friedrich Ebert Stiftung adl rgt destekler. Bu destein niteliini
ve ieriini TESEV raporlar aklamyor. Stiftung-vakf saydaml
da Amerikan Endowment ileri denli, saydam olmad anlalyor.
Bir yandan devletin her bir eyinin saydam olmasn isteyeceksiniz,
Amerikan ve Ingilz-Alman devletlerinin saydamln da istemezken,
bari partnerler biraz sivil ve saydam olabilsefer.
Yerel ynetim glendirilmesi, siyasal partilerin yeniden yap
landrlmas, TBMMde effaflk, Ermeni-Trkiye sorunlar, Siyasal
slam, Trkiyenin insani yaps, Kopenhag Kriterleri, Trkiye iin
Demokratik Cumhuriyet Program, Ana Dilde Eitim Hakk, Kbn sta Yunan ve Amerikan tezi propagandas, O rtadouda ABDsrail-Trkiye Dayanmas gibi, derin ve ilmi konulan, Amerikan ve
Alman siyasi partileriyle balantl siyasi Foundation ve stiftung
rgtleriyle ilmi-siyasi-dolarh-tnarkl projeler retme ileri durup du
rurken, baz geri kafailarn , demokrasi dmanlarnn, saydamlk
korkaklarnn, yolsuzluk hayranlarnn u glob-elleme anda
dinazorlam lan olaan karlanmal.
Yerel ynetimlerin glendirilmesi gibi ekici adlarla yrtlen
bu projelerin yerel dzeyde kalacan dnm ek elbette ho bir
ey olabilirdi. Ne ki, NED raporlarnda belirtilen hedefler Amerika
Birleik Devletleri siyasal yaplanmasna ok am a ok benzem ekte
dir. Bu hedef iin uluslarn, doal olarak Trklerin de olurlarn al
mak iin onca bilimsel konferans, onca atlye almas bouna ya
plmamaktadr. TESEV belediye ilerinin ne denli aldn yle
aklyor :
TESEV anayasa tartmasn bu iki boyut ekseninde derinle
tirmek istiyor. ktidarn - otoritenin de-santralizasyonu ve insan

333

h a k /a n m n garan ti altna a h n m a st: d e m o k r a s i v e h a lk egem en/i-

Bu aklamadan sonra, de-santralizasyon szcnn Trkesi

yok m uydu? diye dnenler olabilir. Trkiyede kavramlarla ni
yetleri buulandrmak ylesine yaygnlat ki, kulaa ho gelecek
her deyiin, aslnda neleri rttn anlam ak iin byke bir son
dnem kavram zmleme ansiklopedisi hazrlamak gerekiyor.
Yeretden balayp de-santralize etmek ne demeye geliyor? Bunu
anlam ak iin 20 01 yl ekonomik boaz skma dnemini beklemek
gerekecekti.
Trkiyenin parasal bunalma itilmesinin ardndan, Avrupa is
temlerine uygun- ne yazk ki, ulusal szcn de kullanarakuyum programlar yapm aya alanlarn, santralda olan her ilkeyi
ne durum a soktuklarn anlamak iin, uluslamann en nemli esi
olan dil konusunda resmi dil kavramn anayasaya sokmakta ol
duklarn, kendine Atatrk diyenleri de ikna ettiklerini grmek
gerekecekti. te, TESEVin derinletirme" projesinin baars da
bylece ortaya kacakt.
imdi yakn gemiin solcularyla, yakn gemiin oligari koda
manlar, emperyalizm uzmanlan, lim ve bilim adna, insanln par
lak gelecei uruna, bir demokrasi cephesi oluturmularsa, bunda
bir eliki aram ak, artk komnistlik deilse, hi kuku duyulmasn
ki kesinlikle Kemalistliktir.
Bu ve benzeri sorularn yantn ak brakrken, TESEV Bakan
Can Pakerin durum u zetleyen u szleri akllarda kalacaktr:
Sivi/ Top/um dzeyinde "D em okrasi in S iv il T o p lu m G i
riimi'" ne destek verilerek Trkiyede siyasi gndem e mdahele
konusunda nemli bir adm atld 486
imdi sivil" rgtlerin u ortaklklara bakldnda, Trk siyasi
gndemine kimlerin m dahale ettiini grmek o denli zor olm am a
l. byle kolaysa, rnein yerel ynetimlerde otonomi o denli
iyiyse, Gneydou Anadolu belediyeleriyle dorudan ilikiye geen
yabanclara, Diyarbakrda i dnyas irtibat brosu am aya kalkan
ABD bykelisini eletirmenin anlam yoktur. Yani Trklerin sivil

Trkiye'de Anayasa Tartmalar Ve Baka Deneyimlerden kan Dersler:

Tayland'da Yeni Anayasa Nasl Oluturuldu? 21 Ekim Perembe, 1999 stanbul Ceylan
Oteli, TESEV Faaliyet Raporu
4 as -|-S 0/ 1998 alma Raporu sunu konumas.
334

kurulularyla dorudan irtibat serbest, Gneydou Aadoludakilerle irtibat yasak, anlam kyor bu tutum lardan.
TESEV araclyla gerekletirilecek byk sivil devrime Av
rupalIlarn katks da olacakt elbette. Reform n Turkey baln
tayan projede, operational partner olarak TESEV grnyor.
DGIA-D/MEDTQ/31-97 Financing Agreement N o. lu in bedeli
664.352,00 euro. Sonucu greceiz. Cumhuriyetin kuruluundan
78 yl sonra Anayasadaki Ulusal egemenlik kaldrlp yerine
ulusalst egem enlik konulduunda dolarlarn ve eurolarn
boa gidip gitmedii anlalacaktr.
Hangi anlamn nerede nasl kacan nceden grmek, kiiden
kiiye deiirse de bu byk aratrma, raporlam a, seminerletirme,
sempozyumiatrma ve kitaplatrma ilerine, TESEV adna, sivil
adyla proje ilerine katlan st dzey deneyim e sahip bilim ve
ynetim uzmanlar, yeniden yaplandrlan dnyada yeniden yap
landrlan ve Batya eklemlenen Trkiyede hizmetlerinden dolay
unutulmayacaklardr,487

Bat nn ynlendirm esine zemin

Trkiye da kapanmal mdr? Elbette hayr! Ama, Trkiye, her
ne olursa olsun iinde bulunduu ortam a uymal mdr? Elbette h a
yr? Trkiye snrlarn, kamuoyu oluturma ortamn yabanclara
sonuna dek amal mdr? Elbette, hayr! Trkiye yllardr, bat
dnyasnda kendi haklln kabul ettirebilmek amacyla urar du
rur. Bu uurda haddi ve hesab lkenin iktisadi koullarna uyma
yan oranda paralar harcar. ABDdeki i kotarm a irketlerine mil
yonlarca dolar der. Oysa pek iyi bilinir ki. Bat Trkiyenin donu
nu yzyl nceden bimitir. Batnn Trkiyeye yaklamnn, Trklerin geleneksel dostluk alkanlklaryla da bir ilikisi yoktur. Dn
yann batsnda, dost ve mttefik deyimi, anlam a kapsamnn
tesine tarlmaz. Yani geici ve duruma uygun mttefik olunur
am a, dost olunmaz. karlara uyduu denli dostluktur sz konu
su olan.
TESEV de anayasa tartmasn, ki eksende derinletirmek
istiyor. ktidarn, otoritenin de-santralizasyonu ve nsan haklarnn
garanti altna alnmasndan, Krt-Trk uzlamas projesini, yabanc
parasyla ve yabanc gzlemcilerle yrten TOSAV, nfus oranlar
na baklmakszn kentlerin eit temsil edildii bir st meclisten sz

*f7 TESEV Projecileri iin bk. Ek'15

335

ediyor. Her ikisi de anadilde eitim hakknn yasalatrlmasndan

sz ediyor.488
Bu durum a akln yolu birdir" denilebilirdi, am a Mays
2 002deki iki konferans i, Ortadou egemenlii boyutuna
balyor. Irakn etnik ve mezhepsel olarak paralanp, konfederas
yon ad altnda blnme giriimi ok ynl olarak yryor. Bu iin
istihbarat ve propaganda merkezi Harvard niversitesinde kurul
mutu,
Iraktaki mezhepsel blnmeye zemin hazrlamak zere iilerin
demokratik haklan ve din hrriyeti konusunda CIA eski stasyon
eflerinden Graham Fuller, RAND adna rapor hazrlyor. RAND i
salama balamak iin Fuller ynetiminde Nurculuk" aratrmasn
d a yrtyor. Ayrca USIPten dolar alan baz sivil profesrler de
Trkiyenin deien Krt politikas" aratrmalar yapyorlar
d,
Irak muhalefeti ad altnda rgtlenen ABD gdml giriimci
lerin ABD kollaycln (lobicilii) Shea-G ardner firmas yapyor.
Firmadan Jam es Woolsey (eski CIA direktr), Badat ynetiminin
uluslararas terr desteklediini kabul ettirmek iin alyordu.
CIAnn propaganda aygt Freedom House ise demokrasi eitimi
ad altnda gdml demokrasi elemanlar yetitiriyordu.
Organize blme ve ynetme i ayrca Londra niversitesi ve
Iraqi Cultural Forum, SOAS (Center of Middle Eastern Studies)
ile Almanya ve H ollandadaki rgtlerle ortak yrtlmektedir. Bu
yrtl iinde, 19 ubat 2002 tarihinde bir workshop / Atlye
almas yapld.
Kuzey Irakta, Erbil kentinde, think-tank" grntsyle, Iraq
Institute for Dem ocracy (Irak Demokrasi Enstits), Ameri
kadan gdml demokrasiye ulamak iin seminerler dzenlendi.
Seminerlere, ngiltereden, Amerikadan uzmanlar gidip geliyor.
Seminerler, Erbil, Duhok ve Sley m aniyede 6 aylk blmlerle ola
rak gerekletirildi..
Bu iin paras, Trkiyede de II. Cumhuriyet projelerini, vakf think tank - institute ad altnda destekleyen, ABD hzinesinden ve
Amerika ve Avrupa merkezli okuluslu irketlerden beslenen,
NED rgtnce salanyor. 24-25 Mays 2002de, toplam deer-

488 Anadilde eitim" kavram genellikle anadilin renilmesi ya da retilmesi 1olarak

deerlendirilmektedir. Oysa kavram aktr. Kurslarda dil renmek deil, ayr dillerde
eitim-renim yaplmasn kapsamaktadr.
336

lendirme workshop /atlye almas yapld. Bu almann kat

lmclar project democracy ann temsilcilerinden oluuyordu.
Freedom H ousedan direktr Mark Palmer ve Jennifer
Windsor, NEDden Laith Kubba, rak muhalefeti rgtlenme mer
kezlerinden Irak Democracy Fdn, Bakan Hseyin Sinari, General
Necip Al Salihi (Serbest memurlar-W.D C)
Ayrca, ABD ve ngiltere tarafndan rgtlenen Irak Ulusal
Kongresi nderlerinden eyh Muhammed Ali, Kongrenin Hollanda
Brosu'ndan Fuat Hseyin, Amerikan niversitesi- Global Bar
Merke2inden C, O leary, ABD ordusundan emekli Albay R.
Helvey, Force More Powerfull - Diktatr Devirmek" filminin ya
pmclar ve yazarlar Steve York ve Jack DuVall, USIP yneticile
rinden Bykeli Richard D. Kauzlarich, ABD gdml din hrriye
ti rgtlerinden International Forum of Islamic Dialogueun yneti
cisi Aziz Talib Alhamdani, ngiliz parlam enter Tom Clarke,
Krdistan Blge Devleti nsan Haklan Bakan M ohammed
Suleivani, Corporate Bank bakan ve Iraq Democracy Institute
Washington Temsilcisi Rubar S. Sandi, ABD Sryani Demokratik
Hareketi yneticisi Rommel Elah, Transparency International Ber
lin (Trkiyede de aktiftir) yneticisi Arwa Hassan, Al-Hayat
Amsterdam temsilcisi smail Zayer, Asharq Alawsat Londra temsilci
si Adnan Hussein.
Ortadou ve Trkiye ilerinde en yetkin kiilerden, USIPin Irak
iileri, RANDn Trkiye Nurcular, Trkiyede kimlik konferansla
rndan, CIA eski stanbul istasyon eflerinden G raham Edmund
Fuller, ABD-ngiliz ittifaknn Iraka asker karmasna pek az kala
yaplan bu nemli atlye almasnn en nemli kiisiydi denilebi
lir.
TESEV ve RAK
ngilizler ve Bat Avrupal ortaklar, Trk Bamszlk Savandan
seksen yl ve kinci Dnya Savandan yarm yzyl sonra, bylece
blgeye yerleiyor. Bir farkla, o zamanlar, Ermeni kart oynayarak,
devre d kalan ABD ba ekiyor ve iin patronluunu yrtyor.
Seksen yl nceki operasyonda, Trk temsilci bulunmuyordu. ste
lik Mustafa Kemalin subaylarnn rgtledii muhalif gler, ngilizFransz emperyalizmine kar, Suriyeli-Irakl Trkmenler, Araplar ve
Krtlerle birlikte savayorlard.
imdi buraya ok dikkat, NEDin parasal desteiyle projeler y
rten TESEVin yneticisi, A.B eski Bykelisi zdem Samberk,
337

lnur evikle birlikte 8 Haziran 2002de, Washington Amerikan

niversitesinde yaplacak olan Irak Krtleri konferansna katldlar.
Sam berk asndan iin gerekesi ortadayd: Trkiyenin sesini du
yurmak. Habertrk televizyonunda kr Elekda soruyor: Siz
nemli bir toplantya katldnz. nemli iler yapan bir kuruluun
banda bulunuyorsunuz. Oralarda bu Kuzey Irak konusu nasl g
rnyor?"
zden Samberk, Irak, insan haklarna deer verm eyen devlet
lerin bana geleceklere en iyi rnektir diye aklyor ve ekliyor:
Irakta iiler var, Snni Araplar var, Krtler var, Trkmenler
v ar... Ama nedense bu tr aklamalarda petrol yok, petrol ege
menlii peinde koanlar yok. Anlalaca gibi TESEV, Krt konfe
ranslarnda sesini ite byle duyurmu oluyor. Bunca dolar ve bun
ca atlye" boa gitmemeliydi.Project dem ocracy operasyonunu
yllarca izleyenler bile in, bu denli yakn zam anda, demokratik
grnml bir igale varacan ngrmemitir. Oysa hibir ey
boa gidemezdi. Her adm, her satr bir sonuca hizmet eder. Anglo
sakson demokrasisi ithalatnn her zaman bir bedeli vardr. Bunu
yine TESEV direktrnden duyacaktk.
9 Eyll kime sorsanz, emperyalizme kar verilen savan ut
kuya dnt gn olarak anmsanr. Elbette, bugnk verili ko
ullarda, utku yerine yapay(!) ulusun yapay(!) devletinin kuruluu
nun balangc olarak yas tutanlar da az deildir. Ne ki, 9 Eyll
2002, zmirde kurtulu nn yand gn olarak kutlanrken,
Habertrk televizyonunun saat 21 ile saat 22 arasnda yaynlanan
ve eski Dileri bakan Emre Gnensay, Osman Cengiz andarn
katld programda, TESEV direktr zdem Sam berk sivil ilevi
aklar gibiydi:
Sivil toplum rgt yneticisi olarak bir mesaj veriyorum:
Trkiye, Irak olaynda, stratejik ortann yannda olmaldr!'
imdi NEDin Irkakai ileri iin raporlarna geirdii u satrlarn
anlam daha derinleiyor:

"2003 - NED. NDI, IRI ve CPE ile birlikte Irkata ku

rulmakta olan N G O lara verdii yardm g en ile tm e k te
dir. Uzun s redir K uzey Irkata hibe verilm ek te olan ku
rulular etkinliklerini gneye yaymaya balamlardr. 43S

NED Annual Report 2003.

338

Bu aam ada kitabn bana dnp, NEDe bal demokrasi r

gtleriyle TESEVin ortak projelerine bakmak ve ardndan George
Sorosun 2002 stanbul gezisinde Sabanc-TESEV-ARI ortak eitim
ileriyle ilgili szlerini batan okumak gerekiyor.
Batnn insan dayanmasn silip atan, erdemsiz dzenine tap
nan N G O lar, kresel egemenlere bilgi tayorlar, lkeleri iin bir
sulama ve uluslararas likilerde karalama kant olarak kullanl
m ak zere hazrlanan 'raporlara bilerek ya da bilmeyerek belge
ekliyorlar.
.
Anmsanaca gibi, NDI yneticisi eski CIA eleman Nelson
Charles Ledskynin likiler an aklamaktan ekinmeyecek denli
kendine ve projecte gvenini Farkl zam anlarda farkl projelerle
ilgili eitli kurulularla alyoruz. stanbuld a TESEV, TSES,
TSAD, Ankarada Ka-Der, Trk Parlamenterler Birlii, TESAV,
Trk Demokrasi Vakf(..) Baz meclis komisyonlaryla faaliyetlerimiz
oldu, zellikle Anayasa Komisyonuyla ciddi temaslarmz oldu. lki
Mulada MUMKOM adyla balayan Parlam ento zleme Komiteleriyle altk diyerek aklyordu
Birlikten kuvvet doduu bir gerektir. Ne ki, kuvvet kime yarar
o biraz kark. Birlik olmaynca, bilgi de olmaz. Kuvvet peindeki
ABD, Din Hrriyeti ve nsan Haklan yasalarnda yabanc lkeler
deki eliliklerini birinci dereceden istihbarat toplamakla grevlendi
riyor. Dn ve tarikat hrriyetleri ya da nsan Haklan stne hazrla
nan bu tr raporlar, yayn ortam ndan elde edilen bilgilerle hazr
lanmas eksik olurdu.
Nitekim ABD Bakan, 17 Kasm 1999da, stanbul Conrad O te
linde Trkiye NGOlan, szde sivillerle buluup onlara yarm saat
ayryor. Siviller, gerek yaknma makamn bulmuasna Clintona
anlatm aya balyorlar. Yarm saatlik grme Krt meselesinden
evre salna kadar uzanrken Bakan sivillere, Sivil toplumun
etkinlii ok nemli demokrasinin lerlemesi iin size byk grev
dyor" dedi.
Siviller de Bakana bilgi verdiler, nsan Haklan Vakf Diyarbakr
temsilcisi, Sezgin Tanrkulu, Gneydou temel hak ve zgrlk ih
lallerini szl olarak, MAZLUMDER Bakan Ylmaz Ensariolu,
Trkiye ve Amerika nsan haklan dosyas sundu ve ayrca s2 olarak Din Hrriyeti sorunlarn iletti.
ARI dernei bakan Kemal Kprl, toplantnn nemini ve d e
erini, Bu toplant sadece katlan alt kiinin deil, Trkiyedeki
btn sivil toplum giriimlerinin desteklenmesi anlamndayd ue
339

bize byk bir tevikti diyerek yceltti. Clintona yarm saat iinde
brifing veren siviller arasnda mit Yaar Grses (TEMA), Nasuh
Mahruki (AKUT), Zlal Kl (KA-DER) da bulunmaktayd 490 Sivil
ler, d ah a sonra AB Dilerinin Din Hrriyeti, Demokrasi, nsan
Haklar brolarndan.'sorum lu bakan yardmcs Harold Hongju
Koh iie yemee oturdular. Yemekte hangi s2 dosyalarn gr
ldne ilikin bir bilgiye rastlanm ad.491
Trkiye siyasal yaamnda, ABDnin uluslararas siyasetine kout
olarak, siyasal partiler ile kitle rgtleri dnda, ayr bir odaklama
olutuu grlyor. Project Democracy gerei olarak kurulan
Vakf , enstit ya da dnce topluluu adn tayan bu rgt
ler, kitle rgtleri gibi halka ak, ynetimleri geni katlml kurul
larda seilmi rgtler olsa, demokrasinin gelimesine katklarndan
sz edilebilirdi. Ne ki, bunlar ok dar bir grubun oluturduu bir
dernek ile binlerce, hatta yz binlerce yesi bulunan sendikalar,
dernekler, meslek odalan bir tutuluyor. Sivil toplum rgt adyla
halk yanltmann, dahas o dar rgtlerin yabanc likilerini rtm e
nin demokrasiye katk ia n ok zarar verecei de bir gerektir. Top
lum bu dar gruplarla marjinalletiriliyor, etkin siyasi eylemlerden
uzaklatrlyor.
Bu tr dar rgtlerde hak muhalefetinden sz etm ek olanaksz.
Olsa olsa, vakf ya da dernek kurucularnn kiisel muhalefetinden
sz edilebilir. Bu durum u rnek alan ve halktan giderek kopan si
yasal partiler de ciddi muhalefet rgtleme yerine bu tr rgtlerin
peine taklyor, hatta areyi kendilerini sivil toplum rgt olarak
ilan etmekte buldular.
byle olunca, Project Democracy ana yani W E B e ba
lanm adan siyaset yapmak olanakszlamtr. Siyasal partileri ele
geiren yneticilerin ou iktidara gelebilmek iin ABD ile iyi ge
inme gereine inanmaktadr. Bu inan, onlar a iinde yer alan
szde sivil rgtlere yanam aya yneltmektedir. Kendi siyasal
program larna tmyle zt giriimlerde bulunan ibirliki derneklerin
yneticilerini milletvekili ve parti yneticisi yaparak destek aryorlar
ya da bu tr derneklerin arkasnda srtan ABD gcne gvenenler
kendi liberal izgilerine tmyle zt partilere szyorlar ve parti y
neticisi olabiliyorlar, te bu nedenledir ki, siyasal parti yneticileri
ABDye dorudan muhalefetten kanmaktadrlar.
430 "Greviniz Byk Yasemin ongarn haberi, Milliyet 18 kasm 1999
451Milliyette bir gn sonra Clinton'un szleri bir baka biimde yanstlyordu; Zeynep
Oral, "leviniz ok nemli" Milliyet 19 Kasm 2001.

340

V esayet mi?
Sivilleme halkn egemenliinin salanmasysa, dnya bar
da halk egemenliine dayal ynetimlere sahip lkelerin ibirliiyle
oluabilecekse, kreye egemen olma iddiasndaki devletlerin smr-piyasa dzenlerine ve askeri mdahale gcne destek olmak
hangi ilkeye sacak? Yanlg ite burada. Yoz dzen kurucusu zal en byk demokrat iln etmi olan szde aydn yazarlarn,
sonraki yllarda, ABD operatrlerinin finansyla kurslardan geme
durum una dmelerinin srr da burada.
ARI Dernei, ABD Demokrat Partisine bal NDI rgtnn y
neticileriyle stanbulda bir toplant yapp, Trki Cumhuryetlerdeki almalar grtn aklamaktadr. erii bir yana
brakrsak, T.C devletinin Asyadaki Trk Cumhuriyetleri ile ilikisi
bir d ilikidir. Yabanc bir devletin rgt bir devlet d politikasn
dorudan ilgilendiren bir konuda, yabanc bir devletin siyasa! parti
sinin uzants bir rgtle yabanc lkelerde alma yapmasnn a n
lam aktr,'192
ABDde, Asyada egemenlik geniletmek zere kurulan Avrasya
Vakffna benzer vakflarla, ABDnin enerji kaynaklar egemenliine
szde stratejik aratrmalarla destek salanyorsa, Avrasya politika
s denip, ABD askeri projelerinde sz sahibi RAND irketi ile or
tak almalar yaplyorsa,*193 eski solcu aydnlar ve ABD elit klple
rine ye y ab an a kartellere bal iadamlan ayn vakflarda atlyeci
lie soyunmularsa, bu ilikilere, en milliyetilerle en dinciler de.
bulam ve kendilerine Atatrkn izinden ayrlmayan sosyal d e
m okratlar diyenler dahi. Alman stiftunglaryla ilidl oluyor ya
da ABD Cumhuriyeti Partisinin uzants bir rgtle Trkiye Cum
huriyeti genliini rgtleyen demein kurucularn iine alyorsa...
Partilerin, Alman vakflaryla ortak almalarna CHP evresin
den bir rnek verelim. Bu partinin ynetimlerinde bulunan kiilerce
kurulan vakflarn, Friedrich Ebert Stiftung gibi Alman vakflaryla
eitim programlar dzenledikleri grlyor. Genlere sosyal de
mokrasi eitimi verildikten sonra. Alman Sosyaldem okrat Partisine
bal F. Ebert Stiftung'a katklar nedeniyle bir de plaket verili-

492 P enthouse, Ekim 1979

4,3 Trk-Bat likilerinin Gelecei: Stratejik Bir Plana Doru, 2, Khalilzad, lan O. Lesser,
F. Stephen Larrabe, Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaynlar, 2001.
454 Cumhuriyet, 6 Ekim 2000
34 i

Aralk 2000de CH Pnn Alman Sosyal Demokratlaryla birlikte

bir dostluk dernei kurma giriiminde bulunduu ve bu iin Bakan
lar Kurulu onayndan gemedii bilgisi, gazetelerde yer alyordu.
Partiler arasnda T.C devletinin kurulu ilkelerine yakan ilikiler
kurulmas son derece olaan saylmal 495 Ne ki, bu ilikiler bir parti
ile deil de lkenizde etkinlik gsteren bir stiftung ile yaplyorsa
ok d ah a titiz olmay gerektirmektedir.
Bir yabanc partinin uzants bir rgtle uluslararas bir konuda
almalar yaplmas da olaan olabilir. Ama bu alma kendi l
keniz iinde ve kendi ulusunuzun yaamn biimlendirmeye ynelik
yaplyorsa bamszlk tartlr durum a gelir. Dahas o yabanc r
gtn lkenizdeki etkinliklerini onaylar gibi bir konuma dm ek de
kanlmaz olur. Bu likilerin CHP eski yneticilerinden Ercan
Karakan kurduu SODEV adl vakfn tantm m etninde yer alan Ayrca uluslararas planda Alman Friedrich Ebert vak
fyla da nem li alm alar yrtlmektedir gibi aklamalar
la yceltildii de grlyor. Bu tr yaklamlarn Bamsz Trki
yenin kurucusu bir partiye ne denli uyduu ise bir ayr konu.
nemli almalar aktan bildirenler de bulunuyor. Bu ak
la ASAM (Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi), RAND
Corporation ilikisini belirten bir metin iyi bir rnektir. ABDnin Irak igal gnelrinde TRTde uzunca sre stratejik (!) programlar
yapan Prof. Dr. mit zda ynetimindeki ASAM, RAND yayn
bir kitabn evrisini yaymlarken nszde u satrlara yer vermi:
RAND dnyann en byk aratrma kurumu. Am erikan Hava
Kuvvetleri tarafndan desteklenen RAND'm toplam alan says
1997de 1000 civarnda idi. Yllk btesi 117 Milyon Dolar. (..)
Daha nce Trkiye ile ilgili birok aratrma yapm olan
RAND'm bu son almas yaz 2 0 0 0 de yaymland ve ASAM ~
R A N D ib irli i p r o je s in in b ir p a r a s o la ra k t e l i f h a k k
aln m a d a n Trkiyede yaym hakk A S A M a verild i496
Bu aklamada kitabn daha geni bir ibirlii projesi nin varl
ndan sz etmesi dikkat ekiyor, RAND ile ilgili geni bilgiyi daha

4 f E Stiftung, Berlin'e uan CHP temsilcilerinin uak bileti rezervasyonlarn yaptr

m. Heyet, Alman partisiyle Trkiye-Avrupa Birlii; Trk-Aiman Uzmanlar, 9-11 ubat
2001, Berlin Toplantsna, THY ve svire Havayollar uaklaryla, Zrih aktarmal git
mi.
436 Koyulatrmalar tarafmzca yapld. (M.Y)
342

nce vermitik. Bu nedenle yukardaki aklamaya ekleyecek yeni

bir yorum a gerek yoktur.

Raporlar kim hazrlar?

NEDin lk kurucularndan ve ikinci donem bakanlarndan ve
Bugn yaptklarmzn ou 25 yl n ce CIA tarafndan
rtl olarak yaplyordu, diyen Allen W einsteinin project
dem ocracy uygulamalarnn baarsn belirtmek zere yapm ol
duu u zl tanmlama uygulamalar aklamaya yetmektedir:
W eb (rmcek a) kurma konusu bizim uzmanlk alan
m za g ir e r 497
NEDin uzmanlk alanna giren adan Birleik Devletlerin m er
kezine gelen raporlarn kaynan bilmek iin, Dileri Bakan yar
dmcs Harold Hongju Kohun 26 ubat 1999da ABD Temsilciler
Meclisi Uluslararas likiler Komitesine bal nsan Haklar ve Ulus
lararas Operasyonlar Alt Komitesinde yapt aklamadan okuya
lm:
Bu raporlar, her bir byke///imizde grevli insan haklar
memurlarn, blge ue fonksiyonel brolarmzdaki m asa grev
lilerimizi, teki U.S Hkm eti ajanslklarndan memurlar dahil
yzlerce bireyin ve yabanc devlet memurlarn, muhalif figrle
ri, gazetecileri, hkm et d rgitferi, kar kalar, dinse?
gruplar ve ii //derlerini iinde bulunduran ok geni yabanc
kaynan youn bir resmi ynlendirme abalarnn yllk rn
n temsil eder.
ABD Dileri Bakan yardmcsnn Amerikan Temsilciler Meclisinde yapt bu aklamaya ekleyecek zel bir yorum olamamakla
birlikte onun yabanc lkeler hakknda raporlar hazrlanrken o lke
insanlarn, rgtlerini, hatta devlet grevlilerini ve sivil rgtlerini
kullanmann iin ne denli tehlikeli olduunu belirten u szleri de
kurulan an nereye hizmet ettiini gsteriyor. Okuyalm:
Bu bilginin toplanmas iin yaplacak en basit bir hareket, b
yk risk a/an ve hkmet tacizleri hakknda bize doru veriler
ve belgeler ileten dnyann her yanndaki insan haklar savunu
cular ve bykelilik grevlileri iin tehlike oluturmaktadr.

W/Davd Ignatius, Innocent Abroad: The New World of Spyless Coups (D lkelerde
Masumiyet: Casussuz darbelerin Yeni Dnyas) The Washington Post, Sept.22, 1991,
page C01

343

nsan Haklan raporlar nasl hazrlanyorsa, Din Hrriyeti rapor

lar da yle hazrlanyor. ABD Dilerinee yaynlanan Uluslarara
s Din Hrriyeti: Trkiye 2 0 0 0 Yl R a p o ru nun Blm III.
B,D Politikas ndan okuyalm:
Din hrriyetine saygy desteklem ek B.D (US) M isyonunun a
lmalarnn ayrlmaz bir parasdr. stanbuldaki G enel Konso
los ue A danadaki B.D Konsolosu dahil olmak zere, Misyon
grevlileri Diyanet, Ekm enik Rum Ortodoks Patriklii. Ermeni
Ortodoks Patriklii, byk kentlerdeki Yahudi evreleri ve teki
din bekleri ile yakn ilikiler kurmaktadr. Bykelilik grevli
leri de din hrriyetini savunan yerel hkm et d rgtlerle
(NGOlar) yakn ilikilerini korumaktadrlar
Kendinden bakasna effaflk dayatm asnda bulunan ABD
ynetimi, elbette yakn likilerini aklamayacak, her zaman
olduu gibi, uluslararas karlarn korum a kuralna sadk kala
caktr. Bu arada ilikiye giren N G O lardan senaryonun tmn
bilerek ilikiye geen de, bilmeden din ve hrriyet akyla yar
dmc olan da bulunabilir. WEB" n, yani rmcek ann ince tel
lerinin kopmasna izin vermeden, a olabildiince geniletmektir.
Bu a, yle gizliden gizliye de kurulmuyor. ncelikle yaygn propa
ganda ve ok ynl eitim yntemiyle halkn zihnine alglama d
zenei yerletiriliyor.498
Halk bakalarnca retilen dnceleri kendi dncesi olarak
bilmeye ve gereini yapm aya baladnda yaylmac yabanc dev
letler ve onlarn ayrlmaz paras olan iketler am a.larna ulam
oluyorlar. nk leknin dzenini yabanc elem anlar deil artk
halk deitirmeye kouyor; snrlar delik deik edilip yurdu ele ge
irilirken her ka k gericilik ya da demokrasi dmanl ni
telemesiyle aalanyor. Yaylmac da i piyasay ve hatta evre
lkeler kaynaklarn ele geirmek iin hem bir merkeze hem de or
taklaa alabilecei rgtlenmeye kavuuyor. A kurucularnn b a
arlarn ve yaylmac hedeflerini TESEVin direktr (mdr)
zden Sanberkin H arp Akademilerinde 8 Mart 2002de verdii
konferanstaki u deerlendirmesinden daha iyi anlatm ak olanaksz
dr:
ABD 'de NDI, IRI, CPE, Alm anyada Heinirch BII,
Konrad Adenauer, Friedrich E bert Stiftung, ngilterede
Manufacturing public perception

344

W estm inster Foundation o f D em ocracy, kam u fonlarndan

yararlanarak dnyada ve kendi blgelerinde demokrasi ihra eden politikalar izlemektedirler. Bu faaliyetler onlarn d politika
larnda ok nemli bir yer igal etmektedir. Trkiyenin de byle
bir yaklam beslemeni esi iin hibir sebep yoktur Demokrasi,
bulunduum uz karmak blgede zellikle bize kar emeller
besteyer baskc rejimler iin sahip olduum uz en nemli silah
tr. Bize kkten cfinci/ik ihra etm ek isteyen baz kom u lkelere
verilecek en somut yant bizim de onlarda demokratik kurumlar
kurulmasn tevik etmemizdir. 49S
Sanberkin 2002de hedef olarak gsterdii Ortadou lkele
rinde demokrasi ihracnn boyutlarn yinelemeye gerek yok. nk
igal de, kym da ortada. Ama en kayda deer aklama kamu
fonlarndan yarar.. dr. Kamu fonlar herhalde ok sivil olmal.
Demokrasiyi gerektiinde askeri igal yntemiyle ihra edenlerin
fonlarndan Trkiyede kimin ve hangi sivil rgtn en ok ya
rarlandn yinelemeye ise hi gerek yok.

495 tesev.org.tr/nisan2002/director. htmt

345

M o s k o v a 'd a b ro
vc
D o u A v r u p a 'y a l m p c

'MGKVtn F e th u lia h H o ca ile ilg ili basma szd

rh a kasetlerde j i k i r b irli i ha lin de bu o la y
k e n d ile rin e k o n u e d in d ik le rin i z a n n e tm iy o ru m
T S K da em ir kumanda iindeki insanlarn ben
den
fa rk l
d ncele r
iinde
o ld u kla rn
zannetmiyorum
Bamsz, de m o kra tik,
laik,
ada b ir Trkiye'nin zlemi e bunun abas
iinde olduklarn d n y o ru m . (..} B en e B
lent Bey g ibi birok inan bu konuda b ir teh like
g rm y o r " Prof. D r. Toktam A te 5 0 0

Trkiyede ve elbette egemenlik altna alnacak teki dnya l

kelerinde demokrasi kurma ilerine soyunanlar ibirlii yaptklar
sivil{!) rgtlen, kurucularn, yneticilerini, parasal destek verenleri
yakndan tanmalar, bundan sonra srdrecekleri etkinliklerde d a
ha zenli tutum almay dnmelerinde yardmc olacaktr. Bu r
gtleri tanmak iin biraz gerilere gitmek gerekiyor.
Allen Weinsteinin, a kurma aam asnda, oluturduu nsan
Haklar brolarna urayanlar, daha sonra, Dou Avrupa lkelerin
deki 1989 ynsal protesto gsterilerini rgtlediler. Weinstein, bu
ii, ilgin bir sylemle anlatyor; Bromuza urayanlar (sonra) bir
aile oluturdular.
W einsteinin C fD (Center for Democracy 1984/ Demokrasi
Merkezi), 1990 ncesinde, Polonyal parlamenterlere, ekoslovak
y adan, M acaristandan gelen yasam a grevlilerine kaplarn at.
Bu lkelerin anayasa tasarlar brolarda hazrland. Konferanslar,
a oluturmakta, adam rgtlemekte o denli yararl olurlar,
Weinsteinin Rusya Cumhuriyeti ile birlikte Austos 1991de Mos
kovada dzenledii evre sorunlar konferans, kiilerin rgtlen
mesine ve iletiimin gelitirilmesine olanak salyordu. Weinstein,
Dou Avrupa lkelerinde dzenlenen konferanslarla szn ettii
a kuruyor. Bu a, sonraki yllarda dnyay sarm aya balyor.
5M> Osman Irida. Fethuliah Hoca konusunda yanlmadm" diyen Prof. Dr. Ate: STKB
nin arkasnda karanlk gler var" Aksiyon, 26 Haziran - 2 Temmuz 1999. Yl 5. Say 1.238. $.22-24.

346

Weinstein, sz konusu a ren NEDi A k o p e ra sy o n la rn e

k e r b a b a s' olarak adlandryor.Ml Ona gre -bizim dilimizde o
cuklar kandrma arac olarak kullanlan- elma ekeridir NED,
Uygulama alan Dou Avrupa olunca, a kurucularn teki ak
trlerini de unutm am ak gerekiyor: ABD-Sovyet likileri Amerikan
Komitesi (American Committee on U.S.-Soviet Relations) bakan
W illiam Miller, nl para piyasas oyuncusu George Soros,
NATOnun douya doru genileme projesinin nemli figr ve
Dou-Bat Gvenlik ncelemeleri Merkezi (Center for East-West
Security Studies) bakan John Edwin Mroz, Atlantik Konseyi
(Atlantik Councill) bakan John Baker, Sovyet-Amerikan likileri
Enstits (Institute for Soviet-American Relations)nden Harriett
Crosby ve 1990l yllarda saylar gittike artacak olan Bakann
adam lar ile akademisyenlerin dostlar...
Aslna baklrsa, yeni rgtlenmenin, rtl operasyonlar dne
minde kurulan adan tek fark, her eyin d ah a akadem ik ve daha
dostane ortam da ekincesizce, gstere gstere gelitirilmi olmas
dr, ABDnin souk sava dneminde kurduu Dnya AntiKomnist Ligi ana rgtnn evresinde oluturulan yasal ve yasa
d rgtlenmelerle ileyen a, yenilenmi, deien derinliklere uy
durulmutur. Bu hrriyet ve demokrasi a, eskilerde toplumlann
en tutucu kesimlerince rlmken, zellikle son on ylda, ncelikle
gemiin sol muhaliflerini iine alm ve gemiin en keskin antiAmerikan nderlerini an iinde buluturmay amalamtr.
A yle rlmtr ki, Amerikan karlarna ve serbest pazar
ekonomisi politikalarna kar kma olasl bulunan her kesimi an iine ekebilmitir. Bu tr muhalefetin belkemiini oluturacak
sendikalara kar yeni sendikalar oluturulmu ya da var olan sen
dikalar, demokrasi ve hrriyet ortamnn ancak bu pazar dze
niyle gerekletirilebileceine inandrlarak terbiye edilmilerdir. As
lnda Amerikal operatrlerin sendikalarla ibirlii deneyi olduka
eskidir.
Fakat gerek operasyon iin en zor olduu Dou Blokunda ger
ekletirilmitir. AFL-CIO, Polonya Dayanma Sendikas eylemini
en zor gnlerde yalni2 brakmamtr. Adrian Karanlcky, ABD
kongresinin kendileri araclyla yeraltnda alan Dayanma
(Solidarnos) hareketine milyonlarca dolarlk destek verildiini yaz-

M1 David Ignatius, a.g.y

347

initir. Dayanma Sendikas ile gizli ilikileri, AFL-CIO nun o za

manki bakan Lane Kirkland yrtmtr. Dayanma Sendika
sna, Polish Roundtable Accord araclyla yapt yardmlardan
tr Krklanda ve Leh W alesaya, 23 Nisan 1999da NED D e
mokrasi Madalyas' taklmtr.502
nl aratrmac gazeteci David Ignatiusun NEDin p ara listesini
gz nne alarak yapt zet, operasyonun 1990da Berlin duvar
ykldktan sonra deil, ok daha evvelden balatldn gsteriyor:

NED ekoslovakya da dem okratik g lere yardm e t

m eye 1 9 8 4 de, M acaristanda C ivic Forum a yardma
(ise) 1 9 8 6 da balad. NED, M acaristan, Rom anya ve
B ulgaristanda ilk seim /er n cesi kam uoyu yoklam alar
ve seim yardm laryla, en telek t el g a zetecileri ve tek i
dem okrasi aletlerini d e ste k le d i.
1980lerde video retimi yapan ve Dou Avrupaya datm
gerekletiren Gdansk Video Center (Video merkezi)a verilen
destek olaylar belirleyici nitelikteydi. FTUI (Hr Sendika Enstits)
ve CPE (Uluslararas zel Yatnmclar Merkezi) araclyla yeni
sendikalar ve iadamlar rgtleri, serbest ekonominin altyapsn
olutururken NEDden yardm grdler.503
Grld gibi duvarn ykm nceden ve erden balatlm,
demir p erd e elee dnmtr. Sosyalist sistemin merkezi
SSCBnde durum deiik deildir. SSCBne szan NED operatrle
ri, Halkn Temsilcileri Kongresindeki muhaliflerden liberal Blgelerarast G rupa, Rus eylemci Uya Zaslavskinin ban ektii bir
vakfa, Sovyet tarihisi Yuri A fanesievnin bakanlnda yrtlen
Szl Tarih Projesne, Ukraynadaki Rukh hareketine ve daha
birok projeye el vermiler.
rtl olarak yaplsayd, yardmlar alanlar iin operasyonun bir
lm p c anlamna geleceini belirten David Ignatius, g
rnrde aktan yaplan operasyonun, hayat pc gibi geldi
ini sylerken hi de haksz saylmaz.
Bir noktay anmsatmakta yarar var. Verilen rnekleri ne yapa
lm yani, komnizmi ykmlar, iyi de etmiler diye karlayanlar,
devletleraras ilikilerde iilerine karmann lkelemesinin zararn.

502 NED Annual Report 1999, s. 7

503 David Ignatius, o zamanlar, The Washington Post editrdr ve casusluk rom an r
"Siro"nun yazmtr.

348

daha sonra kendi lkelerinde gelitirilmekle olan operasyonun so

nunda greceklerdir.
Greceklerdir k, ok kltrllk projesiyle derinletirilen ayrlk
lar sonucunda, etnik ve dinsel atmalar ve srtmeler iinde bu
nalrken, iyi de olmu demek yle pek kolay olamayacaktr.
Ne ki, bu a, ne Ronald Reagann, ne de onun demokratlar
nn buluudur. Dnyay smrge alanna evirmek isteyenlerin oyunlav, yzlerce yln imparatorluklar dnem inden szlp gelen,
szldke siyasal erdemin son krntlann da szgecin stnde b
rakan ve byle yaptka vahileen acmaszln rndr, Yirmbir
yldr aktan oynanan yeni oyunun, yarm yzyllk kkne doru
ksa bir yolculuk yararl olabilir.

Elli, altm yllk a yenilendi

1982 ylnda, yeni projesini tantmak ve ortaklaryla bu ereve
de ibirlii kurmak amacyla Fransa, Vatikan, talya, ngiltere ve
Bat Almanya turuna kan Reagan, 8 Haziran 1982de ngiliz par
lamenterlerin karsnda, zaferin yakn olduunu belirtir.504 Varo
vann Moskova ile NATO merkezi Brksel hattnn tam orta nok
tasnda yer aldn belirterek yakn hedefi lan eder:
Bizim u/usa/ Cumhuriyeti ve Demokratik parti bakan ue li
derleri partilerst bir kurutu o/an Amerikan Siyaset Vakf
(American Political Foundation)nda, Birleik Devletlerin - bir
ulus olarak- imdi/erde g toplamakta olan demokrasi iin glo
bal (kresel) kampanyaya nasl destek olabileceini belirleyecek
'bir a/ma balatt/ar. Bu almada, i dnyasnn, i/erin ve
toplum umuzdaki belli bal kurumarla birlikte her iki partinin
kongre liderlerinin de ibirlii salanacaktr.
Reagan, global kam panya olarak adlandrd yeni operas
yonun glob al yann, teki uluslarn liderlerine danmay
planlyoruz szyle aklar. Yeni ve geniletilmi bir cephe yarat
lacaktr. R eagann teki ulus1ar elbette yandalardan olu
m aktadr. Bu iler, tm dnya lkelerinin ortak karar organ Bir
lemi Milletlerde grlecek deildir .
ABD Bakan, Avrupa Konseynde, demokratik lke parlam en
terlerini Strasbourgda toplamak zere bir neride bulunduunu
ve bu prestijli toplantda, demokratik siyasi hareketlere yardmc

504 Polonya Dayanma hareketine destek konumalarn da ieren ve cephe olutur

maya ynelik olarak 2-11 Haziran 1982 arasnda gerekletirilen gezi,
349

olmann yoilarn greceini belirterek, demokratik bir yntemle

ii becereceklerini sylemi olsa da ABD ie oktan balamt.
Dnyay yeniden koloniletirmeye uzanan yollarn talar, fazlaca
demokratik, am a ne yazk ki, pek saydam olmayan eylemlerle d
enecektir. NED tasarmnn mimar Allen W ensteinm W eb
yani rmcek a adn verdii bu ebekenin ince iplikleri Avru
p a ya ite byle tanmt. Reagan D em okrasisi ne uygun ola
rak, diktayla ynetilen demokrat (!) lkelerin temsilcilerinin eline
yumaklarn bir blm prestijli konferanslarda tututuruluvermiti.
NEDin emsiyesi altna yerleen Amerikan rgtlerinin ynetici
lerini ve danmanlarn bilmek, Amerikann nllerini, deneyli operatorlerini tanmak iin nemli bir frsat yaratyor. Bu rgtleri
ilikileri ve operasyonlaryla birlikte ele almak, bir deil, birka cilt
lik kitap oluturur. nk ABD demokrasisinde, sivil a birbiriyle
ortak kiiler stnden kesien dairelere benzer. Her kesiim blge
sinde ortak kiiler, memurlar ve parasal destek salayan irket ve
kilise vakflar bulunur.
Her rgt, yneticileri, ortak eylem alanlar, finans kaynaklar, ilikili irketleri, dinsel kurulu balar, istihbarat rgtleriyle derin
ilikileri birbirine dolam, boyutluluk iinde alglanamayacak
denli karmak bir yumak oluturur. Birden ok rgtte yneticilik,
danmanlk yapan kiilerle birbirine balanan byk a, tek mer
kezden yonetilebilecek byk bir aileye dnr.
Daha basite sylemek gerekirse, bir rgt zmlenmeye ba
land m, iin sonu gelmez, her iliki, insan ABD ve dnya balan
tlarnn merkezinde yer alan, derin karanlk bir kuyuya gtrr. Bu
nedenle tepede duran rgtleri olabildiince dar erevede ele al
makla yetineceiz.
Derinliin iinde bir baka sorun da rgt ynetimlerinin srekli
deimesidir. Devletin tepesinde, Akevde grev yapan bir grevliyi
birdenbire rgtlerin banda grmek olas. Ayn biimde rgtlerin
ynetimindeki bir kii de birdenbire bakanlk ya da bakan vekillii
grevine gelebilir. Eski senatrler, eski istihbaratlar, eski belediye
bakanlar ve valiler de iin ine girince deiimleri izlemek bir b a
kma olanakszlamakta ya da bilgiler ksa bir srede gncelliini
yitirebilmektedir.
Bu nedenle son ynetimlerden balamakla yetineceiz. Partiler
st olduu ileri srlen bu enstit klkl rgtlerin braknz Amerikan partilerinden bamsz olmay, Amerikada ne denli siyasal
yaplanma varsa oralara bulak olduklar grlecektedir.
350

ABD'nin rgtlerine bakarken, klasik sol-sa izgisinden iz sr

mek yanltc olur. nk Amerikann iinde sol gibi grnen
siyasal hareketlerin, sendikalarn, zencilere zgrlk, adalet ve in
san haklar rgtlerinin, "sa grl gibi duran rgtlerle ve dev
let grevlileriyle bir baka rgtte yan yana geldikleri grlmekte
dir. Bu durum a bir de ABDnin d lkelerdeki operasyonlarnn iinden baklrsa i daha da karm aklaacakt. Sol gibi olanlarla
sa gibi olanlar ve daha da tutucu rgtler, rtl operasyon us
tas istihbaratlar, sava yanls eski askerler, din misyonerleri bir
birlerine kenetlenmektedir.
rnein, Martin Luther King zgrlk hareketinin nderlerini,
Orta ve G ney Amerika lkelerine ynelik operasyonlarda, Cum
huriyeti partinin elemanlaryla ya da Heritage Foundation gibi,
zam annda Nazi koruyuculuuna soyunmu olan en tutucu rgt
lerle omuz omuza durmalar, braknz Dou dnyasn, AvrupalIlar
bile artc bir grnmdedir.
Batnm sendikaclar, sosyal demokratlaryla ii ya da emeki
snf karlar uruna birlikte davranan- zellikle nc dnyasendikaalav ya da sol rgt yneticileri, fena halde yanlmaktadr
lar. Emein birlii gibi ideallerle, Bat rgtlerine ho bakmay m e
ziyet edinen bu rgt yneticilerinin yannda yer alan, sa rgtleri
dnnce, i bam baka bir renk alyor. Saclar,kendi lkelerinde
solculara, sendikaclara "anti-komnizm uruna dm anca davra
nrken, ibirlii yaptklar Batl adamlarn bir sosyalist partiden kk
lendiklerini, sosyalist enternasyonale girip ktklarn bilseler, hangi
cephede yer alacaklarn bilemezlerdi.505 imdi Project Democracy
operasyonunun ekirdek rgtlerinde nemli oranda temsil edilen
Amerikan solunun en gl kanadnn ksa tarihine biraz deinmek
gerekiyor.

505 te bu durum, "drt eilimi birletiren adam yksn anmsatyor. Onun birletiriciliini "dahiyane bulanlar nereden bileceklerdi ki, Bush'un arkada bu iierin kotanl
yntemini ok nceden renmitir.

351

S o s y a lis t lik t e n n e o -m u h a f a z a k r l a

NDI
"U/uslararas b ir k riz in ard n d a n B irle ik D evletterin karlarn torum ay ama/ayan h k m e t
pro gra m larnla kyaslandnda, d lkelerde
d e m o k ra tik sreci desteklem ek kk ve akll
b ir y a tn n d r.!../ D e m o kra sin in ku ru lm a s iin
borca nar d o la rla r bar k o ru m a k ya da askersel
op erasyo nlar i in harcanandan ok daha adr.
N D I P rogram -V II. C o n c lu s io n

ABD sosyalist hareketinin bir kolunun canlandrlmas, UD

(League for Industrial Democracy)in kurutmasyla balar, LID, de
mokratik haklan geniletmek ve Amerikallar bilinlendirmek am a
cyla Jack London, Upton Sinclair ve bir grup sosyalist tarafndan
1905 ylnda kuruldu. Balangta hareketin ad, Intercollegiate
Socialist Society (Okullar aras Sosyalist Dernek) oldu.
renci ve i hareketini, sosyalizm ve sanayi demokrasisi ko
nusunda bilinlendirirken, LfD, 1921de kitlelere ald. Sosyalist
partinin ABD bakanlk adaylarndan Norman, 1922de Harry
Laidlerle birlikte LDin direktrlk grevini paylatlar. Emeki
haklaryla, ocuklarn altrlmas, fabrikalardaki olumsuz alma
koullarnn iyiletirilmesi gibi sorunlarla ilgilenen, konut edinme
haklar ile yoksulluun nlenmesi eylemlerine ve tekelleme kart
savama girien LIDn saflarnda Roger Baldwin, John Dewey,
David Doubrnsky, Sidney Haillman, Walter Reuther, Reinhold
Neighbuhr gibi nller yer alyordu.
1960lara doru nsan haklarna arlk veren rgt, sonraki yl
larda AFL-CIO ve SD/USA (Social Democrat /USA)in etkili yn
lendirme uzmanlarnn almalar sonucunda hzla neo-liberal izgi
ye kayd ve ABDnin d lke operasyonlarna destek olmaya ba
lad. LID, APRI (A. Philip Randolph Institute)nin Gney Afrika operasyonunu desteklemiti, LID nderlerinden patrtinn ve APRInin
kurucu bakan Bayard Rustin, CPD (Committee on the Present
Danger / imdiki Tehlikeye (kar) Komite) ynetim kurulu yelii,
Freedom House yrtme kurulu bakanl, IRC (International
Rescue Committee) ikinci bakanl yapt. IRC, Vietnam ve El Sal
vadorda CIA ile birlikte almtr.
352

Soldan balayp en saa gidip gelen Bayard Rustin yalnz kal

mad. Trokist aydnlardan Max Shactman, Stalinin politikasna
muhalefet ederek, komnist hareketten kopm u ve yeni bir grup
oluturmutu. Bu grup, 1960larda Eugene Debs ve N orm an
Thom as nderliindeki Sosyalist Parti le birleti. Yeni partinin saf
larndan sosyal demokratlar filizlendi. Sosyal dem okratlar, ii ha
reketi iinde nemli konumlarda bulunmaktaydlar, 1972 ylnda
Sosyalist Parti ikiye blnd. Sol kanadn nderi Michael
Harringtondu. Sosyal demokratlarn ban ise Tom Kahn, Rachelle
Horowitz ve Cari Gershman ekti.
Sosyal dem okrat hareket, Social Democrat (SD/USA) adn
ald. Sosyal demokratlar, ABD senatosunda Henry Jackson gibi
muhafazakr demokrasi savunucular"! desteklediler. 1980lere
gelinceye dek hkmetlerde ve ii hareketlerinde nemli g elde
eden SD/USA, Cumhuriyeti Reagan in 1980de iktidara gelmesiyle
glerine g kattlar. Bakanlk dzeyinde konum elde edem eseler
de, en nemli ikinci devlet konumlarn, i sendikalarndaki gle
rine de dayanarak ele geirdiler.
1980lerde Reagan Demokrasisinin en nemli adamlar
SD/USA saflarndan kt. SD/USAnin 1974-1980 dnem i bakan
Cari Gershman, sonraki yllarda NED bakanlna getirildi. lk
lden Jeanne Kirkpatrick ise Reagan tarafndan Birlemi Milletler
Bykelilii grevine atand. Kirkpatrick, bykelilik yapm aktan
ok, Birlemi Milletlerde balatt ikili ilikileriyle nc dnyay
ynlendirme iine giriti. zellikle Afrika ve G ney Amerika lkele
rindeki militer gruplarla ibirlii yapt. Hatta, dnyann gneyinde
denetimi salayacak, NATO benzeri SA TO (South Atlantic Treaty
Org.) rgtn kurmak zere, Orta ve Gney Afrika, G ney Ame
rika lkelerinden askeri grevlilerle gizlice toplantlar yapt.
Amerikan Sosyal demokratlan, d politikann kilit rollerine so
yundular. Sosyaldemokrat kimlikleri, onlarn yabanc lkelerde sol
evreler ve ii rgtleriyle iliki gelitirmelerine yardm c oldu.
AFL-CIO, ii konfederasyonuna bal LID , APR15M, AAFLI
(African Asian Free Trade Labour Institute) , AIFLD {American
Institute for Free Trade Institute), FTUI (Free T rade Union

506 Martin Luther King zgrlk hareketi yneticileri Philip Randolph ve yardmcs
Bayard Rustin 1965'deAPRI ve APREF (A.Philip Randolph Educational Foundation}!
kurdular. APRI siyahlarla ii rgtleri arasnda ilikiyi younlatrmak zere kurulmu
tu. Daha sonra neo-muhafaza karlarn po ti kalan n desteklediler

353

Institute), AFT (American Federation of Teachers) gibi rgtler ili

kileri yaymakta kullanld,
ABDnin inde sol grnml hareketler ve ii sendikalar d
lkelerde ABD d politikasna uygun olarak birer szma rgt ola
rak ilev gryorlar. lkelerdeki rgtleri lkelerin ulusal sanayicile
rine ve hkmetlerine kar mcadeleye ynlendirirken, ABD irket
lerinin ve sonu olarak Birleik Devletlerin dnya egemenlii plan
ve programlarna hizmet ederler. Sosyal demokrat hareketler kim
bilir ka lkede - bizimki de dahil - ulusal izgilerinden kopup gide
rek, ABD ve Avrupa'nn deirmenine su tar hale gelmitir.
Sivil yani resmiyet d, yani devletten bamsz, demokrasi ve
zgrlk yanls (!) sevimli bir yabanc rgtle, saydam , yolsuzluk
tan arnm bir lke kuracaklarn sananlar bekleyen en etin skn
t, zellikle ABD ve Avrupa rgtlerinin grnen yzlerinin arkasn
kavramaktr. Bizim gibi demokrasisi Amerikal ve Avrupallara em anet edilmi lkelerde dorudan ilerine kararak kendilerine
bal rgtler oluturan bu NGO denilen rtl sivil an m
teahhitlerini devlet d diye adlandranlar, sras gelmiken masum
ve kk bir rnek verelim:
Amerikan retmenler Federasyonu ile 1992 ylnda, ABD De
mokrat Partinin Bakanlk seim kampanyasna birok N G O nun
yan sra, AFT de katlmtr. Bu yle bireyse!, kiilere zg bir kat
lm deildir. Federasyon bakan Rachelle Horowitzin aklamasna
gre, sendikann rgtlenme grevlileri, politik almadan baka
bir ey yapmamaktadrlar. Trkiyedeki sivil hareket ampiyonla
r, devlet deyince c grm gibi oluyorlar, parti deyince
kanlan donuyor.
Ne ki, youn ibirlii yaptklar szde sivil" yabanc rgtler,
souk sava dnemlerinden bu yana dorudan siyasetin iindedir
ler ve devlet ynetimlerine - yle tem as dzeyinde falan deilresmi olarak baldrlar507
Yerli sivil stlenicilev bu durum u ya biliyorlar ya da
bildirmezden geliyorlar. nk dnyann batsndan dousuna do
ru rlen bu aa yakalanm aya hazr bekleyen lkelerdeki kurulu
lar, bir siyasal harekete genellikle tek ynl balarla balanrlar.
Devlete balanmak, pek grlen ey deildir. Bu nedenle bu yerli
rgtlerin ya da kurulularn, amalarn, siyasal dnce tarzlarn
anlam ak zor olmaz.

s'17 Education W eek on October 14,1992

354

Oysa ABDde durum o denli karmaktr k, Trkiyedeki bir

halk deyile gllgl" ilikilerle rlen bir aa dnr. Bu rgy
anlayabilmenin en iyi yntemi, rgtlerin st yneticilerinin rgt
ilikilerine yle bir bakmaktr. Bu rgtlerin alarn zmlemek
sabr istemekle birlikte byke bir iliki haritas yapmay gerektirir
ki, Trkiyenin yksek yargcnn tarif ettii Anglosakson ve de
katlmc demokrasi grlebilsin. Aslna baklrsa katlanlar katlyor
ve sessiz byk ounluk, bir grup sekinden oluan sivil" , aske
ri" ve akademik" elem anlardan kurulu rgtlerin oluturduu, b a
zen derin, bazen dar, am a her zaman karanlk olan dehlizlerde d
np duruyor. imdi ekirdek rgtlerin elemanlarn biraz yakndan
tanyalm.

NDInin iyi adamlar

Bir rgt ve niyetini tanmak iin ksa bir anlatm, ynetici ve
kurum balarndan birka rnek yeterli grnebilir. Ne ki, genel bir
kannn yaran da tartmaldr. nk iyi niyetli kii ya da kurumlarn bu tr rgt, kii ve hatta irket adlarna ve onlarn ok ynl
balantlarna u ya da bu alma ve iliki inde rastlama olasl
vardr. Bu nedenle en azndan yneticileri ve onlarn deneyimlerini,
ilikilerini olabildiince bilmek yararl olabilir.
NDInin st ynetimi eski bakanlardan, eski ABD Bakan aday
larndan, bakan vekillerinden, senatrlere, kiilerden irketlere uza
nyor. 2000 yl ynetimini ve danmanlar listesini, rgtn devlet
le derin ilikilerini gstermesi bakmndan, olduu gibi alyoruz:
'Ynetim Kurulu: Madeleine Korbel Albright (Y.K Bakan),
Rachel Horowitz (Y.K Bakan Yardmcs), Kenneth F. Me Hey (Sek
reter), Eugene Eidenberg (Sayman), Kenneth D. Wollack (Bakan),
Bernard W. Aronson, J. Brian Atwood, Harriet C. Babbitt, Joan
Baggett Calambokidis, Paul L. Cejas, Barbara J. Easterling,
Geraldine A. Ferraro, Patrick J, Griffin, Joan Anderson Growe,
Shirley Robinson Hall, Harold Hongju Koh, Peter Kovler, Elliott F,
Kulick, Nat LaCour, Lewis Maniiow, Molly Raiser, Nicholas A. Rey,
Nancy H. Rubin, Elaine Shocas, Marva A. Smalls, Michael R.
Steed, Maurice Tempelsman, Marvin F. Weissberg, Raul Yzaguirre,
Paul G. Kirk (Jr.), Walter F. Mondale, Charles T. Manatt.
Ynetim kadrosundaki bir blm ad bile, szde sivilin devlet ve
irket ilikisini gstermeye yeter, am a bu adlarla daha ilgin ve gi
zemli yerlerde karlama olasl az deildir. Bu nedenle danma
kurulunu tanmakta yararl olabilir.
355

Danma Kurulu: William V. Alexander, Michael D. Barnes,

John Brademas, Bill Bradley, Cleaver Cleaver (II), Mario M,
Cuomo, Patricia M, Derian, Christopher J. Dodd, Michael S,
Dukakis, Thomas F, Eagleton, Martin Frost, Richard N. Gardner,
Richard A. Gephardt508, John T. Joyce, Peter G. Kelley, Paul G,
Kirk (Jr.), John Lewis, Mike J. Mansfield, Donald F. McHenry,
Abner J. Mikva, Azie Taylor Morton, Daniel Patrick Moynihan,
Charles S, Robb, Stephen J. Solarz, Theodore C. Sorensen,
Esteban E.Torres, Cyrus R. Vance, Anne Wexler, Andrew J.
Young.
NDInn tepe yneticileri, eski bakanlar, eski ABD bakanlk adaylar, bakan vekilleri, senatrlerden oluuyor. NDI, birok yneti
ci ve danm anla irketlere balanyor. Bu kiilerden, ABD Dileri
Bakan Albright ve Din Hrriyeti, Demokrasi gibi brolardan so
rumlu Harold Hongju Kohu Trkiye 1999-2001 arasnda ok ya
kndan tanmt.
Trkiyede NDI ile ibirlii yapanlarn hepsi olmasa bile,
TESEV. ARI, TESAV, TOSAV, TUS1AD gibi rgtlerin yneticileri
bu nl Amerikallar kiisel olarak tanmalar da olaslk d deil
dir. Ne k, yerli sivil yneticilerin bilgilendirdii iadamlarna,
genlere, devlet grevlilerine, bu rgtle ilikinin ne denli deerli
bir ey olduunu bildirmek de bir grevdir. NDI, ynetici ve d a
nmanlaryla baka kurum ve rgtlere balandn bilmekte yarar
var. Her ad, onlarca rgt ban ve eski rtl operasyon dene
yimlerini grmek de gerekiyor. Bu kiilerden birka nemli opera
tr iliki listesiyle tanrken, geri kalanlar tam liste olarak kitap eki
ne alacaz.
R achelle Horowitz, SD / USA kurucusu ve d ah a sonra
Reagan dem okratna dnmtr. Ayn zam anda CPD kurucusu,
599 srail 2000 ylnda Filistin'de yeni bir igale giriti. srail ordusu iddet uygulayarak
Filistinlileri topraklarndan srmek iin konutlar dozerlerle ykmaya, dnyann baka
yrelerinden getirdii Yahudileri Filistinlilerin topraklarna yerletirmeye balad, Dnya
da bu igale kar kanlar olduu gibi ABDde igale kar gsteriler gerekletirildi
ABD'de ynetim stnde de egemen olan Yahudi rgtleri de 16 Nisan 202de srail
devletini desteklemek zere Washington'da bir yry dzenledi. Bu yryt
Rcihard A Gephardt. AFL-CIO Bakan John J. Sweeney ve ABD Savunma Bakan
Yardmcs John Wolfowitz de birer konuma yaptlar. Setri Gitell, R a lly for Israel, B os
ton Phoenix, A p ril 16, 2002;bostonphoenix. com / boston / n e w sJe a tu re s/in d ex.h im
509 Senatr Daniel Patrick Moynihan Tufts niversitesi ynetim kurulunda yer alyordu.
Ayn kurulda, Hanry Cabot Lodge, General Stansfield Turner gibi rtl iler operatr,
ABD MGK yesi Alexis Johnson ve CIA eski direktr vekillerinden Bobby Inm am da
bulunuyordu. A m i Chen Mills, C.I.A. O ff Campos, s. 102

356

APRI, AFT, Bayard Rustin Foundation ynetim kurlu yesi ve NDI

kinci bakamdir. 510
Horowitzin ynettii APRI rgtnn para kayna byk oranda sendikal rgt AFL-CIO, NED ve ADnin en byk sendikas
United Steel Workers Union (Birleik elik ileri irlii)dr. AFLCIO ise gelirinin % 80ini devletten alr. APRI yneticilerinin oun
luu AFL-CIO ve bal sendika bakanlaryla, SD/USAnn st d
zeylilerinden oluur. APRI, zellikle G. Afrikadaki Rahip Desmund
Tutu, World Alliance Reform Churches (Allan Boesah / Dnya Da
yanmas Reform Kiliseleri)da etkindir. Bu barl (!) rgtn y
netiminde ayrca, Freedom H ouse (direktr Leonard Sussman),
Research Institute of America (direktr Leo Cherne) yer ald. G
ney Afrika i Sendikalar genel sekreteri Jay Naidoo, bu ilikileri
yie aklyor:
AFL-C IO ya bal rgtler G ney Afrika ii hareketine kar
yanl davranyorlar. Bu rgtler adna hareket eden baz anah
tar kiilerin Birleik Devletlerin Dileri ve istihbarat evreleriy
le kukulu ilikileri var. 51J
APRI yneticilerinin ou, CDM (Coalition for a Democracy /
Reagan demokratlar}, CPD (Committee for Present Danger -1976}
gibi operasyon kurulularnda yer alyorlar. Bu kiiler, ayn zam an
da, NED, IRI, ACILS, NDI gibi demokrasi ihracatnn ekirdek r
gtlerinin ynetim kurullarnda bulunuyorlar.512
APRI ilikilerinden bir ilgin rnek verelim. APRI ynetim kurulu
yesi Max Kampelman, Reagan Dem okratlan denen CDM rg
tnde ve militarist glenmeyi, nkleer silahlanmay savunan, halk
bu konularda ynlendiren SPD nin ynetim kurulu yeliinin yan
sra, ABD Bakan tarafndan U SIP (US Institute for Peace/ bam
sz kurulu) ynetim kuruluna atanmtr. Anmsanaca zere;

4,0 Rachelle Horowitz, Thomas Donohue ile evlidir Donohue. AFL-CIO eski saymam ve
genel sekreteridir
International Labour Report, Mayts-Hazran 1989.
5,3 FTUI, 1977'de AFL-CIO tarafndan Avrupa sendical egdm altna almak zere
kuruldu., USAID, USIA kaynaklarn ve 1 9 8 4 den sonra da NED ve bir miktar da zel
irket
(% 4)
kaynaklarn
kullanmaya
balad.
(G AO /N SIAD-86-185
The
nationalEndowment for Democacy, p. 22) Trkiye sendikalaryla da iliki kurmutur
FTUl'nun bal olduu AFLI Genel Direktr Moris Paladino (e. CIA) 1971d e Genel
Sekreter Halil Tun ile grt. Sendikaclar ABD'de kurs grdler, AFL-CIO (ACILS in
bir nceki ad) toplantlarna ok sayda sendika yneticisi katld. Bylece souk sava
dneminde Trkiyede sendika sava balam oldu. zellikle 1970ferde krklenen
atma ve iddet ortam, iilerin blnmesiyle daha da alevlendi, AFL-CIO katlmlar
iin Bk. 2000 ikibin'e Doru, Yl:5 , Say:39, 2 4 Kasm 1991 . s. 11-12.

357

USIP, istihbarat kurulularnn deerlendirilmi belgelerinin dat

mn yapmakta ve d lkelerde -bu arada Trkiyede de- para kar
l aratrmalar gerekletirmektedir.
NED rgtlenmesinin mimar ve eski bakan Cari Gershman,
SD/USAnm kurucularndand. APRI direktrl de yapan
Gershman, IA propaganda aygt olarak nlenen Freedom House
direktrl, BM Bykelisi J.Kirkpatrickin badanmanl, CIA
balantl IRC yesi, CfD ve NDI ynetim kurulu ve daha sonra
byk danm a kurulu yelii grevlerini stlenmitir.
NDI kurucu yneticilerinden Bernard William Aronson: ACON
Investments, Newbridge Andean Partners, Liz Claiborne Inc. ve
Royal Caibbean Cruises Ltd. gibi nl irketlerin ynetim kurulla
rnda bakanlk ve yelik yapmtr. 1985-1986 Nikaragua
C ontralarna ABD yardm yasas rgtleyicisi drt kiiden biri olan
Aronson, Freedom House ve LCIAS (Leadership Councill for InterAmerican Summitry) ynetim kurulu yelii , George Bush yne
timinde Latin Amerika lerinden sorumlu Dileri Bakan Yardm
cl grevlerinde bulundu.513
Bernard William Aronson'u daha yakndan tanmak iin, Nika
raguada gerekletirilen project democracy operasyonuna bir an
dnm ek gerekiyor. Nikaragua Contralarna yardm ok ynldr.
in iinde NED, NDI, IRI, Freedom House vardr. Ama operasyo
nun en nemli yneticisi de CIAdir, Bu yardmlarn iinde yanl
bilgilendirme de de-stabilizasyon da vardr. Aynca dorudan para
ve silah yardmnn yan sra, eitim verme ii de bulunur. Eitim
deyince, her ynyle sava-suikast ve rgtlenme eitimini ieren
CIA el kitabnn (12 Contra efine verilmitir) suikast blm nden
iki paragraf okuyalm:
artma Gc: Saldrya geecek adamlarn bak, ustura, ji
let, zincir, sopa gibi silahlan olmaldr. Onlar (saldrya geecek
olanlar), masum ve her eye inanan rgt arkadalarnn hem en
arkasnda yer almaldrlar. (..) Temizleme: Temizlenecek
Sandinista grevlisi seildikten sonra birlikte hareket etmelidir.
Yani balkn da bu olaya tank olmas, bundan ders almas sa
lanmaldr. nemli ilerde profesyonel katillerden yararlanmak
ok daha uygundur.7514

515 Bo Woodward, Pee (Veil) CIA ve g izli savalar, s.

Holy Sklar, a.g.k. s.181;

358

Gerektiinde, C ontra'larn kendi adamlarn da ldrmelerini de

ieren bu kitabn varl ve N ikaragua'da CIA etkinlii, Bakan
Reagan tarafndan d a dorulanmtr. Bu arada anmsatalm ki, el
kitabnda sorgulanacak kiilerin el-ayak balanm a yntemi, bizde
"domuz ba olarak bilinene ok benzemektedir.515/516
NDI yneticisi Aronson, eski Bakan Jimmy Cartern ekibindeydi ve onun konumalarn da yazyordu (1977-1979). George
Bush ve Clinton ynetiminde Latin Amerika lerinden sorumlu
Dileri Bakan Yardmcs (1989-1993) oldu, 1985-1986 Nikara
gua C ontralanna ABD Yardm yasas rgtleyicisi drt kiiden bri
oldu. 1986 oylamas ncesi geceleyin, Reagann gr takririni de
Aronson kaleme almtr, Nikaraguada Sandinista ynetimini yk
mak zere de-stabilzasyon eylemlerinin yan sra ABD tarafndan
eitilen Contra gerillalarna 100 milyon dolar (ayni ve nakdi) yar
dm da bulunulm utur. 617
NDI kurucularndan ve danm anlarndan N ancy H. Rubin:
ABD dilerini ynlendiren, yabanc lke yneticileriyle dorudan
ilikiler gelitiren CFR yesidir. Rubin, OEF International (Overseas
Education Fund / Uluslararas Eitim Fonu) ynetim kurulu yesi
dir.518 OEF, LMV (League of Woman Voters-1947 / Kadn Se
menler Birlii) tarafndan rgtlenmitir. 1970e dek, ABD snrlar
iinde alrken daha sonra uluslararas ilere soyunmutur. OEFin
ortaya koyduu gelecek projeksiyonu project dem ocracy hedefle
rini zetler niteliktedir. Bu projeksiyona gre (1) merkezi devlet ya

515 John Prados, a.g.k, s.406.

515 Bu yntem yaanm bir olayda yle anlatlmaktadr; " 13 Ocak 1983- (..) Paul
Morascanm cesedi giyinik, yz dee dayal, el ve ayak bilekleri boynuna dolanm
bir iple ksteklenmi. Yorgunlua yenik den kurban kendi kendini bomutu. Bu tek
nik ayn zamanda bir imza, ClAin kulland katillerin imzasdr. En azndan
Riconoscuto (FBI adna istihbarat)nun kans yle Fabrizta Calvi - Thierry Pfister,
Washington'un Gz, s.41.
5,7Aronsonun yannda yasa tasars nclk eden kongre yeleri; Robert Leihen, Penn
Kemble, Bruce Cameron. (Michael Massing, Mother Jones O ct 1987) Aronsonun ir
ketlerinden Newbridge Andean Partnersn irket adresinin bir posta kutusu olmasnn
yannda O PIC (Overseas Private Investment Corporation: ABDnin Ajentas) ile
Karaiblerde ortak olarak toplu konut yapm ileri yapmaktadr. Aronson, CFRye
Kbaya ynelik ambargonun hafifletilmesini isteyen bir rapor sunarken, bu iin Kuba
rejimini deitirecek ynde somut nerilerle yaplmasn istedi. steklerin hedefi tipik
"project democracy operasyon ilkelerini ieriyordu. Karaibler ve Latin Amerika lkele
rinde piyasa ekonomisinin gelitirilmesinin Amerikan irketlerinin karna olduunu be
lirtirken kendi irketlerinin karlarndan rnek vermiyordu. Comision Internacionaie
derechos Humanos, Anual 2000- www.cidh.oas.org.
MBO EF international. Seeds of Promise, OEF International annual report 1986" dan ak
taran http://www.ire-online org

359

plan zayflayacak, (2) demokratik kurumlama geliecek ve (3) ka

rar mekanizmalar tabana ve ky dzeyine indirilecektir.
Afrika, Asya, Karayibler, Latin Amerika, O rtadoudaki 70 lke
de etkin olan ve ABD devletinden US-AID araclyla para alan
OEFnin destekileri arasnda, CJA balantl irket olarak da tan
nan Air Transport A ssociation, Asia Foundation gibi kurulu
larla birlikte ok sayda kartel vakfnn ve benzeri rgtlerin yneti
cileri bulunmaktadr. OEF 1987 mtevelli heyetinin banda, son
radan ABD Dileri Bakanlna gelecek olan Madeleine K.
Albright bulunmaktayd. OEF, NEDden, 1984-1987 arasnda, Afri
ka ve Arjantin ileri iin 692.053 $ almtr.515/ 530
Cyrus Roberts Vance: ABD deniz Kuvvetleri (1943-45), avu
kat (1946-1960), Armed Services Committee (Silahl Hizmetler
Komitesi/ ye, 1957-1960), Senato Uzay ve Astronomi zel Komi
tesi (ye, 1958), Pentagon Genel Danma Kurulu (ye, 1961), Sa
vunm a Bakan Yardmcs (1966), Group 54-7 (Hkmetin CIA
kontrol birimi- ye), Washington Operasyon Ajan, Bakanlarn d
politika sorunlarnda zel temsilcilii grevi ve ilgin dnemlerde,
ilgin lkelerde grevler: Panam a (1964), Dominik (1965), Vietnam
(1967), Kbrs (1967), Kore (1968), Fransa (1968). 521 CFR (ikinci
bakan, direktr), Trilateral Commission () ve NDI eski ynetim
kurulu ve d ah a sonra danma kurulu yesidir.
Andrew J. Young: M. Luther Kitgin st dzey yardmcs
(1976), d ah a sonra ABD Kongresi yesi (G eorgial976), Jimmy
Carterm siyah destekisi olarak tannd. ABDnin B.M Bykelisi
iken, 3. dnya lkelerinin liderleriyle youn iliki kurdu; PLO
(FK) ile yetki d balantya getiinden grevden ayrlmak zo

519 teki mtevelli heyeti yeleri: Virginia Allan, Polly Baca, Freida aplan, Kathryn
Chri stop hers on, Kate Cloud, Esther Coopersmrth, Phyllis Dobyns, Vicki Downing,
Patricia Ellis, Judy Falk, Tom Farer, Margie Fraenkel, Arvonne Fraser, Martha
Greenawalt, Patricia Hutar, Jane Jaquette, S. Peter Karlow, Mary Dublin Keyserling,
Mildred Robbins Leet, Kate Rand Lloyd, Rosalind Loring, Mildred Marcy, Sal G.
Marzullo, Gretchen Maynes, Sheila Avrin McLean, Marcia Dawkins Nauckhoff, Jan
Orloff, Nancy Clark Reynolds, Alice Rivlin, Janeth Rosenblum, Barbara Schtei, Eleanor
Sebastian, John Sewell. Jeanne L. Slobod, Peter Tarnoff, Maxine Waters, Connie
Weinman, Bernice Z urba ch. OEF A nnual Report 1987'den ire-online. a.g.s.
5 2 0 O EF Annual Report 1987'den irc~on!ine. a.g.s
521 Julius Mader, Whos Who in CIA, s.530 .
Cyrus Vance'in, Kbrs'ta Trklere kar, Makarios'un gz yummas ile, balayan EOKA
yandalarnn ve para-militer Rum gruplarnn katliamlar ortamnda Trkiyenin Kbrsa
mdahalesini nlemek zere Ankara'ya gelmesi byk yank ve tepki uyandrmt. zellikle renciler, Vance'in CIA eleman ve Vietnam sulusu olduu gerekesiyle k
nama gsterilerini younlatrmlardr.

360

runda brakld (1979). Ayrlmasnda sraile bal ABD rgtleri et

kin rol oynad. Atlanta Belediye Bakan olduktan sonra Andrew
Young Associates Consulting irketi araclyla parasal likilere
geti, BCCI522 patronu PakistanlI banker Aa Hasan A bed i ile
yakn iliki gelitirerek, onu 3. dnya liderleriyle buluturdu. Bu i
ler iin Arabistan ve Arap Emirliklerine yapt gezinin masraflarn
BCCI dedi (1983). Youngm danmanlk irketi, BCCIden her yl
50.000 dolar almaktayd, Georgia Valisi (1990) olduunda, BCCI,
onun 150.000 dolar kredi alacan sildi. Haitiye Bakann zel
temsilcisi olarak gitti ve halk lider Rahip Arstdee seimlere ka
tlmamas ve Dnya Bankas memuru Mare Bazinn adayln des
teklemesi iin bask yapt. Young imdi NDI byk danma kurulu
yesidir.
Theodore
C.
Sorensen:
Emekli
general Sorensen.
Kenedynin ekbindendir ve CFR523 yesidir. Ayrca NDI eski y
neticisi ve danm a kurulu yesidir.
Anne L. Wexler: CFR ve NDI byk danma kurulu yesidir.
Wexler, Akev mdavimidir ve nl halkla ilikiler irketi The
Wexler G roupun sahibidir, Wexler, liberal sper lobici" ve dis
information ustas olarak da tannr. Yapt imaj ii nedeniyle
Burger kraliesi sann da almtr. Siyasi kampanyalar rgtleyen
Wexler, 1968 ylnda bakanlk aday Eugene McCarthynin seim
kampanyasn ynetmitir. ABDdeki on etkin aracdan biridir. 524
Wexler Group, ABDdeki halkla ilikiler irketlerinin en by ve
,en pahals olan Hill and Knowlton, Inc.in bamsz birimi
dir,525 Hill and Knowlton se Moon tarikatna ve ABD Dilerine,
zellikle 1990 Iraka saldr senaryosunda senato komisyonuna sah
te tanklar kararak verdii stn hizmetlerle tannmaktadr.
Richard N. Gardner: CIA propaganda aygt Freedom
H ouseun mtevelli heyeti yesidir. Trade Policy Negotiations d a
522 BCCI: CIA'in Kirli ilerde kulland para kanal. Bk. Blm: stanbulda ki Kere ki
Gn.
523 8 Ocak 1968 stihbarat ve D Politika zel tartma toplants. Bu toplantda rtl
operasyon direktr Richard M. Bissel nl raporunu sunmutu. Toplantya aralarnda
eski O SS yneticisi ve ClAin yasa tasars hazrlayan ve daha sonra CIA planlama b
lm yneticisi ve izleyen yllarda da CIA direktrl yapm olan operatr Allen W.
Dulles'da katlmt.
5 2 4 A. Syder, Warriors of Disinformation, s. 260
225 Jean A. Do uthwright, Rochester Institute of Technology: A Subsidiary? CAIB, Fall
1991, ss: 4-9. ve "The W T O Millenium Bug: TNC Control over Global Trade Politics
Corporate Europe Observer Issue 4, Special WTO Edition, July 1999,

36!

nman, talya
WTO (Dnya
Bockius Hukuk
yesidir. Ayrca
bulunmaktadr.

(1977-1981), spanya (1993-1998)da bykeli,

Tie. rgt)'da ABD delegesi, Morgan-Lewiseirketi danman ve NDI byk danm a kurulu
DCF (Democratic Century Fund)a parasal katkda

Charles T. Manatt: APF (American Political Foundation) y

netim kurulu yesi ve direktr, DNC (Democratic National
Committee) Bakan, WWC (Without War Councill), CfD ve IFES
(International Foundation for Electoral Systems) 1989 ynetim ku
rulu yesidir. Ayn zam anda NED ynetim kurulu yesi, Manatt,
Phelps, Rothenberg, Evans hukuk irketi orta ve NDI eski yne
ticisi ve imdi byk danma kurulu yesidir.
Charles T. Manatt, project democracy operasyonlarnda ol
duka deneyimlidir. Onun da iinde yer ald Nikaragua operas
yonundan ksa bir blm anmsatalm, NED, Nikaraguada bro
lar amt. Bu brolar Caleb McCarry ve D iane W einstein y
netmekteydi. ABDnin Contra adl gerilla rgtn desteklemesi
nin ve lkede kanklklar yaratlmasnn ardndan seimleri gzlem
leme heyetine NED adna C. T. Manatt, William Brock, Frank
Fahrenkopf katlmt. Bu heyetin gzlemleri ilgin olaylarla srd.
Aralk 1989da M asatepedeki seim toplantsn izlerken bir kii l
drld, 20 kii yaraland. CfD, zaman geirmeksizin yaynlad
bildiriyle olaylar Sandnistanm yarattn, len kiinin de bir UNO
yesi olduunu aklad. UNO, CfDnin destekledii Prensa gaze
tesinin editr Violet Cham orronun partisidir. OAS (Organisation
of American States), olaylar ak hava toplantsna saldrya geen
200 UNO taraftarnn kardn, saldrganlarn Sandinistlerin m er
kez binasna ve bitiiindeki Tarm Bakanl brosuna da saldrdk
larn aklamaktayd.
Demokrasi operatrlerinin yalan haberleri bununla da kalmam,
UNO nun bakan yardmcs aday Virgilio Godoy ile birlikte, ba
ta Allen Weinstein (NDi temsilen) olmak zere, CfD heyetinin (NDI,
R ve World Freedom Foundation) tm, len kiinin UNO yesi
olduunu aklamaktaydlar. Oysa len gencin annesi olunun sa
dk bir Sandinist" olduunu bildiriyordu.526 Olaylar duyuran ABD
medyasnn en bykleri de CfD heyetiyle ayn grteydiler. CfD
heyeti derhal Orta Amerika Bakanlar Toplantsna gitmiler, yalan
526 Mary Speck, "One Killed In Nicaragua Election R iot, W ashington Post. Dec 11,
1989; N icaraguan Election Issues No. 8, C entral Am erican H istorical Institute. Feb 10.
1990.

362

aklamalarn orada da srdrmler ve San din sta vaheti" nden

sz etmilerdir,527 Bir lkenin iilerine mdahalede maalar dl
lendirmek de gerekiyordu. Nikaraguada da yle oldu. Center tor
Democracy (CfD), C ham arroya Demokrasinin Bekisi dl
verdi.
Harriet C. Babbitt: Latin Amerika ve Sovyetler Birlii (19931997)nde bykeli, USAD (1997-2001) blm yneticisi, OAS
Organisation of American States)'da bykeli, WWC (Woodrow
Wilson Center- ubat 2001-Austos 2001 )da eitmen, NDIde y
netim kurulu yesi ve Latin Amerika Komisyonunda grev ald.528
Ken Wollack: CFR yesi ve NDI ynetim kurulu yesidir.
Wollack, Project Democracy operasyonunun en nemli deneyinin
yaand Nikaraguada de-stabilizasyon ilerine NED rgtlln
de NDI adna katld. Operasyonun sonunda NED Bakan
G ershm andan NDI adna zel teekkrleri kabul etti,
Peter G. Kelly: CfD (yk 1989), Updike, Kelly & Spellacy ir
ketinde ortak ve ynetim kurulu bakamdir. Ayrca Black,
Manafort, Stone and Kelly lobicilik irketinde ortak ve ynetim ku
rulu bakan, NDI danma kurulu yesidir. 1984te APF (American
Political Foundation)nn devam olarak kurulan CfDnin zellikle
Orta Amerika lkelerindeki etkinliklerinde yer ald. Kelly, ubat
1989da Kosta Rikann San Jose kentinde yaplan Orta Ameri
kada Kalknma toplantsnda Allen Weinstein ile birlikte CfDyi
temsil etti. Bu toplantya, Kosta Rka, Fransa, Avrupa Konseyi ve
.G uatem ala, El Salvador temsilcileri de katld.529
Kellynin lobicilik irketi, zellikle ABDnin destekledii yaban
c parti ve rgtlere hizmet vermektedir. irket, 1986 ylnda ya
banclardan 2,1 milyon dolar kazanmtr. Bunun karlnda ya
banclara da kazandrmtr. Bunlarn arasnda Kenya, ABDnin u

i27 "Violence & the Nicaragua Elections," Carnet, Nicanews, Jan 21, 1990; Richard
Avila, "Incident at Masatepe," Nicaragua Through Our Eyes, Vol. IV, Nos. 5 & 6, tarih
siz; ww w .publiceye.org
S2e US-AID, parasal kaynaklarn devletten alr. Bir yardm rglnn iki ilevi vardr:
Yabanc lkelere parasal proje yardmlarnda bulunmak, iilerine karmak ve her ABD
kkenli irket ve rgt gibi, CIA ve benzeri operasyon rgtlerine rt oluturmak. Y a
banc lkelerde ekirdekte dorudan CtAin istasyonu bulunur, ekirdein evresindeki
birinci halkada AID gibi rgtlerin, CIA denetimindeki irketlerin (rnein Air America)
ubeleri, brolar, nc halkada, operasyonlarda ClAin Gizli ordusunu proje bana
dorudan destekleyen Amerikal ve yerel birimler yer alr. Sonraki halkalar, eitli des
tek rgtleri, ClAin yararlanabilecei teknik ve insani kaynaklarla tamamlanr.
529 "The Center for Democracy: A Non-partisan Center Working to Promote the
Democratic Process,' Center for Democracy, (tarihsiz)"den aktaran publiceye. org

363

zun yllar destekledii Angolada Jonas Sawimbinin Angola hk

metine kar savaan UNITA510 (Union National for the Total
Independence of Angola) rgt, Somali Hkmeti, Filpinler UNA
(Union for National Action) Partisi, Zaire (Kongo)de Lum um bayi
darbeyle devirip ldrten Mobutu S ese Seko, 1989da, Ameri
kan daha fazla yardm alabilmek iin, irketle bir milyon dolarlk
szleme imzalad. 33V532/ 533
Kellynin irketi, George Bush'un kampanyasn ynetti. irket
ortaklarndan M a n a fo r t, Cumhuriyeti Parti Ulusa! Kongresini y
netti. Manafort, HUD (Housing and Urban Development / Konut
ve Krsal Kalknma) blmnn teviklerinin elde edilmesinde rol
oynayan kilit kiiydi. Bu lerden 348,500 dolar kazand.53'5
Manafort d ah a nce muhafazakr College Republicans, Young
Republican gibi parti rgtlerinde deney kazanm; NCPAC
(National Conservative Political Action Committee / Ulusal )'nin
kurucular
arasnda
yer alm ve
Democratic
National
Committeenin finans komitesi bakanyken 90 milyon dolar topla
may baarmtr,535
Maurice Tem pelsm an nl milyarder madenci (elmas).
CFR yesi ve NDI danm andr.536 Elmas Tem pelsm an tanmak
in ok d ah a gerilere gitmek gerekiyor. 1960 Kongo askeri darbe
sini destekledi, CIA Kinasa istasyon efi Devlini ie ald. Patrice
Lumumba, Belikann kolonisi olan Kongonun ve Afrikann kur
tuluu iin mcadele etmi ve bamszln kazanan Kongonun ilk
babakan olmutu. ABD ve Bat Avrupa, i ayrlklar kkrtarak
Kongoyu kartrdlar. Ajan Devlin, Kongo ordusunun komutan
Mobutunun gerekletirdii askeri darbeye yardmc oldu. Baba
kanl iki ay sren Lumumba, ABD bakan Eisonhowerin ba
kanlk ettii ABD Milli Gvenlik Konseyi kararyla ve CIA Direktr
530 Angola hkmetine kar silahl savam veren UNITA ve FNLA rgtleri CIA tara
fndan desteklendi. Beyaz paral askerlerin kiralanmas iin 30 milyon dolar harcand.
Philip Agee. On The Run, s. 143
531 1989'da irkette 950.000 dolarlk anlama yapt.
533 Somali hkmetinin ald yardmlar. I98&'de, 6,5 milyon dolar askeri olmak zere,
42,5 milyon dolar; 1989'da askeri yardm olarak 18,1 milyon dolardr.
533 Jack Anderson and Dale Van Atta, "Mobutu in Search of an Image Boost," The
Washington Post, Sep 25, 1989
53s "20 Consultants Made Millions Courting H U D , The W ashington Post, A u g 3, 1989
dan publiceye.org
S3! "Lobbying Groups Investment in Presidential Politics Pays Off, Washington Post,
A u g 12, 1989
536 M other Jones, 1996-04, s. 50; Philip Agee, D irty Work 2, 1979 ve John Jacob Nutter,
The CIA's Black Ops, s 111-4

364

Allen Welsh Dullesm talimatyla yakaland. Lumumba, ikenceler

den sonra Belika ve Amerikal grevlilerin gzetiminde arkadayla
birlikte orm an iinde kuruna dizildi. l vcutlar paralanp, bi
donlarda yaklarak yok edildi.
Paul Grattan Kirk Jr. : Bir zamanlarn darbe rgtlemekten
beyaz kadn ticaretine dek iliki anda yer alan, itide darbesinde
ClAye yardmc olmasyla nlenen ITT (International Telephone
Telegraph) irketinin ynetim kurulu yesidir. Ayn zam anda, ITT
Hartford Insurance irketi ynetim kurulu yesi, Trkiye kart giri
imleriyle tannan Edward Kennedynin zel yardmcs ve yerel P o
litik Basn Komitesi 1980 direktryd. Demokrat Parti Mill Komitesinde sayman ye (1983-1985, 1985-1989 arasnda Bakan),
ABD ek Cumhuriyeti bykelisi, Kirk Sheppard and C o, nin
ynetim kurulu bakan, "Sullivan and W orcester irketinde ortak
ve danm an(1977-90), Masachusets New England Law Inst,,
Harvard JFK Inst. Politicsde eitmen, Harvard Universitesinde
bakan yardmcs, JFK Foundation ve JFK Library Foundation y
netim kurulu bakan, Bradley Real Estate Trust irketi ynetim ku
rulu yesi, Stonehll Coll. St. Sebastian School mtevelli heyeti yesi (1992), Rayonier Corp. ynetim kurulu yesi (1993),
Commission Press Debatesde ortak bakan ve NDI eski ynetim
kurulu bakan ve imdiyse NDI danmandr,
M ichael D. Barnes: CFR (), ABD Dileri (Japonya -1987,
ABD Kongre (Maryland Demokratik Partden ye), "Aren Fox
'Avukatlk irketi yneticisi,537 NDI byk danm a kurlu yesidir.
Haiti operasyonunda (1993-94) OPD m em urudur ve ynlendirme
grevlisi olarak almtr.
M adeleine Korbel Albright: NED 1991-1993 ynetim kurulu
yesi, Center for National Policy 1991-1993 bakan, ABD Dileri
Bakan (1995-2001), NDI ynetim kurulu eski yesi ve danm an
dr.
ekoslovakya gmeni Musevi ailenin kz olan M.K. Albright,
Clinton dnemi Dileri Bakan olarak, Project dem ocracy kap
samnda yrtlen etkinliklere, ABD silahl mdahalelerine byk
katk koydu. 1999-2002 arasnda T.C Dileri Bakan smail Cem
pekiye Snai! diye seslenecek denli yaknlk duydu. Yunanistan
Dileri Bakan Yorgo Papandreu ile smail Cem pekiyi birka

537 Aren Fox, kara para ve CIA op. Paralarn dolatran BCCl temsil etmitir. Peter
Trueli-Larry Gurwin .False Profit, $.294.

365

kez buluturarak uzlama ad altnda Helen politikalarn destek

leyen bir izgi olumasn salad. Bu srecin sonunda, Mesut Yl
maz Helen bakanndan A.Bde Trkiyenin avukati olmasn" iste
d i,538
NDInin tam ve ak ad National Democracy Institute for
International Affairs yani Uluslararas ler Milli Demokrasi Enstitsdr, in iinde uluslararas ilikiler olunca, ABD d politikasn
yrten resmi, yar-resmi kiilerle balantl zel dernek, vakf, fon
ve elbette uluslararas irketler ile onlarn vakflar dnya dem okra
sisine katkda bulunmak zere hazrdrlar.
NDInin, NED dnda kurduu, DCF (Democracy Century
Fund) adl fonunun para kaynaklar bu durum u gsteriyor. 539 Bir
fikir verebilir ya da tandk gelebilir, diyerek ulusal demokrasilerin
parasal destekilerinin tmn ekler arasnda bulabileceksiniz. Bun
lardan nl olan kartellerden ve nl kiilerden birkan burada
sralayalm:
AT&T, Amoco, Chevron Overseas Petroleum Inc., The CocaCola Com pany, Consolidated Natural Gas, Daimler Chrysler
Corporation, Enron Corporation540, Ericsson Inc., Ernst & Young
LLP, Exxon Mobil Corporation, Ford Motor Company, Lockheed
Martin Corporation541, Nickelodeon/ Nick at Nite Occidental
Petroleum Corporation, Texaco Inc, 54Z, Friederich Ebert Stiftung
(Almanya)543, Open Society Institute544, Westminster Foundation
for Democracy545, AFL-CIO, American Federation of State,
American Federation of Teachers, Communications Workers of

3B ha Yavuz, Yunann Istanbul kartmas, M Hukuk, Austos 2002, s.56.

Eski Ankara Bykelisi Morton I. Abramowitz. DCF (Democracy Century Fund)nin
ynetim kurulundadr ve NED ynetim kurutunda da NDIyi temsilen bulunur. CFR yesi
M.l. Abramowitz'in dileri misyonlar: Tayvan (1969-1962), Hong Kong (1963-1965),
ngiltere (1971), Tayland (1977-1983), Trkiye (1989)
i4 ABD'de yolsuzluk, hissedarlar dolandrmaktan sorgulanan ve iflasna karar verilen
en byk enerji irketlerinden Enron, za ln icad Yap let Devret modeli erevesinde
Tekirda'da doal gaz yaktl elektrik santral kurmutu,
411 Lockheed, eitli lkelerde bol rvet datarak askeri uak satmakla sulanm ve
soruturmalarn sonunda mahkumiyetler almtr. Lockheedin Trkiye satlarndaki
yolsuzluklar da uzun sre gndemde kalmtr.
Petrol irketti Texaco' nun CFR temsilcisi Brademas, NED bakanl yapmaktayd.
S43 Alman Sosyal Demokrat Partisi nin uzants olan rgtn ABD operatrn destek
lemesi rmcek Ann ilgin bir ilmiidir.
444 George Sorosun rgt.
!4S Ingilteredeki rgt. Kafkasya'da etkin. Trkiyede TOSAV' destekledi.

366

America, Internationa! Masonry Institute, National Education

Association, SEIU Sheet Metal Workers International Association5"6
Bernard Aronson, Michael Barnes, Richard C. Blum, Eugene
Eidenberg, Geraldine Ferraro, Richard Gardner, O m ar M, Kader,
Paul G. Kirk Jr., Peter Kovler, Elliott F. Kulick, Thom as W. Moore,
Vance K, Opperman, Nancy H. Rubin, L. Alan D. Solomont,
Robert S. Strauss5"7, Maurice Tempelsman,
Listelerdeki irketlerin ve teki kurulularn adlarna NDInin y
netiminde ve danm a kurulunda yer alan birok kiinin alma
yeri olarak rastlyoruz. Bu ad akmalar ve para a yle bir du
rum gsteriyor: Amerikan devletini temsil eden grevlilerle, kartel
ler, sendikalar, irketler, Soros gibi bankerlerin rgtleri yan yana
gelmiler d lkelerdeki "sivil toplumcular gdleyip, o lkelerin
koullarn gz ard ederek, Amerikan tipi, sekinler demokrasisini
kurmaya karar veriyorlar. Amerikan devletinin derinliklerinden esin
lenmi ve hayvanlk duygularyla kendinden gemi kiilerin bile,
kolayca anlayaca bir nedeni var bu kararn. Halkn, parann gc
karsnda lkesizlii, eilip bklmeyi eletiren deyiinde olduu gi
bi, "paray veren dd alar diye susmak m gerekir?
Kreselleme" gibi, erii bulank, her ie uydurulan, kavram
dr, am a ABD dilerine, irketlere, hatta kiilere uygun lkeler,
blgeler, ktalar dzeni oluturduu aktr. Bu yntemin eski koloni
dzeninden daha uygar ve daha mritletirici, am a her koulda
'meczuplatrc bir tr olduu yadsnamaz br gerektir.

ndi.org / def t supporters/

^ ABD federal devletinin en eski gvenlik danmanlarndandsr. Geroge W. Bush Jr.
ynetiminbde sava yanls ekibin ustas olarak tannr.

367

M cahid eitim in den sonra

Trkiyede gen lik rgtleyen
R

Terrle mcadele konunun 8 maddesi ve Turk

Ceza Kanunun 312. maddesinin feshedilmesi
gerektiini dnyoruz. H a ro ld H o n g ju Koh
ABD Dileri nsan H aklan, Uluslararas D in
H rriy e ti j/erinden so ru m lu Bakan Y ard m c
s. 548

Zamann NED bakan Cari Gershman tarafndan ABD Bakanna sunulan 1992 yl alma raporunun giri blm nde, Ek
olarak, Kongre'nin nerileri zerine, Endowment (NED), drt ku
rum u549, Almanyadaki drt parti vakfn (stiftungen), Britanyadaki
WF (Westminster Foundation for Democracy) ile K anadadaki n
san Haklan ve Demokratik Gelime Uluslararas Merkezini yan ya
na getirip, bir demokrasi toplants dzenleyecekti diye yazm.
institute ya da stiftung ya da "foundation" olarak oluturu
lan rgtlerin, aslnda birer parti rgt olduunu bu szlerle
aklyor Gershman. Oysa operasyon yaplan lkelerde, kendilerine
NGO ya da Trkiyedeki gibi sivil toplum rgt diyen dernek
ler, i siyasal yaam da kendi siyasal partilerinden, millet meclisle
rinden bamsz olmalarn en temel zellik olarak zenle vurgula
maktadr.
Oysa ibirlii yapmaktan ekinmedikleri yabanct rgtler, kendi
lkelerinin siyasal parti organlarndan baka bir ey deildirler. Bu
durum son derece olaan karlanmal. Demokrasi-serbest pazar
dn ve fade hrriyeti diye diye kurulacak an am ac siyasetten
baka bir ey olamazd. Kendilerine sivil" derken, kendi devletle
rinden bamsz olduklarn ileri sren, dahas o devlete kar olu
turulmu sert muhalefetlerini olmazsa olmaz bir ilke edinen rgtler
biliyorlar ki, ABD ve Bat Avrupa rgtleri, d siyasette, kendi dev
letlerinin ylmaz savunucusudurlar. Darya yneldiklerinde, kendi
i,aABD nsan Haklar, Demokrasi ve Uluslararas Din Hrriyeti Brolarndan sorumlu
Dileri Bakan Yardmcs(C!inton dnemi)
443 drt kurum : iki partimiz (Demokratik ve Cumhuriyeti), sendikal hareketimiz ve
iadam evremiz." Cari Gershman, NED Annual Report 1992. s. 13

368

i siyasal gr ayrlklarn unutup, egdml bir etkinlik a kur

makta, kendi devlet politikalarnn nemli destekisi olmakta, de
mokrasiyi gelitirme adna parasal desek verdikleri aratrma rapor
laryla, kendi irketlerine veri taban oluturmaktadrlar. Demokrasi
adna kurulduu ileri srlen bu rmcek andaki etkinlikler asln
da gemiin deneylerine dayanmaktadr. Bu deney, istikrarszlatrma, attrma, terrize etme, blme, ynlendirme amacyla her olana kullanma ve am a iplerin ucunu kesinlikle elde tutm a lkesine
yaslanmak vdr Bu tr, etrefilli etkinlikler becerikli ustalar ister.
Sovyetk rin yklndan sonra, dnya gvenliini, temel tehdit
olarak terrist rgtlere, bu rgtleri destekleyen devletlere indirge
yen ABD ve Bat Avrupa, terrist tanmn kendine gre yapm ak
tadr. Aslna baklrsa onlarn terristi, kendi karlarna ynelen her
tehdittir; kimi zaman enerji kaynaklarna sahip kmaya abalayan
bir hkmet, kimi zaman varln srdrmek in savaan bir ulus,
kimi zaman bamszlk dncesi yayma eilimindeki bir siyasal
hareket, kimi zaman dinsel kurallar kendine ynetim ilkesi edinmi
bir rgt ya da ayn yollarda yrmekte direten devlet ynetimleri
dir. Radikal deyip getikleri rgtler ve ynetimler, onlarn karla
rna hizmet ediyorlarsa ulusal am a zararsz hareketlerdir. Onlarn
karlarna bir lde engel oluyorlarsa, terrist rgt ya da 'ter
r destekleyen devlet olmalar kanlmazdr.
nc lkelerde sivil" olmaktan gurur duyanlar ynlendiren
lerin, gemiini gelecee balayan izgilerini ve deneyimleri grm e
d en, kendi ulusunu aalamay, kendi ulusal ahlakn kmsemeyi
i edinenlerin peine taklmak, toplumu gtrse gtrse klelie g
trr. Bunu grebilmek yakn gemiin henz silinmemi izlerine
bakmay gerektiriyor.

Afganistan yok ! Taleban Var!

Afganistan yok! Taleban var! stanbulda 2000 ylnn kavuru
cu Temmuz gnlerinden biri yaanmaktadr. Yanan asfaltta yava
yava ilerleyen otobsn krk camnda yar belinden yukars
darda, ki elini ge doru uzatm olan kadn lklar atyordu:
Afganistan yok! Taleban var! Bizi geri yollamayn, bizi ldrr
ler!"
Otobs snacak gvenli bir lke arayan Afganllar tayordu.
Vatanszlk kolay deildi. Gel ge hanna dndrlm olan Trki
ye girenler doudan olunca dikkat kesiliyordu ve Ege denizinde
dalgalarn kucana den Irakl Trkmenlere ne yaplyorsa Afgan
369

llara da o yaplyordu ve bu otobs de stanbul dna, TEM otoyoluna kartlmt. stanbul kadnn ac ln duym uyordu. Bir
rastlantyla olsa gerek otobsn otoyoldaki grnts ve Afganl
kadnn l, ksa bir sre de olsa, televizyondan yanklan
d. Medyatik kirlenmenin koyuluuna karn, onurlu grevler yap
maktan kanmayan gerek gazetecilerden, kam eram anlardan ba
kasnn canl olarak gremedii kadnn l, bir iki gn geme
den unutuldu gitti.
Trkiyenin sivil" rgtleri bu l duym azdan geldi. Yirmi
yldr sren savatan ve Taleban zulmnden kaarken yakalanan ve
snr d edilmek zere gtrlen acl annenin bu ac l asfalt
tn scak karasnda eriyip gitti. nsan haklar savunucular, mazlum
haklar, zgrlkler, dayanmaclar, din hrriyetileri, milliyeti
ler, mukaddesatlar, demokrasi projesi sevdallar, kulaklarn tka
dlar bu la.
Bu duyarszln anlam yalndr. Dini siyasete alet ettiniz mi
hangi sonuca varrsanz, insan haklarn da iktidar hrslarna ve yeni
kolonicilerin ideolojisine alet ederseniz ayn sonuca varrsnz, ini
ze geldiinde dindar ve insan, iinize gelmediinde sar kesilir
siniz. Bu tutum a bir de dnya egemenlii peinde koan devlet y
netimlerine yaltaklanmay, zgrlklerin, milli dlerin bir gven
cesi olarak grmeyi eklerseniz, sarlk da yetmez; bakarkr olursu
nuz.
Afganl annenin l, oluk ouna bir gvenli ortam arayan
her annenin yreinden ykselebilecek isyann sesidir. Bu sznn
en somut rneklerini, bir zamanlar mazlum milletler11 iin k ve
umut kayna olabilmi Ankarann ankayasnda yerleik Birle
mi Milletler Mlteci Brosunun nnde, kn ayaznda kaldrmla
ra battaniye eskilerinin altna snm ana babalarn yzlerinde, dke annelerine iyice sokulan ocuklarn byk kara gzbebeklerinde, souktan atlam kck ellerinde grebilirsiniz.
ankaya'dan aalara inince, tanyeri aarm adan Ankarann
elilik kaplarna ylan, Anadolunun drt bir yanndan gelmi,
Alnanlardan, ngilizlerden giri izni alabilmek iin, binbir endi
eyle bekleyen yurttalarmzn arasnda dolaan bir baka sessiz
l duyabilirsiniz. Elbette yreiniz nsan yreiyse... Ama ne olursa olsun, onlarn bu rkek ve sessiz bekleyilerinden ortaya d
klen hznleri, vatansz kalmann onulmaz acsn yanstan Afganl
annenin lnn yannda ok daha sessizdir. nk bu yurttala
370

rmzn, balan sktnda dnebilecekleri bir yurtlarnn bulunm a

snn verdii bir gven vardr.

Terrist listesin e girmek bir anlk i

Annelerin lklarna sivil toplum rgf denilen Amerikan t
retmesi NGOlar aldr etmiyorlarsa, ABD yneticilerinin aldr
etmeleri hi beklenemezdi. ABD Dileri Bakanl, her yl bir ter
rist rgtler listesi aklar, tpk din hrriyeti raporu aklad gibi.
Bu raporda terr destekleyen devletler listesi yer alr. Size gre
terrist olan rgt, ABDye gre terrist olmayabilir. Size gre s
yanc gerilla rgt ABDye gre yurtsever dir. Size gre dikta
rejimi olan, ABDye gre demokrasinin bekisi olabilir.
ABD terr raporunda Afganistan, terr destekleyen devletler
arasnda yer almamaktayd. Bu konuda ABDnin aklamas olduk
a aktr: Taleban ynetimi tannmamaktadr.
Ancak ayn ABD ynetimi, Taleban ile grmeleri srdrmekte
ve iyilemeler olacan umut ettiini aklamaktayd. Bunun an
lam, Afganistan Tale banna kar bir yaptrm uygulanmayacak,
demekti. ABD, dn hrriyeti raporlarna dayanarak, birok lkeyi
sktryor, am a T alebana gelince sesi kesiliyordu,
ABD yneticileri, bu kaypak davran aklarken, binbir dere
den su getiriyorlard. Bu tutumun nedenini uzunca sredir m oda
olan szde akademik think tank raporlarnda aram ann bir anla
m yoktu. nk olay olduka yalnd. Afgan mcahitlerini, ABD,
.ran ynetimlerinin ve Islamiyetilii ana politika yapan Pakistan
yneticileriyle birlikte, yllarca, kendilerine T aleban ad verilen
gen Afganllar, Pakistan-Afganistan snrlarnda kurulmu olan ve
m edrese ad verilen kamplarda, dinsel ve askersel eitimden gei
rip silahlandrdlar.
Bu dzenlere, u ya da bu blgesel ve kresel karlar uruna,
dorudan ya da dolayl destek veren dier devlet ynetimlerin pay
lar da az deildi. Afganistan devlet ynetimine ve d ah a sonralar
onlar desteklemek zere, 1978 sonunda, Afganistana yerleen
Sovyet ordusuna kar savaan mcahitlere yardm iin oluturulan
kanal CIA Direktr William Cassey kurdu. Bu lojistik kanal,
Pakistan, in, Suudi Arabistan ve Msrdan geiyordu. lk para
destei ABD ve Suudi Arabistandan salanrken, ilk parti silahlar
da, Msr ve inden geldi.550 Snma kamplar ve eitim sleri iin
450 John Prados, President's Secret Wars, Elephant Paperbacks Ivan R. Dee, II.
Revised edition, Chicago, 1996. s. 360

371

yer veren Pakistan, kendi topraklarnn m dahale ss olarak kul

lanlmasna izin verdi. Eitim, istihbarat ve propaganda ileri de
Amerikan rgtlerine brakld. Reagan demokrasisi ya da ABD
zgrl adna sava olur da iin iine dirty work ve ideolojiler
st kar ilikileri girmez mi?! Ksaca anmsayalm;

Suud ve ABD d olan ile kalanikof ve stinger

Afgan muhalif glerine verilen silahlarn parasnn
yani yar yarya paylamla Suudi Arabistan devleti ve ABD tara
fndan karlanrken, ilk parti Sovyet yapm uaksavarlar (SA-7)
Msrdan ve AK-47 tfekleri inden s a t n a l n d D a h a sonra
kaynaklar arasna svirenin Oerlkon silah firmas ile Amerikan ir
ketleri katld. Pakistan devletine alan 3,2 milyar dolarlk askeri
yardmn d a kullanlmasyla, Pakistan-Afganistan snrnda kurulan
depolara istif edilen silahlar, daha sonra Afganistan ilerine tand.
Silahlarn Afgan muhalifleri arasnda eit pay [almad da oldu.
Baz gruplar daha sonra kutlanmak zere silahlar rana karld.
Silahlarn bir blm uyuturucu satclarna geerken, bir blm
de snrdaki silah satclarnn eline ulat. Tpk Nikaragua operas
yonunda olduu gibi, Afganistanda da Amerikan gvenlik birim
lerinin uyuturucu ticaretiyle balantlar sonucu, ClAin mcahitlere
byk miktarlarda silah ve para salad dnem de, Afganistanda
afyon retimim ve ticaretinde de byk art olmutu. Zaten, n e
rede silah ticaretinde art olursa, orada uyuturucu ticareti, ter
rizm ve diplomatlar, stihbaratlar dahil, devlet grevlileri arasnda,
karanlk ve meum politik karmaa iinde iikilergemekteydi.552
S u u d i l e r g i b i z e n g in Arapynetimlerinn ve Msr v e in g ib i
a n t i - s o v y e t i k ' devletlerin cmert yardmlarna karn, mcahidgerilla savann srdrlebilmesi ve milyonlarca Afganl ailenin ge
reksinimlerinin karlanabilmesi in, en kestirme yol afyon retimi
olmutur. Ne ki, her pis ite olduu gibi, ipin ucu kamtr. Ameri
kan NDCP (National Drug Control Program m e)a gre, 1990 orta
larnda afyon retiminde bir milyon Afganlnn alt tahmin edilmekte ve dnya pazarndaki toplam afyon miktarnn % 40nn

551 SAM: Surface-to-air missiles (Karadan havaya fzeler). SAM fzelerinin ilerinde
ynlendiriciler bulunmaktadr. Bir kez atelendiler mi, radar ya da sya ynlendiricilerle
hedefi vururlar. SAM lar Sovyet helikopterlerine kar kullanlmtr. Dr. Frank Bamaby,
instrum ents O f Terror, s. 34
552 Frank Bamaby, age, s.149

372

Afganistan kaynakl olduu ve bunun % 96snn Taleban yneti

mindeki blgede yetitirildii belirtilmektedir.5!j3
Terrizm konularnn uzman olarak tannan Dr. Frank
Barnabynin bir istihbarat grevlisinden aktard gibi, ne olup bit
tii bilinmemektedir ve bu trafik durduvulam am akiadr. ABDli
grevliye gre, kirli ileri nlemesi gereken kurum ve kiiler, yar
dmc olmamaktadrlar.55^ Olamazlard; nk uluslararas karlar
la kartel karlar ve uyuturucu parasnn ykanmasndan, iletilme
sinden byk komisyonlar alan bankerlerin karlar le dnya egemenlii stratejileri birletiinde, ne devletleraras hukuk, ne de
adil bir bar ve gvenlik aray kalmaktadr.
Byle bir ortam da toplumsal ahlaka ya da erdemli davrana
yer yoktur, in iine, uyuturucu da girer, silah kaakl ve kirli
para da girer. Operatrlerle su rgtleri ortaklk kurarlar. te Af
ganistan i savanda, Amerikadan Avrupaya, Msrdan ine,
Pakistandan Afganistana uzanan kanallarda srdrlen silah ta
ma kanallar da uyuturucu ve kara parayla yalanyordu. Bu iler
den, Pakistan istihbaratnn yneten generaller bata olmak zere,
birok kii bu kanlar gzetim altnda tutarak zengin oldu. Ne ki, bu
ilikiler iinde en arpc olan, mcahitlere bir dou blou lkesinin
silahlarnn iletilmesi oldu. Amerikan G eo-M llltecb555 adl irket
araclyla Polonyadan alnan Kalashnikov AK-47 tfekleri ve
SA-7ler, Afganistana yolland.5'5 Bu ilgin operasyonu ayarlayan
kii de, W ashingtonda ve Tayvanda WACL (World Anti,Communist League)nin ve bu rgtn Washington uzants olan
CWF (Councill for World Freedom / Dnya Hrriyet Konseyi) r
553 "Afghanistan Gold," The Middle E asFSept 1997den aktaran John Jacob Natter,
Pb.D, The CIA s Slack Ops, Covert Action, Foreign Policy a nd Dem ocracy, s. 184
Barnaby, a.g.k., s.149.
3SS G eoM ill tech irketi danmanlar Ray Cline (stihbarattan sorumlu CIA direktr veki
li) ve Korgeneral John Singlaub (WACL Washington kurucusu) ve firma bakan Barba
ra Studley araclyla Nikaragua Contralar iin 5 Milyon dolarlk silah satt. Eski CIA
Direktr Vekili ve sonradan CSIS danman Ray Cine, Kongrenin Iran-Contra komite
sine, GeoMilitech danmanlna karlk verilen paralarn kendi irketi olan SIFT Inc.
hesabna yatrldn aklad. Ciinein irketi SIFT Inc. in ortaklar aile bireyleri ve kzy
la evli olan ve Contra ilerine kanal grevi gren National Bank of Northern Virginianm
ynetim kurulu bakan Stefan Haberg idi. Halper. Iran-Contra olaynda soruturulup
hapse mahkum olan Albay Oliver "Ollie North iin savunma fonu da kurmutu. Pefer
Brewton, The m afia CIA and George Bush: Convpiton, greed and abuse o f p o w e r in
the nation's highest office, s. 174: Jam es A.Smith, The Idea Brokers, s. 209.
556 SA-7; NATO kodu Grail. Sovyet, omusdan atl, en fra rujlu anti-hava fzesi.
1966 dan beri kullanlr. AK-47 ve AK-74 ve deiik modelleri Sovyet saldr silahlarndandr. (Tm tasarmcsnn ad 'Kalenikov ile adlandrlr) Seri atldr, kolay ta
nr. G reenberg, Tom C lancy Comapnion, s.250.

373

glnn kurucusu, nl korgeneral Singlaub idi. 557 Geo-Miltech'in

banda bulunan Barbara Studley ile Singlaub ayn yntemle Nika
ragua C ontralarna silah salamlard,658/559

B reziskinin parma: Allah is the greatest!

Silah ve uyuturucu trafii arasnda, Amerikan halk, belgesel
haber filmleriyle Afgan hrriyet, adalet ve insan haklan davas
hakknda bilgilendirildi. Bu iin ynetimini, daha sonra NED de
kuracak olan, CIA eskilerinden, yanl bilgilendirme ve ayarlam a
ustas W alter Raymond Jr. stlendi.560/561 Yanl ve eksik bilgilen
dirme arasnda bazen artc durumlar da ortaya kt, lk parti
stinger silahlar daha mcahitlerin eline ulam adan, ABD televizyo
nu stinger kullanmakta olan mcahitler gsteriyor ve onlarn zafer
lerinden sz ediyordu. Aslnda stinger kullananlar, mcahitleri eitmek zere CIA tarafndan grevlendirilen eski askerlerdi,562 Af
ganistanda muhalif kuvvetlerin silahsz halk sorgusuz sualsiz l
drmeleri, okullar yakmalar, uyuturucu trafiini ynetmeleri gibi
ayrntlar, gz boyam a yaynlarnn derinliklerinde kalm ve m ca
hitler, birer kurtulu savas ya da demokrasi ve hrriyet kah
ram an olarak tantlmlard.
USIA ve Boston niversitesi tarafndan rgtlenen bu yaygn
ynlendirme iine Afghan Media Project ad verildi. Bu iin b a
na, Nikaragua - contra operasyonunda deneyim kazanm,
557 Steve Galster, "Joint Senate Congressional Hearings on the Iran-Contra Affair, May
20, 1S87 den alnt, caq-1988-30, s. 59
5se Geomiltech {GMT)'in merkezleri Washington ve Tel Avivde bulunmaktadr. Kk
bir silah irketi olan GMT, srail, ABD ve CIA desteiyle ' hrriyet savalar iin silah
salamaktadr. Amerikan-fsrail irketinin kat stndeki yneticisi olan Barbara
Studley, eski gzellik kraliesi ve Miami "talk show" hostesidir. G M Tnin bana daha
sonra, ABD Savunma Bakanl uzmanlarndan ve Bakann Savunma Brosu direktr
lerinden General Robert Schweitzer getirilmitir. Kendisine, "yldrm mzra" sfatn
takan G M T danman General Singlaub ise, OSS ve CIA iin rtl operasyonlarda yer
alm eski bir operatrdr ve Orta Amerika, Vietnam ve Korede almtr. Cockburn,
s. 232-233
555 John Prados, a.g.k. S.432
560 Syklar, Washington W ar on Nikaragua, s.244
56,Raymond'un ad ABD iindeki komplolarda da geer. Henry Kissingern isteiyle
ABDT nl muhalif Larouche'a kar dzenlenen "KGB ajan kampanyasnda yer al
mtr Edward Spannaus, Secret Operation vs. Clinton Is Run by Olson-Starr Salon.
EIR,March 12, 1998
^ Stinger: ABD yapm omuzdan atl, enfrarujlu, karadan havaya roket (SAMSurface to Air Missile.) Hz 1300 mi!/,saat, menzili 3 mit, arlk 33 fbs. 1981den beri
kullanlmakta; byk miktarda ihra edilmekte ve bu arada Afgan savalarnca Sovyet
helikopterlerine kar etkin biimde kullanlmaktadr. Kzigzn gelitirilmesi ile hareket
halindeki hedefleri vurabilmektedir. "Greenberg, Tom Clancy Companion, s, 341.

