Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr.

Osman NAL

KOMPOZT
MALZEMELER

6.KOMPOZT MALZEMELER
Birbirlerinin zayf ynn dzelterek stn zellikler elde etmek amacyla bir araya
getirilmi deiik tr malzemelerden veya fazlardan oluan malzeme sistemine
-0-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

kompozit malzeme denir. Cam elyafl poliyester levhalar, elik donatl beton
elemanlar, otomobil lastikleri ve seramik metal karm olan sermentler bunlara
rnektir.
Kompozitler ok fazl malzeme saylrlar. Yaplarnda srekli bir ana faz ile onun
iinde dalm pekitirici bir donat faz bulunur.
Faz: Bir malzemenin i yap ynnden farkl olan ksmlarna denir.
Bu faz iki tr bileimle salanabilir:
1- Mikroskobik
2- Makroskobik
Mikroskobik bileim: rnein perlit elii, ferrit ve sementitin mikroskobik dzeyde
homojen karmlarndan oluur. Tek bana ferrit yumuak ve dk mukavemetli
olup sert ve gevrek sementit ile birlikte yanyana ince tabakalar halinde dizilmek
suretiyle yksek mukavemetli ve yksek toklua sahip perlit eliini olutururlar.
Makroskobik bileim : Boyutlar 0,1 mm' nin zerinde gzle grlebilirler. Sonradan
bir araya getirilerek stn zelliklerdeki ktleleri olutururlar.
Kompozit malzemeler donatl veya pekitirilmi trne gre gruba ayrlr:
Taneli kompozitler

Lifli kompozitler

Tabakal kompozitler

Lifli ve tabakal kompozitlerin salad zelliklerdeki art, taneli kompozitlere gre

daha yksektir. Taneli kompozitler iin en nemli rnek betondur. Sert tanelilerin snek
bir malzemeyle birletirilip aglomera haline getirilen kompozitlere dier bir rnek de
asfalt betonudur.
Asfalt viskoz ve dk mukavemetlidir. Ta ise sert ve gevrektir, ktle halinde fazla
ekil deitirmeden atlayarak kolayca krlabilirler. Farkl boyutlardaki krmata ile
asfaltn birleerek hem snek hem de yeter mukavemetli olan yol kaplamas
malzemesini olutururlar.
Tungsten karbr (WC) taneciklerinin CO metali ile yksek scaklkta basn altnda
sinterlenmesi sonucu elde edilen kompozit ok sert olup yksek hzl kesme takm
retimine elverilidir. Uygulamada bunlara SERMET denir.Uygulamada en nemli
kompozitler lifli olanlardr. Liflerin aplar yaklak 0,1mm civarnda olup tek bana
kullanlmazlar. Kalnlklar arttnda kusur oluma olasl nedeniyle mukavemetleri
ok azalr. Bu lifler uygun bir malzemeyle istenen boyutta tayc ktlelere
dntrrler. Bu balayc malzeme polyester ve epoksidir. Uygulamada donat
malzemesi olarak kullanlan liflerin ou kuvvetli kovalent baa sahiptir. Ayn amala
kullanlan metal liflerin mukavemeti de souk ekme ile artrlmaktadr. Lifler
ynlenmi veya rasgele dalm olabilir. Ynlenmi lifler dorultusunda mukavemet
doal olarak yanal dorultudan ok daha byk olur. Pekitirici liflerin miktar artka
kompozitin mukavemeti de ykselir.Ynlenmi liflerde bu oran hacmen %80, rasgele
ynlenmilerde ise %40-50 arasnda kalr.

