ENDUSTRIYEL OKULLAR icin ELEKTRONIK _ ELEMANLAR _ VE DEVRE TEORIisi Robert Boylestad Louis Nashelsky $ DEVLET KITAPLARI BESINCI BASKI Mill Egitim Basimevi — istanbul, 2004TESEKKOR, 1. AA Gitis 1 1.2 Genel Karakteristikler 1 13° Enecji Duzeyleri 5 14 Katkil: Malzemeler 7 15 Ideal Diyot 11 1.6 Temet Yaps Karakteristikie: 13, LT DC veya statk direng 21 1.8 AC veya Dinamik direng 22 1.9 Ortalama AC direnci 27 1.10 Eydejer Devroler Divot modellei 28 LAL Surilklenme ve Difizyon (yaysima) akumlant 322 diver vvouramatans 112 Gogig ve Difizyon Kapasitanss 33 143. Tikanma Stresi 34 14 Sicaklrk Btkilest 35 LIS Diyor bilgi Sayfalan 36 L1G Yarilecken Dior Sembolleri 40 LIT _Diyodun OMMETRE ile Test Edilmesi 40 1.18 Uretion Teknikleri 41 1.19 Diyot dizileri-Enegre Devreler 49 Problemler $1 21 Girig 58 2 DCGiisti Seri Diyot Devrelei $8 23 Paralel ve Seri-Paralel Devreler 65 24 VE/VEYA Manik Kapslan 68 2S Yanm Dalya Dogrulima 71 26 Tam Dalga Dogrulima 75 2.7 Kurpicr Devreler 81 28 Kenetleme Devreleri 89 Problemler 97 -ER VE DIGER iki UCLU ELEMANLAR 105 BL Girig 10s, 3.2. Zener Diyot Karakteristiklei ve Sembolleri 105 33° Zener Diyos Uygulamalaet 109 34 SCHOTTKY-ENGEL (Sicak tasty) Diyotlar. 117 35 VARAKTOR (Varikap) Diyotlan 123 3.6 Gig Diyotlan 127 3.7 Tunel Diyotlan 127 38 Potodiyotlar 130 3.9 Foto Iletken Hucreler 134 3.400. Kezaltesi IR) Igik Kaynaklant 136 3.1 Iggk Yayan Diyotlar 139 3.12. Sivi Kristalli Grind Birimleré 144 3.13 Gines Hiiercleri 148 3d Termistinler 153) Problemler 155 Igindoxster 163 41 Gidis 163 “Teansstsin Vapust 164 43° ‘Transistorin Galigmast 165 4A Transistvin Yuksolime Eikisi 167 45° Onak Bazh Devre 169 46 Onak Emewrld Deve 173 47° Onak Kollektili Devre 180 48 Transstic Maksimum Anma Defeslei 181 49° Transiste Karaktritk Ozelliklr Sayfast 183, 4.10 Transisée Uretimi 189 4.11 Transisée Kibfi ve Uslann Tana: 192 Problemler 194 5 oconcenitim-ewe: @uryuen 199 51 Girig 199 $2. Galigma Nokiast 200 53. SabitOngerilinli Deve 202 54 Emetér Direngli DC Ongerlim Devresé 207 5.5 Betaidan Bagimsiz DC Ongerlimleme Devresi 212 Gerbeslemeli DE Ongeriiieme 217 esitli DC Ongesiim Devrelerinin Analisi 221 Gratik olarak DC Ogee Anatat 225 DC Ongeriia Deveeerrin Tasanms 230 5:10 Ongeriiin Karan hale Getislmesi(Stabilizasyon) 255 SLL DC Ongesililemenin Bilgisayar Couns 241 Problemler 246 Bilgisayar Problemlesi 253 Pratik Problemler 253 Li TRANSISTORLER 256 Alan Eskili Transistéiin Genel Tanums 256 JEEP erin Yapist ve Karakiesistkleri 257 IFET Transfer ve Karakteristiginin Gizilmesi 263, IFET Parametrcleri 265 -MOSFETerin Yapis ve Karakteristiklesi 268 icindekiter646 Karakteristik zelliker sayfast 274 67 CMOS 276 Problemler 277 TA Sabit Sngerilim 281 72. Kendinden dngerilimli JPET yikselteci 285 73. Gerilim-bilded ile éngeriimleme 292 74 Kanal ousturmali MOSFET ongerlim devecleri 300 7S. Gesili éngerilm devrelesi 303 7.6 DiC dngerilim devrelerinintasarmm 310 77 Genel JFET Ongerilim eis yandumiyla DC Sngerilimleme 320 78 JPET éngerilim Devrclevinin Bilgisayarla analizi 325 Problemler 330 Bilgisayar problemleri 337 RANSISTON MODELLER BA Girig 338 82 ACDomeninde yukselime 338 83. Transistbr Modellemesi 340 8.4 Trarsistonin karma egdeger devrest 343 8S ry modell 349 8.6 Hangi model 354 8.7 oParametelerinin grafik olarak bulunmast 88 Trarsistr Paramettclerindeki deXigmeler 360 Probiemler 363, i SHEVA 9A Gitig 367 9.2 Ontak-Emetirld sabit-ingerlimli dizenleme 367 93° Gerilim-étici ite éngerlieteme 374 94 CE koprilenmemis Emette-ongerlimli dzenteme 379 95 Emetir-lzleyici dizenlemesi 385 9.6 Ontak-Bazl dizenleme 390 9.7 Kollekidr DC geribestemesi ve fark yukselieei 394 98 Kollekt6r geribeslemeli dizenterne 400 Igindekiter 10 versus 11 9.9 Ry ve Renin yakleme etkile 404 9.10 Tam karma esdeger devre 412 9.11 Sistem yakdagm 420 9.12 Bilgisayar analici 424 Problemler 431 Bilgisayar problemlesi 439 aNauizh 440 101 Genel gris 440 102 IFET/kanal-ayarlamali MOSFET kil sinyal modeli 441, 103 AC iigiik-snyal galigmass 444 10.4. Yiikleme Eikileri 451 10.5 Kaynak irloyict (ortak-akag) devresi 456 106 Ortakekapuh devre 461 10.7 FET yiiksoltes devrclerinin tasarme 463 408 Yuksck Prekans etkileri Miller kapasitanst 469 10.9 FET Yakselteg deveclerinin bilgisayarla analict 472 Problemler 477 Bilgisayar problemleni 481 ILL Girly 482 11.2 Gene! kaskat ba sistemler 482 113 RC -kuplajltydksolegler 484 11.4 Transformatér kuplajswansistrta yilesltegler 492 ALS Dognudan kupiajl transistorio yokseltegler 495, LLG Kaskod yikseleg 497 11.7 Danington Birlegik Di ALS Desibel 505 119 Frekanseilikin temel noktalar S14 11.10 Tek: kati Transistbelil yikselteg-Diighkfrekanslardaki temelroktalar $18 LLL Tek kat transistrld yukselter-Yuksek frekans durumu 533 LL12 Gok kail frekans etkilet $40 LLIB Kaskat bagi FET yikselteglerin frckans tepkisi $43 Problemler $45 nlemesi 499 igindokiior12 sovorsivas vorscireoren 13 14 12 Girls 554 Seri beslemeli A-Sunfi yokselteg. 555 ‘Transformatir-Kuplajl tig yikscleci $60 124 B-Sunft yokselteglerin galygmast $72 B-Sinufi Yokselteg Deveelesi 578 ‘Yaisetteg Calisma Simflan ve Rozulma 586 Gay Transistorintin Sofurwimast 594 Problemler 509 Bilgisayar problemleri 601 pnpn VE DIGER ELEMANLAR 603 1B Giris 603 13.2. Silisyum Konteolla Dogroltucu 603 133 Teme! Silisyum Kontollé Dofrultucunn Calsmasi 604 134 SCR Karakeristitlei ve anma degerieri 608 135. SCRinin Yapist ve ug tamm 611 13.6 SCR uygulamalan 612 13.7 Silisyum konto anahar 616 138 Kapidan kaponabiliranahtar 620 139 Ipikia Caligan SCR 622 13.10 SHOCKLEY Diyody 625 1341 DIVAK 626 13.12 TRIYAK 629 13,3 Tek jonksiyonlu transiste 631 13.14 FOTOTRANSISTORLER 646 13.15 Optik yalelar 648 13.16 Programlanabilir tek jonksiyonlu transistor 652 Problemler 659 ENTEGRE DEVREL: 651 IAA Girls 668 142 Son getigmeler 665 143 Tek parca (monolitit) entegre devee. 667 144 Tek parca devre elemenlan 670 145 Maskeler 674 icindekiter 146 147 us ‘Tek parga entegre devre-ve/degil kapsst 678 Ince ve Kalin filmi entegre devreler 693 Karma (hibrit) emepre devecier 693, 15.1 152 153. Sat 18s 186 18.7 188 15s 16.1 16.2 163 164 165 16.6 167 168 17 cosrusausansat encore m1 172 173 4 175 6 7 ‘Temel fark yikselteci 695 Fark yaksolteci devreleri 702 Sabit Akim kaynag 710 Oral garein bastinimast 719 {glemsel yokseltecin temellesi 726 Isfemsel yikselteg devreleri 730 Prati islemsel yakselteg devrelesi 737 {slemsel yokselteg zellikleri 739 Islemsel yidkseltes uygulamalan 746 Problemler 755 761 Gicig 761 Genel fie esasian 762 asit kondansatGeU flce 765 RC filuesi 772 Gerilim katlama devreleri 778 Aynik gerilim reghlatlert 781 1CGeritim regilatérleri 793 Pratik gu kaynaklerr 795 Problemlor 801 EVRELER (IC) ave Giri 806 ‘Karyulaytima bisiles ve calgmalar 807 Saytsal analog démiigtiniciler $15 Zamantaytes IC bivim ve Uygulamalar: 819 Cerilin kontroll esate 824 Faz kiltlemeli déingl) 828 Arabirim kurma 834 Problemler 837 Igindekiter18 GERIBESLEMELI YUKSELTECLER Vi 18.1 Geribesleme kaveamlan $40 18.2 Geribesteme baglann turle 841 183 Pratik gesibesteme devrelri 850 184 Geribestemeli Yukselte-tar ve fekans 859 18.5 Osilacdrun galgmast 862 18.6 Faz kaydirmal oslatér 863 18.7 Wien kipr osilatiri 868 188 Akon osilair devresi 870 189° Keistalli Oslator 874 eo 18.10 Tek jonksiyonly oslatér 878 Problemler 880 Elektronik Blemanlar ve Devre Teor! kitabint okumak igin zaman, ilgt ve gaa har- ccayan tim kisilere skranlanmizs sunmak istiyoruz. Onlanin yorum ve Onesilei dér- dine baskinin gelisrlmesinde igerik ve yaklasimin en son elim ve geligmeteri ‘yanssimast bakimindan Katkida bulunmustur Metni kullananlardaa, meinin ihtiyaclann karplaysp karplamadify ve teknik ‘olarak mimkiln oldugu kadar dojra olup olmadi: Konusunda_elestsi bekliyonz. ‘Yorumlartaktrle kargilanacak ve ilk fisatta sabsi bir yanvtalacakte EKLER ‘A. Karma (Hibri) Parametreler-Dénisiim Egdegerleni (Tam ve Yaklagik) $83 B, Dalgaliik faktdr ve gecilim hesaplamalar: $86 C. Grafikier ve Tablolar 894 INDEKS 901 TERIMLER SO: Exnest Lee Abbott, Napa Valley College J.L, Brockband, DeVry Institute of Technology ohn W. Coons, RCA Bloomington Kennetli Duna, Peusacola Ie. College Bryan L.Gognon, Indian Vocutional Technical College ‘Trevor Glove, British Columbia lusiiube of Technology ‘Thurman Grass, Lima Technical College Harold Hambrock, De Voy Insitute of Technology , Hanchak, Northern AlberiaInstitube of Technology Robert W. James DeVry Institue of Technology John Jellema, Bastecn Michigan University Albert Koon, Tidewater Community College Ken Kramer, DeVry Institue of Technology David Krispinsky, Rochester insituts of Technology Paul Maini, suffolk Community College Jim Pannell, DeVry Insitute of Technology Lester C. Peach, Minois insitute of Technology Fred Pitkey, DeVry Institute of Technology ‘Raghwanshi Pravin M., DeVey Institute of Technology PK. sastogi, Case Wester Reserve University igindori1 12 iris oar sonlanna does yanileven wansistbnin onaya giana sonaki yinni-ete yi, elektroik ends gi dria deiikiee tank ost. Gergetesen mninyatcegme, strlan Konasundsbiai merak ierisinde biker. Data dneeki devreterin ek bir elemanundanbinlece kat da kg bir pt Wcrne simdi Komplesistemler yereptrlbimeiedz. Daha Sneek’ yilan tpi dev- Ilervle kiyalandifinda yiletken sserlerile igi olan avant by pla temengdclebilic da gk ve hai oimala, sti gresinimin veya (perde elds gibi stewan kayhaanan Kaylan clmamas, daha set yopuda ve daa ‘esi olialan ve iran sesine ere dgamalan, Son yllrski minyasznyen, ylsine gk stem ery kami Ki sisemerin igi Kola kaon temel amc sec eleminm eretiiesnk ve bacaktn yaretken ola sibiejmesin seBlamektr. Minyatiizsyenun s- vlan fre sr gibt bingo yaifletken mlzerenin alist, deve te GENEL KARAKTERISTIKLER Yarrtesken adsnon kendisi karakteristikleri Konasunda baz: ipuclaet veriyor. Yart ‘neki, genelde iki sini arasinda kelan brgey ign Kullamr. Herken tern ise sith miktanda dig basing uygulanmast sonucu rabat bir yk akrsina iin veren herhangi bir made igin kullanier, Bu nedenle bie yaniletken, bir izotatbe (gok dig ier enlik) ile bata sib ylksek bie tetkenlige sehip be ietkenin smuslan arasinda Kalan Bie iletkenik dizeyine saiptix. Bir maddenin, yok agian veya akira kar drenci 1iletkenlifi ie ters orantlir. Yani, iletkenlk dtizeyi ne kadar yoksekse, direng di zeyi o kadar dusuktir, Tablolarda dadiveng ( p, Yunan alfabesindeki 10) teri, ‘maddelerin direng dzeylesi kayaslanurken sik sik kullotul, Bir maddenin &2- irenci ekil 1.1 ‘de gisterildigi gibi 1 cm wzunlugunda ve I cm? kesitesahip bir rmalzeme Smeginin ditenci esas alinarak incelenebili. Bir madsenin dicencine iig- kkin denklemin (belli bir sicakkta) R = pi/A ile belitiendiini baurlayin; burada R, ‘lgilen omik cirenci, | malzeme GrmeBinin wauntujunu, A kesitini ve p da dz~ dlirenci gistermektedir, = 1m ve 4 = | cm? olumsa yukanida gésterildigi gibi R = Tolar, Bu nedenle lem"ték namenenin ditenc, ézdireng tarafindan belilenir. Veya baska bir deyisle, Gadireng ne kadar buyikse, biyle bir aumunenin direnci de o ‘kadar byt. p “nun birimis 2 Beem = Gem olarak bulunur. an eee ——_ 1 6m —— = Lag Vem Lavfen bu kitabin matemaiksel igiersere ve karmastk cebirsel tekniklere gok fazla efildigini dignmeyin, Seflam bir miihendislk temelinin gelismesi igin, bi smlerin aga bir sekilde antag olmasinin matiaka gereKii oltuBana inaniyorvz, Biraz soyut olan dzdireng olglim bisiminin simdi belli bir agikiga ve an lplabilistige kavustuguna varsayiyoruz. Bu arada_igin, yaniletken bir maddenin sgergek direnci yukandaki gibi Olgulddinde dude direnci adint a, Telleri gév- ‘deye (talzemeye) baglamakla onlays gukan direng, ont femas direnciir. Bu te~ rimler kitap boyunca taniilacak elemantan tarfinde sireki olark kullamlacakt Tablo 1.Lde Oy genet madde kategorisi igin tipik dedireng deperleri ve- rilmistir. Her ne kadar gegmig derserinizdea balar ve mikarun clektrikscl &zcl liklerini biliyor olssnuz da, germanyum (G,) ve silikon (S) yaniletken maddelerinin aakiristitleri sizin igin nispeten yeni olabllir. Heriki bilumlerde goreceWiniz sbi, 1ek yaniletken madde bonlar defildr. Ama bunlar, yaniletken aygilann ge- Ligtirlmesiede en gok igi toplayan iki madde olmugtur. Son yillacda ilgi ger- 2 Bold 1 Yanitken Diyotae bas ‘Tipik Oadiveng Degerleri (300 k Oda feaklsganda) Teen" Yaenion ea pele’ Q-em — pz502-emigemanyum) ps102Q scm (aki) p50 10° -em (sya) (kay ‘manyamdan uzaklasarak git gide silikon kaymashr,fakat germanyum hl bir mik- tar ureilmekte ‘Tablo L.1e verileniletken ve yeltkan maddelesinin 1 em uzuniugundaki dt- neki arasinda buhunan bak farlara dikkat edi. Bir say ile dijer saytarasinda ondsink virgdldnda Konumu bakumundan 18 hane fark varius, Ge ve Si bi dizi ne- denden dolays bu ilgiyi toplamusur. Gok Gnemli bir sebep bunlann cok yilksek bir safhk dzeyinde Uretlebilmesidic. Gergekten de, son geligmeler saf maddedeki kat Jal Gizaym 10 milyard 1 (2:10,000,000,000) dighmigt. Insanim akina béylesi isik yabanes mnadde dizeylerinin gerekli olup olmadifa sorust geibilit.Siisyam ‘maddesinin bir pulunda, milyon baja bir adet katkr macidesieklenmesinin maddeyi nispeten Kot bi iletkenden iyi bir lektsk ietkenine déniigtirilebiidigi gbzéniine hinyrsa bunaa gerekli oldugu giv, Agikea gérildigt tere yanietkenler alanis {indigimizde Karstlagbzma duzeylesinin yepyeni bir tanmiyle kas karytyayte. "Kat Jalama” denen bir iglem ile maddenin tpik bzeliklerini Snemlidlgtide degistirebilmne imkant, Ge ve Sinin bu kadar youn ili toplamasinin bir basa nedeniir. Baska denler bu macdeletin karakteristlesinin st ve gk wygulanarak dazmli dgbde de fistrebilmesine dayanyon, bo, ist ve aia kar duyars aygitiann golistimesinde ‘emi ie varsayuméir Ge ve Sinn yukarida aruan bazi ejsiz nitelilder, atomik yaptlanina da ‘yanmaktadir. Her iki maddenia atoralart yapusal olarak periyodik (yan siekli ken- ‘ini tekreriayan) dzellikle go belitibir yaps olusturur. Komple bir yapiya krista, ve stornlann periyodi dizenine de drgit deniyor. Ge ve Si kristali, Sekil L'de gos- ferilen fly boyutly elmas yapisina sshipsr. Yanlizce sireklitekrarlanan ayn tipte Bolom 1.2 Genet Karaktrisier 3kistal yapuiardan olugan herbangi bir maddeye tel-kristall’yapu deni, Elektronik alanunds pratik uygulama bulan_yaniletken maddelerde bu tek-kristali yapegérilie ve buna ek olarak yapuun periyodiligi, Katilama sttecinde katholarin ya imasiyla OnerliSlgtide defigmes, SSimai de atomun Kendisinin yaprsininceleyelim ve maddenin elektrikset ka- rakcorislilerini nast!etkileyebilecegine bakalin, Bilifiniz gibi aiom uy temel pargaerktan oluyur: Elettron, proton ve nédiron, Atomik Srtide, nétronlar ve pro- tonlar gokinlegi olugturur, clektronlar ise gekirdek etrafinda sabit bir yérlingede dolag. En yaygin olarak kllantan yaniletken maddeterden gevmeanym ve si- Fisyuomuo Bole modeller, Seki 1'de gosterilmigtn, ‘Sekil L.3a'da gosterildigi gibi germanyum atomunun 32 adet yortingesel elek- ‘wonu verken, siisyunran 14 adetelektronu vardr. Her bir durumda, en di (vans) kebuitunda 4 clektron bulunmakiadhr. Bu dirt valans elekteonlanindan herhangi bi tink uzaklayunmmak ign gerelai olan potansiyel ({yonizasyon potansiyeli) yaprdaki hherhangi basa bir elektronu uzaklastirmak ign gerekenden daha azdit, Saf bit ger- manyum veya siisyum kristainde bu tet valans elektron, Sekil I.4'e silisyum igin gOsteritdif gibi, 4 Komgu atoma bajlidir. Hem G, hem de S, dirt valans elek- ‘ona sahip oldugu iginrerravalans storlar olarak anil. SU Aton Yap gemanom iar SLE Sieyn ome va agen Bu clektrontann paylagiimasryla olusan bu tit baglara Kovalent bag denit. Her re kadar kovalent bat, valans clekironlan ile ana stomlararesunda daha salam bir DaBlaguma yor acsa da, valans elektronlannun dogial sebeplerle yeteri kadar kinesik 4 Bolum + Yariietken Diyotir 13 cnerji slp Kovalent bajdan koparak "serbest” duruma gegmesi mim&tindlir, Bu do- ial sebepler, foton geldinde igh enerjsi ve gevreleyen ortamdaki sx enerjisi sayilabilir, Oda sicaklifanda, bir santimetre kU Or silisyum madéesinde yaklastk 1,5 x 10! sorbest tapyics vandir, Gz maddeler, katislan gok dugik bir dizeye di- sflrmek amaciyla modem teknolaj ile mimmkin olan en ylksek sali ign zente ra- fine edilmis yaniletkendir. Maddenin iginde yanlizca dog sebeblerden dotayt setbes halde bulunan clektroalara, 3: tagiredar denmektedir. Aym stcakikta, germanyorn maddesinin bir sintimeize Kijpinde -yaklagik olarak 2.5 x 10"? ser- best tasiicr olacakur, Germanyumdaki tasryciinn silisyumdaki taiytelara orant 10!