374

Irangate operasyonun efi Yarbay Oliver North ile birlikte almak

ta olan Dou Alman mlteci Joachim Matre getirilmiti. Matre,
C ontralara yardma muhalefet eden kongre yelerinin ticari ya
amlarna saldran televizyon programlan yaptrtacak denli sk bir
ayariaycyd. Afganistanla ilgili tm yaynlar, Maitrenin elinden
kt.503 Afghan Media Project kapsam nda mcahitlere, televiz
yon, radyo ve gazete yayncl retildi. Mcahid muhabirlerin her
birine Afganistan fotorafa geirmeleri iin mini kam eralar verildi.
Afganistanda cihad ad altnda yrtlen savan uzun yllar s
receini de hesap eden operatrler, Afgan ocuklarnn eitimi in
okul kitaplar hazrladlar. Kitaplarla cihad dncesi yerletirilmesi
nin yannda silahlarn, mermilerin, askerlerin, maynlarn emalar,
resimleri de yer alyordu. Bu i iin milyonlarca dolar harcand.
Ayn kitaplar daha sonralar Taleban iktidar dnem inde okullarda
temel eitim kitab olarak kullanld.564
ABD Kongresi bu ileri tasarlayacak ve egdecek uzmanlar iin
500.000 dolar ayrd. Friends of Afghanistan irketi -imdilerde
bu tr irketlere think tank deyip geiyorlar- USIA tarafndan ki
raland. irkette kimler yoktu ki, bir zamanlar Bakan Cartern
gvenlik danmanln yapan ve Afgan savann planlaycs
olarak bilinen Zbigniew Brezinski, Amerikan d politikas
mimarlarndan Lawrence Eagleburger ve 11 Eyll 2001 olayndan
sonra adn ska duyacak olduumuz Colombia niversitesinde
siyaset bilimi profesrlerinden Zalmay Khalilzad. . 565
Brezinski usta bir ynlendirici olarak Afgan mcahidleriyle da
larda grmelere yaparken, sa elinin iaret parman ge kald
rp, Kazanacaksnz diyor ve sesini ykselterek Allah is the
greatest" diye ekliyordu. Brezinskinin Allah demesiyle kendile
rinden geen mcahidler de onu otomatik tfeklerini gkyzne
boaltarak selamlyorlard.
Friends of Afghanistan (Afganistann Dostlar) irketi ynetim
kurulu yesi Khalilzad, Afganistan kkenliydi. Gen saylabilecek
yata (34), ABD Dilerine danmanlk yapm aya balamt. Hatta
ABD Dilerince 1986da Afganistan iin dzenlenen zel eitim
seminerine katlmt. ABD Savunm a Bakan C aspar W.
Weinberger, CIA Direktr William J. Casey, Zbigniew Brezinski,
563 Steve Galster, 1Colombia Journalism Review, May/June, 198T1den.
561 Washington Post, 23 March 2002 (A)'dan aktaran .tenc.net.
W5Joan Mower, U.S. Provides $500.000 So Afghan Rebels Can Tell Their Story, AP,
S eptem ber 16, 1965, Monday, P M cycle Section: W ashington Dateline.
375

Savunm a eski bakanlarndan Donald Rumsfeld566, Jam es

Schlesnger ile CFR yayn organ Foreign Affairs editr ve CIAn
Rusya eski uzman William Hyland de katlmclar arasnda bulunu
yordu.567
Brezjnsknin dedii gibi Washington da hazrlanan Afgan sava
sonradan i savaa dnp, ABD eliyle yetitirilmi Taleban
iktidaryla sonulanrken, Khalilzad da Unocal petrol irketinin d a
nman oldu. Unocal, 1985 ylnda Trkmen gazn Afganistan ze
rinden Pakistana iletecek olan boru hattnn yapm iin oluturu
lan yedi yeli irketler topluluunun ban ekmiti.568 n bunun
la da kalmayan Khalilzad, Irak operasyonunda Pentagona stratejik
danmanlk da yapm aktadr,569
Trkiye daha sonralar, Afgan operasyonunda grev alan kii
lerden Morton Abramowitzi Ankarada ABD Bykelisi olarak
tanyacakt 570 Abramowitz ABDye dnerek NED ynetimine girdi.
Yine sonraki yllarda, sivil toplum rgt olarak adlandrlan
IRInin ynetim kuruluna giren, Reagan demokrasisinin kuramcs,
Afgan mcahid
hareketinin
byk destekisi J .
Jeane
K irk p a tric k in szleriyle sac ynetimlerin demokrasiye gem e
leri olanakldr" am a, 'komnist ynetimler iin demokrasiye gei
sz konusu bile deildir. Komnistlerin hakkndan gelmek iin si
lahl m uhalefete yardmc olmak gerekir ve son tahlilde, bu z
grl/c dman/ar, ancak Bir/eik Devletlerin askersel gcyle yl
drabilirler,"571
Afganistan operasyonu da demokrasi eylemi kapsam nda yr
tlm olacak ki, bu ie aktlan para, ABDnin dnem sel m daha
lelerde harcad parann toplamndan fazla olmu.
2001de yeniden bakan oldu.
Washinton Post. Feb. 5, 1986'dae aktaran Jared Israel, emperorsctothesl e-mail 03
Temmuz 2002
UNOCAL, bu iten ekilmi olduunu ileri srd. UNOCAL halkla ilikiler yneticisi
Barry Lane, 8 Temmuz 2002'de Jared Israelle yaptt grmede, Khaiilzadm RAND
Corporations benzer olan Cambridge Energy Research Associates (CERA) iin alt
n ve kendilerine danmanlk yaptn aklad. Unocal Statement' Suspension of
Activities related to proposed natural gas pipeline across Afghanistan, El Segundo,
Calif., Aug 21, 1998. unocal. com/uclnews/98news/082198; article.
599 Her ABD operasyonunda olduu gibi, kimlii ve gemii dillere den Halilzadenin
ad Irak-Afgan igalinden ksa sre sonra duyutmaz oldu. AD ynetimi onu perdenin
nnden ekti,
5 7 0 " 'Mterek dostumuz Kasm Gtek Bey vastasyla gyaben tanyordum..' diye anla
tan Glen. Abramowitz'e Ortadou ve Trkiye konusunda yazd kitap iin yardm et
me sz vermi." Milliyet. 31 Austos 1997.
S ? 1 The New Republic. May 19. 1986
59

376

Bilinen restni-sivil paralarn yan sra, uyuturucu trafiine yol

verilerek salanan kaynan ucu bucaysa belli deil. Bugn el
de kalan nedir? ABD tarafndan yetitirilmi militanlarca ynetilen,
GSMHsmn % 30unu uyuturucu ticaretinden elde eden, dnya
nn drt bir yanna militanlar yollam olan bir Afganistan.

M cahidler Cezayir, Bosna ve Balkanlar'a

in aslna baklrsa, J. Jeanne Kirkpatrick hakl kmtr de
nebilir. Afganistan devlet ynetimi, kutsal sava mcahidlerince y
kld, Sovyet ordusu, "project democracy operasyonu sonucunda
oluan glasnos" ortam nda Afganistandan ayrld. Kutsal sava
lar, Afganistan ele geirdiler. Ne var ki, CIA denetiminde eitilmi
olan Taleban rgt, teki mcahidlerin iktidarn savaarak devir
di. Gelmi gemi en koyu dinsel hukuklu ynetim kuruldu. Afga
nistan halk savatan kurtuldum derken, kr karanln iine dt.
Devirme militanlarn bir blm kendi lkelerine dnd ve ora
larda slam devrimi eylemlerine baladlar. Geri kalan, Dou Avru
pa operasyonlarnda, Bosna, Arnavutluk ve Kosovada "slamn
zaferi iin savaa tututular. Mcahitlerin arkasnda yer alm olan
Suudi Arabistan ve ABD ynetimleri, kutsal savalarn Arnavut
milliyetisi UK rgt saflarnda srdrdkleri sava da destekle
diler. slam savalarnn ardnda ABD ile ilidl olmu olan bir
kii daha vard: Usame Bin Ladin!
Sonunda, kutsal savalarn saldrlar ABDye yneldi, Suudi
stihbaratlaryla ilidl olup, resmi olarak Arnavutluka uan ve
rgtlenmesini oralarda kkletirenlerin kutsal vurular ABDye
ynelince ilerin biimi deiti. ABD eski ortan avlamak iin, 11
Eyll 2001de New Yorka yaplan terrist" saldry gereke ola
rak gsterip, dnya sava ilan etti573 ve avcla balad. Eski ortak.
572Afgan uyuturucu trafiinden yararlananlarn ucu yol stndeki Trkiyeye demitir.
Kara yoluyla geilerde PKK, deniz yoluyla geilerde uyuturucu mafyas vb.. En b
yk narkotik operasyondan anmsanan Lucky S gemisi de ykn Karai aklarndaki
Astola adasndan almt. Lucky S gemisine yklemeyi Hac adi PakistanlInn ekibi
yapmt. Trk Deniz Kuvvetleri donanmas 7 Ocak 1993deGirit-Rodos arstnda gemiye
el koydu. stanbul Narkotik ube ekipleri gemiye kt. Ksmetim-1 gemisi ise Karai ve
Birleik Arap Emirlikleri Ajman limanndan yk almt. (Ferhat nl, Susurluk Gmr
, s. 134-6 ve 114) Bu hattn Avrupa Birlii ucunda ise PKK ve benzerlerinin elemanla
rnn bulunduu mahkemelerde saptanmtr. Bu konular A. calan'n Imral davasnda
derinliine grlmemitir. (Imrah'da Neler Oluyor?- APO, PKK ve Saklanan Gerek
ler, iddialar Itlrefalr Savunma Uyuturucu, Yayna Hazrlayan: nal nan - Can Polat)
575 31 Temmuz 2002 itibariyle. New York saldrsn yapanlarla ilgili somut, maddi bir
kant aklanm deil. Afganistan'a roketli, bombal mdahaleden sonra Usame Bin
Ladin de kayplara kart. Bir ABD generaline gre bunun da bir nemi yok.

377

Taleban destekisi Usame Bin Ladin de artk bir av oldu. stelik

bu av partisinde, eski Sovyet devletleri de ABDnin yannda yerle
rini aldlar, dahas ABD uaklarna s alanlar verdiler.
Daha da lginci, onbe yl nce Sovyet silahlarn mcahitlerin
eline verip Sovyet ordusunu vurduranlar, bu kez, ayn mcahitlerin
eline verdikleri kendi stinger silahlaryla, patlayclaryla vurulma
konum una dtler. Devletleraras politikann bir eidi olan sava
n bile bir lkesi vardr, am a o ilkeler yeni dnya dzenine
uymuyor.
Bu durum bir ynyle Trk ataszne uyuyor: Etme bulma
dnyas! Ne ki, Eski su ortaklarndan byk olan taeronlarn
dan ve kk ortaklarndan kurtulmak in gerekeler yaratyor
denmesi durum u daha iyi aklyor. Eski diktatrlerinden nasl kurtuluyorlarsa eski terrist ortaklarndan ve kirli i yrten dostlarn
dan da yle kurtulacaklardr. Kendi ustalarna gelince onlar imdi
demokrasi uzaman olarak sivil ynetici konum una ykseliyorlar.
Ne olursa olsun, sonular gsterdi ki, R yneticisi Kirkpatrickin ve
onun patronlarnn dedii gibi, sa ynetimler demokrasiye
evirilmiyormu!
Bunu onlar da biliyordu. Ama demokrasi falan deildi. Dnya,
ABDnin Talebann arkasnda durduunu grnce aknla u
ramt. Ama ayn dnya, daha sonra ABD ynetimince terre
destek veren devlet" statsne oturtulan Afganistana silahl m da
hale yaplrken de, o aknln unutuverdi. yle ya, demokrasi ve
hrriyetin gvencesi ABD nasl olurdu da, Taleban ynetimini des
teklerdi?! Ya da, ABD yle buyuruyorsa, dnn dostu bugnn te
rr destekleyeni olabilirdi.
Oysa, durum o denli karmak deildi. nk din hrriyeti, in
san haklar ve terr raporlarna dayanarak uygulanan yaptrmlarda
grlen ikiyzlln en temel nedeni, bu ilerin ncelikle ABD D
ileri politikasna ve ABD milli karlarna uygun olarak yr
tlmesidir.
Bu arada, ABDnin ve Unocal irketinin nl danmam
Khalilzad ABDnin Afganistana yerlemesiyle birlikte, Afganistana
yeni dzen vermek zere ABDnin resmi temsilcisi olarak Kabil ken
tine yerleti. Unocal petrol irketi de ilerden 1998 de ayrlmt.
Khalilzadn Unocal danman olarak grlmesinin nedenini akla
yan olmad. Unocaltn lerden ekildiini bilmeyen Trkiyeli m ed
yaclar konuyu hem en petrole balayp petrolle bitirdiler. Oysa i

378

ler, petrol ve dolarl maala aklanacak denli basit olmuyordu.

Dnya egemenlii yolunda her adm eski admn devamyd.
Bu nedenle, gnmzde, gvenlik ve ibirlii alanlarna balkla
ma dalarken, ii hafife alarak, Bat seklerdir, dinsel rticaya kar
dr ya da Bat, adal ve yenilii temsil e d e r diyerek, in ko
layna kamak ve hele bu ileri terrizm genellemesi iinde, dost
lukla, mttefiklikle kartrmak ac sonulara yol aar.
ABDnin tehdit sralamas, kendi dnya egemenliine uygun bir
esneklik gsterir. ABD ynetimleri, arkalarndaki kartellerin karlar
ve lkelerindeki dzenin srgitmesi uruna, yle radikaldi,
mrteciydi ya da etie uygunluk falan demez; her tr likiye giriverir. Bu niteliine bir rnek oluturmas bakm ndan, ABD Dileri
Bakanlnn 2000 yl terr deerlendirmesine bakm akta yarar var.

ABD aklyor : Taleban ABDye dman deildir.

1 Mays 2000de ABD Dileri Bakan Madeleine Albright, son
terr raporunu aklyordu. Aklamann ardndan terr ilerinden
sorumlu Bakan yardmcs Michael Sheehan, Taleban ABDye
dm an deildir. Taleban bana birok kez ABD ile iyi ilikiler iste
diini syledi ve ben onlarn samimiyetine inanyorum, diyerek,
ABD semeciliini gsteriyordu 574
ABDnin iine geldiinde terr listesini deitirmesi o denli ar
tc deildir. Yakn gemiten verilecek en iyi rnek ABDnin Iraka
kar tutum udur. ABD, Irak ubat 1982de terrist nation ste
sinden karmt.575 1989a dek Iraka her tr teknik malzemenin,
'Silahn yan sra kimyasal ve biyolojik rnler, ABD d ticaret ku
rumsal onayyla, ihra edilmiti.576 Ne ki, ayn ABD ayn Irak Ku
veyte girmeye tevik edip, ardndan saldrgan ve terrist devlet
olarak ilan etmiti. D aha sonra, Amerikadan yaplan biyo-kimyasat
m adde sevkyatnn stnden aylar gemeden, Irakn Kuzeyi ile
Gneyint igal etmitir. Terrizmi destekleyen devletler listesine

574Secretary of State Madeleine K. Albright and Michael Sheehan, Counter-Terrorism

Coordinator, On-the-Record on the 1999 Annual "Patterns of Global Terrorism Report,
Washington DC, May 1, 2001, As Releases b y the Office of the Spokem an U.S.
Departm ent o f State.
575 John Jacob Nutter, a.g.k. $.68
579 The Riegle Report: U.S. Chemical and Biological Warfare-Related Dual Use Exports
to Iraq and their Possible Impact on the Health Consequences of the Gulf War, A
Report of Chairman Donald W . Riegle, Jr. and Ranking Member Alfonse M. D'Amato of
the Committee on Banking, Housing and Urban Affairs with Respect to Export
Administration, United States Senate,103d Congress, 2d Session, May 25. 1994,
ww w.gutfweb.org \higdoc \report\riegle1.htm l (Vietnam Veterans W eb Site)

379

girmek ve kmak bu denli basit bir ilemdir. ABDnin Uluslararas

karlarna gre listeye bugn girersiniz, am a yarn karsnz.
Dilerinin terr listesinde Trkiye H izbullah na yer veril
memesinin nedeni sorulunca, ABD yetkilisinin verdii yant, iki yz
l yaklam sergiliyordu. ABD yetkilisi, yabanc terr rgt tanm
lam asnda birok kriterin bulunduunu, listenin, analizcilerin ve hu
kukularn incelemelerine dayanlarak hazrlandn belirtmekle ye
tiniyordu. Birok lke ynetimini, binbir dereden su getirerek ke
ye sktrmay beceren ABD ynetimi, kanl rgtlerin bazlarn ite
byle grmezden gelebiliyor.677
Olaylarn arkasndaki oyunu bilenler iin bundan d ah a olaan
bir ey olamaz. ABDnin Trkiye misyonu da yasalarla kendisine
verilen greve uygun olarak, imam hatiplerin desteklenmesi, Trk
anayasasnn 312. maddesinin deitirilmesi ve PKKyi siyasal ze
mine ekerek, terr listesinden, bir an nce kartlmas ileriyle
m eguldr.578
Bu ikiyzll yanstan bir tutum mudur, deil midir? tart
masn bir yana brakp, bir tan koymak ve iyice anlam ak in,
Trkiye hakknda yazlan insan haklar ve din hrriyeti raporlarna
bakmak yeterlidir. Bir baka devletin, stratejik ortak olarak bile,
terr ya da din raporu hazrlamasna bir an iin diyecek fazla bit
ey yok, diyecekler de kabilir. Ne ki, T.C yneticilerinin bu rapor
larla ilgili olarak, iyiletirme ad altnda zledikleri politikalar ve
uygulamalar zmsemek yle kolay olmasa gerek. Bu politikalar
insanln esenliini mi gzetiyor, yoksa bir gz kapal uyumluluu
mu? Yantn arayan asl soru budur.

Islam ic Turkish Dalynin elem an

Yukarda sz edlenterorist liste aklamalarndan bir hafta
nce, ABD Dileri Bakanl Uluslararas Din Hrriyeti Bro
sunun 2000 yl raporunun akland basn toplantsnda, kendi
sini Islamic Turkish Daily (slamc Trkiye Gnl) muhabiri olarak tantan ve ad aklanmayan bir eleman, yorumuyla birlikte
yle soruyordu:

577 W ashington, DC, M ay 1, 2000, Released by the Office o f the Spokesm an U.S.
D epartm ent o f Sfae
575 ABD, bir rgtn en son yl iindeki eylemlerinin niteliine bakarak steyi yeniden
dzenliyor. Son iki yldr raporlarda PKK eylemlerinin azald zenle vurgulanyor; Bu
yl retmen ldrlmedi, gibi nemli tmcelere yer veriliyor. Kim ne derse desin PKK,
pek yaknda bu listeden karlacaktr. Salt bu nedenle ABD misyonlar Gneydou Anadoiu'ya uramadan edemiyorlar.

380

Trkiyed e M cCarthy taktikleriyle Mslman d in sel

gruplara, cem aatlere ve bireylere kar b ir cad av sr
drlm ektedir. G erekleri rapor etm enin te sin d e bu
konuda herhangi bir giriim iniz var m? Ve bu durum ,
Trk-Amerkan grm elerinde konu ed ilecek m?
Bro sorumlusu Robert S eip le, bu ileri Trkiye ynelimiyle
grtklerini ve Trk hkmetinin bir nceki yl (1999) nemli iyi
letirmeler yaptn belirtiyordu. 579 Trkiye Cumhuriyeti ynetimi
nin bu tr ikili grmeleri hi irdelemeden peine takldklar y
netiim lkesine ve Kopenhag kriterlerine uyarak Trkiyeyi bilgi
lendirme sorumluluklarn anmsamalar hl beklenmektedir. n
k T.C yetkilileri susarken, Bakan yardmcs Koh bu konuda daha
ak davranyor ve Zaman gazetesinin W ashingtondaki elem anna
Trkiye laiklikle d in i denge) em elidir, diyordu. Anlalaca
zere, Abant toplantlar boa gememiti.580
Seiplea soruyu ynelten - Islamic Dalynn hangi elemanysa Trkiyeye yaptrm uygulanmasn istiyordu. Soru ve yanttaki uyumlulua dikkat edilirse; Afganl annenin lna kulak tkayan
lardan, mlteci sorunlarn uluslararas zeminlere tamalar
beklenemez. Ayn evrelerden, dnyann dikkatini blgesel zm
ler stne ekecek, insanln esenliine ve blgesel bara duyarl
bir tutum almalar da beklenemez. Siyasal ihtiraslarn, u ya da bu
insancl sloganlarla rterek, ABDnin sivil toplum rgt" ipine
smsk yapm rgtlerden, Trk hkmetini Afganl annenin ' lna olumlu bir yant vermeye ynlendirmeleri de beklenemezdi.
Beklenmedii gibi de oldu; vatanszlk ve "kreselleme ideo
lojisine tapnanlarn, Afganl annenin g ykan lklarna ve
gzyalarna aldracak vicdanlar yoktu. Onun bunun ipine tutunan
lar, vatansz kalmann ne demek olduunu anlayamazlard. Aslna
baklrsa Biz adam olmayz! Amerika-Avrupa gelecek, bizi terbiye
edecek diyenlerden byle bir anlay beklemek hayli yimserlik olurdu. l duymayanlar, ok deil iki yl sonra, 11 Eyll 2002
ykmn bahane ederek Taleban dm an ilan eden ABDye baka
rak, koroya katlma hnerini gsterdiler.
Released by U S Department of State, September 5, 2000.
SB0 Kohun aklamasna benzer saysz aklamaya kulak tkayan Trkiye, Colin
Powellin Trkiye slam cumhuriyetidir deyince alkiand. Ayn gnde, Kbrsn kaderi
ni belirleyen svire grmeleri sona ermi ve Trkiye alkalanyordu. U aklama zenne Trkiye Kbrsa dnen Mehmet Ali (Talat) hmkmetinin teslimiyeti tutumunu,
T.C yneticilerinin Anan plann iyi bulan aklamalarn unuttu,
579

381

Oysa gerei aratrmak yerine , nlerine konulan evirip evirip

yazanlarn aklna, Afganistan deyince, yeil kuak geliyor. Oysa
gerek kuatm a, project democracy ve Afganistan i savandan
nceki m cahid hareketlerini rgtleyen, Taleban yetitiren ustala
rn Heritage Foundation adl ar muhafazakrlarn vakf, CIAn
propaganda rgt Freedom H ouse ve yerine gre,sivil ya da
think tank denilen, NEDe bal ekirdek rgt IRI tarafndan
gerekletirilmekteyd,
ABD Cumhuriyeti Partisinin uzants IRIyi ynetenlerin deney
lerine ve rgt balarna baktka, Trkiyede IRI ile ibirlii yapan
sivil hareketleri ve otobsn camndan g yrtarcasna baran
acl anneyi ayn anda anmsamak gerekiyor.

[RInin iyiden de iyi adamlar

R rgtnn deneyimli ve iyi adamlarnn gemii, ar tutucu,
eski Nazilerin kollaycs, Cumhuriyeti Partinn en byk destekisi
Heritage Foundation, Conservative Caucus, CFW (Committee for a
Free World), CDM (Coalition for a Democratic Majority), CPD
(Committee on the Present Danger) gibi tutucu kliklere balanyor.
Ayrca, AEI (American Enterprise Institute), CSIS gibi devlete ve
kartellere hizmet eden gizli-gvenli oda (think-tank) rgtleri, Radio
Free ya da Radio Liberty, Freedom House gibi, CIA propaganda
aygtlar, Heritage Foundation emsiyesi altnda yer alan
PRODEMCA, Nicaraguan Freedom Fund, ARC (Afghanistan Relief
Committee) gibi, nc lkelere kar, silahl giriimlere kout ola
rak uygulanan operasyonlara yardm rts salayan rgtlere
balanyor.
R ynetici ve danmanlarnn likileri ayrca, RJC (Rebuclican
Jewish Committee), Bna Brith ADL, WINEP (Washington Institute
for Near East Policy), NJC (National Jewish Coalition) gibi Yahu
dilii ve sraile destei esas alan rgtlerin yan sra YWAM,
Unification Church gibi misyonerlik rgtlerine, ASC (American
Security Council!), CIA, NSC (National Security Committee), CFR
(Councill on Foreign Relations) gibi, resmi ya da yar-resmi gven
lik, istihbarat ve ynlendirme kurumlarna, Dilerine, H arp okul
larna, enerji kartellerine, bankerlere, Reagann demokrasi ekirde
ine, Cumhuriyeti Partiye balanyor.
R rgt, NED operasyonu altndaki tm lkelerde etkinliini
srdryor. NDI rgtyle aralarnda dorudan iliki yokmu, g
r ayrlklar derindeymi gibi grnse ya da yle gsterilse de bu
382

szde sivil iki ana rgt, yerli sivil a ile ezamanl olarak ya
da eylem aam asna gre srayla ilikiye geiyorlar. Her iki rgt
de, paray bastrp projeler hazrlyorlar.
IRInin Trkiyede en youn ibirlii yapt rgt TESEVdir.
Workshop (Atlye) ileri gelitike, yeni ilikiler de oluturulmutur.
ANAPa yakn TDV ile almlar ve izleyen yllarda, IRInin say
dam !!) raporlarnda, ad bir trl belirtilmeyen aktif grup" ile atlye kurup, genlik rgtlenmeleri yapmlardr.
RFnin arkasndaki gleri grmek iin ynetim kurulundaki n
llerin birkan grmek yeterlidir. Trkiyede anayasa deitirme,
genlik rgtleme, yerel ynetim otonomisi yerletirme, siyasi a h
lak ad altnda ulusal aalama, siyasal parti ve semen rgtleme,
etnik uzlama ve kltrel canlandrma grnts altnda kimlik uyandrma gibi, uzun dnemli projeleri, elem an, para, devlet deste
iyle yrten ABD tarz demokrasi-etnik ayrmclk ihracatnda azmsanmayacak denli byk iler gerekletiren IRlnin ynetimin
deki kilit insanlarn, rgtleri rgtlere, gemi operasyonlar gele
cee balad grlecektir. Bu yetkin ve ayn lde etkin ynetici
lerin ilikilerine gz atm ak gerekiyor. Yine bazlarn seeceiz. Lis
tenin tm eklerde yer alacak.
Edwin J. Faulner: Heritage Fdn (yk, ykb)581, CFW
(Committee for Free World/ Hr Dnya Komitesi, yk)582, Mont
Pelerin Society (kinci Bakan ve mtevelli), CNP (Councill for
t National Policy/Mill Politika Konseyi, yk ve mtevelli heyeti ye
si), IEDSS (Institute for European Defense and Strategic Studies
/Avrupa Savunm a ve Stratejik almalar Enstits / Londra, eski
ykb), Acton Institute (mtevelli), ABD Ak Diplomasi Danma
Komisyonu (Reagan/Bush ekibi, Bk. 1982-1991), Regann Poli
Heritage Foundation: 1973 ylnda Colarado Bira baronu olarak tannan Joseph
Coors ve Yeni Sa hareketin eylemcilerinden Paul Weyrich tarafndan kuruldu. J.Coor,
kurulu aamasnda 290.000 dolar balad. Muhafazakar ideologlardan Richard
Scaife birinci yln sonunda kuruculara katld. Reagan'n iktidara gelmesiyle vakf gc
n ve etkisini artrd. Heritage ile hkmet hep ili dl oldular. Reagan demokrasisi
dneminde Heritage ile devlet arasnda gidip gelen alanlarn says yzlerle ifade
edilir. {John Saloma Ut, Ominous Politic, The new Conservative Labyrinth, N. Y Hill and
Wang, 1984) Bk. Ek 11.
552 C FW <Committee for Free World): Souk sava dneminin sertlik yanls rgt. Si
lahlarn azaltlmasna, sosyalist lkelerle iliki kurulmasna iddetle kar kan rgt, ii
Amerika ve Sovyet Barolarnn grme yapmasn engellemeye dek gtrmtr, r
gt, 1988de Nikaraguada ate kese kar km, Contralarn sonuna dek desteklen
mesini istemitir. CFW , 1982 ylnda Polonya Dayanma hareketine destek vermeye
balamtr. Youn bir yanl bilgilendirme eylemi srdrm olan C FW nin st dzey
yneticileri Reagan Demokrasi ekibinde de yer almlardr.
383

tika Danman, Frank Carlucc683 D Yardm (ye, 1983), Savun

ma Bakanl (Melvin Laird in Gvenlik Danman), Reagan Ba
kanlk Devir Alma Komitesi (ye), Hoover Institution (ye), CSIS
(ye), IMF/Dnya Bankas Toplantlar ABD- delegesi6811 ve IRI y
netim kurulu yesi 686
John McCain: US Navy (Deniz subay, Vietnamda savat, esir dt), Temsilciler Meclisi (ye,1982-86), Senato (ye 19861992), Senato Ticaret Bilim ve Ulatrma Komisyonu (Bk,), Silahl
Hizmetler ve Yerli leri Komitesi (ye), CWF (dk), IMC
(International Medical Corps- dk), Dole ve Kempin 1996 Bakan
lk Kampanyas Ulusal Gvenlik Danman ve R ynetim kurlu
bakan.SS
M ichael V. Kostiw: CIA (Topu Tugeneral, Vietnam),
Councill of Americas (yk), Foreign Services Ass. (ye), Shell Oil
Com pany (yk), Texaco Inc. Uluslararas ilikiler Direktr, htiyat
Subaylar Birlii yesi ve R ynetim kurulu 2. bakan.
Lawrence S. Eagelburger (tugeneral)687: Dileri Bakanl
(Tegucigalpa, Honduras 1957), CIA (stihbarat ve Aratrma Bro
su- Kba Siyasi Analizci, Mexico City, Belgrad 2. sekreter,
Operational Agent)583, Bakann Fransa-NATO danm an Dean
Achesonun yardmcl (1966), NSC (Milli Gvenlik Konseyi1966-1967), Dileri Bakanl Mstear Nicholas Katzenbachn
Asistanl, Henry Kisingern Asistanl (1968), NATO (Brksel Si
yasi Blm efi-1969), Savunm a Bakan Yardmcs (1971),
Akevde Bakann Uluslararas Gvenlik O perasyonundan Sorumlu
Asistan, Dileri Bakan Yardmcs (1975), Bykeli (Yugoslavya,
1977-1981; El Salvador,1981-1982), Dileri Siyasi lerden So
rumlu M stear (1982)589, Josephson International and the Mutual
Frank Carlucci. 9 Ocak 1980'de Afganistan!a i(k dnem operasyon planlan stne
CIA Operasyon Direktr John N. McMahon ile birlikte brifing verdi. John Prados,
a.g.k., s.356. Ayrca Bk. NED Yneticileri
Feulner, devletle ilikilerini srdrmekte ve "zellikle diplomasi ve uluslararas ileti
im, d politika ve uluslararas ekonomik politika" konularnda etkindir, Feulner, sk sk
bu konularda Senato komisyonlarna aklamalarda bulunmaktadr, lh.org, 2001)
scaq, 16-29, 18-63, 48-50-1, 63-7.
556 McCain, T im e Magazine tarafndan Amerikada en etkili 25 adamdan biri olarak
niteleniyor, ww w.ih.org
587 Hrvatistanl ve Srp kkenli.
555 Julius Mader, a.g.k., s. 151
^A B D -srail ilikisinde "stratejik ibirlii" olarak adlandrlan nc dnya lkelerine
kar operasyonlar zel anlamalara dayanr. Reagan dneminde APD-Israi! politikaskeri iler komitesi" kurulur. srail adna, dilerinde direktrlk yapan David Kimche
ve ABD adna da Eagleburger, bu komitenin Ortadou dndaki blgelerde yrtlecek

384

Life Insurance Com pany of New York irketinde ynetim kurulu

yesi (1984), Kissinger Associates irketinde bakanlk590, Friends of
Afghanistan (1986-1989 y.k.), Dileri Bakan Yardmcs
(1989)591, Dileri Bakan (1992-1993), Dresser Industries (yk)592,
Phillips Petroleum Comp. (yk), Universal Corporation (yk),
Jefferson Bankshares (yk), Institute for Defense Analysis (yk) ve
R ynetim kurulu yesi.
Eagle bu rgern elilik deneyimlerinden birisine bakm akta yarar
var. Onun bykelilii dneminde Salvadorda Hristiyan dem ok
rat cunta bandadr. Muhalefet liderleri sokaklarda ldrlm
olarak bulunmakta, ABD tarafndan yetitirilmi, olan lm Ta
burlarnn Babas" Roberto DAubisson (Major B ob)un komu
tas altnda lm timleri kol gezmektedir. Reagan ynetimi 23 u
bat 1981de White Paper / Beyaz Sayfa" adn tayan 8 sayfalk
bir rapor hazrlatr. Sahte olduu sonradan anlalan belgelerle Sal
vadora, Vietnamdan, Habeistandan ve Kbadan, Nikaragua
kanalyla silah tand kantlanmaya allr. Oysa Salvador Halk
Cephesi, Amerikan silahlar kullanmakta ve bunlar Panam a ve
Kosta Rikadaki karaborsadan satn almaktadr. Eagteburgern Av
rupalIlar Salvadorda bir komnist m dahale olacana inandrmak
iin, Avrupaya gtrd rapora esas oluturan spanyolca belge
lerin tahrif edilmi ktlar olduu ortaya kar.593/594
Eagleburger, kendisine mega speklatr denilen, am a yasad
ler evirdii Fransz mahkemelerinde karara balanm olan
'George Sorosun da yakn arkadadr. Soros, Yugoslavya project
dem ocracy operasyonunda i muhalefetin rgtlenmesi amacyla
ilerin egdm grevlileri olurlar. Kimche ve Eagleburger bir araya gelerek (1984), Or
ta Amerika operasyonlarna israil desteini grrler. "Joh M. Goshko, Israeli
Technical Aid to El Salvador Part of Meetings Here, The Washingtonpost, April 21,
1984 den Jane Hunter,"Bush's "Secret Team ," caq, 1990-33. s.26, st.2
Henry Kissinger tarafndan Uluslararas irketlere stratejik danmanlk servisi yap
mak zere 1982'de kuruldu. Stratejik danmanlk demek baka lkelerin,zellikle sra
ilin hkmetle ilikilerini kolaylatrmak olarak tercme edilebilir, Eagelburger bu irke
tin bakan tyken 1989 ylnda 900.000 USD cret almaktayd. Jane Hunter, a.g.y., s.26,
$11 Jane Hunter, Israeli Foreign Affairs, adl aylk derginin editrdr, caq, 1990-33.
s 23, sf. 1, dn
551 Eagleburger, Bush'un gizli komitesi, ya da 40'lar komitesi olarak da adlandrlan,
"Restricted Inter-Agency Group (RIG)/Kurumlarara$ Snrl Grup''da yer almaktayd Bu
tr bir kurumlamay Cumhurbakanl dneminde, zal da oluturmaya almt.
S92 Joan Mower, U.S. Provides $500.000 So Afghan Rebels Can Tell Their Story, AP,
September 18, 1985, Monday, P M cycle SECTION: Washington Dateline dan Jared
Israel, a.g.el-mek
5 , 3 John Jacob Nutter,a.g.k. s.85
SSMSteward Klepper, "The United States In El Salvador, caq 1981-12, s.9-10

385

milyonlarca dolar harcamtr. Eagleburgern bir dnem bakanl

n yapt Kissinger A ssociates firmasnn ynetim kurulu ye
lerinden, ngiltere eski Dileri Bakan Lord Carrington un bal
kanlarda yapt telkinlerin sonunda Srplarn Hrvatistan ve Bos
n aya saldrmalar, likilere ilgin bir boyut katm aktadr.595
Robert Gerald Livingston596: US Army MIS (1946-1952),
Yugoslavya (1953-1956), Dileri (CIA grevlisi 1956;
Operational Agent: Salzburg, Hamburg, Betgrad, Bat Berlin -siyasi
memur), US Deniz Kuvvetlen (1961-1963), US Adalet Bakanl
(Asistan, 1970-1973), Cumhuriyeti Parti Kongre Komitesi 2. Ba
kan ve R ynetim kurulu yesi.
F ra n k J . F a h ren k o p f, Jr: CfD(yk), NED (Kurucu 2. Bk,
1983-1993; yku)59', CPD (Commision Presidential Debate, Ortak
Bk)598, AGA (American Gaming Association/Amerikan (elen
ce/kumar) Oyunlar Birlii) yneticisi, Cumhuriyeti Parti Grup Ba
kan (Reagan dnemi 1980-1989), Hogan & Hartson irketinde
Grup Bakan (1995)5" , ABA (Amerikan Barolar Birlii Kumar H u
kuku Komitesi) Bakan, Oyun Avukatlar Uluslararas Birliinin ku
rucusu, bakan ve mtevelli heyeti yesi, 1DU (International
Democrat Union) 2. bakan600, PDU (Pacific Dem ocrat Union)
Bakan, CPNPC (Commission on National Political Conventions)
ortak Bakan601, LS (Georgetown University School of Foreign
Services Leadership Seminar / Dilikiler nderlik Okulu) yesi,
City Club of Washington (ehir Klub) ynetim kurulu Bakan,
E.L. Wiegand Foundation ve IRI ynetim kurulu yesi.
595 Eagelburger, Irak igali konusunda ABD yetimini daha sert hareket etmeye ara
cak denli militarist olduunu gstermekten eknmemitir. CNN TV, 17-11-2003,
596 Almanya, 1927 doumlu Srp-Hrvat
597 Fahrenkopf, 1989de seim gzleme bahanesiyle Nikaraguaya gnderilen ve
seimde taraf olan ekip "te yer almtr, Bk. Ek
S3S CPD (Commision Presidential Debate): Cumhuritei parti ve Demokrat parti temsilci
lerince ortaklaa ynetilir. Fahrenkopf Cumhuriyetiler adna, Paul G. Kirk,Jr, da D e
mokratlar adna bakandtr. Bakanlk yarlarnn demokratik bir ortamda gemesinin
salamak zere kurulmusa da, iki parti dndaki partilerin adaylarna ans tanmayan
koullar yaratrlar. kili parti sistemini garantiye almak iin almaktadrlar Komisyonun
para kayna iki tarafa salanr ama, byk otomobil irketleriyle ttn kartelleri de
parasal destek vermektedir, publicinterest.org
Cumhuriyeti Parti Grup Bakan Fahrenkopf, irketteki ilerini de srdrm, hatta
Toyota Motor USA gibi mterilerle toplantlara katlmtr. Lewise. Charles. The Buying
o f The President. $.27.
830 IDU: Muhafazakar partiler Birlii yeleri arasnda A BDli partilerin dnda ngiltere.
Fransa, Almanya, Kanada, Japonya, Avustralya ve daha 20 lkede ye partileri bulun
maktadr.
601 Bu rgt CfD (Center for Democracy) tarafndan finanse edilir.

386

Cheryl F. Halpern: WKCR-FM H aber Program Yapmcs,

Uluslararas Yaynclk rgt ynetim kurulu yesi, RFE/RL
(Radio Free/ Radio Liberty) Direktr602, Yaynclk Gvrnerler Ku
rulu ynetim kurlu yesi ve The Voice of America, Radio T.V,
Marti, RFE/RL, Worldnet, Radio Free Asia, Radio Free Iran, Radio
Free Iraq sorumlu gzlemcisi, RJC (Republican Jewish Coalition /
Cumhuriyetiler Yahudi Koalisyonu) bakan ve sonradan onursal
bakan, WINEP yrtme k urulu yesi, Anti-Semitizme Kar Par
lam entolar aras Konsey Ynetim Kurulu yesi, CPP Bnai Brith
(Center for Public Policy of BB) ynetim kurulu yesi, Lexington
Institute ynetim kurulu yesi, Pekin Kadn Haklan Konferansnda
ABD delegesi (1995)603, National Jewish Coalition (NJC-Ulusal
Yahudi Koalisyonu) ynetim kurulu yesi, New Jersey Republican
Party Koalisyon Bakan ve IRI ynetim kurulu yesi.
Cheryl F. Halpern'in i etkinlikleri yerel petrol ve gaz retim
(irketleri) karlarn kapsam aktadr.604 Halpern, nceleri Demokra
tik Parti yandayken, partinin ar sola kaydn dnerek,
1986da Cumhuriyetilerin safna geer. Yahudi rgtlenmesinin
am alarna uygun davranan Halpern, Haziran 1997de, NJC yi
harekete geirir ve Filistin Ynetimine yaplan yardmn kesilmesi
giriiminde bulunur; Suriyeye kar uygulanan am bargonun srd
rlmesi iin aba gstererek, sraile destek salar.605
Jeane J. Kirkpatrick: NSC (1981-1985, Reagan dnemi) yesi, Birlemi MiHetlerde US temsilcisi. Bakanlk D istihbarat
Danma Kurulu (PF1AD) yesi (1985-1990), Defense Policy
Review ynetim kumlu yesi (1985-1993), FARR (Secretary of
Defense Commission on Fail Safe and Risk Reduction) bakan
803 RFE/RL: New York 1949'da Free Europe Committee kuruldu. Kurucular: Allen Welsh
Dulles (CIA kurucusu), J.K. Grew (Japonya B.elisi), D.C. Pale (eski O SS yesi), Law
rence Gianni (Bank of America Direktr), General Eisenhower, AFL-CIO ternsifcileri.
Propaganda iin proje retildi. Projeciler arasnda 1968 Bahannn nl filozofu Herbert
Marcuse da bulunuyordu. 1950'de Radio Free Euroope radyo yayn balatld. Kurulu
btesi: 10 milyon dolar. Para kayna: The American Sulphur Corporation. The Buffola
Rochester to Pittsburgh Railroad Co., Clark McAdamas Clifford (The national Bank of
Washington Director), C, Rodnay (Pan-Am bk ), C D. Jackson (Time and Life yaync
s), rienry Ford ll( General Motors), Chrysler, Rockefeller. Halid zkul, Gizli Ordular
CIA, s. 83-4
603 Konferansda ABD delegesi, Mslman kadnlar Ligi Bakan Leyla al M arayati,
Trkiye'de Mslmanlarn ve teki din gruplarnn haklarnn gaspedildiini ileri sren
bir konuma yapmt. Hillary Clinton. ABD delegasyonunun bakanyd.
www.rtdi.org
7997 New Jersey Jewish Newsden aktaran Elaine B. Kahn, New Jersey Jewish
News - MetroWest, September 15, 1997

3S7

(1991-1992), AEI (American Enterprise Institute) yesi, CFR Direk

tr (1987-88), CDM (Coalition for a Democratic Majority /
Reagan
demokratlar) rgtnde
ynetim
kurulu
yesi,
Nikaraguan Freedom Fund ynetim kurulu yesi606, ARC (Afgan
Relief Committee) direktr607, CPD (Committee on the Present
Danger) yesi, PRODEMCA (Friends of the Democratic Center in
Central America) yesi608, CSIS grevlisi, SD/USA (Social
Democrats USA) yesi, CfNP (Council! for National Policy) yesi609
ve IRI ynetim kurulu, danma kurulu yesi.
Jeane J. Kirkpatrick, Reagan dnem inde balad Birlemi Mil
letler temsilcilii grevinde, nc lkelerle nemli ilikiler kurdu,
rnein, dnyann gneyinde, ABD karlarn korum ak zere NA
TO edeerinde SATO (South Atlantic Treaty Org.) kurmak
zere, Gney Afrika ve Gney Amerika diktatrleriyle ilikiye geti.
15 Mart 1981de Gney Afrikada be lkeden askeri istihbarat
larla ve eflerle bir toplant yapt. Bu toplantda Tugeneral P.W.
Van Der Westhuizen ve ASC (American security Council! / Gven
lik Konseyi) yeleri de bulundu. Kirkpatrick, Reagan demokrasisi
nin en nemli kuramcsdr. Bu kuram, ABDden yana diktatrlk
ler ile ABDye kar olan terristler zerine kurgulanmtr.
Kirkpatrick, 1985de zgrlk madalyas, 1992de ikinci kez S a
vunm a zel hizmet madalyas, Commonwealth Fonu dl, D l
kelerde Savaanlar altn madalyas, Boston Dnya leri Birlii
Christian A. Herter dl, American Council! on Foreign Policy
dl, Yahudi rgt ADL of Bnai Brith onur dl, Kuds sa
vunmanlar dl, srail 50. Yl Zion Dostluk dl almtr. J.
Kirkpatrickin ei Evron Maurice Kirkpatrick ABDnin nemli kiile
rinden biridir. E,M. Kirkpatrick, ABDnin CIAden nceki askeri is
tihbarat ve operasyon rgt OSS'nin aratrma ve deerlendirme
696 NFF: M ays 1 9 8 5 d e Sun Myung Moon tarafndan satn alnan T h e W ashington
Tim es gazetesi e f editr Borchgrave tarafndan kuruldu. A B D kongresi Nikaragua
kontralarna yardm reddetmiti. Fonun bakanlna eski H azin e B akan milyoner
W illiam Sim on getirildi. Bk. Ek 8.
6(17 A R C : A B D nin A fganistana ynelik CIA kanal rgtlerinden biridir. A R C , C IA op e
rasyonuyla desteklenen bir darbe sonucu iktidar ele geiren Ziya H an N asseriyi d e s
teklem ek zere, 1 9 8 0 d e A B D nin eski bykelilerinden (Afganistan, 1966-1973; Fas,
1973-1 976 : A rabistan, 19 81-1 983 ), C S IS Ortadou Program direktr , Iran-Contra
operasyonunun nde gelenlerinden Michael Ledeen ile alt. A R C , Londra ISS
(International Institute for Strategic Studies) yesi Robert N au m an n ve M ary Ann Dubs
tarafndan kuruldu. Bk- Ek 9.
ms P R O D E M C A , O liver Northun rgtledii, N ikaragua kontralarna yasa d destek
rgtlenm esinin parasal olanaklaryla m edya kam panyalarn rgtledi.
609 Sa kanadn gizli politika retim m erkezi.

388

blm nde direktr yardmcl (1945), Dileri bakanl stihba

rat ve Aratrma Brosunun direktr yardmcl (1946), stihbarat
Program Danmanl (1947), Dileri stihbarat Brosu Direktr
Vekillii (1954), Politika Aratrma ve Operasyon Direktrl,
W ashingtonda OpA (Operational Agent) olarak grev yapmtr
(1955) 610
J. W illiam Middendorf: CC (Conservative Caucus/ M uhafa
zakrlar Birlii) Bakanlk Konseyi yesi (1990), YWAM (Youth
with a Mission) destekisi, ASC (American Security Councill) 2.
Bakan611, Heritage Foundation ynetim kurulu yesi, Global
Strategy Council! kurucu ynetim kurulu yesi612, DFF (Defense
Forum Foundation / Savunm a Forumu Vakf) Bakan, CSIS d a
nma kurulu yesi, 1980 CIA Devir Komitesi Bakam, Denizcilik
Bakan (eski), Naval War College Foundation ( Deniz Harp Okulu
Vakf) mtevelli heyeti onursal yesi, First Federal Savings of
India irketi direktr, First American Bank of Virginia direkt
r, U.S Baltic Foundation (Baltk Vakf) ynetim kurulu yesi,
H oover Institute for War, Revolution and Peace (Hoover Sava,
Devrim ve Bar Enst.) mtevelli heyeti yesi, American Cham ber
of Commerce (Amerikan Ticaret Odas- Hollanda, Belika, Rusya)
onursal bakan, Mexican-American Free Trdae Ass. Policy
Committee (Meksika-Amerika Serbest Ticaret Birlii Politik Komite
si) bakan, U.S Naval Institute (Deniz Enst.) ynetim kurulu yesi,
Cumhuriyeti Parti Ulusal Komitesi sayman (1964-1969), Reagan
6.0 E .M .Kirkpatrick. II Dnya savann izleyen gnlerde, N azi elem anlarn n A B D ne
yerletirilmesi operasyonunda, F. Dullesa yardm c olmutur, 19521d e A B D iinde y
rtlecek psikolojik sava proje toplantlarna katlmtr. R ichard Hatch a nd Sara
Diamond, "Operation Peace institute. " Z Magazine, July/Aug 1990. E M, Kirkpatrick,
U S IP ynetim kurulunda da grev yapt (1989).
6.1 A S C : 19 55 de em ekli G eneral Robert W ood (Sears, R oebuck & C o 1 bakan) ve
Chicago Tribune den Robert R. McCorm ick tarafndan kuruldu. Kurulu aam asnda
paray "Motorola Corp" ve Marshall Field and C om pany verdi.f Jo h n Satoma III,
Om inous Politics , NY: Farrar, Straus and Giroux, 1984) D ah a sonraki finansm an, kii
lerin balarnn yannda Sears", "General Dynamics,'' G en eral Electric, "Lockheed,"
Motorola" , "Lockheed 'Boeing" ve M cDonnell - Douglas" gibi askeri sanayi irketle
rince saland. Bk Ek 10.
s,2U S G S C , 1981'd e kuruldu. Silah irketleri, laboru tu arlarla alan, eski istihbarat ve
generallerin ynetim inde bir rgttr. C IA eski direktr R ay Cline, G S C 'nin direktrl
grevinde bulunmutur. G S C uzun dnemli stratejik konularla ilgilenmektedir. Kuru
cular: C lare B oothe Luce, G enera) Maxwell Taylor, G en eral A lbert W ed em eyer, Dr.
R ay C!ine (2. Bk), Jeane Kirkpatrick (2 ,Bk), Morris Leibm an, Henry Luce III, J. W illiam
Middendorf II. Adm iral Thom as H. M oorer U S N (e). G en eral Richard Stilwell (e), Dr
M ichael A . Daniles (Bk,), Dr. Dalton A . W e s t (Bk yrd ). A ratrm a yneticileri: Dr.
Yonah Alexander, D r R og er Fontaine, Robert L. Katuia, Ja n et Morris ( Arm en Victorian,

Non-lethality: John B. Alexander, the Pentagon's Penguin, Lobster 1993-25)

389

Uluslararas Ekonomi ve Denizcilik Danman Komitesi yesi

(1980), Bushu Bakanlk Askeri Danma Komitesi yesi (1988),
The Leadership Institute (Liderlik Enst.) danm a kurulu ve R y
netim kurulu yesi.
ABDnin en hareketli, en etkili ve ok ynl kiilerinden biri olan Middendorf, Reagan bakan olunca CIAi devir almakla ykm
l geici komitenin bana geti. Bu komite ClAin iki blme ay
rlmasn planlad. Birinci blm, gizli operasyonlarla ilgilenecek ve
Sovyetlere kar gizli savalar aacak, eliliklerde resmi grevli ola
rak grnen ajanlarn sivil kimliklerle almalarna olanak s.>~Y
yacak; ikinci blmse deerlendirmeyle ilgilenecekti. M iddendon.
daha deiik bir neride bulundu: Yeni bir sper-bro km-.1*
ve CIA ile FBl'n kar casusluk fonksiyonlarn kendinde top by
akt.013
M iddendorfun destekledii YWAM bir ncilci misyonerlik rg
t olarak, 1960da Loren Cunningham tarafndan kuruldu. rg
tn uluslararas merkezi Havai nin Kailua-Kona kentindedir. rgt,
Hong Kongdaki merkezinden Asya lkelerine misyonerler yolla
m aktadr.614 lki Lozanda olmak zere, 50 lkede daha eitim
merkezi kuruldu. YWAM dnyaya yardm rgt olarak ald ama
dinsel eitim rgtledi. Eylemleri YWAM nderlerinin hazrlam
olduu Christian Magna Carta aci verilen ncilci belgeye gre
uygulanm aktadr.615
YWAM, 100 lkede yerleik 7000e yakn misyoneriyle al
maktadr. Ayrca 30.000e yakn gnll de almalara katlmakta
dr, 1985e dek, 1741 misyoner alan almas yapmtr, Ameri
kada 30 merkeze sahip olan YWAM, 64 lkede youn etkinlik gs
termektedir.616 YWAM n bir szma rgt olarak en byk ilev
grd blge Orta ve Gney Amerika olmutur.
Amerikan Demokrasisi ilkesini anlam ak bakmndan Guatemala
diktatr ile kurulan ilikilerin sonucuna bakmak yeterlidir. Diktatr
Efrain R ios Mont, 1982de OAS Bykelisi M iddendorf la
e Bob Woodward, poe: C M ve Gizli S avalar/ (1981-1987),s.45.
61J|M ichael O 'B rien, T h e Christian Underground (Hristiyan Yer att), CAQ, 198727,s.3S'de rgtn yayn World Christianity, Jan. 1996, ss. 19'dan alntlanyor.
6.5 "Hearts & Hands to Help!," YWAM brochure, tarihsiz" den Int. Hemispheric Inf. Source
6.6 Y W A M ' in etkin olduu lkelerin balcalart: Am erican S am oa, A R , A S , A U , BA, BG,
BE, BO, BR , BZ, C H .C I, C M , C N , C O , C Y , Fiji, FI, FR, G E, G H , G reenland, G T , HK, N,
IS , JA, JM , KE, K O , M E, M Z, Nam ibia, NE, ND , N ew C aledonia, N Z , N O , PA, Papua
N ew Guinea, P E , P H , P T. P U , Saipan, S am oa, Scotland, S F, S G . Solom on Islands,
S P , Spanish North Africa, SR, S W , S Z, T H , T O , Tonga, T W , U K , US, V E , ZB . (YW AM

information Packet, received Feb 5, 1991)

390

Amerikada grmelerde bulunmutur. Hristiyan misyoner rgtle

ri Orta Amerikada nemli etkinliklerde bulunmulardr. Diktatrle
rin ordularna yerinde konferanslar vermi ve onlarn Tanr adna
savatklarn bildirmilerdir. Bu lkelerden G uefam alada dem okra
tik seimlerle greve gelen hkmetin 1954de darbeyle yklma
sndan sonra uygulan iddet sonucunda 200.000 kii ldrlm
tr. G uetam ala'da ABD destekli diktatr M ontun ktidar dnem in
de CIA tarafndan eitilen lm eteleri 7000 yerliyi palalaryla
kesip bimilerdir.617/618
Bazlarnn derin ilikilerine deindiimiz bu demokrasi ihracat
s IRInin bir avu nl sekini, operasyonun son dnemindeki d
grnmleriyle karmza temiz adam lar ve temiz kadnlar olarak
kmaktalar. Bu son derece olaan karlanmal. nk akta gezi
nenlerin kirleri kolay kolay grnmez. Ne ki, yllar getike eski
dnem in deneyimli operatrleriyle yeni dnemin rgtlerinin bu
lutuu ynetimler oluuyor. CDM, CfD, APRI, AFL-CIO, gibi eski
dnem yar rtl yart-resmi rgtlerdeki yneticilerin yerini, yeni
tr resmi grevliler, vakflar ve kanaat nderi denilen propagan
daclar alyor.
Bu durum yanltc olmamal, ster sivil, ister Non
G overnm ental, hibir siyasal ya da ticari rgtlenme ABD Milli
Gvenlik Komitesi kararlarn gzetmeden gerekletirilemez.
ABDnin brakalm askeri gvenliine, ticari karlarna gelebilecek
en kk zararn karl yine ABD bakannm dedii gibi, yar r
tl operasyonla verilir. Demokrasi ve zgrlk losyonuyla te
mizlenmi grnen eski kirli ellerin, yarn hangi ii tetikleyeceini
anlam ak iin son on yln Dou Avrupa, Ortadou, Afrika atma
larna yeniden bakmak gerekir.
Trkiyede genlii rgtleyen, siyasal partilere kadro yetitiren,
yere! ynetimleri glendirilme ad altnda de-santra!izasyon yani
merkezi devletin datlmas ilerini destekleyen, Trkiyede devletin
ve toplumun ahlakszla ya da yolsuzlua battn kantlamaya a
lan almalar ynlendiren IRI rgtn ite bylesine resmi ve
Amerikan devletiyle lidl elemanlar ynetmektedir.
517 Edw ard S. H erm an, T h e R eal Terror Network; Terrorism in Fact and Propaganda.

s.116, 206, 219

619 198Qde M aya kyndeki insanlarn sraya dizilip birer birer ldrlm esine, gen
kzlarn rzlarna geilm esine ve ocuklarn balarnn kesilm esine tank olan Pasqual
H ernan dez, zam ann askeri diktatr, imdinin kongre bakan Efrain Rios M ontt ve
adam lar hakknda soykrm davas at. Catherine Elton, G uatem alan m assacre

survivors seek form er president's trial" CS M onitor 14 June 2001.

39)

imdi kitabn lk blmlerine dnerek, bunca nl ve etkin kii

nin ynettii IRInin bazen parasal olarak, bazen hem parasal hem
de uzman destei sunduu sivil toplumcularn, genlik rgtleyicilerinin, siyasal partilerin, belediyelerin proje zetlerinde belirtilen
almalarn yeniden gzden geirmek yararl olabilir.
Yerel ynetimlerin otonomlatrlmas, genliin politikaya
ekilmesi, partilere teknik yardm ad altnda eitim verilmesi, Or
ta Asya Trk Cumhuriyetlerinde ilikiler kurulmas vb. balklar al
tnda toplanabilecek etkinlikler iin ayrca bir yorum gerekmiyor.
Ne ki, project democracy operasyonun en nemli yannn gele
cei yaratmak olduunu ve bunun yolunun da akadem ik dnyada
ele m anlatrmaktan getiini grmek gerekiyor.

392

A k a d e m ik d n y a d a e le m a n la t r m a

"P aray veren: N E D B a A lc : F r e e d o m

H ouse A lt Ba A tc: E rb il niversitesi P roje:
Federal b e ls e le r de da h il, d e m o k r a s i sorunlar,
tercm e ve d e m okra siyle l g i / t e m e ) ilerle ilg ili
o la ra k b ir K uzey Ir a k ta k i E rb il U n iv e rs ite s ine
bal olarak h a lk siyasi enstits ku rm a k ve
K rtle re y a s a m a ve kii ha kla rn k o r u y a c a k b ir
a n a y a s a
o luturm a k on usund a n e rile r yap m ak
zere a n a y a s a c r e t i m
y e s in in
gezisini
de ste kle m e k."
N E D
D e m o c ra c y
Projects
Database.

ABD ynetimleri skandallartyla nldr. Vietnam savandaki

operasyonlarn kirli yznn ortaya kmasnn ve muhaliflerin siya
si brolarnn CIA katksyla dinlenmesi olay ile ilgili W atergate
skandalinin ardndan ortalk karr. ABD Senatosu stihbarat Ko
misyonu. CIAnn operasyonlarn soruturur. 1976 ylnda, D
(istihbarat) ve A skeri stihbarat (ve) istih b a ra t E tkinlikten-

nin H km et O perasyonlar ile Balantsn in celem e K o

m isyonu Nihai R aporu ya da Komisyon Bakan Frank
Churchn adna balanarak, Church K o m itesi Raporu" hazr
lanr. Raporun nemli blmlerinden biri de ClAin akadem ik kurumlardaki almalarn iermektedir.
Rapor, ClAin incelemesinden sonra ABDnin milli gvenlik
karlar nedeniyle yumuatlr ve genellemelerle yaymlanr. stihba
rat rgtnn etkinliklerinin niversitelerdeki kapal olarak geilir.
Komisyon yeleri le CIA evresi arasndaki sevimli likilerden son
ra aklktan kapalla geiin ayrntlar kitaplara konu olur 619
CIA, yzden fazla Amerikan niversitesi ve kolejinde, ok sayda
profesr ve yneticiyle ibirlii yapmtr. CIAya rapor hazrlamak
tan, elem an kazandrmaya dek geni bir alan kapsar bu etkinlik.
Projelerde alan rencilerin - dorudan ajanlatrlm olanlar d
nda- bu ilikilerden haberi yoktur.
Projelerin dnda en nemli etkinlik, CIAya eleman kazandrl
masdr. Geri CIAnn memur devirme hakk yasaldr, am a yaKathryn S. Olm sted, 'C halenging the Secret G o vernm ent' (Gizli devletle m cadele),
T h e University of North Carolina Press, 1996.

393

banc rencilerin elemanlatr mas yasaddr ve gizliden yrt

lr. Bu profesrler, byk ounluu geri kalm lkelerden burslar
la devirilmt rencileri akademik yaam iinde eitip CIAya yn
lendirmektedir. Kimi zamanda, d lkelerden gelip niversitelerde
retim grevlisi olarak almalarn srdrmekte olan Afrikal, As
yalI, Ortadoulu bilimciler dorudan ClAya alnrlar.
Frank Church Raporuna gre ClAin niversitelerdeki etkinlikle
rinde, Harvard niversitesinin yeri byktr. Bu bykln ay
rntlar, komisyonda Curch Raporundan karlmtr. Harvard niversitesinden bir grup retim yesi, kendileri bir komite
(Harvard Com m ittee) kurarak, CIA- Akademik Dnya ilikilerini
aratrrlar. Komite, tm engellemelere karn, bilimsel bir aratrma
yapm aya alr. Ne ki, bilimsel almann tam amlanmas iin ge
reken bilgi ClAden alnamaz. Komite, Harvardda ve teki niver
sitelerdeki CIA-Akademisyen ilikilerinde ilgin sonulara ular.
Yabanc renci ve akademisyenlerin CIAnin ana alnmasnda u
temel am a gdlmektedir:
(J) A B D nin karlarna uygun yrtlen projelere, lgili lke ya
da blgelerden getirilmi iyi eitimli ve yetenekli kiiler aracl
yla, akademik alma ad altnda birinci elden bilgi devirmek
ve operasyonlara beyin gc salamak.
(2) rgtn baz sinsi operasyonlarna maliyeti dk, akade
m ik grnl bir rt yaratmak.
(3) nc dnya lkelerinden devirilmi yetenekli renciler
den bazlarnn yarnn liderleri olaca varsaylarak, CIA yar
nn liderlerini peinen devirmi oluyor.
stihbarat dnyasnn uzman olarak bilinen, gazeteci Ernest
Volkman, Penthouse Ekim 1979da yaym lanan Spies on
Cam pus balkl yazsnda bu amac yle zetliyor:
CIA, (gelecein) bu liderlerini imdiden rgtleyebilirse, bu ki
iler daha sonra karlksz (bedava) yerinde ajan olacaklardr.
Elbette bunlarn hepsi casuslamayacaktr; fakat bunlarn yzde
biri bile, sre iinde, rnein ekonomi bakan olsa, rencile
rin rgtlenmesine ayrlan zaman ve abaya haydi haydi d e
er.
W alkmanin yabanc rencilerin ileride stlenmesi olas iktisat
bakanl greviyle verdii rnei, daha deiik ya da d ah a yksek
makamlarla ya da stratejik neme sahip, rnein gvenlik, savun

394

ma ve istihbarat kurum ve kurulularyla zenginletirmek, durumun

boyutunu grmek iin yeterli olacaktr.
Bu arada hemen belirtelim ki, ABD, nc dnya lkelerinin
genlerini kendi lkesine (ABDye), kendi ortam na (Amerikan) e
kerek, kendine m rit (eleman) yetitiriyor. Bu in yntemi de
budur. Oysa Trkiyeden bir rgtl topluluk da baka lkelerde
okul ap, oradaki ocuklara, kendi ortam larnda eitim veriyor ve
bunu Trkiyeye bal liderler yetitirmek olarak sunuyor. Kimsenin
CIA gibi irkin ve erdem d davranm a zorunluluu yok, am a ticari
ve dinsel liki an bylesine arptarak halk yanltmas da bir
gerektir. Baka lkelerde, Trkiyenin yneticileri geldiinde, T.C
bayra sallayan okul ocuklarnn kazanldn ileri srmek ise, tar
tmasz bir erdemsizliin tesinde, safsatadr.
ABDde 1950lerin banda devirilmeye balanlan yabanc
renciler, kendi lkelerine dndklerinde agent in place (yerinde
ajan) olmulardr. Bu deviritme iinin balangc, 1930-1940lara
dek gider. zellikle ABD dostu lkelerden, renciler askeri okulla
ra arlrlar. ABD, leride kendi lkelerinde sekin konumlar elde
edecek olan bu kiilerden, i politikann ynlendirilmesinde ya da
devletlerden i bilgi szdrlmasnda yaralanmay planlamtr 620 Er
nest Walkman, 1 9 7 0 lerde CIA adna renci tanma ve rgtle
m e ileriyle grevlendirilmi 5000 akademisyen, her yl eitim iin
A B D ye gelen 250.000 renci arasndan gelecekte operasyon y
rtecek 200-300 elemann setiini belirtiyor, retim elemanlar
ve memurlarn en azndan % 60 yaptklar ile ilgili tm gerekleri
bilmekteydiler.621
Uluslararas politika in bunca elemanlatrmay gze alanlarn
arkasnda elbette nemli irketler bulunacaktr. Bir kk rnek ala
lm.
1978de ABD eski Hazine Bakan William E. Simon ve yeni
m uhafazakrlardan Irving Krstolun kurucu olarak grndkleri IEA
(Institute for Educational Affairs) egdm salayacaktr. e
100.000 bin dolarlk hibe toplamakla balanr. lk aam ada m uha
fazakr vakf ebekesinin drtls olarak bilinen The Jo h n M. Olin
Foundation, The Scaife Family Trusts, The JM Foundation ve
Smith-Richardson Foundation destek verirler.
820 William R. Corson, Armies of Ignorance (N.Y. The Dial Press, 1977), s .3 0 9 dan
Robert W itan ek, Students, Scholars, and Spies: T h e C IA on C am pus, caq 1989 (31),
s. 27.
521 ibid.

395

D aha sonralar ad Madison Center for Educational Affairs

(MCEA) olarak deitirilen rgte, Bechtel, Coca-Cola, Dow
Chemical, Ford Motor Co, , General Electric Co., K-Mart, Mobil ve
Nestle para aktrlar. Bu ilere aktlan parann boyutu kmsen
meyecek ldedir.
Olin Foundation, yalnzca 1989da, 200 ayr eitim kurumu ve
think tanke 15 milyon dolar vermitir. Trkiye projelerini de des
teklemekte olan Smith-Richardson Foundation Siyaset Program
4,8 milyon dolar datmtr, Scaife Foundation se bata Heritage
Foundation olmak zere birok kuruma ylda 8 milyon dolar ver
mektedir, Graham E. Fullerin Trkiyedeki Nurculuk aratrmala
rn RAND stnden para ile destekleyen Earhart Foundation
ylda 2 milyon dolar verirken, tek tek profesrlere ylda 100 biner
dolar demektedir. Bu profesrler ounlukla iktisat, felsefe ve si
yaset blmlerinde grevlidirler.622
CIA, nc lke rencilerini, ABDnin karlarna ters politika
lar zleyen ilgili lke rencileri arasnda muhbir olarak kullanmtr.
rnein ah dnem inde, Washington nversitesndek doktora
rencilerinden ranl renci Ahmed C abbariye, ah kart
renciler arasnda casusluk yapmas nerilmitir. W ashington niver
sitesinde doktora yapan Cabbari ile ilikiye geen CIA ajan Mark
EUerson,
konumann
teybe
kaydedildiinden
habersizdir.
Ellersonun amaairn u szlerle aklar:
Sertin/e ilgilenmemizin amac, ran'a dnm en ve devlette ir
grev edinm eni salamaktr. Bu nedenle almalarnla ilgili ola
rak bize bilgi aktarman istiyoruz.Buna karlk, elbette .. senin
belirleyecein bir banka hesabna aylk dem e yapacaz., salk
harcamalar ya da her neyse her seferinde 750 dolar deyece
iz. Senin en az iki ykna ran'a dnm eni istiyoruz... Birleik
devletlerde oturma izni almana yardm etm ek stiyoruz... "W
EUerson daha sonra Cabbariye baka rencileri de rgtlemesi
karlnda kendisine ayrca dem e yaplacan bildirir. Ne var ki,
neriyi geri evirir.6211
Ayn biimde Afrikal renciler Afrikann milliyeti akmlar iinde casus olarak kullanlmlardr. New Times, 1980lerin banda
ClAin lkelerine dnerek ABD adna casusuluk yapmas iin 30
Libval renciyi rgtlediini aklar. CIA'in yabanc rencilerle
627 Endowing th e Right-wing A cadem ic Agenda" S ara Diam ond, cag, # 38, s.46-47.
523 Ami Chen Mills, C .I.A . O ff Cam pus, s.25
52< Wolkman, a g y .'d a n Caq, a.g.y.

396

kurduu iliki acl sonular da veriri. 1948-1990 arasnda CIA ile

ilikiye een rencilerden krk, bu ilikinin CIA tavafndan akla
naca korkusuyla kendisini ldrmtr.636
Bu arada, Trkiyeden gidenler, kurs grenler, bu tr ilikiler iinde olurlar ya da olamazlar diye dnm enin bir yaran olabilir
m, bilemeyiz.
Eitimden gemilerin grevlendirilecekleri birimlerin, eitim alanna uygun olmas gerekmektir. Psikoloji eitimi grmekte olan
lar, psikolojik sava ve propaganda ilerinde, ksaca halkla ilikiler
ve kamuoyu oluturma; sosyoloji renimi grenler, ilgili lkelerin
rk-kken-dinsel yaplanma ve toplumsal tketim kapasitelerinin
analizinde; teknik elemanlar, iletmeciler ilgili lkenin tarm, sanayi,
ham m adde, ticaret olanaklarn konu edinen master' ve dokto
ra almalarnda; uluslararas ilikiler rencileri, ilgili lkedeki
dinsel-siyasal-blgesel atma alanlarnda akademik(') olarak al
trlmaktadr.
Bu ileri olaan karlamak gerekiyor. Bat Avrupada ya da
ABDde dinsel ya da rksal ayrtrmay artracak aratrmalar
yaplmas beklenemez. letiim ya da digital a" denilerek bilgi
derlemenin salt bilimsel merak olduunu dnm ek fazla rafine"
bir ahlan eseri olabilir.
CIA, niversitelere grevlilerini yerletirmektedir. Bu grevliler
bir yandan elem an rgtlerken, bir yandan da CIA te akadem is
yenler arasnda egdm salamaktadr. Bu tr niversiteler ara
snda en ok deer verilenlerin banda gelen H arvardn en nemli
etkinlii, Trkiyedeki siyasal bilgiler fakltelerinin benzeri olan
School of G overnm ent da gerekletirilir. Devaml rencilerin
yan sra nc lkelerden getirilen grevlilere, m edyaclara, ida
recilere kurslar da verilir. CIA ile birlii yapan bu okulda grev
alm olan nllerden , konunun nemini gsterecektir:
Henry Kissinger: Nixon dneminin hemen hem en tm rtl
ilerden sorumlu gvenlik danman, 626
McGeorge Bundy: Harvardda Dekan, Jo h n Kennedy ve
Lyndon Johnsonun gvenlik danmanyd.

625 Ami Chen Mills, a.g.k. s.26.

625 Henry Kisstnger'in H arvard1 da iken, FBI adna, alm a arkad alaryla ilgili istihbarat
yapt iferi srlmektedir. (C om prom ised Campus: The C ollaboration o f Universities
With the Intelligence Com munity1945-1955, Sigm und D iam ond, Historian, Colombia
University, Oxford, 1992 )

397

Sam uel Huntington: Carterin Milli Gvenlik Kurulu yesi,

ABD Milli Gvenlik Konnitesinin dnya operasyonlarnda yasland
medeniyetler aras atma senaryosunun yazar.
Bu nllerin Harvard ve teki niversitelerde ders ya da kurs
verdii yabanclann ABD karlarna yaptklar katklara bir rnek
olmas bakm ndan, David Ransom un Ford Country: Building an
Elite for Indonesia / Fordun lkesi: Endonezya iin bir Sekin
(grup) nas baln tayan yazsndan zetleyelim.627
EndonezyalI Sumitro, Ford ve Rockefeller tarafndan parasal
destek gren MITnin Cambridgedeki toplantlarna katldktan son
ra, baz rencileriyle birlikte, CIA tarafndan finanse edilen
Harvarddaki yllk yaz kursuna katlr. Bu kursun retmeni Henry
Kissingerdir. rencilerin arasndan M uhammed Salih, Fordun
profesrlerinden Pauker ile arkada olur. Pauker, Jakartaya kurs
lardan sonra Endonezyaya gider ve aralarnda Endonezya Ulusal
Planlama Kurumu Bakan Ali Budiarjonun da bulunduu bir siya
si alma grubu oluturur.
Romanya doumlu Pauker, bu tr lerde deneyimlidir, II. Dn
ya Savann hemen ardndan, Budapetede Birleik Devletlerin
Dostlar grubunu oluturmutur. Sonralar H arvarda gelen
Pauker, akademik derece kazanmtr. EndonezyalIlara gre
Pauker, CIA balantldr. RAND C orporation a katldktan sonra,
1958e dek CIA ilikisini kabul etm eyen Pauker, RAND adna Pentagonun ve ABD Dileri Bakanlnn karar oluturucu unsurlar
arasnda yer almtr.
Akadem-CIA ve irket likileri i ie geliir, Ford, 1954de
Cornell niversitesinde oluturulan Endonezya alma grubuna
balang olarak 224,000 dolar vermitir. Bu almalar ylesine
geliir ki, Endonezya niversitelerindeki Endonezya siyasi tarihi
retimi bile ComeHde hazrlanr. Endonezya devletini ynlendirenler
artk Cornell desteklidirler. rnein, Jakarta Sultannn sa kolu
sosyolog S e lo s o m a rd ja n , Ford ve Rockefellerin parasal katkla
ryla yetimitir, Endonezyann kalburst ailelerinin ve yksek
devlet memurlarnn ocuklar, ABD gdml okullarda eitilir ve
onlara Amerikan liberalizmi belletilir. Daha sonra Bakan
Sukarnoyu destekleyen enstitler kurulur.
627 Editr S tev e W e is s m a n m Pacific Studies C en ter ve North A m erican C ongress on
Latin A m erica yeleriyle hazrlad "The Trojan H orse: A Radical Look a t Foreign A id
{iPalo A lto CA: R am parts Press, 1975 revised edition, pp. 93-116" dan alan
interhem ispheric com : C IA on Campus"

398

Akademik ilikiler bilimseldir, deyip gememeli. Bu ilikiler En

donezyaya mutluluk getirmez. lkede, anti-komnizm kkrtma
syla birka gn iinde 200 bin EndonezyalI katledilir. Diktatrler
diktatrleri izler. Zamann ABD Dileri Bakan Kissingerin, birka
szckt onayyla Dou Timor, Endonezya tarafnda igal edilir.
Hem en ardndan, Dou Timor gerilla hareketi balar. lkede bir
daha huzur grlmez. Yllar akp geer, project dem ocracy gnle
ri gelir atar ve 1950lerde CIA-Akademi-Ford-Rockefeller likisiyle
balayan sre yine ABDnin bu kez NGOlaryla etnik ve dinsel
alkantya dntrldkten sonra, Endonezyada ABDnin Ser
best Pazar iktisadna inanan bir ynetim oluturulur. Bu arada
Dou Timor adalar, ABDnin desteiyle Endonezyadan ayrlr ve
baa dnlr.
Sonu olarak, onlarca yl sren kanl atmalar, soygunlar En
donezyann yoksul halknn yanna kr kalrken, Ford kumpanyas
alacan oktan almtr. Sra elde edilen iktisadi - siyasi egemenlik
alann gvence ve gvenlik altna almaya gelmitir. Bunun yolu da
oraya asker karmaktan geecektir. Afganistanda yapld gibi.
CIA hakknda yaplan soruturmalardan sonra, akadem ik dn
yada rtl olarak yrtlen bu eylemler durdurulmu mudur?
Curch Komitesinin raporundan sonra getirilen kstlamalar ve FOIA
(Freedom of Information Act / Bilgilenme zgrl Karar)ya inananlar, artk bu tr ilerin CIA reformlar gerei olarak durdurul
duuna inanabilirler.620 Ne var ki, ilerini zaten rtl, yani gizli olarak srdren rgtn tutumun deimeyeceinin en iyi kant, so
ruturmalarn ardndan, CIA direktr Stanley Turnern 1977de
yapt u aklamadr:
Bizden, her kuruluun, her akademinin kurallarna ummamz
istenirse, lkemiz iin gerekli ileri yapm am z da olanakszlar,
Harvardn bizim stm zde yasal denetim hakk yoktur,629
zellikle son yirmi yldr, kapal operasyonun demokrasi Proje
si" ad altnda aktan yrtlr grnen yznde yer alan alma
trnn, szde bilim adna yaplr grlmesi, yanltc propaganda
nn en nemli parasdr. rnein stanbuldaki bir eski Amerikan
kolejinde, USIPten ya da Hava Kuvvetleriyle ilikili, eski CIA usta
larnn da alt RAND irketinden para alnarak, Trkiyenin
323 David N. Gibbs, A cadem ics and Spies: T h e Silence that Roars" L o s Angeles
Tim es , 28 January 2001, Sunday Opinion Section, p. M2.
SISE rnest Volkm an, "Spies on Cam pus" Penthouse, October 1979 .

399

Krt Sorununa Yeni Bak" gibi adlar altnda yrtlen proje

ler" iin bandaki profesre gre son derece bilimsel ve kresel olabilir.
Proje st ve yan ilikilerini bilmeyen ve parlak bir gelecek d
yle, youn bir alma yrten rencilere gre, bu etkinlik daha
da bilimsel olabilir. Ne var ki, Trkiye Cumhuryetinn varlyla
ilgili bir konunun ABDden alman para le yrtlmesini bu denli
bilimsel bulanlardan, nesnel bir analiz ve deerlendirme gerektiren,
rtl operasyonlara da bilimsel bir niyetle eilmeleri beklemek ge
rekir.
Bu bilimcilerden, dnya tarihinde yer alan baz olaylar bitimin
gerektirdii nesnellikle ncelemeleri beklenemez. Demokratik seimle
gelmi ynetimlerin, 1953de randa, 1954de G uatem alada,
1961de Zairede, 1965'de Endonezyada, 1973de ilide,
1980de Trkiyede, 2000de Peruda, 2002de Venezuelada id
det yoluyla devrilmeleriyle ilikili yar ak operasyonlar nesnel ve
yansz bir yaklamla incelemeleri ve operasyonlarn ABD yneti
miyle balarn aratrarak dnya siyasetine ve barna etkilerini
deerlendirmeleri gerekir.
ABDye bal kurululardan para alarak, bilimsel alma ya
panlardan bu gerekleri yerine getirmelerini beklemek bir dtr.
ABDnin blgesel karlar iin yrtt ak ve kapal operasyon
lar gz ard ederek, bilimsel bir alma yapmann ya da yaplmak
ta olan almalara bilimsel demenin bir anlam olamaz. Olabilir
savn ileri srecek olanlara, FOIA (Freedom of Information Act /
Bilgilenme zgrl Yasas) adna ClAin Langleydeki arivlerini
zgrce kullanma olanann da tannmas gerekir. Bu yaplmadk
a, akadem ik almalar da ancak o denli bilimsel olabilir.
Trkiyenin Krt Sorununa bakanlar, 1990larda RAND
Corporation ve Freedom House balantl Trkiyede Din Hrriye
ti raporlarn hazrlayanlar nesnel olarak irdelemezlerse, ABD
kongresinin Lozan Anlamasnda Din Hrriyeti asndan yasall
n deerlendiren ve ABD tarafndan kabul edilmemi bu antla
mann geersizliini ileri sren 2000 yln raporunun, ABD Dile
rine bal Din Hrriyeti Brosunun raporlarnn istihbarat ile iliki
sini ele almazlarsa, yaplan atmalar da o denli bilimsel olur.
Yantn arayan sorular
ABDdeki Trk renci says imdilerde yaklak 15.000 oldu.
Gemi elli ylda ka renci gidip geldi? Bunlar daha sonralar l
400

kenin kaderini etkileyen hangi grevlerde bulundular? ABDde ge

ici kurslardan geenler, hangi konumlara geldiler? zellikle ClAin
byk etkinlik gstermi olduu, H arvardda, Berkeleyde,
Georgetow nda eitim gren ve alma yapanlar, hangi politik ko
num a ykseldiler? Bu sorulara daha derinlikli sorular eklemek de
olas. rnein:
Son on, onbe ylda, ABD niversitelerinde Trkiyenin Kurdish
Conflict (sorunu), Trkiyede Din Hrriyeti, slam ve Demokrasi,
Din ve Kadn, kadnlarn rtnme haklan, Trkiye-Ortadou, Trkiye-Balkanlar konularnda doktora yapanlar, imdilerde hangi yerli
ya da Amerikan niversitelerinde ne retiyorlar? Bunlar hangi
workshop (atlye) almalarn srdryorlar? Kursiyerlerden
hangileri, hangi sivil toplum rgtlerinde, vakflarda, yolsuzluk,
demokrasi, zgrlk, evrecilik, kadn haklar, ok kltrllk vb.
stne almalar yapyorlar?
Bu sorularn yantlarn bulmadan, bamza gelen ileri anla
mamz olanakszdr. Bu ler, kimi zaman ekonomik kriz denilerek
rtlen parasal bat, kimi zaman bir bilim adam na, bir gazeteciye,
bir renciye, br gvenlik grevlisine sonu olarak, egemenlik ve
toprak btnlne kar gerekletirilen suikast ile nm ze konu
lan faturadr. Bu faturann alt dosyas almazsa, Duyarszlaan
genlik ya da Dinsel giyim-kuam bunalm ya da Din ve iba
det hrriyeti ya da etnik ayrlklk gibi balklar aitma saklanan
yaknmalarn kaynandaki gerekleri ortaya karmak da olanakl
olamayacaktr.
Bu durum da en kestirme yol, bilimsel alma ve demokrasi
projesi denilen etkinliklerin yle esasl bir bilimsel almaya konu
edilmesi olmal. in kolayna kamadan, bir bilimsel alma! Bu
gn Trkiyenin bamszln, egemenliini gereke yaparak, siya
sal yaam ynlendirmeye alanlarn nnde duran en nemli g
rev, bu almalar yapacak toplumbilim blmlerine destek olmak
tr. Elbette bu yeterli deildir. nk baka lkelerin topraklarnda,
doal kaynaklarnda gz olmayan bir lkenin gerek gc, kayna
n bilimsel gereklerden alr. yleyse bilimsel almalarn zgr
ce, her trl bask ve rtl kullanmdan, d ya da ynlendirme
lerden uzak olarak yaplabilecei niversitelerin, aratrma enstitle
rin kurulmas, kurulu olanlarda yeniletirmeler yaplmas zorunlu
dur. Bilimsel ve teknolojik ilerlemenin dm eni elinde bulundurm ak
bir gvenlik ve varolu gerei olduu denli, insanlk grevidir de.

401

Yoksa yabanc devletlerin gdmndeki szde bilim ve aratr

ma yuvalarnn kurduu an iinde debelenm ek ve yabancnn
emellerine uygun ileyen siv il rgtlerin ynlendirilmesinde d
ve i politikalar oluturulmas kanlmaz oluyor. Bu ynlendirme
ve yabancya hizmet konusunda bir ak rnee ksaca deinmekte
yarar var.

U SIPin dolarl Trkiye projeleri

Ekonomik ama, bilim ve insanlk grnts ile yurdumuza ge
lip, ilerde stila hazrlamak iin, etnik topluluklar gerek hkmete,
gerek birbirlerine kar kkrtmak. Bu gibiler hem genel savan
hem lkemizdeki korkun cinayetlerin dzenleyicileridir. BMM
bakan Mustafa Kemal, daha 1922nin balarnda Batdan douya
doru yaylmak iin yzlerce yldr aba gsteren kolonicilerin en
eski yntemini bu szlerle vurguluyordu.
ABDdeki akademik dnyada gemite yaananlar Mustafa Ke
malin seksen yl nceki deerlendirmesinin bir kant gibidir. G
nmzde de CIA ve ilikili kurumlar sz edilen akadem ik etkinlik
lerini dorudan ya da dolayl olarak srdryor olabilir. zellikle
project democracy" dnem inde her ey bilimsel aratrma ve kon
ferans ilikileri iinde daha bir global olmu durum dadr.
imdi USIP biraz anmsayalm. US1P (United States
Institute for Peace) devlet tarafndan kurulmu, bar bir rgt
tr. Ama bu rgtn en nemli zellii ABDdeki ayrcaldr.
USIPin CIA arivine girme hakk bulunmaktadr. USIP, nceki yl
larda souk sava ideologlannn projelerine para veriyordu. Sonra
lar SSCB ve Dou Avrupada Dk Younluklu atm a le ilgi
li almalar destekleyen rgtn youn desteini alan kurulularn
banda, CIA ve Amerikan Diplomasisine elem an kazandran
Fletcher School, D Politika Analiz Enstits {Tufts niv,), leri Uluslararas Aratrmalar Okulu (John Hopkins niv.) geliyor.
USIP paray Amerikan hzinesinden alyor. Son on yldr
Dem ocracy Building yani demokrasi inasn, Project
D em ocracy yani demokrasi kurma operasyonlarn destekleyen
USIP, Dk Younluklu atm a stratejisinden miras kalan ara
trmalara para veriyor. USIP, lkemizde de biraz tannan NED
(National Endowment for Democracy) gibi, stihbarat ajanslarnn
eski ilerini ak aratrmalarla ve bilemediimiz kiisel ilikilerle
srdryor. USIP kurulu yasasna gre; Birleik Devletlerin, Di
leri, Savunm a, Silahlanma Denetim Ajans ve deerlendirilmi is
402

tihbarat belgeleri gibi kaynaklarna ulamas salanmaktadr. Ayrca, CIA ynetimi USIPte yeterli grd sayda elem an bulun
durm a yetkisine sahiptir.
USJP, nsan Haktan bal altnda dnyann drt bir yanyla
ilgili aratrmalar parayla desteklemektedir. Aratrmalar, bir tr
research in place yani yednde aratrm a niteliindedir. Trkiye
aratrmalarnn ksa bir listesini proje zetleriyle US1P raporun
dan grelim:
B offozc U niversity, Istanbul , Project Director (s): Kem al
Kirii: Trkiyenin Krt sorununu zm e abalar stne a
lma. Proje, bu atmann uluslararas doasna dikkat ektik
ten sonra, Trk politikasnn Krtlere kar gelenekse! politikas
n gzden geirmekte ve Trkiyede soruna yaklamndaki son
deiiklikleri deerlendirmektedir. Anahtar (nemdeki) Krt
gruplarnn durum u deerlendirilmekte ve politikalar nerilmek
tedir. (SG-42-93) $ 2 4 ,5 0 0 .

G eorge
M ason
U nw erstty,
Fairfax,
VA,
Project
Director(s): D ennis J D. Sandole: George M ason niversi
tesi atma Analiz ve zm Enstits ile Erivan Devlet ni
versitesi (Ermenistan), Baku Devlet niversitesi (Azerbaycan),
Tiflis Devlet niversitesi (Grcistan), Bilkent niversitesi (Trki
ye) arsnda iliki gelitirmek iin iki yllk program. atma
zmede /sans programlar gelitirilecek, giderek 5 niversite
den retim yeleriyle ortak aratrma projeleri bu programa
balanacak. (USIP-070-93F) $ 7 0 ,0 0 0
"G eorge Washington University, Washington, DC, Project
D irectors): Sabri Sayar: Trkiyenin Krt zerklik ve bam
szlk saoam/na kar deien tutum unu ncelemek zere ba.
alma Trkiyenin Trkiye Krtlerine, blgedeki Krt milli ha
reketlerine ve ABD d politikasna kar yeni politikasnn gr
nm incelenecektir. (USIP-161-91S) $ 2 7 ,5 0 0

Hebrev University. Jerusalem (Kuds), Israel. Project

D irectors): Raym ond Cohen: Msr, ran, srail ve Trkiye gibi
lkelerde ulusal grme stillerine ilikin almann desteklen
mesi in ba. (SG-21-96) $ 4 3 ,4 0 4
In stitu te For M ulti-Track D iplom acy, Washington, DC
(Project D irectors): L ouise Diamond): Kibnslt Rum ve Kibnsl Trk/erin atma zm e yeteneklerini gelitirmek zere ei
tilmeleri ve Kbrs sorununun zm ne ok ynl diplomasi
403

yak/atmnn proje tasarm ve uygulamaya katlma. Proje tekli

fine eitim, gzetim ve her iki toplumdan 2 0 renciye danmanhk yaplmas, halkn sorun giderme ve gruplar aras ilikiler
konusunda eitimi dahildir. Yeni model iin eitim malzemeleri
safanacaktr.('SG-51-93J $ 6 0 ,0 0 0
W ashington In stitu te For N ear East Policy, Washington,
DC (Project Director! s): Laurie Mylroie): Irak Krdistanndaki
gelimeler ve bu gelimelerin Irak'm politik geleceine ve T r
kiyenin istikrarna etkileri incelenecektir,Kuzey Iraktaki dem ok
ratik ynetim ile Badattaki Saddam diktatrl uyum suzluk
tan kaynaklanan ikilem ele alnmaktadr. Bu ikilem Irak Krtle
rinin ynetimindeki ve Iraktaki Krt-Arap ilikilerinin. Irak
Krt leh ile Trkiye arasndaki ilikilerin evrimi ynnden ele ahnmaktadr. (SG-104-93) $ 2 5 ,0 0 0

U niversity O f Haifa, Haifa, Israel (Project D irectors):

A m atzia Baram): B A A S Irakta 1968den gnm ze i kav
ga ve blgese! atmann incelenmesi. Kitap, i kavgay ve
Snni Arap rejimleri, Irak iileri ve Krtler arasndaki gerilimi,
ran, Krfez Arap Devletleri, rdn, Suriye, Trkiye ve Msr
arasndaki sorunlar, Arap-srail atmasnda Irakm katlmn
ve Irak ile sper gler arasndaki ilikileri ortaya karacaktr.
zel olarak (Iraktaki) i gerilimler ve d sorun/ar arasndaki i
balantlara dikkat ekilecektir. (USIP-167-92S) $ 2 0 ,0 0 0
U niversity O f Maryland, College Park, MD (Project
Director(s): Katherine A. Wilkens): Trkiye hkm eti ile l
kedeki Krt nfus arasndaki askersel ve siyasi sauarmm ince
lendii bir projedir. alma, A B D nin bu soruna i/ikin rolne
ve sorunun sreenliinin gsterge/erine ei/eektir. Ayn za
manda, A B D nin politik seenekleri atlmlanacak ve sorunun
zm ne ynelik neriler form l oluturulacaktr. (SIP144-95S) $ 1 0 ,0 0 0
Iraq Foundation, Washington, DC (Project Director(s):
Graham Fuller & R end Francke : zellikle Irak, Bahreyn,
Suudi Arabistan, Kuveyt ve Birleik Arap Emirlikleri stnde
younlalarak, Krfez devletlerindeki, eitli ii M slman top
luluklarn gelecekteki siyasi rollerini deerlendirecek bir aratr
ma. atmada ii/erin mutsuzluunun nedenleri, doas ve d
avurumuna ve blge hkmetlerinin (iilerin) istekleri karsn
daki tutumlar deerlendirilecektir. Aratrma ayn zamanda,
404

blgedeki ayarlamalar ve uluslararas toplulukta iilerin blge

ynetimlerine daha byk oranda katlmlarnn etkilerini deer
lendirecektir, (USIP-110-96S) $ 5 0 ,0 0 0

Lehigh U niversity, B ethlehem , PA (Project Director(s):

H enri J. B arkey Trkiyeyi giderek Ortadouya ekecek i
etkenler ve blgesel-uluslararas deiimleri ortaya karacaktr.
Bu tr gelimeler, kt/sad genileme, Arap-lsrail sorununun
z m n e bir katk ve blgesel gvenlik dzenlemelerini ortaya
serecektir. zellikle, Trkiyenin su kaynaklarnn Ortadou ili
kilerinde yapc potansiyeline nem verilecektir. (SG-66-92)
$ 4 0 ,0 0 0
M ediation Way, Inc., Acton, MA (Project Director(s): G on
ca Snm ez-Poote* : Trkiyedeki Krt konusunu, o lkede
demokrasinin iyiletirilmesi iin gerekli olan aamalar ve geli
m ekte olan demokrasilerin egemenlik ve kendi kaderini tayin
etm e haklaryla ilgili sk (rastlanan) sorunlar nasl ierdii d e
erlendirecektir. (035-98F) $ 2 0 ,0 0 0 ' 63
Grld gibi USIP, adna uygun bir biimde, Krt sorununu
zmeye alyor. Fuller gibi eski CIA ustalaryla, Henry J, Barkey
gibi stanbuldan gme yeni CIA memurlar, O rtadouya dzen
verecek ABD ve AB giriimlerinin altyapsn oluturacak projeler
stnde alyorlar. Bu aratrma ve deerlendirme ustalar, blge
de mezheplerin demokrasiye katklarn gelitirecek teoriler retiyor
lar. zellikle Arap lkelerinde ve Trkiyede atmalarn kaynaklar
aratrlyor, am a ne yazk ki, srail devletinin sorunlara katt ne i,
ne de d deerler stne bir proje var.
USIP parasyla yaplan aratrmalarn ABDnin karlarna uyum
suz olmas dnlemez. USIP, 1984de ABD kongresince kuruldu
ve 1985de ABD Savunm a Yetki Yasas ile kurumsallatrld. Y
netimi ABD bakannca atanan, CIA arivini erime ayrcal bulu
nan bir rgtn barl da bilimcilii de dolarla snrldr. USIP
btesi dorudan doruya ABD kongresince balanmaktadr.
USIPin yllk btesi 1988-1991 arasnda 10 milyon dolar, 19921993 de 15 milyon dolardr.

s0 Funded Projects: H um an Rights and Hum anitarian Issues, usip.org/grants.html

405

USIP ald dolarlar iletir ve faizlerle de bilimse! raporlar des

tekler, adam eitir ve yetitirir. USIP almalar, ABD d politika
snn oluturulmasna ve bu politikalarn m edyada yaylmasna y
neliktir. Trkiye kkenlilerin para karl hazrladklar raporlarn
konular da bu politikay aklamaya yeter de artar bile. Ne ki bu
projeleri yrtenlerin CIA arivlerinden yararlanm a haklar olup
olmad ya da ne lde yaralandklar ayr bir aratrma gerekti
rir.
Bir yabanc devlet kurumu tarafndan paras denen raporlar
hazrlanmasn kresellemenin ve yeni bin yln afandaki dinler
ann gerei sayanlar olabilir. Buna karlk Bu yabanc devlet,
dost ABDden baka bir lke olsayd durum deiir miydi? diye
soranlar da bulunabilir. Ancak bu tr gereksiz sorular akllarna ta
kanlarn, sivil toplum kurulularnca gerekletirilen yerel ynetimle
rin glendirilmesi, Trkiyede Mslman Kadnlarn Durumu, Mec
liste Siyasi Ahlak ve benzeri Atlye Projeleri nin hangi Amerikan
kuruluunca desteklendiini de merak etmeleri yararl olabilir.
Georgetown niversitesinde kurdurduu Turkish Institutede
deerli hizmetler veren Sabri Sayar olmasayd; Arap Ayrmclna
Kar Aratrma Enstits Direktr ve slamda kadn uzman Bar
bara Stow asser, Saidi Nursi Hazretleri stanbul konferanslarna
gelir miydi? Gelmeseydi siyaset dnyasnn ve bu tr konferanslarn
dzenleyicileri,
Barbara
Stowasseri
tanyarak
Amerikan
Rolasyonu elde etme olanana sahip olup olmadklarn kendileri
bilebilir.
H arvarddan USIPe uzanan bilim dnyasnda Trkiye ve
ABDden akademiklerin bara katklarndan birka rnee daha
deinmekte yarar olabilir. Yan yana drlm tez reticilerinin
oluturduu gruplara think tank" adn balayan, CIA ustalarnn
irketi RANDa sunulan raporlardan en ilginci kukusuz, RANDa
1985-1993 arasnda danmanlk yapan Sabri Sayarnn hazrlad
ileri srlen rapordur. Bu rapor, Trkiyede dinsel topluluklar ve
mezhep atmalann ABDnin stratejik karlar asndan ele alan
ve gerekten de zellikle irtica-din hrriyeti-mezhep at nas-Krt
milliyetilii sarm alnda gelien olaylar ngrmekteydi ve 1990 y
lnda aklanmt.031
631 Norm a Holm es (U S IA S taff W riter), "Key States S een Changing in Post Crisis Gulf."
Middle East scholars feel that important countries like Iran and Turkey could play lead
roles
in
a
Post-war
G u lf
scenario.
0 3 /0 2 /9 1 ,
Text:
N EA515

//su n 0 0 7 8 1 ,d n n e t/ira n /1 9 9 1/index htm l

406

Raporun ayrntlarna ve sonularna Din Hrriyeti blm nde

genie yer verilmiti. imdilik u kadarn yineleyelim ki, raporun
nemi, Alevi yurttalara ynelik iddet olaylarn, PKK le slamc
Krt rgtleri arasnda kurulacak ortak cephenin Trkiye-ran a
tmas yaratacan, ABDnin slamc hareketleri ynlendirecek p o
litikalar oluturacan ve irticann birinci tehdit olarak grleceini
nceden bildirmesindedir,

RANDn akadem ik dnya ilikileri

RANDm Trkiyeye katks deerli raporlarla snrl deil elbette.
RAND yabanc lkelere ve dnyaya akadem ik katklarda da bulu
nuyor. RAND okulunda akademik gelimeler salayanlar, kendi l
kelerine dndklerinde demokrasi projesine ve bilim dnyasna
nemli deerler katyorlar. RANDn RGS (RAND G raduate
School) adnda tir okulu bulunmaktadr. TESEV ynetim kurulu
yeleri ve akademik dnyadan RANDn RGS adl okulunda dokto
ra yapanlar kukusuz demokrasimize katkda bulunurlarken bu tr
irketlerin ABDde etkinliklerinden ve ABDnin dnya egemenlii
operasyonuna yardm ndan da toplumu ve rencilerini bilgilendi
receklerdir.
Bu arada Trkiyeli bilim adamlarnn nemini azmsamamak ge
rekiyor. zellikte Boazii niversitesi reticilerinin demokrasi pro
jelerine, din hrriyetine katklar yakn gelecekte ok daha iyi anla
lacana ve hak ettikleri deeri bulacana kuku yok. Bunlardan
birka rnee deinelim.
USIPin Krt sorunu aratrma projelerinde ad geen Kemal Ki
rii en retken bilim adam olmaya aday. Kirii bir yandan, ABD
sekin irketlerinin gdmndeki CFR benzeri TESEVe Trki
yede yolsuzluk gibi raporlar hazrlarken, USIP parasyla ve Boa
ziinden bir grup rencisiyle birlikte Krt sorununu nceliyor.
Bu arada Avrupa Birliinin Trkiye elisi Karen Fogga gnde
rilmi olan bir el-mek dikkat ekiyor, " haber3.com dan olduu
gibi aldk:
karen,
/ hope you got my message on the Cyprus conference. I am
still working on G reek Cypriot participation and hope that even
if just before the actual conference takes place I may be able to
pull it off. Amazingly, there are some Turkish participants who
are saying we will only participate if you can get the Greek
Cypriots to come//? Attached is a good exam ple o f Kema!
407

Kirisci optimism on minorities in Turkey especially in the light

o f recent "State Garden" (DB} talk on arrests o f Kurdish
petitioners!!! Still you might like it, o f course if you have time
to read it. I concur with your recent statements that appeared
in the papers. Seem s like you are in good com pany with the
"happy unyielder" (M Ys name translated into Turkish
literally!!!), best, kem al632
Eliye adyla seslenilmesi, samimiyete deil, Amerikan tarz ili
kiye balanabileceinden stnde durmaya demez. Asl olan mek
tupta Kbrs barna katknn bilimselliidir. kemal" imzasnn sahi
bi, eliye Kbrs konusunda araclk yapyor:
'Umarm Kbrs konferansyla ilgili mesajm almsndr, Ben
hala Kbrsl Rumlarn katlm stne almaktaym ve konfe
ransn balama anndan hem en nce olsa bile bu ii zmle
yeceim. (..) baz Trk kat/mc/ar, sen Kbrsl Rumlar getirir
sen (biz de) katlrz diyorlar!!! Eklenti, zellikle devlet bahe
(DB)nin, Krt gstericilerin tutuklanmas stne yapt akla
mann nda, Kemal Kiriinin, Trkiyedeki aznlklarla ilgili
iyimserliine iyi bir rnektir.
lgin szler bunlar. Mektup sahibi, yabanc eliye, kendi lkesi
nin devlet siyasetini ilgilendiren hassas bir konuda araclk ediyor,
kendi lkesinde yaayan aznlklar stne gr bildiriyor. Ama
daha da ilginci, mektup alcsnn lmut!u (ya da mesut)
ylm a zfM Y nin ad Trkeye evrilmitir!!!)' ile iyi ifikiieri stne,
!!! imgeleriyle biten bir aklama yapmasdr.
Bilimselliin mektup boyutlarn deerlendirmek elbette baka
bir i. Bu arad a Trkiye siyasetine damgasn vuran ya da vurmaya
hazrlanan baz nllerin ABD akademik dnyasyla ilikilerini bil
mekte yarar var. Onca vnlesi ve okum alara gidilesi ABDde ei
tim gren ya da yllarn geirenler Trkiyede, kayda demeyecek,
kiisel beceri ve yetenek farkllklarndan kaynaklanan ok kk
ayrntlarn dnda, lkeyi rendikleri gibi ynetmiler ve her ge
en yl daha da ktye gtrp, 1918 ncesini aratr durum a ge
832 Karen, Kbrs konferansyla ilgili iletimi alm olduunu umarm. Ben hala, Kbrsl

Rumlarn katlm stnde atyorum ve umuyorum ki, koferans balamadan hemen

nce, bu konuyu zm olacam umuyorum. arpcdr ki, baz Trk katlmclar,
Rumlar getirebilirseniz katlacaz diyorlar! 11 Ekli (belge) Kemal Kiriinin , zellikle
Devlet Bahe" (D B )nin Krt dilekec/lerin tutuklanmas stne (yapt) konumann
ndaki, iyimserliine iyi bir rnektir. Okumaya zaman bulabilirsen, hala bundan
hoalanabiiirsin. Gazetelerde kan son aklamalarnla ayn grteyim "mesut
boyunemez" (Trke'den szlk evirisi olarak M Ynin adili!) eniyiier, kem af

408

tirmilerdir. Bu durum hem iktisadi, hem de egemenlik ynnden

ylesine ktdr.
Akademik ilikilerin boyutlarna en iyi rnek NEDin Journal of
Democracy dergisi yneticisi Larry Diam ondun Bilken konferans
dr. Bilimsel grnml bu tr toplantlarn ABD yaylmaclpna n a
sl hizmet ettiini bu konferans gstermitir.

Larry Diamond ve zel konferans

NED lkelerin aydnlaryla ve szde sivil rgtleriyle kurduu ku
rumsal likileri, ak iletiim organ olan Journal of Democracy
dergisi araclyla salar. Bu yayn sradan br yayn deildir. Yayn
ynetmenleri ABD yaylmasnda nemli ileve ve deneyim e sahip
uzmanlar arasndan seilmektedir.
Bunlarn arasnda en nemli kiilerden biri de bir zam anlar antkomnist teori merkezi olan Hoover institute {Stanford niversite
sinde alan Prof. Larry Diam onddur. Standford nivertsitesi CIA
aratrmalarna katksyla da nldr.
Prof, Larry Diamond, zellikle Dou Asyada ve Orta Afrikada
Amerikan demokrasisinin yaylmas iin geni ve derin almalar
yapmtr. Diamond ayrca O rtadouda slam ve Demokrasi al
masn, Kore'de Demokrasi Dzlenmesi, inde Demokrasi, Dou
Asyada Demokrasi, Afrikada Demokrasi, Komnizmden Sonra
Demokrasi, srail Demokrasisi gibi almalar ynetmi ve kitaplatrmtr. Ayrca Tayvan (1997-98) ve Kano (Nijerya 1982-83)da
niversitelerinde demokrasi dersleri vermitir.
ABD Dileri ve Badat Ynetim Konseyinin bata gelen dan
manlarndan olan Larry Diamond, NATOnun geniletilmesi ve
Trkiyenin atlama merkezi yaplmas toplantsndan bir hafta nce
Trkiyeye geldi. NED tarafndan kurulan project demokrasi ope
rasyonu iinde yer alan Trkiyeli sivil rgtler an (WEB / rm
cek A) ve akademik dnya ilikilerini Demokrasi-NATO-ABD ili
kileri erevesinde ve yerinde denetleme, bilgilendirme ve belki de
nabz tutarak iverenlerine yani Bush Jr.a rapor hazrlama olana
elde etmi oldu.
21 Haziran 2004de Ankaraya gelen Larry Diam ondun basna
duyurulm ayan dar katlml Bilkent toplants geni kapsaml hedef
leri aklar niteliktedir. Bilkent niversitesi Siyaset Bilimi Blm
Blm Bakan Prof. Metin H eper in konuu olarak gelen

409

Diamond, yaklak 40 Profesr, doent ve asistana ABD ve NEDin

demokrasi almalarn anlatt,
D iam ondun grlerinin zeti operasyonun derinliklerini sergiler
nitelikteydi:
-Proje, NATO Demokratik Geniletme Projesidir.
-Trkiye, Tayland, Rusya demokratik deildir.
-NED demokrasiyi kurumlatrmak iin almaktadr. Bu ileri
Reagan balatm, Bush ve Clinton srdrmtr.
-Bush Jr. da iyi almakta ve yaptklar dorudur am a, imaj iyi
deildir,
-Arap dnyasnda demokrasi yoktur. Demokrasi nnde engel
vardr:
(1) Kltrel alt yap ve rejimler,
(2) Petrol varl ve rantiye oluumu,
(3) Arap srail atmas.
Diamond, Arap srail atmasna Project dem ocracyye uygun
bir yorum katarak otoriter Arap ynetimlerinin srailin varln bir
tehdit olarak propaganda ettiklerini ve bylece iktidarlarn sr
drdklerini aklad. Diamond bununla da kalmad ve T.C nin ku
ruluuna zgn yorumlar da katt:
-Trkiye Cumhuriyetinin kuruluunda iyi admlar atld am a, liberal
olmayan uygulamalar vard. Laiklik kurulacak diye dindarlara yo
un bask uyguland.
Diamond, gncel tehdit deerlendirmesini Dou-Bat atmas
eksenine oturtarak, lkelerin i ilerine karma yntemlerini de
yle aklyordu:
- Otoriter rejimler ABD ve Bat in tehdit oluturmaktadr.
- ABD ve NED devletlerin hkmetlerin ve rejimlerin iinde yer alan demokratik unsurlar
desteklemektedir.
- ABD ayn zam anda o lkelerdeki muhalifleri de desteklemektedir.
- ABD, Avrupa ve NED kadn rgtlerinde etnik rgtlenmelere
uzanan geni yelpazede
- Sivil Toplum kurumlann ve rgtlerini, aydnlar desteklemek
tedir.
- Baz devlet ynetimleri yapmakta olduumuz parasal ve baka
desteklerimizi denetim altnda tutmaya alyor. Ynetimlerin bu
tutumlar demokrasi kurma giriimlerimize engel oluyor. Msr dev
410

leti bu tr engeller karanlara bir rnektir. Buna karn Trki

y e deki almalarmz ise ok iyi gidiyor.
NED uzman Prof. Diamond demokrasi kurma giriimlerini nle
yen devletlere rnek olarak Suriyeyi verirken sraili de Bat lle
rinde en demokratik devlet olarak tanmlyordu, Suriyenin ktl
ise, hem baskclnda, hem de srail ile uzlamamasndan geli
yordu. srailin blgede askeri igal yllarndan sz etmeyen
Diamond Suriyeyi Lbnanda askeri g bulundurm akla sulamak
tan da geri kalmyordu. Ona gre Filistinde zm ki ayr devletin
kurulmasyla olanakldr am a Yaser Arafat gibi bamszlk ve egemenliki bir adam demokrasi ve barn nnde byk engeldir.
D am ond'a gre Tunus devleti de antidemokratik bir devlettir. Tu
nus Kuzey Afrikada ktisaden bamszln korur durum da oldu
undan, oulcu bir siyasal dzene sahip olsa da anti-demokratik
oluyordu. Buna karn Libya, Cezayir ve teki Kuzey Afrika lkele
rinde durum un ok iyiye gittiini belirtirken gizli bir rkl da u
szlerle da vurdu:
Afrikal olmalarna karn Moritanya ok iyi ileyen bir dem okra
si kurmutur."
Grcistan, Azerbaycan ve Orta Asya operasyonlarna deinmeyen
Diamond, her nedense Venezuela rneini verdi. Ona gre
Chavez, demokratik bir seimle iktidara gelmiti am a imdi kar
snda daha demokratik bir muhalefet vard. Bu tr dar katlml
toplantlarda elbette Venezuelada NEDin dolarlar ve elemanlary
la kurulan demokratik muhalefetin insan canna kylan yasad
kalkma giriimlerini, birka yzbin dolara satn alnan subaylarn,
iadamlar rgtyle, NED gzetiminde glenen sivil(l) rgtler ve
sendikalarla kotarlan silahl darbe giriiminin demokrasi ite ilikisini
soran da olamad. Nikaraguadaki rtl ve kanl demokrasi ope
rasyonlarn sormalar zaten beklenemezdi.
Trk gazetecilerin ilgisizliinin nedeni belki bu denli ciddi ve ger
ekleri aydnlatc klar yerine sokak gsterileriyle ilgilenmelerin
den de olabilir. Ama Konuksever profesrlerden hi olmazsa birka
nde gelen bilim adamn da toplantya azrarak Trkiyenin ku
rulu dnemi hakknda Diam ondu bilgilendirmeleri beklenebilirdi.
Aklamalaryla ABD - A.B yaylma ortaklnn askeri, sivil, kanl,
kansz, demokrasi operasyonunu aydnlatan NED yneticisi Larry
D iam ondun kstl katlml ANKARA toplants ne yazk ki Trk ba-

sininin ilgisini ekmedi. Oysa, kukla Badat Ynetiminin demokrasi

ba danm anlarndan olan Prof, Diamond, ABDnin demokrasiyi
pekitirmek ve ABD gvenliini salamak iin askeri g kullanaca
n da belirtmiti.
Diamond Arap rejimlerinde demokrasi nndeki engellerin bi
raz da dinlerinden kaynaklandn belirtmesi zerine onu konuk
olarak Ankaraya ard bildirilen Prof. M.Heper, Kuran dan ayetlerle, surelerle slamiyetin aslnda liberalizme ne denli yatkn ol
duunu aklamas toplantya ancak demokratik bir renk katabildi.
NATO'nun Demokratik Genileme Projesi adn alan ve lke
mizde de uzun yllardr taban oluturulan, hatta akadem ik dnya
mz, devlet kurumlanrm an iine ekmeyi baaran NEDin en
nde gelen adam larndan Larry Diamondun stanbul'da kuraca
bilimsel likiler nmz daha da aydnlatabilirdi am a hibir gaze
teci bu geziye ilgi duymad.
Bu noktada, zellikle son krk ylda Trkiyenin kaderine ege
men olan ABD eitimli siyasetileri anmsamak ve onlarn ynetim
dnemlerinde oluan i ortam deerlendirmenin nemli bir bilim
sel tez konusu olabileceini belirtmeliyiz.633
Siyaseti listesine, stratejik kurumlarda hizmet verenler eklenirse
listenin sonu gelmeyebilir. zellikle Trkiye eitim dnyasna yerle
enler stne de bilimsel ^almalar yaplmas ertelenemez bir grev
olmaldr.
Bu arada belirtmeliyiz ki, uzaklarda eitim grp de tarih bilin
cine sahip olduklarndan, bir an nce yurtlarna dnerek, her trl
olanakszla ve zorlua karn, her konuda ulusa ve insanla ya
rarl olmay seenler, yine de ounluktadr.
Uluslarnn dar olanaklarna karn, uzaklarda renmeyi baar
dktan sonra geri dnmeyenlerin, insanla hizmet ettikleri bir ger
ektir am a, kendilerine bu olana tanyan yurtlarna olan borlarn
demem i olduklar da gerein teki yzdr. Bugn yurtlarndaki
eitim ve bilim kurulularnn yetersizliini ne srerek darya gi
denler unutmamaldrlar ki, o kurumlar bir zamanlar dnyada say
gn bir yere sahiptiler, O saygnln temelinde de oralardan yeti
enlerin tartmasz bir zveriyle engelleri aarak harcadklar emek
bulunmaktadr. Kamak isteyenin de kolayca teslim olann da ok
gerekesi vardr. Yeter ki. teslimiyet yolu seilmeye grlsn

S o n

4 0

yl

y n e tic ile r in d e n

b a z la .n n

o-: y a a m l a r

15i n

b a k n z

rmcek ann hizmet ettii odak ne Amerikan Federal Devleti,

ne de o devletin yneten ailelerdir. Tm projeler, dnyann asker
sel igali, ak toplum dzenlemeleri, mozakletirme saylar snrl
kartellerle ve onlara sahip ailelere, eski zam anlardan kalma hane
danlara hizmet eder.
irketler ve onlarn sahipleri, devletleri dorudan ynetmezler.
Parlam ento yelerini seim kampanyalarnda arac-lobici irketlerle
desteklerler. Ne ki, devlet ynetiminin alaca temel kararlar ve
devlet bakanlar, dileri bakanlar, savunm a bakanlarn, istihba
rat rgtlerini ynetm ek iin devlet ynetimleriyle, devlet kurumlaryla zel bir mekanizma iinde buluur kapital sahipleri. Bu zgn
rgt ne bir dinsel tarikattr, ne de kk bir grubun oluturduu
etedir. Councll on Foreign Relations (CFR) rgtn tanm adan
projeyi tam am lam ak olanakszdr.

Perdenin arkasndaki d evlet

CFR

'W ashintoa'da gerek b ir skandal yasad o la

rak yaplar deil, fakat yasa/ olarak ya p la nd r.'
T he N ew Republic634

CFR (Council on Foreign Relations /D likiler Konseyi), I.

Dnya sava sonras, ABD, dnyann yeniden paylamnda yerini
ald Paris Konferansnn (Trkiye bu konferansta paylalmt) ar
dndan dnya egemenliini elde edebilmek zere ABD d politika
sn siyasal ve ekonomik bir dzene oturtmak zere 1921'de kurul
du.
Yaygn kannn tersine, CFR bir Amerikan icad deildir. Gney
Afrika Elmas Kral olarak nlenen Cecile Rhodes, Britanya mpara
torluunun dnya egemenliini srdrmek iin, 1910larda Yu
varlak M asa toplantlar dzenlemeye balar. Bu toplantlarn so
nunda Royal Institute of International Affairs (RIIA) kurulur.
Gney Afrika Boer savalarndan Britanyann Gney Afrika Yk
sek Komiseri Sir Alfred Milnerin sekreteri Lionel Curtis iin mima
rdr. 1919da kurutan RIIA, daha sonra CFRnin kuruluuna yar
dmc olmutur. ABD ve ngilterenin st tabakalarnn dnya ege
menlii srdrme almalar bir egdme kavumutur. Biraz zenli dnenler, hemen aynmsayacaklardr ki, dnya paylam sa
va dnemlerinde ve kkl bykl blgesel atmalarda, ABD
le ngiltere arasnda herhangi bir srtmeye rastlanmaz.
Clntonun akademik yol gstericilerinden, Georgetown niver
sitesi D likiler Okulu tarih profesr Caroll Quigleye gre yuvar
lak m asa gruplarnn yaratcs Cecile Rhodes, ngiliz mparatorlu
umun korunmas iin arka plan topluluklarnn rgtlenmesini d
nm ve bu tr almalarn srdrlmesi iin bir servet brakm
tr. Caroll Guigley, Rhodes Bursu nun akademik dnya balarnn
pekitirmek amacyla oluturulduunu belirtiyor. lgin bir rastlant

fjU Pat Choate. Agents of Influence.

414

dr ki, Clinton da Rhodes bursuna uygun grlenler arasndddsr.

Clinlonut yan sra, Trkiyeye sk getirilip, demokrasi" ve ah
lak" dersi verdirilen Elliot Levitas ve NED yneticilerinden
Richard Lugar da Rhodes burslularndandr.636
RIIA, nasl ngiltere st tabakasnn eseriyse, CFR de Amerikan
sekinlerinden olumaktadr. Bu zel grnml kulpte Amerikan
denetimli dnya irketlerinin temsilcileri, ABD bakanlar, bykel
iler, dileri bakanlan, borsa irketlerinin yneticileri, bankerle,
okuluslu irketlerin ve bai vakflarn temsilcileri, think tank y
neticileri, lobici avukatlar, NATOnun ve ABDnin nde gelen d e
neyimli askerleri, medya patronlar ve st dzey yneticileri, ni
versite yneticileri, seilmi profesrler, seilmi kongre yeleri ve
seilmi senatrler, seilmi yksek yarg yeleri ve zenginler kulp
lerinin temsilcileri yer almaktadr.
Kaliforniya niversitesinden toplumbilimci Profesr G:William
Domhoff. siyasal gcn ardndaki kurumlamay inceleyen Who
Rules America?" adl kitabnda, politika planlam a ebekesinin ana
rgt olarak tanmlyor CFRyi. Domhoff, CFR yeleriyle ve
ilikileriyle ilgili olarak u nemli bilgileri veriyor:
En byk 500 irketin % 37siin bir alan ya da yneticisi
CFR yesidir. irket byklne gre CFR'de ye says artm ak
tadr. En byk 100 irketin % 70inin, en byk 25 irketin
% 92sinin yneticisi CFR yesidir. En byk 25 bankann 2 1 'nin
yneticisi, en byk 25 sigorta irketinin de 16 yneticisi yedir,636
CFRde bir ya da birden ok direktr bulunan bankalar, petrol,
metal, m edya, sava ua, bilgi teknolojisi irketlerinden en nem
lileri: American Insurance Group (3), ALCOA, Ameritech, Boeing,
Bristol-Myers Squibb, Chevron, Chubb Insurance, Citigroup (2),
Delta, Disney, Eastman Kodak. Federal Express, Goldm an Sachs,
IBM, Lockheed, Lucent (2), Qualcom, Sara Lee, Time Warner,
Times Mirror, TRW, Xerox (2} 637
CFR, ABDye uygun bir dnya dzeni kurulmas, bu dzenin si
yasal ve ekonomik ynetiminin elde bulundurulmas iin gereken
kararlar almaktadr. II. Dnya savana girme kararlarnn alt yaps
ve sava sonrasnn dnya dzeni planlar CFR alma gruplarnca

635 Jim Marrs, Rule by secrecy, s.83-84 ve Charles Lewis, The Buying of The President,
s. 163.
636 G. William Domhoff, Who RUIes A m e ric a -P o w e r & Polticis, s.87.
e37Jeanette Glyn, Who Knows Who, 1998 ve List of officers and directors for the
Councill on Foreign Relations, 1999dan aktaran Domhoff, a.g.k, s.86.

415

hazrlanmtr. II. Dnya sava sresince, ABDnin dnya egem en

lii amacn kam uoyundan gizlemek iin, soyut ve genel aklama
larn ierii, propaganda yntemi bile CFR komitelerince nerilmi
tir.
CFR, II, dnya sava sonrasnn planlanmasnda, eski usul top
rak egemenliine (kolonyal) dayal smrgecilik ynteminin geer
sizliini benimsetmi ve ABD Dnya mparatorluunun kurulmasna
ve ynetilmesine arac olacak barl kurumlama kararlar ile bir
likte Birlemi Milletlerin yasal ve dzensel tasarmlarn hazrlam
tr.
ABDnin doal kaynaklar stnde egemenliinin salama aln
mas ve ham m adde kayna lkelere ABDden mal ihracatn g
venceye kavuturulmasnn tek yolu ulus-devlet direncinin krlmas
dr. CFR, bu am alara uygun olarak, tek dnya - tek devlet d
zeninin parasal ynetim dzeninin oluturulmas nerilerinde bu
lunmu ve 1942de dnyann yeniden ele geirilmesi planna uy
gun bir adla, Yeniden Yaplanma ve Kalknma iin Uluslararas
Banka (Dnya Bankas) nin kurulu almalarn gerekletirmitir.
Bu arada, dnya para piyasasnn denetimini salam ak zere Uluslararas Para Fonu (IMF)nin yasal ve teknik almalar da CFR
tarafndan yaplmtr.
Byiece ABD d politikasnda temel ilke olarak her yasann ve
her kararn gerekesi yaplan ulusal gvenlik ve ulusal kar te
rimlerini kapsam. CFR tarafndan belirlenir olmutur. ABDde fe
deral devletin anti-demokratik yapsn eletirenlere, sk sk Kimin
ulusal gvenlii? ya da Kimin ulusal karlar? sorularn yinele
ten bir kapsamdr bu! Bu sorularda hakllk pay azmsanmayacak
denli byktr. CFRnin politik egemenlii demek, byk irketle
rin, byk bankerlerin ve onlarn evresinde kenetlenmi ulusun
ok kk bir blmn oluturan sekin devlet memurlarnn ve
akadem ik dnyann egemenlii demektir. Lobicilik ya da halkla
ilikiler ad altnda srdrlen gz boyama, yanl ve eksik propa
ganda bu sekinler egemenliini gizlemeye yneliktir.
CFR, salt neren bir rgt deildir. rgtn almalar devlet
ynetimiyle birlikte yrtlmektedir. rnein, CFRnin 1939dan
1945e dek, yaklak 100 grevlisi, War and Peace Studies Project
(Sava ve Bar Deerlendirmeleri) ad altnda II. Dnya sava
sonrasn planlam a almalarn srdrrken, ABD hkmet yetkili-

416

Seri de bu katlmlardr 633 En byk 100 banker, hukuku, ynetici

iktisatlar ve askeri uzman ile be ylda 362 toplant yaplm
tr. Akademik dnyadan uzmanlar da dzenli olarak almalar ka
tlmtr. 1942de Dileri ile hatta iki kez toplant yaplarak planlar
hazrlanmtr.639
Planlamann st ynetim komitesine ABD Bakan Rooseveltin
bykelilerinden Norman H. Davis bakanlk etmitir. CFRnn ya
yn organ Foreign Affairs"in editr Hamilton Fish Armstrong
komitenin ikinci bakanln yaparken, CFR Yrtme Direktr
Walter H Mallory komite sekreteri ve Alvin H. Hansen, Jacob
Viner, Whitney F. Shepardson, CIA kurucusu ve direktr Ailen
Welsh Dulles, Hanson W. Baldwin ve CFR Direktr Isaiah
Bowman da ye olarak bulunmaktaydlar. Rockefeller Foundation
(Vakf), bu almalarn banda nakit 300.000 dolar deyerek b
yk destek salamtr.
II. Dnya sava ncesinde byk alan (Grand Area) olarak
tanm lanan ve Latin Amerika, Avrupa, ngiltere kolonileri ve G
neydou Asya'y ine alan topraklarda ve daha sonra da tm
dnyada lkelerin kaderleri, ABDnin okuluslu irketleriyle ulusla
raras bankerlerin kararlarna balanmtr. D om hoffa gre Gney
dou Asya, ngiltere ve Jap o n y ann ham m adde kaynadr ve J a
ponyann pazardr ve II. dnya sava sonrasnda Amerikan ulusal
karlar grand area" olarak belirlenen blgelerle btnleme ve
bu blgelerin savunmas olarak tanmlanmtr. Her trl bedel g
ze plnarak Vietnamn savunulmas da bu tanmlamann gereiy
di..640
CFR, d politikada salt ak-diplomatik olaylar ynlendirmekle
kalmam, rtl operasyonlarn ana hatlarnn da izen bir kulp
niteliine sahiptir. CIA direktrleri, CFR ye raporlar sunmu ve uy
gulam alara kapal toplantlarda deerlendirilmitir. CFR ile ABD fe
deral devlet ynetimi i e gemitir. Federal devlet kadrolarnn
seiminde, dileri grevlilerinin atanm alarnda CFR nin etkisi ka
nlmazdr. En etkili konumlara CFR yeleri gelmi, ya da en etkili
grevlerdekiler bulunanlar sonradan CFR ye ye olmulardr.