-1-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

Cam lifli polyesterlerin mukavemeti ve elastisite modl dktr. Ancak dierlerine

gre daha ucuz ve kolay uygulandndan deniz tekneleri, oto, spor malzemeleri ve
yap elemanlar retiminde ok yaygn olarak kullanlr.
KOMPOZT MALZEME TRLER
1. Polimer Kompozitler
2. Metal Kompozitler
3. Seramik Kompozitler
1-Polimer Kompozitler: Liflerle pekitirilmi polimer kompozitler endstride ok geni
kullanma alanna sahiptir. Pekitirici olarak cam, karbon kevlar ve boron lifleri kullanlr.
Pekitirici liflerin zellikleri tabloda verilmitir
zgl arlk
ekme mukavemeti
Elastisite modl
Malzeme
gr / cm3
N / mm2
N / mm2
Cam lifi
2,54
2410
70000
Karbon lifi
1,75
3100
220000
Kevlar lifi
1,46
3600
124000
Polimer kompozitlerde kullanlan en nemli balayc malzeme polyester ve epoksidir.
Pekitirici liflerin miktar arttka kompozitin mukavemeti ykselir. Polimer kompozitlerin en
nemli zellikleri yksek zgl mukavemet(mukavemet/ zgl arlk) ve zgl elastisite
modldr. Dolaysyla bu zelliklerden dolay dier malzemelere stn durumundadrlar.
rnein yksek mukavemetli eliklerde zgl mukavemetin 110 Nm / gr olmasna karn cam
lifi polyesterlerde 620 Nm/gr dr. Dier taraftan karbon lifi epokside 700 Nm/gr ve kevlar
epokside 886 Nm/gr dr. Dier taraftan karbon liflerinin zgl elastisite modl
alminyumunkinin 5 kat kadardr. Bu stnlklerinden dolay polimer kompozitler uak ve
uzay endstrisinde alminyum alamlarna tercih edilir.
Tablo: Lifli Kompozitlerin zellikleri
Malzeme
zgl arlk
gr/cm3
Cam lifi polyester
1,5 2,1
Karbon lifi epoksi
1,5 1,8
Kevlar epoksi
2,36
Boron lifi - epoksi
1,4

ekme mukavemet
N/mm2
200 340
1860
2240
1240

Elastik mukavemet
N/mm2
55000 130000
145000
76000
176000

2-Metal Kompozitler (Metal Matrisli Birleik Malzemeler MMC):

Bir metalik fazn baz takviye malzemeleri ile eritme vakum emdirme, scak presleme ve
difizyon kayna gibi ileri teknikler uygulanarak MMC ler elde edilirler. MMC ler daha ok
uzay ve havaclk alanlarnda, mesela uzay teleskobu, platform tayc paralar, uzay
haberleme cihazlarnn reflektr ve destek paralar vs. yerlerde kullanlr.

3-Seramik Kompozitler (Seramik Matrisli Birleik Malzemeler CMC):

Bu amala yapsal ve fonksiyonel nitelikli yksek teknoloji seramikleri kullanlmaktadr.
Balcalar Al2O3, SC, Si3N4, B4C, CbN, TiC, TB, TN, AIN dir. Bu bileikler deiik
-2-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

yaplarda olup amaca gre bir yada bir ka beraber kullanlarak CMC ler elde edilir. Sandvi
zrhlar, eitli askeri amal paralar imali ile uzay aralar bu rnlerin balca kullanm
yerleridir.
KOMPOZTLERN MEKANK DAVRANII
Kompozitlerde lifler kuvvet ynne paralel veya dik ynde veyahut rast gele dalm
durumda bulunurlar. Lifler ynlenmi durumda iken kompozit byk lde anizotrop olur.
Lifler rast gele datlm ise dzlemsel boyutta izotrop olurlar.
Liflerle kuvvet birbirine paralel ise liflerle matris ayn miktarda ekil deitirir. Buna e ekil
deitirme hali denir. Martisin elastisite modl Em, liflerini elastisite modl Ef ve liflerin
hacimsel oran Vf ise kompozitin paralel dorultudaki bileke elastisite modl
Ek = Ef * Vf + Vf (I- Em) olur.

(a)
a)
b)
c)

(b)

(c)

Ek ekil deitirme hali (Paralel lifler)

E gerilme hali (Dik lifler)
Elastisite modlnn kompozitin bileim oran ile deiimi (Rast gele lifler)

Kompozit malzemelerin ekme mukavemetleri liflerin kopmasyla sona erer. En uygun

kompozit yapsnda lifler kuvvet dorultusunda paraleldir.
Liflerin kuvvet ynne dik olduu hallerde makro ile lifler ayn yk tar. E gerilme hali
bilinen bu ykleme karsnda kompozitin elastisite modl;
Em Ef
Ek =
Em Vf + (1 Vf) Ef
Kompozit malzemenin ekme mukavemeti liflerin kopmas ile sona erer. En uygun kompozit
yapsnda lifler kuvvet dorultusuna paraleldir. Ef , Tf liflerin ekme mukavemeti, Tm liflerin
koptuu andaki ekil deitirme iin matristeki gerilme ve Vf liflerin hacimsel oran ile
kompozitin ekme mukavemeti.
Tk = Tf Vf + (1 Vf) Tm olur.

