n

MPARATORLUU
DOUU-YKSELS -K

WILLIAM LSHIRER

AGAOGLU YAYINEV

Bu kitap Garanti Matbaasnda dizildi ve

basld. Hamit Krma ve Cilt Evinde
hazrland. Kapak : Ersal Kavi
Kapak bask San Organizasyon
Aaolu Yaynevi
stanbul
Ekim 1968
C op y righ t: Aaolu Yaynevi

K o t:
Birinci ciltte olduu gibi bu ciltte de rastlad
nz metin aralarndaki numaralarn karl
aklayc notlar, Endeks ile birlikte kita
bn nc cildinim sonuna konulmutur.
Yaynevi

W1J JA H SHtBER

NAZ MPARATORLUU
Douu, Ykselii ve k
CLT: u

Trkesi :

RA.SH CURAN

A A C IM I

Y A Y IN E V

XIII
E K O S LO V AK YA O R TAD AN K A L K IY O R
Mnih anlamasna imzasn attndan on gn sonra daha
,v H{)etland'm bar yollarla igali tamamlanmamken Adolf
Mitler OKW Bakan General Keitele ok gizli ve acele bir men; j gnderdi.
1. Bohemya ve
Moravyadaki ek mukavemetinin
tmn kr
mak iin bugnk durumda ne kadar takviyeye ihtiya vardr?
2. Yeni kuvvetlerin guruplar mas ya da harekete geirilmesi iin ne
kadar zaman lzmdr?
3. Eer hu hareket tasarlanan terhis ve dn tedbirlerinden son
ra uygulanacak olursa ayn ama iin ne kadar zamana ihtiya olacak

m?
i.

1 Ekimdeki hazrlk durumunu salamak

in ne kadar 2 amana

ihtiya vardr?* (1)

Keitel, 3 Ekimde Fhrerin sorularna ayrntl bir telgraf

la cevap verdi : ok zamana ve ok takviyeye ihtiya yoktu.
Zaten Sdet blgesinde, zrhl ve drd motorize olmak
073

F : 43

zere yirmi drt tmen bulunuyordu. Keitel yle diyordu :

ek mukavemetinin bugn gstermekte olduu gszlk kar
gsnda ORW harekta takviyesiz olarak balanabileceine
inanmaktadr. (2)
Bylelikle durumdan emin olan Hitler on gn sonra asker
gefine dncelerini bildirdi.
O K GZL
Berlin, 21 Ekim 193S
Silhl kuvvetlerin gelecekteki grevleri ve hu grevlerden doacak
sava durumu ile ilgili hazrlklar, ilerde tarafmdan verilecek bir emir
le tesbit edilmi olacaktr.
Bu emir verilinceye kadar silhl kuvvetler her zaman iin aada
ki ihtimallere kar hazr bulunmaldrlar:
1. Alman snrlarnda gvenliin salanmas
2. ekoslovakyann geri kalan ksmnn tasfiyesi
3. Memel blgesinin gali.

Memel, Baltk denizi kysnda krk bin kadar nfuslu bir

limand; Versaillesdan sonra Almanlar tarafndan Litvanyaya
braklmt. Litvanya, Avusturya ve ekoslovakyadan daha
gsz ve daha kk olduundan W e h r m a c h t iin ehrin ele
geirilmesi iten bile deildi. Nitekim, Hitler de verdii bu emir
de yalnzca Memelin ilhakndan sz etmiti. ekoslovakyaya
gelince :
eklerin Almanya'ya kar dman bir politika izlemesi halinde e
koslovakyann geri kalan ksrm herhangi bir zamanda ortadan kal
drmak mmkn olabilmelidir.
Bu ihtimale kar silhl kuvvetlerin yapacaktan hazrlklar Yeii
hazrlklarndan daha az olacaktr: ama plnlanm olan seferberlik ted
birlerinden vazgeilmi bulunulduuna gre, daha yksek bir hazrlk du
rumunu da garanti altna almaldr. Bu ama iin tesbit edilmi olan
rgt, sava dzeni ve hazrlk durumu, bar zamannda, ekoslovak
yay btn rgt direnme imknlarndan yoksun brakacak bir srpriz
saldrsna gre dzenlenmelidir. Ama, Bohemya ile Moravya'nn srat
le igali ve Slovakya'mn ayrlmasdr. (3 )

Slovakya, elbetteki siyas yoldan ayrlabilir ve Alman as674

korlerinin kullanlmasn gereksiz klabilirdi. Alman D ileri

Hakimlii bu ile grevlendirildi. Ribbentropla yardmclar,
Ekimin ilk gnlerinde Macar basnn Slovakyadan toprak is
temeye zorladlar. Ama itahlarnn artmas iin Almanlarn
kkrtmasna pek de ihtiya duymayan Macarlar, Slovakya alnmasndan sz etmeye balar balamaz, Alman D ilen
Hakanl onlan hemen susturdu. Bu topraklara uygulanacak
baka plnlar vard Almanlarn. Prag hkmeti, Mnihten
aonra Slovakyaya geni bir muhtariyet tanmt. Alman D
leri Bakanl bu duruma bir sre iin gz yumulmasn
tlemit. Ama D ileri Bakanl Siyas Daire Mdr Dr.
E m st Woermann, 7 Ekim tarihli muhtrasnda, Almanlarn iz
leyecekleri politikay yle zetliyordu : Bamsz bir Slovakya yapca gsz olacak ve Almanyann douya nfuz edip
orada yerleme ihtiyac bakmndan ok elverili durumda bulu
nacaktr (4)
Nazi Alnanyasmn bir dnm noktasna daha gelinmiti.
Hitler, Alman olmayan bir lkeyi ilk olarak istil etmek ze
reydi. Son alt haftadan beri, gerek zel ve gerek genel konu
malarnda Chamberlaine Sudetland'm Avrupadaki son toprak
bitei olduunu syleyip durmutu. ngiliz Babakan, Hitlerin
dzlerini ciddiye alacak kadar budalayd ama Alman diktatr
nn de o zamana kadar Alman snrlar dnda kalan toprak
lardaki Almanlar yuttuktan sonra artk duracana bouna
inanmyordu. Fhrer Nazi Almanyasmda bir tek ek isteme
diini ka kere sylememi miydi? EavgamJda ve saysz sy
levlerinde, Almanyann, kuvvetli olmak iin saf-kan olmas ve
dolaysyla iine yabanc halklar, zellikle Slavlar almamas
gerektiini boyuna tekrarlayp durmam myd? Evet tekrar
lamt. Ama ayn zamanda herhalde Londrada unutulmu
olacak Kavgamm birok iirilmi sayfalarnda Almanya'nn
geleceinin, doudaki Lcbenstramna. (hayat alannda)
bu
lunduunu da sylemiti. Bu alanlarda bin yldan ok bir za
mandanken Slavlar yayorlard.
C75

K IR IK CAM H A FTA SI

Mazi Almanyas 1938 sonbaharnda bir dnm noktasna

daha vard. Bu dnm noktas r sonradan parti evrelerinde
K rk Cam Haftas diye adlandrlan sre iinde oldu.

7
Kasmda, Herschel Grynszpan adnda on yedi yandak
bir Alman Yahudi gmeni, Paristeki Alman eliliinin n
c sekreteri Ernst vom Rath tabancayla ar surette yarala
d. Gencin babas, birka gn nce kapal vagonlar iinde Po
lonyaya srlm on binlerce Yahudi arasndayd. Gen, hem
bunun hem de genel olarak Nazi Almanyasnda Yahudilere ya
planlarn intikamn almak istemi ve bu niyetle Alman elisi
Kont Johannes von Welczecki ldrmek zere Alman elilii
ne gitmiti. Ama nne nc sekreter km, ne istediini
sormutu. O da tabancasn sekreterin zerine boaltmt.
Rathn lm garip bir olayd: Rath, Nazilere kar olduu iin
Gestaponun srekli takibi altndayd. Ve ne gariptir ki Rath,
lkesini ynetenlerin, Yahudilere kar yaptklar sapklklar
hibir zaman benimsememiti.
9-10 Kasm gecesi, balarnda Hitlerle Goering olmak ze
re parti kodamanlan, Mnihteki Birahane Darbesinin yld
nmn kutladktan hemen sonra, Nazi Almanyasnda o gne
kadar yaplan kymlarn (katliamlarn) en korkuncu balad.
Dr. Goebbelse ve denetimi altndaki basma gre bu kym,
Paristeki cinayet haberi zerine Alman halknn kendiliin
den giritii bir gsteriden ibaretti. Ama savatan sonra ele
geen belgelerden bunun ne kadar kendiliinden olduu an
lald (5 ). Sava-ncesi Nazi dnemiyle ilgili gizli evrakn en
aydnlatc ve en korkun belgeleridir bunlar.
Parti bayargc Binba Walther Buchun verdii gizli ra
pora gre Dr. Goebbels, 9 Kasm gn akamst, geceleyin
kendiliinden gsteriler... rgtlenmesi ve uygulanmas iin
emirler verdi. Ancak kym asl rgtleyen, S.S.de Himmler676

don sonra gelen Gizli Servis {S.D.) ile Gestaponu yneticisi

otuz drt yandaki fesat Reinhard Hcydrichdi. O gece telokHc verdii emirler, ele geen Alman belgeleri arasndadr.

10
Kasm gecesi saat 1.20de btn devlet polisi ve S.
merkez karakollarna acele bir teleks gnderdi ve gsteriler
rgtlenmesini konumak zere parti ve S.S. liderlerinin top
lanmasn emretti.

a. Yalnzca Alman hayat ya da mal iin bir tehlike Olmayacak

tedbirler alnacaktr. (rnein, ancak evreleri in bir tehlike olmad
takdirde sinagoglar yaklacaktr.) (*)
b.
Yahudilerin i yerleri ve evleri tahrip edilebilir ama yama e
lemez.
c. Polis yaplacak gsterileri nle miyece k tir,
d. Bata zengin olanlar gelmek zere mevcut hapisanelerin alabi
lecei kadar ok sayda Yahudi yakalanacaktr... Yakalandklar zaman
hemen uygun dtisn toplama kamplarna, elden geldii kadar ksa bir
zamanda konulmalarn salamak zere, kamplarla temasa geilecektir.

nce btn Almanyay bir dehet kaplad. Sinagoglarla

Yahudilerin evleri ve dkknlar alevler iinde yanyor, yangn
dan kap cann kurtarmak isteyen oluk-ocuk, kadn-erkek
Yahudilerin bir ksm tabancayla ya da baka yollarla ldr
lyorlard. Ertesi gn, 11 Kasmda Heydrich, Goeringe ilk giz
li raporunu v e rd i:
' Yahudilerin dkknlarnn ve evlerinD ne dereceye kadar tahrip
edilmi olduu henz say le tesbit edilemez... 815 dkknn yama edil
mi, 171 evin de atee verilmi ya da tahrip edilmi olmas yalnzca kun
dak konulan yerlerden elde edilen fiili hasarn bir
ksmn gsterir...
119 sinagog atee verilmi ve aynca 79u tamamiyle tahrip olunmu
tur... 20.000 Yahudi yakalanmtr... 36 lm olay bildirilmitir; ar ya
rallar da 36 kiidir, ldrlenler ya da yakalananlar Yataudidir...

O
gece ldrlen Yahudilerin, ilk verilen saylardan birk
kat fazla olduu sonradan anlald. Heydrich ilk raporundan
(* ) Aslnda da parantez vardr.

677

bir gn sonra, yama edilen dkkn saysnn 7.500 olduunu

bildirdi. K z karma olaylar da vard. Binba Buchun parti
mahkemesi, yine kendi raporlarndan anlaldna gre, bu
gibi olaylar adam ldrme olaylarndan daha byk su say
yordu. nk Nuremberg rk kanunlar Yahudi olmayanlarla
Yahudi'ler arasnda cinsel ilikileri yasaklamt. Bu gibi su
lular partiden atlyor, sivil mahkemelere veriliyordu. Binba
Bucia gre, sulan Yahudileri ldrmekten ibaret olanlar cezalandrdamazlard, nk bu gibi kimseler yalnzca aldklar
emri yerine getirmilerdi. Bu noktada Binba ok ak konuu
yordu. "Kabul edilsin edilmesin, son ferdine kadar btn halk
9 Kasm gibi siyas hareketlerin parti tarafndan rgtlendii,
i ve ynetildiini anlamaktadr. (*)
Pariste Rathm ldrlmesi yznden msum Alman Y a
hudilerinin balarna gelen felketler yalnzca cinayet, kundak
lk, apulculuktan ibaret deildi. Tahrip edilen mallarn be
dellerini de demek zorunda brakldlar. Sigortalarn demesi
gereken cretlere devlet elkoydu. Ayrca, Goeringin deyimiyle,
Yahudilerin yaptklar menfur cinayetler, vb. iin toptan
bir milyar mark ceza demek zorunda brakldlar. Bu karar
12 Kasm'da kabine yeleriyle yksek rtbeli subaylarn, iko
Feld-marealin bakanlnda yaptklar gln bir toplantda
alnd. Bu toplantya ait steno ile tutulmu ufak bir kayt var.
Alman sigorta irketlerinin ou, tahrip edilmi Dinalarn
(Yahudi dkknlarnn bulunduu binalarn ounun sahipleri
(* ) Binba Buehm raporu Nazi Almanyasndakl adalet anlay
nn ok yi bir rneidir: "Aadaki Yahudi ldrme olaylar in lem
yaplamaz ya da yapanlara ufak cezalar verilir. Sonra Buch bir sr
olaylar anlatyor, lenlerin, ve ldrlenlerin adlarn veriyor.
Parti
yesi Fruehling, Austosta; suu karkoca Goldbergleri ve Yahudi Sinasohnu tabancayla ldrmek... Parti yelerinden Behrlng, Wlli, Heike,
Josef; sulan Yahudi RosenbaunTu, Yahudi kadm Zvvienickiyl ldr
mek... Parti yelerinden Schmidt, Heinrich, Meekler ve Ernst; sulan
Yahudi Itsofferi suda bomak... vb.

678

Y;l<li olmayan kimselerdi) ve hasara urayan eyalarn siir la bedellerini dedikleri takdirde ifls edeceklerdi. Sigor u kelleri adna konumak zere arlm olan Her r Hiln'ml' (oeringe bildirdiine gre, yalnz krlm olan camla m bedelleri be milyon mark (1,250,000 dolar) tutuyordu. Ye*
d bklacak camlarn ou dviz karlnda dardan getrJilecekti. Almanyada ise dviz azd,
Lrok alanda olduu gibi Alman ekonomisi alannda da
antii astk kestii kestik olan Goering, Bu byle srp gide
mez! diye bard. Btn bunlar daha fazla srdremeyiz.
mknsz!-' Heydriche dnerek yle b ard : Bu kadar mal
tahrip edeceinize ikiyz Yahudi ldrseydiniz daha iyi eder
diniz! t*)
Hcydrich durumunu kurtarmak iin Otuz be kii ldr
dk y a ! dedi.
Steno ile yazlm olan ve on bin kelime tutan kayttabi
konumalarn tamam yukardaki kadar ciddi deildir. Goering
:ie Goobbels, Yahudilere daha ne kadar ve nasl eziyet edebi
li Teklerini akalaarak konuurlar. Propaganda Bakam, YaIindilere sinagog ykntlarn temizletmeyi ileri srer; sina
goglarn yerleri park yaplmaldr, der. Yahudilerin her yerden
atlmasn ister; okullara, tiyatrolara, sinemalara, yazlklara,
halka mahsus kylara, parklara, hatt Alman ormanlarna bi*
le sokulmamal, der. Trenlerde Yahudiler iin zel vagonlarn
ve kompartmanlarn bulundurulmasn, ancak riler oturduk
tan sonra onlara yer verilmesini syler.
Goering gler. Eer tren fazla kalabalk olursa Yahudiyi
kompartmandan atar, aptesaneye kapatrz, der.
Goebbels, byk bir ciddilikle, Yahudilerin ormanlara gir
mesinin yasaklanmasn isteyince Goering u cevab v e r ir :
(") Nuremberg- mahkemesinde Yarg Jackson, Goeringe byle bir
ey syleyip sylemediini sorduu zaman Goering u cevab verdi : Evet,
kzgn ve sinirli bir zamanmda sylemiimdir... ciddiye alnmamal. (6)
6T9

 Ormann bir ksmm Yahudilere ayrrz. Yahudilere benzeyen

hayvanlarn geyiklerin burunlar tpk Yahudilerinkine ben
zer oraya girip girmeyeceklerine ve orada yasayp yaamyacaklarna bakarz.
te nc Alman mparatorluunun liderleri, 1938 gibi
nemli bir ylda, bunlar ve bunlara benzer lflar sylyorlar
d.
teyandan devletin kkrtt ve rgtledii bir kymn
yaratt 25 milyon marklk hasar kimin diyecei sorunu,
zellikle Nazi Almanyasmn iktisadi durumundan sorumlu olan
Goering iin olduka nemli bir problemdi. Hilgard, sigorta
polieleri Yahudilere denmedii takdirde, halkn, gerek ierde
ve gerek darda Alman sigortasna gveninin sarslacan
sigorta irketleri adna belirtti. Ayrca birok kk sigorta
irketinin ifls durumuna girmeden bu paralar diyemiyecekIerini de syledi,
Goering ii hemen zd. Sigorta irketleri Yahudilern
hasarlarn tamamiyle diyeceklerdi, ama te yandan da, bu
paralara devlet el koyacak ve sigorta sahiplerine hasarlarnn
ancak bir ksmn deyecekti. Bu teklifin Herr Hilgard mem
nun etmedii ve kendisini tmarhanede sand, toplant tuta
nandan anlalyor :
G O E R N G : Yahudiler sigorta irketlerinden paralarn alacaklar,
ama bunlara hkmet el koyacak. Sigorta irketleri bundan krl ka
caklar. nk hasarn tamamn demi olmyacaklar. H err Hilgard ken
dinizi ok talihli sayabilirsiniz.
H L G A R D : Sanmyorum. Btn hasar demediimiz iin siz bizi
krl sayyorsunuz!

Feld-mareal bu eit szlere alkn deildi. akn i ada

mn hemen susturdu.
G O E R N G : Bir dakika! Kanunen be milyon demek zorunda bu
lunduunuz bir zamanda birdenbire benim iman bedenime giren bir
melek karnza kyor ve size bir milyonu kendinize saklamanz syl-

380

yur Allahnz severseniz bu kr deil de nedir? Zarar sizinle yar yar

yl. y ln nasl derseniz yle paylam oluyorum. Memnunluunuzu ntt11t iyin yznze bakmak yeter. Btn vcudnz sevinten Ur Ur
t t Ilynr llllyk bir bahi alm bulunuyorsunuz!

Sigorta mdr iin pf noktasn bir trl anlyamyorill.

'HjU A R D : Btn sigorta irketleri

kaybetmi drmdalar.

Bu

lliyledir ve byle kalacaktr. Kimse bana bunun tersini syleyemez.

IO E R N G : Peki ama neden btn pencerelerin krlmadn d
nmyorsunuz?

Feld-mareal bu tccar kafal adamdan sklmt. Herr

Mllgard dar karld ve tarihin karanlklarnda kayboldu,
Bir D leri Bakanl temsilcisi, Amerikadaki halk-oyunun, Yahudilere kar yeni tedbirlerin alnmas iin bir neden
saylabileceini sylemeye cesaret etti (*). Goering bundan ceMiret alarak yle bard : Namussuzlar lkesi!... Gangsterler
devleti!*
Uzun grmelerden sonra Yahudi sorununun aadaki
ekilde zlmesine karar v e rild i: Yahudiler Alman ekonomi
tyatndan atlacaklard; btn Yahudi iletmeleri ve mallar
mcevherleri ve sanat eserleri de dahil olmak zere bono
karlnda rilere devredilecek, Yahudiler bu bonolarn ana
bedellerini deil faizlerini kullanabileceklerdi. Yahudilerin
( * ) Goeringin bu danma" toplantsndan iki gn sonra, 14 Ka
smda, Berlin'deki Amerikan elisi Hugh Wilson, Roosevelt
taralndan
geri arld. Eli bir daha dnmedi. Elinin arld gn Washingtcm'daki Alman elisi Hana Dieckhoff Almanyadaki kym yznden bura
da bir fke frtnas1' estiini Berline bildirdi ve ayn 18inde o da geri
arld, bir daha da Amerikaya dnmedi. Kasmn 30unda Washingtondaki Alman maslahatgzar Han s Thoomsen ilikilerin gergin oldu
u ve gizli malzemenin emniyette bulunmad gznimde tutularak el
ilikteki gizli siyas dosyalarn Berline tanmasn ifre le Alman
D leri Bakanlna teklif etti. "Dosyalar herhangi bir zorunluk ha
linde arabuk ortadan kaldrlamyacak kadar oktur diyordu. (7)
C81

okullardan, yazlk yerlerden, parklardan, ormanlardan vb. den

atlmalar, mallan ellerinden alndktan sonra dar m koyu
lacaklar ya da zorla m altrlacaklar, ya da bir Yahudi
mahallesine (Ghetto) mi kapatlacaklar sorunu ileride kuru
lacak bir komisyon tarafndan kararlatrlacakt.
Heydrich toplantnn sonuna doru sorunu yle koydu :
Yahudilerin iktisadi hayattan uzaklatrlm olmasna ra
men ana sorun yine ,de Yahudilerin Almanyadan kovulup kovulmyacadr. Nazi hkmetinde geleneksel ve kibar A l
man temsil etmekle vnen Oksforddan yetime Maliye Ba
kan Kont Schwerin von Krosigk, Yahudilerin yabanc lkelere
kovulmas iin gereken hereyin yaplmasn kabul ediyordu.
Yahudi mahalleleri sorununa gelince, soylu Alman, bu konuda
soukkanllkla unlar syledi : Yahudi mahallesi projesinin
ok iyi bir ey olacan sanmyorum. Yahudi mahallesi fikri
pek gzel bir fikir deil.
leden sonra saat 2.30da aa yukar drt saat son
ra Goering toplantya son verdi.
Toplanty u szlerle kapatyorum (dedi) : Alman Yahudlerl yap
tklar menfur cinayetlere vb.ye kar ceza olmak zere bir milyar mark
diyecelilerdir. Bunun ok yarar olacaktr. tler bir daha cinayet leme
sinler. Bu arada unu da sylemeliyim k, Almanya'da yaayan bir Y a
hudi olmak istemezdim dorusu.

Bu adam ve bu devlet Yahudilere ok daha ar cezalar ve

recek bunlar da ksa bir zamanda gerekletirecektir. nc
Alman mparatorluu, 9 Kasm 1938 yangn ve kargaalk ge
cesi, artk dn olmayan karanlk ve yaban bir yola girmi
ti. O zamana kadar birok Yahudi ldrlm, ikencelere u
ratlm ve soyulmutu, ama bunlarn ounu sadist ruhlu, kah
verengi gmlekli kabadaylar yapmt. Bunlar yaplrken dev
let makamlar seyirci kalmlar ya da balarn evirmilerdi.
Ama bu sefer hkmetin kendisi geni apta bir kym rgt
lemi ve uygulamt. 9 Kasm gecesi ilenen cinayetler, vap682

lan yamalar, yaklan sinagoglar, evler ve dkknlar, hkme

tin eseriydi. Nitekim resmi gazete ReichsgesetzbhitI 'dc - --ii
Goeringin toplant gnnde olmak zere Yahudilor hakkn
da birok kararname yaymlanmt. Bu kararnamelere gre
Yahudi cemaati bir milyar mark ceza demek zorunda bulun
duruluyor, ekonomi hayatndan atlyor, son kalan mallar da
ellerinden alnyor ve Yahudi mahalleleri ile bunlardan da kt
artlara srkleniyordu.
Yzlerce yldr Hristiyan olan ve hmanist kltryle
vnen bir ulusun giritii bu barbarca hareket karsnda
dnya halkoyu arm ve isyan etmiti. Hitler ise bu tepki
karsnda kzm, bunun yalnzca dnyadaki Yahudi fesad
nn ne kadar gl ve geni olduunu gsterdiini sylemiti.
Bugn geriye baktmzda, 9 Kasmda Alman Yahudilerine kar giriilen hareketin ve bu hareketin hemen ardndan
alnan tedbirlerin, diktatr ile rejimini ve ulusunu korkun bir
felkete srkleyen kanlmaz kntnn ilk belirtisi oldu
unu daha iyi anlyoruz. Bu kitapta Hitlerde kendini beenmi
liin yzlerce tantn grdk. Ama Hitler bu karakterini, gertk kendisinin ve gerekse lkesinin ykseli dneminde genel
likle freni emiti. Bu dnemin zor aamalarnda yalnz cesaret
le deil, ayn zamanda ve genellikle, sonular iyi hesaplaya
rak harekete geme bakmndan gsterdii deh, yaratclk,
kendisine ardarda byk baarlar salamt. Ama imdi, 9
Kasmdan ve hemen ondan sonraki davranlarndan anlald
gibi Hitler, artk kendisini frenliyemiyordu. Kendini beenmi
liini bsbtn ortaya vuruyordu, Goeringin 12 Kasmda yap
t toplantnn steno tutana, Kasm gecesi saldrlarndan
ve yangnlarndan Hitlerin sorumlu olduunu gstermektedir;
byle bir harekete balamak iin gerekli onay veren oydu;
Yahudilerin, Alman hayatndan atlmalar iin harekete geil
mesi konusunda Goeringe bask yapan oydu. nc Alman
mparatorluunun bu deimez bakan, o zamana kadar ba
683

n birok dertlerden kurtaran soukkanllm bundan byle

gsteremiyecektir. Gerek kendisinin gerek lkesinin dehas,
yeni ve daha byk zaferlere ulaacaktr, ama diktatr ve l
kesini iinden ykacak olan zehirlerin tohumlar da artk o s
rada atlm bulunmaktadr.
H itlerdeki hastalk bulacyd. Bir mikrop gibi btn
ulusa yaylyordu, 9 Kasm cehenneminden, teker teker her
Almanm da, Amerikallar ve Ingilizler ile teki yabanclar ka
dar dehete kaplm olduuna, bu kitabn yazar, kendi yaan
tlarna dayanarak tanklk edebilir. Ama ne Hristiyan kilise
lerinin liderleri ne generaller ne de iyi Almanyann baka
temsilcileri hemen aka bir protestoya geebildiler. General
von Fritschin kanlmaz ya da Almanya nn alnyazs
dedii gey nnde hepsi de boyun edi.
Mnihin yaratt hava az sonra dald. Hitler btn o
sonbahar boyunca Saarbruecken'de, Weimarda, Mnih'te
verdii sylevlerde btn dnyaya ve zellikle ngiltere
ye, kendi ilerine bakmalarm ve Almanya snrlar iindeki
Almanlarn kaderiyle ilgilenmekten vazgemelerini syledL
Almanlarn kaderi tamamiyle Almanlar ilgilendiren bir itir,
diye kkredi. Nevilie Chamberlain bile ok vd Alman h
kmetinin ne mal olduunu anlamakta gecikmedi. Olaylarla
dolu olan 1938 yl karanlk 1939 ylna yava yava geerken
Ingiliz Babakan da, Avrupa barnn karna diye kendi ba
na destekledii Fhrerin, perde arkasnda neler hazrlad
n anlamaya balamt. (*)
(* ) Lord Halfax, 28 Ocak 1939dd, Bakan Roosevelt'e unu bil
dirmiti. "Daha 1938 Kasmnda Hitlerin, 1939 ilkbaharnda yeni bir dserven planladn gsteren ve yava yava kesinleen birtakm belir
tiler vard. Ingiliz D ileri Bakanna gre, "alman raporlar, Htlerin
Ribbentrop, Himmler ve daha tekilerin tevikiyle, douda geliilecek:
bir harekete balang olmak zere Bat devletleri zerine bir saldn ha
zrlamakta olduunu gstermektedir. (9)

6S4

Ribbentrop, Mnihten az sonra Romaya gitti. Akl savaa

taklmt . Ciano, 28 Ekim tarihinde gncesine unlar yaz
m: (8)
(A lm an D leri Bakan, Mussolini ve Cianoya unu syledi) Fhrer, birka yl iinde, belki de drt yl inde, Bat demokrasileriyle
sava durumuna gireceimizi ister stemez hesaba katmamz gerektii
kansndadr... ek buhran ne kadar gl olduumuzu gstermitir! Te
ebbs bizim elimizdedir ve duruma hkim olan faiziz. Bize saldramazlar.
Askeri durum mkemmeldir; Eyllden (1939) sonra, byk demokrasi
lerle yaplacak herhangi bir sava karlayabiliriz.* (* )

Gen talyan D leri Bakanna gre Ribbentrop bo,

anlamsz ve enesi dk bir adamd. Gncesinde onu tanm
larken yle sylyor : Due, onun ne kadar kk bir beyni
olduunu anlamanz iin kafasna bakmanz yeter, diyor. A l
man D leri Bakan, Mussoliniye Almanya, Japonya ve tal
ya arasnda bir askeri pakt imzalatmaya gelmiti. Bu ittifakla
ilgili bir tasar nceden Mnihte talyanlara verilmi, ama
Mussolini bu tasary uyutmutu. Cianoya gre Mussolini, n
giltere ve Fransaya btn kaplar kapatmak niyetinde deil
di.
Hitlerin kendisi de o sonbaharda Fransay Man kanal
nn tesindeki mttefikinden ayrmaya urat. Fransz elisi
Franois-Poncetyi, 18 Ekim gn bir ayrl ziyareti dolay
syla, Berchtesgadenin stndeki dan tepesinde kurulmu
olan Kartal Yuvasnm korkun sessizlii {**) iinde kabul et
( * ) Ribbentropun Romada, 28 Ekimde Ciano He yapt konuma
syla lgili olarak Dr. Schmtdt tarafndan hazrlanan raporda, Ribbentrop'un savatan yana davran belirtilmekte ve Almanya ile talyann
Bat demokrasileriyle... hemen... silhl bir atmaya hazr bulunmala
r gerektiini syledii kaydedilmektedir.
Bu toplantda Ribbentrop,
Mnihin, Amerikadaki izolasyonistlerin
gcn ortaya
kardm,
Amerikadan korkacak birey olmadn Cianoya temin etmitir. (10)
( * * ) U ylda byk masraflarla yaplm olan bu garip dinlenme
evine kmak kolay deildi. Da etei boyunca on millik dik bir yoldan

685

tii zaman Ingiltereye atp tuttu, azna geleni syledi. Eli.

Fhrerin yzn biraz solgunca buldu. Yorgunluktan bitmi
ti. Ama H itler yine de Ingiltereye kfr etmekten geri kalma
d : Ingiltere tehdide gemekle ve silha sarlmakla cevap
veriyordu. Bencildi ve yksekten bakyordu. Ama Fransa
bakayd. H itler Fransa ile daha dosta ve yakndan iliki
kurmak niyetindeydi. Bunu ispat etmek iin Fransann o gn
k snrlarm garanti eden (ve bylelikle Almanlarn AlsaceLorraine zerinde ileri srebilecekleri herhangi bir istekten
vazgetiklerini bir daha belirten) ve ileride doacak herhangi
bir anlamazln grme yoluyla zmn ngren bir dost
luk paktn hemen imzalamaya hazrd.
Pakt, 6 Aralk 1938 gn Pariste Alman ve Fransz D
ileri Bakanlar arasnda imzaland. Fransa bu srada Mnih
gnlerinin bozguncu panik havasndan az ok kurtulmutu.
Yazar, anlamann imzaland gn Paristeydi. O gn Paris
teki buz gibi havay kendi gzleriyle grd. Ribbentropun oto
mobili sokaklardan geerken ortalkta kimseler yoktu. Birok
kabine yeleri ile Fransz siyaset ve edebiyat alannn tann
m kiileri, bu arada senatonun nl bakan M. Jeanneney ile
M. Herriot, Nazi ziyaretisinin gelii dolaysyla yaplan normal
trene katlmay reddettiler.
Bu toplantda Bonnet ile Ribbentrop arasnda bir anla
mazlk kt. Bu anlamazlk gelecekteki olaylarda olduka
nemli bir rol oynad. Alman D ileri Bakan, Fransa'nn,
Mnihten sonra artk Dou Avrupa ile bir ilgisi bulunmadn
sonra kayalarn irinde alm uzun, bir tnele giriliyor, tnelin sonunda
110 metrelik bir asansrle 1800 metre yksekliindeki bir dan tepesine
oturtulmu kulbeye klyordu. Alplerin buradan ahane bir grnm
vard. Uzaklardan Salzbug grnyordu. Fanois-Poccet buray anla
trken dyie diyor : Bu yap normal bir kafann m yoksa kendini be
enme hastalna tutulmu, hkmetme ve yalnzlk saplantlarna ka
plm brinin mi eseriydi?
38S

temin etmesini istedi ve sonradan bunu Fransann bu blgede,

zellikle ekoslovakya ile Polonyada, Almanyaya serbestlik
tanmas eklinde yorumlad. Bonnet bu teklifi reddetti. Dr.
Schmidtin toplant konusundaki tutanana gre, Ribbontrop
tarafndan ileri srlen ve Almanyann doudaki nfuz alan
nn tannmasn ngren, isteine Bonnet, artlarn Mnihten
bu yana temelden deitii cevabn verdi (11). Bonnetnin
bu kaamakl cevabn, yalanc Alman D leri Bakan, Hitlere u ekilde ulatrd : Bonnet Pariste, douya ilikin so
runlarla artk ilgilenmediini syledi." Fhrer, Fransann,
Mnihte teslim oluundanberi aaten buna inanmt. Pek de
yanlmyordu,
SLO V A K YA. B A IM S IZ L I IN I K A Z A N IY O R

ekoslovakyann geri kalan paras iin H itlerin Mnihte

vermeyi vaad ettii Alman garantisi ne olmutu? Berlindeki
yeni Fransz elisi Robert Coulondre, 21 Aralk 1938de, Weizsaeckerden bunu sorduu zaman, Devlet Sekreteri, ekoslo
vakyann kaderi Almanyann elindedir, cevabm verdi. Weizsaecker bir Fransz-lngiliz garantisi fikrini de reddetti. N ite
kim, yeni ek D tleri Bakan Frantisek valkovski, daha
14 Ekimde, Hitlerin Mnihte eline geenlerden birazn ko
parmak istedii ve Fransa ile ngilterenin lkesinin daralan
snrlar iin verecei garantiye Almanyann da katlp katl
mayacan Fhrere sorduu zaman Hitler glerek u cevab
vermiti : tngiliz-Fransz garantilerinin hi bir deeri yok
tur... Tek etkili garanti Almanya'nn garantisidir. (12)
1939 yl balarken bile daha ortada garantiye benzeyen
bir ey yoktu. Bunun nedeni basitti : Fhrerin byle bir garan
ti vermeye niyeti yoktu. Bu garanti Mnihten hemen sonra
hazrlamaya balad plnlar bozabilirdi; zaten az sonra orta
da garanti verilecek bir ekoslovakya da kalmyacakt. Nite6S7

kim, Slovakyann ayrlmas bunun balangcyd.

Ekinlin 17sinde, yni Mnihten birka gn sonra, Goering, Ferdinand Durkanski ile Mach adlarnda iki Slovak lideri
ile ekoslovakyadaki Alman aznl lideri Franz Karmasini
kabul etti. Yeni kurulan muhtar Slovakyann Babakan yar
dmcs olan Durkanski, Slovaklarn gerekten istedikleri eyin
tam bir bamszlk ve Almanya ile yakn siyasi, ekonomik ve
askeri balar kurmak olduunu Feld-Mareale temin etti. A y
n tarihi tayan gizli D leri Bakanl muhtrasnda, Goeringin Slovakya bamszlnn desteklenmesini kararlatr
d yazldr. Slovakya'sz bir ek devleti bize daha bal ola
caktr. Douya kar giriilecek bir harekette Slovakyadaki ha
va sleri ok nemlidir. (13)
imdi burada, Almanlarn, Slovakyay P ragdan ayrmak,
ek topraklarn ve Bohemya ile Moravya'y askeri igal alt
na alarak devletin geri kalan blmn de boylece tasfiye et
mek amacyla izledikleri iki ynl pln izleyelim. Hitler, yu
karda grdmz gibi, 21 Ekim, 1938de, Wehrmucht,z. by
le bir tasfiyeye hazr olmalarn emretmiti (* ). General Keitel,
17 Aralkta 21 Ekim tarihli emre ek bal altnda yeni bir
emir kard :
OK G ZLt
Fhrer ek Devleti kalntsnn tasfiyesi ile flgill olarak aadaki
emirleri vermitir :
Harekt, kayda deer hi bir mukavemet olmyaca tahminine gr
hazrlann aldr.
Harekt, btn d dnyaya sava bir giriim gibi deil, ban bir
davran olarak gsterilmelidir.
Bundan tr, harekt yalnzca bar zaman kuvvetleriyle, sefer
berlik takviyesi olmakszn yrtlmelidir... (14)
(* ) Hitler 24 Kasmda gizli bir emir daha kard. Wehrmachta,
Danzigin galine hazr bulunmalar emrini verdi.
Ancak, bu geliim
sonradan ayrca ele alnacaktr. Fhrer ekoslovakyann tamamfyie i
galinden sonra giriecei hareketleri daha o zaman dnmeye
mt.

388

bala

Almallardan yana olan yeni ek hkmeti Htlcri mem

nun etmek iin elinden geleni yapt halde, yeni yla girildii
rada, lkenin bsbtn kmaza saplanmakta olduunu gr
yordu. ek kabinesi, Fhrere bir daha yaranmak iin, 193S
Noelinden hemen nce Komnist Partisini datm, Alman
okullarndan Yahudi retmenleri atmt. D leri Bakam
valkovski 12 Ocak 1939da Alman D leri Bakanlna gn
derdii bir mesajda, hkmetinin Alman isteklerini sonuna
kadar yerine getirmek suretiyle Almanyaya balln ve iyi
niyetini isbat etmeye alacan belirtmiti. Ayn gn, e
koslovakyann yaknda Almanyaya katlaca hakkudaki
haberlere Pragdaki Alman maslahatgzarnn dikkatini ek
miti. (15)
valkovski, son olarak, ekoslovakyadan ufak bir para
nn kurtarlp kurtarlamyacam anlamak zere, 21 Ocakta
Berlinde H itlere kendisini kabul ettirdi. Karlama ok ac
oldu, ama eklerin sonradan balarna gelenler dnlecek
olursa bu sahne tekilerin yannda hi kalr. ek D leri Ba
kan bell zamanlarndan birini yaayan Alman diktatrnn
karsnda kepaze oldu. Almanya ac masayd, ekoslovakya
rezil olurdu, dedi Hitler. Bununla birlikte, durumlarn dei
tirmezlerse, ekleri yok edecek ti. Sama bir ocuk oyun
candan baka bir ey olmayan tarihlerini unutmal ve A l
manlarn dediklerini yapmalydlar. Tek kurtulu yollan buydu.
Somut olarak, ekoslovakya Milletler Cemiyetinden ekilmeli,
ordusunu geni apta azaltmalyd, nk artk hi bir ie ya
ramaz di; Anti-Komintern Pakta katlmal, Almanlann d
politikasn kabul etmeli, Almanya ile tercihli ticaret anlama
s imzalamal, bu anlamann artlarndan biri de Almanyann
izni olmadan yeni hi bir ek sanayi alan almamak (* ), A l
(* ) Hitler, ekoslovak bankasnn altn ihtiyatndan bir

ksmnn

Reichsbank'a devredilmesini istemiti, istenilen miktar 391,2 milyon ek

oltm kronuydu. S ubatta Goering-, Alman D leri Bakanlna unu

89

F : 41

manyaya karg dosta davranmayan btn memurlar ve ya

zarlar ilerinden atlmal, son olarak da, Almanya'nn Nuremberg kanunlaryla yapt gibi, btiin Yahudiler lkeden koyul
malyd. Hitler ziyaretisine, Biz gelirsek Yahudileri yok ede
riz, dedi. Ayn gn, valkovski Ribbentropun yeni birtakm
teklifleriyle karlat. Rihbentrop, eklerin durumlarn he
men deitirmedikleri ve kendilerine sylenilenleri yapmadkla*
r takdirde korkun sonularla karlaacaklar tehdidinde
bulundu. H itlerin kargsnda bir kpek gibi yerlerde srnen,
kendisinden aadakilerin yannda ise bir aslan kesilen Alman
D ileri Bakam, valkovskiye yeni Alman isteklerinden n
gilizlerle Franszlara hi sz etmemesini, yalnzca bu istekleri
uygulamaya gemesini emretti. (17)
Hem bu istekleri yerine getirecekler, hem de ek snrm
garanti etmesini Almanyadan istemiyeceklerdi! Pariste ve
Londra'da da zaten bu garantiye aldran yoktu. Mnihin ze
rinden drt ay gemi ve Hitler, Ingiltere ile Fransann garan
tisine Almanya garantisini de kataca hakknda verdii sz
hl yerine getirmemiti. Son olarak da 8 ubatta, ngilizlerle
Franszlar, Berline szl bir nota vermiler, iki hkmet e
koslovakya garantisi konusunda Mnihte varlan anlamama
Alman hkmeti tarafndan en iyi ekilde nasl uygulanaca
zerinde Alman hkmetinin grlerini renmekten mem
nun kalacaklarn bildirmilerdi. (18)
Ele geen Alman D ileri belgelerinden anlaldna gre,
notann cevabn H itlerin kendisi yazmt, ama cevap 28 u
bata kadar gnderilmemiti. Alman garantisinin henz zaman
yazd: P ara durumunun gittike zorlatn gznnde tutarak 'ok
Milli Bankasnca) taahht edilen 30-0 milyon altn Reichsmarkn ok
ksa bir zamanda elimize gemesi zerinde kuvvetle direnmek zorunda
ym. Fhrerln nemli siparilerini yerine getirmek zere bu paraya ace
le ihtiya vardr. (16)

690

gelmedii bildiriliyordu. Almanya nce ekoslovakya'daki i

gelimelerin aydnlanmasn bekliyecekti. (19)
Fhrer bu gelimeye zaten ak bir biim veriyordu.
12 ubatta Berlinde, Babakanlkta Dr. Vojtek Tukay kabul
etti. Dr. Vojtek Tuka, Slovak lideri erindendi, uzun yllar ha
piste yatt iin eklere ok kzgnd (* ). Htlerle yapt g
rmeden sonra dzenlenen muhtrada belirttiine gre, Hitlere "Fhrerim diye seslenen Dr. Tuka, Alman diktatrn
den, Slovakyay bamsz ve zgr bir duruma getirmesini is
tedi. Pbrerim, halkmn kaderini sizin ellerinize teslim edi
yorum, dedi, halkm tam kurtuluunu sizden bekliyor.
Hitler bu szlere biraz kaamakl cevap verdi. Slovak so
rununu ne yazk ki nceden anlayamam olduunu syledi.
Eer Slovaklarm bamszlk istediklerini bilseydi Mnihte
bunu salard. Slovakyanm bamszln grmekten mem
nun olacakt. ...Bamsz bir Slovakyay, herhangi bir za
manda, hatt bugn bile garanti edebilir... di. Bu szler Pro
fesr Tukann ok houna gitti (20), ve Profesr sonradan ha
yatmn en byk gn o gnd diye vnd.
ekoslovak tragedyasnn ikinei perdesi balayabilirdi ar
tk. Bu tarih kitabnda birok garip olaylar vardr ve bunlardan
biri de ikinci perdeyi vaktinden ce amak isteyenlerin Prag
daki ekler olmalardr. 1938 Martnn banda korkun bir
kmazla karlamlard ekler. Yukarda grdmz gibi,
Alman hkmeti tarafndan kkrtlan Slovakya ve Rutenyadaki bamszlk hareketleri, (Rutenyadaki hareketi Macaris
tan krklyor, bu kk toprak parasn almak istiyordu)
nlenmedii takdirde, ekoslovakyay paralayacak hale gel
miti. ekoslovakya paralanrsa Hitler Praga girecekti. Yok
eer merkezi hkmet bamszlk hareketini bastracak olur
(* ) 560 inci sayfaya baknz. (Cilt I )

691

sa o zaman da Hitler yine bunu frsat bilerek Prag zerine y

ryecekti.
ek hkmeti, uzun bir duraksamadan sonra ve ancak k
krtmalar dayanlmaz bir duruma gelince, ikinci yolu seti.
Martn 6smda ekoslovak Cumhurbakan, Dr. Haa, Rutenya
muhtar hkmetini, 9-10 Mart gecesi de Slovak hkmetini da
tt. Ertesi gn, Slovak Babakan Monsenyr Tiso ile, Dr.
Tukann ve Durkanskinin tutuklanmasn emretti ve Slovakyada sk ynetim kurdu. Berline bu kadar uaklk etmi olan
hkmetin bu tek cesurca hareketi, bana byk bir felket
getirdi.
Berlin kmek zere olan Prag hkmetinden byle abuk
bir hareket beklemiyordu. Goering tatilini geirmek zere scak
San-Remoya gitmiti. Hitler Ancshlussun birinci yln kutla
mak zere Viyanaya hareket ediyordu. Ama ekoslovakyadaki
olay zerine bu durumu zaten nceden hazrlam olan iistad
taktiki hemen ie el koydu. 11 Martta bir ltimatom vererek
Bohemya ve Moravyay almaya karar verdi. ltimatomun met
ni o gn Hitler'in emri zerine General Keitel tarafnda ha
zrland ve Alman D leri Bakanlna gnderildi. eklerin
mukavemet etmeden askeri igale raz olmalar isteniyordu
(21). Ama o an iin bu ltimatom henz yksek askeri bir
sr d.
Artk H itlerin Slovakyaya zgrlk vermesinin zama
n gelmiti. Cumhurbakan Haa, Muhtar Slovak hkmetini
Pragda temsil etmi olan Karol Sidoru, Monsenyr Tisonun
yerine yeni babakan olarak tyin etti. 11 M art Cumartesi
gn, Slovak hkmet merkezi Bratislavaya dnen Sidor, ye
ni kabinesini toplantya ard. Slovak hkmetinin bu top
lants gece saat onda birtakm garip ve beklenilmeyen zlyaretiler tarafndan yanda kesildi. Avusturyann Nazi Valisi
ve Quislingi Seyss-lnquart ile Avusturyann Nazi Gauleiteri
Josef Buerckel, be Alman generaliyle birlikte toplantya gir
692

diler ve kabine yelerinden hemen Slovakyanm bamszln

iln etmelerini istediler. Bunu yapmadklar takdirde Slovakya sorununu kesin bir ekilde zmeyi kararlatrm olan Hitler, Slovakyanm kaderiyle artk ilgilenmiyecekti (22).
eklerle btn ilikilerin kesilmesine kar olan Sidor ka
rar veremedi bir trl. Ama ertesi sabah Monsenyr Tiso gz
hapsi altnda tutulduu bir manastrdan kaarak, kabineye da
hil olmad halde, kabinenin toplanmasn istedi. Sidor, Alman
memurlaryla generallerinin yeni bir mdahelesine uramamak
iin kabineyi kendi apartman dairesinde toplad. Burann da
emniyet altnda olmad anlalnca nk Alman hcum
taburlar bu sirada ehre giriyorlard toplantya mahalli bir
gazete idarehanesinde devam edildi. Tiso bu toplantda Sidora
Buerckelden az nce bir telgraf aldn, Buerckelm Fhreri
grmek zere kendisini derhal Berlin'e ardm syledi.
Buerckel, bu ary reddettii takdirde, iki Alman tmeninin
Tunay geerek Bratislavadan yryecei ve Slovakyanm A l
manya ile Macaristan arasnda blnecei tehdidini savuruyor
du. Ertesi sabah, 13 Mart Pazartesi gn, trenle Berline hare
ket etmek zere Viyanaya varan bu iko ufak tefek papaz
(* ), Almanlar bir uaa koyup doru Hitlerin yanna gtr
dler. Phrerin kaybedecek zaman yoktu.
13 Mart gn akam saat 7.40da, Tiso ile Durkansk,
Berlindeki Babakanlk binasna girdikleri zaman Hitlerin
yannda Ribbentroptan baka, Alman Ordusu Bakomutan
Brauchitsch ile OKW efi Keitelin de bulunduunu grdler.
(* ) Monsenyr Tiso, bu kitap yazarnn, da hatrlad gibi, eni bo
yuna yakn bir adamd. Oburdu. B ir ara Dr. Pau Schmidte, almaya
baladm zaman yarn kiloya yakn jambon yerim. Bylece sinirlerimi
yattrnr., demiti. Hapishanede nerdcyse. lecekti. 8 Haziran 1945de
Amerikan Ordu makamlar tarafndan yakalanarak yeni kurulan ekos
lovakya hkmetine teslim edildi. Drt ay sren yarglamadan sonra 15
Nisan 1947de dama mahkm edildi ve 18 Nisanda idam olundu.

Slovaklar ne de olsa Flrerin sinirli olduunun farkna vard*

lar. Burada da, ele geen gizli toplant tutana sayesinde A l
man diktatrnn garip kafasndan neler getiini, nasl he
pten kendisini vmeye baladn, akla gelmiyecek yalanlar ve
korkun tehditlerini, halkn kulana gitmeyeceinden emin ola
rak, nasl korkusuzca savurduunu grebiliriz. (23)
ekoslovakya, dedi, daha ok paralanmadaysa bunu
yalnzca Almanyaya borludur. Almanya kendisini zor tut
mu tu. Am a ekler bunu anlamamlard. Hitler coarak sz
lerine yle devam etti. Son haftalar iinde artlar artk daya
nlmaz bir duruma geldi. Eski Bene ruhu yeniden dirildi.
Slovaklar da kendisini hayal krklna uratmlard.
Mnihten sonra, Slovakya'y almalarna izin vermedii iin
dostu Macarlar gcendirmiti. Slovakyann bamszlk iste
diini sanmt.
Tisoyu bu sorunu ok ksa zamanda zmek in anat (* )...
Sorun uydu : Slovakya bamszla kavumak stiyor muydu istemiyor
muydu?... Gn sorunu deil saat sorunuydu bu. Eer Slovakya bamsz
olmak istiyorsa onu destekleyecek ve dahas ona garanti bile verecekti...
Eer duraksayacak olursa ya da Prag'dan ayrlmak istemezse, Slovakyay artk sorumlu olmyaca olaylarla babaa brakacakt.

Alman tutanandan anlaldna gre, bu srada Ribbentrop Fhrere, o anda gelen bir raporu sundu. Raporda, Ma
car askerlerinin Slovak snrnda hareket halinde bulunduklar
bildiriliyordu. Fhrer raporu okudu, okuduklarn Tisoya an
latt. Slovakyann ksa zamanda bir karara varacan umduunu syledi.
Tiso hemen karar vermedi. Babakann syledii szlerin
etkisinde kalarak hemen kesin bir karara varmad takdirde
kendisini mzr grmesini Fhrerden rica etti. Hemen arka
sndan da Slovaklar Fhrerin ltfuna lyk olduklarn ispat
edeceklerdir, dedi.
(* )

Siyahlar Alman tutanama aslnda vardr.

694

Slovaklar, D leri Bakanlnda gece ge vakte kadar

yaplan bir toplantda bunu gerekten ispat ettiler. Bir yl n
ce, Avusturyann ilhak arifesinde olduu gibi, o gnlerde de
Bratislavada, H itlerin gizli ajanln yapan Kepplerin Nuremberg mahkemesinde verdii ifadeye gre Almanlar, Tiso'ya
bir telgraf msveddesi hazrlattlar. Babakan Bratislavaya
dner dnmez Sovakyanm bamszln iln eden ve Fhrerden hemen yeni devleti kurmasn isteyen bu telgraf eke
cekti (24). Bu telgraf bir yl nce Seyss-lnquarta, Hitlerden Avusturyaya asker gndermesi iin Goering tarafndan
dikte ettirilen telgrafn hemen hemen aynyd. Ama bu sefer
Nazi telgraf" teknii biraz daha gelimiti. Olduka ksa olan
telgraf 16 Mart gn ekilecek ve Hitler hemen Slovak devle
tini himayesi altna almaktan memnun olduu cevabn vere
cekti.
O gece D leri Bakanlnda Ribbentrop, ayn zamanda,
Slovak bamszl beyannamesini de hazrlad ve Tisonun
alp Bratislavaya gtrmesi iin hemen Slovakaya evirtti.
Babakan" Tiso, ertesi gn, yni 14 Mart aramba gn,
beyannameyi bir Alman ajannn bildirdiine gre, biraz de
itirerek parlmentoda okudu, Slovak milletvekillerinin hi
olmazsa beyannameyi tartmak zere yaptklar klar, Al
man aznlk lideri Karmasin tarafndan nlendi ve Karmasin,
bamszln ilnnda geckildii takdirde Alman askerlerinin
lkeyi igal edeceklerini syledi. Bu korkutma karsnda du
rumdan kukulanan milletvekilleri sustular.
Bylece 14 Mart 1939da bamsz Slovakya dodu. n
giliz diplomatik temsilcileri bu devletin nasl doduunu ar
abuk Londraya bildirdiler, ama Chamberlain de, ileride gre
ceimiz gibi, ayn gnn akam, 14 Martta, Hitler Mnihte
yarm kalan ii tamamladktan sonra, Slovakyann ayrlmas
n ngilterenin ekoslovakyaya vermi olduu sz tutma
masnn bir bahanesi olarak kulland.

Masaryk ile Benein kurmu olduklar ekoslovak Cum

huriyetinin mr artk tkenmiti. Pragdaki yorgun liderler,
lkelerinin tragedyasnda son perdeyi oynamak zere H itler e
boyun ediler. Yal ve akn Bakan Haa, Fhreri grmek
istedi (* ). Hitler grmeyi kabul etti. Byece Hitler'in eline,
hayatnn en rezil oyununu oynamak frsat geti.
14 Mart gn, leden sonra ekoslovak Cumhurbakan
nn gelmesini bekledii srada, diktatrn sahneyi iyice ha
zrlad anlalyor. Slovakya ve Ruthenya, kendisi tarafndan
ustalkla hazrlanm olan plna gre, bamszlklarn iln
ettikten sonra, Prag hkmetinin elinde kala kala Bohemya
ve Moravyadan ibaret ufak bir ek ekirdei kalmt. ekos
lovakya, yni Ingiltere ile Fransann snrlarn saldrlara
kar garanti ettikleri ulus, gerekte ortadan kalkm deil
miydi? Mnihte garantiyi byk bir ciddilikle veren ortakla
r Chamberlain ile Daladier, zaten "tamam deiller miydi?
Buna da boyun eeceklerdi elbette ve sonra haklyd da.
B ir d mdahele korkusu kalmamt artk, ama daha da emin
olmak iin pek kesin olmayan uluslararas kanun llerine
gre, hi olmazsa ii kt zerinde kitabna uydurmak ve me
ru klmak iin kendisiyle grmek isteyen zavall ve bunak
Haay, askeri kuvvete bavurarak gerekletirmek istedii
zm, rahata kabule zorlyacakt. Bylelikle Anschluss
ve Mnihin de ispat ettii gibi, Avrupada kansz zafer teknii
nin tek ustas, ekoslovakya Cumhurbakannn, bu durumu
resmen ve fiilen kendisinin istediini gsterecekti. Almanyada
( * ) Eu noktada bir gr ayrl vardr. Birtakm tarihiler Haay
Alnanlarn Berlin'e gitmeye zorladklarn sylerler. Bu grn kay
na. Berlindeki Fransz Elisinin, bu haberi 'inanlr bir kaynaktan
aldn bildiren rapora olabilir. Ancak sonradaD ele geirilen Alman D
leri Bakanl belgelerinden, teebbsn Haadan geldii nnium.'aluadr. Haa, 13 Martta, P ra g daki Alman delegasyonu kanalyla, 1-liUetlc g
rmek istediini bildirmi ve ayn on drdnde bu isteini tekrarlam
t. Hitler bu istei o gn leden sonra kabul etmiti. (25)

iktidar ele geirirken etkinletirdii meruluk tekniinin

incelikleri, Alman olmayan topraklarn elde edilmesinde de kul
lanlmalyd.
Hitler, ayn zamanda, Almanlar ve Avrupadaki halk al
datmak iin de birtakm oyunlar dzenlemiti. Alman kkrt
clar birok ek ehirlerinde, P ragda, Bruenn ve Iglatda gnlerdenberi karklklar karmaya alyorlard. Ama pek ba
ar salayamamlard, nk Pragdaki Alman eliliinin bil
dirdiine gre, ek polisine ne kadar kkrtlrsa kkrtlsn
Alnanlara kar hi bir ekilde harekete gememeleri emri ve
rilmiti (26). Ama buna ramen Dr. Goebbels, Alman basn
n, eklerin zavall Alnanlara yaptklar eziyetler zerine uy
durduu bir sr yalanlarla doldurdu. Fransz elisi M. Cc*ulondreun Parise bildirdii gibi bunlar, Dr. Goebbelsin Sdefc
buhran srasnda ayn balklarla ayn ekilde uydurduu ma
sallaryd: ek aylar tarafndan dvlen gebe Alman kadnn
dan tutun da ek barbarlarnn savunmasz Alnanlara yaptr
dklar genel Blutbad (kan banyosu) na kadar herey ayny
d. Hitler, kendini beenmi Alman halkna, rkdalarmn daha
uzun bir sre korunmasz kalamyacam syliyebilirdi.
Uak yolculuuna kalbi dayanamyaca iin trenle yola
kan Cumhurbakan Haa ile D leri Bakan valkovski,
14 Mart gn akam saat 10.40da Berlindeki Anhalt istasyo
nuna vardklar srada, Alman arivlerinden bugn rendii
mize gre, durum anlattmz gibiydi ve Hitler de anlattmz
gibi dnyordu.
DR. H A A 'N IN B A IN A G E L E N L E R

Alman protokol ok
bir devlet bakan na
istasyonda askeri bir
D ileri Bakannn

iyi hazrlanmt. ek Cumhurbakanna

yaplacak btn resmi trenler yapld :
eref ktas vard. Sekin konuu Alman
kendisi karlad ve kzna gzel bir bu

ket iek verdi. Konuklar Byk Adlon otelinde ok rahat bir

yere yerletirildiler. Hitler, herkesin de kendisi gibi eker seve
ceini dnerek, Haann *kz iin gzel bir kutu ikolata
yaptrtmt. Yal Cumhurbakan ile D leri Bakam, Ba
bakanla geldikleri srada, bir S.S. muhafz taburu tarafndan
selmlandlar.
Gece saat 1.15e kadar H itlerin yanna kabul edilmediler.
Haa, herhalde bana gelecekleri biliyordu ; bindii tren daha
ek topraklarndan kmadan, Pragdan, Almanlarn Moravska-Ostravaya girdikleri haberini almt. Moravska-Ostrava
nemli bir sanayi merkeziydi. Bohemya ile Mo.ravyamn kav
ak noktasyd. Gecenin bu saatinde Fhrerin alma odasna
girdiinde odada, Ribbentrop ile Weizsaeckerden baka FeldMareal Goering ile General Keitelin de bulunduunu grd.
Goering, San-Remoda geirmekte olduu tatilden acele geri
arlmt. General Keitel Hitlerin yannda duruyordu. Ama
2avall Haa, bu aslan inine girerken Hitlerin arlatan doktoru
Theodor Morellin de orada penelerini uzatm beklediinin
herhalde pek farknda olmad. Ama doktorun orada durmas
bouna deildi.
Gizli Alman tutanandan, sahnenin daha balangcndan
itibaren ok ac getii anlalyor! Zavall Dr. Haa, saygde
er bir Yksek Mahkeme yargc olarak uzun bir gemii ol
masna ramen, hergele Alman Fhrerinin karsnda yerlere
kapanarak insanlk erefini yitirdi. Belki de Bakan ancak bh
yoldan Hitlerin vicdanna seslenebileceini ve halk iin bireyler koparabileceini ummutu; ama amac ne olursa olsun,
Almanlarn, kendi gizli arivlerinde sakladklar tutanakta oku
duumuz szleri, aradan uzun bir zaman gemi olmasna ra
men, bugn bile hl okuyucunun midesini bulandracak nite
liktedir Haa, Hitlere, imdiye kadar hi bir zaman politikaya
karmam olduunu temin etti. ekoslovak Cumhuriyetinin
kurucular olan Masaryk ve Benei pek az grmt ve grd898

ii zamanlar da onlar beenmemiti. Kurduklar rejimin ken

disine yabanc olduunu syledi. O kadar yabancyd ki
(Mnihten sonra) rejim deiince ekoslovakyann bamsz
bir devlet olarak kalmasnn iyi mi kt m olacan kendi
)<-idine sormutu.
ekoslovakya'nn kaderi Fhrerin elindeydi, buna
emindi ve bu
lle kalmasnn daha gven verici olduuna inanyordu... Sonra kendisi
ni en ok ilgilendiren konuya halknn kaderi konusuna geldi; ekoslo
vakya halknn milli bir hayat srdrme hakk bulunduu zerindeki g
rn en iyi anlayacak nsann Fhrer olduunu biliyordu... ekoslo
vakya sulandrlyordu, nk lkede hl Bene rejiminin birok ta
raftarlar vard... Hkmet elindeki btn aralarla bunlar susturmaya
alyordu. Btn syliyecekleri bundan ibaretti.

Szn arkasn Adolf H itler getirdi. Masaryk ve Bene

ekoslovakyasnn Almanlar ve Almanya iin szde yapm
olduklar ktlkleri uzun uzun anlattktan ve ne yazk ki ek
lerin Mnihten bu yana durumlarn deitiremediklerini tek
rarladktan sonra asl konuya girdi.
Fhrer u sonuca varmt : ileri yana ramen Bakann yapt
bu gezi, lkesi in ok yararl olabilirdi, nk Almanyann mdahale
etmesi artk bir saat iydi.., Hi bir ulusa kar dmanlk beslemiyor
du... Bugn hl kk bir ekoslovakya varsa bu da kendisinin szne
bal kalmasna .yorulabilirdi... Sonbaharda son sonulara varmak iste
memiti. nk hl bir arada yaamann mmkn olduunu dn
yordu, ama Bene eilimleri bsbtn ortadan kalkmad takdirde bu
devleti olduu gibi ortadan kaldracandan phesi olmamalyd.
Bu eilimler ortadan kalkmamt. Bu konuda birok "rnekler verdi.

Bylece son 12 Mart Pazar gn zarn atmt... Alman

askerlerine yrye gemek ve ekoslovakya'y Alman mpa
ratorluuna katmak emrini vermiti. ( ' )
Dr. Schmidtin ald nota gre, Haa ile valkovski sanki
ta kesildiler. Yaadklar ancak gzlerinden belli oluyordu.
( * } talikler Almanca aslnda vardr.

Ama H itler daha iini bitirmemiti. Konuklarn eski usul A l

man ikencelerine uratarak sersemletecekti.
(H itler devam etti) Alman Ordusu bugn yrye gemiti.
klann gsterdii mukavemet merhametsizce krlmt.

B ir

Yarn sabah saat altda Alman Ordusu her yandan ekoslovakyaya

girecek ve Alman Hava kuvveti ek hava alanla rn igal edecekti, iki ih
timal vard: birincisi, Alman askerlerinin girmesiyle bir atma balayabi
lirdi. Bu takdirde, direnme ok iddetli bir ekilde krlacakt, tkinci h
timal de Alman askerleri bar bir ekilde girebilirlerdi. Bu takdirde
Fhrerin, ekoslovakyaya kendine gre hayat hakk, muhtariyet tan
mas ve bir dereceye kadar mill br zgrlk vermesi kolaylam ola
cakt.
Btn bunlar bir kinden tr yapmyordu,

Almanyay

korumak

iin yapyordu. ekoslovakya sonbaharda boyun ememi olsayd, ek

halk ortadan silinecekti. Kimse kendisini durduramazd. Eer i dv
meye kalrsa... ek ordusu iki gn iinde silinip sprlrd. Elbetteki
Alnanlardan lenler olurdu, ama bu yle bir kin yaratrd ki, kendisini
korumak duygusuna kaplarak o da eklere muhtariyet vermemek zorun
da kalabilirdi, Dnyann ise umurunda bile olmazd. Yabanc basn oku
duu zaman ek halkn sevmiti. Okuduklar kendisinde u Alman ata
szn dzeteyebilecek bir izlenim yaratmt. 'Mrplnm ii bitti, Mrpl gidebilir..,
Haay buraya armasnn nedeni de buydu. ek halkna verebile
cei son frsatt bu... Haann ziyareti belki de en kt ihtimali ortadan
kaldracakt...
Saatler ok nemliydi. Altda askerler yrye geeceklerdi. Bunu
sylemeye hemen hemen utanyordu, ama her ek taburunun karsnda
bir Alman Tmeni vard. imdi kendisine (H aa'ya) valkovski le bir
likte bir odaya ekilip ne yapacaklarn
yordu.

kararlatrmalarm

salk veri

Ne yapmalar gerekiyordu? tyice bozulan ihtiyar Bakann

bunu kararlatrmas iin bir odaya ekilmesi gerekmezdi. He
men H itlere u cevab verdi : Durum ok ak... Direnmek
delilik olur. Ama iki saat iinde saat gecenin 2'siydi b
tn ek halkn direnmekten nasl alkoyabilirdi? Fhrer, b
konuyu arkadalaryla konumasnn daha doru olaca ceva700

bini verdi. Alman asker mekanizmas artk harekete gemi

bulunuyordu ve durdurulamazd. Haa hemen Pragla konu
malyd. Alman tutananda, Hitlerin u szleri syledii ya
zl : Zor bir karar, ama bu karar iki halk arasnda uzun bir
bat dneminin balangc olabilir. Baka trlii bir karara va
rld takdirde ekoslovakya ortadan silinebilir.
Bu sz syledikten sonra konuklarn bir sre iin odasn
dan kartt. Saat gecenin 2.15i idi. Yandaki bir odada Goering
ile Ribbentrop, iki zavall zerindeki basky biraz daha artr
dlar. Fransz elisi, Parise gnderdii raporda, gvenilir bir
kaynaktan ald habere gre sahneyi anlatrken, Haa ile val kovskinin uluslarna kar yaplan tecavz protesto ettikleri
ni yazar. k i adam teslim belgesini imza etmiyeceklerini syle
diler. Bunu yapacak olurlarsa kendi halk onlar lmszle
kadar lnetliyecekti.
(Coulondreun yazdna gre) Alman Bakanlar (Goering ile R ib
bentrop) acmak nedir hi bilmiyorlard. Z>r. Haa le M. valkovskiyi
masann evresinde sarmtlar sanki. Masann stnde duran belgeleri
durmadan nlerine sryorlar, ellerine kalem tututuruyorlar,
reddet
mekte devam ettikleri takdirde iki saat iinde P ra g n yarsnn yknt
haline geleceini ve bunun da yalnz balang olacan syleyip duru
yorlard. Yzlerce bombardman ua hareket emrini bekliyordu ve eer
imza etmiyecek olurlarsa sabah saat altda bu emir verilecekti. C1)

Nazi Almanyasnda ne zaman nerede bir dram geerse ora

da hazr bulunan Dr. Schmidt, tam bu srada Goeringin Dr.
Morelli ardm iitir.
Haa bayld! diye barmaktadr Goering.
Nazi zorbalar, bitkin Cumhurbakannn ellerinde lver-(*)
(* ) Goering Nurembergde sulu sandalyasnda otururken Haa'ya
u szleri sylediini kabul etmitir: Eer gzel P ra g bombalamak zo
runda kalrsam ok zleceim Aslnda bu tehdidi yerine getirmek ni
yetinde deildi. Buna lzum kalmyacakt," diye aklad, ama byle
bir nokta bence, bir dayanak olabilir ve btn ii kolaylatrablrdi. (27)

701

meinden ve Dr. Sehmidtin yazdna gre, btn dnyann

ertesi gn Haann Babakanlkta ldrldn sanmasn
dan bir an korktular. Dr. Morell enjeksiyonlaryla tannmtr
ok sonra bu enjeksiyonlaryla Hitleri hemen hemen lm
haline getirecektir Dr. Haaya hemen bir ine yapar ve
akln yeniden bana getirir. Cumhurbakan daha iyice ken
disine gelmeden Almanlar eline telefonu tututururlar. Haa,
Ribbentropun balatt zel bir hattan Pragdaki hkmetle
konumaya balar. ek kabinesine bana gelenleri anlatr ve
teslim olmalarn tler. Sonra, Dr. MorelPin yapt ikinci
bir ine ile biraz daha kendisine gelen zavall Cumhuriyetin
zavall Cumhurbakan, lkesinin lm kararn imzalamak ze
re srklene srklene yeniden Adolf Hitlerin yanma gider.
Saat drde be vardr ve gnlerden 15 Mart 1939dur.
Dr. Schmidtin anlattna gre metin, Hitler tarafndan
nceden hazrlanmt ve Haanm baylmas srasnda Alman
tercman bildiriyi yazmakla meguld. Bu resm bildiri de n
ceden hazrlanm ve Haa ile valkovskiye imzalatlmt.
Bildiri yleydi.
Berlin, 15 M art 1939
Ffcrer, ekoslovak Cumhurbakan Dr. Haa ile D leri Bakam
Dr. valkovskiyi kendi istekleri zerine bugn, D leri Bakan von
Ribbentropun huzuruyla kabul etmitir. Toplantda, bugnk ekoslo
vak topraklarnda, son haftalar iinde ortaya kan olaylarn yaratt
ciddi durum tam bir aklkla incelenmitir.
Her iki taraf da oybirliiyle, btn abalarn, Orta Avrupann bu
blmnde huzur, dzen ve barn salanmasna ynelmesi gerektiine
inandklarn belirtmilerdir. ekoslovak Cumhurbakan, bu amaca hiz
met etmek ve sen yattrmay salamak zere ek halknn ve lkesinin
kaderini Alman mparatorluu Fhrericin eline gvenle verdiini syle
mitir. Fhrer bu deklarasyonu kabul etmi, ek halkn Alman mpa
ratorluunun himayesine almak ve onlara kendi karakterlerine uygun,
muhtar ve etnik hayat gelimesini salamak stediini ifade etmitir.

H itlerin dzenbazl, belki de en son noktasna varmt.

702

Hitler, kadn sekreterlerinden birinin anlattna gre,

imzadan sonra koa koa brosuna geldi. Odadaki bliin ka
dnlar kucaklad ve yle bard: ocuklar! Bugn hayal
mn en byk gn! Adm tarihe en byk Alman diye gee
cek!
ekoslovakyann sonu gelince, Almanyann da sonunun
huUyaca kimin aklna gelirdi? Kim dnebilirdi bunu? Ama
bugn artk biliyoruz ki savaa, yenilgiye, felkete giden yola.
Almanya 15 Mart 1939 gnnn o afak vakti girmiti. Ksa,
olabildiince dz bir yoldu bu ve bu yola dalan Hitler de, tp
k skender ve Napolyon gibi artk durdurulamazd.
15 Mart sabah, saat 6da, Alman askerleri Bohemya ve
Moravyaya akt. Hi bir mukavemetle karlamadlar. H it
ler, Chamberlainin Mnihte kendisini aldatarak elinden ald
n sand Praga, akamst byk bir zafer treniyle gire
bildi. Berlinden ayrlmadan nce Alman halkna parlak bir
bildiri yaymlam, bildiride durdurmak zorunda kald ek
an saldrlar ve terr zerine bitmez tkenmez yalan
larn tekrarlam ve ekoslovakyann ortadan kalktn
vnerek iln etmiti.
Hitler o geceyi Hradin atosunda geirdi.. Eski Bohemya
kratlarnn oturduu, Moldau nehrine bakan bu yksek ato
da, o srada gzden dm olan Masaryk ile Bene de bir s
re oturmu ve Orta Avrupann ilk demokrasisini kurmulard.
Fhrer cn iyice almt. Bundan ne kadar holand, ya
ymlad birok bildirilerden anlalyordu. Otuz yl nce bir
AvusturyalI olarak Viyanada geirdii serserilik gnlerinde
kafasna giren ve geen yl, Benein kudretli Alman diktat
rne kafa tutmaya cesaret ettii srada bsbtn alevlenen
ek dmanlnn hakkn vermiti.
Ertesi gn Hradin atosundan Bohemya ve Moravya
Protektorasn (koruma ynetimini) iln etti. Protektorada
703

ekler iin muhtariyet ve self-determination hakk tannyor

du, ama ekler dil bakmndan tam Alman egemenlii altna
girmiti. Btn iktidar Alman Hmisi nin ve ona bal dev
let sekreteriyle Sivil Ynetim Bakamnn elindeydi. Bu yne
ticilerin hepsini de Fhrer tyin edecekti. Hitler, ngiltere ile
Fransadaki halkoyunu yattrmak zere yedek deposundan
lml Neurath ortaya kard ve Hami olarak onu tyin
etti (* (*) . Konrad Henlein ile gangster Kari Hermann Frank ad
larndaki iki Sdet liderinden birincisi Sivil Ynetim Bakan,
tekisi Devlet Sekreteri oldu ve bylece eklerden intikam al
mak grevi bunlara devredildi. Alman polisinin ba Himmler
de Protektoraya yerlemekte gecikmedi. Grevini iyice yerine
getirmek amacyla ne mal olduu hrekese bilinen Frank,
Protektorann polis mdr ve Yksek S.S. Subay tyin et
ti. (*)
(Hitler Protektora bildirisinde yle diyordu) Binlerce yldanberi
Bohemya ile Moravya blgeleri Alman halk Leben srau munun bir para
s olmutur... ekoslovakya, yaradlndaki yaama yeteneksizliini gs
termi ve bu yzden fiilen paralanmaya uramtr. Alman mparator
luu bu blgelerdeki devaml karklklara gz yumamaz... Bundan t
r, yaama hakk kuralna uyan Alman mparatorluu, Orta Avrupada
( * ) Neurath, Nurembergte Hitlerin kendisini

Hami olarak tyin

etmesini tam bir srpriz olarak karladn ve bu grevden birtakm

kukularla" ekindiini syledi. Bununla ibrlikte, Hitler, kendisini bu
ie tyin etmekle, Fransa ve ngiltereye ekoslovakyaya kar d
manca bir politika yrtmediini gstermek stediini anlatnca grevi
kabul ettiini szlerine ekledi. (29)
(* * ) Burada biraz daha ilerlere giderek dramda rol alan balca tip
lerin sonradan balarna neler geldiini ksaca grelim: Frank, sava
tan sonra kurulan bir ek Mahkemesi tarafndan idama mahkm edil
di ve 22 Mays 1946da P ra g da halk ntde asld. Henlein 1945'de ek
Direnme Kuvvetleri tarafndan yakaland srada intihar etti. Protektorar.m Berlin Temsilcisi valkovski, 1944de Mttefiklerin
Berlin bom
bardman srasnda ld. Haa, 14 Mays 1945de ekler tarafndan y a
kaland, ama yarglanmadan nce ld.
704

um tl hlr dzenin temellerini yeniden atmak amacyla artk kesin olu al '"lnlmlc etmeye karar vermi bulunuyor. nk, htnU-cc yllk tailit r11j11 etmi olduu gibi, bu grevi yapmaya, Alman halknn bytiki;il te nitelii dolaysyla, ancak Amanya arlabilir

1
ragn ve ek lkesinin zerine Alman yabanlnn uzu
K'-i'i'M kmt.
Hitler 16 Martta, Babakan Tisodan, yukarda grd
mz ekilde Berlinde hazrlanm telgraf alnca, Slovaky'y da ltufkr himayesine ald. Alman askerleri him aye
grevlerini yerine getirmek zere hemen Slovakyaya daldlar.
Hitler, Himaye antlamasn onaylamak zere 18 Martta Viyanaya geldi. Sonradan 23 Martta, Ribbentrop ile Dr. Tuka
arasnda Berlinde imzalanan bu antlamann, Slovak ekonomi
nin! yrtme hakkn yalnzca Almanlara veren, gizli bir proto
kol vard. (30)
ekoslovakyann dou ucunu oluturan Ruenyaya ge
lince : 14 Martta bu blgede Karpato Ukrayna Cumhuri
yeti ad altnda iln edilen bamszlk yalnzca yirmi drt
saat srd. Yeni hkmetin Hitlere him aye iin yapt
mracaat sonusuz kald. nk Hitler bu blgeyi zaten Macaristana vaad etmiti. Ele geirilen D leri arivinde, Maca
ristan Naibi Miklos Hortinin kendi elyazsyla 13 Martta H it
lere yazm olduu bir mektup var :
E K S E L A N S : Yrekten teekkrler! N e kadar mutlu olduumu si
ze anlatamam, nk bu blge (Ruthenya) Macaristan iin byk ke
limeler kullanmay sevmem hayati bir sorundur... e byk bir is
tekle sarlm bulunuyoruz. Plnlar hazrdr. Ayn 16'inci Perembe gn
bir snr olay kacak, Cumartesi gn de yrye geilecek. (31)

Ama olay a lzum kalmad. Macar askerleri 15 Mart sa

bah saat 6da Ruthenyaya sadece giriverdiler. O srada A l
manlar da Batdan ekoslovakyaya giriyorlard. Ertesi gn
Ruthenya resmen Macaristana baland.
to s

F :

By'ece Haanm, gece yans saat 1.15de Berlindeki Ba

bakanla girmesiyle balayan 15 Mart gn biterken ekoslo
vakya, H itlerin dedii gibi, artk ortadan kalkmt.
N e ngiltere ne de Fransa, Mnihte ekoslovakyay saldnya kar byk bir ciddilikle garanti ettikleri halde, en
ufak bir harekette bulundular.
Mnih toplantsndan sonra yalnz Hitler deil Mussolir.1
de, Ingilterenin gcn artk yitirmi olduu, dolaysyla Ba
bakannn da her harekete boyun edii, Londrann bundan
byle hesaba katlmamas gerektii sonucuna varmlard.
Chamberlain, Ingiliz-talyan iliiklerini dzeltmek imknlarn
aratrmak 2ere 11 Ocak 1939 da, yanma Lord H alifax' ala
rak Romaya gitti, iki Ingiliz, Romaya vardklar srada, bu
kitabn yazan da Roma istasyonunda bulunuyor ve konuklar
n karlad srada Mussolininin yznde grd ince g
lmsemeyi gncesine kaydediyordu. Heyet istasyondan kp
g ittii srada da unu yazmtm : Mussolini nmden geer
ken damad (Oiano) ile akalayor, espriler yapyordu. (32)
Neler sylediini elbetteki iitmemitim, ama Ciano gncesin
de iin asln yle anlatyor :
(C ian onun 11 ve 12 Ocak tarihli gnce kaydndan)... Chamberlain
geldi. Biz bu adamlardan ne kadar ayryz! Baka bir dnya. Akam ye
meinden sonra Due ile bunu konutuk. Bu adamlar dedi, imparator
luu yaratm olan Francis Drake ve teki byk servencilerle ayn soy
dan deiller. Bunlar, eninde sonunda, uzun bir zenginler soyunun yorgun
evltlar. mparatorluklarm kaybedecekler.
ngilizler dvmek istemiyorlar. Ellerinden geldiince yava yava
ekilmek niyetindeler, ama dvmiyeeekler... ngilizlerle grmelerimiz
bitti. Hi bir sonu alnmad. Rbbentropa telefon edip ziyaretin byk
bir limonata (komedi) olduunu syledim.
(Ciano, 14 Ocak tarihinde yle yazyor) Due ile birlikte Chamberlaini geirmek zere istasyona gittik... Tren hareket ettii srada yurt
talar F or heisa joly Good Fellov arksn sylerlerken Chamberlainla gzeri yaard. Due, Bu trk nedir?' diye sordu. (33)

708

Siitli't buhran srasnda H itler ikide birde ChambcrlainV

l;. sl halde, ele geen Alman evrakndan, sonrada garan
timin ve genellikle Mnih anlamasna ramen, ekoslovakya
mu ltritadan silinmesi konusunda Hitlerin ngiliz babakan
nn neler dndn renmee altn gsteren en ufak
hr kayt yok. 14 Mart gn Hitler, Haay sersemletmek ze
re Iterlinde beklerken ve Londrada, Avam Kamarasnda, A l
manyann Slovakyay ayrm a plnlar ve bu durumun n.
glerenin ekoslovakyaya verdii saldr garantisi zerinde
yapaca etkiler konusunda iddetli sorular sorulurken, Chamberlain kzarak yalnzca u cevab vermiti : Byle bir sal
dn olmamtr.
Ama ertesi gn bu saldr dunca ngiltere, Slovakya ta
rafndan bamszlk iln edilmesini, lkesinin ekoslovak
yaya verdii sz tutmamasnn bahanesi olarak kullanmt.
Bu bildirinin etkisiyle, diyordu, snrlarn garanti etmeyi
teklif ettiimiz devletin i ekimesi bitmi bulunuyor. Bun
dan tr Majeste hkmeti kendisini artk bu taahhtle bal
sayamaz.
Bylece H itlerin stratejisi mkemmel olarak ilemiti.
Chamfcerlaini hesaba katmam ve ngiliz Babakan da buna
boyun emiti.
ngiliz Babakannn H itleri szn tutmamasndan t
r sulamay bile ok ilgintir. tede beride gvenimizin k
tye kullanld szlerini iitiyorum. Bunlarn salam daya
naklar olduunu sanmam, demiti, bugn ben bu eit su
lamalarla yni ayn grte olmak istemem.
Chamberlain,
Fhrere kzmad ve Haaya kar yaplan ileme, yni 15 Mart
sabah Alman Babakanlnda aka yaplan antaja o s
rada ayrntlar bilinmemi olsa bile kar azm ap da bir
tek kelime sylemedi.
Bu bakmdan Ingilizlerin o gnk eer denebilirse pro
707

testolar (* ), ne kadar yumuak olduysa, Almanlarn da bu

protestoya ve sonraki ngiliz - Fransz yaknmalarna ver
dikleri karlk da o kadar kstaha ve dmanca oldu.
Majeste hkmeti, baka hkmetleri belki de daha dorudan do
ruya ilgilendiren bir konuda gereksiz yere mdahale etmek istememek
tedir... Ancak, bu hkmetler, Alman hkmetinin elbette k takdir ede
cei gibi, gvenliin yeniden kurulmas ve Avrupadaki gerginliin azal
mas iin harcanan btn abalarn baarya ulamasyla yakndan ilgi
lidirler. Orta Avrupada genel gvenliin gelimesini nleyecek herhan
gi bir hareket onlar zecektir... (34)

Bu notada, eli Henderson tarafndan 15 Martta Ribbentropa verilen ve Lord Halifax tarafndan gnn olaylar ko
nusunda gnderilmi bulunan resmi mesajdan hi sz edilme
miti.
Franszlar hi

olmazsa biraz daha olumlu

davrandlar.

Fransa'nn yeni Berlin elisi Robert Coulondre, ne ngiliz dost

larnn Nazizm zerindeki hayallerine, ne de Hendersonun
ek dmanlna katlyordu. Ayn on beinci sabah Ribbentropla bir grme yapmak istedi; ama bo ve kinci Alman
D leri Bakan, Hitlerin yenilmi bir halk bsbtn ezme
sine katlmak zere P raga doru yola kmt. Coulondreu
onun yerine. Devlet Sekreteri von Weizsaecker le zeri kabul
etti. Eli, Chamberlain ile Hendersonun henz sylemeye ha
zr olmad eyleri hemen ortaya dkverdi : Almanya, Bo
hemya ve Moravyadaki mdahelesiyle, gerek Mnih anlama
sn ve gerekse 6 Aralk Fransz-Alman bildirisini bozmutu.
Bu szler zerine, Nurembergte sonradan btn mrnce bir
Nazi dman olarak kaldm direnerek syleyen Baron vou
Weizsaecker, Ribbentropa ta kartacak kadar kstaha bir
tavr taknd. Bu grme zerine verdii muhtrada yle di
yordu :
(* )

10 Martta Chamberlain Avam Kamarasna bildii kadar A l

man hkmetine bir protesto verilmediini syledi.

708

*Klly biraz sert konutum ve bozulduunu iddia ettii Mnih ah mumdan sz etmemesini ve bize ders vermemesini syledim... ek.
hkmeti ile geceleyin varlm olan anlama karsnda Fransz, elisi
nin )>tr (Mnarche yapmas iin bir neden gremediimi... eli lifte dnd
zmn kendisine yeni bir talimat gelmi olacan ve bylcce sinirle
rinin yatacan anlattm. (35)

gn sonra, 18 Martta, ngiliz ve Fransz hkmetleri,

lkelerindeki kamu basks altnda, Almanyay sonunda resmi
ll r ekilde protesto ettiler. Weizsaecker bu sefer de kendi
fadesinden anlaldna gre kstahlkta efendisini bastrd.
Alman D leri Bakanl dosyalarnda bulunan bir muhtra
da Weizsaecker Franszlarn resmi protesto notalarn kabul
bile etmediini sevinerek anlatmaktadr :
Notay hemen zarfa koydum, elinin nme attm ve ekoslovak
iyle lgili herhangi bir protestoyu kendisinden almay kesinlikle reddet
tiimi syledim. Tebligat da kabul etmiyeceimi bildirdim ve M. Coulondrea kendi hkmetini bu tasary gzden geirmeye zorlamasn
tavsiye ettim... (36)

Coulondre, o dnemin Hendersonu gibi, Alnanlara boyun

eecek cinsten bir adam deildi. Hkmetinin bu notay iyice
dnp tandktan sonra yazdm ve notann yeniden gzden
geirilmesini istemek niyetinde olduunu syledi. Devlet
Sekreteri belgeyi kabul etmemekte direnince, eli kendisine
diplomasi geleneini hatrlatt ve Fransa'nn grlerini Alman
hkmetine bildirmek hakkna pek l sahip olduu zerinde
direndi. Sonunda, Weizsaeckerin kendi ifadesine gre, nota
masann zerinde kald ve Weizsaecker belgeyi "posta ile gn
derilmi sayacan bildirdi. Ama bu terbiyesizce jesti yap
madan nce de unlar syledi :
Hukuk bakmdan Fhrer ile ekoslovak Devlet Bakan arasnda
mzalanm bir bildiri vard. ek Cumhurbakan, kendi isteiyle, Ber
line gelmi ve lkesinin kaderini Phrerin eline teslim ettiini ln et
miti. Fransz hkmetinin kraidan ok kral taraftan olacam ve Ber
lin'le P rag arasnda usulne gre kararlatrlm bulunan bir takm ey-

709

kre burnumu sokacam sanmyordum.. (*)

We2saeckcr, ngiliz hkmetinin protestosunu 18 Mart

gn leden sonra Alman D ileri Bakanlna getiren uysal
ngiliz elisine kar bsbtn baka trl davrand. ngilte
re, son gnlerin olaylarm Mnih anlamasnn tamamiyle ih
lalinden baka bir ey saymadm, ve Alman asker hare
ktnn herhangi bir hukuki temelden yoksun olduunu bildi
riyordu. Weizsaecker bu notay anlatrken, ngiliz notasnn,
bu konuda Fransann Alman igalinin meruluunu tanma
yaca m bildiren Fransz protestosu kadar ileri gitmediine
iaret etmitir.
Henderson 17 Martta VVeizsaeckeri grm ve danl
mak zere kendisinin Londraya arldn bildirmiti. Dev
let Sekreterine gre, "Henderson, muhaliflerine kar kullan
lacak malzeme verecekti Chamberlaine... Henderson, ekos
lovak topraklarnda Ingilterenin dorudan doruya bir kan
olmadn anlatt, Henderson daha ok gelecekten kukuluy
du. (37)
ekoslovakyann H itler tarafndan ortadan silinmesinden
sonra bile, ngiltere elisinin kendisini kabul eden (diplomatik
dille accredite eden) hkmetin niteliini anlamad, ve tem
sil etmekte olduu hkmetin bana o gn neler geldiinin
farkna varmad anlalyor.
Ama 17 Mart gn, Hitler ekoslovakyay ortadan kal
drdktan sonra Neville Chamberlain, birdenbire umulmayan bir
{ * ) Coulondreun bu grme zerine yazdklar Freneh Yellow
Bookda kmtr, (Franszca bask, No. 78, s. 102-103) Kitapta yazdk
lar, Welzsaeckerin anlattklarm doruluyor. Devlet Sekreteri, Nurembergteki yarglanmas srasnda, N az iler aleyhindeki almalarn rt
mek iin bu gibi grmeler zerine verdii muhtralarda, N azi duygu
larm bile bile kamladn sylemitir. A m a Coulondre'un grme ze
rindeki yazs Weizsaecker'in hi de yle bir ey yapmadnn en iyi tan
tdr.

710

zurnanda byk bir uyanklk gsterdi. Yalnz, bu uyan ken

diliinden olmad : Ingiliz basnnn Daily Mail dnda
Thr Times de dahil olmak zere, H.itler saldrsna kar id
detli bir tepki gsterdiklerini hayretle grmt. Daha kt
s, Parlmentoda kendisini destekliy eni erin r;ot ile kabine
yelerinin yars H itlere daha fazla boyun eilmesini istemi
yorlard. zellikle Lord H alifax; Alman elisinin Berline bildirdiine gre, Babakann olup bitenleri anlamas ve derhal
politikasn deitirmesi zerinde direniyordu (38), Chamberlain, hkmet bakan ve Tutucu Parti lideri olarak durumu
nun tehlikeye dtn gryordu.
Grlerini birdenbire kknden deitirdi. Nitekim daha
1 Mart gn akam Sir John Simon, Avam Kamarasnda h
kmet adna ekleri kmseyen bir konuma yapm ve "M
nih ruhu ile yaplan bu konuma, basnn yazdna gre
Avam Kamarasnda pek az grlen bir kzgnlk uyandrm
t. Ertesi gn Chamberlain, yetmiinci doum gnnn arife
sinde, kendi ehri olan Birminghamda bir konuma yapacakt.
Konumasn hazrlamt: i ileri zerinde duracak, daha ok
sosyal hizmetlere deinecekti. Fransz diplomasi kaynaklarnn
bu kitap yazarna anlattklarna gre, Chamberlain o gn
leden sonra trenle Birminghama giderken kararn verdi so
nunda. Hazrlad konumay yrtp att ve hemen bambaka
bir konuma yapmak iin gereken notlan ald. Chamberlain,
ttn Ingiltereye ve dolaysile dnyann byk bir ksmna
radyoyla yaymlanan sylevinde, iki gn nce Avam Kamara
snda vermek zorunda kald ok snrl ve titiz... biraz da
souk ve tarafsz demecinden tr zr diledi. Bu gece bu
demeci dzelteceimi umuyorum, dedi.
Babakan, Hitlerin kendisini aldattn anlamt sonun
da. Fhrerin, Sudetlandm Avnpadaki son toprak istei ol
duu ve ekleri istemedii zerindeki teminatna inanmt.
imdi ise Hitler eklerin zerine saldrm, kanunu kendi et
lerine almt.
711

imdi bize ekoslovakyadaki karklklarn bu toprak stilasn

zorunlu kld syleniyor... Eer karklklar varsa bu karklklar d
ardan kkrtlm deil midir?... Bu eski servenin sonu mudur, yoksa
bir yenisinin balangc mdr? Bu, kk bir devlete yaplan, son saldtr
mdr, yoksa bunu bakalar da izliyecek midir? Aslnda dnyaya kuvvet
zoruyla hkim olmak yolunda atlm yeni bir adm mdr?... Bu lkeyi,
ileride ne olaca belli olmayan birtakm yeni taahhtlere sokmak iste
mem. A m a savan anlamsz ve ac bir ey olduuna inand in bu
ulusun, byle bir meydan okuma halinde btn gcyle, meydan okuya
n a kar koyma yeteneini yitirdiini sanmak byk bir hat olur.

Gerek Chamberlain ve gerekse Ingiltere iin acele ve b

yk bir dnm noktasna gelinmiti. Londradaki akll Alman
elisi, ertesi gn Hitleri hemen uyard. 18 Mart tarihinde A l
man D ileri Bakanlna yazd uzun raporda Herbert von
Dirksen yle diyordu. "Ingilterenin Almanyaya kar tutu
munda temelden bir deiim olmad zerinde bir hayale ka
plmak yanl olur. (39)
Kavgam?t okumu olan, haritaya bakp ekoslovakyada
ki yeni Alman mevzilerini gren, Mnih'ten bu yana bz A l
man klarn izleyen, ya da son on iki ay iinde Hitlerin
Avusturya ile ekoslovakyay kansz olarak nasl eline geir
diini bilen herkes, H itlerin listesinde, bundan sonra srann
kime geldiini kolayca anlayabilirdi. Chamberlain de, hemen
hemen herkes gibi, srann kimde olduunu ok iyi biliyordu.
31 Mart gn, Hitlerin Praga girmesinden on alt gn
sonra, ngiliz Babakan Avam Kamarasnda unlar syledi:
Polonya bamszln tehdit eden ve Polonya hkmetinin kendi
milli kuvvetleriyle kar koyulmasn gerekli sayd herhangi bir hare
ketin balamas hlinde Majeste hkmeti, Polonya hkmetine elinde
ki btn imknlaryla yardm etmeyi zorunlu sayacaktr. Polonya hk
metine bu konuda bir garanti verilmitir. Fransz hkmetinin de, bu
konuda avn durumda bulunduunu aklamam in beni yetkili klm
cldugunu szlerime ekliyebilirim.

Sra Polonyaya gelmiti.

712

XIV
SIRA

P O L O N Y A DA

24 Ekim 1938 gn, Mnihin zerinden daha bir ay geme

miken, Ribbentrop Berlindeki Polonya elisi Josef Lipskiye
Berchtesgadendeki Grand Hotet'de saat sren bir le ye
mei verdi. Polonya da, Almanya gibi ve Almanyann izniyle,
ekoslovak toprandan bir para koparmt. Alman D
leri Bakanlnn bir muhtrasnda belirtildii gibi, yemek s
rasnda yaplan grmeler ok dosta bir hava iinde ge
miti. (1)
Buna ramen Nazi D leri Bakan, hemen ta gediine
koymakta gecikmemiti. Artk Polonya ile Almanya arasnda
genel bir anlamaya varmann zaman gelmiti. Her eyden n
ce Polonya ile Danzig konusunda grmek gerekiyordu.
Danzig Almanyaya geri verilmeli idi. Ribbentrop ayn za
manda, Almanyann, Polonya Koridorunu kesecek ve Almanya
y Danzige ve Dou Prusyaya balayacak geni bir karayolu ve
ift hatl bir demiryolu yapmak niyetinde olduunu da ak713

lad. Her iki yol da lkeler - st (extraterritorial) haklardan

yararlanacakt. Son olarak da Hitler, Polonyann, Rusyaya
kar kurulmu olan Anti - Komintern Pakta girmesini istiyor
du. Btn tvizlere karlk olarak da Almanya, Polonya - A l
manya antlamasn on yldan yirmi yla karmak ve Polon
ya snrlarn garanti etmek istiyordu.
Ribbentrop bu sorunlar eliye ok gizli olarak arr
olduunu belirtmeyi de unutmad. Eliden, raporunu D le
ri Bakan Beck'e "szl olarak vermesini istedi. "Aksi halde
haberin, zellikle basna szmas ihtimali vard. Lipski, g
rmeyi Varovaya bildireceine sz verdi. Ama kendi bak
mndan, Danzigin Almanyaya geri verilmesine imkn gre
mediini de Ribbentropa syledi. Ayrca, Hitlerin son za
manlarda iki kere 5 Kasm 1937 ve 14 Ocak 1938 de
Danzig statsnde herhangi bir deiiklii desteklemiyecei
zerinde ahsen verdii teminat da hatrlatt (2 ). Ribbentrop
buna hemen cevap vermek istemediini, ancak PolonyalIlara
sorunu bir daha dnmelerini tavsiye edeceini syledi.
Varova hkmetinin bir daha dnmek iin zamana ihti
yac yoktu. Bir Hafta sonra, 21 Ekimde, D ileri Bakan
Beck, kendi Berlin elisine Almanlara verecei cevab ayrnt
laryla bildirdi Ama eli, Rbbentropla 19 Kasmdan nce bir
grme salayamad. Nazilerin, cevap vermeden nce Polon
yalIlarn iyice dnmelerini stedikleri anlalyordu. Polon
yalIlarn cevab olumsuzdu. B ir anlay jesti yapmak isteyen
Polonya, Serbest ehir stats konusunda varlacak bir A l
manya - Polonya anlamasn Milletler Cemiyeti garantisinin
yerine koymak istiyordu.
Beck tarafndan yazlan ve Lipski tarafndan Ribbentropa
okunan muhtrada yle deniyordu : Herhangi baka bir zm
ve zellikle Serbest ehiri Almanyaya balamak zere yap
lacak herhangi bir teebbs, atmaya yol aacaktr. Muht
rada ayrca, Polonya Diktatr Mareal Piisudskinin, 1943de

ki saldrmazlk pakt grmeleri srasnda, Danzig sorunu

nun Almanyann Polonyaya kar dncelerini gsteren en
iyi bir l olduunu syledii de belirtiliyordu.
Bu cevap Ribbentrop'un hi houna gitmedi. oekn tu
lumuna zldn syledi, ve Alman tekliflerini ciddi br
suretle ele almalarn, zerinde almalarn PolonyalIlara
lavsiye etti. (3)
PolonyalIlarn Danzig sorunu konusunda vermi olduk
lar red cevabna kar H itlerin gsterdii tepki daha iddetli
oldu. 24 Kasmda Ribbentrop - Lipski grmesinden be gn
sonra, silhl kuvvetler bakomutanlarna yeni bir emir verdi.
OK

GtZL

Fhrerin em ridir: 21.10.193S tarihli (" ) genelgede ad geen

ihtimalden ayr olarak, Danzig Serbest ehrinin nl saldryla Almanlar
tarafndan alnmas in gereken hazrlklar da yaplacaktr.
Hazrlklar aadaki temele gre ayarlanacaktr : ilk art, siyasi
bakmdan elverili bir durumu kullanarak, Danzigin yan.ihtillci yoldan
igal edilmesidir, Polonyaya kar savaa girmek deildir.. ( (*) * )
Eu ama iin kullanlacak askerler, ayn zamanda Memellandn i
gali iin ayrlan askerler olmaldr. Bylelikle, gerekirse her iki hareket
de ayn zamanda yaplabilecektir. Donanma, Ordu harektm denizden
destekliyecektir... Silhl kuvvetlere bal kollarn plnlar, 10 Ocak 1939"
a

kadar verilmi olmaldr.

Beck, Almanyann Danzigi almak iin yapaca herhan

g i hir teebbsn ister istemez atma ile sonulanacan
sylemiti, ama Hitler bunun savasz olacana inanyordu.
Mahalli Naziler Danzige hkimdiler ve Sdetler gibi, emirle
rini Berlinden alyorlard. Orada da y a r - ihtillci bir du
rum yaratmak zor deildi.
(* )
... inci sayfaya baknz. iltimal ekoslovakyadan gen
la la n blmn tasfiyesi, Memelin igali ve Alman snrlarnn korunma
lyd.
{**.)

Siyahlar belgenin aslnda vardr.

71-1

Bylece, Avusturyann ve Sdetlandn kansz olarak i

galine sahne olan 1938 yl sona ererken Hitler yeni bir stila
plan ile megul olmaya balyordu. ekoslovakyanm geri ka
lan bolm ile Memel ve Danzigi almaya hazrlanyordu.
Schuschinggi ve Benei korkutmak kolay olmutu, imdi sra
loaef Beckteydi.
Bununla birlikte Fhrer ylbandan birka gn sonra
5 Ocak 1939 da Polonya D leri Bakann Berchtesgadende kabul ettii srada, Scnuschnigge yapt ve az sonra
da Haaya uygulad ilemi yapmaya henz hazr deildi. n
ce ekoslovakyadan geri kalan blmn tasfiyesi gerekiyordu.
Bu grme zerine yazlm olan Alman tutanana gre, Hiterin o gn uysall stndeydi. Becke hizmet etmeye tamamiyle hazr olduun1* syliyerek balad sze. Polonya D
leri Bakannn kafasnda "zel bir eyin bulunup bulunma
dn sordu. Beck, kafasnda Danzig sorununun bulunduu
cevabm verdi. Ayn sorunun Hitlerin kafasn da megul et
ti i belliydi.
Fhrer konuuna Danzig'in Alman olduunu hatrlatt.
"Danzig Alman olarak kalacaktr ve erge Almanyann bir
paras olacaktr, dedi. Bununla birlikte, Danzig iin herhan
gi bir oldubittinin bahiskonusu olmadn da temin etti.
Danzigi istiyordu. Koridoru kesen bir Alman kara ve de
miryolu istiyordu. Eer Beck ile kendisi "eski kalplardan kur
tularak bsbtn yeni yollardan zm arayacak olurlarsa
her iki lkenin de karlarn koruyacak bir anlamaya vara
caklarndan emindi.
Beck emin deildi. Ertesi gn Ribbentropa syledii gibi.
Fhrerle ok ak konumak istemedii halde, Danzig soru
nunun ok zor bir sorun olduu cevabn verdi. anslyenin,
ileri srd tekliflerde Polonya iin bir eitlik grmyordu.
Bunun zerine Hitler, Polonyann "Koridor da dahil olmak
zere, Almanya ile olan snrnn antlamayla garanti edilmi ol
716

masnn Polonya iin byk yarar olacan belirtti. Bu

sziin Beck zerinde ok etki yapmad anlatlyordu, ama so
nunda sorunu yeniden dnmeye raz oldu Beck. (4)
Polonya D leri Bakan, o gece iyice dnp tandk
tan sonra ertesi gn Mnihte Ribbentropla bir grme yapt.
Eskiden Almanlarla yapt grmeler, zerinde iyimser bir
etki brakt halde, o gn, H itlerIe grtkten sonra ilk ola
rak kendisini bir karamsarln kapladn H itlere syleme
sini Ribbentroptan rica etti, zellikle, Danzig sorunu zerinde
anslyenin koyduu ekilde bir anlamaya varmak imknn
gremiyordu. (5)
Albay Beckin de uyanmas ve karamsar bir gre var
mas bu kitapta rastladmz birok kimseler gibi, biraz ge
oldu. Birok PolonyalIlar gibi o da amansz bir Rus dmany
d. Franszlar da hi sevmezdi. nk 1923 de Pariste Askeri
Atae iken Fransz ordusuna ait belgeleri satt iddiasyla
Fransadan kovulmutu. Bu bakmdan 1932de Polonya D i
leri Bakan olan bu adamn Almanyaya ynelmesi ok doald.
Balangtanberi Nazi Diktatrlne kar derin bir sevgi
beslemi, alt yldan ok bir sredenberi lkesini Nazi Almanyasma yaklatrmaya ve Fransa ile olan geleneksel ba gev
etmeye almt.
Almanya ile snn olan lkeler iinde uzun vadede en kor
kulacak durumda olan Polonyayd. Btn lkeler iinde A l
man tehlikesi karsnda en kr olan lke de yine Polonyayd.
Versailles Andlamasnn hi bir maddesi, Danzig Koridorunu
kuran, PolonyalIlara denize k salayan ve bylelikle Dou
Prusya'y Almanyadan ayran madde kadar Almanlar kzdr,
mamt. Eski Hansa ehrinin Almanyadan koparlm olmas,
Milletler Cemiyetinin kontrolnde, ama Polonyann iktisadi ha
kimiyeti altnda serbest bir ehir durumuna sokulmas da A l
man halkoyunu ayn derecede kzdrmt. Gsz ve bar

717

Weimar Cumhuriyeti bile bunu kabul etmemi, bu durumu Po

lonyalIlarn Almanyaya indirdikleri bir darbe saymt. Gene
ral von Seeckt, yukarda grdmz gibi (* ), daha 1922 de
Alman Ordusunun durumunu yle anlatmt :
Polonyann varl Alman, hayatnn ana artlarna uymaz ve Po
lonyann varlna gz yumulamaz. Poionya. bizim yardmmzla, ortadan
kalkmaldr ve kalkacaktr da. Kendi i gszlkleri ve Rusyann gi
riecei hareket sonunda... Folonyann ortadan kaldrlmas, Alman po
litikasnn ana it ilimlerinden biri olmaldr... ve bu amaca Rusyann ara
cl ve yardmyla varlabilir.

Peygamberce szlerdi bunlar!

Versaillesde PolonyalIlara verilmi olan Posen ve Polon,
ya Pomeranyas (Pomorze) da dahil olmak zere, Koridoru
meydana getiren btn Alman topraklarnn, ancak Polonya'nn
Prusya, Rusya ve Avusturya arasndaki bln srasnda
Prusya tarafndan ele geirildiini Almanlar unutmu grn
yorlar ya da bu gerei hatrlamak istemiyorlard. Aslnda bu
ralarda binlerce yldanberi Polonyahlar oturmulard ve hl
da nfusun byk bir ksm PolonyalIyd.
Versaillesden sonra ortaya kan uluslardan hibiri P o
lonya kadar zor gnler geirmemitir. ilk doum frtnas yl
larnda Polonya Rusyaya, Litvanyaya, Almanya'ya hatt e
koslovakyaya bile saldrgan savalara giriti. ekoslovakya ile
dvs, kmrce zengin olan Teschen Blgesiydi. Yz elli yi
kadar siyasi zgrlkten yoksun kalan ve bylelikle modern
ynetim alannda, tecrbesi olmayan PolonyalIlar, srekli bir
hkmet kuramadlar, kendi ekonomi ve tarm sorunlarn z
meye balayamadlar. 1918 htillinin kahraman Mareal Pileudski, 1926da Varova zerine yrd, iktidar ele ald; es
kiden sosyalist olduu halde kendi diktatoryas altnda yava
yava garip bir demokrasi rejimi kurdu. 1935e lmnden
(* ) 338 nci sayfaya baknz (Cilt I.)
71-8

nce yapt ilerden biri de Hitler ile bir saldrmazlk pakt

imzalamak oldu, nce de anlattmz gibi O , 26 Ocak 1931'
de imzalanan bu pakt. Fransa'nn; Almanyann dou komu
laryla kurmu olduu ittifak sistemini ykan ve Milletler Ce
miyeti ile bu Cemiyetin dayand ortak gvenlik fikrini sar
kan ilk hareket oldu. Pilsudskinin lmnden sonra, Birinci
Dnya Sava srasnda Pilsudskinin Rusyaya kar dven
eski Polonya Lejyonu liderleri, yni kk A lbaylar gurubu
Polonyay ynetmeye baladlar.' Bunlarn banda Sm iglyRydz adnda biri vard. Rydz iyi bir askerdi, ama devlet adam
deildi. D leri, Albay Becke braklmt. Bu yzden d po
litika, 1934den sonra gittike Alnanlara yaklamaya balam
t.
Bu bir intihar pclitikasyd:. Nitekim Versailles sonunda
kurulan Avrupada, Polonyann durumuna bakan bir insan. P o
lonyalIlarn on Dokuzuncu yzylda, ondan nceki yzyllarda
olduu gibi, mill karakterlerinde bulunan bir akntya kapla
rak kendilerini yoketmeye altklarn, ve yine eskiden oldu
u gibi, bu dnemde de, en byk dmanlarnn kendileri ol
duklarn grecekti. Danzig ve Koridor varolduka Polonya ile
Nazi Alman yas arasnda srekli bir bar olamazd. Polonya,
iki dev komusu, Rusya ve Almanya ile baa kmaya alacak
kadar gl deildi. Polonyann Sovyetler Birlii ile ilikileri
1920 denberi zaten srekli olarak bozuktu. Polonya, o yl Dn
ya savandan yorgun km ve i savala gcn yitirmi olan
Rusyaya saldrm, iki devlet arasnda iddetli atmalar ol
mutu. (**)
(* )
(>

338 - 339uneu sayfalara baknz. ;Cilt I )

Bu savan sonunda, Polonya, dou snrn Sovyetler Birliinin

zararna olarak, etnografik Gurzon. hattnn 200 kilometre dousuna al

d, bylelikle drt buuk milyon UkraynalI ve bir buuk milyon Beyaz
Rus, Polonya ynetimine geti. Bundan tr Polonyann ne bat ne de
dou snniarm, ne Almanya ne de Rusya kabul ediyordu. Berlin ile Mos
kova 1939da birbirlerine yaklamaya baladklar srada Bat demokra
silerinin bu gerei gremedikleri anlalyor.
T19

Bu kadar amansz Rus dman olan bir lkenin dostlu

unu kazanmak ve ayrca onu Cenevre ve Paristen ayrmak ve
bylelikle Versailles sistemini ykmak frsatn eline geiren
Hitler, kendi teebbsyle 1934de Polonya - Almanya Paktn
gerekletirmiti. Pakt Almanyada pek iyi karlanmamt.
Seecktin gnndenberi Ru 3lardan yana ve Polonya dman
olan Alman Ordusu, Pakt tutmad. Ama Pakt bir sre iin Hit
lerin iine yarad. Polonyann sevimli dostluu ona ilk baa
rlarn salamaya yarad: Rene yeniden girdi; Avusturya ?le
ekoslovakyay haritadan sildi. Almanyay glendiren, Bat
y gszlendiren ve Douyu tehdit eden btn bu klar
Varovadaki ahbap Albaylar zevkle ve anlalmaz bir krlkle
seyrettiler.
Polonya D leri Bakan, yeni yln hemen balangcnda,
Hitlerin istekleri karsnda, kendisinin dedii gibi, karamsar
la dmt; ama ilkbaharn balarnda durumu daha da k
tlemiti. Geri Hitler, 30 Ocak 939da Rcichstagda. verdii
yldnm sylevinde Almanya ile Polonya arasndaki dost
luk tan ok iyi kelimelerle sz etmi ve bu dostluun Avrupann siyasi hayatndaki gven etkenlerinden biri olduunu
aklamt, ama Ribbentrop bu sylevden drt gn nce Var
ovaya yapt ziyaret srasnda bu konuda daha ak konu
mutu. H itlerin Danzig ve Koridordan geecek ulamla ilgili
isteklerini, Becke bir daha hatrlatm, bu isteklerin ok lm
l olduklar zerinde direnmiti. Ama Alman D ileri Baka
n ne bu sorunlara ne de Polonyann Rusyaya kar Anti-Komintern Pakta katlmas zerindeki direnmelerine doyurucu bir
cevap alabilmiti (6 ). Albay Beck, dostlarna kar ihtiyatl
davranyordu. Ama aslnda kvranmaya balamt. 26 ubat
ta Varovadaki Alman elisi, Beekin, Martn sonunda kendi
sini Londraya davet ettirmeye altn ve bundan sonra da
Parise gidebileceini Berline bildirdi. Polonya ge kalmt,

ama Moltkenin raporunda bidirdii gibi, Danzig sorunu ze, rinde Almanya ile bir atma kmasndan korktuu iin...
Bat demokrasileriyle iliki kurmak istiyordu (7 ). Adolf Hitlerin azgn itahn doyurmaya alm olan herkes gibi Becki de artk gz almaya balamt.
Htler, 15 Martta Bohemya ile Moravyay igal ederek as*
kerlerini Slovakya bamszln korumaya gnderince, g
z bsbtn ve sonsuzca ald Beekin. Polonya o sabah, hem
Kuzeyde Pomeranya ve Dou Prusya snrlarnda hem de g
neyde Slovakya snr boyunca Alman Ordusuyla kar karya
bulunduunu grd. Bir gece iinde asker durum bozulmu
tu.
21 Mart 1939 Avrupann savaa doru ilerleyiinde her za
man hatrlanacak bir gndr.
O gn Berlinde, Varovada ve Londrada sk bir diplo
masi faaliyeti vard. Fransz Cumhurbakan, yanna D i
leri Bakan Bonnetyi alarak Ingiltere bakentinde yksek ka
demede bir grme yapmaya gitmiti. Chamberlain, Franszlara, her iki lkenin Polonya ve Sovyetler Birlii ile birleerek,
drt devletin Avrupada bir saldry nlemek zere hemen bir
birlerine danacaklarm bildiren resmi bir bildiri yaymlamala
rn teklif etti. U gn nce de Litvinov bir yl nce AnschZttsadan sonra yapt gibi bir Avrupa konferans teklif et
miti. Bu sefer Fransa, Ingiltere, Polonya, Rusya, Romanya ve
Trkiye biraraya gelerek Hitleri durduracaklard. Ama Ingi
liz Babakan bu fikri zamansz bulmutu. Moskovaya g
venemiyor, en fazla yapaca eyin Sovyetler Birlii de dahil
olmak zere, bir drt-devlet bildirisi yaymlamak olacam
dnyordu. O
( * ) Chamberlain 26 M artta yazd zel bir mektupta yle diyor.
Rusya'ya hi gvenmediimi itiraf etmeliyim. stese bile iyi bir taar
ruza geebileceine hi inanmyorum ve amalarna da gvenmiyorum...

T21

F : 46

Chamberlaitin teklifi aym gnde, yni 21 Martta, ngiliz

elisi tarafndan Varovada Beeke sunuldu. Bildiriye Rusya'
nn da katlmas bahiskonusu olduu iin teklif biraz souk
karland. Polonya D leri Bakan, hamberlainden ok
Sovyet Rusyadan kukulanyordu. Bundan baka, Chamberainin Rus asker yardmnn deersizlii zerindeki grne
de katlyordu. Nitekim bu grn felket gnne kadar da
hi deitirmedi.
Ama 21 Mart gnnn Polonya iin en nemli olay Berlinde geti. Ribbentrop, Polonya elisinden, le 2er kendisine
gelmesini rica etti. Lipskinin sonradan verdii raporda belirttiine gre, Alman D leri Bakan kendisine kar ilk ola
rak souk davranmakla kalmad, ayn zamanda saldrya da
geti. Phrerin, Polonyann tutumuna gittike atn
syledi. Almanya; Danzig ve Koridordan geecek olan kara
ve demiryolu konusundaki isteklerine doyurucu bir cevap isti
yordu. Polonya ile Almanya arasnda srekli dostluk ilikileri
kurulmas zorunluydu. Ribbentrop, Polonyann Rusya ile A l
manya arasnda orta bir yol tutamlyacaru aka belirtti.
Polonya iin tek kurtulu yolu Almanya ve Almanyann Fhreri ile akllca bir iliki kurmak t. Ortak bir Sovyet - d
man politika izlenmesi du bunun iindeydi. Ayrca Fhrer,
Beckin Ksa bir zaman iinde Berline gelmesini arzu edi
yordu. Bu arada Ribbentrop, Polonya elisinin, hemen Varo
vaya gidip durumu kendi D leri Bakanna ahsen akla
masn tavsiye etti. Lipski sonradan Beeke unlar syledi :
Ribbentrop (Hitler ile yaplacak) grmenin geri braklma
masn tavsiye etti; yoksa anslyenin bu davrantan Polon
yann tekliflerini reddettii sonucunu karabileceini syle
di. (8)
Ayrca, Polonya, Romanya ve Finlandiya gibi kk devletler kendisin
den nefret etmekte ve phelenmektedirler." Felling, The Life of Nevillo
Cbamberlafn, s. 603)

722

Y A V A

VE

U F A K

BR

S A L ti K

Lpski, Alman D leri Bakanlndan kmadan mre, Lilvri

ya D leri Bakanl le yapt grme konusunda birey
syleyip syliyemiyeeeini Ribbentropa sordu. Alman, bir
zm gerektiren Meme! sorununu grtklerini syledi.
Gerekten de Ribbentrop, Romaya yapt ziyaretten sonra
Berlinden geen Litvanya D leri Bakan Juozas Urbays
bir gn nce kabul etmi, Litvanyadan Memel blgesini he
men Almanyaya devretmesini istemiti. Yoksa Fhrer bir
imek hzyla harekete geecekti. Litvanyallarn dardan
bir yardm umarak kendilerini aldatmamalarn da szlerine
ekledi. (9)
Nitekim birka ay nce, 12 Aralk 1938 de, Fransz elisi
ile ngiliz maslahatgzar, Memeldeki Alman halknn bir is
yan hazrlamakta olduu zerine gelen raporlara Alman hk
metinin dikkatini ekmi ve ngiltere ile Fransa tarafndan ga
ranti edilmi olan Memel statsne uyulmas iin yetkisini kul
lanmas Alman hkmetinden istenmiti. D leri, bu konuda
verdii cevapta ngiliz - Fransz demarcke karsnda hayreti
ni belirtmi, Ribbentrop da, bu gibi klar srp gittii tak
dirde Franszlarla Ingilizlerin sonunda Alman ilerine kar
maktan bkp usanacak! arn > umduunu iki eliye bildiril me. sini emretmiti. (10)
Alman hkmeti ve zellikle parti ve S.S.liderleri, Memel
Almanlarm bir sredenheri Avusturya ve Sdiet olaylarnda
grdmz biimde rgtlyorlard. Alman silahl kuvvetleri
de bu konuda ibirliine arlm ve Hitler, yukarda grd
mz gibi O , Mnihten sonra, askeri eflerine, ekoslovak
yann kalan blmnn tasfiyesi ile birlikte Memelin igaline
de hazrlanmalarn emretmiti. Alman Donanmas, deniz ky
s olmayan Avusturya ve Sudetland igaline katlmak frsatn
(* )

673nc sayfaya baknz.

723

bulamad iin Hitler, Memelin denizden alnmasn kararla

trmt. Kasm aynda, Stettin Nakliye Manevras ifresini
tayan Donanma planlar hazrland. Hitlerle Amiral Raeder,
Alman Donanma gcn bu kk gsteride ortaya koymak
istiyorlard. Bu amala 22 Martta, Fhrerin Praga giriinden
tam bir hafta sonra, savunmasz Litvanya, Alman ltimatomu
kargsnda daha teslim olmaya vakit bulamadan, Swinemuendeden cep kruvazr Deutschlanda. binerek Meraele doru yola
ktlar.
Sonradan, Nurembergte, Nazilerin yaban metotlarndan
tiksinmi olduunu syleyen Weizsaecker, 21 Martta Litvanya
hkmetine bir nota vererek, Litvanyallara kaybedilecek za
man kalmadn bildirmi, yetkili kimselerin Memel blgesi
nin Almanyaya verilmesi iin gereken belgeyi imzalamak ze
re hemen ertesi gn zel bir uakla Berline gelmelerini is
temiti. Litvanyallar bu emre boyun eerek, 22 Mart leden
sonra ge vakit Berline geldiler; ama kruvazrnde heyecanla
bekleyen deniz budalas H itlerin zoruyla ve ahsen Ribbentrop
tarafmdan ynetilen Alman basksna ramen, Litvanyallar
teslim olmak iin vakit istediler. Ele geirilen Alman belgele
rinden anlaldna gre, Hitler, nce Deutschiand kruvazrn
den iki kere, acele telsizle, Litvanyallann istenilen ekilde tes
lim olup olmadklarn Ribbentropta sordu. Diktatrle Amiral,
Memel limann topa tutup tutmyacaklarm renmek istiyor
lard. Sonunda, 23 Mart gecesi saat 1.30da Ribbentrop, efen
disine Litvanyallann belgeyi imzaladklar haberini radyoyla
ulatrabildi. (11)
Hitler, ayn yirminci gn leden sonra saat 2.30da, yeni
igal edilen bir ehre yine byk bir zaferle ayak bast ve MemePde, Stadttheaterde, kurtarlm lgn bir Alman kala
balna daha sylev verdi. Veraailles Andlamasmn bir mad
desi daha yitirilmiti. Kansz bir zafer daha kazanlmt. Fi'hrer elbetteki bilemezdi, ama bu zafer son kansz zaferiydi.
724

POLONYA

G ER G N Lifli

Polonyadaki Alman elisi Hans - A dolf von Moltkc, ertesi gn

Varovadan Berline, Almanlarn Memellmh ilhak etmelerinin
Polonya hkmeti iin ok feci bir srpriz" olduunu bildiri
yordu. Eli, raporunda unu da sylyordu. Bunun balca ne
deni, genel olarak, srann Danzig ve Koridora gelmi olmasn
dan korkulmasdr. (12). Eli, ayn zamanda, Polonya yedek
lerinin silh altna arlmakta olduklarn da bildiriyordu.
Ertesi gn, yni 25 M art gn, Abwehr efi Amiral Canaris,
Polonyann snf seferber ettiini ve askerlerini Danzig do
laylarnda toplamakta olduunu haber verdi. General Keite,
bu hareketin PolonyalIlarn saldrgan niyetler beslediini
gsterdiine inanmyordu, ama Keitelin dediine gre, Ordu
Genel Kurmay durumu daha ciddiye alyordu. (13)
Hitler, 24 Martta Memelden dnd ve ertesi gn Ordu
Bakomutan General von Brauchitsch ile uzun uzadya konu
tu. Generalin bu grme zerine verdii gizli rapordan anla
ldna gre Lider, Polonyaya nasl ilem yapacana henz
kesin olarak karar vermi deildi (14). Aslnda bu karmaka
rk kafann ii birtakm elimelerle doluydu. Eli Lipski er
tesi gn, yni 26 Martta, dnecekti. Ama Hitler kendisini gr
mek istemiyordu.
Lipski, 26 Mart Pazar gn Varovadan
dnecek (diye yazyor
Brauchitsch). Polonyann Danzig: konusunda bir anlamaya hazr olup
olmadn soracakt. Fhrer 25 gn gecesi buradan ayrld. Lpskinin
dnnde burada olmak istemiyor. Kendisi nce Ribbentrop'la gre
cek. Bununla birlikte Fhrer, Danzig sorununu kuvvet zoruyla zmek
stemiyor. Bunu yaparak Polonyay ngiltere'nin kollarna atmak niye
tinde deil.
Eer Lipsknla szlerinden, Polonya hkmetinin kendi halkna k ar
Danzigi isteyerek vermek sorumluluunu zerine almaktan ekindii
ve zmn, bir oldu-bit ti karsnda onlar iin daha kolay olaca an
lalacak olursa Danzig'ia askeri igali ancak o zaran szkonusu olabi
lir.

725

Yukardaki yaz Hitlern o sradaki dncelerini ve ka

rakterini ok iyi yanstyor. ay nce, Almanyann Danzigde bir oldu - bitti yapmyaca hususunda Becke sz vermiti.
Polonya halknn, Danzigin Almanyaya verilmesine hibir za
man raz olmyacan, Polonya D leri Bakannn belirtti
ini de hatrlyordu. Almanlar Danzigi alrlarsa, byle bir ol
du - bitti, Polonya hkmetinin iini daha da kolaylatrm
olnyacak myd? Hitler, yabanc muarzlarnn zayf noktala
rn yakalamakta ve bunlardan yararlanmakta byk bir deh
sahibi olduunu gstermiti. Ama, hemen hemen ilk olarak bu
olayda, akl ilememeye balamt. Polonyay yneten A l
baylar orta apta, kark birtakm adamlard. Ama Danzigte
bir oldu - bitti ile karlamak, istedikleri ya da kabul edebile
cekleri son bir durumdu.
Serbest ehir, Hitlerin kafasnda stn br yer tutuyor
du ama, Mnihte Siidetlandn kendisine verilmesinden sonra,
ekoslovakya konusunda olduu gibi, Danzig konusunda da da
lla ileriyi dnyordu.
/
Fhrer bir sre iin Polonya sorununu zmek stemiyor
(diyor
Brauchitsch). Bununla birlikte bu sorunun zerinde allmas gereki
yor. Yakn bir gelecekte varlacak herhangi bir zm zellikle elverili
siyasi artlara dayanmaldr. Bu takdirde Polonya o kadar feci ekilde
yere serilecektir ki artk nmzdeki birka ot yl iin siyasi br etken
olarak hesaba katlmas gerekmiyeektir.
Fhrer bu zmn. Dou
Prusya'nn dou snrndan balyarak Yukar Silezyann dou kesin
de biten bir hat olabileceini dnyor.

Brauchitsch bu snrn neyi gsterdiini ok iyi biliyordu.

Bu hat, Polonyann daha ortada bulunmad yllarda geerli
olan ve sonradan Versailles tarafndan ortadan kaldrlan A l
manya dou snryd.
Hitlerin Polonya cevab zerinde biraz phesi olduysa
bile bu phe eli Lipskinin 26 Mart Pazar gn Berline dn
mesi ve lkesinin cevabn bir muhtra eklinde yazl olarak
726-

vermesi zerine bsbtn dald (15). Uibbentmp nmlhray

hemen okudu ve reddetti; Polonyann ald selVrlr-rlik tedbir
leri zerine barp ard ve buun olabilir sonular ze
rinde eliyi uyard. Polonya askerlerinin Dunzig topraklarn
herhangi bir ekilde ihlal etmesini Almanyaya kar giriilmi
bir saldr sayacan syledi.
Polonya cevab, yumuak bir dille yazlmt ama yine de
Alman isteklerini kesin olarak reddediyordu. Koridorda Alman
kara ve demiryollarnn yapmn kolaylatracak yeni tedbir
lerin grlmesi isteniyordu. Ancak bu eit ulamlarn l
keler - st haklara sahip olmas kabul edilmiyordu. Polonya.
Danzig konusunda Milletler Cemiyeti statsnn yerine bir Po
lonya - Almanya garantisi koymak istiyordu, ama Serbest ebiri Almanyann bir paras olarak grmek niyetinde deildi.
Nazi Almanyas o sralarda kendi isteklerine kk bir
ulusun boyun emediini grmeye alkn deildi. Ribbentrop
Lipskiye baka bir devletin ald birtakm tehlikeli tedbir
leri" hatrlatt. Ribbentrop bu szyle aka, blnmesine Po
lonyann da yardm ettii ekoslovakyay kastediyordu. Lipskinin, ertesi gn Ribbentrop tarafndan yeniden D leri Ba
kanlna arld zaman, Nazi Almanyasmn, Avusturya ve
ekoslovakyaya kar baaryla uygulad ayn taktiklere ye
niden bavuracan ayn aklkla anlam olmas gerekirdi.
Nazi D leri Bakan, Polonyada Alman aznlna kar ya
plan mezalimden iddetle sz etti ve bunun Almanyada kor
kun etkiler yarattn syledi.
Sonu olarak, (Alm an) D leri Bakam, Polonya Hkmetini ar
tk anlayamadn syledi... Polonya elisinin dn getirmi olduu tek
ili ler bir anlama temeli saylamazd. ki lke arasndaki ilikiler bun
dan tr hzla, bozulmaktayd. (16)

Varova, Viyana ve Prag gibi kolay kolay korkutulmu

yordu. Ertesi gn, 28 Martta Beck, Alman elisini grmeye
ard. Ribbentropun, Polonyann Danzige kar giriecei
727

bir hareketi bir sava nedeni ( casus beUi) sayaca konusun

daki szne karglk, kendisi de, Almanyann ya da Danzigteki Nazi Senatosunun, Serbest ehir statsn deitirmek
amacyla giriecei bir hereketi Polonyann bir sava nedeni
sayacan syledi.
Eli, Ancak sngnn ucu boaznza dayand zaman
grmeye yanamak istiyorsunuz!" diye bard.
Beck, Bu sizin kullandnz metod diye cevap verdi. (17>
Akl bana gelmi olan Polonya D ileri Bakan, Ber
line kar Beneten daha kesin olarak direnmeyi gze almt;
nk bir yl nce Hitierin ekoslovakya zerindeki steklerini
yerine getirmek iin o kadar uraan Ingiliz hkmetinin, im
di Polonya konusunda bsbtn baka bir yol izleyeceini bi
liyordu. Polonyann Rusya ile hi bir ekilde birarada bulun
mayacam ileri srerek, Ingilizlerin drtl bildiri teklifini
Beck, daha dn torpillemiti. Bunun yerine, 22 Martta Varo
vadaki Ingiliz elisi Sir Hovvard Kennarda Ingiltere ile Polon
ya arasnda nc bir devlet tarafndan saldr tehlikesi ha
linde danma salayacak gizli bir anlamann hemen yaplma
sn teklif etmi bulunuyordu. Ama Alman askerlerinin Danzig
ve Koridor boylarndaki hareketlerinden ve Almanlarn Polon
ya zerindeki istekleri hakknda ngiliz haberalma servisleri
nin verdii raporlardan (Beck byle bir istein ileri srld
n ngilizlerden saklamtr,) tellanan Chamberlain ile Ha.lifax
yalnzca dammayla kalmay doru bulmadlar, daha ileri
gitmek istediler.
30 Mart gn akamst Kennard, Alman saldrs halinde
ileyecek bir Ingiliz - Fransz karlkl yardm anlamasyla ilgi
li bir teklif verdi (* ). Ama olaylar bu tedbiri de ayordu. AI(*> Kennarda gnderilen telgraf talimatnda (S ), Rusya'nn akta
braklaca belirtiliyordu. Sovyetler Birlii, deniyordu,
plnimza,
aka dahil edildii takdirde durumu pekletirmek iin yapacamz te
ebbslerin yarda kalaca anlalyor. Yabanc lkelerdeki Majeste he-

72ft

manyann yaknda' Polonya.ya saldr;:c; zerine alman son

raporlar, Ingiliz hkmetini harekete geirdi ve ayn gnn ak
am. ngilterenin bu arada, Polonya bamszl ii verece
i tek yanl garantiye bir itiraz olup olmad Beoklen sorul
du. Chamberlain, Parlamentoda bu konuda sorulan bir soruyu
cevaplyaca iin ertesi gne kadar bu teklife bir cevap veril
mesi isteniyordu. Beck ne kadar memnun olmu olacak ki
hemen hi bir itiraz bulunmad cevabm verdi. Kennarda
tereddtsz mutabk olduunu syledi. (19)
Ertesi gn, yukarda grdmz gibi Chamberlain, Avam
Kamarasnda tarihsel aklamasn yapt ve Polonya bir sal
drya urad ve bu saldrya kar koyduu takdirde b
yk Britanya ile Fransann Polonya hkmetine ellerindeki
btn imknlarla yardm edeceini dnyaya iln etti.
Ingilterenin, Mart sonunda Polonyaya birdenbire tek yan
l bir garanti vermesi, yazarn da kendi gzleriyle grd g i
bi, Berlinde byk bir hayret uyandrd; Almanyann bat ve
dousundaki lkelerde ise byk memnunluk yaratt. Yukarda
da grdmz gibi Almanlar, ardarda 1936da Renin silh
landrlm topraklarna girdikleri zaman, 1938de Avusturya
y aldktan sonra Sudetlanda gz dikerek Avrupa barm teh
dit ettikleri srada, dahas on be gn nce ekoslovakyay ele
geirdiklerinde bile, Ingiltere ile Fransa, Rusyann da yard
myla, H itleri durdurmak iin harekete geebilirler ve bu ha
reket onlara ok daha az pahalya mal olurdu. Ama bartan
amayan Chamberlain o srada bu gibi hareketlere girimekten
ekinmiti. Bu kadarlkla da kalmam, daha da ileri gitmi,
kendisinin de dedii gibi, Adolf Hitlerin komu lkelerde isteyetlerinden aldmz birok telgraflarda, Rusyama katlmas yalnz bi
zim yapc abalarmzn baarya ulamasn tehlikeye drmekle k a l
mayacak, ayn zamanda, An ti-Komin tem Pakta katlm taraflar ara
sndaki ilikileri de pekletirecek ve birok dost hkmetler arasnda te
dirginlik yaratacaktr, denilmektedir,

729

dii yerleri almasna yardm ederek siyasi hayatn tehlikeye

atmt. Avusturyann bamszln kurtarmak iin hi bir
ey yapmamt. Almanyann Dou snrlarnda yaayan ulus
lar arasnda tek Bat dostu demokratik lke olan, Milletler Ce
miyetini ve Ortak Gvenlik fikrini destekleyen ekoslovakya
nn bamszln ortadan kaldrmak iin Alman Diktatr ile
elele almt. ngilterenin Fransaya ancak iki tmen gn
derebilecek durumda bulunduu ve Alman Ordusunun ise iki
cephede savaacak ve Alman generallerinin kendi ifadelerine
gre, ek savunma sistemine girecek gc olmad bir srada.
ekoslovakyann gl da tahkimat ardnda mevzi alm,
iyi yetimi ve iyi silhlandrlm otuz be tmeninin Bat iin
tad deeri bile anlayamamt.
Ama imdi Chamberlan, birok eyleri bile bile ve umur
samadan verdikten sonra, ekoslovakyann geri kalan blm
lerinin Hitler tarafndan igali zerine anlalmaz bir tepki gs
tererek, o gne kadar H itlerle yakn birlii yapm, Almanya
ile birlikte srtlanlar gibi ekoslovakyann lsne m
ve ngiltere ile birlikte Alman istilsna yardm etmekle lkesi
ni asker bakmdan savunulamyacak duruma sokmu ( ! ), si(* ) Chamberlan, Polonyann askeri bakmdan gsz olduunu elbetteki bilmiyor deildi. Varovadaki ngiliz Asker Ataesi Albay Svvord,
bir hafta nce, 22 Martta, Londra'ya gnderdii usun bir raporda Polon
ya stratejik durumunun fec olduunu, Polonyann, yandan Almanya
tarafndan sarlm bulunduunu ve Polonya silht kuvvetlerinin, zel
likle modern silahlar ve cihazlar bakmndan eksikliklerini uzun uzadya
anlatmt. (20)
Albay Beck, 6 Nisanda Londrada karlkl yardm paktm grt
srada, Albay Sword le Varovadaki ngiliz
Hava Ataesi Gurp
Yzbas Vachell daha kt raporlar gndermilerdi. Vachcll, Polonya
hr.va kuvvetlerinin gelecek on iki ay inde 600 den daha ok uaa sa
hip olamyacam, ve bunlardan ounun ise Alman uaklaryla baa
kacak gte bulunmadm bildirmiti. Sword da Polonya kara ordusu
ile hava kuvvetlerinin, modern tehizat bakmndan ok gsz olduunu
ve topyekn bir Alman saldrsna kar ancak
snrh bir mukavemet

730

yasi bakmdan yetersiz bir Albaylar.) cuntasnn ynettii bir

dou lkesine, birdenbire tek yanl bir garanti vermeye kal
kmt. Ve son dakikada da, byle bir tehlikeyi gze alrken,
yeni Nazi saldrlarna kar ortak harekete geme teklifini bir
ylda iki kere geri evirdii Rusyann yardmn hesaba kat
mak zahmetine katlanmamt.
Son olarak da, bir yldan ok bir sredenberi ngilterenin
hi bir zaman yapmayacan syledii bir eyi yapmt: l
kesinin savaa girip girmemesi kararn baka bir ulusa brak
mt.
Byle olduu halde, ngiliz Babakannn, biraz ge ol
makla birlikte arabuk ald karar, Hitleri yepyeni bir du
rum karsnda brakt. ngilterenin, yeni saldrlara gemesi ha
linde bundan byle karsna dikilecei anlalyordu. Bat de
mokrasileri bir yanda durup ne yapmalar gerektiini aralarn
da konuurlarken, teyanda, yabanc bir ulusu ele geirivermek teknii skmiyecekti artk. Kald ki, Chamberiainin dav
ran, Almanyaya kar bir devletler koalisyonunun kurul
mas konusunda atlm ilk ciddi bir adm gibiydi. Bu harekete
baaryla kar konulmad takdirde, Bismarcktan bu yana
Almanya iin her zaman bir kbus olarak kalm olan kuatlma tehlikesi yeniden ortaya kabilirdi.

BEYAZ

D U R U M ......

H itler Chamberlainin Polonyaya garanti verdiini duyar duy

maz her zamanki fke nbetlerinden birine tutuldu. Bir ara yags tere hileceini belirtmiti. Elci Kennard da ataelerinin raporlarn
zetliyerek, PolonyalIlarn Kortdor'u ya da Bat Cephesini Almanyaya
kar savunamyacaklarn ve Polonya'nn ortasndaki Vstl nehrine kaJar, ekileceklerini Londraya bildirmi ve unu eklemiti : Polonya in
R usyann dostluu byk br nem tar. (21)

731

oma Aboehr efi Amiral Canaris girmi. Amiralin anlattna

gre Hitler, odann iinde bir aa bir yukar dolayor, mer
mer masann stne yumruklarn vurup duruyormu. Yzi
fkeden allak bullakm. ngi'lizlere atp tutuyor, Ben onlar?
gsteririm ' diye baryormu, (22)
Ertesi gn 1 Nisanda Hitler, Wilhelmshavende Tirpits zrh
lsnn denize indirilmesi srasnda, bir konuma yapt. Ortal
meydan okuyordu ama kendisine de pek gvenmeyen bir hal
vard, nk yapt konumann radyodan dorudan doruys
yaymlanmasn son dakikada yasaklad. Konummann, sonradan
yeniden dzenlenerek, plktan verilmesini istedi <:!). Yenidet
yaplan yaynda bile ngiltere ile Polonyaya kar yer yer uyar
malar vard,

(B atl Mttefikler) uydu devletler yaratarak, m devletleri Alman

yaya kar harekete geirecekleri gne kadar Almanyann sabrla, bek
yeceini sanyorlarsa bugnk Almanyay, Savatan nceki Alm anya ili
kartrdklarn onlara sylemek isterim.
Bu devletler iin kestaneyi ateten karmaya hazr olduklarn ilt
edenler ellerinin yanacam bilmelidirler.
Baka lkelerde silhlanacaklarn ve daha da silahlanmaya devan
edeceklerini syledikleri zaman ben bu devlet adamlarna yalnzc
unu sylerim : Bana hi bir zaman pes dedirtemezsiniz! Ben bu yold
yrmeye kararlym. (*)
( * ) Amerikan radyolarna yaplan rle yayn
Hitler konumay
balar balamaz kesildi. Bunun zerine N ew York'ta Hitlern ldrldi
haberi yayld. Yayn birdenbire kesildii srada Berlinde, Alman Yayl
Kuruntunun ksa dalga kontrol odasnda, Ne w Yorktaki Columbia Broad
casting Systeme yaplar; rle yaynn bandaydn. Ben kar koyuncs
Alman memurlar emrin Hitler tarafndan verilmi olduu cevabn ver
diler. On be dakika sonra CBS bana N ew Yorktan telefon ederek Hit
lern ldrld haberinin doru olup olmadn sordu. Doru olmad,
n hemen syledim, nk Wlhemshaver:e ak bulunan baka bir dev
reden Htlerin bara bara konutuunu iitiyordum. O gn Hitleri l
drmek zordu, nk konumasn kurun gemez bir camn arkasnda!
yapyordu.

Hitler, radyodan yaplan dorudan doruya yayn kestir

mekle, yabanc lkelerde halkoyunu ok kkrtmamaya dikkat
ettiini gstermi oluyordu. Chamberlaine ilk cevap olmak
zere Hitlerin, ngiliz - Alman Deniz Anlamasn yrtaca, o
gn Berlinden bildiriliyordu. Ancak o gnk konumasnda,
ngiltere bu anlamaya bal kalmak istemedii takdirde, A l
manyann bunu ok soukkanllkla kabul edeceini syle
mekle yetinmiti.
Hitler, eskiden de ok yapt gibi, bilinen bar havasyla
bitirmiti konumasn: Almanya baka halklara saldrmak
niyetinde deildir... Bu inantan tr nmzdeki parti ku
rultayna Partinin Bar Kongresi adn vermeyi hafta n
ce kararlatrdm Bu slogan, 1939 yaz mevsimi ilerledike, da
ha da glnleti.
Halk iin sylenmi szlerdi bunlar. teyandan, Hitler,
Chamberlain ile Albay Becke verecei cevab iki gn sonra, 3
Nisanda, byk bir gizlilik iinde verdi: Cevap silhl kuvvet
ler iin karlan ok gizli bir emirden ibaretti. Emrin be kop
yas vard ve Beyaz Durum adm tayordu. Dnya tarihin
de bu ifre zerinde sonradan ok durulacaktr.
OK
Beyaz

GZL
Durum

Polonyann bugnk davran... gerektiinde, bu ynden gelecek

herhangi bir tehlikenin kaldrlmas iin asker! hazrlklara balanlmas
n zorunlu klmaktadr.
1. Siyasi htiyalar ve Amalar
Ama, Polonya asker gcn yok etmek ve. douda mill savunma
ihtiyalarm karlayacak bir durum yaratmaktr. Danzig Serbest ehri,
en ge, atmalarn balad srada Alm anya topraklarnn bir paras
olarak iln edilecektir.
Siyasi liderler, olabildii takdirde, Polonyay ayr tutmay, yni sa
va yalnzca Polonya ile snrlamay bir dev sayacaklardr.
Fransada i atmalarn artmas ve bu yzden ngilterenin daha

733

ekingen davranmas uzak olmayan br gelecekte byle bir durum ya

ratabilir.
Rusya tarafndan yaplacak bir mdahalenin... Polonyaya bir yarar
dokunmaz... talyann durumunu Roma-Berlin Mihveri tyin etmi bulun
maktadr.
2. Askeri sonular
Bat demokrasileri arasndaki ayrlklar, Alman silahl kuvvetlerinin
byiik amac olmakta devem edecektir. Beyaz Durum bu hazrlklar
iin yalnzca yedek bir yardmc hizmetini grecektir...
Eer savaa ni, iddetli darbelerle
balamay ve baarya abuk
ulamay salayabilirsek, Polonyann tecrit edilmesi, atmalarn ba
lamasndan sonra bile, daha kolaylkla salanabilecektir....
8. Silhl Kuvve tter in devleri
tVelrmachtn devi Polar.ya silhl kuvvetlerini imha etmektir. Bu
amala, srpriz bir saldrya ynelmeli ve hazulanmaldr.s

Danzge gelince ;
Danzigin srpriz bir hareketle igali. Beyaz Durum dan bam
sz olarak, elverili bir siyasi dulumdan yararlanlmak suretiyle mm
kn olabilir__ Ordunun igal hareketi Dou Prusyadan balyacaktr.
Donam ma denizden mdahale ederek Ordunun harektn destekyecektir.>

Beyaz Durum uzun bir belgedir. Birok ekler i ve zel

emirleri vardr. Bunlarn ou bir btn halinde 11 Nisanda
yeniden yaymlanm ve atma zaman yaklatka bunlara
yenileri eklenmitir. Ama Hitier, daha 3 Nisanda Beyaz Duruma u emri eklemiti:
1. Hazrlklar, harektn 1 Eyll lB39'dan sonra herhangi bir za
manda balayabileceine gre yaplmaldr.

Hitier, Sudetlandn igal tarihini 1 Ekim 1938 ok

nceden haber vermiti; 1 Eyll 1939 gibi daha nemli bir tari
hin de doru kacandan phe yoktu.
2. Silhl Kuvvetler Yksek Komutanl (O K W )

"Beyaz Durum

iin kesin bir zaman izelgesi dzenlemekle grevlendirilmitir ve W ehrmachtm kolu arasnda zaman beraberlii kuracaktr.

3. W ehrm aeht kollarnn plnlar v<- z::n: <,y. '''linin ayrt!l::n

OK W 'ye 1 Maya 1939da verilecektir. (2.11

Btn sorun uydu: Hitler, AvusturyalIlara ve (Olamberlainin yardmyla) eklere yapt gibi P o l o n y a l I l a r da
isteklerine boyun eecek duruma getirecek miydi, yoksa Po
lonya durumunu deitirmiyecek ve ne olursa olsun Nazi sal
drsna kar koyacak myd? Eer koyacaksa neyle kar ko
yacakt? Bu kitabn yazan, bu sorunun cevabn bulabilmek
amacyla Nisann ilk haftasn Polonyada geirdi. Kendi gre
bildii kadar durum yleydi: PolonyalIlar, Hitlerin tehditle
rine boyun emiyecekler, lkeleri istilya urarsa dvecek
lerdi; ama Polonya, asker ve siyasi bakmdan feci bir durum
dayd. Uaklarnn modas gemiti. Ordusunun hareket yete
nei zayft. Stratejik durumlar yandan Almanlarla ev
rilmi olduklar iin hemen hemen umutsuzdu. Bundan ba
ka, Almanyann Bat Duvarn takviye etmesi, Polonyaya bir
saldr halinde ngiltere ile Fransann Almanlara kar taar
ruza gemelerini zorlatrmt. Ve son olarak da, inat Po
lonya Albaylarnn , Almanlar Varova kaplarna kadar gel
seler bile, Rusyadan yardm istemeye niyetleri yoktu.
A rtk olaylar hzla birbirini kovalamaya balamt. A l
bay Beck, 6 Nisanda Londrada, ngiltere ile bir anlama im
zalad ve tek - yanl ngiliz garantisi, geici bir karlkl yar
dm pakt haline geldi. Devaml antlamann, ayrntlar tesbit
edilir edilmez imzalanaca akland.
Ertesi gn, 7 Nisanda Mussolini, askerlerini Arnavutlua
ecvketti. Bylece Habeistandan sonra bu dalk kk lkeyi
de talyaya kat. Arnavutluun ilhak, Mussolini iin Yuna
nistan ve Yugoslavyann ilhakna bir balang olabilirdi. Bu
yzden, Avrupann o gnk gergin havas iinde, Mihvere ka
fa, tutmaya cesaret eden kk devletler eskisinden daha tedir
gin oldular. Alman D leri Bakanlnn belgelerinden anla
ldna gre, bu hareket, durumdan nceden haberdar edilen
735

/
Almanyann onay alndktan sonra yaplmt. Fransa ile n
giltere bu harekete, 13 Nisanda Yunanistan ile Romanyaya ga
ranti vermek suretiyle cevap verdiler. ki taraf da adamlarm
topluyordu. Nisann ortasnda Goering Romaya geldi ve Ribbentropun armasna ramen ayn on be ve on altnc gn
lerinde Mussolini ile iki uzun konuma yapt (24). k i taraf
Genel bir atmaya hazrlanmak zere ik i ya da y la
ihtiyalar olduu zerinde anlatlar; ancak Georing savar,
daha erken balamas halinde Mihverin daha gl durumda
olacan ve muhtemel dmanlardan herhangi birini yenebi
leceini syledi.
Cumhurbakan Rooseveltin 15 Nisanda Roma ile Berline
gelen arsna da deinildi. Ciano'ya gre, Due nce ary
okumak istemedi ve Goering de ary cevap vermeye demez
buldu. Mussolini bu arnn bir ocuk felci sonucu olduunu
dnd, ama Goering Rooseveltde bir akl hastal bala
dn hemen anlad. Amerika Cumhurbakan, H itler ile Mussoliniye gnderii telgrafta sorunu aka ortaya koymutu :
Silhl kuvvetlerinizin aadaki bamsz uluslarn
topraklarna
saldrmyacan ya da onlarn topraklama istila etmiyeceini garanti
etmek niyetinde misiniz?

Telgrafn altnda otuz bir kenin ad yazlyd. Aralarnda

Polonya, Baltk Devletleri, Rusya, Danimarka, Holanda, Bel
ika, Fransa ve Ingiltere vard. Cumhurbakan, bir saldrmaz
lk garantisinin en az on yl iin , ya da daha ilerisini gznnde tutmak cesaretini gsterirsek, bir eyrek yz yl iin
verilebileceini sylyordu. Bakan, byle bir garanti verildii
takdirde, Amerikann dnyay ar silhlanma yknden kur
tarmak ve uluslararas ticaret yollarn amak amacyla dn
ya apnda grmelere katlacana sz veriyordu.
Bakan, litle re unu hatrlatyordu. Sizin ve Alman hal
knn sava istemediinizi durmadan ileri srdk, Eer bu g
rmz doruysa savan hi bir gerei kalmamtr.
736

Bugn artk iyice bildiimiz gereklerin kargnnda ok saf

kalan bir aryd bu. Ama Fhrer ary lgin buldu ve ce
vap verebileceini de gstermek istedi ama. dolayl yoldan; 23
Nisanda zel bir oturuma arlan l ich.stuj'du yapaca ko
numada...
Ele geirilen Alman D ileri Bakanl belgelerinin ak
ladna gre, bu arada WUhelmstrasse, Rooseveltin telgrafn
da ad geen btn devletlere Polonya, Rusya, Ingiltere ve
Fransa dnda 17 Nisanda birer telgraf ekerek iki soru sor
mutu: Almanyann kendilerini tehdit ettikleri kansnda my
dlar? Roosevelte byle bir arda bulunmak zere yetki ver
miler miydi?
Ribbentrop, ilgili lkelerde bulunan eitli temsilcilerine de
birer telgraf ekerek unu bildirmiti: Her iki soruya da olum
suz cevap verileceinden phemiz yok ; ancak, zel nedenlerden
tr, bunun hemen resmen dorulanmasn istiyoruz. Bu
zel nedenlerin ne olduu, Hitlerin 28 Nisanda yapt ko
numa srasnda iyice anlald.
Alman D ileri Bakanl, Fhrere bir rapor vererek, l
kelerden ounun her iki soruya da olumsuz cevap verdiini ,
bunlarn arasnda Yugoslavya, Belika, Danimarka, Norve,
Holanda ve Lksemburgun bulunduunu bildirdi. Bu cevap, bu
lkelerdeki hkmetlerin Nazi Altnanyas zerinde ne kadar
yanl bir gre sahip olduklarn gsteriyordu. Yalnz Ro
manyadan ters bir cevap gelmiti: Bir tehlikenin olup olma
dn Alman hkmetinin kendisi bilecek durumdadr, den
miti. Saltktaki kk Letonya kendisinden nasl bir cevap
beklendiini nce anlayamamt. Alman D ileri Bakanl
az sonra anlatt: Weizsaecker 18 Nisanda Rigadaki Alman el
isini telefonla arad.
Letonya D leri Bakannn, Roosevelt'in telgraf zerine sorduu
muz soruya verdii cevab anlayamadmz kendisine syledim. Hemen
kemen btn lkeler sorulara cevap verdii ve bu cevaplar da elbetteki

737

F : 47

olumsuz olduu halde, L. Munters bu gln Amerikan propagandasn

B ,kanlar Kuruluna danlacak bir sorun saymaktadr. E^er M. M un ters
bizim sorumuza doru drst bir Hayr cevab vermiyecek olursa biz de
Betonyay, l!r . Rooseveltin ua olmak isteyen lkelerin arama ka
tarz. Herr vcn Kotze'in (Alman elisi), bu yolda yapaca bir temas
Muntersden beklenen cevap iin yeterli sayacam syledim. (25)

Nitekim yetti de.

H t T L E R N

R O O S E V E L T E

C E V A B I

Cevaplar Hitler iin gl birer silhtlar ve Hitler, 2S N i

san 1939un gzel bir bahar gn Bcichstaga. yapt konu
mada, bu silhlar ok ustalkla kulland. Bana kalrsa bu ko
numa, halk nnde yapt konumalarn en uzunuydu, ik i
saatten ok srmt. Birok bakmlardan, zellikle Alnanlara
ve yabanc lkelerdeki Alman dostlarna seslenme bakmndan,
Hitlerin syledii sylevlerin belki de en parlayd; hele bu
yazarn, kendisinden o gne kadar dinledii sylevlerin en g
zeli olduu kesindi. H itler bu sylevinde, sz syleme sanat,
kurnazlk, alay, talama ve dzenbazlk bakmndan o gne ka
dar varamad bir dzeye kmt. Konumay Almanlar iin
hazrlamt, ama yalnzca Alman radyolar tarafndan deil
btn dnyadaki yzlerce radyo istasyonu tarafndan da ya
ymland. Amerikada btn byk radyo irketleri bu konu
may verdi. Hi bir sylev ne o gne kadar ve ne de o gnden
sonra btn dnyada bu kadar geni bir dinleyici kitlesi bul
mamtr. (*)
(* ) Konuma yaplaca gu W eizsaecker, Vashington'daki Alman,
elisi Hans Thomsete telgraf ekerek Fhrerin yapaca konumann
Amerika'da olabilecei kadar ok dinlenilmesinin salanmasn istedi ve
bu ama iin ek tahsisat gnderileceini bildirdi. 1 Maysta Thonsen u
cevab verdi. Konumaya kar gsterilen ilgi grlmedik bir dzeye
kmtr. Bundan tr, burada baslan ngilizce metnin, mutabk ka-

738

Versaiilesin yaratt eitsizlik ve Arnan halknn bu yz

den yllardanberi ektii eziyet konusunda beylik bir giriten
sonra, konumaya, ngiltere ile Polonyaya verilen ve zaten te
dirgin bir durumda olan bir Avrupa yi bsbtn sarsan bir ce
vapla girdi.
Kitler, ngiltereye kar hayranlk ve dostluk duygulan
beslediini syledikten ve kendisine gvenmediinden ve A l
manya'ya kar yeni bir evirme politikas izlediinden tr
ngiltereye hcum ettikten sonra, 1935 tarihli ngiliz - Alman
Deniz Anlamasn feshettiini aklad. Arlk byle bir anla
ma iin gereken temel kalmamtr , dedi.
Polonya da ayn durumdayd. Polonyaya Danzig ve Koidorla ilgili olarak yapm olduu teklifi aklad (o gne kadar
gizli tutulmutu). Bu teklifin Avrupa barnn kar bak
mndan akla gelebilecek en byk tviz olduunu syledi ve
Polonya hkmetinin bu tek ve yegne teklifini reddetiini
Richstag^a. haber verdi.
Polonya hkm etin in hu anlatlmaz tutumuna teessf ettim... in
en kt yeni u ki Polonya da imdi, tpk bir yl nce ekoslovakyann
yapt gibi, uluslararas yalanc bir basknn altnda kalarak, bir tek
Alman askerinin bile silh atmad ve Polonyaya kar herhangi
bir
harekete gemedii bir srada asker toplamak ihtiyacn duymutur. Bu
gerekten ok teessf edilecek bir olaydr ve tarafmdan bir kereye mah
sus olmak, zee yaplan... gerekten bir uziama teklifini... reddetmenin
doru olup olmadn nmzdeki birka gn gsterecektir...

Almanyann Polonyaya saldrmak niyetinde olduu ze

rine yazdan yazlar, diye devam etti Hitler, sadece uluslararas
basnn icat ettii eylerdir. (Hitler in hafta nce, Polon
yann en ge 1 Eyllde imha edilmesi iin hazrlklara ba
lanmas konusunda silhl kuvvetlere emir vermi olduunu, ko
numay dinleyen on milyonlarca insan arasnda bilen bir tek
nan plna gre, her snftan halkn, ad etine ve isteyenlere gnderilmesi ti
emrettim, M asraflar ileride bildirilecektir. (26)

V3a

kii bile yoktu). Basnn yaratt bu haberler Polonyay Ingil

tere ile bir anlama yapmaya srkledi, diye devam etti Hitler, Ingiltere ise belirli artlar altnda Polonyay, Almanyaya
kar asker harekta gemeye zorlayabilirdi. Bu bakmdan Po
lonya, Polonya - Almanya saldrmazlk Paktn bozmutu! Bun
dan tr, bu anlamay... Polonya tarafndan tek - yanl olarak
bozulmu ve dolaysyla artk hkm kalmam sayyorum.
Bylece iki resmi anlamay tek - yanl olarak yrtan Hitler, sonradan bunlarn yerlerine yenilerin konulmas iin gr
meler yapmak istediini Reichstaga bildirdi! Byle bir fikri
memnunlukla karlarm, diye bard. Byle bir imkn kar
snda kimse benden ok memnun olamaz. Yukarda grd
mz gibi Hitler, bir anlamay yrtarken oklukla bu numa
ray yapard. O srada belki bilmiyordu ama, bu numara bu se
fer skmiyecekti.
Bundan sonra Hitler, Bakan Roosevelte dnd ve Alman
Diktatr, burada sz syleme sanatnn en yksek noktasna
vard. Elbetteki normal bir insan Hitlerin bu szlerindeki ya
lanlar ve hileleri sezebilirdi; ama Rticftsfagrdaki kukla milletvekilleriyle milyonlarca Alman, Hitlerin yapt ustaca alay
lara ve talamalara bayldlar. Fhrer tonunu artra artra
Amerika Cumhurbakanyla durmadan alay ettike iko mil
letvekilleri gbeklerini hoplata hoplata glmekten krlyorlar
d. Hitler, Amerika Cumhurbakannn ektii telgraf madde
madde ele alyor, glmser gibi duruyor, sonra bir retmen gi
bi, h afif bir sesle, cevap diyor ve sonra cevab veriyordu. (Hit_
lerin nasl sk sk durup Antvoort dediini, yukarda Ba
kanlk krssnde oturan Goering'in bu srada glleri nasl
nlemeye altm, ve Anfmorfun verilmesi zerine Rrichstag
milletvekillerinin nasl kahkahalarla glmeye hazrlandklarm
bu kitabn yazar hi bir zaman unutmayacaktr.)
Mister Roosevelt btn uluslararas sorunlarn masa banda z
leceine inandn sylyor.

Cevap : ...Eer bu sorunlar gerekten :s:. banda zlebilirse ck

memnun olurum. Am a benim bu konulnki |ibt'iiliglm, ltmlVranshu m
verimlilii zerindeki gvensizliini en keskin olarak gnln-nl olun ulu
sun Amerikann kendisi olmasndan leri geliyor, nk gelmi} gem':}
konferanslarn en by Milletler Cemiyeti idi. , llt dnya halkla
rn temsil ediyordu ve bir Amerika Cumhurbakannn isteine uyularak
kurulmutu. Oysa bu teebbsten lk ekilen devlet Amerika Birleik
Devletleri oldu... Ben ise ancak uzun yllar sresi amasz bir katlma
dan sonra, Amerikann verdii rnei izlemeyi kararlatrdm...
Kuzey Amerikann zgrl konferans masasnda deil, Kuzeyle
Gney arasndaki atma sonunda kararlatrld. Sonunda, Kuzey Am e
rika ktasna bir btn olarak boyun emekle sonulanan saysz mca
deleler konusunda ise hi bir ey sylemfyeceim.
Btn bunlar Mister Roosevelt, grnzn phesiz ki saygya
deer olmasna ramen, ne kendi tarihiniz ne de dnya tarihi tarafndan
dorulanmadn gstermek iin anlatyorum..!*

Hitler, Almanyann bir zamanlar baka bir konferansada

katldn Versaillesda fakat orada grmekten ok ne
yapacann retildiini Roosevelte hatrlatt: Almanyann
temsilcilerine orada Sioux kabileleri reislerine yaplan muame
leden daha ar muamele yapldn syledi.
Hitler, sonunda, Bakann otuz bir ulusa saldrmyaca
zerine sz vermesi konusundaki isteine geldi..
C evap : M ister Roosevelt hangi uluslarn kendilerini Alm an politi
kasnn tehdidi altnda saydklarm ve hangilerinin saymadklarn nasl
rendi? Y oksa M ister Roosevelt, lkesinin kendi omuzlarna yklemesi
gereken ar lerine ramen, baka halklarn ve hkmetlerin ruhsal
zlenimlerini kendisine gre anlayacak bir durumda m dr?
Son olarak Mister Roosevelt, Alman silhl kuvvetlerinin, aadaki
uluslarn topraklarna saldrmyacaklan ve buralar istila etmiyecekleri
zerine kendisine teminat verilmesini istiyor...