Laurence H. Shoup & William Winter, Shaping A new World Order: The Council On
Foreign Relations' Blueprint For World Hegemony, Trilateral ism, Editor: Holy Syklar,
s. 137
639 G. W . Domhoff, Who Rules America, s. 87.
610 Domhoff, a.g.k., s 38.

4 17

CFR, basna kapal yaplan ve konuma metinleri aklanmayan,

snrl sayda zel konuklarn katlmyla gerekletirilen toplantlar
n, New York Cityde 58 East 68. Street adresindeki The
Harold Pratt H ouse adl binada bulunan merkezinde gerekletir
mektedir. Bu kapal ve zel toplantlardan birinde aklamalarda
bulunan CIA Direktr Bisselin raporu, lkelerin ynetimlerini, elemanlatrlm kadrolarla ele geirme yntemine aklk getirmi ve
byk yank uyandrmtr.
CFR, 1980li yllarda project democracy operasyonuna uygun
olarak, yabanc lkelerdeki politikaclarla ve sivil kurulu temsilci
leriyle dorudan ilikiler gelitirmitir. lkelerin siyasal parti yneti
cileri ve hatta hkmet yeleri, CFR komisyon toplantlarnda
testimony (ifade)lerde bulunur olmulardr.
CFR, bir bakma, Birlemi Milletlerin yerini alan ve gerek g
c temsil eden bir kurum konumunu almtr. ABD egemenliini daha sonralar kreselleme denecektir - kabullenenler ya da g
cn nnde eilenler CFR ile ilikiler kurmaya zenmilerdir,
CFR, ABD'ye gelen yabanc devlet bakan lan nin, babakanlarn
, ordu ynetimlerinin urak yeri olmutur. Bu uraylar, birok
baka ilikide yapld gibi, konferans ad altnda dzenlenen top
lantlarla yasallatrlmtr. Burada nemli olan, yabanc devlet adamlarnn szde dnce kulb ad altnda ve yarm yamalak
da olsa, ABD dndaki l egemenlik lkelerinin (Trilateral
Commission/ AB D-Bat Avrupa-Japonya) borusu arada bir tse de
uluslararasnda her eye karn hukuksal bir anlam aya yaslanan
Birlemi Milletler kurumu yerine, hibir hukuksal zemini bulunm a
yan CFR ve yan rgtlerinin m erulatrm asdr. Yaklak on yldr,
bu merulatrma ya da boyun eme ylesine bir durum almtr ki,
BMnin ad duyulmaz olmutur. Uluslararas anlamazlklarn z
m Akevde, CFRde ve NED brolarnda aranm aktadr. B:M,
Washington evresinde alnan kararlarn dikte ettirildii bir rgt
konum una drlmtr. Bu duruma, ABD'nin dnya egemenli
inin dolayl olarak kabul dense yeridir. nk dolayl da olsa
kabul etmeyenlerin alnlarna terrist ya da terre destek veren
ya da din hrriyeti dm an ya da nsan haklar ihlalcisi dam
gas vurulmaktadr.

CFR toplantlarndan ek sik olmayanlar

AKP kurucusu ve Babakan Abdullah Gl, o zamanlar, Refah
Partisi yesi, RP-DYP koalisyon hkmetinin devlet bakan olarak,

26 ubat 1997de New Yorkta CFR ye gitmi ve Yuvarlak Masa

Toplants na katlmtr. Bilindii zere, yuvarlak m asa toplants
kam uoyuna, hatta ilgili kuruluun tm yelerine ak, bilimsel ya
da siyasal bir konferanstan farkldr ve daha az sayda katlmcyla
yaplr, T.C Devlet Bakan Abdullah Gl, orada gene! dnya politi
kalaryla ilgili bir toplantya da katlmamtr. Toplantnn konusu
zel ve zgndr: T h e R e fa h (W elfare) P a rty a n d T u rk ish
F oreign P o lic y (Trk D Politikas).641 Bu toplanty, eski
influence ustalarndan Matthew Nimetz, ynetmitir 642
6 Nisan 2001de, yine New Yorkta, U.S. - Turkish Relations
in the 21st Century (21. Yzylda Birleik Devletler- Trk likileri)
toplants yaplmtr. Bu toplantda TBMMden Mehmet Ali
rtemeiik (ANAP MV, Eski nsan Haklarndan Sorumlu Devlet Ba
kan), Abdullah Gl (SP MV, TBMM Dileri Komisyonu 'DK' ye
si), Kamran nan (ANAP MV, TBMM DK Bakan), Tahir Kse
(DSP MV, SHP-DYP Hkmeti Eski Sanayi ve Ticaret Bakan),
Oktay Vural (MHP MV, TBMM DK yesi), Ayfer Ylmaz (DYP MV,
SHP-DYP Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakan, Eski Hazine
Mtear Yrd.) konumac olarak bulunmulardr. 643 Bu toplantda
CFRyi temsilen CFR Peace and Conflict Studies (Bar ve at
ma Deerlendirme) yesi, Rockefeller Foundation (1996-97) g
revlilerinden Hint kkenli Amerikal Bayan Radha Kumkar da yer
almtr.
Bu ciddi ve nemli toplantlarda, neyin nasl konuulduunu,
hangi CFR sekinleriyle toplanldn bilmek g. nk Trki
yede her eyin effaf olmasn isteyenler, sz konusu olan ABD olunca, effaflk sloganlarn unutup kapanmaktadrlar. Ne ki, kat
lmclardan birinin TV programnda, CFR toplantsna, Trkiyedeki
trban sorununu anlatabilmek iin, K anadadan trbanl bir b a
yan getirdiinin aklamas, bu ilerin ne denli ince olduunu da
gstermektedir.644

www. c fr org/public/resource.cgi ?meet!829 , 06.08.2001

642 Counterspy 1981, Say.4, s.52
643 a.g w "?meet 2603"
644 Abdullah Gln ei Hayrnnisa Gl, trbanl fotoraf tamayan bir kimlikle niversi
te kaydnn yaplmamas zerine AHM (Avrupa nsan Haklar M ah k e m e s in e bavur
mutur Kasm 2002 de T.C. Babakan olan Abdullah Gl, einin dava ettii T.C devle
tini savunmas gereken bir makama gelmitir. Davann T.C lehinde sonulanmas bek
lenirken davac davasn geri ekmitir.

419

Trkiyeyi yakndan ilgilendiren gncel rnek

ABDnin Afganistana silahl mdahalesi balarken, CFRde ya
plan toplant sonucunda alman kararlarn zeti bile etkinliin boyu
tunu gstermektedir. Anmsanacaktr, ABD uzun yllardr aleyhinde
Din Hrriyeti ve nsan haklan Raporlar dzenleyerek i m uhale
fet rgtlemekte olduu zbekistanla birdenbire uzlamaya varm
ve bu lkeyi Afganistan muhalif glerine lojistik destek ss olarak
kullanmt. ABD, Afganistan bom balam aya balarken, ayn gn
lerde CFR, yakn gelecei izmektedir. Orta Asya'ya ynelik olarak
yaplan CFR yuvarlak masa toplantsnda alnan kararlara gre.
ABDnin Asya siyaseti biimlendirilmitir. zetle:
a)ABD zbekistana uzun dnemli olarak yardm da bulunm a
maldr. Hatta uyuturucu m adde mcadelesi gibi konularda bile
yardmda dikkatli olmaldr. Bu tr yardmlar, zbekistandaki reji
me ve yolsuzlua yardm etmek demektir.
b} ABD baskc rejimlere yardm artrrsa, bu Asyadaki kararsz
lnda ykselmesi demektir.
c) Orta Asya lkeleriyle gveniik ilikileri kurulmutur. Bu iliki
ler, iktisadi gelimeler ve enerji alanlaryla snrl bulunmaktadr,
CFR ksaca demek istiyor ki, salt zbekistan desteklenmeyecek,
daha geni ilikiler kurulacak. CFR, ABDnin dorudan Orta Asya
lkeleri arasndaki gvenlik (askeri)ilikilere girmesini istememekte
dir. ilikilerin ters tepeceinden endiesi tad grlen CFR, bu
lkelere nc devletler araclyla girilmesini nerm ekte ve zellikle Trkiye, Hindistan, Avrupa rgtleriyle ve hatta Rusy ve
ran ile, Orta Asyada gvenlik ve iktisadi iliki kurulm asnda yarar
grmektedir.
Bu anlatm Amerikallarn yumuak buulanm dolayl anlat
m ndan ayklanarak sylenirse: ABD, Asya ilikilerine kendisi girer
se olumsuzluklarla karlaabilir, bu nedenle maa olarak ncelikle
Trkiyeyi kullanmaldr. imdi Trkiyede project dem ocracy ey
leminin ilk halkalarndan olan 1990 Bodrum toplantlar ile Orta
Asya lkelerinde ABDye entegrasyonu savunaniarca oluturulan
eitim zincirlerini ve NEDin Orta Asya project atlyelerini anm
sam akta yarar var!
CFRnin yuvarlak m asa toplantlarnda gelitirilen bir neri, NED
ve bal rgtlerin operasyonlarnn ABD d politikasyla ve askeri
ilerle ilikisini de gstermektedir: B, Devletler, zbekistan'daki
insan haklarnn gelitirilmesini iteklemeyi srdrmeli ve - buraya
dikkat- sini/ toplumdaki uyumakta olan muhalefet glerini destek
420

lemeyi srdrmelidir. (.,) B.D politikas (son operasyonda) kk

rolleri bulunan Tac Fslan ne Krgzistann iinde bulduu blgede
odaklanmak.
CFR nin hemen hemen tm st dzey yneticileri ya NED ya
da NEDe bal rgtlerin ynetimlerinde yer alm aktadrlar.646 Ve
bu yneticiler 1983 ylnda balatlan project dem ocracy operas
yonundan ncesinde ya dnyay ynlendiren rgtlerde ya da din
sel vakflarda grev almlardr. CFR aslnda, Rockefeller ailesi ba
ta olmak zere saylar beyz gemeyen kartellerin ve finans odaklornn sahiplerini ya da onlarn st dzey yneticileri ile vakf
femsilcilerini, kapal-gizli oda (think tank) yelerini, CIA'ye hizmet
verenleri, ClAya eleman yetitiren devlet niversitelerinin elem an
larn, muhafazakr (demokrat ve cumhuriyeti muhafazakr) siya
setileri, devletin dileri ile d misyonlarda grev yapanlar,
George Soros ve adamlar gibi para piyasas oyuncularn
buluturmaktadr.
Bu oyunun temel amacn srail destekisi, d ah a dorusu ABDsrail ttifakyla Ortadou, Afrika ve Oria Asya operasyonlarn des
tekleyecek ve devlet ynetimlerini, siyasal nderleri, genlii belirli
bir yrngeye ekmeye alan, Trk subaylarn, Babakanlar ko
nuk eden, Trkiyedeki rmcek anda ne denli rgt varsa o
denli geni ilikiler oluturmay baaran think-tank kuruluu
WINEPte Trkiye blm yneticisi olarak alan Soner
aaptaym, Irak gezisinden sonra W1NEP yaynnda yer alan yaz
sndan zetleyelim:
1-Ortadou ve A syaya ynelik olarak Trkiye TIATO merkezi
kurulmaldr. Bu merkez Irak ve Afganistan operasyonlarna lo
jistik destek sa/ama/dtr.
2-1rak gvenlii iin ABD-Trkiye ibirlii, stratejik balarn
glendirecek ve geen yln (tezkere sonras) sorunlar zle
ektir.
3-birlii ile Trkiyenin Krt devletinin kurulmasyla ilgili en
dielerini giderecek ve Trkiye ve Irak Krtteri ilikileri dzele
cektir.

M5 "Meeting Summary- George Kennan Roundtable on Russia and Eruasia, November

16,2001; Stephen Sestanovich, Project Director, Speaker: Joseph Preset'
www. cf r org/pu b Iic/re so urce.eg i?pu b!4202
645 1994 ylna dek ynetimde bulunanlarn listesi : Robert Gaylon Ross. Who's Who of
the Elite, RIE, 1995

421

3-Trkiyedeki NATO merkezi, B yk Ortadounun cephe

toprak/ar olan Orta Asya ve Kafkasyann N ATO yrngesine
e/d/mesine yardm edecektir.
4-Bu 12 lkenin Trkiye ile tarihsel, rksal (etnik) ve dinsel
yaknlklar vardr. lerinden 10u ise Mslman ounlua ya
da byk Mslman topluluklara sahiptir. Trkiye, NATO
merkezi olursa bu lkeleri N A TO ya balayabilir ve onlar Bat
Dnyasna yaknlatrabilir.
5-Gersi Ankaraya kalmtr. Bu ilerin kotarlmas iin NATO
stanbul toplants (Haziran 2004) bir /irattr.611'
Bu durum da, sivil atlyelerde hazrlanan masum raporlar,
IRlye, NDIye ya da CPEye, ACILCe, Rockefeller Foundation'a
ve teki ngo lara verdiini sananlar, fena halde yanlmaktadrlar.
CFRye ulaan bir rapor, kartellere, kilise rgtlerine, istihbaratla
ra verilmi olmaktadr. Bunda saknca grmeyenlere denilebilecek
bir ey yok. Ne ki, en sivil ve en effaf olmakla vnp halkn
gzne girmeye alan bu ailyecilerin de CFR den effaf olma
sn ve toplant tutanaklarn aklamasn isteme haklar vardr her
halde.
effafln yararna deinmek gerekiyor. 2004 yl balarnda be
lediye seimi kampanyas srasnda Prof, Necmettin Erbakan, Ocak
1997de Abdullah Gl n W ashingtona giderek zel bir toplantya
katldn ve o toplantda alnan kararlar sonucunda 28 ubat
1997 kararlaryla hkmetinin drlme srecinin balatldn
artran aklamalarda bulunmutur. Dnemin babakannn inandrc olmas iin 26 ubat 1997de CFR de Refah Partisi ko
nulu yuvarlak masa toplantsna katlan Abdullah Gt, Erbakan h
kmetinde Devlet Bakandr. Bir bakann CFR toplantsna katl
mas ve orada kendi partisini anlatmas herhalde B abakann bilgi
si dnda olamaz.

647 Soner Cagaptay (Coordinator, Turkish Research Program), NATO's Transformative

Powers: Opportunities for the Greater Middle East" The Washington Institute for Near
East Policy, National Review Online, April 2, 2004

422

N ikaragua'da p roject dem ocracy"

Projenin kanl ve k ansz uygulam as

'S u n M yung M oon Hazretlerinin Birletirme

Kilisesi CAUSA ve Nikaragua zgrlk Fonu
gibi bal kurulular araclyla contratara
yardm etmi ue A dolfo Calero, Steadm an
Fagoth, Pedro Cham orro ire teki Contra
liderleri kilisenin baz strateji ire yardm toplama
rgtlenmesinin faturalarn dediini ve Birteik
Devletler'den siyasal destek oluturulmasna
yardmc olduunu akladtar '648

Be gruplu koalisyondan oluan Sandinistlevn diktatr

Som ozay devirmelerinin ardndan Miamide toplanm aya balayan
diktatrn eski muhafzlar ve para iin katlan eski sulular, bir
kar hareket in yeterli destei bulmulard. Ronald Reagan tara
fndan ClA'nn bana getirilen William (Bill) Casey, Nikaraguaya
kar rtl operasyon yaplmas plann kendisi gibi dnen
Reagan ile birlikte NSCde kabul ettirdi. Kba gmenlerinin mer
kezi Miamide ilk rgtlenmeler zaten balamt. Muhafazakr ii
lideri Jose Francisco Cardenal nderliinde UDN (Union
Democratica Ncaraguense) Florida kylarndaki Kballarn kamp
larnda askeri eitime balamt. Somozann 308 muhafzndan oluan ve Somoza' nin kardei Luis Pallais Debayle tarafndan fi
nanse edilen 15th of Septem ber Legion Honduras-Nikaragua s
nrna yerleti.
ABD ve H onduras arasnda yaplan anlam adan sonra UDN ve
Legion birleti. Askeri eitim Arjantinde balad. Organizasyon Ar
jantin stihbarat ef yardmcs Albay Mario Davico egdm nde
Miamide gerekletirildi. Contra elemanlarna dolarla m aa den
meye baland. Arjantin cuntasnn adam larndan Albay Jose Oltas
(Julio Villegas) Arjantindeki lojistik hizmetlerini. Albay Osvaldo
Rivera ise H onduras ve Kosta Rikadaki kamplar ynetm eye ba
lad. Austos 1981de FDN kuruldu. ABD, Nikaragua ynetimini El
Salvador halk cephesine silah gndermekle sulayarak, kredileri ve
yardmlar kesti. Ve operasyon balad, ABD, contra operasyonu
648 "Frank Greve. Philadelphia Inquire, Dec. 20, 1987" den aktaran Holy Syklar, W ar on
Nikaragua, s.241
423

in ilk elde 19 milyon dolar verdi. CIA nin silahlan contra militan
larna 1982 M artnda ulat. Sabotajlar balad. Atlantik kylarn
daki yerliler arasnda karklk balatld,
Nikaragua ynetimi karklklar nlemek iin polisiye nlemler
alnca, eskiden Somoza saflarnda yer alm yerli reisi H ondurasa
geerek muhalefete katld. Ynetim, Honduras snrndaki kyleri
boaltnca, kar isyan byd. Bu arada Sandinist ynetim de ierden atlam aya balad. st ynetimden Alfonso Robero ve
C om m ander Zero olarak tannm olan Eden Pastova Gomez,
Kosta Rikaya geerek Nisan 1982'de yeni bir grup oluturdu:
ARDE (Alianza Revolucionaria Democratica) Orta Amerika lkeleri
uzlama yolu aram aya balaynca ABD, Nikaraguaya ynelen Uluslararas kredileri durdurunca teki lkeleri susturdu. Nikaragua
balklarnn kooperatifine verilecek olan kredinin kongre tarafn
dan geri evrilmesi iin, teknelere mazot verecek olan ky depola
rnn bulunmad ileri srld. Depolar ksa bir sre nce bom ba
lamlard,
Nikaragua ynetimi i dzeni salamak amacyla nlemler al
maya balaynca, ABD, bir yandan ajanlarca i karklk kartrken
te yandan, Amerika ve dnya leinde yaygn bir karlama kam
panyasna balatt. Bu arada Falkland savanda ABDjngiltereyi
destekleyince Arjantin contra'ya vermekte olduu destei kaldrd.
Boluu Japonya ve srail doldurdu. srail H ondurasa silah sat
maktayd. ABD parasal destei 1983de 21 Milyon, 1984de 24
Milyon ve kongre ie el koyana dek toplam 80 Milyon Dolar oldu.
ABDnin H onduras eliliinde 149 memur, 176 askeri eleman
H onduras ordusuna yardmc oluyor ve 50 Hava Kuvvetleri uzman
radarlarla Nikaraguay taryorlard. Albay Bermudez kum andasn
daki contra saldrlarnda, kahve toplayan kyllere, kadnlara,
retmenlere ve ollardaki aralarda bulunan halka saldrlar giderek
artt Ne ki, contra baarya ulap, Nikaragua iinde bir yerleim
yerini ele geirme ve orada hkmet ilan etme am acna ulaam a
mt.
Nikaragua yasa! hkmetine kar birlii yeniden salam ak ze
re Miamide CIA gzetiminde yaplan toplantlar sonunda Edgar
Cham orro szc olarak atand Contra liderlerinin ou, saldrlar
Mianiden ynetiyorlard Chamorro, H ondurasa yerleti ve kur
duu brodan rnedyatik aralar kullanmaya ve yardm toplama
ilevine voneiik a l m a l a r a b a l a d . Democracy savalar olarak
yanstlan contra i i n d e Sornozamn snilii muhafzlarnn bulunm a

d ileri srlyordu. Oysa gazeteci Christopher Dickey. 1983de

kamplar) ziyaretinde, grt be FDN kom utanndan drdnn
Somoza muhafzlarndan olduunu saptamt. FDN istihbarat efi
de Som ozanin en sert adam larndan Ricardo Lau idi. Contra kuv
vetlerinin toplam says 1983de 2000 iken 7.000; 1984de 6.000
iken 15.000 olarak yanstld. (Prados s.405)
1981-1984 arasnda 910 devlet grevlisi ve halktan 8 000 kii
contra militanlarnca ldrlmt. ClAin iddet uygulama yn
temlerini rettii br zel kitapM9 Ekim 1984'de ortaya kt.
Konrede sesler ykselmeye balaynca, Dileri, contralar kna
mak durum unda kald. 15 Kasm 1984 tarihli The Guardian
(London) ve 27 Aralk 1984 tarihli New York Times gazetelerine
gre. Kongre stihbarat Komitesi, CIA bakan tarafndan bilgilendi
rildi ve contra larm "ocuklar da aralarnda olmak zere silahsz
halka ikence yaptklar, cinsel saldrda bulunduklar ve ldrdkle
ri" ve daha da ileri giderek "ocuk ve kadnlar bekler halinde
yaktklar, uzuvlarn kopardklar, gzlerini oyduklar ve balarn
kestikleri" ortaya kmt.650
ABDnin Managua eliliinde grevli CIA istasyon efi ve adam
larnn Nikaragua Dileri Bakan ve Roman Katolik Rahibi Miguel
Descotoyu zehirleyerek ldrme hazrlnda olduklar, kantlarla
ve elemanlarn ibirlikileriyle ekilmi fotoraflaryla aklandktan
iki ay sonra Escoto ve iki grevliyi daha ldrmek zere hazrlk
yapld ve bu iin arkasnda CIA ajan Mike Tochun bulunduu
ortaya karld.651
1983 Ocak aynda Cotadora Group" olarak adlandrlan
Meksika, Panam a, Kolombia ve Venezuela toplantlara baladlar
ve Orta Amerikada dzenin korunmas iin i savalarn, yabanc
mdahalesinin durdurulmas, seimlerin yaplmas ve nsan haklarPsycological Operations in Guerilla Warfare" adn tayan Contra ei kitab, CIA ta
rafndan grevlendirilen Vietnam savalarndan Green Beret / Yeil bereli John
Kirkpatrick tarafndan yazlmt Kirkpatrick, Tegucigalpada, FDN szcs Chammorro
ile birka hafta birlikte almt. Kitapta, profesyonel katillerin kiralanmasndan, gere
kirse contralar n kendi militanlarna suikast dzenlenerek ehit" yaratlmasna, kyller
arasnda korku salnmas amacyla devlet grevlilerinin ldrlmesine varan yntemler
anlatlmaktayd 2000 tane baslan kitapta kiralk katil ve contra militanlarnn ldrl'
mosi blmlerim gren Chamorro, bir odaya kilitledii kitaplardaki bu blmleri jiletle
birer bire kestirmek zorunda kald (Prados.a.g.k. s 4051 John Kirkpatrick, CA'nin Ulus
lararas Eylemler Blm'nde szlemeli uzman olarak alt.. Vetnam-era Phoenix
programnda yer ald "Psychological Operations m Guerilla Warefare el kitabn hazr
lad [H oly S yklar a.g.k $.177)
Flm. a.g.k s.293
' ' " :'hc G:;ardiao i.cn-Joi. 25 January ?985"den Blum s 29. dn. 33

1?.f

nm korunmasn ieren 21 maddelik bir anlam a yaptlar. Bunun

rerine harekete geen ABD, Nikaragua ynetimini zor durum da
brakmak amacyla, bu anlamay onaylamasn istedi.
Nikaragua ynetimi, ABDyi artarak, Daniel O rteganin Los
Angelesa gelerek anlamay imzalayacan aklad. ABD aknlk
iindeydi. Bunu beklemiyorlard. nk anlam aya gre, Honduras
ve G uatem aladaki askeri personelini geri ekmek durum unda kal
yordu. ABD, geri dn yaparak, anlamann son belge olmadn
ileri srnce C ontadora szcs, ABD temsilcisinin de batan kabul
ettii gibi anlam a belgesinin bir sonu belgesi olduunu bildirdi.
ABD anlamay onaylamayacan bildirdi.
ABD Milli Gvenlik danman John Poindexter, Panam a Devlet
Bakan General Manuel Noriegaya bu anlam aya katlmasndan
m em nun olmadklarn ve devlet bakanlndan ekilmesini istedi.
Noriega direnince, Panam aya yaplmakta olan 40 milyon dolarlk
yardm durduruldu/^
Bu arada, ARDE, ilk CIA yardm paketiyle iletiim cihazlar ve
500 tane AK-47 suikast silah ald. Eden Pastora ve Alfonso Robelo
komutasndaki ARDE militan says 2,000e, isyanc Miskitos yerlile
rinin says da 3.000e ulamt. Nikaragua kampanyasn CIAden
yneten Duane R. Clarrtdge contra nin ihtiyalar iin iki C-47 uann yeterli olacan bildirdiyse de parasal kaynak yetersizlii
nedeniyle bu stek yerine getirilemedi,653
CIA direktr William Caseyn planlan tutmam ve contralar
1983 sonuna dek Nikaraguada herhangi bir kent ya da blgede
egemenlik kuramamlard. N S P G (National Security Planning

652 Noriega, 1986da uyuturucu trafiinde yer ald gerekesiyle "Bir Numaral Halk
Dman" ilan edildi. Honduras devlet bakan, 1985'de, "contralar'a yardmgetiren ge
milerin limana yanamasn engelleyince, ABD, Hondurasa yardm paketini durdurdu
ve bakan Suazoyu ktlemeye balad Contadora iinde en etkin olan Meksika'y da
uyaran ABD, anlamaya destei srdrrse, muhalefetteki Milli Hareket Partisini iktida
ra getireceini bildirdi. Austos 1987de anlama Kosta Rika devlet bakan Oscar
Ariasn nclnde Meksika, Panama dndaki lkelerce {Salvador, Honduras, Gua
temala, Nikaragua ve Kosta Rika} imzaland. Blum, a.g.k. s. 298
6 Duane Clarridge, 1968-1973 arasnda Trkiye'de CIA istasyon efiydi. CIA Counter
terror birimi bakanlndan emekli oldu. Clarridge, M Tin nl elemanlarndan, 12 Mart
ncesi, 12 Mart darbe sonras operasyonlarn, Ziverbey Kk ikence seanslarnn
yneticisi, 12 Eyll sonrasnda da hem "counter-terror rtl operasyonlarnn ve siyasi
yneticilere ynlendirici raporlarn sahibi Hiram Abas iin unlar yazyordu: Hiram e
siz biriydi. Kendi dneminden Trkiyenin en iyi istihbarat memuruydu. Bu gr, onu
tanma ayrcalna sahip olan btn yabanc istihbaratlar paylard. Onunla iyi arka
da olmutuk." Duane Clarridge 'm "Btn Mevsimlerin Casusu" kitabndan aktaran So
ner Yaln- Doan Yurdakul, Bay Pipo, s. 145-146.

426

G roup)66'1 topland ve Nikaraguann d dnya ile ilikisinin kesil

mesine karar verdi.
Nikaraguann limanlar maynland. C ontralann hizmetine as
keri uaklar verildi. Keif ve sava uaklar M anagua ve teki kent
lere saldrlar dzenledi. Uaklardan bazlar dnce, mrettebatn
CIA elemanlar olduu anlald.655 Bunlardan biri Kafkas kkenliy
di. Ayrca limanlar ve liman yaknlarndaki sekiz petrol deposu ge
m iden alan atele bom baland ve yakt botlarla giden elemanlar
tavafndan ayrca atee verildi. Corinto liman kentinde 25.000 aile
kentten g etmek 2orunda kald. Nikaragua yaktsz kalmt. H
cumbotlarn saldrlar helikopterler eliinde srd. Ticari gemiler
yaraland, CIA kurmaylar bu ileri EDN yani contra"
dzenliyornu gibi gsterdiler. Nikaragua'nn ihracat durmu, balk
avclar lm ya da ar yaralanm ve ekonomi iflas etmiti. Bu
arada CIA, ABD Kongresine, Nikaraguann devrim ihrac yaptn
bildiriyordu.
Kongre yesi Edward P. Boand bakanlndaki House select
comm ittee (Akev seilmi komisyonu), Nikaragua hkmetinin
devrilmesinde fonlarn Regan ynetimince kullanmn aka yasak
layacak karar tasarlar hazrlamaya balad ve bu tasarlar 1983 yl
btesiyle birlikte yasalat 656 Temsilciler meclisi Nikaraguaya y
nelik param iliter bteyi daha nce kez veto etmiti, am a sena
to onay vermiti. Bu durum Nikaragua operasyonunun ABD kurumlarnda bile ne denli tartmal olduunu gstermektedir. B.M
Gvelik Konseyinin ABDyi knayan karar yalnzca ABD delegesi
tarafndan veto ediliyordu.
CIA direktr Casey, stihbarat Komtesince sorguya ekildi.
Casey, maynlama, iinin rtl bir i olduunu kabul edince. Ko
mite bakan Barry Goldwater, ClAy sulad. Bunun zerine Ko
mite Bakan Yardmcs Daniel P. Moynihan (Demokratik Parti,NY;
NDI yneticisi)667 durum u protesto ederek komiteden stifa etti.
Nikaraguada serbest seimler yapld. Orta Amerika iketerdekinin aksine, seimlerde cinayet ilenmemi ve oylarn saymyla il
654 Grupta, William Casey, Casper Cap' Weinberger, George Shultz vard. Abluka yeri
ne maynlama yaplmas NSC yneticisi Robert McFarelane'e aitti. (Prados, a.g.k s
410)
655 1 Eyll 1984de bir helikopter dt. Helikopterde, Civilian Military Assistance fir
masndan Dana H, Parker , Jr. Ve James Powel ti, contralara ila ve giyecek gtr
mekteydiler.
656 Public Law 97-377, Section 793, Prados, a.g.k. 413
557 Moynihan, NDI yk, Bk. Blm: NDI

427

gili bir yaknma da gelmemiti. Ne var ki, muhalefet koalisyonunu

temsil eden J o se Cruz bakanlndaki DCA (Democratic
Coordinating Alliance/Demokratik Egdm ttifak), contra liderle
riyle grmeler yaplncaya dek seimleri boykot edeceini akla
mt, DCA seim kayt gnn ertelenmesini isteyince, ynetim se
im tarihini on gn ileriye ald. DCA bavurmakta gecikince, seim
lerin Kasm'dan Ocak ayma alnmasn istedi. DCA' nin istekleri
bitmiyordu. Ynetim, DAC' ya isteklerinin kabul edileceini, ancak
onlardan da "contra" [ara atekesi kabul ettirmelerini istedi. Bu kez
DCA bunu yaptracak etkileri bulunmadn belirtti ve Kasm
1984de seimlere gidildi.
Seimlere birka gn kala baz sa partiler, ABD diplomatlarnn
seimleri boykot etmelerini istediklerini belirttiler. Bam sa Liberal
Parti seimlerden ekildi.658 Seimleri Sandinistler kazand. Daha
sonra Uluslararas adalet divan, "limanlarn m aynlanm as dava
snda Nikaragua ynetimini hakl buldu ve ABDnin Nikaraguaya
m dahale hakk bulunmadna karar verdi. 11/3 alm an karara
yalnzca Amerikan, ngiliz ve Japon yarglar muhalefet etti. Bu arada "Contra el kitab" kongre yelerinin eline geti.
C ontralara yaplacak 14 milyon dolarlk yardm Boland
A m endm ent uyarnca veto edildi. Contralarn H ondurastaki
kaynaklar da tkenmeye yz tutmutu.
Miskitos yerlileri sava brakm; contra lardan bamsz hare
ket eden Eden Past ora giderek pasifize olmutu. Bu aam ada
H ondurasta FDN temsilcisi Adoifo Calero ile CIA ve NSC (ABD
Milli Gvenlik Kurulu) grevlileri bir toplantda bulutular. CIA efi
Duane Clarridgenin yannda yeni bir elem an vard: NSCye
Fairlane tarafndan alnm olan Yarbay Olliver North (Ollie),
North, Caleroya gereken kayna salayacana sz verirken, on
dan banka hesap numarasn istedi. Yarbay Oliver North, szn
tutarak, ksa srede Calero'nun hesabna bir milyon dolar yatrl
mt,
Nikaragua operasyonunda, ABD kongresinden de gizli yeni bir
dnem e girilmiti artk. Bu dnem de, kirli ilikiler kurulmu, kokain
kaaklndan, Brunei Sultanndan, Arap emirlerinden, Suud
prenslerinden ve Afgan mltecilerine verilen kaynaklardan para
salanm ve contralar iin silahlar satn alnmt. Bu ilerin a ra
snda en ilginci ve daha sonra ok ba artacak olan, srail fzele

N o w York Times 21 O ctober 1984 den Blum, a.g.k. s.300

428

rinin ran'a satlmasyd. Fzeler srailden rana CIA rtl ope

rasyonuyla satld. Fzelerin karlnda alnan parayla Contra gi
derleri karland. rtl parann dolam, BCCI ve Indian Springs
Bank (Kansas City) araclyla gerekletirildi. Bu banka Indian
Springs and Global International Air irketine lsz oranda kredi
ler vermiti.
Havaclk irketinin hissedar ise ranl Ferhad Azima, ayn za
m anda EATSCO (Egyptian American Transport and Services
Corp.) irketine tamaclk hizmeti vermekteydi. EATSCOnun
kurucularysa Thom as Clines, Theodore Shackley ve Richard
Secorddan oluan eski CIA ekibiydi. Para ilikilerinin boyutlar
bankalarn hortum lanm asna dek uzanmaktayd. rnein, Ray
Corona, 1978 ylnda m arihuana kaaks Jose Antonio (Tony)
Fernandez den ald 1,1 milyon dolarla The Sunshine State Bank
(Miami) satn ald, Tony, daha sonralar ABDne 1,5 milyon dolar
tutarnda m arihuana sokmaktan sulu bulunmutur. T onynin orta
Eulalio Francisko Castronun temiz olduuna karar verilmitir.
nk Eulalio Francisko Castro, artk Floridada, Naples yaknla
rndaki br itlikte Nikaragua C ontralarn eitmeye balamtr.
Bu arada, yeni senaryo da devreye sokulunca, Nikaragua eko
nomik olarak darboaza girmi ve ynetim ile halkn aras almaya
balamtr. Nikaragua devlet ynetimini erden zayflatmak zere,
project dem ocracy operasyonu balatlr. O perasyonun nemli bir
aracn oluturan ayarl-medyann gz boyam a yaynlaryla i istik
rar -bozulur. Bu srete, Filistinli eski terristlerden ve silah uyuturucu anda ustalam diplomatlara, Uzakdou ve Afrika
operasyonlarnda deney kazanm zel grevlilere dek genileyen
bir ekip, silahl terrist saldrlar dzenleyen ekiplerle egdm iinde almaya balad. Nikaraguada NED tarafndan beslenip
desteklenen aday, seimleri kazand. Ksa srede piyasa ekonom i
sine geilerek ABDye uyumlu bir Nikaragua yaratld.860

689 Houston Post, Feb.

1990 dan aktaran Jo e l Bainrm an, The Crim es o f A
President, s. 2 79-281
660 Bu baarnn sresi on yl gemedi. 2001 ylnda Sandinistler, Managua belediye
bakanln kazandlar. Daniel Ortega ve yandalarnn yeni dnya dzenine uygun bir
politik izgi izlemeleri ABD'nin Orta Amerika egmenliinin gvencesi olabilir ya da
olamayabilir Sonucu project democracy operasyonu belirleyecektir.

429

Amerikadan Bakmak - 2

project dem ocracy

iinde
ULUSLARARASI DN HRRYET
SENARYOSU

ABD dnya dinlerinin babasdr

ilgin olan ey, baz Batl aydnlarn biz Ms

tumanlarn zamanda geriye gitm em iz kklerim i
ze inmemiz ue gelenekleri elden brakmamamz
gerektiini dnmeleri ve bizim gen insanla
rmzn do bu ithal kaynaa dn' fikrinden
olduka etkilenmeleridir (.,} Niin Bat fcendi
kaynak/arna,
6u
kaynaklar her ney$eler,

dnm yor? Amir Faheri^

Olaylardan bir sonu karmak gerekirse; lk an d a dnyada yer

letirilmek stenen yeni dzenin, demokratik bir dzen olaca so
nucuna varlabilir. Bu dze iinde dnyann tm lkelerinde devlet
ler merkezi otoritelerini yitireceklerdir. Olabildiince etnik ayrma
uram kk eyaletlere ayrlm lkelerde tarihsel partiler eriye
cek, vakflardan, dnce topluluklarndan, ticaret odalarndan, in
san haklar denetim rgtlerinden oluan bir siyasal yap oluacak
tr. Bu oluumlar, dorudan doruya ABDnin siyasal partilerine
bal enstitlere, konseylere, ABD irket vakflarna, balanacaktr.
lkelerdeki eitim kurumlan da vakflaacak ve ABD akademik
dnyasyla organik balar kuracaktr.
Merkezi otoritesini yitirmi, salt denetleyici kurullara dnm
devlet rgtlerinin yan sra, ordular da ulusalln yitirmi devletle
rin savunm a gc olmaktan kacak ve ortak gvenlik glerine ka
tlacaklardr. 1 lerhangi bir blgesel bakaldrya (bu bamszlk uu
runa bir bakaldr da olabilir} kar annda silahl m dahalede bu
lunularak, ncelikle uzaydan denetlenen, yeryznde ve uzayda
konulandrlm ktalar aras fzelerle noktasal olarak vurulmasn
dan sonra ulusal kimliini yitirmi paral askerlerden oiuan ortak
661 Sanlann tersine, Mslmanlarn esKi kurallara uygun yaamalar nerisi, radikal
slamclar tarafndan deil, Bal tarafndan nerilmeye balanmtr. Iran ynetiminin
ldrme tehditlerine karn savamn srdren ve fakat bu yolda Bat yalakalna so
yunmam olan, ranl Aratrmac-Gazeteci Amir Taheri (Kayhan gazetesinin eski G e
nel Yayn Ynetmeni), 1990 ylnda stanbul konferansnda bu konuyu sorgulamt.
Amir Taheri, Kadn Haklan ve ran Deneyimi. Aynca, Amir Taherinin Holly Terr" adl
kitab Trkeye evrilmi ve iki blm dnda "Kutsal Terrn iyz Hizbullah" ya
ynlanmtr- Bk. Kaynaka.

433

gvenlik glerince yaplacaktr. Bu eylem ynlendirilmi kitlelerce

de ierden desteklenecektir.
Bu son derece ileri(!) projeye engel olabilecek en nemli kurumlardan biri de dinsel kurumlardr. Dnya egemenliinin kurulma
snda engel oluturacak dinsel atmalarn nlenmesi iin
dinleraras diyalogun gelitirilmesiyle birlikte kurumsal yapnn da
oluturulmas gerekir. En yaygn ve gl dinsel kurumlardan ba
layarak, tm dinlere bir yeni merkezi egdm gereklidir. Egd
mn merkezi elbette W ashingtonda bulunacaktr. ncelikle Ameri
kallardan oluturulan bu kurumsal yap, [RFC (International
Religious Freedom Committee / Uluslararas Din Hrriyeti Komitesijdir. Bu komitede belli bal dinlerin ve mezheplerin temsilcileri
bulunmaktadr. Byk dinlerin altnda bulunan mezhep, tarikat olu
umlarnn da bir araya gelebilecei, demokratik grnml bir or
tam da kararlar alabilecekleri kurum ise Dindarlar Parlamentosudur.
Uluslararas komite her yl lkeler aleyhinde hazrlanan din hr
riyeti raporlarn grmeye balamtr. Komite, din hrriyetini en
gelleyen lkelere yaptnm uygulanmasn nerebilmektedir. Parla
mento ise deiik lkelerde toplanmaktadr. Parlam entonun g
lendirilmesi iin Dinleraras Diyalog Uluslararas Kongresi, 2000 y
lnda W ashingtonda Birlemi Milletler ats altnda gerekletiril
mitir.
Son derece dsel grlen bu gelimeleri biraz daha yakndan
incelersek, geree yaklaabiliriz. Uluslararas din hrriyeti senaryo
sunun gemii, souk sava yllarnda komnizme kar oluturulan
ortak savam alannda birbirine ilikilendirilen dinsel rgtlere ba
l kurumsal yaplanmalara dayanmaktadr. Son yirmi ylda bu yap
lanma, sosyalist sistemin kmesiyle birlikte, d ah a yeni ve daha ge
limi bir evreye ykseltilmitir.
B undan sonraki blmlerde yakn gemiin olaylar iinde gezi
nirken, kimi kez Amerikadan, kimi kez de Ankaradan bakarak bu
senaryoyu zmeye alacaz. Konular ele aldka ve olaylar iz
ledike, Trkiyedeki gelimelerin bir rastlant, sradan bir irtica
hareketi olmad grlecektir, iinde yaadmz bu olaylar anm
sadmzda, bizimki gibi lkelerde birbirine benzer olaylarn sonu
larn dnerek, deerlendirme yaplnca, gelimelerin sistem ya da
rejim bozukluuna dayand savnn gerei yanstmad da anla
lacaktr, Ayrca olaylarda, u ya da bu ynden, ABDnin ve Bat
Avrupann etkisi de sntacaktr. Hele son yirmi yln olaylarnda
434

'project democracy" rmcek ann derinliklerinde, ilgin uygula

malarla karlalacaktr.

Din Hrriyeti senaryosunun yasallatrlm as

Amerikal iadam-misyoner Al Dobra, yabanc lkede uygula
d yntemi u szlerle anlatyordu:
Am acm bir Mslman' dininden dndrm ek deil, (..) H ede
fim (olan attm tohum) nce ryecek, sonra atlayacak ve
(fidan) byyecek; (o kiiler) giderek dinlerini sorgulamaya ba
layacaklar. 662
Bu szler, Batnn ve zellikle ABDnin yzlerce yllk saldrsnn
bir zeti gibi. ABDnin elli yl sren demokrasi ve hrriyet patron
luu, her nedense kendine muhalif politikalar demokrasi kapsam
dnda brakyordu. ok partili politik sisteme sahip lkelerde bile
seimle gelmi ynetimlerin g kullanlarak ve kan dklerek dev
rilmeye engel olmak bir yana, ykm iini el altndan destekliyordu.
Bunu kimi lkelerde demokrasi ve hrriyet davasna dayanarak ya
da dinci rgtlere arka karak yapyorlard. 663
1990dan sonra, lkeleri komnizm tehdidi ile korkutarak, onlar
stnde siyasal egemenlik kurmak olanakszlat. 1980lerin bala
rnda demokrasi projesi adyla bolatlan rgtlenme ve ak m
dahale program, sosyalist bloun yklmas zerine yeni bir arala
donatld: Din Hrriyeti.
Kasm 1996da, ABDnin devlet sekreteri W arren Christopher,

Din ve inan hrriyetini yaygnlatrm ann B irleik Devetlerin karlarnn artrlmasn salayaca gerekesiyle
ACRFA (Advisory Committee on Religious Freedom Abroad / D
lkelerde Din Hrriyeti Danma Komitesi)'yi oluturdu. Daha son
ra devlet sekreterlii grevine getirilen Madeleine Albrigth, ubat

651 Mother Jones, May/June 2002, s. 46

4 Temmuz 1948 tarihli ve 5353 sayl yasaya gre: AID yardmnn amac: Birleik
Amerikadaki hr messeseleri yaatmann ancak btn dnyaya ami! bir hrriyet da
vas iinde mmkn olabilecei inanc ite az gelimi memleketler halklarna, kendi
kaynaklarn gelitirmek, hayat standartlarn iyiletirmek ve sorumluluklarn anlam
idareler kurmalarn salamak zere salam plan ve programlara dayanan iktisadi kal
knma iin kendi kaynaklarn harekete geirme abalarna, sosyal iktisadi alanlarda,
ABDnin teki grevli tekilat arasnda yardmda bulunmaktr. Bu ABDnn karlarna
hizmet ettiini ekinmeden aklayan szlerin yer ald yasa T.C meclisinde kabul edilmi ve uygulanmtr. Grlyor k, ABD gerekte bu denli ak oynuyor. T.C Devlet
Tekilat Rehberi, Trkiye Ve Ortadou Amme idaresi Enstits Yayn. 1978, syf: 872

435

1997de komiteyi aklad ve "Dnyann temel dinlerinin gelenekle

rii temsil eden nderler ve hocalardan oluan, komitenin grevi;
"d lkelerde din hrriyetinin gelitirilmesi, korunmas ve tantlma
s (retilmesi); bu konularda Devlet Sekreterine nerilerde bulun
mas olarak belirtti, ABD Bakan, Danma Komitesne u kiileri
atad:
Protestanlar Ulusal Birliinden Don Argue, Hristiyan Kiliseleri
Ulusa! Konseyinde Joan Brown Campbell, H arvard niversite
sinden Diana L. Eck, Amerika Bahaileri Mavirler Ktasal Yne
tm Kumlundan Wilma M. Etlis, retim ve Liderlik iin Ulusai
Musevi Merkezinden Haham Irving Greenberg, Birinci Baptist Kili
sesi Papaz Jam es B. Henry, Afrikal Metodistler Piskoposluu Kili
sesi piskoposu Frederick Calhoun James, Amerika Rum Ortodoks
Blgesini temsilen Antonios Kireopoulos, Amerika Ortodoks Kilise
mi' n i temsilen Leonid Kishovsky, Monumental Baptist Kilisesinden
Samuel Billy Kyles, Emory niversitesinden Deborah E. Lipstadt.
USiPten David Little, Newark Bapiskoposu Theodore McCarrick.
Son Gn Havarileri Isa Kilisesinden Russell Marion Nelson. New
Meksico 1-as Cruse piskoposu Ricardo Ramirez, CFRden Barnett
Richard Rubin, Freedom H ouseun Puebla Projesi elem anlarndan
Nina Shea, Indiana niversitesinden Elliot Sperling, Mslman
Kadnlar Ligi Bakan Lnila Al Marayati ve Mslman Amerikallar
Topluluu Bakan imam Wallace Deen M ohamm ed (Wallace
Deloney Elijah}

Bakan, stanbuldan din liderle gryor

Ad uluslararas' kendisi bir Amerikan i yasas olmas gereken
Uluslararas Din Hrriyeti yasas almalar srdrlrken, dininan koruyuculuuna soyunan ABD Bakan William Jefferson
Clinton. Hristiyan, Musevi. Mslman, Babai, Budist, Hindu tem
dinilerle grmeler yapt. ABDdeki cemaat temsilcileriyle yetinme
yen federal devlet bakan;, Papa ite gr lkten sonra, stanbul
Fener Rum
Ortodoks Kilisesi patrii Arhondoni
Dimitri
Bartholomeos ile grerek, kurumsallamann derin temellerini at
t. UJJ Bartholomeos, sonraki yllarda ABDnin Din Hrriyeti yasa
sn,dan yararlanacan biliyordu.'-1^

ssio.govA vw w /globcl/ium /m -nghts

uG Fener Rum Ortccloks Kilisesi/stanbul Patrii raporda dnya patrii olarak
Ecumenical Patriarch Bartholornocw" aklamasyla yer ald F ina l Report o f the
A dvisory Com m ittee on Religious Freedom A broad to the S ecretary o f State and to the

436

almalarn bir yl srdren danm a komitesince, 23 Ocak

1998de, Din ve inan hrriyetinin yaylmasnn A B D d
politikasn da birincil n celie sahip olm asn , Dileri b a
kanl bnyesinde bir Uluslararas Din H rriyeti B ro su ku
rulmasn salayacak yasa tasla hazrland.667
Komite yasa tasla gerekelerinde uluslararas din yneliminin
gerekelerini, rgtlenme biimini, kullanlacak aralar belirliyordu.
Bir dizi gerekeden ikisi, din hrriyeti misyonunu ABDnin yklen
mesinin gereini yle zetliyordu:
Din hrriyetinin yaygnlatrlmas ve (bu hrriyetin) bas

k altna alnmasna kar km a grevi tem el Am erikan

deerin i ierir ve Birleik D evletler'in uygun, n em li ve
gerek li bir d p o litik a hedefidir. (..) B irleik D evletler,
evren sel insan haklarna bal bir dnya lideri olarak ve
deiik din sel nfusa sahip bir lke olduundan btn
dinlerin haklarndan sorum ludur.
ABDni tm dnyann din ilerinde yetkili klan komite, bu ile
rin temelini de belirledi:
Din hrriyetini gelitirm enin uygun aralar b ir yandan
d elil toplam ay ve rapor dzenlem eyi, te yandan da e t
kin p o litik nlem lerin (alnmasn) kapsar
Politik nlem tevikleri ve caydrc yaptrmlar iermeliydi.
Amerika ile dzenli siyasi-ticari ilikilerde ncelikler elde edilmesi,
yardm ve destek grlmesi gibi tevikler, 1940'larn sonundan bu
yana zaten uygulanmaktayd. Yaptrm se ABDnin politik ege
menlik kurma giriimlerinde uygulad bilinen trdendi:
kapal

President ol the United States, Released by the Bureau for Democracy, Human Rights
and Labor, U.S. Department of State, May 17, 1999,
666 6 Mart 2001'de George Walker Bush Jr. ile grmek iin ABD'ye giden patrii F.
Glenin onursal bakam bulunduu TG V Bakan Yardmcs Cemal Uakl da uurlamt. Patrik, Bushdan Heybeli (onlar "Halki" diyor) manastrnn almas iin Trkiye
ile ilgilenmesini de istemiti. Bartholomeos, Ruhban Okulu in Bushdan Yardm stediPatrik'c Fethutlah karlamas" Aydnlk, 17 Mart 2002, S ay: 765. Patrik, bu giriimlerin
de baarl olmutur. ABD Bykelisi, Trkiye Cumhuriyeti hkmetine bavurmu ve
Heybe tada'd ak i manastrn almasn dorudan istemitir. (Turkey- International
R eligious Freedom Report, s 6) yl iinde nemli admlar atld ve Fener Rum Pat
rikhanesi, dnya Ortodoksluunun merkezi olma ve Rus Ortodoks kilisesinin etkisini
ortadan kaldrma ynnde Amerikan ortodokslannn ve T.C hkmetinin de desteini
ald
667 Final Report of the Advisory Committee, www state.goc/www/giobat/humanrights/990517-report

431

ya da ak olarak knama, (ticari - siyasi} nceliklerden mahrum

etm e ve caydrc ya da zorlayc nlem ler,.
Komite her ne denli sert nlemlerden yana grnmyorsa da,
ABD ynetimine aktan silahl mdahaleler iin bir olanak da sa
lamaktan geri kalmyordu. Bu olanak, her yne ekilebilecek znel
gerekelerle mdahaleyi de gvence altna almalyd ki, egemenlik
eylemleri kolaylasn. Komite bu olana yle belirtiyordu:
"Ambargo ve benzeri nlemler nerilemez, ancak sre giden de
rin adaletsizliklere kar ve yalnzca masum sivillerin temel ihtiyala
rnn karlanmas kouluyla ambargo uygulanabilir.
Yabanc lkelerde adaletin salanp salanmadna karar verme
yetkisinin bir devletin bir resmi brosunda kararlatrlmasna d a
yandrlmasnn olanaksz olmas gerekirken, zellikle son on yln
uygulamalarnda, Birlemi Milletler kararna bile gerek duyulma
dan yaplanlar dnlrse, olsa olsa bir ete hukukundan sz edi
lebilir.
ABD, d lkelerdeki misyonlarn, bulunduklar lkelerle ilgili
m an Haklan Raporlar"nin yan sra, Din Hrriyeti Raporu ha
zrlamakla grevlendirdi. 1998 ylnda da Amerikan Kongresinden
devlet sekreterlii (Dleri)ne bal, Uluslararas Din Hrriyeti
(IRF) Brosu ve Uluslararas Din Hrriyeti Danma Komitesi
(IRFAC) kurulmasyla ilgili bir karar kartld. Yeni kurumlamann
gerekesi olarak ABDnin kuruluunun temelinde dinsel kurumlanl
bulunduunu ve Birleik Devletlerin dnyada din hrriyetini gzet
leyerek yaptrmlarda bulunma hakk bulunduu belirtildi.
Bronun bana Vietnamda grev yapm deniz pilot yzba
Robert Seiple bykeli olarak a ta n d 068 Seiple, askerlikten sonra
Protestan kiliseler birliinin yardm rgt olan World R elief
(WR)in uzun yllar bakanln yapmt. Bu yardm kuruluunun
dnyann eitli lkelerinde 47 ubesi bulunmaktadr. rgt asl
nn G ney Amerikada CIA ibirliiyle yapmt.

M ezhepler kom itesi

Danma
komitesinin
bakanlnda
Musevileri
temsilen
Religious Action Center of Reform Judaism (Musevilik Reformu
Dinsel Eylem Merkezi) Bakan H aham David Saperstein getirildi.
Bakan yardmcln George Washington niversitesi Hukuk Mer
kezi Dekan Michael K. Young stlendi. Etik ve Halk Politika Mer
669 White House announcement On R. Seiple Nomination, 01-07-99, usis.it/usem bval/
F ile s /H T/99010707.htm
438

kezi Bakan Elliot Abrams, Bulgaristanda baz partileri desteleye

rek demokrasiye nemli katklarda bulunmu olan AEI (Amerikan
Giriimciler Enstits) Bakan Yardmcs John R. Bolton, Birleik
Devletler Baha Milli Ruhani Cemaati D ilikiler Sekreteri Firuz
Kazemzade, Newark Piskoposu Theodore McCarrick, ClAin pro
paganda aygt Freedom H ouseun Din Hrriyeti Merkezi yneticisi
Nina Shea, Washington Yksek Mahkemesi yargc Charles 2,
Smith ve MWL (Myslim W omens League /Mslman Kadnlar Li
gi) eski bakan Leyla El Marayati yeliklere atand,669/670
Elliot Abrams, Nikaragua-Iran-Contra operasyonunda ve birka
yl sren Venezuela project democracy n uygulamas sonucun
da, 2002 baharnda, seilmi devlet bakanna kar askerlerin de
kart darbe operasyonunda hep ynetici konum da bulunmutur.
Elliot Abrams, Trkiye (1984), Panam a (1985), Nikaragua (1986),
H onduras (1986) uygulamalarnda grev alm tr671 ran-Contra
operasyonunu yneten l egdmcden biri olan Reagann D
ileri Bakan Yardmcs Abrams, gladyatr olarak n salmtr.
Onun ii zellikle Orta Amerikadaki ABD bals diktatrleri des
teklemek olmutur.
ABD tarafndan eitilen lm taburlar, El Salvador'da sivil hal
k, silahsz kyl kitlelerini, ikenceden geirmi, rza saldrm ve
toplu kym gerekletirmilerdi. Birlemi Milletler Aratrma Ko
misyonu, yalnzca El Salvador i savanda 22.000 olay arasnda
ABD tarafndan desteklenen diktatrn adamlarnn yaratt olay
lar h orann %85 olarak saptamtr, ABD yanls katliamclarn si
lah masraflar byk oranda kokain ticaretiyle karlanmtr.
Abrams, ABD soruturma komisyonu ve CIA mfettilerinin rapor
laryla ortaya kan ve dorudan Reagann onayn ieren bu kirli
ilerle ilgili soruturm ada yalan ifade verdiinden hapse girmek zereyken, George Bush tarafndan balanarak hapis yatmaktan
kurtarlmt.672
Cumhuriyetilerin en nemli adam Elliott Abrams, Demokratla
rn Bakan Clinton tarafndan Din Hrriyeti Komitesine atanmt.
2001 ylnda George Walker Bush Jr., bakan olunca, Abrams, Mil
li Gvenlik Komitesinin Demokrasi, nsan Haklar ve Uluslararas

568 President Clinton names three to the US Commission on International Religious

Freedom'' Muslim Womens League, May 1999, mwlusa org /n e w s-clin to n5 9 9 shtml.
570 Caq, 1990. N um ber:33. $ 26 ve N um ber :35, s.31.
677 Caq, 1983, N um ber: 18. s.4; 27- 1987, s .6 6 v e 1994, N um ber:48, s.61.
678 David Corn, "Eliott Abrams: It's back! 77re Nation, July 2, 2001.

439

Operasyonlar blm nn bana getirilmitir. Abramsn ilk ii z

gn deneyim lerindan yararlanarak Venezuela'da askeri darbe r
gtlemek oldu.6/3
Eliot Abrams oul Bush Jr. bakan olunca NSCde grev almak
ta gecikmedi. Irakm igali ve srail'in Filistini ykma girimilerinin
de destekisi oldu. American Jewish Com m ittee'nin yayn organ
C om m entarynin ba editrlerinden Norm an Podhoretzin damad
olan Elliot Abrams, Paul Wolfowitz, Richard Perle ve Douglas Feith
ve David Wurmser ile birlikte srail Likud partisinin bata gelen
destekisi ve sava teorisyenleri olarak anldlar. 674
Dnyann dininden sorumlu komite bakan H aham David
Saperstein ise, Israil destekisi Yahudilerin en nemli rgt ADL
(Anti Defamation League of B'nai B'rith) ve AIPAC yneticilerindendir. Reagan demokratlarn banndran AEI (American Enterprise
Institute) Bakan Yardmcs John R. Bolton ise 1990da Bulgaris
tan i siyasetinin ynlendirilmesinde grev almtr.

Al Marayati Trkiye Cumhuriyetine kar

Komitenin en dikkat ekici bir baka yesiyse Leyla af-Marayati
idi. Marayati, ABDyi Pekin ve Varova Dnya Kadnlar toplantla
rnda temsil eden delegelerden biriydi. Leyla El Marayati, bu top
lantlarda Trkiyeyi dindarlara bask uygulamakla, barbarlkla su
lam; Avrupa Gvenlik ve birlii nsani Boyutlar Konferansnda
Recep Tayyib Erdoan savunmu ve Trk Silahl Kuvvetlerinin
Msiman subaylar ordudan attn ileri srmt.
Merve Kavak olaynda Trkiyeyi kaba bir dille sulamaktan
geri kalmayan Leyla al-Marayat, kadnlar Trkiyeyi protesto et
meye armt.070 Marayati, SUM (Sisters United for Merve) yani,
M erve iin birlemi kz kardeler rgtn kurmu, Akev
(Whitehouse) nnde gsteriler dzenlemi, direni arsnda bu
lunmu ve Bat dnyasn Trkiyeye kar kkrtmaya almt.
Leyla Al-Marayatinin ei Salam a! Marayati, Mslman Halk liki
leri Konseyi ve Gney Kaliforniya slam Merkezi yneticisidir.
1lizbullah destekleyen klaryla nldr. 1998 ylnda ABD ba
kannca Kar Terr Komitesine ye olarak atanm asnn hem en ar
^ David Corn, Our gang in Venezuela The Nation, A ugust 5, 2002
67,1 Patrick J. Buchanan, whose War?, The American Conservative, March 24, 2003
67S caq, 33-1990, s.26; 35-1990. S.31.
876 Lai la Al-Marayati. Mockery of Democracy in Turkey" The R eligious News Service
iin 24 Mays, 1999'da yazlan yazdan Muslim W om ens League; m wkisa.org/new s_
tu rke y 599.htm l

440

dndan balayan tepkiler zerine komiteden kartlmasyla adndan

ok sz ettirmiti.677
William J, Clinton tarafndan Bykeli san verilen Robert
Seple ynetimindeki Din Hrriyeti Brosu, hzla almaya balad.
ABD dileri sekreter yardmclarndan Harold Hongju Kohun
Temmuz 1999'da Trkiye ziyaretinde belirttii gibi, din hrriyeti
sorunlarn yerinde teftile ykml olan Seiple, Kasm 1999da
Trkiyeye geldi ve Babakan Yardmcs tarafndan kabul edildi.
1999 lkeler Din Hrriyeti Raporlar, 9 Eyll 1999da ABD se
natosuna sunuldu. Raporlarda, ABDnin kendisi dnda tm lke
lerde yapm olduu gibi, lkelerin nesnel koullar hie saylarak
lkelerin i ilerine u ya da bu ekilde m dahale etm enin szde
gerekeleri de yaratlmaya balanyordu.
Kendi lkelerinin i dzenine muhalif olan gruplar, ABD gibi bir
kurtarc bulmu olmaktan mutlu olduklarndan, yaadklar lkele
rini Amerikan misyonerlerine hbar etme frsatn karmamalarnn
yannda, dnya egemeni olarak grdkleri ABD devlet aygt tara
fndan desteklenmekten de son derece honut kaldlar,
Amerikada yerleik slam dernekleri de bu frsat karmadlar.
HAMAS sempatizan olarak bilinen ve direktrln eski 1AP
(Islamic Association for Palestine) elemanlarndan Nihad Awadin
stlendii CA1R (Councill on American Islam Relations/Amerika Is
lam likileri Konsey)n ban ektii dier Amerikan Mslman
rgtlerinin temsilcileri broyla yapt aylk toplantlarda ve Dile
ri Sekreteri Madeleine Albrigthla yaptklar toplugrmelerde Tr
kiyede dindarlara bask yapldn, Merve Kavak olayn rnek
gstererek belirtmekle yetinmeyip, ABDnin Trkiyeye bask yap
masn, hatta ekonomik yaptrmlar uygulamasn istemekten geri
durmamlardr. Bu giriimlerin ilk sonulan Din Hrriyeti Trkiye
Raporuda grld ve ubat 2000de ABD S enatosuna sunulan
1999 Trkiye insan Haklan Raporunda somutlat.
nsan Haklar Raporunda Merve Kavaknin izinsiz olarak
baka bir lkenin vatanda olmakla sulanp T.C vatandaln
dan karld belirtildi. Birleik Devletlerin resmi belgesinde, ne
ilgintir ki; bu baka devletin ABD olduu yazlmamt. Ayn ra
porda M alatyadaki gsterilere yer verilerek, gstericilerin saysnn
on bini bulduu belirtilerek dindarlarn gerekten bask altnda tu

677 Salam Al Marayati S the National Commission on Terorism' mpac.org /m a in ,

frame, html.
441

tulduu ve saylarnn da az olmad izlenimi veriliyor ve olaylarn

atmaya dnt de vurgulanarak devletin basksnn derecesi
gsteriliyordu. Ayn raporda Recep Tayyip Erdoann, iir oku
duu iin hapse atlan s ta n b u lun n l b e le d iy e b a k a n
olarak tantlmas, resmi bir belgede i siyasete taraf olunduunu
gstermesi bakmndan ilginti.078
Din Hrriyeti brosunun etkisinin raporda en ilgin yansm ala
rndan biri de Fethuliah Glen den lml Isla m Lider olarak
sz edilmesi ve bu lidere kar bir kampanya balatldnn belirtil
me siy di.
Trkiyede Hristiyanlk propagandasnn polise engellendii, ki
liselere bask yapld gibi konular se hazrlanmakta olan kargaa
zemininin p ularn vermektedir,
ABDye gre; baz lkelerde. zellikle Trkiyede, dinsel ege
menlik peinde komak, o lkenin egemeni olan devleti ykma et
kinliklerinde bulunarak, egemen devletin snrlarn, blgesel din
devleti, Osmanl tipi yeni devlet rts altnda ykmaya kalkmak,
Din Hrriyeti ve dahi nsan Haklan kapsam nda deerlendiril
mektedir. ABD bunu yapmakla ykmldr; nk karlar bunu
emretmektedir.
Oysa ABDyi ne mahallenin cinsi ve cibilliyeti ne de satlacak
salyangozun miktar pek ilgilendirmiyor; Bu nedenle Din Hrriyeti
Raporu nun etkisi olmayaca gibi bir de kaplmak yersizdir. U
tipik rnek, iin ciddiyetini gstermesi bakmndan ilgin olacaktr;

Siyasiler senaryoyu Trkiyeden gizliyorlar

Haziran 2 0 0 0 de toplanan Birleik Devletler Uluslararas Din
Hrriyeti Komitesinin Rusya, in ve S udan deerlendirmeye al
m ve bu lkelere yaptrm uygulanmasn istemiti, ABD ynetimi
ine yaptrm uygulanmasn reddetmi ve Amerikan Kongresi de
bu istee uyarak ine normal ticaret stats tannmasn onayla
mt.
ABD ynetimi inin cezalandrlmasna kar karken, S udana
am bargo uygulanmasn onaylyordu. Bu sonulardan mutlu olma
yan Amerikada yerleik Mslman rgtleri bir bildiri yaynladlar
ve S u d a n daki durum un din hrriyeti sorunu olmadn, sorunlarn

67S RTE, Kasm 2002de, dnyann en byk devletinin resmi raporlarnda kendisine
bylesine nem verilmi olmasn grmediinden olsa gerek, Leyla Zanay soran Avru
palI yneticilere Ben bir iir yznden hapis yattmda benimle ilgilenen olmaml,"
diye aklamalarda bulundu

442

ayrlk glerin ABD ynetimince desteklenmesinden veayrlk i

savan srdrlmesinden kaynaklandn, bu yzden S udana
am bargo uygulanmamas gerektiini ileri srdler. Ayn rgtler
ABD ynetimiyle ters dmemek iin komisyon raporuna karn
ine yaptrm uygulanm am asndan sz etmezken, Trkiye hakkn
da dzenlenmi olan Din Hrriyeti 1999 Trkiye" raporunun de
erlendirilmeye alnmasn ve yaptrm uygulanmasn istediler.
Bu rgtlerin arasnda yer atan AMC (American Muslim
Council /Amerikan Mslman Konseyi , MPAC (Muslim Public
Affairs Council! /Mslman Halk leri Konseyi) ve CAIR de bulu
nuyordu. AMC, Fazilet Partisi Genel Bakan Recai Kutann, 1999
sonbahar gezisinin ardndan, 2001 baharnda yapt Amerika gezi
sinde ev sahiplii grevini stlenerek, onun konferanslarn dzen
lemiti 679 CAIR ise Trkiyeye kar oluturulan kam panyann ba
n ekmi ve zellikle Merve Kavak olaynda dier rgtlerle bir
likte ABD Dileri Bakan Madeleine Korbel Albright ile toplantlara
katlm, ABDnin Trkiye stndeki gcn kullanmasn ve bask
uygulamasn istemiti.
Amerikada yerleik rgtler, Din Hrriyeti Komisyonunun Su
dan ile ilgili bask kararlarna kar karlarken, onlarn Trkiyedeki
slamc dostlar sessiz kaldlar. Amerikan tipi laiklik isteyen bu
evrelerin suskunluunun vefa duygularyla bir ilgisi olup olmad
bilinmez am a yakn gemite olup bitenler bu durum u bir para
aydnlatabilir.

678 "FP, Kendini ABDye anlatacak" Hrriyet. 25 Ekim 1999.

443

 ik ago ve G eorgetow nda onur dl

" B t n
d nyada yaplacak ile r burada n idare
e d ile b ilir ne ba lta d e n ile b ilir ki, yle ueya b y

le A m e rik a ile dosta g e in m ed en, destek alm ak

deil,
dosta
g e in m e d e n ,
A m e rik a lla r
istem ezlerse k i m s e y e d n ya n n de iik y e rle rin
de h i b ir i yaptrm azlar. (..) B u realite kab ul
e d ilm e li. A m e rik a gz ard e d ile re k urada, b u
ra d a
b ir
if
yap lm aya k a lk lm a m a k .'' F e thullah
G len. 6 8 0

ikago, 5 Eyll 1998, aram ba gn ISNA (Islamic Society of

North America/Kuzey Amerika slami Cem aatjnn kongresinin ya
pld binann 4 numaral salonunda toplananlar, nemli bir olaya
tank oldular. Bu olay, ayn kongrede Beir Atalayn Civil Society:
An Islamic Perspective bal altnda Allahn rehberliinde sivil
toplumun nasl kurulacan anlatm asndan ve Yusuf Ziya Kavaknn Living with Dignity in Muslim Families balkl teblii suna
rak evlilik ve boanm a konusuna aydnlk getirmesinden daha nemliydi.081
Trkiye Cumhuriyeti Milli Gvenlik Kurulu'nun kararlarnn ar
dndan babakanlktan istifa etmi olan Necmettin Erbakana bir
dl verilecektir. Trkiyede kimi evrelerce, demokrasi kart, e
riat gibi yakksz sulamalarla karlaan Erbakana layk grlen
ISNA H um an Dignity Award, yani nsanlk Onuru dl nn
gerekesi yle aklanyordu:
Necmettin Erbakan, imdi yasaklanm olan Refah Partisine
br seim zaferi kazandrm, laik askeri junta tarafndan gre
vinden uzaklatrlmadan nce Trkiyeye slami demokrasiyi

660 Nevval Sevindi, "Fethullah Hoca ile New York sohbeti-4 Yeni yzyl, 23 Temmuz
1997
651 Beir Atalay, 3 Kasm 2002 seimlerinde AKPden milletvekili olduktan sonra Abdul
lah Gul babakanlnda kurulan hkmette Devlet Bakan oldu. Beir Atalay, Krkkale
niversitesi rektryken kkten dinci kadrolama gerekesiyle 15 Aralk 1997'de De
netleme Kurulu raporuna dayanlarak YK tarafndan grevden alnmt. Bu grevi
srasnda, tez kitab kapana mam Humeyni'nin resmini koyan doenti sa kolu yapt
iteri srlmt. Beir Atalay, ran devriminin ardndan ran'a vizesiz giden retim
grevlilerindendir. Atalay, Necmettin Erbakan'n dnrnn sahip olduu YMPA zincir
marketler irketinin danmanln yaptktan sonra ANAR aratrma irketini kurmutur.
Erdai Bilaltar, Devlet Bakan Prof. Dr. Atalay, Star, 12 Kasm 2002,

444

tattmtr. ISNA dl Necmettin Erbakan'a, fslnma ve Trki

y e ye yapm olduu hizmetler nedeniyle verilmektedir.
Trkiyede politika yapmasnn engellendii belirtilen Erbakana
dl verilmeden nce bir kutlama mesaj da okundu. Bu kutlama
mesaj slam Ordular Bakum andan M uammer Kaddafiden d e
il, ABD Bakan Yardmcs Al G oredan geliyordu.
dl treninin ardndan Gelecek Bin Ylda Mslmanlar kon
feransna geildi. Bu konferans Eski Alman Bykelilerinden ve
NATO eski stihbarat Direktr Wilfred Murad Hoffmann verdi.
Hoffmann, stanbulda oturuyor, gnlerin ounu ABDde slamiyet
konferanslarnda geiriyor, Hoffmanin Trkiye deerlendirmesi,
onun Trkiye Cumhuriyetini yaanacak bir mutlu lke olarak se
mi olmasyla eliiyor, Hoffmann, Trkiyede temel dzenin d e
imesinin gerekliliini Christian Science M onitor'a u szlerle
aklyordu:
slami gruplar, Trkiyede olduu gibi, as/cer destekli hk
m etler iin bir tehdittir. (..) slami gruplar, demokratik srece ve
slam hukukunu getirerek statkoyu deitireceklerdir. {..) Baz
larnca radikal denilen, bu hareketlerin lkelerde var olan tek
muhalif siyasa! hareket olduu sylenebilir.682
leriki sayfalarda adn ska duyacamz ve daha yakndan fa
nma olanan edineceimiz Georgetown niversitesindeki
CMCU (Center Muslim Christian Understanding /Hristiyan Msl
m an Anlay Merkezi), Trkiye rejimine muhalif ne denli rgt ve
kii varsa, konferans ad altnda yapt toplantlarda buluturmakta
olduka hnerlidir, te bu merkez, 30 Austos 2 0 0 1 de ISNA ile
birlikte Erbakan bir kez daha konuk etti,
Erbakan, ISNA dan dl almaktan onur duyduunu belirtirken,
Merve Kavak, yapt konum ada Erbakan, Trkiyede bizim
Bakom utanm zda1 diyerek, rgtlenmeye hangi ynetsel dzen
den baktn gsterdi. Oysa, Libya Devlet Bakan Muammer
Kaddafi, Erbakan Bakomutan yardmcs olarak ilan etmiti.
Ne 1998 Eyllnde verilen dl, ne Hoffman ve ne de ISNA
ura yesi Yusuf Ziya Kavak, Trkiyedeki laiklik yanls, dem ok
rat, sac, solcu, milliyeti, Atatrk evrelerin ilgisini ekmemiti,
O sralar Trkiye, CHP Gene! Bakan Deniz Baykaln erken
seim isteini tartyor, camilerde klnan toplu namazlarn ardn
682 Laura Kay Rozen, Islam Draws New Fire From Turkey's Army, CS Monitor A p ril 8,
1998.

445

dan caddelere, sokaklara, m eydanlara taan trban eylemlerini ile

ilgileniyor ve fakat yeni ada ABDnin d politikasnn yollarn
aydnlatacak olan Uluslararas Din Hrriyeti yasasnn Amerikan
kongresinde onaylanmasyla hi ilgilenmiyordu. Oysa seim gibi
nemli siyasi gelimeler de barts eylemleri de yuvarlaklaan
dnyann lideri olduu belirtilen devlette olup bitenlerden bamsz
olamazd.
Her eyi rann kotardn leri srerek, W ashingtona gzleri
yummakla, kulaklar tkamakla, yanltma arac olarak kullanlan
yeil kuak teorileriyle iin inden kolayca syrlmak varken, T r
kiyeyi bilgilendirmeye ve gerek dnce zgrlnn nnn
almasn salayacak olaylardan sz etmeye gerek grlmyordu.
ABD, kresel egemenlie engel olacak gleri etkisiz klma am a
cnn glgesinde, kendisini din ve inan hrriyetinin bekisi ilan ederken, bu kendinden menkul yetkiye szde tarihsel kaynak yarat
ma abasyla, kendisini d n y a lid e r i olarak selamlamaktan
ekinmiyordu. Yasa gerekesinden okuyalm;
Din hrriyetinin yaygnlatrlmas ve (bu hrriyetin) bask al
tnda tutulmasna kar kma grevi temel (olarak) Amerikan
deerleri iindedir ve Birleik Devletlerin (politikalarna) uygun,
nemli ve gerekli bir d politika hedefidir, (..) Birleik Devlet
ler, evrense! insan haklarna bal bir dnya lideri ve deiik
dinse/ n/usa sahip bir lke olduundan, din/erin tamamyla il
gili hak/ardan (da) sorumludur."
Trkiyeye Osman!) imparatorluu hukuk dzenine dnlmesi
gereklilii belletile dursun; dnya, gerek yaps otan krelikten
kyor,
oras
buras
yamultuluyor;
siyasal-dinsel
kutup,
W ashingtondaki Akeve kayyordu. ABD operasyonlar in ulusla
raras kurumarn kararna bavurmak bir yana, kendi mttefikleri
nin onayn bile almaya gerek duym uyordu. Bir gn kendi kaps
nn da alnacan dnmeyen, ad byk devletler de suskun se
yirciler arasndayd. Bu suskunluktan g alan d n y a lid e r i de
snr tanmaz oluyordu.
Din Hrriyeti Komitesi,nin kararlarnn yaam a geirilmesinin
yolunu-yordamn anlayabilmek iin ince, am a ounlukla aprak
szlerle bezenmi bir sylemle dile getirilen federal ynetimin g
rlerini okum aya hi de gerek yok! Bir tek cmlede zetlenen
yntem yeterince aydnlatcdr:

446

Din hrriyetini gelitirmenin uygun aralar, bir yandan delil

toplamay, rapor dzenlemeyi, te yandan da etkin politik n
lemleri kapsar.
Dnya Liderini benimseyenlerin sayts her lkede giderek art
tndan, Deli! toplanm as >e bu delillere dayal raporlar dzlmesi olduka kolay olacakt. Gelimelerden hayli mutlu olacak olan
rejim muhalifleri ve N G O lar, yani kimi lkelere gre devlet d,
kimi lkelere gre de ordu d kurulular olarak adlandrlan ce
maatler, rgtler ve project democracy ye sevdalanm sac, sol
cu, milliyeti, muhafazakr, liberal politikaclarn gerekli malzemeyi
sunmak zere aba gstermeleri de umuluyor olmalyd.
Nitekim beklentiler ksa srede gerekleti. rnein Eyll 1998
Uluslararas Din Hrriyeti Yasas'nin onaylanmasnn stnden bir
ka ay gemeden, Trkiyede cemaatler, politikaclar, N G O cular
bir yana,, .devletin yarg kurumlarnn temsilcileri bite bu raporlara
veri salayacak aklam alar ve yorumlar yaptlar.
Dorusu, son yirmi yldr dnyann drt bir yannda baaryla
uygulanan ABDnin Demokrasi Projesi ne de uyan bu yntem
iin ne gizli istihbarat rgtlerinin karanlk ilikileri ne de yksek
bteler gerekiyordu. Bal grevliler ve medya elemanlar yeterliydi. Gerekli bilgiler entelektel bir ortam da; hrriyet, demokrasi ve
din hrriyeti' tutkusuyla yaplan resmi ya da sivil toplantlarla,
szde bilimsel konferanslarla, ilmi almalarla, vakflarn atlye a
lmalarnda kurulan kiiden kiiye dostluklarla elde edilebilirdi. lk
bakta uygun grlm ese de basnda yer alan bir rnek toplant, bu
durum u ve kresel bilgilendirmenin altnda yatan anlay az da ol
sa aydnlatabilir.
e f f a f g r m e le r

Almanya Adalet Bakan Herta Daubler Gmelin, 24 Haziran

2001de Trkiyeye geldi. Bir bakan bir baka lkenin bakanyla
grm eden nce ne yapar? Kendi elilik grevlilerinden, varsa c
lkede yaam akta olan kendi yurttalarndan bilgi alr. Buna diye
cek yok! Gmelin, elbette bunlar yapmtr. Ama onun bir avantaj
daha vard. Trkiyenin Adalet Bakan Hikmet Sami Trk ile g
rm eden nce Trkiyenin sivil temsilcileriyle toplant yapt ve
Trkiye hakknda a d a le t ve insan haklar konusunda.bilgi aldk
tan sonra T.C Adalet Bakannn karsna donanml olarak kt.
Gmelin, Almanyann stanbul Konsolosluunun T arabyadaki ko

447

nuk evinde zel aryla gelen 10 kurulu temsilcisiyle, saat l l de

balayp drt saat sren bir toplant yapt.
Toplantya, zamannn stanbul Barosu Bakan Ycel Sayman,
Trkiyenin AHMdek eski avukat ve Siyasa! Bilgiler retim yesi ve "Trkiyenin avukatln yapmaktan utandm zamanlar
oldu diyen Bakr alar, HD stanbul ubesi Bakan Eren Kes
kin, DSK Genel Koordinatr Ahmet Asena, yazar Aydn ng,
Bilgi niversitesinden Rona Aybay, SODEV, Sosyal demokrasi
Vakf kurucusu, Bilgi niversitesi retim yesi, Cumhuriyet Gaze
tesi ke yazar Deniz Kavukuolu, KA-DER Bakan Zlal Kl,
TSES Genel Sekreteri, CHP Beikta le rgt yesi Nilfer
Mete, Trkiye Toplumsal Tarih Vakf Genel Sekreteri Orhan Silier
katld.
Toplant basm a kapalyd. 603 Eren Keskin, Aydnlk dergisinin
sorularn yantlarken, toplantya katlma gerekelerini yle
aklyordu:
Alman Adalet Bakam bir gn sonra devlet yetkilileriyle gr
ecekmi.!..) Trkiyenin sorunlar, insan haklar ihlalleri, snfn
hak ihlalleri ile ilgili grlerimizi sordular. Biz de anlattk. (..) At
man Bakan zel olarak bu soruyu sormad ama tartma bununla
balad. FP kapatldktan sonra Meclisteki deiiklikler gncel ol
duu iin tartld. {..) Ben de esas olarak Trkiyede sistemin bir
sorun olduunu, Trkiyede siyasi partilerin siyasetin gerek belir
leyeni olmadn, siyasetin gerek belirleyeninin Genelkurm ay ol
duunu syledim. Bunun zerine, Trkiye'deki sistem yaps zeri
ne derin bir tartma balad
Bu zgrlk anlay karsnda sylenebilecek bir ey yok.

683 Aydnlk, 8 Tem m uz 2001

448

Petrol ziftine bulanm din hrriyeti

"(U luslararas D in H rriy e ti) D a n m a K o m i t e s i ,

B akan l'na, d in h rriy e ti .Jronularm ,
hem 'B irle ik D e v le tle r U luslararas li k ile r
Stratejik P lanna ve h e m de B irle ik D e v le tle r
D i l e r i S t r a t e j i k P l a n ' n a d a h il e t m e s i n i i d d e t
ie n e rir. F in a l R e p o rt o j the / W u i s o r y
D i le ri

C o m m itte e

684

Byll 1999 balarnda, aralarnda Koreli, KolombiyalI ve Ameri

kallarn da bulunduu bir grup yabanc, Bakdeki adalet m akam
larnca gzaltna alnd. Mahkeme, Protestanlk rgtlenmesiyle adam devirdikleri gerekesiyle bu yabanclarn snr d edilmelerine
karar verdi.685
Dnyann srtnda bamsz ve egem en bir devlet tutum u ola
m ayacandan, Azerbaycan gvenlik kurumlan ve mahkemeleri,
Amerika ve Bat Avrupa misyoner rgtlerince, din hrriyeti ilkele
rine aykr davranm akla sulandlar. ABDnin Bak elisi, soluu
Haydar Aliyevin karsnda ald.686 Azerbaycan gvenlik kurumlan
ve adliyesinin takndklar tavr, KGB artklarnca kkrtlm bir giri
im .olarak nitelendi. Batl rgtlere gre bu kkrtclarn amalar
elbette Azerbaycann Avrupa ile btnlemesine engellemekti.687
Zaten hep byle yaparlard bu kkrtclar, Trkiyede de Avru
pa Gvenlik ve birlii Toplants arifesinde, tam da Avrupa Birli
ine katlnmak zereyken Ahmet Taner Klaly ldrmlerdi.
Byle aklamlard durumu siyasetin liberal ve dinci cambazlar.
Azerbaycan Devlet Bakan, ABD elisiyle grmesinin ardn
dan y a b a n a medyaclarn huzurlarna kt ve Bu tr olaylar bir
daha olmayacak; sz veriyorum dedi. Bu sz etkisini hem en gs
terdi ve din hrriyeti bir kez daha kazand; mahkeme karar kald
rld.

68,1 Final Report of the Advisory, a.g.r.

60 ChristianN et/Com pass Direct - 09-09-1999.

688 John Bolt, Azerbaijani court overturns... CS Monitor, Now. 26, 1999.
687 Barbara G, Baker - Compass Director, German Lutheran Church Services Halted In
Baku, News Release, 7 O ctober 1999, www.ripnet.orgdialted.htm

449

Afrika lkelerinden Sudanda durum ok daha farkl geliti. Su

dan, slam hukuku esaslaryla ynetiliyordu. ABDnin hazrlad
Din Hrriyeti Sudan Raporu nda Hristiyanlara bask uygulamakla
sulanyordu. Trkiyede eriat ynetimi kurmak amacyla rgt
lenenlere bask uyguland, bu tutumun din ve inan hrriyetine
aykr olduu savunulurken, S udanda eriatlarn etkisindeki bir
ynetimin vatlndan yaknlyordu ss
Sudanda 18 yldr i sava srmekte ve bu savan eriat yne
timiyle falan ilikisi yoktu. slami hareket nderi eyh Haan
Turabinin ynetim stndeki etkisi son on ylda, S u d an n ekono
mik kntsyle ve kitlesel alkla birlikte artmt. Bu iktisadi
kntnn en nemli nedeni de ayrlk isyanclara kar srdrlen
savan devlet gelirlerinin yarsn e ritme siy d i.689 Ayrlklar evre
lkelerden aldklar destekle srdryorlard savalarn. Ne ki, bu
lkelerin ayrlklara destek verecek parasal gleri de yoktu.
ABDnin Etiyopyaya yapt yardmlarn Sudan ayrlklarna akta
rld ileri srlyordu.
CIA, Sudan ynetimine kar savaan gruplara geirilmek zere,
Etiyopyaya, Eritreye ve Ugandaya asker malzeme gnderiyordu.
Yardmn ounu gerilla savana yarayacak malzeme oluturuyor
du. Nisan 1996d a CIA Direktr John M, Deutch gnn Adis
A baba'da geirdi. Ayrca Eritrede Sudan ynetimine kar savaa
cak 3000 gerilla eitilmekteydi690 15 yldr sren i savata 1,5
milyon insan ldrlmt. Ayrlklara kar srdrlen sava in
gnde bir milyon dolar harcanrken, S u d an da petrol yataklar i
sava nedeniyle bir trl iletilemiyor, lke iktisad bozuluyor, alk
nedeniyle kitlesel lmler srp gidiyordu.
Bu durum a bir son vermek isteyen Sudan ynetimi ayrlk
gruplardan altsyla uzlamaya vard. Ne var ki, en byk ayrlk
grup olan Hristiyan silahl rgt SPLA (Sudanese Peoples
Liberation Army /Sudan Halknn zgrlk O rdusu)nin bakan
John Garang anlam aya yanamyordu. Sudan ynetimi sava
durdurabilm ek iin gneyde zerklii bile grebileceini bildirdi
inde, Jo h n Garang, lkenin tm n istediini aklyordu.
Uzlamaz tutum unu srdrmekte direnen G arangn ABD Dileri

Executive Summary, The U.S. Commission on International Religious Freddom, 1705-2000.

Sudan President Says Civil W ar Costs Half Of State Budget, F e b ru a ry 3, 1999, A P
'den w trade.com /banking war_costs_hatf_gos budget.htm.
650 The W ashington P o s O 1/10/1996, a34.

450

Bakan Madeleine Korbel Albrigthla Ugandada gizlice grme

yapt da biliniyordu.
ABD-Sudan ilikilerinde 1990 ylna dek derin bir sorun da ya
anmamt. Ne zaman ki, Arap lkelerinin bir blmyle koalisyon
oluturan ABD, Iraka m dahaleye karar verdi; ite o zaman iliki
ler bozuldu. Sudan koalisyona girmeyi ve Jrakn bom balanmasn
reddetmiti. te o andan sonra Sudan kendisini terr destekleyen
lkeler listesinde buldu.
1998de Etiyopyay ziyaret eden Msr devlet bakanna suikast
hazrlnn ortaya karlmasyla, ABDnin terrist devlet listesinde
olmann da sonular ortaya kt: Suikastlarn, Afganistandan
geldikleri, Usame bin Ladnin militanlarndan olduklar ve Etiyop
y a ya S udandan getikleri ileri srld, Sudan bu savlar kabul
etmedi ve hatta ABD bakanna bir mektup yollayarak bir heyetin
S udana gelerek aratrma yapabileceini bildirmesine karn ABD
federal ynetimi sarlayordu. Bunun zerine Sudan devlet ba
kan, dorudan FBIya mektup yazarak aratrma yaplmasn iste
miti. FBI de sard...
S udana komu lkelerde ABD eliliklerine bombal saldrlar
yaplnca da Usame bin Ladini desteklemekle sulanan S udann
bu olayla likisi bulunmadn belirttii aklamalarna aldran ol
mad. ABD jetleri S udanda iki fabrikay tom ahaw k fzeleriyle
vurdu.691 ABD, fabrikalardan birinde kimyasal silahla ilgili retim
yapld ileri srmekteydi. Aslnda Sudan ynetimi bu saldrdan
nce bir ABD heyetinin aratrma yapmasn istemiti. Ancak heyet
ler tom ahawk fzelerinin fabrikalar vurmasndan ok sonra geldi
ve fabrikalardan birinin gerekten tbbi la rettiini belirledi. kinci
fabrikada ise ocuklar iin eker retilmektedir.
in ilgin yan da burada ortaya kt. eker fabrikasnn sahibi
Mustafa S. smail, Amerikan vatandayd ve 10 yldr Californiada
oturmaktayd. Fabrika sahibi ABD ynetimi aleyhine tazminat d a
vas at. ABD ise fze saldrsyla ilgili bir zr bile ok grd.692
ler bununla da bitmedi. Sudanda Hristyanlara zulmedildiini
belirten savlar Din Hrriyeti raporlarna geirildi. Pek doaldr ki,

651 "Tomahawk: U.S. AGM/BGM-109 Cru/se Fzesi. Genral Dynamics yapmn. Hz,
500+ mil/saat, menzili 300+ mil (nkleer balkla daha fazla); Nkleer ya da HE balkl;
gelimi arazi takip radarl ve bilgisayarl. 1982'den beri kullanlmaktadr. (..) yerden, ha
vadan, gem/dan ya da denizaltndan atlabilir. G r e e n b e r g , Tom Companion, s.350.
662 Tina Susman, owner of factory destroyed by U.S. missile plans to sue, The Charlotte
Observer

451

ayrlklarn zulmleri grmezden gelinmiti. Bu gelimelerle birlikte

iddet de giderek artyordu,
Sudan'n ekonomik amazlardan kurtulmas petrol yataklarnn
iletilmesine baldr. Sudanda GNPC (Byk Nil Petrol irketi)
kurulmutu. irkete, CNPC ( China National Petroleum Co.) adl
in irketi, K anadadan Talisman Energy, Malezyadan Petronas
irketi ve S u d an n Sudapet irketi ortak oldular.
in iinde petrol olur da, ABD bu iin dnda kalrsa ne olur?
te o zaman, nsan haklar ve din hrriyeti raporlar devreye girer.
Sudan olaynda da yle oldu ve yeni Bin y/m banda ABD
bakan William Jefferson Clinton, bir aklama yaparak Amerikan
irketlerinin GNPC ile ibirlii yapamayacaklarn bildirdi. ABD
Bakan bununla da yetinmedi ve Kanada hkm etinden
Talismann konsorsiyumdan ekilmesi iin gereini yapmasn iste
di.093
n c e p a z a r s o n r a d in h r r iy e ti

ABD ynetimi basklarn srdrrken , ABD Dileri Bakanl

Uluslararas Din Hrriyeti Brosuna danm a hizmeti veren Ulusla
raras Din Hrriyeti Komisyonu da acilen topland. Komisyon, ara
larnda Trkiyenin de bulunduu lkelerin Din Hrriyeti raporlarn
imdilik bir yana brakarak Sudan-Rusya ve inin durum unu ele
ald; Rusyaya, ine ve zellikle de Sudana yaptrm uygulanm a
sn steyen raporunu sundu.
Ayni zam anda Reformist Musevi Cemaati Bakan da olan Ko
misyon Bakan David Saperstein, bir basn toplants yapt. inde
din hrriyetinin hibir lkede grlmedik biimde, inendiini, i
kence yapldn belirterek yaptrmlar ylece aklad:
1 -in, ABD ile din hrriyeti kapsamnda yksek dzeyli bir di
yalog balatmaldr.
2-in, U/us/araras Politik Haklar Antlamasna uymaldr.
3-in bu komisyona (Uluslararas Din Hrriyeti K om isyonu) ve
dier insan haklar kurulularna, hapislerde ve evlerinde gze
tim altnda tutulanlar da dahil, din liderleriyle kaytsz olarak iliki kurma izni vermelidir.
4-in, dinsel etkinlikleri ve inanlar nedeniyle son olarak in
yetkilileriyle birlikte grlm olan kayp kiilerle lgili istemleri
yantlamaldr.
693 Jane Lampman, Battle against oppression abroad turns to Wall Street1 CS Monitor.
6-03-2000.

452

5-Dinsel tutuklularm tm serbest braklmaldr.

Bu koullar, ou kii tarafndan son derece nsancl olarak alg
lanabilir, Ancak, Sudan petrol yataklarnn stnde dolanan din
hrriyeti raporu, sz konusu lke in olunca, zellikle ABDnin iinde deiik tepkilere yol at.
lk tepki Amerikan irketlerinden geldi. nk ABD Kongresi,
ine Normal Ticaret Koullan uygulanmas kararn grecektir.
irketler, Din Hrriyeti Komisyonunun ticaretin olaanlatrlmas
kararma kaytlar konulmas isteinin yerine getirilmesi durum unda
in gibi dev bir pazarn Amerikan irketlerine kapanacan ileri
srdler.
Bu gelimeler zerine, konuyu hemen ele alan ABD Dileri
Sekreteryas, nsan Haklan ve Din Hrriyetinden sorumlu Harold
Hongju Koh ve Uluslararas Din Hrriyeti Bykelisi Robert Lee
Seiplein birlikte yaptklar 1 Mays 2000 tarihli ortak aklamayla
ABDnin parasal karlaryla Din Hrryetinin snr likisine aklk
getirdi:
(Komisyon,) raporu, zellikle ine tannacak olan kalc nor
mal ticaret konum u (PNTR) ile ilgili kongre kararnn insem hak
lar kouluna balamas gibi Birleik D evletlerin politik seenek
lerimle ilgili olarak kabul edilemez bir dizi nerilerde
bulunmaktadr."
in pazarnn altm milyara ulaan ekicilii, insan haklan ve
din hrriyetinin nne geivermiti. Bunda alacak bir yan g
rlmeyebilir. ABD ynetimlerinin insanlk erdemini yanstan gzel
szlerle ssleye geldikleri d politikalarnn lkelere ve karlara g
re deitiini zaten bildiklerini ileri srenlere ve ABDyi ilkesizlikle
sulayacaklara da bir n yant bulan ABD ynetimi, indeki din
liderlerini unutmam olduunu Koh ve Seiplen azndan incelikle
aklad:
tenlikle inanyoruz ki; (ticari) kstlamalar, indeki din hrri
yetinin gelitirilmesine ve derinden ilgilendiimiz din yandala
rnn durumlarnn iyiletirilmesine katkda bulunmayacaktr. 694
inin byk pazar sz konusu olunca S u d an dan esirgenen
barl yaklam anmsanvermiti. Sudanda petrol iletme haklar
n ABDnin onaylad ya da sevdii irketler ele geirseydi durum
O n-t he-Re cord Briefing. As Released by the Office of the Spokeman, U.S.
Department of State. September 5. 2000. state.gov/policy_remarks /2000/000905_
koh_2000_irf. h tmt

453

deiik olur muydu? Kanada hkmet szcs, Talisman irketinin

karlar sz konusu olunca konuya incelikle aklk getiriyordu:
K anada'nrn (petrol) ibirlii politikas, bara ve S u d a n daki in
san skntlarn hafifletilmesine yne/i/c en iyi yoldurf..) Kanada,
ibirliinin ve diyalogun S u d a n da barn salanmas ve geliti
rilmesi iin en uygun ara olduuna inanmay srdrm ektedir.
D in H r r iy e t! r a p o r c u la r n n g c

Din Hrriyeti Komisyonunun grevi yalnzca durum u saptamak

deil, ayn zam anda nerilerde bulunmakt. ABDde tm zel ya
da resmi kurumlarn, vakflarn, cemaatlerin, Think Tank dedikle
ri eski istihbarat ve devlet grevlileri gdmndeki demeklerin, aratrma irketlerinin i rapor hazrlamaktr. Gerisi, Amerikan Milli
Gvenlik Kurulu (NSC)nun iidir. Dinin de demokrasinin de ticare
tin de snr orada izilir. Nitekim yle de oldu: ABD Kongresi, Din
Hrriyeti Komisyonunun cezalandrma nerilerine aldrmad ve
ine normal ticaret koulu tannmasn onaylad,
in z: Din Hrriyeti petroln ziftine ve ziftlenenine gre de
iiyor, Trkiyede yazp izenler, bloklar aras souk sava (dk
len bunca kana, ekilen bunca acya karn neden souk oluyorsa)
dnem inde retildii ileri srien yeil kuatm a senaryosunun
geerliliini ileri srerek, Trkiye ve blge iin iddial zmler retme kolayclyla kitleleri yanltrlarken , ABD, nsan Haklar ve
Din Hrriyeti ad altnda dzenledii tefti raporlaryla lkelerin
iilerini kartryor.
Bunlann da tesinde, ortak corafi snrlarn elee evirmek zere, gemiin dinsel aznlklarn lkelere geri tayor, en kk rk
sal topluluu bile hmal etmeyerek dinsel inanlar kkrtyor; top
lamlarn bar ve dayanm a duygulann zayflatyor , onlarn birbir
leri iinde erimelerine, kaynaarak blnmez btnlk oluturmala
rna engel oluyor ve btn operasyonlarn rtmek iin yeni bir
dm an ideoloji tanmlyor: Toprak btnln korumak, bam
sz, egem en devlet olarak varln srdrmek ABDnin ve Amerika
llar bir ulustur. Baka yerlerdeyse hep dinsel gruplar, etnik toplu
luklar vardr.
Dnyada din savalan biteli yz yllar oldu. Ne ki, 1980lerin
sonundan balayarak, nce Dinler aras diyalog sonra da, Dinler
aras bar olm adan gerek bar salanamaz, gr de bir ilke
gibi dayatld.

454

Bir zaman bir yeil kuak sylencesi vard. Bu sylenceye g

re ABD, Sovyetleri gneyden slamiyetle kuatyordu. Gnmzde
sosyalist Moskova olmadna gre, yeil din kuayla imdi evri
len nedir? Sz konusu olan; bar ve istikrar iinde birbirleriyle i
birlii yaparak insanln geleceini gvenceye alacak ve Bat dn
yasna enerji reten birer irket ve ak pazar olmaktan teye ge
me olasl bulunan lkelerin en kk toplumsal birimlerine dek
paralanmas, datlmas ve blgesel ibirliklerinin nnn tkan
masdr.
Bu nedenledir ki, Ortadou, Asya ve Afrika lkelerine bin yl
nceki dinsel atma ortam anmsatlmakta ve ardndan da dinsel
diyalog arlar yaplmakta, antiklemi, birer tarihsel kalntya
dnm bin yl ncesinin tapnma yaplar yeniden canlandrlmak
ta; bamsz ve egemen devletlerin ynetimleri ve kurumlan yerine
szde dini liderler ile diyalog kurulmakta; devletlerin merkezi yap
lar, sivil giriimi destekleme ad altnda yerel ynetimleri zerkle
tirme-glendirme vb. projelerle zayflatlmaktadr.
Amerika Birleik Devletleri dndaki tm lkelerde merkezi y
netimin bulunmamas, toplumlarn beklere ayrlarak ynetimlerinin
Islamic Leader ya da eyhlere, ihvana devredilmesidir ama. Bu
nedenle an Dinler a olduu ilan edilmektedir. Bylece o
toplumlarn ada yaam dan ve gelimekten koparlmak, kaynak
larna rahata el konulmak istenmektedir
gvenlik duygularnn yerine ABD gvenlik glerinin bekili
ine gvenm e duygusunu yerletirmek zere; sivil-resmi elikisi ku
ramlaryla ordu ve ordu dndaki rgtlenmeler, yani sivil toplum
rgtleri, ikilemi yaratarak egem en devletleri askersel glerini za
yflatmak yntemi izlenmektedir,
Kz! Allahszlarla m cadele etmenin ve bir parm ak iaretin
den gerektiinde bir sr anlamlar karp o kzl vatanszlarn ze
rine 69S gitmenin; grece bamszlamak isteiyle ynetime geen,
yalnzca sol eilimli deil, lml sa ve liberal eimli siyasal
akmlar durdurmak, serbest seimlerle ibana gemi olan yne
timleri acmaszca, bazen kan dkerek, iddet kullanarak devirm e
nin geride kaldn dndrm ek istiyorlar. 1980lern ortalarndan
bu yana Din Hrriyeti ve nsan Haklar n ABDnin ve Bat
nin istedii gibi uygulamayan ynetimlerin ve rejimlerin yklmas
amacyla her trl ulusuluun karalanmas, gerekirse rk-faist
6,s Dinimiz ile rkmz arasna kimse girmesin Nuh Gnlta, Zaman, 11 Temmuz 1999

455

denilerek iddetle bastrlmas yntemleri gelitiriliyor. Askeri igaller

bu rt altnda yaplyor.
Trkiyede ve blgede olup bitenleri irtica tehdidi ile aklama
kolayclna kaplmamak, ABDnin nsan Haklar-Din Hrriyeti
senaryosunun ieriini grebilmek yakn gemie Amerikadan
bakmakla olanakldr. Ancak o zaman; Trkiyede , ounlukla
takiyye olarak adlandrlan tutumlarn, Dini politikaya alet et
mek ile sulanan politikaclarn davranlarnn, siyasal slam deologlanmn ve ABD ynetiminin yeni bir dinler ana giriliyor
tr aforizmalarnn altndaki derin petrol kuyular grlebilir. Pet
rol kuyularna yrnen hatta evre temizlii iin gerekli olan para
lanmann birinci koulu, Lozan antlamasndaki gayri Mslim toplu
luk kapsam na Mslmanlar da katarak etnik mozaiklemeyi rtl
olarak geniletmektir.
Trkiye bu giriimi irtacnn desteklenmesi olarak alglama yan
llna srklenirken. Bat dnyas erdeki yardmclar araclyla
blme ileminin altyapsn oluturma yolunda nemli admlar at
maktadr. Senaryonun sonunda baarya ulalacak ve Lozan ant
lamasn aalayan hilafetilerle project dem ocnracy ann yerli
aktrleri ayn noktada buluacaklardr.695

695 Trkmenistan devleti de tpk Sudan gibi, petrol iletmeleri iin Malezya irketi ile
anlama yapt. Trkmenistanda kurulmu olan sivil rmcek ann da yardmyla ka
dife devrim" ad verilecek bir rejim deiiklii beklenebilir.

456

Lozan'dan 7 8 yl sonra

M slm an aznlk haklar

/ V B 'y e
y e / i i A nadoluda nceden
nar o / m u / / r i s y a n toplamlarn y a a d blge
terde y e n i d e n liristyonlarm y a s a m a s n a i s i n
t t e r t n e l i d i r . Eer / \ B
y e / i i bunu msait klarsa
ve i / r i s t i y a n / a r y a a d k / a r blgelere tekrar y e r
/e i r/e rs e , o s a m a n
p a trik h a n e
d e
o b lg e le rd e
bulunan kiliselerin y e n i d e n a y i n e a t h n a l a n n r
d n e b i l i r 1' Bartbolomeos, 7 Mays 2000.
" T r k i y e 'n i n

Krsye kar bayan delege, konuya uluslararas antlamalarn

ihlal edildiini leri srerek balad:
Trkiyede aznlk dinsel topluluklar nem/r glklerle kar
lamakta, iddet oe barbarlk eylemlerinin hedefi olmaktadrlar.
Toplum un ounluk Mslmanlar bile baz dinsel etkinliklerini
ya da ibadetlerini yerine getirmekte kstlamalarla karlamak
tadrlar.
Amerikay temsilen gelen bayan delege yalnzca Mslman aznlklara deil, ayn zamanda Hristyan aznlklara da sahip kar
ken asl hedefin T.C devletinin kurulu szlemesi olan Lozan Ant
lamas olduunu saklamyordu:
1923 Lozan Anlamasna gre, aznlk dinleri, ibadet hizm etle
rini geniletm ek zere yeni mlkler edinememektedirler. Hatta
E km enik Patrikliin Halki (Heybeli) Manastr ve Ermeni
Apostolik Ortodoks Kilisesi'nin Kutsal Ha Manastr gibi baz
tannm topluluklara ait mlkler bile kapaldr ve kullandrlm am aktadr.!'691
Konumac, bu szleriyle Lozan Antlamasnin deitirilmesine
deindikten sonra asl amacn yle aklyordu:

B aka durum larda, d in sel topluluklara ait m lklere

d e v le t tarafndan hibir b e d e l den m eden e l konulm u
tu r.

697 "Statement of Dr. Laila Al-Marayati, U.S. Delegation to the OSCE Implementation
Meeting on Human Dimension Issues. October 27, 1998 U.S. Statements on The

Human Dimensions, Compiled by the Staff o f the Commission on Security and

Cooperation in Europe, house.gov/csce/speechesforW arsaw 1998.html

457

Bat Avrupa ve Yunanistan ile ibirlii yapan Hristiyan cem aat

lerinin ve i ynelime dorudan karmaktan ekinmeyerek, igal
gerekesi arayan devletlerin isteklerini andran bu szler, 1910larn
ya da 1930larn bildirilerinden alnm deil. 27 Ekim 1998de
Varovada yaplan Uluslararas nsani Boyut Konferansnda kr
sde konumasn heyecanla srdren kadn delege. Din Hrriyeti
yasasnn hakkn eksiksiz veriyordu:

inanlarn kamuoyuyla paylam ak steyen Eylem ci

M slm anlar ve P rotestanlar huzuru bozdu klar g erek
esiy le h apse atlm lardr. Eskiehir caddelerin de ncil
dn^tUkfor gerek esiyle se k iz Am erikal tutuklanm lar
dr."
Konumac, Trkiyede Hristiyanlara bask yapldn, kilise
mlklerine el konulduunu belirterek konferans katlmclarnn des
teini aldktan sonra, daha da ileri gidiyor ve u vurguyla, devletle
rin T.C nin iilerine kanmaya kkrtmaktan da geri kalmyordu:
Trkiyede m edis zorunlu laik ilkretim sresini uzatarak,
devlet tarafndan kurulmu olan slami eitim dzenini yo k et
m ek zere nlemler ieren (bir) yasa karmtr.
Konumac, 28 ubat 1997 ve 8 yllk eitim kararlarndan amacn, dine saldrmak olduunu akladktan sonra, tarikat rgt
lenmesini durdurm aya alan sulular da ilan ediyordu:
"Trkiyed e baz Mslmanlar, ordu ve hkm et tarafn
dan arlar olarak adlandrlm akta ve o k yaygn bir
ayrm clk g dlm ektedir.
Bu szlerin, konferansa katlan Trkiye delegeleri bir yana, dev
let yneticilerince suskunlukta karlanmas byk bir siyasal gafn
tesinde, ulusal yaammza saldn saylmamas, zerinde nemle
durulacak bir konudur. nk bu szler bir i karkla ortam h a
zrlayacak niteliktedir.
Buradan karak Trkiye Cumhuriyetinin Lozanda kazanlm
haklarn, yeniden tartmaya aan Din Hrriyeti senaryosunun
ak bir rneini sunan konumac, Trkiyedeki payandalarn ve
kimlere destek kldn aklkla belirtiyordu:
(TrkyedeJSiyasi katlm nemli lde reddedilmektedir:
Refah Partisi'nin bu yln (1998) banda kapatlmas ve son bir
kant o/arak stanbul Belediye Bakam Erdoann yasaklanmas
(bunlara) bir rnektir. M minler baz ilere kabul edilm em ekte,

458

ordudan atlmakta, rtbeleri indirilmekte ve siyasi olarak aznl

a dntrlmektedirler,"
P e k i n d e s a ld r y a d e v a m

Varova konferansndan yl nce , 13 Eyll 1995de Pekinde dzenlenmi olan Birlemi Milletler Kadnlar Dnya Konfe
ra n sn d a da konuan ayn delege, bu yaklamn ipularn vermi
ti, Konum asnda Trkiyeden gelmi olan kadnlarla toplantlara
katlm olduunu da aklamt. Varova konferansnda konuan
bu ABD delegesi, Pekinde Hillary Rodham Clinton bakanlndaki
ABD delegasyonunda yer alarak yldzn parlatmay baarm t698
Trkiye Cumhuriyeti ordusunu hedef gsteren bu ABD delegesi,
gcn yalnzca First Lady Hillaryye yaknlndan alyor ola
mazd. Leyla a) Marayatinin asl gc onun rgtnden geliyordu.
Leyla al-Marayati, ABD Dileri Bakan tarafndan 1996da kuru
lan Birleik Devletler D lkelerde Din Hrriyeti Danma Komite
si yeliine atanan birka Mslman temsilciden biriydi.
Trkiyede, siyasal klarn laiklik stne kuran liderlerin ya
da gvenlik kurumu yneticilerinin Leyla Al M arayatiye dikkat et
memi olmalar onun nn elbette azaltacak deildi. Amerikada
Mslman Kadnlar Liginin kurucu bakan Leyla Al Marayati ve
ei Selam al-Marayati, federal ynetimin gzdelerindend,
Los Angelesda yerleik Mslman Halk leri Konseyinin ve
Gney Kaliforniya slam Merkezi nin yneticisi Selam Al Marayati,
Clinton tarafndan Terr Mill Komisyonuna atanm sa da, ei Ley
la gib' ans yaver gitmemiti. Amerikann srail destekisi rgtleri,
Selam al M arayatinin Hizbullah desteklediini ileri srerek, onun
vaazlarndan oluan bir demeti dosyalayp William Jefferson
Clintona yollanmlar, m edya alaryla da kam panyaya balam
lard. William Jefferson Clinton da, dnce ve ifade zgrl
falan dem eden, Selam Al Marayatinin yeliini iptal etmiti. El el
den stndr kuralnn Anglosakson demokrasisinin temel lkesi ol
duunun ayrdna olan slam cemaatleri de knama bildirileriyle ye
tinmiler ve olay birka hafta sonra unutup gitmilerdi.
ABD din hrriyetine sahip km, Erbakan onur dl alm,
Leyla Al Marayati, ABDnin yar-resmi komisyonuna girmenin g
veniyle Trkiyenin rejimini ve Lozan Antlamasn bile yerden yere
vurmutu. lgintir ki, Trkiyeden resmi, sivil, Atatrk, Kemalist,
898 "Challenges and Opportunities Facing American Muslim Women Introduction and
Moderator. Dr. Laila Al-Marayati. mwtusa. arg /activilies_beiji, ng_$tatetbtm l.

459

milliyeti, laiklik yanda, Cumhuriyet kurucusu, misyon sahibi, b a

mszlk vb. herhangi bir ses kmamt.
stelik rejim kartlarna yakn takip uygulayan T.C kurumlan,
ve Trkiye medyas, Merve Kavaknn, Trkiye seimlerinden iki
yl nce, Amerikada Ham as destekisi olduu ileri srlen IAP (Fi
listin slam Cem aati)nin 1997 konferansnda yapm olduu ko
numay gndem e bile getirmemilerdi.099
Dahas ayn yln sonunda; Trkiye Cumhuriyetini kurmu ol
makla gurur duyan CH Pnn genel bakan, ABDde Unification
Church (Birletirme Kilisesi)e bal bir kuruluun Kutsal AnaBaba gnlerine denk getirilen bir toplantya katlmasnn, Dn H r
riyeti giriiminden habersiz 'dnozorf!) jakobenterce eletirilmesinin
zerinden iki ay bile gemeden, nemli bir aklama yapmt. Ne
dense, bir gazete dnda, Trkiyenin medyas ve kelerde yazpizenleri bu nemli aklamaya deer vermemilerdi. CH P Genel
Bakan, Zaman gazetesine u ilgin aklamay yapyordu:
Demokrasi inde her dnceye yer vardr. Bu anlaylar
kendilerini ifade ederler, ortaya koyarlar. (..) Trkiyede herkes
paylaalm paylamayalm, uygun grelim grm eyelim kendi
takdiri erevesinde an/ayn ve dncesini ortaya koyabilme
lidir. Bu ekilde hukuk devleti sz konusudur. Demokrasi sz
konusudur. Kimsenin bu arada Fethuliah G lenin ekinmesini
gerektiren bir durum olduu kanaatinde dei/im.
Fethuliah G lenin Papa II, Jean Paula, T.C Roma Bykelili
i refakatinde ziyareti stne yaplan bu aklama, kim ne derse
desin ve kim grmezlikten gelirse gelsin, ABDde gelitirilen
Interreligious Dialog (Dinleraras Diyalog) ve project dem ocracy
nin zgn bir ifadesidir.
Bu sylemleri anlamaktan uzak olduu ve Din Hrriyeti projesi
ni kavrayamad anlalan CHP el Milletvekili Durmu Fikri Salarn meclise Fethuliah Glen'in Rom a'da P ap ay ziyaretine T.C
yetkililerinin resmi dzeyde yardmc olmu olmalaryla ilgili bir de
som nergesi vermesi karsnda, CHP Genel Bakan Deniz Bay
kal, Salarn sz ve eylemleri bir milletvekili olarak kendisini ba
lar, partiyi balam az da demiti. steiik bunlar syleyen Genel
Bakan, partisinin yeleri ve yneticilerince hi yadrganm am t.700

695 Seva Ulrrtan, Turkey cracks down on radical Islam UPI, 10/19/1999.
"Baykal: Glen ekinmesin" Zaman, 19-2-1998, s. 10.
460

Bu gelimeler, Bamsz Trkiye Cumhuriyeti savunucularnn

artyor ve ezberini datyordu, CHP Genel Bakannd an tam
krk gn sonra DSP Genel Bakan, Baykaln eline geen bayra
kapmakta gecikmemi ve Atatrkn aydnlk yolunda yrd
n belirtip parti grubuna katlan vekillerden alk aldktan sonra, F.
Glen le gerekletirdii grme zerine yaplan saldrlara kar
rtica bunun neresinde?! diye bararak ezberde kalan son krnt
lar da toz etmiti.701
Trkiye'de ve dnyada ortaya kan ve kimilerine gzel grnen
bu gelimelerden sonra, Merve Kavak milletvekili olarak meclise
girmesini engelleneceini ve hatta onun ABD vatanda olarak Bir
leik D evletlere ballk yemini etmi olmasna kzlacam dne
bilir miydi?! Hele, seim meydanlarnda otobsn stnden mey
danda toplanan halka doru eilip, sa elini sadan sola savurarak
Dininizin kefili benim, ben! diye baran Tansu illerin bartl
afilerini ve DYPnin barts datmasn grdkten sonra, mecli
se doru yryen Merve Safa Kavak, bata Blent Ecevit olmak
zere birok siyasinin gsterdii tepkiye amakta elbet hakl ola
cakt, nk bunca deneyime ve Amerikan likisine sahip siyasi
liderlerin USA Uluslararas Din Hrriyeti yasasn, rgtlenmesini
bilmemeleri olanakszdr. Onlar ayrntlarn bilmese bite, T. Diierinin Trkiyeyi ok am a ok yakndan ilgilendiren bylesine nemli gelimeler konusunda devlet yneticilerini bilgilendirmedikleri
gibi bir kanya kaplmak en byk yanlg olur. Devlet ve siyasi
parti ynetimleri AD giriimleri ve yeni rgtlenmesi konusunda
hibir kar kta bulunmamlarsa, elbette Merve Kavak da on
larn bu gelimeleri uygun grdklerinin dnmekte hakl olacak
ve tersine davranlarla karlatnda da aracaktr.
L e y la A l M a ra y a ti 'n in d k r k l

ABDdeki hrriyet aknl daha da derinden yaanyordu.

Leyla Al Marayati, Temmuz 1999da. Birleik Devletler Din Hrri
yeti Brosunca hazrlanan Din Hrriyeti lkeler Raporlarn deer
lendirip tavsiye kararlan oluturmak zere kurulan komisyonun
yeliine de atanmt, Leyla Al Marayati bu komisyonun deerlen
dirme toplantlarnda ne dediyse dinletememi ve S udana kstla
ma uygulanmasna karar verilmiti. stelik Trkiye aleyhinde yaz
lan Din Hrriyeti 1999 Trkiye raporuna karn Trkiyeye kar
bir yaptrm karan da alnmamt.
701,1 Ecevit: rtica bunun neresinde?1Zaman. 30-3-1998, s.11.

46)

Oysa Leyla Al Marayati 1995den 1999a dek Trkiyede dinsel

bask uygulandn kantlamak zere rpnp durmutu, 1999da
teki Amerikan Mslman rgtleriyle birlikte, iddialarnn bir kant
olan Merve Kavak olayndan sonra da kam panya balatm ve
hatta Trkiye ynetiminin barbarlkla sulam ve Trkiye rejimini
" d e m o k r a s i k o m e d is i" olarak ilan etmiti, Mslmanlarn tm
abalarna karn komisyonun sekin din liderleri ve ABDnin eski
bakanlar lkeler arasnda ayrm yapyordu, Leylann d krkl
nn ls yoktu. Demek ki; ne First Lady Hillary Clintonun ce
m aatler iin dzenledii kahvalt toplantlar ve ne de Dileri B a
kanlnda verilen s2er bir ie yaramyordu, yleyse kim kimi
kullanyor? diye sormak gerekiyor.
Bunu en iyi bilebilecek kiiler Leyla Al Marayati ve de Merve
Kavak olmalyd. Olmalydlar, am a yllarca yaadklar, ve eitim
grdkleri Amerika Birleik Devletlerinin iyi tanyamamlard her
halde. Onlarca yl ncesi bir yana, yakn gemite yaanm olan
uluslararas olaylar gsteriyordu ki; ABDnin hibir senaryosu ksa
sreler iin gelitirilmemitir ve her eyin bir sras, bir n aamas
ve olgunluk dzeyi vardr.
Gelimelere karn Leyla Al Marayati bu ii hala anlamam g
rnyordu. Merve (Kavak) Yldrmn ise devlet byklerinin
kendisini savcya kar koruyup kollayc tavrlarndan yararlanmal
ve sonutan bir ders karmalyd. Ama bu dersleri anlayamam
olmal ki, Amerikan konferanslarnda Trkiyeyi eletirmeyi daha
da hrslanarak srdryor ve susmuyordu!

462

A m erika'da cihad - Trkiyede harekat

B u n a

k a r lk

T rk u
u m da

le m a d a n
u ta n

o /a ra k ,

A ta t rk

( a rk n

d u y d u m .

k y

/d rrn .

s a rm
B u n u

ve o

d u y d u .

mam K h o m e y n i.701

Trkiyenin yazanlar, televizyonlarda gsterenleri ve izenleri

be politik kavramla durumu idare ederlerken, ikago banliylerin
den Oaklawndaki Kuran kursu yneticisi Filistin kkenli Mu ham
med Salih, 6 Temmuz 1998 tarihinde FBInn beklenmedik bask
nyla karlat ve gzaltna alnd. FBI, M uhammed Salihi gzaltna
almakla yetinmeyip o Kuran Kursunun nakit 1,4 Milyon dolarnn
yan sra mal varlna da el koydu.703
M uhammed Salih, ei Azita ve be ocuuyla birlikte be yldr
ABD'de yaam akta ve QLI (Quranic Literacy Inc.) adl Kuran kur
sunun direktrl grevini yrterek dinine hizmet etmekteydi.
Nedense FBI onun bu sessiz ve sakin yaam na ve Din Hrriyeti
ilkelerine aldrmad. Soruturmay derinletiren FBI, bir para-ticaret
zinciriyle karlatn ileri srd, W oodridge Fountainde na edi
lip 300-500 bin dolara alnp satlan villalar, borsa ilemleri, slami
yayn ticareti, gelir ortaklklar vs..704/705
FBI, elde edilen paralarn HAMAS (Harakat al M uqawama al
Islamiyya) ve dier cihad rgtlerine aktarld iddialarn raporla
rna geerken, Kuran Kursunun evresinde oluturulan ticaret a
nn iinde slami Fonlarn bulunduunu saptad. aprak ticarete
para kayna salayan kurulularn arasnda NAIT (North American
Islamic Trust /Kuzey Amerika slami Fonu) bulunuyordu.706
NAIT, ISNA (North America Islamic Society /Kuzey Amerika
islami Cemaati) ile ilikiliydi, ISNA, 1998de Necmettin Erbakan a
bir onur dl takdim etmi ve ABD bakan yardmcs, yeni d
nem bakan aday A l G o r e da ISNA kongresine bir kutlama mnsamz w ww.soundvision.con'fortm s/Fovm S/H TM U 000059.htm l

703 Washington Report On Middle East Affairs, July/August 1998, s.18

704 Terror-Funding Probe Touches Suburban Group, Dateline.Chicago, Sept. 08, 1998.
705 Washington Post, October 31, 1998, s.AOL
706 The FBI is investing an Oak Lawn Organization Suspected of Investing In Real
Estate to Launder Money For HAMAS" Tribune, S e p t 3, 1998, Section: News.