KOMPOZT MALZEMELERN ZELLKLER

-3-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

1-Hafiflik: Polimer kompozitler genelde 1,5 2 gr / cm3 younluundadr. Metal

kompozitler, 2,5 4,5 gr / cm3 olmakla beraber zellerde srama grlebilir. Seramik
kompozitler ise ikisi arasndadr.
2-Rijitlik Ve Boyut Kararszl: Genleme katsaylar nispeten dk olup sert, salam bir
yap ve byk bir boyut kararll gsterir.
3-Yksek Mekanik zellikler: ekme, basma, darbe, yorulma dayanmlar ok yksektir.
4-Yksek Kimyasal Diren: Kompozitler birok kimyasal maddelere, bu arada asitler,
alkaliler, zcler ve ak hava artlarna kar son derece diren gsterirler. Kimya tesisleri
iin ok kullanlan malzemelerdir.
5-Yksek Is Dayanm: Kompozitlerin s dayanm sradan plastiklere gre yksektir.
6-Elektriksel zellikler: Elektriksel zellikler kompozitlerde istee gre ayarlanabilir. Metal
Matrisli Birleik Malzemeler (MMC)'ler iletkendir.
KOMPOZT MALZEMELERN SINIFLANDIRILMASI. Yaplarnda ok sayda farkl
malzeme kullanlabilen kompozitlerin gruplandrlmasnda kesin snrlar izmek mmkn
olmamakla birlikte, yapdaki malzemelerin formuna gre bir snflama yapmak mmkndr.
Bu snflama ekli aada verilmektedir.

(a)

(c)

(b)

(d)

Kompozit malzemelerin snflandrlmas

a. Elyafl kompozitler
b. Parackl kompozitler
c. Tabakal kompozitler
d. Karma kompozitler
a) Elyafl kompozitler: Bu kompozit tipi ince elyaflarn matris yapda yer almasyla
meydana
gelmitir. Elyaflarn matris iindeki yerleimi kompozit yapnn mukavemetini etkileyen
nemli bir unsurdur. Uzun elyaflarn matris iinde birbirlerine paralel ekilde yerletirilmeleri
ile elyaflar dorultusunda yksek mukavemet salanrken, elyaflara dik dorultuda olduka
dk mukavemet elde edilir, iki boyutlu yerletirilmi elyaf takviyelerle her iki ynde de eit
mukavemet salanrken, matris yapsnda homojen dalm ksa elyaflarla ise izotrop bir yap
oluturmak mmkndr .Elyaflarn mukavemeti kompozit yapnn mukavemeti asndan ok
nemlidir. Ayrca, elyaflarn uzunluk/ap oran arttka matris tarafndan elyaflara iletilen yk
miktar artmaktadr. Elyaf yapnn hatasz olmas da mukavemet asndan ok nemlidir.
Kompozit yapnn mukavemetinde nemli olan dier bir unsur ise elyaf matris arasndaki
ban yapsdr. Matris yapda boluklar sz konusu ise elyaflarla temas azalacaktr. Nem
absorbsiyonu da elyaf ile matris arasndaki ba bozan olumsuz bir zelliktir.
b) Parackl kompozitler: Bir matris malzeme iinde baka bir malzemenin paracklar
halinde bulunmas ile elde edilirler. zotrop yaplardr. Yapnn mukavemeti paracklarn
sertliine baldr. En yaygn tip plastik matris iinde yer alan metal paracklardr. Metal
paracklar sl ve elektriksel iletkenlik salar. Metal matris iinde seramik paracklar ieren
-4-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

