Professional Documents
Culture Documents
KLTR BAKANllGI
KLTR VE TABiAT VARlKLARN KORUMA BAKANllGI
x.
KAZ
S ONULARI
TOPLANTISI
ii
Not: Bildiriler
yaynlanmtr.
ve
sunu srasna
gre
NDEKLER
Sayfa
Fede BERTI
Les Travaux de la Mission Archeologique Italienne a Isasos en
1987
Crawford H~ GREENEWALT Jr.
Sardis : Arohaeological Research
,
n
1987
11
Klaus TUCHELT
Bericht Uber Die Arbeiten Der Didyma-Grabung '1987
29
37
Orhan BNGL
Magnesia ad Meandrum (1987)
43
Sebastiana LAGONA
Kyme 1987 Kazlar
53
Armaan
ERKANAL
Yl Sonular
59
Wolfgang RADT
.Bergama Kazs 1987 Yl zet Raporu
67
Wolfgang RADT
Zusammenfassender Bericht ber Die Kampagne 1987
83
89
Panaztepe
Kazlar
'1987
'Christian LE ROY
Travaxet Recherdhes en 1987 A Xanthos Et
aLU LetoOIll...........
.Jrgen BOReHHARDT
Bericht Der Grabungskampagne n Limyra 1987 Mit Beitragen
Von Werner Bauer, Roman Jakobek, Ingrid Mader, Thomas
Marksteiner, Martin Seyer
III
109
111
Sayfa
Cevdet BAYBURTLUOGLU
1987 Yl Arykanda Kazs Raporu
187
JaleNAN
Perge
Kazs,
Jale NAN
Side ApolIon
1987
Yl almalar
197
Tapna Restorasyonu
1987
Yl almalar
247
James RUSSELL
Conservation and Exeavation at Anemurium (Eski Anamur) 1987
261
Machteld J. MELLNK.
The Painted Tomb at Karaburun
vation and Iconography
271
(Elmal) :
Problems of Conser,.,
Kenan T. ERM
Aphrodisias, 1987
r77
293
A1ain DAVESNE
La Campagne 1987 A
Meydanckkale
301
AdoH HOFFMANN
Aizanoi 1987, Arbeiten Im Staddon
305
John DEVREKER
Pessinus (Pessinonte) 1987
319
Bedri YALMAN
znik Tiyatro Kazs. 1987
".........................................
339'
Oktay ASLANAPA
znik ini Frnlar Kazs, 1987 Yl almalar
383
Rhan ARK
1987 Yl Kubad-Abad
401
M. Olu ARK
Alanya Kalesi, 1987
Kazs
Yl Kaz almalar
IV
421
Au oours de I'anree 1987 la Mi'ssion Aroheologique Italienne a travaille a Iasos du debut aot a septembre. Les areheologues D. Baldoni et
B. Pinna Ca'boni, auxqueles ant ete confiees Ies fouilles, y ont participe,
avcc les arohi.tectes E. Benedetti ct A. Viscogliosi.Monsieur M. Landolfi a
poursuivi le 'travail de mise en fiches et l'examer des matriaux en cerarnique du dept votif du Sanctuaire de Zeus Megis,tos. Le professcur E. La
Rocca, apresquelques annees d'interruption, a repris rudc des rnateriaux archaiques. A. Riza Caravella a ete l'assistcnt ct le rcstauratcur,
aide pour les operations ide restauration, par C. akar: A. Monaeo a ote
la dessinatrice.
Un petit groupe d'etudiants turques, plcin de volonte ct dignc de
louanges (i. Bayburtluolu.Xl,Kunt, E. Daniman) a travaillc a!V<..'IC rous.
'Md. me le professeur B. Alpagut et son quipc ort poursuivi les
recherches sur les restes humains de la necropolc byzantine de l'Agora,
restes transportes par la suite a Ankara pour Ics etapes 'teohniques suc cessives necessaires au developpement de la I'CChCI'chc anthropologique.
Mc falsam l'irsterprete de tous mes collegues, je rcmercic pour sa
presence active et efficace monsicur A. lIasli, Commissaire du Gouvernement, pour son aimable disponibilite monsieur H. Alinrkaya, Dlreeteur
du Musee de MHas,ct la Direction Generale d'Ankara, en particulier dans
les personnes de 'ses representants les plus Importanres : monsieur N.
Yardmc et madame N. Benkok.
Archeologfco
Nazionale
Via XX Setternbre
LI11L'
autre (i. 5749) 'aUX extremstes plus epaisses, le 'dernier (i. 57'50) deoore
par des lignes et des points graves: trois bagues (i. 5748, 5751, 5752),
dont I'une, avec un chaton de nacre 0.5752), peut tre comparee a un
exemplairede Sarahane du XI siecle (Gill1986, 656); une boucle d'oreille
avec un corps cilindrique revetu d'hemisphere travaillees en filigrane
Ci, 57(5) ; un oollier oonstitue de quelque vertebres de poisson et d'une
piece de.rnonnaie (i. 57'66 a-d, 5767). Cette pieoe de rnonnaie constitue
un terminus post quern precieux mais que l'on peut difficilement evaluer,
si l'on prend en conte l'usure qu'elle presente et la periode imponderable de circulation anterieure a son utilisatlon impropre.
boutors, les
il reste, d'autre part, la difficulte de trouver des references chronologiques precises pour les formes en ceramiqueet verre et leur zones
de production.
La necropole, au Sud de la Basilique, etait obliteree par des morceaux
de murs de facture grossiere qui delimitaient des petits espaces dont
la destination est mcertaine.
3
La cerarnique representative de ces couches est constiue d'exemplaires d'assiettes et de petites coupes vernis, de pate rouge et compaote,
avcc un glacls d'engobe a I'exterieur, et de decoration, dans le cas le plus
apparent, constituee par des ooups de pinceau verts et noirs et de sgraffito centrale, Les assiettes et les coupes ont un pied en forme d'anneau
peu prononce, un profil continu, un bord fin et elles semblent faire partic de la production medievale du XIII siecle (i. 5676, 5689, 5742, 5679).
"Le groupe des tombes les plus profondes est pose au contraire sur
des murs parallels qui s'appuient orthogonalement aux cotes de la Basilique.
Le. repertoire de la statuaire romaine, dont l'exemplaire le plus 'significatif est surement represente par le portrait republicain (qui se trouve
depuis deja quelques annees au Museede Milas) d'un personnage qui
.devait assumer un rle de prestige parmi les citoyens de Iasos, s'est de
plus enriohi d'un fragment (i. 5811) qui, bien que tardif, fournit un temoignage a des programmes ioonographiques d'envergure.
tins sont tres epais, peut tre en consequence d'un nivelement artificiel
du terrain.
Une telle intervention a d penaliser les couches romaines; en
d'autres termes, presque indistinctement,on passe des niveaux byzantins
aux niveaux republicains et proto - imperiaux.
Legroupe de petits monuments votifs du II - i siecl~ a.C., dont est
constelle cette partie de l'Agora, s'est enrichi de deux nouveaux elernents
contigus,
On a, de plus, trouve un morceau de dallage d'une grande dimension,
qui s'etende du Nord au Sud et qui pourrait se reveler le point focal
au tour duquel tout le reste a ete construit.
Le Sanctuaire avec bothros, que l'on appelle maintenant le 'Sanctuaire desdoubles haches', n'a pas ete avare de nouveartes.
Place entre les annexes de la Basilique et le sentier qui nous.permet
de passer, meme avec des moyens lourds, de l'un a I'autre secter pas
encore fouille de l'Agora, le Sanotuaire n'offre pas de possibilites immediates de developpement de recherohes vers I'Est.
Nous avons cependant remarque que, tout le long du front oriental,
le Sanctuaire est ferme par un dallage dont la caracteristique la plus apparente est constituee par une serie de cales en pierre, dont le but semble
tre celui de maintenir des pieux en bois, plantes entre une dalle et
l'autre pour srpporter un auvent leger.
La tranchee orientee Es! - Ouest, erensee en profondite a I'abri du
Hane meridional du Sanotuaire, a mis en eviderice le cote externe 'du puis"ant mur qui delimite l'edifice.
Le mur est d'une faoture soignee (des grandes dalles travaillees
. d'une epaisseur reguliere), d'une largeur notable et H est conserve sur
une hauteur de 0.70 m.: les rangres de fondation sont probablement
seulement deux et on peut les distinguer des autres a cause de leur
superficie un peu plus irreguliere et rude,
Les nouvelles donnees, en particuIier la profondeur de la fordation
(- 2 m.), permettent de rectifier les affirmetlons deja proposees et qui
concernaient la chronologie du Sanctuaire.
J'avais exprime l'opinion qu'il s'agissait d'un edifice de l'age
hellenistique: nous ne savons pas a quelle divinite il est de(:lie puisque les
seules offertes votives (deshaches et des disques poinonnes), meme"si
elles sont tres nombreuses, laissent ouvert les plus amples possibilites,
5
Meme avec toute les precautions, puisqu'il s'agit d'un cornplexe bien loin
d'tre completement fouille, on peut maintenant retenir que l'edifice doit
s'inscrire dans une periode anterieure au iV siecle a.C.
La tranchee ouverte le Iong du flanc du Sanctuaire a .permis de
constater, dans ce seoteur et jusqu'au niveau du Bronze Tardif, I'absence
totale -de n'importe quelle sorte de structure murale d'age intenmediaire.
il r'y a pas des traces de la necropole d l'age geometrique.
brure
marque
Litteralement comble de materiel, le moment de l'insertion du tuyau est apparu l'element chronologique discriminant. En d'autres
termes, de l'embouchure jusqu'au niveau de la pose tube (- 1.60 m.) le
remplissage est forrne de ceramiques de la perinde hellenistique tardive:
de ce riveau jusqu'au fond, de materiaux plus anciens, parmi lesquels
emergent quelques fragments at'tiques figures de la fin du VI siecle a.C.:
une portion de crathere a f.n. (i. 5728); de kylix a f.n. que l'on peut
attribuer au Peintre de Caylus ou a un atelier qui lui etait proche (i. 5730);
une kylix La f.r. avec une tte femirine des arnees 510-500 (i. 5664); un
kantharos avec des Sylenes dans un rnouvernent de danse ertre des
volutes florales filiformes (i. 5729).
La documentationdes autres formes cerarniques est disparatc: des
lampes, des amphores parmi Iesquelles Ies types a ansesimple et double
avec une nervurea la base du col.dcs cruches a bandes, des coupes avec
des anses ou non avec des decorat'ions il 'bandcs, des pctitcs assicttcs, des
bassines, des vases epais ornes de cordons cxternes, ete. Les inseriptions
ne manquerit pas.
Fig.
1-
Iasos, necropcle
byzantine de
l'Agora l'encensolr de la
-Q
~
i
'-0
O
C(((;:~
i
W'?V2Z2~ z L LLZc"r'$"D
Fig. : 2 -
~-u
O
,
Fig. : 3 -
10
SARDS: ARCHAEOLOGCAL
RESEARCH IN 1987
Prof. Dr. Crawford H. GREENEWALT Jr, University of California. Department of Classdes. Dwirelle Hall Berkeley, California c.1720. U.S.A.
11
15
Fig. : 1 -
16
---------------------
AA'
/
.J
/
BS'
Elyz. FM.'
Rana
Fig. : 2 -
Water
Distriboia
Chamber
17
Well
Colonnaded street
o-----o---'---zo m
Fig.
3 -
18
colonnaded
street.
p~an
tseotor
561-
III
+
IIV
i
i
i
lXIX
i
i
i
i
i
VI
574-
r'-'-'--'-'-'-'-'-'-'- _._._._.-.J
Sectar MMS (i
Fig. : 4 -
-o
state
plan
19
-ro
iD
1
-I~
i
III
-Fo
!~
i ~<')
VI
(\> ~t.5__5.0
~_......,7\'5m
"o)
Fig. : 5 -
20
CZR, PMS,CJK
1987
sno-
Fi~.
: 6 -
Fig. : 7 -
Spouted roof tile from Late Roman residential complex, space V Iseotor MMS)
21
Fig.
8 -
Fig.
9 -
Space XVI, with bench- and wall niches, Late Roman residentiaI complex,
view looking west tseotor MMSI
22
.l<'ig.
Fig.
11 -
Structure; view
23
Fig.
24
12 -
N
vi
Fig.
.i
"Brick Fall"
._.__..Li
._._._._
~.'..
ii
l!L07
,
80CQ
i
_~_____________________Ji
~Q
~&f.f1>1
o"r~)l
4---
~a:?
~J1_~~~.
0/9
'--'
:0
west face of
Colossal Lydian
Structure
13 -' West Cace ol" Colossal Lydian Structure and space outside, plan (showing occupation surface with lron nalls seeter MMSI
i
L
l!
ii
f----_.
'
+ i
occupation
surface with
nails i ~
----i
L
i---------------~---------------
N
0\
Fig. : 14 -
LV
Fig, : 15 - HeIrnet from Brlck FaJJ" layer outside west race of Colossal Lydian Structure, provisional reconstruction by
Berlin 33 IDahlem),
Podbielskiallee 69.
29
gendwo festgestellt. Die Nutzung des Gelardes war Grabanlagen vorbehalten, die erst 90 his 100 m nrdlich des Straflentores beginnen
und sich auf die Strassenrander beschrankten (Abb. 5). Dies fhrte im
Laufe der Jahrhunderte zu einer dichten Belegung bzw. Uberbauung
durch jngere Graber, Die bisher frheste bekannte Bestattung, eir
2 x 1.15 m grofser Kasten aus machtigen Kalksteinplatten mit sorgfaltig
im Innern geglattetem Boden und Wanden, war unberhrt (Abb. 6). Das
Grab barg ein mannliches Skelett und .ist durch Beifunde (Strigilis,
Teller, Mnze), deren materielle Geringfgigkeit im Gegensatz zur aufwendigen Grabanlage steht, in frhhellenistische Zeit datiert. AuBer
abgeraumten Sockelbauten und grofsen zerschlagener Sarkophagen
(Abb. 5) wurde ein eingestrztes, 3 x 3 n grolses Kammergrab mit KalkstcingewJbe frcigelegt, das durch Reilunde spathellenistisch oder frhkaiserzeitlich datiert ist (Abb. 7). Der im NW-Ahschnitt besortders gut erhaltene Befurd mulse, wie auch an den anderen Stellen, auf Verlangen der
Grundeigentmer wieder zugeschttet werden und ist im weiteren durch
die vol' cinigen Jahren auf dem Gelarde der Heiligen StraBe errichtete
Tankstelle unwiederbringlich verloren. 2) Die im Ortskern durchgefhrte
Grabung unmittelbar am Sdrand der Hauptstrafse und sdstlich der
beiden im Vorjahr festgestellten Mrtelfundamente erbrachte unter
byzantinisch-osmanischer Bebauung mehrere ausgedehnte Laufhorizonte,
die im Norden von zwei parallelen kaiserzeitlichen Kalksteinfundamenten begrenzt werden (Abb. 1 x). Die Stratigraphie des bis auf den gewachsenen Boden sondierten Abschnitts was fundarn und gab keinerlei
Hinweis aufeine Fortsetzung des durch die trajanische Pflasterstrafse
bekannten Strassenverlaufs oder seiner Vorganger.
Einzelprojekte
31
Abb.
32
1 -
Suchsehnltte
Abb. : 2 -
Suchschritte
33
Abb, : 4 --._.
Didyma,
Heilige
Strasse.
Suchschnitte 1987 beim sog,
Strassentor Fundament Und
Strassenhorzonta
Abb. : 5 -
34
Abb. : 7 -
35
Abb.
36
8 -
1987 MILET
ALIMALARI
Wolfgan:g MLLER WIENER *
Her birine konulan ufak bir demir yzk ve bir iskelet haricinde,
bu dokunulmam Iahitlerin yanna hi bir ilave hediye konulmad
anlald. Lahitlerin yanndaki topraktan Arkaik mlek ortaya kar
tld.
Kazi alannn yaknnda daha evvel bulunan ve bugn Balat Mzesi'nde tehir edilen, 3 tane lahit ortaya kartldktan ve kyden ilave
haberler alndktan sonra, uzun zamandan beri Th. Wiegand tarafndan
aranm olan Arkaik Nekropol'un yeri salamlamtr. Milet'deki Arkaik
Nekropol'de (vazo-jak ve ilave hediye) nemli kk buluntular bekle(~)
37
Planlanm yaynlar
lmalarnn asl
3. Btn ehir alanndaki onarm ve koruma almalar ayn kapzeti aada belirtilmitir:
38
39
Resim
Resim: 2
40
-ri-'
\
i~
Resim: 3
Resim: 4
41
Resim: 5
Resim: (}
42
MAGNESA
AD MEANDRUM (1987)
Orhan BNGL ,..
Yresel kamu yneticileri ilgi ve yardmlar ile kazmz dcsteklemektedirler. Bu nedenle bata Aydn Valisi Aykut Ozan olmak zere Germencik Kaymakam Muammer Kutlu'ya, Ortaklar Belediye Bakan Kc.
nan Yrk'e, ile Eitim Mdr Ahmet Grgn'e ve Ortaklar retmen
Lisesi Mdr Hseyin Takr'a teekkr etmeyi bir bor bilirim.
Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdrl elemanlarndan Fikri KuKltr ve Turizm Bakanl adna yetkili uzman olarak ka
Magnesia Kazs 1/8/1987 tarihinden 12/9/1987 tarihine ka-
lakolu'nun
tld 1987
dar
srmtr.
Ankara niversitesi, Dil ve Tarih - Corafya Fakltesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dal rencilerinden mer Suat Zabc, zcan imek,
Nedim Akner, Halil brahim Avc ile Arkeolog Aye Deniz lkr ve
Meral Orta'n katld kazmzn mimari almalar Orta Dou Teknik
niversitesi, Restorasyon Anabilim Dal retim yelerinden Emre Madran ve Nimet zgnl'le birlikte ayn niversite'nin Mimarlk Fakltesi
rencilerinden Aylin Orbal ve Ufuk Serin tarafndan yrtlmtr.
Kendilerine ayr ayr teekkr ederim.
1987 Magnesia
kaz-snda
uygulanan program
u ekilde gruplar-:
drlabilir :
1) evre Dzenlemesi,
2) evre Aratrmalar,
3) Gymnasion Kazs.
(*)
VE:
43
evre Dzenlemesi
Aratrmalar
Kazs
(2)
44
Ayn
eser,
ayn
yer.
a)
Gneydou Giri
(Resim: 1)
uzun
. (3)
Ayn
eser, Res.
5.
45
lkl
46 -
duu
ylnda
yazt
(a - i)
Ialmaktayd 6.
Plan hakknda
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
be
47
m ve burada bulduu Musa heykellerinden tr buray Museion olarak isimlendirmitiL0. Faustina Hamarn'nn apodyterionunun plannn,
gerek bir museion plann yanstyor olabilecei varsaym. ilk kez Ephesos ifte Kilise'nin ilk dnemdeki plan saptannca Keil tarafndan
yapld varsaylan,
(LO)
(n)
(12)
(LS)
(L4)
rs
(16)
48
A.V. Gerkan - F.
Keil, Jh 15, 19'12
Ayn eser 197 vd.
Keil, Jh 8, 1905,
de duvara" hatta
almalan
kazsnda
yaplmtr.
Kazda
49
MAGNES/A 1987
GYMNASION
O 1 2 3 4
---,
roJ
L,
\
\
\
\
<.l
)
i
\
,---,."..."
,..
-, .....
................ ...,.
L.,
\
Plan
50
r
\
' .......
1 - Apodyterion/Museion (?i
__
i
/
Resim: 1 -
Resim : 2 -
Kaldrtlar
ocak ve duvarlar
Resim : 3 -
Museion
Resim : 4 -
Kemik
52
(?)
ineler
KYME 1987
KAZLAR
Sebastiana LAGONA ..
Catania niversitesi ekibi Kyme'deki alsmalarma ancak 25
1987 tarihinde balayabilmitir, Bu ylki almalarn balama
tarihinde kaydedilen bu gecikme, ilkbahardan beri talya'da bulunan
Anadolu Uygarlklar Sergisi'nin o srada Cataria ehrinde misafir edilmekte olmasna dayanmaktadr.
Austos
kat
53
ylnda
nceleme almalar Dr. Rosaria Sambataro tarafndan srdrlen, Ortaa yapsnn merkezine yakn ksmdaki kaz sonucu, yapnn
dtaki evre duvarnn i cephesi ile bu duvardan itibaren balayan ve
batya yani tm alann ortasndaki tala doru alan bir oda (?)y
oluturan iki kkduvarn mevcudiyeti tesbit edilmitir.
Ayrca, evre duvarnn ieriden kazlan bu ksmna dandan tekabl eden toprak seviyesi biraz daha aaya indirilmekle, nceki kaz kampanyasnda kuzey duvar bulunan II numaral kulenin plan belirlenmi tir.
almalar
III. alan ismi verilen Ortaa yapsnn gneyindeki yeni sondaj kaiki ayr yaam dnemine ilikin 'baz duvarlarn bulunmasn sala
mtr. (a ve b) Duvarlar kesini meydana getiren biri dierine dayal
byk duvar paralar daha sonraki dneme ait olup, yeniden kullanlan
az yontulmu talar, kiremit paralar ve aralarndaki boluklarn toprakla doldurularak rldn gstermektedirler. Bu tabakalarda sadece,
boyanmam, srl, Ortaa'a ait pimi toprak kalnts ele geirilmitir.
b Duvar yaknnda bulunan iki kk oluunda yine ayn dneme ait
olduu grlmtr. Daha derin seviyede ele geinilen bir nceki yaam
zs,
54
1925 ylnda ekoslavakarkeologlarmca tesbit edilen ve izleri tonozlu duvarn hemen kuzeydou ksmnda bulunan alandaki tiyatronun ortaya karlmas. dir programlanan deneme kazs bu yl gerekletirilernemitir.
Ksacas
yl kaz kampanyas
lamn tayabilir.
Resim
Resim
56
Resim
57
Resim
58
Resim
PANAZTEPE
KAZLARI
ERKANAL *
59
nc kaz almasn, Panaztepe'rin gneybat yamacnda, deniz seviyesinden 33 m. ykseklikteki ve grnte yerlemeye elverili
gibi grnen terasta, 5 x 5 m. lik bir amada yrttk. Tamamiyle tfi bir toprak yaps gsteren bu amadaki almalarmz sonucunda ve
evredeki izlere dayanarak bu terasn iskar edilmedii anlalmtr.
1987 yl kaz almalarnn arlk noktasn deniz seviyesinden
67 m. ykseklikteki akropoln kuzey kesiminde balattmz
yaklak
(2)
Toplants
ra
(4)
60
A. ErkanaL,
Sonuclar
kuzeybatsnda bir
burun
oluturan
ksmda da grlr. Burada "birka metre arn ile kaak kazlar yapl
mtr.
61
yl almalannda, surtn
(5) Bu
(6)
Yeni ve nemli bir kaz yeri olan Panaztepe, phesiz pek ok bilim ada(yerli ve yabanc) yakndan ilgilendiren ve etkileyen bir antik yerle
medir. Bu nedenle, kaznn ayrntl raoorlar beklenilmeden kimi bilim adam
lan kendi aplannda yorumlara girerek ileride yanltc olabilecek baz dnceler ortaya atmaya almaktadrlar. Bunun tipik bir rneini C. zg,
nel'in kaleme ald, dayanaktan yoksun baz varsaymlar oluturur (Ka~.,
C. zgnel, ..Seluk Arkeoloji Mzesinde Saklanan Miken Pyxisi ve Dn
drdkler-, Belleten LI/200, 1987, s. 335-347). Bu
makalede s. .540 da : ....
Panaztepe gmtleri, yapsal ynden Anadolu geleneini ammsatmaktadr,
denmektedir; KendiSinin hi'bir kaI"?latrma malzemesi 'Vermeden ilad
srd bu teori bilirnsellikten yoksundur. Acaba hangi mezar yaps/mma
ris! ile burade, iliki kurulmak istenmitir/ Bunun gtbi s. 540 vd, 23 numaral dipnotta kendisinin deindii ve aada maddeler halinde ele alaca
mz konular da esas ve temelden yoksun olup, bilimsallikten uzaktrlar.
Manisa Arkeololi Mzesi'ne satlan Panaztepe kkenlt eserters dayanarak
zgnerin yapt yorum, kazlar sonucunda, sz konusu malzememn bir ya
mn
lO
62
ylnda
da en ok iki mezarda ele geen ve ykte ar, pahada hafif olan bir grup
olduunu kesin olarak ortaya koyduu iin, temelstz bir iddiadan teye s
demez. 1985 ylnda M.. 2. bine ait 20 mezar valmtrr. Bunlardan sadece
soyguna urarnamtr. Bu bir tara:ftan Panaztepe soygununun boyutunu bize gsterirken, dier taraftan. da, bu mezarlk buluntularndan sadece
% 0.6 orannda bilgi sahibi olduumuzu da gstermektedir. Bu nedenle, sorunlarn zlebilmesi iin kaznn geniletilmesi gerekmektedir. Nesnel bir
netice alnmadan Panaztepe de Miken yerlemesi vardr ya da yoktur denemez. Ekibimiz konu ile ilgili tm problernatievakftr. Bu konuda da gerekli almalar yaplmaktadr.
Ayn dipnotun devamnda zgrel -Panaztepe Larisa'nn liman m idi?
diye bir soru ortaya atp, bunu gelitirmektedir. Kendisinin bu teorisini de,
bilimsellikten ok uzak ve hayal rn olarak deerlendiriyoruz. Bir taraftan
topografyadan bahseden zgnel, bugn Gediz nehrinin alvyonlar ile kap,
lanm bu ilgin blgedeki jeomorfolojik yapy ne yazk ki alglyamam olarak grlmektedir. W.-D. Htteroth'un kitabnda aka grlecei gibi bir
zamanlar Panaztepe'nin de zerinde yer ald ykseltller grubu, byk bir
olaslkla bir ada idi (Kar., A. Erkanalt. s. 254, dn. 2; W. - D. Htteroth,
Trkei (Wissenschaftliche Laenderkuaden 21), Darmstadt, 1982, s. 64 vdd,
res. 19). Bu adann ne zaman varolduu. evresinin ne zaman delmaya bala
d gibi sorunlar ancak ve ancak burada yaplacak sondaj almalar ve bilimsel kantlar oluturulduktan sonra kesin olarak iddia edilebilir. Bu konunuda Prof. Dr. . Kayan blgede gerekli almalar yapmaya balamtr.
Esasen Htteroth tarafndan yavmlanan haritada Buruncuk'un
(Larisa?antik Larisa kenti olup olmad kesin deil!l kendisinin de bir zamanlar bir
liman kenti olduu aka anlalmaktadr. M.. 2. bi~de byk bir olaslk
la Panaztepebtr ada idi ve Buruncuk da bir liman kenti idi. Ancak bu konuda son sz, yukarda da belirttiimiz gibi, bu blgedeki sondaj almala
r tamamlandktan sonra sylenebilecektir.
Gene ayn dipnotun devamnda, zgrel, Panaztepe'de ele geirilen
kkenli eserlerden : ... Ancak serabelerin dnda Msr kkenli baka
buluntular henz bulunmamtrv.. bahsetmektedir. Burada vurgulayarak
bir konuyu aydnlafmaya almak istiyorum. Yukarda da deindiimiz gibi
Panaztepe nekropolnde ele geirilen eserler tmn sadece % 0.6 sdr. Bizim bulduumuz serabelerden birisi soyulrnam bir mezardan, dieri ise sovulmu bir mezarn topra elenirken ele geirilmitir. Kaak kaz yapanlarn neleri bulduu ve nasl nereye gtrp satt, ne yazk iki bilinmemektedir. Ancak, kaak kazlar srasnda Mvr kkenli eserlerin ele getii, evrede yaptmz soruturmalar srasnda, kaak kazlar srasnda ii olarak alanlarn tarif ettikleri baz eserlerden
anlalmaktadr. rnein : Mzeye
satlp satlmadn israrla bize soran, bir obann tarif ettii ve ok gzel
olduunu syledii "laleli kabr- muhtemelen zerinde
Nil zambaklarnn
bulunduu fayans bir kap olduunu dnvoruz.
Msr
Yukarda zikredilenIerin dnda cJa, tenkide ak olan, sz konusu makalede yer alan zgnel'e zg teorilere burada konumuzun dna tat
iin - ileriki vaynlarmzda, yeri geldike deinilecektir.
63
64
Resim
Resim
65
1987 yl Bergama kazlarnn arlk noktasn Trajaneum'daki restorasyon almalar oluturmutur. Bu almalar geen senelerde olduu gibi ilkbahar bandan sonbaharakadar srmtr (1.5 - 8.10.1987).
ehir yerleim blgesindeki kazlar 1O.8.l987'de balam olup 3.10.1987
ye kadar devam etmitir. Kazlarda kan eserler zerine yaplan al
malar, kk buluntularn restorasyonu vefotorafalmalar 23.10.1987
de tamamlanmtr.
EHR KAZISI
Orta
a Yaplan
(Resim: 1)
Kaz alannn
gney blgesi (4050/81- 82 ve 91- 92) iki tane evi kapsyordu ve bunlardan yalnz 'batda olannn kazsna baland. Tamamen
ortaya karlan evin, zeri ksmen rtl avlusunda (Niv. 214.63) iki
adet byk pithos bulunmaktayd. Daha ge devirlerde azlarnn al t
ksmndan kesilen bu iki pithosun zerine yeni odalarn duvarlan (Ni".
214.8'5 ve 215.65) yaplmtr.
Kaz alannn
kuzey blgesinde (4060/1 - 2 ve 10 - 12) en batda ola tane ev bulunmaktayd. Dou ksmn
da, kazsna 1986 ylnda balanan ve avlusunun (Niv. 215.40-4(60) bat
ya doru uzand sanlan baka bir evin odalar bulunmaktayd (Niv.