Hitler bundan sonra, ar ar lkelerin adlarn okudu. Her

lkenin ad getike Reichstagda gllerin arttn hatrl
yorum. yle sanyorum ki, hibir milletvekili, hibir Berlinli
bu kitabn yazar da dahil olmak zere Hitlerin bu arada
41

Polonya'y kurnazlkla atladnn farkna varmad.

Hitler sonunda kozunu oynad, ya da oynadn sand.
Cevap : Adi geen devletlerden, nce, kendilerini tehdit altnda sayp
* aymadklarn, ikinci ve daha nemli olarak da, Amerikan Cumhurbakar.mm bize sorduu sorunun kendi teklifleri zerine ml sorulduunu,
ye, d?, l olmazsa, hu konuda onaylarnn almp alnmadm sorutur
dum.
Her devletten olumsuz cevap geldi,.. Geri ad geen devletlerden
ve uluslardan bazlarna bir ey sormadm, nk bunlar rnein Suri
ye bugn in bir zgrle sahip deildir. Demokratik devletlerin as
ker kuvvetleri tarafndan igal edilmi ve haklan elinden alnmtr.
Kald ki, Almanya'nn evresinde bulunan btn devletler, Mlster
Eooseveltin garip telgrafnda benden istedii... garantiden daha kuvvet
li garantiler almlardr...
Mister Ftooseveltin dikkatini bir ya da iki tarihsel yanlla ekmek
isterim. Mesel, Mlster Roosevelt rlanday da listesine alm bulunu
yor ve rlandaya saldrmyaca zerine Almanyadan teminat istiyor.
rlanda Taoiseach <*) De Valerann, yeni yapt konumay okudum.
De Valera gayet garip ve Mister Rooseveltin dncesinin tam tersine
olarak, Almanyay rlandaya bask yapmakla sulamyor, ama rlan
daya durmadan bask yapan ngiltereye kzyor...
Ayn ekilde, Filistinin bugn Alman askerlerinin deil ngiliz asker
lerinin igali altnda olduunu Mlster Roosevelt aka unutuyor; bu l
kenin zgrl, ok yaban bir kuvvet basksnn altndadr.

Bununla birlikte Hitler, "ad geen devletlere Mister Roose

veltin istedii eitten bir garanti vermeye hazr olduunu
syledi. Daha da ileri gitti! Gzleri parlad.
Ben hereyden nce, Birleik Devletler Bakamna, eninde sonunda
en ok deer verdii lkelere, yni Birleik Amerika le Amerika kta
sndaki teki devletlere bir garanti vermek bakmndan bu frsat kar
mak istemem.
Amerikan topraklarna,

ya o topraklarda

tasarlanm bir Alman

saldrs ya da istils ile ilgili olarak ortaya atlan btn iddialarn, bs.
(* )

Hitler, Babakann Gal dilindeki

kulland.

742

karln

burada bile bile

btn yalan ve geree aykr olduunu, hmlunn asker imknlar d

nlecek olursa, ancak aptallarn katalanmla yer alan birtakm hayaller
den baret bulunduunu ciddi olarak burada iln ediyorum.)

Reichstag kahkahadan kriyordu, Hiter hi glmyor,

ciddiyetini bozmuyordu.
Ve artk sznn sonuna gelmiti. Bana kalrsa Almanlarn
kulaklarna en ho gelen yer sylevin buras oldu.
Mister Roosevelt! Nfusunuzun okluu ve lkeniz servetinin b
ykl, siz, btn dnya tarihinden ve btn dnya uluslar tarihinden
kendinizi sorumlu grmeye gtryor. Bense Sayn Bay, sizden ok da
lsa basit ve daha kk bir alanda bulunuyorum...
Etn dnyann vaatlerine inanc ve demokratik hkmetlerin kt
rejimleri yznden tam iflsla kar karya gelmi bir devleti teslim
akim... Almanya'da anariyi nledim. Dzeni yeniden kurdum ve retimi
byk apta arttrdm... trafii oalttm, byk karayollar atm ve
kanallar kazdrdm. Yeni dev fabrikalar kurdurdum ve ayn zamanda
balkmzn eitimini ve kltrn arttrmaya altm.
Btn bir yedi milyonluk isiz ordusuna yeniden yararl iler bul
may baardm... Alman halkn yalnz siyasi bakmdan
birletirmekle
kalmadm, onlar yeniden silhladm da. Drt yz krk sekiz maddesinde
de, halklarn ^e insat varlklarnn
hi bir zaman dayananyacakar
kadar kt basklar bulunan antlamay sayfa sayfa yrtmaya altm.
1919'da bizden alman Alman topraklarn yeniden Almanyaya kat
tm. Bizden koparlm olan ve sefalet iinde bunalan milyonlarca Alm a
n yeniden anayurtlarna kavuturdum... ve Mster Roosevelt, btn bunla kan aktmadan ve halkma, dolaysyla bakalarna, savan acla
nn tattrmadan baardm...
Mister Roosevelt, sizin greviniz ok daha kolay. 1933de ben A l
manyann Babakan olduum srada siz de Birleik Amerika Cumhur
bakan oldunuz. Siz daha balangta dnyann en byk ve en zengin
devletinin bana getiniz... lkenizdeki meseleler geni apta olmasna
smen dnya sorunlaryla uraacak vakit ve bo zaman yine de bula
bilmektesiniz... Sizin ilgileriniz ve tleriniz benimkinden daha geni
ve daha byk bir alan kapsamaktadr, nk Mister Roosevelt, Tanr
lm teni bana getirmi olduu ve bundan tr kendisi in almak zo
runda bulunduum dnya, ne yazk k daha kktr, ama benim iin
her eyden daha deerlidir, nk kendi halkmdr o dnyada yaayan!

Ama hepimizin lgilendii eylere, yni biitiin topluluun adaletine,

refahna, ilerleme ve barna en ok bu yoldan hizmet edebileceime ina
nyorum.

Bu sylev, gzleri bal Alman halk iin, Hjtlerin en b

yk eseriydi. Ama birka gn sonra Avrupay dolaan bir kim
se bu sylevin, yabanc halklar ya da hkmetleri Hitlerin
eski sylevleri kadar aldatmadn rahata grebilirdi. Dardakiler, Alman halknn tersine, H itlerin numaralarn kolay
lkla sezebiliyorlard. Ve Alman Liderinin, btn sylev boyun
ca durmadan Rooseveltten sz etmesine ramen, Cumhurba
kannn ana sorunlarna hibir cevap vermediini gryorlard :
Saldrlardan vaz gemi miydi artk? Polonyaya hcum ede
cek miydi?
ilerde de anlalaca gibi bu sylev, Hitlerin bar zama
nnda verdii son byk sylev oldu. Eski A v u s t u r y a lI aylak,
sz syleme sanatndaki dehs sayesinde gidebildii kadar ile
ri gitmiti. Ama bundan byle tarihteki yerini bir sava, bir
muharip olarak hazrlamaya alacakt.
Yaz aylarm geirmek iin Berchtesgadendeki da evine
ekilen Hitler, Albay Beckin 5 Maysta parlamentoda yapt
konumada ve yine ayn gnde Alman hkmetine sunduu
resmi hkmet muhtrasnda sorulan sorulara bir konumayla
cevap vermedi. Polonya'nn aklamas ve Beckin sylevi onur
lu, uzlac, ama ayn zamanda da kesin bir cevapt :
Bir devletin isteklerini formle ettii ve tekinin ise bu istekleri de
itirmeden kabul zorunda bulunduu grmelere grme de omiyece Si
aktr.

R U S Y A N I N

M D A H A LE S

Hitler, 28 Nisanda Reiclsta<fH& verdii sylevde, her zaman

744

yapt gibi, Sovyetler Birliine hcum etmemi, sylevden bu

paralar kartmt. Sylevde Rusya zerine bir tek kelime
bile yoktu. Albay Beck, syleve verdii cevapta : Almanya
nn tartma konularndan ok daha teye geen , teki eit
deinmelerden de sz etmi, gerekirse yeniden bu konulara
dnmek hakkm muhafaza ettiini bildirmiti. Bylelikle A l
bay Beck, Almanyann Rusyaya kar kurulmu olan Anti Komintem Pakta Polonyay da almak amacyla yapt eski a
balara kapal bir yoldan deinmiti. Albay Beckin bu abalar
kastettii belliydi. Ama ne Beckin ne de Chamberlainin, A l
manyann Rus dmanln bir yana braktndan haberleri
yoktu. Berlin ve Moskovada yeni fikirler domaya balamt.
Dnya iin byk sonular yaratacak olan Nazi - Sovyet
Anlamasna giden ilk admn iki bakentin hangisi tarafndan
atldn kesinlikle tayin etmek zordur. Yukarda deindiimiz
gibi (* ), havadaki ilk ufak deiim, Mnihten hemen drt "n
sonra, 3 Ekim 1938 de, Moskovadak Alman elilii mstear
nn Sdet zmnden Stalinin birtakm sonular karaca
n, Rusyann zm dnda braklmasnn, bu lkenin Alman
yaya kar daha olumlu bir yol izlemesiyle sonulanacam
Berline bildirmesiyle balamt. Diplomat, iki lke arasnda
daha geni bir iktisadi ibirliine gidilmesini tlyor ve
bu fikrini, bir hafta sonra gnderdii ikinci bir raporda da
tekrarlyordu (28). Ekimin sonlarna doru, Moskovadaki A l
man elisi Friedrich Werner Count von der Schulenburg, Alman-Sovyet ilikilerini bozan sorunlarn zlmesi amacyla,
Halk Komiserleri Konseyi Bakan Molotovla yakn bir gele
cekte grme imknm aramak niyetinde olduunu bildir
di (28). Hitler'in o zamana kadar Moskovaya kar ar d
manca bir tavr ald dnlecek olursa, elinin ortaya att
bu fikrin bsbtn kendisine ait olduu iddia edilemez. Bu fi{*)

664'iicc sayfaya baknz. (Cilt I )

kir Berlinden gelmi olacakt.

Ele geen D leri Bakanl arivi incelendikte, bunun
byle olduu da anlalyor ^aten. Almanlara gre bu konuda
atlacak ilk adm her iki lke arasnda ticaretin gelitirilmesi
olmalyd. 4 Kasm 1938 tarihini tayan bir D D leri muh
trasndan anlaldna gre, Feld-Mareal Goeringn daire
si, Rusya ile olan ticaretimizin, zellikle Rus ham maddeleriyle
ilgisi bakmndan, yeniden canlandrlmasna hi olmazsa a
llmasn kesinlikle istemi ti (29). R us-Alm an iktisadi an
lamasnn sresi yln sonunda bitmi bulunuyordu. Alman D
ileri Bakanl dosyalarnda, anlamann yenilenmesi iin ya
plan grmelerde kaydedilen ilerleme ve gerilemeleri gste
ren bol malzeme vardr, ik i taraf da birbirlerinden kukulan
yorlar, birbirlerine yava yava da yaklayorlard. 22 Aralk
ta Moskova'da, Rus ticaret memurlaryla Almanyann kak
iktisats Julius Schnurre arasnda uzun grmeler yapld.
Berlindeki Sovyet elisi Aleksi Merekalov, ylbandan
hemen sonra Alman D leri Bakanlna sk sk yapt zi
yaretlerden birini daha yapt ve Sovyetler B irliinin Alman Sovyet ekonomik ilikilerinde yeni bir an balamasn arzu
ettiini bildirdi. Birka hafta umutlu grmeler yapld,
ama 1939 ubatnda grmelere ara verildi. Bunun grnr
deki nedeni ana grmelerin Moskovada m, yoksa Berlinde
mi yaplmasyd. Ama gerek neden, Alman D ileri Bakan
l iktisadi Politika Dairesinin 11 Mart 1939 tarihli muhtra
snda yle aklanmaktadr : Almanya, Rusyann ham mad
delerine muhta olduu ve Goering de bu ham maddelerin elde
edilmesini durmadan istedii halde, bu maddeler karlnda
istenilen mallar Sovyetler B irliine verecek durumda deildi.
Daire Mdr, grmelere ara verilmesinin, Almanyann
ham madde durumu bakmndan ok kt olduu kansnday
d. (30)
Ama ekonomik ilikileri artrmak konusunda yaplan ilk

teebbsn bir sre iin baarszla uramasna ramen, orta

da baka adan da bir takm belirtiler vard. Htalin, 10 Mart
1939 da, Moskovadaki On Sekizinci
l'arti Kongrcsiin ilk
oturumunda, uzun bir konuma yapmt, (a yla r yakndan iz
leyen Schulenburg, gn sonra Berline zm bir rapor gn
derdi. Stalin'in talama ve esprilerinin, saldrgan devletler
denilen devletlerden, zellikle Almanyadan ok ngiltereye y
nelmi olduunu belirtti. Eli, Stalinin ortaya att birtakm
fikirlerin stnde nemle duruyordu, Demokrat devletlerin
gszl... ortak gvenlik ilkesini brakmalarndan, adem imdahale ve tarafszlk politikasna dnmelerinden sonra iyice
ortaya km bulunuyor. Bu politikann altnda, saldrgan dev
letleri, baka kurbanlarn zerine saldrtmak arzusu vardr.
Sovyet diktatrnn sulamalarn anlatmaya devam eden eli,
Stalin'in unlar sylediini yazyordu :
(Batl Mttefikler) Almanlar douya doru itiyorlar ve.onlara ko
lay bir av vaat ederek unlar sylyorlar. 'Siz, Boleviklerle bir sava
karm aya bakn, arkas kendiliinden gelecek. Tevik gibi bir ey bu...
sanki ama.,. Sovyetier Birliinde, Almanyaya kar bir kzgnlk yarat
mak... ve grnrde bir neden olmadan Almanya le atmay kkrt
mak. ..
1. Btn lkelerle bar ve iktisadi ilikilerin pekletirilmesi politi
kasna devam etmek.
2. ...kestaneleri ateten bakalarna karttrmaya alm olan sava
kkrtclarna uyarak lkemizi atmaya srklememek... (31 >

Rusyada her zaman son karar veren adam, Sovyetier Birli inin Ingiltere ile Fransay kurtarmak iin Nazi Almanyas
ile savaa srklenmek niyetinde olmadn aka sylyor
du; bu uyarma Londrann dikkatini ekmedi, ama Berlinin
hi gznden kamad. (* )
p5) Associated Pressin Moskovadan ald bir haberde (12 Martta
N ew York Times'de kmtr), Stalinin, Rusyay Almanya ile savaa
tututurmak abalan sulamas zerine, Moskova'daki diplomatik ev-

747

Gerek Stalinln szlerinden ve gerekse hemen sonradan ya

plan diplomatik yazmalardan, Sovyet politikasnn, temkinli
olmakla birlikte, henz ok ak olduu grlyordu. 13 M art
ta, ekoslovakya'nn Naziler tarafndan igal edilmesinden ii
gn sonra, Rus hkmetinin yeni saldrlarn nlenmesini g
rmek zere, alt devlet arasnda bir konferansn toplanmas
n teklif ettiini, Chamberlainin ise bu teklifi zamansz (* )
bularak geri evirdiini yukarda grmtk (**). Gnlerden
18 Martt, iki gn sonra da Moskovada yaymlanan resmi bir
bildiride, Sovyetlerin, Polonya ile Romanyaya saldrya uramalan halinde, yardm teklif ettii inkr edildi ve Alman el
cisi bu bildiriyi hemen telgrafla Berline haber verdi. Bildiride
I ________
i
relerde, Sovyetler Birlii ile Almanya arasnda br yaknlama ihtimali
nin konuulduu bildirildii halde, ngiliz Elisi Sir VVlliam Seedsin, bu
konumalardan haberi olmad aka anlalyor. Stallnin sylevi ze
rine gndermi olduu raporda, byle br ihtimalden sz etmemektedir.
Yalnz bir tek Batl diplomat, o sralarda Brkselde bulunan Ameri
kann eski Moskova elisi Joseph E. Davles, Stalintn szlerinden gereken,
sonular kartt; 11 Mart tarihinde gncesine unlar yazd. ok nem.
II bir aklama, Sovyetlerin, saldrganlara kar gereki olmayan bir
muhalefetten artk bkmakta olduunu ngiliz ve Fransz hkmetlerine
kesin olarak gsteren bir uyarmann belirtisi. Gerekten ok kt- im
diye kadar grdm tehlike belirtilerinin e nemlisi. 21 Martta Sena
tr Key Pittman da yle yazmt: ...Hitler, Staln'i Ingiltere ile Frr.nsadan ayrmak iin son bir aba harcyor. ngiltere ile Fransa uyanma
dka korkarm kt baanya da ulaacak. (32)
(* ) Lord Halifax, Ruslarn, tercihen Bkre'te bir konferans top
lanmas teklifinin neden kabul edilmez olduunu, Sovyetler'it Londra
elisi vsn Maskiye 19 Martta anlatrken, hibir ngiliz Bakannn Bk
re'e gidecek vakti olmadn sylemiti. Bu ters cevabn, Ruslarn son
radan ngiliz ve Franszlarla yaptklar grmeleri etkiledii aktr.
Maiskinln tutucu bir milletvekili olan Robert Boothbyye sonradan, an
lattna gre, Rus teklifinin reddedilmesi "salam bir ortak gvenlik po
litikasna indirilen yeni bir iddetli darbe olmu ve Litvinovun kade
rini tyin etmitir. (33)
<*) 721lncl sayfaya baknz.

yle bir neden gsterilmiti : Ne Polonya ne dc Romanya,

Sovyet hkmetine yardm iin bavurmulardr vc ne de ken
dilerini tehdit eden bir tehlike olduunu bildirmilerdir, (34)
ngiliz hkmetinin 31 Martta, Polonyaya tek-yal ola
rak garanti vermesi Staline, ngilterenin, Polonya ile mtte
fik olmay Rusya ile mttefik olmaktan stn tuttuunu ve
Chamberlainin, Mnih zamannda olduu gibi, Sovyetler Brli ini Avrupa devletleri topluluundan uzakta tutmak niyetin
de olduunu gstermiti, (35)
Almanlarla Italyanlar bu durumdan kendileri iin birtakm
frsatlar kacan ummaya baladlar. O srada d politika
da Hitler zerinde nemli etkisi bulunan Goering, 16 Nisanda
Mussoliniyi Romada grd ve Stalinin, son Komnist Partisi
kongresinde yapt konumaya Duenin dikkatini ekti. Sov
yet diktatrnn, Ruslar, kapitalist devletlere kendilerini ma
a olarak kullandrmyacaklardr. sz kendisini ok etkile
miti. B ir yaknlama umuduyla... Rusya'ya kar dikkatli bir
zemin yoklamas yaplmasnn mmkn olup olmayacan Fhrere soracan syledi. Ve Fiihrerin son konumalarnda,
Rusyadan hi sz etmediini Mussolini'ye hatrlatt. Toplan
t zerine dzenlenmi olan Alman muhtrasna gre Due,
Mihver Devletlerinin Sovyetler B irliine yaknlamas fikrini
ok iyi karlad. talyan diktatr de, Moskovada bir deiik
lik olduunu sezmiti; bir yaknlamann nisbeten daha kolay
baarlabileceini dnyordu.
Am ag (diyordu Mussolini) Rusyann, ngiliz evirme

abalarna

soukkanllkla ve tatszca, Staiin'in konumasndaki esaslar dahilinde,

tepki gstermesini salamaktr... Kaldki, Mihver Devletleri, pltokrasi
ile kapitalizme kar am olduklar savata, bir dereceye kadar, Rus
rejimi le ayn amalan gtmekteydiler. (36)

Mihver politikasnda kkl bir deiiklik olmutu ve Chamberlain bunu renir renmez akna dnecekti. Belki Litvinov da buna ok aracakt.
T49

Goering ile Mussolini arasnda bu grme yaplrken, y

ni 16 Nisan gn, Sovyet D leri Bakan, Moskovadaki In
giliz elisini kabul etti ve ngiltere ile Fransa ve Sovyetler Bir
lii arasnda l bir pakt yaplmasn resmen teklif etti. Tek
lifte, paktn asker bir konferansla desteklenmesi, isterse Po
lonya da dahil olmak zere, kendilerini Nazi Almanyasmm teh
didi altnda sayan btn Orta ve Dou Avrupa uluslarna, im
zac devletlerin garanti vermesi ngrlyordu. Litvinovun,
Nazi Amanycsma kar bir ittifak kurulmas konusunda yapt
son teklif oldu bu. H itleri ortak bir hareketle durdurmak si
yasetine btn meslek hayatm koymu olan Sovyet D le
ri Bakam, bu ama evresinde Avrupa demokrasilerini eninde
sonunda birletireceini umuyordu. Churchillin 4 Maysta,
Rus teklifinin Londrada hl kabul edilmemi bulunduundan
yaknd srada dedii gibi, Rusyann aktif destei olmadan
Nazi saldrlarna kar bir dou cephesi yaratmak imknsz
d. Dou Avrupada bir cephe aacak askeri gc bulunan on
dan baka bir devlet yoktu. Hele Polonyann hi yoktu. Byle
olduu halde Rus teklifi, Londra ve Pariste byk bir korku
ile karlanmt.
teyandan Stalin, daha bu teklif reddedilmeden, ilk defa
olarak kar tarafla ciddi olarak oynamaya balamt.
Litvinov'un, Moskovadaki Ingiliz elisine sen nemli tek
lifini yaptnn ertesi gn, yni 10 Nisanda, Berlindeki Sov
yet elisi D ilerinde Weizsaeckeri ziyaret etti. Devlet Sekre
teri verdii muhtrada, bu ziyaretin, Merekalcvun aa yuka
r bir yldan beri yapt ilk ziyaret olduunu belirtiyordu. A l
man-Rus ilikileri zerinde ufak bir giriten seni a eli sz
politikaya getirdi ve :
(Weiss?.ecketin yazglna gt-e) Al man. Sovyet ilsrjkjl'vi zerinde ne
dndm dorudan doruya zordu... Eli, aya yukuu yun!ar soyledi :

Rus politikas her zaman dz fcir yol izlemiti.

700

deoloji ayrlklar

Rusya le talya arasndaki ilikJlcj z ritlv .;<t :n 1*'r ol k yapabil

miti ve bu ayrln Almanya ile ut,m llikl-l ile h<>zm;m;iM gorokird. Rusya, Almanya ile Bat demoUr;iMi araMidak w>n imkujmizlklu: bizim aleyhimize kullanmamt ve byle l>h ey yapmak myeiitsle de
deildi, Rusya, kendi bakmndan bizimle rnde
normal likiler iinde
yaamamalyd ve bu normal ilikilerden daha da yi ilikiler doabilirdi.

M. M erek alov grmeyi buraya getirdikten soma azilnii kesti. Bir

iki giin iinde Moskovaya dnmeyi dnyordu. lV)

Sovyet elisi Rus bakentine dnd svada, bakentinde

birtakm eyler olmak zereydi.
3 Maysta beklenenler oldu. O gn, Sovyet gazetelerinin
arka sayfalarndaki ksa haberler stnunda kk bir ha
ber kt. M. Litvinov kendi istei zerine D leri Komiser
liinden ayrlmtr. Yerine Halk Komiserleri Kurulu Baka
n Viyaeslav Molotov gemiti.
Alman maslahatgzar bu deiiklii hemen ertesi gn
Berline bildirdi.
A n ! deiiklik burada byk bir hayretle karland. nk Litvinov
ngiliz heyetiyle grmeler yapyordu ve 1 Mays bayramnda Stalinfn
hemen yanndayd.
Litvinov, daha 2 Maysta Ingiliz elisini kabul ettiine ve basnda
Ingiliz elisinden, Mays Bayramnn eref konuu olarak sz edildiine
gre bu tyinin, Stalinin ni olarak vermi olduu bir karardan leri gel
dii anlalyor... Staln son Parti Kongresinde, Sovyetler Blrliini a
tmalara srklenme konusunda dikkatli olmaya armt. Yahudi ol
mayan Molotov, Stallnn en samim ve en yakn dostu* olarak tann
mtr. Molotovun tyini, d politikann tanamiyle Stalinin gsterdii
yolu zleyecei zerinde ak bir garanti tekil etmek amacm gtmek
tedir. (38)

Litvinovn neden atldn herkes hemen anlamt. Sov

yet d politikas sert ve kesin bir dn yapmt. Litvinov,
ortak gvenlik, Milletler Cemiyetinin kuvvetlendirilmesi, ngil
tere ve Fransa ile asker bir ittifak yaparak Rusya gvenlii
nin salanmas politikasnn nderiydi. Chamberlainin byle
bir ittifak karsnda gsterdii duraksamalar, Rus D leri
151

Komiseri iin feci sonular dourmutu. Stalinin vard yar

gya gre bu yarg Moskovada gvenilen tek yargyd Litvinovun politikas iflas etmiti. Ayrca, Sovyetler B irliini
Almanya ile; Bat demokrasilerinin uzaktan seyretmek istedik
leri bir savaa srkleme tehlikesini yaratmt. Stalin yeni bir
politika denemenin zaman geldii sonucuna varmt (* ).
Chamberlain, H itleri yalar da Rus diktatr yalamaz my
d? Nitekim, bir Yahudi olan Litvinovun yerine Molotov gei
rilmiti ve Molotov, Alman eliliinin Berline gnderdii ra
porda belirttii gibi, Yahudi deildi. Nitekim bu deiikliin
Nazi evrelerini bir dereceye kadar memnun edecei umulmutu.
Bu deiikliin nemini Almanlarn anlayp anlamadkla
rn grmek zere, Sovyet maslahatgzar Georgi Astakov, A l
man D ileri Bakanl Dou ileri uzman Dr. Julius Schnurre ile 5 Mays gn konutuunda ona bu konuyu at.
rAstakov, Litvinov'un ayrlmasna deindi (diyor raporunda Schnurre
ve... bu olayn, Sovyetler Birline kar olan tutumumuzda bir deiik('*) Litvinovun (Nntes for a Journal) adndaki yaymlanm gnce
sine biraz dikkatli davranarak inanmak gerekirse Stalin, Sovyetler Birliinin arlmad Mnih konferansndan sonra byle bir deiiklik
yapmay zaten dnyordu. Gncedeki bir kayda gre, 1938in sonuna
doru, Stalin, Litvinov'a unlar sylemi: Almanlarla anlamaya... ve
ayn zamanda Polonya'y zararsz bir hale getirmeye karar verdik. D
ileri Komiseri, 1939 Ocak aynda yle bir kayt daha dm. Beni ye
rimden atmaya karar vermiler gibi. Ayn kaytta Litvinov, Berlin el
ilii ile yapt yazmalar bundan byle Stalin'in yneteceini ve eli
Merekalov'un Stanin talimatna uyarak, Hitlere uygulamaya geil
diini anlatmak zere Weizsaeckerle grmelere baladn aklyor.
Bugne kadar bir anlamaya varamazdk, ama artk varabiliriz. Litvi
novun Journal biraz pheli bir kitaptr. Bununla birlikte Sovyetler
konusunda, ngiliz uzmanlarndan biri olan Profesr Edward Hallett Carr,
bu kitabi ncelemi, her ne kadar kitapta "bsbtn uydurma
yerler
varsa da byk bir ksmnn Litvinovun grn temsil ettii sonucu
na varmtr.

lk yapp yapmayacan anlamaya alt. Molotov'un kiiliinin tad

nemi belirtti; d politikada gerekten uzman olduunu, ancak, kendisi
nin Sovyet d politikas iin leride dalu Ullyilk bir nem tayacan
da syledi. 139)

Maslahatgzar, ayn zamanda Almanlar, ubat ay iin

de kesilmi olan ticaret grmelerine yeniden balamaya a
rd.
ngiliz hkmeti, Sovyetlerin bir asker ittifak iin 16 N i
sanda yapm olduklar teklife 8 Maysa kadar cevap verme
di, 8 Maysta verdii cevap resmen bir red cevabyd. Bu ce
vap Moskovada, H itleri Polonyay almasn nlemek zere
Chamberlainin Rusya ile asker bir ittifaka yanamak iste
medii grn kuvvetlendirmiti.
Bundan tr Ruslarn, Alnanlara daha ok yaklamak
istemelerine amamak gerekir. Astakov, 17 Maysta D leri
Bakanlnda Schnurreu bir daha grd ve ticaret sorunlar
konuulduktan sonra daha geni konulara geildi.
(Schnurreun raporuna gre) Astakov d politikada Almanya ile
Sovyetler Birlii arasnda hi bir atma olmadm, bundan tr iki
lke arasnda dmanln gereksiz bulunduunu syledi. Sovyetler Bir.
Uinde, Alm anyann tehdidi altnda
bulunulduu duygusu vard. Bu
doruydu. Bu tehlike duygusunu ve Moskova'daki gvensizlii ortadan
kaldrmak elbettekl mmknd... Benim geliigzel bir soruma kar
lk, ngiliz - Sovyet grmeleri zerinde yapt yorumda, ngilterenin
stedii sonucun, bugnk durumda, biraz zor gerekleebileceini syle
dik (40)

U gn sonra, 20 Maysta, eli von Sehulenburg Moskova

da Molotovla uzun bir grme yapt. Grevine yeni balam
olan D ileri Komiseri, grme srasnda ok dosta dav
rand ve gerekli siyas temeller yaratld takdirde, iki lke
arasndaki iktisadi grmelere yeniden balanabileceini Al
man elisine bildirdi. Bu da Kremlinin yeni bir yaknlamas
idi, ama kaypak Molotov, bu yaknlamay byk bir dikkatle
yapyordu. Sehulenburg siyasi temel sznden neyi kastetti

ini sorunca Rus, bunun her iki hkmetin dnmesi gereken

bir ey olduunu syledi. Elinin, kurnaz D leri Komiserini
biraz amak iin harcad abalar boa kt. Schulenburg gn
derdii raporda, Berlin'e u noktay hatrlatyordu : Molotov
olduka inat bir adam olarak tannmaktadr." Eli, Rus D
leri Bakanlndan karken, Sovyet D leri Komiser Yar.
dmcs Vladimir Potemkine urad ve MolotoVun siyasi temel'en ne demek istediini anlayamadn syledi. Schulen
burg raporunda : H err Potemkinden bunu renmesini rica
ettim, diyordu. (41)
Berlin ile Moskova arasnda yeniden balayan ilikiler, A l
man bakentindeki Fransz elisinin gznden kamad. Msy
Coulondre, daha 7 Maysta, Litvinovun atlmasndan drt gn
sonra, Fransz D leri Bakanlna gnderdii raporda, Fiilirere ok yakn birinden ald bilgiye gre, Almanyann Rus
ya ile anlama yollan aradn, ve bu anlamann baka eyler
arasnda Polonya'nn drdnc kere blnmesi ile sonulana
cam bildirmiti. k i gn sonra Fransz elisi, Parise bi tel
g ra f daha ekti ve Berlinde Almanyann Rusyaya Polonya
nn blnmesini amalayan teklifler ileri srd ya da sr
mek zere bulunduu konusunda yeni sylentilerin dolamak
ta olduunu haber verdi. (42)

ELK

PAKT

VVehrmachtm yksek kademesi, talyann asker gcn kmsyordu, ama Hitler, talya ile bir an nce bir askeri itti
fak yapmak istiyordu. MussoHni ise bu konuyu ara alyordu,
k i lkenin yksek komutanlar arasndaki kurmay grme
leri, Nisan aynda balam, Keitel bu grmelerdeki "izle
nimi ni O K W ye, Italyan muharip hizmetleri ile Italyan si
lhlarnn iyi bir durumda olmad eklinde bildirmiti. Her

hangi bir savan abuk bitmesi gerekir yoksa talyanlar a

buk sava-d olurlar, diyordu. (43)
Gncesinin Nisan ortalarndaki kaytlarndan anlald
na gre Ciano (44), Almanyann herhangi bir anda Polonyaya
saldrmasndan ve talyay hazr olmad bir Avrupa savama
kkrtacan gsteren belirtilerin daha da artmasndan kor
kuyordu. Berlindeki talyan elisi Attolico, 20 Nisanda, A l
manlarn Polonyaya yaknda* saldracaklarn Romaya bil
dirince Ciano, kendisinin Ribbentrop ile grmesini bir an
nce salamasn istedi. Bylelikle talyann gafil avlanmamas
gerektiini bildirdi.
ki D leri Bakan, Milanoda 6 Maysta bulutular. Cia
no, talyann en az yl savatan kanmak istediini Alnan
lara bildirmek zere Mussoliniden tlimat almt. talyanlar,
Ribbentropdan da Almanyann bar bu kadar srdrmek is
tediini renince aa kaldlar. Nitekim Ciano da Alman D
leri Bakanm ilk defa bu kadar memnun ve skin gr
mt. Avrupadaki durumu gzden geirdiler. Sovyetler Bir
lii ile Mihver arasndaki ilikilerin dzeltilmesi konusunda
anlatlar ve akam yemeinde yeniden bulumak zere ayrl
dk r.
Yemekten sonra Mussolini, grmelerin nasl getiini
anlamak zere telefon ettii zaman Ciano, iyi gittii cevabm
verince Due birden deliye dnd. Damadndan Almanya ile
talyann askeri bir ittifak imzalamaya karar verdikleri ze
rine basma bir bildiri gndermesini istedi. Ribbentrop nce
duraksad. Sonra konuyu Hitlere amaya karar verdi ve tele
fon bana arlan Hitler, Mussolini Yn teklifini kabul ettiini,
bildirdi. (45)
Bylece. bir yllk bir kararszlktan sonra, Mussolini bir
denbire btn kaderini H itlere balam oldu. Bu davran,
talyan diktatrnn de, Alman diktatrnn de, kendi mill
karlarn 1939 ylma kadar byk bir titizlikle korumalarna
755

yarayan soukkanllklarn yitirmeye baladklarn gsteren

ilk belirtiydi. Bu karar Mussolininin bana az sonra bir sr,
oraplar recekti.
Sonradan elik Pakt adn alan ttifak, 22 Maysta A l
man Babakanlnda bir hayli tantanayla imzaland. Ciano,
Ribebntropa Annunziata Yakal takt. Goering buna ok ier
ledi. Dahas, talyan D leri Bakannn anlattna gre, gz
leri dolu dolu oldu. Nitekim iko Feld-Mareal bu srada bir
sahne yapm, aslnda ittifak kendisinin hazrlam olduunu
syliyerek niann kendisine verilmesi gerektiini sylemiti.
Ciano, Mackenzene (Romandaki Alman elisi), Goering
iin de bir yakalk bulacama sz verdim. diyor.
Ciano, Htleri ok iyi, ok rahat ve daha az saldrgan
bir durumda bulmutu; yalnz gzleri biraz ukura batmt.
Belki de uykusuzluktand (* ), iki D leri Bakan belgeyi im
zalarken Hitlerin az kulaklarna varyordu.
Belge, amac ak, asker bir ittifakt. Belgenin saldrgan
nitelii daha girite bir cmleyle belirtiliyordu. H itler bu cm
lenin konulmas iin direnmiti. ideolojilerinin yaknlklar
dolaysyla birbirleriyle birlemi olan iki lke "...yaama
alanlarm elde etmek iin yanyana, birleik kuvvetlerle hareket
etmeyi kararlatrm lard. Antlamann z Madde I l I d.
E er ykselt imzac taraflardan biri dileklerine ve umutlarna ra{ * ) Cianonun 22 Mays tarihli gnce kaydnda, Hitler ile garip ev
resi zerine birok ilgin gzlemler vardr: Goebbelsin kars, FUhrerln
arkadalarn btn gece alkoyduundan yaknr ve yle barr: "B o
yuna Hitler konuuyor. Durmadan kendini tekrarlyor ve konuklarn s
kyor. Ciano, Fhrer'in gzel bir kza kar besledii ince duygular
hakknda birtakm szler iitir. "K z yirmi yanda, ok gzel gzleri,
muntazam hatlar ve ahane bir endam var. Ad Sigrtd von Lappus. Sk
sk ve gizli olarak buiuuyorlarm. (The Ciano Diaries, s. 85) Kadnlarla
megul olmay seven Ciano da burada yanlm olacak. Hitierin metresi
Eva Braunun adn duymama benziyor. Evanm bu sralarda Berline
sk sk gelmesine izin verilmiyordu.
756

men, baka bir devlet ya da devletlerle k ( l v ; i ; l benzer birtakm karklk

lara karacak olursa, teki yksek mzac taraf, bir mttefik olarak,
hemen yardma koacak ve btn kara, deniz ve hava asker kuvvetle
riyle onu destekllyecektir.

Madde V de, sava halinde hi bir ulusun ayr bir atekes

ya da bar yapmyaca taahht ediliyordu. (46)
Sonradan grlecei gibi, Mussolini ne balarda ilk mad
deye bal kald, ne de sonunda kincisine kulak ast.

HTLER G E M LE R N YAK IYO R

2 3 M A Y I ,

1939

23 Maysta, elik Paktn imzalandnn ertesi gn Hitler,

asker eflerini Berlindeki Babakanlk binasnn alma oda
snda toplad ve bundan sonraki baarlarn kansz kazanlamyacan ve bundan tr savan kanlmaz olduunu syle
di.
Bu toplant, Fhrerin, silhl kuvvet komutanna, sa
vaa girmeye karar verdiini bildirdii 5 Kasm 1937 deki
toplantdan daha bykt. Toplantda bulunanlar arasnda
Feld-Mareal Goering, Grand Amirai Raeder (o sralarda bu
rtbeyi almt), General von Brauchitsch, General Halder,
General Keitel, Alman Hava Kuvvetleri Ba Mfettii General
Erhard Mileh, Donanma Kurmay Bakan Tuamiral Otto
Schnievvind vard. Hepsi on drt subayd. Fhrerin Yaveri
Yarbay Rudolf Schmundt da toplantda bulunuyor ve tarih ba
kmndan byk bir talih eseri olarak, not alyordu. Toplantda
tuttuu notlar, ele geen Alman belgeleri arasndadr. H itlerin
bu srada syledii szler o kadar gizli saylm olacakt ki,
tutanaktan bir kopya bile karlmamt; elde bulunan tek ns
ha Sehmundtun kendi el yazsyla tutulmu notlardr. (47)
Bu tutanak, Hitlerin savaa nasl adm adm yaklatn
gsteren en aklayc ve nemli belgelerden biridir. Hitler bu
toplantda, silahl bir atma halinde, askeri kuvvetleri ynete757

eek olan bir avu insann nnde propaganda ve diplomasi nu

maralar yapmaktan vaz gemi, ve neden Polonyaya ve gere
kirse, Ingiltere ve Fransaya, hcum etmek zorunda bulunduu
nu aka anlatmtr. Savan, bi olmazsa birinci ylnda
nasl bir yol izleyeceini garip bir kesinlikle daha nceden sy
lemitir. Ama btn aklna ramen yapt konuma za
ten yalnzca diktatr konumutu toplantda kafasnn eski
sinden daha kararsz ve daha kark bir noktaya eritiini
gstermektedir. Onu her eyden ok Ingiltere ile Fransa tedir
gin ediyordu ve hayatnn sonuna kadar da tedirgin etmekte
devam etti.
Ama savan yaklamas ve sava amaktaki amalan
konusunda ok ak ve kesindi. Hibir general ve amiral, 23
Maysta, yazn sonunda neler olaca zerinde kesin bir fik ir
edinmeden Babakanlktan kamyacakt. Hitler, Alman iktisa
d sorunlarnn ancak, Almanyann Avrupada yeni yaama
alanlar elde etmesiyle zlebileceini ve "baka lkeleri istil
etmeden ya da baka halklarn ellerindekini almadan bunu sa
lamann imkn olmadn sylemekle sze balad.
Artk kan dklmeksizin yeni baarlar elde edilemez... Tartma
konusu olan katiyen Danzig deildir. Doudaki yaama alanmzn ge
niletilmesi, besin maddelerimizin salanmas ve ay m zamanda Baltk
Devletleri probleminin zlmesi sorunudur... Avrupada baka bir im
kn yoktur... Eer aln yazmzda Bat le atmak yazlysa douda b
yk bir alanmzn bulunmas ok nemli olur. Sava zamannda rekor
hasatlara, bat zamannda olduundan daha az'gvenebiliriz.!

Hitler szlerine devam ederek, douda, Alman olmayan

topraklar zerinde yaayan halklarn bir i gc kayna te
kil ettiini szlerine ekledi. Hitler bylelikle, ileride uygulaya
ca esir iiler programna ilk olarak deinmi oluyordu.
Bu i iin seilmi olan ilk kurbann kim olduu bellidir.
Polonyann yaatlmas szkonusu deildir; biz imdi yle bir ka
rarla kar karya bulunuyoruz :
75S

tik elverili frsatta. Polonyaya hilem etmek. ( * )

ek iinin tekrarlyacarn umamayz. Sava kacaktr. Grevimiz
Polonyay izole etmektir. Polonyann izole edilmesinde baar salanma
s ok nemlidir.

Demek ki sava kacakt. Yalnz izole edilmi Polonya ile

mi? Hitler bu noktay pek belirtmiyor. I buraya gelince, kar
k ve elikili bir durum alyor. Son darbe emrini vermek hak
kn kendine sakladn sylyor.
(Polonya sava) Bat Ue, yni Fransa ve ngiltere ile savala ayn
zamana rastlamamaldr. Bir Alman - Poloya atmasnn. Bat Ue bir
savaa kadar gitmiyecei kesin deildir. O zaman sava, hereyden nce
ngiltere ve Fransa'ya kar olmaldr.
Bundan tr temel udur : Polonya ile yaplacak atma Polon
yaya hcum edilerek balanacaktr ancak, Bat, bu atmadan uzak
tutulacak olursa baarlabilir.
Eer bu mmkn olamyacaksj. Batya yklenmek ve ayn zamanda
Polonyann iini bitirmek daha doru olur.

Schmundtun tutananda bir kayt yok ama generaller

herhalde, bu elikiler salvosu karsnda monokllaryla oyna
yp yzlerini buruturmular ya da sekin dinleyiciler arasn
da bir kii bile, durumu aydnlatmak iin bir soru sormaya ce
saret edememitir.
Hitler bundan sonra, sz Rusya'ya getirdi. "Rusyann,
Polonyann ortadan kaldrlmas karsnda ilgisiz kalmas ih
timali yoktur, dedi, teyandan, Sovyetler Birlii, ngiltere ve
Fransa ile ittifak yaparsa, bu "beni ngiltere ile Fransaya bir
ka ezici darbe indirmeye sevkeder. Bunu yapmak, kinci
VViJhelmin 1914 de dt hataya dmek olurdu, ama Hitler
bu konumasnda Dnya Savandan birok dersler ald hal
de bu dersi almamt. imdi de gzn Byk Britanyaya e
virmiti.
Fhrer ngiltere ile bar bir anlamaya varlacandan phell( lt)

Aslnda da alt izilmitir.

dir. B ir atmaya hazr olmak gerekir. ngiltere bizim gelimemizi, n

giltere'yi zayflatacak bir hegemonyann kurulmas saymaktadr. Bun.
dan tr ngiltere bizim dmanmzdr ve ngiltere le atmak bir
lm kalm sorunudur.
Bu atma nasl bir atma olacaktr? (* )
ngiltere, birka gl darbeyle Almanyann hesabn gremez ve
bizi dize getiremez. Sava Ruhra kadar yaklatrmak ngiltere iin ok
nemlidir. Fransz kanndan vaz geilmiyecektir. (Bat Duvar!) Varl
mzn sresi Ruhr'un elimizde bulunmasna baldr.

Kaizerin bir hatasn tekrarlamaya yni Rusya ile bir

letikleri takdirde ngiltere ile Fransaya hcum etmeye ka
rar veren Hitler, imdi de, Almanya iin felketle sonulanm
olan bir yolda daha mparatoru izliyeceini sylyordu.
Holanda ve Belikadaki hava sleri, asker bakmdan igal edilme
lidir. Taraf sizlik bildirilerine ald rlmamah dr. Eer ngiltere, Polonya
savana mdahale etmeye kalkarsa, Holandann zerine imek gibi
saMrmalyz. Holanda topraklarnda, ta Zuyder Ze,e'ye kadar yeni br
savunma hatt kurmalyz. ngiltere ile yaplacak sava bir lm kalm
sava olacaktr.
Bizim bu iten ucuz kurtulacamz fikri tehlikelidir; byle bir h
timal yoktur. Bu takdirde gemileri yatmalyz ve artk bu doru mu olur
yanl m olur sorunu olmaktan kmaldr. Seksen milyon nsann ya
amak ya da lmek sorunu olmaldr bu.

Hitler, Almanyann ilk elverili frsatta Polonyaya h

cum edeceini syledii ve onu dinleyenler de Almanyann he
men hemen btn asker gcnn bu amaca yneltilmekte ol
duunu bildikleri halde, Hitlerin aklndan ngiltere bir trl
kmyordu.
Ingilterenin Almanya iin itici bir kuvvet olduunu be
lirtti. Bunun zerine, ngilterenin glerini ve gszlklerini
tartt.
ngilizlu kendisi marur, cesur, sert, inat ve iyi bir rgtdr.
H er yeni gelimeden nasl yararlanacan bilir. Onda da Nordik rknm
("')

Aslnda da alt izilmitir.

760

serven ak ve cesareti vardr,.. ngiltere'nin kendisi, bir dnya devle

tidir. yz yldr srmektedir. ttifaklar sayesinde bymtr.
Bu
devlet, yalnz somut bir ey deildir. Ayt zumunda btn dnyay saran
psikolojik bir g de saylmaldr.
Bu saysz servete ve bununla birlikte giden yumuakla, unu da
ekleyiniz: geopolltik gvenlik ve gl bir deniz kuvvetinin himayesi ve
cesur bir hava kuvveti.

Ama H itler Ingilterenin de gsz yanlar olduunu hatr

latt ve bunlar saymaya balad.
E er son savata iki tane daha sava gemimiz, iki tane daha kruva
zrmz olsayd ve Jutland savana sabahleyin balam bulunsaydk.
ngiliz donanmas yenilecek ve ngiltere dize gelecekti ( * ) Dnya sava
bitmi olacakt, Eski zamanlarda... ngiltereyi ele geirmek in, ngil
tere'yi istil etmek gerekirdi. nk ngiltere kendi kendisini besliyebiliyordu. Bugn artk besliyemez.
Dardan gelen yiyecek maddeleri kesildii andan tibaren, ngiltere
teslim olmak zorundadr. Yiyecek ve akaryakt ithali, donanmann, hima
yesini devam .ettirebildii sre mmkndr.
Luftvvaffenin ngiltere zerine yapaca hcumlar ngiltere'yi tes
lim olmaya zorlayamaz. Am a donanma yok edilecek olursa ngiltere he
men teslim olur. Ani bir hcumun abuk karar douracandan phe
edilemez.

Ani hcum neyle yaplacakt? Amiral Raeder herhalde,

H itlerin bunu kafadan salladn dnm olsa gerek. 1930
yl sonunda hazrlanan Z Plnna gre, Alman Donanma g
c, Ingiliz Donanma gcne ancak 1945 de yetiebilecekti. O
srada, 1939 ilkbaharnda, Almanyanm henz, ni bir hcum
la bile Ingiliz Donanmasn batracak ar sava gemileri yok
tu.
Ingiltereye belki de baka yollardan pes dedirtilebilirdi.
ite burada H itlerin ayaklar yeniden suya erdi ve bir yl
sonra, byk bir baaryla uygulanacak olan stratejik plnn
ana izgisini izdi.
(* )

Hitlerin Jutland savamas zerindeki gr olduu gibi yan

lt.

761

Ama, dmana daha balangta iddetli ve kesin bir darbe indir

mektir. Doru, yanl ya da antlama gibi sakncalarn burada yeri yok
tur. Ancak Polonyadan tr, Ingiltere ile bir savaa kaymayacak
olursak mmkn olabilir bu.
Hem uzun bir savaa ve hem de nl bir hcuma gre hazrlklar ya
plmaldr. Ingilterenin, Avrupa ktas zerinde giriecei herhangi bir
mdahale pskrtlme! id r.
Ordu, Donanma ve Lftwaffe iin nemli olan mevzileri igal et
melidir. Eer Hollanda ile Belikay igal etmeyi ve ele geirmeyi ve
ayn zamanda Fransay da yenmeyi baarabilirsek, Ingiltereye kar
baarl bir sava yrtmek in gereken temeli yaratm oluru?.
O zaman Luftwaffe, ngiltere'yi Bat Fransadan abluka altna alr
ve Donanma da denizaltlarla daha geni bir abluka salar. >

Aradan bir yldan fazla bir zaman getikten sonra uygula

nan plnn kendisiydi bu. Fhrer'in, 23 Maysta zerinde dur
duu baka, kesin bir stratejik pln daha vard : Alman Ordu
su, geen savan banda Paris zerine yryecei halde Man
limanlarna doru bir evirme hareketine girimi- olsayd, de
di Hitler, sonu bambaka olurdu. Nitekim bu sefer yle ola
cakt. Ne olursa olsun bunu 1940da denemek istiyordu.
H itler konumasnn sonunda, belki de bir an iin Polon
ya'y unutmu grnerek, Ama, dedi, her zaman iin In
giltere'yi dize getirmektir.
Son bir nokta daha vard.
G izlilik baarnn en nemli artdr. A m alarm z gerek ta ly a dan
ve gerekse Japonyadan sakl tutulm aldr.

Hitler, banda General Halderin bulunduu, kendi Ordu

Genel Kurmayna bile tam olarak gvenemiyordu. Fhrer, a
lmalarmz Genel Kurmayn eline braklmamaldr. O takdir
de gizlilik uzun bir sre salanamaz. Askeri plnlar hazrla
mak, zere OKVVde kk bir plnlama kurmaynn kurulma
sn emretti.
ite bylece Hitler, 23 Maysta, kendisinin de syledii gi
bi, gemilerini yakt. Almanya'ya, douda yaama alan gerek
72

ti. Bu alam ele geirmek zere ilk frsatta Polonyaya hcum

edilecekti. Danzigin bunda bir rol yoktu. O yalnzca bir ba
haneydi. Yolu tkayan ngiltere'ydi. Almanyaya kar duran
tek tici g oydu. Peki, demek ki, o da hesaba katlacakt, Fran
sa da. Bir lm balm savayd bu.
Fhrer, 5 Kasm 1937de, saldr (ilnlarn ilk olarak as
keri eflere atnda, Feld-Mareal von Blomberg ile General
von Fritsch hi olmazsa Almanyann bir Avrupa savan
srdremiyecek kadar gsz olduunu ileri srerek itiraz
etmilerdi (*). Ordu Genel Kurmay Bakam General Beck ay
n yl, ayn nedenden tr istifa etmiti, ama 23 Mays 1339'
da, tutanaktan anlaldna gre, ne bir tek general ne bir tek
amiral kp da Hitlere tuttuu yolun doru bir yol olup olma
dn sormad.
Grevlerinin soru sormak deil, krkrne itaat etmek
olduunu anlamlard. Nitekim pek kt saylmayacak yete
neklerini, askeri saldr plnlarna pek gzel uygulayabiliyor
lard. General von Rundstedt ve von Manstein ile birlikte k
k bir alma evresi" tekil eden Ordu Genel Kurmayndan
Albay Gunther Blumentritt, 7 Maysta, Beyaz Durum iin bir
tahmin raporu sunmutu. Aslnda rapor,
Polonyay istil
plnyd. mgesel ve cesur bir plnd ve zerinde pek az de
iiklik yaplarak uygulanacakt. (48)
Amiral Raeder, 16 Mays tarihli ok gizli bir direktifle,
Beyaz Durumun denizle ilgili plnlarn hazrlamt (49). Po
lonyann Danzigin batsnda, Baltkda, yalnzca birka ki
lometrelik kys bulunduu ve donanmas da kk olduu
iin hi bir zorluk kmyaea umuluyordu. Amiralin balca
ilgisi, Fransa ile ngiltere zerinde toplanmt. Baltk deniz gi
riini, denizaltlar, iki cep kruvazr ile iki sava gemisi koru
yacak, geri kalan denizaltlar Atlantik savam hazrlaO

485inci sayfaya taknz. (Cilt I )

763

yacaklard. Fhrerin talimatna gre, Donanma, Beyaz Du

rum" harektna 1 Eyllde balayacak ekilde hazrlanacakt,
ama Raeder komutanlarn, bir an nce plnlarm hazrlamaya
zorluyordu, nk son siyasi gelimeler" yznden harekt
daha nce de balyabilirdi. (50)
1939 Mays ay biterken, Almanlarm yaz sonunda savaa
girmek iin baladklar hazrlklar olduka ilerlemiti. Byk
silh fabrikalar durmadan alyor, toplar, tanklar, uaklar
ve sava gemileri yapyorlard. Kara, deniz ve hava kuvvetle
rinin yetenekli kurmaylar, plnlarn neredeyse bitirmek ze
reydiler. Yaz tatbikat iin arlan askerler tanklara yer
letiriliyorlard. Hitler, gerekten vnebilirdi baarsyla.
Phrerin asker eflerle yapt toplantnn ertesi gn,
yni 24 Maysta, OKW nin Ekonomi Ve Silhlanma Dairesi
Bakan General Georg Thomas, D leri Bakanl memurla
ryla yapt gizli bir konumada, bu baarnn zetini yapt.
Eski mparatorluk Ordusunun, krk tmenden elli tmene
ancak on alt ylda kabildiini 1898 den 1914 e kadar ,
oysa nc Alman mparatorluunun, alt tmenden elli bir
tmene yalnzca drt yl iinde km olduunu dinleyicilerine
hatrlatt. Bunlar arasnda be ar ve drt de hafif zrhl t
menle, hi bir ulusta bulunmayan modern savama svarisi
vard. Donanma, hemen hemen sfrdan balam 26,000 ton
luk iki sava gemisi (*), iki ar kruvazr, on yedi destroyer ve
krk yedi denizalt yapmt. Son olarak da 35,000 tonluk iki
sava gemisi ile bir uak gemisini, drt ar kruvazr, be
( ) General Thomas, Alman sava gemilerinin tonajlarm bildirir
ken, D leri Bakanln bile aldatyordu. Bir yldan nceki bir tarihi,
18 ubat 1938 tarihini, tayan lgin bir Alman Donanma belgesinde
(51), ngiliz hkmetine ngiliz - Alman Deniz Anlamas erevesinde
yanl gemi tonajlar bildirildii kaydedilmiti. 26,000 tonluk gemilerin
gerek tonaj 31,000 di; 35,000 tonluk olanlarn ise (ngiliz ve Amerikan
donanmalarnn en yksek tonajlar) gerekteki tonajlar 41.700 tondu.
N azi yaianlannn bir garip rnei daha.

764

destroyeri ve yedi denizalty denize indirmiti ve daha birok

gemiyi de denize indirmeye hazrlanyordu. Alman hava kuv
vetleri de bir hiten balam, yirmi bir filoluk ve 260,000 ki
ilik bir kuvvet olmutu. General Thomasm sylediine gre,
silh endstrisi geen yl eritii en yksek dzeyin stnde
retim yapyordu ve birok alanlarda, retimci herhangi bir
lkeyi ok geride brakmt. General, Alman silahlanmasnn
dnyada bir ei daha grlmediini syledi.
1939 yaznn balangcnda, Alman asker gc korkun
bir dzeye eriiyordu ama, H itlerin, sonbahar balangcnda
amay tasarlad savan ans da bu savan niteliine ba
lyd. Almanya, henz Polonyadan baka, Fransa, ngiltere ve
Rusya ile baa kacak kadar gl deildi, ve belki de hi bir
zaman o kadar gl olmayacakt. O nemli yaz gnleri ba
lad srada her ey, Fhrer'in, hereyden nce Rusyay
Bat ile asker bir anlamaya varmaktan alkoymakta gstere
cei baarya balyd. Litvinovun dmeden nce yapt by
le bir teklifi Chamberlain nce reddetmiti, ama imdi, May
sn sonunda bu teklifi dnyordu.

R U S Y A N I N

M D A H A L E S :

II

ngiliz Babakan, 19 Maysta Avam Kamarasnda yaplan bir

tartma srasnda, Rus tekliflerinden, Churchille gre, yeni
den souk ve dahas kmseyen bir dille sz etmiti. Chamberlain biraz yorgun bir hava iinde, Avam Kamarasna her
iki hkmet arasnda kaldrlmas ok g olan bir eit perde,
bir eit duvar bulunduunu syledi. Lloyd George tarafndan
desteklenen Churchill ise, Moskovann ortaya iyi bir proje
attm, bunun Chamberlainin tekliflerinden daha basit, daha
dolaysz ve daha etkili olduunu ileri srd. Majeste Hk
metinin, kafasna birtakm ac gerekleri sokmasn istedi,
765

 etkili bir dou cephesi olmadan, Batda iyi bir savunma yap
lamaz, ve Rusya olmadan da etkili bir dou cephesi olmaz, de
di.
H er yandan gelen eletirilere boyun emek zorunda kalan
Chamberlain, sonunda, 27 Maysta, Moskova'daki ngiliz Eli
sine karlkl bir yardm pakt, asker bir toplant yaplmas ve
Hitlerin tehdit ettii lkelere garanti verilmesi konularnda,
grmelere balamay kabul etmesi iin tlimat verdi (* ).
Londradaki Alman elisi Dirksen, ngiliz hkmetinin byk
bir ekingenlikle sonunda bir adm attn Alman D leri
Bakanlna bildirdi. Dirksen ayrca, Chamberlain'i byle bir
harekete gemeye zorlayan ana nedenleri de aryordu. Berline
gnderdii acele raporda, ngiliz D leri Bakanlnn Rus
yada, Almanlar tarafndan yaplan zemin yoklamalar sezdi
ini ve Almanya'nn Rusyay, tarafszln srdrmeye ya
da dahas, Rusyay iyiliksever bir tarafszl kabule raz ede
bileceklerinden korktuunu bildirmiti. Bu takdirde btn
evirme hareketi suya decekti. (53)
Molotov, Maysn son gn, S.S.C.B. Yksek Konseyinde
D leri Bakan olarak ilk konumasn yapt. Batl demok
rasilerin duraksamalarndan tr onlar yerdi ve eer demok
rasiler, saldry durdurmak konusunda, Rusyaya katlmakta
ciddi iseler laf ksa kesme ve noktada anlamaya varma
lydlar :
1. Yalnzca savunma niteliini tayan, l bir karlkl
yardm paktnn imzas.
2. Sovyetler B irlii snrndaki btn Avrupa devletleri de
dahil olmak zere, btn Orta ve Dou Avrupa devletlerine
garanti verilmesi.
3. Birbirlerine ve saldrnn tehdit ettii kk devletlere,
( ) Moskovadaki ngiliz elisiyle Fransz maslahatgzar, n giliz.
Fransz Pakt tasan sini 27 Maysta Molotova sundular. Molotov teklifi
ok souk karlaynca, Batl temsilciler arp kaldlar. (52)
766

ui ve etkili bir yardm eklinde ve bunu kapsayacak ekilde

kesin bir anlamann imzas.
Molotov, Bat ile yaplacak grmelerin, Rusyann, A l
manya ve talya ile pratik bir temele dayanan ticaret iliki
lerinden vazgemesi anlamna gelmiyeceini aklad. Alman
ya ile yaplmakta olan ticaret grmelerinin yeniden balama
s imknsz deildir dedi. Bu konumay Berlin'e bildiren eli
von der Schulenburg, Molotovun, btn Rus isteklerinin ka
bul edilmesi artyla Rusyann halen ngiltere ve Fransa ile
bir antlama imzalamaya hazr olduunun, ancak gerek bir
anlamaya varmak iin, daha uzun bir zamana ihtiya bulun
duunun bu konumadan aka anlaldn belirtti.
Molo
tovun, Almanyaya kar ar szler sylemekten ekindiini,
Berlinde ve Moskovada balam olan grmelerin devamna
hazr bulunduunun yine bu konumadan anlaldn szle
rine ekledi. (54)
Hitler de bu hazrla Berlinde birdenbire katld.
Maysn son gnlerinde H itler ile danmanlar, ngiliz
Rus grmelerini nlemek zere, Moskovaya nasl bir avans
verilmesi gerektii gibi ok dikenli bir sorun zerinde kafa
patlatp duruyorlard. Berlinde, Molotovun 20 Maysta eli
von der Schulenburg ile (* ) yapt grme srasnda, Alman
yaknlamasna souk bir su dktne inanlyordu. Ertesi
gn, yni 21 Maysta, Weizsaecker, D ileri Komiserinin sz
lerini gznnde tutarak, bizim sk durmamz ve Ruslarn
daha ak konuacaklar zaman beklememiz gerektiini tel
grafla eliye bildirdi. (55)
Ama Polonyaya saldr gnn 1 Eyll olarak tesbit eden
Hitler, sk duracak durumda deildi. Weizsaecker ile Alman
D ileri Bakanl Hukuk Dairesi Mdr Friedrich Gaus,
(* )

753 - 54nc sayfalara baknz.

767

Ribbentrop'un Sonneburgdak yazlk evine arldlar. Gaus

un. Nurembergte verdii ifadeye gre (* ), Ribbentrop, onla
ra; Fhrerin Almanya ile Sovyetier Birlii arasnda daha
tahamml edilebilir ilikiler kurmak istediini bildirdi. Rib
bentrop, Schulenburgun Molotova kar izliyecei yeni poli
tikann ana izgilerini uzun uzadya belirten talimat tasarlar
hazrlad ve eliden Molotovu olabildii kadar abuk gr
mesi istendi. Bu tasar da, ele geirilen Alman D leri bel
geleri arasnda bulunmaktadr. (56)
Belge, zerindeki kayda gre, 26 Mays tarihinde Hitler'e
gsterildi. ok ilgin bir belgeydi bu. Almanya kesin olarak
mdahale etmedii takdirde, Ingiliz-Rus grmelerinin baa
ryla sonulanacana Alman D leri Bakanlnn o tarihte
inandn gsteriyordu. Bundan tr Ribbentrop, Schulen
burgun Molotova unlar sylemesini teklif ediyordu :
Almanya ile Sovyet Rusya arasnda, d politikada gerek bir kar
atmas yoktur... Alman - Sovyet likilerinin bara evrilmesi ve nor
malletirilmesi zaman gelmitir... talyan Alman ttifak, Sovyetier
Birliine kar deildir. Tamamiyle ngiliz - Fransz kombinezonuna kar
dr. ..
Dileklerimize ramen, Polonya ile bir atma kacak olursa, bu
nun bile bizi Sovyet Rusya le bir kar atmasna gtrmyeceine
kuvvetle nanm bulunuyoruz. Alman - Polonya sorununu ne ekilde
olursa olsun zerken Rus karlarm olabildii kadar ok gznnde
tutacamz syliyeeek kadar da ileri gidebiliriz.

Bundan sonra Rusyann ngi itere ile bir ittifak yapmas

nn tehlikesi belirtiliyordu.
ngilterenin kuatma oyununda, Sovyetier Birlinin neden aktif bir
rol oynamak istediini gerekten anlayamyoruz... Bu, Rusya'nn, ngil( * ) Bu ifadeyi mahkeme tant olarak reddetti ve tant, Nazi Conspiracy and Aggression ya da Trial of Nazi W ar Criminals adl Nurernberg tantlar ciltlerinde kmad. Am a fadenin deersizliini gstermez
bu. Yarglarndan drd Rus olan mahkeme heyeti, bu dneme
ait
Nazi - Sovyet ilikileri zerindeki malzemeyi dikkatle kullanmtr.

76

Uro.don gerekten deerli bir quid pro quo (karlk) almadan, tek - yan*
t bir sorumluluk altna girmesi demektir... ngiltere, antlamalar nasl
formle edilirse edilsin. Rusya'ya gerekten deerli bir quid pro qno suna*
i'Bk durumda deildir. Bat Duvar Avrupaya yaplacak her eit yardm
tml dnsz bir hale getirmitir... Bu bakmdan, Ingilterenin kestaneyi ate
im baka devletlere karttrmak politikasna yeniden dnecei kamsmdayiK.

Schulenburg ayn zamanda, Almanyann Rusyaya kar

Mildrgan niyetler beslemediini de belirtecekti. Son olarak
tin, Almanyam ^ Sovyet Rusya ile yalnz ekonomik sorunlar
deil, normal siyasi ilikilere de dnmeyi konumaya hazr
olduunu Molotova bildirecekti.
Hitler, tasarda fazla ileri gidilmi olduu kansndayd.
hndan tr, imdilik tutulmasn emretti. Gausa gre Fhfer, Chamberlainin iki gn nce, 24 Maysta, Avam Kamara
n nda syledii iyimser szlerin etkisinde kalmt. ngiliz Ba
bakan, yeni ngiliz tekliflerinin sonucunda Rusya ile, ksa bir
Ilmanda tam bir anlamaya varlacan umduunu sylemi
ti. Hitler bunun blf olmasndan pheleniyordu. Moskovaya
yaklamak fikrinden yine vaz gememiti, ama bir sre iin
f tltha temkinli bir yaklamann en iyi yol olacana karar ;
initi.
Maysn son haftasnda Fhrerin kafasndan geen du
raksamalar, Alman D leri Bakanlnn ele geen belgele inde aka grlmektedir. Hitler, ayn ya yirmisinde ya da o
gnlerde gn kesinlikle bilinmiyor Ingiliz-Rus grme
lerini nlemek zere birdenbire Sovyetler Birliiyle grmek
istedi. Schulenburg Molotovu grmeliydi. Ancak, Ribbentrop
Ilt bu konuda hazrlad talimat ayn yirmi altsnda H itlere
gsterildii halde gnderilmedi. Fhrer talimat iptal etti. O
akam Weizsaecker, Schulenburga bir telgraf ekerek kendisi
ne ok temkinli davranmasn ve yeni bir tlimat gelinceye
kadar kendi bana hi bir ey yapmamasn bildirdi. (57)
Bu telgraf ile, Devlet Sekreterinin Moskova elisine gnF : 49

derilmek zere 27 Maysta yazd, ancak, altna bir not ek

ledikten sonra 30 Maysta gnderebildii mektup, Berlindeki
duraksama havasm ok iyi vermektedir (58). Weizsaecker 27
Maysta yazd mektupta, Schulenburga, Berlinin, bir Ingi
liz - Rus anlamasn nlemenin kolay olmad kansnda bu
lunduunu ve Almanyann, Moskovada bir tatar kahkahas
yaratmaktan korktuu iin, kesin bir mdahaleden ekindii
ni bildiriyordu. Devlet Sekreteri, ayn zamanda, gerek Japonyamn ve gerekse talyann, Almanyann Moskovaya yakla
ma fikrini souk karladklarn ve mttefiklerinin tutumla
rnn, Almanyann imdilik yerinden kprdamamak kararn
etkilediini de bildirmiti. Weizsaecker mektubunu yle biti
riyordu : Bu bakmdan, imdilik beklemek ve Moskova ile
Paris - Londrann, birbirlerini ne dereceye kadar taahhd alt
na sokacaklarn grmek istiyoruz.
Bilinmeyen bir nedenden tr, Weizsaecker bu mektubu
hemen gndermedi; belki de H itlerin daha tam bir karara var
madn dnmt. Mektubu 30 Maysta gnderdii srada
altna u notu y a z d :
N O T : Yukardaki satrlara unlar eklemeliyim: byle olmakla bir
likte, Fhrerin onay ile, imdilik, Ruslara ok deiik ekilde bir yak
lama yaplacaktr ve bu yaklama, bugn burada Rus maslahatgzar
le yapacam bir konuma ile balyacaktr.

Georg Astakov ile yaplan bu konumada pek derinlere

inilmedi, ama Almanlarn yeni bir ka hazrland anlal
d. Weizsaecker, Rus maslahatgzarm, Pragdaki Sovyet T i
caret Heyetinin durumunu konumak zere armt. Ruslar
Pragtaki heyetlerini orada tutmak istiyorlard. Her iki diplo
mat, bu konu evresinde konuurlarken, birbirlerinin dnce
lerini de anlamaya altlar. Weizsaeeker, siyasi ve iktisadi so
runlarn birbirlerinden bsbtn ayr olmad konusunda Molotovla ayn grte olduunu syledi ve Sovyet Rusya ile
Almanya arasndaki ilikilerin normalletirilmesi ile ilgilen
770

diini ifade etti. Astakov, Molotovu Rus - Alman grme

lerine kapy kapamak niyetinde olmadm1 belirtti.
Her iki adam da ekingen davranmlard, ama Almanlar
bundan cesaret almlard. 30 Mays gn gecesi, saat 10.40Yla
VVeizsaecker, Moskovada Sehuleburga ok acele bir telgraf
ekti. (59)
imdiye kadar plnladmz taktiklerin tersine, imdi Sovyetler Birlliyle belirli bir yere kadar temasa gemeye karar verdik. i* )

Fhrere, Sovyetler B irliine ekinerek de olsa yakla,

mak cesaretini veren ey, Mussolininin 30 Maysta Hitiere
yazd uzun bir muhtra olabilir. Yazn balangcnda Due,
erken bir atmann doru olup olmadndan phelenmeye
balamt. H itlere gnderdii muhtrada : "Pltokratik, tu
tucu bencil uluslarla Mihver arasndaki bir savan kanl
maz olduuna inandn belirtiyordu, ama talyann ancak
1942 ylnn sonunda bitecek bir hazrlk dnemine ihtiyac
vard. Ancak 1943 ylndan sonra yaplacak birtakm sava
klarnn byk bir baar ans vard. Due, neden talya
nn bir bar dnemine ihtiyac olduunu anlattktan sonra
u sonuca varyordu : Bu nedenlerden tr, talya, byle bir
savan kanlmazlna inand halde, bir Avrupa savan
hzlandrmak istememektedir. (60)
1 Eyll Polonyaya- hcum tarihi olarak tesbit ettiini
( * ) 1949 ylnda, Amerikan D leri tarafndan yaymlanan. A l.
man D leri belgelerinden ibaret Nazi - Sovyet Relations adl kitapta,
bu telgraf ngilizceye daha kuvvetli olarak evrilmitir. A n a cmle yledir : W e ha ve now decided to undevtake definite negotiations with
Soviet Union (Trkesi : imdi Sovyetler Birlii ile kesin grmelere
girimeyi kararla trdk) Bu. eviri, Churcil de dahil olmak zere, bir
ok tarihileri, 30 Mays tarihli telgrafn, Hitler'in Moskova ile olan ilikilerinde dnm noktas tekil ettii sonucuna gtrmtr. Oysa bu
dnm noktas sonradr. Weizsaeckeri 30 tarihli mektubunun notunda
belirttii gibi, Hitler'in onaylad Alman yaknlamas ok deiik e
kilde olacakt.
,
771

yakn dostuna ve mttefikine sylemeyen Hitler, Mussoliniye,

gizli muhtrasn byk bir ilg i ile okuduu cevabn verdi
ve iki liderin bu konuyu grmek zere yakn bir gelecekte
toplanmalarn teklif etti. Bu arada Fuhrer, Kremlinin duvar
larnda bir atlaklk meydana gelip gelmediini anlamaya karar
vermiti. Btn Haziran ay boyunca, Moskovadaki Alman el
ilii ile Kus D Ticaret Komiseri Anastas Mikoyan arasnda,
yeni bir ticaret anlamasyla ilgili grmeler yapld.
Sovyet hkmeti Berlinden hl phe ediyordu. Sehulenburgun ay sonuna doru
(27 Haziran)
bildirdii gibi,
Kremlin, Almanlarn bir an nce bir ticaret anlamasna var
may istemekle, Ruslarn, ngiltere ve Fransa ile yapmakta ol
duklar grmeleri torpillemek niyetinde olduklarna inan
yordu. Berline ektii telgrafta yle diyordu eli : Bunu
saladktan sonra bizim grmeleri tavsata bileceimizden kor
kuyorlar. (61)
Schulenburg 28 Haziranda Molotovla uzun bir konuma
yapt. Bu konumadan sonra Berline ektii gizli ve acele
telgrafta eli, konumann dosta bir hava iinde getiini
bildirdi. Buna ramen Alman elisi, konuma srasnda Alman
yann Baltk devletleriyle yapt saldrmazlk antlamalarna
deindii zaman O Sovyet D leri Komiseri suratm ek
iterek Polonya tecrbesinden sonra bu gibi antlamalarn
srekliliinden phe etmesi gerektii cevabn vermiti. G
rmeyi zetleyen Schulenburg raporunu yle bitiriyordu :
Benim izlenimim sudur k, Sovyet hkmeti
siyasi grlerimizi
renmeyi ve bizimle ilikilerini srdrmeyi ok istiyor. Molotov'm b-(*)
(* )

Almanya, Sovyetler Blrlitne komu olan Letonya ve Eston-

yaya verilecek bir ngiliz - Fransz ve Rus garantisini nlemek zere, bu

5ki Baltk devletiyle 7 Haziranda alelacele birer saldrmazlk pakt imnut. Bundan nce Almanya, 31 Maysta, Danimarka ile de buna
Hr pakt imzalam ve bu pakt son olaylardan sonra Danimarkabir gvenlik duygusu salamt.

772

tn sylediklerinde, kuvvetli bir gvensizlik belli olmakla birlikte ken

disi. Almanya ile likilerin normale dnmesinin arzu edilen ve mmkn
olan bir ey olduunu da syledi. (62)

Eli bundan sonra giriecei hareketler hakknda telgraf

la tlimat verilmesini istiyordu. Schulenburg, 1919dan sonra
Sovyet Rusya ile Almanya'nn birbirine yaklamasn isteyen
ve bunu Rapalloda ortaya koyan, Seeck, Maltzan ve BrockdorffRantzau okulunun son taraftarlarndand. 1939 yl iinde gn
derdii raporlardan anlaldna gre Schulenburg, Weimar
Cumhuriyeti samanndaki yakm ilikilerin yeniden kurulmas-m itenlikle istiyordu. Ama eski okulun karyerden yetime bir
ok diplomatlar gibi o da, H itleri pek anlyamyordu.
Hitler, 29 Haziranda, Berchtesgadendeki da evinden bir
denbire, Rusya ile grmelerin kesilmesini emretti.
Eerchtesgaden, 29 Haziran 1939
...Ftihrer aadaki hususlara karar vermitir :
Ruslarn davranlarndan, grmelerin devamm, Ocak ayndaki
iktisadi grmeler iin tesbit edilen temelin kabulne balamak istedik
leri sonucuna vardmz, Kulara bildirilmelidir. Bu temeli kabul edemiyeceimize gre, bugn iin Ruslarla iktisadi grmelerin devamyla
ilgili deiliz.
Fhrer bu cevabn birka gn geciktirilmesine muvafakat etmiler
dir. (63)

Bu tlimatn z ertesi gn fiilen Moskovadaki Alman el

iliine telgrafla bildirildi.
e(Weizsaecker telgrafnda yle diyordu) D ileri Bakam... yeni bir
tlimata kadar, politika alannda sylenmesi gereken szlerin sylendii
ve bugn iin, bizim yeniden grmelere girmememiz gerektii kansn
dadr.
Rus hkmeti le iktisadi grmeler konusunda henz bir karara
varlmamtr. Bu alanda sizden bir sre iin yeni hareketlere girimeme
niz ve tlimat beklemeniz istenmektedir. (64)

Almanlarn gizli belgelerinde, Hitlerin fikrini neden byle

birdenbire deitirdiini aklayan hibir ipucu yok. Ruslar,
773

Ocak ve ubat teklifleri zerinde zaten uzlamaya yanayor

lard ve Schnurre, 15 Haziranda iktisadi grmeler kesildii
takdirde, Almanyann gerek iktisadi ve gerekse siyasi bakm
dan zor duruma deceini belirtmiti,
ngiliz - Fransz - Sovyet grmelerinin sallantl durumu
da Hitleri byle bir karara gtrm olamaz. Rusya ile Bat
l devletlerin, Polonya, Romanya ve Baltk devletlerine verile
cek garantiler konusunda kmaza saplandklarn, Moskova'
daki Alman eliliinden ald raporlardan renmiti. Polon
ya ile Romanya, dolayl bir yardmdan baka, Ingiltere ile Fran
sann kendilerine garanti vermelerini de memnunlukla karl
yorlard. Geri bu garanti, bir Alman saldrs karsnda, bat
da ikinci bir cephe amak suretiyle dolayl bir yardmdan ileri
gidemiyecekti. Ama bu garantiyi yine de istiyorlard. Ancak
Rus garantisini kabul etmiyorlar ya da dahas, bir Alman sal
drsn karlamak zere, Rus askerlerinin topraklarndan ge
melerine izin vermiyorlard. Letonya, Estonya ve Finlandiya
da, Rus garantilerini reddetmilerdi. Alman D ileri Bakanl
nn evrakndan sonradan anlaldna gre bu devletler, bu
tutumlarn gevettikleri takdirde, Almanyann balarna bir
bel amasndan korkuyorlard.
Byle bir kmaza giren Molotov, Hazirann banda gr
melere katlmak zere, Moskovaya D ileri Bakann gnder
mesini Ingiltereye teklif etti. Ruslar iin grmelerin baar
ya ulamas bakmndan bu teklifin pek nemi yoktu ama In
gilterenin gerekten Rusya ile bir anlamaya varmak isteyip
istemediini gsterecekti. Lord Halifax, teklifi kabul etmedi ve
Moskovaya gitmedi C ). Anthony Eden ise, eski bir D leri(*)
(* ) ngiliz D leri Bakanlnn evrakna gre, Haiifax, Maiskiye,
8 Haziranda, kendisinin Moskovaya gitmesini Babakana teklif etmeyi
dndn, "am a uzaklamann gerekten mmkn olmadn" bildir,
di. Maiski, 12 Haziranda, Strong ayrldktan sonra, "ortaln daha sa
kin bulunduu bir srada, D leri Bakannn Moskovaya gitmesinin

7T4

Bakan ojarak onun yerine gitmek istedi, ama Chamberlain

vazgeirdi kendisini. Onun yerine Wiliam Strongun gnderil
mesi kararlatrld. William Strong, D lerinde karyerden
yetime iyi bir hariciyeciydi. Eskiden Moskova eliliinde al
mt. Rusa da biliyordu. Ancak gerek ngilterede ve gerekse
darda ok az tannmt. Dorudan doruya Stalin ve MolotovIa grecek otlan byle bir nemli heyetin bana ikinci
derece bir memurun tyin edilmesi, sonradan Ruslarn syle
dikleri gibi, Chamberlainin, Hitleri nlemek iin bir ittifak
kurulmas konusunu hl ciddiye almadm gsteriyordu.
Strong, 14 Haziranda Moskovaya vard. Molotovla birlik
te on bir Ingiliz - Fransz toplantsna katld halde, Ingiliz Sovyet grmelerinin gidii zerinde pek etkisi olmad. Rus
larn kukular ve tedirginlikleri on be gn sonra, 29 Haziran
da, Andrey Jdanovun Pravdada kan bir yazsyla akland.
Yaznn bal uydu : "Ingiliz ve Fransz Hkmetleri Sovyetler Birlii ile Eitlik Temeline Dayanan bir Antlama Yap
mak istemiyorlar. Bu yaznn Sovyet hkmetini balamayan
bir kimse tarafndan yazld gsterilmek isteniyordu; ama
Jdanov, yalnz Plitbro yesi ve Sovyet Parlamentosu D i
leri Komisyonu Bakan deil, ayn zamanda, Schulenburgun
Berlin'e yazd raporda belirttii gibi, "Stalinin en yakn ar
kadalarndan biriydi ve yaznn, yukardan gelen bir emirle
yazld phesiz di.
(Jdanov unlar yazyordu) Bana yle geliyor ki ngiliz ve Fransz
hkmetlerinin niyetleri, S.S.C.B.nin kabul edebilecei gerek bir anla
maya varmak deil, ancak S.S.C.B.nin szde uzlamaz davrann kendi
halkoyuna gstererek saldrganlarla bir anlamay kolaylatrmak ama
cyla yalnzca anlama grmeleri yapmaktr, nmzdeki birka gn
bunun byle olup olmadn gsterecektir. (66)

Stalinin, Ingiltere ile Fransaya karg besledii gvensiz

iyi bir fikir olacan syledi, ama Halifax Londra'dan imdilik uzak
lamann imknsz olduunu kendisine bir dala belirtti. (65)

775

lik ve Batl mttefiklerin, eninde sonunda, bir yl nce Mnih

te yaptklar gibi, H itlerIe bir pazarla giriecekleri zerin
deki kukusu, bylelikle btn dnyann gzleri nne serilmi
oldu. Yazy yorumlayan eli von der Schulenburg, yazdak
amalardan birinin de grmelerin kesilmesi halinde bunur
suunu ngilizlerle Franszlarn zerine atniak olduunu Ber
line bildirdi, (67)

T O P Y E K N

SAVA

P L A N L A R I

A d olf Hitler, Ruslarn att yemin stne daha atlamamt. Bunun nedeni belki de, yaz sonunda giriecei Polonya
stilasnn askeri planlarna, btn Haziran ay iinde Berchtesgadende nezaret etmesiydi.
General von Brauchitschin, Polonyaya kar giriilecek
askeri harekt zerinde hazrlad ok gizli plan Hitlerin 15
Haziranda eline geldi (68). Ordu Bakomutan, sahibinin sesi
ni yanstarak yle diyordu : Harektn amac, Polonya silh
l kuvvetlerini yoketmektir. Siyasal nderlik, savan ar ni
darbelerle balamasn ve abuk baarya ulamasn istemek
tedir. Ordu Bakomutanlnn istei, Polonya topram ni
olarak istil ederek, Polonya Ordusunun mutazam bir sefer
berlik ve ymak yapmasn nlemek, bir yandan Silezyadan,
teyandan Pomeranya - Dou Prusyadan youn bir hcuma
geerek, Vistl - N ar ev hattnn dousunda bulunaca umulan.
Polonya Ordusunun byk bir ksmm yoketmektir.
Brauchitsch, bu pln gerekletirmek zere iki Ordu Gu
rubu kuruyordu: Birinci, Sekizinci, Onuncu ve On Drdnc
Ordulardan oluan, Gney Ordusu Gurubu. kincisi de, n
c ve Drdnc Ordulardan oluan, Kuzey Ordusu Gurubu.
General von Brauchitschin komutasnda bulunacak olan G
ney Ordusu Gurubu, Silezyadan Varova genel ynnde h

cuma geecek, kar koyan Polonya kuvvetlerini datacak ve

Kuzey Ordu Gurubu ile ibirlii yaparak. Bat Polonyada hl
dayanmakta olan Polonya kuvvetlerini yok etmek amacyla,
olabildii kadar gl kuvvetlerle olabildii kadar ksa zaman
da Varovada, Vistln her iki kysn igal edecektir. Ku
zey Ordu Gurubunun ilk grevi Koridoru geerek Almanya
ile Dou Prusya arasnda irtibat salamakt. H er Ordunun
ayr ayr hedefleri ile Hava ve Deniz kuvvetlerinin hedefleri de
ayrntlaryla gsterilmiti. Brauchitsch, arpmalarn bal,
yaca gn, Danzigin Alman topra olarak iln edileceini ve
Alman komutasndaki yerli kuvvetler tarafndan Danzig'in ele
geirileceini bildiriyordu.
Ayrca karlan ek bir emirde Beyaz yaylma emrinin,
20 Austosta uygulanmaya balyaca yazlyd. Btn ha
zrlklarn bu tarihte bitmi olmas gerekir, deniyordu. (69)
Bir hafta sonra, 22 Haziranda, General Keitel H itiere,
Beyaz Durumun zaman izelgesi tasarsn sundu (70). Fhrer bu tasary inceledikten sonra, esas itibarile mutabk ol
duunu bildirdi, ancak normalden daha geni apta yedek
leri askere armak suretiyle halkn tedirgin edilmemesini,
...durumun nedenlerini soracak sivil kurumlara, iverenlere
ya da teki zel kiilere, genlerin sonbahar manevralar iin
askere alndklarnn bildirilmesini emretti. Hitler ayn za
manda, Ordu Yksek Komutanlnn, temmuzun ortasndan
itibaren, smr blgesindeki hastahanelerin boaltlmas iin
verdii emrinin, gvenlik nedenlerinden tr uygulanmamasn da bildirdi.
H itlerin hazrlad sava, topyekn bir savat; yalnz as
ker seferberlii deil, btn ulus kaynaklarnn da topyekn
seferber edilmesini gerektiriyordu. Bu dev ii koordine etmek
zere ertesi gn, 23 Haziranda, Alman Savunma Krulu, Goeringin bakanlnda bir toplant yapt. Toplantda otuz be
kadar yksek kademeden sivil ve asker memurla, Silhl Kuvm

vetler adna Keitel, Raeder, Halder, Thomas, ve Mllch ve ayr

ca da t leri, Ekonomi, Maliye, Ulatrma Bakanlar ve Himmler bulunuyordu. Kurulun ancak ikinci toplantsyd ama
Goering, Kurulun ok nemli kararlar almak zere topland
n hemen aklad ve toplantya ait ele geirilen gizli tutanak
tan anlaldna gre, savan yakn olduunu, sanayi ve ta
rmdaki igc alannda ve topyekn seferberlii ilgilendiren
bir sr alanlarda daha birok eylerin yaplmas gerektiini
kesinlikle syledi. (71)
Goering, H itlerin yedi milyon kadar insan silah altna
alacan Kurula bildirdi. Ekonomi Bakan Dr. Funk, ii du
rumunu kuvvetlendirmek zere sava esirleriyle hapishane ve
toplama kamplarnda bulunanlara ne gibi iler, yaptrlacan
tesbit edecekti. Himmler lfa kararak, sava zamannda
toplama kamplarndan azami derecede yararlanlacam syle
di. Ve Goering de ek Protektorasindan getirilecek yzbinlerce
iinin, Almanyada zellikle tarm alannda kontrol altnda a
ltrlacan ve barakalarda yatrlacan bu szlere ekledi.
Nazilerin esir ii program bylelikle biim almaya balyordu.
I leri Bakan Dr. Frick, "devlet dairelerindeki memur
lardan tasarruf edeceine sz verdi ve Nazi rejiminde, brok
rat memur saysnn yirmi mislinden krk misline ktn,
bu duruma gz yumulamyacan syliyerek konumalar can
landrd. Bu ac durumu dzeltmek iin bir komite kuruldu.
Ordu Genel Kurmay Ulatrma Dairesi Bakan Albay
RudoJf Gercke de, daha karamsar bir konuma yapt. Byk
bir cesaretle, Almanya ulatrma, alannda bugn iin savaa
hasr deildir dedi.
Alman ulatrma ebekesinin grevini yapp yapamyaca
konusu, elbetteki savan Polonyann dna srayp srama
masna balyd. Batda, Fransa ve ngiltere ile savalacaksa,
bu takdirde ulatrma sistemi yeterli olmiyabilirdi. Savunma
Kurulu, Bat Duvarm en ge 22 Austosta, ar bir al

mayla, bu tarihe kadar elde edilecek malzemeden yararlanla

rak azami derecede hazr duruma getirmek amacyla Temmuz
aynda iki kere olaanst toplant yapt. Kruppu ve elik
kartelinin yksek mdrleri, Bat tahkimatnn tamamlanmas
iin gereken malzemeyi salamaya alacaklarna sz verdiler.
nk Almanlar durumlarnn, Polonyay isrtul ettikleri sra
da, ngiliz - Fransz ordularnn Bat Almanya zerine ciddi
bir taarruza giriip girimiyeceklerine bal olduunu biliyor
lard.
Hitler, 23 Maysta generallerine, Polonya ile atma ne
deninin Danzig olmadm olaanst bir itenlikle, syledii
halde Serbest ehir, yaz ortasnda birka hafta, sanki herhangi
bir gn patlamaya hazr bir barut fs gibiydi. Almanlar bir
sredenberi Danzige, yerli muhafz kuvvetleri tarafndan kul
lanlmak zere, silh ve subay karyorlard, (* ). Bunlar Dou
Prusya snrlarndan karld iin PolonyalIlar da, bu snrda
ki gmrk memurlarnn ve snr muhafzlarnn saylarn art
trmlard. O srada yalnzca Berliden aldklar emirlere g
re hareket eden mahalli Danzig makamlar ise, Polonya me
murlarnn grevlerini yapmalarna engel oluyorlard.
Bu atk durum 4 Austosta bir buhran haline geldi;
Polonya'nn Danzig temsilcisi, Polonya gmrk mfftleri
ne, grevlerini "silhla yerine getirme emrinin verildiini,
Danziglilerin, PolonyalIlara karacaklar herhangi bir zorlu
un "b ir iddet hareketi saylacam, byle bir durumda Po
lonya hkmetinin "Serbest ehre kar derhal bir misilleme( * ) 19 Haziranda Ordu Yksek Komutanl, 168 Alman subayna
"nceleme amacyla sivil kyafetle serbest Danzig devletinde gszl izninin
verildiini D leri Bakanlna bildirdi. Temmuzun banda^, General
Keftel, o srada Dar.zigde bulunan yirmi hafif ve drt ar copu ortaya
karmann ve bu toplarla tlim yapmann m, yoksa bu toplar sakla
mann m politik bakmdan daha doru olacam D leri Bakanlndan
sordu (72). Almanlarn, ar toplan PolonyalI mfettilerin gzlerinden
nasl kabardklar Alman belgelerinden anlalmyor.
779

ye geeceini mahalli makamlara bildirdi.

Bylece Hitler, PolonyalIlar sindiremiyeceini bir kere
daha anlad, Varovadaki Alman elisinin de, Temmuzda, P o
lonyalIlarn, Danzigteki haklar aka inendii takdirde
Polonyann dveceinden hi phe edilemiyeceini Ber
lin'e bildirmesi, bu ii daha da ciddiletirdi. Elinin gnderdii
telgrafn kenarna Ribbentropun kendi el yazsyla yazd
nottan, telgrafn Hitler tarafndan grld anlalmakta
dr. (73).
Hitler ok kzmt. Ertesi gn, 7 Austosta, Danzig Nazi
Gauleiteri Albert Forsteri Berchtesgadene ard ve artk
PolonyalIlara kar sabrnn tkendiini kendisine syledi. Ber
lin'le Varova birbirine iddetli notalar gnderip duruyorlard.
Bu notalarn havas, taraflardan hibirinin aklamaya cesa
ret edemiyecei kadar ard. Alman hkmeti, ayn dokuzun
da gnderdii notada, Danzige verilen ltimatomun tekrar ha
linde bunun Almanya - Polonya ilikilerini bozacan... A l
man hkmetinin bundan doacak sorumluluu zerine alamyacam bildirdi. Polonya hkmeti ertesi gn bu notaya
sert bir cevap v e r d i:
Serbest ehir makamlarnn. Polonyann Danzlgtekt hak ve ykar
larm bozacak herhangi bir teebbse girimeleri halinde (PolonyalIlar
eski tepkilerini gstermekte devam edecekler ve bunu yalnz kendilerinki
elverili grecekleri aralar ve tedbirlerle yapacaklar ve Alman hk
metinin herhangi bir mdahelesini... bir saldn hareketi sayacaklardr.*

(14)
Hitlerin karsna kan kk hkmetlerden hibiri,
byle bir dil kullanmamt o gne kadar. H itler ertesi gn, 11
Austosta, Alman isteklerini yerine getirmekte bir hayli ileri
giden Danzig, Milletler Cemiyeti Yksek Komiseri svireli Cari
Burckhardt' kabul ettii zaman ok sinirliydi. Grme sra
snda PolonyalIlarn en ufak bir teebbs halinde, PolonyalI
larn hi bilmedii kudretli silhlarla, imek gibi zerlerine
780

saldracam ziyaretisine syledi.

(Y ksek Komiserin sonradan verdii raporda bildirdiine gre M.
Burckhardt, bunun genel bir atlmaya varacam syledi. Herr Hitler,
eer bir sava kacak olursa, bunun yarn kaca yenle Imgiin kmas
n tercih edecei, bu sava, btn silhlar, btn imknlaryla kullan
maktan ekinmi olan kinci Wilhelm gibi ynetmeyecei ve sonuna ka
dar merhametsizce savaac cevabn verdi. (75)

Kime kar? Elbetteki Polonyaya kar. Gerekirse ngil

tere ve Fransaya da kar. Rusyaya kar da m? Hitler. Sovyetler B irliine nasl davranacam sonunda kararla iir miti.

R U S Y A N I N

M D A H A L E S :

I I I

Ruslar yeni bir k daha yapmlard.

18 Haziranda, Berlindeki Sovyet Ticaret Temsilcisi E. Babarin, yanma iki yardmcsn alarak Alman D Ticaret Ba
kanlnda Julius Schnurreu grmeye gelmi ve Rusyann A l
man - Sovyet ekonomik ilikilerini geniletmek ve younlatr
mak istediini bildirmiti. Beraberinde, her iki lkenin de daha
geni apta mal mbadelesini ngren ayrntl bir muhtra ge
tirmi ve taraflar arasnda ayrlk bulunan birka noktann da
dzeltildii takdirde, Berlinde bir ticaret anlamas imzalama
ya yptkili olduunu sylemiti. Dr. Schnurrenin bu grme
zerinde verdii gizli rapordan anlaldna gre Almanlar, bu
tekliften memnun kalmlard. Schnurre byle bir anlamann
hi olmazsa Polonya ve ngilterede etki yapmaktan geri kalmyaeam raporuna eklemiti (76). Drt gn sonra, 22 Tem
muzda, Moskovadaki Rus basn, Sovyet - Alman ticaret g
rmelerinin Berlin'de yeniden balam olduunu aklad.
Ayn gn Weizsaecker, Moskovadaki eli von der Schulenburga byk bir sevinle yeniden ilgin bir talimat telledi. T i
caret grmeleri konusunda eliye unlar bildirdi: Biz bu

rada ok istekli davranacaz, nk, buradaki genel neden

lerden tr, bir an nce bir sonua varlmas istenmektedir.
Telgrafa unu da eklemiti. Ruslarla yaptmz grmelerin
tamamiyle siyasi olan yanna gelince, (30 Haziran tarihli) telg
rafmzda bildirdiimiz bekleme sresinin (* ) bitmi olduu
kansndayz. Bu bakmdan size de, orada konu zerinde fazla
durmakszn, ipleri yeniden toparlama yetkisi verilmi bulun
maktadr. (77).
Nitekim drt gn sonra, 26 Temmuzda, Berlin'de ipler ye
niden toparland. Ribbentrop, Dr. Schnurrea, Berlindeki lks
lokantalardan birinde, Sovyet maslahatgzar Astakov ve Babarin ile bir akam yemei yemesi ve bu arada Ruslarn az
larn aramas iin tlimat verdi. k i Rusun azlarm aramaya
pek lzum yoktu ya. Schnurreun, grme zerine verdii gizli
raporda belirttii gibi, Ruslar gece yars saat 12.30a kadar
oturdular ve bizi ilgilendiren siyasi ve iktisadi sorunlar ze
rinde ok neeli ve ilgili ekilde konutular.
Astakov, Babarinin de kendisine yakndan katlmasyla,
bir Sovyet - Alman siyasi yaknlamasnn, her iki lkenin
karlarna uyduunu aklad. Nazi Almanyasmn, Sovyetler
Birlii'ne neden bu kadar dman olduunun, Moskovada bi
linmediini syledi. Alman diplomat ise bu szlere cevap ola
rak Doudaki Alman politikasnn imdi bsbtn baka bir
yol izlediini anlatt.
B izim bakrnmzdan Sovyetler B irlinin tehdit edilmesi, szkonusu
olamazd. Bizim am alarm z bsbtn baka yndeydi... Alm an politi
kasnn amac n giltere'yd i... H ayati Rus sorunlarna gereince y er v e
ren, geni bir karlkl kar anlamasn dnebilirdim.
Ama Sovyetler Birlii, Almanyaya, kar ngiltere ile birleecek olur
sa, byle bir ihtimal ortadan kalkard. Almanya ile Sovyetler Birlii ara
snda br anlamaya varmann imdi tam zamanyd Am a Londra ile bir
pakt imzaland takdirde byle bir ihtimal artk ortadan kalkard.

(* )

772inci sayfaya baknz.

7S2

ngiltere Rusyaya ne verebilirdi ? Ols. ols. Avrupa .savuma katla

bilir, Almanyann dman olabilirdi. An.- bu.- karlk biz ne verebi
lirdik? Tarafszlk ve muhtemel bir Avrupa <.ai .vta.smn dnda, kalmak
ve eer Moskova isterse, eski zamanlarda olduu gibi ter iki lkenin de
iine gelecek, karlkl bir Alm an-Rus kar
anlamas imzalamak...
Benim grme gre, Battk Denizinden Karadm)/,- vr u/.ak douya ka
dar uzanan hat boyunca, (Alm anya ile Rusya muMidn ( almal her
hangi bir sorun yoktu. Ayrca, dnya grlerindeki bliin ayrlklara
ramen, Almanya, talya ve Sovyetier Birlii arasnda, ideoloji bakmn
dan ortak bir yan da vard : hepimiz Batdaki kapitalini demokrasilere
karydk. (7S)

Bylece, 26 T emimiz gn, Berlinin kk bir lokantasn

da, gecenin ge saatlerinde, ikinci derecedeki diplomatlar, ne
fis yemekler yiyerek, gzel araplar ierlerken, Almanya Sovyetler Birlii arasnda pazarlk balam oluyordu. Schnurre,
izledii yeni politikaya ait talimat Ribbentropun kendisinden
almt. Astakov iittii szlerden memnun kalmt. Bu szle
ri hemen Moskova'ya bildireceini Schnurre'a vaad etti.
Almanlar, D leri Bakanlnda, Sovyet bakentinin bu
k karsnda nasl bir tepki gstereceini merakla bekliyor
lard. gn sonra, 29 Temmuzda VVeizsaecker, Moskovadaki
eli Schulenburga kurye ile gizli bir mesaj gnderdi.
Astakov ile Babarine sylenen szlerin,
Moskova'da bir karlk
bulup bulmadn renmek bizim in nemlidir. Eer Molot.ovla yeni
bir grme dzenlemek imknn bulursanz, ltfen ayn politika ze
rinde azn araynz. Eer Molotovuh imdiye kadar srdrd e
kingenlikten vazgetiini grrseniz, bir adm daha ileri gidiniz... Bu tu
tum, zellikle Polonya sorununa uygulanacaktr.
Biz Polonya sorunu
nun... btn Sovyet karlarn koruyacak ve Moskovadaki hkmetle
bu konuda bir anlamaya varacak ekilde gelitirilmesine hazrz. Baltk
sorununda da, eer grmeler olumlu bir yol izleyecek olursa, Baltk
devletlerine kar tutumumuzun, Baltk denizinde hayati SovySt karla
rna sayg gsterecek ekilde ayarlanabilecei nceden sylenebilir. (79)

iki gn sonra, 31 Temmuzda Devlet

burga acele ve gizli bir telgraf ekti ;

Sekreteri, Schulen

Moskovaya bugn kurye ile varacak olan 29 tarihli mesajmza ek

tir :

783

Molotov ile bir grme tesbit eder etmez ltfen tarihini ve saatini
telgrafla bildiriniz.
Grmenin erken olmasn istiyoruz. (80)

Berlinden Moskovaya gnderilen mesajlara acele kayd

ilk olarak konuluyordu.
Mesajna acele kaydn bo yere koymamt Berlin.
Hitler ordularn, ulusun nasl durduracam tesbit etmek
zere, askerler arasnda derhal bir toplant yaplmas konusun
da Ruslarn yaptklar teklifi, sonunda Franszlar ile tngilizler
kabul etmilerdi. Geri Chamberlain, 31 Temmuzda, Avam Ka
marasnda yapt aklamaya kadar byle bir anlamadan sz
etmemiti, ama Almanlar bunu renmilerdi. Paristeki Alman
elisi von Welczeck, Fransa ile Ingilterenin, Moskovaya as
ker heyet gndereceklerini ve Fransz gurubuna General Doumencin bakanlk edeceini olaanst bir bilgi kaynandan
rendiini, General Doumencin ok iyi bir subay olduunu,
General Maxime Weygandn Kurmay Bakan Yardmcs bu
lunduunu, 28 Temmuzda, Berline bildirmiti (91). Alman el
isi, iki gn sonra gnderdii ek mesajnda, Parisle Londrann,
asker heyet toplantsn Moskova grmelerinin kesilmesini
nliyecek son are saydklarm tahmin ettiini bildiriyor
du. (82)
Elinin bu tahmini doruydu. ngiliz D ilerinin gizli ev
rakndan anlaldna gre, Moskovadaki grmeler, Tem
muzun son haftasnda, daha ok dolayl saldr mn, tanmn
da bir anlamaya varlamamas yznden kmaza girmiti.
Ingiliz ve Franszlara gre, Ruslarn dolayl saldr deyimi
iin yaptklar yorum o kadar geniti ki bu yorum, Sovyetlerin,
ciddi bir Nazi tehlikesi olmasa bile, Finlandiyaya ve Baltk
devletlerine mdahale etmesini hakl gstermek iin kullanla
bilirdi. Londra ise Fransa daha uzlac bir tutum almaya
hazrd bunu kabul edemezdi.
Ruslar, lke arasndaki karlkl askeri yardmn yn

temlerini, biimini ve apn" ayrntlaryla tesbit edecek aske

r bir anlamann, karlkl yardm pakt ile ayn zamanda y
rrle girmesi iin, 2 Hazirandanberi direnip duruyorlard.
Rusyann asker gcne pek nem vermeyen Batl devletler
ise (*) Molotovu atlatmaya alyorlard. Asker grmelere
ancak siyasi anlama imzalandktan sonra balyabilirlerdi.
Ama Ruslar direniyorlard, tngilizler, 17 Haziranda, Sovyetler
Birlii asker ve siyasi anlamalarn ayn zamanda imzalanma
s konusunda direnmekten vazgeerse ve gilizlcrin yapt do
layl saldr" tanmn bir dereceye kadar kabul ederse,
hemen asker grmelere balamaya raz olacaklarm leri s
rerek pazarla girimek isteyince, Molotov, bu teklifi derhal
reddetti. Franszlarla Ingilizlerin, askeri ve siyasi anlamalar
tek bir anlama saymadklar srece, grmelere devam iin
bir neden gremediini syledi. Ruslarn, grmelerin kesil
mesi konusunda yaptklar bu tehdit Paris'te korku yaratt. Bu
srada Franszlarn, Sovyet-N azi karlkl flrtn daha iyi
bildii ve Ingiliz hkmetinin ise, bir yandan Ruslarn dolay
l saldr terimi zerindeki tekliflerini reddederken, teyandan,
istemiye istemiye asker bir toplantya, daha ok Fransz bas
ks altnda, raz olduu anlalyor. (84)
Chamberlain, btn bu asker grme iini ok souk
<*} ngiliz Yksek Komutanl, sonradan Almanyann da dt
hatya dm, Kzl Ordunun gcn ok kmsemitir. ,Bmun nedeni,
t daha ok, Komutanln Moskovadaki asker ataelerden alm olduu
raporlardr, rnein, Asker Atae Albay Firebra.ee le Hava Ataesi Filo
Komutam Hallawell, 6 Martta Londraya gnderdikleri uzun raporlarda,
Kzl Ordunun ve Hava kuvvetlerinin savunma yeteneklerinin fena olma
dm, ama ciddi bir taarruzu baaramyacaklarm bildirmilerdi. Hallawell, Rus hava kuvvetlerinin ana servislerinin, dman harekt sonu
cunda kmesi zerine "kara kuvvetleri gibi hareketsiz kalabilecei ka
nsndayd. Firebrace, yksek subay kadrosunda yaplan temizliin Kzl
Orduyu ok zayflatt dnceslndeydi.
teyandan, Kzl Ordunun,
sava kanlmaz saydn ve elbettekl sava iin durmadan hazrland
m Londraya bildirmiti. (83)

785

F : 50

karlyordu ( ) Londradaki eli von Dirksen, ngiliz hk

metinin Ruslarla yaplacak asker grmelere phe ile
baktn 1 Austosta Berline bildirdi.
Byle olduu (diye yazyordu eli) ngiliz heyetinin oluumundan
belli. e**) Amiral... aslnda emehli listesindedir ve hibir zaman Donan
ma personeli arasnda bulunmamtr. General ise yalnzca bir kta suba
ydr. H ava Mareali bir pilot ve eitmen olarak parlak bir kimsedir, ama
stratejist deildir. Bundan da anlalyor ki asker heyetin grevi hare
kt zerinde anlamalar yapmaktan ok, Sovyet kuvvetlerinin sava g
cn deerlendirmektir... Buradaki VVehrmaebt ataelerinin hepsi do,
Sovyet silhl kuvvetleriyle yaplacak grmeler zerinde, Ingiliz asker
evrelerinde garip br pheciliin bulunduunu grmektedirler. (86)

Gerekten de Ingiliz hkmeti o kadar phe iindeydi ki,

Amiral Drasin eline grme yetkisi bulunduunu gsteren bir
kt vermeyi bile unutmutu. Mareal Voroilov, asker ef
lerin ilk toplantsnda, pek yanlla benzemeyen bu durum
dan yaknmt. Amiralin itimatnamesi bir trl, 21 Austos
tan nce de gelmedi. Geldii zaman da zaten artk pek yaran
kalmamt.
Amiral Draxe yazl bir itimatname verilmemi olsa bile,
Moskovadaki asker grmeler srasnda nasl bir politika
izleneceine dair gizli tlimat verilmesi unutulmamt. Son(* ) Moskovada Molotovla grmeler yapan Strong, bu konuda
Chamberlainden de souk davranyordu. 20 Temmuzda Di leri Bakanlna yazd bir yazda yle demiti. : Ruslarn bizim mttefikimiz
olacaklarndan emin olmadka, Sovyet hkmeti le asker srlarmz g
receimizi ummak gerekten olaanst bir ey olur.
Ruslarn gr ise bunun tam tersiydi ve 27 Temmuzda Ingiliz Fransz grmecilerine bu gr yle aklamlard: nemli olan
nokta taraflarn ortak dvaya ne kadar tmen ile katlacaklar ve bu
tmenleri nerelerde bulunduracaklardr. (85). Ruslar kendilerini siyasi
bakmdan balamadan nce, Batdan ne apta bir asker yardm grebi
leceklerini renmek istiyorlard.
<**) Ingiliz heyetinde unlar vard : 1935-1938 yllarnda, Plymouth
da Bakomutanlk yapm olan Amiral Sir Reginald Plunkett - Ernle - Erle
- Drax, H ava Mareali Sir Charles Burnett ve Tugeneral Heywood.

786

radan aklanan ngiliz D leri Bakanl Evrakndan anlal

dna gre Am irale, siyasi anlamalar imzalanncaya kadar,
fasker) grmelerde ok yava gitmesi, siyasi grmelerin
gidiatn gzlemesi sylenmiti (87). Siyasi pakt imzalann
caya kadar, Kulara hibir gizli askeri bilgi vermemesi gerek
ti i de ayrca bildirilmiti.
Ancak siyasi grmeler 2 Austostanberi kesilmi ve Molotov da asker grmeler biraz ilerleme kaydetmeden bu g
rmelere yeniden balamyacan aka sylemiti. Bundan
olsa olsa yle bi sonu karlabilirdi: Chamberlain hk
meti, imzalanmas dnlen karlkl yardm paktnda, her
lkenin zerine almas gereken asker taahhtleri ortaya at
mak iin vakit kazanmaya alyordu (* ). Gerekten de, ngiliz
D ileri Bakanlnn gizli belgelerinden ok iyi anlalyorki
Chamberlain ile Halifax, Austos balarnda, Hitleri durdur
mak iin Sovyetler Birlii ile bir anlamaya varmaktan umut
larn kesmilerdir ve ancak Moskovadaki asker grmeleri
uzatacak olurlarsa. Alman diktatrn drt hafta iinde sa
vaa doru kesin bir adm atmaktan alakoyableceklerdir. ("* }
( * ) Arnold Toynbee ile arkadalar daha ok ngiliz D ileri B a
kanl belgelerine dayanarak yazdklar The Eve of War, 1939 adl kitap
ta bu sonuca varmlardr.
<**) Hava Mareali Sir Charles Burnett, 16 Austosta Moskovadan
Londra'ya unlar yazyor : Hkmet politikasnn, bir antlama kabul
t ettiremediimiz srece, grmeleri uzatmak olduunu anlyorum . Mos
kovadaki ngiliz elisi Sedds de, hkmeti asker grmelere raz ol
duunun ertesi gn, 24 Temmuzda, Londraya u telgraf ekmiti, Ben
asker grmelerin baarya ulaaca konusunda, iyimser deilim; s
ratle bir sonuca varlacan da sanmyorum. Ama grmelere balamak,
Mihver kuvvetleri iin iyi bir darbe ve dostlarmz iin yi bir kazan ola
cak ve grmeler de, bu araaa, nmzdeki tehlikeli birka ay atlata
bilecek kadar uzatlacaktr. (88). ngiliz-Fransz laberalma servislerinin,
Mclotov ile Alman elisinin konutuklarn, Almanlarn Polonyay yeni
den. Ruslarla blmeye altklarn, (Couiondre, byle bir ihtimal! daha
Maysn 7 sinde bildirmiti 754nc sayfaya baknz.) Almanlarn Folon-

787

Ruslar, Ingiliz ve Franszlarn tersine, askeri heyetlerinin

bana, silhl kuvvetlerinin en yksek subaylarn getirmiler
di: Savunma Komiseri Mareal Voroilov, Kzl Ordu Genel
Kurmay Bakan Mareal apunikov, Deniz ve Hava Kuvvet
leri komutanlar. Ingiltere'nin, Temmuz ay iinde, Polonya Ge
nel Kurmay ile asker grmelerde bulunmak zere Varo
vaya imparatorluk Genel Kurmay Bakan General Edmund
ronside gnderdii halde, ayn yksek subay Moskovaya
gndermeyi dnmemi olmas Ruslarn gznden kamam
t.
t
Ingiliz - Fransz asker heyetlerinin acele Moskova'ya gn
derildii de sylenemez. Istenilseydi heyet bir gnde uakla
Moskovaya gnderilebilirdi. Ama yava giden bir gemiyle
bir yolcu ilepiyle gnderildi heyetler. Heyetlerin Rusya
ya gitmesi ueen Marynm Amerikaya gitmesi kadar uzun sr
d. Heyetler, 5 Austosta Leningrada hareket ettiler, Mosko
vaya ancak 11 Austosta vardlar.
Ama artk ok ge kalnmt: Hitler yar kazanmt.
Ingiliz ve Fransz heyetleri kendilerini Leningrada g
trecek yolcu gemisini beklerlerken, Almanlar son sr'atle ha
rekete gemilerdi. 3 Austos, Berlin ve Moskova iin ok nem
li bir gnd.
Telgraflarn gnderilmesi iini ou zaman Devlet Sekre
teri von Weizsaeckere brakan D ileri Bakam Ribbentrop, o
gn kendi telgrafn kendi yazd ve zerine G izlidir ok
Aceledir kelimelerini de koyarak Moskovada Schulenburga
gnderdi.
Dn Astakovla uzun bir konuma yaptm.
konumadan sonra ekilmitir.

Aadaki telgraf bu

ya snrnda byk ynak yaptklarm ve Hitlerin de ne yapmak is

tediini bildikleri dnlecek olursa, Ingilizlerin Moskovadaki bu gecik
meye umut balamalar gerekten gariptir.

788

Almanyann, A lm a n . Rus likilerini yeniden dzene koymak iste

diini syledim ve Baltktan Karadenize kadar, ikimizi de memnun ede
cek ekilde zmlenemiyecek hi bir sorun bulunmadm anlattm. Astakovun, bu sorunlar zerinde daha somut konuma arzusunu gstermesi
zerine,.. Sovyet hkmeti de, A lm a n -R u s ilikilerini yeni ve daha sa
lam br temel zerine oturtmak istediini, Astakov kanalyla bildirdii
takdirde byle bfr grmeye bizzat kendimin hazr olduunu syledim.>
(89)

Alman D leri Bakanl, Sehulenburgun, ertesi gn

Molotovu greceini biliyordu. Ribbentropun telgraf ekil
dikten bir saat sonra, Weizsaecker de kendi telgrafn yazd ve
o da zerine Gizlidir ok Aceledir kelimelerini koydu.
Siyasi durumu gznnde tutarak ve sratle hareket etmek gerek
tiini dnerek, bugn Molotovla yaptnz grmeye saplanmakszn,
Alman - Sovyet niyetlerinin uyumlatrlmas konusundaki grmelere,
Berlin'de daha somut olarak devam etmeyi stiyoruz. Schnurre bu ama
la, Astakovu bugn kabul edecek ve daha somut temeller zerinde gr
melere devama hazr olduumuzu bildirecek. (90)

Ribbentropun, Baltktan Karadenize kadar hereyi, so

mut olarak birdenbire konumak istemesi, Ruslar bir noktada
artacakt: Ribbentrop, leden sonra saat 3.47 de ektii
ikinci telgrafta (Astakova) Polonya'nn gelecei zerinde bir
anlamaya varabileceini hafife im ettiini Schulenburga
bildirdi. Ama D leri Bakan, Moskovadaki elisine; Ber
imdeki Rus Maslahatgzarna ayn zamanda acelemiz yok de
diini belirtmeyi de unutmad. (91)
Bu bir blft ve zeki Sovyet maslahatgzar, leden sonra'12.45 de, D leri Bakanlnda Schnurre ile grt za
man bunu belirtti. Astakov Schnurrede, acele eden bir hal
grd halde bir gn nce Alman D ileri Bakannda hi
de yle acele ettiini gsteren bir hal bulunmadn" syledi.
Schnurre bunu frsat bildi.
(G izli muhtrada bildirdiine gre) (92) M. Astakov'a, D leri
Bakannn dn gece, Sovyet hkmetine kar acele bir tavr taknma

789

mas

bile bizim, olabildii kadar ksa bir zaman iinde, bir temel ha
zrlamak zere grmelere devam iin nmzdeki birka giinf*) nem
li saydmz syledim.

Almanlar artk durumu birka gn iinde anlayabilecek

lerdi. Astakov, Alman tekliflerine kar Molotovdan geici
bir cevap aldn Schnurree syledi. Cevap genellikle olum
suzdu. Moskova, ilikilerin dzelmesini istiyordu ama Molotov Almanyann tutumu zerinde somut bir ey bilmediini
sylyordu.
Sovyet D leri Komiseri o akam dncelerini, Mosko
vada Schulenburga dorudan doruya anlatt. Eli, gece ya
nsndan sonra alman raporunda (93), Molotovun bir saat bir
eyrek sren grmesi srasnda, her zamanki ekingenliini
braktm ve olaanst bir aklk gsterdiini bildirdi. K e
sindi bu. nk Schulenburg, Almanyann iki lke arasnda
Baltktan Karadenze kadar hibir ayrlk olmad grn
tekrarlad ve Almanyann bir anlamaya varmak istediini
yeniden syledii zaman, inat Rus Komiseri, Almanyann
Sovyetler Birliine kar yapm olduu dmanea hareketler
den birkam sayd: Anti - Komintern Pakt, Japonyanin Rus
yaya kar desteklenmesi ve Sovyetlerin Mnih grmeleri
dnda braklmas.
Molotov: Peki, Alman grleri bu nokta ile nasl uzlatrlabilir? diye sormutu. Alman hkmetinin tutumunda
deiiklik olduunu gsteren tantlar imdilik daha ortada
yok.
Bu szler kargsnda Schulenburg biraz bozulmu gibidir.
(B erlin e ektii telgrafta yle diyor) Benim genel izlenimim u
dur ki, Sovyet hkmeti bugn iin, btn Sovyet istekleri yerine geti ildii tekdirde, ngiltere ve Fransa ile bir anlamaya varmak kararn
dadr.. . Szlerimin Molotovu etkilediini sanyorum;
bununla birlikte
Sovyet hkmetinin politikasn tersine .evirtmek in bizim bir hayli
aba harcamamz gerekmektedir.
(* )

Aslnda da alt izilmitir.

790

Eski Alman diplomat, Rus politikas zerine ok eyler

biliyordu, ama Moskovadaki ngiliz - Fransz grmecilerinin
kaydettikleri ilerlemeyi yanl deerlendirmiti. Sovyet diplo
masisini tersine evirmek iin gerekli sayd "b ir hayli aba"
da, Berlinin ne dereceye kadar ileri gitmek istediini de pek
k avrayamamt.
Alman D leri Bakanl, Sovyet diplomasisinin deiti
rilebileceine inanmaya balamt. Rusya tarafsklatrlacak,
olursa, ngiltere ile Fransa, ya Polonya iin savaa girmeyecek
ler, ya da girecek olurlarsa, Polonya sratle ortadan silinip, A l
man Ordusu btn gcyle batya dnnceye kadar, Bat tah
kimatnn nnde bu iki devlet kolaylkla durdurulabilecekti.
Bakentteki hava deiiklii, zeki Fransz maslahatgza
r Jaques Tarbe de S t- Hardouinin gznden kamad. 3 Aus
tosta, Berlin ve Moskova arasndaki diplomatik faaliyetin en
civcivli zamannda, Parise unlar bildirdi: "Geen hafta iin
de, Berlindeki siyasi havada byk bir deime gze arpt...
Heyecan, tereddt, ayak uydurma ya da yattrma dnemi,
Nazi liderleri arasnda yeni bir aamaya vard. (94)

A L M A N Y A N I N

M T T E F K L E R
K A R A R SIZLIK

A R A S I N D A

Almanyann mttefikleri olan talya ile Macaristana gelince

i deiiyordu. Yaz aylar ilerledike, Budapete ve Romadaki
hkmetler 'H itlerin aaca bir savaa lkelerinin Almanya
le birlikte srkleneceinden gittike korkmaya baladlar.
Macaristan Babakan Teleki, 24 Haziranda Hitler ile Mussoliniye ayn ekilde birer mektup gndererek genel bir a
tma halinde Macaristann politikasn Mihver politikasna
uyduracan" bildirmiti. Ayn gn, iki diktatre birer mek
tup daha yazm ve 24 Haziran tarihli mektubun yanl bir

791

yoruma yol amasn nlemek zere ...Macaristann moral ne

denlerden tr, Polonya'ya kar silhl bir harekete giriecek
durumda bulunmadn tekrar ederim , demiti. (95)
Budapete den gelen ikinci mektup, Hitleri kplere bindir
di. 8 Austosta Macar D leri Bakan Kont akiyi, Obersalzbergde Ribbentropun yannda kabul ettii zaman, Macar Ba
bakannn gnderdii mektubun kendisini arttn syliyerek grmeyi at. D leri Bakanlnn bu grme ze
rine hazrlad gizli rapora gre Hitler, bir Alman - Polonya
atmas halinde Macaristan'dan ya da herhangi baka bir
devletten hi bir suretle bir ey beklemediini belirtti. Kont
Telekinin mektubu gereksizdi dedi. V e Macaristann, Alman
ya syesinde ekoslovakyadan bu kadar ok toprak kopara
bildiini Macar Kontuna hatrlatt. Almanya savata yenilirse,
Macaristan da otomatik olarak ortadan silinir, dedi.
Ele geirilen D ileri Bakanl belgeleri arasnda bulunan
grme muhtrasndan, Almanya iin nemli bir ay olan Aus
tos ay iinde, H itlerin ne durumda olduu iyice anlalmak
tadr. Polonyann Almanya iin asker bir sorun tekil etme
diini syledi. Bununla birlikte dnd ey, iki cephede sa
va yrtmekti. Dnyada Almanyann Bat tahkimatn ya
racak hibir kuvvet yoktur, diye vnd. Ingiltere de dahil
olmak zere dnyada beni hibir kimse korkutamamitr. Bek
lenen sinir krizine yakalanmyacam. Rusyaya gelince :
Sovyet hkmeti bizimle dvmiyecektir... Sovyetler arn hata
sn tekrarlamyacak ve ngiltere iin kanlarn aktmyacaklardr. Aske
ri harekta glrigmeksizin, Bal tk devletlerine ve Polonya'ya yaylmann
yollarn arayacaklardr.

Hitlerin nutku o kadar etkili oldu ki, ayn gn yaplan

ikinci bir konumann sonunda Kont aki, Telekinin yazd
iki mektubun yazlmam saylmasn Hitlerden rica etti. A y
n eyi Mussoliniden de rica edeceini syledi.
Due, birka haftadanberi Fhrerin talyay savaa s752

rkleyeceirden korkuyor ve buna zlp duruyordu. Berlin

deki elisi Attolico, Hitler'in, Polonyaya hcumu kararlatr
dn bildiren raporlar gnderiyordu O ). Mussolini Haziran
bandanberi Hitlerle yeni bir grme daha yapmak istiyordu.
Sonunda, Brenner'de Temmuzun 4nde bir grme yaplmas
kararlatrld. Mussolini 24 Haziranda Attolico kanalyla g
rmede uygulanacak baz ana ilkeleri H itlere bildirdi. Fhrer sava kanlmaz sayd takdirde talya yannda yer
alacakt. Ama Due Polonya ile yaplacak bir savan mahalli
olarak kalmyacan H itlere hatrlatyordu; bu bir Avrupa
atmas olacakt. Mussolini byle bir savan Mihver iin da
ha zaman gelmedii kansndayd. Sava yerine, "birka yllk
yapc bar bir politika izleyerek Almanyann Polonya ile
olan anlamazlklarm, talyann da Fransa ile olan atmala
rn diplomatik grmelerle zmesini teklif ediyordu. Daha
Attoliconun 6 Temmuzda Ribbentropla yapt bir konuma
zerine gndermi olduu gzel rapor bunun en iyi rneidir. N azi D
leri Bakam, Polonyann, Danzige hcumu halinde, Almanyann Dan.
zig sorununu yirmi drt saat iinde hem de Varovada zeceini
sylemiti. Fransa Danzig ine mdahele eder de genel bir savaa yol
aarsa, asnd; Almanyann da istedii buydu. Fransa "ortadan siline
cek ti. ngiltere tedirgin olursa mparatorluu yklrd. Rusya m? Y a
knda bir Rus - Alman antlamas imzalanacak ve Rusya savaa katlmyacakt, Amerika? Roosevelte haddini bildirmek in Fhrerin bir tek
sylevi yeterdi. Japon korkusu Amerikay yerinden kprdatamazd. A ttolco raporuna yle devam ediyordu :
Ribbentrop, kafasna takt ad usum Germatiae savann res
mini izerken, her alanda ve herkese kar kazanlacak kesin
bir Alman zaferi zerine yaratt gerekten ok gzel yk
den baka gz hi bir ey grmyordu... Sonunda, benim an
layma gre, talya le Almanyann savan derhal almamas
ancak buna hazrlanlmas konusunda Due ile Hitler arasnda
tam bir anlamaya varlm olduunu grdm. (96)
Ama zeki Attolico, savan hemen k mya cana hi inanmyordu.
Temmuz ay iinde gnderdii btn raporlarda, Almanyann yaknda
Polonya zerine yryeceini bildiriyordu.

793

da ileri gidiyordu: Byk devletler arasnda yeni bir uluslara

ras konferansn toplanmasn ileri sryordu. (97)
Ciano'nm 26 Hazirandaki gnce kaydnda belirttiine g
re, Fhrer bu mektuba kar hi de iyi bir tepki gstermedi.
Mussolini de Hitlerle bulumalarn ertelemeyi daha doru bul
du (98). Bunun yerine iki lke D ileri Bakanlarnn hemen,
7 Austosta toplanmalarn teklif etti. Canonun gncesindeki
yazlar o gnlerde Romada tedirginliin ne kadar artm oldu
unu ok iyi gsteriyor. 6 Austosta yle yazyor Ciano :
B ir are bulmalyz. Almanlar izleyecek olursak savaa srklenir
ve bu savaa Mihver bakmndan ve zellfkle talya iin en elverisiz br
zamanda girmi oluruz. Altn ihtiyatlarmz hemen hemen kalmad. M a
den stoklarmz da yle... Sava nlemeliyiz. Ribbentrop le buluma fik
rini Dueye teklif ettim.. Buluma srasnda, Mussolininin dnya kon
ferans projesinin konuulmasna devam edilmesi iin alacam.
9 Austos Ribbentrop buluma fikrini kabul etti. Salzburg'ta ken
disiyle bulumak zere yarn akam hareket ediyorum. Due, bu srada
savaa girmenin delilik olacan Alnanlara belgelere dayanarak isbat
etmemi stiyor.
10 Austos Due, atmann ertelenmesi gerektiine imdi daha
ok nanyor. Selzburg toplants zerindeki raporu bizzat kendisi yazdRapor, Avrupa hayatm tehlikeli bir surette zehirleyen problemleri z
mek zere uluslararas grmelere balanmas zerine yaplan bir m,
ile bitiyor.
Ayrlmadan nce, Polonya ile bir atmadan kanmamz gerektii
ni, nk bu atmann mahalli olarak kalmasna imkn bulunmadm
ve genel bir savan herkes iin felket olacan Almantara aka an
latmam benden istedi. (99)

Gen Faist D ileri Bakan, bu gzel ama o gnk du

ruma gre basit gr ve tavsiyeleri aldktan sonra Almanyaya
doru yola kt ve Almanyada gn -11, 12 ve 13 Austos
gnleri Ribbentroptan ve zellikle Bitleri den hayatnn en b
yk darbesini yedi.

794

C A N O S A LZB U R G VE O B E R S A LZB E R G T E 11, 12, 13

A USTO S

Ciano, Salzburg dnda Fschlde, toplama kampna atl

m bir AvusturyalI kralcidan Nazi Dileri Bakannn ald
mliknede, 11 Austos gn Ribbentropla on saat kadar ko
nutu. Scakkanl talyan sonradan yazdna gre, havay
souk ve ar buldu. St. W olfgangta, Beyaz A t Lokantasnda
verilen akam yemeinde, her ikisi de bir tek kelime konuma
dlar. Zaten konumaya da lzum yoktu. Polonya'ya hcum edil
mee zaten kesin olarak karar verildiini Ribbentrop o gn zi
yaretisine sylemiti.
Ciano, Peki Bay Ribbentrop, neyi istiyorsunuz? diye
sormutu Koridoru mu, Danzigi mi?
Ribbentrop buz gibi souk gzleriyle bakarak u cevab
vermiti. Artk onlarla ilgilenmiyoruz. Biz sava istiyoruz!
Cianonun, Polonya atmasnn mahalli kalamyaca,
Polonyaya hcum edilirse Batl demokrasilerin de savaa ka
tlaca zerindeki szlerine kimse kulak asmad. Ciano, drt
yl sonra 1943d e
bir noel akam, Verona hapisha
nesinin 27 numaral hcresinde, Almanlarn zoruyla verilen
idam kararnn yerine getirilmesini beklerken, Fuschl ve Salzburgta geirdii o souk 11 Austos gnn hatrlyordu. 23
Aralk 1943d gncesine yazd son yazda, Ribbentropun.
Salzburgda Oesterreichischer H ofda, ar hava iinde geen
yemek ziyafetlerinin birinde Fransa ile ngilterenin tarafsz
kalacaklar zerine, bir talyan resmine kar, eski bir Alman
silah kolleksiyonuna bahse girdiini yazar. Ribbentropun bah
si kaybettii halde sznde durmadn acnarak belirtir. (100)
Ciano bundan sonra Obersalzberge gitti. Hitler orada, 12
ve 13 Austos gnlerinde kendisine Fransa ile ngilterenin ta
rafsz kalacaklarn tekrarlad durdu. Hitler, Nazi D leri
Bakannn tersine, ok dosta davranmt, ama o da savaa
795

girmeye kesin olarak kararlyd. Byle olduu yalnz Cianonun

yazlarndan deil ele geirilen belgeler arasnda bulunan gizli
Alman tutanaklarndan da anlalyordu (101). Italyan Bakan,
ieri girer girmez, H itlerm, kurmay haritalar bulunan bir masann banda durduunu grd, Hitler, Alman Bat Duvarnn
ne kadar kuvvetli olduunu anlatmakla sze balad. Bu duva
rn almas imknszdr, dedi. Ayrca, Ingilterenin, Fransaya
ancak tmen verebileceini kmseyerek ekledi szlerine.
Franszlar daha ok kuvvet karabilirlerdi ama Polonya ok
ksa zamanda yenilecei iin Almanya, batda 100 tmen y
abilecek ve asl lm kalm sava o zaman balayacakt.
Ama gerekten balyacak myd? Cianonun balangta
syledii szler karsnda can sklan Hitler, birka dakika
sonra kendi kendisiyle eliki haline decektir. Italyan Baka
n, nceden kararlatrld gibi, Hitlerle ak ak konutu.
Alman tutanana gre Ciano, durumun hi umulmadk e
kilde arlamasn, talyann hayretle karladn syledi.
Almanyann Mttefikine haber vermemesinden yaknd. Ter
sine, dedi, Alman D ileri Bakan (Maysta Milano ve Ber
linde) Danzig sorununun yaknda zleceini syledi. Ciano,
Polonya ile kacak bir atmann, bir Avrupa sava haline
geleceini anlatt zaman ev sahibi szn kesti ve kendisiyle
ayn grte olmadn syledi.
Hitler, ben ahsen, dedi, Avrupa demokrasilerinin, enin
de sonunda, genel sava karmaktan kanacaklarna kesinlik
le inanyorum (Alman tutanann yazdna gre) Ciano bu
sze, Fhrerin hakl kmasn umduu, ancak kendisinin
buna inanmad cevabn verdi. Bunun zerine Alman kayt
larna gre, Italyan D ileri Bakan, talyann gsz yan
larm ayrntlaryla gsterdi. Hitler, Cianonun bu ackl hik
yesinden sonra, talyann gelecek savata kendisinin pek iine
yaramyacan daha o zaman anlam olsa gerektir (* ). Ciano,
(* )

B ir noktada Ribbentrop aka sinirlenerek Cianoya s2 e ihti-

796

Mussolinimn, sava ertelemekteki nedenlerinden birinin de,

plan gereince, 1942de alacak dnya sergisine Duenin
ok nem vermesi olduunu syledi. Hitler o srada asker la*
ritalar ve hesaplarla meguld, ama herhalde bu sz iitince
ok ierlemitir. Ciano, Mihver D leri Bakanlar toplant
snn, hkmetlerin bar niyetlerini yeniden doruladn
ve Bakanlarn, barn normal diplomatik grmelerle srdrlebileceine inandklarn syliyen bir bildiri metnini, ba
snda yaynlanmak zere, saflkla uzatt zaman da Hitler her
halde ayn ekilde ierlemi olsa gerek. Ciano, Duenin bellibal Avrupa uluslarn biraraya getiren bir bar konferans
toplamay dndn de aklad ama Fhrerin kukula
rna saygs olduu iin bu ii diplomatik yollarla yrtmeye
alacan syledi.
Hitler ilk gn, konferans fikrini btnyle reddetmedi.
Ancak Rusyann ileride yaplacak devletleraras toplantlarn
artk dnda braklamyacan Cianoya hatrlatt. Sovyetler B irliinin sz ilk geiyordu ve sonra yine geecekti.
Sonunda Ciano, ev sahibine, Polonyaya hcum tarihini
soyletmeye alnca Hitler, pek az asfalt yolu bulunan bir l
kede, sonbahar yamurlarnn, zrhl motorize kuvvetleri yarar
sz duruma sokaca iin Polonya iinin Austosun sonuna
doru, u ya da bu ekilde zlecei ni syledi.
Ciano en sonunda hcum tarihini renmiti. Daha doru
su olabilir tarihini. nk bir dakika sonra Hitler, PolonyalI
larn yeni bir kkrtma yaratmalar halinde Polonyaya krk
sekiz saat iinde hcum etmeyi kararlatrm olduunu v
nerek syledi ve dolaysyla Polonya hcumunun her an bek
lenebileceini szlerine ekledi, tik gnn konumalar byle siyaemz yok.' dedi. Ciano ona u cevab verdi. leride grrz. (Gene
ral Haldern yaymlanmamla gncesinden, 14 Austos tarihli kayt
(102). Haider bunu Weizsaeckerden rendiini yazyor.)

797

nirli bir hava iinde bitti. Ancak, Hitler, talyan tekliflerini d

neceine sz vermiti.
Hitler, bu teklifleri yirmi drt saat dndkten sonra, er
tesi gn, Cianoya grme zerinde herhangi bir bildiri ya
ymlanmamasnla daha doru olacan syledi (* ). Sonbahar
da havalarn umulmayan ekilde kt gitmesi yznden,
nce (dedi) Polonya'nn en ksa zamanda niyetlerini aklamas,
sonra da Almanyann herhangi bir kkrtmaya gz yummamas artt.

Ciano, en ksa zaman n ne olduunu sorunca Hitler, en

ge Austosun sonu cevabn verdi. Polonya'nn yenilmesi yal
nzca n be gnlk bir i olduuna gre son tasfiye nin de,
iki ile drt hafta iinde yaplm olacan syledi. Hitler za
man ok iyi hesaplamt. H itlerin dedikleri sonradan gn
gnne kt.
Grmelerin sonunda Hitler, Mussoliniyi yeniden iir
meye balad. Cianomn szlerinden, Mussoliniye artk gvenemiyeceini anlamt herhalde. Tarihte, kendisi gibi byk
(* ) Alman tutananda Cianonun grmeler sonunda herhangi
bir bildiri yaymlanmamas konusunda Htlerle mutabk olduu aka
belirtildii halde Almanlar, talyan mttefiklerini hemen atlattlar. A l
man resm haber ajans D -N B ., Cianonun ayrlmasndan iki saat sonra,
talyanlara danmadan bir bildiri yaymlad ve bildiride, grme sra
snda gnn btn problemlerinin ele alndm zellikle Danzig soru
nu zerinde durulduunu ve yzde yz bir anlamaya varldn ak
lad. Bildiride ayrca hibir sorunun akta braklmad ve dolaysyla
yeni bir toplant yaplmayaca, nk buna frsat kalmad da yazly
d. Attolico bu bildiri zerine kplere bindi. Almanlar protesto etti. On
lar kt niyetlilikle sulad. Hendersona savan yakn olduunu im et
ti. Ve Rom aya gnderdii iddetli bir raporda Alman bildirisini Makyavelce olmakla niteledi. Bunun Almanya'nn Polonya'ya hcumu halin
de, Itayay balamak in bile bile yapldn anlatt, Mussoliniden elik
Paktm danma maddelerini, Almanyaya uygulamaya zorlamasn ve
bu maddelerden yararlanarak, Danzig sorununun diplomatik yollardan
zlmesi iin bir aylk bir sre tannmas zerinde direnmesini istedi.
(103)

798

ve tek bir devlet adamnn daha bulunduu bir zamanda yaad iin, ahsen, kendisini mutlu saydn syledi. Byle
bir adamn dostu olmas byk bir mutluluk kaynayd onun
iin. Ortak dvme zaman gelince, sonunu filan dnmeden,
her zaman kendisini Duenin yannda bulacakt.
Bu szleri iitseydi, Mussolininin az kulaklarna varrd
ama damad bu dolmalar yutmad. Hitlerle ikinci kere konu
tuktan sonra, 13 Austosta, gncesine unu yazd. A manlar
dan da, liderlerinden de. tutumlarndan da, bsbtn irenmi
olarak Romaya dnyorum. Bize ihanet ettiler ve yalan sy
lediler. imdi de hem rejimi, hem de lkeyi tehlikeye sokacak
bir servene srklemek istiyorlar bizi.
Ama Hitler o srada talyaya bo veriyordu. Btn d
nd Rusya'yd. Alman tutanandan anlaldna gre, 12
Austosta, Ciano ile yapt konumann sonuna doru, Fhrere Moskova'dan gelen bir telgraf verildi. Hitler, bir an
konumay kesti. Ribbentropla birlikte telgraf okudular. Son
ra da telgrafn metnini Hitler Cianoya syledi.
Ruslar, dedi, Moskovaya siyasi bir grmeci gnder,
memizi kabul ediyorlar.

*99

XV
NAZI SOVYET PAKTI
Hitlerin, 12 Austos gn leden sonra Obersalzbergde, met
nini Cianoya okuduu Moskovadan gelen telgraf'n kayna
da, bu kitapta nceden adgeen birtakm telgraflar gibi, bi
raz phelidir. Alman arivlerinde, Rus bakentinden gelen
byle bir telgraf bulunamamtr. Geri Schulenburg, ayn on
ikisinde, Moskovadan Berline bir telgraf gndermiti, ama bu
telgrafta, yalnzca Fransz - ngiliz heyetlerinin Moskovaya
vardklar ve Ruslarla konuklar arasnda dosta kadehler kal
drld yazlyd.
Buna ramen, H itlerle Ribbentropun, Cianoyu etkilemek
iin dzenledikleri anlalan bu telgraf pek de bo saylmazd.
12 Austosta D leri Bakanl, Obersalzberge bir teleks
gndermiti. Telekste, Rus maslahatgzarnn o gn Berlinde
Schnurree yapt ziyaretin sonular bildiriliyordu: Astakov,
Alman D leri Bakanl memuruna, Molotovun, Polonya ve
teki sorunlar da dahil olmak zere, Almanlarn ortaya att
800

btn sorunlar tartmaya artk hazr olduunu sylemiti.

Sovyet hkmeti grmeler iin Moskovay teklif ediyordu.
Ama Astakov Almanlara acele etmemeleri gerektiini de sy
lemiti. Schnurre, Obersalzberge hemen gnderdii anlalan
raporunda, Astakovun Molotovdan ald tlimatta, zellik
le adm adm, kelimelerinin zerinde durduunu belirttiini de
bildirmiti... Grmeler yalnz adm adm yaplabilecekti. (11
Ama Hitlerin Ruslarla adm adm grme yapmaya
vakti yoktu. Korkudan app kalan Cianoya aklad gibi,
Polonyaya son olabilir saldr tarihini 1 Eyll olarak tesbit
etmiti. imdi hemen hemen Austosun ortalaryd. Eer n
giliz - Franszlarn Ruslarla yaptklar grmeleri baaryla
sabote edecek ve Stalinle pazarla giriecekse bunu hemen
yapmalyd: adm adm deil bir atlayta.
14 Austos Pazar da nemli gnlerden biriydi. Htler ile
Ribbentropun zel hayatna daha girmemi olduu anlalan
eli von der Schulenburg, Moskovadan, Molotovun garip ve
zor bir insan olduunu ve "Sovyetler B irlii ile ilikilerimizde
hl acele etmemek fikrinde bulunduunu Weizsaeckere bil
dirdii srada, kendisine Berlinden ok acele bir telgraf gn
deriliyordu (2). Telgraf Ribbentrop tarafndan imzalanm ve
14 Austos gece saat 10.53 de Alman D leri Bakanlndan
ekilmiti. (D leri Bakan henz Fuschldayd). Telgrafta,
Moiotovu ziyaret etmesi ve kendisine uzun bir mesaj harfi
harfine 'ulatrmas Alman elisine emrediliyordu.
Hitierin, sonunda dne dne yapt byk bir kt
bu. Alm an-Rus ilikileri, diyordu, Ribbentrop, tarihsel bir
dnm noktasna gelmitir... Almanya ile Rusya arasnda hi
bir gerek kar atmas yoktur... Her iki lke, dost olduklar
zaman iler iyi gitmi, dman olduklar zaman bozulmutur.
-(Ribbentrop telgrafna yle devam ediyordu) ngiliz politikasnn
Polonya - Alm anya ilikilerinde yaratt buhran ve bu politikaya bal
olarak bir ittifak kurma teebbsleri, Alman - Rus ilikilerinde sratli

801

F : 51

bir aydnlanmay zorunlu klmaktadr. Yoksa ler... her iki hkmeti,

Alman Rus dostluunu yeniden kurmak ve Dou Avrupadakl toprak so
runlarn zamannda ortaklaa aydnlatmak olanandan yoksun klacak
bir yola girebilir. Bu bakmdan, her iki lkenin nderleri, durumu daha
fazla srncemede brakmadan, zamannda harekete gemelidirler. K ar
lkl gr ve niyet anlayszl yznden, her iki lke halklar sonun
da birbirlerinden ayrlrlarsa felket olur.

Bu bakmdan, Alnan D leri Bakan, Fhrer adna

zamannda harekete gemeye hazrd.
Bildirdiimiz gibi, Sovyet hkmeti de Alman - Rus ilikilerinin ay
dnlanmasn istemektedir. Byle olmakla birlikte, nceki tecrbelerimiz
bu aydnlanmann normal diplomatik yollardan ancak yava olarak ya
plabileceini gsterdiine gre, ben Fhrerin grlerini, Fhrer adna.
Bay Staline anlatmak zere Moskovaya ksa bir ziyaret yapmaya haz
rm. Benim kendi grme gre, ancak byle dolaysz grmelerle bir
deiim yaplabilir ve Alman - Rus ilikilerinin son dzelme ekli iin ge
reken temeller atlabilir.

ngiliz D leri Bakan Moskovaya gitmek istememiti.

Oysa imdi Alman D leri Bakam Moskovaya yalnz gitmek
istemekle kalmyor, buna can atyordu da. Naziler bu iki tutum
ayrlnn pheci Stalini etkiliyeceini ok iyi hesaplam
lard (*). Almanlar bu konudaki haberin dorudan doruya
Rus diktatrnden gelmesine nem veriyorlard. Bu yzden
Ribbentrop, acele telgrafna bir de u e k i yazd.
Bu talimat Bay Molotova yazl olarak vermemenizi rica ederim.
Talimat, Bay Stalln'in eline olduu gibi gemelidir; onun iin, frsat d
erse, Bay Molotovdan, Bay Stalinle yzyze konumak zere benim
adma bir randevu istemeniz iin size yetki veriyorum. Bylelikle bu
nemli telgraf kendisine de dorudan doruya okumu olursunuz. Molotovla bir toplant ve Stalin'le de uzun bir konuma yapmak, benim zi
yaretimin artlarndan biri olacaktr. (3)

D leri Bakannn teklifinde, Almanlarn, pek de neden

siz olmyarak, Kremlinin stne atlacan sandklar, olduk
a byk ve ak bir yem vard. Ribbentrop Baltk Denizi ile
(*>

815-16nc sayfalara baknz.

302

Kara Deniz arasnda, her iki lkeyi memnun edecek ekilde

z lmiyecek bir sorun yoktur szn tekrarlarken Baltk dev
letlerini, Polonyay, gney dou sorunlarm vb. nin adlarn
saym ve Dou Avrupa toprak sorunlarnn ortaklaa aydn
lanmas zorunluluundan sz etmiti.
Almanya, Polonya da dahil olmak zere btn Dou Avrupay, Sovyetler Birlii ile blmeye hazrd. ngiltere ile
Fransa byle bir teklifle baa kamazlard. Baa ksalar bile
kmak istemezlerdi. Byle bir teklifin geri evrilmiyeceinden
emin oan Hitler, teklifi yaptktan sonra, sava zerindeki pln
larn ve grlerini aklamak zere, kendi silhl kuvvetler
bakomutanlarn 14 Austosta ayn gnde bir daha top
lantya ard.

O B E R S A L Z B E R O T E K
A S K E R
14 A U S T O S
<*)

T O P L A N T I :

Byk dram , dedi Hitler dinleyicilerine, imdi en yk

sek noktasna yaklayor. Siyasi ve asker baarlar, tehlike
leri gze almadan kazanlamazd, ama ngiltere ile Fransann
( * ) Bu tcpantda geenler zerinde tek kaynak, Ordu Genel Kur
may Bakan General Halder'in yaymlanmam gncesidir. 14 Austos
1939 tarihli kayt, bu gncenin ilk yazsdr. Haldcr gncesini Gabelsberger stenosuyla tutmutur. Gncenin, 14 Austos 1939 dan, Generalin
mevkiinden uzaklatrld 24 Eyll 1942 tarihine kadar geen ok gizli
asker ve siyas olaylar zerinde bgi vermek bakmndan byk deeri
vardr. Obersaizberg kayd, Halderfin, Hitler konutuu zaman steno ile
tuttuu notlardan ve sonunda da bir zetten ibarettir. Halder gncesinin,
hibir Amerikan ya da ngiliz yaynevi tarafndan yaymlanmam ol
mas gariptir. Yazar, bu kitab yazarken, bizzat Halder tarafndan ste
nodan normal yazya evrilmi metinleri okumutur. Htler'in ajendas da
byle bir toplantnn yapldn doruluyor ve toplantda bakomutanlar
dan baka, Brauchitseh, Goeing, Ra eder ve Bat Duvarm na eden D r
Todt'un da bulunduunu yazyor.
S03

dvmiyecekleinden emindi. B ir kere Ingiltere'de gerek

apta liderler yok. Benim Mnih'te tandm adamlar, bir dn
ya sava karacak soydan adamlar deil. Asker efleriyle
yapt eski toplantlarda olduu gibi, bu toplantda da Hitler,
akln yine Ingiltereye takt; Ingilterenin gl ve gsz yan
larn sayd durdu.
(Halde r 1in tuttuu notlardan) ngiltere, .1914 de yapt gibi, yllar
ca srecek bir savaa girmek hatasn bir daha ilemez... Zengin lkelerin
ahnyazsdr bu... ngilterenin bir dnya savan yrtecek paras da
yok bugn. ngiltere neden dvsn ? Kimse kendisini mttefiki iin
atee atmaz.

Hitler Ingiltere ve Fransa'nn ne gibi asker tedbirler ala

bileceklerini sordu:
Bat Duvarna arpmalar ihtimali yoktur. Belika ve Holanda ze
rinden yaplacak bir kuzey yarmas, onlara abuk bir zafer salayamaz.
Bunlardan hibiri PolonyalIlarn iine yaramaz.
Btn bu etkenler ngiltere ile Fransann savaa girmesine kar
dr... Onlar savaa girmeye zorlayacak hibir ey yoktur. Mnihi ya
pan adamlar, tehlikeyi gze alamazlar... ngiliz ve Fransz genel kur
maylar, silhl bir atmann ilerisini, byk bir soukkanllkla gr
yor ve byle bir savaa kar geliyorlar...
Btn bunlar, ne kadar byk laflar ederse etsin, dahas elisini geri
arsa ve belki de ticaret zerine tam bir ambargo koysa bile, ngilte
renin, bir atma halinde silhl bir mdaheleye hibir zaman ba vur
mayaca kansn kuvvetlendirmektedir.

Bylece Polonya belki yalnz kalacaktr, ama Polonyann

yine de bir ya da iki hafta iinde yenilmesi gerekir, dedi H it
ler, nk dnya inanmaldr ki Polonya artk kmtr ve
onu kurtarmaya komann hibir yarar yoktur.
Hitler o gn, Rusya ile pazarlkta nereye kadar gideceini
generallerine henz anlatacak durumda deildi. Anlatm ol
sayd generaller. Almanya'nn, iki cephede iki byirsava yrtmiyeceklerini anlarlar ve buna sevinirlerdi. Ama Hitler yi
ne de heveslerini artrmak iin kpsndan kesinden bir ey
ler syledi.
304

 Rusyann, dedi, kestaneleri ateten karmaya hi ni

yeti yok . Ticaret grmeleri dolayisiyla Moskova ile bala
yan ufaktefek ilikileri anlatt. imdi bir grmecinin Mos
kovaya gidip gitmemesini ve bu gidecek kimsenin nl bir kii
olup olmamasn dnyordu. Sovyetler B irliinin kendini
Batya bal saymadm syledi. Ruslar, Polonya'nn ortadan
kalkmas gerektiini anlyorlard. Ruslar, "kar alanlarnn
snrlandrlmas ile ilgileniyorlard. Fhrer onlar yolun ya
rsnda karlamak niyetindeydi.
Halderin toplantda ald uzun steno notlarnn iinde, ne
Ordu Genel Kurmay Bakam olarak kendisinin, ne Bakomutan
General von Brauchitsehin, ne Goeringin, Fhrerin Almanya
y Avrupa savama gtren politikas zerinde bir soru sordu
una dair en ufak bir kayt yok. Oysa, H itlerin btn gveni
ne ramen, Fransa ile ngilterenin dvmiyeeekleri ve Rus
yann da sava-d kalaca pek kesin deildi. nk Goe- ring, tam bir hafta nce, Almanyann Polonyaya saldrmas
halinde, ngilterenin kesin olarak savaa girecei zerinde do
laysz bir kaynaktan haber almt.
Daha Temmuzun balarnda, sveli dostlarndan Birger
Dahlerus, ngiliz halkoyunun yeni bir Nazi saldrsna gz yum
mayacana Goeringi inandrmaya alm, Alman Hava Kuv
vetleri Bakan bu konuda phelerini aklaynca, Dahlerus,
yedi ngiliz i adamyla kendisi arasnda bir toplant dzenle
miti: Toplant 7 Austosta, Danimarka snr yaknlarnda,
Schlesvvig - Holsteinde, Dahlerusun evinde yapld. ngiliz i
adamlar, gerek szleriyle ve gerekse yazl bir muhtra ve
rerek Almanya'nn Polonyaya taarruzu halinde, ngilterenin
taahhtlerini yerine getireceine Goeringi inandrmak iin el
lerinden jjeleni yaptlar. Ama pek baaramadlar. Geri bir i
adam olan Dahlerus de baardklarm sanmt (*), Serideki
<*)

Dahlerus Nuremberg Mahkemesinde 19 M art 1946 gn GoeS05

nemli gnlerde, Almanya ile ngiltere arasnda bir eit ba

rtrc rol oynayacak olan bu garip svelinin, Berlin ve Lond
ra'daki yksek evrelerde elb'etteki yakn likileri vard. ngi
liz D leri Bakanlna girip kyordu, 22 Temmuzda Lord
Halifax tarafndan kabul edilmi, Goeringin, ngiliz i adam
laryla yapaca toplanty grmt. A z sonra Hitler ve
Chamberlain ile de grecekti. svelinin, bar kurtarma ko
nusunda iyi niyetleri vard, ama biraz saft ve bir diplomat ola
rak olduka amatr saylrd. Bu sveli diplomatik arac, yl
lar sonra Nurembergte, Sir David Maxwell - F yfe tarafndan
sorguya ekildii srada, Goering ve H itlerin kendisini ok k
t bir ekilde aldatm olduklarn ac ac kabul etmek zorunda
kald. (4)
On iki ay nce Hitleri devirmek iin hazrlanan komplo
nun elebas General Halder, 14 Austosta neden Fhrerin sa
va kararma kar gelmedi? Bunu yararsz saydysa neden M
nih'ten nce yapt gibi, diktatr ayn nedenlerle devirme
plnlarn yenilemedi? Sava, Almanya iin bir felket deil
miydi? Halder, ok sonra, Nurembergte sorguya ekildii s
rada, 1939 Austosunun ortasnda bile, ne sylerse sylesin
H itlerin, sonunda sava gze alamyacama inandn syle
mitir (5). Berghofta H itlerle yaplan toplantdan bir gn
sonra, 15 Austosta, gnceye yazlm olan yaz, Halderin
Fransa ile Ingilterenin 3ava gze alamyacaklarina inandm
gostermekted ir.
ring iin tanklk ederken, Feld-Marealm ngiliz i adamlarna sava
nlemek zere elinden geleni yapacam namusu zerine sz verdiini sy
ledi. Am a Goeringin ngiliz ziyaretileri grmesinden ki gn sonra yap
t bir aklama, o sradaki dnce durumunu ok iyi gsterir r Goering
hava kuvvetlerini verken unlar sylemiti ; Ruhra bir tek bomba
bile dmiyecektir. Eer dman bombardman uaklar ftuhra Radar
gelebilirlerse ben de Her m ann Goering deilim! Bana o zaman M eier
deyiniz! Sonradan bunu sylediine piman oldu ya!

806

Brauchitsch ise, Fhrerin aklna takt bir konuda soru

soracak cinsten bir adam deildi. Obersalzbergte asker bir top
lant yapldm, 15 Austosta Gisevius'dan renen Hassell de,
Almanyann, Polonyay istil etmesi halinde, ngiltere ile
Fransann mdahale edeceine kesin olarak inandn Ordu
Bakamna bildirmiti. Hassell gncesine ac ac unlarda yaz
mt. Hitlerle baa klamaz... Y a korkuyor ya da hi bir
ey anlamyor... Generallerden ise hi umut yok... yalnz bir
kann akl banda. Onlar da Haldcr, Canaris, Thomas. (6)
Yalnz O K W nin Ekonomi ve Silahlanma Dairesinin parlak
zekl Bakan General Thomas, Fhrere aka kafa tutmay
gze ald. 14 Austosta yaplan asker toplanty izleyen birka
gn iinde, o srada genellikle faaliyetten ekilmi olan eski
komploculardan Goerdeler, Beck ve Schacht ile konutuktan
sonra, bir muhtra hazrlad ve bu muhtray OKW efi General
Keitele ahsen okudu. abuk bir sava ve abuk bir bar ha
yaldir, diyordu. Polonyaya yaplacak bir hcum dnya savam
douracakt ve Almanya bu sava yrtmek iin gereken ham
maddelerden ve yiyecek kaynaklarndan yoksundu. Hitlerden
rendiklerinden baka hi bir fikre sahip olmayan Keitel b
yk bir sava fikriyle alay etti. ngilterenin Polonyaya yardm
edemiyecek kadar km, Fransann yozlam, Amerikann
se ilgisini yitirmi olduunu syledi. (7)
V e bylece, 1939 Austosunun ikinci yarsna girildii s
rada Alman askeri efleri, Polonyay ortadan kaldrmak ve
btn tahminlere ramen Bat demokrasilerinin, mdahalesi
halinde, Bat Almanyay savunmak iin hazrladklar plnlar
zerinde harl harl alyorlard. Hitlerin 1 Nisanda Parti
nin Bar Kurultay diye iln ettii, Eylln ilk haftasnda
balayacak olan yllk parti kongresi, 15 Austosta gizlice ip
tal edildi. Bat ordular iin eyrek milyon kadar insan askere
alnd. Demiryollarna n - seferberlik emirleri verildi. Ordu ka

807

rarghlarnn, Berlinin Dousundaki Zossene nakledilmesi iin

plnlar hazrland. Ayn gn, Austosun 15inde, Donanma cep
zrhllarndan Graf Spee ile Dcutschlandm, yirmi bir denizalt
ile birlikte Atlantie almaya hazr olduklar bildirildi.
General Halder, 17 Austosta gncesine u garip notu d
t. Canaris, Blm I (harektn) kontrol etti. Himmler, Heydrich, Obersalzberg: yukar Silezya iin tam takm 150 Polon
ya niformas .
Ne demekti bu? Ne demek olduu ancak savatan sonra
anlald : Nazilerin dzenledii acayip olaylardan biri. K itler.
le Ordu efleri, Avusturya ve ekoslovakya istilasn hakl
gstermek iin, Alman elisinin ldrlmesi gibi bir "olay
bile yaratmay dnmlerdi bir zaman. imdi de, iler iler
lediine gre, Polonya saldrsn da, hi olmazsa kendi gr
lerince, dnyaya hakl gsterecek baka bir olay dzenlemeye
alyorlard.
Tertibin ifresi Himmler Harekt idi ve fik ir de ok
basitti, dahas kabaday S.S. ile Gestapo, toplama kamp ma,hkmlarma Polonya askerlerinin elbiselerini giydirecekler, bun
lar kullanarak Polonya snr yaknlarndaki Glewitz Alman
Radyo istasyonuna, uydurma bir hcum dzenliyeceklerdi. Po
lonya bu yzden Almanyaya saldrmakla sulandrlacakt.
OKW nin Abwehr Dairesi bakam Amiral Canaris Austo
sun banda Hitlerden bir emir ald. Emirde, Himmler ile Heydich e, 150 Polonya asker elbisesi ile bir miktar Polonya sil
hnn verilmesi isteniyordu. Bu i Amirale ok garip grnd
ve Austosun 17sinde durumu General Keitele sordu. Aalk
OK W Bakam bu eit hareketler zerinde fazla durmak is
temediini bildirdii gibi, emrin Fhrerden gelmi olmas do
laysyla, bu konuda hi bir ey yaplamyacan da Amirale
anlatt (8). Canaris, bu cevap karsnda biraz afallad ama o
da boyun edi ve istenilen asker elbiselerini Heydriche verdi.
S.D. efi, bu harekt iin, Alfred Helmut Naujocks admda

sos

gen bir S.S. gizli servis memurunu seti. Bu bell gen by

le bir greve ilk olarak tyin edilmiyordu ve sonuncusu da olmyaeakt. Naujocks, 1939 Mart balarnda, Almanyann e
koslovakyay igalinden az nce, Ileydrich'in emri ile, Slovakyaya patlayc maddeler sokmu, ve sonradan kendisinin de
mahkemede verdii ifadeye gre, bu patlayc maddeleri olay
kartmak iin kullanmt.
Alfred Naujocks, S.S. - Gestapo rgtlerinin rnek bir
rnyd. B ir eit aydn-gangsterdi. Kiel niversitesinde
mhendislik okumu, Nazi dmanlaryla kavga etmenin tadna
ilk defa o srada varmt; bir keresinde Komnistler burnunu
krmlard. 1931 de S.S. lere katlm ve 1934 de S.D. kuruldu
u zaman bu rgte gemiti. Heydrichin evresinde bulunan
birok gen gibi, onun da S.D.ler arasnda geerli birtakm aydmsal meraklan vard : zellikle tarih ve felsefe gibi. ByIece Himmler ile Heydrichin tasarlad pis ilerde gvenile
cek, kat yrekli bir gen olarak (bir de buna benzeyen Skorzeny vard) rgt kademelerinde hzla ykseldi (* ). Naujocks
19 Ekim 1944de Amerikallara teslim edildi ve bir yl sonra
( * ) Naujocks'un ileride anlatlacak olan "Venlo Olay" nda da par
ma vard. 1940 Maysnda, Bat istilas srasnda, Alm an askerlerine
Molanda ve Belika snr muhafzlarnn elbiselerini giydirme teebbs
ne de karmt- Savan lk zamanlarnda, bir yandan S.D.nin sahte pa
saport slerini ynetirken, teyandan, ngiltere zerine sahte banknot
atlmasn ngren Operatlon Bernhard hazrlyordu. Sonunda Heydrich bu adamdan usand ve Rusyadaki S.S. alaylarndan birine gnderdi.
Naujocks orada yaraland. 1944de iktisadi danman olarak Belikaya
gnderildi; ama asl grevinin Danimarka mukavemet hareketine katlanlann birounu ldrmek olduu anlalyor. Naujocks belki de lm
den kurtarlmak zere Amerikan Ordusuna teslim edilmitir. Nitekim
Amerikallarn ellerinde iyi yaad. Sava sulusu olarak tutuklu bulun
duu Alm anyadaki zel kamptan 1916da dramatik
bir ekilde kat,
bylece cezadan kurtuldu. Bu kitap yazld srada nerede olduu hl
bilinmiyordu. Kamptan kama hikyesi Schaumling-Lippede, Zwischen
Krone und Kerker balkl yazda anlatlmtr.