%ten daha fazlader ve bu da, geemanyumun ode sicaklfinda gok daha iyi bir iletken oldugumn gisterir. Bu dojru olabilir ancak her ikisi de halen, 82 (yapssal) dorumda zayif letkenle olarak kabul edilir. Tablo 1.'e baktygunzda datirencin be ‘yaklagsk 1000 bie orana fark oldugunu géreceksiniz ki silikon daha biyik bir ‘deiiere sahiptir. Biyle de olmast gerekir, cinkit Sadireng ile iletkenlik ters oran- tuhdir, Yaniletken maddenin steakhandakl bir deBigme, serbest_elektronlarin say- tsimt demi oranda artirabilir, Sieaksk motlak sifiedan (°K) yiksetmeye baglatl voalans elektronlann anarak biyiyen bir bole Kovalent bas kirmek igin 1st! ener jiyi ab ve yukanda antauldge gibi serbesthaldekd elektron sayisint arnt Atta ti- syyrer sayistietkenlie oranit artiracak ve daha digi bir diteng dizeyine yol ag- acakts. G, ve S; gibi, artan sicaklikta direnclerinde dtiyls osteren yanletken rmaddeer ign, nega steakiekkatsayrsina sahiptir deni. fletkenterin bir ofunun di- rencinin sseakldcla biclte artugim hatlayin, Bunun nedeni,iletkendeki tagytct saysiaun stcakhK ile Gnemli lgéde artmamast, ama nispeten sabit olan ko- humlerinn tistindeki ttresme deseninin clektronlorn gesigini giderek zor lastamasidr, Bu nedenle steaklsktaki bir aris, direacin arimasiyla ve bir poztif sv ‘cok katsayistyla sonuclanmaktad, ENERJi DUZEYLERI ‘Yalmns atornik yapucla, Sekil 1 Selda gistriligi gibi her bir yOringe elektronuyia ilgili ayrik (farkh) enesjidtzeyleri vari. Ashnda her madde, atomik yapisindaki clektronlat:igin kendi izin verilbilie ener dizeyleri Kimesine sahip olacaki, Elektron, gekitdekten ne kadar uzakta ise, eneri durum da o kadar ylksektir ve ana atomundan aymins olan bie elektron atomik yapidaki herhangi bir elektrondan daha yylksck bir enerji duramna sahiptir. Aynk ener dizeylen arasinda, yal stomik ‘yap igerisinde, higbirelektronun géatkemeyeceltt bosluklar var. Maddenin atom lara Kristal Org yapisim olusturacak eke birbitine yaklayuicea atoratar arasindaki ‘etkileyim, bir atomvun belie bi yBrngesindeki elektrontarin komsu bir atomsun ayn: Yoringesindeki elektronlarindan ira daha farkls eneritdizeylerine satip olmast Bolom 1. Ener DUzoylert 5sonucuna yol agar. Toplam sonug, valans elektronlantigin miimbiin olan enerji duc ‘umlarina iligkin aycik dizeylerinin, gekil 1Sb'ée gisterldigi gibi, bantlara ya yyilmasidir. Yine de stomik dagideki herhangi bir clektronun bulunabilecegi sin dizeyleri ve maksimum enerji durunlannin olduguna ve valans bandiyla iyo- nizasyon diizeyi arasinds yasak bit bUlgenin kaldiguni unutmaytn, lyonizasyonun, bir elektronun atomile yapidan kopop, iletim banvdindaki "serbest"tapyiciara ka. llabileceBi kadar encrilendrilmesini saflayan mekanizma oldojur hatilayan, Bnerjinin elektron Volt (¢V) birimiyle olgilduguna goreceksiniz, Bu algim birimi ‘uygundur, pink W Gonesii)= P (gh) (eaman) P= Wevie a2) Birelektron yal ve 1 volt bir potansiye frkam Denkdem 1.24e yetine ko- yas, bir eleiron volt deniten bir eneji dzeyi bulmus oluraz. Enerit aym za- ‘mands jul bisimiyle SIgUidigi ve elektronun yikil = 1.6 x 10° coulomb aldugw iin, w V = (1.6 x 10") {1v) ‘Agagidaki tarusmada cok kuigik sayiladan kaginmek igin kik Sigh bisa’ kullanstacak O°K veya matlak sifrda, yaniletken malzemelerin tim valens elektronlart vac fans bandinda bulunuslar. Ancak, oda sicakiginds (300°K) gok sayida elektron ile tim bandina girmeye, yan} silisyumda 1.t= -eVuk, germanyumda 0.67 eVluk nex araijim atlamaya yetecek enerii miktaruns alms olacakt. Germanyamnigin betirgin olarak daha disk olan, E, oda stcakliandal siisyuny ile karplaytnldiginda bu malzemedeki fezia tagiyici sayisinin nedenigi, lzolaér igin enerji boslugunun tipik olarak SeV‘dir. Gok a2 elektron oda sicakdiginda gercklt eneziyi ala- bildiginden, malzemie bir yalitkan olarak kalmaktadit, Bu nedenle dogal olarak oda stcakliginda biyk bir yk akis: veya akimi saglayacak fezlaca serbest ta- 6 ‘BOIOm 1 Yeriletken Diyottar Pay aan ste i. ca] ican ena asene egies {| * “nnd snot aucive = oo } cana ; vee Sumer eo - SS ce Teer fon T His. ESV es af howe. a Vales tne ‘Vans tade aa Es Yunse Eocene Yantteton tetca Yatithan © et Deler) Yeng tml ptr pri ler) Yaka, ya een ethene oe smner vardir, Baim 1.4de, 62 yaniletken malzemelere baz katkiler yapildyinda, ‘yasak bantia izin verilebilie enesi durumlan ve her ski yaniletken malzeme igin de net bir azalma dogacak, sonugta oda sicakiindailtim bandinda artan bit t&- siyici yogunlugu olacaktr. KATKILI MALZEMELER —n-VE ‘Yansitetken malzemelerin karakteristiklesi,nispeten saf yaniletken malzemeye baz katka atomlan eklenerek Onemli dlgide deBigtrtebiir. Bu katalar, ancak 10 rail- yonda 1 oranunda ekleniyor olmasina kargn Ban 'ypisint, malzemenin elektrksel ‘eeliklerini imiiyle degistimmeye yetocck dlgide deBistirebilit. Bu kadktama is- Jemine tabi tutulan yanitetken malzemeye, katkil malzeme denir. Yaniletken ele- ‘man dtctiminds pahe bigilmez Gnemde iki Kallas malzeme vardir: m-tipi ve p-tip. ‘Bunlann her biti, aaa ayrint olarak anlatlacaktr, Okim 14 Kathi Maizemelor= ve pT 7n-Tipi Malzeme $em n- hem de p- tipi malzeme bir germanyum veya silisyum tabana, n= ceden belirlenmig sayida kasks etomu eklenmesiyle olugtarutur, n-tipi malzeme, antimon, asenik ve fosfor gibi beg valans elekteonuna sahip (pentevalans) Katka ‘maddeteri eklenerck olusturelur. Bu katki maddelerinin etkileri $ekit L.6'da absterilmigtr (silisyom taban tzerine kath olarak antimon kullanulmstic). Dart kovalent bad halen meveut olduguna dikkat edin. Ancak, katkt atomundan do: lays ek bir begin elektron vardhr ve belirli herhangi bir kovalent ba ie iligkisi vyoktur. Geriye kalan ve ana (antimon) atomuna_gevgekge baglt olan bu elekt- ‘on, Yeni olusturuian n-tipi melzeme igerisinde nispeten hareket serbestisine s0- hiptir. Bklenen katks atom nispeien serbest bir elektron katkisinda bulundu iin bes clektrona sahip Kathi maddeletine katt atomlan. veya dondr atomlars dlenie. n-tipi malzemede cok sayida "sesbest" tasiyicilar olugmasina ragimen malzemenin atom gokirdefindeki pozitif yUkIU protonlarin sayist ideal yapida serbest olan ve yérlingede bulunan negatif yéklt elektrontarin sayasina esit oldugundan, elektriksel olarak nétr durumunda olduguna dikkat ediniz, Bu Katkalama igleminin nisbi iletkenlik Uzcsindeki etkisi en iyi Sekil 1.7dek: enerji band: diyagrams ile tanimslanabilir. Yasak bantta E;'si 82 malzemeden Snemli Glgide diigak olan ayink bir enerji dizeyinin (donde dizeyi olarak adiandietlsr) ortaya guktigina dikkat edinia, Ektenen ketkidan gelen bu se best elektronlar, bu enerji dlizeyinde kaltr ve yeterli Slide ist enerji alarak oda sicakliginda iletim bandina gegmek igin hig zorluk gekmezler, Bunun so- rnucunda oda seakliinds, iletkenlik dizeyinde gok sayada ayes (elektton vari ve 8 OIG 1 Yanietken Diyotar malzemenin iletkenlifi Gnemll lgUde arumsgur. Ode sicaklifinda bir 6x $i mal- zemesinde her 10! atom igin (Ge igin 1 ila 10") yaklagik bir serbest elektron bu- lunur. Kats dizeyimiz 10 milyonda (10°) olsaydh, (10%) 107 = 10°) oranttastyter younlugunun 100,000:1 oranunda artugim gisterecekti. Enemy 8B 05eV (Si, 0016V (Gey ei ees aazeyt By bovet tk ERA, ort ep oda vera p> Tipi Malzeme pip malzeme, sabe gemanyum veya sisyu tlie fi alan lek romura ahip falar kleneck lotr. Bu anal en sk Kalama el mene boron, gly ve indy Bclamenderen boron lis aban Unctndek is edi 1.84 garg, Dik edie, yen outrun Ode Kovlent bla amalama iny- tei sada chon lm ieee. Sorta ety ian ube dt dene ve regai yi cimamas: pei Kgl ide vey malate a gt fee gos. Onaya kan estar serbes leionlan alnay haat dobedan ken asta afe kept) tor deni Olson pp zee, = tipi male gn gel in nodeneen dla, clei! lak rade Delfin eek zed esi etl dager eri vlan learn Kole hain koparaya_ yee Kiet ene alr ve delifin yt fis bos doldrrsa, bu dura elekironubkan Kovalen bag ir el veye bosiok olor. Bundan dla eli 1dn de gig ii deiern he feet san sol, letronlan is ldan sia dorado, Bupa lana olan yn, dle ks yoni poten gelnetse aay yo Saf he, Ge veya Sei sertest ltr yt sade vlan bain bo lana ve veya isk aynakanndankovalen bal koparmayayeteek ene lan vey ap lszlagiamamsktan aynakanan a oda elekiondan og. Ko- valet Be apd grid alan ogee sh ic yma daarenda, Bie vip nlzemede, deli eyes ba deen pe fragrant, Yan 0 Glam 14 Kathi Hatzemeler- ve pTipt 7SR Sa ‘nogta, elektzon sayisi delik sayssnsfazlanyle agmaktadar, Bu nedene Sekil 1. 10a‘da a gosteridifi gibi, eektrona gogunluk rastyrist ve delige de azilik tagcat deni. {Seki 1.10.b'e bunun tersinin p-tipi malzeme igin geyedli elduguna dikkat edin, Bir Gof ion 10 Bolim 1 Yaniletkan Diyotiar Benzer nedenlerden dolay1 alse (akseptor) atom igin de negatifigaret kullanr. ‘n ve p- tipi malzemeler yaniletkon cleranlann temel yapttaslann olugtucur Bu bottimi ieski kasiarsnda tek bir m-tipi malzemenin p-ipi bir malzeme ile bic- lestrimesinin elektronik sistemlerde oldukga Gnemli bir yaniletken eleman ofuy- turacagiam gbrocogiz IDEAL oivOT “Tanvtacaguri ilk elektronik eleman, dyocra. Yaniletken clemarlerin en bait ol- ‘asia ramen, bast bir anataninkine benzeyenkarakteristkler ile elektronik sis temerde gk Sem rol oyna. En bastinden en. karmasgina kadar gsi uy- ‘lamlarda Karsmvza gikacaktr. Yapist ve karakteristklerine iliskin detaylara ck olarak, veri sayflannda bulunabilecek ok Gnepiibigerin. ve grafklerde kul Tansan fermigolojinn anlagkmasin saflamak ve tetclerden alinabilecek tpik bil engin gostermek gin bu Cr ver sayfa da ele aiacakt Gergek bir diyodan yapisim ve karakirisikerni incelemeden Snce, ka sulagurma olanasvermek amaciyla, kin ideal dyods bir gb atacaa. ideal diyor Siraiyla. $ekiL 11a ve L.11beKisembol ve Rraktristibleresship it ugla bir slemand, Agia gorecefimiz clemanlann agklamalannda kullalan esi harf sem boterinin, gril potaritelernin ve akan yénlerinn surlenms olmasi Snemliit ‘Uygulanan geiliminpolaitsi, Skil 11a gist gibi ise, SekilL.t1bie ka- rakterisign pz Stine ttolacek pargastdikeyeksenin said. Ters bic geitim uy- sulanra sldaverlen karateitiklergegei clack. Diyttan gegen kam, Skit [.Llaifaki_yonde ise karakterisgin date alnacak balm yatay eksenin Us. (Gekil 1.11) Tersine bir durum karakersifn yatayeksenin alunda Kalan asm Aallanumasin gerektie. Bu ktapn isleneceediyot karktristikern bik o- Bula ign ordinats km ekseni pss ise geriim ekseniolecakie Diveds iligkin énemliparametclerden bir tanesigalipma Boles! veya nok- tasindak dengir. Sekl 111s ignin yond ve, Vénin polaitesi ie canmlanan a eu ap ee sea Hom Lu ” (Barats Botim 15 est Bot 7Dolgeyi (Gekil 1.1 1binin sa Ust bélgesi) dikkae alacak olursak, Olen kan ile be- lirlenen ileriyén direnet Renin deerinin; Spe eet! 1; 2,3, 0A, veya posit deger R ‘oldugunu balun ‘gegen ler y8n kau Bu nedenle ideal diyot,ileri yinde iletim igin bélgesi icin lasa devre ele mandir (Ig # 0), ‘Simdi $ekil 1.116%n ters yonde uygulanan potansiyeleiligkin balimdne (gin cil geyrek) bakacak olursak, Ve. °5.20, veya ters yénde herhangi bir potansiyel degeri, h 0 = Goi blyuk says,” amacima uygunofinast gin sonsuz (~) kabul edeceiz BuradaV. divotizerndeki ters yn geri ve J ise diottan ters ye akan stam Bu nedenle ideal diy, etimin omadie blgedebiragak deve clemannir({j=0). neile Sekl 1.12'e gosterilen kogullar gover. yurada Vj, dlyotUzerindek ies yon gerilimini ve Ip ise diyortan 1 oe. Va he 4 7 TE events ou, sion se ED © Bi a Gonelde, uygulanacak geilimin olusturacags akum yéntine (i) bakarak bir di- {yodun ileune veya iletmeme bilgesinde olup olmadigin: anlamak nispeten kolaydit XKilasik alg yoni (elektron asin texs yon) ign eer akan aiam, diyodun semboll AUzcrindeki ok weu ile aym yéine sahipse, diyot ile bélgesinde gabsiyor deni. Bu, solid 1.13'de gbsteriimigtis, Pratik bir diyodun gergek yepist ve karakterisigi 2, Bolmde anlasimaktac, Heri ve ters ySndeki direnslerin degerlerini ax énce elée edilemlerte karplagtin ve ideal diyodun gergek diinyadakine uyup uymachina karar veri, 2 Bolum 1 Yariletken Diyotar 7 o 7 Oh o ‘4112 Gyan dees ken ne lite ca yt (9 me ve em nm, ‘TEMEL YAPI VE KARAKTERISTIKLER Bu biliimiin baslarinda, hem 1. bem de p-ipt malzeme tant. Yaniletken diyot, bu malzemeleri, Seki 1.14 gosteriigi gibi ve balm ifr: ksumlannda ‘anumlanacak teknikler Kullanarak biraraya getirmekle olugturulur (G, veya S; gibi faym teban kullanlaral), iki malzemenin “birestiritifi” anda jonksiyon bol. lim 1.6 Teme Yopt ve Keraktorstiker 8agesindeki elektronlar ve delikler birleyerek, jonksiyona yakin bélyede bir tasiyie: cksilmesine yol agacakur. Pozitif ve negatifiyonlardan olugan bu bolgeye, bu bal- sgenin astyicilardan bogaltimis olmas: sebebiyle, bosaltimis bolge denice. rqulanmams Ofna Durum Bogalukmisbolgede bulunan 1p malzemeye sit aziik tapycaan, drudan p- tipi malzemeye gegeceklerdir. Aziiktagyrarinin,jonksiyona yakin olmas negatif iyon tabakasnin o oranda gig olarak gekilmesine, wzak olmss ise, m-tipi mal- zemenin bosaltimis bélgesindeki poziif iyoslanitme gictinin o oranda azalmiasina nedon our. levi tatipmalanmaz agssmdan rastgele hareketletinen delays kendierini bosaltimis bdlgede balan rtp malzemeye ait tm azinhke tapytestanun, p-tipi mal- emeye gegeceBini vasayacebiz. Benzer bir varsayum, p-tipt malzemenin szinlik ta- seysllan (elektronfan) igin de yalabilir. Tasytitan bu geile akagt Seki 14°60 her bir malzemenin ainikagyicdan gin gisterlmigis ‘vtipi_malzemenia gounluk tjiytclan,p-cipi malzemedeki note bolgeye gy caebilmck igin, n-tipi malzemedski pozitif iyon katmanin gekim gic ve p-tpi rmalzemedeki negatifiyonlann olustordugu kalkams aymak zorundadit. Ancak n-tpi rmalzemedeki gogunluk taiyicannin saysto kadar bikie ki, kapimilmaz olarak prtipi malzemenin bosaluinas béigesine gegebilecek yeteilkte Kinetke enerjiye sahip gounluk tagnycisayit ok z olacaktr. Yine, aynt olay ptipi malzemedeki sounluk tagrytcilan igin de diginilebili. Sonugta onaya gikacak goduntuk ta- siyrelarininakipt da, Sekil1'de géstrilmigi Sekil 1.14 dikkatice incelendifinde,akig voktévierinin sbi biyikklernin, hor yOndeki net akip sir olacak gckilde okdugu ortaya gikar. VektGrierin bu geile birbinesini gtrmeleri kesik gzgilerle gsterilmigts, Buydkiiklein birbslerini gi ‘Wimeleriigin esit olmas gerekmedigini ve her malzeme igin Katka lizeyletinin lik ve elektroniain est mayan tapytct-akigiyla sonuslanabilecedini gostermek igi. dalik akin temsil eden vektr, elektron akigma ait olan vakiSivden daha uzun iaitmistr. Ozete, geriimin wygulanmadigt uma herhangi bit yone olan net vik akg fir limleme Duramu Sekil .15'de gisteiigi gibi p-n jonksiyonuna, pozitf ug n-tipi malzemeye ve regal ug da p-tipi malzemeye baflanacak gekilde V volluk hei bir potansiyel uy- gulandiginda, n-tipi malzemenin bogalulms bilgesindeki iletime katlmayan posit !yonlann sayisi, uygulanan gerilimin poztif potansiyeltarafina gekilen gok sayidaki "serbest”elcktron dolayrayiaartacaktr. Benzer sekilde, p-tipi malzeme igindeki ile time katulmayan egatif iyontann sayist da artacaktr. Bunun net sonucy boseltilmis blgenin genislemesidir. Bosaltlms bulgenin bu genislemesi, sofunlok tasiyicdaria ayamayacaklant kadar biyik bir engel olusturacak ve goguntuk tasiyieist akigine “4 ‘Bbldm 1 Yarilethen Diya: ctkin olarak stfitainidecektic($ekil 1.15). Ancak bosaltims balgeye giren azinlik tagysclann sayin dejigmeyecek, bu da Seki 1.16 verilen ve gerilimin uygulanmadigt durumla ayn byte aznlik (asnyter alas vektireriylesonuglanacaktr. Bu kogullar alunda ortaya gakan akira fers doyma aime denie ves ind ile gisteili, Bo shar, baz yuksek gig elemanlan di- sinda ender olarak bitkag mikroammperi agan bylkluktedir, Teimdeki “doyma” ke- limesi bu skimin azari dekerine gabucak ulagmast ve tessine Sngerilimleme po: tansiyelindeki artsle beraber Snemli lgiide defismemesi gervedine dayanmaktadir Sekil 1.15% gosterilen durum lersixe Ongerilmleme dururmu deni. I, Aarts Tein S015 tn np ok lleri Yénde Ongerilimteme Duremu lcci yonde éngcrilimleme durum, $okil 1.16da gisterildi gibi, p-tipi mal- ‘emeye portf potansiyel ve r-tipi, ralzemeye de negatifpotansvel vygulanarak salami (lerideki tartigmalar apisinéan. ileri Ongerlimleme duramonan; ik harf- SM egitim Bolom 1.6 Tome Yaps ve Kerekteristiker ie(lenge ges) ma 2! val) Ger sgeatintgee)—_yg Jerin kargiltft olarak p-tipi' malzeme ve poztif veya mtipi malzeme ve negatif ola ak tanimlandifint hatslayin). Azanhikctagrycist akasinin siddetinin dedigmedigin bbuna Kergihik, bogaltimss bélge genigligindeki azalmantn, jonksiyon dzerinden bryik bir cojunfuktasyres alana yol agiina dikkat edin, Cofuntuk tagyeist a sim siddeti, Sekt 1.17 ve Sokil L.18'de gésterildigi gibi iden Ongeriimlemenin ar- husylabislibte ste olarak artacakur. $ekil 1.17, gok bik negatif gevilimler dh sind idcal diyotla olan benzerliklere cikat edin, Eksen sisteminin ilk bélgesindeki ‘kaya ve tgUncl Dolgedeki keskin dgtis bu balmde inceleneccktir. Tekrarlamak gerekirs, ill bélge; ier’ Ongeriimleme bélgesini ve UgUnet bilge de; wersine Gn- serilimleme bolgesini temsil etmektedie. Sei 1.18'de hem geclim hem de akan bo- yotlarindaki asin degisitige dikkatedin. Bu defisim, aki igin S000:1 oracanddit Skit L1Sde gOsterildfi gi, huge birimlerin gogonlugu gin digey eksen mi- liamper cinsindendir. Ancak giniimiizee luhMar 1/4 inck boyotanw gegmedidi 6 Bil0m + Yarletken Diyotar hale, digey ks sterdifi yanilotken diyotlar da meveuttur, Keatihal igi kullamlarale bu diyot kama ile stcaklik (Tx) ve uygulanan dw: sgerilim (¥)arasinda asaidaki matematikse! lig kuralabilir: r= (ee a Brad f= ters yb doyma kama 211600) ve iin glk deere igin Gude n= ve Sie n= Ze yt) 60) } so 40| ' | mesa meet ey | eaFetottscangy 30} 2 1 Girangentimbsige) atros) SSS Vahl vve hem G, hem de S; igin karaktcrst Te+ 21° (Ty lige kasminda 7 ‘BolUM 1.6 Teme Yop! ve Karakterstior wBunun yeninda, V'deki artisin, Funda ste bigimde antmas: sonucuna doguracagina sikkat edin, Piyasadan alinan bir silsyum (Si) diyodun tipik 6zelliklesi; yaniletken rmalzemenin gdvde veya kitle dtenci ve yaniletken malzeme ile ds metalik iletken arasindaki temas direnci nedeniyle, Sekil 1.18'dcki Gzelliklewden birsz fark: ola- ccaktr. Bu drengler efi, Skil L18e kesik gizgi boyuncaileri Ongerileme bal- sgesine dojira hafifge kaymasina yol agacakur. Yapim tekaklestilerledikge ve bu is- fenmeyen direng dizeyleri dusurtldukge, ticari olarak satin alinabilen bisitnler Denklem (1.4) ile tanumlanan karakteristige yaklasacak. (1.4Ynolu denkiemin pratikte $ekil 1.18'n efrileini emsilettgini gostermek fizere, OSV tuk ileri éngerlimleiné voltajmun oda sieaklufunda (25°C) yaratacags 1 sksroim bala. nt WEA 1x 10% TATE E273° = 25° +273" = 298° (si) = 11.600. = 5800 S (5809008) 9730 208 (97 1) =(1 10) (16848 - 1) = 16.848 x 10° 1s 168mA Saki, dyetan akan aki izerindebelrgin bie ek olusturbili. Buti, 14 ot denklrndeki Ty faktr ile agikga belli okmaktadir. Degen Trin etkis balm sonondak problemlende iter ngertimleme duruma iin belilenceskti. Ter- Sine Angesiimleme bilgesinge, ters yonde doyma akimt Ini, siaklktaki her TOPC'Uk degisinicn sidetnin emenhemen ke attandedeneysel olarak g9- rilmigtor.Ornedin I ert 25°C 1 veys 2 JA dzeynde olan bir germany fiyodunan 100°C de, 100 w= 0.1 Aik bie Kagak aumasshipolmast olan dedi. Tersneenectmleme baleside bu side an zee, terine dn gevilimleme balgesinde girmek isteigimie gk-devre durumanun gereklesmesine tile diginecektr Siisyu tik defer, benzcr ai ve akum dizeylerinde ger manyumunkinden gok daha digtktr Bunun sonucu olarak yiksek steaks bite sisyurnun fs deere, geomanyornda gilenyiksk deerlerewlagmaz ve bu dda siligyum elemanlann tesarmds. daha ok kllamimasinn en Onemli ne- denierindendi. Temeld,tersine dngeiimleme balgesndeasik devre eee, her steak silisyum ile germanymdan gok daha yi gesgekesilmekteir ‘Seldl 119%da verilen, V; ters yénde Ongerilimleme potansiyeli alunda (Z, Zener ‘dinan bag haridie) karakteristifin nas keskin bigimde