216.75 -4000/12). Bunlarn arasnda, 406O/1ib ve lOd de ise kk bir ev
nnn kaz'sna ksmen balanan
mevcuttu.
Sraselviler.
No . 123 Tak-
.sim/STANBUL.
67
Kaz blgesinin st tabakasnda, Bergama'nn erken Trk dnemlerine ait (14. yy.) olduu sanlan ve yksek bir sanat kalitesi gsteren
k'k bronz eserler bulunmu olup, bu buluntulara daha ziyade 4('50/2
kaz blgesinin st ta'baka ksmnda rastianrntr.
Orta
Mezartar.
Yaplar
(Resim: 2 - 3 )
2.
Sokan batsndaki
Peristilli evde
yaplan
son
kazlar:
sinde yapnn plan ile ilgili yeni gzlemler yaplabilmitir. Burada avludaki sarntan kan anak-mlek tarihlenebildii iin nemlidir. Bizans tahribat ok olduundan. evin gney ve bat ksm iin tatmin edici 'bir aklama yaplamamaktadr. Buna karn, bir buluntu ok nemlidir. Evin iki kuzeyodasnn (Niv, 211.80 ve 212.32) ara duvarnn hemen
batsnda, kayann zerinde sktrlm topraktan oluan tabanda, Ge
HeHenistik dneme ait sikkelerden bir define bulunmutur. Bu define
M.. i. yzyln doksanl yllarndan M.. 53 ylna kadar bask' tarihli /
65 gm Cistophor'den olumaktadr.
.>
anmazelliklerini tamalar,
veya
ayn yzyln
sonuna
definenin M..
. yzyrln
ikinci yarsna
ortaya koymakta-
dr.
,.-o.f
Iii
Duvarn arkasndaki
, 69
Her birinin kalnl yaklak 1,5 'ID. olan ve aa yukar 3!m. aralk
la paralel uzanan iki duvarn gney ksm, Arkaik duvarn tam zerinden
gemektedir.
Bu Klasik
mekana
duvar cephesinden olumutur. Bu cepheler ok byk olmayan ilenmi bloklardan yaplmtr. Kuzey duvarnda bulunan,
kaln olmayan esas duvara dik, ksa bir duvarn 'balangc eskiden 'burada bir kapnn var olduu izlenimini vermektedir. Aralarnda rampa ek
linde yolu andran kk talardan yaplm dolgu bulunan ve yaklak
3 m. aralkl paralel, bat ynnde yamaca doru ykselen her iki duvarn
genel durumu, bir kap tesisini andrmaktadr.
ynlendirilmi birer
Nisbi zaman
sralamasndan baka,
p ta
70
Alan
Aratnnalan ve
Sondajlar
ve Arkeolojlk
almalar
Restorasyon
AIt
almalan
yap tonozlarnda
emniyeti
salama
almalarna devam
bloklarndan
odalarn
arka
duvar
71
1987
PERGAMON - STADTGRABUNG
BYZANTI NISCHEBEBAUUNG
~
C:J
..
antik
sptbyzantinlsch
JC
Trffnung
:s:
Trffnung zugQsetzt
Sttzmauer
Pf\asl.r
Feuerstelle
Grabungsgrenze
GEl. THELE
Resim
72
1-
15
Pithos
Zisteroe
Rohrteitung
fE3
+-
G'ab
Beslaltung
15 m
10
04060
90
\,,
80
80
PERGAMON - STADTGRABUNG
HELLENISTlSCHE
IIJ.IIIIIJ
HERA HEILIGTUM
frhe Phase ii
IILIIIIII
Houplphose
::e
Trffnung
Pithos
Sttzmauer
Kanal
Felskant.
::m:::
Pflaster
.Grabungsgren.ze
4050
\2
Resim
'GEl. BOHNERT
2 -
frhe Phase i
mm
1987
BEBAUUNG
Zisterne
Peristasis
Rohrleitung
10
'r
73
RMISCHE BEBAUUNO
HERA
HEILIGTUM
70
ILImI
hel i
Irh. Pha.e
Hauptpha..
<ll
sptrmisch
Maucrn,rdm. wiederverwClndt
_
C=J
] C
Trtfnung
::rs:::
Fels kant
iiLi
Mosaik
3:3.
Kanal
[El
Orab
Ptla.ter
O
GEl. WULF
Resim
74
3 -
Roma
Pltha.
Rahrleitung
Orabungsgrnze
4050
.tern.
FeucJrstello
LO
15m
<
u1
I."
.:,'
:::'.....
'0790"
.H."H
.... H
BEREICH
_._.-
':';::';i
Weg
Fels
Grobungsgrenze
l2<z3
c=
~.J
Phose III
frhhellenistisch
12221
i
il
Phose
Phose
rsss
15m
10
VORHELLENISTISCHE MAUERN
SDLICHER
PERGAMON- STADTGRABUNG
4 GEZ.BOHNERT
H"H
r'-<U-L'L'.(/<:/.4
20257
... :, .. -
1\\
, , ' H '
:1 ~r'Y
~~06.76
~~
~ .-.P"~~
~//.@~/;'r~
~?'7;1'07/-7~?dl~
Ii
3
2_
208.57
:":: . }~~y . .
'.
"
4050
IHERA HEILlGTUMI
Resim : 4 -
7r
7
J,,::[//
......:.. :"
:~""~ . 211.29~~
.......-, J,.
AAI~/\t\\
gO
1987
00
gO
Beslm : 5 -
Kaz a~annd~ki
Bizans
yaplarnn,
kuzeydoudan
gene~ grn
Resim : 6 -
76
at
Resim : 7 -
77
Resim : 8 -
Resim : 9 -
78
Hellenistik ve Roma a evi. Sikkelerden oluan derine, soldaki duvarn ortasnn hemen
nnde bulunmutur.
(Hellenstlsch - rmisches Haus. Unmittelbar
vor der Mitte der Mauer links wurde der
Mnzschatz gefunden)
\c
-.,J
Resim : 10 -
grn
Alan
ter.as
Resim
Resim
12 -
11 -
Arkalk
keramik paras
lArchaische Keramik)
Beslm
80
13 -
Tapnak
81
5)
Enstits,
Sraselviler
No : 123,
Taksim/STANBUL.
83
mutlich schon der frhen tnkschen Zeit von Pergamon angehren (ca.
14. Jh.). Konzentriert warer diese Funde in der Oberflache des Gebietes
4060/2.
Mittelalterliche Graber (Abb. 6)
Im Grabungsgebiet 1987 lagen besorders zahlreich spatest- byzantinische Graber (insgesarnt 26), die alle der Zeit angehren, als die
Siedlung schor aufgegeben war, vermutlich dem 14.-15. Jh. Die Graber
waren in die oberster Erdschichten eingetieft und berschritten z. T.
die byzantirischen Hausmauern.
Antike Bebauung (Abb. 2, 3, 7)
.
stlich der Gasse wurde im Bereich 4060/4 b-d und Sc, der 1986
nicht abgeschlossen werden komte, bis auf den Felsen ausgegraben.
In (4060/14d) war schon 198'6 cin groBer rmischer Backofen
ausgegraben worden (F im Plan). Westlich der langgestreckten Backstube konnte jetzt auch der Vorraum (Niv. 212.20) freigelegt werden.
Die Gesamtanlage, mit Eingang von der Gasse aus, bestatigt die Vermmmg, daeich hier eine gewerbliche Backerei befand, Weitere charakteristische Funde wurden nicht gemacht.
r
2. Restgrabungen im Peristylhaus westlich der Gasse
Das hellenistisch - rmische Haus westlich der Gasse war 1986
nicht vollstandig ausgegraben worderi. Durchdie ganzliche Freilegung in
allen Bereichen ergabersich reue Erkenntnisse fr die GrundriBgestaltung. Wichtig war datierende Keramik aus der Zisterne im Hof. Der
Sd- und Westbereich des Hauses konnten nicht befriedigend geklart
werden, weil dort die byzantinische Zerstrung zu tiefgreifend gewesen
war. Dafr entschadigt allerdings ein einmaliger Fund: unmittelbar
westlich der Trennmauer zwischen den beiden Nordraumen des Hauses
(Niv, 211.80 und 212.32 Abb . .8) wurde im FuBboden aus gestampfter
Erde, direkt ber dernFels ein spathellenistischer Mnzschatz gemnden
(Abb, 9). Der Hort besteht aus 65 Srlberv Cistophoren der Pragezeit >90
er Jahre des . Jh. v. Chr. bis 53 v. Chr. <. Sie waren in einem ehemals
zweihenkligen Krug aus grauem, hartgebranntem Ton, der mit einem in
die Mndung gesetzten kleinen Schalchen verschlcsser war, vergraben
worden. Das Schalchen besteht aus weich gebranntem grauem Ton mit
dunkelgrauem berzug. Die Innenseite dst miteiner Applik in Form eines
Hahnes geschmckt. Von Form und Oualitat her passen belde G~faJ3e
etwa zur Datierung der Mrzen. Die Gefae werden in der zweiten Halfte
des . J/h. v. Chr, entstarden seir, Da die Mnzen ZU!Il1 groen Teil Spuren
84
85
Zwar wurden bei den Grabungen in Pergarion immer wieder vereinzelt archaische Seherben gefunden, aber ihre Haufung hinter der
Mauer ist ganz einmalig und hat datierende Bedeutung,
Unser Belfund verstarkt die Arnahme, daB Pergernon schon in archaischer Zeit eine ausgedehnte Befestigungsmauer hatte, die sich weit
auerhalb der eigentlichen Burgerstreckte. Es rnssen aber noch weitere Grabungen abgewartet werden, um diese Verrnutung zu Gewi13heit
zu rnachen.
c) Mauer des frhen 3. Jb. v. Chr, [?] (Abb. 4, Phase III; Abb. 3,
frhe Phase I)
Die Mauer besteht aus ziemlich rohen Andesitquadem auf der
Sdseite (im Westen his fast 2 n hooh) und ist rnit einer breiten Pakkung aus zerschlageren Steinbrocken mittlerer .GrBe hinterfllt. Sie
bezieht eine Felsgruppe, ber die ihre Hinterpacknng hinwegfhrt, mit
ein (Niv. 208.56) und knickt dann naeh Nordosten um. Die Mauer und
ihre Hinterpackung steigen von Ost nach West kontinuierlich an, ganz
so als ob es sioh um eine Straentrasse gehandelt hiiltlte.
Einze1funde
In einer byzantinischen Hausmauer im Grabungsareal 1987 als
Baustein verwendet fand sich ein Pilasterkapitell vom > Marmorsaal<
86
des Diodoreion. Das Kapitell ist an der Oberflache durch Brand in Mitleidenschaft gezegen und stark verrieben.
Gellindeforschungen und Sondagen
1 m 100 m - Bereich nrdich und nordwestlich der lanfenden Grabungen wurden im Anschunar die Gelandeerkundungen der vergangenen zwei Kampagnen mehrere Sondagen angelegt, um den Verlauf einer
Gasse, die sich stellenweise schon im Gellinde abgezeichnet hatte, zu
verfolgen. Die Gasse hegt etwa parallel zu den schon frher in der Stadtgrabung ausgegrabenen NebenstraBen, doch ist noch zu wenig bekannt,
um einen sicheren Rckschluls auf ein regelmalsiges System sich rechtwinklig kreuzender Strafien zuzuassen.
.
Trajaneum
Ausgrabungsarbeitenund
archaologlsche Tatigkeit
Vor der geplanten Anlage eines Zugangsweges fr Touristen ber
den Westkopfbau zu den Gewlben der Trajaneums - Substruktionen
muBte das Gellinde arohaologisch sondiert wenden. Bei dieser Ereilegungsarbeiten wurden die Reste von zwei hellenistischen Raumen westlich des Gewlbes a ausgegraben, Die Raume selliefen westlich an die
Treppengasse in Gewlbe a an. Sdlichder Raumreihe scheint ebenfalls
eine Gasse verlaufen zu sein, wie man aus Resten von Pflasterung erschlieBen kann,
Unmittelbar nrdlich der Nordmauer des Westkopfbaus wurde
ein Mauerzug mit zwei Tren entdeakt, der parallel zu der weiter
sdlich liegenden > Eumenischen Burgmauer verlauft, Anscheinend
lagen unmittelbar hinter der Burgmauer kasemattenartige Raume, zu
denen auch der neuentdeckte Mauerzug gehrte.
Restaurierungsarbeiten
In den Substruktionsgewlben wurden weitere Sicherungsarbeiter
durchgefhrt. Der Zaun an der Vorderkante des Gellindes vor dem Ternpel
wurde verlangert. Das Gelande selbst wurde weiter gepflastert.
Eine letzte Schicht groler Andesitquaderr wunde auf das Ternpelpodium aufgelegt, mit seiner Verkleidung wurde begonnen. Dafr wurden Stufen und Orthostatenplatten aus Kunst-Marmor verwerdet, in die
z T. originale Marmorfragmente eingefgt sird (Abb. 14-15). Fr die
Erganzung des Tempelfrieses wurden Gipsrnodelle im Mastab 1 : 1 hergestellt, um die asthetisch beste Lsung ausprobieren zu krmen. Fr
den Aufbau der Tempelarchitektur wurden wieder zahlreiche Werkstcke
aus Kunststein vorbereitet.
Die Rckwand der hellenistischen Kammern im Norden des Heiligtums wurde mit Andesitquadern weiter aufgehht.
87
Kltr ve Turizm Bakanl Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdrl, Trk Tarih Kurumu ile stanbul niversitesi Aratrma Fonu'nun i
maddi destek ve yardmlaryla srdrlen Enez kazlar, . Temmuz -15
Austos 1987 tarihleri arasnda gerekletirildi.Bakanlmaltndaki kaz
kurulu, aada nvan ve isimleri yazl kiilerden oluturuldu. Kaz Ba
kan Vekili r. Grv. Dr. Sait Baaran, Bakanlk temsilcisi Sleyman
Eskalem, Arkeolog zdemir Korkmaz, Gken Karaglle, Ahmet Yara,
Nuriye Karayaka, Zafer Grr, Kerem Tokyay, Topograf Adnan akar.
1987 yl Enez kazlar Kale ii ve Kale
lmde toplannhr (Resim 1 - 2) .
Prof. Dr. Mif ERZEN, Moda Devriye Sok. Nil Apt. No. 17, Daire 10.
Kadky,
STANBUL.
<l)
Aratrma
Fonu'nca
desteklenInitir.
Proje
89
ramik kap paralan arasnda, dz srllar olduu gibi, zerlerinde dal, iek, hayvan, insan ve deiik betimlerin gzlemlendii paralar da vardr
(Resim : '5).
Kalenin dier kesimlerinde olduu gibi, bu amada da 2.50 m. derinlikten itibaren Roma a'na tarihlenen tabakann baladanlalm
br. 4.10 m. derinlie kadar inen bu tabakada, krmz astarl Terra cigilata ile mutfak mal keramik paralar olduka fazladr. Yine bu tabakada,
pimi topraktan retilmi heykelcik paralar, kandiller ile tekstil iinde
kullanlanaraklarve tiyatro biletleri bulunmutur (Resirn : 6, 7, '8, 9,).
Roma a tabakasnnbuluntular arasnda ince grenli beyaz mermerden
yaplm kartal 'Yer almaktadr (Resim : 10). Kartaln arkasrt ~kJ:sm, !han st taraf, sol gz ile gagas hafif krktr. Cepheden betimlenmi olan
kartal, saa bakmaktadr. Kanatlar gvdeye yapk olduundan kartaln
bir dinlenme annda olduunu gstermektedir.
4.10 m. derinlikten sonra keramik eidinin deitii gzlemlenmi
tir. Amann bu en alt katmannn Greka'na tarihlendii, buradan
ele geen buluntulardan anlalmtr. Bu katmann st ksmlar, siyah
boyal parlak Hellenistik a keramii ile daha aalarda krmz ve siyah boyal Klasik a .keramik paralar ele gemitir. Bu buluranlararasnda, krmz figr tekniinde yaplm sakall 'bir figrn ba ksm ile
siyah figr tekniiyle retilmi birok keramik paras bulunmaktadr
(Resim: ll). Bunlarn dnda yine bu tabakada, zerlerinde bitki ve hayvan motiflerinin betimlendiiarkkarl keramik paralar ile Arkaik a'a
tarihlenen .keramikler gzlemlenmitir (Resim: 12). Bu tabakann en alt
ksmnda gri renkli yerli Trak keramiinin ortaya kmasyla, kalenin dier yerlerinde olduu gibi, bu kesimde de en eski yerlemenin Traklara
ait olduu anlalmitr.
B. Kale
D almalar :
ynlerde
13).
Kuzeydeki i lJ.1!o. 'lu amann dou tarafnda, mevcut yzeyden yakla100 m. derinlikte 3 x 4 m. boyutlarnda bir platform ve Ibunun ortasn
da Antik a'da soyulduu anlalan bir mezar ortaya kartld. Kuzeygney ynnde yaplm olan mezarn boyutlar O~80x2.00m. derinlii
ise O,90m. dir. iMezann ii sval IdIlUp beyaz badanaldr (Resim : 14-1S).
k
90
aada
ynleri
remit kapak ile rtLmoor (Resim: 19). Dierlerine gre dsha fakir olduklar anlalan bu tip mezarlarn bazlarnda, mezar hediyesi olarak kcramik kaplar, kandiller '(Resim: 20) ve krk durumda birka cam ie
bulunmtur.
91
yl atmz
alan ile bu
ylki
II
II no'lu amann batya doru geniletilmesi ve derinletirtlme almalan srasnda, seviyelerini kesin olarak saptyamadmz pimi
toprak heykelcikler ile kandillere rastlanmtr. Bu kesimin derinletiril
mesiyle dier lahitlerden farkl dorultuda (dou-bat) yaplm semer- .
damkapakl bir :la!hit ortaya kartld. 3 ro'lu Iahit 'Olarak tanmladmz
bu la!hitin boyutlan 0.15 x 2.30 m. dir (Resim: 24). Lahit iinden l
hediyesi olarak, pimi topraktan yaplm ikisi tek kulplu,biri kulpsuz
olmak zere adet kap (Resim: 2'5) ile 17 adet pimi toprak heykel92
kuzey ynnde
Kralkz
Mevkiindeki
alma'lar
kartlamamtr.
93
kayaya oyulmu olan 'bu mezarn, 0.82 x 2.10 m. boyutlarnda, . m. derinliinde dromusu 'bulunmaktadr (Resim: 33). Mezarn ii 'bo olup,
dromosuna yakn bir yerde, Ge Roma a'na tarihlenen bir amfora bulunmutur .
. 3. Eski Harmanlk Yolu (imdiki Deniz Yolu) Sondaj almalar
Antik Enez kentinin yerleim alann saptyabilmek amacyla yapt
mz sondaj almalarnda nemli sonular elde edilmtir. Kraxz
mevkiinin batsna rastlyan bu alann, nekropol sahas olduu anlal
mtr. 5 ayr sondajn yapld bu alanda, bir lahit ile iki adet toprak
gmye rastland. Lanit 90 x 2.50 m. boyutlarnda, zerinde semerdam biimli drt kapak ta yer almtr. Lahitten henhangi bir buluntu ele gememitir
Alan almalan
94
EHE
Resim
(AIIOl) _
1-
......,- .
plan
95
Resim: 2 -
Kralkz
...
.
...
: 1I!1O
Resim: 3 -
96
D ACMASI
Klale'deki D
amas
grn
Resim : 4 -
amas, Osmanl a
buluntular
Resim : 5 -
keramik
Un - situ)
amas, Ortaa
tularndan bir
Besim : 6 -
keramik bulungrup
97
Resim : 7 -
Resim : 8 -
Resim : 9 -
98
D amas pini
toprak heykelcik
ba (Roma a)
amas,
a)
Resim : 10 -
am~
s,mer
Resim: 12 D
parailar
99
'a
e::s
::s'"'
"Q
....'"'
<l
CIL
:0
bD
...
~
8-o
';
'"'
,;::
<l
...
M
.CIL
100
Resim: 14 -
Nekropolden bir
grn
Resim: 15 Sval
grn
101
Resim : 17 -
Sa
Inesi (gm)
Resim : 18 -
Beslm. 19 -
102
Mermer stel
Kiremit
kapakl
mezar
Resim : 20 -
Kiremit
hediyesi
kapakl baka
bir
Resim : 21 -
mezar
Mezar
ve
arrt
paras
103
Resim : 23 -
Mask,
pini
toprak
Resim: 24 3 ile 4
Resim: 25 lahitten
linsitu durumda)
3 nolu
1041
bulunttar
Resim: 26 -
Resim : 27 -
Resim : 28 -
Bir
figrinin
arka-
dan
grnt1
Pi.mi
toprak
fi;iirinler
Resim : 29 -
Ayn
kalp'
rn
nc tip
fig.rin
105
Resim : 30 . -
ResIm : 32 -
106
Pimi
Resim : 31 -
Yeil
topraktan
renk
birie
ie
4 nolu Ilahit
cam
Resim: 33 -
Kralkz
mevldi
bats drom(lSlu
kaya
mezar
Resim : 34 -
Resim : 35 -
107
LE ROY*
CU
Prof. Dr. Christian LE ROY, 45, Rue D'uln 75230 Paris Cedex 05 -. FRANSA.
La mission comprenait en 1987 : Christian LE ROY, professeur a rUniversite de Paris i; Jea.n-Pierre SODINI, professeur arUniversite de Paris i; Etik
HANSEN, arcbltecte, professeur a rAcademie des Beaux-Arts de Copenhague
(Daremerk); Jean-Maa:.DUPAGE,." restaurateur; 'Mart~Patrici8;RA
YNAUD
desalnatrice (Centre National de la Recherehe Scientifique); M&rlon HAYES,
etudiante en restauration l. rUniversite de Paris I. La Direction generale
des Antiquites et Musees avait delegue M. Suat KONGAZ, du Musee
arch60logique d'Ista.n;bul, et M. Hseyin TEOMAN, du Musee arch6010gique
d'lzmir.
109
L'enlevement desblocstombes a permis d'atteindre pour la premiere foisIes angles Nord-Est et Nord-Ouest du stylobate. Au Nord-Est, un
sondage amontre que le rocher avait ete entaillepour recevoir directement le grandbloc d'angle de l'euthynteria (2,80x 1,10x0,40 m). il est
asstire que la construction du temple a precisement oommence par cet
angle Nord-Est.
Une inscription honorifique d'epoque imperiale a d'autre part ete
deoouverte remployee dans un cmr de l'atriumde l'atrlum de l'eglise
paleochretienne du Letoon, dont Iesphies d"hiveravaien:t fart tomher
les superstructures.
110
Jrgen BORCHHARDT
Die Kampagne dauerte vom 15. August bis zum 7. Oktober, Teilnehmer waren: die Bauforseher Dipl. -Ing. K Sehulz und Dr. G. Stanzl,
P. Knoblauch, der Epigraphiker Prof. Dr. W. Wrrle, der Anthropologe
und Turkologe Dr. W. Bauer, die Photographin Renate Schiele, die
Graphikerin . Borehhardt, sowie die Studenten der Archaologie F. Blakolmer, . Mader, M. Sey:er, K. Zhuber-Okrog, der Archaologe Mag. phil,
M. Marksteiner, der Byzantinist Mag. phil. Roman Jakobek, die Studenten Ahmet Ardolu, Yaar zbek und Zeynep Kuban und die Restasra
toren Victor Freiberger und Mustafa KulkuL.
Ein herzliches W'ort des Dankes gilt dem Regierungsvertreter Herrn
Kudret Alta. Fr die IgoBZig1igeFinanzierongder Kampagne danke iclh
dem Fonds zur Frderung der wissenschaftlichen Forschung, Wien. Fr
vielfaltige Hilfe habe ich dem Kaymakam von Finike, Herrn Aziz Inci,
dem Stadtdirektor '\I'On Firike Herrn Erol ncolu sowie dem Stadtdirektor von Turunova, Herrn Naci Tekin zu danken. Besonderen Dank
sehulde ich den Herren Kayhan Drtlk. .Selaattin Kor und Edip gr
vom Museum in Antalya beim Einsatz des Krans und bei den Abschlufiarbeiten an der Wiedera4fstellung des nrdlichen Mittelakroters vom
Heroon von Limyra im Museum von Antalya. Diese Kampagne hatte
niclht stattflnden krmen ohne das Vertstandnis und die Untersttzung
und dieZusammenarbeit zwischen den verschiedensten Institutionen
sterreichs und der Trkei. Mein Dank gilt dem Minister fr Kultur
und Tourismus Herrn A. M. Ylmaz, dem Botschafter Herrn Dr. K. R.
Ziegler, dem Kulturattache Herrn Dr. A. Karabaczek, dem Kulturattache
Herrn Necil Nedimolu. dem Botschaftsrat Herrn Trkekul Kurttekin
sowie dem Generaldirektor des Antiken und Museum Herrn Dr. Nurettin
Yardrnc und dem Reehtsanwalt Herm Ahmet Hamdi Sayar.
(*)
Prof.
Universtat
111
113
steinmaur (M 113) war, wie eine seiohte Baugrube erkennen lie, in den
Lehm eingetieft worden. Eine Linse mit Kalksteinsplitt und viel Keramik. trennte die lehmige von einer tieferliegenden lehmig-humosen
Schicht. Diese lag auf einem Band Kieselerde und Sand das his krapp
an Mauer 5 reichte, auf, wahrend hher gelegene Schichten.im sdlichen
Bereich abgegraben worden waren. Die Keramik aus den Sehichten
oberhalb der Kieselerde enthielt rotfigurige Scherben und zahlreiches
epichorisches Material mit Pinselstrichornamentik. Eine genaue Untersuchung des Konvoluts, die feststellen knnte ob Jngeres dem Klassischer beigernengt ist, 'stdht roch aus.
Nrdlich von Mauer 5 wurde au:f etwa 2,5' m. Lange tiefer gegangen.
Das Kieselerdeband verlief bisknapp an Mauer 5, war jedoch vol" dieser
durch die rezente Terrassierung gestrt. Es handelt sich um ein etwa
10 Zentimeter starkes Stratm aus Kieselerde, Splitt und Sand, welcher
ortsfremd und daher kein lokales Erosionsmaterial ist. Es liegt auf
Joekerem humesen Fllmaterial mit vielen Steiren, in dem zahlreidhe
Keramik anfie1. Darunter war auch Schwarzfirniswaredes 4. Jhs. Unter
der Fllsehicht lag ein Mauereck (M 6) aus mittelformatigen Bruchsteinen ohne Mrtelbindung, das in einer Schar erhalten . ist. Es liegt
ber einem Band Kieselerde, das beim Bau von Ms gestrt worderi war.
Etwas tiefer fielen lehmiges Material und Bruchsteinmauerchen an.
Mauer 7 verlauft etwa naralell zum Profil und wurde nur in einer Sehale
erfasst. Sie wird von Ms berlagert und ist bis zu drei Scharen hoch
erhalten. Mauer 8. eine ost-west streichende, 50 Zentimeter breite Mauer
aus kleinen Bruchsteinen mit Lehmverbund ist an M7 angesetzt. Der
Lehm wurde an der Grabungsunterkante dunkler. Bei der Keramik dieser unteren Schichten konnten Teile jonischer Schalen des 6 Jhs. v. Chr,
sowie _geometrisierende archaische Ware beobaohtet werden.
Sdlich Mauer 5 wurde bis auf das Niveau eines stark beschadigten
Ziegelbodens gegraben, wobei hauptsachlich rezente Aufsehttung
abgetragen wurde. Eine ost-west streichende Mrtelbruchsteinmauer
(M 9), die auf einer alteren Quadermauer (M 1) aufsitzt, ist mit der
im reehten W'inkel angesetzten Mauer 10 im Verbund und scheint der
nrdliche Abschluss eines spatantiken Gebaudes, das unterhalb der Gelandestufe lag, gewesen zu sein, Die aus grossen, exakt verfugten Quadern
versetzte Mauer 11 fallt durch die Oualitat der Steinmetzarbeit aus dem
Rabmen des blichen, Da .die Grabung .nichtunters:patantikeSchiehten
gelangt ist, IIDuB eine Datierung urtsicher bleiben, vorrmische zelt ist
jedoch wahrscheinlich.
Bei Mauer 5 handelt es sioh um eine ost-west streiehende Steinsetz
ung, deren Verlauf im Bereich SO 9 durch eine Grube gestrt wurde.
115
Ihre Stiirke variiert zwischen 1.40 und 1.70 Meter. Die sdliche Sehalung
besteht aus sehr grossen polygonalen Blcken, die ohne genaue Ver.
fugung in einer Flucht versetzt sind. Im Gegensatz dazu bildet die nrdliche Schale keine klare Linie und besteht unhomogenem Steinmaterial.
Ihre Unterkante liegt bei -6.70 wahrend im Sdenbei -7.30 Meter der
MauerfuB niclt erreicht worden war. An der Nordseite ist die Mauer in
eine archaische Schichtung eingetieft und darber aufgeschttet worden.
Die Keramik aus der 'Schttung weist in das 4 Jh. v, Chr. Es scheint
sich um eine Terrassierungsmauer aus klassischer Zeit zu handeln, die
die bestehende Gelandestufe architektonisch gestaltet haben drfte.
Die Mauern 6, 7 und 8 gehren in archaische und klassische Zeit,
womiterstmals in Limyra Siedlungshorizonte, die alter als das 4. Jh. v.
Chr. sind, nachgewiesen werden konnten. Die Stratigraphie knnte es
erlauben, in den nachsten Kampagnen einer Chronologie der epichorlschen Keramik naher zu kommen.
116
Kaz Sonular
Toplan-
117
Das Ziel der Grabung war es 1.) den an dieser Stelle befindlichen
Treppenverlauf zu verfolgen und freizulegen, um dadurch Aufschlsse
ber die Situation zwischen den Hausern zu gewinnen, 2.) zu erfahren,
ob zwischen Wohnanlage A, bzw. C und dem neu erforschten Terrain
Parallelen bestehen, die im Sinne des Denkmodells von 1984 ausgewertet
werden knnten, 3.) Reste einer Stralse zu finden, und4.) weitere Erkenntnisse zu einem Kanalsystem zu gewinnen,
Befundbeschreibung der Arbeitsflachen :
Flaohe r.;4,3x5 m.