309

Nurembergte yeminli birok ifadeler verdi. Bu ifadelerden bi

rinde, Hitlerin Polonya taarruzunu hakl gstermek iin d
zenledii "olay m iyz vardr ve bu ifade tarihsel bir deer
tar.
(N au jock s 20 Kasm 1945de, Nurembergde imzalad yeminli fa
desinde yle anlatyor) S.D. efi Heydrch. 10 Austos 1939'da ya da o
gnlerde, Polonya snr yaknlarnda Gleiwitz yaknlarnda bulunan A l
man radyo stasyonuna karg bir hcum dzenlememi ve bu hcumu Po
lonyalIlar yapm gibi gstermemi ahsen bana emretti. Heydrich aynca
unu da syledi. Gerek yabanc basn ve gerekse Alman propagandas
in hcumun PolonyalIlar tarafndan yapldn isbat edecek pratik ta
ntlar bulunmaldr.
Benim verdiim talimat, radyo istasyonunu ele geirmek ve istasyo
nu, emrime verilecek Polonya dili bilen bir Almann radyoda konuaca
sre kadar elde tutmakt. Heydrich bana, Almanlarla PolonyalIlarn artk
atma zamannn geldii, radyoda yaplacak bu konuma srasnda sy
lenmelidir dedi... Heydrich, ayn zamanda, Almanya'nn birka gne ka
dar Polonya zerine yryeceini sandn da syledi.
Gleiwitz'e gittim ve orada on drt gn bekledim... 23 Austosla 31
Austos arasnda, o srada Oppeln yaknlarnda bulunan Gestapo efi
Heinrich Muelleri grmeye gittim. Mueller benim
yanmda Mehlhorn
adnda birisiyle O
baka bir snr olayna ait plnlar konuuyordu.
Bu olayda, Polonya askerleri Alman askerlerine hcum etmi gibi gs
terilecekti... Mueller, elinde 12-13 mahkm bulunduunu syledi. Bunla
ra Polonya asker elbiseleri giydirilecek ve hcum ederken ldrlmler
gibi gsterilmek zere nceden oiay yerinde ldrleceklerdi. Bunu sa
lamak zere Heydrichln kulland bir doktor mahkmlara lm enjek
siyonu yapacakt. Ayn zamanda, vcutlarnda mermi yaralan da ala
cakt. Olaydan sonra basn ve baka kimseler olay yerinde getirilecek,
ller gsterilecekti.
Mueller, bu mahkmlardan birinin Gleiwitz harektnda kullanlmak
zere bana verilmesi iin Heydrichten emir aldn syledi. Bu mah
kmlar in kulland ifre 'konserveler' di. (9)
(*> S.D, de Heydrichten sonra gelen S.S. Oberfhrer Dr, Mehlhorn
Schelenberg, (The Labyrinth, s. 4 8 -5 0 ) hatralarnda, Mehlhcrnun 26
Austosta Gleiwitz'e hcum tertibinin bana getirildiini, ancak hasta
taklidi yaparak bu ten kurtulduunu kendisine anlattm syler. Mehlhorn'un midesi yllar getike kuvvetlenmi olacak ki sonradan, sava
yllarnda, Polonyada Gestapo terrn yrtenlerin bana geti,

810

Himmler, Heydrich ve Mueller, Hiterin emriyle Alman

yann Polonyaya kar hcumunu hakl gstermek iin kon
serveler i nasl kullanacaklarn dnrlerken, Fhrer de, da
ha byk bir sava ihtimaline kar silhl kuvvetlerini yay
mak zere ilk kesin harekete geti. 19 Austosta o gn
de nemli gnlerden biridir Alman Donanmasna denize al
mak emri vdrildi. Yirmi bir denizalt, ngiltere adalarnn ku
zey ve kuzey-dousundaki mevzilerine geecek, cep kruvazr
Graf Spee Brezilya kylarna gidecek, karde gemi Deutschland Kuzey Atlantik Denizindeki ngiliz yollarn kesecek bir
durura alacakt (*)
ngiltereye kar muhtemel bir harekete gemek iin sa
va gemilerine verilecek emrin tarihi nemliydi. nk Sovyet
hkmeti, Berlinin birbiri ardna yapt mracaatlarla geen
bir haftann sonunda, Hitlere istedii cevab vermiti.

K A 2 -S O V T E T
15 21

GRMELER

AUSTOS,

1939

Eli von der Schulenburg, 15 Austos akam saat 8 de Molotovu grd ve ald talimat gereince, Ribbentropun acele
telgrafm kendisine okudu. Alman D ileri Bakannn, Sov
yet - Alman ilikilerini dzeltmek zere Moskovaya gelmeye
hazr olduunu bildirdi. Alman elisinin o gece ge vakit Ber
line ektii ok acele ve gizli telgrafa gre, Sovyet D i
leri Komiseri verilen bilgiyi byk bir ilgi ile dinledi ve
Almanlarn, Sovyetler Birlii ile ilikilerini dzeltmek iste
melerini ok iyi karlad. Bununla birlikte, usta bir diplomasi
oyuncusu olan Molotov, acele ettiine dair en ufak bir belirti
gstermedi. Ribbentropun teklif ettii seyahatin, gr tea( ) Denizaltlar Austos 19 ve 23 de, G raf Spee ayn yirmi birinde,
Deutschland yirmi drdnde denize' aldlar.

SU

tilerinin bir sonuca ulamas iin yeterli birtakm hazrlklar

gerektirdiini syledi.
Nasl bir sonutu bu? Kurnaz Rus, bu konua baz ipu
lar vermiti. Alman hkmeti, iki lke arasnda bir saldrmaz
lk pakt mzalamak konusuyla ilgileniyor mu? diye sormutu.
Sovyet - Japon ilikilerinin dzelmesi ve snr atmalarnn
nlenmesi iin Japonya zerinde nfuzunu kullanmaya hazr
myd? Molotov bu son sorusuyla, Manurya- Mongolistan s
nrnda btn yaz boyunca srp gitmi olan iln edilmemi sa
va durumuna deinmi oluyordu. Molotov, son olarak da, unu
sormutu : Almanya, Baltk Devletlerine ortak bir garanti ve
rilmesi konusunda ne dnyordu?
Szlerini yle bitirmiti Molotov : Btn bu sorunlar so
mut esaslar zerinde konuulmaldr ki, Alman D ileri Baka
n buraya geldii zaman artk gr teatisi deil somut karar
lar alnmas sz konusu olsun demi ve problemler zerinde
yeterli hazrlklarn yaplmasndan vaz geilemiyeceini ye
niden belirtmiti. (10)
Bylece bir Nazi - Sovyet saldrmazlk pakt teklifi, ilk ola
rak Ruslardan gelmi oluyordu. Bu srada ise Ruslar, yeni A l
man saldrsn nlemek zere, gerekirse, savaa kadar gidilece
i zerinde Fransa ve Ingiltere ile grme halindeydiler (*).
H itler byle bir pakt "somut esaslar dahilinde grmek iin
can atyordu, nk bu pakt Rusyay savan dnda tutacak
ve Almanyann Sovyet mdahelesinden korkmadan Polonyaya
saldrmasna imkn verecekti. Ve Rusya atma dnda ka
lnca da Ingiltere ile Fransa hava alacaklard.
( * ) ngiliz hkmeti bunu biraz sonra rendi. Amerikan D leri
Bakan Yardmcs Summer Weles, Moiotovun, Sehuienburga yapt
teklifi Ingilterenin Washington'daki elisine 17 Austosta haber vermi
ti. Bu haberi Amerikantn Moskovadaki elisi bir gn nce Washingtona
bildirmiti ve doruydu (11). Eli Steinhardt ertesi gn, Austosun 16snda, Molotov'u ziyaret etti.

S12

Molotov tam bekledii teklifleri ortaya atmt; ok somut

tekliflerdi bunlar. Kendisi bile bu kadarm ortaya atmaya ce
saret edememiti. Bir tek zorluk vard yalnz : D ileri Baka
nnn, Moskovaya yapaca, ziyaret konusunda Molotovun y e
terli hazrlklar zerinde direnmesinden, Sovyetlerin ar bir
tempo ile gitmek niyetinde olduklar anlalyordu. Ama Aus
tos ay kmak zereydi; Hitler daha ok bekliyemezdi ve bu
tempoya uyamazd.
Sehulenburg'un, Molotovla yapt, grme zerine gn
derdii rapor, D ileri Bakanl tarafndan Fuschlda bulu
nan Ribbentropa, 16 Austos gn sabah saat 6.40 da telefon
la bildirildi ve Ribbentrop da Fhrerden yeni talimat almak
zere Obersalzberge kotu. leden hemen sonra Molotova
verilecek cevab hazrladlar ve Berlinde Weizsaecker'e teleks
le bildirdiler. Telgrafn hemen "ok acele kaydyla Moskova
ya ekilmesini istediler. (12)
Nazi diktatr Sovyet tekliflerini kaytsz artsz kabul
ediyordu. Ribbentrop, Schulenburgtan Molotovu tekrar gr
mesini ve ona unlar sylemesini istiyordu :
Almanya, Sovyetler Birlii ile bir saldrmazlk pakt imzalamaya
hazrdr ve Sovyet hkmeti istedii takdirde, bu pakt yirmi be yllk
olabilir. Ayrca Almanya, Baltk Devletlerine, Sovyetler Birlii ile ortak
laa bir garanti vermeye hazrdr. Son olarak da Almanya, R us-Japon
likilerinin dzelmesi ve pekitirilmesi iin nfuzunu gereince kullanma
ya hazrdr.

Alman hkmetinin Rusya ile pazarla oturmakta acele

etmediini gstermek iin yaplan btn numaralar bir yana
atlmt artk.
(Ribbentropun telgraf yle devam ediyordu) Bugnk durumu
ve herhangi bir gn ciddi birtakm olaylarn kmas ihtimalini (ltfen
bu noktada, PolonyalIlarn yaptklar kkrtmalara, Almanyann son
suzca katlanmaya kararl olduunu Bay Molotova anlatnz) gznnde
tutan Fhrer'e gre, Alman - Rus ilikilerinin ve her iki lkenin gnn

813

sorunlar zerindeki grlerinin temelden ve sfiratla aydnlanmas ste

nen bir eydir.
Bundan tr, Fhrer'den alacam geni yetkiye dayanarak, Alman .
Bus ilikilerini ilgilendiren btn sorunlar ele almak ve mmkn oldu
u takdirde, gerekli antlamalar imzalamak zere 18 Austos Cuma g
nnden sonra herhangi bir zaman Moskovaya uakla gelmeye hazrm.?

Ribbentrop bu telgrafa da eli iin kiisel bir tlimat ekle

miti.
Bu talimat kelime kelime Molotov'a. okumanz ve Rus hkmeti ile
Bay Stalin'ln, bu konudaki grlerini hemen bildirmelerini kendisinden
istemenizi sizden, bir daha rica ediyorum. Tamaniyle gizli olarak ve bil
g i edinmeniz iin unu da ekliyorum ki, Moskova seyahatinin bu hafta
sonunda ya da gelecek hafta balangcnda olmas bizim iin ok nem
lidir.

H itlerle Ribbentrop, ertesi gn, dabandaki kkte, Mos

kovadan gelecek cevab sabrszlkla beklediler. Berlinle Mos
kova arasnda telgraf ulam kolay olmuyordu, ama Bavyera
Alplerinin sakin havasnda bunu dnmek kolay deildi. Rib
bentrop, ayn on yedinci gn le zeri, Schulenburga ok
acele bir telgraf ekti ve Molotovdan ne zaman randevu iste
diini ve grmenin ne zaman iin tesbit edildiini bildiren bir
telgraf ekmesini kendisinden istedi (13). leyin heyecanl
eliden de ok acele bir telgraf geldi. Zavall eli, telgrafta,
D leri Bakannn telgrafn bir gece nce saat on birde ald
m, o srada diplomatik herhangi bir faaliyette bulunmann
imknsz olduunu, bugn, yni 17 Austos gn, ilk i olarak
Molotovdan akam saat 8 iin bir randevu aldm bildiriyor
du. (14)
Ama bu randevu bizim deli Nazi liderleri iin ok hayal
krc old u : H itlerin sabrszlandn anlayan ve eibetteki ne
den sabrszlandn da ok iyi bilen Rus D leri Komiseri,
Almanlarla oynam, alay etmi ve onlara eziyet ektirmiti.
Schulenburg, Ribbentropun telgrafm okuduu srada bir iki
814

not alan Molotov, telgraf bittikten sonra, Alman D ileri Ba

kannn 15 Austos tarihli ilk mracaatna Sovyet hkmetinin
vermi olduu yazl cevab eliye uzatmt.
Cevapta, Nazi hkmetinin, Sovyet Rusyaya kar eski
den gttii dmanlk politikas hatrlatldktan sonra, Sov
yet hkmeti, son zamana kadar, Alman hkmetinin Sovyetler Birlii ile atmak iin frsat kolladn sanyordu denil
mekteydi.
Alman hkmeti, Anti-Komintern pakt yoluyla,
birtakm devletlerin Sovyet Rusyaya kar birleik cephe ya
ratmalarna alm ve bunu yaratmtr. Bundan tr deni
yordu notada, Rusya (Alman) saldrsna kar savunucu bir
cephenin rgtlenmesine katlyordu.
<Nota yle devam ediyordu) A m a imdi, Alm an hkmeti, eski
politikasn Sovyetier Birlii ile siyasi ilikilerini ciddi bir ekilde ,dzeltecek bir yne evirmeyi taahht ediyorsa, Sovyet hkmeti byle bir
deiimi yalnzca iyi karlar ve kendi hesabna, politikasn, Alm anya ile
ciddi bir iyileme anlamnda, yeniden gzden geirmeye hazr olduunu
bildirir.

Ama Rus notas bunun ciddi ve pratik admlarla yapl

masnda direniyordu - Ribbentropun istedii gibi bir rpda
olamazd bu i.
Ne gibi admlarn atlmas gerekiyordu?
ilk adm : ticaret ve kredi anlamasnn imzas.
Hemen sonra atlacak ikinci adm : bir saldrmazlk pakt
nn imzalanmas.
Sovyetier, ikinci admla birlikte, u ya da bu d politika
sorununda, taraflarn karlarn tanmlayan zel bir proto
koln imzalanmasn istiyorlard. Almanlarn, hi olmazsa Do
u Avrupann blnmesi konusunda bir pazarln mmkn
olduu grne, Moskovann ilgisiz kalamyaeam gsteren
ufak bir imdan da ileri bir eydi bu.
Ribbentropun teklif ettii ziyarete gelince, Molotov, Sov
yet hkmetinin bu tekliften ok memnun kaldn, nk
815

Alman hkmetinin bu kadar nl bir politika ve devlet ada

mm gndermekle niyetinde ne kadar ciddi olduunu gsterdi
ini syledi ve szlerine unlar ekledi : Strongun ahsnda,
Moskovaya yalnzca ikinci derecede bir subay gndermi olan
ngilterenin tam tersi bir tutum bu. Bununla birlikte, Alnan
D leri Bakannn seyahati iyi bir hazrl gerektirir. Sov
yet hkmeti byle bir seyahatin yarataca propagandadan
holanmaz. Grlt patrd karmadan pratik i grmeyi ter
cih eder. (15)
Molotov, Ribbentropun hafta sonunda Moskovaya gelmek
iin yapt acele, zel teklife hi deinmedi ve Schulenburg
da, belki de konumann ald ekilden ekinerek, bu konu ze
rinde durmad.
Ama ertesi gn elinin raporunu alan Ribbentrop zerin
de durdu, flitler yine sinirlenmeye balamt. Obersalzbergdeki yazlk kararghndan, 18 Austos gn akam Schulenbtrga, Ribbentrop tarafndan imzalanm ok acele bir
telgraf daha ekildi. Moskovadaki Alman elilii tarafndan
sabah saat 5.45 de alman bu telgrafta Bay Molotovla hemen
yeni bir grme dzenlemesi ve bunun bir an nce olmas iin
elinden geleni yapmas eliye emrediliyordu. Kaybedilecek za
man kalmamt. Ribbentrop, telgrafnda Bay Molotova aa
daki ekilde konumanz rica ederim diyordu :
...A lm an -R u s likilerini diplomatik kanallarla yeniden dzenliyeek bir politika zlemeye, normal artlar altnda, elbetteki biz de hazr
olurduk. Ama, Fhrer'tn grne gre, bugnk olaanst durum a
buk sonulara gtrecek baka bir metodun uygulanmasn gerektirmek
tedir.
Alman - Polonya ilikileri hergiin biraz daha gerginlemektedir. Olay
larn gnn birinde ak bir atmay kanlmaz duruma getireceini
hesaba katmak zorundayz... Fhrer, A lm an -R u s likilerini, bir yan
dan aydnlatmaya alrken, te yandan bir Alman - Polonya atma
s srpriziyle karlamak istemiyor. Ru bakmdan, byle bir atmada,
Rus karlarnn hesaba katlmas iin nceden byle bir aydnlatmann

616

yaplm olmasn zorunlu saymaktadr ve elbetteki byle br aydnlat

ma olmadan bu atma g olacaktr.

Eli, Molotovun grmelerde ilk adm sayd ticaret

anlamasnn hemen o gn (18 Austosta) Berlinde imzalan
m olduunu, imdi ikinci aamaya gemenin zaman geldi
ini syliyecekti. Alman D leri Bakan, bunu yapmak zere
Fhrerden btn kark sorunlar zmek ve bir karara ba
lamak yetkisini alarak hemen Moskovaya gelmeyi teklif
ediyordu. Ribbentrop, Moskovada Rus isteklerim gznnde
bulunduracak... durumda olacan da telgrafnda belirtiyordu.
Ne gibi isteklerdi bunlar? Almanlar artk dolambal yol
lardan vazgemilerdi.
( Ribbentrop'm telgraf yle devam ediyordu! u ya da bu d po
litika sorununda, her iki tarafn k arlann dzenliyecek zel bir proto
kol imzalayabilecek durumda olacam; rnein Baltk blgesindeki kar
alanlarn tesbit edebiliriz. Byle bir uzlamaya ancak szl bir tartma
le varlabilir.

Eli artk bu sefer Ruslardan Hayr cevab almamalyd.

a(m bbentrop'un mektubu yle bitiyordu) Ltfen, Alman d politi
kasnn bugn artk tarihsel bir dnm noktasna varm olduunu belir
liniz... Ltfen seyahatimin abuk olmas zerinde direniniz ve herhangi
yeni bir Rus tirazna gereince kar koyunuz. Bu mnasebetle, ak bir
Alman - Polonya atmasnn hemen kabilecei ve bundan tr Mos
kova seyahatini hemen yapmamda byk karmz olduu kesin gerei
ni aklnzdan karmaynz (16)

Austosun 19u kesin bir gnd. Alman deniaaltlaryla

cep zrhllarnn, ngiliz sularna alma emri, Moskovadan ce
vap gelinceye kadar geciktirilmiti. Gemiler, Hitlerin sava
balama gn olarak tesbit ettii 1 Eyllde, kararlatrlan
mevzilerde bulunacaklarsa hemen yni on gn nceden
hareket etmeliydiler. Polonya saldrs iin ayrlan iki Ordu
Gurubunun da derhal yaylmas gerekiyordu.
Berlinde ve Htler ile Ribbentrop'un Moskovadan gelecek
317

P : 52

karan sinirli sinirli bekledikleri Obersalzbergte, hava ok ger

gindi. Havann ok gergin olduu, o gnn tarihini tayan
D leri Bakanl raporlarndan ve muhtralarndan da an
lalyor. Dr. Schnurreun verdii bir raporda bir gece nce Rus
larla Ticaret Anlamas zerinde yaplan grmelerin tam bir
anlama ile bittii, ama Sovyetlerin anlamay imzalamadkla
r bildiriliyor. O gn, yni Austosun 19'unda, le st, anla
mann imzalanmas kararlatrld halde Ruslarn Moskovadan
tlimat
beklediklerini telefonla bildirdikleri
aklanyor.
Schnurre raporunda : Anlamann imzasn, siyasi nedenlerden
tr ertelemeleri iin Moskovadan tlimat aldklar anlal
yor, diyor. (17)
Ribbentrop, Schulenburga, Obersalzbergden ok acele
bir telgraf daha ekti. Molotovun bir ey syleyip sylemedi
inin ya da Ruslarm niyetlerinin ne olduunu gsteren her
hangi bir belirtinin bulunup bulunmadnn telgrafla bildiril
mesini istedi; ama o gn eliden ald tek telgraf, Ruslarla,
Ingiliz - Fransz asker heyetleri arasnda yaplmakta olan g
rmelerin, Uzak Dou sorunu zerinde kan bir anlamaz
lk yznden kmaza girmi olduu sylentisinin, Sovyet Ha
berler Aans Tass tarafndan tekzip edilmi olduu haberiydi.
Bununla birlikte, Tassm tezbinde tamamiyle baka konu
larda heyetler arasnda gr ayrlklar olduu da ayrca
belirtiliyordu. Bu da Hitler iin iyi bir iaret saylabilirdi. Da
ha vakit vard. Umutlar bsbtn suya dm saylmazd.
Ve gn, 19 Austos akamst saat 7.10da sabrszlkla
beklenen telgraf geldi :

GZL

OK

ACELE

Sovyet hkmeti, iktisadi anlamann imza edildii aklandktan

bir hafta sonra Alman D leri Bakannn Moskova'ya gelmesine muva
fakat etmitir, Molotov, iktisadi anlamann imza edildii yarn aklan

818

d takdirde. Alman D leri Bakannn 26 ya da 27 Austostu Mosko

vada bulunabileceini syledi.
Molotov bana br saldrmazlk pakt tasars verdi.
Molotov'la yaptm iki grmeye ait ayrntl raporla, Sovyet tasa
lsnn metni, telgrafla hemen bildirilecektir.
Sehulenburg (H)

Aym on dokuzunda, leden sonra saat 2de, Kremlinde

balayan ve bir saat devam eden grme, elinin bildirdiine
gre, pek ho gememiti. Ruslar, H itlerin D leri Bakanm
kabul etmeye pek hevesli grnmyorlard. Sehulenburg, telg
rafnda yle diyordu. Molotov grnde direniyor ve geni
hazrlklar gerektirdii iin seyahat tarihini yaklak olarak
bile bugnden tesbit etmeye imkn olmadn sylyordu...
Bu konuda acele edilmesini gerektiren nedenleri tekrar tekrar
ve ok kuvvetle ileri srmeme karlk Molotov, birinci adnm
bile iktisadi anlamann imzas daha atlmad cevabm
verdi. Her eyden nce iktisadi anlama imzalanarak yaym
lanacak, yrrle girecekti. Sonra sra saldrmazlk paktna
ve protokola gelecekti.
Molotov itirazlarma aldrmyor gibiydi. Bylece ilk gr
me, Molotovun, Sovyet hkmetinin grlerini bildirdii ve
bunlara ekliyecek baka bir sz bulunmad sz ile sona
erdi.
Ama syliyecek baka bir sai daha vard ve az sonra onu
da syledi.
Grmenin zerinden daha yarm saat gememiti ki ,
diyor raporunda Sehulenburg, Molotov bana bir haber gn
dererek, kendisini akam st saat 4.30da, Kremlinde arama
m istedi. Beni tekrar rahatsz ettii iin zr diliyor ve Sov
yet hkmetine durumu bildirdiini sylyordu.
Bu ikinci ziyaret srasnda D leri Komiseri, akn ama
olduka mutl grnen eliye, bir saldrmazlk pakt tasars
sundu ve ticaret anlamas ertesi gn im 2a edilip akland
S19

takdirde, Ribbentropun Austosun 26 ya da 27sinde gelebile

ceini syledi.
Schulenburg telgrafna u szleri de eklem iti: Molotov
neden birdenbire grn deitirdiini sylemedi. Stalinin
mdahale ettiini sanyorum. (19)
ok doru bir tahmindi bu. Churchille gre, Sovyetlerin
Almanya ile bir pakt imzalamak istedii, 19 Austos gn ak
amst Poltbroya Stalin tarafndan akland (20). Schuenburgun telgrafndan anlaldna gre de Stalin, bu nem
li kararn leden sonra saat 3 ile 4.30 arasnda Molotova bildirdi.
O gnden tam yl sonra, 1942 yl austosunda, ChurchiUIn deyimiyle sabahn ilk saatlerinde Sovyet diktatr,
neden bu baya hareketi yaptn o srada Moskovada bulu
nan ngiliz Babakanna, kendisinin sonradan anlattna gre,
yle aklayacaktr : (21)
(Stalin dedi k) ngiliz ve Fransz hkmetlerinin, Polonyaya h
cum edildii takdirde savaa girmeye niyetli olmadklar, ancak ngilte
re, Fransa ve Rusya arasnda diplomatik bir sralanmann, Hitleri fik
rnden vazgeireceini umduklar zlenimini aldk. Biz bu metodun Hit
leri yolundan vazgeirmiyeceinden emindik. Stalin, 'bir seferberlik ha
linde Fransa, Almanyaya kar ka tmen gnderecek?* diye sormu.
Verilen cevap uymu: Yz kadar. Sonra unu sormu. ngiltere ne ka
dar gnderecek?. Cevap : 'ki ve iki de sonradan. Stalin cevab tekrarla
m : 'Ya, demek iki ve ki de sonradan. Arkasndan sormu : Eer A l
manya le savaa tutuacak olursak Rus cephesine bizim ne kadar tmen
gndereceimizi biliyor musunuz? Bir an sessizlik olmu : U yzden
ok.

Schulenburg, 19 Austos gn yapt grmenin sonu

larn anlattktan sonra, D leri Komiserine, Ribbentropun
Moskova seyahati iin daha yakn bir tarih tesbit etmesi ze
rinde yapt direnmelerin ne yazk ki baarszlkla sonulan
dn bildiriyordu.
Ama Almanlarn bunu baarmalar gerekti. Polonya iin
820

tesbit edilmi olan zaman izelgesi, sonbahar yamurlar he

nz balamadan hcuma geilip geilmiyecei sorunu, buna
balyd. Eer Ribbentrop 26 ya da 27 Austostan nce Mos
kovaya gitmezse ve Ruslar da, Almanlarn korktuklar gibi,
biraz sallanrlarsa, tesbit edilmi olan 1 Eyll hedef gn suya
derdi.
B ok nemli aamada A d olf Hitlerin kendisi birden ie
mdahale etti ve dorudan doruya Staline bavurdu. Gururu
nu yendi ve eskidenberi durmadan boyuna yerdii Sovyet dik
tatrnden, kenli D leri Bakann Moskovada hemen ka
bul etmesi iin yalvard. Hazrlad telgraf, Schulenburgun
telgrafndan tam yirmi drt saat sonra, 20 Austos pazar g
n akam 6.45de acele Moskovaya ekildi. Phrer bu telgraf
Molotova hemen vermesini eliye emrediyordu.
B . S T A L N , M O SK O VA
Yeni Alman - Sovyet Ticaret Anlamasnn
imzalanmasn, AlmanSovyet iliklerlnin yeniden dzenlenmesinde ilk adm olarak iyi karl
yorum, <*)
Sovyetler Birlii ile bir saldrmazlk paktnn imzalanmas, benim
iin, uzun zaman srecek bir Alman politikasnn kurulmas demektir.
Bu bakmdan Almanya, gemi yzyllarda her iki devlet iin yararl ol
mu bulunan siyasi bir yola yeniden girmektedir...
Dileri Bakannz B. Molotovua sunduu saldrmazlk pakt tasa
rsn kabul ediyorum, ancak bu paktla lgili sorunlarn da olabildii ka
dar ksa bir zaman iinde aydnlanmasn acele ve zorunlu sayyorum.
Sovyetler Birliinin istedii ek protokoln z, bence, ancak sorum
lu bir Alman devlet adamnn grmelerde bulunmak zere en ksa za
manda Moskovaya gelmesiyle aydnlanabilir. Aksi takdirde, Alman h
kmeti, ek protokoln ksa zamanda nasl aydnlanarak tesbit edileceini
bil'emiyecektir.
Almanya e Polonya arasnda gerginlik artmaktadr.
(* )

Herhangi bir

Anlama 20 Austos Pazar gn gece saat 2de Berlinde imza

land.

821

gn bir buhran kabilir. Almanya artk elindeki btn imknlaryla, A l

manlarn karlarn korumaya kararldr.
Benim grme gre. ki devlet arasnda, niyetler gznnde tutu
larak, vakit kaybedilmeden, yeni ilikiler kurulmaldr. Bundan tr,
D leri Bakann 22 Austos sal gn, olmazsa 23 Austos aramba
gn kabul etmenizi teklif ediyorum. Alman D leri Bakannn gerek
saldrmazlk pakt ve gerekse protokol hazrlamak ve imzalamak yetki
leri bulunacaktr. D leri Bakannn, uluslararas durumu gznnde
tutarak, Moskova'da bir iki gn daha fazla kalmas mmkndr. Ceva
bnz br an nce alacam umarm.
A D O L F H T LE R . (2 2 )

Hitlerin Staline yazd mektubun, 20 Austos pazar g

n akam Moskovaya ekilmesi ile ertesi gn akamna ka
dar geen yirmi drt saat iinde Fhrer, neredeyse ldracakt.
Uyuyamyordu. Gece yars Goeringe telefon ederek, Stalinin
gsterecei tepki zerindeki korkularm ve Moskovadaki ge
cikmelere ne kadar skldm syledi. Ayn yirmi birinci gn
gece saat 3de, D leri Bakanlna, Schulenburgdan ok
acele bir telgraf geldi. Telgrafta, Weizsaeckerin, nceki bir
telgrafta szn ettii ve Hitler tarafndan yazldn bildir
dii telgrafn daha alnmad bildiriliyordu. Eli, Berlinden
Moskovaya ekilen telgraflarn saat fark da dahil olmak ze
re, drt be saatte geldiini, ifrenin zlmesi zamannn buna
eklenmesi gerektiini D leri Bakanlna hatrlatyordu
(23). Sabrszlanan Ribbentrop, 21 Austos pazartesi gn sa
at 10.15de, Sehulenburga acele bir telgraf daha ekti. Ltfen
seyahatin gereklemesi iin azami abay harcaynz. Tarih
telgrafta gsterilmitir (24). leden az sonra eli Berline
unu bildirdi : Bugn leden sonra saat 3'de Molotov'u gre
ceim. (25)
Stalinin cevab nihayet 21 Austos akam saat 9.35de
Berline geldi.
A L M A N Y A B A B A K A N IN A
A . H T L E R
Mektubunuza teekkr ederim. Alman - Sovyet

822

saldrmazlk pakt-

mu, lkelerimiz arasndaki siyasi ilikilerin dzelmesinde kesin bir d

n noktas olacan umarm.

lkelerimiz halklarnn, birblrleriyle bar ilikiler kurmaya ihtiya

lar vardr. Alman hkmetinin bir saldrmazlk paktnn, imzasn kabul
etmesi, her ki lke arasndaki siyas gerginliin ortadan kalkmas ve
barn ve birliinin kurulmas iin gereken temeli yaratacaktr.
Sovyet hkmeti, H err von Ribbentrop'un, 23 Austosta Moskovada
bulunmasna muvafakat ettiini size bildirmek in bana talimat vermitir.

J. S TA LtN . (26) >

Sovyet diktatr de yzszlkte Nazi diktatrnden aa

kalmamt. imdi artk yaplacak tek ey, bu kt dnemde
giriilecek kaba pzarhk srasnda neyin nereye konulacan
tesbit etmekti.
Stalinin cevab, sabah saat 10.30da Berghofta Hitlerin
eline verildi. Kitap yazarnn ok iyi hatrladna gre, birka
dakika sonra saat l l i biraz geiyordu Alman radyosundan
verilen bir mzik program birdenbire kesildi ve bir ses un
lar syledi: Alman hkmeti ile Sovyet hkmeti arasnda
bir saldrmazlk paktnn imzalanmas kararlatrlmtr. Al
man D leri Bakan, grmeleri bitirmek zere, 23 Austos
aramba gn Moskovada bulunacaktr.
Stalinden Rusyann dost bir tarafszlk politikas izliyecei zerinde teminat alan Hitler, ertesi gn, 22 Austosta,
Yksek Asker komutanlarn yeniden Obersalzbergde topla
d. Kendi bykln onlara anlatp durdu. Sava yabanca
ve merhametsizce yrtmek gerektiini belirtti ve Polonyaya
hcum emrini belki de drt gn sonra, yni, 26 Austos pazar
gn, vereceini syledi. Yni tesbit edilen gnden alt gn n
ce... ve bunu ona salayan da Fhrerin amansz dman Stalindi.
22

AUSTOS,

1939D A K

A S K E R

T O P L A N T I

Hitlerin, generallerini toplad srada, yine azgnl ve inat

923

l zerindeydi (* ). Sizi buraya toplamamn nedeni, dedi si

ze siyasi durumu aklamak ve bylece harekete gemek iin ver.
diim kesin kararn dayand etkenleri teker f<ter anlamanz
salamak ve gvencinizi gcendirmektir. Askeri ayrntlar
bundan sonra tartacaz, Hereyden nce iki kiisel sorun
var, dedi.
Biri benim kendi kiiliim, tekisi de Mussolininin kiilii.
Aslnda herey bana, yni benim kendi varlma bal, nk siyasi
yetenei olan yalnz ben'im. Ayrca, btitn Alman halknn benim kadar
gvenini kazanan biri belki bfr daha gelmeyecektir. Gelecekte, benden
daha geni otoriteye sahip olan biri de belki bir daha gelmiyecektir. Bu
bakmdan benim varlm, byk deer tayan bir etkendir. Am a ben
(*) Hitlerin o gn verdii sylevin resmi tutana yoktur, ama bu
syleve ait birok kaytlar bulunmutur. Bunlardan kisi toplant sra
snda yksek subaylar tarafndan alnm notlard. Bunlardan biri, Byk
Denizler Filosu Bakam Amiral Hermann Boehm tarafndan,
Amiral
Raederin savunmas iin Nuremberg mahkemesine sunulmu ve Alman
ca 1H W C , X LI, s. 16-25 de kmtr. General Halder de, Gabelsberger
stenosuyla birok notlar alm ve 22 Austos tarihli gncesinden alnan
bu notlarn ngilizce evirisi D G FP, VII, s. 557 - 59 da kmtr. Nurem
berg mahkemesinde savclk tarafndan, bu toplant ile ilgili olarak kul
lanlan balca belge O K W dosyalarndan alnm olan iki blmden ibaret
imzasz muhtradr. Bu O K W dosyalan, Amerikan askerleri tarafndan,
Avusturya 'Trollerlnde Saalfeldende ele geirilmitir. ngilizce evirile
ri N C A , III, s. 581-86 (Nuremberg Belgesi 7 9 8 -P S ), 665 - 66
(N.B.
1014- P S ), ve D G FP, VII, s. 200 - 6 da kmtr. ki blmlk Alman
muhtrasnn orijinal metni TM W C ciltlerindedir. Muhtrada Hitlerin kul
land dil Am iral Boehm ile General Halderin kaytlarndaki dilden daha
canldr. Am a ayr metin de ierik bakmndan birbirlerinin ayndr
lar ve doruluklar zerinde en ufak bir phe yoktur. Nurembergte Htlerin sylevi zerinde, N.B. C . 3 (N C A , VH, s. 752-54) de kan dr
dnc metin pheli saylm, durumalarda bu metine deinildii halde
tant olarak kullanlmamtr. Bu belge de elbette doru gibi grnmek
tedir, ama Berghof toplantsnda bulunmayanlar tarafndan dzeltilmie
benzemektedir. Hitlerin sylediklerini bir araya getirirken ben, Boehm
le Halder'ln kaytlarn ve Nuremberg'te tant olarak kullanlan imzasz
muhtray kullandm.

herhangi bir zamanda, bir cnl ya da bir deli tarafndan ortadan yok edi
lebilirim.
kinci kiisel etken Duedlr. Onun varl da ok nemlidir. Eer
ona bir ey olacak olursa talyann ittifaka ball artk pek kesin sa
ylamaz. talyan Meclisi esas itibarile Due'ye kargdr,;

Franco da bir yardmc saylabilirdi. Franco, Ispanyann

ltufkr tarafszl n salayabilirdi, tekilere gelince de'
di, Ingiltere'de ya da Fransada yle sivrilmi insanlar yok.
eytan diktatr, leyin ge vakit yemek iin verilen bir
ara dnda, saatlerce oradan buradan aklna geleni syledi dur
du ve eldeki kaytlardan anlaldna gre de hibir general,
amiral ya da hava kuvvetleri komutan kp da szn kespcdi ve ona bir ey sormaya ya da syledii yalanlar yzne
vurmaya cesaret edemedi. Polonya ile bir atmann kanl
maz olduunu, bu konudaki kararm ilkbahara verdiini, ana
nce Batya dnmeyi dndn aklad. Ancak bu durum
da, Polonyann Almanya'ya saldracam anlamt . Bu ba
kmdan Polonyay imdiden ortadan kaldrmak gerekiyordu.
N e olursa olsun bir savaa gitmenin zaman gelmiti.
nk karar vermek kolaydr. Kaybedecek hi bir eyimiz yok. Y a l
nzca kazanabiliriz. ktisadi durumumuz birka yldan fazla dayanma
mza elverili deil. Goering bunu size anlatabilir. Baka kar yolumuz
yok, harekete gemeliyiz...
Kiisel etkenlerden baka siyasi durum da bizden yanadr; Akdenizde; talya, Fransa ve ngiltere arasnda bir rekabet vardr; Yakn Do
uda hava gergindir...
ngiltere byk bir tehlike erisindedir. Fransann durumu da bo
zulmutur. 'Doumlar azalmaktadr... Yugoslavya knt tohumlarm
tayor... Romanya her zamankinden zayf... Trkiyeyi Mustafa Kemalin
lmnden bu yana dar kafal, kararsz, gsz nsanlar ynetiyor.
Btn bu elverili durumlar, iki ya da yl iinde ortadan siline
cektir. Benim ka yl yaayacam kimse bilemez. Bundan tr, drt
ya da be yl beklenilmesi doru olmayan bir plan, hemen uygulamaya
balamalyz.

ite Nazi liderinin yaman dnceleri...

825

 Pek byk bir ihtimalle Bat dvmiyecektir, ama ne

olursa olsun, yine de byle bir tehlikeyi gze almak gerekir,
diyordu. Generaller geri ekilmeyi istedikleri bir srada Ren'i
igal ederken, Avusturyaya, Sudetlanda ve ekoslovakyann
geri kalan blmlerine girerken de tehlikeyi gze almam my
d? Anibal, Kanda; Byk Fredrich, Leuthende; Hindenburg
ile Ludendorff, Tannenbergte yalnzca talihlerine gvenmiler
dir, dedi. Onun iin bizim de demir gibi sapasalam bir ka
rarllkla tehlikeleri gze almamz gerekir. Gcn yitirilmesi
szkonusu olmamaldr.
Yksek mevkilerde bulunan birok ekingen Almanlarn. ek soruftnun zlmesinden sonra ngilizlerle konumu ve yazm olmala
rnn ok byk zararlar dokunmutur. Sizin sinirlerinizin bozulduu bir
zamanda ve siz ok erkenden teslim olurken Fhrer kararn yrtm
tr.

Mnih komplosuna katlm olan Halder, Witzleben ve

Thomasla birlikte, belki teki generallerin de, bu sz zerine
dleri patlamtr. H itlerin, onlarn tahmin ettiklerinden daha
ok ey bildii anlalyordu.
Ne olursa olsun, dvme yeteneklerini gstermenin zama
n gelmiti. Hitlerin siyasi bloklarla Daha Byk Almanya
y yaratm olduu kendilerine hatrlatld. imdi artk asker
mekanizmay denemek gerekiyordu. Ordu, Batda son hare
kete girimeden nce fiilen savan ne olduunu grmeli idi.
Polonya bu frsat salamt.
Konuyu yeniden ngiltere ile Fransaya getirerek unlar
syledi:
Bat bizimle yalnzca iki alanda savaabilir:
1. Abluka : Kendi kendimize yeterli olduumuz ve douda yardm
kaynaklarna sahip bulunduumuz iin etkili olmyacaktr.
2. Maginot hattndan yararlanarak (katidan hcuma gemek. Ben bu
nu mknsz gryorum. Baka bir imkn da Holanda, Belika ve s
vire'nin tarafszln bozmaktr. ngiltere le Fransa, bu lkelerin ta-

826

sfslklan m bozmayacaklardr. Fiilen Polonyaya da yardu -d'-mi'/.-

ler.

Sava uzayacak myd?

Kimse hesaplarm uzun bir savaca gre hazrlam deildir. Eer
terr von Brauchitsch, Polonyay istil etmem iin drt yl gerektiini
bana sylemi olsayd, ben, bu ie giriilmez derdim. Ingiltereain uzun
bir savaa girmek istediini sylemek sama olur.

H itler Polonyann, Ingilterenin ve Fransann durumlar

n, en az kendi istedii gibi anlattktan sonra, son kozunu da
oynad. Konuyu Rusyaya getirdi.
*

Dmann baka bir umudu daha var : Polonyann istilsndan son

r a Ruslarn bize dman olmalar. Dman, benim karar gcmn b
ykln hesaba katmyor. Dmanlar ufak adamlar, hepsini grdm
Mnihte.
Staln'in, ngiliz teklifini kabul etmiyeceine eminim. Stalinin, n
gilterenin niyetlerini grmiyecek kadar aptal olduuna ancak kr bir
iyimser inanabilir, Rusyann, Polonyay yaatmakta hibir kar yok.
tu r.,. Litvinovun yerinden atlmas ok nemlidir. Bu deiiklik Mosko
vada, Bat devletlerine kar tutumun deitiim gsteren ak bir be
lirti gibi grnd bana.
Rusya'ya kar tutumumuzu yava yava deitirdim. Ticaret anla
masndan yararlanarak siyasi grmelere baladk. Sonunda Ruslardan
bir saldrmazlk teklifi aldk. Drt gn nce son bir adm daha attm ve
bu sayede Rusya dn antlamay imza etmeye hazr olduunu bildirdi.
Stalinle kiisel iliki kurulmutur. Ribbentrop brgn antlamay m
zalayacaktr. imdi artk Polonya tsm istediim duruma getirilmitir...
Ingiliz egemenliinin ortadan kaldrlmas iin gereken ilk adm atlm
tr. Artk askerlere yol almtr. Ben gereken siyasi hazrlklar yap
m bulupuyorum.

Elbetteki yol almt, ancak Chamberlain de ikinci bir

Mnihe girimezse Hitler bir Sch\veinehund'\n kp da (*>
araclk teklifi yapmasndan korkuyorum. -dedi savalarna.
Bu srada toplantya yemek iin ara .verildi, ama ondan
nce Goering kalkt, izlenecek yolu gsterdii iin Fhrere te(* )

Pis kpek
S27

ekkrlerini bildirdi ve silhl kuvvetlerin zerlerine den g

revleri yapacaklarm'kendisine temin ett*. (*)
Hitler, leden sonraki sylevinde hemen hemen yalnz
asker eflerini pohpohlad ve onlar, nlerindeki grevlere ha
zrlad. ayr kaytta bulunan kabaca alnm notlar konu
mann niteliini vermeye yetiyor.
Salam, demir gibi karan veren biziz. Hibir eyde gerileme yok.
Herkes una inanmal : batanberi Batl devletlerle savamaya kararl
yz. Bir lm kalm sava.. Uzun bir bar dneminin yaran yok bize...
Erkeke davran... Bizde daha iyi adamlar var... Kardakiler gsz...
1918de ulus yenildi, nk moral hazrlklan yeterli deildi. Byk Frederick kazand nk dayand.
Polonyann ortadan kaldrlmas ncelik tar. Ama, aktif gle
rin ortadan k aidini mas dr, kesin bir izgiye (hatta) varmak deil. B a
tda sava patlasa bile Polonya'nn yok edilmesi lk amatr. abuk ka
rar, mevsim,
Savaa balamak iin bir propagandac nedeni vereyim size : hakl
olup olmadnza bakmayn. Sonunda zaferi kazanana hakl myd deil
miydi diye sorulmayacak. Sava alrken dnlecek ey, hak deil
zaferdir.
Yrekleriniz acma nedir bilmemeli! Yabanca davranmalsnz! Sek
sen milyon insann hakkn almas gerek... Kuvvetli adam hakldr...
Kaba ve insafsz olun! Ackl olaylar karsnda elik gibi olun... Bu dn.
yann dzenini bilen herkes, dnyadaki tek gerein, en iyinin zorla baar
kazanmas olduunu bilir...
(* )

Nuremberg Belgesi C 3 e gre (824nc sayfadaki dipnota bak

nz) Goering masann stne srad ve "byk teekkrler ve byk va

atler sundu. evrede bir yaban gibi dans etti. Durumdan pheli olan
birka kii seslerini karmadlar. Nuem bergte, 28 ve 29 Austos 1945
gnleri yaplan sorgu srasnda bu yaz Goeringi ok sinirlendirdi. Ma
sann zerine ktm doru deil, dedi, "Sylevin Hitlerin kendi zel
evinin byk salonunda verilmi olduunu bilmenizi isterim. zel evler
de masann stne kmak detim deildir. Bu bir Alman subayna ya
kmayan davrantr.
Amerikal sorgu yargc Albay John H. Amen bunun zerine unu
syledi : A m a sylev bittikten sonra lk alklayan siz oldunuz, y le
deil m?
Goering, Evet ama, masann stnde deil, cevabm verdi. (27)

$28

Bir Toton sara nbetine tutulan Fhrer, bu eitten bir

sr Nietzsehe palavras savurduktan sonra yatt ve yakla
makta olan sefer zerine birtakm direktifler verdi. Srat ok
nemliydi. Alman askerine sarslmaz gveni vard. Eer her
hangi bir buhran kacak olursa, nedeni yalnzca komutanlarn
sinirlerinin bozulmas olacakt. ilk ama gney doudan Vistl nehrine, Kuzeyden Narevv ve Vistle kadar aknlara giri
mekti. Yenilgiden sonra Polonyaya yapaca ilem, asker ha
rekt ilgilendirmemeliydi. Bu konuda ak bir ey sylemiyordu.
Yalnzca yeni Alman snrlar salam ilkelere dayanmaldr,
diyordu. Almanya ile Rusya arasnda kk bir tampon hk
met kuracakt belki de.
arpmalara balama emri sonradan verilecektir, diyerek
szlerini bitirdi Hitler. Belki de 26 Austos cumartesi sabah.
Ertesi gn, ayn 23nde OKW efleriyle yaplan toplant
dan sonra, General Halder gncesine u kayd dt : Aym
26nc (cumartesi gn) kesinlikle Y Gn olarak tesbit edil
di.

M T T E F K LE R N
M O S K O V A D A
AIK.L A M A

Y A P T I I

Bat demokrasileriyle Sovyetler Birlii arasnda yaplmakta

olan asker grmeler, austosun ortasnda tam bir kmaza
girmiti. Uyumazlk daha ok PolonyalIlarn yznden k
mt. Hatrlanaca gibi, yava giden bir gemiyle Leningrada
gelen Ingiliz - Fransz asker heyetleri austosun l l inde Mos
kovaya varmt. Grevinden alnan Mr. Strong, Rus baken
tinden ayrlal, zor ve tatsz bir i olan Rus grmelerini gene
rallerle amirallere brakal, tam bir hafta oluyordu. (* )
( ) Strong, 20 Temmuzda Ingiliz D leri Bakanlna
br raporda bu ie utan verici bir tecTbe demiti. (28)

82

yollad

Sovyet Mareali ortaya birtakm kesin sorunlar atmt :

Polonyann ne yapacan tayin eden herhangi bir anlama
var myd? Savan patlamas halinde ngiltere, Fransz Ordu
sunu ne kadarOk bir asker kuvvetle takviye edecekti? Belika
ne yapacakt? Bu sorulara verilen cevaplar ok kesin deildi.
Doumenc, Polonyann plnlar zerinde herhangi bir bilgisi bu
lunmadn syledi. General Heywood, ngilterenin savan
ilk aamalarnda, ilk azda, on alt tmeni hizmete hazr du
ruma getirmeyi, sonradan da, ikinci azda, on alt tmen daha
vermeyi dndn syledi. Voroilov, hemen sava patlad
takdirde, ngilterede u anda ne kadar asker bulunduunun
aklanmasn isteyince Heywocd u cevab* verdi : u anda
ngilterede be muvazzaf ve bir de motorize tmen var. Bu
fasarya say, arpmalar balar balamaz batdaki saldrga
nn karsna 120 tmen karacan syleyen Ruslar iin bir
srpriz oldu.
General Doumenc ise Ruslarn, Belika konusundaki soru
suna Fransz askerlerinin arlmadka Belikaya girmeye
cekleri, ama Fransann herhangi bir arya cevap verecek du
rumda olduu cevabn verdi.
Bu cevap Moskovada grmelerde bulunan askeri heyet
lerin nne nemli bir sorun kard (ngilizlerle Franszlar bu
soruna cevap vermekten kanyorlard) : Mareal Voroilov,
hem ilk toplantda hem de 14 Austosta yaplan nemli otu
rumda, asl sorunun Almanlarla savaacak Sovyet askerlerine.
Polonyann kendi topraklarndan geme izni verip vermiyecei
olduunu direnerek belirtmiti. Eer Polonya bu izni vermiyecek olursa M ttefikler Almanyann, Polonyay arabuk isti
l etmesini nasl nliyebileceklerdi ? zellikle ayn on dr
dnde unu sordu : ngiliz ve Fransz Genel Kurmaylar,
Kzl Ordunun, dmanla iliki kurmak zere Polonyadan, zel
likle Vilna geidinden ve Galiyadan geebilecei dncesinde
midirler?
830

Btn i buradayd. Seedsin, Londraya ektii telgrafta

da belirttii gibi,
vRusla.r ana sorunu imdi ortaya attlar. A sk er grmelerin baar
y a ya da baarszla ulamas, siyasi grmelerin balangcndanberi
btn zorluklarm zn temelinde yatan bu soruna baldr : Yni, Sovyetle r Biri iinin komular, bu lkeye kar, ancak ok ge kalnd zaman
kaldrlabilecek bir eit boykot halinde bulunduklar srece, bu lke ile
nasl yararl bir anlamaya varla b ilecek tir?

Bu sorunun ortaya atlmas halinde ki elbetteki atla

cakt Amiral Draxe, iin nasl zmlenebileceini gsteren
bir talimat verilmiti. Gizli ngiliz evrak arasnda aklanan
bu tlimat, bugn okunduu zaman inanlmayacak kadar basit
gelir insana. Amiral Draxn, Polonya ve Romanyann mm
kn olan ibirlii plnlarn bile reddedeceklerini gznne
tutarak ileri srecei fikirler unlar olacakt :
P olon ya ile Rom anyann istils, bu devletlerin grlerinde byk
bir deiiklik yapacaktr. Bundan baka, Alm anyann Rus snrna k a
dar bir m evzi almas, Rusyann ok zararna olacaktr... Bu bakmdan
Polonya ile Rom anyann stils halinde her ik i lkeye yaplacak yar
dma ait plnlarn hazr olmas, Rusya'nn kendi karnadr.
E er Ruslar, n giliz ve Fransz hkmetlerinden, Polonya, Rom anya
y a da B altk devletlerine, S ovyet hkmeti y a da Genel K urm ay le
b ir li i konusunda bir te k lif sunmalarn isteyecek olurlarsa, heyet bu k o
nuda hibir taahhde girim iyecek, sadece hkmetlerine danacaktr.

V e dantlar da.
14 Austos oturumunda Voroilov, sorularna dosdoru
cevaplar verilmesini istedi. Kesin ve kaamaksz cevaplar ve
rilmeden, dedi, askeri grmelerin devam yararszdr...
Sonra unlar ekledi : Sovyet asker heyeti, bu kadar ak ola
rak baarszla mahkm bir teebbse katlmay, kendi h
kmetine tavsiye edemez.
General Gamelin, General Doumence Parsten verdii tlimatta, Ruslar bu konudan uzaklatrmasn istedi. Ama onlar
kolay kolay uzaklaacak gibi deillerdi. (30)

14 Austos tarihli toplant, General Doumencin sonradan

bildirdiine gre, ok dramatik geti. ngiliz ve Fransz dele
geleri keye sktrldlar ve byle olduunun kendileri de
farkna vardlar. Konuyu baka yere evirmek iin ellerinden
geleni yaptlar. Drax ile Doumenc, PolonyalIlarla RomanyalI
larn saldrya urar uramaz, Kulardan yardm isteyecekle
rinden emin olduklarn sylediler. Doumenc bu devletlerin
Marealden yardm isteyeceklerine inandm syledi. Drax,
bu devletlerin Sovyetlerden yardm istememesinin imknsz
olduunu bildirdi ve szlerine pek de diplomata olmad an
lalan bir ekilde unlar ekledi : Eer gerektii zaman yar
dm istemiyecek olurlarsa ve istil edilmelerine gz yumarlarsa
o zaman, Alman vilyeti olmay kabul etmiler demektir." i
te, hi istemedikleri eydi bu Ruslarn, nk o zaman Nazi
ordular Sovyet snrna dayanm olacaklard. Voroilov, Am i
ralin bu kt cevabna bir mim koydu.
Son olarak, bizim tedirgin Ingiliz - Fransz temsilcileri,
Voroilovun siyasi sorunlar ortaya attn, kendilerinin ise
bu gibi sorunlarda yetkili bulunmadklarn sylediler. Drax,
Polonyann egemen bir devlet olmas dolaysyla, Rus asker
lerini topraklarna sokup sokmamak hakknn kendisine ait
bulunduunu bildirdi. Ama mademki bu siyasi bir sorundu,
zm de hkmetlere aitti. Drax, Sovyet hkmetinin bu ko
nuyu Polonyann kendisine sormasn tavsiye etti. Rus heye
ti de bunun siyasi bir sorun olduunu kabul etti. Ancak bu so
runu ngiliz ve Fransz hkmetlerinin PolonyalIlara sormas
n ve PolonyalIlar doru yola getirmek iin onlara bask yap
mas gerektiini bir daha belirtti.
Bu srada Almanlarla birtakm ilere giritiklerine gre
acaba Ruslarn, Fransz - ngiliz temsilcilerine kar tutum
larnda iyi niyetle davrandklar sylenebilir miydi? Yoksa,
Amiral Draxten baka, Ingiliz ve Fransz D ileri Bakanl
nn da sonradan dnd gibi Ruslar, Polonyaya asker sok
832

may, yalnzca H itlerle pazarla giriip giriemiyeceklerini

anlayncaya kadar, grmeleri uzatmak iin mi istiyorlar
d? (* )
ngiliz ve Fransz kaynaklarndan anlaldna gre, Ba
tl Mttefikler, balangta Sovyet asker heyetinin, grme
leri iyi niyetle srdrdne, ii ok ciddiye aldna inanyor
lard. ki gnlk kurmay konumalarndan sonra eli Seeds,
Londraya ektii bir telgrafta, Rus asker eflerinin ie sk
skya sarlr gibi grndklerini bildirdi. Bunun sonucun
da Am iral Draxa verilmi olan ok yava gidilmesi talimat
deitirildi ve 15 austosta ngiliz hkmeti, askeri grme
lerin olabildii kadar erken bitirilmesi iin Doumenci des
teklemesini Draxtan istedi. Gizli asker bilgileri Ruslara bil
dirmesi konusunda konulmu olan snrlar kaldrld.
ngiliz Amiraline ilk verilen talimat grmelerin uzatl
mas olduu halde Babakan Daladier, General Doumenee,
Rusya ile olabildii kadar erken bir asker anlamaya varmas
iin ahsen tlimat vermiti. Ingilizler, verilecek bilgilerin A l
nanlara szmasndan korktuklar halde Doumenc, grmelere
balandnn ikinci gn, Fransz ordusunun gc zerinde,
kendi deyimiyle, Ruslara ok gizli bilgiler verdi ve Sovyet
( * ) Burada zamann ok nemi vardr : Molotov,
Ribbentropun
M oskovaya gelm esi in Nazilern yaptklar tek lifi 15 Austos gn ak
am ald. (S. 814e baknz). T ek lifi kesin olarak kabul etmedi ama Rus
y a nn, Alm anya ile bir saldrmazlk pakt im zas konusuyla lgilenebile
ceini st kapal olarak anlatt. Tabii byle bir paktn, imzas halinde
Fransa ve ngiltere ile asker ittifa k grmelerine girim ek gereksiz
di. Bu kitap yazarnn btn aratrmalardan kard sonuca gre Voroilov, Austosun 14nde, S ovyet askerlerinin Alm anlar nlemek zere
Polonyaya girip gir mi ye ekleri konusunda sorduu soruya kaam aksz"
cevap istedii srada, Krem lin hangi tarafa katlacana daha karar v e r
memiti. Bu nemli noktay aydnlatacak Rus belgeleri ne yazk k y a
ymlanmamtr, ama ne olursa olsun, S talin'in son kararn 19 Austos
gn leden sonra verdii anlalyor.

833

F : 53

heyeti yeleri de, toplant biter bitmez verilen bilgileri unuta

caklarm vaat ettiler.
Drax ile Doumenc, Polonya sorununu nasl cevaplandra
caklar zerinde hkmetlerinden gn bo bouna talimat
beklediler. Sonra Doumenc, Austosun 17sinde Parise u telg
raf ekti : S.S.C.B., asker bir pakt istiyor... Bizden, zl
taahhtleri bulunmayan bir kt paras istemiyor. Mareal
Vorogilov... kendisinin nemli sayd soruna cevap verildii
takdirde, btn problemlerin kolayca zleceini syledi.
Doumenc, Varovay, Rus teklifini kabule raz ettirmeye Pa
risi zorluyordu.
Ingiliz ve Fransz hkmetlerinin, Sovyet askerlerinin A l
manlar durdurmak zere Polonya toprana girmelerine Po
lonyay raz etmek iin hibir ey yapmadklar hakknda, o
srada yalnz Moskovada deil, btn Bat bakentlerinde yay
gn olan inancn tersine, Londra ve Parisin bu konuda olduk
a ileri gittikleri ama yeterinee ileri gitmedikleri son ya
ymlanan belgelerden anlalyor. PolonyalIlarn ise inanlma
yacak bir budalalk yaptklar, yine bu belgelerden anlalmak
tadr. (31)
Austosun 18inde, Ingiliz ve Franszlar, PolonyalIlarn
gzlerini amak iin Varovada ilk olarak teebbse getikleri
srada, Polonya D ileri Bakan Beck, Fransz elisi Leon
Noele, Ruslarn hibir asker deerleri olmadn syledi ve
Polonya Genel Kurmay Bakan General Staievi de Kzl
Ordunun, Polonyada harekta girimesinde bir yarar grme
diini bildirerek D ileri Bakannn grn destekledi.
Ertesi gn hem ngiliz hem Fransz elileri, yeniden Becki
grdler ve kendisini Rus teklifine raz etmeye altlar. Po
lonya D ileri Bakan hemen bir ey sylemedi, ancak ertesi
gn kendilerine resmi bir cevap vereceini vaat etti. Varova
daki Ingiliz - Fransz demarche, ayn ondokuzundan nce Pa
riste Fransz D ileri Bakan Bonnet ile ngiliz maslahatg334

zar arasnda yaplan bir grmenin sonucuydu, Hitlerin ba

yardaks Bornet, imdi Polonyann inatl yznden, Rus
ya ile olan ittifakn kaybetmekten korkuyor ve ngilterede bu
na biraz ayordu. Bonnet maslahatgzara unlar sylemiti:
Rusya. le yaplan grmeler, Polonyann inad yznden kesilirse
felket olur... B ir Alm an saldn a halinde, kendilerine yaplacak tek et
kili yardm PolonyalIlarn reddetmesi hi doru deil. n giltere ile Fran
sadan, bu yardm reddeden Polonyay savunmak iin savaa girm esi is
tenirse, her iki hkmet de ok zor duruma der.

Mademki yleydi durumun yle olduu da phesizdir

neden ngiliz ve Fransz hkmetleri, bu kadar nemli bir za
manda, Varovada Polonyann zerine son bir bask yapma
dlar ve yalnzca Polonya hkmeti, Kus yardmn kabul et
medii takdirde ngiltere ile Fransann Polonyaya yardm et
mek zere savaa girmekte bir yarar grmediklerini sylemekle
yetindiler? Resmi ngiliz - Polonya karlkl gvenlik antla
mas daha irazalanmamt. Varova'nn Rus yardmm kabul,
bu paktn bir art olarak kabul edilemez miydi? ( ' )
Pariste, 19 Austosta, ngiliz maslahatgzar ile yaplan
grmede Bonnet, bunu teklif etmiti. Ama Londra hkme
ti, kendi deyimiyle, byle bir manevraya kzd.. Chamberlain
ile Halifax bu kadar ileri gidemezlerdi.
20 Austos gn sabah, Polonya Genel Kurmay Bakan,
Varovadaki ngiliz asker ataesine Varovann, Sovyet as-.
( * ) L lo yd George, 3 Nisanda, Chamberlainin. Polonyaya tek yanl
br garanti verdii aklandktan drt gn sonra, A va m Kamarasnda,
In giliz hkmetinden byie bir art komasn istedi.
Eer Rusyamn
yardm olmadan bu ie giriiyorsak, bir tuzaa
dyoruz demektir.
Rusya (P olon yay a ) Ordu gnderebilecek tek lkedir... Byle muazzam
b ir teebbse giriirken neden nceden R usyann da katlmasn sala*
madiim izi bir trl anlamyorum... PolonyalIlarn, Ruslar lkelerinde is
tem em eleri yznden Rusya buna raz olmuyorsa, byle bir art ileri
srmek bize derdi, ve PolonyalIlar da kendilerine baarl bir yardm
edebileceimiz tek art kabul etm edikleri takdirde sorumlu kendileri olur
lard.
S35

terlerinin Polonyaya girmesini hibir suretle kabul edemiyeceini bildirdi. V e o akam Beck de, ngiliz - Fransz teklifini
resmen reddetti. Ayn akam Halif^, Polonya D leri Ba
kanna kararn yeniden dnmesini, Varovadaki elisi ara
clyla bildirdi, Polonyann izledii politikann, Moskovada
ki asker grmeleri mahvettiini iddetli bir dille belirtti.
Ama Beck dediim dedik diyordu. Fransz elisine toprakla
rmzn yabanc askerler tarafndan ne ekilde olursa olsun
kullanlmas konusunda, herhangi bir grme yaplmasn ka
bul etmiyorum," dedi. Bizim S.S.C.B. ile asker bir anlama
mz yok. Byle bir anlamaya da ihtiya duymuyoruz.
Babakan Daladier, Fransz Kurucu Meclisi nnde 18
Temmuz 1946 gn yapt konumadan anlaldna gre,
Polonya hkmetinin krkrne inat etmesinden usanarak,
konuyu kendi eline almaya karar verdi. PolonyalIlara yeniden
bavurarak gereki olmalarn istedikten sonra, 21 Austos
sabah General Doumence bir telgraf ekti ve elde edebilecei
en iyi artlarla ve yalnz anlamann Fransz hkmeti tara
fndan tasdik edilmesi kaydyla, Rusya ile bir anlama imza
lamas iin kendisine yetki verdi. Fransz elisi Paul-Emil N aggiarn sonradan anlattna gre, Bonnet de bu srada eliye
bir talimat gndererek, Almanlarn Polonyaya saldrmas ha
linde, Sovyet askerlerinin Polonyadan gemesini Fransann
prensip olarak kabul ettiini Rus hkmetine bildirmesini
istedi.
Ama bo bir jestti bu yalnzca nk hereyden nce Po
lonyalIlar buna raz olmuyorlard ve sonra da, yukarda gr
dmz gibi Rus - Alman pazarl alp yrmt. Doumenc, Daladiernin telgrafn ancak 21 Austos gn akam
ald. Ertesi gn akamst, Ribbentropun Moskovaya hare
keti arifesinde telgraf Voroilova sunduu zaman, Sovyet
Mareali durumdan phelendi. Voroilov, Fransz hkmeti
nin, Rus ordularnn Polonyadan gemelerine izin veren bir
836

asker pakt imzalamaya yetkisi bulunup bulunmadm Doumencten sordu ve bu yetkiyi grmek istedi. Doumenc byle bir
ey gsteremedi. Sonra Voroilov ngilterenin bu konuda ne
dndn ve Polonya onaynn alnm olup olmadn
renmek istedi. Hep dikenli konulard bunlar ve Doumenc de
yalnzca bu konularda bir bilgisi olmadn sylemekle yetin
di.
Ama ne sorularn ne de cevaplarn artk o srada bir ger
eklii kalmamt. Hem sorular ve hem de cevaplar iin ok
geti artk. Ribbentrop Moskovaya doru yola kmt. Se
yahat bir gece nce aklanm ve amac da yle belirtilmiti:
Nazi Almanyas ile Sovyetler Birlii arasnda bir saldrmazlk
pakt imzalanacakt.
Fransz generaline kar gerekten bir sempati duyduu
anlalan Voroilov, temaslarn bitmek zere olduunu genera
le kibarca syledi.
B r eyden korkuyorum (d ed i), Franszlar ve In g ilizle r siyasi ve
askeri grmeleri ok uzattlar. Bu yzden, bu srada, birtakm siyasi
olaylarn kmasn nliyem edtk. ( * )
>

(* ) B ir sabah nce, 21 Austos gn sabah, askeri delegelerin yap

t toplantda Voroilov, kendisiyle arkadalarnn sonbahar m anevrala
rnda bulunacaklarn ileri srerek, grm elere belirsiz bir sre iin ara
verilm esini istedi. n giliz - Fransz delegeleri byle b ir gecikm eye tiraz
edince M areal u cevab v e r d i: "S o vyet heyetinin istei, her ta ra f silhl kuvvetlerinin askeri ibirlii rgt zerinde anlamakt ve hl da
anlam aktr... A lm anlar ile ortak b ir snr olmayan S.S.C.B., Fransaya,
ngiltere'ye, Polonyay a ve A lm an ya'ya yardm edebilir, ancak askerleri
ne P olon ya ve Rom anya topraklarndan gem e
hakk tannmaldr...
S ovyet askerlerine Polonya ve Rom anya topraklarndan gem e zni ve
rilm edike S ovyet kuvvetleri, n g iliz ve Fransz silhl ku vvetleriyle i
birlii yapam az... Sovyet askeri heyeti, n giltere le Fransa hkmetleri
nin ve Genel Kurm aylarnn, heyetlerini S.S.C.B-ye gnderirlerken... bu
kadar ilk el b ir sorun zerinde heyetlerine nasl olup da gereken tlim at verm ediklerini bir trl anlayam am aktadr... Bu davran, yalnzca

837

R B B E N TR O P
M O S K O V A DA
23 A U S T O S
19 3 9

Birtakm siyasi olaylar artk kmt bile. Sovyetler Birlii

ile, imzalanr imzalanmaz yrrle girecek bir saldrmazlk
antlamas ya da baka anlamalar imzalamak zere, Hiterden yazl olarak tam yetki alm olan Ribbentrop, 22 Aus
tosta uakla Moskovaya hareket etti. Kalabalk bir heyet ge
ceyi Dou Prusyada Kocnigsbergte geirdi. Dr. Schmidte g
re Nazi D leri Bakan, o gece sabaha kadar alt; durma
dan Berline ve Berchtesgadene telefon etti; Stalin ve Molotovla yapaca grmeler zerine notlar ald.
Alman heyetinin binmi olduu iki byk Condor yolcu
ua, 23 austos gn le zeri Moskovaya vard. Ribbentrop
elilikte acele bir yemek yedikten sonra Sovyet diktatryle ve
diktatrn D leri Komiseriyle bulumak zere Kremline
kotu. Bu ilk toplant saat srd ve Ribbentropun H itlere
ektii ok acele telgraftan anlaldna gre, Almanlar bu
ilk grmeden memnun kaldlar (32). D leri Bakannn
ektii telgrafa baklrsa, Sovyetler Birliini, Hitlerin ka
raca bir savan dnda tutacak bir saldrmazlk paktnn
artlar zerinde anlamak pek zor olmyaeakt. Yazdna g
re, btn i elde edilecek karlarn blnmesi gibi ufak bir so
run zerinde anlamakt. Yine yazdna gre, Ruslar Letonya
daki kk Libau ve Windau limanlarnn kendi kar alanla
r olarak tannmasn Alnanlardan istiyorlard. Zaten LetonS.S.C.B, ile ciddi ve sk bir birlii yapm ak istediklerinden phe edi
lebileceini gsterir.
Marealin kulland asker mantk doruydu.
Fransz ve zellikle
n g iliz hkmetinin, bu konuda verilecek bir cevab
bulunmamas da
korkuntu. Am a ayn mantn 21 Austos gn, yni Vorolovun, Stalin in 19 Austosta ald karardan haberdar olmamasna mkn bulun
mad bir srada btn teki szlerle birlikte kullanlmas biraz al
datc olmutu.

838

ya, iki devletin karlarn blen hattn Sovyetler yannda kala

ca iin bu istek nemli saylmad. Hitler hemen kabul ettii
ni bildirdi. Ribbentrop, ilk konumasndan sonra, btn dou
blgesindeki karlkl kar alanlarnn
snrlarn gsteren
gizli bir protokol imzalanmasnn dnldn1 de H itlcro
bildirdi.
Btn iler saldrmazlk paktnn antlamasyla gizli
protokoln imzas ertesi gece, Kremlinde yaplan ikinci top
lantda bitti. Almanlarla Ruslar kolayca anlamaya vardlar.
Ertesi sabahn erken saatlerine kadar sren bu neeli oturum,
genellikle zor bir pazarlk eklinde deil de, daha ok dnya
durumu ile ilgili olarak her lke zerinde dura dura yaplan
scak ve dosta grmelerle ve Kremlindeki gala toplantla
rnda det olan zorunlu ve cokunca kadeh kaldrmalarla geti.
Bu inanlmaz sahne, Alman heyetinde bulunanlardan biri tara
fndan dzenlenmi olan gizli bir Alman muhtrasnda anlatl
m bulunuyor. (33)
Stalinin, Almanyann ortaklarndan talya ve Japonya
ile ilgili sorularna, Ribbentrop tatl ve yattrc cevaplar ver
di. ngiltereye gelince: Sovyet diktatr ve o gn neesi pek
yerinde olan Nazi D leri Bakan, hemen uyuuverdiklerini
grdler. Stalin konuuna, Moskovadaki ngiliz asker heyeti
nin ne istediini hibir zaman Sovyet hkmetine bildirmedi
ini gizlice syledi. Ribbentrop bu sze, ngilterenin her za
man Almanya ile Sovyetler Birlii arasndaki ilikileri bozma
ya alm olduu cevabn verdi. ngiltere gszdr, diye
vnd, "ve kendi kstah dnya egemenlii dvs iin baka
larnn dvmesini ister.
Alman muhtras. "Stalin bu gre hemen katld, diyor
ve u szleri eklediini yazyor: Eer ngiltere dnyaya hkim
ise bunun nedeni, teki lkelerin her zaman onun blflerine
kanacak kadar budala olmalardr.
Bu srada Sovyet diktatr ile Hitlerin D ileri Bakan o
S39

kadar iyi anlamlard ki, Anti-Komintern paktn ad geince

aldrmadlar bile. Ribbentrop paktn Rusyaya kar deil Bat
demokrasilerine kar olduunu aklad. Stalinde bu fikre ka
tlarak Anti-Komintem paktn aslnda Londrada CityJyi (y
ni ngiliz kapitalistlerini) ve ngilteredeki maaza sahiplerini
korkuttuunu syledi.
Alman muhtrasnn akladna gre, Ribbentrop, o sra
da Stalinin bu yumuak durumundan o kadar holand ki, bir
iki aka bile yapmaya kalkt. Ribbentrop gibi souk bir
adamdan hi umulmazd bu.
A lm an D leri Bakan: Stalin, Anti-Kom intern p akt t an,
Londradaki C ity evresi le n g iliz byk maaza sabiplerindea
daha a z Korkuyor eklinde bir aka yapt. akalar ve esprileriy
le tannm Eerliniilerin b ir sbz, A lm an halknn bu konudaki
dncesini aklyordu : Stalin de yaknda Anti-kom intern pak
ta girer, diyorlard.

Sonunda Nazi D leri Bakan, Alman halknn Rusya e

anlamaya varmak fikrini ne kadar iyi karladn belirtti.
Alman muhtras unu da ekliyor. Stalin bu sze gerekten
inand cevabm verdi. Almanlar bar istiyorlar, dedi. *
Kadeh kaldrma zaman gelince bu cilveler daha da baya
lat.
B. Stalin birdenbire Fhrer erefine kadeh kaldrmay tek
lif etti.
Alman halknn Fhreri ne kadar ok sevdiini biliyo
rum. Bundan tr onun salna iiyorum.
B. Molotov da Alman D leri Bakannn salna ka
deh kaldrd... B. Stalin ile B. Molotov, saldrmazlk pakt,
Rus - Alman ilikileriyle balayan yeni a ve Alman ulusu e
refine durmadan kadehlerini kaldrdlar.
Alman D leri Bakam da B. Stalin erefine, Sovyet h
kmeti ve Almanya ile Sovyetler Birlii arasndaki ilikilerin
gelimesi erefine, kadeh kaldrmay teklif etti.
840

O gne kadar birbirinin gzn oyan iki dman arasnda

esen bu scak havaya ramen Stalinin, Naziierin szlerinde du
racandan phe ettii anlalyor, Ribbentrop ayrlmadan n
ce kendisini bir kenara ekip ona unlar sylyor : Sovyet
hkmeti pakt ok ciddiye alyor. Sovyetler Birliinin, orta
na ihanet etmiyeceine erefim stne sz veriyorum.
Yeni ortaklar aralarnda ne imza etmilerdi?
Aklanan antlama metnine gre, taraflar birbirlerine ta
arruz etmemeyi taahht ediyorlard. Eer taraflardan biri,
nc bir devletin "dmanca hareketiyle karlarsa kar
taraf "nc devlete hibir suretle yardm etmiyecek ti. Ne
Almanya ne de Rusya, "kar tarafa dorudan doruya ya da
dolayl olarak ynelen devletler grubuna da katlmyacaklar"
d. (*)
Hitler bylece istediini elde etmi bulunuyordu : Polon
yaya taarruz halinde Ingiltere ile Fransa, Polonyaya verdik
leri sz yerine getirmek zere, Polonyann yardmna koa
cak olurlarsa, bu antlamaya gre Sovyetler Birlii, Ingiltere
ile Fransaya katlamyacak ve bunu gerektiren bir pakt imza*
layamyacakt. (**)
("> Bellibal maddelerde kullanlan dil, M olotovun 19 Austosta
Schulenburga verdii ve H itlerin de, Staline gnderdii telgra fta kabul
ettiini bild'rdii S ovyet tasarsndaki dilin aynyd. Rus tasarsnda, ayn
zamanda, ancak zel bir protokoln" imzalanarak, bu pnotokot paktm
ayrlm az bir paras haline getirildii zam an saldrm azlk paktnn y
rrle girecet bildiriliyordu. (34)
Akam toplantsna katlan Friedrich Gaus'a gre,
Ribbentropuu
antlamaya, Sovyetlerle A lm an lar arasnda dosta ilikilerin kurulmas
gerekliliini belirten cafcafl bir g iri konulmas konusunda ortaya att
tek lif, Stalinin itira zyla bir yana brakld. S ovyet diktatr : N a zi h
kmeti tarafndan a lt yldanberi durmadan kirletilen b ir dostluk iin
birdenbire aka teminat verettiyeceglnden" yaknd. (35)
(*) V I I inci maddeye gre Antlam a. mza edilir edilmez yrrle
girecekti. Resm i tasdik ilemi, bu ik i totaliter devlette elbetteki yalnz
b ir form aliteden baretti. Am a bu da birka gn alacakt. Bu bakmdan
H itler yrrlk maddesi zerinde direnmiti.

841

Bu anlama karlnda Almanya'nn verdii eyler anla

maya ekli Gizli Ek Protok da gsterilmiti :
A lm a n y a ile S ovyetler B irlii arasndaki saldrm azlk antlamasnn
imzasnda, aada im zalar bulunan olaanst, y e tk i sahipleri, aralarn
da yaptklar ok g izli grmelerde, Dou A vru pada
karlkl kar
alanlar snrlarnn izilmesi konusunu ele almlardr.
1. B altk devletlerine (Finlandiya, Estonya, L-etonya, L itva n ya ) alt
bulunan topraklarda, toprak ve siyaset bakmndan vuku bulacak bir
dnm halinde, Ltvan yanm kuzey snr gerek A lm an ya'm a ve gerek
se S.S.C.B.nin kar alanlarnn snrlarn gsterecektir.
2. Polonya devletine ait olan topraklarda, toprak ve siyaset bakm n
dan vuku bulacak bir deiim halinde, gerek A lm anyann ve gerekse
S.S.C.B.nin kar alalarm, yaklak olarak, Narev, Vlstl ve San nehir
lerinin izdii hat snrlam olacaktr...
H er ik i tarafa karlarnn, bamsz bir Polonya devletinin yaa
tlmasn gerektirip gerek ti rm lyecei ve bu devlet snrlarnn nasl izi
lecei sorunu, yalnzca yeni siyasi gelim eler srasnda kesin olarak tesbit edilebilir.
H er iki hkmet de, herhangi bir durum karsnda, bu sorunu dost
a bir anlay havas iinde zecektir.*

Almanya ile Rusya, Alman krallar ve Rus imparatorlar

zamannda olduu gibi, Polonyann blnmesi konusunda ara
larnda yeniden anlamlard. Ve Hitler Dou Baltkta StaJini
serbest brakmt.
Son olarak da, Ruslar 1919da Romanyaya brakm ol
duklar Besarabya zerindeki karlarn yeniden ele almlar
ve Almanlar da bu topraklarla ilgilenmediklerini aklamlar
d. Ribbentrop, bu tvizi verdiine sonradan, ok piman oldu.
Belge yle bitiyordu. Taraflar bu protokol ok gizli tu
tacaklardr." (36)
Nitekim antlamann metni ancak savan sonunda, gizli
Alman arivleri arasndan kt.
Austosun 24nde, Ribbentrop etekleri zil ala ala Ber
line uarken, Moskovadaki M ttefik asker heyetleri Voroilovu grmek istediler. Am iral Drax da ahsen, Mareale acele
842

bir mektup gnderdi ve grlmelerin devam konusunda ne d

ndn sordu.
Voroov, ertesi gn, 25 Austosta, saat l de ngiliz ve
Fransz heyetlerine ne dndn aklad : Deien du
rum karsnda, dedi, grmelerin devam hibir yararl
amaca hizmet edemez.
ki yl sonra, Alman askerleri pakt ineyerek Rusyaya
karlarken, 1939 yaznda grmelerde bulunmak zere Mos
kovaya gelmi olan ngiliz - Fransz asker heyetlerinden ha
bersizce giritii bu iren pazarl, Stalin hl hakl gster
meye alyordu. 1941 ylnn 3 Eyllnde, radyoda Rus halk
karsnda verdii bir demete lkemize bir buuk yllk bir
bar saladk diye vnyordu. Ve kuvvetlerimizi Faist
Almanyanm pakt ineyerek lkemize saldrmas ihtimaline
kar savunuya hazrladk. Bu lkemiz iin byk bir kazant
ve faist Almanya iin de bir kayp...
Ama yle miydi gerekten? Bu konu o gn bu gndr tar
tlr durur. Bu irkin ve gizli pazarln Staline, ar Birinci
Aleksandrn, 1807de Tilsitte, Napolyondan, ve Leninin Brestlitovksda Almanlardan kopard soluk-alma zamann per?difca'y salad aktr.
Sovyetler Birlii bu antlamadan yararlanarak, ksa bir
zamanda, o gnk Rus snrlarnn tesinde, Almanyaya kar
ileri savunma mevzileri, Baltk devletlerinde ve Finlandiyada
sler elde etmitir. Elbetteki btn bunlar PolonyalIlarn, T_etonyallarn, Estonyallarm ve Finlerin zararna olmutur. Ve
en nemlisi, Sovyetlerin karttklar Diplomasi Tarhinde be
lirttikleri gibi, Rusyann, sonradan Almanlarn taarruzuna u
ramas halinde, Batl devletlerin Nazi Almanyasma kar geri
dnlmiyecek ekilde savamalarn salam ve Stalinin de,
1939 yaz boyunca korktuu Almanyaya kar yalnz kalma ih
timalini ortadan kaldrmtr.
$43

bir mektup gnderdi ve grlmelerin devam konusunda ne d

ndn sordu.
Voroilov, ertesi gn, 25 Austosta, saat l de ngiliz ve
Fransz heyetlerine ne dndn aklad : Deien du
rum karsnda, dedi, grmelerin devam hibir yararl
amaca hizmet edemez.
ki y l sonra, Alman askerleri pakt ineyerek Rusyaya
karlarken, 1939 yaznda grmelerde bulunmak zere Mos
kovaya gelmi olan ngiliz - Fransz asker heyetlerinden ha
bersizce giritii bu iren pazarl, Stalin hl hakl gster
meye alyordu. 1941 ylnn 3 Eyllnde, radyoda Rus halk
karsnda verdii bir demete lkemize bir buuk yllk bir
bar saladk diye vnyordu. Ve kuvvetlerimizi Faist
Almanya'nn pakt ineyerek lkemize saldrmas ihtimaline
kar savunuya hazrladk. Bu lkemiz iin byk bir kazant
ve faist Almanya iin de bir kayp...
Ama yle miydi gerekten? Bu konu o gn bu gndr tar
tlr durur. Bu irkin ve gizli pazarln Staline, ar Birinci
Aleksandrn, 1807de Tlsitte, Napolyondan, ve Leninin Brestlitovksda Almanlardan kopard soluk-alma zamann peredikay salad aktr.
Sovyetler Birlii bu antlamadan yararlanarak, ksa bir
2amanda, o gnk Rus snrlarnn tesinde, Almanyaya kar
ileri savunma mevzileri, Baltk devletlerinde ve Finlandiyada
sler elde etmitir. Elbetteki bt bunlar PolonyalIlarn, T_etonyallarn, Estonyallarm ve Fini erin zararna olmutur. Ve
en nemlisi, Sovyetlerin karttklar Diplomasi Tarihinde be
lirttikleri gibi, Rusyann, sonradan Almanlarn taarruzuna u
ramas halinde, Batl devletlerin Nazi Almanyasma kar geri
dnlmiyecek ekilde savamalarn salam ve Stalinin de,
1939 yaz boyunca korktuu Almanyaya kar yalnz kalma ih
timalini ortadan kaldrmtr.
S43

Btn bunlar elbetteki ok doru. Ama bir de bu iin ba

ka bir yan var. H itlerin Rusyaya saldrmaya hazrland s
ralarda, Polonya, Fransa ve Ingiltere'nin Avrupa ktasndaki
kuvvetleri imha edilmi, Avrupann btn kaynaklar Alman
yann eline gemi ve Bat cephesinde Almanyaya kar dura
cak tek bir kuvvet kalmamt. Stalin, btn 1941, 1942 ve
1943 yllan boyunca Avrupada, Almanyaya karg ikinci bir
cephe bulunmadndan ve Rusyann, hemen hemen btn A l
man ordusunun ykn tek bana tadndan yaknp dur
mutur, 1939 - 40 yllarnda Alman kuvvetlerini zerine eke
cek bir Bat cephesi vard ve Ruslar, eer Polonyay arkadan
vuracaklar yerde, bu cepheyi desteklemi olsalard, Polonya
iki hafta iinde ortadan silinmezdi. Bundan baka, eer Hitler,
karsnda yalnz Polonya, Ingiltere ve Fransay deil, Rusyay da bulacan bilseydi sava kmayabilirdi. Alman general
lerinin sonradan Nurembergte verdikleri ifadelere baklacak
olursa, siyasi konularda korkak olan bu generaller bile, byle
giil bir birlik karsnda savaa ellerini srmekten ekinebi
lirlerdi. Berlindeki Fransz elisine gre, gerek Keitel ve gerek
se Brauchitsch, Rusyann dman tarafa katlmas halinde,
Almanyann sava kazanma ans olmadn Hitlere syle
milerdi.
Ne devlet adamlar, ne de diktatrler, ilerde kacak olay
lar nceden kestirebilirler. Churchillin dedii gibi, Stalinin
H itlerIe pazarla girimekle soukkanl davranm olup olma
d tartlabilir, ama bu, ayn zamanda, o srada ok yksek
gereki bir davrant. Stalinin ilk ve balca dncesi, b
tn hkmet bakanlar gibi, kendi ulusunun gvenliiydi. Son
radan Churchiliin anlattna baklrsa, Stalin 1939 yaznda,
H itlerin savaa gittiini ok iyi biliyordu. Rusyay, Alman or
dusu ile tek bana kar karya brakacak manevralara yatmamaya kararlyd. Bat ile salam bir ttifak yaplamyaca

anlalnca, neden birdenbire kapsn almaya balayan Hitlere dnmiyecekti?

1939 Temmuzunun sonuna doru, Stalinin, Fransa ile n
gilterenin hem salam bir ittifak istemediklerine ve hem de
Ingilteredeki Chamberlain hkmetinin, H itler savalarn Do
u Avrupaya evirmek istediine inand aka anlalyor.
Fransa tek bana ekoslovakya'ya kar vecibelerini nasl
yerine getirmediyse, ngilterenin de Polonyaya verdii garan
tiye pek bal kalmayacan sanyordu. Son iki yl iinde Ba
tda geen olaylar_bu kukulan artrmt: Gerek Anschluss
dan, gerekse Nazilerin ekoslovakyay igal etmelerinden son
ra, Sovyetlerin, Nazi saldrsn nlemek zere gerekli plnlarn
hazrlanmas amacyla, bir konferans toplanmas iin yaptk,
lan teklifleri, Chamberlain reddetmiti. Chamberlain, Sovyet
lerin arlmad Mnih grmelerinde Hitlere boyun e
miti; 1939 ylnn nemli yaz gnleri geerken Chamberlain,
Almanyaya kar savunucu bir ittifak kurmak iin yaplacak
almalar geciktirmeye alyor ve drst davranmyordu.
Kesin olan bir tek ey vard ve bunu da Ghamberlainden
baka herkes gryordu; Hitlerin her hareketinde aran ve
eli aya dolaan ngiliz - Fransz diplomasisi, bsbtn ifls
etmiti. (*) ki batl demokrasi de adm adm gerilemiti: H it
ler 1935de mecburi askerlii ihdas etmi, 1936da Reni, 1938
de Avusturyay alm: ayn yl Sdetland' istemi ve oraya
girmiti; 1938 Martnda ekoslovakyann geri kalan ksmrn
eline geirdii zaman bile Mttefikler, azlarn ap bir ey
sylememilerdi. Eer Sovyetler B irliini kendi yanlarna ek
mi olsalard, Alman diktatrnn amak istedii sava yine
de nliyebilir ya da nleyemezlerse, hi olmazsa kacak sava
ta

Polon ya diplomasisi de ayn durumdayd.

E li Noel, P arise

gnderdii b ir raporda, Polonya D leri Bakan B eckin, N a z i- S o v y e t

P a k t karsnda gsterdii tepkiyi yle a n la tm t: B eck hi armad
ve hi de zlmedi. Aslnda pek az eyin deitiine inanyordu.

846

ta H itleri kolayca yenebilirlerdi. Ama bu son frsat de ellerin

den karmlard ( ). imdi de en kt zamanda ve en kt
artlar altnda, Polonyaya saldrd takdirde, Polonyann
yardmna komay taahht ediyorlard.
Londra ve Pariste, Stalinin ihaneti zerine bir hayli kya
metler koparld: Sovyet diktatr yllarca .faist canavarlar
diye barp durmu, barsever lkeleri Nazi saldrs kar
snda birlemeye armt. imdi o da onun su orta olmu
tu. Kremlin ise btn bu sulamalara kar, Sovyetler B irlii( * ) Oysa, yukarda grdmz gibi, H itler'in Krem line kur yap
t, bu hkmetlere birok kere bildirilm i ve hkmetler uyarlm tlar.
Berlin'deki Fransz elisi M. Cotlondre, Rusyann, H itlerin dncelerin
de g ittik e daha nemli bir y e r tuttuunu 1 Tem m uzda Bonnetye bil
dirmiti. Colondre unlar yazm t. H itler, Rusya le de atacam
bilirse (ilkesini, partisini ve kendisini tehlikeye ataca yerde geriye e
kilm eyi tercih edecektir. Eli M oskovadaki n g iliz . Fransz grmele
rinin bir an nce sonulandrlmasn stiyor ve Berlindeki n g iliz elisi
nin de Londra'daki hkmetine ayn tavsiyelerde bulunduunu bildiriyor
du. (Fransz S an K itab, Franszca bask, s. ISO -3 1 )
15 Austosta
Colondre ile Henderson, D leri
Bakanlnda
Weizsaecker grdler. n giliz elisi, devlet sekreterinin, Sovyetler B irli
inin eninde sonunda Polonyann bllmesine katlacana inand
n Londray a bildirdi. (Brt.ish Blue Book, s. 91) V e Colondre da W eizsaeckerIe grtkten sonra P a rise unu yazd : R u s grmelerinde,
De bahasna olursa olsun, mmkn olduu kadar erken bir zme v a r
mak gerek tir. (Fran sz S a n kitab, s. 232)
M oskovadaki Am erikan elisi Laurence Steinhardt da, Haziran ve
Tem m uz aylar iinde Bakan Roosevelti,
bir Sovyet- N a zi pazarl.
ihtimali zerinde uyard. Bakan bu uyarm lar ngiliz, Fransz ve Polon
y a eliliklerine bildirdi. S ovyet elisi Konstantin Umanski, daha 5 T em
muzda Rusyaya izinli giderken, Roosevelt kendisine Staline sunulmak
zere bir mesaj verm iti. Roosevelt Rus hkmeti Htk-re katld tak
dirde, H itlerin Fransay istila eder eim ez R usya'ya dneceinin, gnn
arkasndan gecenin gelecei kadar ke3i.n olduunu bildirmiti. (M issio
ta SIosoou, Joseph E, Davies, s. 450) Bakann uyarm, M olotova sunul
mak zere te lg ra fla Steinhardta bildirildi. Eli bu talim at 16 Austos
ta yerine getirdi. (U.S. Diplom atc Papers, 1939, I, s. 296-99)
846

nin, Ingiltere ile Fransann bir yl nce Mnihte yaptklarn

dan baka bir ey yapmadn syliyebilirdi. Nitekim syledi de;
Povy etler Birlii de, kk bir devletin srtndan Almanyaya
kar silhlanmak iin zaman kazanmt. Chamberlain 1938
Eyllnde, ekoslovakyay feda ederek Hitlere boyun eer
ken doru ve namuslu bir i yapm oluyordu da, neden Stalk
bir yl sonra, Sovyet yardmn hibir suretle istemeyen Polon
ya'nn zararna Fhrerin isteklerini yerine getirirken yanl
ve namussuzca davranm oluyordu?
Stalinn, Polonyay blmek, Letonya, Estonya, Finlandi
ya ve Besarabyay ele geirmek iin, buralarda serbest kalmak
amacyla H itlerle yapt yzsz ve gizli pazarl, Berlin ile
Moskovann dnda kimse bilmiyordu, ama Sovyetlerin tutu mundan byle bir anlama olduu biraz sonra anlalacak ve
barn son gnlerinde herkesi artacakt. Ruslar yalnzca
Birinci Dnya savann sonunda kendilerinden alnm top
raklar geriye aldklarn syliyeceklerdi, nitekim de sylediler;
ama bu lkelerin halklar Rus deildiler ve Rusyaya dnmek
de istemiyorlard. Bu lkeler ancak, Litvnovun parlak gnle
rinde Sovyetlerin iddetle reddettikleri zorbalkla yeniden Rus
yaya katlabildiler.
Sovyetier Birlii, Milletler Cemiyetine girdiindenberi ba
rn nderi olarak tannyordu. Bu sayede belirli bir moral g
kazanm ve faist saldrnn balca dman olmutu. imdi
ise bu moral sermayeyi tketmi bulunuyordu.
Hereyden nce, Stalin, Nazi Alnanyas ile byle aalk
bir pazarla girierek, hemen hemen kesinlikle dnya atma
sna kadar gidecek bir savaa balama iareti vermiti. Stalin
biliyordu bunu 'elbette. {* ) Ama olaylarn sonradan gsterdii
gibi, Stalinn hayatnda yapt en byk falso oldu bu.
(*> H itler yllarca nce Jiavgam da u peygam berce szleri syle
miti : "R u sya ile bir ittifakn imzalanmas gelecekteki bir sava iin
bir plan hazrlanm olduunu gsterir. Bunurt sonucu A lm anyann sonu
olur. (Houghton M ifflin basks, 1943, s. 660)

847

XVI
B A R I IN SON G N LE R
ngiliz hkmeti, Nazi - Sovyet pakt Moskovada resmen imzanlanmcaya kadar elini kolunu kavuturup beklemedi. 21
Austos akam ge vakit Berlinde Ribbentropun bir AlmanRus anlamas imzalamak zere Moskovaya gidecei akla
nnca ngiliz kabinesi harekete geti. Ayn yirmi ikinci gn
leden sonra saat 3de topland ve bir bildiri yaymlayarak,
Sovyet - Nazi saldrmazlk paktnn ngilterenin btn dnya
nnde yerine getireceini durmadan syledii Polonya garan
tisini hi bir suretle etkilemiyeceini kesin olarak belirtti. A y
n zamanda, 24 Austosta, parlamento topland; bir olaans
t yetki savunma yetkisi tasarsn kabul etti ve birtakm
n seferberlik tedbirleri ald.
Kabinenin bildirisi ak olarak
yazlm olduu halde
Chamberlain bu konuda Hitlerin hi phesi olmamasn iste
di. Kabine dalr dalmaz Hitlere zel bir mektup yazd.
B erlin'deki baz evrelerin, bir A lm an - S ovyet anlamasnn ak848

Anmasn, ngiltere'nin Polonya hesabna bir mdahalede bulunma

s ihtimalinin artk szkonusu ola m ya ca eklinde anladklar anla
lyor. Bu konuda bir hataya dlmesin. Alm an - Sovyet anlamasnn
nitelii ne olursa olsun byle bir anlama ngiltere'nin Polon yaya verdii
garantiyi hi bir suretle deitiremez.
n g iliz hkmeti 1914 ylnda durumunu aka belirtm i olsayd b
yk felket nlenmi olurdu diyenler vardr. B yle bir ddia doru ya da
yanl olabilir. A m a herhalde bu iddiann doru bir yan vardr. n giliz
hkmeti bugnk durum karsnda byle bir korkun yanl-anlamay a bir daha y e r verm em eye kararldr.
ngiltere, byle b ir durum ortaya kacak olursa elindeki btn g
leri gecikmeden kullanm aya kararh ve hazrdr ve br kere atmalara
balannca soDunun nasl geleceini kestirm eye de imkn yoktur... (1 )

Babakan durumunu bylece ok ak olarak belirttik

ten sonra Polonya ile anlamazlklarnn bar yollarla zl
mesi iin H itlere bir daha bavuruyor ve Ingiliz hkmetinin
bu zm elde etmek iin ibirlii yapmaya hazr bulunduu
nu bir daha sylyordu.
Uakla Berline gelen Ingiliz elisi Henderson, bu mektubu
23 Austos gn leden sonra saat birde H itlere verdi. Nazi
diktatr mektubu okuyunca kplere bindi. Henderson, Halifaxa ektii telgrafta, Hitler ok sinirli ve sert, diyordu.
Ingiltere ve Polonyaya kar ok sert ve ar bir dil kullan
d (2 ). Gerek Hendersonun bu grme zerine verdii ra
por ve gerekse Alman D ileri Bakanl muhtras ele ge
irilen Alman evrak arasndadr Hitlerin grme srasn
da ektii nutku ayn ekilde vermektedir. Ingiltere, demiti
Hitler, ekoslovakyann bir yl nceki mantksz davrann
dan nasl sorumlu idiyse bugn de Polonyann inadndan o ka
dar sorumluydu. Polonyada yaayan on binlerce Volksdeutsche
kovuturmaya uruyordu. Ayrca, sylediklerine baklrsa, al
t ksrlatrma olay da vard. Bu konu hi kmazd Hitlerin
aklndan. Daha fazla gz yumamazd bunlara. Polonyahlar A l
nanlara bir daha byle bir ey yapacak olurlarsa birden hare
kete geebilirdi.
84S

F : i*

Henderson

H alifaxa gnderdii

mektupta yle diyor:

Syledii szlerin her noktasna itiraz ettim ve szlerinin doru o l

madn durmadan syledim, ama btn itirazlarm yalnzca yeni bir
nutka vesile oldu.

Sonunda Hitler, ngiliz Babakannn mektubuna iki saat

iinde yazl bir cevap vermeye raz oldu ve Henderson ksa bir
sre iin Salzburga ekildi (* ). leden sonra Hitler, ge va
kit, onu artt ve cevabn verdi. Henderson, Londraya gn
derdii raporda, bu ikinci bulumada Hitlerin ok skin ol
duunu ve sesini hi ykseltmediini bildiriyordu.
Hitler, konuma srasnda elli yana geldiini, elli be ya
da altm yanda sava karaca yerde bu yata savaa ba
lamay tercih ettiini syledi.
Da tepesindeki kknde nutuklar eken H itlerin kendi
ni - beenmilii, Almanlarn tutananda daha iyi belli oluyor.
Tutanakta, H itlerin daha yal iken savaa girecei yerde im
di girmeyi tercih ettii sz kaydedildikten sonra yle deni
liyor :
H itler, cephede n safta arpm bir adam olarak savan ne de
mek olduunu bildiinin ve elindeki her areye bavuracann n giltere
tarafndan da bilinmesinin yi olacam, Dnya Sava srasnda yni
1914 -1918 yllarnda Babakanla kt a kendisi bulunsayd savan kay bedilmiyeceini herkesin bildiini syledi,

Hitlerin, Chamberlaine verdii cevap, PolonyalIlarn ken

disine kafa tuttuundanberi yabanclara ve kendi halkna sa
vurup durduu bayat yalanlardan ve palavralardan ibaretti,
Almanya, diyordu, Ingiltere ile bir atmaya girmek isteme(*) Grmede hazr bulunan W eizsaeckerin
sonradan yazdna
gre, elinin arkasndan kap kapanr kapanmaz, H itler kasklarn tuta
tuta glmeye balad ve unu syledi : 'Chamberlain bu grmeden son
ra yerinde kalamaz, bu akam kabinesi der! (W eizsaecker, Memories,
s. 203)
850

raitir. Ei grlmemi bir licenaplkla Danzig ve Koridor

sorunlarn PolonyalIlarla grmeye her zaman hazr bulun
mutu. Ama Ingilterenin PolonyalIlara vermi olduu kaytsz
artsz garanti yalnzca PolonyalIlarn Polonyada yaayan bir
buuk milyon Almana kar iddetli bir terr hareketine giri
melerine yaramt. Bu mezalim, diyordu Hitler, mezalimin
kurbanlar iin korkuntur, ama Almanya gibi byk bir dev
let iin tahamml edilmez bir durumdur. Almanya artk bun
lara gz yummayacakt.
Sonunda da. Babakann Polonyaya kar girimi olduu
taahhtleri yerine getirecei zerindeki teminatm not ettiini
bildiriyor ve bunun Alman hkmetinin Almanyann kar
larn gzetmek konusunda verdii kararda bir deiiklik yap
mayacam temin ediyordu... Ingiltere Almanyaya hcum
ettii takdirde hazrlkl ve kararl bulunacaklard. (3)
Bu mektuplama neyi salad? Hitler, Almanya'nn Polon
yaya hcumu halinde, Ingilterenin' savaa girecei zerine
Chamberlainden ciddi bir teminat alm oldu, ngiltere Ba
bakan da, bunun bir eyi deitirmiyeceini Fhrerden ren
di. Ama ondan sonraki sekiz gn iinde geen heyecanl olay
larn gsterdii gibi, 23 Austosta iki adamdan hi biri de te
kinin sen sz sylediine inanmyordu.
Hele Hitler hi inanmyordu. Moskovadan gelen iyi ha
berlerden memnun kalan ve Chamberlainin gnderdii son
mektuba ramen, Ingilterenin ve arkasndan da Fransann,
Rusyadaki baarszlktan sonra Polonyaya verdikleri garanti
yi boayacaklarna inanan Fhrer, 23 Austos akam, yni
Henderson yeniden uakl.\ Berline dnd srada, Polonya sal
drsnn gnn tesbit etti: 26 Austos Cumartesi gn, sabah
saat 4.30
General Halder gncesinde yle yazyor. *Y Gn ve X
saati iin artk yeni emirler verilmiyecek. Her ey otomatik
olarak cereyan edecek
851

Ama Ordu Kurmay Bakan yanlyordu. Austosun 25inde, yni Alman askerlerinin Polonya snrn geecekleri gn
den tam yirmi drt saat nce, H itleri uurumun kenarna ge
tiren ki olay oldu. Bu olaylardan biri Londra'da, kincisi de
Roma'da meydana geldi.
25 Austos sabah, Moskovadan gelen Ribbentropu kar
lamak ve Ruslar hakknda birinci elden bilgi almak zere bir
gn nce Berline gelen Hitler, Mussoliniye bir mektup yazd,
Sovyetlerle yapt grmeleri ortana neden haber ver
mediini anlatt, bu kadar snrl bir konuda bu kadar ileri gi
deceklerini tahmin etmediini syledi ve Rus - Alman pakt
nn "M ihver iin elde edilecek en byk kazan saylmas ge
rektiini bildirdi.
Ama niyeti, yni ele geen belgeler arasnda bulunan bu
mektuptan anlalan gerek amac, Almanyann herhangi bir
anda Polonyaya hcum edeceini Mussoliniye bildirmekti, te
yandan Hitler, hcumun gn ve saatini tesbit ettii halde bun
lar dostu ve mttefikine bildirmedi. Polonyada artk daya
nlmayacak olaylarn vukuu halinde diyordu, hemen hareke
te geeceim... Bu durumda yarnn neler getireceini kimse
syliyemez. Hitler, zel olarak talyann yardmn istemeditalyan - Alman ittifak gereince bu yardm otomatik olarak
yaplacakt. Hitler, talyann anlay gsterecei umudunu ifa
de etmekle yetindi (4 ). Bununla birlikte hemen bir cevap gn
dermesini rica ediyordu. Mektup Ribbentrop tarafndan ahsen,
Romadaki Alman elisine telefonla bildirildi ve leden son
ra saat 3.20,de Dueye ulatrld.
Bu arada Fhrer, leden sonra saat 1.30da, eli Hendersonu Babakanlk binasnda kabul etti. Polonya'y ortadan kal
drmak kararndan vaz gemi deildi, ama Ingiltereyi sava
dnda tutmak amacyla son bir teebbse gemeye, iki gn
nceki Berchtesgaden grmesinde olduundan daha heves
852

liydi (*). Elinin Londra'ya bildirdiine gre, f,H itler tamamiyl.e sakin ve normaldi; byk bir ciddilikle ve itenlikle konu
mutu. Henderson gemi yllardaki tecrbelerine ramen, bu
son gnde bile, Alman liderindeki itenliin arkasnda nelerin
yattn gremiyordu. Hitlerin syliyecei eylerin tamamiyie sama sapan birtakm szler olduunu dnemiyordu. Eli
ye, ngiliz mparatorluunu kabul ettiini ve mparatorlu
un varlna ahsen kendisinin kefil olmaya ve Alman mpara
torluunun kuvvetine dayanarak bunu garanti etmeye hazr
bulunduunu" syledi.
R u syay a karg yapt gibi, n gilterey e kar da kesin bir k yap
mak istediini syledi H itler... n g iliz mparatorluunun varln A lm an
y a bakmndan her ekilde garanti edecekti, a yn ca gerektiinde, n giliz
mparatorluuna Almanya'mn yardm n bu yardm a nerede ihtiya
hasl olursa olsun salyacak anlamalar da im zalam aya hazrd.

Silahlanmada makul bir indirim yapmay kabul edecei

ni ve Almanyann bat snrlarn son snr sayacan da sz
lerine ekledi. Henderson'a gre Hitler, bir noktada tipik bir
duygululuk numarasna da kalkt, ama Eli bu numaray o
zaman Londraya gnderdii raporda anlatmad.
(F U h re r) Y aradl bakmndan bir politikac deil bir sanat ol
duunu, Polonya sorunu zldkten sonra hayatnn sonuna kadar bir
sava olarak deil bir sanat olarak kalacan syledi,

Ama diktatr, bunun arkasndan szlerine baka bir hava

verdi.
Fhrer, Almanlarn Henderson iin hazrladklar szl
rapora gre, kendisinin byk kararlar adam ve bunun da ile
( * ) Erich K o rd ta gre (W ahn und VVirkiichbeit, s. 192} Moskova'da
kazand za fe r H itleri o kadar sevindirm iti ki, 25 Austos gn sabah
kendi Basn Brosundan, P aris ve Londradaki kabine buhranlar zerine
kan haberleri istedi. H er iki hkmetin de deceini umuyordu. Chamberlain ile H a lifa x m bir gn nce Parlam entoda yaptk tan konumay
okuyunca a y a k la n suya erdi.

853

ri srd son teklif olduunu bir daha syledi. Eer onlar

ngiliz hkmeti grlerini reddederlerse sava kacak
t.
Grme srasnda Hitler, ngiltereye yapm olduu bu
geni ve mull teklifin bir tek arta bal olduunu durma
dan tekrarlad: Teklif ancak *Almanya - Polonya sorununun
zmnden sonra yrrle girebilecekti. Henderson, ayn
zamanda, Polonya ile bar bir uzlamaya varlmadka bu
teklifi dikkate almamakta direnince Hitler u cevab verdi:
Mademki yararsz buluyorsunuz teklifimi gndermezsiniz .
Byle olduu halde Henderson, VVilhelmstrassede, Baba
kanlktan birka adm tede bulunan elilik binasna dner dn
mez, Dr. Schmidtin, elinde Hitterin syledii szlerin yazl bir
kopyasyla ve birok noktalar karlm olarak kapda bek
lediini grd. Fhrer Hendersona ayrca bir mesaj da gnder
miti; teklifi ok ciddi olarak ele almasn hkmetine tav
siye etmesini ve kendisinin mektubu bizzat Londraya gtrme
sini rica ediyordu. Bu i iin kendisine bir Alman ua veri
lecekti.
Kitabmzn burasna kadar gelen okuyucularn ok iyi bi
lecekleri gibi, H itlerin lgn kafasndan geen garip ve akl er
mez fikirleri kestirmek kolay deildir. 25 Austosta ngiliz m
paratorluuna garanti vermek gibi gln bir teklifte bulun
mas elbetteki o anda geirdii bir sinir krizinin sonucuydu,
nk iki gn nce Chamberlainin mektubu zerinde Hendersonla konuurken ve bu mektuba cevap hazrlarken hi byle
bir eye deinmemiti. Byle bir teklifi diktatrn sapklkla
rna yorsak bile bu teklifi ngiliz elisine yaparken kendisinin
bile bunu ciddiye aldna inanmak zordur. Bundan baka, Nazi
Ordular, tesbit edilmi olan X gnnde afak vakti, Polonya
ya saldrmaya hazrlanrlarken( Chamberlainin teklifi okuma
ya bile vakit bulamyaca bir srada, ngiliz hkmetinden
teklifi ok ciddiye almas istenebilir iniydi?
85*

Ama teklifin arkasnda elbetteki ciddi bir ama vard.

Hitlerin, Chamberlainin de Stalin gibi kendi lkesini sava d brakmann yollarn aradna inand anlalyor. (*>,
Hitler, iki gn nce, Rusyaya Baltktan Karadenize kadar
serbestlik tanyarak, Stainin tarafszln, salamt. Nazi
Almanyasmn, ngiliz imparatorluu iin, Hohenzollern Almanyas gibi bir tehlike olmyacam Ingiliz Babakanna temin
ederse, ngilterenin de karmazln salyamaz myd?
Hitlerin ve ok ara mal olmasna ramen Stalinin
de anlayamad bir nokta vard: artk gzleri alm olan
Chamberlaine gre, Almanyann Avrupa ktasnda hkim ol
mas, Ingiliz mparatorluu iin tehlikelerin en byyd. N i
tekim Sovyet Rusya linparatorluu iin de durum aynyd. H it
lerin Kavgumdz beliirttii gibi, Ingiliz imparatorluunun yz
yllar boyunca izledii politika Avrupa ktasnda bir tek ulusun
hkim olmasn nlemekti.
Hitler, akamst saat 5.30 da, Fransz elisini kabul etti.
Eliye, Polonyann Almanyaya kar giritii kkrtc ha
reketlere artk gz yumamyacamdan, Fransaya hcum etmiyeceinden, ancak Fransann da atmaya katlmas halin,
de Fransa ile de sonuna kadar savaacandan baka nemli
bir laf etmedi. Bundan sonra sandalyasndan kalkarak Fransz
elisinin gitme zaman geldiini anlatmak 3tedi, ama Coulondreun Nazi Almanyasmn liderine sylenecek bir ift sz var
d ve bunu sylemek istiyordu: Polonyann saldrya urama
s halinde Fransann blitn kuvvetleriyle Polonyann yannda
( * ) Y a da sava dnda kalmasa bile savaa ciddi olarak katlm a
sn nlemekti. General Halder, sonradan, 2$ Austosta gncesine yazd,
25 Austostan sonraki olaylarda bunu belirtiyor, H iterin, ayn yirm i
beinci gn eden sonra saat 1.30 da Hendersonu grdn belirtir
ken. u szleri ekliyor. "n g iltere sahte bir sava aacak olursa Filhrer
buna gcenm iyeeektir.

855

yer alacandan hi phesi olmadn bir asker olarak e

refi zerine yemin etti.
Hitler, 'lkenizle savaa girmeyi dnmek benim iin ac
bir ey, dedi. Ama bana bal deil bu. Ltfen bu szm M.
Daladierye syleyiniz. {6 )
25 Austos gn Berlinde saat akamn 6fs olmutu. Ba
kentteki gerginlik btn gn boyunca durmadan artmt,
leden hemen sonra, akama kadar bakentin d dnya ile olan
radyo telgraf ve telefon konumalar, Wilhelmstrasseden ve,
rilen bir emir zerine durdurulmutu. Son kalan ngiliz ve
Fransz gazetecileriyle gayr - resmi siviller, bir gece nce en
yakn snra komutular. Cuma gn, yni aym yirmi beinci
gn, Alman D ileri Bakanlnn, Polonya, Fransa, ve n
gilteredeki elilikleriyle konsolosluklarna. Alman yurttalar
nn en ksa yoldan bu lkeleri terketmeleri emrini vermi oldu u anlald. 24 - 25 Austos gnleri gnceme yazdm notla
o gnlerde Berlinde ne kadar heyecanl bir hava estiini gs
teriyor. Scak ve skntl bir hava vard. Herkes sinirliydi. Ge
ni ehrin her yanma uaksavar toplan yerletiriliyor; bombar
dman uaklar durmadan Polonya ynne doru uuyorlard.
Sava imdiden balam gibi" diye yazmm ayn yirmi dr
dnc gn akam gnceme; ertesi gn tekrar etmiim. Sa
va ha balad ha balayacak . Her iki gece de, Wilhelmstras.
sede dolatm sralarda Hitlerin afak vakti Polonyaya y
rmeleri iin askere emir vermi olduunu, Almanlarn kulak
tan kulaa fsldadklann hatrlarn.
imdi biliyoruz ki, askerler 26 Austos Cumartesi gn
saat 4.30da hcuma gemek emrini almlard (* ). Ve aym
( * ) H itlerin iptal edilmeyen emirlerinde, o gn ve saatte hcuma
geilecei bildirildii ve H alder de hereyin "o tom a tik " olarak yaplaca
m yazd halde, birtakm Alm an yazarlar Fhrer'in leden, sonra
saat 3 birka dakika gee, ertesi sabah F ail W eisse geilm esi iin emir
verdiini sylem ektedirler. (W eizsaeckerin, M em ories,: Kordt'un W ahti
S50

yirmi beinci gn akam saat 6ya kadar hi bir ey olmam,

eli Henderson ile eli Coulondreun, ngiltere ile Fransann
Polonyaya vermi olduklar sz yerine getirecekleri konusun
daki kesin teminatlar da, A dolf Hitlerin tesbit ettii zaman
da saldrya gemek kararn sarsmamt. Ancak akamst
saat 6 dolaylarnda ya da hemen sonra, Londra ve Romadan ge
len haberler, grnrde sarslmaz sanlan bu adam duraksatmt.
Ingilterenin Polonyaya verdii tek-yanl garantiyi, bir
Karlkl Yardm Pakt haline getiren resm ngiliz - Polonya
Antlamasnn, Londrada imzalandn Hitlerin ne zaman
rendii, ele geirilen gizli Alman kaytlarndan renilemedii
gibi, Wihelmstrasse memurlarnn sava sonunda verdikleri
ifadelerden anlalmamaktadr ( **). Gerek Halderiin. gncesin
de ve gerekse Alman Donanma kaytlarnda, Wilhelmstrassenin 25 Austos gn le zeri, paktn o gn imzalanacan
sezmi olduunu gsteren baz tantlar var. Genel Kurmay bakanmn gncesindeki kayda gre, Bakam leyin saat 12de
O K W den telefonla aryorlar; kendisine hcum kararnn en
son kaa kadar ertelendii soruluyor. O da, leden sonra saat
3e kadar cevabn veriyor. Donanma kaytlarna gre de, In
giliz - Polonya paktna ait haberler ile Dueden gelen bilgi
leyin alnmtr (7 ). Ama buna imkn yok. B ir Alman kay
dna gre ise, Mussoliniden ancak akamst saat 6 sulannund W irkllclkeft; W al ter H o le rn, W a r Predeterm m ateil, 1*3 adl eser
lerine baknz) H ofer, emrin leden sonra 3.02'de verildiini syler ve
kaynak olarak da emrin verildii srada, Babakanlkta bulunan General
von Vorm an gs. erir. Alm an belgelerinde buna ait b ir k a yt yoktur.
( * ) Bu antlamaya bal g izli bir protokol vardr. Protokolda, Bi_
lin i Maddede, saldrs askeri hir yardm gerektirecek "A vru p a devleti
nin" A lm anya olduu yazlyd. Eu sayede n giltere; K zl Ordu, A lm an
larla birlikte Dou Polonya'ya girdii zaman, Sovyetler birliine sava
iln etm ek gibi bir felketten kendisini kurtarm t.

857

da haber alnmtr. Ve Hitier de, ngiltere - Polonya Antla

masnn mza edildiini aa yukar o sralarda renmitir,
nk bu olay akamst saat 5.35de olmutur. Polonyann
Londra elisi Kont Edward Raczinski, bundan ancak on be
dakika sonra Varovadaki D leri Bakanndan, anlamaya
imzasn koymak iin telefonla izin almtr. O
Ne zaman alm olursa olsun akam saat 6 sularnda
ald, en doruya yakn tahmindir Hitier, Londradan ge
len bu haberi iitince ard, O srada kendi artlarn renen
Ingilterenin kendi teklifine verdii cevap olabilirdi bu. De
mek ki, ngiltereyi Ruslar gibi, de satn alamamt. Haber
geldii srada, Hitlerin brosunda bulunan Dr. Schmidtin son
radan hasrladna gre, Hitier haberi okuduktan sonra ma
sasnn bana geip dnmeye balad. (S)

M U SSO LN

Y A N

ZYO R

Romadan gelen ve ayn derecede kt olan baka bir haber y

znden, dnmesi yarda kald. Alman diktatr leden son
ra btn gn, Dr. Schmidtin sylediine gre, saklayamad
hr sabrszlkla Duenin cevabm beklemiti. Henderson'un
ayrlmasndan hemen sonra, saat 3de, Attolico Babakanla
arlmt, ama eli Fhrere sadece hibir cevap almadm
syliyebilmiti. Bu srada Hitlerin sinirleri o kadar gerilmi
bulunuyordu ki, sonunda dayanamad. Ribbentropun, lkelera
ras telefondan Cianoyu aramasn istedi. Ama D leri Ba
kan, Cianoyu bulamad. Attolico, Schmidtin ifadesine gre,
kibarca odadan kartld. (9)
Tam Polonyaya hcum edecei srada Mihver
( *)

Almanya'da,

ngilterede

olduu gibi,

yaz

sati

ortann (*)

kullanlmyor

du. Berlin ile Londra arasndaki bir saatlik fa rk burada kaldrlm tr.

858

kendisini arkadan vuraca zerine Romadan gelen birtakm ha

berler Hitler'in kulana kadar geliyordu ve bu haberler pek
de bo deildi. Cano, 11 Austostan 13 Austosa kadar Hitler
ve Ribbentropla yapt tatsz grmelerden dner dnmez,
Mussoiiniyi Almanlar aleyhinde ilemeye balamt. Bu dav
ran Romadaki Alman eliliinin gznden kamyordu. F a
ist D ileri Bakannn gncesinde, Cianonun, talya dikta,
trne gerei gstermek ve H itlerin amak istedii savatan
onu kurtarmak iin harcad abalarn izleri vardr (10). 15
Austos gn, Berchtesgaden'den dnd akam Ciano, Dueyi grd, Hitler ve Ribbentropla yapt grmeleri anlat
tktan sonra, Almanlarn Italyanlara ihanet ettiklerine ve
talyanlar bir servene srklediklerine bakamn inandr
maya alt.
(C ia n o o gece, gncesine unlar ya zm t) Due'nin tepkileri eit
li. O gece benimle ayna grteydi. Sonra A lm anya ite birlikte yrme
nin namus meselesi olduunu syledi. En sonunda H rvatistan ve Dalmaya kylarnda yamadan pay stediini anlatt.
14 Austos Mussoliniyi zgn grdm. Onda Alm anlara kar
olabildii kadar dmanca duygular yaratm ak iin, btn gcmle u
ramaktan ekinmiyorum. Kendisine itibarnn azaldn, devletin ikin
ci dereceye dtn syledim. Ve sonunda Almanlarn, Polonya soru
nunda kt niyetle davrandklarn iba t eden belgeleri kendisine verdim.
ttifak , onlarn imdi inkr etm ekte olduklar vaatlere dayanyordu; A l
m anlar kalletirler ve biz onlara rahaka kazk atabiliriz. A m a Musso.
lini hl dnyor.

Ertesi gn Ciano, bu konuyu Mussolini ile alt saat konu

tu.
15 Austos Dus... krkrne Alm anlarn
arkasna taklmam alyz diyor. A m a... Alm anya ile aray amak iin zaman lzm diyor...
Demokrasilerin savaacana gn getike daha fazla inanyor... O zaman
sava kacak demektir. V e biz bir savaa girem eyiz, nk durumumuz
buna elverili deil.
18 Austos Sabahleyin Due le konutum, H er zam anki gibi duy
gular deiip duruyor. Hl, demokrasilerin A lm anya zerine yrniye-

859

eklerini, A lm anyann ucuz yoldan iyi bir i karacan, kendisinin bu

in dnda kalm ak istemediini dnyor. Sonra H itler'ln de kzm asn
dan korkuyor. P a k ta kar gelindi m ya da ona benzer b ir ey y a rld 1
m, H itlerln Polonya sorununu bir yana brakp ta ly a ile hesaplama
sndan korkuyor. Btn bu dnceler onu sinirli yapyor ve tedirgin
ediyor.
20 Austos : Due bir geri dn yapt. Balamak zere olan a
tmada, ne pahasna olursa olsun Am anyay desteklemek istiyor...
Mussolini, ben ve A ttolico btr toplant yaptk. (Eli, kendisine danlmak
zere Berlin'den arlm t) tin z u : Alnanlara srt evirm ek iin
artk ok ge kalnm tr... Btn dnya basn, talya'n n korkakln
dan sz edecek... Ben bu konuyu tartm ak istedim am a a rtk yararsz.
Mussolini grnde inat ediyor...
21 Austos Bugn artk ok ak konutum... Odaya girdiim za
man Mussolini. Alnanlardan ayrlm am ak kararn b ir daha tekrarlad.
Siz. Due hazretleri, bunu yapamazsnz ve yapmamalsnz... Ortak bir
hareket hatt izmek iin Salzburga gitm itim . Oysa bir D ik tat ile kar
latm. ttifa k a ihanet eden biz deiliz, Alnanlardr... P a k t yrtnz, H itlerin suratna frla tn z'... 3.

Toplantnn sonucu u oldu: Ciano ertesi gn Brennerde,

Ribbentropla grmeye ve talyann Almanya'nn Polonyaya
hcum etmesi yznden kacak bir atmann dnda kala
can anlatmaya alacakt. Ciano le zeri, Ribbentropu
saatlerce telefonla arad, bir trl bulamad. Ama sonunda,
saat 5.30da bulabildi. Nazi D leri Bakan, bu kadar ksa
zamanda, Brenner toplants zerine hemen bir cevap veremiyeceini, nk Moskovadan nemli bir mesaj beklediini,
kendisini sonra arayacan syledi. Geceleyin saat 10.30da
arad.
22 Austos Dn gece 10.30'da yeni bir perde ald (diye yazyor
Ciano gncesinde) Ribbentrop, bent snrda deil,
nnsburg'da grm eyi
tercih ettiini, nk Sovyet hkmeti le siyasi bir pakt im zalam ak ze
re sonradan M oskovaya hareket edeceini telefonla bildirdi.

Kaber buydu. Ciano ile Mussolininin aknlktan azlar

birer kar ak kald. D ileri Bakanlar arasnda yaplacak
bir toplantnn artk zamannda saylamyacama karar ver-

diler. Alman mttefikleri, Moskova ile yaptklar pazarl ken

dilerine bildirmemekle, Italyanlara kar besledikleri nefreti
bsbtn aa vurmu oluyorlard.
Duenin duraksamalar, Canonun Alnanlara kar bes
ledii dmanlk ve bir taraf baka bir devletle arpmaya g i
ritii takdirde, kar tarafn otomatik olarak savaa katl
masn ngren elik Paktn nc maddesindeki vecibeler
den talyann kamak ihtimali, Ribbentropun, 22 Austosta
Moskovaya hareketinden nce Berlinde zaten biliniyordu.
Berlindeki Italyan maslahatgzar Kont Massimo Magistrati, 20 Austosta D ileri Bakanlnda Weizsaeckeri ziya
ret etmi ve talyann grn aklamt. Devlet Sekre
teri, bu konuma zerine Ribbentropa verdii gizli muhtra
da (11) bu szler benim iin bir srpriz olmad, ama bence bu
szlerin kesinlikle dikkate alnmas gerekir demiti. Magistrati, Almanyann, nemli sorunlarda yakn temas ve danma
y ngren ittifakn artlarna bal kalmadna ve Polonya ile
atmasn yalnzca bir Alman sorunu saydna gre, Alman
yann da bylelikle, talyann yardmndan vaz gemi bulun
duuna Weizsaeckerin dikkatini ekmiti. Ve eer Polonya
atmas, Almanya'nn grne kart olarak, byk bir sa
vala sonulanacak olursa talya, ittifakn artlarn yrr
lkte saymyacakt. Ksacas talya kaamak yollar aryordu.
ik i gn sonra, 23 Austosta, talyadaki eli Hans Gerc
von Maekensenden, Berline bir uyar geldi. Eli perde arka
snda dnen dolaplar Weizsaeckere bildiriyordu. Ele gei
rilen belgeler arasnda bulunan bu mektubun kenarna, Weizsaeckerin kendi el yazsyla yazd nota gre, mektup Fhrere sunuldu . Hitler, durumu anlam olsa gerekti. Makensenin yazdna gre, Mussolini, Ciano ve Attolico arasnda ya
plan bir seri toplantdan sonra, talyann ald tutum yleydi: Almanyann Polonyay istils halinde, 1942ye kadar sa
vatan kanlmas hakknda varlm bir anlamaya dayanan
861

elik Pakt, talya bozacakt. Ayrca, Mussolini, Alman gr

nn tersine, Almanyann Polonyaya hcmu halinde, ngil
tere ile Fransann mdahale edeceklerinden emindi. Ve bir
ka ay sonra da Amerika ie karacak t. Almanya batda sa
vunma durumunda iken Fransa ile Ingiltere,
Due'nin grne gre,

ellerindeki tiin kuvvetlerle

ta ly a nn

zerine ykleneceklerdi. B durumda. talya, A lm an yann doudaki i

lerini tasfiye etmesini salamak zere savan btn ykn zerine ala
c a k t... (12)

Btn bunlar okuyan Hitler, 25 Austos sabah Mussoliniye o mektubu yazm ve her dakika artan bir sabrszlkla
kendisinden cevap beklemiti. Bir gece nce, Moskovadaki za
ferinin ayrntlarn Fhrerine anlatan Ribbentrop, gece yar
sndan az sonra, Fhrerin emriyle Polonya kkrtmalar
nn yaratt ok kritik durumu anlatmak zere Cianoyu te
lefonla arad (*). Weizsaeckerin yazd bir nottan anlald
na gre, telefonun amac talyanlarn umulmadk bir ey yap
malarn nlemekti.
Eli Mackensen, 25 Austos gn leden sonra saat 3.20
de, H itlerin gnderdii mektubu Palazzo Veneziada Mussoliniye verdii srada Mussolini, Almanlarn Polonyaya hcum
etmeye hazrlandklarn anlamt. Ama, H itlerin tersine, n
giltere ile Fransann mdahale edeceklerinden emindi. O za
man talyann bana byk bir dert alacakt. Donanmas,
Ingilterenin Akdeniz donanmas ile baa kamazd ve Fransz
( * ) uras unutulmamaldr K, o gnlerde H itlele Ribbentropun
ngilizlerle, Franszlarla ve Ruslarla yaptklar grmelerde ve diplo
matik temaslarda durmadan tekrarladklar Polonya kkrtmalar ve
kontrol altndaki Nazi basnn balklarnda byk puntolarla yer alan
Haberer, olduu gibi Almanlarn uydurmalaryd. Polonyadaki kkrtma
larn ounu. Berlinden emir alan Almanlar yapyordu. Ele geirilen bel
geler bunu dorulayan tantlarla doludur.

862

Ordusu da Italyan Ordusunu rahata ezerdi (* ). Mackensenn

geceleyin saat 10.25de, Mussolini ile bulumas zerine gnder,
dii rapora gre, Mussolini mektubu kendisinin yannda iki ke
re dikkatle okudu, Nazi - Sovyet paktn tamamiyle kabul et
tiini ve Polonya ile silhl bir atmann artk nlenemiyeceini, anladn syledi. Son olarak da Mackensenin ra
poruna gre, zellikle zerinde dura dura kaytsz art
sz bizim yanmzda ve btn kaynaklaryla birlikte yer ald,
m bildirdi. (13)
Ama Due, Fhrere bu sylediklerini yazmad. Alman el
isi bunu bilmiyordu. Duenin mektubu Berlindeki grevi ba
na henz dnm olan Aitolico'ya Ciano tarafndan telefonla
bildirildi ve Attolieo, mektubu A d olf Hitlere ahsen vermek
zere, akamst saat 6ya doru Babakanla gitti. Fhrerin
yannda bulunan Schmidte gre, Mussolininin mektubu Hitlerin zerinde bir bomba etkisi yapt. Mussolini yazsnda, Na
zi - Sovyet paktm tamamiyle uygun bulduunu bildirdikten ve
Polonya sorununu anladn belirttikten sonra asl noktaya
geliyordu :
Asker harektn balamas halinde, talya'nn alaca pratik tutu
ma gelince, (kelimenin altn Mussolininln kendisi izmitir) benim bu
noktadaki grm yledir:
Alm anyann Polonyay a taarruz etmesi ve atmann mahalli kal
mas halinde, talya, Almanyann kendisinden istiyecei her trl siyasi
ve iktisadi yardm yapacaktr.
Almanyann Polonyaya taarruz etmesi ( * * ) ve Polonya mttefik*
{ * ) B ir gn nce, Austosun 24nde Ciano, talyan Kralm Piedmontdaki sayfiyesinde ziyaret etmiti. Mussolintnin bir kenara att
htiyar hkmdar, lkenin silhl kuvvetlerini beenmediini sylemiti.
Ciano'nun yazdna gre Kr al, kendisine unlar anlatmt : Ordu ac
nacak dur mda. Snrmzn savunmas bile yetersiz. Kral, otuz iki jienetleme yapmt ve Franszlarn, talyan Ordusunu kolaylkla yenebile
cekleri kansna varmt. talyan Ordusunun subaylar, ilerinin ehli de
illerdi ve tehizatmz eski idi ve modas gemiti. (Ciano Diaries s. 127)
(* * ) Savatan sonra D leri Bakanl
arivlerinde bulunan ve
363

ler inin, Alm anyaya kar taarruza gemeleri halinde talyann, size, Fhrer, ve H err Ribbentropa
tekrar tekrar ve zamannda bildirdiimiz,
bugnk savaa hazrlk durumunu gznnde tutarak, askeri harekta
girimemenin daha doru olacam peinen bildiririm.
Bununla birlikte Almanya, Fransa ile ngilterenin daha ok zeri
mize yneltecekleri hcuma kar koyacak, asker malzemeyi ve ham
maddeleri bize derhal teslim ederse biz de nvdahele edebiiirz.
Toplantlarmzda, savan 1942de almas ngrlmt ve mutabk
kalnan plnlara gre ben, ancak o zaman karada, denizde ve havada ha
zr duruma geecektim.
Bundan baka, zaten alnm olan, yalnz asker nitelikteki tedbirlerin
ve leride alnacak teki tedbirlerin, Avrupa ve Afrikada byk sayda
Fransz ve ngiliz kuvvetlerini, bulunduklar yerlerde balyaca kan
sndaym.
Sdk bir dost olarak btn gerei size olduu gibi anlatmay vs
gerek durumu nceden size haber vermeyi, kendim iin bir bor sayyo
rum. Bunun yaplmamas hepimiz iin tatsz sonular yaratabilir. Benim
grm budur ve ksa zamanda en yksek hkmet kurumlann topla
mak zorunda olduuma gre, sizin de bu husustaki icraatnz bana bil
dirmenizi rica ederim.
M U S S O L N t ( T) (15)

Bylelikle, bir yandan Rusya, dman bir devlet olmaktan

Mussolini tarafndan gnderilmi olan bu mektubun, benim kullandm
Almanca evirisinde burada 'Almanya kelimesi izilmi, stne Polon
ya yazlmtr. O zaman bu cmle Polonyann taarruzu halinde...
eklini almaktadr. talyan hkmeti tarafndan savatan sonra yaym
lanan mektubun aslnda cmle yledlr. Se la Germania attaca la Po
lonla. Nazilerin resmi hkmet arivlerinde sakladklar gizli evrak bi
le deitirmeleri alacak ey. (14)
<*) Sanki Mussolininin gnderdii mektuplar,
Hitlerin zerinde
gereince kt etkiler yapmam gibi, biroklar, barn son gnlerinde
geen olaylarn birinci elden gzlemcileri olan birtakm Alman yazarlar
Duenin Fhrere gnderdii bu mektubun hayali bir metnini yaymla,
mlardr. Antt-Nzi komploya dahil bulunanlardan, D leri Bakanl
Sekreterlik efi Erieh Kordt, 1947de
Stuttgartda yaymlanan Wah
ung WirckUchtkeit adl kitabnda, uydurma metni lk yaymlayanlardan
biri olmutur. Kordt bu metni, ikinci baskda kard, ama baka yazar
lar bu metni, kitabn lk basksndan olduu gibi aktarma etmekte devam
ettiler. Peter Kleistn 1950de yaymlanan. Zwiscben Hltter und Stalin

864

karlarak dost ve tarafsz bir devlet haline getirilirken, te

yandan Almanyann elik Pakt'taki mttefiki oyun bozanlk
ediyor, kamaya alyordu ve bunu da ngilterenin, Alman
saldrsna kar Polonya ile karlkl bir yardm pakt imza
layarak, kendisini iyice taahhde soktuu bir zamanda yap,
yordu. Hitler, Duenin mektubunu okudu ve Attolico'ya hemen
cevaplayacan syledi. talyan elisi de souk bir tavrla oda
dan kt.
Dr. Schmidt, Attolico odadan knca, Hitlerin Italyanlar
yine 1914de yaptklarm yapyorlar, dediini iitti ve o ak
am Babakanlk kalle Mihver orta zerine bir sr ar
laflarla alkand durdu. Ama sadece l f yetmezdi ki. Alman
Ordusu on saat sonra Polonya zerine saldracakt. Vakit,
Austosun 25inci gnnn saat akam 6.30u idi ve istil 26
Austos gn sabah saat 4.30da balyacakt. Nazi diktatr,
Londra ve Romadan gelen haberler zerine, ya bu karar yr
tecek ya erteleyecek ya da bu karardan vazgeecekti.
Attolico'dan sonra Htier'in odasndan kan Schmidt, Ge
neral Keitelle burun buruna geldi. General soluk solua Fhrer'in yanma giriyordu. Birka dakika sonra Keitel odadan fr
layarak yaverine bard: Harekt emri bir daha ertelenecek!
adl kitabnda, Paul Schmidtn 1951de N ew Yorkfca ve Londrada y a
ymlanan hatralarnn ngilizce evirisinde de kt. Resmi metin ise
1946da talyada akland ve ngilizce evirisi de State Departmentm
194Sde yaymlanan N azi - Soviet Relations adl kitabnda kt. Hitler,
mektubu Attolicodan ald zaman yaknnda bulunan Dr. Schmidte,
mektupta unlamn yazl olduunu sylemitir; talya'nn savaa hazr
olmadn size bdirmek zorunda bulunduum iin hayatmn en ac an
larndan bfrioi yayorum. Askeri hizmetlerin sorumlu bakanlanna g
re, Italyan 'lava kuvvetlerinin petrol ikmali, haftalk bir savaa bile
yetmiyecek kadar azdr. K a ra Kuvvetleri de ikmal bakmndan ayn du
rumdadr ve ham maddeye gelince... Ltfen benim durumumu anlaymz."
Bu mektubun uydurma olduu zerine yazlm a la y a bir not, Namierin
In the Nazi E ra adl kitabma 5incL sayfasnda vardr.
865

F : 55

Mussolini ile Chamberlain tarafndan keye sktrlan

Hitler, hemen kararn vermiti: Halder Fhrerin olduka
sarslm olduunu kaydettikten sonra gncesinde unu ya
zyor:
Akam, saat 7.30 Polonya le ngiltere arasndaki antlama tas
dik edildi. arpmalar talamad. Btn birliklerin, snr boyundakilerin
bile, hareketi baka bir ihtimal kmazsa duracak.
Akam, saat 8.35 Keitel doruluyor. Canaris : ngiltere ile F ran
sa arasndaki telefon konumalarna konulan snrlamalar
kaldrld.
Olaylarn gelimesi dorulanyor.?

Alman Donanma .Jurnali, ertelemeyi, nedenlerini gstere

rek, daha iyi anlatyor :
25 Austos Balam olan Beyaz Durum, 20.30da duracak, nk
siyasi art deimi bulunuyor. (25 Austos le zeri, ngiltere le Po
lonya arasnda karlkl yardm pakt imzaland ve
Dueden szne
bal kalacan bildiren, ancak daha ok ham madde gnderilmesini iste
yen bir mektup alnd.) , (16)

Nurembergteki bollibal sanklardan , sorgular sra

snda, taarruzun neden ertelendiini baka baka anlattlar
(17). Ribbentrop, ngiltere - Polonya paktn iitir iitmez ve
Polonyaya kar asker tedbirler alndn duyar duymaz
(sanki o zamana kadar hcuma geileceini bilmiyormu gibi)
hemen H itleri grmeye gitmi ve Polonya'nn istilsndan
vazgemesini istemi ve Fhrer de bu teklifi hemen kabul et
mi. Bu ifade doru deil bir kere.
Keitel ve Goeringin ifadeleri biraz daha namusluca. Keitel,
Nuremberg mahkemesinin sank yerinde ayaa kalkarak H it
ler benden, hemen Babakanla gelmemi istedi, diye anlatma
ya balad. Ve bana unu syledi; Hereyi hemen olduu gibi
durdur. Hemen Brauchitschi bul. Grmeler yapmak iin za
mana ihtiyacm var,
EDtlerin son dakikada girdii bu kmazdan kurtulmak
iin grmelere giriebileceine inandn, Nurembergte
866

mahkemeden nce yaplan sorgusu srasnda, Goering de do

rulamtr.
ngilterenin Polonyaya resmen garanti verdii gn Hter, beni te
lefonla arad ve Polonyay istil ii hazrlanm olan pln durdurduu
nu syledi. B u kararn geici mi yoksa srekli mi olduunu sordum H a
yr dedi, ngiliz mdahalesini nlemee alacam'

Mussolininin son dakikada su koyuvermesi, H itler iin

ar bir darbe olmutu, ama, yukardaki ifadeden, anlalaca
gibi, Ingilterenin Polonya ile karlkl yardm pakt imzalama
s, Alman liderine daha ok koymutu ve Polonya hcumunu da
bu yzden ertelemiti. ngiliz elisi Henderson, ayn gn, Po
lonyaya herhangi bir taarruz halinde ngilterenin sava aa
can bir daha syledii ve ngiliz hkmeti de resmen bir
antlama yaparak szn ciddi bir ekilde ispat ettii halde,
Hitler, Goeringin anlatt gibi, hl ngiliz mdahalesini nliyeceine inanyordu. Mnihte Chamberlainle geirdii tec
rbe, ngiliz Babakannn, bir yolunu bulduu takdirde teslim
olaca kansn yaratmt onda. Ama nceleri, d politikada
derin grlln rneklerini vermi olan bir adamn, Chamberlaindeki ve ngiliz tutumundaki deiiklii anlayamamas
ok garipti. Eninde sonunda btn bunlar kkrtan da Hitlerden baka biri deildi.
25 Austos akam, Alman Ordusunu durdurmak kolay ol
mad. nk birok birlikler harekete gemilerdi bile. Hcu
ma geilmeyecei emri, Dou Prusyada General Petzelin Birin
ci Kolordusuna gece saat 9.37de vard. Ancak ileri m evtlerdeki
birliklere acele gnderilen birka subayn byk abalaryla as
kerler durdurulabildiler. General von Kleist Kolordusunun, g
neye doru sarkan motorize kollar, akamn alaca karanln
da Polonya snrna doru yrye gemilerdi. Bu kollan k
k bir keif ua ile hemen snra inen bir kurmay subay zarzor durdurttu. Birka sektrde de emir ancak ate baladktan
sonra yetiebildi. Ama Almanlar, gnlerdenberi, smrda olay-

867

lan kkrtmakta olduklar iin, Polonya Genel Kurmay olup

bitenlerin pek farkna varmad. Genel Kurmay 26 Austosta
verdii raporda, birka Alman etesinin snr getiklerini ve
ellerinde makinal tfekler ve el bombalaryla koruganlara ve
gmrk karakollarna hcum ettiklerini ve ve yalnz bir olay
da muvazzaf Ordu birliklerine rastlandn bildiriyordu.

K O M P LO C U LA R
A R A S IN D A
VE
A K IN LIK

S E V N

25 Austos gn akam, H tlerin Polonya taarruzunu

durdurttuu haberi, Abwehrdeki komplocularda byk bir se
vin yaratt. Albay Oster bu haberi hemen Schachta ve Gie,
viuse yetitirdi ve Hitler hap yuttu, dedi. Ertesi sabah Am i
ral Canarisin etekleri zil alyordu. Hitler bu darbenin altn
dan katiyen kalkamaz, dedi. Bar yirm i yl daha garanti
Her iki adam da, Nazi diktatrnn nasl drleceini artk
dnmeye bile lzum kalmad kansmdaydlar. Nasl olsa
artk ii bitmiti onun.
Yaz mevsiminin o korkulu haftalarnda komplocular yeni
den harekete gemitiler. almalarnn amac neydi, pek belli
deil. Goerdeler, Adam von Trott, Helmuth von Moltke, Fabia
von Schlabrendorff ile Rudolf Pechel, Londraya gidip gelmi
ler ve yalnz Chamberlain ile Halifaxa deil, ChurchiUe ve
teki ngiliz liderlerine de, H itlerin Austosun sonunda Polon
yaya saldracam bildirmilerdi. Fhrerin Almanyadaki bu
dmanlar, btn ngilterenin, emsiyesiyle n kazanm
Cbamberlaine kadar, Mnih gnlerindenberi ne kadar deimi
olduunu ve bir yl nce Hitleri devirmek iin gerekli olan tek
artn, yni ngiltere ile Fransann, Nazilerin saldrlarna
kar koyacaklarn iln etmeleri artnn, bu sefer yerine ge
tirildiini gryorlard. Peki o halde daha ne bekliyorlard? Ar868

kalanndan kalan belgelerden ne bekledikleri pek anlalmyor

ve bunu kendilerinin de bilmedii izlenimini alyor insan. Elbetteki iyi niyetti insanlard, ama aralarnda sk bir anlama yok
tu ve kendilerine de pek gvenemiyorlard. Hitler, Almanyay
Orduyu, polisi, hkmeti, halk o kadar smsk avucunun
iine almt ki ne yaparlarsa yapsnlar, Hitlerle bu kuvvetler
arasndaki ba gevetemiyeceklerini ya da kramyacaklarrn
ok iyi biliyorlard.
Hassell 15 Austosta, Dr Schacht, Berlindeki yeni be
kr evinde ziyaret etti. Dk Ekonomi Bakan, Hindistan ve
Burmada yapt alt aylk bir geziden henz dnmt. Has
sell gncesinde unlar yazyor: Schachta gre, gzmz
drt ap beklemekten baka yapacak bir eyimiz yok. Olay
lar kanlmaz bir akla birbirini kovalayacaktr. Hassell de,
kendi gncesindeki kaydna gre, ayn gn Giseviusa kendisi
nin de o n iin dorudan doruya harekete gemeyip ertele
meyi doru bulduunu sylyor.
Peki ama, imdilik bir yana braklacak bir dorudan do
ruya hareket pln acaba var myd? Polonya'nn yklmasn
Hitler kadar isteyen Halder, o srada, diktatrn devrilmesiyle
ilgili deildi. B ir yl nce, Hitler devirecek askerlerin banda
bulunan General Witzleben, imdi Batdaki bir Ordu gurubunun
bandayd ve bu yzden istese bile Berlin'de harekete geecek
durumda deildi. Ama zaten byle bir niyeti var myd acaba?
Gisevius kendisini kararghnda ziyaret ettii zaman Genera
lin, radyo banda BBCnin Londradan verdii haberleri dinle
diini grd ve olup bitenleri renmekten baka bir eyle ilgi
lenmediini az sonra anlad.
General Halder ise, Polonya yamasnn son plnlarn ha
zrlamakla ve H itleri devirmek gibi haince bir fikri kafasndan
karmakla meguld. Haldere, savatan sonra 26 ubat 1946
da Nurembergte sorguya ekildii zaman, kendisiyle, Nazi re
jimine dman olduklarm iddia eden tekilerin, Austosun son

gnlerinde Fhreri devirmek ve Almanyay savaa srklen

mekten kurtarmak iin neden bir ey yapmadklar sorulunca,
Halder ok ard. mkn yoktu dedi. Neden? nk Gene
ral von Witzleben Batya nakledilmiti de ondan. Witzleben ol
maynca da Ordu harekete geemezdi.
Peki ya Alman halk? Amerikal sorgu yargc Sam Harris,
Haldere Alman halknn savaa kar olduu zerindeki szle
rini hatrlattktan sonra, mademki Hitler geriye dnemiyecek
ekilde savaa hazrlanmt, neden Polonya istils balamadan
nce Alman halknn desteini hesaba katmadnz? diye sor
duu zaman Halder u cevab verdi: Glersem kusura bakma
ynz, Geriye dnlmez sz Hitler iinse, onun iin byle bir
eyin szkonusu olmadn sylemek zorundaym. V e Genel
Kurmay Bakam aklamalarna daha devam ederek, H itler 22
Austosta Obersalzberg'teki toplantda generallerine, Polonya
ya hcum etmeye geriye dnlmez ekilde karar verdiini ve
gerekirse Bat ile de savaacan syledii zaman, kendisinin
bile Fhrerin sylediini yapacana inanmadn itiraf et
ti, (38). Halderin bu dnemde kendi gncesine yazdklar gznnde tutulacak olursa, bu ifadenin gerekten hayret verici
olduu hemen anlalr. Ama yalnz Halderin deil, btn te
ki komplocularn da tutumlar ayndr.
Peki, ya Halderin Genel Kurmay Bakam olarak selefi ve
komplocularn nder saydklar Beck nerelerdeydi? Giseviusa
baklrsa Beck, General von Brauchitsche bir mektup yazmt.
Ama Ordu Bakomutan byle bir mektup aldm kabul etme
di. Sonra Gisevius, Beckin Halder le bir grme yaptn,
byk bir savan Almanya iin felket olaca ancak H itlerin hibir zaman savaa kadar gitm iyeeei ve dolaysyla o
anda kendisini devirmenin gereksiz olduu konusunda birle
tiklerini anlatt. (19)
14 Austos gn, Hassell ile Beck babaa akam yemei
yemilerdi. Hassell o gece konumalarndaki umutsuzluk hava3T0

sim gncesinde yle yanstyor.

Beck, ok kltrl, tatl ve zeki bir adam. A m a ne yazk ki Or
dunun yksek kademesinde bulunanlar beenmiyor. B u bakmdan aya
nm basacak yerimiz yok, diyor. Nazi Almanyasnn gtt politika
nn kt olduuna nanyor. (20)

Beckin ve evresinde bulunanlarn inanlar yksek

ve soyluydu, ama Hitler, Almanyay hzla savaa srkledii
srada, bu sayn Alnanlardan hibiri H itleri durdurmak iin
hibir ey yapmadlar. Elbetteki bu grevi yapmak zordu, hele
bu son dakikada, byle bir grevi uygulamak imknszd. Ama
teebbse bile gemediler.
Belki ilerinde yalnz General Thomas bunu yapmaya a
lt. Austosun ortalarnda Keitele yazd muhtray, OKW
efine ahsen okuduktan sonra O , 27 Austos pazar gn y e
niden Keitele bavurdu ve kendi anlattna gre, grafiklerle
gsterilen birtakm istatistikler sundum... Bu istatistiklerde,
Bat devletlerinin muazzam asker - ktisad stnl ve kar
laacamz zorluklar aka gsteriliyordu." Keitel, kendisin
den umulmayacak bir cesaret gstererek, bu malzemeyi H itlere
sundu, Hitler, General Thomasm "hele Sovyetier Birliini ken
di yanna ektikten sonra bir dnya sava tehlikesi zerindeki
kukusuna" katlmad cevabn verdi. (21)
"Komplocularn Hitlerin ikinci bir dnya sava kar
masn nlemek iin giritikleri teebbsler bylece suya dt.
Yalnz Dr. Schacht son dakikada bir iki hafif k yapt. Kur
naz maliyeci, Nuremberg mahkemesinde kendisini savunurken,
bu teebbslerin hi durmadan szn etti. Hindistandan dn
dkten sonra Goeringe ve Rihbentropa mektuplar gndermi-.
ti bu nemli gnlerde muhalefet liderlerinden hibiri, mektup
ve muhtra yazmaktan daha ileri gitmemiti ama, sonradan
anlattna gre, bu mektuplarn hibirine cevap verilmediini(*)
(* )

807'nel sayfaya baknz.

 byk bir hayretle grmt . Sonra Zossene gitmeye karar

vermiti. Zossen, Berlinin birka kilometre gney dousundayd. Polonya seferini yneltecek Ordu Yksek Komutanlnn ka
rargh buradayd. Schacht, General von Brauchitsch ile ah
sen grmek istiyordu. Ne mi syliyecekti? Schachtin Nurembergde verdii ifadeye baklrsa, Reichstagm onay olma
dan, Almanyann savaa girmesi anayasaya aykrdr, diye
cekti. Onun iin Ordu Bakomutan, anayasaya bal kalaca
zerine ettii yemini yerine getirmeliydi!
Ama ne yazk ki Dr. Schacht gidip Brauchitschle de ko
nuamad. Canaris. Zossene gidecek olursa Ordu Komutan,
nm belki de kendisini tutuklayacan syledi. Bu durum, es
ki Hitler yardmcsnn hi iine gelmedi (22). Oysa Schachtn
byle komik bir i iin (eer Hitler bu formaliteye nem ver
seydi, kukla ReichstagAsii karan kartmas iten bile deildi)
Zossene gitmekten neden vaz getiini, Schacht adna tanklk
eden Gisevius aklad: Schacht 25 Austosta Zossene gitme
yi tasarlad, ancak H itlerin ayn gnn akam Polonyaya er
tesi gn hcum etmekten vaz gemesi zerine, Schacht da bu
yolculuktan vazgeti. Giseviusun tank olarak verdii ifadeye
gre, Schacht gn sonra yine Zossene gitmeye karar verdi,
ama Canaris artk ok ge kaldn kendisine syledi (23).
Komplocular treni karm deillerdi: daha trene binmek
iin istasyona bile gelmemilerdi.
Baka lkelerdeki eitli tarafsz liderlerin, savatan vaz
gemesi iin o srada Hitlere yaptklar mracaatlar da, bir
avu Anti - Nazi Almann abalan kadar sonusuz kald. Ba
kan Roosevelt, 24 Austosta H itlere ve Polonya Cumhurba
kanna acele birer mesaj gndererek, aralarndaki anlamazl
silha sarlmadan zmelerim istedi. Polonya Cumhurbakan
Moscicki ertesi gn Roosevelte verdii arbal cevapta, is
tekler ileri sren ve imtiyazlar isteyen in Polonya olmadn,
Polonyann anlamazlktan, Bakann istedii ekilde, Alman
872

ya ile dorudan doruya yaplacak grmeler ve uzlamalar

yoluyla zmeye hazr bulunduunu, Roosevelte bildirdi. Hitler bu mesaja cevap vermedi (Roosevelt, Nisanda kendisine
gndermi olduu arya cevap vermediini H itlere hatrlat
mt). Ertesi gn, 25 Austosta, Roosevelt Hitlere ikinci bir
mesaj daha gnderdi Bakan mesajda Moscickinin uzlac ce
vabm bildiriyor, 'Polonya hkmetinin kabul ettii bar
zm yolunu, kendisinin de kabul etmesini H itlerden rica
ediyordu.
ikinci mektuba da bir cevap kmad. Yalnz 26 Austos
akamst Weizsaecker, Berlindeki Amerikan maslahatgzar
Alexander C. K irki ard ve Fhrerin iki telgraf da alm
olduunu ve hkmet tarafndan incelenmek zere D ileri
Bakanna verdiini Bakana bildirmesini kendisinden rica
etti.
Papa, 24 Austosta radyo ile bir bar ars yaymlad.
Kuvvetlinin hakszla bavurarak gcn yitirmemesi... ve
kuvvetinin yok olmasn istemiyorsa bu szlerini duymasn...
sadan niyaz etti. 31 Austos gn Papa, Almanya, Polonya,
talya ve iki Batl devlete birbirinin ayn birer nota gndere
rek Alman ve Polonya hkmetleri arasnda bir olayn k
mamas iin... Tanrya yalvardn bildirdi. ngiliz, Fransz
ve talyan hkmetlerinden, arm desteklemelerini rica et
tikten sonra unlar ekledi :
Papa, yaplacak grmelerin, dil, bar bir zme varaca umu
dunu yitirmek istemiyor.

Kutsal Peder de, dnyada hemen hemen herkes gibi, ya

placak grmelerin , H itlerin saldrsn hakl gstermeye
yarayacak bir propaganda dzenbazl olduunu anlamyordu.
A z sonra greceimiz gibi, bar zamannn bu son gnnde,
akama doru, artk yaplacak herhangi doru drst bir g
rme kalmamt.
878

Birka gn. nce, 23 Austosta, Belika Kral da Oslo

devletleri (Belika, Holanda, Lksemburg, Finlandiya ve
skandinav devleti) bakanlarnn adna, radyoda heyecanl bir
bar ars yaymlam, olaylarn akndan sorumlu olan
lan, aralarndaki atmalardan vazgemeye ve ak grme
lere gitmeye armt. 28 Austosta Belika Krah ve Ho
landa Kraliesi beraberce sava nlemek umuduyla ellerin
den geleni yapmaya hazr olduklarm akladlar. (24)
Tarafszlarn yaptklar btn bu arlar ekil bakmn
dan ok soylu ve iyi niyetli olduklar halde, bugn okunduklar
zaman, hepsinde de geree uymayan romantik bir yan bulun
duu grlyor. Amerika Birleik Devletleri Cumhurbakan,
Papa ve kk Kuzey Avrupa demokrasileri, sanki Nazi Almanyasnn yaamad baka bir gezegendedirler. Berlinde
olupbtenleri, Merihteki olaylar kadar bile anlamamaktadrlar.
A dolf Hitlerin ve sonra H itleri, nereye ve nasl giderse
gitsin, ahlka, namusa, erefe ya da Hristiyanln insanlk
kavramna aldrmakszm, birka hari, krkrne izlemeye
hazr bulunan Almanlarn, dnceleri, karakterleri ve amala
r karsnda gsterilen bu bilgisizlik, Roosevelt ile Belika,
Holanda, Lksemburg, Norve ve Danimarka Krallarmm y
nettii uluslara az sonra ok pahalya mal olacaktr.
Barn son birka buhranl gnnde Berlinde yaam
olan ve haberleri d dnyaya duyurmaya alan bizler, Ba
bakanln ve D leri Bakanlnn bulunduu Wilhelmstrassede ya da asker dairelerin bulunduu Bendlerstrassede
neler dndn biliyorduk. Wilhelmstrasseye hzl hzl gelip
gidenleri gryorduk. Kulamza gelen yzlerce sylentiyi
gizli bilgiyi ve uydurma haberleri hergn durmadan dinliyor
duk. Tandmz insanlardan, sokaktaki adamn, hkmet dai
relerinde alan memurlarn, parti liderlerinin, diplomatlarn
ve askerlerin, neler dndklerini anlamaya alyorduk.
Ama Eli Hendersonun Hitlerle yapt sk ve sert griimeS74

lerde nelerin konuulduunu, Htler ile Chamberlain, Hitler ile

Mussolini, Hitler ile Stalin arasnda gidip gelen mektuplarda
nelerin yazldm, Ribbentrop ile Molotov, Ribbentrop ile Ciano
arasnda nelerin grldn, akn akn oraya buraya
koan diplomatlarla D leri Bakanl memurlar arasnda,
telgraf tellerinde durmadan vzldayarak gidip gelen ifreli
gizli haberlerde ve asker eflerin plnladklar ya da girimek
te olduklar hareketlerde nelerin bulunduunu ne biz biliyor
duk ne de halk biliyordu.
Bununla birlikte bizim de, halkn da bildii birtakm eyler
vard. Nazi - Sovyet paktn, Almanlar gklere karmlard.
Ama Polonya ile Dou Avrupanzn geri kalan parasnn bln
mesi zerine dzenlenmi olan gizli protokol, savan sonuna
kadar gizli kald. Bu pakt imzalanmadan nce, Hendersonun
Berchtesgadene uakla gittiini ve paktn, ngiltere'yi Polon
yaya kar taahhtlerini yerine getirmekten alakoyamyacam
orada belirttiini biliyorduk. Austosun son haftasna girdii
mizde, Berlinde yeni bir Mnih yaplmadka savan kanlamaz olduunu ve birka gn iinde savan balyacan
anlamtk. 25 Austosta, ngiliz ve Fransz sivil yurttalarnn
son ksm da lkeden kp gittiler. Ertesi gn, 27 Austosta,
Tannenbergte yaplmas kararlatrlan byk Nazi toplants
nn da, Eylln ilk haftasnda Nurembergte yaplacak yllk
parti kongresi gibi (Hitler bu kongreye resmen Partinin Bar
Kongresi demiti) iptal edildii akland. Oysa Hitlerin bu
kongrede bir konuma yapmas kararlatrlmt. 27 Austos
ta hkmet, yiyecein, sabunun, ayakkabnn, dokuma madde
lerinin ve kmrn ertesi gnden itibaren vesikayla verileceini
iln etti. Bu ilnn, savan eli kulanda olduunu Alman hal
kna btn teki olaylardan daha kuvvetle haber verdiini ve
homurtularn gittike iitilir bir hal almaya baladn hatr
larm. 28 Austos Pazartesi gn, Berlin halk, caddelerde do
uya akp giden askerleri seyretti. Askerler oradan buradan

toplanm yk kamyonlarnn, kk kamyonetlerin ve daha

bir sr eitli aralarn iine yerletirilmilerdi.
Bunun da sokaktaki adama nelerin hasrlanmakta oldu
unu gstermesi gerekirdi. Hafta sonunda scak ve sknt:
bir hava olduunu, Berlin halkndan ounun, savan yakn
olduuna aldrmadan, bakentin evresindeki gllere ve orman
lara kendilerini attklarn hatrlarm. O Pazar akam evlerine
dndkleri zaman, Rfnchstag'n, resm olmayarak ve gizli bir
ekilde Babakanlkta toplandm radyodan rendiler. Alman
Haberler Brosu bir bildirisinde, Fhrerin, durumun arl
n ana hatlaryla anlattn haber veriyordu. H itler bylece,
durumun ar olduunu Alman halkna aklamt. Toplant
zerine hibir ayrnt verilmiyor ve Reckstag yeleriyle Hitler'i yaknlarndan baka hi kimse, diktatrn o gn ne du
rumda olduunu bilmiyordu. Yalnzca o gn olanlar ok son
ra Halderin gncesindeki 28 Austos tarihli kayttan re
niyoruz. Bunlar kendisine Abwehrde alan Albay Oster ha
ber vermitir.
Akamst saat 5.30da Rrichstag ile parti ileri gelenleri Babakan
lkta toplandlar... Durum ar. Dou sorununun u y a da bu yoldan
zlmesi kararlatrld. stekler en azndan.: Danzlgin geri verilmesi. Ko
ridor sorununun zm. stekler en oundan : asker duruma bal.
Ej.pr en azndan olan, istekler karlanmyacak olursa o zaman sava :
acmadan, merhametslzcesine. Kendisi de n hatta bulunacak. Duenin
davran bizim ok iimize yarad.
Sava zor. Belki de umutsuz : Ben yaadm sre teslim olmak: diye
bir ey yoktur. Sovyet paktn, partinin byk bir ksm yanl anlad.
Kpry geinceye kadar ay le yaplm bir pakt bu... Verilen zel bir
iaret zerine alklar. Am a zayf.
Fhrern brakt kiisel izlenim : yorgun, soluk, sesi atlak, dal
gn, evresini olduu gibi S.S. danmanlar sarm.