degistigine dikkat edin. Bu 18 BBoldm 1 Yariletkon Diyotar f sabitgeitim etkis,diyot Unerindeki ters yond buybk bir Gngerilim dzeyinden kay- naklanmmaktad. Uygulsnan ters yoni potarsiyel, negatf yinde daha da aruridikya, a sayidaldserbestazinkk tagiyicasinmn,fyonizasyon you le ck tpyrcdan serbest hale ge- trebilmeye yetece uz kazandiklan bir noktayawlaglacakt. Yani, valans clektroalant ile garpisacak ve bunlara ana alomdan kopmnalanns saBlayacak yeterliikte enejl ake tarscakland. Ardindan bu ek tagysclar, ylksck bir gif akimunm olustanp, cf -nlmarbilgesinin belcindii naktaya kadar iyonizasyon sivecine kata bulunabilirer, GiB bolgesi (V2), p- ve m- tipi malzemelerdeki Kat dizeylert ylksclerek Agcy cksene daha da yaklaguilabilie, Ancak, V2, rein - SV gibi gok digi di zeylete indikge, Zener krdmast denen baska bir mekanizma keraktetistikicki kes- kin degiyime katkida bulunacakus. Bu olay, jonksiyon bilgesinde, atomdaki baglart, kkoparabilecek ve tapiyies“trstilebilecek”gtild bir elektrikalaninsn bulunmasindan aynaklanur, Her ne kadar Zener kumlmast ancak dig Ve dlzeylerinde nema bit Yeaks durumunda osa da, karakteristik zcrinde, herhangi bir dilzeyde Keskin de fisimin oldugu béigeye, Zener balgesi, ve p-n jonksiyonunun karakteristiginin bv ‘agin kismunt kullanan diyotlara da Zener diyottart deni, Bunlar 3. Bolumde ay- rnntl olarak anlaulacaklac uso) es 25} I | 4s) 10a D107 Os 0a OF OS 0, Te iF OF toot) Pee tes {0009 ive Geen year aya Bold 1.6 ‘Temel api ve Karaktorstikor 7‘Ters gerilim bélgesine iigkin karakteristikte gUrillen keskin defigmenin, her- hhangi bir sistemin cevabmn timiyle deBigimest istenmiyorsa, sbz Konust. ya- riletken diyodan Zener belgesinde galgiimemast gerekir. Bu bilgeye girmeksizin uygulanabilecek maksimum tersine dngerilimleme potansiyelin. trs tepe gevilimi (veya basitge PIV degeri) denmektedir. Eger bir uygulamada tek ir Gnitenin.sag- Liyabileceginden daha fazla bir PIV degeri gerekiyorsa, ayn kacakterstfesahip bir kag diyot seri seklde baBlanabilir, Diyotlar paralel baflanarak da, akam tapima ka- pasites! artrlabilir, Germanyum-Silisyum Kargilastirmast Silisyom diyotlann, genelde germanyum diyotlara gore daha yiksek bir PIV ve ‘kum deger ile daha genis bir steak aralif vardy. Silisyum igin PIV. degestei £000 Via yakan olabilicken, geamanyum ign maksimum deer 400 V'a yakuneh. Six lisyum, 200°C'ye kadar sicaklularda kullanlabilirken, germanyumds maksimum s ccakik gok daha digtiktir (100°C). Ancak germanyuma kiyasla silisyumun de- zavaniat, $okil 118e de gOrileced gibi, yukant salimm bulgesine wlaymak igin daha yiaksek bie iferi Sngerilim dlzeyinin gerekli olmasidr. Piyasadan satin almnan silisyom diyotiarda bu deifer 0.7 V iken, germanyum diyotlar igin 0.3 Vtur. Six Uisyumdaki daha ylksck sapma temelde (1-4) denklemindeki 1 fakuSrtinden kay naklanmaktadir, Bu fate efrinin ancak digi akum dizeylerindeki geklini be- “liremede rol oynar. Eri dikey olarak yukselmeye basladuktan sonra, kasayist Ye ince (gemanyum igin sirckli deer). Bu, sapma potansiyeline ulaildybinda ef rilerin berzerlikleinden girilebilir. Bu yilkselmenin basladijs potansiyel genelde sapma, esik veya atesleme potansiyell olarak anil. Sik sik, belli bir niceligi ta. niralaynn bie terimin ill harfi, bu niceligin gisteriminde kullansir. Aneak bagla te- rimlerle, dmedin cikas gerilimi (Vo) ve iter’ yénde gerilim (Vp ile doabilecek ke nngkligi en aza indirebilmek igin, bu Kitapta, “egik” (threshold) Kelimesinden Uretilerek V; sombol8 benimsenmigte: Kisaca Acikca piilebilecegi gibi yokan sslinim, dikey eksene ne kadar yakinsa, eleman da fo ledde “ideal” olacaktis. Ancak germanyuma iayasia silisyumun diger ka- rakteristikleri onun tari elemanlannin gofuntugunda tercihedilmesini sag- lamoktadr 0 lim 1 Yanlletken Diyotar 47 0G YA STATIK DIRENG Diyodun, belil bir galisma nokiasindaki direncine de veya stark direnci denir. Su geld hesaplaar, ‘rsce ¥0] ohm as) as Set 120k ea yt gin, Raa Vo= 0. Ip 20mA bbeklendii pibis buna karst silisyum diyodun de direnet ise; 08-49 In 20mA {y= 20mA‘Ae ideal diyodun direnei 0 olarak kali, ancak simi silisyum diyodun sirencis Rag= YO. = 05. 250.9 olarak balun Ip 2mA Sonugla,ilei Gngerilimleme bélgesindeki bir diyodun de direncinin, dab yokseke sgerilim ve skumlara yaklasikea azaldifim géstermektedi. ‘= -10V'daki les yonde Gngerlimleme bélgesinde ideal diyodun direnc,teoike “olor (apik-devreye karghk geloeek gekile) sonsuzdur ve gu formile besaplanr: (ok) Bolom 1.7 DC veya StatkDireng aRye Yeede 50 ip 0 Siliayum diyodun direnet ise, Rex VO~ c= 5 M0 Ip 2A ki bu da birgok uygulama igin kesinlikle ir atk devreye karylk peli, Beli bir galima noktasinda de dlrenci bulundaktan sonra, diyoun yerine Sekil 1.21'de gBsterildii gibi bir diteng elemans konularak analize devam edilebili. rag Ranson 84 wa : are 2 1.8 AC VEYA DiNAMIK DIRENG Sekt 1.20'den agikea gOrilebilecedi gibi bir diyodun de direnc, sz komusn noktay! ‘gevreleyen bélgedeki karakteristifin bigiminden bagimsizdit. Dogiu geriim yerine siniisoidal bie gi uygulandyfinda durum tamamiyle degigecektir. Degigken girs, arakteristigin bie bélgesinds anlik galigma moktasim. agagiya-yokar hareket et- tirecek ve Sekil 1.22%de gosteildifi gibi akim ve gerilimde Ozel bir degigimi gos- terecektir. Degisken bir sinyal uygulanmadigt akdirde galigma noktast, uygulanan te diizeylei tarafindan belirlenen ve Sekil 1.22 gisterilen. Q-noktast olacaktr. Q- poktsst terimi "hig degigmeyen dizey” anlamina gelen quiescent (sitkunet) ke- limesinden tureiigti. ‘Q-noktasindan gegen eBriye gizilen tet, diyot karaktristifinin bu bllgest igin ‘ac veya dinamik direnci hesaplarken kullanlabilecek akum ve gerlimdeki de¥isimi tanumlayacaktr. Denklem seklinde yazmak gorckirs: oe am 7 2 ‘810m 1 Yarifeken Dlyotlr i i | Dyed ares {sti kim dizeylerinde ac direnci gok daha biyakken, karaktristixligin digey yikselig Dlgesindeki ac direnci oldukga kit. ORNEK La Sek 1.23'deki karalterstikigin: (@) J. balge igin ac direncini bulun. () 2. bilge igin ac direneini balun, (€)(@) ve (@) kisimlarinin sonuglanm karastan Goa: (@) 1 bolge igin =4mA ve my 2 AM Va 3152 ‘Aly Ama () 2. bilge igin AVs= 08 -0.78 =0.02 ¥ Ales (30-20) mA = 10 mA ve 002V 220 10 mA BolUm 1.8. AC veya Dinamik Direng 2‘razed os 05 e607 (©) tyttep t= 37522 IRIS 1. Diss mate, i onan tir tak rein, 0 nko sien br ein efinine et nee een nm vate, Do et ‘Sekil 1.22'de tammlandijp gibi, (1-6) denklemi esasta fonksiyonun, Q-calisma nok- tend tevin mad Yaren yo in gene! elem [Dem (141 apglzan le ogre pr vi bl nse fv lr ‘yu tlge gn imi weys te dennin drilen blun yon, Desk (Len wguann geome be sk soa ie lei (t= [te (ot 1 fe Aleem a] ve dl =k (14 1)) aie ierasie mae Sa toe! kl ena allan wylaca lus gee en ‘gok ¢ok bityitk oldugundan J, ihmal edilebilir, 7 aa aby aw Te 24 aldm + Yarittken Diyotar Ge ve Si igin karakteristiin digey-yUksolig blmiinde 7) = 1 koyarsake = 11.600 «1.600 — 11,600 nt ele ederiz ve eda scatifn, Ten To 213" 225° + 273" = 298° ha 11.600 2 38.93 bsytece mh BE ve -dl=38931 —sonvcunu buluruz w Sonucu bie dtengorant (R= V/1 eld etmek gin gevittsk veya a7 [Denker (1.7) ele ederiz. Denklem (J.7Ynin nem agikga anlagiimaid Denklem, diramik direncin, iyot alamunin sOkunet degerini egtikte yerine Koyarak bulunabilecegini gés- tenncktedic, Karakteristigi Snceden bilmeye veya, Denklem (1.6) ile tanmalandi abi ter giameye gerek yoktur. Denklem (1.6)dan, eftinin geklinin dinamik diceng tzerinde bir etki yo ratacajint antyoruz, $ekil L18'deli_ slisyum ve germanyum egrileriin, disey ‘yikselislerine basladiktan sonra neredeyse ayat olmalaet gergegi, Denklem (U7Ynin igaret oti gibi her biti igin dinamik direng denkleminin aynt olmast ge sektifisonacun akla getiri. SGokil L1S'de de belintigi gibi, yamiletken elemann govde ve temas dix rencinden dolayt ticari bie elemanin karakteristikle, Denklem 1.4 ile be litenenlerden kiigik farklliklar gistermektedir. Bu ek direng dizeyi, Denklem (18)de gbsterilsii gibi Denklom 1.7ye ry olarak adlandunlan bir faktor ek tener dahil edilebiir. 26.04 | ober i) Io(ma) (Obvn bisimiyleBteilon ry fakt8x, yoksek ace sahip elemaniar ign tipik olarak 0.1 deferinden, haze genet amagh dligik ggte diyotlar igin 2 degerine Kader de~ ‘Bbldm 1.8 AC veya Dinamik Direng 3igebilmektedir, Yapim tekaikderi geligikge, bu ek fakitxdn onemi azalacak ve so- rnunda ihmaledilerek (1.7) denklemi vyulanacakur. Jo'nin mA olarak degerler ign ilk terimin birimlei ry ile ayrudur: Ohm. Dust akim dlzeyler igin Denklem 1.'in ilk terimi elbot afurikh olacaktr olduguna varsayalum, Ohalde aha yisek akim dizeylerinde ikinci trim agi basacaktr, olduguny varsayeli Ip=52mA a2 ve Ohate 05 +2=25.2 olur, Omek 1.1 igin 25 mA'daki ac direnci 20 olarak hesaplanmust. (1.7) denklemini seullanarak, re 260M = 260V 264.9 Io(ma) 25mA Aeferinielde dein Bu 1 O kadar fark, rnin katkst olarak digtnebilic. In = 4 mA\'da ac direnci 37.5 Q olarak hesaplanmysts, (1-7) denklemin kul Tarursak, rem = 26mV 65.9 To(mA) 25 mA sonucuny buluruz ki bu da 37.5 ‘dan oldukga farklidic. Ancak, (I-7) ve (1-8) denk- Temlerinin sadece kavakteristklerin = 1 oldugu digey yaksctis kisim ign taramlt oldugon unutimayin Hangi rg degesinin segilmesi gereki{ sorusu glindeme gelebilir, Bazi elemanlar ‘gin 20 mikemomel bir sogim olacakur, digerter gin ise 1 yaklagikortlamast daha ‘uygun olebilt.Fakat 2.9 deer, her zaman icin en Kéti-durum tasaram yaklagin: ola ak kallamlabilir. Ancak gondmillz teknolgjsi genelde extalama 1 0 degerinin daha ‘uygun olacas bir noktaya geimis gértindyor, Tabi ki dogru deer segme sorumy yal 26 Bolum 1 Yarilethen Diyotter i ress ‘ rizea ara akim dizeyleri drumonida ortaya giayor. Dusk akim dlizeylerinde rg de ierlerinin hr ikisi de Onemsiz fakiOrolacakir. Daha yiksck dizeylerde drone. 6i- ‘zey der seri clemanlara kryasa Sylesine kogiktGir Ii shmal edilebili. Konumuz. ag sindan, dimek olarak sesilen rp degeri dojgudan akam duzeyt ie iliskili olacakur, vykseX akimlarda 0.1 & gibi minimum bir deierden, disk akamlarda 2 © gibi mak ‘simumn bir doer arasinda yer alacaktur. Deneyimle bilikte, hangi degerin segilmesi ere halla bunun demi bir faktr olup olmadis sezpisi de bislkte geligecekti. Gzetlenek gerckirse, bir diyodun stalk veya de ditencinin timtiyle, gala rooktast ve dinamik direncinin ise s6z konusu bilgede ki efrinin bigimi tarafindan Delilenifni hatimzdan gukarmayin. ORTALAMA AG DIRENCI Gig sinyali Sokil 1.24'de gOsterilen Wirde bir salu tretebilecek yeterlilikte ise, bu bilgede clemanin dient, ortalama ac direnei olarak amir, Qrealama ac direc tanim geregi git goriliminin en yiksck ve en diigik degerleriyle beliclenen ke~ sigme noktalan arasinda gizilen dilz bir cizgi trafindan belienen dirngtir. Bik thar (Seki 1.2¢e bake) rene] ao) [eae La Sekil 1.24%, bblgesiyle gOsteriten durum igin, 085206 = 025 __ 425x107 588.2 Se 26 ala a ene Bakim 4.9 Oxalama AC Dione 7TL Balge igin Egri boyunea asaya dog ileledikge ditencteki &nemli artsa dikkat edn. Dilgey ccksenin akum: Akimin ve yatay ckseaia de gerilimi gUsterdigi efllerde, bilge ne kadar yatay ise direncin de o kadar yilksek olduguna dikkat edin. Veya toxcihe bah olarak, bolge ne kadar dikse irene de, o oranda disk olacakt Ontalama AC ditencine iligkin bu tarusmada, eleman ile dgitidirencin, ka takctristigin simiiyle deg, sadece siz konusu balge ile beislendigine dikat edn’ 10 ESDEGER DEVRELER- DIYOT MODELLER! Budeger devreler, eleman, sistem v.nin gerpel ug karakterstklerini en iyi temsil cdoock uygun bir clemantar kombinasyonudur. Yani, bir kez esdeger devre be- lirfendifide, elemanin semboti gemadan gskaruhip yerine; sistemin genet davranist ‘onemli dlgide etkilenmeksizin esdeer devre konabilir Bir diyor igin esdeger devre elde etme teknikletinden biti, Sekil L25de gés- ‘erldigi gibi, diz-singi pargalan (segmanlan) ile clemanin karakterstilerine yak laymaya calismaktadi. Bu tir egdeder devreye, pargalt dogrusol egdeger devre denir. Egsiterden de girilecegi Uzere dizcizgi pargalannin olustantuga ka- rakteristik ile eylefer devre arasinda tam bir eydeferlilksadlanemaz. Ancek en azindan ug davranislan igin bir ik yatlagi saflayacakts, Her durumda sezilen di- eng, Denklem (1.9) ile tammlanan ortalama ac direncidi, Seki 125'de esdeger We ag Melo vi er 7 Ballet Varietken Divot devre efriin alunda géinmekedie. Ideal diye, elemanda sadece bir ynde ile timin sekonaso oldeume ve tersine Gngriimfeme durumunun, agi devre dur ‘um oldufane géstemek igi kooulmastr. Bie silsyum yoriletken diyoda, yaklepik 0.7 Volta varmadan ‘tim (Catesleme) darorana gegmedii iin, egleer Uevrede bu dere karp koyan bir Vr pil geriisinin g8etnmesgeckir. Bu ise, esdeger deveedek ideal diyot lr yinde Sageilimlenmeden Gace, diyotKzerinde dsen toplam ilesi yonde gerlimi Vain Vp den daba baytk olmasigercksifin gto “Ancol Vein bir sist igrisinde baSumst2 bir enejikaynafs olmadigina iat edin, Bastge bie voltmete, yallmy bir slisyum diyot_tzerinde Vr=0.7 Vik bic geiim digcind gOstemmeyeccktir. Bu sadece, yailetken diyoda iliskin {tay kaymay emsil etmek gin yar bir argu. Ray, dager. genelde sadece bilgi sayfalannda verlen biskeg_sayisal deger kullaaraée hesaplanabilir, Bu nedenle ba hesaplar gin tm karakerisige geneldeshiyag duyulmaz. Omegin bir yo- nilesken diyo icin 1V'ta Ves 1OmA ise Karakrristk ylkselmeden Once siisyam igin 0.7 volta birkaymanin gerekoldugunu bitiyowz, buredan: <07.03 2390 10m” TOmA sonucuns buluruz Rirgok wyeulama igin ron, diene, devrenin diger ctemanlanina kayasla gi- zara edilebilecek kadar kagiktti, Bydeer devreden ronan gkartiimasy, iyot ka~ rakterstiginin Sekil 1 26'da gisterildii gibi oldugunu séylemekle aymt yeydir. Ger- sgekten de bu yaklasim yartiletken devse analizinde sikga kallanir.Indingenmnis cedeer devee aym sekilde gOrllmektedir. Skil, dc gartlanndaki bir elektroniksis- temdekt ileri ybnde Ongerlimlenmis bir silisyum diyodun, diyot akimt ne olursa ‘olsun (tabi ki nominal deferler igerisinde) iletim daramundayken 0.7VTuk bir ge- tilisn din okdugunw gestermektedic. shina simai bir adi dabaileri gidip uygulanan gerilimlere kayasla 0.7 Vun, ‘yalnzca ideal diyod yaa iletken elemanun esdegert olarak burakarak, gofu dorama ‘gi arch edlilebilecegini syleyebiliia, Bu nedenle sonraki bilmlerde ele alinacak ‘uygulemalann birgogunda komple egdefer devrenin yerine ideal diyotlar kul- fanimugur. Dagik perilimier veya seat divengler hag olmak Uvere, ele edilen bu devre yan, highir zaman gexgek yanutan Gok farls degli ve gok saya mae o v,-0.70 weet feet yet ‘1126. Sinn aa dg Somer dopoulete ore Bolum 1.10. Egdogor DevreierDiyot Moeller! ns‘ematkseliglem yaplmast, uygulamays gok karmagik hale getiemez, lsd “iyo defer dvr” term erne yay bic tim, igor model ‘mie, tan ibaryle move! bic cleman, neon, sem vichin ems. Bunda sonrakibilemlere heen her aman sidee bo teri klanlacakt Api lamak iin, bir dizi deve parametres ve uygulaalan ign Klann diyot mo dele ve para Sze dora arate, Sk 17 sup ‘| emp fru eo phe e oto tat ia Reber a 7 Mel set te i Visors Hp Rider) >> oe oe Biatmedatos Bunlacdan her biti, bu ve soncaki bilmlerde vetilen analizde, bir veya iki uy- agulamada kollaniacakte. ORNEK 1.2 ‘Sekil1.28'deki devre verilmis olsun: (2) Verilen dovre parametreleri dizeylerinde silisyum diyot igin hangi ‘modelin daha uygun oldugunu belileyin. (6). dltencineiligkin aksm ve gerilimi hesaplayin. 30 Gaeim: (a) R, diyortun roy, degerinden gol daha byte oldugondan, ron, yaklagikik agisindan ihmal edileilir. Ancak Vr, Vnin 914 kadardir ve bu nedenle he- saba kaulmshdir, Seglen model $ekil 1.25'a gtsceriigtir. (b) Uygulanan gerilim, diyot tzerinde, diyota setiim yaratmigur. Diyot yerine kasa devre esdegeri Konuldugunda, Sekil 1.30daki devre ortaya cikar, buradan da, Vee V-Vr=3-0.7 =43V ve to Ma2-43_ 22.15 mA R1k0 olduge agikga gorebitic. 2K Ve ekit 1.27deki modellerin Kullamldigt bir gok wygulama Boliim Zide ve- rilmigtir, Bu Dalim, Sncelikl olarak yaniledken dlyotlnn teme! iseyigi, kas rakteristigi, modeller ve yapim tekniklerni tanuimaya ayrilmssi. 1olGm 1.30 Epdger Dovreer-Diyot Modeller! Py11 SURUKLENME VE DIFLZYON (YAVILAA) AKIMLARI Bir yaniletken malzeme igerisinden yi veya alam akist normale iki sede lin ‘indir: Suriklenme ve difizyon, Siiklenme oki dojeudan dogroya bir iltkendeki yiik alaginda Karglaqlan mekanizmayla igilidit. Sekil 13Yde gUsteritdigi gibi ya- niletken malzemeye bir gerilim uygulandifinds,clekironlar dogal olarak malzemenin povtifucuna gekilrler. Ancak, hareketler sirasinda karilaghiklan diger atom, iyon ve ‘agyrcilarla garpysmalan, Sekilde pisterildil gibi dizensiz bir dayplima yol acabilir. Fakat net sonug, tapyieilann poztifuca dora sirukleamesi. _— Uyplaran gets eet 4, —— Difizyon akin kavrams ise en iyi sek temiz bir su havuzuna damlaulan bir damla boya denegiyle agiklansbili. En sonunda, boyanin yojunlugu suyun ta rmamina yayilmyg olacaknr. Youn boyanin koyw rengi, sv igersinde yayaldukgs ye= rini daha agk bit tone bisakacakur. Aynt etki, bir yariletken malzeme igersinde, Sekil 132s'da gisterildigi gibi, bic balge cok youn olarak yiklendigi zaman ger- seklesir. Elektronlar zamanla Sekit 1.32b'de eisterildifi gibi malzeme igerisinde Spt olan ye ereaernons Pelee baat fe i \ x ba mY ¥ => itazpnatn et tizzon kame Eenocsw ude 2 Balin 1 Yarltken Diyator Bu hareket yanlizea komyu stomlasin Karslikht etkilesiminden keynaklaniy st riklonme akimunda gereken bir ener kaynajna burada ihtiyag yoktur. Diftizyon kami kavram, ve p-tipi malaemelerde azanik tagyicst akrgmin ingelenmesinds ‘nem bir yaklagimdse. Difizyon olgusu Katkilama islemine ybnelic bir teknolojt folsrak da Snemlidir ve yariletken eleman modeller olusturuldugunda dikkatice incelenmesi gerekie(diftizyon kapasitansi vs). 