ERKEN VE YKSEK KLASK DNEM (.

BENC YZYIL)
. 5. yzyl Klasik Dnemin balangcdr. Bu yzyln ilk yllar Atinallarn ve dier tm
Yunan devletlerinin Pers aknlarna kar birletii yllardr. Atinann . 480de Persler
tarafndan igal edilip yamalanmasndan sonra Yunanllar Salamisde Perslere kar byk
bir zafer kazanrlar. Perslerin yenilmesinde ok nemli bir rol oynayan Atina Yunan
dnyasndaki egemen siyasal g olur. Bu kent dier ehir devletlerinin rekabetine ramen
usta devlet adam Perikles dneminde Yunanistann en byk kltr merkezi olur.
Pers istilasnn bertaraf edilmesinden sonraki yllar Yunan uygarlnn en parlak dnemidir.
Bu dramatist Sofokles ile Euripidesin, tarihi Herodotun, devlet adam Periklesin, felsefeci
Sokratn ve en nl Yunan heykeltralarnn ve ressamlarnn dnemidir.
Mimari ve Mimari Heykel
Klasik dnemin ilk byk ant OIympiadaki Zeus Tapnadr. Tapnaa . 470de
balanm ve 457de bitirilmitir. Mimar Elisli Libondur. Bugn yap harabe halindedir.
Ancak bu yapnn neye benzediini anlamak iin biraz daha ge tarihli bir Dor tapnana
bakabiliriz. Bu OIympiadaki Zeus Tapnandan esinlenilerek yaplm olan Paestumdaki
Hera Tapna ya da kinci Hera Tapnadr. Her iki tapnakta da Aeginadaki Aphaia
Tapnanda kullanlan model kullanlmtr: ksa yanlarda ift sayda stun (6), revaklarda iki
stun ve sellada iki sra iki katl stun sras.Paestumdaki Basilika Tapnayla ayn yerde
bulunan kinci Hera Tapna . 460 ylnda yaplmtr. Tapnan nnde ve arkasnda 6,
yanlarnda 14 stun bulunur (plan). Naosun iindeki ikinci kat stunlar ksmen ayaktadr.
Basilikadan doksan yl sonra ina edilen bu yapnn stunlar ondan ok farkl oranlardadr.
Basilikann alak ve yaygn bir grnme sahip olmasna karn, Hera Tapna daha yksek
ve derli toplu bir grne sahiptir. Stunlar incelmi, enthasis daha azalm, balklar
klm, saaklk hafiflemitir. aty destekleyen iki stun dizisi iki katldr. Bu, Dor
stunlarnn aty desteklemek iin kullanld durumlarda standart uygulamadr. Eer
Basilikadaki gibi tek sra byk stunlar kullanlm olsayd bunlar naosun olduka kk
mekannda dengesiz ve ezici bir etki yaratacakt, dolaysyla Hera Tapnanda byle bir
uygulamaya bavurulmutur. Ancak daha sonra bu destek sorunu i mekanda on ya da Korint
stunlarn kullanlmasyla zmlenmitir. nk on ve Korint dzenindeki stunlar Dor
stunlarna oranla daha ince ve uzundur. Olympiadaki Zeus Tapna Hera Tapnana oranla
bol bol heykellerle sslenmitir. ki alnlkta da heykeller yer almaktadr; pronaosun ve
opistodomosun Dor frizlerindeki alt metop da kabartmalarla kapldr. Tapnan dou
alnlnda mitolojik bir araba yar anlatlr. Apollonu gsteren bat alnlnn konusu
Lapithlerle Kentaurlarn savadr(2). Bu vahi bouma btn alnl kaplamakta,
Apollonun muhteem figr kompozisyonu ikiye blmektedir. Mcadeledeki iddet ve
hiddeti daha nce grlmeyen yeni bir motiftir. Ne Sifnos, ne Aphaia heykellerinde buna
benzer birey grrz. Burada btn olanaklarla mcadele edilmekte, yzler acyla
burumakta, elbiseler yrtlmakta ve yere dmektedir. Metoplarda Olympia yresiyle tematik
ilikisi olan kabartmalar vardr. Bu kabartmalarda Olimpiyat Oyunlarnn efsanevi kurucusu
Heraklesin kahramanlklar anlatlr. En iyi korunmu olan Atlas metopunda Herakles
Athenann ve bir yastn yardmyla aslnda Atlasn tad g srtlamtr. Atlas ise
Herakles iin Hesperidese gidip altn elmalar getirecek, dnnde yine ykn tayacaktr.

Skunet ve lnn hakim olduu bu yksek kabartmalarda ge Arkaik dnemin glmseyen

ve ssl giyimli heykelleriyle tezat yapan bir sertlik vardr. Bu nedenle pek ok bilim adam
Yunan sanatnn bu Erken Klasik dnemini Sert slup olarak adlandrr.