Yabanc bir gzlemci, Goebbelsin ustaca ynetimi alfanda

ki basnn da, Alman halkm nasl aldattm Berlinde rahat
a grebilirdi. Nazilerin kartt gazetelerin koordinasyonu
876

kararmdanberi, yurttalarn alt aydr dnyada olup bitenler

den haberi yoktu. Bu kanun zgr basn ortadan kaldrmt.
Bir ara, svire'de Zrich ve Basel de kan Almanca gazete
ler Almanya'da da bululuyor ve doru haberler alnabiliyordu.
Ama son yllarda, bunlarn Almanyada sat yasaklanm ya
da ancak snrl bir sayda girmelerine izin verilmiti. ngilizce
ve Franszca bilen Almanlar, arasra Londra ve Paristen gelen
gazeteleri alabiliyorlard. Ama bunlardan da ok sayda gelmi
yor, gelenler ancak kk bir evreye yetiyordu,
10 Austos 1939da gnceme yle bir yaz yazmm :
Alman halknn dnyadan haberi vok. Dnk ve bugnk ga
zetelere bir gz atmak bunu anlamak iin yeter. Washington,
New Y ork ve Pariste geirdiim ksa bir izinden Almanyaya
dnm ve iki gn nce sviredeki evimden aynlp trene bi
nerken, Berlin ve Rende kan gazetelerden bir ounu alm
tm. Gazeteler beni hemen yine Nazilerin arpk dnyasna g e
tirdi. Bu dnya, arkamda braktm dnyadan bir gezegen ka
dar ayryd. Berline dndkten sonra 19 Austosta u notu
yazmm :
Btn dnya, barn Almanya tarafndan bozulmak zere bulundu
una, Polonyay tehdit edenin Alm anya olduuna inanrken... burada.
Almanyada, mahalli gazetelerin yaratt bu dnyada, tam tersi grl
yor... N azi gazetelerinin yazdklar u : Avrupa barn bozan Polonya'
dr; Almanyay silhl bir istil le tehdit eden Polonyadr...
B.Z. jn bal yle :
POLONYA, D K K A T ET.
Sonra unlar var :
A V R U P A B A R I IN A V E H A K L A R IN A IL G IN C A S A L D IR A N
(A M O K L A U F E R ) P O L O N Y A Y A C E V A P !
Trende aldm, Karlsruhede akan gnlk Der Fhrer gazetesinin
bal:
V A R O V A D A N Z G B O M B A L A Y A C A K M I
P O L O N Y A B Y K IL G IN L I IN IN (P O L N S C H E N G R O E SSE N W A H S N ) N A N IL M A Z K I K IR T M A S I!
Soruyorsunuz : A m a Alman halk bu martavallara gerekten inan
yor mu? Sonra Almanlarla konuuyorsunuz. ou inanyor.

S77

Hitler'in Polonyaya hcum tarihini ilk tesbit ettii gn,

yni 26 Austos Cumartesi gn, Goebbeisin basnda at
kampanya en yksek noktasna varmt. Gazetelerdeki balk
lardan bir ksmm gnceme geirmitim :
B.Z. : P O L O N Y A 'D A T A M A N A R A L M A N A L E L E R K A
IY O R P O L O N Y A A S K E R L E R A L M A N S IN IR IN A Y A K L A IY O R
L A R ! 12 - U hr Blatt : A R T IK A T E L E OK O Y N A N IY O R P O L O N
Y A L IL A R A L M A N Y O L C U U A IN A A T E A T IL A R K OR
D O R D A BR O K A L M A N F T L K L E R A T E E V E R L D !
Gece yars radyoevlne giderken, VoeJkscher Beebahterin (27 Aus
tos) Pazar basksn aldm. lk sayfann banda koskoca harflerle u ba
lk :
PO LO N Y A
SAVA KRZ G E R Y O R !
1,5 0 0,0 0 0
N SA N
SEFERBER
EDLD!
A S K E R L E R N
S I
NIRA
SEVKI DEVAM
EDYOR! Y U K A R I
S L E Z Y A D A K A R I I K L I K !

Elbetteki gazetelerin hi birinde Alman seferberliinden

sz edilmiyordu. Oysa yukarda grdmz gibi, Almanya on
be gndenberi seferber edilmi durumdayd.

B AR IIN

SON

ALTI

GN

Hitler, 25 Austos gn akam eline geen Mussolininin mek

tubu ile, Polonyaya yapaca hcumu kendisine erteleten n
giliz - Polonya ittifaknn, kendi zerinde yaratt souk du
etkisinden kurtulur kurtulmaz, Due iin ksa bir not yazd ve
talyann byk bir Avrupa atmasna katlabilmesi iin
ne eit sava aralarna ve ham maddelerine ne kadar sre
iinde ihtiyac bulunduunu sordu. Hitlerin bu mektubu ak
am saat 7.40da, Romadaki Alman elisine bizzat Ribbentrcp
tarafndan telefonla bildirildi ve mektup gece saat 9.30da Ital
yan diktatrne verildi. (25)
Ertesi sabah Mussolini, Romada, talyan silhl kuvvet
ler bakanlaryla bir toplant yapt ve on iki ay srecek bir sa
876

va iin, gereken asgari ihtiyacn listesini kartt. Bu listenin

hazrlanmasna yardm etmi olan Cianonun deyimiyle, liste
deki malzeme bir boay ldrmeye yeterdi, eer boa okuyup
yazma bilseydi (26). Listede yedi milyon ton petrpl, alt mil
yon ton kmr, iki milyon ton elik, bir milyon ton keresteden
baka, 600 ton molibden, 400 ton titamum, ve yirmi ton zirconiuma kadar birsr madde vard. Mussolini bundan baka,
Fransz hava slerinden birka dakika uzaklkta bulunan, Ku
zeydeki talyan sanayi blgesini korumak iin 150 uaksavar
bataryas istiyor, o srada ayrca yazd bir mektupta da bu
durumu H itlere hatrlatyordu. Bu mesaj 26 Austos gn
leden hemen sonra Berlinde, Attolicoya Ciano tarafndan tele
fonla bildirildi ve hemen H itlere verildi. (27)
Listenin haddinden ok iirildii belliydi. Su koyuveren
Faist liderinin, Nazi Almanyaya kar girimi olduu taah
htlerden syrlmay aklna koyduu anlalyordu. Hitlerin
bu kinci mektubu okur okumaz, artk bu konuda hi phesi
kalmad.
F H R E R (diye yazyordu Mussolini sevgili dostuna) eer nceden
stok yapmay ve kendineyeterlik (otari) temposunu hzlandrmay karar
latracak zamanm olsayd, size bu listeyi gndermezdim, ya da bu lis
tede daha az madde ve daia az say bulunurdu.
Bu maddeleri alacamdan emin olmadka, talyan halkndan iste
yeceim fedakrlklarn... bouna olacan ve sizin dvanz benimki ile
birlikte tehlikeye sokacam size sylemek benim grevimdir.

Savan, hele savaa Almanya ile birlikte katlmann aley

hinde olan eli Attolico, Mussolininin mesajn Hitlere verir
ken, kendi hesabna bir de u szleri ekledi : Malzemenin hep
si arpmalarn balamasndan nce teslim edilmelidir ve bu
istek kesindir. (*)
( * ) Bu sz erlinde honutsuzluk ve lioma'da aknlk yaratt. Ci
ano bunu dzeltmek zorunda kald. Attolico, Almanlarn isteklerimizi
karlayamamalarm salamak in" btn
malzemenin, arpmalarn

879

Mussolininin kafasnda hl yeni bir Mnih vard. Yazd

mektubun br paragrafnda, Fhrer hl siyasi alanda herhan
g i bir zm imkn gryorsa , eskiden olduu gibi, Alman
dostuna btn elinden gelen yardm yapmaya hazrd. Arala
rndaki sk kiisel ilikilere, elik Pakta, ve gemi yllarda
dayanma zerine yaptklar byk gsterilere ramen, Hitlerin son dakikada bile Mussoliniye gerek amacn, yni Po
lonyay ortadan kaldrmak istediini amad ve talyan orta
m bu konuda tamamiyle bilgisiz brakt bir gerekti. Ara
larndaki bu uurum ancak o gnn sonunda, yni ayn yirmi
altnc gn kapand.
H itler 26 Austosta, Dueye saat iinde uzun bir me
saj yazd. Bu mesaj da Ribbentrop leden sonra saat 3.08de,
Romadaki eli von Mackenzene telefonla bildirdi. Mackenzen
de saat 5den hemen sonra, doru Mussolminin yanma kotu.
Hitler, talyann istekleri arasnda yer alan kmr ve elik gibi
maddelerin olduu gibi karlanacan, ancak biroklarnn
da karlanamyacan sylyordu. Hele Atfcoliconun, arp
malarn balamasndan nce malzemenin teslimi konusundaki
isteini karlamak imknsz d.
Ve sonunda Hitler dostuna ve mttefikine artk alyor,
hemen gerekletirmek istedii gerek amac aklyordu.
Fransa ile ngiltere, batda kesin bir baar salaya rayacaklarna
ve Almanyann kuvvetleri de, Rusya le yaplan anlama syesinde, Po
lonyann yenilmesinden sonra douda serbest kalacaklarna gre... Dou
sorununu Batda kacak karmaklklar bile gze alarak zmekten e
kinmiyorum.
Due, durumunuzu anlyorum ve ben sizden yalnz, Ingillz-Fransz
balamasndan nce teslimini bile bile ne srdn sonradan Cianoya
syledi. On milyon ton tutan malzemenin birka gn iinde teslim edil
mesi elbetteki imknszd. Mussoiini bu "yanl anlama yznden eli von
Mackeusen'e zr diledi ve "Tanrnn bile bu kadar malzemeyi birka gn
ide buraya getiremiyeceini, byle bir sama stei ileri srmeyi akln
dan bile geirmediini syledi. (28)

kuvvetlerini, bana teklif etmi olduunuz gibi, alttif bir propaganda ve

uygun greceiniz birtakm asker gsterilerle yerlerinde tutmay sala,
manz rica ediyorum. :> (201

H itlerin, Polonya hcumunu iptal ettikten yirmi drt saat

sonra kendisini toparladm ve batda bir savan bile kma
sn gze alarak plnlarn uygulamaya devam ettiini gs
teren ilk belge budur.
Ayn akam, 26 Austos gn akam, Mussolini, Hitleri
kararndan vaz geirmek iin bir teebbs daha yapt. Hitlere
bir mektup daha yazd. Ciano mektubu telefonla Attolicoya bil
dirdi ve mektup Alman Babakannn eline akamst saat
7den az nce vard.
F H R E R :
Attolco'nun istemiyeek yapm olduu yrnthn hemen dzeltilmi
huluduuna inanyorum... Sizden istemi olduum eyler uaksavar ba
taryalar dnda on iki ay iinde teslim edilebilir. Am a yanllk d
zeltilmi bile olsa,. Habeistan ve spanya savalarnn, talyan silhlarn
da at gediklerin kapatlmas konusunda bana maddi yardmda bulunamyacanz aktr.
Bundan tr, arpmalarn hi olmazsa balang aamasnda, iste,
inizt yerine getirmeyi ve bylelikle, Fransz - ngiliz kuvvetlerinin byk
bir ksmm, imdi olduu gibi, balamay kabul,ediyorum. Bu arada aske
ri hazrlklarma da azami hz vermi olacam.*

Kederli Due byle nemli br zamanda, zavall adam

yalnz braktna ok zlyordu hl yeni bir Mnih imk
nnn aratrlabileceini dnyordu.
...Yaradlma aykr olan bar sakncalardan tr deil, lke
lerimiz halklarnn ve rejimlerinin karlarm dndm iin, siyasi bir
zm yoluna gitmekte bir daha direnmeye cesaret ediyorum. Bunun h
l mmkn olduunu ve Almanyay maddi ve mnevi bakmdan tamamiyle tatmin edeceini sanyorum.- (30)

Italyan diktatrnn, savaa hazr olmad iin bar

korumaya altn elimizdeki belgelerden bugn anlyoruz.
Ama oynad bu rol Mussoliniyi skyordu. 26 Austosta Hit-

881

F : 56

lere gnderdii son mesajnda yle diyordu : Tam harekete

geilecek zamanda, elimde olmayan gler yznden, sizinle
tam bir dayanma halinde bulunamamak zorunda kaldm
iin aklmdan neler getiini sizin hayalinize brakyorum.
Ciano bu hareketli gnn akamnda gncesine unlar yazm :
Due gerekten zgn. Asken igds ve namus duygusu
onu savaa srklyor. Akl ise imdi durdutuyor onu. Ama ok
zlyor... imdi artk kat gerekle kar karya. Ve bu, Due
iin, byk bir darbe.
Hitler, bir sr yazmalardan sonra, Mussolininin yapt
kallelie artk boyun emiti. 26 Austos gecesi ge vakit,
Mihver ortana son bir mektup daha yazd. Bu yaznn metni,
26-27 Austos gecesi saat 12.10da Berlinden telgrafla bildi
rildi ve yaz ertesi sabah saat 9da Mussolininin eline vard.
D U E
Son davrannz zerindeki yaznz aldm. Size bu karan aldrtan
nedenlere ve itilimlere sayg duyuyorum. Baz durumlarda byle bir dav
ran iyi sonular verebilir.
Bununla birlikte, bana kalrsa dnya, hi olmazsa kavga kncaya
kadar, talyann tutumunu hi bilmemelidir. Bundan tr, kavgam; ba
snnzla ve daha baka aralarla psikolojik olarak desteklemenizi iten
likle sizden rica ediyorum. Ayn zamanda, Due, eer mmknse, asker
gsterilerle, ngiltere ve Fransay, birtakm kuvvetlerini balamaya zor
lamanz, ya da her bakmdan onlar kararsz bir duruma sokmanz rica
ederim.
Ama, Due, en nemli nokta u : eer, size sylemi olduum gibi,
byk bir savaa giriecek olursam, dou sorunu iki Batl devletin ba
ar salamasndan nce sonulandrlm olacaktr. O zaman bu k, en
ge ilkbaharda, en az Fransa ile ngiterenin kuvvetlerine eit kuvvetler
le batda hcuma geeceim...
imdi sizden byk bir ricam var, Due. Bu zor kavgada siz ve sisin
halknz, bana gerek sanayi ve gerekse tarm ilerinde alacak talyan
iileri gndermek suretiyle en iyi br ekilde yardmda bulunabilir.., Bu
ricam zellikle sfzl nzik kiiliinize sunarken ortak dvamz iin harca
dnz btn abalara teekkr ederim.

AD O LF H T IjEFU (31)

882

Due, o gn leden sonra ge vakit, talyann tutumu

nu arpmalardan nce dnyann renemiyeceini
utana
utana cevaplad, bu srr ok iyi saklyacakt dorusu. Ayn za
manda, mmkn olduu kadar k sayda ngiliz - Fransz ka
ra ve deniz kuvvetlerini balayacak ve Hitlere, istedii tal
yan iilerini gnderecekti (32). Mackenzenin sonradan Ber
line bildirdiine gre, o gn erken saatlerde Mussolini eliye
btn amalarmzn, savaa bavurmakszn elde edilebile
ceine hl inandm sert kelimelerle anlatm ve bu nok
tay Fhrere yazaca mektupta yeniden belirteceini szleri
ne eklemiti (33). Ama sylediini yapmad. O srada cesareti
bu konuyu bir daha ele alamyacak kadar krlm gibiydi.
Savan kmas halinde, bat snrndaki M ttefik Ordu
sunun hemen hemen tamamn Fransa salyacakt ve Fransz
Ordusu da, ilk haftalarda, batda bulunacak Alman Ordusun
dan sayca kat kat stnd. Byle olduu halde Hitlerin, Aus
tos sonuna doru, Franszlarn davranlar ile pek ilgilenme
dii grlyordu. Babakan Dajadier, 26 Austosta H itlere
ac ve ak bir mektup gndermi, Fransann ne yapacan
aklam t: Polonyaya taarruz edilirse savaacakt Fransa.
(D aladier yle demiti) Fransa halknn, Alm an halknda grd
m mill haysiyet duygusundan daha az bir duyguya sahip bulunduu
nu dndnz takdirde, Fransann, Polonya gibi, baka lkelere yap
t ciddi vaatlere bagi kalacandan phe etmlyebilirsiniz.

Daladier, Polonya ile aralarndaki atmaya bar bir

zm yolu aramas iin arda bulunduktan sonra szlerine
unu da eklemiti :
Eer, daha uzun srecek ve daha kanl olacak bir savata, yirmi be
yl nce olduu gibi, yeniden Fransz ve Alman kan dklecek olursa, her
iki lkenin halklar da kendi zaferlerinden emin olarak dveceklerdir,
ama asl zaferi kazanacak olanlar kt ve barbar gler olacaktr. (34)

Eli Coulondre, Babakannn mektubunu

Hitler'e verir

ken, kendisi de szl ve kiisel bir arda bulunmu, bu son

bar zm frsatn karmamas iin insanlk adna ve
kendi vicdann rahat ettirmek amacyla Hitlere yalvarm
t. Ama eli Parise gnderdii raporda, Daladiernin gnderdii
mektubun, H itlerde hibir tepki yaratmadn zlerek bildir
miti : K l bile kprdamad, demiti.
Hitlerin, ertesi gn Fransz Babakanna verdii cevap
ok kurnazca hazrlanmt. Hitler, Franszlarn Dazig iin
lmek istemediklerini bildii iin, onlarn duygular zerinde
oynamaya almt. Ama mektupta byle bir eyden aka
sz etmemi, bu sonucu Fransz dostlarna brakmt. Hitler,
Almanyann Saar ilhak etmesinden sonra, Fransadan hibir
toprak istei kalmadn aklamt; bu bakmdan, Fransz
larn savaa girmeleri iin hibir neden yoktu. Ama girecek
olurlarsa su onun olmyacakt. Ve bu yzden kendisi ok
znt duyacakt.
Barn son haftasnda Almanya ile Fransa arasndaki
ilikiler ite buraya kadar geldi ve sonra kesildi. Coulondre,
26 Austosta yapt grmeden sonra, btn ilikiler res
men kesilinceye kadar Hitleri bir daha grmedi. Bu srada
Alman Babakann en ok ilgilendiren lke ngiltere oldu. H it
ler, 25 Austos akam, Polonya harektm erteledii 2aman,
Goeringe syledii gibi, ngiliz mdahalesini nleyip nliyemiyeceini anlamak istiyordu.

SON

D A K K A L A R D A

A L M A N Y A

VE

N G L T E R E

LKLER

Roma ve Londradan gelen haberler yznden Hitler, sava

uurumunun kenarmdan dnmek zorunda kalnca, General
Halder gncesine, 25 Austosta, unu yazmt : Fhrer epice sarsld. Ama ertesi gn leden sonra Genel Kurmay Ba

884

kan, liderinde ni bir deiiklik grd. Saat 3.22de gncesine

unu yazd : "Fhrer ok sakin ve rahat. Bunun nedeni vard
ve General, gncesinde bunun nedenini de anlatyordu : Se
ferberliin yedinci gn her ey hazr olacak, 1 Eyllde hcu
ma geilecek. Bu emri Hitler Ordu Yksek Komutanlna te
lefonla vermiti.
Artk Hitler Polonya ile savaacakt. Buna karar verilmi
ti. Bu arada Ingiltereyi savaa kartrmamak iin de elinden
geleni yapacakt. Halder gncesinde, Fhrerin evresinde bu
lunanlarn, o nemli Austos gnnde e dndklerini yle
anlatyor :
' ngilterenin geni teklifi <*) incelemek istedii zerine sylentiler
var. Ayrntlar Hederson dnd zaman anlalacak. Baka bir sylen
tiye gre de ngiltere, Polonyann kendi hayati karlarnn tehdit edil
diini, kendisinin iln etmesini istiyor. Frasada savaa kar olanlar h
kmette gn getike artyor,...
Pln : Danzigi, Koridor un iinde bir koridor daha, ve Saardakt gibi
bir plebisit stiyoruz. ngiltere belki kabul edecek. Polonya belki etmiyc-

cek. Aralarm amal. (35)

Son cmlenin altm Halderin kendisi izmitir ve bu cmle

tam H itlerin o sradaki grn yanstmaktadr. Hitler de,
Polonya ile Ingilterenin arasm amak ve Chamberlaine, Var
ovaya verdii taahhtten syrlmas iin bir neden yaratmak
istiyordu. Orduya, 1 Eyllde harekete gemek emrini verdik
ten sonra, Ingiliz mparatorluuna yapt byk garanti
teklifine Londra'nn verecei cevab beklemeye balamt.
ngiliz hkmeti ile, Londradaki Alman elisi dnda, iki
kere temas etti. O srada eli Dirksen zinliydi ve son dakika
grmelerinde hi bir rol oynamad. Bu temaslarn biri resm
idi. Eli Henderson, H itlerin teklifini alarak 26 Austos Cu
martesi sabah, zel bir Alman uayla Londraya umutu.
( * ) Yni, Hitlerin "ngiliz mparatorluuna garanti verecei ze
rine 25 Austosta yapt teklif.

885

teki temas da resm olmayan, gizli ve sonradan anlalaca

gibi, pek amatrce bir temast : Bunu Goeringin isveli dostu,
gezginci i adam Birger Dahlerus salam, bir gn nce A l
man Hava Kuvvetleri Bakamnn Ingiliz hkmetine yazd
bir mektubu alarak Berlinden Londraya umutu.
Goering, Nuremberg'teki sorgularndan birinde unu sy
ledi : Bu srada normal diplomatik kanallarn dnda zel bir
kuryenin araclyla Halifaxla temas halinde bulunuyordum.
(36) (*) isveli kurye, 25 Austos Cuma gn akamst sa
at 6.30da, Londrada Ingiliz D ileri Bakannn yanna girdi.
Dahlerusu, Goering bir gn nce Stockholmdan Berline a
girmi, bir gece nce imzalanan Nazi - Sovyet Paktna ramen,
Almanyann, ngiltere ile bir anlamaya varmak istediini
sylemiti. Uaklardan birini isvelinin enirine vermi, Lond
raya giderek bu byk gerei Lord H alifaxa anlatmasn
kendisinden rica etmiti.
B ir saat nce, Ingiliz - Polonya Karlkl Yardm Paktn
imzalam olan D ileri Bakam, abalarndan tr isveliye
teekkr etti. Hendersonun az nce H itlerle konutuunu ve o
srada Fhrerin son tekliflerini alarak Londraya uakla gel
mekte olduunu ve Berlinle Londra arasndaki resm konuma
kanallar yeniden ilemeye baladna gre, isveli aracnn
hizmetlerine artk lzum kalmadm kendisine bildirdi. Ama
az sonra bu hizmetlerine yeniden ihtiya duyuldu. Dahlerus, o
akam Halifaxla yapt grmeyi Goeringe telefonla bildi
rirken Peld-Mareal, Ingiltere ile Polonya arasndaki antlama
nn imzalanmas yznden durumun bozulduunu, Ingiliz ve
Alman temsilcileri arasnda yaplacak bir toplantnn belki de
( * ) Goering, ifadesi srasnda. Ribbentropun, Dahlerus'un gnde
rildiinden haberi yoktu," demitir. Dahlerus konusunu Ribbentropla
hi grmedim. Dahlerusun benimle ngiliz hkmeti arasnda gidip gel
diini bilmiyordu" <37). Am a Goering bu temaslar her zaman Hitlere ha
ber veriyordu.

886

bar kurtaramyacam kendisine bildirdi. Goering, sonradan

Nurerabergte syledii gibi, yeni bir Mnih dnyordu.
Yorulmak nedir bilmeyen isveli, o gece ge vakit Goeringle yapt konumay ngiliz D ileri Bakanlna haber
verdi, ertesi sabah H alifax' bir daha grmesi kendisinden rica
edildi. B sefer Ingiliz D ileri Bakann, Goeringe bir mek
tup yazdrmaya kandrd. Grmesi srasnda Goeringi, sava
nleyebilecek tek Alman olarak tantmaya alt. Ksa ve
hibir taahhd tazammum etmeyen mektupta, bir sr yuvar
lak lflar vard. Yalnzca Ingilterenin bar bir uzlamaya
varmak istedii bildiriliyor ve bunun iin de birka gne ih
tiya olduu belirtiliyordu. (*)
Bununla birlikte bu cevap iman Feld-Mareale ok nem(* ) Bu mektubun metni Documents on British Foreign Policy'de ya
ymlanmtr. (nc Seri, cilt V II, s. 283) Bu mektup, yukardaki kitap
1954 ylnda yaymlanncaya kadar ortaya karlmam ve ngiliz tarih
ileri bu yzden epice kzmlardr. N e savan patlamasyla ilgili belgeler
zerindeki British Blue Book'da,
ne de Hendersonun Faitre ol a
Mtesicnunda Dahlerusun ad gemez. Yalnz Hendersonun kitabnda s
veli aracdan Goerlngin bir temas kayna diye sz edilmektedir. Ge
rek Kendersonun ve gerekse ngiliz eliliindeki teki memurlarn yaz
dklar yaymlanm raporlarda, ngiliz D leri Bakanlnn eitli muh
tralarnda olduu gibi, Dahlerus ile Dahlerusun faaliyeti olduka nemli
bir yer tutar.
Bu sveli garip adamn, bar kurtarmakta oynad rol gerek Wilhelmstrasse ve gerekse Dovvning Street tarafndan ok gizli tutulmu, ha
reketleri hem gazetecilerden hem de tarafsz diplomatlardan saklanm
ve beSlm bildiim kadar, Dahlerus 19 Austos 1946da Nuremberte ta
nklk edinceye kadar hi kimse byle bir adamn varlndan haberdar
olmamtr. Dahlerudun yazd The Last Attempt adh kitabn asl, sava
n sonunda, 1945de svete yaymland. Am a ngilizcesi 1948e kadar
kmad. Bylece varlnn D B rF F serilerinin birinci cildindeki belgeler
de resmen tannmas arasnda, alt yllk bir zaman geti. Austos ayna
ait Alman belgelerinde Dahlerus ad gemez, yalnz Lufthansa Alman Ha
va Yollarnn verdii gnlk raporda, 26 Austosta
uaklarn birinde
* Foreign Office den Dahlerus adi bir bayn Berline geldii bildiriliyor.
Am a sonraki belgelerin birounda ad yok.

687

li grnd. Dahlerus, mektubu, o gece (26 Austos gecesi),

Goeringin zel treniyle onun B elinin dnda Oranienburgda
bulunan Alman Hava Kuvvetleri kararghna giderken kendi
sine vermiti. Tren ilk istasyonda durmu, iki adam hemen ge
tirilen otomobile binerek gece yars Babakanla gelmilerdi.
Babakanlk karanlkt. H itler yatmt. Ama Goering ille de,
Hitleri yatandan kaldrmak istedi. Dahlerus da o zamana
kadar, biroklan gibi, Hitler'in aklsz bir adam olmadna ve
bir yl nce yapt gibi, bar bir zm yolunu kabul edece
ine inanyordu. sveli, Tanr tarafndan gnderilen diktat
rn garip fikirleriyle ve korkun davranlaryla ilk olarak
imdi karlaacakt (38). Kendisini sarsacak bir yaant ola
cakt bu.
Hitler, Dahlerusun H alifaxtan getirdii ve Goeringin
kendisini yatandan kaldracak kadar nemli sayd mektuba
bo verdi. Uzun uzadya okuyaca yerde, isveliye ilk kavga
lar, byk baarlar ve ngilizlerle bir anlamaya varmak iin
yapt teebbsleri zerine yirmi dakikalk bir nutuk ekti.
Bir ara Dahlerus, Ingiltere'de bir zamanlar ii olarak al
tn syleyince Alman Babakan, bu garip adam ile, bu ada
da yaayan halk zerine birtakm sorular sordu. Bundan son
ra Almanyann asker gc zerine uzun ve olduka teknik bir
konuma yapt. O srada Dahlerus, kendi anlattna gre, bu
grmenin "yararl olacana hl inanyordu. Bir ara, ko
numann sonunda, frsattan yararlanarak, Ingilizlerin nasl
insanlar olduklarn anlatmaya balad.
Hitler szlerimi hi kesmeden dinledi... Am a sonra birden sinirlen
di, fkelenerek ayaa kalkt, yukar aa dolamaya balad. Sanki kendi
kendine konuuyor, Almanyaya kimse kar duramaz diyordu... Birden
bire odann ortasnda durdu ve gzlerini dikip bakmaya balad. N e sy
ledii anlalmyordu. Bsbtn anormal bir insand. Szlerinin hzn artra artra unlar syledi : 'Eer sava karsa o zaman ben de denizalt
yaparn, denizalt yaparm, denizalt, denizalt. Ses gittike anlalmaz
bir hal ald ve sonunda ne syledii anlalmaz oldu. A z sonra kendisini

oco

toparlad. Sanki byk bir dinleyici topluluuna seslenlyornu gibi sesini

ykseltti ve bard : Uak yaparm, uak yaparm, uak, uak, ve d
manlarm yok ederim. Gerek bir insandan ok, masal kitaplarndaki ha
yaletlere benziyordu. Ben akn bakakaldm, sonra Goerlngn tepkisini
anlamak iin ona dndm, ama onun kl bile kprdamyordu.

Sinirli Babakan, sonunda konuuna yaklat ve unlar

syledi : Her Dahlerus, mademki ngiltereyi bu kadar iyi tan
yorsunuz, ngiltere ile bir anlamaya varmak iin harcadm
abalatn neden her zaman baarszla uradn bana sy
ler misiniz? Dahlerus, nce ne cevap vereceini ardn
itiraf ediyor, ama sonra bunun nedeninin ngilizlerin kendisine
ve hkmetine gvenmemeleri olduu cevabm veriyor.
Dahlerusun anlattna gre, Hitler yeniden fkelendi ve
sa kolunu havaya kaldrp sol elini gsnn stne koyarak
Aptallar! diye bard : "Ben hi mrmde yalan syledim
mi?
Nazi diktatr bundan sonra yatt. H itlerin, Henderson
araclyla ileri srd teklifler tartld ve sonunda Dah
lerusnn yeni bir teklifle, bir daha Londraya umasna karar
verildi, Goering, bu tekliflerin yazl olarak verilmesine itiraz
etti ve uzlatrc svelinin, bu teklifleri kafasnda saklamas
n istedi. Yeni teklifler alt maddeden ibaretti :
1. Almanya, ngiltere He bir pakt imzalamak istiyordu.
2. ngiltere, Almanya'nn Danzigi ve Koridoru almasna yardm ede
cekti, Polonyann da Danzigte serbest bir liman olacakt.
Ballktaki
Gdinya limann ve ona giden koridoru elinde bulunduracakt.
. Almanya, yeni Polonya snrlarn garanti edecekti.
4. Almanya, smrgelerini ya da eski smrgelerine karlk yeni
topraklar alacakt.
5. Polonyada bulunan Alman aznlna garanti verilecekti.
6. Almanya, ngiliz mparatorluunu savunmay garanti edecekti.

Bu teklifleri kafasna yerletiren Dahlerus, 27 Austos

Pazar sabah Londraya utu ve leden hemen sonra, gazete
cilere grnmemek iin dolak yollardan geerek Chamberlain,

Lord Halifax, Sir Horace Wilson ve Sir Alexander Cadogann

toplandklar odaya gizlice alnd. ngiliz hkmetinin o srada
sveli kuryeyi ok ciddiye ald anlalyor.
Dahlerusun yannda, Hitler ve Goering ile yapt konu,
may anlatan birtakm notlar vard. Bu notlar uakta alelacele
yazmt. Toplant odasnda, muhtrasn incelemekte olan iki
Ingiliz bakanna Dahlerus, grme srasnda Hitlerin skin
ve rahat olduunu syledi. Tatil gn yaplan bu olaanst
toplantnn, Ingiliz D ileri arivlerinde hibir kaydna rast
lanmyor Ama, Lord Halifaxla adogann verdii bilgiden ve
memurun dzenledii muhtradan yararlanlarak, Foreign O f
fice evrakna ait kitapta (cilt V II, nc s e ri), bu toplantya
sonradan yeni bir ekil verildii anlalmaktadr, tngilizlerin
bu toplant zerine anlattklaryla, Dahlerusun kitabnda ve
Nurembergte anlattklar arasnda olduka byk fark vardr.
Ama eitli anlatlar birletirdiimiz zaman geree ok yak
lam olacamza eminiz.
Ohamberlail ile Halifax, Hitlerin iki ayr teklifi karsnda bulunduklarn hemen anladlar : Biri Hendersona verilen,
teki' de Dahlerus tarafndan o srada getirilmi olan teklif.
Birincisinde, H itlerin Polonya ile hesabm bitirdikten sonra
tngiliz imparatorluuna garanti vermesi teklif ediliyordu; kin
cisinde ise Hitlerin, yeni Polonya snrlarm garanti etme
sinden sonra, Danzigin ve Koridorun kendisine geri verilmesi
amacyla, Ingiltere vastasyla grmelere hazr olduu im
ediliyordu. Btn bunlar, Hitlerle geirdii ekoslovak tecr
besinden az yanan Chamberlain iin hep eski masallard.
Fhrerin, Dahlerus vastasyla gnderdii tekliflerden de p
heleniyordu, isveliye : Bu artlar karsnda bir uzlama yo
lu gremediini, PolonyalIlarn belki Danzigden vazgeebile
ceklerini, ama Koridoru vermektense savamay tercih edecek
lerini, syledi.
Sonunda Dahlerusun, Hitlere verilecek ilk ve gayr resm
sao

cevab alarak Berline dnmesine ve ertesi akam, Hitlere ve

rilecek resm cevap hazrlanp da, Hendersonun Berline gn
derilmesinden nce Hitlerle yapaca grmeyi, Londraya
bildirmesine karar verildi. (ngilizlerin anlattklarna gre)
Halifaxn dedii gibi, Dahlerus kanalyla bu ekilde gayr res
m ve gizli muhaberat yaplmas yznden iler daha da kar
abilirdi... (Bundan tr) Dahlerusun, o gece Berline dn
d zaman, ngiliz hkmetinin cevabn getirmediini, daha
ok Hendersonun getirecei cevaba yol hazrlamak iin geldi
ini belirtmesinin daha doru olaca sylendi. (39)
Bu tannmayan isveli, Avrupann iki en kudretli hk
meti arasndaki grmelerde o kadar nemli bir araclk rol
oynuyordu ki, kendi anlattna gre, Dahlerus Ingiliz Baba
kan ile D ileri Bakanna, bu kritik zamanda, Hendersonu
Pazartesi gnne kadar (ertesi gn) Londrada alkoymalarn
ve Hitlerin Ingiliz grne kar tepkisini kendilerine bildir
dikten sonra cevab vermelerini bile syledi. (40)
Dahlerusun H itlere bildirecei ngiliz gr neydi? Bu
konu biraz tartmaldr. Halifaxn, Dahlerusa szl talimat
verdii srada kabaca alm olduu notlara gre, Ingiliz gr
undan ibaretti :
*. A lm a n ya le In giltere arasnda, iy i bir anlay arzusunun cidd
olarak temin edilmesi. Bu hususta baka trl dnen hi bir kabine
yesi yoktur. . ngiltere, Polonyay a kar taahhtlerini yerine getirm e
ye mecburdur, u. A lm an - Polon ya ayrcalklar ban yoluyla zlmeli
d ir. (41)

Dahlerusa gre ise, kendisine emanet edilen gayr resmi

Ingiliz cevab daha geniti.
Elbetteki 6 nc maddedeki, ngiliz mparatorluuna garanti verilmesi
teklifi reddedildi. Ayn ekilde Almanya seferber durumda kald srece,
smrgeler zerinde herhangi bir tartmaya girmek istemiyorlard. Po
lonya snrlarna gelince, bu snrlarn, be devlet tarafndan garanti edil
mesini stiyorlard. Koridor Sorununun da hemen Polonya ile grlme-

891

sini teklif ediyorlard. (Hitlerin teklifindeki) birinci maddeye gelince,

ngiltere de bir prensip anlamasna varmak istiyordu.*. (42i

Dahlerus, Pazar gn akam Berlin'e utu ve gece yar

sndan az nce Goeringi buldu. Feld-Mareal Ingiliz cevabn
ok elverili" grd. Gece yars Hitleri grdkten sonra, ge
ce saat l de Dahlerusu otelinde telefonla arad ve Hitlerin
Pazartesi gn akam Hendersorun getirecei resm cevap
da ayn ekilde olmak kaydyla Ingiliz grn kabul ettii
ni bildirdi.
Goering memnundu; Dahlerus ise uuyordu, isveli, gece
leyin saat ikide, bu iyi haberi vermek zere, Ingiltere elilii
danman Sir George Ogilvie Forbesi yatandan kaldrd. N i
yeti yalnz bu haberi vermek deil, ayn zamanda resm cevap
ta ne yazacaklarn Ingiliz hkmetine bildirmekti artk
Dahlerus kendisini bu durumda gryordu Hendersonun 28
Austos Pazartesi gn getirecei notada, Ingilterenin, Po
lonyay Almanya ile dorudan doruya ve hemen grmeye
raz edecei zerine bir sz olmal, diyordu Dahlerus.
tFor/esk sonradan 28 Austosta verdii rapora gre)
Dahlerus.
Goering'in brosundan hemen telefon etti ve u noktalan nemli saydn
helirtti,
1. ngiliz cevabnda, Rooseveltin plnna hibir ekilde dcinilmemolidir. C>
2. Hitler, PolonyalIlarn grmelere yanaacandan phelidir. Bu
nun iin cevapta, Almanya ile heme temas kurarak grmelere giri
melerini, ngilterenin PolonyalIlara iddetle tavsiye edecei aka belir
tilmelidir.*. (43) <**)

imdi artk baarsndan emin olan isveli, btn gn Forbese talimat zerine talimat yadrmakla o da grevi gere
i bu talimat Londraya bildirmekle kalmad, kendisi de do<*) Bakan Rooseveltin, Herden, Almanya ile Polonya arasnda
dorudan doruya grmeler yaplmasn isteyen 24 ve 25 Austos tarih
li mesajlar olabilir,
( **) urasn btn iyi niyetimizle belirtmek isteriz ki Dahlerus, bir

892

rudan doruya ngiliz D leri Bakanlna telefon ederek,

Halifaxa bildirilmek zere yeni tavsiyelerde bulundu.
Dnya tarihinin bu kritik zamannda, bizim amatr Isveii diplomat, Berlin ile Londra arasnda gerekten ana mili gibi
bir ey olmutu. Gerek Berlindeki eliliin gnderdii rapor
lardan ve gerekse svelinin ngiliz D leri Bakanlna yap
t tavsiyelerden haberi olan Halifax, 28 Austos gn le
den sonra saat 2de, Varovadaki ngiliz elisi Sir Howard
Kennarda telgraf ekti ve derhal D leri Bakam Becki
grmesi, Beckten, Polonyann Almanya ile hemen grme
ye hazr olduunu H itlere bildirmesi iin ngiliz hkmetine
yetki vermesini istemesi hususunda Eliye talimat verdi. n
giliz D leri Bakam ok acele ediyordu. Henderson'un ayn
gn Berline gtrecei resm cevaba yetkiyi de katmak isti
yordu. Varovadaki elisinden, Beckin verecei cevab hemen
telefonla bildirmesini istedi. Beck istenilen yetkiyi akamstne doru verdi ve bu yetki ngiliz notasna alelacele eklendi. (44)
Henderson, 28 Austos gn akam notay alarak Ber
line dnd. Babakanln kapsnda, silhl ve trampetli bir
S.S. Ktas tarafndan karlanan Henderson (resm diplomatik
formalitelere sonuna kadar riayet ediliyordu) hemen Hitlerin
yanna alindi. Henderson, geceleyin 10.30da notann Almanca
evirisini byleee Hitlere sunmu oldu. anslye hemen nota
y okudu.
ngiliz hkmeti nce Almanya ile Polonya arasndaki
gr ayrlklarnn giderilmesi gerektii konusunda kendisi ile
ok mesajlarndan anlald gibi, ok Alman taraftan bir adam deil
di. Ayn Pazartesi gn, Oranienburg'daki Alman Hava Kuvvetleri komu
tanlnda, Goering ile iki saat konutuktan sonra telefonla ForbesI ara
m ve kendisine 30 - 31 Austos, yni arambay Perembeye balayan
gece, Alman Ordusunun, Polonyaya hcum iin gereken, son mevzilerine
geeceini bildirmiti. Forbes de bu gizli haberi hemen Londraya ula
trmt.

093

 tamamiyte ayn fikirde idi. Bununla birlikte her eyin uz

lamann niteliine ve uzlamaya varlmas iin kullanlacak
yntemlere bal olduu da notaya eklenmiti. Notada, an
slyenin bu noktaya hi temas etmedii ileri srlyordu.
H itlerin, Ingiliz imparatorluuna garanti vermesi teklifi ki
barca reddedilmiti. Ingiliz hkmeti garanti vermi olduu
bir devletin bamszln tehlikeye sokacak bir anlamaya,
ngiltereye teklif edilen herhangi bir yarar karl olarak ra
z olamazd.
Sz demek namus demekti. Verilen garanti yerine getirile
ekti, ama Ingiliz hkmetinin Polonyaya kar gsterdii
titizlikten , Ingilterenin anslye ile eit bir uzlamaya var
may istemedii anlam karlmamalyd.
Bundan sonraki adm, Polonya ile Almanya arasnda, Polonyann
karlarna halel getirilmemesi, uluslararas bir garanti konusunda anla
maya varlmas temeli zerinde dorudan doruya grmelere balamak
olacaktr.
(ngiliz hkmeti) Polonya hkmetinden bu temel zerinde gr
melere hazr olduuna dair teminat almtr ve Majeste Hkmeti, A l
man Hkmetinin de bu hususa raz olmak istediini ummaktadr,
...Alm anya ile Polonya arasnda varlacak... dil bir uzlama... dn
ya barnn yolunu aabilir. B u konuda baarszla urand takdirde,
Almanya ile Byk Britanya arasnda gr birliine varlmas umutlan
ortadan kalkm olacak, iki lke atma durumuna geecek ve btn
dnya bir savaa srklenecektir. Byle biir sonu dnyada bir ei daha
grlmemi byk bir felket olacaktr. (45)

H itler yazy okuyup bitirdikten sonra Henderson, Chamberlan ve Halifaxla yapt grmeler srasnda aldn sy
ledii notlardan yararlanarak Fhrere, notann ayrntlarn
aklamaya balad. Hendersonun sonradan sylediine gre,
Hitlerle o zamana kadar yapt grmeler iinde, kendisinin
en fazla konutuu bu grme oldu. Szleri u noktada topla
nyordu : Ingiltere, Almanyann dostluunu istiyordu, bar
istiyordu; ama H itler Polonya'ya hcum edecek olursa savaS94

acakt. Bu srada sesini karmamaya alan Fhrer, bu sz

lere yine, PolonyalIlarn yaptklar cinayetleri anlatmakla ce
vap verdi ve Polonya ile bar bir zme varabilmek iin
ne kadar kibarca teklifler ileri srdn, ama bir daha bu
nu tekrarlamyacam syledi. Bugn iin Dajzig ile btn
Koridorun iadesinden ve ayn zamanda sava sonunda yap
lan bir plebisitte, halknn yzde doksan Almanyaya oy ver
mi olan Silezyadaki durumun dzeltilmesinden baka hi bir
ey kendisini memnun edemezdi. Bu sz de yaland, az sonra
syledii, 1918den sonra Koridordan bir milyon Almann sr
gn edildii sz de yaland, 1910 ylnda yaplm olan bir
Alman saymna gre, bu blgede yalnzca 385,000 Alman var
d, ama o srada Nazi diktatr, herkesin yalanlarm yutaca
n sanyordu. ngiliz elisi, Berlindeki baarsz elilik grevi
srasnda, Hitlerin yalanlarn bir daha ve son olarak yutu
yordu, nk Final Reporfuna. yle diyor : Hitler bu sefer
de dosta ve makl davrand ve kendisine getirdiim cevaptan
tr pek memnun olmam gibi grnmedi.
Henderson, geceleyin saat 2.35de Londraya ektii uzun
telgrafta, Hitlerle yapt grmeyi anlatrken sonunda ken
disine dosdoru iki soru sordum, diyor, (46)
PolonyalIlarla dorudan doruya grmek istiyor muydu ve halkn
mbadelesi sorununu konumaya hazr myd? tkincl soruya olumlu ce
vap verdi (A m a ayn zamanda snrlarn dzeltilmesini dndnden
phem yoktu).

Birimci noktaya gelince, nce ngiliz notasnn tmn

dikkatle incelemesi gerekiyordu. Henderson, gnderdii ra
porda, bu konuya gelince anslyenin, Ribbentropa dnerek
unu sylediini bildiriyor : Goeringi aralm da konua,
lm. Hitler, ngiliz yazsna ertesi gn, yni 29 Austos Sal
gn yazl bir cevap vereceini bildirdi.
Henderson, Halifaxa verdii raporda ayrca unu da be895

lirtiyordu : Her iki taraf da, iyice direndii halde grme

olduka dost bir hava iinde geti." Henderson, gemiteki tec
rbelerine ramen, Hitlerin neden byle dost bir hava yaratt
m belki de anlyamamt. Hitler o hafta sonu tatilinde, P o
lonyaya kar hcuma gemek karandan hl vazgemi deil
di; ngiliz hkmetinin ve Hendersonun btn syledik1erine
ramen, ngiltereyi hl sava dnda tutabileceini umuyor
du.
Dalkavuk ve cahil Ribbentropun etkisinde kalan H itlerin,
ngilterenin, sznde duracan syledii halde, yine de ca
yacana inand anlalyor.
Ertesi gn Henderson uzun raporuna bir not daha ekledi :
Hitler, blf yapmadn ve blf yaptn sananlarn byk bir ha
taya deceklerini tekrar tekrar syledi. Be.n de kendisine bunu ok iyi
bildiimi ve bizim de blf yapmadmz cevabm verdim. H err Hitler
de bunu ok yi bildiini syledi,:' (47)

Syledi ama anlad m ya? Austosun 29unda verdii ce

vapta, ngiliz hkmetine yapt numaraya baklacak dursa,
Hitler yine bildiini okuyacan sanyordu.
ngiliz cevab ve Hitlerin bu cevaba kar gsterdii ilk
tepki, Berlinde, zellikle Goeringin evresinde byk bir iyim
serlik yaratt. Dahlerus, zamannn byk birksmm bu ev
rede geiriyordu. 29 Austos gecesi saat 1.30da sveliyi,
Feld-Marealin yaverlerinden biri babakanlktan arad. Hen
derson ayrldktan sonra Hitler, Ribbentrop ve Goering Ba
bakanlkta babaa vermiler, ngiliz notasn dnmlerdi.
Dahlerusun Alman dostu, telefonla kendisine ngiliz cevabn
ok doyurucu bulduklarn, sava tehlikesine gemi gzy
le baklabileceini bildiriyordu.
Dahlerus, bu yi haberi uluslararas telefonla, erkenden
ngiliz D leri Bakanlna ulatrd ve Hitler ile Goeringin,
artk kesin bir bar uzlama imkn bulunduuna inandkla
896

rn bildirdi. Dahlerus, sabahleyin saat 10.50de Goeringi gr

d. Goering, kendisini byk bir cokunluk iinde karlad
Ellerini avularnn iine ald ve sevinle b a rd : Bar ola
cak! Bar garanti artk! Bu mutlu teminat alan sveli, so
luu ngiliz eliliinde ald. O gne kadar ahsen hi karla
mad Hendersona, bu sevinli haberi vermek istiyordu. El
inin bu karlamay anlatan raporuna gre, Dahlerus Alman
larn ok iyimser olduklarn bildirdi. Esas bakmndan ngi
liz cevabyla mutabk tlar. Dahlerus, Hitler'in yalnzca
Danzig ile Koridoru, hem de btn Koridoru deil, Danzige
giden tren yolu boyundaki kk bir paray istediini syledi.
Dahlerusun sylediklerine baklrsa Fhrer, ok mkul dav
ranmaya artk karar vermiti. PolonyalIlarla bir yerde bulu
mak iin elinden gelen abay harcayacakt. (48)
Sonunda gerei bir para anlamaya balayan Sir Nevile
Henderson, btn bunlara pek inanmad. Kendisinin anlatt
na gre, H itlerin bir tek szne bile inanlamyacan ve el
iyi yzlerce kere atlatm olan dostu Goeringin de ayn
mal olduunu ziyaretisine syledi. Hendersonun grne
gre Hitler, namussuzca ve haince bir oyun oynuyordu.
Ama o srada olaylarn tam gbeinde bulunan sveli,
bir trl nanamyordu buna. Hendersondan da sonra gelecek
tir svelinin akl bana. Dahlerus, elinin nedeni an
lalamayan ktmserliinin, kendi abalarn tehlikeye dr
memesi iin, akam saat 7.10da yeniden D leri Bakanl
na telefon etti ve Almanlarn verecei cevaptan bir zorluk
kmayacann Halifaxa bildirilmesini syledi. PolonyalIlara
doru drst davranmalarnn sylenmesini, ngiliz hkme
tine tenbh etmeyi de unutmad. (49)
Henderson, 29 Austos gn akamst saat 7.15de, A l
manya'nn resm cevabm Fhrerden almak zere, be daki
ka kadar bir gecikmeyle Babakanlk binasna geldi. Goering

897

F : 57

ile isveli dostunun ne kadar bo yere umutlandklar az sonra

anlald. Elinin bu grmeden hemen sonra Hafaxa gn
derdii rapora gre, grme frtnal bir hava iinde gemi
ve Herr Hitler, bir gn nce olduundan ok daha az mkul
davranm ti.
Resm ve yazl Alman notasnda da, Almanya'nn Ingilte
re ile dost geinmek istedii tekrarlanyordu. Ancak bu dost
luunun Almanya'nn kendi hayati karlarndan vazgemesi
bahasna alnamyaca belirtilmekteydi.
Polonyann kt
davranlar, kkrtmalar ve yapt barbarca iler yznden
gklere kadar ykselen feryatlar zerine, bilinen uzunca bir
giriten sonra Hitler, isteklerini lk defa resmen ve yazl
olarak ortaya atyordu : Danzig ve Koridor geri verilecek; Po
lonyadaki Almanlarn karlar korunacak. Bugnk durumu
ortadan kaldrmak iin diyordu, artk deil haftalar, gnler,
belki de saatler bile kalmamtr.
Yaz yle devam ediyordu : Almanya, Polonya ile doru
dan doruya bir uzlamaya varlmas yolundaki Ingiliz gr
ne katlmamaktadr. Bununla birlikte, Almanya srf Ingi
liz hkmetini memnun etmek ve Ingiliz - Alman dostluunun
karlarn korumak iin ngiliz teklifini kabul ederek, Polon
ya ile dorudan doruya grmelere girimeye hazrd. Po
lonyada yeni bir toprak ayarlamas yaplmas halinde A l
man hkmeti, Sovyetler Birliinin muvafakatini almadan ga
ranti veremezdi (ngiliz hkmeti, Nazi - Sovyet Paktnn,
Polonya'nn blnmesine ilikin gizli protokol elbette bilmi
yordu). Notada Alman hkmetinin, bu teklifleri yaparken,
Polonyann hayati karlarna dokunmak ya da bamsz bir
Polonya devletinin varlndan phe etmek gibi bir niyetinin
hibir zaman bulunmad da syleniyordu.
Ve tuzak sonuna doru kyordu ortaya :
Bu bakmdan Alman hkmeti, ngiliz hkmetinin, Berlin'e tam
yetki sahibi bir Polonya heyetinin gnderilmesi konusundaki teklifini ka

ile isveli dostunun ne kadar bo yere umutlandklar az sonra

anlald. Elinin bu grmeden hemen sonra Halifaxa gn
derdii rapora gre, grme frtnal bir hava iinde gemi
ve Herr Hitler, bir gn nce olduundan ok daha az mkul
davranm ti.
Resm ve yazl Aiman notasnda da, Almanya'nn Ingilte
re ile dost geinmek istedii tekrarlanyordu. Ancak bu dost,
luunun Almanya'nn kendi hayati karlarndan vazgemesi
bahasna alnamyaca belirtilmekteydi.
Polonyann kt
davranlar, kkrtmalar ve yapt barbarca iler yznden
gklere kadar ykselen feryatlar zerine, bilinen uzunca bir
giriten sonra Hitler, isteklerini lk defa resmen ve yazl
olarak ortaya atyordu : Danzig ve Koridor geri verilecek; Po
lonyadaki Almanlarn karlar korunacak. Bugnk durumu
ortadan kaldrmak iin diyordu, artk deil haftalar, gnler,
belki de saatler bile kalmamtr.
Yaz yle devam ediyordu : Almanya, Polonya ile doru
dan doruya bir uzlamaya varlmas yolundaki Ingiliz gr
ne katlmamaktadr. Bununla birlikte, Almanya srf Ingi
liz hkmetini memnun etmek ve Ingiliz - Alman dostluunun
karlarn korumak iin ngiliz teklifini kabul ederek, Polon,
ya ile dorudan doruya grmelere girimeye hazrd. Po
lonyada yeni bir toprak ayarlamas yaplmas halinde A l
man hkmeti, Sovyetler Birliinin muvafakatini almadan ga
ranti veremezdi (ngiliz hkmeti, Nazi - Sovyet Paktnn,
Polonya'nn blnmesine ilikin gizli protokol elbette bilmi
yordu). Notada Alman hkmetinin, bu teklifleri yaparken,
Polonyann hayati karlarna dokunmak ya da bamsz bir
Polonya devletinin varlndan phe etmek gibi bir niyetinin
hibir zaman bulunmad da syleniyordu.
Ve tuzak sonuna doru kyordu ortaya :
B u bakmdan Alman hkmeti, ngiliz hkmetinin, Berline tam
yetki sahibi bir Polonya heyetinin gnderilmesi konusundaki teklifini ka-

hul eder. Bu heyet 30 Austos 1939 aramba gn Berline varm ol

maldr.
Alman hkmeti, bu heyetin kabul edecei zm ekline ilikin tek.
lifleri hemen, hazrlayacak ve eer mmkn olursa, bu teklifleri Polonja l temsilcilerin varlarndan nce ngiliz hkmetine sunacaktr.^ (50)

Henderson notay okurken, Hitlerle Ribbentrop hi sesle

rini karmadan kendisine bakyorlard. Yaznn, Almanlarn
ertesi gn tam yetkili bir Polonya heyetinin gelmesini bekledik,
lerini bildiren yerine gelince, Henderson "bu ltimatom gibi
bir ey dedi. Ama H itlerle Ribbentrop bu yorumu'hemen red
dettiler. Niyetlerinin tepeden trnaa kadar silahlanm iki
ordunun kar karya bulunduu bir srada, zamann nemini
belirtmek olduunu sylediler.
Herhalde H itlerin, Schuschnigg ile Haay nasl kabul et
tiini hatrlayan eli, kendi anlattna gre, Polonya ola
anst heyeti gelecek olursa iyi m i" karlanacan ve g
rmelerin tamamiyle eit bir hava iinde mi geeceini sor
du.
Hitler, Elbette, cevabn verdi.
Bundan sonra, H itlerin bir yerde, Hendersonun deyimiyle,
durup dururken Polonyada ldrlen Alnanlara hi aldr
etmediini eliye sylemesi zerinde, iava birdenbire elektrik
lendi. Kendi anlattna gre, Henderson buna sert bir cevap
verdi. (* )
O gece Alman Babakanlk binasndan, ok kara duygu
larla aynldm. diyor Henderson, sonradan yazd hatrala
rnda, ama o srada Londraya gnderdii raporda bundan hi
sz yok. itler, kendisine unlar sylemitir. Askerlerim ba
na soruyorlar Evet mi, hayr m ? Zaten bir hafta kaybettiler.
{ * ) Henderson, ertesi gn Halifaxa ektii telgrafta yle diyordu :
'Hitlerin yzne kar barmaya baladm... Sonra avazm kt kadar
bardm. (51). Birinci ngiliz belgesinde bu sinirli havadan sz edilme
mektedir.

bir hafta daha kaybedemezler, yoksa dmanlarnn arasna bir

de yamuru katmalar gerekir.
Bununla birlikte, ertesi gn Hitlerin tuza harekete geip
de dalaveresi ortaya kncaya kadar elinin bu tuzan fark
na varmam olduu, kendisinin gerek o gn gnderdii rapor
lardan ve gerekse yazd kitaptan anlalmaktadr. Diktatrn
bir oyun oynamak istedii, verdii notann metninden ok iyi
anlalyordu. 29 Austos gn akam, tam yetkili bir heyetin
grmelere balamak zere Berline gelmesini istemiti. Bu
heyete de, Avusturya Babakan ile ekoslovakya Cumhurba
kanna oynad oyunu oynamak istedii belliydi. Polonya'nn
da ayn duruma dtn sanyordu. Eer Polonya, hemen
Berline heyet gndermiyecek olursa ki gndermiyecei ke
sindi ya da grmek zere gelenler, Hitlerin artlarn ka
bul etmiyecek olurlarsa o zaman Polonya bar bir uzlama
y reddetmekle sulandrlacak ve ngiltere ile Fransa da bel
ki yardmna komaktan vazgeeceklerdi. ok ilkel bir plnd
bu, ama basit ve akt. (*)
Ama Hendersoo, 29 Austos gn gecesi bunun farkna
varamad. H itlerle yapt grme ile ilgili olarak Londraya
gnderecei raporu hazrlad srada, bir yandan da Polonya
elisini ngiliz eliliine ard. Alman notasn ve Hitlerle
yapt grmeyi kendisine uzun uzun anlatt; ifadesine gre,
Polonya elisine hemen harekete geilmesi zorunluluunu be
lirttim. Polonyann kendi karlar bakmndan, teklif edilen
grmelerde Polonyay temsil edecek birinin, bir an nce t
yin edilmesi iin hkmetini zorlamasn kendisinden rica et
tim. (52)
( * ) General Halder, Hitler'in oyununu, 29 Austos tarihli gnce ya
zsnda ksaca yle anlatyor : Fhrer ngilizlerle Franszlarn ve Po
lonyalIlarn aralarn aacan umuyor. Strateji . bir demagojik ve de
mokratik istekler baraj amak...
PolonyalIlar 30 Austosta
Berlin'e
gelecekler. 31 Austosta grmeler kesilecek; 1 Eyllde zora bavur
maya balyacaz."

900

Londradaki D leri Bakanlnda ise herkes sakindi. 2&

Austos gece saat 2de Halifax Alman cevabm ve Henderson
un H itlerle yapt grme zerine verdii raporu inceledik
ten sonra, eliye ektii telgrafta, Alman notasnn dikkatle
incelendiini, bugn Berlinde bir Polonya temsilcisi bulun
durmamz dnmenin akll bir davran olmadm, ve A l
man hkmetinin bunu ummamas gerektiini bildirdi (53).
Diplomatlarla Jngiliz D leri memurlar, geceyi gndze ka
tarak harl harl altlar ve Henderson, H alifaxn hazrla
d bu mesaj sabahleyin saat 4.30da \Vhehnstrasseye sun
du.
Henderson o gn, yni 30 Austos gn, Londradan ge
len drt mesaj daha Alman Babakanlna verdi. Bunlardan
birini Chamberlain ahsen, Hitlere gndermiti. Ingiliz Ba
bakan bu mesajnda. Alman cevabnn byk bir ivedilikle
incelendiini, ve notann tmne akama doru cevap verilece
ini Hitlere bildiriyordu. Bu arada Ingiliz Babakan, Polonya
hkmetinden olduu gibi, Alman hkmetinden de smr a
tmalarndan kanlmasn istiyordu. Bakaca, Ingiliz - A l
man grlerinde bir anlamaya varlmas iin yaplan gr
teatilerini iyi karlyordu (54). ikinci mesaj da Halifaxdan
geliyor, aa yukar ayn havay tayordu; D ileri Sekre
terinden gelen nc mesajda ise Polonyadaki Alman sabo
tajlar zerine verilen raporlardan sz ediliyor ve Almanlardan,
bu gibi hareketlerden kanlmas isteniyordu. Halifaxn, ak
amst saat 6.50de ekilen drdnc mesaj ise, gerek Ingi
liz D ileri Bakanlnn ve gerekse Berlindeki Ingiliz eli
sinin, ser? bir tutum almaya baladm gsteriyordu.
Henderson, o gn sabahleyin durumu bir daha grtk
ten sonra, Londraya yle bir telgraf ekmiti :
B ir yandan, yalnzca barmn srdrlmesi i, PolonyalIlarn ken
dilerini feda etmeye kazr olduklarn dnyaya gi-stermek zere bile olsa,
Hitlerle dorudan doruya iliki kurmak amacyla yaplan bu son te
901

ebbs, Polonya lk met inin kabul etmesini hl tavsiye etmekle bir

likte, Almanlarn cevabndan da yalnzca u sonucun karlabilecei ka
nsndaym : Hitler, elinden gelirse, yumuak bar yol iarla, ama elinden
gelmezse kuvvete ba vurarak, amacna varmaya kararldr,;. (55)

O srada Henderson bile, artk yeni bir Mnih istemiyordu.

PolonyalIlar ise kendileri iin byle bir teebbse girimeyi
akllarndan bile geirmiyorlard. O gn, 30 Austosta, Varo
vadaki ngiliz elisi, sabah saat 10da Halifajca ektii telg
rafta, Polonya hkmetini, Hitlerin teklif ettii temel ze
rinde bir grme yapmak zere. Bay Becki ya da baka bir
temsilciyi, hemen Berline gndermeye kandrmaya imkn
bulunmadn bildirmiti. PolonyalIlar, zellikle, ekoslovak
ya, Litvanya ve Avusturya rneklerini grdkten sonra byle
bir kt duruma dgmektense, erge dverek yok olmay
tercih edeceklerdir. Eli, eer grmeler eit durumda olan,
lar arasnda yaplacaksa bu grmelerin tarafsz bir lkede
yaplmas gerektiini sylyordu. (56)
Halifaxn gittike sertleen tutumu, Berlin ve Varova
daki elilerinden gelen bilgilerle daha da glendi ve Hender
sona ektii telgrafta, Ingiliz hkmetinin, H itlerin isteine
uyarak, Berline tam yetkili bir temsilci gndermelerini Po
lonyalIlardan isteyemeyeceini bildirdi. D leri Bakam bu
nu bsbtn aklszca bir tutum sayyordu.
(H a lita * mesajna u szleri de eklemiti) teklifler hazr olduuna
gre, normal yolu zleyerek Polonya elisini armalarn,
Varova'ya
gnderilmek zere teklifleri kendisine vermelerini, grmelere balamak
zere kendilerini davet etmelerini, Alman hkmetine
tavsiye edemez
misiniz? (57)

H itlerin son notasna Ingilterenin verdii cevap, 30 - 31

Austos gece yars Henderson tarafndan Ribbentropa sunul
du. Grme ok dramatik bir hava iinde geti. Sahnenin tek
tan Dr. Schmidt, sonradan grdklerini anlatrken yle der -,
Yirm i yllk tercmanlk hayatmda grdm en sert g
rme bu olmutur. (58)
902

Eli, grmeden hemen sonra Halifaxa ektii telgrafta

size sunu sylemeliyim ki, tatsz bir grme srasnda Ribbentropun taknd btn tavr, H itleri ok kt bir ekilde
taklit etmekten ibaretti. Henderson, hafta sonra verdii
Final BeyorVda, Alman D ileri Bakannn "her maddeyi s
rasyla ayr ayr anlattka gitgide daha dmanca bir tavr
takndn hatrlyordu. Byk bir heyecanla sandalyasmda
srayp duruyor, daha baka syliyecek bir eyin olup olma
dn soruyordu. Ben de var' diyordum. Schmidtin anlatt
na gre, Henderson da sandalyasmda sryordu. Yine bu
tek tann anlattna gre, bir ara her ikisi de sandalyalarndan frladlar ve birbirlerine yle baktlar ki, Alman tercman
neredeyse kapacaklarn sand.
Ama tarih bakmndan nemli olan, Alman D leri Ba
kan ile Ingiliz elisinin, 30 - 31 Austos gece yars, Berlinde
yaptklar bu grmenin ok garip bir ekilde gemi olmas
deildir, nemli olan, bu frtnal grme srasnda, Nazi Alrnanyasnn tutumu ile Hendersonun yetimesi bakmndan,
Hitleri son bir hileye daha bavurmak zorunda brakan bir ge
limenin olmasyd. Ama vakit ok geti ve yaplacak baka
bir numara da kalmamt artk.
Ribbentrop, Ingiliz cevabna yle bir gz att; Hender
sonun aklama teebbslerini dinlemedi bile (* ). Henderson.
( i:)

ngiliz notasnn uzlac gibi grnen havasnn ardnda sert

bir tutum seziliyordu. Notada Ingiliz hkmetince, ilikilerin dzeltilmesi

konusunda Almanyann gsterdii istein paylald ancak byle bir
dzelmeyi gerekletirmek iin teki dostlarn karlarnn fed edilemiyecei" bi'Ariliyordu. Ingiltere hkmeti Alm anyann kendi hayati
karlarn fed edemiyeceini ok iyi anlyordu, ama Polonya hkmeti
de ayn durumdayd. Hitler'in ortaya att artlar bakmndan ak bir
saknca ileri srmesi gerekiyordu ve Berlin ile Varova arasda doru
dan doruya grmelere girimeyi tevik etmekle birlikte hemen bugn
byle bir temasn kurulmasn" pratik bulmuyordu, (Notann metni, British Bine Book, s. 142 - 143 dedir.)
903

H itlerin, son notasnda, tngilizlere vaad ettii Polonya uzla

mas ile ilgili Alman tekliflerinden sz etmeye cesaret edince
Ribbentrop kzarak, gece yarsna kadar Polonya temsilcisi
gelmediine gre artk vaktin ok ge olduu cevabn verdi.
Bununla birlikte Almanlar teklifleri hazrlamlard. Ribbentrop
bu teklifleri okumaya balad.
Almanca olarak hzl hzl, daha ok, beni azami ekilde
kzdracak bir tavrla kelimeleri yutarcasna okudu diyor
Henderson verdii raporda.
On alt madden in ancak alt ya da yedi maddesini
anlayabildim,
ama metni dikkatle incelemeden bunlarn bile doruluunu garanti etmek
mmkn deildi. Okuma bittikten sonra metni grmek istedim. Ribbentrop
kesinlikle reddetti, belgeyi kzarak masann stne frlatt ve PolonyalI
temsilcinin gece yansna kadar gelmediine gre gnn artk gemi ol
duunu syledi. (*>

Gn gemi olabilirdi, nk Almanlarn da istedii buy

du. Ama Almanlar iin nemli olan, bu tekliflerin zaten cid
diye alnmak ya da incelenmek zere hazrlanmam olmasyd.
Aslnda bu teklifler birer numarayd. H itierin, ileri srd
istekler zerinde, son dakikada Polonya ile makl bir uzlama
yolu bulmaya teebbs ettiini Alman halkna ve olabilirse,
<*) Bu kitabn yazanm gre, Nurem berg mahkemesindeki balca
sanklarn en zavalls olan ve en kt savunuyu yapan Ribbentrop.
durumas srasnda, Hitlevin on alt .maddeyi kendisine ahsen dikte"
ettirdiini ve bu teklifleri vermekten beni aka alkoyduunu syledi.
Neden alkoyduunu sylemedii gibi, sorgusu srasnda kendisine byle
bir ey de sorulmad. Ribbentrop, yalnzca unlar syledi. Hitler, uy
gun grdm takdirde, bu maddelerin yalnzca zelini giliz elisine
aklayabileceimi syledi. Ben bundan da leri gittim : btn teklifleri
batan aa okudum. (59). Dr. Schmtdt, Rlbbentopun, teklif metnini
Henderson'un anlayamyaca kadar hzl okuduu iddiasn inkr ediyor.
D leri Bakannn, "bile bile hzl okumadm sylyor. Schmidtin id
diasna gre, Henderson Almancay ok iyi bilmiyordu ve bu gibi nemli
grmelerde, kendi ana dilini kulansayd daha etkili olurdu. Ribbentrop..
un ngilizcesi ise ok iyi idi, ama bu gioi grmelerde ngilizce konu
mak istemezdi. (60>

dnyaya gstermek zere hazrlanm birer yutturmaeayd.

Zavall Fhrer nelere katlanmamt. Dr. Schmidt bir ara, Hitlerin yle sylediini iitir : zellikle Alman halkna, bar
korumak iin elimden gelen her eyi yaptm gsterecek bir
bahane gerekti bana. Danzig ve Koridor sorunlar zerinde bir
anlamaya varmak iin, neden bu kadar yumuak bir teklif ha
zrladm aklar bu. (*)
Son gnlerde ileri srd tekliflere baklacak olursa,
gerekten de ok yumuak tekliflerdi bunlar. Hitler yalnzca,
Danzig'in Almanyaya geri verilmesini istiyordu. Koridorun
gelecei bir plebisitle kararlatrlacak ve bu da ancak on iki
aylk bir dnemden sonra, sinirler yatt zaman yaplacakt.
Polonya, Gidinya limann elinden karmyacakt. Koridor ki
min olursa, kardaki tarafa, kara ve demiryollarnda lke-d
(extraterritorial) geme hakk tannacakt, bu teklif ilkbahar
da yapt teklifin yeniden gzden geirilmi ekliydi. Halk
karlkl olarak deitirilecek, her iki lke, kardaki lkenin
kendi halkna tand haklar, kendi lkesinde bulunan teki
halka da tanyacakt.
Bu teklifler ciddi bir ekilde ileri srlseydi, hi olmazsa
Almanya ile Polonya arasndaki grmelerin temeli olabilir ve
dnya da ayn kuak iinde ikinci byk bir savatan kurtula
bilirdi, diye dnenler bulunacaktr. Teklifler, Austosun
31inci gn gece saat 9da, yni Hitlerin, Polonyaya taarruz
iin son emri vermesinden tam sekiz buuk saat sonra, Alman
(--) On alt maddelik teklifin metni, 30 Austos gn sabah saat
0,15de, yni tekliflerin Hendersona hzl hzl okunmasndan drt saat
sonra, Londradaki Alman maslahatgzarna telgrafla bildirildi. Londra
daki Alman* temsilcisinden bu ''tekliflerin tamamiyle gizli tutulmas ve
yeni bir talimat gelmedike kimseye bunlardan sz edilmemesi bildirildi
(61). Hitlerin, bir gn nce verdii notada, bu teklifleri, PolonyalI tem
silcinin gelmesinden nce ngilz hkmetine sunmay vaad ettii unu
tulmamaldr.

905

halkna bildirildi ve Berlindeki durumdan anladma gre de

Alman halk bu numaray bal gibi yuttu. Nitekim bu kitabn
yazar da, teklifleri radyodan dinledii zaman bu gzel teklif
lerin etkisinde kalarak rahata aldand ve bu fikrini de barn
son gecesi Amerikaya yapt yaynda syledi.
Henderson, sonradan anlattna gre, 30 -31 Austos ge
cesi, son bar umudunun da yitirilmi olduuna inanarak
ngiliz eliliine dnd. Ama hl da bir eyler yapmaya al
yordu. Gece saat 2de Polonya elisini yatandan kaldrd;
hemen elilie gelmesini istedi. Ribbentropla yapt gr
meyi objektif ve lml olmaya dikkat ederek anlatt. Alman
teklifindeki iki noktann, Danzigin ayrlmas ve Koridorda
plebisit yaplmas olduunu bildirdi. Anlayabildii kadar, b
tn bunlarn pek gayr makl saylamayacam syledi vc
Lipskiye, Feld-Mareal Smigly-Rydz ile Feld-Mareal Goering
arasnda hemen bir grme yaplmasn tavsiye etmesini tek
lif etti. Henderson Herr von Ribbentropun ynetecei bir g
rmenin baaryla sonulanacam ummadm da szlerime
ekledim, diyor sonradan. (*) (62)
Bu arada bizim yorulmaz Dahlerus cenaplar da elini ko
lunu balam oturmuyordu. 29 Austos gece saat 10da Goe
ring, kendisini evine artm ve az nce Hitler, Ribbentrop ve
Henderson arasnda geen tatsz olaylar kendisine anlatm
t. iko Feld-Mareal sinirliydi, isveli dostunun karsnda,
PolonyalIlarla tngilizlere verdi veritirdi. Sonra biraz yatr
( * ) Sabah saat 5.15 (31 Austos de, Halifax tarafndan alnan br
raporunda, Henderson, Lipskiye Rbbentropu telefonla
aramasn ve
kendisinden Polonya hkmetine bildirilmek zere Alman tekliflerim is
temesini 'ok kuvvetli bir dille sylemiti.
Lipski, nce Varova ile
grmesi gerektii cevabn vermiti. Henderson aynea unu eklemiti
raporuna : Polonya elisi hemen hkmetine telefon edeceini vaat etti,
ama hkmetinden ald talimata uyarak o kadar gevek ve o kadar
isteksiz davranyordu ki teebbsn ok etkili olacandan emin deil
dim." (63)

906

gibi oldu. Fhrerin, PolonyalIlar iin, cmerte (grosszueg ig ) bir teklif hazrladn, bu teklifte kesenkes bir istek ola
rak yalnzca Danzigin geri verilmesinden baka bir ey bulun
madn, Koridorun geleceini ise uluslararas bir denetim
altnda yaplacak bir plebisite kibarca braktn, konuuna
anlatt. Dahlerus, plebisit yaplacak blgenin bykln hi
heyecanlanmadan sorunca, Goering eski bir atlastan bir sayfa
kopard, Polonya ve Almanya blmlerini renkli kalemle
boyad. Haritaya gre Almanlar, Birinci Dnya Savandan
nce ellerinde bulundurduklar Prusya Polonyasn geri almak
la yetinmiyorlard. 1914 snrnn altm mil dousuna den
Lodz adndaki sanayi ehrini de Almanyaya katyorlard, is
veli arac, Nazi Almanyasmda bu kadar nemli kararlarn bu
kadar sratle ve rahata alnmasna armaktan baka
bir ey yapamad. Bununla birlikte, Goeringin istei zerine,
hemen Londraya umay, ngiliz hkmetine Hitlerin hl ba
r istediini ve Fhrerin Polonyaya ok yumuak bir teklif
te bulunmasnn bunun bir tant saylabileceini sylemeyi ka
bul etti.
B ir trl bkp usanmyaca anlalan Dahlerus 30 Aus
tos gn sabah saat 4de Londraya utu. Gazetecileri atlatmak
iin Hestondan hkmet dairelerinin bulunduu Oityye kadar
birka otomobil deitire deitire (aslnda varln bilen bir
tek gazeteci bile yoktu) sabah saat 10.30da Dovming Streete
vard. Chamberlain, Halifax, Wilson ve Cadogan hemen ken
disini kabul ettiler.
Ama Mnihi yaratan Ingiliz (D ileri Bakanlnda
daim memur olan Cadogan Nazi bylerine hibir zaman kan
tlamtr) artk ne Hitler ile Goeringin yatanlarna kanmak,
ne de Dahlerusun abalarndan yararlanmak niyetindeydiler.
Bizim iyi niyetli isveli tngilizi de Nazi liderlerinden ok
phe eder" durumda buldu ve artk, Polonyaya sava iln
etmekten Hitleri kimsenin alkoyamyacam anlar gibi ol
907

du. Hitlerin, Berlinde yirmi drt saat iinde, yetkili bir Polon
ya temsilcisinin bulundurulmas eklindeki numarasm da n
giliz hkmetinin yutmad isveli aracya ayrca bildirildi.
Ama Dahlerus da, Berlindeki Henderson gibi, abalarna
ara vermedi. Berlinde Goeringe telefon etti, Polonya ve Al.
manya delegelerinin Almanyann dnda bir yerde buluma
larn teklif etti, ama ksaca, H itlerin Berlinde olduu ve
grmenin ancak Berlinde yaplabilecei cevabn ald.
Bylece bizim isveli arac, bu son uuundan hi bir ey
elde edemedi. Gece yars yeniden Berline dnd. Orada hi ol
mazsa bir ie daha yaramak frsatn bulduu sylenebilir :
Gece yars, Goeringin kararghna gitti. Hava Kuvvetleri
Bakam, eski neesini bulmutu. Goering Flrerin, Ribbentrop kanalyla, Hendersona Polonya iin demokratik, drst
ve elverili bir teklif sunduunu haber verdi. Douming Street'
teki grmeden sonra, akl bana gelmi gibi grnen Dahle
rus, bunun gerek olup olmadn anlamak iin Ingiliz elili
inde Forbese telefon etti ve Ribbentropun teklif artlarn
aznda yuvarladn", Hendersonun bu artlan anlamad
n ve eliye de metnin bir kopyasnn verilmediini rendi.
Dahlerus, kendi anlattna gre, Ingiltere gibi bir imparator
luun elisine bu ekilde davranmann doru olmadn Goe
ringe syledi ve on alt maddelik teklifin bir kopyas yannda
bulunan Feld-Marealden, teklif metnini telefonla Ingiliz eli
liine bildirmesine izin vermesini rica etti. Goering biraz durak
sadktan sonra buna raz oldu. (*)
Bylece tannmayan bir isveli i adamnn teebbs ve
Hava Kuvvetleri Bakanmm gz yummas sonunda, i, Hitler( * ) Goering, Nurernberg'teki durumas srasnda, Hitlerin teklif
metnini ngiliz eliliine bildirmekle biiyk bir tehlikeyi gze aldn,
nk Hitlerin bu metnin bakalarna bildirilmesini yasaklam oldu
unu syledi. Goering mahkemede bu tehlikeyi ancak ben gze alabilir
dim," dedi. (64)

908

le Ribbentropm elinden kt ve Ingilizler, Alman teklifleri"

ni Polonyaya bildirdiler. D lerinin ynetilmesinde hibir
zaman budalaca davranmam olan ve bu konuda byk tecr
besi bulunan Feld-Mareal, sonunda teklifleri Ingilizlere gizlice
bildirmenin birtakm yararlar olduunu, Fhrer ile dalkavu
u Ribbentroptan daha iyi anlamt.
Goering, Hendersonun metni daha iyi anlamasn sala
mak zere, Dahlerusun eline, 31 Austos aramba gn, on
alt maddelik teklifin bir kopyasn vererek, sabah saat 10da
Dahlerusu Ingiliz eliliine gnderdi. Henderson, Polonya el
isini hl Almanlarla istenilen ekilde temasa gemek iin
kandrmaya alyordu. Sabah saat 8de Lipski ile yine ayn
konuyu, bu sefer telefonla yeniden konumu, Polonyann
leye kadar harekete gemedii takdirde sava kacan sy
lemiti ("). Dahlerus, Alman tekliflerini getirdikten az sonra
Henderson, kendisini Forbes ile birlikte Polonya eliliine gn
derdi. O zamana kadar Dahlerusun adm bile duymam olan
Lipski, isveli ile karlanca birden ard sveli, bu s
rada Berlindeki btn byk diplomatlar gibi sinirli ve ok
yorgundu ve Dahlerus, kendisine, hemen Goeringe giderek
Fhrerin teklifini kabul ettiini sylemesini isteyince eli
sinirlendi. On alt maddeyi, bitiik odadaki bir sekretere dik
te etmesini isveliden rica ettikten sonra, byle bir zamanda
bu kadar ciddi bir konu iin, beraberinde bir yabancy getir
mesinden tr Forbese kzd. Sinirli Polonya elisi, gayr res
m olarak el altndan alm olduu ve Ingiliz elisinin, bir gece
( * } Arkanl Fransz elisi bile, ngiliz meslektann bu hareke
tini desteklemiti, Henderson, sabah saat 9'da kendisine telefon etmi ve
PolonyalIlarn Berline yetkili bir temsilci gndermeye leye kadar raz
olmadklar takdirde. Alm an Ordusunun hcuma geeceini bildirmiti.
Coulondre, bunun zerine hemen Polonya eliliine gitmi, Lipskiye, h
kmetine telefon etmesini, Alm anlarla yetkili temsilci olarak temasa
gemek zere kendisinin tyinini istemesini sylemiti. (Fransz S a n Ki
tab, Franszca bask, s. 366 - 67)

nce ok sama grmediini syledii bir tek lif zerinde g

rmelere balanabilmesi iin, kendisi ve hkmeti zerinde
yapt baskya herhalde ok can sklyordu (* ). Henderson
un grn ngiliz D leri Bakanlnn onaylamadn
bilmiyordu. Bildii bir ey varsa o da uydu: ngiliz elisi tara
fndan gnderilmi bile olsa, ne olduu bilinmeyen bir sveli
nin verdii de uymak ve kendisine yetki verilmi bile olsa
ki verilmemiti Hitlerin teklifini" kabul etmek zere
Goeringe gitmek niyetinde deildi. (**)
;'j )

31 Austos gn leye kadar, hemen

hemen ne pahasna

olursa olsun bar korumak iin umutsuzca uraan Henderson, Alman

artlarnn olduka makl ve lml olduu kansndayd. Rbbentrop, o
gece yars kendisine Alman tekliflerinin Polonya temsilcisinin gelmeme
si yznden vaktinin gemi olduunu syledii, Polonya hkmetinin
bu teklifleri grmedii, ve bunlarn bir yutturmaca olduunu bildii halde
Henderson, btn gn Polonya zerine bask yaptrtmaya alt ve Fhrerin on alt maddesinin de makl olduunu syleyip durdu.
Ayn gn (31 Austos) saat 12,30da, Halifaxa. yeni bir telgraf daha
ekti ve Lipski'nin Alm an tekliflerini hkmetine hemen bildirmek zere
Alman hkmetine mracaat etmesini Polonya hkmetinden srarla
istetmeye alt. Bylelikle yetkili temsilcinin hemen gnderilmesi sa
lanabilir. artlar bana lml grnyor,' diyordu. Bu, Mnih demek
deildir... Polonya bu kadar iyi artlar bir daha elde edemez...
Henderson, sonradan yine ayn gr muhafaza ederek, 1 Eyll ge
cesi saat 12,30da, yni Alman hcumu balamadan drt saat nce (am a
kendisi hcumun balyacan bilmiyordu) Halifaza yle bir telgraf
ekti. Alman teklifleri... gayn mkl deildir... Alman teklifi ile sava
n tamamiyle haksz bir hale geleceine inanyorum. Henderson yine,
PolonyalIlara Berline yetkili bir temsilci gndermek istediklerini ak
latmak zere, Ingiliz hkmetinim Polonya zerinde yanlmaya imkn
vermeyecek btr dille bask yapmasn istiyordu.
Varovadaki Ingiliz elisinin gr se apayryd : 31 Austosta Haifaza eli u telgraf ekmiti : Berlindeki Ingiliz elisi Alman art
larnn mkul olduunu sanyor. Varovann gr bakmndan korka
rm ki kendisiyle ayn fikirde deilim, (65)
(* * ) Batn, bu son gnnde, bir dipnotta anlatlmaya deer, olduk
a garip baka bir diplomasi olay daha geer : Dahlerus, Lipsklnin ya-

310

B A R I IN

SON

GN

Ingiliz ve Fransz hkmetleri, Almanlarla PolonyalIlar kar

lkl grmeye raz ettiklerini sandlar ve Hitlerden ok p
he ettikleri halde, btn gleriyle bu grmeleri gerekletir
meye altlar, Ingiltere, b u konuda aba harcayanlarn ban
da geliyor, Fransa ise Berlinde ve zellikle Varovada kendi
sini destekliyordu. ngiltere, PolonyalIlar, Hitlerin ltimato
munu kabul etmeye ve Austosun 30unda, Berline tara yetkili
bir temsilci gndermeye zorlamyor ve byle bir istei, Halifaxm Hendersona ektii telgrafta syledii gibi, tamamiyle
gaynmakl buluyordu, ama teyandan da Albay Beckten, A l
manya ile grmeye hazr olduunu vakit geirmeden ak
lamasn istiyordu. Halifaxm, 30 Austos gecesi ge vakit,
Varovadaki elisine ektii telgrafta ite bu yazlyd. Kennard, Hendersonun Almanyaya vermekte olduu notann muh
teviyatm Becke bildirecek ve Britanya'nn, Polonyaya ver
taahhtlere bal kalacan kendisine temin edecekti, ama Fo
lundan aynlr; Ingiliz eliliine dner, orada Hendersonun brosundan,
le zeri, Londrada D leri Bakanlnda Sir Horace Wilsonu tele
fonla arar. Alman tekliflerinin son derece liberal olduunu, ancak. P o
lonya elisinin u anda bu teklifleri reddetmi bulunduunu Wilsona sy
ler. "PolonyalIlarn grme imkanlarn baltalad ak der.
Bu srada Wilson, uluslararas telefon hattnda birtakm, grltler
iitir. Almanlarn konumay dinlediklerini sanr.
Konumay kesmeye
alr, ama Dahlerus, PolonyalIlarn ne kadar aklszca davrandklarm
anlatp durur. Slr Horace Wllson. D ileri Bakanlna verdii muhtrada
DaJrerusa susmasn syledim, ama o susmaynca ben de telefonu ka
pattm, diyor.
Wilson, ngiliz imparatorluunun Berlin elilii tarafndan yaplan
bu gaf mirlerine rapor eder. Saat l de, yni, daha aradan bir saat ge
meden, Hglifax, Hendersona ifre ile u telgraf eker : "Telefonu kul
lanrken dikkat ediniz. D nin elilikten yapt konuma (Ingiliz D leri
ile Berlin elilii arasndaki yazmalarda Dahlerusun ad her zaman D
olarak geerdi) byk bir g a f olmutur ve AlmaDar tarafndan kesinlik
le dinlenilmitir. (66)

911

lonyann da Almanya ile karlkl

nemini belirtecekti.

grmelere girimesinin

(Halfax telgrafnda yle diyordu) Alman hkmetinin, grme

ye hazr olduunu syledii sre, Polonya zerinde kacak bir atmann
suunu bakalarna yklemek f usa tnn gerek Almanya'daki durum
ve gerekse dnya halkoyu bakmndan ok nemli saymaktayz. (67)

Kennard, gece yans Becki grd. Polonya D leri Ba

kam, hkmetine danacan ve 31 Austos gn le zeri
kendisine uygun bir cevap vereceini vaad etti. Kennardm
bu grmeyi anlatan raporu, sabah saat 8de Ingiliz D ileri
Bakanlna geldi. Halifax, rapordan memnun kalmad. le
zeri artk Austosun son gnyd Kennarda bir telgraf
ekti ve Kennardn, Varovadaki Fransz elisi ile (Fransz el
isi Leon Noeldi) anlamasn ve Polonya hkmetine u
teklifi yapmasn istedi :
Polonya hkmeti, Alman hkmetine verdiimiz son cevaptan
berdar edildiini ve karlkl grme prensibini doruladn. Alman,
kmetine, daha iyisi dorudan doruya, olmazsa bizim kanalmzla,
dirmelidir.
Fransz hkmeti, Polonya hkmetinin ses karmamasndan
man hkmetinin yararlanaca dncesindedir. (68)

ha
h
bil.
A l

Lord Halifax, Polonyah mttefikine hl gvenemiyordu

ve son telgrafnn zerinden daha iki saat gemeden, 1.45de,
Kennarda u telgraf ekti :
Polonya hkmetinin, karlkl grme prensibini kabul ettiini
gznnde tutarak, Alman hkmetinin bir teklifi varsa, bu teklifi derhal
incelenmek ve bir an nce balanacak grmeler zerinde tekliflerde bu
lunmak zere hkmetine ntikal ettirmeye hazr olduunu Alman hk
metine bildirmesi hususunda Polonya elisine derhal talimat verilmesini
lutfetl Polonya hkmetine bildirin ve tavsiye edin. (69)

Ama bu telgraf ekilmeden az nce, Beck, bir gece nce

yaplan demarche%, cevap vermi, Polonya hkmetinin A l
manya ile dorudan doruya karlkl bir gr alveriine...
912

hazr olduunu ngiliz elisine gnderdii bir notada yazi

olarak bildirmi ve Polonyann, ngiliz tekliflerini kabul et
tiini sylemek zere, Ribbentropla bir grme imkn ara
mas iin Lipskiye tlimat verdiini de ayrca szl olarak bil
dirmiti. Kennard, Ribbentropu, Alman tekliflerini sunmas
halinde Lipskinin ne yapacan Becke sorduu zaman, D
leri Bakan, Lipskiye bu teklifleri kabul etmek yetkisinin verilmiyecei nk eski tecrbelerin gsterdiine gre bunun
arkasnda bir eit ltimatomun gelecei cevabm verdi.
nemli olan, dedi Beck, iliki kurmakt. Grmelerin nerede,
kiminle ve hangi temel zerinde yaplaca konusundaki ayrn
tlar sonradan konuulacakt. Bir zamanlarn Nazi taraftar
Polonya D leri Bakannn, szn ettii gemi tecrbe
pek bo bir dnce deildi. Kennard, Londraya ektii telgra
fa unu da eklemeyi unutmad: Berline arlacak olursa elbetteki gitmeyecek, nk Cumhurbakan Haann bana ge
lenlerle karlamak niyetinde deil. ,(70)
Aslnda Beck, szn ettii talimat olduu gibi Lipskiye
vermemiti. Polonyann ngiliz tekliflerini kabul ettiini de
sylememiti. Verdii talimatta, Polonyann ngiliz tekliflerini
olumlu bir ekilde incelemekte olduunu ve en ge birka
saat iinde resmi bir cevap vereceini Alnanlara bildirmesini
sylemiti.
Lipskiye verilen talimatta bundan daha baka eyler de
vard ve PolonyalIlarn ifrelerini zen Almanlar, bunlar bi
liyorlard.
Almanlar, az sonra meydana kacak nedenlerden tr,
Berlindeki Polonya elisini kabul etmek istemiyorlard. A rtk
ok ge kalnmt. Lipski, leyin saat l de, Varovadan gelen
bir haberi jDldirmek zere, Ribbentroptan bir randevu istedi.
B ir iki saat bekledikten sonra Weizsaeckerden telefon geldi :
Tam yetkili bir temsilci olarak m yoksa baka bir yetkiyle
mi geleceini Alman D leri Bakan adna kendisinden sor
du.
913

F : 58

Lipski son verdii raporda (71), cevabn yle anlatyor :

Bir eli olarak hkmetimden aldm bir bildiriyi sunmak
zere randevu istediimi syledim.
Yeniden uzun bir bekleme balad. Akamst saat 5de
Attolico, Ribbentropu telefonla arad ve kendisine Denin
acele bir dileini iletti : Due, son bir zlmeyi nlemek ze
re, gereken asgari temasn kurulabilmesini salamak amacy
la, Fhrerden Lpskiyi kabul etmesini rica ediyordu. Alman
D leri Bakan, Duenin dileklerini Fhrere ileteceine
sz verdi. (72)
Italyan elisinin Alman D ileri Bakanyla yapt bu te.
lefon konumas, o gn bar korumak iin yapt ilk konu
ma deildi. Sabahleyin de saat 9da, Romaya durumun ok
tehlikeli olduunu bildirmi ve yeni bir ey yaplmad tak
dirde, birka saat iinde savan balyacam haber vermi
ti. Mussolini ile Ciano, Romada babaa vermiler yeni bir i
olarak ne yapabileceklerini dnmlerdi, ilk olarak Ciano
Halifaxa telefon etmi, Hitlere yal bir karlk olarak F 1nzig in verilmesi salanmadka, Mussoliniin bu ie karmyaeam bildirmiti. Ingiliz D ileri Bakan bu dolmay yut
mam iti. Cianoya, ilk yaplacak eyin, Lipskinin araclyla
Almanlar ve PolonyalIlar arasnda karlkl iliki kurulmas
olduunu sylemiti.
Attolico saat 11.30da, Alman D ileri Bakanlnda Weizsaeckeri grd ve kendisine u haberi verdi : Mussolini,
Londra ile grm, Danzigin geri verilmesini bir Alman Polonya uzlamasnn ilk art olarak ileri srmt. Duenin,
bar plnn gelitirmesi iin belirli bir zamana ihtiyac var
d. Bu arada Alman hkmeti Lipskiyi kabul edemez miydi?
Lipski, akamst saat 6.15de, yni grmek iin yapt
mracaatn zerinden be saatten fazla bir zaman getikten
sonra, Ribbentrop tarafndan kabul edildi. Grme uzun sr
medi. Eli, btn yorgunluuna ve sinirliliine ramen ar
914

bal davrand. Nazi D leri Bakanna yazl bir bildiri oku

du.
ngiliz hkmeti, dn gece Polonya ve Alm an hkmetleri arasnda
dorudan, doruya grme imknn aratrmak amacyla. Alman hk
metiyle gr alverii yaplmas konusunu hkmetine bildirmitir.
Polonya hkmeti, ngiliz teklifini olumlu bir ekilde incelemektedir
ve nmzdeki birka saat iinde bu teklife resm cevabn verecektir.

Lipskinin sonraki ifadesi yledir : Bu bildiriyi saat 1denberi sunmaya altm szlerime ekledim. Ribbentrop,
kendisinin grmelere yetkili bir temsilci olarak m geldiini
sormas zerine eli kendisine, imdilik yalnz az nce oku
duu yazy vermesi hususunda talimat aldn syledi ve bil
diriyi D leri Bakanna verdi. Ribbentrop, Lipskinin tam
yetkili bir temsilci olarak geldiini sanmt. Bunn syledii
zaman eigi, byle bir yetkisi bulunmadn bir daha belirtince
grmeye son verildi. Ribbentrop, durumu Fhrere anlataca
m syledi. (73)
Lipski, sonradan verdii raporda szlerini yle bitiriyor :
Elilie dnnce Varova ile grme imknn bulamadm.
Almanlar telefonumu kesmilerdi.
Weizsaecker ile Ribbentropun, grme yetkisi konusunda
eliye soru sormalar, sadece resm kaytlar dnmelerinden
ileri geliyordu, nk Varovann bildirisi, le zeri Lipski'ye
geldiindenberi Almanlar, elinin, kendi isteklerine uygun bir
ekilde, tam yetkili olarak grmeye gelmiyeceini biliyorlar
d. Varovadan gelen telgrafn ifresini hemen zmlerdi.
Telgrafn bir kopyas Goeringe gnderilmi, o da telgraf Dahlerusa gstermiti. Sonra da acele Hendersona gtrmesini
sylemiti.
Nur^mbergteki duruma srasnda, Goeringin .anlattna
gre, niyeti Polonyann ne kadar inat bir tutumu olduunu,
arabuk ngiliz hkmetine bildirmekti. Goering durumada.
Lipskiye verilen gizli talimat da yarglara okudu. Talimatta,
915

 her ne suretle olursa olsun,' resm grmelere girimekten

kanmas, tam yetkisi" bulunmadn belirtmesi, yalnzca
hkmetinin resm bildirisini sunma yetkisi bulunduu zerin
de direnmesi, eliden isteniyordu. Feld-Mareal, Nurembergte
verdii ifade srasnda, Polonyann, H itleria son bar teklifini
de sabote ettiine ve kendisinin sava istemediine ve nlemek
iin elinden gelen her eyi yaptna, yarglar bo yere inan
drmaya alt. Ama verdii ifadenin doruluk derecesi, Ribbentropun ifadelerindeki doruluk derecesinden pek farkl de
ildi, ve Goeringn, 31 Austos gn akam saat 6.15de
Lipskinin D ileri Bakanlna yapt ziyaretten sonra, Hitlerin ertesi gn istilya karar verdii eklindeki iddias da,
bu yalanlarn baka bir rneiydi.
Gerek bsbtn bakayd. Yorgun ve bitkin diplomatlar
la, onlar yneten sinirleri bozuk devlet adamlarnn, 1939
Austosunun son gn leden sonra ve akamst yaptklar
btn bu rpnmalar, aslnda yalnzca havanda su dvmekti;
btnyle yararsz ve Almanlar bakmmdan, btnyle ve bile
bile aldatcyd.
nk 31 Austos gn saat yarmda, Lord H alifaxm P o
lonyalIlardan daha uzlac bir tutum almalarm istemesinden,
Lipskinin Ribbentropa randevu iin mracaat etmesinden
Almanlarn Polonyaya yaptklar yumuak tek lifler . ak
lanmasndan ve Mussolimnin bu ie karmay kararlatrma
sndan nce Hitler, son kararn vermi ve dnyay savalarn
en kanlsna srkleyecek olan kesin emri kartmt.

S L A H L I K U V V E T L E R Y K S E K K O M U T A N L I I
OK G Z L
Berlin, 31 Austos, 139
Savan Ynetilmesi zerine 1 Sayl Emir
1. Dou snrnda, Almanya iin dayanlmaz olan durumun, bar

916

yollarla dzeltilmesini gerektiren siyasi imknlar artk ortada kalmam

tr; bundan tr zor yoluyla bir zme gitmeye karar verdim. (* )
2. Polonya hcumu, Beyaz Durum gereince yaplm olan hazrlk
lara gre, Ordu konusunda, bu arada Ordunun dzenini hemen hemen ta
mamlam olmasndan doan sonular gznnde tutularak uygulanacak
ayarlamalarla yrtlecektir.
Grevlerin datm ve harektn amac deimemitir.
Hcum tarihi : 1 Eyll 1939.
Hcum zaman : Sabah saat 4.45 (krmz kalemle yazlmtr.)
Tesbit edilmi olan bu zaman Gidinya, Danzig Krfezi ve Dirscha
Kprs harektna da uygulanacaktr.
3. Batda, arpmalarn sorumluluunu tamamiyle ngiltere ve F ran
saya brakmak ok nemlidir. imdilik nemsiz smr bozmalar yalnzca
mahalli hareketlerle karlanacaktr.
Kendilerine teminat vermi olduumuz Hollanda, Belika, Lkse mbu rg ve svire'nin tarafszlna titizlikle sayg gsterilecektir.
Karada, Alman Bat Cephesi snn, aka izin olmadan geilmiyecektlr.
Denizde, ayn ey, byle saylabilecek bir sava hareketine ya da fa
aliyetine de uygulanacaktr. (**)
4. ngiltere ile Fransann Alm anya'ya kar arpmaya gemeleri
halinde, Batdaki Wehrnacht kurulularnn grevi, kuvvetlerini olabil
dii kadar tutmak ve bylece, Polonyay a kar giriilen, harektn zafer
le sonulanmasndan sonra doacak artlan srdrmek olacaktr. Dman
kuvvetleri ve askeri - iktisadi kaynaklan, bu snrlar inde kalmak artiyle olabildii kadar hasara uratlacaktr. Hcuma gemek emirlerini
ben, tamamiyle, kendime saklyorum.
Ordu, Bat Duvarn tutacak ve Batl devletlerin Belika ve Hollan
da topraklarm ihll ederek, Kuzeyden sarkmalarn nliyecek tedbirler
alacaktr...
Donanma, balca ngiltereye ynetilmi olarak, ticaret gemilerine
kar sava yrtecektir... Hava kuvvetleri, ilk olarak Fransz ve ngi
liz hava kuvvetlerinin Alman Ordusuna ve Alman Lebensraumna hcu
munu nliyecektir.
ngiltereye kar sava yrtlrken Lu ftu affenin, ngiltere'yi de.

( * ) Aslnda da alt izilmitir.

1 * 0)
Yaznm kenarnda bulunan u not, emirde gdlen iki yanl
amac ok iyi belirtmektedir : Bylelikle Atlantikteki kuvvetler, imdilik
bekleme durumunda kalacaklardr.

17

nizden gelecek maddelerden, silh sanayimden, yoksun klacak ve Fran

say a asker gndermesini nliyecek ekilde kullanlmas iin gereken ha
zrlklar yaplacaktr. Toplu halde bulunacak olan ngiliz Donanmasna,
zellikle sava gemileriyle uak gemilerine kar etkili hcum frsattan
kollanacaklar. Londraya hcum emrini ben kendime saklyorum.
ngiliz topraklarna kar hcuma geilmesi iin hazrlklar yapla
cak, yetersiz kuvvetlerle elde edilecek para para baarlardan kesin ola
rak kanlacaktr.

A D O LF H T L E R (74 >

Demek ki Hitler, ertesi gn afakla birlikte Polonya zeri

ne hcuma geilmesi emrini, 31 Austos gn le zeri res
men ve yazl olarak vermi bulunuyordu. Bu ilk sava emrin
den anlalaca gibi, ngiltere ile Fransann ne yapacaklarn
o srada pek bilmiyordu. Balangta onlara kar hcuma ge
mekten kanacakt. Dmanca bir harekete giritikleri takdir
de bu hareketlerini karlamaya da hazrd. Halderin 28 Aus
tos tarihinde defterine yazd gibi, Ingiltere, Polonyaya verdi
i sze bal kaldn gsteren birtakm hareketlerde buluna
bilir ve bir sava oyunu oynayabilir di. Eer byle olursa o
zaman, Fhrer buna gcenmiyecek ti.
Nazi diktatr, tarihsel kararm herhalde Austosun son
gn saat 12.30dan az nce vermiti. nk, Halder, bir gn
nce, General von Brauchitschin yveri Yarbay Curt Sievvert
den ald bir haberi gncesine yle geirmiti : 1 Eyll sa
bah saat 4.30da hcuma geileeek ekilde hazrlanlacak;
Londradaki grmeler ertelemeyi gerektirirse o zaman h
cuma 2 Eyllde geilecek. Byle olursa durum bize yarn
leden sonra saat 3de bildirilecek.,. F h rer: ya 1 ya da 2 E y
ll. 2 Eyllden sonra i yok. nk sonbahar yamurlan ba
lyacakt. Y a hemen hcuma geilecek ya da hcumdan bsb
tn vazgeilecekti.
31 Austos gn sabahn ok erken saatlerinde, H itlerin,
Polonya temsilcisini hl beklediini syledii sralarda. Alman
Ordusu emri almt bile. Jodl, sabahleyin saat 6.30da unu
918

yazm gncesine : Babakanlktan gelen habere gre 1 E y

ll iin hcum emri verilmi. Saat 11.30daki yazs. General
Stuelpnagel hcum zamannn 0445 (sabah saat 4.45) olarak
tesbit edildiini sylyor. Bat mdahalesinin nlenemiyecei
syleniyor : buna ramen Fhrer hcuma gemeye karar ver
di. Bir saat sonra da 1 sayl resm emir karlyor.
Hatrlyorum : Berlinde o gn korkulu bir hava vard;
herkes sersem sersem dolayordu sokaklarda. Weizsaecker, sa
bahleyin 7.25de komploculardan Ulrch von Hasselle tele
fon etmi ve hemen gelmesini kendisinden istemiti. Devlet
Sekreteri iin son bir umut vard yalnzca : Henderson, Lpsk
ile hkmetini hemen bir PolonyalI temsilci gndermeye ya da
hi olmazsa gndermek istediini aklamaya kandrmalyd.
Xi gc olmayan Hassell, dostu Henderson'u ve aym zaman
da Goeringi, bunu sylemek iin gremez miydi? Hassell iste
nileni yapmaya alt. Hendersonu iki kere, Goeringi de bir
kere grd. Ama bir zamanlarn diplomat ve imdinin Nazi
dman, olaylarn bu eit ufak tefek abalan atnn far
knda deildi galiba. Kendisinin, Weizsaeckerin ve bar iste
yen btn iy i Almanlann elbetteki Alman artlanna g
re durumu hl kavrayamadklarn da gremiyordu. nk,
31 Austosta H itlerle PolonyalIlardan, birinden biri pes et
medike, sava kacan artk hepsinin bilmesi gerekiyordu.
Buna ramen, Hassell de, o gn gncesine yazd yazdan an
laldna gre, PolonyalIlarn pes diyeceini ve AvusturyalI
larla eklerin izledikleri aym uursuz yola gireceini umuyor
du.
Henderson, asl zorluun Almanlarn kullandklar usul
lerden ileri geldiini, Almanlann PolonyalIlar yaramaz o
cuklar gibi yola getirmeye altklarm sylemek istedii za
man Hassell, PolonyalIlarn hi ses karmamalarna da iti
raz edilebileceini syledi. Her eyin, Lipskinin sorular sor
mak iin deil grmeye yanatn aklamak iin ortaya

kmasna bal olduunu da szlerine ekledi. Hassell bile, uy

durma N azi sulamalarndan sonra, ani bir hcum tehdidi al
tnda bulunan PolonyalIlarn soru sormaya haklar olmad
kansndayd. Eski eli, sonunda savan kmas konusundaki
"sonularm zetledi, ve H itler ile Ribbentropu B atl dev
letlerle sava tehlikesini bile bile gze aldklarndan tr
sulamasna ramen, sorumluluun ounu da PolonyalIlara
ve dahas ngilizlerle Franszlara bile ykledi. "PolonyalIlar,
kendilerine zg gururlaryla ve Slavlara zg amasz davra
nlaryla, ngiliz ve Fransz desteinden emin olarak, sava
nlemek iin nlerine kan btn frsatlar kardlar, diye
yazyor Hassell. H itlerin btn isteklerine teslim olmaktan
baka hangi frsat kardlar diye sorabilir insan. Hassell, ya
zsna bir de unlar ekliyor : Londradaki hkmet... bar
tan tam son gnlerde vazgeti ve bir eit ne halleri varsa gr
snler tutumu ald. Fransa da, yalnzca daha byk bir durak
samayla, ayn aamalardan geti. Mussolini, sava nlemek
iin elinden geleni yapt. (75). Hassell gibi okumu, kltrl
ve tecrbeli bir diplomat bu kadar aptalca dnrse, H itlerin
Alman halkn nasl toptan aldattna hi amamal.
Barn son gn, akama doru, btn bu abalara garip
bir ekilde ara verildi. O gn ne kadar nemli kararlarn aln
d dnlecek olursa, ertesi gn afak vakti Polonya'ya
kar hava harektna balayacak olan Alman Hava Kuvvetle
ri Bakomutannn, o gn ban kayacak vakti yoktu sanlr.
Oysa durum tam tersiydi. Dahlerus, Goeringi alarak Hotel
Esplanade'a le yemeine gtrm, orada kendisine bol bol
yemek ve iki ikram etmiti. Yemekte itii konyak Goeringin
o kadar houna gitmiti ki, otelden ayrlrken iki ie de yan
na almt. Dahlerus, Feld-Marealin keyfinin yerine geldiini
grnce, Hendersonu bir grme yapmaya dvet edeceini
sylemiti. Goering, Hitlerden izin aldktan sonra Dahlerusun
isteini yerine getirdi. Henderson ile Forbesi akam saat 5de

920

evine, aya ard. Dahlerusun anlattna gre (Henderson'

un Final Reportunda ya da kitabnda Dahlerusun ad gemi
yor) kendisi, Hollandada, Almanya adna bir Polonya temsil
cisi ile bulumasn Goeringe teklif etmi ve Henderson da, bu
teklifi Londraya bildireceine sz vermiti. Ama ngiliz elisi
nin Final Reportunda bu ay grmesinin hikyesi baka :
Goering, PolonyalIlarn yaptklar hakszlklar, Herr Hitler
ile kendisinin, ngiltereyle dost geinmek istediklerini iki saat
durmadan anlatt. Sonusuz bir grmeydi bu... Benim genel
izlenimim uydu ki bu grme, ngilizleri PolonyalIlardan
ayrmak iin dzenlenmi son ama umutsuzca bir abayd. .
Byle bir zamanda, bana bu kadar vakit ayrmasn ben hi
hayra yormadm... Harekt iin gereken her ey, son ayrnt
sna kadar tesbit edilmi olmasayd, byle bir zamanda benim
le grmek iin zaman ayrmazd.
Bu garip ay ziyafetinin nc ve en ho hikyesini de
Forbes, Nurembergte Goeringin avukat tarafndan sorulan
bir soruya cevap verirken anlatmtr :
Dosta bir hava vard, ama aslnda olumsuz ve ard... Goering-, el
iye unlar sylyordu : PolonyalIlar teslim olmazlarsa Almanya onlar
pire gibi ezecekti ve eer ngilizler de sava lnna karar verirlerse, bu
na ok cam sklacakt. A m a bu hareket, ngiltere'nin en ksa grl ha
reketi olacakt. (76)

Henderson, kendi anlatna gre, ge vakit, Londraya

gnderilmek zere bir rapor hazrlad ve raporda unlar y a z d :
Artk olaylar, teklifleri geride brakt iin, bence yeni tek
lifler ileri srmek bsbtn yararszdr ve bizim son yapabile
ceimiz ey, kuvvete kar kuvvetle kar koyma konusundaki
deimez kararmz gstermekten ibarettir. {* )
C*) Henderson byle b ir rapor yazm olabilir, am a ertesi gn le
den sonra 3.45e kadar, yni Alm anlarn Polonyay a saldrmalarndan aa
yukar on iki saat sonraya kadar, Londray a byle bir rapor gnderil
memiti. Rapor, arpmalarn baladn sanki telefonla Londray a bil.

921

Sir Neville Henderson, artk iyice hayal krklna u

ramt. Doymak bilmeyen Nazi diktatrn yattrmak iin
harcad btn abalara ramen, kendi deyimiyle, Almanya'
daki grevi (misyonu) baarszla uramt, Berlinde son
derecede kr, kiisel bir diplomasi izlemi olan bu dar grl,
kibar Ingiliz, bo umutlarnn ve ksr plnlarnn birden ykl
dn grnce elinden geldiince dayanmaya alt. Ve erte
si gn, yni savan ilk gn, tipik ve inanlmaz bir gaf daha
yapt, ama sonunda ok eski zamanlardan gelen bir gerei de
anlamaya balad: son yazsnda syledii gibi, baz zaman
larda ve durumlarda kuvvete kuvvetle kar konulmalyd. ( **)
31 Austos gn akam, Avrupanm zerine karanlk
kerken ve bir buuk milyon Alman askeri de afakla birlikte
hcuma gemek zere Polonya snrlarndaki son mevzilerine
doru ilerlerken, artk Hitlerin yapaca bir tek ey kalmt :
Alman halkn, saldrgan bir savan yarataca sarsntya hadirir gibi, birbiri ardna ekilen telgraflarla verilmiti. Raporda ayr
ca yle deniyordu : Almanlarla PolonyalIlar arasndaki karlkl gven
sizlik o kadar tamdr ki, burada yapacam, herhangi yeni bir teklifin ya
rarl bir ekilde kabul edileceini (aynen) sanmyorum. nk olaylar
byle bir teklifi yeniden geride brakacak hem zlenen metodlar yznden
hem. de eref ve haysiyet bakmndan hibir yere gtrmiyecektir.
"Son umut, bizim bakmmzdan kuvvete kuvvetle kar koyma konu
sundaki deimez kararmzdr. (77)
( * ) Eu blm okuyan dostlar, yazarn, Henderson konusunda ta
rafsz olmadn ileri srdkleri iin, Berlindeki ngiliz elisinin baka bir
gzle de de grlmesi gerekmektedir. ngiliz tarihisi Sir L. B. Namlre.
Hendersonu yle zetliyor : Kendini beenmi, bo. inat, nceden sap
land fikirlere kuvvetle bal olan Henderson, gndermi olduu inanl
maz saydaki uzun telgraflarda, haberler ve mektuplarda hep ayn yanl
Hkirleri ve grleri yz kere tekrarlam durmutur. Tehlikeli derecede
kaln, kafal olan ve zarar dokunmyacak kadar da aptal olan Hen
derson, un homme nfaste olduunu iba t etmitir." (Nanier, In Nazi
bira, s. 162)

922

* prlamak ii, bir propaganda dzenbazlna ba vurmak.

Halk, H itlerin, Goebbels ve Himmlerm yardmyla, usta
ca uygulad ileme almt. Bunu aryordu. Ben o sabah
Berlin sokaklarnda gezdim, basit halkla konutum, sonra da
gnceme unu yazdm : Herkes savaa kar. Halk ak ak
konuuyor. Savaa bu kadar kar olan bir lkenin halk, nasl
olur da byk bir savaa girebilir? Nazi AJmanyasnda o ka
dar ok tecrbem olmasna ramen hl bu ocuka soruyu so
ruyordum! H itler ok iyi biliyordu bu sorunun cevabn. Sava
balatmak iin gereken propaganda nedenini yaratmay bir
hafta nce, Bavyera dalarndaki kknde, generallerine vaat
etmemi miydi? bu nedenin doru olup olmadn dnme
melerini onlara sylememi miydi? Zaferi kazanandan, do
ruyu syleyip sylemedii sonra sorulmaz demiti onlara. Sa
va aarken ve savaa girerken nemli olan hak deil zafer
dir.
Grdmz gibi, Fhrerin Polonyaya yapt bar tek
liflerini btn Alman istasyonlar, gece saat 9daki yaynlarn
da vermilerdi. Radyoda okunduu srada bu teklifler, bu za
vall, aldatlm gazeteciye de mkul grnd. H itlerin, bu
teklifleri PolonyalIlara sunmam olduu, dahas, belirsiz ve
resm olmayan bir ekilde ve yirmi drt saatten daha az bir
zamanda Ingilizlerin de bunlardan haberdar olmadklar kim
senin akima gelmedi. Gerekten de anslye, hkmetinin, ba
r korumak iin btn diplomatik yollara ba vurduunu
uzun bir aklama yaparak anlatrken, elbetteki, Goebbelsin
yardmyla, yalanclk hnerinin btn ustalklarn gsteriyor
du. 28 Austosta, demiti, Ingiliz hkmeti, Almanya ile Po
lonya arasnda araclk yapmay teklif ettikten sonra Alman
hkmeti u cevab vermiti :
Polonya hkmetinin bir anlamaya varmak stedii konuau phe
li olmasna ramen, (Alm an hkmeti) barn kar iin, ngiz aracl
m ya da teklifini kabul etmeye hazrd... Bir felket nlenebilecekse be-

923

* prlamak iin, bir propaganda dzenbazlna ba vurmak.

Halk, H itlerin, Goebbels ve H immlerin yardmyla, usta
ca uygulad ileme almt. Bunu aryordu. Ben o sabah
Berlin sokaklarnda gezdim, basit halkla konutum, sonra da
gnceme unu yazdm : Herkes savaa kar. Halk ak ak
konuuyor. Savaa bu kadar kar olan bir lkenin halk, nasl
olur da byk bir savaa girebilir? Nazi AJmanyasmda o ka
dar ok tecrbem olmasna ramen hl bu ocuka soruyu so
ruyordum! H itler ok iyi biliyordu bu sorunun cevabn. Sava
balatmak iin gereken propaganda nedenini yaratmay bir
hafta nce, Bavyera dalarndaki kknde, generallerine vaat
etmemi miydi? bu nedenin doru olup olmadn dnme
melerini onlara sylememi miydi? Zaferi kazanandan, do
ruyu syleyip sylemedii sonra sorulmaz demiti onlara. Sa
va aarken ve savaa girerken nemli olan hak deil zafer
dir.
Grdmz gibi, Fhrerin Polonyaya yapt bar tek
liflerini btn Alman istasyonlar, gece saat 9daki yaynlarn
da vermilerdi. Radyoda okunduu srada bu teklifler, bu za
vall, aldatlm gazeteciye de mkul grnd. H itlerin, bu
teklifleri PolonyalIlara sunmam olduu, dahas, belirsiz ve
resm olmayan bir ekilde ve yirmi drt saatten daha az bir
zamanda Ingilizlerin de bunlardan haberdar olmadklar kim
senin akima gelmedi. Gerekten de anslye, hkmetinin, ba
r korumak iin btn diplomatik yollara ba vurduunu
uzun bir aklama yaparak anlatrken, elbetteki, Goebbelsin
yardmyla, yalanclk hnerinin btn ustalklarn gsteriyor
du. 28 Austosta, demiti, Ingiliz hkmeti, Almanya ile Po
lonya arasnda araclk yapmay teklif ettikten sonra Alman
hkmeti u cevab vermiti :
Polonya hkmetinin bir anlamaya varmak istedii konusu phe
li olmasna ramen, (Alman, hkmeti) barn kar iin, ngiz aracl
m ya da teklifini kabul etmeye hazrd... Bir felket nlenebilecekse he

923

men ve vakit geirmeden harekete geilmeliydi... 30 Austos akvamna

kadar Polonya hkmetinin tyin ettii birini, bu kimse yalnz konuma,
y a deil, ayn zamanda grmelere girimeye ve bu grmeleri sonu
landrmaya da yetkili olmak artiyle, kabule hazr olduunu bildirdi.
Alman hkmetinin, anlamaya hazr olduu zerindeki teklifine al
d ilk cevap, yetkili bir kimsenin buraya geleceini bildiren bir aklama
yerine, Polonyann seferberlik yapt haberi oldu...

Alman hkmetinin, yalnz grmelere balamak istediini durma

dan belirtmekle yetinecei umulamazd. PolonyalIlar, yalnzca bo ve kay
pak lflarla, anlamsz bildirilerle vakit geirirlerken bunu yapmaya fii
len de hazr olmas gerekirdi.
Bu arada Polonya elisinin yapt bir dmarche sonucunda, elinin
ne tartmaya ne de karlkl grmeye girmek iin tam yetkisi olmad
anlalnca, PolonyalIlarn amac bir daha ortaya km oldu.
Phrer ve Alman hkmeti, bylelikle, PolonyalI grmecinin gel
mesini iki gn bo yere bekledi.
Bu durum karsnda Alman hkmeti, tekliflerini bu sefer de... red
dedilmi saymakta ve bu tekliflere, ngiliz hkmetine de bildirilen ek
liyle, drst, iyi ve uygulanabilir gzyle bakmaktadr.

H itlerle Goebbels, iy i bir propagandann etkili olabilmesi

iin, szden baka eylerin de gerektiim tecrbeleriyle ren
milerdi. Birtakm olaylarn yaratlmas gerekiyordu. Bu olay
lar uydurma da olabilirdi. Alman halkn, Fhrerin yapt
yumuak bar teklifinin, PolonyalIlar tarafndan reddedildii
ne inandrdktan sonra (yazar byle olduuna kendi kiisel ya
antsyla tanktr) imdi sra Almanyann deil, Polonyann
ilk olarak hcuma getiini ispat edecek bir olay icadna gel
miti.
Hatrlanaca gibi, Almanlar, Hitlerin ynetiminde, iin
bu karanlk yanna da ok nceden hazrlanmlard C ). Aydn
S.S. Subay, canavar Alfred Naujocks, Polonya snrnda, Gleiwitz'deki Alman radyo istasyonuna uydurma bir Polonya h
cumu dzenlemek zere, alt gndenberi orada bekliyordu. Pln
bir daha gzden geirilmiti. Polonya askerlerinin elbiselerini
( )

80S - S l l inci sayfalara baknz.

giymi S.S. 1er ate edeceMer ve il verilmi toplama kamp

mahkmlar da yerde zayiat eklinde l olarak yatacaklar
d. in bu tatl yanna, yukarda grdmz gibi, iy i bir ad
da bulunmutu : Konserveler . eitli uydurma Polonya ta
arruzlar yaplacakt, ama asl taarruz Gleiwitzdeki radyo
istasyonuna yneltilecekti.
(N aujocks Nurembergte verdii ifadede yle diyor). 31 Austos
gn leyin, Heydrichden hcum parolasn aldm. Hcum akamleyin
saat Sde yaplacakt. Heydrieh, unu da sylem iti: Bu hcumu gerek
letirmek zere gereken konserveleri Muellterden iste. Dediini yaptm ve
Mu eller'den, adam radyo istasyonuna vermelerini istedim. Adam aldm
ve istasyonun kaps nne yatrdm. Canlyd, ama kendisini bilmiyordu.
Gzlerini amaya altm. Canl olduu gzlerinden beki olmuyordu, yal
nzca soluyordu. Kurun yaralarn grmedim ama yz bir hayli kan
indeydi. zerinde, sivil elbise vard.
Radyo istasyonunu, emredilen ekilde ele geirdik ve alarm verici
cihazda drt dakika sren bir konuma yaptk { * ) . Birka el tabanca at
tk ve ayrldk. (* 11) (79)

O gece Berlin dnyadan bsbtn kopmutu. Yalnzca Fhrerin Polonyaya yapt teklifi ve PolonyalIlar tarafndan
Alman toprana yaplan hcumu bildiren haberler veriliyor,
radyoda bu konuda yaynlar yaplyordu. Varova, Londra ve
Parisle telefonla konumak istedim. Bu bakentlerle konuma
larn kesilmi olduunu sylediler. Berlinde ise hayat ilk ba
kta normal gibi grnyordu. Paris ve Londrada olduu gi( * ) Polonya diliyle yaplacak konumann ana izgisini Heydrieh
Naujocksa bildirmiti. Konumada Almanlara kar ar szler sylenmi
ve PolonyalIlarn hcuma getii bildirilmiti (810uncu sayfaya baknz.)
(* * ) Hitler, Gleivvitz hcumunu ertesi gn Reiehstagda yapt ko
numada kulland. Ribbentropla Weizsaecker ve teki D leri memur
lar da, bu olay Alm an saldrsn haklt gstermek in yaptklar propa
gandalarda kullandlar. N ew York Times ile teki gazeteler de 1 Eyll
1939 saylarnda bu ve buna benzer olaylar yazdlar. Burada yalnz unu
syliyebiliriz: Abvvehrden General Batinsenin Nurembergteki ifadesine
gre, o gece uydurma hcum Srasnda giyilmi olan btn asker elbiseleri
kendi deyimiyle, ortadan' kaldrld." (78)
925

bi, kadnlar ve ocuklar ehirden karlmam, teki bakent

lerde yapld sylenen ekilde, vitrinlerin nlerine kum tor
balar y lmam iti. Ben 1 Eyll sabah saat 4e doru, son rad
yo yaynm da yaptktan sonra, Radyo Evinden AcUon oteline
otomobille dndm. Yollarda kimseler yoktu. Evler karanlkt.
Halk uykudayd ve belki de bildiim kadar durumun dze
leceini, barn sreceini umarak uyuyorlard.
Hitler de btn gn tam formundayd. Halder, gncesine
31 Austos gn akam saat 6da unu yazm : "Fhrer sakin;
ok iyi uyudu... (batda) ehirlerin boaltlmas kararma kar
geldiine gre, Fransa ile Ingilterenin harekete gemiyeceklerini umuyor. ( s)
Nazi dman komplocularn balarndan, OKW Abwehr
efi Canaris ise ok zgnd. Canarisin evresinde bulunanla
rn, diktatr devirmeye ve bylece sava nlemeye yemin et
tikleri sanlrken, ilerinden bir komplocu kp da, Hitlerin
Almanyay savaa srkledii bir srada, harekete gemek za
mannn geldiini dnmemiti.
Akama doru Canaris, Albay Gisevius Osteri O K W K o
mutanlna ard. Alman asker gcnn beyni yerinde olan
bu merkez, harl hani alyordu. Canaris, Gisevius'u korido
run lo bir kesine ekti. Heyecandan boulur g i b i :
"Alm anyann sonu geldi, dedi. (81)
( *)

o gn Hitler, Fransa'da Antibesde bulunan Windsor dkne gu

telgraf ekmeye de vakit buldu :

Berlin, 31 Austos, 1939
27 tarihli telgrafnza teekkr ederim. ngiltereye karg tutumumun
ve hal klannz arasnda yeni bir savan kmasn nlemek konusundaki
isteimin, deimez olarak kalacandan emin olabilirsiniz. Alm an - ngiliz
ilikilerinin gelecekte gelimesi konusundaki isteimin gerekleip gereklegmiyecei, ngiltereye baldr.
A D O L F H T L E R (80)
Ele geen Alm an belgelerinde, eski ngiliz Kiralnn ad ilk olarak
geiyor. A m a daha da geecektir. Dolaysyla bir sre, daha ileride gre
ceimiz gibi, Windsor Dk, Hitlerin ve Ribbentopun baz hesaplarn
da olduka nemli yer tutacaktr.

920

XVII

KNC DNYA SAVAI BALIYOR

Hitlerin, daha 3 Nisan tarihli ilk Beyaz Durum emrinde tesbit ettii 1 Eyll 1939 gn afak vakti, Alman Ordular Po
lonya snnna doru akmlar; Varovaya kuzeyden, gneyden
ve batdan yaklamaya balamlard.
Gkte Alman uaklar hedeflerine grleyerek uuyor, Po
lonya yry kollarm, cephanelikleri, kprleri, trenleri ve
ak ehirleri bombalyorlard. Bylece Alman uaklar, gk
ten yadrlan lm yamurunun tadn, asker ve sivil Polon
yalIlara o gn ilk olarak birka dakika iinde tattryorlar,
bylece, alt yl Avrupa ve Asyada yz milyonlarca erkek, ka
dn ve ocuun korkun felketlere urayarak renecekleri
ve sonunda atom bombasnn da ortaya kmasyla, btn in
sanl toptan bir lm korkusuna bulayan terr am am
oluyorlard.

927

Berlinde o sabah hava biraz kapalyd. Bulutlar ehrin

stnde asl gibiydiler. Dman bombardman uaklarndan
ehri koruyorlard. Am a gelmedi dman uaklar.
Halkn, sabahleyin radyolardan ve gazetelerin ikinci bas
klarndan nemli haberleri renmi olmasna ramen, cad
delerde umursamazlkla yrdn gryordum ( ). A dhn
Hotelin bulunduu caddede, yeni 1. G. Farben binasnda al
an sabah ekibinin iileri, sanki hibir: ey olmam gibi ileri
ne gidiyorlard, gazeteci ocuklar ikinci bask diye bara ba
ra yanlarna yaklatklar zaman, biri bile durup gazete alm
yordu. Belki de Alman balk, eylln bu ilk sabahnda, Fhrer
in u ya da bu ekilde nliyeceine inand bir savala kar
lar karlamaz armtr, diye dndm ben. Gerekten
bir savan kacana inanmamt Alman halk, ama ite k
mt sonunda.
O gnn bu neeli umursamazlyla, Almanlarn 1914de
savaa girdikleri zamanki hava arasnda byk fark vard.
!914de yaban bir sava istei, btn halka yaylmt. Cadde
lerdeki kalabalklar lgnca gsteriler yapyorlar, yryen as
kerlerin zerlerine iekler atyorlar, Kayzer ve Byk Komu
tan ikinci Wilhelmi durmadan alklyorlard.
Ama o gn, ne askerlere, ne de bile bile ve soukkanllkla
kkrtt olaylar zerine, halka bir sylev vermek iin sabah
saat 10'dan az nce Babakanlktan Reiehstaga otomobille
giden Nazi Bakomutanna, byle bir gsteri yaplmad. ou
Hitler tarafndan tyin edilmi bulunan Rdchstagki kukla
milletvekilleri, yni partinin satlm adamlar bile, o sabah
diktatr, Almanya'nn neden savaa girdiini anlatrken byk(*)
(* ) Hitlerln, atmalarn, baladm Orduya aklayan bildirisi A l
man radyosu tarafndan sabah saat 5.40 da verildi ve gazetelerin bu haberi
veren ikinci basklan az sonra sokaklarda satlmaya baland. 930uncu
sayfaya baknz.

928 '

bir heyecan gstermediler. K roil Opera binasnn ssl salo

nundaki krsden sz syledii zaman, eskiden daha nemsiz
yerlerde bile daha ok alklanrd.
Arada srada sert kyordu, ama genellikle garip bir sa
vunma havas vard szlerinde. Btn sylev boyunca, bana
gelen bu beldan arm ve biraz da can sklm gibiydi. Ital
yan mttefikinin, taahhtlerini otomatik olarak: neden yerine
getirmediini, neden yardmna komadm, dneklik ettiini
anlatt zaman bile, kukla dinleyicileri herhangi bir heyecan
gsterisinde bulunmadlar.
Burada, her eyden nce, bizi imdiye kadar desteklemi olan tal
yaya teekkr etmek isterim (dedi), ama bu mcadeleyi yrtrken bir
d yardma bavurmak istemediimizi anlamalsnz. Bu ii kendi ba
mza baaracaz.

Hitler iktidara nasl geldii ve iktidarm nasl glendir

dii konusunda yine bir sr palavralar savurduktan sonra, ta
rihin bu ok ciddi gnnde bile bu namussuzca davrann za
vall, aptal Alman halkna hakl gstermek iin yeni birtakm
yalanlar atmaktan geri kalmad.
Avusturya probleminin, sonradan da Sudetland, Bohemya ve Moravya problemlerinin, bar yollarla aydnlanmas ve bir anlamaya varl
mas iin ne kadar sonsuz teebbslere giritiimi biliyorsunuz. Btn
bunlar boa kt...
Polonya devlet adamlaryla yaptm grmelerde... sonunda Alman
tekliflerini formle ettim ve... bu tekliflerden daha basit ya da daha
drst teklifler olamazd. Bunu btn dnyaya aklamak isterim. Bu e
it teklifleri ne srebilecek durumda olan tek adam bendim, nk bunu
yaparken milyonlarca Almana kar bir durum aldm ok iyi biliyor
dum. Bu teklifler reddedildi...
tki gn, sabahtan akama kadar hkmetimle oturdum ve Polonya
hkmetinin olaanst yetkili birini gndermeyi uygun bulup bulma
yacam bekledim... Am a benim bar sevgim ve sabrm, yanl olarak,
gszlk ya da korkaklk sanldysa, hakkmda yanl dnlmtr...
Polonya hkmetinin, bizimle ciddi grmelere girimek istediini gs
teren bir belirti yok ortada artk... Bundan tr Polonya'nn, son birka

929

F : 59

aydanberi bize kar kulland dille konumaya karar verdim...

Eu gece, Polonya muvazzaf askerleri, ilk olarak bizim snrmza ate
amlardr. Sabah saat 5.45'den itibaren de biz mukabele ediyoruz ve.
bundan sonra da bombalara bombalarla cevap verilecektir.

Bylelikle, yukarda grdmz gibi, Naujocksun emrin

deki Polonya asker elbiselerini giymi S.S. lerin, Glehvitzde
Alman radyo istasyonuna kar giritikleri dzmece Polonya
hcumu, Alman Babakan tarafndan ok soukkanllkla,
Polonyaya kar yaplan saldry hakl gstermek iin kulla
nlm oluyordu. Ve nitekim, Alman Yksek Komutanlnn ilk
bildirisinde asker harektn ad kar-hcum diye geiyordu.
Weizsaecker bile bu aalk numaray yutturmak iin elinden
geleni yapyordu. O gn Alman D leri Bakanlndan, d~
ardaki btn Alman diplomatlarna telgrafla bir genelge gn
dermi ve izleyecekleri politikay onlara bildirmiti.
Alm an askerleri, PolonyalIlarn giritikleri hcumlara kar kendi
lerini savunmak zere, bu sabah afakla birlikte, Polonyaya kar hare
kete gemilerdir. Bu harekt imdilik, bir sava olarak tanmlanamaz,
buna yalnzca Polonya hcumlarnn dourduu birtakm arpmalar (an
gajm anlar) denebilir. (1)

Polonya snrna yaplan hcuma katlan Alman askerle

rine kar da gz gre gre yalan syledi Hitler. 1 Eyllde A l
man Ordusuna yaymlad heybetli bildirisinde unlar yazd :
Polonya hkmeti ile bar yoldan liki kurmak istediim halde,
bu hkmet tekliflerimi reddetti ve silha sarld... Snr boyunda, byk
bir devletin gz yumamyaca ekilde giriilen bir sr bozma hareketi
artk bu hkmetin Alman snrna kar bir sayg duymak istemediini
gstermektedir.
Bu lgnla bir son vermek zere, bundan byle, kuvvete kuvvetli,,
kar koymaktan baka bir yol bulamadm.

Hitler o gn yalnz bir kere doru syledi :

H er Alman erkeinden, benim gibi drt yl iin hazr olmasn iste
rim (dedi Eeiclstagd a )... Bundan byle ben de, Alman mparatorluu
nun yalnzca bir askeriyim. Benim in ok kutsal ve ok sevgili olan bu.

9S0

elbiseyi yeniden giydim. Zafere ulancaya kadar stmden kamayaca

m ya da sonucu grmeden leceim.

H itler hayatnda yalnzca bu sz yerine getirdi. Ama o

gn Berlinde grdm insanlarn iinde hibiri Liderim ok
ak syledii bu szn, Almanya yenilirse kendisinin buna
katlanamyaca, bunu kabul edemiyecei anlamna geldiini
anlayamamt.
Hitler verdii sylevde, eer kendisine bir ey olursa, ye
rine Goeringin getirilmesini tledi. Ondan sonra Hess gele
cekti, Eer Hesse de bir ey olursa o zaman kanuna gre Se
nato toplanacak, ilerinden en deerli olann yni en cesu
runu seecek ti. Hangi kanun? Hangi Senato? Ne o vard
ne de tekisi.
H itlerin Rcichstagafci halim selim hali, Babakanla d
ner dnmez kayboldu. Hemen o baya durumunu taknd. Go
eringin kuyruunda her yere girip kan Dahlerus, Babakan
lkta H itleri son derecede sinirli ve tedirgin" buldu.
ingilterenin tedenberi sava istediinden
phelendiini syledi
(diyor sonra sveli arac). Sonra, Polonyay ezeceini ve btn lkeyi
Almanyaya katacam dedi...
Sinirlendike sinirlendi ye kollarn sallayarak yzme kar, bara
bara unlar syledi : Eer ngiliz, bir yl dvmek isterse ben de bir
yl dvrm, iki yl isterse iki yl dvrm, Durdu ve cyak cyak
barmaya ve kollarn deli gibi savurmaya balad : Eer ngiltere
yl savarsa, ben de yl savarm...
Gvdesi kollarnn hareketlerini izlemeye balamt ve sonunda
l bast : Und wem es erforderlich st, wlll leb zehn Jahre kaempfen
(ve gerekirse on yl savan m.) Yumruunu savurdu, eildi, neredeyse
yere deecekti. (2)

Btn bu sinir nbetine ramen Hitler, Ingiltere ile savaa

gireceine yine inanmyordu. Saat leyi gemiti. Alman zrhl
kollan o srada Polonya ierilerinde bir hayli yol almlard ve
hzla ilerliyorlard. Polonya'nn birok ehirleri, Varova da da
hil olmak zere, bombalanmt. ok sayda yaral ve l vard.
931

Ama ngiltere ve Fransann, Polonyaya verdikleri szleri ye

rine getirecekleri zerine, Londra ve Paristen bir tek kelime
bile kmyordu.
Ne yapacaklar belliydi, ama Dahlerus ile Henderson, or
tal kartrmak iin sanki ne mmknse yapyorlard.
Sabah sat 10.30da, ngiliz elisi, H alifaxa telefonla unu
sylemiti :
PolonyalIlarn, geceleyin Drschau kprsn attklarn rendim
( *) . Danziglilerle arpma olmu. Bu haberler zerine Hitler, PolonyalI
larn snrdan eriye itilmeleri ve Goeringe de snr boyundaki Polonya
kuvvetlerini imha etmesi emrini verdi.

Henderson mesajnn sonuna unu eklemiti yalnzca :

B u bilgi Goeringten alnmtr.
H itle r Reichstag'dan sonra, bar kurtarm ak in son bir aba har
camak zere, beni grm ek isteyebilir. (3 )

Hangi bar? ngiltere ile bar yapmak iin mi? Almanya

alt saattenberi btn asker gcyle ngilterenin mtte
fiki bir lkeyle sava halinde bulunuyordu.
Hitler Reichstogda, sylevini verdikten sonra Hendersonu
armad. PolonyalIlarn taarruza balad konusunda Goeringin uydurduu yalan Londraya aktaran eli, bylelikle
hayal krklna urad. Ama bsbtn de umutsuzlua d
medi. 10.50de Halifaxa yeni bir mesaj daha gnderdi. alan,
ama karmakark alan kafasnda, yeni bir fik ir daha do
mutu.
H er ne kadar gereklemesi htimali azsa da, imdi bar iin tek
(*> Vistl nehri zerindeki Drschau kprsnn, PolonyalIlar tara
fndan uurulmadan nce Almanlar tarafndan ele geirilmesi daha yaz
banda plnlanmt. Bu harekt Beyaz Durum a alt btn evrakta
vardr, zellikle Hitlern 31 Austosta kartt 1 Sayl emirde de geer.
Am a ksmen sabahn erken saatlerindeki sis yznden olacak, parat
ler kpry ele geirmek zere yere emedikleri iin pln uygulanamad.
PolonyalIlar bundan yararlanarak kpry vaktinde uurdular.

932

umudun, Mareal Smig-ly-Rydz'in bir asker ve tan yetkili olarak, btn

sorunu Feld-Mareal Goering ile konumak zere, Alm anyaya hemen gel
meye hazr bulunduunu iln etmesi olduuna inandm bildirmeyi g
revim sayyorum. (4)

Mareal Smigly-Rydzin, kkrtlmaksam giriilen byk

Alman taarruzunu o srada pskrtmekle megul olduunu ya
da bu ii bir yana brakp tam yetkili olarak Berline gelse
bile o gnk artlar altnda, bunun bir teslim demek olacan,
bu stad ngiliz elisi hi dnmyordu. PolonyalIlar ara
buk yenilebilirlerdi, ama teslim olmazlard.
Dahlerus, Polonya saldrsnn bu ilk gnnde, Henderson'
dan ok daha hareketliydi. Sabah saat 8de Goeringi grmeye
gitmiti. Goering, kendisine PolonyalIlarn Gleiwitzdeki rad
yo istasyonuna hcum etmeleri ve Dirschau yaknndaki kp
ry uurmalar yznden savan baladn haber verdi.
Isveli hemen, telefonla Londradaki D leri Bakanln ara
d ve bu haberi oraya ulatrd.
Sonradan Nurembergteki sorgusu srasnda Dahlerus
unlar anlatt : Aldm bilgiye gre PolonyalIlarn hcuma
getiklerini birine syledim. Onlar da bu bilgiyi verdiim sra
da arp kaldlar. (5 ). Ama bu haber ngiliz Devletinin, Ber
lindeki elisinin telefonuyla bildirecei haberden bakas deil
di.
Gizli bir ngiliz D leri muhtrasndaki kayda gre, s
veli sabah saat 9.05de telefon etmitir. Ve Goeringin syle
diklerini Londraya tekrarlayarak, "PolonyalIlarn her eyi sa
bote ettiklerini ve hibir grmeye yanamadklarn gste
ren tantlarn elinde bulunduunu sylemitir. (6)
Saat yarmda Dahlerus, yeniden uluslararas telefonun ba
na geti ve Londra ile konumaya balad. Dirschau kpr
sn atarak bar sabote etmekle sulad Polonyallan ve Forbes ile birlikte yeniden Londraya gelmeyi teklif etti. Ama sert
ve inat Cadogan, Dahlerusun nlemeye alt sava bala
933

m olduuna gre, artk yapaca bir i kalmadn anlamt.

isveliye artk bir ey yaplamyacam syledi.
Ama Cadogan, D leri Bakanl Daim Yardmcsyd
yalnzca. Kabinede bile deildi. Dahlerus mracaatnn kabine
ye bildirilmesi iin direndi ve bir saat sonra yeniden telefon
edeceini syledi. E tti ve cevabn da ald.
(C adogan dedi ki) Alman askerlerinin Polonyay istil ettikleri sra
da, herhangi bir araclk yapmak fikri hibir suretle szkonusu olamaz.
Bir dnya savan durdurabilmek in zlenecek tek yol (1) atmalarn
durmas, (2) Alman askerlerinin hemen Polonya topraklarndan ekilme
sidir.)/ (7)

Londradaki Polonya elisi Kont

Raczynski, saat 10da

Lord Haiifax ziyaret etti ve kendisine Alman saldrsn res

men haber verdi; bunun aka antlamada adgeen durum
olduunu syledi. D ileri Bakan bundan hi phesi bu
lunmad cevabn verdi. Saat 10.50de, Alman maslahatgzar
Theodor Kordt D ileri Bakanlna ard ve kendisinin
bu konuda bir bilgisi olup olmadn sordu. Kordt, Almanlarn
Polonya'ya taarruz ettikleri konusunda bir bilgisi bulunmad
gibi Berlin'den herhangi bir talimat da almad cevabn ver
di. Halifax, kendisine gelen raporlarn ok ciddi bir durum ya
rattn syledi. Ama bundan daha ileri gitmedi. Kordt, bu
grmeyi saat 11.45de Berline haber verdi.
Bundan tr Hitler, leyin, ngilterenin durumu ciddi
grmekle birlikte, eninde sonunda savaa girmiyeceine inan
makta devam ediyordu. Ama az sonra umutlar suya decek
ti.
Akamst saat 7.15de Berlindeki ngiliz eliliinde al
an bir memur. Alman D ileri Bakanlm telefonla arad
ve Ribbentropu ok acele bir i iin Henderson ile Coulondreu olabildii kadar abuk kabul etmesini rica etti. Fran
sz elilii de birka dakika sonra ayn ricada bulundu. Ribbentrop, iki eli ile bir arada konumak istemedii iin Hen-

934

dersonu gece saat 9da, Coulondreu da bir saat sonra kabul

etti. Ingiliz elisi, Ribbentropa ngiliz hkmetinin resm no
tasn verdi.
...Alman hkmeti, Polonyaya kar girimi olduu her trl sal
drgan hareketi durdurduuna dair, Ingiliz hkmetine doyurucu teminat
vermeye ve kuvvetlerini Polonya topraklarndan hemen ekmeye hazr ol
mad takdirde, ngiliz hkmeti Polonyaya kar vermi olduu taah
htleri duraksamadan yerine getirecektir. (8)

Fransz bildirisi de hemen hemen aynyd.

Ribbentrop her iki eliye, notalar H itlere sunaca ceva
bm verdi ve Alman saldrsnn deil Polonya saldrsnn
szkonusu olduu zerinde bir nutuk ekti. B ir gn nce mu
vazzaf Polonya askerlerinin, Alman topraklarna hcurr. ettik,
leri zerindeki bayat yalanlan tekrarlad. Btn buna ramen
diplomatik nezaket yine de bozulmad. Sir Neville Kemlersen,
0 geceki grmeyi anlatan raporunda, Ribbentropun nazik
ve terbiyeli olduunu syler. Eli, odadan kmaya hazrlanr
ken, iki gece nceki sert grme srasnda, Almanlarn Polon
ya iin ileri srdkleri tekliflerin metnini. Alman D ileri
Bakannn hzl hzl okuyup getii konusunda aralarnda ufak
1 ir tartma geti. Henderson, Ribbentropun hzl okuduunu
syledi; Ribbentrop ise yava yava ve teker teker okuduunu,
dahas Hendersonun her eyi iyi anlamas iin ana noktalarm
szl olarak akladn bildirdi. Hibir zaman bir sonuca varamyacak bir tartmayd bu. Am a artk ne nemi vard btn
bunlarn? (9)
1 Eyll gecesi, Alman askerleri Polonya topraklarnda
ilerlerlerken ve Luftwaffe de durmadan bomba yadrrken,
Bitler, Ingiltere ve Fransadan ald raporlardan, ordularn
durdurtmad ve hemen geri ekmedii ki buna imkn yok
tu takdirde bir dnya sava ile karlaacan anlamt.
Ama, acaba o gece de talihin Mnihte olduu gibi yine
kendisine yaver olacan hl umuyor muydu? Savan k
935

masndan ve ezici gteki Ingiliz-Fransz donanma ve kara

kuvvetlerinin, talyaya kar harekete gemesinden korkan
costu Mussolini, yeni bir Mnih hazrlamak zere paalar s
vamt.

M U S S O LN 'N N
SON D A K K A D A
M D A H A L E S

Puenin, talyay elik Pakt taahhtlerinden syrmaya a

lt srada bile, yni 26 Austosta, Almanyay manen ve
maddeten doyuracak siyasi bir zm yolunun hl bulunabi
leceim, Fhrere durmadan syledii hatrlanacaktr (* ). Hitler, bu konuyu dostu ve mttefiki ile konumak zahmetine kat
lanmam ve bu tutumu, Mihverin ikinci ortan gcendirmiti. Bununla birlikte, yine yukarda grdmz gibi, Musso!ini ile Ciano, Berlindeki elilerinden durumun ktletiini
haber alr almaz, H itlerden hi olmazsa Polonya elisi Lipsk
yi grmesini istemi ve bar grmelerinin ilk adm olarak
Danzigin geri verilmesine ngiliz hkmetini raz etmeye a
ltklarn H itlere sylemilerdi. (**)
Ama artk Htler bu kadar kk bir okma ile yetinecek
durumda deildi. Generallerine dedii gibi, Danzig yalnzca bir
gstermelikti. stedii ey, Polonyay haritadan silmekti. Ama
Oue bilmiyordu bunu. 1 Eyll sabah, ya hemen talyann ta
rafszln iln etmek ya da ngiltere ile Fransann hcumuna
uramay gze almak yollarndan birini semek durumunda
kalmt. Gururu krlan kaynpederi iin, birinci ihtimalin ne
kadar byk bir kbus olduu Cianonun gncesinden anla
lyor. (***>
( T)
( ***)

880inci sayfaya babnz.

914'nc sayfaya baknz.
Mussolini'nln karar bir gece nce ngiltere'ye bildirilmiti. n-

Zavall mutsuz talyan diktatr, 1 Eyll gn erken saat

lerde, bizzat kendisi, Berlindeki elisine telefon etti ve Cianonun yazdna gre, eliden talyay ttifak taahhtlerinden
kurtaracak bir telgraf ekmesini Hitierden rica etmesini is
tedi (11). Fhrer hemen ve dahas memnunlukla, bu istei ka
bul etti. Sabah saat 9.40da, Reichstaga gitmek zere Baba
kanlktan ayrlmadan nce, dostuna bir telgraf ekti ve vakit
kazanmak zere de, telgraf Romadaki Alman eliliine tele
fonla bildirdi.
D U E :
Alm anya ve Almanyann dvasna yapmakta olduunuz diplomatik
ve siyasi yardmlardan tr size yrekten teekkr ederim. Bize ykle
tilen grevi, Almanya'nn askeri kuvvetleriyle baarabileceimize inan
yorum. Bu bakmdan, bu artlar altnda talyann askeri desteine ihtiya
olacan ummuyorum. Gelecekte, Faizm ve Nasyonal Sosyalizmin ortak
dvas iin yapacanz her eye teekkr ederim, Due.
A D O L F H T L E R ( * )

(12)

Hitter, Reichstagd&ki konumasn yaptktan ve Dahlerusa fkesi gemi gibi davrandktan sonra, Mussoliniye bir
mektup daha yazd. Bu mektupta Polonya sorununu grme
ler yoluyla zmeye hazr olduunu, PolonyalI grmecinin
gelmesini iki gn bobouna beklediini ve yalnz dn gece
giliz D ileri Bakanl, Komadaki elisi Str Percy Lorratne'den 31 A u s
tos gn gece saat 11.45'de bir mesaj ald : talyan hkmeti karar ver
mitir. talya ne Ingiltere ve ne de Fransa'ya kar dvecektir... Bu
haber bana 21.15'de Ciano tarafndan, gizli kaydyla bildirildi. (10)
O akam ngiltere, gece saat 8den sonra, Roma ile btn telefon ko.
numalarm kesmek istediini bildirdi. Ciano. bunun bir ngiliz - Fransz
hcumuna balang olmasndan korktu.
<*) talya Bakanlar Kurulunun, akamst saat 4.30da yapt top
lantdan sonra, talyan radyosu. Bakanlar Kurulunun talya'nn asker
harekt bakmndan herhangi bir inisiyatif almyaca konusundaki ka
rarn halka" iln etti. Bundan hemen sonra da, Hitlerin Mu3soliniye
gndermi olduu, talya'y taahhtlerinden kurtaran mesaj okundu.

93?

on drtten fazla snr bozma olaynn olduunu ve bu yzden

artk kuvvete kuvvetle kar koymak kararn verdiim bil
diriyor, oyunbozanlk eden ortana sayglarn bir daha sunu
yordu,
Due, btn yaptklarnza teekkr ederim, zellikle araclk tek
lifinize minnettarm. Ancak, btn bu teebbslere daha balangcndan
itibaren phe iie bakmmdr, nk PolonyalIlarn, sorunu dosta z
mek iin en ufak bir niyetleri olsayd, Polonya hkmeti bunu zamann
da yapard. Am a reddettiler...
Bu bakmdan, Due, bir araclk rol oynamak gibi tehlikeli bir ie
girimeyiniz. nk byle bir abann, Polonya hkmetinin taknd uz
lamaz tutum gznnde bulundurulacak olursa, boa kmas ihtimal
dahilindedir...

ADOLP HTLER,> (13>

Ama Mussolini, Cianonun tevikiyle, kendisini araclk

tehlikesine atmak iin son bir teebbste daha bulundu. Bir gn
nce, leden hemen sonra, Romadaki Ingiliz ve Fransz el
ilerine, eer hkmetleri raz olursa, Mussolini'nin btn
dertlerin kayna olan Versatiles antlamas maddelerini in
celemek zere 5 Eyllde Almanyay bir konferansa araca
m syledi.
Almanlarn ertesi sabah Polonyay istilya baladklar
haberinin, Mussolininin teklifini gereksiz brakt sanlr. Oy
sa hi de yle olmad. Hitieri yattrmaya alanlarn banda
gelen Fransz D ileri Bakan George Bonnetn, o srada
Fransann Roma elisi olan Franeois - Poncetye, 1 Eyll g
n saat 11.45de telefon ettiini ve temsil edilmeyen lkelerin
problemlerini ele almamak, snrl ve acele problemlerin ks
m ve geici zm ile yetinmemek artiyle, Fransz hkme
tinin byle bir konferans iyi karlayacan Cianoya syle
mesi iin eliye talimat verdiini, Itayanlar hayretle grdler.
Bonnet, byle bir konferansn toplanmas iin Alman askerleri
nin Polonyadan geri ekilmesini ya da olduklar yerde kalma93S

lanm bile art kogmamt. (*) (14)

Ama ngil izler bu son art zerinde direnmiler, kesin bir
ekilde ikiye ayrlan Fransz kabinesine de grlerini kabul
ettirerek, 1 Eyll akam Berline birbirine benzer iki uyarma
notas vermeyi baarmlard. Alman askerleri Polonyadan e
kilmedikleri takdirde Ingiltere ve Fransann savaa girecekle
rini bildiren nota metinleri, ayn akam btn dnyaya aklan
d halde, o srada her nne kan kmayan bile areye
yapan Mussolininin, ertesi sabah, sanki Ingiliz - Fransz no
talarnn hi nemi yokmu gibi, Hitlere bir daha bavurmas
ok ilgintir.
Hendersonun Final Reportunda yazd gibi, 2 Eyll bir
bekleyi gn oldu (**). Coulondre ile birlikte, H itlerin notala
ra verecei cevab beklediler. Ama hi ses seda kmad Hitler
den. Yalnz leden sonra Attolico, soluk solua Ingiliz elili
ine geldi ve hemen Hendersondan bir ey renmek istedi :
ngil izi erin bir akam nce verdikleri nota, bir ltimatom muy
du deil miydi?
Hendersonun sonradan yazdna gre, eer Alman D
ileri Bakan bana ayn soruyu sormu olsayd ki sormad
ona bunun bir ltimatom deil, bir uyarm olduunu syleme{*> Bonnet, 1 Eyll gn leden sonra, Fransann Varovadaki
elisi Noele iki kere talimat verdi ve talyann leri srd konferans
teklifini, Polonyann kabul edip etmiyecegini Beckten sormasn stedi
O akam ge vakit cevap geldi : Biz kkrtlmayan bir saldrnn sonuca
olarak kartlm bir savan ortasndayz. Artk szkonusu olan kofti
rana deil. Mttefiklerin direnmelerini salayacak ortak bir harekettir.'1
Bonnetnin mesajlar ve B erkin cevab Frendi Ye!low Bookdadr.
ngiliz hkmeti Bonnetnin teebbslerine katlmad,
R.M.Makins
imzasn tayan bir ngiliz muhtrasnda ngiliz hkmetine danlma
d ve bu (lSmardeIar zerinde bilgi verilmedii yazldr. (15)
( **} Henderson, Halfaxtan ald tlmat zerine, bir gn nce,
leden sonra ifrelerini ve gizli evrakn yakm ve savan kmas halin
de ngiliz karlarn korumasn, Amerika maslahatgzarndan rica et
miti. (B ritish Bine Book, s. 2 0

39

ye yetkili bulunduumu kendisine anlattm. (16)

Bu cevab alan Italyan elisi, hemen doru Whelmstrasse>
deki Alman D ileri Bakanlna kotu. Attolico, o sabah sa
at 10da da, Mussolininin bildirisi ile birlikte Wilhemstrasse
ye gelmi, Ribbentropun hasta olduunu renince bildiriyi
Weizsaeckere vermiti.
3 Eyll 1939
talya. Fransa ile ngiltere ve Polonyay aadaki esaslar zerinde
bir konferansa armak mknna sahip olduunun, elbetteki bu konu
daki herhangi bir karar Fhrer'e brakmakla birlikte, bilinmesini arzu
etmektedir :
1, Ordular bugn olduklar yerde (aslnda da alt izilmitir) brakan
bir atekes anlamasnn imzalanmas.
2, Konferansn iki ya da gn iinde toplanmas.
3, Polonya - Almanya atmasnn zlmesi, (ki bugnk durumda
bu zm, elbette Almanyann karna olacaktr.)
ilk olarak Dne tarafndan ortaya atlan bu fikri, bugn zellikle
Fransa desteklemektedir. <*)
Danzig bugn iin zaten Alnandr. Almanya, isteklerinin byk ba
knm karlayan garantiler eline geirmitir. Alm anya manen de tat
min olmutur. Eer bir konferans teklifini kabu! edecek olursa Alman
ya, btn amalarna varacak ve ayn zamanda bir sava nlemi ola
caktr. Sava imdiden genel olmaya doru gitmekte ve ok srecee ben
zemektedir,
Due bu konuda direnmek istemiyor, ancak yukardaki hususlarn
Herr von Ribbentrop iie Fhrerin hemen, dikkatine sunulmasna kendisi
ok nem veriyor. (17)

Gariptir ki Ribbentrop, az sonra iyileivermi ve Attolico

yu 12.30da kabul etmi, Duenin ileri srd tekliflerin, bir
akam nce verilen Ingiliz - Fransz notalaryla uzlatrlamyacan , bunlarn bir ltimatom nitelii tadn sy
lemiti.
(* )

Ciano notann Franszlar tavafndan yaplan bask" zerine

gnderildiini iddia eder (Ciano Diaries, s. 136) Ancak yanl bu. Bonnet
bir konferans toplamaya alyordu ama Mussolini bu konuda daha da
ileri gidiyor, elinden geleni yapyordu.