142 GEGiS VE DiFUZYON KAPASITANS! Blektronik devre elemantars yapisal olarak ok yllksek frekanslara karsi du yarlidir. Xp. = 1/2nfC reaktansinn gok yiksek olmast dolaysiyl (agik devee e§- defer algak feekanstarda gizards eileilen gont (paralel) kapasiit ctkilerin bir ob. cok yllksek frekanslanda gdzaré edilmeyecek dizeylere gar. Bu duromda Xe viksek f deBert nedeniyle digi reaktans bir "ks devre” yotu agmaya yetecek kadar kik olacaku. pon yaniletken diyodunda gdadnnde bulonduralmasi gecken iki kapasitif etki vardr. Her iki tip kapasitans hem ileri hem de geri dngerilimleme bolgesinde girllmekle beraber, her bir bolgede birt diferine o kadar baskandsr ki biz ‘ancak her bilge igin btisinin ekileini dikkate alacagiz, Gori Ongerilimleme b6I- gesinde gepip veya bogalllms balge kapasitanst (Cr )sbzkonusuyken, lei Sngerlie, blgesinde difizyon (Cp ) veya satlama kapasitanst agi basar. Paral plakalt bit Kondansatitn kapasitanst igi temel denklemin C = Ald ile ‘ammlandnt hatin; burada ,eralaanda d mesafesi batonan A stank ii plakanin arasindaki dielekridin (izolatériin) permbivitesidir(gecirgenlik), Geri Ongeriimleme blgesinde ters yikle yikld iki plaka arasinda temelde, bir yalikan olarak ilev gOren, hosel (ykstz) bir bbige varie. Sekil 1.3%de gOstrildigi gibi, bosellmys bilge, ‘ei Sngerlim potansiyelinin armasiya birlkte buyyeceginden bunin sonucunda or aya gkan peciy hapasitant digecer. Kapitan, uygulanan tersine Ungeritimleme po- tansveline both olnes bit dizi celeron sistem wygulama slam bulmaktadr. 3, Bo tne veiftomenen bu olzya ti lan tr dr etlcake s ma — cenit we soa 23 Storon den pra on Baca cane ki 112. ogi ve Dilton Kapastns imHerne kadar yukarda tanimlanan etki, iti Ongerlimleme bélgesinde de meveut ‘olsa de, bogaltmss balgenin hemen disindaki bilgelere elektron puskirtme hizina ba- {ml olan bir kapasitans ekisinin golgesinde kalmaktadir. Baska bir deyisle bu, dog- rudan dogruya diyotian gegen alama baglidt. Alum siddetinin armas, diftzyon ka: pasitans dizeylesinin artmasina neden olacakar. Ancak, akimsiddetinin armas, iii direng dzeylerinin azalmasina yol agar (assca anlatilacats gibt) ve sonugta yiksek ha uygulamalarinéa gok Gnemli olan zaman sabiti (r= RC) ain artmaz, ‘Yukarda tif edilen kapasitfetkiler, Seki 1.14'de pisterildiiizere, ideal bir diyota baghs bir kondansatdrle temsiledilmektedir. Ancak algak veya orta dizeydeki fckans uygulamalanida (gig alan harig), kondansatér normalde diyot semboltine abil edie. cry cp re roo Lee [ave 13 TIKANIMA SURES! Normalde diet bilgi sayalarna trtcilertaafindan verilen bax vse var. Su aa kadar ditkatealmadiumiz bu niclilenden bir tanesi ile gistrlen tkanma sresiit,Daha Gnce ils Gngerilimleme durumunda 1 malzemeden p-tpt mal zemeye dogru ileleyen gok sayida elektrn eldafun ve sii malzmede gok s8- yaa detik bulundugunu séylemisk; bo, iletkenlic gin bir geek. ptpi mal- zemedeki elektonlar ile r-tipi malzemedeieleyen delitler, her bir maizemede cok sayida wanhk tapes olaysurue. Uygulanan gerlim, gerye Gngeiimleme drums yoratmak ier tersine geviifinde, ideal olarak diyotu,iletme durumundanilet- meme dururmuna aninda gesigini girmeyi bekleiz. Ancak her iki malzemedeki gok “sayidaki azinbik tasiyscist nedeniyle diyot, sadece Sekil 1.35'deki gibi tersine db. 34 ‘8510 1 Yariletken Diyotiar necek ve aainik tapieilann karst malzemede gounluk tasiyiest durumuna dine mck igin gereken f,zamant kadar (Saklama sires) bir stieyle bu dlgileblir dl- zeyde kalacakaris. Oztinde diyot, devre parametreer ile belitlenen bi Jy ters kunt ile kasa devre duramunda kalacaktr, Bu saklama sisesi gegtkten sonra akin, iletumeme dusumu dizeyine inevektir. Bu ikine sire (gesig ara) ile gosterilir. ‘Tokanma sivest ba iki aralyfuntoplamhr: fy = f+ Dogal olarak bu olgu yoksek zi anabiarlama uygulamalaninda Gnemliir. Ticari olarak satin alinabilen nnah- tarlama diyotlacnun gogu bitkag nanosaniyeden, I mikrosaniyeye vzanan bi art laguna sahiptiner. Ancak yanlzea bitkag yz pikosaniyelik (10) t, degerine schiy birimler de meveuttur. AKLIK ETRILERE Sicakiik, lektronik sistemlerin tasanin veya analizinds dikkate alinmasi goreken {Gok Snetnli bir noktadss. Herbangt bir yaniletken elemmanin tem karakteristiklerini citkileyeceltr, Bir yaniletken diyotun karaktcrstifinde oda sicaklsinan (25°C) ts- nde veya alunda Kalan sicaklik deiisimlerinden dolays meydana gelen degigms ‘Sokil 1.364da gisteriimistr. 100°C We lest yonde uygulanan gerilimdeki digs di zeyine kang, doyma akimundaki arusa dikkat edin. Zener potansiyeli diizeyinds de belitgin bir degigme. g6rilmekit rama 200°C Jo0'e 25°C ~13"¢ es se op 019 @ 0 © 3 20 1 hh perbernireen a Ss. 15 Die ane ath atom 1.14 Siookhk Ett 351.15 DIYOT BILGI SAVFALARI Belin yaniletken clemanlar haklandaki bilgiler, Getic tarafindan genelde iki ge- kilde veilr. Bunlardan birsi ciyoton cok kisa bie tanums geklinde olup, bitkag say- {ada meveut tim diyotlann gabucak gaden gecirilmesint miimktin kilar. Diet ise grafikler, uygulamalar vs, gibi malzeme de dahil olmak zere bir elemamn etratlica incelenmesini Kapsat ve ayn bir bilinlle sahiptir. Ikincsi genelde yalnizca dzel- likle istendigi zaman saan. ‘Ancak her ikisinde de octak olan baz bilgiler varder. Bunlar arasinds: Maksim ileri geritimi Vr mais (belistenen bir akim ve steakhikta) Maksimum ileri akirnt Vi jats) (belirlenen bir sesklikta) ‘Maksimam ters skum fas} (blirlenen bir sicaklikta) TTers gerilim degeri (PIV) veya PRV veya V(BR), burada BR (Bre- aksdown) “karma” sbzcigiinden gelmektedir (helirlenen bir steaklikta) Maksimum kapasitans Maksimum fy “7. Maksimum gaisma (veya kal) steaklif gibi bilgiler saya, le alinan diyot tirine bagh olarak, frckans arligi, init) dizeyi, anal tarlama sles, iif diteng dizeyleri ve teksarlanan tepe degeriesi gibi ek veriler de sunulabilir. DayGntlen uygulama ign verterin Onemi genelde Kendi iginde agik ola- caltur. Ejer maksimom gg veya harcama. degeri de verilmigee, agedidaki garpima sit oldugu antagtimaliér, Porats: | 10) burada Jo ve Vo belini bir galiyma moktesndaki diyee akaro ve geriimidtg de TABLO 12 Genel-Amagh Diyotlar Maks Ip eri Akar 25°C 150°C Eleman Vee Tipi Ie mA) Ve) Wh v pA 1N&63 10-200 «175s 115 30 INs62 L070 60S o 30 INES9A 1000 020075 g.02s. ms 3 TIS 2000 to 36 BOlUIm 1 Yaniletken Blyotar DIFUZYONLU SILISYUM DUZLEM [eta cages egegte semen ne gen i 2 rere tans sean Socaveye snd nya ara a Oa e137 ld Bay 73.84 129 ykac. gen a ocak kon doar isn kaos (Fave Comer ve istumen Carartenuncr by. npn ey a pocamnovonae BRS RS teas an eSERENOOT? ro “ations wo seg te Sat peel = ens cores eee on pu on sein Gti Ae Ta ee, coanaas aoa a crn A P GtMeus Stow a FEXEe Rte snares ae tpt) nivel | meg | = a Sate in He | See PERE Eee suc AGATE i tne 2a ie came | anoreaste | on | ave [ood | STOR ve__[ tviYon Ge [HN [SARS [| WARS _| ele Y Eee Baya ox laa| yee | 88 age a | a ee Pg |B eee Ce we] fv a ion & a ao [oF | vneorevanie SEE etree me Rettiae | ‘Bolan 1.15. Diet Big) Sayfa ee‘ie KARAATHRISTIX GRIER ‘Sceunssee s Couetapae LEKI AKIMA BAGLL SICAKLIK KATSAYISINA ‘TERS YONDE GERIL! ILERIGERILIM BAOLIUILER] AKIM BAGLIKAPASITAN i i” i 5 on] 901g7 Ga as oa 1012 vce ‘TERS YONDE AKIMABAGLI—_ ORTAM SICAKLIGINA BAGLI so TERS YON GERILIN! a .” ie jo a is i. a Fi) parte is ae e soo ‘TERS YON AKIME ‘acta: oR SS Toe as Mo as 75 ice TIS so Ti6_ 10 io We ORTAM SCAKLIGN BAGLI ORTALAMA DOCRULTULMUS GUG DOSORME EGRISI sak VE ILER! YON AKIMI "CONTE ET REEL ES a aner | 30 T so} jm 5 2 of t OS 2530" WF 100725150175700 "0355075 100129180 175.300 coed awe Bolom 1 Yariletken Diyotiar Fiskenlerin maksimum dojeri agmamast gerekir. Tablo 1.2deki bilgier dogrudan ‘Texas Iustruments, lnc. veri itabyndan alimmighr. Heri yonde gerilim digimon 1V's asmadidina, ancek akimin {den 200 mA’e kadar meksimum deferiere ulag- tujunadkkat edi, 11N463 diyotu gin maksimum ileri gerilim ve akam durumunda; Pp =Volb = (1) (1x 10%) = 1 mW (isk gpl diyot) dogerini bulurwz. ‘Kuskusuz bir cleman, maksimum dejerler ile belilenenden daha cisik bie mak- simum gig harcamasina sahip olabilir, Yani gevilim maksimom ise lamin, mak simum anma degerinden dsha digik olmas: gerekebilir. Her eleman igin icakliia bal olarak TR'deki artiga dikkat edin, IN463 diyoteipin bu deger, 30/0.5 = 60 kat buyokids. Fairchild Camera and Instrument Corporation tarafindan BAY 73 ve BA 129 yiiksek-gerilim dguk-kagak akumh diyotlarigin verilen bilgilerin tam bir Kopyast Sekil 1.37 ve 1.38'de veriimigtic, Bu Smek, bilgi ve karakteristikier igin kapsumls bir lsteye Karp gelir. Bu bokimde, ortalama dogruluimus aku, ileri tepe tek- rarlamal akum ve ileri sok tepe akama diginda tdi terimletin tanumntanmss oldugunw ‘anatmayin, Bu ig niceligin énemi agaideki gibi aaklanabili: 1, Ortalama Dogruitulmus Akim. Bic yanm-dalga-dogaltulnus sinyal 2.5. b6- limde anlaulmigit), Jor, = 0.318 lrepe ile tanamlanan bir ortalama deere sthipts, Ontalama aim anma dekerisliekliler akamundan diktér, gin bir yarum-dalga aka dalgasirin_ anbk deerleriottalama degerter-den gok daha yiksek olarak. 2. ler cekrarlamalstepe aku. Bu, tekrartanan ilesi aksruinin, maksimum sn- lik deeridie. Cok kasa bie sre igin bu diizeyde kaldit igin,sireklidizeye g26re daha ylksek olabilecegini yz.dnunde bulundurun. Ileri sok tepe aunt. ik agsts, anza, vb. durumtarda diyottan gok kasa zaman arabklaniginde cok yilksek akumlar (tekrarlanmayan akimlar) gegecektr. Bu ‘anma degeri, aki dazeyindeki ani ykselmelerin maksimum dageririni ve zaman arsulann tnimamaktad. Sekil L.38Ucki bazt efilerde gUrilen logaritmik dlgeklere dikkat edin, Her blge, her yatay cgi ax gok belli olacak gekilde esitarabklara bOkinmiitér. Vein bir fonksiyon olarak verilen Ip, 1.0 ve 10.0 mA arasindaki yatay gizgiler 2 mA, 4 mA, 6 mA ve 8 mA geklindodit. Verlen grafilenteki cksen defiskenlerin goon daha dnce tantmguik; bu defiskenler, kavranabilic bir anlam tasiyan bir eBier k= resi vermektetir. Sicakhk katsayist,faklt akan dizeylerinds: gerilimin sicakluga Bolum 1.18 Diyot Big Saytaans Pylt olarak defigimini tammtar. Hor aka dizeyinde steakhik katsayissigin bit de ierler aralaveriimistir. Dinamikkempedans (pratikt elemaninileri akc piste lizeng) daha sonraki bir btiinds ele almacakur, Seklin sa alt kOgesindkistcakhjin, soe iigkin degeri ve alam ama degeri Uzrindeli etkilrine dikkat edi, 1.16 YARIILETKEN DIVOT SEMBOLLERI ‘Yartiletken diyodar igin en sik kullaman semboller $ekil 1.39da verilmigtit, Di yotlann sofunlugu igin, Sekil 1.39% gésterildigi gibi bir nokia veya band sek lindoki hemhangi bir igaret katot ucunw gésteri, Katot ve anot terimleri vakumala limba devrinden kalmadir. Anot yaksek veya pozitif potansiyele, katot ise disk veya negatif wen kergiik gels. Ongerlim dzeyledindeki bu gegillik diyotun iri ‘ngerilim veya “agi (letim)" duramuna gelmesine yo! agacakur. Geile Sekil 1.39%daki diyottann akum tasuma Kepasites soldan saa dora antmaktadie. Her bi tinde ek gi kaybyyle baja gikabilmesini saflamak igin akin anima dederine baglh olarak fiziksel hoy da artacatir, Saplama tipi haricinde tm birkag ampor ile st ra “| — \t CL) - 147 DIYODUN OMMETRE iLE TEST EDILMES! Bir yan iletken diyodun dorumu, standart VOM (Vol-Ommeue) aletinde bulinan ‘Grden bir ommetre kullanlarak gabucak belilenebic. Ommetre bolimintn ig pili (genctds 1,5 luk), uygulandigi zaman diyodu ileri veya ters yinde dn- gorilimleyecektir. Fifer ommetrenin pozitif (oormakde kirm:z1) uew anoda ve negatit oormalde siya) ueu da katoda baBlaursa, diyot ileriSngerilimlenmistis ve dg ale- linden digi bir diene okwruz. R x 1000 veya R X 10.000 keademesi bu Slgim igin ‘uygun olacakar. Ters polarite ile, ip batarya, diyodu geri dngerilimleyecektir ve bu ddorumda direng gok ylksek olmaliir. Kugtik bir geri Gngerilimleme direnct oku- ‘mas bir "kisa devre durumunu; biyak bir ilei Sngeriimteme dren ie bir “agik™ devre durumonu gisterie. Test igin temel baflanula’ $ekil 1.40‘da verilmigi. Sayisal miltimetelerin (DMM) cou, bir aralk segimi olarak —py— diyot sembotiyle sésterilen bir 40 Bolum t Yanitetken Diyotie ‘Yockokuee w o Sel ae Yan edn ‘ete ie gett retin iyot test ézolligine sahiptic. Heri éngerlim baBlanus: atejleme gerilimini sa larken, geri Sagerilim baglantis, ack devre durumun temsit eden O.L'yi stern. 1.18 ORETIM TEKNIKLERI ethangi bir yaniletken elemanan Gretimindeki ilk adim, germanytum veya silisyurn sibi yaniletken malzemeleriistenilen safuk duizeyinde elde etmektir. Gunimuz ya- niletken Uretimlerinin goSunlugu igin bir milyarda birden az (1,00,000,006Vde 1) kaths diizeyi gerekmektodit Ham maddeler ince isteniten safhk diizeyinde bir gok krista yapiya sahip krista olusturmak tzere bir dizi kimyasal reaksiyon ve bir bélgesel antme iy leminden gesirilir. Cok kristalli yapiya sahip bie Kristalin atomlan rasgele dl zenlenmislesdir. Buna kargin tk Kristal yapida atomlar simetrik, tekbigimli, ge- lometrik bir drgisel dizene sahiptr. Bolgesel-anima dizeneBi $ekil L4U'de gOsteriimistr. Bu diienek, kirlenmeyi (Kontaminasyony) minimum ezeydetuimak igi bic graft veya kuvars aliktan, br kaavars kap ve bir grup RF (Radyo Freksns) endilksiyon bobininden olagmaktadhr erm Kevate la pga vey bh Lafitte ait dummy aki Gok sal rect suns > mann 6lim 118 Grotin Tekin a‘Altgin veya bobinleria kovas kap ignde boylamasina haveke eiebilmest ge relonektdic, Herik uygolamada da somug ayn olacakar, ancak biz borada daa Savem ola kullanlé gin bobinlerin bare etd segeneB tartsscaz Xavarskahun gi, Kontaminasyon (irlenme) risk azalmak ign soy (Gok a vey hig Kimyasalreaksiyon verigyen) bi gz ile dolduruur veys boll, Bolgesel- anya isleminde, bc gemanyum kilges, Seki 1.41de poster ei, kein bir ucuna bobinlrsanih oldu ald, alti yest. Daha sonra bobine tayo frekans sinali ygolan, bu da gemanyum Kile isrnde bir yk aki yar (aoafor sama). Bo alamlann side, yan iletken malzemenin sbzkomisu bOl- sgesnientvek gud otguncaya kadar arti Kgedeki kata mace, ban Jan hasan yan iletkon malzerneden dha vs bir hale gslevckir. Skil 12) Ueki en- 10K AL, Sekil 1.36¢da karaktcrisligi prilen diyotta 10 ma"lik bir akamda ve -75 °C, 25 °C, 100 °C, ve 200 °C sicakliklarda meydana gelenileri geil dtl sfimind bulun, Her bir steak igin doyma akreminin dizeyini belieleyin. Her ikisinin ug deerlrini karguashrn ve bunlaninbirbirine oranstzerine yorum yap. 42. TISI diyodu iginilesi Sagerlimleme bolyesindeki maksirmum gig kaybunt he- saplayin, Maksimum geri Sagerilimleme kaybs V = -10V'ta (T= 25 °C) ne ada? 43. Problem 42'yi IN4S9A diyods igin tekraslayin Jpn geri ngerlimlere ie ‘nemli bir dodisklife ubramadifin varsayin. 44, SobilL3Tnin verso’ kallanarke BAY dyad ign ig anna defining cetisin gin ve SO°Cide nominal pig dizeyini bun, 4S, Sokil 1 37deki verlerden yararanarak BAY73 diyodu iin Te (ordina) ye kang, Ve (mas) (opis) efisini cizin ve vasa, konuya illkin belli bast noktalan be iain, 446, Problem 43% ters (geri) akum igin tekrarlayan (Ta = 25°C), 1B8lUm 1 Problomtor 248. =f olaackabul eildinde, BAY73 dyed tikanma siresinin eisin gin 49. I= 200mA\tik bir ortalama dogrultulmus seviye anma deger ie bajlantils olan tepe akumum hesaplaynn (yanim dalga doralalmus siya). 50. Sekil | 38'deki V> -p efrisini 45 numaralant problemin somuslariyiakargilay- ‘nn, St, (a) Sokil 1.38% bakarak, maksimum sardar altinda ImA'likileri akamdaki st ccaklik katsayisin belileyin, (©) @)kasmunn somuglarin kullanara, sicaktk 20€ artim ier ge rilimdeki defisimi belisleyi, 5% Sokil 1 38'deki gily anma deiferinin digs efrisiyle 44 numaratan problemin sonuglanin kerplaginin, 53. Maksimum kogullar altunda akum, 1OmAiden 0.imA'e dusirldiigiinde di- ‘amik empedansiaki degisim nedie? Seki 1.38% kellanun. $4, Tok bir germanyum veya silsyum Kristal dcetmek ign kullaan Cuochralski yéin- {emia anatn, $5. Yize-bélge bilge tek Czochralski yénteminden ne gi farkldkla gstermekte- ir? 56. Endiksiyon sximass neds? Kendi climlelerinizl anlatin. 47, BA129 diyodunun 1 MHilik bir frekansta kapasitifreaktanst nedir? sou 57. FSA 1410M dizisindeki her bir diyot gin 75 °Cde maksimum pig kaybi ned? Gig ana degerini dUgirme efisinigizin, 58. Sekil 1.52'ye bakarak, (iyot bassna) ileri akums 100 mA‘in ve swakli oda st- Ccakliinin (25 °C) stine gikanidifinds meydana gelebileek zararh ctkilerin listesini ikerun, 86 ‘Bolam 1 Yantletken Diyetar 60, Seki 1.54'deki her bie diyodda 0.7V Ik bir Vr ve 30 mA\K bir Fr olduguna kabul edersek, 1 noluugtan 10nolu uca kadar olan akims ve I nolu becakan 10 nol bacaia kadar digen gerlim hesaplayan ‘Bolum 1 Problemlor sr2a Ginis Yanilethen diyotann yaprs, kcaktristklesi ve modeller 1. Bblimds tantld. Bu be nin temel ame ie, desi dovee dizenlemelerinde, uygulama alana wygun mo- eller kullanerck diyodon prak uygolamalanna ligkin bilge kazandrmekr. Batomiin sonanda diyedlann de ve ae devrclerindeki temel davisns yap agikca antag of ‘mala. Bu biminde Bfrenien kxveamlar daha sonra blimlerd buyik 6neme sahip olaeaau. Omofin,diyelar tansistlerin temel yapisinin tanmlanmasinda ve tansitr devrclerinin deve ac eksenlerindeanaliz sikgn kullenroaktad. "Bu belmiinigerifielektronik elemantar ve sisteler gibi bi alan Gzerinde Lusmanin olurs bir yéntind ortaya koymaktadr; bir elemanun temel davram bi- simi bir kere anlagldiktan senra sonsus sayida dlizenleme iginde igleveri ve tep- kileri belilenebilir, Uygulama alanlannin soau yoktar, ancek karakieristikleri ve modeller hep ayn kalmaktadsr, i Divor 0 Asaudaki analiz igin 1.10, Bolimde tanrmlanan ve Sekil 2.1'de veriten semboerie, yaklagtk diyor medeli aullanlavaktur. Seki 2.1'%in tlm modeller igin $ekil 2.2¢e verilen polarite ile diyot tzerine uygulanan veya sonugta ortaya gikan her yyuklukte gertimin bir acik-devre esdeierine yani "kapals” duruma yo} agacaint lunutmayin, Yaklagtk modeller duramunda (deal model harig olmak tzers), si lisyumnda 0.7V ve germanyumda 0.3V'dan distik ve Gekil 2.3'deki polasteye sahip olan gerilimile, ayrica bir aguk devre esdefferine yol agacakus. ideal diyotigin $ekil 2.34 gisterlen polaciteye sahip hethangi bir pozitif gerilim, Sekil 2.4Un “agik" durum kisa-sdevee esdeerini saplayaeskr. 