Heykel
Arkaik dnemin kuros figrlerinden de grlebilecei gibi, Yunanl heykeltra artk inandrc
bir insan heykeli yaratm, vcudun blmleri iyice anlalm, birbiriyle balants
zmlenmitir. Bundan sonraki adm bu hareketsiz figr hareket iinde gsterebilmektir.
Atina Akropolisinde bulunan ve Pers istilasndan az nce . 480de yaplm olan Kritios
Genci adl heykelde vcuda belirli bir hareket verilmitir. Bu aslnda Arkaikten Klasie bir
gei dnemi heykelidir nk burada artk yzde arkaik ifade yoktur. Heykeltran adndan
dolay Kritios Genci denilen heykelde ba hafife saa dnktr. Omuzlar ve gs
cepheden verilmitir ama br artk simetrik deildir, ndeki baca arkadaki bacan daha
ilerisinde ve daha aadadr. Arl arkadaki sol bacak tar. Vcudun eksen izgisine
bakldnda bunun dz dikey bir izgi olmayp, hafif bir S (ya da ters S) kvrm oluturduu
grlr. Bylece binlerce yl sanatta uygulanan frontalite ve simetrik yap sona ermitir.
Rnesansdan beri Contrapposto ad verilen bu rahat ve gereki pozda vcudun bir blm
dier blmnn kart ynne dnktr (genellikle kalalar ve bacaklar bir yne, omuzlar ve
gs dier yne dnktr); vcudun arl bir bacaa yklenmi olup, bir bacak gergin
dieri ise hafife bkl ve rahattr. Bu pozda bir heykel pek ok ynden grlmek zere
tasarlanm serbest bir heykeldir.
Arkaik Dnemin sonunda vcut arlnn eit olmayan oranlarda datma ynnde
denemeler yaplm; bu balangta vcudun alt ksmn ve giderek tm vcudu etkilemitir.
Gvdenin st blmne ou kez kalalarn tam tersi bir dn verilmi, bylece rahat bir
denge ve hareket kavram yaratlmtr. Bu dnemin ayakta duran erkek figrne en iyi
rneklerinden biri . 475 tarihli Delfi Arabacsdr (l,81 m.). Yunan sanatndaki en eski
antsal tun heykellerden biri olan Delfi Arabacs ii bo dkm bir heykeldir. Cire-perdue
ad verilen bu teknikte kilden yaplan model ilk nce ince bir balmumuyla , daha sonra kilden
bir kalpla kaplanr. Bu, erimi madenin basncna dayanacak kadar kaln ve salam bir
kalptr. Bundan sonra aradaki balmumu eritilir ve erimi tun daha nce balmumunun
bulunduu bolua aktlr. Tun souyup, katlanca kalp krlarak karlr. Ancak tun tam
kalbn formunu almadan souyabilecei iin byk boyutlu tun heykeller birka para
olarak dklrd. Bu dkm tekniinin geliimi heykel sanatnn geliimindeki en nemli
etkenlerden biri olmutur. . 6.yzyln sonlarnda balayan bu teknik sayesinde kat
geleneklerden kurtulma olana domutur. Delfi Arabacs bir Delfide yaplan araba
yarlarm kazanan tiran Gelal (Sicilya) Polyzalosun kazand zafer onuruna dikilmitir.
Heykel araba, atlar, src ve gen seyisten oluan muazzam guruptan gnmze gelen tek
paradr. Gen sa eliyle arabann dizginlerini tutmaktadr, stnde arabaclara zg yksek
kemerli bir giysi vardr, giysi ok sadedir ama Arkaik giysilerle karlatrldnda kvrmlar
ok daha yumuak ve doaldr. Figrn duruu, kalarn keskin izgileri ve geleneksel sa
modeli Arkaik slubu anmsatmakla birlikte, ban ve ayaklarn zt ynlere dnm olmas ve
uzun ve ar dokumlu giysiye ramen vcutta grlen hafif bir contrapposto izi Sert sluba
uygundur. Salar gm kakma bir bantla tutturulmutur. Gzler cam kakma, kirpikler

bronzdur. Arabac aln izgisini srdren gl burnu, byk gzleri ve kulaklar, dolgun
enesi ve geni yanaklaryla ideal Yunan tipini yanstr. Heykele bir nceki dnemin ematik,
stilize slubundan daha natralist bir anlay egemendir. Burada sanat yar annda deil
sonrasnda sakin bir an semitir.
Buna karlk bir dier Erken Klasik bronz heykelin konusu hareket halindeki erkek figrdr.