940

Bir dnya savam, efi kadar nlemek isteyen ve bu ko

nuda ondan daha samimi olan talyan elisi, Ribbentropun s
zn kesmi, ngiliz ve Fransz bildirilerinin Dueden gelen
son bildiriden sonra geersiz olduunu sylemiti. Elbetteki
Attoliconun byle bir sz sylemeye yetkisi yoktu. Kald ki
syledii doru da deildi. Ama bu son dakikada herhalde bi
raz yalan sylemekle bir ey kaybetmiyeceini dnmt.
Alman D leri Bakan, bu konuda pheli olduunu syleyin
ce Attolico grnde direndi.
Fransz vc ngiliz bildirileri (demiti) artk szkonusu olamazd.
Kont Ciano, daha o sabah saat 8.30da, yni bildiriler talyan radyosunda
yaymlandktan sonra, telefon etmiti, Onun in, iki bildiri de geerli sa
ylamazd. Bundan baka Kont Ciano, Fransa'nn, Due'nin teklifini ok
desteklediini de sylemiti. u anda bask Fransadan gelmektedir : Am a
bunu ngiltere zliye ektir. (18)

Ribbentrop pek emin deildi bundan. Mussolininin tekli

fini az nce Hitler ile grtn ve Fhrerin unu bilmek is
tediini syledi : ngiliz - Fransz notalar birer
ltimatom
muydu? D leri Bakam, sonunda Attoliconun ileri srd
teklifi kabul etmiti : talyan elisi hemen gidip, durumu Henderson ile Coulondre'a soracakt.
Attoliconun o gn ngiliz eliliine gitmesinin nedeni i
te buydu. Ribbentrop ile grt srada tercmanlk yapan
Schmidt, Attoliconun o gnk halini sonradan yle anlatr :
A rtk pek gen yata olmayan Attolico, Henderson ile Coulondrea danmak zere hzla Ribbentropun odasndan kt
ve merdivenleri koa koa indi... Yarm saat sonra ayn ekil
de soluk solua dnd. (19)
Biraz dinlendikten sonra, ngiliz notasnn bir ltimatom
olmadn, hemen imdi Hendersonun sylediini bildirdi.
Ribbentrop ngiliz - Fransz bildirilerine verilecek cevabm
ancak olumsuz olabileceini, bununla birlikte Fhrerin, Duenin tekliflerini incelediini ve eer ngiliz - Fransz bildirilerin
d i

de bir ltimatomun szkonusu olmad Roma tarafndan da

dorulanrsa, bildirilere bir iki gn iinde cevap verileceini
syledi. Attolico, daja erken cevap verilmesi zerinde direnin
ce Ribbentrop sonunda ertesi gn, yni pazar gn eevabn ve
rilmesine raz oldu.
Roma'da ise Mussolini'nin umutlar birer birer suya d
mekteydi. Ciano, leden sonra saat 2de ngiliz ve Fransz el
ilerini kabul etmiti. Halifax ile Bonnetye elilerin yannda
telefon etmi ve onlara Attoliconun, Alman. D ileri Bakany
la yapt grmeleri anlatmt. Bonnet, yine heyecanlyd
ve kendi ifadesine gre (F rench Yellow Bodk) bar iin yap
t almalardan tr, Cianoya hararetle teekkr etmiti.
Halfax ise eskisinden daha sertti. Ingiliz notasnn bir lti
matom olmadn o da dorulamt Ingiliz - Fransz bildi
rileri ok ak olduu halde, devlet adamlarnn byle bir tek
kelime zerinde durmalar inanlacak ey deil ancak kendi
grne gre, Alman Ordular Polonyadan ekilmedike, Mussolininin konferans teklifini Ingilterenin kabul etmiyeceini
de szlerine ekledi. Bonnet ise bu noktada susuyordu. Halifax,
Kabinenin bu konudaki kararn telefonla bildireceini Cianoya
vaad etti.
Karar, akam saat 7de bildirildi. Ingiltere, H itlerin aske
rini Alman snrna ekmesi artyla Duenin konferans tekli
fini kabul ediyordu. Italyan D ileri Bakan, H itlerin bu ar
t hibir zaman kabul etmiyeceini bildii iin gncesine ar
tk yaplacak hi bir ey kalmad, diye yazd.
Hitlere, kesin olarak ve belki de iddetle reddetmesi iin t ver
mek benim im deil. Bunu Halifaxa da, iki eliye de ve Dueye de sy
ledim ve Berline telefon ederek, Alm anlar devam etmemizi istemedike,
grmeleri keseceimizi syledim. Son umut da bylece suya dt. (20)

V e sonra 2 Eyll gn akam, saat 8.50*de, bizim yorgun

ve bitkin eli Attolico, yeniden Berlin'de W lhelmstrasseye
942

doru yola kt. Bu sefer Ribbentrop kendisini Babakanlkta

kabul etti. Orada Hitlerle toplant halindeydi. Sonradan ele
geen bir D ileri muhtrasnda ahne yle anlatlyor :
Italyan elisi, D leri Bakanna, ngilterenin Italyan araclk tek
liflerine gre grmelere balamak istemedii haberini getirdi. ngiltere,
grmelere balanmadan nce Alman askerlerinin, Polonyann igal edil
mi topraklarndan ve Danzigten hemen ekilmelerini istiyordu...
Sonu olarak talyan elisi, Due.nn artk araclk teklifini geerli
saymadn bildirdi. D leri Bakam bu haberi
herhangi bir yorum
yapmadan talyan elisinden ald. (21)

Elinin sonsuz abalarna bir teekkr bile edilmeden! A l

manyann, Polonyadaki kazanlarm bir ayak oyunuyla elin
den almaya alan bir Mttefike kar yaplan souk bir dav
ran yalnzca... Hepsi o kadar.
ikinci Dnya Savan nlemek iin ortaya kan son ufak
imkn da bylece kaybolmutu. Bu dramda rol alan herkes bu
nu anlamt artk. Yalnz ilerinden biri, bunu anlamamakta
hl inat ediyordu. Bonnet, Bu tabansz adam, gece saat 9da
Cianoya telefon etti. Fransann Almanyaya vermi olduu
notann ltimatom niteliini" tamadn dorulad ve Fran
sz hkmetinin, 3 Eyll ertesi gn leye kadar, Alman
yadan bir cevap beklediini bildirdi. Bununla birlikte, dedi
Cianoya, konferansn elverili sonulara varabilmesi iin
Fransa, Almanlarn Polonyay tahliye etmeleri hususunda
Ingiltere tarafndan ileri srlen arta katlyordu. Bonnet,
bu noktaya ilk olarak deinmiti. Nedeni de ngilizlerin bu
noktada direnmeleriydi. Ciano; Alman hkmetinin bu art
kabul edeceini ummad cevabn verdi, ama Bonnet hl di
reniyordu. O nda inenmekte ve kuatlmakta olan Polon,
yallara kar giritii taahhtlerden Fransay karmak iin
son bir k daha yapt o gece. Cano bu garip hareketi 3 E y
ll tarihinde gncesinin ilk paragrafnda yle anlatyor :
Geceleyin Bakanlk beni uykumdan uyandrd. Bonnet,
943

Guarigliaya (Paristeki talyan elisi) sormu : Almanya hi

olmazsa sembolik olarak Polonyadan ekilemez mi... Teklifi
p sepetine attm, Dueye bile haber vermedim. Am a bu dav
ran Fransa'nn byk bir savaa tam bir isteksizlik ve karar
szlkla girdiini gsteriyor. (22)

POLONYA

SAVAI

II.

DNYA

SAVAI

OLUYOR

3 Eyll 1939 Pazar gn sabahleyin, Berlin'de tatl bir sonba

har havas vard. Gne prl prl parlyordu. Defterime yle
yazmm : Berlinlilerin dolaylardaki ormanlarda, ya da gl
lerde geirmek istedikleri cinsten bir gn.
Gn aarrken ngiliz eliliine, Sir Neville Henderson'a
verilmek zere Lord Halifax'tan bir telgraf geldi. Telgrafta,
Hendersonun Alman D ileri Bakanndan sabah saat 9'da bir
randevu istemesi o srada metni kendisine bildirilecek olan bir
bildiriyi Bakana vermesi isteniyordu.
Chamberlain hkmeti artk iin sonuna gelmiti. Asker
lerini Polonyadan ekmedii -takdirde Ingilterenin savaa g i
recei, otuz iki saat kadar nce Almanyaya bildirilmiti. A l
manya buna cevap vermemiti; bunun zerine Ingiliz hkme
ti, szn yerine getirmeyi kararlatrmt. Fransanm Lond
radaki elisi Charles Corbin, Hitlerin Polonyadan olabildii
kadar fazla toprak koparabilmek iin cevab bile bile geciktir
diini ve Danzigi, Koridoru ve daha baka blgeleri aldktan
sonra 31 Austos tarihinde ortaya att tekliflerin on alt
maddesine dayanan byk bir bar teklifiyle yeniden ortaya
kabileceini, kararsz Bonnet'ye bir gn nce leden sonra
saat 2.30da bildirmiti. (23)
Halifa.K bu tuzaa dmemek iin, Alman hkmetinin 1
Eyll tarihli Ingiliz - Fransz bildirisine bir cevap vermemesi

944

Mnih Konferansndan bir grn.

Polonya Bakenti Varova'nn

ekoslovakya Bakenti Prag'n iga

li. Fotorafta grlen sivil, ek
Cumhurbakan Haadr.

Nazi Ordularna Finlandiya'dan tfel hak

k tanyan anlamann imzam srasnda
Finli Mareal Mamerheme, Hitler e birUkde.

Hitler Mnlh'de
bir toplantda partililere
hitap ediyor.

Varova Alman Dombargimanndan sonra evinin enkaz arasnda ac ac dnen

bir PolonyalI ocuk.

Ar Alman bombardmanndan sonra yaralanan PolonyalI gen kz ve ablas.

Nazi Ordular tarafndan sktrlan ngiliz askerlerinin Dunkirki tahliyeler).

Hjtler, Fransamn teslim anlamasnn imzaland Comtene Ormanlarindalti

tarihi vagonun nnde (Birinci Dnya Savann malup Almanyas ile mu
zaffer Fransa's arasndaki teslim anlamas da burada imzalanmt.)

Fransa'nn igalini takip eden gnlerde kurulan yeni Fransz Hkmeti Bak
kam Mareal Petaln'in Hitler'le ilk karlamas.

igal srasnda Paris'te Fransz poList ile Alman askerlerinin iblt^L

galden sonra kurulan yeni Fransz

Hkmetinin Barakam L*avale

Httler ve Genel Kurmay Pariste, Eyfel Kulesinin nnde.

Cepheye siu r-s.ri erkek iilerin yeri

al alan Alman kadnlanma bir cep
hane fabrikamdaki altmalan.

Envin vot Wtaleben: 20 Tem

muz suikastna kart iin
S Austos, 1944 de idam edil
mitir.

Guenther Hana vn KU*

Rusya taarruzunda Merkez Or
dular Komutan. 20 Temmuz
suikastndan sonra 19 Austos,
1944 de zehir ierek intihar
etmitir.

Walter von BrauchLtedt* Al

man Ordulan Bakomutan.
Alman Ordularnla Rusya boz
gunundan sonra Hltler tara
fndan grevinden istifa etti
rilmitir

Ensin Kon&meLAfrfkadaki baanlbmdan tttr adl Tilki

ab diye anlan General, Bat
Cephesi B Gruplan Komuta
nyken urad bir hava hcu
mu Arsamda ar yaratann*,
20 Temmuz suikastyla ilgisi
yznden 14 Ekim, 1244 de
Hltler tarafndan intihara
mecbur edilmitir

Amiral Kari Doentz. Alman Denizalt Filosu Komutam.

30 Ocak, 1943 de Raederin yerine Donanma Bakomu
tanlna getirilmi, lmnden sonra Httler'ln yerine
geerek 7 Mays, 1945 gn sabah Almanyann kayt*
sz artsz teslimini imzalamtr.

Wllhelm Bitter von Leeb. Rus

ya taarruzunda Kuzey Ordulun Komutanyken ki; bozgunu
zerine 18 Ocak, 1912 de tre
vinden alnmtr.

Feld Mareal von Budatedt.

Alman Ordusunun leri gelen
komutanlarndan. Sava bo
yunca drt kere grevinden
alnm, yeniden grev veril
mitir.

Feld - Mareal Walther von

Relchenau. 10 May 1910 da
balayan, 25 Haziranda biten
B at taarruzunda en byk ro
l oynayan Altnc Alman Or
dusu komutan.

General Frttz Elidi von I-ewinekt Manateln Kundatcdir,

Batdaki A Ordu Gurubu Kur
may Bakam bulunduu srada
Hltler'e kendi planm Kabul oltirml ve Bat taarruzu bu pla
na gre yaplmtr. 1942 Ara
lk aynda Stallnerada ku
atlm Alman Ordusunu ken
di Drdnc Panzer Ordusuy
la kurtarmaya alm Baa
ramamtr.

Grand Amiral Erlch Boeder. Alman Donanmas Bako

mutan, 30 Ocak, 1943 de Hitler tarafndan, istifaya
mecbur edilmi, Nurembergte mr boyu hapse mah
km olmutur.

Londra'nn ar eklide bombaland gnlerde, halkn belli bal sna haline

gelen nl Londra Metrosu

hlinde, iki Batl hkmetin, Almanya ile sava durumunda

bulunacaklarn iln etmelerini Franszlara teklif etmiti. 2
Eyll gn, leden sonra yaplan kabine toplantsnda kesin
bir karara varldktan sonra Halifax, iki Mttefikin nce, sre
si 3 Eyll gn sabah saat 6da bitecek bir ltimatomu Ber
line vermelerini teklif etti (24). Bonnet, byle acele bir hare
kete yanamak niyetinde deildi.
Nitekim, kesin olarak ikiye ayrlan Fransz kabinesi, son
bir hafta iin Fransann, nce Polonyaya ve sonra da n
giltereye kar girimi olduu taahhtleri, yerine getirip
getirmemesi konusunu durmadan tartmt. 23 Austos gn
Ribbentropun, bir Nazi - Sovyet Pakt imzalamak zere Mos
kovaya vard haberi duyulunca Daladier, Bonnetin tevikiy
le, Fransann ne' yapmas gerektiini kararlatrmak zere
Milli Savunma Kurulunu toplad (') Toplantda Babakan
Daladier ve Bonnetden baka, silhl kuvvetin bakanlan,
General Gamelin ile Deniz ve Hava Kuvvetleri Bakanlar ve
drt general daha vard. Hepsi on iki kiiydiler. Toplant tu
tanana gre Daladier sorun att ortaya :
1. Polonya ile Romanya (y a da birinden biri) Avrupa haritasndan
silinirken Fransa hareketsiz kalabilir miydi?
2. Bunu nlemek iin Fransann elinde ne gibi aralar vard?
3. imdiden ne gibi tedbirler alnabilirdi?

Bonnet ise, olaylarn son gnlerde ald ciddi durumu an

lattktan sonra, aklna taklan ve sonuna kadar da aklndan
kmayan bir sorunu ortaya att :
{ ')

Babakan Daladier'nin askeri kabine bakam Genera Dccamp

tarafndan tutulmu olan toplant tutana, Riom durumas srasnda or

taya kmtr. Tutanak, tashih edilmek zere toplantda bulunan teki
yelere gsterilmemitir. General Gamelin, Servir adndaki kitabnda, tu
tanan ok ksa olduunu bu bakmdan yanl dncelere insan gtre
bileceini syler. Bununla birlikte ekingen bakomutan bile tutana ana
izgisiyle dorulamaktadr.

945

F : 60

Durumu gznnde tutarak, taahhtlerimize bal kalmamz ve he

men savaa girmemiz mi, yoksa tutumuzu yeniden gzden geirip, bu
arada kazanacamz zamandan yararlanmamz m bizim iin daha iyi
dir .., B u sorunun cevab aslnda asker karakter tamaktadr.

Konuma, frsat bulan Gamelin ile Amiral Darlan yle

cevap verdiler *. Ordu ve Donanma hazrd. atmacm banda
Almanyaya kar pek az bir ey yaplabilirdi. Ama Franszla
rn seferberlik iln etmeleri bile Polonyann zerindeki bask
y hafifletirdi, Almanlar bizim snrmzda nemli kuvvetler
balamak zorunda kalrlar.
...Polonya ile Romanya'nn ne kadar dayanabilecei sorusuna, Ge
neral Gamelin, Polonyann kendisini erefle savunacana inand, by
lelikle Alman kuvvetlerinin lk bahardan nce Fransaya karg dnemiyeekleri, o zaman ise ngiltere'nin yanlarnda bulunaca cevabn verdi. (*)

Franszlar bir hayli konutular, sonunda bir karara var

dlar: Karar toplant tutananda yle y a z l:
Grgme srasnda, nmzdeki birka ay iinde daha gl bir du-

( * ) Gamelin, Servir adl kitabnda, Bonnetve gvenmedii iin Fran

sann asker gszlklerine dikkati ekmek
stemediini kabul eder.
Sonradan Dal&dierniu kendisine u szleri sylediini yazar . "y i yap
tnz. Eer bu durumu aktasaydnz Alm anlar hemen ertesi gn haberi
alrlard.
Gamelin, (kitabnda) Fransann asker durumunun ne kadar zayf
olduuna bu toplantda dikkati ekmediini syler. Yalnzca, Alm anyann
Polonyay ortadan kaldrmas ve btn gcyle Fransaya yklenmesi
halinde, Fransann g durumda kalacan akladm yazar. "Bu
durumda, der, mcadeleye girimek artk mmkn olmyacaktr,.. ilk
bahanla, ngiliz askerlerinin ve Amerikan tehizatnn yardmyla bir sa
vaa giriecek durumda oluruz (gerekirse). Ayrca ve ancak uzun bir sa
va sonunda zafere ulaabileceimizi de syledim. Ben her zaman iki yl
dan nce... yni 1941-42'den nce... taarruza geecek durumda oiamyacamz kan sndaydm.
Fransz Bakomutannn korkaka fikirleri, ilerideki olaylarn byk
bir ksmn aklayacaktr.

ruma gesek bile, Polonya ve Romanya kaynaklarn eline geirecei iin,

Alm anyann daha kazanl durumda olaca belirtildi.
Bundan tr Fransa in baka bir kar yol yoktur.
Tek zm... SSCB le grmelere girimeden nce zerimize alm
olduumuz taahhtlere bal kalmaktr.*

Fransz hkmeti, bu karara vardktan sonra harekete

gemeye balad. Bu toplantnn ertesi gn, 23 Austosta,
alarm verildi. Snrdaki askerler sava durumuna geirildiler.
Ertesi gn 360,000 yedek, askere arld. 31 Austosta ka
bine bir bildiri yaymlad ve Fransann taahhtlerini tamamiyle yerine getireceini aklad. Ertesi gn, yni Almanla,
n n Polonya taarruzu balad gn, Halifax Bonnetyi, her iki
lkenin, mttefiklerine vermi olduklar sz yerine getirecek
lerini bildiren bir notay, Fransa ile birlikte Berline vermeye
raz etti.
Ama Eylln 2'sinde ngilizler, gece yars, Hitlere bir
ltimatom verilmesi iin Fransz) ara bask yapnca, General
Gamelin ile Fransz Genel Kurmay ekindi. Almanlarn, he
men batya bir hcuma gemesi halinde, eninde sonunda dv
ecek olanlar Franszlard. B ir tek ngiliz askeri bile gelemez
di yardma. Genel Kurmay, seferberliin rahata yaplabilmesi
iin krk sekiz saat sre verilmesi zerinde direndi.
Akamst saat 6da Halifax, Paristeki ngiliz elisi Sir
Eric Phippse telefon etti : ngiliz hkmeti iin krk sekiz
saat imknszdr. Fransann davran K ral hkmetini hay
rete drmtr.
Nitekim Ghamberlain, iki saat sonra Avam Kamarasnda
krsye kp konumaya balaynca, hkmet daha da g
duruma dt. Avam Kamarasndaki milletvekillerinin ou,
hangi partiden olurlarsa olsunlar, ngilterenin taahhtlerini
bir an nce yerine getirmesini istiyorlard. Babakan konuma
si bitirince sabrlar bsbtn tkendi : Babakan, Berlin
den bir cevap alnmadn sylemiti. Cevap verilmedike ve
947

cevapta, Almanlarn Polonyadan ekilecekleri zerine bir ta

ahht bulunmadka hkmet harekete gemek zorunda idi.
Almanlarn ekilmeyi kabul etmeleri halinde, demiti Chanberlain, ngiliz hkmeti durumu Alman kuvvetlerinin, Po
lonya snrn gemedii eklinde ele almak arzusundadr. Bu
arada, hkmetin de Almanyaya verilecek uyarmann sresi
bakmndan, Fransa ile grme halinde bulunduunu syle,
miti.
Polonyada sava otuz dokuz saattenberi srp giderken,
Avam Kamaras bu gibi oyalayc taktiklere gz yumamazd.
Hkmet saflarnda bir Mnih havas vard. Muhalefeti
liderine veklet eden Arthur Greenwood ayaa kalkp konua
ca srada, Tutucu milletvekilleri sralarndan Leopold Amery
yle bard : ngiltere adna konu!
Daha ne kadar yalpalayacaz, merak ediyorum," dedi
Amery, u anda ngiltere ve ngilterenin savunduu her ey,
insan uygarl tehlikededir... Franszlarla birlikte yrmeiiyiz..."
Ama kolay myd bu? Franszlar yrye gemek niyetin
de deillerdi. Chamberlan, meclisin fkeli havas karsnda
o kadar ard ki, tartmann en ateli bir zamannda mdahele etti ve Parisle telefon araclyla "dnceleri ve eylem
leri uyumlatrmanm zaman aldn sylemek zorunda kald.
Kendilerine yaptm aklamann gerek bizim hkmetimizin
ve gerekse Fransz hkmetinin durumunu en ufak bir ekil
de zayflatacan Meclis bir an aklna getirirse ok mteessir
olurum. u apda Fransz hkmetinin toplant halinde ol
duunu sanyor ve kendilerinden birka saat iinde bir haber
bekliyordu. fkeli milletvekillerini her areye ba vurarak ya
ttrmaya alt ve unlar syledi : Yarn Meclise verilebi
lecek tek bir cevabm olacan imdiden syliyebilirim... ve
Meclisin de tam bir gvenle konutuuma inanacandan emi
nim.

948

Namiernin sonradan yazd gibi, ngiliz tarihinin en b

yk dnemine yaklald, parlamento grmelerine yaplan
bir mdahaleden belli oluyordu.
Chamberlain, gizli ngiliz evrakndan anlald gibi,
kendi halk ile arasnn ak olduunu biliyordu. lkesinin bu
ok nemli nnda, hkmeti devrilmek tehlikesiyle kar kar
yayd.
Avam Kamarasndan kar kmaz telefonla Daladieryi
arad. Saat gece 9.50 idi. Konumay dinleyen Cadogann tut
tuu kayt yle :
C H A M B E R L A N : Durum ok ciddidir... Mecliste fkeli bir hava es
ti... Eer Fransa, yarn leden sonra balamak zere krk sekiz saatlik
bir sre zerinde direnecek olursa, burada hkmetin i banda kalmas
imkanszlaacaktr.
Babakan Alman taarruzunun ykn Fransann ekeceini ok iyi
ililiyordu. Am a bu akam bir hareket yapmak zorunda olduuna da ina
nyordu.
Bir uzlama yolu teklif etti... Yarn sabah saat 8de bir ltimatom
verilecekti... ltimatomun sresi leyin bitecekti.
Daladier, ngiliz bombardman uaklar hemen harekete gemeye ha
zr olmadka, Fransann Alman Ordular
zerine yaplacak hcumu,
mmknse birka saat daha geciktirmesinin daha doru olaca cevabn
verdi..)

Bu konuma zerinden daha bir saat gememiti ki, gece

saat 10.30da, Halifax Bonnetyi telefonla arad. Franszlarn,
ngiliz uzlatrc teklifini kabul etmelerini istedi : yarn sa
bah (3 Eyll) saat 8de, Berline bir ltimatom verilecekti. l
timatomun sresi leyin bitecekti. Fransz D ileri Bakan
bu teklifi yalnz kabul etmemekle kalmad, ngilizlerin sratle harekete gemek zerinde direnmelerinin kt bir izlenim
yaratacan da syledi. Londrann, Hitlere ltimatom ver
meden nce, hi olmazsa leye kadar beklemesini istedi.
H A L F A X : Kral hkmeti ii o saate kadar beklemeye imkn
yoktur... (ngiliz) hkmetinin burada durumunu muhafaza edecei ok
phelidir.
949

Avam Kamaras, 3 Eyll Pazar grl le zeri toplana

cakt. Chamberlain ile Halifaxn i banda kalmalar iin.
Parlamentomm istedii cevab o gn vermeleri gerektii, Cu
martesi gnk havadan anlalmt. Londradaki Fransz el
isi Corbin, Chamberlainin, parlamentoya kesin bir ey sy
lemedii takdirde kabinesini tehlikeye dreceini, gece sa
at 2de Bonnetye haber verdi. Bundan tr Halifax telefon
grmesinin sonunda Bonnetye, Ingilterenin yalnz bana
harekete gemesini teklif etti.
HaJifaxn telgraf Hendersonun eline sabah saat 4de
ulat (* ). Alman hkmetine 3 Eyll Pazar sabah saat 9da
bildirecei yazda, Ingilterenin 1 Eyll tarihinde verdii nota
ya deiniliyor, Alman askerleri Polonya topraklarndan ekil
medii srece, Ingilterenin taahhtlerini yerine getirecei
aklanyordu :
Bu husus 24 saat nce bildirildii halde herhangi bir cevap alma
mam:;, Alm anlar Polonya topraklan zerindeki hcumlanna devam et
miler ve bu hcumlar younlatrmlardr. Dundan tr, bugn 3 E y
llde, ngiltere' yaz saati le sabah saat l l den ge olmamak artyla, A l
man hkmeti tarafndan yukardaki hususta doyurucu teminat verile
rek, bu teminat Londra'daki Kral hkmetine varmadka, o saatten ttiO
ngiliz D leri Bakan o gece, Hendersona iki uyarc telgraf
gndermiti. Birincisi gece saat 11.50de gnderilmiti ve yleydl :
Bu gece size hemen Alman hkmetine bildirilmek zere talimat
gnderebilirim. Ltfen harekete gemeye hazr olunuz. Kendisini her
hangi bir anda grmek isteyeceinizi D leri Bakanna imdiden
bildirmeniz yi olur.
' ngiliz hkmetinin. Franszlardan ayr olarak harekete gemek iin
henz karar vermedii bu telgraftan anlalyor. Ancak otuz be dakika
sonra, gece saat 12.35de Halifax Hendersona u telgraf ekti :
Pazar gn sabah saat 9da M.F.A.den (D leri Bakanndan)
bir randevu steyiniz. Talimat sonradan verilecek. (25)
Halifax tarihsel telgraf, Londra saatiyle sabah saat 5de ekmitir.
Renderson ise Final Reportunda telgraf sabah 4de aldn syler.

baren ki lke arastada savas durumu balyacaktr. (26) (*)

Henderson, tatil gn ortalk aarmadan Wilkelmstraase

ile bir iliki kuramad. Kendisine Ribbentropun Pazar gn
saat 9'da bulunamyaca bildirildi. Ancak Henderson, bil
dirisini resmen, tercman Dr. Schmidte brakabilecekti.
Dr. Schmidt bu tarihsel gnde biraz fazlaca uyumutu.
Hemen taksiye binerek D ileri Bakanlna gitti. Bakanla
geldii zaman elinin merdivenleri trmandn grd. Arka
kapdan girdi. Tam saat 9da Ribbentropun odasnda idi ve
Hendersonu kabule hazrd. Schmidtin sonradan anlattna
gre, eli,, ieriye byk bir ciddiyetle girdi. El sktk. Otur
masn rica ettim. Oturmad. Odann ortasnda ok ciddi ola
rak durdu." (28). Ingilterenin notasn okudu, Schmidte bir
kopyasn verdi, veda ederek odadan kt.
Resm tercman, belgeyi alarak hemen WUhelmstrasse>
den Babakanla kotu. Kabine yelerinden ou, Fhrerin
brosu dnda bekliyorlard. Parti ileri gelenlerinden birka
da toplanm, onun getirecei haberi drt gzle bekliyordu.
(Schm idtin sonradan anlattna gre) teki odaya girdiim zaman
Hitier, masasnn banda oturuyor, Ribbentrop da pencerenin yannda
duruyordu. eri girdiim srada her ikisi de, bana heyecanla baktlar.
Hitlern masasndan biraz uzakta durdum ve sonra Ingiliz ltimatomu
nu Almancaya evirdim. Bitirdiim srada byk bir sessizlik oldu.
Hitier hi kprdamadan duruyor, nne bakyordu... Bir a kadar
uzun sren, sessizlikten sonra pencerenin kenarnda duran Ribbentropa
dnd. Yaban bir bakla. imdi ne yapacaz? diye sordu. Sanki D
leri Bakannn, Ingilterenin gsterecei tepki konusunda kendisini ya
nltm olduunu sylemek istiyordu.
Ribbentrop byk bir soukkanllkla cevap verdi : Fransann da,
bir saat iinde buna benzer bir ltimatom vereceini sanyorum. (29)
(* ) Halifax sabah saat 5de ek bir telgraf daha gnderdi ve Couiondreun ayn ekildeki bir telgraf Alm an hkmetine o gn (Pazar)
leden nce veremiyecetni" bildirdi. Franszlarn verecei srenin ne
kadar olacan bilmiyordu, ama alt ile dokuz saat arasnda olabilecei
ni sanyordu. (27)

951

Sehmidt grevini yapmt. ekildi. Dardaki odada bek

leyenlere olup bitenleri anlatt. Bir an onlar da ses karmad
lar, sonra :
Goering- bana dnd ve unu syledi : Biz bu sava kaybedersek
Tanr yardmcmz olsun!
Goebbels de kede tek bana duruyordu; yorgun ve dnceliydi.
Odadakilerin hepsinde derin bir kuku vard. (30)

Bu srada bizim Dahlerus cenaplar da, kanlmaz olan

hl nlemek iin amatrce abalar harcayp duruyordu. Forbes, sabah saat 8de, bir saat sonra verilecek ltimatomu ken
disine anlatmt. O da bu haber zerine Goeringi grmek iin,
L u ftm ffe kararghna kotu ve sonradan Nuremberg mahke
mesinde verdii ifadeye gre, Almanlarn ltimatoma verecei
cevabn makl olmasn kendisinden rica etti. Bundan baka
Feld-Marealin saat l l den nce, grmelere balamak ze
re Londra'ya umaya hazr olduunu da aklamasn teklif et
miti. isveli i adam, yazm olduu kitapta, Goering'in tek
lifini kabul ettiini, Hitlere bunu telefonla bildirdiini, onun
da kabul ettiini yazyor, Alman evraknda ise buna ait bir
kayt yok. Dr. Schmidtin ifadesinden anlaldna gre, saat
9u birka dakika gee Goering, kendi kararghnda deil, Ba
bakanln bekleme odasndayd.
Ama uras kesindir ki isveli arabulucu, o srada Ingi
liz D ileri Bakanlna teiefoa etmiti. B ir kere deil, bir ka
kere. Saat 10.15deki ilk telefonda, Almanlarn ltimatoma ver
dikleri cevabn yolda olduunu ve Almanlarn Ingiliz hk
metini tatmin etmeyi ve Polonyann bamszln bozmyaca konusunda doyurucu garantiler vermeyi, ( ! ) hl arzu
ettiini, Ingiliz hkmetine kendi bana bildirmiti. Hitlerin
cevabm Londrann ok elverili bir hava iinde inceleyece
ini umuyordu. (31)
Bir saat sonra, 10.50de yni ltimatom sresinin bit952

meine on dakika kala Dahlerus, Londra D leri Bakanl

na telefon etmek zere uluslararas telefona bir daha yapt.
Bu sefer H itlerin onay ile Goeringin, hemen Londraya u
masn teklif edecekti. Bu gibi diplomatik numaralarn artk
vakti gemi olduunu bir trl anlamyordu. Ama, az sonra
kendisine anlatld : uzlamaya yanamayan bir cevap ald Halifaxtan. Teklifi olumlu bir ekilde incelenemezdi. Alman h
kmetine kesin bir soru sorulmutu ve onlar da belki kesin
bir cevap hazrlyorlard. Ingiliz Kralh hkmeti, Goering
ile yeniden bir grme yapmay umamazd. (32)
Bunun zerine Dahlerus, telefonu kapatt ve savatan son
ra, dnya barn korumak iin giritii garip hareketleri Nurembergte ve kitabnda an'atmak zere tarihin karanlkla
r iinde yeniden ortaya kncaya kadar, kaybolup gitti. (*)
y i niyetli bir adamd. Ban iin almt; dnya tarihinin en
kark bir zamannda, birka dakika iin kendisini sahnenin
ortasnda buluvermiti. Ama, hemen hemen herkes iin oldu
u gibi, onun iin de durum anlayamayaca kadar karkt; ve
Nurembergde de kabul ettii gibi, Almanlarn elinde nasl bir
oyuncak olduunu anlayacak vakit bile bulamamt.
tngiz ltimatomunun sresi bittikten az sonra, sabah sa
at l l i birka dakika gee, iki saat nce ngiliz elisini grmek
istemeyen Ribbentrop, Almanlarn* cevabm sunmak zere Hendersonu Bakanla ard. Alman hkmeti, verdii cevapta.
ngiz ltimatomunu uygulamak yle dursun almay da ka
bul etmeyi de reddediyordu. Bunun arkasndan uzun, beylik
propaganda. Besbelli, aradan geen iki saat iinde, Hitler ile
Ribbentrop tarafndan hazrlanmt. Aslnda bu lflar kolayca
aldatlabilen Alman halkn sersemletmek iin hazrlanmt.
I 1) Yalnz 24 Eyllde, Oslo'da, bir ara. Forbesle birlikte yeniden
ortaya kt. Nurem bergte ifadesi bitmeden nce sylediine gre, niyeti
"dnya savan nlemeye henz imkn bulunup bulunmadn aratr
makt. (33)

953

A rtk allan beylik yalanlar, durmadan tekrarlanyor, Polon

yalIlarn Alman topraklarna sadLrdklan belirtiliyor, btn
bunlardan da Ingiltere sorumlu tutuluyordu. Almanya'nn sa
vunmas iin bir araya toplanm olan kuvvetlerin, geriye ekil
mesi amacyla A l mani ara yaptklar bask teebbsleri yerili
yordu. Ayrca Almanyann, Mussolini tarafndan yaplan son
teebbsU de kabul ettii tabu yanlt bu Ingilterenin ise
bu teklife yanamad belirtiliyordu. Chamberlainin o gne
kadar H itler iin yaptklar unutuluyor. ngiliz hkmetinin
Alman balkn imha etmek ve ortadan kaldrmak istedii sy
leniyordu.
Henderson belgeyi okudu (sonradan belge iin olaylarn
tam bir yanl sunusu denmitir) ve gerek suun kimde oldu
unu tarih gsterecektir dedi. Ribbentrop da, tarihin gerek
leri imdiden ortaya koymu olduu cevabn verdi.
Hoparlrler, Ingilterenin Almanya ile sava durumu iln
ettiini birdenbire haber verdii srada ben, Wilhelmstrasse'e
Babakanlk binasnn nndeydim. Vakit le zeriydi, O
Benimle birlikte orada, gne altnda duran 250 kadar insan
vard. Haberi dikkatle dinlediler. Bittiinde hibir mrlt du
yulmad. Yalnzca orada kmldamadan durdular. armlard.
Hitlerin nasl olup da onlar bir dnya savama srklediini
bir trl anlayamyorlard.
A z sonra, tatil gn olduu halde, gazeteci ocuklar ikinci
bask diye barmaya baladlar. Gazete kaplyordu. Ben de
bir tane aldm. Deutsche Algemenine Zeitun batan baa ko
caman harflerle bir sr balk atm :
NGLZ

LTMATOMU

REDDEDLD

(* ) Sabah saat 11.15de Halfax, Alman maslahatgzarna resmi

bir nota verdi. Notada, saat l l e kadar Alm anyadan bir teminat aln
mad iin 3 EyltU sabah saat l l den sonra, iki lke arasnda sava du
tumu bulunduunu size bildirmekle eref duyarm, deniyordu.
954

N G LTER E

A L M A N Y A Y A

SAVA

L N

EDYOR
NGLZ

NOTASI
GER

FHRER

D O UD AK

A S K E R L E R M Z N

E K L M E S N

B U G N

C EPH EYE

STYOR

H A R E K E T

E D Y O R

Resmi bildirinin bal Ribbentrop tarafndan yazdrlm

olacak :
ALMAN

M U H T IR A SI

N G L T E R E 'N N

O L D U U N U

S U L U

GSTERYOR

Almanlar kadar kolayca aldatlabilecek bir halka, durum

gsterildii halde haberler, Alnanlarda ngilizlere kar bir
dmanlk uyandrmad. Henderson ile memurlar, yaknlarda
ki H otel Adkma tanmak zere ngiltere eliliinden karlar
ken, binann nnde yalnzca bir tek polis yukar aa gidip ge
liyordu. Yapaca bir ey yoktu. Geziniyordu yalnzca.
Franszlar biraz daha direndiler. Bonnet son dakikaya ka
dar vakit kazanmaya alt. Mussolininin, Hitlerle pazarla
girieceini ve Fransay bu beldan kurtaracan umuyordu.
Dahas, Belika elisi ile birlikte Kral Leopolda ba vurarak
Hitleri etkilemek zere, Mussolini zerindeki etkisini kullanmasini bile Kraldan istemiti. 2 Eyll Cumartesi gn btn gn,
hem kabinesi ile hem de ngilizlerle tartm, 1 Eyll tarihli
ngiliz - Fransz notalarna Almanlarn verecei cevab, 3 Eyll
gn le vaktine kadar bekleyeceine Canoya sz verdiini
szn geri alamyacam sylemiti. Gerekten de Italyan
D ileri Bakanna telefonda teminat vermiti, ama 2 Eyll ak
am saat 9*a kadar deil (* ). Bu srada Duenin konferans
teklifi, Cianomn kendisine sylemeye alt gibi, suya dii.
m bulunuyordu. Ve yine bu saatte Ingilizler, gece yars, Ber
(* )

943'nc s a y fa y a baknz.
955

line ortak bir ltimatom verilmesi iin kendisine bavurup du

ruyorlard.
Sonunda Fransz hkmeti, 2 Eyll gece yarsndan az tee bir karara varabildi. Tam gece yans Bonnet, Berlinde Coulondre'a bir telgraf ekerek le zeri Wilhelmstrasseye yap
lacak yeni bir dcmarche/m artlarn kendisine bildireceini
haber verdi. (*)
Bonnet 3 Eyll Pazar gn, sabah saat 10.20de tngilizlerin verdii ltimatomun sresi gemeden krk dakika nce ,
bu emarche yapt* Fransz ltimatomu da ayn ekildeydi. An
cak olumsuz bir cevap verilmesi halinde Fransa, Polonyaya kar
girimi olduu ve "Alman hkmetince bilinen taahhtleri
yerine getireceini haber veriyordu. Bu son dakikada bile Bon
net, resmen bir sava ilnndan kanmt.
Resm French Yellovo Book'da, Coulondrea ekilen ltima
tom metninde, Alman cevabnn son sresi akamst saat 5
olarak gsterilmektedir. Ancak asl telgraftaki saat bu deildi.
ngiltere'nin Paristeki elisi Phipps, sabah saat 8.45de Halifa xa unu bildirmiti : Bonnet, Fransz sresinin ancak Pa
zartesi gn (4 Eyll) sabah saat bete biteceini bildirdi.
Bonnetnin ektii telgrafta da sre byle idi.
Bu sre, ltimatomun le zeri Berline verilmesinden son
ra, krk sekiz saatlik bir zaman isteyen ve bunun zerinde di
renen Fransz Genel Kurmayndan, Daiadiernin Pazar gn er
ken saatlerde kopard bir tviz olduu halde, ngiliz hkme
ti buna rz olmam, leden nce bu memnuniyetsizliini st
kapal bir dille Parise bildirmiti. Babakan Daladier, bunun
zerine son bir kere daha askerlere bavurmutu. Sabah saat
11.30da Genel Kurmaydan General Colstou arm ve daha
ksa bir sre istemiti. General de istemiye istemiye on iki saa(*> Hatrlanaca gibi (944iinc sayfaya baknz) bundan sonra
bile Bonnet, gece yars Italyanlara Hitlerin Polonyadan sembolik bir
geri ekilme yapmasn salamalarm teklif ederek Fransay son daki
kaya kadar sava dnda brakmaya almtr.
956

te, yni akamst saat 5e kadar inmiti.

Bu yzden Coulondre, Berlindeki Fransz eliliinden, Wilh.elmstrasseye gitmek zere tam kaca srada Bonnet ken
disini telefonla arad ve sfr saatinde gerekli deiiklii yap
mak zere kendisine talimat verdi. (34)
Fransz elisi le zeri Ribbentropu yerinde bulamad.
Ribbentrop o srada yeni Sovyet elisi Aleksandr varzevi b
yk bir trenle kabul etmekte olan Fhrerin yannda, Baba
kanlkta bulunuyordu. Berinn o tarihsel pazar gnne bir renk
daha katan bir olayd bu. Ald tlimat olduu gibi yerine ge
tirmek zorunda bulunan Coluondre, tam le vakti saat on ikide,
Wilhehmtras8ede bulundu. Kendisini Weizsaecker kabul etti.
Devlet Sekreterinin Franszlara "doyurucu bir cevap verecek
yetkisi bulunup bulunmad konusunda elinin sorduu soruya
Weizsaecbfr herhangi bir cevap verebilecek durumda olma
d cevabm verdi.
ilerin bu kadar ciddiletii bir srada ufak bir diplomatik
komedi de oldu. Coulondre, Weizsaeekerin cevabn, o gece um
duu gibi, Almanya'nn olumsuz bir cevab sayarak, Fransann
resm ltimatomunu Devlet Sekreterine vermeye kalknca,
Weizsaecker ltimatomu almad. Elinin "biraz beklemesini ve
D leri Bakann ahsen grmesini rica etti. Boylece ters y
z geriye evrilen Coulondre ve ilk de olmuyordu bu yarm
saat kadar bekledi. Saat 12.30da Ribbentropu grmek zere
Babakanla gitmesi kendisinden rica edildi. (35)
Nazi D ileri Bakan, elinin nasl bir haber getireceini
bildii halde Fransz elisine son bir kere, tarihteki beylik nu
maralardan birini daha yapmaktan ekinmedi. Son dakikada
bar teklifini ileri sren Mussolminin, Fransa'nn teklifini ka
bul ettiini syledikten sonra 'Almanya'nn teklifi kabule hazr
olduunu dn Dueye bildirdiini aklad. Sonra da, akama
doru, teklifinin ngilizlerin inad yznden suya dtn
Dueye bildirdiini'de syledi.
Ama Ribbentropun son aylarda yapt bu eit numarala
957

ra Coulondreun kam toktu. Fransann, ngilterenin yolunu

izledii takdirde buna zleceini ve Almanyann Fransaya
herhangi kir ekilde hcuma niyeti olmadn syleyen Nazi
D leri Bakanm uzun uzun dinledikten sonra Coulondre bir
ara, frsatn bulup u soruyu sordu : D leri Bakannn sz
leri acaba Fransann 1 Eyll tarihinde sunduu notay. Alman
hkmetinin olumsuz karlad anlamna m geliyordu?
J a . dedi Ribbentrop.
Bunun zerine eli, ltimatomu D leri Bakanna verdi.
Verirken de Alman hkmetinin sava iln etmeden Polon
yaya hcum etmekle ve Alman askerlerinin ekilmesi iin n
gilizlerle Fransazlarm ileri srdkleri istekleri reddetmekle ze
rine ar bir sorumluluk aldm son bir kere daha belirt
mek zorunda kaldm syledi.
O zaman Fransa saldrgan olur dedi Ribbentrop.
Saldrgann kim olduunu tarih gsterecektir, cevabm
verdi Coulondre.
O Pazar Berlinde, dramn son sahnesinde rol alanlann
hepsi de tarihin yargsna gveniyorlard.
Fransa, bir sre iin batda, Alman kuvvetleri karsnda
ezici bir stnlk salayacak bir Orduyu seferber ediyordu,
ama H itlerin ateli kafasnda belli bal dman olarak yer
alan daha ok ngiltereydi. ngilterenin elinde kk bir Or
du vard ama, 3 Eyll 1939da balayan yeni dneme Almanya'y
sokan oydu. O gn leden sonra biri. Alman halk, tekisi de
batdaki Ordu iin yaymlad iki byk bildiride aklamt
bunu. Ingilizlere kar olan krgnlm ve isterik fkesini aruk
iyiden iyiye aa vurmutu.
( Alm an Halkna an ' da yle diyordu) ngiltere, Avrupa halkla
rn yzyllar boyunca, ngilterenin dnya hkimiyeti politikas karsnda
savunmasz duruma sokmak amacn gtm... (ve) uydurma bahaneler
le hcuma gemek ve u srada en tehlikeli sayd Avrupa devletini or
tadan kaldrmak hakkn kendisinde bulmutur...
Biz, ngilterenin Almanyay ember iine almak iin nasl bir politika
zlediini sava-ncesindenberi grdk... ngiliz sava kkrtclar... A l

man halkn Versailles Diktatnn basks altna almlardr...

(Hitler, haftalarca Fransz Ordular karsnda yalnzca tutunacak
olan askerlere yapt arda da unlar sylemiti) Bat Ordusu Asker
leri!... ngiltere, Almanya'y ember iine almaya uramaktadr... Son
sava srasnda tandmz bu sava kkrtclarnn ynettii ngiliz h
kmeti, maskesini atmaya ve uydurma bir bahane ile sava ln etmeye
karar vermitir...

Fransann hi sz edilmiyordu.
Londrada, le zeri saat on ikiyi alt dakika gee, Chamberlain Avam Kamarasnda bir konuma yapt ve o anda, n
giltere'nin Almanya ile sava durumunda bulunduunu haber
verdi. Geri Hitler, 1 Eyllde, yabanc radyolar dinleyenlerin
lm cezasna arptrlacaklarn sylemiti ama biz, Ingiliz Ba
bakannn szlerini yine de BBCnin yaynndan rendik, Charrberlainin szleri, kendisini Godesberg ve Mnihte, siyasi haya
tm tehlikeye atarken grm olan bizlere ok dokundu.
Bugn hepimiz iin ac bir gn, benim iin de bundan daha ac bir
ey olamaz. Urunda alm olduum her ey, btn kamu hayatm bo
yunca inandm her ey, yklm bulunuyor. Benim in artk yaplacak
bir tek eyi k a ld : O da, btn gcm ve iktidarm, urunda byk fe
dakrlklara katlandmz dvann zafere
ulamas iin harcamak...
Hitlerizmin ykldn ve kurtulmu bir Avrupann yeniden kurulduunu
grdm gne kadar yaayacama eminim.

Chamberlain o gn gremedi. Krgn bir adam olarak

__kabinede hl ye idi 9 Kasm 1940da ld. Bu kitapta
kendisi iin yazlanlardan sonra sylenecek en iyi ey, kendisi
ni Ingiltere devlet ilerinden uzaklatran ve 10 Mays 1940da
yerine geen Churchillin, 12 Kasm 1940da Avam Kamarasn
daki u szleri olacaktr.
Dnyann geirdii en byk buhranlarn birinde, Neville Chamber.
lainin payna, olaylarla elimek, umutlarnda krgnla uramak, kt
bir adam taralndan aldatlmak dt.
Am a knlan umutlan nelerdi?
Gerekletiremedii dilekleri neydi? Ktye kullanlan inanlar nelerdi?
Bunlar elbetteki insan yreinin en soylu ve en iyi niyetli igdleriydi:

959

Bar sevmek, bar in almak, ban iin rpnmak, bar izlemek,

haiku gznden dmeyi y a da nn yitirmeyi gze alarak ve bunlara
kesinlikle bo vererek zledii politikadan amamak.^

Hitler, izledii politikann, ngiltere ile Fransay sava-d;

brakmaya yaramadm grnce, 3 Eyll leden sonra ken
disini artk iyice asker ilere verdi. Savan Ynetilmesi ze
rine 2 Sayl ok Gizli Emir i kard. Emirde, ngiliz - Fransz
bildirilerine ramen, Alman sava amacnn, bir sre iin, Po
lonyaya kar giriilen harektn sratle ve zaferle sonulan
mas olduu bildiriliyordu. .. .Batdaki atmalarn balama
s dmana braklmtr... ngtereye kar deniz harektna
izin verilmitir. ngilizler, Alman deniz slerine havadan h
cum etmedike, Luftumffe de hedeflere saldrmayacakt ve o da
ancak "baar ihtimali ok olduu takdirde . Btn Alman sa
nayiinin sava ekonomisine evrilmesi emredilmiti. (36)
Gece saat 9da Hitler ile Ribbentrop Doudaki Genel Ka
rargha gitmek zere, Berlin'den ayr ayr zel trenlerle ayrl
dlar. Ama ayrlmadan nce iki diplomatik teebbse daha giri
tiler : ngiltere ile Fransa o anda Almanya ile sava durumun
daydlar. Am a iki byk Avrupa devleti daha vard ki, destek
lerinden yararland bu iki devleti, H itlerin hi gzden kar
mamas gerekiyordu. Bunlardan biri, son dakikada su koyuve
ren mttefiki talya, tekisi de Sovyet Rusya idi. Nazi dikta
tr bu iki devletten pheleniyordu, ama bu sava oyunlarna
da onlarn sayesinde girebilmiti.
Hitler, bakentten ayrlmadan nce Mussoliniye bir mek
tup daha yazd. Bu mektup, Fhrerin zel treni istasyondan ay
rlmadan dokuz dakika nce, gece saat 8.51de telgrafla Koma
ya bildirildi. Mektup pek iten deildi ve her zaman olduu gibi
bir sr yalanlarla doluydu, ama bu mektup Adolf Hitler'in
nc Alman mparatorluunun Bakomutan roln oyna
mak zere, hava hcumlarna kar karartlm olan bakentten
ilk olarak ayrrken neler dndn gstermesi bakmndan
ilgin bir belgedir. Ele geen Nazi belgeleri arasmda bulunmak
tadr.
(U A

D U E :
nce, son kere yaptnz araclk teebbsnden tr size teekkr
etmeliyim. Eu teebbs kabul edebilirdim, ancak konferansn baarya
ulaaca konusunda birtakm garantilerin bana verilmesi imkn bulu
nabilseydi. nk Alman askerleri Polonyann ierlerinde ki gndenbe*
ri grlmemi bir sratle ilerlemekteydiler. Orada aktlan kann diplo
matik entrikalarla bo yere akttlm olmasna gz yummak imknszd.
Bununla birlikte, Ingiltere daha balangta, ne olursa olsun sava
karar vermemi olsayd yine de bir yol bulunabileceine inanyordum.
Ingilterenin tehditlerine boyun emedim, nk Due, barn alt aydan,
diyeim ki, bir yldan uzun sreceine artk inanmyorum. Eu artlar al
tnda bugn, ler eye ramen, bir k yapmak iin en elverili br za
man saydm, unu sylemeliyim ki... Polonya Ordusu ok ksa bir zaman
da kecektir. Bu abuk baarnn bir ya da iki yl sonra elde edilebil
mesi bence ok phelidir. ngiltere le Fransa, mttefiklerini o kadar ok
slhlandracaklardr ki Alman Wehrmachtnn kesin teknik stnl
o zaman ayn durumda bulunmayacaktr. Due, girimi olduum mca
delenin bir lm kalm sava olduunu biyorum... Am a byle bir m
cadelenin de eninde sonunda kanlmaz olduunu ve baan ihtimalinin
kesinlemesi in direnme nnn soukkanllkla dnlerek seilmesi
gerektiini de biliyorum; De, bu savan baarya ulaacana bir kaya
kadar salam olarak inanyorum.

Bundan sonra Mussolini uyarlyordu :

Son gnlerde, birtakm alanlarda bana yardm edebileceinize inan
dnz bildirmek ltfunda bulundunuz. Bu yardmnz teekkrlerimle
kabul ediyorum. Ama, ayn zamanda da, imdilik ayn yollarda yrm
olsak bile, kaderin bizi eninde sonunda birbirimize balayacana inan
yorum. Eer Nasyonal Sosyalist Almanya, Batl Demokrasiler tarafn
dan yenilecek olursa, Faist talya zor bir gelecekle kar karya kala
caktr. ki rejimin de geleceinin birbirine bal olduuna ben ahsen ler
zaman inanmmdr ve sizin de, Due, tamamiyle ayn fikirde olduunuzu
biliyorum.

Hitler, Polonyadaki ilk Alman baarlarm saydktan sonra

mektubuna yle son yeriyordu :
...Ben, batda savunma durumunda kalacam Orada isterse Fran
sa flk defa kan aktabilir. Ulusun btn gcyle, orada da dmana
yklenmemizin zaman gelecektir.

961

F : 61

Due, gemite bana yaptnz ve gelecekte benden esirgememenizi

rica ettiim yardmlardan tr ltfen teekkrlerimi kabul ediniz.
A D O L F H T L E R

(37)

ngiltere ile Fransa o gn sava iln ederek szlerinde dur

duklar halde, talyamn sznde durmamasnn zerinde yarat
t hayal krkln aa vurmamak iin Hitler, elinden gele
ni yapmt. Savaa girmese bile, hi olmazsa bir dost mttefi
kin yine de kendisine yardm dokunabilirdi.
Rusya ise daha ok yardm edebilirdi.
Polonyaya kar Alman taarruzunun balad gn, ileride
ele geecek Nazi evrakndan anlalaca gibi, Sovyet hkmeti
Alman Luftw affesine bir sinyal yardm yapt. O sabah ilk sa
atlerde, Alman Hava Kuvvetleri Genel Kurmay Bakan Gene
ral Hans Jeschonnek, Moskovadaki Alman eliliine telefon et
ti ve Minskteki Rus radyo istasyonunun, devaml olarak sinyal
vermek suretiyle pilotlarnn, Polonya bombardmanna asln
da buna cil trafik denemeleri denilmiti trafik bakmndan
bir yardm dokunursa ok memnun kalacam bildirdi, le
den sonra, eli von der Schulenburg, Sovyet hkmetinin is
teklerini kabule hazr olduunu" haber veriyordu. Ruslar, v e
rici istasyondan, olabildii kadar sk istasyon tantma sinyal;
vermeyi ve Alman uaklarnn gece uularna yardm etmek
zere. Minsk'teki istasyonun yayn zamanm iki saat daha uzat
may kabul etmilerdi. (38)
Am a 3 Eyll gn, ge saatlerde Berlinden ayrlmaya ha
zrlandklar srada, Hitler de Ribbentrop da, Polonyann istil
s srasnda Ruslardan daha da ok. yardm greceklerini umu
yorlard. Ribbentrop, akam saat 6.50de Moskovadaki elilie
ok acele bir telgraf ekti. Telgraf ayn zamanda, ok gizli"
idi ve yle balyordu : Eliye zel. zel emniyet tertibat al
tnda. ahsen misyon bakanna ya da temsilcisine verilmek
zere. ifre kendisi tarafndan zlecektir. ok gizlidir.
Almanlar byk bir gizlilik iinde, Sovyetler Birliini Po962

cnya hcumuna katlmaya aryorlard!

Polonya Ordusunu birka lafta iinde tamamiyle yeneceimizi ke
sinlikle umuyoruz. Biz, Moskovada, Alm an kar blgesi olarak tes bit
ettiimiz topraklar askeri igal altnda bulunduracaz. teyandan, as
keri nedenlerden tr, o srada Rus kar alan olarak gsterilmi bulu
nan Polonya topraklarnda da, Polonya asker kuvvetlerine kar hare
kta elbetteki devam etmek zorundayz.
Ltfen bu konuyu MolotovIa grnz ve Sovyet hkmetinin e l
verili bir zamanda, Rus kar alannda bulunan Polonya kuvvetlerine
kar harekete gemek ve bu topraklan igal etmek niyetinde olup ol
madklarm reniniz. Bizim tahminimize gre, byle bir hareket yalnz
bizim zerimizdeki yk hafifletmekle kalmyacak, aym zamanda, Mos
kova anlamalarnn ruhuna ve Sovyetler Birliinin karma da uygun
decektir.! (39)

Sovy etler Birliinin yapaca byle bir garip hareketin,

Bitler ve Rifcbentrop zerindeki yk hafifletecei akt. By
lelikle hem yamann blnmesi konusunda Almanlarla Ruslar
arasndaki anlamazlklar ve atmalar ortadan kalkacak, hem
de Polonyaya k a m giriilen Nazi saldrsnn Almanya zerin
deki yk hafifleyecek ve ykn bir ksmn Sovyetler zerleri
ne alm olacaklard. Yamaya katlacaklarna gre, elbetteki
suu da ykleneceklerdi.
O Pazar gn, ngilterenin savaa girdii renildikten
sonra, Berlinde herhangi bir nedenden tr can sklan A l
manlarn banda, Alman Donanmasnn Bakomutan Grand
Amiral Erich Raeder geliyordu. Ona gre, sava drt ya da be
yl erken kmt. Donanmann Z pln 1944 - 45 ylnda tamam
lanacak, Alman Donanmas ancak o zaman Ingiltere ile baedebilecek bir duruma gelecekti. Ama imdi daha 3 Eyll 1939du
ve Hitler, Amirali dinlemese bile, Raeder, Almanyann Ingilte
re'ye kar verimli bir sava yrtecek, ne denizst, ne de de
nizalt gemileri olmadn biliyordu.
Amiral durumu gncesinde yle yazyor :
Bugn, ngiltere ile Fransaya kar sava balad. Fhrerin eskiden

yapt tahminlere dayanarak bu sava 1944den nce beklemiyorduk.

Ftihrer, Polonya sorununun son olarak zmn geciktirse bile, bu sava
n nlenebileceine son dakikaya kadar nanyordu.
Donanma bakmndan ngiltere ile byk bir mcadeleye giriecek
gekilde tehiz edilmi deiliz... Denizalt silhlan, henz sava zerinde
kesin bir etki yapamyacak kadar gszdr. Ayrca denizst kuvvetler
say ve g bakmndan, ngiliz Donanmasndan o kadar aadadr ki,
btn gcn blraraya getirse bile erefiyle nasl lneceini gstermek
ten baka bir ey yapam az... (40)

Buna ramen, 3 Eyll 1939 gn gecesi saat 9da, Hitler

Berimden ayrlrken, Alman Donanmas da hcuma geti. U-30
denizalts, Hebrid adalarnn iki yz mil kadar batsnda seyret
mekte olan Athena adndaki ngiliz yolcu gemisini, hibir uyar
ma yapmadan, torpilledi ve batrd. Athcn, Liverpooldan
Montreale gidiyordu, iinde 1.400 yolcu vard.
Yolculardan
112si bouldu. Boulanlar arasnda bulunanlardan yirmi seki
zi Amerikalyd.
kinci Dnya Sava balamt.

DRDNC K T A P
SA VA : L K Z A F E R L E R V E D K M N O K T A S I

xvm
PO I jON Y A N IN DMES
5 Eyll gn sabah, saat 10 da General Halder, Alman Or
dular Bakomutan General ve Brauchitsch ve Kuzey Ordu
lar Grubu Komutan General von Bock ile bir grme yapt.
Bu grmede bulunanlar, Polonya taarruzunun beinci gn
sabahndaki durumu kendilerine gre yorumladktan sonra, Hal
der in gncesine gre dmann fiilen yenilmi olduuna
karar verdiler.
Bir akam nce Koridor sava bitmi, Pomeraniadan
douya ilerleyen General von Klugeni komutasndaki Drdn
c Ordu ile Bat Purusyadan batya ilerleyen General von
Kuechlerin komutasndaki nc Ordu birlemiti. General
Heinz Guderian ilk olarak bu savata tanklaryla n salmt.
Koridordan geerek douya giderken yalnzca bir tek noktada
Pomorska
Svari Tugaynn kar saldrsna
uramt.
9G7

Birka gn sonra sava yerini gezen bu kitabn yazar, kor

kun sahneyi kendi gzleriyle grd. Bu sahne ksa sren Polon
ya seferini ok iyi anlatyordu.
Tanklara kar atlarla savamt! Tanklardaki uzun top
larn kargsna svarilerin uzun mzraklar kmt! PolonyalI
lar cesur kahraman ve gozpek insanlard, ama Almanlar s i
lip sprmlerdi onlar, hem de hi gzlerini krpmadan. Po
lonyalIlar ile dnya B litzkricgin (yldrm savann) ne
olduunu ilk olarak Polonyada grmt. Blitzkrieg, n ve
spriz hcum demekti. Avc ve bombardman uaklar havada
uuyor, keifler yapyor, saldryor; alevler sayordu; Stuka
lar korkun sesler kararak pike yapyorlard; koskoca bir
tmen halinde harekete geen tanklar nne geleni ineyip
geiyor, gnde elli altm kilometre ilerliyordu; otomatik teveihli seri ateli ar toplar bozuk Polonya yollarnda bile saat
le altm yetmi kilometre gidiyordu; geni bir radyo, telefon
ve telgraf ebekesinden oluan muazzam bir elektronik muha
bere sistemi piyadeyi ve bir buuk milyonluk muazzam moto
rize bir orduyu bile, inanlmaz bir abuklukla ynetiyor vs ko
ordine ediyordu. Dnya o zamana kadar byle korkun mekanize bir lm makinesi grmemiti.
Polonya Hava Kuvvetleri krk sekiz saat iinde ortadan
silindi. Be yz Polonya uann ou daha slerinden havalan,
madan bombalanarak hareketsiz duruma getirildi. Tesisler y
kld, Personelin ou ld ya da yaraland. Polonya'nn ikin
ci byk ehri olan Krakov 6 Eyllde dt. Polonya hkmeti
nce Varovadan Lubline kat. Bat cephesinde herhangi bir
hareket yoktu ama, ertesi gn Halder, birliklerin Bat cephesi. ne naklini plnlamaya balad. 8 j Eyll leden sonra 1 nc
Panzer Tmeni Polonya bakentinin varolarna ulat. O srada
Reichenaunun, Silezia ve Slovakiadan gelen Onuncu Ordusu
ehrin gneyinde Kielceyi alm, L istin On Drdnc Ordusu
da Vistl ve San nehirlerinin birletii yerde Sandomierze var
mt.
968

Polonya ordusu bir hafta iinde zlmt. Otuz be tme

nin ou hepsinin tam seferber duruma gemesi iin daha
uzun bir zaman gerekiyordu dalm ya da Varova ev
resinde kapanan muazzam kskalarn iinde kalmt. imdi
Almanlar iin yaplacak ey yalnzca ikinci aama ya ba
lamakt : yni sarlm olan dank ve akn Polonya Bir
likleri evresindeki ilmii biraz daha skmak ve PolonyalIlar
yok etmek, bylece Brest Li-tovsk ile Bug Nehrinin batsnda
kalan Polonya birlikleri dorultusunda, doudaki yz elli kilo
metrelik ikinci ve daha byk kskac tamamlamak.
Bu aama 9 Eyllde balad. 17 Eyllde bitti. Bockun Ku
zey Ordular Grubunun sol kanad Brest Litovska yrm,
Guderiann X IX uncu Kolordusu ayn 14Unde ehre varm
ve iki gn sonra ehri almt. Ayn 17sinde, Brest Litovskun
yetmi be kilometre gneyinde Wlodowada L is tin On Dr
dnc Ordusunun ncleri ile birleerek orada da ikinci byk
bir kskac kapatt. Guderiatn son dakikada syledii gibi
kar hcum 17 Eyllde kesin bir sonuca balanmt. Rus
snrnda kalan bir ka dnda, btn Polonya kuvvetleri ev
rilmi bulunuyordu. Varova geninde ve daha batda Pose
yaknlarnda kalan Polonya cepheleri kahramanca dayanyorlar
d; ama durumlar umutsuzdu. Polonya hkmeti ya da Polonya
hkmetinden kalanlar, Lu ftw a fjenin srekli bombardman
larndan ve ate yamurundan kaarak aym on beinde Roman
ya snrlarnda bir kye vardlar. Gerek hkmet ve gerekse bu
kahraman ulus iin artk her ey bitmi, yalnzca inanlmaz
bir gle direnen birliklerin saflarnda lmek kalmt.
imdi sra Ruslarn bu yamadan paylarna deni alma
larna gelmiti.
R U S L A R P O L O N Y A 'Y I S T L A E D Y O R

Moskovada Kremlin btn hkmet merkezleri gibi, Alman Or

dularnn Polonyay bu kadar ksa bir zamanda istil etmesine
969

ap kalmt. Ruslarn da doudan Polonyaya saldrmalarm

teklif eden Nazilere, Molotov 5 Eyllde yazl resm cevapta bu'
nun elverili bir zamanda yaplacan ancak, bu zamann
henz gelmediini belirtti. Molotov Ar derecede acele et
menin Sovyet dvasn bozabileceini dnm, ancak Polon
yaya ilk olarak Almanlar girmi olsa bile Nazi - Sovyet pakt
nn gizli maddelerinde saptanan snra Almanlarn dikkat et
meleri gerektii stnde direnmiti (D - Ruslarn Alnanlardan
kukuland besbelliydi. Bundan baka Kremlin, Almanlarn
Polonyay daha uzu bir srede alabileceini sanmt.
Ama 8 Eyll gece yarsndan hemen sonra, yni bir Alman
zrhl tmeni Varovann varolarna vard srada, Ribbentrop Moskovada Schulenburga ok gizli ve acele bir telgraf
ekerek Polonyadaki harektn umutlarmzn tesinde ilerle
diini ve bu artlar altnda Almanyann Sovyet hkmetinin
asker niyetlerini renmek istediini bildirdi (2 ). Ertesi gn
akamst saat 4.10 da Molotov, Rusyann gelecek bir ka
gn iinde asker bakmdan harekete geecei cevabn verdi.
O gn daha erken saatlerde Sovyet D leri Komiseri Alman
larn Varovaya girmeleri zerine Almanlar tebrik etmiti.
(3)
10 Eyllde, Molotov ile eli von der Schulenburg tam bir
anlamazla dtler. Hi umulmayan Alman baarsnn Sov
yet hkmeti iin bir srpriz olduunu dolaysyla, Sovyet Birl inin zor durumda kaldn anlatan D leri Komiserinin
bu aklamasndan sonra sra Kremlinin Polonya saldrsn
hakl gstermesi iin ileri srecei bahaneye geldi. Bu bahane
Schulenburgun Berline ektii ok acele ve ok gizli
telgrafta yle belirtiliyordu :
Polonya paralanmaktadr, bu yzden Sovyetler Birlii Almanlarn
tehdit ettii UkraynalIlarla Beyaz Ruslarn yardmna koacaktr. (Molotov'un dediine gre,) Sovyetler Birliinin mdahalesini halka hakl
gstermek ve ayrca Sovyetler Birlgl'rn saldrgan grnmesini nlemek
iin buna ihtiya vard.

970


Bundan baka, Molotov, General von Brauchitschin DNB
Ajansnda kan Alnan dou snrnda artk asker bir harek.
Ira gerei yoktur gibi demelerinden de yalanmt. Eer by
le ise. yni sava bittiyse , dedi Molotov, Rusya yeni bir sa
vaa balayamaz. Molotov genel olarak durumdan hi mem
nun deildi (4 ). leri biraz daha kartrmak iin Schuenburg
u. 14 Eyllde Kremline ard. Kzl Ordunun, umduklarndan
daha nce harekete geeceini haber verdikten sonra Varovann ne zaman deceini renmek istedi. Ruslar kendi hareket
lerini hakl gstermek iin Polonya bakentinin dmesini bek
leyeceklerdi. (5)
Komiser, bir takm ilgin sorular da sormutu. Varova ne
zaman decekti? Rus mdahalesi srasnda Almanlarn sulan
masn Almanlar nasl karlayacaklard? Ribbentrop, 15 Eyll
giin akam ektii ok g izli ve ok acele bir telgrafla Molotovun bu sorularna elisinin araclyla cevap verdi. Var
ova , dedi nmzdeki bir iki gn iinde igal edilecektir .
Ruslarn kendilerini hakl gstermek iin Almanlar sulamala
rna gelince, sz konusu olmazd bu... gerek Alman niyetleri
ne aykr... Moskovada varlan anlamalarla eliir ve sonuncu
olarak da... iki devlet btn dnya, karsnda sanki birbirine
dmanm gibi grnr d. Ribbentrop Sovyet hkmetinden
Polonyaya taarruz gn ve saatini tesbit etmesini istiyordu.
( 6)
Ertesi akam yapld bu. Schuenburgun ele geen Alman
belgeleri arasnda bulunan iki telgraf bunun nasl yapldm
anlatmakta ve Kremlinin iki yzlln ortaya koymaktadr.
(Schulenburgun 16 Eyll tarihli telgraf) Akam saat 6 da Molotovu
grdm. Sovyetler Birliinin akama sabaha belki yarn ya da brgn asker mdahaleye girieceini syledi. Asker liderlerle yaplan
danma toplantsnda Stalin *de /ard. Molotov.... Sovyet hkmetinin
davrann u ekilde hakl gstereceini syledi. Polonya hkmeti dal
mtr ve artk yoktur; dolaysyla Polonya ile yaplm btn anlama
lar hkmszdr; bu kark durumdan nc bir devlet yararlanabilir;
Sovyet hkmeti UkraynalI ve Beyaz RusyalI kardelerini korumak ve

971

bu talihsiz halfca bar iinde almasn salamak iin mdahale etmek

zorunda kalmtr.

Bu durumda sz geen tek nc kuvvet Almanya ola

candan Schulenburg buna itiraz etti.
Molotov, Sovyetlerin teklif ettii zm eklinin Alman duygularn
biraz zedeleyeceini kabul etti, ama Sovyet hkmetinin zor durumunu
gznne alarak bu kk sorun zerinde durmamamz bizden stedi. Ne
yazk ki Sovyet hkmeti baka bir bahane bulamyordu, nk SovyetK r Birlii o gne kadar Polonya'daki aznlklarn durumuyla hi lgilen
memiti ve darya kar mdahalesini u ya da bu ekilde hakl gster
mek zorundayd. (7)

27 Eyll akam saat 5.20 de Schulenburg Berline yeni bir

ok acele ve ok g izli telgraf daha ekti.
Stalin saat 2 de beni kabul etti... ve Kzl Ordunun saat 6 da sini
ri geeceini syledi... Sovyet uaklar bugn Lw ow (Lem berg) dousun
daki blgeyi bombalamaya balyacaklar.

Schulenburg, Sovyet bildirisinde iki noktaya itiraz edince

Rus diktatr hemen hazrm gibi metni deitirdi. (8)
Bylelikle Polonyann artk ortada kalmad, dolaysyla
Polonya - Sovyet saldrmazlk paktnn da yrrlkte olmad
ve Sovyetler B iriinin gerek kendi ve gerekse Ukranyal ve
Beyaz Rusyal aznlklarn karlarn korumas gerektii gibi
uydurma bir bahane ile Ruslar 17 Eyll sabahndan sonra, za
ten yere serilmi olan Polonyann stne basp yrmeye ba
ladlar. Bu srada Moskovadaki Polonya elisine, Rusyann Po
lonya atmasnda tarafszln muhafaza edeceini ( ! ) bildir
mesi bu acnn zerine tuz biber ekti. Ertesi gn 18 Eyllde Sov
yet askerleri Brest Litovskda Almanlarla karlatlar. Tam
yirmi bir yl nce, o zaman yeni kurulmu olan bolevik hk
meti bu ehirde batl Mttefiklerden bam koparm, Alman
Ordusunun ileri srd ar bar koullarn kabul etmiti.
Ruslar eski Polonyann haritadan silinmesi konusunda
Nazi Almanyasyla ortaklk ettikjeri halde yeni yoldalarndan
72

hemen kukulanmaya baladlar. Sovyet saldrsnn arifesinde,

Alman elisi ile yapt grme srasnda, Stalin, Schulenburgun Berline bildirdiine gre, kukularn aa vurdu :
Alman Yksek Komutanl Moskova anlamalarna uyarak
bu anlamalarda tesbit edilen hatlara ekilecek miydi? Eli, Staline bu konuda teminat vermeye alt ama anlaldna gre
pek baaramad. Schulenburg Berline ektii telgrafta yle di
yordu : Stalinin bilinen gvensizliini gz nnde tutarak
son kukularm da ortadan kaldracak nitelikte yeni demeler
iin bana yetki verilirse ok memnun olurum. (9 ). Ertesi gn,
19 Eyllde, Ribbentrop eliye telgrafla u yetkiyi verdi : Mos
kovada imzaladm anlamalara bal kalacamz, bu anla
mallarn Almanya ile Sovyetler B irlii arasndaki yeni dostluk
ilikilerinin temel ta olacan Staline bildiriniz. (10)
Buna karn iki anormal ortak arasnda anlamazlklar s
rp gitti. 17 Eylide Polonya'nn Rus-Alm an istilsn hak
l gsterecek ortak bildirinin metni zerinde bir anlamazlk
kt; Stalin, Almanlarn hazrlad metne itiraz etti, nk
metinde olaylar ok ack olarak belirtilmiti. Bunun zerine
kendisi baka bir metin hazrlad. Bir kaamak aheseri olan bu
metnin Almanlar tarafndan kabul edilmesini istedi. Metinde
Almanya ile Rusya ortak amalarnn, Polonya devletinin da
lmas zerine bozulan huzurun ve dzenin yeniden kurul
mas ve Polonya halknn kendi' siyasi hayat iin gerekli olan
yeni koullan kurmasna yardm edilmesi olduu belirtiliyordu.
Stalin iki yzllkte H itlerden aa kalmyordu.
Balangta her iki diktatr de dnya halkoyunu yattr
mak iin Napolyonun kurduu Varova dukal tipinde kukla
bir Polonya devleti kurmay dndler. Ama 19 Eyllde Mootov, boleviklerin bu konuda baka trl ddklerini,
aklad. Molotov Alman generallerinin, Rusyaya braklmas
gereken topraklar ele geirmeye altklarn ve Moskova an
lamalarn bozduklarn Schulenburg nezdinde protesto ettik
ten sonra ana soruna geldi.
973

 ( Schuienburgun Berline ektii telgraf) Molotov. Sovyet hkmeti

ile Stalinn ahsen nceden dnm olduklar ufak bir Polonya brak
ma fikrinden vazgetiklerini, bunun yerine Polonyann Pissa* Narew - Vistl - San izgisi boyunca blnmesi fibrini kabul ettiklerini aklad. Sov
yet hkmeti bu konu stnde hemen grmelere balamay arzu et
mektedir. (11)

Bylece Polonyann bsbtn blnmesi, Polonya hal

kna hi bir ekilde bamszlk tannmamas fikri Puslardan
gelmi oldu, ama Almanlar da fazla nazlanmadlar. 23 Eyllde
Ribbentrop, Schulenburga bir telgraf ekerek, Ruslarn nl
drt nehir izgisi boyunca bir snr ekme fikrinin Alman hk
metinin grne uygun oduunu Molotova bildirmesi iin
kendisine tlimat verdi. Gerek bu konunun ayrntlarn ve ge
rekse Polonya blgesinin kesin yapsn saptamak iin yeni
den uakla Moskovaya gelmeyi teklif etti. (12)
Bu kez grmeleri Stalin yapacakt. leride ngiliz ve Fran
sz Mttefiklerinin de anlayacaklar gibi, Stalinin ne kadar
sert, sinik ve oportnist bir pazarlk olduunu Almanlar c
srada anladlar. Sovet diktatr Schulenburgu 25 Eyll gn
akam saat 8 de Kremline ard. Eli o akam Berline ek
tii telgrafta bir takm ac gereklerin ve tatszlklarn gelmek
te olduunu bildirdi.
Stainm... ufak, bamsz bir Polonya brakmak fikrinin yanl ol
duu kansnda bulunduunu bildirdi... Snr izgisinin dousunda kalan
ve Bug nehrine kadar uzanan btn Varova ilinin bizim paymza eklen
mesini teklif etti. Buna karik biz de Litvanya'daki isteimizden vaz
gemeliydik.
Stalin... eer bu teklife rz olursak SovyeUer Birliinin Bal tk lke
leri sorununu 23 Austos tarihli (gizli) protokole gre hemen zeceini
szlerine ekledi ve bu konunun Alman hkmetinin desteini kazanaca
n umduunu syledi. Stalin aka Letonya ve Litvsnyay gsterdi, an
cak Finlandiya'nn adn anmad. (13)

Ak ve sert bir pazarlkt bu. Stalin A.lm anlar tarafndan

aslnda igal edilmi bulunan iki Polonya iline karlk Baltk
devletlerini istiyordu. lerin henz iyi gittii sralarda Hitlere
97i

yapt bu byk hizmetin karglnda Polonyaya hcum

etmesine imkn verdiinden tr Stalin Rusya iin ne kopa
rma kr sayyordu. Ayrca Polonya halknn byk bir bl
mn de ona brakmay teklif ediyordu. Bir Rus olduu iin ta
rihin yzyllar boyunca rettiini ok iyi bilmekteydi :
PolonyalIlar bamszlklarnn ellerinden alnmasna hi
bir ekilde boyun emiyeceklerdi. Almanlar urasnd onlarla,
Ruslar deil! Bu arada Stalin de Baltk devletlerini alacakt. Bu
devletler Birinci Dnya Savandan sonra Rusyann elinden
alnmt. Bu devletlerin corafya durumu, Alman mttefikinin
yapaca herhangi bir ni hcum karsnda Sovyetler Birliine
byk bir korunma olana s alya akt
Ribhentrop, 23 Eyll gn akam saat 6 da ikinci kez Mos
kova hava alnma indi ve Kremiine doru yola kmadan nce
Berlinden gelen iki telgraf okudu. Telgraflarda, Ruslarn ne g i
bi tekliflerde bulunaca yazlyd. Telgraflar Tallinndeki A l
man elisinden gelmiti. Eli, Sovyetler B irliinin ni hcum
tehdidi ile Estonvada kara ve hava ss istediini, Estonya
hkmetinin kendisine bildirmi olduunu haber veriyordu. (14)
Ribbentrop Stalin ve Molotov ile o gece uzun uzun konutuktan
sonra ge vakit Hitere bir telgraf ekti ve o gece iki K z! Or
du tmeniyle bir hava tugaynn, mevcut hkmet sistemini
bozmadan Estonya topraklar zerinde birlemesine ait bir pak
t imzaladn haber verdi. Ama bu gibi eylerde ok tecrbeli
olan Fhrer Estonyann bana gelecekleri ok iyi biliyordu.
Ertesi gn. Hitlerin Estonya ve Letonyada bulunan 86.000
Volkscieutschenin (Almann) Boaltlmasn emrettii Ribbentropa haber verildi. (15)
Stalin eki uzatyor, Hitler de, imdilik ekleri dyordu.
Yalnz Estonyay deil Letonyay da boaltyordu. Her iki l
kenin de Sovyet kar alannda bulunduunu Nazi - Sovyet pafcti gereince kabul etmiti. Gn domadan nce de, Almanyann
kuzey snrnda bulunan Litvanyay veriyordu. Oysa Litva975

ya Moskova Paktnn gizli maddeleri gereince Almanlarn

alanndayd.
Stalin, 27 Eyll gecesi saat 10 da balayan ve gece saat
l e kadar sren grme srasnda Ribbentropa Almanlarn
iki yoldan birini semelerini sylemiti : ya ilk olarak izilen
Pissa, Narevv, V istl ve San nehrinin izdii hat kabul edile
cek ve Litvanyay Almanlar alacaklard; ya da Polonya halk
nn hemen hemen tmnn yaad Polonya topraklarna (Lublin ili ile Varovann dousundaki topraklar) karlk Alman
ya Rusyaya Litvanyay brakacakt. Stalin ikinci ihtimal ze
rinde kuvvetle durdu ve Ribbentrop 28 Eyll sabah saat 4
de alman uzun telgrafyla durumu H itlere bildirdi. Hitler rz
oldu.
Dou Avrupamn blnmesi haritalar orbaya evirmiti.
(28 Eyllde Kremlinde verilen bir ziyafetin arkasndan yaplan
buuk saatlik bir grmeden sonra StalinIe Molotov Mosko
vaya arm olduklar bir Letonya heyetiyle grmek zere
zr diliyerek Ribbentropun yanndan ayrldlar. Ribbentrop, o
akam Kuu Gol balesinin temsiline gtrld. Temsilden son.
ra gece yans harita zerinde ve teki konularda yeniden ko
nuulmak iin Kremline dnd. Molotov ile Ribbentrop sabah
leyin saat 5 de, resm ad Alman - Sovyet Snr ve Dostluk Andlamas olan pakta, imzalarm bastlar; B ir Alman memuru
nun sonradan anlattna gre, bu srada Stalinin az kulaklalarna varyordu C ). Hakk da yok deildi. (17)
Aklanan andlama iki lkenin eski Polonya devletinde
ki karlkl ulusal karlarnn snrlarn iziyor, taraflarn
elde ettikleri topraklarda huzur ve dzeni yeniden kuracak
larn bildiriyor ve burada yaayan halka ulusal karakterleri
ne gre bar bir hayat salyordu.
( * ) Moskova eliliinde yllarca alm olan D ileri Bakanl
ikinci sekreterlerinden Andor Hencke adndaki bir memur bu grmele
rin ok ayrntl ve elenceli bir hikyesini yazmtr. kinci gtinn gr
meleri zerinde yazlm tek Alman belgesi budur. (16)

976

Ama ilk Nazi - Sovyet pazarlnda olduu gibi bu andlanada da gizli protokollar vard. Bunlar taneydi ikisi an
lamann zyd. Biri Litvanyay Sovyet etki alanna ekle
yen, Lublin ile Dou Varova illerini Almanlara brakan pro
tokold. kincisi ise ksa ve akt.
H er iki yan da, kendi topraklarnda, kar, yann topraklarn etkile
yecek herhangi bir Polonya kkrtmasna gz yummayacaktr, taraflar
kendi topraklarnda bu. gibi kkrtmalar daha balangta bastracaklar
ve bu amala alnacak tedbirleri birbirlerine haber vereceklerdir.

Bylelikle Polonyada Avusturya ve ekoslovakya gibi A v

rupa haritasndan silindi. Ama yllardanberi kendisine ezilen
haklarn nderi ssn veren Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri
Birlii gibi bir lke bu kez A d olf Hitler'e yardm etmi ve onu
desteklemiti. Bu Polonyann Almanya ile Rusya arasnda dr
dnc blnyd ). (tekilere Avusturya da katlmt) ve
bu bln Polonyann en merhametsizce ve en ac bln
oldu. 28 Eyll tarihli gizli protokolda (**) H itler ile Stalin Po
lonyada, Polonya zgrln kltrn ve ulusal hayatn ya
banca bastrmay ngren bir cerr rejimi kurmak iin arala
rnda anlam bulunuyorlard.
H itler Polonyada dvt ve sava kazand, ama asl ka
zanan Stalin oldu. Stalinin askerleri bir tek kurun bile atma
dlar. (-* ) Sovyetler Birlii hemen hemen Polonyann yarsn
ald ve Baltk devletlerine yerleti. Almanyann iki uzun vade
li amacna giden yolu eskisinden daha kuvvetle tkad. Bu amalardan biri Ukrayna buday, tekisi de Romanya petrolyd.
Almanyann Ingiliz ablukasna dayanabilmesi iin her ikisine de
( 5)

Arnold Toyrbee, eitli yazlarnda buna

Polonyann beinci

bln def.
( * ) Anlama 29 Eyll sabah saat de imzaland halde resmen
23 Eyll tarihini tar.
(* * * ) Polonyada resm Alman kayb : 10.572 lii, 30.322 yaral,
3.400 kayp.

977

E : f>:

iddetle ihtiyac vard. Polonya'nn Borislav * Drogobycz petrol

blgesinde H itlerin gz olduu halde Stalin bunu ona ver
memi, blgenin yllk retimi kadar bir miktar Almanlara lt
fen satmaya raz olmutu.
Peki H itler neden Kulara bu kadar ok ey vermiti? Ger
i Austosta Sovyetler B irliini mttefiklerden ayrma ve bil
lkeyi sava-d brakmak iin byle bir ey yapmt. Ama an
lamalara imdiye kadar bal kald grlm myd Hitler
in? Sonra Alman ordular grlmemi bir kudretle Polonyay
istila ettikleri srada, Ordunun isteini yerine getirmek iin,
23 Austos tarihli pakt pekl bir yana brakabilirdi. Eer
Stalin itiraz edecek olursa, Fhrer o zaman Polonya seferinde
grld gibi dnya yzndeki ordularn en dehetlisiyle sal
dracan syliyerek Stalin tehdit edebilirdi. Yapabilir miydi
bunu? ngilizlerle Franszlar Batda silh elde beklerken bunu
yapmas olanakszd. Ingiliz ve Franszlarla hesaplamas iin
gerisinin serbest kalmas gerekiyordu. Sonraki szlerinde ak
lad gibi Stalinin pazarlkta kazanmasna gz yummasnn
nedeni buydu ama o srada dikkatini Batya evirirken Sovyet
diktatrnden yedii kaz da unutmad.

X IX

BATIDA STZKREG
Batda pek fazla hareket grnmyordu. B ir kurun bile
atlmamt. Alman halk bu savaa balangta oturma sa
va Strzkrieg demiti. Batda da bu savaa az sonra uydur
ma sava dendi. ngiliz Generali j. F. C. Fullerin dedii gibi
dnyann en gl ordusu, yirmi alt tmeni {Almanlarn)
gemeyen bir ordunun karsnda, Don Kiot gibi den mt
tefik ortadan kalkarken (Polonya) elik ve beton bir snan
iinde elini kolunu balam oturuyordu! (1)
Almanlar bu ie atlar m? Pek amadlar. Ordu Genel
Kurmay Bakan Halder 14 Austos tarihli gnce yazsnda,
Almanyann Polonya'ya saldrmas halinde Batda duru
mun nasl olacan uzun uzadya anlatmt. B ir Fransz taar
ruzunu pek mmkn grmyordu. Fransann, Belika iste
dii takdirde Ordusunu Belikadan geireceini sanmyordu.
Vard sonu Franszlarn savunmada kalacaklaryd. 7 Eyll
de Polonya Ordusunun artk ne duruma decei belli olunca
979

Halder tmenlerin Batya kaydrlmasn plnlamaya balad.

Brauchitchin o gn leden sonra H itler ile yapt gr
menin sonularn o akam deftere yle geirmiti :
Batdaki harekt henz ak deil. Gerekten bir savaa girmek ar
zusu oinadn gsteren birtakm belirtiler var...
Fransz kabinesinin
kahramanlk ap yok. ngilterede ise akh banda birtakm dncele*
rin ilk belirtileri grlyor.

Hitler, iki gn sonra 3 sayl emrini kartt. Emir, savan

ynetilmesi stneydi. Kara ve hava kuwetlerinit Polonyadan
batya gndermek iin gereken hazrlklarn yaplmas emredili
yordu. Ama batda arpma olaca kesin deildir. Emirde y
le deniyordu : ngilterenin ve Fransann kesin olarak arp
malara balamasndan sonra, aadaki durumlarda benim ko
mutumun alnmas gerekir : Kara Kuvvetlerimizin... y a d a uak
larmzdan birinin bat snrlarm amas, (ve) Britanya zeri
ne yaplacak herhangi bir hava hcumu, (2) iin gereken emri
Hitler verecekti.
Fransa ile ngiltere Polonyann saldrya uramas halinde
bu lkeye ne yapacaklard? Neye sz vermilerdi? ngiliz ga
rantisi geneldi. Fransz garantisi ise somuttu, ve 19 mays,
1939 tarihinde yaplan Fransz - Polonya asker grmeleri s
rasnda saptanmt. Buna gre Franszlar Genel seferberlik
ilnnn nc gnne doru snrl hedeflere kar gitgide
artacak ekilde taarruz hareketlerine giriecekler di. Genel
seferberlik Eylln l inde iln edilmiti. Ayrca, Almanlarn
Polonya zerindeki arl
arttka, Fransa, kuvvetlerinin
byk bir blmn, gene Fransz seferberliinin on beinci
gnnden balamak zere Almanyann zerine saldrtmay
da kabul etmiti. Polonya Genel Kurmay Bakan Albay Jaklinez
Franszlarn bu byk taarruz hareketi iin ne kadar asker kul
lanacaklarn sorduu zaman General Gamelin otuz be - otuz
sekiz tmen kadar cevabm vermiti. (3)
Ama 23 austosta Almanlarn Polonyaya saldracaklar
980

*
belli olunca, korkak Fransz Bakomutan, yukarda grd
mz gibi O , Franszlarn iki yldan nce... yani 1941-42 den
nce bir taarruz hareketine geemiyeceini hkmetine syle
miti. O zaman Fransaya ngiliz askerlerinin ve Amerikan
tehizatnn yardm edeceini tahmin ettiini de szlerine ilve
etmiti.
Savan ilk haftalarnda ngiltere Fransaya pek fazla kuv
vet gnderecek durumda deildi. 11 ekimde, yni Polonyada
arpmalarn durmasndan lafta sonra ngilterenin Fran
sada yalnzca drt tmeni 158,000 askeri bulunuyordu. Churcill
buna sembolik bir yardm demiti. Fuller, 9' Aralk tarihine
kadar hi bir ngiliz zayiat kaydedilmediini yazar. 9 Aralkta
yalnzca bir nbet srasnda bir avu vurulmutu. Euller, Moiinella ve Zagonara savalarndan beri bu kadar kansz bir sa
va grlmemitir, der. 0 *)
Alman generallerinin hepsi Nuremberg
durumalarnda
gemi olaylar zerindeki dncelerini aklarlarken Batl
mttefiklerin Polonya seferi srasnda Batda hcuma geme
mekle byk bir frsat kardklarn sylemilerdir.
(G eneral Hakler demitir ki) Polonyadaki taarmz Bat amirimizi
hemen heneD bsbtn ak brakmamz sayesinde mmkn olabilmi*
tir. Eer Fransa durumun mantm kavram olabilseydi ve Almanya
nn Polonyada harekta girimesinden yararlanabilseydi, Reni hi bir
engelle karlamadan geebilir ve Ruhr blgesini tehdit edebilirdi. Ruhr
<*) 046nc sayfaya baknz.
(* * ) Bu kitabn yazan i Ekimde trenle Reni dousuna gitti. Bura
s Fransz . Alman snrndan yzelll kilometre uzaktayd. Pazar gn
gncesine unu yazd: Hi bir sava belirtisi yok. Trendeki personel sa
va balyaldanberi bu cephede bir tfein bile patlamadn syledi...
Yalnzca Fransz kazamatlarm ve birok-yerlerde byk maskeleme per
deleri arkasnda yaplan tahkimat gryorduk. Almanlarn tarafnda da
ayn eyler yaplyordu. Her ki tarafn askerleri birbirlerine bakarak i
lerine devam ediyorlard... Almanlar tren yoluyla top ve malzeme getiri
yorlar, bu srada Franszlar onlar hi rahatsz etmiyorlard. Garip bir
sava. (Berlin Diary, s, 234)

081

se Almanya'nn sava srdrmesi iin gereken en nemli etkendi. (4)

(G eneral Jodl da yle demiti.) Eer biz 1939 da ifls etmemisek
bunun tek nedeni Batda bulunan 23 Alman tmeni karsnda yaklak
olarak 110 Fransz ve ngiliz tmeninin tamamiyle hareketsiz durumda
tutulmu olmasdr. (5)

OKW efi General Keitel de bu ifadeye unu eklemitir :

Elz askerler, Polonya seferi srasnda her zaman Fransadan bir h
cum bekledik ve gelmeyince atk.. Eir Fransz hcumu yalnzca bir A l
man asker perdesiyle karlanabilirdi, gerek bir savunmayla deil. (6)

Batda Alman kuvvetleri kargsnda ezici bir stnle

sahip bulunan Fransz Ordusu (ilk iki ngiliz tmeni Ekimin
iik haftasna kadar gnderilmemiti), General Gamelin ile Fran
sz hkmetinin yazl slarak sz vermi olmalarna ramen,
neden hcuma gemedi ?
Bunun bir ok nedeni var : Fransz Yksek Komutanl
ile hkmet ve halktaki bozguncu hava Fransann daha
unutmam olduu Birinci Dnya Sava anlar ve eer nlene
bilirse bir daha byle bir felkete uramamak karar; Eylln
ortalarna doru Polonya Ordularnn tamamiyle yenilmi olma
snn ve Almanlarn bundan byle hemen Batya dnp da
ha stn kuvvetlerle Franszlar yeneceklerinin bilinmesi; A l
manlarn karada ve havada stnlnden korkulmas. N ite
kim, Fransz hkmeti, Almanlarn Fransz fabrikalarm bom
bardman etmelerinden korktuklarndan ngiliz hava kuvvetle
rinin Almanyadaki hedefleri bombardman etmemeleri iin di
renmiti.
Alman sanayiinin kalbi olan Ruhrun bombalanmas Alman
ya iin bir felket olurdu. Biroklarnn sonradan itiraf ettikleri
gibi Almanlar Eyll aynda en ok bundan korkuyorlard.
Aslnda Eyll ay iinde Franszlarn neden Almanyaya
hcum etmediklerini belki de en iyi anlatan Churchilldir. Bu
sava der, belki de yllarca nce yitirilmiti. (7 ). Ne za
man? 1938 de Mnih zamannda; 1936 da Renin igali srasn
982

da; ve ondan da bir yl nce Hitlerin Versailles andlamasm

bozarak zorunlu askerlii kurduu zaman. Mttefikler bu k
lar karsndaki hareketsizliklerini imdi dyorlard. Ve Pa
ris ile Londra hareketsiz kalmakta devam ederek bu bedelin
denmesinden hl kanabileceklerini sanyorlard.
Denizlerde harekt balamt.
Alman Donanmas Batdaki Alman Ordusu gibi kstlan
ma miti. Donanma, atmalarn balad ilk hafta inde on
bir ngiliz gemisi batrmt. Bunlarn tutar 64,595 tondu. Bu
say 1917 Nisannda Almanlarn denizalt savana son hzy
la devam ettikleri ve ngiltereyi neredeyse yenecekleri srada
her hafta batrdklar tonajn hemen hemen yarsyd. ngiliz
kayplan sonradan gittike azald. kinci hafta 53,561 tona,
nc hafta 12.750 tona, ve drdnc hafta sonunda da 4,646
tona dt. Bylece Eyll ay iinde Alman denizaltlan 135,552
ton tutannda yirmi alt gemi batrd. 16.488 ton tutannda
gemi de maynland.(*)
Bu azalmann Ingilizlerin bilmedikleri bir nedeni vard : 7
Eyllde Am iral Raeder, Hitlerle uzun uzadya konumutu.
Polonyadaki ilk zaferlerinden ve Franszlarn Batda harekete
*) O srada Amirallik Birinci Lordu olan Churchill, genel saylar.
26 Eyllde Avam Kamarasnda aklad. Dzeltilmi tam sayy ise hat
ralarnda verdi. Avam Kamarasna, o srada alt ya da yedi denizal tnn
batrldn aklad, ancak kitabnda da aklad gibi, fiilen ki deniz
altnn batrldm sonradan rendi.
ChurchiU sylevi gnlk bir hikye ile de ilgiliydi : Bir denizalt
komutam az nce batrd bir fngiiiz gemisinin yerini ahsen Ciurchill'e
bildirmi ve hemen yardm gnderilmesini kendisinden rica etmi. Churchlll cevab nereye vereceimi bilmiyordum, ama kendisi elimize gemi
li, der. Oysa gememiti. Bu kitabn yazar iki gn sonra denizalt ko
mutam Yzba Herbert Schultze le Berlinde, Amerikaya yapt bir
yayn srasnda konutu. Yzba not defterini karp Churchille gn
derdii mesaj gsterdi. ( Churchill'in kitabna baknz, The Gathering
Storm., s. 436 -37; Berlin Diary, s. 225-27).

983

gememelerinden tr sevincinden kabna samayan Hitler

Donanmadan biraz yava gitmesini istemiti. Fransa siyaset
ve askerlik bakmndan harekete gemek istemediini gsteri
yordu ; ngilizler de duraksyor gibiydiler. Bu durum karsn
da, Atlantikteki denizaltlarn istisnasz btn yolcu gemilerine
yol vermesi, Franszlarn btn gemilerine hcum edilmemesi
Kuzey Atlantikteki Deutschland ile Gney Atlantikteki Graf
Bpee cep kruvazrlerinin bir sre iin bekleme slerine ekil
meleri kararlatrld. Raederin gncesine yazdna gre 'ge
nel politika,, Batdaki siyasi durum daha aka belli oluncaya
kadar biraz durmak. Bu sre yaklak olarak bir hafta kadar
d. (S)
A T H E N t A N i N B A T IR U .M A S I

Hitler ile Raederin 1 Eyll gn yaptklar grme sra

snda aldklar bir karar vard; Amiral bu karar gncesine
yle geirmi : Denizaltlar slerine dnmeden Athenia olay
n zmek iin hi bir giriimde bulunulmayacak.
Yukarda sylediimiz gibi. Deniz sava ngilterenin sava
ilnndan on saat sonra balam, 1400 yolcu tayan Athenia
adl ngiliz gemisi 3 Eyll gn gece saat dokuzda, hi bir uya
rm yaplmadan, Hebrides adalarnn iki yz mil kadar batsn
da torpillenmi, 112 kii boularak lmt, lenler arasnda
yirmi sekiz de Amerikal vard. Alman Propaganda Bakanl
Londradan gelen ilk haberleri Donanma Yksek Komutanl
na sormu, Komutanlk szgeen yerde denizaltlarn bulunma
dn bildirmi ve geminin Almanlar tarafndan batrldn
inkr etmiti. Bu facia Hitler ile Donanma Yksek Komutanl
n ok artmt; Ingilizlerin verdikleri ilk raporlara inanma
mlard. Denizalt komutanlarna, gemilerin uyarlmadan bat
rlmasn yasaklayan Lahey Aclamasna kesinlikle uymalar
emri verilmiti, Denizaltlarla radyo konumalar yaplamad

iin olup bitenleri anlamak olana bulunamamt. (*) Buna

karn gdml Nazi basn, bir iki gn, Ingilizlerin, Amerikay savaa sokmak amacyla kendi gemilerini batrdklarn iddia
etti.
Gerekten de Wilhelmtrasse yirmi sekiz Amerikan yurtta
nn lmne sebep olan facia karsnda Amerikann gstere
cei tepkiyle yakndan ilgileniyordu. Geminin batrldnn er
tesi gn Weizsaecker, Amerikan maslahatgzar Alexandr
Kirk'e haber gnderdi ve bu ii bir Alman denizaltsmn yapt
n inkr etti. Olayn getii yerde hi bir Alman teknesi yok
tu. O akam Devlet Sekreteri, sonradan Nurembergte verdii
ifadeye gre, Raederle konutu ve Birinci Dnya Savanda
Lmlanitrmn batrlmasnn Amerikay nasl savaa srkledi
ini hatrlatt ve Birleik Amerikay kkrtmamak iin elden
gelen hereyin yaplmasn kendisinden rica etti. Am iral hi
bir denizaltnn byle bir eye girimeyeceini kendisine temin
etti. (9)
Amiral Raeder, Ribbentropun zoruyla, Amerikan Deniz
Ataesinden 16 Eyllde gelip kendisini grmesini rica etti ve
o srada A thenm nn Alman denizalts tarafndan batrlmam olduunu kesinlikle gsteren raporlar aldn bildirdi.
Kendisinden bu durumu hkmetine bildirmesini rica etti. Ata
e, Amiralin bir ricasn hemen yerine getirdi (**) (10)
Grand Amiral doruyu sylememiti. 3 Eyllde btn de
nizaltlar henz slerine dnmemi bulunuyorlard. Oberleutnant Lempin komutasndaki 17-30 denizalts da dnmeyenler
arasndayd. Bu denizalt ancak 27 Eyllde ssne dnd. Ge
(* ) Ertesi gn. yni Eylln 4ne, btn denizaltlara u sinyal
verildi : Fiihrerln emriyle, yolcu gemilerine kar, himaye altnda olsa
bile, hi bir suretle harekete geilmeyecektir.
(* * ) ifre le ekilmi olacak. Deniz Ataesinin Washington'a ek
tii telgrafta kopyas Nuremeberg te Alm an deniz evrak arasnda bulun
mutur.
985

miyi Denizaltlar Komutan Am iral Kari Doenitz karlad. Doenitz, yllar sonra Nurembergte bu karlamay anlatt ve by
lelikle sonunda Athenia olaynn i yz anlald.
Denizalt, Wilhelmshavende limana girdiinde geminin kp tam
Oberleutnant Lempi karladm. Kendisi benimle gizli konumak istedi
ini syledi. ok zgn olduunu hemen anladm Kuzey Man blgesinde
Atheniann batndan kendisini sorumlu saydn hemen syledi. Benim
ince verdiim talimata uyarak, ngiliz adalarna yaklaan silhl bir ti
caret gemisi bulunup bulunmadn gzlyormu. Sonradan ald telsiz
sinyallerinden adnn Athenia olduunu anlad bir gemiyi karakol gezen
silhl bir ticaret gemisi sanarak torpillemi...
Lempi, raporunu vermek zere hemen Berlindeki Donanma Sava
Kurmayna (S K L ) uakta gnderdim; bu arada geici bir tedbir olmak
zere olay ok gizli tutmasn kendisine emrettim. Ayn gn, ya da er
tesi gn sabah erkenden, Kapitaen zur See Frckeden aadaki emri al
dm :
1. Olay tamamen gizli kalacaktr.
2. Deniz Kuvvetleri Yksek Komutanl (O K M i olayn asker nah.
kemeye gtrlmesini gereksiz bulmutur, nk kaptann yi niyetle
davrand anlalmtr.
3. Siyasi yorumlar OKM tarafndan ynetilecektir. ( * (*)
Fhrerln, hi bir denizaltnn Atheniay batrmad eklindeki siya
s iddialaryla hi bir lgim yoktur.- (11)

Ama Doenitz herhalde daha balangta gerein bu oldu

undan kukulanmt. Yoksa gidip U-30 denizaltsm rhtm
da karlamazd. Sonra da gerein herhangi bir ekilde ortaya
kmamas iin gemi jurnalini ve kendi gncesini de deitir
mezdi. Nurembergte itiraf ettii gibi, Athenia adnn 17-30 jur
nalinden silinmesini emreden Odur ve kendi gncesinden de
silen yine kendisijdir. Ayrca btn personele bu olay gizleme
leri iin yemin de ettirmitir, ( ")
(* ) Siyahlar Amiralindir.
(**) Aralarnda Lemp de olmak zere, denizalt subaylar ile per
sonelden birksm U -110 denizal tsna nakledildiler ve 9 Mays 1941 de bu
denizaltyla denize aldlar. Personelden biri Atheniann batmasndan
birka gn sonra bir uaktan atlan mermiyle yaralanmt. Yaral tzlan-

986

Her ulusun Yksek Komutanlklarnda, sava srasnda ya

banclardan saklanacak bir yn srlar bulunur ve, Am iral
Raederin Nurembergte syledii gibi, Hitlerin Athenia olay
nn gizli tutulmasnda direnmesi, doru olmasa bile, anlalabi
lirdi ; her eyden nce Deniz Komutanl balangta Almanla
rn sorumluluunu inkr etmekle iyi niyetli olduunu gster
miti, sonradan kabul ederse ok zor bir duruma girebilirdi.
Ama Hitler bununla da kalmad. 22 Ekim Pazar gn Propagan
da Bakan Goebbelsin kendisi radyonun bana geerek -yazar
bu yayn ok iyi hatrlar- Cburchilli Atheniay i batrmakla
sulad. Ertesi gn resm Nazi gazetesi VoeMscher Bebachter
in birinci sayfasnda C H U R C H LL A T H E N A Y I B A T IR D I
bal altnda uzun bir yaz kt. Yazda Amirallik Birinci
Lordunun gemiye saatli bomba koyduu iddia ediliyordu. Nurembergde, radyo yaynn ve yaznn yazlmasn bizzat Fhrerin emrettii anlald. Raeder, Doenitz ve Weizsaeeker bil
edepsizce yalandan tr ok znt duydular ama ellerinden
bir ey gelmedi. (13)
Korkun Nazi Bakomutannn her fiyaskosunda, Am iral
lerin ve D ileri Bakanlndaki szde Nazi - dmanlarnn,
ve birok generallerin bu karaktersizce davranlar Almanyaya
tarihin en karanlk sayfalarndan birini yazdrtacaktr.

H lT L E R B A R I T E K L F E D Y O R

Basn bu gece aka bartan sz ediyor, diye yazmm

gnceme, 20 Eyllde. Bugn kendileriyle konutuum btn
Almanlar bar olacak diyorlar. ok umutlular.
da'da Reykjavik'e karlrken bir ey sylemiyecei zerine kendisine ye
min verdirildi. Yaral sonradan Kanadada P O W kampna gtrld. Sa
vatan sonra olaylar yeminli ifadeyle aklad. Almanlar b adamn konu
masndan korkuyorlard, ama savan sonuna kadar azn ap bir ey
sylemedi. (12)
687

Bir gn nce H itlerin, her yan donatlm Belediye Sara

ynda leden sonra yapt konumay dinlemitim. 1 Eyllde
savan balad zaman Reichslagda, verdii sylevdenberi ilk
kez konuuyordu. Bu konumay, hl kahramanca dayanan
Varova'dan yapamad iin belli ki ok kzgnd. Zaman za
man Ingiltereye azna geleni syledii halde yine de ufak bir
jest yapmaktan vazgeemedi. Ingiltere ve Fransaya kar hi
bir sava amacm yok, dedi. Fransz askerini severim. Bu
gn ne iin savatn bilmiyor. Tanry da imdadna ar
may unutmad : u anda Ordularmz koruyan Tanrnn bu
savan ne kadar yararsz olduunu baka uluslara anlatma
sn... ve barn iyilikleri stnde onlar dndrmesini dile
rim.
26 Eyllde, Varova dmeden bir gn nce, Alman basn
ve radyosu byk bir bar saldrsna geti. O srada gnceme
yle yazmm : Fransa ile ngiltere artk neden dvsnler?
Dvlecek bir ey kalmad ki ortada. Almanya Batda hi
bir ey istemiyor.
Bir iki gn sonra, Polonyada alacam hemen alm olan
Rusya da bar taarruzuna katld. Molotovla Ribbentrop, Dou
Avrupay blen gizli maddeleriyle birlikte A lm an-S ovyet S
nr ve Dostluk Anlamasn imzaladklar srada, yni 28 E y
llde, Moskovada grltl bir bar bildirisi kaleme aldlar
ve imzaladlar.
Bildiride yle deniyordu :
Alm anya ile Rusya, Polonya devletinin dalmasndan doan sorun
lar zdkten ve Dou Avrupa'da srekli bir bar iin gereken salam
temel! yarattktan sonra Almanya, ngiltere ve Fransa arasndaki sava
durumuna bir son vermenin btn uluslarn gerek karna uygun ola
cana inandklarn karlkl olarak ifade ederler. Bundan dolay her ki
hkmet de ortak abalarn... bu amacn olabildii kadar erken salan
masna ynelteceklerdir.
Ancak iki hkmetin de abalar sonusuz kalrsa bu durum, savan
srmesinden ngiltere ile Fransann sorumlu olduklarn gsterecektir.
988

Hitler bar m istiyordu, yoksa sava srdrmek ve SovyetJerin yardmyla savan sorumluluunu Mttefiklere mi
yklemek istiyordu? Belki kendisi de bilmiyordu bunu, ama az
ek kesin bir karan da vard.
26 Eyllde, bar yollarn hl arayp duran Dahlerusla
uzun bir konuma yapt. Bizim yorulmaz sveli iki gn nce
Oslo'da eski arkada Ogilvie Forbesi grmt. Berlin elili
inin bu eski danman Norve bakentinde ngiliz diplomatik
heyetinde yine ayn grevde bulunuyordu. Dr. Schmidtin yaz
d gizli bir muhtraya gre (14), Dahlerus, Forbesn, ngiliz
hkmetinin bar yolu aradn kendisine sylemi bulundu
unu H itlere aklad. Yalnz btn i uradayd : ngiltere na
musunu nasl kurtaracakt?
Hitler u cevab verdi : "E er ngiltere gerekten bar is
tiyorsa iki hafta iinde bara kavuabiliriz hem de namusu
na bir leke srlmeden.
Fiihrer, Polonyann "b ir daha ayaa kalkamyaca ger
eini ngilizlerin kabul ettikleri takdirde pekla anlaabile
ceklerini syledi. Daha da ileri giderek, Avrupamn geri kalan
blmnde statkoyu garanti etmeye hazr olduunu aklad.
ngiltere, Fransa, Hollanda, Belika ve Danimarkaya da ak
t if garantiler verecekti. Bundan sonra bar grmelerinin
nasl balyaca dnld. H itler bu i iin Mussolniyi ne
srd. Dahlerus ise Hollanda Kraliesinin daha tarafsz ola
bileceini syledi. Grmede hazr bulunan Goering de nce
ngiliz ve Alman temsilcilerinin gizlice Hollandada bulumala
rn ve sonra, bir ilerleme kaydedildii takdirde, Kralienin her
iki lkeyi atekes grmeleri iin armasn teklif etti. n
gilterenin bar istediinden kukulandn gereksizce syle
yen H itler de sonunda svelinin teklifini kabul etti- sveli
tesbit edilen ynlerde durumu iskandil etmek zere hemen er
tesi gn ngilterey e gidecekti.
Dahlerus ayrlrken Hitler kendisine "ngilizler eer isti*

989

yorlarsa bara kavuabilirler, dedi, 'ancak acele etmeleri ge

rek.
Fhrerin kafasndaki eilimlerden yalnzca biriydi bu.
Baka bir eilimini de generallerine aklad. Halderin bir gn
nce, 25 Eyllde, gncesine yazd yazda Fhrerin Batya
hcum plnndan sz edilmektedir* 27 Eyllde, H itlerin n
gilizlerle bar yapmaya hazr olduunu Dahlerusa temin et
tiinin ertesi gn, H itler Wehrmacht komutanlarn Baba
kanla ard ve Fransz - ngiliz ordusu da hazr olmadna
gre Batya olabildii kadar erken hcum etmeye karar ver
diini aklad. Dahas, Brauchitsche gre, hcumun tarihini
bile tesbit etti : 12 Kasm (15). Varovann o gn teslim oldu
unu bildiren haberlerin Hitleri alevlendirdii belliydi. Fran
sann da, en az Polonya kadar kolaylkla dize geleceini d
nyordu belki. Bununla birlikte, Halder iki gn sonra Fhrere
anlatlmak zere defterine bir not yazm. N ot u : Polonya
seferinde kullanlan teknik Batya uygulanamaz. y i rgtlen
mi bir ordunun karsnda bu teknik ie yaramaz.
Berlinde, 1 Ekimde anslye ile uzun boylu bir grme
yapan Giano, H itlerin kafasndan geenleri en iyi anlayan
adamd. O srada Almanlar bsbtn yalnz brakan, ama yine
de grnn bozmamaya alan gen talyan D leri Ba
kam, Fhrerin kendisine gveni olduunu sylyordu. Hitler
plnlarn anlatrken sra dvme metodlarma ve aralarna
gelince H itlerin gezleri parlam. Italyan konuk izlenimlerini
yle zetliyor :
...Bugn, byk zaferden sonra, halkna salam bir bar getirmek
belki de Hitlerin bl arzulad br ama. A m a bu amaca varmak in,
zaferinin hakl meyvalar sayd eylerde en ufak bir fedakrlk yapmak
zorunda kalacak olursa o zaman savamay bin kere daha ok isteye
cek. { * ) (16)
( * ) Mussolinl H itlerin z a fe e olan inancm paylaamyordu. Cianonun 3 E kim tarihinde gncesine yazd gibi, n g ilizlerle Franszlarn
996

'

6 Ekim gn leyin Reichstagda. oturmu B itlerin ba

r arsn dinlerken durmadan abnan ayn pl dinler g i
biydim. Son istildan sonra iten ve makul bir bar ars gibi
grnen kurban dnmeyecek olursanz bu szlerini, hep
ayn ciddilik ve aklkla, ayn krsden ka kere dinlemitim.
imdi yine, bu gneli, ak sonbahar gn, aym gzel szlerle
ve ayn yalanclkla ayn szleri tekrarlyordu. Uzun bir sylev
di bu o zamana kadar syledii sylevlerin en uzunlarndan
biri , ama sonuna doru, yni bir buuk saatten fazla, tarihi
kendisine zg bir ekilde bozduktan ve Polonyada Alman Or
dularnn durumunu iyice iirdikten sonra (bu gln dev
let demiti Polonyaya) bar tekliflerine ve bu tekliflerin ne
denlerine geti.
Benim balca abam Fransa ile aramzdaki btn kt niyet izle
rini silmek ve bu ilikileri her iki ulus in dayanlabilir duruma getirmek,
ti... Alm anyann Fransa'dan hi bir istei yoktur... A lsa c e - Lcrrain so
runundan bile sz etmek istememiimdir... Eski dmanlklar sonsuzca
gmmek ve erefli bir gemie sahip olan her iki ulusu da birbirine yak
latrmak stediimi Fransaya her zaman sylemiimdir.
Y a ngiltere ?
ngiliz - Alm an anlayn ve ngiliz - Alman dostluunu gerekletir
mek in de daha az almadm. Hi bir zaman ve hi bir yerde ngiliz
karlarna kar bir harekette bulunmadm... Avrupada ve dnyada barnn ancak Alm anya ile ngiltere arasnda bir anlamaya varlmasyla
gerekleebileceine bugn bile hl inanyorum.
Y a bar1
?
Batda bu savan ne gerei var? Polonyann yeniden kurulmas iin
mi? Andlama bir daha geri gelmtyecektir... Polonya devletinin yeniden
kurulmas sorunu Batda savamakla zlecek bir problem deildir. Bu
problem yalnzca Rusya e Aimanya arasnda zlebilir... Daha dou
munda PolonyalIlardan baka herkes tarafndan bir garibe olarak adlan,
dirilmi olan bir devleti yeniden kurmak in milyonlarca inam harca
mak ve milyonlar deerinde mallar yok etmek anlamsz bir eydir.
Daha baka nedenler var m?...
yice dayanacaklarn dnyordu. Neden saklyor bunu? (Mussolini)
Hitlerin birdenbire ne erimesini ac ac kskanyor gibi. (Ciato Diaries, s. 155)
901

Eer bu yava yalnzca Almanyada bir rejim kurmak iin yaplyor

sa... o zaman milyonlarca insann kam bo yere aktlm olacaktr... H a
yr, Batdaki bu sava hi bir sorunu zemez...

zlecek bir sr sorun daha vard. Hitier bunlarn uzun

bir listesini yapt. B ir Polonya devletinin yaps (byle bir
devletin artk var olmamas konusunda Rusya ile anlamlar
d ) ; Yahudi sorununun zlmesi ve bir karara balanmas;
Almanya'ya verilecek smrgeler; uluslararas ticaretin yeni
den canlandrlmas; kaytsz artsz garanti altna alnacak
bir bar; silahlarn azaltlmas; hava sava, zehirli gaz, de
nizalt vb. nin dzen altna alnmas; Avrupada aznlk sorunu
nun zm.
Bu byk amalara varabilmek iin, ok geni bir hazr
lktan sonra, bellibal Avrupa devletleri arasnda bir konfe
ransn toplanmasn teklif etti.
Avrupa ktasnn kaderini yllarca belirleyecek olan byle bir konfe
rans (diye devam etti) toplar patlarken ya da seferber edilen ordularn
basks altnda maksadna eriemez...
A m a eer bu problemler eninde sonunda zlecekse, bu zm mil
yonlarca nsan lme gndermeden ve milyarlar tutarnda zenginlikleri
mahvetmeden yapmak daha doru olur. Her geen gn yeni yeni kurban
lar isteyecek... Avrupann ulusal zenginlii mermiler altnda tuzla buz
olacak ve her ulusun gc sava alanlarnda yilirilecek...
ok kesin olan bir ey var: dnya tarihinde hi bir zaman iki galip
olmamtr, ama her iki tarafn da kayb ok olmutur. Ayn grte olan
uluslar ve bu uluslarn liderleri imdi cevap versinler ve savan daha iyi
bir zm olduunu sananlar imdi kendilerine uzattm eli geri evir
sinler bakalm !

Hep akl Churchillde idi.

A m a eer Churchlll ile onu zleyenlerin dnceleri hkim olacaksa o
zaman bunlar benim son szlerim olacaktr. O zaman dveceiz... A l
man tarihinde bir daha Kasm 1918 olmyacaktr.

Reichstagd&n dnmde gncemi yazarken ngilizlerle

Franszlarn bu yuvarlak tekliflere be dakikalarn bile ay
992

racaklarn sanmyordum, ama Almanlar iyimserdiler. O akam

radyo yaym yapmak zere giderken H itlerin kendi gazetesi
Voel&cher Beobahter'm erken baslm saysn aldm. Kosko
caman harflerle unlar yazlm t:
ALM A N YA N IN BARI TE K LF FRANSA VE NGLTEREYE
KARI BR SAVA AMACIMIZ YOK SMRGELERDEN BAKA
H BR REVZYON STEMZ YOK SLH LARIN AZALTILM A
SI BTN AVRUPA U LU SLARIYLA BRL,
BR KONFERANS TOPLANMASI TEKLF.

Bugn ele geen Alman belgelerinden anlaldna gre,

Wilhehnstra,sse, Paris'teki spanyol ve talyan elilerinden al
d raporlara dayanarak, Franszlarn savan srmesini is
temediklerine inanyordu. spanyol elisi daha 8 Eyllde A l
nanlara u haberi vermiti: Bonnet Fransada sava kim
senin istemediini gznnde tutarak, Polonya harekt sona
erer ermez bir anlamaya varmann yollarn aramaktadr. Bu
amala Mussolini ile iliki kurduunu gsteren belirtiler var
dr. (17)
2
Ekimde Attolico, Paristeki talyan elisinden son gele
bir mesajn metnini Weizsaeckere verdi. Mesajda, Fransz kabi
nesi ounluunun bir bar konferansndan yana olduu ve
imdilik btn sorunun Fransa ile ngilterenin grn kur
tarmaktan ibaret olduunu bildiriyordu. Ama anlalan Ba
bakan DaJadier ounlua dahil deildi. O (18)
y i bir haberdi bu. Daladier, 7 Ekimde Hitlere cevap ver
di. Fransann gerek bir bar ve genel gvenlik garantisi el
de etmedike silahlarn elinden brakmayacan 3yledi. Ama
Hitler Fransz Babakanndan ok Chamberlainin azndan bir(*)
(* ) Az sonra, 16 Kasmda, talyanlar Paristen aldklar bilgiye g
re, 'Mareal Petalnn Fransa'da bar politikasnn savunucusu" .sayld
n. haber verdiler. Eer bar problemi ok kesin bir durum alrsa
Ptan nemli bir rol oynayacaktr (19), Fetalnin ileride Almanlar iin
yararl olacann ilk belirtisiydi bu.
993

F : 63

eyler duymak istiyordu. 10 Ekimde Sportpalastda Winterhf

K Yardmnn balamas dolaysyla yapt ksa bir konuma
da yeniden bara hazr bulunduu stnde durdu. Alman
yann, dedi, Batl devletlerle savamas iin hi bir nedeni
yoktur.
Chamberlainin sesi 12 Ekimde kt. Syledii szler. Hitlerin olmasa bile, Alman halknn zerinde souk, bir du etkisi
yapt (*). Avam Kamarasnda konuan Ingiliz D ileri Ba
kan, H itlerin tekliflerini belirsiz ve kesin olmayan teklif
ler olarak niteledi ve tekliflerde ekoslovakya ile Polonyaya
kar giriilen yanl hareketlerin dzeltilecei konusunda her*
hangi bir gre rastlamadn syledi. Bugnk Alman h
kmetinin vaatlerine hi bir suretle gvenilemez dedi. Hitler
gerekten bar istiyorsa yalnz szlerle kalmamal, harekete
gemeli , inandrc tantlar gtermeliydi.
Mnihi yaratan adam artk H itlerin vaatlerine inanm
yordu. Ertesi gn, yni 33 Ekim gn, yaymlanan Alman bil
dirisinde Chamberlainin, Hitlerin tekliflerini geri evirmekle
sava bile bile setii aklanyordu. Nazi diktatrnn eline
arad bahane gemiti artk.
Aslnda, ele geen Alman belgelerinden anlaldna gre,
Batya kar hemen hcuma gemek amacyla gereken hazrlk
larn yaplmas emrini vermek iin Ingiliz Babakannn cevab
n beklememiti Hitler. 10 Ekimde asker eflerini toplam, sa
va ve dnya durumu zerindeki uzun muhtrasn okumu ve
savan ynetilmesi konusunda hazrlad 6 sayl emri nleri
ne atmt. (20)
Bir gn nce, 11 Ekimde, Berlin'de bir bar karkl kt. Sa
bahn erken saatlerinde Berlin radyosu ngiliz hkmetinin dtn ve
hemen bir atekes imzalanacan syied. Bu haber ehre yaylnca her
yan byk bir sevin sard. Yal kadnlar pazarlarda lahanalar havala
ra frlattlar, sevinlerinden tezghlarn devirdiler ve hemen en yakn
birahanelere gidip bar erefine bira itiler.
A rt

Fhrerin Eyll sonuna doru Batda olabildii kadar er

ken hcuma geilmesi konusunda direnmesi Ordu Yksek K o
mutanln akna evirmiti. Brauchitsch ile Halder, teki
generallerin de yardmyla, Batda hemen hcuma gemenin
sz konusu olamyacam Liderlerine isbat etmeye altlar.
Polonyada kullanlan tanklarn, revizyonu aylar ister, diyorlar
d, General Thomas, Almanyann ayda 600,000 tonluk elik a
bulunduunu gsteren istatistikler sundu. Karargh Generali
von Stuelpnagel yaklak olarak tmenlerimizin te birine
on drt sava gn yetecek kadar elde cephane bulunduunu
bildirdi. Bu da Franszlara kar bir sava kazanmak iin ye
tersizdi. Ama Fhrer, Ordu Komutam ile Genel Kurmay ken
disine 7 Ekimde Ordunun eksikleri konusunda resm bir rapor
verdikleri zaman, onlar dinlemedi. OKW de kavuk sallamakta
Ketelden sonra gelen General Jodl, yaknda ok nemli bir
buhrann kacan, nk Ordunun Batda taarruza gemek
istemediini, Fhrerin ise askerlerin kendisini dinlememelerine
ok kzdn Haldere haber verdi.
Hava byleyken, Hitler Generallerini 10 ekim gn sabah
saat 11 de toplantya ard. Fikirlerini filan sormad. B ir gn
nceki tarihi tayan 6 Sayl emirde ne yapacaklar yazlyd.

OK G Z L

Eer yakt bir gelecekte ngiltere ve ngilterenin arkasndan da

Elansa savaa, son vermek istemediklerini belli edecek olurlarsa fazla ge
cikmeden ve iddetle harekete gemeye karar verdim...
Bu bakmdan aadaki emirleri veriyorum :
a. Bir hcum hareketine gre gereken hazrlklar yaplacaktr... Lksembug, Belika ve Hollanda'dan geilecektir. Bu hcum olabildii ka
dar yakn bir tarihte yaplacaktr.
fc. Ama, Franszlarn hareket halinde bulunan Ordusunun byk bir
ksmm olabildii kadar az bir srede yenmek, aym zamanda, onunla bir
likte savaan mttefiklerle arpmak, ve, yine ayn zamanda, ngiltere'

ye Kar iyi bir hava ve deniz sava yrtebilmek zere Hollanda, Bel
ika ve Kuzey Fransada olabildii kadar geni blgeler ele geirmektir...
Komutanlardan, olabildii kadar ksa bir zamanda, bu emre gre ha
zrlayacaklar plnlar zerinde bana ayrntl raporlar vermelerin! ve beni srekli olarak durumdan haberdar etmelerini rica ederim.

Hitlerin yukardaki emri asker eflerine sunmadan nce

okuduu 9 Ekim tarihli gizli muhtra, AvusturyalI avuun o
zamana kadar yazd yazlarn en etkileyicisiydi. Bu yazda
hem tarihin Almanlar bakmndan bir tanm yaplyor, hem de
alacak bir asker strateji ve taktik ustal ortaya konulu
yordu. Hitler bylelikle, az sonra kacak olaylarn da gstere
cei gibi, Batda savan nasl gelieceini ve ne gibi sonular
yaratacan nceden ortaya koymakla byk bir ileri gr
llk gstermi oluyordu. Ona gre, 1648 de Muenstar (Vestafalyada) Andlamasyla Birinci Alman mparatorluunun da
lmasndan sonra balayan Almanya ile Bat Devletleri arasn
daki mcadele u ya da hu ekilde yrtlecek ti. Buna ra
men, Polonyadaki hyk zaferden sonra savaa son verme
y e yine de kar deildi ama, Polonyadaki kazanlar da teh
likeye drmeye hi niyeti yoktu.
Muhtrann amac bu yndeki olanaklar incelemek ya da bu olanak
lar gznnde tutmak deildir. Ben kendimi baka bir alana iyice adam
bulunuyorum. Dvmeyi srdrmek zor unluuna... Almanlarn sava
amalar Batnn son asker mesajdr (despatch), yni, Batl devletlerin
gcn ve yeteneini, Avrupada Alman halknn devlet pekitirmesine ve
daha da gelimesine bundan byle engel olamyacak ekilde yok etmektir.
D dnyaya gelince, bu lmsz ama eitli propaganda ayarlama
larna urayacaktr... Sava amacm deitirmez bu. Ama, Batl d
manlarmzn ortadan kaldrl mas dr.

Generaller, Batda acele taarruza gemek fikrine itiraz et

tiler. Hitler, zamann dmandan yana ilediini kendilerine an
latt. Polonya zaferinin, Almanyann ancak bir cephede ar
pmas sayesinde mmkn olabildiini kendilerine hatrlatt.
Bu durum hl vard ama daha ne kadar srebilirdi?
96

Sovyet Rusyann uzun bir sre tarafsz kalmas hi bir andlama

ya da paktla kesin olarak salanamaz. Bugn iin btn bu nedenler
Rusyann tarafszlktan ayrlmasna kardr. Sekiz ay, bir yl, ya da bir
ka yl iinde bu durum deiebilir. Andlamalarm nemi olmad bu
yllar iinde her yanda grlmtr. Herhangi bir Rus taarruzuna kar
en byk kalkan... Alman gcnn hemen ortaya konulmasdr.

talyaya gelince, Almanya iin Italyan desteini sala

mak umudu geni apta Mussolininin yaamasna ve Alman
larn Dueye yolunu deitirtecek baarlar salamasna ba
lyd. Burada da zaman, Belika ve Hollanda iin olduu gibi,
nemli bir etkendi. Ingiltere ve Fransa, Belika ve Hollanday
tarafszlktan ayrlmaya zorlayabilirlerdi. Almanya o zamana
kadar beklememeliydi. Birleik Amerika iin bile zamann A l
manya aleyhine iledii kabul edilmeliydi.
Hitler uzun bir savata Almanyann byk tehlikelerle
karlaacan kabul ediyordu : Bunlardan birkam s a y d :
Dost ya da dman tarafszlar (Rusya, talya ve Amerikay
dnd belliydi) Birinci Dnya Savanda olduu gibi, kar
tarafa geebilirlerdi. Ayn zamanda, Almanyann snrl y i
yecek ve ham madde gc yznden savan srdrlmesi
iin gereken aralarn bulunmas gleebilir di. En byk
tehlikenin Ruhrun taarruza uramas ihtimali olduunu sy
ledi. Eer Alman sanayi retiminin kalbi olan bu blge dura
cak olursa Alman sava ekonomisi ve dolaysyla direnme g
c iflasa gider, dedi.
Eski avuun bu muhtrada, kendisine zg bir ahlk d
klnn rneini verdii, ancak asker strateji ve taktik
leri de ok iyi anlad kabul edilmeli : Muhtrada birka say
fa, Polonyada tanklarn ve uaklarn gelitirdii yeni taktik
ler zerinde duruluyor, bu taktiklerin Batda nasl ve nerede
kullanlacann ayrntl bir zmlemesi yaplyordu. Tek ya
placak ey, 1914 - 18deki mevzi savandan kanmakt. Zrhl
tmenler nemli yarmalar iin kullanlmalyd.
<97

Bu tmenler Belika ehirlerinin sonsuz ev labirentlerinde kaybolma

mak. Bunlarn ehirlere hcum etmeleri gerekmez. Onlar... Ordunun iler
lemesini salamaldrlar. Birbirine benzer bir sr zayf mevzilerden yap
lan kitle hcumlar yznden cephelerin sbit bir duruma gelmesi nlen
melidir.

Hitler stratejisini de nceden belirlemiti. Tek hcum ola

na/' diyordu, Lksemburg, Belika ve Hollanda zerindedir.
nce iki askeri hedef dnlmelidir : Hollanda, Belika, Fran
sz ve ngiliz Ordularnn imhas, bylelikle Man ve Kuzey De
nizinde Luftm affenin ngiltere'ye kar yabanca kullanlma
sn salayacak mevzilerin elde edilmesi.
Hitler yeniden taktie dnd ve, hereyden nce esin ge
rek, dedi!
Giriilecek seferin zellii, esine geni apta yer verilmesini, hcum
eden ya da savunan kuvvetlerin birtakm noktalarda normalin stnde
(rnein, tank ve tank-savar kuvvetlerin) ve baka noktalarda norma
lin altnda ynak yapmalarn zorunlu klmasdr.

Hcum zamanna gelince, Hitler ekingen generallerine bu

iin ok erken balayanyacan haber verdi. Ama ne olur
sa olsun (eer mmknse) bu sonbahar yaplmal, dedi.
Alman Donanmas ngiliz Donanmasndan az olduu hal
de, Alman Amirallerinin taarruza gemek iin, generaller gibi.
Hitlerin drtsne ihtiyalar yoktu. Nitekim btn Eyll ay
iinde ve Ekim aynn ilk gnlerinde Raeder, H itlerden Donan
maya konulmu olan yasaklarn kaldrlmasn rica etti durdu.
Raederin bu istei yava yava yerine getirildi. 17 Eyllde bir
Alman denizalts rlandann gney batsnda Courageous adl
ngiliz uak gemisini torpilledi. 27 Eyllde Raeder Detschland
ve Graf Spee adndaki cep kruvazrlerinin bekledikleri blge
lerden ayrlmalarn ve Ingiliz gemilerine taarruza balamalar
n emretti. Ekimin ortalarnda yedi Ingiliz ilebi batrlm,
City of FHnt adndaki Amerikan gemisi de esir edilmiti.
993

14 Ekimde, Obereutnant Guenther Prien komutasndaki

U - f Alman denizaks, Scapa Flow adnda ve Ingilzlerin ya
saklad byk ngiliz deniz ssne girdi ve Royal Oak zrh
lsn rhtmda balyken batrd. 786 subay ve er bouldu. B
yk bir baaryd bu ve Dr. Goebbels bu baary propaganda
snda ok iyi kulland. Hitleri gznde Donanmann yerini
yceltti.
Ama generaller birer problemdi. Kendilerine okumu oldu
u uzun ve hesapl muhtrasna, Batya hemen taarruz etmeye
hazr olmalarm syleyen 6 Sayl emrine ramen hl yerle
rinde sayyorlard. Bunun nedeni, Belika ve Hollanda'ya kar
namussuzca bir harekete giriilmesini nlemek deildi. Bu kez
haandan pheliydiler yalnzca. lerinde bir tek kii harek
tn baariszla urayacandan emindi.
Rende Franszlarn Maginot hatt karsnda bulunan C
Ordular Gurubu Komutan General Wilhelm R itter von Leeb,
hem Batda bir zafer kazanmaya imkn olmadna inanyor,
hem de, eldeki kaytlardan anlaldna gre, Belika ile Hol
landaya hi olmazsa moral nedenlerden tr taarruz edilme
sine kar geliyordu. 11 Ekimde, Hitlerin generallerle toplant
yaptnn ertesi gn, Leeb kendi bana uzun bir muhtra ha
zrlad ve Brauchitsch ile teki generallere gnderdi. Btn
dnya Almanyaya kar ayaklanacak, diyordu muhtrasnda.
nk Almanya 25 yl iinde kinci kez tarafsz Belikaya saldrm
olacaktr; O Almanya ki, Belika hkmetine tarafszln bozmayaca
na ve buna sayg gstereceine daha birka hafta nce sz vermitir !s>

Sonunda, Batda giriilecek bir taarruza kar olduunu,

btn asker nedenleriyle teker teker saydktan sonra bar
istiyordu Leeb. Btn ulus, dedi, bar zlyor. (21)
Ama ne yazk ki Hitler savatan yanayd; sava istiyordu
ve artk generallerinin balanmaz korkaklklarndan bkp
usanmt. 14 Ekimde Brauchitsch ile Halder babaa verip
uzun uzadya grtler. Ordu Komutan ihtimal gryor
999

du. Birincisi taarruz; kincisi beklemek ve grmek. ncs

temel deiikliklerin olmas. Halder bunlar o gn gncesine
yazd ve savatan sonra temel deiikliklerin Hitlerin atl
mas olduunu aklad. Ama zayf karakterli Brauchitsch
byle bir tedbirin aslnda olumsuz olduunu ve bizi gzden
dreceini dnd. Her olanan da kesin baar ihti
mali salamadna karar verdiler. Yaplacak tek ey Hitler
zerinde ilemekti.
Brauchitsch 17 Ekimde Fhreri yeniden grd. Ama Hah
der'e sylediine gre, H itlere ne sylediyse para etmemiti.
Durum umutsuz du. Halderin o gn defterine yazdna ba
klrsa, Hitler kendisine ksaca ngilizlerin ancak dayak ye
dikten sonra grmeye yanaacaklarn sylemi ve onlar
olabildii kadar abuk yenmeliyiz. Tarih u: en son 15 Kasm ile
20 Kasm aras demi.
Nazi Bakomutann bu arada baka grmeler de yapt
anlalyor. Sonunda 27 Ekimde generaller iin bir kanun
kard. Generallerin on drdne Demir Han anslye Han
verdikten sonra Batdaki hcum konusu stnde almaya ba
lad. Brauchitsch Ordunun bir aydan, yni 28 Kasmdan, nce
hazr olamyacam anlatmaya alt, ama H itler ok ge
cevabm verdi. 12 Kasmdan nce hcuma geilmesini emretti.
Brauchitsch ile Halder bitkin ve yenilmi olarak toplantdan
ayrldlar. O gece birbirlerini avutmaya altlar. Halder gn
cesine Brauchitsch yorgun ve zntl diye yazd.

HTLER

D E V R M E K

ZOSSEN

H A Z I R L A N A N

KOMPLOSU

imdi artk komplocularn yeniden harekete geme zama

n gelmiti ya da onlar geldiini sanyorlard. zntler iin
de bunalan Brauchitsch ile Halder, ya 14 Ekimde grdkleri
1000

ihtim al den ncsni Hitleri devirmeyi gerekle

tirecekler ya da Almanya iin bir felket saydklar Bat ta
arruzunu rgtleyeceklerdi. Birdenbire canlanan asker ve sivil
komplocular birinci yol zerinde durdular.
Savan bamdanberi aslnda bir kez hayal krklna u
ramlard. General von Hammerstein, Polonya taarruzunun
arifesinde, uzun sredenberi ekilmi olduu kesinden a
rlm, kendisine Bat Komutanl verilmiti. General, Polon
ya istila edilirken Baty ihmal etmediini gstermek iin sa
van ilk haftasnda H itleri kararghna davet etmiti. Asln
da, H itlerin amansz dman olan Hammerstein, H itleri tu
tuklamay dnmt. ngiltere, Eylln 3nde sava iln et
tii gn Fabian von Schlabrendorff bu pln Berlinde Adlon
Hotelde yaplan acele'bir toplant srasnda Ogilvie Forbesin
kulana, fsldamt. Ama Hitler kokuyu alm ve eski Ordu
Bakomutannn dvetine gitmemiti. Olaydan az sonra da g e
nerali iinden atmt. (22)
Komplocular, ngilizlerle ilikilerini srdryorlard. H it
lerin Polonyay igal etmesini nliyecek bir harekete grieme*
yince btn glerini tophyarak savan Batya evrilmesini
nlemeye alyorlard. Sivil yeler, Ordunun Almanya'da Hitieri durduracak tek rgt olduunu bir daha anlamlard; ge
nel seferberlik srasnda ve Polonyada kazand abuk zafer
Ordunun gcn ve nemini daha da arttrmt. Ana, Halderin
sivil yelere anlatmaya alt gibi, Ordunun genilemi ol
mas da byk bir engeldi. Subaylarn arasna byk sayda ye
dek subay karmt. Bunlarn ou koyu Maziydi. Sonra as
kerler Nazi doktrinini iyice benimsemilerdi. Halder, Fhrere
kar giriilecek bir harekette gvenilecek bir tek ordu birlii
bile bulmann zor olduunu sylyordu. Halder dosta da dma
na da zorluk karmakta ustayd.
Ayrca generallerin zerinde durduklar ve sivillerin de
doru bulduklar baka noktalar vard. Eer Hitler'e kar bir
1001

isyan patlayacak olursa ve Orduda da, lkede de bu yzden bir

karklk karsa ngilizlerle Franszlar bundan yararlanarak
Batdan ilerlemezler miydi? Almanyay igal etmezler miydi?
Ve, kaatil liderlerini bandan atm bile olsalar, Alman halkna
ar bir bar dikte etmezler miydi? Bu bakmdan, Mttefiklerin bir Nazi aleyhtar Alman hkmet darbesinden yararlanmyacaklarndan iyice emin olabilmek iin ngilizlerle gereken
ilikilerin srdrlmesi gerekiyordu.
Bu ama iin eitli kanallar kullanld. Bunlardan biri,
Mnih avukatlarndan Dr. Josef Mueilerin kulland Vati
kan kanalyd. Dr. Mueller koyu bir katolikti. ri yar, enerji
dolu bir adamd. Bu yzden kendisine genliinde Ochsensepp
(kz A li gibi bir ey) derlerdi. Ekimin banda Mueller, Ab~
wehrde alan Albay Osterin bilgisiyle, Romaya gitti ve Vatikanda ngilterenin Vatikan elisiyle iliki kurdu. Alman kay
naklarna gre, Mueller, yei kurulacak Nazi aleyhtar Alman
rejimiyle ngiltere arasnda araclk etmek grevi konusunda
yalnz Ingilizlerden teminat almakla kalmad, ayn zamanda, bu
konularda Papann onayn da salad. (23)
teki iliki de svirede Bernde kurulmutu. Weizsaeeker,
o zamana kadar Londrada Alman maslahatgzar bulunan
Theodor Kordtu, Bern eliliinde bir ataelie tyin etmiti.
Theodor Kordt, svire bakentinde arasra Dr. Philip ConwellEvans adnda bir Ingilizle gryordu. Bu ngiliz, Koenigsberg
Alman niversitesinde profesrlk yapt iin Nazilik konusu
nun uzmanyd ve Nazilie kar bir eilimi vard. Ekimin sonu
na doru Comvell - Evans, Kordta bir haber getirdi. Kordt bu
haberi, Chamberlainin gelecekteki Nazi aleyhtar Alman h
kmetine kar dil ve anlayl davranaca vaadi eklinde yo
rumlad. Ama aslnda ngiliz, Kordta yalnzca Chamberlainin
Avrn Kamarasnda yapt konumalardan paralar getirmi
ti. Chamberlain bu konumasnda H itlerin bar tekliflerini
reddederken "teki uluslarla dostluk ve gvenlik iinde yaa
1002

yacak bir Almanyay Avrupadaki hakl yerinden atmak ni

yetinde olmadn sylemiti. Alman halk iin yaplan bu dost
a aklamalar ve sylenen baka szler Londra radyosundan
verildii, stelik komplocular tarafndan da dinlendii halde
komplocular Bernde resmi bir sfat olmayan ngiliz, temsilci
sinin getirdii bu haberi ok nemli bir teminat gibi karla
dlar. Bunu ve Vatikan kanalyla saladklarn sandklar In
giliz teminat alan komplocular byk bir umutla Alman ge
nerallerine bavurdular. Umutluydular bu kez, ama ok deil.
Weizsaecker 17 Ekimde Hasselle, tek kurtulu umudumuz,
dedi, bir asker darbedir. Ama nasl olur bu?
Zamanlar yoktu. Belika ve Hollanda zerinden yapla
cak Alman hcumunun tarihi, 12 Kasmd. Komplo bu tarihten
nce yaplmalyd. HasseHin tekilere syledii gibi, Almanya,
Belikann tarafszln bozduktan sonra Almanya iin artk
iy i bir bar szkousu olamazd.
Bundan sonra nelerin olduunu ya da neden fazla bir ey
yaplamadn komploya katlanlann hepsi baka baka an
latyorlar. Anlatlanlarn hepsi de eliik ve karktr. Ordu
Genel Kurmay Bakan General Halder, Mnih zamannda ol
duu gibi, yine baroldedir. Ama yine oynak ve kararszdr. Nuremberg'teki sorgusu srasnda Halder, Seferi Ordunun bir
isyan karacak durumda olmadn, nk karsnda tepe
den trnaa silahl bir dmann bulunduunu syledi. Hare
kete geilmesi iin, dman karsnda bulunmayan gerideki
Orduya bavurduunu, ancak bu Ordunun bandaki General
Friedrich (F ritz) Frommdan yalnzca bir asker olarak (24)
Brauchitschten alaca emri yerine getirecei eklinde bir an
lay grebildiini syledi.
Ama Brauchitsch, Genel Kurmay Bakamndan daha snepeydi. General Beck. Haldere eer Brauchitschin karar vere
cek kadar kuvvetli bir karakteri yoksa, demiti, o zaman ka
rar siz verirsiniz ve onu bir oldu bitti karsnda brakrsnz.
1003

Ama Halder, mademki Brauchitsch Ordu Bakomutandr, son

sorumluluk da onun olmaldr, diye direnmiti. Herkes dur
madan bakasna pas veriyordu. Hassell Ekimin sonunda gn
cesine yazd yazda, durumdan yle yaknyor : Halder, ne
eap, ne de otoritesi bakmndan, yerinin adam deil. Brauehitsche gelince, o da, Beckin dedii gibi, daha dnk o
cuk . Bu kez komplocularn banda bulunan Ord ktisadi
ler Uzman General Thomas ile Abvoehr'den Albay Oster, yine
Halderin zerinde durmadan ilediler ve sonunda Halderin,
Hitler Batya hcum emrini verir vermez bir darbe yapmaya
karar verdiini sandlar. Halderin sylediine gre, verdii bu
karar da, son kararn Brauchitsch tarafndan verilmesine ba
lyd. Buna ramen, gerek Halderin ve gerekse Osterin sr
dalarndan OKW memuru Albay Hans Groscurthun syledi
ine gre, Halder, balca komploculardan General Beek ile Goer
delere Kasmda haber gnderdi ve 5 Kasmdan itibaren hazr
olmalarn syledi. Ordu Komutanl ile Genel Kurmayn Zossendeki karargh komplo almalarnn merkezi olmutu.
5 Kasm ok nemli bir gnd. O gn birliklerin Holanda,
Belika ve Lksemburg karsndaki srama noktalarna hare
ketleri balyacakt. Yine o gn Brauchitsch, H itlerIe plnlar
grecekti. Brauchitsch ile Halder 2 ve 3 Kasm gnleri Ba
tdaki Yksek Ordu Komutanlklarn gezdiler ve seferi kuvvet
ler komutanlarnn olumsuz grlerinden glendiler. Halder
gncesinde yle yazyor: Yksek Komutanlklarda bulunan
lardan hi biri taarruzun baar ans olduuna inanmyor.
Byiece, hem Bat cephesindeki generallerin, hem de kendisinin
Halderin ve Thomasn grlerini toplyan ve Hitlerin 9 Ekim
muhtrasna cevap tekil eden, Halderin deyimiyle, b ir kars
muhtray yanna alan Alman Ordusu Bakomutan, Fhreri
Batdaki taarruzundan vazgeirmek kararyla, 5 Kasm gn
otomobiline bindi ve Berlindeki Babakanln yolunu tuttu.
Eer baar salayamyacak olursa o zaman diktatr devirmek
1004

zere hazrlanan komploya Bracuhitsch de katlacakt ya da

komplocular yle sanyorlard. ok heyecanlydlar ve iyim '
serdiler. Giseviusun anlattna gre, Goerdeler geici bir N a
zi aleyhtar hkmetin kabine listesini hazrlamaya balamt
bile. Daha soukkanl olan Beck kendisini biraz temkinli olmaya
ard. Yalnz Schachtm pek umudu yoktu. "Greceksiniz, di
yordu. H itler kokuyu alacak ve yarn hi bir karar vermiyecek.
Hepsi de, her zamanki gibi, yanldlar.
Brauchitsch, kendisinden beklendii gibi, muhtrasndan
cephe komutanlarnn raporlarndan ve kendi grlerinden hi
bir sonu alamad. Yln bu aylarnda havalarn ok kt gide
cei zerinde direndii zaman Hitler havann Almanlar iin ol
duu kadar dman iin de kt olduu ve ayrca baharda daha
iyi olamyaca cevabn verdi. En sonunda, zavall Ordu Komu
tan Fhrere Batda asker moralinin 1917 - 3918 deki gibi bo
zuk olduunu, o zaman olduu gibi bugn de Alman ordusunda
bir bozgunculuk, itaatsizlik ve dahas isyan havasnn estiini
syledi.
Haldere gre (Halderin gncesi bu ok gizli grmenin
tek kaynadr) bunu iiten Hitler kplere bindi. Hangi birlik
lerde disiplinsizlik var? diye sordu. N e olmu? Nerede? E r
tesi gn hemen uakla, oralara koacakt. Brauchitsch, Halder
in dediine gre, H itleri kararndan vazgeirmek iin durumu
bile bile bytm, bu yzden liderin fkesini stne ekmiti.
Fhrer Ordu Komutanl buna kar ne yapt? diye bart yormu. imdiye kadar ka kii lme mahkm edildi? Hirier
sonradan avaz kt kadar bararak, gerek u ki demi
Ordu dvmek istemiyor. Onun iin artk duramadm, d
ar ktm. tekilerin hatrladna gre, Brauchitsch, yirmi
oe kilometre tedeki Zossen kararghna bitkin bir durumda
dnd, y le armt ki balangta olup bitenleri doru d
rst anlatamad bile.
>.005

Zossen komplosu da byiece kapanm oldu. Mnih sra

sndaki Halder komplosu kadar rezilce bir baarszlkt bu.
Her defasnda komplocularn harekete gemek iin dndkle
ri artlar gerekleiyordu. Bu kez de Hitler, kararlatrd 12
Kasm tarihinden vazgememiti. Nitekim Brauchitsch zgn
olarak H itlerin yanndan ayrldktan sonra bu emri Zossene
Hitler telefonla dorulamt. Halder emrin yazl olarak gn
derilmesini isteyince onu da gndermiti. Byiece komplocula
rn elinde, H itleri devirmek iin gereken belge de varda. Bu
belge, Almanyay felkete gtreceine inandklar hcum em
rinin kendisiydi. Ama yine panie uramaktan baka bir ey
gelmedi ellerinden.. Su tant ktlar alelacele toplayp yak
tlar. zleri ortadan kaldrdlar. Yalnz Albay Osterin souk
kanlln muhafaza ettii anlalyor. Oster Berlindeki Beli
ka ve Hollanda elilikerine haber gndererek 12 Kasm sabah
bir hcum beklemelerini bildirdi (25). Sonra General Witzlcber.
n H itlerin devrilmesiyle yeniden ilgilenip ilgilenmiyeceini an
lamak iin Bat cephesinde bir geziye kt. lerinde^ Witzleben
de olmak zere btn generaller ne zaman yenildiklerini bili
yorlard. Eski avu bir kere daha baa kmt odlarla. A Gru
bu Ordusu Komutam Rundstedt birka gn sonra kolordu ve
tmen komutanlarn toplad ve hcum ayrntlarn onlara an
latt,. Harektn baaryla sonulanacandan hl kukusu ol
duu halde, kukuyu kafalarndan atmalarn syledi general
lerine Ordu, dedi, grevini sunmutur, ve bu grevim yapa
caktr!
Brauchitschi sinir krizlerine uratacak kadar azarlad
nn ertesi gn, Hitler Hollanda ve Belika zerine giriecei
saldry bu lkelerin halkna hakl gsterecek bildirilerin me
tinlerini hazrlamakla meguld. Halder dnlen bahaneyi
yle yazyor; Franszlar Belika zerine yryorlar.
Ama ertesi gn, yani 7 Kasmda, generaller Hitlerin h
cum gnn ertelediini renince biraz rahatladlar.
1006

OK G ZL
Berlin, 7 Kasm, 1939
...Fiihrer ile Silah Kuvvetler Yksek Komutan, meteoroloji ve de
miryolu ulam durumu zerindeki rapolan okuduktan sonra aadaki
emri vermilerdir :
A gn gn daa ertelenmitir. Yeni karar 9 Kasm, 1939 gn
gece saat 9 da verilecektir.
K E T E L

Hitlerin btn sonbahar ve k aylar iinde kartaca on

drt erteleme emrinin ilkiydi bu. Btn bu erteleme emirlerinin
kopyalar savan somnda O KW arivlerinde bulunmutur.
(26). Emirler, Batya hcum etmek kararndan Fhrerin bir
an biie vazgememi olduunu, yalnz tarihini haftadan haftaya
deitirdiini gstermektedirler. 9 Kasmda hcum .19 Ka
sma ertelenmi: 13 Kasmda, 22 Kasma; ve bylece srp git
mitir, Her sefer de be alt gnlk bir uyarma sresi brakl
mtr, ve erteleme iin ileri srlen neden, hava durumudur.
Belki de Fhrer, bir dereceye kadar, generallerine ayak uydu
ruyordu. Belki Ordunun hazr olmadn o da anlamt. Ger
ekten de sratejik ve taktik plnlar iyice hazrlanm deildi,
nk bu plnlar zerinde hl durmadan oynuyordu.
Hitlerin ilk ertelemesi iin baka birtakm nedenler daha
olabilirdi. lk kararn verildii 7 Kasm tarihinde Belika Kral
ile Hollanda Kraliesinin E at Avrupada sava btn iddetiy
le balamadan bar aracl yapmak zere yaymladklar or
tak bildiri Almanlar epice artmt. Bu durumda, Hitlerin
hazrlad bildiride olduu gibi, Fransz Ordusunun Belika ve
Hollandaya girmek zere bulunmas yznden Alman Ordusu
nun bu lkelere yrmek zorunda kaldna herkesi inandrmas
zordu.
Hitler, tarafsz Belika zerine yapaca hcumda, ok g
vendii srpriz etkisinden de yararlanamyacam sezmi ola
bilir. Ekimin sonunda Goerdeler Brksele gitmi, Kirala du
rumun ok ar olduunu zel olarak sylemesi iin Weizsa1007

eckerden ald gizli bir mesaj Alman elisi Buelow-Schwanle ye gtrmt. Eli bu emri yerine getirdi ve Kral Leopold
tundun hemen sonra Holanda Kraliesi ile grmek zere
Lheye gitti. Orada yukarda szgeen bildiriyi beraberce ha
zrladlar. Ama Belikallarn elinde daha iyi bilgiler de vard.
Bunlarn bir blmn, yukarda grdmz gibi, Oster sa
lamt. Buelow-Schwante, 8 Kasmda, Berlin'e bir telgraf e
kerek, Kral Leopold'un, Almanlarn iki gn iinde Beli
kay yarp gemek zere Belika snrlarnda ymak yap
tklar konusunda kesin bilgiye sahip olduunu Hollanda K r
raliesine bildirdi. (27)
Bundan sonra da, 8 Kasm akam ve ertesi gn leden
sonra iki garip olay oldu : Hitlerin hemen yannda bir bomba
patlad ve Hollandada iki ngiliz casusu S.S. 1er tarafndan
karld. Bu iki olay Nazi Bakomutann nce Batya hcum
plnlarndan ayrd, ama sonunda Almanyadaki itibarm daha
da artrd, teyandan her iki olayla da hi iliikleri olmayan
komplocularn dleri koptu.