463

j yollamt.70'' Bu konulara birazck lgi duyanlar greceklerdi ki,

cemaatlerin, cemiyetlerin, irketlerin, yayn kurulularnn birbirleriyle dorudan yasal ilikileri bulunmaktadr. Ancak kurulularn yne
timlerinde ortak isimlerin bulunduu grlecektir. Bu yntem Tr
kiyede nasl uygulanyorsa, Amerikada da aynen uygulanm akta
dr. Kurulularn birisinin ba yasal kurumlarla derde girdiinde,
ilintili kurulu, sz konusu kiilerin yasal olarak istedii kuruluta
ynetici olma hakk ve hrriyeti bulunduunu belirteceklerdir. By
lece, yaynevi, cemaat ya da siyasal partinin soruturulan kurulua
ilikin bir sorumluluu da olmayacaktr.
NAIT adl irketle ilintili SNAnn Islamic Horizons {slami Ufuk
lar) adn tayan bir yayn organ var.70S Bu yaynn ynetim kuru
lu bakan Seyit Muhammed Seyid, Kemir kkenli, olduka yete
nekli bir adam dr ve iki koltuunun altna birden fazla karpuz sd
rabilmektedir, ISNA Genel Sekreterlii, AMC (Amerikan Mslman
Konseyi), CAR (Amerikan Mslman slami likiler Konseyi), NAIT
(Kuzey Amerikan slami Fonu) ynetim kurulu yelii gibi nemli
grevleri stlenmi olan S. M. Seyid ayn zam anda QLInin
kurucularndandr.
QLInin yneticisi Muhammed Salihin HAMAS Askeri kanadn
da yer ald ve sivillere ynelik saldrlara katld terr eylemleri
nedeniyle srailde hapis yatt ileri srlyordu. Ancak Ameri
kadaki, MSA (Muslim Students Assocation/Mslman renciler
Birlii), IAP (Islamic Association for Palestine) gibi, HAMAS sem pa
tizan rgtler, bu bilgilerin yanl olduunu ve Salihin ifadelerinin
ikence altnda alndn belirtmekteydiler. Gvenlik kaynaklarna
gre Salihi ABDye HAMAS politik bro eflerinden Abu Marzuk
yerletirmi. Oaklawndaki Kuran Kursuna bal, yeil dolarl emlak
alm satm- HAMAS- slami Fon zinciriyle ilgili soruturm a sr
yordu, am a her tipik soruturm ada olduu gibi bir sre sonra, ABD
medyasnda bu konuya rastlanmaz oldu.
Bu ilikiler iinde yer alan AMC (Amerikan Mslman Konseyi)yi de anmsanacaktr, AMC, Trkiyeye yaptrm uygulanmasn
isteyen rgtlerden biriydi ve Recai Kutanm ABD gezisinde ko
numa toplantlarn ayarlamt. AMC, ABD kongresince de iyi ta-

71,7 SakkaL com /!SNA98_Program .htm !

705 Islamic Horizon dergisinin Merve Ka vak iyi desteklemek zere para yardm kam
panyas balattn Emin laan Hrriyet te yazmt. Ayn gnlerde FP Milletvekilleri
de bir kampanya balatmlard. Merve kavak, Hidiv Kasrinda dn yapp evlendik
ten sonra bu kampanyalarn sonucuyla ilgili bir bilgiye rastlanmad.

464

nm an bir rgttr. Her yl ramazan aynda Kongre binasnda ger

ekletirilen Resepsiyon AMC tarafndan dzenlenir. Amerikan
Birinci Bayan Hillary Rodham Clinton, Amerikada yerleik Ms
lman rgt temsilcilerini kahvaltda toplar. AMC de bu kahvalt
larda yerini alr.
Akev ile iyi iliki demek, ABD tarafndan iyi ynlendirilmek de
mektir. Merkezi bir ynlendirmenin salanmas, ABDye muhalif
olabileceklerin marjinalletirilmesine de yardmc olacaktr. Merkezi
lemek ve ABDdeki Mslman topluluklarn bakalarnn eline
gemesini nlemek steyen ounluunu Araplarn, Kemirlilerin,
Filistinlilerin ve Amerikan Mslmanlnn ilk rgtnn uzants
yan yana gelerek, yeni bir st rgtlenmeye gittiler. ISNA, 1CNA,
Jam aat of Imam Jamil A!-Amin ve The Misnistry of im am a Wallace
Deen M ohammed rgtleri, 19 Aralk 1998de, ISCNA (Islamic
Shura Council Of North America)y kurdular,709
Bu arad a belirtmek gerekir ki, ABDyi vatan olarak seen ve
demokrasi ve hrriyet" inanc gelien Ortadou, G ney Asya ve
Afrika kkenli Mslmanlar, kendi anlaylarna gre yaptklar her
para yardm giriiminin gerektiinde terrizmi desteklemek olarak
deerlendirilmesi ve srailin iddet politikalarn, dinsel banazl
ne kan uygulamalarna siyasal ve parasal destek veren kurum ve
kurululara gsterilen kolaylklar karsnda akna dnmektedirler.
Ne ki, onlarn bu aknln birka sradan bildiriyle dile getiren
st rgtleri, bir sre sonra sert eletirilerini yine Trkiyeye ve b a
msz davranm a eilimi gsteren z lkelerine yneltmektedirler.
Bylece Dou Akdeniz egemenlik stratejisi reten gvenlikilerin
izgisine uygun olarak, Mslmanlarn derdi, barts ne indir
genmektedir. Project dem ocracynin rd ilikiler anda baka
trlsn de beklemek bouna olur.
likiler anda grlen Mslmanlarn sekin rgt IS N A nin
list kurulu yani bir uras bulunmaktadr. ura yelerinin bir bl
m iki ylda bir yenilenir. ISNAmn 28 Austos- 1 Eyll 1997 tarih
leri arasnda ikagoda yaplan yllk kongresinde ura yeliine,
Trkiye medyasnn ve hkmetinin, ancak 1999 seimlerinden
sonra ilgi gsterecei Yusuf Ziya Kavak seilmiti.710

709 m oonsighting.com /shuraR M Z.htm l, 20-11-1998.

710 ISNAnt 1997 kongresine ayrca M USAD yneticisi Serdar Can; nsani Yardm r
gt yneticisi emsettin Trkan da katlmlard.

465

 e y h Y u s u f Z iy a K a v a k :

Davaya sadk kaldm

QLI ve NAIT adl kurulularn oluturduu para kanallarnn
hangi ince planlarla kurulduu aratrla dursun, biz sekiz yl nce
sine dnelim ve Yusuf Ziya Kavaknn Teksas eyalet devletinin
R ichardson kentinde kaleme ald satrlara bir bakalm ve Dnya
slam Hareketinin Amerikay merkez semesinin gerekelerini an
lamaya alalm:
Am erika Birleik Devletleri dem ek istiyorum. Niin Amerika
m? S per devlet olduu iin. Kararlaryla ve hareketleriyle b
tn dnyaya tesir ettii iin. Tarihin akna tesir edebildii iin.
Damgasn her yere vurabildii iin. Amerika d em ek aheser
yollar demek. Muazzam aratrma demek, teknik demek, haber
leme dem ek, feza aratrmalar dem ek ve stnl demek, si
lah uak deme/c.
Trkiye uyuya dursun, Amerikada Bir Trk Alimi Prof, Dr.
Yusuf Ziya Kavak, O rtadouda ve Libyada irket danmanlk
larnn ardndan, 1988 ylnda yerletii Amerikada iin srrn z
m t r.^ zmekle kalmam yeni dnya dzeninin ilk klarn
11 yl nce yakalam:
Kapitalist Toplum:Amerika dem ek her ey paraya gre demek,
her eyi ona gre ayarla demek. nsanlar para gzl ile ba
kar, para ile deerlendirir ve para iin gider, para iin yrr,
para iin durur. Para para p a ra A
Kemirli, Pakistani), Filistinli, Msrl, TanzanyalI, Sudanl slam
liderlerinin Amerikaya yerlemelerinin, oralarda nce Islamic
C e n te rlar sonra vakflar, irketler, fonlar kurmalarnn ve Hristi
yanlk leminin en byk devletinin topraklarnda cihad eylemele

711 Yusuf Ziya Kavak, Texas Devleti nde, Dallas Central Mosque ve Islamic
Association of North Texas (IANT)n direktrln yrtmektedir, Islam ic Horizons,
July/A ugust 1999. Y.Z, Kavak, 1949-54 arasnda Hasrclar Kur'an Kursunu bitirdi,
1955de vaiz oldu, 1957'de mftlk snavn geti, 1960da Vefa Ortaokulu'nu bitirdi.
Bir yl sonra mam Hatip Okulu'nu bitirdi. 1965'de 1st. Hukuk'u bitirdi. 1967'de , slam
Enstitsden doktora ald, 1969'da Yrd. doent, 1973'de doent oldu, 1981de Erzurum
Atatrk niversitesinir lahiyat Fakltesinde profesr oldu. 1983-85, zdemir n le
Suudi idaresi arasnda uzlatrc danman, Libya Al Fetih Universytesinde r. ye
si, Libyada ECE naat irketinde Hukuk danmam, 1985-88de slami Kalknma Ban
kas danman. 1988'de Islamic Association of North Texas (Richardson-Dallas) Kuran
Kursu
kurucusu
ve
yneticisi
oldu.
"Resume
of
Y usuf Ziya
K a va kd "
iant m ynet net/im am h im

466

rinin nedeni, Yusuf Ziya Kavaknn aklam olduu gibi,

ABDnin bir sper devlet olarak kabul edilmesinin yannda p a r a
p a r a p a r a da olabilir.
Yusuf Ziya Kavaknin gerek bir dava insan olduu yazdkla
rndan anlalyor. Amerikadan yazd ve internette yaynlad
Am erika'da Bir Trk Alimi - Grdm Amerika ve Duygularm
adl kitabnn kapanda, Trkiyede brakt yaknlarna, hocala
rna, ortana seslenerek Davaya sadk kaldm/ Ruhlar ad olsun
diyerek bunu aka belirtmekteydi. Ruhlar adedilen, Sleymanc
larn lider kadrosundan Serik Mfts Mehmet Topalolu, Emin
n Mfts ve Sleyman T unahann ilk mridlerinden Baki Haki
Yener, stanbulda mam hatip okulu retmeni Ahmet Topalolu
12 Eyll darbesinden sonra 1981 ylnda Kenan Evrenn imzalad
kararnameyle Rabtat ul Musliminden m aa balanan ve yurtdma
gnderilen kiiler olmas, yurtd ilerinin ne denli derin sonulara
yol atn gstermektedir.;2/713
T.C devletini ynetenler ve olaylar dar bir laiklik slogan ufkun
dan grenler oyunun arkasn gstermemekte direnirlerken Yusuf
Ziya Kavak Texas mamlndan bir st basam aa atlad. O artk
lANTn merkezindeki grevini eyh Yusuf Ziya Kavak" olarak
srdrm ektedir.7"
ISNA gibi gl bir rgtn Merve Kavaky desteklemesi, ona
yardm iin para toplama kampanyas amas, salt Yusuf Ziya Kavaknn saygnlyla aklanamaz kukusuz. Tpk teki Amerikan
yanam as rgtlerin yapt gibi, ISNA da bir elini ABD ynetimi
ne vermekle birlikte, ideolojik kavgay da unutmamaktadr. Hele
Trkiye onlar iin mutlaka am a mutlaka yklmas gereken br reji
me sahiptir. Neden mi? Fazla aklamaya gerek yok. ISNAnin pro
paganda yaynlar yeterince aklaycdr, okuyalm:
..m a m H o m e y n l Trkiye'den bir olay aktard: Ben Trki
y e de
srgndeyken,
Trk
kylerinden
birineadn
anmsayamyorum- gittim ve o kyn insanlar bana anlattlar
ki, Atatrk slamiyet d i harekete baladnda, Trk ulema
kyde toplanm ve onun uygu/ama/arna kar kmak zere
almaya balamlar. Buna karlk olarak, Atatrk ky sarm
ve o Trk ulemadan krkn /drm. Bunu duyduum da utan
712 Prof. Dr. Y. Ziya Kavak, "Amerika'da Bir Trk Alimi- Grdm Amerika ve Duygu
larm, ubat 1 2 ,1991. ww w .iantm ynet.net/im am /gordug
7,3 Uur Mumcu, Rabta, s.106, 114, 274.
7" lant.com/sistere.php, 19.06.2004 tarihli kayt.

467

duydum. Kendi kendim e dndm: bunlar snni ulemayd, fa

kat dinimiz slam tehlikeye dtklerinde hayatlarm feda etti
ler. ':7)5
ISNAnin sayfalar yalnzca Khomeynlye ak olamazd. Bu say
falarda Gururlu Sstera eref balyla ve Teekkrler sana
sister Merve yaktn mum iin diyerek sren, Trkiyeyi yne
tenlerin ne zalimliini, ne yamacln, ne le yiyiciliini b
rakan uzun bir iir yaynlanr. iirin altndaki Bekir L. YildirimWashington, DC" satrndaki ad, Trkiye ok ksa sre sonra bir
nikah nedeniyle duyacaktr. Bu ikisi ayn kii inidir bilinmez, ama
yazlanlar da ilgintir...
/ 717
Trkiye, Yusuf Ziya Kavaknin ura yesi olarak grev yapt
ISNA yi Merve Kavak ile tanr gibi olmutu. Trkiyedeki Amerh
kanlar bile rgt hakknda ileri geri konumaya balamt. Ne ki,
ayn stanbul medyas 2001 ylnda yaplan bakanlk trenlerinde
ve 11 Eyll ikiz kule saldrs sonrasnda yaplan gsterilerde,
George W. Bush Jr.un yannda ISNA bakan Muzammil
S d d k i yi grnce yazdklarn hemen unuttular ve ekranlarda onu
vc yayna getiler.
ISNAnn finans kurumlarnn danmanlnda ok ilikili bir kii
var ki, o Bushu da Mslman da ayn an iinde birbirine baiayveriyordu. Dahas bu kii, ABD Cumhuriyeti partinin seim
kampanyasn balatm a toplantsnda krsye gelip, Amerikallarn
deyimiyle Mslman duas ediyordu. rdn kkenli Talath
Othm an (Talat Osman), Harken Energyde ynetim kurulu yelii
yapt. George W, Bush Jr. da, Iraka silahl m dahaleden bir yl
ncesinden balayarak, 1993 ylna dek, hem Harken Energyde
ortak, hem de ynetim kurulu yesiydi.718 Merkez adresi vergi cen
' soundvision.com/forums/Forum6/HTML/000059-html
'" Bekir Ltf Yldrm, Kudos to the proud sister" soundvision.com /news
/ivjab/poerri. shtm t 01.11.1999.
11 Deniz Som, Vaziyet: "Dktr Damat" Cumhuriyet, 4 Kasm 1999.
7,8 G .W . Bush Jr. 2001 de bakanlk koltuuna oturdu. 2002de A BDde skandal ortaya
dkld. Harken irketinin yanl bilgilendirmeyle toplumu kandrd ve haksz kazan
elde ettii ortaya kt. ( Harken E nergy Corporation Internal Documents, Public
Integrity e-mail, 19-07-2002) Ayn gnlerde Trkiyede de elektrik santral kurup ileten
ENRON firmasnn da yolsuzluklar so m t uru m aktayd, ENRON, Busb'un vakfna nemli lde para yardmnda bulunmutu.(Rights on the M oney: The G eorge W. Bush
ProfileW ebposted Ju ly
15,
2002,
pubiic-i.org/dtaw eb/report.asp?R eporttD 431&L1=10&L2= 10& L3-0& L4 -0 & L 5 -0 ) George herbert W, Bush Jr. babasnn seim
kampanyas almalar iinde yer alrken, arada bir uradt Harken irketlerinden
80.000 (daha sonra 120,000) dolar cret, 500.000 dolar hisse almaktayd. Baba Bush
seilince hisselerin miktar da artrlmt. (John Dunbar, A B rie f History o f B u sh " e-mait

468

Cayman Adalarnda gsterilen Harken Bahrain

Energy C o . krfezde petrol aram ak zere kurulmutu.719
Bu karmak ilikiler anlayla karlansa bile, ABD ynetiminin
O rtadouda slam Devrimi peinde koan rgtlere, cephelere, cihatlara kucan ve topraklarn amas nasl karlanmal? Bir
yanda Hizbullah, HAMAS, IAP, ISNA, QLI, NAIT, AMC, CAIR ile
W oodridge Fountain villalar, te yanda da ABDnin Hrriyet De
mokrasi nsan Haklan koruyuculuunun yanna Din Hrriyeti b a b a
ln eklemesi!..
netlerinden

Aktif m cadele
Bu iler karsnda aknla urayanlar. Milli Gr tarafndan
Almanyada
dzenlenen
konferanslarn
nl
konumacs,
Ihvand a n aslen Msrl, Katar ikametli eyh Yusuf El
K a r a d a v i nin u szlerine kulak verselerdi, olaylar anlam akta bu
denli zorluk ekmezlerdi:
Bir kii aktif olarak silahl mcadeleye kaplamyorsa, erkek ya
da kadn, o fkii) mcahidlere parasal destek salamaldr ki;
mcahidler, Mslmanlar adna savaabilsinler. 710
Anlama zorluu ekenler o denli haksz saylmazlar, Trkiyede
slam limi olarak gezinenler onlar yllarca cihad konusunda ye
terli bilgiyle donatmamlardr. Cihad silahl sava olarak gren o
unluun yannda, ufku geni limler de yepyeni tanmlaryla yanl
bilgilendirmeye yol am olmadlar m? ABD ile entegrasyo
nu/btnlemeyi savunan ve ABD nsan Haklar raporlarnda,
bask altnda tutulduu yazlan Islamic Leader hicretten nce u
aklamay yapmt:
Bilakis, C ennete gitm ek zere slama dahil olan topluluklarn
karsna, engel ve mnia olarak kan kfr ynnn bana
darbeyi vurma, nn alma, darbeyi vurup onu sarsnca, he
m en onu terih (ameliyat) masasna yatrma, kalbine ve kafas
na iman enjekte etme; sopay sadece onun iine iman sokabil
m ek iin tepesine vurup bayltma... Budur slamm uuru.71

public-i ve p ublic-i.org 23.10.2002) Skandali ar birbiri ardna patlaynca, G.W.Bush Jr.,

Iraka tehditlerini artrd.
7,9Tmothy J. Burger, Bush co went offshore; Harken Energy set up Caymans
subsidiary in '89 ww w.nydaitynew s.com /new s/story/7239p-6742c.bim l
7 Palestine Times, Sept. 1999.
771 Fethuliah Glen, Hitap iekleri, s.95

469

D in - trban - im am hatip
A B D 'den sorulur

"Dinse? zgrlk taahhdm z /Wnerikcin ideal

lerinin ifade edilmesinin de stndedir ue dn
yadaki
gcm zn
tem el
kaynadr "
Madeleine Korbel Albrigih, A B D Dileri B aka
n

ABD Ankara Bykeliliinin mam Hatip Okullar, Kuran Kurs

lar ve trban nedeniyle eitli uygulamalarla karlaan kiilerle ilgi
li bilgi derledii Cumhuriyet gazetesinde haber olabilmiti. Bu du
rum olduka sevindiriciydi, nk ABDnin Trkiye hakknda Din
Hrriyeti ad altnda denetim raporlar hazrlamasna ilikin bilgi,
her nedense, uzun yllar boyunca Trkiye medyasnn lgisini ek
memiti. Din hrriyetinin de koruyucu babas olduuna kendisi ka
rar verip, dnyaya ilan etmi bulunan Amerikan devletinin, belirli
lkeler hakknda Din Hrriyeti raporu hazrlanmasna esas olacak
istihbarat toplamak zere d lkeler misyonlarn yasayla grev
lendirmesinin stnden de iki yl gemiti.
Misyonlar bu bilgileri herhalde sokaktan toplamayacaklard. n
san Haklarnn ihlal edilmesinden ve din hrriyetlerinin kstlanma
sndan yaknanlardan egemenlik snrlar iinde yaam akta olduklar
devletin tutum unu kime rapor etmeleri beklenebilirdi ki?!. Dnya
giderek toparlaklamt ve artk bu iletiim anda ajanlk gibi
nitelemelerle kimsenin dnce zgrlne dokunulamazd.
Amerikan devleti, din konularna yllardr hazrlamakta olduu
kendisine zg resmi nsan Haklan raporlarnda yle bir deinip
geiyordu. Ancak Uluslararas Din Hrriyeti nin koruyuculuunu
yasalatrd 1998 ylndan sonra kapal raporlarn yerini lkeler
Din Hrriyeti raporlar ald. Amerikan Dileri bakanlna bal
Uluslararas Din Hrriyeti Brosu kuruldu ve bana Protestan kili
selerinin nemli simas, W orld V isio n (WV) adl byk yardm
kuruluunun bakanln uzun yllardr srdrmekte olan Robert
Seiple getirilmiti,m
!72 World Vision, 48 lkede bro kurmutu. zellikle Amerika ktasnn gney parasn
daki lkelerde Protestanlk yumuaklyla rgtlenmi ve kiliselerin ABD ile balants-

470

Kore asll Harold Hongju Koh da. Demokrasi, nsan Haklar,

Din Hrriyeti blmlerinden sorumlu Dileri bakan yardmcl
grevine atand. Eitliin, hrriyetin savunucusu ve rk ayrmcl
nn dman Amerika devletinin yabanc lkelere ynelik ilerde
Avrupa kkenli yurttalar yerine Koreli Koh'u grevlendirmesi g
zel bir dnceydi. riandal olmakla vnen Bakann yanna Koh
yakrd dorusu.
H a r o ld H o n g ju K o h 'u n t e ft i i

i sk tutan ve zellikle dost ve mttefik Trkiyeye byk nem veren Harold Hongju Koh,, M armara depreminin hem en n
cesinde soluu Gneydou A nadoluda ald ve Krt milliyetisi
olarak niteledii partiyle grt, evlerde basna kapal grmeler
de bulundu.723 Kohun Leyla Zana ile hapishanede grme istei
m edyada yankland, tepki grd. Ancak Hongju Kohun din hrri
yeti ve barts zerine syledikleri kimsenin ilgisini ekmedi.
Hatta Kohun grevleri arasnda din hrriyeti ilerinin bulunduu
da pek belli edilmedi.
Bu arada, Amerikan devleti, Merve Kavakya sahip kar gibi
de yapmyordu. Ne byk hakszlkt bu! Bir yandan Dileri Ba
kam M. Korbel Albrigth slam cemaatleriyle Merve Kavak hakkn
da toplantlar yapacak ve te yandan Madeliene Korbelin yardm
cs Harold Hongju Koh, Ankaraya dek gelmiken Merve Kavak
le grme kibarln gstermeyecekti, Trkiye Cumhuriyeti Devle
ti yneticileri de Kohun din hrriyetiyle ilgili konumalarn
duymazlktan gelecekler ve egemenlik alanna girmi bir yabanc
devlet grevlisinin tutum unun bir yanma dikkat ekerlerken te ya
nn grmezden geleceklerdi.
Kohun gidiini deprem felaketi izledi. Din hlar, aabeyleri ve
politik rgtleri depremin nedenini ordunun tutum una baladlar.
Byk mttefik ve dostun tutum undan habersiz olmalar mmkn
grnmeyen, bir ayaklar Alm anya'da ve ngilterede teki ayaklar
Amerikada bulunan bu unvan sahipleri, din hrriyeti giriimlerine
ve bir gecede devleti eletiren bildirinin altna sacs-solcusu, laiklik
n kurmutu, Robert Seiple ise Vietnam'da pilot olarak grev yapm ve ok sayda ma
dalyaya sahip olduktan sonra yzbalktan emekli olmutur, Hartfort Semineri adl ila
hiyat fakltesinin U2un yllar yneticiliini yapan ve yabanc lkelere ynelik ilerde de
neyim sahibi olan Robert Seiple, Bakan W.J. Clinton tarafndan Bykeli unvanyla
bronun bana getirildi.
723 Blgede demokrasi nemli, ABD Dileri Bakan Yardmcs Koh, Washington'un
blgesel karlarnn, Trkiyedeki insan haklar sorununu gzden kamasna yol ama
yacan syledi" Milliyet, 3 Austos 1999.

471

savunucusu- din siyasetisi velhasl asla yan yana gelmeleri dnlemeyen 200 ksur rgtn imza atmalarna m gvenmilerdi?
Belki!..
Trkiye Cumhuriyeti Devletinin tarihinde grlmemi bir uygu
lamayla 30 Austos Byk Zafer kutlamalar iptal edildi. Ama, Yu
nanistan, 9 Eyll her zamanki gibi, Anadolunun igal gn ola
rak anm aktan geri kalmad. Daha da ilginci, Trkiye iin bamsz
lk admlarnn en nemlisinin atld gn, yani 9 Eyll gn daha
baka eyler de yaand.
9 Eyll 1999" da Trkiyenin ad dnya tarihine bir baka tr
l yazdrld. Uluslararas Din Hrriyeti 1999 Trkiye Raporu
Amerikan devletinin Dileri Bakanl tarafndan akland. nanlr
gibi gelmeyecek, am a ne Trkiye medyas ve ne de Trkiye Cum
huriyeti Devleti yetkilileri bu ilk rapor konusunda halk bilgilendir
mediler. ok deil, iki ay sonra Bakan Clintonun kznn Kuran
okuduu iddialaryla bile ilgilenecek olan Trkiye, lke aleyhinde
yazlm olan bu rapora bo verdi ve Helensever gsterilere balad.
ok deil, deprem den alt ay nce, Trkiyeyi ak seik szlerle
dm an olarak ilan edip Abdullah calana destek kampanyas
balatm olan mziki Mks Theodorakis, DSK-Trki ve dostu Z.
Livaneliolu tarafndan bar konseri iin stanbula arld ama,
Trkiyeyi derinden etkileyecek ABD raporuyla ilgili tek szck
kmad azlardan.
Deprem gerekesiyle orduya ar eletiriler yneltenler, deprem
blgesinde ordu hakknda anketler dzenleyen yabanclara da ald
r etmiyordu. Buna karlk Z. Livaneliolu ve dierleri yabanclarla
m asaya oturup 70 yddr kanayan yara kapattlsn" kampanyas
balatyorlard. Yetmi yl geriye gidince 1930 ylma dnm olunuyor,

Hristiyan tarikat kollaycl

Oysa Din Hrriyeti raporu yakn gelecein bir habercisi gibiydi.
Ermeni Ortodoks Hristiyanlan, Museviler, Rum Ortodokslar, Sr
yani Ortodokslar, Kaldeanlar ve Nasturilerin Trkiyedeki varlkla
rn bir kez daha saptayan rapor. Dou Ortodoks Kiliseleri
Ekmenik Patrikliinin Heybeliadadaki
manastrnn almas
konusunu vurguluyor; devletin birok zel din kurum lan milliletir
diine deinip Hrstiyanlatrma giriimlerinin cezalandrlmasndan
^ Theodorakis and the Kurdish Drama- (1) Theodorakis's
members.aot.com/gw8gner400/mikihome/pkk-e.htm

472

official

statement"

yaknyordu. Burada 1996 ve 1998 uluslararas toplantlarnda Amerikan delegesi Leyla Al Marayatinin szlerini anm sam ak yerin
de olur.
Hristiyanlk lemine ksaca deinen raporun ana temasn s
lam ileri oluturuyordu. Rapora gre; 1998 ylnda slamclara
kar kampanya geniletilmi ve bu kampanya muhafazakr ana
m uhalefet partisi" gibi yepyeni bir nitelemeyle dinine bal Ms
lman iadamlarn da iine alm; ayrca Milli Gvenlik Konseyi kurulu denmek steniyor olmal. nk Konsey 12 Eyll yneti
mini adyd- hkmetten radikal slam tehdidine ynelik nlemle
rin acilen alnmasn da istemiti.
Rapor, Trkiyede din hrriyetinin taraflarn ve kahramanlarn
da aklyor ve slamc politik liderlerin hapisle cezalandrldklar
na ve siyaset yapmalarnn yasaklanmasna deindikten sonra r
nek olarak stanbulun nl belediye bakan R. T. Erdoann
hapse girdiini diyerek sanki gelecei bildiriyordu.
Amerikan raporlar ayrtrmaya hizmet edecek, yeni kimlikler
oluturacak her giriimi desteklemekten geri kalmyordu. Amerika
vefal bir dosttu. Sahip km olduu kiileri yar yolda brakacaa
benzemiyordu. Trkiyenin medyas, bu vefal dostun tefti raporla
rndan sz etmese de Amerikan devleti, kendisi dndaki devletle
rin egemenlik haklarnn snrlandrlmas gerektiinden emin gr
nyor ve Trkiyede ayrmsz her inanca, kimlikler ad altnda
etnik ayrlklar anmsatlm insanlara sahip kyordu.
Byk devletin raporu elbette ii salt (Kemalist) devletin baskc
ln belirtip, laiklik-slamclk ikileminde ele alamazd. Daha alt ay
rlklara inip Amerikann herkese sahip kacann mjdesini ver
meliydi. Amerikal grevliler sk sk Alevi vakf ve derneklerine ko
nuk olmaktadr. ABD Dileri Bakanlnn resmi devlet raporuyla,
Alevilere de sahip klmaktadr,7!i
Alevilerin diyanet ilerince bir dinse! topluluk olarak grlmedi
ini ileri sren rapor, ok nemli bir konunun da stne basyor ve
Snni din adam larna maa balanrken Alevi din liderlerine maa
verilmediini belirtiyordu. imdi Trkiyede yakn dnem de balat
lan Alevilik bir dindir kampanyasn ve Avrupa Birlii rgtleri
nin, Orient ve SIM gibi akademik kurulularn,stiftunglarn Al
m anyada Alevi ss kurmalarn anmsamann zamandr.
725 ABD raporlarnda Alevilik ile ilgili blmlerin karlatrmal yorumlar ve ABD grevli
lerinin ilikileri iin bkz; Aykan Erdemir, Incorporating Alevis; The Transformation Of
Governance and Faith Based Collective Action in Turkey, s.207 - 214

473

ok daha geni bir aratrmay gerektiren bu konuyla ilgili ola

rak, imdilik ksa anmsatmalar yapmakla yetineceiz. Trkiye
Cumhuriyeti devletinin kurulu lkelerinden laikliin savunulmasyla,
toplumsal birliin bu esasa dayandrlmas asl am a edinilirken,
1990 ylnda Alevilik kimliinin tannmasna ilikin hzl bir sre
balyordu. H am burgda 1989 ylnda hazrlanan bildirinin hazr
lanmasyla balayan sre Mays 1990da Trkiye'de yaynlanan
Alevilik Bildirgesi ile yeni bir aam aya ykselmiti. Her ne denli
baskdan ve ayrmclktan sz edilirse edilsin, bunun nne geme
nin tek yolunun cemaatlemek deil, laiklik lkesinde birlemek ol
duu gerei ksa srede unutulup, identity/kimlik oluturma akntsna su tanyordu.126 P21
Bunlardan daha nemli olmak zere, Alev korumaclna so
yunan ABDnin Alevilik olayn ok'iyi bildiini de anmsamalyz.
1980 ncesinde, Trkiye kanl bir i atmaya bulanmt. atma
birok lkede olduu gibi komnizmi engellem e rtsyle kurgu
lanyordu am a, bu kurguya mezhepsel kimlik oluturacak kan dk
meler de ekleniyordu. Maratan balayp, Sivas, Yozgat, Amasya,
orum illerinde dinsel atma kkrtmalar sonucunda sol -sa
atmas, Alevi -Snni atmas" grnts am a d ah a ok ko
mnizme kar m cadele kampanyas grntsnde katliama d
ntrlmt 12 Eyll 1980de ynetimi darbeyle ele geirenler,
olaylarn belirli bir dzeye ulamas iin katliam giriimlerine kar,
zamann babakan Demireln m dahale talimatlarnn zamann
Genel Kurmay Bakan tarafndan savsakland, yerine getirilmedi
i ynnde grler ileri srld. Sleyman Demrel bu konuyu
birok kez dile getirdiyse de askeri cuntaclar herhangi bir akla
m ada bulunmadlar.
Ne ilgin id ki, bu illerde katliamlar, atmalar balam adan n
ce bir yabanc dolap durmutu. Bu yabanc, illerde komnizmle
mcadele edecei ngrlm rgtleri ziyaret ediyor, sa kanat
partilerin ynetimleriyle, C H Pli belediye reisleriyle gryordu.
Baz saduyulu devlet yneticileri durumu iilerine bildirip yaban
cy izleme altna almaya alyor, onun amacn aa karmaya
,26 Ltf Kaleli, Alevilik kimlii ve Alevi rgtlenmesi, s. 174.
>1! Hamburg'dan Rza Zelyutun grevlendirmesiyle hazrlanan bildiri, HD Istanbul u
besi Bakan Emil Galip Sandalet, Aziz Nesin, Yaar Kemal, lhan Seluk, Berker Y a
man, Kvan Ertop, Rza Zelyut, Attila zkrml, lhami Soysal, Tark Akan, etin Yet
kin, Zlf Livanelt, Ataof Behramolu, Seyfettin Turhan, Sleyman Yaz, Muharrem
Naci Orhan, Nejat Birdoan ve Cemal zbey in imzalarn tamaktayd. Cumhuriyet, 15
Mays 1990 ve Rza Zelyut, zkaynaklanna gre Alevilik, s .295-301.

474

aba gsteriyorlard. Ne ki, bu ileri ciddiye alarak, atmalar n

lemek, gvenlii salamak isteyen ve yabancy izleten vali grevin
den almyordu. Bu ilgin yabanc, ABD Bykeliliinde grevli
m em urlardan 2. Ktip Alexandre Peck idi. 72/729/730
Mezhep atmas yaratarak etnik kimlik oluturma, ynetimi
iddete ynlendirerek kar cephe olumasna yol aarak kimlii
pekitirmek bilinen bir yntemdir. Uzun soluklu almalar sonunda
amacna ulam ve A.B Trkiyede Alevi aznla da zel haklar
verilmesini aka istemitir.
1990l yllarda Almanyada oluturulan Alevi Ronesansnn ve
medeniyetleraras atma kuramnn temeli olan multiculturalism
senaryosu iinde yeni ve kullanlabilir kimlikler oluturma yntemi,
daha geni bir aratrmann konusudur. Bu senaryo iinde, Din
Hrriyeti korumaclnn ne denli elverili bir ara olduunu ac
olaylarla reneceiz. imdi yeniden din hrriyeti raporuna d
nebiliriz.

Tarikatn hakk tarikata

Trkiyeden saklanan ve din hrriyetinin kstlandndan, bask
lardan sz eden ABD Dileri raporunun bir de hedef kurumu bu
lunmalyd.
Rapor, tarikatlarn 1920erde yasaklandn, ancak yakn za
m ana dek hogryle karlandklarndan sz ettikten ve sorumluyu
incelikle belirttikten sonra yar sivil yar askeri dedii Milli G
venlik Konseyinin 1997 kararlaryla -28 ubat demiyor- tarikatlann kesinlikle yasaklandn aklamaktan geri durmuyordu. Dostla
rna bal kalan Byk Devlet, hkmetin hakkn da teslim ediyor
ve Milli Gvenlik Konseyi gibi resmi kurulularn aklamalarna
karn, nde gelen siyaset ve toplum liderlerinin tarikatlara bal
kaldklarn aklyordu.
Soner Yaln / Doan Yurdakul, Bay Pipo, s. 320-1
723Alexander Peck ile gren Amasya Belediye Bakan (C H Pli) grmeyi soran ga
zetecilere ' Devlet srrdr syleyemem,' der. Peck, Kbrs'da CIA grevlisiydi.
D nem in bykelisi Ronald lan Spiers. 1950-55 arasnda Dileri Bakanl analiz
cisi, 19955-1957 Dileri Uluslararas rgt ileri bakan, 1957-61 Dileri Bakan
zel yardmclk brosunda silahszlanma ilerinden sorumlu memur, 1961-62 Siyasi
ler blmnde silahlanma denetimi ve silahszlanmadan sorumlu direktr, 162-66
NATO Avrupa likileri yardmc direktr, 1966-69 Londra'da siyasi iler danman,
1969-1973 Dileri nde Siyasi-Askeri ler direktr, 1973-74 Bahamalar'da Bykeli,
1974-75 Londra Londra Misyonu Yardmc ef, 1977-1980 Ankarada Bykeli, 198081 Dileri stihbarat ve Aratrma irektr,1981-1983 Pakistan Bykeli, 1983 Di
leri Mtear. Spiers, her denyimli devlet adamgibi, CFR yesidir, reaaan.ufexas.ec//
resourca/soeeches/1981/73181a htm; potiticalaravevard. com / chrono/born-1925. htmt

475

"28 ubat kararlar yerine "1997 yasas demeyi yeleyen ra

por, mam hatip okullarnn 1950den beri var olduunu belirterek,
bu tr din eitiminin ne denli tarihsel olduunu anlatm olduktan
sonra, bu okullara renci aliminin durdurulduunu belgelemi oluyor ve 8 yllk - bu nitelemeye dikkat - laik eitimin" zorunlu
klndn belirtiyordu. Rapor, bir bakma sahip kmakta olduu
Trkiye Cumhuriyeti yurttalarn da Laik eitime kar bir see
nek olan mam hatip okullan muhafazakr ve slama Trkler (ilk
kez kullanlan bir tanmlama) arasnda yksek kabu/ grmekteydi
diyerek ayrtryordu.731
Trkiye Cumhuriyeti Devletimin yneticilerinin etli yldr aktan
syleyemedikleri gerei Amerikal belirtiyor ve imam hatiplerin re
jimin eitimine kar alm olduunu resmi belgelere geiriyordu.
Bu durum da Amerika her zaman iin asimi bilir, dem ekten baka
are yok.'32
Tarihin derin olmayan sayfalarnda. Batklarn Trkiyede yaa
yan gayri Mslimlere sahip kma rts altnda dirlik ve dzeni
bozm a giriimleri bilinirdi, am a eyh Sait isyan ve 31 Mart kalk
mas dnda, Mslmanlara ve slam dinine sahip ktklar grl
memiti, Geri Amerika ve Bat Avrupa lkeleri, 1946dan sonra
Trkiyedeki tarikatlara sahip kmlard, am a bu sahip kta b e
lirleyici olan, bu insanlar lkede solun ya da millicilerin iktidar ele
geirmelerine kar kullanma isteiydi.
Son yirmi ylda uygulama biraz deiiktir. Demokrasi adna libe
rallere, solculara, saclara sahip klmakla kalnmyor, devlet b a
msz ve egemen yapan temel kurumlara, din korumacl altnda
hem de kutsallk adna saldrlyor ve lkedeki birliin en kk zer
resine dek datmak iin halk kitlelerinin beyinleri nce ince dene
tim altna alnyordu. Bunu grmek iin gzleri am aya bile gerek
yok. ABD resmi devlet belgelerinde tarikatlara ak bir politikayla
sahip klmas, operasyonun kknn gizli olduu gereini
deitirmez.

ABD Merve Safa Kavak'ya sahip kyor

ABD, Merve Kavaknin TBMMne yrmesi ve sonrasnda ge
lien olaylarda resmi azl bir aklama yapmamt. ABDde ku
131 2000 Annual Report on International Religious Freedom: Turkey, September 5
2000 .

732 U S Department of State Annual Report on international Religious Freedom for

1999: Turkey. Released by the Bureau for Democracy, Human Rights, and Labo
Washington, DC September 9, 1999
476

rulmu ve devlet ynetimiyle ili dl olmu slam rgtleri kanaly

la syleniyordu gerekenler. Trkiye, Merve Kavaknm giriimiyle
Din ve inan Hrriyetni sorgulayarak bir kargaaya doru itildiklen sonra ABDnin resmi raporu aklanacakt.
Trkiye hakknda hazrlanm olan 9 Eyll 1999 tarihli raporda,
Malatya camilerinde rgtl olarak toplanp sokaklara dklen tur
ban eylemcilerinin mahkemelere karlp haklarnda ar cezalar
istenmesine de yer veriliyordu.
Din Hrriyeti Raporundaki en ilgin blm ise Merve Kavakya aktan sahip klmasyd. M. Kavaknm yabanc devlet ta
biiyetine gemi olmas gerekesiyle vatandalktan karldn be
lirten rapor, ne yazk ki, bu yabanc lkenin Amerika olduundan
ve M. Kavakmn Trkiye Cumhuriyeti yasalarn hlal ettiinden
de sz etmiyordu. Rapordaki bu yaklama Refah Partisi'ne de sa
hip klmas eklenirse iin incelikleri de bir para anlalabilir.
Din Hrriyeti raporunun etkilerini alglayabilmek iin raporun
ncesine ve sonrasna bakmak gerekiyor. Trkiyenin temel yasala
rn deitirne giriimlerinin yle gnlk ve yerel bir politikann rn olmadnn bilincine ancak byle varabiliriz.
Komplolar stne teori gelitirmeye bile gerek yok, 1999 ylna
dnp, bu ilerin yle sanld gibi, gizli, karanlk, kara sakall adamlarn toplantlarnda gelimediini anmsamak gerekir. Her ey,
akademik giysili, bilimsel aratrma projesi' altnda rldnden,
dorudan bilgiye girmek gerekiyor.
Din Hrriyeti senaryosuna ierden destek olmasa, darda ne
denli rapor yazlrsa yazlsn -ki yz yldr yazlyor- bir sonu aln
mas olanakszdr. 1999 ylnda Merve Kavaknn TBMMne seil
mesinin ardndan gelien olaylar, Merve Kavak nin da belirttii
gibi, Trkiye'yi t e s t e tm i tir , 733 Bu testin kukusuz ok ynl
sonulan olmutur. rnein, siyasal slam hareketlerinin hep bilin
dii gibi, Ortadou lkelerinden tezghlanmadn, skmaba rt
nn siyasal bir simgeden ok Bat tarafndan retilmi ok kltr
llk iinde inan ve fade zgrl kaosam nda desteklendii,
Ortadou ve Orta Asyada egemenlik senaryosunun dindarlarn
kalbine seslenen kn project dem ocracy iine yerletirilmi
mezhep-tarikat-cemaat zgrl projesiyle i ie getii bal ol

7MCampagn against the ban on Hijab (Islamic dress) in Turkey, Zafar Bangash, "Sister
Merve
Kavakci:
Muslimah
MP"Crescent
international.
May
16-31.
1999
itm in d s , com /hijab-bati/kavakci frtml

477

duu ve yalnzca ABDden deil, ayn zam anda Almanya, Fransa

ve zellikle ngiltereden srld vb.
stanbulda gelenekselletirilen Bedizzaman ya da m edeniyet
ler aras diyalog konferanslarnn katlmclar arasnda ngilizler her
zaman yerini alr. Londrada kurulan MCC (Muslim Community
Center) emsiye oluturur. ngilteredeki rgtl almalarn iinde
ounlukta Pakistan t ve Kemirliler bulunur, ngilterede Mslman
topluluklarn yerleim yerleri genellikle ayrdr. Bu nedenle bamsz
Msiman rgtlerin bulunmas da olaan grlebilir.
n g iliz le r in 2 . S n f L o rd u T r k iy e d e

ngilizlerin Mslmanlara merak ok eskilere dayanr. zellikle

Gney Asyay birka yzyl smrgeletirmi olan ngiltere, Kb
rsta Naki tarikatn bile ynlendirmeyi ihmal etmemitir. Bu yle
sine bir dzeye ykselmitir ki, ngiliz prenslerinin Mslmanl ka
bul ettii, mridletii bizzat Kbrsl ngilizsever eyhler tarafndan
yaylmtr. Ne ki, smrgecilerin merhametsizliini Mslmanlarn
iyi bilmesi gerekirken, bu byle olmaz. ngilizleri arkalarna almaya
merakl szde Mslman liderler, Hindistann bamszlk sava
m nda ngiltereye yardmc olmaktan geri durmamlard. Trki
yedeyse 31 Mart 1909 kalkmasnn nderi Dervi Vahdeti -o
zamanlarn yaygn adlandrmasyla Redingotlu Molla- ngiliz eli
liini mekn tutmutu. 1918de balayan igal yllarnda da ngiliz
Rahip Frewun ba eleman Ali Kemalden sonra gelen ikinci ele
m an da Kbrs kkenli Molla Said olmutur,
ngilizlerin Mslman kurtarcln imdinin ngiliz babakan
Tony Blair, aklamtr. Blair, Afganistana ABD silahl saldrsn
dan sonra, gvenlik iin yerletirilen ngiliz askeri gcnn greve
balamas nedeniyle gittii Kabilde yat tren konum asnda Bu
ralardan gitmekle hatta yaptk. Bir daha gitmeyeceiz! demitir.
ngilizlerin Mslman meraknn iyi rnei Austos 2000de bir
kez daha grld. Trkiyenin szde milli Mslmanlar, kendi,
lkelerindeki rejimi deitirmek zere, bir yandan ABDnin te
yandan Almanya'nn desteini arkalarna alrken, gemiin anl i
birliine bir dn yaparak gzlerini Londraya evirmilerdir.
Lordlar kamarasnn oy hakk bulunmayan yelerinden Ahmed
Na2r Trkiyeye getirilmi ve onun Trkiyede din hrriyeti konu
sunda ileri geri konumasn salamlardr. Trkiye Cumhuriye
tinin yasal siyasal kurumlan ndan Fazilet Partisinin ileri gelenleri,

478

Lord Ahm ede byk konukseverlik gstermekte ve sahip kmakta

haklydlar
Onlarn syleyemediini, hem de ngiliz olarak. Lord Ahmed
sylyordu. Nasl olsa Lord Ahm ede kimse dokunamazd. nk
Lord Ahmed, bir Avrupalyd. Trkiye Cumhuriyetinin grevlileri
de, Avrupay darltmak istemezlerdi. nk Lord Ahmed denein
ucunu u aklamasyla gsteriyordu:
Trkiye, AB ye girecekse bir seim yapp bunlardan vazge
m ek zorunda. Eer Trk olsaydm, beni bu szlerimden dolay
asarlard. Onan iin iyi ki, Trk deilim. ,
Pakistanda para aklama operasyonlarnda da bir Ahmed Nazir
vard. O Ahmed Nazir, bu Lord Ahmed olabilir miydi? ngiltereye
gidince mi Lord olmutu Ahmed Nazir? Buras belli deil ama,
ngilterede byk bakkallar (spermarket) zinciri sahibi ve byk
bakkallar federasyonu bakan Lord Ahm edin yemeklerden sonra
konutuu grlyordu. Salk-l Bakan Mustafa Baolu ve Eski
Milli Eitim Bakan, YDP eski kurucu Genel Bakan Haan Celal
Gzel ile de yemek yedikten sonra, Trkiyede gzaltna alnan
kadnlara tecavz edildii' genellemesini yapm adan edem em iti.734
Lord Ahmed Nazir, Refahyol Hkmetnin adalet bakan ev
ket Kazan ile yemek yedikten sonra, daha bir keyifle tehditlere
bavurmutu:
'T rkiyede bir gelime olmazsa, umursamazlk devam ederse,
hem Lordlar Kamarasna hem de Avam Kamarasna rapor ve
rip', buna kar bir kampanya balatacam. Trkiye'de insan
bakiar ihlallerini uluslararas kurululara bi/direceim. Gittiim
her lkede de bu kampanya m srdreceim.

Merve ngiliz m eclisinde

2. snf Lord Ahmed Nazr, Altnolukta Prof. Necmettin Erba
kana uram ve kendisi iin dzenlenen yemekten sonra da sz
n esirgememi ve srmekte olan davayla lgi olarak, video kasetle
rin montaj olduunu aklayarak, uzmanlk alannn derinliini de
gstermekle kalmam ve Trk Ceza yaysnn 312, maddesinin kal
drlmas gerektiini sylemiti.736/736

7J1Turan Ylmaz-Deniz Gne, "Bir sen eksiktin

2000, s. 15.

L o rd

Ahmet, Hrriyet; 22 Austos

735 "ngiliz Lord, Hocayla grt, ve o da kaset iin montaj dedi." Hrriyet,

21 Austos

2000, S.21.
479

H ogr ya da tolerans bamls olan T.C hkmeti Lord a

nazike kapy gstermemiti ama, Lordlar kam arasnda oy hakk
bulunm ayan Lord Ahmed Nezir, sznde durmu ve Trkiyeyi
tehdit ini Londraya dek tam ve Merve (Kavak) Yldrm'; n
giliz parlam entosuna dek gtrm ve onun Trkiyeyi karalayan
bir konum a yapmasn salamtr. ngilizlerle aktan ya da dolayl
ibirlii yapanlara ok rastlanmtr, am a vatanm" dedii Trki
yeyi ngiliz Parlam entosunda ikyet eden ilk kii Amerikada ye
titirilmi Merve (Kavak) Yldrm olm utur/3'
yle uzun boylu uram adan, majestelerinin entelicensiasn faz
la zahmete sokm adan elde edilen bu olanaklar, ngiltere ynetimini
mutlu etmi olmaldr. stelik Trkiye ynetiminin ve devlet kurulu
larnn bu tr gelimeler karsnda alabilecei ya da alamayaca
tutum da test edilmi oldu. Tpk basit bir milletvekillii olay sonra
snda Merve Kavaknn onlar test ettim geem ediler, dedii gi
bi.

Bata trban olm aynca sorun yok

Hkmetin ve birtakm siyasal partinin laiklik ve Merve Kavaknn ABD ilikisi konusunda, isyankr grnmelerinin bir iki yzl
lk olduunu anlam ak iin u sorunun yantn aram ak gerekiyor:
Merve Kavak gibi yabanc devlete ballk yemini etmi biri yeri
ne, yine skmabal, am a Amerika ile ilikisi bulunm ayan bir baka
bayan milletvekili seiseydi ne yapacaklard, ya da, skmaba d e
il, am a yine ABDde slami cemaat kurmu bir bakas meclse gir
seydi ne diyeceklerdi?
Test olaylarndan sonra Trkiye skma-ban simge olup ol
madn tartr dururken, Saadet Partisi milletvekili Oya Akgnen
Mughisuddin, C enevreye umu ve BM nsan Haklar Alt Komisyonunda yapt konumada, Trkiyede Krtlern, erkezerin,
Araplarn ifade zgrlklerinin bulunmadndan, 312. m addenin
ne denli kt bir m adde olduundan sz etmiti. Bayan
Mughisuddin bununla da kalmam, gazetelere gre, komisyondan
Trkiye'yi kaz ederek kendilerine yardmc olmasn istemi. Oya

736 "Trkiye'de anayasa m utlaka deim eli (..) Londra'da fa a liye t gsteren Justice
International isim li b ir rgt tarafndan (Trkiye'ye) davet edildim." Hrriyet, 28 Austos
2000, s. 5
737lGerekleri anlattm: Yaadklarn ngiliz Lordlar kamarasnda anlattn syleyen
Merve Kavak... Lord Ahmet izlenimlerini anlatt Akif, 8 Kasm 2000.

480

Mughisuddinin bu tutumu Milliyet Gazetesi tarafndan ihanet olarak ilan edildi/ 36

hanetle" sulamas aka hakszlktr. Ne yapmtr Oya
Mughisuddin? M sl m a n a z n lk h a k la r ndan sz etmitir.
Kendisi "aznlk dem edim diyor, am a etnisite adlarn sralayarak
ayn anlam aklkla dile getirmi oluyor, ABD delegelerince ulusla
raras toplantlarda ve son olarak Amerikan Kongresi AGT komis
yonunun raporunda belirtilmi olan grleri tekrarlam ve hakl
olarak .Ben lkeme ihanet etm em ! demitir.
ABD Kongre raporlarnda belirtildii zere, Hristiyan aznlk hak
larnn kstlandndan sz etmemitir. Onu sulayanlar. Oya
M ughisuddinin Amerikan vatanda olduundan habersizler ola
mazlar kukusuz.
te yandan vekillerini yalnz brakmaya niyetli olmayan Refah
Partisi eski milletvekili, Fazilet Partisi Genel Bakan Recai Kutan,
Oya M ughisuddinin konumasnn partilerince Trkiyede hazrlan
dn akladktan bir gn sonra sz deitirdi ve Oya
M ughisuddinin sz konusu toplantya akademisyen olarak katld
n aklad. Yani bir gecede szlerinden dndler ve Oya Hanmn konumalarnn partiyle ilikisi olmadn aklam oldular.
Dnme zgrlne diyecek bir ey yok.
Trkiye ilgin bir lke olmutu. ABD, on yldr uluslararas top
lantlarda Mslman etnik aznlklardan sz ediyor, Amerikan
Kongresi raporlarnda aka Trkiyede Mslman aznlk haklar
nn bulunmad yazlyor, Lozan anlamasnn deitirilmesi aka
isteniyordu ama, Trkiyenin yneticilerinden ve her tr partilerin
den t kmyordu, 739

ABD ye ses yok; Mughisuddin konuunca deprem

Oya Akgnen Mughisuddin, Amerikan Kongresinin raporunda
yazlanlar az biraz syleyince, Trk medyas ve baz partilerin sz
cleri ortal inleterek tepki gsteriyorlar, en milliyeti partinin nemli ahsiyetleri ayaa kalkyorlar. Bunlardan zamann babaka
nn ayr tutmak gerek. Babakann ne rapor konusunda ne de Oya
M ughisuddinin konumalaryla ilgili bir yorum una rastlanyor. Ba
bakan, Hoca Efendiye gstermi olduu lginin binde birini ABD

"hanet" M illiyet (manet), 16 Austos 2000.] Ayrmclk en byk ihanet Milliyet, 17

Austos 2000. s 15
Turkey Country Reports on Human Rights Prectices-2000, Released by the Bureau
of Democracy, Human Rights, and Labour, February 20001, s.24

481

raporlarna gstermiyor. Gleni yarglanmas konusunda Bir in

san olarak zlen babakann bilecei bir itir bu, 740 Ayrca en
Cumhuriyeti partiyi de ayr tutmak gerekir. Onlar da ne konum a
lar duyuyorlar ve ne de raporlar falan gryorlar.
Oya M ughisuddinin szlerinin asln ABD raporlarndan sami
miyetle izleyip Lozan Aniamasnn aznlklar konusundaki m adde
lerinin gzden geirilmesini talep eden sac, solcu, ilerici, liberal,
milliyeti, mukaddesat yazarlara sz eden yok! stne stlk Oya
Mughisuddinin aklamalar szl de deil, yazldr.
Oya Mughisuddin, birok nl siyaseti gibi, ABD Dileri Ba
kanl Eitim ve Kltr Blmnce desteklenen Fuibright Prog
ram bursuyla okumu ve Amerikan gurbetinde 17 yl yaamtr.
1976da Pakistani ei M ohammed Mughisuddin le birlikte
Washington yaknlarnda Marylandde MCC (Muslim Community
Centre / Mslman Cemaat Merkez)nn kumcu ynetim kurulunda
sayman yelik grevini stlenmitir. ncln Pakistan kkenli
Dr. M. A. Rauf un yapt merkezin kumcular arasnda halen Amerikada yaayan Dr Ali Tangren de yer almtr.741
Bu merkez yalnzca ibadet edilen bir yer deildir. Anaokulundan
balayarak ocuklara slamiyet ve Arapa renimi veren merkez,
ayn zam anda programlanm konferanslara da ev sahiplii yapar.
Konferanslar arasnda Trkiyedeki rejimi elden geldiince ktle
yen Almanyann emekli elilerinden Wilfred Murad Hoffman,
Merve Kavaky desteklermi gibi yapp, ABD Dileri Bakanlnda toplantlar dzenleyen, Trkiyeye am bargo uygulanmasn
isteyen, Trkiyeye kar dzenlenen protesto kampanyalarn rgt
leyen CAIRin direktr Nihad Awad ve ABD politikalarnn dolayl
destekileri bu merkezde ders veriyorlar.742
Oya Akgnen Mughisuddin, 1987de Trkiyeye dnm ve
ukurova niversitesine bavurmu. Ama bir Trk vatanda ola
rak deil, Amerikan vatanda olarak. Yabanc statsnde almak
istedii iin ilerine yabanclar iin gerekli olan alma izni almak
zere bavurmutur. zin belgelerinde uyruu, USA yani ABD ola
rak yazlm.

Zaman, 9 ubat 1998.

741 Sajjad Durrani, MCC: The Formation Period - Twenty Years Ago - September
1976December 1977, Reprinted from MCC Update,
September 1997,
.e ro ls.co m /m ccm d /m cc 1977.htm
742 M CC Adult Lecture Series, 1998-99, m rw. erols.com /m ccm d/tecture 1.htm.

482

Oya Akgnen Mughisuddin, Tansu iller'e yakn olmu ve mil

letvekili olamaynca FP saflarna katlmt. Akademisyenliinden
mi, skma bal olmamasndan m bilinmez; onun milletvekilliinden
kimse yakmmamt. Ancak Fazilet Partili bir m ebus durum u Ama
iki Amerikal da fazla oldu, diye deerlendirmiti. ABD m akam la
r, bugne dek Oya Akgnen Mughisuddinin ABD vatanda ol
duunu belirtir aklamada bulunmad.
ileri Bakanlnn YK Bakanhna yollad yazda AdSoyad: Oya (Akgnen) Mughisuddin, zmir- 1939 Uyruu: A m e
rikan; alt Yer; ukurova niversitesi yazmasa, Oya
Akgnen Mughisuddinin de Merve Kavak gibi, ABD vatanda
olduuna ilikin resmi bir belge bulunmayacakt/ 43 T.C uyrukluu
srerken, Trkiye'de neden Amerikan uyruklu olarak allsn?
Habere gre bunun nedeni yab an a olunca d ah a ok m aa alndgiym i.

7d A

Grld gibi, Trkiye Cumhuriyeti vatandayken, Trkiye

Cumhuriyeti snrlar iinde Amerikan vatanda olarak almak ie
yaryormu. te burada da Merve Kavakya yaplan hakszlk or
taya kyor. 745 Mughisuddin de tpk ABD delegesinin alt yl nce
yapt gibi ve tpk ABDnin resmi raporlarnda yazld gibi, Tr
kiyede Ms/man l,.,n/kfardan sz ediyorsa ve hkmetler bun
lar duym uyor olabilir.
Szde din hrriyetileri, tpk stiftung ve think tank elem anla
rnn Trkiyede bir ulus bulunmadn, T rk Ulusu denen eyin
aznlklar toplam olduunu, yerli sivil hareketle birlikte yaymaktan
kanmyorlar. stanbulda Muslim Friend ile alan ABD vatan
dalar gibi! Trkiye-ABD arasnda mekik gibi gitgel yapan bu kii
lerin ilikileri gelecei belirleyecek olan Amerikan Mslmanl ile
ak toplum, liberal ak pazar anm kurulmasnda ne denli nemli
ve duyarl ilikiler gelitirildiine ilgin bir rnektir. Sister Avis Asiye
Allmann stanbul maceras izlenmeye deer.

7J3Kamuran Zeren, "Oya da Amerikal" Hrriyet, aramba, 19 Mays 1999, s.26

7,4 Kam uran Zeren, "Amerikal O yaya 3 kat fazla maa" Hrriyet, 2 0 Mays 1999, s. 32
745 Fazilet Partisi milletvekillerinin abartl akademik sanlar artcdr. Fazilet Partililer,
Merve Hanm iyi eitim grm bir Bilgisayar Mhendisidir derlerken bir baka trl
kvan duymulard. stelik, Merve Safa Kavak, mhendisliini, mezun olduu okulu
da belirterek meclis bavuru formuna yazdrmt. Bu byk bir talihsizlikti. nk
Merve Safa Kavak'nn eitim grd Amerika'daki University of North Texas at Dal
las'n bilgisayar mhendislii blm yoklu.

483

The m uslim friend in Istanbul*

' O c a la n in
tu tu k la n m a s
ve y a r g l a n m a s K r t
sorununu nasl kresel bir g ndem e tandysa.
M e rve'n i n a y s b e r g i n t c m u f s t n I g s t e r e n
yks d e Trkiye'de Din H rriyeti sorununu
M s l n a n

mtr.

C e m a a tin

u lu s la ra ra s

g n d e m in e

ta

Avis A siye Allman

Merve Kavaknn Trkiye Byk Millet Meclisi ne yrmesinin

hemen ardndan, dnyann drt bir yannda, ezamanl olarak Tr
kiye Cumhuriyetini knama gsterileri de balamt. Ortadou l
kelerinde yaplan gsteriler sam an alevi gibiydi. Bir sreklilik g
rlmedi. Filistinde ve Lbnanda dar bir grup tarafndan yaplan
gsteriyi, Tahran 'daki gsteri izledi. T ahranda saylar yz ge
meyen kara arafl kadnlar, ellerindeki kartonlara yazlm knama
yazlaryla desteklerini belirttiler. Trkiye, yzn T ahrana dnm
ve byk kitlesel destekleri gzlyordu. Ancak beklenen olmad.
T ahrandaki televizyonlarn yaynlarndaki Merve Kavak haber
leri de ksayd ve Mays 1999un birinci haftasnda sona ermiti.
Ayrca, ran ynetimi de bu le ilgisi olmadn aklamt.
ABDde ise olaylar saman alevi gibi snp gitmemiti.
HAMAS'a yakn grlen rgtlerin yannda yer alan Ortadou, P a
kistan ve Kemir gmenlerinin gdmndeki rgtler, Merve Kavaknn meclise girerek, Trkiyeyi test etmesinin hem en ertesi
gn ie baladlar. '16 Trkiyeyi protesto kampanyalar, ynsal
mektup yollama, internette protesto ve Trkiyeyi karalam a yayn
lar, SUM (Sisters United for Merve) gibi dernek rgtlenmelerini,
A.B.D Dileri Bakan Madeleine Korbel Albrightle grmeler,
Uluslararas Din Hrriyeti brosunda ABD yetkilileri ile yaplan top
lantlarda Trkiyeye ekonomik bask uygulanmas istekleri izledi.
Bu dinsel cemaatlerin 250 milyonluk Amerikada bu denli hi2
ve ezamanl davranabilmeleri onlarn rgtllnn bir gsterge
sidir, denilip geilebilirdi. Ama iin ncesinde bir hazrlk olmadan
bu denli geni ve etkin eylemlilik mmkn olabilir miydi? Bu son
derece uzak bir olaslk. Eylemliliin ncesinde akademik bir ta
' stanbul'daki Mslman Arkada
746 "Stand Up For Hijab - Our Duty to Merve Kavakci / Hijab iin Ayaa Kalk- Merve
Kavakya kar devimiz sound vision, com / new s/hijab/hjb.m ervcshtm t
484

banda oluturulmu iimi-dini-siyasi almalarn gz ard edilmesi

sonraki gelimelerin anlalmasn gletirecektir.
ABDde ba kyp Londraya, Bat Avrupaya uzanan eylemliliin
sonulan, resmi nsan Haklar-Din Hrriyeti raporlarnda T.C re
jiminin ve sonra Lozan Anlamasnn deitirilmesi talebiyle kendi
sini gsterdi. Akademik almalarla taban oluturulmasayd, nder
ler yetitirilemezdi kukusuz. Bu giriken nderler, arkalarndaki kit
leyi eyleme srkleyemezler, Din Hrriyeti - nsan Haklan rapor
larna geirilecek olaylardaki etkileri snrl ve s kalrd.
Skm aba eylem zinciri olmasayd, M alatyada cum a namaz
k izinsiz gsteriler yaplmasayd ya da Merve Kavak, Vakko
paketlerinin Mervetur minibsyle tand geceyi izleyen gnn
akamna doru, meclise yrynce Tarsus imam Hatip Lisesinde
renciler boykota gitmeselerdi... Raporlara Lozan anlamasnn
temel aznlklarla ilgili maddeleri "Mslman aznlk tanmlamasyla
tartmaya alamazd. Merve Yldrm (Kavak) meclise yrmeseydi, skmaba eylemleri de, din hrriyeti-insan haklar kapsa
mnda uluslararas eylemlilie dnemezdi.
Amerikada bilim" rtsne brnm giriimlerin odanda,
Georgetown niversitesi bulunuyor. slam ve Demokrasi" uzman,
nl John Lee Espositonun Mslman Hrstiyan Anlay Merkezi
de Georgetown niversitesindedir. 1990da Trkiyedeki slama
hareketin analizini yapar ve ABDnin Trkiyedeki slamc ve etnik
ayrlklara ve Laiklere kar izleyecei orta yolu gsteren rapo
run .hazrlaycs Sabri Sayarnn Turkish Studies" adl enstits
de, bu niversitede bulunuyor.
Georgetown niversitesi, ABDnin nemli kurulularnn dodu
u nemli bir merkezdir. Devletle youn ilkiki iinde olan niversi
tenin C!A le balantlar raporlara gemitir.
1960larda
International Police Academy (Uluslararas Polis Akademisi)nin
kuruluna katlmtr. Bir CIA eitim merkezi olan bu akadem ide
Gney Amerikal CIA ajanlar eitilmitir.'47
nemli analiz raporlaryla Amerikan devletine ve irketlerine
hizmet veren, d lkelerin ynetimleriyle, brokratlaryla ve Ameri
kan karlarna hizmet edecek akademisyenleriyle balar oluturan
CSIS adl rgt de Georgetown niversitesinde kurulmutur. Daha
sonralar resmi makam lardan bamsz bir kurum grnts alarak

' i7 Ami Chen Mills, a.g.k. s.35.

485

irkete dntrlen CSIS, Ortadou blgesinde petro-poiitik ara

trmalaryla da nldr.
CSIS, dnyann her bir blgesi iin ayr blmlerce rgtlenmi.
Ortadou blm nn iinde de Trkiye var. Blmlerin ynetimle
rinde istihbarat rgtlerinde ve yabanc lkelerinde misyonlarnda
dnya deneyimi kazanm eski devlet elemanlar bulunuyor.
CSISn petrol irketleri, askeri sanayi kartelleri, akadem i dnyas
ve devlet likilerinin salaml dnlrse, bu kurumla ilikisi olan bir kuruluun ya da bir bireyin nne alacak ufuun enginli
inden de kuku duyulamaz,
Georgetown niversitesinin dinsel topluluklarla ilikilerinin g
rnen yzndeyse CMCU (Mslman Hristiyan Anlay Merkezi)nin szde akademik konferanslar, genellikle dinsel grnml
rgtlerle birlikte dzenleniyor. Bu rgtler, HAMAS ya da
Hizbullaha yakn olanlar da olabiliyor, rnein CMCU ynetimi.
Aralk 1999da, merkezi Kum kentinde bulunan Humeyni Enstits
ynetimi ile ayt merkezde, ounda olduu gibi, basna kapal bir
toplant yapabiliyor.
Byle olmas da gerekiyor kukusuz. Amerikan devletinin dnya
ve lkeler politikasna taban oluturacak olan verilerin elde edilmesi
ve insani ilikilerin korunmas, salt ABDnin resmi grevlilerine
braklamazd. Resmi kurum ilikilerinde devletleraras hukuk kural
lar ve ABDnin i yasalar gzetilmesi gerekirdi. Oysa akademik
rt, bu trl snrlamalar demokrasi ve dnce zgrlnn d e
rin ve geni denizlerinde eritebilirdi. Bu nedenledir ki, ABDde niversiteler kaplarn dost, dm an herkese ayordu.
Nasl olsa, ABDnin i dzenine ynelik bir tehdit almas
dzenlenemezdi. Amerikan milli gvenlik yasalar buna izin
vermezdi. Buna karlk olarak, gmen ocuklar ve Amerikan va
kflarndan burs yani ortalama yirmi bin dolara ulaan okul cretle
rini dem em e olanan elde etmi olan uzak lke genleri, hr akadem ortam nda kendilerini beendirmek iin rpnacaklar. Ame
rikan hrriyetisi profesrlerden daha hrriyeti olacaklar ve arkala
rnda braktklar lkelerini etnik-toplumsal-siyasal analizlerle didik
didik edecekler ve bu raporlar birer bilimsel tez olarak ABD ariv
lerine em anet edeceklerdi. Georgetown niversitesinde gerekleti
rilen akadem ik rtl etkinliklerin overt operation a yani ak
operasyona katks byk. Bu niversitede dzenlenen konferans
lar, iin overt" yani ak yandr. Konferans rgtler ve dier
katlmclarla kurulan ilikiler de iin covert (rtl) yan.
486

Ak toplantlarda yaplan konumalar ve etkin katlmclarn

zenginlii ak ile rtl arasnda, akadem ik ile operasyon
arasndaki likiye k tutmaktadr, Trkiye ile Georgetown niver
sitesi arasnda kurulan akademik-politik kprde gidip gelenler ve
olaylar-amalar ilikisine tipik rneklerden biri de Merve Yldrm
(Kavak) ve skma-ba olaylarnn Georgetown Mslman Hristi
yan Anlay Merkezinde dzenlenmi olan lgin konferanslardr.

S ister A siye ve R ecep Tayyip Erdoana hediye

CMCUnun Nisan 2000de Merve Yldrm (Kavak)y konu
turm asndan dokuz ay nce, Pakistan kkenli Amerikan sivillerce
kurulmu olan MFI (Minaret Freedom Institute /Minare Hrriyet
Enstits) adl rgt, konferans dzenliyor. Minaret dnyada Libe
ral Enternasyonal" kurmak zere, ngilizlerce rgtlenmi olan Atlas
Research Foundation (Atlas Aratrma Vakf)nn rehberliinde ku
rulmutur, i Mslmanlar serbest pazara inandrm ak olan
Minaretin o akamki konumacs Avis Asiye Allman, CMCUda
aratrma grevlisi olarak alyor. Konferans konusuysa Trki
y e de Din Hrriyeti.'
Trkiyede Din Hrriyeti konumasna Leyla Zana ile bala
yan Sister Asye, ilgin konulara deiniyor ve Leyla Zanann
meclise alnnda Krt geleneksel renklerini tayan bir bantla girdii
ni, bu simgelere meclisin iddetle tepki gsterdiini, Leyla Zanann
1995 nsan Haklar dl aldn belirttikten sonra sz Merve
Kavakya, Basavc Vural Savaa ve Trk O rdusuna balyor.748
Sr'. Asyenin konumas, Sr. Merve Kavaknn d ah a nce be
lirttii gibi Trkiyeye uygulanan test lemini yanstyor. Sr, As
yenin ABD resmi ve yan resmi raporlaryla tutarl gidiyor. zetle,
Trkiyede tam laiklik yoktur, devlet dini denetler ve snrlandrr,
erkek memurlar sakal brakamaz diyor ve kadn memurlarn bar
ts kullanamad gibi bir arptmaya bavuruyor. Avis Asiye Al
m an dah da ileri gidiyor ve aktan karalyor:
Hatta evlilik dinsel balarn dnda tutulu.f..} Son olarak, s
lamclara saldn, askerlerce ynlendirilen Trkiye Milli Gvenlik
Konseyi tarafndan alman 28 ubat 1997 kararlaryla balad ve
bunu 1998de Refah Partisinin kapatlmas izlemitir.

7,6 Avis Asiye Allman, Religious Freedom in Turkey. Second Annual Minaret of
Freedom Institute Dinner, Gaitherburg, Maryland on June 26, 1999. m inaret.org
/allm an. h im

487

Bu szler bize y ab an a deil, Trkiyenin iinde sylenenlerle

Amerikada sylenenler birbirini tutuyor. nsan Haklan Dernei
Bakan iadam Akn Birdal ile MUSADn eski bakan Erol Ya
rarn hapse atldklarn belirten Sr. Asiye, Recep Tayyip Erdo
ann Milli halk iiri sylediinden hapsedildiini" belirterek ilgin
bir yani-blgilendirme yapyor ve sz Hristiyan-Mslnan
diyalogu almalaryla uluslararas saygya sahip, lml dini lider"
dedii Fethuliah Glen'e saldrldna' getiriyor. Sr. Asiye, Merve
Kavaknn giriimindeki arka plan aa vururcasna bir saptam a
daha yapyor ve ekliyor:
Bugn Trkiyede Merve kon usun do tepkiler ok karmaktr.
(Bu gelimeler) Trkiye Cumhuriyeti ve halk arasnda art bir
kutuplamayla sonulanmtr. Bu ar kutuplamay anlamak iin batllama, kutuplamay tek rkl Trk kim/ii ilkelerine!ve)
laiklie dayal, tek boyutlu ada bir toplum kurma giriimi olan K em alizm in yasalln anlamalyz diyor.
Avis Asiye Allman, Amerikallar ycelterek kkrtma yolunu se
iyor:
Amerikallar olarak, bartl gen Trk kadnlarnn vahi
PKK terristleriyle ayn kapsamda grlerek Trk Milli Gven
liine bir tehdit oluturacan anlamamz zordur.
Avis Asiye Allman, rencilerle ve trban eylemcileriyle bu zor
luun alacan, belirterek, Trkiyede kurduu diyaloglardan r
nekler veriyor. Sahri Sayarnm ynetmekte olduu, Turkish
Studies de alan Amerikan burslu bir kiinin, bartsyle ilgili
kiisel ykleri topladndan sz ediyor. Sr. Asiye. stanbul niver
sitesi ktisat Fakltesi 1982 mezunu. Temple ve Cornell niversite
lerinde yl almalar yaparak 1992 de stanbula dnen,
1998de barts nedeniyle iten uzaklatrldn belirten bir ka
dn doentin szlerine de yer veriyordu.
Sr. Asiye. 'M erve'nin 2yaamn ackl" olarak niteledikten
sonra asl konuya giriyor ve Trkiyeye Merve Kavak araclyla
uygulanan test" iinin altn ve stn bir kez daha aklyordu:
calann tutuklanmas ue yarglanmas Krt sorununu nasl
kresel br gndem e (adysa, M eruenin aysbergin ucunu (s
tn) gsteren yks de Trkiyede Din Hrriyeti sorununu
Mslman Cemaatin uluslararas gndem ine tamtr.
Avs Asiye Ailman, Merve hesabnn dibindeki etnik kkrtmay
ABD Dileri grevlisinin aklamalaryla desteklemekten geri
kalmyor:
m

"ABD Demokrasi, nsan Haklar ue alma dan sorumlu Ba

kan yardmcs H.H.Koh, AG IT'de 18 Mart (1999)da yapt
konumada Trkiyede insan Hak/ar ve demokrasi soran/ann
byle dile getirmiti: kence, ifade zgrlnn snrlanmas,
N G O arm tacize uramas, politik katlmn snrlan ve Krt so
runu ve Gneydoudaki durum ."

Liberal Mslmanlarn destei

Amerikadan grevli olarak Trkiye yollanan Sr, Asiye, Minarel
Freddom Institute (zgrlk Enstitsnde, belli ki; Amerikada
Trkiyeye kar balatlacak byk kampanyann rtkanln
yapmtr, Sr. Asiye, bu ary Washington, Neu York ve Trki
y e de bir yl sren ekip almasnn sonucu olarak yaptn da,
aka belirtiyor. Sz konusu ekip, Asiye ile onun arkadayla kzn
dan oluuyormu, Sr. Asiye arkasndaki rgtl destei de u sz
lerle aklyordu:
Barts yasandan etkilenmi olan gen Trk kadnlarn
tm adna, biz mz lmad-ad-Din A h m e te, Ali A bu Zakuk'a
ve Minaret zgrlk Enstitsne verdikleri destek ile gsterdik
leri cesaret ve gelecekteki eylemleri iin zel teekkrlerimi
sunarm .
Ali Ab Zukuk. hangi ta kaldrsak altn kyor rneini. Tr
kiye-Amerika kprsnde gelien her din iinde kendisini gsteri
yor. Ali Abu Zakuk, bir tr perde arkas ynetici gibi davranyor.
Ali'Abu Zakuk, dindarlara yaplan basknn Trklerin Yahudiler ve
srail likileriyle bir ilgisi olup olmadn soran Patricia Nho Abdul
lah adl dinleyiciye bir yant vermeye hazrlanan Sr. Asiyeyi durdu
ruyor ve Bu soruna Israil-Trkiye ilikisini, mam Hatip okullarnn
kapatlmasn da ekleyebilirsin demekten kanmyor.
Din Ahm ad anm sam ak iin Liberal enternasyonale, yani Li
beral atlm blmne dnm ek gerekiyor.

Mslman ruh ve Saidi N orsi74

Sr, Avis Asiye Atman, Merve Kavak olayna ve kutuplamann
ykseltilmesine tansn ekinmeden ortaya dkyor:
Doal olarak, Trk ordusuna gre, bizim Pentagon ile ba
kurmak zere srail ile ba kurmak iin ellerinden geleni yap-

Saidi Krdi Nors kyindendir. Bamszhk Sava ncesi Said Krdi v e Norsl S a i d
anlamnda S a d- < Nors a t l y l a a m i n k e n daha sanraiifi N i n 1 k i t a p k l a r m y a y m l a m a y a
balarken "Nusi 3 -z k n [anmaya baiamV.

48 ()

yor/ar, Jte tam imdi, imam hatip okullarn kapattlar Sufi k

kenli mistik hareketin her eidi byk bask altndadr. slami
grn her ey byk bask altndadr, hem de nfusun yzde
95'inin M slman olmasna karn."
Sr. Asiye bu szieriyle hedefi, ulusal orduda kutuplama yarat
ma drtsn azndan karyor:
Daha tesinde Trk ordusunun yksek (kademe) grevlileri
kendi halklarna sayg gstermiyor ve Milli G venlik Konseyi
belirleyici g olduundan bu (sayg gsterilmesi) ok zordur.
Sr, Asiye ye anak sorularyla yardm ettii belli olan Patricia
Nur Abdullah, slamiyetin yok olacan, salt Ramazan kutlamak
gibi roller stleneceini ileri srp gr istiyor. Bunun zerine Sr.
Asiye Trkiye balann son bir aklamayla belirtiyor:
T rkiyenin Ms/man ruhu Cumhuriyetten nce test" edil
mitir. (..) 25 yln hapiste ve srgnde geirmi (Saidi) Nursi
gibi ok nemli ulema ear, Trkiyenin M slman ruhu ok
kuvvetlidir.
Yar-ak operasyonun propaganda atann yeni aamasn da
aklamaktan kanmayan Sr. Asiye, Kasm 1999da stanbulda
yaplan AGTte Trkiyedeki din hrriyetinin ele alnmas iin Amerika Mslman Cem aatinin temsilcilerini, Minare zgrlk Ensttsn AMC (Amerikan Mslman KonseyiJn ve Uluslararas
Din Hrriyeti Komisyonunu Trkiyeye kar kam panya am aya
aryor.
Mays 1999un banda, yani Merve Meclise yrmeye balad
gnlerde, AM C (Amerika Mslman Cemaati) Sr. Asiye'den
M ervenin durum unu incelemesini isteyince Sr. Asiye ve bir arka
da, "e Thom as Jeffersonun antn ziyaretle balamlar. Sr.
Asiye, Jeffersonun ve Martin Luther Kingin ruhunu hissetmi
v e anlam ki; Merve, Dr. Martin Luther King J r. un yolunda
yrmektedir. (..) Ve M erve ryalarn gerekletirmek zere, Tr
kiye Cum huriyetindedir."
Sr. Asiye, M erve bir Amerikan vatandadr. M ervenin d,
Amerikan ryasndaki deneyiminin derinliklerinden kaynak/anmtr, diyor ve bu kaynan somut temelini de M erve Kavak, y k
sek renimini Am erikada bilgisayar mhendislii (blmnde)
eitim grmtr," szyle belirtiyor. Merveye ktlk edenler
kimdir? Bu soruya Sr. Asiyenn yant ok ak:
M slman arkadalarm Devlet Konseyi (MGK) yelerinin ate
ist (dinsiz) ve sol sokenli olduklarn belirtiyorlar.
490

Amerikal inici, kilimci Avs Asiye Allman belli ki, stanbulda

ok etkin, ABDnin Din Hrriyeti raporlarnda da yapld gibi,
Milj Gvenlik Kuruluna Konsey diyor, Sister stanbulda ka
met ediyor ve MGK yelerine dinsiz ve solcu diyor. Bir ayrnt
daha var ki, din syleminin altndaki gerei gstermektedir. Avis
Asiye Allman, Merveden ve din hrriyetinden sz ederken birden
bire ktisadi boyuta giriyor MGKni tahkim yasasna muhalefet'
etmekle suluyor.
Ne ilgisi var? dememeli!,, Amerikada rgtl bu cemaatler,
Trkiyeye yaplan saldrlarn kutsal cephesinde yer alrlarken, salt
din ileriyle uramyorlar. nceki blmlerde belgelendii gibi,
somut din ticaretinin, din adna arsa-vitla alm satm ve Amerikan
ryas her nedense Trkiye Cumhuriyetinin snrlarn delik deik
etmektedir. Trkiyede ordu ile halk ayr kutuplara itme operasyo
nunu ak eden Sister Avis Asiye Allman, onyedi yldr, ABD Di
leri Bakanlnca desteklenen Fulbright Program ndan ald des
tekle ylm birka ayn stanbulda geiriyor, Hristiyan-Yahudi mira
s stne aratrmalar yapyor.
Avis Asiye Allmantn ii, Osmanl esintili iniler ve kilim olarak
biliniyor. ini ve kilim ilerini New York niversitesi Kevorkiyan
Merkezine bal olarak srdryor. Aratrmalarn Trkiye Cum
huriyeti Kltr Bakanlnn denetimindeki Topkap Saraynda
gerekletiriyor. Geriye kalan zamann da stanbulda Mslman
arkadalarla ya da ekip dedii kiilerle geiriyor, Amerikadaki
Minare Hrriyet Enstits rgtne raporlar gnderm ekten de
geri kalmyor.
Sr. Avis Asiye Allman, Georgetownda Haziran 1999da, gerek
letirdii ak kkrtmann ardndan yine ini-kilim ileri iin geldii
stanbuldan Minaret Enstitsne Merve Kavak olayyla ilgili ola
rak yollad son durum raporunda aynen yle diyor:
"Bunlar (Konsey y e le r i olmal) konulara iileri perspektifinden
bakyorlar. rnein Trk Parlamentosunun son gnlerde onay
lad uluslararas tahkim kararma kar kyorlar. (..) M ervenin
durumuyla ilgili basklarmz artrmalyz (..) Bu hafta sonu ya
placak olan birka toplanty esas alacak olan ayrnt/ar bildir
meyi um uyorum .

7S0 Sadia R azaq," M inaret of Freedom D inner Exam ines Hijab and Religious Freedom in
Turkey Washington Report-Muslim American Activism, September 1999, pages: 121-

125.

491

M s l m a n la r s e r b e s t p a z a r a ik n a e tm e k

Avis Asiye Allman, sonraki yllarda da ABD Dilerince destek

lenen Fulbright Program ) erevesinde Trkiyeye kar etkinlikle
rinin srdrd. Trkiye ile ilgili olarak, Trkiye alyor , Bir e/
uzatn gibi adlar tayan yalboya tablolar yapp, Fulbright site
sinde sergiledi. Sergilemekle kalmad, bunlardan birini Recep
Tayyip Erdoana hediye etti.751 Abdullah Gln ABDde yapt
konumay dinlemesinden bu yana, R.T. Erdoan hareketine yakn
lk gsteren Avis Asiye Allmann, Prof. Dr. Necmettin Erbakana
O bizim Bakomutanmz diyen Merve (Kavak) Yldrm nasl
karladn yakn tarihte grebiliriz. Sonradan Mslman olan Sr.
Allman kukusuz z yurdunun izdii yolda yrmeyi srdrecek
tir.752
Bu kararlln nedenini Minaretilerin deolojilerinde grebiliriz.
PakistanlIlarn Georgetown da kurduklar Minaret" rgtnn
am a aklamasnda, Amerikan yaylma ideolojisinin slamiyete
baland anlayor:
Mslmanlarn Kuran ve snnet/erden kaynak/anan sorumlu
luklarn yerine getirmek zere, MFI (Minaret Foredons
Ensttte)un grevi slam yasas (eriat) ile belirlenmi ekonomi-politik kurallar ortaya karmak tie yaynlamak)..) serbest ti
caret ve adaletin gereklemesini salamak (..) insan akl stn
deki her trl tiranha kar kutsa/ saua (cihad) snr tanma
dan srdrmektir. Bu amalara ancak bamsz hocalarn ara
trmalarnn (ictihad), lgili Mslman lkelerdeki politika konu(arna ne, veya, Amerikan Mslmanlara kabul ettirilmesiyle (..)
serbest pazara ilikin almalarn Mslman lkelerin ellerine
evrilmesi(..) d lkelerden liberal Mslmanlarn A m erikadaki
(serbest) Pazar ynelimli Mslman hocalarla ilikiye gem ele
rinin salanmas
Hristiyan-Mslman ibirliinin amacnn serbest pazar ileri ol
duu aa kyor. Hrstiyan Mslman Anlay Merkezi ile Minare
rgtnn Kevorkian merkezinde, T.C Kltr Bakanlna bal
7S1 Zaman, 3 Aralk 2001;
757 Avis A siye Altm an (independent Scholar, N Y C ), "Liberal Democracy and the
Democratic Muslim Identity in Turkey: Case Study - Abdullah Gul/Tayyip Erdoan an d

Necmettin Erbakan - Changing Political Dynamics between Political Sons and

Father' Abstracts from 2nd Annual C S ID (C enter for th e Study of Islam & D em ocracy)
Islam,

D em ocracy,

and

th e

democracy.org/conferencejwo_

492

Secularist

S tate

in th e

abstractsJogether.

Postm odern

sbtml#

E ra, isfam-

disclimer)

T o p k a p M z e si ndeki ini ve kilimler arasnda Sister Avis Asiye

Allman ve stanbulun Muslim Friend ler, Merve Kavak ve so

nunda Saidi Norsi.,, Bu ilerin tm serbest pazar am aya ba
lanyor.
ABDde ne iyi elemanlar yetitirildii anlalm olmal. Tek tanns kar ve para olan bir lkeden d ah a iyisi de beklenemezdi.
Burada anlalamayan nokta, ABDden m edet um an szde din n
derlerinin durumudur. zellikle slam ABDnin hizmetine sunanlar
ne denli anlsa yeri deil midir? Trkiye Cumhuriyetine aktan
saldr ve Amerikadan stanbula uzanan aratrm a team leri ara
snda yalnzca Avis Asiye Allman bulunmuyor. Minaret rgt ba
kan mad-ad-Ahmed de stanbula gidip geliyor. Atlas Network
(ebeke)"e bal liberallerin forumlarna katlyor.
Avisin Trkiye almalarn desteklemi olan Ali Abu Zakuk ise
Kuzey Amerika slam Cemaati (ICNA) nin bakamdir. Zakuk, Tr
kiyeden ABDye gidenler iin konferanslar rgtlyor. Son olarak
FP Bakan Recai Kutann Amerika konferansn rgtlemiti,
ICNA, Merve Kavaknn giriimini desteklerken, Trkiyeye bak
n da pek ak gstermiti: Trk /lkmetintn insan haklar kaytla
r Avrupann en ktsdr. Trk ynetim juntasnm dinse/ ve et
nik kimlik zgrlne hibir saygs yoktur.753
Avis Asiyenin konuma zgrlne diyecek yok. Ama T.C
kendi rejimin ykmak iin gelen bu tr yabanclara nasl oluyor da
resmi aratrma yapm adan izni veriyor? Yoksa bu izin alm a gc
onlarn liberalliinden ya da Stratejik Ortak denilen lke vatanda
olm alarndan kaynaklanyor olmasn!

7 'F ro m IC N A M em orandum to Turkish G overm ent Through Turkish C onsulate in N ew

Y ork, M ay 10, 1999.

493

A r a p la r n k a lb in e s e s le n m e k

Siyasi slamc h a re ke tle r B irle ik D e v le tle r in

d p o litik hedeflerine ya da karlarna ters du
fti u anda biz im iir) b ir nem a rz c d e r
ABD
Dileri B akanl Y aknd ou B ro s u 'n u r ak
lamas. 8 M ays 1996

Hizbullah, Lbnanda kutsal sava srdrmek ve slam'n siya

sal egemenliini kurmak zere rann Kum kentinde yerleik
Ayetuahlav tarafndan 1982de kurulmutu. lk dnem lerde, randan gnderilen Devrim Mu hafzlaryla birlikte eylemler gerek
letirildi. PKK kamplarnn da yer ald Bekaada eitim kamplar
kuruldu Humeyni ideolojisine bal olan rgtn hedefi, Kuds
kurtarmak ve Birleik slam Devleti kurmakt. Lbnanda kanl i
sava geliti: Hizbullah, Suriyenin silahl gc olarak Gney Lb
nan a yerleti; silah depolarn doldurdu ve kent gerilla savandan
cihad ordusu oldu,
ABDnin terr rgtleri listesinde iyi bir yere sahip olan rgt
bir anda, Amerikann ve Trkiyenin haber kayna CNN tarafn
dan L bnann bamszln gerekletiren, yasal siyasi bir hareket
dzeyine ykseltildi.
ubat 1997de Sincan'da gerekletirilen Kuds Gecesinde
Hizbullah onurlandranlar hapse mahkm olmulard. imdi
Hizbullah rgt yasal idiyse neden o geceyi dzenleyenler m ah
km oldu? Bir baka soru da udur: ABDnin dm an ve terrist
olarak ilan ettii Hizbullah nasl oldu da terr rgt snfndan
siyasal parti snfna ykseldi?
zellikle ikinci sorunun yant, Trkiyeyi yakndan ilgilendiriyor.
Trkiyede devletin temel ilkelerini ykmaya alan rgtler olarak
kabul edilmi bulunan, dinci rgtlerin siyasallamasna, yani birer
siyasal parti konum una gemesine tiraz edilecek mi? Hizbullah gibi
silahl gleri bulunan ve birok saldr gerekletirmi bir rgt bile
yasal bir siyasi parti olarak kabul edilirse, Trkiyede saysz eylem
yapm benzeri rgtlerin sulan, adi sular snfna indirgenebilir.
Sz konusu rgtleri desteklemek ve kkrtmakla sulanarak kovuturulmakta olan - silahl eylemle dorudan iliii kantlanmam
- partiler, dernekler, kiiler hakknda takipsizlik karar verilebilir.
494

Gelimeleri, yakn gemiteki olaylar dizininde gzden geirmek

gerekiyor. Lbnanda yerleik Hizbullah rgtnn, ran slam Dev
rimi nderlerince kurulmasna, para, silah dahil her tr destei ran dan ve Suriyeden alm olmasna karn, yine ran slam Dev
rimcileri tarafndan eitildii, desteklendii ileri srlen Trkiyedeki
benzeri rgtlere kar operasyonun balad 17 Ocak 2000 gn
televizyonlara kartlan uzmanlar{!) Trkiyedeki Hizbullah operas
yonu stne yaptklar aklamalarn her bir paragraf sonunda;
Trkiye Hizbullahnn Lbnan Hizbullah ile bir ilikisi yoktur!
demekten kendilerini alamyorlard.
H iz b u lla h n t a b a n n d a k i i a d a m la r

Amerikann Trkiyedeki sesinin uzatt pin ucunu tez kavra

yan slamc hareketlerin grlerini yanstan yaynlar ile Fazilet Par
tisi de Trkiyede Hizbullah adl bir hareket olmadn ileri srm e
ye baladlar. Oysa, rann Kum kentinden canlanan Humeyni ide
olojisini benimseyen rgtlerin adlarnn ille de Hizbullah olmas
gerekmiyordu. Bu hareketin ad, Filistinde Hamas, rdnde
slami Cephe, Msrda C em aatl Mslmin, Cezayirde Silahl
slami Grup vb. olabilirdi.
Trkiye insanlarnn bilgisiz brakldnn ayrdma varan rgtler
ve yaynclar bylesine basit bir aldatm acaya giriirlerken,
Hizbullah adnn Trkiye gvenlik glerince konduunu da ileri
srmekte bir saknca grmyorlard. Salt kendini akll sananlar
yantlamas gereken devlet grevlileri susarlarken, drt yl nce
DEP yneticilerinden Hatip Dicle, AKIN {American Kurdish
Information Network}da yaynlanan mektubunda; Hzbuf/oh parti
sinin tabann oluturan tadamlaryla scak ilikiler" balattklarn
yazyordu.
rgtlerin patronu ayn, destekisi ayn, ideolojik kayna ayn
am a, birbirleriyle asla ilikileri yok! Yakn yllarda ran dan hareket
eden kaak silah ykl kamyonlar Trkiye de yakalanmamlar
myd? Dahas Amerikann Trkiyedeki sesi m edyada boy gste
ren bu szde uzmanlarn Hizbullahn rana bal olduunu ak
olarak sylememelerinin ardndaki gerek ne olabilirdi?
O rtadouda, dinle bezenmi anti-komnizmin daha sonra, ran
slam devrimiyle birlikte, smrgecilie kar ktan saptrlan ve
yzlerce yl gemiten kklendirilen yeni doktrinle Panislamizmin
Bat tarafndan kullanlmaya elverili bir tr oluturulunca, slam
adna iddet yolunu seen her tr rgtn, bata ran olmak zere,
495

slam lkeleri ynetimlerinden destek ald bir gerektir. Bu gerek

her zaman gze batar. nk perdenin nnde gsterilen gerein
bir yarsdr. Ama bu oluumlardan yaknanlarn likileri de perde
nin nndedir.
Yeil kuak ve ABD bizi sonsuza dek destekler ya da ABD
rana dmandr! ABD laikliin kalesidir! gibi ideolojik saplant
lardan ya da cahilce, dncesizce, bilgie mminliklerden uzak
durulmadka, elikilerden de kurtulmann ve sorulara yant bul
mann olana yoktur.
zellikle Trkiye medyas, Ortadou perdesinin nn arkasn
gstermekten kendini alamamtr. Oysa uzaklardaki perde hi de
inmi deildir. Oyun ak bir sahnede oynanmaktadr.
rneimize dnersek; Merve Kavak Trkiyeyi test etmeye
balaynca, m edya kurguland gibi, T ahrana bakmtr. Daha
sonra nasl olduysa uzaktaki sahneden bilgi gelmi ve arp kal
mtr. nk Merve Kavak, test ilerine O rtadoudan deil
ABDden balamt. erdeki siyasal ynetim de bu ii ABD yne
timinin bilgisi dnda diye dnm ve ak atee girimiti k,
Din Hrriyeti" raporuyla kendine gelmi ve durmas gereken snr
da duruvermit.
M ilw a u k e e v e K ln d e s la m c k o n fe r a n s

Durulmas gereken snr nasl belirleniyor? Bu sorunun yantnn

ucu aktr. Ksa bir uzak sahne bilgilenmesi belki yararl olacaktr.
Trkiye'deki Hizbullah rgtnn yneticileri basknlarla ele geiri
lip, rgtn mezar evleri ortaya knca, ar kenceyle ldrlenle
rin arasnda, ad ne kan zzeddin Yldrmn lm/ barsever
kiilii daha da ne karlmt. Bu lmlln derecesini grmek iin
Dava dergisinde Cumhuriyet ve Msutafa kemale yaplan hakaret
leri bir yana brakp Mehmet Ekici imzasyla yazdan yaplan u alntya bile bakm ak yeterli olacaktr:
^ocuklara ne zaman kafir dzenlere kin kusma reti/rse,
yagne amacn Allahn ahkamn tamamen icra ve tatbik olduu
nakediUrse, ne zaman annelerin efkat hissi Allahn efkatini
amazsa, ocuklara peygamber ahlak telkin edilirse... ite o zman
slamtn ayak seslerini duvar gibi oluruz. li4
zzeddin Yldrm, Arnn Patnos ilesinde 1946da domu ve
ilkokulu orada bitirmi. Askerlikte Nurcularla tanm. Eskiehirde
tebli ve rad iin grevlendirilmi. 1970lerin banda Nurcular
754 D ava , la-yt Kelim etullahtr, A ralk-O cak 1992.

496

arasnda ayrlk balaynca Fethuliah Glen, Mehmet Kurdolu,

Sddk Dursun ve Mustafa Polat gibi, o da cemaatin merkez kana
dndan ayrlm.
z2eddin Yldrm, Sddk Dursun, Mehmet Kurdolu 1980lerde
birlikle almaya balamlar. Askeri okullarda okuyan rencilerle
ilikili olan Mehmet Kurdolu gruptan ayrlm. Sddk Dursun ve
zzeddin Yldrm, 1984te Medreset-z Zehra yaynevini, Tenvir
Neriyat, Me d-Zehra Ltd. ti."ni kurmular. Ekip, Said-i
Norsnin kitaplarnn Nur rgtnce sansr edildii, zellikle Krt
lerle ilgili blmlerin deitirildii dncesindedir. Bu nedenle ki
taplar (Risale-i Nur) yeniden yaynlamaya balamlard. Nurculu
un ana kanad da bu giriimi knamt.755
Med - Zehra Ltd. irketi, 1989da D a v a dergisini karmaya
balam. Dava dergisinde, Said Nursinin Krt kkenlilii ne
karlr ve Krt milliyeti hareketinde slamc bir hat tutturulurken,
Trkiye Cumhuriyetine aktan muhalefete geilir. eyh Said ile
ilgili yaynlara balanr ve giderek, ana konular Krt sorunu o!ur.
Ve Davaclar da soluu ABDde alrlar, 1990da Milwaukeede
gerekletirilen ICP (Islamic Committee of Palestainlin konferans
na katlrlar. ICP, 1983de HAMASn nderlerinden T a r k A b d u l
la h ve D r. S a m i E l A r ia n n bakanlnda kurulmutur. Dava
dergisinde yaynlanan habere gre, konferansa katlan M uh attm e d S d d k i, Bedizzaman Said-i Nursi ve slami hareketteki
dinamizm i tebliini sunar. Davann konferansla ilgili yapt ak
lama, iin ABDde balayan derinliini gstermektedir:
Hamas ile manevi alakas var. Hamas bir ihvan-l Musiimin
grubudur. Bu mstakildir ve tm Mslmanlara aktr. B u ikin
ci toplant oluyor. Her sene konferans yenilenecektir. nallah
leride Hamas ile beraber konferans yapmay dnyoruz. Yan
almalar olarak da kitaplar, dergiler, brorler yaynlyoruz.
M uhamm ed Sddki, ICP toplantsndan sonra, Trkiyeli M s
lman talebeler tarafndan kurulan UNITY Birlik adl cemiyetin yl-

Aktel; 2 0 O cak 2000.

75 Dava dergisinin ilk saysnda sahip Enver Beene, yaz ileri mdr Mtehir
Karakaya, dizgi, pikaj, montaj ise Med-Zehra olarak belirtilmektedir. (Dava / yl 1 / ni
sa n-mays'89.) Onuncu yldaysa kadro yle oluur: Sahibi: Tenvir Neriyat Ltd. ii.,
Yaz leri Mdr: Mehmed Kaynun, Hukuk Maviri:Av. Hseyin Ik, Yurtd temsil
cileri: Muhammeed Hadi (Almanya), mer Gr (danimarka), Arif evket (Hollanda),
Abdikadir ehbaz (Fransa).

497

Ik toplantsna katlr ve t . 5 saat sren (..) ttihad- slam zerine

bir konuma yapar."757
Dava dergisi, C e m a le tt n K a p la n ile rportajn yan sra, ya
rarl bir yayn d ah a yaparak, derin slamcln ABD le Bat Avrupa
arasndaki boyutunu gsterir:
A lm anyann Kln ehrinde dnyadaki btn slami lkelerden
gelen, ilim, siyaset ve din adamlar Krt sorunu zerine gn
lk bir tartma alan serg/edi/er. Deiik devletlerden gelen ve
deiik rklara m ensup ilim ve siyaset adam /an Krt sorunu zerinde oynanan btn oyunlarn bozulmasn ve bu sratejik
duruma son verilebilmesi iin gerek kurtuluun ve reetenin
ancak islami bir ereve ierisinde halli m m kndr grnde
ttifak ettiler. gn sren toplant sonunda ortak bir bildiri
nerederek deklarasyon oluturdular. Not:Afganistan Hizb-i
/s/omi Bonn temsilcisi Abdusselam la yaptmz mlakat gele
cek sayda neredeceiz. 758
Vakf kurmakla ilgili kstlamalarn Turgut zal tarafndan kald
rlmasyla, zzeddin Yldrm ve Sddk Dursun, M e d Z e h r a E i
tim v e K lt r V a k f n kurarlar. Dava dergisi, Krt milliyetilii
kavgasn derinletirir. O dnem de, Gneydou A nadoluda, son
radan Hizbullah olarak anlacak olan rgtlenme oluur. 1994 y
lnda Sddk Dursun ve zzeddin Yldrm ortalklarn bozarlar.
zzeddin Yldrm 30 yl yaad Eskiehirden ayrlp stanbula
gelerek vakfn bana geer ve Y e n i Z e m in dergisini karmaya
balar. Derginin sahibi ve yaz leri Mdr, Osman Tun, Genel
Yayn Ynetmeni Mehmet Metiner, Yayn Danman Ali Bula,
Koordinatr Yasin Yldrmdr. Teknik Mdr ise d ah a sonralar
AKP Hkmetinde Babakan Badanman ve AKP iin Muhafa
zakar D em okrat tezini yazacak olan Yaln Akdoandr. Yayn
Kurulu da nllerden oluur: mit Akta, Gyasettin Binglball,
Kenan amurcu, Abdurrahman Dilipak, Davut Dursun, hsan Ik,
Altan Tan, Abdlvahid Vural, Osman Resuan,759/760/761
Daha sonra, Vaktin zmirden Vana dek ubeleri kurulur. Nere
de Gneydou Anadoludan youn gmen yerleimi olmusa, o

757 D ava, 1990, S ay:7

D ava, a.g.y,
759 Aktel, a.g .y.
700 Altan T an, 3 K asm 2 0 0 2 seimleri iin H A D E P ' ten milletvekili aday oldu.
701 Derginin adresi. Fatih, Kzta Caddesi, Kuri A partm an, No: 5 1 /2. Yeni Zem in, Ocak 1993.

498

rada bir ube kurulur. Yeni Zemin yayn evresinde Nbhar ya

ynlan olutu. ABC'yle Krte baslan N b ih a r dergisi yayn
lanm aya baland. Nbihar, Yaar Kemalin ABDde bulunan Cum
hurbakan Turgut zala Krt sorununun federatif zm ile ilgili
mektubu M e te A k y o l ve S e m r a z a l eliyle iletmesinden sonra,
Turgut zaln fe d e r a s y o n ta rttlm a h d r demesi. .
Ve 16 Mays 1993de stanbulda, PKKnin slama kanadnn
temsilcilerinin de katld Krt Sorunu konferansn dzenlenm e
si.762
Benzeri toplantlar, Avrupada da yaplmt. 1991 ylnda DAVA
dergisinin de katld K rt S o r u n u n a is la m i z m konfe
ransndan sonra, yine Kolnde, 27 Mays 1995de, PKKnin rgt
P K (Partiya slamya Kurdistan) tarafndan Krdistanda slami
Dirili konulu bir toplant daha dzenlendi. Bu toplantnn duyuru
sunda yer alan konumaclar arasnda Erzurum milletvekili Melik
Frat, Milli Gazete yazar Abdurrahman Dilipak, stanbul Bykehir
Belediye Bakan Recep Tayyip Erdoann danm an Ali Bula,
RPnin eski Gneydou Blge Mfettii Altan Tan, Yeni Zemin
Dergisi Genel Yayn Ynetmeni Osman Tun, Sakarya niversitesi
lahiyat Fakltesinden ayrlan Prof. Sreyya Srma , N-bihar der
gisinden Sabah Kara, Medreset-z Zehra Vakfndan zzettin Yld
rm, Kuzey Irak slami Parti lideri eyh Osman, Prof. Gaburi, Dr.
Muzaffer, Fatih Kirikar, Fuat Frat, Diyaddin Frat ve Fehmi
Huveydinin adlar bulunuyordu. Ne k, arda ad geenler top
lantya katlmadlar. 763
Sonraki yllarda Trkiyenin idari yapsnn deitirilmesi iin ye
ni bir szleme (Anayasa yerine byle denmeye balanyor) yapl
masn savunan Szleme dergisi yaynlanmaya baland. Bu dergi
de artk S o l i z e l gibi II. Cumhuriyet kuramclar da yazyor
d u . '765
752 Bu m ektubun varl uzun sre tartlmtr. Y aa r Kem al, m ektup yazdtn kabul
etmi, am a federasyondan sz etmediini ileri srmtr. M e te Akyol ise m ektubu bir
n notla ilettiini aklam ; S em ra z a l ise C eviz kabuu" program nda m ektupta
federasyond an s z edildiini belirtmitir. Av. Ceyhan M um cu bu konuyu birok basn
aklam asnda yinelem i ve Y aa r Kem al in aklam a yapm asn istemitir. Konu ile ilgili
haber iin Gndem, 15 Nisan 1996, Say: 32. Ek 14,
763 H aberi yaynlayan Gndem S /fen/ ne gre Melik Frat, Sreyya S rm a ve Altan
Tan, 'm azeret" bildirerek toplantya katlmadklar" renilmiti. Gndem, 15 Temmuz
1995, Say: 13..
764 S zlem e dergisinin yayn ynetmeni Ali Bula, Y a z leri Mdr M e h m et Metiner
ve Hseyin lik, yayn kurulu yeleri arasnda Altan Tan ve O sm an Tu n (Yeni Zem in
sahibi) bulunmaktadr. Derginin bina adresi Yeni Zem in ile ayndr.

499

Zehra Vakf, Said-i Norsinn 1900ern banda Vanda Krte

iie eitim yapacak olan Medreset-z Zehra giriimini yeniden
canlandrd ve Z e h r a n iv e r s it e s i ni kurmak iin som ut admlar
att.766
Sonu olarak, 2000 ylnn Ocak aynda ABDnin bir yl nce s
lamc terrist avna balamasnn ardndan, Hizbullah kertildi. Bu
arada rgt, zzeddin Yldrm ve Dava dergisinin ilk gnlerinden
beri onun yanndan ayrlmayan Mehmed Seyid Avcy kararak
ld rd/6' Hizbullah operasyonu srdrld. Diyarbakrn Emniyet
Mdr Gaffar Okkan, operasyonu derinletirdikten ve Bunlar ca
sus. Hizbullah bir dnya oyunu. Dnyann odununu Diyarba
krdan bozuyoruz. (..} Uur M um cunun ve A hm et Taner Ktlalnn katilleri bunlar. Onlarn katillerine ulamak stiyorum. Tek
hedefim b u dedikten ksa bir sre sonra Uur M umcunun lm
yldnm nde suikastla ldrld,765 Daha sonra katiller iki yl s
ren almayla teker teker yakaland. Yine bu arada, Uur Mumcu,
Ahmet Taner Klal, Bahriye ok ve M uammer Aksoyu ldr
dkleri ileri srlenler de yakaland. Durumalar sonunda sanklar
mahkm oldular. Bylece bu ilerin arkasndaki balantlar da a
a kmadan dosyalar kapand.
Bu arada Zehra Vakf da unutulup gitti. nk artk Din Hr
riyeti vard ve Trkiye yeni testlere hazrlanyordu. D aha da nemlisi ABD, O rtadouda temizlik ilerini ilerletti, Afganistana giri
lecek, lraka, Hazara uzanlacak, am a hepsinden nce Filistin halk
ezilecekti.
B o r u b a t la r y la d e n e n D in le r a r a s D iy a lo g

Trkiyede, petrol boru hatlar yaygaras bir tek izgi izliyor:

ABD, Azerbaycan ve Trkiyenin tercihi olan Baku - Ceyhan hatt
projesinin nceliini desteklemekledir, nk Trkiye ABDnin dos
tudur, mttefikidir. Oysa ABD hibir blgede, hibir koulda ege
menliini tekil ilikilere dayandrmaz. Blgenin patronu olmak da
bunu gerektirir.
765 Szleme, ubat 1998, Say:4.
Yzyllk gem ie dayanan bu giriim, 3 Austos 2 0 0 2 d e karlan yasayla yaam a
geecektir. 3 K asm 20 02 seim kam panyasn V a n dan balatan Babakan Blent Ecevit, A rtk Krt vatandalarmz Krte eitim yapabilecekler' diyerek durumu ilan
etmitir.
767 Bu rgtn hcre evlerinin bodrum larnda, bahelerinde yaplan ka zlar soncunda
ok sayda militann da ldrd ortaya kar. Bunlarn arasnda M ersinli G onca Kuri
de vardr.
768 Kadir Ercan, R am azan Y avu z (D H A ), "Sevgi adam yd" Hrriyet. 21 Ocak 2001

500

Birleik Devletlerin hem retim, hem de datm anlamnda

en yksek kapasiteyi gerekletirmeyi amalayan, Iran ve Iraka
fazlaca balanmaktan kanmay ngren ve fakat onlar (ran
ve Irak) nemli bir enerji reticisi durumuna getirme ihtiyacn
da gz nne alan ok geni bir blgesel enerji politikasna ih
tiyac bulunmaktadr.769
ABD, O rtadouda, Afrikada ve Asyada boru hatlar projeleri
nin tm ne yandatr. ABD, blgeye egem en olacaksa, tm petrol
kaynaklarna da egemen olmal, hibir kayna bakalarnn ege
menliine brakmamaldr. yleyse Krfez petrol kaynaklarnn da
tankerle datm bamllklarna da nemli lde son verilmelidir.
Bunun anlam ABD irketlerinin arlkta olaca petrol iletme or
taklklarnn ok sayda boru hattyla petrol gvenli iletim noktala
rna ulatrmalan ve bu limanlardan dnyaya datmalardr.
ABDnin son derece ak ve yaln grnen bu projesinin uygu
lanmas, blgede kalc bir bar olmasa bile, bir dzen kurulmasna
baldr. nce srail ve Arap dnyas arasndaki savaa son veril
meli ve snrlar yeniden izilmelidir. Ulalmas zor olan bu am aca
ok yaklald grlmektedir. Filistin - srail anlam asnda nemli
lde sonuca yaklalm ve hemen ardndan 1999 yaznda srail Suriye grmeleri balamt.
O rtadouda anlamalarn gerekletirilmesi iin iki engel vard,
srail ile Arap lkeleri ilikilerinin temelindeki din atmas (1) ve
srail'i dinsel ideolojiye dayanarak silip sprmeyi am a edinmi
silahl rgtlerin milliyeti tavrlar (2 ). rgtlerin ideolojik dayana
olan dinsel atma esinin ortadan kaldrlmas iin, Dinleraras
Diyalog projesine baland. Salt diyalogla kalc bar salanam a
yaca varsaylarak dinsel bara yine dinsel bir ideolojik temel bu
lunmalyd ve bu temel kaynan kutsal kitaplardan almalyd.
yle de oldu; Musevilik, Hristiyanlk ve slamn ortak paydas
olarak, bu dinlerin ortak Peygamberinin Hz. brahim olduu ilan
edildi. brahimi Dinler senaryosu Trkiyedeki tarikat eflerinin a
rsyla Amerikadan, Almanyadan stanbula Medeniyetler Aras
Diyalog toplantlarna kouturan ilahiyat profesrleri, Vatikan
Cizvit kardinallerince ve Ortodoks Patriklerinin abalaryla kotarl
d. T.C Devleti yetkililerinin bu konudaki katklan da unutulmamal.
766 C S IS Raporu,
7 Filistin ynetiminden grevi brakm asn isteyen A B D (srail diye d e okunabilir) bu
istei yerine gelm eince, yeil k yand ve srail ordusu tanklaryla dozerleriyle Filistin'i,
atlyeleri, evleri e z m e y e balad.

501

 din bulumasnn zirve eylemi 2000 Baharnda, Urfada ger

ekletirildi. Bu zirveyi TGV (Trkiye Gazeteciler Vakf) rgtledi.
T.C Devlet Bakan S a d i S o m u n c u o lu da toplantya katlp bir
konuma yaparak T.C .nin onayn cmle leme gsterdi. TGVnin
onursal bakan Fethullah Glen, ABDden gnderdii iletiyle bu
byk olaya destek verdi.
Bu arada sraile ve onu destekleyen Siyonist Bat glerine
ve zellikle ABDye kar yllarca silahla savam rgtlerin bar
alanna ekilmesi iin iki yanl taktik izlendi. nce Ortadou lkele
ri iinde silahl g olarak rgtl Lbnanda Hizbullah, Filistinde
HAMAS gibi rgtlerle Uluslararas slam Devrim Hareketinin ey
lemcilerini destekleyen rgtler arasnda bir ayrm yaplmalyd.
Hizbullah ve H am asn ABDde yerleik desteki kurulularyla iyi
ilikiler kuruldu; ABD niversitelerinde Hristiyan - Mslman fakl
teleri, enstitleri ve ABD Dilerinde yaplan ortak toplantlarla
gsterilen dayanmayla Mslmanlar Amerikanlatrma projesi
uyguland.
Bu rgtlerin, ayn zamanda ABDnin Ortadou lkeleri yne
timlerine kar birer tehdit sopas olarak kullanlma olana da iin
krl yan oldu. Ynetimlerin zaten bu slam Devrimcileriyle balar
hi dertten kurtulmuyordu,771 ABD bir yandan bu rgtleri terrist
ilan ediyor, te yandan da bu evrelerin Amerikada rgtlenip,
politik ve zellikle parasal g elde etmelerine ses karmyordu.
Bunun nedenini yakn tarihte, bir para speklasyonla aram ak ay
dnlatc olabilir.
s r a il v e A B D 'n in k u c a n d a b y y e n H A M A S

HAMAS rgtnn gemii ve sonrasn grelim, H a r a k a t ul

M u k a m a v a t 'u l a l Is la m iy e (HAMAS), 1982de, srail igali altn
daki Gazzede, srail devletinin yasal izniyle bir vakf olarak kurul
mu ve srail HAMASn para toplayp, Filistinlileri rgtlemesine ve
glenmesine gz yummutu. HAMAS, ABDde vakflar, finans ir
ketleri kurmutur. HAMAS askeri kanat sorumlularnn dahi
ABDde yasal irketleri vardr. 1AP (Islamic Association of Palestine
/ Filistin islami Cemiyeti) bunlardan biridir. lAPnin toplantsnda
Merve Kavak da konumu, doup byd lkesi, Trkiyeye
kar oralardan muhalefet etmiti.

502

HAMAS uzants CAIR, U A SR ve ISN A gibi rgtler, ABD

Bakan ve ABD Dileri le ilidl grmeler yaparlar. Bunlar,
Yaser Arafatn bamsz, egemen Filistin Devleti davasn destekle
mezler. ABDden yllar sonra Trkiyeye test" yapm aya gelen
Merve Kavak Trkiyeyi kartrnca, bu rgtler, Trkiyeye am
bargo uygulanmasn isteyecek denli ayarl olduklarn gstermiler
di.
Suudlar ve Emirlikler, sraillilere ucuz iilik yapm aktan bakaca
geliri olmayan Filistinlilerin yasal ynetimine parasal yardm kes
miler ve HAMASa para yadrmlardr. ABD ise sraile ylda 5-6
Milyar dolar karlksz yardmda bulunmaktadr. sraile bal rkdinci rgtler, ABD de karlksz askersel yardm listelerini hazrlar
lar. ABD-Trkiye-Ismil geni programna uygun olarak, szde si
vil" toplumcular da desteklemekten geri kalmayan bu srail destek
isi rgtlere, dinci siyasetilerle hkmet balar konuk olmular
dr. Hatta Tevratn cihad borusu boynuzu hatra olarak almlar
d r.'77'
ABD bakanlarnn yardan fazlas srail yandadr. Yani, MuseviKatolik- Protestan Yahudilerdir. Savunm a Bakanl bata olmak
zere Bakanlk st ynetimlerindeki ounluu ellerinde tutm akta
drlar K. Dervi in yakn dostu, Endonezyay kartrmakla nl.
Savunm a Bakan Yardmcs Paul Wolfowitz de onlardan biridir.
Wolfowitz bu yzn W ashingtonda Filistinde, Ariel aro n un em
riyle gerekletirilen katliama kar knama gsterilerini bastrmak
zere Capitol Hill nnde toplanan yirmi bini akn srail yandana
yapt konum ada y a n n z d a y z diyerek belli etmitir.
Bu koullarda, Filistin Devlet ynetimi, sraille ne zaman a n
lamaya balasa, dnyann bartan yana desteini alp, elini glendirse, HAMAS intihar saldrsnda bulunmutur. Her saldrdan
sonra Filistin helikopterleri, uaklar Filistin Devletinin resmi polis
karakollarn vurmutur. Arafat, ne zaman devlet disiplini salam a
ya balasa ve HAMAS yneticilerini gzaltna alsa, srail, Arafatn
devlet kurumlarm vurdu. Arafat ynetiminin otoritesini ykmak iin, Washington ve Bat Avrupa ellerinden geleni yaptlar. Bir yan
da tanklaryla, uzay filmlerinden km robot askerler, te yanda
lmlerin inde doup byyen Filistinli ocuklar!
Bu uygulamalar, iddeti ykseltme sonra da ayn iddeti ge
reke gstererek karndakini elverili bir anda ezip geme ynte712 Ecevite hediye edilen boynuz ne anlam a geliyor?" Baka stanbul, 25 Ocak 2002.
503

midir. Zaten intihar saldrlarnda lm seen ocuklar da, 20 yl

nce Ariel aron komutasndaki srail ordusunun gerekletirdii
atila katliamnda bebek yataydlar.
Hi kuku yok k, Filistin iyice ezildikten ve FK ynetiminin
saygnl ykldktan sonra, bamsz grnl, ayarl bir Filistin
devleti kurulacaktr. Ayarl devletin banda, Bush'un petrol irketle
rinde deneyim kazanm, dinler aras diyalog senaryosuna inanm,
serbest pazar olmay kabullenmi, demokrasiye bal bir ynetim
bulunacaktr. Onlar W ashingtonda rgtl beklemekteler... Tpk
rak iin olduu gibi!
Bu arada, Irakn iki airetinin egemenlii altndaki Krt Partileri
3-6 Nisanda Amerikal grevli gzetiminde ortaklaa bir anti-terr
brosu kurdular. Sleymaniyede Amerikan kkenli srail yandala
rnn da ders verdii ngilizce eitim yapan niversite zaten al
maktadr. imdi yeniden gnmzden iki yl geriye dnp, kald
mz yerden Amerikadan bakmay srdrelim.
A m a t r C 4 H r s z la r

Terrist listelerinin yeniden dzenlenmesinin ardndan sra,

merkezi olarak denetlem eyen ve Kum kentinden ynetilen pera
kende silahl rgtlerin ve Afgan merkezli olmakla birlikte nerede
cihad, orada var olan Usame Bin Ladine bal Cihad Konseyinin
etkisizletirilmesine gelmiti.
ABD szcs, slamc terr rgtleri ni devre d brakmak
zere, ABD egdm nde geni bir operasyon balatldn, Ms
lman devletlerle ibirlii yapldn, ancak kendi ilerinde m uhale
fetle karlamamalar iin bu Mslman devletlerin adlarn bildiremeyeceini resmi olarak aklyordu.
rdnde Usame Bin Ladine bal olduu ileri srlen altm
kiilik hcre yelerini tutuklanmasyla baland. Ladine bal El Ka
ide rgtnn 1998de Dou Afrika eliliinin bom balanm asndan
sorumlu olduu akland. Bin Ladinin slamc rgtlerden olutur
duu Jih ad komitesinde, Yem enden JO (Jihad Organisation),
Pakistandan Al-Hadis, Lbnan Partizan Ligi, Libya slami Grubu,
rdn Beyt al imam, Cezayir Silahl slami Grubu (G1A) gibi rgt
lerin yer ald belirtiliyordu. Bu listede Trkiyeden herhangi bir
rgtn yer almamas dikkat ekiyor. Bir baka lginlik de, akla
m alarda Hizbullah, rdn slami Cephesi, H am as gibi rgtlere
denilmemesiydi.