Bu Tanr Poseidonun tun heykelidir. . 470-450 yllarna ait 1,80 metre boyundaki bu
heykel Yunanistandan yola kan bir gemi batnda bulunmutur. Poseidon burada atall
asasn atmak zere temsil edilmitir. Bacaklar ayrktr, sol baca vcudun arlm
tamaktadr, sol ayak srf topuuyla, sa ayak ise ayak parmaklaryla yere temas etmektedir.
Salar bir bandla balanmtr, aln kk buklelerle kapldr. Vcudun tm uzuvlar uyum
iindedir. Byle bir pozun mermerle verilmesi adeta olanaksz olduundan Yunanl sanatlar
byle durumlarda tuncu yelerler.
Miron ve Poliklet
Buna benzer bir bronz heykel de . 450 dolaylarnda heykeltra Mironun yapt nl
Diskoboldur (Disk atc). Tun orijinalini mermer Roma kopyalar sayesinde tandmz bu
heykelde gen bir atlet disk atarken temsil edilmitir. Bu tr nl Yunan heykellerine
Romada talep ok olduundan bunlarn daha ucuz mermer kopyalar yaplarak oaltlmtr.
Mironun atleti Poseidon heykeli gibi iddetli bir hareket esnasnda verilmitir. Vcut arkaya
doru gerileme ve kolun ne doru hamlesi arasndaki noktada verilmi ve sanat burada bir
hareket dizisini tek bir poz iinde younlatrmtr. Her adale dikkatle incelenmitir. Miron
yeni durulara ilgi gstermi ve yapt birok heykelde dondurulmu hareket temasn
ilemitir. Ancak vcuttaki gerilim heykelin yzne yansmaz, ba Aegina heykellerinde
olduu gibi bize dnk deildir, figr kendi yapaca i zerinde younlamtr.
En ok kopya edilen Yunan heykellerinden biri Polikletin Doryphoros udur. Tanr heykelleri
de yapmakla beraber aslnda atletlerin heykeltra olan Poliklet hem heykel yapm, hem de
kuramlarn aklad Canon adl bir inceleme yazmtr. Bu incelemeden gnmze kalan
blmlerin ou insan vcuduna ilikin matematiksel oranlarla ilgilidir. Bu sanatya ait tm
orijinal yaptlar kaybolduundan gnmze gelen rnekler Roma kopyalardr. Orijinal
heykellerin yok olmasnn eitli nedenleri vardr. Sava srasnda deerli malzemelerden
yaplan heykeller ou kez yamalanrd, tun heykeller silah ya da alet yapmak iin eritilirdi,
barbar istilalar srasnda ve Roma mparatorluunun k dneminde mermer heykeller
har iin kire elde etmekte kullanlmt. Romallar . 2.yzylda Yunanistan ele
geirdiklerinde birok Yunan yaptn imparatorluk saraylarn ve zenginlerin villalarn
sslemek zere Romaya gtrmlerdir. Popler heykellerin birok kopyas yaplmtr.
Birok sanat da bu kopyalar yaparken orijinalleri ksmen deitirmi ve gnn modasna
uygun yenilikler yapmlardr. Romallar tuncu mermere kopya ederken zayf noktalar
glendirmek iin heykellerin bacaklarnn yanna bir aa kt koymak ya da kollarnn
krlmasn nlemek iin vcutla kollar arasna destekler eklemek gibi baz yntemlere
bavurmulardr. Bunlar Polikletin Doryphoros (mzrak tayc) adl tun heykelinin mermer
Roma kopyasnda da grlr. Bu heykel sanatnn en nl yaptdr, Canon adyla da
tannr nk sanat kitabnda bu heykeli rnek olarak kullanmtr. . 5.yzyl balarnda
baarl bir ekilde temsil edilmeye balanan hareket burada bir oranlar sistemine gre dzene

sokulmutur (ayak vcut yksekliinin 1/6 i, ba 1/8 i, yz ve el 1/10 i kadar). Geni omuzlu,
gl bir gen vcudunun arln bir bacana vermitir, dier aya ise yanda ve arkadadr.
Bir eliyle mzran tutar, dier eli aaya sarkar. Doryphoros Yunan heykelinde Kuroslarla
balayp Kritios Gencine ve Poseidona uzanan geliimin doruk noktasdr. Ayakta duran bir
heykelde kontraposto her zamankinden daha belirgindir ancak Polikleti sadece doal bir
ekilde duran bir figr vermek tatmin etmemi, insan hareketine bir dzen getirmeyi, onu
gzelletirmeyi, mkemmeletirmeyi amalamtr. ok doal gibi grlen bu poz aslnda
figrn deiik uzuvlarnn son derecede karmak ve ustaca dzenlenmesinin bir sonucudur.
