ULUSLARARASI LKLER TEORLER Tayyar ARI

ULUSLARARASI LKLERDE
ATIMAYI AIKLAYAN TEORLER
1. Realizm ve Neoriealizm
REALZM
Uluslararas politika alannda zellikle 1940dan 1970lere kadarki almalarn arlk
noktasn oluturan klasik realist yaklamda g kavram ve bu balamda ulusal g ve insan
unsuru merkezi bir neme sahip olmutur. Devletlerin sahip olduklar kapasiteler byk bir
nem tamaktadr. Realist yaklam devletin kapasitesi ile askeri gc zletirseler.
Carra gre I. Dnya Sava sonras dzenlemelerin iflas liberal topyacln da iflas
anlamna gelmekteydi. Dolaysyla II. Dnya Sava arasndaki realizm bir anlamda iki sava
aras dnemdeki dzenlemelerin baarszlna bir tepki olarak ortaya km ve moda bir
yaklam haline gelmitir. 1960l yllara Carr ve Morgenthaunun almalar damgasn
vurmutur. Nocholas Spykman, Reinhard Miebuhr, Arnold Wolfers, Walder Lippmann, Jhon
Hertz, Hedley Bull, raymond Aron ve Martin Wight bu dnemdeki almalaryla realizme
enmli katklada bulunmu. Winston Churchill ve George F. Kenan gibi diplomat ve siyaset
adamalar da uygulamalaryla ve politikalaryla realizmi savunanlar arasnda yer almlardr.
almalarn ortak yn uluslararas ilikilerin anlalmas iin g politikas ve g unsuru
zerinde durulmas gerektiidir.
Realizm, devleti uluslararas ilikilerin temel aktr olarak kabul ederek, uluslararas ilikiler
ve uluslararas politikay devletler arasndaki mcadele sreci olarak grmektedir. Realistler
devlet ii dinamikleri gz ard etmektedirler.
Realistler insann kt, gnahkar, karc, saldrgan ve ilikilerinde gc n plana alan
olumsuz bir doaya sahip. Klasik realizm, uluslararas politikay insan doasyla
aklamaktadr. nsana ynelik deerlendirmesi olduka negatif olan realizme gre, insan
doutan kt a gzl ve hrsldr. Srekli kapasitesini arttrma gdsyle hareket eden
devletler, olanaklar lsnde dierlerini egemenlii altna almaya alrlar. Dolaysyla
byle bir yapda sava ve atma olaan hale gelmektedir.
Realizme gre devlet adamn ynlendiren unsurlar korku, kuku, gvensizlik, gvenlik
ikilemi, ne kavuma, prestij ve kar gibi unsurlardr. Kald ki realistler dier bir devletin ki
eer bu ayn zamana potansiyel bir dman ise, glenmesine seyirci kalmaktansa onu
nlemek iin savaa bavurmay meru saymaktadr. Bunun en nemli rnei Thucydidesin
almasn da grlmektedir. Thucydides Atina2nn glenerek g dengesini bozma
olaslna kar Sparta ve mttefiklerinin savaa bavurmasnn bir zorunluluk olarak
grmektedir. Machiavellide hakl ve haksz sava gibi kavramlar zerinde durulmamaktadr.
Eer bir sava, ulusla karn korunmas iin gerekliyse yaplmaldr.
dealist yaklam politikann ahlaki standartlara uymas gerektii. Realistlere gre, devlet
adam devletin karlarn gzetmek zorunda olduundan bireysel ilikilerinde uyduu ahlaki
standartlara ou zaman uymayabilir; zira devlet adam ncelikle ulusal kar gzetmek ve
devleti d tehditlerden ne pahasna olursa olsun korumak zorundadr. nk merkezi bir

