Bor Bileiklerinin Kullanm Alanlar ve

Etki Mekanizmalar
Prof. Dr. Fikrettin AHN
ULUSLARARASI KATILIMLI ULUSAL BYOSDAL KONGRES
ANTALYA (19-22 Mart 2014)

BOR
Bor (B), metal ve ametal aras zellikler gsteren bir elementtir. Bor, doada
elemental olarak bulunmaz; oksijen, karbon ve dier elementler ile bileikler
oluturarak Borat ad verilen minareller olarak bulunurlar. Boratlar,
okyanuslar, tortul kayalar, kmr ve baz topraklarda bulunurlar. Bor ve
boratlarn en nemli maden kaynaklar kolemanit, leksit, tinkal, kernit gibi
bor ieren minerallerin madenlerdir. Bu madenler en fazla Trkiye, ABD,
Arjantin, ili, Rusya, in ve Peru da bulunmaktadr. Trkiye dnya bor
rezervinin 72%sine sahip olduu bilinmektedir.

CaB3O4 (OH)3 H2O

Kolemanit

NaCaB5O9 .8H2O
leksit

Na2B4O7.10 H2O
Tinkal

Na2[B4O6(OH)2]3H2O
Kernit

BOR
Kullanm Alanlar
Bor mineralleri, sanayide bir ok sektrde kullanlmaktadr.
Nkleer ve Savunma Sanayii:
Bor karbr, olaanst sertliinden (Mohs=9.36) dolay tank zrhnda ve kurun
geirmez yeleklerde kullanlmaktadr. Elmastan sonra bilinen en sert
malzemelerden biridir.
Refrakter sektrnde,
Balistik zrh,
Bor karbr ile yksek s retmek mmkn olmasndan dolay havaclk
endstrisinde roket itici yksek enerjili jet yakt ve roket yakt,
Bor nitrr, ultra-yksek scakla dayankl sper-sert malzeme olarak roket
memelerinin retimi,
Borik metal (titanyum borr, borik elik vb.) retimi,

BOR
Kullanm Alanlar
Cam sanayii
Btn dnyada bor kullanmnn %42si cam endstrisindedir.
Bor oksit, susuz boraks, borik asit gibi bor bileikleri halinde veya boraks ya da
kolemanit gibi mineraller eklinde cama katlr. Genlemeyi drdnden sl
oklara dayanm artrr.
Tekstil cam elyaf plastik ve kompozitlerde kuvvetlendirici olarak kullanlr. Bor
tekstil cam elyafna, kolemanit minerali veya bor bileiklerinden borik asit olarak
eklenir. Modern E-glass %6-10 orannda B2O3 ierir. Bor oksit cama kararllk verir.
Cam elyaf kullanlan plastikler, otomotiv ve uak sanayilerinde, elik ve dier
metalleri ikame etmeye balamtr. Otomobillerde borun kullanlmas, arabalarn
arln azaltmakta ve dolaysyla yakt tketimini azaltmaktadr. Ayrca, aralarda
paslanmay geciktirmektedir. Son yllarda binalarda yaltm amacyla kullanlmaya
balanmtr.
Borosilikat Camlar: Bor bileikleri camlarn izilmeye ve asitlere kar
dayanklln artrr. Yansmay, renk ve parlakl artrr. Cam tipine %0,5-23 bor
oksit bulunur.

BOR
Kullanm Alanlar
Seramik Sanayii
Seramik sanayisinde bor mineralleri ounlukla seramik sr ve porselen
emaye yapmnda frit retimi aamasnda kullanlmaktadr. Bor oksit, boraks,
boraks dekahidrat veya boraks pentahidrat %17-32 orannda hammaddeye
katlr.
Boratlar, srn parlakln artrarak, srn viskozitesini ve yzey gerilimini
drr. Srn olgunlamasn hzlandrr ve dzgn bir yzey oluturur.
Borat ilavesi mekanik dayanm ve izilmeye dayanm artrr, kimyasallara
ve su oklarna dayankllk salar.
Emayeler, metallerin kaplanmasnda kullanlr. Modern fritler %25 bor oksit
ierebilir. Borik asidin eklenmesi srn daha dk scaklkta alt tabakaya
kaplanmasn ve yapmasn salar.
Frn ve amar makinas gibi beyaz eyalar, alttaki metal yzeyi
korozyondan korumak ve dekoratif grnm vermek iin emaye ile kaplanr.
Emaye friti pskrtme, daldrma veya elektrostatik pskrtme ile uygulanr.