Im nrdlichenBereieh dieser Flache befindet sieh eine Ecke im Felsen (Winkel ca. l()(t) bei der es sieh um eine Haus - bzw. Raumecke handelt. Die Wande sind geglattet z. T. aber stark verwittert, Auf der nrdlichen Abschluwand liegt ein Auflager mit einer durchschnittlichen Breite
von 21 cm. Es reieht im Osten ca. 25 cm. ber das Eck hinaus, im Westen
berschreitet es die Sondagengrenze; das westliehe Ende ist unter dem
natrliehen Bewuchs nieht mehr zu sehen. Knapp sdlich dieser Wand ist
isteme Grube (62x:57 'cm). ungefahr 25 om in den Felsen geschlagen,
Am Ostrand der Sondage befinden sieh mehrere horizontale Glattungen im Stein. Bei diesen handelt es sieh mit aller Voraussieht um Auflager, wah:rscheinlich fr aufgehendes Mauerwerk.
Aus Flache r. gibt es kaum Funde, nur wenig Gebrauchskeramik und
Ziegelfragmente, die aus dem Erosionsmaterial stammen,
Flache B; 3x5 m.
In dieser Flache reieht (wie in Flache ec) das Erosionsmaterial, das
aus rotbrauner Erde, mit vielen Kalksplittern durchsetzt besteht, bis auf
den natrliehen Felsboden.
Es fanden sich auer einem Auflager an der Ostgrenzeder Sondage
nirgends Spuren knstlicher Bearbeitung des Gesteins.
Funde sind ebenfalls sparIich, wie in Flache o: kamen nur wenige
Keramik -und Ziegel - fragmente zutage.
.
Flache y; 6,lx5 m.
Ein grofser Bereich dieser Flache wird von einem Raum eingenommen. Die N/O Ecke dieses Raums liegt ca. 1,8 m. von der stlichen Sondagengrenze und ca. 1,5 m. von der nrdlichen Grenze! Die Nordwand
reieht im Westen ber den Arbeitsbereich hinaus, die maximale Hhe
betragt 1,75 m. ber der Wand liegt ein Auflager,dessen Tiefe 0,75 m.
118
miBt. Die Breite Iief sich nicht feststellen, zumal das Auflager ebenfalls
die westliche Sondagengrenze berschreitet.
Die Nordwand ist sorgfaltig mit dem Spitzeisen geglattet, Sprnge
und Unebenheiten im Fels sind mit Mrtelputz und kleinen Ziegeln ausgeglichen, wovon noch beachtliche Reste in situ sind. Die Ostwand HiBt
sich als so1che 3,5 m. von der N/O Ecke verfolgen. Danach erreicht der
steil abfallende Felsen, der teilweise die Raurnwand bildete, das Fubodenniveau. Auf diesem Felsen befinden sich mehrere geglattete Flachen,
die allem Anschein nach als Auflager fr aufgehendes Mauerwerk dienten.
Der FuBboden besteht ebenfalls aus mit dem Spitzeisen geglattetem
Felsen. Vom Estrich, der als FuBbodenbelag anzunehrlen ist, haben sich
keine Reste erhalten. Der sdliche Bereich des Bodens ist gebrochen und
die Oberflache durch Erosion abgerutscht. Dadurch ist das sdliche
Raumende nicht mehr auszumachen.
Direkt an der Ostwand befindet sich ein Pfostenloch von 30x30x
1,5 cm. Es ist ca. 2,6 m. von der Nordwand entfernt.
Funde aus Flachc 'Y :
Ein Altar aus Kalkstein [r die Artemis Pergaia. Der Altar, der aus
einem Stein gearbeitet ist, besteht aus einem quaderfrmigen Mittelteil,
oben und unten von je einer Profilleiste eingefafst, sowie aus einem etwas
breiteren Sockel und einem ebenfalIs etwas breiteren KopfteiL. An Ober
und Unterseite befinden sich zwei kreisrunde Vertiefungen. Der Mittelteil
tragt die Irschrirt APTEMlaI 'Jt:EPrAIA, durch die wir die Bestirnrnung
des Gegenstandes erfahren. Hhe; 18,4 cm., Breite und Tiefe : 8,6 cm.,
(Schaft: 6,8 cm.) Die Datierung ist noch sehr ungewifs, laut M. Wrrle
krmen auch durch die Inschrift keine naheren Schlsse gezogen werden.
Vielleicht erhalten wir jedoch einen Hinweis aus der politischen Situation. Im Jahr 43 n. Chr. werden die Provinzen Lykien und Pamphylien
(also jene Provinz, in der die Stadt Perge Iiegt) zu einer Doppelprovinz
zusammengeschlosser.Einen Kult fr die Artemis aus Perge mub es natrlich nicht erst nach diesem Zusammenschluf gegeben haben, zumal
sich Religion nicht an politische Grenzen halt, es ware aber mglich, daf
durch dieses Ereignis die pergaische Artemis in Lykien popularerund in
privaten Kulten verehrt wurde.
Weiters kamen einige Bronzemnzen zutage, deren Durchmesser
zwischen 1,0 und 1,5 cm. betragt. Auf einer dieser Mnzen ist auf der
Vorderseite ein Triskeles und auf dem Revers ein Pankopf zu identifizieren (vgl. SNG Aulock Nr. 4257). Bei dieser Mnze handelt es sich um
eine Pragung unter Knig Perikles.
119
Flache
o:
4,5 x 5 m.
o:
Breite der Kultterrasse in der sogenannten Wohnanlage A (ca. acht Meter) ab,kann man kleinere Wohneinheiten mit einer N - S Erstreckung
von zwlf Meter nicht ausschlieBen. Fr eine genaue Bestimmung der
Funktion der Kultterrasse wissen wir leider noch zu wenig ber Riten und
Brauche der Lykier in der Ausbung ihrer Religion. Es ist aber nicht von
vornherein auszuschlieBen, daf die Terrasse fr eine grfsere Anzahl von
Hausern als Versammlungsplatz diente, was bei einer Grfse von ca. 80
m denkbar ware.
Sollte sdliah des Raurnes in Flache y eine Stra.Be in O - W Richtung verlaufen, mte das Pfostenloch im Beden die Sdgrenze des Raumes markieren, d. h. seine N - S Erstreckung ware ca. 2,5 m. Diese
Kammer weist die gleiche Bearbeitung auf, wie das sogenannte Andron
in Wohnanlage A. (Abb.: 6). Es liegt auch, geht man vom Denkmodell
mit planmallig angelegten Wohneinheiten aus, an der entsprechenden
Stelle im sdstlichsten Teil derselben. Die Breite des Raumes (O - W
Richtung) ist vorlaufig nicht bekannt, sie reiclt im Westen ber die Sondagengrenze hinaus. Betrachtet man ardere reprasentative Raume, so
betragt deren Breite 4,5 und 5 m. (die des sogenannten Androns 4,9 m.).
Die N - S Erstreckung des Androns betragt mindestens vier Meter.
Sie kann nicht weiter verfolgt werden, zumal an dieser Stelle die Felsformation abbricht. Die stliche Felswand enseres Raumes laBt sich 3,5
m. verfolgen, bevor sie das FuBbodenniveau erreicht. Die gleichmafiige
Glattung des Bodens erstreckt sich 3,7 m. Ich halte es daher fr wahrscheinlicher, daf der Raum weiter rach Sden gereicht hat, nicht zuletzt,
da auch der Boden ber alle 3,7 rn., die erhaltensind exakt gleiohe Bearbeitung und gleiches Niveau aufweist.
Klarheit ber das Problem, ob sich an dieser Stelle eine StraBe befunden hat oder nicht, werden vorraussichtlich die Arbeiten in dernachsten Kampagne bringen.
In dieser Kampagne konnte aufgrund des Fundmaterials zum ersten
Mal eine Besiedlung der Hauser in rmischer Zeit nachgewiesen werden.
Keramikfunde bezeugen eine Besiedlung zumindest bis ins 2. Jh. n. Chr.
122
Unter der Assistenz von Herm Yaar zbek fhrte Herr DipI. - Ing.
Paul Knoblauch eine Vermessung in der Hangstadt durch. Die erste PlanAufnahme von W. W. Wurster galt der Erfassung der noch aufrechtstehenden Ruinen im Areal der antiken Stadt , die zweite Aufnahme durch
J. Ganzert beschrankte sich lediglich auf die Ost-und Weststadt innerhalb der spatantiken byzantinischen Standtmauem 2.
Begehungender letzten Jahre hatten gelehrt, daBam Hang zwischen den Wohnanlagen A und B und der modemen Stralse sdlich vom
Theater auch ohne Grabung Spuren einer Wohnbesiedlung feststellbar
sind. Da die Ergebnisse der Hanggrabung 1984 auf ein hippodamisches
System schlieJ3en lassen 3, versprach sich die Grabungsletung von der
Vermessung zusatzlich Aufschlsse.
Die Ergebnisse werden im .nachsten Berieht von Herrn Dipl. - Ing.
P. Knoblauch mit einem Plan vorgelegt werden.
m
(2)
(3)
123
Dieses Projekt hat eine planmafdge Ausgrabung in einer der Nekropolen im Bereich von Limyra zum Ziel und sol1 sich ber mehrere Kampagnen erstrecken. Ausgesucht wurde hierfr die Nekropole VI, die sich
ca. 4,5 km. stlich des Theaters an der StraBe von Turunova nach Kumluca ari einem Auslaufer des Toak Da erstreckt. Bei einer surveyartigen Aufnahme im Jahre 1980 zahlte K. J. Schulz 113 Graber ', die sich
nrdlich der modernen Strae ber eine Flache von etwa 200 x 60 m.
hinziehen und durch die Erosion heute mehr oder weniger verschttet
sind.
Zu Beginn der Kampagne wurde ste11enweise eine Sauberung des
von Ger11, Gestrauch und M11 vorgenommen. Wenige Jahre
aIte politische Aurfschriften auf manchen Grabern und deren bertnchungen konnten im Laufe der Kampagne vom Restaurator der Grabung
grBtenteils entfernt werden.
Gelardes
(2)
125
Grab 2
Die Fassade von Grab 2 (Abb.: 11) erhebt sich ber einem Sockel
von 0,35 m. Hhe. Ungewhnlich ist, da-B man fr die beiden hervorstehenden Trager des unteren Schwellbalkens eigene Sockel stehenliels. Die
zweiteilige Fassade zeigt die fr lykische Felsgraber typischen Merkmale :
oberer und unterer Schwellbalken in einem Winkel von 90 Grad zueinan'der, die senkrechten Kanthlzer, je drei herausragende Hlzer der Seitenwande und ein jeweils das mitdere Holz kreuzender horizontaler Balken
seitlich wegstehend. Die Verlangerung des unteren Schwellbalkerssetzt
sich ber das linke aufgebogene Ende hinaus als gespitzt zugehauener
Sockel ohne klar erkennbare Funktion fort.
Die Trffnung auf der rechten und die Rahmenfllung auf der
linken Seite sind von je einer eigenen sowie einer gemeinsamen Rahmung
eingefallt. Als Besonderheit kann im oberen Bereich der Mittelsttze des
beide Halften verbindenden Rahmens eine 0,55 m. hohe ebenfalls aus
dem Felsen gemeilielte Grabstele angesehen werden. Sie ist oben und unten doppelt gerahmt und wird von einem Giebel mit angedeuteten Firstund Seitenakroteren bekrnt. Wir haben uns sicherlich eine aufgemalte
Inschrift vorzustellen, von der jedoeh keine Spuren rnehr sichtbar sird.
Sehr aufschlulsreich .ist die symmetrische Gestaltung der Rahmenfllung lirks der zentralen Sttze. Mit je zwei senkrechten und waag
rechten Rahmenhlzern sowie einem verstarkenden horizontalen Holz in
der Mitte krmen wir darin die Nachahmung einer zweiflgeligen Holztr erkennen.
ber dem oberen Schwellbalken mit seinen ursprnglich vier Bolzen springt eine Reihe eckiger Dachbalken nach vor. Eingefalzt sind sie
in den Schwellbalken, undeine darberliegende Bohle schlielst die Kanthlzer von oben ein. Darber folgen drei Fascien, bevor der Felsen 0,42
m. nach hinten springt, eine ca. 0,17 m. breite, seichte Rinne bildet und
wieder vertikal aufsteigt. Da ber dem dreiteiligen, abgestuften Architrav kein weiteres Bauglied mehr zu erwarten ist, krmen wir die se oberste Felseinarbeitung nur schwerals Auflager fr einen gesondert gearbeiteten Block deuten, sondem vielleicht eher als regelmalsigen oberen
Abschluf der Fassade.
Das Innere von Grab 2 milst etwa 2,20 m. im Quadrat und st wie
blich leicht zur Mitte der Fassade gedreht, d. h. in unserem Fall nach
iinks. Drei Klinen laufen U-frmig der Wand entlang. In die W-Wand des
Raumes ist eine Nische mit etwa den Mafsen einer Kline auf hherem
Niveau eingearbeitet. Am eingetieften Boden, der mit Sohutt aufgefllt
126
Von dieser Nische aus wurde das Regenwasser der Grabfassade entlang .geleitet, bis es ein ca. 12, m. breiter Kanal nach Sden weiterfhrte.
der sich bald gabelt. Sein westlicher Zweig fhrt geradeaus zu Grab 1
weiter, wahrend der stliche zur Fassade von Grab 3 lauft und dadurch
die sdliche Begrenzung der Terrasse vor Grab 2 bildet. Westlich dieses
komplizierten Kanalsystems wurde der anstehende Felsen als Steinbruch
benutzt. Ein stellenweise grob gespitzter, z. T. mit Zahneisen bearbeiteter Quader mit unregelmalsigen Maen ist fast fertig gearbeitet, mit
einer Seite jedoch noch im Felsstock verarkert. Auch andere Bearbeitungsspuren des Felsens bezeuger, daf an dieser Stelle Blcke gebrochen' wurden.
Grab 3
Der Erhaltungszustand von Grab 3 ist verhaltnismafiig schlecht
(Abb.: 9, 10). Das ist umso bedauerlicher, als der Grabbau kein reines
127
unter dem heutigen StraBenniveau kann die Vorterrasse von Grab 2 vermutet werden, das aufgrund dieses Umstandes nicht naher erschlossen
wurde.
Die Sondage in Nekropole V
Atf nochtieferem Niveau als Grab 1 gelegen hat man sich Grab 12
mit der Inschrift TAM i Nr. 130 und Grab 11 vorzustellen, die beide
heute bis zur Dachkonstruktion verschttet sind und bereits auf der
stlich anschliefendenSondagerrtrasse liegen (siehe Abb.: 12). Die Felsoberflache, die sich von den Gdibem 12 und 11 ber das Sarkophaggrab
13 his zur Terrassierung vor den Gdibem 5, 112 und 6 erstreckt, weist
nur selten unbearbeitete Partien auf. An mindestens vier Stellen ist Steinbruchtatigkeit noch eindeutig festzustellen. So sind in einer zunachst
unmotiviert erscheinenden Grube direkt ber Grab 12 die Bohrkanale
eines ca. 2,lOx 1,45 m. messenden Blockes zu erkennen. Knapp daneben
wurde ein Onader mit ahnlichen MaBen aus dem anstehenden Felsen
gehauen. Besonders deutIich sind stehengelassene Bobrkanale ber Grab
11 festzustellen. Die Abarbeitung dieses Blockes wurde u. a, dazu benutzt,
um fr das Sarkophaggrab 13 eire sdstlich vorgelagerte, grob gespitzte
Wand zu schaffen.
Nordstlich hinter Grab 11 zeieht sich eine stark verzweigte Felsspalte bis an den linken Fassadenrand von Grab 5, die sich stlich von
Grab 13 gabeIt und die Felsterrasse mit Grab 5 und 112 von der stIich
, gelegenen Vorterrasse von Grab 6 trennt. Par~llel laufende Bohrkanale,
die von Felsabarbeitungen stammen, lassen sich auch jenseits der FelsspaIte stlich von Grab 13 erkennen. Etwas nrdIioh dieser Bearbeitungsspuren wird ein im Felsen stehengelassener Ouaderblock V-frmig von
zwei 15 bis 26 cm. breiten AbfluBrinnen teilweise umschlossen - ganz
ahnlich wie beim Kanalsystem vor Grab 2. Diese beiden Rinnen dienten
wahrscheinIich zur Ableitung des Regenwassers der darberliegenden
Terrassierung vor Grab 6 und deren Auslaufer, soweit dieses nicht schon
, vorher in den Felsffnungen versickert ist.
Dieser ganze nach und nach gewachsene Komplex wird im Osten
durch eine annahernd N-S-verlaufende Reihe von anstehenden Felsen
begrenzt. Der Weg zu den Terrassen von Grab 5, 112 und 6 hinauf verIief
offenbar ber die unregelmaflige Felsoberflache und FelsspaIten hinweg.
In Frage kame vielleicht auch ein Zugang westlich von Grab 13, doch
auch dort waren FelsspaIten zu berwinden. Offene, ungeschtzte Kanalsysteme und zum Versickem des Wassers bestimmte FelsspaIten
weisen darauf hin, da-K wir in diesem Teil der Nekropole V zur Zeit ihrer
Benutzung nach dem ursprnglichen Konzept keine Vegetation anneh-
129
men drfen, die eine solche Vewendung der Felsoberflache nicht zulieBe. Ob die Steinbruchtatigkeit gleichzeitig mit der sepulkralen Verwendung des Nekropolenareals oder spater anzusetzen ist, laBt sich schwer
entscheiden.
Grab 13
Das Sarkophaggrab 13 ist auf demselben Felsstock errichtet wie
die Graber 12 und II und ist von der ihm im Norden vorgelagerten Terrasse durch eine Felsspalte getrennt. Von diesem zweigliedrigen Grabmal
ist nur noch der stark beschadigte Unterbau vorhanden, dessen Innefes
in etwa 1,68 x 0,63 m. miBt. Innen - und AuBenwande sowie die den Sarkophag umgebende Felsflache sind grob gespitzt. Geglattet ist nur das
Auflager fr den Deckel, dessen innerer Teil erhht ist. Auf dem Sarkophagboden befanden sich einge Knochen und wenig Keramik.
Grab 6
Dem Grab ist eine ca. 2,3 m. tiefe Terrasse vorgelagert, die im Westen durch eine Felsspalte von der angrenzenden Terrassierung getrennt
und im Osten durch eine senkrecht abgearbeitete Felswand begrenzt wird.
Die zweiteilige Fassade (Abb. 13) weist die blichen, schon bei Grab 2
besprochenen Charakteristika auf: Hauptrahmen, bestehend aus Kant und Schwellhlzern, dazu links und rechts je drei nach vorne ragende Balkender Seitenwande und diese kreuzende, seitlich wegstehende Hlzer,
Mit der zweifachen, jeweils nach innen versetzten Rahmung sind der
Wandfllung (rechts) und der Trffnung (links) drei Konstruktionsebenen vorgelagert. ber dem oberen Schwellholz ragt eine Schicht Rundblzer hervor, die rechts und wohl auch links durch je ein Kantholz gehalten wird. Darber folgen drei Lagen von Fascien, die am rechten Rand
im Profil hervorragen. ber der Dachkonstruktion ist weit nach hinten
gesetzt der senkrechte Felsenplan gespitzt (vgl. dazu Grab 2 und 5). Auf
dem oberen Schwellbalken von Grab 6 ist die Inschrift TAM i Nr. 131 angebracht, die sich auf zwei Bestattungen in Grab 6 bezieht und von der
ein Abklatsch angefertigt wurde.
Der Innenraum besteht aus zwei Etagen U-frmig angeordneter
Felsklinen. Die mittlere Kline der oberen Etage ist, wie Abb. 13 b und d
deutlich erkennen lassen, wesentlich tiefer nach hinten in den Felsen eingetieft als ihr Pendant in der unteren Reihe. Der Lage sowie den Abmessungen nach scheinen die beiden mittleren Klinen weitgehend unabhangig voneinander gearbeitet worden zu sein, was beiden insgesamt vier
seitlichen Klinen sicherlich nicht der Fall war. Auf der rechten Kline der
oberen Etage sind vier rechteckige Felder eingearbeitet - offensichtlich
130 -
131
132
Monolithe, aufgesetzte Sarkophage mit solchen geringen GrBendimensionen - zuciner ganz anderen Gruppc zahlcn Hyposoricnsarko"Phagc und ahnlich aulwendigc Ireistehcrdc Grabhauser - sird dem Verfasser bisher nicht hekannt. Auch die rest
lichen 20 Sarkophage in Nekropole V sind, soweit heute sichtbar, im Verband mit dem Felsen.
Folgende Punkte mgen verdeutlichen, daf der aus dem Felsen
gehauene Sarkophag 112 nicht gleichzeitig mit sondem alter als seine
Ummauerung ist:
-
Die Krepismaucr strt ganz cindeutig das abgewinkelte A'bfluBsystem, ber dessen sdlichercn Kanal die Rundmauer ja gebaut
wurde. Es mug also einen frhcren Zeitpunkt gegeben haben, zu
dem der A'bflug um den Platz des Sarkophages herumfhrte und
noch nicht berbaut war. Existiertc der Sarkophag damals noch
nicht, so mflte der unbearbeitete Felsen odor ein roher Quader
dort gestanden haben.
Giebe'
Die seitlichen Bossen vermitteln den Eindruek von Oberflachlichkeit. Sie liegen asymmetrisch zueinander (vgl. Abb. 16a),
sind verschieden grof und wurden nur grob zugehauen. Ihre
From ist nicht rechtwinklig sondem ovaI.
Wie sehon zuvor erwahnt ist der Deckel an der N-Seite nur so'
ber dem Sarkophagkasten verankert, daf man ihn naeh Sden
schieben kann. Darin darf man jedoch nur eine relativ geringe
Arbeitserleichterung bei der Aufstellung sehen und keine
Vorrichtung, speziell an die Rundmauerung angepafit. Auch
ermgliehte diese Vorrichtung sicherlich nicht die Einsparung
eines Gerstszum Heben des Deekels. Diese technisehe
Raffinesse rnssen wir auch fr den ursprnglichen Sarkophagdeckel von Grab 112 annehmen, sollte es sich dabei nicht um den
hier beschriebenen handeln.
134
135
136
2. -
3. -
(2)
138
139
141
9/S
Schnitt am
Ostprofil, AB 1.
W'andfragment einer Amphore aus Schulter und Bauchbereich. Ton[arbe im Bruch: 10 YR 7/6 yellow. AuBen: cremfarbener berzug.
Dunkelbrauner Maander und Triglyphen- Dekor sowie horizontallaufende
Streifenbemalung. Dat. : um 700 v. Chr. aus dem samisch- rhodischen
Bereich stammend.
Objekt
Randfragment einer Ionischen Schale mit abgesetztem Rand. Tonfarbe : Grau, sehr hart gebrannt, fein geschlammt, einige Magerungspartikel: WeiB. Durchmesser : 10 cm. Innen: Schwarz gefirnifst. Ausserdem schwarzer Firnis am Rand aulsen. Henkelansatz. Dat.: 6. Jhd. v.
Chr.
Objekt o. N. : Li 1987, SO 9jS Schnrtt am Ostprofil, AB 3 (A/bib. : 22)
Henkelfragment einer Samisehen Hydria. Tonfarbe im Bruch : 5YR
7/4 pink, sehr hart gebrannt, fein geschlammt, Magerungspartikel:
""eiB. Dat. : 7. Jhd. v, Chr.
Die Abhbe 4 und 5 weisen sehr viele Fragmente mit Streifenbemalung auf, die mglicherweise zu Samisehen Hydrien gehren oder zu
chiotischen GefaBen.
142
A:bhub 6 weist neben Fragmenten mit Streifenbemalung auch Fragmente von Ionisohen Schalen auf. Dat.: 6. Jhd. Vgl. W. Technau, Griechiche Keramik im Samisehen Heraion, AM 54, 1929,34 ff.
Objekt Nr. s: Li 1987, S09/5 Schnitt am Ostprofil, AB6 (Abb.: 23)
Mehrere Fragmente einer Sehale. Typ: band cup. Tonfarbe im
Brueh: 10 YR 6/4 light yellowish brown. Sehr hart gebrannt, Magerungspartikel: glimmerig, WeiE. Innen: Schwarzer Firnis. Durehmesser:
14cm. Dat. : Mitte 6. Jhd. Vgl. : The Athenian Agora 23, 64f.
Objekt Nr. 9 : Li 1987. SO 9, NW- Ecke, Lehmschicht bei Mauer 5.
(Abb.: 24)
Wandfragment einer Kleinmeisterschale. Tonfarbe: 2.5 YR 5/8 red.
Sehr hart gebrannt, fein geschlammt, einige wenige Magerungspartikel :
WeiE. Innen: Schwarz gefirnilit, Dargestellt sind : Zwei Tierbeine und
der Rest des dazugehrigen Kopfes? Sowie ein undefinierbares Objekt
mit Ritzung. Da.: Mitte 6. Jhd? Vgl.: E. Kunze, Kleinmeisterschalen
AM 59, 1934, 8lff.
Aus dem gleiohen Fundkomplex : Fragment einer Kleinmeisterschale (Abb. : 25) Tonfa:ibe : 2,5 YR 5/8 red. Sehr hart gebrannt, fein
geschlammt. Magerungspartikel: was. Innen: grauroter Firnis. AuBen:
Blumendekor.
Objekt
N".
(Albb.:
26)
Lekanisdeckelfragment. Tonfarbe im Bruch: 5YR 6/8 reddish yellow. Sehr hart gebrannt, fein geschlammt, MagerungspartikeL. Da. : rotfigurig, frhes 4. Jhd. Vgl. : Hesperia Suppl. X, Small Objeets from the
Pnyx, Taf. 34 und 13.
Darstellung: Teile eines Flgels, mglicherweise zu einem Eros
gehrend. Im Vergleich mit den anderen rotfigurigen Lekanisdeckeln
aus der gleichen Zeitspanne knnte es sich bei dieser Darstellung ebenfalls um eine Frauengemaohsszene handeln. Die Gestalt des Eros wrde
ebenfalls dazu passen.
Objekt Nr. 153: Li 1987, SO
~'O
Jrgen BORCHHARDT
Mit Hilfe des Krans konnten die Arbeiten auf der Westseite des
Naos fortgesetzt werden ', Durch die Abfahrt des Grabungsschutts aus
alIen Grabungen konnte die Terrasse fr die Aufstellung der Blcke
vergrBert werden. ber 600 Blcke vom Podium und der peripteralen
Tholos konnten bisher in Fundlage eingezeichnet, photographiert, mit
Hilfe des Krans gehoben und mit Traktoren auf der Terrasse aufgestellt
werden.
Zu den wichtigsten Ergebnissen zahlt die Erkenntnis, daf an den
Ecken des POdiums oberhalb des Traufgesims jeweils zweikolossale
Lwen aus Marmor standen (Abb. 28). Vom Nord-Lwen der Nord-WestEcke kennen wir jetzt den Torso, Teile der Plinthe mit der Sttze
(Abb.: 29) sowie vom West-Lwen der Nord-West-Ecke den Kopf (Abb.
30, 31). Aus dem Befund IaB sich schlieBen dal) Plinthen und Lwenleib
einschlieBlich der Sttze aus einem Block gewonnen wurden und lediglich
der Kopf extra gearbeitet wurde. Weiterhin darf vermutet werden,
daf alle Lwen als Pafsganger aufeinander zuschritten und dann den
Kopf nach aulsen abwandten.
Vom Fries der Tholos konnten weitere Fragmente mit Pferden,
Wagen und Wagenlenkern geborgen werden, so daB die Theorie, daB
der Fries auf hippische Agone im Rahmen des Herrscherkultes verweist
als verifiziert gelten kann.
Vom Gebalk konnte ein weiterer Block mit einem erhaltenen echten
(Abb. 32) sicher gestelIt werden.
Lwerkopfspeier
Vgl. dazu
J~
Borchhardt, VIII.
1-7.
145
(2)
Vgl. dazu die in OIYD;th gefundene Bronze mitder Szene eines eonversatione
(persiseher Satrap und Grieche> M.B. Hatzopoulos u. L.D. Loukopoulos.
Philipp of Macedon <l980) 97 Abb. 59.
(3) Vgl. dazu F. Seller. Die grtechische Tholos <l9S6).
146
Jrgen BORCHHARDT
Bedingt durch die Kstenabsenkung und die Aufschttung durch
Erosionsmaterial von den Bergen befindet sich die Sdhalfte der
antiken Stadt heute im Grundwasserbereich 1. Bei Reinigungsarbeiten
am Nord-und Ostrand der Grabungsinsel Iielsen sich ca, 90 cm unter
\o\iiasser grofse Platten erkennen, deren Grlse darauf schlielsen
laBt, daB hier in rmischer Zeit eine groBe Platzanlage bestanden haben
muB. Im NW der Grabungsinsel sind grfiere Bauten im FluB erkennbar.
Ein Bau war mit einer groBen Apsis ausgestattet. Die Lage HiBt vermuten,
daf hi er der nrdliche Mark vorliegt, dh. der Staatsmarkt, der mit den
wichtigsten sakralen Bauten und Bauwerken der Verwaltung gesaumt
war.
Im Sden vol' der Sdnekropole beim Zusamrnenfluf der Hauptarme des Limyros darf dann der Handelsmarkt angenommen werden.
Fr die Annahme des Staatsmarktes spricht die Lage der Bischofskirche, die ber einem der Haupttempel von Limyra (fr Zeus, ApolIon
oder Artemiserrichtet wurde). Zwischen Theater und Staatsmarkt
knnte das Gymnasium gelegen haben, das im Osten an das Ptolemaion
angrenzte, Sondierungen im nachsten Jahr solen ber die Grfse dieses
Platzes Aufschluf geben.