otoritenin bulunmad bir uluslararas ortamda sonucu belirleyen her zaman iin devletin
gc olmaktadr.
Devlet ya da devlet adamn ynlendiren unsur, moral unsurlarndan ziyade devletin karlar
iin yaplmas gerekenlerdir.
Yalnz, otonom, egemen ve bamsz hareket edebilme yeteneine sahip siyasal varlklar
olarak grdkleri devleti tek uluslararas politika aktr olarak kabul ederler.
Yntem asndan bakldnda realist teoriyi benimseyenlerin betimleme zelliinden ziyade
genelleme ve yararllk zelliine nem verdikleri grlmektedir. Davransalclar zellikle
klasik realizmi bilimsellik asndan yeterli bulmaktadr. Davransalcln eletirisi
karsnda varsaymlarn gzden geirmek durumunda kalan klasik realizme bilimsel bir
nitelik kazandrma abasnn da etkisiyle 1970li yllarn sonunda Kenneth Waltzn 1979daki
almasyla neorealizm ortaya kmtr. Yaptsal realist olarak da bilinen Waltz, realizmin
temel varsaymn insan doasna dayandrlmas ve analiz dzeyi olarak sistem ve yapy esas
almas bakmndan daha bilimsel (davransalc) bir teori gelitirilmeye almtr.
Realistler tarafndan devletin varln srdrmeye ilikin olan ulusal gvenlik, konusu yksek
politika (high politics) olarak; ticari, mali, parasal ve salkla ilgili konular ise alak politika
nitelendirilmektedir.
Realizmin dier nemli bir varsaym ise devletlerin tek tek gvenliini salayacak bir
merkezi otoritenin olmad uluslararas yapnn anarik olduudur. Realistlere gre,
uluslararas yapdaki istikrarszlklar devletlerin dvenlii iin tehdit oluturmakta olup,
devletler olas tehditlere kar destek salamak iin ittifak anlamalar imzalayabilirler. Ancak
devletler gvenlikleri iin bunlara ok fazla gvenmezler ve kendi gvenliklerini
salayabilecek bir gce erimeye alrlar. Realistler maksimum gce ulamak arzusuyla
hareket eden tm devletlerin birbirlerinin bu tr amalarna engel olmaya altklarn; bunun
sonucunda ortaya kan g dengesinin ise istikrar salayan nemli bir unsur alduunu iddia
etmektedirler.
Tm realistler iin uluslararas kurumlamann ibirliinin gelimesine etkisi olduka marjinal
dzeydedir.
Oysa liberallere gre, devletler mahkmun ikilemi trl bir ilikide de ibirlii yapabilirler.
Realistler, uluslararas anarik yapda istikrar salayan ve devletleri ibirliine ve
kurumsallatrmaya ynelten en nemli faktr birbirlerini dengelemeye dnk davranlardr.
Tm realistler i politika ile uluslararas politikay birbirinden ayrarak ele almaktadrlar.;
fakat klasik realistler uluslararas politikay da g mcadelesi ve bundan kaynaklanan g
dengesiyle aklarken neorealistler bu noktada anari kavramn bavurarak anarinin
devletlerin davranlarn belirlediini varsaymaktadr.
Vaquez, realizmin varsaymlarn balk altnda toplamaktadr. 1) Devlet, uluslararas
politikann temel aktrdr. 2) politika ve uluslararas politika ayrm yaplmaktadr. 3)
Uluslararas ilikiler g mcadelesi olarak grlmektedir. Keohane de realizmin
varsaymlarn aratrma programnn etin z (hard coner) olarak nitelendirdii noktada
zetlenmektedir. 1) devlet merkezcilik varsaym 2) rasyonellik varsaym ve 3) g
varsaymdr.

