0

NSN-I KML
Abdlkerim Cl

Abdlkadir Akiek tercmesi

Cilt (1/ Kitap/1)
- Giri -

NECDET ARDI
TERZ BABA
ERH

RFAN SOFRASI
TASAVVUF SERS (90/1-1)

nsn- Kmil
Abdlkerim Cl
Abdlkadir Akiek tercmesi
Cilt (1/ Kitap/1)
Giri
Necdet Ard
Terzi Baba
erhi

Kayda Alanlar
Erhan Ayta, Nurbil Ayta

Dzenleyen
Abdurrezzak Tek

Adres
Bro: Erturul Mahallesi Hseyin
Pehlivan Caddesi No: 29/5
Servet Apt. 59 100
Tekirda
Ev: 100 yl Mahallesi Uur Mumcu Caddesi
Ata Kent Sitesi A Blok Kat 3, D. 13.
Tekirda
Tel: (0282) 2614318
(0533) 7743937
www.terzibaba13.com
terzibaba13@gmail.com

Sliki Hakk'a gtren rehber nsn- Kmillgili Haberler

31 saydan bu yana tasavvuf zelinde Mslmanln
meselelerini ele alan lim ve rfan dergisi, son saysnda helal
kazan ve infak kavramn dosya konusu ediniyor. Drt yazarn
helal kazan ve infak konusu zerine eildii sayda, Yolun
Kaynaklar ismiyle tasavvuf klasiklerinin bahis konusu edildii
blmde Abdlkerim El Cl Hazretleri'nin mehur eseri Elnsan'l Kamil'ine yer verilmi.
Abdlkerim El Cl Hazretleri'nin lkemizde tannmasn
salayan en byk etkenlerden biri olan eserin tam ad Elnsn'l-Kmil fi Marifeti'l-Evhir ve'l-Evil. Eser, varlk
hakikatlerinin tamamnn karl olan insan- kamil hususunu
ele alyor. Cl Hazretleri, kitab ilk defa kaleme almaya
baladnda konunun tasavvufi manada tahkik ehli olmay
gerektirdiini dnm, henz kendini buna yetkili
grmedii iin o zamana kadar yazdklarn imha etmi ve
sonrasnda bu konuda yazmaya kendini ehil grd hale
ulatnda kitabn telifine yeniden balam.
Bilmeden konuma, yazma olmadan
Burada an yazarlarnn karaca bir dolu ders
bulunuyor. Hemen her konuda ekinmeden konuabilen,
stnkr birka okuma sonunda almalar yaynlayan
zamanmz yazarlarnn ve akademisyenlerinin ok aina
olmad bu tavr, asrlar sonrasna kalacak bir eser ortaya
koymann ilk adm aslnda. Eseri "kef-i sahih"ine dayanarak
kaleme aldn syleyen Abdlkerim Cl Hazretleri,
yazdklarnn Kur'an- Kerim ve hadislerin teyit ettii ve
aklad srlarn daha nce yazlm kitaplarda bulunmadn
ifade ediyor.
Abdlkerim Cl Hazretleri, eserinde baz
anlalamayacan
sylerken
bunun
okurun

yerlerin
anlama

seviyesinden kaynaklandn, bu konularn hakikatini idrak

etmek iin kendisinde "fetih" hasl oluncaya veya anlamad
hususlarn delilini Kur'an- Kerim ve hadis-i eriflerde
buluncaya kadar anlad mana ile amel etmemesini, ancak
inkarda da bulunmamasn tavsiye ediyor. yle diyor
Abdlkerim Cl Hazretleri: "Bizim ilmimizden bir eyi inkar
eden kimse inkar devam ettike ilmimizi kavramaktan
mahrum olur." Bu uyary yaptktan sonra Kur'an- Kerim'e ve
hadis-i erife dayanmayan bilginin sapklk olduunu zerine
basa basa vurguluyor.
nsn- kmil, Muhammed Mustafa aleyhisselmdr
Altm blme ayrd eserinde Cl Hazretleri
mukaddimenin ardndan Allah'n zatna, isimlerine ve
sfatlarna dair ilk blmn nihayetinde uluhiyyet,
ahadiyyet, vahidiyyet mertebelerini ele aldktan sonra, kitabn
son ksmna kadar eitli hususlar iler ve altmnc blmde
konuyu insan- kamil kavramna getirir. Abdlkerim El Cl
Hazretleri, bu blmn eserin z olduunu, dier ksmlarn
da bunun erhi olduunu syler. Cl Hazretleri'ne gre gerek
anlamda insan- kamil Hz. Muhammed Mustafa Aleyhisselam
Efendimiz'dir. Dier btn insan- kamiller vekleten, yani ona
benzemekle bu makama ermilerdir.
Eserin, saliki Allah'a gtren bir rehber olmasn arzu
ettiini ifade eden Abdlkerim Cl Hazretleri, baz konular
aklarken, ok da aklamak istemedii iin manzum izahlar
yapyor. Mutasavvflarn kimi konular st kapal olarak
anlatm olmas, baz eletiriler almtr. Fakat bu, hem Kur'an-
Kerim'de, hem hadis-i eriflerde, hem de dier ilimlerde
benzerine rastlanan usldr. Kur'an- Kerim'de mteabihler ve
elif-lam-mim, ya-sin gibi harfler buna rnek olarak
gsterilebilir. Tp kitaplar o alanda ihtisas sahibi olmayanlarn
anlayamayacaklar ifadelerle doludur. Halbuki bu anlalmayan
ifadelerin hepsi bir eyi anlatmak iin oraya nakledilmitir. Bu
yzden mutasavvflara bu konuda eletirilerde de ehl-i insaf
davranmakta fayda var.
lk kez Llizde Trke'ye evirmi

Tpk slam ulularndan Cenab- Muhyiddin bn'l Arab

Hazretleri gibi, mellif Abdlkerim Cl de baz manevi
konularn ancak sembolik ifadelerle anlatlabileceini syler.
Abdlkerim Cl Hazretlerinin ah eseri El-nsn'l Kmil,
slam beldelerinde byk bir yank uyandrr. Eser Msr bata
olmak zere eitli Mslman lkelerde defalarca neredilir ve
zerine bir ok erh yazlr. Trke'ye ise ilk olarak Llizde
Abdlbaki tarafndan evrilir. Bu eviride metinde yer alan
manzum ksmlar olduu gibi braklm ve tercme edilmemi.
Kitaptaki baz mulak ifadeleri de tercme etmez Llzde.
inde bulunulan dnem itibaryla Llzde Abdlbaki
Efendi'nin tercmesinin neredildii corafyada Arapa, Farsa
ve Trke'nin karde gibi birbirine yaknl, mtercimi
byle bir tasarruf hakknda cesaretlendirmi olmal. Yansra bu
eseri okuyacak zevat, metindeki manzum ksmlar
anlayabilecek kapasitede olacaktr. Zira o devrin maarif sistemi
bunu mmkn klmaktayd.
Daha sonra Selnikli Ali rf Efendi ile Muhammed Said
Efendi'nin yapt tercme ise zet niteliindedir. Kitabn ilk
iki tercmeye gre daha yakn zamanlarda neredilen bir dier
tercmesi ise Abdlaziz Mecdi Tolun tarafndan yaplr. Mecdi
Tolun'un bu tercmesi 1998 ylnda Seluk Eraydn, Ekrem
Demirli ve Abdullah Kartal'dan oluan bir yayn grubunun
gayretleriyle z Yaynclk tarafndan neredilir. Eserin baz
aratrmaclar tarafndan bir ka tercmesi daha muhtelif
yaynevleri tarafndan yaynland.

Ehl-i tasavvufun gz bebei

Terzi Baba diye maruf Necdet Ard da, yakn zamanlarda
Abdlkerim Cl'nin bu mstesna eserine bir erh kaleme ald.
Necdet Ard, tercmenin giriinde kitabn baz zhir ehli
indinde deiik deer yarglarna tutulsa da tasavvuf ehlince
Kurndan ve hads-i erflerden sonra gelen ve slmn en
deerli kitaplarndan bir tnesi olduunu sylyor.
Abdlkerm Cl hazretlerinin gerekten bir heser olarak
yazd ve anlalmas gerekten zor olan ancak ierisinde ok
byk hakkatleri barndran bu kitabnn hazmedilmesi iin,

ilk olarak yazl olan kelimelerin, daha sonra o kelimelerin

oluturduu cmlenin zne nfz etmek gerektiini ifade
eden Necdet Ard yle diyor: O Allah, keml ile tecell
edicidir. Bizlerin zeval olarak grdmz eyler ise bizim
anlaymzdaki eksiklikten kaynaklanmaktadr. Cenb-
Hakkn keml ile her tecellsi deiiktir ve bu nedenle Onu bir
tek tecellye sdrmak mmkn deildir. Bunu yapan hem
Ona hakszlk etmitir hem de Ona irfniyyetinin olmadn
gstermitir. Her varlk kendi kemli zeredir. Bizlerin yapt
btn deerlendirmeler izfdir."
Kendisi de bir tasavvuf ehli olan Ard, bu ifadeleriyle hem
kitabn hem de Abdlkerim Cl'nin yannda yer alyor ve bir
sufi olarak El-nsan'l Kmil isimli eserin nasl bir hususiyeti
haiz olduunu iaret ediyor. Bendeniz de acizane bu kitab
okumak isteyenler iin iki farkl yayn tavsiye ediyorum.
Birincisi z Yaynclk tarafndan neredilen, dieri ise Kurtuba
Yaynlar'ndan kan Hamza Kl'n yayna hazrlad
Gnmz nsan'na nsn- Kmil.
Ahmed ztrk
Kaynak:
http://www.dunyabizim.com/Manset/19747/saliki-hakkagoturen-rehber-insn-i-kmil.html, 9 Mart 2015

TAKDM
Bismillh ve Billh
Elhamdlillahi Rabbil lemin. Vessalat vesselamu al rasulina
Muhammedin ve ala alihi ve sahbihi ecmain.
Allah ad ile kaim olan o yce zata: Hak ettii ekilde hamd olsun.
Ve selm olsun Ve m ersalnke ill rahmeten lil lemn olan
Efendimiz Hz. Muhammede (sallallahu aleyhi ve sellem), line ve
onun hallerinde yerine kim olan, fiillerinde ve szlerinde kendisinden
sonra vekil olan ashabna, pirlerimize, dostlarna, bu kitabn yazar
Abdlkerim b. brahim Cl hazretlerine ve bu aheser eseri erh eden
Efendi Babamz Hac Necdet Ard Uaki (kuddise srruh)
hazretlerine.
15.02.2014 tarihinde Efendi Babamz Hac Necdet Ard Uaki
(kuddise srruh) hazretleri Kasmpaadaki derghta sohbete
balamadan nce yle buyurdu: Bir Mslman Abdlkerim Clnin
nsan- Kmilini, Muhyiddin Arabnin Ftht- Mekkiyye ve
Fussl-Hikemini, Hz. Mevlanann Mesnevi-i erifini okumadka
gerek manada Mslman olamaz yani irfan ehli olamaz.
Bu szden gerekten ok etkilenmitim, sohbetten eve gelir gelmez
bu sz eimle paylatm. Geri daha nceden bu irfan ehli zatlarn,
sz konusu aheser eserlerini okumutuk. Ftht- Mekkiyye,
Fussl-Hikem ve Mesnevi-i erif zerinde daha fazla inceleme ve
tefekkr etme frsatn Cenb- Hak bizlere ltfetmiti ama nsan-
Kmil zerinde ok fazla inceleme yapp, tefekkr edebilme olanan
bulamamtk. Bunun zerine hemen, daha nceden Efendi Babamz
tarafndan erh edilen iki ciltlik nsan- Kamilin kayda geirilen
birinci cildini okumaya baladk.
16.11.2014 tarihinde grm olduum bir zuhuratmda; Efendi
Babamz eime ve bana bir ders, bir grev veriyor. Eim de Ben bunu
tenzihi, tebihi ve tevhidi olarak ekilde yapacam dedi. Daha
sonra bir cemaatin iinde dua yaplyor, dua esnasnda iki elimi
birletiriyorum. Efendi Babamza bu zuhuratm e-posta olarak
gnderdim. 21.11.2014 tarihinde Efendi Babamzdan cevap geldi;

Zuhuratta grdn gibi size bir grev vermek istiyorum ama biraz
zor ve uzunca ancak mutlaka bitmesi gerekiyor. Bir sresi yok ancak
ok faydalanacanz bir alma olabilir. nsan- Kmil Abdlkerim
Clnin muhteem eserini gemi zamanlarda erh etmi idik onun
kaytlarnn birinci cildinin tekrar kayda geirilmesi gerekiyor. Ayn
yedisinde Kavackta gerekli dokmanlar sana veririm. Cenb- Hak
kolaylklar versin.
Gelen bu cevap Cenb- Hakktan bize bir hediyeydi. nk
Abdlkerim Cl gibi bir insan- kmilin nsan- Kmil adl eserini
yine insan- kmil olan Efendi Babamz Hac Necdet Ard Uaki
(kuddise srruh) hazretlerinin erhiyle yazya geirmek sorumluluu
ar ama ayn zamanda bir o kadarda deerliydi.
Abdlkerim Cl hazretleri kitabn ieriini u ekilde bildirmi ve
okuyucudan bir istekte bulunmutur;
------------------unu da bildirmem gerekir ki: Bu kitaba, Kuran ve
Resulullah Efendimizin snneti ile teyid edilmeyen hi bir eyi
almadm. Yazdklarmn tmnde, bu kitapta geen meselelerin
tmnde, stlahlar hari olmak zere, gemite yazlanlardan
hi bir ey almadm. Istlhlar da almak mecburidir. nk her
ilmin kendine has tabiri ve ifade tarz vardr. O tarzn dnda, o
ilim zerine konumak yolu kapaldr. Bu sebeple, sadece
onlarn stlhlarn kullandm; o kadar. Esas duruma gelince:
Benim bu kitabma yazdklarm, benden nce hi kimse, hi bir
kitaba yazmamtr.
Hele benim bildiim kadarn. Sonra, iitip anladm
kadarn, hi kimsenin hitabnda da duymadm. unu da
diyeyim ki: Benim, zerlerine dikkatle parmak bastm srlarn
beyan babnda, benden nce bir kimseye izin verildiini
bilmiyorum. Bu babda, ancak ben varm ve bu i iin de emir
almm. Kald ki: Bu kitabn ou ksm bu kabildendir. Ama
ben o srlar kabukla sarp sakladm. Onlar ancak klp sahibi
olanlar dile getirir, anlarlar. Onlarn dnda kalanlar kalr.

Tpk perde arkasnda kalan kimse gibi. Allah Hak syler

Doruya hidayeti nasib eden Allahtr.
, anlatld gibi olunca; bu esere bakp okuyandan bir
dileim var: ayet Kuran- Kerim veya hadis-i erif dnda bir
szm grrse, onunla amel etmeyi braksn. Ve o szn,
benim kastm olmadna, yet-i kerime ve hadis-i erifin mana
mefhumu iinde olduuna inanp teslim olsun; inkr etmesin.
Ta ki, Allah- Tel, o mana yolunda kendisine bir kap
ancaya kadar.
------------------Bu aheser kitabn yazl gayesi ve kimlere hitap ettiini kitabn
mellifi Abdlkerim Cl yle aktarm:
------------------imdi iyi dinle; nsann kemal derecesine erip ergin bir
kimse olmas; Allah bilmesine bal olduuna gre. Keza
insann fazileti: Cinsi izinde, onun kapsad manadan kazanc
kaderince olacana gre. Evet, byle olacana gre: Marifet
duygularnn elde edilmesi gerekir. Tahkik sonunda elde
edilecei kesin olan marifet duygularna gelince: lh bir
ilhama ve onun verecei baarya baldr. Fakat oras bir baka
blgedir ki, manasn u yet-i kerimenin derinliinde bulur:
Emniyet telkin eden, saygdeer bir yerdir nsanlar, onun
evresinden uzaklatrlr. (Ankebt, 29/67) Ama neyle? Evet;
neyle uzaklatrlr? ununla: Bir sr engeller ve oyalayc
eylerle. Sonra orann hali yerleri, sahilleri: Bir sr kaya ve
kaydrmacalarla doludur.
Denizlerine gelince: Helk ve boulmacalarla doludur. Bu
arada onun yolu; nce bir kldan daha incedir. Keskinliine
gelince: Keskin bir kltan da keskindir. Durum anlatld gibi
olunca: Yolcunun byle bir yolda yryebilmesi ama tam
olarak, drst bir ekilde imknsz gibidir. Durum yukarda arz
edildii gibi olunca, ister istemez sorulacak: Pekl, o halde bu
yola nasl girilecek? Nasl yrnecek? Ve dneceksiniz deil

mi? Nitekim ben de dndm. Dndm ve bir kitap

yazdm. yle bir kitap ki: Hakikat gnei gibi parlak, ak, belli
bir ileme tabi tutulan ve tam bir tetkik mahsul. Bu eserden
beklenen odur ki: Salik iin, en yce refikine ileten ola ama ince,
dnceli, nazik, kibar arkada gibi. Emelim o ki: Bu kitap, bu
yollar talep edenler iin, efkatli bir karde gibi olacaktr. Evet,
byle olmas icap eder ki: Issz vahalarda, kimsesiz kald
zaman, onunla nsiyet edebile. Onun gizli talimghna gire,
ban onun sinesine yaslayp kala. Onun irfan duygusu
alayan aydnl ile snk kesini, bilinmeyen karanlklarn
aydnlatmaya baka. Bu iin baka aresi yoktur.
Sebebine gelince: Artk mridlerin klp semalarndaki cezbe
gneleri kalmad. Yolcularn felek semalarnda, mehtap
sefalar getiren dolunay kalmad. Bu yolu kast edenlerin
himmet balarndaki azimet yldzlar batt. te, anlatlan
manalarn bir icabdr ki: O lemin denizinde yzenlerin
kurtulma midi azald. Onun sahillerinde gezenler iin de,
necat midi pek kalmad. bu halet iinde kitab tamamladm:
Ak bir keif zerine. Ve ondaki meseleleri glendirdim:
Salam kaynaktan gelen haberlerle. Ve ona bir isim verdim; elnsnl-Kmil f Marifetil-Evhir vel-Evil: Evvelleri ve
hirleri Bilmede nsan- Kmil.
------------------Abdlkerim Cl hazretleri eserin telifinde ne kadar byk bir
hassasiyet iinde olduunu yle belirtiyor;
------------------Bu eseri yazarken ve yazdktan sonra, baz haller geirdim
ki: Onlar da burada anlatmak isterim. Bu eserin telifine
baladm. Baz beyanlar ve tarifler yapyordum. Bunlar
yaparken, hatrma gelen u oldu: Bu ii brakaym. Bunlar birer
tahkik gerektiren meseleler olmas hasebiyle, sayg gstermek
istedim. Tetkik sonunda, bana ihsan edilenin yaymn
azaltmak diledim. bu dnce iledir ki: Eseri paralamak

10

istedim. Btn gayretimi bu yola verdim. Baladm onu

darmadan etmeye. Btn blmlerini dattm. Bu bahsi
kapadm. Birbirinden ayrdm; pare pare ettim. Hi bir ie
yaramaz hale getirdim. Bundan sonradr ki: Onun gnei batt;
gitti. Onun gzel yzne hicap perdesi ekildi. Unutulup giden
bir ey oldu. Yaramaz hi bir ie yaramaz saydm.
------------------Paralanan bu eserden bir zaman sonra gelimeleri Abdlkerim
Cl hazretleri yle anlatyor;
------------------Bir zaman sonra, iin rengi deiti. Bir hayr olarak ortaya
kt. Byle yazlp dururken bir hayr oluu meydana kt. u
yet-i kerimeyi okudum: nsan zerine yle bir zaman geti ki:
O zamanda o, anlan bir ey deildi. (nsan, 76/1) te, btn
bu istihalelerden, deien hallerden sonra, Cenb- Hak bana,
bu eserin aklanmas emrini verdi. Aktan anlatlmas gereken
blmleri ile kapal ifade edilmesi gereken ksmlar aydnlatt.
Ayrca umum bir fayda salayaca ynnden vaatte de
bulundu. Aldm emirlerle vaatler, uyulmas icap eden
eittendi. Bu sebepledir ki; Ba stne, deyip eserin, yeni ekli
ile telifine hemen baladm. Anlattm ekilde de, Cenb-
Hakka tevekkl eyledim. Aslna baklrsa, eserimde; hikye
yollu bakalarndan naklettiim ve kendi halimden anlattm
eylerin hemen hepsi ayndr. Yaadm eylerdir.
Yaamadm halleri yazmadm. Hsl: Anlattklarmn hemen
hepsi, yce Allahn bana at kadardr. zellikle bunlar, ona
seyrim ve keif, ayan yolundan ona yol aldm zamana
rastlayan hallerdir.
------------------Abdlkerim Cl hazretleri bu aheser eseri ve bu eserde kendi
etkisini yle tarif etmitir;

11

------------------Evet, ite ben: Onun ezel olan kocaman kadehi ile

iirmekteyim. Ama, ALM ismi ksesine dalp dalp karaktan.
Ama kimlere? Haliyle herkese deil. man ve teslim ehli olup,
bu arab imeye ve sindirmeye gl olanlara. Bu, yle bir
araptr ki: kram sahibi olan candan gelir; emilircesine de iilir.
Bu, yle bir araptr ki: Yoku da, var da sarho eder.
------------------Ehlullah Allahn kadehleridir diye buyrulmutur, burada
Abdlkerim Cl hazretleri o kadehlerden biridir ve lim
isminden ilmin bizzat bilicisinden almakta ve lim ismiyle
iirmektedir. lim; bizzat bilici, ilmin sahibidir. lim de bu
ilimi bilen ama bir yerden alm olan gibi, tahsil etmi olan
gibi. Ama kimlere? Haliyle herkese deil. Peki kimlere? man
ve teslim ehli olup, bu arab imeye ve sindirmeye gl
olanlara. Yani bu tevhid ilmini o kadehten iebilmek iin evvel
iman gerekli yani sadece kelm manada deil, hakiki manada
iman. Bu da ancak irfan ehli bir zattan tahsil edilebilir. Dier bir
ynden de evvela bu eserdeki bilgilerin sahih ve salam
olduuna, bunlarn kaynann Allahn zatndan olduuna ve
Abdlkerim Cl kadehinden iirildiine inanmak gerekir.
Bu hakiki imandan sonra teslim ehli olmas gerekir Yani
Allah zatna ve Onun kadehi olan vehe teslim olmas gerekir.
Bu iki art gerekletikten sonra yani iman ve teslimiyet,
beraberinde Muhsin olmay yani ihsan kazandrr. Ancak
muhsin olanlar bu ilmi iip sindirebilirler. Buraya bir parantez
amak istiyorum; Bu eserin rihi Hac Necdet Ard Uak
hazretleri bu konuyla ilgili yle buyurmutur: Bel men esleme
vechehu lillhi ve huve muhsinun: yi bilinki Kim, vechini Allaha
teslim ederse ona ihsan olunur. (Sure 2 Ayet 112) Kii vechini
Allaha teslim ettii zaman, Cenb- Hak ona kendi vechini
ihsan etmekte, yani ryetullah ihsan etmektedir. te bu
teslimin ne kadar mhim bir hadise olduu anlalm oluyor.

12

Evvela mn sonra teslim ehli olmak, bu arab imeye ve

sindirmeye gl olanlara bu iirilir ve verilir. Sebebi de bu
arab imek ve sindirmek kolay deildir. Bir insan bir eyi ier
de sindiremez, kay eder yani kartr, kartt zaman da onun
mal olmaz. Bir kii bir eyi yiyecek, iecek onu sindirecek
kendi bnyesine intikal ettirmi olacak ki, o zaman onun sahibi
olsun. te imeye ve sindirmeye gl olanlara bu ihsan ikram
edilir, yani onlar da muhsin olur. Bu, yle bir araptr ki: you
da, var da sarho eder. Sarhotan kast gerek, yeni bilgiler
getirdiinden ve bu bilgelerin yaam olan deiik halleri
ortaya getirdiinden kiinin aklnda, fikrinde, gnlnde deiik
yaam zellikleri olumaya balar.
------------------nsn- Kmil kitabnn nasl bir eser olduunu yine bir insn-
kmil olan Efendi Babamz yle aklamaktadr;
------------------Bu kitap baz kimselere gre deer yarglar ve
deerlendirmeleri deiik olsa da bizce, yani tasavvuf ehlince
Kurandan ve hadislerden sonra gelen slmn en deerli
kitaplarndan bir tanesidir. Abdlkerim Cl hazretlerinin
yazm olduu gerekten de aheser bir kitap olan nsn- kmil
anlalmas olduka zor, fakat en byk hakikatleri ierisinde
bulunduran bir kitaptr. smi de nsn- kmil yani kmil insan.
Btn bu lemlerde var olan nsn- Kmilin hakikatini anlatan
bir kitaptr. nsn- kmil dediimiz zaman biz bireysel
manadaki insan zannediyoruz. Hlbuki nsn- Kmil btn
bu lemlerin ald isimdir. Bu lemlerin bir ismi de insan,
nsn- Kmildir. te buna da Hakikati Muhammedi denir.
nsann bir ismi de halife, halife dediimiz zaman yine biz onu
bireysel manada, beer hkmnde olan halife zannediyoruz
ama btn bu lemler Allahn halifesidir. Ayrca zuhur
mahallidir. te insan dendii zaman evvel nasl bireysel insan
anlyoruz. nsn- kmil, dendii zaman bireysel insann

13

kemale ermiini anlyoruz. Bu, bireysel manada ama geni

manada nsn- Kmil, btn bu lemlerin ald isimdir. te o
da Allahn halifesidir. Btn bu lem de, halife hkmndedir,
btn varlyla halifedir. te bu lemlerde faaliyete gelen bu
oluumlar, nsn- Kmil hkmyle meydana geliyor. Burada
art eksi diye herhangi bir dnce sz konusu olamaz. Efal
lemine inildii zaman, o dnceye inildii zaman meydana
gelen art eksiler olur. (Terzi Baba)
------------------nsandan maksat, kemltn tamamlayp halifetullah ve
nsn- Kmil olmak, Allaha halife olmak demektir. Allahn
halifesi olmak ise velilik, peygamberlik, rislet, imamlk ve
ynetmeyi ieren genel bir mertebedir. nsann yetkinlii btn
bu mertebelerin yetkinliine baldr. Bu zellik Hz. demden
son doan kiiye kadar btn insanlarda bilkuvve bulunur.
Allah ilk cismi var ettiinde, cisimde ortaya kan ilk ekil,
dairedir ve o ekillerin en stndr. Daire, ekiller arasnda,
harfler arasnda Elif harfi gibidir ve btn ekilleri ierir.
Nitekim Elif de havann gsten iki dudaa ulaana kadar
harf mahrelerine uramasyla, btn harfleri ierir ve harflerin
zatlarn mahrelerde ortaya kartr. Varlk, bir dairedir.
Dairenin balangc ilk akln var olmasdr. Hadis-i erifte, ilk
akln Allahn halk ettii ilk ey olduu bildirilmitir. u halde
ilk akl, ilk cinstir ve halk etme insan trnde bitmitir. Bylece
daire tamamlanm ve dairenin sonu bana bitiip daire
meydana geldii gibi insan da akla bitimitir. Sz konusu
dairenin iki ucu arasnda ise Allahn halk etmi olduu lemin
btn cinsleri bulunur. Bu iki u, ayn zamanda kalem olan ilk
akl ile son varlk olan insandr.
Daire ve insan- kmil ilikisini Abdlkerim Cl hazretleri
yle aklamtr; Daire Haktr. indeki boluk ise halktr.
Dilersen, yle syle: Daire halktr. indeki boluk ise Haktr.
nk o: Hem Haktr; hem de halk. nsann yapmakta olduu