504

Trkiye listede yoktu, am a 6 Aralk 1999da, stanbulda Bin

Ladine bal olduklar belirtilen Libya kkenli alt kii tutukland.''73
14 Aralk 2000de, Kanada - ABD snrnda A h m e t R e s s a m adnda bir Cezayirli, arabasnda 50 kg RDX (patlayc m adde) ile
yakaland.77"1 Ahmed Ressam, Cezayir GIA rgt yesiydi ve
Afganistanda uzun yllar savamt. Ahmet Ressam gibi
mcahidler, yllar nce Pakistanda eitilmilerdi. Onlarn
eitimlerine yardm eden ve silahlanmalarna destek olan da ABD
idi. Mcahidler artk, Usame bin Ladine alyorlar, Dou Avrupa,
Kafkasya ve Afrikada savayorlard. ABDnin karlat durum
iin tek aklama Terr eken terr bier olabilirdi:
Ahmed Ressamn ardndan snrda bir kadn ve erkek yakalan
d. Kanadal L u c ia G a r a f o la nn Ahmet Ressama bal Abdi
Gani le telefon grmeleri yapt saptanmt. Snr polisi, Ceza
yirli Bobida ve Luciann Kanada-ABD arasndan sk sk gei yap
tklarn sonradan saptad.
Operasyon hzla ilerledi. Abdl Gani Newyorkta tutuklanrken,
A b d ik H a k im T iz e g a da Seattleda bom ba malzemeleriyle birlik
te yakaland ve ifadesinde Ahmet Ressamda bulumak iin bekle
mekte olduunu aklad, belirtildi. ABD gvenlik gleri, Ameri
kal Mslmanlarn stne yrd, Ortadou kkenli renciler
yollarda durdurulup sorgulandlar, arabalar skca arand. Bu
renciler yaplanlar Mslman olmalarna yordular. Mslman m a
hallelerin stnde geceler boyu helikopterler dnd durdu. Tpk
Hollywood filmlerindeki gibi.
Bu arad a ilgin bir tutuklama bilgisi de Kaliforniyadan geldi.
San Fransiskoya 150 mil uzaklkta Fresno kentinin dndaki askeri
alandaki patlayc bunkerinin soyulduu bildiriliyordu. alnanlar
arasnda 200 kiloya yakn C 4 plastik patlayc da vard. Fresno e
rifi sonraki gnlerde soyguncularn delikanl yalarda am atr hrsz
lar olduunu belirtti. Amerikada san alarm lan edildi; Seattle Be
lediyesi, Millenium enliklerini iptal etti.
Bu gelimeler arasnda, Trkiyede Ahmet Taner Klal bom
bayla ldrld, ABD Trkiye misyonunun ve Trkiyede yerleik
demokratlarn, solcularn ve slamclarn da katklaryla hazrlanan

777 Turkish Police Detain Libyans A P Online, December 06, 1999,; Ladin in adam
Amdouni yakaland. (..) 14 Eyll'de Bakrky Adliyesi'ne sevk edilen AMdouni, Bakrky
Cumhuriyet Basavclnca tutuklanarak Metris Cezaevine konuldu " Cumhuriyet, 17
Eyll 1999; ve 'Ladenin adam (Amdouni) snrd Cumhnyet, 16 Aralk 1999.
n* N Y Times, December 31, 1999.

505

Trkiye nsan Haklan 1999 Raporu akland. Raporda, Ahmet

Taner Klalnn elinden alnan yaam hakkndan hi sz
edilmezken, bu ldrmenin sonucunda askerlerin Mslmanlara
basky arttrdklar belirtilerek T.C ordusu hedef gsterildi.
Ocak 2000de, Trkiyede Hizbullah operasyonu balad, srail
babakan ile Suriye Devlet Bakan Hafz Esat, W ashingtonda bu
lutular, srail ile Lbnan ynetimi, 2 ubat 2000de m asaya otur
du ve srailin Temmuz 2000e dek Gney Lbnan boaltmas ka
rarlatrld, Grmeler srerken, Lbnan Hizbullahf n a silahl m
cadeleyi brakarak, bara katk koymas dilekleri iletiliyordu. Suri
y e nin srail ile anlama yapmas durum unda zaten bu rgte yakn
destek ortadan kalkacakt. Anlalan Hizbullahn yaamas istenir
olmutu, ABD, ayn gnlerde Dileri Bakan Madeleine Albrigthn
azndan ran ile ilikilerin normalletirilecei ynnde aklamalar
da bulunuyordu.
srail sznde durdu ve Gney Lbnanda oluturduu gvenlik
tam pon blgesini Mays 2000 sonunda boaltt, Amerikann Trki
yedeki sesi CNN Trk ayn gn Hizbullahn aslnda Ulusal Kur
tulu Sava yrten bir rgt olduunu anlatm aya balad, CNNi
Trkiye medyas izledi ve Hizbullahn ne denli lml olduunu tef
rika etmeye, rgtn kurucularndan Ayetullah konumundaki
F a d la lla h ile syleiler yaynlamaya baladlar. Onlara gre
Hizbullah sava kazanm ve Lbnan kurtarmt.
Hangi L bnan kurtarmlard? Din savalaryla yklm Lb
n a n ! Hizbullahn ntihar saldrlarnda ldrlm, rehin alnm,
ikence grmelerine, halkn yaamna karlk ve lkesinden ayrl
mak zorunda braklm milyonlarca Lbnanlnn vatansz kalmas
nn bedeli olarak, toprayla insanyla blnm Lbnan m kurta
rlmt?! ABD basksyla yaplan anlamalarla srail tarafndan bo
altlm olan Gney Lbnan ylece kurtarm oldu H iz b a lla h .
bununla da kalmam, Hizballah lideri Haan N a s r a l l a h n elini
skan BM Genel Sekreteri K o fi Annan, Hizbullahn BM tarafndan
tanndn da gstermi oldu.775
ABD bir yandan bartryor, anlatryor; te yandan da slamc
rgt, Amerikann Trkiyedeki sesi CNN tarafndan kurtarc ilan
ediliyor. Her ey, Ayetullah Humeyninin syledii gibi Byk
eytan iine uyuyor.

7,5 "BM H izbullah tand Hrriyet, 22 Haziran 2000.

506

Din sava ile kurtulu sava birbiriyle kartrlnca; bamszl

ve ulusal btnl korumak olanakszlar. Bu tr savalar, kurta
rld sanlan lkede karde kan akmasna yol ayor. Hangi ideal
le yola klrsa klsn varlan sonu kanlmaz oluyor, Byk
eytan olarak adlandrlan devletlerin boyunduruu altnda ve enerji trstlerinin gdm nde ikinci snf klelerin yaam kavgas
verdii, kan ve kinle beslenmi bir toprak parasndan ibaret kolo
nidir elde kalan,
ABDnin senaryolarn rtmeye alan, yazarlar izerleriyle yur
dumuzdaki din savalarn aklamaya ynelik yanl bilgilendirme
yayn yapanlara kar devlet ynetimi susuyordu! Tpk, ABD B
ykelisi M a r k P a r r i s n Gneydou Anadoluda yerel odalarla,
T.C Devletinin egemenliini bir yana brakarak ortak iliki brolar
am a giriimleri karsnda sustuu gibi! Tpk o gnlerde, ABD D
ileri Yardmc Sekreteri Harold Hongju Kohun Gneydou Ana
dolu gezisinden sonra O s m a n O c a la n n A B D D ile ri B a k a n
Y a rd m c s K o h un akla m a la r b a la y c d r, demesi kar
snda sustuu gibi!776

776 "pKK: A rtlk zarar ge |m ez" Hrriyet, 3 Eyll 1999.

507

E y a l e t li d e v le t s e n a r y o s u n d a n 6 y l s o n r a
Bakar: Albright M slm an ve Arap Amerikan
temsilcileri bakanlkta kabul ederek son Ortado
u gezisi hakknda bilgilendirdi. Trkiye ve
K em irdeki insan ve din haklar ihlallerini, Am erikan M slmanlarnn (ABD) d politikas
nn oluturulmasna ve Mslman fa ra hkmet
te yer verilmesi grld. (..) Arnerikan Mslim
Konseyi(AM Ci direktr Ali A buzakuk, Bakan
Albrigth'da n Arap ve M slm an dnyasndaki
insan haklan konusunda daha kuvvetli durmala
rn istedi ve Merve Kavaknn durumundan
sz etti . CAIR Bulletin, 16 Eyll 1999

9 Eyll 1999 tarihli Trkiye Din Hrriyeti raporunu izleyen drt

ayda ba dndrc deiimler ve olaylar yaand. Her gn bir olayla alkalanan Trkiye'de, parti ekimelerinin ve yanltc bilgi
kaynaklarnn yaratt, bulank bilgi bom bardman altnda, byk
oyunun byk paralarn grmek olanakszd. imdi Eyll 1999a
dnp, olan biteni, gereksiz bilgilerden arndrarak bir kez daha
gzden geirelim:
- Trkiye Cumhuriyeti Devleti Yargtay Bakan bir konuma
yaparak Trkiyenin rejimini eletirdi ye Anglo Sakson demokrasinin stnlklerini aklad. Bakanjn F. G lenir onursal ba
kanln yapt TG V nin Abant toplantlarna katlm olduu ileri
srld. Bakann konumas tm siyasi liderlerin ve medyann
onayn ald. rnein CHP Genel Bakanrun Altna imzam ata
rm dedii basnda yer aid t.
- Trkiye Cumhuriyeti Babakan A B D ye giderek grmeler
yapt. Babakan bu gezisinde Amerikan ilikilerinde deneyimli mil
letvekillerini yanna ald. A hm et zal, Tayyibe Glek iyi seimdi.
- Profesr A hm et Taner Klal bombal suikast sonucu ldrl
d.
- Klal cinayetinden iki hafta sonra Zaman Gazetesinin
Washingtondaki grevlisi AH Halit Aslan bir tam gazete sayfas aiklama/arda bu/unan Harold Hongju Koh, Trkiyenin 312. nu
mara/t yasasnn kaldrlmasn istediklerini aka belirtti. Koh, ay
rca Trkiyenin din hrriyetine deer vermesini, A hm et Taner K
lal olay sonrasnda yapld gibi dindarlara bask yaplmamasn
belirtti. Ali As/an, Fethullah G lene kar yaplanlardan yaknnca,
508

Koh bu cemaati yeni renmekte olduu mazeretiyle ak yantt

verm ekten kand, am a yine de Trkiye Cum huriyeti D evletine
t verm eden de edem edi: B ence bu tr b ir hareketin b a
n ezm eye ya da faaliyetlerini en gellem eye b a /a m a d a n

n ce , d e v le te iddialarm isp a t etm e ykmll d

e r . 77?Trkiy e de mahkemelere karmak su, ama ABD yneti
m ine serbest olduu bir kez daha kantlanm oldu.
- K o h un bu atk/amaiar yapm olduu gnlerde Fazilet Partisi
Genel Bakan Recai Kutan Washingtona giderek Dileri bakanl
nsan Haklan ve Din Hrriyeti Brosunu ziyaret etti ve .AMC
(American Muslim C om m unity)nin dzenledii yemekli toplantda
bir konuma yapt Trkiye'nin byk medyas R. Kutann bu ge
zisinde kabul grmediini yazarak ABD nin bu dia i/erinde rol
yokm u gibi gstermeye abaladlar. Oysa R. Kutan, bakanlk ka
tnda kabul grm, Am erikann Mslman cemaatlerinin en b
yk rgtnn konuu olmutu.
- A B D nin Din Hrriyeti Trkiye 1999 raporu ve Ankaradaki
Bykelisi sahip ktktan sonra, Reisicumhur, Babakan ve Adalet Bakan H ikm et Sam i Trk, Merve Kavakt'ya arka ktlar ve
ynettikleri devletin Cumhuriyet Savcsn, yen krlan kolu rtme
li dem eden, aktan aa, sca scana suladlar.778 Tm ar
lara karn ifade vermeye gelm eyen M erve Kavaknm evinde fa
de aim ak zere harekete geen saua hakknda soruturm a atiar.
Tarihte bu denli hzl ve ezamanl bir tepki herhalde az grlm
tr.779 '
- Amerikan Bakan , Trkiye B yk Millet Meclisi krssnde
Atatrk verek Trk medyasn takdirlerini kazandktan sonra,
milletvekillerinin yasalarda gerekli deiiklikleri yapacaklarna olan
inancn belirtti. Bir yabanc devlet bakann bu isteine kar Tr
kiyenin istiklalini salayarak Cumhuriyet devletinin kuruluunu
gerekletirmi olan meclis ayaa kalkt ve byk bakan alklad.

777 Ali Aslan, rtica tehdidi abartld" Zaman, 3 Kasm 1999.

771 Z a m a n n A dalet Bakan H ikm et S am i Trk, bu gibi ko nularda teden beri ilgin bir
tutum sergilemiti Nisan 1 9 9 7 de E rbakann 55 kiilik ekibiyle birlikte H acca gitmiti.
H .S . Trk, 23 Austos 1998 de Ttkiye-lran snrndaki panayra gittiinde, ran tarafn
daki tccarlann a y ime arsna katlacakken, ei Fato T rkn n P astarlar (Iran
askerleri) tartndan kesilir. Fato Trk, bartl olm ad gerekesiyle snrn Iran ta
rafna alnmazken. Pastarlar tarafndan itilip kakld." B akan, ran snr karakoluna eini
alm ad an gider ve ayn ier. Iran snrnda barts skandali Milliyet, 24.08.1998.
775 E cevit Nuh M e te Y ks elin tutumunu kn ad ', H ab er tarihi: 19 Ekim 1999,

. scdosvas. aan.tr /guntuk/laberJ.hlm

SOP

- Trkiye medyas, Hillary Clintonun ar Pazar ileriyle ve

kk bayan Clintonun K uran bile okum u olduu gibi muazzam
haberlerle ilgilenirken Bakan Clinton, nsan Haklar Vakft,
M azlumder ve Ka-Der bakantyla yem ee oturdu.
- ABD /us/araras Din Hrriyeti Brosu efi Robert Seiple
Trkiyeye geldi Devlet Bakan Devlet Baheli ile. Recai K utan la
grt. Din Hrriyeti ile ilgili sorular sordu.780
- Din hrriyeti raporunun eksikliklerini, ABD resmi makamlar
nn Ocak 2 0 0 0 de yaymlanan Trkiye insan Haklar Raporu-1999
ve 2000 tamamlad. Bu raporda yalnzca gazeteci olarak nitelenen
A h m et Taner Klal nn ldrlmesinden sonra dindarlara bask
yapld belirtildi. Din Hrriyeti raporunda kendisinden sz edil
m eyerek hakszla uratlan Fethullah Glen de "su/i originli lml tarikatn Islamic Leader"i sfatyla ve kendisine bask/ar ya
pld ileri sr/erek, Amerikan devletinin resmi raporuna ilk kez
geti ve kaset basklarndan ve kar kampanyalardan sz edil
di.781/m
- nceki raporlarda insan hak/an ih/a/cisi olarak anlan PKKnin
artk retmen ldrmediinden sz edilerek, bu rgtn terrist
ler listesinden kar/acann da ipucu verildi. Am a ok katl Mavi
arda insan yaktlmasmdan falan sz edilmedi.
- insan Haklar 1999 raporunda Malatyadaki rgtl trban
eylemlerine ka(/an/ar/a gstericilerle polis arasnda afma/ar kt bildirilmekle, Trkiye'de bask altnda tutulan dindarlarn yle
aznlk falan olmad ve kitlelerin din uruna polis basksyla kar
latklar vurgulanm oluyordu.

lgin raporlar ve ilgin toplantlar

Alt atta dizilmeyince, bir anlam oluturmayan bu olaylarn nce
si daha da aydnlatc olabilirdi. Bunu grmek iinse yakn gemi
ten ksa bir zet gerekiyor:
- 1990da balatlan Din Hrriyeti senaryosu, ABDde
HAMASa destek toplantlar,

700 A B D den Barts sorusu, Yeni afak 15-12-1999.

70,19 99 C ounttry Reports on Hum an Rights Practices. February 2 5 , 20 00: TurkeyCountry Reports on H um an Right P arctices-2000, February 2 0 0 1 , R ele ased by the
Bureau of Dem ocracy, Hum an Rights, and Labor. U .S . D epatm ent of State,
787 Kaset basklarn eletirenler arasnda Toktam A te d e bulunuyordu. Aksiyon, 26

Haziran - 2 Tem m uz 1999, Yl 5. Say.238, s.22-24,

5 J0

- Almanyada ve stanbulda gerekletirilen Krt Sorunu ya da

Krt Sorununa slami zmler konferanslar, Georgetown niver
sitesi Hristiyan Mslman Anlay Merkezinde dzenlenen ak ve
kapal toplantlar,
- IAP-ISNA-UASR-Minaret gibi rgtlerin Amerika toplantlar,
trban eylemcilerine sahip klmalar ve Erbakann W ashingtonda
demokrasi kahraman olarak ilan edilmesi,
- Merve Kavaknn son anda seilebilecek aday srasna yerle
tirilmesi ve milletvekili seilip Trkiye Cumhuriyeti Byk Millet
Meclisine yry; Amerikan devlet yetkililerinin bu yry
destekleyen cemaatlerle toplantlar yapmalar,
- Barts eylem zincirlen, bilim adna hazrlanan slam ve
Demokrasi raporlar, dinler aras diyalog konferanslar, Atatrk ve
din konularnn youn olarak tartlmaya balanmas,
- Din ve inan turizmi diye balayp antik kiliselerde, kalntlarda
dzenlenen Ortodoks ayinleri, Gneydou A nadoluda brahimi
Dinler bulumas ad altnda Urfada kurulmas nerilen -din niversitesine zemin hazrlanmas ve benzeri etkinlikler...
Bu olaylar dizini ve Amerikay komu kaps yapan ilim adam
larnn etkinlikleri. Trkiye niversitelerinde gya ilim adna yaplan
etik-dinsel aratrmalar, Amerikaya eitim iin giden rencilerin
kendi lkeleri hakknda aratrmalar yapp bunlar bilimsel tezler olarak oralardaki kurululara sunmalar gibi lginlikler bu btnn
iine yerletirilmeden yorum yapmak, byk yanlglara yol aabilir.
Olaylarn salt din hrriyeti faaliyetleri kapsam nda ele alnmas da
yanltc olabilir, Bylesi yaklamlar sonunda kutsal stne ksr tar
tmalar ve aceleci, yanltc zmlemeler arasnda bunalm ayla so
nulanabilir.

Marine Club toplants

Bilindii gibi, yllardr Resmi Tarih nitelemeleriyle Trkiyede
her eyin gizlendii, her eyin yalan olduu kans uyandrld. Bu
kampanyay yrtenler, Trkiyeden effaflk talep eden Amerika
ve dierlerinin ok deil Trkiyenin binde biri kadar effaf olmad
n bilmelerine karn psikolojik saldry srdrmeleri zehirli so
nular dourdu. Ancak baz ilgin kapal toplantlara katlan ilimbilim adamlar vatanlarna kar ok am a ok kk de olsa bir so
rumluluk duyarak bildiklerini aklarlarsa belki bir k grlebilir.
rnein Merve Kavaknn meclise yrmesinden onbe gn
nce Washington yaknlanndaki Marine Club (Deniz Kulb)nde,
511

basna kapal bir toplant yapld, 783Amerikan Diplomatlar Aratr

ma ve stihbarat Blm sorumlusu Henry J, Barkey tarafndan
dzenlenen bu toplantya, WINEP (Washington Enstits Yakn
Dou Politikas) Trkiye Masas efi Alan Makowsky, NEDin yne
ticilerinden, ABD Ankara eski Bykelisi Morton Abramowitz ve
bir grup Trkiye Cumhuriyeti uyruklu deerli nsan katlyordu.
Cemal Kutaym yaplmayan grmeler ve olmayan belgeler stne
yazdklarn esas alan Bedizzaman Saidi Nursi adyla yaynlanan
bilimsel bir yapt yaratan, Bilderberg yesi sosyolog Prof. erif
Mardin, Boazii niversitesinden, TESEV ve USIP projecisi Ke
mal Kirii, Sabanc niversitesinden dekan Ahmet Evin, Boazii
ve Amerika arasnda gidip gelenlerden RANDn eski danman
Sabri Sayar, Nurcular stne derin aratrmalar yapm ve ondrt
yldr Amerikay yurt edinmi Utah niversitesinden Hakan Yavuz
yemekte bulumulard./84//85/7a6

753 E sen nr, '9 Nisan 1999, W ashingtonda Ordu D eniz klubnde Trkiye stne
yaplan gizli toplanty A B D Devlet Sekreterlii, Trkiye'de grevlendirilecek olan A m e ri
kal diplom atlar A ratrm a ve istihbarat Blmnden H. Barkey, dzenliyor (..) W . W
(W . W ilson M erkezi) tarafndan finanse edilen alm alarn 6 aydr A m erika'da srdr
m ekte olan C en giz a n d a r katlyor. Bu toplantda T .C . Bykelilii nden hi kimse
bulunmuyor." Star, 16 N isan 1999.
7,1 C em al Kutay, a m zd a bir Asr- S aad et Mslmar B ed izzam an Said NursiKuran A h la kn a D ayal Y aa m a Dzeni; erif Mardin, B edizzam an Said Nursi O layM o d em Trkiye'de din ve toplumsal deiim.
785 K andrdn bizi dede! (,.) Saidi N ursi'yle grm emi, grm g ib i yapm . Bunu

Aktel'e 46 y l sonra itira f etti" Aktel, 9.12.1999.

786 lim ve Kltr V akti I6 . 5 .l9 9 l:de Hillon Oteli nde bir panel dzenler. Oturum bakanln
Fik Bilgi nin yapt bedizzaman Said Nursi Hazretleri ni komi edinen b panele erif Mardin
bir bildiri ile katlr Ayn panelde M im Kemal ke, Bedizzaman :n grlerinin evrensel ol
duunu belirtir. Son konumac Do . Dr. Ahmed Akglndz ise "Bedizzaman'm asrn
mceddtdi olduunu ve ilminin harika olduunu. OsmanlIdan gnmz slami bayatn dina
mizmini temsil ettiini ve Abdii ham idden celal Bayar ve Adnan menderese kadar btn devlel
ricalini ikaz ve irad iin mektuplar yazdn rkln karsnda olduunu vurgular Bu top
lantya da gi It re'den Colin Turner ve M ary Weld katlr Ahmet Akgndiiz ise sonraki yllarda
Islamitische niversiten Rotterdam rektr oldu. Prof. Dr. Suat Ytldrrm bu niversite iin
vle yazyor: A kgndz' yurdunda tedirgin edip niversiteden ayrilm aya zorlayan,
Hollanda'da takdir edilip Rotterdam slam niversitesi Rektrlgne getirilm esinden
rahatsiz olan, hatta o niversitede kendisini ziyarete giden eski rencilerini bile
cezalandirm aya alisan bazi yetkililerin olduunu da iitiyoruz. Tipki, Trkiye iinde
olduu gibi dnyanin bes kitasindaki elli kadar lkede d e Trk eitim ine ve Trk
kltrne bu asirda en dikkate deer hizmetlerin fikir babaligini yapan , yzlerce rnek
kolej ve birok niversitenin ailm asinda tevikleriyle etkili olan Fethuliah Glen
Hocaefendi'yi cezalandrm ak iin iftiralar atanlarn olduunu grdm z gibi. Bari
onlari ve em sallerini Trklk adina itham edenler, Trkle onlarin y zde biri kadar
hizm et etm i olsalardi! Z am an 5.2.2001

512

Toplantya katlanlar, stanbul Boaz, balk ve rak sohbeti de

yapm olabilirler! Barkey ve Makowskynin Trkiyenin Krt politi
kas stne eser vermi olmalar, Abdullah calanla grm ek ze
re talyaya doru yola km bulunmalar, Trkiyenin Washington
resmi m isyonundan hibir ahsiyetin toplantya katlmam olmas
ve W oodrow Wilson Centerda almakta olan Osm an Cengiz
andarn da bu toplantda bulunduu gz nne alnrsa, toplan
tya katlm olan T.C uyruklulardan, bu toplant ve varsa baka
toplantlar hakknda da bilgilendirmelerini beklemek bo bir d olarak kalmamalyd. Yeri gelmiken ad gn getike d ah a sk duyu
lan Henry Barkeyi biraz daha yakndan tanyalm.
Henry Barkey, stanbul doumlu Musevi T.C vatandadr. As
kerliini Trkiyede yapt. DPTde Hikmet etinte alt. ngilte
rede City Collegeda okudu. ABDde Pennsylvania Lehigh nversitesine geti. Bir Amerikal ile evlenip yeil kart sahibi oldu. Ksa
sre sonra boand. Trkye-nsan Haklan -Krt sorunu konularn
da almaya balaynca Pennsylvania-W ashington-Trkiye gezileri
ne balad. Dul Bayan Elen Lapson, ABD Kongre Brosu Trki
ye aratrmacsdr. Laipson, ABD Birlemi Milletler temsilcisi M.
Albrightn asistanln, yaptktan sonra CIAye geti ve NSAB
(National Security Education Board / Milli Gvenlik Eitim Kurulu),
NSC (National Intelligence Councill / Milli stihbarat Konseyi Ba
kan Vekl)de alt.
Henry J, Barkey, 1993de Laipson ile evlendi. Laipsona kur
yapan WINEPden Alan Makowsky le Barkeyin aralar ald.
Barkey, ABD Savunm a Bakanlna Trkiye hakknda raporlar h a
zrlamaya ve slam ve Krt aratrmalanna balad. RANDdan
Graham Fuller ile Krt Sorunu kitabn yazd. 787
Henry J. Barkey, Graham Fuller ile birlikte Krdistan panelleri
ne katld. 27 Nisan 2000de yaplan panele, Utah niversitesinden
Hakan Yavuz, Berlin Free niversitesinden Glistan Grbey, ASAMdan mit zda da katld. Barkey, youn almalarnn so
nucunu ksa srede ald ve Akev Milli Gvenlik Dairesi stihbarat
ve Aratrma Brosunda siyasi planlam a eleman olarak almaya
balad, Dilerinde Trkiyeye atanacak diplomatlarla ilgili bro-

787 K itabn zgn ad: Turkey's Kurdish Question, H e n ri J. B a rk e y an d Graham , F u l

ler, Row m an and Littlefield

513

nun bana geti. G.W.Bush Jr. ynetime gelince CAde almaya

balad. 788
s ta n b u ld a K rt K o n fe ra n s
ve A n te p e u z a n a n H a le p E y a leti
Necmettin Erbakanin alt buuk yl nce Dou Anadolu kentle
rinden birinde gerekletirilen ak hava toplantsnda yapt ko
num a sonucu mahkm olmas zerine, her olayda olduu gibi
312. m addenin kaldrlmas in partiler arasnda, m edya menzille
rinde bir byk concensus oluuverdi. Bu geni bir uzlamayd.
Bir ucu Teksasta, teki ucu Bat Avrupada bulunan ve gbei de
Trkiyeye balanan uzlama, ztlarn nllerini bir araya getirivermiti. C oncensus un taraf olan liderlerin hangisi alt buuk yl
nce Dou Anadoluda etnik ayrlk.uyandrc bu konumann, d
nce zgrl kapsam nda olduunu savunabilirlerdi. Ayn lider
ler Erbakann sz konusu toplantlanndan nce stanbulda gerek
letirilen bir baka toplanty anmsamyor olabilirler. Takriri s
kun istemeyiz diye haykran liderlerden bu tr bir duyarllk bekle
nip beklenmeyecei ayr bir konu.789 Mays 1993de stanbulda
dzenlenen toplantda, PKKye bal ERNK (Krdistan Ulusal Kur
tulu Cephesi)ye bal KH (Krdistan slam Hareketi)in bakan
Abdurrahm an Drre szn esirgemiyordu: 790
Bu Lozan muahedesiyle ngilizlerin, Fransz/arn, Kemalistlerin
ve Acemlerin ittifakyla bu Krdistan denen corafya blnm
tr, igal edilmitir. (..) Ben iki aydan beri A vrupadaym, bir
aydan beri de Gney Krdistandaydm, dolatm, grdm.
Krtler tamamen birlemitir, hibir ihtilaf yoktur.791
htilaf ortadan kalknca olacak olan da bellidir. Abdurrahm an
Drre bunu yle ilan ediyordu: Barzanisiyle, Talabansyle,
Aposuyla, Hizbullahyla, sacsyla, sokusuyla Krtler birlemi
tir.792 Konferansta F.Pnn danm an Mehmet Metiner, KH

718 Ylmaz Po/af, W ashington Ankara Hatt, s. 42; Federal D irectory 1999, s .219 ve
734;babew3rturk.com . 26 Haz. 2001. kurdishm edia.com /news. Z a m a n G aze tes in in
W ashington grevlisi Ali Halit Aslan, "ok iyi T rke konuan Henry Barkey" diyerek,
stanbullu olup d a ok iyi Trke konumann byk bir m eziyet olduunu aklyordu.
759 M e s u t Y lm az'n A N A P G rup toplantsndaki konumas.
790 A , D rre, eski A laam mftsdr. Gndem, 15 Tem m uz 1995, Say:13.
731 te k i uluslar adlaryla anyor am a "Trk dem ekten zenle kanyor. nk "Trk
ulusu ulus olarak kabullenilmiyor, tpk 'T rkiye dem ekten kanarak "Bu corafya"
d enm esi gibi,
797 Kurt Sorunu N asl zlr, N bihar yaynlar. stanbul, Nisan 1996, s.63 -8 5 .

514

(/PK)793 bakan Drrenin militan sylemine derin tarihle aktk

getirdi:
"Bir Trk, bir Arap, bir erkez kendisi iin hangi haklar
istiyorsa; sosyal, siyasal, kltrel, ulusal, hangi haklar istiyorsa,
bir Krt iinde istemek zorundadr. (..) N e m evcut ulusal devle
tin zm olacana inanyoruz, ne bir baka ulusa! devletin
zm olacana inanyoruz. (..) Trkiye yeniden slamla bart
zaman, 70li yllardan sonra giderek Islamdan uzaklama eili
m ine giren Krt yurtseverleri ve aydnlar da gene slamla ba
rmak srecine girdikleri zaman bu sorunun zm ok daha
kolay olacaktr. m
Recep Tayyip Erdoann siyasi danmanyken de Yeni Zemin
Dergisi nin editr olarak, Ben K rt kim tiiminin kabul iin

m cadele eden aktivist S a id i seviyorum . S a id slami d

n cede nem li adtm dtr, ama son d e ild ir' derken de, tutu
lan her yolun hangi zme yarayacan sylemekteydi 795 Ama,
R.Pnin eski Gneydou m f e t t i i Y eni Z e m in ve S z le m e
dergileri yayn kurulu yelerinden A lta n T an , eski sylemle, somut
durum un somut tahlilini yaparak, iin siyasa) yann d ah a ak ko
yuyordu. Konferans kitabndan okuyalm:
Eyalet sistemini dnyorum. Eyalet sistemini etnik veya di
ni tem ele dayandrmyorum, mahalli, corafi olarak eyalet
diyorum. (..) Halep eyaletinin hududunu A n te p e kadar m ka
rrsnz, Antakyaya m gtrrsnz; bunu corafi bir problem
olrak gryorum. (..) Bu lkede devletle milletin kavgas var,
m7/etin bir olmas lzm. Krdyle, Mslmanyla, Alevisiyle,
sacsyla, solcusuyla, kimin devletle bir problem i varsa, bir ol
mas, bir demokratik cephe kurmas lazm. nce ceberrutluu,
taallp ve tecebbr, eski tabir ile - biraz eddeli ve meddeli
konualm ki yreimiz rahat etsin - tasfiye ettikten sonra her
kes kendi yoluna gitsin. 7%

783 PK; Partiya tslamiya Kurdistan. PK K tarafndan 1 9 9 5 d e kuruldu. P K K nn dinsel

rgtlenm e iin kurduu teki rgtler: Kurdistan m am lar Birlii, Kurdistan Yurtsever
m am lar Birlii, E R N K m am lar Birlii, Kurdistan Yurtsever Din Alimleri Birlii. Gn

dem, 1 Tem m uz 1995, Say: 12,

Krt Sorunu N asl zlr, $.40-41
785 M e h m et M etinerle 18 M ays 1994 tarihli m lakatlarm dan" diyerek aktaran M. H a
kan Y avuz, Y ayn a Dayal slami Sylem ve Modernlik: N u r H areketi" B ed izzam an
Said-i Nursi S em pozyum u 1995. nesil.com. tr/turkish/arastir-tr/sem poz/O73.htm.

796 Krf Sorunu N asl zlr, a.g.k. s. 14, 76.

515

Yllardan sonra, bu aklamalar duymazlktan gelmi olan Tr

kiye medyasnn ve siyasi liderlerin Amerikan usul concensus^
bu denli kolay varmalar, gemi gnlerdeki suskunluklaryla, ya da
yine o gnlerde Turgut zaln - Prezidan Bush ile arkadalnn
etkisiyle mi, yoksa ileri grllkle mi- 'Federasyon tarthnahdr, demi olmasyla ilintili olabilir mi(?) sorusunu akla getiriyor.
Bunlar olaan kariamal! Tpk; Din Hrriyeti senaryosunun
Trkiye Cumhuriyeti yurttalarndan, ok yzllkle saklanm ol
mas gibi. Koh, Clinton ve Avrupa devletlerinin buyruklar yerine
getirilmeli ve 312 kaldrlmal ve yerine ABDnin 371, maddesi ge
irilmeli ve tahkim gerei yarglamalar, gerekirse Amerikada ya
plmaldr. Ne de olsa hrriyetin yisi, dinin derini oradadr. stne
stlk her konuda mttefik ve her konuda dost Amerika, zaten Anadoluyu yol yapm; git gel Ortadou bir jet uuu. im diden sa
vunm a hazrlayacaklara yardmc olmas bakmndan ABDnin 371.
maddesini, anmsatalm:
Birleik Devletlere kar tecavz ya da haklarn kaldrmaya
teebbs etm ek zere fesat dzenlemek: Bir ya da daha ok ki
i, B. D evletlere kar tecavze ynelik fesat oluturur ya da
herhangi bir biimde, herhangi bir amala herhangi bir ajanlk
(yapmak) ve bir ya da daha ok benzer kiiyle fesad gerekle
tirmek zere hareket ederse, her biri 5 yla kadar...
Bu tr maddelerin uygulanmasyla ilgili olarak, Trkiye Cumhuriyetinin tam bir Anglo - Sakson demokrasisine kavumas iin fi
linden geleni yapm olan hukukular da yardmc olmallar.797 r
nein, Mays 2000in ikinci haftasnda arl olarak gittii ABDde
Temsilciler Meclisi nsan haklar Komitesnde konuan ve bu arada
ABD Dileri Bakan Yardmcs Harold Hongju Kohu ziyaret eden
zamann Trkiye Cumhuriyeti Yargtay Bakan Sami Seluk, Koh
ile yapt grmelerde herhalde 312. m adde ve trban yasatan
stne gerekli aklamalar yapm ve Trkiyenin duyarl konum u
nu aklamtr.798

757 Zaman. 13 M ays 2000.

7S S am i Seluk A B D den dnd: Harvard niversitesinin davetlisi olarak gittii ..
A B D 'nin insan haklan sorumlusu Harold Kohla grtn ifade ed erek AB
srecininhzlandrlm as asndan bu tr etkinlikleri ve faaliyetleri srdreceim . AB'yi
hukuk iinde bir kurulu olarak gryorum dedi.'' C um huriyet 75-5- 2000.

516

Moonun birletirici kilisesi

tarikatlara u durumlarda yakahnrlar:
olmu bir b a f c a a r k a d a y a d a a k r a b a
ile
iliki kurarak, {2) y a b a n c b i r i n ini genellikle
k a r c in s te n ) a rk a d a lk
k u rm a s y la ,
(3) Tarikat
tarafndan dzenlen, konferansa, bir d e r s e ,
s e m p o z y u m a
y a
d a film g s t e r i m i n e
arlarak,
14) Tarikat tarafndan 'en ok satan' denilerek
nerilen bir kitab alarak, (5) Zararsz grnen
bir a y i n e / i n c i / incelenmesine) arlarak, (6)Bir
k i iy e d u y u la n
merakla, (7) T a r i k a t n s a h i p ol
duu bir ie alnarak." Steven Hassan
" /n s a n la

(1)

m rit

Uluslararas rgtlenmeyi gerekletiren nder, rgtse! yntem

le, dnya egemenlii ardnda koan devletlerin rtl operasyon
ilkelerini artran nemli bir aklama yapmt:
Zam an geldiinde, dnyay ynetm ek iin otomatik (olarak
ileyen) bir teokratik dzene sahip olmalyz. Siyaseti dinden ayramayz. Hlyamda, bir (...) siyasi parti var; bu parti (...) da
iine almaldr. Bir kotumuzla dini dnyay, teki kotumuzla da
siyasi dnyay kucaklayabiliriz." m
Bunlar syleyen kiinin liderliini yapt cemaat, yzlerce irke
te, vakflara, okullara, niversiteye, yayn evlerine, gazetelere, dini
ve ilmi rgtlere, hogr kurulularna, vb. sahip. Cem aat genlie
byk nem veriyor, onlar rgtlyor, beyinlerindeki tm nanla
r, yanh(!) fikirleri silip dorular yerletiriyor ve yalnzca cem aat
iinde cem aat lideri in kapal devre yaamay retiyor. Politikac
lar, yazarlar, sanatlar, bilim adamlar, cemaatin evresinde topla
nyorlar. Dnyann birok lkesinde kurulular bulunan cemaatin,
kayna merak edilen parasnn bykl hesap edilemiyor. S 02
konusu cem aatin lideri Amerikada bulunuyor. Cem aatin liderine
hazret - stad deniyor, am a o bir Hoca Efendi deil. Lider
Reverand (Hazret) Sung Myung M oondur ve cemaatinin ad da
Dnya Hrstiyanln Birletirmek in Kutsal Ruh Cemiyeti, ksaca
Unification Church (UC, Birletirme Kilisesi.)dr.
M oonun, Kore istihbarat servisi K-CIA ile kt yolda, Ja p o n
yann ilgin i evreleri, ABD politikaclar, ABD bakanlar, Yahudiler, Gney Amerikallar, Katokler, Protestanlar, Mslmanlar bu-

763 Moon's M a ster S peeches

517

lunm aktadr.800 M oona gre dnyadaki ktlklerin kkeninde Adem baba ile Havva' anann ledikleri gnah bulunmaktadr. Bu
yasak ilikiden doan ocuun kan da ite bu yzden kirlenmitir.
O nedenle insanln kurtuluu ancak ve ancak kannn temizlenme
siyle gerekleebilir. Temizleyici kan ise dnemim gerek anababas yani Moon ve M oonun karsnn dam arlarnda akmaktadr.
Artk asl olan Adem ile Havva deil, kendilerini true-parents"
yani gerek ana-baba olarak ilan eden Moon ve eidir.
Yeni ve temiz ana-babalarn yetitirilmesi, kurtuluun en temel
kouludur. Temiz ana-babatar ise ancak kutsal nikh trenlerle birleebitirler. True-Parents days (gnleri)nde Sung Myung Moon
Hazretleri binlerce yeni ifti kutsuyor ya da evli olanlar yeniden
nikahlayarak toplu dn dzenliyor. Nikhlar kutsanan iftler,
M oonun kann temsilen birer kadeh arap iiyorlar. Bylece Adem
ve H avvann eytanla ibirlii yaparak kirlettikleri nsan kan da
temizlenmi oluyor.
M oonun genlik rgtnn eski yneticisinin kurduu rgtten
gelen mektuptaki u bilgi bu ilerin, yalnzca kilise evresini geli
tirmek zere, siyasal-bilimsel toplantlar dzenlenmesini atn gs
teriyor. Mektuptan okuyalm:
.. dnk Nete York Post (16 Aralk 1999) M oonun 13 ubat
kitlesel dn trenlerine (giri) cretinin 100 dolar olduunu
yazyordu, am a haberde bir eksilik vard. Gerekten evlenen
iftlerin binlerle ifade edilen dolarlar dem e zorunluluundan
sz edilmiyordu.
M oonun Mesihliinin nedeni ise daha da basittir, M oona gre
Hz. sa politik becerisi bulunmadndan, Hristiyanl ve insanl
kurtaramamtr. Bu nedenle Moon kendini Mesih olarak ilan edi
yor. Sorgusuz balanlacak her eyh-dede-ef rgtnde olduu gi
bi, eleman devirilme ii, Unification Church rgtnde de beyin
ykama esasna dayanr,
nsanl kurtaracak bir Mesih olarak ortaya kan M oona kim
se sahte peygam ber diyememektedir. Bu rgt, Trkiye merkezli
cemaatlerle kartrmakta hakllk pay ok. Kurumlama modeli an
cak bu denli benzeebilirdi. Ancak Trkiye merkezlisi Birletirme
kilisesi kadar byk saylmaz. Her ne denli, iki rgtn ykselmeye
balamalar Amerikann balatt, 1950lerin komnizmle m cade

M oonun 1 0 0 0 i akn kurulularndan en ilginci olan Global Im age Association bir

zam an lar Trkiye'nin lobi ilerini stlenmitir.

518

le rgtlenmesine dayanyorsa da Moon Hazretleri, Amerikaya uzaktan yaslanacana, kendisini ABDye atm ve krk yldan bu ya
na iin ana mteahhitliine soyunmu bulunuyor.
Trkiyedekiyse, krk ylm ardndan farkna varm ki; G n e
redeyse orada olunmal der gibi, o da Amerikaya tanm. ABD
federal devlet ynetimiyle ili dl olmay baaran Moon, her geen
yln ardndan kutsallnn en st noktasna ulamtr. Her yl 1015 ubat arasnda Gerek Ana-Baba nin doum gnleri byk
gsterilerle ve ayinlerle kutlanmaktadr.Tpk peygamberlerin do
um gnlerinin kutland gibi. Bu arada, onun otellerinde ntihar
lmleri de sklayor. ki yl nce kendi olu da ayn otelde intihar
etm iti.301
M oonun, Amerikada merkezlemeyi semesinin nedenini a n
lamak, o denli zor deil. Moon Hazretleri cin gibi aklldr; dnya
nn deiik lkelerine Hristyanlk Kilisesi olarak gitmenin olanaksz
ln grm ve her dinden, her milliyetten insanlarla iliki kurmak
zere entel rgtleri oluturmu. Bilim adamlar, bar kadnlar,
dinler aras federasyon, dnya niversiteleri federasyonlar gibi sa
ysz rgt kurulmu.
te bunlardan, PWPA (Proffesors World Peace Academy
/Profesrler Dnya Bar Akademisi) ile dnyann drt bucanda
toplantlar dzenletmi. PWPA nin el atmad konu yok. Sovyef/er ykldktan sonra ne o/aca/c?dan Afrikann gelecei ne, La
tin Amerikann bor sorunlar ndan O rtadouda ticaret ve bar
srecine, slamtn sorunlarndan Ermenistann kalknma yollan na dek akla gelebilecek ne denli konu ya da blgesel sorun var
sa, hem en hem en tm iin konferans ve sempozyum ad al
tnda , 1973den bu yana 400' akn toplant dzenlenmi.

Birletirm e K ilisesi szyor

PWPAnin Trkiyedeki ilk bakan nl siyaseti
G lek'dir. Onun Koreli M oonun kilisesince kurulmu olan
Trkiyedeki bakan olarak temsil etmesinin gerekelerini
olanakl deil, am a onun yaamna ksaca gz atm ann da
kncas yok.

Kasm
rgt,
bilmek
bir sa

801 Baba Moon, bakirelie ok nem verir. 15 yandaki Koreli S am soon H on gu A m e ri

k a ya getirir ve oluyla evlendirir. Moon ailesi iinde 14 yl yaayan S. Hong, sonunda
aileden uzaklam ay baarr ve "korkun olarak nitelendirdii M o onlu yllar bir kitapta
anlatr, M o onun oluysa 2 0 0 Om ailto:Christian.agneray@ alcatel.fr ylnda kendisini otel
penceresinden aa atar.

519

Kasm Glek (Adana 1910- Washington 1996), ttihat ve Terak

ki yesi Mustafa Rfat Beyn ve Tayyibe Glekin oludur. GS Li
sesi ve Robert Kolejde, Paris Ecole Science Politiques (1924-28),
Columbia University (Dr,1928)de eitim grd. ABDde renciy
ken Chase M anhattan Bankda alt. Harvard niveristesinde i
letmede master yapt. Rockfeller bursuyla Berlin niversitesinde,
Cambridge niversitesinde almalar yapt. Cambridge rektrnn
tavsiyesiyle C H Pne girdi; Bilecik Milletvekillii yapt, Bayndrlk
Bakanl, Ulatrma Bakanl, CHP Genel Sekreterlii grevlerinde
bulundu.802
1958 ylnda Kuzey Atlantik Ansambles Bakan (1957-1959)
Albay J. J. Fens, Menderes hkmetinden Trk heyetinin bildi
rilmesini ister, C H P den N v ii Y e tk in seilir. Harekete geen
CHP Genel Sekreteri Kasm Glek, Colonel (Albay) Fense mektup
yazar ve Nvit Yetkin yerine kendisinin arlmasn ister. Konu Za
fer Gazete sinde manet olur. Kasm Glek, nnye byle bir
mektup olmadn syler. Bir gn sonra, gazete mektubun kopya
sn yaynlaynca, smet nn, Kasm Gleke gvenemeyeceini
bildirerek, grevden ayrlmasn ister.803 nnnn 1950den
1957ye dek grevde tuttuu Kasm Glek ile almasnn nedeni
Glek'in yeteneklerinin yan sra, onun yabanclarla kurduu sk
dostluklarndan yarar ummas olabilir. Ne de olsa nn, onun
Amerikan ilikilerinden 1948de yararlanmay dnmt.
Kasm Glek, Kore Birlemi Milletler Komisyonu Bakanl
(1950-1953), Kuzey Atlantik Ansamblesi Bakanl (1968-1969),
NATO Parlam enterler Konferans Bakan Yardmcl ve Kontenjan
Senatrl yapt. Kasm Glekin yaam nda en ilgin teklif G ene
ral McArthurdan geldi. MacArthur, Glekten ABDde kalarak se
natr olmasn istemiti. Gleklerin ABDde en yakn dostu. Sena
tr Javits idi.804 Javits, 1973de Bakann askeri operasyonlarna

Kf K .G lek, 19 48 ylnda Ulatrm a B akan iken. C um hurbakan sm et nnye bavu

rur ve A B D Bykeli.sinin yakn dostu olduunu, kendisinin devlet bakan yaplm as
durum unda A B D ile yardm anlam alarnn daha olumlu gelieceini bildirir. B abakan
H aan S aka, konuyu B akanlar Kurulunda grerek Kasm G leki D evlet Bakan y a
pabileceklerini bildirir. Ne ki, daha bakanlar kurulu toplanm adan R adyolar Kasm
Glek'in D evlet Bakan olduunu iletince. Bakanlar kurulu yeleri bu durum u knayarak
kasm Glek'in D evlet Bakan yaplm asna kar karlar. Kasm G lek , yaptndan
zntl olduunu ve zr dilediini iletirse d e Ulatrm a B aka n l n d an da ayrlm as
salanr. Tanju Chzoit, Anlarla Kam il Krkolt, s.39-40.
Tanju C lzolu. A nlarla Kamil Krkolu, s .72-75.

Btn Dnya, 2001/02

570

Kongre onay getiren yasa tasarsn desteklerken, ayn snrlamann

ClAin gizli savalarna da getirilmesine kar kmt805
1984 ylnda bir akamst kalnt araycs Ron Wyatt ve eski
ay astronotlarndan Jam es Benson Irwin, Kasm Glekin Anka
radaki evine gelir ve orada Orhan Baer ile Mine nler de vardr.
Geceyi Kasm Glekin evinde geiren Amerikallar, Orhan Baerin
ald izinle Doubeyazta giderler ve Ar danda Nuhun gemisini
aram aya balarlar,806 Kasm Glek de arkeolojik eser meraklsdr.
Irwinin ay yani gerek moon ile tanklyla. Kasm Glekin de
Mesih M oon ile ilikisi tam bir kara mizah rastlants da saylabi
lir.
1980 yllarda Sung Myung M oonun Trkiye ilikilerini yrten
Kasm Glek, Unification Church' glendirmek iin byk aba
gsterdi. rgt, ABD Bykelisi kr Elekdaa em poze et
meye alt. Kasm Glek bu arada, Fethullah G lenle dostluu
ilerletti ve onu ABD Bykelisi Morton Abramowitz le tantr
d. Kasm Glek, yallk yllarnda yeniden CHP ile iliki kurdu.
Kasm Glekin baldz Aylin Radomisli, uzun yllar ABDde ya
ad; Amerikan ordusuna katld; Asyada elilik grevine atanaca
sylenirken, 19 Ocak 1995de, evinin bahesinde l bulundu. lmn nedeni araba kazas olarak kaytlara geirildi,807 Aylin
Radomislinin Trkiyeden ilgin konuklar oluyordu. Yakn arkada
Aylin Gnensay {Eski dileri ve Devlet Bakanlarndan Emre

John Prados, a.g.k. s 332;

/ Javits Am erikan senatosunda srail yanls grubun ban

ekm ekteydi, sraile yardm kararlaryla ilgili grm elerde devreye giren Javits, her
seferinde yardm n artrlm asn salam asyla nlyd. N e ki, bazen uluslararas irket
ler, ar basyor ve Javits, Suudi Arabistan' koruma konum una debiliyordu.19761977 de, bata S o C a l (Standard Oil Com pany of California) ve Exxon olm ak 2 ere,
A R A M C O orta petrol irketlerinin Suudi petrol kuyularnda retimi drd, buna
karlk C lA in sahte raporlarla retim miktarn bir milyon varil/gn yksek gsterdii,
aslnda Suudi ynetiminin bildirdii retim miktarnn altnda retim yapld ve bu ne
denlerle petrol fiyatlarnn % 10 ykseldii saptanm t. Bu su st im ailede ilgili olarak aratrm a yapan Dtilikiler Komitesinin D Ticaret Alt Komitesi, petrol irketlerinden
glkle alnan bilgilere dayanlarak hazrlanan raporun kam uoyuna -Suud ve dolay
syla A B D Dileri ve irketlerin basklar zerine- aklanm am as karar alm t. A ra
trm a komisyonunda en artc olan da, raporun aklanm am as iin aba gsteren
Javits in tutumu olmutu. Javitsle birlikte davrananlardan biri de, sonradan N E D yneti
cisi olacak otan S enatr Lugar idi. S. Emerson, The Am erican House o f Saud,s127-

147.
ofNoahs Ark Newsletter, part 3, August 19S4, arkdiscoverv. com /finding^the arkhtrp.
m Aye Kulin, Ad: Ay Iin s 3 2 2 -3 . ; Aylin Rademisli'nin Calve lion Cemeterydki kabir
tanda yle yazlyordu: "Aylin Radomisli - L7C U S A R M Y - Prsian Gulf, Jul 22
1938- Jan 15 1935"

52 i

G nensayn ei) bunlardan biriyle tanr. Aye Kulinin kitabndan

okuyalm:
"Cumartesi sabah, Madison A v e n u e nin kesinde dikilip, Ay
lin'in yollad arabay bekiedim. Bir kaptkat durdu nmde.
Aylin l lanmefendisiniz deil m i? dedi, arabay kullanan a
dam. Trke konuuyordu. aaladm, bindim arabaya. "Siz
Aylin H anm 'm ofr m snz? diye sordum.
Hayr, ben
Nilfer H anm tn ekibindenim. Zaman gazetesi iin makineler
almaya geldikti, ben dnemedim, kaldm. Burada ne i o/ursa
yapyorum. Bazen Aylin Hanm'a servise gidiyorum. Ni//er
Hanm geldike de onun lerine kouyorum ," dedi. (..) Cmle
kaps kocaman hoie alyordu, duvarda Sevgili A yline diye
imzalanm George Bushun kocaman bir resmi..308
Kasm Glekin kz Tayyibe Glek, Teyzesi Aylin Radomisli ile
ABDde yaad. H arvard bitirdikten sonra, Trkiye iktisadn ok
am a ok iyi ynetenlerin yuvas London School of Economics te
yksek lisans yapt. Trkiyeye dnd, Engin deneyimlerine gven
duyularak, Babakanlk danmanlna getirildi. Trkiyenin Bak Ceyhan Boru Hatt Komitesinin sekreterliini yrtrken, Ecevtlerin kontenjanndan Adana milletvekili (1999) olarak TBMMye gir
di.809 Ecevit onu ABD gezilerinde hep yannda bulundurdu.
Tayyibe Glek, Temmuz 2002de Kbrstan sorumlu devlet bakan
l grevine getirildi.810
ABDlilerle 1920li yllardan beri ilidl olan Kasm Glek,
Unification Church elemanlarnn da katld ilk toplanty, 1982de
stanbulda gerekletirmi. Bu toplantlarda M oonun Ortadou
Temsilcisi, Thom as Cromwell bata olmak zere M oonun rgtle
rinden ve yerlilerden birok ynetici katlmt,811 Toplantlarn ko
nular da ilgin ; 21 Yzyl Eitimi ve Trk Yunan likileri. Bu top
lantlara katlan Trk bykleri de ilgin kiilerdendi. Emre
Gnensay, Sabahattin Zaim, Ekrem Akurgal, lahiyat fakltelerinin
dekanlar, sanatlar, nl belediye bakanlarndan Glay At,
Sem ra zal. Dier uluslararas toplantlara katlanlar arasnda, De-

A ye Kulin, a.g.k, s.305.

803 Nuriye A km an, Bir d em et umut, S abah 17 Nisan 1999.
Ecevit, Tayyibe G leki 3 Kasm 20 02 seimleri iin A dana aday listesinin birinci s
rasna koydu.
8,1 T h e Middle East Times, editrln de yapan T h om as Crom w ell, Kpti,
hristiyanlarla iliki kurarak aayrm cl desteklem ekle sulanm ve K ahire H ava A lan'nda gzaltna alndktan sonra smrd edilmitir.

522

niz Baykal, Hayri Erdoan Alkin, H andan Kepir Sinangil gibi ta

nnmlar da var.
PWPA toplantlarnda en sk grlenler ilahiyatlarn banda
Salih Tu gibi lahiyat fakltesi dekanlar geliyor. lim Yayma Ce
miyeti yelerinden ve Aydnlar Oca eski bakanlarndan Salih
Tu, 1997de Kanal 7 televizyonunda Fehmi Koru ile program a
kyor ve M oonun Unification Church hareketini ve ve
bitiremiyordu.812 Bu toplantlara katlm olan Yaar Nuri Oztrk,
M oonun ilahiyatlara 45 gn sren Amerika gezisi ayarladn be
lirtiyor.813 1996 ylnda yapt aklamada, Y. Nuri Oztrk, bu top
lantlarla ilgili olarak, zaten onlarla 4-5 yldr m nasebetim yok,
dedikten sonra K oreye si2i aylna davet etmiler denince,
u ilgin aklamada bulunuyor:
Hayr, gn dahi /almadm. B e n i F e h m i K o ru ite k a r t
ryorlar. Gney Koreye de gittim. Am a A m erikann uzants
o/an a/ma dolaysyla. nk a/ma dinleraras konferans
ismiyle yaplyordu ve programn birf] Gney K oredeydi. {..)
Grup halinde arldk. spanya, Amerika ve bir de Fransa. M
srllar vard, randan 4 molla ve hatta Hindistanllar vard. En
son 1989 ylyd. Ondan sonra bir daha vaktim olmad zaten...
Parisdeki toplantda sanyorum ki, onlar rahatsz edecek ok
ey syledim. Ondan sonra da bir daha arlmadm zaten...SH
Bu aklamadan da grld gibi, lk likiler hep gizemli giri
imler sonucunda gerekleiyor. Ama bu kendiliinden de olmuyor.
A ilesi'tarafndan 12 yanda mritletirlen ve M oonun yaknnda
uzun yllar kalan, daha sonra M oonun steiyle einden ayrlan,
uzun yllar sren klelikten kurtulmann bir yolunu bulan Craig
M axim e stanbuldan yollanan ileti, ilerin nasl yrdne iyi bir
rnek oluturuyor. Okuyalm:
"Ben misyoner olarak dokuz yl Trkiyede kaldm. Daha nce
de yl Bangladede kalmtm. (..) The Womens Federation
fo r World Peace (WFWP), birka yl nce (1994 olmal) stan
bu lda bir konferans dzenledi. Mrs. M oon konuacakt. yeler
(M oonun Trkiye yeleri) kesinli/ele Trkiyenin en etkin kadn
larnn katlmn saladlar. Sonra the M other (Anne/ M oonun
ei) konutu. Konuma hep M oon Hazretlerinin mesihlii stu. Mumcu, Rabta, s.1&4.
Num ar Saruhan, "Amerika Merkezli Moor Tarikat Trkiye'de ne yapm ak istiyor?"

Nokta, 25-31Austos 1996, Yti:14, Sayr.35, s.20-23

e,t N um an S aruhan, a.g .y., s.23

523

neydi. (..) Bir frsat karlm oldu!!! Ve ben Trkiyede kald

m srece bu durumun yinelendiini hep grdm.
Kilisede bulunduum sre iinde Mslmanlarla altm ve
Trkiyeden birok nem/i kiiyi toparladm; fakat bu kiiler li
derlik tarafndan ayrmc bir m uam eleye tutuldular.
B ir k i iy i su fllik re tim i v e rm e si iin JB arrytoutnd a k t
s e m in e r e yollam ay b a a rd m . Bu kii, gerek tolerans kitle
lere reten ve Islamm iletisini radikallie kar ne karan
imdi lkede en etkin bir kiidir. Ne ki, oradaki (Barrytown) fa
klte tarafndan kk grld. Gen Oon Kim bana daha son
ra unlar syledi: Sem inerde eitim verecek bir Mslmana
neden gereksinim duyuyoruz?
imdiden Kimmi bu tolerans hoca?" diye sorabiliriz. Bu so
runun yantn herhalde Dileri biliyordur deyip de geebliriz. Ama, mektup daha ilgin bir bilgi iletiyor;
Bir keresinde Father (Baba/ Moon) Barrytowna geldi. Karl bir
gnd. Benim dostum (stanbuldan giden olmal) onunla hi
karlamamt ve tantrlmak zere aaya inmiti. Babann
eskortlar arabadan inen babaya yo! gsterirken benim dostumu
ak havada unuttular. Bu ikiyzlle kar sylenecek bir sz
bulamadm.. imdi arttk, Tanrnn bana syleyecek bir eyi var
sa dorudan yzm e syleyebilir. Artk (yaammda) ne Koreli
ne de ncilci Yahudi mesihlere yer var.315
Anlalyor ki, Unification Church (Birletirme Kilisesi), Hristiyan
ya da Mslman ayrmsamyor, nne geleni birletiriyor. Tole
rans Mocaefendiyi, Belediye Bakann, C um hurbakannn eini,
Devlet Bakanlann ve daha nice nly yan yana getirebiliyor. Ayr
bir kitap konusu olacak denli genitir M oonun Trkiye ve Trkiyeli
tarikatlarla ilikileri. imdilik, Unification Churchn yaynlarna g
re toplantlar ksa bir listede toparlam ak yararl olabilir;
1982 Roma: Kasm Glek
1982 stanbul Hazrlk toplants: Bu toplanty M oonun sa kolu
Chung Hwan Kwak ynetiyor ve Kasm-Nilfer Glek Trkiye
dzenlemesini yapyorlar.
1984 Roma: Hayri Erdoan lkin (Konferans Bakan olarak),
Prof. Sabahattin Zaim

8,5

524

www.geocities.com /craigm axim /c-6a.htm l

1986 stanbul Hilton 21. Yzylda Eitim : Kasm Glek, Sa

bahattin Zaim. PWPAnm ABD bakan Nicholas Kitrie ve Yu
nanistandan Evanghelos M outsopoulos da katlyor.
1986 stanbul l lilton: 'Trk-Yunan likileri Sabahattin Zaim,
Ekrem Akurgal, Emre Gnensay (Sonra Babakan Danman,
T.C
Dileri Bakan,
Nilfer Glek'in
kardei
Aylin
Radomislinin Amerikadan yakn dostu)8"1, Kasm Glek.
1987 Chicago: Kasm Glek
1988 Londra: Prof. H andan Kepir Sinangl (Robert kolej/Bosphorus Un.)
1991 stanbul President Oteli.
1994 stanbul the M armara Oteli
1996: stanbul ( 1-14 Haziran),
teki katlmclar: Deniz Baykal, Ilay Saygn, Mehmet Aydn (9
Eyll niv. lahiyat Fak, Dekan, Abant toplantlar yneticisi, 18
Kasm 2002 AKP Abdullah Gl Hkmeti Devlet Bakan), Sabri
Orman, Ali afak, E. Ruhi Flal, Glay At (Asltrk), Sem ra zal, Nilfer Narl, Nevzat Yalnta, Ltf Doan, Osm an Zmrt,
erafettin Glck, Salih Tu, Fehmi Koru, Bar Mano, Ayseli
Grsoy.
ABDden stanbul toplantlarna katlanlar arasnda M oonun has
adamlar Richard Rubinstein, N icholas Kittrienin yansra
Yunanistandan, rdnden, Msrdan, Koreden gelenler var.
Kasm Glekin lm zerine, PWPAnin Trkiye bakanln
Prof.'D r. Hayr Erdoan Alkn stlendi, Hayri Erdoan Alkin, eski
adyla Robert Kolej devamyla Bosphorus Universityde profesrl
nn yan sra, Trk Ekonomi Bankas (TEB) ynetim kurulu ye
lii yapmaktayd. lkin, ayn zam anda NEDden byk parasal des
tek alan ve Trk Dileri politikasn ynlendirmeye alan
TESEVin de danmandr.
Hayri Erdoan Alkin, M oonun kurduu PWPAntn yaynlarna
yansyan bilgiye gre, PWPAnin Avrupa toplantlarna katlmtr.
Yine Boazii nversitesinden H andan Kepir Sinangil de, Avrupa
toplantlarna katlmtr. Anmsanaca gibi, Hayri Erdoan Alkinin
olu ARI Dernei kurucular arasnda yer almtr, 811

516 Aye Kulin, a.g k.

81'' D eniz Som , Dn, Cumhuriyet, 27 ubat 2001.

525

stanbulda Sekai Nippo

Sung Myung Moon, son derece akll bir adam . rgtnn ya
banc lkelerdeki ubelerinin bana bir yerli getiriyor, am a yanna
da gvenilir adamn katyor. Trkiye ubesinin sekreteri de,
Yoshhiro Yamazaki. Yamazakinn stanbuldaki ii ayn zam an
da M oona ait Sekai Nippo gazetesinin temsilciliidir. Mavi basn
kartl Yoshhiro Yamazaki, stanbulda ikamet etmekteydi. 815
Sekai N ipponun merkezi Japonyadadr, Gazetenin aln
ABD bakan G e o rg e Bush yapm ve dostu M oona vefa borcu
nu demitir. Amerikada yazlan izilene gre Bush ailesi bu des
tekleri karlnda 500.000 dolar almlar. Bazlanna gre bu tutar
2 milyon dolan buluyor, Prezidan Bushun olu G e o rg e W a lk e r
Bush (Jr.) da M oonu destekleyenlerden. Moon da Bush Jr.u
ABD bakanl seimlerinde destekledi. Bush Jr. bakanlk yemini
etm eden bir gn nce, 19 Ocak 2001de, Bush iin bir dua yemei
dzenledi. Butoplantya aralarnda Hristiyan Sa kurulularndan
National Evangelical Association bakan Don Argue, Southern
Baptist Convention Ethics & Liberty Commision bakan Richard
Land, henz Basavclk grevine atanmam olan John Ashcroft ve
yaklak 1700 din balantl kiiler, siyasetiler katld. George
Walker Bush Jr. da yardm kurulularnn emsiye kurumu olan
devlete bal AmeriCorps VISTA (Volunteers in Service to
America)nin bana Moon rgtlerinden American Family
Coalition rgtnn bakan David C apraray getirdi. Moon, 21
Mays 2002de sahibi olduu W ashington Times iin Washington
Hltonda bir gala dzenledi. Bu galaya da aralarnda kongre ye
lerinin, devlet grevlilerinin, dinsel liderlerlerin, adamlarnn bu
lunduu 3.000 kii katld. Bush Jr. da babasnn yapt gibi bir
bakan olarak M oonu desteklediini Washinton Timesn sekin
bir bilgi ve fikir kayna olduunu belirten bir iletiyle gsterdi.819
M oonun dostlar arasnda NATO eski sekreteri Alexandre
H aigin olu Haig Jr. da yer alyor. Bush Jr., bakan olur olmaz
Akevde bir din esasl giriim komisyonu kurdu. M oonun Birle
tirme Kilisesi de bu komisyonda yerini ald.
Avrupadan yollanan gen mritlerin bir aya Trkiyeden
eksilmiyor. PWPAnin etkinliklerinden sonra, M oonun kadnlara

6,9 Trkiye sekreterliine daha sonra Setsuo Sakurai getirildi.

s,s8ill Berk o witz, "The G O P s m an
/p ri nt item cfm ?itenn id=14455, 0 2 .0 5 .0 3

526

on

the

M o on

W orkingforchnage.com

kanca atmak, dier kadn rgtleriyle balar kurarak rgtlln

gelitirmek zere kurduu WFWP {Women for World Peace/Dnya
Bar Kadnlar Federasyonu) stanbul ilikilerini srdryor. Kadn
rgtnn 16-18 mays 1997de stanbul The M arm ara otelinde
dzenledii toplantya Semra zal da katlyor. Toplantnn a
konumasn Bayan Moon Flazretleri yapyor ve Unification Church
hareketinin ideolojisini, Gerek Baba M oonun Mesihliini anlat
yor. Her toplant yeni bir liki douruyor. rnein Trkiye Cum
huriyeti Devletinin Bakanlarndan Ilay Saygn, Seul 1998 top
lantsn onurlandryor.
Mezhep, hatta din, ayrm yapm ayan Birletirme Kilisesi adna
Trkiye misyonerliini Yamazakinin yan sra, Katsumi Date,
Mitch Lawrie, Mariiee Zuercher ve Susan Fefferman yerine
getirmiler.870

Genel Bakandan SeuFde tebli

Seul toplantlar ok atafatl oluyor. Bine yakn insan dnyann
drt bir yanndan Seula getiriliyor. Al konumasn True
Parent/Gerek B aba Sun Myung Moon yapyor, 26-28 Austos
1992 Seul toplantlarna Trkiyeden de ilahiyatlar katlm. Bu
toplantnn tantmnysa katlmclardan Taha Kvan" m stear adl
gazeteci, Zaman Gazetesinde yapmt,821
Trkiyenin Cumhuriyet Halk Partisi Bakan, eski Dileri B a
kan Deniz Baykal da. Aralk 1997de Amerikadaki gerek AnaB aba gnleri kapsam nda yaplan toplantya katlnca, Trkiye
kendileriyle ilgilenmi ve Kuvay- Medya dergisinde bu konu
M oonun istihbarat balaryla birlikte gndeme getirilince yer ye
rinden oynamt. C H P nin parti meclisinde derin tartmalar ya
plmt. Din Hrriyeti ve Dnce zgrlnden taviz vermeyen
Atatrkn koltuk mirass partinin bakan da, m edyann bu tutu
m una bir anlam verememiti. Ne ki, partisindeki tirazlar da bir-iki
hafta da snp gitmiti.
Oysa Deniz Baykal, bir yl nce 20-22 Austos 1996'da Seulde
gerekletirilen toplantsna da katlm ve orada Honarable (eref
li) Deniz Baykal, Trkiyede Cumhuriyet Halk Partisi Bakan ola
rak tantlmt. Baykal, Seulde Trk Perspektiviyle Jeo-Politik

1,20 Unification Churchle ilikili rgtler ve irketler listesi iin bk. Ek 13.
521 Taha Kvan, Kore'de ne iim varT , Dini Nikah hem de toplu halde", Koreden
baka izlenimler". Seul Camiinde Cuma namaz" , "Diyalog girimi Mslmanlardan
gelmeli" Zaman, 27-31 Austos 1992.

527

Konular baln tayan tebliini sunmutu. Trkiye ilgin bir l

kedir. Deniz Baykaln 1996 toplantsna katlmasn grmezden ge
lirken, bir yl sonra ayn Deniz Baykal Amerikadaki toplant k
nda TV kameralaryla tarihe kaydedivermiti.
Baykal, 1997 katlmndan sonra, kiilerin ilikileri kimseyi ilgi
lendirmeyeceini ve ABDdeki toplantnn Dnyo Bar Konferans
olduunu yineliyor ve u ilgin aklamay yapyor:
Toplantya kat lan larn altda biri tarikat yesiydi. Eski ABD
Bakanlarndan Gerald Ford. George Bush, Mihail Gorbaov,
Michelle Rochard gibi isimler de katld. Fransa Ingiliz basn
bun/ar soruyor m u?.822
Kimse de kalkp, bu altda birin nasl saptandm, Unification
Churchn toplantsnn uluslararas bir toplant gibi gsterilmesinin
gereini ve am a hepsinden nemlisi, Baykaln herhangi bir kii
olmadn, onun Cumhuriyet Halk Partisi gibi, cumhuriyetin temel
ilkelerinin bekisi olmas gereken bir partinin Genel Bakan oldu
unu sormuyor ya da anmsatmyordu. Bu arada, Amerikadaki
toplantya katlyla ilgili olarak bu denli ak bir davran sergile
yen Baykal, d ah a nce Seule gittiini aklamyordu,
Baykal, gazetecilere M oonu tanmadn aklamt. Yaam po
litikac iin ok zor olmal. nk 1996 Seul toplantsn her zaman
yapt gibi, bizzat Sun Myung Moon amt. Baykal toplu nikah
kylan gnlerde konferansa katlyordu ama, M oonu tanmadn
sylyordu. 823 Tanmadm demek istediyse, bu gerek olabilirdi.
nk Moon Hazretleri le tanmak in sraya girmek gerekirdi.
Bu noktada ilgin bir eliki kyor ortaya. Genellikle C H P liler se
im kayplarndan sonra halkn yanl yaptna inanrlar.

Ankara ve anakkalede kilise kamplar

M oonun en kapsaml Trkiye ata U nification M ovem ent
gezisidir. 35 lkeden toplanan 150 kii. New York- Kuds - stan
bul - Roma - Yeni Delhi - Katmandu - Bangkok - Pekin - Tokyo New York yolculuu boyunca, her kentte bir hafta kalarak ilerini
grdler. Szde dinleraras ilikinin amac, M oonun hedefine uy
gun olarak adam rgtlemektir. Bu o denli aktr ki, M oonun r
gts Dr. Joseph Betts, Heyetimiz iinde yer alanlar, btn
dnyada tek din olmasn amalyorlar. Bu bizim ikinci turumuz.
822 Saffet Korkmaz, Baykal'a Moon tepkisi, Hrriyet, 7 Aralk 1997.
Kutsal nikah ayrnts iin bk. "Milyonlar evlendirdi" Sava Siizal, Sabah D Haber.
P azartesi 01 A ralk 1997.

528

Bunu devam ettirmek istiyoruz, dedikten sonra rgtlerin gelenek

sel yaylma yntemine uygun bir aklamada daha bulunuyordu:

A ncak tura katianlar her yl d e iecek , (..) Bu yl s e

kiz Trkn d e bizim le gelm esine o k memnun odufc. 821
Moon turcular, rgte bilimsel bir saygnlk grnts vermek
iin niversitelerden adam seiyorlar. Bu katlmclarn M oonun ki
lisesine bal olmadn, salt ayr dinlerin ya da niversitelerin tem
silcileri olduu izlenimini vermeye alyorlard. rnein, turcu'.rv
arasnda Moon tarafndan kutsal nikhla evlendirilmi olan en az
on yllk kilise yelerinin rgt balarndan sz edilmiyordu.
Trkiyeyi temsil edenler arasnda, Dnya Dinleri Genlik
Sem nerine katlan Trk heyetinde Ahmet Davtiolu bulunu
yordu.828 Boazii niversitesinin retim grevlisi olan Davutolu,
m asum ane almalarn amacn u ilgin szlerle aklyordu:
A m erikada kendi sahasnda sz sahibi deiik dinlere m ensup
bir grup profesrn nderliini yapt bu gezide, ama bilfiil
yaayarak daha ak bir ifade ile g ezici b ir n iversite ek
linde, dinler arasnda diyalog ve fikir alverii temin etmektir.
lki geen sene yaplan bu geziye Trk temsilciler bu sene katl
d. Gerek ABDde gerekse K udste gerekten ok deerli gz
lemler yapma imkn bulduk. 82
Unification Church, birletirme inin genlerle balayacann bi
lincinde. Bu nedenle genleri rgtlemeye byk nem veriyorlar.
Bu i|i uluslararas boyutta oluturmak iin RYS (Religious Youth
Service / Dindar Genlik Hizmeti) rgtn kuruyorlar. Bu rgt,
dnyann dousuna ve gneyine kanca atyor, in bana John
Gehring adl bir srailli getiriliyor. eitli lkelerden genleri topla
yp, bir lkede alma kamplar kuruyorlar. Okul tamirat, evre
dzenlenmesi gibi, hoa gidecek ler yapyorlar. Birletirme ii el
bette yle dal-dz giderek yaplamazd.
RYS, Trkiyeden de eksik olmam; 14 Temmuz- 6 Austos
1994 arsnda anakkalede ve Ankarada iki ayr yaz kamp kur
mular. Ankara Glbanda bir kliniin yemekhanesi ve odalar
tamir edilerek boyanm. RYS raporu bu ilerin yapm gerekesi
olarak Trkiye'nin yoksuJ/uunu gereke gsteriyor. Br baka
834 Dnyada yeni bir akm: Tek Din Yank, s. 28*29.
,?5 Ahmet Davutolu. Kasm 2002de kurulan
badanman oldu.
6 "slamiyeti Tanlamyoruz1 Yank, a.g.y. s.30.

AKP

hkmetinin

dilikiter

529

alma kamp da Sincanda kurulmu. RYS yesi genler, O rtado

u Teknik niversitesinin yurtlarnda kalmlar. Bu ilerin organi
zasyonuna, Glba, Sincan ve Ankara Byk ehir Belediye ba
kanlar), Gazi niversitesinden profesrler destek vermi. anakka
lede de benzer bir kamp kurulmu. Bu ii Ganal Kerim Tsene ve
anakkale Belediyesi adna Rza zcan rgtlemi. Rza zcan ve
Gehring, almalar bir rapor haline getirmiler.827
RYS rgtnn Trkiye lerinin danmanln Kasm Glek
ve Nilfer G lekin yan sra, M oonun Trkiye sekreteri
Yamazaki stlenmi. Ankaradaki kamplar Bengalde Bykelisi ve
belediye bakanlar tarafndan da ziyaret edilmi. Bu ilerde
M oonun Dinleraras Federasyonu nun elemanlar da byk yarar
salam. Bunlarn en nllerinden srail Dinleraras Eitimin Tan
tm Cemiyeti genel sekreteri Jonathan Tsevi, Bengalli Dr, Kazi ve
Azizun slam, Kasm Gleke almalarnda yardmc olmular. r
gt elemanlar ile Kasm Glek, stanbul Merit Otelde iki gn birlik
te olmular. Kasm Glek, son yemekte Moon ile gemi ilikilerini
zetleyen bir konuma yapm ve minnet duygularn yle aa
vurmu:
"On yl nce M oon Hazretten, Dnya Dnleri Genlik Semineri
gibi inanlar aras genlik eylemi balatmt. Onun gr bir
birletirme, barn gerekletirilmesine ynelik yaam alanlar
nn tm ne ulaabilecek bir hareket balatmakt. R Y S gibi pro
jeler tm dinlerin iyiliini tantmakta ve baka benzeri hareket
lerin nn amaktadr. lkemde hizmetler sunduu iin
R Y S ye teekkrler.

B o alan braklm am al ve spora el atlm al

Sun Myung Moon ya da Unification Church lintili irketlerin,
sat merkezlerinin says 500n stndedir. Moon, toplumsal ya
amn her alannda yer almaktadr. Spor alann da gzard etm e
yen Moon, 1988de spor alanna girer ve WCSF ( The World
Culture and Sports Festival/ Dnya Kltr ve Sporlar Festivali)
Moon tarafndan rgtlenir. Kilisenin okulu Sunm oon niversitesi
spor ilerinin akademik merkezi olur. 1992de ilki dzenlen festiva
lin 9 uncusu 2003 Temmuzunda yaplr. WCSF nin ynetim kurulu
bakan Chung Hwan Kwak bir al konumas yapar ve sporcula-

127 Rza zkan and Rev. John W. Gehring, "The RYS Experience: A Turkish Delight,'
A rticles From the S eptem ber 1994 Unification News.

530

ra 2003 ylnda yaplacak Kutsal nikahdan szederken toplam

400 milyona yakn ittin kutsanm olacan vurgular.
Hatta, sporculann gzn de amaktan geri durmaz. M oonun
en nemli adam Kwak, festivalin giderek dnya spor etkinliine
dneceine, Olimpiyat oyunlarnn ve Dnya kupalarnn i so
runlar yaadn, ok fazla ticari ilikiler iine girildiini anlatr.828
Oysa M ooncularn festivalinde yalnz bar(!) amalanmaktadr.
Trkiyede ii Ne olacak canm, iyi niyetli bir spor etkinlii te!
diye yanstanlar yalanlayan bir propaganda konumasdr bu.
Kitlelerin youn ilgisini eken futbol geri braklmaz. Seulde, her
giriimin adnda yer ald gibi, ama bar olarak bildirilir. 10
Temmuz 2003 futbol turnuvasna Fransadan Olympique Lyonnais.
Gney Afrikadan Kaizer Chiefs, Almanyadan TSV 1860
M nchen, ABDden Los Angeles Galaxy, H ollandadan PSV
Eindhoven, Uruguaydan Club Nacional de Football ve G ney Ko
reden de Seongnam llhwa takmlar katlr, Trkiyeden de Beik
ta Spor Kulb Futbol Takm turnuvada yerini alr. Birinciye 2
milyon dolar ve kincinin de 500,000 dolar dl verilir. Bu haber
Trkiyedeki baz gazetelerde ksaca yer alr. Ama Moon tarikat
nn dzenledii turnuva szleri ve Moon rgtlenmesiyle ilgili ksa
bilgiler yer alr. Bu durum da Din-Kilise-Futbol ilikisi zerine akla
gelebilecek sorulara yant da Zaman gazetesinde yer alr. Fatih niversitesi retim yelerinden Yrd. Do. Ali Murat Yel, kutsallk ile
futbol ve din arasndaki likinin teorik temellerini ortaya koyar.
retim yesinin yazsndaki satrlar yeterince aydnlatc ve tarikat-futbol ilikisini ktleyenlere de iyi bir yant oluturur:
Futbol da birok zelliinden dolay yeni bir dini hareket
olarak grlebilir. Para-religious - Din gibi o/ara/c da adland
rlan bu hareketlerde dini herhangi bir unsur olmamasna ra
m en pek ok hususta dine benzer zelliklere rast/am/maktadr.
I

j 829

Spor festivalinin simgesi iinden de Sun Myung M oonun adn

daki M oon yani ay" da zet olarak anlamlandrlr:
Sunm oon Bar Futbol Vakf'nin dzenledii ve iki ylda bir
yaplmas ngrlen Bar Kupasnin amblemi de futbol ve dS2SDr. Chung Hwan Kwak, "2003 World Culture and Sports Festival Welcoming
Address; The Path to the Realization of a New World Culture of Peace . FFW PU- The
Family Federation for World Peace and Unification, ffw pui orgA/iew asp ?boardid7= 23&
docid =535
829 Ali Mu rata Yel, Futbol ve Din" Zaman, 09.07.2003

531

nin ortak zelliklerine iaret etmektedir: Gne, A y ve insann

bir araya gelmesiyle oluturulan am blem de futbolun evrenselli
ine vurgu yaplmaktadr. Am blem deki krmz renkteki gne
insann hrs ve itiyak, sar renkteki ay da futbolun evrensel bir
festival olmas ve iki elini am yeil renkli insan figr de ba
r, daha dorusu, futbol vastasyla dnyadaki tm insanlar bir
araya getirerek bar bir dnya yaratma isteini temsil etm ek
tedir.
retim yesi. Moon tarikatnn rgtl yapsn grmezden ge
lerek onun amacnn gerek bar olduunu anlatr:
"Vakfn kurucusu Sun Myung M oon'un da inand ve umduu
gibi, Bar Kupas sayesinde insanfk din, rk ve ideolojinin te
sinde brbirleriyle bar bir ekilde kucaklap dnyaya bar
getirebileceklerine inanmak da en azndan safdillik olarak alg
lanp her biri kendisi iin bir din olma zelliinde olan futbol
taraftarnn gemi asrlarda tarih kitaplarna gemi din savalarna benzer mcadelelere girmesi akla ve manta daha uy
gun gelm ektedir."
M oonun rgtledii etkinlikler, sa-sol dinlemiyor. SH Plilerle
RPIileri ve liberal profesrleri yan yana getiriyor. Bunca i iin epeyce para dklyor olmal. Bu parann kaynanda gnlk 20
saatin stnde Birletirme Kilisesne hizmet eden mritlerin pay
byk olmakla birlikte, Vietnam savanda KoreClA ve Ameri
kan CIA ile birlikte kotarlan ilerin ve Koreye Amerikadan pirin
satlarnda elde edilen komisyonlarn, Japonyann ok zel iadamlaryla kurulan ilikilerin pay olmal.
Gerek baba Moonun, bar, dinsel birlik ve kardelik adna
kurulan ilikilerle gelien sanayi ve ticaret a ile nemli bir parasal
katk elde ediyor olmas gerekir. Bu getiri o denli lszdr ki, r
nein Washington Times gazetesinin yllk zarar 50 milyon dolar
buluyor am a Moon gazetesini brakmyor. nce okul, genlik, ei
tim, kadn, bilim, medya, vakf rgtlenmeleri ve sonra politikac
larla, devlet adamlaryla kurulan iyi ilikiler, iin temelidir. M oonun
Amerikan bakanlarna yaknl bir dnlrse, onunla dost ola
nn ufkunun nasl alabileceini hesap etmek kolaylar.

RP d estek isi Louis Farrakhan ve Moon el ele

Amerika ile entegrasyon ufuunun nsan nerelere gtrebile
ceini grmek zere, ABDde dinleraras olarak m, yoksa rgtler
aras olarak m deerlendirilebilecek bir ilikinin Trkiyeye bulaan
532

ucuna bakm ak gerekiyor. Sun Myung M oon, Ekim 2000de

ABDde bir lke d ah a imza atl ve Amerikan zenci Mslman rgt
lerinden Nation ot slam ile birlikte Million Family/ Milyon Aile"
yryn gerekletirdi. Bu alan toplantsnda, bir konum a ya
pan Nation oi slam lideri Louis Farrakhan, sz m edeniyetler ara
s atm a ya getirip unlar sylyordu:
Kosoua da etnik temizliin nedeni nedir? Bir insann bir ba
kasn m ahvetm eye ya da ykmaya almasnn nedeni nedir?

Trk'n Erm enileri m ahvetm elerine neden olan n e

dir?"830
Anmsanacaktr, o gnlerde Ermeni soykrm yasa tasars, ABD
kongresinde grlmek zeredir. Nation of slam ile Unification
C hurch e bal Dnya Bar iin Dinleraras Diyalog rgt yan
yana gelebiliyorlar ve Trkler aleyhine aklama yapabiliyorlar.
Olaan bir durum bu! Ne ki, Trkiyeden, Farrakhann slami
dostlaryla, Sun Myung Moon Hazretlerinin m edeniyetler aras di
yalog dostlarndan, Ayptr bu kadar! unun urasnda, kadm
kardeliimiz ve diyalogumuz var gibisine, bir sitemli sz duyul
mad. nk kardelerin kardeleri korumas gerekir. Bu arada
Farrakhan'm Trkiyede Refah Partisine destek iin yapt gezileri
de unutmamal.
Dnyada, kendisini yeni projelere ve yeni durum lara Sun
Myung M oondan daha iyi uydurabilen bir kii olamaz. Project
Democracy" operasyonunu, parasyla, rgtsel gcyle bandan
beri 'destekleyen Sun Myung Moon. NGO hareketine kout bir dizi
yeni rgt oluturdu. Bunlarn en nemlisi, din ve demokrasi proje
lerini birletiren Interreligious and International Federation
for World Peace (HFWP - Dnya Bar iin Dinleraras ve Ulus
lararas Federasyonu)dir.
HFWP, M oonun teki rgtleri FFWPU (The Family Federation
for World Peace and Unification / Dnya Bar ve Birletirme iin
Aile Federasyonu), WWWP, YFWP, PWPA ile birlikte alyor,
I1FWP, 25-27 Mays 2001de stanbulda, bir toplant dzenledi.
Toplantnn tantm ad, U/usa Hizmet, D nyaya Hizmet: Aileleri,
Cemaatleri ve Ufusfan Yenileyerek Bar Yerletirmek idi. Konu,
her zaman olduu gibi bilimsel olmasnn yan sra, MslmanJara
daha da ekici gelecek bir erik tayordu. Toplantlara Mslman
larn youn olduu lkelerden katlm artyordu. rnein zbekis
Unification News for October 2000

533

tan, Moolistan, Bengalde gibi. in ilgin yan, rgtn belgesine

gre, bu toplantlar parayla destekleyenler arasnda slam Konfe
rans rg t nn Arap Devletleri Birliinin ve Birlemi Milletler
misyonlarnn bulunmasyd. Toplanty M oonun sa kolu Ne il
Albert Salonen bir konumayla at.831
Salonen, M oonun yl nce satn ald Bridgeport niversitesinin rektryd. Ama daha da nemlisi, Salonen, Unification
Churchn ABD Bakanlnin yan sra, yine kiliseye bal
Freedom Leadership Foundation adl vakfn da kurucu bakanyd. Salonen, Moon le siyasetiler arasnda sk ilikiler kurulma
sn salamt. rnein, Bakan Nixonun ba W atergate skandaiyla belaya girince, Salonenin nerisiyle Moon derhal iba yap
m ve Nixon'u destekleyen gsteriler rgtlemiti. Salonen, daha
sonra Unification Church-KoreCIA soruturmasnda Moon rg
tn kurtarmak zere elinden geleni yapmt.832
Unification Church, ite bylesine deerli kiilerce rgtlenen
toplantlardan birini daha stanbulda gerekletirdi. IIFWP,
WANGO (World Association of NGOs/ Hkmet D rgtler
Dnya Birlii) ile birlikte, 13-15 Temmuz 2001de stanbulda bir
toplant dzenledi: International Leadership Seminar: New Vision
for Peace033
Toplantnn amac, HFWPnin deiik dnya ubelerinin b a
kanln etkin olarak yrten kiilere nderlik eitimi verm ek idi.
Toplantya, Filistin, srail, Suriye, Lbnan, ran ve Trkiyeden
nderler katldlar. Toplantnn aln M oonun sa kolu, Trki
ye projelerini de yaklak yirmi yldr ynetmekte olan Dr. Chung
Hwan Kwak yapt. Trkiyede Nurcular tarafndan dzenlenen kon
feranslarn mdavimlerinden ve M oonun en nemli adam larndan
I1FWP Genel Sekreteri Dr, Thomas Walsh, M oona bal ve en ya
kn ailenin reisi WPl (World Peace Institute) m dr Frank
Kaufmann yansra WANGO mdr Taj Ham ad, Fulbrightn
Fasdaki Al Akavan niversitesi temsilcisi Prof. Kenneth Gray, yine
Fasdaki M uhammed V niversitesinden Dr. Jeoung Myoung Kim,
tebliler sundular,8311

IFFW P Newsletter Summer 2001, Vol. 2, /Vo:4.

832 Robert Boetcher - Gordob L Freedman, "Gifts of Deceit - Sun Myung Moon
Tonsung Park an the Koeran Scandal" s.151, 309-312
833 Uluslararas Liderlik Semineri: Bar in Yeni Ufuk
SM Prof. Eliezer Glaubach-Gal (Professors World Peace Academy-lsrail), "New Vision
for Peace" IIFW P Newsletter, Summer 2001, Vol. 2, No 4. s.7 ve 14.

831

534

1990'l yllarda Moon Hazretlerinin PWPA rgtnn Trkiye

etkinlikleri iyi bir rnek oluturuyor. Medeniyetleraras Diyalog,
Bedizzaman Said-i Nursi konferanslar ad altnda yaplan toplant
lara Amerikadan gelip, konuk olanlar oalyor. Bu konferanslara
stanbul Bykehir Beledyesinin destei grlyor. Kocatepe ca
misinde mevlitli anmayla ve politik destekle balayan toplantlarn
uluslar aras din hrriyeti kapsamnda detek almas bam baka bo
yutlar oluturuyor. Yabanclarla ilgili vgleri Aksiyon dergisinde,
Zaman gazetesinde bolca bulmak olanakldr.335
Ayr bir kitap konusu olacaktr Unification Churchn Trkiye
etkinlikleri. Bu etkinlikler, salt kadn, bilim adam, dnya bar vb.
rt konferanslaryla ya da retim yeleriyle iliki dzeyinde kal
mayacakt elbeite. Dinsel bir ideolojiyi, ticari karlar iin kullansa
da, bir rgt sonunda dinsel temelli kalc odaklar yaratmak
zorundadr. Yoksa ksa srede, herhangi bir ticari ya da siyasal
deiimle silinip gider. Buna karlk mritler, her koulda birer
ekirdek olarak kalrlar. Bu satrlar yazlrken gelien bir olay
Unification Churchn nerelere uzanabileceine iyi bir rnek
oluturdu. Yakn gemiten anmsayalm:

7 55 yllk cam iyi yktlar ve

Moon - Presbiteryen mritleri geldi
zellikle 2000-2002 yllar arasnda dnya miras, dinleraras di
yalog, din-inan turizmi denilerek bizzat hkmet tarafndan uygu
lanan projeyle cemaatsiz kiliseler kurulurken, antik kiliseler de yeni
lenmitir. Ayn dnem inde saysz tarihi cami se ya ykma ter
kedilmi ya da bilerek ve istenerek yklmtr. Bunun son rnei
Trklerin 1211 ylnda kurduklar Denizli kentinde yaanmtr.
Denizlide Trklerin ilk yerleimde kurduklar ve saysz deprem
den sonra onarp ak tuttuklar, 755 yllk Ulu Cami ve tarihsel
Seluklu minaresi birbirini izleyen 2 gecede belediye ekiplerince y
kld. Bu ykmn ardndan yedi gn gemeden yrede devlet eliyle
yenilenen 1 1 kiliseden biri olan ve yzlerce yldr kullanlmayan,
e3S Said-i Norsi konferanslar yllar getike deerlenir. lim ve Kltr Vakf'nca 2004de
dzenlenen 7 konferansta ya b a na destek dorua ular Vatikan Temsilcisi George
Marovich, bir besmele ektikten sonra Ceven duasn okur Virginia International
University yn etil er inden ve Nevada niversitesi reticilerinden Prof Dr. Yunus en
gel de 'Nur nda terrle mcadele ve kitle imha silahlarndan atnma" tebliini sunar.
Ayn konferans sonunda youn bir Said- Norsi vgs balatlr. Liberal Dnce Top
luluu Dernei kurucularndan Cneyt lsever, Saidi Nursi'nir antiterr savamna da
ha da geni bir boyut katar ve Trkiyenin grevi: Said-i Nursi'yi anlamak/anlatmak
baln atar. Hrriyet, 2 Ekim 2004.

535

antik Pamukkale Kilisesinirt ykntlarnda ayin dzenlenmitir. Ayi

ni dzenleyen birinci grup Amerikan Presbiterian kilisesi mensupla
rdr. Bu grubun banda Amerikal papaz Bruce McDowell ve Pa
paz lhan Kekinz bulunmutur. kinci 25 kiilik grup ise Unification
Church ballardr.
Ayinciler devlet yneticilerinden vali yardmcs Musa Uar zi
yaret etmiler ve ondan hediyeler almlardr.830 Bizans dnemi
kalntlaryla Amerikal papazn ya da Korelilerin ne tr bir dinsel
ilikisi olabilir? Onlar, kendi inanlarna uygun ayin yapacak bir yer
bulamamlar mdr? gibi ilgin sorularn yantn verecek, laik re
jime sahip kacak bir grevli herhalde vardr,
Koreli misyonerler de deprem ykmndan yararlanarak szde
yardm diye yerletikten sonra, d ev, ii kilise nan merkezleri
kurmay baardlar. rnein Yalova yaknlarnda, deniz kysnda
ev-kilise kuran misyonerler, enmeyip deprem blgesini geziyorlar
ve uzaklardaki Orhangaziye dek gidiyorlar, A kyne urayp,
tatil yaptracaz diyerek ocuklar alyorlar. Hafta sonlar ver elini
Zeytinburnu kilisesine turistik gezi... S3/Bir yandan misyonerlikle, bir
yandan G in g se n ayndan balayan ticari ataklar ve kiilerle ba
lanan siyasal ilikiler derinletiriyor.
Her siyasal-dinsel rgtn yapt gibi alan M oonun Birle
tirme Kilisesi, 2002 ylnda m edyaya tand. Ne ki, bu tanm a ok
boyutlu bir ncelemeyle halkn bilgilendirilmesinden ok, rgtn
hafife alnmasna, gncel deyile "magazinletiriimesine yol am ak
tadr. Bu tr yaynlarda M oon'un Kore-CIAden, Anti-Komnist Birlike ve oradan ABDnin Akevine ve Mslman rgtlere ulaan
ilikilerinden ve zellikle bir rnek-yap (model) olarak taklit edil
mesine deinilmiyor. byle olunca da Cum huriyetin kurucusu
siyasal rgt bile gemii unutup gidiyor.
Dahas, bu tr rgtlerin iyzn bilmeyenler, onun bazen din
sel, bazen barsever, bazen bilimsel maskesine aldanp, toplantla
rna katlyorlar ve rgt merulatryorlar. Merulatrmakla kal
myorlar. bilmeyerek de olsa, dolayl da olsa, halk, zellikle genli
i, bu tr rgtlere ynlendiriyorlar. Dikkat edilirse, M oonun Tr13611Pamuk kalede sabah ayini Gndem (Denizli), 24 Haziran 2002.
Bilgisiz ve yoksul braklan kyllerimiz durumu renince utan duyuyorlar. Bam
szlk savann nemli olaylarnn yaand bu kyn adn sakl tutuyoruz. znikOrhangazi arasndaki 12 kyde, dada, tepede en verimsiz topraklar, kyllerin yoksul
lat rlmasndan da yaralanarak stanbuldan gelen birileri satn alyorlar. Yrede inan
turizmi iin kiliseler yenileniyor. Topraklar kim alyor? Kylerin adlar; Hacosman,
Krkharman Sart, Papazky, Kutluca, Krnt, Elmal, Srbasan, zendere. .

536

Trkiyede hzl rgtlenmesi, 12 Eyll darbesini izleyen ilk on ylda

gelimitir. Politik yaklamlarnn deieceini hesap etm eden ya
banc devletlerin karlar ve kark hesaplan adna ulusun ocukla
rina kyld bir dnem de misyonerlerin, mafya, siyaset ve din tc
carlarnn nn almtr. Bunlar gelip geti diyemeyiz kukusuz.
nk alan kapdan girenler ieriyi mesken tutuyorlar. lkedeki
dinsel rgtlenmeyi glendirerek dardan gelenin nn kesmek
de bu ilerin nn alamayacaktr. Bunun olamayaca, aksine d
ardan gelenin ierdekini elinden tutarak glendirdii ve bu ilikiyi
yabanc devlete zellikle ABDye tad bir gerektir. erdeki dn
sel yapnn, lerin nn kesemeyecei rneini, Trkiyede 1998
ncesi ve Eyll 1999'dan sonra bir ekiple i yapm olan Moon g
revlisi R a y m o n d J . M a sin iletisinden okuyalm:
Bir y sonra ekibimizle birlikte yeniden Trkiyeye geldik (..)
Trkiye misyonerler iin kolay bir yer deildi ve bizden nce
gelenlerin inan ve ruhunu almt. Bu zavall insanlar zlerken,
ancak dayanlmaz bir sz, znt ve ac duyulabilir. Belki de
bu deprem, bu ulusun gemi gnahlarn stesinden gelebilmesi
iin Aran/maz bir bedeldir. m

M oon'cular stanbulda
Moon tarikat grevlisi Raymond J. Masn Trkiye misyonerler
iin kolay bir yer deildi demesi son derece yanltcdr. Trkiyede
28 ubat kararlarn alanlar bile Moon toplantlarna aldrmamlar
dr. Moon,cular Ankarad a konferanslar dzenlemekten ekinme
milerdir. 2003 ylnda ise 13 yl nce stanbulda Dinci tur bala
tan Dinleraras Federasyon" bir kez daha Trkiye Cumhuryetine
gelmi ve bir toplant dzenlemitir. Bu toplantya devlete bal niversitelerden dekanlar ve retim yeleri katlmtr.
Toplanty, Tokyodaki caminin imam Nimetullah Halil brahim
dualarla am ve 19 Mays niversitesi lahiyat Fakltesi dekan
Prof. Dr. Osman Zmrt ynetmitir. Basna kapal yaplan toplan
tya katlanlardan bazlar ilgin bir mozaik oluturmutur: Prof. Dr.
Ekrem Sarklolu (S. Demire! Unv. lahiyat F. Dekan), Zihni Pa
pak (Marmara Unv.), Tug. (e) Rza Bekin (Dou Trkistan Vakf

B3S Raymond J. Mas, Message From Turkey, Septem ber 3, 1999, The Words o f the
Mas Family.

537

Bakan), Fermani Altun (Ehli Beyt Vakf kurucularndan)838 ve

Seyhan Eki.
Moon rgtleri bar slogann kullansalar da sz konusu ABD
olunca savan n plana kt grlr. stanbul toplantsnda da
durum deimemitir. Toplanty yneten 19 Mays niversitesi la
hiyat Fakltesi dekan Prof. Dr. Osman Zmrt Irakm igalini ve
Irak'a Trk askeri gnderilmesini u szlerle desteklemitir:
Gerekten 11 Eyllden sonra Afganistan ve Irakta balayan
sava, ayrca Kuzey Korenin nkleer silah gelitirmesi ile ilgili
gerilim ve ayn zamanda Ortadou'daki Filistin sorunu asl so
run deildir. Asl sorun, insanlarn ve devletlerin dnce ve i
nanlaryla bar zihninde ve kalbinde stemesi gerekir. Amac
bar olan Trk askerlerimizin orada bulunmas Irak halknn,
ABD askerlerinin ve insanln gvende olmasna byk katk
dr. Umarz ki, ABD bu konuda dnyay ve herkesi memnun
edecek. 40
Moon-kilise-ticaret-siyaset sarmalnda kurulan an ilmikleri ayr
bir kitap konusudur. Trk uyruklular ise Gnmzde Herkes haya
tnn bir blm nde kiisel istek, beklenti ve toplumsal zorunluluk
ya da bask sebebiyle ok farkl dinin veya inancn iinde istese de
istemese de bir ekilde kendini bulur. te bugn insanlk ve ulusu
nun zgrl iin bir tugay asker gndererek ehitler verdiimiz
Kore yarm adasndan kan bir insan olan Rev. Sung M o o n un
inanlar ile balantl olarak kurduu bir sivil hareketin temsilci
lerini stanbulda konuk ediyoruz demektedirler.

839 Tannm Alevi de me kile rindendir. Vakf, orumda bir Ehli Beyt camisi kurmutur.
iilie daha yakn bir Alevilik yorumu benimsedikleri ileri srlmektedir.
4I) "Amerika Mooncular cepheye srd" Yeni a, 29-8-2003.

538

A BD 'de G erek Y ldz

" im d i resm en izin verile n d in ted risat iin ha

de rshaneler atm. n verilm esine binaen
N u r a k ird le ri m m fam olduu fa dar h e r yerde
k c k
'Dershane N u r i y e a m a k
lazm
dr.f..)1Jm m etin b e kle dii, a h i r zam anda gelecek
zatn vazife sin den !.. I n c vazifesi, H ila fe ti
Islam iye yi ittih a d - Islam a b i n a e d e r e k , I s e t i r u
ha n ile riy le ittifo k e d ip D in i Islam a hizm e t e t
m ektir. " Bedii'.zam an S a i d Norsi.S4J
su sr

Moon Hazretleri ile Trkiyenin Hazretleri arasnda, rgtlenme

modellerindeki byklk yannda en nemli benzerlikse, birinin
Mesihlie, dierinin ise slam temsilciliine soyunmalardr. Trkiye
kl cemaat, Mslmanlarn bulunabilecei lkelere giriyor ve
sanki dnyada dinler aras sava varm gibi, dinler aras diyalog
aray en yakc sorunmu gibi, slam temsilcilii grn altnda
Hristyanlarn liderleriyle ilikiye geme giriimlerinin younlatrldna tank olunuyor. deolojik temel de hazr: Hz. brahim, her
dinin babasdr.
1950de Amerikay ilk kefeden Said-i Krdi (Norsi) olmutu,
Saidi Norsi, Amerikaya yaslanabilmek iin dinsizlie ve komnizme
kar hareket ad altnda ortak sava nermiti, Koreye be binler
N ur talebeleriyle" savamaya gidebileceini belirten mektuplar
yazmt.m Zamann Cumhurbakan Celal Bayardan bir yant alamaynca da, mritlerinden birinin eline Nur brorleri tututura
rak Koreye gndermiti. 1951de Papa'ya da Nur brorlerini
gnderen Said-i Norsi, 1953de Bayar ve M enderese bir mektupla
bavurarak, Komnizme kar Hristiyan ve Mslman dnyasnn
birlikte hareket etmesinin yararlarn anlatmaya almt.
Aradan yllar getikten sonra, Saidi Krdinin ryas gerekleti
ve onun talebeleri, Amerikaya girmeyi baardlar. Katolik aleminin
ba P apa ile dostluu ilerlettiler.
nce mektupla byk dinden liderlerin ibirlii ile

ilki W ashington DC de olm ak zere m uhtelif dnya ba541 Risaiet Nur Klliyatndan Sikke-i Tasdik-i Gaybi, s.7,9
442Ne cm ed dm ahiner, Said Nursi, s.78 ; Bedizzaman Saidi Nursi, Risaleler-Tairhe-i
Hayat, s.712.
539

kentlerinde konferanslar serisinin gerekletirilm esini ve

Urfada byk dine mensup genlerin okuyaca bir ila
hiyat okulu kurulmasn nerdiler. Mektuplamann ardndan Papa
ile bizzat grme onuruna ulatlar. U byk dini birletiren kon
feraslardan ilkinin Kudste gerekletirilmesini nermemelerinin
nedeni anlalr gibi deilse de son toplantnn Washington D.Cde
yaplmasnn nerilmesi olaanst bir bulu olmal. Dorusu da
budur. Son konferans, Din Hrriyet nin kalesinde yaplmalyd.
Senaryonun Trkiye aya Urfada Trkiye Cumhuriyeti Devletinin de temsil edilmesiyle 2000 ylnda gerekletirildi.843
C S I S d e n n e m li d o s t la r

Talebelerin stad Saidi Norsinin at yolda baarya ulatklar

kesin. Saidi Norsiye kalem mdrleriye yant veren Vatikan P apa
s. yllar sonra talebelere kaplarn amak zorunda kald. Talebeler
artk ABD'de slamln eitli mezheplerine bal temsilcileri. Kato
lik niversitesi (Washington Proflarm toplamay baarm grn
yorlar. Amerikal ilahiyatlarn arasnda Sidney Griffith, Tanzanya
kkenli Amerikan Mslman ii nderlerinden Abdulaziz
Sachedina, brahim Abu-Rabi bunlarn en nlleri. Bu kiiler
ABDde kurulu Truestar (Gerek yldz) irketinin merkezinde yayn
lanan The Fountain" dergisinin ynetim kurulunda da yer alyor
lar. Fountain ise Sznt adl derginin ngilizce eitlemesidir.8411
Abdlaziz Sachedina ve brahim Abu Rabi, CSIS adl kuruluun
Ortadou Blmnde grev yapyor. CSIS, 1962de Georgetown
niversitesinde kurutmu. Amerikan devletine ve zellikle petrol ve
silah irketlerine hizmet vermektedir. D lke yneticileriyle, brok
ratlaryla, Amerikan karlarna dolayl ya da dolaysz hizmet vere
cek akademisyenlerle balar kuran CSIS, bir devlet kurumu olarak
ie balam, daha sonra dnya dzenine uyum salamak zere
irkete dntrlmtr.
CSIS, Ortadou petropolitik aratrmalaryla da nldr. O rta
dou blm nn iinde Trkiyeye de ayr bir blm alm. CSIS
blmlerinin ynetimlerinde istihbarat rgtlerinde ve yabanc l
kelerdeki diplomatik misyonlarda dnya deneyimi kazanm eski

Bu ayine Devlet Bakan Sadi Somuncuolu da katld Fethuliah Glenin ABDden

yollad ileti okundu ve alklarla karland.
4 Bu dergi Almanya'nn Frankfurt kentinde Die Fontaene" artyla yaynlanmaktadr
Zrih'de Sera Dergisi", Viyanada alayan Dergisi yaynlanmaktadr

540

devlet memurlar bulunuyor. nc lke adamlar da bu eflere

raporlar hazrlyorlar.
CSIS raporlarn incelemeden, Amerikan d politikasn ve blge
senaryolarn kavramak olanakszdr. Bu raporlar Amerikan Milli
Gvenlik Kurulu (N SC )na nemli lde yardmc olmaktadr.
Amerikan petrol irketlerine raporlarla verilen hizmetin deeri de
byktr. CSIS yabanc devletlerin grevlilerini de gerektiinde
ABDde konuk edip, ilgili konularda konferans vermelerini salar.
Bunlarn arasnda Trkiye babakanlar da bulunmaktadr. Hatta
CSIS, Kafkasya petrol boru hatlar ile ilgili toplantlarn Trkiye
Cumhuriyeti Babakanlnda gerekletirmitir. Sonralar Baba
kanlk danmanlna getirilen, DSP milletvekili ve Ecevitin ABD
gezilerinde en byk yardmcs, 2002 ylnda Kbrsdan sorumlu
Devlet Bakan, Harvard mezunu Tayyibe Glek komitenin sekre
teri olmutu.

Am erikada truestar845
Think tank ya da dnce topluluu, sivil toplum rgt, vakf,
enstit ya da bamsz irket olarak tantlan, rgtlerden CSISle
iliki demek, salam yere basmak demektir. Dahas yalnzca Ameri
kada ve kendi lkenizde deil, ABDnin at koturmak iin her trl
abay gsterdii Ortadou, Kafkasya, Asya ve Afrika lkelerinde
de ilerin kolaylamas demektir. Bu likiler kiilerle kurulur. Vata
n a ve millete dnyann drt bir yannda hizmet uruna,
M ooadan ABDnin Trkiyede grev yapm elemanlarna, Afrikal
lahiyatlardan Trkiyenin devlet adam larna uzanan bir an iin
de sabrla katlanlan eziyetlerin de br karl olmalfdr.
Truestar Trkesyle gerek yldz m Amerikada kurmu ol
duu uluslararas niversitede yetiecek olan svariler de bu hiz
metlere byk katk salayacaklardr kukusuz.
Danmanlk irketi olarak tantlan Turestar, Inc.nn kurduu
Virginia International University gelecek iin um ut veriyor. niversi
tenin mtevelli heyetinde yer alan ABD nlleri bu um udu glen
diriyor: George Mason University bakanlartndan George Johnson,
Northern Virginia Community College (FVCC) kurucu bakan
Richard Ernst, Fairfax Belediye Bakan eski Vietnam savalarn
dan Albay John Mason, Manchester Universityden Christopher
True star" tapnmas, doaya tapnmann bir tr olarak, astronomi ve astrolojinin
en st dzeye ulat Mezopotamyadaki eski toplumlarda grlmektedir. Astronomide
Hellenletirmeden sonra astral dinler ve efsaneler dnya dinlerini etkilemitir.

5-ii

Davis, BDM International finans grubu bakan Earl Williams, Dr,

Yunus engel, Dr. sa Sara (V1U Bakan) ve Claude Moore
Foundation bakan Jack Hamilton Lambert, FVCC ynetim kurulu
bakan Jam es W, Wyke, J r.846
ok sayda lkenin yan sra ABDde de lobby oluturmak ge
rekesiyle okullar kurulmas gazetede u ilgin aklamayla yer al
yordu:
"Glenin imdiki plan, ABD 'de Trklere de Amerikallara da
eitim verecek bir niversite amak. Virginia eyaletine bal k
k bir yerleim birimi olan Staunton da boaltlm bir hasta
ne binasn devralan "Fethullah" grup, burada binden fazla
renci kapasiteli bir niversitenin kurulmas almalarna balad.
G len, "Londrada kolej am, matematik doktoru bir arkada
larnn" Staunton Belediyesi ile anlamas halinde, niversitenin
dnyann her yanndan gelecek rencilere "evet" diyeceini
sylyor. 847
Virginia eyaletine bal kk yerleim yerinde alan niversite
ve ABDdeki etkinliklerle ilgili bir haber, daha nce yakndan tan
m olduumuz, Amerikan karlarn korum a st tantmyla al
an M EF (Middle East Forum)un yayn organ MEQ (Middle East
Quarterly)'de yaynlad. Bu ilgin haber-yorum u okuyalm:848
Fethuliah G lenin ardl/ar, tm dnyada, Tanzanyadan ine
ounluu eski Sovyetler Birlii Trkik cumhuriyetlerinde yer
alan 2 0 0 den fazla okul kurdu/ar. Bu okullar slam dan ok
Trk milliyetiliini esas alan bir felsefeyi yaymaktadr. Balkan
lar'dan ine, Trkiyeyi model alan bir sekinlerin oluum unu
grm ek istiyor. (..) Bu kurulular Mslman olmayan rencile
ri kabul ediyorlar ve yksek nitelikleri ve belki de ngilizceyi
tem el eitim dili olarak kullanmalar nedeniyle, sekinlerin o
cuklarn ekmektedir. m
imdi, ngilizce dilinde eitim yapmay esas alan bu kurumlarn
Trk milliyetiliini nasl esas ald ya da nasl olup da Tanzanya
ya da in ynetimlerinin sekin aile ocuklarnn Trk milliyetili
ini esas alan bir eitimden geirilmesine izin verdikleri, bu tr sa
John Edward Wyke, 1950-1975de ngiltere'de, 1957-1958de Kbrs'da, 19631965de Libyada, 1969-1971'de Pakistan'da grev yapmtr.
Milliyet, 2 Eyll 1997
5,,e M EF ve MEQ iin Bk. Blm: Soykrm yasas derken. Lozan raporu.
a49 Blent Aras, Turkish Islams Moderate Face" The Middle East Quarterly, September
1998, Volume V; Number: 3 www.meforum/article/404.

542

trlar yazanlarn sorunudur diyelim ve Indiana niversitesinden

Blent Arasn satrlarna dnelim:
Bunlar (Fethullah Glen izleyicileri) Birleik Devletler de zel
likle kuzeybatda yaz kamp/an iletmektedirler ve 1998 sonba
harnda Virginia International University amay amalamakta
drlar.
Birleik Devletler deki faaliyetin iki sonucundan sz edilebilir:
(1) Trkiyede okullar, k evlerini, nur evlerini kapatabilirsiniz
am a, ABDndekilere karamazsnz, (2) Trkiye C um huriyetine
kar diyerek davalar aabilir, baz okullar bitirenlere kstlamalar
getirebilirsiniz, am a ABDde yetieceklere bir ey denemez.
Bu tr sonular, can skcdr. Eitimi kaytsz koulsuz zelle
tirmenin ve vakf ad altnda u ya da bu am ala rgtlenen ce
maatlere, ak toplumculara teslim etmenin sonucunda atlacak her
kstlayc adm, insan haklar, demokrasi ve din hrriyeti ynnden
yabanc lkelerce eletirilecektir. Bu kesin bir sonutur nk,
ABDnin hazrlad Din Hrriyeti ve nsan haklar raporlarnda
ak hkmler ABDnin desteini gstermektedir. zetle, siz irtica
derken, onlar hrriyet demektedirler,
Graham Edmund Fullerin nurculuk aratrmasna balam
olmas yeterince aklaycdr. Muhafazakr ve liberal ebekenin en
nemli kurulularndan Earhart Foundation, RAND C orporationa
Fullerin Trkiyenin Nur slamc Hareketi adn tayan kitabnn
hazrlanmas iin 30.000 dolar tahsis etmitir. S5/SS1 Fullerin Nurcu
luk rporu hazrlamasnn anlamn kavramak iin, onun on yl n
ce kimlik aratrmaya baladn, NED parasyla desteklenen An
kara - Urfa konferanslarnda kimlik anlattn ve varlan kimlikli
etnisite sonularn anmsamak uyarc olabilir. Sras gelmiken, b e
lirtilmeli ki, baz cemaatlere irtica" diyerek kstlamalar getirmek
am a, zellikle dt-i ortak giriimlerle kurulan ultra-liberal cem aatle
re, merkezleri darda kulp adl cemaatlere sonsuz zgrlk ta
nmak, ayrmcln tesinde bir anlam tamaktadr. Bu durum da,
Cumhuriyetin temel niteliklerini korumaktan, birlik ve btnln
srdrlmesinden sz ederken biraz daha dnmek gerekebilir.

mediatransparency.org/all_in_one_results php?Message=Turkey
ss Earhart Fdn, 9 Eyll niversitesi'nden Prof. Cokun Can Aktann George Mason
niversitesinde konuk retim yelii (Ekim 1994- Austos 1995 ) masratlanna 11.750
dolarlk katk koymutur,

543

Hogrl "sivil dareciler

Dnyann drtbir yanndaki okullar zinciri ve ABDdeki gelime
lerin nda, Hoca Efendinin, DGM soruturmasyla ilgili olarak
belirttikleri zere "Korkarm ki; m em leket zarar grecektir. Trki
yede fiili hizmetlerini yerine getirdikten sonra Amerikada slami
yet'e ve devlete hizmet verme abasnda olanlar, P a p a ya yazm
olduklar m ektupta ilgin szlerle tanmlyorlard derin misyonu:
Dnyada iki tip insan vardr. Bazlar kendilerini topluma adapte etm eye alr. Dier bazlar ise topluma uymaktansa
toplumu kendi deerlerine adapte etm ek ister. Toplum btn
ilerlemeleri bu ikinci tip insanlara borludur. "S5Z
Trkiye Cumhuriyetinin Babakan, CH Pnin eski Genel Baka
n B le n t E c e v it de, Bir babakan olarak m ahkem e konusunda
yorum yapamam. Am a bir insan olarak Sayn Fethuliah G lenin
m ahkem ede aklanmasn dilerim,'' diyerek, adapte ilerinin sa
lamln -hakl olarak- aklamlardr. Hem ABD insan haklar ra
porlarna ad m adur ve "Islam ic L e a d e r olarak geirilmi bir
T.C yurtta hakknda Amerikan Dileri Bakan Madeleine Korbel
Albrightn Yardmcs, Din Hrriyeti Brosunun patronu Kore k
kenli H a ro ld H o n g ju K o h un szleri de unutulmama! .
Zam ann Washington grevlisi, Kasm 1999 banda, Trkiyeye
gelmeye hazrlanan Harold Hongju Koh ile grmesinde, sivil idarecilerin ou Glen in yaptklarn takdirle ydederken diye
rek, F. Gienin okullarn ven Babakann, Cum hurbakam nm ve
Bykelilerin vglerini anmsatm oluyor ve dier baz evreler
bu hareketi byk bir tehdit olarak gstermeye alyor dedikten
sonra ynlendirerek soruyor: Bu konuda Trk makamlar
nezdinde herhangi bir giriiminiz oldu mu?"
Zaman grevlisinin sorusu yeterince lgintir. O na gre "Sivil idareciler F.G lenden yana, dierleri yani sivil olmayanlar
F.G lene kar. Ama dahas, gazete grevlisi, yabanc devlet yetki
lisinin Trkiye Cumhuriyeti hkmetinden F. Glen ile ilgili olarak
hesap sorup sormadn renme derdine dyor. Burasn,
szkonu "sivil idareciler dnmek durum undadrlar. Ne ki, bir
yabanc devletin bakan yardmcsnn yant,stratejik ortakln e t s z yann gstermekteydi:
Herhangi bir yerde dinleraras diyalou desteklediini iddia
eden bir sivil hareket eer toplumu tehdit etm ekle sulanyorsa,
552 Zaman. 9 ubat 1998.
544

fikirlerle, inancn ifadesi ile topluma gerek bir tehdit oluturma

arasndaki balant nerede gsterilebilir?"
Koh, dinleraras diyalog senaryosunu bu szleriyle aa vur
duktan sonra tam bir koloni yneticisi tavryia, ii tehdide gtr
mt:
Baz lkeler biz falan grubun ban eziyoruz; nk onlar bir
tarikat ya da m ezhep diyor. Benim kanaatimce etiket koym ak
yetm ez. Fikirlerin, inan/arn nevnem a bulmasna msaade
edilmeli. Eer bu grlerin ve inanlarn ifas devletin altn
oyma, ya da devleti alaa etm e noktasna gelirse ancak o za
man bu bir cezai kovuturma konusu olabilir. Ve bence devlete,
sz konusu hareketin ban ezm eye ya da faaliyetlerini engel
lem eye balamadan nce iddiasn ispat etm e ykmll d
er.
Uluslararas
Din Hrriyeti" senaryosunun ve
project
dem ocracynin derinliini bu szlerden daha iyi aklayacak bir sz
bulunamazd. Ne ki, bulunmayan baka bir ey daha vard. Y aban
c devletlerden bazlarnn yneticileri haprsalar, sert demeler ve
ren yneticilerin, i ABD ve Bat Avrupaya gelince st rtl de
olsa, gstermelik de olsa, onurluya yakn bir yant vermektedirler.
Bylesine , Damat Ferit dnemi dnda rastland m(?) diye ne
denli sorulsa yeridir,
H arold Hongju Koh ne derse desin, iin z, topluluklarn dinsel
nanlar kullanlarak oynanan oyun deimiyor. Moon hareketi
MesihTe; Nurculuk hareketi de Mehdiye doru ilerliyor. Her ikisinin
yolu da Amerika ile entegrasyon projesine kyor.
Gelimeleri, soruturma raporlann Trkiye ile snrl grmenin
ne denli yetersiz olduunu, Meclsdeki Amerikal Mslman hare
keti gstermiti. Olaylarn uluslararas balantlarna bakm adan,
yalnzca ir tic a -ta r ik a t-la ik lik " balam nda ele alnmas son de
rece yanltc oluyor. Hele hele W ashingtonu kble belleyip gvde
nin nn Batya, gzleri de T ahrana dndrm ek ve barp a
rmak nsanlar bir sre iin rahatlatabilir; am a gereklerle yzle
mekten kurtaramaz.
Bir yandan irtica tanmlan yapp, birka silahl rgt kert
mekle vn duyup, video gsterileriyle irtica tehdidi dncesini
pekitireceksiniz, te yandan ABDnin, hakl ya da haksz am a, ke
sinlikle kendi karlarna uygun olarak belirledii tehdit sralamasn
853 la m a n , 3 Kasm 1999.

545

izleyeceksiniz. Ayn ABDnin devlet niversitesi G eorgetow nda

yapt ilere gzlerinizi yumacaksnz.
Gereklerle yzlemekten kurtulmak zordur. ABDnin d lke
misyonlar ve sivil rgtlerin yardmyla hazrlanp, nsan Haklar'
ve Uluslararas Din Hrriyeti brolarnda son biimini alan rapor
larla Trkiyede kovuturduunuz kiilere sahip karken, suskun
kalnrsa, CIA okulu olarak da nlenen Georgetown niversite
sindeki etkinlikler karsnda da sessiz kalmak kader olur.