(1)
147
Roman JAKOBEK
In der diesjahrigen Kampagne wurde keine Sondage angelegt, sondem grofiflachig der den Vorgangerbau der Kirche verunklarende Schutt
beseitigt und eine Planaufnahme des gesamten Kirchenareals durchgefhrt, Die Reinigungsarbeiten erstreckten sich hauptsachlich auf den
Bereich zwischen der Nordmauer der Kirche 2 und der nrdlich davon
liegenden Felskante (Abb. 35). Ebenso wurde der Bereich der Kapelle
und das Gelande stlich der Apsis der Hauptkirche von Versturz befreit.
Durch diese Arbeiten konnte endgltig geklart werden, daB die in
der Kampagne 1986 ergrabene Kirche als kleiner Nachfolger in den
Apsishereich einer wesentlich grlsererKirche gesetzt worden war (Abb. :
36). Der Verlauf der Nordmauer von Kirche 1 konnte auf eine Large von
16 m. der ihrer Sdmauer auf 20 m. geklart werden, Die Nordmauer weist
auf ihrer ganzen Lange eine nicht mit ihr in Verband stehende Verstarkung mit einer Dicke von ca. 50 cm. auf. Zwei Schalen aus grob behauenen
Bruchsteinen sind mit Mrtel und kleineren Bruchsteinen aufgefllt;
die Verstarkung wird durch grob behauere Bruchsteine gebildet. Die
Sdmauer, die etwas tiefer am Hang steht (Abb.: 37) und auch eine
Terrassenaufschttung sttzen muBte, wurde mit einer Dicke von Im
starker dimensioniert als die anderen Mauern. Sie hestand ebenfalls aus
Zweischalenmauerwerk, ist aber durch eine Schar rechtwinklig behauener Kalkquader fundamentiert.
Auch die Lage des Apsisbogens von Kirche 1 konnte geklart werden.
Das Mauerwerk der Apsis ist in der gleichen Art ausgefhrt wie das der
Nord- bzw. Sdmauer, ihr nrdliches Drittel lag auf einer Felsabarbeitung auf. Die westliche Begrenzung von Kirche 1 konnte noch nicht
sicher festgestellt werden. Reste von Mauern llegen noch zu unklar unter
Schutt und Gebsch verborgen. Anzunehmen st jedoch, daB die beiden
nahezu parallel verlaufenden Mauern im Westhereiah ehemals den
Narthex bildeten. Bei den vier als Sttzpfeiler erscheinenden kurzcn
ltl
149
(2)
150
spater wurden die Trmmer beseitigt, cine gleichmaige Schotterung aufgebracht und - teilweise mit Spolien aus dem ersteri
Bau - ein bescheidener Neubau errichtet. Die Kapelle blieb bestehen und wurde wahrscheinlich weiterhin bentzt,
s. W.W. Wurster, Die Burg von Limyra. Vorbericht. in : Arch. Anz. (1974)
259-273.
(l)
151
Toplants
(1985) 48'
153
Abdal Musa
Zu Beginn des 15. Jhs, finden sich im Frstentum Teke die ersten
historischen Belege fr das Auftreten des Bektaschi-Ordens. Die Ausbreitung dieses Ordens ist in West-und Sdwestanatolien, insbesondere
aber in Lykien, eng mit der Person des Bektaschi-Derwischs Abdal Musa
verbunder, der nach Meinung KPRLs (1939: 19) zu den im 13/14.
Jh. in Anatolien weit verbreiteten Babal-Abdal-Derwischergehrte und
angeblich aus Buchara stammte. Die berlieferungen zu seiner Person
leben v.a. in Bursa, an dessen Eroberung im Jahr 1326 er teilgenommen
haben soll, in Denizli und in Elmah fort. KPRL (1973 : 204f) meint
daf der Ruf des Abdal Musa im 15. Jh. in verschiedenen Gegenden Anatoliens verbreitet war, und sich die Uberlieferung von Bursa in das von
turkmenischen Kzlba-Starnmen besiedelte Gebiet von Aydn ausbreitete, und durch deren Vermittlung weiter nach Teke ili. Ob Abdal Musa
sich tatsachlich in Lykien niedergelassen hat und dort gestorben ist
(KPRL 1973 : 206), oder ob diese Tradition erst spater hierher
verpflanzt wurde, ist nicht bekannt. Sein Grab befindet sich jedenfalls
in dem nach ihm benannten Tekke bei Elmah.
Das Kilfi-Baba-Telle von Llmyra
Eine kurze Notiz aus der Periode Mehmed Fatih's besagt, daf es sich
bei diesem Kloster um eine alte Stiftung handelt, die von einigen
Derwischen bewohnt wurde. Damit ist dieses Tekke soweit bis jetzt
bekannt, die frheste Klostergrndung der Bektaschi in Lykien. Nach
Ansicht KPRLs (1973: 206) kann das erwahnte Dokument sogar
als Indiz fr die Grndung des Tekke bereits um die Mitte des 14. Jhs.
angesehen werden. Die Tatsache, daf die beiden von Evliya ELEB
ebenfa11s beschribenen Bektaschi-Klster, das grofse Abdal-Musa-Tekke
in der Ebene von Elmah und eine kleinere Bektaschi-Niederlassung
zwischen Elmah und Finike in vaqf-Register der Fatih-Zeit fehlen,
demnach spatere Grndungen sind, ist jedenfa11s ein weiterer Beweis
dafr, daE das Tekke in Limyra als das alteste der Region angesehen
werden kann. Im 16. Jh. gewann der Bektaschi-Orden in Anatolien stark
an Bedeutung. Um diese Zeit wurde wahrscheinlich auch das Elmal-Tek
ke gegrndet, das durch private Stiftungen bald zu einen der wohlhabendsten Bektaschi-Klster avancierte: -dadurch verlagerte sich nach und
nach auch die berlieferung Abdal Musas nach Elmah und wurde
schlielich v11ig mit diesem Ort verbunden. Trotzdem hielt sich die
berlieferung Abdal Musas auch in Limyra. Evliya ELEB (1935 : 276)
spricht bei seinem Besuch in Limyra im Jahr 1671 von einem Kloster
inmitten paradiesischer Zitronen-, Orangen- und Granatapfelhaine und
154
nicht weniger als vierzig bis fnfzig Derwischen, und schreibt dieses
Kloster ausdrcklich Abdal Musa zu, was durch eine Bauinschrift an der
trbe des Kafi Baba erhartet wird. Das Tekke von Limyra wird
in der Folge nicht mehr erwahnt, Ein spaterer Bericht stammt aus der
Feder LUSCHANs (1889), der als Naturwissenschaftler an den sterreichischen Forschungsexpeditionen in Lykien Anfang der 80er-Jahre des
vorigen Jhs. teilnahm : In dem kleinen Bektasch-Kloster, welches hart
bel dem Theater von Limyra steht ... waren 1884 zwei Derwische einquartirt, von denen der eine ein europaisches Hufeisen im linken Ohrlappchen
hangen hatte, und der andere eine vieIleicht zwei Pfund schwere hufeisenfrmig gebogene Silberstange von der Dicke eines kleinen Fingers;
beide machten den Eindruck von eberso dummen als boshaften Gaunem, waren nie ohne die Mastika-Flasche, verweigerten aber standhaft
photographiren zu lassen,
c
Das Bektaschi-Tekke von Limyra prasentierte sich bei Grabungsbeginn im August 1987 in einem beraus desolaten und wenig ermutigenden Zustand. Die beiden Klosterbauten .waren aulsen und auch innen
so stark mit Domengestrpp Verwachsen, daf an ein Begehen der Anlage
berhaupt nicht zudenken war. Die benachbarte Trbe des Kafi Baba
steIlte dagegen von Anbeginn an kein besnderes Interesse dar. da del'
Bau im Jahr 1960 von Grund auf renoviert und mit einer Betonkuppel
versehen worden war; lediglich eine alte Bauinschrift ber dem an der
Ostseite gelegenen Eingang und ein an der Nordseite gelegenes Derwischgrab mit bemerkenswertem Grabstein stammen offensichtlich noch
von der alten Klosteranlage, Desolat prasertierte sich auch der kleine
Friedhof, auf welchem aIle Grabsteine umgeworfen worden waren.
Gebaude 1 ist ein 13,5 x 8,5 Meter grofser rechteckiger Bau mit
zwei Raumen, wobei der kleinere etwa S x 8,5 Meter messende Vorraum
155
eigentlich als Anbau neueren Datums anzuspreoher ist. Bei dem Hauptraum handelt es sich um einem quadratischen, 8,5 x 8,5 Meter grofsen
und 3 Meter hohen Bau mit zwei gegenberliegenden Eingangen an der
West-, bzw.an der dem Bach zugewandten Ostseite. Dominiert wird dieser Raum von einem machtigen 2 Meter breiten und 6 Meter hohen Kamin. An der Trennlinie zwischen dem altem Gebaudeteil und dem
neuem Anbau schliefst an der Ostseite eine etwa 6 Meter lange, zum
Bach binabfhrende Mauer an, vol' deren 120 cm. breitem Durchgang ein
zerbrochener Sarkophagdeckel liegt. Aufgrund der baulichen Beschaffenheit und der vereinzelten Funde knnen wir annehmen, daf es sich bei
diesem Gebaude um den meydan, den zeremoniellen Zwecken vorbehaltenen Klosterhauptbau, handelte.
Gebaude 2 ist ein 11,5 x6 Meter grolser, 3,40 Meter hoher rechtekiger Bau mit zwei Raumer, dessen Eingang sich an der Ostwand befindet. Der kleinere der beiden Raume mifit etwa 3 x 5 Meter. Aufgrund
der hier gemachten Scherbenfunde krmen wir annehmen, da~ es sich
bei diesem Raum um die Klosterkche handelte. Der grlsere der beiden
Raume miBt im Inneren etwa 6,5 x 5 Meter und besitzt, neben dem
Eingang, zwei niedere Fensterffrungen an der Ostseite, einen grlierer,
185 cm breiten und 5 Meter hohen Kamin und einige Mauernischen.
An der Westseite befindet sich ein 2,35 Meter im Quadrat messender,
165 cm. hoher, gut erhaltener Backofen. Das Gebaude weist mehrere
tiefe Mauerrisse auf, weshalb vol' allem die Westmauer stark einsturzgefahrdet ist.
Sowohl in Gebaude 1 als auch in Gebaude 2 finden sich zahlreiche
Spolien. Die Umgebung der beiden Gebaude ist gepflastert.
Die Trbe des Kafi Baba prasentiert sieh heute als ein moderner,
lOx 7 Meter groBer rechteckiger Bau. Sie wurde bei ihrer Restaurierung
im Jahr 1960 von Grund auf neu erriehtet und mit einer Betonkuppel
versehen. Im Inneren des nach Mekka ausgerichteten Bauwerks befindet
sich eineGebetsnische. Das schmucklose Grab des Heiligen, bei dessen
Wiederherstellung ebenfalls Beton verwendet wurde, miBt 3,5 x 1,5
Meter und ent hal an seinem Kopf- und Fulsende je einem Stein.
An der Westseite des Grabbaus befindet sieh eine Spolie. ber dem
Eingang zur Trbe wurde eine achtzeilige Bauinschrift aus dem Jahre
1815 angebracht, deren Verfasser uns berichtet, daf der hier bestattete
Kafi Baba bei Abdal Musa das Amt eines Koches (a) bekleidete und
daf se ine Grabstatte von einem gewissen brahim Dede, welcher 18 Jahre
lang Vorsteher dieses Klosters war, wiederhergestellt wurde. An der Nordseite der Trbe befindet sich ein Derwischgrab mit einem sehr schnen,
156
Literatur
BIRGE J. K., The Bektashi Order of Dervishes, London 1937.
CELEBI E., Seyahatnamesi. 10 Bd., Istanbul, 1.396/97,1913'8. Bd. 9.
ENZYKLOPAEDIE DES ISLAM, 4 Bd., Leiden-Leipzig 1934. Nouvelle Edition. Leyde-Paris 1960-.
FAROQHI S., Der Bektaschi-Orden in Anatolien, Wiener
Morgenlandes, Sonderbd, II, Wien HBl.
Ztsch. f. d. Kunde
des
KPRL Fuad, Msr'da Bektailik. Trklyat Mecmuas, Cilt VI, stanbul 1939.
ders., Aibdal Musa. Trk Kltr, Say 124, Yl XI, 4, 1973.
OSMANL rARIH, stanbul 1972.
PETERSEN
Wien 1889.
Eugen
157
~~ ....
.. .,~
.....
~;
;
;
;
~
i
;
i
...
158
J
i
J ri J
~l'HJOfl1
159
o-
-- -- . ..}
250
30
2.0
'10
Han~h.u'.r
11,11111111
.:
-'r
~".'
~!i:::::
.t:::::::::::::
. SonJa!, b
ri
!Q}
~
40
i
SONPAGE
11
L;myra -1981
Sondas et beteichtun~s pta n
2i
it
r'~'-'-'
i
i
~i
P W
bm
P_.j",
1'-1)(
i
ri
;i
o(
1 "
7 3",
i
i
i
l..-._._._.---l
i
ei
i
(1).
PO",
r'-'-'-'---1
~i
i
i
i
Ei
Bi
<"li
....-0'1
AL
'r"
Abb. : 4 -
5"rr
PSoW'
i
i
i
i
i
P-..,
-._,._.",,",,-,-
161
Abb. , 5 -
162
ll,
Abb. , 6 -
Ballonaufnahmen ber dem Andron von Wohnanlage A. Foto H. Seebacher, Neg. Nr. Li 87/767
163
Abb. : 7 -
164
des
~,
-.
CL:I
...:l
.:
bii
CD
aS
'i
:a
O
rn
:=
O
r...
ca
~
:;:
O
'l>
;::CD
'o
o.
O
~
CD
i
CL:I
,.;i
~
165
aa-
)\
Abb. : 9 -
der Graber
Blakolmer. M i 50
Grwd:ri6
5m
V_ ~
. ----....,.
''I \ {
...... '"
~_ ii",<;'
'.~
+0,%1
! ' "
F.B.
1: 50
O
...
.-
- _"
<:c::
~\'-r
il
1-
..: ". .
t . '\} '-,
W}
r( '~ .'~
"dreieckiger Platz"
Nekropole V
Limyra 1981
Planl~.
167
00
.....
o-
Abb. : 11 -
<..
Aufrif3 des
Felsgrabes 2 in
,
r
i
i
O
'
~,-,
~,-
i
2m
F.B.
AufriO
Grab 2,
Nekropole V
Limyra 1981
Limyra 1981
Nekropole V
"S ondage"
Abb. : 12 -
F.B.
1: 50
O
'
'
Sm
112
169
II
"
,
i
i
170
Abb.
14 -
Abb.
15 -
zach
171
li Grundrin
cl Lin.nchnltt , -,
Llm,r
191'
Ntkropolt V
Gr.~
112 und
Tumulu
11 1:11
~) Qutrchnitt
,-,
Abb. : 16 -
17 -
Bodenfragment eines
schwarz
gefirnissten
GerBes. 4. Jh. v.Chr.
Zeichnung i Mader
Abb.
172
Abb.
18 -
Bandf'ragment
Schade,
elner
hellenistisch,
Foto R. Schiele
Abb.
19 -
Abb. : 20 -
Mader
173
Abb.
Abb.
.22 -
Abb. , 23 -
174
Abb.
24
~ Fra{p'le.t
eiier
Abb. 25 -
stanbul
'
.',(':'"
;.";;
Li
KlE
175
.....:
......
o-
Abb. : 27 -
Abb. : 29 -
177
Abb.
30-
von der
Abb. : 31 -
178
Abb.
32 -
Abb. : 33 -
Abschlublcck des kegatrrmtgen Daches der 'I'holos vom Nuos des Ptolemajona, Foto R. Schtele 1007, Neg. Ll 87/237
DAl stanbul
179
180
.-.
00
.-.
Abb. : 35 -
Die byzantinischen Kirche auf dem Burgberg, Foto R. Jakobek, Neg. N'. Li 87/154 DAl stanbul
00
N
5i
---- ----: \;
------ iI= --
....--
?"
i
i
\
i
i
i
i
i
\
i
i
i
i
i
i
L-l_L
i
I.
---.AA
i
i
i
i
Abb. : 36 _ Grundrisse der Kirehen 1 und 2 auf,ttem Burrgberg, Aufnahme R. Jakobek und P. Jablonka 1987
cii
~ II
~
J_
.~
LlMYRA BURGBERG
BVZANTINISCHE KIRCHE
o
i
<3
...
!
i
i
10
i
i
i
;.
..."2
s:
u
(/)
i
i
i
183
Abb:'
38 -
ber
der
Baslon - Aufnahme
byzantinischen Kirche. Foto H. Seebacher, Neg. Nr. Li 87/744 DAl
stanbul
Abb. : 39 -- Die zwei Steinbecken nrdltch von Kirche 2, Foto R. Jakobek, Neg. Nr,
Li 87/153 DAl stanbul
184
Abb. : 40 -
185
987
Kazya K1tr
ve Turizm
Bakanln temsilen
1987 Arykanda almalarn on ayr balk altnda zetlemek mmkndr, Buna gre
(*)
187
mezardan birletirilerek elde edilenlerin yan sra para durumundaki ior balklarnn say olarak altya ulamas, boyutlar ayn
olan bu alt baln ikier'li benzer olmak 'zere grup meydana getirmesi restitsyon almalarnda bizi bir hayli zorlamaktadr. Yastk ks
m farklilenen bu balklarn dnml olarak tmnn cephede yer
. almas olasl bulunduu gibi; cepheninbirbirine yakn ssl iki gruptan drt stunla: cephe gerisi veya arta ile cephe arasnda nc gruptan balklarasahip tarzda dzenlenmi olmas akla uygun gelmektedir.
Anta balklarnn da yineion dzeninde ve arkaik ior balklarn anm
satacak ekilde olmalar, dier st yap elemanlaryla ayn malzemeden - yumuak kire tandan- oluu ryukardadeinilen olasl kuvvetlendirmektedir,
3) 13 No.lu mezar evresindeki aratrmalar: 1986 da bir ksm
gn na karlan, ancak baz sahnelerine ait ksmlar bulunamayan
Herakles Iahtinin dier paralarn bulabilmek amacyla sz konusu mezar binasnn dou, gney ve bat tarafnda'ki birikimi rnoloz daha geni
bir alan kapsayacak es ilde kaldrld. 1986 da ele geen Herakles lahtine ait paralarm yan sra yine Herakles'in 12 iinin konu edildii bir dier lclihite ait az sayda da olsa para ele geirildi. Dokyrneion mermerinden yapldklarna kuku duymadrmz bu Iahitlerden, yerli kireta
kopyalarn da hesaba katarsak, u 'andaki bilgilerirnize gre en azndan
drt Herakles lahitinin varln syleyebilecek durumdayz. Bu da .Iscehisar (Dokymeion) nnermerinin zellikle M.s. II. yzyldan dtibaren grd rabetkadar yaylma alann da gstermesibakmndan ilgintir.
Ayrca bu durum M.S. II. yzyldaArykanda ahalisinden byk bir kesimin bir hayli varhkl 'kiiler olduunu ortaya 'koymaktadr.
4) Kaz ve ksm i onarm daha nceki yllarda gerekletirilen Byk Hamam - gymnasion kompleksinin zellikle palestra - frigidariun
188
arasndaki duvarn
tonoz pabucu
yksekliinekadarayaa kaldrmay
5) Vinin atl kalmasn nlemek amacyla, 5 No.lu mabet tipli mezar binasnn Byk Hamam'n kuzey duvar gerisine devrilmi malzemesini karmaa yneldik. st yap elemanlarnn hemen hemen tm ele
getii halde mezar binasnn gvdesine ait bloklarn azl anastylosis
tarz bir onarma olanak vermedi. Kat zerinde restitsyoru yaplm
bulunan bu ant mezar, bu yzden - pek arzu edilmernekle beraber- hazrlanan projeye gre yapay malzeme kullanarak nmzdeki yl veya
yllar 1 No.lu mezar kadar ayaa kaldrabileceimizirancndayrn.
Hamamn
kuzey
duvarnn
gerisine
yuvarlanm
olan mezar binasm ait bloklarn kaldml, hamamn frigidariumksm dndaki blmlerine su salayan knk sisteminin naslolduunu renmernizi sa
lad. Salam olarak bulunan phrenklerin tepidariurna ve duvar kaplamas aLtndan :buradaki prefurnioya ulat izlendi.
6) Getiimiz yllarda kazs yaplan ve 'ki yl nce mozaiklerinin
bir ksmn 'kaldrdmz, salam olanlarn iseyerinde sergilerneyi dndmz bazilika veya daha erken evresiyle rnabettekialrnalarbu
yl da srdrld. Aakkleri, erozyon ve akta olmalar nedeniyle doann yapt ypranmay durdurmak, 'korunagelenleri daha sonraki kuaklara aktarabilmek iin Hseyin Akll gibi birrestoratre ihtiya vard. Ayr bir bildiri olarak sunulaca iin ayrntsna girmek istemediim
bu alma 'Sonucu taban bozulan, hava artlar yznden zellikle 'siyah tesseralar-eriyen ve bazilikann ikinci evresine ait olan bu deme
mozaikleri salamlatrrld. onarld ve korumaya alnd.
189
8) 1986 da Arykanda'daki Lykia yerleimini ortaya karmak amakonumu iinde zel korunmu bir yer grnts veren
ve borleuteriondan balayp gneye doru uzayan falez zerindeki k
byk terastaallmt.Geen sezon;kaplad alann bykl, toprak dolgusunun fazlal nedeniyle bu terasn kuzey ;kuzeybat 'kesiminde
yeralan kareye yakn planl alan, Lykia yap katlanna ulama ans verebilecei gryle daha dikkatli kazlmas ve para ile zamann bittii
bir anda srpriz buluntularla karlalmamas iin 1987'ye braklmt.
Youn bitki rts ve daha st seviyelerden yuvarlanarak gelen, yahu
al oluturmak iin Arifli 'kyllerce baz ksmlan ta duvarlar rlerek allada ;kapatlarak kullanlan bu alan yaklak bir ay sreyle dikkatli bir ekilde ald. Ancak beklenilenin aksine, daha nceki yapm
dneminden yerlikayaya alm hatl delikleri dnda hibir iz brakma
yan bu alann Roma a'nda Arykanda'da oturmu olan zengin bir kiiye ait vitlaya dntrld ortaya kt.
cylaehrin genel
ik
Cephesi gneye ynelik olan villaya doudan, gney duvarna biti3.00 m. geniliindeki bir kap ile girildii anlalmaktadr. Bat du-
varnn
gney ksmnda yer alan yine ayn genilikteki, eik ta yerinde duran dier kapnn ise - eer erozyonun yapt byk bir deiiklik
sz konusu deilse - balkon veya cumba gibi bir amaca ynelik olmas
gerekmektedir. Zira arazinin sarpl normal kullanm iin elverili deildir. Bu iki lkap arasndaki koridorun dou ve bat duvarlara bitiik
190
sz konusu olanhole bal olduugrlmektedir. 3.90 x 3.40 m. boyutlarndaki bu yamuk ekilli odann villaya gelen misafirlerin ilk kabul
edildikleri yer veya kapc odas eklinde kullanldn, yalnz hol ile
balantl 'klnp dier mekanlarla balanmam olmasna dayanarak
dnmekteyiz, Taban, duvar kenarlarnda yaklak 20 cm.lik beyaz teseralardan oluan bordr takiben 5 cm. eninde siyah teseralarIa yapl
m bir ereve ve buna bal ortada baklava motifi oluturacak ekil
de dzenlenmi gamal halardan meydana gelen geometrik sslemeli'
mozaik demeye sahiptir, Bu odaya gre kuzeydeki bitiik odada da
ayn tarz sslemeye 'Sahip deme bulunmaktadr. Bordrlerin yaplm
olmas her ilki oda ayrmn' oluturan duvarn, mozaik demenin devamllkgstermesine ramen, da:ha nce planlandn gstermektedir,
2.80x3.23 m. boyutundaki ikinci oda kuzey ynden 2.15 m. genili
indeki bir kap ile villann 'kuzey duvarnn nndeki odalarn veya kiler denilebilecek yerlerinnnde bulunan odaya balantl klnmtr.
Taban bir nceki gibi mozaik derneye sahip bu oda, bitisiindeki
nc oda aracl ile dier mekanlarla da ilikilidir.
4.15 x 3.77 m. boyutlarndaki nc mekan ve onun kuzey gerisinde bulunan iki kapl oda yerli kayadan oyulma duvar Ye geitleriyle dikkat ekicidir. nc mekann taban kesien drtl daire gruplarnn
oluturduu mozaik derneye (Resim: 3) sahip olduu halde gerisindeki iki tkapl rnekann taban yerli kayann dzeltilmesiyle elde edilmitir.
ki ,kap ile giri veren bu kk odann taban nndeki odaya gre 50
cm. yukardadr ve yerli kayadan yontulankuzey duvar nnde birikinti
sular ynlendirici ve batya doru sevkedici eime sahiptir.
Villann atriuma geni bir kap ile alan odas villann kuzey - gney aksna gre yapnn tam ortasna isabet eden rnekandr. 6.66 x 4.15 m
boyutlarndaki, keleri gnyesinde olmad iin paralelkenar ekilli bu
oda da yine mozaik tabanldr, Bu defa dier odalardan farkl olarak i
ilii daha Itinal, teseralar iinde pembe renkli talarn da kullanld,
gbekte kutu meander sslemeli, bordrleri belirli aralklarla serpiti
rilmi ortadaki noktaya birleen drtl yldz motifli, halya benzer bir
tabana sahiptir. Odann bat duvan nnde bulunan dr dzenindeki
191
balk
Atriumun ve villann bat tarafn 'snrlayan en byk oda ilc mutfak olarak nitelendirdiimiz mekan arasnda 7.30 x 1.90 m. boyutlarnda
bir koridor mevcuttur. Koridorun bat bitimi villann dna alan ufak
bir kap ile sona ermekte, dou ucu ise yine ufak bir kap ile atriuma
balanmaktadr. Gerek koridor, gerekse ona gneydeki 6.70 x 9.80 . m.
boyutundaki oda yapnn en ok tahribe uram, taban erimi ksmn
meydana getirmektedir. Atriumla ancak n hol aracl ile balants
olan ve .manzaras en gzel bu odann misafir iin kullanlm olaJbileceini zannediyoruz.
Atriuma gelince : gneyi dzgn yontulmu talarla snrlandrlmr
olar atriumun tabannn kire tandan ince plakalarla kapl olduu atriunun gney ve kuzey - bat 'kesinde in situ bulunan kalntlarla kesindir (Resim: 4). Atriumun tam ortasnda yer alan ve cephesi gneye
dnk 'keli U plan veren daha sonraki eklentinin ne ama iin yapl
m olduunu saptamak mmkn olmad. Byk bir olaslkla burada
gney taraf tamamen ykld iin U plana benzer duruma gelen dikdrtgen eki'lli, yamursularylabeslenen bir havuzcuk veya ufak bir ieklik olmaldr.
Taban mozaiklerinin deiikliine, hatta kaliteli saylabilecek ii
liine ramen vdlla genelolarak buluntu ynnden fakirdir. Erozyon sonucu daha st seviyelerdeki yaplardan veya mezarlardan srklenerek
gelen arka y~ quadranm Incusum'Iu Hellenistik bir sikke dmda tm
buluntrlar M.S. III. yzyl ve daha sonrasna aittir. Buluntu envanteri192
nin ounluunu M.S.IV ve V. yzyla ait sikkeler ile yine SL seviyelerden yuvarlanarak gelen mezarlara ait kitabe paralar ve ahap elemanlar iin kullanlankap ivileri ve reze paralar oluturmaktadr. Sikkelerin younluu dikkate alndnda villann byk bir olaslrkla M.S.
III. yzylda III. Gordianus zamannda kullanlm olduunu; M.S. IV.
yzyln ikinci yarsnda ise onarlarak ve baz eklentiler yaplamik kullanldn dnmek zorundayz.
193
Resim : 1 -
Resim : 2 -
194
Arykanda. Roma
viiiasnn
n hol taban
mozayi!
Resim
Resim
3-
4 -- Roma
viiias
Roma
villas.
