Professional Documents
Culture Documents
CuecaSola,desdeelimaginariosocialElQuintoPoder
CuecaSola,desdeelimaginariosocial
JohanM.Ponce
johanmponce
Elhechomscaracterstico,queconviertealaCuecaSolaenunacreacinindita,
radicaenquenoexisteunacompaantequecortejealamujer.Enlaliteralidaddelhecho,
noslodejaaldescubiertoladesaparicindesucompaerodebaile,sinotambin,el
importanterolsocialquecumplelamujer,quienapesardetodo,siguebailandosola.
LahistoriarecientedeChileesunperiododeprofundasrupturas,quecambiaronelrumbode
lasociedad,albergandotodotipodediscontinuidadesysilenciosquenohansidoresueltos.La
CuecaSolanoesslountestimoniodedolorydenuncia,sinoqueesuncantodeesperanza
quehacaladoprofundamentelamemoriadeChile.
ElgolpedeEstadoen1973,arrasconlavidademilesdeciudadanosyseimpusosobretodo
elquehacerdelasociedad,atravsdelasalteracionesycambiosquetuvieronlugaren
diversosmbitosdelaculturavisual,sonorayespacial[1].Lajuntamilitarjustificsus
accionesenunprocesoderestauracin,invitandoatodosloschilenosalaconstruccinde
unnuevoproyectodesociedad.
Enmediodelaincesantebsquedadesusfamiliares,detenidospororganismosderepresin
delaJuntaMilitar,laAgrupacindeFamiliaresdeDetenidosDesaparecidos(AFDD)realiz
diversasmanifestacionespblicas,talescomohuelgasdehambre,protestas,cartasala
esposadelGeneralPinochet,encadenamientosalCongreso,todasconelfindeconseguir
noticiasdesusfamiliares.
Apesardelclimadeopresinycensura,queprohibacualquiermanifestacinpblica,las
mujeressereunieronun8demarzode1978,enelTeatroCaupolicn.Laconmemoracindel
DaInternacionaldelaMujer,constituyeelprimeractopblicoymasivobajodictadura.Por1/5
data:text/htmlcharset=utf8,%3Csection%20class%3D%22singleentrycontentholder%22%20style%3D%22boxsizing%3A%20borderbox%3B%20disp
28/8/2015
CuecaSola,desdeelimaginariosocialElQuintoPoder
primeravez,sepresentelConjuntoFolclricodelaAFDD,queincluyunrepertoriode
msicapopularyelestrenodelaCuecaSola,compuestaporladistinguidafolcloristaGala
Torres:
Mividaenuntiempofuidichosa/Mividaapacibleeranmisdas/Mividamsllegla
desventura/Mividaperdloquemsquera/Mepreguntoconstantedndetetienen?/y
nadiemeresponde/Ytnovienes,mialmalargaeslaausencia/yportodalatierrapido
conciencia/Sintiprendaqueridatristeeslavida[2].
LaestructuradelaCuecaSola,sucoreografaymusicalizacinsonsimilaresauna
CuecaChilenaoTradicional.Sinembargo,elhechomscaracterstico,queconvierte
alaCuecaSolaenunacreacinindita,radicaenquenoexisteunacompaanteque
cortejealamujer.Enlaliteralidaddelhecho,noslodejaaldescubiertoladesaparicin
desucompaerodebaile,sinotambin,elimportanterolsocialquecumplelamujer,
quienapesardetodo,siguebailandosola.AlrespectoCuecaChilenarealiz
recientementeunreportajealConjuntofolclricodelaAFDD.
ApesarquelaCuecaChilenatieneunorigenindeterminado,segnlosestudiosrealizadospor
Claro,PeayQuevedo[3],PabloGarrido[4],MargotLoyola[5]oelcasodeMaraCarolina
Geelqueubicasuorigenenfrica[6],lociertoesquelacuecaesladanzatradicionalde
Chile.Sehadiversificadoytransformadoendistintasconcepcionessimblicas.Sucarcter
siemprefestivosedesdoblaenuncantoquedenunciayderesistencia,segnplantea
AraucariaRojas[7],reivindicandolopopularcomouncantodelibertadfrentealdoloryla
opresin,queseinsertaenlasBatallasdelFolclore[8].
Porlotanto,laaparicinyrelevanciadelaCuecaSolanoesnicamenteenun
contextosocial,sinoqueademspolticoycultural.ElconjuntofolclricodelaAFDD
reivindica,desdeeldolorylaprdida,unaluchaconstantecontraelolvido.Suimpacto
sedejaverencadapresentacinpblica,apretandoelcorazndesusespectadores,talcomo
ocurrilaprimeravezquesepresentenpblico,comoocurreencada11deseptiembre,en
cadaromerayactoconmemorativo,encadaaniversariodesudesaparicinEncadahogar
quenosehanencontradolosrestosdesusfamiliares,peroqueexistenmientrassurecuerdo
siguepresente.