14

i emrine gelince, onun iin de; Onun emri ilham ile olmaktadr
diyebilirsin. nk bu i emrinde insan; u iki devre
arasndadr: a) O, mahlktur; kulluk ve acizlii vardr. b) O,
rahman sureti zerinedir; kemal ve izzet sahibidir. Aada arz
edeceimiz ayet-i kerimeler, anlatmak istediimiz manalar
teyit babnda nemlidir:
Ve Allah, o velidir. Bu ayet-i kerimede geen: Veli
kelimesi: nsan- Kamil demektir. Bu nsan- Kmil hakknda
ise, u ayet-i kerimede iaret vardr: Anlaynz ki; Allahn veli
kullarna korku yoktur. Ve onlar, mahzun da olmazlar.
(Yunus,10/62) Bu mana, bir gerektir. nk onun iin korku
ve hzn muhaldir. Hatta buna benzer eyler de Allah iin
muhaldir. Sebebine gelince: O, veli ve hamiddir (r, 42/28)
yet-i kerimesi, yce Allah ve insan- kmili anlatma babnda
aktr. Ayn manada u ayet-i kerimeyi alabiliriz: Allah, o
velidir. lleri o diriltir ve o: Her eye kadirdir. (r, 42/9)
Bu ayet-i kerimedeki: O zamiri veliye aittir. O, Haktr. Halka
balanan suretlerle suret bulur. Yahut byle deildir de: lahi
manalarla tahakkuk eden halktr. Hasl, durum ne olursa
olsun; her hal ve takdirde, her sz ve ikrarda o: Hem noksan,
hem de kemal sfatlar znde toplar. Yani: O yce gne
nuruyla, yer varln aydnlatmaktadr. Yer, odur; gk odur.
------------------nsann gerek manada bulua ermesi, kemal derecesinde
ergin bir kimse olmas; Allah bilmesine baldr. imdi Allah
bilmemiz drt trldr. Birincisi avamn bildii aileden ald
veya evreden ald tamamen bilgi halinde olan ama
yaanmayan sadece bilgide kelimede olan bir Allah bilgisidir.
Kemlt Allah bilmeye bal olduuna gre birincisi budur.
Bu sistem d yani ok basit lfz olarak hi Allah diye bir ey
dnmyor ama Allah var diye uurunun diplerinde,
derinliklerinde mevhum, bir bilgisi var. Dier tanesi ise;
ilmel-ykn, aynel-yakn ve hakkal-yakn olarak bilmesidir.
Bir kimse bu drt mertebe ierisinden Cenb- Hakka hangi

15

mertebesi itibariyle uhd ediyorsa, mahede ediyorsa, ite

ergin bir kimse o mertebenin erginlii ile ergindir. Ama her
mertebenin kemlt birbirinden farkl ve yukarya doru
olduundan kim hangi mertebede ise kendini de, Rabbini de o
kadar tanm olur. (Terzi Baba)
------------------Bu bilgiler nda idrak ve irfaniyetle yazya geirmeye
altmz eylerin deeri ve etkisi en gzel Efendi Babamn u
szleriyle anlatlr;
------------------Bir ses kelime ile kar tarafa gidiyor. Eer onu ylece
dinler duyar brakrsa o bir mddet sonra unutulup gidiyor
zerinde hibir tesiri olmuyor. Aklnda kalsa da faydal bir ey
olmuyor. Bir sz kar tarafa naklediliyorken evvela ses yani
savt olarak gidiyor. O ses ok hzl giderse kulaklar
patlatncaya kadar yolu var, ok yava giderse de anlalmyor.
Duyulacak dozda bir ses diyelim. O sesi gnderen manasn
bilerek o sz sylemise yani o kelimedeki, cmledeki
manann ne olduunu gerekten bilerek sylemise, o sesin
stnde manas da ykl olarak gidiyor. Eer gnderici biraz
daha ileri durumdaysa o sese hayat veren ruhunu da
gnderiyor. Manasyla birlikte ruhu da gidiyor. Eer o
gnderici daha kemal ehliyse o zaman nuruyla birlikte
gnderiyor. Nurunu da gnderiyor. Bir ses duyuyoruz ama o
sesin stnde evvela bir ses var, kelime ve harfler var, sese
brnm olarak. O kelimelerin manalar var. kinci olarak
manay gnderiyor. nc olarak onun hayatn yaamn
gnderiyor yani ruhunu gnderiyor. Drdnc olarak da
nurunu gnderiyor yani mahedesini gnderiyor.
Yalnz bu nurunu gndermesi de iki ynl oluyor; Birisi
sese yklenmi olarak gidiyor, birisi de kendi nazarndan
gidiyor. Kardaki kulak eer gerekten dinleme yeteneine
sahipse bunlarn hepsini alyor ama dinleme yetenei yoksa

16

ancak bir ses duyuyor, o kadar. Ayn mecliste oturan birisi:

Dinledim bir ey anlamadm ama birisi de: imdiye kadar
bilmediim anlamadm neler dinledim neler diyor. Ayn
mecliste iki kiinin hali olmu oluyor. Tabi bunlar zaman
ierisinde oluacak ey. O gn anlamadm diyen kimse de bir
mddet sonra en gzelini anlayacaktr. Neden anlayacaktr?
nk gelen, eer gerekten geliyorsa o kanallar onda
aacaktr. Drt tane ok atlmsa o yerine ulamsa, vuracaktr.
O belki gelen oklarn acsn, tatlsn anlamad ama farknda
olmadan zaman ierisinde o oklar yerini orada aacaktr. Ksaca
bu meseleleri anlayabilmek iin yani u kitabn iindeki
manalar anlayabilmek iin bu sistemin mutlaka almas
lazmdr. (Terzi Baba)
------------------nsan- Kmildeki seyrimiz semi sfatyla yani duymayla
balad. nsan- Kmil adl bu aheser eserin kayna Ahadiyet
zatndan nzul etmitir. Yani Ahad, TEK olandan. Pazar
gnnn Arapa kullanl, yani el-Ahad, ayn zamanda
Allahn isimlerinden biridir. Tek manasna gelmektedir.
Allahn halk etmeye balad ilk gndr, yani dnyadaki ilk
gndr. Dnyadaki varlklar Allahn ilminde zaten vard ve
var olu ncesi bu halden ilk ilahi sfat, Semi (duyma) sfatn
kazandlar. Bu yzden Pazar gn Semi sfatndan halk
edilmitir; bu yzden dnyadaki her ey yokluk halinde kn
(ol) emr-i fermann duymutur.
Allah, Kuranda yle buyurmutur: Bir eye irade
ettiinde Onun emri sadece ona kn (ol) demektir, hemen olur
Allahn Kn emriyle, daha varlk kazanmam eya bile var
olabilmektedir.
Kavl
vastasyla,
var
olmamlar
duyabilmektedir. Biz bir eyi irade ettiimizde, ona kavlimiz
(szmz) sadece kn (ol) dememizdir, hemen olur ayetinde
geen kavl (sz) bu trdendir. Fakat kelam vastasyla, var
olanlar duyabilmektedir. Allah, Musaya kelimelerle konutu
ayetindeki konuma ise kelmdr. Yani halk edilmiin ilk sfat

17

semidir (duyma), Allahn kn (ol) kavlini duyan, varlk

kazanr.
O yzden nsan- Kmildeki manalarn da vcud
bulabilmesi iin gelen kavlin duyulmas gerekir. Semi sfatnda
zuhur bulan mana, hayy sfatyla hayat kazanr, sonra srasyla
basar (grme), irade, kudret, ilim ve kelam sfatlarndan
geerek ehadet leminde zuhura kar. Sfat dairesi halk
edilmilerde semi sfatyla balayp, kelm sfatyla sona erer.
Bylece dairenin tamamlanmasyla kelm ve semi birbirlerine
ayna olur, kaville, Kn (Ol) szyle balayan varlk dairesi
semi ve kelm ile tamamlanm olur yani Kavl-semi-kelm.
Bylece ba sonun ayn olur. Dairenin yuvarlak oluu kendisi
iin bir hviyettir. Daire izilirken, bir yerinden balanr yine
ayn yere gelinir. Yce Hakkn kelm da ayn ekilde Ondan
balar yine Ona dner.
Arapada kelm kelm kelimesinden tretilmitir. Kelm ise,
bedendeki bir iz olan yara demektir. Yara bir eser ve izdir. Eser
var olduunda, ondan meydana gelen herhangi bir ey kelm
diye isimlendirilmitir. Hareket bir halden bir hale intikaldir.
Yara da yaralnn bedenine etki eder. Buna gre mmknlerin
kulaklarn `yaralayan ilk kelm, `ol sz idi. lem Hakkn
kelm niteliinden ortaya kt. Bu ise Rahmann nefesinin
herhangi bir sabit ayna ynelmesiyle gerekleir. Bu sayede
kendisine ynelinen eyin bireysellii o nefeste alr. Bu olu
kelm diye ifade edilirken, oluun gerekletii yere de nefes
denir. Bir harfin var edilmesini dileyenin nefesi de o harfin var
olmasyla sona erer. Bylelikle ses diye isimlendirilen nefes
ortaya kar.
------------------nsan- Kmili yazya geirirken Efendi Babamz Hac
Necdet Ard Uak (kuddise srruh) hazretlerinden kelm
olarak kan, harf elbiselerine brnm ses, yukarda da
deindiimiz ekilde drt halde, yani sesi, manas, ruhu ve

18

nuruyla geldii iin, beden mlkmzde iz brakp, eserini Hay

sfatyla hayata geirdi yani Necdette bulmutuk, Necat.
Bu eseri yazya geirirken tabi youn duygu ve idrak
almlar ierisindeydik. 53 says, ok zel bir say olup Efendi
Babam Necdet Ard Uak hazretlerinin hayatnda nemli bir
yer tutmaktadr. yle ki; Hakikat-i Muhammed zere
Haktan kendisine verilen ifre, anahtar bir saydr. Tarikat-
liyye-i Uk yolunda Makm- Velyet sras da 53tr.
Bununla ilgili 53 risalesi adnda Cenb- Hakkn ltfu ve
Efendi Babamn himmetiyle 53 sayfalk bir risale yazdm.
eriini, risaleden alntyla, ksaca zetlemek gerekirse; ELL
(

Selase ve hamsun ismini oluturan Arapa

harflerin kendi bana anlamlar ve harekeleriyle ve yan yana

geldiklerinde nasl bir anlam oluturduklarn incelemeye
alacaz inallah. Risalenin ayrntlarn yazmaya alrsak
sz ok uzayacak ben sadece sonu ksmn aktarmak
istiyorum; Sonu olarak NUN ( ;)en-Nur olarak zuhura
kmtr. Yce Allahn el-Musavvir ismi, en-Nur isminin
zuhurunu gerektirir. nk suretler en-Nur ismiyle canlanr,

( )SELASE VE HAMSU) da toplanan hakikatler, NUN ()

nefislerini idrak edip rablerini bilirler. Buraya kadarki (

harfinin zuhuruyla kemlta ulamtr. Yukarda da

bahsettiimiz gibi NUN ( ;) Halk edili mahalli, ruhun, akln,
nefsin maddeleri ve fiilin varldr. Btn bunlar Nun a
yerletirilmitir. O, insann grnen tmelliidir ve sz konusu
tmellik bu nedenle ortaya kmtr. Nun harfinin byk
ebced say deeri 106dr. Nun harfinin eklinden de
anlalaca gibi ( )alt ana grnen zahiri, st noktas
gaybn simgeleyen batndr.
Dolaysyla Nun 106, zahir ve batn ayrrsak yani 106 / 2
= 53 eder. O da CM ( )harfinin byk ebced say deeridir.
CM harfini doksan derece yatrrsak

19

yani NUN daki

batn olan birinci NUN olur. Cim ( )harfi yce Allahn

cem edicilii nedeniyle el-Cell ve el-Ceml isimlerinin
kabzalarnn dnda olan el-Cmi isminin ilk harfidir. Stun,
Arapa Amed demektir. Amed kelimesinin ebced say deeri
114tr. Bu Cmi isminin say deerine eittir. Ferdiliin ilk
basama tr. Stun (Amed) kelimesi de hakikati
gerektirir: Gk, yer ve ikisini birbirine balayan stun.
Bu, kmil insandr. Yahut hak, halk ve ikisinin arasndaki
vasta yani MUHAMMED hakikattir.
------------------Biz burada Efendi Babacm Hac Necdet Ard Uakden sz
ediyoruz. Kendisine tahsis edilen 53 stununda. Tek ve bir olan
Allahtan baka bir ey yoktur.
------------------Bu yzden Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) yle
buyurmutur: Yeryznde Allah, Allah diyen kimseler
olduka kyamet kopmaz. Bu yce Allahn Allahn zikri en
byktr dedii en byk zikirdir. te bu isim bu imamn
zikridir ki onun ruhu en son kabzedilir. Bylece kyamet kopar
ve gk yarlr. Dolaysyla bu ve benzerleri stundurlar.
Yce Allah dosdoru bir hareketle bu insani sureti ikame
etmitir. adrn orta direi suretini. Onu bu gklerin kubbesini
ayakta tutan stun klmtr. Onun sayesinde gn yerin
zerine kmesini engellemitir. Biz de bunu stun olarak ifade
ettik. Bu suret yok olduunda ve yeryznde nefes alp veren
bu kabil insanlar tkendiinde gk parampara olur, o gn
kverir. (bn Arab Ftht- Mekkiyye)
------------------Abdlkerim Cl hazretleri kitabn ikinci cildinin altmnc
blmnde yle buyurmutur: Ve. O. Yani: NSAN-I
KML Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimizdir.
Ve. O. Yani: NSAN-I KML hem Hakkn mukabili, hem

20

de halkn mukabilidir. Bilesin ki. Bu blm, bu kitaptaki

blmlerin umdesidir. Hepsinin dayanak noktas bu blmdr.
yle sylemek de mmkndr. Bu kitabn tm, nden sona
kadar, bu blmn erhidir.
nsn- Kmilin idrak edilmesi, Hakkn, halkn ve lemin
idrak edilmesiyle oluan irfaniyete balanmtr.
nsan kk lem, lem byk insandr. Bylece insan
lemde domu son varlktr. Allah onu btn lemin
hakikatlerini kendinde toplayan varlk olarak halk etmi,
halifesi yapm, lemdeki her suretin gcn ona vermitir.
Kuran, insan- kmildir. Btn varlk harfler, kelimeler,
sureler ve ayetlerden ibarettir. O halde varlk Byk Kurandr.
Kuran, cmi ve insan, toplayclk zellii asndan
eanlaml hakikattir.
Allaha halifelik insn- kmil iin geerli olabilir. Bu
nedenle Allah onun grnr suretini lemin hakikat ve
suretlerinden, grnmeyen suretini ise kendi suretine gre halk
etmitir. lhi surete benzer halk edilmi yegne varlk insn-
kmildir. Bu nedenle kmil diye isimlendirilmitir ve o lemin
ruhudur. lem ise ulvisiyle sflisiyle ona amade klnmtr.
Hayvan insan ise, nsn- kmile amade klnm lemin bir
parasdr.
nsn- kmil ama bakmndan ilk, fiil bakmndan son, harf
bakmndan zahir, mana bakmndan btndr.
nsan iin vcd ferdiyet, Efendimiz Hz. Muhammed
(sallallahu aleyhi ve sellem) iin de insani ferdiyet sz
konusudur. nk asl itibariyle kmil insan odur. Onun
dndaki kmiller, sadece onun mazharlardr. Bunlardan biri
bu eserin mellifi Abdlkerim Cl (kuddise srruh) hazretleri
ve bu eserin arihi Hac Necdet Ard Uak (kuddise srruh)
hazretleridir. nsani ferdiyetin mazharlar vardr. Bunlardan
biri, Allahn sadece Onu kendi elleriyle ve kendi suretinde halk
etmesidir. Yine gklerin, yerin ve dalarn yklenmekten

21

kandklar emanetin sadece Ona yklenmesi de insani

ferdiyetin mazharlarndan biridir. Bir dieri, sadece Onun
byk hilafete sahip klnmasdr. En byk zat isminin
Allah srrna sahip klnmas da bu mazhariyetin bir
gstergesidir. Yalnz insan, hem Hakkn hem halkn suretini
zerinde tar. Btn isimler, sadece insana retilmitir. Yce
Allah, sadece insana, gklerde ve yerde bulunan her eyi
musahhar klmtr. el-Cmi ismi Allahtr. Bu yzden yce
Allah, demin bedeninin hayatnda iki elini cem etmitir. ki
elimle halk ettiim El (yed) kuvvet anlamna gelir.
Allah bu insani hayatn kemalini irade edince onun iin iki
elini cem etti ve ona lemin btn hakikatlerini verdi. Btn
isimler araclyla ona tecelli etti. Bylece, hem ilahi surete,
hem de kevn surete haiz oldu. Onu, lemin ruhu kld. Ona,
sonluk da verilmitir. nk insan, en son zuhur eden varlk
trdr. Dolaysyla ilklii Hak, sonluu halktr. Bu yzden
insan, ilhi suret itibariyle evvel, kevn suret itibariyle ahirdir.
Her iki suret itibariyle, zhir ve kevn suretten dolay sahip
olduu ilhi suret itibariyle, btndr. Allah, lemin tmn
onun hizmetine vermitir. Efendimiz Hz. Muhammed
(sallallahu aleyhi ve sellem) asl byk kmil insandr.
------------------nsn- Kmilin kaytlarnn yazlm srecinde ilgisi bakmndan
09.06.2015 tarihinde grm olduum ve Efendi Babama
gnderdiim bir zuhuratm paylamak istiyorum: Eim ile birlikte
Mekkeye gitmiiz, yryerek Kbeye doru gidiyoruz. Kbeye
doru ktmz yer, Kabenin arka yoluymu oradan giri yasakm
ok sayda asker vard. Askerler normalde buradan ieriye
sokmadklarn ama bu seferlik msaade edeceklerini syledi. eriye
girdik ieride ok az sayda insan vard. Ben de bunu frsat bilerek
hemen Hacerl-Esvede doru kotum. Az sayda kii olduu iin
herkes srayla psn diye anlama saland. Benim nmde iki kii
vard. Ben onlardan sonra nc sradaydm. Sonra nmdeki iki
kii arasnda tartma kt. kisi de birbirlerine msaade etmek

22

istemediler. kisi anlaamaynca benim pmeme yardmc oldular.

Yalnz Hacerl-Esvedin nnde byk bir sarkala sallanan Elmas
gibi deerli bir ta vard. Onu ptm. perken Allahm seni ok
seviyorum, Allahm sana biat ediyorum dedim.
Zuhuratmla badatrdm iin nsan- Kmilde bununla ilgili
Abdlkerim Cl hazretlerinin ilgili blmn ve Efendi Babamn
erhini aktarmak istiyorum:
------------------NC TECELLGH: nniyettir. Bu makamda da, yine
dierleri iin bir zuhur yolu yoktur. Ama hviyetin zuhuru
vardr. Burada da, ZATn sadeliine katlma vardr. Lkin
hviyetin katlmasna benzemez. Bu, biraz daha iniktir. Halk
cephesine, madd saylanlara biraz daha dnktr. Sebebi de:
Sonradan halk edilen hadis eyler, huzur ve hazr gibi manalar
akl yolu ile bilinsin. Haliyle, bu gibi eyler, yani; Sonradan halk
edilen hadis eyler, rtbe itibar ile: Akl yolu ile bilinen, sakl
ve gaib. Durumlar ile tabir edilen eylerden bize daha
yakndr. Bu manay iyi anla ki, yetle belirteceimiz hususlar
kavrayabilesin. Dn ki; yce Allah: - O BEN... ALLAH...
(Neml, 27/9) Buyurdu. Bu yce kelmdaki: - BEN... (Neml,
27/9) Kelimesi, ahadiyete iaret saylr. nk o, srf isbattr.
Onda bir takyid, yani: Ballk yoktur. Ayn ekilde,
ahadiyet srf mutlak ZATtr. Kendi dnda bir eyle ball
yoktur. O... (Neml, 27/9) Zamiri ise ahadiyete mlhak olan
hviyete iarettir. bu mana icabdr ki: Benlikle terkib edilerek
meydana kt. Bylece: - BEN... (Neml, 27/9) Kelimesi,
inniyet ahadiyetine mlhak olan hviyete iaret oluyor. ,
anlatld gibi olunca: Odan balad; BENe dayand.
Haberde de karar kld. O haber ise: - ALLAH... (Neml, 27/9)
Lafza-i cellidir. bu haber, nzul yollu bir geri dnle
BEN... (Neml, 27/9) Kelimesine dayand. Bylece: Ahadiyet
ve hviyet derecesinde bir inniyet, yani: BENLK oldu. Btn

23

bu anlatlan manalar, bir arada topladmz zaman kalan: Srf

sade ZATtan ibarettir.
------------------Allah, ezelde bir elmas halk etti, ona bakt, o elmas eridi,
akt lemler meydana geldi, gibi izahlarn, daha anlalr
ekilde, en ak hali buras. te o Allahn elmas gibi halk ettii
ey, ahadiyet mertebesinden baka bir mertebe deildir. nk
btn her ey oradan kaynan alyor. Bunu daha bariz, daha
net, daha ak en gzel ekliyle anlalr hali udur. Cenb-
Hakk, amiyetten ahadiyetine tecelli ettii zaman oradan iki
zellii ortaya kmtr. Birisi inniyeti, birisi hviyeti, ite
burada da bahsettii gibi. nniyetinden; nsan ve Kuran
meydana gelmitir. Yani insan ve Kurann kayna eneiyeti,
yani benlii yani kelm yn, ilim yn. Hviyetinden de
meydana gelen Beytullah. nk insann oturmas iin evvel
bir mekn lzmdr. te Cenb- Hakkn, ilk kendine ait ilmi
ynden zuhuru, insan ve Kuran olarak halk etti ayn manada,
hviyeti ynnden de Beytullah ve lemleri halk etti. ncelikle
Beytullah, nk insana lzm olan oturaca ev, tecelli edecei
evi idi. Bu evden maksatta zel olarak Beytl Atik simge
olarak, genel olarakta Allahn tecelli edecei btn mevcudat,
btn lemlerdir. (Terzi Baba)
------------------15.02.2014 tarihinde Efendi Babamz tarafndan iimize atlan
nsan- Kmil tohumu, 16.11.2014 tarihinde grdm zuhuratla
mana leminde ald, 21.11.2014 tarihinde Efendi Babamzn nsan-
Kmilin kaytlarnn yazmn verince iimizdeki tohum filizlendi
yaklak 8 aya yakn sren nsan- Kmilin birinci cildinin kaytlar
bir tevafuk neticesinde Cenb- Hakkn ltfu ve bata Abdlkerim
Cl (k.s.) hazretleri ve Efendi Babamz Hac Necdet Ard Uaki
(k.s.) hazretlerinin ve pirlerimizin himmetiyle 13.07.2015 Kadir
gecesinde Elhamdulillahi Rabbil lemin tamamland. Kitabn
tamamlanmasndan sonra grm olduum zuhurat yleydi;

24

Uzaktan bir topluluk grdm, Onlara doru seslenerek, tespih

tamamland diyordum. Her tespih tamamland deyiimde
KAYYM diyordum.
------------------nsan- Kmilin birinci cildinin kaytlar Mukaddime ve
giri blmleri dhil olmak zere toplam 43 blmden
olumaktadr.
nsan- Kmil yazmnn tamamland gn Cenb- Hakkn

ltfuyla ve pirlerimizin himmetiyle (

)Leyletl Kadr

yani Kadir gecemizi idrak ettik. 15 sayfalk Kadir Gecesi

almas bu zamana kadarki gayretimizin hediyesi olmutu,
Rabbmza krederiz. Bu almann sonu ksmn paylamak
isteriz; LEYLETL-KADR yani KADR GECES; lhi
sureti, yani gecesini GAYBINI ve btn olu hakikatlerini yani
EHADET, cisim, hakikatlerini kendinde toplayan insanlk
mertebesine ulam kimsedir. Yani Marifeti, birlemeyi
gerekletiren kimsedir. Birleyen, ne ehadeti ve ne de gayb
olan kimsedir. Gayb Hakk, ehadet ise halktr. Gayb btnmz,
ehadet ise zahirimizdir. Gayb emir lemi, ehadet halk etme
lemidir. MANA SE BRDR. Biz kadir gecesiyiz nk tabiat
ve Hakktan zuhur bulduk. Gece, gaybe benzer. Takdir ise,
gayb esnasnda yaplabilir ve o insann iindedir. Gndz,
akl gerektirir. Kul tecellinin mahallidir. Gece, tecellinin
zamandr. Ortada bizim cismimizden baka bir ey olmadna
gre, cismimiz karanlk gecedir ve Allah tecellisiyle onu
aydnlatmaktadr. Ayrca Kadir Gecesi olan insan, Kurann
kendisine nzul olduu insandr.
nsan-

Kmilin

kitabnda

anlatlanlarn

idrak

irfaniyetiyle bizde brakt iz;

ve

Ma

rameyte iz rameyte ve lkinnallahe rama Mealen; Sen

atmadn, attnda ve lkin Allah att. Yani Ma rameyte Sen
atmadn; malum ilime tabidir. z rameyte Attnda; ilim

25

maluma tabidir. Ve Ve; ilim ve maluma atftr. Lkin Lkin,

fakat; Ve de ayn hkme balanan ilim ve malumun
kaynana atftr. Allahe rama Allah att; lim ve malumun
cemiyetine iarettir yani tevhiddir.
Bir de u husustan bahsetmeden geemeyeceim;

Vasbir nefseke meallezne yedne rabbehum bil gadti vel
aiyyi yurdne vechehu Mealen: Sabret nefsinle, o kimselerle
birlikte, onlar sabah akam Rablerine dua edip Onun vehini,
zatn istiyorlar. Yani Rablerinin vehini, zatn isteyen ve bulan
kimseleri bulup onlarla birlikte olmak lazmdr. Gerek eserin
ieriinden ve gerek erhinden elde ettiimiz idrak ve
irfaniyetle, eserin mellifi Abdlkerim Cl hazretleri ve bu
eserin arihi Hac Necdet Ard hazretleri ayette bahsedilen
kimselerdendir.
------------------Bu duygu ve irfaniyetle Efendi Babam Hac Necdet Ard
Uk hazretlerine ithafen NECDET risalesi adnda kk bir
risale yazdm. Bu alma NECDET ( )isminin Arapa

harflerinin tek tek anlamlar ve hareke alp harekete gemeleri

ve yan yana geldiklerinde nasl bir anlam zuhura getirdikleri
zerineydi. O risalenin son paragrafn paylamak istiyorum;
Nun ile balayan Ulhiyetindeki hakikatler en-Nur ismiyle
varlk kazanp zuhura kmtr. Zati Elif in fetha harekesinde
gizlenerek amas Ulhiyetindeki ilimleri Cim e tayarak
orada toplam ve el-Cmi ismiyle zuhur bulmutur ve burada
ferdiyet makam olumutur. Dal harfiyle ferdiyet
makamnda toplanm mertebenin hilfeti yani demi
(Esma), Davudi (Sfat) ve Muhammedi (Zat) Dal harfinde
toplanan hilafet yine Zati Elif in fetha harekesinde gizlenerek
harekete geirmesiyle Te harfinde ki kulluk, fiil zuhuruna
kmtr.