The man and his movement'

26-27 Nisan 2001 tarihlerinde, Georgetown niversitesinde
CMCUnun son konferansnn konusu F. Glen: The man and
his m ovem ent (Adam ve onun hareketi) idi. Bu konferansta E.
Glenn son elli ylda gelien slm hareketler iinde kurumlaan
tek hareket olduuna dikkat ekildiine ve eski CIA efi Graham
Fuller n RAND irketi adna Trkiye Nurculuunu aratrmaya ba
lam olduuna baklrsa, ABD ile entegrasyon"un liberal olarak
tam am lanm ak zere olduu sylenebilir.
CMCU konferansna katlanlarm kimlikleri ve deneyleri,
Georgetown Devlet niversitesinin yan sra ABD ynetiminin ve
Yahudi rgtleri le Alman Stiftunglarnn din ve ifade hrriyetine
verdikleri deerin ak bir gstergesiydi. Toplantya katlanlarm zellikleri iin ne denli ciddye alndn gstermekteydi: 85'1
Alan Makowsky :ABD Dileri istihbarat Brosu eski efi, Krfez
savanda ordu danman, srail destekisi WINEP (Washington
Institute for Near East Policy) grevlisi.
George Harris :ABD eski dileri grevlisi, eski Ankara B,elisi,
istihbarat uzman, Asya, Ortadou, Gneydou Asya uzman.
Roscoe Suddarth: Mali 1961, Lbnan 1963-65, Yemen 1967,
rdn 1974-1990 istihbarat grevlisi. Middle East Institute bakan.
Graham Edm und Fuller: Yemen, Cidde, Uzakdou CIA grev
lisi, ABD Hava Kuvvetlerine bal RAND irketi yneticisi. imdi
lerde Trkiyedeki Nurcu hareketini ve Irak, Bahreyn, Suud Ara
bistan, Kuveyt ve Birleik Arap Emirliklerindeki eitli 'ii M sl
man Cemaatlerin gelecekteki politik rollerini Rend Francke ite bir
likte aratryor. ii aratrmas projesinin amac, i/erin zgrl
, siyasete ve ynetim e katlmlarnn gelitirilmesinin yollarn
b u/ma kolarak belirtilmektedir.
Bekim Akak Wolkswagen Stiftung, Almanya
SM Zaman, 29 Nisan 2001, s. 2
546

Osm an Bakkar: Georgetown CMCU Malezya Seksiyonu slm

Krss bakan.
Thom as Mitchei: Vatikan Cizvit Seksiyonu sorumlusu, stanbul
Bedizzaman ve medeniyetler aras diyalog konferanslar katlm
as.
Mcahit Bilici: Sosyolog Boazii niversitesi.
Yasin Aktay: Prof. ODT.
Fahri ak: Sosyolog; stanbul niversitesinden
sonra
Tem pleda Nurcu Hareketin Sosyo-Ekonomk gelimesi tezini
hazrlyor.
Ahmet Kum: Bilkent niversitesi, Fatih niversitesi. Utah ni
versitesi doktora rencisi.
Zeki Sartoprak: ABD Rumi Forum Bakan, Marmara lahiyat
Fakltesi, El-Ezher, Harran niversitesi. imdi Washington Katolik
niversitesinde.
Hakan Yavuz: Utah niversitesi.
Elizabeth zdalga: Prof, ODT, CHP aratrmacs, sve Ensti
ts m dr, slm Konferans rgtleyicisi, "Adsz Kahraman:
Fethuliah Glen Cemaatinin kadm/an arsnda Bireysellik ve sel
lemi Yansm a teblii sahibi.
Bayram Balc: Fransa Milli ltica Brosu, Paris Arap Dnyas g
revlisi, Fransa Dileri Orta Asya Aratrmalar Enstitsnde kadro
lu eleman.
Berna Turam: McGill Unversitesi/Kanada
t

ABD Dileri Bakanl Uluslararas Din Hrriyeti Brosunca

hazrlanan Din Hrriyeti-Trkiye Raporunda "Islamic Leader
ve Moderate Islam ic Leader olarak kaytlara geirilen F. G
lenin haklar Amerikan devletince resmen savunulduktan sonra,
ilginin boyutu geniletilmekte. Amerikan devletinin nl niversite
sinde akademik bir d2eye ykselmekte olduu grlyordu. Bu
"bilmse! toplanty CMCU ve The Rumi Forum dzenlemiti.
Bu tr bilimsel toplantlarn sonularnn resmi raporlara etkisi
elbette olumlu olacakt, ABD Dileri Bakanlnn raporlarnda
lml slami Lider olarak sfat kazanan F. Glen, 2002 yl Din
Hrriyeti Raporunda Islamic philosopher and leader / slam Filo
zofu ve Lideri" olarak nitelenmeye balanmtr 555

855 Turkey- International Religious Freedom Report 2002, parag. 27. Ayn raporun 44.
paragrafnda, "Din Hrriyeti Tacizleri"bal altnda; hakknda, ayrm clk ve deprem

547

ABDde son toplantysa 19-20 Nisan 2004de W ashingtondaki

John Hopkins niversitesfnde Abant In W ashington - slam,
Laiklik ve Demokrasi: Trk D eneyim i' ad altnda toplana
cak. Toplantnn programna gre, "ho geldiniz konumalarn
Francis Fukuyama ve Abant Platformu balyla Bilgi niversitesinden Mete Tuncay yapacak. Al konumalarn ise diyanetten
sorumlu Devlet Bakan Prof. Mehmet Aydn ile AD Dileri Mste
an eski Ankara Bykelisi Marc Grossman yapacak. Trkiye G a
zeteciler ve Yazarlar Vakfnca ars yaplan ve ATFA (American
Turkish Friends Association - Fairfax) rgtlenen bu ilgin konfe
ransn panellerine katlanlar ksaca tanmak ierik stne bir
ndnce oluturulabilir,
Trk slami: John Voli (Georgetown Unv. Espositonun part
neri, CMU); Carter Findley (Ohi,o Devlet Unv ), Hakan Yavuz
(Utah Unv.)
Trk Laiklii: Mete Tuncay (Bilgi Unv.), John Lee Esposito
(CMCU), Elisabeth S. Hurd (Northwestern Unv.}, H eath Lowry
(Princeton Unv.)
Trk D em okrasisi: Dale Eickelman (Darmouth College),
Henry Barkey (Lehigh Unv. ABD Dileri stihbarat Brosu eski
mem uru, eski CIA elemanlarndan Leipsonun ei), Cengiz andar
(Tercman Gazetesi), Jenny White (Boston Unv.)

Trkiyenin slam, Laiklik ve Dem okrasi D eneyim i ve

Ortadou, Kafkaslar ve Orta Asya likisi Yuvarlak Masa
Toplants: Kemal Dervi (CHP Genel Bakan Yardmcs - Al
konumas), Elisabeth zdalga (CHP eski danm an, TESEV d a
nman, sve Aratrma Ensttts), Cneyt Utsever (Liberal D
nce Topluluu Dernei, Hrriyet Gazi.), Sabri Sayar (Eski
RAND danman, Georgetown Unv.), Cemal Uakk (TGYV), H
seyin Glerce ( TGYV), Kenan Grsoy (Galatasaray Unv ), Fehmi
Koru (Yeni afak Gazt.), Kemal Karpat (WisconsinUnv ), Ruen
akr (TESEV), Mithat Melen ( stanbul Unv.) ahin Alpay
(Baheehir Unv ), Zeki Sartoprak ( John Caroll Unv.), Adnan As
lan ( ISAM- slami Aratrmalar Merkezi), m er Tapnar (John
Hopkins Unv, Brookings Inst.), Zeyno Baran (Nixon Center, Eski

olaym kulanarak blclk yapt savyla - basnda Cppeli Ahm et" olay olarak yer
alan - alan soruturm a da "Ahmadi M uslim s cem aat olarak sahip klm tr.

>48

CSIS elem an)'56, Cengiz andar (Sabah Gazetesi), Seda ifti

(CSIS eleman), Hakan Yavuz, Henry Barkey, John Lee Esposito,
David Calleo, Steven A. Cook, Svante Cornell, Jam es Miller,
Charles Fairbanks, Carter Findley, Hussain Haqqani ( Carnegie
Endowment), Barry Jacobs ve Anatol Lieven (American Jewish
Committee), Heath Lowry. Zack Messitte (Saint M arys College).
Eric Hooglund (Filistin Aratrmalar)ve John Hulsman (Heritage
Fdn.)
Toplantya ABD eski Ankara Bykelisi ve Dileri Siyaset
Planlama Mstear Marc Grossm ann yan sra Savunm a Bakanl
Mstear Paul Wolfowitzin de katlarak al konumas yapaca,
eski Bykelisi ve NED ynetim kurulu eski yesi Abramowitz,
WINEP eski direktr, 1990da O rtadouya ABD askeri saldrs
srasnda danmanlk yapm olan, ABD Temsilciler Meclisi Perso
nel Direktr Alan Makowski, Temsilcilerden Rober Wexler, John
Hopkins Arap leri uzman Fuad Ajatninn ve Frederick S tarn da
katlaca duyurulmutu. Ne ki, toplantya on gn kala bu kiilerin
katlmad grld. ab!
Trkiyede DGMnin arad kii, ABDdeki devlet niversitesin
de adna dzenlenen bilimsel toplantlarla onurlandrlyor, ABD Dilerinin katld toplantlar dzenleniyor. Bir kiinin bir mahkeme
tarafndan aranp aranmamas, hakll ya da hakszl nemli g
rlmeyebilir. Ne ki, uzun yllar devlet yneticilerince stratejik or
tak" olarak tantlan ABDnin tutum una ksa bir soruyla deinilebilir: ABDnin ulusal gvenlik gerekesiyle arad herhangi bir kii
iin, rnein Ankara Universitesinde onurlandrc bir konferans
dzenleme, ABD Dileri ne yapar?
Bunu bilmek iin uzaa gitmeye gerek yok. Geriye dnp, Pe
ruyu ve Venezuelay okumak yeter de artar bile. Amerikalara dek
gidip kendi yurdunu konferanslara konu etmenin altnda ideolojik
bir gemi olabilir mi? Bu sorunun yantn vermek olduka g.
yleyse Trkiye Cumhuriyetinin yasalln tartanlarn dayandk
lar bak, tarihsel bir deerlendirmeden k ya da nur alyor ola
bilir mi? Bir kez anmsatalm.

356 Nixon C en ter Orta Asya projeleri sorumlusu Zeyno Baran, ksa sre sonra Trki
televizyon syleilerinde Abant in W ashington" toplantsnn yararlarn
anlatt.
557 Habergazete.com , 11 M art 2004

yeye geld'

549

R isalelerin derinliklerindeki Lozan

k Svarileri, Lezar Konferansna, eyhlislam Sabri Efendinin demesiyle,"afi Mezhepli Saidi Krdi" nin risalelerinden bakm a
y rendiler. Svarinin durum unu anlam ak iin Emirdada ka
da dklen bildirinin 31. sayfasna bakmak yeterlidir:
"Konferansn birinci defasnda Trk bamurahhas (smet Paa)
byne, yani Mustafa Kem ale bildirmek zorundu olduu iin
m em lekete dnyor... Bir arada ve daima babaa, Mustafa
Kemal ile smet, beraber itimalar ve karar: Din ldrlecektir.
(..) te asl bundan sonra ki, Trkler bir daha eski satvet ve
evketlerine kavuamayacaklard). Zira biz onlar maneviyat ve
ruh cephelerinden ldrm bulunuyoruz. Yani Mustafa Kemal
ve Ism etin verdikleri karar, Trk milletini slamiyet ve din cihe
tinde ldrm ek karardr."
Svarilerin eitiminde bununla da yetinldiini sanmyoruz. Risa
leye gre Trk murahhaslar gilizlere ayrca yle demiler: ''Siz
Trkiyenin mlki tamamiyetini (egemenliini-toprak btnln)
kabul ediniz. Onlara ben slamiyeti ve slam temsilciliklerini ayaklar
altnda inetmeyi taahht ediyorum."
O zamanlar dinler aras diyalog ve "brahimi Dinler Projeleri"
henz yeermediinden olsa gerek, Bedizzaman Saidi Krdi, Ya
hudi parman da eksik etmemi: "Haym Naum, Trk m urahhas
lar heyetine sokulmann yolunu bulmu, yani Mustafa Kemal ve
smeti kendine dost bulmu."
Ve sonu olarak; Haym Naum nam Yahudinin aklyla dini l
drme sz verilmi ve Lozan Anlamas imzalanm. Ik Svarile
ri, Lozana ite buradan baknca; Migdalowitzin Trkiyenin varo
lu belgesi olan Lozan Antlam asnn yeniden deerlendirilmesi ge
rektiini belirten raporuna tapnlmas da kanlmaz oluyor. Sanl
yor ki, Lozan anlamas tersine evrilirse mezhepler, tarikatlar kur
tulacak. Oysa, yabanc devletlerin koltuu altnda, iktisadi karlar
elde edilebilir, am a dinsel inanlarn glendii, hele o devletlerin
dm en suyunda giden Hristiyan kuramlaryla birleilerek bar or
tamnn oluturulduu tarihte grlmemitir. Bu nedenle, iyi niyet
lerle bu yanltc yola girenlerin er ge doruyu bulacaklar kesindir.

550

M e rv e ve H illa r y
D in i - R u h a n i L id e r le r T o p la n t s n d a
nsanlarn kalbine giden en emin yolu inanta f

rmclan g e e r." Papaz Houston Sm ih

Merve Kavakya btr kez daha borlu kalmtk. O olmasayd

Amerikada 27-31 Austos 2000 tarihlerinde gerekletirilen Dini ve
Ruhani Liderler Toplants'ndan Trkiyenin bilgisi olmayacakt.
Trkiye medyas bu toplant baladktan sonra yapt yaynlarda
Birlemi Milletleri suluyor: Toplantya Merve Kavak arlm
da, Trkiye Cumhuriyeti Diyanet leri Bakanlnn arlmam
olmasn eletiriyordu. Ayn evreler Merve Kavaky da Amerikan
delegesi olarak toplantya katlmasn knyorlard.
Bu konuda, Devlet ynetiminden iki yant yansd. Dileri Ba
kanl Bu bir NGO top/artfsdr, devlet arlmaz dedi. Diyanet
leri Bakanl D likiler yetkilisi de Amerikadaki grevlilerini
aradklarn ve Bu toplantnn Br/emi Milletler tarafndan dzen
lenmediini rendiklerini aklad,
Merve Kavak kendisini sktran Trk televizyon muhabirine
yanltc bir beyan vererek toplantya Amerikan delegesi olarak d e
il Trkiyeyi temsilen katldn bildirmiti,659 Merve (Kavak) Yl
drn^ medyatiklii iyice rendiini de gstermi; kameralar grr
grmez, kendisine kol kanat geren Trkiye Cumhuriyetinin hk
metine aka Zorba hkm et deyivermiti. Zorba nitelemesi
S5S A B D Uluslararas Din ve Diplomasi M erke 2i Program .
953 Toplanty D zenleyenlerse resmi balantl kurulu olarak adlandrlan B eliefnet1 te
yaynlanan listeye gore U S A slam " delege listesi: e y h H a lid A b d u lla h ( Arab
League W ashington Temsilcisi), m am T a lip A b d rre id eyh Abdullah Latif Ali
(Islam ic Leadership Council yesi), F e rid e Ali (President Muslim Education Council),
e rife E l-K a tip (North Am erica Council for Muslim W om en, President). S e y d i N ah id
A n g a (Sufism International Association), E m in e A ssa lm i ( Eski Southern Baptist yesi,
sonradan M S A , M slm an reciler Birlii Pensilvanya niversitesi Bakan), eyh
A b d u la y e D ie y e , e y h N u re d d in D u rk e (Virginia D ar A l-lslam V akf B akan), A b d u l
M e c id A l-K o h e i, rfa n A h m e d H a n ( P arliam ent of th e W orld's Religion, Illinois),
M e rv e K a v a k (Bilinmiyor), A b d u l M a lik M c a h id ( IC N A , K uzey A m erika slami C e
m aati B akan, Soundvision Bakam ), am ir Mobbir, e y h S e y y id H s e y in N a s r
(Tahran niversitesi. G eorge W ashington niversitesi slami A ratrm alar Prof. Sally
O a k M slm an Hristiyan Anlay B akan), e y h A h m e d A b d rra id , V a h y e d d in
e rif, E s te s T e al, e y h T a lla l Tu rfe.
Toplantnn genel sekreteri Hint kkenli A m erikal B a w a J a in , Interfaith C enter of N ew
York, Religion and Diplom acy kurulularnda etkin bir yneticidir.

551

pek lgin olam amann yan sra, nitelemeyi stne alacak otan
koruyup kollayc grevlileri ilgilendirmek.
Millenium (Binyl) Dini ve Ruhani Liderler Toplants stne
yaplan aklamalar ve yaynlar gsteriyordu ki; Trkiye bir yldr
hazrlklar sren toplantdan haberdar deildir. Yine bu yaynlara
gre Merve (Kavak) Yldrm, dzenleyicilerin yaynladklar
delegasyon listelerine karn aka yalan sylemektedir. Bir lginlik
de, Merve Kavakmn ABD vatanda olduunu gizleme abasn
srdren ve iin suyunu karmakta hnerli olan medyaclarn ve
Trk
Dileri
Bakanlnn
toplantnn
dzenleyicilerini
aklamaktan kanmalaryd,
Merve Kavaknin ABD vatanda olduu ABDnin Ankara B
ykelisi Mark Parrls tarafndan aylar nce aklanmken, bir
toplantya katlm listesinde Merve adnn karsna yazlm olan
USA D elegate sfatn dile dolamann nedeni anlalr gibi deil,
Merve Kavakinn bir Amerikal olarak bu toplantya katlma z
grl ve Amerikann bir uyruunu delege olarak toplantlara a
rma ve gnderm e yetkisi vardr.
Trkiyenin arlmamasndan yaknan medya, yanltc ve olumsuz tavrn ne denli srdryorsa, Trkiye Cumhuriyeti Dileri
bakanl da o denli yanltc aklamalarda bulunuyordu. Dileri,
Trkiye Cumhuriyetinde Dini ya da Ruhani Liderlik gibi m a
kamlar yoktur, diyecei yerde, Dini ve Ruhani Liderler toplant
sna ar alnmamasn, Bu bir NG O toplantsdr diye geitirme
hakkna sahip deildi.
Diyanet leri Dairesini, bir Dini ya da Ruhani merkez ve Da
ire bakann, yetkileri ve grevleri yasa ile belirlenmi bir devlet
memuru olarak deil de bir Dini Lider olarak kabul ettirmeye al
an ve Trkiye Cumhuriyeti devletine urada burada dinsel mis
yonlar ykleme giriimlerinde bulunan zamane hkmetinin, A.B
ve ABDye uyumluluk saplantsnn bir yansmasyd bu tutum.
Bu konuda szlanmas gerekenler, Dileri Bakanl grevlileri
deil, kendilerini Dini Lider, eyh, Dede, Baba vb. olarak gren
lerdi. Kendilerini lml ya da lmsz dinsel lider olarak ilan edenle
rin, Amerikan rgtlerine bavurup, toplantya katlan liderlerden
ve NGOlardan ne gibi bir eksiklikleri olduunu sorm a haklan ol
m asna karn suskunluklarn korumulard.
Dnya Dinleri Parlamentosu yesi Merve (Kavak-Abu
Shanab) Yldrm, dini-ruhani Lider mi k, liderler toplantsna ABD
delegesi oluyor? diye de sorulabilirdi. Ne k, ABDde Federal y
552

netimin, istediini Bykeli, istediini misyoner, istediini de

leader ve hatta babakan yapm a - elbette ABD milli gvenliine
yararl bulduu srece- yetkisini etinde bulundurduu unutulm am a
lyd,

Cape Townda tebli, Georgetown'da Konferans

Dini ve Ruhani Liderler Biny! Dnya Bar Topiantsna katlan
Merve (Kavak) Yldrmn Amerikaya yeniden hicretinden sonra
Dini ya da Ruhani Lider sfatn alp almad sorgulanabilirdi. An
cak unutmamal ki, bu durum Merve (Kavak) Yldrmn sevenle
rini ve onu bu toplantya katlmasn salayanlan ilgilendirir. stelik
Merve (Kavak) Yldrm, TBMM ne yrdkten sonra nn gi
derek artrm ve uluslararas toplantlara arlr olmutu. Onun bu
son toplantya katlmasn yadrgayanlarn bu durum u bilmelerinde
byk yarar vard.
2000 ylnda, Waldorf-Astoria H otelde yaplan toplanty dzenleyenlerce, Stratejik Ortaklar olarak olarak adlandrlan ku
rululardan CPWR (Council for a World Parliament of the W orlds
Religions l Dnya Dinleri Parlamentosu Konseyi)nin 1 9 9 9 Gney
Afrika toplantsna katlarak tebli sunanlar arasnda Merve Safa
Kavak adna da rastlanyor.
O zamanlar, Merve Safa Kavak, Capetown toplantsnn 3
Aralk 1999 Cuma gn yaplan birleiminde M slman Toplum
da Kadnlarn Yetkilendirlmesi' ve bir gn sonra da slamiyet'te
Kadirim Toplumsa/ ve Politik Rol" teblilerini sunmutu. Dnya
Dinleri Parlam entosunun bu toplantsnda Merve Safa Kavakmn
yan sra, Kuzey Amerika slam Cemaati SNAnn bakan
Muzammil Sddki de tebli sunmutu. Anmsanaca gibi; Merve
Safa Kavaknn babas Yusuf Ziya Kavak ISNAnin ura ye
siydi. Yine anmsanacaktr ki; Merve Kavak Nisan 2000de de
Georgetown niversitesinde Ham as destekisi Arap rgt UASR
ve CMCU (Mslman Hristiyan Anlay Merkezi)nun dzenledii
toplantda iki Trkiye kkenli kiiyle birlikte konum a yapmt. 860
Merve Kavak, almalarn Amerikada srdreceini belirtti
inde kimse aldr etmemiti. Binyl toplantsnn hem en ardndan
ik a g o da balayan SNA 37. Yllk Kongre kapsam nda 3 Eyll
2000 Pazar gn Rosemont Convention C enterda Mslman
Dnyasnn Sorunlar panelinde konutu. Panelin ana konusu:
660 U A S R yuvarlak m asa toplantlarna katlanlar arasnda G ra h a m F u lle r ve H acettepe
niversitesi Liberal D nce Topluluu kurucusu Prof, A tilla Y a y la d a bulunm aktadr.

553

Mslmanlara uygulanan bask ve iddet idi, Merve Kavaknn

orada bulunm a nedyse her zaman olduu gibi Trkiyeyi ktle
mekti,
Trkiye ynetimi ya da medyas, Merve kavaknnbu konu
masn haber yaparak Trk ulusunu bilgilendirmedi, SNA konfe
ransnda bir de slami Fuar kuruldu. Bu tr iler parasz
olmuyordu. Nerede konferans orada fuar. Bu fuarn genel direkt
r de nemli ve nl bir kii olan Talat O thm an (Talat Mustafa
Osman) di. rdn kkenli Talat Othman, Krfez petrol eyhleri
nin danman, ISNAnin NAIT gibi para piyasas irketinin dan
man, ABD Bakan George Walker Bush J r un petrol irketi
Harken Energynin yneticisiydi.

Eski dostlar omuz omuza

27-31 Austos 2000 tarihlerinde gerekletirilen Waldorf-Astoria
Oteli toplantsnda, Merve Kavak'nin yannda
SNAnin
cephedalanndan Soundvisionn Bakan, ayn zam anda Kosova
Oeci birlii Koordinatr ve ikago Mslman Cem aati Cuma
mam, (CNA (Kuzey Amerika slam Cemaati) yneticisi Pakistan
kkenli Abdlmalik Mujahid yer almtr, Merve Kavaknn USA
delegesi arkadalar arasndaki ok sayda eyhin yan sra nl bir
bayan olan erife Ef-Katip de bulunmaktayd. erife El-Katip, 1995
Pekin toplantsnda ABD delegelerinin bakanyd. Anmsanaca
zere, bu toplantda ABD Mslman Kadnlar Ligi Bakanln
srdren ve daha sonra ABD Uluslararas Din Hrriyeti Komisyonu
yeliine getirilen Leyla al Marayati, Trkiyeyi sulayan bir ko
numa yapm; bir yl sonraki Varova toplantsnda da Lozan An
lamasnn deitirilmesi nermiti.
Kuzey Amerika Mslman Kadnlar Konseyi direktr erife El
Katipin n Hillary Rodham Clintona yaknlndan geliyordu,
William Jefferson Clintonun ei ve daha sonra ABD senatr olan
Hillary Rodham Clinton, 21 Ocak 1999da Akevde dzenlenen
Ramazan kutlama toplantsnda yapm olduu al konumasn
d a erife Et Katipin ok deerli bir arkadalar olduunu ak
lamt, m Bu kutlamada bir baka tandk deerli kii de bulunu

861 Eid Al-Fitr C elebration R em arks by First Lady Hillary R odham Clinton" T h e W hite
H ouse January 2 1 , 1999; A kev basn aklam as.

554

yordu: Uluslararas Din Hrriyeti Bykelisi Yzba(e) Robert

Seiple.862
Szn ksas Fazilet Partisi yneticileri ne denli vnseler azdr.
Abdullah Gln eski danman, Refah Partisinn 1AP (Filistin
slami Birlii) ve ISNA toplantlarndaki szcs Merve (Kavak)
Yldrmn yldz giderek parlamaktayd. Katld toplantlara, o
alan ilikilerine baklrsa, gelecekte Amerikaya ok nemli hizmet
ler sunaca anlalmaktayd.
Ancak Merve Safa (Kavak - Abu Shanab) Yldrm iin bir
handikap var, Amerika yabanc lkelerde yanl bilgilendirme, yn
lendirme operasyonlarnda, gerekd bilgilendirmelere baylr ama,
Amerikada yanl bildirimler sknt yaratr. Bu nedenle bir USA va
tanda olarak Merve (Kavak) Yldrm, zenli davranm ak zorun
dadr.
rnein, USA delegesi olmaktan utanrcasna, Bir yanllk ol
mu, ben ashnda Trkiye adna katldm, gibi aklamalarda bulu
narak, ABDde yapt vatandalk yeminine aykr davranlar sergilememeliydi. Ayrca adn listelere yazdrrken eksik bilgi verm e
meli, Merve Yldrm ya da en azndan Merve Kavak Yldrm ol
duunu belirtmeliydi863
Bu tr olumsuzluklardan kurtulmann yolu, yksek likiler ve
her ne olursa olsun, vatandalk yeminine sadakatten geer. Unut
mamal ki; her konuda olduu gibi, ABDnin n san Haklar ve Din
Flrriyeti rgtlenmesini belirleyen yasalarda da ABDnin milli
karlarna uyumluluk, zellikle ve zenle belirtilen olmazsa olmaz bir
kouldur.

D eniz piyadesinin yeni misyonu

Binyl gsterileri kapsam nda dzenlenen ve yeni yl kutlamala
rn oktan ap ABDnin kresel egemenlik amac dorultusunda
rgtlenmeler gerekletirmesine yardmc hale gelen toplantlardan
R obert Seiple Trkiye'ye gelmi ve bata Babakan Yardm cs D eviet Baheli ol
m ak zere birok yetkiliyle ve Fazilet partisi G en el Bakan R eca i K ulan'la da grm e
lerde bulunmutu. G aze te M dafaai Hukuk, s. 10-11
563 M erve K avaknn "Bilgisayar Mhendisi" olarak bitirdiini syledii niversitenin
"niversitenizde 'Bilgisayar Mhendislii' lisans derecesi atm a olana var m dr? soru
suna University of Texas D allas d an David W . Rude (Enrollm ent Services)'un yant,
"No, How ever, U TD does offer Telecom m unications Engineering /H ayr, am a, U TD
Telekom Mhendislii (derecesi)verir. olmutur. Oysa TBMM'ye verilen ve kayalara
geen b ilg i udur. TBM M 21. D NEM M illetvekilleri/ Merve Safa ka va k/ ANKARA1968, Yusuf Ziya-G lseren G lhan-University o f Texas a f D a//as E ric-Johnson School
o f Engineering and Com puter Science-ingilizce-Blgisayar M hendisi-Bekar, 2 ocuk "

555

biri olan bu Dini ve Ruhani Liderler Binyl Toplants nin amacn

anlam ak in bar ve nan gibi cilalar kaldrmak, bir ss ve ev
rensellik olsun diye rgtleyiciler listesine konulan kurulular bir
yana brakp asl senaryoculara bakmak gerekiyor.
Toplantnn yapmclar Dnya Dinleri Parlam entosu, New
York Inter faith Center (nanlararas Merkez) ve ICRD (Ulusla
raras Din ve Diplomasi Merkezimdir.
Bu l rgtten en nemlisi, adndan da anlalaca zere l
kelerin hem dzenlerine ve hem de nsanlarn aralarndaki ilere
din yoluyla karmak zere kurulmu olan sonuncu emsiye rgt
tr. Dinsel inanlar, diplomatik alanda, yani devletleraras ilikiler
de kullanma fikrinin babas D ouglas M. Johnston, CSIS (Strate
jik ve Uluslararas Aratrmalar Merkezi)in ikinci bakanyken,
ABDnin dnyay ynelme giriiminin en nemli aya olarak geli
tirilen Uluslararas Din Hrriyeti projesine yeni almlar getirmi
tir.
U.S. Naval Academy (Amerikan Deniz Akademisi) ve Harvard
mezunu olan Douglas M, Johnston, bu tr ilerin bana getirilen
her uzman gibi, asker kkenlidir ve devlet ynetiminde nemli de
neyler kazanmtr. Kariyerinde gen yata ABD nkleer denizalt
komutanl, ABD Bakannin Acil Hazrlk Ofisi Planlamacl, S a
vunm a Bakanl Planlamacl, Deniz Kuvvetleri Bakan Yardmc
l gibi, grevlerin yan sra Harvard niversitesi Milli ve M illet
leraras Gvenlik Yrtme Programnin kuruculuu var,
Douglas M. Johnston, ICRD ( International Center for Religion
and Diplomacy) rgtn, 1. Temmuz 1999da altrmaya
balyor. rgt, ABDnin resmi d politikasnn temel dayana olan dnya deerlendirmesine uygun bir strateji belirliyor. Bu deer
lendirmeye gre; ounlukla dinsel temele dayal bir nefret dne
minde yaanm aktadr ve dinsel ayrlklar atmalara zemin hazr
lamakta ya da ulusal ve etnik ihtiraslar harekete geirmektedir.
Grld gibi, dnya bir dinler atmasnn ateine dmtr ve
atmalarn, egemenlik kurma giriimlerinin, igallerin temelinde
asla ve asla petrol, gaz, askeri stratejik s kurma gibi somut karlar
bulunmamaktadr.
Oysa dinsel atma yokken, ayrl kkrtmak zere, Yugoslav
yada en etkin ara olarak dinsel atma krklendi. Bu senaryo
nun gerekiliini kantlamak isteyen her ABD aklamasnda, Bos
na ve Kosova m ek gsterilmekte ve baka lkelere kar bir antaj
olarak kullanlmaktadr. Sudan petrollerinin peinde olan ABD, Su
556

d a n n gneyindeki Hristiyan ayrlklar desteklerken de sorunun

petrolden deil, dinsel ayrlklardan kaynaklandn ileri srmekte
dir. Tpk, Bakann gvenlik Brezinskinin Afgan dalarnda slam
c Mcahidlern karsnda durup, kara gzlnn ardna gizledii
gzlerini gkyzne evirip, Size yardm edeceiz ve siz kazana
caksnz" dedikten sonra iaret parman ge kaldrp, aynen Al
lah is with you/ dedii gnlerdeki gibi.

Laik ynetim ler etkisizletirilm ek

D, M. Johnston ve dahil olduu sivil rtl resmi rgtlerin
ABDnin resmi politikalarna uygun olarak yaptklar bu deerlen
dirme onlarn bilecekleri bir i olmayp tm dnyay ilgilendirmek
tedir. ICRD, bu ilgiyi uluslarn i ve d ilerine karmann gerek
esini de yle aklyor:
Laik hkm etler vatandalarnn meru taleplerin i kar
layam am aktadrlar.
Bu durum da Amerika dndaki lkelerde laik hkmetlerin be
ceremediini kim yapacak? Her derdin devas olan ABD, laik yne
timlere uluslararas politik anlamalar resmi yollardan imzalatp,
her trl ktisadi kskala lkeleri aresiz brakrken, egem en devlet
lerle vatandalar arasna da ICRD benzeri, szde Sivil toplum
rgtleriyle girecek ve devletleri kendi lkelerinde kuklaya evire
cektir. Bunu anlam ak iin derin aratrmalara gerek yok! ICRD
nin misyon program nda barn kurulmas in, politika ve din
arasndaki
ilikilerin
pekitirilecei,
atmalar
balam adan
dinleraras timlerin duruma egem en olaca ve halklarla ulus-devlet arasnda iyi ilikiler kurulaca belirtiliyor.865
Burada ulus-devlet denilmesi yanltmasn, Ulus-devlet ile halk
arasna szde uzlatrc din adamlarnn ve elbette onlar Ameri
kadan ynlendirecek olan eski istihbarat ve askerlerin ynetimin
deki merkezi rgtlerin girmesinden sonra ulus-devlet olsa ne olur
olmasa ne olur?! in amac buradan belli deil mi? Bir lkede dev
let olacak, devletle halk arasnda da bilmem hangi dinin bilmem
hangi mezhebinin, bilmem hangi tarikatlarn balarndan oluan
konseyler bulunacak ve daha sonra blgesel din kurullaryla devlet-

T h e C en ter for Religion and Diplom acy Program A ttachm ent A,

355 Dini ve Ruhani Liderler Toplantsn d zenleyen an a rgtlerden biri de Interfaith
C enter of N e w York. Bu rgtn ynetim inde bir d e T .C uyrukluyu rastlanyor: ner
K rd a r. ner K rdar uzun yllar Birlemi M illetlerd e alm bir eski Trk D ileri B a
kanl grevlisidir.

557

ler arasna girilecek. Cilay kazynca, ortada devlet ya da devletler

falan kalmyor. Tek dnya ve tek devlet dedikleri, Akev patronla
rnn egemenliinde, din ulemasnn ve szde Akademisyenlerin
ynlendirmesinde, uluslararas irketlerin, kartellerinin kucanda,
m edya cambazlarnn anda ve sivil taeronlarn oluturduu bir
ban(!) ortamdr,

Y eil Kuak te2i bir aldatm acadr

Bir kez daha belirtmekte yarar var: Fuller gibi CIA elem anla
rnca yaylan, yanl ynlendirme senaryolarnda, ABDnin yeil
kuak uygulad gibi yanl-bitgilendirici stratejileri bulunuyor!
ABD, tek (ideolojik) dnyann tek egemeni (devleti) olmak zere
bamsz ve egem en devletleri atrdatarak onlarn iilerine dini ya
da ruhani ve ekonomik jandarm alanyla hkim olmak zere, var
gcyle ilerliyor! ABD'nin Milli Gvenlik Uzman Douglas M.
Johnston un kurmu olduu ICRD bu yntemi, Papaz Houston
S m ith in szleriyle aklyor: nsanlarn kalbine giden en
em in yol onlarn (dini) inanlarndan g eer. Yani, egemenlik
uruna, para uruna, insanlarn inanlarn kullanmak, bizdeki yay
gn deyile, Dini siyasete alet etmek!
Dounun ve Gneyin akl evvel ulemas bu ve benzeri top
lantlara, kendilerine bir deer verildii zannyla kouturuyorlar.
Uluslarn temsilcilerinin yasa! toplantlar 20. yzylda dnyann ge
leceine yn vermiti. Son onbe yldaysa, eyhlerle hlar, haham
larla Buda Rahipleri, yeniden din egemenlii kurulacak umuduyla
kouyorlar bu tr toplantlara. En Cumhuriyetilerin uyanmas ge
rekiyor.866 Bu uyan iin en nemli aklama Prof. Dr. Necmettin
Erbakandan gelmiti:
27 Mart (1994 Yerel Seimleri) sonucundan sonra, adil dze
ne geene kadar Trkiye'de huzur ve istikrar olmaz. Halk buna
karar verdi. RP iktidara gelecek, gei dnem i sert mi olacak
yum uak m olacak kanh m ?..Trkiyenin u anda bir eye ka
rar vermesi lazm: Gei dnem i yum uak m olacak sert mi olacak; tatl m olacak, kanh m olacak? 60 milyon buna karar
verecek.
K atksz Cum huriyeti yaynlarda, birer C IA kuruluu olan overt-operator (ak ope
rasyoncu)" irketlerin ye enstitlenn raporlarn yaynlayan ve onlarn Trkiye'deki sz
cleriyle rportajlar yaparak etki alanlarn geniletm elerine bilerek ya da bilmeyerek
yardm c olanlardan, bu kurulular birer Think Tank/D nce Topluluu" olarak tant
m akla yetinm em elerini bu kurulularn gemilerini ya da hi o lm azsa "R A N D irketi"
gibi gerek adlann bildirmelerini beklenirdi.

558

A B D n in L o z a n A n t la m a s r a p o ru
vc

l m n e s u s k u n lu k
H er daim hizm ete hazr ol... Verilen ileri
yap ..Sonu nda hizm etlerinden vazgeem eyecek
duruma geleceklerdir ite o zaman politikan
dikte edersin. lke olarak 'Sana hizm et ederek
seni lme srkleyeceim ' yaklam ." ABD
Senatosu, KCW-1 / Unification C hu rch-Sung
M yung M oon soruturmas.

ABD Kongresi bir rapor hazrlatyor. Ermeni soykrm yasa tasa

rsna takm durumdaki Trkler bu rapora ilgi gstermiyorlar. H at
ta, her soykrm yasas kampanyasnda kar kan AmerikanTrk dernekleri ve ABDdeki Dileri grevlileri de bu rapor kar
snda lmne suskun kalyorlar, Trkiyede ABD dolarlaryla demokrasicilik oynayan kk sivil rmceklerden byle bir raporu
grmeleri zaten beklenemez . Onlarn dnda kalan dernekler de
susuyorlar. Atatrk lke ve nklaplar demekten kendilerini ala
mayanlar, ABD ynetimi Birinci tehdit uluslararas terrdr d e
yince Birinci tehdit irticadr diyerek kam panya balatanlar da su
suyor.
Oysa bu rapor soykrm yasa tasars1 ile yklacana inandkla
r o, devletin yasa! varln ortadan kaldrmay amalyordu.
W ashingtondaki devlet ynetiminin d kapda m andal adamlarnn
azlarndan kan en kk fslty karmayanlar imdi Bunu
duymamtk diyebilirler. Washington Bykelilii herhalde onlara
bu raporu yollamtr am a grmeyen duym ayan Trkiye yayn or
tam na inat ayn rapor Zaman gazetesinde vlmt. Raporun ya
ynlanmasndan ksa bir sre sonra Gazete Mudafaa-i Hukukta da
raporu deerlendiren uzunca bir yaz yaynlanmt.867 Bu durum da
Duymamtk gerekesi boa kyor. imdi raporun yaynland
2000 ylma dnelim ve nce ABD raporunun nasl reklam edildii
ni okuyarak balayalm.
ABD Kongresinin Avrupa Gvenlik ve birlii Topluluu Ko
misyonu (Helsinki Komisyonu olarak da biliniyor) tarafndan h a
zrlanan Din Hrriyeti: Seilm i AGT lkelerinde Hukukm M Y ldrm , .G a zete M udafaa-i Hukuk,

559

s a l T e m e l adl 212 sayfalk raporun ayrntlarna girmeden, bu

raporu Trkiyede duyuran br tek gazete oldu. Zam ann
W ashingtondaki grevlisi, bu rapora Dini Rapor deyip geiyor
du. Zaman grevlisi, haberinin sonunda Trkiyeye gzda ver
mekten kendini alamyordu. Kt stndeki yasalarn, hatta an a
yasann ve anlamalarn uygulanmadn, 2 8 ubat sreci, ba
rts meselesi ve aznlklar sorunlar" gibi can skc konular
bulunduunu belirterek, Amerikan raporuna ne denli gvendiini
belli ediyordu. Zam ann grevlisi bir bakma, rapor yazclar adna
m eydan okumaktan da geri kalmyor ve aka yazyordu:
Varsa bir itiraznz, meydan bo brakacanza, bilim yoluyla
gelen suallere, ayn ekilde karlk verirsiniz.
Bu durum da Zaman grevlisi aka Trkiyeyi sorguya ektii
ne inanyordu. Ne ki, ayn grevlinin, kime siz diyorsa onlar bir
de aalamaktan geri kalmyor ve Tabii verilecek cevabnz ve
cevap verebilecek uzmannz varsa... diye yazyordu. Bylece
T.Cnin ne denli uzmansz ve ne denli aalarda bulunduunu b e
lirtmi oluyordu.
Ayn sayfada Trk dostu olarak nitelendiini belirttii Senatr
R o b e rt C . B yrd ile ilgili bir haberi de Dini raporun perde arka
s haberinin yanna eklemiti. Bu haberde, Amerikal Senatr
Byrdn Trkiyeye yapaca geziyle ilgili bir kokteyl rgtlendii
yazldktan sonra, kokteyl esprilerine aklk getiren yorumlar da ek
lenmiti. Zaman grevlisi, yabanclamann zgn bir rneini de
veriyor ve T rk iy e de bir A m e rik a l senatrn l s b ile i
grr!diyordu 868
Konumuz elbette rapor, am a onun Trkiyede sunuluu yntemi
de, propaganda anlayn sergilemesi bakmndan nemli. Ne de
olsa gazete haberi ite" deyip gememek gerekiyordu. nk bir
ABDden senatrn lsnn bile i grebilecei, yani Trkiyede
llerden d ah a canl ve daha deerli kii bulunmadn T.C uyruk
lu bir kiinin yazmas daha sonra deineceimiz o nemli raporun
ieriiyle de amacyla da ilikili olmal. imdi ls grecek sena
tr biraz tanmakta yarar var.
Robert Byrd eski K u K lux K lan (KKK)c olarak yazlp izilmi
bir kiidir. Onun deil lsnn i grmesi, dirisinin bile Trkiyede
kabul grmesi sz konusu olam azd.869 Ya 83 olan bu Demokrat
Afi Halit Aslan, Bir tala ki Byrd Zam a n , 2 4 T em m uz, 20 00.
essPhil M agness, W hat G o es Around C om es Around: Dem ocrats and Reparations,

houstonreview com /sum m er2002/dem ocrat$.htm !

560

Parti senatr, yllar sonra bile Klan etkisini zerinden atam am ve

aramzda Beyaz zen ciler var diyebilmitir, 670
Senatr Byrd, uzun yllar Demokrat Parti grubunu ynetirken
kongre alanlarnca bir tiran olarak grlmtr. Senatr Byrd
kendi eyalet devletinde (West Virginia) uygun olm ayan yntemler
kullanarak yatrmlar yaptrtan King of Pork Trkesi ile domuz
kral" olarak da nlenmitir.871 Byrd ylesine demokrattr ki, Carter
dnem inde, rana dek gidip, ran diktatr ah Rza Pehleviye
destek vermek iin elinden geleni yapmtr.872
Byrdn durumu bir gerei unutturmamak. Trkiyede bazen
Amerikallarn ls bile i gryor ve TBMMne girip milletin ve
killerine siyasi ahlak konferanslar veriyorlar, hatta anaysa dei
iklikleri iin TBMM komisyonu ile birlikte altklarn aklyorlar.
Lozan Anlamasnin yl dnm nde, hem de ABD Kongre raporu
nun hem en ardndan, Lozan anlamas yeniden deerlendirilsin
diye yazmalarna baklrsa, sz konusu Amerikan raporu hedefi tut
turm u oluyordu.

Kongre raporu T.Cnin tem elini yok sayyor

Mays 2000 tarihini tayan raporun iindekileri, Amerikallarn
bilimsel ve tarafsz grnsn diye ska bavurduklar okul devi
dilinden syrarak maddeletirirsek belki o zaman, son yirmi ylda
bamza gelenleri alglayabiliriz. Bu rapor, Trkiye Cumhuriyeti
Devletnin egemenliinin batland Lozan Antlamasna iki yn
den yaklayor; (1) Trkiye aznlk haklan ve insan haklar-din hr
riyeti' konusunda anlamaya uymamtr ve (2) Trkiye, Mslman
etnik a2inltk haklarn tanmamtr.
Rapor, Trkiyenin kurulu aamasn dolayl yoldan sorguluyor
ve dahas gelecekteki sorgulamalar da kap ayor. Bamszlk Savafyla lgili ksa yorum, aslnda Lozan Anlamasn uzun yllar
onam am olan Amerikann 2000 yl yaklamm zetlemekte
kalmyor, Alman stiftung larnn danmanlarnca ve ABD-ngiliz
rgtlerinin parasal proje desteini alan yerli sivil{!)! rgtlerce
ileri srld gibi zorlama/yapay ulus denilmesinin kayna da or
taya kyordu:

,7oMche!le Malkin, Democratic Sen. Robert Byrd, Ex-Klansman," Capitalism Magazine,

8-03- 2001,
871 Ronald Kessler, Inside Congress, s.21,28,65,91,147. King of Pork: Domuz Kral.
t n AmirTaheri, Nest of Spies: America's Journey to Disaster in Iran. s.100,

561

Yabanclarn hrslar Trk mitli direniini krkledi. Mustafa

Kemal (daha sonra Atatrk) milliyetileri S ultann kuvvetlerine
kar i sava kazandlar ve Rumlar Anadoludan srdler.
Gnmzde ABDden gelen her eyi iyiye yormak baz aydn(!)
kiilerce ilke edinildiinden, onlarn gzn biraz olsun amak iin
ABD dilini evirmeliyiz. ABD raporu z olarak diyor ki: Bamszlk
sava yoktur! 1918-1923 arasnda srdrlen o savam bir i sa
vatr.
Rapordaki sava tanmlamas aa yukar u dem ek oluyor:
Bamszlk sava, istilaclara ve emperyalizme kar gerekleme
mitir, Anadolu drt bir yandan istila edilmemi, Yunan ordular
Trakyaya ve Bat Anadoluya, Franszlar Hatay, Adana, Gelibolu
yarm adas ve Antepe, talyanlar Antalya, Mula, Ske ve Kuadasna, ngilzler, stanbul, Kocaeli, Bandrm a ve anakkale boa
zna kmamlar, ABDnin destekledii Ermeniler Kuzeydou Ana
doluya girmemilerdir.
Mustafa Kemalin nderliinde, Osmanl devletine kar gerek
letirilmi bir i isyan vardr. ABD siyasal terimiyle buna
insurgency deniyor. Bu tr bir deerlendirme yle pek yeni d e
ildir. stanbula yerleen igal komutanlar ile Osmanl ynetiminin
ortak cephesinin ulusal savalara kar halk kkrtrken sndkla
r yar siyasi, yan dinsel gerekedir bu syan tanmlamas, ngiliz
muhiplerinin Kuvay Milliye denen ekya diye yazmalar da bu
sava tanmlamasna dayanyordu.
Kurtulu sava bir i kalkmadan baka bir ey olmaynca, Tr
kiyede savan iki taraf bulunmu oluyor. Bir yanda isyanc Mus
tafa Kemal M illiyetileri ve kar yanda da yasal Osmanl Dev
leti ve o devletin ynetimine yardm eden medenif!) Avrupal ve
Amerikal gler.
Bu deerlendirme, Alman stiftung elemanlarnn ve federatif
Trkiyecilerin aklamalaryla rtyor. O derece rtyor k, g
nm zde yaplan yaynlarda. Ulusal Sava, htilal ve ulusal yne
time kar ngiliz - Yunan desteinde savaa tutuan, Kuvay
nzibatiyeciler, Anzavur Ahmetler, ngiliz igal ynetiminde aka
grev atm olanlar kar ihtilalci olarak nitelenmektedir 873
Aslna baklrsa terimler sonradan uydurulmu deildir. ABDnin
ulusal karlarna kar kan her hareket, resmi tanmlamayla
5,3 Anok Ahmet Anzavur(..} Gnen ve Manyas yresindeki Kafkas gmen kylerin
den toplad gnlllerle Marmara yresinde Kuvay Miliiye'ye kar ilk kar ihtilal ha
reketim balatt.'' Sefer E. Berzeg, erke Gmenleri, s. 15.

562

"insurgent" yani isyanc ya da ihtitaicf oluyor. Buna karlk ola

rak, ABDnin karlar dorultusunda davrananlarn, i sava bas
trmak iin verdikleri savamn ad da yine resmi tanmlamayla
c o u n te r-in s u rg e n c y yani k a r ih tila l olmaktadr. Modern
deyimlerle, i sava kartanlar gerilla ya da terrist oluyor, ya
sal devletin yannda yer alp savaanlar da kontrgerilla savas
oluyorlar.

ABD Raporu: Trk Bam szlk Sava devlete isyandr

ABD Kongresi raporunda Trk Ulusal Bamszlk sava stne
yaplan bu deerlendirme, gnmzde pek ouna rastlanan bir
dahi derin tarih profesrnn dnceleriyle snrl kalsa, sorun et
meye demezdi. Ne ki, yabanc bir devletin resmi bir kurumunca
hazrlanan rapor, iin ucunu Lozan Antlamasna balayarak T.C
devletinin kuruluunun yasal dayanann bulunmadn ileri sr
mesiyle konu nem kazanyor. Ve bu grler eitli uluslararas
konferanslarda, Lozan antlamasnda Mslman aznlk tannm a
mtr denilerek dile getiriliyorsa ve Avrupa Parlam entosuda
"Kemalizm reddedilmeli paragraflar iinde Lozan Antlamas rt
l olarak tartlmaya balandysa nem daha da byyor. Rapor
daki yeni satrlar bu nemi yaamsal klmaya yeterli olacaktr. Amertkan komisyonu, Bamszlk Savann sonucunu da Trk ulu
sunun savam kararllnn bir sonucu olarak grmyordu:
eitli uluslararas ve i nedenlerle, byk gler Yunanllara
yardm edememiler, ora/arnda bir/k oluturamamlar ya da
Sevr koullarn yeniden dirilen Trklere kabul ettirememilerdir.
Alman Stiftung, ya da RAND uzman eski CIA elemanlarnn ve
Krt-Trk uzlamaclarn belirttikleri gibi, Trk ulusu ortalarda yok
tur, galciler de yoktur, igalciler uluslararas gler' ya da gncel
nitelemeyle koalisyon gleri'dirler. Trk ulusunun deil, bu ulus
lararas glerin hatasyla, Mustafa Kemal Milliyetileri yani bir
aznlk, bir hizip, yasal devlet ynetimine kar isyan edip i savaa
soyunmu ve ynetimi ele geirmi oluyorlar. Ksaca Zafer bunun
neresinde? Ulusal birlik neresinde bu savan? demeye getiriliyor.
Amerikan Kongre Komisyonunun raporunun ad yanltcdr,
Din Hrriyetnin Yasal Dayanaklar" raporu, aznlklarn yurtlarn
yitirdiklerini de gndem e getiriyor. Aznlklarn nceden birer dev
letleri ve o devletlerin egem en olduu vatanlar varm gibi yazl
yor. Bu durum da birka sorunun yantn bulmak gerekiyor. Orne563

i: Rapor bunlar neden yapyor? Lozan yeniden deerlendiril

melidir diyenleri ya da Lozan mbadelesi byk zarar vermitir..
ya da Lozan mbadelesiyle eitimli Rumlar gitti, onlarn yerine
cahil kyller geldi "diye rom anlar yazanlan neden mutlu ediyor?
Bu sorularn yantlar raporun ilimse! saptam alarnda aydnlan
yor. Uzun alntlar yapmak yerine rapordan zetleyelim:
U L ozanda Mslman olmayan aznlk haklarndan sz edilmi
ama bu aznlklarn adlan belirtilmemitir.
2)Lozanda Trk taraf mttefiklerin Ermenilerin, Nasturilerin ve
Sryani Lfinsfyan/arn vatanlarn belirleme isteklerini de ka
bul etmemilerdir.
3)Trkiye daha sonra Rum Ortodokslar, Ermenileri ve Yahudileri tanmtr.
4)L ozanda Mslman etnik aznlklarn ha/c/an an/am aya gei
rilmemitir.
Bu deerlendirmenin dilini anlamak iin uzman olmaya gerek
yok. zel grevli olmamak yeterlidir. Raporu Trkesiyle tersten
okuyalm: Trkiyede ok sayda aznlk bulunuyor, aznlklarn va
tan sorunlar var, aznl kabul etmeyi bilen Trkiye tekileri
de kabul etsin, Mslman etnik, yani Grc, erkez, Arap, Krt,
Laz, Pomak, Balkan ve Asya kkenli Mslmanlar da aznlk" ola
rak kabul grsn vb.
Konuya demokrasi havariliiyle bakanlar, Ne var bunda? di
yebilirler. Ancak lkelerin ve devletlerin varlklan, egemenlikleri
mantk ve kar hesaplaryla ne salanabilir, ne de gvence altna
alnr. Bu nedenledir ki; kurtulu savalar yaplyor, mandaclarla
bamszlklar, airetilerle ulusular birbirinden ayrlyorlar. Yo
ruma gerek olmayacak denli ak bu rapor. ABD Kongre Komisyo
nu demek istiyor k, Trkiyenin etnik ve dinsel i yaps Lozan
Antlamas nn yeniden grlmesini gerektiriyor. Rapor bu ak
istei, Lozan Konferansndan bir mttefik szcsnn szleriyle
pekitiriyor:
Trkiye doum yeri, milliyet, dil, rk ya da din fark gzetm ek
sizin tm nfusun cann ve zgrln tumamiyle koruma
ykm lln stlenmi olup, bu maddeyle her dinin ve inan
cn gereklerinin serbeste uygulanacana dair gvence vermi
tir
Bu szleri, egemenlik haklarndan, tarihsel olaylardan, incelikle
gizlenmi emellerden kopararak anlam aya alacak olanlar, 'insan
haklar adna ayaa kalkacak ve igalcilerin szcsn alklaya
564

caklardr. Oysa mantk basittir. Onlara gre, Lozannda bir ulusla

raras antlam a yaplmtr ve Trkiye bu anlam aya uymak zorun
dadr. Antlamann eksiklikleri daha sonra altna imza konulan ulus
lararas anlam alara da uydurulmaldr.
Uydurulma ii iin uzun sre beklenmedi, Kopenhag, Uyum p a
ketleri derken ABD Kongre raporunun gerei byk bir hzla yerine
getirilmi oldu. 2001 Bahar'nda ve 2002 Austosunda TBMMde
gerekli yasal deiikliklerle balanld ve 2003de hz daha da art
rld. Iraka saldr kargaas iinde meclisten st ste yasalar ka
rld. Bu gelimeler ayr bir kitap konusudur. imdi yeniden rapora
dnelim.
R aporda T.C devletinin kurulu yasall tartmal bir durum a
sokulurken, din hrriyeti rts altnda antlamann geersizlii sa
vunulmaktadr. Raporda, Trkiyenin yasalannn deitirilmesi ve
tekkelerin, zaviyelerin, manastrlarn almas isteniyor. Trkiye Lo
zan anlam asna zaten uymuyor m u? diye sorulacak olursa, bunun
yant raporda tm aklyla yer alyor. Rapordaki dolambal an
latm bir yana brakp, zetleyelim:
-Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 24. maddesi din hrriyetini
kstlyor. Trk devleti, Ortodoks patriklii gibi kurumlarn Trke
d eitim vermelerini, yabanc dindalaryla ya da dier din kurumlaryla iliki kurmalarn devletin blnmez btnlne kar
bir tehdit olarak gryor.
-Trkiyede eitli Mslman mezheplerine bal nsanlarn para
sal ya da politik g elde etmeleri engelleniyor.
-Trkiyede dinsel topluluklarn banda bulunanlarn ya da m
ritlerinin unvanlarnn kullanm yasaklanm, tekkeleri ve trbeleri
kapatlm. Oysa milli kahramanlarn trbeleri ak tutuluyormu ve
devlet bu yerlerin bakmn stleniyor.
-Dinsel giysilere yalnzca ibadet yerlerinde izin veriliyor,
-Kanunlar ayni zam anda memurlarn i yerlerinde, rencilerin
okullarda giyim kurallarn belirliyor ve bu kanunlar nedeniyle ba
rts yasaklanyor.
-Trkiye, Hristiyan kurumlarn mlk edinmelerini engelliyor.
-Trkiye, Halkal Manastrn kapatmtr. Bu manastr alrsa
Mslmanlar dahil, dier cemaatlerin de zel din okullar amalar
na olanak salanacaktr.
-Lozanda, zaten Osmanlnn Mslman olmayanlara tand
dinsel haklar tannm oluyor da OsmanlInn tand dier haklar
tannmyor.
565

-Yehova ahitlerinin bir din olduu kabul edilmiyor am a temyiz

(yargtay) mahkemesinin kararyla bu durum dzeltilmitir.
Raporun z ite bu satrlarda grlyor. Yukardaki olumsuz
tmceleri olumlulatmrsak. Trkiye'nin Lozan Antlamas yasallmdan kurtulmas bir yana Cumhuriyet devletinin kurulu evresin
de kabul edilen tm yasalarn ortadan kaldrlmasnn istendii g
rlecektir, yle ki;
-Tarikat-ticaret balarna, eyhlerin rgtsel destek iin irket
lemesine engel olunmamaldr.
-eyhler, Papazlar, Hahamlar, Hocalar vb. szde dinsel klkla
ryla ortalkta dolaarak toplum iinde kutsal giysilerine uygun bir
ayrcalk elde edebilmelidirler.
-Okullarda ve iyerlerinde etnik kimlie uygun giyim zgr ol
maldr. Turban altna gizlendii aktr.
-Hristiyanlarn, Musevlerin, her mezhepten Mslmanlarn, tari
katlarn ve bylece tm etnik aznlklarn kendi bildiklerine okullar
aarak, uluslaama srecini durdurmalar serbest braklmaldr.
Tpk 1923 ncesinde olduu gibi.
-Toplumsal dzen, yurttalk yasalar Osmanl dnemindeki gibi
olmal; Tanzimat yasalaryla Avrupallara ve Amerikallara tannan
eitim, rgtlenme, misyoner merkezi oluturma serbestlii yeniden
tannmaldr.
-eitti dinlerin 2grce rgtlenebilmesi iin hukuk elverilidir,
Yargtayn Yehova ahitleri ile ilgili karar kullanlabilir.
Rapor ite bunlar istiyor. Din Hrriyeti Senaryosu blmne
batan dnp olaylar bir kez daha gzden geirirsek, ABD raporu
na uygun bir eylem plannn yrtld kolaylkla anlalacaktr.
Bunun byle olduunu anlamak iin ABDnin ve onlarn destekisi
Avrupann project democracy" aygt ile Trkiyede uluslaama
srecinin en nemli ve vazgeilmez ilkesi olan laik devlet dzeninin
ve sonu olarak T.C .nin yklmak istendii de grlecektir. Rapora
bir kez d ah a dnelim.

Kongre Raporu: Anlamazlklarn kayna laikliktir

Raporun satrlar arasnda yukarda saylan olumsuzluklarn kay
nam bulmak zor deil. Rapor diyor ki; Bugnk anlam azlk

larn ana kayna O sm anhnn yklm as ve Trkiye Cum

h u riyetinin dou ortam nda olum utur Bu satrlar yorum
lamaya gerek yok. Rapor kargaann nasl yaratldn u szlerle
aklyor:M. Kemal Atatrk, ada ve laik Trkiye Cumhuriyeti'ni
566

OsmanJr mparatorluunun yerine geirmek istedi. Amerikan ra

poru, gnce! operasyonu tarihsel nedenlere balamakta gecikmiyor:
Laikliin kurumsallatrlmas Kemalistler oe ounlukla slam
clar olarak adlandrlan muhafazakr Snni Mslmanlar ara
snda, gnm zde de srmekte olan, bir gerilim yaratmtr.
Bu raporla ne yapm ak istiyorlar(?) demez misiniz?! Kimileri y
le diyecektir: Rapor bamza gelenleri ne gzel aklyor deil mi?
E! olu bile anlyor ektiklerimizi. Bunun irkin bir oyun olduunu
grebilecek olanlar da, kar kma yerine susmay yelemiyorlar
m?
Toplumsa! dayanmay ve birlii sarsmaya dnk, tarihsel ger
ekleri ve olaylarn nedenlerini gz ard eden rapora gre, devletin
kurulu aam asnda, Snni Mslmanlar ile laiklik kurucular arasnda, bir atma yaanm oluyor. Hayr i bu kadarla da kal
myor. T.C devlet dzenini destekleyen halkn ounluunun Sn
ni mezhebinden olduunu saptadndan, yeni bir tanmlama ya
pyor: Muhafazakr Snni Mslmanlar. Bylece atmann
merkezine Osmanl -T.C ztln koymakla yetinmiyor, daha alt b
lnmeler, daha dorusu, Bat dnyasnca sahip klmas gereken
bir toplumsal bek daha yaratyor.
Gerekte halkn onaylamad bir srtmeyi, gndem e tama
nn kimin iine yaradn dnmeye deer. Buradan karak,
ABDnin amacn deerlendirebiliriz. Tarihsel balantdan sonra g
nmze atlayan rapor, 28 ubat 1997 !timatomuna geiyor ve
Refah Partsnin iktidardan uzaklatrldn, Hijab ve Bart
s sorunu olarak nitelendirdii trban olaylarn vurguluyor. Ra
por, kadn retmenlerin ten atlm olduunu belirtiyor ve Merve
Kavaknin durum unu ayrntlaryla anlatyor. Rapor, din hrriyeti
nin kstlanmas kapsamnda, 28 ubat ltimatomu" ile imam ha
tip ze!" okullarnn kstlandn saptyor.
Bu arada anmsatmalyz ki, Merve Kavaknn meclise doru
yry olmasayd, Trkiyedeki din hrriyeti konulan Amerikan
devletinin resmi raporlarna bu younlukta gemeyecekti. Merve
Kavak Mays 1999da Onlar dem okrasi testinden geir
dim. Snfta kaldlar diye aklama yaparken, bu katksnn bi
lincinde miydi? Sonralar Avrupada, Londra'da ngiliz parlam ento
sunda ve Georgetown niversitesinde ayn izgide konumay sr
drdne ve H am as destekleyen Amerikan Mslmanlarnn kur
duklar rgtlerin ABD ynetimiyle grmeler yapmalar ve
Trkiyenin cezalandrlmasn istemelerine bakldkta, Merve Ka567

vakmn katksnn, daha dorusu onun Din Hrriyeti senaryosun

daki ve u Lozan raporundaki deeri herhalde anlalm olacaktr,
ABD raporunda, uluslararas anlamalarn kanun hkm nde ol
duu ve zerinde yasal bir denetim yaplamayaca belirtiliyor. Bu
nun anlamn, Varova-1998 konferansnda ABD delegesi Leyla Al
M arayatinin sylediklerini, Lozan antlamasnn ele alndaki yak
lam, raporun yaynndaki zamanlamay ve Mslman etnik azn
lk nitelemelerini yeniden gzden geirmek yeterli olacaktr.074
O gnlerde, R P milletvekili Oya Mughisuddinin Avrupada ya
plan bir konferansta Mslman aznlk haklar tannm yor diye
yaknmasn ve TOSAV danmanlarndan Prof. Baskn O rantn A.B
ve stanbul Barosu'uca dzenlenen Trkiyede Aznlk Hukuku
konferansnda Lozan antlamasnda yalnz hristiyanlara deil teki
etnisitelere de aznlk hakk tanndn sylediini eklersek raporun
ncesi ve sonras kolaylkla anlalabilir.
Daha nce de belirtildii gibi Project dem ocracy her kesimi
birletirir. Ortak paydann ad ok kltrllk iin zenginletirilmi
Amerikan tasarml demokrasidir. Din devleti yolunda yryenlerle,
etnik aznlk milliyetilii yaparak yabanc egmenlerle ilikilerden
yararlanm ak steyen szde aydnlar, ayrlklar, para piyasas oyuncularnn nn amak zere liberal enternasyofe katlanlar
ayn cephede birletiler.
Birleenler, ABDnin cumhuriyet devletinin kuruluundan
bunyana dayatt Lozan antlamasnn geersizlii kurgusunun
A.Bnce kabul ettirilen ve Trkiyeyi ynetenlerce cangnlden ka
bul edilen deiimlerle baarya ulat, T.C Babakanl bnyesin
de oluturulan nsan Haklar Komisyonu Lozan Antlamasnda
Mslman aznlklara haklar tanndna, her trl dilde eitimin
serbest braklarak dayatmac Kemalist rejimden vazgeilmesinin
gereine hkmetti. Komisyonun raporundan nce iin temeli
TOSAVn Trk-Krt sorunu almalarnda biimlendirdii anaysa
574 Zaman Gazetesi'nin Washington'd ak i grevlisi Ali Halil Aslan, Washington Stunu
adl kesinde, tozan ile ilgili raporun hazrlam ile ilgili u bilgiyi veriyor; "Raporun
Trkiye ksmn hazrlama grevi Kongre Ktphanesinin Trk asll uzman Belma Bayar'a veriliyor. Belma Hanm, temelde sadece kanuni ve hukuki belgelere bal kalarak
konuyu irdelemek istiyor (. jHelsinki Komisyonu ise zellikle Trkiye Cumhuriyetinde
dini aznlklarn en mhim tarihi kava olan Lo2an Anlamasinn sadece kat zerin
de bir belge olarak doil, gnmze kadar yansyan uygulamalar ile incelenmesinin
arzu ediyor.{..) Belma Hanm (..) taleplerini karlamaynca, raporun Mslman ve gay
rimslimlerin din zgrl ile ilgili nemli ve gncel sorunlarn ieren son ksm (..)
Ortadou U zm an Carol Migdatowitz'e yazdrlyor, A.H.Aslan, Dini raporun perde ar

kas Zaman, 24 Temmuz 2000.

568

taslayla, A.B kuyruuna girmi olan TUSADn raporlaryla, bra

him Kanbolunun dzenledii ve Yunanllarn byk bir itahla ka
tld Anaysa reformu panelleriyle atld ve ats da TESEV deste
iyle hazrlanan ve Prof. Dr. Baskn Oran imzasn tayan Trki

y ede aznlklar: kavramlar, Lozan, i m evzuat, itihat, uy

gulam a raporuyla kapatld.5'5
Babakanlk Komisyonda yer alan kurulu ve kiilerin ABD h
zinesinden NED kanalyla ve A.B fonlarndan aktarlan paralarla
ve dnsel(!) katklarla kurulan ala balanmalarnn neminin bir
kant gibidir. Sz konusu birlemenin, hkmet edenlerin gemi
aklamalar ve ABD temaslar da gz nne alndnda, operas
yonun ne denli kapsayc olduu da anlalacaktr. Komisyon yesi
73 kii, dernek ve vakftan birkann adn bile sralamak bu yar
gmz glendirecektir:976
brahim Kabolu (Komisyon Bakan)877, Baskn O ran (D.K. yesi), hsan Da, Ylmaz Ensarolu (MAZLUMDER), Kamil B. Raf
( TDV), Zafer Yavan (TUSAD), Trkan Saylan (YDD), Aye
Berktay Hacmirzaolu (Kadnn nsan Haklar Vakf), Levenet Kor
kut (Liberal Dnce Topluluu Dernei}8'9, enal Sarhan (Cum
huriyet Kadnlan Dernei), Ali Doan (Hac Bekta Veli A. K. Vak
f), Mustafa imek (Birlik Vakf), handan Souk (ktisadi kalknma
Vakf), Blent Tam er (Helsinki Yurttalar Dernei).979
Bamszlk ve egemenlii korumakta duyarl davranalar Sevr
sendrom u yaamakla aalayanlarn grleri bu raporda tarihsel
ve Siyasal neden: Sevr Sendrom u balyla devletin resmi belge
sine gemitir, Yeni Zemin, Yeni Szleme , Uzlama Anaya
sas gibi rmcek ana tutulanlarca kullanlan rtl adlandrma975 Baskn Oran, Trkiyede aznlklar: kavramlar, Lozan, i mevzuat, itihat, uygulama,
TESEV Yaynlar, Haziran 2004

9.9 Babakanlk nsan Danma Kurulu "Aznlk Haklar ve Kltrel Haklar alma Gru
bu Raporu. Ekim 2004.
977 Gazeteci Emin laan, Kabolu'nun devlet aralarn kullanmasna karn ulam
gideri gsteren belgeler sunduunu ve ayrca demelerden yararlandn somut belge
lerden szederek yazd. Hrriyet, 27 Ekim 2004.
9.9 Leven Korkut, Ankara niversitelerinde, Trk kurtulu savmm aalayan, kaba bir
yanl bilgilendirme belgesi olan ve hibir referans gsterilmeden kaleme alnan
II.
Cumhuriyeti tezlerin el kitab niteliini tayan Eric Jan Zrcheri Moderneleen Trki
ye kitabn ders kitab olarak okunmasnda nclk etmitir.
37'1 Lozan Antlamas nasl bamsz Trkiye'nin temel belgesiyse, T.C Babakanl bn
yesinde olulturulan sz konusu komisyonun raporu da gelecei belirleyecek niyetlerin
belgesi olduundan hem raporu, hem de komisyon yelerinin lmn bu ekler bolu
mnde bulacaksnz

56 9

[ar bir yana braklm

ve bu raporda Trkiye Cumhuriyeti
anyasas ve ilgili yasalar; zgrlk, oulcu ve demokratik bir ierikle ve toplumsal rgtl kesimlerin katlmyla yeni batan yazl
maldr maddesiyel aa vurulmutur.
2004 yk aznlk haklar konsunda srdrlen operasyonun b a
arlarna tank oldu. Prof. Baskn O ran TESEVin katklaryla bir
aznlk raporunu kitap yapt. Ayrca, Aznlklar Vakf da kuruldu.
Dou Anadoludan ok sayda belediye bakannm da aralarnda
bulunduu yz akn kii Herald tribunede bir ilanla Krdistan'a
zerklik istediler. mza sahipleri arasnda ERNKnin slamc kanad
nn bakan Abdrraih Dre de yerini ald.
Hem toplumsal ve hem rgtl olan kesim kimdir? sorusuna
yant aram aya gerek yok. imdi biraz soluklandktan sonra NED ve
Avrupa Birlii kaarlndan beslenen rgtler listesine, Bodrum top
lantsna,
TOSAVn
yabanc
danmanlarna,
liberallerin
enternasyonalist likilerine yeniden gz atm ak iin kitabn bana
dnm ekte yarar olabilir.

570

A sl rapor 1 9 9 0 da yazlm t

'A B D Dileri Bakan Yardmcs K oh'un ak

lamalar b a la y c d r Osman Oca/an

9 Eyll 1999da yaynlanan Din Hrriyeti 1 9 9 9 Trkiye

Raporu ve Ocak 2000de aklanan nsan Haklar 1999
Trkiye Raporunda ilenen temalar bu kez, ABD Kongre komis
yonunun raporuyla, Trkiyenin varlk kayna Lozan anlamas
kapsam nda ve Trkiye Cumhuriyeti Devletinin yasalar ereve
sinde ele alnyor. 1995'den bu yana uluslararas toplantlarda Amerikan delegasyonunca dillendirilen istekler belli ki, artk hukuksal
temellere oturtuluyor.
Ortodoks Rumlarn Bapapaznn ekmenik haklarndan, Hey
beli manastrnn almas konusunda Amerikan Bykelisinin ata
a kalktna, Evangelist (ncilci) Hristiyanlatrma almalarnn
serbest braklmasna, Mslman etnik aznlklara haklar tannmas
iin yasal zeminin hazrlanmasna, adn verm eden Alevilik haklar
nn verilmesine balanan bir dizgenin ABD Kongre Komisyonunca
aka ortaya srlmesi karsnda Trkiye Cumhuriyeti Devletinin
yneticilerinden hibir ses kmamasnn nedeni bilinmiyor. nceki
Din'Hrriyeti" raporlarn da grmezden gelmiler ya da grm
ve gereini yapm aya karar vermilerdi de gerei halktan gizlemek
teydiler,
Trkiyeyi ynetenler ve Cumhuriyet kurumlan bu konularda
lmne suskun kalmlard ve kalmay da srdryorlar. Ama bu
raporlar hazrlayanlarla ve hazrlatanlar Cumhuriyet ynetim m a
kamlarmda oturanlar ska gryor. Bu ilerden sorumlu Ameri
kal Din Hrriyeti ve nsan Haklan Brosundan sorumlu Bakan
yardmcs Trkiyeye geliyor, hkmet yetkilileriyle, parti bakanlaryla gryor. Trkiyede kiler de aray soutm adan W ashingtona
uzanyorlar. Hatta zamann Yargtay bakan bile oralara dek gidi
yor, bu raporlar hazrlayan brolardan sorumlu ABD Bakan Yardmcsyla gryor ve herhalde Anglo-sakson demokrasisi yo
lunda derlendiini bildiriyor. Ama her nedense bu kiilerin hibiri,
kongrenin hazrlatt bu Lozan raporunu gndem e getirmiyordu.
57!

Lozan anlamasnn 76. yldnmnden on gn nce aklanm

olan bu raporun o gnlerde ykselen olaylarla bir ilintisi yoktur
denemez. Trkiye medyasnda birdenbire balayan Lozan yeniden
deerlendirilmelidir arlaryla ve Abdullah calan'm Mustafa
Kem alin 1 9 2 4 n cesi politikalarn kabul etm eliyiz trn
den aklamalaryla akllara bir gzel yerletiriliyordu. Bylece Ame
rikann Trkiye'deki sesinin gnlerce sren etnik mozaik, slam ve
demokrasi, Osmanlya bakmak - tarihle barmak, Byk etnik
g ve benzeri tv programlaryla bir ilgisi yoktur denebilir mi?
ABDnin bu rapor ataklar, beklenmedik gelime olarak grlebilir
miydi?
Gelien toplumsal olaylarn tarihsel balar da dnldnde,
Trkiye yle kolayca masalara oturup Lozan tartamazd. Her ne
kadar cumhuriyeti kuran partinin yneticileri bile , be cmleyle
anm a gnn geitirip bu tr raporlar grmese bile, Trkiye
Cumhuriyetinde topraa yakn duranlar henz bitmediinden, ince
dokunan komplolar ite bu konuda hedefe kolayca varamazlard.
Ne var ki; Lozan Anlamasn yeniden masaya yatrmaktan sz et
menin ve bu ileri Din Hrriyeti ne yaslamann bir sonucu da ol
malyd. Bu tr giriimler, byk ilemleri hzlandrmann br arac
da oluveriyordu. Bu ilemleri alglamak zere yine on yl geriye
gitmekte yarar var. nk raporlar raporlara balanm azsa, olaylar
da anlam ak olanakszlayor.
Trkiyede Seur sendrom u ya da Blnme paranoyas de
nilerek rtlmeye abalanan ulusal uyarlara neden olan gelimele
rin altndaki giriimleri grme uyankln komplo teorisi uydur
ma" diyerek karalama kampanyasnn dibinde zihin yanlsamas m
yoksa baka senaryolar m var? Zaten iimiz sendrom ve parano
y a. Sevr sendrom u nun yan sra, sivil rgt TUSESin yay
nnda belirtildii gibi, Trkiyenin, Iran, Irak, Suriye gibi
komularyla ilikilerinde, gerek Krt sorununda m uhtem el bir Krt
Devleti paranoyas iinde bulunduu" W ashingtond an Londraya,
Paristen Berline yaylan bir gerek deil mi?!880 Bu sorularn
yantn bulmak iin on yl geriye dnm ek gerekiyor.
1990 ylnda RAND Corp., Trkiyedeki slami hareket ile dev
letin, partilerin, rgtlerin bu hareketle likileri konusunda bir ra
850 Grsel, Seyfettin, Dzgren, Koray, Oran, Baskn, stel, Fsun, Keskin, Cumhur,
Alpay, ahin, Trkiye'nin Krt Sorunu, TSES Trkiye Sosyal Ekonomik Siyasa! Ara
trmalar Vakf, stanbul 1996, s.19

372

por hazrlatm. Trkiye dinsel ortamn tarihsel gelime deerlen

dirmesiyle ele alan bu rapor ncelikle dinsel hareketlerin, topluluk
larn kimliini, Krt hareketinin deolojisini ortaya koyuyor ve sonra
da yol gsteriyordu. Raporda zetle yle saptanyordu:
1.Militan Krt gruptur M arksizmden slam a ynelirlerse Krtle
ri devlete kar harekete geirirler ve slamc hareket Trkiyede
daha etkin olabilir..
2. Trkiye ve Iran, Krt sorununda ibirlii yapyorlarm ve
Trkiye ile rann aras alrsa Iran Trkiye Krt/erini destek
lem eye balarm. Ancak Krtlerin airet rekabetleri birlii nl
yor.
3.Alevi-Snni atmasnn Trkiyenin i dzenini nasl bozdu
unun rneini grm ek iin 1970lerdeki atmalara bakmak
gerekir.
4 .Trkiyedeki slamc uyan ABD karlarna bir tehdit
oluturmaz. slamc terr balarsa Amerikan tesislerine saldr
mazlar. Ancak slamc hareketin halka ynelik propagandas
A B D nin Dou Akdeniz karlarna zarar verir.
5 .Trkiye, A B D nin blgesel amalarnn slam lkeleriyle aras
n aacana inanrsa ABD yi desteklemezm i ve Krfez sava
nda s/ern kul/annnrnn snrlandrlmas buna rnektir.
6.ABD, Trkiyede laik rejimi desteklerse slamclar karsna alr. Bu nedenle hassas bir politika izlemelidir.
7.ABD, Trkiyeyi Bat'nm ayrlmaz bir paras olduuna nandtrmaldr. Bu nedenle Trkiyenin A T (Avrupa Topluluu)na
girmesi konusu desteklenmelidir. Yoksa A m erikann Dou A k
deniz karlar tehlikeye girer.
8. Ermeni iddialar konusunda Trkiye kzdtrlmamahdr.
9.Trkiye'de demokratik rejimin sk sk kesilmesi dzeni bozu
yor ve Laik glerle slamc gler arasndaki uz/ama engelle
niyor.
9,ABD, Trkiyedeki islami hareketi daha yakndan tanmal,
onlarn ideolojileri hakknda daha ok bilgilenmek ve diplomat
larm eitmeli.
10.ABD'nin slamc akmn lml yeleriyle resmi olmayan ve
temkinli ilikiler kurmas yararl olur.

573

11.ABD siyasi ue diplomatik giriimlerinin yannda, eitime r\em vererek Trk demokrasisinin glendirilmesine yardm et
m elidir881

On yl nceki rapor k tutuyor

1990da hazrlanan bu raporun gereklerinin yaplp yaplmad
n test etm ek isteyenler, son on yldaki olaylar, partilerin siyasi ve
ideolojik yaklamlarndaki keskin deiimleri yle bir anmsarlarsa
karar vermekte zorlanmayacaklardr.
rnein; PKKnin Krt slam politikasna ynelii, Abdullah calann Snni Krtlerle Alevi Krtleri birletirmek zere YDK
(Krdistan Dindarlar Birlii)ni kurmas,882 stanbul ve Klnde Krt
Sorununa slamc zm konferanslar,883 slamc hareket nder
lerinin Amerikan aleyhtarlndan dnerek Amerikay ikinci ev edinmeleri, Trkiyeye demokrasi getirme sevdals sac, solcu, mu
hafazakr, liberal, sosyaldemokrat vakflarn atlye almalarnn
dardan desteklenmesi ve bu atlyelerin ok sayda Amerikal uz
man konuk etmeleri...
Ayrca, Trk-Yunan dostluu gsterilerinin neredeyse Kurtulu
sava nedeniyle Yunanllardan zr dileme programlarna dn
mesi, Atatrk ve Din konferanslar, Trke ibadet kampanyalar,
Atatrke sven ve yllarca nce yaynlanm yabanc gri propa
ganda kitaplarn Trkeye evirmekte yaran etnik gruplar, an a
yasa deitirmek bir yana, etnikler ve dinsel bekler aras yeni sz
lem e talep edilmesi, etnik grup dergilerinin nfus anketleri dzen
lemesi, yurdun drt bir yannda Nurcu Krt hareketine ait vakf u
beleri almas ve sam-Demokrasi yaycs Amerikal Cizvit, ncilci

m Prof. Sabri Sayar, bu rapordan nce RAND adna : "Generational Changes in

Terrorist Movements. The Turkish Case" belgesini hazrlamtr. 1985 ylnda
Document No: P-7124 vr, 16 sayfa olarak hazrlanan belgede Trkiye'de solcu niver
site renci hareketleri r .dikal olarak nitelerken Krt hareketleriyle ba kurmaktadr.
9,7 "Dine Devrimci Yaklam-' m Krt - slam Sentezi mi?, Varyos Yaynlan, stanbul
1992, s.59. PKK din maskesini geni bir emsiyeye dndrmeyi son yllara dek srdr
mtr Gaffar Okkan n ldrlmesini izleyen gnlerde Diyarbakr'da slami Krdistan"
kurulacan bildirerek "cihat ans yapan "Krdistan slami Hareketi" adyla 128 say
falk bir kitapk datlr. Bu kitapkta u satrlara yer verilir: Dnyada nerede Trk
kalnts varsa, orada huzursuzluk ve kargaa devam ediyor. Bosna-Hersek, Kafkaslar,
Yunanistan, Bulgaristan, Kbrs, Afganistan, ran, trak ve zellikle Krdistan buna rnek
tir. (.,) Dinsiz Kemalizm'e kar cihat itan edilmitir. "Hrriyet, 2 ubat 2001

993 Dava, Yl: 1, Say:7, 1990

574

(mjdeci) profesrlerin medeniyetler aras toplantlara arlmalar

vb

084

Dahas Hoca Efendilerin manastr almasna destek vermeleri,

trban enternasyonali ve trban zincirleme eylemleri, Merve Kavakfnn meclse Trk demokrasisini test etmek" zere yrmesi,
trban eylemlerinin sa-sol eylem birliine dnmesi, ABD hzine
sinden desteklenen szde enstitlerin, Alman stiftung" rgtlerinin
Trkiye vakflaryla anayasa deiiklii iin ortak almalar
yapmalar...
Yine ayn rgtlerin yerel ynetim atlye' almalar ve Ocalann teslim edilii; petrol boru batlaryla denen Mslman, Mu
sevi, Ortodoks, Katolik dinler aras ya da medeniyetler aras diya
log toplantlar...
stanbulda ve yurdun deiik yrelerinde ounun toplumbilimcilikle ilgisi olmayan ngiliz ve Almanlarn Alevi" aratrmalarnn
younlamas, stanbul Gaziosm anpaada bir gece kahvehanenin
kurun yamuruna tutulmasnn ardndan, olaylarn genilemesi,
semte gnderilen polislere ate almas, polislerin atee atele kar
lk vermesi, bir duvar dibinde siper alan eli tabancal polis grn
tsnn televizyonlarda srekli gsterilmesi, atmann rfevlet Alevi atmasna . evr ilmesi, gvenlik grevlilerinin yarglanmas,
srtmenin canl tutulmas ve fakat kahveyi tarayarak olaylar ba
latanlarn asla bulunamamas, atmaya taraf olanlarn da bu tr
bir aratrmaya girmemi olmalar.
Sivasta, Pir Sultan Abdal toplants, toplantya ynelik tepki r
gtlenmesi, rgtlenenlerin otelde kalmakta olan yazarlara, sanat
lara, folklorcu genlere saldrmalar, gvenlik glerinin topluluu
datmamalar, hkmet yneticilerinin kaytszl, askeri birliklerin
olayn stne srlmemesi, otelin yaklmas, insanlann lmesi,
yakma eylemiyle ilgili kiilerin yarglanmas, yarglananlarn RP milletvekillerince savunulmas, asl kkrtclarn, tepki rgtleyidlerinin
bulunam amas, yldnmlerinde protesto yryleri, yrylerde
m Hayatmza giren yeni kavramlar: Kimlik , Aznlk' , teki...1 ( .) Son yllarda ise.
sadece Krtler bakmndan deil, dier aznlklara ve halklar ve kltrel topluluklar ba
kmndan da, resmi tarihin dayatt "aynl deil, eitlik ve zgrlk ihtiyacnn ortaya
kard "farkll ne karan bir kimlik istemleri ortaya kmaya balad. (..) Krtlerin
kimlik talepleri bir yana, bu gn Kafkas kkenliler (Lazlar, Grcler, erkesler, eenler
vs.) ve Mslman olmayan aznlklar (Ermeniter, Yahudiler, Rumlar vs.) hem kendi kim
liklerini / statlerini, hem de egemen olan "ounluk" ile ilikilerini yeniden dzenleme
nin, verili sistemle eskisinden farkl bir toplumsal-siyasal szleme yapmann hazrlkla
rn yapyorlar." Editr ( Editorial Board: zcan Sapan, Hseyin Demire!) den, Kafkasya
Yazlar 1997 Yaz ki, Yl: Bir, Say:iki, s. 13.

575

Mollalar rana diye banlmas, yllar getike yrylerde slo

gann Katil Susurluk devletidire dnmesi, atmann irticacilerici ve Alevi-Snni atmasndan devlet-Alevi atmasna
doru evirilmesi. Dahas olaylarn ncesinde rgtlenmenin ve ili
kiler ann zmlenmemi olmas. ABD nsan Haklan ve Din
Hrriyeti raporlarnda, Trkiyede 12 milyon Alevi bulunduunu,
bunlarn ii m ezhebine mensup olduunu belirtip, ii Trkiyede
nemii, sayda ii azmhk bulunduuna getirilmesi ve Alevilere sa
hip klmas, Alm anya'da Alevi Din dersi kitaplar hazrlanmas...
Bu olaylarn tm, birer rastlantdr demek olanaksz. Raporlara
baklrsa yant basit: Oyunu yneten, senaryoyu da kurguyu da ha
zrlar!

yi raporu kim hazrlar?

Kukusuz kimsenin rapor hazrlama hakkna karlamaz. Ancak
raporun muhataplarnn rapor hazrlayclar tanma ve bilme hakk
da sakldr. Trkiyedeki slami hareket ve ABDnin izlemesi gere
ken yolu, yordam anlatan 1990 raporunu hazrlayanlarla e ba
lanmas yerinde olur.
1990 raporunu hazrlayan RAND adl irket, 1948de ABD H a
va kuvvetleri tarafndan kurulmu. 600 personelle alan irketin
aratrma, inceleme, raporlam a ve yayn etkinliklerinin te ikisi,
Amerikan Milli Gvenlik konularyla ilgilidir. Gvenlik konular
blmde yrtlyor: Hava Kuvvetleri Projesi, Orduya hiz
met sunan Arroya Center, Savunma Bakanl na, Genel
Kurmay a ve savunma ajanslarna alan Ulusal Savunma Aratrma Enstits. RANDn geri kalan ileri arasnda salk, ei
tim, hukuk, nfus incelemeleri ve uluslararas ekonomik konularla
bulunuyor,.
Trkiye bu RAND son yllarda tanr oldu. Amerikan politikala
rna yn veren slam ve Krt tezlerini Henry J. Barkey ile birlikte
hazrlayan , Trkiye ve O rtadouya ynelik propaganda ve yn
lendirme kitaplarn imzalayan eski CIA eflerinden Graham
Edm und Fuller, Trkiyede olduka beeni toplamt. Sosyal De
mokratlar, Demokratik Solcular, Stratejik Aratrma vakflar,

M52 0 0 0
A nnual
Report
or
International
Religious
Freedom :
Turkey;
Section I.G overnm ent Policies on Freedom of Religion, Legal /P olicy Farmework"
R e le a s e d b y the B ureau o f Dem ocracy, Hum an Rights, a nd L a b ou r U.S. D epartm ent o f

State, S eptem ber 5, 2000.

576

dinleraras diyalogcular, eski servisindeki ksaltlm adyla, G aryi

1995 ylndan bu yana konferanslara aryorlar. Onun slamDemokrasi vizyonundan, Atatrkn ve Trk milliyetilii devrinin
sona erdiini yayan gri-propagandasndan ve bu nedenle slam ve
Osmanl ya dnm e gerekliliini belirten tezlerinden yaralanm akta
yaryorlard. Byle nl bir kiiyle tanmak insana byk evrele
ri tantyor da olabilir. Nasl olsa, bir kiinin grleri devletleri
balamaz, stelik bu kii emekli olmusa, yaptklar devletini hi
balamayacaktr.
RANDm danmanlar arasnda yer alan nl Prof, Sabri Saya
r, Boaziinin sekinlerindendir. Sayar, herhalde slam, Ortadou,
Trkiye Politikas uzmanlndan yararlanlmak 2ere, ABDAzerbaycat Ticaret Odas mtevelli heyetine alnm olmal.886
Merkezi W ashingtonda bulunan bu Amerikan kuruluunun amac
ABD irketlerinin Azerbaycan pazarna girebilmeleri iin irketlerle
Azerbaycan hkmeti arasnda ilikiler kurmak ve Azerbaycan tica
retini Amerikan pazarna balamak olarak belirtiliyor. Kuruluun
ynetim kurulunda Amerikan irketleri temsil ediliyor. Mtevelli he
yetinde ise Azerbaycan Devlet Petrol irketi Bakan Yardmcs ve
Amerikan petrol irketlerinin bakanlar, bakan yardmclan yer alyor. Kuruluun onur kumlu danmanlar ise ok d ah a nl: ABD
Bakan Cartern dnem inde Milli Gvenlik Danman olan
Zbigniew Brezinski ve George Bush dnem inde Akev kurmay
l yapan John Sununu.

MEF ve MEQ buluma yeri mi?

Sabri Sayar, Ortadou uzman Dantel Pipesn ynettii Middle
East Quarterly adl derginin yayn kurulunda yer alyor. Bu yaym,
Middle East Forum (MEF) adl kurulua bal. 1990da kurulan
MEFin tantmn yapan "Web/A yaynnda am a u ilgin tm
ceyle anlatlmaktadr:
Middle East Forum, bir think tank olarak O rtadoudaki Amerikan karlarn belirlemek ve savunmak iin alr. Forum
1990da kurulmu ve 9 9 4 de bamsz bir rgt olmutur.(..)
Forum, Bir/ei/c D evletlerin blgede (Ortadou) yaamsal kar
lar olduuna dayanmaktadr. zellikle srail, Trkiye ve teki
demokrasilerle gl balar kurulmasnn gerekliliine inanr.

^ A n n o u n c in g : The U S -A zerbaijan C ham ber of C om m erce Spring 1996 (4 .1 )

577

MEF, blgede insan haklan iin altn, dinsel radikal gleri

zayflatmaya abaladn belirterek, lkelere m dahalenin ana r
tsn ne srdkten sonra, asl amac (Forum) d2enli ve ucuz
petrol salanmasnn (yollarn) aratrr diyerek ak etmektedir.
MEFin geni bir ynetim kurulu bulunmaktadr. New York y
netim heyetinde Murat Kprl de yer almaktadr. Murat Kprl,
AR Dernei bakan Kemal Kprlnn kardeidir. Murat Kprl
ile MEFin amalar arasnda ne gibi bir uyumluluk bulunduu kim
seyi lgilendirmez elbette. Murat Kprlnn 2,5 milyar dolar ciro
lu MFI (Multilateral Funding International) adl yatrm irketinin
Dou Avrupa ve Dou Akdenizde broaker olarak alt biliniyor,88'
MEFe ait MEQ dergisinin yayn kurulunda bakaca nllerin
bulunuyor olmas, Sabri Sayannn ne denli saygn bir konum a sa
hip olduunu gsteriyor. rnein, RAND elem anlarndan ve ABD
D ilikiler Konseyi (CFR) yelerinden Fuad Acemi, Anthony
Cordesman. David Fromkin. Robert B. Satioff. M. Zalmay
Khaiilzad ve Amerikan stihbaratnn sekinlerinden Jam es Phillips,
Vietnam, Nepal, Haiti ve Pakistan (1986-1987)da grev yapm
olan M. Michael Curtis, Sabri Sayarmn mesai arkadalarndan
birka, Sabri Sayar ile birlikte RAND ve Middle East Quarterlynin
yayn kurulunda bulunanlar arasndaki en nl ve en bildik kii,
Paul Bernard Henzedir.. Paul B. Henze, Almanyada, Habeis
tan da ve uzun dnem Trkiyede stihbarat eflii yapmt.
Trkiye, H enzeyi daha ok Abdi peki suikastndan ve Papa
suikastndan sonra yanl bilgilendirmeye ynelik olarak balatt
kam panya ile tanyor. Paul Bernard Henze, Papa suikastnn ardn
da, Bulgaristan istihbaratnn ve onlarn arkasnda da KGBnin
bulunduunu kantlamak zere, epeyce ter dkmt. Bu abalan,
Uur Mumcu tarafndan boa karlmt. H enzenin bu grevi,
sonraki yllarda The Rise and Fall of Bulgarian Connection (Bulga
ristan Balantsnn Ykselii ve k) adl aratrm a kitabna
konu olmutu. Bu sonu, Henzenin kymetini drmyor. Yanl
bilgilendirme operasyonlarnn mr ksa oluyor ve influence
Agent yani ynlendirme ajanlarnn kaderinde byle ansszlklar
da bulunuyor. Ne ki, yalan propagandann gerek yz, yeterince

'Nicotas Bornozis, This Turkey might yet fly G lobal Custodian, F all 1997: The

econom y o f Turkey

578

gsterilmeyince, yalann etkisi de kalc oluyor. Bu bakm dan yalan

propaganda sonular kestirilerek de yaplm olabilir.
MEQ (Middle East Quarterly)nin danmanlar arasnda slam
dnyasnda ve Trkiyede ska grlen John L, Esposito da bulu
nuyor. Onu Georgetown niversitesindeki CMCU konferanslarn
dan ve Homeyni Enstits ile slam ve Laiklik stne gerekle
tirdii kapal toplantlar dzenlemesiyle anmsyoruz. Fethuliah G
lenin Onursal Bakan bulunduu Trkiye gazeteciler ve Yazarlar
Vakf (TGV)nn dzenledii Medeniyetleraras Diyalog konferans
lar ile TSES Vakfmn toplantlarna katlmas nedeniyle belirli bir
evre dnda nlenmemi olan John Lee Esposito, Merve (Kavak) Yldrm sayesinde birdenbire tm Trkiye tarafndan tannr oluvermiti. John
L. Esposito, Merve (Kavak) Yldrm)
Georgetown niversitesindeki konferansta konuturmasayd Trki
y e de bu denli nl olamazd, nk Trkiye, kendisine uzaktan
gsterilene merakl olup kt. te bu denli nl uzmanlarla bir arada bulunan Sabri Sayarnn The prospects of Islamic
Fundamentalism in Turkey yani Trkiyede islami Kktenciliin
Beklentileri" adn tayan o raporu RAND iin yazd ne srl
yor, ^
Sevr sendrom u balyla srdrlen, psikolojik yanltmaya
ynelik propagandann yeni Sevr dzenini saklamaya ynelik ol
duu bir para anlalm oluyor. Resm giriimin yansmasn gre
bilmek iin ABD Kongresinin hazrlatt raporun aklanmasnn
hem en ardnda Trkiye medyasnda yer alan Lozan tartalm
manetlerine ve younlatrlm ke yazlarna bakmak yeterli ola
caktr.

9,8 Trkiye'de slam c Akm lar, Beyan yaynlar, stanbul 1990.

579

im dilik b itirirken../

"Ve infikomc onun peine fakldysc onun

tp kurtulmasna olanafr tanmaz.1 nk o torn
usuna ihanet etmi ve ondan nefret etm iti."
Joshua, XX.5s"'

Operatrler, halkn zihnini denetim altnda tutabilmek in imaj" tasarm oyununu oynamay srdrmlerdir. Yaplan iin an
lamna denk den "gz boyam a kavramn kullanmaktan ka
nanlar, halkn tek haber alma arac olan basn ve grntl yayn
denetim altna almay baarmlardr. zellikle basn dnyasnda
gr yayc ve gr oluturucu ilevi bulunan sekin ke yazarla
r, gazetelere mteahhit ve banker evresinin egem en olmasyla
ykseltilen cretlerle gazetecilii ideal edinmi gen gazetecilerden
kopartlm, zgn gazetecilik kimliinden ayrdna varm adan uzak
lamlardr.
Bu srece, d lkelere uzun sreli geziler, ierde yabanc vakf
larn parasal katklaryla gerekletirilen yatl-yemekli seminerler, iyi
otellerin iyi salonlarnda yaplan gsterili konferanslar elik etm ek
tedir. rnein Alman Hristiyan Demokrat Partisinin uzants
Konrad Adenauer Stiftung, yerli gazetecilerle birlikte A nadoluya
alyor ve seminerler (kurslar) dzenliyor. Bir avu gerek gazete
ci, bu gidie direnmeye atyor. Gazeteler ve televizyonlar, byk
irketlerin yerlisine geme aamasn ap, dardan hissedarlarla ku
rulan ortaklklar sonucu, bir tr ierden ynlendirici kurumlara d
nyor ve ABDde yaratlm manufacturing public perception
iini, yani halkn zihnine bir n alglama szgeci yerletirmenin ver
dii rahatlkla hayaszca saldryorlar.
Project Democracy operasyonunun dnyadaki uygulamalarna
bakldnda, Trkiyedeki uygulamann ksa srede am acna ula
mas ve baar dzeyi artcdr. Trkiyede ksa srede darbeler
' Bu blm, ezberi artan, onurunu ve gururunu her koulda koruyan gerek ga zete ci
lere adanm tr
889 T e vratta G oel olarak tanm lanan intikamclk gelenei son yllarda M ossad ve ilgili
bulunduu dier gruplarn yeniden drt elle sarld bir kavram haline gelm itir.(..) inti
ka m c adyla bilinen kii Yahudi geleneklerine gre, kendi adam larndan biri ldrld
nde onun intikamnn alnm as gerektiini savunan kiiydi. S nak olarak kullanlan
yerlerde bu tr korunm a ilevinbi yklenen kiiler vard." Richard D eacon, srail Gizli
Servisi, s 241.

58!

yaand. ktisadi bunalm, bor antaj derken, siyasal istikrar" diye

diye tahsilat yapanlar, bir anda partilerinden istifa ederek, hkme
ti sarstlar. Ve iki yldr bir trl geirilemeyen yasalarla, Lozan Ant
lamasnn, aznlklarn eitim hakkn tanmlayan 41. maddesi,
ABD kongresinin raporuna koutluk iinde deitirildi, 1936 yasa
syla snrlanan aznlk vakf rgtlenmesinin nn aacak ve yeni
toprak talepleri yaratacak vakflar yasas deiiklii gerekletirildi.
Aslnda bunlarn olmamas artc olabilirdi. nk bunca do
larla ve bunca siyasal-akademik-dinsel ilikiyle desteklenen atlyeler
bouna almam, devletin bakanlklar, adalet ve eitim dahil,
onca AB eurosuyla beslenen proje bouna yaplm olamazd.
Temmuz 2002de birdenbire erken seim karar alndktan sonra
Kemal Dervi, hem bakanln yrtp hem de hkmetin ana
partisine muhalif yeni bir partinin kurulmas almalarna balam
t. Dervi, birdenbire ABDye, gidip 10 gnlk almann ardndan,
ARI Derneinin nderi Kemal Kprlyle 4,5 saat grtkten
sonra, Ankaraya gelip CHP bata olmak zere partilerin Genel
Bakanlar ile siyasal grmeler yapt. D aha sonra stanbula d
nen Kemal Dervi, TESEV kurucusu, Bilderberg yesi Blent Eczacba ile uzun uzun grt, Eczacba, TUSIAD dnyasnn
duygularna tercm an olmak in mi bilinmez, K. Dervi in arkasndapz dedikten sonra, Ankaraya dnen Kemal Dervi ilgin bir
yemekte arkadalaryla bulutu. Gazete haberini okuyalm:
Bir m asada Kemal Dervi, Fikret nl, Oya n/, Kemal
Kprl (ARI), Haluk nen (ARI), Damla Grel (Gen ARI).. te
ki masada: smail cem ipeki, Adil zkol, Osman Mftolu,
M ehm et Ali Bapar, Pars Kutap, m er Klahl.. Bapar ve Cem itti}ak kararn a/c/a d; k/an gn akamnda,. Kemal Kprl genlik
nezdinde, AB lobisi konusunda almalarna hz verecekmi. A n
cak ARI hareketinden Haluk nen, Blent Taar, Nail Ycesan ve
(Zepnep) Damla Grel, Kemal Derviin pannda siyasete atlacak
m.890
H aber her eyi zetliyordu. Paul Wolfowitzle W ashingtondan
tantklarn syleyenler, partilere dalyorlard. Bayar, DYPden
aday oluyordu. Kemal Dervi ise C H Pye ynelip, 1. sradan mil
letvekili aday olurken, yannda Gen ARIdan Zeynep Dam la G
re li de gtryordu. G en ARI da, Mustafa Kemalin Cumhuriyet

6SWF und a zkan M e s t bulum as kaderin cilvesi, R adikal 10 A ustos 2002.

582

Halk Partisinin devam olma iddiasndaki partiden milletvekili a d a

y oluyordu,891
Kemal Dervi Dnya Bankasnda alrken onunla alan ve
daha sonra da Devlet Bakan Kemal Derviin yannda asistan
olarak bulunan Oya nl ise, CH P Gene! Bakan Deniz Baykaln
yardmcs oluyordu. Avusturyada ok verimli altk. Kendisini
ok baar/ buldum. Onun sayesinde bir sr randevu ve program
gere/detird/c, diyen Deniz Baykal, nlnn hakkn verdikten
sonra, 4 Kasm sonrasnda hkmeti kurduklarnda ekonominin ba
na Dervii getireceini syleyerek, projectin baarsn ilan edi
yordu .m
Bu ilerde gazetecilerin pay pek de az deildir. Tam da bu aam ada CIA bakannm gazetecileri -Amerika dndakiler de dahilkullanp kullanmadklar ynndeki soruya naturally (doallkla)
diyerek verdii yant yeterince anlaml olmaldr.
Bu kitabn nemli bir parasn oluturmas gereken medyann
ele geirilii ve yabanc lkelerde gezilerden sonra yazarlardaki, r
nein C o m o g l n d e n n c e ve C o m o g t n d e n so n ra " d e
iimleri sergileyecek gelimeler, basn ve yaynla ilgili bilim kurumlarnn lisansst ve doktora almalarna konu edilecek derinlikte
dir.
Project democracy iinde m edya ve medyaclar gibi, bal b a
na bir derinlii olan bu konuyu kitabn sonraki ciltlerine brakr
ken, her ldrl yldnmnde atlar yakanlar bir yana braka
rak, (bamsz, balantsz gazeteci, yarda kesilmi son szn sahibi
Uur M umcunun bir aratrmasna deinerek imdilik bitiriyorum.

K endisini ldren plastiin izini srecek

Her yln, 24 Ocak gnnde Uur Mumcu iin toplantlar, gste
riler dzenlenir, ahl-vahl yazlardan geilmez. Onun yakn arkada
olduunu syleyen gazeteciler, Mumcunun brakt dosyalarn
son sayfasn bir aalm ve yeni sayfalar ekleyelim, aydnlatlmam
lar birazck da biz ortaya karalm, demezler. Hem dosyalarn sa
rarp solmasna gz yumulur, hem de Uur M umcunun on yl nce
yazdklarndan alnt yapp, Bak! O, bunu da yazm," denilerek,
iler ksa yoldan bitirilir. Hatta Mumcunun dosyalarnda adndan
as q y p b araj a Kl pay taklnca B ayar seilemedi. Dervi ve Zeyn e p D am la G rel ise
nce milletvekili oldular. D ah a sonrada C H P Parti Meclisine ye olarak girdiler. Dervi
ayn za m a n d a G en el Bakan Yardm cs olarak seildi,
T e k bana C H P iktidart 20 milyar dolara eit" ve O ya nl ile iyi anlatk" Hrriyet,
2 5 Eyll 2 0 0 2 , s 8, 20,

583

sz edilenler de anm a gnnde yryenlerin ban ekerler. Uur

Mumcu nun dosyalar o denli bo olmal(!) ki, o dosyalara yeni
sayfalar eklemeyi dnmemektedirler.
Dahas, Uur Mumcu iin ahlar- vahlar eken politikaclarn,
yurt elden gidiyor diyenlerin ounun onun yazdklarn okum adk
lar da bir gerektir. Politikaclar bir yana brakrsak, okumazyazmaz keskinlerin tasasnn, ezberledikleri yalan gereklerden kuru
lu snaklarnn bir anda balarna yklaca korkusudur. Korkular,
atlarla ve keskin sloganlarla atlatlr atlatlmaz, yeni dnya dze
nine uygun olarak yaanm aya balanr.
Bu davranlarn temel nedenini. Uur Mumcunun ldrld
gnlere dnerek bulmaya alalm. O gnlerde, tepkinin odana
Iran ynetiminin ve yurtinde slamc olarak adlandrlan kesimin
oturtulduunu anmsayacaz, Ankarada cenaze arkasndan yr
yenlerin ve Anadolu'nun birok yerinde gsterilere katlanlarn or
tak slogan da Laik Trkiye! Mollalar rana! idi.
Uur Mumcu, kukusuz Trkiyenin laik devlet dzeninin ko
runmas zerine dnceler gelitirmi, yazlar yazm, konumalar
yapmt. Ama, onun yazl olarak okurlara ulaan aratrmalarnda,
dnyaya, blgeye ve Trkiyeye egemen olmak isteyen glerin
oyunlarn ortaya karmaya abalad da grlmektedir. Bu oyun
larn aynasnda devlet ynetimlerinin kirli operasyon rgtleriyle
ilikileri, bu rgtlerin dorudan ya da dolayl ynettii ve ynlen
dirdii daha alt rgtler, silah kaaklar, pis oyunlarn parasal
kaynan yaratan uyuturucu kaaklar, altn kaaklar yer al
yordu.
Kukusuz baka lkelerde de bu tr aratrmalarla dnyay uyandrm aya abalayan. Uur Mumcu gibi aratrmaclar bulunm ak
tadr. Ne var ki, Uur Mumcu dnyann en belal, en kapsaml do
laplarn evrildii bir blgesinde ve o blgenin en kilit konumdaki
lkesinde yayordu. Bunun anlam aktr. En kapsaml, en uzun
sreli, en pahal komplolarn uyguland bir blgede merke2 ko
num a sahip bir lkede, kirli iler ann bir ilmiini ekitirmek, inat bir aratrmacy byk komplolarn, byk senaryolarn oda
na yaklatrr.
Bu aratrmac, gerei ortaya karmakta kararlysa ve aydn
latma iini bireysel gnenci ya da nne n katm ak iin deil de,
gerein ortaya karlmas ve varsa adaletin yerine getirilmesi iin
yapyorsa, komploculara verecei zarar da o lde byk olacak
tr.

584

Uur Mumcuyu anlamak, onun izini srd konuyu geree

ulancaya dek brakmadn okuyucuya anlatm ak iin, kararl aratrmaclnn birka rneine, onun dosyalarndaki sararan yap
raklarna ve onun brakt yerden sonra ekleyeceimiz birka ilmi
e bakmak yeterli olacaktr.

Yalan bulutunun datl

Papa suikastnn ardndan bir bilgilendirme kampanyas bala
mt. Bu kampanyann iddias, suikastn KGB adna hareket eden
Bulgar gizli servislerinin denetiminde gerekletirildiiydi. Bilgilen
dirme kampanyas ksa srede sonu vermi ve birka Bulgar m e
mur talyada Aca ile birlikte yarglanmt. Ne ki, sz konusu bilgi
lendirme kampanyasnn tutarll bat dnyasnda tartlr olmutu.
Bu tartmalar daha ok senaryo iddialamas gibiydi. Kam panya
nn yneticisiyse, ABD Milli Gvenlik Kurulu grevlilerindendi.
Kam panyada P ap ay vuran Acanin gemi likilerinden sz edilmiyor ve Trkiyedeki balar gz ard ediliyordu.
te bu noktada, Uur Mumcu, yazlaryla, kam panya sahibinin
yanl bilgilendirme abalarn boa karmt. P ap aya suikast d a
vasnn dosyalarn nceleyen Uur Mumcu, her eyden nce bu
ynlendirme bilgilerini yayan Paul B. Henzenin, 1974-1977 ara
snda Trkiyede CIA stasyon efi olduunu, 12 Eyll darbesini
savunduunu yazarken, onun tetikinin ilikileri stne yaynlarnda
eksik bilgilendirme yapmakta olduunu aklad.
Burada hemen belirtmeliyiz ki, ynlendirme ajanlarnn grle
rini ktaran yaynlarda onlarn operasyon rgtlerindeki grevlerini
grmezden gelindiine ska rastlanr. Henze iin de bu byle ol
mutur. Paul H enzenin tv programlarnda ve Wall Street Journal"
, Christian Science M onitor ve Readers Digest gibi yaynlarda,
onun devlet grevi yaptndan sz edilmekle birlikte ClAdaki ii
anlmyordu. Yeri gelmiken Henzeyi biraz tantalm.
Henze, 1952-1958 arasnda CIAmn Radio Free E urope ya
ynlarn ynetirken, Hitlerin yanl bilgilendirme
uzman
G oebbelsin tekniini uygulayarak, deneyim kazanmtr. Bu tr
ynlendirme yaynlarn ise byk usta Allen Welsh Dulles
rgtlyordu. Henze, 1974-1977 arasnda Trkiye stasyon eflii
nin ardndan ABD Milli Gvenlik Kurulu kadrosuna (1977-1980)
gemi ve Akevd, Trkiye dahil birok lkeden sorumlu CIA irti
batls
olarak
almtr.
Henze,
American
Turkish
Foundationda yaklak 10 y mtevelli heyeti yesi olarak bu
jise

lunmu ve 1990dan sonra RAND Corporation da danmanlk g

revini stlenmitir.893 Henzenin 12 Eyll ynetimini destekleyen
yaynlar dikkat ekmitir.
te Uur Mumcu, byle bir ustann ynettii yanl bilgilendirme
operasyonunu grmezden gelmemi ve dava dosyalarndaki bilgile
ri, talya ve Mallorca'ya giderek yerinde yapm olduu aratrm a
larla zenginletirmi ve Trkiyede kargaa ortamnn arkasndaki
silah ticaretiyle, beyaz zehir kaaklaryla, talyan G ladiosu ve
mafyasyla ilikileri yazmt. Bu yayn sonunda Washington kay
nakl yanl bilgilendirmenin nn alnmtr.
Yanl bilgilendirme operasyonunun suikastla olan ba zle
memitir; am a Uur Mumcunun bu derin aratrmasnn sonunda
yazm olduu "Papa, Mafya, Aca kitab, Amerikal aratrmacla
rn da gzn amt. Yanl bilgilendirmenin bir maas olan gaze
teci Claire Sterlingin, CIA adna yazlar yazd ortaya karlm;
suikasta ilikin yanl bilgilendirmeyi konu edine ve 1986da yaym
lanan T h e R is e a n d Fall O f T h e B ulgarian C o n n e c tio n adl
kitap Uur M umcunun at pencereden baklarak kurulmutur, 894
Uur Mumcu iin bu konu, bir kitap yazmakla kapanamazd
kukusuz. Kitap 1984te yaymlandktan sonra da a ilmik lmik
zmeye abalad. Onun hangi derin karanlklar inatla kartrd
na da iyi bir rnektir bu konudaki tutumu.
Uur Mumcu, 19 Haziran 1982de, suikast silah ile ilgili olarak,
dava dosyasndan ald bilgileri yazyordu. Tabanca, Belikada
Fabrique N ationale Herstal firmasnda retilmi, 1979da
Schroeder firmasna devredilmi. Ayn tabanca, d ah a sonra
1980de, svirenin N euchatel kentindeki Grise) P elit Pierre
firmasna gelmi ve Avusturyada yerleik, Na2 yanls aileden gel
me, silah tccar Horst Grillmayer adna Tinler O tto adl kii
tarafndan Nisan 1981de satn alnm, Grillmayer, gizli duru
m ada devlet hesabna altn bildirdikten sonra ortadan kaybol
m utur.899
493 G raham E . Fuller and lan O. Lesser with Paul B. H en ze and J.F.B row n. Turkey's
N ew Geopolitics From th e balkans to W estern China, s. 187
833 Edward S. H erm an , T h e Rise and Fall of Bulgarian Connection.
95Gri!lm ayer, K anada polis grubunda d e n em e niancsyd. A B D savunm a bakanl
iin alm , A vusturya ordusuna katlm, 1974 B M kuvvetlerinde onba olarak yer
alm ve G o lan'd a m ayn aram a alm alrna katlm t. 1 9 7 6 da A vusturyaya dnm
silah tccar lisans alm ve Lbnan'a, Trkiye'ye ve A frika'ya silah satm aya balam
t. "Grillmayer bir yasallk grnts iinde , her eit kaaklk iini dem ir perde lkele
rinde bi.le srdrm e ve AvusturyalI, Alm an, A m erikan ve Israilli gizli servislerle yakn
ilikiler kurm a yeteneine sahipti. (..) Tintner, {,.) G rillm ayer lisansyla svire'den

586

Uur M umcunun dnyadan zamansz kopanlnm ardndan, ne

yazk ki, Horst Grillmayerin zinin srlmesi yarm kalmtr. Oysa,
Horst Grillmayer adna son yllarda uluslararas tabanca at ampi
yonalarnda, rnein 18-31 Austos 2000 Avustralya Olimpiyatla
rnda Avusturya atclk takmnda rastlanmaktadr.
Yine Uur Mumcuya dnelim. Onun Papa olayn demesinin
ardndan on yl geiyor. Suikast magazin haberlerine ve M. Ali A
ca ile lgili ruhanilik yklerine konu edilip unutturulurken. Uur
Mumcu, gazetedeki kesinde konuya bir kez daha dnyordu.
ABDnin Ortadou lkelerinin i dzenlerini bozm asna deiniyor,
randa, kendi lkesindeki petrolden biraz daha fazla pay almak is
teyen seimle gelmi Babakan Dr, Musaddkn komployla devril
mesinde, 2am ann ABD Dileri Bakan J, Foster Dulles ile onun
kardei CIA Direktr Allen Welsh Dullesin paylarn gsteriyordu.
Uur Mumcu, bununla da kalmyor, Dulles kardelerin ynettii
Sulivan-Cromwell irketinin, ayn zam anda Atglo-Iran Oil irketi
nin danman oiduunu, bu petrol irketine sermaye salayann
da, J. Henry Schroder Bankerlik firmas olduunu yazyordu. Bu
nunla da yetinmiyor, CIA yneticisi Allen Welsh Dullesin ayn za
m anda Schroederin New York ubesinde ynetim kurulu bakanl
yaptn ekliyordu896 Bylece suikast silahnn izi boyunca gr
len Schroeder Bankaclkn, ABD balantlarna k tutuyordu.
Suikast silahnn ve suikasta bulak kiilerin ilikileri, mafya - Italyan Gladiosu - CIA - Banker Calvi - Vatikan ilikileri, P2 Mason
Locas ve Amerikal Kardinal Mercinkusun Vatikan Bankas
(lOR)nda oynad rolleri, tek tek yazya dkyordu.89'
Mumcu, karanlk sularn altndaki ilikilere el atmtr. Bu kiiler
den Dulles kardelere ve ABD irketlerinin gemilerine ksaca de
inirsek iin ciddiyeti de anlalacaktr.
Sullivan-Cromwell finans danmanl irketi brolar, John
Foster D ulles ve 1953te ClAnn bana getirilen Allen Welsh
D ulles (1894-1969) tarafndan kullanlmtr. Kendi ei tarafndan
bile k p e k b a l '' olarak adlandrlan Allen Welsh Dulles, II,
Dnya Sava dneminde Amerikan askeri istihbarat rgt O SS
(Office for Strategic Services)nin Bern (svire) ubesini ynetmi;
Gestapo stihbarat generali G e h le n in ekibiyle -elbette evraklaryla
yirmibir tane satn almt." Bu silahlardan 4 tanesini Nsan 1981 banda A ca ve Oral
elike satt. Jean-M arie Stoerkel, M esih Papa'y Neden Vurdu?, s.95-96,
Petrol ve Siyaset, Cumhuriyet, 15 Aralk 1992.
8 9 Trk ve Krt, Cumhuriyet. 10 A ralk 1992

587

birlikte- ABD istihbaratna kazandrlmas operasyonunda yer alm;

daha sonra CIAnn kurulu yasasnn taslan hazrlamtr 898
ClAin operasyondan sorumlu direktr yardmcs olarak greve
balayan Allen Welsh Dulles, 1953te CIA direktrle getirilmitir.
Dullesin Nazi ilikileri olduka eskidir 899 Savatan alt yl nce, Ey
ll 1933te Fhrer ile bir toplantya da katlmtr. Dulles (yani CIA) ile banker John Henry Schroder adlarna 1954'te gerekleti
rilen G uatem ala operasyonunda da rastlyorzu. G uatem alada se
imle gelen ynetim, Sovyet tehdidi bahane edilerek, dzenlenen
bir komplo sonunda devrilmiti. Oysa Sovyetlerin bu lkede elilii
bile bulunmuyordu. Welsh dnemi, CIAnin, Kamboya, Kba ve
birok lkede i tuttuu dnemdir. Dulles, 1920de Trkiye ve Kr
fez petrol blgesi iin, askeri ve ekonomik istihbarat yapmtr.
Alman Baronu Kurt von Schroeder tarafndan kurulan ban
kerlik irketi, daha sonra Londrada John Henry Schroder Ltd.
ve New Yorkta John Henry Schroeder Corporation adyla ku
rulmutur. Bu Schroder New Yorkun danm an SullivanCromwell irketidir. Allen Welsh Dulles, bu Sullivan-Cromwell ir
ketinde etkin bir danman olarak, 1926-1933 arasnda Prusyaya
30 milyon dolar hazine yardmn rgtlemiti, Schroder N.Y irke
ti, H am burgdaki ubesi araclyla ITT firmasnn parasn 1944te
Himmlerin SS rgtne aktmtr. Amerikan ordusu Almanyaya
girmeden nce, Schroderin Bakan Yardmcs Bogdan, aceleyle
Almanyaya yollanm ve bylece Nazi ilikilerine ait belgeler aa
kmadan alnabilmitir.
imdi, Uur Mumcunun adndan ska sz ettii, Vatikan ban
keri olarak bilinen ve boynundan asl olarak bulunan Calvi stne
bilgilere biraz katkda bulunalm. Calvi ad bizi Londra bankerle
rine, eroin-kokain paras aklayan svire bankalarnn ilikilerine g-

Nazi generali istihbarat efi Gehlen, A B D saflarna katldktan sonra C lA nn ilk kuru
lu yllarndan sonra yeni elem anlar eitti. C lA 'de rtl operasyon ve counterterror e i
tim program lan onun ynetim inde gelitirildi. Gehlen ok sayda N azi, sulunun A B D 'ye
geiini salad. Gehlen'in elem anlar arasnda Kzlordu'dan S S kt alarna katlan R u h i
N azar da vard. R uzi N azar, A B D A nkara Bykelilii nde grev yapt. imdi A B D 'de
yaam aktadr. G ehlen eitiminden geenler, C lA in M A H (M T ) ile dorudan alm aya
ve dorudan para dem eye balad dnem den sonra ynetici konum una geldiler. O n
larn yetitirdii elem anlar da sonraki operasyonlar ve ikence seanslarn ynettiler
G ehlen rencilerinden Paul B, H en ze, Ruzi nazar, G raham Fuller ve F u at Dou (sonra
M T M stear) T rkiyede birlikte altlar. Soner Y aln- D oan Yurdakul, Bay Pipo,
134.
989 Anthony Sutton, "Wall S treet and T h e R ise of Hitler den aktaran Uri Dowbenk, Nitro
News 12-09-199 9

588

triir,900 Ayn ad bizi, artk bize yabanc gelmeyen, sivil toplum

cularn ok beendikleri iin stanbula getirip konferans verdirdikle
ri, ulusal para piyasalarn altst etmekle nl bir kiiye; Sorosa,
Sorosun irketlerine, Soros'un vakflarna ve nihayet Londra ban
keri Rothschild ailesine gtrr. Soros dnya egemenlii operasyo
nu "project democracy" nin para kaynaklarndan biridir. O nun iz
lerine, Yugoslavyada, Malezyada, Ukraynada, Varovada, Mos
kovada ve ayrca ilerinde Trkiyenin de bulunduu 90 lkede
daha rastlanr
Dulles gibilerinin ilikilerini bilerek yola kanlar, geree ulat
racak bilgi ve belgeleri er ya da ge ele geirirler. Geirirler de, n
leri kesilmezse. Uur Mumcu bu tr sonu bilmiyor m uydu? Kuku
suz biliyordu, am a onun iin nemli olan gerek idi ve geree ulamaktan asla vazgeemezdi.

Rad raporu ve sonras

Petrol karlar evresinde rlen pis an ilmiklerini ekitiren
Uur Mumcu, 1984te yaymlanan kitabyla yetinebilir ve bu konu
lar bir daha kartrmayabilirdi. On yl sonra, hem de O rtadouda,
Krt Federe Devleti senaryolarnn da uygulamaya konulduu, dev
letlerin ulusal karlarn koruma politikalannn tehdit olarak deer
lendirip, devlet yetkesinin zayflatlma operasyonun balatld bir
anda, gemie dnp iz srmek, ancak Uur Mumcuya has bir tu
tum olabilirdi. Ne para, ne pul, ne de an ve hret onun um urun
da olamazd..
Uur Mumcu, 1992 ylnda, gnmzde Avrasya Projeleri
olarak adlandrlan, Orta Asya ve Kafkasyada egemenlik tezghla
rn da kurcalamaktan geri kalmamtr. Henzenin egdm nde
yaplan Trk cumhuriyetleri gezilerini, Kafkasyay kartrma senar
yolarn, zal tarafndan alan Trk-Krt federasyonu tartmalar
nn dibini aratrp yazmay i edinmitir,901 Uur M umcunun edin
dii her i, bir byk komployu aa karmaktadr. Ancak bu
komplolarn en byn 1992 sonunda ve 1993 banda, ld
rlmesinden ksa sre nce aa karmaya balam olduu anla
lyor.
Trkiye zerine gelitirilen, ad ne olursa olsun, merkezi ege
menlik gc zayflatlm bir devletin altnda, her telden alnan ok
etnikli, mozaik iinde mozaik bir lke oluturmaya ynelik operas900 EIR, N ovem ber 1, 199S
3(11 Uur M um cu. H e n z e nin ii, Cumhuriyet, 17 M ays 7992.