G VE ULSAL KAVRAMLARI
Morgenthauya gre, g, politikann temel amacn ve herhangi bir siyasal davrann temel
gdsn olutururken bir baka yerde g kavramnn bir iliki biimi veya amac
gerekletirmek iin bir ara olduunu ifade edebilmektedir. Kenneth Waltz gl bir ama
olmaktan ziyade bir ara olarak devletin varln srdrmesinin ve gvenliinin
salanmasnn arac olarak grlmektedir. Waltza gre devletin nihai amac g deil
gvenliktir ve bu konuda Morgenthaudan farkl dnmemektedir. Waltza gre g, devletin
daha fazla gvenliine sahip olmasnn bir aracdr.
Morgenthauya gre ulusal g, nicel ve nitel unsurlardan olumaktadr. Bunlardan corafya,
doal kaynaklar, endstriyel kapasite, askeri hazrlk derecesi ve nfus nicel unsurlar, ulusal
moral, ulusal karakter, diplomasinin nitelii ve hkmetin nitelii ise niteliksel unsurlar
oluturmaktadr.
Morgenthau ve Niebuhr gibi klasik realistler gc bir devletin sahip olduu bata askeri ve
ekonomik gten oluan kapasite toplam olarak grmektedir.
Gerek gc kullanabilen ve dier lkeler zerinde etki oluturan g olduunu ifade
etmektedir. Raymond Aron gc bir dier devlet zerindeki etki yapabilme, onlarn
davranlarn deiiklie uratabilme ve isteklerini onlara kabul ettirebilme yetenei olarak
grmtr.
G, etki ve kapasite gibi iki temel unsurdan olumaktadr.
Gcn en temel unsurlarndan saylan ilikinin tek ynl olmamas gerektii gibi, bunu
sonucunda oluan etkinin de srekli arz etmesi gerekmektedir. Abartl verilere dayal
rakamlar veya kullanlaca sanld halde dorudan daha fazla bir etki yapabilir ve abartl
bir g sz konusu olabilir.
rnein; 199091 Irak krizi sonrasnda Saddam deviremedii iin eletirilen Amerikan
ynetimi, 2001 Eyll saldrsyla balayan Afganistan krizinde Taliban devirmede daha
kararl bir tavr ortaya koymutur. SSCBnin 1956da Macaristan igaline ar tepki
gstermeyen ABD, 1962 Kba Krizinde farkl bir politika izlemitir.
Frenkele gre g maddi ve maddi olmayan unsurlardan olumaktadr. rnein bir lkenin
endstriyel kapasitesi, teknolojik dzeyi, ekonomik durumu ve nfusu gibi eler olumsuz
olmas halinde tek bana askeri kapasitenin iyi durumda olmas fazla bir deer
tamayabilecei gibi, in Kalk Cumhuriyeti ve Hindistann ok byk nfusa sahip
olmalar, dier kapasiteler bakmndan yeterli olmamalar nedeniyle bu ilkelerin gl
devletler arasnda saylmalar iin yeterli olmamaktadr.
Keohane ve Nyein karlkl bamllk teorisi erevesinde gcn salt kapasite olmad
ortaya konmaktadr. Daha fazla kaynaa sahip olan devletin dieri zerine bask uygulamas
karlkl bamllk nedeniyle her zaman gereklemeyebilmekte-dir. Dier bir ifadeyle
karlkl bamllktan dolay daha fazla baml olan, daha fazla etkiye ak hale
gelmektedir. Japonyann Orta Dou sorunlarna ilikin yaklamlarnda Arap tezlerine daha
yakn bir politika izlemesi blge petrolne olan ar bamllndan kaynaklanmaktadr.
Gcn kar taraf zerinde bir etkiye sahip olabilmesi iin amalad gibi alglanmas gerekir.