26

te NECDET btn bu mertebeleri bnyesinde

barndran yce bir mahaldir. NECDET
Muhammedi
varisliin en kemalli zuhur mahallidir. Varlk kubbesinin
stunu NECDETtir. Kul, mukayyet ahsiyetinin benliinden
fena bulmadka onun mertebesini zahiren gremez. nk o,
btn mutlaklk ve mukayyetlik mazharlarn cmi en kmil
berzahtr. Aan (Fatih) ve sonlandran (Hatem) olan nsn-
Kmil Hz. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) varisleriyle
beraber ol. nk en byk mutluluk onlarn yanndadr.
Onlardan yz evirmek ise helktir. Yani onlarla beraberlik
HAK ile beraberliktir. Onlarla beraber olmann yegne maksad
ALLAHtr. Ksaca NECDET, NECATtr.
Efendi Babam iin yazm olduum iirden bir blm
aktarmak istiyorum;
Lm olup huzuruna geldik
Elif gibi kucakladn bizi
Lmn Elife olan ak gibi
Yakt benliimizi Elif in ak
L etti varl benliimizi
Varlk sebebimiz SENMSN
Nefes-i Rahmnmz SENMSN
Canmzn canan SENMSN
NECATmz SENMSN
Tevhidimiz SENMSN meer!
Son olarak nsn- Kmil adl bu aheser eserin mellifi olan
Abdlkerim Cl hazretlerinin szleriyle bitirmek istiyorum:
------------------ BAHR- MESCUR ki bu: Dolan deniz manasnadr.
Bu cmlenin bize gre manas: Sakl ilim, gizli sr demektir.
Anlatlan sr, yle bir srdr ki: KF ile NN arasndadr. aret

27

dili, ancak bu kadar anlatr. Zahir tabire gelince; rivayeti

yledir: Arn altnda bir denizdir. Cebrail o denize her gn
girer. Oradan knca: Kanatlarn rpar. Ondan yetmi bin
damla olup der. Allah- Tel, o damlalarn her birinden bir
melek halk eder. Hepsi de lh ilim tamaktadr. te bu
meleklerdir ki: Beyt-i mamurun bir kapsndan girer ve bir
kapsndan karlar. Bir daha da, oraya dnmezler. Kyamete
kadar, bu i, bylece srp gider.
Aktan anlattmz bu manalar anlamaya al. eitli
yollardan iaret ettiklerimizi de renmeye bak. Hele bir bak:
Bu deniz niin sana doldu? Ve bu tan yerinin aarmasna niin
engel olundu? Acaba bu: Akln kavrama iindeki kusuru
mudur? Yoksa lh bir kskanlk m? Ki bu kskanlk, onun
zlmesine engel oldu? Nitekim bu manada, Resulullah
Efendimiz yle buyurdu: Miraca gtrldmde, bana
ilim verildi: Bunlardan birini gizlemek iin, benden sz
alnd... Bu hadisin devam vardr; tamam daha nce anlatld.
Hsl; Burada satrlar halinde yazp anlattklarmzn tm; O
dolu denizin kpklerindendir.
Delik kulaklara aslan boncuklar deil. Bu, bize zhir
olandr. Ondan hi bir eyi gizlemedik. Hemen hepsini, ya
iaretle yerine koyduk; ya da, anlatrken edeb bir terim
kullanarak, bir ynyle misal getirip akladk. Ta ki, onu:
Yabancdan alalm. Yukardaki cmleleri sralamaktan
muradm: Hayr babnda kapsamna neleri aldn anlatmaktr.
nk bu: yle bir kitaptr ki, bu zamana kadar bir benzeri
gelmedi. Bunun izah ekli gibi bir izah, asrlarca yaplmamtr.
Anla... dn
Babadan bahtiyar olup, saadeti bulan o kimsedir ki: Bu
kitab okur. Okuyamazsa, onu okumak iin tahsili yoluna
koar.
Allah... Hak syler. Bu yola hidayeti nasib eden Allahtr
-------------------

28

Bylesine byk bir eseri nemine edeer bir biimde erh eden
Efendi Babamz Hac Necdet Ard Uk hazretlerinin, sohbet
kaytlarn yazya geirmek zere beni ve eimi grevlendirmesini
Hakkn bir ltfu kabul etmitik. erhin kitaplamas aamasnda
nszn ve kitabn bizdeki etkilerini yazmamz istemesi ise hayal
bile edemeyeceimiz kadar byk bir onur. Durumun hayeti ve
acizliimizin farkndalyla ncelikle Abdlkerim Cl hazretlerinden,
Efendi Babamz Hac Necdet Ard Uk hazretlerinden
kusurlarmzn affn dileriz.
Allah, hakk syler ve O doru yola eritirir.
Erhan Ayta
Nurbil Ayta

29

NSZ
Bu kitap baz kimselere gre deer yarglar,
deerlendirmeleri deiik olsa da bizce, yani tasavvuf ehlince
Kurndan ve hadislerden sonra gelen slmn en deerli
kitaplarndan bir tanesidir. Abdlkerim Cl hazretlerinin
yazm olduu gerekten de aheser bir kitap olan nsn- Kmil,
anlalmas olduka zor olmakla birlikte, ayn zamanda iinde
en byk hakikatleri bulunduran bir kitaptr. smi de nsn-
Kmil yani, kmil insn; btn bu lemlerde var olan insn-
kmilin hakikatini anlatan bir kitaptr. nsn- kmil dediimiz
zaman biz bireysel manada ki insan zannediyoruz. Hlbuki
insn- kmil btn bu lemlerin ald isimdir. Bu lemlerin
bir ismi de insan, insn- kmildir. te buna da Hakikat-i
Muhammed denir.
nsann bir ismi de halifedir. Halife dediimiz zaman yine
biz onu, bireysel manada beer hkmnde olan halife
zannediyoruz, ama btn bu lemler Allahn halifesidir.
Ayrca zuhur mahallidir. te insan dendii zaman, evvela nasl
bireysel insan anlyoruz. nsan- kmil gerek insan dendii
zaman bireysel insann kemale ermiini anlyoruz. Bu bireysel
manadadr ama geni manada insn- kmil btn bu lemlerin
ald isimdir. te o da Allahn halifesidir. Btn bu lemde bu
oluumu ortaya ktndan o halife hkmndedir ve btn
varlyla halifedir. te bu lemlerde faaliyete gelen bu
oluumlar insn- kmil hkmyle meydana geliyor. Burada
art eksi diye herhangi bir ey, dnce sz konusu olmaz. O
efl lemine inildii zaman, o dnceye inildii zaman,
meydana gelen art eksiler olur.
Bu kitabn olumasnda hizmeti geen btn karde ve
evltlarmza teekkr ederiz. Gnlleri ho, zihinleri her trl
irfaniyete ak olsun.
Necdet Ard
Terzi Baba

30

TAKRZ
Allahn ahsen-i takvim zere yaratm/zuhur, olduu insan
kintn z veya tohumu gibidir. Zira ilah isim ve sfatlar
btnyle yanstabilme zelliine sahip olan yegne varlk
odur ve varlklarn en ereflisi olarak tanmlanmasnn hikmeti
de budur. Ycelerin en ycesine ykselebilme vasfnn yan sra
insan, ayn zamanda aalarn en aasna dmesine neden
olan olumsuz sfatlara da sahiptir. nsan hayat bu iki kutup
arasnda sregelen bir mcadele sahnesidir. Bu mcadelede
ftratlarndaki asl cevheri inkif ettirebilenler keml vasfn
kazanarak temayz edenlerdir. lah isimlerin kll olarak
mazhar hle gelen bu zatlara insn- kmil ad verilir.
nsn- kmil kint kitabnn ftihas ve yaratl srrnn
tecellghdr. Gnl ilah muhabbet ve akn mekn,
mrifetullah hazinesinin ihtiaml saraydr. Bu nedenle kalbi
beytullah hkmndedir. Peygamber Efendimizin gnl
ikliminden beslendii iin szleri hikmet ve esrarl, amelleri
salih ve sahihtir. radesini Hakkn iradesine tbi kldndan
Onun gren gz ve iiten kuladr. Kinattaki ilh
programn en mkemmel surette, yerli yerince olduunun ve
derin bir hikmetle donatldnn idraki iindedir. Bu nedenle
dua ve iltics nefs deildir; gnl merhametle yorulduu iin
btn mahlukt kapsayacak ekilde niyz eder. Nuran bir
cazibe merkezidir; insanlar tarafndan sevilir ve sayg gsterilir.
nk ilah ahlkla donanan bu kulunu Allah sevmi ve
mahluktna da sevdirmitir.
lah tecellleri mhedesi altnda olmas sebebiyle insan-
kmilin nazarnda dnyev istek ve arzularn hibir ehemmiyeti
kalmamtr. Gayesi Allahtr. Bu nedenle dnyaya fn olaca
nazaryla bakar; az ile oun, zenginlik ile fakirliin onun
katnda bir fark yoktur, hepsi izafidir. nsanlardan ve
dnyadan nefsine ait herhangi bir talebi bulunmaz. Mal, mlk
onun iin sadece bir infak aracdr. Zahiren garip gibidir, ama
gnl leminde muhteem tahtlar zerinde saltanat srer.
nsn- kmil zahiren dier insanlardan farkszdr. Fakat
gnl ilh srlarn hazinesi klnmtr. Kibrit-i ahmer gibidir,

31

kolay ele gemez. Onun deerini ancak ilh srlara in

olanlar fark edebilir ve kemaline vkf olabilir. rifler silsilesine
halkalanm bir incidir. Lednn ilme mazhardr. Feyiz ve
muhabbetin membadr. Hakkn aynasdr; kendisine
bakldnda Allah hatrlatr. Cihan gsteren ayna, ly
dirilten sa, kularn dilini bilen Sleyman gibi tasarruf sahibi,
ab- hayat ien Hzr gibidir. Eyay ve eyann hikmetini
olduu gibi bilir. Kalbi ara, inniyyeti (benlii) krsye,
makam sidre-i mntehaya, akl kalem-i a'laya, nefsi levh-
mahfuza, tabat anasr- erbaaya taalluk eder.
nsan- kmil hallerinde iyilik ve tat zeredir. nsanlara
muamelesinde adaleti gzetir. Allah iin mstesna kimseye
kzmaz, kimseden incinmez. Nefesi gnllere ifa veren
iksirdir; szleri, Muhammed nee ile doludur hikmet incileri
saar. Muhatablarna istidatlar nispetinde nice manevi nasipler
aktarr. Sohbetine katlanlar, tattklar ilh lezzet ve hazlarla
vecde garkolurlar. lah srlara aina olanlara hak ve hakikatin
tercmanln yapar. Onlar nefsin derin ve korkun
karanlndan karmak ve nurniyet semasna ulatrmak iin
gayret ve fedakrlkta bulunur. te gnmz insn-
kmillerinden Terzi Babann insana hakikatini anlatmak iin
yzlerce sohbet ve eseri byle bir fedkarln rndr. Bu
erevede Abdlkerim Clnin kaleme ald nsan- Kmil
isimli eseri ilk defa Terzi Babann yorumlaryla erh edilmi
olmaktadr. Bu erh sayesinde gnln aan herkes insn-
kmil ummanna dalarak Terzi Babann lednn ve irfn
sofrasndan beslenme imkn bulacaktr.
Abdurrezzak Tek

32

GR
Bismillhirrhmnirrahm
Allah ad ile kim olan o yce zata hak ettii ekilde hamd
olsun.

Allah ismiyle kim olan o yce zat hi bir isim, sfat ve

resmin hkm altna girmemi olan zattr. Fakat bu yce zatn
ne olduu tam ve mutlak olarak anlalamayaca iin Ona,
Allah ismi verilmi ve bylece efl leminde tannmas
salanmtr. Aslnda Allah lfz Onu hviyeti itibariyle
tanmaya yetmemekte, ancak varln mahede iin bu isim
sylenmektedir. Yani yce zatn tannmas Allah ismiyle
olmaktadr.
Mutlak manada hak ettii ekilde bu zata hamd olsun.
Hamd kelimesinin yedi mertebe itibariyle anlam vardr.
Buradaki mertebe ise Hamdin oluumunun akland yer
deil belirtildii yerdir. Haddizatnda hamdin sekiz mertebesi
vardr. Hamd ve mertebeleriyle ilgili Namaz, 13 ve Hakkati lhiyye isimli eserlerimize baklabilir. Bunlar anlalacak
ekilde sralanmtr. Ayrca dokuzuncu diyebileceimiz
mutlak manada bir mertebesi de vardr ki bu tr hamd, zt
olan hamddr. te bu hamd Allah gerek manada zat
itibariyle sadece kendine yapmaktadr. Dolaysyla kullar hangi
mertebede olursa olsun Allaha mutlak manada hamd etmekten
acizdirler, buna imknlar yoktur. nk Allah btn
varlyla, knhyle tanmak gerekir ki Ona olan vgmz de
kuatc olsun. Bizim ise Onun zatn tam anlamyla idrak
etmemiz mmkn olmadndan, mutlak manada hamd ancak
Onun kendisini vmesiyle gereklemektedir.
Yce Allah zatnn hakkna ve hkmne gre her kemalde
tecelli eyledi.

33

Hak ettii ekilde hamd olunan o yce Allah zatnn

hakkna ve hkmne gre her kemalde tecelli eyledi. Bu
cmleleri anlayabilmek iin cmleleri ifade eden kelimelerin
zne nfuz etmek gerekiyor ki bylece cmlelerin tad
anlamlara da nfuz edilebilsin. Zira kelimeler sesler araclyla
nakledilirken onlarn yklendikleri anlamlar da nakledilmi
olmaktadr.
Allah zatna ait hak ve hkmlere gre her kemalde ve her
kemalle tecelli eyledi. nk Allah iin zeval deil kemal sz
konusudur. Eer bir zeval varsa bu, bizim idrkimizde,
anlaymzda ve aklmzda olan eksikliktir. Allah her tecellide
kemal zeredir. Bu sebeple her tecellisi farkl farkldr;
dolaysyla Onu bir tecelliye sdrmak mmkn deildir.
Buna kalkanlar yce zatn kemaline hakszlk ettikleri gibi,
Onu tanmadklarn da zhar etmi olurlar. Bylece bilgilerinin
bu sahada yetersiz olduu anlalr.
imdi bir kelime ve sz aktarlrken kar tarafa, dinleyene
nce ses gider. Bu ses ok hzl giderse kulaklar patlata bilir,
ok yava giderse de anlalamaz. Duyulabilecek dozda
olmaldr. Sylenen kelimenin de zerine manann yklenmesi
gerekir. Sz syleyen manasn bilerek o sz sylemise, yani
syledii kelimedeki, cmledeki manann ne olduunu
gerekten bilerek sylemise, o sesin stnde mana da
yklenmi olarak gider. Eer sz syleyenin mertebesi ileri
durumdaysa o sese hayat veren ruhu da gnderir; manasyla
birlikte ruhu da gider.
ayet gnderen kii keml ehliyse o zaman nuruyla birlikte
gnderir. Duyduumuz seslerle birlikte harfler ve harflerin
oluturduu kelimeler vardr. Ayrca bunlara yklenmi
manalar vardr. Sesi syleyen mertebesine gre nce sesi,
ardndan manay, nc olarak ruhunu, drdnc aamada
da nurunu yani mahedesini gnderir. Yalnz nurunu
gndermesi iki ynl olmaktadr; biri sese yklenmi olarak
gitmekte, dieri de kendi nazarndan gitmektedir. Karda ki
kulak eer gerekten dinleme yeteneine sahipse bunlarn

34

hepsini alyor ama dinleme yetenei yoksa sadece bir ses

duyuyor ve gidiyor.
Nitekim ayn mecliste bulunanlardan birisi gittim, dinledim
ama bir ey anlamadm derken, dieri neler duydum neler,
imdiye kadar bilmediim ve anlamadm eyler dinledim
demektedir. Elbette bunlar zaman iinde oluacak olan
eylerdir. O gn anlamadm diyen kimse bir mddet sonra en
gzel ekilde anlayacak hale gelecektir. nk gelen gerekten
geliyorsa o kanallar onda alacaktr. Dr tane ok atlmsa ve
yerine ulamsa, vuracaktr. O kimse belki bunun farknda
olmayabilir; gelen oklarn acsn, tatlsn anlamayabilir ama
zaman ierisinde bunlar onda alm salayacaktr. Ksacas bu
meseleleri anlayabilmek iin, yani erhini yaptmz bu kitabn
iindekilerini anlayabilmek iin byle bir sistemin mutlaka
almas lzmdr.
Mridim Nusret Tura (kuddise srruhu) yle derdi:
Alcyla verici uygun olmazsa bu i olmaz. Radyonun alcsn
aarsnz czrtl bir ekilde alar ama verici yoksa parazit
yapar durur. Ana kanaldan verici var da radyonun pili yoksa
yahut ayarlar bozuksa yine olmaz. stenen iletiimin olmas
iin alc ve vericinin, zaman ve meknn msait olmas gerekir.
Yaplmas lzm gelen en mhim ey sohbetlerde bu dengeyi
kurabilmektir.
Nereye bakarsak bakalm yce Allah orada kendinin kemali
zeredir. Bizim varlklardaki kemalle ilgili fazla veya eksiktir
eklindeki deerlendirmemiz bize gredir yani izafidir.
Hakikatte her varlk kendi kemali zeredir. Nefsimize kt ve
kerih gelen bir koku iin ama ne kt kokuyor diyelim o koku,
kokunun kemalindendir ki sana tesir etmitir. Bu kemali
olmasa sana tesir etmezdi. Yani ban evirecek, burnunu
kapatacak kadar sana tesir etmezdi. te onun tesiri onun
kemalidir. Ama gl kokusunun kemaliyle kyasladmzda
onun kokusu bize eksik gelir. Byle sylememiz artlanmamz
dan ileri gelir. Aslnda gl kokusu Hakkn indinde ne kadar
deerliyse, gbre kokusu da kemali asndan Hakkn indinde o
kadar deerlidir. Siyah nasl kendinde bir kemalat tayorsa,

35

ayn ekilde beyaz da benzer bir kemalat tar. Baz yerlerde

mertebesi itibariyle siyahlk gereklidir ve siyah stn gelir. Baz
yerlerde mertebesi itibariyle beyazlk gereklidir. Konuyla ilgili
Mevln hazretleri bize gece ile gndzn konumalarn rnek
olarak verir. Gece ile gnzd birbirlerine stnlk taslayarak
ben u ynden senden daha deerliyim diyorlarm. Oradan
geen bir arif Niin birbirinizle mcadele ediyorsunuz! Siz
ikiniz birbirinizden ayr ey deilsiniz ki ikinize bir gn
diyorlar. Sizin gndz baka gece baka diye iki tane ayr
varlnz yok; dn ayn. Dn gnee kar geliyor gndz
oluyor, gnee arkas geliyor gece oluyor. Ne diye mnakaa
ediyorsunuz. te bu lemde aslnda byledir.
Bu lemler hak olarak halk edildi ve her mahallin kendine
ait hakk verilmi oldu. Yani nerede ne ekilde zuhur edecekse,
ezelde istedikleri istihkaklarn Cenb- Hak hepsine hak
ettikleri kadaryla verdi. O halde her eyde kemal zere tecelli
eyledi. Yani her varl kendi kemali zere halk etti, zhar etti.
Her mertebede o mertebenin gerei olarak kemal zere halk
etti.
Cell beni noktasn, Ceml harfleri noktasna yerletirdi;
hem de noksansz olarak.
Cellin ierisine cemli yle gzel bir ekilde monte etti,
yerletirdi ki hibir noksan kalmad. Yani yaantmzda yle bir
cell gelir ki iinden Ceml kar, yle bir Ceml gelir ki iinden
Cell kar. Yani birbirinin ierisine o kadar gzel yerletirdi ki
anlayabilene, karabilene akolsun. Burada Cell beni noktas
ifadesine dikkatinizi ekmek isterim. Cellde ki benliini
Cemlde ki benliinin ierisine noksansz olarak yerletirdi.
Dier bir ifadeyle Cell isminden kaynaklanan benliini, Ceml
ismiyle var olan benliinin arasna koydu. Burada ki benlik
ilah benliktir. Bizde ki nefsan-beer benlik deildir. Bunu
anlamamz iin nefs ve izaf benlikten syrlm olmamz lzm

36

ki ilah benlie ulaalm ve orada Cellin beni, Cemlin beniyle

birlesin.
Burada benden kastedilen trl mana vardr. lki fizik
anlamda olup bir kiinin vcudunda, bilhassa yznde olan
siyah noktalara ben denmektedir. kincisi, insanlar beeriyet
mertebeleri itibariyle kendilerini ifade ederken ben
kelimesini kullanrlar. ncs ise insanda bulunan nefs,
izaf ve ilah benliin farkna varlmas anlamndaki bendir.
lah benliin farkna varlmamas nefs benlie taklmaktan,
izaf benin noktalarna ve anlaylarna taklmaktan meydana
gelmektedir. Bu iki benlie takldmz zaman, gerek manada
zatmzn hakikati olan ilah benliimize yol bulamayz. Bu iki
benlii kaldrdktan sonra biz de kalacak olan ben,
yzmzn herhangi bir yerinde olan ben noktas veya
beeriyetimiz itibariye sylediimiz ben kelimesi hakikatine
dnerek gerek manada bene, yani ilah benlie ulalm
olacaktr. Cell beni noktasna varmak iin biraz Cell
tecellisinden gemek gerekir. Zira Allah Cell olarak beliren
benlik noktasn, Ceml harfleri noktasna yerletirdi, orada
zuhur etmeye balad. Cellinde balad, Cemlinden de devam
etti; oraya yerletirdi ve orada bir yer ve makam buldu.
Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bir hadisi eriflerinde nsan her gnah ilediinde kalbinde siyah bir nokta
belirir, gnahlar arttka bu noktalar btn kalbini sarar
buyurmutur. Buradaki ifadenin iki vechesi vardr. lki,
herkese kolayca anlalabilen zahiri manasdr. kincisi ise
Cenb- Hakkn gnlde oluturduu amiyyet noktasn
belirtmektedir. Bir kimse ilah hakikatleri idrak ettike,
anladka gnlndeki ilah benlik yaylmaya, genilemeye
balar ve btn gnl kaplar. Bylece amiyyet hakikati onda
ortaya km olur. Amiyyetin de iki vechesi vardr. Birincisi
grmezlik, krlk yndr. Bu tr krln birinci zellii
kiinin eyay grmemesidir. Yani kiinin eyann kendine ait
varlnn olmadn idrak etmesi, eyay grmemesi demektir.

37

Bu da eyaya kar am olmas demektir. Eyaya am olann

kendindeki amiyyeti alr. Bu ise amiyyetin ikinci yndr.
Amiyeti alan kendi hakikatlerini kendinde ve lemde idrk
etmeye balar. te o zaman btn gnln amiyyetin
hakikatleri hem de noktasz olarak sarm olur.
O mabud kendinin hamd ve sensn duydu. Nasl
duymasn ki; hamd, hamd eden ve hamd edilen kendisidir.
Bata hamdla ilgili o yce zata hak ettii ekilde hamd olsun
ifadesinde bir adan noksanlk vard, burada tamamlanm
oldu. Orada hamd tek ynl ve kulluk mertebesi itibariyle idi.
Burada ise hamdin manas, hem kulluk hem rablk hem de
oluum dzeyinde bulunmaktadr.
O mabud zatnn hamd ve vgsn duymaktadr.
Namazda Rabben lekel-hamd diyoruz. Her ne kadar bu hamd
kulun azndan kyorsa da, duyan Rabbidir. Ey bizim
Rabbimiz, hamd senin iindir diye zatnn vgsn
iitmektedir. Rabben lekel-hamd diyenin vgsn kendi
zatnda duymaktadr.
Bu hamd bireysel meretebedeki zata dndrrsek, Rabben
lekel-hamd diyen, kendi beeriyetinden kendindeki zatna
bunu ifade etmektedir. Rabben diye seslenii zhir isminden
btn ismine olmaktadr. Zatnn vgsyle kii zhirinden
btnn vm olmaktadr. Kii Sbhne rabbiyel-al,
Sbhne rabbiyel-azm dedii zaman yine bu hadise
olmaktadr. Kii beeriyeti itibariyle kendindeki btnna yani
btnnda var olan Hakka, bunu niyaz etmi ve duyurmu
olmaktadr. u halde syleyen de, duyan da kendisidir.
Zhiriyle sylemekte btnyla, zyle duymaktadr. Buna gre
bid de, mabud da kendisidir; seven de, sevilen de kendisidir.
Bu mertebede ak, k, mak; zikir, zkir, mezkr; fiil,
fil, meful; hamd, hmid ve mahmd birdir. Bunlarn yani

38

hamd etmek (hamd), hamd eden (hmid) ve hamd edilen

(mahmd) birlemedike tevhid gereklemez. Hristiyanlar
tevhide
eremeyip
tesliste
kalmalar
bu
n
birletirememelerindendir. Baba, oul ve ruhul-kuds diyorlar;
bunlarn biri fail, dieri meful, teki de fiildir.
Mabuda yaplan sena ve vg kullar tarafndan
yaplmaktadr. Nitekim mabud olmazsa abd olmaz, abd
olmazsa da mabud olmaz. Tpk padiah olmaynca tebasnn
olmad, tebas olmadan da padiahln olmamas gibi. Dier
bir ifadeyle tebas varsa padiah vardr; padiah varsa tebas
vardr. Ayn ekilde mabud varsa abdi vardr. Allah, kulunun
sen yoluyla zatna yapt vgy duyandr.
Nasl duymasn ki, hamd, hamd eden ve hamd edilen kendisidir.
Burada hamd bir fiilin ifadesidir. Bu hamd edecek bir kimse ve
hamdn edilecei bir hedef gerektirmektedir.
Nasl ki ak, k ve mauk bir olduunda ikilik ortadan
kalkyorsa, hamd eden hamd edilenin varlnda yok
olmadka gerek manada hamd ortaya km olmaz. nk
Cenb- Hak Kurn- Kerimde hmidun ve mahmdun gibi
vasflar kendini hasretmek, bunlarla kendini kastetmektedir.
Hmidun dediinde fil yani hamd eden Haktr. Mahmdun
dediinde hamd edilen kendisidir. Byle bir idrkle
Elhamdlillahi Rabbil-lemn dediimizde, bu hakikati kul
olarak bizler kendi bnyemizde ilh hakikatler istikametinde
kullanm ve yaam oluruz.

Allah kaytsz artsz mutlak varln hakikatidir. Hak ve

halk ismiyle yadedilen msemmann kimlii Ondadr.

Allah Tel kaytsz artsz mutlak varln hakikatidir. Hak

ve halk ismi ile belirtilen msemmann da kimliidir. Zira Hak
ve halk olarak isim alm olan varlklarn kimlii onundur ve
ondandr. Ahadiyyet mertebesinde Hakkn inniyyeti ve kimlii

39

meydana gelmitir. Bu kimlik nce vahidiyyet mertebesine,

oradan
rahmaniyyete,
oradan
rububiyyete,
oradan
Melektiyyete intikal ve tenezzl ettike, Hak ve halk ismiyle
yadedilmeye, anlatlmaya ve ifade edilmeye baland. Ancak
unutulmamaldr ki msemmann, btn bunlarn znde olan
kimlik Onun kimliidir.
Allah kaytsz artsz, mutlak varln hakikatidir ifadesi
ne kadar kesin, ak, gzel; hi bir tereddt ve pheye
vermeyecek ekilde mahede ile yazlm bir cmledir. te bu
yce Allah yle bir Allahtr ki mutlak manada kaytsz ve
artszdr. nk kaytl ve artl olmas bir baka varla bal
olmasn gerektirir. Byle bir ey ise muhaldir; byle bir ey sz
konusu olmadndan Allah mutlak manada kaytsz ve
artszdr. Yani kimseden herhangi bir emir, buyruk gibi eyler
almaz. te bu haliyle O, mutlak varln hakikatidir. Bir baka
ifadeyle lemde grdmz btn bu mkevvenatn hakikati
Allahn kendisidir. Hak esmas ile her varln hakkn vererek,
o varlkta, o varln kemaliyle zuhura kmaktadr. Yani
eyann, iinde yaadmz corafyann; dalarn, tepelerin,
fezada grdmz gezegenlerin ve gremediimiz ne varsa
hepsinin hakikati kaytsz ve artsz mutlak olarak Allahtr.
Bununla birlikte Yaptndan O mesul deildir ancak siz
yaptnzdan mesulsnz (Enbiy, 21/23) yeti, herhangi bir
ekilde bu hakikatleri bilsek, anlasak, rensek ve yaasak da
uluhiyyet davasnda bulunmamamz gerektiini bize
hatrlatmakta, mesuliyetimize dikkat ekerek kul oluumuzu
bildirmektedir. Ayrca bu tr tasavvufi manadaki szleri
ezberlemek ve bunlar ezberden aktarmak kiiyi o mertebebin
sahibi yapmamaktadr. Bunlar syleyenler mutlak manada
hakikatlerini yaayarak sylemi olmayabilirler. Buras tehlikeli
bir yerdir. Byle manalar ve kelimeleri ezberleyip aktaranlar,
bu mertebenin yaantsnda olduunu zannederler ve - Allah
korusun ulhiyet ve benlik davasnda bulunabilirler. Ben
yaptm, ben ettim gibi szler sylemeye balarlar. Her ne kadar

40

baz mertebelere ulam olsalar da bu durum onlarn

ayaklarnn kaydnn, nefs-i emmreye dtklerinin aka
gstergesi olur. Bu nedenle Cenb- Haktan bu tr hakikatleri
idrk ederken benlie dmekten bizi korumasn; ayamz
kaymadan bunlar renip deerlendirebilmeyi niyaz ederim.

Allah bu zahir lemi, dem sureti zerine snrlad.