589

yorum en nemli giriimine engel olmaya abalamtr. Mozaiin en

nemli paras Ortadou ve Trkiyenin gneydousunda kurula
cak olan gdlebilir bir Krt devletidir. Dier paralar se Kafkas
etnik kkenlilerce oluturulmaya balanacaktr.
Son yllarda ayyuka karlan, dahas politik am a olarak hedefe
alnan, kimlik tartmalarnn, terrn trmandrlmasnn, din, mez
hep, tarikat tartmalarnn younlatrlmasnn, gelecekte sorun ya
ratacak byk oyunun balangc, Amerika'da CIA denetimindeki
Amerikan Hava Kuvvetleri irketlerinden U S IP in alt irketi, RAND
C o rp o ra tio n tarafndan hazrlattrlan ve 1990da yaymlanan ra
pora balanmaktadr. Uur Mumcunun yazdklarndan, bu rapor
dan bilgisi olmad anlalyor. Bilgisi olsayd PKK hareketinin ar
kasn aratrrken konuyu daha geni bir kapsam da ele alabilirdi.
Bu onun karlat sonu deitirmezdi belki, am a hi olmazsa aratrmasn belli bir aam aya da ykseltebilirdi. nk iin bir irti
ca ya da Krt-siam ayaklanmasn atn, Trkiye zerine oyna
nan project dem ocracy oyununun sonularnn Ortadou ve As
y aya balandn bilerek bakabilirdi o dosyalara.
RAND raporunda nerilen admlar bir kez daha gzden geirir
sek, 1992 ylnda olan biteni ve bu rapordan sz etmese de Uur
Mumcu nun bu gelimeleri hi olmazsa dinsel oyun temelinde
durdurm ak zere girilii son aratrmay kavrayabiliriz.
1990 ylnda yaymlanan RAND Corporation Raporu, Trki
yedeki slami hareketin, partilerin, rgtlerin devletle ilikileri ko
nusunda nemli saptamalar iermektedir. Trkiye dinsel ortamn
nihsel geliim deerlendirmesiyle ele alan bu raporda, ncelikle
d-nsel hareketlerin ve topluluklarn kimlii ile Krt hareketinin ideo
lojisi ortaya konulmaktadr. Raporda, ABD politikaclarna, karar
vericilere yol gsterilmektedir. Amerikan tr raporlardaki dolayl
anlatm bir yana braklrsa, raporun lkemizle ilgili saptam alar ve
yol gstericiliini bu rapordan bir kez daha zetleyelim:
-Militan Krt gruplar Marksizmden slama ynelirlerse, Krtleri
devlete kar harekete geirirler ve slamc hareket Trkiyede daha
etkin olabilir,
- Trkiye ve ran, Krt sorununda ibirlii yapyorlar. Trkiye
le rann aras alrsa; ran, Trkiye Krtlerini desteklemeye balar.
Ancak Krtlerin airet rekabetleri birlii nlyor.
- Alevi-Snni atmasnn Trkiyenin i dzeninin nasl boz
duunun rneini grmek iin 1970lerdeki atmalara bakmak ge
590

rekir. 90:ifm
- ABD, Trkiyede laik rejimi desteklerse, slamclar karsna
alr. Bu nedenle ABD, hassas bir politika izlemeli.
-ABD, Trkiyedeki slami hareketi daha yakndan tanmal, on
larn ideolojileri hakknda daha ok bilgilenmeli ve diplomatlarn
eitmeli.
Grlyor ki, Uur Mumcunun son aratrmalar, raporda belir
tilen Krt devleti projesine uygun olarak, Krt milliyetilii ile slami
hareketin cephe birliine evirilmesine ve mozaiin en byk para
snn oluum una engel olmak iin abaladn gstermektedir, lgin
olan Uur Mumcunun RAND raporunu bilmeden, salt yurtseverlik
duyarll ve aratrmaclyla bu ilere ynelmesidir.
Uur Mumcu ldrldkten ksa bir sre sonra, zamann Cum
hurbakan zal, "federasyon tartlmaldr demi ve Mays
1993te stanbulda, Krt hareketini temsil edenler, Krt Nurcular,
dinci parti danmanlar, bir konferansta bulumulardr. Bu toplan
tda, PKKye bal Krdistan Ulusal Kurtulu Cephesi (ERNK)nin
alt rgt Krdistan slam Hareketi (KH)nin bakan, Krt slam
hareketi temsilcileri bir araya gelmitir. Ayn toplantda KH Baka
n Krt hareketinin birletiini ilan etmi, eyalet sisteminin yararlan
anlatlmtr.

Orduya szm a yasasna tek kiilik engel...

Uur M umcunun bir baka giriimi, ok d ah a nemlidir. Onun
lm nden sonraki gelimelerden de anlalaca zere, Trkiye
Cumhuriyetinin Lozan Antlamasyla tannan egemenlik haklarnn
ve kurulu ilkelerinin deitirilmesine ynelik giriimlerin nndeki
en byk engel olarak ordunun grldnn kabulyle, kkrtma
lar ve ypratmalar younlatrlmtr. Ordunun iine dinsel rgt
elemanlarn rtl olarak szdrma giriimleri de aa karlmtr.
Ordu, ABDnin resmi belgelerinde bile hedef olarak gsterilmitir:
ABD Dilerinin Din Hrriyeti, 1999 Trkiye Raporunda,
Yar sivil, yar askeri Milli Gvenlik Kurulunun 1997 kararlaryla
tarikatlarn kesinlikle yasakland, ancak nde gelen siyaset ve top
lum liderlerinin tarikatlara bal kaldklar belirtiliyordu. 1997 kararM
' ? A B D nin Din Hrriyeti Trkiye Raporu 1999'da Alevilere d e sahip klm ye A m eri
k a da bir vakf kurulmutur ('D in -lm an-Tarikat-T rban -lm am Hatip A m erikadan Soru
lur G aze te M dafaa! Hukuk, 21 T e m m u z 2000}.
m 1980 ncesinde M ara ve orum 'da kartlan atm alar ve katliam lardan nce bu
kentlerim izde bir A m erikal siyasi m em urun dolap grm eler yapt anm sanrsa,
nerinin ciddiyeti daha iyi anlalr. Elbette, sonrasndaki G O P ve Sivas olaylar da...

591

lanyla "laik eitimin zorunlu" hae getirildii, oysa Laik eitime

kar bir seenek olan imam hatip okullarnn muhafazakr ve s
lam a Trkler arasnda yksek kabui grm ekte" olduu aka ileri
srlyordu.
Trkiyenin dzenine ynelik yanl bilgilendirmeye dayal, resmi
Amerikan belgesinde, 1997 kararlarndan kast, 28 ubat 1997
MGK kararlardr. Ordunun hrriyetlere kar engel oluturduunu
dolayl bir dille kayda geiren resmi Amerikan belgesinde, MGK
kararlar yannda Silahl Kuvvetler, slami radikal etkinliklerini so
ruturduu bireyleri dzenli olarak iinden atyor demektedir.
Raporda, ordunun insan haklarna ve din hrriyetine kar ta
knd kt tutumun en nemli kant olarak, aka, MGK karar
lan yannda Silahl Kuvvetler, slami radikal etkinliklerini sorutur
duu bireyleri dzenli olarak iinden atyor denilmektedir. Rapora
gre, bir yanda halkn byk ounluu, te yandaysa ordunun
yandalan vardr. ABD Dilerince hazrlatlan rapora gre bu
yandalar, devletin tehdit altnda olduunu ileri sren brokratlar,
adli grevliler' dir. 904
Ne yazk ki, bu tr raporlara kar ne hkmetlerden, ne de teki kurumlardan ve kendilerine Atatrk adn yaktran rgt
lerden bir tepki gelmemitir. imdi, Uur Mumcu nun ldrld
gnlerin hemen ncesine dnelim:
Ordunun elem an szdrlmasyla zayflatlamayaca ortaya kn
ca en kestirme yo! seilmitir. stelik bu yol denenmi, gvenilir bir
yoldur. Zaten yllardr srdrlen ince bir oyunla, devletin kurumlar, Cumhuriyet devletinin ilkelerine yabanclatrlm olarak yetitirilen mam Hatip mezunlarna alm ve meyveleri toplanm aya ba
lanmt. Ayn yntem orduya ynelik olarak da uygulanabilirdi.
1992 ylnda mam Hatip mezunlarnn Harp Okullarna girmelerini
salamak zere, mecliste bir toplu uzlama salanm ve yasa dei
iklii tasars komisyonlardan geirilmitir, Trkiye, sivil dem okra
si dlerine dalmken, Uur Mumcu, yakndan izledii bu uzla
m ann boyutlarn u szlerle belirtiyordu:
1983 ylnda Mili Eitim Tem el Yasasn deitirdiler, bugn
Harp Okulu Yasasn... imam-hatiplilerin harp okullarna girmele
rini isteyen' Atatrk'n partisi CH Pnin Genel Sekreteri bata

SM M, Yldrm , A m erikan ddianam esi, Mdafaa! Hukuk, 30 Nisan 2000 ve 1999 Country
Reports on Human Rights Practices Released By The Bureau o f Democracy-Human

Rights-Labour, U.S. Department o f State, Feb.25, 2000

592

olmak zere, bu uurda aba gsterenler dorusu byk baar;

elde ettiler,"905
Bu yasann meclisten gemesine engel olacak bir siyasal parti de
bulunmamaktayd. Kamuoyu da her konuyu kendine sunulan saf
demokrasi adna hemencecik benimseyen bir kolayclk havasn iinde oluturulmutu. te bu yasa deiikliiyle operasyoncular,
byk bir adm atacaklard. Sonraki gelimelerden de anlalaca
gibi, byk masraflara ve byk attrma, srttrme, dem okra
si, insan haklar, din hrriyeti propagandas rgtleme etkinliklerine
gerek kalmadan, amalarna ulaacaklard, O gnlerde, bu geli
menin nndeki tek engel vard. O da, Uur Mumcu di.
ldrlmesinden iki gn nce yaymlanan yazsnn konusunu
da bu yasa deiiklii tasarsnn meclis komisyonundan geirilmesi
oluturmutur. Yazsndan da anlalabilecei gibi, Uur Mumcu,
demokrasi-nsan haklar klfna sokulmu operasyonu izlemekte
dir. Yasa deiiklii giriiminin salt laiklie saldr giriimi olmad
n, oynanan byk oyunun, siamc hareketleri aan yann grm
olmal. Onun ldrlmesinden sonra oluan kitlesel tepki zerine
yasa rafa kaldrlmtr. Orduya szma ii de yeniden tarikatlarn r
tl giriimlerine ve halkn orduya kar kkrtlmas eylemlerine b
raklmtr.
Bir tabancann bile izini srerek, byk oyunu aa karmaya
abalam olan Uur Mumcuyu ldren plastik patlaycnn izinin
srlememesi, onun haklln gstermektedir. nk komplocula
rn ideolojisi yoktur. Onlarn hedefi, egemenliklerini pekitirmek,
kurduklar para sourma dzeneini iletmektir. Bir tabancann
kabzasn tutan eli ynlendiren birbirleriyle atr grnmesi, olay
lardan bilgi sahibi olmayan nyargllar nasl yanltyorsa; plastiin
arkasndakileri de, blgesel egemenlik kurgularndan, byk kom p
lolar rgtleyen odaklardan bamsz, marjinal terr rgtleri ola
rak grmek, o denli yanltc olur. Daha da nemlisi, byle bir tu
tum, gerek sulular ve byk komplolar gizlemeye yaradndan,
verecei zarar baka aydnlarn canlarnn alnmasnn da tesinde
bigesel felaketlere de yol aabilir.
Byle bir komployu zecek g ise ok byk olmaldr. Olay
soruturan savcnn da belirttii zere, bu suikastn arkasndaki su
lular, ancak kararl bir devlet bulabilir. Byle bir suun tm ele
rini ortaya karmak, salt hukuk devleti olunduunu gstermenin
soi Uur M um cu. m am -S ubay Cumhuriyet, 22 Ocak 1993.

593

yannda, devletin kendi varln ve egemenliini srdrmesinin de

gereidir. Bu grev bilinciyle hareket edecek bir devlet ynetimi
de, hem ekincesiz, hem de su ana u ya da bu taraftan bula
m olan kiilerin etkisinden uzak olabilmelidir.
Bu konuda bir baka umut ise, komplonun dzenleyicilerinden
birinin, insanlk adna pimanlk duyarak, itiraflarda bulunmasdr,
O olmazsa, dnyay denetleyen ve ynlendiren bat devletlerinin,
kendileri dndaki lkelere dayattklar gibi, effaf devlet olmaya
karar verip, gizledikleri bilgileri ve belgeleri aklamalardr. Yoksa
egem en byk devletlerin komplolarna bilerek ya da bilmeyerek
yardmc olanlarn iyi niyetli abalar, her zaman yanl ynlendi
rilmeye ak ve hedeften saptrc olacaktr.
Belirtmek gerekir ki, suluyu bulmay namus borcu sayan bilim
adam-siyasetiler szlerini tutmalar, onlarn duyarl ve insan sevgi
sine sahip olmalarn gerektirir. Bu duyarllktan yoksun olununca
ne bamszlk olur, ne de Uur Mumcu gibi, onurlu yurtseverler
yaayabilirler.

Son sz yerine muhtra

1919 Hazirannda Anadolunun dousunda bir Ermeni devleti
kurulmasn salayamayan ABD, Gmr Anlamasyla Trkiyenin
dou snrlarnn da gvence altna alnmas ve Sakarya boyunca
Yunan saldrsnn da pskrtlmesi zerine, stiklal Savann An
karadaki Milli Ynetimin lehinde sonulanacan hesap etmi ol
mal ki, ngilizlerin silahl istil planlarna karlk kaleyi ierden fet
hetmek iin sinsice isteklerde bulunmaya balamt. ABD, elbette
bu m anda iinin peini brakmayacakt.
Nitekim, sava ortam nda yurdumuzun dt zayflktan yarar
lanmak in Anadoluda kszler Yurdu ve rnek iftlikler kurarak
yerlemek istemi ve bu istei Ankaraya iletmiti. Meclis Bakan
Mustafa Kemal, hem en ileri Bakanlna bir m uhtra yollayarak
uyarda bulunmutu. Bu muhtray okuyalm:
" Ankara, 3 Ocak 1922
/i/eri Bakanh'na
29.12.1921 Gn ue 10319/2423 Sayr/ yaznz yantdr
J' ' ,u da kszler yurdu ve rnek iftlikler vb hayr kurumla' -'-ma konusunda Amerika Yakndou grevlileri
" cup..'
jc;;-.:;- ,
vereceimiz yantn konusu ve il
keler:.
'
;y'>ada
'-''dim.

Muhtra
Ankara B yk Millet meclisi Hkmeti, lkenin bayndrlama
sna, kszlerin rahatlamasna, genel salk ve ekonomimizin
dzeltilmesine ynelik giriim ve almalar teekkrle kabul
eder.
Ancak, bu konuda gerek uzak, gerek pek yakn gemite, bize
olduka ara patlayan deneyimlere dayanarak bir taktm kayg
larmz aklama gerei nardr.
imdiye dein lkemizde ekonom ik amalarla, politik ve bilim
sel almr (yapan) kurumlar ve yabanclar zellikle aada/c;
amalar zlemilerdir:
1 .lkemizdeki almalarndan korkun bir kazan salamak.
Bizim iin en zararl olan bunlardr.
2. Bir blgede elde edecekleri ekonom ik yetkiye (imtiyaza) da
yanarak o blgenin sahibi olmaya almak.
Bu gibilerin lkemizde bir daha almalarna kesinlikle izin ve
rilmemesi kararlatrlmtr. Byle yapmakla yalnz kendim ize
deil, btn nsanla olabildiince byk hizm et ettiimize ina
nyoruz. Dolaytsyla G enel Sava (Birinci Dnya Savaln karanlar, bu gibi amalar izleyen paral gruplar ve onlara alet
olan politikaclardr.
3. Ekonom ik amala, bilim ve insanlk (yarar) grnts ile
yurdum uza gelip, ilerde istila (igal) hazrlamak iin, etnik top
luluklar gerek hkmete, gerek, birbirlerine kar kkrtmak.
Bu gibiler hem genel savan hem lkemizdeki korkun cinayet
lerin dzenleyicileridir.
4. Yurdumuzda, yalnz bilim ve insanlk amalar ile almakla
birlikte, ruhlarnda bulanan Hristiyan fk duygusu nedeniyle,
hem en Hristiyan aznlklarla iliki kurm ak ve ster kastl, ister
kastsz olarak, aralarnda aznlklarnda yaamakta olduu Ms
lman topluJuldardan ayrlma isteini propaganda etm ek.
Bu gibilerin gerek Mslmanlara, gerek yiliine altklar fn
ileri srdkleri) Hristiyan aznlklara, aralarnda yaamakta ol
duklar slm ounluuna (kar) bask yaplmasn alamakla,
ne denli insanlk d bir biimde altklar ve bu yzden mey
dana gelen cinayetlerden sorumlu olduklar ortadadr.
H kmetlerimiz bu gibilerin de zgrce almalarna zin ver
diinde M slman ve Mslman olmayan btn uyruklarna
kar pek ar bir sorumluluk yk altna girmi bulunacaktr.
59 5

Buna izin vermek, ocukian yaayacak/ar evreye dm an ya

da hi olmazsa yabana o/ara/c yetitirmek ve (ocuklar) yaa
yacak/ar evre ile atmak zorunda brakmaktr. Bu ise, gerek
o ocuklarn, gerek ierisinde yaayacaklar halkn ykmm ha
zrlamaktr.
Bunu yasaklamak hkmetin grevidir.
Bundan dolaydr ki, Amerikallarca rnek iftlik vb kurumlar
kurup, buralarda kendi uyruumuzdan olan binlerce ocuun
Trk hkm etine ve ulusuna kar sevgisiz ve uyum suz duygu
larla yetimelerine izin veremeyiz. 1,90V 907
Mustafa Kemal, muhtrasn, diplomatik bir dille srdrr ve
Amerikallarn kurmak istedikleri rnek iftliklerin ynetiminin ve
alan ocuklarn eitiminin Trk hkmetinin atayaca grevliler
ce yrtlmesi, bu gibi yerlerde alacak kszler arasnda soy,
mezhep ayrm yaplamayaca gibi koullar belirterek, diplomatik
bir tavrla reddeder. Onun duyarllkla ve devlet adam sorumlulu
uyla, ayrmcla ve kartrcla gsterdii bu tepkisinde sz ettii
ac deneyler arasnda Osmanl ynetiminin vurdumduymazlkla izin
verdii Anadolu illerindeki Amerikan konsolosluklarnn Hristiyan
aznlklar, zellikle Ermeniieri, eiten misyoner okullar kurmalar,
aznlklara birer ABD pasaportu vererek onlar Ameri kan [atrmalar
ve misyoner okullarn, manastrlar silah deposu haline getirmeleri,
sonunda terr eylemleri, arkadan vurmalar gibi somut olaylar bu
lunmaktadr.
Osmanlnn son dneminde yabanclarn ilettii okul says
98" dr Bu ii yalnzca sava ncesi durum un bir zellii olarak gs
termek de yanltmann bir parasdr, Mustafa Kemalin Amerikan
okullarnn etkisini deerlendirmemesi dnlemezdi. Amerikalla
rn Tala Kolejinde 1880 yl ders programnda, Ermenice ve Rum
ca Gramer, Osmanlca ncil, Hristiyanlara gre tarih derslerinin ya
n sra Amerikallarn 3 ayr yerdeki m atbaada, Ermenice, Rumca,

M6

M u s ta f a

O n a r ,

K e m a l i n

A ta t r k ' n

e l y a z s

K u rtu lu

ile

M u h tra ,

S a v a

b e lg e

Y a z m a la r

N o :
I I,

1 1 2 5 ,

T .C .

A D P :

K lt r

C ilt

1,

s a .3 8 4 ;

B a k a n l

M u s ta f a

A ta t r k

D izisi,

{G nm z diline eviride anlam karkl grlen baz tmceler, as!

anlam lar kesinlikle deitirilmeden, tarafm zca dzeltilmitir. M u h tra szc ya z
n n ' zgn e l yazm as'notunu tayan belgesinin transkripsiyonunda da bulunmaktadr.

A n k a r a ,

1 9 9 5

M.Y)
507

B u

y a z la n

m u h t r a

m uz 2001.

596

s t a n b u l d a

m a k a l e d e

y e r

"A zn lk

a lm tr.

H u k u k u

(H a k la r)

M. Yldrm, B ir ih ta r

v e

k o n f e r a n s

d z e n l e n m e s i n e

k a r

b ir lanet, M dafaa-i H u ku k Tem

Bulgarca, talyanca, Ladion (spanyol Yahudi dili) dillerinde, 725

kitap yaynladklar bilinmektedir,908
Mustafa Kemal, kltrel igalin sonularn iyi deerlendirmekte
dir. Szde kszler yurdu kurma gibi insancl giriimin altndaki aznlk rgtleme plnnn yattn elbette biliyordu.509 1922 yl b a
nda. lke igal altndayken ve en zor koullarda yaanrken yazl
m olan bu muhtradaki deerlendirmeye "komplo teorisi" diyebi
lecek bir kii olabilir ini?
Buna 1komplo uy durmas diyenler, R eagann 1982'de koyduu
adla "demokrasi projesi nin Yugoslavyada, ekoslovakyzvda, Bal
kanlarda, Asyada, Afrikada, Orta ve Gney Amerikada, Irakta,
Venezuelada yol at sonulan unutsa da, grmezden gelse de
Trkiye'de etnik, dinsel kkrtmalar, Lozann yeniden gzden ge
irilmesi taleplerini yok saymas mmkn olmayacaktr,
Mustafa Kemalin, 27 Aralk 1919da yabanclarla yatp kalkan
lara verdii u yant okuyunca, TBMMnin iine dek yabanclar
sokup, ahlak dersi alanlar, kendi gvenlik gleri ya da m em urla
ryla ilgili "yolsuzluk aratrmalarn yabanc parasyla ve yabanc
elem anlarla yapm aktan ekinmeyenlerin unutulm ayacana kuku
yoktur. imdi bir kez daha M, Kemali dinleyelim:
Tekrar ediyorum, aleyhimizde ileri srlen deerlendirmeler
yanltr. Bu gerek, (hem) tarih, (hem de) mantk asndan sa
bittir. Bu hususu, yalnz Batya deil, hatta vatandalarmza
la, ehemmiyetli bir surette ihtar etm ek gereini duyuyorum .
nk ender de olsa, 2/erek iitiyoruz ki, milletin tarihini okumam veya milli duygudan yoksun kalm olan baz kiiler,
yabanclarn aleyhimizde ileri srdkleri sulamalar reddetm e
menin yannda vatann ve milletini kusurlu gstermekten
ekinmiyorlar. Bugn bile, sultani mektebinin salonlarn aley
himizde konferans verdirmek iin yabanclara aanlar var. Bu
gibilere lanet
Lozan Antlamasnin en can alc maddelerini, salt ABD ve Bat
Avrupa ynetimleri, darda ve ierde konumlanm Bizans zlemci
leri istedi diye, deitirenler, 1919-1922 arasnda sava alanlarn,
igal altndaki yreleri gezerek ulusal direniin ruhunu ve ulusal y
netimin grlerini dnyaya ileten ve TBMM kararyla Trk ulusal
m Turgay Tfekiolu, Trkiye ve eytan geni, s.125-127
Yardm rtsyle Hristiyan misyonerlik etki alan yaratlmas giriimleri o zamandan
engellenmiti ama, gnmz Trkiyesinde "sivil toplum rgt ad altnda, ocuktan
barndran kamplar ald grlmektedir. Turgay Tfekiolu. a.g.k. s .52-54.

597

davasna katklar nedeniyle kendisine teekkr edilmi olan, Gaze

teci Berthe Georges Gaulisin deerlendirmesini anmsamakdrlar:
Onun gerek forml: rakip gler arasnda dengeyi korumak,
hibiri tarafndan yutulmamak. 9I
Bundan daha anlaml bir yorum olamaz. Aradan 81 yl getik
ten sonra bile, yutulmaya kar direnenler de olacaktr, laneti hak
edenler de... Ve bu karanlk a kukusuz alacaktr. nk halkn
erdemli deyii bir gerektir: Ekya dnyaya hkm dar olamaz!"
Ve insanlk yarm kalan sz, gemiten gelecee, karanlktan ay
dnla uzanan alarda tamamlayacaktr. Yeter k, Mustafa Ke
m alin u yaln ilkesi akllardan uzak tutulmasn:
"Adalet ve merhamet dilenmek gibi bir prensip yoktur. Trk
milleti, Trkiyenin mstakbel ocuklar bunu bir an hatrdan
karmamaldrlar."
Bu szn anlamn makamlara oturanlardan d ah a ok bamsz
ve zgr yaam ann anlamn ve insanca yaam ak iin ..hak,
k u v v e tin s t n d e d ir ilkesinin erdemliliin temeli olduunu bilen
genler deerlendireceklerdir.
Zerre kadar kuku yok!
Ankara: 12 Nisan 2004

Berthe Georges-Gaulis, Kurtulu Sava Srasnda Trk Milliyetilii, s .151.

598

Ek 1
project dem ocracy operasyonu
yrtlen lkeler
A f g a n is t a n

A r n a v u tlu k

B a n g l a d e

B e y a z

B ra z ily a
K a n a d a

B u l g a r is ta n

- C a p e

V e r d e

K o lo m b iy a

K o n g o

H r v a tis ta n

K u b a

D o m in ik
E ritre

T im o r

ra n

L itv a n y a
le z y a

H aiti -

M a l
-

K u z e y

K o r e

S d a n

T r k iy e
V ie tn a m

D o u
Fiji

r d n

L ib e ry a

R u s y a
-

v e

iti -

e k
-

G a n a

R w a n d a

S e n e g a l

A frik a

Y e m e n

K u v e y t

a d
-

T a y l a n d

U r u g u a y
Z a ir e

C ib u ti

G in e

Y u g o s la v y a
G u a t e m a l a

F a s

T o g o

Z a m b i y a

M a

B a t
-

P o l o n y a

A d a la r

L a n k a

L a o s

rla n d a

S e y e l

- S ri

T ib e t

K u z e y

F ilip in ler
-

D o u

M a la w i

K a r a d a

z b e k i s t a n
-

S a h ille ri
-

K r g z is ta n

N ije ry a

K o re

T i b e t i -

E n d o n e z y a

S r b i s ta n

G n e y

K o s o v a

n c e ) -

M a c a o

P e r u

F ild ii

G r e n a d a

N je r -

P a r a g u a y

M o o lis ta n

U k r a y n a

in

S l o v a k y a

E n d o n e z y a

P a n a m a

K a m e r u n

M s r - E l S a l v a d o r

M a k e d o n y a

N ik a r a g u a

G n e y

R i k a

B o t s w a n a
-

K o n g

( d a l m a d a n

K e n y a
-

- H o n g

K o s ta

A z e r b a y c a n

K a m b o y a

E k v a d o r -

H e r s e k -

C u m h u r iy e ti

H in d is ta n
-

in

B irli i

M o ld o v a
-

B u r u n d i

G r c is t a n
-

T a n z a n y a

U g a n d a
G a z z e

N e p a l

S o m a li

T a jik is ta n

Y a k a s

Z a ir e )

K a z a k i s ta n

P a k is t a n
-

( e s k i

L f b u a n a m a c a o

M e k s ik a

N a m ib y a

S l o v e n y a

Tayvan

B o s n a

A lm a n y a

G a m b i y a

E r m e n i s t a n

S o v y e tle r

M a c a r i s ta n

U m m a n

B a t

K o n g o

Ira K

B o liv y a

C u m h u r iy e ti -

e k o s lo v a k y a

A rja n tin
-

B u r m a

T r k m e n i s t a n
-

G a b o n

M a u r itiu s

B t a n

H o n d u r a s

R o m a n y a

L e o n e

A n g o la
-

F a s o

A frik a

E tiy o p y a

M o z a m b i k

R a w a n d a
S i e r r a

B u r k in a

K b rs

B e n in

B r a z z a v ille

L b n a n

S a h r a

C u m h u r iy e ti -

E s t o n y a

( d a l m a d a n n c e )
G u y a n a

C e z a y ir

- O r t a

- D o m in ik

R u s y a

- S t
-

L u c a

T u n u s

V e n e z u e l a

-
-

- Z i m b a b w e

Ek 2 - C S IS
C e n te r fo r S tra te g ic a n d In te rn a tio n a l S tu d ie s

Georgetown niversitesi'nde kurulmu bir devlet kuruluuyken daha sonra irketletirilmitir. irkette lkelerin masalar bulunur Masalarda genellikle eski CIA ve Dileri
uzmanlar eftir CSIS, devlete ve kartellere, lke ve blge raporlar hazrlar, lkelerin
yneticilerini "konferans1ad altnda Amerikada irketlerle buluturur CSIS de iki ilgin
ad daha var: Abdulaziz Sachedina {Tanzanya kkenli) ve brahim Abu Rabi. Bu iki kii
ayn zamanda Fountain dergisinin yayn kurulundalar. Fountain, Sznt dergisinin ngi
lizce eitlemesi. Derginin sahibi Fairfaxda True-star adl bir irketir Fountain Trki
ye'de baslyor. C S IS de evik Bir, Blent Ecevit, Mesut Ylmaz, Recep Tayyip Erdo
an, Trkiye ile ilgili konferans vermilerdi.
CSIS katlmcs en nl T.C uyruu Turgut zaldr. zal, 1983de siyasal parti kurma
almalrrna balamadan nce Washington'da CSIS'e konuk oldu. zaln toplantsnda
CIA nllerinden ve Trkiye'de bykelilik yapmlardan Robert Commer, George
McGhee, Parker Hart, William macomber, CIA eski, direktr WilJiam Colby ile NSC
(Ulusal Gvenlik Komite s i)den Geoffrewy Kemp, Dennis Blair, James Rentschler, D
ilerinden Larry Benedict,, Ed Dillory. ABD Savunma Bakanlndan Yrb. Ren
Hamilton ve Dewight Beach bulunuyordu.911 Siyasalzekas kuku gtrmeyen zal parti
kurup Trkiye siyasal yaamna emen olmadan doru yerden balamt.
CSIS Trkiye masasnda, Kbrs kkenli Blend Ali Rza ve Zeyno Baran grev yapyor
lar.
CSSde lgin Kbrsllar:
Blend Ali Riza (1952-}: Kbrs doumlu, ngiltere'de yaam, Rauf Denktan einin
akrabas Ei Shaha Gargani, Tunus asll, Suudi Arabistan'da bym, ngiltereye
yerlemi. KKTC, 1984 ylnda Washington'da resmi olarak aklanmayan bir temsilcilik
at. Rum lobisinin resmi, bir bro almasna engel olacar dnlmt. B Ali Rza,

911 Ylmaz Polat, Washington Entrikalar, s.47-48.

599

Denkta tarafndan Ingiltere'den getirilip bronun bana geirildi. Cumhuriyetin

Washington muhabiri Ufuk Gldemir, bronun aln haber yaparak, deifre elti. B. Al
Rza Pentagon un Trkiye uzman Harold Rhode ile yakn ilikiler kurdu. B Ali Rza ve
ei, Yaser Arafat' srail ajan olmakla sulad FK ile KKTCnin aras ald.
Blent Ali Rza, ABU Dileri Bakanl Kbrs Koordinatr Nelson Charles Ledsky ile
iliki kurdu Denkta, B.AI Rza nin brodan ayrlp Kbrsa dnmesini istedi. B Ali Rza
Denkta'n aleyhinde konumaya balad. Denkta. New Yorktaki grmelerde Nel
son Charles Ledsky ve Vasiliu ile grrken, Ali Rza, 'D e n kta h a m a m d a a rk
s y l y o r," diyen yazlar yazd. B. Ali Rza Kbrts' da nerilen greve gitmedi. Devreye,
ABD'nin eski Trkiye Bykelisi. Carnegie Vakfnn bakan, NED ynetim kurulu yesi, C entury Foundation (Yzyl Vakf) yneticisi Morton A bram ow itz girdi ve Aii
Rza, Carnegie'de ie balad. Blent Ali Rza, Trkiye uzman olarak alyordu Trkler de onunla Amerika uzman olarak iliki kurmaya baladlar. B Ali Rza. Azerbaycan
ve Asya Trk Cumhuriyetleri petrol-gaz yataklaryla ilgili almalar yapmaya balad
Carnegie Vakf araclyla, Trkiye'de evre edinen Ali Rza, CSIS kadrosuna geti ve
stajyerleri ile birlikte Trkiye zerine incelemeler yapmaya balad. Blent Ali Rza, Trk
yetkililerle CSIS arasnda bir kpr oluyor, sk sk Trkiyeye gelip, petrol konularnda
CNN, NTV gibi Amerikan televizyonlarnda programa kyor51"
CSIS'de grevlisi Zeyno Baran, Dnya Bankas nda Kemal Dervi ile birlikte al
tktan sonra CSIS'e transfer olmutur. Sabah grubundan Zafer Mutlu nun kz olan
Zeyno Baran. Bulend Ali Rizann da yakn dostudur Zeyno Baran 2003 ylnda zellikle
Asya'ya ynelik almalar yapan Nixon Center'da bolm yneticisi olmutur CSIS
2003 ylnda Trkiye ile yepyeni bir ibirliine adm atmay baarmtr. Trkiye Odalar
ve Borsalar Birlii (TOBB) ile ortak alma anlamas imzalamtr. TOBB yneticileri
Eyll 2003 de Washington'a giderek Irak konusunda raporlar sunmutur
Ek 3 - project dem ocracy an besleyen rgtler,
irketler, irket vakflar
3M Corporation (ek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Rusya), Konrad Adenauer
Stiftung (Almanya), American Express Foundation, American Himalayan Foundation,
Amnesty International, The Arca Foundation, The Asia Foundation, Aspen Institute
Nonprofit Sector Research Fund, AT&T Foundation, Benton Foundation, Bertelsmann
Foundation, The Lynde and Harry Bradley Foundation, Inc , The Bristol-Myers Squibb
Foundation, Inc, Carnegie Corporation of New York, CarEth Foundation. The Carthage
Foundation, Center for International Private Enterprise (CIPE), Charity Know How,
Chase Manhattan Foundation, Chevron Corporate Contributions and Programs,
Citibank/Citicorp Corporate Contributions Program, Commonwealth Foundation,
Conservation Foundation, Council of Europe: Cooperative Programmes with Central
and Eastern Europe NGO Section, Nathan Cummings Foundation, Patrick and Anna M.
Cudahy Fund, The William H. Donner Foundation, Inc , Earhart Foundation, Friedrich
Ebort Stiftung, Environmental Partnership for Central Europe, Eurasia Foundation,
European Human Rights Foundation (EHRF), Exxon Corporate Giving Program, The
Ford Foundation, Foundation for Middle East Peace, Foundation for Middle East Peace,
The f reedom Forum International, Inc . General Service Foundation, The German
Marshall Fund of the United States, The Global Fund for Women, The Greenville
Foundation, The Harry Frank Guggenheim Foundation, The William and Flora Hewlett
Foundation, Jarl Hjalmarson Foundation, Human Rights Watch, Initiative for Social
Action and Renewal in Eurasia (ISAR), Inter-American Foundation, International Centre
for Human Rights and Democratic Development (ICHRDD), International Republican
Institute (IRI), International Youth Foundation (IYF), Henry M. Jackson Foundation, The
Japan Foundation, Center for Global Partnership (CGP), Jean Jaures Foundation, W.

51* Ylmaz Potat, W ashington Entrikalar,

600

Alton Jones Foundation, W . K. Kellogg Foundation, Joseph P, Kennedy. Jr. Foundation,

Robert F Kennedy Human Rights Foundation, John S. and James L Knight
Foundation, Levi Strauss and Company Corporate Giving Program, The henry Luce
Foundation, Inc., Luso-American Development Foundation (Fundacao LusoAmericana), John D. and Catherine T. MacArthur Foundation, The McKnigh!
Foundation, The Andrew W Mellon Foundation, The John Merck Fund, Joyce MertzGilmore Foundation, Mitsubishi Ginlo Kokusai Zaidan (Mitsubishi Bank Foundation),
Charles Stewart Mott Foundation, Alfred Mozer Foundation, National Democratic
Institute for International Affairs (NDI), New-Land Foundation, New York Times
Company Foundation, John M. Olin Foundation, Inc., Open Society Institute (Formerly
Open Society Fund, Inc.), The David and Lucile Packard Foundation, Peace
Development Fund, PepsiCo Foundation, Inc., The Pew Charitable Trusts, Public
Welfare Foundation, The Bernard and Audre Rapaport Foundation, The Reebok
Foundation, The Christopher Reynolds Foundation, Inc., Rockefeller Brothers Fund.
Rockefeller Foundation, Joseph Rowntree Charitable Trust. Sasakawa Peace
Foundation,
Sarah
Scaife
Foundation, Hanns-Seidel-Stiftung
(Hanns
Seidel
Foundation) Shalor Adams Foundation, Smith Richardson Foundation, Inc.. The Starr
Foundation, The Swedish NGO Foundation for Human Rights. Texaco Foundation, The
Tinker Foundation, Inc., Toshiba International Foundation, United States - Japan
Foundation, LfS Institute of Peace (USIP), Westinghouse Foundation, Westminster
Foundation for Democracy, W heat Ridge Ministries, The Winston Foundation for World
Peace, World Bank Small Grants Program, The Xerox Foundation813
Ek 4- IRI Yneticileri, Deneyim leri ve Balantlar
Richard S. W illiam son: Dileri Bakan Yardmcs (1988-1989), Dileri Afganistan
Korodinatr, Birlemi Milletler (Bykeli, Viyana 1983-1935), Bakann Devletlerara
s ler Asistan (Bakan ile Belediye Bakanlar, Valiler ve yasa koyucular arasnda
irtibat grevlisi). Bakann New Federalism program asistan, Bakann Puerto Rikc
ve evresi Grev Ekibi Bakan, Winston & Strawn" irketi orta (1977-1981) ve R
ynetim kurulu yesi.
Lewis M . Eisenberg; Goldman, Sachs & Co (direktr, ynetici, ortak)914, CfRG
(Committee for Responsible Government, kurucu bakan- 1992), RLC (Republican
Leadership Councill Bk. 1 9 9 5 )815, "New Jersey Alliance for Action yneticisi, Granite
Capital International Group irketinde kurucu bakan910 Granum Communications, Inc
(yk)8' 7. New Jersey CPCC (Commission on Privatization and Competitive
Contracting/zelletirme
Rekabeti
Mteaahhitlik
Komisyonu-y.k.
Bk.)
"Commissioners of the Port Authority of New York and New Jersey 1996 bakan,
Cumhuriyeti Parti Finans Komitesi Bakan ve IRI ynetim kurulu yesi.
Alison B. Fortier: Bakan Reagan'n zel Danman ve NSC (Milli Gvenlik Konseyi)
Personel direktr (1987-1989), Rockwell International Corporation yasama program
yneticisi (989-1996), Lockheed Martin Coorparation (Uzay ve Fzeler Blm
Washington Operasyon direktr (996), U S Arms Control and Disarmement Agency
kongre ilikileri direktr (1985-1987), Kongre Dileri Komitesinin Aratrmalar zel
Altkomitesi ve Avrupa ve Orta Dou Alt Komitesi grevlisi, Deniz Akademisi Yneti

813 NED Report 1999

s14Ttn irketleri ve Belsouth C o rp , Goldman, Sachs and Co., Paine W ebber Inc.,
hemDemokrat Parti nin hem de Cumhuriyeti Partinin kongrelerini parayla desteklemi
lerdir. Geni Bilgi iin Bk. Blm: Yeni Deerler, Charles Lewis, The Buying o f The
President, s.33.
815 Cumhuriyeti Parti Ynetim Konseyi
918 New Yorkda yerleik byk yatrm irketi.
817 Radyo yayn irketi,

601

minde danma kurulu yesi, D. Moynihan Devlet Gizliliinin Korunmas Komisyonu

yesi515, NED ve R ynetim kurulu yesi,
David A. Norcross: CfD ynetim ve danma kurulu yesi, My er s, Matteo, Rabil,
Norcross Landgraf irketinde ynetim kurulu yesi ve orta ve R ynetim kurulu ye
si.
Brent Scow croft (emekli Tugeneral): Dileri Bakan Kissinger'in vekili. Milli Gvenlik
Danman (Gerald Ford, 1975-1977), Bakan'n Silahlanma Kontrol Danma Kuru
lunda ye. CFRde direktr (1987-1988), CSIS ve R ynetim kurulu yesi.
Edwin J. Faulner: Fleritage Fdn (yk, ykb)5'8, CFW (Committee for Free World/ Hr
Dnya Komitesi, yk)9, M ont Pelerin Society (kinci Bakan ve mtevelli), CNP
(Council for National Policy / Milli Politika Konseyi, yk ve mtevelli heyeti yesi}.
EDSS (Institute for European Defense and Strategic Studies /Avrupa Savunma ve
Stratejk almalar Enstits / Londra, eski ykb), Philadelphia Society (eski Bk.),
George Mason niversitesi (yk). Regis niversitesi (mtevelli), Acton Institute (mte
velli), Ekonomik Byme ve vergi Reformu Milli Komisyonu (Kemp Commission, ikinci
Bk. 1995-1996), ABD Ak Diplomasi Danma Komisyonu (Reagan/Bush ekibi, Bk
1982-1991), Regann Politika Danman, Akev Elemanlar Bakann Komisyonu
(ye, 1981-1983}, Dileri Bakanl UNESCO Gzlem Paneli (ye. 1985-1989), Frank
Carlucci^' D Yardm (ye, 1983), Cumhuriyeti Parti Temsilciler nceleme Komitesi
(ye), Savunma Bakanl (Melvin Laird in Gvenlik Danman), Philip M Cranein ida
ri Asistanl, Reagan Bakanlk Devir Alma Komitesi (ye), Floover Institution (ye),
CSIS (ye), IMF/Dnya Bankas Toplantlar ABD delegesi
ve R ynetim kurulu -

yesi.J3
John McCain. US Navy (Deniz subay, Vietnam'da savat, esir dt), Temsilciler
Meclisi (ye, 1982-86), Senato (ye 1986-1992), Senato Ticaret Bilim ve Ulatrma Ko
misyonu (Bk.}, Silahl Flizmetler ve Yerli ilen Komitesi (ye), CW F (dk), IMC
(International Medical Corps- dk), Dole ve Kempin 1996 Bakanlk Kampanyas Ulu
sal Gvenlik Danman ve R ynetim kurlu bakan.

Moynihan: Bk. Blm NDI

5,!>Heritage Foundation: 1973 ylnda Colarado Bira baronu olarak tannan Joseph
Coors ve Yem Sa hareketin eylemcilerinden Paul Weyrich tarafndan kuruldu J.Coor,
kurulu aamasnda 250.000 dolar balad Muhafazakar ideologlardan Richard
Scaife birinci yln sonunda kuruculara katld Reagan'n iktidara gelmesiyle vakf gc
n ve etkisini artrd Fleritage ile hkmet hep ili dl oldular. Reagan demokrasisi
dneminde Fleritage ile devlet arasnda gidip gelen alanlarn says yzlerle ifade
edilir. (John atoma IH, Om inous Politic, The n e w Conservative Labyrinth, N. Y H ill and
Wang. 1984) Bk. E k 1 1 .
9 C FW (Committee for Free World): Souk sava dneminin sertlik yanls rgt. Si
lahlarn azaltlmasna, sosyalist lkelerle iliki kurulmasna iddetle kar kan rgt, ii
Amerika ve Sovyet Barolarnn grme yapmasn engellemeye dek gtrmtr. r
gt. 19S8de Nikaragua'da ate kese kar km. Contralarn sonuna dek desteklen
mesini istemitir. CFW , 1982 ylnda Polonya Dayanma hareketine destek vermeye
balamtr. Youn bir yanl bilgilendirme eylemi srdrm olan CFW'nin st dzey
yneticileri Reagan Demokrasi ekibinde de yer almlardr.
21 Frank Calucci, 9 Ocak 1980de Afganistan'a ilk dnem operasyon planlar stne
CIA Operasyon Direktr John N. McMahon ile birlikte brifing verdi. John Prados,
a.g.k., s.356. Ayrca Bk. NED Yneticileri
s Feulner, devletle ilikilerini srdrmekte ve zellikle diplomasi ve uluslararas ileti
im, d politika ve uluslararas ekonomik politika konularnda etkindir. Feulner, sk sk
bu konularda Senato komisyonlarna aklamalarda bulunmaktadr, lri.org, 2001)
52 caq, 16-29, 18-63. 48-50-1, 63-7
"McCain, Time Magazine tarafndan Amerikada en etkili 25 adamdan biri olarak
niteleniyor w ww.iri.org

602

Michael V, Kostiw: CIA (Topu Tugeneral, Vietnam), Councill of Americas (yk),

Foreign Services Ass (ye). Shell Oil Company (yk), Texaco Inc. Uluslararas ilikiler
Direktr, htiyat Subaylar Birlii yesi ve IFl ynetim kurulu 2. bakan.
Lawrence S. Eagelburger (tugeneral)33" Dileri Bakanl (Tegucigalpa Honduras
1957), CIA (stihbarat vc Aratrma Brosu - Kba Siyas Analizci, Mexico City, clgrad
2
sekreter, Operational Agcl)5' 5 Bakann Fransa NATO danman Dean
Acheson'un yardmcl (1966), NSC (Milli Gvenlik Konseyi-1966-1 9 6 /), Dileri Ua
kanl Mstear Nicholas Katzenbach'n Asistanl, Ftcnry Kisngor n Asistanl
(1966), NATO (Brksel Siyasi Blm efi-1969), Savunma Bakan Yardmcs (19 /1 ),
A kevde Bakann Uluslararas Gvenlik Operasyonundan Sorumlu Asistan, Dien
Bakan Yardmcs (1 9 /5 ), Bykeli (Yugoslavya'", 1977-1981,D Salvador, 1981-1982)
Dileri Siyasi ilerden Sorumlu Mstear (1982)J?e, 'Josephson International and the
Mutual Life Insurance Company of New York' irketinde ynotim kurulu yesi (1984)
Kissinger Associates irketinde bakanlk'5, Friends of Afghanistan (1986-1989 y.k.).
Dileri Bakan Yardmcs (1989) , Dileri Bakan (1992-1993), Dresser Industries
(yk)931, Phillips Petroleum Company (yk). Universal Corporation (yk), Jdferson
Bankshares (yk). Institute for Defense Analysis (yk) ve R ynetim kurulu yesi.
Robert G erald Livingston932: US Army MIS (1946-1952), Yugoslavya (1953-1956),
Dileri (CIA grevlisi - 1956; Operational Agent: Salzburg, Ftamburg, Belgrad, Bat
Berlin -siyasi memur), US Deniz Kuvvetleri (1961-1963), US Adalet Bakanl (Asistan,
1970-1973), Temsilciler Meclisi ys, Cumhuriyeti Parti Kongre Komitesi 2. Bakan ve
IRl ynetim kurulu yesi.
Frank J. Fahrenkopf, Jr: CfD(yk). NED (Kurucu 2. Bk, 1983-1993, yk) 3, CPD
(Commision
Presidential Debate,
Ortak
Bk)932, AGA
(American
Gaming
925 Flvatistanl ve Srp kkenli
525 Julius Madcr, a.g.k , s. 151
9? Soros iin Bk Blm. stanbul'da ki Kere iki Gn
;sABD-lsraii ilikisinde stratejik ibirlii olarak adlandrlan nc dnya lkelerine
Kar operasyonlar zel anlamalara dayamr Reagan dneminde "ABD-srail politik
askeri iler komitesi" kurulur. srail adna, dilerinde direktrlk yapan David Kimche
ve ABD adna da Eagleburger. bu komitenin Ortadou dndaki blgelerde yrtlecek
ilerin egdm grevlileri olurlar Kimche ve Eagleburger bir araya gelerek (1984), Or
ta AiTierika operasyonlarna israi! desteini grrler. "John M. GoshUo. lam eli
Technical A id to E l Salvador Part o f M eetings Here, The Washingtonpost, April 2 i,
1984" den Jane H u n te r "Bush's 'Secret T ea m /'ca q , 1990-33, s 2 6 . st 2
923 Henry Kissinger tarafndan Uluslararas irketlere stratejik danmanlk servisi yap
mak zere 1982de kuruldu. Stratejik danmanlk demek baka lkelerin,zellikle sra
il'in hkmetle ilikilerini kolaylatrmak olaraktercme edilebilir. Eagelburger bu irketin
bakanyken 1989 ylnda 900.000 USD cret almaktayd. Jane Hunter, a.g.y . s .26,
s 11. Jane Hunter, Israeli Foreign Affairs, adl aylk derginin editrdr, caq, 1990-33.
s. 23, st. 1, dn.
930 Eagleburger, Bushun gizli komitesi, ya da 40'lar komitesi olarak da adlandrlan,
"Restricted Inter-Agcncy Group (RIG)/Kurumtararas Snrl G rupa yer almaktayd. Bu
tr bir kurumlamay Cumhurbakanl dneminde, zal da oluturmaya almt,
931 Joan Mower, U.S. Provides $500.000 So Afghan Rebels Can Tell Their Story, AP,
September 16, 1985, Monday, PM cycle SECTIO N: W ashington D ateline dan Jared
Israel, a.g cl-inek
337 Almanya, 1927 doumlu Srp-Flrvat
3,3 Fahrenkopf, 1989de seim gzleme bahanesiyle Nikaragua'ya gnderilen ve se
imde taraf olan ekip"to yer almtr.
33 CPD (Commision Presidential Debate): Cumhuritei parti vc Demokrat parti temsilci
lerince ortaklaa ynetilir. Fahrenkopf Cumhuriyetiler adna, Paul G. Kirk, Jr. da De
mokratlar adna bakanar. Bakanlk yarlarnn demokratik bir ortamda gemesinin
salamak zere kurulmusa da, iki parti dndaki partilerin adaylarna ans tanmayan

603

Association/Amerikan (elence/kumar) Oyunlar Birlii) yneticisi, Cumhuriyeti Parti

(Grup Bakan), Reagan dnemi 1980-1989), Hogan & Hartson irketinde Uluslararas
Ticaret Uygulama Grubu Bakan (1995)335, ABA (Amerikan Barolar Birlii Kumar Hu
kuku Komitesi) Bakan Oyun Avukatlar Uluslararas Birlii'nin kurucusu, bakan ve
mtevelli heyeti yesi, 1DU (International Democrat Union) 2. bakan3315, PDU (Pacific
Democrat Union) Bakan, ICF (International Cooperation Fund) Bakan, CPNPC
(Commission on National Political Conventions) ortak Bakan83 , LS (Georgetown
University School of Foreign Services Leadership S em inarI Ditikiler nderlik Okulu)
yesi, W LF (Washington Legal Foundation- Yasal Siyaset Danmanlar Kurulu) yesi.
Nevada Devleti Baro Denetileri Kuntlu yesi, City Club of Washington (ehir Klub)
yetim kurutu Bakan, E,L. Wiegand Foundation ve R yetim kurulu yesi.
Cheryl F. Halpern: W KCR-FM Haber Program Yapmcs, Uluslararas Yaynclk r
gt ynetim kurulu yesi, RFE/RL (Radio Free/ Radio Liberty) Direktr930, Yaynclk
Gvmerler Kurulu ynetim kurlu yesi ve The Voice of America, Radio T V. Marti.
RFE/RL, Worldnet, Radio Free Asia, Radio Free Iran, Radio Free Iraq sorumlu gzlem
cisi, RJC (Republican Jewish Coalition / Cumhuriyetiler Yahudi Koalisyonu) bakan ve
soradan onursal bakan, W INEP yrtme k urulu yesi, Anti-Semitizme Kar Parla
mentolar aras Konsey ynetim kurulu yesi, CPP Bnai Brith (Center tor Public Policy
of BB) yetim kumlu yesi. Lexington Institute ynetim kurulu yesi, Pekin Kadn Hakla
r Konferansfnda ABD delegesi (1995)933, National Jewish Coalition (NJC-Ulusal Yahu
di Koalisyonu) ynetim kurulu yesi, New Jersey Republican Party Koaiisyon Bakan
ye IRI ynetim kurulu yesi,
Jeane J. Kirkpatrick: NSC (1981-1985, Reagan dnemi) yesi. Bakanlk Kabinesi
(Reagan dnemi) yesi, Birlemi Milletler'de US temsilcisi, PFIAD (Bakanlk D istih
barat Danma Kurulu) yesi (1985-1990), Defense Policy Review yetim kurulu yesi
(1985-1993), FARR (Secretary of Defense Commission on Fail Safe and Risk
Reduction) bakan (1991-1992), AEI (American Enterprise Institute) yesi, CFR Direk
tr (1987-88), CDM (Coalition for a Democratic Majority -"Regan demokratlan ') rg
tnde ynetim kurulu yesi, Nicaraguan Freedom Fund ynetim kurulu yesi" , ARC
koutlar yaratrlar. kili parti sistemini garantiye almak iin almaktadrlar. Komisyonun
para kayna iki tarafa salanr ama, byk otomobil irketleriyle ttn kartelleri de
parasal destek vermektedir, publicinterest.org
35 Cumhuriyeti Parti Grup Bakan Fahrenkopf, irketteki ilerini de srdrm, hatta
Toyota Motor USA gibi mterilerle toplantlara katlmtr. Lewise, CriarieS. The Buying
of The President, s.27.
535 IDU: Muhafazakar partiler Birlii yeleri arasnda ABDli partilerin dnda Ingiltere,
Fransa, Almanya, Kanada, Japonya, Avustralya ve daha 20 lkede ye partileri bulun
maktadr.
337 Bu rgt CfD (Center for Democracy) tarafndan finanse edilir.
339 RFE t RL: 1949'da New York'ta Free Europe Com m ittee kuruldu. Kurucular: Ailen
Welsh Dulles (CIA kurucusu), J.K. Grew (Japonya B.elisi), D C. Pale (eski O SS yesi).
Lawrence Gianni (Bank of America Direktr), General Eisenhower. A FL-CIO temsilci
leri. Propaganda iin proje retildi, Projeciler arasnda 1968 Baharnn nl filozofu
Herbert M arcuse da bulunuyordu. 1950'de Radio Free Euroope radyo yayn balatld.
Kurulu btesi: 10 milyon dolar. Para kayna: The American Sulphur Corporation,
The Buffola Rochester to Pittsburgh Railroad Co.. Clark McAdamas Clifford (The
national Bank of Washington Director), C. Rodnay (Pan-Am bk ), C D Jackson (Time
and Life yayncs), Henry Ford 1l( General Motors), Chrysler, Rockefeller. Halid Ozkui.
Gizli Ordular CIA, s. 83-4
333 Konferans'da ABD delegesi, Mslman kadnlar Ligi Bakan Leyla M arayati, Trki
ye'de Mslmanlarn ve teki din gruplarnn haklarnn gaspedildiini ileri sren bir ko
numa yapmt. Hillary Clinton, ABD delegasyonunun bakamydt
M0 NFF: Mays 1985de Sun Myung Moon tarafndan satn alnan The W ashington
Tim es gazetesi ef editr Borchgrave tarafndan kuruldu. ABD kongresi Nikaragua

604

(Afgan Relief Committee) direktr541, CPD (Committee on the Present Danger) yesi,
PRODEMCA (Friends of the Democratic Center in Central America) yesi945 CSIS g
revlisi, SD/USA (Social Democrats USA) yesi, CfNP (Council for National Policy) ye
si, GSC (Global Strategy Council) kurucu ynetim kurulu yesi ve R ynetim kurulu,
danma kurulu yesi.
J. W illiam M iddendork CC (Conservative Caucus/ Muhafazakrlar Birlii) Bakanlk
Konseyi yesisi (1990), YWAM (Youth with a Mission) destekisi, ASC (American
Security Council!) 2 Bakan543, Heritage Foundation ynetim kurulu yesi, "Global
Strategy Council" kurucu ynetim kurulu yesi944, DFF (Defense Forum Foundation /
Savunma Forumu Vakf) Bakan, CSIS danma kurulu yesi, 1980 CIA Devir Komitesi
Bakan, Denizcilik Bakan (eski). Germ an-American Business Ass. (Aiman-Amerikan
Birlii) danma kurulu yesi, Naval W ar College Foundation ( Deniz Harp Okulu Vakf)
mtevelli heyeti onursal yesi. First Federal Savings of India irketi direktr, 'First
American Bank of Virginia direktr, "U.S Baltic Foundation (Balttk Vakf) ynetim ku
rulu yesi, Hoover Institute for War, Revolution and Peace (Hoover Sava, Devrim ve
Bar Enst.) mtevelli heyeti yesi, National Liberty Corporation (Ulusal zgrlk Birlii)
direktr, American Chamber of Commerce (Amerikan Ticaret Odas- Hollanda, Beli
ka, Rusya) onursal bakan, Mexican-American Free Trdae Ass. Policy Committee
(Meksika-Amerika Serbest Ticaret Birlii Politik Komitesi) bakan, U.S Naval Institute
(Deniz Enst ) ynetim kumlu yesi. Cumhuriyeti Parti Ulusal Komitesi sayman (19641969), Reagan Uluslararas Ekonomi ve Denizcilik Danman Komitesi yesi (1980),
Bushun Bakanlk Askeri Danma Komitesi yesi (1988), The Leadership Institute (Li
derlik Enst.) danma kurulu ve R ynetim kurulu yesi.

kontralarna yardm reddetmiti. Fon'un bakanlna eski Hazine Bakan milyoner

W illiam Sim on getirildi.
941 ARC: ABDnin Afganistan'a ynelik CIA kanal rgtlerinden biridir. ARC, CIA ope
rasyonuyla desteklenen bir darbe sonucu iktidar ele geiren Ziya Han Nasseriyi des
teklemek zere, 1980'de ABDnin eski bykelilerinden (Afganistan, 1966-1973; Fas.
1973-1976; Arabistan, 1981-1983), CSIS Ortadou Program direktr , lran-Contra
operasyonunun nde gelenlerindan Michael Ledeen ile alt. ARC, Londra ISS
(international institute for Strategic Studies) yesi Robert Neumann ve Mary Ann Dubs
tarafndan kuruldu.
^ P R O D E M C A , Oliver North'un rgtledii, Nikragua kontralarna yasa d destek
rgtlenmesinin parasal olanaklaryla medya kampanyalarn rgtledi.
943 ASC; 1955 de emekli General Robert Wood ("Sears, Roebuck & Co bakan) ve
Chicago Tribne den Robert R. McCormick tarafndan kuruldu. Kurulu aamasnda
paray Motorola Corp ve Marshall Field and Company verdi. ( John atoma il!,
Ominous Politics . NY: Farrar, Straus and Giroux. 1984) Daha sonraki finansman, kii
lerin balarnn yannda Sears, "General Dynamics," General Electric." Lockheed,
Motorola , Lockheed" ' Boeing'' ve McDonnell - Douglas1gibi askeri sanayi irketle
rince saland.
^ U S GSC, 1981 de kuruldu. Silah irketleri. Iaborutuarlarla alan, eski istihbarat ve
generallerin ynetiminde bir rgttr. CIA eski direktr Ray Cline, G S C nin direktrl
grevinde bulunmutur. GSC uzun dnemli stratejik konularla ilgilenmektedir. Kuru
cular; Clare Boothe Luce, General Maxwell Taylor, General Albert Wedemeyer, Dr.
Ray Cline (2, Bk), Jeane Kirkpatrick (2,Bk), Morris Leibman, Henry Luce III, J. William
Middendorf II, Admiral Thomas H. Moorer USN (e), General Richard Stilwell (e), Dr
Michael A. Daniles (Bk.), Dr. Dalton A. W est (Bk.yrd ). Aratrma yneticileri; Dr.
Yonah Alexander, Dr Roger Fontaine, Robert L, Katula, Janet Morris (Arm an Victorian,
Non-lethaiity; John B. Alexander, the Pentagon's Penguin. L obster 1993-23)

605

Ek 5- N D I'y e parasal destek veren irketler ve kiiler

Ameritech, Archer Daniels Midland Company, Arter & Hadden, Atlantic Richfield
Company, AT&T, Amoco, Chevron Overseas Petroleum Inc , Citigroup, The Coca Cola
Company, Collis/Warner Foundation, Consolidated Natural Gas, Daimler Chrysler
Corporation, Dow Chemicaf Company, Elan Corporation, Enron Corporation941,
Ericsson Inc., Ernst & Young LLP, Exxon Mobil Corporation, Foley, Hoag & Elliot LLP,
Ford Motor Company, Greenberg/Quinlan Research, Greenberg Traurig, Greer,
Margolis, Mitchell & Burns, Hoechst Marrion Rousseil, Liz Claiborne, inc., Lockheed
Martin Corporation916, Meridian Worldwide America, Mutual of America Life Insurance
Company, Network Resources America Inc., Nickelodeon/ Nick at Nite Occidental
Petroleum Corporation, 'Paul-Weiss-Rifkind-Wharton & Garrison, Raytheon Company.
Retrofit, F S., Tcnneco, Inc., Texaco Inc.
Union Labor Life Insurance Company,
United Technologies Corporation. Viacom, Inc , The West Group, American Ireland
Fund, Collis/Warner Foundation, Fannie Mae Foundation, Friederich Ebert Stiftung
(Almanya)8"18 Mott f oundation. Open Society Institute389, Westminster Foundation for
Democracy8"'. AI L CIO, American f ederation of State, County & Municipal Employees.
American Federation of Teachers. American Postal Workers Union, Communications
Workers of America, International Masonry Institute. International Union of Bricklayers
and Allied Craftworkers, National Education Association. Retail, Wholesale and
Department Store Union, SEIU Sheet Metal Workers International Association, United
Association of Journeymen and Apprentices of the Plumbing & Pipe Fitting Industry31'
William V Alexander, Bernard Aronson, Chester Atkins, Elizabeth F. ve Smith Baglcy,
Michael Barnes, Richard C. Blum, Sarian Bouma, Jon Bouma, Mira Brichto, Michael K
Casey, Mario A. Castillo, James A Daley ve Kathleen Y. Daley, Edward J. Donley, Jim
ve Jean B. Dunn, Richard K. Eaton, Eugene Eidenberg, Geraldine Ferraro, Leslie
Francis, Richard Gardner, Patrick J Griffin, Jane Harman, Sidney Harman, Peter Hart,
Carl F Hughes, Maxine Isaacs, Jim Johnson, Omar M. Kader, Paul G. Kirk Jr., Peter
Kovler, Elliott F. Kuiick, Matthew Maher, Lewis Manilow, Thomas O. Melia, Amy S.
Conroy, Thomas W . Moore, Caroline B. Newcombe, Jerry O'Brien, Vance K.
Opperman, Molly Raiser, Barbara Rodhe, Nancy M Rubin, L, Ronald Scheman, Lynn
G Cutler, Beth K Smith, Alan D. Solomont, Robert S. Strauss, Maurice Tempelsman,
Mark Touhey, Arturo Valenzuela, Marvin F. Weissberg, Grant M. Wilson.
E k 7 - N D I y n e tic i ve d a n m a n la r952

John T. Joyce: SD /USA (yk), CDM Task Force (), FTUI (yk), LID (yk), AAFLI (yk),
AALC (mtevelli), AIFLD (yk), ICCARD (yk), PACMC (). PRODEMCA (>, AFL-CIO
MAC (Bk.), APR1 (yku), USO Worlo Board of Governers (), Friends of the Democratic
Center in Central America (Puehte Instituclyk) ve NDI (bdk)833
911 ABDde yolsuzluk, hissedarlar dolandrmaktan sorgulanan ve iflasna karar verilen
en byk enerji irketlerinden Enron, zaln icad Yap let Devret modeli erevesinde
Tekirda'da doal gaz yaktl elektrik santral kurmutu.
945 Lockheed, eitli lkelerde bol rvet datarak askeri uak satmakla sulanm ve
soruturmalarn sonunda mahkumiyetler almtr. Lockheedin Trkiye satlarndaki
yolsuzluklar da uzun sre gndemde kalmtr
En byk petrol irketlerinden Texaco'nun CFR temsilcisi Brademas, NED bakanl
yapmaktayd.
Alman Sosyal Demokrat Partisi'nin uzants olan rgtn ABD operatrn
deteklemesi rmcek Ann ilgin bir ilmiidir.
549 George Soros'un rgt
350 Ingiltere'deki rgt. Kaflkasya'da etkin, Trkiye'de TOSAV' destekledi.
911 ndi.org/dcf/supporters/
952 2001 ylna gre
958 "John Joyce olarak da geer

606

Christopher J. Dodd: ClAS (Council for inter American Security/), CFR ve NDI byk
danma kurulu yesi
Barbara J. Easterling: AFL-CIO (sayman ye-1995), CWA (Communication Workers of
America /sayman ye) ve NDI bykdanma kurulu yesi.
Charles Robb; CDM ( yk), CfD (yk), Puebla tnstiute ve NDI danma kurulu yesidir
W alter F. Mondale: CFR(), Trilateral Commission () s5,l1 Bilderberg ()S5S, Intelligence
Committee (Bakan), Bakan Yardmcs (1976- J Carter). Endonezya (197$, D leri),
Filipinler (1978), Japonya (1993-1995), Dileri Key Officer' ve NDI eski bakan ve
danma kurulu yesi
Geraldine A. FcrraroSM CFR yesi ve NDI ynetim kurutu yesi
Molly Raiser, CDM (yk), Demokrat Parti Women's Campaign Fund (Seim Kampanya
s Fonu yneticisi 1992), Akev Protokol efi (Clinton- 29 Mays 1993- 1997 istifa), ve
NDI ynetim kurulu yesidir.
Bill Bradley: CFR (), Senatr.
Mario M. Cuomo: CCF (Congress Cultural Freedom) yesi, NDI byk danma kurulu
yesidir.
Elliott F. Kulick: CfD (Center for Democracy-), Pegasus International Inc. ynetim ku
rulu bakan ve NDI ynetim kurulu yesidir.
Peter Kovler: DCF (Democratic Century Fund) ynetim kurulu yesi, Kovler Family
Scholarship Fund (1987) kurucu yesi ve NDI ynetim kurulu yesidir.
Joan Baggett Calambokidis: (Ml (International Masonry lnstrtute)Bakan ve NDI yne
tim kurulu yesidir.
Les Campbell: "New Democratic Party" lideri, NDI'nin Bosna ve Hrvatistan direktr,
NDI Ortadou Programlar Blge Direktr, NDI Rusya parlamenter eiticisidir.
Ek 8 - W estern Goals
W G (UK) 1985de ngilterede kurulmu ve Dnya Anti-Komnist Ligi anda yerini al
mtr. rgtn Amerika aya W G (U.S), ar sac Georgia Kongre yesi Larry
McDonald tarafndan 1979da kuruldu General John Singlaub tarafndan desteklenen
W G un Bakan Carl 'Spitz' Channell vo yneticisi Linda Guell idi. L. McDonald ,
1983'de Sovyetler tarafndan drlen uakta ld Dul kars L.MacDonald vakfn
kurdu W G (UK) ise. Amerikan radikal sann ubesi olarak 1985'de dul McDonald ta
rafndan kuruldu. Direktrlne Paul Masson getirildi. Danmanlklarna parlamenter
lerden Martin Smyth Patrick Wall. Nicholas Wintei'ton, Neil Hamilton, Bill Walker ve
eski parlamenterlerden Stefan Terlezki getirildi.
Patrick Wall, ayn zamanda British WACL World Anti Communist LeagueJnin bakanyd. Terlezki ise Milletler Anti-Bolevik Blok(ABN)nun ngiliz Blmnde anahtar kii
dir W G un McDonald ve General Singlaub (R yneticilerinden ve Irangate operatrle
rinden) kanalyla, Conservative Action Group (Muhafazakr Eylem Grubu) ile WACL
balantl kurulularla sk iliki iindedir.
W G ile W ACL arasndaki ilikiler, ABN'nin International Youth Committee (IYC) ve
Young Monday Club'a ulamaktadr. lYC'nin bakanlna Paul Masson atanmtr
ABN konferansna Mason, David Neil-Smith, A.V.R. Smith ve Adrian Lee katlmtr.
Western Goals Foundation ilk zel istihbarat kuruluu olarak da anlr. Bu vakf rtl
rgt, Amerika iinde ve dier tketerde, ABD karlarna aykr grdkleri partiler ve
rgtler hakknda veri taban oluturdu, muhafazakr liderler arasnda eylem egd

554 Holly Sklar (editor), Trilateral! sm, The Trilateral Commision and Elite Planning for
World Management, s.2
Aralarnda Trkiyeden tannm kiiliklerin de bulunduu Bilderberg listesi iin bk
Roebrt Gaylon Ross, Sr., Whos Who of the Elite Members of the Bilderbergs, Council!
on Foreign Relations, Trilateral Commission, Skull & Bones Society Committee of 300
Gncel listeler iin bk. elektronik a siteleri.
'-5(: Ferraro, daha nce de ABD Bakan Yardmclna aday olmutu

607

mn salad. Yalnzca ABD'de 70 radyo istasyonu iletti, dezenfermasyon belgesellen

yaynlad.
Western Goals aslnda Singlaub'un oluturduu byk ebekenin bir parasdr. Gene
rai John Singlaub, Taiwan'dan salad parayla Dnya Anti-Kommst Ligi (WACL)'nin
ABD ubesi olarak US CW F (United States Council for World Freedom) rgtn
1981de kurdu ve Nikaragua Contra larma parasal yardma balad. (John Prados
P residents' Secret Wars. E lephant Paperbacks, Chicago 1996, s. 428) Singlaub ve yan
dalar, "Western Goals, Council for the Defense of Freedom, American Security
Council, Council for Inter-American Security ve Conservative Caucus gibi bir dizi yeni
gruplar oluturdular. WACL'rrin uluslararas konferanslarna Amerikan kongre yeleri,
senatrler, kardinaller, parlamento yeleri, banka bakanlar. bilim adamlar, Nazi ibir
likileri, Japon sava sulular, Latin (Amerika) lm Taburlarnn liderleri, Moonun Bir
letirme Kilisesi (Unification Church) ne bal rgtler, talyan terr kaknlar katlyor
du.
Genral Singlaub: II. Dnya Sava srasnda OSS (the Office of Strategic Services, ClA den nceki askeri istihbarat rgt)de grevliydi. Kore sava srasnda CIA stasyon
ef vekili oldu, 1966-1968 arasnda MACV-SOG (Military Assistance Command Vietnam-Studies and Observation Group) kumandan olarak iki yl grev yapt. "Operation
Phoenix" komutanlarndan biriydi, 1978'de Gney Kore Birlemi Milletler Komutan
iken, Jimmy Cartern kuvvet indirimi kararn aktan knaynca zorunlu olarak emekliye
ayrld, (John Prados, a.g.y) 1984de Orta Amerikada kar gerilla hareketine geilme
sini konu edinen Pentagon panelini ynetti.fcag, 9,10) Reagan bakan olunca, General
Singlaub da NSC (National Security Committee /Milli Gvenlik Kurulu) grevlilerinden
zel 'contra'' eylemleri iin destek ald, Singlaub, Yarbay (Sonradan Albay) Oliver
Northu Irangate operasyonu srasnda Akev'le aralarndaki irtibat olduunu aklad.
Ek 9 - NFF (Nicaraguan Freedom Fund)
NFF, Mays 1985de Sun Myung Moon tarafndan satn alman The Washington Times
gazetesi ef editr Borchgrave tarafndan kuruldu. ABD kongresi Nikaragua kontrala
rna yardm redetmiti. Fonun akanlna eski Hazine Bakam milyoner William
Simon getirildi. Yneticiler arasnda CfFW (committee for a Free World) bakan nl
muhafazakrlardan Midge Decter ile AEI yesi Michael Novak da yer alyordu Alan
kampanyaya ilk ba Moonun sa kolu Bo Hi Pakdan 100.000 USD olarak geldi, (cag34,1985, s. 3S) CIAUSA (Confederation of the Associations for the Unification of the
Societies of the Americas, Bk, Bo HiPak, US president Air Force General zel harekat
savas E. David Woellner bulunmaktayd. (CAIB 22, caq34- CAUSA Int. Costa Rica.
Thailand, Pakistan, Kenya)
Ek 1 0 - ARC (Afganistan Relief Com m ittee)
ARC, A B Dnin Afganistana ynelik CIA kanal rgtlerinden biridir. ARC, CIA operasyo
nuyla desteklenen bir darbe sonucu iktidar ele geiren Ziya Han Nasseri'yi destekle
mek zere, 1980de A B Dnin eski bykelilerinden (Afganistan, 1966-1973; Fas, 19731976; Arabistan, 1981-1983), CSIS Ortadou Program direktr , iran-Contra operas
yonunun nde gelenlerindan Michael Ledeen ile alt. ARC, Londra ISS (International
Institute for Strategic Studies) yesi Robert Neumann ve Mary Ann Dubs tarafndan
kuruldu. Ziya'nn babas Nasrulfah Han, Kral Zahir ah dneminde istihbarat efiydi.
Ziya, demokratik seimlerle iktidara gelmi olan Zlfikar Ali Butto'yu devirmi ve ABDye
bal bir politika izlemeye balamt.Ayn dnemde Trkiye'de iktidara el koyan Kenan
Evren'le yakn ilik.iler iinde olmu. Evren ona Kardeim Ziya diye seslenecek denli
yakn bir dostluk kurulmutu
ARC, balangta New Yorkta -daha sonralar rgtn bakanlna getirilen avukat
John Trainin brosuna yerlemitir. ARC, kuruluundan ksa bir sre sonra PakistanAfganistan snrndaki Afgan mlteci kamplarnda almaya balamtr. Reagan'n ikti

608

dara gelmesiyle birlikte birbiri ardna yeni rgtler kurulmutur: CFA (Committee for a
Free Afghanistan), AFA (American Friends of Afghanistan) ve AIC (Afghanistan
Information Center) Bu rgtler, de velet tten para salayan NED tarafndan beslenmi
tir. ARC, NED den 1984'de 60,000 USD, 1985-1989 arasndan her yl 45,000 USD,
medya kampanyasndan 45.000 USD a/dr (Afghan istan Relief Committee, financial
statements 1985 and 1986 ve NED National Endowment for Democracy, annual report,
1984-9) Aktan grlen bu paralarla medyatik kampanyalar dzenlendi ve Afganis
tanda ynlendirici yaynlar karld.
En nemli destei W UFA (The Writers Union of Free Afghanistan/ Hr Afganistan Ya
zarlar Birlii) ald. AR Cnin bakanlnda Theodore Eliot (Ftoover tnstitutede aratr
mac, ClA'ye eleman yetitiren "Tufts University Fletcher School of Law and Diplomacy"
dekan; AFA ikinci bakan) da bulundu. ARC ikinci bakan Rosanne Klass. CIAya
bal Freedom House'da yerleik "Afganistan Information Center' (Afganistan stihbarat
Merkezi) direktr, ACAS (Afghanistan Council of the Asia Society) kurucu yesi,
Freedom Flo use ynetim kurulu yesiydi. Seyid Kybar, The A fgan Contra Lobby, caq,
30, f 988, s. 66-67) ABD, Afganistan mcahidlerine 2 Milyar doiarn stnde para ver
mitir. (Steve G aister -Washington, The Afgan Pipeline, caq 1988-30. s. 55)
Ek 11 - Am erican Security Council
ASC, 1955de emekli General Robert Wood ("Sears, Roebuck & Co" bakan) ve "Chi
cago Tribune' den Robert R. McCormick Tarafndan kuruldu. Kurulu aamasnda pa
ray "Motorola C o rp' ve "Marshall Field and Company" verdi. ( John Salom a Hi, Ominous
i Joitcs , N Y: Farrar, Straus and Giroux. 1984) Daha sonraki finansman, kiilerin ba
larnn yannda "Sears', "General Dynamics," "General Electric," Lockheed," Motorola
, "Lockheed" "Boeing ve McDonnell - Douglas gibi askeri sanayi irketlerince salan
d. lk kurulu aamasnda ABD snrlar iindeki "komnist olarak nitelen kiilerin ve
irketlerin dosyalarn ieren byk bir ktphane oluturuldu. 35500 irket ve alt mil
yonu akn kii filendi. Veri taban "UnAmerican Activities (Amerika-omayanlarn Ey
lemleri Komitesi), FBI, Gmen Brosu ve Ftazine bakanl ile ortaklaa kullanld. Bu
rgtlenme 1956 ylnda ASC adn aldktan ksa bir sre sonra A SC Fdn (ASC Vakf)
kuruldu. rgtlerde, emekli generaller, diplomatlar, istihbarat grevlileri, temsilciler mec
lisi yeleri, senatrler, FBI yneticileri yer ald. rgt, komnistlerin ABDye szd sa
vn temel alarak, silahszlanma, yumuama politikalarn destekleyenlere kar savam
at, rgtn deneyimlileri, CPD, WACL, CfWF gibi rgtlerin de kurucular ve ynetici
leri arasnda yer ald, Reagan da ASC yeleri arasndayd.
Ek 12- Heritage Foundation
1973 ylnda Colarado Bira baronu olarak tannan Joseph Coors ve Yeni Sa hareketin
eylemcilerinden Paul Weyrich tarafndan kuruldu. J.Coor, kurulu aamasnda 250.000
dolar balad. Muhafazakr ideologlardan Richard Scaife birinci yln sonunda kurucu
lara katld Reagan'n iktidara gelmesiyle vakf gcn ve etkisini artrd. Fleritage ile
hkmet hep ili dl oldular Reagan demokrasisi dneminde Heritage ile devlet ara
snda gidip gelen alanlarn says yuxlerle ifade edilir. (John Safoma lit. Ominous
Politic, The ne w Conservative Labyrinth, N Y H ill and Wang, 1984)
Reagan'm glge hkmeti olarak da adlandrlan Heritage, operasyon yaplan lkelerde
rgtlenen muhalif hareketlerin rt rgtlerine ev sahiplii yapt, bu rgtlerde
heritage'in yneticileri de grev ald. Muhafazakr ebekenin hemen hemen tm ile
ba kuran vakfn ynetimnde CC (Conservative Causus) Bakan ve Sun Myung
Moon'un Unification Church rgtne bal ISC (International Security Council) ba
kan Charles Lichtenstein bulunmutur. Heritage, Afgan mcahidlerinin destek rgt
CFA (Committee for Free Afgan / zgr Afgan Kom itesini kurmutur. Etiyopya. Laos,

609

Mozambik, Nikaragua operasyonlarnda aktif grev alan vakf, ABD'nin silahl gcnn
artrlmasn savunmutur. Reayan y r n o t i m i n d e k i aprlklarm Senatoda SS I
(Subcommittee on Security a n d Terrorism/ Gvenlik ve Terrizm Altkom itesi 1981) kur
durmulardr. Bu komitenin kurulu gereke raporu Heritage tarafndan hazrlamitr.
Gerekenin ana i l k e s ,, Carter dneminde yumuama polilkasyla, ABD'nin tehlikeye
dt, ou nedenle i vc d gvenliin yeniuer. glendirilmesi, ierde anti-Amerikan
faaliyetlerin ve kcmrisileri izlenmesi tbirt M a c C r t h y ycnilenmcsijoimutr iJu rape
run hazrianmasmtia Rcagan'n CIA Direktr vt/illcm: Casey tararndan kurutmu
(1962) olan NSIC (National Security Information Center) adl yan-ak i s t i h b a r a ! orgtu
yardmc olmutur
SST'rin kurucular arasnda ASC (American security Council- eski muhafazakr rgt
yesi; Hcagavm CIA komitesi bakan. Deniz Kuv 11ski Sekreteri Middendorf li uye'l
ve N C ItIS (Nationai Com m ittee to Restore Internal Security/ Gvenlii Yeniden Kur
ma Milli Komitesi) temsilcileri bulunmaktayd. (M argaret R a in e r (Avukat. C a rte r for
Constitutional Rights). "New Cheat to Civil lib e rtie s " CAQ. 1981-12. s .32 ) Iran-Coniru
operasyonunun aktif yneticisi Dileri bakan yardmcs Ellolt Abrans da devlet gore
vn braktktan sonra I ieritage c katlmtr.
A B D B a k a m H c -a g a n , u a v a a r k a d a l a r m u n u t m a y a n , vefai, k a d i r i n a s bir lid e r o l a r a k

18 O c u k l ' J S t V d a f ' e u t n e r ' a

m h s f a z c k r h a r e k e t i n li der i" olduu v e i d e a l l e r e bal v e

r a i , m . -ra . e r i y l e u c v m u m / , ! ! p o l i t i k a s n b i i m l e n d i r e n bi r r g t o l u t u r d u u

icra

B a k a n l n V a t a n d a l k M a d a l y a s T n takmt

Ek 13 - AEI
Al.il ABD'de Cumhuriyeti Parti'nin muhafazakr politikalarnn desktcksi olarak ra
ruldu Yurtd operasyonlarnda, rnein Nikaragua Contra operasyonu, etkin grev
alan AE'de CIA eskidirektr Bakan George Bush, oski Savunma Bakan Mstear:
Frod Ikie. Jeanc Kirkpatrick almlardr. AEI'nin btesi 10 Milyon Dolardr. Para
kaynaklar artsnda General Electric Foundation, Amoco Foundation. Ford Motor
Company i oundahon. American Express Foundation, AT&T Foundation, Eastman
Kodak Charitable rust ilonry t.uco Foundation. M Olin Foundation, Texaco. SmthRichardson t oundalion. The Procter & Gamble Fund, J.Howard Pew Freedom I rust.
Shell Companies I oundation, Bank America Foundation, Gatos Foundation,
Metropolitan Life Foundation, PPG Industries bulunmaktadr.
t k fz The institute o f Turkish Studios
Ynetim Kurulu: Baki lkin (Wash n-.on R.oii. Onursa! Baken) Donald Quateert (Yk
Bk.; Binghamton U. Pro!. Ta,nil),
-en f.t ;tu~il! .Sayman; Columbia U, Director
Turkish Studies Center), Richard Bra..ray i i '.m Ankara Beli-1994 Key Oificer. Aimanya Bat Berlin -1972-19V4. B ekn. Cuv:.y . -.inks 985-1988; Almanya 1988-1990.
Beli Ankara 19 9 Y 1994)i,Jji Ahmet l rtcg \ianic Records Corporatiop. Gahip vcBk.), Halil nalck (Bilkent U. ; fhc U Or Chiozju; Bk d.n U Mumcu), Bernard Lewis
[Princeton U Prof Yakn Dou iarh). Heath W. 1 owry (Princeton U. Yakndou Ara
trmalan Bk.), Seymour J Rubin (USAiD ve int. Soop Adm. Genel D piman.
American Society of Int. Law- Uluslararas Danman ve eski Bk.Yrd.; G R yesi)
Paul Wolfowitz (John Hopkins U Ntze School of Advanced Int. Studies-oski dekan:
Endonezya-Bykeli; Savunma Bakan Yrd - 2001 G W Bush dnemi; NED-yk);
r. yeleri: Esin Atl (Smithsonian Institufion Arthur Sacklor Gallery Aratrma Grevli
s), Fatma Mge Gek (Michigan U Sosyoloji Doent), Glru Necipolu Kafadar
(Harvard U.Aa Han Prof, islami Sanatlar), Kemal Slay (Indiana U. Prof. Yakndou

"'Barkley, 1972-1974 aasnda gdrveli bulunduu Bat Berlin'den Dou Berlin ABD ope
rasyonunu balattn aklyor U gtr Aknc, "lia rk ic y . We never o ve r advocated direct
dialogue with AP O o r PK K" Turkish D aily News. 25 August 1995.

610

Dilleri ve Kltrleri, Osmanl ve Modern Trk Aratrmalar), Sarah G. Moment At

(Wisconsin U. Ortadou Aratrmalar Program, Prof. Trk Dili ve Edebiyat), Walter
Denny (Chicago U. Ortadou Aratrmalar Merkezi Gelime Direktr; Massachusetts
U. Prof Sanat Tarihi), Carter V. Findley (Ohio Devlet U. Prof. Tarih). James Kelly (Utah
U. Doent), Avigdor Levy (Brandeis U. Prof.Tarih), Justin McCarthy (Louisvillle U
Prof.Tarih), Joseph Szyliowicz (Denver U. Prof.Ulustararas likiler), Madeline Zilfi
(Maryland U. Prof. Tarih) Onur yeleri: Roderic Davison ( George Washington It
Prof Tarih), Tibor Halasi-Kun (Colombia U. Prof. Trk Aratrmalar). Howard Reed (
Connecticat U. Prof. Tarih), Stanford J. Shaw (California U, Prof. Trk ve judeo-Trk
Tarihi, Bilkent Unv.)
Ek - 1 5

Unification Shurch ve Moon evresi

Unification Church den ayrlanlarn hazrlad, orgtler-irketler listesinin "Investigative

Research Specialists' tarafndan yenilenmi yaynnmdan ksaltlarak alnmtr. Adlar
koyultulmu rgtler Trkiye'de etkin olanlardr.
31. Association Standc for Lave, Life and Lineage (CARPa baldr. Kuruluu. 1995)
Aetna Springs Golf Course (New Eductional Development Seystems, ne.e aittir )
C.A.R.P. Collegiate Association for the Research of Principles
Camp Sun Up / Camp Pizza, Pennsylvania / Camp K Santa Rosa. CA
Camp Shimjung 1992 (Aetna Springs Resort-Northern California.) / Camp Sunrise
(Barrytown. N Y ) / Camp Mozumdar (California)
Creative Community Project (C.C.P.) / Day of Hope Fevstiva! / Tours Down Home Inn
Eden Awareness Training Center / Frontier 78, 80
HARP (High School Assn. for the Reseach of Principles)
Home Church (Seyyar rgt; evlerde rgtlenir.) / Hope Academy (Oakland, CA)
HAS-UWC, Inc.(NYC)
Int. Black Student Alliance (CARP'a bal) / Int. Family Association
int. Foundation for the Advancement of Biological Medicine, Inc.
Int. Friendship Banquet / Int. Idea! City Project / Int. Leadership Seminars (CARPa ba
li) / Int. Medical Leadership Seminar / Int. Prisoner Reeducation Foundation
Int. Pioneer Academy / Int. Re-education Foundation / Jin A Child Care Center
Mqine Family Federation for World Peace (Washington. D.C.)
New Fden Academy (Bridgeport- Bakan: Dr.Hugh Spurgin)
New Hope Academy (Landover Hills, MD) I New Hope Farms (NY)
New F:ducation Development Systems, Inc. (N.E.D S.)
Ocean Church (NYC) / Ocean Church Seminar
Project Volunteer) Reiki Master Teacher (NYC)
Students for an Ethical Society / The Divine Principle Home Study Course
The Sunshine School (Berkeley. CA) I Top Garden School (Irvington, AL)
True Parents Children School of the Arts (New Jersey) / UNICAP (Cemaat eylem prog
ram) / Unification Thought Institute (NYC) / Unification Church Camp (ML Kisco, NY)
Unification Thought Institute (NY) / Wonwha Do Association (NYC)
World of Hope Festival I World Medical Health Foundation (NY)
World Family Movement / World Mission Center (New Yorker Hotel - N.Y.)
Youth for an Ethical Society (YES - NYC)
Dinsel rgtler
Ad Hoc Committee for Religious Freedom
American Conference on Religious Movements (UC tarafndan parasal destek verilen Kurulu yeri: The Catholik Unhiversily of America, Washington, D.C.)
American Clergy Leadership Conference
Assemly of Worlds Religions (international Religious Foundations, Inc.e bal - NYC)
Causa Ministreria! Alliance (San Francisco, CA) I Causa Ministerial Alliance (NYC)
Chinese Evangelical Assn. (NYC)
611

Council for the World's Religions (International Religious Foundation. Inc.'e bal.NYC)
Ecmenical Foundation for Community Development (NY)
First Amendmennt Recearsch Institute (Washington, D C.)
Foundatigon for Unification Thought and Culture. Inc. (Virginia)
Global Congress of the Worlds Religions / Inter Religious and International Federation
for World Peace
Interdenominational Conference of Clergy (NYC)
Int. Conference Center (Seoul Korea) / Interfaith Endeavor
Int. Coalition Against Racial and Religious Intolerance / Int. Coatition for Religious
Freedom (Falls Chruch. VA) / Int. Christian Students Association (1981)
Int. Christian Unity (NYC)
Int. One World Crusade (I.O W .C.) / Int. Christian Professors Association
Int. Religious Foundation, Inc. (NY) / Jewish Friendship League Judaism; fn Service to
the World
Korean Evangelical Association (NE, W D C ) I National Council for the Church and
Social Action (NCCSA)
New ERA (New Ecumenical Research Association; International Religious Foundation,
Inc.'e bal)
Queens Christian Development Corporation (Queens, NY)
Song Hwa Theological Seminary (Korea) Sun Myung Moon Christian Crusade
Sun Myung Moon Institute (NYC) / Supra-denominationa! Christian Association (1966)
The Committee to Defend the First Amendment
The Floly Spirit Assn for the Unification of World Christianity (Koredeki ilk rgt)
The Unification Church (Ana rgt) / The Unified Family (Kore'deki 2, rgt)
The True Family Values Ministry (FFW PU ve HSAUWC'nin ortak kuruluu)
Unification Church of America (NYC)
Unification Church of Harlem (NYC)
Unification Church Blessed Family (NYC)
Unification Theological Seminary (Barrytown, NY)
United Church Federation
United Faith, Inc. (Portland, OR)
United Federation of Churches (Moon tarafandm 2001'de kuruldu.)
World Peace Institute (Inter Religious and International Federation for World Peace'e
bal)
World Scripture Project (IRF'e bal)
World Youth for God (NYC)
Youth Seminar on World Religions ()
Siyasal rgtler
American Cicentennial God Bless America Committee
American Committee for the Human Rights of Japanese Wives of North Korean
Repatriates
American Constitution Committee (Falls Church, VA)
American Council for Free Asia (Vitnam'daki ABD savan desteklemek iin kuruldu.Washington)
American Council for World Freedom
American Family Coalition / American Parents Association
American Freedom Coalition / American Freedom Foundation. Inc.
American Leadership Conference / American Youth for a Just Peace
Asia University Federation
Asian Ecumenical Interfaith Council / Assn. Pro Unidad Latinoamericano
Captive Nations / Causa International Minority Alliance / Causa International
Causa Veterans' Assn,
Citizens Federation for the Unification of the Fatherland (1987de kuruldu.)
Coalition for a Free World / Committee for Responsible Dialogue
Committee to Defend the U.S. Constitution / Communist Research Group

6I2

Federation of Island Nations for World Peace {Moon tarafndan 1996'da kuruldu.)
Free Asia Foundation! Freedom Leadership Foundation
Global Economic Action Institute / God and Freedom Rally
International Federation for the Victory Over Communism
Korean international Foundation for World Peace
international Commission for the Peaceful Reunification of Korea (1991)
International Security Council / Interreligious Federation for World Peace (International
Religious Foundation, Inc. e bat)
Korean Causa of N,Y. / Korean American Political Assn (KAPA)
Korean Professors World Peace Academy (KPWPA-New York City)
Middle East Association (Washington, D C.)
National Prayer and Fast for the Watergate Crisis
National Professors and Students Federation for North-South Reunification
Professors Academy for World Peace / Project Unity
The Summit Council for World Peace / The Summit Club International, Inc.
Washington Institute for Values in Public Policy / Washington Institute Press
W o m e n s Federation for W orld Peace (Moon'un ei Hak Ja Han Moon bakamdir.)
World Anti?Communist League (W A C L.) / World Freedom Movement
World Freedom Institute / World Institute for Development and Peace, Inc.
World University Federation.
M edya rgtlenm esi
Atlantic Videa, Inc. (984) / Belleville Pres / CARP Monthly 1 Causa Report
Currents / Epoch Maker Magazine / Free Press International, Inc.
Freestate Publishing, Inc. / Global Affairs / Global Insight I Harlem Weekly
Heartwing (Vancouver, W A) / Heaven SEarth newsletter
Insight Magazine / International Exchange Pres / Manhattan Magazine
Manhattan Television Center / Middle East Times (Kbrs)
New Era Books (NYC) I New Future Films (NYC) / New Hope News (Yalnzca yelere
gider)
News World Communications ()
Nalicias Dol Mundos (NYC)
O n e W a y Productions (L.A., CA, INCHON) {}
Paragon House Publishers (ICF'ye ait Paragon Book Reprint Co.e aittir.)
Principle life
Queens Magazine
Renaissance for Resources
Rising Tide (Freedo Leadership Foundations aittir.)
Rose of Sharon Press, Inc. (NYC)
Sae G ae Times (NY; Chicago)
Segye Times (Kore gazetesi Cosmo Womanu da yaynlar.)
Sekai Nippo (NYC) ()
Spring of Life (IFABM)
Sunrise (Blten)
The New York Tribune {Artk yaynlanmyor)
The Pacific Student Times (San Francisco, CA)
The Washington Times (NW, W DC)
The W eekly Religion
T on gll Seigel (Aylk, yalnzca yelere)
Ultimas Noticias
Unification News (NYC) 10038; 212786978847
Unification Thought Quarterly
Unified World (New World Forum'a ait.)
United Press Internatianal (News World Communication, Inc. Tarafndan Mays 2 000de
satn alnd.)
Universal Voice (International Re?education Foundations ait.)

613

Visual Arts Society (NYC)

Washington Golf Monthly (Nows World Communications, Inc.ye ait.)
Washington Television Center (NW WDC)
Washington tim es Foundation (Washington, D C.)
Washington Times Education Foundation (Washington, D C.)
W ay of the World (Aylk)
World & I Magazine (PWPA'nin yayim-Washington. D.C.) ()
World Media Association (WDC)
World Media Conference (World Media Associations bal.)
World Unrversity Times (ARP blteni-NYC)
Kltrel ve Toplum sal rgtlenm e
Advisory Council to the Unification Movement (ACUMI) ()
African Institute for the Study of Humanistic Values
American Blessed Family Assoc (yalnzca yelere ak)
American Community Union (NY)
American Space Culture Foundation {W .D.C.)
Artists Association for World Peace (New York City) ()
Artists Association International (Bakan Yrd.; Kevin Pickard)
Big Apple Harvest (NY)
Boston Area Council for Church and Social Action, Inc.
Canaan Foundation, Inc. (NY-lntemationai Cultural Foundations para getirir.)
Capita! Gardens Childrens Center (NE, W DC)
Center for Educational Media (NJ-Bakam: Richard Panzer.) ()
Center for Ethical Management & Planning (Berkeley, CA)
Cosmi Federation for World Peace
Cosm iTruc Parents' Faundation (2000de kuruldu.)
Council on the Unified Reseach of Science
Creative Community Project, Inc (San Francisco)
U C Stridors I rack Ciub
Family Center for Universal Peace and Unification (2000dc kuruldu.)
Family Federation for World Peace and Unification (FFW PU) ()
Famiy Federation for Unification and World Peace
Federation of Island Nations for World Peace
Federation of Peninsula Nations for World Peace (S C.F.W .P tarafndan kuruldu.)
Foundation for Unificationist Thofught and Culture (Virginia)
Free Teens (World Health Foundationn kuruluu)
Freedom Foundation of NJ. Inc. (West Orange. NJ)
Global Oceanic Food Project (2000'de kuruldu.)
Global Education Reseach and Development Fund, Inc. (Barrytown)
Good Neighbors, tnc. (Wilmington, DC)
Hahnemann Medical Center (World Medical Health Foundation ubesi)
Harlem Council for the Church and Community Change
Heung Jin Moon Memorial Scholarship Foundation, Inc. (W.D.C )
Homeopathic Counsel for Reseach (NYC)
HSA Bulletin Board
Int. Chinese Assn. (}
int. Conference of World Peace
int. Conference for the Unity of the Sciences (ICUS-ICF e bal.)
int. Conference of Professors and Scholars
int. Conference on Law & Individual Freedom
int. Cultural Foundation (l:C.F.-Washington, DC)
Int Education Fountation
lot. Folk Ballet
Int. Highway Constuction Corporation
Int. Highway Reseach Center

614

Int.
tnt.
Int
int.
Snt

Middle East Alliance

Peace Foundation (Fall Church, VA)
Relief Friendship Foundation (NYC)
Reiif Foundation (NYC)
Religious Federation for World Peace
I n t Sisterhood Project
Japanese Cultural Foundation
Japanese Heritage Foundation
Korean Culture & Freedom Foundation (KCFF-W .D.C.)
Lawyers Federation for World Peace and Justice
Literary Federation for World Peace (Summit Council for World Peace bal)
Little Angels Korean Folk Ballet
Madison Institue (Yneticisi; Dr. John Cooper)
M arriage and Fam ily Institute of America *( 1994'de David S,C. Kim tarafndan kuruldu )
Martin Luther King Jr. Family Life Institute
Minority Alliance International, Inc (W.D.C.)
Multicultural Media Association, Inc.
National Parents' Day Conuncil (American Family Coalition ve Washington Times
Foundation finanse eder.)
New Age Players (Tiyatro irketi-NY)
New Age Orchestra (San Francisco)
New Family Foundation, Inc (Maryland)
New Hope Farms? Deer Park, NY (NY.NJ&PA Binicilik, at yarlar merkezi)
New Hope Singers International
Now Society Social Services
New World Players
New World Forum (NY)
New World Fevstival
New York City Symphony
Ocean Education Institute for World Peace, Inc. '(Jersey City)
Pacific Cultural Foundation
Parents Day Council (Washington Times Foundation kuruluudur)
Prince of Peace School (Principle dela Paz) IRFF finanse eder.)
Professors W orld Peace Academy (PWPA)
Project Volunteer / Pure Love Alliance (NY) / Radio Free Asia (ROFA)
Religious Youth S ervice (RYS; International Religious Foundation, tnc. rg t.)
Research Institute on World Affairs (NYC)
Society for the Scientific Study of Religion / Society for Common Insights, inc.
Striders international, inc. (Rockville, MD)
Unification Educational Foundation (Hyattsville, MD)
United to Serve America (USA)
Universal Ballet Academy (Washington, DC)
Washington Church for Social Action I Washington Institute for Values in Public Policy
(Washington, DC) / World Alliance for Civil Rights
World Family Movement t World Medical Health Foundation (NYC)
World Ocean Foundation / World Peace Institute of Technology (Moon
1 mays
2004de bu rgt kurduunu Seul'de aklad.) / World Relief Friendship Foundation
M zik rg tle n m e A yg t:

Blue Tuna Band / Go World Brass Band / Prime Force Band Providence,
Reeducation Band (Berkeley, CA) / Sunburst-Vo ices of Freedom (Washington. DC)

615

Greistanda Sivil A kuruluu 1991-2001 {Soros dnda)

Arac
1991

NED

Alan
Project Peace

(/

Ama 1 Eylem

25 000

Eitim-Kltr Vakf ve Merkez kuruldu

55 000

Serbest pazar almalar

1993

NEO

1994

NED

NPF

CIPDD

1995

NED

CIPDD

55.000

Aratrma merkezi, eitim, atlye, tv yayn..

ITory
ITory .

CIPDD
CRICH
Grc Gelenek
ileri

27.237
5.000
3 900

Yayn, Grcistan siyasal yaprlanmasi, tv. net

Tiflis'te merkez, bilgisayar ve haberlem e
2 Ing uzman
2 Ing Uzman seimlerde yardm

Adamianis
Uplebebi

7
7

7
14,000
1 664

NED
WFD
WFD
1996 WFD
WFD
WFD
WFD
WFD

i p.

IWPR
GUDP

1997
WFD

199S

Serbest pazar propagandas

CIPDD

250 001

Gazele, bilgisayar, okullara NGO kitaplar

Grc partilerle ibirlii, bir uzman
Kafkasya'da bir yllk m edya operasyonu.
Grcistan Ulusal Demokrasi P Eitim.
ng. Tory P.nin Ulusal D. P ne destek gezisi

NED

ACILS

NED

CFE

GAWB

69.115

WFD
WFO
WFD

Tory
Tory.

GUDP
GUDP
PRSG P

5 970
14.see
9 625

Liberty

Sendikalar
CIPDD
CDIC
Feminist
7

89.854
29 090
27 000
14.690
27 211

NED

NDI

CAG

57.448

NED

ACILS
CPE

Sendika
GAWB
Horizonti

245.692 Grc, Ermeni. Azen sendika destei .

56 000
Reformlar, Today dergisi,Herald blteni..
34 572
3. Sektr Vakf. Video, tv.
30.125

CIPDD
PSI
CIPDD
I Haklar

ccc

Feminist

Liberty

NED
NED
NED
NED
1999 NED

2000 NED

ACILS
?

7
7

NED

2001 NED
NED
WFD
WFD
WFD
WFD
NED
WFD

7
CPE

68 349

10.194
16.011
7.832
14 690
27 211
10 528

Grc, Azeri. Ermeni sendika

liderleri ve eylemcilerin eitimi.
Kadn rgileycilerin eitimi. ClPEnin
Ekonomik Reform propagandas
U D. P'den 3 rgt ngiltere'de eitimi
Toryden 2 uzman parti eitimi
Devlette saydamlk. Halkla likiler Servisi.
Grc, Azeri, Ermeni 24 sendikac eitimi
Etnik aznlklar aratrma, yuvarlak m asa top.
60 lise rencisi sivil" eitimi
"sivil" liderler yazlar, CDIC el kitab yayn
nderlik eitimi, 7 blgede sem m eder vs.
Yasa, ynetmelik, adalet "sivil" aratrma.
CAG ye destek, rgtlenme, siyasi dan
man.

Aznlk ara., yerel gruplar,siyasal paket

ynetim kurallarn belirlemesi,
ve adam rgt kuruldu.EI kitab yayn
Merkezlenn kurulmas
Sivil Kltr Merkezi rgt eilimi
7 blge yerel feminist bro, blten yayn
Hakiar ve zgrlkler yuvarlak m asa top
Kadn liderler yetitirmek, et.

WFD W estminster Fdn(UK) CIPDD Caucasian Inst P eace Democracy Development / Kafkasya
Bar Demok. Kalknma Enst NPF; National P eace Fdn./ Ulusal Bar Vakf CRICHRC5 : Kafkasya
. Haklar, atma Deer Ara Bilgi Mrkz) IWPR: Inst. War - P eace Reporting / Sava ve Bar
Rapor Enst. Tory' Ing. Muhafazakr Partisi

616

Ukraynada Sivil A kuruluu 1991-2001 (Soros dnda)

Arac
1991

NED

Alan

$ 1

Ama / Eylem

AHRU

32 000

Demokratik
gruplar
destekienece.
Czervonoharad
ile
Scranton
(Pennsylvania) karde kent olacak
Destekleme Merkezi'nin gelitirilmesi
ve Pazar verilerinin hazrlanmas.

1992 NED

CPE

Lviv Inst

70 000

1993 NED

CPE

MRC

87 327

Virt

Tcan bankaclk dzeninin nndeki en

gellerin a ra tn mas
Gi bir zel sektr yaratimnas iin
90 564
reformlarn desteklenmesi.
Kk giriimciler iin Bat'da uygulanan
70.280
yasa ve ynetmeliklerin Ukrayna'ya uydu
rulmasi.
118 354 zelletirmenin desteklenmesi, derin
raporlar hazrlanmas.

NED

CPE

RUKH

NED

CPE

INVESTOR

NED

CPE

SPURT ASS

NED

CDD96

70.000

Medya, hkmet ve siyasal partilerdeki

demokratik gen eylemcilerin eitimi

1996 WFD
(ing.j

CDR989

10 192

Kiev'de DEMOS adl iki aylk dergi yayn

ve yasa hazrlklarnn, siysal parti prog
ramlarnn yaymlanmas ifls'te merkez,
bilgisayar ve haberleme.
Nova Mova Int. Mess Media C enterda
iktisadi reformlar destekleyen ZRIZ adl
bltenn yaymlanmas.

1994

15.609

WFD

CDR

NED

FTUI/ACILS Democracy
Fdn.
?

29.010

1998 NED

FTUI/ACILS

73.963

Ukrayna iilerinin seimlere katlmn

aratrmak, yayn yapmak ve sendika ve
siysset nderleriyle yuvarlak m asa top
lantlar.

2000t

NED

FTUI
/ACILS

73.680

Ukrayna zgrll derneinin

kurulmasiin strateji gelitirilmesi.

2001

NED

f Tui/a c il s

1997

f j j B63

WFD

Ji Partisi

Demokrasi vaktinin bamsz sendikalar

kurma girii m tenne destek ve yayn
Kadnlar konferanslar

180.739 Sendika nderlerinin eitilmesi ve sendi

ka yasas nazrlanmas.
1 476 ngiliz ii Partisi nin inceleme gezisi

2002
NED

CEPR

50 000

NED

CIPR

74.970

Natsonalna Bezpeka i Oborona (Ulusal

Gvenlik ve Savunma) aylk blteninin
3000 tane Ukrayna dilinde, 800 tane
ngilizlce olarak yayn ve toplumsal .
siyasal konularda allmas
Gazetecilerin, siyaetilerin ve NGO'larn
raporlarnn hazrlanmas vs.

S5a Americans for Human Rights in Ukraine

955 Market Reform Center
560 RUKH Economic Coordination Center
961 Center for Democratic Development
952 Center for Democratic Reform: Merkezi Newyork'dadir. Bakan Amerikal Roman Zvarych
1993d e Ukrayna vatanda olarak dnd ve Ukrayna Liberal Cephe'nin bana geerek milletvekili
oldu, muhalefeti rgtledi.
965 Fomdation Jean Jau res , CEPR : Center for Economic and Political Research

617

ABD Bakan Clintonun NED raporu onay

To the Congress o f the U nited S tates:

Pursuant to the provisions of section 504(h) of Public Law 98-164,

as amended (22 U.S.C. 4413)), I transmit herewith the Ninth
Annua) Report of the National Endowment for Democracy, which
covers fiscal year 1992.
W il u a m J . C linton .
T he W hite H ouse , February 25, 19931
(II
GAO denetim raporunda NEDin hesaplarna tiraz

travel, appeared to be costs incurred for other activities not related to

the conference. Additionally, over $2,000 of travel advances were given
to one official, but the dates the official received the cash did not coin
cide w ith any travel done for the conference7and no explanation
given on what the money was spent on.

within 30 days. For the Solidarity project in Poland, for example, quar
terly financial reports were consistently late because Solidarity had to
retrieve expenditure information from manual accounting records at
each of its 40 regional offices before it could compile an overall report.

Page 33

GAO/NBIAD-9H62 Prom oting Democracy Oversea*

The report states

(p. 4 5) t h a t g r a n t e e s a r e r e s u l r e d to
execute
grant
agreements
with
foreign
subrecipients.
The
agreements between WED and U . S . grants Indicate that grantees
s h o u l d e x e c u t e w r i t t e n " a g r e e m e n t s w i t h tora lan sufcrnclplnftts7 Put
t h e y rtf'not r e g u f r e a to <fo so.
There nay be instances, especially
in t o t a l i t a r i a n c o u n t r i e s / w h e r e I m a y n o t E e p r u d e n t frxr a
f o r ei g n o r g a n i s a t ion t o sig n s u c h an agreement,
n o n e t h e l e s s , the
E n d o w m e n t a c k n o w l e d g e s t h a t i m p r o v e m e n t s a r e n e e d e d In t h e f o r e i g n
s u b r e c i p i e n t s 1 u n d e r s t a n d i n g of grant requirements an d procedures,
a n d it w i l l e n c o u r a g e t h e u s e o f a p p r o p r i a t e w r i t t e n a g r e e m e n t s
b e t w e e n U.S. g r a n t e e s a n d f o r e i g n s u b r e c i p i e n t s w h e r e v e r it is
f e a s i b l e t o d o so.

6 1ft

Kaynaka
Agee, Philip, Louis Wolf, Dirty Work- The CIA in Western Europe, Zed Press, London
1981.
Agee, Philip, On The Run, Bloomsburry Publishing Ltd., London, 1987.
Allen B Thomas, Polmar, Norman, Spy Book- The Encyclopedia of Espionage,
Random House, New York, 1997
Allen, Gary, The Rockefeller Tile, 7 6 Press, Seal Beach. C alif, Feb. 1976
An, Tayyar Dr , Amerika'da Siyasal Yap Lobiler vo D Politika, ALFA Yayn, stanbul,
2. Basm, Nisan 1997.
Atatrk, Kemal Nutuk, Cilt: III Vesikalar, Trk Devrim Tarihi Enstits. M.E.B, st 1968
Aydoan. Metin, Ekonomik Bunalmdan Ulusal Bunalma, Kum Saati Yaynlar, stanbul,
Ekim 2002
Bacmolu, Tamer, The making of Turkish bogeyman - A Unique Case of
Misrepresentation in German Journalism, Graphis Yaynlar, Pub. No:6, stanbul, 1998
Bainerman, Joel. The Crimes of a President, S.P.I, Books. A Division of Shapolsky
Publishers, Inc., New York, NY, 1992.
Baram, Amatzin, Rubin, Barry (Edited By), Iraq's Road To War, St. Martin's Press, New
York. 1993
Bamaby, Dr Frank, Instruments of Terror, Vision Paperbacks, Garden London, 1996
Berzeg, Sefer E., Trkiye Kurtulu Sava'nda erke Gmenleri II, Nart Yaynclk,
stanbul, Ekim 1990.
Bildirici, Faruk, Maskeli Leydi- Tekmili Birden Tansu iller, 4, Bask, mit Yaynclk Ltd.
ti., Ankara. Austos 1998
Blum, William, Killing Hope - U.S. Military and CIA Interventions Since World W ar it.
Common Courage Pres, Monroe, Second Printing, 1995
Boettcher, Robert with Freedman, Gordon L , Gifts of Deceit - Sun Myung Moon
longsun Park and The Korean Scandal. Holt, Rinehart and Winston, Now York, 1980
Borosage. Robert L,: Marks, John (Edited by), The CIA File, Grossman Publishers- The
Vikincj Press, New York. 1976.
Brcwton. Pete The Mafia. CIA and George Bush -- The Untold Story of America's
Greatest Financial Debacle, S .P I. Book si shapolsky Publishers, Newyork, 1992.
Brownstein, Ronald; Easton, Nina. Reagan s Ruling Class -Protraits of the Presidents
lop 100 Officials, Presidential Accountability Group, Washington, D C , 1982
Calvr, Fabrizio; Pfister, Thierry, Washington'un Gz, eviren: Temel Keotu, Ankara,
Ekim 1997
Clzolu. Tanju, Anlarla Kamil Krkolu. Bke Yaynclk, stanbul, Ocak 2000.
Choate. Pat, Agents of Influence. Alfred A. Knopf, New York, 1990.
Cornwell, Rupert. Gods Banker, W. Clement Stone, P M A Communications, 1984
apolu, Gkhan, Trkiye stikrar inde Nasl Kalknr, Adam Yaynclk Ankara, 1992,
apolu, Gkhan, Trkiyede Siyasi Tkankl Amak in, Stratejik Aratrmalar Vakf,
1. Bask, Eyll 1994.
laan, Emin, Turgut Nereden Kouyor?, Tekin Yaynevi. 1 VBasm, stanbul, 1989
Deacon, Richard, srail Gidi Servisi, eviren: Yaar Onay, Anahtar Kitaplar Yaynevi,
stanbul, 1993
Deer, M Emin, Bir Cumhuriyet Dmannn Portresi ya da Fethullah Glen
Hocaefondinin Derin Misyonu, Cumhuriyet Kitap Kulb, 2. Bask, stanbul, Kasm
2000 .

6 I9

Deer, M. Emin, Oltadaki Balk Trkiye, Toplumsal Dnm Yaynlar, 6. Basm, s

tanbul. Haziran 1998.
Deer, M. Emin, Uur Mumcu ve 12 Mart-Geriye Dnn lk Adtm, um:ag yaynlar,
Ankara 2002
Domhoff, G. William, Who Rules America - Power & Poltics, Fourth Edition, McGraw
Hill Higher Education, 2002
Ehrenfeld, Rachel. Evil Money,
Publishers. New York, 1992.

Harper Business A Division of Harper Collins

Emerson, Steven, The, American House of Saud - The Secret Petrodollar Connection,
Franklin Watts, 1995.
Erdemir. Aykan, Incorporating Alevis: The Transformation of Governance and Faith
Based Collective Action in Turkey, PhD Thesis. Anthropology and Middle Eastern
Studies, Harvard University, Cambridge, Massachusetts, April, 2004.
Esposito, John L , Islam in Asia- Religion, Politics, and Society, Oxford University
Press, 1987.
Esposito, John L , Voll, John O., slamiyet ve Demokrasi, Trkesi: Ahmet Fethi, Sar
mal Yaynevi, 1998.
Findley, Paul, A BD de srail Lobisi, Trkesi: Mustafa zcan- Dr. N. Ahmet Asrar. Pnar
Yaynlar, stanbul, Ekim 1994,
Fuller, Graham E., Demokrasi Tuza, Trkesi: Meral Gaspral, Altn Kitaplar Yayne
vi, 1. Basm, stanbul, Nisan 1996.
Fuller, Graham E. and Lesser, lan O. With Henze, Paul B. And Brown J.F., Turkeys
New Geopolitics From the balkans to Western China, A RAND Study, Westview Press,
Colorado, 1993.
Gaulis, Berthe Georges, Kurtulu Sava Srasnda Trk Milliyetilii, s .151. "Le
nationafisme Turc, Paris Libraire Plon, 19211' den eviren Cenap Yazansoy, Rado Ya
ynlan, stanbul, 1981.
Glen, f ethuliah, Hitap iekleri, Yeni Asya Yaynlar, stanbul, 1974.
Grsel, Seyfettin, Dzgren, Koray, Oran, Baskn, stel. Fsun. Keskin, Cumhur, Al
pay, ahin. Trkiyenin Krt Sorunu, TSES Trkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Aratr
malar Vakf, stanbul 1996.
Gven, Haan, ncesi ve sonrasyla Susurluktaki dm Gladyo, Beyan Yaynevi. s
tanbul, 1997.
Hablemitolu, Necip, Alman Vakflar ve Bergama, 2. Basm, Otopsi Yaynevi, 2001.
Hassan, Steven, Releasing The Bonds, Freedom of Mind Press, Somerville, 2000.
Henze, Paul B., Turkey And Atatrks Legacy, Trkistan ve Azerbaycan Aratrma Mer
kezi Yaym, Turkuaz Dizisi, Series Editor, Mehmet Ttnc, SOTA, Haartem,
Netherlands, 2001
Henze, Paul B., Trkiye ve Atatrkn Miras, Kmen Yaynlar, I. Bask, KonyaHaarlem, Ocak 2003.
Herman, Edward S., Brodhead, Frank, The Rise and Fall of The Bulgarian Connection,
Sheridan Square Publications. New York, 1986,
Herman, Edward S., The Real Terror Network, South End Press, Boston, 1982.
lhan, Attil, Aydnlar Sava, Bilgi Yaynevi. 3. Basm, Ankara 1996.
ilhan, Attil, Bat nn deli Gmlei, Bilgi Yaynevi, 2. Basm, Ankara. Haziran 1995,
nn, smet, Lozan Antlamas II, Cumhuriyet eki, Yenign Haber Ajans Basn ve Ya
ynclk A.., stanbul, Austos 1998,
Kaleli, Ltf, Alevifik kimlii ve Alevi rgtlenmesi. Can Yaynlar, stanbul, Temmuz
2000 .

620

Kessler Ronald, Inside The CIA, Pocket Boks- Simon & Schuster, New York, 1994.
Kalyoncu, Cemal A , Sakl Hayatlar, Zaman Kitap bir Feza Gazetecilik A Kuruluudur,
Haziran 2002.
Kaplan, Sefa, Kemal Dervi- Bir 'Kurtarc yks, Metis Yaynlar, stanbul, Haziran

2001 .
Kessler Ronald, inside The Congress, Pocket Boks - Simon & Schuster New York,
1998.
Kwitny, Jonathan, The Crimes of Patriots - A True Tale of Dope, Dirty Money, and the
CIA, W. W. Norton & Company, New York, 1987.
Kutay, Cemal, Bedizzaman Said Nursi, Yeni Asya Yaynevi, Caaiolu. Istanbul,
1980.
Lewis, Charles; Benes, Alejandro; O Brien and the Center for Public Integrity, The
Buying of The President, Avon Boks-The Hearst Corp., New York, 1996.
Mader, Julius, Who's Who in CIA, , 1066 Berlin W 66, Mauerstrasse 69, Berlin 1968.
Magdoff, Harry, Emperyalizm a - ABD'nin D Politikasnn Ekonomik Temelleri,
eviren: Doan afak, Odak Yaynlar, 1974.
Marchetti, Victor, Marks, John D,. The CIA and The Gutt O f Intelligence, Alfred A.
Knopf, Fourth Printing, 1974.
Mardin, erif, Trkiye'de Din ve Siyaset, letiim Yaynlan, itanbul.
Mardin, erif, Bedzzaman Said Nuri Olay- Modern Trkiye'de din ve toplumsal dei
im. "Re ligi ou n and Social Change in Modern Turkey, The Case of Bedizzaman Said
Nursi, State University of New York Press, 1989. eviren Metin ulhaolu, 5. Bask,
iletiim Yaynlar,
Marrs, Jim, Rule by Secrecy -The Hidden History That Connects The Trilateral
Commission. The Freemasons, And The Great Pyramids, Harper Collins Publishers,
1989.
McGehee, Ralph W ., Deadly Deceits- my 25 yearsin the CIA,Ocean Press, Melbourne,
1999
Mills, Ami Chen, C IA . Off Campus, Second Edition, South End Pres, Boston, 1991.
Mughisuddin, Mohammed, Praeger Publishers, New York, 1977
Mumcu, Uur, 'Papa-Mafya-Aca Tekin Yaynevi, 8. Basm, 1993,
Mumcu, Uur, Rabta, Tekin Yaynevi, 19. Basm, stanbul, 1996.
Nursi. Said, Risalet Nur Klliyatndan Sikke-i Tasdik-i Gaybi, Szler Yaynevi, stanbul,
1991.
Nutter, John Jacob, Ph.D., The CIAs Black Ops - Covert Action, Foreign Policy, and
Democracy, Prometheus Books, New York, 1999.
Olmsted, Kathryn S., Challenging The Secret Government - The Post-Waregate
Investigations of the CIA and FBI, The University of North Carolina Press, 1996.
Onar, Mustafa, Atatrkn Kurtulu Sava Yazmalar II, T.C. Kltr Bakanl Atatrk
Dizisi, Ankara, 1995.
Pallis, Alexander Anastasius, Yunanllarn Anadolu Maceras (1915-1920), "Greeces
Anatolian Venture -a n d After (1915-1922) "den eviren Orhan Azizolu, Yap Kredi Ya
ynlar. stanbul, Mart 1995.
Palast, Greg, The Best Democracy Money Can Buy. Pluto Press, London, 2002.
Polat,Ylmaz, Washington-Ankara Hatt, mit Yaynclk, Ankara Austos 2000
Polat, Ylmaz, Washington Entrikalar. Milliyet Yaynlar, stanbul 1999,
Polat, Ylmaz, Aio Washington, Alfa Yaynlar, Istanbul, 2002.
Poyraz, Ergn, Patlak Ampul, Ankara, 15.10.2002.

62!