N A Z tL E R N
BR K AIRM A
O LAYI
VE B R A H A N E D E
P A T L A Y A N
BO M BA

Hitlerin 1923 Birahane Darbesinin yldnmnde, Mnih

teki Buergerbrauda eski parti arkadalar karsnda her yl
yapt konumay bu sefer allandan ksa olmutu bitir
mesinden yirmi dakika sonra krsnn arkasndaki stunun
iinde bir bomba patlad. Yedi kii ld ve altm kii de ya
raland. O srada H itler bata olmak zere partinin btn nem
li liderleri birahaneden uzaklam bulunuyorlard. Oysa nceki
yllarda biralarnn balarna otururlar, eski parti arkadalary
la ilk darbe anlarn konuurlard.
Ertesi sabah, Fhrerin hayatna yaplan bu suikast yal
1008

nzca H itlerin kendi gazetesi Voelkischer Beobachter yazd. Bu

run suu ngiliz Gizli Servisinin, dahas Chamberlainin s
tne atld. O akam gnceme unu yazmtm : suikast te
ebbs kamuoyunu Hitlerden yana ekecek, ngiltere dman
ln artracak... oumuz bunun yeni bir Reichstag yangn
olduu kansndayz."
Bu olayla ngiliz Gizli Servisi arasndaki ilikiyi Goebbelsten baka kim uydurabilirdi? Am a yine de, gerek bir balant
kurmak iin teebbse geildi. Bombann Mnih'te patlamasn
dan bir iki saat sonra S. S. ve Gestapo efi Heinrich Himmler,
Duesseldorfta Walter Schellenberg adnda gen ve akgz bir
S.S. subayna telefon e tti; Flrerin emriyle ertesi gn Hollanda
snrn geerek iliki kurmu olduu iki Ingiliz casusunu kar
masn istedi.
Himmlerin verdii emirler savan en garip olaylarndan
birini yaratt. Alfred Naujocks gibi, niversite eitimi grm
aydn bir gangster olan Schellenberg bir aydanberi Hollandada
iki Entelicens Servis subay ile gryordu. Bunlardan biri
Yzba S. Payne Best, tekisi de Binba R. H. Stevensdi.
Schellenberg her ikisine de kendisini OKW de alan Nazi d
man Binba Schemmel diye tantm (gerek bir binbann
adyd bu) ve Alman generallerinin Hitleri nasl devirmeye ka
rar verdiklerini bu subaylara uzun uzadya anlatmt. Ingitizlerden istedii ey, yeni Nazi aleyhtar rejime kar Londra h
kmetinin iyi davranaca zerine garanti vermesiydi. ngiliz!er bir Alman komplosuna ait hikyeyi (yukarda grdmz
gibi) baka kaynaklardan dinledikleri ve tekilerin de aym te
minat istediklerini bildikleri iin, Londra, Binba Schaemmel
ile ilikilerini artrmak stedi. Best ile Stevens Binba Sclaemnel e kk bir alci-verici radyo verdiler; bu telsiz cihazyla
bir sr konumalar ve eitli Hollanda ehirlerinde grme
ler yapld. 7 Kasmda iki taraf da Alman snrnda Venlo adn
daki bir Hollanda kasabasnda bulutuklarnda, Ingiliz casusla1009

P 64

n, Alman mukavemet liderlerine verilmek zere Londrann az*

ok belirsiz bir mesajm sunacak duruma gelmilerdi. Mesajda
bir Nazi dman rejimle yaplacak dil bir barn genel ilke
leri belirtiliyordu. Kesin grmelere balanlmak zere
Schaemmel in bu hareketin banda bulunan Alman general
lerinden birini Venloya getirmesi kararlatrld. Bu buluma
sonradan ayn dokuzuna brakld.
Buraya kadar iki tarafn da amalan, akt. Ingilizler, A l
man asker darbecilerini tevik etmek ve yardmda bulunmak
iin onlarla dorudan doruya iliki kurmak istiyorlard. Himmler ise ngilizlerden yararlanarak Alman komplocularn bulma
ya ve onlarn dman gizli servisi ile nasl bir iliki kurduklar
n ortaya karmaya alyordu. Himmlerle Hitlerin, kimi ge
nerallerle Oster ve Abwehr'e)s.\ Canaris gibi adamlardan ku
kulandklar belliydi. Ama 8 Kasm akam HitlerIe Himmler
yeni bir karara vardlar: Best de Stevens karlacak ve bu iki
ngiliz casusu Buergerbraudaki bomba olayyla sulandrlacaklard!
Bu srada sahneye tandmz biri daha girdi. GIeiwitzdeki
Alman radyo istasyonuna yaplan Polonya hcumu nu dzen
leyen Alfred Naujocks. Naujocks, Echellenbergin yanma kar
ma olayna yardm etmek iin birok Gizli Emniyet Servisi (S.
D.) memuru verdi. ok iyi baarld. 9 Kasm gn akams
t saat 4 de Schellenberg, Venlodaki kahvenin laraasnda ufak
bir aparatif alarak Bestle Stevensin randevularna gelmelerini
beklerken iki ngiliz casusu Buick arabalaryla geldiler ve kah
venin arkasnda park ettiler. Tam bu srada Naujocksun adam
laryla dolu bir S.S. arabasndan kurunlar yamaya balad.
Schellenberg ile grmelerinde her zaman ngilizerm yann
da bulunan Temen Klop adnda bir Hollanda h.aberalma su
bay ar yaraland. Bestle Stevens, Schelenberg'in sonradan
sylediine gre, birer uval gibi S.S. arabasna gtrldler,
1010

S.S. ler yaral Klopu da. alarak hzla Alman snrn geip uzak
latlar. ( ) (28)
Himmler 21 Kasmda Buergerbrauda Hitler'e kar hazr
lanan suikast olaynn zldn iln etti. ngiliz Entelicens
Servisi hazrlamt suikast. Bu iin Stevens ve Best adndaki
elebalar bomba olaynn ertesi gn Hollanda - Almanya s
nrnda yakalanmtlar. Bombay yerine koyan ise Mnihte
Georg Elser adnda bir Alman komnistiydi.
Himmlerin suikast konusundaki aklamas, o gn defte
rime yazdm gibi, bana uydurma geldi. Ama gzel uydurul
mutu. Gnceme yle yazmtm: Himmler ile etesinin yap
mak istedii ey ngiliz hkmetinin Hitleri ve yardmclarn
ldrerek sava kazanmak istediine saf Alman halkm inan
drmak.
Bombay kimin hazrlad muammas hi bir zaman bt
nyle zlemedi. Elser, Rcichstag yangnndaki Marius van der
kubbe kadar akldan sakat biri deildi, ama hem saf hem de
geri zeklyd. Yalnzca bombay yapmak ve yerine koymak su
unu zerine almakla kalmad, ayn zamanda bundan tr
vnd de. Teebbse gemeden nce Best ile Stevensi hi gr
memiti. Besti ancak Sachsenhausen toplama kampnda kald
yllarda grd. Bandan geenleri orada kendisine anlatt. H i
kyenin tm doru olmyabilir.(*)
(*) Savatan sonra ortaya kan Hollanda raporuna gre. ngilizlerin otomobili, iinde Stevens, Best ve Klop olarak Almanlar tarafndan
ekilerek snra kadar gtrlmtr. Snr 3tcak 40 metre tedeydi.
llJanda hkmeti erterj gn, yni 10 Kasmdan tibaren Klop ile Hol
landalI ofrn iadesini ve Hollanda'nn tarafszlna karg ilenen suun
incelenmesini eitli aralarla tam dokuz kez Alnanlardan yazl olarak is
tedi. Eu mracaatlara 10 Maysa, kadar bi bir cevap verilmedi. Hitler 10
Maysta Hollandaya kar giritii hcumu hakl gstermeye alrken
Venlo olaynn da Hollanda'nn ngiliz Gizli Servisi ile ibirlii yaptm
gsterdiini ileri srd. Klop ald yaralardan tr birka gn sonra
lmt, Best ile Stevens Nazi toplama kamplarnda be yl kaldlar. (29)
1011

Elser, Ekim aynda bir gn, Komnist sempatizan olma

sndan tr yazdanberi hapsedilmi bulunduu Dachau topla
ma kampnn komutam tarafndan komutanlk odasna ar
lr. Burada iki yabancya takdim edilir. k i yabanc, Hitlerin 8
Kasm akam Buergerbraukellerde her zamanki konumas
n yaptktan ve kp gittikten hemen sonra bir bombann pat
latlacan ve Fhrerin adamlar arasndaki birtakm hainle
rin boylece ortadan kaldrlacam kendisine anlatrlar. Bom
ba krsnn arkasndaki bir stuna yerletirilecekti, Elser us
ta bir marangoz, elektriki ve lehimci olduu iin bu iin tam
adamyd. i yapacak olursa kendisini svireye karacaklar
ve bol bol para verip orada rahata yaamasn salyacaklard.
Tekliflerinde ne kadar ciddi olduklarn gstermek iin de kamp
ta bir sr rahatlklar saladlar kendisine: yi yemek verdiler.
Normal elbise ile dolat: bol bol sigara iti Elser sigarann
birini sndrp birini yakarm ayrca kendisine bir maran
goz tezgh ile bir sr aletler de verdiler. Elser burada biraz
kabaca ama iyi bir bomba yapt. Bombann hem sekiz gnde bir
kurulan bir alarm mekanizmas vard, hem de istenildii zaman
bir dmeye baslarak patlatlabiliyordu. Elser Kasmn bala
rnda bir akam birahaneye gtrld. Orada Elser cihaz sa
lam bir stunun iine yerletirdi.
8
Kasm akam, bombann patlatlaca saate doru adam
lar kendisini alp svire snrna doru gtrdler. Kendisine
bir hayli para ve bir de ok garip birahanenin iini gste
ren bir kart postal verdiler. K art postalda bombann yerletiril
dii yer bir arp iaretiyle belirtilmi. Ama Elsere. snr ge
irilecei yerde bizim zavall usta buna pek am. Gestapo
tarafndan, kart postal, para v.b. ile birlikte yakalanm. Sonradan Gestapo mahkemede bu ie Best ile Stevensi de kartrma
sn ve dikkati zerine toplamasn kendisinden istemi. (*)
(* )

Elser, Daelau'da, sonradan Papaz Niemoeller'e de buna benzer

1 0 1 !

Dvann durumas hi bir zaman yaplmad. Himrrlerm,

kendisince bilinen nedenlerden dolay, mahkeme amaya cesa
ret edemediini bugn biliyoruz artk. Yine bugn biliyoruz ki
Elser, herhalde ahsen bombann atlmasndan memnun kalan
Hitlerin verdii emirle, nce Sachsenin Pusen ve sonra da Dac*
hau toplama kamplarnda olduka iyi artlar iinde yaad. Ama
Himmler kendisini sonuna kadar gz hapsi altnda bulundurdu.
Marangozun, savatan sonra yaayp hikyesini anlatmas do
ru olmazd. Sava bitmeden az nce, 16 Nisan 1945de, Gestapo,
Georg Elserin, birgn nceki Mttefik bombardman srasn
da ldn aklad. Elseri Gestaponun ldrdn bugiin
biliyoruz. (30)

H fTLER

G E N E R A L L E R Y L E

G R Y O R

Suikastten kurtulduktan, ya da suikastten kurtulmu gibi g

rnerek generalleri sindirdikten sonra, H itler Batda girie
cei taarruz planlarna hrz verdi. 20 Kasmda 8 Sayl Emri
kard. Bu emirde, alrm durumunun srdrlmesini ve bylece elverili hava artlarnn hemen kullanlmasna hazrlkl bu
lunulmasn syledi. Hollanda ve Belikann imhasna ait pln
lar aklad. Sonra, byk, savalarn rifesinde yreksizlere
cesaret vermek ve morallerini ykseltmek gerektiini dnd
bir hikye anlatmtr. Niemoeller bomba olaym, halkn gznde kendi
sini ykseltmek ve halkta sava psikozu yaratmak iin Hitlerin dzen
ledii kansndadr. Ancak unu sylemek gerekir ki, Hitlerin, Himmler'
Sn ve S chellenbergin amansz dman olan Gisevius gerek Nurembergteki ifadesinde ve gerekse yazd kitapta Elserin Hltleri gerek
ten ldrmeye teebbs ettiine ve Nazilerin bu tde bir parma olmad
na nanmaktadr. Bu konuda, daha az gvenilecek biri olan. Schellenberg
sonradan anlattna gre, nce Himmler ile Heydrchten kukulandn,
ama sonradan marangozla konuunca ve Elserin ila verilerek ipnotize
edilmi durumda yaplan sorgusu srasnda alnan ifadelerini okuyunca
bunun gerek bir suikast olduuna inandn sylemitir.

1013

ve komuta mevkilerinde bulunan generallerle Genel Kurmay

subaylarn 23 Kasm le zeri Babakanlkta bir toplantya
ard.
Bu toplantda yapt konuma Hitler'in belli bal asker
eflerle yapt konumalarn en ilginlerinden biridir. Plans,
burg da ki OK W dosyalarndan bir ksmnn Mttefiklerin eline
gemesi sayesinde bize kadar gelmi bulunuyor. Bu konumaya
ait notlar toplantda bulunan, ancak ad bilinmeyen biri taraf ni
dan alnmtr. (31)
(Hitler sze Syle halad)- Bu konferansla amac, gelecekteki olay
larn karssnda bana yn verecek dnce ynteminin zerinde size bir
fikir vermek, ve kararlarm size aklamaktr..)

Gemi, gemekte olan ve geecek olaylarla doluydu kafas.

Toplantda bulunan bu snrl insan gurubuna yabanc bir ak
lkla ve yksek sz syleme yeteneiyle sesleniyordu. Bereket
li ve hareketli kafasndan geen fikirlerin muhteem bir ze
tini yapt ve olaylarn gelecekte alaca biimi tam bir kesinlik
le nceden haber verdi. Ama onun bu konumasn dinleyenlerin
arasnda, Almanyann ve dnyann kaderini o srada elin
de tutan adamn artk bsbtn zvanadan ktn ve tehlike
li bir megaloman haline geldiini dnen hi kimse yoktu de
nilebilir.
Tarihsel olaylarn olabilir akn aka grecek gzlerim (dedi lk
kavgalarn anlatrken) ve sert kararlar alacak salam bir irdem vard...
Son bir etken olarak kendim in byk bir alakgnlllkle unu sy
lemeliyim: ben esiz bir adamm. Benim yerimi dolduracak ne bir asker
ne de bir sivil vardr. Suikast teebbsleri tekrarlanabilir... Ben kendi
akl ve karar gcmden eminim... Benim baardklarm kimse baara
mamtr... Ben Alman halkn ok ykseklere kardm, dnya bugn
bizden nefret etse bile bunun hi ziyan yok... Almanyann kaderi bana
baldr. Ben ona gre hareket edeceim.

Milletler Cemiyetinden klmas, zorunlu askerliin kurul

mas, Benin tahkim edilmesi ve Avusturyann igali gibi sert
1014

kararlar ald zamanlar kendisinden kukulandklar iin ge

nerallerini azarlad. Bana gvenenlerin says ok azd o za
man, dedi.
Giritii fetih hareketlerini evresinde bulunanlarla alay
edercesine anlattktan sonra sra Bohemia, Morava ve Polonyada idi, dedi. Ne yazk ki batanberi H itlerin szlerine kanan
Chamberlain onun bu szleri sylediini iitmeden lp gitti.
Sdet-Alman topraklaryla yetinemlyeceimi daha batan anladm.
Yalnzca paral bir zmd bu. Bohemiann, stne yrmee karar
verildi. Bundan sonra Protektora kuruldu ve bu srada Polonya istilas
nn temeli atld. Am a o srada nce Doudan balayp Batya m dn
mek, yoksa tersini mi yapmak gerektiine pek katar vermi deildim.
Olaylarn basks altnda nce Polonya'ya kar sava ald. Beni dur
madan sava stemekle sulayanlar olabilir. Ben btn varlklarn kade
rini savata gryorum, tnsan ezilmek istemiyorsa sava gze almaldr.
(Alm an) Halkn gittike artmas daha byk Lebesrauma ihtiya
hissettirmektedir. Benim amacm nfus says He nfusun iinde yaad,
yer arasnda rasyonel bir iliki yaratmaktr. Mcadele de buradan bala
maldr. Hi bir lke bu problemin zmnden kalamaz. Yoksa teslim
olur ve ker... Hibir zek oyununun burada yeri yoktur. zm ancak
klla olur. Dv gcn arttrmayan ulus geri ekilmeli...

Hitlere gre, gemiteki Alman liderlerinin, Bismarck ve

Moltke de dahil olmak zere, hatalar gereince sert olmama
lar idi. zm bir lkeye ancak elverili zamanda hcum et
mekle mmkn olabilir di. Bunu anlayamadklar iin 1914 de
bir sr cephelerde savald. Ama problem zlmedi.
<(Hitler devam etti) Bugn dramn ikinci perdesi yazlmaktadr, A lt
m yedi yldr, ilk defa iki cephede savamak zorunda kalmyoruz... Ama
bunun ne kadar srecei bilinemez... Aslnda silahl kuvvetleri, darbe in
dirmemek in rgtlemi deilim. Darbe ndirmek kararn ben her zaman
kendim veririm.

Fhrer tek cephede savamann iyiliklerinden sz ederken

Rusya sorununu dnd.
Bugn iin Rusya bir tehlike deildir. Birok i koullar yznden

1015

zayflamtr. Ayrca Rusya ile anlamamz da var. Anlamalar ise ancak

amacna yaradklar sre muhafaza edilir. Rusya bu andlamay kendi
karna bulduu sre muhafaza edecektir... Rusya hl byk amalar
peindedir; en byk amac da Bal tk ta durumunu kuvvetlendirmektir.
Biz Rusyaya ancak Batda serbest kaklmz zaman kar gelebiliriz.

talya'ya gelince, her ey Mussoliniye balyd, lmn

den sonra her ey deiebilir .. di. Stalinin lm gibi, Duenin im de bizim iin tehlikelidir. Bir devlet adamnn ne
kadar kolaylkla lebilecein! ben kendim bugnlerde denedim."
Hitler Amerikann henz bir tehlike olmad nk Ameri
kada tarafszlk kanunlar v a r , Amerikann Mttefiklere b
yk bir yardmda bulunamyaca kansnda idi. Buna ramen
Amerika dmandan yanayd. Zaman imdi elverilidir. A lt
ay sonra artk byle olmyabilir." Onun iin;
Kararm deimez. En elverili bulduum en ksa zamanda Fransa
ile ngiltere'ye hcum edeceim, Belika ile Hollandann tarafszln i
nemek o kadar nemli deildir. Biz sava kazandmz zaman kimse bu
nu bize sormyaeaktr. Tarafszl inememizi, l<U4'dekt aptall ya
narak, hakl gstermeye almyacaz.

Hitler, Batya yaplacak hcumun Drya Savann sonu"

demek olacan, bunun tek bir hareketten ibaret bulunmad
n " anlatt. Yalnzca bir tek sorun deildi bu, ulusun varol
mas ya da yok olmas" sorunuydu. Bundan sonra szlerini y
le balad Hitler :
Tarihimizdeki byk adamiarn ruhlar hepimiz in cesaret kayna
olmaldr. Kader bizden, Alman tarihinin byk adamlarndan istediin
den ok bir ey istemiyor. Yaadm sre yalnzca halkmn zaferini d
neceim; hi bir eyden ekinmiyeeeim ve bana kar koyan, herkesi yok
edeceim... Dman yok etmek istiyorum.

Hitler ok etkileyici bir konuma yapmt ve bilindii ka

dar hi bir general kp da btn Ordu komutanlar inin byle
bir zamanda yaplacak bir taarruzun baarya ulaacandan
kukulandklarn sylemedi, ya da tarafszln ve snrlarm
1016

Alman hkmetinin resmen garanti ettii Belika ile Hollanda

ya kar giriilecek bir taarruzun ahlk kurallarna aykr d
p dmiyeeeini sormad. Toplantda bulunan generallerden
bir blmnn anlattklarna gre, Hitler'in Ordu Genel Kur
may yksek kademelerindeki moral bozukluu zerine syledi
i szler yukarda yazlanlardan daha da sertti.
O gn akama doru, saat 6 da, Nazi Bakomutan, Brauchitsch ile Halderi yeniden yanma ard ve Brauchitsche
Genel Kurmay Bakan Fhrer'in brosu dnda yaramaz
ocuk gibi bekletilmiti Zossen ruhu zerine sert bir nutuk
ekti. Ordu Yksek Komutanlna (O K H ) bozgunculuk* ruhu
sinmiti. Haiderin Genel Kurmay Fhrerle ibirliini imkn
sz klacak ekilde dikballk ediyordu. Bu azar iiten Brauchitsch, sonradan Nuremberg mahkemesinde anlattna gre,
istifasn verdi; ama Hitler kabul etmedi. Ordu Bakomutannn
hatrladna gre, benim de her asker gibi grevimi ve veci
belerimi yerine getirmek zorunda olduumu syledi. O gece
Halder gncesine u notu dt : B ir buhran gn! (32)
23 Kasm, 1939, birok bakmlardan br dnm noktasdr:
Birinci Dnya. Savanda kinci Wilhelmi ikinci dereceye indi
ren ve Almanyada siyasi ve asker iktidar eline geiren Ordu
ya kar son ve kesin zaferini Hitler o gn kazanmt. O gn
den sonra, bir zamanlarn AvusturyalI avuu, yalnz siyas de
il asker grlerini de generallernkinden stn saymaya
balad ve bundan dolay generallerin tlerini dinlemedi, ele
tirilerine kulak asmad. Bunun sonucu hepsi iin felket oldu.
Brauchitsch, Nuremberg mahkemesinde 23 Kasm olayla
rn anlatrken unu sylemitir : Bylece bir krgnlk yaratl
m oldu; sonradan bu krgnlk ortadan kalkt ama hi bir za
man bsbtn tamir edilemedi.
Ayrca, H itlerin o sonbahar gnnde ektii nutuk, Halder
ile Brauchitsch'in Nazi diktatrn suya sabuna dokunma
dan devirme dncelerine de bsbtn son verdi. Hitler nne
1017

kacak herkesi yok edeceini sylemiti, Haldere gre, M it

ler, Genel Kurmay tarafndan kendisine kar yaplacak bir mu
halefeti de iddetle bastracan aklamt. Halder, hi ol
mazsa o srada, bu gibi korkun tehditlere kar koyacak bir
adam deildi. Drt gn sonra, 27 Kasmda, General Thomas,
Schacht ve Popitzin tevikiyle, kendisini grmeye geldii ve
Fhrere kar harekete geilmesi amacyla Brauchitschi kol
lamas kendisinden istendii zaman (Halder, Thomasn Hitler
atlmaldr! dediini sonradan hatrlar) Genel Kurmay Bakan generale zorluklarn hepsini hatrlatt. Brauchitschin her
hangi bir darbede aktif bir rol oynayacandan emin olmad
n syledi. (33)
Birka gn sonra, Nazi diktatrnden kurtulmak iin plan
hazrlamaktan vazgemesini Gondelere syledi ve bu konuda
ok gln nedenler ileri srd. Hassell bu nedenleri gncesine
geirmi. Hasselle gre Halder, dmanla kar karya bulu
nulduu srada isyan edilemiyeeeim" syledikten sonra u ne
denleri de ileri srm : Alman halkn ngiliz kapitalizminin
esaretinden kurtarmas iin Htlere son bir frsat vermeliyiz...
Elde baka adam yok... Muhalefet gereince olgunlamam
tr... Gen subaylara gvenilmez. Hassell, bu srada ilk komp
loculardan Amiral Canaris'e bavuruyor, ama ondan da bir i
kmyor. Eski eli, 30 Kasmda gncesine unu yazyor : Canaris generallerden herhangi bir karkoyma hareketi doaca
umudunu yitirmi; bu yolda daha fazla uramann yararsz ol
duu kansnda. A z sonra gncesine unu da not ediyor : HalderIe Brauchitsch Hitlerin uaklar; baka bir ey deil. (34)
P O L O N Y A DA

N AZ

TERR:

B R N C

A A M A

Almanyann Polonyaya hcum etmesinin rerinden uzun bir

sre gemeden, defterim istil, edilen lkede giriilen Nazi te
rr zerine yazlm bir sr olaylarla dolmutu. Bu olaylarn
1018

baka gncelere de yazlmakta olduu sonradan anlald. Has

se! 1, 19 Ekimde S.S. lerin zellikle Yaludilere kar yaptklar
hayvanca hareketler stne iittiklerini geirmi defterine. Az
altnda da Posen vilayetinde yaayan bir Alman toprak sahib
' in anlatt bir hikye defterinde yle :
Orada son grd sahne, sarho bir parti liderinin hapisane kapla
rnn almasn emretmesi olmu; be fahieyi ldrm ve ikisinin de
rzna gemi.-> <35)

Halder, 18 Ekimde, Karargh Komutan General Eduard

VVagner ile o gn yapt grmelerin belli bal noktalarn
defterine geirmi. VVagner o gn Polonya'nn gelecei zerinde
H itlerle bir grme yapm, Polonyann gelecei ok karan
lkt.
Polonyay yeniden kurmaya niyetimiz yok,,. Alman llerine gre
rnek bir devlet kuracak deliliz. Polonya aydn snfnn hkim snf ola
rak kalmas nlenilmelidir. Dk bir yaama dzeyi srdrlmeli bu
iikede. Ucuz esirler...
Topyekn bir rgtszlk yaratlmal! Almanya bu eytanca pln
yrtmek in oraya atanacak genel valiye gerekli aralar salyacaktr.

Salad da.
Polonyada Nazi terrnn nasl baladn, ele geen A l
man belgelerine ve Nuremberg durumalarnda verilen ifadelere
dayanarak burada ksaca anlatabiliriz. Polonyadaki terr, A l
manlarn sonradan btn istila edilen lkeler halklarna yap
tklar kt ve korkun ilemlerin yalnzea bir balangcyd.
Ama unu da kabul etmek gerekir ki baka yerlerde yaplanlar
Polonyada yaplanlarn yannda hi kalr. Nazi barbarl Po
lonyada inanlmayacak kadar korkun bir dzeye varmtr.
Hitler, Polonyaya kar hcuma gemezden hemen nce, 22
Austosta, Obersalzbergte yapt toplantda Alman general
lerinin houna gitmiyecek eylerin" olabileceini generallerine
sylemi, bu gibi ilere karmamalarn, kendi asker grev
leriyle uramalarn tlemiti. Bunlar neden sylediini bi
1019

liyordu. Eu kitabn yazar, gerek Berlinde ve gerekse Polonya

da bulunurken, Nazilerin yaptklar kymlar zerine bir sr
haberler duymutu. Bu haberler elbetteki generallerin de ku
laklarna gidiyordu. Eylln 10unda, Polonya seferi tam hzy
la devam ederken, Halder defterine bunlardan birini yazm.
Sonra bu olay Berlinde herkes duydu. S-.S. topu alaylarndan
birinin askerleri elli Yahudiyi btn gn kpr tmiratnda a
ltrdktan sonra bir sinagoga tkmlar, ve, Haiderin yazd
na gre, orada onlar toptan ldrmler. Yaptklarna son
radan piman olan nc Ordu Komutan General von Kuechler bile, ok sert davranmam olduklarndan tr asker mah*
kemenin bu askerlere verdii hafif cezalar birer yl tasdik
etmek istememiti. Ama Ordu Bakomutan Brauchitsch, Hmmlerin mdahalesiyle sulularn genel a f kapsamna girdikleri
ni ileri srnce hepsini affetmigti.
Kendilerini koyu Hristiyan sanan Alman generalleri zor
durumdaydlar. 12 Eyllde Fhrerin treninde Keitel ile Am i
ral Canaris arasnda bir grme yapld. Canaris, Polonyada
yaplan mezalime itiraz etti. OKW'nit dalkavuk efi hemen u
cevab verdi: Fhrer bu ie nceden karar vermi bulunuyor.
Ordunun bu ie karmak istememesi S.S. ve Gestapoyu ken
disine rakip saymas demekti. Bu rtakdirde imhay gerekle
tirmek iin her askeri birlie S.S. komiserlerinin tyin edil
mesini kabul etmesi gerekecekti.
(C anarlsn Nuremberg'te ortaya kan gncesinde unlar var) Po
lonyada geni apta idamlarn plnlanm olduundan ve zellikle soylu
larla papazlarn imla
edileceklerinden haberim bulunduunu General
Keitele syledim. Dnya bu olaylardan Wehrmaoht sorumlu tutacak
t. (36)

Himmler, generalleri sorumluluktan kurtarmyacak kadar

kurnazd. 19 Eyllde, Himmler in bayardmcs Heydrich, Or
du Yksek Komutanlm ziyaret etti ve General Wagnere. S.
S. lerin (Polonya) Yahudilerini, aydnlarn, rahiplerini ve soy.
1020

lularn temizleme plnm anlatt. Halder, Wagnerin durumu

kendisine bildirmesi zerine bu konudaki tepkisini defterine
yle geirmi :
Ordu, temizlik hareketinin Ordunun ekilmesine ve lkenin sivil y
netime braklmasna kadar ertelenmesini istiyor. Araln banda teki
lecek).

Ordu Genel Kurmay Bakanmn bu ksa gnce notu Alman

generallerinin moral durumunu gstermesi bakmndan ok
nemlidir. Generaller temizlie, yni Yahudilerin, aydnlarn,
din adamlarmn ve soylularn yok edimesine ciddi oarak kar
koymak niyetinde deillerdi. Yalnzca, bu iin, Ordunun Polon
yadan kmasna kadar ertelenmesini ve bylece Ordunun so
rumluluktan kurtarlmasn istiyorlard. Ve, elbetteki, dardaki
halkoyunu da dnmeliydiler. Halder, Brauchitsch ile Polon
yadaki tem izlii uzun uzadya grtkten sonra, ertesi gn
gncesine unu yazm :
Yabanc lkelerde, bu eit olaylardan yararlanlarak mezalim pro
pagandas yaplmasna frsat verilmemeli. Rahipler Katolik! Bunun hi
gerei yok bu srada.

Ertesi gn, yni 21 Eyllde, Heydrich ilk tem izlik pl

nn Ordu Yksek Komutanlna gnderdi. lk tedbir olarak
Yahudiler ehirlere srlecekti. (Yahudilerin ehirlerde ortadan
kaldrlmalar daha kolay olacakt). Son zmn biraz za
man alaca ve ok gizli tutulmas gerektii bildiriliyordu.
Ama bu gizli muhtray okuyan General, son zmn imha
edilmek olacan bilmiyordu (37). ik i yl sonra son zmn
uygulanma zaman gelince, bu deyim, Alman Yksek subaylar
nd sava iinde iledikleri en iren cinayetleri rtmek iin
kullandklar pis parolalardan biri oldu.
Rusya doudaki payn aldktan ve Almanya da eski illerini
ve douda birtakm ek topraklar ele geirdikten sonra Polon
yann geri kalan blmne Hitler 12 Ekim tarihli bir karama

meyle, Genel Polonya Hkmeti adn verdi. Hans Frank Ge

nel Vali, Viyanal Quisling Seyss-nquart da onun yardmcs
olarak atad. Frank, tipik bir aydn gangsterdi. 1927 de Hukuk
Fakltesinden ktktan sonra partiye girmi, arabuk hare
ketin ba hukukusu olmu ve tannmt. Zeki, enerjik, yalnz
hukuk deil, genel edebiyat bilgisi de olan, sanattan ve mzik
ten anlayan Frank, Nazilerin iktidara gemesinden sonra artk
tam bir hukuk otoritesi olmutu. nceleri Bavyera Adalet Ba
kanyd. Sonra sandalyasz Bakan, Hukuk Akademisi ve Alman
Barosu Bakaa oldu. Esmer, ufak tefek, tombul bir adam olan
Frank be ocuk babasyd. Zeks ve kltr ilkel banazln
bir para rtyor ve, Frank o zamana kadar Hitleru evre
sinde bulunmu olanlarn en irenci haline getiriyordu. Ama bu
uygar yaldzn altnda korkun bir cani ruhu vard. Nuremberg
mahkemesinde ortaya kan (* ) yaamn ve yapt ileri gs
teren krk iki ciltlik gnce, Naziler zamannn karanlklarndan
ele geen en korkun belgelerden biridir. Bu defterlerde, yaza
rnn ne kadar souk, hain, kana susam, yapaca ii bilen bir
adam olduu aka grlr. Barbarca dncelerinin hepsi de
gncede vardr.
Yeni grevine baladnn ertesi gn unu yazm: P o
lonyalIlar Alman mparatorluunun kleleri olmaldrlar. Bir
ara, yedi ek niversitelisinin idam edildiini bildiren ilnlar
Bohemia Protectoru Neurathn duvarlara astrdm iitince
Frank bir Nazi gazeteciye yle barmt : Eer kuruna dizi
len her yedi PolonyalI iin birer iln asmak istersem Polonyada
bu ilnlar iin kt yetitirecek orman, kalmaz. (38)
Hitler, Hmmler ile Heydrichi Yahuderin tasfiyesine me
mur etti. Frankn grevi ise. Polonyann Almanyaya yiyecek,
malzeme ve zorunlu i salamasn gerekletirmek, ve aydnt") Defterler, 1945 Maysnda, B&vyera'da Keuhaus yskniarnls,
Bergtof otelinde FraDkn dairesinde Amerika Yedinci. Ordusundan
men Wa;ter Stein tarafndan bulunmutur.
1022

lan ortadan kaldrmakt. Naziler bu harekete gzel bir ad tak

mlard: Olaanst Yattrma Hareketi ( Auesserordenliche
E t ( r: aiyungsaktion, ya da genellikle dendii gibi AB Hareke
ti). Frankn bu ii yoluna koymas biraz zaman ald. Batdaki
byk Alman taarruzu ilkbaharda btn dnyann dikkatini Po
lonyann zerine ekince yaplan hazrlklarn sonucu alnma
ya baland. Kendi tuttuu gnceden anlaldna gre, 30 M a
ysta polisteki yardmclaryla yapt konuma srasnda, el
de ettii gelimeyle vnyordu, Bin kadar PolonyalI ayd
teki dnyaya gnderilmiti ya da gnderilmek zereydi.
'Baylar demiti, bu grevde bize yardmc olmanz iin
en iddetli tedbirleri almanz rica edeceim. Gizil olarak da,
btn bunlarn Fhrerin adna yapldn syledi. H itler du
rumu u ekilde alyordu:
Polonya'da liderlik yetenei olanlar tasfiye edilmelidir. Sonra sra
on lan izleyenlere,,, gelmelidir. Bu yk Alm anyaya ykletmenin gerei
yok... Bunlar Alman toplama kamplarna gndermek, gerekmez,

Bunlarn, burada, Polonyada yok olmalar gerekir,

(39)

dedi.

Frankn defterine gre, toplantda Gvenlik Polisinin Ba

kan, elde edilen ilerlemeler zerine bir rapor sundu. Olaan
st Yattrma Hareketinin balangcndan bu yana yaklak
olarak iki bin erkek ve birka yz de kadm yakalamt. ou
zaten toplu olarak mahkm edilmiti. Toplu olarak mahkm
edilmek iin de bir ikinci aydn kafilesi toplanacakt. Eylece
3,500 kii kadar tutan en tehlikeli Polonya aydnlarnn hesa
b grlm olacakt. (40)
Gestapo, Yahudilerin dorudan doruya yok edilmesi ii
ni Frankm elinden almt, ama Frank onlar yine ihmal etme
di. Gncesi bu konudaki dnceleri ve haarlaryla doludur.
7 Ekimde, Polonyadaki Nazi Meclisinde ilk yl baarlarn
zetleyen konumasn gncesine alm :
1023

Sevgili arkadalarn!., Btn bitleri ve Yahudileri bir yl iinde tas

fiye edemem. (Dinleyenlerin burada gldn yazyor) Am a zamanla,
ve si2 de bana yardmc olursanz, bu amaca varlacaktr. (41)

Frank ertesi yl, Noel den on be gn nce, merkezin bulun

duu Krakow ehrinde bir kabine toplantsna u szlerle son
vermitir:
Yahudiler konusuna gelince; Yahudilerin u ya da bu ekilde ortadan
kaldrlmalar gerektiini size ok samimi olarak sylemek zorundaym...
Baylar, szlerden her trl acma duygusunu bir yana brakmanz rica
edeceim. Yahudilerf yok etmeliyiz.

Genel Hkmetteki buuk milyon Yahudiyi Silhla l

drmenin ya da zehirlemenin g olduunu kabul ediyordu.
A m a Yahudileri u ya da bu ekilde ortadan kaldracak ted
birler alabileceiz. Doru sylemiti. (42)
Polonyada savan bitmesiyle birlikte, Yahudilerle Polon
y a lIla r aileleriyle bir arada oturduklar evlerinden alnp srl

meye balandlar. Hitler, 7 Ekimde Reichstagda, bar sylevi

ni verdiinin ertesi gn Himmleri yeni bir rgtn bana ge
tirdi. Bu rgtn ad Alman Milliyetiliini Glendirme Komi
serliiydi. Buna ksaca R.K.F.D.V. deniyordu. rgt, nce, A l
manyann Polonyadan ald blgelerde yaayan Pdonyahlarla
Yahudileri, bulunduklar yerlerden alacak, onlann yerlerine A l
manlarla Volksdeutsche'yi yerletirecekti. Volksdeutsche Bal
lk lkelerinden ve Polonyann baka yerlerinden gelen yabanc
uyruklu Alnanlard. Halder bu pln on be gn nce iitmi ve
gncesine u notu dm; Bu topraklara gelen her Amana
karlk iki PolonyalI srlecek.
Himmler yeni grevine baladnn ikinci gn, 9 Ekimde,
Almanyaya ilhak edilen topraklarda yaayan 650,000 Yahu
di'den 550,000inia, imtisas edilmeye (em ilm eye) elverili ol
mayan btn PolonyalIlarla birlikte, Genel Hkmetin toprak
larnda Vistl nehrinin dousuna srlmelerini emretti. Bir yl
1024

iinde 1,200,000 PolonyalI ile 300,000 Yahudi yerlerinden alnd

ve Douya srld. Ama onlarn yerine sadece 497,000 Votkadeutsche yerletirildi. Halderin tahmin ettii orandan daha
yksek bir orand bu: yerletirilen her Almann yerine Po
lonya Yahudisi srlmt.
Bu kitap yazarnn hatrladna gre 1939 - 40 k ok id
detli idi. ok kar yamt. Sfrn altnda soukta ve okluk
la kar frtnalar altnda yaplan bu yeniden yerletirme ha
reketleri srasnda, Nazilerin vurduklarndan ve zindanlarda l
drdklerinden daha ok sayda Yahudi ve PolonyalI ld. Bu
konuda Himmleri gerekten bir otolite sayabiliriz. Ertesi yaz,
Fransann dmesinden sonra, S. S. Liebstandarte karsnda
konuan Himmler, adamlarnn batda uyguladklar srgn ha
reketleriyle Douda yapm olduklarn karlatrrken unlar
sylyordu:
Polonyada bu ler sfrn altnda krk derecede yapld. Binlerce, on
binlerce, yz binlerce insan baka yerlere srmek zorundaydk; binlerce
tannm PolonyalIy bunu duyun ama hemen unutun vuracak kadar
sert davranmak zorundaydk... Baylar, bir blkle savaa girmek; kltr
dzeyi dk, direnen bir halk bask altna almaktan, idamlar uygula
maktan, balk srmekten, barp aran sterik kadnlar uzaklatrmak
tan, ou zaman ok daha kolaydr .! (43)

Toplama Kamplar Mfettileri Bakan S.S. Oberfhrer

Richar Gluecks 21 ubat 1940 da, Auschwitzde yeni bir ka
rantina kamp iin elverili bir yer" bulduunu Himmlere
haber verdi. Auschwitz on iki bin nfusu olan, bataklk, uzak
bir kasabayd. Kasabada birka fabrikadan baka eski Avus
turya svarisinin kald bir kla vard. Hemen ie baland ve
Ausch'.vitz 14 Haziranda ald. Almanlarn, zel inkence metodlarma tbi tutmak istedikleri PolonyalI siyas mahkmlar
iin kurulmutu buras. Sonradan daha da korkun bir yer oldu.
Bu arada byk Alman kimya trst .G.Farben, Auschtvitzin
yeni kurulacak sentetik kmr - petrol ve kauuk fabrikas iin

1025

65

elverili bir yer olacan dnd. Hem yeni binalarn yap

mnda, hem de yeni fabrikalarn iletilmesinde buradaki ucuz
esir iilerden yararlanlabilecekti.
Yeni kamp ynetmek ve I.G.Farbene gerekli esir iileri
salamak iin 1940 ilkbaharnda Auschvritze S.S. lerin en ca
navarlarndan seme bir ete gnderildi. Bunlarn arasnda, n
giltere'de sonradan Belsen Kasab diye adlandrlacak olan
Josef Kramer ile be yl cinayeten hapis yatm Rudolf Fraz
Roess adnda genliinin byk bir blmn nce mahkm
sonra da gardiyan olarak geirmiti iki kii vard. Hoess,
1946 ylnda krk alt yanda Nuremberg mahkemesinde,
Auschvvitzde iki buuk milyon insann yok edilmesini nasl y
nettiini anlatm, buna alktan lme" braklan yarm mit*
yonun dahil olmadn vnerek sylemitir.
Ausehwitz sonradan mha kamplarnn, Vemihtungsla
g e r en nls oldu. mha kamplar toplama kamplaryla ka
rtrlmamal. mha kamplarndan sa kan ok az insan var
dr. I.G. Farbenin Mdrleri Almanyann en ileri gelen i
adamlar saylrlard. Hepsi de erefli bir mevkie sahiptiler,
hepsi de Tanrdan korkarlard. Bu kadar byk, uluslararas bir
firmann krl bir iletme iin en elverili yer olarak bu lm
kampnn bulunduu yeri bile bile semesi Hitler zamannda, en
sayg deer Almanlarn bile, ne durumda olduklarn gsterme
ye yeter.

TO TALTER LER

A R A S IN D A

A T I M A L A R

Roma * Berlin Mihveri savan ilk sonbaharnda olduka tat

sz sesler karmaya balad.
Birok ayrnt stnde, eitli dzeyierde, keskin klar
yapld; bir yl nceki Haziran aynda anlamaya varld ha1026

de talyan Gney Tirolnde yaayan Volksdeutscheyi Alman

lar hl buradan karamamlard; Almanlarn Italyanlara ay
da bir milyon ton kmr vermeleri gerekirken vermemilerdi;
tanlyanlar ngiliz ablukasna aldr etmemiler, bu yoldan ge
len ham maddeleri Almanlara vermemilerdi; talya, Ingiltere
ve Fransayla ticaret yapmakta devam ediyor, bu lkelere sa
va maddeleri bile satyordu; Cianonun Alman dmanl git
tike artmakta idi.
Mussolini ise, her zamanki gibi akn, ne yapacan bil
miyor. Ciano onun alkantlarn gncesine geiriyor. Due 9
Kasmda Hitlere bir telgraf gnderiyor ve suikastten kurtuldu
u iin kutluyor.
Ho grnmek stiyor, ama ok deil, nk hi bir talyann. Htler*
in lmden kurtulduu iin sevinmediini biliyor. En az sevinen de Due,
20 Kasm... Mussolini iin Hitlerin savaa girmesi, en kts, bu
sava kazanmasa hi tahamml edilecek ey deil.s

Noelden bir gn sonra Due "bir Alman yenilgisini istedi

ini aka sylyor ve yaknda hcuma urayacaklarn Bel
ika, ile Hollandaya bildirmesi iin Cianoya talimat veriyor. (*)
Ama ylba gecesi yine Hitlerle birlikte savaa girmekten sz
ediyor.
ki Mihver devleti arasndaki anlamazln balca nedeni,
Almanlarn izledii Rus dostluu politikasyd. 30 Kasm 1939
da Sovyet K zl ordusu Firlandiyaya hcum etti. Hitler bu yz
den ok kt duruma dt- StalinIe yapt paktn karln
da Baltktan srlm, bu lkelerde yzyllar boyunca yaa
m olan Alman ailelerini buralardan karmak zorunda kalm,
imdi de Almanya ile yakn balar bulunan ve komnist olma
d iin Sovyetler BirJiinden ayrlan, bamszln daha ok
(* > Ciano bu uyarmay 2 Ocak gn Romadaki Belika elisine bil
dirdi ve bunu gncesine yazd. Wezsaeckere gre, elinin Brksele gn
derdii talyan uyarmm bildien iki telgraf Almanlar renmiler ve if
resini zmlerdi. <44}

1027

Alman askerlerinin 1918 ylnda mdahalesine borlu olan C )

kk bir lkeye, Rusyann kkrtlmadan yapt taarruzu
resmen desteklemek zorunda kalmt. Yenilip yutulacak bir ka
zk deildi bu. Ama yuttu. Yabanc lkelerdeki Alman heyet
lerine, Alman basnna ve radyosuna Rusyann saldrsndan sz
edilmemesi ve Finlere kar herhangi bir sempati gsterilme
mesi iin kesin tlimat verildi.
Bu durum, talyada yaplmakta olan Alman aleyhtar gs
terileri nlemeye alan Mussolininin artk canna tak etti.
1940 ylbandan hemen sonra, 3 Ocakta, Fhrere uzun bir
mektup yazmaya karar verdi. N e o zamana kadar ve ne de on
dan sonra yazd mektuplarda Mussolini HitlerIe bu kadar ak
konumu, ona bu kadar kesin ve tatsz tler vermitir.
Due, yazd mektupta, talya istese bile Almanyann
hi bir zaman ngiltere ile Fransay dize getiremiyeceine ya
da bu iki lkenin aralarm aamyacana kesinlikle inand
n sylyordu. Byle bir eyin olacana inanmak kendi kendi
ni aldatmak demektir. Amerika demokrasilerin toptan yenil
mesine gz yummayacaktr. Bu yzden, Hitierin dou snrm
artk emniyet altna ald bir srada, demokrasileri yenmeyi de
nemek iin her eyi - rejimi de - ve gen Alman kuaklarm da
harcamay gze almasnn gerei var myd? Mussoininin
sylediine gre, Almanya tamamiyle PolonyalIlardan ibaret,
kendi halinde silhsz bir Polonyann yaamasna gz yumdu
u takdirde bar kurulabilirdi. Mussolini szlerine ayrca unu
da eklemiti: Sava sonuna kadar gtrmeye kararl deilse
niz bir Polonya devleti kurulmasnn sava sorununu zecek
bir etken olacana ve bar iin gereken art salayacana
nanyorum.
(*) Tarihte ok az bilinen gln bir olay : 9 Ekim, 1918 de, Alman
yann sava kazandm sanan Finlandiya Meclisi 25'e kar 75 oyla
Prens Friedrich Kari von Hesseyi Finlandiya kral seti. Mttefikler bir
ay sonra zaferi kazannca bu hikye unutuldu.
1028

Ama ttalyan diktatrn en ok ilgilendiren Almanya'nn

Rusya karsndaki tutumuydu.
...Rusya hi bir darbe indirmeden Polonyaya ve B allka girdi. Sa
vatan yararland. Ama, doutan bir devrimci olmam dolaysyla size
unu sylemek sterim ki belirli bir siyasi nn taktik gereine devrimlerin ilkelerini sonsuzcasna feda edemezsiniz. ...Moskova ile likilerinizde
atacanz yeni bir admn talyada ok kt tepkiler yaratacam sz
lerime eklemek grevimdir... (45)

Musolininin mektubu Hitlere yalnz talyan-AIman iliki

lerinin bozulduunu gstermekle kalmad. Mussolini, H itleri can
damarndan da vurmutu: gerekten Flihrerin Sovyet Rusya le
geirmekte olduu balay her iki tarafn da sinirlerini bozmaya
balamt. Sovyetlerle yapt anlama savaa girmesine ve
Polonyay ortadan kaldrmasna yaramt. Baka krlar da
salamt, rnein, ele geen Alman evrakndan anlaldna
gre, Almanlar Sovyet Rusyann Kuzey denizindeki, Karadeniz
ve Pasifikteki limanlarndan, tngiliz ablukas yznden getire
medikleri ham maddelerin ithalinde yararlanabileceklerdi. Sa
van ok gizli tutulan srlarndan biriydi bu.
10 Kasm 1939 da Molotov Rus demiryollarnn tayaca
bu eit malzemenin navlununu Sovyet hkmetinin demesini
bile kabul etmiti (46). Denizaltlar da dahil olmak zere, A l
man gemilerinin yakt ve yedek para ihtiyac Kuzey denizinde,
Murmanskm dousundaki Teriberka limanndan salanyordu.
Molotov Murmansk limann pek tenha bulmam, Teriberka nrn ise daha elverili olduunu, nk daha uzakta bulundu
unu ve yabanc gemilerin buraya uramadn dnm
t. (47)
1939 sonbaharnda ve kn ilk aylarnda, Moskova ile
Berlin, iki lke arasndaki ticaretin arttrlmas konusunda ara
larnda grmeler yapyorlard. Ekimin sonunda Ruslarn ham
madde, zellikle buday ve petrol teslimat bir hayli artmt.
Ama Almanlar daha ok istiyorlard. teyandan Sovyetlerin
1029

politikada olduu kadar ekonomide de kurnaz ve sert pazarlk

olduunu anlamaya baladlar. Feld-Mareal Goering, Grand
Amiral Raeder ile Orgeneral Keel i Kasmda, Weizsaecker'in
dediine gre, birbirlerinden habersiz olarak Alman D i
leri Bakanlna bavurdular ve Ruslarn Almanyadan ok faz
la sva malzemesi istediklerinden yakndlar.
Keitel, bir ay sonra, Ruslarn Alman mamulleri, zellikle
mhimmat yapmna yarayan makina isteklilerinin
byk
apta, ve gayr - makl ekilde artmakta olduundan yakn
d. (48)
Mademki Almanya Rusyadan besin maddesi ve petrol is
tiyordu o halde bunlarn bedellerini de Moskovann ihtiya
duyduu mallar vermek suretiyle demek zorundayd. Alman
yann Rusyadan gelecek bu maddelere, abluka yznden, o
kadar ok ihtiyac vard ki, sonradan Hitler, nemli bir tarih
te, yani 30 Mart 1940da, Rusyaya yaplacak sava malzemesi
teslimatnn Alman silhl kuvvetlerine yaplacak teslimattan
nceye alnmasn emretmek zorunda kald (*) (50). Bir ara
Almanlar Moskovaya olan borlarnn bir ksmm demek iin
tezghta buunan ar kruvazr Luetaow\ vermeyi teklif et
tiler. Amiral Raeder, daha 15 Aralkta, o srada yaplmakta
olan dnyann en byk sava gemisi (45.000 tonluk) Bismarck
n plnlarn ve resimlerini ok yksek bir fiyat verirlerse
Ruslara satmak istedi. (51)
1939un sonuna doru Moskovada Alman ticaret heyetiy
le yaplan grmelere Stalin de katlyordu. Alman iktisat
lar Stalinin yaman bir tccar olduunu anlamlard. Wilhemtrasseden ele geen evrakn arasnda korkun Sovyet diktat
(* ) Fransa ile Belika ve Hollandann stltasndan sonra, Goering
O K W nn ktisadi ler efi General Thomasa, Fiihrer'in yalnzca 1941
ilkbaharna kadar Rusyaya zamannda teslimat yaplmasn istedii!
syledi. Ve sonra u sz ekledi. "Ondan sonra Rus isteklerinin karla
np karlanmamasyla igilenmiyeceiz. (49)

1030

rnn de katld unutulmaz toplant zerine dzenlenmi

uzun ve ayrntl muhtralar var. Sovyet diktatrnn ayrnt
lar kavramakta gsterdii yetenek Almanlar artyordu.
Onlara gre Stalin blfe ve numaraya hi gelmiyordu. Boyuna,
durmadan istiyor, istiyordu. Nazi grmecileri arasnda bu
lunan Dr. Schnurrenin Berline bildirdii gibi, arama -sepice
sinirleniyordu, Stalin, Sovyetler Birliinin Alm anyaya ok
byk bir yardmda bulunduunu (ve) bu yardm yznden
Rusyann dmanlar kazandn Alnanlara hatrlatt. Bu
nun karlnda Berlinden biraz anlay bekliyordu. 1939-40
Ylba arifesinde Kremlinde yaplan bir toplantda, Stalin
uaklarn toplam fiyatn szkonusu olamyacak kadar yk
sek buldu; gerek fiyatlarn birka misli olduunu syledi. A l
manya uak vermek istemiyorsa bunu aka sylemesi gere
kirdi,
8 ubatta Kremlinde gece yars yaplan toplantda,
Stalin Almanlarn elverili fiyatlar teklif etmesini, eskiden olduu giCi fiyattan ok yksek tutmamasn rica etti, rnek olarak, uaklara 300
milyon mark istendii halde Luetzov kruvazrne 150 milyon mark is
tendiini syledi. SovyetlerJn iyi niyetlerinden yararlanlmamalyd. (52)

Sonunda, 11 ubat 1940 da, iinden klmaz bir ticaret an

lamas imzaland. On sekiz ay iinde en azndan 640 myon
mark tutarnda mal mbadele edecekti. Bir yl nceki Aus
tos aynda mutabakata varlan yllk ortalama 150 myonluk
ticar mbadele bunun dndayd. Rusya Luetzovo kruvazrn
den baka, Bismarck?n plnlarn, ar deniz toplar cihazlar,
ve altm kadar da son model Alman sava ua alacakt.Uaklar arasnda 109 ve 110 tipinde Messerschmitt avc ua ile
Jn-88 tipinde bombardman ua vard. Sovyetler ayrca pet
rol ve elektronik sanayi iin gereken makinalarla, lokomotifler,
trbinler, jeneratrler, dizel motrleri, gemiler, makinalar ve
ufak tefek de Alman top, tank, patlayc maddeler v.b. gibi sa
va cihazlarna ait rnekler de alacaklard. (53)
1031

Almanlarn ilik ylda aldklarn OKW yle kaydediyor:

bir milyon ton tahl, yarm milyon ton buday, 900,000 ton pet
rol, 100,000 ton pamuk, 500,000 ton fosfat ve byk sayda
nemli ham madelerle bir milyon ton soya fasulyasmn Manuryadat nakli. (54)
Moskova'da Almanlarn ticaret grmelerine yn veren
D leri Bakanl ktisad ler Uzman Dr. Schnurre, Ber
line dndnde, Almanyann bu grmelerden elde ettikleri
zerine uzun bir muhtra verdi. Rusyann verecei, ve Almanya
da ok ihtiya duyulan ham maddelerden baka Stalinin ba
ka lkelerden metal ve ham madde almak suretiyle de Alman
yaya yardm etmeyi vaad ettiini syledi.
(Schnurre raporunu yle bitiriyordu) Anlama bizim iin Douya
doru alm bir kapdr... ngiliz ablukasnn etkileri gcn kesinlik
le yitirecektir. (55)

Hitlerin gururunu yenerek, Almanyada pek tutulmayan

Finlandiya saldrsn desteklemesinin ve Baltk lkesinde
Sovyet askerinin ve havaclarnn yerlemesini (bu sler Alman
yadan baka nereye kar kullanlabilirdi'?) kabul etmesinin ne
deni buydu. Stalin ngiliz ablukasnn etkisini azaltmak iin Hitlere yardm ediyordu. Ama daha nemlisi Stalin H itlere, tek
cephede savamak, Fransa ve ngiltereye darbe indirmek ve
Belika ve Hollanday ineyip gemek iin kuvvetlerini Batda
toplamak frsatn vermiti. Peki ondan sonra ne olacakt? Hitler bu konudaki grlerini generallerine de sylemiti.
Daha 17 Ekim 1939 da, Polonya seferi hemen hemen bitmek
zereyken, Keitele unu aklamt;
(P olon ya topraklar) askeri bir srama noktas olmas ve askerlerin
stratejik ynak yapmas bakmndan nemlidir. Orun iin demiryollar,
karayollar ve irtibat kanallar iyi muhafaza edilmeli. (56)

1939 yl gibi nemli bir yln sonuna yaklalrken, 9 Ekim

tarihli muhtrasnda generallerine syledii gibi, Hitler Sovyet1032

lerin tarafszlna gvenilemeyeceini anlad. Sekiz ay iin

de her ey deiebilir demiti. Yine 23 Kasmda, generallerine
verdii sylevde, unu belirtmiti; Ancak batda serbest kal
dmz zaman Rusyaya kar koyabiliriz. Hitler bu dnce
sinden hi vazgemedi.
Garip ve korkulu bir hava iinde geip gitti o yl. Dnya
da sava vard ama karada hi bir arpma grlmyordu. B
yk bombardman uaklar gklerden yalnzca propaganda bil
dirileri atyorlard. Hepsi de berbat eylerdi bu bildirilerin. Res
men denizde sava vard yalnzca. Denizaltlar korkun ve buz
lu Kuzey Atlantik Denizinde tngilizlerin ve arada srada da
tarafszlarn gemilerini batryorlard.
Almanyann cep kruvazrnden biri olan Graf Spee
Gney Atlantikteki bekleme blgesinden km, ay iinde
50.000 ton tutarnda, dokuz ngiliz ilepini batrmt. Noelden
on be gn nce de, 14 Aralk 1939 da,Alman halk birdenbire
byk bir deniz zaferinin haberini ald. Haber gazetelerde b
yk balklarla kt ve radyolarda yaymland: Graf Spee bir
gn nce Montevideonun drt yz mil aklarnda, ngiliz
kruvazr ile savaa tutumu ve btn gemileri sava d et
miti. Ama az sonra sevin birdenbire aknla dnd. U gn
sonra basn, cep zrhlsnn Uruguay bakentinin tam dnda,
Plate nehri aznda, yara alm olduunu yazd. Ne biim zafer
di bu? 21 Aralkta, Donanma Yksek Komutanl Graf Speenin komutam Hans Langersdorffun gemisinden ayrldn"
ve bylece Fhrerin ve Alman halknn ve donanmasnn ken
disinden bekledii davran bir sava ve kahraman olarak
yerine getirdiini aklad.
Toplarn susturduu ngiliz kruvazr tarafndan ar
surette yaralanan Graf Speein {* ) tmir in Montevideoya
(" ) Bir gn nce bizim aksak Goebbels Alman basnnda Montevi
deodan gelen uydurma br haber kartmt. Haberde G raf Speede yal
nzca nemsiz birtakm hasarlar olduu ve ngilizlerin karttklar ha
berin ise tamaniyle uydurulduu bildiriliyordu.

1033

gittii, Uruguay hkmetinin ise uluslararas kanunlara uya

rak geminin ancak yetmi iki saat kalabilmesine izin verdii, bu
srenin yetmedii, kahraman kaptan Langsdorffun ise yara
l ve terkedilmi bir gemiyi ngilizlerle yeniden savaa tutu
turarak batrmaktan ve gemiyle birlikte lmektense, iki giin
sonra Buenos Aireste bir otel odasnda yalnz bana kendisini
ldrmeyi setii, zavall Alman halkna hi bir zaman bildi
rilmedi. Tabii halk, Jodlun 18 Aralk tarihinde gncesine yaz
d u olaydan da haberdar olmad: Fhrer Graf Speenin
savaa girmeden terk edilmesine ok kzd ve Am iral Raederi
arp bir gzel halad. (57)
12 Aralkta Hitler ok gizli bi emir daha kartt. Bat ta
arruzunu erteledi, yeni bir kararn 27 Aralktan nce verilme
yeceini, A Gn nn en yakn 1 Ocak 1940 da olacam bil
dirdi. Bundan dolay Noel izinleri verilebilirdi. Gnceme yazd
m yazya baklrsa, Almanlar iin yln en nemli gnleri olan
Noel, o k Berlinde ok iddetli oldu. ok az hediye alnp ve
rildi. Yiyecek ktt. Erkekler ailelerinden uzaktaydlar. Sokak
larda karartma vard. Evlerin perdeleri smsk kapatlmt.
Herkes savatan, yiyecekten ve souktan yaknyordu.
Hitler ile Stalin aralarnda Noel tebrikleri alp verdiler.
(Hitlerin telgraf) ahsnza salklar ve dost Sovyetler Birlii hal
kna yi bir gelecek dilerim.

Stalinin cevab:
Kanla perinlenmi olan Almanya ve Sovyetler Birlii halklar ara
sndaki dostluun, ebedi ve saam olmas in gereken btn nedenler
vardr...

Eli Von Hassell, tatilini komplocu dostlaryla birlikte ge

irdi. Aralarnda Popitz, Goerdeler ve General Beck vard, 30
Aralkta en son kararlatrlan pln yazd. yleydi pln :
Birtakm tmenler Doudan Batya nakil srasnda Berlin'de dur-

3034

durulacaklar. Wtzleben, Berline gelecek ve S.S.'ierl datacak. Bu hare

ket srasnda Beck Zossene gidecek ve Yksek Komutanl Brauchitsehten alacak. Doktorlardan biri Hitler') a
grevine devam edemyec-eitd
ijildiecek; bunun zerine Hitler nezaret altna alnacak. Sonra halka ana
izgileriyle yle bir arda bulunulacak : S.S. mezalimi nlenecek, na
mus ve Hristiyan ahlk yeniden kurulacak, savaa devam, edilecek, ama
makl bir temel zerine kurulacak sava in hazrlanlacak....,

Hi biri gerek deildi bunlarn: hepsi de lft sadece.

<.Komplocular iyice armlard arlk. Hassel, Goeringi ya
kalamal m, yakalamamak nd iye uzun uzadya tartyor
gncesinde.
Goering ise, Hitler, Himmler, Goebbels, Ley ve daha te
ki parti liderleri ile birlikte yeni yldan yararlanarak parlak bil
diriler yaymlyor. L ey : Fhrer her zaman hakldr! Fhrere itaat ediniz! diyor. Fhrer de sava kendisinin deil
'Yahudi ve kapitalist kkrtclarnn karttn sylyor ve
yle devam ediyor:
Alman tarihinin bu ok kesin ylna lkede birlik olmu, ekonomik
bakmdan hazrlanm, asker bakmdan da son derecede silhlanm ola
rak giriyoruz... 1940 yl bizim in karar yl olsun. N e olursa olsun, bize
2afer getirsin.

27 Aralkta Bat hcumunu yeniden en az on be gn

erteledi. 10 Ocakta hcum gnn 17 Ocak gn domadan on
be dakika nce - saat 8.16 olarak kesinlikle tesbit etti. Ha
va kuvvetleri gn nce, 14 Ocakta, hcuma geeceklerdi.
Grevleri Fransadaki dman uak alanlarn imha etmekti.
Belika ve Hollandaya dokunmayacaklard. Bu iki kk l
ke son dakikaya kadar balarna gelecekleri dneceklerdi.
Ama Nazi Bakomutan, 13 Ocakta meteorolojik durumu
ileri srerek yine birdenbire taarruzu erteledi. OKW den elde
edien belgelerde; Batdaki D gn zerine 7 Maysa kadar hi
tir ey yok. 13 Ocakta hcumun ertelenmesinde hava durumu
c l oynam olabilir. Ama imdi artk bu seferki ertelemede
iki oiaym nemli rol oynadn biliyoruz: Birincisi, 10 Ocakta
1035

ok zel bir Alman uann inie mecbur kalmas; kincisi Ku

zeyde yeni bir frsatn ortaya kmas.
Hitlerin Belika ve Hollandaya kar ayn on yedisinde
hcuma geilmesini emrettii gn, yni 10 Ocak gn, Muensterden Cologneya uan bir Alman asker ua Belika
stndeyken bulutlar arasnda yolunu kaybeti ve Mechelen-surMeuse yaknnda yere inmek zorunda kald. Uakta L u ftm ffe nin deerli kurmay subaylarndan Binba Helmut Reinberger
vard ve Binbann antasnda da Batya yaplacak hcuma
ait plnlar ve haritalar bulunuyordu. Belika arkerleri yaklat
srada yaknlardaki allklarn arasna sakland ve antadak ileri atee verdi. Bu ilgin olaya koan Belikal askerler alev
leri sndrdler ve daha yanmam olan ktlar topladlar.
Yakndaki bir asker birlie gtrlen Reinberger, Belikal bir
subayn masasnn stne koyduu yar yank ktlar yaka
lad gibi yanan sobann iine att. Belikal subaylar kt
lar sobadan hemen kartt.
Reinberger Brkseldeki elilik araclyla evrak ok
kk paralar halinde yrtarak yaktn Berlindeki Lufrunffe Genel Komutanla bildirdi. Ama Berlindeki iliksek
kademe bundan kukuland. Jodl durumu hemen Hitler'e bildir
di ve dmann neleri bilip neleri bilmediini anlatt. Ama
asl durumu kendisi de bilmiyordu. 12 Ocakta Fhreri grdktens onra, 13 Ocakta gncesine unu yazyor Jodl: E er b
tn dosyalar dmann eline getiyse felket. O akam Rifobentrop Brkseldeki Alman eliliine ok acele bir mesaj
gnderdi ve kurye antasnn imhas konusu ile ilgili olarak
hemen bir rapor gndermesini istedi. Jodlun 13 Ocak tarihli
gnce kaydna gre, Goering 13 Ocak sabah hemen Brksel
den Berline uakla gelmi olan Brksel hava ataesi ve L u fttcaffe yksek subaylar arasnda bir toplant yapt. Sonu;
evrakn yand kesin. diye yazyor Jodl.
1036

Ama Jodlun gncesinde belirttii gibi, yalnzca karanlk

ta bir fslt bu. leden sonra saat birde u kayd dyor:
General Haldere telefonla u emir verildi: btn harekt dur
durulsun,*
Ayn gn, yni ayn on nde, Brkseldeki Alman elisi,
byk sayda Belika askerlerinin Belika Genel Kurmayn
dan ald korkutucu* raporlar zerine harekta baladn
acele Berline haber verdi. Ertesi gn eli Berline ok acele
bir mesaj daha gnderdi: Belikallar D Aamas emrini ve
riyorlard. Bu emir genel seferberlikten bir nceki emirdi. ki
snf silh altna alnacakt. Bunun nedeni, diyordu, Alman
askerlerinin Belika ve Hollanda snrlarndaki harekt olduu
kadar, Alman Hava Kuvvetleri subaynn zerinde bulunan ve
bir ksm yanm olan kurye evrakdr.
25 Ocakta Berlindeki yksek subaylar arasnda Binba
Reinbergerin gerekten iddia ettii gibi, evrakn yanm olduu
zerinde pheler uyand. Jodl bu konuda yaplan baka bir top
lantdan, sonra evrakn yanm olmas ihtimalinden sz ediyor.
17 Ocakta, Belika D leri Bakan Paul-Henri Spaak, Alman
elisini ard ve elinin sonradan Berline bildirdiine gre;
kendisine unlar syledi:
10 Ocakta mecburi ini yapan uak sayesinde Belikallarn eline
olaanst ve ciddi nitelikte birtakm belgeler gemiti. Belgeler, hcuma
gemek niyetinin ak tantlaryd. Bunlar yalnz harekt planlan deil,
ayn zamanda btn ayrntlarna kadar tesbit edilmi, ancak zaman
ak braklm bir hcum emriydi.

Almanlar Spaakn blf yapp yapmadndan emin deil

lerdi. Mttefikler ngiliz ve Fransz Genel Kurmaylarna A l
man plnlarnn kopyalar verilmiti Alman belgelerinin uy
durma olduklarm sanyorlard. Churchill bu yoruma iddetle
kar koyduunu yazm ve bu ar uyarma zerine hi bir ey
yaplmadndan yakmmtr. Yalnz uras kesindir ki Hitler
olay haber aldnn ertesi gn, 13 Ocakta, hcumu ertelemi1.037

{ir. lkbaharda yeniden karar alnd zaman, btn strateji

pln olduu gibi deitirilmi bulunuyordu. (58)
Ama Belikadaki zorunlu ini ve kt hava artlar
hcumu geri brakmann tek nedeni deildi. Daha kuzeyde iki
kk lkeye yaplacak Alman taarruzuna ait plnlar Berlinde
bu srada ncelikle hazrlanyordu, ilkbahar yaklarken A l
manlarn da ucuz sava artk tarihe barmaya balyordu.

DANMARKA VE NORVE'N STLASI

Almanlarn son hazrlad istil plnlarnn ok masum gr
nen bir parolas v a r d : Weseruebung yni W eser tatbikat.
Bu plnn o zamana kadar eine rastlanmam bir balangc ve
gelimesi de vard, ayrca bu kitabn byk bir blmnde aniatlan kkrtmasz hcumlara hi benzemiyordu, tekiler gibi
H itierin kafasndan kma da deildi. Hrsl bir amiral ile sa
tlm bir Nazi budalas hazrlamt bu pln. Alman Donan
masnn kesin rol oynad tek Alman saldrs budur. OKW nh
plnn hazrlad ve silhl kuvveti koordine ettii tek ha
rekt da yine budur. Gariptir ki Ordu Yksek Komutanl ile
Genel Kurmaya bu harekt srasnda danl mamtr bile. Goering son dakikaya kadar sahneye kmamt. iko Luftwaffe
efi buna ok ierlemiti.
Alman Donanmasnn uzun sureden beri kuzeyde gz var
d. Byk denizlere dorudan doruya ala. kaps yoktu Al1039

manyann. Bu corafya gerei Birinci Dnya Savanda b

tn deniz subaylarnn akln kurcalayp durmutu. Dar Kuzey
Denizinde, Setland adalarndan Norve kylarna kadar uzanan
mayn barajlarndan ve karakol gemilerinden oluan bir Ingiliz
a Alman imparatorluunun kuvvetli Donanmasn i denize
balam, denizaltiarm Kuzey Denizine kmalarn nlemi ve
Alman ticaret filosunu ak denizlere kartmamt. Alman B
yk Deniz filosu hi bir zaman byk denizlere alamamt.
Ingiliz Donanmasnn ablukas Birinci Dnya Savanda Alman
Donanmasn ezmiti, iki sava arasnda lkenin kk do
nanmasna komuta eden bir avu Alman deniz subay bu de
neyin ve corafya olaynn zerinde dnmler, ileride In
giltere ile kacak bir savata Almanya'nn Norvete sler elde
etmesi, bylelikle ngilizlerin Kuzey Denizindeki ablukalarn
yarmas, geni okyanuslar Alman deniz - st ve deniz - alt
gemilerine ak tutmas, Almanyann ansn bylece dntr
mesi ve Ingiliz adalarm tam bir abluka altna almas gerektii
sonucuna varmlard.
Bu bakmdan,Alman donanmasnn nc derecedeki su
baylarndan olan ve kuvvetli bir kiilii bulunan Amiral Rolf
Carlsn 1939 da savan patlamas zerine, Am iral Raederin
gncesinde belirttii ve Nurembergte syledii gibi, Norve
kylarnn Almanya tarafndan igal edilmesinin nemi i an
latan mektuplarn boyuna Amiral Raedere gndermi olmas
na amamak gerekir (1 ). Raederin zaten bu konuda pek driulmsye ihtiyac yoktu. 3 Ekimde, Polonya seferi bittii zaman
Donanma Sava Kurmayna gizli birtakm sorular sordu ve
Rusya ile Almanyann ortak basks altnda Norvete sle
rin nasl elde edilebileceinin aratrlmasn istedi. Moskova'
nn tutumu Ribbentroptan soruldu ve bu kaynaktan geni bir
destek umuiabilecei cevab alnd. Raeder, imknlarn ola
bildii kadar erken Hitlere bildirilmesi gerektiini kurmayna
syledi. (2)
1040

Raeder, deniz harekt konusunda Fhrere 10 Ekimde ver.

dii uzun raporda, Norvete, gerekirse Rusyann yardmyla,
deniz sleri elde edilmesinin nemi stnde durdu. Gizli kayt
lardan anlaldna gre, Donanma bu konuyu ilk olarak Hitlerin dikkatine sunuyordu. Raeder, Liderin Norve probleminn nemini hemen anladn syler. Hitler bu konu zerinde
ald notlar kendisine brakmasn rica etti, bu sorunu d
neceine sz verdi. Ama o srada Bakomutan Batdaki hcumu
hazrlamakla ve generallerinin kukularn gidermekle megul
d (*). Norve aklndan kmt. (3)
Ancak iki ay sonra akima geldi iki nedenden tr.
Bu nedenlerin ilki kn bastrmayd. Almanyanm varl
sveten gelmekte olan demir cevherine balyd. Almanlar
savan ilk ylnda on be milyon tutarndaki yllk tketimin
on iki milyon tonunu salayabileceklerini umuyorlard. Scak
aylarda bu cevher kuzey sveten Bothnia Krfezine ve oradan
da Baltk yoluyla Almanyaya geliyordu. Baltk Denizi ngiliz
deniz-st ve deniz-alt gemilerine kapal olduu iin bu nakli
yat sava zamannda bile zor olmuyordu. Ama k aylarnda
Baltk kaim buz katyla rtl olduu iin bu j rol kullanla
mazd.
sve cevherinin trenle sve yaknnda bulunan Norvein
Narvik limanna getirilmesi ve Norve kylarn izleyerek A l
manyaya indirilmesi gerekiyordu. Btn bu nakliyat srasn
da cevher ykl Alman gemileri Norve kylarn izleyecek ve
ngiliz gemilerinden ve bombardman uaklarndan korunacak
lard.
H itlerin Donanmaya ilk olarak syledii gibi, Norvein
(* ) Hitler askeri eflerini 10 Ekimde toplam. Batda hemen h
cuma gemenin zortnluu zerindeki uzun muhtrasn okumu, onlara o
Sayl emrini vermiti. Emirde, Belika ve Hollanda zerinden yaplacak
taarruza hazrlanlmas bildiriliyordu. <905 - 998inci sayfalara baknz)

1041

F : 66

tarafszl ok yararlyd. Almanya ancak bundan yararlana

rak can damar olan demir cevherini Ingilterenin mdahalesi
olmakszn elde edebiliyordu.
O srada Londrada Amirallik Birinci Lordu elan Churchill
durumu hemen anlad ve savan ilk haftalarnda Alman demir
nakliyatm durdurmak amacyla Norve karasularna mayn
dklmesine izin verilmesini kabineden istedi. Ama Chamberiain ile Halfax Norvein tarafszln bozmaktan ekindiler
ve teklif bir sre iin suya dt. (4)
Rusyann 30 Kasm 1939 da Finlandiya'ya hc-um etmesi
skandinavyadaki durumu kknden deitirdi. skandinav ya
rmadasnn, gerek Balklar ve gerekse Almanlar iin nemi
artt. Fransa ile Ingiltere, btn tahminlere kar. K zl Ordu
nun hcumlarna inatla kar koyan Finlc-re yardm etmek ze
re skoyada seferi bir kuvvet hazrlamaya baladlar. Bu kuv
vet Finlandiyaya ancak sve yoluyla gidebilirdi. Almanlar iki
skandinav lkesinin kuzey geitlerinde Mttefiklere geit ve
rildii ya da M ttefikler byle bir geit ele geirdikleri takdir
de, asker nakliyatnn devam bahanesiyle, Almanyann sve'
ten getirdii demir cevherinin tamamiyle kesilebileceini he
men anladlar O . Ayrca Batl Mttefikler Almanyay ku
zeyden evirmi olacaklard. Amiral, bu tehlikeleri Hitlere ha
trlatmakta gecikmedi.
Alman Donanma Bakam Norvete ilerine ok yarayacak
bir adam bulmutu. Ad Binba Vidkun Abraham Lauritz Quislingd. Bu ad az sonra btn dnya dillerinde yurdunu satan
insanlarn sembol olacaktr.
(* ) Bu tahmin doruydu. 5 ubat 1940 da Paris te toplanan Mttefik
Yksek Sava Kurulu Finlandiyaya seferi kuvvet gnderilirken Narvik'e
<kacak askerlerin az tedeki sve demir madenlerini gal etmesini ka
rarlatrmt. (Yazarn The Challance of Seandinavia, adl kitabna bak
nz, s. 115 -16 n.) Churchill toplantda bu arada Gullivare maden alannn
da kontrol altna alnmasna* karar verildiini yazar.,
(The Gathering;
Strotn, s. 560)

1042

V D K U N

Q U S L N G 'tN

Y E T M E S

Quisling hayata olduka namuslu bir adam olarak balad.

1887de doan Quisling bir kyl ocuuydu. Norve Asker
Akademisini birincilikle bitirdi, daha yirmi yandayken Petrograda atae oldu. Bolevik hkmetinin ngilizlerle diploma
tik ilikilerini kesmesi zerine ngiliz karlarnn Rusyada ko
runmasnda ok byk hizmetleri geti ve bu yzden Ingiliz
hkmeti kendisine C.B.E. soyluluk unvann verdi. O srada
hem Ingiliz hem de Rus taraftaryd. Byk Norveli kif ve
manist Fridtjoof Nansene Rusya stnden yaplan yardm i
lerini ynetmek zere bir sre daha Sovyet Rusya'da kald.
Gen Norveli subay, Komnistlerin Rusyadaki baars
nn o kadar etkisi altnda kald ki Norvee dner dnmez, o s
rada Kominteme girmi olan Norve ii Partisine hemen
hizmetlerini sundu. Partiye bir Kzi muhafz rgtnn ku
rulmasn teklif etti. Ama kendisinden de. teklifinden de kuku
lanan parti isteini kabul etmedi. Bunun zerine Quisling tam
kar cepheye geti. 1931 ile 1933 yllar arasnda Savunma B a
kanl yaptktan sonra Nasyonal Samling Milli Birlik
adnda faist bir parti kurdu. Ama Nazilik Norvein demdkrasye elverili topraklarnda kk salamad. Quisling Parlmen
toya bile giremedi. Kendi halk tarafndan seimlerde yenilgiye
uratld. Quisling bundan sonra umudunu Nazi AJmanyasna
balad.
Nazi hareketinin resm filozofu A lfred Rosenberg ile iliki
kurdu. Rosenberg ayn zamanda partinin D ileri Dairesi Bakanyd da. H itlerin ilk akl hocalarndan olan bu Baltkl bu
dala, Norveli subayda byk imknlar olduunu sand. Yahudilerden ve saf olmayan rklardan arnm, Nazi Almanyasnn nderlii altnda dnyaya hkmedecek byk bir Nordik
imparatorluunun kurulmas Rosenbergin tatl hayallerinden
biriydi.Rosenberg 1933 den sonra Quisling ile iliki kurmu, ona
1043

kendi sama felsefesini ve propagandasn alamt.

1939 Hazirannda sava bulutlan Avrupann stnde top
land srada, Quisling, Luebeckde Nordik Dem einin yllk
kongresinden yararlanarak, Rosenbergten ideolojik yardmdan
daha fada bir eyler istedi. Rosenbergin Nurembergde ortaya
kan gizli raporlarna gre, Quisling savan kmas halinde
ngilterenin Norvei ele geirmesi ihtimalinin bulunduunu
ve Almanyann Norvee girmesinin yararl olacan Rosenberge anlatt. Partisine ve basnna daha fazla yardm edilmesi
ni istedi. Gzel muhtralar yazmasn bilen Rosenberg, Hitlere
Goeringe ve Ribbentropa birer muhtra gnderdi. Ama byk
leri bu muhtralara bo verdiler. Almanyada kimse resm fi
lozofu ciddiye almyordu. Rosenberg, Austos aynda, Quislingin yirmi be hcum taburu askerine hi olmazsa on be
gnlk tlim yaptrmay salayabildi.
Savan ilk aylarnda Amiral Raederin Rosenberg ile hi
temas olmamt Nurembergte verdii ifadeye gre, Rosenbergi ok az tanyordu. Quislingin adm bile iitmemiti.
Ama Rusya Finlandiyaya kar hcuma geer gemez, Raeder
Oslodaki deniz ataesi Yzba Richard Schreiberden M ttefik
lerin yaknda Norvee karma yapacaklar zerine raporlar
almaya balad. 8 Aralk tarihinde bunlar Hitlere anlatt ve
kendisine aka Norve igal edilmelidir, dedi. (5)
Bundan hemen sonra Rosenberg Amiral Raedere zel Da.
mnan Quislingin ziyareti stne bir muhtra (tarihsiz)
sundu. Norve fesats Berline gelmiti. Rosenberg, Raederin
Quislingi tanmasn ve ondan niyetlerini renmesini istiyor
du. Norve Ordusunun kilit noktalarndaki subaylar arasnda
Quislingi tutanlarn bulunduunu sylyor, ve bunu do
rulamak zere de Narvik Komutan Albay Konrad Stndlodan
yaknda ald bir mektuptan sz ediyordu. Albay, mektubun
da Norve Babakanndan, kas kafal ve Bakanlardan birine
de ayya diyor, ulusal ayaklanma iir, kemiklerini feda et
1044

mek istediini sylyordu. Ama gariptir ki; Albay Sundlo

sonradan yurdunu saldrya kar savunmak zere kemiklerini
feda etmeyi bir trl gze alamad.
Rosenberg, Raedere Quislingin bir darbe pln hazrlad
n bildirdi. Pln, Berlinin houna gidecekti, nk hemen he
men Anschlussn bir kopyasyd. Quislingin hcum taburlar
bu gibi hareketlerde deney kazanm, koyu Nasyonal Sosya
listler tarafndan - Almanyada alelacele eitim greceklerdi. Bu
taburlardaki renciler Norvee dner dnmez Oslo'daki stra
tejik yerleri ele geireceklerdi.
ve, ayn zamanda, yeni kurulacak Norve hkmetinin zel istei
zerine Alman Donanmas bir ksm Alman askeriyle birlikte Oslo dnda
nceden tesbit edilecek bir krfezde grnecek.

Btn bu taktikler Anschlussd&i alnmt.

Seyss-Inquartm oynad rol oynayacakt.

Quis!ing,

, ( Rosenberg muhtrasna u szleri eklemiti) Quislingin byle bir

darbeyi, son zamanlarda liki kurmu okluu bir ksm Ordu evrelerinin
de onaylayacandan kukusu yok... Kirala geiince. byle bir oldu-bttiyi
onun da kabul edeceine inanyor.
Quislingin harekete gemek iin gerekli sayd Alman askerinin sa
ys Alman tahminlerine uymaktadr. <6)

Amiral Raeder, 11 Aralkta Quislingi grd. Grmeyi

Rosenberg, Viljam Hagelin adnda bir isveli i adamnn ara
clyla dzenlemiti. Hagelin, ilerini izlemek iin her zaman
Almanyada bulunur ve Quislinge araclk ederdi. Hagelin ile
Quisling, Raedere birok eyler anlattlar ve Raeder de bu an
latlanlar Donanmann gizli arivlerinde saklanmak zere kay
dettirdi.
rQuisling... Stavanger dolaylarnda ngiiizlerin bir karma plnladk
larn ve Chistiansandm bir ngiliz ss olabileceini syledi. Mevcut N o r
ve hkmeti ile parlamento ve btn d politika, Hore-Belishamn arka
da nl Yahudi Hambro'nun <Storting Bakan, Cari Hambro) elindey
di.,. Bir ngiliz igalinin Almanlar iin yarataca tehlike btn ayrnt
larna kadar anlatld... >

1045

Quisling, Ingiliz harektm nlemek zere, gerekli sleri

Alman silhl kuvvetlerinin emrine verm eyi teklif etti. Btn
ky blgelerinin nemli mevkilerinde bulunanlar (demiryolu,
posta, ulam) bu ama iin aslnda satn alnm durumdayd
lar. Kendisi ile Hagelin gelecekte Almanya le kurulacak ili
kileri tesbit etmek,., iin Berline gelmilerdi... kombine hare
kt, askerlerin Osloya nakli vb. gibi, konularn grlmesi
iin bir toplant yaplmas isteniyordu. (7)
Raeder, sonradan Nurembergde verdii ifaresinde syle
dii gibi, etkilendi ve ziyaretilerine Phrerle konuacan, so
nucu ayrca kendilerine bildireceini syledi. Ertesi gn Keitel
ile Jodlun bulunduu bir toplantda bu konuyu at. Donanma
Bakomutan (ele geen evrak arasnda bu toplantda ver
dii rapor vardr.) Quislingin, zerinde gvenilir bir adam et
kisi braktm H itlere syledi. Sonra Norvelilerin anlatt
plnn ana izgilerini verdi ve Quislingin Norve Ordusunda
iyi ilikiler kurmu olduunu ve hkmeti siyasi bir darbeyle
ele geirmeye ve Almanyadan yardm istemeye hazr bulundu
unu belirtti. Ama Raeder, birdenbire temkinli davranmaya
karar vermi olacak ki bir Alman igalinin Ingilizlerin, ister
istemez, iddetli bir kar tedbiriyle karlanacan syledi.
Alman Donanmas, dedi, bir sre iin bu kar tedbirlerle
ba edecek durumda deildir, igalin zayf noktas da budur.
Oteyandan Raeder OKW ye unu teklif etti:
^galin aadaki iki ekilden biriyle yaplmas iin Quisling*le pln
lar hazrlanmahdr :
a. Dosta metodlarla, yni Alman silhl kuvvetlerinin Norve tara
fndan arlmalar zerine, ya da
l. kuvvet zoruyla.

Hitler o srada bu kadar ileri gitmeye henz kararl de

ildi. nce Quisling haklmda bir fikir elde etmek zere. ken
disiyle ahsen konumak istedi. (8)
1046

Ertesi giin, yni ayn 14nde grme yapld. Raeder, iki

Norveli vatan hainini yanna alp Babakanla gitti. Bu gr
me stne dzenlenmi muhtara yok, ama Quislingin, Donan
ma Bakomutann olduu gibi Alman diktatrn de etkiledii
anlalyor ( f ) . nk o akam Hitler, Quisling ile birlikte bir
pln tasars hazrlamalarn O K W ye emretti. Halder, Dani
marka'ya kar giriilecek harektn da bu plna alnacan
duymutur. (10)
Hitler, Graf Speeden gelen kt haberlerle uramasna
ramen, 16 ve 18 Aralk gnleri Quislingi yeniden grd. Do
nanma durumunun Hitleri skandinav serveninde temkinli ol
maya gtrd arlalyor. skandinav harekt hereyden n
ce bir Donanma sorunuydu. Rosenberge gre, Fhrer Norve
iin en iyi tutumun... tam bir tarafszlk srdrmek olacan
syledi. Ama tngilizler Norve'e girmeye hazrlanyorlarsa A l
manlar onlara kar koyacaklard. Bu arada Hitler, Ingiliz pro
pagandasyla savamak ve kendi Alman taraftar hareketini
kuvvetlendirmek in Quislinge para verecekti. lk olarak Ocak
synda kendisine 200,000 altn mark verildi. 15 Marttan sonra
balamak zere de ay, ayda 10.000 ngiliz liras alacakt (11).
Noelden hemen nce Rosenberg, Quislige yardm etmek
zere Norve'e Hans-Wilheim Scheidt adnda zel bir ajan gn
derdi. OKW de durumu bilen ufak bir subay gurubu, balan
gta kuzey etd denen plnlar zerinde btn Noel tatili
sresince alt. Donanmada bu konuda ayn ayr grler var
d. Raeder, Ingilterenin yakn bir gelecekte Norvee kar hare
kete geeceine inanyordu. Donanma Sava Kurmay Harekt
Dairesi ise bu gre katlmyordu. Dairenin tuttuu gncenin
*) Oslodaki Alman ol ii Dr. Curt Braueri etkileyememiti Quls.
iing. Eli. Ocak ay iinde ikt kez Berline "Quislingin ciddiye alnmama
sn... etkisiniD ve imknlarnn... ok az" olduunu bildirmiti (9). Eli
bu toksziillc ve Hitlerin oyununa gelmek istememesini az sonra
ok ar ekilde dedi.
1047

13 Ocak 1940 tarihli kayd bu havay ok iyi yanstyor. (12)

H arekt Dairesi^ ngiTizlerin yaknda Norve'i igal edeceklerine inan
myor... Daire, bir ngiliz igalinden korkulmad takdirde Alm anyam
Norve'i igal etmesini tehlikeli bir teebbs saymaktadr.

Bu bakmdan, Donanma Sava Kurmay, en elverili

zmn kesin olarak statkonun srdrlmesi olduu sonucuna
varyor, bu durumun demir cevherinin Norve karasularndan
tam bir emniyet iinde gelmiye devamn salayacan belir
tiyordu.
Hitler, ne Donanmadaki bu duraklamalardan, ne de kendi
sine Ocak ay ortasnda sunulan OKW Kuzey Etd sonularn
dan memnun kald. 27 Ocakta, Ketele ok gizli bir emir
kartt. Bu emirde, K uzey zerindeki almalarn bundan by
le Fhrerin dorudan doruya kendi nezareti altnda yr
tlecei ve harekt sorumluluunu da Keitelin zerine alaca
bildiriliyordu. O K W de silhl kuvvetin birer temsilcisinden
oluan kk bir alma kurmay kurulacak ve bundan byle
harektn ifresi Weseruebung olacakt. (13)
Bu tedbir, Fhrerin, Norvei igal etmek konusundaki du
raksamalarna son verdiini gsteriyordu. Kafasnda ufak bir
takm kukular kalmsa bile bu kukular da 17 ubatta N or
ve sularnda geen bir baka olay datt.
Graf Specnin yardmcs olan Aitm ark adndaki ikmal ge
misi ngiliz Ablukasn yarmak isterken, 14 ubatta, Almanya
ya doru inen Norve karasular boyunca gneye doru umak
ta olan bir ngiliz keif ua tarafndan grld. ngiliz hk
meti, Graf Spcenin batrd gemilerden toplanm yz Ingi
liz denizcisinin bu gemide bulunduunu biliyordu. Sava esiri
olarak Almanyaya gtrlyorlard. Norve deniz subaylar
Aitm ark yle bir aramlar ve gemide esir ve silh bulunma
d sonucuna varmlard. Almanyaya doru yoluna devam et
mesine izin vermilerdi. Oysa durumu bilen ChurchilI bir Ingiliz
muhrip filotillasnn hemen Norve sularna gitmesini, Alman
1048

gemisine karak esirleri kurtarmasn ahsen emretti.

Yzba Philip Viann komutasndaki Cossack adl ngiliz
muhribi, 16 -17 ubat gecesi, A ltm arkm snm olduu Jsing
Fjordda grevini yerine getirdi. Ufak bir arpma oldu; drt
Alman ld ve bei de yaraland. Bundan sonra gemiye kan ngilizler 299 denizciyi kurtardlar. Almanlar, denizcileri Norve
lilerin gznden karmak iin ambarlara ve bo ya varillerine
saklamlard.
Norve hkmeti, ngiltereyi, karasularn bozduundan
tr iddetle protesto etti; ama Chamberlain, Avam Kamarasnda, Norvein kendi karasularnda ngiliz esirlerinin Alman
hapisanelerine gtrlmesine izin vererek uluslararas kanun
lar inedii cevabn verdi.
Hitler iin barda taran damla oldu bu. Ingilizlerin .kendi
karasularnda yapacaklar bir kuvvet gsterisine Norvelilerin
ciddi bir ekilde kar koyamyacaklanm anlad. Ayn zamanda,
Jodltn gncede yazdna gre, A tm arktaM Graf Spee mret
tebatnn etin bir sava vermemesine de kzd: Ne bir kar
koyma ne de Ingilizlerden herhangi bir zayiat. Jodlun gncesi
ne yazdna gre, Hitler 19 ubatta Weseruebung plnlarnn
bir an nce bitirilmesini istedi. Jodla, Gemileri dcfnatn. Birlik
leri hazrlayn dedi. Harekt ynetecek subay daha yoktu or
tada, Jodl Hitere artk bu i iin bir generalle bir kurmay ta
yin etmenin zamannn geldiini hatrlatt.
Ketel, Birinci Dnya Savanda, Finlandiyada General von
der Goltz tmeninde savaan General Nikolaus von Falkenhorsti
teklif etti. O srada Falkenhorst Batdaki kolordularn birinde
komutand. Kuzey serveninde komutanl o kadar nemli say
mayan Hitler kendisini hemen yanma artt. General von Fal
kenhorst Jastrzembski adnda eski bir Silezyal asker aileden ge
liyordu, Adn sonradan Falkenhorsta evirmiti. (Falkenhorst
Almanca ahin Yuvas demek). Fhrer kendisini o zamana
kadar hi grmemiti.
Falkenhorst, sonradan Nuremberg mahkemesindeki sorgu
1049

su srasnda, 21 ubat sabah ilk olarak H itleri nasl grd

n anlatmtr. Hikyenin olduka gln yanlar da yok deil.
Falkenhorst Kuzey harektnn adn bile duymamt ve N a
zi Bakomutan daha ilk gryordu. teki generaller gibi H it
leri grnce korkmamt.
.(Nuremberg'dek ifadesi) Yer gsterildi. Sonra B'hrere, DlSdo
Finlandiyadaki harekt anlatmam istendi... "Oturunuz ve nasi oldu an
latnz," dedi. Oturdum, anlattm.
Sonra ayaa kalktk, beni haritalarn bana gtrd, ...Alman
hkmeti In gilizlerin N orve'e karm a yapm ak istediklerini haber ald,
dedi.

Falkenhorst sorgusu srasnda, kendi grne gre en ok

Altmarh olaynn Lideri pln hemen uygulamaya gtrd
n sylemitir. General, kendisinin bu ie tayin edildiini bir
denbire renince hayret eder. Bakomutan olarak o ynetecek
tir bu harekt.. Hitler, Ordusunun enirine be tmen verecei
ni syler. Yaplacak i bellibal Norve limanlarm ele geir
mektir.
Yksek Bakomutann Falkenhorst iie yapt grme
le zeri bitti. H itler o gn akamst saat 5 de Norve iga
line ait plnlarn getirmesini kendisinden istedi.
Babakanlktan ktm ve bir Baedecker turist rehberi satn aldm,
(diye anlatt Nurembergte Falkenhorst 1. Bakaym Norve nasl bir yer
dedim. Hi tanmyordum Norvei.. Sonra oteldeki odama ktm ve
Baedecker zerinde almaya baladm. Akamst saat 5 de yeniden
Fhreri grmeye gittim. (14)

Generalin Baedecker zerinde hazrlanm olan pln, tah

min edilecei gibi, biraz kabacayd. O K W nin hazrlad pln
lar kendisine hi gsterilmedi. Ama Hitler Falkenhorstun ha
zrlad plndan memnun kald. Norvein bellibal be liman
na, yni Oslo, Stavanger, Bergen, Trondheim ve Narvik liman
larna bir tmen tahsis edilecekti. Falkenhorstun sonradan sy
lediine gre, bakaca fazla bir ey yoktu yaplacak. nk
byk limanlar bunlard. lerin gizli kalaca zerine kendisi

ne yemin ettirildikten ve acele etmesi emredildikten sonra

General yeniden darya karld ve almaya balad.
Bat cephesi taarruz plnlarn hazrlamakla megul olan
Halder ile Brauchitschin de olup bitenlerin oundan haberi
yoktu. Ama Falkenhorst, 26 ubatta Ordu Genel Kurmay Bakanna bavurup da harekt yrtmek iin gereken birlikleri,
zellikle da birliklerini isteyince ardlar. Halder bu ie pek
hevesli deildi; nitekim biraz kzd, ne yapaca ve nelere ihti
yac bulunduu stne kendisinden fazla bilgi istedi. Halder
gncesinde yle yazyor: Bu konuda Fhrer ile Brauchitsch
arasnda bir kelime bile konuulmu deil. Bunu sava tarihine
yazmal!
Eski kafal generallerine ve hele Genel Kurmay Bakanna
ok kzan Hitler plnndan vazgemedi. 24 Martta Falkenhorstun plnlann sevinerek tasdik etti. k i da tmeni almasn ve
Kopenhagda kuvvetli bulunmak istedii iin daha fazla as
ker gerekecei fikrini doru buldu. H itlerin kurbanlar ara
sna Danimarka da girmiti: Hava kuvvetleri Danimarkadaki
slere gz dikmi bulunuyordu. ngiltereye kar kullanacakt
onlar.
Ertesi gn, Martn Tinde, Hitler, Weser Tatbikat iin ge
reken resm emri kard:
EN
OK

GZL
GZL

skandinavyada durumun gelimesi, Danimarka ve Norvein igali

iin gereken btn hazrlklarn bitirilmesini gerekli klmaktadr. Bu ha
rekt ngilzlerin skandinavya ve Baltk zerinden bir evirme hareketi
yapmalarn nliyeeektir. Ayrca sveteki demir cevheri ssmz g a
ranti altna alacak; Ordu ile Hava Kuvvetlerine ngiltereye kar daha
geni bir srama hatt salyacaktr...
Bizim asker ve siyasi gcmzn skandinavya devletleri karsn
daki durumunu gznne alarak Weser Tatbikat nda kullanlacak kuv
vetleri olabildii kadar az tutacaz. Bu say azl cesurca hareketlerle
ve srpriz klarla dengelenecektir.

1051

Prensip olarak, harektn bar bir igal hareketi gibi grnmesi

iin elimizden geleni yapacaz. Hareketin amac skandinav devletlerinin
tarafszln korumaktr. galin balangcnda hkmetlerden gerekli
taleplerde bulunulacaktr. Gerekirse Donanma ile Hava Kuvvetlerinin y a
pacaklar gsteriler istenilen etkiyi yaratacaklardr. Buna ramen kar
konulacak olursa bu direnmenin ezilmesi iin btn asker tedbirlere ba
vurulacaktr... Danimarka snrnn geilmesiyle Norvee karma yapl
mas ayn zamana rastlamahdtr...
skandinav devletleriyle Batl dmanlarn bir srprizle karlama
lar ok nemlidir... Gerek hedef denize aldktan sonra sylenebilecek,
tir... ? (15)

Jodlun yazdna gre, 1 Mart gn akam, Hitlerin ku

zey harektna asker istemesi Ordu Yksek Komutanl karar
ghnda byk bir fke yaratt. Ertesi gn Goering, Keitele
fena halde ierledi ve yaknmak zere Hitlere kotu. iko Feld.
Mareal bu iin kendisinden uzun zaman saklanm olmasna ve
Luftvyaffenin Falkenhorstun emrine verilmesine ok kzmt.
Ciddi bir buhranla kar karya olduunu anlayan Hitler ileri
dzeltmek iin silhl kuvvet bakanlarm 5 Martta toplant
ya ard. Ama ileri dzeltmek o kadar kolay deildi.
(Jodl gncesinde yle yazyor) Feld-Mareal (Goering) kendisine
nceden danl madii iin yelpazesini sallayp duruyordu. Grmeye h
kimdi. O zamana kadar yaplm olan almalarn bir ie yaramyacam anlatmaya alyordu.

Fhrer ufak tefek tvizlerle Goeringi yattrmaya alt.

Pln hazrlklar da byleee ilerledi. Halder, gncesinde yazd
na gre, Danimarka ve Norve hcumunun Bat taarruzu ba
lamadan ve bir noktaya kadar gelmeden" yaplamyacam sa
nyordu. Hangi harektn daha nce gerektiine Hitler karar
verememi, 26 ubatta bunu Jodla sormutu. Jodl iki hareke
tin de ayr ayr ele alnmas gerektiini sylemi, Hitler de bu
fikri doru bularak mmkn olursa demiti.

3
Martta Weser Tatbikatnn Sar Durum dan (Bat ta
arruzun parolas) nceye alnmasna karar verdi ve Norve
te ani ve kuvvetli ekilde harekete geilmesi gerektiini Jodla
1052

 ok kesin olarak syledi. Bu srada cesur, ama asker says ve

silh bakmndan zayf olan Finlandiya Ordusu byk bir Rus
tarrruzu karsnda gerilemekteydi. ngiliz-Fransz seferi kuv
vetlerinin Iskoyadaki slerinden ayrlarak Norvee ve oradan
da, Finleri kurtarmak zere, Finlandiyaya gideceklerine dair
salam kaynaklardan raporlar geliyordu { ). H itlerin acele et
mesinin balca nedeni buydu.
Ancak Fin-Rus sava, Fnlerin Rus artlarm kabul etme
leriyle 12 Martta birdenbire sona erdi. Berlin bar byk bir
sevinle karlad. Artk Almanlar, Finlere kar Ruslar tut
mak gibi zor bir durumdan kurtulmulard, Sovyetlerin de Baltk servenleri bylece sona ermiti. Bundan baka Ruslarn
Baltk harektna devam etmeleri skandinavyada harekete
gemeyi tasarlayan Htleri bir hayli kukulandrmt. Jodlun
gncesine yazd gibi, ban Norve ve Danimarka igalinin
nedenini zorlatrmt. 12 Martta gncesine unu yazyordu
Jodl: Finlandiya ile Rusya arasnda barn imzalanmas ngil(" ) 7 Martta ngiliz Genel Kurmay Bakan General ronside, 57,000
kiilik bir Mttefik Seferi Kuvvetinin Finlerin yardmna komaya hazr
olduunu ve 15,000 kiilik ilk kafilenin. Norve ile sve transit gemele
rine izin verdikleri takdirde, Martn sonunda Finlandiya'da bulunacam
Mareal Mannerheime bildirmiti. Ama, daha be gn nce, 2 Martta,
Norve ile svein Fransz ve nglizlerin transit hakk taleplerini red
dettiklerini Mannerheim biliyordu. Buna karn
Babakan Daladier, S
Martta Mttefik askerlerini resmen dvet etmemekle sulad. Mareali ve
Mttefik kuvvetlerinin Norve ve sve protestolarn dinlemeden gnde
rileceini im etti. A m a Mannerheim bunu yutmad ve Fin Ordusu henz
bozulmad ve dalmad halde Fin hkmetine ban
grmelerine
balamasn tavsiye etti. 8 M artta Moskovaya hemen bir bar heyetinin
gnderilmesini onaylad. Fin Bakomutan Fransann kendi cephesi du
rurken Fin cephesinde pek savaamyacam biliyordu. (The Memores
of Marshall Mannerheima bakn)
Fransz - ngiliz Seferi Kuvvetleri Finlandiya'ya varp Ruslarla savaa
girselerdi arpmalar ne ekil alrd diye dnlebilir. Almanlar daha bir
yl gemeden Rusya'ya saldracaklar iin, bu takdirde Batdaki dman
lar Douda birbirlerinin Mttefiki olurlard!
1053

tereyi de, bizi de Norvei igal iin gstereceimiz nedenden

yoksun kld.
Nitekim Hitler kolay kolay bahane bulamyordu. 13 Mart
ta Jodl gncesinde, H itlerin hl hakl bir neden aramakla
uratn yazyor. Ertesi gnk yaz1 Fhrer hl Weser
Tatbikatn nasl hakl gstereceine karar veremedi. Amiral
Raederin szlanmas ileri bsbtn kartryordu. Norvete
nleyici (? ) bir savala oynamann hl nemli olup olmadn
dan kukuluydu, (16)
Hitler duraksamt. nk o srada iki problem daha orta
ya km bulunuyordu: (1) Batda arpmalara balamadan,
sava nlemenin hl mmkn olup olmadn aratrmak iin
Bakan Rooseveltin mesaj ile birlikte 1 Martta Berline gelen
Sumner Wellese ne diyecekti? (2) hmal edilen ve ksen tal
yan dostunun gnln nasl alacakt? Hitler Mussolininin 3 u
bat tarihli sert mektubuna cevap vermek zahmetinde bile kat
lanmam, Berlin ile Roma arasmdaki ikiler bu yzden sou
mutu. O srada Almanlar, Sumner Wellesin talyay Mihver
den ayrmak ve arpmalar balad zaman Almanlarn ya
nnda savaa girmemee kandrmak zere Avrupaya geldiine,
hakl olarak, inanyorlard. Romadan kskn Duenin gnln
almak zere bir eylerin yaplmas gerektii stne eitli uyar
malar geliyordu.

HTLER,

SUMNER
LE

W E L L E S

VE

M U S S O L N

GRYOR

H itlerin de, Goering ve Ribbentrop gibi, Amerika hakkmda

pek fazla bilgisi yoktu. Hepsi de bu konuda sonsuzca cahildiler
(*). Nazilerin o sralardaki politikalar, Amerikay savan d(* ) nceki blmlerde Hitler'n Amerika konusundaki sama sapat
fikirlerinden birtakm rnekler verilmiti. Ancak D leri Bakanln
dan ele geen evrak arasnda Ftihrerin o sradaki dncelerini yanstan

1054

gnda tutmakt; ama, 1914de Berlindeki seleflerinin yapt gi

bi, onlar da Amerikan ulusunun asker gcn pek ciddiye al
myorlard. Daha 1939 Ekiminde, Washingtondaki Alman aske
ri ataesi General Friedrich von Boetticher, Amerikann Avrupaya asker gndermesi ihtimalinin sz konusu olmadn Ber
linde O K W ye bildirmiti. 1 Aralkta da, Berlindeki stlerine,
Amerikan silhlanmasnn "saldrgan bir sava iin yeterli ol
madm haber vermi, VVashingtondaki Genel Kurmayn, "h_
kmetin oklukla Amerikann asker gcnn ar derecede
nemsenmesine dayanan ksr dmanlk politikas ile Rooseveltin keyfi politikasnn tersine Almanyaya ve Almanyann
iki ilgin belge var : Hitler, Almanlarn Amerika ilerindeki uzmanlarn
dan Colin Ross ile 12 Martta grmt. Colin Ross o srada AmeriKada bir seri konferans vermek zere yapt geziden dnm bulunuyor
du. Amerikada bir hayli Nazi propagandas yapmt. Ross, Amerikada
"emperyalist bir eilim olduunu syledii zaman (D r. Schmidt'in ste
noyla tuttuu notlara gre) Hitler bu emperyalist eilimin Amerikann
Kanadada bir AnscMuss yapmak arzusunu kuvvetlendirip kuvvetlendirmiyeceini ve bu yzden tngiiiz aleyhtarlnn balayp bala myacam"
sordu.
unu kabul etmek gerekir k Hitlerin Amerika konusundaki dan
manlar Amerikay kendisine gereince anlatmamlardr. Ayn grme
de, Hitlerin, Amerikann neden Alman dman olduu zerindeki soru
larna cevap vermeye alan Ross birok eyler arasnda Hitiere unlar
syledi :
...Alman dmanlnn, baka bir nedeni de... Yahudtlerin Amerika
da korkun derecede kuvvetli olmalardr. Yabudiler Alm anyaya ve
Nasyonal Sosyalistlere kar her trl sava gerekten grlmemi
bir kurnazlkla ve rgtleme yeteneiyle ynetmektedirler.,.
Colin Ross, sonra Roosevelti anlatmaya balad. ahsen kskand
ve iktidar hrs olduu in Htlere dman olduunu syledi. Fhrerle ay
n ylda iktidara gelmilerdi. Hitler Rooscveltin plnlarm uygularken, o
amacna varamamt. Onun da Nasyonal Sosyalistlie benzeyen diktatr
ce fikirleri vard. Onun iin Fhrertn kendi amalarna varm, kendisi
nin ise varmam olmas dnya tarihine Fhrer'in rakibi olarak gemek
gibi patolojik bir hrs yaratmt onda...
Herr Colin Ross odadan ktktan sonra Fhrer, Rossun ok akll
bir adam olduunu ve iyi dnceleri bulunduunu syledi. (17)

1055

sava ynetmesine kar anlay gsterdiini belirtmiti. Boetticher, ilk raporunda, Lindbergh ile nl uucu Rickenbacker in Amerikay sava dnda tutmaya altklarn bildir
miti. 1 Aralkta ise, Amerikan asker gcn kmsemi ol
masna karn, Bat yarm kresinin tehlikeye dtn an
layacak olursa Amerikann savaa girecei gereine O K W nin
dikkatini ekmiti. (18)
Washingtondaki Alman maslahtgzar Hans Thomsen,
Berlindeki cahil D leri Bakanna, Amerikann birtakm ger
eklerini anlatabilmek iin elinden geldiince alt. 18 Eyllde
Polonya sava sonuna yaklarken. Amerikan halknn ezici
ounluu dmanlarmz tutuyor ve Amerika Almanyann
sulu olduuna inanyor" demiti. Ayn raporda Amerikada sa
botaj hareketlerine girimenin kt sonularna dikkati ekmi
ve her ne ekilde olursa olsun bu gibi sabotajlarn yaplmama
sn rica etmiti. (19)
Maslahatgzarn bu istei Berlinde ciddiye alnmam ola
cak ki, 25 Ocak 1940da Maslahatgzar Berlin'e u telgraf
ekmi:
N ew Y orkta oturan von Hauberger adnda bir Amerikal Alman lo
Walter adnda bir Alman yurttann Alman Abwehr Servisinin ynetimi
altnda Amerikan silh sanayiine kar sabotaj hareketleri plnladklar
iddia ediliyor. Von Hausberg'n evinde gi 2 ! kapsller varm.

Thomsen hu gibi ilerden kanlmasn Berlinden istiyor

ve yle diyordu:
Amerikay savaa srklemek iin, Amerikay dnya savanda bir
rere daha dmanlarmz arasna katacak bu gibi hareke ilerden daha
emin bir yol yoktur ve bu hareketlerin Amerikan sava sanayiine en ufak
bir zaran dokunmaz.

Ayrca her iki ajan da Afnvehr ajan olarak altrlma

ya hi bir suretle yetenekli deildirler. (")
(* ) Weizsaecker, Thomas
tarafndan adla fi bildirilen kimselerin
Abwehr ajan olmadklarn Canaris'in kendisine temin ettii cevabn
vermitir, iyi alan gizli bir servis aslnda bu gibi eyleri kabul etmez.

Roosevelt, Yahudilere kar giriilen ve hkmet tarafn

dan kkrtlan Nazi kym harekelterini protesto etmek iin
Berlindeki Amerikan elisini 1938 Kasmnda geri ardnanberi her iki lke tekinin lkesinde eli bulundurmuyordu.
Ticaret Amerikann yapt boykot yznden bsbtn kesil
miti. 4 Kasm 1939da Senato ve Mecliste yaplan oylamadan
sonra silh sevkyatna konulan ambargo kaldrld ve bylece
Amerika, Batl Mttefiklere silh gndermeye balad. gte
Sumner Welles, gittike gerginleen bu hava iinde 1 Mart 1940
da Berline geldi.
29 ubattan bir yl nce o yl ubat 29 ekmiti Htler o zamana kadar hi yapmad bir eye bavurdu: Sumner
Welles ile yaplacak grmeler stne direktif kard (20).
Direktifte Almanlarn temkinli davranmalar syleniyor, ve
Alnanlardan Sumner Wellesi alabildiine konuturmalar is
teniyordu. zel Amerikan elisi ile konuacak olan yksek me
murlarn be noktaya dikkat etmeleri gerekiyordu: Almanlar
sava Almanyann deil ngiltere ile Fransann kard kansndaydlar; Fhrer ngilizlerle Franszlara Ekimde ban tek
lif etmi, bu devletler teklifini reddetmilerdi; Almanyada oniarn bu km ister istemez kabul etmiti; ngiltere ile Fran
sann sava amalar Alman devletinin ortadan kaldrlmas
idi ve Almanya iin sava srdrmekten baka bir kar yol kal
mamt.
Somut siyasi sorunlarn, rnein, Polonya Devletinin gelecei sorunu
gibi sorunlarn, grlmesinden olabildiince kanlmaldr. Kendisi bu
Baka br D leri'evrakndan anlaldna gre, 24 ubatta bir Abwehr
ajan, 'ihtisasmz dahilindeki talimat, Amerikada Weehawken, N.J, de
Fritz von Hauseberger'e vermek iin Buenos Airesden hareket etmitir.
Aralk aynda Amerikan uak fabrikalar ile Mttefiklere yaplan sevk
yat zerine bilgi toplamak iin N ew Yorkta ayn yere baka bir ajan
gnderilmitir. Thomasm kendisi de 20 ubatta Baron Konstantin von
Maydelln geldiini bildiriyor. Baron, Estonya uyruklu bir Almand. A b wehr hesabna sabotaj hareketlerini dzenlemek iin geldiini VVashingtondaki Alman Eliliine bildirmiti.

1057

F : 67

eit konular ortaya atarsa bunlarn benim tarafmdan cevapland o la

bilecei kendisine sylenecektir. Avusturya Bohemia ve Moravia Protektoras gibi sorunlarn grlmesi hi szkonusu deildir...
Almanya'nn bugn iin bar olanaklarn grmekle ilgilenmedii
eklinde yorumlanabilecek herhangi bir beyandan kanlmaldr. Alman
yann bu sava bitirmeye kararl olduu fikrinin Welleste en ufak bir
ekilde bile uyandrlmamasnu rica ederim...

Yalnz Ribbentropla Goering deil, Liderin kendisi de Wellesi srasyla 1,2 ve 3 Mart gnleri grdkleri zaman, direktifi
harfi harfine uyguladlar. Dr. Sclmidtin ald uzun notlara
baklrsa (ele geen evrak arasndadr) pek konukan olmayan
kukulu Amerikan diplomat o gnlerde herhalde bir tmarhane
ye dtn sanmt. ittiklerine inanamamtr. byk
Nazi efi de tarihi deitirerek anlatmlard Welles'e. Gerek
ler tepe taklak edilmi, en basit kelimeler bile anlamlarn yitir
milerdi (*). 1 Martta Weserucbung emrini karan Hitler erte
si gn Weliesi kabul etmi ve M ttefik sava amalarmn A l
manya'nn yok edilmesi" Almanyay bar iinde yaatma
mak olduunu sylemiti. ngiltere ve Fransa ile bar iinde
yaamak iin nasl rpndn konuuna uzun uzadya anlat
mt.
Sava patlamadan nce ngiliz elisi o srada tam Sunner Wellesin
oturduu yerde oturuyordu ve Fhrer kendisine hayatnda yapmad bir
teklifi yapmt.

Ingtere btn tekliflerini reddetmiti ve imdi Almanyay

ortadan kaldrmakla meguld. Onun iin Hitler sonuna ka
dar savalacana... lm -kalm mcadelesinden baka aar yol bulunmadna inanyordu.
Bu bakmdan Wellesin u szleri Weizsaeckere soylemesi{ ) Goering, Wellese bararak kendisinin, Feld-Mareal'inin, A l
manya'nn sava stemediine Tanrnn ve dnyann
karsnda yemin
edeceini" syledi. Savaa onlar zorla sokmulard... ama bakalar A l
manyay ortadan kaldrmak isterlerken onlar eilerini kollarn balayp
oturamazlard ya."
IftR

ne ve Goeringe de ayn szleri tekrar etmi olmasna amama

l: Eer Almanya Batda bir asker zafer kazanmaya karar
vermise Avrupaya bouna gelmiti... ve artk syleyecei bir
ey yoktu. ( ' ) (21)
Welles bu gezisi srasnda Almanlarla yapt grmeler
de Avrupa devlet adamlarndan iittiklerini yalnzca Boosevelt'e
syleyebileceini nemle belirtti; ama Mussoliniyle uzun yap
c ve iy i bir grme yaptn, Duenin Avrupada salam ve
uzun bir bar korumann hl mmkn olduuna" inandn,
gerek Hitlere ve gerekse Goeringe aklamay pek yersiz bul
mad. Mademki talyan diktatr byle dnyordu, dediler
Almanlar kendi kendilerine, o halde onun bu dncelerini d
zeltmenin zaman gelmiti. Evet bar onlar da istiyorlard,
ama Almanlar Batda tam bir zafer kazandktan sonra.
Mussolininin yazd 3 Ocak tarihli mektuba H itlerin e
ri
Bu srada Berlinde resm sfat olmayan bir Amerikal daha
verdi : General Motors fabrikalarnn ikinci bakam James D. Mooney.
Bu adam, benim hatrladm kadar, savan patlamasndan az nce ve
sonra da Berlin'de bulunmu ve teki amatr diplomat Dahlerus gibi, ama
onun ilikilerinden yoksun olarak, bar kurtarmaya almt. Wellesin
Berlinden ayrlmasndan sonra, 4 Mart 1940 gn, Hitler Mooneyyi kabul
etti, ve grme srasnda tutulmu olan Alman tutanana gre, Bakan
Rooseveltin Almanyaya kar Berlinde genellikle inanldndan daha
dosta ve sempatik davrandm ve Bakann atanlar biraraya ge
tirmek iin araclk yapmaya hazrlandn syledi. Hitler iki gn nce
IVellese syledii szleri tekrarlad yalnzca.
11 Martta Thomson, Berline gizli bir rapor gnderdi ve ad aklan
mayan bir Amerikal habercinin, Mooney'in aa yukan Almanc ola
rak tanndn kendisine haber verdiini bildirdi. General Motors Mdr
gerekten Almanlar tutuyordu. Muhtraya gre Mooney Hitler'le yapm
olduu grmeden cesaret alarak Fhrerin bar istediini ve bir yaz
seferinde kan dklmesini nlemeye altn Roosevelte anlatmt. O
srada Berlinde bo oturmakta olan Almanyann Amerlkadan geri ar
d eli Hahs Dieckhoff, Hitler'le hemen yapt grmeden sonra Mooneyyi grm, sonradan Amerikan i adamnn daha ok boboaz biri
olduunu ve Mooneynin nemli bir kii olduuna inanmadn D ile
ri Bakanlna bildirmiti, i 22)

1059

vap vermemesi Dueyi zyordu. O ay iinde Attolico mektuba

ne zaman cevap verileceini durmadan Ribbentrop'a sormu ve
talyann Fransa ve Ingiltere ile olan ilikilerinin ve ayrca
ticaretinin gelimekte bulunduunu haber vermiti.
talyanlarn satt mallarn iinde sava malzemesi de var
d ve bu yzden Almanlar Batl Mttefiklere yardm ettii iin
ttalyay protesto edip duruyorlard. Eli von Mackensen dostu
Weizsaeckere byk kukularn anlatyor ve Weizsaeeker,
Mussolinin mektubuna verilecek cevap daha da geciktirilecek
olursa Duenin hareket serbestisi elde edeceinden ve Mussolini ile talyann sonunda yitirileceinden korkuyordu. (23)
Bu srada, yni Martn l inde Hitler rahat bir soluk ald,
tngilizler Rotterdamdan talyaya Alman kmr sevkiyatm
durdurduklarm iln ettiler. talyan ekonomisine indirilmi b
yk bir darbeydi bu. Due bu yzden ngiltereye kzd ve A l
manlar tutmaya balad. Almanlar kmr demiryoluyla gn
dereceklerine sz verdiler. Hitler bu frsattan yararlanarak 8
Martta Mussoliye uzun bir mektup yazd. Ribbentrop bu mek
tubu iki gn sonra Roma1da Mussoliniye kendi eliyle verdi.
(24)
Hitler, ge cevap verdii iin zr bile dilemiyordu; yalnz
dost bir havas vard mektubun. Hemen hemen her akla gelen
konuda dncelerini uzun uzadya anlatmt. Ortana yazd
en uzun mektuptu bu H itlerin. Nazilerin Rusya ile yaptklar
pakt savunuyor, Finleri neden kendi balarna braktm, Po
lonyada neden bir kukla hkmet bile bulundurmadn ak
lyordu.
Alm an askerlerini Genel Hkmetten ekecek olsaydm bu davran
m. Polonyaya huzur getirmezdi, daha ok gizli bir anari kard. Ve
Kilise Tanry yceltme grevini yapmazd. Papazlar kendilerini krdrtacaklard.

Sumner VVellesin ziyaretine gelince, diye devam ediyordu

Hitler,bu ziyaret hi bir ie yaramazd. Batya hcum etmek ka
rarndan vazgemi deildi. nmzdeki savan bir yry
1060

deil Alman tarihinin en zorlu bir sava... bir lm-kahm sa

va olduunu biliyordu.
Ve sonra Htler Mussoliniyi savaa ekebilmek iin en b
yk kozunu oynad.
Due, bu savan sonunda talyann gelecei belirlenecektir. Buna
inanyorum... Almanyann bugn arpmakta olduu dmanla gnn
birinde siz de karlaacaksn^.,. lkelerimiz, halklarmz, devrimlerimiz,
rejimlerimiz arasndaki kader bann birbirine ayrlmaz ekilde balan
m olduunu ben de gryorum....
Ve, son olarak, sizi temin ederim ki, kaderin nasl olsa bizi yanyana
dvmeye erge mecbur edeceine, yni, durumun bugn iin ayr ayr
gsterdii gelimeler ne ekilde olursa olsun, bu silhl atmadan nasl
olsa kanamyacamza ve yerinizin eskisinden daha ok bizim yanmz
da olacana ve bizim yelimizin de sizin yannzda olacana inanyorum.

Mektup Mussolininin koltuklarn kabartmt. Yerinin Ht

lerin ate hattnda olduunu kabul ediyordu. Bunu hemen
Ribbentropa bildirdi, Nazi D leri Bakan da konuunu ya
lamak iin kendi payna deni elinden geldiince yapt. Fhrer, dedi, ngilizlerin talyaya denizden yaplan kmr sev
kyatn kesmelerine ok kzd. talyanlarn ne kadar kmre
ihtiyalar vard? Mussolini, ayda 500,000 ile 700,000 ton ara
snda, cevabn verdi. Ribbentrop, peki yleyse, dedi. Almanya
imdiden ayda bir milyon ton vermeye hazrd ve bunu tamak
iin gereken vagonlar da bulacakt.

11
ve 12 Martta Cianomm yannda iki uzun toplant ya
d. Dr. Schmidtin stenoyla tuttuu notlara gre Ribbentrop o
gn artk yacln son kertesine kard (25). Konuulacak
daha bir sr nemli konular olduu halde, Polonyada ele g e
en ve Bat bakentlerinden gnderilmi bulunan bir yazy gs
terdi. Yaz Birleik Amerikann savatan ne kadar sorumlu ol
duunu gsteriyordu.
D leri Bakan, bu belgelerin Builitt (Pariste) Kennedy (Londra
da) ve Drexel' Biddle (Varovada) adlarndaki Amerikan elilerinin alak
a almalarn gsterdiini syledi... Morgan ve Rockfeller kanalyla

1061

Roosevelte kadar uzanan vah udi pJtaoltratik kliinin

gsteriyordu.

nasl altn

Kstah N azi D leri Bakan saatlerce barp ard, ve

bylece dnya politikasndan zerrece haberi olmadn bir daha
gsterdi. ki faist ulusun ortak kaderinden sz etti ve Hitler'in
yaknda Batya hcum edeeeini, Fransz Ordusuna yazn b
yk bir darbe indireceini ve ngilterenin sonbahardan nce
Avrupadan ayan keseceini syledi. Mussolini azn amad
pek-: Yalnz arada srada espriler yapt, Nazi D ileri Bakan
bunlarn pek farkna varmad tabii, rnein, Ribbentrop Stalinin dnya ihtilli fikrinden vazgetiini syledii zaman
Due, Schmidtin ald notlara gre, Gerekten nanyor mu
sunuz? diye sordu. Ribbentrop zaferin bu yl kazanlacana
inanmyan bir tek Alman askerinin bulunmadn syledii
srada Mussolini "ok ilgin dorusu diye alay etti. O gece
Ciano gncesine unu yazd1
Grmeden sonra yalnz kaldmzda. Mussolini Alman taarruzuna
dat Alman baarsna da inanmadn syledi.;

talyan diktatr grlerini ertesi gnk toplantda ak

layacana sz verdi. Ribbentrop da bu grlerin nelerden iba
ret olduunu merak ediyordu. Hitlere ektii telgrafta Duenin dncelerine ait en ufak bir ipucu elde edemediini bildir
di.
Oysa merak etmesinin hi bir gerei yoktu. Ertesi gn Mussolini bambaka bir adamd. Schmidtin yazdna gre, tamamiyle sava taraftar kesilmiti. Sorun. talyanlarn Alman
larn yannda savaa girip girmiyecei sorunu deildi, yalnzca
ne vakit girecei sorunuydu. Bunu konuuna anlatt. Zaman
sorunu ok nemliydi, nk btn hazrlklar tamamlanma
dan mdahale etmek, ortana bu yzden yk olmak istemiyor
du.
Btn drstlyle sylemek morundayd ki talyann uzun bir sa
vaa dayanacak mal gc yoktu. ngilterenin ve Fransann yapt gibi,
gnde bir milyar liret harcyacak durumda deildi

1062

Bu sz zerine Ribbentrop herhalde biraz bozulmu olacak

ki, Dueye talyann ne zamaj savaa girmeye nazr olacam
syletmeye alt. Ama Due pek balanmak niyetinde deildi.
Bu zaman, talyann Fransa ve ngiltere ile ilikileri, tanm
landnda, yni, bu lkelerle ilikilerin kesildiinde gelecektir,
dedi. Byle bir bozumay kkrtmann kolay olacan da
szlerine ekledi. Ribbentropun direnmesine ramen kesin bir
iarih tesbit etmedi. Anlalan bu ie ahsen H itlerin mdahale
etmesi gerekiyordu. Bunun zerine Nazi D ileri Bakan Mar
tn sonuna doru, on dokuz Marttan sonra, iki devlet adam
arasnda Brennerde bir grme yaplmasn teklif etti. Mussolini raz oldu. Ribbentrop Hitlerin Danimarka ve Hollanday
istil plnlarndan o srada hi sz etmedi. Bir mttefiki size
katlmaya zorlarken bile ona amamanz gereken birtakm sr
lar vardr.Ribbentrop Mussoliniye bir tarih syletemedi, ama savaa
girecei konusunda kendisinden sz ald. Ciano gncesinde y
le yaknyor: "N iyeti M ihver'i takviye etmek miydi? yle ise
bunu baard. Sumner Welles, Berlin, Paris ve Londray ziya
ret ettikten sonra 16 Martta yeniden Romaya dndnde
bambaka bir Mussolini ile karlat.
CVVellesln sonradan yazdna gre) Sanki stnden byk bir y k
atmt... Romaya yaptm ilk ziyaretin stnden geen iki hafta ie
risinde mi kesin kararn verdiini yoksa Ribbentrop'un mu ziyareti sra
snda t a l y a y savaa girmeye zorladn bilmiyorum. (26)

Bunun bilinmeyecek bir yan var myd ?

Ribbentrop zel treniyle Romadan ayrlr ayrlmaz akn
talyan diktatrn yeniden bir dncedir ald. Ciano 12 Mart
ta gncesinde unlar yazyor: Mttefiklere kar dvecei
konusunda fazlaca taahhde girmi olmaktan korkuyor. imdi
Jtleri taarruzdan vazgeirmeye alacak. Brenner geidinde
yaplacak toplantda bunu salayacan umuyor. Ciano da
onun kadar cahildir, ama durumu daha iyi grmektedir. Gnce
1063

sine unlar ekliyor. Duenin Hitlerin bysne kaplm ol

duu inkr edilemez. Bu bynn kk kendi yaradlnn de
rinliklerinde. Fhrer Dueden, Ribbentrop'un elde ettiinden
ok ey elde edecek." Bir bakma bunun doru olduu az sonra
anlalacakt.
Ribbentrop Berline dner dnmez 13 Martta Cianoya
telefon etti. Brenner grmesinin daha erken bir tarihte, 18
Martta yaplmasnn dnldn syledi, Mussolini kzd:
"Bu Almanlar amma da ekilmez herifler," diye bard. nsa
na soluk aldrmyorlar; dnmeye zaman brakmyorlar. Bu
nunla birlikte kabul etti.
(C ian onun o gn gncesine yazd nottan) Due ok sinirli. Bugne
kadar gerek bir savan olmyaca hayaliyle oyalanyordu. Kendisinin
darda kalaca bir savan yaknda kmas onu ok zyor ve, kendi
deyimiyle, utandryor. (27)

18 Mart 1940 gn sabah, karla kapl Alplerin altn

daki Brenner geidinde, kk bir snr istasyonunda, iki dikta
trn zel trenleri birbirine yaklat srada kar yayordu.
Grme, Mussoliniye iltifat olsun diye, Mussolininin kendi
zel vagonunda yapld. Ama hemen hemen yalnz H itler ko
nutu. Ciano grmeyi o gece gncesine yle geirmi:
Konferans deil monolog... Hitler konutu durmadan.,, Mussolini ilgi
ve saygyla dinledi. ok az konutu ve Almanya ile birlik olacam do
rulad. Yalnz zamann tayini kendisine ait olacak.

Mussolinin sonunda konuma frsatn bulunca ksaca sa

van sonuna kadar tarafsz kalamyacam kendisinin
de
bildiini syledi. Ingiltere ve Fransa ile ibirlii yapmas
imknszd. Onlardan nefret ediyoruz. Bu bakmdan talyann
savaa girmesi zorunludur." Hitler Mussoliniyi kandrmak iin
bir saatten fazla urat - talya akta kalmamak, ikinci dere
cede bir devlet durumuna dmemek" istiyorsa bunu yapmaly
d (28). Ama Mussolini ana soruna Fhrerin istedii ekilde ce
vap verdikten sonra hemen kaamakl yollar aramaya balad.
1064

A m a en byk problem tarih problemiydi,.. Bunun iin bir artn ger

eklenmesi gerekiyordu, talya wiyiee hazrlanmal idi... talya'nn du
rumu uzun bir sava srdrmeye elverili deildi...
Taarruzun gecikmesinde Almanya in bir tehlike olup olmadn
Fhrere sordu. Byle bir tehlike olduuna inanmyordu... (O zaman)
drt ay iinde asker hazrlklarn tamamlayacak ve arkadann sa
vaa girdiini grnce armayacaa ve yalnzca gsterilerle kalmyacakt... Daha birok eyler yapmak istiyordu. imdiyse o durumda de
ildi.*

Nazi Bakomutannn Bat hcumunu ertelemeye niyeti

yoktu. Bunu aka da syledi. Ama eer Mussolini Fransann
dalk gney blgesinde cepheden yaplacak bir hcumun hay
li kana mal olacan dnyorsa bunu da zecek kuram
sal birtakm fikirleri vard. Fransa - talyan Alp cephesini ge
riden evirmek zere askerleriyle birlikte neden svire snr
boyunca Rhone vadisine kadar kuvvetli talyan birlikleriyle ha
rekete gememeliydi? Bundan nce byk Alman Ordular,
kuzeyde Fransz ve ngiliz kuvvetlerinin zerine yklenmi
olacaklard. Hitler elbetteki talyann iini kolaylatrmak iin
elinden geleni yapacakt.
Dman IKuzey Fransa'da) yenilince talyann fiilen mdahale et
mek zaman gelmi olacaktr (dedi Hitler). Mdahaleyi zor bir nokta olan
Alp cephesinde deil baka yerden yapacaktr...
Savan kaderi Fransada tyin edilmi olacaktr. Fransa bir kere
yenildi mi o zaman Akdenizin efendisi talya olacak ve ngiltere bar
yapmak zorunda kalacakt.

Mussolininin asl savalarn Almanlar tarafndan verilme

sinden sonra ortaya kacak byle bir frsat karmak isteme
dii anlalyor.
.Due. Almanya zaferler kazanarak ilerlerken hemen mdahale ede
cei cevabn verdi... Zaman kaybetmtyecekti... Mttefikler Alman h
cumlaryla sarsldklar srada onlar dize getirmek iin gereken ikinci
darbeyi indirecekti.

te yandan da,
1065

Due Alman lerleyii yava olursa o zaman bekliyeceini syledi.'

Hitler'in bu ok korkaka pazarla kzmad anlalyor.

Mussolini, Cianonun dedii gibi; kkleri yaradlnn derin
liklerinde olan bir eyle nasl Hitlere balysa, ayn bilinme
yen nedenden tr de, Hitlerin Mussoliniye bal olduu sy
lenebilirdi. En yakn arkadalarna bile bal olmayan H itlerin
komik talyan ortana kar garip ve grlmemi bir ball
vard. Bu ballk hi bir zaman azalmad, tersine, iler kt
gittike ve bizim Romal Sezar n bana daha bir sr felket
ler geldike daha da kuvvetlendi. Kitabmzdaki zlmemi
muammalarn en ilginlerinden biridir bu dostluk.
N e olursa olsun imdilik nemli olan talya'nn artk sava
a girmeyi ciddi olarak kabul etmi olmasyd. H itlerden baka
birka Alman da, zellikle generallerden bir ksm bunu ok
nemli saymlard. Nazi Bakomutan imdi yeni istillar ze
rinde yeniden dnmeye balayabilirdi, tik istildan Kuzeydekinden dostuna ve mttefikine bir kelime bile sz etme
miti.

K O M PLO C U LA R

BR

D AHA

F O S L U Y O R L A R

Nazilere kar olan komplocular Liderin atlmas iin yeniden

generalleri kandrmaya altlar. Bu kez de Hitlerin kuzey
saldrsna girimesinden nce harekete geeceklerdi. Ancak
Hitler tarafndan elde edilen topraklarn muhafaza edilmesine
izin verecei zerine ngiliz hkmetinden teminat istiyorlard.
Avusturya, Sudetland ve 1914 Polonya snrna kadar olan top
raklar Almanyann elinde kalacakt. Oysa yeni Polonya snr
Polonya ulusunun ortadan kaldrlmasyla izilmiti.
Hassel ahsen byk bir cesaret gstererek bu tekliflerle
birlikte 21 ubat 1940 da svirede Arosaya gitti. Orada gn
cesinde Mr. X diye ad geen J. Lonsdale Bryans adnda bir
ngilizle grecekti. 22 ve 23 ubat gnlerinde byk bir giz
1066

lilik iinde drt grme yaptlar. Romadaki diplomatik evre

lerde kendisini azbuuk tantmay baarm olan Bryans, bu ki
tapta ad geen igzar ve biraz da amatrce bar araclarn
dan biriydi. ngiliz D ilerinde birtakm ilikileri vard. Hassell
kendisini grnce etkisi altnda kalmt. Binba Stevens ile
Yzba Bestin Hollandada Alman komplocularyla iliki kur
mak iin yaptklar teebbsn fiyaskoyla sonulanmasndan
sonra ngilizler bu iten biraz kukulanmaya balamlard.
Onun iin Bryans Alman temsilcilerinden kimin adna konutu
unu gsteren gvenilir bir belge istedi. O zaman Hassel ar
d.
"Arkamda kimselerin olduunu soylecek durumda dei
lim" dedi. "Yalnz unu syleyebilirim ki H alifaxn syleyece
i bir sz gerekenlerin kulaklarna gidecektir. (29)
Hassell bundan sonra Alman "muhalefetinin grlerini
ana hatlaryla yle izdi: Hitlerin byk asker harekta
girimeden nce, devrilmesi gerektii artk anlalmt; onun
atlmas tamamiyle bir Alman ii idi; Berlinde kurulacak
yeni Alman hkmetine kar ne ekilde davranlaca zerine
"ingilizler resm bir beyanda bulunmalydlar; rejimin dei
mesine balca engel 1918 hikyesi idi; Almanlar Kaizerin
tesliminden sonra balarna gelenlerin bir daha tekrar etmesi
ni istemiyorlar di. Hassell ile arkadalar, H itlerin devrilme
sinden sonra, Almanyaya ikinci Wilhelmin atlmasndan son
ra yaplan ilemin yaplamyaca zerine teminat verilmesini
istiyorlard.
Bundan sonra Bryansa bir muhtra verdi. Bu muhtray
kendisi ngilizce olarak hazrlamt. Belgede "Hristiyan ahla
kna, adalet ve hukuka, sosyal adalete, dnce ve vicdan z
grlne dayanacak yarnki dnya zerinde ok byk laf
lar vard, ama kesin bir ey yoktu. Hassell bu delice savan
en byk tehlikesi "Avrupann Boleviklemesidir, diyordu.
Bolevizmi Nazilikten daha byk bir tehlike sayyordu Hassel.
Barn tek art olarak da, H itlerin elde ettii yerlerin Alman1067

yaya braklmasn istiyordu. Avusturya ile Sudetlandn Alnanlardan geri alnmas herhangi bir bar grmesinde tart
lmayacakt bile; ve Almanya 1914 Polonya snrnda kalacakt.
Aka sylenmiyordu ama, bu snr Almanyann Rus snr
olacakt, nk 1914 de Polonya yoktu.
Bryans, Batdaki Alman taarruzu yakn olduuna gre s
ratle hareket etmek gerektiini kabul etti ve Hassellin muh
trasn Lord Halifaxa vereceini syledi. Hassell komplodaki
arkadalarma durumu haber vermek zere Berline dnd. Ger
i komplocular, Hasselin Mr. X inden ok ey beklemiyorlar
d, ama o srada daha ok *X Raporu denen eyle ilgilenmek
teydiler. Bu raporu, Abvehr3^ k i komploculardan Hans von
Dohnanyi, Dr. Mu elleri Vatikanda ngilizlerle yapt temas
lara dayanarak hazrlamt C ). Raporda, Papann ngiltere
nezdinde teebbste bulunarak ngilterenin yeni kurulacak Nazi
dman hkmete makul bar artlan ileri srmesini sala
maya hazr olduu yazlyd. Sonra da Hitlerin bu muhalifleri
ne gre, Kutsal Pederin Dou sorununun zmnde Alman
yay " desteklemesi gerekiyordu. Kurnaz Nazi diktatr Dou
sorununu silhl saldryla Almanya lehine zmt; imdi
de iyi kalpli Alman komplocular, Papamn kutsal araclndan
yararlanarak, ayn eyin ngilizler tarafndan kendilerine veril
mesini istyorlard.
X Raporu 1939-40 k srasnda komplocularn kafalarnda
byk bir yer tuttu. General Thomas, Ekimin sonuna doru bu
raporu da Brauchitsche gsterdi. N iyeti sonbaharda Hitler'in
batda bir taarruza gemesini Ordu Bakomutanna nletmekti. Ama Brauchitsch ks dinledi. Bu ii bir daha nne getirir
se kendisini tutuklayacan syledi. Byk ihanet bu diye
suratna bard.
Yeni Nazi saldrsnn hazrland bu srada, Thomas, X
Raporunu General Haldere gtrd. Belki bir ey yapar, diyor1 )

1002inci sayfaya bakiniz.

1068

du. Ama o umut da suya dt. Genel Kurmay Bakan komp

locularn en faallerinden biri olan Goerdelere Goerdeler Ge
nel Kurmay Bakanudan Brauchitschin yerine gemesini iste
miti byle bir zamanda Fhrere verdii askerce sz tut
mamak iin bir neden grmediini ve byle bir davran hakl
gsteremiyeceini syledi. nk,
ngiltere ile Franga bize sava iln etmilerdi. Bununla uralmas
gerekti. Bir uzlam bar anlamszd. nsan ancak ok hayati bir za
manda Goerdelerin istedii davran yapabilirdi.

Hassell, 6 Nisan 1940 tarihli gnce kaydnda, Halderin d

ncelerini Goerdelerin kendisine anlatt ekilde yazarken,
Aso, doch! diyor. Kendi sorumluluu sz konusu olduu
zaman szlanmaya balayan Halder zayf bir adam izlenimini
brakyor insanda, diye yazyor.
Byle bir izlenim doru olmayabilir. nk bu kitabn yaza
r, Halderin Nisann ilk haftalarnda Batdaki byk taarruz
hazrlklar zerinde yazd yzlerce ayrntl gnce kaydn in
celediinde Genel Kurmay Bakannn kta komutanlaryla g
rrken, Alman tarihinin bu en byk ve en cesur asker ha
rektnn son plnlarn kontrol ederken durumdan ok mem
nun olduu izlenimini almtr. Tuttuu gncede ihanet etmek is
tediini ya da vicdaniyle ekitiini gsteren en ufak bir belirti
yoktur. Her ne kadar Danimarka ile Norvee kar yaplacak
hcum konusunda kendisinin birtakm kukular olduysa da, bu
kukular daha ok asker nedenlerden ileri gelmiti. Snrlarn
Almanyann resmen garanti ettii ve hcum plnlarn bizzat
kendisinin hazrlad iki lke yni Belika ile Hollan
da ile drt kk lkeye kar giriilecek N azi saldrsnn
ahlk bakmndan doru olup olmad herhangi bir yazsnda
tartlm deildir.
tyi kalpli Almanlarn ge kalmadan H itleri devirmek
iin giritikleri bu son giriim de ite bylece suya dt. A l
manlarn iyi bar koullar elde etmek iin ellerine geen son
1069

frsatt bu. Brauchitsch ile HaIderin akladna gre, gr

me yoluyla bara varlmas generalleri ilgilendirmiyordu. Onlar da Fhrer gibi zorla dikte edilecek bir bara inanyorlard,
tabii byle bir bar ancak byk zaferden sonra dikte edilecek
ti. Ama ne yazk ki onlar, kak diktatrlerini devirmek fikrine
ancak byle bir zafer frsat ortadan bsbtn kalktktan sonra,
Mnih ve Zossendeki kadar kuvvetle, yeniden yaptlar. Gene
rallerin bu dnce ve karakter durumlar ilerdeki olaylar ve
efsaneler okunurken her zaman gz nnde tutulmal.

DANMARKA

VE

N O R V E N

ALINM ASI

Hitlerin Danimarka ve Norve istils plnlarn, birok yazar

savan en iyi saklanm srlarndan biri sayarlar. Ama bu ki
tabin yazarna gre, iki skandinav lkesinin, dahas ngiltere
nin bile, gafil avlanmasnn nedeni, uyarlm olmamalar deil
zamannda yaplan uyarmalara kulak asmam olmalardr.
Patrd kmadan on gn nce, ayn zamanda AbvDekre
alan Albay Oster, Berlindeki Hollanda asker ataesi Albay
J. G. Sasa, Almanlarn Weseruebung, plnlarn haber vermi
ve Sas da durumu hemen Danimarka deniz ataesi Yzba
Kzlsene bildirmiti (30). Am a rahatn karmak istemeyen
Danimarka hkmeti kendi deniz ataesinin verdii bilgiye
inanmam, Berlindeki Danimarka elisi ald haberi ahsen
tekrarlamak zere Kjlseni Kopenhaga gnderdii halde yine
de kimse bu haberi ciddiye almamt. Dahas, felketin arife
sinde, yni 8 Nisan akam, Norvein gney kylar aklarn
da Danimarkann hemen kuzeyinde Alman askerlerini
tayan bir nakliye gemisinin torpillendii haberi duyulduu s
rada, ve DanimarkalIlar byk Alman filosunun kendi adalarn
dan geerek kuzeye gittiini kendi gzleriyle grdkleri halde,
Danimarka Kral, yemek yerken gelen ve lkesinin tehlikede
olduunu gsteren bu haberleri glmseyerek geitirmiti.
1070

O srada yannda bulunan bir muhafz subaynn sonradan

anlattna gre, K ral bu haberlere hi inanmad. Nitekim,
yine bu subayn anlattna gre, yemekten sonra rahat ve ne
esi yerinde olarak Kral Tiyatrosuna gitti. (31)
Norve hkmeti de, Mart ay iinde. Berlindeki eliliin
den ve isvelilerden, Alman birliklerinin ve gemilerinin Kuzey
Denizinde ymak yaptklar haberini almt. 5 Nisanda da A l
manlarn yaknda Norvein gney kylarna karma yapacak
lar zerine Berlinden kesin bir haberalma raporu gelmiti. Ama
btn bunlara ramen. Oslodaki hkmet hi istifini bozmad.
Ayn yedisinde Alman sava gemilerinin Norve kylarndan
yukarya doru ktklar grld ve Ingiliz uaklarnn Skajerak Boaznn aznda bir Alman filosunu atee tuttuklar bil
dirildii halde, dahas, 8 Nisanda Ingiliz Amirallik Dairesi Lond
radaki Norve eliliine kuvvetli bir Alman filosunun N arvike
yaklamakta olduunun grldn bildirdii ve Oslodaki
gazeteler o gn Norve kylarnda Lillesandda bir Polonya denizalts tarafndan torpillenen R io de Janeiro adndaki nakliye
gemisinden kurtarlan Alman askerlerinin Bergeni Ingilizlere
kar savunmak zere oraya gittiklerini yazdklar halde, N or
ve hkmeti orduyu seferber etmek gibi ak tedbirler alma
y, limanlardaki mstahkem mevkileri takviye etmeyi,hava alan
larm kapatmay, ya da, en nemlisi, bakente ve balca ehir
lere giden dar boazlar hemen maynlayvermeyi gereksiz say
mt. Eer bunlar yaplm olsayd tarih bambaka bir yol
izlemi olurdu.
Nisann l ine doru Londraya, Churchillin deyimiyle, k
t haberler gelmeye balamt. 3 Nisanda Ingiliz Sava Kabi
nesi son haberalma raporlarn ve zellikle Almanlarn skandi
navyada harekta balamak zere kuzey limanlarnda byk
asker kuvvetler toplamakta olduklar zerine Stockholmden
geien raporu grt. Ama gelen haberin pek ciddiye alnma
d anlalyor, iki gn sonra, Nisanm 5inde, ilk Alman de
nizalt ikmal gemileri denize aldklar: srada, Babakan Cham1071

berlain bir deme verdi ve Hitlerin, ngiliz ve Franszlarn he

nz hazr bulunmadklar Bat cephesine hcum etmeyi gze
alamad iin otobs kardn syledi. Ama az sonra da
bu sz sylediine piman oldu. ( s)
Churchille gre bu srada Ingiliz hkmeti H itlerin Baltk
ve Kuzey Denizindeki hazrlklar, yalnzca Narvlkten yaplan
demir sevkyatn durdurmak iin ngi'lizlerin Norve sularn
maynlamas ve bu liman belki de gneydeki limanlan, igal
etmesi halinde Ingilzlere gereken darbeyi indirmek iin yapt
na inanmak istiyordu.
Aslnda byle bir igal hareketi Ingiliz hkmetinin de akima
gelmiyor deildi. Amirallik Birinci Lordu Churehill yedi aylk
bir ekimeden sonra Norvee giri yerlerinin maynlanmas
iin Sava Kabinesinden ve M ttefik Sava Kurulundan 8 N i
sanda, izin almt. Bu harektn ad W ilfred di. Narvikten
yaplan demir sevkiyatnm bu ekilde kesilmesine Almanlar elbetteki iddetle kar koyacaklard. Bunu nlemek iin ufak bir
ngiliz - Fransz kuvvetinin N a n ik 'e gnderilmesi ve bu kuvve
tin yakndaki sve snrna kadar yrmesi kararlatrlmt.
Churchillin anlattna gre, Trondheim, Bergen ve daha g
neyde Stavanger limanlarm dmana kapatmak zere bu
limanlara karmalar yaplacakt. Bu plnn da ad Pln R-4
d. (32)
Bylece, Nisann ilk haftas iinde Alman askerleri N or
vee gitmek zere eitli sava gemilerine bindirilirken, Ingiz
askerleri de sayca az olmakla birlikte, ayn yerlere gnderilmek
zere Clydedaki nakliye gemilerine ve Forthdaki kruvazrle
re bindiriliyorlard.
Hitler 2 Nisan gn leden sonra Goering, Raeder ve Fal(* ) tik Alman kmal gemisi 3 Nisan gecesi saat 2 de Narvtke
doru yola kt. Alm anyann en byk tankeri 6 Nisanda Murmanskdan hareket etti. Ruslar geminin yaktn memnunlukla vermiler ve yola
kmasna gz yummulard.

1072

kenhorst ile uzun bir toplant yaptktan sonra Weseruebmg'un

9 Nisan sabah saat 5.15 de balayacan bildiren resm emri
kartt. O gn kartt baka bir emirde de gal srasnda
Danimarka ve Norve Kurallarnn lkelerinden kamalar her
ne ekilde olursa olsun nlenecektir, dedi (33). OKW ayn gn
D leri Bakanlna bu srr bildirdi. Ribbentropa uzun bir
emirname verildi. Bu emirnamede Ribbentroptan, Alman silh*
li kuvvetlerinin Danimarka ve Norvee varr varmaz bu lkele
rin savamadan teslim olmalarna allmas ve Hitlerin son
saldrs iin bir bahane bulunmas isteniyordu. (34)
Oynanacak oyunu yalnz D leri Bakanl hazrlayacak
deildi. Donanma da katlacakt. Jodl, 3 Nisanda gncesine yaz
d yazda, ilk gemilerin ayrlmas srasnda, Norvelileri bu
kadar ok Alman sava gemilerinin sularnda bulunmasndan
kukulandrmamak iin nasl bir dalavere evirmek gerektiini
dnmektedir. Aslnda bu kk noktay Donanma zaten z
m bulunuyordu: Alman sava gemilerine ngiliz sava gemi
leri gibi seyretmeleri emri verilmiti gerekirse ngiliz bay
ra ekeceklerdi! Gizli Alman Donanma Komutlar arasnda
yle bir emir var: Norvein istilsnda kullanlacak Aldatma
calar ve Maskelemeler. (35)
OK G Z L
Limana Girerken Nasl Davranlacak
Btn gemiler karartlacaktr... ngiliz maskesi olabildiince uzun
bir sre muhafaza edilecektir. Norve gemilerinin Morsla verdii sinyal
lere ngilizce cevap verilecektir. Cevaplarda aadaki cmleler kullan
lacaktr:
,
Cailing at Bergen for a short visit. N o hostiie ntent.: (Bergene
ksa bir ziyaret iin geliyoruz. Dmanca bir niyetimiz yok)
...Gemi adlar soruldukta ngiliz gemilerinin adlan verilecektir.
Koeln H.M.S. Cairo.
Koenigsberg H.M.S, Calctta... (vb)
ngiliz sava bayraklarn aydnlatacak ekilde tertibat alnacaktr...
Bergen iin,,, filolanmzdan biri yanndan geen bir geminin sorusu
na mruz kalrsa aadaki ekil prensip olarak uygulanacaktr:

t073

F : 68

Gemi ad sorulduunda : (Koene sorulursa) H.M.S. Cairo

Dur emrine : (1 ) Ltfen sinyali tekrar ediniz. (2) Sinyalinizi anla
yamyorum.
Ate uyarm halinde : Ate etmeyin. ngiliz gemisi. Good Frlend.-
Nereye, ne amala gidildii sorulursa : Bergen'e gidiyoruz. Alman
gemilerini yakalayacaz. (* )

Ve 9 Nisan sabah, tam saat 5.20de (Danimarkada 4,20

di) gnein domasna bir saat kala, Kopenhag ve Oslodaki A l
man elileri, tam yirmi dakika nce D leri Bakanlarn ya
taklarndan urattktan sonra (Ribbentrop bu iin Alman as
kerlerinin geldii saate raslatlmas iin tam zamannda yapl
masn istemiti) Danimarka ve Norve hkmetlerine, Alman
himayesinin hemen, kar komlmakszm, kabul edilmesini is
teyen birer Alman ltimatomu sundular. ltimatom, diplomasi
dalaverelerinde artk kaarlanm ve ustalam olan H itler ile
Ribbentropun o zamana kadar yazdklar belgelerin en kstahasyd. (37)
Muhtrada, Almanyann, Danimarka ve Norvei IngilizFransz igaline kar korumak zere yardma geldii bildiril
dikten sonra yle deniyordu:
B u bakmdan, Alm an askerleri Norve topraklarna birer dman
olarak ayak basm deillerdir. Alman Yksek Komutanl, Alman as.,
kerterinin gal ettii yerleri, zorunlu kalmadka, ngiltereye kar birer
s olarak kullanmyacaklardr... Tersine, Alman askeri harektnn ama
c yalnzca, kuzeyi, Norve slerinin ngiliz - Fransz kuvvetleri tarafn
dan igal edilmesi tehlikesine kar korumaktr....
....Almanya He Norve arasnda bugne kadar srp gelmi olan
iyi ilikileri gznnde bulunduran Alman hkmeti, alaca tedbirlerle
Norve Kratlnn toprak btnln ve siyasi bamszln ne bugiln
ne de gelecekte bozmak niyetinde olmadn Norve Krall hkmetine
bildirir...
( ) Grand Am iral Raeder, Nuretnberg mahkemesindeki sank san
dalyasnda bu gibi taktiklerin savan meru hileleri olduunu ve hu
kuken buna itiraz edilemeyeceini ileri srerek kendisini hakl karma
ya almtr. (36)
1074

Bundan tr, Alman hkmeti, Norve hkmeti ile Norve halk

nn herhangi bir kar koyma hareketiyle karlamayacan umar. H er
hangi bir kar koyma eldeki btn imknlarla bastrlacaktr... ve dola
ysyla yalnzca yararszca kan aktlm olacaktr.

Almanlar umduklar davranla yalnz Danimarka'da kar

latlar. Ama Norve'te yle ey olmad. k i lkedeki eliden
de ilk mesajlar gelmeye balaynca durum Whelmstrras8ede he
men anlald. Kopenhagdaki Alman elisi sabah saat 6.34 de
Ribbentropa ektii telgrafta DanimarkalIlarn bir protesto
ite birlikte btn isteklerimizi kabul ettiklerini" bildirdi. Oslo'
daki eli Curt Brauerden ise bambaka bir haber gelmiti.
Saat 5.52 de, yni Alman ltimatomunun verilmesinden otuz
iki dakika sonra, eli Berline Norve hkmetinin arabuk al
d karar bildirmiti: Kendi isteimizle teslim olmayacaz;
mcadele balamtr bile. (38)
Bizim kstah Ribbentrop kplere bindi ("). 10.55 de Brauere ok acele bir telgraf ekti: Norve direnmesinin bsb
tn anlamsz olduunu hkmete bir daha syleyiniz.
Zavall elinin yapaca bir ey kalmamt artk. Norve
Kral ile hkmet ve parlmento yeleri o srada bakentten
ayrlmlar, kuzeydeki dalara kamlard. Durumlar umutsuz
da olsa direnmeye karar vermilerdi. Nitekim, Alman gemileri
( ) Bu kitabin yazar N azi D leri Bakannn o sabahki halini hi
unutmaz. Ribbentrop D leri Bakanlndaki zel basn toplantsna ka
bara kabara girmiti. zerinde parlak bir niforma vard, ve gnceme yaz
dm gibi, sanki dnyalar benim, diyordu. Birden bard: Fhrer ceva
bn vermitir. Almanya, Danimarka'yla Norvei Mttefiklere kar ko
rumak iin bu lkeleri igal etmitir ve bu lkelerin tarafszln sonuna
kadar savunacaktr... Bylelikle Avrupamn erefli bir paras kesin bir
kntden kurtarlmtr.
Berlin gazetelerinin hali o gn grlecek bir eydi. Boersen Zeitung;
ngiltere kk uluslarn llerine basarak yryor. Alm anya zayf dev
letleri ngiliz ekyasndan koruyor... Norve, kendi halknn zgrl
n salayacak olan Alman harektnn hakl
olduunu anlamaldr.
Hitlerin kendi gazetesi Voelkischer Beobachter ise u koskoca bal
atmt : A L M A N Y A S K A N D N A V Y A Y I K U R T A R IY O R !
1075

sabah olup da meydana knca, her yerde olmasa bile, birtakm

yerlerde direnme balamt bile.
DanimarkalIlarn durumu daha da umutsuzdu. Kck g
zel adalarm korumalar imknszd. lke ok kk, ok dz
d: En byk paras olan Jutlaad ise Hitlerin motorize kuvvet
lerine apakt. Norvete olduu gibi, Kiraln ve hkmetin ka
aca dalar yoktu. Ayrca ngiltereden de yardm gelemezdi.
DanimarkalIlarn bu gibi durumlarda sava gze alamyacak
kadar uygar olduklar sylenirdi; ama hi de yle olmad. Ordu
Bakomutan General W. W. Pryor dmana kar koyulmasn
dan yanayd, ama Babakan Thorvald Stauning ile D leri
Bakan Edvard Munch ve 8 Nisanda kt haberi duymu olan
Kr al, Generalin seferberlik isteini reddettiler. N e Danimarka
Donanmasnn, ne de ky bataryalarnn, Alman asker nakliye
gemileri burunlarnn ularndan geerlerken ve bu gemileri pa
rampara etmek imknlar da ellerindeyken bir top bile patlat
mam olmalarnn nedenini bu yazar, Kopenhagda inceleme
yaptktan sonra bile anlayamamtr. Ordu Jutlandda birka
arpmaya giriti. Kiraln muhafz askerleri Bakentte Kral
saray evresinde birka el silh attlar ve birka yaral da ver
diler. DanimarkalIlar, sabah kahvaltlarn ederlerken her ey
olup bitmiti bile, Kral, hkmetin dne uyarak, ama Gene
ral Pryoru dinlemeden, teslim olmu ve o srada az bir direnme
de olduysa onun da kesilmesini emretmiti.
Danimarkann srpriz ve dalavereyle alnmas iin gere
ken plnlar, ele geen Alman Ordu kaytlarndan anlaldna
gre, byk b'r titizlikle hazrlanmt. Danimarka harektn
dan sorumlu kurmay heyeti bakan General Kurt Himer, ba
kenti tanmak, asker nakliye gemisi Hansestadt Danzig'in yana
aca bir rhtm ile birka malzeme ve radyo vericisini naklede
cek bir kamyon bulmak zere 7 Nisan gn sivil kyafetle tre
ne binerek Kopenhag'a gelmiti. Tabur komutan da byk
bir ehrin alnmas iin bir tabur asker yeterli grlmt
1076

arazinin plnn karmak zere iki gn nce sivil elbiseyle ay

n yere gelmi bulunuyordu.
Bu bakmdan General ile tabur komutannn hazrladk
lar plnlarn hi bir engelle karlamadan uygulanm olma
sna hi amamal. Asker nakliye gemisi gn domadan az n
ce Kopenhaga geldi. Liman koruyan mstahkem mevkilerdeki
toplarn ve ehrin gbeinde Langelinie rhtmna bal Dani
marka karakol gemilerinin nnden geti. Rhtm, Danimarka
Ordusunun bulunduu kalenin ve Kiraln oturduu Amelienborg Saraynn az tesindeydi. Her iki yer de. kayda deer bir
kar koyma ile karlalmadan kk tabur tarafndan ar
abuk ele geirildi.
Kral, birka el silah atld srada Bakanlaryla toplant
hlinde bulunuyordu. Bakanlarn hepsi de kar koymamak
tan yanaydlar. Yalnz General Pryor savaa izin verilmesini
istiyordu. Hi olmazsa Kiraln ele gememesi iin Hoveltedeki
en yakn askeri kampa kamas gerekti. Ama Kral Bakanla
rnn szlerine uydu. Bir grg tannn ifadesine gre, Asker
lerimiz ok savatlar m? diye sorunca, Pryor savamadkla
r cevabm verdi. (*) (39)
Danimarkann ltimatoma verecei cevap geciktike Ge
neral Himer sinirlenmeye balad. Hamburgda kurulmu olan
Birleik Harekt Dairesi Karargahna telefon etti Danimar
ka makamlar Almanya ile telefon konumalarn kesmeyi akl
etmemilerdi ve kendi anlattna gre (40), DanimarkalI
lar teslime zorlamak zere Kopenhag zerinde birka bombar
dman uann uurulmasn istedi. Konuma ifreliydi. Luf\wffc, Himer, ehrin bombardman edilmesini istiyor sand ve
az sonra bunu yapacan vaad etti neysek! bu yanllk son
dakikada dzeltildi. General Himer, Danimarka bakentinin
zerinde uan bombardman uaklar etkisini gstermekte gei ) Danimarkann btn zayiat on l ve yirmi yaralyd. A l
nanlar yirmi kii kadar zayiat vermilerdi.
1077

cikmedi; hkmet, Alman isteklerini kabul etti, diyor.

Hkmetin teslim olduunu Danimarka askerlerine rad
yo ile bildirmek sordu, nk mahalli radyo istasyonlar saba
hn bu saatinde daha almaya balamamlard. Bu problem
de yle zld: Alman taburu gelirken beraberinde Danimar
ka radyosunun dalga uzunluunda yayn yapacak bir verici is
tasyon getirmiti. General Himer bu vericiyi bir kamyona koyayarak kaleye kartm, oradan yayna balatmt.
leden sonra, saat 2 de General Himer, yanma Alman el
isi Cecil von Renthe - Fini alarak Danimarka Kiraln ziya
rete gitti. Kiraln, Krall filan kalmamt, ama hazret bunun
farknda deildi. Ordu arivlerinde bu grmenin bir tutana
var:
Yetmi yandaki Kral ok zgnd, ama yine de zntsn gs
termemeye alyor ve herkesin iinde soukkanl ln muhafaza ediyor
du. H er yan tirtlr titriyordu. Kendisinin ve hkmetinin lkede bar
ve dzeni korumak ve Alman askerleri ile lke arasnda herhangi bir
atmay nlemek iin elinden geleni yapacan syledi. lkesinin ba
na yeni felketler getirmek stemiyordu.
General Himer, Kiraln huzuruna
byle bir grevle gelmi olma
sndan tr ahsen ok mteessir bulunduu, ama yalnzca bir askere
den grevi yapt cevabm verdi... Biz dost olarak geldik, vb. Kral
muhafz taburunu muhafaza edip etmiyeceini sorduunda, General H i
mer... Fhrer'in buna izin vereceinden phesi bulunmad cevabn ver
di. Bundan emindi.
Bunu duyan Kiraln ii biraz rahatlad. Grme srasnda... Kral
biraz daha ferahlad ve sonunda General Himere unlan syledi: 'Ge
neral. br asker olarak size birey syliyebllir miyim? Asker askere ko
nuuyoruz : siz Alm anlar inanlmayacak bir ey yaptnz! Bunun muhte
em bir i olduunu kabul etmek gerekir!'

Tam drt yl, savan ak deiinceye kadar, Danimarka

Kral ile yumuak, uygar ve rahatna dkn bir ulus olan Da
nimarkalIlar Almanlarla olduka iyi geindiler. Danimarka r
nek bir protektora oldu. Almanlar balangta Kirala, hk
mete, mahkemelere, parlmento ve basna bile grlmemi bir
zgrlk tandlar. Danimarka'da yavan yedi bin Yahudiye
1078

bile bir sre dokunmadlar. Ama, DanimarkalIlar m, istila edi

len halklarn biroundan sonra da olsa akllar balarna gel
meye balad ve durumlar yldan yla ktletike vahilikleri
de ayn derecede artan Ttn efendileriyle, kendi deyimlerine
gre, daha fazla bal bir ibirliine imkn kalmadn
eref ve namuslarndan ok ey kaybettikten sonra anlad
lar. Yine o srada, Almanlarn artk sava kazanamyacaklarin
ve, biroklarnn balangta korktuklar gibi, Danimarkann
Hitlere bal bir devlet olarak sulandrlamyacan da anla
mlard. te bundan sonra direnme hareketine baladlar.