Hadis-i erifte Allah, demi kendi sureti zere halk etti

buyrulmaktadr. lemlerde ne varsa Allah demde onun
varln ortaya getirmitir. Sureti zere halk etti demek; el,
ayak, kol, bacak gibi zahiri ekliyle deil, manalar itibariyle
lemlerde ne varsa Cenb- Hak demi de o ekilde halk etti
demektir. Bu da nsn- kmildir. Tm lemlerin ikinci ismi
insn- kmildir; insan- kmilin surete brnm ekli de
dem yani insandr. Bu anlamda insan lemlerin zuhura
gelmi minyatr bir eklidir. Ama o minyatr eklin iinde
btn lemlerden byk olan bir yn vardr. Zira Hakkn zt
tecellsini tamaktadr. Yere ge smam, ancak mmin kulumun
gnlne sarm bu manadadr. Zahiren kk grnen
demde tm lemler gizlidir. Bu sebeple Hz. Ali
(kerremallahu vecheh) Sen kendini kk bir crm
zannedersin, ama lem-i ekbersin derken bu hususa dikkat
ekmitir. nsan iin byk lem demektedir.
dem sureti zere snrlanan zhir lemin nokta olarak
zuhur mahallinin ismi demdir. Ayn zamanda tm kintn
ald dier bir isim insn- kmildir. nsn- kmilden birinci
manada kastedilen bu lemlerdir. Allah lemleri insan- kmil
olarak halk etti ve onun suretine de dem dendi. nsn-
kmilden kastedilen ikinci mana kemle ulaan kiilerdir.
lemlere insn- kmil bir tane geldi o da Peygameber
Efendimiz Hz. Muhammeddir. Dierleri onun yansmalar ve
glgeleri veya daha baka mertebelerden olan zuhurlardr. Bu

41

miras bize insn- kmiller araclyla ulat. Allah

cmlesinden raz olsun. Onlar insn- kmil diye
isimlendirdiimizde sanki biraz edep d davranm oluruz.
Zaman zaman baz eyleri anlatmak iin bu sz, kast olmadan
azmzdan kmaktadr. Bunun yerine kmil insan denmesi
gerekir. Kmil insan dendii zaman daha edepli olur, sisteme
ve mertebelere daha gzel uyulmu olur.

Kinat kelimesinin, sznn ve lafznn manasdr.

Benzeri olmayan esiz sanat eserlerinin suretlerine bir
ruhtur.

Kinat dediimizde bir lafz ve ses geliyor, ite Allah bu

kinat denen kelimenin ve lafzn yani bu sesin manasdr,
zdr.
nsanlar kendi bnyelerinde bulunan dem
kanaln amadka, bu kelimelerin anlatmak istedikleri
manalar anlamalar imknszdr. Bu kanaln alabilmesi iin
de o kiiye be ynden o kelamn gitmesi gerekir. Bu be ynn
ilki kelimenin zahiri sesidir; ikincisi manasdr; ncs
ruhudur;
drdncs
nurudur.
Nuru
iki
ekilde
yollandndan bee tamamlanm olur. te bu be kanaln
almas lazm ki kelimelerdeki manalar anlalabilsin. Byle bir
yol takip edilmeksizin hibir mahlkun bu tr kelamlardan bir
ey anlamas mmkn deildir.
lk olarak sesi duyar ama dier kanallar kapal olduu iin
teye geemez, burada kalr. Sadece sesten de bir ey anlamaz.
Bu nedenle Cenb- Hak yle bir kemlde bu kitabn gizlemi
ki, ak olduu kadar ayn zamanda kapaldr. Kitab aktr,
kimseye bunu okumayn demiyor. Ama bu kitab okumak
kolay deildir, byle bir okuma insanlar skyor. Aslnda
mertlik buradadr. Btn leminin mertlii, silahrl budur.
Silahrlk sadece kas gcyle deildir; hakikatte akl ve gnl
gcyle olur. te erlik budur; er meydan denilen de budur.

42

Hayelle erkeklik olmaz. Erlik Hak yolunda bastn yerin ne

kadar salam olduuna baldr; gnl leminde ne kadar yol
aldna baldr. Ben srilden yani gece yryenlerin
ocuklar olduktan sonra o sahada Tur dana, ardndan da
miraca doru ykselmene baldr. Orada kiinin erliini de,
kadnln da keserler; cinsiyet yoktur. Baz kiilerin Ben u
kabire gittim, unlar grdm. Falan veliyle konutum gibi
szleri bu pazarn ok ucuz olan eyalardr. Ama halk bunu
tarikat mertebesinde kemlt, riflik, irfniyet ve velilik
zannediyorlar. Bu iler zannedildii gibi deildir.
Benzeri olmayan esiz sanat eserlerinin suretlerine bir
ruhtur. Allah ism-i cellinin btn bu varlkta bir benzeri var
mdr? Bir insan ne kadar sanatkr olursa olsun, sanatn ne
kadar gzel icra ederse etsin, yapt sonuta tasvirden
ibarettir. Yaptnn ne can var, ne de hayat vardr. Maalesef
biz kendimizi ok ucuz bir pazarda satyoruz. Kendi
denizimize
daldka
buradaki
gzellikleri
grmemiz
mmkndr. Ne gzellikler var, fakat biz farknda deiliz. ki
kii dnelim birisi denizin kysna gelmi, paalarn
svam, s yerlerde dolayor. Dieri de gerekli techizatyla
yz metre derine veya ne kadar inebildiyse derine inmi;
gzellikleri seyrediyor. O renkler, gzellikler; rengrenk canl
bir hayat. Nereden buluyor o boyay, neyle boyam.
Yeryznde yok byle bir boya. Onun seyrettii deniz mi
deniz, yoksa dald deniz mi deniz. imdi bu kii kyda gezen
arkadana grd gzellikleri anlatsa, o da Hayr, yalan
sylyorsun. Ben byle bir ey grmedim dese, sz geerli
olur mu?
Hakkn ruhu yani hayat zerrelerde mevcut olduundan
enerjilerini ilerinden, kendi nefislerinden alrlar. Gne
enerjisini nereden alyor? Toprak altndan alyor desek,
mmkn deil. Toprak, su gibi eyler gnete yoktur.
Dolaysyla Hak btn zerrelerde hull olmakszn kemli ile
mevcuttur. Btn zerrelerde mevcuttur ama oraya hull ve

43

duhl etmek suretiyle yani oraya girmek suretiyle orada var

deildir. Girme ve kma olmadan, kendi hakikatiyle orada
mevcuttur. Ayn ekilde duhl ve hull olmakszn insanda da
mevcuttur. nsann hayat bulmas bu sayede olur.
Kinat kelimesinin, sznn ve lafznn manasdr. Yani
dem sureti, ayn zamanda kinat kelimesinin sznn
manasdr. Kinat dediimiz zaman dilimizden bir ses
kmaktadr. Bu ayn zamanda bir lafz, sonra bir kelime ve
nihayetinde bir szdr. te dem, kinat denen kelimenin
manas, btn ve hakikatidir.
Benzeri olmayan esiz sanat eserlerinin suretlerine bir
ruhtur. Yani demiyyet mertebesi btn bu esiz sanat
eserlerinin suretlerine bir ruhtur. lemdeki tm varlklarn bir
ruhu vardr. Cemdt, nebtt, hayvant, insant ve dierleri
olmak zere btn bu lemde zhir ve btn, grnen ve
grnmeyen ne varsa, hangi trden varlk varsa hepsi Haydr,
hayat sahibidir. demin manas da bunlarn suretlerine bir
ruhtur. demiyyet mertebesi itibariyle onlarda hayat
bulmulardr. Btn zerrelerde hull ve ittihat, yani sonradan
onlara girme ve onlarla birleme olmakszn zlerinde
bulunmalar itibariyle her bir zerrede kemliyle mevcuttur.

Her aydnlkta, Onun Ceml yznn nuru parlar. Zat iin

nasl gerekirse, o ekilde bir Ceml sahibidir. Her iyiyi ve
gzeli kapsamna alan bir kemale sahiptir.

Her aydnlkta, onun Ceml yznn nuru parlar.

Karanlkta parlamaz m? Aydnlk dediimiz zaman artlanm
beynimiz hemen gndzn aydnlna gidiyor. Hlbuki
aydnlk demek, karanlk da olsa oras aydnlktr. Yani
grmeyen iin de aydnlktr dedii, orada ok gzel bir ey
vardr. Mutlak bir ey vardr demektir. Kendine has kendine
ho bir ey vardr demektir. Yoksa aydnlk derken sadece

44

gndz kastetmiyor. Aydnlk derken bir eyin holuunu,

gzelliini,
temizliini,
karkszln,
katkszln
anlatyor.
Her aydnlkta, Onun Ceml yznn nuru parlar.
Parlar dedii zaman gece demektir. Gndz parlar demesine
gerek yoktur. Bu ifade gece iin kullanlr. Geri gndz gne
parlyor denir ama o ona aittir, o her zaman parlar.
Zat iin nasl gerekirse. O ekilde bir Ceml sahibidir.
Her iyiyi ve gzeli kapsamna alan bir kemale sahiptir. Peki,
irkinlikleri kapsamna almyor mu? Burada iyiden ve gzelde
maksat btn varlktr. nk irkin diye bir ey yoktur.
irkinlikler ve gzellikler izafidir. Her eyin kemalini anlatmak
iin beer lisannda kemal, gzel kelimesiyle ifade edildiinden
bu kelime kullanlmtr. Her iyiyi ve gzeli kapsamna alan
yani btn oluumlar kendi kapsamna, kendi hakikatine alan
bir kemale sahiptir. Nereye baksak ne ekilde mahede etsek
bunlarn hepsi kemal halindedir. Her varlkta o varln
gerektirdii kemlt zeredir.
Her aydnlkta, Onun Ceml yznn nuru parlar.
Burada her aydnlkta derken aydnlktan kast gn diye
dnrsek biraz eksik anlam olur. Gece dahi aydnlktr.
Yani kiinin idraki ve gnl aksa, grdnn ne olduunu
mahede edebiliyorsa o zaman her yer, her ey Onun iin
aydnlktr, isterse karanlk olsun, yani fiziki manada karanlk
olsun. Fiziki manada karanlk aydnla mani olmaz. Kiinin
gnl aydnlk ise her taraf onun iin aydnlktr. Yine aydnlk
olduu halde kiinin gnl karanlksa, gndzde de yaasa o,
gecede yayordur. nk gaflet haliyle yaadndan, eyaya
perde gzyle baktndan onun iin eya kapkaranlktr. Bu da
cehlin karanldr. Eyay eya olarak grd srece onun
karanl devam etmektedir. O zaman her aydnlkta, onun
Ceml yznn nuru parlar hkm onda etkisini gstermez.
Kim ki gnln btn ilah hakikatlere amsa; varl,
mkevvenat hakikati itibariyle bilmitir, arif olmutur,

45

tanmtr. te o zaman gecede olsa, gndzde olsa her zaman

onun Ceml yznn nuru onda parlam olur. Dier bir
ifadeyle kendinde ki Ceml yznn nuruyla btn lemi
parlak yani aydnlk grr.
Her iyiyi ve gzeli kapsamna alan bir kemale sahiptir
sznn arkasndan u soru gelebilir: Kt diye bildiimiz
eyleri kapsamna almaz m? Eer kapsamna almazsa, o zaman
onlar darda kalmazlar m? te burada her iyiyi ve gzeli
kapsamna alan bir kemale sahiptir cmlesinin altndaki mana
her varl, iyi ve gzel olarak kapsamna alr eklindedir. Yani
onun da sahibidir demektir. Ulhiyyet mertebesi, btn
varlklar kendi mertebelerinde ve kendi hakikatleri zere
korumasdr. Yani Cenb- Hak Allah esmasyla iman ehlini de
korur, kfr ehlini de korur. nk onlara hayat vermitir, bu
hayatlarnn da devam gerekir ki, O da bu devamn salar. Ehl-i
imana bir mr vermitir, ehl-i kfre de bir mr vermitir. te
bunlar kendi mertebelerinde korur.
Eer bunlar kendi mertebelerinde korumazsa, zaten
mertebeler olumaz. Mminlere de yedirir, ehl-i kfre de yedirir.
Mminlere yedirip beslemesi ne mmin olduklarndan, ehl-i
kfr beslemesi de onlarn ne ehli kfr olmasndandr. Sadece
kendinin ulhiyyet varlndandr onlar beslemesi, eer
beslemese hakszlk etmi olur. te bu itibarla kiilere i
dmektedir. O zaman Cenb- Hak onlar besler ama siz imanl
olun, siz imansz olun diye onlara tahakkm etmez. Emr-i teklfi
ile onlar serbest brakr. te hal byle olunca btn varlkta
Hakkn zuhurunu mahede ettiimiz zaman her iyiyi ve
gzeli kapsamna alan bir kemale sahiptir cmlesini daha iyi
anlam oluruz. nk kendisine gre iyi ve kt zaten yoktur.
Sadece Onun o varlktaki kemal zuhuru vardr.

lk yaratla bir z ekirdek olan cevherlerin de, bu

cevherlere sonradan ilien arazlarn da hakiki yzne bir
varlk olan zattr.

46

lk yaratla bir z ekirdek olan cevherlerin de, bu

cevherlere sonradan ilien arazlarn da hakiki yzne bir
varlk olan zattr. Bu kitaba bu kelime yakmyor ama eviren
bu hakikate vakf olmad iin yine yaratma kelimesini
kullanm. Hlbuki bu kitapta yaratma diye bir kelime
yakmaz, yaramaz. eviren yle evirse de biz ilk var
oluta, ilk zuhurda diyelim. Ahadiyyet mertebesinde bir z
ekirdek olan cevherlerin de, bu cevherlere sonradan ilien
arazlarn da hakiki yzne bir varlk olan zattr. Diyelim ki
ekmek yaplacak un gereklidir. Un, ilk z ekirdektir. nk
ekmek ondan meydana gelir. Undan meydana rnler de
arazlardr. Meydana gelenler arazlardr, bunlarn da hakiki
yzne varlk olan zattr. Hem z ekirdee hem de
ekirdekten meydana gelen dier ikinci mamullerin de hakikati
odur.
lk yaratla bir z ekirdek olan cevherlerin de, bu
cevherlere sonradan ilien arazlarn da hakiki yzne bir
varlk olan zattr. lk yaratla bir z ekirdek; ilk yaratla,
ilk zuhura yani amiyyetten, ahadiyyete ekirdek olan cevherin
de, bu cevherlere sonradan ilien arazlarn da hakiki yzne bir
varlk olan zattr. Cevher nerede balyor nerede bitiyor? Yani
z hakikati itibariyle nerede balyor ve nerede bitiyor? Ve
arazlk nerede balyor? te ilk cevher daha henz lem,
mkevvenat meydana gelmediinden amiyyetten, ahadiyyetine tenezzl etmesi, cevherlerden yani kendine ait hakikatlerden darya dnk daha henz bir yaam olmadndan
ahadiyyetinden, vahidiyyetine tenezzl etmesi yine cevherlerden buna tecelli-i akdes deniyor. Yani ok mukaddes tecelli,
ahadiyyetinden vhidiyyetine, vhidiyyetinden ulhiyyetine,
rahmaniyyetine tecelli ise tecelli-i mukaddestir. Yani kuds
tecelli Ruhul-Kudste bu mertebede faaliyete balyor. te bu
mertebenin sonu sfat mertebesine dnnde orada arazlar
balyor. Yani zuhurlar, sonradan meydana gelmeler balyor.

47

te cevher amiyyet, ahadiyyet, vhidiyyet mertebeleri,

vhidiyyet mertebesinden sonra zuhura gelecek olan ilahiyat
yani ilahlk, ulhiyyet ve rahmaniyyet mertebesinde arazlk
balyor, arazln program balyor. te bu mertebede ayn-
sbiteler hakknda denilen u ki; ayn- sbite mahlk deildir.
nk Hakkn zatnda, ilm-i ilahde mevcut olan varlk
olduundan mahlk deildir. Dier bir ifadeyle ayn- sbite
varlk kokusu daha duymamtr. Varlk kokusu duyulmaya
balad yer rahmaniyyetin nefes-i rahman ile lemlere
flenmesinden sonra arazlar balyor. Yani varlklarn
mevcudiyetleri zuhura kmalar balyor.
te sonradan ilien denilen budur. Arazlarn da hakiki
yzne bir varlk olan zattr yani zde cevherlere dahi ve araz
rz olarak sonradan meydana gelmi olan ki bunlar sonradan
meydana gelmi olan deil kendilerine gre ilk zamanlardr.
Allahn zatna gre sonradandr. Aslnda o dahi izafi bir
anlatmdr, yzne bir varlk olan zattr. Bunlarn hepsinin
hakiki yzne yani

Her nereye dnerseniz dnn, Allahn vechi oradadr (Bakara,
2/115) ayetiyle de belirtilen btn lemde Hakkn vechi vardr.
Bunlarn da hakiki yzne bir varlk olan zattr. Btn
varlklar meydana getiren zattr.

Varln da, yokluun da kimliini tar. Babann da, olun

da benlii Ondadr.

Varln da, yokluun da kimliini tar. Babann da

olun da benlii Ondadr. Yok dediimiz zaman yok
anlyoruz ama o da bir varlktr. Yok dediimiz ey de bir
varlktr. Eer var olmasayd yok diye bir ey sz konusu
olmazd. Yok dediimiz zaman yokluun varln ortaya

48

koymu oluyoruz. Yokluk diye bir eyin varln sylyoruz.

Zaten olmayan bir eyden bahsedilmez. nk yoksa hi
bilinmez. Manalar ne kadar ince, gnlk hayatta kullanlan
kelimelerle, marifetullah bilgisinin ierisinde kullanlan
kelimeler ayn kelimeler olmasna ramen ne kadar deiik
manada ifadesini ve hakikatini buluyor.
Varln da, yokluun da kimliini tar. Varlk ve
yokluk diye iki lem var. kisinin kimliini de o tar. Babann
da oulun da benlii ondadr. Baba meydanda iken oul
yokluk hkmnde ama belirli safhalardan getikten sonra yok
olan da varlk hkmne brnm oluyor. Daha evvelce yok
bilinen ey oul oluyor. Demek ki yokluk, mutlak yokluk diye
bir ey deil zuhura kmad iin genel anlamda yokluk ama
genel anlamda ki yokluk herhangi bir suretle ekil aldnda o
varln ismini alyor. Var ama zuhura gelmedii iin yok
hkmndedir. Var olduu zaman hangi suretle ekillenmise o
yokluk, o varlkla isim alm oluyor.
Mesleimiz gerei bize kuma getiriyorlar, bundan manto
yaplacak diyorlar. Ortada manto var m yok, ne var elde
kuma var. Bir mddet sonra bir aamadan getikten sonra ona
artk kuma demiyoruz. Ana malzemesi kuma olduu halde
ona kuma demiyoruz. Kuma gitti yerine manto geldi. Kuma
yok, manto var. Evvelce manto yoktu, kuma vard. Demek ki
gayb dediimiz ey aslnda bir varlk. Yokluu herhangi bir
isim almad iin yok ama bir aama sonra ne ile maml hale
gelmise o yokluk, o mamul isimle varlk oldu. leml-gaybi
ve-ehdeh Gayb lemine mutlak bir hviyet veriyor.
Gayb diye bir lemin gzle grlmeyen kendine has bir
yaantsnn olduunu belirtiyor. nk o szn iinde var
gayb lemi, ehdet lemi. ehdet lemi dediimiz zaman
gzmzle grdmz bir lemi hatrlyoruz, gayb dediimiz
zaman bilmediimiz ama ehdet lemi gibi varlklarn iinde
olduunu dnyoruz. Gaybn bir lem olduunu
dnyoruz ama ne olduunu mahede edemiyoruz. Yokluk

49

bir aama sonra varlk halinde zuhura ktnda, o varln

ismi ile var oluyor. Yokluk demek mutlak yokluk demek deil.
Yokluk, varln malzemesidir.
Varln da, yokluun da kimliini tar. Varlk ve
yokluk iki zt kelime ve ayn zamanda iki zt mana. Varlk
dediimiz zaman gzmzde grdmz veya hissettiimiz,
aklmzla idrak ettiimiz eye idrak edebildiimiz eye varlk
diyoruz. Mesela bedenimizi fiziki manada mahede
ettiimizde var diyoruz, varlklar diyoruz. Aklmz idrak
ettiimiz zaman var diyoruz, grmyoruz ama fiiliyatndan,
zuhurlarndan anlyoruz. Ruhumuzu gremiyoruz ama var
diyoruz. nk bize hayatiyet verdii mahedesiyle
bakyoruz.
Nefsimiz ve duygularmz var diyoruz ama madde
manasnda grememekle birlikte, hissettiimiz duygularmzdan ve yaantmzdan varln mahedeyle var diyoruz.
Peki, yokluu nasl ifade edeceiz? Varl duygularmzla yani
be duyumuzla tespit ediyoruz ama yokluu nasl tespit
edeceiz ve bu yokluun gerek manada ne olduunu nasl
deerlendireceiz. Onun da kimliini tar diye ifade
edilmekte. te bu lemde yokluk denilen ey iki trldr. Yok
manas ile ifade edilen halin iki tr anlay vardr. Birisi mutlak
manada yokluk. Mutlak manada yokluk fakat yokluk diye bir
ey yoktur. Mutlak manada yokluk diye bir yer, bir mahal, bir
mana, bir ifade anlay bu lemde yoktur.
Eer yokluk diye bir mahal, bir mekn, bir mana olmu olsa
idi orasn yokluk isminde bir laha vermemiz gerekecekti.
Cenb- Hakkn bu leminde yle yokluk diye herhangi bir
boluk, herhangi bir ak saha, herhangi bir maddi ve manevi
bir hl ve anlay olmadndan, bu ynyle mutlak manada
yok diye bir ey yoktur. Yok, yoktur manas ite budur. Bu
birinci manas mutlak yokluk ama ikinci olarak da izafi
yokluktur, yani isimlendirilmi bir yokluktur. Onun da
anlalmas, u anda veya herhangi bir anda bulunduumuz

50

yerde, herhangi bir eyin bulunmamasndan dolay onun

yokluu olarak ifade edebiliriz. Mesela arkada bir yerde
buluacaklar ikisi geldi, birisi gelmedi o zaman iki arkada
birbirlerine derler ki dier arkada burada yok ama dier
arkadan mutlak manada yok olduunu bu anlay ifade
etmez. Sadece orada yok olduunu ifade eder. Arkada var
ama u anda burada yok.
Mesela daha sonra gelecek nesillerimizi dnelim u an da
onlar yok ama mutlak yok deil. Mutlak yok olan var olmaz ki
yok olsun, yok ki var olsun. Onlar batn da gizli olduklarndan,
u anda onlar tespit edemediimizden, onlar yok hkmnde
sayyoruz. Mesela u anda gndz yaadmz iin gece yok
diyoruz, ama belirli bir sre sonra gece gelecek o zaman
gndz yok olacak. te geici var ve yok olanlar, izafi varlk ve
izafi yokluk ismini almakta, yani isim olarak var veya yok diye
ifade edilmektedir. te varln da, yokluun da kimliini
tar demekten kast, yok dediimiz eylerin kimlii de onun
varl ile mevcut ki onun varlyla yine vakti geldiinde
zuhura kacaktr. Yokluktan, amiyyetten zuhura kacaktr.
Babann da, olun da benlii Ondadr. Babann da,
olun da hakikati ondadr. Baba genliinde, evlenmeden
evvel, evlendikten sonra neslinden gelecek olan ocuklar o an
da zahiren yoktur, ama btn da vardr. te bu izafi yokluktur.
Yokluktan zuhura kacaktr, yani izafi yokluktan varla
kacaktr. O zaman da kendisi tespit edilmi olacaktr. te
yokluktan kast iki manada, birisi mutlak manada yokluk yani
hi bir ekilde mevcut olmayan ve olamayacak olandr. Dieri
ise izafi yokluk yani hli hazrda grnmez olduu halde, ama
gelecekte veya zuhur ettii zaman grnecek olan izafi yokluk
yani geici yokluktur. te btn bunlarn varl da Ondandr,
kendisindendir.

Sfatlar ile cmle gzellikleri mulne ald. Zat ile

cmle kemalleri znde toplad.

51

Sfatlar ile cmle gzellikleri mulne ald. Zat ile

cmle kemalleri znde toplad. Gzellik kelimesi, kemal
kelimesinin altnda kald. Kemal kelimesini zatna balad,
gzellikleri de sfatlarna balad. Dolaysyla kemal daha stte
olmu oldu. Kemal vasfnn zellii gzellik kelimesinin daha
stne kt. Gzellikler sfatlarnda, kemal zatnda oldu.
Sfatlar ile cmle gzellikleri mulne ald. Zat ile
cmle kemalleri znde toplad. Beeriyet mertebesi
asndan irkin diye adlandrdmz baz eyler var. Hak
onlar cmle gzellikleriyle mulne ald. Yani btn
lemlerde ki varlklar mulne ald demektir. O zaman
irkinlikler diye ifade edilen eyler yoklukta olduundan yani
daha zuhur etmediinden, izafi yoklukta olduundan ve
faaliyet sahasna gelmediklerinden o mertebede hepsi
gzeldirler. te cmle gzellikleri diye yani gzeller ve
irkinler ayrm yapmadan zati mertebesinde bunlarn hepsini
mulne ald.
Zat ile cmle kemalleri znde toplad. irkinlikler,
ktlkler dediimiz Kahhr, Cebbr tecellisi diye
isimlendirdiimiz eylerin hepsini bir kemal olarak ifade
etmekte ki asl da budur. Hepsi bir kemaldir. Hakkn
varlnda zeval diye bir ey sz konusu deildir. irkinlik
olarak grdklerimiz bizler iin, nefislerimiz iindir. Yoksa
Hakka ait olan kemaldir, dolaysyla zeval sz Ona nispet
edilemez. Bu zuhura kt zaman yaanan bir hadisedir. te
zuhura knca zeval veya eksi gibi isimleri almas, daha evvelki
hline gre izafi yokluktan yine izafi varladr. Allahn zat
itibariye eyaya, eyiyete bakarsak mutlak varlktr; ama eya
olarak bakarsak izafi varlk, isimlenmi varlktr. Bunlarn
hepsini zat itibariyle znde toplad.

52

Gzellikleri safha safha, sfatlar yanaklarnda kendini

gsterir. Zatndan gelen sesle kayymiyyet sfatna istikmet
izdi.

Kayym kendi varl ile kim demektir. Kayym bakc

demektir, hani camilerin kayyumlar vardr ite orann bakcs
demektir. Dzenleyicisi kontrol edicisi demektir. Kayym,
kendi varl ile kim olan Allahtr. Bakasna ihtiyac
olmayandr; yani varl kendi kendine ayakta duran kendi ile
kim olan kim bi-nefsih nefsiyle kim, kendiyle kim
olandr.
Kayymiyyet sfatna istikamet izdi. Kendi varlnn
ne suretle kim olacann yani devamllk zere olacann
izgilerini izdi. Zatndan gelen bilgiyle yani Cenb- Hak
zatndan olacak eyleri bildirdi, kayymiyyet sfat da onu
ylece yapt.
Gzellikleri safha safha, sfatlar yanaklarnda kendini
gsterir. Gzellikleri blk blk, sfatlar da yanaklarnda
kendini gsterir. Burada vechinden yani yanaklarndan kast
btn lemde onun vechini seyretmeye balayan kimse onun
yznde de btn lemde ki zuhurlar mahede etmi olur.
Nitekim:

Nereye dnerseniz dnn, Allahn vechi oradadr (Bakara,
2/115) buyrulmaktadr. Vechine bakld zaman kiinin
bireysel olarak neleri vardr; evvela banda salar, aln, kalar,
gzleri, burnu, az ve yanaklar vardr. te misal olarak, tebih
ederek yanaklarnda kendini gsterir, yani vechinde kendini
gsterir.
Zatndan gelen sesle kayymiyyet sfatna istikmet
izdi. Kayym kelime, isim olarak kendi varlyla kim olan,
hi bir eye ihtiyac bulunmayan manasndadr. te zatndan

53

gelen sesle yani sesten kast nefes-i Rahmn ile veya ilim ile
kayymiyyet sfatna istikamet izdi. Kayymiyyet sfatnn
istikameti neresi ise onun istikameti de zatdr. Yani zuhurda
olan btn varlklar kendi varl ile kim olduklarn ve bu
kimiyyetin istikametinin de zatna doru olduunu belirtti.