Anivelculturalconstituyeunhitoquehaservidodeinspiracinaunsinnmerodetrabajos,
talescomoarpilleras,narracionesydocumentales,cancionescomoTheyDanceAlonede
Sting,dedicadoalaAFDD,comoastambinlaintersacadmico,tanto
nacionalcomointernacional.Encuantoasurelevanciapoltica,interpelaalasociedad
medianteladenunciapblica,unaprotestaquenoesthechaconviolencia,sinoqueusael
canto.Unamanifestacindeunademandajusta,unaposicinclarafrentealadefensadelos
DD.HH.,ycontestatariadelrgimenmilitarensumomento.
2/5
LaapropiacindelaCuecaSolaporlaAFDDseentiendeapartirdesuautora,desu
data:text/htmlcharset=utf8,%3Csection%20class%3D%22singleentrycontentholder%22%20style%3D%22boxsizing%3A%20borderbox%3B%20disp
28/8/2015
CuecaSola,desdeelimaginariosocialElQuintoPoder
creacinysuusocasicotidiano.Noexistenreferentessimilares,niantesnidespus,lo
quelaenaltececomouncantovivo,testigodepenas,alegrasydelaexperienciadelas
madres,esposas,hijasyhermanasdelosdesaparecidos,quetomanunabanderade
luchamotivadaporlanecesidaddeJusticia.
*Esteensayoesunareflexinresultadodelainvestigacinenprocesotitulada
ReconstruccinHistricadelaCuecaSola.DesdeelImaginarioPolticoySocialenelChile
reciente(19781990),UARCIS,premiadorecientementeporelMuseodeMemoriaylos
DerechosHumanos.
Fotografa:LaCuecaSoladeLuisNavarro,1978.
Notas:
[1]LuisErrzurizrealizauncompletoanlisisdeloscambiosyalteracionesqueexperimentoel
entornoestticoculturalenChile.ERRZURIZ,LuisHernn.DictaduramilitarenChile:
Antecedentesdelgolpeestticocultural.En:LatinAmericanResearchReview.Vol.44,N2,
2009,pp.136157
[2]LaCuecaSola,GalaTorres,Chile,1978.
[3]Cfr.CLARO,SamuelPEA,CarmenQUEVEDO,MaraIsabel.ChilenaoCueca
tradicional.SantiagodeChile:EdicionesUniversidadCatlicadeChile.1994.
[4]Cfr.GARRIDO,Pablo.Biografadelacueca.SantiagodeChile:EditorialNascimento.1976
[5]Cfr.LOYOLA,MargotCdiz,Osvaldo.LaCueca:Danzadelavidaydelamuerte.
Valparaso:EdicionesUniversitariasdelaUniversidaddeValparaso.2010
[6]GEEL,MaraCarolina.ElorigenafricanodelacuecachilenaenelMercurio,30121979.
p.E3
[7]ROJAS,Araucaria.Lascuecascomorepresentacionesestticopolticasdechilenidaden
Santiagoentre1979y1989.En:RevistamusicalChilena,N212.Santiago:Universidadde
Chile,2009.p.57.
[8]DONOSOFritz,Karen.LaBatallaDelFolklore:Losconflictosporlarepresentacindela
culturapopularchilenaenelsigloXX.TesisparaoptaralgradoacadmicodeLicenciadaen
Historia.Santiago:UniversidaddeSantiagodeChile,FacultaddeHumanidades,
DepartamentodeHistoria,2006.
data:text/htmlcharset=utf8,%3Csection%20class%3D%22singleentrycontentholder%22%20style%3D%22boxsizing%3A%20borderbox%3B%20disp
3/5
28/8/2015
CuecaSola,desdeelimaginariosocialElQuintoPoder
Comparte
Twittea
URLcorta
JohanM.Ponce
johanmponce
EstudiantedePosgradoenEducacin/
ProfesordeHistoriayCienciasSociales/LicenciadoenHistoriayCienciasSociales/
LicenciadoenEducacin
OTRASPUBLICACIONESDELAUTOR:
Loquemequedadeeste21demayo
Educacinysociedad
CuecaSola,desdeelimaginariosocial
COMENTARIOS
Nombre
Ingresatunombre
Email
Ingresatuemail
Dejatucomentarioaqu:
data:text/htmlcharset=utf8,%3Csection%20class%3D%22singleentrycontentholder%22%20style%3D%22boxsizing%3A%20borderbox%3B%20disp
4/5
28/8/2015
CuecaSola,desdeelimaginariosocialElQuintoPoder
Escribetucomentario...
Comentar
Fecha
SylviaSpikinU.
Msvotados
+3
11deseptiembre
Lacuecasolaesunaexpresintanintensaytandecidorasobrelasmujeres
quelloranasusseresqueridosporquelosperdieronparasiempreymuchas
annolosencuentran.
Justiciaparaellas!
CopiarURL
LisetRodriguezmlaga
16deoctubre
excelenteformadeentendereldolordelaperdidaylafortalezadeponersede
piesolasycontinuarviviendoconfuerza.
data:text/htmlcharset=utf8,%3Csection%20class%3D%22singleentrycontentholder%22%20style%3D%22boxsizing%3A%20borderbox%3B%20disp
5/5