yaplarn, sertlikleri ve yksek scaklk dayanmlar yksektir. Uak motor paralarnn

retiminde tercih edilmektedirler .
c) Tabakal kompozitler: Tabakal kompozit yap, en eski ve en yaygn kullanm alanna
sahip olan tiptir. Farkl elyaf ynlenmelerine sahip tabakalarn bileimi ile ok yksek
mukaveket deerleri elde edilir. Isya ve neme dayankl yaplardr. Metallere gre hafif ve
ayn zamanda mukavemetli olmalar nedeniyle tercih edilen malzemelerdir. Srekli elyaf
taviyeli tabakal kompozitler uak yaplarnda, kanat ve kuyruk grubunda yzey kaplama
malzemesi olarak ok yaygn bir kullanma sahiptirler.
Ayrca, uak yaplarnda yaygn bir kullanm alan olan sandvi yaplar da tabakal kompozit
malzeme rneidirler. Sandvi yaplar, yk tamayarak sadece izolasyon zelliine sahip
olan dk younluklu bir ekirdek malzemenin alt ve st yzeylerine mukavemetli
levhalarn yaptrlmas ile elde edilirler.
d) Karma (Hibrid) kompozitler :Ayn kompozit yapda iki yada daha fazla elyaf eidinin
bulunmas olasdr. Bu tip kompozitlere hibrid kompozitler denir. Bu alan yeni tip
kompozitlerin gelitirilmesine uygun bir alandr. rnein, kevlar ucuz ve tok bir elyafdr
ancak basma mukavemeti dktr. Grafit ise dk toklua sahip, pahal ancak iyi basma
mukavemeti olan bir elyafdr. Bu iki elyafn kompozit yapsnda hibrid kompozitin
tokluu grafit kompozitden iyi,maliyeti dk ve basma mukavemetide kevlar elyafl
kompozitden daha yksek olmaktadr.
KOMPOZT MALZEME YAPIMINDA TEMEL MADDELER
Matris Malzemeleri: Kompozit yaplarda matrisin temel fonksiyonu vardr. Bunlar,
elyaflar birarada tutmak, yk elyaflara datmak ve elyaflar evresel etkilerden korumaktr.
deal bir matris malzemesi balangta dk viskoziteli bir yapda iken daha sonra elyaflar
salam ve uygun bir ekilde evreliyebilecek kat forma kolaylkla geebilmelidir.
Kompozit yaplarda yk tayan elyaflarn fonksiyonlarn yerine getirmeleri asndan
matrisin mekanik zelliklerinin rol ok byktr. rnein matris malzemesi olmakszn bir
elyaf demeti dnldnde yk bir yada birka elyaf tarafndan tanacaktr. Matrisin
varl ise ykn tm elyaflara eit olarak dalmn salayacaktr. Kesme yk altndaki bir
gerilmeye dayanm, elyaflarla matris arasnda iyi bir yapma ve matrisin yksek kesme
mukavemeti zelliklerini gerektirir. Elyaf ynlenmelerine dik dorultuda, matrisin mekanik
zellikleri ve elyaf ile matris arasndaki ba kuvvetleri, kompozit yapnn mukavemetini
belirleyici nemli hususlardr. Matris elyafa gre daha zayf ve daha esnektir. Bu zellik
kompozit yaplarn tasarmnda dikkat edilmesi gereken bir husustur.
Matrisin kesme mukavemeti ve matris ile elyaf aras ba kuvvetleri ok yksek ise elyaf yada
matriste oluacak bir atlan yn deitirmeksizin ilerlemesi mmkndr. Bu durumda
kompozit gevrek bir malzeme gibi davrandndan kopma yzeyi temiz ve parlak bir yap
gsterir. Eer ba mukavemeti ok dkse elyaflar boluktaki bir elyaf demeti gibi davranr
ve kompozit zayflar. Orta seviyede bir ba mukavemetinde ise elyaf veya matristen balayan
enlemesine dorultuda bir atlak elyaf/matris ara yzeyine dnp elyaf dorultusunda
ilerleyebilir. Bu durumda kompozit snek malzemelerin kopmas gibi lifli bir yzey sergiler .
1- Reineler ve zellikleri:
a) Epoksi Reineleri: Epoksi reineleri bifenol A ile epiklorhidridin reaksiyon rn olup
sertletirici (katalist) ile kartrldnda adi scaklkta veya frnlama ile (70 90 derece)
bir sonucu belli bir srede sertleir ve bir plastik grnm alr. nemli zellikleri olarak
-5-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