THUCYDIDES, MACHIAVELLI, HOBBES,

MORGENTHAU, WALTZ VE CARR
Thucydides
Pleponezya Savalar adl almasyla realist literatre yapt katkyla realist okulun ilk
mensubu olarak bilinen Thucydides (M 471-400), Sokrat ile Aristo arasndaki dnemde
yaamtr. Sparta ve Atina arasnda yirmi be yl sren savan yirmi bir ylnn ele alnd
almas, askeri ve siyasi g mcadelesinin en iyi yanstld ilk rnek alma
niteliindedir.
Thucydidese gre savan nedeni Atinann glenmesinin Spartada yaratt kuku ve
gvenlik kaygsdr. Sparta Helen dnyasndaki egemen konumunu kaybetmek endiesine
kaplm ve gcn arttrmaya ve ittifaklar oluturmaya dnk kar nlemlere bavurmu.
Nicco Machiavelli
Bir talyan siyaset felsefecisi olan Nicco Machiavelli (1469-1527) ayr ayr kent devletlerine
blnm olan XVI. Yzyl talyasnda yaam olup Floransa Cumhuriyetinin 1512de
yklmasna kadar brokrat ve diplomat olarak grev yapmtr.
Rnesans talyasndaki yoz uygulamalar kaleme alan yaptta o gnk dk ahlaksal
uygulamalara felsefi aklama getirmekte ve kitleler zerinde g kazanmay ve srdrmeyi
amalayan devlet adamlarna uygulamalarnda yok gsterecek bir klavuz sunmaktadr. Bu
nedenle ama arac aklar diyen bir felsefi anlay temsil eden Machiavellizm bazlarna
gre yz kzartc bir terimdir. Machiavelli, tpk modern felsefeci Nietzche gibi, gce bal
bana bir ama olarak hayranlk duydu ve onu ahlaksal llerle ya da etik unsurlara
baklmakszn kazanlacak bir ey olarak grd.
yi ynetici sorumluluk ahlak dorultusunda hareket ederek devletin bekasn salayan
yneticidir. Klasik anlamda iyi ve ahlakl bir kii olsa bile bu noktada becerikli deilse
ktdr.
Demek ki prens, merhametli, dindar, namuslu, insanlkl grnmelidir; fakat mutlaka byle
olmas gerekmez. Prensin dilinde bar ve sadakat gibi szckler eksik olmamaldr.
Machiavelliye gre, devletin varln srdrme ve hayatta kalma amac dier tm amalarn
nnde gelir.
Thomas Hobbes
Bir ngiliz siyaset felsefecisi ve soylu bir aileye mensup bir kii olan Thomas Hobbes (15881674) Oxfordu bitirdikten sonra yazmaya balad. Leviathan, II. Charles memnun edecei
umuduyla yazmt. Kilisenin devlete bal olmasn savunmu olsa da yurttalar iin bar
ve gvenlik salayamayan tm hkmetlerin deitirilmesini.
Hobbesun nl eseri Leviathan, siyaset alannda ilk genel teori olarak kabul edilmektedir.
Machiavelli gibi Hobbesun da insan doasna yaklam olumsuzdur. Hobbes, insann kendi
varln ayakta tutma ve srdrme gdsnn tm eylemlerini belirlediini savunur.

Herkesin herkese kar sava durumu balar. Bu durumda insan insann kutrudur. Bu
varl koruma gds, insanlar bir szlemeye ellerinde bulunan gce bavurma yetkisinden
bir devlet adna vazgemeleri ve onu bir egemene devretmelerine yok amtr. Doa
durumundan yurttalk durumuna geilmitir.
Doa durumu herkesin herkesle savat; kuku, korku ve iddetin sz konusu olduu
olduka gvensiz bir ortamdr. Bu durumdan kurtulmak iin her trl yetkilerinden
vazgeerek bunlar Leviathana (en stn ynetici ya da devlet otoritesi) devrederek
commonwealth oluturdular.
Macliavelli gibi Hobbes iin de hakkn kayna gtr; yani g hakk dourur. Zor ve
aldatma savata balca iki erdemdir. nsan bencil olarak grmekte olan Hobbesun ahlak
felsefesi Machiavelliye benzemektedir.
Commonwealth, tm yetkileri kullanan egemenin (leviathan) bu konuda kimseye hesap
vermek durumunda olmad ve snrsz ve mutlak egemenlie sahip olduu bir duruma iaret
etmektedir.
Hobbes, egemenliin kaynan halkta grmesi asndan sekler bir yap ngrmektedir.
Egemen g demokratik ya da otoriter olabilir. Hobbes iin sz konusu olan Lanieathann
egemenliin tartlmaz oluu ve bireyin de btn yetkilerini bu egemen erke devretmi
olmasdr. Devletin olmamas veya herhangi bir ekilde yklmas halinde toplum yeniden
sava durumu olan doa durumuna geri dner ve tekrar stn bir otorite karr.
Hobbesa gre bir Leviathan, ya da hegermonik bir gcn veya bir dnya devletinin olmadp
uluslararas ilikilerde doa durumu devam etmekte olduundan anari srmektedir.
Mahkum ikilemi modelindeki mahkumlar gibi her bir devlet d dnyadan izole olmu gibidir;
niyetleri hakknda bilgi sahibi olmad dier devletlere kar kukuyla yaklamakta ve
kararlarn kendi mantna dayandrmaktadr.
Edward H. Carr
Yirmi Yln Krizleri. 19191939 adl almann sahibi olan Edward Hallet Carr,
almasn 1939da Avrupada savan glgesinde tamamlamtr. 1. Dnya Savann korku,
endie ve gvensizlikten kaynaklandn belirterek dier realist yazarlar gibi o da g
unsurunun nemi zerinde durmaktadr.
Carr, ilk bakta gvenlik endieleriyle ve meru savunma amacyla balayan I. Dnya
Savann bir sre sonra saldr savana dntne dikkat ekerek, nce savunma
amacyla savaa girmi olan Avrupa devletlerinin de bir sre sonra baz topraklar ele
geirmek amacyla hareket etmeye baladklarn ifade etmektedir. Carr, kendisinin
topyaclk olarak adlandrd idealist teorilerin acmasz bir eletirisini yapt deer ve g
unsurlarnn topya ve gereklik gibi birbirlerinden farkl kavramlar ve olgular olduunu ifade
etmektedir.
Politikay etie stn gren Carra gre, yneticiler gl olduklar iin ynetmekte,
ynetilenlerde zayf olduklar iin tabi olmaktadrlar.