Btn iler Allaha dndrlr. (l-i mrn, 3/109) Ve

benzeri birok ayetlerde belirtildii gibi dnnz bizedir,
dnnz banadr gibi btn lemler iinde geerli olan bu
mir hkm, onun ifadesini bylece dier bir ekilde izah
ediyor.

Durum ki, yukarda anlatld gibi oldu; sessizler

konutu:
- O, kendilerinin ayndr,
yilikler de ktlkler de ehdet getirdi:
- O, kendilerinin ssdr.

Durum ki, yukarda anlatld gibi oldu; sessizler

konutu: O, kendilerinin ayndr. Sessizler konutu; daha
evvelce yani yok hkmnde btnda olan varlklar, zuhura
ktka var olu sebepleriyle semya, raksa baladlar. Bu
lemde vcut bulduumuz iin her birerlerimiz bu semy,
raks yapmamz lazm. Yani bu neeyi, Cenb- Hakkn vermi
olduu isimlerin zuhurlarn tespihe baladlar. te sessizler
konutu derken hem anladmz mana da kelam ile
konutular. Ayrca lfz kelam olarak konumasalar da
varlklarnn zuhura gelmesi onlarn lisanlar oldu.
Varlklarnn ortaya gelmesi onlarn konumas oldu. Sen
baktn zaman urada elma, burada u var gibi syledin, sen
onlar konuturdun. Ne kadar gzel diye sen konutun; ama
bu, o varlklarn konumas oldu. Bu gzellikler onun lisan

54

oldu. Sen konuuyorsun ama konuturan onlardr. Hareket

onlarda oluyor ki seni harekete geiriyor. Bir ynden
konumalar byledir; bir de kendi lisanlaryla kendi
kendilerine konumalar vardr. Sessizler konutu; daha evvelce
zuhura kmamken zaten sessizdiler; zuhura kmalar onlarn
sesi oldu, varlk belirtileri oldu, benliklerini ifa etmeleri oldu.
O, kendilerinin ayndr. Konumalar bu oldu. Biz ondan
gayr deiliz diye sylemeye,
konumaya, sevinmeye
baladlar. Madense madeniyet mertebesinden, nebatsa nebat
mertebesinden, hayvansa hay yani canllk mertebesinden, hele
hele insan ise insan- kmil mertebesinden konumaya balad.
O, kendilerinin ayndr. yilikler de ktlkler de
ehdet getirdi. O, kendilerinin ssdr. yiliklerde
ktlkler de, Biz Hakkn birer varlyz diye ehdet
getirdiler. Her varln kendi kendine ve kendi lisanndan olan
ehdeti yani eheds var. Ben ahidim ki diyor beni var
eden Haktan bakas deil. Btn mahlkat bu ehdette
bulunuyor. Melike-yi kirm da bu ehdette bulunuyor:
Benim Rabbim Rabbl-lemndir diye. nsanlar arasnda iyi ya
da kt diye adlandrlan btn varlklar, kendilerine ahit
oldular, ehdet getirdiler.
yilikler de ktlkler de ehdet getirdi. O, kendilerinin
ssdr diye. Bizdeki gzellik Onun ssdr, Ondandr,
Onun bizi sslemesidir diye ehdet getirdiler. nsanlar bunu,
Ehedehm ala enfsihim (7/172) diyerek kendi nefisleri zerine
ahit oldular. Yani nefislerinde, varlklarnda Haktan baka
varlk yoktur diye onlar da ona ahit oldular ki insann ehdeti
en kemlli ehdettir. Bu, uurlu bir ehdettir; dierlerinin
ehdeti ise tab ehdettir.
Durum ki, yukarda anlatld gibi oldu; sessizler
konutu: O, kendilerinin ayndr. Cenb- Hak zatn, sfatn,
isimlerini, fiillerini zaman ierisinde izafi yokluktan varla
doru karmaya balad, ite o zaman sessizler konutu. Bu

55

konuma her varln kendi mertebesinden kendi lisan ile oldu

ve olmaya devam ediyor. u anda btn varlklar henz ortaya
km deil, bizim yaadmz u zamana kadar kanlar kt
ama her an deiik bir zuhur olduundan, her an yeni zuhurlar
olduundan bunlar izafi yoklukta sessiz olduklar halde varlk
sahasnda boy gsterdikleri zaman konumaya baladlar. Ne
ile? Kendi hal lisanlaryla konumaya baladlar. Rzgr frtna
diliyle konumaya balad; sabah, gzellii ve sessizlii
ierisinde konumaya balad yani grntye gelmeye balad.
Onun grntye gelmesi zaten konumasdr. Gndz
akln ortaya koyduu zaman aklk konumasna balad.
iekler at zaman ama konumasna balad; renk, kokusu
ile nefes-i rahmani konumasna baladlar. te bylece o
kendilerinin ayndr. Btn bu sessizlerin zuhura kp
konumasyla onlarda olan oluumunun kendilerinin ayndr
yani sessizlerin konumas dahi kendinin btndan zhire
zuhurda grnmesiyle konumalar onlarn ayn oldu. nk;

Evvel, hir, Zhir ve Btn kendisidir. (57/3) Btnda sessiz

haldeyken zuhura ktnda yani zhire geldiinde konumaya
baladlar. Her zhire gelenin, mutlak manada bir konumas
vardr yani hal lisanyla kendisini anlatmas vardr. Eer bu
konumas yani hal lisanyla kendini ortaya koymas anlatmas
olmam olsa o varlk tannmaz, bilinmez ve yine gaybde olmu
olur.
yilikler de ktlkler de ehdet getirdi: O, kendilerinin
ssdr. Bir bakma iyilik diye bilinen eyler de sstr,
ktlkler diye bilinen eyler de bir sstr. nk ktlk de
bir fiildir, o fiili yapmas da onun ssdr ama ssten kast ne
manada olduunu kiiler kendilerine gre dnsnler yani
ss bir bakma fazladan bir ilave olduundan daha ok
deerlendirir varl buna ss denir. Ktlkler de fazladan bir
eyler, fazladan ilave edildiinde o fazlalar da onun ssdr.

56

Yani ktlnn artmas gibidir, bu ince bir manadr. Bu ince

manay da iyice anlamak gerekiyor.

Yce Allah saylarda bir oldu; azameti ile ezellerin ve

ebedlerin ferdiyetini ald. Tenzih edilmekten yana
mnezzehtir. Temsilden, tebihten yana mukaddestir.
Birliinde sayya gelmez, byktr. Byklne hudut
izilmez, azizdir.

Hani baz insanlar Allah tenzih ederiz, noksan sfatlardan

tenzih ederiz derler. Bilinmelidir ki Allah tenzihten dahi
mnezzehtir. Yani tenzih edilmekten mnezzehtir tenzih
edilemez. Baz kelimeler var fiil mertebesinde geerlidir; orada
onu kullanrsn. Yukarda da ifade ettiimiz gibi, mesela
yaratma kelimesi efal ve esma mertebelerinde, yani eriat ve
tarikat mertebelerinde yaratmadan bahsedilebilir. nk oras
ikilik mertebesidir; tenzih ve tebih mertebeleri var orada. Bu
kitabn muhtevas asndan ise Cenb- Hak tenzihten ve
tebihten mnezzehtir. Yaratmadan bahsedilmez, bunun yerine
zuhur, tecelli ifadeleri kullanlr.
Azameti ile ezellerin ve ebedlerin ferdiyetini ald. Yani
ezel ve ebedin birliini ald. Ezel de Ondan ebed de Ondandr.
Bu mertebede ezel, ebed diye ayrm yoktur; ferdi vhid olarak
bir varlk var. O kadar ki tenzih edilmekten yana
mnezzehtir.

Safft suresinin 180, 181, 182. ayetlerinde buyrulmaktadr:
Subhne Rabbike Rabbil-izzeti amma yasifn ve selamun alel-

57

mrselin vel-hamd lillahi Rabbil-lemin. Subhane: Onu tenzih

ederiz Rabbike: Rabbini tenzih ederiz. zzeti amma yasifun:
Onun izzetini, erefini, yceliini sizin vasflandrdnz
vasflardan tenzih ederiz. Yani ben Rabbimi yle biliyorum
diye bir vasf koydun. Rabbini sen kendi tanma ynnden,
kendi kafandan bir Rab tasavvur ettin, yani benim Rabbim
byledir dedin. te Rabbl-Erbba varmak iin bu rablerden
yani rabb-i haslardan Onu tenzih etmek lazmdr. Tenzih
edildike... bir sre sonra ne tenzih kalyor ne de tenzih edilen
kalyor.
nk tenzih bir eksiklikten sonra ki yceltme ifadesidir.
Yani eksiklik varm gibi dier varl onun stnde grme
ifadesidir tenzih etme, mnezzeh klma. Tenzih edersen, kayt
altna alr yani snrlandrrsn, tebih edersen de ayn ekilde
snrlandrrsn. Tenzih edersen kstlarsn, tebih edersen
snrlandrrsn. Tenzih edersen unu yapmaz, bunu yapmaz
dersin. Peki, bu edenler nereden kyor, edilenleri kim yapyor,
nasl oluuyor? Nereye bakarsan Hakkn vechi oradadr diyor
yet. Ayrca Onu tenzih edip O telerdedir deniyor. te zhir
ilimde ok dikkat edilirse byle tenakuzlar yani birbirine ters
den hkmler vardr. Bunlar ancak st idraklere kldka
anlamak, idrak etmek, aralarndaki farklar bilmek mmkn
oluyor.
Temsilden, tebihten yana mukaddestir. Yani O, ne
temsil edilebilir, ne tebih edilebilir. Tebih, benzetmeyle Ona
yaklamaya almaktr; yoksa tebihin kendisi deildir.
bu yce Allah saylarda bir oldu. Ahadiyyet itibariyle,
Allah itibariyle, dem itibariyle hep bunlarn balarnda olan
demde saylarda bir oldu. Azameti ile ezellerin ve
ebedlerin ferdiyetini ald. O kadar ki tenzih edilmekten yana
mnezzehtir. Temsilden, tebihten yana mukaddestir.
Birliinde sayya gelmez; byktr. Byklne hudut
izilemez, azizdir. te btn saylar en knden, en
byne kadar birin tekrarndan ibarettir. Mesela elli

58

dediimiz say, elli tane birin yan yana yazlndan baka bir
ey deildir; birer kibrit p olarak alsak da bunlar yan yana
koysak elli tane birin meydana getirdii mana elli saysyla
ifade edilmekte, elli rakamyla belirtilmektedir ama aslnda
hepsi birbirinin ayn olan birlerden meydana geliyor. te
ilerimiz zorlamasn, kolaylk olsun diye elliyi ifade etmek iin
elli tane yan yana izgi yahut p getirmektense be ile sfr
yan yana koyup elliyi 50 ifade etmi oluyoruz. Kolaylk
olmas bakmndan insanolu kendi kendine bu saylar toplu
olarak gsterme sistemini bulmu, bunlara da saylar demitir.
Bu saylar aslnda hepsi bir in tekrarndan baka bir ey
deildir.
Bunun ilk biri kesrete dmemi olan biri, amiyyetten
ahadiyyete tenezzl etmesi yahut gemesi, ite bu birlerin
ba, yani birin en byk biridir. Peki dierleri kk m
deil ama kaynak olmas bakmndan bu bir ve bu bir den
sonra zuhur eden ahadiyyet mertebesi iki deil yani bir
kaynak ahadiyyet mertebesinden zuhura gelen vahidiyyet
mertebesi zuhurda bir olmaktadr. Cenb- Hak insanlar
hesaplarn kolayca yapsnlar diye birlerin btnn ifade
eden oul saylara ikili, l, drtl, beli gibi rakamlar yan
yana dizerek bunlar kolaylatrarak hem okunmas hem
anlalmasn salamtr. te biz bu ekliyle meseleye
baktmzda elliyi, krk vs. ayr varlklar olarak
zannederiz. Hlbuki hepsi o birin birlerinden meydana
gelmi olan saysal deerlerdir.
Azameti ile ezellerin ve ebedlerin ferdiyetini ald. Yani
gemilerin ve geleceklerin tekliini ald. Ferdiyet kelimesinin
hakikati de zuhur mahalli olarak Efendimiz Hazret-i
Muhammede (sallallahu aleyhi ve sellem) ait bir anlay yani
bir yaam sistemidir; buna Ferd-i Vhid tek ferd denmektedir.
Ferdiyet hakikati ksaca ifade edilirse; kiinin btn varlkta
kendini mahede etmesidir. Yalnz burada ok dikkat edilmesi
gereken bir husus var, bu anlay insan baka ynlere

59

kaydrabilir. ok ihtiyatl davranmak gerekmektedir. Eer bu

anlay nefsimize kaptrrsak yani aklmzn iradesinde bu
bilgiyi kullanmazsak hayal, vehim ve hev o kanaldan girer,
bize kendimizi olduumuzdan farkl ekillerde abartl gsterir,
yani u hallere, bu hallere geldin gibi vesveseler verir.
Ehlullahn gerek manada syledii szlere benzer hayali, nefsi
ve vehmi szler sylemeye ve dnceler oluturmaya balar.
Bunlara ok dikkat etmek gerekir.
te onun iin Mevlana hazretleri yle buyurmaktadr: Bir
ayamla pergelin yere bast ayak gibi eriata basar buradan
ayrlmam. Dier ayamla da lemi dolarm. Pergelin iki
aya da yere basarsa o pergel olmaz ama pergelin bir aya
yere basar, bir aya da dnerse ite o ulaabildii en geni
evreyi yani emberi izmi, hareketlenmi olur. te
ayaklarmzn ikisini de yerden kaldrmayacaz hayal ve
hevya kaplmayacaz.
Yani bireysel benlik uurumuz sakl olmakla birlikte hakiki
varlmz da bulmaya alacaz ama kendimizi kaybetmeden. Eer pergelin iki ayan yere bastrrsak o zaman hareket
etme kabiliyetimiz kalmaz. Pergel nereye basmsa hayatmz o
noktadadr, daha ileriye gidemez. te byklerimizin bizlere
verdikleri tavsiyeler en nemli l ve en geni mahiyette
idrak, pergelin eriat mertebesinde ki ayann yere basmas
dier ayann ise btn lemleri dolamas eklindedir.
Cenb- Hak tarafndan emredilen Peygamber Efendimiz
(sallallahu aleyhi ve sellem) tarafndan da bizlere tebli edilen
namaz hakikatinde bunu grmekteyiz. Bize sa ayanz
yerden hi kprdamayacak denmektedir. mam- Azam
hazretleri yle demi: mknm olsayd sa ayamn
baparman yere ivilerdim. Namazda ileri, geri, sa, sola
kalkmasn, kaymasn diye. Namazda secdeye vardmz zaman
sa ayamzn baparma da secde istikametinde olmakta
yani o da geriye gitmemekte. nk bize den eriat
mertebesine smsk basp sarlmak ve hedefimizi, hibir zaman

60

zat- mutlaktan yani Kbe-i Muazzamadan hibir azamzla

oradan dnmemek suretiyle oraya ynelmektir. Sol ayamzn
serbest olmas da nefs-i kl hkmnde bu lemde dolama
serbestliinin olmasnn ifadesi ki Hazret-i Mevlana bunu
pergel diye ifade ediyor. te btn bu lemdeki varln tek
varlk olduunu kiinin idrak etmesi ve kendindeki ruhun da
bu lemdeki ruhtan ayr bir ruh olmadn ve ruh ise btn
lemi kapladn dnnce kiide olumaya balad zaman
bu kimse, daha henz oraya ulamam bile olsa ferdiyet
yolunda yrmektedir.
Ancak bu daha evvel de belirttiimiz gibi tehlikeli bir
anlaytr. Nefsimiz bundan pay alrsa bizi gerek manada nefsi emmre istikametinde benlik olarak kendisini stn grme
haline gtrr ki ok tehlikelidir zaten orada o kiinin ii bitmi
olur. Ancak bu ferdiyete gelmek iin vitriyyet gerekir. te yine
dinimizin uygulad zahiren bizlere uygulattrd yani
kullarna, mntesiplerine uygulattrd be vakit namazn
sonunda klnan vitriyyet namaz da bu vitr hakikatini bizlere
bildirmektedir.
Salt kitabmzda bu hususlar belirtilmitir ama yeri
gelmiken yine belirtelim. Bilindii gibi yats namaznn 13.
rektdr, vitriyyet yani hem saysal kemlat, hem manasal
kemlattr. Vitrin tekbiri de tek bir tekbirdir. Bir gnlk namaz
ierisinde i, d ezan dhil 281 adet tekbir ve 1 bir tekbir vardr.
Bakn 282 diyemiyoruz nk vitriyyet tekbiri kendine ait
kendine has ok bir zel tekbirdir. 13. rektn balad amir
hkm olan Allahu Ekber denilince kiinin ellerini kaldrmak
suretiyle 13. hakikatin orada zuhura kmasdr. te bu hale
vitriyyet denir.
Hadis-i erifte bildirilir ki; Allahu vitrun yuhibbul vitra
yani Allah birdir ve birleri sever. Neden burada Allahu
ahaden, Allahu vahiden denmemi, yani Ahad ve
Vhiddeki bir anlam kullanmam da, vitr kelimesindeki
birlik kullanmtr? Cevab udur: Ahad ve Vhid saysal

61

manadaki birlii ifade etmektedir. Bu fark anlamamz

gerekiyor. Vitr ise manasal hakikatte birlii ifade etmektedir.
Ahad ve Vhid saylar deeri olarak mesela 1, 3, 5, 7 gibi teklii
belirtmektedir. Vitr teklii ise btn manalarda ki manalarn
Hakkn birer manalar olduunu belirtmesi ynnden
vitriyyeti ifade etmektedir.

Nereye baksanz Allahn bir vechi oradadr (Bakara, 2/115)
yetinin manasnda, nereye baksanz Allahn vitriyyeti
oradadr bulunmaktadr. Dier bir ifadeyle ayet-i kerimenin,
hadis-i kutsi ynyle izah, Nereye baksanz Allahn vitriyyeti
yani teklii yani bir vechi, manasal bir vechi oradadr
eklindedir. te bu hakikati her birerlerimiz birey olarak
kendimizde bulmamz gerekiyor. Kiinin kendi hakikatinin
Hakka ait olduunu mutlak manada idrak ettii zaman hem
saysal birliin ifadesi olarak vahidiyyet mertebesinden, hem de
manasal birlii olarak kendindeki esm-i ilhiyelerin
manalarnn birlii ifadesi olarak vitriyyet hakikatini yaam
olur. Vitr bir demek ama kelime ve mana ynyle bir demektir.
Ahad ve vahid de bir demektir; ancak saysal birlik anlamnda
bir demektir.
Bir insan gerek manada kendisinde bulunan Hakkn
varln idrak ettii zaman saylar itibariyle btn bu
varlklarn zahir ve btn kendinde de var olduunu saysal
olarak idrak etmesi, ahadiyyet veya vahidiyyet hakikatidir.
Ama her saynn ifade ettii bir manann bulunduu ve insann
esm-i ilhiyyenin bir cemiyyeti olduu, her esmann da
kendine gre bir manasnn olduunu, o manalara verilen
isimde yani her bir manaya verilen deerde vitrin
bulunduunu anlamas kendinde ki vitriyyet hakikatinin
ortaya kmas demektir. Kii kendinde bulunan manalar
itibariyle her manann, kendisinde birer birer zuhuru
olduunu, ama esm-i ilhiyyenin toplu olarak kendisinde var

62

olmasndan dolay da esm-i ilhiyyenin toplam olarak bir

olduunu anlamas ve d lemde ki btn saysal deerlerinde
ahad ve vahid olarak tek olduunu idrak etmesi ve kendisinde
bunlar bulmas onun vitriyyetidir. te vitr namaz bu hakikat
iin klnmaktadr ve her gn tekrar edilmektedir. Hatta vcib
yani farza yakn bir hkm olduundan zahir ve btn
tatbikatnn mutlaka lazm geldii bildirilmitir.
Zahiren namaz klan bir kimse vitrin fiziki ynnn
meydana getirmi olur ve bunun da sevabn alr. Ama gerek
manada irfan sahibinin hem zahir, hem btn yani hem fizik
hem ruhan hlini ortaya karmas bu anlaya baldr.
Halakal-deme al sretih hadis-i kudssinde de belirtildii
gibi Halakal-deme al suretir-Rahman. Rahmann sureti
zere insann varlnn ikame edildiini ve bu vasflarla kim
olduunu, kendisinin de bunun dnda olmadn bilmesi ve
bunu yaamaya doru yola kmas veya yaayabilmesi onun
vitriyyetidir. te kendisinde bulmu olduu bu vitriyyeti yani
kendi mevcut varl iinde bulmu olduu bu vitriyyet
hakikatini, lemin btn fertlerine yayar. Bylece her bir fert bu
vitriyyet hakikatini idrak etmi olur ve bunun neticesinde
btn bu varlklarn da aslnda Ahad ve Vahide dayandn
idrak eder. Nihayetinde btn bu lemin ferd-i vahid olan tek
bir vcudun, Allahn zatnn zuhurundan baka bir ey
olmadnn hakikatini kendi mahede etmi olur.
Azameti ile ezellerin ve ebedlerin ferdiyetini ald. O
kadar ki tenzih edilmekten yana mnezzehtir. Onu tenzih
etmek dahi imknszdr. Tenzih iki ynldr. Bunu da srekli
kartryoruz. Cenb- Hakk noksan sfatlardan tenzih ederim
diye klasik manada bir cmle kullanyoruz. Bu cmle, bu
anlayta yerli yerincedir ancak eriat mertebesindedir. Yani
ok fazla tefekkre gerek gstermeyen bu sz veya bu anlay,
eriat mertebesinde ve tarikatn zahir mertebesinde geerlidir.
Hakikat mertebesinde ise bu cmlenin ok dnlerek
sylenmesi gerekir.

63

nk byklerimiz buyurdular ki, tenzih edersen Onu

snrlandrrsn, kayt altna alm olursun. Yani Cenb- Hak
yle, yle unlar, unlar yapar; unlar, unlar yapmaz gibi
Onun hakknda hkm vermi olmaktayz ki bu edepsizliin
en bydr. eriat mertebesinde byle sylenilmesi edep
dhilindedir, haddizatnda edep d olduu halde edep
dhilindedir. Hakikat mertebesinde bu sz sylenirse edep d
olur nk bu tenzihi yapmak suretiyle Cenb- Hakk
snrlam ve takyit etmi olur. Cenb- Hak unu, unu yapar;
unu, unu yapmaz denir. Nereden biliyoruz, yapp
yapmadn? O zaman Cenb- Hakkn yapmad fiilleri bir
baka laha vermemiz gerekiyor ki o lah o fiilleri yapm
olsun. Bu anlay da irkin ta kendisi olur. Byle bir ey zaten
sz konusu olamaz.
Demek ki lemde ne varsa, ne yaplyorsa Hak tenzih
edilmekten yana mnezzehtir yani btn fiiller Onun fiilidir.
Ama istedii fiillerdir, ama istemedii fiillerdir yani neticede
rzas olan fiillerdir, olmayan fiillerdir ama btn bunlarn
meydana getiricisi programlaycs, kurucusu, muharriki
Haktr ama zuhur ettii mertebeye gre de karlk bulacaktr.
Bu iin ayr bir yndr. te Cenb- Hak unu, unu yapmaz
gibi szler sylenir. Kardeim nereden biliyorsun yapp
yapmayacan? imdi bu birinci tenzihtir. Bir de mutlak ve
kadim tenzih var ki, ite o tenzih gerek tenzihtir. lk ksmdaki
beeriyet ynnden yaplan tenzih dediimiz gibi eriat ve
tarikat mertebesinde geerlidir, mazurdur ama irfniyet
yolunda olan hakikat ve marifet mertebesinde olanlar bu
tenzihi yapamazlar.
Ancak onlar kadim yani mutlak tenzihi yaparlar. Mutlak
tenzih ise Cenb- Hakkn zat ynyle tenzih edilmesidir; yani
zatnn istikametinde olur. lk ksmda bahsedilen tenzih, zuhur
mahalline ait olan tenzihlerdir ki noksan bir tenzihtir. Mutlak
manadaki tenzih ise Cenb- Hakkn zat itibariyle zuhuru
olmadndan yani amiyyet ve ahadiyyet mertebesinde zaten

64

zuhur olmadndan orada mutlak manada Hak her eyden

mnezzehtir. Yani Zuhura kmaktan lemleri halk etmekten
iyilik, ktlk, u veya bu ne varsa hepsinden mnezzehtir.
nk o mertebe ayr bir mertebedir. O mertebeyi belirten
birok ayet-i kerime vardr. Bunlardan biri udur:

phesiz Allah lemlerden ganidir. (l-i mrn, 3/97) Burada
lemlere ihtiyac yoktur manasndaki tenzih gerek tenzihtir.
Yoksa zuhur mahallinde yaplan tenzihler eksik tenzih olmu
olur. Buras da Museviyet mertebesidir ve slam yani slam
derken batan itibaren gelen dinin ismi slam, zaten baka din
yeryznde yoktur. Eer dinler diye bir oul olsayd
ament de dinlere iman Cenb- Hak art koard. Semavi
dinler yoktur, semavi kitaplar vardr. Semavi kitaplar da
peygamberiyle birlikte slam dininin bir mertebesini bize
bildirmektedir. Bunlar da Kuran- Kerimin iinde olan
hakikatlerdir; yoksa tahrif edilmi haliyle ncil, Tevrata ve
iindekilere itibar edilmez. Kuranda Hazret-i sadan
bahseden ayetler ncil ayetlerdir.
Hazret-i Musadan bahseden ayetler Tevrat ayetlerdir,
Hazret-i Nuhtan, Hazret-i brahimden ve Hazret-i demden
bahseden ayetler o mertebelerin ayetleridir. Kuran- Kerimde
btn kitaplar mevcuttur ve hkm bu ekildedir. te zahir
tenzih mertebesi, Museviyet mertebesidir ki, slamn zhiridir.
seviyet mertebesi olan tebih hakikatleri ise slamn btndr.
slamn zhir ve btn btn hakikati ise tevhiddir. Dier bir
ifadeyle tenzih ve tebihi kendi mertebelerinde geerli olarak
tatbik etmek ve bunlarn ikisini birletirmek gerek tevhiddir.
Yoksa sadece kelime-i tevhidi okumakla La lahe llallah
Muhammedun Resulullah demekle kii tevhid ehli olmaz.
Zhiren tevhid ehli olur. Zaten tevhidin btnndan haberi
olmadndan btnndan sorumlu olmaz. Ancak kaybettii
eyin ne kadar byk olduunu da hirette de idrak edilecektir.