sv, viskoz sv veya kat hallerde bulunabilmeleri, elektrik, s, kimyasal direnleri ile
mekanik zelliklerinin yksek olmas, hava artlarndan etkilenmemeleridir. Depolanma
sreleri oda scaklnda 24 aydr.
b) Polyesterler: Dibazik asitlerle gliserin, glikol gibi polialkollerin reaksiyonundan elde
edilirler. Kat, sv termostat, termoplast gibi trlerde bulunur. Sv polyesterler, katalist ve
hzlandrc kullanlarak kr edilirler. Sert, kimyasal maddelere ve hava artlarna direnci
ok yksektir. Kat polisterler (LPET gibi) darbe dayanmldr.
c) retan Reineleri: Bir izosiyanatla bir polialkoln oda scaklnda katlma
polimerizasyonu ile elde edilen retanlar daha ok kpk lastik (esnek ve rijit) yapmnda
kullanlrlar. Kimyasal direnci iyidir. Yazlm zellikleri yksektir.
d) Fenolik Reineler: Fenol formaldehit kondenzasyon rn olup, bu ham maddelerin
bazen trevlerinde kullanlmaktadr. Kat ve sv trleri vardr. Yurdumuzda sv reine
retimi vardr.
2. Elyaf eitleri Ve zellikleri: Matris malzeme iinde yer alan elyaf takviyeler kompozit
yapnn temel mukavemet elemanlardr. Dk younluklarnn yansra yksek elastite
modlne ve sertlie sahip olan elyaflar kimyasal korozyona da direnlidir. Gnmzde
kompozit yaplarda kullanlan en nemli takviye malzemeleri srekli elyaflardr. Bu elyaflar
zellikle modern kompozitlerin oluturulmasnda nemli bir yer tutarlar.Cam elyaflar
teknolojide kullanlan en eski elyaf tipleridir. Son yllarda gelitirilmi olan bor, karbon,
silisyum karbr ve aramid elyaflar ise gelimi kompozit yaplarda kullanlan elyaf tipleridir .
Elyaflarn ince apl olarak retilmeleri ile, byk ktlesel yaplara oranla yapsal hata
olaslklar en aza indirilmitir. Bu nedenle stn mekanik zellikler gsterirler. Ayrca,
elyaflarn yksek performansl mhendislik malzemeleri olmalarnn nedenleri aada verilen
zelliklere de baldr.
1. stn mikroyapsal zellikler, tane boyutlarnn kk oluu ve kk apta retilmeleri.
2. Boy/ap oran arttka matris malzeme tarafndan elyaflara iletilen yk miktarnn artmas.
3. Elastite modlnn ok yksek olmas.
2.1) Cam elyaflar: Cam elyaflar, sradan bir ie camndan yksek saflktaki kuartz camna
kadar pek ok tipte imal edilirler. Cam amorf bir malzemedir ve polimerik yapdadr.
boyutlu molekler yapda, bir silisyum atomu drt oksijen atomu ile evrilmitir. Silisyum
metalik olmayan hafif bir malzemedir, doada genellikle oksijenle birlikte silis (SiO2)
eklinde bulunur. Cam eldesi iin silis kumu, katk malzemeleri ile birlikte kuru halde iken
1260 C civarna stlr ve soumaya brakldnda sert bir yap elde edilir.
Cam elyaflarn baz zellikleri aadaki gibi zetlenebilir .
1. ekme mukavemeti yksektir, birim arlk bana mukavemeti eliinkinden yksektir.
2. Isl direnleri dktr. Yanmazlar, ancak yksek scaklkta yumuarlar.
3. Kimyasal malzemelere kar direnlidirler.
4. Nem absorbe etme zellikleri yoktur, ancak cam elyafl kompozitlerde matris ile cam elyaf
arasnda nemin etkisi ile bir zlme olabilir. zel elyaf kaplama ilemleri ile bu etki ortadan
kaldrlabilir.
5. Elektrii iletmezler. Bu zellik sayesinde elektriksel yaltmn nem kazand durumlarda
cam elyafl kompozitlerin kullanlmasna imkan tanrlar.
Cam elyaf imalinde silis kumuna eitli katk malzemeleri eklendiinde yap bu malzemelerin
etkisi ile farkl zellikler kazanr. Drt farkl tipte cam elyaf mevcuttur.
-6-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