Genel
3. oda taban
grn.
mozayii
Atrium'a kuzey
oda-
larn balants
195
PERGE
KAZs,
1987 YILI
ALIMALARI
Jale NAN *
Kaz Sonular Toplantsnda yaynlanan
tin Ahunbay, Kaz Mimar olarak Mimar Sedat Ylbrt Epigrafist olarak
Kln niversitesinden Prof. Dr. Sencer ahin, Arkeolog Hseyin Sabri
Alanyal, Arkeolog Sedat ztopba, T MimarlkFakltesi rencile
rinden Arzu zerk. Onarm Ekibi; Proje uygulama sorumlusu olaralk
iT Mimarlk Fakltesinden Ara. Gr. Y. Mimar G1sn Tanyeli, restoratr olarak t Ed. Fak Antalya Blgesi Arkeoloji Aratrmalar Merkezinden Restoratr - Arkeolog Hseyin Akll, Ta ustas olarak Arkeolog
nal Demirer, rr Mimarlk Fakltesi rencilerinden Hlya Erdoan,
Tekin Ik, Vin Operatr - Teknisyen Akif Doan, Vin Operatr olarak
Halil Iri, smail Ersoy ve Yaar akmak'tan olumutur. Bakanlk Temsilcisi olarak almalarmza,anakkale Mzesi'nden Arkeolog mer z(*)
197
I. TYATRO KAZSI
1985 -1986 yllarmda olduu gibi bu yl da almalarmzn arlk
merkezini tiyatro kazs oluturdu (Levha : II. Resim: 2). 1985 de skere
Ironsurkuzey blmn meydana karm ve caveannkuzey basamaklar zerindeki moloz ynn kaldrmtk. Skenefronsun gney blm
1965 -1966 yllarnda mteahhit tarafndan meydana karlmt.Bylece
sahne binasnn orta ksmnn kazs kalmt. Bu blm yap talar, mimari para ve molozdan oluan 14 m. yksekliindeki dik yamal bir
tepe halinde idi. 1986 yl kazsna tepenin zirvesinden balayarak yans
nakadar inebildik Genellikle sahne binasnn dinde alld. Arka duvarn i cephesi nndeki yklm kemer ve kemer ayaklar ksmen meydana karld. Bu ylalmalarmza 1986 da kalnd yerden baladk.
nce tepenin yamacnda bir platform meydana getirerek skenenin iine
yklm duvar, tonoz ve kemer bloklar ile i mimariye ait paralar da
rya almaya altk (Levha : III, Resim: 3 - 4). Ancak platform devaml bozulduundan kaz yntemini deitirmemiz gerekti. Bylece kazya tepenin gney yamacnda mteahhidin brakt yerden balayarak kuzeye do
ru ilerledik. Skenefronsun Porta Regia C kapsna kadar blmn
meydana kardk. Bu almalar sonunda skenefrorsun plan hakknda
bir fikir edinmemiz mmkn oldu. Kuzey ve gney blmleriri plan hakknda daha nce bir fikir edinmi bulunuyorduk. Cephenin stun mimarisini tayan sahne duvarnn 1.7'50 m. nne kan sokelin kuzeyde
A ve B, gneyde D ve E kaplar tarafndan drt kez kesintije
urayarak 6 blm oluturduu saptanmt. Ancak sokelin orta blm hakknda bir fikrimiz yoktu. Gneyde D kapsn izleyen 3. sokel
blmnden sonra tekrar bIr kesintiye rastladk. Arkada kaps bulunmayan bu kesinti dikdrtgen bir ni oluturur. Niin tarafnda da so198
kel frizi devam eder. Arkada sahne duvarnda yukarda ayn eksen zerinde yuvarlak bir ni yer alr. Dkdrtgen nii izleyen sokel blm dierlermuen ok daha uzundur. Bunun bitiminde Porta Regia'nn svesi
dm durumda bulunmaktadr. Bu kapnn ortas skenetronsun ana
eksenine rastladndan kapnn kuzeyinde fasadn henz kazlmam
blmnn bu yl atmz ksma paralelolarak gelitiini syleyebiliriz. Bylece skenefronsun tm plam hakknda bir fikir edinmi olduk.
Ayn zamanda sokeli ssleyen Dionysos frizinin nemli bir blm de
gn na karld. Mteahhit gneyde iki sokel 'blmn tm olarak
3. blmn ise ilk kabartma levhasn (No XV) tam, ikinci ve nc levhalanm (No XVI - XVII) ise ksmen amtr. Bu yl sokelin nc blmnden balayarak 4. blmn sonuna kadar yalnz C kaps giriindeki hari, tm kabartmalarm meydana kardk (Levha: LV, Resim: 5 -6). 3. sokel blmnn kabartma levhalar (XV - XVI - XVII) ok
harap durumdadr (Levha: V, Resim: 7).
XV. levhada sa tarafta bir erkek ve onun nnde sola doru bir
hamle yapan dii panter ile sol tarafta bir kadn figrnn ayaklar ile
giysisi seilebilmektedir. Kabartmann durumu sahnenin tanmlanmas
na olarak vermeyecek kadar ktdr (Levha: V, Resim: 8).
XVI. levha (1.190 m, x 1.670 m. x 0.290 m.) da ok harap durumdadr. Bununla beraber figrleri seilebiliyor. Burada Ariadne Efsanesi tasvir edilmitir (Levha: VI, Resim: 9). Daha nce ayn sahnelerin kuzeyde
ve gneyde paralel levhalarda ayna tersi olarak tekrarlandn saptam
tk. Burada farkl bir durm ile karlayoruz. Ariadne tasviri kuzeyde
IX. levhada grlmektedir. Sada plak gen bir erkek byk admlar
la saa doru ilerlerken ban arkaya evirmitir. Sol bacak, ayak ve
ba profilden, sa bacak, ayak: ve gvde cepheden gsterilmitir. Sa ayan yanmda birkaplumbaa grlr. Sa kol dirsekten bkk olarak
yukar kaldrlm, sol ise dirsekten bkk olarak ne uzatlmtr. Sol
gsn zerinde aklanmas zor drtgen bir oyuk vardr. Sa omuz
zerinde buna benzer ili eklinde bir oyuntu daha vardr. ikinci figr
birincinin aksine sol tarafa doru hamle yapmaktadr. Plinth zerinde
ikisinin ayaklar birbirlerini apraz keser. Kei ayakl olduuna .gre
i'kinci figr bir Pan'dr. Pan'n sol tarafnda kayalar zerine serili himationu zerine uzanm Ariadne grlr. Sol kolunu ve elini bann zerine dayarntr. Yznn sa yan iyi korunmutur. Kapal gz onun
uyumakta olduunu iaret eder. Yz anlam tatl ve sevimlidir. Pan'n
sa kolunun aa ksm ve eli eksik olmakla beraber hareket motifinden
ve giysi kvrmlarndan, bimationunu ekerek Ariadne'nin zerini amakta olduu anlalyor. Sol tarafta yukarda Ariadne'nin bann zerine doru uan Eros yayn germi okunu frlatmak zeredir. Solda ters
199
evrilmi
bir
den sola
doru
mealeye
sol koltu ile yaslanm Hypnos sa kolunu nuzatarak eli ile omzunu tutmak ta ve sa yanan eline
dayamaktadr. Aa doru uzanan sol elinde bir afyon kozas tutmaktadr. Ariadne ve Hypnos arasnda bir kartal gagas ilc bir ylan yakalam
havalanmaya alyor. Ylan ise kuyruu ilc kartaln ayana dolanarak
bunu engellemeye urayor. Bu levhada Ariadne'nin, Naksos Adas'nda
uyurken Theseus tarafndan terk edilmesi tasvir edilmitir. Bu ak
larnamza gre, sada arkasna bakarak uzaklaan ilk figrde Theseusu
grebiliriz.
XVII. levhada (0.930 m. x 1.200 m.) bir libasyor sahnesi gsterilmi
tir (Levha: VI, Resim: 10). Levhann kt korunagelmidurumu figrleri
ve olay aklamamz engeller. Baz atlaklar levhann duruniunu daha
kt duruma sokacak niteliktedir. Levhann zerinde, aralarnda sunak
bulunan iki figr tavsir edilmitir. Sada khiton ve himationlu gsterilmi
bir kadn figr yer alr. Ba eksik olmakla beraber boyun yanndaki kalntsndan himationu bann zerine ektii anlalan bu figr, sa elini
sunan zerine doru uzatm libasyon yapmaktadr. Bu nedenle sahneye bu isim verilmitir. Sol tarafta cepheden gsterilmi bir tanr yer
alr. Ksa khiton ile omuzlardan arkaya atlm khlamys giymitir. Sol
kolu dirsekten bkk durumda yana almtr. Elinde, yanda, kalnt
sndan anlaldna gre bir asa tutan bu tanr herhalde Dionysos'dur.
XVIII. levha, bir nceki Ievhann blok kalnlndan meydana gelAncak bloun bu yannn krk blm ile kopmutur.
mitir.
200
zdrap ve dehetifadesi
XX. Levha (1.820 m. x 1.120 m.) niin arka duvarna rastlar (Levha :
IX, Resim: 15). Sada bir kaya zerine yaslanm sakall erkek lcvhann
en iyi korunagelmi figrdr. Ban ssleyen yenge kskacndan bunun Okeanos olduu anlalyor. Figiirn yaslarma pozisyonu gayet
komplike bir ekil gsterir. Vcudun aa ksm soldan saa doru uza_ nrk~p gvde iddetli bir torsiyon hareketi ilc saa evrilmitir. Sa ayak
kayann meyiline uyarak aa doru uzanr ve ayak tm taban ile kayaya
basar. Sa bacak dizden bklerek yukar kaldrlm olup geri ekilmi
ayanburnu ilekayann bir kntsna basmaktadr. Sol kol dirsekten
birkiik olarak nden vcudu keserek sola doru uzanr ve el kayann br
tmsei zerine yerletirilmitir. Sa kol bkkdirsei ile bu kola dayanarak yukar kaldrlmtr. Okcanos sa iaret parman dnr pazda akana dayarntr. Himation vcudun yalnz kasktan aasn rter. Yukarda ve sada rzgardan yelken gibi kabararak vcudun st tarafn akta brakr. Kaslar tm ayrntlar ile plastik olarak ilenmitir.
Okeanos'un, ba ok iyi korunagelmitir. Salar, bukleler halinde omuz
hizasna kadar inmektedir. Alnn zerinde nce kabark. sonra yzeysel
perem gibi uzanr. Uzun sakal bukleleri hareketli gsterilmitir. st duda fki yandan evreleyen byk yanlarda sakala kadar uzanr. Az, hafif aralktr. Gz bebekleri oyularak belirtilmi olup nazarlar yukar yOnelik gsterilmitir.Bylece elin jesti ile belirtilen dneeli anlam bak
larlada vurgulanmtr. Sa, sakal buklelerinde definlere inen matkap
aleti kullanlm olup, yer yer bukleler arasnda ince balantlar vardr.
Okeanos'u izleyen kinci fi:gn ba, sol 'kol ve vcudunun yukar ksm
olduka iyi korunagelmitir. Ancak yzeyanmtr. Korunagelmi
abartmalsivri kulandan burada bir Satyr tasvir edildii anlalyor
(Levha : IX Resim: 16). Sert bir ekilde sola evrik ba eyrek profiLden gsterilmitir. Yanaklar tombul, az hafif aralktr. Ba daldan
bir elenk ssler, ancak, yapraklar fazla anm olduundan trn
saptamak zor, Gsn zerinde balanarak arkaya atlm post vcudu
n tarafta ak brakr. Sol elinde ii meyva dolu ve kenarndan zm
salkm sarkan bereket boynuzu tutar. Sa kolunu yukar kaldrmtr.
201
ancak durumu elinde ne tuttuunu saptamaya elverili deildir. Vcudun yukar ksm cepheden gsterilmi,kaslarplastik bir tarzda belirtilmitir. KlaJbartmann durumu, vcudun aa ksm ve bacaklar hakkn
da bilgi edinmemize imkan vermeyecek kada-r ;k't:lr. Satvr'i izleyen
figr ok harap durumdadr.Seebildiimiz kadar salar arkada kk
bir topuz haliinde toplanmtr; aada kalntsndan anlaldna gre
zengin kvrml uzun bir giysi giymitir. Sa kolu dirsekten bklerek
. ba zerine kaldrlmtr, Bu saydmz izlemlere gre burada . ancak
bir kadn tasvir edilmi diyebiliriz. Sonuncu figr biraz daha iyi durumdadr. Ayaklarnn burununa ba-sarak sola ilerleyen kadnn khiton ve himationunun etekleri hareketin iddetinden uumaktadr. Sa kol dirselben bkk olarak yukar kaldrlm olup di ile bann zerinde tad byke bir nesneyi tutmaktadr. Figrr ba saa evrilmi olup
profilden gsterilmitir. Burada bir Maenad tasvir edilmi olabilir.
Niin
Soldan saa doru oturmu bu figrn sol baca dizden bklerek kald
olup, ayak burnu ile yksek bir yere basar, sa kolu nden aa
uzanmakta, eli ile sol baldrn tutmaktadr. Yzeyolduka anm olmakla beraber sola evrik ba iyi korunagelmitir. Salar ortadan ayrk
olup, iki yandan rulo halinde yz evreler. Sa yanda grldgibi kulaklar ksmen darda kalr. Arkada ise, salar kk bir topuz halinde
toplanmtr.Bu figr bir Nymphe olabilir. Arka planda ksmen Nymphe
tarafndan rtlm kii uzun tyl posttan bir giysi giymitir (Levha: XI, Resim: 20). Giysinin sa kolu, tm kolu eli ile birlikte iine
alp, ucundan da uzanmaktadr. Figr giysinin bo kalan blmn.
Dionysos'u selamlar gibi kaya doru sal1amaktadr. Sol kol dirsekten
biiklerek ne uzatlm olup elinde uzunca bir nesne tutmaktadr. Ba
sol tarafa Diorysos'a doru evrilmitir. Yzn iyi korunagelmi sa taraf zellikle gz bir maske nitelii gsterir (Levha: XII, Resim: 21).
Buna dayanarak figrn yzne maske geirdiini syleyebiliriz. Sakal
ve salar uzundur, yzde trajik bir anlam vardr. Maske stten bir bant
ve sarmak yapra elengi ile ssldr. Halen aratrmalarmz sona
ermemi olduundan figr imdiden aklarnamay yeliyoruz. Postlu
HgI' izleyen iman, uzun sakall ve sa elinde kantharos bulunan figr kukusuz Silen'dir (Levha: XIII Resim: 22). Vcudun yalnz kaladan aasn rten bir himatlion giymitir. Ba kaya zerinde oturan
kadna ievrik ve hafif 'ne eiktir (Levha: XII Resim: 23). Kadnla
aralarmda bir iliki saptamak imdilik gtr. Sahnenin sadan sonuncu
figrii bandaki sarmak dal elenginden anlaldna gre bir Maenad'dr (Levha : XII Resim: 22). Uzun khiton zeriine vcudun yarsn
akta brakan, sa yanda yelken gjbi kabaran ve ucu dalgalanar bir himation giymitir. Vcudu ksmen Silen tarafndan rtlm Maenad arka planda kalmaktadr. Ba sola evrilmi olduundan sahnenin dier
figrleriyle ilikisiz grnmektedir.
rlm
m bir khiton ve zerine himation giymitir. Himatiorun yukardaki kalntlarmdan vcudun yukarsn akta brakt ve bann alikasnda
XXIV. Ievha (1.120 m.x 1.200 m.) ok harap durumda korunagel(Levha : XIV Resim: 26). Figrler hakknda, yzeyleri tamamen
anm olduundan ancak konturlar sayesinde bir dereceye kadar fikir
edinmek mmkndr. Sadan birinci figrn ayanda bal ve aya-.
nn burnunu akta brakan uzunca izmeler vardr. Sol bacak tayc,
sa ise serbest olup yalnz ayann burnu ile yere basmaktadr. Ksa bir
khiton zerine sa omuz zerine bro ile tutturulmubir khlamys giymitir. Sa elinde tuttuu asann aasna ait bir blm kalmtr. Ban sa tarafnda kalntsndan anlaldna gre bu figr uzun sal ve
sakalldr. Bu figrn sanda ince uzun zarif bir kadn bulunmaktadr.
Zengin kvrmlrkhiton yerlere kadar uzanr, yalnz ayaklarn humunu
akta brakr. Arkaya atlm hirnationun kvrmlar hareketlidir. sanki
bele dolanmi gibidir. Sa tarafa evrilmi ba kopuk olduundan im
dilik mze deposuna gtrlmtr. Boynun iki yarnda bukleler omuza
kadar inmektedir. nc figr 1JYl sa bacamdan anlaldina gre
bir Pan' dr. Dizden bklerek yukar kaldrtlrm sa baca ile sola do
ru hamle yapar vaziyette gsterilmitir. Ba sola evrilmitir. Uzun sakah gsne kadar inmektedir. Sol kol dirsekter bkk olarak yana ve
yukar uzatlmtr. Olaslkla bu el ile sol omuzunda tad nesneyi tutuyordu. Sa kol dirsekten bkk olarak nden solomuza uzatlmtr.
iliin iyi kalitesi zellikle iyi korunagelmi sol kolda grlr. Burada
da::rarlar ve sinirler dahi belirtilmitir. Zeminde siyah yank izleri vardr. Drdnc figrn pek az kalntsndan khiton ve himationlu bir kadn olduu anlalyor. Beinci figr levhann en kt korunagelmi
figrdr. Belden yukars levhann zemini ile birlikte yok olmutur. Sol
taraftaki kalntsna gre ksa khiton zerine khlamys giymitir. Figrn
sa bacann yannda bir yarattk vardr. Belki bir yunustur.
mitir
XXV. levha (1.180 m.x U200m.) ok kt durumdadr (Levha : XV Resim: 27). Birinci figr ince ve uzun oranlar ile zarif grnmldr. Sratle saa doru ilerlemektedir. Hareketin iddetinden khitonun etekleri ve himationun serbest ularuumakta,khitonun bir blm ise sol tarafta kabarmtr. Sa kol yukar kaldrlm sol ise aa
doru yana almtr. Soldaki figr, sa aya ve bilei ile sol ayann
burnu dnda tamamen kaybolmutur.
XXVI. levha (1.800 m. x 1.200 n.) frizin en kt korunagelmile
rinden 'birini oluturur (Levha : XV Resim: 28). Sadan birinci figr
204
levhann kabartmas
tmyle
kayptr.
lunuyoruz. Burada Porta Regia'nn girii balar (Levha: IV Resim: 6Levha: V, Resim: 7).
Bu yl tiyatronun kazs srasnda pulpitumdan aa dzeyde Kentauromakhia ve Gigantomakhia frizine ait 14 para ile 3 sandk kk
ettlk fragmanlar bulundu.
205
Yeni paralarn krk kna uyan paralar eklenirken eski paralar da gzden geirilerek baz paralar eklemek mmkn olmutur (Levha: XVI Resim: 30). Bu kabartmada Kentauros'un aslan postlu sol
omuzuna ait paras bu tr almalar sonu yerini bulmutur. Dier
nemli paralardan biri de iki para halinde ele geen bir gigantn gs
ten aaksmn gstermektedir (Levha : XVI Resim: 31).
II. DIONYSOS FRzNN YEN KAN BLMNN KORUNMASI N NLEM ALINMASI
meydana kardmz friz blm genelLikle harap duBu tahribat ksmen sahne binasnn yklmas srasnda mimari paralar ve yap talarnn paralamalan sonucu meydana gelmi
tir. Tahribatn nemli ksm da daha sonra bitki kkleri tarafndan yaratlmtr. Bu tahribat miltemadiyen devarn etmekte ve giderek artmaktadr. Kl gibi ince kkler atlaklam nfus ederek ieriide rmcek a
gibi tabakalar meydana getirerek irili ufakl paralarn dklmesine neden olmaktadr. Bu yl atmiz friz blmnde bu tr tahribatn yaygn
olduunu saptadk, Rlvesini yapmaya vakit ve imkan olmadndan
gelecekte bu gibi tahribata neden olabilecek atlaklarn tm ayrntlar
ile tanmn yaptk. Kaz srasnda frize ait ele geen tm paralar depoya teslim ettik. Onarlncaya kadar hava etkilerinden korumak, zellikle
ziyaretilerin elleyerek yapabilecekleri tahribat nlemek amacyla frizin
bu blmn tahta paravan arkasna aldk (Levha : XVII Resim: 32).
Gelecek kaz mevsimlerinde onarm yaplan kabartmalarn nleri ksm
1'987
ylnda
rumdadr.
ksm alacaktr.
206
207
V. tZtM ALIMALARI:
Tiyatrodaki mimari izim
1mari
Mimari
elemanlarn
almalarn
tesbiti, 2 -
grupta toplayabiliriz;
Rlve
almalar,
3 -
Mi-
elemanlarn izimi.
1-
Zrhl mparator
ufakl para ele gemitir. Gvde, karn, sol bacak ve popo paralar k
nk kra uymakta, aa kt desteine bitiik sol bacak aradapara
eksik olduundan imdilik torso ile birlemiyor. Figr plak gsterilmitir. Gsten arkaya atl khlamys srtta sola ekilerek yanda imdi
mevcut olmayan sol kolun aasna dolandktan sonra sol uyluun ya
nndan aaya sarkar. Heykelin durumu tipinin ve kimliinin tesbitine
elverili deildir.
210
mutur. Ak,
sar
boya
kalntlar yaptn
Yaptn
211 .
Orta nefe tekabl eden alann ii ok sayda mimari para ile kap(Levha: XXVIII Resim: 50). Paralardan pek az bir btn
lk ifade edebilmektedir (bir stun kaidesi). Paralar 1987 mevsiminde
yerlerinde braklmtr. Daha geni bir balam iinde incelenecektir. Deme seviyesinde kesin bir saptamaya imkan olmamtr. Sadece kapla.
masnn ar tahribata uradna dair belirtiler bulunmaktadr.
lanmtr
0.80 m. ykseklikteki postament'lerin ok dzensiz grnleri sonradan kaplama levhalaryla bir lde giderilmitir. Belirtilen alan nemli ssleme paras vermemitir. 1987 kaz alannn kapsam iindegney
transept evresi de alnmtr (Lev ha: XIX Resim: 52 - 53). lerde kaz
gl dourmamas iin ilk nce gney transept'in gney kesindeki
evre alan alm ve incelenmitir. Daha sonra alan, transept gneybat
kesinden orta nefe kadar uzatlmtr; orta nef iinde de yarm modl
kuzeye doru ilerlenmitir.
212
Bu blge tmyle mozaik kapldr. Koruyucu ve salamlatrc tedbirlerin alnmasna kadar stnde 0.20 m. kadar koruyucu bir toprak
tabaka braklmtr. Burada da orta ve yan nd arasndaki stun dizisinin postamentleri ortaya kmtr. Bu alan iinde de orta nef demesi
elde edilememitir. Sadece gney transept iindeki incelemeler zgn
demenin opus sectile nitelikte olduuna dair belirtiler tespit etmitir.
Yalmz bu demenin ok bozuk olduu anlalmaktadr.
Kazlan alanda elde edilen kk ssleme fragnanlar daha ziyade
st yapya aittir. Yalmz burada da yangn etkisiyle btn mimari elemanlar ok kk paralara dalmtr. Kazda gsterilen btn duyarlla
ramen btnl olan ssleme paras elde edilememitir. ok sayda
kk tescra'ya ramen st yapmn mozaiklerden paralara rastlarma
mtr. Burada da mimari paralar yerinde braklm, durum tespitiyle
yetinilmitir.
ylnda yaplan
masndan sonra,
1987
snn her
asl elik
213
ras
Side
214
PERGE
1987
EB
iii KAZ
YEnlEm
ONAnIMI
~APOlLONoS TAK!
Resim:
lWi DEMEmlOS -
STAD!UMACIK. HA".!
VA MUZESI DUZENI
H
_. _ _
i
LI __
i ..._
J~
..
_~
..
rt"
.>
215
PERGE
TiYATRO 1987
Resim 1 2
216
--
KAZ
ALANI
Resim: 3
Resim: 4
217
Resim: 5
Resim: 6
218
Resim: 7
Resim: 8
219
Resim: 9
Resim: 10
220
Resim
Resim
II
12
Resim: 13
Resim: 14
222
Beslm
15
Besim: 16
223
Resim, 17
Resim, 18
224
Resim: .111
Resim: 20
225
Resim: 21
Resim: 22
226
Resim: 23
Resim: 24
227
Resim: 25
Resim: 26
228
Resim: 27
Resim: 28
229
Resim: 29
Resim: 30
Resim: 31
230
Resim 132
Resim: 33
231
Resim: 34
Besim : 35
Resim: 36
232
Resim: 37
Beslm : 38
233
Resim: 39
Resim: 40
234
Resim:
41
235
----t--- ---,i
--r--- ---
'
i
i
E \
~
---~---------------~-----'
i
:
--- ------r----------~
--T- ,.,
,
i,
,',
i\
Di
(~:
c:
: ~ e
[] l]~! ..~ ,
i
:
i
.
~De:i C>07~~cA'
-cr-~lf-~-~~.l -~f\>.~" . .
v.
___ I
.~.;~ci)~~~D~.~
B
i
!1
~~~'~47
c.vr..
o'V [ f2r?
i
of
i
i
19'~~
_i:
~__
IJmum
~V,
: ~
LS>
__\,', __
-----------
__
lek: 1150
Rlve: A.ztrk
__ ._,L __
S,Ylbrt
,,
AL
,
'G
o
KAROLAj SiSTEMi
Resim: 42
236
TiYATRO .0.1987
SCAENAE
"w
~ w
"<>
.~
ii
.U
> ~
">
< <
o
a:
W
<
<
"
W
>
W
N
c, <
~ ~
-" "
o '0 ~
<vi
>
.0
'0
"
"
"
237
cl
'"o,W
.s
~
238
Besim : 45
Beslm ,46
239
Besim
Beslm
240
48
47
Resim: 49
241
\,'$
",,"~~)
~~ii:~~
~--~---'-!,
Resim ,50
Resim, 51
242
'!'
J(!{ :
..
IKA
BAZIL
GNEY TRANSEPT
PERGE
O
i
~
lek: .
M. Ahunbay
ROlOva. 1/50
H . ErdoOan
KOESI
GL 1987
BATI
Resim : 52
Resim: 53
243
Resim: 54
Resim: 55
244
Resim: 56
Resim: 57
245
1987 YILI
ALIMALARI
Jale NAN
Uluslararas
247
Balk tabanndaki
sin:
Eer kalp aldmz stun bal iyi durumda elimize gemi olsayd dier stun balrklarmn yapay malzemeden dklmesi kolay ola-
II. Arkhitrav
Bloklarnn
Diktiimiz be
Bunlarn
248
bakmdan da
nce eksik
Tmlenmesi:
249
Resim: 1
Resim: 3
250
Resim: 2
Beslm : 4
Resim: 5
251
Resim: 6
Resim: 7
252
Resim: 8
Resim ,9
253
Resim: 10
Resim: 11
254
Resim
12
Resim: 13
255
Resim
14
Resim: 15
256
Resim: 16
Resim
17
257,
Resim, 18
Resim, 19
258
Resim: 20
Resim
21
259
261
Originally excavated in 1976, J. Russell, Trk Ark Derq. 25: 1 (1980), 269270,
fig. 18 For detailed discussion. J. Russell, The Mosaic nscriptions of Anemurium (Erganzungsbande zu den Tituli Asiae Minaris 13) (Vienna, 1987)
70-74, fig. 17, pl, 19.
(2)
(3)
The Nike and one of the busts of Hermes in colour, J. Russell, Ant. Welt
7:4 (1976), abb. 29 (Nike), front cover (Hermes),
(4)
262
5 (1983).
water. The planned cutswere then made through the gauze and mosaic
before the addition of the hessain. This required the removal of predesignated rows of tesserae, whieh were then retained in plastic bags.
After the hessian had been added, the lines of the grid were restrung
and their axes drawn directly on to the hessian. Traditional methods involving sledgehammer and slate-rippers were employed to separate the mosaie surface from the mortar base, although in some cases considerable
portions of the rudus were retained with the mosaie as a protective
measure. In this way a total of 18 sheets of mosaie were lifted and
placed on precut panels of chipboard for transfer to the museum. There
they were stacked horizontally in a well-ventilated store room. The
second stage of the operation, to be carried out in June 1988, will involve
theremoval of the facing fabrie and adhesive, deaning and reassembling
of the various sections into their original units, and mounting for display
on floor or wall as appropriate.
Although the Iifting of the mosaies occupied most of our efforts
during the season, a number of new discoveries were made in the course
of the work. The most important occurred in the Necropolis Church,
whet~ flie removal of the surviving portion of the Peaceful Kingdom
provi~d the opportunity to uncover the entire expanse of the original
pavement of the sanctuary area belonging to the original building
(Fig.: 6). The northern half of this earlier floor had previously been
exposed, since the representation of the Peaceful Kingdom whieh once
formed the entire floor of the sanctuary had disappeared in this area.
The newly exposed part of the floor has added a fourth panel of decoration to the there excavated previously, in this case the design consistingof a complex polyehrome design of Iooped cirdes (Fig.: 7). In
common with the two adjacent panels to the north, it contains an inseribed tabella at the centre. This records the benefaction of one Flavios
Valeri(o)s, a protector, one of the senior ranks of the Iate Roman army,
This new text reinforces the evidence of two other inscriptions from
the same church, each containing a military reference, to support the
view that the church was erected while the city was occupied by a military garrison during the last years of the fourth century, when the
city was prey to attack from the Isaurian rebels of the region 5. The
presence of a garrison, the first Legion of Armenians commanded by
the prefect Eusebios, which rebuilt the city's defences on orders from
Matronianus, the Comes of Isauria ca. 382, is attested in a verse inscrip(5)
23
263
tion found in 1968. This provides the most probable context for these
benefactions of devout soldiers to the churoh 6.
The elearing of the underlying earth and stone packing of the later
mosaic after its removal brought to light another interesting feature in
the form of a substantial hole near the centre of the sanctuary in front
of the wal1 across the chord of the apse (Fig.: 6, centre right). The
phenomenon is best explained by the impact of some heavy weight
falling from above. This had smashed the mosaic at the point of impact
and driven fragments as deep as 0.15 m. into the ground. The presence
of small glass tesserae of a sort normal1y associated with wal1 or ceiling
decoration within the hole suggests that the damage was caused by the
collapse of part of the roof. This would account for the decision to
abandon the original mosaic in favour of the Peaceful Kingdom and may
also explain the rebuilding of the entire sanctuary area. Unfortunately
none of the pottery and other material found in the course of this operation was distinctive enough to da te this phase of the building's history with any precision 7.
In addition to the lifting of the figured portion of the nave mosaic
of the Central Church already described, a minor exploration was carried out at the eastern extremity of the north aisle. The removal of
the over - burden in this area exposed a very well preserved expanse of
mosaic pavement immediately in front of the doorway leading into the
north pastophorion whieh had been eleared in 1985 (Fig. : 8). The design
comprises a network of diamond patterns forming the outer border.
This band in turn eneloses a more complex design consisting of an
overall patterr of interlocking cireles and ellipses in rainbow bands, the
chain network so formed enelosing rectangular frames each decorated
with a geometric filling ornament. From the fragmentary remains of
the same design that survive in the excavated portion at the middle or
the north aisle, it is likely that. this design extends for the full length
of the aisle. This contrasts with the south aisle where this particular
design is limited to the central part of the aisle 9.