56 te te & ~ ce —— > a a aor ay easy S012. jadi ia ve yogh haraathie opts eo 4708 toa ang edd pal dru, ey>0 op ee eg or¥ Pos +p i: ° & aay 14.09 V'dina e203 ope te & e ony Sot 24 at vo yatonh opera Sei) 23 8¥8e eotannn pale drama olan "ag arama. Agnfadak analizde esdefer devrclende yee alan 0.7 ve 03k gerilim Kaynaklannun, Dagmsre birt enerii kaynagt olmadigim unwimayin, Omegin, diger devre ele- ‘manlanindan yells tek bagina bic doyotun uclanina bir yoltmetre baglandiginds O7V ve 03V luk degerler géstermeyeceltic, Bu, dived, ideal karateristikien ayuan sapma erlliminin eden dahil etme gin kullamlan bir mekanizma, yontem, vs ‘Kuskusuz, uygulanan ies éngerilimin buyiklUgi diyodan davranislan Wzerinde belitgin bir edkiyesahiptr. Ama ya sonutaki akum diizeyi? Agik devre dura acikea 0 A’dis. Eger kasa devre durumu stzkonusuysa, akin; diyedue bagh oldu devre tavafindan belivlenecektr, Doel olarak bu defer, aygtun maksimnum ana de Gerinden daha digi okmalcr, ancl ideal olarak, eri Ongeilinl bir diyot Uzerinde sabit bir grilim dsm olacaktur (ideal diyod igin OV, Siigin 0.7 V ve Ge igin 0.3) ve akim,diyodun iginds bulunduge devre tarafindan belitteneccktic in ba ‘8810m 22 BC Ging Soe Diyot Devrotr 59Sel 2. sex bas de delrnin Gk sauna evenings ve kam zy te: rk ele Grime ap rycen Eve dr yok deve iin vara’ Deven lange, dln namie artim, sain ag de lirlemek, diyodun durumuna iliskin ipug glryacakan, it (Sel : solace. eran yo (Se 2s gh dr seman on em este diyouun Vy geri Sngerilimleme gerilimini karstlamaya clin olga siirece “agik" durumdader. a See rs je et Saileiel at eect ik" durumdadur ve $ekil 2.7doki esdeger E>Vr oldujuna varsayarsak, diyot ddevte ortaya gikar. Simi, @1y @2) SET, Sate 94 tn lin do 60 Bélm2_ Divot Vyguamatan ORNEK 21 oki 2.8;eki seri diyot devresi gin Vp, Ve ve Z'y bul. Cont: Uygulanan gerilim, sembolin okuyla ayn yénde olacak gekilde saat yoninde bir alarm akmasna neden oldugundan diyot“acik" durumdadit, Vo=07¥ I= [p= YR 133 3.32 mA R 22k ORNEK 2.2 ‘Oxek problem 2.2yi diyodu ters yOnde yerlestirerek tekrarlayin, Caniem: Diyodu kslduigamizda, nine gre ters oldugun bokara lanulsin diyot esdegeri agi devre olacaktr. Sons ada fp, agk devre dolayisiyla OA'Gir. Va= Fa oldu ign, Vi Fain yéniindin $ekil 2.9'daki diyot sembolindeki ok y¥ 2. ve dolayisiyla bangi model kellaniursa kul ‘Gokil 2.)0dakd devredir, bu (yk =0 Vit ‘Gevre boytnca Kirchoff gerilim yasasim uygularsak, E-Vo-Ve=0 pas = Vas B~ (BC Ging Sor Diyot Devel aIyrOA t . ee Orelikle Omek 2.2 "kapal” drama olmasina rine dot zene dgen yfksck gertime dike edn, Aum sit, ancalegeritim anlams bir dzeydei In- ‘elemeegsindan, agua analisign go noel ama bulundu Bir agi bir devrenin uglaria herhangi bir gerilim wyeulanms olabilir, ance, akon akin daima 0 Air 2. Bir kisa devrenin uglarindakigerilim ditsiimi daima OV dur. ancak akan akt- ‘mun byl sadece gevreleyen devreyle situ ‘Slmdi verecedimizOmekte uygulanan gerilim igin Seki! 2.11'deki semboller fllamlacakst, Bunlar, endistride yaygin kullanian ve okurun bilmesi gereken sembotlentir. Bu semboller ve difer tank gerlim diizeyleri S. B6timée daha ay- sant olarak ele alinacaksr, Betty Skil 2.12leki svi devee iin Ui, we fyi bal, SS Ik anv tb sea 62 B6lim 2 Diyot Uygulamalan ‘Smek 2.1'dokine benzer bir yaklasim, akan akamun her iki diyodun sembolleriyle ayn) yOnde oldugunu gisterecektir, dolayssiyla F = (2V > (0.7 + 0.3) = 1V of duu igin Sokil 2.13'deki devre ortaya cikar. Yeni 12VTok kaynaBa ve 5.6 Kuk ireng Uzerindei Ven polaitesine dikkat edin. Olugan gerilim; Vo E-Vny 12-07-03=11¥ Vs. o¥o= 12 1.96 mA hi R 56KQ ORNEK 2 Seki 214d deve igin fo, Vow ve Vor buln. SSE Diyotlar gikarnip olugan I akimunin yoni! belitenince Sekil 2.15'deki devre elde ‘dilir,Silisyum diyotigin akam ySninds eslegme vardt, ancake gerraanyum diyot igin yoktur. Bir kasa devrenin bir agik devre ile seri olarak diizenlenmesi her zaman agik devreye yol agar. ekil 2.16'da gisterildi gibi fp = 0 A olur. [0 “tf 56K Ye Bee {8010 22 DC Girgl Ser Dlyot Devroter! 6‘Simi sorun, silisyum diyedun yerine neyin konmast gerektgidie, Bu ve ile- rik béliimlesde yapilacak analizierde protik diyot igin 1. Bolimde Gn- gerilimlemenin olmadigr durum igin tanunfandila gibi Vo=0 V oldugu zaman fo = 0 A olduguna (ve tersi) hatlaytn. Yo) = 0 V ve [p= 0 A ile tanumlanan ko- gullar $okl 2.17'4e gdsterilmistr Ves tel =Ipk = (0) =0V Voy = Vajesone™ B= 12.V nv Sirchhoffgeriim yesssin saat yOnlnde wygularsak E-Vo,-Yo,~Vo=0 E-Vp,-Vo= 12 V-0-0 “ nv ov ORNEK ‘Sekil 2.18'Ueki ser bagh de devses igin I, Vs, V2 ve Vol he cy Bolom 2. Diyot Uyguiamalan ont: Sekil2.194da gosterlaigi gibi Kaynaklar ciziimis ve akim ySnteri belirteomistir. Diyot “agik durumdadir ve yaklagik esde¥er model Sekil 2.20'de yesine kon- mug. 4 Br Vp = We S-0.7 2 143 Rit Rr AGKAFIIKD 68 KD 21ma IR; = (2.1 mA) {4.6 KO) = 9.66 V IRy = (2.1 mA) (2.2 kQ)= 4.62. Guage Kirehhot gerilim yasasins saat vintinds sy yulsas thy “y+ Va-¥a=0 Vow Va- Bre 4.62-52-038V Es iavet, Von Sekil 2.20'dekinin ters bir polaiteye sahip oldugunu gisters, i 2.9 PARALEL VE SERI-PARALEL DEVFELER 22, Boltimde uygulanan yétemler, parle] ve seri paralel devrelerin analizini de uy tgulanabiir. Her uygulama alan ign, seri dlyot devrelerinde uygulanan ard adura- Jar dizisini eslemeniz yotesliie, ORNEK 2.6 Sekit2.21’deki paalel diyot devresi ign Vo, fy fos vei balun ‘BOlim 24 Paralel ve Ser-Paralel Devreer 65ne A osna Sa es tov nV thor x, bein: Uygulanan gesilim igin kaynaifn “baskast", Sekil 2.22'de gOsterldigi gibt her bir iyot Szerinde aym yonde bir alam alinmasina neden olor. Akan akumin yin, her diyodun fizerindeki sembol ile aynt yinde ve uygulanan gerlim 0,7 Vian ‘daha bitydi oldugu igin, diyotlann ikisi de “agik” durumdachr, Paale! bag ete- ‘anlar tizerindeki grilim her zaman aynudsr ve bundan dolayt, ver 07V Akar = 10-07 228.18 mA 03340 Diyotlarm, berzer karakterisilere sahip oldugunu distndssek, ty,stoye ben TBIRMA= 14.09 md 2 Omek 2.6¢a, dlyotann nigin paralet buBlandiklannr gostermektedie, Sekit 21'eki diyotlarinakima anma deferleri sadece 20 mA olsaydh, 28.18 mATTik bir ‘alam, Sekil 2.21'deki tek efeman olmast halinde hasara yol agar. kisi paralet yerlestirerck, sham ayor uy gerilimi ile 14.09 mAVlik givenli bir dizeyde si- nrlanamte 68 Bolum 2 Diyot Uygulamalan ORNL ‘Sokil2.23'deki devreden aken F akuman belun, si ior oat By -20V 22KR ‘< suey Dewreyi Sokil 22¢4e sbsteriit aibi tek giersek akan akim yOatnn s lium eiyodu ape ve genmanyum diyodana kapal ale goizeck glide ot duo onaya aka. Doaysilasonaga akan ak ORNPK IS 672a Covi: Uygulanan gerilim (basing) er iki diyodu agik duruma getirocek gekildedtr. Bu ddarum Sekil 2.26'da gisterten akam yénleriyle belinilmistir. Burada eydejer dovre gekildikton sonra + gzdmn do-seri-paralel devrelerigin uygulanan tek- nikler kullanuarak elde edildigine dikkat edin, tel —07— 20212 ma Ry 33KO oq ov ie + EDV Fy wory Rig3aKe Ry if y+ sta8 ‘irchhoff geritim yasastgOsterilen gevre boyunca saat ySniinde uygulanirsa Vit B-Vr,-Vr,=0 ve Vax B- Vr, ~ Vr, =20-05 ho Yio 18S. let ky 5642 (a) alt cugumunde, nas 32 mA-0212mA Toehoh 108 ma VEIVEYA MANTIK KAPILARI ‘Acuk analizigin gerekli arag gorece sahibiz; ve bir bilgisayar duzenleamesiai in- celemek, nispeten bast olan bu clemanin uygulamalaninin genisligin gisterecekti. Analizimiz gerlim dizeylcrini belilemeklc sinirh kalacak ve Boole cebirinin veya pozitif ve negatif mantigin aynnulanna gimmeyecektir. Omek 2.9% incclenecek ‘olan devee pozitif mannk ign bir VEYA kaprscir, Yani, Sekil 227%deki' 1OV dlizeyi, Boole cebirine pire "I" ve O-V diizeyide 6 Bélum 2 Diyot Uygulamslan “yr oak wigs VEYA sisi vais tren 1 tua is crams! yee Herik gargs hy des VEVEA apr are pa muh lana erin dy ng ein kinins al aa end, Ck des end ein, "pin eee Siege dm 0.7 (Gl 2) aspen vasyal Be nonuyach ysl, yglaangentinin “aka ve ine sata deta derma bieme Kosa ie Sz geet, Dab vena ih nsayamnn druina veya Yuin oa Koya ORNEK 29 Seki! 2.27Ueki deve gin Voit balun st () E=10V) 3 s v ¥, @ ovs—bt sou2ay Postma etapa ‘Baslangicta,sadece 1. uca uygulanan 10 Viuk bir gerilimin uygulandiins dikkat cedin, 0 V dizeyindeki 2. girig ucu, Sekil 2.28e yeniden giilerck verilon dev- rede de séserilii gibi, toprak potansiyelindedir, Sekil 2.28, Dyin bir olasikla tuygulanan 10 V ‘dan dolay: “agik” ve Dyin “poztit" yond 0 Vida olduu igin kapal” durumunda bulunduguew “isiindismektedin". Bu durumlann Sekil 2 Duaki dev rope po again aN sess, Vp2E—Vo= VaR pega, san ‘Bolom 24 VEIVEYA Mant Kapiant 69Sonraki sun, yapugum varsayzmlar geligen bir durum olup olmadifint kont- rol etmektir. Yani, Dy Wzerindeki polartenia onu agik daruma ve Dy Uzerindeki po- lecitenin onu kapalt duruma gétidigine dikkatedin; Dy igin Yagk durume Vo= E - Vp = 10-07 = 93 V dizeyinde bir Vp olustumaktadir. Dyin katt -)tarafinda 9.3 V ve anot (+) tarafinda bir 0 V ile Dy Kesinlikle “kapali" durumdadie, Akumin yoni ve ifetim igin olusan kesintisiz yol da Dyin iletim duramunda oldugonun bir Dagka gistergesidis, Varsayumlanint, deveedcki gecilim ve akrnlar arafindan dog. sulamyor gibi gérinmektedir ve dolaysiyla ile analizimiz dogs kabul edilbile, Cas geri dizeyi, “L" gril ign tanumlanan LOV'Iuk dizeyde defildir ancak 9:3 Viuk defer 1 diizeyinds oldaguns kabul etmek igin yeti kadar buyokwdr, Bundan | olay cis, yalniaca bir ging yardrmyla 1 eizeyind bulunmatade, ki bu da ka | pimn bir VEYA kapist okdugunun belitisdir, Aym devrenin LOV'Ik iki itigle | analii her ik diyedun da. “apie” durumda ve gkigi 93 Volt diizeyinde olacagint | etsterecohtir, Her ii irgteki O-Wiok bir gi, diyotlan agmak igin gerekll 0.7 {Vol saglayamayacakiir ve cikis, 0-Viuk etkag dlzeyi nedeniyle 0 olacaktr. Seki | 2.29%daki deve ign akum diizey gu gekildebelitenie EVo.10-02.593 ma Ro 1kQ { sek 2.204daki poritf antes apes ign guky dlzeyini balun, } ” s | Arve t 2, | @ si i #,20ve—K}—+—o, I Dy } rgiia | { S02 Paeifnate VERape | | | Bu durumds devrenin topraga sagt: bacaginda bagimsiz bir kaynaibn bus lunduguna dikket edin, Birazdan girece¥imiz nedenlerden dotays bu kayenin dizeyi, gig mantigi dizeyi ile ayn: rotulmugur. Devre, diyotlanin durumy ko: ‘nosundaki ik varsayimlarimiza uygun olarak Sekil 23I'de yeniden gizilmisti Hier ne kadar Dy diyodunun anoduna direng Gzerinden 10 Vuk bit kayak bagle 70 Boldm 2 Diyot Uygutematan ise de, Dy in katt tarafinda 10 V ile D; ‘in “kapal oldngu vatsaysimists. Ancak, bu ballimiin iris kesminda belirtigimiz gibi analiade yaklapik modelin ic Jantminin vsnlimet olacagunt hatlaysn, o = Y= ¥p=07¥ (0 Boriov [oty, + ren | | Er 10v Dy diyode durumundas gir ve kaynak gerilimleri aynt dtizeydeyse ve Kargtkh, ‘ir bask yaratiyorlarsa 0.7 V nereden gelecektir? Dz diyoda, katot taafindaki ‘dgik geri ve | kQTuk direng Gzesinden geten 10 V kaynagt nedeniyle “ak” olarak kabul edilmektedir. ‘Sekil 231'dcki devrede Valdaki geil, ilei Sngeriimlenmig olan Dz di- ‘yodu scbebiyle 0.7V'twr, Dy anodunda 0.7 V ve katotunda 10 V oldu igin Dy haldedir, I akimanun yont Sekil 2.3%de glsteriten ybn, bi- kesinlikle "kapalt yoklot ise 00-07 2 9,3 mA rea. | olscakr Dolayisivla diyodarin ne durumda oldaguna iigkin varsaysm dogrulanmrsir ‘ve daha fnoeki analizimiz gegeridir. O dizeyiigin tanmlanan 0 V'a olmamasina ‘amen gikssgerilimi 0 digeyinde kabul edilebilecek kadar kighktlr, Bu nedente bir VE Kapsstnn tek bir gisigi, Olizeyinde bir gage yol agacakur. Geriye kalan iid giviglt ve gicgsiz olastklar igin diyot duramian bottinin soaundaki prob lemler kasmunda incelenecektir. YARIM DALGA DOGRULTMA iyot analizini gimdi, sindsoidal dalgs bigimi ve kare dalge gibt zamana gore de- ‘Eigen fonksiyonlartKapsayacak gekilde genisltleceltr, Zorlok derecesinin artacais feagku gbttemez, ancak temel feknikler bir kere anlagldktan sonra snaliz,oldueca dolaysiz ve siradan bir yaklasim gizgisiniizleycecktr ‘Bolum 2.5. Yanm Dalga Dogruitma nZamanla degiyen sinyal giigli en basit devrelerden birt Sekil 2.32'de g6- rilmektedir. Yaklasimin ek matematikselislemlerte karmayik hale gelmesini 6n- emek igin simdilk ideal modeli ullanacage. arin Sekil 2.32'deki TT periyodu ile tanumlanan bir tam gevtimde ortalama defer (cksen tzerinde ve altinda Kalan alanlanin cebisel toplami) sufi. Sekil 2.32'deki ‘yan dalga dojrultusu ads verlen devre, acden de'ye donlstrmeigleminde belicl bir kullanios olan ortalama bir deere sahip bir up dalgabigimi tretecektir. Sokil 2.32¢eki = 0 ~» 772 araybinda girs gerlimi vy ‘nin polavtesi, Sekil 2.33e gOsterilmigtc. Sonug, diyot Uzerinde gesteritdii sibi, yamindaki sekitde absterilen kisa devie esdeferine yol agan polartedi. Bu gekilde gikty dogrudan gi ‘ge baglanmisir ve dolayisiyla 0 TI2.periyodunda t = widit. T2 —» T pe- ‘yoda boyunca 1y gitisinin polaitesi Seki! 2.34'de gosterildii pibi olup, sonvnda e128 Hime @ 12) diyot dzerinde olugan polarite, ark devre exdeeriyle diyodun "kapeli” duruma zegmesine neden olur, Sonug, vik icin bir akig yolunun olmaytst ve 7/2 T pe- youu igin w= 7 = (0) R=0 V olmasidir. Karglastuma amaciyla v gigi ve wy cuit Sekil 2.35'de birlikte gizilmigtic. Bu durumda Vo gig sinyali tm bir petiyot boyunea eksenin ustinde net portf bir alana ve asagudaki denklemle beislenen bir ortalama degere sahiptr: omalama (de deer) = 0,318 Va 24) m B6lUm 2. Diyot Uygulamalan Sek 24 han ees I i de diizeyielde etmek igin gir sinyatinin yansinu kesme islemine yerinde bit deyimle yarim dalga dogralema deni. Dogrultma termi a¢'den de'ye ddnstirme ij- leminde gig Kaynaklarindaki diyolar igin kullaitan “dograltweu"teriminden gel snckiedit. lerde sabit bir de geilimi olugturmak igin bu dalgal gerlimin kullamim4 fizerinde duracag ‘Sekil 2.36¢a ier Sngeilimteme balgesinde Vr = 0,7 V olan br Sitisyam di- ‘yodun kullanlmasinn eile gsterikmektedie. Breda diyo,eumeye basaadan nce giign en 27 0.7 V olmastgereki; ki bu da gig gergeKeyene Kadar sir dt-_ vine bir gikgayol agmaktadt let durumuna geildginde, Up ile uerasindak fark sabit Vr # 0,7 V dizeyinde ve slide gsterligi gibi wy = 0 ~ Vr, Net etki eksen Gizerinde balan alann Kiglmesidi; bu da doa olarak sonata eldeed- Jen de grim dizeyini igireccktr. Eger Vay Voldan gok daha by aradak fare imal eilip Denklom (24) vygulanabilit. Yan Vacs o3i Val an \iacena a sos sin ym dlp Gren pl aden ‘B6lam25 Yarim Delga Dogma BVu nispeten Vi'a yakun bir dizeydeyse Denklem 2.411, tepe deerini kayma sgerilimi kadar disirerekKullannmak suretiyle yaklagtk bir deer bulunabilir. Sag ve + sol kenarlardaki sagaklama alanlacinanihmal edilmesi nedeniyle de dzeyinde mey- dana gelen farklihk normalde cid sorun yaratmayacak biyikldktedit, Bu nedenle Vee = 0.318 (Vn - Vr) ] J vpve atin yy 26) (a) Sekil 2.37deki devre igi vy gikasim gizn ve giasin de dizeyini balun, (6) (a) sokkamt ideal dio yerine silisyusn diyor kullanara tekraelayin, (@) Bu durumda diyot $ekil 2.38'de gésterldifi gibi girigin negatif yansi bo- ynes ileimde olacak ve vp aynen, gekilde gisterildii gibi gbrinecekti. Tam bir petiyotigin de dzeyi, Ver" -0318Vq, 0318(20) =-636¥ ‘ksi igareti, crkis polaritesinin Sckil 2.27'e tanumlanan polaiteye gre ters ol- ddugona gistermebtedir. () Silisyur diyor kullanddiginda guy Sekil 2.39da gusterldig gibidir ve Vee -0.318{Vq -0.7} = -0318(193) 4V Somugta de dizeyinde meydana gelen disme 0.22 V ya da % 3.5 kadard. ™ Bolum 2. Dlyot Uygulamatan / 193 WW wt Divndun ten tee gen (PV) anne dee doe sistent sanmurda tris one sap. Bunn, ge Sg land gals cs pken ee gin defer olan, stake diodan ze 6 ‘eigaine peein uray, Yon dlgndoratuecs ign geen PIV ama aeatsmum uyglan grit ek 2324 greiner diode sepa Olen tla Kio erin yt uplands sare IV ane deernin eguanan geiimin tp deere eit mas veya cow “Png ogg el nnd nde PIV sem ee Qn aden Se Yom Vo=IR=(OR=OV “vin en PM as Suchen TAH DALGA DOGAULTINN Bic sndoia prion ele elen de dey tam dala dograimas: deen bi iol 100 ete Bes bir lev erin game iin Klann en yy ‘B6lim 25 Tam Dalga Dogruitma 6sai ATio veneee 0-91 peo der fain devre, Apri dGzeninde baflanmis dort diyolly devre, Sekil 2.44e go. rilmektedir. Girisin polaritest yOdan T(2ye kadar olan periyodda Skil 2.42%ée gbstexiligi gibi, Dz ve Dy iletim durumdayken Dy ve Datin “kapali" oldagiuna gstermekcigin ideal diyotlar Gzerindeki polaviteler de Sekil 2.42%e gosteriimistir. Net sonug R Uizerinden akan akun ve polasteyle beraber Sekil 2.43'deki devredir. Diyotlar ideal olugu igin ayn gekilde gisterildigi tizere yok gerilimi (yk ditenci Uzerindeki we- slim), ¥, = vjdit. Gsigin negati bélgesinde iletimde olan diyotiar Dy ve Ds olup Sekil 244'doki devre meydana gelmektedir. Buradaki nemli sonug yike direnci R Uizerindeki polaitenin Sokil 2.42 ile aym ve bunun da Sekil 2.44de gistertdigi gibi ‘Kine poziif bir dasbeye neden olmasidt. Bir tam periyot boyunca girig ve gikiy sgerilmaleri Sekil 2.45'deki gibi géstinecelci hn z ? Bolom 2. Divot Uygulamalan f Bir tam periyot boyunca eksen Wzerindeki alan, yarsm dalga sistemine gore ike katlandi gin de dizeyi de ikiye kaanmas olmakta ve Loxalama (de ‘deferi) 0.636 Vie (28) Siisyam diyotlarda povitifiletme fazi sUresince Sekil 2.46da géstenicigh gibt Vo'n etkisi de ikiye katlanmigur. Ancak, cer Vq2>> 2Vrise, bu duramda 29) im NT ve efer Vin 2¥s'¥e yakan ise [vec 0636(%m-2¥2) |, 2.10) Her bir (eal) diyotigin gercken PIV, Sekil 2.47% girly sinyatinin pozitif bol- gedeki tope deferinden elde edilcblir. Gosterilen donga isin R Uzerindeki mak- simu gerilim Vac ve (ay ‘B6lim25 Tom Delga Dogrutima nmfkinci ve yaygin olarak kullamlan bir tam dalga dogrultucu Sokit 2.48'de g0- lmektedir; yalnizea iki diyodu vards. Fakat trisformatGrin sekonderinin ber bir sargi dilim Gzerinde gitig sinyalini olagturmak igin orta ugly bir tansformatie sgerek duymakted. ‘Transformatérin primer sargisine uygulanan vain poditif kisme strasinda devre, Sekil 249'da gUstovldiGi gibi gbninecektir. Sekonder gerilimleriyle ve so- rhugta akan alumin yénleriyle bolirlendigi gibi D, kasa devre egdeirinin yerini, Dp ise agtk devre oseerinin yerinialacaktur- Gukxg gerilimi Sokil 2.49'daki gibi &- rinceckti. atim 2. Diyot Uygulamatart Girigin negatif hii’ sivestnce deve, Sok 2.50'doki gibi giineceti, yani Aiyotann roles deigmigir, ancak R yuk direncidzsrndeki geriimin potertesiay rit. Net song Seki! 2.45 uo glen giky ve de dbzeyler ile ayn olmak Sekil 2.5¥doki devre, ba tam dalge dogruftsumun her bir diyodu igin net PIV'yi bolitfemede bize yardimes olacakts, Sekonder geri iin maksienam e- limi ve biigitck dingt ile olugorutan Vay yrine Koya 2.12) cde ederiz, [BBIGm 2.6 Tam Dalge Dogeultma nm80 Devre, gig ged Devre yeniden gizildiginde Sekil 2.S4'deki devre ortaya ctkar, burada RNEK 2.12 ‘Sekil 2.52'deki devre ign gas dalga bigimini bulun ve her bir diyot igin gerekli PIV. ve de dizeyini besaplayin. Coin nin pozitif bolgesinds $ekil 2.53'deki gibi gOriineccktr Vim Vion == 5 MSekil 2.54). Negatif btima ign diyotlann rolleri de Bigecck ve Vo Seki 2.55%eki gibi gOrtinecektr Baldm 2. Divot Uyguiamatans Bu nedenle iki diyodu képrt devresinden gukarmanin etksi, meveut de dt- zeyini, Vgc #0.836(5) = 3.18 V veya ayor gitig degert ile yarnm dalga dojrultusundan elde edilon deere di- _yirmek olmustur. Ancak Sekil 2,56'dan belirlenen PIV, R tizerindeki maksin gerilime esinir. Bu ise 5 volts, yani ayn girg degeri alunda bir yarim dalga ‘logralneusu ign gerekenin yarist kadar. 