1. A (Alkali) Cam: A cam yksek oranda alkali ieren bir camdr. Bu nedenle
elektriksel yaltkanlk zellii ktdr. Kimyasal direnci yksek, en yaygn cam tipidir.
2. C (Korozyon) Cam: Kimyasal zeltilere direnci ok yksektir.
3. E (Elektrik) Cam: Dk alkali oran nedeniyle elektriksel yaltkanl dier cam
tiplerine gre ok iyidir. Mukavemeti olduka yksektir. Suya kar direnci de olduka iyidir.
Nemli ortamlar iin gelitirilen kompozitlerde genellikle E cam kullanlr .
4. S (Mukavemet) Cam: Yksek mukavemetli bir camdr. ekme mukavemeti E
camna oranla %33 daha yksektir. Ayrca yksek scaklklarda olduka iyi bir
yorulma direncine sahiptir. Bu zellikleri nedeniyle havaclkta ve uzay
endstrisinde tercih edilir. Cam elyaflar genellikle plastik veya epoksi reinelerle
kullanlrlar.
izelge : Cam elyaflarn mekanik zellikleri ve bileimleri
Cam

zellikler

A
C
zgl arlk (gr/cm3)
2.50
2.49
Elastik modl (GPa)
69.0
ekme mukavemet(MPa)
3033.0
3033.0
6
Isl genleme katsays (m/m/Cx10 )
8.6
7.2
Yumuama scakl (C)
727.0
749.0
Katk Malzemeleri (%)
SiO2
72.0
64.4
Al2O3, Fe2O3
0.6
4.1
CaO
10.0
13.4
MgO
2.5
3.3
Na2O, K2O
14.2
9.6
B 2O 3
4.7
BaO
0.9

Tipi
E
2.54
72.4
3448.0
5.0
841.0

S
2.48
85.5
4585.0
5.6
970.0

52.4
14.4
17.2
4.6
0.8
10.6
-

64.4
25.0
10.3
0.3
-

2.2) Bor elyaflar: Bor elyaflar aslnda kendi ilerinde kompozit yapdadrlar. ekirdek olarak
adlandrlan ince bir flamann zerine bor kaplanarak imal edilirler. ekirdek genellikle
Tungstendir. Karbon ekirdek de kullanlabilir ancak bu yeni bir uygulamadr.
Bor-Tungsten elyaflar, scak tungsten flamann hidrojen ve bortriklorr (BC13)
gazndan geirilmesi ile retilirler. Bylece Tungsten flamann dnda bor plaka oluur. Bor
elyaflar deiik aplarda retilebilirler (0.05mm ila 0.2mm). Tungsten ekirdek ise daima
0.01 mm apnda retilir. Bor elyaflar yksek ekme mukavemetine ve elastik modle
sahiptirler. ekme mukavemetleri 2758 MPa ila 3447 MPa'dr. Elastite modl ise 400
GPa'dr. Bu deer S camnn elastite modlnden be kat fazladr. stn mekanik zelliklere
sahip olan bor elyaflar, uak yaplarnda kullanlmak zere gelitirilmilerdir. Ancak,
maliyetlerinin ok yksek olmas nedeniyle, son yllarda yerlerini karbon elyaflara
brakmlardr. Bor elyaflarn Silisyum Karbr (SiC) veya Bor Karbr (B4C) kaplanmasyla
yksek scaklklara dayanm artar. zellikle bor karbr kaplanmas ile ekme mukavemeti
nemli lde artrlabilir. Bor elyaflarn erime scaklklar 2040C civarndadr.
2.3) Silisyum karbr elyaflar: Bor gibi, Silisyum karbrn tungsten ekirdek zerine
-7-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