NO R V E 'TLE R

KARI

KOYUYOR

Norveliler, daha balangta kar koymaya baladlar her

yanda deil elbet. sveten tren yoluyla gelen demir cevherinin
boaltld N arvikte, garnizon komutan, yukarda grd
mz gibi ( ), Quislingin koyu taraftar Albay Konrad Sundlo
idi. Sundlo bir tek silah atmadan Alnanlara teslim oldu. Ama
Donanma komutan o cinsten bir adam deildi. Limandaki iki
eski gemiden biri olan Eidsvold, on Alman Muhribi uzun fiyorun azna yaklat srada bir uyarma topu att ve muhriplere
kendilerini tantmalar iin sinyal verdi. Bunun zerine Alman
muhrip filotillasnn komutan Tuamiral Fritz Bonte, Norve
lilerden teslim olmalarn istemek zere denize bir sandal indir
di. Bu srada Alman deniz subaylarnn, sonradan savan ku
ral tanmadm ileri srerek savunduklar bir Alman hiylesine
bavuruldu: Sandaldaki subay Norvelilerin kar koyacaklarn
sinyalle Alman Amiraline bildirince, Amiral yalnzca sandaln
gemiden ayrlmasn bekledi ve sonra hemen Eidsvlda. bir tor
pil sallad. kinci Norve gemisi Norge de bunun stne ate
at, ama o da arabuk susturuldu. U yz Norveli ld ()
( )

1044nc sayfaya bakma.

1079

hemen hemen iki geminin btn mrettebat. Sabah saat 8 de

Narvik Almanlarn eline gemiti. On muhrip ngiliz Donanmas
maskesi altnda limana girmi, yalnzca iki taburluk Nazi as
keri ehri igal etmeye yetmiti. Taburun banda H itlerin Bi
rahane Darbesindenberi arkada olan Bavyeral Tugeneral
Eduard Dietl vard. Dietl ertesi gn N arvikte iler bozulun
ca gvenilir ve cesur bir komutan olduunu isbat edecekti.
Uzun Norve Bat kysnn ortasndaki Trondheimda hemen
hemen ayn kolaylkla alnd. Alman Donanmasnn gemileri,
balarnda ar kruvazr Hipper olmak zere fiyordan getii
srada liman koruyan bataryalar ate etmediler ve Hipper
ile drt muhripte bulunan askerler hi bir mdahale ile kar
lamadan ehrin rhtmna ktlar. Baz mstahkem mev
kiler birka saat, yaknlarndaki Vaemes'de bulunan hava ala
n ise iki gn dayand; ama btn bu dayanmalar ok byk
deniz gemilerinin ve denizaltlarnn barnaca bu ok gzel
limann, demir cevheri nakliyatnn Ingilizler tarafndan kesil
mesi halinde Almanlarn kullanmay dndkleri Kuzey-Merkez Norve - sve demiryolu balang istasyonunun igalini
nliyemedi.
Bergen, Norvein ikinci byk limanyd. Trondheimdan
drt yz kilometre kadar aada bulunuyordu ve Bakent
Osloya bir d emir yoluyla balyd. Burada da az bir kar koy
ma oldu. Liman koruyan bataryalar Koenigsberg kruvazrnd ve yardmc bir gemide ar hasar yaptlar. Ama teki ge
milerde bulunan askerler rahata karaya ktlar ve ehri
leden nce igal ettiler. Direkt Ingiliz yardm zavall N or
velilere ilk olarak Bergende ulat. leden sonra on be de
niz bombardman ua Koenig-ibergi batrd. Bylece Koengsberg sava iinde hava hcumunda ilk batrlan gemi oldu. L i
mann dnda ngilizlenn drt kruvazr ve yedi muhripten
oluan kuvvetli bir donanmas vard. Bu donanma kk Alman
deniz kuvvetini kolayca yenebilirdi. Am a tam Umana girerken
Amirallikten bir emir geldi: hcumdan vazgeilecekti. Mayn
1080

ve hava bombardman tehlikesi vard. Churehill bu karar ver

diine sonradan piman oldu. Bu emir, ok nemli gnlerde Ingilizlere ok pahalya mal olacak ekingenliklerinin ve yarm
tedbirlerinin ilk belirtisiydi.
Gney kysnda Stavanger liman yaknlarnda bulunan
Sola hava alan, Norve makinal tfek yuvalar susturulduk
tan sonra iyi bir uaksavar savunmas yoktu yere Alman
paratleri indirilmek suretiyle alnd. Bu alan Norvein en
byk hava alanyd. Luftwaffe iin ok byk bir stratejik
nemi vard. nk, bombardman uaklar buradan hem Nor
ve kylarna yaklaacak ngiliz Donanmasn, hem de Kuzey
tngilteredeki ngiliz deniz slerini de bombalayabilirlerdi. A l
manlar bu alan ele geirmekle Norve'te hava hakimiyetini
kurmu oldular. ngilterenin herhangi bir karma hareketini
de bylece nlediler.
Gney kysndaki Kristiansand Almanlar karsnda olduk
a iyi direndi. K y bataryalar Karhruhe adl hafif kruvaz
rn ynettii Alman filosunu iki kere pskrtt, ama Alman
uaklar hemen bataryalar susturdular ve liman le zeri i
gal edildi. Yalnz o gece limandan ayrlan Karlsruhe bir Ingiliz
denizalts tarafndan torpillendi ve batacak kadar byk bir
yara ald.
le zeri, ya da leden sonra, Skajeraktan Kuzey Kut
buna kadar kan 1,250 kilometrelik Bat ve Gney kylarnda
be byk Norve ehri ve liman ile bir hava alan Almanla
rn eline gemi bulunuyordu. gal, Ingilizlernkinden ok k
k bir donanmann tad bir avu askerle baarlmt. Ce
saret, hiyle ve srpriz Hitlere ok aza malolan bir zafer ka
zandrmt.
Ama, askeri kuvvet ve diplomasi, asl ele geirmek s
tedii Osloda hi umulmayan belalarla karlat.
8-9 Nisan gecesi Alman eliliinin setii bir karlama
heyeti sabaha kadar Alman Donanmasnn ve askeri nakliye ge
milerinin gelmesini bekledi. Balarnda deniz ataesi Yzba
1081

Schreiber vard. O srada ileri bandan akn olan eli Dr. Brauer de arada srada heyete katlyordu. Alman deniz ataesi
yardmclarndan bir subay da bir deniz motrne binmi, kr
fezde dolap duruyordu. Banda Luetzovo (H itler Deutsch
land'm adm Luetzowa evirmiti. Deutschand adn tayan
bir geminin batmasn istemiyordu) ile yeni Amiral gemisi Blueserin bulunaca Alman Donanmasna klavuzluk edecekti.
Heyet saatlerce bouna bekledi. Byk gemiler bir trl
grnmyorlard. Yetmi be kilometre uzunluktaki Oslo Fiyorunun giri yerinde filonun karsna Olav Trygverson, adnda
bir mayn gemisi km, bir Alman mayn gemisini batrm ve
Emden adl hafif kruvazr de hasra uratmt. Alman f i
losu ky bataryalarn susturmak iin karaya ufak bir kuvvet
kardktan sonra fiyordda seyrine devam etmiti. Oslonun y ir
mi iki kilometre gneyinde sularn on be mil darald yerde,
yeni bir belya daha att filo. Eski Oskarsborg tabyasnn bu
lunduu bu yerin savunucular Almanlarn umduklarndan da
ha cesur ktlar. afak skmeden az nce tabyadaki 28 san
timlik Krupp toplar Luetzov ve Bluecher zerine ate atlar
ve kydan torpiller atld. 10.000 tonluk Bluecher, iindeki cep
hanelerin de patlamasyla alevler iinde yanarak batt. 1,600
kii ld. Bu arada, Kral ve hkmeti yakalamak ve baken
tin ynetimini ele almak iin gelen Gestapo ve ynetici memur
lar da (evraklaryla birlikte) bouldular, Luetzou) da yara al
d. Ama batmad. Bluecher de bulunan filo komutam Tuami
ral Oskar Kunmetz ile 163nc Piyade Tmeni komutan Gene
ral Ervvin Engelbecht yzerek kyya ktlar ve Norveliler ta
rafndan esir edildiler. Bunun zerine bozguna urayan A l
man filosu yaralarm sarmak zere geriye dnd.. Sonu ola
rak hedefine varamad, yni Norve bakentini alamad. Ertesi
gne kadar da bir daha geriye dnemedi.
Osloyu, mahalli savunma tertibat olmayan hava alanna
indirilmi ufak bir Alman kuvveti ele geirdi. Norve Kral aile
si, hkmet ve parlmento yeleri, teki limanlardan gelen kor-

1082

bun haberleri ve Oslo Fiyor'undan gelen top seslerini iitince

sabahleyin saat 9,30 da zel bir trene binmiler, Bakentten yz
yirmi kilometre kuzeyde bulunan Hamar'a hareket etmilerdi.
Norve Bankasnn altnlar ile dolu olan yirmi kamyon ile D
leri Bakanlnn gizli evrakm tayan kamyon da ayn
saatte yola kmlard. Bylelikle Oskarsborg'daki garnizonun
cesur davran, H itlerin Norve Kral ile hkmetine ve al
tnlarna elkoyma plnlarm altst etmi oldu.
Ama Oslo'da tam bir korku vard. ehirde az sayda N or
ve askeri bulunuyordu, ama henz savunma durumuna gei
rilmemilerdi. Asl nemlisi, Fomebu yaknndaki hava alanm
kapatmak iin hi bir ey yaplmamt. Oysa alana giden yol
birka eski otomobille pek iyi kapatlabilirdi. Bir gece nce A l
man hava ataesi Yzba Spiller parat askerleri karla
mak zere buraya gelmiti. Donanma ehre girince parat
ler de buradan geleceklerdi. Gemiler limana giremeyince Alman
elilii Berlin'e acele bir mesaj gndermi, umulmayan durumu
bildirmiti. Mesaja heme cevap gelmiti: Fornebuya az sonra
paratler ve hava piyadeleri indirilecekti. le zeri be b
lk kadar asker indirildi. Bu askerlerin ellerinde yalnzca hafif
makinal tfek bulunduuna gre bakenteki Norve askerleri
pekla bunlarn haklarndan gelebilirlerdi. Am a bugne kadar
bir trl anlalmayan nedenlerden tr Osloda byk bir
kargaalk vard bu askerler ne bir araya gelebildiler, ne de
bir ey yapabildiler. Gstermelik kabilinden bir Alman piya
de kuvveti nde uydurma bir askeri bando, mecburi yryle,
ehre girdi. Norvein son ehri de bylece dt. Ama Norve
dmedi: dmemiti daha.
9
Nisan gn leden sonra Norve parlamentosu, yn
Storting, Hamarda topland zaman, iki yz milletvekilinden
ancak be kii kalmt. Bu be kii de Alman askerlerinin yak
lamakta olduu haberi zerine akamst saat 7,30 da dald
ve douya sve snrma yakn Elveruma hareket etti. Ribbentrop, Dr. Brauerden Kralla grmesini isteyip duruyordu.
1063

Norve Babakan ise Alman askerlerinin gneyde olduka emin

bir mesafeye ekilmeleri artyla buna raz olmutu. Oysa A l
man Bakan bunu kabul edemezdi.
Bu srada yeni bir Nazi hilesi hazrlanmaktayd: Hava
ataesi Yzba Spiller, nat Kral ile hkmeti ele geirmek
iizere Fornebu hava alannda Ham ara iki Alman parat b
l gndermiti. Byle bir hareketi baarmak iten bile deil
di, nk Norve askerleri Almanlarn Osloya girmelerini n
lemek iin bir tek kurun bile atmadklarna gre Hamarda
herhangi bir kar koyma olamazd. Bu dnceyle arka arkaya
otobslere bindirilmi iki blk asker sanki birer turistmiler
gibi evrelerine baka baka Hamara doru yollandlar. Ama
Norve Ordusunda baka subaylara benzemeyen biri vard:
Piyade Kuvvetleri Ba Mfettii Albay Ruge. Bu Albay Kratla
birlikte kuzeye gitmi ve kaak hkmeti korumak amacyla
Hamar yaknnda alelacele toplad iki piyade taburu ile yolu
tkamt. ki otobs yolda durduruldu ve arpma hemen ba
lad. Spiller ar surette yaraland. Almanlar daha birok kayp
lar verdikten sonra Osloya dnmek zorunda kaldlar.
Ertesi gn, Dr. Brauer ayn yoldan Kral grmeye gitti.
Eski zaman diplomatlarndan olan Alman elisi oynad rol
den hi memnun deildi. Ama Ribbentrop ille de Kratla konu
up hkmeti teslim alacaksn diye tutturmutu. Hemen o sra
larda Osloda geen birtakm olaylar da Braueri iini gle
tirmiti. Quisling bir gece nce ortaya km, Almanlarn ba
kenti aldklarna emin olunca Radyo istasyonuna doru yr
m, kendisini yeni hkmetin Bakan iln ederek btn N or
velilerden kars koymann derhal durdurulmasn istemiti.
Brauer bu hareketi pek anlayamamt ama Berlin, sonradan
bile, anlayamad byle bir hareketin Almanlarn Norvei
almak iin harcadklar abay sfra indireceini biliyordu. Ga
riptir ki Quislingin bu ihaneti Norveliler iin bir utan ol
du, ama Norvelileri de kar koymaya kkrtt. Hepsi de birer
kahraman kesildiler.
m s j.

Norve Kral V II Haakon, yirminci yz ylda seimle tah

ta gemi tek krald ve Norvelilerin de be yz yldan beri
ilk olarak krallar vard 0 ). Dr. Brauer ile Kral V I I inci Haa
kon 10 Nisan gn leden sonra saat 3 de Elverum adndaki
kk bir kasabann okulunda bulutular. Kitap yazarnn son
radan Kralla yapt grmeden, Norve kaytlarndan ve Dr.
Brauer''in gizli raporundan (ele geen Alman evrak arasndadr) yararlanlarak bu konumada geenleri burada anlatmak
mmkn olacaktr: Kral bir hayli ekindikten sonra Alman el
isini D leri Bakan Dr. Halvdan Kohtun yannda kabul
eti. Brauer Haakonu yalrz grmek isteyince Kral, Kohtun
muvafakatiyle buna raz oldu.
Ald tlimata uyan Alman elisi. K ral hem phphiedi hem de korkuttu. Almanya Norve hanedann yerinde b
rakmak istiyordu. Haakonda istenilen ey yalnzca bir gn
nce kardeinin Kopenhagda yaptn yapmayd. Wehrmachta, kar koymak delilikti. Bo bouna Norve kan dk
lecekti. Kraldan, Quisling hkmetini onaylamas ve Osloya
dnmesi isteniyordu.Sert, demokratik ruhlu ve ayn zamanda
disiplinli bir adam olan Haakon bu zor zamanda bile anaya
saya uyarak. Kiraln siyasi kararlar veremiyeceini Alman dip
lomatna anlatmaya alt. Byle bir karar ancak hkmet
verebilirdi ve imdi hemen hkmete danacakt. Sonra Koht
da grmeye katld ve hkmet kararnn Osloya dndnde
Brauere telefonla bildirilmesine karar verildi.
Haakon siyasi kararlar veremezdi ama bu kararlan etki
leyebilirdi. Alnanlara verilecek tek bir cevap vard. Kral h
kmet yelerini Elvurum yaknlarnda Nybergsund kynde
basit bir kahvede toplad. Brauerin ayrlmasndan sonra Al(* ) Norve drt yzyl Danimarkann, sonra da yz yl sve'in bir
paras olmutu. 1905 de sve'ten ayrld ve halk Danimarka Prensi Carl
Norve Kral seti. Sonradan b Kra), Kral V II inci Haakon adn ald.
V II inci Haakon 9 Nisan 1940 sabah A imanlara hemen teslim otan D a
nimarka Kral X uncu Christiann kardeiydi.

1085

manlarn kendisini ani bir hcumla yakalamalarndan korku

yordu.
...Kendi bakmndan Alm a isteklerini kabul edemem (dedi)... By
le bir tutum otuz be yl kadar nce bu lkeye geldiimdenberi Norve
Kral olarak dev saydm her eyle atr... Bu aklamamn hkme
tin kararn etkilemesini ya da kararn bu aklamaya dayanmasn iste
mem. Ama, ne halkmzn ne... de halkn Stortingdeki temsilcilerinin g
vendii Quis)ingi Babakan olarak tyin ederim.
A m a hkmet Alman isteklerini kabul etmeye karar verirse bu
nun nedenini ok iyi anlarm, savan birok gen Norvelinin hayatna
malolacan biliyorum bu takdirde tahttan ekilmek benim iin izlene
cek tek yol olacaktr. (41)

O zamana kadar kabinede kararsz durumda olanlar da

Kraldan cesaret aldlar. Brauer, OSlo yolunun yarsnda Eidsvalda vardnda, Koht telefonun bana gemi Norvein ce
vabn bildiriyordu. Alman elisi bu cevab Oslodaki elilie he
men bildirdi. A z sonra Berlin haberi ald.
Kral, Quisling hkmetini kabul etmiyor. K arar hkmetin oybirli
iyle K irala yapt tavsiye zerine alnmtr. Benim sorduum somut
bir soruya D leri Bakam Koht yle cevap verdi 'Direnme olabildii
kadar uzun srecektir (42)

O akam, Norvein d dnya ile balantsn salayan,

dolaylardaki kk radyo istasyonundan Norve hkmeti kud
retli Nazi imparatorluuna kafa tutmaya balad. Hkmet
Alman isteklerini kabul etmediini aklad ve halk - yalnz
ca myondu istilclara kar koymaya ard. Kral da
resmen bu arya katld.
Nazi istilclar Norvelilerin bu tutumlarna bir trl akl
erdiremiyorlard. Kral yola getirmek iin iki teebbs daha
yaptlar. 11 Nisan sabah Quislingin Yzba Irgens adndaki
bir temsilcisi Kral grmeye gitti ve onu bakente dnmeye
zorlad. Quislingin kendisine sadakatle hizmet edeceine s2
verdi. Bu teklifine cevap bile verilmedi.
leden sonra Brauerden acele bir mesaj geldi. Mesajda
1086

 birtakm teklifleri konumak zere Kralla bir grme ya

plmas isteniyordu. Ribbentrop Norve halkna makl bir an
lamaya varlmas iin son bir ans daha tanmak istediini
Kirala bildirmesi iin Alman eliliine talimat vermiti C ). Bu
sefer D. Koht Kirala dantktan sonra, Alman elisine, birta
km teklifleri bulunduu takdirde bu teklifleri, D leri Ba
kanna bildirebilecei cevabn verdi.
Nazilerin, bu kadar ufak ve gsz bir lkenin byle bir
cevab karsnda gsterdii tepki abuk ve sert oldu. Almanlar,
Kral ve kabine yelerini ellerine geirememilerdi, bir; sonra
da onlar teslim olmaya raz edememilerdi, iki. imdi onlar
yok etmeye alacaklard. 11 Nisanda Luftvmffe; bir ders
vermek zere Nybergsund kyne gnderildi. Nazi uaklar
bombalar ve yangm bombalanyia kyn altm stne getirdiler.
Sonra yanan ve yklan evlerden kamak isteyenleri makinal
tfek ateine tuttular. Almanlar Kralla bakanlarm ldrdk
lerini sandlar. Kuzey Norvete sonradan esir edilen bir Alman
havacsnn defterinde 11 Nisanda yle bir yaz vard;
Nybergsund.Oslo Regierun. Atles vern-chtet.
(Oslo hk
meti. Hepsinin ii tamam.)
Aslnda kyn ii tamamd, ama Kralla hkmetin deil.
Nazi uaklar geldii srada Bakanlar yaknlardaki ormana sak
lanmlard. Luftmaffenin kk kyn evlerini bir yknt ha
line getiriini dizlerine kadar kar iinde seyretmilerdi. Artk
ya yaknlardaki sve snrna kadar yryp tarafsz svee
snacaklar, ya da Kuzeyde hl karlarla kapl olan kendi(*)
(* ) Ribbentrop'un verdii gizil talimattan yeni bir hileye daha ba
vurulaca anlalyordu : Bauer grmeyi Oslo le Kiraln, bulunduu
ky arasnda bir yerde dzenliyecek; Brauer belli nedenden tr bu tek
lifi General von Falkenhorst ile grecek; sonra da mutabk kalnan g
rme yerini Generale bildirecek ti. Ribbentropun tllmatmi telefonla
bildiren Gaus, verdii raporda, Merr Brauerin talimatn anlamn iyice
anladn bildiriyordu. Kiraln bu grmeye gittii takdirde Falkenhorst'un askerleri tarafndan yakalanaca belliydi. (43)

1087

dalarna ekileceklerdi. Sonunda Gudbrands vadisine gitmeye

karar verdiler. Bu vadiden Hamar ve Ldllehammara ve ora
dan dalardan geerek Trondheim'm yz elli kilometre kadar
gney batsnda ve kuzey kysnda Andalsnese gidebileceklerdi.
Yol boyunda rastladklar dank Norve kuvvetlerini kar
koymak zere rgtleyeceklerdi. Bu arada. ngilizlerden de yar
dm gelebilirdi.

NORVE

SAVALARI

ngiliz Donanmas kuzeyde Narvikte Almanlarn hcumu

na kar ok iddetli bir tepki gsterdi. Bu harektn sorumlu
su olan Churchili'in de kabul ettii gibi, harekt Almanlar
olduka akna evirdi Kuzeyde bile olsa slenmi Alman
bombardman uaklarnn menzilinden uzakta giriilen harekt
sonradan bir taarruz halini ald. 10 Nisan sabah, Alman muh
ripleri Narvik'i aldktan ve Dietlin askerleri de karaya ktk
tan yirmi drt saat sonra be muhripten oluan bir ngiliz kuv
veti Narvik limanna girdi. O srada limanda bulunan be A l
man muhribinden ikisini batrd. Geri kaian n de hasara
uratt ve Alman ileplerinin, biri hari, hepsini batrd. Bu
harekt srasnda Alman filosu komutam Tuamiral Bontc
ld. Ingiliz gemileri limandan karken yakndaki fiyorlardan
kmakta olan be Alman muhribine saldrdlar. Alman gemile
rinde daha ar toplar vard. Almanlar Ingiliz muhriplerinden
birini batrdlar. Birini karaya vurdnttular. Geminin komutan
Yzba Warburton-L,ee ar surette yaraland. Gemilerden
nes de ar yara ald. Be Ingiliz muhribinden ak
denize alabildi. Denize alrken de limana yaklamakta olan
rephane ykl byk bir Alman ilepini batrd.
13 Nisan leden sonra, bu sefer bata Birinci Dnya Sa
vandaki Jutland savandan kalma Warspite zrhls olmak
zere, bir Ingiliz muhrip filotillas Narvike dnd ve Alman
1088

sava gemilerinden kalanlar da temizledi. Filotillann komutan

Vis-Amiral W. J. Whit\vorth bu harekt Amiralik Dairesine
telsizle haber verirken karadaki Alman askerlerinin de akn
ve dank bir durumda olduklarm bildirdi. Dietl ile askerleri
tepelere kamlard. Amiral bundan yararlanarak hemen
karma kuvvetleriyle Narvik'in igal edilmesini istedi. Ama ne
yazk ki, Ingiliz Ordu Komutan Tugeneral .J. Mackesy
ok ekingen bir subayd. Ertesi gn piyade taburundan olu
an. bir nc kuvvetiyle limana vardnda Narvike kmay
gze alamad. Askerlerini elli kilometre kuzeydeki Norveli
lerin elinde bulunan Hastada kard. c*k yanl bir hareket
ti bu.
ngilizler Norvee seferi kuvvet gndermeye hazrlandk
lar halde bu kuvvetlerin gnderilmesinde ok yava davranm
lard. 8 Nisan leden sonra Norve kylarnda Alman birlik
lerinin harekt haber alnr alnmaz Ingiliz Donanmas, Stavanger, Bergen, Trondheim ve Narvike gnderilmek zere ge
milere bindirilmi olan askerleri, gemilerin deniz harektna l
zm olaca gerekesiyle, yeniden haraya kartmt. Ingiliz ka
ra kuvvetleri sonradan bir daha gemilere bindirildikleri srada
bu ehirlerde Almanlarn eline gemekteydi. Bylece Ingiliz as
kerleri de Orta Norvee vardklar zaman, kendilerini koruyan
Ingiliz sava gemileri gibi, Alman uaklarnn menziline girmi
bulunuyorlard.
20 Nisanda, Fransz dac A vc taburu ile takviye edilen
bir Ingiliz tugay Trondheimn yz yirmi kilometre kuzey do
usunda kk bir liman olan Namsosa ikinci bir Ingiliz tu
gay da Trondheimn yz elli kilometre kadar gney batsnda
Andalsnesde karaya kt. Bylece Norvee kuzeyden ve g
neyden hcum edildi. Ama karaya kan kuvvetlerin ellerinde
sahra ve uaksavar toplar bulunmad ve hava takviyesi de
alamadklar iin Alman uaklar bu kuvvetlerin slerini gece
gndz durmadan bombardman etti. Bylece bu kuvvetlerin
hi biri Trondheim ciddi olarak tehdit edemedi. Andalsnes tu-

1090

gay doksan kilometre douda bir trenyolu kava olan Dombasda bir Norve birliine rastladktan sonra kuzeyde Trondheim'a doru yaplacak hcumdan vazgeti ve Oslodan vadiyi
izleyerek yukar doru kmakta olan Alman kuvvetlerini A l
bay Rugeun enerjik komutas altnda durdurmaya alan N or
veli askerlere yardm etmek zere gneyde Gudbrandsdala
dnd.
ngiliz ve Alman askerleri arasndaki arpma Hamarn
kuzeyinde Lillhammerde oldu. Ama kuvvetler arasnda bir den
ge yoktu. ngiliz tugaym getiren gemiyi batrmlard. Toplar
ve hafif tanklarla takviyeli Alman birliinin karsnda ngilizierin yalnzca tfekleri ve makinal tfekleri vard. Daha kt
s, yaknlardaki Norve hava alanlarndan kalkan Alman uak
lar hava korunmasndan yoksun ngiliz piyadesine durmadan
saldryordu. Lillehammer yirmi drt saatlik bir arpmadan
sonra dt ve ngilizlerle Norveliler Andalsnese giden vadi
deki demiryolu boyunca 210 kilometre geriledi. Orada durdu ve
ard sava verdi. Bu sava Almanlarn yryn yavalat
t ama durduramad. ngiliz kuvvetleri 30 Nisan ve 1 Mays ge
celeri Andalsnesi ve ngiliz - Fransz kuvvetleri de 2 Mays g
n Namsosu kahramanca dverek boalttlar. Her iki liman
da. bu srada Alman uaklarnn srekli bombardmanlar yzn
den alevler iinde yanan bir cehenneme dnmt 29 Nisan g e
cesi Norve Kral ile Bakanlar Molde limannda Glasgoo adl
ngiliz kruvazrne bindirildiler ve Tromsve getirildiler. Ku
tup kuann ok yukarsnda ve N arvikn kuzeyinde bulunan
Troms 1 Mays gn geii hkmetin bakenti oldu.
Bu srada Norvein gney yars, btn ehirleri ve balca
kasabalaryla birlikte kesin olarak elden km bulunuyordu.
Ancak kuzey Norve kurtulmu gibiydi. 28 Maysta 25.000 ki
ilik bir M ttefik kuvvetiyle ki Norve tugay, bir Polonya tu
gay ve iki de Fransz Lejyon Etranje taburu, kendilerinden
kat kat stn Alman askerlerini Narvikten karttlar. Hitler

1091

neredeyse demir cevherinden olacak, butiin Norvei igal etmek

ten ve Norve hkmetini ele geirmekten vazgeecekti. Ama
IVehrmacht bu srada btn gcyle Bat cephesine yklendi.
Btn Mttefik askerlerinin boluklar doldurmak zere bu cep
hede toplanmas gerekti. Narvk boaltld. Mttefik askerleri
acele yeniden gemilere bindirildiler. sve snr yaknlarndaki
dalarda dayanan General Dietl 8 Haziranda liman yeniden ele
geirdi ve drt gn sonra ngilizlerin ayrlmasna kzan cesur
Albay Ruge ile askerlerinin teslim olmalarm kabul etti. K r al
Hakon ile hkmeti 7 Haziranda Tromsde Devonshire zrhl
sna bindirildiler ve Londraya gtrldler. Orda be yl sr
gn yaadlar O . Berlin Dietli Tugenerallie terfi ettirdi,
<*) Quisngin Norve hkmetinin bana gemek in giritii lk
teebbs uzun srmedi. S Nisanda kendisini Babakan iln ettikten alt
gn sonra Almanlar kendisini Babakanlktan altlar. Alt nl Norve
yurttandan oluan bir Ynetim Kurulu kurdular. Bunlar arasnda N or
ve Luther Kilisesinin Bakan Bapapaz
Evind Berggrav le Yksek
Mahkeme Bakan Paal Berg vard. Bu kurul nl ve kavgac bir hukuk
u olan Berg'in eseriydi. Berg sonradan Norve Direnme hareketinin ba
kan oldu, Hltler 24 Nisanda Josef Terboven adnda gen ve sert bir Nazi
Cauleiteritli Almanyann Norve Komiseri tyin etti.
gal srasnda
Norvei fiilen bu gen ynetti. Yapt zulmler gn getike artt. Balangtanberi Quislnge kar olan Brauer 17 Nisanda geri alnd ve
emekliye sevkedildi. Sonra da er olarak Bat cephesine gnderildi. Alman
lar 1942 de CJuisiingi, halk arasnda hi sevilmedii halde, yeniden Ba
bakan yaptlar. Alman efendilerine yaranmak iin yapt btn abalara
ramen hi bir otorite kuramad.
Savan sonunda Quisllng yurda ihanet suundan yargland ve uzun
bir yarglamadan sonra lme mahkm edildi. 24 Ekim 1945 de idam olun
du. Terboven, teslim olmaktansa intihar etmeyi tercih etti. Almanlar ve
rek onlarla aka ibirlii yapan byk Norveli romanc Kut Hamsun
da ihanetle sulandrld. Ancak ihtiyarl dolaysyla sulandrmalar su
kut etti. Bununla birlikte yine de yargland ve Nazi rejiminden yarar
lanm olmakla sulandrlarak 65,000 dolar para cezasna mahkm edil,
di. 19 ubat 1952 de doksan yanda ld General von Falkenhorst da
ngiliz ve Norvelilerden oluan bir askeri mahkeme nnde sava su
lusu olarak yargland ve Mttefik'erden esir olarak alnan komadolar

1092

kendisine Ritterkeis nian verildi. Hitler tarafndan Sfe-ger

i cm N arvik (Narvik Fatihi) adyla anld.
Fiihrer sonunda byk bir kaan elde etmesine karn Nor
ve seferi srasnda ok kt dakikalar yaad. General Jodlun
gncesinde Bakomutannn sk sk sinir krizleri geirdiini
gsteren ksa kaytlar var. 14 Nisanda Alman deniz kuvvetleri
nin Narvikte imha edildii haberi gelince defterine u kayd
dm: "Korkun bir sinirlilik." 17 Nisanda Hitler Narvikin
kaybedilmesi zerine bir isteri nbeti geiriyor! General Dietl
kuvvetlerinin havadan boaltlmasn istiyor ama imkn
yok. O gn general Jodl gncesine unu yazyor: Her gelen
kt haber daha kt korkular yaratyor. k i gn sonra: Kriz
yeniden balad. Siyasi faaliyet baarszla urad. Eli Bruuer geri arld. Fhrere gre zora bavurmas artk... (' ).
O gn, yni 19 Nisan gn, Berlindeki Babakanlk binasnda
yaplan toplant ok sert bir hava iinde geti. askeri kuvve
tin bakanlar! gecikmeler yznden birbirlerini suladlar. Dal
kavuk Keitel bile dayanamayp odadan kt. Jodlun notu: n
derler arasnda yeniden anari tehlikesi. 22 Nisanda unlar
ekliyor: Fhrer ngiliz karmalarndan gittike fazla sinirlen
meye balad."
Alman kuvvetlerinin Oslodan Trondneim ve Andalnese
doru giritikleri hareketin yava gelimesi, Jodlun 23 Nisanda
gncesine yazd gibi, sinirleri daha da ok germiti. Ama
ertesi gn iyi haberler gelmeye balad. Gn getike daha da

idam edilmek zere S.S.lere teslim etmekle sulandrld. 2 Austos 1946

da lme mahkum edildi. Ancak hkm sonra mebbet hapse evrildi.
(> Herhalde Norvelilerin direnmelerine Kzan
Hitlern emriyle
olacak, General von Falkenhorst 13 Nisanda Oslonun en ileri gelen yurt
talarndan yirmi kiilik bir rehine alnmasn emreden bir karar kartt.
Oslo'dan alman nl rehineler arasnda Papaz Berggrav ile Paal Berg
vard. Bu rehineler. Eli Braueri sylediine gre, direnmenin devam
halinde ya da bir sabotaja teebbs edildii zaman kuruna dizileceklerdl. (44)
1093

tatllat haberler. A yn yirmi altsnda artk Sayn Bakomu

tann keyfine diyecek yoktu; o kadar ki btn bir gece asker
danmanlaryla yapt bir toplantdan sonra sabah saat 3.30
da 1 Mays ile 7 Mays arasnda Sar Durum a gemek iste
diini onlara aklad. Sar Hollanda ve Belika zerinden
Batya yaplacak hcumun parolasyd. 29 Nisanda Hitler
Trondheimin durumundan biraz kukuland , ama ertesi gn
Oslodan gelen sava gurubun ehre varmasna ok sevindi .
A rtk gzn Batya evirebilirdi. Bu cephede 5 Maysta byk
taarruza geilmesi iin hazrla balanlmasn 1 Maysta em
retti.
Wehrmacht komutanlar Goering, Brauchitsch, Halder,
Keitel, Jodl, Raeder ve bakalar savan ufak bir gerileme
sinde bile korkun liderlerinin e kadar sinirlendiini ilk olarak
Norve seferi srasnda grmlerdi. Hitlerin byk bir zaafy
d bu. Birok askeri baarlardan sonra iler tersine dndn
de bu zaaf daha da artacak ve sonunda nc Alman mpa
ratorluunu ykacakt.
Danimarka ile Norvein arabuk istil edilmesi Hitlern
zaferi kazanmasnda nemli bir etken olmu, ngiltere ise b
yk bir yenilgiye uramt Bylece Almanyaya yaplan demir
sevkiyat emniyet altna alnm, Baltk Denizinin az daha da
iyi korunmu, Alman Donanmasnn Kuzey Atlantie kmas
daha da kolaylam, Ingiltere ye kar: yaplacak deniz savan
da denizalt ve su-st gemileri iin mkemmel liman kolaylk
lar salanm oluyordu. Hitler hava slerini en byk dma
nna yzlerce kilometre daha yaklatrmt. Ama as nemlisi,
bu zafer nc Alman imparatorluunun itibarm ok artr
m, Batl Mttefiklerinkini ise ayn derecede drmt. Na
zi Almanyasn dnyada yenecek hi bir kuvvet yok gibi gr
nyordu. Avusturya, ekoslovakya, Polonyadan sonra imdi de
Danimarka ve Norve, Hitler'in kuvvetine ya da zorbalna
kolaylkla boyun emiti. Son iki lkeye iki byk mttefikin
yapt yardmlar ie yaramamt. Bir Amerikal kadnn yaz1094

 gibi, dnyann gelecei Hitlerin ve Naziliin elindeydi san

ki.
H itlerin bu istils son kalan tarafsz devletler iin byk
bir ders oldu. Tarafszlk artk totaliterlerin hkim olduu bir
dnyada yaamak isteyen kk devletleri koruyacak bir silh
deildi. Finlandiya az nce bunu denemi, imdi de Norve ile
Danimarkann bana ayn felket gelmiti. Dost dnya dev
letleri, yardmlarm zamannda saldr balamadan nce ka
bul etmiyecek kadar kr olmakla suluyorlard onlar.
(Churolll 11 Nisanda unlar sylemiti Belki yarm, belki de br
hafta sonra, ya da bir ay sonra yok edilmeleri ya da esir olmalar in
ustaca hazrlanm bir kurmay plannn kurban olabilecek teki lkeler de
bu olayn zerinde dneceklerdir. (45)

Elbetteki Hollanda ve Belikay kastediyordu Churchill.

nlerinde bir ay gibi bir zaman olduu halde bile bu lkelerde
byle bir dnce balamamt daha. (*)
( !:l Rusya le Finlandiya ve Baltk Devletleri arasnda kalm olan
sve, komusu Danimarka ile Norvein istilaya uramas zerine, du
rumunu uzun uzadya dnd. A z ok tehlikeye den tarafszln sr
drmekten ve hcuma urad takdirde savamaktan baka are olma
dna karar verdi. Finlandiya'ya gidecek Mttefik askerlerine toprak
larndan gei izni vermemekle Sovyet.ler Birliini memnun etmiti. im
di de byk basklara kar koyarak Almanya'y memnun ediyordu : s
ve Finlandiyaya olduka ok sayda silah gndermiti, ama Norvee
hcum edildii srada bu lkeye ne silah ne de petrol satmt. Nisan ay
iinde Almanlar Dietle yardm etmek zere askerlerinin sve'ten tran.
si t olarak gemelerini istemilerdi, ama arpmalar bitinceye kadar bu
na izin verilmedi. Yalnz bir salk ekibinin malzemesini tayan trenin
gemesine izin verildi. Almanyann dorudan doruya hcuma gemesin
den korkan sve, 19 Haziranda H itlerin basksna boyun edi ve N azi as
kerleriyle sava malzemesinin sve demiryollarndan sevkedilmesine ra
z oldu. Ancak her iki yne giden asker says (yni giden ve gelen) c
ekilde ayarlanacakt ki Norveteki askeri gamizonun kuvvetleri bu sev.
kiyat yznden takviye edilmi buhnmyacakt.
Almanya iin byk bir yardmd bu. Hitler yeni askerlerini ve sava
malzemesini karadan nakletmek suretiyle Inglizlerin bunlar batrmalar
1095

Hitlerin iki skandinav lkesini yldrm hzyla istila et

mesi olayndan alnacak asker dersler de vard. Bu derslerin en
nemlisi, hava kuvvetlerinin savataki yeriydi. Hava kuvvetleri
deniz kuvvetlerine stnd, ancak bombardman ve avc uak
larnn sleri taarruz edilecek yere yakm olmalyd. Bundan da
ha az nemli olmayan eski bir ders daha vard ki, o da zaferi
genellikle gzpek ve hayali zengin olann kazand gereiy
di. Hem Alman Donanmasnda hem de Hava Kuvvetlerinde bu
nitelik vard. Narvikte, Dietl, Alman Ordusunun ne kadar be
cerikli ve gvenilir bir kuvvet olduunu gstermiti. Mttefik*
lerde ise bu yoktu.
skandinav serveninin gelecekte, ok uzaklar grmek ih
timali olmad iin birdenbire deerlendirilemeyen asker bir
sonucu daha vard : Norvete her iki tarafn da kayplar az
olmutu. Almanlar dan 1313 l vard. 2375 kii de kaybolmu
ve 1604 kii yaralanmt. Zayiat tutar 5296 idi. Norvelilerle
Fransz ve hglizterin kayb ise 5000 den aayd. ngilizler bir
uak gemisi, bir kruvazr, yedi muhrip, PolonyalIlarla Franszlar da birer muhrip kaybetmilerdi. Alman Donanmasnn kayb
ise ard : yirmi muhripten onu, sekiz kruvazrden batm,
Schamhorst, Gneisenau sava gemileriyle Luetzow cep kruva
zr ar yara alm ve aylarca harekta katlamamlard.
Hitlerin yaz mevsiminde giriecei seferlerde kullanabilecei
tehlikesini nlemi oluyordu. Anlamann ilk alt aynda Norve'te bulu
nan askerlerden 140.000 deitirildi ve gnderilen malzeme Alman bir
liklerini ok kuvvetlendirdi. Sonradan, Almanlarn Rusya taarruzu bala
madan hemen nce, sve, Sovyetler Birliine yaplacak
taarruzlarda
kullanlmak zere Norveten tam tehizatt bir tmenin kendi toprakla
rndan geerek Finlandiyaya gnderilmesi iin N a zi Yksek Komutanl
nn ileri srd istei de kabul etti. Bir yl nce Mttefiklerden esirge
dii eye Nazi Aimanyas szkonusu olunca raz oldu. sve zerindeki
Alman basks ve Kral Gustav V ile Hitler arasndaki yazmalarn me
tinleri konusunda u esere baknz : Documetts On German Pollcy, IX. K i
tabn yazan bu konuyu aadaki eserinde daha ayrntl olarak ele al
mtr : The Challange of Scandinavia.

1096

kuvvetli bir donmas yoktu. A z sonra Ingiltereyi istila et

mek zaman geldiinde bunun almaz bir engel olduu anla
lacaktr.
Ama Alman Donanmasnn bu zayiattan tiir urad sa
rarn sonular, Maysn banda, Danimarka ve Norvei de is
tila ettii lkeler arasna katt bir srada, Hitler'in akima bi
le gelmiyor, generalleriyle birlikte istilalarn en by olaca
na inand nk generaller sonbahardaki kukularndan
kurtulmulard harekt iin gereken son hazrlklar bitirme
ye alyordu.

1097

XX I
BATIDAK

ZAFER

Gzel bir ilkbahar sabah. Gnlerden 10 Mays 1940. Orta

ln aarmasndan az sonra Berlindeki Belika elisi ile Hol
landa elisi, Wilhclmstrasseye arlyorlar. ngiliz - Fransz or
dularnn yaknda giriecekleri bir hcum karsnda tarafszlk
larn korumak iin Alman askerinin o srada lkelerine girmek
te olduu kendilerine haber veriliyor. Ayn nedenler bir ay nce
Danimarka ve Norvee yaplan saldrlar da hakl gstermek
iin ileri srlmtr. Her iki hkmete de verilmi olan resmi
ltimatomlara hi bir ekilde itiraz edilmemesi isteniyor. Her
hangi bir kar koyma kesinlikle ezilecek ve bu yzden akacak
kann sorumluluu yalnzca Belika Krall hkmeti ile Hol
landa Krall hkmetine ait olacaktr.
nce Kopenhag ve Osloda olduu gibi imdi de Brksel ve
Lheydeki Alman elileri birbirine benzer mesajlarla bu lkele
rin D leri Bakanlklarna gitmilerdi. Gariptir ki Lheyde
ltimatomu veren Alman Elisi Kont Julius von Zech - BurkersJ098

roda, 1914 de Belikann tarafszln garanti eden Kaizerin

anslyesi Bethmann - Hollvvegm damadyd. O zaman da Hohenzollemler verdikleri bu garantiyi sonradan bir kt par
as sayarak yrtnlard.
Brkselde Alman bombardman uaklar havada grl g
rl uarlarken ve dolaylardaki tarlalara den bombalar pence
releri zangrdatrken, D ileri Bakanlnda bulunan Alman
Elisi Buelow-Sch\vante, D ileri Bakannn odasna girerek
cebinden bir kt kard. Paul-Henri Spaak eliyi durduttu.
Affedersiniz Bay Eli, nce ben konuacam.*
(fkesini gizlemeye almadan unlar syledi) Alman Ordusu l
keme saldrmtr. Yirm i yl iinde kinci kez, Almanya tarafsz ve sa
dk Belikaya kar canice bir saldrya girimitir. Bu seferki, 1914 sal
drsndan daha irentir. Belika hkmetine ne bir ltimatom, ne de bir
protesto verilmitir. Belika, Almanyama kendisine kar girimi oldu
u taahhtleri bozduunu, Almanya hcuma getii srada renmitir...
Tarih Almanyay sorumlu tutacaktr. Belika kendisini savunacaktr.

Zor durumda kalan Alman diplomat resmi Alman ltima

tomunu okumaya balad, ama Spaak okumasn yarda kesti.
Siz belgeyi bana veriniz, dedi. Bu kadar kt bir grevi ze
rinizden almak isterim. (1)
Almanya iki kk lkenin tarafszlna sayg gsterecei
ne dair ka kere teminat vermiti. 1839da be byk Avrupa
devleti Belikann tarafszlm ve bamszln daimi ola
rak garanti etmilerdi. Bu pakta yetmi be yl sayg gsteril
mi, sonunda 1914 de Almanya bu garantiyi bozmutu. W eirm r
Cumhuriyeti de Belikaya kar hi bir zaman silha sarlmayacana sz vermi, Hitler iktidara geldikten sonra bu politi
kay durmadan dorulam, Hollandaya da buna benzer bir te
minat vermiti. Nazi anslyesi 30 Ocak 1937 de Lokarno Pak
tn yrttnda unlar sylemiti :
Alman hkmeti. Belika ve Hollanda topraklarnn bozul mazi m ve
tarafszln tanmaya ve garanti etmeye hazr olduunu bir kere daha
bu blgelere temin etmitir.
1099

191S ylndan sonra hakl olarak tarafszlk politikasndan

vazgeen Belika, nc Alman imparatorluunun yeniden
silhlanmasndan ve 1936 ilkbaharnda Ren'in igal edilmesin
den korkarak yeniden tarafszla snmt. 24 Nisan 1937 de
ngiltere ile Fransa, Belikay Lokarno Pakt gereince zerine
alm olduu taahhtlerden kurtardlar ve o yln 13 Ekiminde
Almanya,
(Belika'nn) bozulmaklm ve btnln hi bir surette ignemiyeceini ve her zaman iin Belika topraklarna sayg gstereceini ve
bir saldn ile karlat takdirde kendisine yardm edeceini,

resmen ve ciddi olarak dorulamt.

O gnden sonra Hitlerin her iki lkeye verdii resm temi
natn ve generallere syledii gzel szlerin gerisinde bu dn
cenin tam tersi bir gr belirmeye balad. 24 Austos 1938 de
"Yeil Durum , yni ekoslovakya saldrs iin hazrlanm
olan plnlarn birinden sz ederken Hitler, Belika ve Hollanda
igalinin Almanyaya salyaca "olaanst yararlar an
latm, ve bu blgenin nasl ve ne kadar zamanda igal edile
bilecei konusunda Ordunun dncesini sormutu. 28 Nisan
1939 da Roosevelte yollad cevapta, Hollanda, Belika ve
bakalarna verdii szlere bal kalacan zellikle belirt
miti. Oysa daha bir ay nce Fhrer generallerine u szleri
sylemiti: Hollanda ve Belikadaki hava sleri silahl kuv
vetler tarafndan igal edilmelidir... yldrm hzyla. Tarafszlk
bildirilerine bo verilmelidir.
Sava daha balatmamt ama plnlar hazrd. Austo
sun 22 sinde, yni Polonyaya hcum etmezden bir hafta nce,
Hollanda ve Belika tarafszlnn bozulma olana n gene
ralleriyle tartmt. Ingiltere ile Fransa, demiti, bu lkele
rinin tarafszlklarn bozmayacaklardr. Drt gn sonra da,
yni 26 Austosta Brksel ve Lhey'deki temsilcilerine tlimat
vermi, savan kmas halinde Almanyann Belika ve Hol
landa dokunulmazlm hi bir suretle bozmyacam ilgili h
kmetlere bildirmelerini istemiti. Polonya seferi bittiinde, y1100

ni 6 Ekimde, bu teminat bir daha tekrarlamt. Ertesi gn ise,

7 Ekimde, General von Brauchitsch Hitlerin emrine uyarak, Or
du Gurup Komutanlarna,
*Siyas durum gerektirdii zaman Hollanda ve Belika topraklarnn
hemen istil edilmesi iin gerekli butun hazrlklarn yaplmasn (2)

emretmiti, iki gn sonra, 9 Ekimde kartt

Emirde ise Hitler unu emrediyordu :

6 Sayl

Liksemburg, Belika ve Hollanda stnden... bir hcum harektna

giriilmesi in gereken hazrlklar yaplacaktr. Bu hcum olabildii ka
dar ksa bir zamanda ve iddetle baarlmaldr... Bu hcumun hedefi.
Hollanda, Belika ve Kuzey Fransa kadar byk bir alan ele geirmek
tir.,, (3 >

Beiikallarla HollandalIlarn Hitlerin gizli niyetlerinden

elbette haberleri yoktu. Ama kulaklar bklmedi deil. Yap
lan uyarmalar arasnda unlar sayabiliriz : Nazi aleyhtar
komploculardan Albay Oster, 5 Kasmda Berlindeki Hollanda
ve Belika asker ataelerini uyarm, o srada tesbit edilmi
olan 12 Kasm tarihinde Alnanlardan bir hcum beklenebeceini bildirmiti. Ekimin sonunda da, komploculardan Goerdeler,
Weizsaeckerin tevikiyle, yaknda hcuma geileceini Belika
llara bildirmek zere Brksele gitmiti. Yeni Yln banda da,
10 Ocakta, bir Alman ua Belika topraklarna mecburi ini
yapm, bu sayede Hitlerin Bat planlar ele geirilmiti. ( )
Hollanda ve Belika Genel Kurmaylar, o gnden bu yana,
smr boylarndan aldklar haberalma raporlanna dayanarak,
Almanlarn snr boylarnda elli kadar tmen ymakta olduk
larm renmi bulunuyorlard. Alman bakentinde de olaan
st bir haber kaynaklar vard. Bu kaynak Berlindeki Hol
landa Hava Ataesi Albay G. T. Sast. Sas, Albay Osterin ya
kn arkadayd. Berlinin Zehlendorf denen uzak bir banliysn
deki evinde sk sk birlikte yemek yerlerdi. Savala birlikte ba
layan karartma bu buhmalarm daha da kolaylatrmt. (Ka<*)

1006, 1008 ve 1036 - 37'inci sayfalara baknz.

1101

rartraa o srada hem Almanlarn hem de yabanclarn gizli a

lmalarnda ok ie yaryordu). Belikaya yaplacak taarruzun
gn 12 Kasm olarak tesbit edildii zaman Oster, Kasmn ba
nda Sasa durumu haber vermiti. Ocakta da yeni bir uyarm
yapmt. Her iki hcum da yaplmaynca, Lhey ve Brkselde
Sasm verdii haberlere kar gven azald. Hitlerin saldn iin
neden bir sr tarihler tespit ettii, sonradan neden vazgetii
bir trl anlalamyordu. Ama, Norve ve Danimarka istilala
rn renip tam tarihlerini bildirmesi, herhalde sonradan Sasn
tibarm artrmtr.
Oster, Hollanda ve Belika zerinden yaplacak Bat taar
ruzunun 10 Maysta balyacam 3 Maysta kesin olarak Sasa
bildirdi ve asker atae de bu haberi hemen hkmetine ula
trd. Lheyin, ertesi gn Vatikan elisinden ald haber bu
bilgiyi dorulad. Hollandahlar durumu hemen Belikallara
haber verdiler, 5 Mays bir Pazar gnne rastlamt ve ertesi
haftaya girildii srada bizim gibi Berlinde oturan herkes Bat
taarruzunun birka gn iinde balyacam aa yukar sezi
yordu. Bakentte hava gergindi. 8 Maysta New Yorktaki b
roma bir telgraf ekmi, Amsterdamdaki muhabirlerimizden
birinin Norvee gnderilecei yerde orada kalmasn istemi,
Norvete savan bittiini bildirmitim. Yine o gece, asker
sansr, radyo yaym srasnda, Batda, Hollanda ve Belika da
dahil olmak zere, yaknda bir taarruza geilmesi ihtimalinin
bulunduunu sylememe izin vermiti.
9 Mays akam, Oster ile Sas son bir yemek yediler. Alman
subay ertesi gn afakla birlikte Bat taarruzunun balamas
iin gereken son emrin verilmi olduunu Sas a bildirdi. Oster,
yemekten sonra, son dakikada bir deiiklik olup olmadm
a n la m a k zere Bendlerstrassedeki OKW komutanlna gitti.
Bir deiiklik yoktu. Oster, Sasa, "Domuz Bat cephesine g it
mi, dedi. Domuz H itlerdi. Sas durumu Belika asker ata
esine bildirdi, sonra kendi eliliine gitti ve Lhey ile konu
tu. Taarruz zamann haber vermek iin gzel bir parola tesbit
1102

edilmiti. Sasn mesaj yleydi: yarn sabah, afakta. Sk

durun! (4)
ok gariptir ki Batl iki byk devlet, yni Ingiltere ile
Fransa, gfil avlandlar. Genel Kurmaylar. Brksel ve Lhey
den gelen heyecanl haberlere inanmyorlard. Londra'da ise
gndenberi bir kabine buhran vard. Buhran ancak 10 Maysta
Chamberlainin yerine Churchillin Babakan olmasyla sona er
di. Fransz ve Ingiliz Komutanlklar, ancak Alman bombard
man uaklarnn grltleri ve avc uaklarndaki makinal t
feklerin trrrrlar, ilkbahar sabahnn sessizliini bozduu za
man Alman taarruzunun farkna vardlar. Gn ilerledike Hol
landalIlarla Belikallarn yardm iin yaptklar umutsuzca
arlar herkesin kulaklarn sar etti. Oysa tou hkmetler,
sekiz aydanberi ortak savunma iin M ttefiklerle bir araya ge
lecekleri yerde onlar biraz uzakta tutmaya almlard.
Bununla birlikte M ttefiklerin Belika zerinden yapla
cak herhangi bir taarruza kar hazrladklar pln, birka gn
hemen hemen hi aksamadan yrtld. Byk bir Ingiz-Fransz Ordusu, Brksel Dousunda Dyle ve Meuse nehirleri boyun
da bulunan Belika savunma hattn takviye etmek zere Fransz-Belika snrndan kuzey douya doru hzla harekete geti.
Anlalan Alman Yksek Komutanlnn da istedii buydu.
Mttefikler, yaptklar bu byk ark hareketi yznden oldu
u gibi Almanlarn ellerine dtler. Ingiliz - Fransz Ordular
doruca bir tuzan iine girdiklerini farketmediler nce. Ama
farkna vardklar zaman da iten gemiti. Tuzaktan kur
tulmaya altka battlar.

K A R I T

P L N L A R

Almanlarn Ba/t taarruzu iin hazrladklar plnn Ocak ayn

da Belikallarn ellerine gemesinden sonra Bat pln geni
apta deitirildi. Almanlar bu plnn Fransz ve tngilizlerin
1103

eilerine getiinden kukulanmalard. FaU Gelb (Sar Durum)

denilen bu harektn pln, Hitlerin basksyla Ordu Yksek
Komutanl tarafndan 1939 sonbaharnda alelacele hazrlan
mt. O sralarda taarruzun Kasm ortalarnda yaplmas d
nlyordu. Bu ilk plnn eski Sckliffen plnnn deitirilmi
bir ekli olup olmadn asker tarihiler ve Alman generalleri
arasnda, ok tartlmtr. Halder ile Guderian byle olduu
kansndaydlar. Plna gre Alman asl kuvveti, Man liman
larn igal etmek amacyla, sa kanattan Belika ve kuzey
Fransa zerine taarruza geecekti. Bu pln, nl Sckliffen pl
nndan daha dard. Sckliffen pl, yalnz Man limanlarnn
alnmasn deil, ayn zamanda byk bir sarkma hareketiyle
Belikadan ve kuzey Fransadan ve Seineden geilerek Parisin
aasnda douya dnlmesini ve geri kalan Fransz kuvvet
lerinin evrilmesini ve yok edilmesini de amalyordu. Plnn
amac, 1914 de, Fransz silahl mukavemetinin arabuk krl
mas, sonra da btn askeri kuvvetlerin toplanlarak Rusyann
stne hcum edilmesiydi.
Ama Hitler 1939 - 40 ylnda bir Rus cephesini dnmek
zorunda deildi. Amac daha snrlyd. Seferin ilk aamasnda
amac Fransz Ordusunu yere sermek deildi. Fransz Ordusu
nu geriye itmek, Man kylarn igal etmek, bylelikle Ingilte
reyi Mttefikinden ayrmak, ayn zamanda birtakm hava ve
deniz sleri ele geirmekti. Bu slerden ngiliz adalarm tedirgin
edecek ve Ingiltereyi ablukaya alabilecekti. O srada general
lerine verdii birok sylevlerden anlaldna gre, Hitler
byle bir yenilgiden sonra Ingiltere ile Fransamn bara yana
acaklarn ve yeniden Douya dnmesine imkn vereceklerini
umuyordu.
ilk Fail Gelb pln dmann eline gemeden nce, Mttefik
Yksek Komutanl bunun byle olacan tahmin ediyordu.
17 Kasmda Pariste toplanan Mttefik Yksek Sava Kurulu
D Pln" n kabul etmiti. Bu plna gre, Almanlar Belika
zerinden taarruza getikleri zaman Franszlarn Birinci ve Do1104

kuzuncu Ordular ile tngilz Sereri Kuvveti, Louvain, Namur

ve Givetden geerek hemen Mezierse gelecek, Anversden
kan Dyle ve Meuse nehirleri zerindeki Belika ana savunma
hattn tutacakt. Fransz ve ngiliz Genel Kurmaylar, birka
gn nce Belika Yksek Komutanl ile yaptklar birtakm
gizli toplantlar srasnda, byle bir hareketin bu hat zerinde
yaplacak savunmay kuvvetlendireceini ve balca direnmenin
bu hat zerinde yaplabileceini renmilerdi. Ama savatan
hl kanabilecekleri, hlyasna kaplan Belikallar bundan
daha ileri gitmediler ve baka bir ey de istemediler. ngiliz
Kurmay efleri, Almanlarn taarruza gemeleri halinde Mtte
fik kuvvetlerin harekete geip yaylmalar iin zaman kalmyac an syledikleri halde Kurul, General Gamelinin direnmesi
sonunda, D Plnna bal kald.
Mttefikler, Hollandann da taarruza uramas halinde
Anversin kuzeyinde HollandalIlara yardm etmek zere Gene
ral Henri Giraut komutasndaki Yedinci Ordunun da Mann
yukan kylarna doru harekete gemesini. Kasmn sonunda
plna aldlar. Bylelikle Almanlarn Maginot hattn geriden
evirmek amacyla Belika ve belki de Hollanda stnden
giriecekleri bir hareket, ngiliz Seferi Kuvveti, Fransz Ordu
sunun byk bir ksm, Belikallarn yirmi iki ve HollandalI
larn da on tmeni ile daha balangta nlenebilecekti. Bu kuv
vet, sonradan anlaldna gre, Alman kuvvetlerine sayca
eitti.
Rundstedtin Bat Cephesindeki A Ordu Gurubu Kurmay
Bakan General Erich von Manstein (asl ad Levvinski), byle
yzyze bir atmay nlemek ve ayn zamanda hzla ileriye
frlayacak olan ngiliz ve Fransz ordularn tuzaa drmek
zere, Fail GeWde kkl bir deime yaplmasn teklif etti.
Manstein, yetenekli ve hayal gcne sahip ikinci kademede kur
may bir subayd, ama o k, Brauchitsch, Haider ve daha bir
sr generallerin balangta kar koymalarna ramen, atl
gan plnn Hitlere sunmay baard. Mansteinm teklifi uydu :
1105

F t 70

Alman taarruzu, byk bir zrhl kuvvet halinde, Ardennes ze

rinden balayacakt. Bu kuvvetler Sedann hemen kuzeyindeki
Meuse nehrini geecek, oradan ak araziye kacak ve hzla.
Man zerinde bulunan Abbevillee doru gidecekti.
Cesur ve gzpek zmlerden holanan Hitler bu plnla
ilgilendi. Rundstedt bu pln durmadan destekledi. Bunun nede
ni yalnz plna inanmas deildi. Bu taarruzda kendi A Ordu
Gurubu en ehemi i rol oynayacakt. Halderin ahsen Manstein
sevmemesine ve generaller arasndaki meslek ekememezlik y
znden Ocak ay sonunda kurmay mevkiinden alnarak piyade
kolordularnn komutanlna getirilmesine ramen Manstein,
on yedi ubatta Berlinde bir ksm yeni kolordu komutanlarna
verilen akam yemei srasnda resm plna uymayan grleri
ni Hitlere amak frsatn buldu. Ardennes zerinden zrhl bir
liklerle yaplacak bir taarruzun M ttefikleri ezeceini iddia etti.
nk Mttefik Generalleri, birok Alman generalleri gibi, bu
ralarn tanklarn hareketine elverili bulmadklar iin bu
ynden bir taarruzu, heklemiy eklerdi, Alman kuvvetlerinin
sa kanattan yapacaklar yalanc bir taarruz, ngiliz - Fransz
kuvvetlerini alelacele Belikaya ekecekti. O zaman Sedanda
Franszlar yendikten sonra Sommeun kys izlenecek ve bvlece Almanlar hem ngiliz - Fransz kuvvetlerini hem de Beli
ka Ordusunu tuzaa dreceklerdi.
Gerekten de gzpek bir plnd bu. Birok generallerin
iddia ettikleri gibi, tehlikeli yatlar yok deildi. Ama o srada
kendisini askeri bir deha sanat Hitler, bu fikri benimsedi, gn
getike de daha ok tutmaya balad. Balangta bu fikri bir
delilik sayan Halder de yaya yava fik ri beendi ve Genel Kur
maydaki subaylarnn yardm ile gelitirdi. 24 ubat 1940 da
karlan yeni bir OKW emriyle bu pln resmen kabul edildi ve
generallere, Martta, birliklerini yeniden bu plna gre yaymalar
emredildi. Bu srada, 29 Ekim 1939 da yaplan yeni bir revizyon
srasnda Fail Gelbden karlm olan Hollanda istils pln,
Lufwaffenin direnmesi zerine, 14 Kasmda yeniden plna
1104

alnd. Alman Hava Kuvvetleri Ingiltereye kar giriilecek ha

reketlerde kullanlmak zere Hollandada hava alanlarn ele
geirmek istiyordu. Ancak, bu kk ama biraz kark harekt
iin hvadn nakledilecek, olduka ok sayda piyadeye ihtiya
vard, ite kk uluslarn kaderlerini arasra bu gibi ufak te
fek dnceler iziyordu. (5)
Norve seferi zaferle bitip, Maysn ilk scak gnleri ba
larken, Almanlar dnyann o zamana kadar grd en kuvvet
li orduyla Batya vurmaya hazr bulunuyorlard, ik i yan da sa
yca birbirine eitti : 136 Alman tmeninin karsnda 135 Fran
sz, Ingiliz ve Belika tmeni vard. Savunucu yan byk sa
vunma tahkimatndan yararlanacakt ; Gneyde geilmez bir
Magnot hatt, ortada geni bir Belika tahkimat, kuzeyde
Hollandada takviyeli kanallar vard. M ttefikler tank says
takmndan da Almanlarla boy lecek durumdaydlar. Ama
tanklan Almanlar gibi younlatramamlard- HollandalIlar
la Belikallarn aptalca tarafszla yapmalar yznden, sa
vunucular biraraya gelip plnlarm ve kaynaklarn birletirememiler ve daha verimli bir duruma sokamamlard. Almanlarn
birleik bir komutanl vard. Teebbs onlardayd. Byle bir
saldrnn ahlk bakmndan doru olup olmad akllarna bile
gelmiyordu. Salgn ekilde kendilerine gvenleri ve ayrca cesur
bir plnlar vard. Polonyadaki savata tecrbe kazanmlard.
Oradaki arpmalarda yeni taktiklerini ve yeni silhlarn de
nemilerdi. Pike bombardman uaklarnn ve toplu halde yr
ye geen tanklarn deerlerini biliyorlard ve Hitlerin de her
zaman belirttii gibi, Franszlarn kendi topraklarn savunduk
lar halde, gelecee gvenle bakmadklarn da biliyorlard.
Alman Yksek Komutanl, gizli kaytlardan anlaldna
gre, btn gvenine ve kararllna ramen, sfr dakikas
yaklatka bir iki kez panie kapld daha dorusu, Yksek
Bakomutan Hitler bu durufna dt. General Jodl bunlar gn
cesine geirmi : Hitler son dakikada taarruz tarihini bir ka
kere erteledi. 1 Maysta taarruza geilecekken son dakikada
1107

taarruzu 5 Maysa erteledi. 3 Maysta, hava durumunu bahane

ederek, 6 Maysa ald. Ama bunun nedeni, ksmen D leri Ba
kanlnn, Hitler'in Belika ve Hollandann tarafszln boz
mak iin kulland bahaneyi yeterli bulmamasyd. Ertesi gn,
X gnn 7 Mays olarak tesbit etti. Daha ertesi gn yeniden 8
Mays aramba gnne erteledi. Jodl, Fhrer Yeil Durum
iin gereken bahaneyi buldu diye yazyor. Belika ile Hollan
dann tarafszlklarna bal kalmadklar ileri srlecekti.
7 Mays (JocH'urs gncesinden!. Fhrerin tren! 16.3$de Finkenknko
hareket edecek. Am a hava durumu kararsz hl, hu yzden emir (hcum
emri) 'iptal edildi... Fhrer bir ihanet ihtimali yznden erteleme yapt
iin ok sinirli. Vatikandaki Belika elisinin Brkselle yapt konuma,
29 Nisan'da Berlinden Romayu giden bir Almann bu ihaneti yaptim
akla getiriyor...
8 Mays, Hollandadan gelen haberler kt. zinler kaldrlm, bina
lar boaltlyor, yollar kapatlyor mu, daha bir sr seferberlik tedbir
leri alnm... Fhrer daha fazla beklemek niyetinde deil. Goering hi
olmazsa ayn 10una kadar ertelenmesini stiyor... Fhrer ok sinirli; 10
Mays'a kadar ertelemeyi kabul etti ama bu ertelemenin sezgisine uyma
dn sylyor. Artk bir gn daha gecikemez.
9 Mays. Fhrer kesin olarak 10 Maysta harekete gemee karar
verdi. Tren saat 17.00 da Finkenkrukdan hareket edecek. 10 Maysta ha
vann iyi olacana dair rapor alnr alnmaz buur, saat 21.00 de D aazg' ifresi verilecek.

Hitler, yannda Ketel, Jodl ve O K W nin teki kurmaylar

olduu halde 10 Mays sabah, gn aarrken, Muenstereifel
yaknlarndaki Fetscnnesf (kartal yuvas) adn verdii karar
gha girdi. Alman kuvvetleri altm kilometre Batda Belika
snrna doru hzla ilerliyorlard. Kuzey Denizinden balyarak
Magnot hattna kadar uzanan 260 kilometrelik bir cephe ze
rinde Nazi kuvvetleri, zaman zaman byk bir ciddiyetle veri
len Alman szn hayvancasna bozarak kk tarafsz dev
letin, yni Hollanda Belika ve Lksemburgun snrlarna sal
drdlar.
A L T I H A F T A L IK S A V A - 10 M A Y IS - 25 H A Z R A N 19-10

Hollanda sava be gnde bitti ve bu ksa sre iinde

UOS

BeJi-

kann, Fransann ve Ingiliz Seferi Kuvvetinin kaderi belli ol

du. Almanlar iin ise her ey, plnda tesbt edildii, dahas hem
etrateji hem de taktik gelimesi srasnda, nceden tesbit edil
diinden de daha iyi ekilde, olup bitti. Alman Ordusunun haa
rs Hitlerin byk umutlarn bile at. Generalleri, sratli ha
reketleriyle ve elde ettikleri zaferlerin byklkleriyle onu a
rttlar. M ttefikler ise hi ummadklar ve bir trl anlaya
madklar bu geliim karsnda hareket yeteneklerini yitirdiler.
Savan ilk gnnde Babakan seilen Wnston Churebill
.aknlktan dona kalmt. 15 Mays sabah saat yedi buukta
Babakan Paul Reynoud Paris'ten telefon etmi ve soluk so
lua unlar sylemiti: Yenildik! Biz yenildik! Churchill
inanmad. Koskoca Fransz Ordusu bir hafta iinde nasl yeni
lebilirdi? imknszd bu. Sonradan yazd gibi, hzl hareket
eden kitle halindeki zrhl birlik aknlannn son savatan bu ya
na yaptklar byk devrimi anlamamtm. (6)
Bu zafer tanklarn zaferiydi. Bat savunmasnn en zayf
noktasnda yarma yapmak iin yedi tank tmeni toplanmt.
Tanklar, Stuka pike uaklar ve M ttefik hatlarnn ok gerile
rine ya da almaz sanlan mstahkem mevkilerin zerine indi
rilen paratler ile hava piyadeleri bu knty yaratmlar
d.
Biz Berlinde bulunanlar da Alman taktiklerinin M ttefik
eri neden bu kadar arttn bir trl anlayamamtk- Hitiori askerleri Polonya seferinde ne kadar kudretli olduklarm
gstermemiler miydi? Polonya Ordularn bir hafta iinde sa
ran ya da yok eden byk yarmalar, dmann kar koyma g
c Stuka uaklar tarafndan yumuatldktan sonra tanklann
toplu halde giritikleri akmlarla baarlmt. Paratlerle navadan indirilen piyadeler Polonyada byk baar salayama
mlard; nemli kprleri bile alamamlard. Ama bir ay nce
ki Norve seferinde byk baarlar elde etmiler, Osloyu ve
hava alanlarn almlar, Stavaager Bergen, Trondheim ve
Narvik'e denizden karlan ayr ayr kk guruplar takviye

1109

etmiler ve onlara dayanma gc salamlard. Mttefik ko

mutanlar bu seferleri inceleyip onlardan gereken dersleri al
mamlar myd?
H O L L A N D A N I N

S T L A S I

Hollandann istilasna yalnzca bir tek panzer tmeni yet

ti. Be gn sren savaa, Berlinde Almanlar haftalarca oyalyaca sanlan ak su kanallarnn arkasna indirilen parat
ler ile uaklarla nakledilen piyadeler katlmlard. Sava ta
rihinde, havadan indirilmi piyade ile yaplan ilk byk taar
ruz denemesi, zavall HollandalIlarn ksmetine dmt. Hol
landalIlarn byle bir snava hi hazrlkl olmadklar ve tam
bir srprizle karlatklar dnlecek olursa o sralarda d
mana umulduundan daha fazla kar koyduklar sylenebilir.
Almanlarn ilk amac, Lhey dolaylarndaki deirmenli tar
lalara havadan byk bir kuvvet indirmek, bakenti igal et
mek ve bir ay nce Norvelilere yapmak istedikleri gibi, Kralie ile hkmeti ele geirmekti. Ama bu pln, ayr ayr durum
lar yznden olmakla birlikte, Osloda olduu gibi, Lheyde de
uygulanamad, tik aknlktan ve kargaalktan kurtulan Hol
landa piyadesi, topunun desteiyle iki alaydan oluan Atmal
lar 10 Mays akamst Lheyi evreleyen hava alanndan
atmay baard. Bu hareket bakenti ve hkmeti o n iin kur
tard, ama baka yerlerde ihtiya duyulan Hollanda yedeklerini
de oraya balam oldu.
Alman plnnn temeli uydu ; Rotterdamn hemen gne
yinde bulunan Nieuvve Maa zerindeki kprler ile Dordreht
ve daha gney douda Moerdijkde Maa (Meuse) nehrinin iki
az zerindeki kprler, havadan indirilecek piyadeler tara
fndan ele geirilecekti. Aa yukar 150 kilometre geride bu
lunan Alman snrndan harekete geecek olan General Georg
von Kuechierin komutasndaki On Sekizinci Ordunun bu kp
rlerden geerek Hollanda Mstahkem Hattna ulaaca d-

nlyordu. Lhey, Amsterdam, Utreeht, Rotterdam ve Leydeni

koruyan byk su barajlarnn arkasndaki bu Mstahkem Mev
kii baka trl kolay ve abuk ele geirmek olana yoktu.
10
Mays sabah havadan indirilen birlikler bu arada
Rotterdamdaki nehre eski deni uaklaryla bir blk indiril
miti arp kalan HollandalIlarn uurmalarna vakit kalma
dan bu kprleri ele geirdiler. HollandalIlar Alman birliklerini
pskrtmek iin birok arelere bavurdular ve aa yukar
da bunu becerdiler. Ama Almanlar bulunduklar yerleri 12 Ma
ys sabahna kadar inatla korudular. O sabah Kuechlerin ko
mutasndaki zrhl tmen geldi, HollandalIlarn birka gn tu
tacaklar sanlan ve birok kanal engelleriyle takviye edilmi
bulunan doudaki Grebbe-Peel Hattm yard.
Sava balaynca Mandan hemen koup gelen ve 11 Ma
ys gn leden sonra Tilburga varan General Giraud komu
tasndaki 7 nci Fransz Ordusunun, Almanlar Moerdijkde dur
durabilecei umuluyordu. Ancak Franszlar da, bask altndaki
HollandalIlar gibi, hava desteinden, zrhl aralardan, tanksa
var- ve uaksavar toplardan yoksun olduklar iin kolaylkla
Ereda ya doru pskrtldler. Bu ekili Alman 9 uncu Pan
zer Tmenine Moerdijk ve Dord echtteki kprleri gemek fr
satn salad ve Tmen 12 Mays leden sonra, havadan indi
rilmi Alman piyadesinin hl tutmakta olduu Nieuwe Mass
nehrinin gney kyrsna vard ve Rotterdamm karsnda durdu.
Tanklar Rotterdam kprlerini bir trl geemiyordu. Hol
landalIlar bu arada kprlerin kuzey ularm kapatm bulunu
yorlard. 14 Mays sabah HollandalIlarn durumu ok ktyd
ama pek de umutsuz saylamazd. Hollanda Mstahkem Mevkii
yarlmamt daha. Lhey dolaylarnda havadan indirilen kuv
vetli piyade birliinin bir blm esir edilmi, bir blm de do
laylardaki kylere kamlard. Rotterdam hl dayanyordu.
Zrhl tmeni ekmek ve ekecei bu tmenle Fransann gne
yine doru o srada kan yeni bir frsattan yararlanmak zere
Fransadaki birlikleri takviye etmek isteyen Alman Yksek Ko
nu

mu jl anl bu durumdan hi memnun deildi. Nitekim ayn 14.

linc gn sabah Hitler kartt 11 sayl emirde yle diyor
du : Hollanda Ordusundaki direnme gcnn sanlandan daha
kuvvetli olduu anlalmtr. Gerek siyasi ve gerek asker ne
denler bu direnmenin sratle krlmasn gerektirmektedir." Na
sl? Hitler, Hollanda Mstahkem Mevkiinin sratle ele gei
rilmesi iin" Belikada bulunan 6 nc Ordu hava piyade birlik
lerinin Hollandaya evkini emretti. (7)
te yandan Goering ile birlikte, Rotterdam'm ar surette
bombardman edilmesine karar verdi. HollandalIlara sonba
harda 'kuatlan Varovaya yapld gibi ufak apta bir
Nazi terr gsterisi yaplacak, byleee HollandalIlar teslim ol
maya zorlanacaklard.
14 Mays sabah X X X IX uncu Kolordudan bir kurmay
subay beyaz bayrak sallayarak Rotterdam kprsn geti ve
ehrin teslim olmasn istedi. Teslim olmad takdirde ehirhombardman edilecekti, Teslim grmelerine ait hazrlklar
yaplrken bir Hollanda subay ayrntlar grmek zere
kprnn yaknndaki Alman kararghna gelmi, Almanlarn
teslim koullarm alm, geriye dnyordu birdenbire bombar
dman uaklar grnd. Uaklar byk ehrin gbeinde ta
stnde ta brakmadlar. Hemen hemen ou sivil 800 kadar
insan ld; bintercesi yaraland ve 78.000 kii yersiz yurtsuz kal
d O . Bu ufak namussuzluu, bu hesapl cinayeti HollandalIlar
uzun zaman unutmadlar. Acak Goering le Alman Hava Kuv
vetlerinden Kesselring, Nurembergde, Rotterdam'm ak ehir
olmadm ve HollandalIlarn ehri inatla savunduklarn leri
srerek yaptklar bombardman hakl gstermee altlar.
Her ikisi de bombardman uaklarna emir verdikleri srada tes
lim grmelerine balandn bilmediklerini sylediler, Ama
( nce l saysnn
25,000 - 30,000 a rasn de olduu
sylendi,
Kieyelonaefliii BrtOtmica'nm 1953 basks da bu sayy kabul etmitir.
Ancak N urem bergde Hollanda iiik metin in verdi"! resm say S U l
dr, (8)
1112

Alman Ordu arivlerinde grmelerden haberdar olduklarm

tantlayan ok kuvvetli belgeler var ) (9). Ne olursa olsun
OKW o srada bombardman iin herhangi bir neden gstere
medi. 14 Mays gn akam OKW nin Berlin radyosundan ya
ymlad bildiriyi ben kendi kulaklarmla iittim :
Rotterdam ehri, Alman pike bombardman uaklarnn ve ehre gir
mek (izere bulunan Alman tanklarnn muazzam basks altnda teslim
olmu ve bylece harap olmaktan kurtulmutur.';

nce Rotterdam teslim oldu; sonra da Hollanda Silhl

Kuvvetleri, Kr ali e Wilhelmina ile hkmet yeleri iki ngiliz
muhribine binerek Londraya katlar. 14 Mays sabah, afak
vakti, Hollanda kuvvetleri Bakomutan Winkelmann ordular
na silhlan brakma emrini verdi ve ertesi gn sabah saat 11 de
resmi teslim belgesini imzalad. Be gn iinde herey olup bit
miti. arpmalar durmutu. Irzna geilen bu kck uygar
lkenin zerine bundan sonra be yl sre ile yaban bir Nazi
terrnn korkun karanl kecektir.

B E L K A 'N IN D M E S V E N G L Z - F R A N S IZ
O R D U L A R IN IN E V R LM E S

B ir yandan Hollanda teslim olurken, te yanda Belika.

Fransa ve ngiliz Seferi Kuvvetinin hesab grlyordu. 14 Ma
ys hcumunun yalnzca beinci, gnyd, ama ok nemli bir
gnd. Alman zrhl birlikleri Dinantdan Sedane giden yol ze
rindeki Meuse nehrinin dik ve ormanlk kylarnda drt kprfcam bir akam nce ele geirmiler, Sedana girmilerdi. 1870
de de nc Napoleon, Moltkeye burada teslim olmu, n
c Fransz mparatorluu da bylece sona ermiti. Almanlarn
Sedana girmesi. M ttefik hatlarnn merkezini ve ngiliz - Fran
g

Nurembergde, Rotterdam bombardman yznden herhangi b'r

nahkmiyet karar verilmemitir.

1 114

sz ordularnn Belikaya hzla kaymalarn salayan dayanak

noktasn byk bir tehlikeye sokmutu. Ertesi gn, yani 14 Ma
ysta akn balad. Dnya sava tarihinin, byklk, younluk
ve esneklik bakmndan o gne kadar bir eini daha grmedii
bir tank ordusu, 10 Maysta Alman snrndan harekete geerek
Ardennes Ormanm gemi, Renin ok gerilerinde 130 kilomet
re kadarlk bir cephe zerinde kol halinde yaylm, Fransz
larn Dokuzuncu ve kinci Ordularn yarm, Belikadaki Mt
tefik Kuvvetlerinin arkasndan Mana doru hzla ilerliyordu.
Azametli ve korkun bir aknd bu. nce Stuka pike uaklar,
Fransz savunma mevzilerini dalgalar halinde hrpalyorlar,
bu srada asker mhendisler karncalar gibi evrelerine en
erlere kauuk sandallar hazrlatyorlar, nehirlerin ve kanalla
rn geilmesi iin gereken dubalar (pontoon.) indiriyorlar; son
ra otomatik toplar ve bir motorize piyade tugay bulunan pan
zer tmenleri bunlarn stnden geiyor; hemen arkasndan
da tanklarn at mevzileri tutmak iin zrhl piyade tmenle
rinden oluan zrhl kolordular geliyordu. Ne yapacan a
ran savunucularn ellerinde bu elikten ve ateten akn dur
duracak hibir ara yoktu. Mense nehri stndeki Dinant ehri
nin her iki yannda bulunan Franszlar, General Hermann
Hothun X V inci Zrhl Kolordusuna yenilmiti. Bu Kolordunun
iki tank tmeninden birine Ervvin Rommel adnda gen ve gzpek bir tugeneral komuta ediyordu. Nehrin daha g
neyinde, Monthermede, General Georg - Hans Reinhardtm
X L I inci Kolordusunun iki tank tmeni de ayn ekilde ilerle
mi bulunuyordu.
Ama Franszlar hi unutamyacaklar en byk darbeyi
Sedan dolaylarnda yediler. Burada 14 Mays sabah General
Heinz Guderiann X IX uncu Zrhl Kolordusuna bal iki tank
tmeni ( ") Meuse nehri zerinde geceleyin alelacele kurulan du* ) Reinhardt ile Guderian'n iki zrhl kolordusu General Flw;u .....
Klcist'm panzer gurubunu oluturmulard. Bu guruptu be lal tmn-m
ile piyade tmeni vard.
1115

ba (pontoon) kprsnden gemi ve batya ynelmiti. Fransz

zrhl birlikleriyle Ingiliz bombardman uaklar kpry uur
mak iin ok uratlar yalnz bir tek hcum srasnda Ingi
liz Hava Kuvvetlerinin yetmi bir uandan krk, ou da
uaksavar ateiyle olmak zere, drlm ve yetmi Fransz
tank imha edilmiti ama hi bir ey yapamadlar. Akama
doru Almanlar Sedanda krk be kilometre geniliinde ve yir
mi iki kilometre derinliinde bir kprba kurdular. Mttefik
hattnn can alacak noktasnda bulunan Fransz kuvvetleri
zld., evrilmemi ve esir dmemi olanlar darmadank e
kilde kamaa baladlar. Kuzeydeki Fransz - Ingiliz ordular
ile Belikallarn yirmi iki tmeni irtibatlarn kaybetmek tehkesiyle karlatlar.
Savan ilk bir iki gnnde Mittcjikievin durumu kt de
ildi, ya da onlar yle ranyorlard. Babakan olarak yeni so
rumluluklar alan Churchill, sonradan yazd kitapta, Ayn
12 nci gn gecesine kadar harektn iyi gitmediini dnd
recek herhangi br neden yoktu, der (10). Mttefik Ordular
Bakomutan Gamelin durumdan ok memnundu. Bir gece n
ce Fransz kuvvetlerinin en byk blm yni Birinci, Yedin
ci ve Dokuzuncu Ordularla, Lord Gortun emrinde dokuz t
menden oluan Ingiliz Seferi Kuvveti, pln gereince, Belika
llara katlmlar, Anversden Louvain ve W avree kadar uzayan
Dyle Nehri ile Wavredan Gembloux stnden Namura ve ora
dan da Meuse boyunca Sedana kadar uzanan kuvvetle tahkim
edilmi mevzilere yerlemilerdi. Namur ile Anvers arasndaki
kuvvetli Belika Mstahkem Htndaki 90 kilometrelik bir
cephede M ttefikler sayca Alnanlardan stnd. Reichenmv
un Altnc Ordusunun yirmi tmeni karsnda otuz alt tmen
bulunuyordu.
Belikallar kuzey snrlar boyunca iyi dmlerdi, ama
umulduu kadar dayanamamlard. 1914dtki kadar bile tutu
namadlar. Onlar da, kuzeylerindeki HollandalIlar gibi, Alrnan
ordusunun yeni taktikleriyle ba edemediler. Burada da Alman1116

ar Hollandada yaptklar gibi zel olarak yetitirilmi erleri

sabahn karanlnda motorsuz uaklarla sessizce yere indire
rek kprleri ele geirmilerdi. Maastrichtin arkasnda Albert
Kanal stndeki kprden ikisinin muhafzlarn, kpr
leri atmalarna vakit brakmadan, hareket edemeyecek duruma
sokmulard.
Mense Nehri ile Albert Kanal kavana hkim ola Eben
Emae! Tabyasn da elde etmekte byk baar saladlar. Ge
rek M ttefikler ve gerekse Almanlar stratejik bakmdan yeri
iyi seilmi olan bu modern tabyay Avrupanm en salam tah
kimat sayyorlard. Franszlarn Maginot hattndan da, Alman
larn Bat Duvarndan da daha kuvvetliydi. Topran altnda,
ok derinlerde elikten ve betondan galeriler yaplmt. Top
taretleri kaln zrhdancl. 1,200 kii alyordu iine. En ar bom
balara ve top mermilerine bile dayanaca sanlyordu. Ama 80
Alman askerine ancak 30 saat dayanabildi. Bir avu komuta
snda bulunan erler 9 motorsuz uakla tabyann damma inmi
lerdi. Verdikleri zayiat da alt l ile on dokuz yaraldan ibaretti.
OKW nin bu baary Berlinde esrarl bir olay haline getirdiini
hatrlarm : 11 Mays akam yaymlad zel bir bildiride
OKW, Eben Emael tabyasnn yeni bir hcum teknii ile aln
dn bildiriyordu. Bundan sonra ortalkta yle bir sylenti
dolamya balad ve tabii Dr. Goebbels bu sylentiyi sevine se
vine krkledi : Almanlar yeni ve korkun gizli bir silh bul
mulard. Bu silh belki de savunucular geici olarak felce ura
tan bir sinir gazyd.
in iyz daha da korkuntu, Her eyi nceden ayrntla
rna kadar hazrlamaya alm olan Almanlar 1939 - 40 kn
da Hildesheimde tabyann ve Albert Kanalndaki kprlerin
bir benzerini yapmlar ve bunlar motrsz uakla indirilerek
ele geirecek drt yz kadar er eitmilerdi. gurup kp
ry, drdnc gurub da Eben Emael'i alacakt. te bu son
ekipte yetitirilen seksen asker tabyann zerine indirilmiti.
Erler, zel olarak yaplm oyuk patlayc bir maddeyi zrll
1 117

top taretlerinin iine yerletirmilerdi. Bu bombalar patlaynca

toplar susmu, hem de aadaki blmelere alev ve gaz yayl
mt. Almanlar bir saat iinde stteki blmelere girmiler, b
yk tabyann h a fif ve ar toplarm ve gzetleme yerlerini ile
mez hale getirmilerdi. Tahkimatn arkasnda bulunan Belika
piyadesi kk hcum ekibini girdii yerden fcarmya al
mt ama Stuka uaklarnn hcumlar ve paratle atlan tak
viyeler yznden bir ey yapamamt. 11 Mays sabah panzer
birlikleri kuzeyde salam durumda ele geirilen iki kprnn
stnden geerek tabyaya gelmi ve Mstahkem Mevkii evir
miti. Stuka uaklarnn yeni bombardmanlarndan ve yeralt
tnellerinde yaplan boaz boaza savatan sonra Belikallar
le st beyaz bayrak ekmilerdi. 1,200 Belikal savunucu bi
rer birer teslim olmulard. (11)
Bu olayla birlikte kprlerin alnmas, General Hoepnerin
komutasndaki iki tank tmeni ile bir motrl piyade tmenin
den oluan X V I nc Zrhl Kolordunun destekledii General von
Reicheneauun Altnc Ordusu tarafndan yaplan iddetli h
cum, Mttefik Yksek Komutanln u sonuca vardrm t:
Alman taarruzunun arlk noktas, 1914de olduu gibi, yine
dmann sa kanad idi. M ttefikler de buna kar koymak iin
gerekli tedbirleri almlard. Nitekim Maysn 15 inci gn ak
am bile Belikallarla ngiliz ve Fransz kuvvetleri Anversten
Namura kadar uzanan Dyle hatt boyunca ilerliyorlard.
Alman Yksek Komutanlnn da istedii buydu. imdi
artk Manstein plnm hemen uygulamann ve merkezden vur
manm zaman gelmiti. Ordu Genel Kurmay Bakan General
Halder, 13 Mays akam durumu ve bu durumun sunduu
frsatlar ok iyi gryordu.
(Gncesine unlar yazmt) 24 tmen kadar olan ngiliz ve Fransz
kvetleriyle 15 tmen kadar tutan Belika kuvvetlerinin ynak hare
ketlerini tamamlam olmasna sevinebiliriz. Bu kuvvetler karsnda bu
lunan Altnc Ordumuzun cephede 15 tmeni ve 6 da yedei var... Bura
da herhangi bir dman hcumunu pskrtecek kadar kuvvetliyiz. Y e

l i 18

ni takviyelerin getirilmesine lzum yok. Namurun gneyinde dman

daha zayf. Bizimkinin yars kadar. Bu stnl ne zaman ve nerede
kullanacamz bilirsek Meuse'de yaplacak hcumun sonucu sava t
yin eder. Dmann bu cephe gerisinde szkonusu edilmeye de Ser kuv
veti yok.

Bu cephenin gerisinde gerekten bir kuvvet yok muydu?

Babakan Churchill durumu anlamak zere 16 Maysta P a
rise utu, leden sonra Babakan Reynaud ve General Gamelini grmek zere Quai dOrsaye gittii srada Alman nc
kuvvetleri Sedanin 90 kilometre batsna yaklamlard. Sa
vunmasz ak arazide durmadan ilerliyorlard. Alman kuvvet
leri ile Paris ya da Mat Denizi arasnda byk bir mesafe kal
mamt. Ama Churchill'i bundan haberi yoktu. General Gameline, Stratejik yedekler nerede? diye sorarken konumas
n birden Franszcaya evirmi ve lOu esi la masse de manoeuvreV* demiti. Mttefik Ordularnn Bakomutan ban ve omu
zunu sallayarak u cevab vermiti : Aucune yok. (*)
Churchill durumu yle anlatyor : Donup kaldm. H
cuma urayan bir ordunun yedek kuvvet bulundurmamas g
rlm iitilmi ey deildi. Hayatmda karlatm en byk
srprizlerden biri oldu bu, der Churchill. (12)
Bu ie, Halder deilse bile, Alman Yksek Komutanl,
hele Hitler ile OKW generalleri daha az amadlar. Hitler, ken
di ynettii Bat seferi srasnda iki kere ard : Birincisi 17
Maysta. Hitler bu srada bir sinir buhran geirdi. Panzer ko
lordularyla Mana doru yryen kuvvetlerden ncsnn
banda bulunan Guderian o sabah yry durdutma emri
ald. Alman Hava Kuvvetleri. Sedandan Batya uzayan ince
uzun Alman kollarn kesmek iin Franszlarn byk bir kari-heum dzenlemekte olduklarn haber vermiti. Hitler duru
mu Ordu Bakomutan Brauchitsch ve Halderle grt. G
neyden ciddi bir Fransz kar-hcumunun geleceine emindi.
(* ) Savatan, sonra Gamelin yok demediini, artk kalmad de
diini sylemitir. (I/An*ore, Paris, Kasm 21, 1948)
1119

Meuse yarmasnn balca gc olan A Ordu Gurubunun Komu

tan Rundstedt, o giin akama doru Hitlerin bu grn des
tekledi. Verdun ve Chlons-sur-Mame blgelerinden gelecek
kuvvetli bir Fransz srpriz ka-hcumu beklediini syledi.
Hitlerin kafasnda birden yeni bir Marne korkusu belirdi. Er
tesi gn Mussoliniye yazd mektupta yle diyordu. Duru
mu yakndan izliyorum. 1914deki Marne mucizesi tekrar etmiyecektir! (13)
(H alder 17 Mays akmam defterine unlar yazyor) ok kt bir
gn. Fhrer fec ekilde sinirli. Baaramayacandan korkuyor hi bir
tehlikeyi gze almak istemiyor ve bizi zorluyor. Bahanesi de so) kanatla
fazla ilgilenmemi olmas.,. Korkular ve pheler iinde.;;-

Ertesi gn Fransz cephesinin kt zerine birbiri ard

na gelen haberlere ramen kahraman N azinin durumu dzel
medi. Halder ayn lJde Hitlerin geirdii buhran yle an
latyor :
Ftihrerin gney kanad zerinde saysz kukulan var. Btn hare
kt berbat ettiimizi ve yenilgiye doru gittiimizi fkeli fkeli ve ba
ra ara syleyip duruyor. Deil gney-batya. Batya bile yrye
devam etmek istemiyor. Akl fikri kuzey-douya atlmakta. Fhrer ile
Brauchitsch ve benim aramda ok tatsz atmal bir konu bu.

Fhreri her zaman hakl bulan OK W efi Jodl da st ka

demedeki bu atmay yle belirtiyor :
Byk bir gerginlik temde geti bugn (Ayn On Sekizi). Ordu Ba
komutan (Brauchitsch) gneye doru olabildiince ksa bir sre iinde
yeni bir kanat almas fikrine yatmad... Bruuehitsch ile Halder hemen
arldlar ve kendilerine gereken tedbirleri hemen almalar in kesin
emir verildi.

Ama Halder hakl kt sonunda; Franszlarn gneyden

hcuma geecek kuvvetleri yoktu. Kuvvet hareketleriyle keif
te bulunmaktan baka bir ey yapmamak emrini alan ve buna
kzan panzer tmenlerinin Mana doru ilerlemek iin bekledik
leri de buydu. 19 Mays gn sabah, Somme nehrinin kuzey ba
1120

tsna doru hzla ilerleyen ve Birinci Dnya Savann getii

araziden geen yedi zrhl tmenlik kuvvetli bir kama Mansa
75 kilometre yaklat, Hitlerin karargh, 20 Mays gn ak
am, 2 nci Panzer Tmeninin Somme nehri azndaki Abbeville kasabasna ulatn hayretle rendi. Belikallarla, n
giliz Seferi Kuvveti ve Fransz Ordusu tuzaa drlmt.
(Jodl o gece gncesine unlar yazd) Fhrer sevinten yerinde du
ramyor, Alman Ordusunu ve nderlerini ve ve bitiremiyor. Bar andlamasn hazrlyor, Andlanada amalar belirtilecek: Alman halknn
elinden 400 yldanberi alnm olan topraklar ve deerler geri verilecek,,.
Dosyada Ordu Bakomutannn, Abbevillein alndn bildiren tele,
fonu stnde Fhrer'n syledii heyecanl szleri belirten bir muhtra var.>

M ttefiklerin, bu korkun evirme hareketinden kurtulmak

iin yapacaklar tek ey Belika'da bulunan ordularm batya
evirmek, Belika'da hcuma geen Alman Altnc Ordusuyla
savatan vazgemek, kuzey Fransa'dan denize doru yaylm
olan Alman zrhl kamasn yararak Sommeun kuzeyini zorla
yan taze Fransz kuvvetlerine katlmakt. 19 Mays sabah Ge
neral Gamelin de aslnda bunu emretmiti; ama o akam yerine
tyin olunan General Mazime Weygand bu emri iptal etti. I inci
Dnya Savanda byk bir asker n kazanm olan Weygand,
byle bir emir vermeden nce Belikadaki Mttefik komutanla
rna danmak istiyordu. Sonunda Weygand selefinin plnn
yeniden uygulamaya karar verdii zaman gn yitirilmiti.
Bu gecikme onlara ok pahalya maloldu. Kuzeyde hl, savata
tecrbe kazanm 40 Fransz, ngiliz ve Belika tmeni vard.
Eer Gamelinin emrettii gibi 19 Maysta gneye dnerek he
nz zayf olan Alman zrhl hattn gemeye allsalard bunu
baarrlard. Ama harekete getikleri zaman eitli ulusal ko
mutanlklar ve Mttefik Ordular arasndaki ulam karmaka
rk bir durum alm ve ayn ayr Mttefik Ordular, bask kar
snda, ayr ayr amalar gtmeye balamlard. Eninde sonun
da Weygandn pln yalnzca kendi kafasnda kald, hi bir
Fransz birlii Sommedan yukar kamad.
1121

F : 71

Bu srada Alman Yksek Komutanl, zrhl birliklerin

at gedii takviye etmek ve geniletmek iin btn piyade bir
liklerini ileri srd. Ahbevilleden Mana doru ilerleyen Guderianm tanklar 24 Maysta Mann byk limanlarndan
Boulogne ald ve Calaisyi evirdi; Dunkerkin 30 kilometre
aasnda bulunan Graveinese vard. M ttefikler Belika cep
hesinden ayrlmak istedike buradaki cephe gney batya kay
maya balad. 24 Maysta Ingiliz, Fransz ve Belika Ordular
kuzeyde ufak bir kenin iinde kalmlard. Bu kenin taba
n Man kylarnda Gravelinesden Temeuzene kadar uzuyor
ve ucu da yz kilometre kadar ierdeki Valenciennesde Bulunu
yordu. Artk tuzaktan kurtulmak umudu kalmamt. Tek umut,
o da pek hafifti, Dunkerkte birlikleri denizden ekmekti.
Tam bu srada, 24 Mays gn, Dunkerk'e yaklam olan
ve Gravelines ile St-Omer arasndaki A a Kanalnda son imha
hareketine gemek zere bekleyen Alman zrhl birlikleri birden
ve ok garip bir ekilde dur emrini aldlar. Savaan askerler bu
emrin neden verildiini bir trl anlayamadlar. Bu emir Alman
Yksek Komutanlnn I I nci Dnya Savanda yapt byk
hatalarn birincisidir. Yalnz Alman komutanlar arasnda deil
btn asker tarihiler arasnda da bu emirden kimin ve neden
sorumlu olduu iddetli bir tartma konusudur. Elimize geen
malzemenin nda bu konuyu az sonra yeniden ele alacaz.
Nedenleri ne olursa olsun bu dur emri Mttefiklere t zellikle
ngilizlere Dunkerk M izesi denen olay salamtr. Am a Bel
ikallarn iine yaramamtr.

KIRAL L E O F O L D U N T E S LM O L M A S I

Belika Kral nc Leopold 28 Mays sabah erken saat

lerde teslim, oldu. Aptalca bir tarafszlk yznden lkesini Fran
sa ve Ingiltere ittifakndan ayran ve Almanlarn snr boyunda
byk bir taarruza gemeye hazrlandklar srada bile bu itti1122

fab yenilemee yanamyan, ve son dakikada, Hitlerin darbesi

ni yedikten sonra, Franszlardan ve Ingilizlerden asker yar
dm isteyen ve alan inat gen kral bylece Ingiliz ve Franszlar ok kt bir durumda yalnz balarna brakt. A r bask
altnda bulunan Ingiliz - Fransz birliklerinin bir kanadn A l
man tmenlerine at. Ayrca, btn bunlar da, 4 Haziranda
ChurehiHin Avam Kamarasnda syledii gibi, hi danma
dan, hi kimseye er. ufak bir ey sylemeden, bakanlarna sor
madan, kendi bana yapmt.
Gerekten de, anayasa gereince bal olduu hkmetinin
oybirlii ile verdii karar Snlemeksizin byle bir harekete gi
rimiti : 25 Mays gn, sabah saat bete, Kiraln Kararghn
da Kraila ii bakan arasnda bir grme yaplm, grmede
Babakan ve D leri Bakam hazr bulunmutu. Bakanlar bu
toplantda, kendisinin ahsen teslim olmamasn ve Almanlara
esir dmemesini, byle bir harekete giritii takdirde P ragda
ki Haann durumuna deceini Kirala son bir kez daha
hatrlattlar. Ayrca, hem Bakomutan hem de Devlet Bakan
olduunu, Hollanda Kraliesiyle Norve Kiralnn yapt gibi,
Mttefikler zaferi kazanncaya kadar srgnde Devlet Bakan
grevini srdrebileceini kendisine sylediler.
Leopold u cevab verdi Burada kalmaya kararlym.
Mttefikler dvay kaybetmilerdi. (14)
27 Mays akamst saat 5 de, Belika Genel Kurmay Ba
kan Yardmcs General Derousseauxyu gndererek Aktanlar
dan atekes istedi. General saat 10 da Almanlarn artlarm
getirdi : Fhrer silhlarn kaytsz artsz braklmasn isti
yor. Kral gece saat 11 de kaytsz artsz teslimi kabul etti
ve sabah saat 4 de arpmalara son verilmesini istedi. Emir er
tesi sabah 'yerine getirildi.
Fransz Babakan Reynaud, Leopoldun teslim olmasn
radyoda ar bir konuma yaparak sulad; ayn Paris radyo
sunda daha ciddi bir sesle konuan Belika Babakan Pierlot,
Kiraln hkmetin oybirliiyle verdii de kar geldiini,
1123

halkla ilikisini kestiini, artk lkesini ynetecek durumda bu

lunmadm ve srgndeki Belika hkmetinin kavgaya de
vam edeceini Belika halkna bildirdi. 2S Maysta Avam Kama
rasnda konuan ChurchilI, Leopoldun davran zerindeki yar
gsn aklamad. Ancak 4 Haziranda genel eletiriye o da ka
tld.
Bu konudaki tartma savatan 3onra da uzun bir sre de
vam etmitir. Leopoldun, gerek Belika iinde ve gerekse dn
da, olduka ok olan yandalan, Kiraln, askerlerinin ve Belika
halknn kaderini paylamakla doru ve erefli bir i yapt ka
randadrlar, Kiraln, teslim olurken devlet bakam olarak de
il, Belika Ordular Bakomutan sfatiyle teslim olduunu ile
ri srmektedirler.
Alman ordulan karsnda geriye ekilen Belika askerleri
nin 27 Maysta kt durumda olduklar kesindi. ngilizlerle
Franszlarn gneye doru rahata ekilmelerini salamak iin
cephelerini geniletmee raz olmulard. Ama Belikallar ne
kadar iyi arpm olurlarsa olsunlar bu geniliyen cephe on
larn yaklmasn daha da abuklatrd. Lord Gort'un 26 Ma
ysta Dunkerke ekilerek ngiliz Seferi Kuvvetinin kalan ksm
n kurtarmas iin Londradan emir ald da Leopolda sylen
memiti. Durumun -bir yanyd bu. Ama baka bir yan da var
d. Belika Ordusu ortak bir Mttefik Komutanlnn emrinde
olduu halde Leopold bu komutanla danmadan ayr bir bar
yapmt. Leopold, kendini savunurken, 27 Mays gn saat
12.30 da Gorta bir telgraf ektiini ve az sonra bir zlmeyi
nlemek iin teslim olmak zorunda kaacan kendisine haber
verdiini sylemiti. Am a o srada ok megul ve srekli olarak
hareket halinde bulunan Ingiliz Komutan bu telgraf almam
t. Sonradan verdii ifadede, Lord Gort, Belikann teslim ol
duunu ilk olarak 27 Mays gecesi saat 11 den az sonra ren
diini ve Ypres ile merkez arasnda birdenbire 30 kilometrelik
bir bolukla karlatm, dman zrhl kuvvetlerinin ise bura
dan kylara varabileceini anladn sylemitir (15). Kiraln
1124

bal olduu Yksek Asker Komutan General \Veygand ise du

rumu akamst saat 6 dan az sonra Belika kararghndaki
Fransz irtibat subaynn ektii telgraftan rendi ve, sonra
dan sylediine gre, beyninden vurulmua dnd. nceden
hi bir haber verilmemiti... (16)
Son olarak Leopold, Silhl Kuvvetler Bakomutan olsa
bile anayasa gereince hkmetinin verdii d tutmak zo
rundayd. Ne bu bakmdan ne de Devlet Bakan olarak kendi
bana teslim olmaya hakk yoktu. Belika halk sonunda Kirala
hakkettii cezay verdi. Savatan sonra kam olduu svireden geri arp tahtna oturtmad. Be yl sonra, 20 Temmuz
1950 de yaplan bir referandumda halkn yzde 57 si kiraln ge
ri gelmesinden yana oyunu kulland. Ancak bu yzden Belikada az kalsn bir i sava kacakt. Bu durum karsnda K*
rai tahtna dnmekten vazgeti, yerini oluna brakt.
Leopold iin herey sylenilebilir, ama Belika ordusunun
gsterdii kahramanla bir ey denilemez geri diyenler de
vardr (*). Mays ay iinde Reichenanun Altnc Ordusunun
ardndan birka gn iin Belikaya gitmi, Belikallarn iinde
bulunduklar dayanlmaz duruma kar nasl inatla gs ger
diklerini kendi gzlerimle grmtm. Alman uaklarnn hi
bir engele rastlamadan yaptklar korkun hava hcumlar ya
da Alman zrhl birliklerinin aknlar karsnda bir kere bile
zlmemilerdi. Ama teki M ttefik askerlerinin bir blm iin
ayn eyi sylemek mmkn deildir. Belikallar 18 gn dayan
dlar ve eer ngiliz Seferi Kuvveti ile Fransz Kuzey Ordular
bir tuzaa drlmemi olsalard daha da dayanabileceklerdi.
(*)' Ingiliz I I cl Kolordusuna komuta eden General Sir Alan Brooke
bunlar arasndadr. Sir Alan Brooke sonradan mparatorluk Genel Kur
may Bakan olduu zaman Feld-Mareal Lord Alanbrooke adn alm
tr. Sir Arthur Bryantm, A l an brooken gncesine dayanarak yazd
The Turn o f the Tide adl esere baknz.
1125

DUNKERK MUCZES

26 Mays t enberi, yni Gderi ann tanklar Abbevilleden

denize doru yrmeye balad gndenberi, ngiliz Amiralli
i, OhurchiHin ahsen verdii emir zerine ngiliz Seferi Kuv
vetini ve teki Mttefik kuvvetlerini Man limanlarndan boal
tacak gemi bulmaya alyordu. Cephe gerisindeki personel le
teki Lzumsuz az larm araba vapurlaryla ngiltereye ta
nmas balamt bile. Ama, yukarda grdmz gibi, 24 Ma
ysta Belika cephesi zlecek duruma gelmi ve gneyde de,
Boulogne alan ve Calais'yi saran, daha sonra kyy izleyerek
yukar doru kmaya balayan Alman zrhl kuvvetleri, Dunkerkin yalnzca 30 kilometre yaknndaki Aa Canala varm
lard. Belika Ordusu ile ngiliz Seferi Kuvvetinin dokuz tme
ni ve Fransz Birinci Ordusunun on tmeni bu araya skm
bulunuyordu. Bu cebin gney ucu tanklarn hareketine elverili
deildi. Burada bir sr kanallar, hendekler ve sel altnda kal
m tarlalar1vard. Byle olduu halde Guderian ile Reinlardt'm panzer tmenleri deniz kysnda Gravelines ile St-Omar ara
snda bellibal engel olan A a Canalda be kprba elde et
miler, son darbeyi indirmek iin emir bekliyorlard. Kuzey do
udan ilerleyen Alman Altnc ve Sekizinci Ordular, Mttefik
Ordularn burada sktrp imha edeceklerdi.
te bu srada, 24 Mays akam. Yksek Komutanlktan
kesin bir emir geldi. Emir, Brauchitseh ile Halderin iddetli
kar koymalarna ramen, Rudstedt ile Goeringin teviki ze
rine, Hitler tarafndan alnmt : Tank kuvvetleri kanal izgi
sinde duracaklar, daha ileri gitmeye uramyaeaklard. Bu
umulmayan karar Lord Gorta rahat bir soluk aldrd; gerek
kendisi ve gerekse ngiliz Donanmas ile Hava Kuvvetleri du
rumdan ellerinden geldiince yararlandlar. Rundstedtln son
radan syledii gibi bu emir savan byk dnm noktala
rndan birini yaratt.
Seferin en byk Alman zaferi olaca kesinlikle anlalan
U2e

bir hareketin eiinde bu anlalmaz dur emri nasl verildi?

Neydi bunun nedeni? Kim sorumluydu bundan? Bu sorunlar il
gili Alman generalleriyle tarihiler arasnda savan en byk
tartma konularndan biridir. Bata Rundstedt iie Halder ol
mak zere, generaller bu htann sorumluluunu yalnzca H it
lere yklerler. Churchill ise, htralarnn ikinci cildinde, hu
emrin verilmesine Hitlerin deil, Rundstedtin sebep olduunu
sylemekle ve bunu isbat iin Rundstedtin kendi kararghnda
tuttuu gnceyi tant olarak gstermekle bu tartmay biraz
daha alevlendirmitir. Kark ve eliik tantlar arasnda ger
ei bulmak kolay deil. Yazar kitabn bu blmn hazrlar
ken General Halder1
'in kendisine bir mektup yazd. Konunun
biraz daha aydnlatlmasn kendisinden rica etti. Halder bu ri
casn kabul ederek, yazara nzik ve uzun bir cevap yazd. Ge
rek bu mektuba ve gerekse elde bulunan baka tantlara dayan
larak bu konuda birtakm sonulara varlabilir ve, yine de son
olmamakla birlikte, tartmalar bylece salam bir sonuca varnlabilr.
Rundstedtin, sonradan tersini iddia etmesine ramen, bu
nl emirden Hitler kadar sorumlu olmas gerekir. Fhrer, 21
Mays sabah Charlevillede Generalin A Gurubunu ziyaret et
miti. Rundstedt kanal izgisinde panzer tmenlerinin' yeni pi
yade kuvvetleri getirilinceye kadar Dunkerk nnde bekleme
lerini H itlere teklif etti (* ), Hitler sonradan Sommeun g()

Rundstedtin kendi kararghnda tutulmu olan kaytlardan or

taya kan geree ramen General, Savatan sonra, verdii ifadelerde,

btn suu Hitlere yklemekten ekinmemitir. KanadalI Haberalma su

bay Binba Milton Shulmana eer bana kalsayd ngilizler Dunke-k'
ten bu kadar kolay kaamazlard. Am a Hitlerin dorudan doruya ver
dii emirler elimi kolumu balamt. ngilizler kyda gemilere binerken
ben limann arkasnda elimi kavuturmu onlara bakyordum... Tankla
rmn ve piyadelerimin harekete gemesi yasaklanm olduu iin ehrin
dnda oturmu ngillzlertn nasl katklarn seyrediyordum. Bu inanl
maz ht Httlerin kendisini general sanmasndan ileri gelmiti. (Shulman, Defeat in the West, s. 42-43)
1127

neyinde, Fransz topraklarnda - giriilecek harekt in zrhl

kuvvetlerin saklanmalarn)daha uygun bularak bu teklifi kabul
etti. Ayrca, M ttefiklerin iine dtkleri cebin ok klmesi
halindede durumun Luftw affe harektn gletireceini sy
ledi. Belki de Rundstedt, H itlerin onayn alarak, hemen dur
emrini vermitir. nk o sabah ngiliz Seferi Kuvvetlerinin
11.42'de bu konuda verilen Alman radyo mesajn dinlediklerini
Chnrcbill yazmaktadr (17). Hitlerle Rudstedt bu srada top
lant halindeydiler.
Jodl ile Halderin gncelerinden anlaldna gre Hitler
resm emri o gece OKW kanalyla yaymlatmtr. Genel Kur
may Bakam ok zgndr :
Zrhl ve motorize kuvvetlerden oluan sol kanadmz (diye yazyor
gncesinde) Fhrerin dorudan doruya vermi olduu emirle olduu
yerde kalacak! Kuatlan dman ordusunun imhas Hava Kuvvetlerine
braklyor!

Cmlelerin sonundaki nlem iaretleri Goering'in Hitleri

etkilediini gstermektedir. Bugn de bunun byle olduunu
ok iyi biliyoruz. Goering, kuatlm olan dman kuvvetlerinin
yalnz kendi hava kuvvetleriyle imha edilmesini istiyordu! Halder 19 Temmuz 1957 tarihinde yazara gnderdii mektupta
Georingdeki bu bo ihtirasn nedenlerini yle anlatyor
Nurembergtekt Uluslararas Askeri Mahkemenin bir komisyonunda
se Rundstedt, 20 Haziran 1946 gn unlar syledi (teksir edilmi kop
ya, s. 1490) : Komutann ok byk bir halasyd bu... Liderlerin o s
rada ne kadar fkelendikleri anlatlr gibi deildir. Rundstedt ayn ev
leri Lldell Harta (The German General* Talk, s. 112-1.3) ve Amerikn-Reel
dvasnda Nurembergdeki Asker Mahkemeye de sylemitir. (Teksir
edilmi kopya, 3350-53, 3931.42).
Telford Taylor The March o f Conquest adh kitabnda ve Binba L.E.
Silis ise The W ar in Frence and Flanders, 1939-40, adl kitabnda bu olay
zerindeki Alman Ordu kaytlarn incelemi ve baka sonuca varmlardr.
Ellisin kitab seferin resmi ngiliz grn yanstr. Kitapta hem ngi
liz hem de Alman belgeleri vardr. Nuremberg durumalarnda Amerikan
savcs olarak drt yl grev alan Taylor ise Alman belgeleri uzmandr.

1128

 terin bu kararma daha ok Goeringin etkiledii birka gn sonra

(yni 24 Maystan sonra) anlald. Ordunun hzl hareketi, askeri eitimi
olmad iin Ordunun gze ald tehlikeleri ve Ordunun haan anslarm
anlamayan diktatrde hemen hemen korku gibi br ey yaratmt. Ters
bir hareketin olabilecei korkusunu bir trl iinden atamyordu...
Fhrer'i ok iyi tanyan Goering onun bu korkusundan yararland.
Byk kuatma hareketinin kalan ksmn kendi L ftva ffesi ile baar
mak, bylelikle deerli panzer kurulularnn kullanlmasndan doabile
cek tehlikeden onu korumak istedi. Bu teklifi yapt... nk Goering
korkun derecede ihtirasl bir adamd. O zamana kadar Ordunun hataszca
yrtt harekttan sonra byk bir savata kendi hava kuvvetlerine
son kesin darbeyi salamak ve bylelikle dnya nnde bir zafer kazan
mak istiyordu.

Sonra General Halder mektubunda, Brauchitsehin kendi

sine anlatt bir olay naklediyor : Brauchitseh, 1946da Nuremberg hapishanesinde Luftoaffe generallerinden Milch ve
Kesserlingle yapt bir konuma srasnda generallerin kendi
sine unlar anlattklarn sylemi :
O srada (1940 Maysnda) Goering, gelimekte olan savan byk
erefi yalnzca Ordu generallerine ait olursa Fhrer'in Almanya'daki
prestiji tamir edemiyeeek kadar sarslacaktr dedi H itlere. Ancak ke
sin sava Ordu deil Luftvvaffe yapacak olursa nlenebilirdi bu.

Goering ile Rundstedt tarafndan krklenen, Brauchitseh

ile Halder tarafndan ise iddetle itiraza urayan bu gre g
re Hitler, dmann temizlenme iini, hava kuvvetleri ile, o s
rada, hemen hemen hi zrhl kuvveti olmakszn Belikallar ya
va yava geriye ve tgilizleri de gney batya, Mana doru
iten ve cebe sLkitiran Bocfe komutasndaki B Ordu Gurubuna
brakacakt. Rundstedtin yedi tank tmeninden oluan A Ordu
Gurybu ise Dunkerk'in bat ve gneyindeki su hatlarnda dura
cak yalnzca dmana yandan hafif darbeler indirecekti. Ama
ne Luftwaffe ne de Bockun Ordusu gereken baary gstere
mediler. Halder 26 Mays sabah fkesini defterinde yle belir
tiyor : Yukardan verilen emirler boa, kyor... Tanklar san
ki felce uram gibi duruverdiler.
1129

Sonunda, 26 Mays akam stj Htler dur emrini iptal etti

ve Bockun Belikadaki yava ilerleyiini ve kydaki ulam ha
reketi ni dnerek zrhl kuvvetlerin eskisi gibi Dunkerk stn
den yrye devam etmelerine raz oldu. Ama ge kalnmt
artk: Keye skm olan dman, savunmasn glendirecek
zaman bulmu ve bu savunmadan yan rlanarak denizden ka
maya balamt.
Hitlerin bu nemli kararnda siyas nedenlerin de olduu
nu bitiyoruz imdi. Halderin kuatma savann yeni hareket
leri konusunda Brauchitsch ile Fhrer arasnda sert tartma
lardan birinin getiini syledii gn, yni 25 Maysta, gn
cesine yle yazm :
imdi siyasi komutanlk kesin savan Flaman topraklarnda de#)
kzey Fransada verilmesi fikrine sapland.

Gncede bu yazy grnce ardm. Eski Genel Kurmay

Bakanma mektup yazdm srada Hitlerin sava Belika ye
rine kuzey Fransada yapmak iin ileri srd siyas nedenle
rin nelerden ibaret olduunu kendisine sordum. Halder bu ne
denleri ok iyi hatrlad cevabn verdi ve bana unlar y a z d :
Hl canl olarak yaayan anlarma gre, Hitler bu srada
yapt grmelerde, dur emrinin nedenlerini balca iki' nok
tada topluyordu. Birincisi asker nedenlerdi : Arazi tanklarn
yryne elverili deildi; bu yzden byk zayiat verilecek,
Fransadaki hareket zayflam olacakt, vb. Sonrasn Halder
yle anlatyor :
kinci olarak, ileri srd nedenler asker deil siyasi olduu in
bizim asker olmamz dolaysyla bunlara tiraz edemi yeceimizl biliyordu.
Sivil halka ster stemez byk zayiat verdirecek olan son ke
sin savan Flamanlarn yaad topraklarda verilmesini siyasi neden
lerden Stir stemiyordu. Alman asll Flamanlarn yaad topraklarda
bamsz bir Nasyonal Sosyalist blge kurmak, boy!ece onlar Almanyaya
daha yaklatrmak stediini sylyordu. Flaman topraklarndaki taraf
tarlar bu ama iin uzun zamandr alyorlard; bu adamlara savan
ykntlarndan topraklarm koruyacana sz vermiti. Eer szn tut
mayacak olursa kendisine olan gvenleri sarslacakt. Bunun Almanya*130

ya siyasi bakmdan ziyam dokunacakt. Sorumlu siyasi lider olmas d o

laysyla bundan kanmas gerekiyordu.^

Sama gibi mi geliyor size? Bu fikir Hitlerin arada srada

aklna esen samalklardan biri gibi grnse bile (Halder, Brauchtsch ile kendisinin de bu nedene akllarnn yatmadn'
yazyor) teki generallere syledikleri daha akllca daha
nemli saylabilir. Rundstedtin Harekt Dairesi Bakam Ge
neral Guenther Blumentritt, Rundstedtin Hitlerle yapt g
rmeyi savatan sonra Ingiliz askerlik konulan yazan LideI
H arta yle anlatmtr ;
H ltler ok neeliydi... savan alt hafta iinde biteceini bana sy
ledi. Bundan sonra Fransa ile makul btr ban anlamas imzalayacak,
sonra ngiltere ile bir anlamaya varlmas olana doacakt...
Sonra ngiltereden byk bir hayranlkla sz etmeye balad. ngil
terenin neden yaamas gerektiini, Ingilterenin dnyaya getirdii uy
garl anlatarak hepimizi artt... ngiltereden istedii eyin Alman.
ya:mn Avrupadaki durumunu tanmasndan ibaret olduunu syledi. A l
man smrgelerinin iadesi arzu edilen bir eydi, ama gerekli deildi...
Amacnn ngilterenin kendi erefine uygun olarak kabul edecei bir ba
r anlamas olduunu svltyerek szn bitirdi. (18)

Birka hafta sonra Hitler ayn dnceleri Ciano ile Mussoliniye ve en sonunda halka da syledi. Ciano, bir ay sonra
Nazi diktatrnn, baarnn en yksek noktasna vard bir
zamanda Ingiltere imparatorluunun Dnya dengesinde bir et
ken olarak yaamas gerektiini sylediini iitince hayretten
donakald (19). Halder de gncesine, Fhrerin Ingiltereye
teklif ettii barn kabul edilmemi olmasna ok atn yaz
d. H itler o gnlerde Ingiltereyi dize getirmenin Almanyann
deil... Japonya ile Amerika ve tekilerin iine yarayacan
sylyordu.
Bu bakmdan, Hitlerin zrhl kuvvetlerini Dunkerk nnde
durdurmasnn, Ingiltereyi ok ac bir yenilginin utancndan
kurtarmak ve bylelikle bar anlamasn kolaylatrmak d
ncesinden ileri geldii yine de biraz pheli olmakla birlik
l e sylenebilir. Dedii gibi, ngiltere ile imzalayaca byle
1131

bir bar anlamasnn sonucunda Almanya yeniden Douda

serbest kalacak, bu sefer Rusyaya dnecekti. Yine dedii gibi,
Londra, nc Alman mparatorluunun Avrupadaki hkimi
yetini tanmalyd. Hitley byle i r bar hemen gerekletire
ceine bir iki ay inanp fhrdu. Eskiden olduu gibi, o srada da
ngiliz ulusunun karakterini, liderlerinin ne biim insan olduklarm ve halknn da sonuna kadar savaa karar vermi bulun
duunu bir trl anlayamad.
N e kendisi ne de generalleri denizden anlamadklar iin,
denizci bir ulus olan tnglizlerin, ate altndaki kk bir liman
dan e burunlarnn dibindeki ak deniz kylarndan drt,
yz bin kiiyi boaltabilecekleri akllarndan bile gemedi.
26 Mays akam saat yediye kala, Hitlerin dur emrini
iptal etmesinden az sonra ngiliz Amirallii Dinamo Harek
t na balama emrini verdi. Dunkerk boaltmasnn adyd bu.
O gece Alman zrhl kuvvetleri batdan ve gneyden yeniden h
cuma getiler, ama bu kez panzerlerin yrmesi o kadar kolay
olmad. Lord Gort frsattan yararlanarak panzerlerin karsna
ar toplarla desteklenen piyade tmeni karacak zaman bu
labilmiti. Tanklar ok az ilerleyebildi. Bu srada boaltma ba
lamt zaten : Kruvazr ve muhriplerden tutun da Ingiltere
nin ky kasabalarndaki sivil gnlllerin ynettii kk deniz
motorlerine ve Hollanda $fcooIarma kadar, her boyda, her bi
imde ve her kuvvette 850 tekneden oluan bir armada Dunkerkde toplanmt. lk gn, yani 27 Maysta 7669 asker boal
tld; ertesi gn 17,804 ; daha ertesi gn 47,310; 30 Maysta
53,825. Drt gnde boaltlanlarn toplam 126,606 idi. Amiral
lik bile bu kadar askerin bu kadar zamanda boaltlabilecelni
ummuyordu. Harekta baland srada 45,000 askerin ancak
elindeki iki gn iinde boaltlabileceini dnmt.
Alman Yksek Komutanl, ancak Dinamo Harektna
balanldnn drdnc gn, yani 30 Maysta uyand. OKW nin drt gndenberi yaymlad bildirilerde boyuna evrilen
kuvvetlerin umutsuz durumda olduklar aklanyordu. Defte1132

rimdeki kayda gre, 29 Mays tarihli bildiride aka yle den

miti : A rtoisdaki Fransz ordusunun kaderi belli oldu... Dunkerk evresinde skm olan Ingiliz ordusu da tek merkezden
yrtlen hcumumuz karsnda erimektedir.
Erimiyordu; denize alyordu. Tabii ar silhlarn ve te
hizatlarn brakarak, ama bir gn geriye dnp yeniden dgeceklerine de inanyorlard.
30 Mays sabah Halder gncesine hl gizliden gizliye un
lar yazyor : Kska iine aldmz dmann bozgunu devam
ediyor. unu da yazmay unutmuyor : ngilizlerin kimileri di
ini trnana takarak arpyor ; bakalar da kyya kou
yor ve tekne olarak ne bulursa binip Man' geiyor. Le Debcle
(bozgun) diyor buna Halder. Bilindii gibi, Le Debcle Emil
ZoJnn Prusya karsnda Fransa yenilgisini anlatan nl ro
mannn addr.
leden sonra Brauchitsch ile bir grme yapan Genel
Kurmay Bakam, ngilizlerin yzlerce kk tekneye binerek
kamalarnn ne kadar nemli bir olay olduunu anlamaya ba
lad.
Brauchitsch fkeli... Zrhl birliklerimiz durdurulmasalard kska k.
yda kapanacakt. Kt hava artlan Luftwa|ieyi yere balad ve biz
imdi binlerce dman askeri burnumuzun dibinde ngiltere'ye kaarken
elimizi kolumuzu balam bakyoruz.

Baka aresi de yoktu; bakacaklard. Cebin her yannda

Almanlar tarafndan yaplan baskya karn Ingiliz hatlar tu
tunuyor ve hergn daha ok sayda asker boaltlyordu : Erte
si gn, yni 31 Mays tarihi, boaltmann en byk gn oldu.
68.000 kiinin bir blm kumluklardan, bir blm de Dm r
kerk limanndan teknelere bindi. O gne kadar 194,620 kii kur
tarlmt. Bu say umulann drt misliydi.
Peki, ya o nl Luftw affe nerelerdeydi acaba? Halderin
sylediine gre, kt hava durumu yznden uaklar ou za
man, havalanamyorlard. Geri kalan zamanlarda da, Ingiltere1133

den kalkan ve Alman uaklaryie ilk olarak arpan Royal A ir

Force (ngiliz Hava Kuvvetleri) uaklarnn hcumuna uruyorlard (* ). Ingilizlerin Spitfirc uaklar sayca azd ama A l
manlarn feaserscftmfteleriyle baa kyor, hantal bombard
man uaklarn alaa ediyorlard. Goeringm uaklar birka
kere Ingiliz uaklarnn ellerinden kurtularak Dunkerke vard
lar ve limanda o kadar bii^k laiar yaptlar ki liman bir sre
iin kullanlmaz duruma geldi. Askerler teknelere ancak kumsal
dan bindirilebildiler. Ltffwaffe gemilere kar da hcumlara g i
riti ama ancak 861 tekneden 243 tekne batrabildi. Bylece Goering H itlere verdii sz yerine getiremedi, yni Ingiliz Seferi
Kuvvetini imha edemedi. Alman, uaklar en byk hcumlarm
1 Haziranda yaptlar. (En byk kayb da o gn verdiler. Her iki
yan 30 uak yitirdi.) muhriple bir sr kk tekne batrd
lar. O gn ikinci byk boaltmadan biri daha yaplmaktayd.
Ertesi sabah afak vakti, kskacn iinde yalnz 4,000 Ingiliz eri
kalmt. Bunlar siperlerdeki 100,000 Fransz askeri koruyordu.
O srada orta aptaki Alman toplan Dunkerk'e yaklam
bulunuyordu. Gndzleri boaltmadan vazgeildi. O srada A l
man uaklar gece uular yapamyorlard. 2 ve 3 Haziran ge
celeri Ingiliz Seferi Kuvvetinin geri kalan blmyle 6000
Fransz askeri baar ile boaltld. 40,000 Fransz askeri Dunkerki 4 Haziran sabahna kadar inatla savundu. O gne kadar
338,226 Ingiliz ve Fransz askeri Alman kskacndan kurtulmu
bulunuyordu. Hi birinde asker kl kalmamt. ou acna
cak durumdayd. Ama hepsi de sava tecrbesi kazanmlard;
(* ) Kumuklarde iddet;i hava bombardman altnda bulunan ngi
liz askerlerinin ou bu durumu biliniyorlard. nk hava arpmalar
ya bulutlarn zerinde ya da. uzaklarda yaplyordu. Askerler yalnzca
uaklarn hcumlarna uradk!ann, dou Belika'dan Dunkerke kadar
ate yamuru altnda bulunduklarm biliyorlar ve ngiliz
uaklarnn
bunlara bir ey yapamadklarm saniyerlard. ngiltereye dndklerinde
kimilen mavi niformal R.A.F. lerj tahkir ettiler. Churchil] buna zld
ve 4 Haziranda Avam Ka malasnda bu konuya deinerek atmay nle
di. Dunkerk baarsn hava kuvvetleri salamtr, dedi.

1134

ellerine iyi silhlar verilirse ve havadan da iyi korunurlarsa A l

nanlara kar durabileceklerini artk biliyorlard. lerinden o
u, silh dengesi kurulunca, bunu isbat elti. Hem de nerede?
Teknelere binerek ngiltereye katklar yerin hemen az aa*
smdaki bir kyda.
Dunkerk kurtuluu ngilizlerin bir baarsdr. Ama Churchill, 4 Haziranda Avam Kamarasnda yapt bir konumada,
savalarn boaltmalarla kazanlmadm ngilizlere hatrlatt.
ngilterenin gelecei gerekten karanlkt. Durumlar, aa yu
kar bin yl nce Norman istils zamannda olduundan daha
tehlikeliydi. Adalar koruyacak ordular yoktu. A ir Force Fran
sz savalarnda ok hrpalanmt. Donanmalar vard yalnzca.
Ama Norve seferi, byk sava gemilerinin karada slenen ha
va kuvvetine ne kadar bal olduunu gstermiti. Alman bom
bardman uaklar imdi dar Man Denizinin be ya da on daki
ka tesindeydi. Fransa ise Somme ve Aisnenin aasnda hl
dayanmaya alyordu. Ama en iyi askerlerini ve silhlarn
Belika'da ve kuzey Fransada yitirmiti. Kk ve modas ge
mi uaklarnn ou ise imha edilmiti. Sarsntdaki hkmeti
ele geirmee balyan ok nl iki general ise, Mareal Petain
ile General Weygand, bu kadar stn bir dmanla arpmak
niyetinde deillerdi.
Churchill, 4 Haziran 1940 gn Avam Kamarasnda kr
sye kt zaman bu kt gereklerin hepsini biliyor ve o s
rada Dunkerkden son gelen tekneler boalyordu. Churchill
sonradan yazdma gre, yalnz kendi halkna deil, btn dn
yaya zellikle Amerikaya sava konusundaki kararmzn
ciddi nedenlere dayandn gstermee karar verdi. Uzun za
man unutulmayan ve tarihteki byk sylevlerden biri saylan
nl konumasn ite bu srada yapt.
Avrupann byk blm, birok eski ve nl devletler Gestaponun
ve Nazi ynetiminin iren mekanizmasnn penesine dse ya da dmek
ihtimali olsa bile geve mi yeceiz ve yorulmyacaz, Fransada dvece
iz, denizlerde ve okyanuslarda dveceiz, havada daha byk bir g-

113?

vonio ve daha kuvvetle dveceiz, neye mal olursa olsun adamz savu
nacaz. kumsallarda dveceiz, karma yerlerinde dveceiz, ak
arazde ve caddelerde dveceiz, dalarda dveceiz; li bir zaman
teslim olmayacaz. Dahas, bir an bile nanmyorum ya, bu ada ya da
adann byk bir blm ele geirilirse ve a braklsa bile, nciliz Do
nanmasnn silhlandrd ve koruduu denizlertes mparatorluumuz,
Yeni Dnya btn gcyle Eski Dnyann yardmna ve kurtuluuna ko
nuncaya kadar, mcadelesine, devam .edecektir.
f

F R A N S A N I N/ K
t

Hitler, ngilizlerin sava kararma pek aldrmyordu. O s

rada balad Fransz seferi bitince ngilizler nasl olsa yola ge
leceklerdi. 5 Haziranda Dunkerk dtkten sonra, ertesi sabah
Almanlar Somma doru byk bir taarruza getiler ve az son
ra Abbevilleden Yukar Rene kadar uzanan 600 kilometrelik
cephe boyunca ezici bir kuvvetle hcuma getiler. Franszlarn
durumu umutsuzdu. Almanlarn, 10u zrhl olmak zere 143 t
menine kar Franszlarn yalnzca 65 tmeni vard. Bunlarn
ou da ikinci snf tmenlerdi. En iyi tmenlerle zrhl kuvvet
lerin byk bir blm Belikada harcanmt Aslnda zayf
olan Fransz hava kuvvetlerinde pek az uak kalmt. ngiliz
ler Saarda kalan bir tek piyade tmeni ve zrhl tmenin bir
blmyle Franszlara pek az bir yardmda bulunabilirlerdi. n
giliz Hava Kuvvetleri yardm edemezdi, nk ngiliz adalar
savunmasz kalrd. Bundan baka Petain e Weygandm h
kim olduu Fransz Yksek Komutanl byk bir bozgun ha
vas iindeydi. Byle olduu halde birtakm Fransz birlikleri
yine de byk bir cesaret ve inatla savatlar; Alman zrhl
kuvvetlerini zaman zaman orada burada durduttular; Alman
bava kuvvetlerinin durmadan yadrd atee dayandlar.
Ama eit koullar iinde yrtlmeyen bir savat bu. Telford Taylorun ok doru olarak belirttii gibi, Alman kuvvetle
ri zafer cokunluu ile Fransann iine dalgalar halinde dal1136

dlar. ok kalabalktlar ve ok hzl gidiyorlard : Bu yzden

sk sk birbirlerinin yollarn kestikleri bile oluyordu (20). Fran
sz hkmeti 10 Haziranda Paristen alelacele ayrld ve Gene
ral Von Kuechlern On Sekizinci Ordusu 14 Haziranda Fran
sann gzbebei olan savunmasz byk ehire girdi. Eifel Ku
lesine hemen gamal ha bayra ekildi. Bordeauxya kaan
hkmetin Babakan Reynaud 16 Haziranda istifa etti. Yeri
ne Petain geti. Petain ertesi gn, Ispanya elisinin aracl ile
Alnanlardan atekes anlamasnn imzalanmasn istedi. (* )
Hitler bu teklife ayn gn cevap vererek, nce mttefiki Mussoliniye danacan syledi. nk cakal sava, Fransz ordu
larnn yenilmesi kesinleince hemen bir kurt gibi, 10 Haziran
da savaa katlm, yamadan bir eyler koparmak istemiti.
DUE KK

H A N E R Y L E

FRANSAYI

ARKADAN VURUYOR

Hitler batdaki

sava ile durmadan gece

gndz urat

( ) O gn, 17 Haziran, 1940 da, eski Kaizer srgn olarak yaad,

igal altndaki Doorn kasabasndan, o zamana kadar yabanc bir tredi
olarak hor grd Hitler'e bir tebrik telgraf gnderdi. Bu telgraf Naztlerin ele geen evrak arasnda bulunmutur.
Fransann teslimi olaynn zerimde barkt derin zlenimin etkisin
de kalarak 1870 de mparator Byk VVlhelmn u szleriyle Tanrnn
ltfettii byk zaferden tr sizi ve btn Alm an Vehrmacht'n teiA
ilk ederim. Tanrsal adalet olaylar tersine evirdi!
Btn Almanlarn kalbinde. Byk Ktrah Leuthen zaferini kazanan
askerleri tarafndan sylenen trk yanklanyor; A rtk hepimiz tanrya
krediyoruz!
Bu byk zaferi Tanrdan ok kendisinin yarattna inanan Hitler
bu telgrafa usturuplu bir cevap hazrlad. Cevabn gnderilmi olup ol
mad belgelerden anlalmyor. (211
Fhrer, bir sre nce, Doorndan geen bir Alman birliinin srgn
deki kiraln oturduu atonun evresine bir eref ktas braktm iit
mi, buna ok kzmt. Hitler kt'ann hemen kaldrlmasn ve hi bir A l
man askerinin Doorna girmemesini emretti. II ei IVilhelm, 4 Haziran,
1941 de Doornda ld ve oraya gmld. Hassell'ia gncesinde yazdna

1187

F : 72

srada bile sk sk Mussoliniye mektup yazacak vakit buluyor,

gittike oalan Alman zaferlerini ona bildiriyordu.
Belika ve Hollandann tarafszlm garantiye almak
iin bu lkelere hcum ettiini ve Duenin kararn vermesini
salamak zere durumu dostuna haber vereceini bildiren 7 Ma
ys tarihli ilk mektuptan sonra Hitler 13, 18 ve 25 Mays tarih
lerinde birincisinden daha .ayrntl ve daha dosta mektup
daha yazd (22). Halderin gncesinden de anlaldna gre,
generaller talyaya savaa girsin ya da girmesin hi al
drmadklar halde Fhrer her nedense talyann mdahalesine
nem yeriyordu. Hollanda ue Belika ortadan kalknca, ngiliz Fransz kuzey ordular yenilip de geride kalan ngiliz askerleri
de Dunkerkden gemilere bindirilmee balaynca, Mussolini pa
las pandras savaa katlmya karar verdi. 5 Haziranda savaa
gireceini 30 Maysta H itlere bildirdi. Hitler hemen ok sevin
dii cevabn verdi.
(H itle rin 31 Maysta verdii cevaptan) Bu savagm zaferle sonulana
ca konusundaki sarslmaz inanlm hl kuvvetlendirebilecek bir ey
kaldysa o da sizin beyamnzd... Sizin savaa girmeniz bile dmanlar
mzn cephesine iddetli bir darbe ndirilmesi bakmndan hesapl bir et
kendir.

Bununla birlikte Fhrer Mttefikinden savaa girme tari

hni gn daha ertelemesini rica etti nce Fransz kuvvet
lerini iyice ezmek istediini sylyordu ve Mussolini de bu
tarihi be gn daha erteledi, 18 Hazirana ald. Due arpmala
rn hemen bu tarihten sonra bavlyacan sylyordu.
talya ile Fransa arasnda pek arpma olmad- Hitler, b
yk ortam Fransa ile yaplacak atekes anlamasn gr
mek zere Mnihe ard srada, otuz iki tmenlik talyan
kuvveti, bir hafta sren sava tan sonra Alp cephesinde ve
Riviera'nm gneyinde bulunan alt tmenlik ufak bir Fransz
kuvvetini bile hl yerinden kprdatamamt. Oysa o srada
Rhone ovasna akan Almanlar Franszlarn gerilerini tehdit etgre (s. 200) lm Almanyada hemen hemen hi dikkati ekmedi.
Hitler le Goebbels byle olmasna zellikle dikkat etmilerdi.

1138

mekteydiler ( }. 12 Haziranda Ciano gncesine unu yazyor :

Mussolini ok utanyor, nk askerlerimiz bir adm bile ileri gideme,
di. Bugn bile bir ilerleme kaydedemediler ve az ok bir mukavemet gs
teren ilk Fransz tahkimatnn karsnda durdular.s (23)

Mussolitinin. iirdii Italyan asker gcnn ne kadar b

yk bir palavra olduu daha balangda belli oldu. 17 Haziran
akam Fransz atekes anlamasn H itlerle grmek zere
Ciano ile birlikte trende giderlerken sngs bir hayli dm
bulunan diktatrn azn bak amyordu.
(Ciano'nun gncesinden) Mussolini durumdan memnun deil. Bu a
buk bar onu rahatsz ediyor. Franszlarla yaplacak atekes anlamas
nn koullarn aydnlatmak iin yolculuk srasnda uzun uzadya konu
tuk. Due... Fransz topraklarnn bsbtn gal edilmesine kadar git
mek niyetinde. Fransz filosunun teslim olmasn istiyor. A m a dncele
rinin yalnzca danma bakmndan deeri olduunu da biliyor.
Sava
talyann hi bir aktif rol olmadan Hiter tarafndan kazanlmtr;
onun iin son sz Hitler syleyecek. Bu durum elbette Mussoliniyi tedir
gin ediyor ve zyor.;;

ekoslovakya sorununda Chamberlain ile Daladiernin da

ha iki y l nce, iki diktatr yattrmiya altklar yerde, y
ni Mnih'deki Fhrer hausda Mussolini ile Ciano, N azi Bakomutaniyle konutuklar zaman, Fhrerin syledii son sz
n yumuak olduunu grnce ardlar. Yeni bir darbe oldu
bu onlar iin. Grme stne dzenlenmi gizli Alman muhtra
sndan (24), Hitlerin hereyden nce Fransz Donanmasnn
Ingilizlerin eline dmemesine karar verdii anlalyor. Ayrca (*)
(* ) Bozguncu Fransz Yksek Komutanl talyaya kar herhan
gi bir tarruz hareketine giriilmesini yasaklamt. B ir Fransz filosu
14 Haziranda Genova yaknlarndaki fabrikalar, benzin depolarn ve ra
finerileri bombardman etmiti. Ancak Amiral Darlan bu gibi hareketlere
giriilmesini yasaklad. ngiliz Hava Kuvvetleri Marsilyadaki hava ala
nndan Mian ve Turine hcum etmek zere bombardman uaklar hava
landrmak stedikleri
zaman F ra nazlar alana kamyonlar gndererek
uaklarn havalanmasn nlediler.
1139

Hitler, Fransz hkmetinin Kuzey A frikaya y a da Londraya

kaarak savaa devam etmesinden de korkuyordu. Bu bakm
dan atekes artlarnn lml olmasn istiyordu bar artla
r deiebilirdi. Bundan baka bir Fransz hkmeti Fransz
topraklarnda yaamal ve Fransz Donanmasnn tarafszl
n salamalyd. Hitler, Missojininin, Toulon (Toulon Fran
sz donanmasnn toplandgL byk bir Akdeniz ss idi) ve
Marsilya da dahil olmak zere, Rhone ovasnn Italyanlarca
gali, Korsika, Tunus ve Cibutinin silahszlandrlmas konularn
da yapt teklifleri hemen daha balangta reddetti. talyan
igalindeki Habeistanm kaps olan Cibuti ehrinin adm Ciona,
Alman muhtrasna gre, h afif bir sesle sylemiti.
Sert Ribbentrop bile, Cianonun yazdna gre, o gn g
rlmemi derecede lml ve durgundu, bartan yana idi. Bizim
kahraman Due ise, damadnn yazdna gre, ok zgnd.
kinci derecede bir rol oynadm anlyor... Aslnda, Due bar sa
atinin yaklamasndan korkuyor ve hayatnn u eriilmez hlyasn bir
daha gerekleti re miye cein i anlyor; sava alannda bir zafer kazanamadan lmek. (25)

Mussolini Hitleri Franszlarla yaplacak atekes grme

lerinde kendisiyle birlikte bulunmaya bile kacdramad. Fhrer
tarihsel bir yerde (adn dostuna sylemedi) kazanaca byk
zaferi bu frsat dkn adamla paylamak istemiyordu, ama
Fransa ile imzalayaca atekes anlamasnn, Franszlar, ta l
ya ile ayn ekilde bir anlama imzalayncaya kadar yrrle
girmeyeceini Dueye vaadett.
Mussolini ok zgn ve ok bozuk dnd Mnihden, ama
Ciano, gncesinden anlaldna gre, bu sefer Hitlerin o g
ne kadar hi grmedii ya da dnmedii bir yannn etkisin
de kald.
(Romaya dnd zaman unu yazd) (Hitlerln) btn szlerinden
hereyi bitirmek iin arabuk hareket etmek istedii anlalyor. Hitler
kumar oynuyor imdi. Byk bir oyun evirdi. Hi bir eyi tehlikeye sok
madan masadan kalkmak istiyor. ekine ekine ve zekice konuuyor, bu-

1140

gn ii. Bu kadar byk bir zaferden sonra bunu yapmak gerekten zor.
Kendisine karg ar bir nezaket gstermi olmakla s ulandr ila marn,
ama bugn ona gerekten hayranm. (26)

C O M P IE G N E D E K N C A T E K E S A N L A M A S IN IN M Z A L A N M A S I

Haziran aynda ben de Alman Ordusunun arkasndan Pa

ris'e gittim. Gzel bakent bu aylarda daha gzellegirdi. Ama
imdi bir felket kmt stne, Petainin iki gn nce iste
mi olduu atekes anlamas koullarn Hitlerin nerede bildi
recei 19 Haziranda belli oldu. Buras Alman mparatorluunun
11 Kasm 1918de Fransaya ve Mttefiklerine teslim olduu
yerdi : Compiegne ormannda kk bir aklk. Nazi Bako
mutan intikamn burada alacakt ve bu yer o srada duyaca
tad daha da artracakt. 20 Maysta, yni byk taarruza geil
diinin onuncu gn, Alman tanklar Abbevillee vardnda
dnmt bunu. O gn Jodl defterine unlar yazmt: Fhrer bar anlamas zerinde alyor... lk grme Compiegne
ormannda. 29 Haziran gn akama doru otomobile binerek
atekes anlamasnn imzalanaca ormana gittim. Alman Ordu
su mhendisleri, 1918 atekes anlamasnn imzaland vago
nun bulunduu mzenin duvarlarm ykyorlard. Mareal
Focha ait eski bir yatakl vagondu bu. Oradan ayrldm sra
da pnomatik matkaplarla alan mhendisler duvar oktan
ykmlar, vagonu ormandaki aklkta, 11 Kasm 1918de sabah
saat 5de Foch'un Alman temsilcilerine atekes anlamasn im
zalatt yere gtryorlard.
21 Haziran gn leden sonra Compiegne ormannn bir
kenarnda durmu, Hitlerin son yllarda grmeye altm za
ferlerinin en byn ve sonuncusunu seyrediyordum. Fran
sann gzel gnlerinden biriydi. Smscak gne kocaman aa
larn grgenlerin, meelerin, servilerin ve amlarn arala
rndan szlyor, kk, epevre akla giden aal yolla
ra tatl glgeler serpiyordu. H itler byk bir Mercedes iinde
1141

geldi. Yannda Goering, Brauchitsch, Keitel, Raeder, Ribbentrop ve Hess vard. Hepsi eitli niformalar giymilerdi. A l
manyann o zamanki Feld-Mareali Goering, mareallik asasiyla oynuyordu. k i yz. metre kadar geride otomobillerinden in
diler. ndikleri yerde AisEce-Lorrain heykeli vard. Hitler gr
mesin diye zeri Alman sava bayraklaryla rtlmt.
temsil eden byk bir kl.
! eden topal bir kartala bat
rlmt. Hitler beykef'bakt ve yrd.
(-Defterimden.) Yzn grdm. Sert, cidd, intikam dolu. Yaylana
yaylan^ yrynde m u zaffer bir fatih, dnyaya meydan okuyan bir
adam hali var. Baka t i r ey daha... br eit tiksinti, kaderin bu ekilde
ium tersine dnmesinin verdii i sevinci kaderi tersine dndren de
kendisi.

Ormandaki kk akla vard ve zel bayra da ak

ln ortasna ekildii zaman yerden bir metre kadar yksek
likteki byk bir taa takld gzleri.
(D e fte rim e yazyorum ) H itler, arkasndakilerle birlikte, taa doru
gidiyor, kyor, ve zerinde byk harflerle (Fran szca) yazlm olan
u y a zy okuyor :
1918 K A S IM IN IN O N B R N D E A L M A N M P A R A T O R L U U N U N
C A N C E G U R U R U B U R A D A K IR IL D I E S R E T M E Y E A L I T I I
H R N S A N L A R O N U B U R A D A Y E N D L E R .
Hitler okuyor. Goering- de okuyor, hep3 okuyor. Haziran gnei al
tnda ayakta sessizce dunyorl-ar. Hitlerln yzndeki ifadeye bakyorum.
Benden yalnzca elli metre uzakta. Drbnle bakyorum. Sanki nmde
gibi. Bu yz hayatnn nemli zamanlarnda ka kere grdm. Ama bu
gn! Tiksinti, fke, ki, intikam ve zaferle dolu.
Anttan niyor, bu Jesti bile bir tiksinti aheseri haline getirmeye a
lyor. Ban evirip bakyor. Kinli, kzgn. Hemen hemen duyuyorsu
nuz bu kzgnlm. nk kocamaa Prusya izmesiyle o kahrolas yaz
y bir rpda semiyor ( * B Ormandaki akla gz gezdiriyor ve im
di gz gznze gelince kininin derinliini anlyorsunuz. A m a bu bak(* )

A n t gn sonra H itlerin em ri zerine bombayla havaya uu

ruldu.

U 42

ta bir zafer de var intikamc, zafere ulam bir.tiksinti. Birdenbire,

aanki yz duygularn tam olarak gsterniyorm gibi, vucudn o nn
havasna uyduruyor. Hemen ellerini kalalarna gtryor, omuzlarn b
kyor, bacaklarn ayor. Muazzam bir meydan okuma, bulunduu yere
kar tiksinti, Alman mparatorluunun ykld gndenberi yirmi ki
yldr savat dvay temsil eden bir jest.

Bundan sonra Hitlerle yanndakiler atekes vagonuna gir

diler. Hitler 1918'de Fochun oturduu koltua geti. Be daki
ka sonra Fransz heyeti geldi. Heyetin banda Sedandaki
ikinci Ordunun Komutam General Charles Huntziger vard.
Heyet bir amiral, bir hava generali ve bir de sivilden olumutu.
Heyetin sivil yesi Fransann eski Polonya Elisi Leon Noeldi.
Noel imdi de Alman Ordularnn yaratt ikinci bir felketin
tan oluyordu. Hepsi de ok zgndler. Ama ciddiyetlerini
bozmadlar. Fransann vnd bu kutsal yerde byle kt
bir duruma drleceklerini bilmiyorlard. Hitlerin nceden
hesaplad gibi ok armlard. Halder o gnn akam
Brauchitschden olup bitenleri dinledikten sonra defterine un
lar yazm :
artlarn kendilerine 1918 grmelerinin yapld yerde bildirilecei
.Fransrzlara sylenmemiti. Bu hazrlk karsnda armlar ve balan
gta suratlarn asmak istemiler.

Halder ya da Brauchitsch gibi kltrl iki Almamn bile

ciddi bir yzle ask bir yz birbirine kartrmas belki de nor
maldir. Franszlarn aknlktan donup kaldktan hemen gr
lyordu. Bununla birlikte, o sralarda verilen raporlara gre,
Franszlarn Fhrerin ileri srd koullarn sertlerini yumu
atmaya ve durumlarna yakmayanlan kaldrmaya altklar
da elegeen Nazi gizli belgeleri arasndaki resm Alman tutana
ndan bugn artk iyice anlalyor (27). Ama Franszlarn
yaptktan btn bu abalar boa kmt.
Keitel atakes koullan tasarsn Franszlara okuduktan
hemen sonra Hitler ile maiyeti, yatakl vagondan kp gittiler.
Hitler grmelerin ynetilmesini O KW efine brakm, hazu1143

lam olduu koullarn bir noktasna bile dokunmamasn ken

disine sylemiti.
Huntziger koullan okur okumaz, bunlarn ok ar ve
ac, Franszlarn 1918de Almanlara ayn yerde kabul ettirdik
leri koullardan da kt olduunu syledi. Bundan baka,
Fransay yenmemi olan Alplerin tesindeki baka bir lke de
(Huntziger talya'nn adm bile sylemeye tenezzl etmemiti)
buna benzer koullar ileri srd takdirde Fransa hi bir e
kilde teslim olmyacakt. Sonuna kadar dvecekti... Bu ba
kmdan ALmarr'atekes anlamasna imza koymas kendisi iin
imknszd.
O srada grmelere geici olarak bakanlk eden OKW nin iki numaral adam Jodl, bu kadar umutsuzcasma yenilmi
olan bir dmandan byle bir meydan okuma beklemiyordu.
Huntzigere, syledii szlerin anlamn anlamadm' syle
yemezdi, ama Fhrerin koullarm deitirmek elinde deildi.
Btn yapabilecei eyin aklamalarda bulunmak ve karan
lk noktalan aydnlatmak tan ileri gidemiyeceini syledi.
Franszlar atekes belgesini ya alacaklar ya da olduu gibi b
rakp gideceklerdi.
Almanlar, Fransz heyetinin Bordeauadaki hkmetin ak
onay olmadan bir atekes anlamas imzalamaya yetki almak
szn oraya geldiklerini renince hayret ettiler. Bir mhendis
lik meizesi yaratarak ve belki de byk bir talih eseri olarak,
savalarn srd hatlar arasndan gemek suretiyle, eski ya
takl vagonla Bordeaux arasnda emet telefon konumas sa
ladlar. Franszlar atekes koullarn bu telefondan yararlana
rak hkmetlerine bildirebilirler ve hkmetleriyle tartabilir
lerdi. Grmelere tercmanlk eden Dr. Schmidte, aalarn
arasnda konumay kaydeden Ordu Muhabere kulbesine gide
rek konumalar orada dinlemesi emredilmiti. Ertesi gn Hunt
ziger ile General YVeygand arasnda geen konumann bir bl
mn dinlemek frsatm buldum.
Franszlarn bozulmasnda, teslim olmasnda ve Ingiltere e
1144

aralarnn almasnda byk sorumluluk pay bulunan Weygandn Alman isteklerinin ouna iddetle itiraz ettiini bura
da aklamam gerekir. Almanlarn ar koullarndan biri, Fratsada ve Fransaya ait topraklarda yaayan btn Nazi aleyhta
r Almanlarn, Alnanlara teslim edilmesiydi. Weygand bu hk
m Franszlarn geleneksel iltica hakkna aykr buluyordu. Bu
itiraz, ertesi gn kstah Keitele sylendii zaman Keitel hikmn kaldrlmasna raz olmad. Alman mltecileri, dedi,
en byk sava kkrtmdrlar. Kendi uluslarna ihanet etmilerdir, Ne olursa olsun Almanlara teslim edileceklerdi.
Franszlar, kendilerine Francs - tireur ilemi yaplacan, yni
hemen kuruna dizileceim yazan baka bir maddeye ise itiraz
etmediler. Bu madde, Ingilterede zgr bir Fransz kuvveti r
gtlemeye balayan De Gaullee karyd. Bu maddenin en ilkel
sava kurallarm bile bozduunu hem VVeygand hem de Keitel
biliyordu. Bundan baka, Franszlar btn sava esirlerinin ba
r yaplncaya kadar esir olarak kalmalarn ngren maddesi
ne de itiraz etmediler. Weygand Ingilterenin hafta iinde is
til edileceinden, bundan sonra da Fransz esirlerinin serbest
braklacandan emindi. Ama VVeygand bu maddeyi kabul et
mekle bir buuk milyon Fransz be yl esir kamplarnda kal
maya mahkm etmi oluyordu.
Atekes andlamasmm en can alacak noktas Fransz Do
nanmasnn durumuydu. Franszlar yenilmeye balad srada,
Churchill, Fransz Donanmas Ingiliz limanlarna doru yola
kt takdirde Franszlarn ayr bir bar anlamas yapmasn
yasaklayan maddeden vazgeeceini Franszlara bildirmiti.
Hitler byle bir durumun ortaya kmasn nlemeye karar ver
miti; 18 Haziranda Mussoliniye syledii gibi, byle bir hare
ket Ingiltereyi kuvvetlendirmi olurdu. Bu tehlikeyi dnerek
yenilen dmana bir tvizde ya da hi olmazsa bir vaatte bulun
mak istiyordu. Ateke* anlamasna gre Fransz filosu sefer
ber durumdan karlacak, silhszlandrlacak ve gemiler sle
rinde kalacaklard. Buna karlk da,
1145

Alm an hkmeti, limanlarda Almanlarn nezareti altnda bulundum,

.aeak Fransz Filosunu, sava srasnda kendi amalar in kullanmya*
can Fransz hkmetine ciddi bir ekilde bildirir. Bundan baka, bar
n kurulmas srasnda Fransz filosundan herhangi bir talepte bulunmak
niyetinde olmadn da ciddi ve ak olarak bildirir,;;

H itlerin btn verdii szler gibi, bu sz de elbetteki tutul-

m y e a k t.
Son olarak, Hitler Fransz hkmetine gney ve gney do
uda jgal edilmemi, bir blge brakyordu. Franszlar burada
griifrde kendilerini istedikleri gibi yneteceklerdi. ok kur
nazca' bir bulutu bu. Bylelikle Fransa yalnz corafya ve y
netim bakmndan ikiye blnm olmakla kalmyor, ayn za
manda, srgnde bir Fransz hkmetinin kurulmas da imkn
szlam olmasa bile, zorlayor, Fransz politikaclarnn hk
meti Bordeauxdan kaldrp Kuzey Afrika topraklarna gtr
meleri nleniyordu. Bu pln aa yukar baarya ulat. n
k Franszlan eninde sonunda Almanlar deil Fransz bozgun
cular, yni Petain, Weygand, Laval ve yardaklar yenmiler
di. Ayrca, Hitler, Bordeauxdaki Fransz hkmetinin bana
geenlerin Fransada demokrasi dmanlar olduunu biliyor,
Avrupa'da Nazi dzeninin kurulmasnda kendisiyle ibirlii ya
pacaklarn umuyordu.
Bununla birlikte Compiegnedeki atekes grmelerinin
ikinci gnnde de Fransz delegeleri tartmalarm srdrdler
ve ii geciktirmee altlar. Gecikmenin nedenlerinden biri de
Huntzigerin, Weygandn kendisine imza yetkisi deil bir emir
verdii stnde drenmesiydi. Fransada hi kimse sorumluluk
almak istemiyordu. Sonunda Keitel akamst saat 6.30da bir
ltimatom verdi. Franszlar Almanlarn teklif ettikleri atekes
koullarn bir saat iinde ya kabul ya da reddedeceklerdi. Fran
sz hkmeti bu bir saatlik sre iinde teslim oldu. 22 Haziran,
1940 gn akam saat 6.50de Huntziger ile Keitel Atekes And*
tamasn imzaladlar. (* )
(* )

Andiama Fransz - talyan atekes anlamas imzalanr imza1146

Yatakl vagona konulan gizli mikrofonlardan son sahneyi

dinledim. Fransz generali Andlamay imzalamadan hemen n
ce, titreyen bir se3e kendi hesabna bir iki sz sylemek istedii
ni bildirdi. O konuurken ben de sylediklerini Franszca olarak
yazdm.
Bu atekes koullarn imzalamam Fransz hkmetinin bana emret
mi olduunu bildiriyorum... Mttefikler safnda giritii mcadeleyi or
dularn kaderiyle brakmak zorunda kalan Fransa, kendisine ok ar ko
ullarn kabul ettirildiini grmektedir. Almanya'nn, ilerdeki grmeler
de, her iki byk komu lkenin bar iinde birlikte yaamalarn ve a
lmalarn salayacak bir anlay gstereceini Fransa'nn ummaya hak
k vardr.;?