In the eourse of elearing this floor several more fragments of the
chancel screen were found in the ml. The most striking evidence for
(6)
(7)
The only datable object from the c1earing of the pit was a bronze co in of
Constantius II, dated A.D. 347-348, RIC f - Siscia 194.
Russell, Kaz Sonular Toplants 5 C1ilP.3) , 477, fig. 2.
lbid., 4.79, fig; 5
(8)
(9)
264
uo
lbid.. 235.
265
Eig.
1 -
Flg, : 2 -
266
Anemurum
Fig. ,3 -
am
Fig.
4 -
Anemurium - roadside
bullding
IW II 13); vestibule floor mosale.
scene of winged Nike
267
Fig.
Fig.
5-
6 -
268
Fig. : 7 -
Anemurium - Necropolis Church lA II LL; newly exposed panel of original mosaic fIoor of santuary, view from west_
Fig. : 8 -
with
269
...
-M
U
i
270
ME1NK.
271
mantle with purple borders is wrapped and draped. The diadem is unusual in its elaboration of cheekered clothand beads; the jewelry (earring, bracelets) is typical Persian. The nobleman's hairstyle is deliberately oriental in the shape of the squared beard.
2. The left wall of the tomb chamber has a long frieze of a procession of horses, carts and servants. In the center is our nobleman,
seated in a throne - cart pulled by two horses. He is dressed for the
vayage in purple tunic and trousers, with a .kandys draped over his shoulders. His head is covered by a simple balk with freehanging lappets;
a blue ribbon is tied around it. Beard and mustache as well as the man's
profile characterize him as identical to the protagonist of the main scene.
The meaning of the procession again is open to two interpretations.
The biographical reading is simply that of a typical vayage in the realm
of the nobleman; he is accompanied by his black horse, a baggage - horse,
servants, adomed cart for luggage, and a servant carrying the steppingstool needed for mounting horse or chariot.
On the other hand, the setting in the tomb chamber may cail for a
symbolical interpretation, The vayage can be read as a departure scene
for the hereafter, a farewell vayage to a land where all amenities of the
present world are to be provided continually. The thought of a funeral
procession, an ekphora, is less probable because of the presence of the
live nobleman in the scene; nothing cogently points to funeral paraphernalia.
3. On the right wall, the same protagonist again dominates the
scene. The theme of the frieze is a victorious battle against Greeks. The
tomb owner appears in the center. On horseback, he kills the leader of
the Greek forces with his spear. Local soldiers are wounding and chasing
Greek hoplites 'and auxiliary archers.
The tomb owner again has the tell- tale beard seen in the other
two friezes. For the battle he is dressed in purple tunic and trousers;
he wears a cap and shoes.
The scene first of all strikes us as biographical, more so than the
generic hunting - scenes which are familiar from Graeco - Persian art.
Here we may havea clue to the events and chronology of the Karaburun
tomb owner's life- did he indeed participate in a major battle against
the Greek forces at the time of Kimor's intervention in Lycia and
Pamphylia? The absolute date of the tomb is estimated on stvlistic ev
dence to be around 470 B. C. which would allow for a reference to military act~ons against Cimon's troops, with participation of local soldiers
272
from the Elmal plain.The skeletal fragments from the Karaburun tomb
chamber show the owner to have been amuscular man, about 1.80 n
tall, and about 50 years old at the time of his death. He had strong
large hands and may indeed have been a formidable warrior.
The importance of the battle scene in the Karaburun tomb ma)'
thus be its potential historical reality. The victory scene again ma)'
have had a continuous glorifying effect in afterlife for the nobleman
the celebration of permanent victory, but it~ direct message is one of
active collaboration with the Persian overlords in war as well as in
peace.
The history of the Elmal plain and especial1y of the Bayndr area
is one of long duration and important local developments, as is evident
also from the recent discovery of a rich tumulus of Phrygian type by
the archaeological staff of the Antalya Museum in 1987. The ancient
looting of tomb chambers such as that of Karaburun has deprived us
of the specific confirmation of the historical message of this, burial,
which might have been provided by the seal of the owner and graffiti
on his belongings, Recent looting by villagers has destroyed the historical context of a coin ho ard from the Bayndr region dating to first
half of the fifth century B. C. We can only hope that archaeologists
will be able to bring to light the counterparts of such monuments as
the painted Karaburun tomb. Only then will we be able to distinguish
a traditional iconographic repertoire, as we know it from the Daskyleion
sculptures and other documents of Graeco -Anatolian- Persian art, from
specific regional 'and historical references. We then mayaso be able to
see if the facial and anatemical features of the Karaburun nobleman
are specifically characteristic of him, or generic with his colleagues in
other Anatolian provinces of the Persian empire.
273
Fig. : 1 -
Fig. : 2 -
Detail of
274
Head
~f
nobleman
Fig. : 3 -
Fig. : 4 -
275
APHRODSAS, 1987
Kenan T. ERM
Kltr ve Turizm Bakanl, Eski Eserler ve Mzeler Genel Mizin ve ilgileri ile New York niversitesi adna .antik Aphrodisias kentinde srdrlen kazlarn 1987 yl kampanyasna 7 Temmuz15 Ekim tarihleri arasnda devam edilmitir. Her ylolduu gibi bu mevsim de normal kaz programmzn,yan sra onanm, inceleme, aratrma
ve yayn almalarmz da srdrlmtr.
drl'nn
almalarmzn sonularyla
ERM,
277
iin
disias'n
Steiner
yeni
incelenmesi
yeniden
gerekmitir. Aphro-
tarafndan
kullanl
ise Frankie
edilmitir.
drt nemli
alannda srdrlmtr:
tutmasdr.
binann altnda
tanr
bu sondajda sokan devamna rastlamak mmkn olmamtr. Muhtemelen bu yolun kalntlar ge devirlerde skp datlmtr. Ayrca
Roma a'na ait bu sokak Bizans Donemi'nce. V. yzylda da baz deiiklikler grm ve tahribata uramtr. Yine ayn alanda, kazdan
nce bit zamanlar Geyre kyne ait iki ev mevcuttu. Kazlar srasnda
burada baz duvar kalntlar saptanmtr. Kyevlerinin daha eski bir
safhasna ait bir duvar kesinde kk bir vazo ierisinde 301 adet
Erken Osmanl gm sikkeleri bulunmutur (Resim: 8). Paralarn ou
XV. ve XVI. asrlara aittir ve II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni
Sultan Sleyman dnemlerine tarihlendirilmektedirler, Bu da eski Geyre
kynn bu devirlerde Akropol tepesi ve civarlarnda yaamaya bala.
dna iaret etmektedir.
Bu sondajn kuzeyinde, Agora Kaps'nn kalntlarnn tam kuzeybulunan eski bir kyevi, 1986-1987 k mevsiminde kmtr. Evin enkaz eyll aynda kaldrldktan sonra temellerinin al.
tnda aratrma yaplmtr. Sahann ayn zamanda Sebastelon'un gney
ksmn kapsamas nedeniyle, Sebastelon'a ait baz paralarn elde edilebilecei dnlerek alanda almalara devam edilmitir. Yzeyden
ok az bir derinlikte Bizans Dnemi'ne ait bir apsidin izlerine rastlar
mtr. Bunun hemen dousunda, daha derine bir seri, ok iyi bir ekilde
ina edilmi kemer ve nilerle ssl, tonozlu bir koridor' (Resim: 9) sistemi bulunmutur. Yapnn baz zellikleri her ne kadar su yollarn ve
kanallarn andryorsa da bu kalntlar nemli bir binann alt ksmna
veya bir cryptoporticus'a ait olmaldr. Buradaki kazlarda ok sayda
mimari paralar ile heykel fragmanlar ele gemitir. Anoak bunlar ara
snda gerek Sebastelon'a, gerekse Agora Kaps'na ait fragmanlara ras
dousunda
lanmamtr.
Kasm
282
Resim : 1 -
283
Resim , 2 -
Tetrap'ylon. Restorasyon
Resim : 3 -
284
Sebasteion.
temelleri
almalan
Dou alan
ve
aratrmatarn
sonucu.
Bizans
Resim: 4 -
Atrium ,a,vlulue'v, Genel grn ve gneydouya bande yeni alan mermer dsemel oda
k.
Resim
5 -
285
Resim
Resim : 7 -
286
6 -
Tiyatro
Hamamlar.
co
287
Resim : 9 -
Resim : 10 -
288
Cryptoporticus ve
nileri
kabartma.
Resim : II -
Agorann
kuzey
289
Resim : 12 -
Agora,
Resim : 13 -
Agora.
290
'rnerus
IIDerUS -orcxosu.
1\.OmIK
masc
ve
ba
Donysos ba
Kadn ba
Resim , 14 -
ve erkek portresi
Resim , 15 -
(?)
291
Prof. Dr. Daria. De Berna.rdi FERRERO, Via. Accadema Albertina. 3 Bis 10123
Torino/TALYA
293
La
zore
landes, sont.parfois remplacees par des masques. La produotion de ces sarcophages a commence au plus tard vers le milieu du 2eme siecle et a continue Jusqu'au 3eme.
Finalement on peut mentionner plusieurs autres sarcophages en
marbre avec un decor plus lisse, dont le groupe principal est compose
par des eaissons canneles,
A cte de eentaines de caissons lisses en travertin, il y a aussi plusieurs sarcophages en travertin avec un decor, Parmi eux on peut mentionner avant tout quelques exemplaires avec la representation du banquet
funebre, de meme que d'autres qui representent des scenes ou des outils
de travail,
296
On a aussi remonter sur terre les morceaux des tympans qui appartiennent au demdeme et au troisieme ordre de la scene,
En 1987 pour rerdre hommage a Mr. Verzone et pour feter trente ans
d'activite de la Mission on a organiser une exposition qui illustre les travaux excutesa Hierapolis. Elle a ete inauguree a zmir le 18 septembre et
jusqu'au present elle a etea Turin, a Louvair, a Lecce, eneore a Turin et
elle va tre inauguree dansces jours a Gene pour poursuivre son voyage
a Rome, Naples, Pise, Palerme et encore en Turquie a Denizli, Ankara et
Istanbul,
Mes remerciments vont a Mr. le Conseiller Dr. Nurettin Yardmc, a
M. me Nimet Berkok, au Vali de Denizli Dr. Necati Bilican, au Directeur
du Musee de Denizli, Mr. Mustafa Tezean; une pensee reconnaissante au
representant du gouvernement de Turquie M. me lhami ztrk du Musee de Burdur qui a ete une aimable confrere pendant les travaux.
297
,
~
"
Fig.
298
1 -
299
300
(*)
75005
reconnassents,
301
1987 wurde im rmischen Stadion von Aizanoi mit einer Reihe von
deutschen und trkisehen Mitarbeitem vom 17;8. bis zum 18.9. die erste
langere Arbeitskampagne seit 1984 unter meinerLeitung durchgefhrt
Regierungsvertreter war Herr M. Oral Erbay vomMuseum Burdur.
AlIen Teilnehmem an der Grabung sei eberso gedankt wie den
jederzeit hilfsbereiten rtlichen Behrden 2 und vol' allem der
Antikendirektion fr die Erteilung der Grabungsgenehmigung, dem Deutschen Archaologischen Institut Berlin fr die Bereitstelhng der finanzielIen Mittel und der Abteilung stanbul fr vielfaltigste Untersttzung.
Vershiedene Programmpunkte wurden 1987 in Aizanoi absolviert :
. Die 1984 ausgegrabenen, ohnehin mit wenig Mrtel sehr
nachlassig hergestellten Substruktionsmauern derWesttribne waren
nie als frei liegende Bauteile gedacht wrden am besten wieder mit
Erdreich bedeekt. Um eineralIzu schnelIen weiteren Zerstrung
vorzubeugen, wurde damit begonnen,: hier die Mauerkronen neu
aufzubauen (Abb.: 2). Des Weiteren wurden mit Hilfe eines Spezialisten
zerbrochene Marmorteile von der Fassade an der Bhnenhausrckfron
zusammengefgt und das vom Museum Ktahya freundlicherweise zur
Verfgung gestellte Depot im ehemaligen Schulgebaude restauriert und
mit Stahlregalen versehen, so daf alIe am Ort verbliebenen Kleinfunde
und das magazinierte Steinmaterial zu weiterer Bearbeitung zuknftig
geordnet und leicht zuganglich sind.
Do. Dr. Adolf HOFFMANN, Alman Arkeoloii Enstits, Sraselviler No. 123
Taksim/STANBUL.
.
.
(I) Bei Grabung und Bauaufnalme waren 1987 beteiligt : Die Architekturstudenten An.ne-.Tanja Kruth, Margarete Stephan, Annette Wursthom, die
A'FchiiQlogiestudenten.. AYD.ur.Geliv 'und"Ahmet Ym:a. ~ Ph~ph
Ahmet Aydn, der Zeichner Ahmet Atila, der Restaurator Leo H6lenstein
und der Geodat Dipl. - ng. Eberhard MeSer.
(2) Nach dem Wechsel des Musemsdirektors, Hem Metin Pehlivaners, von
Ktahya nach Bergama se ilim an dieser Stelle fr die vertrauensvolle und
fruchtbare Zusammenarbeit en ganz besonderer Dank ausgesprochen.
(*)
305
306
'Vber die massiyen oder aus Saulen gebildeten Risalite hinaus sind
vielleicht erst nachtriiglich angebrachten Flachreliefs
die Fassaden
geschmckt gewesen, Wohl auf der zweiten Binderschicht, also etwas
unterAughhe, war an der Ostfassade eine Reihe von sieben unterschiedlieh ausgebildeten Priester -und Siegerkranzen eingemeilielt, in deren
. Mitte sieh Inschriften befinden (Abb.: 6-7). Der entspreehende, knapp
3 m. lange Mamorblock wurde im vergangenen Jahr in Faliage wenig
unter der Erdoberflachegefunden,
mit
g~ankt
307
regelmal3igen Plan verformt (Abb : 8). Und zwar ist die Osttribne mit
einem Stich von ca. 2.3 m. etwa mittig einmal, die Westtribne mit einem
ganz berraschend grolser Stich von 6.5 m. in fnf Sektionen viermal
abgeknickt. Die Tribnenenden sind auf diese Weise nach innen
eingezogen, um so den Blick der Zuschauer auf das Spielfeld zu
verbessern: bemerkenswerterweise wurde die auf Grund der Sonnen
und Lichtverhaltnisse ohnehin bevorzugte Westtribne mit der erheblich
starkeren Ausbuchtung noch weiter bevorteilt. Wir kennen dieses
Vorgehen von eiigen griedhischen Stadien, im Ansatz und vielleicht mit
anderer Zielsetzung auch von einigen stadtrmischen Circusanlagen oder
dem Hippodrom in Konstantinopel, aber nirgendwo sonst in Kleinasien
konnte bisher -vielleieht auf Grund unzureichender Vermessungenein derartiger architektonischer Kunstgriff wie in Aizanoi, noch dazu
mit solcherPrazision ausgefhrt beobachtet werden.
Im Sden steht nun die Fassade der Westtribne exakt rechtwinklig
zu deren sdlicher Endsektion, das bedeutet schrag zur Stadionachse
(vgl. Ab'b.: ~). Im Sdosten lassen sich die Verhaltnisse noch nicht mit
gleicher Entschiedenheit beurteilen; mghcherweise wurde hier die
Fassade in Symmetrie zu ihrem westlichen Gegenstck errichtet.
Untersuchungen an den planmafiigen Eckpunkten der Stadiontribnen im Sdwesten and Sdosten ergaben ebenfalls keinerlei Hinweise
darauf, daf bereits irgendwelche vorbereitenden MaBnahmen zur Erriehtung der Tribnensubstruktionen getroffen worden waren. Vielmehr
fariden sich im Sdosten mit Sondage 11 von der Orientierung des Stadions abweichende, aus Spolien und ohne Mrtel gefgte Fundamentmauern eines nicht weiter untersuchten Hauses. Sehr zahlreiche Bruehstcke von Gebrauchskeramik und eine Herdstelle deuten auf eine zivile
Nutzung und eine Erbauung in byzantinischer Zeit.
4. Parallel zam Abbau des Stadions ist also in der Spatantike
eine Besiedlung seines Umfeldes wahrscheinlich und ach die wenigen
geeigneten Substruktionsraume sind -wie verschiedene Spuren von
Veranderungen zeigen- wohl als Behausungen und Stallungen neu
genutzt worden. Darber hinaus wurde mit Sondage 4 A in einem der
Tunnelgange der sdlichen Westtribne eine kleine frhbyzantinische
Kapelle freigelegt (Abb.: 9), deren stlicher, ehemals anscheinend
gewlbter AbschluB leider zerstrt ist. Mit Marmorschwelle, Trverschluf
und Plattenboden ist dieser schmale, lange Raum fr den neuen Zweek
hergerichtet worden; die Wande wurden ber einem Glattstrich aus
Lehm verputzt und bemalt. GroBe, sehr sorgfaltig ausgefhrte, mit
Schmucksteinen reich besetzte Kreuze stehen in wohl dreifaeher
308
309
Flgels, zu einem Vogel oder. einer Nike etwa gehrig, konnten geborgen
werden. Hier erhoffen wir von der diesjahrigen Grabung weitere
Aufschlsse.
Mit einer ganzen Reihe von Besonderheiten und Eigenarten - es
sei vor allem an die in den vergangenen lahren vorgestellte, sehr
unkonventionelle Prunkfassade an der Rokseite des Theaterbhnenhauses oder auch an die singulare Korubination von Theater und Stadion
generell erinnert - erweist sich das Stadian von Aizanoi immer mehr
als ein durchaus ungewhnliches, im Rahrnen des standardisierten
.Baurepertoires im rmischen Kleinasien eine Sonderstellung einnehmendes Gebaude,
310
"il!
LL ol N30'f'ONOS
-r
lilaVONOS
i
i
.1
i
i
i
i
1iJ
6
;gVONOS
i
i
L 39VONOS
II 3aVONOS
9 39VONOS
...
';
E 39VONOS
.1
lil
CIL
J 39YeNOS
iii,~
39VONOS
-<
il
i.~
i'" "
La:
\15
i:::;
1,8
i
i
LO
z
c(
....
0-
....
III
::
~;;;;sL
i
i
i
i
.::;
,2
c
....
III
c(
i
i
i
i
o
z
c(
,~
c(.
L __ -
a:
'"
::
~
...
::
8 39VONOS
"cl
::
iil
i
i
i
DO
l 39VONOS
i
i
i
i
i
o
.!!
rCIL
...<=
...il
i
i
'iii
ll::
w
39VONOS
39VONOS
Gl
OC
Jo<
o<
"cl
i
i
39VONOSN30VSSV;
C.
S EYeNOS
l;,)
ot>
..
:il
cll
::
~...
lil
rn
$2
...
o
$2
-<
311
Abb.
312
2 -
~~~~~?rJ
II
I'
i'
II
i,
i
i,
"
r-----h
-"i
i'
i i
1_-J
i'I'
;:;
...
...
eS
aS
=
'g
~
....cl:l
1
--------1
\
aS
~
r}
:;l
001
EB
------_.
ilJmWe:sMDllICllN
i
~i
~
313
Abb. : 4 -
Abb. : 5 -
314
Gl
.....~
]
tI:L
lo<
Gl
"cl
8
~
lo<
Gl
"cl
CIL
:
5l
s
iil
fil
II
o'
l
....c...,
..=
<;.
.ll
cc>
..ci
li!
315
316
i
i
"'--=--n~--~.r==n-~\
i
i
..
li
i
:
I,
i
i
1:
1\
[,i.\+-
l-+'
1'--t---,
i
i \
: i
'\
i L~+-
._-J-
i .i
i
i: i .' [1===;==\
--r-T~:I
i
i
ii
\'
I'
i
i
i
i
+--i--F
i ~~
i'
ii
:i i
i ! i
-L--lI
i 1'---1i !i
i
i
li
li
iS:=
<il
lot
ep
>
<il
i
i
ii
....8
o
o
i
i
li
Og--.f
'i
:::
c::i
::
:a
lot
+>
00
i
co
l"
-<
317
318
PESSINUS (PESSINONTE)
987
John DEVREKER *
319
pe-
en
Les 6 tombes a ciste en marbre (nOs 1/1 46'. 11/2 60, 8, 24', 61, 63)
revanche ont une datation plus recente. Une seulement etait intacte (n
1/2,61; photo n 5). Cette tombe en forme de sarcophage, decouverte les
demiers jours de la campagne a une profondeur de plus de 3 metres,
hebergeait les squelettes de 2 personnes, sans doute du sexe feminin (photo n 6). Nous trouvames comme mobilier funeraire un flacon en verre,
une paire de boucles d'oreille en or, une bague en bronze, une bague en
argent pourvue d'un intaglio en agate rouge, representant le dieu Mars
(photo n 7),2 peignes en bois et 3 aiguilles a oeil. La decouverte d'une
paire de chaussures en cuir (photo n 8) et surtout des lambeaux de textile (photo 11' 9~' procure une va leur scientifique unique a ce tombeau que
le flacon en verre permet de dater du 3e siecle.
Les autres tombes a ciste furent perturbees et pillees lors de la
construction ulterieure d'edifices. Un grand tombeau tres peuple se trouvant encore partiellement dans le profil (n 1/2, 63) est compose, du
moins pour une partie, de rnateriel de remploi (e. a. 2 fragments de steles
a porte) de sorte qu'il appartient a la fin du bas empire ou au debut
de l'ere byzantine.
Les edifices furent eriges en calcaire. Du materiel de remploi en
marbre provenant de tombeaux pilles, fut incorpore dans leurs fonda320
321
materiat
A Dinek meme nous avons etudie une autre stele a porte ainsi qu'un
fragment d'une inscription encastre dans le mur d'une maison. A Yakapnar nous avons pu mettre la main sur un fragment d'une stele a deux
portes tandis que dans le vieux village de aykoz, l'inscription honorifique
trouvee l'annee passee a ete completement degagee. Cet endroit d'ailleurs
meriterait un examen minutieux car d'autres antiquites se cachent
dans les ruines des maisons. Nous avons pris des mesures de securite
pour preserver ces monuments ainsi que ceux decouverts en 1986.
Nous esperons que notre campagne a contribue a I'elargissement
et la conservation du patrimoine turc.
Annexe i
(4)
322
Voir M. Waelkens, Die kleinasiatischen Trsteine. Typologische und epigraphische Untersuchungen der klen-asiatlschen Grabreliefs mit Scheintr,
Mainz am Rhein 1986, p. 6. 283.
Cfr. Waelkens o.c. n" s 726. 767.
Deseription :
Fosse probablement reetangulaire creusee dans le sous-sol ea1caire
et rempie d'une terre rnarneuse comportant quelques fragments de ceramique, e. a. de la sigillee et de la poterie fine; a la base fragments de
tuiles (tegulae) et un bloe de marbre, mais pour la partie fouillee aueune
traee d'ossements humains.
To.~be 36
Deseription :
Fosse reetangulaire erensee dans le sous-sol ealeaire. La tombe
proprement dite se dessine dairement apartir d'une profondeur de 207
cm., est protegee par des tuiles et eontient un squelette intaete alonge
sur le dos, la main droite repliee sur le bassin, la tte dirigee vers le
sud-ouest. Le remplissage au-dessus de la tombe est compose de differentes eouehes de terre marneuse melangee a de pierres ea1caires et
contenant plusieurs petits fragments de ceramique.
Tombe 37
Deseription :
Fosse reetangulaire creusee dans le sous-sol ea1caire. Tombe
probablement eol1eetive remplie avee differentes couehes sableuses
contenant une lampe intaete en sigillee, des fragments de ceramique, des
restes de bois, des clous et d'autres objets en fer, les ossements humains
diperses sur toute la: surfaee
appartenant dairement a differents
individus.
Datation:
Lampe en sigillee de
andarl
d'epoque augusteenne,
323
Tombe 38-42
Localisation : tranchee PESS. 87/1/1, sous le mur 6 perturbe.
Dimensions :
-
Description :
Tombe probablement collective (tres perturbee) creusee dans le
sous-sol calcaire ou bien fosse remplie de restes de tombes pillees et contenant e. a. des clous en fer, des ossements humains de plusieurs individus, des fragments de ceramique et une lampe quasi intacte 'en ceramique a vemis no ir.
Datation:
Lampe a vemis noir de traditon hellenistique ler siecle avant, ler
siecle apres notre ere.
Tombe 43 (photo n 4)
Localisation: tranchee
~ESS.
Dimensions :
-
Description :
Fosse rectangulaire creusee dans le sous-sol calcaire.
Le coffrage de la tombe est compose de six niveaux de briques dont
le dernier ressort vers l'exterieur sur les deux ctes longitudinaux.
Tombe 44
Loealisation: tranchee PESS. 87/1/1, sous le mur 8.
Dimensions :
-
a 183 cm.
Deseription :
Fosse reetangulaire ereuse probablement pour le pillage (et la destde deux tombes taillees dans le sous sol calcaire. Des deux tombes
il ne resteplus que les parties les plus profondes, l'uned'elle ayant
eu probablement un eoffrage en briques et l'autre en tuiles.
ruotior)
Tombe 46'
Loealisation: tranchee PEiSS. 87/1/1, profil C-D.
Dimensions: tombe partiellement fouillee.
-
Deseription :
Tombe, probablement a eaveau de pierre en marbre, pillee et perturbee lors de la eonstruetion du mur 47.
Tombe 51
Loealisation: tranchee PESS. 87/1/1, au sud du mur
l.
Dimensions :
-
Deseription :
Fosse reetangulaire erensee pour le pillage d'une ou de plusieurs
tombes (efr. T44) completement perturbees lors de la eonstruetion d'un
mur. Le renplissage de la fosse est compose d'une terre ealeaire utilisee
eomme eouche de stabilisation d'un niveau de sol en mortier marneux.
ce eontexte a Iivre bon nombre de restes d'ossements humains ainsi que
les fragnents de trois vases en terre euite.
325
Annexe II
Quelques
conslderatlors generales
les tombes
Les struetures les plus anciennes sont les deux tombes romaines 63
et 24. La tombe 63 est eneore pourvue de son caveau en blocs de marbre
Neanmoins cette tombe collective a probablement ete pillee lors de la
eonstruction du mur 17. De la tombe 24' il ne reste plus que les fon dations en petites pierres ealcaires entassees au-dessus d'un Iit de cailloutis
melange a du charbon de bois. Le caveau en blocs de marbre a sans doute
ete enleve lors de l'edificatior des eonstructions plus tardives. Le seul
element de datation pour les tombes nous est fourni par lapresence, parmi les pierres de la tombe 63, d'un fragment d'une stele a porte ce qui situe cette tombe au Bas-Empire.
326
les tombes
327
il s'agit d'une tombe collective amenagee au-dessus d'un puit ayant probablement servi a l'extraction de la roche calcaire. Le materiel appartenant a ce contexte date generalement de la fin du ler siecle avant et du
debut du ler siecle de notre ere. La tombe 61 quant a elle est une tombe
a caveauen bloc de marbre. il s'agit d'une tombe intacte contenant deux
squelettes, probablement de femmes, qui peut etre datee, d'apres le mobilier, du 3 erne siecle de notre ere.
Phase 2: tes constructions en dur
La deuxieme phase d'occupation du site est, ainsi que pour le profil ouest, caracterisee parola presence de plusieurs constructions en dur.
Contrairement a celui-ci, l'on a pu aperevoir plusieurs phases dans l'amenagement de ces constructions. Mentionnons ici, par exemple la presence
de deux niveaux de sol au milieuet meme de trois niveaux vers le sud
du profiL. Le complexe 50 quant a lui, . consiste en differentes phases
d'amenagement et de destruction de grandes jarres a provisions ou pithoi.
Le mur en pierre calcaire 2, construit au-dessus de ce complexe, appartient a une phase plus recente d'occupation du site
Notons aussi que la relation exacte entre les differents niveaux de
sols et les murs en pierres, ainsi que le rapport entre les murs 2,9, 13 et
1Set le mur d'enceinte 31 (photo n 3) doivent encore tre eclaircis. Enfin, en ce qui concerne la chronologie no us referons a nos constatations
au sujet du profil ouest et rappelons que la deuxierne phase d'occupation
doit vraisemblablement tre datee de l'epoque byzantine.
328
;""--.....,0
329
330
i
i
i
i
i
i
i
t~
331
W
N
i
i
i
i
i
i
i
omb
re cente .
i:S]z
Couche humique
~l
.6 .7
Plan: 4
9. Blocs de marbre.
8. p Le z r-e s ca Lce re s
5 -
3. Sol v.e re .
4. s t.ruct.ures ar-cheo Loq Lques (pults, silos ete.).
1.
Legende
o-~~
~~~_~2m
oJ
C'IJS 09
Bo
15
<\f~
"
'ff
\_------.
53
PESS.871112
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
B_o
i
i
o-o
i
Photo :
Photo : 2
333
Ph oto : 3
Photo : 4
334
Photo : 5
Photo : 6
335
Photo: 7
Photo: 8
336
Photo
Photo
10
337
Bedri YALMAN *
Bursa ilinin kuzeydousundayer alar znik Gl 'kiysmda M, , IV.
ve gnmze tarihi kesintiye uramadan gelen
nadir yerleim yerlerinden ibiri znik (Nikaia) dlesinde, Roma dnemine
ait ak hava tiyatrosu kalntlarnda Kltr ve Turizm Bakanl Eski
Eserler ve Mzeler Genel Mdrl'nn 8.5.1987 gn ve 02.5.1.680 (16)
4180 sayl izinleri ile 1.7. 987 tarihinde balanan Vl Il, dnem kaz al
malar 1.9.1987 tarihinde sona erdirilmitir' _2,
yzyl balarnda kurular
(*)
Han
(l)
(2)
Kaz almalanmz
srasnda
gsterdikleri ilgi ve
yardmlanndan
dolay
339
kalnts,
kaz almaian be
ana konuda
younluk
ka-
zanmtr.
olutu
b) Kilise temellerinin ve caveann gneyinde gerekletirilen amalarda ortaya kanlan toplu mezarlktaki almalar,
c) Cavea'da aa karlan Osmanl seramik frnnn kazlnas,
konservasyonu ve mzeye nakli,
d) 1980 ylndan itibaren gerekletirilen VII kaz dneminde ele
geen ini ve seramik buluntularnnbakm, onarm, tasnif ve motif tespit almalar,
e) VIII kaz dnemini iine alan almalar sonunda aa kar
lan Tiyatro blmlerinin stratigrafik, toporafik ve plan almalar.