BOR
Kullanm Alanlar
Deterjan ve Sabun Sanayii:
Modern deterjanlar bir ok maddeden oluur.
Dnya deterjan endstrisinde oksijen bazl sodyum perborat ve sodyum
hipoklorit olmak zere iki ana aartc kullanlmaktadr.
Aartclar renkli toz ve sv deterjanlarda kullanlmaz.
Klasik toz deterjanlarda %10- 25 sodyum perborat tetrahidrat bulunur.
Perboratlar aktif oksijen tar.
ABDde deterjanlarda klor bazl aartc kullanlmasna kars evresel bask
artmaktadr. Bu yzden beyaz amar deterjanlarnda perborat bazl
aartclara talep artmaktadr.

BOR
Kullanm Alanlar
naat ve imento Sanayii:
Borlu imento, zellikle "beton yol" ve "baraj" inaatnda tercih ediliyor.
Yksek dayanm nedeniyle tnellerde, barajlarda ve beton yollarda, tp
geitlerde, kprlerde, nkleer enerji santrallerinin, gvenli olarak atk
depolanmasnda, yksek binalarn inasnda kullanlr.
Boratlar, deiik malzemelerde alev geciktirici olarak kullanlr. Boratlar
eriyerek malzemenin zerini kaplar ve oksijenle alevin temasn keserek
alev almay nler.
inko boratlar PVA (polivinil asetat-polimer tr) polimerlerde alev
geciktiricidir.
inko boratn, almina hidratlar ile birlikte alev geciktirici olarak
kullanm artmaktadr.
inko boratlar, borik asit, boraks pentahidrat ve boraks dekahidrat gibi
znen boratlar sellozik malzemelerde ilenerek kullanlmaktadr.

BOR
Kullanm Alanlar
Enerji Sektr:
Bor ve bor bileikleri, hidrojen depolama ve retiminde
kullanlabilmektedir.
Sodyum borhidrr yakt pilleri iin potansiyel yakt konumundadr.
Bor element halinde dorudan aralar iin motor yakt veya motor yakt
katk maddesi olarak da kullanlabilmektedir.

Hacimsel ve ktlesel olarak depolanabilecek hidrojen miktar yksektir.

Sodyum borhidrr zeltisi yanc-patlayc deildir.
Hidrojen retimi sadece katalizr varsa yaplr.
Hidrojen retim hz kontrol edilebilir.
Gaz halindeki yan rn sadece su buhardr.
Reaksiyon rnleri evre iin zararszdr
Katalizr ve sodyum metaborat tekrar kullanlr.

BOR
Kullanm Alanlar
Metalurji ve Makine Sanayii:
Boratlar yksek scaklklarda dzgn, yapkan, koruyucu ve temiz bir
sv oluturma zellii nedeniyle demir d metal sanayiinde koruyucu
bir cruf oluturucu ve ergitmeyi hzlandrc madde olarak
kullanlmaktadr.
Bor bileikleri, elektrolit kaplama sanayiinde kullanlmaktadr. Borik
asit nikel kaplamada, fluoboratlar ve fluoborik asitler ise; kalay kursun,
bakr, nikel gibi demir d metaller iin elektrolit olarak
kullanlmaktadr.
Alamlarda, zellikle elik sertliini artrc olarak kullanlmaktadr
Paslanmaz ve Alaml elik, Kaynak Elektrotlar, Refrakterler, Briket
Malzemeleri, Lehimleme, Dkm Malzemelerinde Katk Maddesi
olarak, Kesiciler Kompozit Malzemeler, Zmpara ve Andrclar vb.

BOR
Kullanm Alanlar
Salk Sektr:
BNCT (Boron Neutron Capture Therapy) kanser tedavisinde
kullanlmaktadr. zellikle; beyin kanserlerinin tedavisinde hasta
hcrelerin seilerek imha edilmesi ve salkl hcrelere zararnn
minimum dzeyde olmas nedeniyle tercih nedeni olabilmektedir.