Grmeler yni bar grmeleri hi bir zaman ya

plmad, ama az sonra igal durumu sertleince ve Petain reji
mi zerindeki bask artnca, Nazi Almanyasnn ne mal olduu
crtaya kt. Fransa; Petain, Weygand ve Lavaln aka be
lirttikleri ve kabul ettikleri gibi Almanyann klesi oldu.
Delegeler atekes andlamasmn imzaland vagondan
kp da otomobilleriyle uzaklarlarken hafif bir yamur yamya balamt. Yolun aalarnda, ormanlarn iinde Alnanlar
dan kaanlar bitmez tkenmez kafileler halinde geiyordu. Bir
ou yorgun ve bitkin; bir ksm bisikletlere, bir ksm at ara
balarna binmiler. Daha talihli olanlar hurda kamyonlarn s
tnde. Ormandaki aklktan kyorum. lgnlar gibi barp
aran bir sr Alman Ordu mhendisi eski yatakl vagonu
srklemeye balamlar.
Nereye gtryorsunuz? diye soruyorum.
Berline, diyorlar. O
Fransz - talyan atekes anlamas da iki gn sonra RomaJanmaz yrrle girecek ve bundan alt saat sonra da arpmalar kesi
lecekti.
'
<*> Vagon 8 Haziranda Berline geldi. Gariptir ki ayn vagon sava
n sonuna doru Mttefiklerin Berlin bombardmanlar srasnda havaya
utu.
1147

da imzaland. Mussolini, talyan askerlerinin o srada girmi ol

duklar yerleri ald yalnzca, yni birka yz metre Fransz top
ra. Ayrca Fransa ve Tunusdaki snrlarndan yetmi be ki
lometrelik askeriletirilmemi bir blge salad. Atekes anla
mas 24 Haziran gn akamst saat 7-35de imzaland. Bun
dan alt saat sonra da Fransada top sesleri kesildi.
Birinci Dnya Savanda drt yl dayanan Fransa alt
hafta inde sava-d olmutu. Alman askerleri, Kutup Kua
nn^stndeki Kuzey Capeden Bordeauxya, Mandan Polonyaka Bug nehrine kadar .Avrupann byk bir blmnde n
bet tutuyorlard. A d olf Hitler, kudretinin en yksek noktasna
kmt. Almanlar tarihte ilk olarak gerek bir ulusal devletin
iinde birletiren bu eski Avusturyal aylak, Almanyann ge
lip gemi fatihlerinin en by olmutu. Avrupann her ya
nnda hkimiyetini kurmasna engel olan bir tek inat adam ve
kararl bir ulus vard. nat adam Winston Churchl, kararl
ulus da en kt durumda bile yenilgiyi kabul etmeyen ve yene
ne kar tek bana duran ngilizlerdi. Ellerinde doru drst
silhlan bile yoktu ve stnde yaadklar adada dnyann o za
mana kadar grd en kudretli asker mekanizma tarafndan
kuatlm bulunuyordu.
HTLER BARI N OYNUYOR

Almanlarn Bat taarruzuna giritiklerinin onuncu gn,

yani Alman tanklarnn Abbevillee vardklar gnn akam.
General Jodl, Hitlerin sevin iinde bulunduunu defterine
yazdktan sonra unu sylem iti: ... bar andlamas stn
de alyor... Ingiltere, smrgeleri iade ettikten sonra her
hangi bir zamanda ayrca bar yapabilir. Bu yaznn tarihi 20
Mays. Birka hafta sonra artk Hitlerin bunun byle olacan
dan hi phesi yoktur. Fransa yere serildikten sonra Ingiltere
ister istemez bar isteyecektir. Inglizlerin Norvede ve Fran1148

sada dayak yedikleri dnlecek olursa, H itlerin ileri srd

koullar Almanlara gre, ok yumuakt. Hitler bu koullar
24 Maysta General Von Rundstedte aklam, Ingiliz impara
torluuna kar olan hayranln anlatm, ngilterenin yaa
mas gerektiini" belirtmiti. Londradan istedii tek ey A v
rupa'da serbest kalmakt.
Ingilterenin buna raz olacandan o kadar emindi ki, Fran
sann dmesinden sonra bile Ingiltere ile sava nasl srd
rleceini br an dnmedi ve her ihtimali ok nceden bir
PrusyalI zeniyle hazrlamakla nen Genel Kurmay da bu
konuda kendisine herhangi bir pln sunmad. Genel Kurmay
Bakan Halderin yazd uzun gnce kaytlarnda, o sralarda
bu konu zerine herhangi bir kayt yok. Halder, ngilizlerden
ok Rusyann Balkanlarda ve Baltkta arzettii tehlike ile
urayordu.
Aslna baklrsa byle umutsuz bir durumda Ihgilizlerin sa
vamasna da pek lzum yoktu. Hele Fransadan Polonyadan ve
teki istil edilmi lkelerden farkl olarak, Ingiltereyi ykl
mam bir halde, bamsz ve serbest brakacak bir ban anla
mas imzalamak olana varken. Bu soru her yanda soruluyor.
Churchillin sonradan akladna gre, yalnz Ingiliz Hk
met evrelerinde aza bile alnmyordu. nk cevab zaten ve
rilmiti (28). Am a Alman diktatr bunu bilmiyordu. Churchil bunu yni Ingilterenin teslim olmyacam aka sy
ledii zaman Hitler Ingiliz Babakannn bu szne inanmad.
Ingiliz Babakan, Dunkerk boaltmasndan sonra, 4 Haziranda
verdii nl sylevde, dalarda ve deniz kylarnda bile savaa
devam edeceini syledii zaman; dahas Petainnin atekes an
lamas iin Almanlara bavurmasndan sonra, 18 Haziranda,
Churchill Avam Kamarasnda Savaa devam konusundaki
sarslmaz kararm tekrarlad zaman bile Hitler buna inan
mad. Oysa Churchill baka bir unutulmaz konumasnda sz
lerini yle bitirm iti:

Bu haktndan kendimizi grevlerimize verelim ve bun) ara yle katla*

nalm ki, eer ngiliz mparatorluu ve Cormnonv/eaith bin yl daha yaa
yacak olursa nsanlar gutu syllyebilsinler : Bu onlarn en gze! zaman
laryd.

Btn bunlar byk bir hatibin cafcafl szleri olabilir ve

insanlar byleyen byk hatiplerden biri olan Hitler de bunu
yle sanabilirdi. Nitekim tarafsz lkelerin bakentlerinde g
rlen tepkiler ve oralardan gelen savaa sen verme arlan da
Jtlerdin bu grn destekliyordu : Papa 28 Haziranda Hitlere bir mesaj gnderdi Mussoni, ve ChurehiHe de buna
penzr mesajlar gndermiti. Papa, bu mesajnda, dil ve e/refli bir bar iin araclk etmeye hazr olduunu, ancak bu ko
nuda bir teebbse gemeden nce beyle bir teebbsn nasl
karlanacam gizlice renmek istediini bildiriyordu. (29)
sve Kral da hem Londrada hem de Berlinde bar konusun
da olduka byk bir aba harcamaktayd.
Amerikada ise, Alman Elilii maslahatgzar Hans Thomsen, Amerikay sava-d brakmak ve bylece ngiltereyi sa
vaa devamdan vazgeirmek isteyen zclasyonistleri destekle
mek iin bol bol para harcyordu. Ele geen Alman D leri
Bakanl evrak arasnda bu konuda Thomsenden gelmi bir
sr mesaj bulunmutur. Bu mesajlarda Amerikan kamu-oyunu Hitlerden yana evirmek iin eliliin harcad abalar an
latlmaktadr. O yln yaz aylarnda toplanan parti kongrelerin
de Thomsen, zellikle Cumhuriyetilerin, d politika pltform
larm etkilemek zere elinden geleni yapt.
rnein, 12 Haziranda Berline ok acele, ok gizli olaraik gnderdii bir telgrafta, Alman elilii ile yakndan te
mas halinde bulunan nl bir Cumhuriyeti Kongre yesine,
elli tzolsyonist Cumhuriyeti Kongre yesini, Cumhuriyeti
partinin kongresine armak iin 3.000 dolar verdiini, K ong
reye gelecek delegelerin zolsyonist d politikay savunacak
larn bildirmektedir. Thomsennin gnderdii rapora gre,
ayn kimse Amerikan gazetelerinde Amerikay sava d tu1150

tun! bal altnda tam sahifelik ilnlar yaymlamak zere

30,000 dolar istemitir. (* ) (30)
Ertesi gn Thomsen Berline yeni bir projesini bildirmek
tedir : Thomsen bir Amerikan yaynevi ile grme halindedir.
Yaynevi be nl Amerikan yazarna kitap yazdrtacaktr.
Thomsen bu eserlerden byk sonular ummaktadr. Bu proje
iin 20,000 dolar istenmektedir. Ribbentrop birka gn sonra bu
parann verilmesini onaylyor. ( ,:e) (31)
Hitler, ngiltere ile bara varmay umduunu aklayan ilk
konumalarndan birini, Amerikadaki Hearst basn muhabirle
rinden Kari von Wiegand ile yapt. Bu konuma New Y ork ta
kan Journal-A m ericanm 14 Haziran saysnda yaymland.
Thomsen on be gn sonra, ayn konumadan 100,000 adet da
ha bastrdm Alman D leri Bakanlna haber verdi.
Gizli bir ajann, aracl ile, Temsilci Thorkelsonu (Montana Eyaleti,
nin Cumhuriyeti Temsilcisi) Fhrer'le yaplan konumaya Congressonal
Eecord'un 22 Haziran saysnda yaymlamaya raz ettim. Bylelikle ko
numa daha geni evrede yaylm olacak. (33)

Washingtondaki Nazi Elilii hi bir frsat karmyordu.

Yaz aylar iinde bir ara. Eliliin basn ataesi, Berline radyo
yorumcusu Fulton Levvis Jr.m bir teklifini bildirdi. Raporda
(* )

Bu iln N ew York Timesn 25 Haziran 1940 saysnda kt.

( *) Verdii paralardan kukulanmya balyan Thomsen, 5 Temmuz,

1940 da Berline ektii bir telgrafta, btn makbuzlarn ve hesaplarn
imha edilmesi iin kendisine izin verilmesini istedi:
Paralar... emniyetli araclarn kanalyla verilmektedir, ama bu gibi
durumlarda makbuz ahnamyaca tabiidir... Eer elilik Amerikan ma
kamlar tarafndan birdenbire baslacak olursa bu gibi makbuzlar ya da
muhtralar Amerikan Gizli Servisinin eline geebilir. Ve btn maskele
melere ramen byle bir durum siyas bir felket yaratr ve belki d
manlarmz tarafndan da bilinen siyas dostlarmz iin ar sonular do
urur. ..
Bu bakmdan, bu gibi makbuzlarn ve-evrakn imha edilmesi ve bu
konuda hesap tutulmas gibi usullerden vazgeilmesi iin elilie yetki
verilmesini rica ederim.
Telgrafla gnderilen bu rapor imha edilmitir. (32)
1151

Amerikan yorumcusu, byk bir Alman ve Fhrer hayran ve

ok saylan bir gazeteci olarak tantldktan sonra teklif yle
anlatlyordu :
Fhrer, Roosevelte telgraflar gnderecek... Telgraflarda aa yuka
r unlar syleyecek ; Mr. Roosevelt, bana sk sk bavurarak kanl bir
savata nlenmesini istediinizi bildirdiniz. ngiltere'ye sava iln eden
ben deilim; tersine, ngiliz mparatorluunu ortadan kaldrmak steme
diimi her zaman belirttim. Churchill'e makul olmas ve erefli bir bar
antlamasna varlmas iin yaptm srekli mracaatlar kendisi tara
fndan inatla reddedildi. ngiliz adalarna kar topyekn bir savaa giril
mesini emredersem ngiltere bundan ok byk zarar grecektir. Bu ba
kmdan Churchille yaklamanz ve sama inadndan kendisini vazgeir
menizi rica ederim. Levvis, elbetteki Rooseveltin ar ve sert bir cevap
vereceini, ancak cevabn nemi olmadn sylyor. Byle bir an el
bette Kuzey Amerikan halk ve zellikle Gney Amerika zerinde derin
zler brakacaktr... (34);>

Adolf HitJer, Mr. Lewisin tlerini yerine getirmedi, ama

Alman D leri Bakan Amerikada radyo yorumcusunun ne
mini telgrafla sordu. Thomsen verdii cevapta, Levvisin son
zamanlarda iyi bir baarya ulatn... teyandan, baka Ame
rikan yorumcularnn tersine, L nin hi bir siyasi yan bulun
madm bildirdi. (*) (35)
(* ) Washlngtondaki Alman eliliinin bu dnemde evirdii dolap
lar, Documents on Germa Foreign Folicyde aklanan elilik raporlarn
dan anlaldna gre, ilgin bir kitap iin mkemmel bir malzeme olur.
Bu raporlarda Alman diplomatlarnda N azi diktatrne, kendisinden it
mek stedikleri szleri bildirmek eilimi gze arpyor. Btn totaliter l
kelerin temsilcilerinde bu eilim vardr. O K W ye mensup ki subay, Yk
sek Komutanln, ya da hi olmazsa Genel Kurmayn. VVashingtondan
gelen raporlarn gereklere uygunluundan phelendiklerini ve bu te
ekkllerin Amerikada kendilerine bal ayr birer rgt kurduklarn
bana sylemiti.
D G FP ciltlerindeki raporlara baklrsa, Ordu Yksek makamlar
Washingtondaki
Alman
asker
ataesi
General
Friedrich
von
Boettlcherden hi memnun deillerdi. General,
OKW
ile Ordu
ve
Hava Kuvvetleri Genel Kurmaylarna gnderdii raporlarda
Amerikann, Hitler'in sylediklerine tam uygun olarak Yahudilerle
1152

Churchill de, sonradan anlattna gre, sveten, Ameri

kadan, Vatikandan yaplan bir sr bar yoklamalarndan ra
hatsz oluyordu. Hitlerm bu yoklamalardan elinden geldiince
yararlandm bildii iin bunlarn nne gemek amacyla
sert tedbirler ald. Washingtondaki Alman maslahatgzarnn
oradaki Ingiliz' elisiyle konumaya altm renir renmez
L ord Loiann Alman maslahatgzarnn mesajna katiyen
cevap vermemesini ve durumun kendisine hemen bildirilmesini
emretti. (36)
Masonlarn ellerinde bulunduuna, bu madamlarn boyuna dikka
tini ekiyordu. Boetticher, ayn zamanda, tzolasyomstIerm raporlarn,
da byk br kanam an olarak bylttkleri Albay Charles A. Lndberghin Amerikan politikasndaki etkisini de gklere karyordu. Alnacak bir
ka para gnderdii raporlarn havasm vermeye yetecektir.
20 Temmuz, 1910:... zellikle Mason rgt sayesinde Amerikan
halknn byk bir blmn yneten Yahudileri tutan Roosevelt, n gil
terenin. pavagn devan etmesini ve savan uzamasn istiyor. Lindberghin evresi hu gelimeyi biliyor ve hi olmazsa Amerikan politikasnn Yahudilerin ellerine gemesini nlemeye alyor... Yahu dilerin en kuvvetli
dman olarak grdkleri Lindberghe kar.. alan baya ve kt kam
panya zerinde ben sk sk durmuumdur.. {DGI=T, X,s. 251-551.
6 Austos. IS iii: . Lindbergh'n yeniden ortaya kmasnn ve ken
disine kar kampanya almasnn nedeni.
Yahudi unsur bugn Amerikan silhl kuvvetlerindeki kiPt noktalan
ele geirmitir: son haftalarda Sava Bakanlna, Sava Bakanl Yar
dmclna, ve Donanna Bakanlna, Sava Bakanlnn sekreteri, ok.
etkili Yahudilerden A lb a y Jlius Ochs-Adler'e bal ve cr.ua emrinde
alan kimseler getirilmilerdir.
Amerikada Yahudi unsura ve Amerikalm bugnk politikasna kar
olan kuvvetler raporlarmda belirtilmi, ayn zamanda. Genel Kurma
yn nemi zerinde durulmutur. likileri ok uzaklara kadar giden ok
yetenekli Lindbergh, bu kuvvetlerin en nemlisidir. Yahudi unsur le Ro
osevelt, bu adamn manev ve zellikle, ahlk stnlnden korkmak
tadr.
Pazar gn (4 Austosta) Lindbergh Yahudileri mahvedecek bir dar
be indirdi... Amerikann bar ve Bata kltrn dnerek Almanya ile
samim ibirliine gideceini syledi. Birka saat sonra da uzun zammdanberi RoosevelCin, yni Yahudilerin, elinde bir oyuncak olan ihtiyar
1153

F : 7.1

ngiltereyi bir bang uzlamasn kabule zorlayan sve K i

ralna da azimli Babakan ok sert bir cevap hazrlad.
...Bu eit ricalann ya da tekliflerin ele alnmasndan nce, Alman
ya'nn ekoslovakya, Polonya, Norve, Danimarka, Hollanda, Belika ve
hepsinden de nce Fransaya zgr ve bamsz yaamalarn yeniden
salayacak, szle deil eylemle birtakm garantiler vermesi gerekir... ( **)
(37)
Generai Pershing, iplerini arkasndan ekenlerin zoruyla, radyoda bir
aklama yapt ve ngiltere yenilirse Amerikann bundan zarar grece
ini syledi...
Basnda Lindbergh zerinde pheler toplamak zere Yahudi unsu
runun azbirlii etmesi ve Pazartesi gn Rooseveltin emriyle radyoda
konuan Senatr Lucasn Lindberghi ...beinci kol yni vatan ihane
ti le sulamas yalnzca bu adamn mnevi gcn arttrmaya yaram
tr. Bu adamn gelimesini ve Amerika - Almanya ilikileri zerinde ge
lecekte oynayacana inandm byk rol savan bamdanberi rapor
lar halinde bildirmekteyim. (DGFP, X, s. 413-15)
S Eyllde Thomsen, Lindbergh ile Amerikan Genel Kurmaynda bir
ka subay arasnda yaplan bir grmeyi rapor halinde Berline bildir
mektedir. Lindbergh ngilterenin Alman hava hcumlar karsnda da
yanamayp az sonra kecei kansnda olduunu sylemitir. Genel Kur
may subaylar ise Almanya hava kuvvetlerinin kesin bir sonu alabilecek
kadar gl olmad kanndadrlar. (DGFP, X, s. 413-15)
19 Ekim, 1938de, Mnih'ten hafta sonra, Liidberghe Alm an Kar
talnn Yldzl Hizmet Ha verilmi, o da bu nian kabul etmiti. Bu
nian, bildiim kadar, Alman resm kaytlarnn deyimiyle, Almanya'ya
ok hizmeti dokunmu nl yabanclara verilen kinci en byk Alman
niandr.
(* ) DGPF ciltlerinde, eitli ngiliz diplomatlar ve ahsiyetleriyle,
ara sra dorudan doruya, ara sra da, Franko spanyollar gibi taraf
szlarn araclklaryla yapld iddia edilen temaslar zerine Alman D
leri Bakanlna gnderilmi birka rapor var. Sudet - Alman asll n
giliz taraftan Prens Max von Hohenlohe, svirede ngiliz Bakan Sir
David Kelly ve A a Han ile yapt grmeleri bir raporla Berline bil
dirmektedir. Aa Han Fhrer'e aadaki mesaj gndermesini Prensten
rica etmitir:
Fhrerin Wndsor saraynda kalaca gece, o srada yine svirede
bulunan Msr Hdivi ile birlikte bir ie ampanya imeyi kararlatrm.
1154

Churchillin durumunu ok iyi veriyor bu szler. Londrada

hi kimse, ngiltereyi Hitlerin istila ettii lkelerin durumu
na drecek bir bar anlamas imzalayarak uzlama yoluna
gitmeyi akimdan bile geirmiyordu. Ama Berlinde anlayan yok
tu bunu. Hatrladma gre, o yaz gnlerinde Almanyada her
kes, zellikle Wilhelmstras$e ve Bendlerstrassede bulunanlar
savan neredeyse biteceine inanyorlard.

Hitler, Hazirann son haftasnda ve Temmuzun ilk gnle

rinde Londra'dan, tngilizlerin yelkenleri suya indirdiklerini ve
bar yapmaya h a zr olduklarn bildiren haberlerin gelmesini
bekledi. 1 Haziranda yeni talyan elisi Dino A lfieri O ye n
gilterede zafere hl ciddi olarak inanan bir insann bulunduu
nu sanmadn syledi (38). Yksek Komutanlkta ngiltere
ye kar savaa devam etmek konusunda herhangi bir hazrlk
yaplmamt.
Ama ertesi gn, yni 2 Temmuzda OKW bu konu zerin
deki ilk emrini kartt. Emirde ekingen bir hava vard.
Fhrer ile Yksek Komutanlk aadaki hususa karar vermilerdir:
Hava stnl elde edilmeden ve birtakm gerekli koullar yerir.e
lar... Eer Almanya. le talya. Htndistam almak istiyorlarsa emrimize
girmeye hasrlarm.., ngiltereye kar giriilen kavga ngiliz halkna
kar,51 deil, Yahudiere ka giriilmi bir kavgayd. Churchill yllarda n beri onlardan para alyordu ve Kral da ok gsz ve snrl bir adam
d... Eer ngiltere'ye bu fikirle dnecek olsayd Churchill onu hemen
hapse attrrd... (DGFP, X, s. 294-95)
Eu szlerin Alman raporlarnda getii ve doru olmyabilecekleri.
Hitleri tevik iin yazldklar unutulmamaldr. Nazilerin Windsor D
kn kazanmak, onu karmak ve sonra, kullanmak zere hazrladklar
pln. D leri Bakanlnn, gizli evrakna dayanlarak, ileride anlatla
caktr,
(* ) Alfieri, Kibbentropuu stei zerine, Mays aynda Attoliconun
yerine tyin edilmiti.
1155

getirilmeden ngiltere'ye karma yaplmas mmkn deildir. Harektn

balama tarihi henz kararktmimamtr. Gereken hazrlklara hemen
balanmaldr.

H itlerin harekt konusundaki kukular ve bu harekta uzum kalmyaca stndeki inanc emrin son paragrafnda an
lalmaktadr.
( Btn h a z rlk la r is til n n henz pln halinde bulunduuna ve daha
ka ra rla trlm adm a gre ya p lm a ld r. (39)

7 Haziranda Berlinde Fhreri gren Ciano, defterinde yaz

dna gre, Nazi Bakomutann bir trl karar veremedii islenimmi ald.
Hitler, daha ok kavgay srdrmek. ngilizlerin stnde bir fke ve
sinir frtnas koparmak eiliminde. Ama son kararn vermi deil, onun
in sylevini geciktiriyor. Kendisinin deyimiyle, bu sylevde her kelime
nin zerinde dikkatle durmak istiyor. (40)

H itler Hazirann l l inde askeri eflerinin bu konudaki

dncelerini renmek amacyla onlar Obersalzbergte topla
maya balad. stilaya giriecek Orduya Man geirecek Alman
Donanmasnn Bakomutan Raeder, o gn Fhrerle uzun bir
komrma yapt. Her ikisi de ii salam tutmak niyetinde deil
lerdi. Zamanlarnn ounu Trondheim ve Narvikteki deniz s
lerinin gelitirilmesini konumakla geirdiler.
Raederin konuma stne dzenledii rapora baklacak
olursa (41), Yksek Komutann o gn yumuakl stndeydi.
Reichstagta vermek istedii sylevin etkili olup olmyaca
konusunda ne dndn Amiral Raedere sordu. Raeder,
Bylevden nce ngiltereye youn bir hava bombardman ya
placak olursa bunun ok etkili olaca cevabm verdi. Amiral,
ngiliz Hava Kuvvetlerinin Wilhelmshaven, Hamburg ve Kielde bulunan beilibal Alman deniz slerine ykc hcumlar
yaptklarna gre, L u ftm ffe nm de artk ngiltere ile biraz u
ramas zamannn geldiini hatrlatt. Ama istil sorununa g e
lince, Donanma Bakomutan bu konuda ok souk davrand.
1156

Bunun ngiltereyi bara zorlamak iin son bir are olarak

kullanlmasn tledi.
(R a ed er) Yalnz denizalt hcumlaryla ithaltm kesmek, konvoy
larna hcum etmek ve belli bal merkezlerine ar hava saldrlar ya
parak ngilterenin bara zorlanabilecei kansndayd...
Bu bakmdan Donanma Bakomutan (Raeder kendi hesabna x>r
gilterenir. de, Norve harektnda oldu,u gibi, stil edilmesini savuna
mazd.

Bundan sonra Amiral byle bir istil hareketinin karla

aca zorluklar uzun uzadya ve btn ayrntlaryla anlatt.
Btn bunlar herhalde Htlerin cesaretini krm olacakt, ama
yine de bir karar vermedi, nk, Raederin raporuna gre,
Fhrer de istily son are sayyordu.
ki gn sonra, 13 Haziranda, generaller Yksek Komutan
laryla glmek iin Berchtesgadenin stndeki Berghofa
geldiler. Hitlerin, ngilizlerle hl bann dertte olduunu gr
dler. Halder o gece gncesine yle yazm ; Fhrerin kafa
s ngiiizlerin hl nasl olup da bar istemediklerine taklm.
Ama Halder bunun nedenlerinden birini ilk olarak o srada sez
mi. yle diyor ;
O da bizlr gibi bu sorunun cevabn ngiltere'nin Rusyadan umu
dunu kesmemi olmasnda buluyor. Bu bakmdan o da ngiltere'nin id
dete bavurularak bara zorlanabileceini umuyor. A m a byle bir o
yapmak da istemiyor. Nedeni: eer ngiltere'yi asker bakmdan ezecek
olursak ngiliz mparatorluu dalr. Oysa Almanya bu durumdan, ya
rarlanamaz. Alman kan aktarak ancak Japonya, Amerika ve teki dev
letlerin ekmeine ya srm oluruz.

Hitler, ayn gn, 13 Temmuzda, Mussoiimye bir mektup

yazd ve Duenin ngiltere istilas iin vermek istedii talyan
askerlerine ve uaklarna teekkr ettikten sonra Mussolininin
teklifini reddetti. H itlerin artk kararn vermeye balad
Dueye yazd bu mektuptan anlalyor. u garip ngiiizlerin
akllar balarna gelmiyordu bir trl.
ngizlere birok anlama, dahas ibirlii teklifleri bile yaptm ve
1157

baya tutumlarla karlatm (diye yazyordu H itler). Onun iin

imdi akl ve mantkla yaplacak yeni bir arnn. da. ayn ekilde bir
tepkiyle karlaacandan eminim. nk bu lkede arttk, akl ve manln yeri, kalmam...s> i42)
i oh

gn sonra, 16 Temmuzda, bizim kahraman artk karara

varmtr. Ingiltereye karg Giriilecek karma Harektnn
Hazrlklar zerine 16 Sayl Emir i karmtr : (43)
OK

GZL
Fiihrerin Karargh

16 Temmuz 1940

ngilterede, askeri durumun umutsuz olmasna ramen, hl yola

gelindiini gsteren bir fceiirti olmad iin bir karma hareketi hazr
lamaya ve gerekirse bunu uygulamaya karar vermi bulunuyorum.
Bu harektn amac ngiliz anayurdunu Almanyaya kar sava y
rtecek bir s olmaktan karmak ve eer zorunluluk ortaya karsa, n
giltereyi bsbtn igal etmektir.

Hcumun parolas Sea Lion (A y Bal) idi. Hcum iin

gereken hazrlklar Austosun ortasnda tamamlanm olacakt.
Ve gerekirse bunu uygulamaya . Hitlerin igds bu ha
rektn gerekeceini gsterdii halde kendisi, emirden de anla
laca gibi, bundan pek eimn deildi. Adolf Hitler 19 Temmuz
gn akam Ingiltere'ye sou bir bar arsnda bulunmak
iin Reichstag krssne kti zaman, kafasnda hl kosko
caman bir soru vard. Hitler'in o gnk sylevi, RdcKstagda.
verdii ve bu kitap yazarnn yllardanberi bu binada dinledii
byk sylevlerin sonuncusu oldu. Ayn zamanda, bu sylev en
gzellerinden biriydi de. Ayn gn izlenimlerimi defterime y
le yazmm :
Bu gece Reichatagda grdmz Hitler artk bir fatih ve fatih ol
duunun da bilincine varm. Am a yine de mthi bir aktr, Alman ka
fasyla stedii gibi oynamasn biliyor.
Bir fatihin kendine olan byk gveniyle, halk kitlelerinin, balarn

1158

da birt olduu zaman kazand alak gnlll birletirmesini ok y

biliyor. Sesi hafif kyordu bu gece; her zaman olduu gifci sk sk ba
rmad; bu krsde ok zaman grdm ekilde isterik hareketler ya
parak lklar atmad.

Uzun sylevini birtakm tarih tahrifat ile iirmiti elbette.

Sylevi Churchille yer yer yapt kiisel sulamalarla doluydu.
Sylevdeki hava, o gnk gergin havaya gre, lmlyd. Hitler kendi halknn desteini deil, ayn zamanda, tarafszlarn
da desteini kazanmak ve ngilteredeki halk dndrmek is
tiyordu.
(n giltereden (dedi) yalnzca tek bir ses iitiyorum bu ses halkn
sesi deil, politikaclarn: Savaa devam edilmelidir! Bu politikaclar kav
gann srmesinin nc demek olduunu acaba tam olarak biliyorlar m? San
myorum. Savaa devam edeceklerini, ngiltere yok olsa bile, sava K a
na dodan yrteceklerini syleyip duruyorlar. Bu szlerle ngiliz halknn
Konada'ya tanacam sylemek istediklerine pek inanmyorum. Belki
de yalnzca savalarnn devamndan karlar olanlar oraya gidecekler
dir. Korkarm ki halk Ingiltere'de kalacaktr, ve... savaa herhalde Kanadadaki uydurma liderlerin baktklar gzle bakmtyacaklardr.
nann baca, Baylar, btn uluslar felkete srkleyen bu trl yz
sz politikac tipine kar iimde derin bir tiksinti duymaktaym. Bu e
it adamlarn aslnda sarst bir yapya son darbeyi indirmek iin ka
derin beni semi olduunu dnmek bana hemen hemen ac geliyor...
Mr. Churchtll... elbettekl Kanadada olacak, vc savata en ok karlar
olanlarn paralar ve ocuklar da oraya gnderilmi bulunacak, te yan
dan milyonlarca nsan byk ac ekmeye bahyacak. Byk bir mpara
torluun yok edileceini sylersem, Mr. Churchill herhalde bana birinci
kere inanmaldr, oysa bu mparatorluu hi bir zaman yok etmek, da
has ona ziyan vermek bile, istememiim^ir...

Hitler inat ngiliz Babakanna bylece saldrdktan ve

ngiliz halkn ondan ayrmaya altktan sonra uzun sylevi
nin can alacak noktasna geldi.
Bu nemli dakikada, baka yerlerde olduu gibi, ngilterede de akl
ve saduyuya bir daha bavurmay vicdanm bakmndan bir dev say.
1159

yorum. Ltuf dilenen bir yenilmi deil, akl adna konual bir yenen
olduuma gre kendimi bu ary yapacak durumda sayyorum.
Bu savan devam iin !ie bir neden gremiyorum. X*)

\,

Bundan daha ileri gitmedi. Bar artlar ii somut tek

lifler ortaya atmad, o sraca istila edilmi bulunan lkelerde
Nazi boyunduruu altnda yaayan yz milyonlarca insann ne
olacan sylemedi. Ama o akam bu aamada ayrntlara gi
rilmesi gerektiine inanan limse de pek yoktu. Oturum bittik
ten sonra birok subaylarn ve memurlarn arasna kartm
da hepsinin Fhrer tarafndan ileri srlen ve kendilerinin de
ok yumuak ve dahas yce gnll bulduklar teklifleri, tngilizlerin kabul edeceklerin den zerre kadar phe etmediklerini
grdm. Aldandklarn greceklerdi erge.
Hitierin sylevini radyo ile Amerikaya yaymlamak zere
hemen otomobille Rudfunka gittim. Radyoevine daha yeni g ir
mitim ki birdenbire BBCnin Londradan Almanca yapt ya*
(* ) Bu srada Alman tarihinde grlmemi bir sahne oldu: Htler
sylevini birdenbire yarda kesti. On ki generale Feld-Mareal asas ver
di. Goerlngin de eline zel byk bir sopa tututurdu. Goeringe yeni ku
rulan Daha Byk Alman mparatorluu mparatorluk Mareali rtbesi
verilmi, bylcee btn tekilerin stne karlmt. Bundan baka ken
disine Demir Ha'n Byk Ha nian da verilmiti k, btn sava bo
yunca bu nian kimse alamamtr. Halder bu Feld-Marealler furyas
srasnda yalnzca bir rtbe terfi ettirildi. Tugenerallikten generallie
ykseltildi. Feld-Mareal rtbelerinin bol bol verilmesi Birinci Dnya
Savanda Kaizer, subaylardan yalnzca beine Feld-MadeallUc rtbesi
vermiti. Ludeadorff bile bu rtbeyi alamamt gemite e aa
kere Mitleri devirmeye girimi olan generallerin bir daha kendisine kar
sa muhalefete gemelerini nlemiti. Hitler bunu baarmakla ve birok ge
nerali bu rtbeye kararak askeri rtbelerin en yksei olan bu mevkiin
de deerini azaltmakla generalleri byk bir kurnazlkla avucunun iine
smsk idmi bulunuyordu. Orduda Fel d-M ar eali ie terfi ettirilen dokuz
general unlard: Brauchitsch, Keitel, Rundstedt, E o ek, Leeb, List, Klge,
Witzle!>en ve Reiclenau. Hava Kuvvetlerinden Feld-Mareal lige yksel
tilenler de unlard: Milch, Kesserling ve Sperrle.
1X60

ym iittim.. Hitlerin sylevine ngilizlerin bir saat iinde

verdii cevab bildiriyordu. Cevap kesindi : H A Y IR ! (*)
Yksek Komutanln ikinci kademedeki subaylaryla e
itli Bakanlklardan gelmi memurlar orada oturmular radyo
dan verilen cevab dalgn dalgn dinliyorlard. Suratlarndan d
en bin parayd. Kulaklarna nanamyorlard. lerinden biri
Siz anlayabiliyor musunuz bunu? diye yzme doru bard.
akn bir hali vard. u ngiliz budalalarnn neden byle dav
randklarn, anlayabiliyor musunuz?" diye barmaya devam
etti. Byle bir zamanda bar teklifi geri evrilir mi? Deli mi
bunlar!
Ayn akam Ciano C ") deli ngilizlere kar Berlinde gs
terilen tepkiyi benimkinden yksek bir dzeyde grmt. Gn
cesinde yle yazyor : Akam ge vakit ngilizlerin Hitlerin
sylevine verdikleri souk cevap renilince Alnanlarda gzleyemedikleri bir hayal krkl oldu. Cianoya gre bunun Mussolini zerindeki etkisi tam tersineydi.
...' ok kurnazca hazrlanm bir sylev.... diyor. ingilizlerin gr
melere balamak in bir bahane bulacaklarndan korkuyor. Mussollni bu
na zlecek, nk her zamankinden ok sava istiyor imdi. (44)

Churchillin sonradan dedii gibi, Duenin zlmesi ge

rekmezdi. stedii sava kendisinden esirgenmiyecekti. (45)
O gece defterime yazdm gibi, Alman halkn ngiltere'
ye kar dvmeye hazrlamak iin evrilmi hesapl bir ma
Churchill, Hitlerin ban teklifjne verilen bu ani ve sert ceva
bn. H i erin sylevi radyodan dinlenince BB C tarafndan Ingiliz hk
metine sorulmadan hazrlandn sonradan aklamtr. Their Finest
Hor, Churchill, s. 260)
(*" ), Italyan D ileri Bakan, Reohstag oturumu srasnda bir kh
layd sanki, Hitlerin soluk almak iin her duruunda kurulmu bebek gi
bi frlayp kalkyor faist usul selm veriyordu. Birinci balkonun bir
kesinde yumuk gzl Quislingi de grdm. Oslo'da kendisini yeniden
iktidara getirmesi iirt Httlere yalvarmaya gelmiti.

1161

nevra olmas bakmndan H itlerin sylevi bin aheserdi. n

k Alman halk imdi yle diyecektir : Hitler Ingiltereye ba
r teklif ediyor ve herhangi bir art da ilerk srmyor. Bu sa
van srmesi iin hi bir neden gremediini'sylyor. Sava
srerse o zaman su Ingilterenindir.
ngilterenin istilsna hazrlanlmas iin kartt 16 Sa
yl emirden gn sonra byle bir sylev vermesinin balca
nedeni de aslnda bu deil miydi? Bunu iki talyan dostuna, Alfieri ile Cianoya, daha nceden sylemiti. Temmuzun l l inde
eliye unlar aklam t:
*

...Olaylarn gelecekte izliyecei yol bakmndan, gerek Almanya'daki

gerekse dardaki halkoyunun gznde dman her zaman iin sorum
lu tutmak iyi bir taktiktir. Byle bir tutum insann moralini ykseltir,
te yandan dmamnkini zayflatr. Almanyann dnd harekt ok
kanl olabilir... Bn bakmdan halkoyu balangta bu felketi nlemek
iin, hereyin yaplm olduuna nandrlm olmaldr...
6 Ekimde yapt konumada (Polonya seferinin sonunda Batya ba
r teklif ettii zaman - W .S.) da gelecekteki btn gelimelerden kar
taraf sorumlu tutmak amacn gtmt. Bundan tr, sava daha fi
ilen balamadan kazanmt. imdi yine psikolojik nedenlerden tr gi
riilecek harekta halk hazrlamak iin morali ykseltmek istiyordu. (40)

Bir hafta sonra da, .18 Temmuzda, Hitlerin Cianoya anlat

tna gre :
sahneye yeni bir oyun koyacakt. Bylelikle savan srmesi halinde so
runun zm iin izlenecek tek yolun bu olduu kansndayd ngiliz
halk arasnda psikolojik bir etki yaratm olacakt... Belki de bu etki
ngiliz hkmetini Ingiltere halkndan daha fazla ayrmak iin ulusa y a
placak hesapl bir ar ile salanabilecekti. 1 47)

Bu etki salanamad. 19 Temmuz sylevini Alman halk

yuttu ama Ingiliz halk yutmad. Lord Halifax 22 Temmuzda
Hitlerin ban teklifini radyoda resmen reddetti. Byle bir red
cevab artk bekleniyordu, ama Wiihelm$trasse yine de ar
d. leden sonra oraya gittiim zaman herkes hop oturup hop
1162

kalkyordu. Resm hkmet szcs bize unu yledi : "Lord

Halifax, Fhrerin bar teklifini reddetti. Baylar, sava ola
cak!''
Sylemesi kolayd ama yapmas gt. nk ne Hitlerin,
ne Yksek Komutanln ne de Ordu, Donanma ve Hava Kuv
vetleri Genel Kurmaylarnn ngiltere ile savan nasl yaplaca
ve bu savan nasl kazanlaca stnde ciddi bir grler:
vard. 1940 yaznn ortasnda kazandklar o byk zaferleri
nasl kullanacaklarn bir trl bilemiyorlard- Bir plnlar ol
mad gibi, asker uluslarnn tarihlerindeki bu en byk asker
zaferleri smrme basmundan fazla bir iradeleri de yoktu.
nc Alman mparatorluunun en byk aykrlklarndan
biriydi bu. Asker gcnn en yksek noktasnda bulunduu bir
srada, Avrupa ktasnm byk bir ksm Hitler'in ayaklar al
tna serilmiken, Pirene dalarndan Kuzey Kutbuna, Atlantikten Vistl nehrinin tesine kadar yaylm olan ordular yeni
hareketlere balarnya hazrken, Hitler bundan sonra ne yapa
cam ve sava zaferle nasl bitireceini bilemiyordu. Ellerine
Feld-Mareallik asas tututurduu on iki general de ondan fark
szd. Elbette bir nedeni vard bunun. Ama biz o sralarda bu ne
deni pek bilmiyorduk. Almanlar, ok ndkler asker yete
neklerine karn, byk strateji kavramndan yoksundular.
Ufuklar her zaman olduu gibi yalnz Avrupa kt'asmdaki
komu lkelere kar giritikleri kara savayla snrlanmt.
Bundan ilerisini gremiyorlard. H itlerin deniz savandan d
kopuyordu (*). Byk kaptanlan da deniz savalarnn hemen
hemen yaban csy dil ar. Denizci deil karacydlar. Alman ordu
lar gsz ngiliz kuvvetlerini bir hafta iinde yenebilecek du
rumda bulunduklar halde iki lkeyi ayran Dover Boaznn dar
sular bile o kadar dardr ki kar kylar bile grlebilir bu
gzel yaz gnlerinde, Almanlara nasl alaca bir trl bilin(* ) B ir ara Rundstedte yle demiti: K arada bir kahramanm,
ama denize gelince bir korkak. (Soulman, Defeat in the West, s. 50).

1163

miyen byk bir engel gibi grnyordu.

Almanlarn bir areleri vard : Aknenizdeki Italyan mtte
fiklerini Akdenizde ngilizlerin stne saldrtarak Ingilizieri yo
la getirmek. talya, Batda CebelttarkKalabilir, Kuzey Afrikadaki Italyan slerinden yararlanarak Douya, Msr zerine
yryebilir, ve Svey Kanaln geerek Iran zerinden ngiliz
imparatorluunun ana yollarn tehdid edebilirdi. Ama bunu
yapmak iin de anayurttaki slerden ok uzaklarda, denizar
lkelerde, geni hareketlere girimek gerekiyordu; ve 1940 da
da byle bir hareket Almanlarn akimdan bile gemiyordu. K
sacas bu ba dndrc baarnn en yksek noktasnda Hitler
ile efleri duraksamlard. Bundan sonra ne yapacaklarn ve
bu ileri nasl bitireceklerini hi dnmemilerdi. Bu byk
ihmal, savan ve A dolf Hitlerin gz kamatrc baarlarnn,
nc Alman imparatorluunun ksa sren hayatnda byk
dnm noktalarndan biri oldu. Muhteem zaferlerden sonra
imdi artk baarszlklar dnemi balyordu. Ama o srada, yaz
aylarnn sonunda, kuatlm durumda bulunan Ingiltere, A l
man saldrsna elindeki ufak tefek silhlarla yalnz bana kar
koymaya alrken bunu grmek mmkn deildi.

1164

XXII
A Y I B A L I I H A R E K A T I: N G L T E R E N N S T L A
f l a n i su ya dyor

OKW Harekt Dairesi Bakan General Jodl 30 Haziranda un

lar yazm t: Almanya'nn Ingiltereye kar nihai bir zafer
kazanmas imdi artk yalnzca bir zaman sorunu. Dmana
kar geni apta taarruz harektna geilmesi artk mmkn
deildir.
Hitlerin beendii stratejisi kendinden emindi ve ii de
ra h a tt: Fransa bir hafta nce teslim olmu, ngiltereyi yal
nz bana ve herbat bir durumda brakmt. Hitler, 15 Haziran
da, ordunun ksmen terhis edilmesini 160 tmenden 120 t
mene indirilmesini istediini generallerine bildirmiti. O gn
Halderin defterine yazd yazya baklacak olursa alnan bu
tedbirin ardndaki dnce Ordunun grevini yapm olmas...
Ingiltereye kar giriilecek savan yrtlmesi yaimzea Hava
Kuvvetleriyle Donanmaya braklacak.
Gerekten de Ordu bu harektla ok az ilgileniyordu- Hit11.6

ler bile ek ilgilenmi deildi. Jodlnn yardmcs Albay Walter

Warlimont, 17 Haziranda Donanmaya unu bildirmiti : "In
giltereye karma konusuna gelince, Fhrer... bugne kadar
byle bir ey istediini sylememitir... Bundan tr, u an
da bile, OKW bu konuda herhangi bir hazrlk yapm deildir
(1). Drt gn sonra, 23 Haziranda, tam Hitlerin Ccmpiegnede
zavall Franszlar atekese zorlad srada, Donanmaya "O r
du Genel Kurmaynn Ingiltere sorunuyla ilgilenmediini bildir
miti. "Ordu Genel Kurmay bunun uygulanmasn imknsz
grmektedir. Harektn gney blgesinden nasl ynetileceini
bilmemektedir... Genel Kurmay harekt reddetmektedir. (2)
Alman silahl kuvvetlerinin hizmette de alan usta
plnclarndan hi biri ngilterenin nasl istil edileceini bil
miyordu, Ama bu sorunu hepsinden nce Donanmann ele alma
s gerekiyordu. Hitler, daha 15 Kasm 193 da, generallerini
Batda hcuma gemek iin kandrmaya alrken, Raeder Do
nanma Genel Kurmayna "savan ilerideki gelimeleri srasn
da birtakm koullarn ortaya kmasndan doabilecek ngilte
re istils ihtimalini incelemelerini emretmiti (3 ). Byle bir
hareketin incelenmesi tarihte ilk olarak bir Alman askeri kur
mayndan isteniyordu. Raederin bu ii ek skya almad an
lalyor, nk her an deien liderinin yine birdenbire karar
deitireceini umuyordu. Bu konuda Hitlere danldn ya
da Hitler in bir eyler bildiini gsteren herhangi bir kayt yok.
O sralarda ancak Ingiltere adalarna kar giriilen ablukay
daraltmak iin Hollanda, Belika ve Fransadaki deniz slerini
ele geirmeyi dnebiliyordu.
1939 Aralk aynda, Ordu ve Luftcaffe yksek komutan
lar da Ingiltere istilsyla pek az ilgileniyorlard. kuvvet
arasnda daha ok belirsiz bir takm fikirler tartlyordu ama
bundan daha ileri gidilmiyordu. 1940 Ocak aynda Den2 ve Ha
va Kuvvetleri, Ordu plnn geree uygun bulmayarak, reddet
tiler. Donanmaya gre, Plnda Ingiliz'lerin deniz gc hesaba
katlmamt; Hava Kuvvetlerine gre de ngiliz Hava Kuvvet
lis e

leri kmsenmiti. Luftyoaffe Genel Kurmay O KH ya yazd

bir yazda, sonu olarak, diyordu, ngiltereye ortaklaa
bir karma harekt fikri reddedilmelidir (4 ). Sonradan,
ileride greceimiz gibi, Goering ile yardmclar tam tersi g
r savunmaya baladlar.
H itlerin, ngiltereyi istil etmeyi aklndan geirdiini gs
teren ilk Alman belgesi 21 Mays tarihini tamaktadr. Bu ta
lih zrhl kuvvetlerin Abbevilleden denize indikleri gndr.
Raeder, ngiltereye karma yapmak ihtimalini zel olarak
Fhrerle konumutur. Bu bilginin kayna, yine Amiral Raederdir (5 ). Ordunun ve Hava Kuvvetlerinin kazand byk
zaferlerden Donanmann payna herhangi bir eref dmemi
tir. Raederin, Donanmann kuvvetini yeniden gstermesi iin
frsat kollad anlalyor. Ama Hitler'in akl o srada kuzeye
doru giriilen evirme hareketiyle gneye kaymakta olan Somme cephesindeydi. Generallerini gnn bu iki grevinden baka
bir eyle uratrmak istemiyordu.
te yandan yapacak pek fazla ileri olmayan Donanma su
baylar, istila problemi zerinde almalarn srdryorlard.
27 Maysta, Donanma Sava Kurmay Harekt Dairesi Bakam
Tuamiral Kurt Friccke, Stude England adm verdii yeni pl
nyla ortaya, kt. Gemilerin toplanmasna ve karma teknele
rinin gelitirilmesi iin gereken ilk hazrlklara balanmt. A l
manyada karma gemileri hi yoktu. lk Mnih gnlerinde
Hitlerin parti programn hazrlamasna yardm eden, o srada
ktisat Bakanlnda Devlet Sekreteri olan ve Bakanlkta sa
ma sapan fikirleri yznden bir yana itilen iktisat budalas Dr.
Gottfried Feder de bu konuda birtakm plnlar hazrlam ve bu
plnlarna Sava Timsah adn vermiti. Plna gre bir eit
beton tekne yaplacakt. Bu tekne tam tehizatl iki yz kiilik
bir bl ya da bir miktar tank ya da topu tayacakt. Her
hangi bir kyya yanaabilecek ve karma srasnda askerlerle
aralar koruyacakt. Donanma Komutanl ve dahas Halder
bile bu pln ciddiye ald. Halder, pln gncesine geirdi, 20

1167

Haziranda bu konuyu Hitler ve Raederle uzun uzadya tart

t. Ama sonunda bir ey kmad bu plndan.
Haziran aynn sonu yaklarken Amiraller, ngiliz adalar
nn istils plnndan bir ey kmyacam sanyorlard. H it
ler, 21 Haziranda Compiegnede grndkten sonra yanna bir
ka eski arkadan alarak Parisi yle bir grmeye gitti. O
Sonra bu savan deil, I. Dnya Savann getii ve kendisi
nin de bir haberci olarak hizmet ettii yerleri ziyaret etti. Y a
nndakiler arasnda o gnlerdeki baavuu Max Amarn da
vard. O srada milyoner bir Nazi olmutu Max Amann. Savan
gelecei zellikle Ingiltereye kar nasl savalaca ko
nusuyla pek az ilgileniyordu. Belki de bu kk sorunun nasl
olsa zlm olduuna, ngilterenin artk aklnn bana ge
leceine ve bara yanaacana inanyordu.
Hitler Kara Ormanda, Freudenstadtn batsnda, Tannenbergte kurduu yeni kararghna yirmi dokuz Haziranda dn
d. Ertesi gn akl bana geldi ve Jodlun bundan sonra ne ya
placa konusundaki yazsn dnmeye balad. Yaznn ba
l oyleydi : ngiltereye Kar Savan Devam (6 ). Jodl,
O K W de Fhrerin dehasna banazcasna inananlar arasnda
Keitelden sonra gelirdi, ama yalnz bana kalp dnd za
manlar genellikle akll bir stratejisi olduunu gsterirdi. Y a l
nz bu kez Ordu Yksek Komutanlnn genel grn payla
yor, savan kazanldna ve bittiine inanyordu. ngiltere
bunu anlamyacak olursa kk bir k uvvet bunu ona anlatmaya
yetecekti. Verdii muhtrada ngiltere kuatmas iin ted
bir teklif etm iti: ngiliz tersanelerine, depolarna, fabrikalarna
ve Hava Kuvvetlerine kar Alman hava ve deniz savann ar
trlmas; nfusun kalabalk olduu yerlere kar korkutma
(terr) hcumlarna geilmesi; igal amacyla Ingiltereye
asker karlmas.
(* ) Invalidesde Napolyonua mezarna yle bir bakt. Kendisine
bai fotorafs Heinrieh Hoffmama bayatmn en byk ve en gzel
daJtItas.i- dedi.

1168

Jodl Ingiliz Hava Kuvvetlerine yaplacak hcumlara hereyden nce balanmasn istiyordu. Ama btn olarak, gerek
bu hcumlarn ve gerekse baka trl hcumlarn kolaylkla
yaplabileceini sanyordu.
Misilleme o]arak yaplacak propaganda ve peiyodik terr hcumla
ryla birlikte yiyecek malzemesinin gittike azalmas, halkn kar koy
ma iradesini felee uratacak ve sonunda kracaktr, ve dolaysyla halk
hkmeti teslim olmaya zorlayacak tr .a (* )

Karaya kma konusuna gelince, bu i r

ancak Alm anyann kontrol ele almasndan sonra dnlebilir. Bun
dan tr, bir karmann amac ngilterenin asker bakmdan istil edil
mesi olmaldr, bu grev H ava Kuvvetleriyle Donanmaya braklmaldr.
karmann amac daha ok iktisadi bakmdan felee uram ve artk
havada dvemiyecek duruma dm olan ngiltereye ldrc darbe
yi (Todesstoss) indirmek olmaldr. (**)

Bununla birlikte btn bunlar gerekli olmyabilirdi de.

ngiltere artk zafer iin deil smrgelerini elinde tutmak ve dn
yadaki prestijini korumak iin savaacana gre, yaplan btn tahmin
ler gznUnde tutularak, imdi bile az bir ey kaybetmekle bunlan muha
faza edebileceini bilirse, bara gitmek isteyebilir.

H itler de ayn grte olduu iin hemen oturdu ve Reichstagda. verecei sylevi hazrlamaya balad. Bu arada, yukar
da grdmz gibi, (2 Haziranda) karma plnlamas iin
birtakm n hazrlklarn yaplmasn emretti ve Londradan
hi bir cevap kmaynca, ya da Londra'nn akl bana gel
meyince, 16 Temmuz, 16 Sayl A y Bal emrini kartt. So
nunda, alt haftalk bir kararszlktan sonra, gerekirse Ingil
terenin istils kararlatrld, istil byk bir asker harektt.
Hitler ile generalleri bunu biraz ge anladlar. Tehlikeleri yok
(* )

Yaznn altn Jodl izmitir.

(**) Jodl savan yaylmas ihtimalini de ne srmt. Yni. A l

manya ngiltereye yalnz talyann deil, Japonya, spanya ve Rusya'nn
da yardmyla saldrabilirdf.
1169

F : 74

deildi. Harektn baarlmas. Alman Hava Kuvvetleriyle Do

nanmasnn, ok stn Ingiliz Donanmam, ve pek de azmsan myacak ngiliz Hava Kuvvetlerini sindirerek Kara Kuvvetleri
ne yol amakta gsterecekleri baarya balyd.
rd bu? Gerekten ciddi olarak uygulanBiroklar bugne kadar bundan phe etmilerdir. Alman
generallerinin, savatan sonra, verdikleri ifadeler de bu p
heleri glendirmitir, istila Komutan Rundstedt, 1945 de,
Mttefik sorgu yarglarna unlar sylemitir :
' ngiltere'nin istil edilmesi fikri samayd, nk yeterince gemi yolfu... Btn bu ii bir ocuk oyunca sayyorduk, nk Donanmamzn
Manm geilmesini koruyacak ya da takviyeleri gtrecek durumda bu
lunmad bir srada istil hareketine glriilemi.yecei besbelliydi. Donan
mann bu grevi yapamamas halinde bu ii Alman H ava Kuvvetleri de
stne alacak durumda deildi... Beu her zaman bu teebbse kukuyla
bakmmdr... Fhrerin ngiltereyi hi bir zaman gerekten istil etme
yi istememi olduu gibi bir duygu var iimde. Yeterince cesareti yoktu
buna... ngilterenin bara yanaacam kesinlikle umuyordu... (7 )

Rundstedt1in Harekt Dairesi Bakan Blumentritt de, sa

vatan sonra Liddell Harta buna benzer grler aklam ve
aramzda A y Bal Harektnn bir blf olduunu konuur
duk, demitir- (8)
Austosun ortalarnda Man kylarnda birka gn gezin
mi, Anversten Boulogca kadar istila ordusunun bulunduu
yeri karmaya almtm. Austosun 15inde Calais ve Cap
Gris-Nezde bir sr Alman bombardman ve avc ua gr
mtk. Burunlar Ingiltereye evriliydi. Uaklar ilk byk ha
va akiima hazr bulunuyorlard. Alman Hava Kuvvetlerinin
durmadan hazrland belliydi, ama limanlarda, kanallarda ve
kanallarn arkalarndaki nehirlerde gemilerin ve zellikle kar
ma gemilerinin bulunmadn grnce ben_de Almanlarn blf
yapt sonucuna varmtm. Benim grdm kadar, Alman
larn Mann tesine asker tayacak aralar yoktu.

1170

Geri br gazeteci olarak sava srasnda pek fazla bir ey

gremezdik ama Almanlarn da istil filosunu Eylln l ine ka
dar toplayamadklarn bugn artk herkes biliyor. Generallerin
ifadelerine gelince, onlarn Nurembergteki sorgularn okuyan
ya da durumalarn dinleyen bir insan, sava-sonunda verilen
bu ifadeleri kuku ile karlamay renir C ). Bellek ok yanl
tr insanlar. Elbetteki Alman generalleri de bu kuralm dnda
deillerdir. Ayrca birok hnlar da vard alnacak. Her eyden
nce H itlerin asker nderliini gzden drmek istiyorlard.
Nitekim, anlarnda, sorgular ve durumalar srasnda sz
hep dnp' dolatrp una getiriyorlard : Verdikleri kararlara
karlmasayd Hitler nc Alman imparatorluunu hi bir
zaman yenilgiye uratamazd.
Talihsizlikleri uradayd ki ama sonradan gereklerin
ortaya kmas bakmndan yine talihleri varm ki Hitlerin
1940 sonbaharnda ngiltere istilas iin hazrlad plnn ok
tehlikeli bir pln olduuna ve birok duraksamalara ramen,
Nazi diktatrnn az bir baar ans da olsa bu pln ciddi ola
rak yrtmek istediine ele geen tonlarca Alman asker bel
geleri, hi phe brakmamaktadr. Bu plnn kaderini izen
herhangi bir karar ya da aba yoksunluu olmad, ilk kez o
srada tersine dnmeye balayan savan kaderi yaratt bunu.
17 Temmuzda, yni istila hazrlna balanlmas iin
kartlan 16 Sayl Emirden bir gn sonra ve Fhrerin Reichstagda bar sylevini vermesinden iki gn nce, Ordu Yk
sek Komutanl (O K H ) A y Bal harekt iin gereken kuv
vetleri ayrd ve on sekin tmenin ilk istil dalgasnda kul
lanlmak zere Man kylarndaki srama noktalarna gitme
lerini emretti. Ordu Yksek Komutanl aym gn Ingilterenin
( * ) Lidell Hart gibi zelil bir asker eletirmen bile bunu ihmal et
mi, bu yzden The Gerin ut Generals Talk adl kitabnn deerini dr
mtr. Alman generalleri konutular, ama bellekleri pek iyi ya da pek
doru almad.

1171

gney .kylarnda geni bir cephe zerinde yaplacak karma

harektna ait pln tamamlad.
Burada da ilk sramay, Fransada olduu gibi, Feld-Mareal von Rundstedt (bu rtbeye 19 Temmuzda terfi etmiti),
A Ordu Gurubu Komutan olarak yrtecekti. General Ernst
Buschun O yltm c Ordusundan alt piyade tmeni Pas de
Calais de gemilere bindirilecek, Ramsgate ile Bexhill arasndaki kylara kartlacakt. A d of Straussun Dokuzuncu Ordu
sundan drt tmen de Le Havre blgesinden Hangi geecek
Brighton ile isle o f W right arasmda karaya kacakt. Daha ba
tda Feld-Mareal von Reichenauun Altmc Ordusundan (FeldMareal von Bockun A Ordu Gurubuna dahil) tmen de
Cherbourg yarm adasndan ayrlacak, Weymouth ile Lyme Regis arasndaki Lyme Krfezinde karaya kacakt, tik dalgada
kullanlacak asker saysnn toplam 90,000 di. Yksek Komu
tanln hazrlad plna gre nc gn karaya karlacak
askerin toplam 260.000e kacakt. Lym e Krfezine ve teki
blgelere havadan indirilecek kuvvetler de bu harekta yardm
c olacaklard. motorize tmenle takviye edilecek olan en az
alt panzer tmenlik bir zrhl kuvvet de iki dalgay oluturacak
ve hazrlanan plna gre birka gn iinde otuz dokuz tmen
karaya km, iki tmen de havadan indirilmi bulunacakt.
Bu kuvvetlerin grevleri unlard: Kprbalan tutulduk
tan sonra gney-doudaki A Ordu Gurubunun tmenleri ilk
hedeflerine doru yryeceklerdi. lk hedef Gravesend ile
Southampton arasmda izilen hatt. Reichenauun Altnc Or
dusu kuzeyde Bristole doru yryecek, . Devon ile Comwal3
arasm kesecekti, ikinci hedef ise Thames nehri aznn kuze
yindeki dou kysnda bulunan Maldon e Seven River arasn
daki hat olacak, bylece Gal blgesi tkanacakt. Almanlarn ilk
hedeflerine doru yrdkleri srada Ingiliz kuvvetleriyle ar
savalar yapaca umuluyordu. Ama bu savalar kolayca ka
zanlabilecekti. Bylelikle Londra kuatlacak, ve kuzeye doru
yrye yeniden devam edilecekti (9 ). Brauchitsch, 17 Tem
im

muzda Raedere, btn harektn bir ay iinde biteceini ve

olduka kolay geeceini sylemiti. (*) (10)
Ama Raeder ile Donanma Yksek Komutanl buna pek
inanmadlar. Bir kere byle geni bir cephe boyunca Ramsgateden Lyme Krfezine kadar yz ikilometre tutuyordu
giriilecek bu kadar byk bir harekt Alman Donanmas elin
deki aralarla koruyacak durumda deildi. Raeder bu grn
iki gn sonra OKW ye bildirdi, ve Hitler kendisi ile Brauchistch
ve General Hana Jeschonneki (Lu fttoaffe Genel Kurmay Ba
kan) Berlinde 21 Temmuzda toplantya ard zaman Rae
der bu toplantda da ayn gr savundu. Fiihrer ngilterede
olup bitenleri hal anlayamamt. Donanmann karlaaca
zorluklar biliyor, ancak savan olabildiince abuk bitmesinin
de ne kadar nemli olduunu belirtmee alyordu, istil iin
krk tmen gerekli, ve byk harekt 15 Eylle kadar bitme
lidir, diyordu. Kahraman Nazi lideri, bar arsn ChurchiUin
hemen reddetmi olmasna ramen hl yimserdi.
O
Alm an Haberalma servisleri Temmuz, Austos ve Eyll aylarn
da ngllizlerin karadaki kuvvetlerini sekiz tmen kadar fazla tahmin et
milerdi. Alman Genel Kurmay Temmuz banda sava gc olan ngi
liz tmenlerinin saysn on be ile yirmi tmen arasnda tahmin, ediyor
du. Aslnda o srada ngilterede yirmi dokuz tmen vard, ama sava
gc olan tmenin says alty yediyi gemiyordu. nk geri kalanla
rn silhlan ya da toplar yoktu. A m a bugne kadar sregelen inancn
tersine ingiz Ordusu Eylln ortalarnda ilk istil dalgas iin ayrlan
Alman tmenleriyle baa kacak durumdayd. O srada gney kysn
dan, 2 irhl olmak zere iyi eitilmi olan on alt tmenle yaplacak
bir hcumu Thames'ten Gale kadar dou kylarm tutan drt tmen ve
bir zrhl tugayla karlamaya hazrd. Dunkerkden sonra byk bir
baaryd bu, nk ngiltere haziranda karadan bsbtn savunmasz
bir duruma dmt.
ngiliz Haberalma servislerinin Alman plnlar zerine elde ettikleri
bilgiler ok yanlt ve stilnn ilk aynda tehdit edilen blgeyi de
bsbtn yanl tesbit etmilerdi. Btn yaz aylan boyunca Churchiil ile
asker danmanlar, Almanlann balca karmalarm dou kylarndan
yapacaklarn sandlar. ngiliz kara kuvvetlerinin byk bir blmn bu
yzden burada toplamlard.

1173

n giltere'n in durumu umutsuzdur (dedi H itler, H aldern defterine

g re ). Sava tarafm zdan kazanlm tr. Baar anslarnn geriye dn.
mesi im knszdr. (11)

Ama, koskocaman Ingiliz Donanmasyla olduka sava

grnen bir A ir Forceun karsnda byk br orduya rpntl
Man Denizini geirmek grevini alan Alman Donanmas bu imknssdktm pek emin deildi. Donanma Sava Kurmay 29
Temmuzda bir muhtra hazrlad ve bu yl harekta giriilme meini tledi, bunun 1941 Maysnda ya da bu tarihten daha
sonra dnlmesini tavsiye etti. (12)
Ama Hitler, 31 Haziran 1940 da asker eflerini, bu sefer
ObersaJzbergdeki villasnda toplad zaman, yine bu harekt
stnde durdu. Toplantda Raederden baka, O K W den Keitel
ve Jodl, Ordu Yksek Komutanlndan Brauchitsch ile Halder
vard. Toplantda daha ok, o srada Grand Amirallie yk
selmi olan Raeder konutu. Pek umutlu grnmyordu.
Sylediine baklrsa A y Bal Harekt 15 Eyllden n
ce balyamazd. O tarihte de ancak hava ve dman durum
lar bakmndan nceden kestirilemeyen birtakm koullar or
taya kmazsa harekta balanabilirdi. Hitler hava durumunu
sorunca, Raeder kendisine uzun bir nutuk ekti. Szlerinin so
nuna doru daha ak ve olduka sert konutu. Manda ve
Kuzey Denizinde, Ekim aynn ilk onbe gn dnda, hava ge
nellikle kt giderdi, ayn ortalarnda hafif bir sis ker, ayn
sonuna doru da bu sis gittike artard. Ama hava probleminin
yalnzca bir ksmyd bu, Raeder harekt ancak havann durgun
olmas halinde yrtlebilir, dedi. Deniz dalgal olursa kar
ma gemileri batar, byk gemiler bile tehlikeli duruma der
lerdi. Tadklar malzemeyi boaltamazlard. Amiral ilerde ya
placak ileri teker teker ele aldka daha da karamsar olmaya
balad.
lk dalga elverili hava artlan altnda baharyla gese hile (diye
devam etti) ayn hava artlarnn kinci ve nc dalgalar srasnda
olaca garanti edilemez.,. Eninde sonunda birtakm limanlar kullanl-

madka nemli bir tra fiin gnlerce arka ark aya devam edemiyeceinl
ilm eliy iz.

O zaman Ordu kt duruma der, deniz kylarnda malze

mesiz ve takviyesiz kalrd. Raeder bundan sonra Ordu ile Do
nanma arasndaki balca ayrma geti. Ordu, Dover Boazn
dan Lyme Krfezine kadar yaydan geni bir cephe istiyordu.
Donanma ise Ingiliz Donanmasnn ve Ingiliz Hava Kuvvetleri
nin kuvvetli bir tepki gstermesi ihtimali karsnda byle bir
hareket iin gereken gemileri salayacak durumda deildi. Bu
yzden, Raeder cephenin daraltlmas zerinde iddetle direndi,
cephenin ancak Dover Boazndan Eastbournea kadar uzayabiocefini syledi. Amiral, sonunda att kamm da. :
artlarn hepsi dnlecek olursa, dedi, harekt iin en yi za
man 1941 Maysdr.

Ama Hitler bu kadar uzun sre beklemek niyetinde deildi.

Hava artlarna kar bir ey yapamayacan kabul ediyordu
elbette. Ama zaman kaybedilmesinin sonularn da dnme
leri gerekti. Alman Donanmas baharda Ingiliz Donanmasndan
'hn kuvvetli olacak deildi. ngiliz Ordusu ise o srada ok k
t durumdayd. Ama sekiz on aylk bir zaman kazanrsa otuz,
otuz be tmene kard. Bu kuvvet ise dar bir blgede yaplma
s dnlen istila hareketi iin olduka nemliydi. Bundan t
r (gerek Raeder ve gerekse Halderin ald notlardan anlal
dna gre) (13) u karar veriyordu :
A f r ikada oyalama hareketlen stnde allacak. Am a kesin sonu
yalnz ngiltereye kar yaplacak bir hcumda alnacak. 15 Eyll, 1940
da giriilecek harekt iin hazrlklar yaplmasna teebbs edilecek...
Harekta Eyllde mi giriilecei, yoksa harektn 1941 Maysna m er
telenecei karan. Hava Kuvvetlerinin gney ngiltereye kar giriecei
bir haftalk youn hcumlardan sonra verilecek. Eer Hava altnlarnn
sonunda dman hava kuvvetleri, limanlar ve deniz kuvvetleri vb. ar
surette hasara urarsa Ay Bal Harektna 1940 da giriilecek. Aksi
halde 1941 Maysm ertelenecek.

Artk btn i Lufttcaffeye kalmt.

1175

Ertesi gn, 1 Austosta Hitler, O K W ce hazrlanan iki em

ri kartt. Birini kendisi, tekini ise Keitel imzalamt.
Filhrerin Karargh
1 Austos 1940
O K

G Z L

ngiltere'ye Kar Giriilecek Hava ve Deniz Savann

Yrtlmesi zerine 17 Sayl Emir
ngiliz anayurduna kar giriilmi otan hava ve deniz savama,
ngilterenin nihai istils iin gereken koullan yaratmak zere eskisin
den daha youn olarak devam etmek istiyorum.
Bu amala aadaki emirleri veriyorum:
1. Alman H ava Kuvveti elindeki btn aralarla ve olabildiince
ksa bir zamanda ngiliz H ava Kuvvetlerini yenmelidir...
2. Geici ya da mahalli olarak hava stnl kazanldktan sonra
hava sava limanlara, zellikle yiyecek ikmali ile lgili kurululara y
neltilecektir... Gney kylarndaki limanlara kar yaplacak hcumlar,
giriilmek istenilen harekt gznnde tutularak,
olabildiince kk
apta tutulacaktr...
3. Luftvvaffe A y Bal Harektn desteklemeye hazrlkl buluna
caktr.
4. Misilleme arac olarak terr hcumlarna geilmesi iin gereken
karan ben vereceim.
5. Younlatnlnu hava sava 6 Austosta ya da Austostan sonra
balyabilir.. Dnlen younlatrlm deniz savana da ayn zamanda
balamak iin Donanmaya yetki verilmitir.
A D O L F H T L E R <14)

Ayn gn Keitel tarafndan Hitler adna imzalanan emrin

bir ksm da yleydi :
O K

A Y I

G Z L

B A L I I

H A R E K T I

Donanma Bakomutannn A y Bal Harekt iin gereken hazr

ln 15 Eyllden nce bitirilemiyecegini 31 Temmuzda bildirmesi zeri
ne Fhrer aadaki hususlar emretmitir:
A y Bal Harekt in kara ve hava kuvvetleri tarafndan yap
lan hazrlklara devam edilecek ve hazrlklar 15 Eylle kadar bitirilmi
olacaktr.

1176

5 Austosta ngiltereye karg giriilmesine karar verilen hava ta

arruzunun balamasndan sonra sekiz ile on drt gn arasnda Fhrer
istilann bu yl yaplp yaplmayacana karar verecektir; karar daha
ok hava taarruzundan elde edilecek sonuca baldr...
Donanmann kyda yalnzca bir eridi korumay garanti etmesine
ramen (batda Eastbournee kadar) ilk plnda olduu gibi geni alan
da hcuma geilmek zere gereken hazrlklara devam edilecektir...^ (15).

Son paragraf, ksa ya da uzun cephe zerinde Ordu ile Do

nanma arasmdaki atmay alevlendirmeye yarad yalnzca.
Donanma Sava Kurmay, Ordunun ilk dalgada, btn tehizat
ve ikmali ile birlikte 100,000 askeri Ramsgateden Lyme K r
fezine kadar uzayan 300 kilometrelik bir erit zerinde karaya
kartabilmesi iin 1722 karma layterine, 1161 deniz mofcrne, 471 rmorkre ve 155 asker nakliye gemisine htiyac oldu
unu tahmin etmiti. Raeder, bu kadar byk bir filoyu topla
mak mmkn olsa bile bunun Alman ekonomisini mahvedecei
ni 23 Temmuzda Hitlere sylemiti. nk bu kadar ok say
da layter (mavna) ile romrkr bir araya topland zaman l
kenin ulam sistemi birden duracakt. Almanyann ekonomisi
ise bu sisteme balyd (16). N e olursa olsun, Raedere gre,
bu kadar geni bir cephe zerinde ikmal yapmaya alacak bir
filonun, ngiliz Donanmasna ve Hava Kuvvetlerine kar korun
mas Alman deniz kuvvetlerinin gc dndayd. Donanma Sa
va Kurmay bir noktada Orduyu uyaryordu : geni bir cephe
zerinde direnilecek olursa Donanma btn gemilerini kaybe
debilirdi.
Alman Ordusu dediinden amyordu. Ordu, ngilizlerin
gcn yksek tahmin ettii iin dar cephe zerinde bir kar
ma yaplmas halinde karma yapan askerlerin stn ngiliz
kuvvetleriyle karlaacan ileri sryordu. Halder, Donanma
Kuvvetlerinde ayn grevde bulunan, yni Donanma Sava
Kurmay Bakam olan, Amiral Schnievrind ile 7 Austosta g
rt srada aralarnda ilgin bir sahne geti; sert ve drama
tik bir atma oldu.

1177

Her zaman ok sakin bir adam olan Ordu Genel Kurmay

Bakam sigarasn sndrerek Donanmann teklifini kesinlik
le reddediyorum," dedi- Ordu bakmndan ben bu teklifi tam
bir intihar sayarm. Karaya kacak askerleri doruca kymmakinasna srmek gibi bir ey bu!"
Bu grme zerine Donanma Sava Kurmaynn dzen
ledii rapora gre (*) Schnievvind ngiliz Donanmasnn stn
l kargsnda Orduyu byle geni bir cephe zerine naklet
meye almann da ayn derecede intihar demek olaca ce
vabn yerdi.
tin iinden klacak gibi deildi. Eer ok sayda asker
geni cephe zerine karlmak istenirse btn Alman seferi
kuvvetini, ngiliz Donanmas daha denizdeyken batracakt.
Yok, eer dar bir cephe zerine ayn derecede az sayda askerin
karlmas kabul edilecek olursa istila iin karaya karlacak
kuvvetleri ngiliz Ordusu hemen denize dkebilecekti.
Ordu Bakomutan Brauchitscl, Folkestone ile Eastbourne
arasnda bir karmay kabul edemiyeceini O K W ye bildirdi.
Bununla birlikte, hi istemiyerek de olsa, cepheyi daraltmak
amacyla Lyme Krfezinde yaplacak karmadan vazgemek
ve Donanmann da isteini yar yarya karlamak niyetindey
di.
Ama inat amiraller buna da raz deillerdi. Gsterdik].. ri temkin ve inat O K W yi de etkilemeye balamt. Jodl, 13
Austosta durumun bir deerlendirmesini yapt, ve A y Balg
Harektnn baarya ulamas iin be artn gereklemesi
gerektiini syledi. Eer generallerle amiraller ciddi bir kmaz
(* ) Haldern o gece defterine yazd yazda bu szler yok. Yalnz
ca grme aramzda kapatlan.vacak bir ayrln bulunduunu gs
terdi, diyor. Donanma, tngilizlerin Byk Deniz Filosundan korkuyor
ve Lttvaffenin bu tehlikeye kar savunma yapmasnn mmkn ol
madm sylyor. O srada Alman Ordusu deilse bile Alman Donan
mas, Goeringin H ava Kuvvetlerindeki vurucu gc zerine pek fazla
hayale kaplmyordu.

1178

iinde bulmm asalard bu koullar onlara biraz komik bile gele

bilirdi. nce, dedi Jodl, ngiliz Donanmas gney kylarndan
uzaklatrlmal, sonra Ingiliz Hava Kuvvetleri de Ingiliz gkle
rinde artk umamal. tek i artlara gelince bunlar askerlerin
byk bir kuvvet halinde ve ok sratle karaya karlmas ile
ilgiliydi ki Donanmann bunlar salamasna gerekten imkn
yoktu. Bu artlar yerine getirilmedike karaya kma hareketi
umutsuz bir durumda uygulanacak, imdi uygulanmas iin de
bir nedeni bulunmayan, umutsuzca bir hareket di. (17)
Ordudaki kukular Jodla kadar geldiine gre, OKW Ha
rekt Dairesi Bakannn korkusu da Hitleri elbette efckiliyecekti. Fhrer, btn sava boyunca, karaktersiz ve kararsz OKW
efi Keitelden ok Jodla gvenmitir. Bu bakmdan, Raeder
13 Austosta Berlinde Yksek Komutan grp de kendisinden
geni cephe l dar cephe mi konusunda bir 'karar vermesini ri
ca ettii zaman, Hitlerin daha ok Donanmann dar harekt
grn desteklemi olmasna amamak gerekir. Hitler, erte
si gn Ordu Bakomutann grdkten sonra kararn bildirece
ine sz verdi (18). H itler ayn 14 nde Brauchitscin gr
lerini rendikten sonra, kararm verdi. Ayn 16 snda OKW
tarafndan kartlan ve Keitelin imzasn tayan bir emirde.
Phrerin Reichenau komutasndaki Altnc Ordu tarafndan
yaplacak Lyme Krfezi karmasndan vazgetii bildirildi. 15
Eyllde daha dar bir cephe zerinde yaplacak karma hare
kt iin gereken hazrlklara devam edilecekti, ama bu srada
Fhrerin kendi kukular da ilk olarak gizli bir emre szm bu
lunuyordu. Son emir, durum aklk kazanmadan verilmiyeeektir, deniyordu. Yeni emir ise uzlama gibi bir eydi. nk o
gn kartlan baka bir emirde dar cephe yeniden geniletilmi
' ti.
A lla gei dar cephede olacaktr. Bu srada drt be bin er deniz
motrleriyle Brighton'a karlacak, ayn sayda piyade de havadan DealRamsgate'e indirilecektir. Ayrca l>-eksi-l Gni I.uitvaffe Londra ze
rine kuvvetli bir hcuma geecek, bu hcum sonunda halk ehirden ka
arak yollan tkayacaktr. (19)

1179

Halder defterine, 23 Austosta, steno ile bu duruma gre

bu yl bir hcumun baar ans yok, diye not ediyor, ama 27
Austosta karlan ve Keitelin imzasn tayan bir emirde, g
ney kysnn drt bellibal blgesinde yaplacak karmaya
ait son plnlarn esaslar vardr : nce de olduu gibi, Portmouth
dousunda Falkestone ile Selsey Bili aras ilk hedeftir. Portsmouth ile Londrann dousundaki Gravesendle Thames ara
snda izilen hatta, kprbalar balandktan ve rgtlendikten
ve birlikler kuzeye yryecek duruma girdikten sonra ulala
caktr. Ayn zamanda, birka aldatc manevraya hazr bulu
nulmas iin de emir verilmiti. Bunlarn en nemlisi Sonbahar
Gezisi ( Herbstreise) ad verilen harektt. Geni aptaki bu
sava hilesi ngilterenin dou kylarnda yaplacakt. Yukar
da sylediimiz gibi, Churchill ile asker danmanlar istil
hareketinin arlk noktasnn bu kylar olacana hl inan
yorlard. Almanlar bu ama iin drt byk gemi kullanacaklar
d. Bunlarn arasnda Almanya'nn en byk gemilerinden Europa ile Bremen de vard. Bunlara on asker nakliye gemisi de ek
lenecek, drt kruvazr de bu aldatmaca hareketi koruyacakt.
Filo, D - eksi - 2 gn, Norve Umanlaryla Newcastle arasnda
ngiliz kylarna doru seyredecekti. Asker nakliye gemeri bo
olacak seferi filonun hepsi karanlk basmadan geri ekilecek,
ayn manevray ertesi gn bir daha tekrarlayacakt (20).
Brauehitsch, 30 Austosta karma iin uzun bir emir yaz
d, ve gnderdi. Am a emri alan generaller Ordu Bakanlannn
bu teebbse ne kadar gvendiini hemen anladlar- Emrin ba
l yle idi : Ayi Bal Harektnn Hazrlklarna, ait Tali
mat. 15 Eyllde balamas emredilen bir hareket iin bu tarih
te hazrlk emri verilemezdi, ge kalnmt. Uygulamaya ge
ilmesi iin verilecek emir siyasi duruma baldr, deniyordu.
Bu kayt siyasetten anlamayan generalleri artm olsa gerek.

( 21)
1 Eyllde Almanyann Kuzey Denizi limanlar ile Man De
nizindeki bindirme limanlan arasnda gemi seyriseferi balad
1180

ve iki gn sonra da, 3 Eyllde, O K W den yeni bir emir daha

geldi.
stila filosunun en erken seyre geecei gn 20 Eyll ve karaya
kma gn de 21 Eyll olarak tesbit edilmitir.
Hcuma geme emri D -ek sU O gn, yni belki de 11 Eyllde ve
rilecektir.
Son komutlar en ge D-eksL3 gn le zeri karlacaktr.

Btn hazrlklar sfr saatinden 24 saat ncesine kadar iptal edi

lebilir.
K E TE L (22)

Durum ciddi gibi grnyordu, ama aldatcyd bu grn.

Raeder Eylln 6 snda Hitlerle bir daha grt. Amiral, Do
nanma Sava Kurmaynn gncesine nce unlar y a z d :
Fhrerin Ingiltereye karma yaplmas konusundaki karan
daha kesin deil, nk Ingilterenin karmaya lzum kalma
dan yenilebileceine kesinlikle inanyor. Raederin grmeyle
ilgili uzun raporundan anlaldna gre, Fiihrer, A y Baln
dan baka her konu zerinde uzun uzadya konumutu : N or
veten, Cebelttanktan, Svey Kanalndan, Am erika prob
leminden, Fransz smrgelerine yaplacak ilemlerden sz et
mi, Kuzey Alman B irlii nin kurulmas konusundaki byk
projelerini aklamt. (23)
~ Eer Churchill ile askeri efleri bu garip grmenin ko
kusunu alm olsalard ertesi gn, 2 Eyll akam iin ngterede istilnn yakn olduunu gsteren Crorrmell parolasn
vermezler, bu yzden de bir sr karklklar kmazd. Bu pa
rolann verilmesi yznden o akam Home Guard kilise anla-'
rn durmadan aldrtm, Royod Engineers birka kpry at
m, alelacele denen maynlarn zerinden geilmesi yzn
den birtakm kimseler lm ya da yaralanmt.. (*)
(* ) Churchill bu nemli parolann verilmesinden ne kendisinin ne
de askeri eflerinin haberi olmadn syler. Parolay Home Forces ka
rargh vermiti. (Their Finest Ilor, s. 3 1 2 ) Am a drt gn sonra, E y
lln 11 inde, Babakan radyoda bir konuma yaparak, eer istilaya k a

1181

Ama 7 Eyll Cumartesi gn, akama doru, Almanlar

Londraya kar ilk kitle halinde bombardman aknm yaptlar.
Hcuma 625 bombardman ua ile bu uaklar koruyan 648
avc ua katlmt. Bu hava hcumu o gne kadar herhangi
bir ehir zerine yaplm olan hava hcumlarnn en korkun
cuydu. Varova ve Rotterdam bombardmanlar bunun yannda
pire srmas gibi kalyordu. Akamst, byk ehrin btn
doklar blgesi alevler iindeydi. Londrann istilaya kar savun
masnda ok nemli olan gney demiryollar tkanmt. Bu du
rumda, Londra halknn ou bu alaka bombardmann A l
manlarn yaknda yapacaklar karma hareketine bir balan
g olduuna ve istila yakn alarmnn hereyden nce bun
dan tr verildiine inand. A z ileride greceimiz gibi, 7 Eyilde Londraya kar giriilen bu hava hcumu, vaktinden nce
bir uyarma olmakla ve ok byk hasar yaratmakla birlikte,
ngiliz Savann da kesin bir noktas oldu. ngiltere Sava dn
yann o zamana kadar grd en byk kesin hava savayd
ve bu sava o srada en yksek noktasna hzla yaklayordu.
Hitlerin istilaya giriip girimiyecei zerinde karar ver
mesi zaman gelmiti. 3 Eyll tarihli emirde bildirdii gibi, ka
rar 11 Eyllde verilecek, bylece Orduya son hazrlklar yap
mas iin on gnlk bir sre braklm olacakt. Am a Hitler
ayn 10 unda kararm 14 ne brakt. Bunun iki nedeni olsa
gerekti : Birincisi, Londra bombardmannn, gerek mal ve ge
rekse Ingilzlerin morali bakmndan byk ykntya sebep ol
duu iin bir istila hareketinin gereksizlii konusunda O K W nin inancyd. (*)
rar veril migse bunun fazla geeikmiyeceint syledi. Onun iin, dedi,
nmzdeki haftay ya da haftalar tarihimizin ok nemli dnemi say
malyz. Bu dnem spanyol Ammdasnn Manga yaklat ve Drakei
top oyununu bitirdii zamana benzemektedir; ya da Nelsonun bizimle Napolyonun Bologne'daki Byk Ordusu arasnda durduu zamana.
(*) Londradan ald haberleri allayp pullayp Berline bildiren
VVashington eliliinin raporlar Almanlar ok etkiliyordu. Amerikan
1182

kincisi de, Alman Donanmasnn gemileri toplamakta kar

lat zorluktu. Donanma makamlarnn bsbtn anormal
ve deiik olduunu 10 Eyllde syledikleri hava koullarn
dan baka, Goeringin yok etmeye sz verdii ngiz Hava Kuv
vetleri (A ir Force) ile ngiliz Donanmas da, istila filosunun
toplanmasna gn getike daha ok engel oluyordu. Ayn gn,
Alman Donanma Sava Kurmay, ngiliz Hava Kuvvetleri ve n
giliz Donanmasnn yaptklar hcumlarla Alman nakliye hare
ketleri stnde yarattklar tehlikeli duruma dikkati ekmi
ve bu hcumlarn elbetteki baarl olduunu kabul etmek zo
runda kalmt. ki gn sonra, 12 Eyllde, Donanma Bat Guru
bu Karargh Berline tatsz bir mesaj gnderdi :
Dman hava kuvvetlerinin, uzun menzilli toplarnn ve hafif deniz
kuvvetlerinin sebep olduu kesintiler, ilk olarak, byk bir nem ka
zanmtr. Ostend, Dunkerk, Calais ve Bouogne limanlan ngiliz bom
bardmanlar ve atei yznden gemilerin demirlemelerine elverili ol
maktan kmtr. ngiliz filosunun birlikleri artk Manta hemen hemen
hi bir engele rastlamadan rahata dolamaktadrlar. Bu durum yzn
den stila filosunun biraraya getirilmesinde yeni zorluklarla karlaglaaca umulmaktadr.
Ertesi gn iler daha da bozuldu. ngiliz hafif deniz kuvvet
leri, Ostend, Calais, Boulogne ve Cherbourg gibi Mann bellibal istila limanlarn bombalad ve R.A.F. de Ostend limann
da seksen layter batrd. Hitler o gn le yemeinde kuvvet
komutanlaryla konutu. Hava savann iyi gittii kansnday
d. stila rizikosunu gze almak niyetinde olmadn syledi
124). Nitekim Jodl da Fhrerin szlerinden A y Bal Hare
ktndan bsbtn vazgetii izlenimini ald. O gnk izlenimi
doruydu. Ertesi gn Hitler bu izlenimi dorulad, ama sonra
dan yine fikrini deitirdi.
Genel Kurmaynn Ingilterenin fazla dayanamayacana inand bildi
riliyordu. Yarbay von Lossberg'e gre (Im VVehnracht Fuelmng&stab,
s. 91). Hitler Ingilterede bir ihtill kacana ok ciddi olarak inan
yordu. Lossberg OKWde alan ordu temsilcilerinden biriydi.
1183

Gerek Raeder ve gerekse Halderin, 14 Eyll gn H itlerin

bakomutanlaryla yapt toplant zerine aldklar gizli notlar
elimizde bulunmaktadr (25). Amiral, toplantya balamadan
nce Hltlerin eline bir muhtra tututurmay baarmtr. Muh
trada Donanmann gr yle aklanmaktadr ;
Bugnk durum harektn (Ay Bal Harekt) yrtlmesi iin
gereken koullar salamamaktadr. Riziko hl byktr.
Toplantnm balarnda Nazi Bakomutan biraz olumsuzdur
ve elimeler iindedir, istila emrini vermiyecektir ama, Raeder'in Donanma Sava Gncesinde yazd gibi, 13 Eyllde
kartmay tasarlad anlalan ist emrini de geri almak niye
tinde deildir.
Fikrini bir daha deitirmesinin nedeni acaba neydi? Halder bunun nedenlerini ayrntlaryla yle anlatyor :
Baarl bir karma hareketinin arkasndan giriilecek bir igal ha
reketi savaa ksa zamanda son verecektir (demiti Hitler). ngiltere a
kalacaktr. Bir karma hareketinin belirli bir sre iinde yrtlmesi
gerekmez... Ama uzun bir sava da istenilir ey deil. stediimiz her.
eyi ele geirmi bulunuyoruz.
Ingiltere'nin Rusya ile Amerikaya balad umutlar ger
eklememitir, demiti Hitler. Rusya, Ingiltere iin kan dkmiyecektir. Amerikann yeniden silhlanmas 1945 ten nce tam
olarak yoluna giremez. Bugn iin en ksa zm yolu ngil
tereye karma yaplmasna baldr. Donanma gerekli koul
lar elde etmitir, bufttoaffenm harekt bugn vglerin stn
dedir. Havalarn drt be gn iyi gitmesi kesin sonularn el
de edilmesine yarayacaktr... Ingiltere'yi dize getirmek iin eli
mize iy i bir frsat gemitir.
Peki yle ise iin aksayan yan neresiydi? Neden hl is
tilaya karar veremiyordu?
H itler btn derdin undan ileri geldiini kabul etmiti :
Diiruan dp dp kalkyor... Dman uaklar bsbtn ezil1184

memitir. Dman, ok hasara uramtr ama kendi baan raporlar

mz da gerei gvenilir ekilde yanstmyor.
Bu bakmdan, demiti Hitler, bir btn alarak btn ba
arlarmza ramen A y B al Harekt iin gerekli artlar
daha gereklememitir. (Haleler izmi altn)
Hitler dncelerini yle zetledi :
1. Baarl bir karma zafer demektir, ama bunun iin havada tam
bir stnlk salamalyz.
2. Kt, hava artlan havada tan bir stnlk salamamz nle
mitir.
3. Btn teki etkenler tamamdr.
Bu bakmdan karar : Harekttan daha vazgeilmi deildir.
Bu olumsuz sonuca varan Hitler, kendisinden hl binbir
cilveyle kaan zaferi Luftvuafferim ne yapp yapp yakalayaca
m umuyordu- Bugne kadar yaplan hava hcumlarnn b
yk etkileri oldu, dedi, Ama belki de en ok sinirler zerinde...
Havadaki zafer 10 -12 gn iinde elde edilebilse bile, Ingilizler
bundan ok nce kitle isterisine tutulmu olacaklardr.
Hava Kuvvetlerinden Jeschonnek, bu etkiyi elde edebilmek
iin Londrann oturulan mahallelerine bomba atlmasna izin
verilmesini istedi. Bu blgelere bomba atlmadka Londrada
kitle halinde bir panik grlemiyeceini syledi- Amiral Raeder de terr amacyla yaplacak bombardman harektn mem
nunlukla destekledi. Hitler ise asker hedefler zerinde durma
nn daha nemli olduunu syledi. Halkta panik yaratmak iin
bombardmanlara giriilmesi, dedi, sona braklmaldr.
Amiral Raederin terr bombardmanm desteklemesinin
nedeni karaya karma harektndan holanmamasyd. Besbel
liydi bu. Toplantda byk tehlikelerin zerinde yeniden
nemle durdu. Hava durumu karma iin dnlen 24 - 27
Eyll tarihleri arasnda pek dzelecee benzemiyordu; bu ba
lamdan harekt 8 ya da 24 Ekime kadar ertelemeleri gereki
yordu.
1185

F : 75

Ama aslnda bu, Hitlerin dnd gibi, Harekttan ol

duu gibi vazgemek demekti. karma konusunda karar ver
me hakkm 17 Eylle kadar yni gn sonraya kadar mu
hafaza edeceini, bylece karmay yine 27 Eyllde yapabile
ceklerini syledi. Eer olmazsa o zaman Ekim tarihlerini d
necekti. Bunun zerine Yksek Emiri kartt.
B erlin
14 E y l l 1940
O K

G Z L

. ..Fjhrer aadaki hususlar ka ra rla trm tr:

Ay Bal Harektnn balamas yeniden ertelenmitir. 17 Eyllde

yeni bir emir verilecektir. Btn hazrlklara devam edilecektir.
Londraya yaplmakta olan hava aknlar srdrlecek ve hedef
alan askeri ve teki hayati kurululara kadar (iren istasyonlar gibi)
geniletilecektir.
Halkn yalnzca oturduu blgelere yaplacak terr aknlar sn bir
bask arac olarak kullanlmak zere imdilik sahlanacaktr. (26.1
H itler istila kararn gn sonraya atmt ama vazge
mi deildi. ngiliz Hava Kuvvetlerinin iini bitirmek ve Lond
rann moralini bozmak iin L u ftm ffe *ye birka gn daha bra
kyordu; karma kararn bundan sonra verecekti. Kesin zafe
ri bu karma Balyacakt. Yni btn i yine Goeringin o n
l hava gcne kalmt. Nitekim Goering en byk aknm da
ertesi gn yapacakt.
te yandan Donanmann Luftwaffe hakkndaki gr sa
atten saate bozuluyordu. Berlinde o nemli toplantnn yapld
gnn akam Alman Donanma Sava Kurmay Anversten
Boulognea kadar btn istila limanlarnn R.A.F. tarafndan
iddetle bombalandn bildirmiti.
...Anverste... asker nakliye gemileri olduka byk hasara ura
mlardr - limandaki be nakliye gemisi ok ar hasar grmtr; bir
layter batrlm, iki vin imha edilmi, cephane ykl bir tren havaya
uurulmutur. Birka sundurma da yanmaktadr.:;
Ertesi akam daha ktleti. Donanma L e Havredan An1186

verse kadar olan btn ky boyunca kuvvetli dman hava

akutlarnn yapldn bildiriyordu. Gemiciler S.O.S. vererek
istila limanlarnda daha iyi uaksavar korunmasnn salanma
sn istemilerdi. 17 Eyllde Donanma Kurmay aadaki ra
poru v e r d i:
R.A.F. hl yenilmi deildir; tersine, Man limanlarnn zerine
yaptklar hcumlar artrdklar* ve ymak hareketine daha fazla m
dahale ettikleri grlmektedir. (-) (27)
O gece gkte dolunay vard. Ingiliz bombardman uaklar
bu durumdan ellerinden geldiince yararlandlar. Alman Donan
ma Sava Kurmay istila limanlarna toplanm olan gemilerin
byk kayplar verdiini bildirdi. Dunkerkte seksen drt
layter batm ya da hasara uramt. Cherbourgdan Den Heldere kadar olan kyda, Donanmann raporuna gre, hasara
urayanlar arasnda unlar da vard : 500 tonluk bir cephanelik
uurulmutu. Bir iae deposu yanmt. Birok vapur ve torpi
dobot batrlmt, birok yaral ve l de vard. Donanma Kur
maynn raporuna gre, havadan yaplan bu iddetli bombard
man ile Manm kar kysna yerletirilen ar toplarn atei
Mana toplanm olan Donanma ve asker nakliye gemilerinin
(*) Bir Alman yetkilisine gre, R.A.F. bombardman uaklar 16
Eyllde byk bir istila eitim tatbikatna baskn yaptlar. Gerek er
lere ve gerekse karma teknelerine byk kayplar verdirdiler. Bu ha
reket hem Almanyada hem de Avrupann baka yerlerinde Almanlarn
karmaya teebbs ettikleri, ancak ngilizler tarafndan pskrtldkleri haberini yaratt. (Georg W. Fuchter, Geschichte des Lftkregs, s.
176) svirede, Cenevrede birka gn dinlendiim srada 16 Eyll ge
cesi ben de bu haberi iittim. 18 Eyll ve ertesi gn Berlin banliylerin
de iki uzun hasta nakliye treninden yaral askerler kartlrken grdm.
Askerlerin sarglarndan yaralanma daha ok yank yaralan olduu an
lalyordu. aydr karada hi bir arpma olmamt.
12 Eyll tarihli gizil Alman Donanma yazsnda, 21 asker nakliye
gemisinin ve 214 layterin - yni istila iin toplanan aralardan yzde
12 s kadarnn - batt ya da hasara urad bildiriliyordu. (Fnehrar
Cotnferenees on N aval Artairs, s. 102)
1187

buradan baka yerlere datlmasn, istila limanlarnda gemi

hareketlerine son verilmesini gerektiriyordu.
Yoksa (deniyordu) dmann enerjik hareketi yznden verilen bu
kayplar nceden dnlen apta br hareketin uygulanmasn zamanla
bir problem haline getirecektir. ( 2 8 )
Getirmiti bile.
Alman Donanma Sava Kurmaynn Gncesinde 17 Eyll
gn yle ksa ama anlaml bir kayt var :
Dman hava kuvveti hi bir suretle yenilmi deil. Tersine, faali
yetini gittike artryor. Hava durumu da genel olarak durgun bir d
nem ummamza zin vermemekte... Molaysyla Flhrer Ay Bab n be
lirsizce ertelemeye karar veriyor. (29)
Yaznn alt, Donanma tarafndan izilmitir.
Hitler, ydladanberi kazand gz kamatrc zaferlerden
sonra nihayet baarszla uramt. Bundan sonra, bir ay da
ha, sanki o son baharda istilya giriilecekmi gibi davranld;
ama karanlkta gz krpmak gibi bir eydi bu. 19 Eyllde Fhrer istil filosunun toplanmasna son verilmesini resmen em
retti ve toplanm olan gemiler de datld; byleee dman
hava hcumlarnn verdirdii gemi kayplar en azna indiril
mi oldu.
Am a belirsiz bir zamana ertelenen bir istilda Man g e
mek zere toplanm bir filoyu, bu filonun btn erlerini, top
larn, tanklarn ve malzemesini datlm bile olsa srek
li olarak elde tutmaya imkn yoktu. Halder, 28 Eyll tarihinde
gncesine yazd bir yazda yle diyor : A y B al harek
tnn sonulanmadan uzayp gitmesine dayanlan az. Ciano ile
Mussolini 4 Ekimde Brenner'de Fhrerle bulutuklar srada,
talyan D leri Bakannn gncesine baklrsa, ngiliz adala
rna karma yaplmasndan hi sz almad. Htlerin baa
rszl, orta Musoliniyi ok keyiflendirmiti. Dueyi bu
kadar neeli ok az grdm... Brenner Geidinde bugn keyfine
diyecek yoktu, diyor Ciano. (30)
1188

teyandan Donanma ile Ordu A y Balndan bsbtn

vazgemesi iin Hitlere durmadan bask yapyorlard. Ordu
Genel Kurmay, birliklerin srekli ngiliz hava aknlan altn
da" Manda bulundurulmas yznden durmadan kayplar
verdiini sylyorduSonunda, 12 Ekim gn, bizim Kahraman Nazi baarsz
ln resmen kabul etti ve istily ilkbahara brakt. stilann
o zaman bile olup olmyaea belli deildi. Resm bir emir de
kartld :
Fhrer'in Karargh,
12 Ekim 1940
OK

GZL

Fhrer, 'Av Bal1 hazrlklarnn, bundan byle ilkbahara kadar,

yalnzca ngiltere stnde siyas ve asker bask yapmak amacyla sr
drlmesine karar vermitir.
lkbaharda ya da 1941 yaz banda istil hareketi yeniden ele al
nacak olursa harekt hazrlna yeniden balanlmas iin gereken emir
o zaman verilecektir,
A y Bal kurulularnn baka grevlere verilmesi ya da
baka cephelere gnderilmesi iin Orduya gereken emir verildi.
Donanmaya da personeli ve gemileri datmak zere gerekli
btn tedbirleri almas bildirildi. Ama her iki asker hizmet de
bu hareketi maskeliyeceklerdi. Hitler, ngilizler bizim geni
bir cephede hcuma gemeye hazrlandmza inanmakta de
vam etmelidirler, diyordu. (31)
Hitler kararndan neden vazgemiti sonunda? Ne olmu
tu?
ki ey : ngiliz gklerinde giriilen sava ters sonu ver
miti, bir; Hitlerin gz yeniden Douya, yani Rusya'ya ev
rilmiti, iki.
N G L T E R E

S A V A I

ngiliz Hava Kuvvetlerini gklerden silmek ve istilnn ar

tn gerekletirmek iin Goeringin ngiltereye kar hazria-

1189

d Kartal Harekt ( A dlerangriffc) adndaki hava taarruzu 15

Austosta balad. iko Feld-Marealn o srada zaferi kaza
nacandan hi kukusu yoktu. Temmuzun ortalarnda ngilte
renin gneyinde bulunan ngiliz avc savunmasnn byk bir
hcumla drt gn iinde imha edileceinden, boylece istila yo
lunun alacandan emindi. R.A.F, i (ngiliz Hava Kuvvetlen)
bsbtn ortadan kaldrmak iin daha uzun zaman.gerek, de
miti Goering, Ordu Yksek Komutanlna, yni iki ile dert
hafta aras birey (32). Gerekten de gs nianla dolu Alman
Hava Kuvvetleri efi, ngiltereyi yalnz L u fttm ffe 3nin dize ge
tireceini ve kara kuvvetlerinin istilaya gemesine bile lzum
kaimiyacam dnyordu.
Elinde, bu amaca varmasna yarayacak byk hava f i
losu (L u ftflo tte n ) vard : Birincisi, Feld- Mareal Kesselringin
komutasndaki 2 Sayl Filo, Bu filo, Hollanda ve Belikadan
ve kuzey Fransadan harekete geecekti. kincisi, Feld-Mareal
Speerlenin komutasndaki 3 Sayl filo. Bu filo kuzey Fransada
slenmiti. ncs de General Stumpffun komutasndaki 5
Sayl filo. Bu filo da Norvete ve Danimarkada idi. lk iki filo
da toplam olarak 929 avc, 875 bombardman ve 315 pike bom
bardman ua vard. 5 Sayl filo daha kkt. Bu filoda 123
bombardman ua ile 34 iki motorlu M E -110 avc ua bu
lunuyordu. R.A.F.in elinde ise taarruz edilecek alann hava sa
vunmas iin, Austosun banda, 700 ile 800 arasnda avc
ua vard.
Temmuz ay iinde Luftuoaffe Mantaki ngiliz gemilerine
ve ngilterenin gney limanlarna yava yava aknlar yapma
ya balamt. Bunlar yoklama aknlaryd. stil hareketine g i
rimeden nce dar sulan ngiliz gemilerinden temizlemek gere
kiyordu, ama bu ilk hava akutlarnn ana amac ngiliz avd
uaklarn savaa ekmekti- Bu ama baarya ulaamad. R, A.
F. Komutanl kurnazca dnerek avc uaklarndan ancak
bir ksmn savaa srd. Bu yzden gemiler ve birka liman ha
sara urad. Drt muhrip ve on sekiz ilep batmld. Ama bu ilk
1190

aknlarda lM ftw affe 296 uak kaybetti. 135 uak da hasara u

rad. I.A.F. 143 avc ua kaybetti.
22 Austosta Goering, Kartal Harektna ertesi gn bala
nlmas iin emir verdi. Bu akniara gereken yolu amak zere
o gn dman radar istasyonlarna ar hcumlar yapld. Be
radar istasyonu fiilen isabet ald ve hasara uratld. Biri imha
edildi, ama Almanlar bu aamada radarn ngiliz savunmamdaki
nemini daha anlamamlard; radarlara kar giritikleri h
cumlar srdrmediler. Ayn on nde ve on drdnde Alman
lar, 1,500 uak havalandrdlar. ou R.A.F. avc uaklarnn
bulunduu hava alanlarna hcum etti. Alanlardan beinin tamamiyle imha edildiini ln ettiler, ama aslnda pek fazla ha
sar olmamt. R.A.F.un on kaybna kar Luftvaffe krk
yedi uak kaybetmiti- (*)
Gklerdeki ilk byk sava 15 Austosta balad. Alman
lar filoda bulunan uaklardan byk bir ksmm savaa sr
dler. SOI bombar dman ve 1149 avc k yapld. skandinav
ya'dan havalanan 5 Sayl Hava Ficsu byk kayplar verdi.
Almanlar, ngilterenin gney kysna 800 uakla byk h
cuma geerken kuzev-dou kylarm savunmasz sanyorlard.
Ama otuz drt ME -110 avc uann eliinde uan yz kadar
bombardman uandan olumu bir kuvvet Tynesidee yakla
rken birden Hurricane ve Spit/irelardan oluan yedi hava
blnn hcumuna urad ve ok hrpaland. ou bombard
man olmak zere otuz Alman ua drld. Savunanlar hi
kayp vermediler. Bu arpma 5 Sayl Hava Filosunun Ingil
tere savandaki son arpmas oldu. Bir daha ortaya kmad
bu filo.
O gn Almanlar, Ingilterenin gneyinde daha baarl ol
dular. Drt kez byk hcuma kalktlar. Bu hcumlardan bi
rinde Londraya nerdeyse ulaacaklard. Croydondaki drt uak
( : I.,uftwaffe, Almanlarn 34 uana karlk ngizlerin 143 uak
kaybet tikini syledi. Bu tarihten sonra her iki yan kar yana verdirdii
zayiat olduundan yksek gstermeye balad.
1191

fabrikas isabet ald ve be R.A.F. avc ua alan hasara u

rad. Almanlar yetmi be uak kaybettiler. Oysa R.A.F.n
kayb otuz drt uakt ('*). Almanlar bu gidile, sayca stn
olmalarna ramen, R-A.F. gklerden silemiyecek gibiydiler.
te Goering, taktik hatasndan birini bu srada yapt. n
giliz Avc Uak Komutanlnn, ok stn hava kuvvetlerinin
hcumlarna hemen uaklarla kar koymakta gsterdii usta
lk, radar ok iyi kullanmasndan ileri geliyordu. Alman uak
lar Bat Avrupadaki slerinden daha havalanr havalanmaz
ngiliz radarlar uaklar ekranlarnda gryor ve Avc Komu
tanl ,uaklarn ne zaman, nerede bulunacaklarn, uaklara en
iyi ne zaman hcum edileceini hemen ve tam olarak kestirebiliyordu. Sava sanatndaki bu yeni bulu, elektronik cihazlarn
gelitirilmesinde ve kullanlmasnda ngilizlerden ok geri olan
Almanlar akna evirmiti.
(nl Alman avc ua kahraman Adoli C.allamdn sonradan ver
dii ifadeye gre) R.A.F- avc blklerinin yeni bir bulula yerden y
netildiini anladk, nk Spitfirelara ve Ila rrica nelere tam ve doru
yn veren komutlar iitiyorduk... 3u radar ve avc kontrol sistemi bi
zim iin ac bir srpriz oldu. (33)

12
Austosta ngiliz radar istasyonlarna yaplan hcumu
birok hasarlara sebep olmasna karn bu hcumlar srdrl
medi. Goering ilk byk yenilgiye urad gn, yni 15 Aus
tosta, bu hcumlardan vazgeti ve yle dedi : Radar istasyon
larna hcum etmenin doru olup olmad su gtrr bir so
rundur, nk hcuma urayan istasyonlardan hibirinin,al
mas durmad.
Gney Ingilterenin havadan baaryla savunmasnn ikin
ci eden de sektr istasyonlar idi. Yeraltnda kurulan bu mer( !: nce Londra'da yaymlanan resm bir bildiride 182 Alman ua
nn drld ve belki 43Unn daha imha edilmi olduu bildirildi.
Bu haber geel olarak ngil izi erin ve gece gndz demeden alan pi
lotlarn moralini ykseltmiti.
1192

bezlerden, Spit/rear ve Hurrcaneler, radarlardan, yer gzet

leme noktalarndan ve havadaki pilotlardan alman son rapor
lara gre radyo-telefonla ynetiliyorlard. Gallandm syledii
gibi, Almanlar sektr istasyonlaryla havadaki pilotlar arasn
daki srekli konumalar dinliye dinliye sonunda yerdeki kontrol
merkezlerinin ne kadar nemli olduunu anladlar. 2-1 Austos
ta taktiklerini deitirdiler, sektr istasyonlarn hedef alma
ya baladlar. Bu arada Londra evresindeki hava alanlarnda
bulunan ve gney ngilterenin ve bakentin savunmas iin ok
nemli olan yedi sektr istasyonu imha edildi. Bu kayp ngilte
re hava savunmasnn can alacak noktasna indirilen ar bir
darbe oldu.
O gne kadar sava L u fttm jfe mn aleyhine gibiydi. 17
Austosta Almanlar yetmi bir uak kaybetmilerdi, buna
karlk R.A.F. m kayb yalnzca yirmi yedi olmutu. Polonya
ve Bat seferlerinde Ordunun yolunu aan dk sratli Stuka
pike bombardman uaklar ngiliz avc uaklarnn karsnda
kan arabas gibi kalmlard- Goering o gnden yni 17 Aus
tostan sonra bu uaklar savatan ekti. Bu yzden Alman
bombardman gc te bire dt. 19 Austos ile 23 Austos
arasnda kt hava artlar yznden be gnlk bir ara veril
di hcumlara. Goering, ayn on dokuzunda, Berlin dolaylarn
da gsteri salonu olarak kulland Karinhallde durumu gz
den geirirken, hava durumu dzelir dzelmez Luftnoaffe h
cumlarnn yalnzca ngiliz Hava Kuvvetlerinin zerinde top
lanmasn emretti.
ngiltereye kar atmz hava savann kesin dnemi
ne girmi bulunuyoruz, dedi. En nemli grevimiz dman
hava gcn yenmektir. lk amacmz dman avc uaklarnn
imhasdr. (34)
Almanlar bu amaca erimek iin 24 Austostan 6 Eylle
kadar ortalama olarak bin uak havalandrdlar. Alman Mare
ali ilk olarak doru birey sylemiti. ngiliz sava gerekten
kesin bir dnm noktasndayd. ngiliz pilotlar bir ay durma
1193

dan hergn birok k yaparak yorgun dtkleri halde yir,

de kahramanca arptlar; sonunda Almanlarn say stnl
azalmaya balad. ngilterenin gneyindeki be ileri av<
alan ok byk hasara urad. Daha kts, yedi ana sect
istasyonundan alts o kadar iddetli bombaland ki bu ular
ebekesi neredeyse artk bsbtn kesilecekti. O zaman ngil
tere byk bir felakete urayabilirdi.
Hepsinden daha kts R.A.F. avc savunma sistemini]
de ba dertte idi. 23 Austos ile 6 Eyll arasndaki nemli o
be gn iinde R.A.F. imha edilmi ya da ar hasara uram
olarak 466 avc ua kaybetti. O sralarda bilinmiyordu am
Luft-voaffenin kayb daha az olmutu: 214 avc ve 138 bomban
d unan ua olmak zere 385 uak kaybetmiti. Bundan bR.A.F. den 103 pilot lm, 123 pilot ar yaralanmt. Eldeki
pilot saysnn drtte biriydi bu.
Churchill yle yazyor: Terazinin kefesi Avc Komutan
lnn aleyhindeydi... Byk bir kuku vard. Bu durum bir
hafta daha srseydi ngilterede rgtl bir savunmann izi biie kalmayacakt. stila da hemen hemen kesinlikle gereklee
cekti.
Tam bu srada Goering ikinci taktik hatasn da yapt. Bu
hata Hitlerin 24 Maysta zrhl kuvvetlere dur emrini vererek
yapt byk naraya benzetilebilir. Bir hayli dayak yiyen ve
o srada zarzor ayakta durabilen R.A.F. bu yanllktan yarar
lanarak kurtuldu. Tarihin ilk byk hava savanda byk bir
dnm noktas oldu bu.
>
ngiliz Avc Uak Savunmas havada ve yerde byk ka
yplar verdii ve bu kayplara daha fazla dayanamayacak bo
duruma dt srada Luftuoaffc Eyllde Londra zerine b
yk, kitle akmlanna balad. R.A.F. avc uaklar rahat bir so
luk aldlar bu srada.
Ne olmutu da Almanlar byle bir taktik deiikliine ka
rar vermilerdi ve bunun sonunda da Goeringin hayalleri su
ya dmt? Bu sorunun cevab ok komik.
1194

nce unu sylemeliyiz ki, 23 Austos gecesi Alman bom

bardman uaklarndan bir ksmnn pilotlar ufak bir pilotaj
hatas yaptlar. Bombalarm Londra dolaylarndaki uak fabri
kalarna ve benzin depolarna atacaklar yerde yollarm kay
bettikleri iin yanllkla bakentin tam ortasna koyuverdiler,
Birok ev havaya utu ve sivil halktan birok lenler oldu. ngilizler bu aknn bile bile yapldn sandlar ve ertesi akam
Berlini bombaladlar.
Elbette fazla bir ey yapamadlar, O gece Berlin'in zerin
de kaim bir bulut kat vard. Seksen bir Ingiliz uandan an
cak yars hedefi bulabildi. Maddi hasar ise hemen hemen yok
gibiydi. Ama Almanlarn moralleri ok bozulmutu. Berline ilk
olarak bomba ahlyordu.
"(Ertesi gn, 26 Austosta, defterime unlar yazmm) BerlilUer
ardlar. Hi ummuyorlard bunu. Sava balad srada Goeting bu
nun hi bir zaman olmyacaun onlara temin etmiti... nanmlard
buna. Bunun iin ok byk hayal krklna uradlar. Bunu anlamak
iin yzlerine bakmak yeter.
Berlini iki byk uaksavar halkas koruyordu. Bombar
dman uaklar bulutlarn stnde bulunduklar iin zerlerine
tutulan yzlerce projektr uaklar yakalayamyordu. Ama g
rlmedik bir uaksavar atei almt, y le olduu halde bir
tek uak bile drlenedi. ngilizler birka beyanname attlar.
Beyannamelerde H itlerin balatt sava srecektir ve Hitlerin sonu savan sonu olacaktr deniyordu. y i bir propagan
dayd, ama bombalarn patlamas daha iyi bir propaganda ol
mutu.
Ingiliz Hava Kuvvetleri, R.A.F., 28-29 Austos gecesi da
ha byk bir kuvvetle geldi ve, gnceme yazdm gibi, A l
manyann bakentinde ilk kez Almanlar ld. Resm saylara
gre on kii lm, yirmi dokuz kii yaralanmt. Nazi koda
manlar kplere biniyorlard, ilk hcumdan basnda yalnzca
birka satrla sz edilmesini emreden Goebbels, bu kez, Berim
de savunmasz kadn ve ocuklara saldran Ingiliz pilotlarnn
1195

yabanl m bara bara yazmalar iin basna talimat ver

di. Bakentteki gnlk gazetelerden ounda ayn balk vard:
N G L Z L E R N KO RKUN S A L D IR IL A R I. ki gn sonra, y
ni nc akndan sonra, balklar yleydi: N G L Z H A V A
K O R S A N L A R I B E R L N ZERNDE !
(1 Eyllde defterimdeki yaz) ngilizlerin bir hafta iinde yaptk
lar srekli hava bombard maninin en byiik sonucu halkta hayal krkl
ve ilerinde kuku uyandrmak oldu... Aslnda bombardman ok byiik
hasar yapmad.

Eylln l i ikinci Dnya Savann birinci yldnmyd.

Halkn durumunu o zaman defterime yle yazmm: Uyku
suzluktan herkesin sinirleri bozuk; ni bombardmanlardan ve
uaksavarlarn dehetli grltlerinden korkmu drmdalar
Alm an Ordusu bu yl, bu saldrgan militarist ulusun askerlik tari
hinde bir eini daha grmedii zaferler kazand. A m a sava hl bitmedi
ya da kazanlmad. Bugn halkn akl fikri bunda. Bar istiyor. Ve bu
barn ktan nce yaplmasn istiyor.

Hitler Sportpalastda MV^nterhilfe (k yardm) kampan

yasnn alndan yaralanarak 4 Eyllde halka birka sz sy
lemeyi gerekli sayd. Bu toplantda konuaca son dakikaya
kadar gizli tutuldu. Toplantnn, ikindi st, karanlk basma
dan bir saat nce yaplmas kararlatrld halde yine de d
man uaklarnn bulutlardan yararlanarak gelmesinden ve top
lanty bozmasndan korkuluyordu herhalde.
Nazi diktatrnn hi o gnk kadar alayc olduunu ya
da Alman halknn mizah sayd eyleri sylediini grmemi
tim. nk Hitler aslnda alayc bir adam deildi. Churchiie
nl sava muhabiri diyordu. Duff Cooper gibi bir adama
Almancada uyan bir kelime yok, demiti. Yalnz Bavyerallar bu tipteki adamlar iin bir kelime kullanrlar, o da Kram fhenne'dir. Bu kelime huysuz kart tavuk diye evrilebilir.
M r. Churchil le Mr, Edenin gevezelikleri (demiti)

1196

- ihtiyarlara

saygm olduundan Clamoerlaini bunlara katmyorum - Alman halk

iin hi bir ey ifade etmez. Pek pek onu gldrl'.

. Sonra Hitler, ou kadn hastabakclarla sosyal yardm

ilerinde alanlardan oluan dinleyicilerini durmadan gldr
d. Dinleyicileri kendisini delicesine alkladlar. Alman halk
nn kafasnda yer eden iki nemli soruya cevap vermesi gere
kiyordu: Ingiltere ne saman istila edilecek ve Berlin ile teki
Alman ehirlerinin geceleri bombardman edilmesine kar ne
yaplacak? Birinci soruya u cevab verdi;
ngilterede merak edip soruyorlar: Neden gelmedi? diye. Durun,
Durun. Geliyor! Geliyor!

Hitlerin dinleyicileri bu sama sapan szlere bayldlar,

ama bu szleri ayn zamanda ak bir taahht de saydlar. Bom
bardmana gelince, H itler bu konuda yine beylik yalanlarn sal
lamakla sze balad ve korkun bir tehditle bitirdi szlerini:
imdi de... Mr. Churchill yeni bir ey kard; gece hava atanlar
Mr. Churchill bu atanlara byk hasar yapmak in girimiyor; A ir
Forceu gndz Almanya zerinde uuramad iin giriiyor... Oysa A l
man uaklar hergn Ingiltere stnde... ngilizler k grdkleri yer
lere bombalarn atyorlar... Evlere, iftliklere, kylere, neresi gelirse...

Sonra tehdit:
U ay cevap vermedim. Bu delilie bir son verileceine inandm, Mr.
Churchill bunu bir gszlk belirtisi sayd. imdi artk gece gndz
cevap veriyorum,
ngiliz Hava Kuvvetleri iki, drt bin kilo bomba atarlarsa biz de
150 , 230 , 300 , ya da 400,000 kilo bomba atarz.

Defterimdeki nota baklrsa Hitler bu noktada durmak zo

runda kald. Alman kadn dinleyicilerinin alklar salonu inle
tiyordu.
Hitler devam etti : ehirlerimiz stnde hcumlarn ar
tracaklarn syliyecek olurlarsa biz de onlarn ehirlerini yer
le bir ederiz. Burada gen bayanlar kendilerinden getiler ve
Hitleri lgnca alkladlar. Kendilerine geldikleri zaman Hit1197

fer szlerine unu da eklemeyi unutmad: 'Gece korsanlarnn

yaptklar bu ileri durduracaz. Tanr yardmcmz olsun!
Defterimdeki nota gre, bunu iiten gen Alman bayan
lar ayaa frladlar ve heyecandan soluk solua lklar ata
rak Hitlerin bu szlerini onayladlar!
Hitler szlerine yle son verdi: lcimizden biri pes dedii
saman biter bu i ve pes diyecek de Nasyonal Sosyalist Alman
ya deil! Sonunda defterime unu yazmm: Deliye dnen
gen bayanlar balarn dimdik kaldrarak hep bir azdan se
vinle haykrdlar, Hi bir zaman! Hi bir zaman!
Birka saat sonra bu konumay Romada radyodan din
leyen Ciano ardn itiraf eder : H itlerin herhalde sinir
leri bozuk, der. (35)
Gerekten de H itlerin o gnlerdeki sinir durumu Luftwaffe nin R.A.F. stne yapt gece hcumlarndan vazgeilip
Londraya geceleri byk bombardman akmlar yaplmasna
karar verilmesinde etken oldu. Asker bakmdan olduu kadar
siyasi bakmdan da alnm bir karard bu. Aknlann amac
Berlin ve teki Alman ehirlerine yaplan bombardman akut
larnn intikamn almak (ngilizlerin bu akmlarda yaptklar
zararlar Almanlarn Ingiliz ehirlerine verdikleri zararlarn
yannda hiti) ve ngilizlerin bakentini yerle bir ederek Ingi
liz halknn iradesini yok etmekti. H itler ile Goebbels bu akm(arn baaryla sonulanacandan emindiler. Bu takdirde sti
lya girimenin gerei kalmyacakt.
Bylece 7 Eyllde Londraya byk hava akmlar balad.
Almanlar, nce de sylediimiz gibi, bu akmlar iin 625 bom
bardman ve 648 avc ua ayrmlard O ). Cumartesi gn
akamst saat 5 sularnda Almanlarn en iyi a v a uaklaryla
korunan 320 bombardman uandan oluan ilk dalga Thames nehrine kadar geldi ve Woolwich Arsenale, eitli gazha
nelere, elektrik istasyonlarna, depolara ve kilometrelerce uza
yp giden doklara bombalarn attlar. Byk bir alan biraz
(* )

1 1 8 2 nci sayfaya baknz.

1198

sonra alevler iinde yanmaya balad. Yalnz bir tek yerde,

Silvertownda halk alevler ortasnda evrili kald. stlerine sn
sklarak kurtarldlar. Gece karanlk bastktan sonra, saat 8.10
d a '250 bombardman uaklk ikinci dalga geldi, yeniden hcu
ma geti. Bu hcum dalgalar Pazar gn sabah saat 4.30a
kadar durmadan srd. Ertesi akam saat 7.30 da 200 bom
bardman ua yeniden hcuma balad. Hcum btn gece
devam etti. Bu ilk iki gece yaplan hcumlar srasnda, resm
ngiliz tarihinin verdii saylara gre, 842 kii ld ve 2347 ki
i yaraland- Byk ehirde ok hasar vard (36). Ertesi hafta
hcumlar her gece tekrarland. (*)
Sonra bu baarnn ya da baar sayd bu eyin etkisi al
tnda kalan Luftvoaffe yangnlarla harap olmu ykk ehre
gndz akular yapmaya karar verdi. Bylece 15 Eyll Pazar,
savan en nemli gn oldu.
misli kadar sayda avc uann koruduu iki yz A l
man bombardman ua le zeri Mann stnde grnd.
Londraya doru geliyorlard. A vc Komutanl hcuma ge
ecek uaklarn ymak yaptklarn radar ekranndan gr
m, hazr bekliyordu. Alman uaklar bakente gelmeden dur
duruldular. Birka uak Londraya kadar gelebildi, ama ou
da datld ve biroklar da bombalarm atamadan drld
ler. ki saat sonra daha byk bir Alman kuvveti geldi ve o
da bokuna urad. ngilizler 185 Alman uann drld
n bildirdiler, ama sonradan Alman arivlerinde ele geen
belgelere gre, gerek say elli beti. Ancak drlen uak
lardan otuz drd bombardman ua idi. R.A.F. yalnzca y ir
mi alt uak kaybetmiti.
O gnk hcum, Alman Hava Kuvvetlerinin, br hafta
iinde kendisini toparlayan ngiliz Avc Komutanlnn kar
snda imdilik ngiltereye kar baarl bir gndz atann
(* ) Bu srada gece korunma sistemi daha gelitirilmemiti ve bu
yzden Almanlar sok az kayp verdiler.

1199

yapamyacan gsterdi. Byleee istila projesi de suya d

yordu. Bu bakmdan 15 Eyll ngiltere savanda bir dnm
noktas ve Churehiirin sonradan dedii gibi, bir zirve oldu.
Ertesi gn taktiin deitirilmesini, bombardman uaklar
nn gndzleri bomba atmak iin deil ngiliz avc uaklarn
aldatmak iin kullanl masn emreden Goering dman avc
uaklarnn drt be gn iinde ilerinin bitirileceini syliyerek vnd (37). Hitler ile Ordu ve Donanma komutanlar
durumu daha iiyi biliyorlard. 17 Eyllde yaplan kesin hava
savacndan sonra, yukarda sylediimiz gibi, Fhrer A y Ba
l Harektndan belirsiz bir sre iin vazgeti.
Londra 7 Eyllden 3 Kasma kadar ardarda elli yedi ge
ce, ortalama olarak iki yz uan hcumuna urad, ChutchilTin bile, sonradan akladna gre, ehrin az sonra bir y
knt haline geleceini sand ve teki ngiliz ehirleri, zel
likle Coventry, o sonbahar ve k aylarnda byk hasara u
rad halde, iler H itlerin umduu gibi kmad, ngilizlerin
moralleri bozulmad, silah retimi de durmad. Tersine, Alman
bombardman uaklarnn balca hedeflerinden biri olan Ingi
liz uak fabrikalar, 1940da 9924 uak yapmak suretiyle ayn
yl iinde 8070 uak yapan Alman fabrikalarn geride brakt
lar. Hitlerin Ingiltere savanda kulland bombardman uak
lar o kadar kayp verdiler ki bir daha Hitler bu kayb kapata
mad ve Alman gizli raporlarndan renildiine gre, L u fttm ffe o yaz ve sonbahar aylarnda Ingiliz gklerinde yedii daya
n sersemliinden bir daha kurtulamad.
ilkbaharn banda Norvete verdii kayplardan sonra
olduka zayflayan Alman Donanmas da, eflerinin kabul et
tikleri gibi, ngiltereye yaplacak bir istila hareketi iin gere
ken deniz gcn salyacak durumda deildi. Donanma olma
dan, hava hkimiyeti elde edilmeden Alman Ordusu dar Man
sularm nasl geebilirdi? Hitler savata ilk olarak zor durum
da kalmt, istila planlan suya dm ve bu dunm da, yu1200

1938 - 1942 NAZ MPARATORLUU

karda grdmz gibi, tam zaferi elde edecei zaman ortaya

kmt.
Kesin bir savan havada kararlatrlabileceine hi inan
mamt. O gne kadar buna kimse de inanmamt. Avrupann stne k gnlerinin kasvetli havas kerken bir avu
ngiliz pilotunun, istil hareketini pskrtmekle, Ingiltere'yi
Avrupanm ileride Batnn yeniden istilas iin gerekli bir s
haline getirdiini de anlamamt belki Hitler. Gzn ister is
temez baka yerlere evirmek zorunda kalmt. Nitekim, ileri
de greceimiz gibi, evirmiti bile.
Ingiltere kurtulmutu. Ingiltereyi binlerce yldanberi de
niz gc kurtarmt. ki sava yllar arasnda Ingiliz liderle
rinden pek az, btn beceriksizliklerine kar (kitabmz bu
beceriksizlikleri gsteren olaylarla doludur), yirminci yzyl
ortalarnda hava gcnn kesin bir etken, avc uaklaryla pi
lotlarnn balca savunma silah olduunu sonunda anlamlar
d. Churchill, havada sava srerken ve sonucun da ne ola
ca daha bilinmezken, 20 Austosta Avam Kamarasnda yap
t unutulmaz konumalarnn birinde insan atmalarnda
bu kadar ok insann yaamnn bu kadar az kiiye bal oldu
u imdiye kadar grlmemitir demiti.
S T L A

B A A R I L S A Y D I

Almanlar Ingiltereyi pek efendice istil etmiyeceklerdi.

Ele geen Alman belgelerinden aka anlalyor bu. Ordu
Bakomutan Brauchitsch 9 Eyllde kartt bir emirde yle
diyor: (Ingilterede) on yedi ile krk be ya arasnda salam
erkek nfus, mahalli artlarn zorunluluu dnda, enterne edi
lecek ve Avrupaya gnderilecektir. O KH da Karargh Gene
rali bu konudaki emirleri birka gn sonra, istil iin bir ara
ya getirilmi olan Dokuzuncu ve On Altnc Ordulara gnder
miti. Almanlar o zamana kadar, Polonyada bile, istilya g i
rimeden nce bu kadar iddetli tedbirler almamlard. Brauc1202

hitschin verdii emrin bal yleydi: ngilterede Kurula

cak Asker Hkmetin rgtlenmesi ve almas stne
Emirler. Emirler olduka ayrntlyd. Adann sistemli bir e
kilde nasl yama edileceini ve ada halknn nasl korkutula
can gsteriyordu. Bu emrin ilk amacn gerekletirmek ze
re 27 Temmuzda zel bir ngiltere Asker ktisad Kurm ay
kurulmutu. Normal aile ihtiyalarndan baka her eye he
men el konulacakt. Rehineler alnacakt. Almanlarn isteme
dii ekilde herhangi bir beyannameyi duvarlara yaptranlar
hemen idam edilecekti. Ayn ceza, ateli silhlarn ya da rad
yolarn yirmi drt saat iinde teslim etmiyenlere de uygulana
cakt.
Ama asl terr Himmler ile S.S. 1er yrteceklerdi. Heydrichin banda bulunduu korkun R.S.H.A ('*), rgt bu i
leri zerine alacakt. Bu almay yerinde ynetecek olan Pro
fesr Dr. Franz Six adnda bir S.S.. albay idi. Bu adam da
Himmlerin gizli polis rgtne ald zel aydn gangsterlerden
di. Profesr Six, Berlin niversitesi ktisat Fakltesi Dekan
iken bu grevinden ayrlm, Heydrichin S.D. rgtne gir
miti. Burada bilimsel konular da ihtisas yapmt. Bu ko
nunun iren yanlan gzlkl Heinrich Hmmlerle yanndaki
itleri sanki bylemiti. ngiliz halknn Dr. Sixi halannda
grmemekle neler kaybettiini anlamak iin onun Rusyada
yaptklarna bakmak yeter: Dr. Six, Rus halkum toptan ld
rlmesi konusuyla uraan S.S. Ensatsgrppende faal olarak
almt. Profesrn buradaki ihtisaslarndan biri de idam
edilecek Sovyet Siyasi Komiserlerini halk arasndan bulup or
taya karmakt. {**)
R.S.H.A. nrn ele geen evrakndan anlaldna gre, Go(M
R.S.H.A., Alman Merkez S mniye t Brosu ( Rei chasicherheitschauptamt) nm ksaltlm addr. Yukarda anlatld gibi, 1939 da Gestapo,
Cinayet Polisi, Emniyet Hizmeti ya da S. D. nm ilerini denetirdi.
Dr. Six 1948 de N u rem b ergd e harp sulusu olarak 24 y l ha
pis cezas yedi ama 1952 de serbest brakld.

1203

ering 1 Austosta Heydriche ie balama emrini verdi. S.S.

Emniyet Polisi ile S.D. (Emniyet Servisi)
ngilterede Alm anyaya dman olan nemli bit ok rgtler ve der
neklerle iyice savamak ve bunlar ele geirmek zere askeri stil ile
birlikte hemen harekete geecekler (d i).

Gariptir ki H itlerin istily sresiz bir zaman iin ertele

dii gn, yani 17 Eyllde, Heydrich Profesr Sixi ngilterede
ki yeni grevine resmen atad ve kendisine unlar syledi:
Greviniz, ngiltere'de ele geirilebilecek btn Alm an dman r
gtlerle, ,kurumlarla ve muhalefet guruplaryla savamak, elde bulunan
btn malzemenin ortadan kaldrl masun nlemek, bu malzemeyi ileride
kullanlmak zere toplamak ve muhafaza etmektir. Merkeziniz Londra
olacak, durum gerektirdiinde ve zorunluluk ortaya ktnda tngiltere
nin baka yerlerinde de kk Einsatzgruppenier kurmanz iin size
yetki vereceim.

Nitekim Heydrichn elinde, Austos aynda, Ingiltere iin

rgtlenmi EinsatzJcommanoJ]a.r vard. Bunlar Londra, Bristol, Birmingham, Liverpool, Manchester ve Edinburgdaki ya
da Fortl Kprs uurulmu olursa, Glasgowdaki merkezle
rinden faaliyete geecekler, Nazi terrn yrteceklerdi, n
ce ze l Aratrma Listesi G.B. (In g iltere) de adlan geen
lerin hepsini tutuklayacaklard. Bu ste W alter Schellenberg
tarafndan Mays aynda alelacele ve stnkr hazrlanmt.
Sehellenberg niversiteden yetimi, zek bir genti. Himmlerin
adamlarndan olan bu gen R.S.H.A- nin A m t (Bro) IV E
Kar casusluk rgt nn banda bulunuyordu. Yalnz ken
disinin sonradan sylediine gre, o srada Lizbondayd ve Du
ke O f Windsorun karlmas ii ile meguld.
zel Aratrma Listesi G.B. ( S e SonderfahndungsUste,
G .B .) Himmlerin evrak arasndan kan garip istila belge
leri arasndadr. Listede, Ingilterede Gestapo tarafndan he
men hapse atlmasna karar verilen 2300 kiinin ad vardr.
Bunlarn hepsi ngiliz deildir. Churehiil listenin banda tabii.
Bakanlar ve btn partilerin nl kiileri de yle. Bellibal ga120i

zete yazarlar, yaymalar, gazete muhabirleri. Bu arada Times-

in iki eski Berlin muhabiri: Norman Ebbut Ue Douglas Reed.
(Bu gazetecilerin verdikleri haberler Nazileri kzdrmt,) n
giliz yazarlar da zel bir dikkatle, seilmi bulunuyorlard.
Shaw adnn listede bulunmay dikkati ekiyordu. Listedeki
teki yazarlar unlard: H*G. Wells, Virginia Woolf, E.M. Forster, Aldous Huxley, J.B. Priestley, Stephen Spender, C.P- Snow,
Noel Coward, Rebecca West, Sir Philip Gibbs ve Norman Angell. Bilginler de ihmal edilmemiti: Gilbert Murray, Bertrand
Russell, Harold Laski, Beatrice Webb ve J.B.S. Haldane.
Gestapo bu frsattan yararlanarak Ingiltereye snm ya
banclar ve Alman gmenlerini de tutuklayacakt. Listede Paderewski, Freud ( ) ve Chaim Weizmannm adlarndan baka
srgnde yaayan ekoslovak hkmetinin Bakan ile D i
leri Bakam Jan Masaryk de vard. Birok Alman gmeninin
adlar yannda sonradan Hitlerin aleyhine dnen iki eski ah
s dostu da bulunuyordu: Hermann Rauschning ile Putzi Hanfstaengl. tngilizlerden ounun ad hi tannmayacak kadar
yanl yazlmt. Garip karklklar vard; rnein, Lady Bonham Carterin ad Lady Carter Bonham diye yazlmt. Y a
nma da asl ad Violet Asquith kayd konulmutu. Ayrca
Almanya'nn kuatlmasna taraftar olan kadn politikac
aklamas yaplmt. Listede her adn yanma o kiinin hangi
R.S.H.A. brosu tarafndan tutuklanaca yazlyd: Churchilli
A m t V I D Haberalma brosu tutuklayacakt. Ama okla
rn A m t IV Gestapo yakalayp sorguya ekecekti. (**)
Nazilerin bu Kara Listesi, aslnda tnformationscheft deni
len ok gizli el kitabnn bir eki idi. Bunun da Schellenberg ta( 1> nl psikolog Londrada 1939 da ld.
(**) Listede bir ok Amerikallarn da ad vard. Bunlardan kimi
leri unlard: Bernard Baruch, John Gunther, Paul Robeson, Louis Fischer, Daniel de luce (A F muhabirinin ad D harfinde yle yazlmt
Danfel, de Luce - Amerikan gazetecisi) ile Naziler aleyhindeki yaz*
lariyle tannan Chicago Daily News gazetesinin yazan B. W . Fodor.

1205

rafndan yazlm olmas ihtimali var. Kitabn amac ngiltereye gidecek olanlara ngiltere'nin nasl yama edileceini ve A l
man dman kurumlann nasl datlacan retmekti. Ara
ma listesinden daha ilgin bu kitap. Kitapta R.S.H.A. nin ze
rinde durmas gereken kurumlar arasnda Mason localarndan
ve Yahudi rgtlerinden baka Devlet Okullar (ngilterede,
zel okullar vard) ngiliz emperyalist politikasnn gl bir
arac olduu sylenen ngiltere Kilisesi ile ngiliz Entelicens
Servisin en iyi bilgi kayna olarak tanmlanan Boy Scouts
(izciler) de vard. Boy ScoutIarn saygdeer lideri ve kurucu
su Lord Baden - Povvell hemen tutuklanacakt.
stilaya giriilseydi ngilizler de Almanlar pek iyi karla
yacak deillerdi. Churchil! de ngiltere istila edilseydi ne olur
du diye sk sk dndn sonradan aklamtr. Bir kere
undan emindi:
Her ki yan da byk bir kyma merhametsizce giriecekti. Kimse
kimseye acmayacakt. Onlar terr yapacaklard. Biz de bu terr ola
bildiince karlamaya hazrdk.> (38)

Nereye kadar gidebileceklerini sylemiyor Churchill. Ama

Peter Fleming, A y Bal harekt zerine yazd kitapta bu
nu anlatyor. ngilizlerin btn bilinen usuller para etmedii
takdirde son are olarak alaktan uan kk uaklarla Alman
kpr balarna hcum etmiye karar verdiklerini sylyor. Ko
lay kolay alnmayacak ac bir karar bu. Flemingin dediine
gre, bu karar o zamandan bu gne kadar byk bir gizli
likle saklanm bulunuyor. (30)
Chiirchillin korktuu bu zel kym. Gestaponun plnla
d bu byk terr, o zaman orada yaplmad bunun neden
leri bu blmde anlatld. Ama daha stnden bir yl geme
den Almanlar bu terr Avrupann baka bir yerinde tarihte
grlmemi apta uyguladlar.

1206

Hitler ngilterenin istilasndan vazgemeden nce baka

bir karara varm bulunuyordu: lkbaharda Rusyaya yrye
cekti.
E K : N A Z L E R N D K V E D E S VVNDSOR'U

K A IR M A K N H A Z IR L A D IK L A R I KO M PLO

Nazilerin Dk ve Des Windsoru karmak ve eski n

giliz Kiraln ngiltereyle bar yaplmas konusunda Hitlerie
almaya raz etmek iin hazrladklar plnn hikyesi hem
gln, lem de nc Alman mparatorluu yneticilerinin
byk fatih olduklar o yaz mevsiminde, ahmaklklarm gs
termesi bakmndan ilgintir. Bu garip plnn geliimi, ele ge
en Alman D tleri Bakanl belgelerinde uzun uzadya an
latlmtr (40). Ayrca bu ii yrtmekle grevli olan gen
S S. S.D. efi WaLter Schellenberg de hatralarn aklam
tr. (41)
Ribbentropun Schellenberge sylediine gre fikir Bitler
den gelmiti. Nazi D tleri Bakan btn cehaletiyle bu fik
re yapm, 1940 ylnn o nemli yaz aylarnda Alman D t
leri Bakanln ve spanya ve Portekizdeki temsilcilerini bu
pln ile bou bouna uratrnit.
1940 Hazirannda, Fransann dmesinden sonra, Fransz
Yksek Komutanl nezdindeki tngiliz Asker Heyetinin ye
si bulunan Dk, Almanlarn eline gememek iin Desle bir
likte Ispanya'ya kamt. Meslekten yetime bir diplomat olan
Madriddeki Alman elisi Eberhard von Stolrer, 23 Haziranda
Berline u telgraf ekti:
('spanyol D ileri Bakam bu etin Madride gelen ve herhalde Liz
bon yoluyla In g ilte re ye gidecek olan Dk ve Des VVindsora nasl bir
ilem yaplmas gerektii zerinde tavsiyede bulunulmasn rica etmek
tedir. Di:; leri E akan belki de Dkn burada tutulmas ile lgiienece1207

imizi ve kendisiyle iliki kurmak isteyeceimizi dnmektedir. Ltfen

telgrafla talimat verinize

Ribbentrop ertesi gn telgrafla hemen talimat verdi. Windsorlarn birka hafta Ispanyada tutulmasn , ancak bu tav
siyenin Almanya tarafndan yaplmam gibi grlmesine
dikkat edilmesini rica etti. Ertesi gn, Hazirann 25inde, Stohrer telgrafa u cevab verdi: "(spanyol) D ileri Bakan
Windsoru bir sre burada alkoymak iin elinden geleni yapa
cana sz verdi. Ispanyol D ileri Bakan Albay Juan Begbeder y Atienza, Dkle grt ve grtklerini Alman el
isine bildirdi. Eli de, 2 Temmuzda Berline ektii ok gizli
telgrafta, kars, Kral ailesine kabul edilmedike ve kendisi
ne nemli bir mevki verilmedike, Windsorun Ingiltereye gitmiyeceini bildirdi. Aksi takdirde Dk Ispanyada Franlco H
kmeti tarafndan kendisine vaadedilen bir atoda oturacakt.
-?{Eli telgrafna unu da eklemiti) VVindsor, D leri Bakanna ve
baka dostlarna, Churchille ve bu savaa kar olduunu sylemitir.

Windsorlar Temmuzun banda Lizbona hareket ettiler;

Lizbondaki Alman elisi, Temmuzun l l inde, Dk'n Bahama
adalarna vali tayin edildiini, ancak olaylarn kendi lehine
dneceini umarak... hareketi olabildiince ertelemek istedii
ni Ribbentropa bildirdi.
(E l i telgrafna unu da eklemlU) Dk, tahtnda kalm olsayd
savan nlenebilecei kansnda. Kendisi Almanya ile bar bir uzla
may kuvvetle desteklediini sylyor. Dk, ngiltere zerinde yaplan
srekli bombardman hcumlarnn ngiltereyi
bara hazrlayacana
kesinlikle nanyor.

Bu haber zerine kstah Alman D ileri Bakan, Fuschldaki zel treninden, aym gn, 11 Temmuz gn akam, Mad
riddeki Alman elisine ok acele, ok gizli bir telgraf ekti.
Dkn Bahama adalanna gemesine engel olunmasn, terci
hen Ispanyol dostlar tarafndan yeniden Ispanyaya getiril
mesini istedi. Dk ve kars Ispanyaya getirildikten sonra s1208

panyada kalmaya kandrlmak ya da zorIa>mal idi. Gerekirse spanya kendisini bir Ingiliz subay olarak enterne etmeli
ve kendisine asker mlteci lemi yaplmalyd.
(R ib ben trop yle devam ediyordu) Elverili bir frsat kt za
man, Almanyann. ngiliz halk le bar iinde yaamak istedii, Chur*
eh ili ekibinin bunu engelledii ve lerideki gelimeler iin hazr bulunma
snn. doru olaca Dke sylenmelidir. Almanya ngiltereyi btn g
cyle bara zorlamaya karar vermitir ve bu konuda Dktin herhangi
bir arzusunu yerine getirmeye, zellikle Dk ve Desin ngiliz tahtna
iadesi konusunu da ele almaya hazrdr. Eer Dkin baka plnlar var
sa, Almanya ile ngiltere arasnda iyi ilikilerin kurulmas iin birlii
yapmaya hazrsa, biz de bir Kirala yaraacak hayat srmesi iin gere
ken imknlar salayacamz zerine kendisine ve karsna teminat ver
meye hazrz. ( )

Londrada Alman elilii yapt halde Ingilizleri yine de

tamyamayan ahmak Nazi Bakan ayrca. Bahama Adalarna
gittii takdirde Dkn Ingiliz Entelicens Servisi tarafndan
ortadan kaldrlaca" konusunda bilgiye sahip olduunu da
bildiriyordu.
Ertesi gn, Temmuzun 12sinde, Alman elisi Ispanyol
ileri Bakan ve Frankonun kaynbiraderi Ramon Serrano Suneri grd. Bakan aadaki pln Bakomutanna aacana
ve kendisini bu pln uygulamaya kandracana sz verdi: Is
panyol hkmeti Dkn eski bir arkada olan, Madridin es
ki Falange lideri ve eski spanyol diktatrnn olu Migue
Primo de Riveray Lizbona gnderecekti. Rivera Dk u Ispan
yada avlanmaya ve hkmetle Ingiliz - Ispanyol ilikileri ze
rinde konumaya aracakt. Sonra Suner, Dke Ingiliz gizli
polisinin kendisini ortadan kaldrmak amacyla hazrlad pl
n bildirecekti.
- lA lm a n elisinin Berline bildirdiine g re ) Bakan, bundan sonra
Dk ve Desten Ispanyol konukseverliini kabul etm eleri iin bir a( ) Rbbentrop, bu amala svire bankalarna elli milyon svire
fra r T in in yatrldn, Fhrerin bu m iktar artrm aya hazr bulundu,
gunu
hellenberge sylemi.

1209

nda bulunacak ve belki de ayn zamanda rnul br yardm da yapacak.

Dkn aynlmaa belki baka yollarla da nlenecek. Btn bu ilerde biz
arka plnda kalacaz.

Alman belgelerine gre Rivera, Windsorlara yapt ilk

ziyaretten sonra Temmuzun 16 smda Lizbondan Madride dn
d ve spanyol D leri Bakanna bir mesaj getirdi. Bakan
mesaj Alman elisine verdi. Eli de mesaj hemen Berline
uurdu. Mesajda, Churchillin Dke gnderdii ok souk ve
kesin ifadeli mektup ta, kendisini Bahama Adalar valiliine
tyin ettiini bildirdii ve hemen grevinin bana gitmek ze
re yola' kmas gerektii haber veriliyordu. Bu emri yerine ge
tirmeyecek olursa Churchill Windsoru asker mahkemeye
verecekti. Berline gnderilen raporda. spanyol hkmetinin,
Dkn grevi bana gitmesine kar olduunu Dke en ksa
zamanda ve acele olarak bildirmeye muvafakat ettii de sy
leniyordu,
Rivera, Lizbona yapt ikinci seyahatten 22 Temmuzda
dnd. Ertesi gn Madriddeki Alman elisi, Riveranm ziyaret
sonularm ok acele, ok gizli bir telgrafla hemen Ribbentropa ulatrd.
Windsor Dk ile iki iere szm uzadya konumu. kincisinde D
es de varm. Diik dncelerini aka sylemi. . Siyas bakmdan Kraldar ve bynkti ngiliz
hkmetinden ok uzaklardaym. Dk ve
Des olduka budala olan Kralda. ok. kurnaz Kralieden ekiniyorlarm. Kralie Dk'e ve zellikle Des1e kar kurnazca dalavereler
eviriyormu.
Dk genel bir bildiri yaymlamak istiyormu... Bildiride
ngiliz politikasn yerecek ve kardeiyle ilgisini kesecekmi..
Des spanyaya dnmeyi ok istediklerini sylemiler...

bugnk
Dk ile

Telgrafta bildirildiine gre Dk ve Des'in dnlerim

kolaylatrmak zere eli ile Suner anlamlar ve Portekize
baka bir tspanyolu gndermeyi kararlatrmlar. Gidecek
adam Dk Lizbon d>mda bir otomobil gezintisi yapmaya
kandracak, sonra da nceden kararlatrlm olan bir yerde
1210

snr geecekti. spanyol gizli polisi snrn emniyetle geil

mesini salayacakt.
ki gn sonra eli Ribbentropa gnderdii acele ve ok
gizli bir telgrafa Riveradan ald yeni bilgileri de ekliyordu.
Baham ay a gitmemesini, spanyay a dnmesini, nk ilerde belki
de n giliz politikasnda nemli bir rol oynayabileceini ve dahas n giliz
tahtna bile oturabileceini syledii zaman Dk'U Des hayret etm i
ler, her ikisi de... n giliz Anayasasna gre tahttan ekildikten sonra
bunun imknsz olduu cevabn verm iler.
G izli ajan savan n giliz
Anayasasnda bile deiiklik yapabileceini syleyince, zellikle Des'i
byk bir dnce alm.;'

Alman elisi gnderdii raporda, Riverann bu ile A l

manlarn ilgilendiini bilmediini de Ribbentropa hatrlatt.
Gen spanyol kendi hkmeti adna hareket ettiini sanyor
gibiydi.
Naziler Windsorlar karmak iin gereken pln Temmuz
un son haftasna doru hazrlamlard. Hitler bu ie ahsen
Walter Schelenbergi tayin etti. Schellenberg, Berlin'den Mad
ride utu. Oradaki Alman elisiyle konutu ve ie balamak
zere Portekize gitti. Alman elisi 26 Temmuz tarihinde Rib
bentropa yazd ok acele ve ok gizli uzun bir raporda
komployu yle anlatyor:
... Dk ile Desn kesin olarak Ispanyaya dnmek istedikleri an
lalyor. Bu niyetlerini takviye etmek iin bugn Dke ok yi hazr
lanm bir mektupla birlikte ikinci bir gizli ajat gnderildi. Mektuba da
snrn nasl geileceini gsteren ok iyi hazrlanm br pln eklendi.
Bu plna gre. Dk ile kars, av srasnda kesin olarak belirtilmi
olan yerde helrl zamanda snr gemek zere spanyol snrna yakn
bir yerde resmen yaz tatilini geirmek zere dalk br yere gidecekler.
Dkn pasaportu olmad iin snrdaki Portekiz memuru elde edilecek.
lk gizli ajan (Prino de R lveraj emniyeti salayacak olan spanyol
kuvvetleri ile birlikte plnda tesbit edilen saatte snrda bulunacak.
Schellenberg ayn amala, adamlar iie birlikte Lizbon dnda a
lmaktadr. Bu amala yazlk tatil yerine yaplacak gezi ve tatil emin
bir Portekiz polis efinin yardm ile maskelenecek...
Teshil, edilen dakikada tan snn geerken Schellenbergin adanlan
1211

snrn Portekizliler tarafndaki emniyetini ayarlayacaklar ve muhafz

mfatyle Ispanyaya doru yrmeye devam edecekler. Muhafzlar zaman
zaman kolayca deitirilecek.
Bakan (spanyol) plnn gvenlii iin gizli bir ajan semitir. Bu
ajan kadndr ve gerekirse kinci gizli ajanla temasa geecek ve yine
gerekirse Schellenberge bilgi salayacaktr.
ngiliz Entelcens Servisinin herhangi br mdahalesinde ba vurul
mak zere Dk ve De s'in spanyaya uakla gelebilmelerini salayacak
hazrlklar da yaplmaktadr. Bu takdirde, birinci plnn uygulanmasn
da da olduu gibi, gereken ilk ey Dk'n ok belirgin olan ngiliz ka
lasm psikolojik olarak etkilemek ve onda uzaklamak isteini yarat
maktr. Bir kama izlenimi yaratlma maldr onda. ngiliz Entelcens Ser
visinden kukulandrlmak ve spanya topraklarnda serbeste siyas faa
liyette bulunabileceine inandrlnaldr, Lizbon'daki koruma tedbirlerine
ek olarak, gerektii takdirde, ngiliz Entelcens Servisine yklenebilecek
uygun bir korkutma manevras ile de kendisinde bir kama istei yara
tlabilir.

te Nazilerin Windsorlar karmak iin hazrladklar

pln. Alnanlara, zg kabalktan tutun da, o eski yeteneksiz
likleriyle Dkn ngiliz kafasn anlamaylarna kadar her
ey var.
Schellenberg korkutma manevrasna tam zamannda
balad. Bir gece Windsorlarm villasna talar atld. Uaklar
bu talarn Ingiliz Entelcens Servisi tarafndan atld sy
lentisini yaydlar. Duese bir buket iek gnderildi. Buketin
zerinde yle bir kart: n giliz Entelincens Servisinin tertip
lerinden saknnz. Sizinle yrekten ilgilenen Portekizli bir dos
tunuz. Berline gnderilen resmi raporda da unlar bildirili
yordu: 30 Temmuz gecesi birka el silahn atlmasndan vaz
geilmitir (yatak odasnn pencereleri krlacakt o kadar).
Desin zerinde yaplmakta oan pisikolojik etki yalnz on
da ayrlma isteini arttrabilir.
Zaman kalmyordu. Schellenberg Dkn eski arkadala
rndan Sir W alter Monktonun Lizbona geldiini bildirdi. Monkton nemli bir devlet memuruydu. Windsorlar olabildii ka
dar abuk Bahama Adalarna gitmee kandrmak iin Lizbona

1212

geldii belliydi. Aym gn Madriddeki Alman elisi Berline bir

telgraf ekerek, Dk ve Desin Austosun l inde iki gn
sonra ayrlmay tasarladklarn Lizbondaki bir ajandan
rendiini ok acele, ok gizli olarak Ribbentropa bildirdi.
Eli bu bilgi kargsnda, ihtiyatmzdan bir dereceye kadar ay
rlp ayrlmayacamz Ribbentroptan sordu. Eli telgrafna
yle devam ediyordu: Alman gizli haber almasnn verdii ra
pora gre, Dk villasnda kald Portekizli banker Ricardo do
Espirito Santo Silva'ya Fhrer ile temasa gemek arzusunu
ifade etmiti. Windsor ile Hitler arasnda neden bir buluma
dzenlenmemeliydi ?
Ertesi gn 31 Temmuzda, eli, Ribbentropa yeniden ok
acele ve ok gizli bir telgraf daha ekti. Lizbonda Windsorlan grdkten sonra yeni gelen spanyol ajanna gre, Dk ile
Des, kendilerine kar Ingilizierin evirdii dolaplara ve kii
gvenliklerinin tehlikede olmasna ramen 1 Austosta Liz
bondan ayrlmaya hazrlanyorlard. Windsor gerek tarihi
gizlemee alyordu Eli, spanyol leri Bakannn Dk
ve Desin Lizbon'dan ayrlmamalar iin son bir aba gste
receini de telgrafna ekliyordu.
Windsorlarm bir iki gn iinde Lizbon'dan ayrlacaklar
haberi Ribbentropu akna evirdi ve Fuschldaki zel trenin
den ayn gnn akam Lizbondaki elisine ok gizli ve ok
acele bir telgraf ekti. Portekizli bankerin araclyle DKe
aadaki hususlarn bildirilmesini istedi:
Almanya, aslnda ngiliz halk ile bara varmak istemektedir. Ba
r yolunu ChurchlU klii tkyor. Fiihrer'in son olarak yapt akl yolu
arsnn reddedilmesinden sonra Almanya imdi btn gc ile ngil
tereyi bana zorlamaya karar vermitir. Dkn kendisini ilerdeki ge
limeler iin hazr bulundurmas iyi olacaktr. Bu bakmdan Almanya
Dk ile ok yakndan ibirlii yapmak, Dk ile Desin gsterecei her
hangi bir istein yolunu amak arzusundadr... Dk ile Desin baka
niyetleri olmakla birlikte Almanya ile ngiltere arasnda yi ilikilerin
kurulmasnda ibirlii yapmaya hazrsalar, Almanya da Dk ile ibirlii
1213

yapmaya ve Dk le Des'n geleceklerini istedikleri ekilde dzenleme

ye hazrdr. Dkn evinde kald Portekizli emin ahs kendisinin yaru oradan ayrlmasn nlemek iin elinden geleni yapmaldr, nk eli
mizde bulunan gvenilir raporlaira gre Churclull, DLk Bahama A da
larnda daimi* olarak brakmaya niyetlidir ve Bahama Adalarnda Dk
ile istenilen zamanda iliki kurmak bizim iin ok zordur.

Alman D leri Bakannn acele mesaj Lizbon eliliine

gece yarsndan nce geldi. Alman elisi nce Senior Espirito
Santo Silvay grd ve kendisinden bu mesaj sayn konuuna
bildirmesini rica etti. Banker 1 Austos sabah istenileni yapt
ve eliliin gnderdii rapora gre, Dk bu tekliften ok mem
nun kald.
Dk, Fhrer'in bar isteinden memnun kaldm belirtti, Fhrer'in
gr kendi grne tamamiyle uygundu. Kendisi Kral olsayd sava
n kafiyen kmam olacana kesinlikle inanyordu. Elverili bir za
manda barn kurulmas iin ibirlii yapmas konusunda kendisine ya
plan teklifi memnunlukla kabul ediyordu. Ama bu srada hkmetinin
resm emirlerini yerine getirmesi gerekti. Herhangi bir ekilde itaatsiz
likte bulunursa niyetlerini vakitsiz olarak aa vurmu olur, skandal
yaratr ve ngilteredeki prestijini bozard. inde bulunduumuz zama
nn ortaya atlmak iin ok erken olduu kansndayd, nk bugn iin
ngilterede Almanya'ya yaklamak eilimi grmyordu. A m a bu dn
ce tarz deiir deimez hemen dnecekti... T a ngiltere kendisine ba
vuracak, ya da Almanya kendisi ile grme arzusu gsterecekti. Her
iki halde de kiisel bir fedakrlk yapmaya hazrd ve bunu en atak bir
zel ihtiras dnmeden yapacakt.
*

Eski ev sahibi ile 3rekli muhabere halinde olacakt. Kendisiyle gizli

bir ifre zerinde anlamlard. Bu ifreyi alr almaz hemen geri dne
cekti.

Dk e Des, Almanlarn btn abalarna ramen, 1

Austos gn Excdlibur adndaki Amerikan gemisiyle yola k
tlar. Schellenberg grevinin, baarszla uramas zerine,
ertesi gn D leri Bakan (Ribbentropa ahsen) ektii
uzun telgrafta Dk ile Desi yollarndan alakoymak iin elin
den gelen her eyi yaptn bildirdi. Lizbonda Ispanyol elisi
olan Prankonun kardelerinden biri "VVindsorlarm gidiini n1214

nrken Nazi sempatizanlar olduunu anlad birtakm kim

selerin kendisini Ispanyaya dnmee ve valilik grevini s
tne almamaa kandrmaya altklarm aklad.
Bahama Adalarna gidecek olursak Desle benim haya
tmzn... tehlikeye deceini sylediler, dedi. Bu gibi tav
siyelere hi bir zaman kulak asmadm ve gereken tiksintiyle
reddettim.
ngiliz D leri Bakanl da Dkn sava yllan iinde
lkesine olan ballndan hi bir zaman ayrlmadm resm
bir bildiriyle aklad. (42)

K N C C LD N SONU

1216

DOUSU-YKSELS -K
L Z A Z A

A V

Bu kitapta Hitler Almanyasnn douu, ykselii ve

k aldatlyor. VVilliam Shir r ikinci Dnya
Savandan sonra mttefiklerin eline geen orijinal
Alman belgeleri zerinde uzun yllar altktan
sonra bu kitab yazd. Almanya'da 1930 - 45 yllar '
arasnda ne olup bittiini merak edenler Shirer'in
anlattklarnda btn renmek istediklerini bulacaklar
ve bu nemli yllarn niin hi bir zaman akllardan
kmamas gerektiini grecekler. Nazller, ktidar
iin nasl savatlar? ktidar kimlerle ittifak
kurarak nasl ele geirdiler? Sonradan neler yaptlar?
Kendi aralarndaki kanl mcadeleler. Hiller ve
arkadalarnn zel hayatlar. kinci Dnya Savann
balatlmas ve Alman yenilgisi... Hepsi, en ufak
ayrntlarna kadar inceleniyor, aydnla kavuuyor.
VVilliam Shirer'in NAZ M P A R A T O R L U U
(T H R IS E A N D F A L L O F T H E T H IR D R E IC H ),
tarihin en dramatik dnemlerinden biri zerine yazlm
en esasl kitaptr, mutlaka okunmaldr.

Fiot:20 T l.