1986 ylnda aa karlan kilise kalntsnn gney . duvarndan
3,30 m. gneyde, tiyatronun XI. beik tonozlu mekannn batsnda, VI.
trapozaidal tonozlu mekann zerinde balatlan 6 x 6 m. boyutlu 40. amada, 0,30 m. derinde kuzeydou, gneybat uzantl molozta kire kum
harc ile rl bir duvar kalntsna rastlanmtr (Resim: 1).
0,75 m kalnlndaki bu duvarn anada belirlenen uzunluu 5,60
m. dir. Gneydouya doru uzanmaktadr. Duvan oluturan moloz talar
arasnda "kiremit ve tula krklar dolgu malzemesi olarak kullanlm
tr. Talardan bir ksm tiyatronun yap malzemesine ait olup, krlarak
ikinci defa kullanlmtr.
Duvarn
balangcna kadar
devam
ettii
340
Alfons Maria Schneider - Walter K.arnapp, Die Stadtmauer von znik (Ncaea),
Berlin 1938.
Bedri Yalman - znik'teki Kilise Alt Yap Kazs. VIII. Trk Tarih Kongresinden
ayr basm TTKB s. 457-466 Ankara 1979.
Basamak temellerinin 5 m. uzunluundaki ksm amada belirlendikten sonra, kilisenin gney duvarna kadar olan blmde derinletir
me almalan gerekletirilerek, basamak temellerinin uzants takip
edilmi ve 9,9 m. lik ksm aa karlmtr.
Basamak temellerinin
0,35 m. dir. 2,55 m. derinlie
karlmtr (Resim: 2).
genilikleri
ulalan
Kuzey gney uzantl olan oturma basamak temelleri hafif bir yay
yaparak gneye dnmektedir.
6x6 m, boyutlu alan 41. ama 40. amann batsnda yer almak0,75 m. kalnlndaki duvarn uzants burada 3 m. daha devam
ederek, toplam 8,60 m. ye ulamaktadr. Kalan ksmn en yksek blm 1,40 m. dir.
tadr.
rnn
da,
1972 ncesi kamu kurulularnca tiyatroyu rten toprak tabakalabir ksm gl kys ve bataklklara dolgu olarak tanmas srasn
kilise kalntsna yaknl, baka balant izinin bulunmaIl?-as nedenleri ile kiliseyi evreleyen bahe duvar veya daha sonra gelitirilen amalarda belirlenen seramik atlyesi ile balantl olabilecei
sylenebilinir.
Bu amada da bir ncekinde belirlenen oturma basamak temellerinin devam aa karld. 2,70 m. uzunluunda ve 1,65 m. geniliindeki
temellerden baz moloz talar sklm olmasna ramen ortaya kar(5)
(6)
Alfons Maria Sohneider - Walter Karnapp, Die Stadtmauer von znik (Noeeal.
Berlin 1938 s. 49.
Beclri Yalman - IV. Kaz Sonular Toplants, znik Tiyatro Kazs 1981,
Ankara 1982 s 233.
341
balatlan
genilikler
ayn
l-
bitiiktir.
V. trapozaidal tonozlu mekan ileVIII. ve IX. beik tonozlu mekanlara ait kalntlarn belirlenmesi amalanmtr. Bu mekanlar arasndaki
balantlar belirlemek ve tiyatronun dier ksmlar ile btnlemesini
salamak istenmektedir.
Amann batsnda balanan derinletirme almalarnda r m. derinlikte moloz ta, kire kum harc ile rlm V. trapozaidal tonozlu
mekana ait kalntlara ulalmtr. Kalntlarn kuzey gney uzants
1,80 m. dou bat uzants 0,80 m. dir.
Amann
kiremit, ini,
seramik
ve frn malzemelerinin younlat 0,70 m. kalnlndaki youn kll
tabakalar Ge Bizans dnemine aittir. Sar, yeil ve tonlarndan oluan
monocrome tabak ve kaseler seramik frnnda pisirim esnasnda oluan
yksek dereceli s nedeni ile yanm ve buraya dklmtr.
Ayni ksmda az miktarda XVI. yzylOsmanl seramik ve inilerine ait beyaz hamurlu, siyah, yeil, mavi, krmz renklerin hakim olduu
lale, smbl, ekaik, karanfil gibi iek vedallarla bezenmi kap paralarna ait rnekler bulunmaktadr.
Amann gneyine yakn ksmda frn artklarnn oluturduu dkme tabakalar iinde baz Ge Bizans tabak ve kaseleri aa karlmtr.
Kaplarn yksek harar:etten formlar bozulmu, renkleri deimi, hamurlar koyu gri, siyaha dnm, birbiri arasndaki ayaklarn yaparak kald kaplara ait son derece youn rnekler bulunmutur.
tatan
rme
beik tonozlarn
bitiik
olan 43. a-
mutur.
li
V. trapozaidal tonozun kesme talar ve moloz temellerinin nemyerlerinden sklm veya zemine kmtr.
ksm
bitiik
letirilmitir.
st ksmdaki toprak iinde seramik ve frn yardmc malzemelerine ait paralarn youn ekilde bulunduu, tula, kiremit, moloz ta,
seramik ve ini paralarndan oluan bu tabaka kaldrldktan sonra,
monocrome Ge Bizans devrine ait seramik paralar, ayaklar, sirnitler, karpuz dilimleri arasnda rastlanan kabartma K harfli, yldz motifli,
eri hat ve nokta dizili, mhr baskl olan ayak rneklerinden yzlercesi gnmze intikal etmitir.
znik
45. ama 43. amann gneyinde, 44. amann batsnda, kuzey guzantl ve 6 x 12 m. boyutlu olarak balatlmtr.
Amann
oluturulmu
Arkn
min
dnemine ait
Amadarastlanan kalntlar bir seramik frnnn iletilmesini teile kurulmu bir atlyeye ait olup, batya doru devam
maksad
edecei anlalmaktadr.
Proscaerium'un gneyinde
27. ve 28. amalarda aa karlan duvar kalntlarnn birbiri ile olan irtibatlarn tespit edip, yapl nedenini belirlemek maksad ile balatlan kaz almalar srasnda, kuzey
gney uzantl duvarn alt ksmnn tiyatrodan alnan kiklopien regtogonal mimari paralarla rld, bir ksmnn krlarak kullanld, aralarnda kire kum harcnn bulunduu belirlenmitir.
Kesme tal b1mn zerinde drt sra tuladan duvar devam etmektedir. 2 m. derinlie inilen bu ksmda tula blnn zerinde tiyatroya ait paralarn krlarak rld bir duvar kalnts aa karld
(Resim: 7). Bu duvarda gneyden absis tipIi duvara, kuzeyden ise tiyatronun sahnesine dayarmakta, bir ke yaparak batya doru uzanmaktadr. Kalnl 0,8 ile 0,85 m. arasnda deiiklik gstermektedir.
Kazlan
blmdeki toprak iinde har, fresk paralar, mermer lenile tulalara rastlanmtr. Tulalarn 0,04 - 0,065 m. arasn
kalnlklar 0,32 - 0,36 m. arasnda deien uzunluklar vardr. Har
kalnlklar 0,04 - 0,055 m. arasnda deiiklik gstermektedir.
to
da
paralar
344
Kuzeydoudaki k tneli (vomitorium ), batda ke yaparak absis eklinde dn olan blmn duvar 'kalnl 0,75 m. dir. Bu ksmda
da alt 'taraf tiyatroya ait mimari paralarla oluturulmu olup, stte tu
la ile har rgye yer verilmitir. Ulalan derinlik 1,75 m. dir.
A!bsisin ortasnda kap
svesi eklinde yerletinilen kesme ta bloklar aras moloz talarla doldurularak iptal edilmitir (Resim: 8). 0,85
m. geniliindeki bu bimn kap veya pencere olabilecei dnlebi
linir.
Genelde tiyatroya ait mimari paralar kullanlarak yaplan ve kaz
kuzeyine ait bir blm aa karlan colosal
Bizans devrine ait yapnn, orchestrada da devam edecei anlalmakta
dr (izim: 2).
almalarmz srasnda
Yapl
cek
kazlar
gerekletirile
Amalarda aakarlan iskeletlerden, kilise kalntsmn gneyinde ve duvar yaknnda bulunanlar, normal lm sonras kilise iine
ve evresine gmlen cesetlerin oluturduu mezarlarda bulunmaktadr
(izim: 3).
Kafatas,
dr.
olup
omurga ve kaburga kemiklerinde erimeler bulunmakta0,95 m. b0YUtlU olan iskelet bir ocua aittir".
amann kuzeydousunda0,90
rtlm, dou
Mezarn
0,90 m. lik ksm kiremit, 0,68 m. 'lik blm toprakla rtldr. Kiremitlerden .ak kalan blmler tula ve talarla kapatlm
tr. 0,32 m. derindeki bu mezarda 1,70 m. uzunluunda, dou bat uzan(7)
(8)
Bedri Yalnar - VIII. Kaz Sonular Toplants II. znik Tiyatro Kazs 1985.
Ankara 1986 s. 234.
Do. Dr.Metin zbek - Kiliseden kan Bebekler ve lm Nedenleri (znik.
Bizans a) - znik Tiyatro Kazs 986 - Baslmam kaz raporu,
\
345
'kavuturul
m. olarak
belirlenmitir.
kvrlm
87/8; iskelet 87/7. iskeletin batsndadr. Duvar kalrmsndan ayaklar 1.10 m, kafatas 1.50 m. gneydedir. 1,65 m. derinlikte karlan iskelet, dou bat uzantl, srt st yatrlm, ayaklar birbirine paraleldir. 1,78 m. uzunluunda olup, dizlerde kemik kalnlamas ve gzenekler olumutur. Bunlar romatizmal bir rahatszl belgelemektedir.
87/9 nolu iskeletn kafatas duvar
kalntsndan 0,44
m. gneydedir.
kollar gs
birbirine pa-
ralel
346
uzand anlalan
bacaklar duvar
altnda kalmaktadr.
en u snrndan 3,70
m. batda dou bat uzantl, kafatas batda kalacak ekilde srt st
yatrlmtr. Ksmendalm olup bir ocua aittir.
87/10 iskelet 40. amada cavea
kalntlarnn
kuzey kenarndan 1,30 m. gneyde, gbir oua aittir. 0,30 m. derinde bulunmasndan dolay nemli ksm dalmtr. Cesetin srt st yatrld, kollarn gs zerinde apraz, bacaklarn birbirine paralel uzand kalan
izlerden bellidir.
87/18. iskelet 40.
amann
347
kesinden 4,15
kavuturulmu,
m. gneydedir. Ka-
anlalmaktadr.
yannda
dr.
dik
ekilde bulunmutur. Yz
87/26 nolu iskelet, kilise kalmtsnn gney duvarnn 0,98 m. gneyinde, 0,90 m. ama derinliinde, cavea snrndan 3,20 m, batda, oturma basamak temelleri oyularak meydana getirilen 0,24 m. genilii,
0,80 m. uzunluundaki yuvaya bacak ve ayaklar yerletirilmi, dou bat
uzant1 iskeletin boyu 0,156 m. dir. Batda olmas gereken kafatas bulunmamaktadr.
Ceset srt st yatrlmr, kollar bel zerinde kavuturulmu,bacaklar 'birbirine paralel uzanmaktadr.
(91
348
Bedri Yalman - IX. Kaz Sonulan 'Toplants II, znik tiyatro Kazs
Ankara 1987 s. 312.
1986
87/27 nolu iskelet 43. amada ortaya karlan oturma basamak temellerinden ncs zerinde, gneybat kuzeydou uzantl, srt st
yatnlmtr. Kafatas gneybatdadr. Kollardan biri bel zerinde die
ri omuza doru uzanmtr. Kala kemikleri orijinal yerinde olmayp, bacakkemikleri bulunmamaktadr (izim: 3), (Resim: I).
87/28 nolu iskelet 87/27 nolunun 0,16 m. kala kemii yaknnda
bulunan iskelette kollar bel zerinde birbirine paraleldir. Bu iskeletin de basamak temelleri zerine yatrld, belden aasnn bulunmad dikkat ekicidir.
kafatas
grubunu
tekil
87/30 nolu iskelet 87/28 noludan 0,50 m. mesafede olup sadece kaelimize gemitir. Gvdeye ait herhangi bir iz bulunmamaktadr.
fatas
mutur.
kuzeybatsnda
bir
kafatas
mitir.
birbirinekarm hal-
\
kark
durumdadr.
41. ve 43. amalar arasndaki blmn kazlarak birletirilmesi sonunda kilise duvarndan 4 m. gneybatda 1,90 m. derinde nemli .ksm
349
paralanm
11 iskeletten oluan toplu mezarlkta, kafatas, omurga, kaburga, kol ve bacak kemikleri birbirinden ayrt edilerniyecek ekilde kanm olup, tespit edilenler numaralanmtr.
douda
yer
almaktadr. Srt
st
kolu bel zerinde, sol kolu dirsekten kvrk gse aprazdr. Bacak kemikleri dalm
olmakla birlikte birbirine paralel uzand belirlenmektedir. 1,61 m.
uzunluundadr (izirn : 3) (Resim: 12).
yatrlm, dou bat uzantldr. Kafatas batdadr. Sa
87/42.
te
kafatas
n. kuzeydousunda,
ters vaziyet-
bulunmutur.
Etrafn
(LOL
(LLL
350
Bedri Yalnan - IV. Kaz Sonular Toplants, znik Tiyatro Kazs 981, Ankara 1982 s. 232-233.
Bedri YaIrnan - znik Tiyatro Kazsnda Bulunan Seramik Frrn, t.o. Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Aratrma Merkezi, Sanat Tarihi Yll XIII stan
bul 1988 s. 161-169.
geniliinde
ve 2,5 m. de-
az duvar ks
iyi korunarak
ulamtr. ksmnn dou bat uzants 0,90 m. kuzey gney uzants
1 m. olarak belirlenmitir.
Odunun yaklmak zere korduu bask kemerli az ksmnn ge0,40 m, gnmze kalan ykseklii 0,32 m. yan duvarlarn kalnl
0,38 m. dir.
nilii
tadr.
Ateliin
duvarlar
kalnlnda
'Gneyde grlen yayvan ni ksmnn atelik tabanndan 0,9 m. yukanda 0,14 m. derinliinde 0,80 m geniliinde ve 0,34 m. yksekliinde
dir. Bu ksmn srala ait olduu, n tarafnda grlen sr akntlarn
dan anlalmaktadr.
Frnn
ile
karlald
gney
duvar dnda
aznn
kadar
351
Seramik
frnnn d duvarlarnn
olmutur.
Frn oluturan tulalar iinde 0,42 m. uzunluunda olanlarn yannda 0,37; 0,20; 0,12 m. olanlara da rastlanmaktadr. Kalnlklar ise
0,10; 0,09 m. dir. Bunlarn arasnda killi amur dolgu olarak kullanlm
tr. ve d yzeyleri de ayn tip amur ile svanmtr. Dtaki svann
zentisiz yapld, akl, ta, tula ve kiremit paralar ile dolgulu olduu belirlenmitir,
Svann
nemli ksm dklm, tulalar ve svalar yeteri kadar kucephedeki artk maddeler temizlendikten sonra gerekli sertletirmeye hazrlanmtr (Resim : 16).
rutulup,
Frnn bat cephesi alttan 2,12 m. geniliinde sra tula ile rlbir kaide ile birlikte aa karlmtr. Kaideden her iki ynde de
0,18 m. ieriden balayan 1,82 m. geniliinde ve kalan ksm 0,87 m.
m
Burada da tula
dir (Resim: 16).
boyutlar batdaki
gibi
deiiklikler
gstermekte-
Yapld yldan
Kuruyan
levhalar
duvarlarni ksm,
'kullanlarak frn
duvarlarnn
sertletirici ve
352
en
yzeyler ilk nce nce bir 'amur tabakas ile rtldkten sonra
uval bezi yardm ile kaplanp, 'kaln 'biral tabaka ile
svararak gerek yerinden karlmas ve gerekse nakli srasnda oluacak
sarsntlara kar yeterli dirence kavuturulmutur (Resim: 19).
alya batrtlar
Frnn
'tamamlandktan sonra
ge-
1980 ylndan itibaren vn dnemdir kesintisiz gerekletirilenkasonunda aa karlan seramik. ini, seramik frn yardmc malzemesi ve frn paralarnn tasnif,konserva:syon, restorasyon,
izim ve deerlendirme almalarna baland.
z almalar
nin
(12)
Amalarda belirlenen seramik. ini ve frn yardmc malzemelerialana yaylm olmas, yeni para ve rneklere rastlanmas bu
geni
saladklar
her trl
teknik
yardmdan
do-
353
almalann
ni
youn
malzeme ile
gerekletirilmesi
gerektirmitir.
VII kaz dnemini iine alan ve 500 sardk iinde depolanan 45000
para malzemenin tasnif almalar sonunda Klasik, Hellendstik, Roma,
Bizans ve Osmanl devrine ait kesintisiz bir kronolojinin devam ettii,
younluu ise Osmanl seramiklerinin oluturduu belgelenmitir.
Buluntular, tarih, imalat, dekor Ile teknik 'ibenzerliklerine gre kendi aralarmda tasnif edildi.
Kullanmlarna
inileri ve
dierleri
ayaklar; srlanan tabak ve kaselerin piirme srasnda birbirlerine deip yapmalarn, nlemek ve frnn piirme blmn en iktisath ekilde kullanmak maksad ile kaplarn arasna sivri ular' aaya
gelecekekilde st stte dizilmesini temin maksadi ile kullanlmtr.
Ka1pta yaplanlar arasnda eitli
maktadr
(Resim: 23 - 24).
Kasetler: srahi ve bardak formundakikaplarnpiiriminde Jmllanlmak zere yaplan kasetler, saks formundadr. Piirme artlarna gre frnn eitli yerlerinde, frn taban ve cehennemlikte kullanlmakta
dr.
ivili simitler; seramik amurundan, zerine konacak kabn kaidesine uygun hazrlanan sirnit, zerine ufak konik iviler. sivri ular d
a gelecek ekilde sirnitzerine dizilir. Taban .kaidesi bu ulara oturacak ekilde yerletirildikten sonra hafife bastrrlarak ivilerin ular
taban kaidesine uygun bir dzeye getirilir.
Taban,
mektedir.
Raf plakalar: kare, dikdrtgen, oval ve dairesel formlu, kilden yaplm ince plakalar, ayaksiz frnlarda piirmek zere st stte dizilme
ileminde kullanlmtr.
(13)
Turgut Tuna -
znik
Tiyatro
(4)
354
Kazsnda
yaynlanmam
Ankaraasse
S.
319-320.
lar
dairesel, kare ve
altgen
olarak
deiiklik gstermektedir.
Bedri Yalnan - znik Tiyatro Kazsnda Bulunan Seramik Frm, t.. Edebiyat
Fakltesi Sanat Tarihi Aratrma Merkezi, Sanat' Tarihi Yll XIII. stan
bul 1988
(L6)
s. 168.
Ylmaz
67-93.
355
ksma
derecesine
piirici
tarafndan
.
greubuklarn ne
derecede
uygulama . yaplmakta idi 15.
eildikleri gzlererek.
diinden
Kullanlan
hamur krmz ve beyaz olmak zere iki trldr. Kaplar doal bir kille astarlanmi ve kazma (sigraffito) teknii ile dekorlanmtr. Kurunlu sr eitli tonlarda yeil, sar renktedir.
Kullanlan dekor kartal motifidir, Gagadan kan damlar ekilde veya bir ylan tutar ekilde de ilenmitir. Kartal veya kular elle gelii gzel izildiinden karikatrize grnldr.
Dier
. Erken Osmanl seramikleri; Anadolu Seluklularndan sonra Beylikler dnemindeki i karklklar her trl sanat faaliyetlerini de etkilemitir. retim sadece ihtiya gidermek maksadr ile yaplr olmutur.
znik/in Osmanllar tarafndan fethedihnesinden sonra (Miletii)
Erken Osmanl seramikleri refilmeye balamtr. Bu balangta malzeme, form, dekor, maliyet, pazarlama ve kullanm alanlar gznne
alnarak retime geilen seramiklerdeki imalat safhas u ekilde gerekletirilmitir:
356
Seramikler arkta, elde ve ikalpta formlarna uygun ekile getirildikten sonra rtulanyordu, Bilhassa mutfak eyalar seramik arknda
ekillendie-iliyor, hafif kuruduktan sonra gerekli rtular yaplyordu.
Kap zeri fra veya astar boyas dklr ve iinde ak yer kalmayacak ekiilde alkalanp, astar tekrar boaltlrd. Bu ilem be1.i bir hrer gerektirrnekteydi.
Astarn grevi seramiinharnuru ile sr arasndaki genlemeyi uydurmak ve krmz hamur rengini kapatmaktr. Ayrca astar daha dzgn
bir yzeyoluturmaktadr.Dekor imkan, astarl zeminde daha iyi yap
Iabilmektedir.
Dekorlama insize teknii ile sivri ulu bir kalem ile yaplyordu.
Tiya:tro kazsnda bulunan sivri ulu kemiklerin bu maksatla kullanldk
lan anlalmtr. Kullanlan kalemler iinde demir ve domuz dileri de
dikkat ekicidir.
Kullanlan fralar
den
ise at
klndan.
ve kmes
hayvanlarnn tylerin-
Kaplarn dlar fra ile kafes, dalga motifleri ile bezenmitir. Zaman zaman meandrlar grlr. Dekorun zerinde bazen bakraksit daha ziyade kullanld iin yeil renge dnmtr.
Mimari para-uzun. 1,25 m., eni. 0,75 m., yk. 0,33 m. dir28;.Amada
bulunmutur. Beyaz mermerden yaplm olup, scaenum'a-artblr paradr. Silmeler, kurt dii ve yumurta dizisi motifleri ile dekorlanmtr,
Direk bal - yk. 0,42 m., kenar uzun. 0,20 m., eni. 0,15 m. dir.
45. Amada, Osmanl devrine ait duvarda kullanlmtr.Sekiz kenarl yek.
pare mermer diree bal iken krlmtr. Taban karedir. Cephelerinde
stilistik akantus yapraklan ve volt1eri ile ha ekilleri ilenmitir (Resim: 25)".
Stun bal -tiyatronun yanndaki kilise alt yapsnda bulunY!k. 0,25 m., taban ap. 0,35 m., uzun. 0,50 m., eni. 0,43 m.
dir. Gri renkli kalkerdendir. Dairesel taban merkezinde demir balant
yuvas vardr. Dikdrtgen tablaldr.
mutur 4.
a.
yapld
mezarlktaki cesetlerden
arta !ka-
Uzun. 0,013 m., eni. 0,01 m., kal. 0,06 m., dir. Merkezdeki beyaz
renkli nesnenin etrafnda birbirine geme olarak ilenmi mumlu ip kolyeyi oluturmaktadr (Resim: 28).
El baltas- uzun. 0,48 m., eni, 0,36 m., kal. 0,012 m. dir, 42. Amada
renkli tatan yaplmtr. Kesici ksm keskinletirilip iki yan cilalanmtr.
Motifli ayak - 44. amada bulunmutur. Uzun. 0,114 m., kaL. 0,022
m. dir. gen ekildeki ayan st ksm dz olup, alt yzeyinin merkezinde kabartma sekiz kollu yldz motifi ile kollar arasnda birer ay
motifi ilenmitir. Kalpta yapld belirlenmitir. Ulardaki kntlar
knk ve sr kalntldr (Resim: 24).
, ayakkalb - 44. Anada bulunmutur. Uzun. 0,85 m., eni. 0,045
m., kaL. 0,03 m. dir.
Krmz hamurlu olup, bir yzeyi dz, dier yzeyinde ise
istenen ayan motifli modeli, negatif olarak ilenmitir.
heyete
yaplmak
yaplan
"evre ineelemeleri srasnda Osmaneli (Levke) Kap ile Yeniehir Kap arasnda kent iine
bakan surlarn eteinden geen karayolunun al srasnda yaplan derinletirme almalan sonunda surlara temel
grevi yapan talarn
Roma ve Bizans dnemlerine ait eitli yaplardan alman mimari paralar aa kan1mtr.
Belirlenen mimari paralar arasnda tespit edilen oturma basamak
son. derece dikkat ekicidir (Resim: 30-31).
359
360
Resim ; 1 -
Resim : 2 -
Duvar
kalines
Resim : 3 -
Resim
4 -
Tiyatro moloz
tal
duvar
kalntsnn
iine
alan
tiyatro
niin
grn
361
Resim
5-
Resim
362
6-
Duvar Iine
yerletirilen
ocak ve
tula.
zemini
Resim : 7 -
Tiyatro,nun Proscaenium
ksmnda aa kanlan
aossl
yap kalnts
Resim : 8 -
Tiyatronn
scaenlum ve orchestra
colosal Bizans yap kalnts
ksmna
Ina
edilmi
363
Resim : 10 -
364
i'riin.
Resim : 11 -
Resim : 12 -
ian topilu
mezarla
,Illit bir
blm
365
Resim
13 -
Resim: 14 -
366
Seramik
frnnn
klhan
az
tabann
nndeiki duvar
tayan
katnDs
Resim: 15 -
Resim
Seramik
16 -
367
368
Resim: 17 -
kat.
Resim : 18 -
uval bazi
ve
Resim : 19 -
Seramik
zeylerinin
frnnan d
al
ile
y'-
kaplan-
m grn
Resim : 20 -
Fnm
yerinden
vin
yardm
ile
kaldrrh
369
Resim : 21 -
Osmanl
yerden
Res'im : 22 -
370
Frnn
seramik
kaldrrrlms
frnnn
vinle
tiyatro
sahasndaki
e:riinii.o;:ii
yklenii
Resim : 23 -
Resim: 24 -
Yldz
ve ay motifli ayak
371
Resim : 25 -
372
Mermer direk
ba-G
Resim : 26 -
Resim : 27 -
Kemer
paralar
373
Resim : 28 -
374
yaplmkolye sarklt
ReSim : 29 -
yannda
bulunan
sikkelerin
nden ve arkadan
grnleri
375
Resim : 30 -
Surarn
talar
Resim : 31 -
376
yaknmda
taar
sur
temellerindeki
-...
<
VJ
'0
CfjJ
_ i
1iI-
I
---i
. "'~.::~ .. -. /1
i \ \\<:;;<
t~3~~\~.,j//;i
. -/f!'f-.,
.~,
!/- . ~:;:.,
/~%r~#
@
@
GO.
SOKAk
SOKAK
rr==
[
b==_-===----.:==
_____-
U_L
sm .
surjan ve kilise alt yaps" arasndaki yeri
~rf~
f"rx t -=~
Cizim : 1 -
VAZIVET PLAN
-----1'Irl!~J'
/Qo::::OO
,00000
00000
00000
<;9@000
y;JGl000
0000000Q
00000000@
@GOI3lQ00000
ClO@JOOOCOOO
il:lOQOOOOOOO
-ErK
- -r--
~._-
-,
"'
:1
II
1\
r-, \
..
;1
:
:I
1----- --f----
r-- .L
--U-W~~-+-+---ir--+-ii1----t-~~trCFt-I\i
"
i'
I"f',
i/l
r-
V?
/'/
C;ii
L
-
:!
"
i'
,!
!
i
\
\
\
,
,
i
i, ,
,
,,
,I
----
378
--
'
i !
i i ,
sr>-
IlI, r-/1,
','
\1
1\
e::l
en
i
\
=",..,"@I
~
379
iZNiK
izim: 4 -
380
TiYATRO
KAZISI
1987
ilK A43
iTK A30
iZNiK
izim : 5 -
TiYATRO
Miletii
KAZs
seramiklerden
1987
ayn zelliklere sahip kaplarn
izimi
381
ilK A26
ZNiK
izim : 6 -
382
TiYATRO
KAZISI
1987
1987 YILI
ALIMALARI
Oktay ASLANAPA *
Anadolu/da Trk Sanat ile ilgili en eski kazlardan olan znik ini
1987 yl, almalar. 6 Temmuz 1987 gn bala
m, alan almalar 16 Austos 1987 gn bitirilmitir. Bu yl Kaz Kurulu, Bakanlmda, Prof. Dr. erare Yetkin, Bakan Yardmcs Do.
Dr. Ara Altun, Mimar M. Baha Tannan'dan olumu, Bakanlk Yetkili
Uzman olarak stanbul Trk ve slam Eserleri Mzesi'nden Cihat Soyhan grevlendirilmitir. Bakanlk onayl listesindeki ok sayda uzman
ve Sanat Tarihisi ile renciler kazda uyumlu bir ekip olarak al
Frnlan Kazsrsnn
mlardr,
Bakanlk denei dnda,
Bu
edilmi,
(*)
Prof. Dr. Oktay ASLANAPA. stanbul ndversitesl, Edebiyat Fakltesi. Arkeoloi ve Sanat Tarihi Blm, Trk ve slam Sanat Anabilim Dal Fen,
PTT, STANBUL.
383
znik
ini Frnlar
Konu znik'in
Kazs,
Ayasofya Apsisi dousunda daha nceki yllarda devam eden kurtarma kazs alannda, bu yl taksi dura kaldrldndan, son paralarn tra yaplarak bir miktar daha bulurtu elde edilmi ve tasnife
alnmtr.
385
ribat bulunmad tesbit edilmi, bu alandaki kaznn nmzdeki mevsimlerde devam edecei yazl olarak tarla sahiplerine bildirilmitir.