kaplanmas ile elde edilirler. 0.1 mm ila 0.14 mm aplarnda retilirler. Yksek
scaklklardaki zellikleri bor elyaflardan daha iyidir. Silisyum karbr elyaf 1370C'ta
mukavemetinin sadece %30'nu kaybeder. Bor elyaf iin bu scaklk 640 Ctr .Bu elyaflar
genellikle Titanyum matrisle kullanlrlar. Jet motor paralarnda Titanyum, Alminyum ve
Vanadyum alaml matris ile kullanlrlar. Ancak Silisyum karbr elyaflar Bor elyaflara gre
daha yksek younlua sahiptirler. Silisyum karbrn karbon ekirdek zerine kaplanmas ile
retilen elyaflarn younluu dktr.
2.4) Alumina elyaflar: Alumina, Alminyum oksittir (A12O3). Elyaf formundaki alumina,
0.02 mm apndaki alumina flamann Silisyum dioksit (SiO2) kaplanmas ile elde edilir.
Alumina elyaflarn ekme mukavemetleri yeterince yksek deildir, ancak basma
mukavemetleri yksektir. rnein, alumina epoksi kompozitlerin basma mukavemetleri 2275
ila 2413 MPa'dr. Ayrca, yksek scaklk dayanmlar nedeniyle uak motorlarnda
kullanlmaktadrlar.
2.5) Grafit (Karbon) elyaflar: Karbon, younluu 2.268 gr/cm3 olan kristal yapda bir
malzemedir. Karbon elyaflar cam elyaflardan daha sonra gelien ve ok yaygn olarak
kullanlan bir elyaf grubudur. Hem karbon hemde grafit elyaflar ayn esasl malzemeden
retilirler. Bu malzemeler hammadde olarak bilinirler. Karbon elyaflarn retiminde adet
hammadde mevcuttur. Bunlardan ilki rayondur (suni ipek). Bu hammadde inert bir atmosferde
1000 - 3000 C civarna stlr ve ayn zamanda ekme kuvveti uygulanr. Bu ilem
mukavemet ve tokluk salar. Ancak yksek maliyet nedeniyle rayon elyaflar uygun
deildirler.
Elyaf imalatnda genellikle rayonun yerine poliakrilonitril (PAN) kullanlr. PAN bazl
elyaflar 2413 ila 3102 MPa deerinde ekme mukavemetine sahiptirler ve maliyetleri
dktr. Petroln rafinesi ile elde edilen zift bazl elyaflar ise 2069 MPa deerinde ekme
mukavemetine sahiptirler. Mekanik zellikleri PAN bazl elyaflar kadar iyi deildir ancak
maliyetleri dktr.
izelge .Karbon Ve Grafit Elyaflarn Karlatrlmas
zellik

Grafit

Karbon

Saflk (%)

99

93-95

lem Scakl (C)

> 1700

< 1700

Elastite Modl (GPa)

>345

<345

Karbon elyaflarn en nemli zellikleri dk younluun yansra yksek mukavemet ve

tokluk deerleridir. Karbon elyaflar, nemden etkilenmezler ve srnme mukavemetleri ok
yksektir. Anma ve yorulma mukavemetleri olduka iyidir. Bu nedenle askeri ve sivil uak
yaplarnda yaygn bir kullanm alanna sahiptirler. Karbon elyaflar eitli plastik matrislerle
ve en yaygn olarak epoksi reinelerle kullanlrlar. Ayrca karbon elyaflar alminyum,
magnezyum gibi metal matrislerle de kullanlrlar .
2.6) Aramid elyaflar: Aramid "aromatik polyamid" in ksaltlm addr. Polyamidler uzun
zincirli polimerlerdir, aramidin molekler yapsnda alt karbon atomu birbirine hidrojen
atomu ile balanmlardr. ki farkl tip aramid elyaf mevcuttur. Bunlar Du Pont firmas
-8-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

tarafndan gelitirilen Kevlar 29 ve Kevlar 49'dur. Aramidin mekanik zellikleri grafit

elyaflarda olduu gibi elyaf ekseni dorultusunda ok iyi iken elyaflara dik dorultuda ok
zayftr. Aramid elyaflar dk arlk, yksek ekme mukavemeti ve dk maliyet
zelliklerine sahiptir. Darbe direnci yksektir, gevreklii grafitin gevrekliinin yans kadardr.
Bu nedenle kolay ekil verilebilir. Doal kimyasallara direnlidir ancak asit ve alkalilerden
etkilenir.
Her iki kevlarda 2344 MPa deerinde ekme mukavemetine sahiptir ve kopma uzamas
%1.8'dir. Kevlar 49'un elastik modl kevlar 29'unkinden iki kat fazladr. Kevlar elyafn
younluu cam ve grafit elyaflarn younluklarndan daha dktr. Kevlar49/Epoksi
kompozitlerinin darbe mukavemeti grafit epoksi kompozitlere oranla yedi kat, bor/epoksi
kompozitlere oranla drt kat daha iyidir. Uak yaplarnda, dk basma mukavemetleri
nedeniyle, karbon elyaflarla birlikte hibrid kompozit olarak, kumanda yzeylerinde
kullanlmaktadrlar. Aramid elyaflar elektriksel iletkenlie sahip deildirler. Basma
mukavemetlerinin iyi olmamasnn yansra kevlar epoksi kompozitlerinin nem absorbe etme
zellikleri ktdr. ekilde farkl elyaf malzemelerin ve epoksi matrisin gerilme-uzama
diyagram verilmitir. izelgede ise farkl elyaf malzemelerin epoksi matris ile oluturduu
yar mamul tabaka maliyetleri, E camnn maliyeti baz alnarak verilmektedir.
Kopma Uzamas (%)