65

Tenzih edilmekten yana mnezzehtir. Yani tenzih

edilemez. Temsilden, tebihten yana mukaddestir. Yani
tenzih de etsen, tebih de etsen snrlarsn, kayt altna alrsn
derler. Tebih, Cenb- Hakk misallerle bildirmektir. te o
misal ile snrlandrld zaman Hakk snrlam olmaktayz
ki, bu dahi geilmesi gereken bir mertebedir. Ancak misal
olmas bakmndan bir tebih yaplabilir. Hatta tebihte hata
olmaz derler ama tebih edilen eyde kalrsak tebih
mertebesinde kalm oluruz, Hakkn gerek zatna ulaamam
oluruz. Tebihten, tevhide ancak gemek mmkn olur.
Kuran- Kerimde birok ayetler vardr. Mesela;

Lev enzeln hzel kurne al cebelin le reeytehu hian

mutesaddian min hayetillh, ve tilkel emslu nadribuh lin nsi
leallehum yetefekkern (59/21) Ve tilkel emslu: te biz byle
misaller vererek sizlere hakikatleri anlatyoruz. Bataki misal
Lev enzeln hzel kurne al cebelin burada tebih benzetme
var. Eer Lev enzeln hzel kurne al cebelin le reeytehu
hian mutesaddian min hayetillh Bu Kuran- bir dan
bana indirseydik, o da parampara olmu olarak grrdn
diye burada bir tebih var. Ayrca bu ayet kiiye gre
mteabih ayetlerdendir. Hakikati okuyan kii bu ayette
bahsedilen mertebeyi idrak etmemise onun iin bu ayet-i
kerime mteabih ayet-i kerimedir. Ama kim bu ayetin
hakikatini idrak etmise onun iin bu ayet-i kerime muhkem
ayete dnmtr. Yani gerekten kendisiyle amel edilir
durumdadr. Misallerle, tebihlerle kendi varlnn stne yani
kendi beden dann stne gerek manada zt kelimt-
ilahiyye yani Kuran dediimiz zt manada ilahi kelimeler
indirildiinde, nefis da mutlaka para para olur. te
birincide tenzih anlayyla yani eriat mertebesinde okursak,
ikincide tebih anlayyla okuduumuzda, bu iki anlay

66

toplarz. O zaman tevhide ulamakta, yani ayetin hakikatini

kendi bnyemizde yaam olmaktayz. u halde Cenb- Hak
temsilden yani misallerden, tebihten mukaddestir. Bu hali
yaadktan sonra temsilden tebihe, tebihten tevhide ularz.
Lev enzeln hzel kurne al cebelin le reeytehu hian
mutesaddian min hayetillh, ve tilkel emslu nadribuh lin nsi
leallehum yetefekkern ayetini ve benzerlerini bu halde
yaadktan sonra artk orada temsil ve tebih kalkar orada
kudsiyet balar. Allah temsilden, tebihten yana mukaddestir.
Bunu evvela vitriyyet olarak kendi bnyemizde idrak etmemiz
gerekir. Sonra da btn lemdeki nefisler zerine, lemdeki
varlklar zerinde bunu byle dndmzde ferdiyyet
hakikatini bu ynden de anlam oluruz. Yani bu ayet-i kerime
ile vitriyyet ve ferdiyyet hakikatlerini idrak etmi oluruz. Bu da
bizlere ayr bir yol olmu olur.
Birliinde sayya gelmez; byktr. Yani u kadar, bu
kadar say diye sayya gelmez.
Byklne hudut
izilemez, azizdir. Yani bykte ne kadar byk? Byk
dediimiz zaman aklmzda baz byklkler gelir. Onlarn
iinde en byk gibi zannederiz. Allahu Ekber dediimiz
zaman O en byktr. Neyin en bydr, yani bir baka
ilahlar, baka varlklar olacak ki onlarn iinde en byk olsun.
te orada tenzihi manada bir kimse eer tam olarak tevhidin
hakikatine ulamam ise dnyaya veya hirete ait kendinde
olan birok sevginin ifade ettii manalar kendisi iin zaten bir
ilahtr. Neyi seviyorsa o onun ilahdr. te bunlarn ierisinde
en byk olan Allahtr. Ama irfan ehli iin btn esma ilahlar
ierisinde en byk olan Allah anlay oluacaktr. Ezn-
Muhammedde drt defa okunmas, efal lemindeki varlklarn veya efal lemindeki manalarn en byk manas Allah
esmasnn zuhur manasdr. Esma lemindeki isimlerin en
by Allah esmasdr. Sfat mertebesinde olan manalarn ve
anlaylarn en by Allah vasfdr. Zat mertebesinde zaten
Allahtr, baka bir eyde yoktur.

67

Onun zerine, bir kemmiyet ls vurulup ne kadar?

gibi bir soru olamaz.
Onun iin, bir ekil ve bir keyfiyet
de dnlemez. Nasl? denemez. Bir yer tahayyl edip
nerede? sz edilemez.
Onun zerine, bir kemmiyet ls vurulup ne kadar?
gibi bir soru olamaz. Kem Arapada ka demektir. Say
belirtir. te onun iin baz szlerde kemmiyet deil keyfiyet
gereklidir denir. Bunu ezbere syleriz ama ne olduunu
bilmeyiz. Kemmiyet deil keyfiyet mhim olandr. Keyfiyet
demek keyfe Arapada nasl demektir, niteliktir. Kemmiyet
deil keyfiyet gereklidir. Kem ka yani bir eyin okluu
mesele deil, keyfiyeti yani nicelii, kalitesi, nasl mhimdir.
Say ile stn olacana kaliteli olsun ama az olsun. Kemmiyet
say manasna gelir. Keyfiyet, nitelik-nicelik, nasl manasna
gelir. Onun zerine, bir kemmiyet ls vurulamaz. Yani
saysal bir l vurulamaz, ne kadardr denemez. Bu gibi soru
vakas olamaz. Yani ona byle bir soruda yneltilemez. Onun
iin, bir ekil ve bir keyfiyet de dnlemez. Onun iin,
ekil ve keyfiyet yani bu sadece Haktr denemez ama bu Hak
deildir de denemez. Tenzih, tebih ve tevhid ile meseleye
baklmas gerekiyor. Nasl? Denemez. Bir yer tahayyl edip
nerede? Sz edilemez.
Onun iin, bir ekil ve bir keyfiyet de dnlemez,
nasl? Denemez. Bir yer tahayyl edip nerede? sz
edilemez. Neden, nk bunlarn hepsinde mevcuttur. urada
veya burada dediimiz zaman Ona bir mahal belirlemi
oluyoruz ki bu ok byk bir yanllk olur. Mahal dediimiz
eyde mevcutta, baka yerde yoksa o zaman Onun olmad
yerde bir baka ilah olmas lazmdr. Bu da olamayacana
gre,

68

lim Onu ihatasna alamaz. Gz Onu idrak edemez. Hayat,

hayat varlnn zdr; nefesidir, nefsidir.
Hayat, ilim, irade, kudret, kelam, semi, basar subt
sfatlarn birincisi olan hayat Onundur. Hayat, hayat
varlnn zdr. Varlktaki hayatn z Onun hayatdr.
Hay esmasnn zuhurudur. Hay esmasn Cenb- Hak niin
hayvanlara vermi. Biz ise onlar kovalayp kt gzle
bakyoruz. O kadar yanl bir davrantr ki insana hi
yakmaz. Cenb- Hak onlara kendinde var olan Hay esmasn
vermek suretiyle onlara sfatlarndan bir sfat giydirmi oluyor.
nsanlar onlara kt davrandka Hakkn sfatn tekmelemi
olmaktadr. Zira sfat zata balandndan, sfat kendi bana
bir ey olmayp zatna bal olduundan zatna kt davranm
olur. Madenlerde, nebatta, rzgrda, suda, gnete vs... hayat
yok mu? Var. Niin bunlar Hay ismini almamlar? Maden
denmi; madenler insana hayat veriyor, onda da hayat var.
Nebatlar, yiyecek veya baka trl ekilde insana hayat veriyor,
onda da hayat var. Hayvanlar da yenebiliyor onlar da insana
hayat veriyor, onda da hayat var. Ama niye hayvanlara Hay
ismi layk grlmtr.
Hadis-i erifte Hayvanlarn hepsinin ecelleri bit, sinek,
ekirge, katr, at, sr ve btn haereler bunlarn ecelleri
Rablerine tespihtedir buyrulmutur. Ecel, mr demek,
mddet demektir yani ecelleri mrleri Rablerine tespihtedir.
Her birine Allah tarafndan verilen tespihin adedi tamam
olunca ruhlarn bizzat Cenb- Allah alr. Bunlarn ruhlarn
almakta melekl-mevte emir yoktur. (Kenzl-Ummal, I, 1921)
Hayat, hayat varlnn zdr. Nefesidir, nefsidir.
Nefes demek hayattr; nefis demek o varln tmel olan
hakikatidir; yani tm varldr. Nefis sadece emmre demek
deildir. nsanlarn Cenb- Hakkn Hay esmasyla
ereflenmesinin sebebi udur: Madenler yatay olarak yerde
sabit durmaktadr, nefesleri vardr. Tabiat ilmiyle megul

69

olanlar uzun srede talarn dahi gelitiini bydn

sylemektedir. Bir hayatlar vardr.
Ama onlarn hayat Hay esmasnn kemal olarak zuhur
mahalli deildir. Nebatlar da kk zerinde sabit dururlar;
yukarya doru karlar. Biraz miralar vardr, ama yerleri
sabit olup hareketleri yoktur. Tam bir yaam serbestliine sahip
deildirler. Hayvanlarn kemlt ise mstakil olarak gezer
dolar halde olmalardr. Bundan byk bir eref mi olur? O
mertebeye gelinceye kadar, madenlerde hayat var, ruh var; ruh maden yani madeniyat ruhudur. Nebatlarda hayat var, ruh
var, ruh- nebat yani nebat ruhudur. Yani nebattaki cevheri
ortaya koyacak kabiliyette ki ruh o mertebenin ruhudur.
Hayvanlar da ise ruh- hayvan vardr. Yani hayat ruhu var. Bu
ne demek; mstakil olarak hareket edebilme kabiliyetine
sahiptir demektir. Bu yzden insanlara en yakn varlk
hayvanlardr. te bu mertebeye ulaan mahlk, varlk Hay
isminin tecellisine sahiptir.
Cenb- Hakkn sfat subutiyesinden olan Hayat isminin
tecellisine mazhar olan varlklar hrmet edilmesi lazm gelen
varlklardr, hor grlmesi gereken deil. Af edersiniz kz
gibi, manda gibi vs. diye de byle benzetmelerle hakaret
ediyoruz. Hlbuki onun kzl kemltndandr zevali
deildir. Onda o g olmasa, o ar gidi olmasa insanlar ne
yapard? Traktr olmadan evvel gc onlar ekmedi mi? Btn
insanlarn ykn onlar ektiler hl da ekiyorlar. te o ar
csseleri ve gl halleri olmasa o ykleri nasl eksin?
Hangisine bakarsan bak yledir.
Bir inek btn varlyla insanlara feda olmutur. Sap,
saman, ot yiyip, onu sana st olarak veriyor. Henz teknik
malzemenin ulaamad bir kvamda bir mamul, malzeme
meydana getirerek otu, saman bize yle sunuyor. Ne mthi
bir makinedir? O stn yaplmas iin mesela on bin dnm
arazi lazmdr ki o st meydana getirecek fabrika kurulsun.
Daha insanlar ona ulam deildir, yapamyorlar. St tozu

70

yapyorlar ama yine st kurutup yapyorlar. O stn iinde

ruhu var, sadece kalp deil, ekil deil, tahtadan, demirden,
tuntan dkme kalplarla yaplm bir oluum deil.
te Hayat ismi, Hay ismi bu hayatn varldr. Hay isminin
ilk kemlta balamas hayvan ismini alyor. Hayvan, onu da
bldmz Hay ve an yani yaayan an manasna gelir. An
zamann en kk parasdr. Kelimeyi e bldmz
zaman Hay (v) an olumaktadr. Hayat eittir an, zamandr.
Hayat zaten zamandr. Hay ve an her an yaayan demek,
yani hayat sahibi demektir. Hay ve an dedii zaman her an
bir baka yerde olan demektir. Azril (aleyhisselam) insanlarn
ve dier varlklarn ruhunu kabzederken, Cenb- Hak bu
hayvanlarn ruhunu ben kabzederim diyor. Neden O
kabzediyor. nk hayat Onun hayat zaten ektii zaman O
alyor hayatn, bakasna gerek yok. Hadis-i erifte ki
balants bu zaten Hakkn hayat olduundan orada ki sresi,
tespihi bittiinde eceli dolduunda ecel mddet demektir,
mddeti dolduunda tespihi bitiyor. Tespihi bitmesi de onun
zuhur grntsnn sona ermesi demektir.
Mesela bir film seyredilirken o film karelerden meydana
geliyor. Hareket o karelerle salanyor. Her kare onun bir
zikridir. O kareler kesildii anda zikri kesilmi olacak, zikri
kesildii anda da mr bitmi olacaktr. Tespihi bitmi
olacaktr. Her varln kendi var edili sebeplerine gre
tespihlerinin zellikleri ortaya kyor. Bir sesli zikirleri var
saysal olarak; bir de grntleri, varlklar vardr, o da kendi
zikirleridir zaten. Varlk ekillerini ortaya koymas kendi
zikirleri olur.
Bundan sonra insan gelmektedir. Maden, nebat, hayvan ve
insan. Peki, insann insanl, hayvann neresinden farkldr? Et
ve kemik ynnden baktmz zaman onlardan hibir farkmz
yoktur. Geziyoruz, dolayoruz, yatyoruz, kalkyoruz mstakil
olarak dolayoruz. Bu et, kemik, kan, ty, sa vs. ne varsa
hepsi ayndr. Hcresel yaps, atom yaps hepsi ayndr. Ama

71

insana gkten gelen bir babalk hassamz vardr. Yerde ki

hayvanlarda bu hakikat yoktur. Yani ve nefaht fhi min rh.
Ona ruhumdan fledim (15/29) Hayvanlarda zat nuru
yoktur, efal lemi hayat vardr. Efal aleminde grntye
gelecek, efal leminde ki yaantsn srdrecek ekilde bir
hayat vardr. te o topraktan halk edildii iin bu leminde asl
toprak olduu iin, anasr- erbaa olduu iin, insan da burada
yaad iin, onun da anasr vcudu, toprak vcudu yani zahir
vcudu hayvanlarla ayn sistem zerine kurulmutur. Hayvanlarn kan dolam, nefes al-verileri, sindirim organlar, az,
di vs. ekil farkllklaryla ayn sistem ierisindedir.
Hz. demin (aleyhisselam) yeryzne inmesi, hazrlanm
olan bu Hay kalbnn ierisine muhabbet varlnn konmas,
flenmesi insanlar hayvanlardan farkllatrmtr. Hayvanlar
da bu muhabbet yoktur. Muhabbet var ama kendilerine gre
kendi cinslerine kardr. drak ve irfan yoluyla Allaha kar bir
muhabbetleri yoktur. nsann anlad ekilde yani Allaha
irfaniyetleri yoktur. te bizim onlardan farkmz Allaha kar
olan irfaniyetimizin, arifliimizin, bilgimizin olmasdr. Zaman
ierisinde bu bilgiler unutulmutur. Hayvanlarla kendimizi
yani insanl ayracak fark bilemez hale gelmiiz. rnein
kravat takmamz, tl pantolon giymemizi onlardan ayrcalmz olduunu zannetmiiz.
Teknolojiyi vs. gibi eyleri kullanmamz onlardan
stnlmz zannetmiiz, o da bir stnlk ama o buradaki
stnlktr. Buradaki teknik donanm, Cenb- Hakkn
verdii emirle her eyi bize musahhar klmasdr. Yani sizin
emrinize verdim diyor. Hayvanlar, denizler, dalar, deryalar,
aalar her eyi sizin emrinize verdim. nk insann halife
olmas dolaysyla onlar insann emrine verildi. te nefs-i
natka, ruh- sultan deniyor insann hakikatine. nsan ruh-
sultan, sultandan gelen bir ruhla, bir nurla yceldiinden
hayvanlarn stne kmtr. Hlbuki hayvanda da, insanda da
Cenb- Hakkn Hay sfat vardr. Fakat bu sfat hayvanlara

72

verildii gibi tabii yoldan gelen bir Hay sfatdr; fiil, maddesel
Hay sfatdr.
te bir dervi yola kmaya balad zaman bu sfatlarn
Rabban, Rahman, Zat olanlarn giyinmeye balyor. Daha
nce kendisinde mevcut olan tabii hayatn, Hay isminin yani
tabii oluumun anadan, babadan gelme bu tabii hayatn idrakli
hale dnmesi gerekiyor. Hayat- hakikiye hayat- ebediye
dnmesi gerekiyor. te dervi burada faaliyete balyor.
demiyyet burada balyor. Senin dnyan olan bu bedenine
ruh- dem, nur- dem, hayat- demin girmesi gerekiyor.
Yani dem cennetten kp senin vcud mahalline ayak
basmas gerekiyor, beden dnyana ayak basmas gerekiyor ki
buna ikinci doum deniyor.
Esas dervilik faaliyeti ancak bu ekilde balyor. Bunun
dnda dem hakikat o gnl toprana ayak basmadka bir
insann gerekten mrid, olmas irade sahibi olmas mmkn
deildir; olduunu zannettikleri de ancak hayalde olmutur.
sterse ok sayda zikir yapsn, isterse unu grdm, bununla
konutum desin bunlarn hepsi hayalde olan iler olmu olur.
Gereine hakikatine ulaabilmesi iin bir insann dem
toprana, nzul etmesi, inmesi ayak basmas gerekmektedir ki
ondan sonra o arz ierisinde demin demlik almas
balasn. Yoksa bunun dnda hibir ey olmaz ancak sevap
gnah cetveli olur. Hayal deryasnda sahralarda dolar durur.
Gerek insanlk, dervilik ancak irfaniyetle olur, baka trl
de olmaz. Ne kadar ok sohbet dinlerse dinlesin, tarikat
zikirlerine karrsa karsn, onlarla birlikte sema edip dnsn,
irfan hakikate eriemedii srece kii kendine ulaamaz,
hayalde kalm olur. Hep benim eyhim byle, benim pirim
byle diye abartmal ekilde yaantsn srdrr. Tabi
dardakilerine gre o da gzel bir hayattr, o da yerli yerincedir. Onlara da bir ey dediimiz yok ama bir insan mira
halindeyse, Hak yolundaysa buralarn hepsinden gemesi

73

gerekmektedir. nk Mira bir yolculuktur, duraanlk

deildir.
Zat, sfatlarn tesinde kaim olan varln ayndr. En
ykseklerde, onun ncl grlr. En altlarda, yine onun
nderlii vardr. Evvellerin de, hirlerin de ayndr.
Yceliine yce kemal durumunu kabul eden bir varlktr.
Sonsuz azametin menei odur. Onun eyaya hayat verii;
varla ilim kayna oluudur. Bilgi merkezidir. Onlar
bilmesi; her gizliyi ve aikreyi grp idrak mahallinde
olmasdr. Onlar grmesi; onlarn kelmn batan
duymasdr. Onun duymas ise zatnn bir iktizasdr. Durum
ki anlatld gibidir, onlar nizama sokmas hakkdr. Onun
iradesi; ak, parlak kelmnn merkezidir. Kelm ise Kadir
sfatnn meneidir. Onun bekas; ademin - yokluun - batn
durumlar ile varln zuhur hviyetidir.
Zat, sfatlarn tesinde kaim olan varln ayndr. En
ykseklerde, onun ncl grlr. En altlarda, yine onun
nderlii vardr. Evvellerin de, hirlerin de ayndr.
Yceliine yce kemal durumunu kabul eden bir varlktr.
Sonsuz azametin menei odur. Btn bu sonsuz azametin
kayna odur. Onun eyaya hayat verii; varla ilim kayna
oluudur. Bilgi merkezidir. Yani bilginin merkezidir. Onlar
bilmesi; her gizliyi ve aikreyi grp idrak mahallinde
olmasdr. Onlar grmesi; onlarn kelmn batan
duymasdr. Onun duymas ise zatnn bir iktizasdr. Durum
ki anlatld gibidir, onlar nizama sokmas hakkdr. Onun
iradesi; ak, parlak kelmnn merkezidir. Kelm ise Kadir
sfatnn meneidir.
Kadir muktedir yani kudret sahibi olmaktr. Kelm da
kudretinden meydana geliyor. kr: Oku dedi. Bu bir emirdir.
Emir de iktidar manasna Kadir olmak manasna gelir. te
Kadir gecesinin hakikati de buradan kaynaklanr. te o Kadir
gecesini idrak edecek ki kelm oradan zuhura gelsin. Kadir

74

sfatndan meydana gelsin ki konumaya balasn. Kadirden

sonra ikra bismi rabbikellezi halak halkeden Rabbnn
ismiyle oku (96/1) gelir. Geri Resulullah Efendimize
(sallallahu aleyhi ve sellem) sralama asndan Kadir gecesi
daha sonra bildirildi ama o daha evvel Kadir gecesini yaad ve
kendi kadrini bildi ki ona kr: Oku dediler. Bilmedii bir
eyi nasl syletsinler. te bu dier mmetler de olamayan bir
ifadedir. Geri onlarda da vardr ama ancak esma ynndendir,
zat ynnden yoktur.
Onun bekas; ademin - yokluun - batn durumlar ile
varln zuhur hviyetidir. kelm var birbirine benziyor.
Bunlar okurken ok iyi anlamak lazmdr. dem ile Adem
yeni harflerle Adam aa yukar hep ayn yazlyor. Ancak
orijinal ekilde yazld zaman yledir:
Adem :
dem :

Adem kelimesi ayn, dal ve mim ile yazlmakta; dem

ise elif harfi uzatlacak ekilde yine dal ve mimle yazlmaktadr.
Latin harflerle yazlrken yazllar ayn olduundan bu
kelimeleri birbirinden ayrt etmek mmkn olamamaktadr.
Hlbuki manalar birbirine tamamen zttr. dem mutlak
varln tecellisidir; Adem ise mutlak yokluk demektir.
Haddizatnda mutlak bir yokluktan bahsedilemez. Zira
yokluun hviyeti varlktr. Yok gibi grnen eyin hviyeti
aslnda varlktr. Nitekim hadiste buna iaret edilmitir:
lemler yaratlmadan nce Allah nerede idi diye
sorulduunda Altnda ve stnde hava bulunmayan amda
idi denilmitir. Demek ki lemler de yok olan ey, lemler
meydana geldiinde var olarak bu lemlerin ismini ald. te
Adem, dem biraz uzatlarak okunursa bunlarn zerine
apka konursa birbirlerinden ayrt edilir. Adem yokluk,
hiliktir. dem o yokluktan meydana gelen varlk gerek

75

varlktr. Adam da o gerek varln grnts benzeri yani

yontulmamdr. Adam, dem in benzeri ama hii, o bo
olan grntsdr.
Onun duymas ise, zatnn bir iktizasdr. Yani zatnn
gereidir. Bir varlk duymaz ise zaten olmaz. Yani Allah
duymaz diye bir ey sz konusu olmaz. nk esma-i
ilahiyyeden Semi ismi Onundur.
Onun bekas ademin -yokluun- btn durumlar ile,
varln zuhur hviyetidir. Yokluun btn durumlar yani
izafi yokluun btndaki durumlar ile varln yani btn
lemlerde zuhura gelmi olan varln hviyetidir.
Onun ulhiyeti, mabdun izzeti ile bidin zilleti arasn
birletirmektir.
Onun ulhiyeti, yani lahl, Allahl mabdun izzeti ile
yani ibadet edilenin izzeti ile ycelii ile bidin yani ibadet
edenin zilleti arasn birletirmektir. zzet ile zilleti
birletirmektir. Hani zaman zaman konuulur Allah tanmak
iin ne kadar ztt birletirebilirsen Rabbini o kadar tanrsn, ne
kadar ztlar birbiriyle imtizac ettirebilirsen yani yaklatrabilirsen, ayrt etmezsen hamule yapabilirsen, hamur edebilirsen
farklar kaldrabilirsen Rabbini, Allahn ok daha geni mana
da tanyabilirsin. te bu da mabudun izzeti ile bidin zilleti
arasn birletirmektir.
Bunu insanda bir fiil olarak dnrsek; bu birletirmenin
de kendi arasnda mertebeleri vardr. Hangi mertebedeki zillet,
hangi mertebedeki izzet birbiriyle birleecek, ama bunun
insann kemalinde bir zillet ile izzet olarak dnrsek, ite bu
secdedir. Beeriyetindeki zilletle mabudun izzeti nnde
hrmet etmesi, izzet ile zilleti birletirmedir. Yalnz buradaki
ince nokta udur: Secde eden kendini ayr bir varlk olarak
grerek secde ederse, izzet ile zillet birlemi olmaz. Ancak o

76

zilletini kabul etmi olur ama izzetine ulaamaz. O zaman da

birlemez. Yine iki zt olarak kalm olur. Yalnz orada zillete
dmesi gururunu kibrini stnden atm olmasdr.
nk secde bir anlamda zillettir, kul bu sayede gurur ve
kibrini atm olur. Bouna denmemi kulillh smme zerhm
Allah de ge (6/91) yani teferruatta durma. Yalnz burada
secdenin hakikati ortaya km oluyor. Kulun zilleti ne demek;
kul ilah azamet karsnda boyun bkecek, aczinin farknda
olacak, hi olacak hatta kulluunu bile grmeyecek. Yoksa
buradaki zilletin anlam tekmelenmi, itilmi, kenara atlm
zillet deildir. Kulluk zilleti asilzade zilletidir, yani kendi
varlndan bir zerrenin dahi kalmam olmasdr. Orada
mabdun izzetiyle izzetlenmek vardr, ereflenmi olmak
vardr.
Ayna da kendini seyretmesidir, aynan niye gammaz
deil? yani sana gerei sylemiyorsa demek ki yznde toz
vardr. Aynann yz tozludur da o yzden gremiyorsun, seni
gammazlayamyor. O zaman diyor ki; aynan gammaz deilse
yzn cilala, tozunu sil. te secde de secde yaptmz zaman
aynaya baktmz kendi azametimizi, izzetimizi grmemiz
lazmdr. Kendi hayat ebediyyemizi, hakikatimizi grmemiz
lazmdr. Hayvanlarda ki hayatn beerde, beerin yani gerek
varlmzn hayatnn da ilahi hayattan kaynaklandn idrak
ederek grmemiz, iitmemiz, hissetmemiz gerekmektedir.
Onun ulhiyeti, mabdun izzeti ile bidin zilleti arasn
birletirmektir. Onun ulhiyeti, mabdiyeti yani mabudun
izzeti, ycelii, hakikati ve azizlii ile bidin zilleti arasn
birletirmektir. imdi abd varsa mutlaka mabd vardr. Mabd
varsa onun abd da olacaktr. Yani Kendisine bal olan
olacaktr. te abdn olmas yani abdn varl mabudun mutlak
varlnn ak delilidir. Kimse demesin ki Allah yoktur, u, bu
yoktur gibi, o sz syleyenin varl, kendisinin bir mabudunun var olduunu gstermektedir.

77

imdi bir ey ki, kendi kendine zuhur edemez, kendi

kendine zuhur edemeyen de kendi kendine karar verme
hkmne de sahip olamaz. Eer kendi kendine Ben karar
veriyorum ve verdiim karar uygularm derse hi bir hkme
tabi olmadan iblisin ta kendisi olmu olur da farkna bile
varmaz. O zaman mrtedlerden yani Hakkn huzurundan
kovulmulardan olur. te abdin zilleti bu kendi varlnda
kendine ait bir ey olmadn anlamasdr. Bunu anlad
zaman yani kendin nefsi olarak hi bir varlnn olmadn,
mutlak zillette olduunu, zilletin de secdenin kemali olduunu
anlad zaman, kendisi aradan kar ve mabdun izzeti ile
bidin zilleti birlemi olur.
Yani Cenb- Hak orada kendi zatyla zuhura km olur.
imdi mabd diyelim ki; al-y illiyyn yani ulhiyyetin
bulunduu makamdr, abd ise beeri zillet olarak tecellinin en
sonu olmaktadr. Yani beeriyet bir uta, uluhiyyet bir uta
diyelim. Geri bir utan, bir uca demek dahi ok doru bir
kelm, bir cmle deildir ama baka ekilde de anlatmak
mmkn olmad iin, manalar beeri kelimelerle anlatmak
ok zor olduu iin cmle kurmakta zorlanyoruz. nk
mana, kelime ve harf elbiselerine giydirilemez, ierisine
sdrlamaz. Baka aremiz de olmad iin elinde mevcut
olan 28 harf ile ite 1 says ile 1in okluu ile saysal deerlerle
anlatmakta, tebih olarak misallerle anlatlmaktadr. Eer kii
tevhid ehli yolunda yryor ise bu misallerden bulunduu
mahallin tevhidine geme imkn elinde etmektedir.
Byk zatlardan bir tanesi, gzel bir kitap yazm. Kitap
beeriyete gre yani zahire gre olduka gzel olmasna
ramen kendindeki manalar henz bu kelimelerle tam
anlamyla ortaya koyamadn iin yle demi: Rc ettim.
Ne manalar kelime elbiselerine girdi, ne de kelimeler manalar
alabildi. Rc dndm demek; yani bu yazdklarmdan beri
oldum, dndm diye bunu bu ekilde ifade etmi. Ama demin
de dediimiz gibi baka aremiz olmadndan bu kelime

78

elbiselerini kullanmak zorundayz. Aksi halde hi bir ey

aktarlamam, anlayamam oluruz. te bu yzden dnyev
arlklardan kurtularak, gnlmzde daha geni yerler aarak
ve aldmz duyduumuz, okuduumuz, dinlediimiz tevhid
ve zat manadaki bilgileri kendi bnyemizde de gelitirmeye
almamz gerekmektedir.
Onun ulhiyeti, mabdun izzeti ile bidin zilleti arasn
birletirmektir. Mabd ibadet edilen, abd ibadet edendir.
Abdiyyet, mabdiyyetin en son ve en kemalli zuhur mahallidir.
Bu nedenle abdin nefsi manada yaad hayatn ismine zillet
deniyor. Yine ayn abdin gerek manada ilahi hakikatlerle
yaamasna da vitriyyet deniyor. Vitriyyet ve ferdiyyeti
yukarda izah etmitik. Abdin zilleti diye burada geen
kelimenin manas kii kendi mutlak nefsaniyetiyle yaamas
yani Hak anlayndan uzak, nefs arlkl bir hayatn
yaanmas zillet olmaktadr. te bu zillet ve ulhiyet arasn
birletirmektir. Yani mabd ile abdin arasn ulhiyet ile
birletirmektir. Bunun kemali yani zilletin kemali vitriyyettir.
hata edici sfatyla ferdiyet vasfn ald ve bir oldu, tek
oldu.
Yani vitriyyetler veya zilliyetler bir btn olarak anlald
zaman ferdiyyet vasfn ald ve onunla bir ve tek oldu. Yani
btn mertebeleri kendi bnyesinde toplad.
Babas yoktur, olu yoktur, orta yoktur.