2.7 KIRPIC! DEVRELER Dinigtimla dalgn bigiminin geri Kalan kismm boamadan girls sinyalinn bir Bi- Jira "kuspma” zeliine sahip olan ve Aarprer adh verilen gest diyot devsctet vardit, 2.5. balimdeki yansm dalga dojroltacusu, bir diyotia kuprcanin en basit Or nicklevinden (bir diyot bir direng) birdir. Diyodun yOnUne begs olarak gisis sin- Yalinin poztit veya negati bolgesi"kurpulmaktr"- Kerpislanin iki genel kategorisi vardie: Seri ve parallel karpicilar. Seri dev- relerde diyot, yike ser, paralel devrelende ise parael bali w © Seti Skit 2S6a‘daki seri devrenin geil dontstimhi dalya bipimlerine tepkisi Sekil 2,S6bide gOsterilmistir, Baslangicta bir yarn dalga dofrultucusu (sinizoidal dalga Batam 2.7 Keeper Dovrelor abigimtes igin) olarak goligtriimis olmasina kargin, bir karprerya uygulanabilecek dalga ter ierinde herhangi bir sirlama yoktur ‘Sckil 257¢eki gibi bir de kaynagun eklenmesi, krpremin gkigt izerinde be- lirgin bir etki yarstabilic. Buradaki tarugmarne ideal diyotarla sini Kalacakter ve Vain etkisi son bir mekle posicrlecektir. sans ‘Sekil 2.57'deki gibi devrelertanaliz etmenin genel bir yinterni olmamakla be- saber, gBatim tzerinde galigirken aklinzdla bulundurmantz geveken birkag nokia vari. 1. Diyoxdun yéniini ve uyeulanan gerilim dizeylerini dbkkate alarak, devrenin tepkisin kafamizda canlandirin, Sekit2.57'deXi devre igin diyodun yéni vi sinyalinindiyodu agmak ign povitf olmast gerektifni digindiniyor. Aynca de kaynags 2 geriliminin, diyodu agmak iin V Voittan daha buyilk olmasin: gercktiriyor. Giri sinyalinin nega blges, de kaynarun da deste ie, diyeta "kape- le" darama geemeye "zoriuyor". Bu nedenie genelde iyodun gil sinyalinin ne- av bigest iin bir ask devee("kapal darumda) olduandan emi olsbiliriz, Divodun durumunda degisiklie yol acacak uygulama gerilimin (gecis ze rilimi) betirieyin, Ideal diyotta bir gegissalayacak yin dizeyini bei Tomek dizere j,=0 veya V,=0 koguly kullanutacar ‘Sekil 2.57'deki dovreye V,= Oda f, = 0 kosulu uygulandifinde Se- kil 2.58'deki devre elde ediir, Buradan anfagtlacaitizere durumdaki bie de- igmoyi meydana getirecek vy dizeyi y, ry 2 R=UR=OR=OV swiss a ‘palm 2. Diyot Uygulamalan 'YV Voltian dats bayiik bir itis geriliminde diyod kisa devre durumundadit: daha digi bir giriggeriliminde ise agik devre veya “kapal:” durumdaci, 3, Tammmlanan uclarin ve 1 polaritesinin sitrekli farkinda olmalisints, Diyot ‘Sckil 2.59'daki gibi, kisa devre durumundayken, gua geil vp geil Uze- inde gOsterildii gibi (a) ve (b) kistmlan ile ayrudir; ve Kiechhoftgerilim vyasasin: uygularsak; Vou (Saavin dBame yoniinde) “ (214) 4. Ging sinylint, Skil 2.60%da gostei gibi, ck ade glemek ve ck: rigin anlikdegerlerine bah olarak belirlemek Kolayktsajlayabilir, Daa sonra ¢2h geriimi, yn blislenen veri noktalanndan gible. nin ant bir de- fecndspiigin 0 deerde bird keynaj olarak cle alabitecetin ve gk, buna kak gelen de dekerinin (ak dees) beitenebilecgini unutmayin, Ornegin, Sekil 2.57¢eki doveede v, =V,jde incelenecek olan devee Sekil 2.61'80 gi rilmektedr. Vy >¥ igin diyot kisa deve durumunda alup, Seki! 2.60% gs- Lelia. p= Vye Vie ‘B8I0m 27 KirpetDovroler 03‘Ayn yiintem 0, ‘sn kesintisiz bir efrisini gizmek igin yeteri sayda ging nok- talant elde edilene Kedar gisis geriliminin istenen sayidaki noktast ‘gin uy- ulanabilir. §eliP2.57'deki deve igingikug, Sokil 2.62'deki gibiir. dae oe 19 V (year duran dit) ORNEK 2.13 J Skil 2.63'doki dovreigin gag dalga bimini balun, Couns Gnceki deneyimleriniz diyodun, v, nin poziif bigest igin “agsk” durumda ola- caja digiindicrektedi (Gzelikle V = SV'un yardimes etkisini dikkate abr sak), Devre, Sekil 2.641deki gibi davranacak ve up = v, +5 olacaktr. Gogis ze- Bé\0m 2 Diy Uyguiamaen aa fli igin y= Diyot°SV'dan daha negaifgerlimler ‘gin ap deve durumunda, -SV'dan daha pocitifgerilnerigin de, kia devee durarunda olacaktut, Gig ve gy ge- nilimlesi Sekil 2.664 pantlmektede ‘Uygulamada kare-dalea grit karte: dewclein analzi, sinisoidal ging evrlern analizieen dala Kola. eink sadeve iki dizoyin gia Sninde bu- 4 en0V i 2» oy ofS 2045=25¥ =e e045e5V oe a ri Fr soy [Bagka bir deyisle devre iki de dizeyine sahipmis gibi gdatmlenebile ‘yn v, gukip uygun zaman gergevesinde gizlebilmektedit ‘Sokil 2.67'doki kara dalga girige gOre Omek 2.17% chravtayn, Balam 2.7 Kirpiet Devreier 35V (0 > TR) igin Sekil 2.68%ek devee elde edlir. Diyot krsa devre dh rmundadie ve Vo = 20 +5 = 25 V'dur, vy = 10 V igin Sekil 2.69'daki devre mey- dana gotit ve diyot "kapali" duruma geger. Dolayisiyla vo ~ fa (OR = 0 V olur Tab saaalldealal tale ‘Sonugtaki gikig gerilimi Gekil2.70'de veriimiti, Diyodun yOnt ve de kaynaginun polaritesi,gitigsinyalinin negatif bolgeside di- xyotun “agik durumda olacagin: digindériyor, Bu bélge igin devre Sekil 2.73%de Omek 2.14deki karpresan tam salvamdan 5 V karpmakla kalmaytp sinyalin seosteriifi gibi olacaktr ve v isin tanumlanan tenminalier %= V = 4V olmasint dc dizeyini $ V yaksoltmisoldaguna dikkat ein, sgerektimektedir. m= 0V Sekil 2-71'deki dovre, en bast paralel devee olup, Seki! 2.56'daki girstere kargi ukislan gistermestedlir, Sonraki dmekte de posterldigi gibi, paral dev: reletin analizi seri deveelerinkine gok benzemektedit Gegis durumu, vy =0 Vide vy =0 A kogulunon uygulandigi Sekil 2.74"en be- 4V olur, dliyodun Jasa devre caramda kslmast igin "baski" uyguladena capa" duruma gegmesi igingirisgerifiminin 4V'tan daha biyik olmast gerekir. 4V'tan daha dshik herhangi bir gerilim, diyotun kasa devre du- rummunda kalmasina yol agacaktr. ‘Agak devee durums igin devre, wo = vy olmak Gzere Sekil 2.75'de gisterldigi abi olacaku. vn gizimint tamamlarsak Sekil2.76'eki dala bigimini elde ede- lirlenebiti, Somugta (gis) de kaynsy bre diyodan Vyinin gikag gevilimi dzerindeki etkilerini incelemek tizere bir sonraki Gr rokte ideal diyot egdogetiyerine silisyur diyot ullamslecaktr. Bolum 2. Diyot Uygulamatan, a6 B810m27. Kepter Deveoler o7UNE 246 | Ormek 2.5%, Vr=0:7V olan bir silisyum diyt ign tekrrlayin, | conan | luk once w= Vo= 0.7da Ly=0 A kosulu uygolasyp gees grim bulunabii. Sekil 2.77'deki devre elde edildikien sonra Kirchhoff gerilim yasast kis sevre denklemi igin saat yéniinde uygulansrsa, Ws Vr-V=0 WeV-Vrn 4-07 3 V ve buluruz 3.3V'dan daha bliyik giris geilimier igin diyot bir agik devre ve th = 0, ‘lacakuir 3.3V'dan daha dusk girs gerlimter igin diyot “aguk durumda ola- ‘ak ve Sekil 2.78'deki devre elde edilecektir; burada v= 4-07 vp = igR=iR= (OR a Bolim 2. Diyot Uygulamalan Sonugtaki gig dalga bigimi $e kisinin, “atk” durum dzeyini 4 2.19da girinmekiedi, Burada Vein tek et ‘dan 3.3V'a digirmek olduguna dikkat edn iv] aay] rnin etkilerini hesaba Katmanin analizi biraz Karmagiklagtracagi kuske tirmez, ancak ideal diyot analiz bir kere anlagildiKtan sonra, yootem, Ve'nin etkileri de dahil olmak Gzers yéntem o kadar zor olmayacakti. Gesitli seri ve paralel kurpict devreler ve sintsoidal girisle elde edilen ikaslar gekil 2,80'de verilmistr. Ozellikle son konfigurasyonun de Kay haklarimia biyuklugiine gre belirlenen poditif ve negatif bblimleri kar- pabilme yetencifine dikkat edin, Kenetleyici, br sinyal farkl bir de dizeyine “kenetleyebilen” bir devredis. Devrede bir Kondansatir, bir diyot ve direngset bir eleman bulunmak zorunkdir; ancak ek bie ayia eldc etck igin bagimsiz bi de kaynage da kallantyor lab. R ve Chin deferi, 1= RC zaman sbi, kondansatrdeki_gecim, dyodan ili de uaa ora zaman aval igersinde Gl tke Bosal Oneyecek biyelikte Bolum 28 Kenetieme Devrotes 99[BASITSERLAIRPICILAK, pocitir ote BASHTPARALEL KIRPICILAR Len ‘ONGERILIMLLPARALEL KIRPICILAR 80 NeGATIE Bolin 2. Diyot Uygulamatan lacek gekilde cegilmelidir. Analiz boyunca praik agidan kondansatitin bes zeman sabiisitesince tamamen bosaldagins veya dolduguna kabul edeceéiz Sekil 281'deki devre giig sinyalin stir dtzoyine Kenetleyecektir (ideal di: Yotlaeigin). R dienci yik cisaci veya R'm istenilen ii/ovini saflamak tere yik irencine paralel bir direncin kombinasyone olebilir. col 0+ 112 zaman araligi.iginds devre Sekil 2.82%deki gibi olacakn, Boada diyot kisa devre durumund olduundan R direncinia etkisini ortadan ksldmnt, RC zaman sabiti o kadar kigtkeie ki (R devrenin igsel dironcttarafindan belileni) kondansatdr, V volta gok gabuk yiklenecektir. Bu zaman aralginda cis geilimi ogden kisa dovredir ve t= 0 V olan Giriin -V durumnna gegtifi zaman devte, Sekil 2.83'Sei gibi pBriinecekti. Bu, rida diyodun agik devre esdegeri, ner ikisl de ako dota anotan Katoda dogs “iten* uygulanan sinyal ve kondansatérdeki geile belistenmektedir.R tekrac dey reye giifi igin RC ile belirenen zaman sit, 72 T periyodundan cok daha by: olan Slik bir bosalma periyodunu olusurabilecek uzunluktadir ve yaklasik bit var- sayimla kondansatin tim yUktini ve dolaysiyla geilimini (gunk V = QIC) bu sire iginde tottuge kabol edilebilic 1, paralel bagi diyot ve direncin ulanndaki gerilin oldugundan, Sekil 2.83'de gisterilen diger pozisyonda da gizlebili. Kirehhof gerlim yasas gicige ait ‘gevre denkleminden, “V-V-Vy=0 ve Yyeav Bolum 28. Kenetieme Devrelort ot2V polattesinden Kaynaklanan cksi igareti, Up igin tanumlananin tersidir, So ugia elde edilen kis dalga bicimi, gris sinyal ke birlikie Sekil 2.84de verilmigts, Giksg sinyali O + 722. zaman aval igin OV'a kenetlenmistr, aneak girs ite aymu {QV dzeyindo salar korumaktadi, ORNEK 2 Verilen gris igin Seki 2.85 deki dovrenin vim belirleyin, Keneileme devrclerinde gikigin coplam saliaums, giriy sinyalinin coplam sax lunumina estir, Bu olga elde edilen conucu kontrol etmek igin gok iyi bir aragt. Gonelde kenetleme devrelerinin anatizinde agaidaki noktalar yardimet olabitir 1. Kenetleme devrelerinin analizine her zaman igin gir sinyalinineliyodu ileri ‘ngerilimleyen bilim ile baslayin. Bu bazen gisig sinyalinin bit bo mind atlanmasina gerektirebilir (bir sonraki Gmnekte gOsterilecofi gibi) ‘ancak anal, gereksix bir incslemeyle uzarnyseaktur 2. yodun asa devre daromunda oldu stre igerisinds kondansatGrin,agtk devre cydeeri durumueda Kondansatir Uzerindeki perilimle beliclenen diizeye anm- da yliklenocefini varsayin, Diyodun agik devre "kapal") durumunda oldu size igerisinde kondansat6riin iim yiiktind ve doleyisiylagerlimsini korudoiumu varsayin. Analiz boyunea wn nerede ‘animls oldugunu stirekli gz OnUinde bu- Iundurmaniz, oy uygun dizeylernielde etmenizi saflayacaktr 5. Cokig salummurun girs salnamina eslenmest gerektigi Kuraint unutmayin, a Blum? Diyot Uygulemalon fuser role, Frekansin 1000 Hz oldugu g0z Oninde bulunduruturss, dizeyler arasinda 0.5 slik zaman ara ve toplam 1 mstik peryotlann vars gérilic. Analiz 1. ne ride séylendii gibi, diyodun kusa devre duramunda oldugu gitigsinyalinin ¢) ~9 23 periyodt ile baghyacakuc. Bu zaman aralifina kavglk gelen devre Sekil 2.86daki sib, GGukis R Grexindedir, ancak vy igin taruralanan uelan ile kaynak uglar a sindaki dogrudan baglanuyt izleyecek olusanz, bunun dogrudan 5-V'luk ba- ‘arya Uzerinde oldug da gorills. Sonag, bu zaraan ara 5. Vidur. Bdidm 2.8. Kenetleme Deveoler 9394 Kirchhoff geriim yasast gig gevre denklemine uygulacarsa, 204Ve-5=0 v ve Ve Bu nedenle 2, dneride de siylendifi gibi Kondansator 25 V's kadar yk feneseltie, Bu durumda R direnei diyot tarafindan devre dige buralmamsstr, ancak devrenin, kaynak ve dizencini kapsayan bir Thevenin exdeBer devrest Rry 0 veByy = 5 V ile sonuglanacakte, Devre, fy periyeda igin Sekit 2.87deki sroranecektir. 25 aE Diyodun agik devre egdeBeri § Vuk bataryanin t dzerindeki tim etkilerini cortadan kaldwacaktir, devrenin dig gevresine KicchhofT gerilim yasast vy: sulandifinda asagudaki deerter elde edie Sekil 2.87'deki bosalma devresinin zaman sehibi RC garpumyla.belislenie ve biytklugit 1 =R 100 kD (0.1 HF) =0.01 $= 10 ms olue. ‘Toplam bogslma szesi bu nedenle S-¢= 5(10 jms = 50 msi. poy zaman aralgs ancak 0.5 ms sirecegi ign, kondansatin gis sinyalinin arboleriarasindaki bogaima periyodu sxrasinda gerlimini Koruyacagin kabul etmek iyi bir yaklasim olacaki, Blde editen ¢1kx, gig sinyali ile birhikte Sekit 2.88ide verilmistr. Sinci Gneride de beliildifi gibi 3OVTuk gukag salmiminin tig salsmmuyla eglegtiine dikkat ein Balim 2 diye! Uygulamatan! ‘Orek 2.17'yi ¥r= 0,7 Viuk bir silisyum diyoda ile ekraelayin, Kasa devre durumu igin devre Gekil 2.89'daki g6riiniimi alc, Ve tp gas b3- ‘iminde Kirchhoff geriim yasost uygulanarak bulunabii. 450.7: Yo=0 ve Vo m5-0.7 24:3 Gicig bottitigin Kisehho® gesitimn yasast uyannea, 204, +0.7- 5-07 =243V ° ve v, verecektit fp 9 periyods igin devie, tok fark kondancatdr Ueerindeli gerilim Boldm 28 Kenetlome Dovreter 95anus, olmak tere, ekil 2.90daki gibi olacaktr. Kirchhoff gerilim yesast wy 4104 243-Yy 0 ve Vo=443V ‘Olusan gikty Sekil 2.91'de verilmipir, ve ging ve gulag sali nu soyleyen kuralt doprulas Bir dizi kenetleme devresi ve gris sinygli izrindeki etkilei Gekil 292'de ve- silt. awl 96 Bolum 2 Diyot Uygulamatan = Sat = pron sesen 1. Sek 293¥eki a er igin Vp ve foyi bul. fo sv +6V % " te 78a. 3918 + btys w ® bo sy, s 1h toma B22Kn Zr2aa © aay ov ae © Sebit2S a eh ete gin ve HD -ov G&S 22k @ o 61m 2 Problomler 74. Sokil 2.96'daki deveclerigin Vo ve Io'yi bulun. ey bE) z fo ov si 4 ¥, sos Si = 47, f 2K nov ® » 5, Gekil2.97Ucki devrelerigin Vo ve /'y: bulun, sev sov te he ys yor ys reo .6en uy o © 6. Seki 208i dere iin Vo, Ye Vea baton 98 ‘Bolom 2 Diyot Uygulamalan 7. Sekil 2.09 dak: devre igin Vo ve Ip'y beliteyi, 8. Sehil 2.27deki dove igin her iki girite OV oldugund varsayarak Vi balun 9, Sekil 2.27 deki deve gin her iki gitste HOV oldugunu varsayarak ¥o' bul 10, Seki! 2:30%dakidevre gin her iki griste OV oldugune varsayarak Vt balun. 1, Seki! 2:30aki deve icin her iki grgte 10V oldugunu varsayarek Vo' bulun 12, Skil 2.100%eki negatif mantik VEYA kapistigin V' bun, =19V ov bt st s ov ov yn Ly toy, s 7 1a ain = -10¥ seas senza, 13, Sekil 2,101'dcki negoti mantie VE kapustigin Vjyi bun, 14, ‘deal diyotfoltansldyans varsayarak Sekil 2.102%deki yarim dalga dogrultucn gin vs, vy ve 91 Bulun, Gitis, OE12Uk bir sintzoidal dag Bolum 2. Probiemler 99Mn 2¥ 15, Problem 14't bir silisyum diyot kullanarak (V TV )tekeasayin 16, Problem 144 Sekil 2.103'de gusterildigi gibi uygulanan bir 6.8 KO yik (i ‘enei) kullanarak tekraslayun, Aynca Vi ve h'yi gizin eat " aye 22K 2aKe Roan y aitaveay 17. Sekil 2.104Ueki devre igin vy gizin ve Vai bulun. 18, Sekil2.105'deki devre igin v4 ve iyi git, Te 7 si Bion 19. (a) Sokil 2.106'daki her bir diyot ign Pyaty =14 mW verltnig olsun, Her birdie yodun maksimum akim anma degerini hesuplayan, (©) Vins 160 V igin Ings deerini bulun, (€) Var= 160 V ign ber diyottan gegen aksmt balun, (6) sikkanda bulunan alumlar (a) sukanda baluoan maksiosum anmade- lerinden wz midi? be Belum2 Dlyot Uyguiamatan (©). Yankee tek bir diyotkullaukms olmast dorumunda,ciyottac akan akan bulun ve maksimom anma dees ite karHagtin. 8 fa se Isov ______- s6xa 120, 20 V rms sinizoidal gisghi bie wn dalga képri dogrutucusrun | kOTok yk slsenel vard: (a) Silisyum diyotlarKullanaésfunda yik lizerindeki de geriliini bul. (b) Her bic diyetigin gorckli PIV anma degerini balun. (@) Her bir diyotan iletim siasinda gegen maksimun (@) Her bir diyot igin gerekli gg anma deri node? ton bul, 21, gekil 2.107 verilen devredeki her bir diyot ign geeklt PIV ama Seesint ve vg cikisgerilimini bulun, 4ov =40¥ kim 2 Preblomior 30123, Sekil 2.109%daki deveeigin 1 gizin ve meveut de geriimin’ bulun, ry Hv -isv ® e 25. Gisterten girl ign Schil 2.1] Ueki her bie deveenin ty deerini bu, aes oy 26. Gosterilen giv igin Gokil2.112'Uekt her bir dovrenin ty deBerini balun. 102 ‘Bolum 2. Diyot Uyguiamatan ay " rear’ % © in Sek 2,{13'deki devrenin fy akamumt giz. 27, Gdsteriten gitig loxn wv tie R rt © 29, $ekil 2. L1S'deki dewre igi (a) Sty hesaplayan, (b) Seyi uygulanan sinyalin yan periyode ie kargtaguen (©) wyeprisini giz 408 ‘Batim 2. Problemlor34. ie yar kllanara Seti 2.117% bir kenetleme devresi tasarlayin. Ht oe sami Lo binsv 104 Bolum 2. Diyot Uygulamalars aa ean hea ni atta hetatettattale te ‘Yaniletken diyot gibi tek bir p-n jonksiyonuna sahip ofan, ancak gage yer, ug karakieristikleri ve uygulama alanlan fark olan bir dai iki ugh eleman vardi Bunlardan baulant Zener, Schottky, tinel ve varikap dlyotlan, foto divotlar, LLEDIer ve glines hiiereler gibi) bu bolimde tantulacaktir Buna ek olarak foto let ken hire, LCD (si Kristal gstrge) ve termistr gibi farkle yapiya sap iki usle elemanlar da ineclenecektir. Yanietken diyodun Zener ve gif bélgesi 1.6. Bolimde ayrintlanyla aniatlmyt. {oki 3.Laldaki diyotta bu durum, bir V; geri ngerilimleme potansiyelinde oraya Gpkac. Zener diyodu, bu Zener bolgesinden tam anlamyla faydatanmak igin te Sarlanan bir elemandsr. Karakterstigi Sekil 3.1b'de gdsterildig gibi Seki! 3.a'mn O noktasita gre simetrifi) sbz konusa bilgeyi vargulamak igin ay koordinatdiiz~ feminin birinel blgesinde verirsek, bu karakeristik ie 1.10 bolimdekt slisywm di ‘yodun karakterisiftarasunda bir benzerlikortaya gar. Dikey yikseip Vz geriini kadar ideal efriye yaklagmakiadi. O'dan Vzye kadar herhangi bir gerilim, siisyum dliyotta V7'nin altina dogmes gibi, bit agik deve eydegcrine yo! agacaktur, Buncnla beraber Zener diyot ile silisyam diyodun karakteristikleri arasmda geri Or gerilimleme balgesinde tnemlifarklibklar vardir. Sifisyam diyot geri do- ferilimleme balgesinde agik devee esdegeriligin’ korusken, Zener diyots geri aya gerlimine ulapldiktan sonra kisa devre dunama gover. Sekil 3.16b'nin bi- inci bolgesi, aynt gekildeki Zener diyotu sembolnin yaninda gorinen polarite ve 105o @ ‘Zee ct 0) Zee pense are we ronan kim yBniiyle tamumludr. $ekil 3.1b'de gistesien polariteyle bir Ve_geriliminin wy gulanmasi, Zener diyodunun, 2. Boldmde silisyum diyotu igin taf edilene cok ben- 2zer bie bigimde, agik devre durumundan "agi dora: Imesine yol agacakse. Zener balgesinin konumu, ketalama dizeyleri degigtvlerek ayaelanabilic, Kat Julamadaki art, eklenen katkt maddelerinin sayin: erterarak, Zener potensiyeli Aagirecektir. Zener potansiyeli 2.4 ila 200 V arasinda bulunan ve 1/4 ila $0, W ara- sanda degisen bir gilg anma defevine sahip Zener diyodlan meveuttur. Daa yiksek sicakik ve akim kepasitesi nedeniyle Zener diyotlann yapimunds genelde silisyam ‘exci eal. Zener diyodunun Zener bilgesindeki tam esdeler dovresi $ekil 3.2'de gis- verlag gibi Kugik bir dinamik direngten ve Zener potansiyeline eit bit de kay- ‘nanan oluur. Ancak agajidaki- uygulamalae igi bitinei dereceden yaklagit ol ak hharci ditenglerin Zener egdeeridirengten gak daha biylk ve esdeker devrenin Sekai 3.26'de wisterieifi gibi oldugunu kebal edevesiz, ak | @ o ‘Tablo 3.1'deki Zener isim plakasinda IN961, Fairchild, SOO mW % 20 ile ta. rimlanan diyot igin gésterilen verileri agikamak amseryla Zener bilgesinin dal bi- vile bir gizimi Seki 3.3'de verilmistr. 