Carra gre, politika etiin deil, etik politikann bir fonksiyonudur.

topyaclarn (liberallerin veya idealistlerin) karlarn uyumu (birey kendi karlar iin
alrken toplum karlar iin de alm olur. Kendi kar peinde koan devlet uluslararas
toplumun karlarna da alm olur) doktrinini eletiren Carra gre, topyaclarn byle
kendi karlarn dnyann geri kalanna kabul ettirmek amacyla bilinli ya da bilinsiz bir
ekilde evrensel kar ad altnda gizlediini ileri srmektedir. Carr, ngilizce konuan
milletlerin kendi karlarn, insanolunun iyilii kisvesi altnda gizlemekte usta olduklarn
ve bu tip bir ikiyzllnn Anglo-Sakson aklna haz bir zellik olduunu belirtmektedir.
Hans J. Morgenthau
Realist okulun en nemli temsilcilerinden saynla Hans J. Morgenthau, ncelikle, insann ve
politikann doasna yaklam bakmndan birbirlerinden ayrlan iki ekol arasndaki
farkllklara dikkat ekmektedir. Birinci ekol, insann doas itibariyle iyi olduunu kabul
etmektedir.
kinci ekole, yani siyasa gereklie gre ise, dnya rasyonel bir bak asndan kusurlu ve
noksandr. Bunun nedeni ise insann doasnda aranmaldr. nsan kt, gnahkar ve
ilikilerinde kar ve gc n plana alan bir doaya sahiptir.
Siyasal gerekliin ilklerinden birincisi, genel olarak toplum gibi, politikann da, kkenleri
insan doasnda bulunan objektif yasalarca ynetildiine inanlmasdr.
kincisi, siyasal gerekliin hareket noktasn g olarak tanmlanan kar kavramnn
oluturduudur.
nc olarak siyasal gereklie gre, kar kavram gerekten de politikann zrdr ve
zaman ve mekna bal deildir. Btn devletlerin d politikalarnda, ne ekilde ifade edilmi
olursa olsun, bunun etkilerini grmek mmkndr.
Drdncs, Morgenthau, evrensel moral prensiplerin devletlerin d politikadaki eylemlerine
aynen uygulanmasnn mmkn olmadn belirtmektedir ve bu prensiplerin zaman ve
mekana bal olarak ortaya kan somut artlara gre ayklanmas gerektiini belirtmektedir.
Siyasal gerekiliin beinci ilkesine gelince, Morgenthauya gre, siyasal gerekilik bir
devletin siyasal eylemlerini, yani ahlaki hareket edip etmediini evrensel ahlaki prensiplerle
lmeye kalkamaz.
Altnc ve son olarak Morgenthau, siyasal eylemlerin siyasal kriterlerle deerlendirilmesi
gerektii zerinde durulmaktadr.
Dier gereki yazarlar gibi Morgenthau da, devletin sahip olduu kapasitenin devletin d
politikasnn belirlenmesinde nemli bir faktr olduu zerinde durulmaktadr. Morgenthau
da, devletin sahip olduu kapasitenin devletin d politikasnn belirlenmesinde nemli bir
faktr olduu zerinde durmaktadr. Bunlardan, corafya, doal kaynaklar, endstriyel
kapasite, askeri hazrlk derecesi ve nfuz niceliksel eler olarak dikkate alnrken; ulusal
karakter, ulusal moral, diplomasinin nitelii ve hkmetin nitelii, niteliksel eler olarak
dikkate alnmaktadr.