BNCTnin fiziksel temeli basittir. Nkleer reaksiyon temelinde ikili bileenli bir sistemdir.
Kararl bor izotopuna (10B), dk enerjili veya termal ntronlar nlandnda Helyum-4 (4He)
(yani partikl) ve Lityum-7 (7Li) ekirdekleri meydana gelir. Bu yksek enerji ykl
paracklar ok uzaa hareket edemezler ve tmr hcresine tm enerjilerini brakrlar, bylece
direkt DNAya zarar vererek hcrelerin yeniden remesine engel olurlar.

Prostat, karacier ve gs kanserine kar antitmrojenik etkisi,

Yaralarn iyiletirilmesi,
Kandaki antioksidan enzim aktivitelerinin arttrlmas,
Ar metal zehirlenmelerinin nlenmesinde,
Baklk sisteminin aktive edilmesi zerine olumlu etkileri
saptanmtr.

BOR
Kullanm Alanlar
Tarm:

Tarmda gbre olarak kullanlmaktadr (Mikro besleyici).

Tarmda bor kayna olarak en yaygn kullanlanlar borik asit, sodyum oktaborat,
boraks pentahidrat kullanlmaktadr.
Borun az bir miktar bitkiler iin gerekli olmasna ramen yksek miktar toksiktir.
Bu toksiteden dolay boratlar herbisit olarak kullanlabilir. Ancak selektif olmadndan
tarmda kullanm snrldr. Bu yzden tarm d uygulamalarda, yabanc otlarn
kontrolnde kullanlr. .
Bor bileikleri zellikle knkanatl bcekler iin zehirlidir. Bu bcekler kerestelere zarar
verirler.
Bu amala borik asit ve boraks pentahidrat kullanlr. Bu ilem kerestede koku ve renk
deiimi yapmaz.

Biyolojik Sistemler iin nemi

Bor bileeni ayrca meyve, sebze ve birok gdada doal
olarak bulunmaktadr .
Toprakta borun varl, bitkilerde hcre duvarnn
sertlemesine neden olmas bitki geliimi iin gereklidir.
Antimikrobiyal doal bileiklerin yapsnda bulunuyor.
Bor ieren doal baz antibiyotikler bilinmektedir,
Tartrolon, borofisin, boromisin ve aplasmomisin

BOR
nsanlar iin nemi
Baz bilim insanlarnn daha nce yapm olduklar almalarda;
Bor bileiklerinin gerek gnlk diyet ve gerekse mikro besin olarak dk
dozlarda alnmasnn insan salna olumlu katklar salad
gzlemlenmitir.
nsanlar iin nerilen bor miktar 1.2 mg B/gn (20 mg B/gn st limit) dir.
Belirtilen miktarlarda bor almnn, kemik ve kkrdak geliimi, vcut
kalsiyum miktarnn korunmasnda ,
Borun insan yada memeli sistemlerinin fizyolojisinde ki rol bilinmemektedir.

BOR
nsanlar iin nemi
Borun memeli hcresine pasif difzyonla getii dnlrken,
2004te yaplan almayla (Park et al., 2004) Na+-coupled
borate transporternn (NaBC1) B sodyum varlnda spesifik
olarak hcre ierisine alnd ispatlanmtr

BOR
Toksikolojisi
Bor bileiklerinin yksek dozlarda ve uzun sreli almnn tm
canl trlerinde toksik etkiye sebep olduu yaplan deneysel
almalarla ispatlanmtr.
Bor kaynakl en nemli kronik toksisiteler geliimsel
(kardiyovaskler, merkezi sinir, vb.) ve reme sistemlerinde
gzlemlenmitir.
Bor kaynakl toksisitelerin insanlar zerindeki etkilerinin
tahmini iin model hayvanlar zerinde eitli toksisite testleri
yaplmtr.