Bu ifade hls Sresinin yani Kul Huvallahu Ahadin bir

baka adan izahdr.

79

Zatn azamet ve kibriya sfat ile rtledi, mecid ve baha

gmleini giydi.
zar ve rid diye Arafata karken, hac ve umre yaparken
giyilen iki rt vardr. te Onun azameti zar, kibriyas da
riddr yani bunlar Zatnn rtleri ve perdeleridir. Hak Zatn
azamet ve kibriya sfat ile rtledi. Burada tasavvufta belirtilen
nc halin kemal olarak yaanmas yani heybet ve ns
hakikatlerinin ortaya kmas anlatlmaktadr. Baheddin
Nakibend hazretlerini dardan grenler kendisi iin Ne
kibirli insan diye dedikodu yapmaya balamlar. Bu sz
hazretin kulana gidince yle demi: Onlarn grdkleri
kendi anladklar ekliyle kibir grnse de kibir deil
kibriyadr diye bu mertebeden haber vermitir.
Ayrca bir hadis-i erif var cennette secdeyle ilgili. nsanlar
maherden sonra cennete girdikleri zaman Efendimiz
(sallallahu aleyhi ve sellem) buyuruyor ki: Cenb- Hak
burada bildirilen kelimelerin ifade ettii manalar ile azamet ve
kibriyasndan, Ceml ve kemalinden, azamet ve kibriya
perdesini kaldrarak cennet ehline tecelli edecektir. Yalnz
ifade edilen bu Ceml ve kemalinden, azamet ve kibriya
perdesini kaldrarak Ben sizin Rabbinizim diye tecelli edecek.
Daha evvelce ruhlar leminde sorulduu ekliyle Rabbiniz
deil miyim? eklinde deil, Ben sizin Rabbinizim hkmyle
tecelli edecektir.
O zaman cennet ehlinin byk bir ksm hayr diyecek, ok
kk bir ksm evet Bel deyip secde edeceklerdir. kinci
defa Cenb- Hak onlara yine azamet ve kibriya perdesini
kaldrarak bir baka ekilde tecelli edecek, yine cennet ehlinin
byk ounluu hayr sen bizim Rabbimiz deilsin diyecek, o
az bir grup secdelerine devam edecekler. Bir sefer daha ben
sizin Rabbinizim diye tecelli ettiinde Cenb- Hak, yine cennet
ehlinin byk ounluu hayr diyecekler ve az bir ksm evet
deyip secde edeceklerdir. Bunun neticesinde drdnc olarak

80

Cenb- Hak diyecek ki, sizin Rabbiniz ile aranzda bir

benzeyiiniz var m? Yani bir iaretiniz, bir ifadeniz var m diye
sorduu zaman, onlar evet diyecekler. Bu sefer Cenb- Hak,
cennet ehlinin her birerlerinin kendi zan ve hayallerinde
oluturduklar Rab ekliyle onlara tecelli ettiinde btn cennet
ehli ve dier daha evvel secde edenler de hepsi birlikte secde
edeceklerdir.
imdi burada nemli olan kemal ve Cemlinden, azamet ve
kibriya perdesi kaldrlarak ifadesi mhimdir. O zaman nasl
bir grnt olacak ite azamet ve kibriya perdesi, tenzih
anlay kaldrlarak, Cenb- Hak tebih hkmleri ierisinde
tecelli edecektir. Yani genelde insanlar eri manada tenzihi
olarak telerde olan bir Allah anlayna inandklar ve yle
bildikleri iin, tebihi manada herhangi bir suret ile gzkt
zaman hayr diyecekler. te irfan ehli btn zuhurlarda
Hakkn esmasyla zuhur ettiini ve esmann da Zta bal
olduunu idrak ettiinden her mahalde ve her mertebede
Hakkn ismiyle tecelli ettiini bilir.
Dolaysyla irfan ehli bu hakikatleri idrak ettikleri iin
secdeleri daimdir. Cennet ehlinin ou tenzih mertebesi ile
cennete gittiklerinden yani sevap ile cennete gittiklerinden, ilmi
ve irfani ynde ne almlarsa tenzihi anlay ierisinde ona gre
idrak ve hareket ettiklerinden ilk secdeleri yapamayacaklar en
son kendi zanlarnda tenzihi olarak nasl bir Allah anlay
varsa kendilerinde, Cenb- Hak her birerlerine yle ayr ayr
tecelli ettiinde hepsi mutmain olarak bel diyerek btn
cennet ehli secde edecektir.
Ancak rfan ehilleri her tecelliye tenzihi, tebihi ve tevhidi
her trl tecellileri mahede ettiklerinden her mertebede
bel demektedirler. te bizlerde zatn azamet ve kibriya
sfat ile rtledik. te bu hakikati idrak edemeyen kimseler, o
kiilerin gururlu kibirli insan olduunu zannederler, halbuki
onlarn zerinde heybet ve ns hakikatleri vardr.

81

Bunlar anlatmaya alrken bir hatram aktarmak

istiyorum; Bir gn sabahleyin erkenden kalktm. Saat 03:00
veya 03:30 civar idi. lk araba be arabasyd, bindim. Yaklak
saat sonra stanbul-Bebeke ulatm. Bebekte otobs dura
ile evin arasnda da yaklak bir km. kadar bir yol vard.
Durakta indim, asfalttan yukarya doru az meyilli bir yolda
gidiyorum, baktm Nusret Babam kardan geliyor. Yani iine
doru gidiyor yle bir heybetle geliyor ki, yanndan getim
benden haberi olmad. Ben de o halini hi bozmak istemedim.
Nasl olsa dnte tekrar urayacam diye eve gittim. Evde
oturdum, Rahmiye annemle konutuk, ilerimizi hallettik. O
zaman Nusret Babam Bebek iskelesinde grevliydi.
Dnerken yine ona urayp oradan da dndm. Yani
yaadm o hal aynen ite bu hakikati belirtiyordu. Nusret
Babamn zerinde yle bir heybet vard ki, yryor ama nasl
yryor belli deil, bakyor ama nasl bakt belli deil,
dnyor ama nasl dnd belli deil, gryor ama
grmyordu. Yani eyiyeti grmyordu. Yanndan ben
geiyorum, ben derken, bytm olarak sylemeyelim, en ok
sevdii geiyor, sevdiklerinden birisi geiyor. Onun bile
farknda deildi, ben de o halini hi bozmadm yavaa yanndan gemitim.
Mecid ve baha gmleini giydi. Yani ycelik ve gzellik
gmleini giydi.

bu Yce Allah anlatlan vasflar icabdr ki her

harekette, hareket edenle hareket etti. Her sakin durann
sknu ile sakin oldu, ama hullsz.

bu Yce Allah anlatlan vasflar icabdr ki her

harekette, hareket edenle hareket etti. Yani her mertebede
kendi zatyla, sfatyla, esmasyla, efliyle ve cemiyyetle
birlikte olduundan her harekette, hareket edenle hareket etti.

82

Hareket edenle hareket etti derken, zaten hareket edende

kendisi, edilen de kendisidir. Ancak biz kendi varlmz araya
soktuumuz iin ayryoruz ve falan hareket etti, filan hareket
etti diye onu ayr gayr gryoruz. Ancak bir eyi de gzden
karmamamz lazmdr, o kii kendini bilmedii takdirde,
yapm olduu btn hareketleri kendine aittir ve sorumlusu
da kendidir. Aslnda btn hareketleri Hak yaptryor ise de,
muharriki hareket ettireni Hak ise de kii bundan gafil olduu
iin fiilleri kendisine balanmakta ve bunlar ceza ve mkfat
olarak hirette karsna kacaktr.
Her sakin durann sknu ile sakin oldu, ama hullsz.
Yani herhangi bir ekilde iine girme, kma ve sonradan olma
gibi haller olmakszn demektir. Burada sekineden
bahsedilmekte bir bakma. Sre-i Fetihte (48/4) de belirtildii
gibi

Biz onlarn gnllerine sekineyi

indirdik buyrulmaktadr. Kuran- Kerimde drt yerde sekine

kelimesi gemektedir. Sekine, yani suknet, mutmainlik, huzur,
gven anlamnda her trl telvin hallerinden kurtulup, temkin
haline erimedir. Sekinenin devam miskinlik ve fakrdr. Sekine
yani suknetin tam kemali ise miskinliktir.
Yani miskin, fakrdan bir gmlek daha aadadr. Fakr,
zahiri manada fakir zekt alacak ama zekt veremeyecek
durumda olandr. Bir ksm mal var ama zekt vermeye kfi
gelmediinden onun ismine fakir demiler. Miskin, ise hi bir
mal olmayan, tabi zektta alabilen, yardmda alabilendir. Yani
fakir ile miskin arasnda, miskinin hi bir eyi olmayan, fakir ise
zekt verecek kadar mal olmayan hkmndedir. Bunlarn
hepsinin ayr ayr, uzun uzun izahlar vardr. imdi burada
fazla zerinde durmadan gemeye alalm.
Her sakin durann sknu ile sakin oldu. Sakin duruu da
zaten kendisi oraya verdii iin oras sakin oldu, skn ile
durdu. Sknda olan, kendisinden hibir hareket kmayan
demektir. te bir kimse nefsi manada kendi hakikatini idrak

83

etmise yani nefsinin hakikatini idrak etmise, kendisinde

nefsine ait hi bir eyin kalmadn idrak etmise o kii hareket
halinde de olsa nefsen skn halindedir. Yani nefsi sakindir,
hareket halinde deildir. Nefsi hareket halinde olmad iin de
kendisi ynnden skn halindedir. Ama hareketleri vardr. O
hareketleri de Hakka ait olduundan nefsi manada o yine
skndadr. Hareketleri Hak yaptrdndan artk orada ki
hareket Hakka balanmakta, nefsi yine sakin olmu
olmaktadr.
Zatna ait her makamda, halkn her eidinde, istedii gibi
zuhur eder. Hak ve halk olarak her manada sfat ald. Ztlarn
btn eidini zat ile cem etti. Btn sfatlar vhidiyyet
sfat ile mulne ald.
Zatna ait her makamda, halkn her eidinde, istedii
gibi zuhur eder. Zatna ait her makamda derken zat
tecellilerini idrak eden her makamda eklinde ayrabiliriz.
Halkn her eidinde istedii gibi zuhur eder dendii
zaman halkn her eidinde, zatyla, sfatyla, esmasyla,
efliyle istedii gibi zuhur eder demektir. Ancak bunu kendi
bilir. Halk bunun farknda olmadndan zuhuru kendilerine
ait zannederler. Yani kendi varlklaryla kendileri zuhurda
olduklarn zannederler. Hi dnmezler bile bunlar, ben var
mym? Yok muyum? Zuhurda mym? Neyim? diye. Sadece
ite yenilir, iilir, yaanr geilir gidilir.
Zatna ait makamda dendii zaman hangi gnlde zatyla
tecelli ediyorsa, ite o makamlarda manasnadr. Zatna ait her
makamda dedii btn makamlarda, btn fiillerde, btn
faillerde, mefullerde deil, zatna ait kiilerde ki makamda
diye onu yle dmemiz lazmdr. Halkn her eidinde istedii
gibi zuhur eder. Yani efl mertebesinden, sfat mertebesinden,
esma mertebesinden istedii gibi zuhur eder manasndadr.

84

Hak ve halk olarak her manada sfat ald. yet-i

kerimede belirtiliyor;

M halaknes-semvti vel-arda ve m beyne hum ill bilhakki. (46/3)Yani Allah btn bu lemleri Hak olarak halk
etti. Yani Hak esmas bu lemlerin btn, halk esmas ise
zahiri oldu. Hak ve halk olarak zahir ve btn topladmz
zaman hepsi neticede HU - O olarak her manada sfat ald.
Ztlarn btn eidini zat ile cem etti. Ne kadar zt
varsa ki, lem ztlklardan meydana gelmitir. Eer ztlarn bir
tanesi ortadan kalkm olsa, o zt hangi mevzu ile ilgili ise veya
hangi mana ile alakalysa o mana ortadan kalkar. Gece ile
gndz olmazsa dnyamzda zaman kavram ortadan kalkar.
Gece ve gndz birbirinin ztt ama o iki zt gn ve zaman
mevhumunu oluturuyor. Bunlarn saylmasyla gnler,
haftalar, aylar, seneler saylm oluyor. Gndz ve gece
olmam olsa, belirli bir zaman kavrammz olmayacakt.
nk dayana, hesap edilecei bir yer olmayacak, olmaynca
da bir eit sonsuzluk gibi zamana dayanmayan bir yaam
olacakt.
Ztlarn btn eidini zat ile cem etmesi Vet-tni
makamna iaret ediyor yani misal olarak incire iaret ediyor.
imdi incirin iine baktmz zaman dndan baknca cem,
iini anca kesret, okluktur. O incirin iinde ki ekirdekleri
geri hepsi incir olarak orada ztlk yok. Ztlk incir olarak
ekilse, aalarn eitlilii itibariyle ztlklar var. Hangi
ekirdekten, hangi aa olursa olsun hibiri birbirine
benzememektedir. Yaplar, ekilleri, yaprak adetleri, dallar ve
dier zellikleri hepsinin birbirinden ayr yani zt olacaktr.
Btn sfatlar vhidiyyet sfat ile mulne ald.
Ahadiyyet mertebesinde bunlar ilmi olarak, ilm-i ilahide
mevcutken oradan vhidiyyet mertebesine tecelli ettiinde
btn sfatlar, vhidiyyet sfat ile mulne ald. Bu sfatlar

85

evvela sft- zt olan Cenb- Hakn zt sfatlar, sonra yedi

sfat sfat- subutiye ve sonra da esm-i ilhiyyelerdir. Allah
btn sfatlarn vhidiyyet sfat ile mulne ald. Yani Vhid
ismi ile btn sfatlarn kendisinde olduunu belirtmi oldu.
Ycedir Allah, hem de mukaddes. zellikle kendilerine
ihtiya duyulan zevclerden ve ferdlerden. Zira onun teklii,
bunlara manidir.
Ycedir Allah, hem de mukaddes. zellikle kendilerine
ihtiya duyulan zevclerden ve ferdlerden.
Nasl ki dem (aleyhisselam) btn lemindeyken yani
ruhlar lemindeyken, terkibi ve varl meydana getirilmiken
tekti. Btn bu anlatlanlardan da mnezzehti, yceydi hem de
mukaddesti. nk mutlak manada o zaman vahidiyyet
tecellisindeydi. Yani dem mana olarak halk edildiinde
ihtiya duyulan zevclerden ve ferdlerden o zaman yceydi ama
tecellisi gerei kendisinde bulunan ztlarn meydana kmas
iin, Kuran- Kerimde belirtilen zuhurlar olmaya balad
zaman zevclerden ihtiya olduu iin onun tek varlndan da
Havva validemiz yani nefs-i kll meydana getirildi.
Zira onun teklii, bunlara manidir. dem (aleyhisselam)
kendi varlndayken onun teklii bu mertebelere maniydi ama
kendi bnyesinde ztlar olduundan bu ztlarn da zuhura
kmas ve hayatn devam etmesi gerektiinden ztlklar ile
hayat devam etmeye balad.
Onun ahadiyeti, aynen kesretidir de, onun gizlilii,
birleik izdivalar meyannda saylr hatta ayndr. Tenzih
sergisi, tebih terkibinin kendisidir. Zatnda ycelii, izzet
nianna sahip namnn kimliidir.

86

Onun ahadiyeti, aynen kesretidir de. Onun ahadiyyeti

yani i bnyesinde btn vahidiyyet ve dier mertebeler
zuhurlar, kesretler olduu iin yani okluklar olduu iin
aslnda buna okluk denmez, birin zuhurlar ok olmas iin
ayr ayr varlklar olmas lazm ki ok olsun. Mesela yle
diyelim; bir aa dnelim yce byk bir aa, buna
bakld zaman btn itibariyle ahadiyyet, zuhuru ve
kevniyyeti itibariyle vhidiyyettir. Dallar itibariyle esmiyyet,
zerindeki tm yaprak ve meyveleri efliyyeti yani mlikiyyeti
ifade etmektedir. te bir btn olarak aaca baktmz zaman
o vhid, zerinde binlerle, on binlerle kesret vardr; yani dallar,
yapraklar, meyveler, iekler vardr. Bedenin de lifler, su
damarlar, kan damarlar, hayat damarlar var. Bunlarn
hepsiyle birlikte beden bir btn yani bir vhiddir. Bunun
meydana getiren program onun i bnyesinde olan da
ahadiyyetidir. Vhidiyyetinde bunlar zuhur etmekte zaman
zaman, yava yava zerindekiler meydana gelmektedir.
K aylarnda aalarn hi bir eyi yoktur. zerlerinde
sadece kupkuru dallar vardr, ahadiyyeti itibariyle o gvdenin
ortaya gelmesine vhidiyyet zuhuru diyelim, yapraklarn
meydana gelmesine esmiyyet zuhuru diyelim, meyvelerinin
meydana gelmesine de efliyyet yani mlikiyyet zuhuru
diyelim. Meyveleri ve yapraklar daha evvelce gzkmyordu
ama vhidiyyetin bnyesinde mevcuttu. te onun ahadiyyeti
ve vhidiyyeti aynen kesretidir. nk i bnyesinde onlarn
hepsi mevcuttur. Eer o yapraklar, meyveler, iekler o aacn
i bnyesinde olmam olsa, yani kendi mutlak varlnn
birimleri olmam olsa, onun ierisinde onlar kmaz ve btn
sene yle kuru olarak kalr. Nitekim kuruyan aalara yaz da,
bahar da gelse, onlarda hi bir ey kamamaktadr. nk
artk onun sfatlar ve i bnyesi lm vaziyettedir. Dolaysyla
sadece sureti, ekli, tahtas ve aac kalm olmaktadr.
Onun gizlilii, birleik izdivalar meyannda saylr hatta
ayndr. Tenzih sergisi, tebih terkibinin kendisidir. Tenzih

87

Sergi aslnda grntlemektir. Yani yaplan baz deerleri

insanla sunmaktr yahut insanlara sunmaktr. Tenzih sergisi
deyince, bu sergi idrak ve uurda alyor veya gaflet ehli ise
hayalde ve vehimde alyor. Yani telerde olan bir Allah kii
kendisine anlatlan veya kitaplarda okuduu mertebesi
itibariyle telerde bir Allah dncesi aklnda kurgulad
zaman ite bu kendisinin tenzih sergisi oluyor. Ama bu sergiyi
bakalar grmyor sadece kendisi bu sergiyi biliyor ve o
ekliyle, o anlay ile hayatn srdrm oluyor. O anlay ile
Rabbine ynelmi oluyor.
Tebih terkibinin kendisidir yani bu tebihi ibih
misallerle anlatmak iin baz cmleler, kelimeler gerekiyor. te
bu cmleye, kelimelerin ifade ettii manalara da kurgu ya da
terkib deniliyor. Nasl ki, her ila bir terkibten ibaret, undan u
kadar mg. bundan bu kadar mg. diye bir ila ortaya kartlyor.
te onun terkibi odur. Her birerlerimiz de birey olarak esm-i
ilahiyyenin terkiblerindeniz. te tebih hakikatini idrak etmek
iin de byle baz izah ve ifadelere terkib denmekte, yani
anlatlabilmesi iin baz misaller kullanlmaktadr. te bu
terkiblerin misallerin de kendisidir.
Zatnda ycelii, izzet nianna sahip namnn
kimliidir. Zatnda yceliidir. zzet anna sahip, namnn da
kimliidir.
Azametini, ilimler kavrayamaz, cellinin zn, fehimler
idrk edemez.

Azametini, ilimler kavrayamaz. nk ilime dkld

yani zuhura gelip lisana dkld zaman, azameti
anlalamaz. Diyelim ki bir masa var, masann stnde olan
masa tahtasnn altnda olanlarn mutlak manada anlamas
mmkn deildir. Ancak misallerle ve tebihlerle, benzetmelerle anlayabilme yoluna gidilmektedir. te onun azameti ve

88

sonsuzluu o kadar yce ki, bunlar ilimle veya herhangi bir

ekilde anlamak, kavramak, oraya yol bulmak adeta imknsz.
Peki, Cenb- Hakk nasl tanyoruz o zaman? Onu fiilleri,
isimleri ve sfatlar ynyle tanrz. Zat ynyle tanmamz
mmkn deildir. Hibir insan evladn da tanmas mmkn
deildir.
Cellinin zn, fehimler idrk edemez. Yani cellinin
hakikatini de, idrk ve anlaylar, fehimler idrk edemez.
Zuhurda olanlarn ancak idrk etmeye alyoruz ki, aslnda
bu da ok yksek bir idrk seviyesi, idrk anlaydr. Hadis-i
erifte belirtildii gibi; La tefekkeru fi zatillah yani Allahn
zatn dnmeyiniz demekle zaten o yol kapatlm oluyor.
te baz kimseler bu hadis-i erifi okuduklarnda Allahn zatn
dnmeyiniz derken, sfatlarn da, isimlerini de, fiillerini de
dnmeyiniz manasnda alyorlar. Yani Cenb- Hakk hibir
ekilde dnmeyiniz manasna alyorlar. Dnlmeyen ey
de zaten kiiye en uzak olan eydir.
Kiinin dnmedii ey kendisine en uzak olan eydir.
sterse o dnlmesi gereken ey kelam olarak, lisnen onu
azndan karm olsun. te bu anlayla Allaha ulamak
mmkn olmaz. Sadece tenzihi manada Allah dediimiz
zaman, ite biz Onu ok uzaklara attmzdan ve birazda
katmzdan,
yani dnmeyiniz hkmnn altna
saklandmzdan, Allahla ilgili hibir konuyu ne aratrmak,
ne alarak anlamak, ne de Onu anlamaya almaya ynelecek bir ey yapmaktayz. Sadece slamn fkh davranlarn
renip tatbik etmeye altmzdan dolay bizlerde tevhid
ilmi ve ilm-i ilahi oluamamaktadr.
Bu hadis-i erif, bu ynyle bakld zaman yanl anlalmaktadr. Cenb- Hakkn fiilleri, isimleri ve sfatlar olmasa
tabi ki Onu tanmamz mmkn deil, zatn bilemediimiz
gibi. Peki, zatn nasl bileceiz? te Yminne bil gaybi
burada devreye giriyor, zat ile olan irtibatmz imani manada
oluyor. Esas Bakara suresinde bahsedilen gayba iman,

89

Allahn mutlak zatna olan iman ki oras gayb ite oras

mutlak gaybdr.
Yani oraya hibir mahlkun, varln ulamas mmkn
deildir. Kendi gaybmza ulaamyoruz ki, Hakkn gaybna
ulaalm. O halde oraya iman gerekiyor. man orada geerli,
ancak kii bunu da idrk ederse hali ikana dnr. Yani ykin
olarak bir bilgiye sahip olduunda iman, mahedeye dayal
bir hal olarak ortaya kmaktadr. Mahedeli iman, ama gz ve
basar gryle mahedeli bir iman deil, idrkin, anlayn
gr ile mahedeli bir iman olmaktadr. Allahn zat,
mutlak gayb lemidir.
u anda bize gayb olan ahiret lemi, mutlak gayb deil, izafi
gaybtir. nk gidenler orasn gryorlar, grlen bir ey ise
bu dnyada veya hirette grlen bir ey gayb olmaz,
mahede olur. Mahede lemi olur. Gerek gayb ise Allahn
zat olan gaybtr. u anda gremediimiz herhangi bir ey bize
gayb, ancak izafi manadadr, mutlak manada gayb deildir.
Yani u anda ben, sizi gremiyorum gremediim iin siz bana
gaybsnz ama siz oradasnz, yani var ama grnmeyen eyler
bunlar izafi gayb manasnadr.
te kendi gaybmz idrk ederek, lemin gaybna bunu
misal getirerek baktmzda o zaman lemin gayb diye bizde
bir ey kalmaz. Yani lemin suretini gryoruz, maddi varln
ite aalar, havay, denizleri ne varsa hepsini gryoruz.
Bunlar zahirdir yani zuhur mahallidir. Ancak bunlarn gayb
vardr ancak bunlar kendi varlmzda gremediimiz gibi
lemde de gremediimizden gaybtr. Ama kendi varlmzda
mahede ettiimizde, lemin de bir akl, ruhu, nuru, duygusu
yani zellii olduunu bildiimizde gayb bir iman deil,
mahedeli bir imana sahibiz demektir. Btn bunlarn
neticesinde kii kendini aradan kardktan sonra kendisi
kalmadna gre iman da kalmayacaktr. Fakat iman
kalmayacaktr derken, inkr manasnda iman ortadan
kaldracaktr deil, onun yerine ikan koymak suretiyle ykin

90

ehli olacaktr. Yani bir insan uzaktan bir yeri dnd zaman
ona iman etmi olur, yani iine girdii zaman grd zaman
artk orada iman kalkar, mahede balar ykinlik balar. te o
zt efliyle, esmsyla, sfatyla kendi zatnda, kendinden yola
karak idrk ettii zaman gerek manada ikan zuhura km
olmaktadr. te azameti, izzeti ve celli ynnden ilimler ve
fehimler gerek manada ilahi zatn kavramaktan acizdir.
lim sahibi Onu idrakten yana aczini itiraf etti. Akl,
ulamas babndan Onun bana dnd. Hem de Ondan
ayrlp blnmekten yana eli bo olarak.
Gerekli olan vcub, gerekli olmayan cevaz dairesi: Ak
sylenen szlerde ve yaplan beyanlarn noktasndadr.
lim sahibi Onu idrakten yana aczini itiraf etti. Ne
kadar ok ilmimiz olursa olsun, gerek manada ne kadar ok
ilmimiz olursa olsun Onu idrakten ciziz. u cmleyi yazan o
mbarek kii Allah ondan ve sebep olanlardan raz olsun.
Kendi halini de burada belirterek bizlere de bir itirafta
bulunmu. lim sahibi ki, bu kitabn, bu kitapta ki ilime
yaklaan pek insan yok yeryznde, varsa da ok az ve hepsini
de bilemiyoruz. Kimler olduklarn ancak ak olan uras ki, bu
kitabn iinde bulunan ilmi ihata edecek, ortaya getirecek,
yaayacak insan ok az bu lemde, az gelmi ve az da geiyor.
lim sahibi, burada ilimden maksat gerek ilim sahibi Onu
idrakten yana aczini itiraf etti. Hz. Ebubekir efendimizin bir
sz vardr; drakin aczini idrak, idrakin ta kendisidir.
te bylece Onu idrakten yana aczini itiraf etti. Yani bu
sz syleyen evvela bunu kendinde yaad iin bu itiraf
ak olarak beyan etmi oluyor. Bu kadar ilim ortaya koyduktan
sonra dahi ilim sahibi yani burada birey olarak kendini ortaya
koymam ama yazan kendi olduu iin kendi halinden ve
benzer hallerden bahsetmektedir. O ilim sahibi gerek ilim

91

sahibidir. Yoksa nakli, beeri ve fkh ilimler deil buradakiler

gerek ilahi ilim sahibi Onu idrakten yana aczini itiraf etti.
mkn hviyetinin bir yan, gayeyi anlamak ve tam
ehadetghtadr. Bir de cevherin ve arazn zarfndadr.
mkn hviyetinin bir yan, gayeyi anlamak ve tam
ehadetghtadr. Yani imkn lemi hviyetinin iki yan
vardr. Bir vacib, bir de mmkin. Vacib olan kendi zatnn
taraf, imkn olan taraf da bu lemlerdir. Yani lem-i
mmkinat denilen imkn tarafdr. te bu imkn onun gerek
HU hviyetinin bir yandr. Gayeyi anlamak yani Allahn
ilahi gayesini anlamak, insann var edili gayesini anlamak ve
tam ehadetghtr.
Bir de cevherin ve arazn zarfndadr. Yani cevher
varln asl, araz da ondan zuhura gelen grntlerdir. te
ikisinin de zarfdr. Yani Cenb- Hakkn zat her ikisini yani
iki ynde muhafaza edendir.
Ona dair hayat baz mahedelerin douu ile balar.
Bitkiler olsun, canllar olsun O hayat eserinin inii ile
almetleri belirir.