Morgenthau da tm dier gerekiler gibi, g dengesinin uluslararas sistemde barn

korunmas bakmndan etkin bir teknik olduu zerinde durulmaktadr.
Morgenthauya gre diplomasinin barn korunmasnda etkili olabilmesi iin drt nemli
noktann gz ard edilmemesi gerekir. 1) D politika amalar ulusal kar erevesinde
tanmlanmaldr. 2) d politika yeterli lde gle desteklenmelidir. 3) Devletler d
politikalarna bakalarnn gzyle de bakmaldrlar. 4) devletler kendileri iin hayati olmayan
konularda uzlama yanls olmaldrlar.
Kenneth Waltz ve Neorealizm
Kenneth Waltzn Theory of Internetional Politics adl 1979da baslan almas, 1980
sonras dneme egemen olacak bir tartmay balatmtr.
Uluslararas yap devletlerin benzer koullarda kendi zsel farkllklarna ramen benzer
politikalar izlemesinin kaynan ve nedenini oluturmaktayd. Aslnda Waltza gre
indirgemeci olan yalnz d politikay insan doasna ve devletin kapasitesine dayandran
klasik realistler deildi; klasik liberaller, Marksistler de bezer ekilde indirgemeciydiler. Waltz
bu nedenle sistemin d politika zerindeki snrlandrc ve koullandrc etkisine dikkat
ekmekteydi.
siyasal sistemin temel kural hiyerari olmasna karlk uluslararas sistemin ana ilkesi
anaridir. Hiyerarik bir yapya sahip olan ulusal sistemde emir ve itaat ilikisi hakimdir. Oysa
uluslararas anarik yapda ast-st ilikisi ya da itaat eden-edilen ilikisi sz konusu deildir.
Waltza gre g dengesi sreklilik gstermekte; Waltza gre ister iki kutuplu olsun isterse
ok kutuplu olsun her ikisinde de g dengesi sistemin ana zelliidir. ok kutuplu
sistemlerde sz konusu olan karlkl bamlln artmas da istikrar azaltan bir dier unsur
olarak deerlendirilmektedir.
Waltza gre bu anarik uluslararas sistemde her bir devletin ncelikli amac egemenlii ve
gvenliini korumaktr.
Realistler uluslararas politikay kabaca devletler aras etkileim sreci olarak grmekteydi.
Oysa, neorealistler devletler aras etkileime bakarken yapsal nedenleri (system-level:
structural causes) ve tek tek devletlerin kendilerinden kaynaklanan birim dzeyindeki
nedenleri (unit-level causes) ayr ayr ele alyorlar.
Waltza gre bu nedenle klasik realist dnce tmevarmc, neorealizm ise daha ok
tmdengelimcidir.
Neorealist dnce okuluna gre ise g bal bana bir ama olmaktan ziyade, mmkn
olduunda ve gerektiinde bavurulabilecek bir aratr. Olaan st durumlarda devletlerin
nihai endiesi g deil gvenliktir.
Ayrca neorealistlere gre uluslararas yap devletlerin davranlarn yumuatmaktadr.
Waltza gre, yap devleti etkilerken devlet de yapy etkilemektedir ve bu nedenle bunlar
arsnda kesin snrlar izmek pek olanakl deildir.

Tpk dier realistler gibi Waltz da uluslararas yapy anarik olarak nitelendirmektedir.
Bunun uluslararas dzeyde mevcut merkezi ve otoritenin ve bireyleri ve kurumlarn ne
zaman ne yapacaklarn ayrntl olarak yazld anayasal metinlerin ve bir ast-st ilikisinin
bulunmamasndan k, bu da devletlerin egemen olmasndan kaynaklanmaktadr- ileri
geldiini belirtmektedir.