Gergin bacakla gevek bacak, sol kolla sa kol kartlk yaparken, ba saa kalalar da hafife
sola dner. Tayc gergin bacan ilevi aaya uzanan sol kolda tekrarlanr ve figrn
dirsekten bkl sa koluyla bacana bir destek oluturur. Gvdenin tmnde daha nceki
Yunan heykelinde grlmeyen bir uyum ve rahatlk vardr.
Atina Akropolisi
Poliklet Argosda Canonu zerinde alrken, Atinallar da Periklesin nderliinde ok
byk bir mimari projeyi balatmlard: . 480deki Pers istilasndan sonra Atina
Akropolisinin yeniden yaplmas. Atina Pers ordularnn saldr sonucunda ald tahribata
ramen savatan byk bir g ve prestijle kmt nk Pers donanmas Salamisde Atinal
kumandan Themistoklesin ynetiminde malup edilip geri pskrtlmtr. . 478de
Perslerin Egeden atlmasndan sonra Yunanllar Doudan gelecek yeni bir tehlikeye kar bir
birlik kurdular. Bu konfederasyon Delos Birlii adn ald nk merkezi Delos Adasndayd.
Balangta konfederasyonun her yesi eit oy hakkna sahipti, ancak Atina eitler arasnda
birinciydi. Birliin donanma kumandann o salyor, hangi ehirlerin gemi vereceini,
hangilerinin Delosdaki hazineye yllk vergi deyeceine o karar veriyordu. Perslerle savaa
devam edilmesi birliin srmesini salyordu ama zamanla Atina egemen bir konuma geldi ve
Delosdaki hazine emniyet gerekesiyle Atinaya nakledildi. Persler Atinay yamaladnda
daha delikanl olan Perikles, yzyln ortasnda Atinann lideriydi ve birlii bir Atina
imparatorluuna dntrmeyi baard. Vergi verilmeye devam edildi ama artan ihtiyat akesi
birleik Yunan devletlerinin ortak kar iin kullanlmayp, Periklesin Atina Akropolisini
gzelletirme projesi iin harcand. Bu da dier birlik yelerinin kzgnlna neden oldu.
Dolaysyla, Periklesin Pers yamasnn kllerinden yeniden doan polis hayalleri
dorultusunda Akropolisde ina edilen o dnyaca nl grkemli yaplar aslnda Atina
demokrasisinin deil tiranln ve gcn suistimal edilmesinin sonulardr. Klasik dnemin
en gzel tapnaklarndan Atinadaki Akropolisdedir. Yunan ehirlerindeki Akropolis yani
yukar ehir hem nemli hem de gvenli bir yer olduundan balca kutsal binalar burada yer
alrd. Atina Akropolisi bunlarn iinde en nl olandr. Pers Savalarnda tahrip edilen
Atinann yeniden ina edilmesi birok sanatnn Atinaya akn etmesine ve ehrin nemli bir
sanat merkezi haline gelmesine yol amtr. nl devlet adam ve bakomutan Perikles
Atinadaki Akropolisi Tanra Athenaya adam, Atinann siyasal ve sanatsal gcnn bir
simgesi haline getirmitir. Bu kayalk tepe daha Miken dneminde surlarla evrilmitir.
Propylaia
Aadaki dzlkten dolambal bir yol ve rampayla ulalan Akropolisin Propylaia (n giri,
kap) ad verilen bir girii vardr, bir orta ve iki yan kanattan oluan bu bina . 437 ile 432

yllar arasnda mimar Mnesicles tarafndan ina edilmitir ancak hibir zaman tmyle
tamamlanmamtr nk 431deki Peleponez Savalarndan sonra Atinann eski zenginlii
kalmamtr. Yan kanatlardan bir tek kuzeybatdaki tamamlanmtr. Ancak bu kanat sanat
tarihi asndan zel bir nem tar nk Roma dneminde burada bir pinakothek yani resim
galerisi bulunuyor ve . 5. yzyln en nl ressamlarn ahap panolar zerine yaptklar
resimler burada sergileniyordu. Dolaysyla buras sanat yaptlarnn sergilenmesi iin
kullanlan ilk yapdr. Akropolisin st blm ise kutsal bir yol tarafndan ikiye ayrlm bir
platform eklindedir (res., plan). Bu yolun sanda ve solunda Atinallarn Tanra Athenaya
adak olarak yaptrdklar antlar, halk meclisi kararlarnn yazld mermer levhalar ve
heykeltra Phidiasn Athena Promachos adl 7 metre boyundaki silahl tun heykeli yer
alyordu. Biraz daha ileride yolun sanda ve platformun en yksek yerinde Parthenon
Tapna, yolun solunda ise Erechteium Tapna bulunuyordu.