106 510m 3. Zenerter ve Dior ik Use Elomaniar fe Py 25 Alex EEE re sea ait ‘TABLO 3.1 Elektriksel Karakteristikler (Aksi Belirtilmedikge 25°C ortam sicakhigunds) Pevet Maks, Maks, Masini Mats Jeet reot hmumik Buble Tesnyiage Test Regt Tih Cees, Atm, cmpedans Empefanes, Akin, Getinis Alam, Saki Jats ine Viele Og ays We ler terietar tex 22K e . To cam mw) ma) Gr 1) as as mags met os Oe Vp"yle ilgili “nominal” (anma) tri bununtipk bir ortalema deger olduguna 285- teri. Bu, 5 20'ik birdiyot oldugu igin Zener potansiyelinin, uygulama arahginda 10V 620 yada 8 if 12 V arasinda deigmesi beklencbilir. ‘Ayn Szellikterde % 10 veya % Sik diyotlar da meveuttur. fay est aku pik bir galigma dizeyi olup Ver bu akim dzeyinin dinamik empedansidr. Masimam billie empedans, fax bikilme aksmnda ontaya gikar. Ters-ynde deyma skim Deli bir potansiel dizeyinde salam ve Izy % 20Tik birime Kargike maksimum akarmde, ‘Sicaklik Katsaytsi Vzr ‘nin steakhifa gére % deGigimini yansiue: ve asada =e estan) olGm 3 Varaktor (Varkep} Diyotint 123Sih Sngerilimleme durumundaki C(O) kapasitans terimletiyte, ve Vein bie fonk: siyonu olarak kepasitans G14) ie fade et. Varikap dyods ign kallantan en yaygin somboller ye geri tngertimie Bol sindek egdejer devrest gin bin! detecden yaklank eves! Sli 3.25 ve ‘mgr, Geri dng blgesinde ol iin, ewer devredel!drecin de. fer gk bayuktir (pik olarak 1 MD veya daha by), ancak iyodun geomet sirenci Rs, Skit 3.28 gordi git, gok hig. Chin dodo ot sony a, «kay diyoduna bah olarak 2 ila 100 pF arasiné deBgecelti Rynin Gaga akan ‘ninimum dizeydeolms amaciyla) mimi oldugu kadar byt vlmas ign, vr ‘hap ¢iyodannda normalde sitsyum kala, Diyedan ok yulcek bsisnstan kullasacak olmas, nanohensi ear Omesine kart, Ls eaddktesins da hesaba keuoimnizs gerektiekteir. Haslayacada gti Nu = 2 we 10 GHEUk br he ans il = Ink, X1.=2e/L = (628) (10" (10) » 628 0'a eds eilceeile koa aug yb varikap yoda kalanmunda br rkans slams wae ear HES rensyo am —L reno ae or iae) laa S235 ony titel i ee etn Uygon bir frekans aral ile difer seri elemaplarina layasla dig bir Ry ve Xe, ol- dug Seki! 3.25a‘dakd varikapin egdeier devrestyerine sadece deisken kondansator onvlabiliz Tam bilgi sayfast ve karakteristikefileri siraiyla $ekil 3.26 ve Sokil 3.27 de gortimektsdit. Sekil 3.26daki CyC3s orant, 3 ve 25VIuk ongerilim po: tansiyellerindeki Kapasilans dizeylerinin oranidis. Bu oman kapasitansin, gort Sn _gcrilim potansiyelindeki bir degigimie ne kadar deigecedi Konusuada fuzl bir tah ‘min saglamaktadir. Ba dlgi, varikap diyotan ullaniimasinda gz. Gntinde Dolundurulan bir nicelik olup, her gevsimde kapasiif eleman tarafindan depolanan cnesjinin her geveimde harcanan (veya kaybedilen) enetjiye oraninin dletisiir. neyji kaybt gok ender olarak olumu birgey olarak gOrildgtinden bu nisbi deer ne kadar yiksekse © kadar iyidir. Elemanis rezonans.frekanst fo = W2n VU for milly belelenie ve vaskap diyotaskullanis araligan etkiler. ‘Sekil 3.27'de miktarlarin gofu yeterince agikus. Ancak kapasitans sicaklk kat sat agaiidak oem ie tanumlane: wa ‘Bolum. Zenerler ve Diger iki Ulu Elemantar BB139 VHF/FM VARAKTOR DIYODU ‘irbevonty skigvoM O0zeul (D6 -3SSTANDARDI BOYUTLART + o9cee S065, S UYDURULS TaRLAR Not2} LUJTLAK MAKSiZUM ANA DEGERLER(NOT 1) asec 41076 a ‘Seotite Hise ‘Stara Sic Arak eee + Scher tyra se. asinun Gein pv Ta “Far vende Gams Geis I oo rie Bakr El gta uae ‘Ae ea bars eis ‘eugene oben Beep ona yede ELEKTRIKSEL KARAKTERISTIKLER (Att bellamedicgo 28°C Oram stake) ‘Sevaoc [_vARACTenIsTIC [Lu | Feit [ WARS | Bika | TEST ROSULLARL oy | Rein ri af Actas) In [teaver & CB [ie MY core eee ca] @ Lew | Meee | ee Retin secfoer (Cos [inca wast eHaia r6 ie Teenie | Rg Sere aes a ]e- ope i-wooMe [ig [serena 2 Ta fin & | Sect Razonans pa Gre |VR~88V ‘ra coboren, nse gigas ymin baat able an ctr 4 Be ea lene yl ara apasons eke S728 Vaasa gen doen Sistas hone (524 VHP Fahd vars pod ihe! reser Coe ann Teg phen 5 100 HIPC © Galt To) B15) bburada AC, Ty - To steak defisiminden dolays meydana gelen Kapasitans de- Bisikligini; ve Co, belitli bir geri Gngerilim potansiyelinde Ty steakhgandaki ka- Rolama.5Varekter(Varkap)Diyotlan 125pestanste, Omen Gokil 326'ya baklrsa Vp = 3V ve Ty = 25°C'de Co 29pF of dug blir. Béylece kapastansaki Form 3.1Ste 7} ve sicakli ve grafikten be- lnlenen TCe deer (= 0.013) yerine Konuleak bulunabis, Yen bir Vz deBerinds TC ¢nin defer’ buna wygun olarak defigeeskie Skil 3.26ya dnersck maksimum ae eae tes gein eeu easy 10) 4 T T : : i eo J. i 4 x F oo2}—14 |} Loo: | g | Ooty 10 20 30 100 3010 30°10 lar ae ao a soy 30] iS i * Ss ie ec | t 2 so ex T 8 30] 20 sy 10! roll Lit OS 19T0505 10-2930 10 30-105 5007F600 aoe sent Pane ie 1 MA Fi dy ints ier hi Ce nse frekansin 600 MHz oldugiune géniriz, Bu frekans da K_ = 2nfL-= (6.28) (600 x 108) (2.5X 10%) =9.420 olarak bulunur, normalde ihmal edilebilecek Klgtkllkte bir degen. Diyedun lllanm bulduu bazs yoksck frekans alanlan (dk kapssitans die zeyler ile belirlndigi Gzere) arasinda FM modilatieleri,otomak frekans kontrol aygilan, ayarlanabilir bantgeciren filtreler ve parametrik ylksctegler bu onemakade 126 Bolim 3 Zenerler ve Diger iki UcluElemantar ay ig DIYOTLARL Bact uygulamalann yilksek gig ve stcaklik gereksinimlerini karglamak igin 622! olarak bir dizi diyot tesarlanmughr. Gig diyotlannin en stk kullaum, 2¢ sin yalleriain (oralama de§eci sifir olan) ovtalama veys de dUzeyli sinyallere d&- nigirilaga dogrolima igleminde gorilmektedi. Bu amagla kullanldklaninda, dic yotlara genelde dogrukucu denis, ‘Gilg diyotlanmn gofunlagu daha yiksek akum, stcaklik ve PIV ania de Jerinden dolay: silsyunidan yapilmaktedtr. Daha yiksek aku gereksinimi, disk bir ileridivot diene seBlamakigin daha buy jonksiyon alanlan gerektirmektedi teri yin direnci gok blyl olsaydi, agin PR kaysplart meydana geld, Gig di yedlanun akim apasiesi, iki veye daha cok diyoda paralel baBlayarak, PIV anma Aejier ise diyotlan seri baflayarak artnlabiir, Debisik tipi gig diyotlar, alam anma doferiyle birlkte Sekil 2.28cda ve- rilmigtr, Yoksek akim dolayiiyla meydana gefen yiksek sicakliklar, bir gok du rumda elemandan isiyi gekmek tizere soumweulsein kullanalmasins ge rektirmektedir, Defigik tpteki bir kag sogutucu Sokil 3.28b'ée_ gdsterilmite, Sofutven kallantlmadigt durvmlards, sesive dofradan takalan ve onun sogutueu olarak gtirev gocmesini saglnyan iri basi diyodlartasaranmaktadir Seen oy ° 1 ua ain Refer Cgaatn ig) TUNEL DIYOTLARI ‘Tinel diyodu ilk defa 1958 yuinda Leo Esaki tarafindan geligtirla, $ekil 3.29da aldm3.7 Tone! Diytlan 1270 ana degin ele aldigumz tum diyotlardan, negatif direng bagesine ship olmast ba ‘uminidan farklhr. Bu balgede ug gerilimindeki bie arg, diyot akimndaki bir aza- Iusa.yol agmaktad. ‘Tunel diyotan, p-n jonksiyonu olustucan malzemeleri nosmal bir yan ilesken diyoduna gare yizlerce ve binlerce kat daha fatla kallalayarak reir. Ba, 10% em sbi, yanitpik bir yan iletken diyodunun yiizde bri genisliBinde Gok kugik bi bo- salulmis bolgeye yol apmaktadus. Bu ince bogaltdrs bilgeden brgok tapiyil, isk ors SeRTo oo % ehi..29 Teldyertana ileri Qngerilimde Sekil 329'daki efride gondlen tepeye neden olan, “tinelemey" sgomgeklestinmektedir, Karplagurma agisindan tipik bir yaniletken diyodu ka- raktrisigi $okil 3.29daki tine! diyotu karakteristifinin dzerinegizitiigtis. Bu inceldimly bblge kltsik diyotladakinden gok daha yoksek huza sahip tasiycalara yol agmaktadir. Tune! diyodu bu nedenle nonosaniye: veya pikosaniye dizeyinde anablarlama hualanna gercksinim dayulan bilgisayar gibi ylksek nz wy. _gulametaninda kullaulabilmekiedi. 3.2, Bolimden de hazirlayecajimz gibi katkilama dizeyindeki bir act Zener polansiyelini:distimektedir. $ckil 3.29da, cok yliksck bir katkilama diizeyinin ba Dolge dizerindeki etilerine dikkat edin. Tunel diyoda uretinsinde en sik kullanlan ‘yan iletken malzemeler germanyum ve galyum arsenitir, f/f ofan, bilgisayer wy ‘gulamalan igin gok Snemlidir. Bu oran, germanyum igin tipik olarak 10:T'ken, ger- manyumn asenitte 20:1 yakind, ‘Tinel diyodunun tepe akims (Ip) birkig mikroamperden biskag yilz ampere kadar degigebilmektedir. Ancak tepe gerilimi yaklasik 600 mV ile siirudt. Bu ne- denle 1.5 Wiuk bie pil gcrlimine sahip bast bir AVO-metze yantsgKullantrsa toned liyodanda Gnemli hasarlara yol agabilit. Tunel diyocunun negalif direng bolgesindeki esdeer devresi, nel diyotlar ‘gin en stk Kullanilan sembollerle bicikte, Sekil 330'a gisteilmistie. Her pa- rametreye iliskin doesler Tablo 32 ézellkleri gsterilen 1N2930 GE tinel di 28 ‘Boam 3 Zonorlr ve Digor iki Ugl Elemaniar 1s dolays olusmaktadir, Rs direnci ise, tetler, yostona attr. Ls endiktOri ug tllerinden dolay tetyaniletken jonksiyonundaki temas ve yan iletken malzermeerinin bendilerinden kaynaklanmaktadst. C kapasitanst, jonksiyonelifizyon kapasitansint, R ise bolgenin regaif direncini wisteri. Negalif direng, ileride ele alinacak olan osiator ay: _golamasinda kullansimaktadr, Diyodun ézelikler!arasinda bulunan 1/8 inglik tel waanlufuna dik edn, ‘Bo umunluktaki bir aras Lye artuga yo agacaktr, Gergeksen de bu tine! diyotigin tel uzurluuna bah olarak Lyin i 12 aH arasinda degistigtbiiniyorda, YUk- sok frekanslatda (X;s = 21 fL) bu fate ctksinihissttirebilis 00 mV tpi) ve Ta (mks) = 5:mA olmasttinel diyotiann gtk ¢ 4 dL; aL as s sor rst oft we oat i" 7 Reine) w o TABLO 32. Karakteristik Ozelihier: Ge 1N2939 Minimum —Tipik Maksim ‘Mutlak maksimumn anma degerler ftec-yn akim (-55 iba + 100°C) Sma, ‘Ters-yin aku (55 ila + 100°C) mA lektsikod karaktristkier (25°) (Bing bacak vz.) Ip 09, 19 oma Wv D1 4 mA Ye 30 oO 65 My 350 mV “Ters-yOn gerlim (ge LO mA) 30 mV files yéinde tee wokta akin: geri, Vip 450 500 DV ih 10 R 132 2 c 3 Is pF L 6 nH R 1s 400 8 Bolum? Tone! Diyotlan 109‘gine ditt oldagunt [Pp = (0.5) (Sx 103) = 2.5 mW] gétermelsteir, ki ba da bil sisayaruygulamalan ign mikermeld, Elemanun bir geinimd Sekil 3.31 'de vetlmisti. Her ne kadar ginuinz yoksek frekans sistemferinde tdnel diyodlarnin Kut Janu tins! diyoduna alteratif elugturan tetim toknibderince kuslonmg olsa da, basil, dogrusallif, digi gig kullamum ve givenitirligi, bu diyotun kullanimaya ddevamim saigarugur. Geli tasanimls bir Une! diyodun temel yapist ve gergek Jonksiyonun fotojrati Sekil3.32%e veriimigtr, ana oaocanaganvonmas @ “Tol sh: pas (COMSAT Tl Review Va and. Kini 8 FOTO lpia dayari:clemanlora olan ilgi, gegtigimie yllada claendsti bir aug gBsten Sonugtaki optoclektronil alan, verimlilik eizeyleri artrma yondndeki cabalarda byt arastimalara sahne olacakiur 130 ‘Bolum _Zenesier ve Diger ki Ulu Etomanlar Reklam medyas! sayesinde sokaktaki insan, wi kaynaklannan egsiz bir ener kaynagt sundognun farkana vac. Fovon denilen aynik paketlerhalinde ietlen bu enerii, agadtdaki formélde belirlendigi gibi hareket eden ugh dalgasioun fre~ seansiyla dofnadan ilgili bir dizeye sahiptic: WeAf | joule G16) burda f Planck sabitidie ve deGeri 6.624 x 10™ joule-saniyedir. Bu fort sabit oldugi igia, gelen igi dalgslanyla igil! encsinin, hareket eden dalgamn fre ansiyla dgradan iiskil oldugunu ortaya koyrmnktadir, Frekans ise, hareket eden dalganin dulga boyuyla (art arda gelen tepeler art sandal uzaklik) dogrudan igi ve asaadaki formal ifade edi; GI) Dorada 2= dalga boyu, metse olarak: ‘y= agik his, 3x10" mis {fe hareket eden dalgarun rekans, hertz Dalga boys genelde angstzom (A) veya miksometre (pm) bisimiyle alge, toured 1A 107m ve Iym= 10% m Dalga boy Gnemliir, stink optoclektronik clemana Kullailacak ofan ral- zetneyi belcleyeccktir.G., 5, ve Selenytm'un bail tay! tepkileri Seki 3.33%e gbs- terilmigtr. Gorinebilir sik tayTida degigik renklereslgli dalgaboytan da bitlkee verilmiste, Her malzeme iginde Gretien serbest elektron sayist,gelen asin sider ie vantilidt, Ig giddeti belli bir ytizey alanina dugen igtk akasr miktarinan bir Gl gtd, fgk aki normalde, lumen ln) veya wat ile Sig ki birim arasinda Lim = 1.496% 10! W iighisi var Ty set normale n/t, ikendela (fe) veya Wn? ie git, burada 1 mg 1 fe = 1.609 x 10"? Wim? Olam 2.8 Fotodiyotar 131Ibi top (8) W000 8000 70,000 11,000 12.000 Dalgaboys Kins a oan ola. ee eg nino yen Fovaliyodu, galiyma bolgesi_ tersine Sngerilimleme balgesi ile sum olan bir yyantletken p-n jonksiyon clernannsr. Teme éngerilimleme dizenlemesi, yapst, ve fotodiyet sembali Skil 3.3 ee ty scrip x sh i Sister x | aR ‘B6lim 9. Zenerler ve Diger ik Ulu Elemantar 1. Bolimden bantlayacagniz gibi ters doynna akamt normalde bit mikroampe ile snl, Bu alam tamamayle ve p-lipi malzemelerde iil olarak etlen azn ta ‘gyiclanodan Kaynaklans. Jonksiyona gk ygulamasiyla, gelen hascket halindeki ((oton halindek) pk dalgalan atorik yapoya ener ransfer ederle az tay sa yainda ve ters yéndcki aim dlizeyinde bir artiga yor agacakur, Bu, kil 3.35¢de de- [isk sk sidetidlzeplo igi agikea gsterilmisit. Xarantck akamt, uygalaman 1 HA) 300] 200 ft 49 V4 cerszeiin) 1 ik fom eek 2 Ainlatsa olwadan yar olan aonb, Burada akan ancale Vja eit bir port ongsitim taygulanmasiyia sii dizeyine dSnocegine dikkat edn, Bona ek olarak, iG jonksiyon hilgsine yoRunlasirmak ign bir mercein nas ula Sckil 234'e gostei ‘Kapaktaki mercedi gésteren gerge bir clernana at fotfraf Sekil 3.36 sunalmastur Bolum a8 Fotodiytlar 493‘gue skiginda, ayn arts efrileri arasindaki hemen hemen bitbirine est olan ara, ters akin ile spk alg aresinda yaklagh dogrusst bir iligki oldugunu ortaya Koy- aktadir. Baska bir deyisle, ii sidetindoki bir arti tersskamida benzer bir actiga eden olmaktadir. Bu dogrusal iigkiyi gistesmek dzece iki erinin gizimi 20V'Ink sabit bir Va geritimi isin Gekil 3.37Ue verilmigtc. BaBlantl: olarak degeriendirsek selon wie olmadan fers akamun neredeyse stfir dizeyinde olduunu varsayabiiriz ‘Yikvelme ve algaima streleri Guram degisiklii parametrelert) bu eleman iin gok ‘gic oldugindan (nanossniye araifinda), yilksck hvada says veya snahtarlma uy zlamalan ign kullanlabilit. $ekil 3 33' dinersek, Ge'un Siilan daha gen bir delaa oyu tayfins kapsadifim gostei, Bu Orelikonu.Hlesde fiw waacagimn lazer ve Jazlitesi (IR) sk kaynakdart ign vygun Kalmabtedie, Kupkusuz Gen silisyemdan dab yksek bir Karankik akan var ancak ayn zamanda daha yikse bir ters akira zoyine de sahipti. Gelen afin fotodiyot dzerinde Gren akin dlzeyi, Kontrol ama- ‘ina yénetik olarak doudan kullewlacak kadar olmasa dst amagla yokselilebii, Awa) seo | 00) LEE | eT | 0 ~To0d” “3000” 50507 “F080” S069 Fe SOE ee 3.9 FOTO ILETKEN HUCRELER Foto iletken here, ig direnci, gelen sym siddti ile (dofsel olarak) degigen iki ucla bir yaniletken elemand. Bu dzeltiginden dotayt da sk sik fotodireng elemarn dda denilmektedir. Tipik bir fotoiledken_hilere en gok kullanaln graflk sembolityie birlikte kil 3.38'de gardlmektedin, 134 [Bolim_Zenerlr ve Diger ikl Ulu Elemanter oo © “tet wre ern erupted in sik bulla foo ietken malzerelerin bapa kadmiyum sit (CAS) ve Kadmiyur Selenit (Cae) gelmekieir, Gok 3.334 gbsterii gibi Caen ty tape tepkisi yaklopik $100 Avda, CaScin tayf tepe tepkisi ise 6150 Ada bu lonmaktad. Cl Kallantanelemnlada tepki stresiyaklgic 100 ms, CaSe't hic- selene ise 10 ms dolayendadir. oto ietken herein, rox dota gdrtlenjonksiyonayoktur Ula arasina ‘flan nce bir malzeme tabakast glen ink enejsine marwzbaaakta Foto iletken devine gen apm siddei artega ene tepyon fon pa ietlerinin armasindan dolays yepida bulunan gol sayidakielektronon ene di reyide atacakit, Béylece yapidanispeten "serbest elekaronlarin saysida bir ant ontaya gikiakia ve uj dienctdipmektede,Tipik bir foto iletken hécrenin du sachikeBsisi Skil 3.30%da gortlmektedir, Okun efsidei (bir douse lo taviiklogaritmi Blgcklegiilifinde) ve shia dogigkge baBl olamk i rengteki uit deBigmeye (100 0» 100 2) dkkat ein. op eek) ‘Accalena barieritile) oxo ry one ‘Bolum 3.8 Foto ilotken Hocreler 195Elemanin basit ancak ilging sayslabilecek bir uygulamast $ekil 3.40%da su- rulmustur. Sistemin amact, Vj anena dogerinden sapmalar gasterse bile, Vj sabit bir dliizeyde tuimaya yéneliktir. Seklde pisterildigi gibi, fotoiletken hilere, lamba vedi rengle birlikte bu gerilim regulator sistemin bir pargasin: olusturmaktadhr. $u veya ‘bu nedenle V; miktan digecek olursa, labanun parlaliga da azalacaktr Iguktaki bo dligtis, Vol gerlim boli! kuralimn beliredigi anma degerinde intmak Gizere, foto iletken bcrenin divencinde bir arusa yol agacakur; yani, RY, Rae Ry G8) Ry ak h — % tan igi ier bir eleman igin Ureticiler tarafindan sailanan bilgierin zenginligind 6r- neklemek agisindan Sekil 3. 