BOR
Toksikolojisi
Az yoluyla 9 hafta boyunca borik asit verilen sanlarda sperm
retiminin 26 ve 38 mg BE/kg/gn dozlarnda inhibe olduu, 52 ve
68 mg BE/kg/gn dozlarnda ise testis dokularnda atrofi
gerekletii gzlenmitir
imdiye kadar yaplan aratrmalarda, borik asit ve inorganik bor
tuzlarnn bir ok hayvan tr zerindeki toksikolojik etkileri
detayl incelenmi ve rapor edilmitir.
Akut, subkronik, kronik toksikoloji, genotoksikoloji, kanserojenik, mutajenik,
allerjik, reme ve geliim toksikoloji, endokrin toksikolojisi incelenmitir.
Borik asit ve Bor ieren bileiklerin genotoksik, kanserojenik, mutajenik,
allerjik ve endokrin distruptor olmad belirlenmitir.
LD50:1.4-70 mg BE/kg bw/gn ; 26 mg BE/kg bw/gn reme ve geliim
toksiksisitesinin tesbit edildii doz.
220-257mg BE/kg bw/gn, remenin olmad doz olarak belirlenmitir.

Yeditepe niversitesi
BOREN Yetkinlik Merkezi

Yeditepe niversitesi Genetik ve Biyomhendislik

Blm 2012 yl itibariyle Biyolojik Bilimler Alannda
BOREN yetkinlik merkezi olarak onay almtr.
Biyolojik bilimler alannda her trl bor bileikleri ile ilgili yeni rn ve
teknolojilerin gelitirilmesi
Bor bileiklerinin kullanld yeni uygulama alanlarnn belirlenmesi
Bor rn ve teknolojileri iin servis hizmeti verilmesi
Bor ile ilgili stratejik nemi olan gdml projelerin BOREN adna
yrtlmesi
Yetkinlik merkezinde yrtlecek projeler, neri olarak hazrlanp
BORENe sunulur,
Deerlendirme sreleri tamalandktan sonra desteklenenler projeler
yrtlr.

Yeditepe niversitesi
Bor almalar ve Gelitirilen
rnler
Tarm
Pestisit, Herbisit, Biyogbre
Salk
Yara iyiletirici krem, Antimikrobiyal Jel
Obesity, Ostioporasis
Kanser, cryoperservasyon medium
Yara band ve bandaj
Antimikrobiyal Yap Malzemeleri
Boya, imento, Al, Seramik, Derz, Plastik rnleri
Tekstil rnleri,
Hijyenik
Ped, tampon, yetikin bezi

Antimikrobiyal Plastik

Antimikrobiyal Plastik

imento

Antimikrobiyal Al

ANTVRAL
FORMLASYONLAR

BOR BLEKLERNN
Biyolojik nemi
Yeditepe niversitesinde yrtlmekte olan almalar kapsamnda
kullanlan bor bileiklerinin (borik asit, sodyum borat (sodyum tetra
ve pentaborat), potasyum borat ve inko borat,
Farkl bor bileiklerinin fare ve sanlar zerindeki biyolojik etkilerinin
molekler mekanizmalar icelenecektir.
Hcre proliferasyon, apoptosis ve enflamasyon, hcre membran ierii,
antioksidant enzimlerinin ifadesi, karacier enzimleri, sex hormonlarn ve
inslin retim seviyesi ve dengesi, kan ve dokulardaki iyon dengesi (Ca,
Mg, P vb.), kalsiyum metabolizmas molekler seviyede aydnlatlacaktr.

Borun Fibroblast hcrelerine kar

Gen dzeyindeki etkileri

Apoptotik markerlar

Borun oksidatif enzim aktivitesi

zerine olan etkileri

Glutatyon peroksidaz
Organizmay oksidatif hasardan korur
2GSH + H2O2 GSSG + 2H2O
GSSG + NADPH + H+ 2 GSH + NADP+.

Endirekt metot; NADPH oksidasyonuna bal

Speroksit dismutaz
Oksijene maruz kalan btn hcrelerde antioksidan olarak grev yapan nemli
bir enzimdir.
M(n+1)+-SOD + O2 Mn+-SOD + O2
Mn+-SOD + O2 + 2H+ M(n+1)+-SOD + H2O2.

where M = Cu (n=1) ; Mn (n=2) ; Fe (n=2) ; Ni (n=2).