ekil 2.2 Elyaf ve matris malzemelerin gerilme uzama diyagram

izelge .Farkl elyaflardan oluan kompozitlerin birim maliyetleri
Kompozit
E Cam/Epoksi
S Cam/Epoksi
Kevlar/Epoksi
Karbon(HT)/Epoksi
Karbon(HM)/Epoksi

Maliyet
1
4-8
15-40
30-60
80-120

KOMPOZT MALZEMELERN KULLANIMI

Gnlk Ve Ticari Hayatta Kullanm: Bu amala, yaygn ekilde cam elyaf, cam, kee ve
cam dokuma ile polyester reineden yaplan eitli rnler kullanlmaktadr. Cam elyaf oran
-9-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

% 30 40 arasdr. ay tepsisi, masasandalye, depo, kvet, tekne, bot ve otomotiv sanayi bu

kompozitlerin uygulama rnekleridir. Ayrca formika, baskl devre plakas, elektriki
fiberleri, spor malzemeleri ve ara arj atlama srklar, kaynak takm, tenis raketi, yar
kanolar deiik birleik malzemelerden yaplan rnlerdir.
Askeri Alanda Kullanm:
Uzay Ve Havaclk Sanayisinde: Birleik malzemelerin uzay ve havaclk sanayinde
kullanm bata hafiflik ve salamlk nitelikleri sayesindedir. Ama daha az yakt harcamak,
daha yksek hza ulamak ve verimlilii salamaktr. Bu kullanmda sadece maddi kazan
dnlmeyip stratejik performanslarda dikkate alnmtr. zellikle titreim, yorulma ve s
dayanm gibi nitelikler uzay ve havaclk sanayinde birleik malzemelerin nde gelen
avantajlardr.
Birleik malzemeler, deerli niteliklerden dolay uzay ve havaclk aralarnda gittike daha
fazla kullanlmaktadr. Bugn bir av bombardman uanda birleik malzeme kullanm
toplam uak arlnn yarsna ulam bulunmaktadr. Bu sayede bor karbr, silisyum
karbr, almina karbon, cam ve kevlar elyaf deiik reinelerle deiik birleik malzemeler
yapmnda kullanlmaktadr.
Silah, Roket Ve Dier Mhimmat Sanayisinde: Birleik malzemelerin silah retimi
de kullanm pek yaygn olmamakla beraber 3000 bara kadar dayanabilen 60 ve 81 mm gibi
kk apl havanlar iin baz almalar olmutur. Bu silahlar hafiflii nedeniyle piyadenin
sava performansn artrc niteliktedir.
Roket retiminde birleik malzemelerin rol olduka byktr. rnek olarak M72 de motor
laneri cam elyaf ve epoksiden, Apilasta ve dier tanksavar roketlerde gvde ksmen kevlar
ve epoksiden , M77 MLRS de lle (nozzle) karbon birleik malzemesinden yaplmaktadr.
Mhimmat retiminde de birleik malzemeler ksmen kullanlmaktadr. M19 A/T maynnda
gvde ABS reine ve cam elyaf paracklarndan, bu mayna ait kk ve byk belleville
yaylar cam doku ve fenolik reineden yaplmlardr. 155mm lik ICM mhimmat
gvdelerinde cam elyaf epoksi sarg vardr. Mifer konusunda kevlar ve deiik reineler
kullanlmaktadr.
Kurun geirmez yeleklerde gnmzde bitili kevlardan, balistik testler iin zrh levhalar
cam ve fenolik reineler imal edilmektedir ve tasarm alternatiflerinin bulunmasyla git gide
artacak ve birok avantajlaryla insanln hizmetine verilmi olacaktr.

- 10 -