1'de tanimlanan CdS (kadmiyum sili) Foteletken hi resin inecleyin. Sicakik ve tepkislresine dikkat edn 3.10 KIZiLOTESI (IR) ISIK KAYNAKLARI Kia esi diyolan, ie yinde Sngerilinlendiklesi zaman bir yma aki huzmes yayan yar ileken galyum atsenitelemanarai. Blemann tel yapst, Sckil 3.42de asec, Jonksiyon iter yonde dngeritimlendii zaman n-bOlgesinden gelen clektrontar, pile mpi malzemelerarasina bulunaa Bzeltasacmlt bir yeniden bi Jeyme bolgesindeki p malzemesinde.bulunan actik éeliklesle — yeniden bir legmekteier. Bu yeniden biregme ‘glemi srasinda clemandan foto jeklinde ener 4 yaya, Uretien fotonlar ya tekrar malzeme igedsinde emilie veya Soil 242de _erilag gibi yayumn enejis olarak cleman ylzeyinl tsk eer Tip bir elemandak de ler lar bi oaksiyonwoferak yaya akin (aN ra) eis Sekil3.434e gérblmektdie Bu iki degisken arsinaki neredeyse do ‘sal olan ike kat edn. Bu tr elemantara ait igig bir desen, Skil 343'e ve- ‘ligt. Dahl bir kolimaté (parlllests) sistemli elemantarda dar desene ditt clin. Bu tr bir elermanin ig yapist ve grafik semboliyl bilkte Sek 3.45'e ve- sige Bu tr elemantann bickag vygulama alan asin Ket ve kei sett oku- yueulan,saft Koay, versietim sstemlei ve harszslamlan say Habili 136 ‘Bolom Zenerler ve Diger iki Ue Elemantae 0] 0] 60| 50 BDopmtk 40 30 Sieaklik ve Isiga Baglt i Olarak Degisimi _ | “FirKandela OL «Od 10 —1_—100 Steal Gelietentik 0 98 102 102 100 103 asc 100 100 100 100 100 50°C 58 102 103 108 TC 90 106 108 109-104 FirKandela Ol © Svc wat sonrsindavon oko | Sy dogerin [/e'sne kadar gegen sire Soon ve lokunan deferin 1e'sine kadar gogen st, ___| se) 187 { | 25°C 103 104 108 102 106 Igiga Bagh Tepki Suresi | Bolom 3.10. Kites! (IF) pik Kayakospleen noe i RCA So Se Redyanala (+ mW 29 40680100120 es ary Up) 0A 1 Maratea Amuarbprpt snes Res ee rca be Sexe ek 198 Bolum 9. Zenetlr ve Diger ikl Uplu Elemantar au 2 am ans, elk geet ISIK YAVAN DIVOTLAR Igik yayan diyot (LED), admin da belintii gibi, enexi verldifi zaman gore bir sik ynyan diyotar Heri éngerlimli bir p-r jonksiyonunda, yapr igerisinde ve to mee jonksiyon yakinlarinda elektsonar ve delkler yeniden bieeyr. Bu yeniden bir- Tegme, baglanumayan serbestclekiconon tad enesjnin baska bir enenji durumuna tnssferini geeks, Tim yaniletken p- jonksiyonlannda bu enefinn bir Balint 51 ‘olarak bir boll de foton geklinde disan verilmektedir.Sifisyum ve germanyumda cenesinin by ie bot ist, geri aban bali ie sik geklinde yaya. Galyura ar- senit fosfit (GaAsP) veya Galyurn Fosfit (GaP) gibi difer malzemelerde, yayan 3 enegjsindeki foronlaun says, iy gOvilebilir bir gc Keynage yaratmak gin yetelto- rmaktad. Eleksik enerjsi aygulayarak agik vermeyi saglema islemine elektro parlaklk denmektedir, $ekil 3.46de gOsterildigi gibi, maksimum sayrda yk ene Totonu dretmek igin p-malzeiesine baglanan iletkon yiizey cok Klik tutelur. $e- Ike dikkat ederseniilevi yinde Sngerilimlenmis jonksiyoo dolayisylaenjekte edi- len tsiytsiain yenicen brlesmesi, yeniden bilegme bilgesinde ss yayilmasins yol ‘agmakiade, Gene gokilde de gdstrldig gibi dogal olarak foton enerisi paketerinin bir balmdind yapinin Kendisi tarafindan emilir; ancak gok biyik bir yizdesi ay- mays bagane, ‘olam 211 pk Yayan Diyotar 139case Hewiet-Packacd tarafindan antes bie minyat-alta yksek verimli yan ile ken LEDIern grin ve haraktetikler Skil 3.47de verligt. ‘Su ana kadar tznmlanmayan iki nieslik, 7, = 25°Cde elektsikscVoptik takeristkler bash alinda wordlmektedir. Bunlar eksers gk sided) ve ph te sili (10) cerimlerir. pk sddet andes bsimiple lg, Bir Kandel, sgh kay- rofindan 1 fit waaklikta fit alanda 1 fit-bandolahc bir aydinlama salar ve 4 iment bir ik aki yayar. Bu tsi er ne kadar bir iim birimi olarak Kandla hak anda yeti apikik getimese de, dizeyi, benzer elemaniatla karlatnlailir Sill” term, trum itbariyle bie elemarun iteilen ctkiyi yaratma kabiliyeinin ‘leis, LED igin ba, uygulanen her Wat gin Uretilen Idmea sayin oxen Yiiksck-verimli kiss LEDIn yoksck tesitiligine dikkat edin, Gekil 3.47a 6 ri gibi bail vermilik, brim ska kari gelen nik sete tata. Ay nea her bir LED'n (kirmrs, sa, yey) Ure ask dalgalannin tepe dalga boyunun her bir ren ign tarimlanan dalga boyuna (A) olglde yakun olduguna kt edn. Her rengin bail sdesinin dalga hoyuna gire graffi Sekil 3.47e4e veilmigi LED pn jonksiyonia bir elemen oldugundan, |. Bollim'de tanutlan diyar tepkisi cfiieine benzer bir ee Sngsrim karakteristifine sip olacakii (Seldl 3.470. ler kira bal olarake bail isk siddetinin hemen hemen dogrusal bigimde artmasina dikkat edn (Gekil 347g). Sekil 3.17H'en anlaglabilecegi gibi belli bir frekansta darbe sei ne kadar wn ols, izin verlentepe akums da o kadar kg olur( xilma degerini gestikten soars) Sekit 3.47) is, siddetin, sen Oden (tam yur ‘eanidan) gelmesi halinde maksinum, 99%den gelmes (elemana yendan bekilmasi) halinde ise minimum oldu ortaya gikmaktadr. Gunumizde LED gitinttleme birimlesi bigok chat ve sekilde bu bilmekteir. Bu birimlerin gi yayan bolgesi O.L-1 ing srasindadie, Rakamlar 140 ‘Bolum Zenerer ve Digr Iki Uelu Elomaniar (Gage mana Salk alge Saeki aki 230°C en sane ovo 1.6 (0.063 ing) este) [11 Sen ibaren 0.2 APC saan rans IP} 0° en itaren Ot AC zal ese 24.032) sec0s0rR bag te—p rorears\1.270050) abe 390.038) i cis) a 4 15007) 6.030) sie Seem ae Noise 354(100) bakin eae Pome: : vom | & At dinensons are miners Ginche. tea | Soerated tends. Se apptication blletin 3. i [2 Ger may bend ads shown ° Norte |. Tum boyutlar milimete Ging cinsinderal. 2. Bacaklar gimig keplanmus. Bkz bagvoru balten 3 3. Kullamc, bacaklan geld gordi gibi kvicabilr Mutlak Maksimum Anma Degerieri(T, = 25°C'de) kona Sant Yes Panmene soitor 4150 41% Obit Gag can (oo aD 120 12 (rata er sk som ay ag aye a fe ee stn im 0) © © mA SA Hew: ahr ayaa eke hn LED) ei ptt Sr hon aso ee van ‘Bolum 3.11 gk Yayan Diyot 141750 70 50 o 1 ge Teesten-a 010 26°30 40 30 20 ww IO 1g 2 4 Go BO 0 a | a o 19 Se te 2 ik = e ny do “Ot ez ui : 3 g . aN 7 beole t a 1 B oe 3 we a a [ole q Fs | 8 g abe a F g 2a? ae] 3 5 : 3 ci 7 & =i le vem reat Be one am 143 ste pt i ts yet tab ee wen aan opr b 3 Balm 3.11 Ig Yayan Diyoter Ee E 5 engage Suyasm mpawEsesp ww Py-asogesep wom cS fe ouap uunepps mung Ig) _B AUN oN A * ous a ss my OB s * i wlogtety A concen os ome : ty fh a yoo a4) oe ont eet & sf e © Sate 2 Ger eo = erePHD ANOS ot ‘co st samp OB THN T=/0=44 ad © St oo some 3 & = oar % St manen yen oe Ca fie as loge wae py cones ww 5 ‘5 so sso ogee wpa fey eat oe pase OEE Gye 198 stp nyse = $1 % o ® 0 po a ee a ig aL Ten Wal wn Hen We wn WON Timer ras 7 asiresos oir ad ost e905 ost =D ere OMA gie [ows 0.0057 Tom [phys 70.008 a 9575 -0.0001 1 ims pa pe, 0920 tpitoe 003 soo | oa00 L gane,l tint ra ade koe Sekil 3.48deki tUrden pargalala olusturulabiir. Uygun p-tipi malzeme pargasina bir iler Sngerilim nygalanarak O ila 9 arasinda bir say: gortntilencbiis, Gekil 349%daki ghrintileme (isplay) birimi, hesap malkinalannda kul larulmaktadir ve sekiz hanelidir, thi LED'K iki gla LED lambalan da meveut olop béylelikle dngerilimlemenin yin: degistifinde renk yesilden kirmuziya veya tersine dnmektedir. LEDIer giniimizde kurmizt, san, portakal rengi ve beyaz olarak te llmektedie. Mavi enkte LED'lerin retilmesini yakin gelecekte miimktin gbriniyor: ‘Genele LED'er,bunlarla yaniletken devrelesitamamiyle uyumtu Kalan 1.7 ite 3.3V rast getilim dlizeylerinde galigtr. Cok hizh bi tepki stiesine (nanosoniyeter di zeyinde) sahiptnter ve gonininike agtsindan iyi kontrastoranlan saflerlar. Gig ge- reksinimlesi 10 la 150 mW arasinda olup OmUsTeri 100.000 saat asmaktadss. Ya- riletken yapulars nem bir saglambk fata salar. SM KRISTAL GORUNTU Bi ‘ivi Kristal gintileme biimlerinin (LCD) LED'e wore dala dusk gig shtiyact gibt ‘inerati bir avantaje varde. Bu iiyag, LED ki miliwat dizeyine kxyasa tipi ola- 1“ Bolum 3. Zenerior ve Diger ikl Uc Etemantar zak miksowait dzeyindesir. Ancak haici veya dahil birt kaynagna gercksinimm duyarlar, 0-60°Cik bir sieakhk arahi ile simridse ve Omislett igi konosudur, sinkii LCD'er kimyasal olarak bozunabilmektedir. Gintimizde merkez ilgi oda- inde bulunanlar alan-ctkili ve dinariik-saeilm altelsidie. Her ikisini de bu ke sim kas tantacagiz, Bir siv kristal malzemesi (LCD'erigin normalde organikti), sive gibi akan ancak molekiller yapist normalde kaularda gorifen bazt Gzlliklere sahiplir igtk- sagan Uniteler alarinde en buy ilgi, $ckil 3.50%de gésteilen tsstal yaprya saip nemarit stv kristaler daesinde younlasist. Bajurrsiz molekilern, sekilde go- ruldugu gibi gubuga benzer bir gorinumlexi va Gelenigk Ingiyum obit ov alive “Temi lthe apm 141 Ongena ald area indiyur oksit iletken ylzeyi saydamdu ve gckilde géstcrlen gartlar alunda gelen sgik, buridan gegereke sivs krstal yapay: gtirinly klar Hletken yiizeylere Sckil 3.51 de gusterldigi gibi grilim (icai elemanlarigin esik degeri genellikle 6 ila 20 V asasindadie) uygulandigt zaman molekiler dizen bozulur ve somugta fark ke salma indislbalgeler olugur eng ‘Béldm 2.12. Swi Kestall GOrGntuleme Brite 145Bo nedenle gelen ap, deBigik kurta indislerine sship bilgelerin ara yl veylerinde deisik yénlere yansitlmakta ve dolaysiyla sagan gtk, buzlu cam go- rndmtind vermekiedir (ik defa RCA tarsfindan 1968 ylnda incelenmistir ve ai- ramik sagilma adiyla animaktadhr. Ancak Sekil 3.51'e dikkat ederseniz buzlu sini sadece iletken yilzeyler bitbirine kargisa olugmakta ve geri kalan alanlar ‘yan saydam kalmakctad, LCD giintileme bisimi tizerindeki bir rakam Sekil 352'deki parga p0- rindimine sahip olabiir, Siyal alan gergektealttaki uclara hatict Kontrol amacryla bag olan temiz bir iletken yilzeydix Iki beazer maske, sxzdirmaz. ve kali bir Sivt kestal malzeme tabakasinin keris ylzeylerine yerlesirilmigtt. Eger 2 rakarm is- teniyorsa 8, 7, 3, 4 ve S.numarali uglara enerji veslir ve bu bélgeler buzlanisken ifr alanlaragsk als SS! Leb aetepaeciae ‘sees aha Once belintigimiz gibi, LCD kendl sifim etme; dail veya hariel bir kkatmans ihtiyag duyae. Karaolik kogullar alunda birim, LCD'xin arkasinda veya yan tarafinda kend dail spe kaynagina sahip olmahdir. Gndileri veya aydinli alsn- lard, maksimum sidéeti saBlamak tzere pfu gorlntileme birimi igerisinden gesiye yyansttmsk igin LCD'nin azkasina bir yansitict konabilr. Optimal gaigma ssiflamak jin giinimizde sast Gretcleri, ansmisif (kendi spk kaynajina sahip) ve yan- sitmal:tiplerin transeefleksif (yansstmals) denilen bir blest kullanmakiad. ‘Alan-etkili veys bakili-nematik LCDlee; ayn pares gBrlnuimine ve Kapatlss ‘nce siv Kristal kalmanuna sahipti, ancak caligma gekli olfukea fark. Dinarsik- sagileml LCD ye benzer bir yekilde, alan-etkii LCD yansuima veya gegingen modda ahili bie kaynak ile galiabilmektedir. Gecisgen girintt aygatt Sekil 3.5%%e gi- rilmektedit. Dahili yuk keynalit solda ve bakan kisiye sagela Ksimaktadi. Bu sekil, Sekil 3.50¢den, bir igit polerizardra bulundurmas: bakimundan oléukgs farklicr. Salfdan gelen isifin yalnizca dagey bileseni sagdaki digey-1ik polarizatrinden 145 [Bolam 2. Zenerla ve Diger Ik Uclu Elemaniar ge sk petty Ay forty {rt opti gegobilmektedi, Alan-ethili LCD'de ya styulahs a iletken ylizey Kimyasel olarak Aagindirine veya Srv kristaldei molekolleri digen ytizeyde Hilere davarina paralel yonlendinnek igin organik bir film wygularur. Srv Kristalin sai ucundaki gubulara dikkat edin, Molekillerin ghsterilen yOnde (yatay) 90° faz fark, buna Kargin hhdcre duvarina paralel olmasint saglamak igin, ker trata ylzey de igenie, Sve kristalin iki duvar arainda, gekilde gdsterldigt gibi, bir polarizasyondan digerine one bir striklenme vardr. Soldak gtk potarizatir de yalnizea digey olarak po. larize edidmis gelen sstéin gecisine izin verecek sekildedi, Lletken yazeylere uy- golanan bir gorlim uygulanmamsssa, digey olarak polarize edilen iik, iva krista bolgesine piip molek yapisinin 90° buktimlerin ile. Safdaki digey wk po- larizatérindeki yatay polarizasyon gegige izin vermez ve bakan kigi tm gb. sfintuieme ekrantzerinde tek parca halinde Karaniik bir desen gorur, Bir ek ge- silimi uygulandifinda (Gear tnitelerde 2 ila $V arg) gubuk benzeri melekaller elektrik lant le ayn yone donerek (uvara dikey olacak gekilde) sgn 90°UK Jayma olmaksiain gegigine izin veri. Digey olarak gelen sik baylece ikineil dagey polarize edilmig ekrandan dojrudan geger ve bakan Kish aycinik bir alan anc, Her rakarnn pargalannn uygun bir gekilde enerjlenmesivle desen, Sekil 43.54/de gosterildigi gibi goeunoeekeir. Yansiter tip alan-etkili LCD, Sekil 3.35'de ene easly ten tat Leoaca sian” Yt ie et Inve J Dojo rotapen ‘Yauy gt gteays LAS ee Solin 372 Sy Kel Cnt ne 1_0sterilmigtt. Bu durum sol uslaki yatay polarize elms iik yatay polarize edi ‘mig bir file ie kargiasr, yansiterya geger ve buradan tera krisalin igne yansty, di eri dikey polarizasyona yonelir ve geri baken_igiye deer. Uygulanan hethangi bir Berle yoksa tok pasga hand aydunlanins bir ekran gérilir. Beli bir gerilimin ‘uygulanmast digey olarak gelen isin solda bulunan ve iginden gegemeyip yan- siulacag yatay olarak polarize eaiimis bir flte tle karslasmasina yol agaeaktr. Keis- {al tzerinds karanik bir be olugur ve Sekl 3.56da goren desen ortaya gikat Alan-ctkili LCD'ler normalde, ener kaynagum temel fakiéirolduu darumlard (Om: Kolsaatler, aginabilircihaziar vs) kullanlr,gllaki isik-sagiet modellere gore ok daha az enesji hareariar(birineisinde mikrowatt dizeyinde digerinde miliwat i ‘oyindc), Alan-ethli clomanada maliyet daha yiksektir ve boylan yablik 5 em ile ‘unui, buna Kagplk tk-sastr Uitclesin boylan 20 crmye kadar gikabilmekedi Gérai bisimlerinde Gnemli bagka bie nokta agikma ve kapanma sirceridi LeDier drei iibariyle LEDIerden cok daha yavasuir, LCD'ertpik olarak 100 ita 300 ms arasunda (epki strelerine sahipken, LED'er 100 n'nin ainda tepki sieleri salamaktadsr. Ancak, 100 ns ile 100 ms (saniyenin onda bit) arasindaki farkin pek ‘onemli olmadigi gesili uygulamalar (Genefin saatlee) meveuttur. Bu uygulamalar igin LODIterin dst gig gereksinimi gok gekict bir Ozellik olmaktatir. LCD bie simlerinin émai stirekli_ artinlstak 10.000 saati gegen dlzeylere getrilmistr. LCD birimlerinin urewgi renk, aydinlatma kaynagina bagh oldugundan, renk sesiminde daha gok sogenek $6 konusudus, 1) GtiNES HUCREL SAE Son yillarda altenatif enerji kaynags olarak gunes hiiresiartan bir igi toplamstir Deniz sevivesinde ginegten alinan gg giddetinin 100 mWfem? (IkWin?) dolayinda oldugunu dlistinirsek, gdnesin bir enerji kaynai oldugu ve giines enejisnielektrke enerjisine dénistinme vetimini ea yUksek dizeye gikarmak igin daa faziaarasuirma ve glligttme gerektirdifi kesindi Silisyum p-n Jonksiyonlu bir gnes hicresinin emel yapusi Sekil 3.57'e x xe ert ; : ase stn an Yoe fasion TH Se om ems © © 11.97 Gin eed Res me on 148 'BOlim 3. Zonorlr ve igor iki Us Elemantar rilmektedic, Osten grins gisteidifi gibi gineye dik balan yiizey alaniun mak: simvum dizeyde alas Salama igin her tr gaba harcanmaktedit. Buna ec olarak, p= \ipi malzemeye baglanen metalic ilekenin ve ppl mazemenin Kalinin malian sayxda ag ences fotonurun jonksiyora wagmasin.saiyacak glide olduguna dikat vn. Bu blgodeki bir tk ene fetonn bir valanselektrona le capep ana atoenlanay- ‘lmasina yetcock oranda ene aktarabilir. Sonug serbest elekronlann ve delilein tre ‘mesidiz, Bu, jemksiyonun her iki trafindada olacaktr. pti malzemede yeni dretien clektronlarazinhik tayyeiad ve jonksiyon boyarca éngerlimsizemel pe jonksiyon Ign apiklandit gibi, serbestee areket edeceKendis, Benzcr bir yaklagim tipi mal ‘zemede iretlendelklerigin geselidi. Somos, bie p- jonksiyonunan konvarsiyenel ils skimayla ters yinde olan azmbk tages aktmindaki bir aust. Tersakumdaki by ants ‘Seki 3.58¢de giserimestr. Digey eksenin heshang! bir ytinde-V = 0 oldaga ve bir sa “ovre durunmunu terns ti igin bu kesgme nokta alana ksa-devee alam dent ve Tile ister. Agtk dovre durumunda (/, = 0) fotovltait grim (V,)oraya gat Bu gekil 3.59%a gesteriii gibi, aydinlotmanun logan bir ooksiyoud. Vj yl (egik-devre) durumandalé pilin terminal (ng) gesilimidic. Anca: ayon yell, kasa devre lanunan aydinlatmanin dogrosel bir fonksiyons olduguna dikkat odin. Yani ay- dinlamada rasa Karl ikiye kadanacakur Gekil 35a fe, ve 2) buna karl deli deigin bu bolge igin daha dig Kalacaktur Vek erel ar aychrlatmadal lisok dizeyi aruslada gérilmekter. Sonucta aydintatmeran daha da artmast V,, z2~ Finds, f, atmasina rage, gok az elk yarsacakur; bu da gig kipaitesininartmasina rden olacat pe nate tea. | me crn ae ME MOA EL shine aga hee ae Secon pone Oki 2.13. Gomes Micron! usYoes| Foes tse Jee i Ayame ‘inky a na Vo ie CGiinoy hletclesi gin en yaygin Kallanslan malzemeler selenyum ve silisyumdut, Anca bask malremeleinin yas aly si fiyum nei ve kdniyam silfit de Kullanuimaktadir. Gelen sian dalga boy. p-n jonksiyonunun gelen fo- tonlara tepkisini etkileyecektit. Seki! 3,60'da selenyum hlcrenin tepki edesinin brent 100 \, 5 pre Sis 0 2s 0b aT GOOD HOOT TODTE TODS TRA 135 sss Se siepksatn yt iuintnkine ne kodar yskin oldugursa dikkat ein, Bu olgu, pozometee ve of0- ‘mui pozlama diyaframlart gibi forografrmakinelerinde genig bir uygolama alant Bulmaktadi. iis da ged fa sasaki, aca tee deer Kites bolgode olan 0,8 mm (8000 A) dalga boyundadit: Genel olarak sifsyurmun daha yk- ‘sok bir ednigtirme verimi, daha biiyik: karin vardi ve yorgunlugu kar! daha ds Yankee. Her ki matzemenin de theme stcakiek karaktevatiklesi vard. Yani, ‘inemli dlgtide verimlilik diipisine wiramacan asin sicak veya soBuga dayaniklchr [hpi ie stines heres, elektik karaktenstig it bite Skil 36'de g6rdlmektedi zsarhcathi meron ‘esi Capontonei= ‘Balu 3. Zenerlr ve Digor il Us Elomantar Elektriksel Karakteristikler* Yak Yak Ga | eri Aine inion | ition imin) “ein seeaion 6 x6 38 Seana ts ao ae spacios 33 x6 Ns Spacann ie n his Spabssn 33 “0 1% SP234b is = > Scone ‘ 26 S200 a 0 x S200 0 a 120 ® * Alam-Gerili karaktersthier 100 mWjom? Gaklapk gine palaipom lyk bir ayenatma dazeyindeki degerteri fae eer. Giines hicrelerinin keullansmindaki bir yenilik Sekil 3.62'de_gUrilmektst. Giines hcreletinin seri olarak dlizentenmesi tek bir elemandan daba fata veilmiler gerilimlor elde etmek mimbin olmaktads, Tipik bir dischilere dizisiin per formans da verilstx, Yoklaik 2.6 malik bir aktmeéa gk gerilimi 1.6 V dln ea “ot EA 1 l : 2a] Pt Dal Lj of ys 38 ce UIST XO ig (Lda KOA mm) {Sinan 26[— scam a ats yomen 22 setmiky Tao anette Te = ial f s— Deiauenai Fir x ‘il 2i2 7 tol] se we ot | sae - ‘oats de solar -— 7 Beran 2 t CT J Ea ES Ee (oy eit o 1 sal etc oe a) ema arn Re Co blim 3.13 Gono Huereon! 151