BHD Alanndaki Kaz: 1984 ylndan beri sistemli bir kaz alan
haline gelmi olan Hamam Sokak - Maltepe Sokak kesindeki BHO kodu
verilmi kaz alannmzdaki atlye ve frnlarn ve iinde yer aldklar
altyapnn aydnlatlmasnabu yl da devam edilmi, bu alanda iki frnn
yerinde sertletirme ve restorasyon almalarda tamamlanmtr. Bu
yl E-9, 0-9, 0-10 plankarelerindeki almalar younluk kazanm, daha
nce alm olan alanlardaki ksmi almalarada devam edilmitir.
Bu yl, geen ylolduu gibi, doudaki yarm frn ateliinin araldir
karmlar ile sertletirme ve korumas yaplarak kesit verebilecek tarzda yerinde restorasyonu gerekletirilni, her iki frn da yeniden sundurma altna alnmtr. Doudaki plankare snrlarnda st tabaka
toprak hafriyat yaplm , altta yeni bir frn izlenimi uyandran blmelerde, ksmen ince mermer deme kalntlarna rastlanm, geen
yl rastlanan knkl hypocaust sistemnn bu ynde devam etmekte olduu anlalmtr. Bu blgede, atlyenin belki de frn duvarlarndan
birisi, sistemi kertmi olarak, kesit eklinde son gnlerde belirmeye
balamtr. Bu blgedeki aratrmalar bir sonraki yla braklmtr.
Bu alan, gittike bir akhava mzesi eklinde, Osmanl dnemi Trk
ini - keramik atlye ve frnlarnn gsterilebilecei bir alan haline gelmekte ve kazekibinde bu yolda fikir olumaktadr. Alann etraf dikenli
iL ve uyar levhalar ile evrilerek ilgiiilere korunmas yolunda gerekli
yazlar yazlmtr. BHO alan yaknnda her yl kurulan ilk ykama ve
tasnif istasyonu bu yl da kurularak allm, tasnifleri yaplan buluntular kaz kampmzdaki istasyona nakledilerek deerlendirmeye aln
mtr.
Bulustu Deerlendtrilmest
tn
386
Akll tarafndan
elde
edilmi
olmakla birlikte
sayca
ok
azdr.
387
Resim : 1 -
Elbeyli/Esbeklj
Hamarn kalnts
Resim: 2 znik/Bakur
yollan
Resim , 3 -
388
znik!Arabac
EV'leri
dousunda
su
Resim : 4 -
na
fosseptik ukuru-
alan gneyaz
Besim : 5 -
Altyapda
Resim : 6 -
tonoz rgs
ve
fnnlar
389
Resim.: 7 -
Resim : 8 -
BHD
atehanesi
Resim : 9 -
390
ikinci
fnn
(restorasyon)
Resim: 10 -
Resim: 11 -
BHDo, O. 10 plankaresinden
BHO, D. 10 plankaresinden
Resim : 12 -
ei1li fnn
srh
srszbluntular
malzemesi
391
Resim
Resim, 15 -
392
14 -
BHD. D. 10 plankareslnden,
denilen teknikde Cragmanlar
Rodosii
Resim : 16 -
znik/Hamam Sokak
Belediye
hafdyatndan toplanm
Resim : 17 -
Ayasofya
han
bulunmlar
Resim : 18 -
altyap sondae
tekniinde
tm-
393
Resim: 19 -
Resim : 20 -
394
Altyap
sgrafitto dip
paras
Resim: 21Altyap
di,kazma
Resim: 22 -
Resih : 23 -
Resim : 24 -
396
r
alannda
aa
"-l
Cizim : 1 -
.....
_------
..
_ 1
..
--------_ ..-_.-_ __
.
------------- -
-_
......' .
__
.'
.--._----
130
i i
ROLVE: 1/50
i i
ii
_ ESBEKLi NEVKil
.t!,~~J1A_M _~ALI"JTISI
ZNIK
-i
---.L--u
-- 7Q--+
"
~--_._-_.----~
v.
\o
00
11
izim : 2 -
-:.
NTs
LI
znik/Esbekli Hamarn
-,
,I
LI
\ i
li
i
I
---,1
restitsyonu
~. ~.
./
<,
-":"'-'--
MEV'~li
"- <,
<,
--. ~- _"':---. =-
RESTITUSYON _ '/50
SOGUKLUK
-:
/'
N i K _ ESBEKU
,/
_._ ..
HAMAM KALI
i
L.
i \
'- I,
1\
1/
i
1/
r":-:'" :..
-o
rr-;
"i y
....; -
(B. Tannan)
.--
-=- _
-, \
i
i O
// i
i
/ ' ,/
---l
O
~
LI
II
i O
\ i
\i
',I
HAL V E 1
....... - - -_--::"
i
-,
I " ......
i\
1\
:1
Ik
I
,-1
li .,...>
(:",~'>i/
"
r~,(
ARA5ACI
.::OI<'AI<
r-
30L
_m_o. _3
u, ...,,1\
KUMBA
}zim 3 -
'?AFTA
2~ fAR'E~
.sOKAK:
'I'anman.I
399
::
en
i HvA
no
3 H'tS
,~ra ~
ILRJI ~
l'R':1
~
'"i
400
KAZS
Rhan
ARK
1980 ylndanberi bakanlm altnda srdrlmekte olan KubadAbad Seluklu Klliyesi kazlarnn 1987 ylna ait blm 1.8.1987
16.9.1987 tarihleri arasnda gerekletirilmitir.
u
.Yaklak bir ay devam 'eden 1987 yl almalar - geen yl oldugibi - Kk Saray'nkuzeydousundakisahada yaplmtr.
m.
kodundan
Prof. Dr. Rhan ARK, Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Dekan, ANKARA.
401
mtr.
Bu derinlikten sonra tula, kiremit ve hartan oluan bir tabakaiyice dalp un-ufak olmu harlardan mteekkil yumuak
bir tabakann ierisinde bol miktarda ini, ini-mozayik ve cam buluntularla karlalmtr. Tabakann kalnl, toprak ktlesinin meyline uygun olarak, amann gney kenarnda, yaklak 1.00 m.'lik bir boyuta
ulamaktadr. XXXI-II karesinin kazsnn tamamlan esnasnda, rper
noktasna gre 4.03 m. derinlikte, anann kuzey kenar boyunca kv
rlarak aa-yukar dou-bat istikametinde uzanan ve XXXI-JJ karesindeki merdivenin nnde bulunan demenin altna doru devam ediyor
grnen bir ta demeye rastlanld (Resim: 2). Dzgn olmayan ta
larla oluturulmu 'bu kuruluun fonksiyonu kesin olarak anlalama
nn altnda;
mtr.
Bundan sonra; yine geen yl bltirilemeyen XXXI-JJ ve XXXI-KK karelerinin almas ilemi birlikte gerekletirilmitir. XXXI-JJ amasn
da, deme talarna dokunulmadan yaplan hafriyat; buradaki ta de
menin merdivenle ayn dneme ait olamayaca ihtimalini dndrmek
tedir. nk, deme seviyesinden daha aada da ini ve ini-mozayik
paralan bulunmutur. Demenindou tarafnda kalan sahada, merdivenin kuzeydou kesinden itibaren, XXXI-KK plankaresinin ortasndan
kuzeydou istikametinde uzanan bir duvar kalntsnn varlnn anlalmas zerine, alma bu noktada younlatrlm ve sonuta sz konusu kalntnn; zeri moloz ta ve harla kapl, tula rgl bir kurulutan ibaret olduu ortaya kmtr (Resim: 4). Kalntnn st snr
nn, deme ile ayn seviyede oluu, bunun; demeyle kaplanlan alann
tesviyesi amacyla ina edilmi bir seki olabilecei ihtimalini akla getirmektedir. Kazda ortaya karlan btn mimari kalntlar, plan zerine
de ilenmilerdir (Plan : 1).
Son ylda Kk Saray'n kuzeydousunda ortaya karlan mimari unsurlarnn kesin bir tahlilini yapmak iin vakit henz erkendir.
Fakat yine de, elde edilen verilerden hareketle baz yorumlara gidilebilir.
Hereyden
nce, merdiven kalntsnn gneye doru ykselen basarayla bir ilikisi bulunduunu dnmemi
ze yol ayor. Daha nceleri Katharina Otto-Dorn'un yapt kazlarda;
bizim, merdivenin iki yannda tespit ettiimiz zvanalarn bir benzerinin.
samaklar,
402
bu
kuruluun
merdivenin hemen gneyinde, saraya bitiik bir biimde uzanan dikdrtgen kuruluun dou kenarnda bulunmu olmas da bu dnceyi desteklemektedir. Merdivenin kuzeybatkesindekizvanann iinde kar.
mza kan ahap paralardan hareketle; zvanalarn, ahap desteklere
yuva vazifesi grdn ileri srebiliriz. Ancak bu direklerin, merdivene ait ahap korkuluklar m takviye ettikleri, yoksa daha baka bil
fonksiyona m sahip olduklar konusunda bir yargya varmak ok gtr. Merdivenin nndeki demenin, merdivenin inasndan sonraki bir
dneme ait olmas ihtimaline, geen ylki kaz raporunda dikkat ekil.
miti. Demenin dousunda bulunan tula malzemeli kalnt ise; ta
deme arneliyesi srasnda douya, yani gle doru eimli alann tasviyesi amacyla yaplm olabilir.
XXXI-II ve .XXX-JJ plankarelerinin snr1ad alan iinden merdivene doru uzanan talar ise, ilk 'bakta bir su tesisatnn zerini kapatan bir kurulu izlenimi brakmaktadr (Resim: 5,6). Ancak bunlarn
altnda herhangi bir sondaj almas yaplmamtr.
Sonu olarak, bu demenin fonksiyonu konusunda ancak nmzdeki yllarda daha doyurucu grler ileri srlebilecektir,
Kazlan alanlarda dikkati eken bir dier husus; toprak ktlesinin
stratigrafik bir zellik arzetmesidir. Saray duvarndan kuzeye doru aialan bir kesit ortaya koyanktlede tabaka tespit edilebilmektedir.
En stte yaklak 1.30 m. kalnlnda moloz tal bir toprak tabakas
vardr. Bu tabakada kayda deer bir buluntuya rastlanlmamaktadr.
Bunun altnda, ortalama 1.00 m. kalnla sahip ve kuzeye doru Ineelerek, XXXI kodlu plankarelerin ortaya yakn bir hizasnda sona eren tabaka ise; kiremit ve tula knklarnn altndakalan, harl yumuak
topraktan olumaktadr. Kazda ele geirilen buluntularn hemen hemen
tamam bu tabakada yer almaktadr. Daha sonra, tabii kaya zemine kadar
devam eden ve buluntu vermeyen sert, sk toprak tabakas gelmektedir.
Bylesine dzenli bir tabakalama gsteren topran, daha nce yaplan
kazlar esnasnda darya atlm kaz topra olmad aikardr. nk, imdiki mevcut mekanlardan darya atlm bir toprak ktlesinde;
rtye ait olan kiremit paralarnn, tabiatiyle en altta kalmalar gerekirdi. Oysa yukarda da belirtildii gibi, kiremit ve tula paralar buluntu tabakasnn stn kaplamaktadr. Ayrca, kazlar srasnda olduka
salam durumda bulduumuz yldz iniler de, toprak ktlesininvdaha
nce yaplan kazlara ait olmadngstermektedir. nk bunlarn bazlar, yldz ve havari inilerden oluan kompozisyonu ksmen muhafaza eder ekilde bulunmulardr (Resim: 7). Bu buluntulu tabakann,
sarayn imdiki mevcut mekanlarna ait olmas da mmkn deildir.
403
Zira, zemin katn duvarlarnn rt sistemine kadar salam olular, inilerin, zemin kattan darya dm olamayacaklarn gzler nne seriyor. Yukarda izah edildii gibi, tabakalama dzenleri nedeniyle, bunlarn daha erken tarihlerde insan eliyle drarya atlm olabilecei ihtimali
de ok zayftr. te yardan kazsn yaptmrz sahada, Kk Saray'a
bitiik bir yap kalntsna ya da buna iaret edebilecek herhangibir
balant izine-de - u aamada - rastlamlamarrtr. Buna karlk
Kk Saray'n mevcut duvarlarnn tek katl bir yap iin fazla kaln
oluu, tonozlarn takviye kemerleriyle desteklenii, zemin kattaki dar ve
uzun dikdrtgen mekanlarn d duvar tarafndaki kenarlarnda, yukardan gelen ve daha sonra darya alan knklerin varl, ayrca Byk Saray'dan farkl olarak daha zelili ve salam bir iilik gsteriiyle
birlikte, sarayn ierisinde yukarya kmay salayan bir merdivenin
mevcudiyeti; sarayda bir st kat ihtimalini akla getirmektedir. Ancak
bu ekilde, yapnn kuzeyindeki toprak ktlesinin durumunun izah
mmkn olabilmektedir. Fakat, bu konuda da daha kesin eyler syleyebilmek iin Kk Saray'n evresinin tmyle almasm beklemek
gerekecektir.
Buluntulara gelince; alan plankarelerin tmnde, yukarda ifade
edilen tabakada buluntular ele geirilmitir. Amalar ierisinde bilhassa
XXXII-HH plankaresinde - henz kazs bitlrilmemi olmasna ramen dier amalar glgede brakacak kadar zengin ve fikir veren buluntular
ortaya karlmtr. Kazdan kan objelerin temizlik, restorasyon ve
envanter ilemleri yapldktan sonra, mzelik deerde bulunanlar, Konya Mzesi Mdrl'ne teslim edilmitir.
Bu ylki buluntular, Kubad-Abad'n klasik sekiz ulu yldz inileri,
havari iniler, eitli biimlerde kesilmiini-mozayikler,srh ve srsz
seramik paralar, cam, metal ob ieler !it' drt adet sikkeden olumakta
dr. Bunlardan farkl olarak, mukarnasl bir kavsaramn kilit tana ait
olmalar muhtemel, dzgn kesilmi birka ta paras da buluntular arasnda yer almtr.
Bazlar salam olarak ele geirilen, bir ksm ise mevcut paralar
mn restorasyonuyla tamamlanmaya allan yldz formlu inilerde
zengin bir figr program izlenmektedir. XXXII-HH plankaresinde bulunan yldz inilerden nn zerinde bada kurmu insan figr yer
almaktadr. Bunlardan 87-XXXII-HH-108 envanter numaral ini, drt
paraya ayrlm vaziyette bulunmu ve paralar birletirilerek te
ikilik bir bim tamamlanmtr. Krem renkli ince gzenekli hamura
sahip ininin zerindeki figr, tam ortaya bada kurmu durumda
resmedilmitir. Deirmi ehresi, ekik gzleri, minyon az ve burnu,
uzun salaryla Ortaa Trk Tasvir Sanat iin karakteristik yz tipini
404
halinde gn
fantastik yaratklardan bir sirenin ba Ve gvdesinin bir ksm tespitedilebilmekte
(Resim: 11), kartal, doan, ahin ya da turul trlerinden birisine ait
olmalar muhtemel yrtc ve avc kular, tavus ya da balkl benzeri
kular ve geree uygun resmedilmi yrtcolmayan'ku trleri; kpek.
kurt, ay, pars gibi hayvan figrleri grulebilmektedir.
Bu hayvanlar ierisinde yrtc ya da avc olarak vasflardrlan.
zamanda kudret ve egemenlii sembolize eden kular, ini zerinde
tek figr halinde tasvir edilmilerdir (Resim: 12, 13, 14). Bunlar, sembolize ettikleri kavramlarn anlamlarna yarar bir ekilde kanatlarn
ve gl penelerini iki yana amlardr. Balar ise profilden tverilmi
tir. Tavus ya da balkl benzeri kular da tek balarna ininin ortasna
yerletirilmilerdir. Ancak bunlar, yrtc kulara gre, tabii grnle
rine ve durularna daha yakn ekillendirilmilerdir (Resim: 15).
ayn
Yrtc
405
XXXII~HH
406
Baz ini paralarndan anlald kadaryla, yldz formlu inilerde, sadece figrl kompozisyonlar deil; ayn zamanda bitkisel sslemeler
de yer alabilmektedir. 87-XXXII~H'H104 envanter numarasn tayan
baka bir rnek ise; effaf sr altna zeytni yeil ve kobalt mavisi renklerle ilenmi stilize bitkisel bezemenin yansra, kk bir vazo ya da
srahi motifiyle de dikkati ekmektedir (Resim: 22). Bu ini tam ortadan kesilmitir. Buluntular arasnda byle kesilmi ok saydaFigrl
ini de vardr. yle anlalyorki bunlar, buluntularla yaptmz rekonstitsyonda da grlecei gibi (Resim: 23) inilerin duvara monte edilii
esnasnda, duvarn kesi ile ha kollar arasnda kalan boluklarn doldurulabilmesi maksadyla kesilmilerdir. Kesili tarzlar, bunlarn ba
langta byle imal edilmeyip, sonradan kesildiklerini gstermektedir.
ini ve ini mozayiklere nazaran daha az sayda olan srl seramikler, ounlukla kaplarn az ksmlarna ait paralardan ibarettir. Bunlardan sar boyal bir parann zerinde delikler dikkati ekmektedir.
Geen yllarda olduu gibi, dier buluntularla birlikte, bol miktarda
paralar halinde ele geirilen camlar: beyaz, ak eflatun, sar, ak sar..
mor, krem rengi, gl kurusu gibieitli renklere sahiptirler. Dzgn ol
mayan bombeli ekillenileri ve ok deiik renkler ihtiva etmelerine baklrsa; bunlar, dneminde sarayn ebekeli pencerelerini oluturuyor
lard.
Metal buluntular ierisinde sadece iki ok ucu, bir kemer tokas ile
kesici alet paralar zikredilebilir (Resim: 27,28).
Bu yla ait sikkelerden XXXI-II karesinde bulunmu; dieri
ise 1986 ylna ait kaz toprann elenii esnasnda ele geirilmitir. Her
drt sikke de bakrdan kesilmi olup, slami dneme aittirler.
408
FF
HH
GG
ii
JJ
KK
,------- -- -r-------:
,,
XXXI
i
i
i
i
i
i
XXXI!
XXXIII
XXXIV
XXXV
XXXVI
XXXVI!
XXXVIII
Plan
409
Resim
Resim: 2
410
Resim : 3
Resim: 4
411
Resim: 5
Bestm
412
Resim: 7
Resim ,8
413
Resim: 9
Resim: 10
Besim :
414
11
Resim: 12
Resim: 13
Resim, 14
415
Resim: 15
Resim: 16
Resim: 17
416
Beslm . 18
Resim: 19
Resim: 20
417
Resim: 21
Resim: 22
Resim: 23
418
Resim: 24
Resim: 25
419
Resim: 26
Resim: 27
Resim: 28
420
Olu ARK"
XIV no'u mekan, kale'nin gney-dou kesindeki 'burcun gneybatsnda kalan ilk mekandr. Hatrlanaca zere, bu ksmda mevcut
birbirine bitiik iki mekandan XV no'u olan, 1986 yrl kaz almalarn
da temizlenmiti. Her iki mekann da sonradan inaedildikleri, sur duvarlarna birleme tarzlarndan belli olmaktadr.
Dtan 6 m. yksekliindeki XIV no.lu mekan, yaklak 2.45 x 3.15 m.
llerinde dikdrtgen bir alan kaplar. Vaktiyle sivri beik tonozla
rtl olduu mevcut kalntlardan anlalmaktadr. Buras, pencere
iken sonradan bytlerek kap haline getirilmi bir aklkla XIII no.lu
mekana balanmaktadr. Mekann 3.'5 m. ye yakn olan toprak ve moloz
dolgusu bu sezonda boaltlarak apl zemin ortaya karlmtr.
Zemin, kuzey keden tibaren gney kedeki darya alan delie doru 1.10 m. lik bir eim yapmaktadr. Kuzey - dou ve gney -bat
duvarlarnda, duvar boyunca yaklak 25 cm. eninde tuladan birer set
yer alr. Tulalar yaklak olarak 25x25x5 cm. llerindedirler. Mekann gney - dou duvarnda, rt seviyesinden itibaren 2.5 m. aada,
vaktiyle inilerin tutturulduu al tabakalar bulunmaktadr. Bunlar aa
ya doru 1.5 m. devam edip, kuzey-dou duvardaki kapnn eik seviyesinde dzgn bir biimde kesilnektedir. Dier duvarlarda da yer yer
izlerine rastladmz 'bu al tabakalarn zerine, 'kalan izlerden anlal
dna gre 2Ox20 cm. llerindeki kare inilerin tutturulduunu d
nyoruz.
Mekann
tabakasna
(*)
da
kuzey
kesinde
zemine
yakn
bir 'Seviyede
ksmi yangn
rastlanmtr.
Prof. Dr. M Olu ARK, Ankara niversitesi Dil ve Tarih Coa,fya Fakltesi, Sanat Tarihi Analbilim Dal Bakan, ANKARA.
421
Burada, tula setlere oturan ahap demeye sahip bir tuvalet veya
guslhane bulunduunu; eimli apl zeminin de.gney kedeki delikten
kirli suyu duar atmaya yaradn tahmin ediyoruz.
XIV no.lu mekann buluntular, toprak dolgunun en st noktasn
dan balayarak zemine kadar hemen her seviyede ele gemi olmakla birlikte, esas olarak zemine yakn ksmlarda younlamtr. Buluntularn
ounluunu ini, ini mozaik ve al ssleme paralar tekil etmektedir.
Bunlarn yansra srl ve srsz seramik paralar, fresk paralar, cam
krklar, bir adet seladon paras ve alt adet slami sikke ele geirilmitir.
422
Allarda
T biimi meydana getiren geometrik ekillerin aralakabartma dilimli rozetler, okunamayacak derecede bozulmu iekli kufi yazlar (Resim: 4), kvrk dall sslemeler ve ebeke paralar
grlmektedir, Bunlarn ounluunu, zerinde kabartma rozetlerin yer
ald bordr paralar meydana getirmektedir. Baz paralarda T"
formlu sahalarn krmz renkle boyand dikkati ekmektedir.
rnda
tekniinde yaplm
irilmidir. Bunlardan ayn kaba ait olanlarnn mmkn olduu Lde birletirilmeleri sonucunda sgraffito tekniinde iki ayr kase elde
edilmitir. Eksik paralar bulunmakla birlikte form ve ssleme hakknda bilgi edinilebilmektedir: Az aplar 25 cm. olan yksek kaideli
parasnda
d
renk-
Iidir,
Camlarda lacivert, mavi,
sar
ve
yeilimsi
renkler seilebilmektedir.
Mekann
duvarlarnda
birer pencere.
423
Kaz almalarnda ele geirilen buluntularn seviyeleri ve kons. trksiyonun durumu gznne alndnda, burcun Seluklu dnemindeki
ina srasnda, tabann Roma devri malzemesini de ieren bir dolgu
ile tesviye edilerek harl bir zemin dendii; daha sonra belki de Sel-
424
uklu
tula
ile
dendii dnlebilir.
ini mozaiklerde lacivert ve trkuvaz renkli yamuk, kare ve dikdrtgen paralar grlmektedir. Baz trkuvaz paralarn srlarnda pat"
lcan moru renkli lekeler dikkati ekmektedir. Bunlarn bir imalat hatas olmaktan ok, bilerek yaplm olduklarn dnmekteyiz. ini
mozaiklerin aralarnda sralt tekniindeki paralardan kesilmi altgen
rnekler de yer almaktadr.
Sralt
yldz
Ha kollarndan en dikkat ekici olan tula demenin alt seviyesinde bulunan kk boyutlu rneklerdir (Resim: 7). Krem renkli,
sert ve gzeneksiz hamurlu, ounluu dz patlcan .moru srl, bir tanesi ise siyah srl bu ha kollarnn boyut olarak en yakn benzerleri
Konya Kk inilerinde grlmektedir.
C. kale'nin gney - dousunda, gney - doudan sur duvar, gneyfreskli bir bur (XIII no. lu mekan), kuzey - doudan yine
sur duvar ve buna sonradan bititirildii her halinden belli olan tula
ayakl ve ha tonozlarla rtl fevkani bir yap, kuzey - batdan da karlkl olarak yerletirilmi mekanlarn yer ald muhtelif yap topluluklar tarafndan evrilen ve hal-i hazrda Saray diye anlan geni bir
dzlk bulunmaktadr. Bu dzln gney- bat kenarn ise, bat keden gney ke istikametine doru mtemadi .bir duvar, bir teras
meydana getirecek ekilde snrlandrmakta ve gney kede sur duvarna yaslanarak nihayetlenmektedir. te bu duvarn, aa yukar gney
keye yakn bir yerinde, dtan olduka antsal tula bir duvar ve buna
i taraftan gney - dou ynnde dik olarak uzanan kaplama talar d
m dier bir duvar kalnts ile snrlanan sahada kaz almalarna
balanmtr. Kazs yaplmadan nce bu saha, tamamen toprak ile doldou kede
425
mutu
mekann
szkonusu mekanda en ilgi ekici durum, gney - bat tarafndan tula duvara bitiik ve mstakil birer ayak gibi sralanan duvar ktlelerinin gney keden itibaren ilk ve ikincisinin i yzlerinde,
dolgu ile duvar arasnda dey konurnda yer alan dz trkavaz renkli
levha inilere tesadf edilmesidir. Duvar kalnl boyunca uzanan inilerin srl yzleridolgu tarafna; arka yzleri ise duvarabakmakta; ayrca bu yzlerinde duvar yzeyine tutturulmak zere yaplm yivler bulunmaktadr. Her ne kadar, bu yivler inilerin duvara tutturulmalar iin
hazrlanmsa da, ilk inaat safhasina ait olduunu dndmz i yzleri sval duvar ktleleri ile iniler arasnda, mesela al kalntlar gibi
vaktiyle bu inilerin duvara monte edildiini gsteren hibir emare yoktur ve bu haliyle iniler birbirleri zerinde bolukta durmaktadrlar.
Kanaatimizce, bir ni gibi ie doru girinti yapan bu 'ksmlar, vaktiyle
levha inilerle tezyin edilmi; bilahare bir nc inaat safhasnda duvar aralar kapatlm ve bu mdahale neticesinde iniler dolgu ile duvar
arasnda kalm olmaldr. inilerin bolukta durmalar veya inili k
smlarn sonradan doldurularak kapatlmasnn sebebi u an iin ak
lanamasa da, mevcut kalntlara gre en aklc aklama bu ekilde ifade
edilebilir.
'
Hi kukusuz dier bir muammada, buraya sonradan ina edildii
belli olan antsal tula duvardr. Gerekten de, d yz testere diine
benzergirinti vekntlara sahip tula duvar,
no turne'kana bitiik sur duvarnn stndeki mevcut kalntlardanda anlalaca zere
kuzey - dou istikametinden gelen ve bu haliyle arkad gibi uzanan to.nozlarn ykn karlamak, ya da vaktiyle burada mevcut olmas lazm
gelen fevkani kat, gney- bat tarafndan desteklemek iin ina edilmi
olmalyd: Nitekim tula duvar ile buna bitiik i tarafta yer alan ta
duvar arasndaki dilatasyon, szkonusu tula duvarn !buraya daha son-
yaXf
427
Tula
gney - bat istikametinde uzanan duvarn bat ucuna yakn ve buradaki mtemadi duvar kalntsna sonradan
bitiik olarak ina edildii aka belli olan 0.60 m. eninde ve 0.80 m.
kalnlnda muhdes bir tula ayak 'kalnts da ortaya karlmtr.
Mevcut tula ayak kalntsnn, genellikle 24 x 24 x 5 cm. llerinde kr
mz renkli ve gzenekli kare tulalar ile ksmen de yarm tulalarn,
dokuz sra halinde ve 2 - 3 cm. arasnda deien derzlerle birlikte stste
istiflenmesi suretiyle rld ve zeminden itibaren yaklak 0.:80 m.
ykseldii tesbit edilmitir.
Tula ayak kalntsnn, hemen karsndaki imdilik nasl devam
ettii kesinlik kazanmayan duvar ile irtibat olduu, dolaysyla bir kemer aya oluturmak iin buraya ina edildii aktr. Burada, daha
tula ayak ina edilmeden nce, ilk inaat safhasnda bir kapnn mevcut olduunu kabul etmememiz iin hibir sebep yoktur. Zira duvar-n
doru dnmesi baka trl aklanamayaca gibi, bu duvarn kar hizasnda mtemadi duvar kalnts zerinde tesadf ettiimiz zvana da
kazanm olacaktr.
phesiz tula ayan ina edilii, burada daha nce mevcut olduunu dndmz kapnn harap olmasndan sonraki bir safhada,
yani buraya yeniden bir kap yaplmas veya eski 'kapnn ihya edilmesi
gibi bir ihtiyatan domutur. Bylelikle, kaz sonucu ortaya karlan
muhdes tula ayan, tula kemerli kapnn kemer ayan oluturdu
unu ve bu ayak vastas ile yaklak 3.15 m. olan eski kap geniliinin
0.60 m. daraltldn ifade etmi oluyoruz. Tula ayak ile hemen karsnda yer alan duvar arasnda, tula ayak kalnlnda uzanan gayrimuntazam talardan yaplm dier bir eik kalnts da, kanaatimizce
tula ayakla ayn zamana aittir. Tula ayan i kesinden itibaren, duvara bitiik olarak mekann gney kesine doru yaklak 4.20 m. uzanan 0.32 m. geniliinde bir seki de ortaya rkarlmnr. Bu sekinin hangi
amala ina edildii imdilik anlalamamtr.
kaz almalarnda,
429
eklinde
paralar arasnda
maktadr.
Ayn
alar
sahada iki para halinde profilli ve kavis yapan mermer parile zerindeki ssleme hakknda herhangi bir fikir vermeyen fresk-
ler de
bulunmutur.
430
Resim
Resim, 2
Resim: 3
Resim: 4
Resim: 5
Resim: 6
432
Resim: 7
Resim ,8
Resim: 9
Resim: 10
Resim: II
434
Resim
12
Resim: 13
435