Poyraz, Ergn, AKPapa'mn Temel gds, Topiumsal Dnm Yaynlar, stanbul,

ubat 2004.
Prados, John, Presidents' Secret W ars - CIA and Pentagon Covert Operations From
World W ar II Through The Persian Gulf, Elephant Paperbacks, 1995.
Ross, Robert Gaylon, Sr., Whos Who of the Elite, Spicewood, Texas, 1995.
Sampson, Anthony, The Money Lenders - The People and Politics of the World
Banking Crisis. Penguin Books, 1983.
Simpson, Christopher, Blowback - The First Full Account of America's Recruitment of
Nazis, and Its Disastrous Effect on Our Domestic and Foreign Policy, Weidenfeld &
Nicolson, New York, 1988.
Syklar, Holly, Washingtons W ar on Nikaragua, South End Press, Boston. 1995
Syklar, Holly (Edited by), Trilateralism - The Trilateral Commision and Elite Planning for
World Management. South F.nd Press, Boston, 1980.
Slatter. Robert. Soros - Dnyann En Byk Yatrmcsnn Hayat, a ve Ticari Srla
r, (TG AD Katklaryla) Rota Yayn Yapm Tantm Ticaret Ltd ti.. 1.Basm, stanbul
2 000 .
Smith, James A , The Idea Brokers - think Tanks and The Rise of The Now Policy
Elite, The Free Press, New York, 1993
Soros. George. Kresel Kapitalizm Krizde, lrkcs. Gulden en. Sabah Kitaplk ,
stanbul, 1999
Stoerkel, Jean-Marie, Mesih papa y Neden Vurdu?, "Le Loups De Saint-Pierre (Saint
Pierre'nin Kurtlar- 1996. eviren: Glin Balamir. Sabah Kitaplar, stanbul, 1997
Sutton, Antony C., Wall Street and The Rise of Hitler, 7 6 Press, Seal Beach, Calif
1976.
ahiner, Necmeddin, Said Nursi,Yoni Asya, Istanbul, 1996
Taheri, Amir, Hizbullah- Kutsal Terrn yz, eviren Hikmet Bila, Sel Yaynclk.
stanbul, 1990.
Taheri, Amir, Kadn Haklar ve ran Deneyimi, ada Yaam Destekleme Dernei,
stanbul, 1990
Taheri, Amir, Nest of Spies: America's Journey to Disaster in Iran. New York: Panlheon
Books, 1988.
Tokatl, Orhan, Krmz Plakalar -Trkiye'nin zall Yllar, Doan Kitaplk, stanbul,
1998.
Truell, Peter, Gurwin, Larry, False Profits - The Inside Story of BCCI, The World's Most
Corrupt Financial Empire, Hughton Mifflin Company, New York, 1992.
Tfekiolu, Turgay, Trkiye ve eytan geni, Hat Matbaas, Bursa, 2001.
nl, Ferhat, Susurluk Gmr, Birey Yaynclk, stanbul, 2000
Volkman, Ernest, Casuslar - Kara Sanatn Ustalar, Trkesi: Fato Dilber, Genlik Ya
ynlar stanbul, 1996
Yaln. Soner - Yurdakul, Doan, Bay Pipo, Doan Kitaplk, Ocak 2000.
Wise, david - Thomas Ross, Grnmeyen Hkmet CA, eviren: Ali Rzgar, Sol Ya
ynlar, Ankara, 1966.
Woodward, Bob, Pee - CIA ve Gizli Savalar 1981-1987, eviren: Gnl Suveren,
Kelebe Yaynlar, stanbul, Tarihsiz
Zelyut, Rza, zkaynaklara Gre Alevilik, Anadotu Kltr Yaynlar, stanbul 1990.
2. Cumhuriyet Tartmalar, Baak Yaynlan, Ankara, Austos 1993.
Amerikan Gizli Belgelerinde Trkiye'de slamc Akmlar, Tercme: Ylm az Polat,
Takdim: Fehmi Koru, Beyan Yaynlar, Caalolu-stanbul, Austos 1990.

622

Avrupa Birlii Devlet ve S'IK'lar, Trkiye Ekonomik ve Toplumsa) Tarih Vakf llonrich Bll Vakf'nn Katklaryla Yaynlanmtr, stanbul, Aralk 2001. Yayma hazr
layan :Ayen Anadol.
Dine Devrimci Yaklam1' m Krt - slam Sentezi mi?, Varyos Yaynlar. stanbul
1992.
- , EIR Special Report- The true story of Soros the Golem, A profile of megaspeculator
G eorge Soros, Washington DC, April 1997
-, Federal Staff Directory, CQ Pres- Congressional Quarterly, Washington, Fall/1999.
ktisadi Kalknma, 1958 Bte Mzakerelerinde C.H.P. Milletvekillerinin Yaptklar
tenkit ve tekliflerden zetler, CHP Genel Sekreterlii Aratrma ve Dokmantasyon B
rosu, Yayn No:3, Gzel Sanatlar Matbaas, Ankara, 1958.
- mral da Neler Oluyor?- APO, PKK ve Saklanan Gerekler, ddialar tirefalr Savun
ma Uyuturucu,Yayna Hazrlayan: nal inan - Can Polat. Gvenlik ve Yarg Muhabir
leri Dernei, Ankara, 1999.
- , Krt Sorunu Nasl zlr, Nbihar Yaynlar, stanbul, Nisan 1996.
- Non-Gevernmental Organizations Guide (Main Establishments), The Economic and
Social History Foundation of Turkey. Istanbul. May 1996
~, Soros Soros u Anlatyor, Trkesi: Glden en, Sabah Kitaplk, stanbul, 1998.
~, Trkiye'de Anayasa Reformu Prensipler ve Sonular, Konrad Adenauer Vakf Yayn,
Ankara 2001
Zeugma Yalnz Deili - Trkiye'de Barajlar ve Kltrel Miras, Trkiye Ekonomik ve
Toplumsal Tarih Vakf - Rockefeller Vakf inin Katklaryla Yaynlanmtr, stanbul, 2000.
Dergiler
Aydnlk, Haftalk Haber-Yorum Dergisi, stanbul
Btn Dnya, Bakent niversitesi Kltr Yayn, Akm A.., Ankara.
CAIB, Covert Action Information Bulletin, Covert Action Publications, Inc., Washington,
DC, USA
CAQ, Covert Action Quarterly, Covert Action Publications, Washington, July 1978Summer 2002, 72 say,
veneburi, Kltrel Dergi. 3 ayda bir yaynlanr. Total Mavirlik ve Mmessillik Limited
ti, Harbiye-stanbul, 1997.
DAVA, ki Ayda Bir yaynlanr, Med-Zehra Ltd. ti., Caalolu-stanbul. (Yaynn dur
durdu.)
2000 Ikibine Doru. Haftalk Haber Yorum Dergisi, stanbul, 1987-1991.
Gndem, Strateji Grubu Haber Blteni, Ankara, 1995-1997.
Kafkasya Yazlar, Yllk 4 say yaynlanr, ivi Yazlar, Kadky-stanbul, 1997
Lobster, Edited and published by Robin Ramsay, UK., 1983- Summer 2002 toplam 43
say.
Mother Jones, Monthly, U S A .
Mdafaa-i Hukuk, Atatrk Aylk Dergi, Mudafaa-i Hukuk Vakf, Ankara.
Nbihar, Mehnameya andi Hneri Edebi (Aylk Kltr Sanat Edebiyat Dergisi), Fatihstanbul.
Ulusal Strateji- National Strategy, CNR Uluslararas Fuarclk, Yelky-lstanbul
Szleme, Aylk Dnce ve Siyaset Dergisi, Sina D Tie. Basn Yayn ve Paz. Ltd. ti.
Yeni Zemin, Aylk Kltr ve Politika Dergisi, Osman Tun, Fatih-lstanbul.

623

Raporlar:
U.S. Department of State Annual Report on International Religious Freedom for 1999:
Turkey, Released by the Bureau for Democracy, Human Rights, and Labor
Washington, DC, Septem bers, 1999,
Religious Liberty: The Legal Framework In Selected OSCE Countries Turkey, A Report
Prepared by the Law, Library of Congress, at the Request of the Commision on
Security and Cooperation in Europe, Law Library of Congress, March 1999, Partially
updated February 2000
Special Policy Forum Report, Turkey: Domestic Change and Regional Politics, Alan
Makowsky, Ian 0 . Lesser, Policywatch, Number 261, July 21, 1997.
The U.S. Commision on International Religious Freedom Report 1999, Executive
Summary.
Country Report on Human Rights Practices-2000,
Democracy, Human Rights, and Labor, February 2001

Reteased by the Bureau

of

2000 Annual Report on International Religious Freedom: Turkey, Released by the

Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, U.S. Department of State, September
5, 2000.
Turkey- International Religious Freedom Report 2002. Released by the Bureau of
Democracy, Human Rights, and Labor.
GAO United States General Accounting Office Report to the Speaker of the House of
Representatives and the Chairman, Committee on Foreign Relations, U.S. Senate,
Promoting Democracy- National Endowment for Democracy Efforts to Improve Grant
Management Summary 1992, Major Contributors, National Security and International
Affairs Division, Washington D.C., Eorpean Office.
Konrad Adenauer Vakfnn Trkiyedeki Faaliyetleri, Konrad Vakf, Yl 2000.
National Endowment For Democracy 1992 Annual Report October 1, 1991 September 30, 1992), House Document 103-51, 103d Congresss, 1st Session, U.S.
Government Printing Office. Washington: 1993.
National Endowment for Democracy 1993 Annual Report October 1. 1992 - September
30, 1993. Yaync belirtilmemi.
National Endowment for Democracy 1994 Annual Report October 1. 1993 - September
30, 1994, Yaync belirtilmemi.
National Endowment for Democracy 1995 Annual Report October 1. 1994 - September
30. 1995. Yaync belirtilmemi.
National Endowment for Democracy 1996 Annual Report October 1, 1995 - September
30, 1996. Yaync belirtilmemi.
National Endowment for Democracy 1997 Annual Report October 1, 1996 - September
30, 1997. Yaync belirtilmemi.
National Endowment for Democracy 1993 Annual Report October 1, 1997 - September
30, 1998. Yaync belirtilmemi.
National Endowment for Democracy 1999 Annual Report October 1, 1998 - September
30, 1999. Yaync belirtilmemi.
National Endowment for Democracy 2000 Annual Report October 1, 1999 - September
30, 2000. Yaync belirtilmemi.
National Endowment for Democracy 2001 Annual Report October 1, 2000 - September
30, 2002.
Turkish Growth Fund-Annual Report- August 31,1998.
1999 Annual Patterns of Global Terrorism" Report, Released By The U.S. department
of State, May 1, 2000.

624

118 E Lions Ynetim evresi, 216

21 Yzyl Eitim ve Kltr Vakf, 216
A
A.J Congress (American Jewish Congress),
179
A.P (Adalet Partisi), 154
AAFLI (African-Asian Free Trade Labour
Institute), 353. 606
AAYPL (Atlantic Association for Young
Political Leaders), 212
AB Temsilcilii. 70
ABB, 211
ABC News, 262
Abdul Malik Mcahid, 551
Abdul Mectd Al-Kohel, 551
Abdulaye Dieye, 551
Abdullah Latif All, 551
Abdullah, Patricia Nho, 489
Abdl Gani, 505
Abramowitz, Morton tsaac, 205,212,223,
224, 366, 376, 512, 521, 549,600
Abrams, Elliot. 316,439, 440, 610
Abu Marzuk, 464
Abu Zakuk, All, 489, 493
Abu-Rabi, brahim, 540, 599
Acar, Ahmet, 214
ACCJ (Asociacion Civil Consorcio Justica),
301, 304. 305, 306
Acemi, Fuad, 578
Acheson, Dean, 384,603
ACFIR (Action Center for Human Rights),
10T
ACILS, t, 27,49, 77, 93, 308, 309,357, 616,
617
ACON, 358
ACPJ (Asociation Civil Primero Justicia),
309
ACRFA (Adv. Cttee on Religious Freedom
Abroad), 435
Acton Institute, 384, 602
ACYLP (American Council of Young Political
Leaders), 182, 219
ACYPL (American Council of Young Political
Leaders. 182, 212,219
Ak Radyo, 294
Adham, eyh Kemal, 280
ADL (BNai Brith Anti-Defamation League),
1, 179, 180,181,223, 331,382,389, 440
Afanesiev, Yuri, 348
AFC (American Family Coalition), 526, 612,
615
Afghan Media Project, 374
AFL-CIO, 27, 301, 304, 347, 352, 353, 356,
357, 367, 387, 391, 604. 606. 607

AFT (American Federation of Teachers), 1

354, 357
AGT (Avrupa Gventik ve birlii T.), 34,
35, 123. 152, 154, 155, 222, 481, 489,
490, 559
Aca, Mehmet Ali, 145
AF1A (Azerbaycan Ftaber Ajans), 91
Ahmed Abdrraid, 551
Ai (Amnesty International), 91,101, 600
AIPAC (American Israel Public Affairs
Committee), 1,179, 180, 181, 184, 221,
440
A IHM (Avrupa nsan Haklan Mahkemesi),
75, 128, 419, 448
Air America, 363
Air Transport Association, 360
AJC (American Jewish Committee), 179.
319
Ajmart, 377
AK-47 (Kalenikof), 372, 373, 426
Akal, Bekim, 546
Akaln, Gneri, 120,121
Akan, Tank, 474
Akarcal, Blent 161,169,173,178
Akat, Asaf Sava, 121, 253, 325
Akbulut, Yldnm, 161
Akdoan, Yaln, 498
Akgerman, Nur, 215
Akgndz, Ahmet, 512
AKIN (American Kurdish Information
Network). 495
Akn, Mahmut Reha. 177
Akit (Gazele), 178,480
Akko, Nebahat, 294
Akman, Nuriye, 522
Aksoy, Muammer, 500
Akam Gazetesi, 176, 232
Aktan, Gndz, 214, 324
AMa, mit. 498
Aktay, Yasin, 547
Akurgal, Ekrem, 523, 525
AKUT, 152. 340
Akyol. Mete, 499
Akyol, Taha, 238, 295
Akyz, Abdullah, 318
Al Dobra, 435
Alagz, Mustafa, 177
Aiaton, shak. 99.192, 253, 257, 291, 295,
323
Alaton, Vedat, 257
Alatoni, shak, 99,192,253, 295, 323
Albertini and Co., 278
Albertini, Isodoro, 278
Albright, Madeleine Korbel. 152, 219, 270,
355, 356, 360, 365, 366, 379.443,484,
508, 513. 544

Toledo, Alejandro, 219, 269, 270, 271. 272.

273
Alexander, l.amar, 146
Alexander. William V.. 356, 606
Alfred Mozer Fdn.,47.601
Al-Hadis, 504
Alhamdani, Aziz Talib, 337
Ali, eyh Muhammed, 337
Alkin,. 218, 325, 523, 525, 526
Alkin, Hayri Erdoan, 218. 325, 523. 525.
526
Alkin, Kerim, 218
Allan Boesah 357
Altan. Virginia. 360
Allen. Gary. 260
Alliance Capital Management LI'*. 282. 283
Allman, Avis Asiye, 487, 488, 489, 490
Allman, Avis Asiye. 129, 483. 484.487. 488.
491.492, 493
Alp Orun., 324
Alp, Ahmet Vefik, 178
Alpay, ahin, 268, 294, 296. 548
Alphandary. Kim Alphandary, 303
Alptekin, Erkin, 84
Altan etin, 99
Altan, Ahmet. 202, 290
Altan, Mehmet. 99
A Itinay. Hakan, 294
A Itnsoy, Mehmet, 248
AMC (American Muslim Council). 443, 464.
469. 490, 508. 509
American Civil Liberties Union, 285
American Express Bank, 278
American Friends of Turkey Fdn. (American
-Turkish Fdn), 87
American Securities. L.P, 223
American Turkish Fdn,. 64, 65, 87, 88, 585
American Waterworks, 210
Amerikan-Yunan Odas, 179
Amway, 211
ANAP (Anavalan Partisi), 54. 98. 99,148,
161, 173, 174, 177, 178, 194, 208. 212,
234, 247. 314, 383, 419, 514
Anar, Erol. 290
Anglo-1 ran Oil, 587
Angola. 364, 599
Annan, Kofi. 219, 255, 506
Annan, KOfi, 219, 255, 506
ANSAV (Anadolu Stratejik Aratrmalar
Vakf), 1, 52, 67, 139, 140, 141, 142, 143,
144,147, 208
Antalya Barosu, 70
Anzavur Ahmet, 562
Apak. Sudi, 325
APEC (Asia Pacific Econmic Cooperation),
217
APF (American Political Foundation). 26. 36,
349. 362, 363

APREF ((A.Philip Randolph Educational

Foundation), 353
APRI (A. Philip Randolph Institute). 1. 352.
353. 357, 358, 391,606
Ar, Mjde, 100
Arab League, 551
Arabac, Afi, 208
Arabistan (Saudi/Suudi), 102,153.193, 264
280, 361, 371, 372, 377, 388,404. 521.
546, 599, 605, 608
Aral, Hayrullah Zafer, 177
AFAMCO, 521
Arasl, Oya, 207
ARC (Afganistan Relief Commilteee), 1.
145, 382, 388. 604, 605, 608,609
Ardahan, 122
ARGE, 323
Argue, Don, 436, 526
Argden, Ylmaz, 323
ARI (Washington b.), 220, 221
ARI Dernei. 1. 30. 58, 59, 76, 77, 130. 152,
154, 161, 162. 163, 170. 176, 177, 178,
179, 181, 182. 183, 184. 186. 187, 188,
189. 190, 192,193, 194, 196, 198, 202,
203. 204. 205, 206. 207, 208. 209. 210,
211, 212, 213, 214, 215, 216,217, 218,
219, 220. 221. 222, 223, 224. 225, 228,
229, 230, 231, 232, 233, 234. 235. 236,
237, 238, 239. 251, 255, 270, 282, 291,
309, 322, 339, 341, 356. 526, 578, 582
An. Tayyar, 180,181
Ark, Yavuz, 221
Aristide. 361
Arjantin, 265, 301, 360. 423, 424, 599
Armenian News. 313
Arnavutluk, 153, 377, 599
Arnhold & S, Bleichroeder. ne, 276
Aronson, Bernard W., 355, 358, 359, 367,
606
Arsan, Henry, 245
Arsani. Yldray. 121
Arsava, Fsun, 161
Arsel, Semahat, 178
Arseven, Nejat, 161
Arslan. Mete, 326
Arslan. Zht, 121
Artvin, 215,219
ASAM (Avrasya Stratejik Aratrmalar
Merkezi). 1,117,173, 202, 214, 342. 513
ASC (American Security Councill), 1, 382,
388, 389. 605, 609,610
Asena, Ahmet, 448
Asia Foundation, 360, 600, 613
Aslan, Adnan. 548
Aslan, Ahmet, 121
Aslan. Ali Halit, 508, 514. 560, 568
Aslan, Yasin, 84
Astola. 377
Astolfine SA., 279

Akar, Atilla, 325

Atalay, Beir, 444
Atatrk, Mustafa Kemal. 11. 12. 15, 32, 83,
84. 85, 86, 95, 103. 131. 132.158, 161,
163, 165, 166. 171, 172, 178, 232. 253,
313, 337, 341. 402, 461. 463, 466. 467.
509, 511, 527, 550, 559, 562, 563, 566,
572, 574, 577, 582, 592, 594, 596, 597,
598,619. 620, 621
Atbakan, Ekrem, 123. 155
Ate, Toktam, 346, 510
At, Glay, 523, 525
Atlantic Institute. 277
Atlas Fdn.. 31, 119, 123. 125, 130. 487, 493
Atwood. J. Brian, 355
Avam Kamaras (ng.), 95, 239, 479
Avrupa niversitesi, 254, 273, 287. 296
Awad, Nihad, 441, 482
AWPC (American Western Policy Center), 1,
196, 198, 199, 200, 201, 256
Ayata, Aye, 208, 213
Aybay, Rona, 448
Aydn, Mehmet. 121, 525, 543
Aydnlar Oca, 82, 523
Aydnlk (Dergisi). 54. 100. 133, 135. 172,
203. 213, 218, 238, 437, 448. 623
Aydoan, Krat. 121
Aydoan, Mahmut, 326
Aydoan, Metin, 286, 295
Ayna/Zerkalo, 93
Ayta, Hdr, 327
Azadlk, 93
Azerbaycan, 65, 82, 83. 85, 89. 90, 91. 92,
93, 94, 95. 96, 99, 204, 207, 291, 304,
309. 327, 403, 411. 449, 500. 577, 599.
, 600, 620
Azerbaycan Demokrasi Gelitirme Vakf, 93
Azerbaycan Demokratik Partisi, 94
Azerbaycan Halk Cephesi, 92, 94
Azerbaycan Ulusal Demokrasi Vakf, 94
Azizler Holding, 295
B
B.P (British Petrolium). 90
Babbitt, Harriet C., 355, 363
Babrolu, Ouz, 323, 325
Baca, Polly, 360
Bacnolu. Tamer, 170, 171. 173.619
Ba, Ali Ihsan, 223
Bahai, 436, 439
Baheli. Devlet, 190, 510, 555
Bahvan, Ahmet, 326
Bainerman, Joel, 20, 24b, 429, 619
Baker, Barbara G,, 449
Baker, John, 347
Bakkar, Osman, 547
Baku. 184, 193, 207, 403,449
Balbay, Mustafa, 172

Balc, Bayram. 547

Baldwin, Roger, 352.417
Balfour (ng. Dileri Bakan), 279
Balkesir, 122, 207
Ballans, Jean-Luis, 52
Baltk(lar), 85, 389, 605
Banca Ambrossiano Andino S.A., 278
Banca del Ceresio, 277
Bangash. Zafar, 477
Banque de Commerce et de S.A., 280
Banque Privee S.p.A, 277. 278. 282
Barak, Ehud, 262
8 aram. Amatzia, 404
Baran. Zeyno, 30, 548, 549, 599,600
Barchard, David, 223,224
Bard, Karoly, 161
Baring. Nicholas H ., 282. 283
Barkey, Henry J.. 101. 189, 289, 405, 512,
513, 514, 548, 549, 576
Barkley. Richard, 188, 610
Barnaby. Frank, 372, 373, 619
Barnes, Michael D , 356, 365
Barreto, Juan, 304
Barry. Norman P , 121
Baer. Orhan, 521
Bakaya, Fikret. 290
Baolu, Mustafa, 479
Bath, James, 4
Batman, 326
Batur, Muhsin, 13
Bawa Jain, 551
Bayar. Celal, 178, 539
Bayar, Mehmet Ali. 185, 217, 582
Bayer, Yaln, 236
Baykal, Deniz, 131.239, 445, 460, 523. 525,
527, 528, 583
Bayramolu. Ali, 100, 290
Bazin, Mane. 361
BBC, 126,287. 299
BCCI, 279, 280, 361, 365, 429, 622
BDM International, 542
Bean, Harold, 129
Notz, 277. 278
Bechtel Company, 396
Becker, Gary S , 121,128
Bedlington, Stanley S., 129
Behramolu, Ataol. 474
Bekdil, Murat, 177
Beige, Murat, 47. 294
Bellatrik S A., 279
Belrosa S.A., 279
Belsouth Corp., 243, 601
Benedict, Oskar, 209, 599
Benetti, Cario de, 278
Bergama, 160, 163, 175, 620
Bergman, Ingmar, 202
Berkarda, Blent, 325
Berker, Feyyaz, 322

Bertin, 22, 167, 177, 203, 233, 235, 322,

337, 342, 348, 386, 513, 520, 572. 603,
610,621
Berzeg,Kazm, 123
BE SA (Begin Sedat Stratejik Aratrmalar
Merkezi), 190,194, 202
Beiki, smail, 290
Belit. brahim, 223. 324
Bettis. Joseph, 529
Beyaz Nokta Vakft. 216
Beyrut (Beirut), 102 321
Beysel, Veysel Celal. 177
Beyt at mam (rdn). 504
Bak, Vahit, 121
Biga, 122
Bilden, Eric Van Der, 209
Bilderberg, 314, 512, 582, 607
Bildirici. Faruk, 327
Bilge, Turhan, 211
Bilgi nv., 118, 206, 219. 253,294, 296,
322. 324, 448, 548
Bilgili. Serdar, 215
Bilgin, Ahmet, 326
Bilgin, Sanem, 283
Bilici, Mcahit, 547
Biiinken, Donald M., 255
Binglball. Gyasettin, 498
Bir, evik.217,218, 599
Birdal, Akn, 488
Birdoan, Nejat. 474
Birler, smail Hakk, 52
Birlik Partisi (Azerbaycan), 47, 94, 287
Birsen, Osman. 178
Bissei, Richard B., 361. 418
Bizim lke Demei. 221
Black, Manafort, Stone and Kelly, 363
Black, Manafort, Stone and Keliy, Co., 363
Blaha, Charies O., 327
Blair, Tony, 95.478, 599
Blanche, Ed, 264
Blum, William, 281, 367, 425, 426, 428, 606.
619
BMI Real Estate Development, 295
BMW AG. 211
BNL (Banca Nazionale del Lavoro), 280
Bodansky, Yossef, 217
Bodrum, 64, 81, 82. 84, 95, 96. 204, 291,
325, 420, 570
Boettcher, Robert, 318, 619
Bo, Ik, 178
Boazii niversitesi (Bosphorus Unversity BOUN). 33, 72, 110, 316. 318, 320, 321,
322, 323, 325, 331, 332, 333,407, 526,
529, 547
Boil. John, 449
Bojtr, Endre. 255
Bolivar, Simon, 300
Botivya, 210
Botton, John, 193

IV

Bolton, John R,, 439,440

Bonn, 203, 498
Bomozis, Nicolas. 578
Bonis an Otomotiv, 211
Bosna, 96. 287. 295, 377, 386, 556, 574,
599, 607
Bostancolu, Metin, 213
Boston niversitesi, 129, 548
Boucher, Ricardo, 303
Bouilloon. Hardy, 121
Boyner, Cem, 110,136, 177, 178, 237, 257,
292, 295
Bozbeyli.Ferruh, 52
Bozkuri, nal, 325
Brademas, John. 110. 232, 255,256,257.
292, 315, 316, 317, 318, 319. 356. 366.
606
Bradley Real Estate, 365
Bradley, Bill, 356, 607
Brewton, Peter, 373, 619
Brezilya. 47, 270, 277
Brezinski, Zbigniew, 83,282, 374, 375, 376,
557, 577
British American Tobacco. 242
Brock, William, 36, 362
Brown Brothers Hamman SCA, 282
Brown, J.F., 88, 133, 586
Brawnson, Ann L , 133
Brownstein, Ronald, 281, 619
Brunei Sultan, 316, 428
Bruniessen, Martin von, 292
Bruno, Michael, 260
Bucak, ule, 178
Buchanan, James M., 121,129,440
Budiarjo, Ali, 398
Bula. Air, 498, 499
Bulgaristan, 96,153. 218, 348. 439.440,
574, 578
Bullock. Roy, 180
Bulul, Melih, 203
Bundy. McGeorge, 397
Burma. 599
Bunill, Kathleen R.F., 188, 610
Bursa, 122, 151, 177.208. 210, 218, 224,
331,622
Bush Jr.. George Walker, 3, 135.214,272,
286, 302, 305, 319, 367, 409, 410, 437,
439, 440, 468, 514, 526, 527
Bush, George, 3, 210,214. 246,280, 305,
358, 359, 364, 373, 439, 522, 526, 528,
577, 610,619
Bustillos, Rafael D., 303
Butler, Smadley, 50
Byrd, Robert C., 560

c
Cabbari. Ahmed, 396
CAIR {Council American slam Relations),
45, 441,443,464, 469. 482. 503, 508
CAIR (Councill on American slam
Relations), 45, 441, 443, 464. 469, 482,
503.508
Calambokidis. Joan Baggett, 355, 607
Call. Roll, 250
Calleo, David, 549
Calucci, Frank, 602
Catvi, Fabrizia. 359
Calvi, Roberto, 277. 278, 279, 282, 359,
587, 588,619
Cambridge, 376, 398, 520.620
Cameron. Bruce, 359
Campbell, Joan Brown, 436
Campbell, W. Glenn, 128
Campus Watch, 129
Can, Serdar, 465
Canevi, Yavuz, 178
aplan, Freida, 360
Caprara, David, 526
Caracas, 3, 300, 301, 302. 304
Caravan D Ticaret, 295
Carlisle. Johan, 248
Carmona. Pedro. 302 304, 305. 306, 307
Carnegie Endowment. 19, 44, 79, 83. 297.
549.600
Carter Center, 270
Carter, Jimmy, 15, 270, 359, 361, 375, 398,
548. 549, 561, 577, 607, 60S, 610, 611
Carthage Foirndalion, 211.600
Cassey, William, 125, 375, 423, 426, 427,
606, 610
Catholic Conference, 248
CATO (Institute). 182, 183, 223
CCF (Congress Cultural Freedom), 1, 18,
607
CCF (Congress for Cultural Freedom), 1,18,
607
CDM (Coalition for A Democratic Majority),
1. 36. 357, 382, 388, 391, 604, 606, 607
CEDICE (Center for Dissemination of
Economic Info ), 308. 309
Cejas, Paul L , 355
Celasun, Merih, 325
Center for East-West Security Studies, 347
Center for International Studies, 28
Center for Public Integrity, 242, 621
Central Eurasia Forum, 284
Century Fdn . 212.600
CESAR (Centro al Servicio de la Accion
Popular), 308, 309
CfD (Center for Democracy), 1,29. 35, 36,
145, 255, 346, 358, 362, 363, 364, 386,
387, 391, 602, 603, 604, 607

CFR (Councill on Foreign Relations), 1, 44,

100, 101, 102, 188. 229, 255, 256, 258,
281,285, 313, 314, 315, 316, 317, 322,
325, 359, 360, 361, 363, 364, 365, 366,
376, 382, 388, 407, 413, 414, 415, 416,
417, 418, 419. 420, 421, 422, 436, 475,
578, 602, 604, 606, 607. 610
Chacin, Rodriguez, 303
Chamish, Barry, 262, 263
Chamorro, Violeta, 18, 362, 423,424,425
Chanoff, Mathew, 84
Chase Manhattan, 520,600
Chatham House Fdn., 102
Chavez, Hugo Farias, 3, 295, 299, 300, 301,
302, 303, 304, 305, 306, 307, 309, 310,
411
Cheme, Leo. 357
Chiaie, Stefano DelJe, 245
CHP (Cumhuriyet Halk Partisi), 10,13, 53,
84,131, 136,137,148, 170, 178, 205,
206, 207, 219, 237, 239, 253, 323, 324,
325, 332, 341, 342, 445,448,460, 461,
474, 475, 508, 520, 521. 527, 528, 544,
547, 548, 582, 583, 592, 623
CHRF Titled, 101
ChrislianA. Herter (dl) 388
Christophers on, Kathryn. 360
Chrysler, 366, 387,604,606
Cl AS, 607
ng, Aydn, 448
CPE (Center for International Private
Enterprise), 1. 27,28, 32. 37,49, 51,63,
64, 69, 73, 74, 76, 78, 93, 102, 110. 112,
117, 126, 127, 172, 173, 206, 301, 304,
307, 308, 309, 310, 311, 318, 320, 321,
338, 344, 348, 422, 600, 616, 617
Cidde, 119, 546
Cisneros, Gustavo, 304
Citibank. 233. 276, 600
Citizens for a Free Kuwait, 248
Civelek, smet Grbz, 132,135
Clarke. Tom, 337
Claude Moore Fdn,, 542
Cleaver (II), Cleaver. 356
Clifford, Clark McAdamas, 387, 604
Clinton, Hillary, 61, 62. 262, 387,459,462,
465, 510, 551, 554, 604
Clinton, Hillary Rodham, 61, 62, 262, 387,
459,462,465, 510, 551, 554, 604
Clinton, William Jefferson, 34,87, 152, 153,
154,157,198, 436, 452, 459, 471, 554
Cloud, Kate, 360
CMCU (Center of Muslim Christian
Understanding). 4 4 ,11 8,129,130,188,
445, 486, 487, 546, 547, 548, 553, 579
CNPC ( China National Petroleum Co.), 452
Cobb Jr., Charles E 217
Coca-Cola, 366, 396, 606
Cockbum, Andrew, 264, 265, 374

Cohen. Ariel. 223

Cohen. Raymond. 403
Colby, William, 32, 131. 599
Collins, Mike. 301
Columbia, 19, 101, 188, 234, 265, 322, 325,
520, 610
CONSECOMERCIO, 308
Conservative Caucus, 1, 382, 389.605,608
Consortium News, 20
Contra (Nikaragua), 20, 36.129, 245, 316,
358, 359, 362, 373. 374, 375, 383, 388,
423, 424, 425, 427, 428, 429. 439, 602,
60 5 .608.609.610
Cook. Steven A., 549
Coopersmith, Esther, 360
Coors, Joseph, 383. 602, 609
CO PEI, 301
Cordan, Boner, 213
Cordesman, Anthony, 578
Corn, David, 310, 439. 440
Cornell. Svante, 549
Cornweli, Rupert 2 / / 2 /8 . 2 /9 619
Costa Rica. 270, 608
CPD (Center for Present Danger), 1,210,
281, 352, 357, 382, 386. 388, 603.605,
609
CPOiWR (The Committee for Protection of
Oil Workers Rights), 92
CPP Bnai Bnth, 387. 604
CPWR (Councill for a World Pariiament of
the World's Religions}, 553
Crane, Philip M., 602
Craxi, Bettino. 278
Crescent International, 477
Cromwell, Thomas. 522, 523
Crosby, Harriett, 347
CSID (Center for the Study of
Isiam&Democracy), 492
CSIS (Center for Strategic & International
Studies), 1, 30, 36,44, 100, 101, 217,
218, 221. 223, 322, 373, 382, 334, 388,
389, 485.486, 501, 540. 541, 549, 556,
599, 600. 602, 605, 608
CSSD (Center for Studies in Security and
Diplomacy). 1, 101
CTV, 301. 303, 305, 309
Cultuiai initiative 1 oundation. 260
Cumali, Nihat, 220
Cumhuriyeti Parti (Republican Party), 26,
27.47, 52, 53, 128. 129, 133, 176, 182,
183, 220, 224, 223, 237, 243, 246, 291,
328, 341, 364, 382. 386. 390, 601, 602.
603, 604,605, 610
Cuny, Fred, 265
Cuomo, Mario M., 356, 607
Cura. Kamil, 211
Curacao, 276
Curtis, M Michael, 578
Curzon-Pricc, Victoria, 121

CWA, 607

aaptay, Soner, 189.421

alar, Bakr, 448
alar, zlem, 121
alayan Dergisi, 540
aha, mer, 121
ak, Fahri. 547
akr, Ruen, 548
akmakolu, Sabahattin, 190
allar, Oral, 215. 290
amurcu, kenan, 498
anakkale, 528, 530, 562
andar, Osman Cengiz. 190, 217. 338, 512.
513, 543, 549
apanoullar, 122
arkolu, Ali, 52, 150, 332, 333
an, Mesut Hakk, 212
ayhan, Esra, 325
een st an, 265
ek Cumhunycti. 17, 96, 218, 365. 599, 600
EKL, 221
elebi, In, 173, 194
elik, Oral, 146, 587
elik er. Zeki, 206
elikhan, Setda, 221
engel, Yunus, 542
etin, mer, 99
etin, Remzi, 211
evik, nur, 233, 338
nk, M. Mustafa, 262
iek, Cemil, 207
ifti, Seda. 549
ilaliolu, Feride, 99
iller, Tansu, 53, 135, 137, 327.461, 483,
619
in (China), 83, 85, 88. 95, 96, 133, 243,
259, 262/263, 264, 284, 371, 372, 373,
409, 442, 452, 453, 454, 542. 586, 599,
620
ogar, Yasemin, 152, 155, 340
orap, Blent. 139
laan, Emin, 126, 127, 128, 248, 290.
464, 569, 619
ullu, Ahmet. 282
YDD (ada yaam Destekleme
Dernei), 176, 220, 569
D

Dal, Elif. 100

Dalan, Bedrettin, 178, 327
Dallas Central Mosque, 466
Daniel, Maurice, 183
Danino, Roberto, 273
Darn. Beir, 56
Darmouth College, 217, 548
Date. Katsumi. 527

Daubigney. Marie-Christine. 259

Dava Dergisi, 175, 496, 497. 498, 500, 574
Davis. Christopher, 542
Davos, 271, 286
Davutolu, Ahmet, 529
Dayanma Demei. 2, 221
DCF ((Democratic Century Fund), 1, 362.
366, 607
Deacon, Richard, 581.619
Debs, Fug one. 353
Dcdc, Abdul ha liny 290
DFGIAO (Denirdi Gen adamlar D.). 292
Deer, M Emin. 7 11, 16, 156, 279
Demir, lker. 290
Demira Karlat, 247
Dcmray. Mehmet, 117.
Demirci. Sleyman, 95, 135. 153, 154, 176,
212. 223, 231. 319, 474, 538. 575
Demokratik Cumhuriyet P., 221. 323, 331,
333
Demokratik fkeler Dernei, 203, 221
DE) k/lOS, 221, 617
Dennis, J., 403
DEPAR, 208
Denary Patricia M., 356
Dervi, Catherine, 228
Dervi, Kemal, 30. 110, 113, 134. 136, 177,
185, 205, 228, 232 233, 236, 237, 238,
253, 255, 257. 258, 284. 286, 294, 296,
297, 313. 314, 315, 316, 319. 503. 548,
582, 583, 600. 621
Devlin (CIA Afrika). 365
Dewey. John, 352
Doyton Bar 220
Deznhina. Irina. 265
Diamond, L.ouisc, 403
Dambnd, Sara, 389. 396
Dickson, Ronald D . 14
UD (Demokratik lkeler Dernei). 203. 221
Diken, oyhmus, 99
Dilipak. Abdurrahm an. 178, 290, 498, 499
Dnmcn, Uslun, 212
Di on. Celin. 262
DSK, 202,448, 472
Diuk, Nadia M., 84
Diyarbakr. 227, 293, 294, 326, 334, 339,
500, 574
DNC (Democratic National Committee), 362
Dobbins, James, 220
Dobyns, Phyllis, 360
Dodd, Christopher J., 356, 607
Doa ile Bar Dernei, 216, 219, 322
Doan. Celal. 148
Doan, Hfz, 2CS
Doan, Ltf, 525
Doan, Yonca Poyraz. 226
Doru, Necati, 222
Dou-Bat Enstits (Fast West Inst.), 171,
255

Doubeyazt, 521
Domhoff, G. William, 415, 417,620
Donohue. Thomas, 357
Dorsey, J, M.. 283
Dortmund, 203
Doubinsky, David, 352
Douthwright, Jean A, 361
Dow Chemical, 396,606
Downing, Vicki, 360
Dnmez, Mehmet, 181
Dresser industries. 386, 603
Dreycott Holding, 245
DS, 210
DSP, 134. 137, 139. 208, 211, 212, 223,
419, 461. 541
D I P (Demokratik Trkiye Partisi), 52, 218
Dubrovnik, 255, 287
Dubs, Mary Ann, 388. 605.608
Duhok, 336
Dukakis. Michael, 356
Dulles. Allen Welsh, 365, 337. 417, 585.
587, 583. 604
Dulles, John Foster, 587
Duna, Cem, 178, 209, 282, 295
DUP (Democratic Unionist Party), 96
Duran, Ragip, 290
Durrani, Sajjad. 482
Dursun. Davut. 498
Dursun, Sddk. 497, 498
Dutch ING Bank, 283
DuVall, Jack, 337
Diinya Bankas (World Bank / IBRD), 30. 33
34, 134, 136, 205, 207, 210, 212, 233,
244, 260, 270, 273. 277, 284, 286, 294,
296, 313, 323, 325, 326, 361, 384, 416.
583.600.602
Drre, Abdurrahman, 106, 514
Diizgorcn, Koray, 99, 290
E
Eagleburger, Lawrence, 375, 385, 386, 603
Eagleton Thomas F., 356
Earhart Foundation, 396, 543, 600
East West Institute (American) Bkz. DouBat Enst.., 209, 217, 223, 255
Easterling, Barbara J , 355, 607
Easton, Nina, 281
ECE In., 466
Ecevit, Blent. 134, 135. 139, 153, 160,176,
190, 216, 231, 284, 286, 313. 461, 500,
503, 509, 522, 541, 544, 599
Eck. Diana L., 436
Ecole Science Politiques. 520
Eczacba, Blent, 257,295, 322, 582
Eczacba, Nejat. 320
Eczacba, Pnar, 203
Education Excellence Network, 146
Ehrenfeld, Rachel, 280, 620

Eidenberg, Eugene, 355, 367, 606

Eisenborg, Lewis M., 601
Eisenberg. Shaul Nehemiah. 262,263, 291
Eisonhower. 365
Eitan, Rafael (Dirty Raft). 264
Elkin, Nusret, 325
Ekinci, Tark Ziya, 99
I I Kaide, 504
Llbey, Ebulfez. 95
Elekda. kr, 10, 338, 521
Eliah, Rommel, 337
Elizabeth (Kralie), 211,276
Elkana. Yehuda, 255
Ei-Katip, erife, 551, 554
Ell arson, Mark. 396
Ellis, Patricia, 360
Ellis, Wilma M 436
Emeish, Samir, 214
Emine Assaimi, 551
Eminn. 467
Emirolu, Metin. 52
Emory niversitesi, 436
Endonezya (Indonezia), 28,118,188. 265,
284, 313. 314, 398, 399, 400, 503. 599,
607, 610
Engdahl, William, 260, 277
EN FspA. 211
Ensariolu. Ylmaz. 339
Hnsarolu, Ylmaz, 152, 569
EOKA. 360
Epstein, Richard. 121, 129
Erarslan, Vefa, 132
Erbakan. Necmettin. 137. 156 181, 188,
316, 422, 444, 463, 479. 492. 514, 558
Rrbil. 336. 393
Erdal. Bitkan, 208, 212
Erdal,Fuat, 121
Erdem, farban, 52, 150, 221, 323, 332
Erdemir, Aykan, 473
Erdim, Zeynep, 207
Erdoan, Doan, 285
Erdoan, rfan, 121
Erdoan, Mustafa, 84, 114,115,116,120
Erdoan, Recep Tayy'P. 54. 106, 148,149,
156, 194, 289, 316, 326. 328, 442, 487,
488, 492, 499, 515, 599
Engil, Dou. 28,47, 99, 100, 102, 108
Ergun, Emre, 177, 237
Ergder, stn, 173, 294, 321, 323, 325,
329
E rin s A , 279
Eritre, 83. 450, 599
Erk al. Mnir. 326
Erkin, Aytun, 203, 204
Ermeni Apostolik Ortodoks Kilisesi, 457
Ermenistan, 60, 93, 96, 101, 204, 218, 291,
403, 519, 599
FRNK, 106, 118, 514. 515, 570, 591
Ernst, Richard. 366, 541, 606

Vlll

Erol, Ali, 290

Erol, Cengiz. 132,135
Ertegn, Ahmet, 188, 610
Ertop, Klvan, 474
Erzan, Refik, 325
Esen, Filiz. 29
Esmer, Ylmaz, 214, 325
Esposito, John Lee, 188, 485, 548, 549,
579, 620
Estes Teal. 551
ET E (East Trkistan Union in Europe), 84
Eurasia Fdn.(USA), 37, 89, 96, 217. 600
Eurasia Group Co., 238
Eurasia Net, 284
Evans, Dan, 181
Evans. Tom, 181, 250. 362
Evin. Ahmet, 512
Evinch, Gnay, 221
Evren. Kenan. 299, 467,608
EWI (East West Institute) Bkz. Dou-Bat
Enst.. 209. 217, 223, 255
EWS (East West Security Studies), 209
Exxon, 180, 366, 521, 600, 606
F
F M. Mayer & Co., 276
Fabrique Nation ale Herstal, 586
Fad laIIah. 506
Fahrenkopf, Frank. 36, 362, 386, 603, 604
Fairbanks, Charles, 549
Fairfax. 403, 541, 548, 599
Falk, Judy. 360
FARC (Kolombiya Silahl Devrim Cephesi),
302
Farer. Tom, 360
Farnam, Arie, 282
Farrakhan, Louis, 533
Fasoel, Dante, 18
Fazilet Partisi (F.P), 167, 201, 316, 443,
478,481, 483,495. 509, 555
FBI. 4. 49, 180.261, 262, 359. 390. 397,
451.463, 609, 621
Fedeoamaras, 301, 304, 305
Federal Reserve, 277, 278
Feffemnan, Susan, 527
Ferth, Douglas, 193,440
Felsefe Dernei. 70
Fener Rum Ortodoks Kilisesi, 436
Feride Ali, 551
Ferraro, Geraldine A., 355, 607
FES (Friedrich Ebert Stiftung), 47,142,146,
175, 209, 213, 333, 341, 344, 600
Feulner,, 124, 384,602, 610
Feyziolu. Bedii, 325
FFWPU, 531,534, 612,614
F EM (Ekonomik stikrar Yatrrm FonuVenezuela), 301. 302
FM (Frente Instiucional Militar), 306

i rat. Abdimciik. 499

(rat. Diyaddin, 499
Frat, Fuat. 499
Filipinler, 22
Filistin (Palestine), 1. 30, 62. 96, 118, 185,
195, 356, 387, 411, 440, 441, 460, 463,
464, 469, 484, 495, 500. 501, 502. 503.
504, 534, 538. 549, 555
Findley, Carter. 548, 549
Finn, Chester, 146
Firth, Noel. 129
Fischer, Axel, 220
Fischer. Stanley. 260
Fisher, Sir Anthony, 124
Fleischer, An, 305
Fletcher School. 402,609
Flew, Anthony. 121,129
Flores, Pedro, 302, 303
FMG, 309
FNLA (Angola). 364
l-NS (Friedrich No uman Stfitung), 70, 71
t NS (Friedrich Noumann Stiftung). 120,170,
178, 182, 190. 192, 217
Fogg, Karen, 126, 292, 407
Fogtia, Alberto, 277
f otsom, George. 305
Fontaene. 540
Ford II. Henry, 387, 604
Ford Motor, 366. 606. 610
Ford, Gerald. 20, 128, 528, 602
Forero, Juan, 273
Fortier, Alison 8.. 601
FORUM Dergisi (Yeni F Dergisi / Forum
Corp), 63, 64, 65, 82, 84. 85, 87, 88, 89,
120

Fountain, 540
Fox, John D 228
FPA, 308. 309
FPJ (Fundacion Participacion Juvenil), 309
Fraenkel, Margie, 360
Francke, Rend. 404. 546
Franket, Jacob. 260
Fraser. Arvonne, 360
Free Asia (Radyo), 387, 604, 615
Free Europe Committee, 367, 604
Freedman, Gordon L . 318, 534,619
Freedom Channel. 37
Freedom House, 44, 96,119,179, 219, 336,
337, 352, 357, 358, 362, 382, 393. 400,
436, 439, 609
i rcsno, 505
I reymond, Jean I-., 100
Fromkin, David, 578
Frost. Martin, 356
FTUI (Free Trade Union Institute). 1, 27, 36,
37, 93, 348, 353, 357, 606, 617
Fujimori, Alberto, 269. 270, 271, 272, 299
Fuller, Graham Edmund. 82, 85. 88, 101,
103,106, 119, 132, 135,188, 189, 204,

289, 292, 336, 337, 396,404, 405. 513,

543, 546, 553, 558, 576, 586, 588, 620
Fuss, Albert, 255
G

Gaburi, Prof.. 499

Galster, Steve, 374, 375, 609
Gamber (Kamber), sa, 94
Gana (Ghana), 29. 96, 599
GAO (US General Acoounting Office), 27,
37, 38, 48, 78, 143, 146, 357, 618, 624
Gaon, Nessim, 278
GAP daresi, 219, 221, 222
Garang, John. 450
Garcia. Alan, 272
Gardner, John, 19
Gardner, Richard N., 356, 362
Gaul is, Berthe George, 598, 620
Gavras, Costa, 202
Gazi niversitesi, 125, 530
Gaziantep, 148. 151, 213,216. 224, 227,
331
Gazze, 193, 502, 599
Gdansk Video Center, 348
Gchring. John W., 529
Geis, John. 223
Geie, Ali, 211
Gelli, Lido, 245
Gen AR, 213, 215, 220, 224, 229, 237,
582
Genkaya, mer Faruk, 52.139,150, 208,
332
GenNet, 76, 77. 78, 237
Geneve Banque-Worms, 278
Genscher, Hans Dietrich, 245
George Mason niversitesi, 403, 543.602
George Washington niversitesi, 129
Georgetown niversitesi, 29, 36, 44, 117,
129,130, 133, 134, 188, 213, 217, 224,
244, 292, 325, 387, 401. 406, 414, 444,
445, 485, 486, 487, 491, 492, 511, 540,
546, 547, 548, 553, 567, 579, 599, 604
Georgia Banca Nationale del Lavoro, 280
Gephardt, Richard A., 356
Gerard, Tom, 181
German Marshall Fund, 47. 211, 600
Gershman, Carl, 17, 306, 353, 356, 363, 368
Gervasi, Sean. 17, 35
G1A (Cezayir Silahl slami Grubu), 504
Gianni, Lawrence, 387, 604
Gilman, 25
Gingrich, Newton L., 124,183
Gingsen, 536
Glaessner, Thomas. 277
Giancore, 262
Glaubach-Gal. Eliezer, 535
Global Image Association, 518
Globe Independent Press Syndicat, 37

IX

GMD (Gen Mteebbisler Dernei). 221

Gmelin. Herta Daubler, -447
GNPC, 452
Goldman, Sachs and Co., 243.601
Goldsmith, Sir James. 259, 277
Gonzales, Henry, 280
Gorbaov, Mihail, 34, 35, 81. 260. 528
Gorbaov, Pisa, 260
Gordimer. Nadine. 202
Gore, Al. 137. 183, 214, 263, 445. 463
G, Zeynep. 207
Gk. Mehmet N.. 173
Gk. Salih, 326
Gkmen. Rengim, 100
G lba, 530
Glck. eratottin. 525
Gte. Nilfer. 113. 253
Gole.Celal. 100. 253
Goncnsay. Ayln, 522
Gnonsay, 1,1mre, 208, 338, 522, 523, 525
Gren, Zafer, 161, 167
Gymen, Korel, 214
Gz, etin, 218
Gren Ramazan, 121
Grass, Gnter, 202
Gray, Kenneth, 535
Green, Jordan. 180
Greenawalt. Martha. 360
Greenberg, Irving, 436
Grew. J.K., 387. 604
Griffin, Patrick J.. 355, 606
Griffith, Sidney, 540
Grillmayer. Horst 586, 587
Grisel Petit Pierre. 586
Growe, Joan Anderson, 355
GSC (Global Strategy Council), 389, 605
Guatemala. 364. 391. 400, 426, 588, 599
Gudarzi. Mahmoud, 306
Gucliani, K,. 261
Gurwin. 1 arry, 280, 365, 622
Gl Trkiye Projesi, 203. 221. 322
Gl, Abdullah, 161 . 218, 255, 312, 418, 419
422. 444 492 525. 555
Gulok. Kasm. 376, 520. 521. 522. 525, 530
Glek. Nilfer. 525. 530
Glek, Tayyibe, 508, 520 522. 541
Glen. Fethuliah, 116. 160, 188. 292. 316.
437, 442. 444. 460. 461. 469. 488. 497.
502, 508, 510, 512, 521, 540, 542, 543,
544, 546. 547, 579, 619
Glerce, Hseyin, 548
Gltekin, Blent. 325
Glzade, Vata, 217
Gner, Hande, 222
Gnertem, Ali, 196,220. 221
Gne, Deniz, 479
Gne. Hurit. 325

Gney Afrika Cumh., 28. 29, 96,100, 102,

180, 188. 220. 352. 353. 357. 388, 414,
531, 553, 599, 610
Gngr, Zehra, 52, 190
Gnyol, Vedat, 202
Gran, Sail, 325
Grbey, Glistan. 513
Grbz, Burak, 325
Grcistan (Georgia), 7. 30. 83, 85, 93. 96,
280, 291, 361, 403,411, 599.607,616
Grel, kr Sina, 190
Grel, Zeynep Damla, 177. 203, 229, 237,
239, 582, 583
Grler, Faruk, 12, 13,14
Grlesel, Can Fuat, 177, 203. 218
Grses, mit, 152, 2.22, 340
Grses. mit Yaar, 152. 340
Grsoy. Akile, 325
Grsoy, Ayscli, 525
Grsoy, Kenan. 548
Gvel, Enver Alper, 121
Gzel, Haan Celal. 479
H
Haas, Philip. 257, 283
Habeistan. 83, 385, 578
Habit, Yota, 221
Hablemitol, Necip. 160, 163, 168. 175,
620
Hacalolu, Algan, 206
Hacettepe niversitesi, 118.120,125, 207
553
Hacrlyan. Avadis, 325
Hafz Esat. 50$
Hague, William. 95
Haig Jr.. Alexandre, 527
Haig, Alexandre, 29. 527
Haig, Barbara, 29
I tatlbroner, Kay, 161
I (atlman, Sidney, 352
Haiti, 50, 361, 365, 578. 599
t iakim. Pclor. 305
Halberg (USAAk B elilik memuru), 29?,
373
Halberg, Stetan, 373
Hale, William. 331, 332
Halis. Atilla. 290
Halk Cephesi Partisi (Azerbaycan), 94
Hall. Shirley Robinson, 355
Halpem, Cheryl F;, 387. 604
Hamad. Taj, 535
HAMAS (Harakat-ul Mukavamat-ul Al
Islamiye), 118, 195,441,463, 464, 469
484, 486, 497, 502, 503, 510
Hambro, Jocelyn, 277
Hamburg, 203, 386,474, 588, 603
Hamowy, Ronald. 121
Hanak, Peter, 255

Hat dat, Jean Jacques 282

Hanl, Hakan, 223
Hapsburg Hanedan, 123
Haqqani, Hussain, 549
Harp Akademileri, 344
Harrington, Michael, 353
! ia rris, George S.. 133
H a r r is . Ralph, 124
Hartmann, Alfred, 280
Hartwell, R. Max, 121. 128
i larvard Committee. 394
Harvard Unv.. 19, 28, 100. 128, 133. 219,
260, 265 270. 275, 303, 325, 336, 365.
394, 397 398, 399 401, 406, 436, 516,
520, 522, 541, 556,610,620
Hasiots. Yeranis. 313
Hassan, Arwa, 337
Hassan, Steven. 517
Hafimi. S. Haim. 99
Hausmann, Ricardo, 303
Havel. Vaclav, 17, 18. 54
Hayek, Friedrich, 120, 123, 124.272.274
Hayek, Friedrich von, 120, 123, 124, 272,
274
Hayil, Baymirza, 84
Haze win kel, Roger, 255
HBS (Heinrich Bll Stiftung), 47, 59, 170.
175
Hebrew University. 403
Hecht. William, 250
Heinen, Ursula, 220
Helen Mirasn Koruma Cemiyeti. 256, 317
Hell Fire Clubs, 124
Helsinki Citizenship Ass. (HYC), 76
Helvey, R 337
Henkel, 218. 294, 319. 322
Henry, James B., 436
Henze, Paul Bernard, 82, 83, 85, 86, 87, 88,
105, 120, 132, 145. 146.204, 578, 585.
586, 588, 589, 620
Heper, Metin, 325,409
Heritage Foundation, 29, 44,124,133.182,
223, 265, 351, 382. 383, 389, 396, 549,
602,605, 609, 610,615
Herman Kahn Center, 145
Hernandez, Pasqual, 391
Herzog, Chami, 262
Herzog, Mich a I, 262
Herzog, Yitzhak, 262
Hrvatistan, 96, 286, 287, 238, 386, 599, 607
Hickok, Michael, 218
Hill & Knowlton, Inc.. 248
Hill, Fiona, 218
Hindiin (Indochine), 24, 31, 253
Hindistan, 28, 420, 478, 599
Hiller, Adolf, 113, 123, 585, 588, 622
Hitz, General Frederick, 20
Mizballah (Lbnan), 506

Hizbullah, 106, 118.433,440,459, 469,

486, 494, 495. 496, 498, 500, 502, 504,
506,622
Hochman, Bruce. 180
Hoffman, David, 265
Hoffman,Wilfred Murat. 118, 188 445. 482
Hollanda Antilleri, 124. 269, 276
Hollinger (Holding Company), 192 281
Holmes. Norma, 406
Hon Kong, 119
Hooglund. Fric. 549
Hoover, Herbert, 128
Horowitz, Rachelle, 353, 354, 357
Hortasu, Ayfer, 325
Hotel Conrad, 154
Hovhannissian,, 101
Howard Energy, 211
Hristiyan Demokrat Partisi (CDU-Almanya),
161, 163, 220, 301, 581
HRW (Human Rights Watch), 282, 285. 288,
289, 290
HSS (Hans Seidel Stiftung), 47
Hudnut, William Huber, 144, 145
Hudson Institute, 144, 145. 146, 193,194
Hulnick, Arthur, 129
Hulsman, John, 549
Hume .John, 95
Humeyni. Ayetullah, 245,444, 486,494.
495. 506
Hummen, Wilhelm, 191
Huntington, Samuel, 28, 398
Huntington. Samuel P., 28, 398
Hurd, Elisabeth S., 548
Hussein, Adnan. 337
Hular, Patricia, 360
Huveydi, Fehmi, 499
Hseyin. Fuat, 337
Hseyin, Saddam, 193,194,280
HYC (Helsinki Yurttalar Cemiyeti (Demei).
40, 123, 209, 216, 294, 324, 569
Hyland, William, 376

l-
IAP (tslamic Association for Palestine), 1,
118, 441, 460,464, 469, 502. 511, 555
IASPS (Advance Strategic and Political
Studies), 183,193
IASPS (Inst, for Advance Strategic and
Political Studies), 183,193
tCRD. 556. 557, 558
tCRP (Int, Conflict Resolution Progarm), 101
IEA (Institute for Economic Affairs), 124, 395
IEA (institute for Educational Affairs), 395
IFDS (International Forum for Democratic
Studies), 28
IFES (International Foundation for Electoral
Systems), 362

XI

IFLRY (Int. Fdn. of Liberal and Radical

Youth), 120
IFF (International Freedom Project), 123
Ignatius David, 32. 34. 35, 209. 343. 347.
348
tIFWP, 533, 534, 535
IJPPR (Institute for Jewish Policy Planning
and Research), 179
llschenko, Annelise, 250
Imad-Ad-Dean-Ahmad, 121
Imam Talip Abdrreid, 551
IMF (Int. Monetary Fund), 89, 110, 179. 205,
233. 254, 258, 260, 262, 266, 267, 268,
269, 272, 273, 275, 282, 284, 286, 296,
297, 298, 301, 302. 325, 384, 416, 602
IMI ((International Masonry Institute), 607
INAF. 198, 200, 201
Inakulova Ina, 94
INAM Centre for Pluralism), 91, 92
Insight Turkey, 223
Institute for Soviet-American Relations, 347
Institute of Turkish Studies, 188, 610
Intelligence Committee. 607
Intercollegiate Socialist Society, 352
Interfaith Center, 551, 556, 557
International Association of Jewish Lawyers
and Jurists, 179
International Democratic Union, 90
International Hospital 203
International Police Academy, 435
Internews Kazakistan. 291
Inter-University Centre. 255
IOR (Instituto per le Opere di Religione),
278, 279, 587
IPD (Institute for Peace and Democracy). 92
IPRI (int. Peace Reserch institute), 101
Iraq Institute for Democracy, 336
Iraqi Cultural Forum, 336
IRC (International Rescue Committee), 352,
358
IREX (Int. Research arid Exchanges Board),
211, 218
IRFC (Int.Religious Freedom Cmtt ), 44,
316, 434
Ira/in, James Benson, 521
ISCNA (Islamic Shura Council Of North
America), 1.465
ISF (international Science Foundation, 265
Islamic Association of North Texas. 466
Islamic Horizons. 464, 466
Islamic Leadership Council, 551
Isles Club, 274
ISNA (Islamic Society of North America), 1.
45, 137, 147, 444, 445. 463, 464, 465,
467, 468, 469, 503, 511, 553, 554. 555
Ik, hsan, 498
ITT Corporation, 365, 588
IWDC (Int. Women Democracy Center), 70
duygu, Ahmet, 213

Xll

HD (tnsan Haklar Demei). 1.136

hlas Finans, 254, 283
ihlas Holding, 254, 283
HV (insan Haklar Vakf), 152, 339, 510,
569
KGV (insan Kaynan Gelitirme Vakf),
221
KKDVKK (st. Kafkas Kltr Dernek ve
Vakflar Koord. Kurulu), 155
lik, Hseyin, 499
lim Yayma Cemiyeti, 523
lkin, Baki, 188,610
MK (stanbul Miletvekili zleme Komitesi),
206
MKB, 178,219
imset, smet, 290
nalck. Halil, 188, 610
nan, nal, 197, 377, 623
inciolu, Nihal, 52. 323
nn, Erdal, 105,134, 221, 323, 332, 520.
620
nn, smet, 105, 520
interbank, 234
ipeki, smail Cem, 100,190, 209, 221, 366
ran: Birok yerde
irfan Ahmed Han, 551
irida, Osman, 346
rlanda (Kuzey), 95, 100, 599
slam, Azizun, 530
slami Cephe (Islamic Front-rdn), 495,
504
slami Kalknma Bankas, 466
slamolu, Mustafa. 290
smail, Mustafa S.. 451
ISO, 178, 219, 323
srail (Israel): Birok yerde.
svire, 99, 123, 245, 259, 261,262, 263.
277, 278, 280, 282, 283, 285, 342, 372,
381.586, 587, 588
i Bankas, 84
ITO, 219
yimaya, Ahmet, 207
zmir, 73, 122, 218, 224, 225, 338,483,498
J

J. Henry Schroder Bankerlik, 587

Jackson, Henry, 281, 353
Jacksonville niversitesi, 129
Jacobs. Barry, 549
James, Frederick Calhoun, 436
Jaquette, Jane, 360
Jaruzelsky, 219
Jaruzelsky, Varoslav, 219
Jean Jaures (Foundatioon J J.), 47.600,
617
Jean-Jacques, 278
Jenrette, Rita. 250
Jerusalem Post, 192, 281

Jewish National Fund, 179

Jewish Study Center, 179
Jewish War Veterans. 179
JFK Fdn , 365
JFK Library Fdn., 365
JtNSA {Jewish Institute for National Security
Affairs), 2, 179, 184, 185, 186, 214, 221,
223
JM Foundation, 395
JO {Jihad Organization), 504
John Birch Society, 183
John Henry Schroder Ltd., 588
John Hopkins, 188, 402, 548, 549, 610
Johnson, George, 541
Johnston, Douglas M , 556, 558
Jones, ieuan Wyn, 95
Journal of Democracy (NED), 28. 29, 161,
173, 409
Joyce, John T , 356, 606
JP Morgan Chase & Co.. 224,238
Julie Finley, 211
Julius. DcAnne. 239
K

Kaba, Mehmet Zeki. 177

Kabasakal, Mehmet, 52, 150, 323, 330, 332
Kabul, 119
Kaddaf, Muammer, 445
Ka-Der. 56, 79, 339, 510
KADI International Inc., 295
Kadbeegil, Salim, 215
Kahire, 212, 523
Kahn. Herman, 145
Kahn, Tom. 353
Kalayc olu, Ersin, 52, 223
Kalet^ky, A 259
Kalyoncu, C.A:, 190, 237, 253, 621
Kanada, 100, 146,192,207,243, 270, 281.
292, 368, 386, 419. 452, 454, 505, 547,
586, 599, 604
Kanal 59. 220
Kanal T, 220
Kane, David 295
Kaplan, Cemalettin 498
Kaplan Sefa, 253, 290
Kara. Sabah, 499
Kara can, Aii hsan. 325
Karaal, Haan, 324
Karaam, Burhan, 178, 232, 257
Karada, 29, 269, 599
Karaglle, Cneyt, 100
Karaibler (Carabbean). 20, 32, 285, 359
Karaka, Ercan, 52, 324, 342
Karaman, Ltfullah, 121
Karamanlis, 199
Karanicky, Adrian, 347
Karaosmanolu, Ali, 121, 325
Karlow, S. Peter, 360

Kariweiss, George, 277

Karpat, Kemal, 548
Kars, 122
KAS (Konrad Adenauer Stiftung - KAV), 47,
161, 162, 163, 168, 170, 173, 175,219,
220, 222, 226, 310, 344, 581, 600, 623,
624
Katip. Yasin El, 295
Kattle, Martin, 261, 263
Katz. Richard, 277
Katzenbach, Nicolas, 19, 384, 603
Kaufman, Frank, 535
Kauzlarich, Richard D 337
Kavak, Mehmet Cavit, 173
Kavak, Merve (Safa-Yldrm), 118,129,
137, 155, 156, 160, 182, 188, 316,440,
441, 443, 445, 460, 461, 462, 464. 467,
468, 471, 476, 477, 479, 480, 482, 483,
484, 485. 487, 488, 489. 490, 491, 492,
493,496, 502, 503, 508, 509, 511. 551,
552, 553, 554, 555, 567, 575, 579
Kavak, Yusuf Ziya. 137, 444, 445, 465,
466, 467, 468, 553
Kavala, Aye Bura, 295, 333
Kavala, Osman, 99, 255
Kavi, Hsamettin, 99, 178
Kavukuolu, Deniz, 324, 448
Kaya, Yaar. 106
Kayacan, Kemal, 13
Kayalar, Ltfullah, 178
Kazakistan, 85, 96, 262, 290, 599
Kazan, evket. 479
Kazancgil, Ali, 172
Kazemzade, Fimz, 439
Kazi, Dr., 530
K-CIA (Korean CIA), 2. 263, 518
KEDV {Kadn Emeini Deerlendirme
Vakf), 73, 253
Kekinz, lhan, 536
Kelley, Peter G 356
Kemal, Yaar, 106, 202, 290, 474, 499
Kemble, Penn, 359
Kemp Commission, 602
Kemp, Fred. 216. 235
Kennedy School of Government, 275
Kennedy. Charies, 95
Kennedy. Edward, 183, 365
Kenya, 83, 96, 364, 599, 608
Kenya (Kenia), 83, 96, 364, 599, 608
Kepenek, Yakup, 214
Kern House Enterprises, 83
Kesici, lhan. 178,194
Keskin, Eren, 448
Kessler, Ronald, 247, 250, 561, 621
Kemir, 464, 484, 508
Keyserling, Mary Dublin, 360
KGB, 31, 34, 35, 300, 374, 449, 573, 585
Khalilzad, Zalmay, 341, 375, 376, 378, 578

x iii

Kbrs, 56, 79, 110, 195, 199, 201,205, 212,

245, 256, 257, 292, 298, 299, 315, 317,
333, 360, 381.403,408, 475. 478, 522,
541, 542. 574, 599, 600, 613
Kdey, Nilgn. 178
Kl, ilhan, 178. 217
Kl, Zlal, 152
Klbay. Mehmet Ali, 100
Kra. Can, 1 78
Kratl, zgr, 222
Krdar, ner. 557
Krgzistan. 83. 85. 291, 421, 599
Krml. Elif. 203
Klal. Ahmet Taner, 155, 156, 449, 500.
505, 508, 510
Kyat. Attila. 291
Kili (Krt slam Hareketi), 514, 515. 591
KIHP(Kadn nsan Haklar Projesi Dernei),
66.68
Kilpatrick. Stockton, 206
Kim, Jeong Myoung, 535
Kim, Oon, 524
Kimche, David, 264, 385, 603
King. Martin Luther, 351, 353,490,615
Kirazc, Deniz M., 324
Kireopouios, Antonios, 436
Kirikar Fatih, 499
Kirii, Kemal, 223, 407, 408, 512
Kirk Jr., Paul G , 355, 356
Kirk Sheppard and Co , 365
Kirkland, Lane, 36, 348
Kirkpatrick, Evron Maurice, 389
Kissinger Associates, 192, 280, 281
386,603
Kissinger, Henry, 55,192, 278, 280,20
282, 374, 385, 386. 397, 398, 399, 6L.I
603
Kitrie, Nicholas, 525
Klaeden, Eckarl von, 220
Kline, Michael, 129
K-Mart, 396
Kober, Stanley. 223
Ko-aolu, Emre, 208
Koca olu, Timur, 84
Ko, Ali, 178, 215, 295
Ko. Mustafa, 178
Ko, Rahmi, 178
Koerber Stiftung, 216
Koh, Harold Hongju, 154, 15
- 340,
343,355.35$, 368,38i. 4/1
48 9 ,5 07.508,509,516
571
Kolen. Sami, 256, 316
Kokkalis Vakf, 238
Kokkals, Socrates, 238
Kolombiya, 243, 271, 272, 278, 282, 300,
302,599
Komili, Halis. 253
Kongo. 364, 599
Kopenhag, 22, 105, 167,168, 333, 381,565

XIV

Koppel, Ted, 267

Kopuz, Haluk Krad, 121
Kore-CA, 57, 532, 534
Korkul, Levent, 120, 121
Koru, Fehmi, 137, 523, 525, 548. 62
Korzay, Meral, 325
Kosova, 183, 261, 295, 377, 533, 5f
599
Kovler. Peter, 355, 367.606, 607
Kozlu. Cem, 173
Kletavilolu, Tavt, 324
Kln, 84, 203. 496. 498, 499, 574
Kti, Ftasan, 195
Kprl Kemal, 152, 154, 155, 157.
176. 178, 190, 196, 203, 206, 201
215,216, 218,219,221,222, 22225. 230, 231, 233, 234, 235. 231
270. 291. 339, 578, 582
Kprl, Murat, 194,211, 233, 578
Kprl, Nina Joukowsky, 211
K'iprl, Tuna, 233
Kramer, Heinz, 209, 214
Kramer, Martin, 214
Kristol, Irving, 395
Kubba. Laith, 337
Kuds (Jerrsussalem), 43.290, 389,
494, 528, 529, 540
Kulick, Elliott F 355, 367, 606, 607
"alin, Aye, 522, 525
' umcuolu, Erturul, 215. 223
mcuolu, mit, 215, 223
unz, Albert, 245
vdolu Mehmet, 497
*- .. (Apt ), 498, 500
Kuri, Gonca. 500
Kurtbay, Cneyt, 178
Kurtulu, Erci, 207, 208
Kurtzweg, Laurie, 129
Kuru. Ahmet, 547
Kutan. Recai, 443,464, 481. 493, 5C
555
Kutay. Cemal, 178, 512
Kutsal Ha Manastn, 457
Kuvay- Medya, 527
Kuveyt. 248, 281. 379, 404, 546, 59S
Kuzey Yunanistan Endstri Fed., 17!
Kk Asya erkez Cemiyeti, 122
Krk, Erturut, 290
Krkolu, mer, 213
Krt Parlamentosu, 106
Kwak. Chung Hwan, 525, 531, 534
Kyles, Billy, 436
L
LaCour, Nat, 355
Lainel, Ayen, 178
Ladin, Abdullah Bin, 295

Ladin. U sam e Bin, 4, 295. 377, 3 7 8 ,4 5 1 .

504. 505
l.adler. Harry. 352
1 aipson, Elen, 513
Laird, Melvin, 384, 602
l akan. 264
L.ambet. Jack Hamilton. 542
Lam eda. Guacaipuro. 303. 305
Land, Richard, 52.6
i ang. Jack. 20?
i.atros, (on. 255
Laos, 24, 599. 609
Lawrie. Mitch. 527
I..CIAS. 353
LCPS (L e b a n e s e cen ter for Public Studies),
321
LDT (Liberal d n c e Topluluu), 69, 73, 75,
84. 110. 112. 125, 126, 127. 128, 137,
253. 535. 548, 553, 5G9
LDT (Liberal D nce Topluluu). 111, 112,
125
Lc Nouvel O b servateur, 245
L eadership Institute, 201. 390. 60S
Ledoen. Michael. 194. 388. 605. 60S
Ledsky, C harles Nelson. 56. 79, 153, 205.
2 !2 2 2 3 ,2 2 4 ,2 5 6 .2 9 2 .3 3 9 .6 0 0
l.cot, Mildred Robbins. 360
l.chtnan John 2S1
! mhen. Hobo a 359
I om an. 290
I c s sc r Ian Q. 83, 133. 341. 536. 570. '" '4
I ov:;ss. biVoL 200
5
I owonsky /o r rc s :33
t n r /s foriartt 18 8 8 10
1 or.- s. P h arD s 1 n 4 . ? 19. 243 / 'v 1- ;'nis.
.'ilk : : 3 9 .

1 5

461

Livaneliolu, Zlf. 4 74
Livingston, Robert Gerald, 386, S03
Liz Claiborne Inc., 358
Liosa, Alvaro V argas, 270, 272
Llosa, Mario V argas, 272
Lloyd, Kate Rand. 360
LMV (League of W om an Voters), 359
Lockheed marlin Corporation, 30, 180, 211.
366, 3 8 9 .4 1 5 , 601, 605, 606. 609
l.oflus. Torrt, 330
Lombardi, Mark. 3, 4 . 7
London Barings Bank, 282
London N.M. Rothschild and S o n s 277
London School of E conom ics (LSE), 207,
234, 268, 274, 522
London Times Financial, 259
London, Jack, 352
Lord Carrington, 192, 281, 333
Lord, W inston, 89
Loring, Rosalind, 360
Lowry. H eatn W., 83, 188, 548. 549, 610
Lucky S. 377
Ludwig-Windthorsl-Haus, 171
Lugano. 269. 277, 2S2
Lugar, Richard G reen. 144, 1 4 5 .4 1 5 , 521
Lumumba. Patrice. 3 6 4 , 365
Lutheran Church Services. 449
Lbnan R a n i/an 1 igi 504
L u kse m b u rg . 2.59, 269 2 /6 . 279, 2.G2. 285
L.yn. Ko i v c r f 37. 3 4 '

Ml
96. 1 /3 . '5 2 . 2! 1. 313 -16,
2 8. 751 788. 846. 348. 593 863
4C.3 7 : u= 138
Marira _ e:r 354
*. 3;c ir, e-, 'lrd s;.;!'r. 378

i O.",' r ' 2 4 8
tew:S IvJith"! 'Var;. 'HO
i ex:;:v', ;ns!;;:;:o. .'Hr. 604
tor,:!, '.'an '..H rsr.; 278
!7ii> d.."!St:e lor In d u s tria l O em s; : iiv t. 7.
853 152 355
I lu7'rU: 1 . O or:jr7; 3. 213. ??<
i :.;.-Ti :nse: y: i.ierjisi ' 14
I 'bf -:8 Par;, 5 . P,. 1 70. 324. 428
; r .-u u i\ 3 . Y: \ . i7 8
t ret /:; Or:
12L-y0 .jis-m G--.,-jLi 504
| .r r t i :1!' ' ,:!: 7 77
!. -;ce;v Ana:o! 549

5 ' 8 7 47. '1.31

L D Pcs
2 /4 325. -41 477 437 5 7 :
[,H
9C

! r j o :o. I eoraed. ''21

Makrp:- 1 2 1

L:i-y H vtow m ent. 146

L ira . :!'P. 372
i.inustl-hotlhauso::. 171
Upstadt, D eborah P., 433
Ijttio. David. 4 3 s
Lib/an, Gy orgy 255
1 itvanya. 25. 96. 213 599
I. vaneli(olu). Zulfii. 474

M a ie /y a .g s 1 78. 217. 265. 257. 2b3 269,

432. .4 9 5 . 54 7 635 599
Mailmen. 556
Manatl. C h y le s 7 , 26. 36, 33 5. 362
Mango Ear!}. 5 7 5
Mandevibe, Ernard De. 124
Manic S.A., 273
Manilow. L e w s , 8 5 5 .6 0 6

'.H/ru-jP i - : : : - " ,-. ' 7 4 7 !

!
8 5 1 i - r h / m n / i d 7p7 75.7

r
I.

.-,9
' ' ???

Mam 55

'3 7 313

OP (' : /
f'

! 1/r c

1 89 . ' 5 7
/

778

i:.;-1 . ' 3 3 . 1 33. ' 7 5 . ;;73 ;. 19

XV

Manor, Amos, 264

Mansfield, Mike J., 356
Ma ral. Recep. 290
Marayati, Leyla El, 387, 436, 439, 440, 441,
457, 459, 461.462, 473, 554, 568, 604
Marayati, Salam Al, 441
Marc Rich Foundation, 262
Ma rein kus, Paul Casimir, 278,279
Marcuse, Herbert, 387, 604
Ma rey, Mildred, 360
Mardin, erif. 172, 512
Maresca, John J 100
Marine Club, 511
Marine Corps (US), 50
Marks, John, 100
Marquis, Christopher, 306
Martin, Michael. 95
Marton, Kati, 255
Maryland, 315, 365. 404, 482. 487, 611.615
Marzulio, Sal G., 360
Mas, Raymond J , 537
MASHAV (srail Dileri Bak Uluslararas
birlii Merkezi) 181
Mason. John, 541
Massing, Michael, 359
Masters, Kim, 265
Matre, Joachim, 375
Maxim. Craig. 524
Maxwell. Robert, 259
Maynes, Gretchen, 360
Mazlumder, 114, 116, 152, 339, 569
MBB (Marmara Belediyeler Birlii), 66. 67,
136, 324, 329
McArthur, 521
McCabe, Joan M.. 48
McCarrick, Theodore, 436, 439
McCarry, Caleb, 362
McCarthy, Eugene, 361, 381, 611
McDowell, Bruce, 536
MCE A (Madison Center for Educational
Affairs). 39$
McGehee, Ralph, 22, 24, 38.621
McHenry, Donald F., 356
Mclnnis, James, 129
Mckeeby, David, 223
McKiernan, Kevin, 289
McLean, Sheila Avrin, 360
McMahon, John N., 384, 602
McSwain, Kristen, 228, 230
MEB (Milli Eitim Bakanl), 74,134
Med Zehra (Eitim ve Kltr Vakf), 498
Medreset-z Zehra, 497,499, 500
Med-Zehra l td. ti., 497.623
MEF (Middle East Forum), 44, 194, 234,
542, 577
MEI (Middle East Institute), 102, 546
Meksika, 28. 265, 270, 390. 425. 426, 599,
605
Melen, MithaL 222, 548

xvi

Melley, Kenneth F., 355

Menil, Georges de, 255
Merili Lynch Global Emerging, 295
Merisko, Robert, 129
Merit Otel, 530
Mersin, 74,75, 151, 177, 218, 331
Messitte, Zach. 549
Mete. Nilfer. 448
Metiner, Mehmet, 498,499, 515
MFI (Minaret Freedom Institute), 45, 129,
487, 489,491,492, 493,511
MFI (Multilateral Funding International), 233.
487, 492, 578
MGK (Milli Gvenlik Kurulu). 205, 232, 245
317. 321, 346, 356.490, 491, 592
MHP, 148, 178, 208. 211, 212, 419
Msr (Egypt), 29, 83, 96. 195, 212, 213,
371, 372, 373, 403,404, 410, 451, 495,
525, 599
MIT ( Massachuset Institute of Technology).
19,398
Miami, 129, 278, 282, 306, 37^, 423, 424,
429
Miami Grand Federal Jury, 278
Middendorf, J. William. 389, 390, 391, 605,
610
Middle East Media Survey, 185
Midillili. Ali. 215
Midler, Bette, 262
Migdalowitz, Caroll, 156, 550, 568
Mikva, Abner J., 356
Miller, Arthur, 202
Miller, James, 549
Miller, William, 347
Milli Gazete, 499
Milli istiklal Partisi (Azerbaycan), 90, 94
Milwaukee, 496, 497
Minaret Freedom Inst., 45, 129, 487,489.
491,492,493, 511
Miquilena, Luis, 303
MSK, 202
Misnistry of mama Wallace Deen, 465
Milchel, Thomas, 547
Mobil, 180, 366, 396, 606
Moolistan, 29, 96, 534, 599
Mohammed, Wallace Dean (Wallace
Deloney Elijah), 436, 465
Moldovya, 96
Monako, 233, 276,285
Mondale, Walter F., 355, 607
Monday Club. 129. 607
Mont Pelerin, 123, 124. 129, 272, 383. 602
Monlesino,. 271
Montt, Efrain Rios, 391
Montville, Joseph, 100
Moon. Sun Myung (Moon tarikat), 2, 7, 45.
57, 84, 129, 218, 237, 246, 243, 263,
318, 325, 361, 388. 423, 517, 518, 519,
520, 521, 522, 523, 524, 525, 526, 527,

528, 529, 530, 531, 532, 533, 534, 535.

536, 537, 538, 539, 541, 545, 559, 604,
608, 609, 611,612. 613, 614, 615, 619
Mori Ltd (ngiltere), 131, 176, 211, 214, 224
Moritanya, 102, 411
Morton. Azie Taylor, 356
Moshe Dayan Center, 213
Moskova, 5, 22, 27, 33, 34, 35, 36, 81, 85,
209, 217, 255, 278, 300, 346, 349, 455,
589
MOSSAD, 180, 262, 263, 264
Mosss, Robert. 84
Mother Jones, 242, 359, 364, 435, 623
Mower, Joan, 375, 385,603
Moynihan, Daniel Patrick, 356. 427, 602
MPAC (Muslim Public Affairs Council!) 443
MPS (MontPclenn Society), 123, 124. 125,
128, 129. 272. 383, 602
Mroz, Barbara, 209
Mroz, John Edwin 209, 217. 223. 255, 347
Mro/. Petor l-.dwin, 255
MSA (Muslim Students Association), 464,
551
MSB (Milli Savunma Bakanl), 12, 16
Mughisuddin. Mohammed, 482
Mughisuddin, Oya (Akgnen), 480,481,
482. 483, 568
Multilateral Funding int., 211, 233, 578
Mumcu, Ahmet. 161
Mumcu, Uur, 4, 14, 87, 98. 105. 120, 127,
159. 279, 467, 500, 578. 583. 584, 585,
586, 587, 588, 589. 590, 591, 592, 593.
594, 62O
MUMKOM (Mula- Millelletvekillerini zleme
Komitesi), 56, 79.207. 339
Murp Yahya, 99
Muradolu, Glnur, 139
Murphy, Richard W 102
Msavat Partisi (Azerbaycan). 94
Muslim Community Center (Londra), 2.478
Muslim fF.ducation Council, 551
Mezzinolu, Ziya, 324
Mnazara Klpleri, 213
MWL. (Muslim Women's League), 439
Mylroie, Laurie. 194.404

N
Nadir. Asil. 292
Nadosy. Peter, 255
Nahcivan, 95
NAIT (North American Islamic Trust), 463.
464, 466, 469, 554
Naidoo, Jay, 357
Naouri, Jean-Charies, 259
Narbone, Luigi, 128
Narl, Nedim, 213
Narl, Nilfer, 223, 525
Nasrallah, Hasan, 506

Nation of Islam, 533

National Council of Jewish Women and
Hadassah, 179
National Security Quarterly, 185
National War College, 214, 232, 389, 605
NATO, 31, 38, 179, 183, 196, 197, 200, 201,
209,212. 223, 238, 254, 257, 315, 317,
323, 347. 349, 353, 373, 384, 388. 409,
410,412, 415, 421,422, 445.475. 521,
527, 603
Nauckhoff, Marcia Dawkins, 360
Nayirah, 248
Nazir (Nezir). Lord Ahmed, 478, 479, 480
NCPAC (National Conservative Political
Action Committee), 364
NDCP (National Drug Control Programme).
372
NEA (National Evangelical Association), 526
Neier, Aryeh, 284, 285, 288
Neigh buhr. Re inhoId. 352
Nelson, Russell Marion, 436
Nesin, Aziz, 474
Nestle, 396
NET Holding, 283, 324
NET Turizm, 283
Neumann, Robert, 608
New Atlantic Initiative, 179, 211
New Federalism, 601
New Frontier Emerging Opportunities, 283
New York Times, 25. 273, 425, 428, 601
Newbridge Andean Partners, 358, 359
Newlizm, 124
Newton-Smith, William, 255
Nezan, Kendal, 101
N1S (Newly Independent States), 81
Nicaraguan Freedom Fund, 382, 604, 608
Nijerya (Nigeria). 28, 96, 409, 599
Nikaragua, 18, 20, 25, 36, 54, 81,129, 245,
270, 316, 358, 359, 362, 363, 372, 373,
374, 383, 385, 386, 388, 411, 423, 424,
425, 426, 427. 428, 429, 439, 602, 603,
604,608,610, 622
Nimetz, Matthew, 255,419
Nixon. 30, 94, 397, 534, 548, 549, 600
Nixon Center, 30, 94, 548, 549,600
Norcross. David A., 602
Nordeurope Establishment, 279
Nordex, 280
North America Council for Muslim Women,
551
North, Oliver, 279, 375, 388, 428, 805, 608
Northrop Grumman. 180
Norton, Stephen (Stefanos) R., 200,621
NSAB (National Security Education Board),
513
NSC (US National Security Committee), 2,
49. 94, 245, 382, 384, 388, 423. 427,
428, 440, 454, 513, 541, 599, 601, 603,
604, 608

x v ii

NSI (National Strategy Information). 35

N7V. 291. 325 600
Nbihar. 799, 515 623
Nuevo Amonecor, 308. 309
Nuroddin Durko. 561
Nyo, Joseph S., 275

0
OAFNA (Oscar Arias Fdn. Of North
America). 36
Oakiawn. 763. 767
OAS (Organization of American States),
2 /0 . 306 362.363 391
Odaba. Ylma?. 290
Odom. William. 135
O D IU 137.135.208.213.253 797. 323.
324. 325. 331..57/
OFF International, 359. 360
Oerlikon. 372
Ouz Tuaf. 121
Ouz. Mehmet, 290
OHRI (the Organization for Human Rights m
Iraq). 101
OIA (Organisation Istanbulian Armenians.
101
Ojo (Ga/ete Peru). 271
Okuogl. Ahmet Zeki. 290
Okkan. Gaffar. 500. 5 /4
Okur Meliha 326
Okuyan, Yaar. 178
Okya. Osman. 84. 120 121
Otat Pahne. 47
Olm Foundation. 395. 396. 601. 610
Ofcve Oanel. 211
Oivetl. 273
Onasss V a k f. 255.256. 317
OPFC. 23. 272. 299 307
OPIC (Overseas Private Investment
Corporation). 359
Oral. Zeynep. 154. 157. 340
Oran Baskn 100 568 565. 570
Orban. Viktor 216
Ordu. 35. 50. 156. 215 217. 331. 512, 591
Orhan Muharrem Nad. 474
Ortoff .lan 360
Ornan. Sabr 525
Orta Avrupa Univ. (Central Euopean Unv).
211

O ra Avrupa U rv (Central European Univ.).

254
Ortak Zemin Merkezi (Common Ground).
68. 71. 73. 74. 75. 99
Onayl. Ilber. 213. 223
Ortega, Carlos, 305
on, Yeim. 222
OSCE, 123. 155. 228. 457. 624
OSI (Open Socoty Insttue). 288
OSI Asstsnce Fdn (stanbul) 77. 294
X V

OSIAF [Open Society Institute Assistance

Foundation-Turkey). 77. 294
Oslo. 99. 100, 101.330
Osman. Talat Mustafa. 564
OSS. 19. 361. 374. 387. 389. 587. 604, 60S
Otto. Tinter, 123. 305, 586
Oxford, 128. 297, 397,620
Oxley. Michael. 315. 316

Ocalan. Abdullah. 118. 197.198,202. 4 / 2.

513, 572. 574
Oktem. N.yazt. 100
ral. Aye. 99 326
Ona!. Sezen Cumhur. 178
Oncu. Aye. 325
Oncn. Flaluk Hami. 177. 207. 218.219. 562
ngr, Akn. 295, 325
ren. Enver. 178
ren. Mcaht. 178
ymen, Onur. 223
/a! Ahmet. 178. 608
zal. Semra. 106. 499. 623. 525. 527
zal. Turgut, 82. 98, 106. 118, 153. 16/.
174. 178. 183. 185. 189 190. 191.230.
233. 234. 237. 247. 248. 280. 322. 326.
341. 366. 385. 498.499. 508. 516. 523.
525, 527. 589, 591. 599, 603 06
O/alay. Fatt. 269
zbekisan. 83. 85, 96. 97. 263.291. 420.
534. 599
zbey. Cemal. 474
zbudu. Ergun 28, 161. 172.173,206
zcan. Rza. 530
Ozda. mit 342. 513
zdalga. Elizabeth. 547
Ozdemt In . 466
zdemr. Ati Talip, 178
Ozdoan. Gnay. 325
zel. Soli. 207 318. 499
zerden. Ogu/. 294
zgu. Tahr. 223
zgu. Hseyin. 121
zkan, Funda. 205. 221. 530. 582
zkan. Hisamettn. 205. 221
zkara Ahmet. 177
zknmi Attrla. 474
zkul. Halkl. 387. 604
O/sar. Haluk. 207
zsoyl Ahmet Fazl. 121
zsunay. Ergun 325
ztrak. Faik. 315
zttrk. Yaar Nuri 523

p
P 2 Mason Locas, 279
PAC (Politic Action ConmittGG). 2. 243. 247.
606
Paine Webber Inc.. 243 601
Paisley, lan. 9b
Pakcr. Can. 218. 223. 232. 292. 294. 295.
319. 322. 334
Pakistan. 217 3 /1 . 372. 373. 376.475.479.
482. 484. 487. 604. 505. M 2 . 554, 57B
695. 608
Paladno. Mors. 3 6 /
Palast. Grog, 183
Pale. D C .. 387 604
Pallis. Alexander Anastasus 122.621
Palmer. Mark. 337
Pamir. Necdet 214
Pamuk. Orhan 202
Pamuk. evket, 326
Pan Am. 337.604
Panama. 270. 279. 360. 386. 426. 426. 439.
599
Papa II .lean Paul. 145,460
Papandreu Yorgo. 314. 366
Pan's. 22. 100. 101. 133. 171. 253. 259. 414,
620. 523. 547, 572, 620
Pans Krt rnsiitus. 101
Park. Tonpsun. 57, 318. 619
Parkinson. Paula. 250
Pains. Mark. 189. 217. 224. 507. 552
Pano, t u/ardo. 303
Pauker Prof 398
Pearson. Robert (Bob). 316. 316
Peck. Aloandor 475
Pcoasus Inter national Inc . 607
"den 106. 264 387. 440, 469. 529 664.
604
Pena. Alfredo. 301
Pennsylvania. 229. 323 813.611 617
Pentagon. 192. 199. 201. 238 256. 281.
310.
313. 360. 376 369. 398. 489. 600.
605. 608 622
fferinek. Dou. 100
Perle Richard. 184. 191. 192. 193 154.
210.281.440
Peru. 23. 95 219. 269 270. 271 272. 273.
783. 297. 299. 304. 309. 400. 549, 599
Peruvian l v . 271
Petras. James. 31 32
Pelronas 452
Pew Charitable Trust' 209
Pftyraud, Jean Pierre. 259
PFIAD 388. 604
Pfister. Tbierry. 359
Pfizer Inc. 211
Philadelphia Society. 602
Philip Morris. 242. 293
Phillip, Kev n. 249

Phillips Petroleum. 385. 603

Phillips. David, 100. 101
Phillips. James. 578
Picciotto. Edger de. 277. 278.280. 282
PK (Partlya islamiya Kurdistan), 499 515
Piko, Otis (Senator), 20
Pit. Kim Jong, 263
Pinter, Harold. 702
Pipes. Daniel. 224. 577
Pizza Connection. 277
PKK. 106, 108.118. 134. 19/. 198 238
289. 31.8. 3 / / . 380. 407. 488. 494 499.
507 510. 514. 515. 574. 590. 691 610.
62/
Po)3t Can. 377. 623
Polat. Mustafa 497
Polat. Ylmaz, 30. 137. 326. 327. 514. 599.
600, 622
Polish Roundtable Accord. 348
Ponce. Carlos, 306
Pontus. 122 293
Pope. Karl. 272.274
Posbyk. Halil. 222
Powell. Co'm L.. 302. 306,307, 381
Poyraz. Frgn. 130. 169. 170.181.295
PPI (Progressive Policy Institute). 182
Proagh. Peter Van, 207
Prag. '7 . 209 255
Prag European Studies Center. 209
PresDiteryan (Kilisesi), 95
Princess I iotel. 176. 230
Princeton. 28. 188. 217. 281. 648. 610
Pnt na 269
PRODE1 309
Profilo Holding 211
Protcstanlar Ulusal Srly. 436
Puerto Riko, 001
IV d A (Hollanda ig Partisi), 47
PWPA (Proliesors World Peace Academy).
218.
325. 519 520. 523. 525. 526. 527.
534. 535.614.615
Ql.l (Quranic Literacy Inc.). 463. 464 466.
469
Quantum Emerging Growth. 277, 283
Quantum Fund. 124 192 276.277,279,
280. 281.282. 283.284.296
Quantum Tund N.V.. 276, 277. 296
Quantum Realty. 192, 281
Quatoert. Dor aid 188.613
Quayte. Dan, 38. 250
Queval. Axel. 331
Quinn. Jack. 263
R
R J. Reynolds. 242
R P(Re'ah Partisi). 56.106. 129.156 255
332. 418. 422. 444. 458. 477. 4 8 1. 487.
533, 555. 567

x ix

RABITA. 295
R ache le Marshall, Rachelle. 130
Racio. Ralph. 121
Rade Konar, 288
Radio Free Iran. 38"/. 604
Radio F r e e Iraq, 38'/, 604
Radio Liberty, 82. 84, 321, 382, 387, 604
Radomisli, Aylin, 521, 522, 525
Radyo Ekin, 99
Radyo maj, 9S
Raiser, Helmut, 280, 355, 606, 607
Raiser, Molly, 355, 606, 607
Ramirez, Hector. 303, 304, 436
Ramirez. Ricardo, 436
Rampart Magazine. 19
RAND Corp., 2, 44, 82. 83, 88, 103,117,
118, 119, 132, 137, 144, 145, 146, 188,
189, 213. 315, 323, 325, 336, 337, 341,
342, 376, 396, 398, 399, 400, 406, 407,
512, 513, 543, 546, 548, 558, 563, 572,
574, 576, 577, 578, 579, 586, 590, 591,
620
Ransom, David, 398
Raymond Jr. Walter, 374
Rayonier Corp., 365
Raytheon, 180, 606
Razaq, Sadia, 491
RFSS (Robert Bosch Stiftung), 170
Reagan, Ronald, 5, 20. 30, 31. 55,102,124,
125. 129. 145. 184. 194. 210. 246. 279.
280, 281. 313 316, 349. 380, 353, 357,
359. 372 376, 382, 333. 384, 385, 386,
388, 390,410,423, 439,440, 597, 601,
602, 603, 604, 605, 608, 609, 610, 619
Rees, Lord William, 277
Regis niversitesi, 602
Reich, Otto. 305
Reichmann, Paul, 192, 281
Reichstag, 169
Religion and Diplomacy, 551, 556, 557
Religious Action Center of Reform Judaism,
179, 438
Republic Bank of N.Y. 278
Research Institute of America, 357
Ressam, Ahmet, 505
Re sulan, Osman, 498
Reuters, 126, 260
Reuther, Walter, 352
Rcy, Nicholas A., 355
Reynolds. Nancy Clark. 360
R IE (Radio Free Europe), 321 382, 387,
585, 604, 615
RGS (RAND Graduate School), 117, 407
RIIA (Royal Inst, of International Affairs), 2,
100, 238, 239.414, 415
Rich, Denise (Eisenberg), 261, 262
Rich, Marc, 261, 262, 263
Richardson, 83, 395, 396, 466, 601, 610
Richter, Anthony, 211, 284

XX

Riegle Report, 379

Rincon, Lucas, 304
Ritz Carlton. 284, 313
Rivadeneyra Robinson, 271
Rivlin, Alice, 360
Rize, 219
RJC (Republican Jewish Coalition). 382,
387, 604
RNC (Republican National Committee), 26
Robb, Charles S., 356
Robbins, Liz, 255
Robert Kollej, 294
Robertson, Lord George, 224
Rochester Institute of Technology, 129, 361
Rockefeller Brothers, 209,601
Rockefeller Fdn.(Vakfi), 19, 60, 623
Rockefeller, Neison, 156
Rockwell International, 601
Rodezya, 129
Rodnay. C, 387, 604
Rodriguez, All, 304
Rodrik, Dani, 224, 325
Roeder, Edward, 181
Rogers and Barbour Co., 280
Rogers, Edward (Ed), 280
Rogers, Jim, 276, 285
Romanya. 96, 218, 261. 348, 398, 599
Rondeiii, Alexander, 217, 224
Roper, Lord John, 100
Rosenblum. Janeth, 360
Rosenthal, A M., 25
Ross, Roebrt Gaylon, 607
Rotfeld, Adam Daniel, 100
Rothschild Bank AG, 277, 280
Rothschild S.p.A (Milan), 277
Rothschild, Edmond de, 277
Rothschild, Evelyn de, 277
Rowley, Charles K., 121
Royal Caibbean Cruises, 358
Rttgen, Norbert, 220
RSF (Snr Tanmayan Gazeteciler/Repo dor
Sans Frontier), 72, 269
Rubin, Bamett R., 100, 436
Rubin, Barnett Richard, 436
Rubin, Barry, 194
Rubin, Nancy H.. 355, 359, 367, 606
Rubin, Seymour J., 188, 610
Rubinstein, Richard, 525
Rukh, 348
Rumi Forum, 547
Rumpf, Christian, 165
Rumsfeld, Donald, 376
Rush, Valerie, 273
Ruslin, Bayard, 352, 353, 357
Rusya (Russia), 28, 29, 30, 34, 37, 38. 63,
83, 85, 96, 195,196, 204, 223, 244, 260,
261, 264, 275, 283, 346, 376, 390, 410,
442, 452, 599, 600. 605, 607
Rusya Fed, Kar sth. Servisi, 38

Ruth, Claudia, 169

RYS (Religious Youth Service), 529. 530,
615
S
Saati, Ali, 139
Sabanc Center, 253
Sabanc Holding, 216, 292, 294, 319, 322
Sabanc nv 70, 254. 257, 294, 296, 512
Sabanc, Gler, 253, 294, 295
Sabuncu. Murat. 178
Sabuncu, Yavuz M., 325
Sachedina, Ab dula.-'iz, 540, 599
Sachs, J.. 219. 260
Sachs, Jeffery, 219, 243, 260, 415, 601
Safra, Edmond, 259, 278
Said-i Nursi, 497, 515, 535
Sak, Gven, 269
Salih, Muhammed, 398, 463. 464
Salihi, General Necip Al, 337
alin, Pascal, 121
Salonen. Noil Albert. 534
Sall/aman. David. 221
Salvador, 352, 364, 384. 385, 423, 426. 439,
599, 603
San Franssko. 180, 181. 505
Sana, 119. 559
San berk, zdem, 206, 223,224, 317, 321,
322, 344, 345
Sandalc, emil Galip, 474
Sandi. RubarS. 337
Sandinista, 363. 424
Sandole, D , 403
Saperstei, David (Haham). 179.438, 440.
t 452
Sara, sa, 542
Sara, Mehmet Fatih, 295
Saraolu. Rt, 178
S ara mago. Jose. 202
Sanaslan, Halil, 99
Sarkaya. Muharrem. 135
Sartoprak, Zeki, 547, 548
Saruhan, Numan. 523
Satloff, Robert B 578
S A IO (South Atlantic Treaty Org.), 353. 388
SAV (StratcjikAratrmalar Vakf), 2, 65,66.
132. 134 135. 136 137. 139, 208
Sava, Vural. 487
Sava. Vural Fuat, 121
Savours. Dale Campbell, 206
Sawimbi, Jonas, 364
Sayan. Diego Garcia, 273
Sayan, Sabn, 117, 133, 137,188, 189, 213,
325.
406, 485, 488, 512, 548, 574, 577,
578, 579
Saybal, Kemali, 325
Saydam, Serdar. 292
Saygn, Ilay, 525. 527

Sayc, Mele, 324

Saylan, Trkan, 176, 569
Sayman, Ycel, 448
SBC (Southern Baptist Convention), 526
Scaife Family Trusts, 395
Scaife Foundation, 396.601
Scaife, Richard, 383, 395, 396, 601, 602.
609
Scheer, Robert, 263
Schlei, Barbara, 360
Schlesinger, James, 376
Schnbohm, Dr Wulf. 161, 163, 164, 165,
167, 170
Schroeder, 586, 587, 588
Schler, Ha raid, 331
Scowcroft, Gen. Brent, 602
SD/USA (Social Democrat/ABD), 352, 353,
357, 358, 388, 605, 606
Sebastian. Eleanor, 360
Security Affairs, 2, 184, 185
Sciple, Robert, 381, 438, 441, 453. 470.
471, 510, 555
Sekai Nippo, 526, 613
Seko, Mobutu Sese, 364, 365
Selanik, 177, 179, 256, 317
Seluk, Ilhan. 474
Seluk, Sami, 161, 296, 516
Selosomardjan, 398
Sera Dergisi, 540
Seren, Ani, 324
Serik. 467
Sertel, Murat, 325
Servantie, Alain, 222
Seul, 28. 527, 528, 531, 615
Sever, Metin. 149
Sevindi, Newal. 215, 444
Sevr (Sevres), 104, 105, 121, 122, 127, 235,
563, 569. 572, 579
Sewell, John, 360
eydi Nahid Anga, 551
Seyid, Seyit Muhammed. 464
Seyyid Hseyin Nasr, 551
Sezai, Ali, 326
Sezer, Ahmet Necdet, 161. 219
Sezer, Duygu. 189
Shactman, Max. 353
Shan klan d. David, 331
Shav it (Mossad Bk .), 262
Shea Gardner, 186
Shea, Nina, 436,439
Sheehan, Michael, 379
Shell, 95, 125, 384, 603, 610
Shelton, Elizabeth W 326, 327
Shocas, Elaine, 355
Shorrock, Tim, 313
Sddki. Muhammed, 497
Sddki, Muzammil. 468, 553
Sk, Ahmet, 290

xxi

Snr Tanmayan Ga/eteci'er (Reporter Sans

Frontier), 72. 269
S/nt, 640 509
Siemens. 288
Sierra Leone. 95, 599
Silicr, Orhan. 448
Simon. William. 388. C05. 608
Simon. William E., 395
Simonet. Patrick. 209
Sinangil. Handan Kepir. 523. 525. 526
Snan Hseyin. 337
Sinclair. Upton 35?
Singer & f riedlander 276
Singlaub Korgeneral. 129. 373. 374. 607.
608
Sister Sledge. 262
Sll dcs Group 196
StMcs. John. 196. 197, 198. 199.200.201

202.258
Skla t lolly. 101.318.359. 607
Slater, Robert. 274
Slobod. Jeanne L.. 360
Slovakya. 17, 218. 599
Smalls. Marva A. 365
Smith. Charles / . 439
Smith, Dan. 100
Smith. Houston. 556
Smtn. jamos A.. 125. 145. 134 209
Smith. James A., 126. 145. 194 209
Smith Richardson f-nutdalion. 395. 396,

010
SOAS (Center of Middle Eastern Studies).
331. 330
Societe f inartciore. 278
SODFV, 2 324. 342. 448
Solare Stephen J 356
Sokdarnos. 279 347
Somali 33. 364 599
Sonu/a. 316. 423. 424
Sonvjncuoglu. Sadi. 502 54C
Sorensen I heodote C.. 356. 361
Soros I urd Managumcnl 277
Sotos Ka/akslar I und 291
Sotos. George. 2. 3. 23. 27, 30. 38 58. 63.
7 7 .9 6 .9 /. 124 176.192.205.211 213.
219. 231. 237. 253. 254, 255. 257 258.
259. 260. 261 264. 265. 265 267 268.
269 270. 271. 272. 273. 274 275 276.
277. 278 279. 281 282. 283. 284 285.
286. 287. 288. 289. 290. 291. 294 295.
296 297 298. 312. 321. 339. 347. 367.
386. 421. 589. 603. 606 616. 617 622.
623
Soros Tivador 274
Soto. Pedro, 31)1 303. 306
Soysal. lham, 474
Sonme/- Poole, Gonca, 405
Szleme (Dergi), 499. 500. 515. 569, 623

x x ii

SPD (Sosya! Demokrat Parti Almanya) 170.

367
Speck. Mary. 363
Sperling. Ellicl, 435
Spiers. Ronald Ian. 475
SPLA (Sudanese People's I iberation Army).
450
Sprayregen. Joel. 224
St. James Place Capital. 277
Stalin, Joseph. 113. 353
Starfield S.A . 279
Steed Michael R.. 355
Stefan Batory Fdn.. 219
Stein. Eduardo. 270
Steinbach. Udo, 171. 173
Sternberg, Michele. 186
Stcnmann. David, 223. 224
Sterling Claire, 686
STKB (Sv! Topkm Kurulular Birlii). 221
346
Stockholm, 20?
Stoertcel, Jean-Marie. 146. 246. 279. 587
622
Stone. Norman. 121. 128
Stonohll Coll.. 365
Stowassnr Barbara. 40S
Strateji Mori I td . 54.131, 136. 176. 211
213.214
Studley, Barbara. 373, 374
Sudan. 83. 96. 442. 443, 450. 451 462. 453.
454. 456. 461. 556. 599
Suddarth, Roscoe. 546
Sufism International. 561
Sideiv,ini. Mohammed 3 3 /
Sullivan and Worcester 365
Sidltvan-Ciomwell 587. 588
SUM (Sisters United for Merve). 440.484
Summers. Larry. 260
Sutay. Reyhan. 121
Simye. 102 193. 195. 197. 213. 387. 404.
411.494 496 501. 506,634.572
Sssman Leonard 357
Sutton Anthony 698
Suveytlan (Suwnidan). Tank (Tareq). 295
Snleymaniye. 336. 504
Su/al. Sava 528
Swinney. John 95
Syder. A . 361
Systems [Xvelopment Corp.. 231

S
afak Al. 525
afak. Mehmot. 178
afak. Mehmel fXirsun. 177
ahin, M Ah 208
ahin, Mutat. 58. 203. 222
ahitte/. Ahmet, 207
amir Mobbr. 551

aron. Ariel, 503. 504

atila. 504
enatalar. Butan. 100. 206. 207. 324
eyh I lalid Abdullah. 551
oyh Osman. 430
vgn. Halil. 194
kago, 129. 444. 463. 465 553. 554
l (Chl). 55. 239. 264. 366. 400. 599
irm. Nurettin. 290
imatya/c. Nil. 221

T
I ABA (Turkish American Business Ass ),
321
1ackstan. 96. 291. 421
Taher, Amir. 433, 561. 622
tahran, 484. 496. 545. 551
Taiwan. 608
Talay, Aydn, 326
Talbott. Strobe. 297. 298
Taleban. 369. 370. 371. 373, 375. 376, 377,
378. 379. 382
T alisman Energy, 452
Tallal lurfe. 551
Talu. Umur. 215
Tanares I td . 281
Tamer Vecdi. 215
la. Altan. 498. 499. 515
I an. Osman. 132
I angren. Al. 482
Tanham. George. 83, 84
Tanla. Blent. 137. 139
I anr. Blent. 100
'Tanrkuiu. Sezgin. 162. 339
antan, Saaettin. 190
! aVanya. 96. 540. 542. 599
Tanzanya (Tanzania). 96 540.542.599
TAP Vakf. 221
arhan. Grsel. 177
Tarih Vakf 57.322.448
Tarkan. mer 135.136. 204
Tarnago, Carlos Molina. 302. 303. 306
Tarnoff. Peter, 360
Tarsus Imam Hatip. 485
I aar. Blent, 582
Taba, Asi: Aydn. 234
Takan, brahim. 177
Takent. 96
T ateher. Margaret. 124
Taube, Nils O., 277
Tavanolu. Leyla. 257. 317
Taylor. David. 331
Tayyare Kltr Merkezi. 218
TBB (Trk Belediyeler Birlii). 67, 68. 329
TBMM, 52. 57. 73, 104. 106. 134. 140. 150.
157,158. 161. 162. 165. 169.206,207
218. 219. 221. 249. 314. 330. 333. 419,
476 477, 522. 553. 555. 561. 565 597

TDV (Trk Demokrasi Vakf), 2, 28. 56.64.

70. 79. 80. 87. 88 136, 161 162. 166.
168.169, 170. 172 173, 174 178. 206.
219.
227, 339. 383, 569
TEB (Trk Ekonomi Bankas). 211. 525
TEGV. 219
Tekeli. Ilhan, 325
TEKPEN. 322
Telalar, Mge. 178
TFMA.152. 219. 221.222 340
Tempelsman. Maurice. 365. 364. 367. 606
Icmple foundation. 125
Tenet. George J.. 81. 232. 302
Tenvir Neriyat. 497
Tepten. Istvan. 255
Terziolu, Tosun. 325
TESAR. 71
TESAV (Trkiye Ekonomik ve Sosyal
Aratrma Vakf). 2. 52. 56, 79. 205, 206,
207. 220. 314. 323. 332. 339. 366
TESEV (Trkiye Ekonomik vo Sosyal
Etdler Vakf), 2. 29. 30. 33. 47, 52. 56.
66. 67. 68, 69. 71. 72. 74. 76. 77. 79.
100. 101. 110. 113. 118.136. 150. 151.
173. 203. 205. 206. 207. 213 218. 220.
232. 236, 256. 256. 257. 282. 292, 293.
294. 296. 296. 298, 313, 316. 317. 318.
319, 320. 321. 322. 323. 324, 325. 326.
329. 330. 331. 332. 333. 334. 335. 337.
338. 339. 344, 356. 383 407. 512. 525.
548. 569. 570. 582
Tesh. John. 238
TESK. 71
TETV (Trkiye Eitim ve Toplumsal Tarih
Vakf). 324
Texaco. 256. 317. 366. 384. 601. 603 606.
610
Texas niversitesi (Austin). 129
Tezcan. nci. 325
TGAD (Tekirda Gen Iadamlan D ). 220
TGV (Trkiye Gazeteciler Vakf). 116, 437.
502. 508. 579
Theodorakis, Miks. 197. 198. 472
Thomas. Norman, 353
I hompson. Scott. 266. 277
Thurn und Taxis. Max von. 123
Tibuk, Besim, 178
Titiz Mustafa Tnaz. 100
Tizega. Abdik I lakim, 505
TOBB. 2. 72. 314, 600
Tognoli, Carlo. 278
Tokatl. Orhan. 247. 248
Toks7. Hakan. 207
Tomruk. Lala. 139
Topalol. Ahmet, 467
Topalolu, Mehmet. 467
Topba. Mustafa Latif. 295
Toprak. Binnaz, 213. 333
Toprak. Metin, 121

\X

Torres, Esteban E., 356

FOSAM (Toplumsal Sorunlar Aratrma
Merkezi), 2.47, 74, 75, 76, 78,102
TOSAV, 2, 68, 71, 72, 73, 74, 98. 99, 100.
102, 103, 104, 105, 107, 108, 253, 323,
335. 356, 367. 568, 570, 606
Traboulsi, Samir. 259
Irabzon. 135. 136. 215 218, 219
Transparency International, 337
Transporte Aero Rio Platense, 245
Trilateral Commision, 101, 272, 281, 316,
360, 418, 607, 621, 622
Trimble, David, 95
Truel, Peter, 280, 281
Truestar. Inc., 540, 541
Truman Doktrini, 17, 157
Trumpbour, John, 128
Tsene, Kerim, 530
Tsevi, Jonathan, 530
Tuborg, 254
Tudjman, Franjo. 287, 288
Tu, Salih, 523, 525
Turul, Ibrahim, 221,222
Tuta, Abdlkadir, 326
Tulgar. Ahmet, 237
Tunahan, Suleyman, 467
Tuncay. Mete. 548
Tuncer, Aydn, 221
Tuncer, Baran, 206, 207, 326
Tuncer, Erol, 52, 205, 206, 207, 314
Tun, Halil, 357
Tun, Osman, 498, 499, 623
l'unkanat. I laydar. 14
Tupac Amaru, 271
Turabi. tiasan, 450
Turam, Berna, 547
Turan, Abdlkadir, 326
Turan, Gl Gnver, 325
Turan, liter, 206, 207, 213, 223, 322, 325
Turhan. Seyfettin, 474
Turkish Daily News, 233, 610
Turkish Growth Fund, 282, 283, 624
Turner, Allan, 265
Turner, Stanley, 399
Tutu. Desmund, 357
Tutum, Cahit, 207
Tfekiolu. Turgay, 597, 622
Tketici Haklan Dernei, 70
Trk Kalknma Vakf, 70
Trk Parlamenterler Birlii, 56, 79, 206, 339
Trk Petrol, 254,283
Trk, Hikmet Sami. 161, 447, 509
Trkan, Erdal. 173
Trkan, emsettin, 465
TRK, 202
TSES, 2, 56, 79, 100, 206, 324, 339, 448,
572 579, 620

TSAD, 2. 56, 79,110, 127, 130,188, 205,

207, 232, 253,292, 317, 318, 319, 321,
322,339, 569, 582

U
U.T C Untied Trading Cooperation, 279
UASR, 118, 503, 511. 553
Uar, Musa, 536
Uganda, 96, 450, 451, 599
Uur, Aydn, 52, 324
Ukrayna (Ukrain), 7, 96, 213, 282, 348. 589,
599, 617
Ukrayna-Amerika Konseyi, 282
Ulman, Seva, 460
Ulster. 95
Ulus29, 257
Umut Vakf, 71
Unan, Fahri, 172
Unification Church (UC), 2, 45, 218, 263,
332, 382,460, 517, 518, 521, 522, 523,
524, 527, 528, 529, 530, 533, 534, 535,
536, 559, 608,609,611,612
Unification Movement, 528, 614
United Steel Workers Union, 357
Unocal (United Oil Callifomia), 376, 378
UNPO (Unrepresented Nations and Peoples
Organisation), 84
Unz, Ron, 146
Updike, Kelly S Spellacy, 363
Ury, William L. 100
US-AID, 10, 26, 36, 321, 360, 363
USIA (United S ta te s Information A gency).
24, 26, 35. 37, 211, 357, 374, 375, 406
USIP (United States Institute for Peace), 29,
36, 44, 79, 83, 336, 337, 358, 389, 399.
402, 403, 404, 405, 406, 407, 436, 512,
590, 601
Uyar, Doan, 133,134
Uz, Fatma, 221

ok, Bahriye, 500

lgen, Sinan, 52
lsever. Cneyt, 535, 548
nler, Mine. 521
nl, Ferhat, 377
nl, Fikret, 134, 582
nl, Oya Kzl, 134
nr, Esen. 512
rdn. 179, 212, 213, 214, 271, 404, 468,
495, 504, 525, 546, 554, 599
zlmez, Hseyin, 211
V

Vahdettin, 122
Vahyeddin erif, 551
X X V

Valero, Jeckiel il., 278

Van. 70, 74. 75, 123. 207. 209. 227. 326,
364, 388, 498, 500
Vance, Cyrus R., 255, 356, 360, 367, 606
Varova, 31, 105. 209, 255, 349.440, 458,
459. 554. 568, 589
Vasarheiy, Miklos, 255
Vatandalar Komitesi (Helsinki Accords on
H. Rights), 36
Vatikan Bank, 278, 587
Venezuela, 3, 7, 23, 92, 95, 96, 145, 269,
272, 299, 300, 301, 302, 303, 304, 305.
306, 308. 309. 310, 311, 312, 400.411,
425, 439.440, 549,597, 599
Vergin. NUr. 213
Vietnam, 24, 83. 145, 217, 352, 360, 374,
370, 384. 385. 393, 417, 425,438,471,
532, 541. 578. 599, 602, 603,608
Viewpoints. 185
Virginia Dar Al-lslam, 551
VOA (The Voice Of America). 226, 228, 229,
230
Volkman, Ernest, 394, 399, 622
Vural, Abdlvahid, 498
Vural, Oktay, 194. 212, 325. 419

W
WACL (Worid Anti-Communist League),
373, 607, 608. 609
Walesa. Leh. 348
Wall street Journal. 216. 217. 261, 283, 305,
585
Walraff, Gunter. 202
Walsh, Thomas, 535
WAMY (World Assembly of Muslim Youth),
' 295
WAN GO (World Association of NGOs), 534,
535
Ware, John, 210
Washington Kurdish Institute, 101
Washington Quarterly. 36
Washington Times, 84, 181, 260, 388, 526,
532.604, 608, 613,614,615
Watergate, 57, 393, 534, 613
Waters, Maxine, 360
Weinberger, Casper W , 375.427
Weinman, Connie, 360
Weinstein, Allen, 35, 36, 38, 343, 346, 362,
363
Weinstein, Diane, 38, 362
WeiSSberg, Marvin F 355. 606
Wertheim & Co.. 276
Wespoini Harp Akademisi, 185
Western Goals, 129, 607, 603
Westhuizen, P.W. Van Der, 388
Westinghouse. 281, 601
Westminster Fdn.. 47,63, 89, 90. 95, 96, 98,
310, 345. 367. 368, 601, 606, 616

Westmister Fdn.for Democracy, 90, 91, 95,

98,99, 616.617
Wexler Group, 361
Wexler, Anne, 356, 361, 549
Weyrich, Paui, 383, 602, 609
WFF (World Freedom Foundation), 362
WFWP (Women for World Peace). 524. 527
Whitaker, Brian, 194
White, Jenny, 548
WINEP (Washinton Institute for Near East).
2, 101, 179, 183, 185, 189, 190, 194,
332, 382. 387, 421. 512, 513, 546, 549,
604.613,615
Wiesel. Elie, 202
Wihbey, Paul Michael, 184, 223
Wiikens, Katherine A.. 404
Williams. Dave H., 282
Williams. Earl, 542
Williamson, Richard S., 601
Wilson, Charles, 250
Wilson, Scott, 305
Windsor, Jennifer. 337
Winston & Strawn, 601
WLUML (Women Living Under Muslim Law),
66,68, 71, 73
Wolf, John S., 217.619
Wolfowitz Paul, 30, 185. 186. 188, 284.
313, 314, 356, 440, 503, 549, 532.610
Wollack, Kenneth D., 355
Woodridge Fountain, 463, 469
Woodrow Wilson (Center), 2, 28, 44. 83,
217, 240, 251, 363. 513
Woodward, Bob, 358, 390. 622
Woolsey, James. 186, 336
World Vision (WV), 470
WPI (Worid Peace Institute), 535
WR (World Relief), 438, 615
WTC ( World Trade Org./ Dnya Tic.
rgt), 194
WTO (Word Trade Organization). 2, 112,
361, 362
Wurmser, David, 194,440
Wurmser, Meyrav, 193, 194
WWC (Woodrow Wilson Center), 2. 362.
363
Wyalt, Ron. 521
Wyke, John Edward, 542
Wyke, Jr., James W., 542
Y
Yaz, Sleyman, 474
Yamurderei, Eber, 290
Yahnici, Blent, 208, 212
Yahnici, evket Blent. 208
Yaln, Aydn, 64. 82, 84, 88, 120
Yaln, Soner. 264, 426, 475. 588
Yalnbayr, Erturul, 161, 218
Yalnolu, Kazm, 132

XXV

Yainta, Nevzat, 525

Yaman. Berker 474
Yamazaki. Yoshihiro. 526
Yarar, Erol, 488
Yaar, Selim 135
Yavuz. Behll, 99
Yavuz. Hakan, 118, 512. 513, 515. 547, 543,
549
Yavuz. Mehmet Ali, 211
Yavuz, ha. 366
Yayla, Attila. 84, 112,118, 119, 120, 121,
125, 127, 553
YDH (Yeni Demokrasi Hareketi), 135, 136,
139, 177, 178. 234
Yel. Ali Murat, 531
Yeltsin Boris, 33, 34, 35. 38, 154 245, 260
Yenerl, Baki Haki, 467
Yeni Gndem. 89
Yeni Zemin Dergisi, 498, 499. 515, 569, 623
Yeil Admlar. 216. 322
Yelkin. etin, 474
Yetkin, Nvit. 520
Yldrm, izzeddin. 496, 497. 498, 500
Yldrm, Suat. 512
Yldrm, Yasin, 498
Ylmaz, bahri. 139
Ylmaz, Mesut, 98, 168, 293, 323, 366, 514,
599
Ylmaz, Turan, 479
Yrcaf, Aye, 29
Yiitgden. Yurdakul, 218
YIMPA, 444
York. Steve, 337
Young, Andrew J., 356, 360
Young, Michael K., 439
Yozgat, 122, 474
Ynetim Danmanlar Demei. 216
Ynetim Gelitirme Demei, 218
YRET Vakf, 216
Yrk, Alp Halil, 178
Yugoslavya, 96 153, 199, 220, 255, 286.
288, 384, 386, 556, 589, 597, 599, 603
Yunanistan, 11, 30, 172, 179, 196, 197, 198,
199, 200, 202, 213. 217. 255. 256, 313,
314. 315. 366. 458. 472. 525. 574
Yunus. Muhammed. 100
Yurdagl, Bekir, 139
Yurdakul, Doan, 426. 475, 588
Yurdatapan, anar, 290
Yurdusev, Nuri, 121
Yurtu, Ik, 290
Yurtta, Ergin, 203, 204
Yusuf, Ahmet, 118
Ycaolu, Erkut. 253
Ycesan, Nail, 582
Yryen, Melih, 121
YWAM (Youth with a Mission), 382, 389.
390.605
Yzaguirre Raul, 355

XXVI

2
Zaim, Sabahattin, 523, 525
Zal, Semra, 106. 499, 523. 525, 527
Zamir. Zvi. 264
Zana, Leyla, 442, 471. 487
Zapsu, Cneyt, 194. 295
Zarakol. Necla. 323
Zarakol, Ayenur, 290
Zarubin, George, 217
Zaslavski, Ilya, 348
Zayer, smail, 337
Zeid, Raad Bin, 214
Zelyut, Rza, 474, 622
Zengin, Bahri, 208
Zeren. Kamuran, 483
Zeugma, 59, 623
Zmbabve. 96
Zya Han. 388, 605, 608
Zucconi, Mario, 100
Zercher, Marilee, 527
Zug, 261
Zulia, 309
Zurbach, Bernice, 360
Zmrl, Osman, 525, 538
Zrich Rothschild Bank AG, 280
Zvarych, Roman, 617