Bu enzim eksikliinde ve ya dk aktivitesinde DNA hasar ve bunun sonucu olarak

ciddi bir kanserleme ihtimali domaktadr.

NBT (nitroblue tetrazolium=NBT)

formazan kristallerini len endirekt metot

Malondialdehid (MDA)
Poliansature fatty asitlerin peroksidasyonunun son rn olan MDA, DNA da
mutasyonlarn olumasna ve hcre zar paralanmasna sebebiyet verir.

Genotoksik etkisinin varl ispatlanm olup, servikal, melanom, meme ve gs

Kanserinde, tip 2 diyabet, nropati, nefropati ve siroz gibi bir ok hastalkta yksek
seviyede olduu tespit edilmitir.

Bora maruz braklan hcrelerdeki

MDA seviyesi

Kromozom Anormallik Testi

Kontrol

3l

Yara iyiletirici zellikleri

SCRATCH (izik) testi Sonular

120

co culture scratch

100

80

c
60

nab
l

40

20

0
0-12H

0-24H

12-24H

0h

12h

0h

nab

12h

0h

12h

Control

Hydrogel

T-Gel

Vit E

Day 0

% Wound Area

Effect of T-Gel on Excision Animal Model of Wound Healing (Nur Ekimci)

120

Control

100

Hydrogel
T-Gel

80

Vit E

60
40
20

Day 2
0

Days

Figure 1. Wound healing progress by days respect to

applied product
50

Day 4

45

Day 6

% Wound Area

40
35

30
25

20
15

Day 7

10
5
0

Figure 3. Macroscopic wound images of rats with respect to applied product

Control

Gel

T-Gel

Vitamin E

Figure 2. Wound areas respect to the product on day

7th

In vivo Deneyler

Rat Excisional Wound Model

Control

Hydrogel

T-Gel

Vit E

Day 0

% Wound Area

Effect of T-Gel on Excision Animal Model of Wound Healing

120

Control

100

Hydrogel
T-Gel

80

Vit E

60
40
20

Day 2
0

Days

Figure 1. Wound healing progress by days respect to

applied product
50

Day 4

45

Day 6

% Wound Area

40
35

30
25

20
15

Day 7

10
5
0

Figure 3. Macroscopic wound images of rats with respect to applied product

Control

Gel

T-Gel

Vitamin E

Figure 2. Wound areas respect to the product on day

7th

Aspergillus niger
%3 NaB
+ %2 F68
+ %2 F127

Candida albicans

%3 NaB
+ %2 F68
+ %2 F127

Staphylococcus aureus
%3 NaB
+ %2 F68
+ %2 F127

Escherichia coli
%3 NaB
+ %2 F68
+ %2 F127

Ayakta eker Yaras

1 Gn

4 Gn

2 Gn

5 Gn

3 Gn

6 Gn

8. Gn

10. Gn

Ayakta eker Yaras

9. Gn

11. Gn

Ayakta eker Yaras

12. Gn

14. Gn

13 Gn

15. Gn

Ayakta eker Yaras

16 Gn

20 Gn

10 NOLU HASTA RADYOTERAPNN 5. HAFTASI

(PLASEBO GRUBU)

6 NOLU HASTA RADYOTERAPNN 6. HAFTASI

PLASEBO GRUBU

11 NOLU HASTA RADYOTERAPNN 6.

HAFTASI PLASEBO GRUBU

27 NOLU HASTA RADYOTERAPNN

6.HAFTASI BOR KATKILI JEL

29 NOLU HASTA RADYOTERAPNN 5.

HAFTASI

BOR KATKILI JEL

Not: Bu hastann karn blgesinde ortada ve d yanda bulunan yaralar ameliyat

sonrasndaki pansumanlar srasnda oluan yara flasterlerine bal olarak gelien
alerjik reaksiyona baldr.

