SON PARLAK DNEM

II. RUSA ZAMANI

Vanda Toprakkalede; kuzeybat randa Bastamda; Vann kuzey
kysndaki Adilcevaz Kalesinde ve Van yaknlarndaki Ayans
Kalesinde yaplan arkeolojik kazlar, Argiti olu Rusann (II.
Rusa) M.. 685 ylnda Urartu tahtna getiini gstermektedir. Bu
dnemde Kimmerler ile Urartular arasnda kurulan iyi ilikiler nedeniyle Asurlular,
Urartulara kar zorunlu olarak bar bir siyaset izlemilerdir. te bu nedenle Urartu
Devleti toparlanma frsat bulmu, ve II. Rusa zamannda ksa da olsa parlak bir dnem
yaamtr. Bu dnemin en dikkat ekici zellii, lkenin merkezi ile kuzey ve kuzeydou
snrlarna, savunma gcn arttrmak iin pek ok kale-kent kurulmasdr. Bunlarn en
nemlileri, II. Rusann kendi adn verdii Rusahinili (Toprakkale) kenti ile Teiebani
(Karmir-Blur) kentidir.
Toprakkale,
yabanc
pek
ok
bilimadamnn ilgisini ekmi, 1879
ylndan balayarak 1912 ylna kadar
kazlm ve aratrlmtr. Tahmin
edilecei gibi, ortaya karlan ok
saydaki deerli buluntu, imdi batl
lkelerin
mzelerinde
ya
da
kolleksiyoncularn elinde bulunmaktadr. Trk bilim adamlarnn kazlar ise, 1959-1961
yllar arasnda yaplm olan, Afif Erzen ile Emin Bilgie ait olanlardr. Afif Erzen bu
kazlara 1976-1977 yllarnda tek bana devam etmitir. Toprakkale kenti, tapnak,
sarn ve depolaryla Tanr Khaldi (Haldi) adna kurulmu dinsel bir merkezdir. Kimi
aratrmaclar, bu kentin Tupa (Van)nn yerine kurulmu yeni bir bakent olduunu
sylemektelerse de bu gre kimi aratrmaclar kar kmaktadr.
Rusahinili dnda, stratejik nem tayan dier kentlere bakacak olursak, biraz daha
kuzeyde, gln dou kys zerinde Eiduru (Sphan) Da eteklerinde yine kendi adn
tayan Rusahinili (Ayans, Aart) Kalesi, gln bat kysnda Ziuquni lkesinde Tanr
Haldi adna kurulmu olan Adilcevaz, ran Azerbaycannda Rusa-i Uru Tur (Bastam) ve
Arasn kuzeyindeki Aza lkesinde, adn Frtna Tanrs Teiebadan alan Teiebai Uru
(Karmir Blur ya da Kzltepe)dur.
II. Rusa ve dnemi ile ilgili bilgilerimiz, Prof.
Dr. Altan ilingirolunun 1989 ylndan bu
yana Ayansta yapmakta olduu kazlar
sonucu artmtr. Yukarda szn ettiimiz
gibi neredeyse yolun sonuna gelmi olan
Urartu Devleti, ksa bir sre iin de olsa

yeniden glenmi, boalan devlet hazinesi dolmu ve lkeye gzle grlr bir refah
gelmitir. Prof. ilingirolu, II. Rusann iktidarnda yaanan bu dneme Urartu
Rnesans adn vermektedir. Yaplan kazlar, II. Rusann dier krallardan farkl olan
ynlerini de ortaya karmtr. Byk bir incelikle yaplan Urartu ta kaplarna
yalnzca bu kral zamannda rastlyoruz. Ayrca ina ettirdii gl kaleler ve kamu
binalar, II. Rusann imar ve ehir dzenlemesine ne kadar nem verdiini
gstermektedir.
Rusann yazlk saray olarak kulland Ayans Kalesinde ok
sayda anak-mlek ile tun, demir ve altndan yaplm eserler
bulunmutur. Ayans Kalesi, gnmze en salam ekilde ulaan
Urartu kalelerinden biridir. Vann 35 km. kuzeyinde, Van Gl
kysnda yeralan Ayans Kalesi, ayn zamanda Urartu sanatnn II.
Rusa dneminde vard noktann kantdr. Tm Urartu
kalelerinde olduu gibi, Ayans Kalesi kazlarnda da Urartu anak
mlei ile ilgili ok gzel rnekler ele gemitir. Gnlk kullanm
iin retilen kahverengi, kum katkl ve daha kaba anak mleklerin yansra krmz
perdahl Urartu keramii olarak adlandrlan birok rnee bu kaledeki kazlarda
rastlanmtr. Kilin hazrlanndan astarlanma, perdahlama ve piirilmeye kadar ok
zel iilik gsteren bu kaplar, ince Urartu anak mlekilinin gzel rnekleridir.
imdiye kadar hibir Urartu kalesinde bulunmayan volkanik talardan yaplm
bezemeli ta kaplarda II. Rusa dneminin ruhunu yanstan ince sanat rnleridir.
Ayans Kalesi ierisinde ortaya karlan yaplarn bodrum katlarnn, ykseklikleri 2
metreye ulaan kpler ile dolu olduu grlmtr. Bu da
kalenin, bu blgenin vergilerini toplayan idari merkez
olabileceini gstermektedir.
Rusahinili ise d-kenttir. Kalenin antsal kapsnn
hemen nnde bulunan iviyazl yazt, kalenin
II. Rusa tarafndan ina ettirildiini ve adnn
Eiduru
(Sphan)
Da
nndeki
Rusahinili
olduunu gstermitir. Bu kentin Anadolu,
Kuzey Suriye ve Asurdan getirilen esirler
tarafndan kurulduu ve daha sonra bu
esirlerin ehre yerletirildii sylenmektedir. II.
Rusa, Vandaki Toprakkalede yaptrd ve kral
kent olarak tanmlad kaleye ise, Rusahinili adl kentlerin
kartrlmamas amacyla olsa gerek, Klbani (Erek) Da nndeki
Rusahinili adn vermitir.
II. Rusann tahta gemesiyle birlikte, devlet brokrasisinde de nemli deiiklikler
yapldn bize kaynaklk eden ivi yazl ta ve kil tabletlerden anlyoruz. Van
kentinin iinde ve yakn evresinde sistematik olarak ina edilen
bir ok kale ve bu kalelerde bulunan (depo amal) dev kpler ve
belgeler incelendiinde, II. Rusann Urartu Krall iinde
uygulad bu yeni siyasi yaplamann baarl olduunu
grmekteyiz. imdiye kadar yaplan kazlarda, Urartulara ait 22 adet kil tablet
bulunmu olup, bunlarn tamamna yakn II. Rusa dnemine aittir. Yine bu tabletlerden
rendiimize gre, II. Rusa, Urartu panteonuna Eudiri (Sphan) Dan bir tanr
olarak ekletmitir