BOR KATKILI JEL/KONTROL (ULTRASON) JEL

Kk hcrelerin Osteojenik ve
Odontojenik Farkllamasnda Bor
kullanm

Col I

kb

nab

com

Osteocalcin

kb

nab

com

ALP aktivitesi

mRNA analizleri (Dentin

sialophosphoprotein)

1,20E+00

COL1A

1,00E+00

8,00E-01

6,00E-01

4,00E-01

2,00E-01

0,00E+00
NaB

BK

NaBK

PC

NC

Borun Anjiyogenez zerine olan

etkileri

Chick Chorioallantoic
Membrane (CAM) Assay

Ex ovo

Negatif Kontrol

Pozitif Kontrol (bFGF)

Bor Uygulamas

Bor Uygulamas

In ovo

Rat Aortic Ring Assay

Negatif Kontrol

Negatif Kontrol

Bor Uygulamas

Bor Uygulamas

Tp Formasyon Testi

Negatif Kontrol

Negatif Kontrol

Bor Uygulamas

Bor Uygulamas

Bor ieren Dondurma Besiyeri

Borun diten elde edilmi kk hcrelerin DMSO

miktarnn drlerek uzun ve ksa dnem
dondurulmas zerine olan etkileri aratrld.
Canllk analizlerinin yan sra, kk hcreler
yzey proteinleri ve farkllama kapasiteleri
asndan incelendi

Cell viability results of thawed cells. NaB increased the cell

viability after cryopreservation. FT: Freeze-Thaw, C:
Control-10% Me2SO supplementation, NaB: 20g NaB and
5% Me2SO supplementation, C (5): 5% Me2SO
supplementation.

Comparison of mRNA expression levels of

differentiation marker genes. mRNA levels of
(A) Col I, (B) Col II, (C) FABP4.

Determination of odontogenic differentiation: (a) ALP activity of (b)

immunocytochemistry staining of cells with COL1A, Amelogenin and
DMP 1 markers. (c) von Kossa staining of cells. (d) qReal Time PCR
showed mRNA levels of COL1A, DMP 1, AMBN and DSPP genes.
NaB; NaB and odontogenic differentiation medium treated group. PC;
only odontogenic differentiation medium treated group. NC; hTGSCs. #
indicates compartment with PC, * indicates compartment with NC.
(#,*p<0.05)

Determination of osteogenic differentiation: (a) ALP activity of (b)

immunocytochemistry staining of cells with COL1A and OCN
markers. (c) von Kossa staining of cells. (d) qReal Time PCR
showed mRNA levels of COL1A and ON genes. NaB; NaB and
odontogenic differentiation medium treated group. PC; only
odontogenic differentiation medium treated group. NC; hTGSCs.
# indicates compartment with PC, * indicates compartment with
NC. (#,*p<0.05)

Borun kondrogenesis zerine olan

etkileri

Gen anlatm seviyeleri

2000

Collagen Type 2

600

Aggrecan

1800
500

1600
1400

400
1200
1000

300

800
200

600
400

100
200
0

0
NC

PC

NaB

NC

PC

NaB

Kondrojenik genler
0,3

SOX9

0,25

0,2

0,15

0,1

0,05

0
NC

PC

NaB

Kondrojenik ICC
Kollajen tip 2

Alcian Blue Boyamas

Borun adipojenik farkllamaya

olan etkisi

1,20E+02

Adipogenic

gamma PPAR

1,20E+02

Adiponectin

1,00E+02
1,00E+02
8,00E+01
8,00E+01
6,00E+01
6,00E+01
4,00E+01
4,00E+01
2,00E+01
2,00E+01
0,00E+00
NaB

PC

NC

0,00E+00
NaB

1,20E+02

LPL

1,20E+02

1,00E+02

1,00E+02

8,00E+01

8,00E+01

6,00E+01

6,00E+01

4,00E+01

4,00E+01

2,00E+01

2,00E+01

0,00E+00

PC

NC

alpha P2

0,00E+00
NaB

PC

NC

NaB

PC

NC

Adipojenic ICC
FAB-4: Fatty acid binding protein 4

1000g/ml Borik asit

50g/ml Borik asit

Kontrol

1000g/ml Sodyum borat

50g/ml Sodyum borat

Kontrol

Borun pre-adiposit hcrelerin apoptotik ve nekrtoik hcre saysna olan etkileri

Borun pre-adipositlerin hcre dngsne olan etkileri

Kalsiyum Metabolizmas
&
Kan Phtlamas

G&B-2007

G&B-2013

TEEKKRLER