Ona dair hayat baz mahedelerin douu ile balar.

Ona dair hayattan kast, Cenb- Hakkn amiyyetten,
ahadiyyete, vahidiyyete ve btn mertebeleri aarak bu imkn
dairesine gelmesidir. Ona dair hayat cmlesinin ifade ettii
mana, Cenb- Hakkn kendi hayat, kendine zuhura geliidir.
Ayrca bizler iin Ona dair hayat yani bizim varlmzda,
Onu anlamaya dair hayat ve yaant, baz mahedelerin
douu ile balar. Cenb- Hakk anlamaya almamz baz
mahedelerin douu ile balar. Bir insan doduu zaman
iinde bulunduu aile fertlerinin, ailenin hayata baknn ve

92

okula gittii zaman okulun, sairde cemiyetin kendisine

naklettii bir yaamn ierisinde olur. Bu hayat yaam dnyaya
dair bir hayat yaamdr. Ne zaman ki, dnyaya ait, dnyaya
dair hayat yaammz ilmi ve idrki olarak amaya
balayacaz, yani kendi hakikatimize doru yol almaya
balayacaz ki, ite bu da baz mahedeler ile olmaktadr. Bu
mahedelerin douu ile Ona dair hayatmz balar.
Bitkiler olsun, canllar olsun O hayat eserinin inii ile
almetleri belirir. Bitkiler ve canllar ilm-i ilhde kendi
gerek varlklar iinde iken onlara Cenb- Hakkn Hay
isminin zuhuru yani o eserinin inii ile almetleri belirir. Yani
yeryznde insanlar, hayvanlar, bitkiler dier varlklar
olumaya balar.

Bir denizdir ki ulv ruhaniyetler gelir, hem de, sultann

yce kkne, eytann ve hevnn dt baheye.
man ve idrak nurunun beyazl, irk ve kfr karanln
yok eder.
Bir denizdir ki ulv ruhaniyetler gelir, hem de sultann
yce kkne, eytann ve hevnn dt baheye. lm-i
ilh, zt- ilh yle bir denizdir ki, o denizden, ulv
ruhaniyetler gelir. Hem de sultann yce kkne. Burada yce
kknden maksat krs olarak dnebiliriz. Yani artan gelen
yce sultann kk olan bu krsye eytann da, hevann da
dt baheye yani bu krsye bunlarn hepsi gelir. Yani ulv
ruhaniyetler de gelir, hev ve hevesin eytanl ve nefsin nefs-i
emmre zellikleri de gelir.
man ve idrak nurunun beyazl, irk ve kfr
karanln yok eder. te gerek manada bunlar ayrabiliyor
isek, ulv ruhaniyetleri idrak eder, eytan ve hevnn
zuhurlarn da ortadan kaldrmaya alrz. Bylece kfr
karanl da yok olmu olur.

93

Hd alnnn sabah, aknlk ve m gecesi; ezelin ve

sonradan olmularn aynasdr. Azabn ve nimetin parlak
niandr.

Hd alnnn sabah, aknlk ve m gecesi; ezelin ve

sonradan olmularn aynasdr. lm-i ilh vechi aydnland
zaman hdann sabah manasnadr. Yani ilahi hakikatleri idrak
ettiimiz zaman Onun vechi bize aldndan bizim alnmz
da alr. Aln vechin en mbarek yeridir. Efl-i ilhde, ceml-i
ilahiyeyi grdmz zaman Hdnn aln alm, ald
zamanda o bize sabah olmutur. Yani yeni bir gn, yeni bir
hayat vermi olmaktadr.
aknlk ve m gecesi; ezelin ve sonradan olmularn
aynasdr. te Hdnn aln yani vechi btn bunlarn
aynasdr, orada seyredilebilir.
Azabn ve nimetin parlak niandr. Nimet ve nikmet,
bilindii gibi bu lemde bir aradadr. Yani zorluk ve kolaylk,
azab ve ltuf bunlar hepsi bir aradadr. drak ettiimiz zaman
bunlar hepsi birer parlak niandr.
Yce Allahn eyay kuatmas, onlarn zat oluudur. yle
bir zat ki, sfatlar onu kavramaktan yana gszdr.
Evvellii iin, bir evvellik dnlemez. hiri iin de bir son
dnlemez. Ezeli bir kayyumdur; ebedi bakidir.
Yce Allahn eyay kuatmas, onlarn zat oluudur. yet-i
kerimede;

Vesia krsiyyhs semavati vel ard Onun krss, btn

gkleri ve yeri kucaklamtr. (2/55) buyruldu. te Allah, vsi
onun krssi vsidir ve her eyi kuatmtr dedii onlar zat ile

94

kuatmasdr. yle bir zat ki, sfatlar onu kavramaktan yana

gszdr. Zat kendinde bulunan sfatlar yani zelliiyle
zuhura kt halde, dier bir ifadeyle zatndan o sfatlar kt
halde, o sfatlar onun zatn kavramaktan yana gszdr.
Evvellii iin, bir evvellik dnlemez. hiri iin de bir
son dnlemez. Ezeli bir kayyumdur; kendi kendisiyle
vardr ebedi bakidir.
Bu varlkta bir zerre dahi kprdayamaz. Ancak Onun
arzusu, Onun kuvveti ve Onun kudreti ile kprdar, hareket
eder, canlanr. Olan ve olaca bilir, iin nnden sonuna
kadar.
ahadet ederim Allahtan baka ilah yoktur. yle yce bir
Allahtr ki btn bu ibarelerden tededir ve stndr.
Ksaca O, bu ibarelerle anlatlamaz. Mnezzehtir,
mukaddestir. Onun varl ne sarih ifade, ne de muammal
iaretlerle anlatlabilir.
Bu varlkta bir zerre dahi kprdayamaz. Ancak Onun
arzusu, Onun kuvveti ve Onun kudreti ile kprdar, hareket
eder, canlanr. nk kendinden baka bir varlk yoktur ve
varlklarn hepsi de Ona aittir. Dolaysyla kendi arzusuyla
kprdayacak, hareket edecek bir varln olmas iin ayr bir
varln olmas gerekmektedir. yle bir ey de olmadndan
btn varlk Onun kudretiyle kprdar, hareket eder ve
canlanr.
Olan ve olaca bilir, iin nnden sonuna kadar.
nk bunlarn hepsi kendinde olacaktr. Olmular da bilir,
olacaklar da bilir.
ahadet ederim Allahtan baka ilah yoktur. Burada
gerek manada ahadetin hususiyetlerini de bizlere retiyor.
ahadet ederim, Allahtan baka ilah yoktur. Yani imdiye
kadar belirtilenlerin anlay ierisinde ahadet ederim.

95

yle yce bir Allahtr ki btn bu ibarelerden tededir

ve stndr. Ksaca O, bu ibarelerle anlatlamaz. Yani her ne
kadar btn mevzularda Onun zatndan ve Onun zellikle
hususiyetlerinden bahsediliyorsa da, O yle yce bir Allahtr
ki, btn bu ibarelerden de tedir. Btn bu anlatlanlardan da
tedir ve stndr. Ksaca O, bu ibarelerle anlatlamaz. Ancak
bakada bir imkn olmadndan yine de bunlarla anlatmak,
anlamak, anlatlmak zorundadr.
Mnezzehtir, mukaddestir. Daha evvel bunlardan
bahsedildii gibi, hakiki tenzihi kadim olarak zat itibariyle
anlalmas ve idrak edilmesi mmkn deildir. te tenzih
gerek manada zatnadr. Ama biz tenzihi ne yazk ki, fiilleri,
isimleri ve sfatlar ynyle tenzih etmekteyiz. O zaman yaplan
tenzih de Onu snrlam ve balam olmaktadr. Onun
mahalline duhul etmi olmaktayz ve Onun namna, Onun
hakknda davada bulunmu olmaktayz. Gya Onu koruyoruz
hkmyle, ite efendim, Allah unu yapmaz, bunu yapmaz...
Dediimiz zaman bir bakma Onu korumu oluyoruz, czi
aklmzla ama dier ynyle onu snrlam oluyoruz ki, Allah
snrlamak kimsenin ne haddine, ne de gcne kalm bir
eydir.
Burada Ona delil olsun diye yaplan her iareti, Onun
hakikatinden bir perdeyi asn diye yazdm. Bu da, ancak
temsil yollu oldu.
Hangi ibare ki Ona vardrr midiyle getirildi, nice nice
Onu anlatmaktan uzaktr. Ona vardran asl yoldan alr, hem
de sratle.
Ve O zatn bildii gibidir. Ama nasl gerekli ise, nasl iktiza
ediyorsa.
Bizzat O Her ynyle kemal vasfn haizdir, hem de yeteri
kadar; varlna ne kadar kemal vasf gerekse o kadar.

96

Burada Ona delil olsun diye yaplan her iareti, Onun

hakikatinden bir perdeyi asn diye yazdm. Bu da, ancak
temsil yollu oldu. Bu da ancak temsil yollu yani misallerle
oldu.
Hangi ibare ki Ona vardrr midiyle getirildi Yani
yaptmz her trl ibare, sylediimiz szler, yazdmz
yazlar Ona vardrr, midiyle bu misaller getirildi. Nice nice
Onu anlatmaktan uzaktr. Ona vardran asl yoldan alr, hem
de sratle.
Ve O zatn bildii gibidir. Ama nasl gerekli ise, nasl
iktiza ediyorsa. Yani bizim bildiimiz gibi deildir. Btn bu
anlatlanlar da birer misal yollu onu anlamaya almaktr. Bu
kadar almalar yapld halde, Cenb- Hakk anlamaktan ne
kadar aciz olduumuz bize ak olarak bildiriliyorken, bir mr
boyu almalar neticesinde ya bu almalar hi yapmayan
kimselerin Allah anlay nasldr, dnmek gerekir. Cenb-
Hak cmlemizi zatna giden yolda en isabetli dncelere
ulam olan kimselerden eylesin inallah.
Resulullah Efendimiz iin de, ayn ahadetimi tekrar
ederim. Yce Allahtan ona salt ve selm olsun.
yle ki o, demolu fertleri arasnda, yce Hakkn zatna
davet edilen ve vasl olan tek ferttir. Allahn kuludur.
Kendinden nce gelen resullerin eriatn silip, yeni bir
eriatla gelen, Allahn muazzam Resuldr.
Yeni bir eriatla gelmeyen, kendinden nce gelen
resullerin yolunu izleyen nebiler arasnda da Allahn en ok
keremine nail olan, Allahn nebisidir. Zat iin belli bir
ridadr, perdedir. Zatna dellet eden, stn bir niandr,
almetidir. Varlna kavumakta en kdemli olandr. Ona
vardran yolun en salamdr.
Sonra o Hakkn zatna parlak bir aynadr. simlerin ve
sfatlarn son derecede tecellisine bir zuhur yeri olandr.
CEBERT, nurlarnn bir geli yeridir,

97

MELEKT, srlarna bir konak yeridir,

LHUT, hakikatlerinin topland bir merkezdir,
NST, inceliklerinin bir kaynadr.
Sonra odur Cibrilin ruhu ile fleyen, Mikilin srr ile
ihsanlar yadran, Azrailin kahr ile yzp gezen, srafilin
toplamasna ynelen, ilk koan.
Ve odur sidrelere mnteha, son yolcu, son yol ve son
yolculuk ve isralar kkne refref olan odur. Hebann da,
tabiatn da, heyulas odur. Uluhiyet atlasnn felekidir.
Rububiyet vc burcunun bir mntkasdr.
Ykseklik ve terakki vlmesinin semalardr. lmin,
dirayetin gneidir. Kemal halinin nihayetinde, mehtap
safasnn aydr, kameridir. Seilme ve hidayet yolunda, yn
gsteren bir yldzdr. Dilek hararetinin ateidir. Gayb ve
ahadetin ki Grnen ve grnmeyen hayatn suyudur.
Rahmet ve rububiyet nefesinde esen bir saba rzgardr.
Zillet ve ubudiyet yerinin billur sakssdr. Seb-i mesannin
sahibi, birinci ve ikinci derecedeki fyuzat kaplarnn
anahtarna sahiptir. Cemal ve cell sfatlarnn bir iktizas
olarak
kemal
sfatnn
mazhardr.
Resulullah Efendimiz iin de, ayn ahadetimi tekrar
ederim. Yce Allahtan ona salt ve selm olsun. yle ki o,
demolu fertleri arasnda, yce Hakkn zatna davet edilen
ve vasl olan tek ferttir. O, demolu fertleri arasnda, burada
demolu fertleri derken; birinci manada beeri olarak ferd-i
vhid yani insanlar iindeki fert manasndadr. Dier manada
ise daha evvel bahsedilen vitriyyet ve ferdiyyet hakikati
ierisinde, ferdiyyet hakikatini idrak etmi olan o demolu
fertleri arasnda, yce Hakkn zatna davet edilen ve vasl olan
tek ferttir. Yani bir demolu ne kadar kemalde olursa olsun
vitriyyet ve ferdiyyet hakikatleri ierisinde ne kadar kemalde
olursa olsun, Hakkn peygamberi ve habibi olan Peygamber
Efendimize (sallallahu aleyhi ve sellem) yetimesi mmkn
deildir. Onun kendine ait hususi bir hayatt vardr.

98

Nasl ki, Allahn hakiki hayatn zat mertebesiyle anlayamayp misallerle anlamaya alrz; ayn ekilde Peygamber
Efendimizin de mutlak manada hakikatini anlamamz mmkn
deildir. Allah anlamak mmkn olmad gibi onu da
anlamak mmkn deildir. nk Allahn en geni manada
zuhur mahalli Peygamberimizdir. Ancak onun bize bildirdii
kadaryla, yani bizlere, mmetine, insanla bildirdii kadaryla
onu anlamaya alyoruz ki, bu da eriebildii kadar idraki
ynden bir anlaymz olmaktadr. Her birerlerimiz ne kadar
geni manada bir seyr-i slkta mirac halini yaam olsak da,
kendi bnyemizde yani mirac zelliini meratibi itibariyle
yaam olsak da, onun miracna benzer bir mirac yapmamz
mmkn deildir. nk o, onun kendine ait mutlak bir
yaants vardr, oraya kimse duhul edemez.
Ancak Bana benzeyiniz dsturundan hareketle elimizden
geldii kadar onun yolunda olup, onu bir numune kabul
ederek onun arkasndan gitmek ve snnetine tabi olmak
suretiyle manen ykselebilmemiz mmkndr, bu yol
istidadmz orannda bize aktr. Bununla birlikte Hakkn
mutlak manada zatna davet edilen tek kimse odur. Onun
mmeti ise davet edenin, davet edilenleridir. Yani Cenb- Hak,
Peygamber Efendimizi zatna davet etmitir, Peygamber
Efendimiz de mmetini kendi zatna davet etmitir.
Tabi oradan da Hakkn zatnadr. te oraya vasl olan ve
davet edilen yahut davet edilip de vasl olan tek ferttir.
Haddizatnda her insann varlnda Hakkn zat vardr ve
oraya davet edilmektedir. Bu davetin en genii bilindii zere
yirmi drt saat ierisinde gnde be defa olmaktadrlar. Her
birimiz kendi mahallimizde davet olunmaktayz. Ancak
gnein dn itibariyle dnyann dier taraflarnda da
gerekleen bu daveti dndmzde davet kesintisiz, her
an devam etmektedir. Bu zahiri davetin bir de gnllerde
gerekleen btni olan daveti vardr ki, kim bu btni daveti

99

duyarsa Hak yolunda koturmaya balar. Bylece davet edilen

ve vasl olan tek fert olmaktadr.
Allahn kuludur. Kendinden nce gelen resullerin
eriatn silip, yeni bir eriatla gelen, Allahn muazzam
Resuldr. Yeni bir eriatla gelmeyen, kendinden nce gelen
resullerin yolunu izleyen nebiler arasnda da Allahn en ok
keremine nail olan, Allahn nebisidir. Nebi ve resul vasfn
nasl ve hangi ynden almaktadr? Daha evvel bahsedildii
gibi, Kuran- Kerimin ierisinde nceki ilah kitaplarn
muhtevas yer almaktadr. Mesela Hz. bharimin hayatn
anlatan, brahim mertebesinden bahseden ve onun suhuflarnn
ieriini oluturan hakikatler Kuran- Kerimde yer almaktadr.
Yine Hz. Musadan bahseden ayetler, Tevrat ayetler, Hz.
sadan bahseden ayetler ise sev ayetlerdir. Ancak dardaki
seviyet ve Museviyet anlay ile deil. Allahn bize Kuran
ierisinde yani tenzih, tebih ve tevhid hakikatleri ierisinde
bildirmi olduu brahimiyet, Museviyet, seviyet mertebelerinin hakikatlari. te Peygamber Efendimiz onlarn nebisi, yani
daha evvel gelmi kitaplarn ierisinde bulunan blmlerin
nebisi, habercisidir.
Hakikat-i Muhammedi itibariyle kendine gelenlerin yani
Kuran- Kerimde bize bildirilenlerin resuldr. Hem nebi,
hem resul olmas bu yndendir. nceki mertebelerden haber
vermesi nebilik yn, fakat daha evvelki semavi kitaplarda
belirtilmemi olan ve sadece Peygamberimiz kanalyla insanlk
lemine sunulan ve kra olarak balayan, o muhteem
dnyann, Hakikat-i Muhammed bilgilerinin de resul yani
onlarnda habercisi ve ulatrcs olmaktadr. Byle
bakldnda Peygamber Efendimizin (sallallahu aleyhi ve
sellem) bir ynyle nebi, dier ynyle resul olduunu kolayca
anlayabiliriz.
Zat iin belli bir ridadr, perdedir. Rida ve izar deniyor
ya iki para, o paralarn hususiyeti dikisiz olmas ve beyaz
olmasdr. Beyazln bir ynyle temizlik, berrakl dier

100

yn de renksizlii ifade eder. Yani Renksizlik renge esir

oldu diye tasavvufta bir tabir vardr. Yine Cneyd-i Baddi
hazretleri: Suyun rengi, kabnn rengidir buyurmulardr. te
izar ve ridann giyilmesi asli renksizlik haline dn
manasndadr. Yani zatna dntr ne zaman ki, tekrar oradan
zuhura geldi, lem-i ehadette meydana geldi ve bir kimlie
brnd, o kimliin rengini almasyla suyun rengi kabnn
rengi oldu. Ama hacda ve umrede bu rida ve izarn giyilmesi o
hakikat-i ilahiyyenin de zuhurda olan perdesi oldu. Ancak
beyazl ynnden herhangi bir iaret ve zuhur mevzu
olmadndan zerinde, ite o yine zati hakikatleri ifade
etmekte yani aslna dndn gstermektedir.
Ancak bu hakikatleri anlamayan kimseler iin ridas perde
oldu. Yani beyazl dahi perde oldu. nk kimliksiz kald,
kimliksizlik oldu yani kimliksizlie dnt. Kimliksizlie
dnt zaman da onu kimse tanyamadndan bu kimliksizlik perdesi, ona perde oldu. Ama rida ve izardan ktktan
sonra yani niyetlendikten sonra tavafn, sayn yaptktan,
san da kestikten sonra tekrar efaline dnmesi yani sivil
hayatna dnmesi tekrar onun renklenmesi demektir. Ancak bu
renklenme onun dnda olan bir renklenmedir. erisi yine rida
ve izar halinde beyazdr yani asl zeredir. te rida bir bakma
ama, bir bakma da perdedir. Ehline gre almak ama gaflet
ehline gre de perdelenmektir.
Zatna dellet eden stn bir niandr, almetidir. Zat
iin zatna dellet eden stn bir niandr, ayn zamanda
almetidir.
Varlna kavumakta en kdemli olandr. Ona vardran
yolun en salamdr. Sonra o Hakkn zatna parlak bir
aynadr. nsan- Kamilin hususiyetleri ne kadar yce bir
oluumdadr. Evvela insan- kmili Peygamber Efendimiz
(sallallahu aleyhi ve sellem) olarak bilelim. O Hakkn zatna
parlak bir aynadr; Hakikat-i Muhammedi aynasdr. Zaten
Bana bakan Hakk grr demek suretiyle kendisinde

101

Hakkn olduunu ancak o aynaya bakarken kiinin de hak

olarak bakmas gerektiini burada gstermektedir. Eer dier
ekliyle kii bu aynaya Eb Cehil olarak bakarsa Eb Cehili
grr, Ebu Bekir olarak bakarsa da Ebu Bekiri grr. Hak
olarak baktnda da Hakk grmektedir. Buras iin farkl ve
hassas bir yndr. Hakkn zatna parlak bir aynadr. Bu
lemde kesiften latife doru kalm; madenler, bitkiler,
hayvanlar, insanlar, cinler ve melekler vardr. imdi meleklerin
herhangi bir idraki manada mesuliyetleri olmadndan ve
sadece grevlerini yapmaktadrlar.
Cenb- Hakkn varl onlar zerinde tesirini gstererek
onlarla lemdeki fiillerini iler yani bir bakma sfatlarnn
zuhurlarn faaliyete getirmekteler ki bunu da kudret sfatyla
yapmaktadrlar. Yani Cenb- Hakkn kudret sfat btn
leme Melaike-i Kirmdan yaylmaktadr. Ancak meleklerde
yanstma vasf yoktur; yani sfatlarn geriye dn yoktur,
srekli ileriye gidi var hep k vardr. Bu nedenle meleklerin
ayna olmalar sz konusu deildir. nk latif olan varlklar
tecelli-i ilahiyyeyi geirmekte ama geriye yanstmamaktadr.
Tpk bir camn ileriye doru atmas gibi, cam geriye
gnderemiyor yani ayna olamyor.
Cinlerin de ayna olma ihtimali yoktur. Onlar da zaten atein
dumanndan meydana geldiklerinden hayali yani hareket
halinde olan net resim gibi ortada duran varlklar deillerdir.
Hareket halinde olduklarndan ilahi tecelliyi hareketli
almaktalar, bir tr parazitli almaktalar yani net olarak hakikat-i
ilahiyyeyi anlayamamaktadrlar. Hani titreim yapan bir
resmin grnts nasl olursa, televizyon nasl titreim
yaptnda seyreden net bir ey oradan alamazsa onun gibi.
Cinler de latif varlk olduklarndan Cenb- Hakkn tecellisi
onlara vurmakta bir ksm kalmakta ama o da hareketli ve
parazitli bir ksm da arkadan geriye gitmektedir. Yani yle
diyelim drt lde tecelli olursa, bunlarda n
yanstamamakta, latif olmalar sebebiyle gitmekte, eer

102

tecellilerden birini alabilirse, o da hareketli olduundan net

olmamaktadr.
Allah onlarn bilgilerine ihtiya hissettirmesin fiziki manada
yahut maddi manada cinlerle irtibat kuranlarn onlardan
aldklarn bilgilerin hepsi asl olmayan hayali bilgilerdir, sebebi
de budur. Duman net olarak havada durmaz, rzgr geldii
zaman saa sola savrulur. O savrulmada da netlik olmaz. Bir
ksm zerinde kalsa da dierleri de arkadan gider, yani net bir
bilgi olmaz.
Hayvanlara gelince, Cenab- Hakkn onlara olan tecellisinin
en by Hay esmasdr. lim, irade, kudret, kelam, semi,
basar onlarda almaz, alsa da kendi uurlar ile deil,
sadece kendi yaantlarn dzenleyecek kadardr. Yani idrak
ynyle, uur ynyle bunlar yapmazlar, ftri olarak yaparlar.
u halde en geni manada ayna insanlar olmaktadr. nk
yaplar duraan ve madde olduundan yani geirgen
olmadndan ayna hkmndedirler ve kendilerine gelen
tecelliyi yanstarak geriye dndrmektedirler. te aynann en
gzeli, en deerlisi de arkasnn en koyu olmas yani siyah,
karanlk olmas ki, Peygamber Efendimizin Arap rkndan
gelmesinin hakikati buna balanmtr.
Yani siyah olduundan sr olduundan, aynann
arkasndaki sr ne kadar gzelse, ite sr dedikleri bu sr aslnda
hem de kimyasal sr artk bugn sr deil tabi ilk yapld
zaman sr yapanlar, icat edenler sr diye onu saklamlar. Yani
terkibini vermemiler, terkip ismine sr demiler. Bugn ise
insan- kamil bu ayna olduundan Hakkn srr insan- kamil
olmu, yani Hakk tecelli ettiren mahal sr insan- kamil
olmutur. te Peygamber Efendimizin Arap neslinden gelmesi
yani siyah temsil etmesi amiyyet hakikati-nin orada zuhura
gelmesidir.
Tecell-i ilahiyye, amiyyetten balyor, son merhaleye kadar
geliyor. nsan- kmil olan Peygamber Efendimizde amiyyet

103

hakikatleri fiziki manada zat, sfat, esma ve efl manada

ortaya km oluyor. Geri Peygamber Efendimiz beyaz
Araplardanm ama burada ki mesele fert olarak deil ifade
ettii tm manasyladr; genelde Araplar esmer, siyah olarak
bilinir.
Hakkn zatna parlak bir ayna Peygamber Efendimizdir. En
geni manada Arap rkndan olmas, fiziki bir varla sahip
olmas ve idrakinin en st dzeyde olmas sebebiyle ayna
olmutur. te o aynaya kim hangi inan, itikat ve anlay ile
bakarsa, hangi mertebesi itibariyle bakarsa o inan, anlay, o
vasfta kendisini orada grmektedir. Bununla birlikte hakkan
olarak bakldnda ise Men ren hakikati zuhura
kmaktadr.
simlerin ve sfatlarn son derecede tecellisine bir zuhur
yeri olandr. CEBERT, nurlarnn bir geli yeridir.
MELEKT, srlarna bir konak yeridir. LHUT, hakikatlerinin topland bir merkezdir. NST, inceliklerinin bir
kaynadr. Burada Melekt, Lht, Nst diye sralam ama
Cebertun altna Lhtu koymas lazm, Cebertun altna
Melekt koymu yani Melektla, Lht kitaptaki yerinin yer
deitirmesi lazmdr. Biz yle sralayalm.
CEBERT, nurlarn bir geli yeridir: Eb Talib Mekkiye
gre azamet alemidir. Yani isim ve sfatlar alemidir. Fakat
ounluk orta alem olduu grndedir. Yani Berzah limi;
toplu olarak btn ilerin iinde durduu alemdir.
MELEKT, srlarna bir konak yeridir: Ruhlara ve nefislere
has olan gayb alemidir.
LHT, hakikatlerinin topland bir merkezdir: Melekiyet
yani melekler alemidir.
NST, inceliklerinin bir kaynadr: nsaniyet yani
yaadmz bu insanlk alemidir.

104

Baz sufiler bu mertebelere deiik ifadeler vermilerdir. Biz

yle diyelim; Cebert bir bakma Hakikat-i Muhamme
diyyenin de bir ismidir. Cebert lemi ayn zaman sfat
mertebesidir. Cebren iini yaptrmak manasna cebirdir. Aziz
Cebbar, Mtekebbirdir yani cebir ile iini yapmaktr. Ancak
cebir manasn beeri manada alglar ve anlamlandrmaya
kalkarsak biraz yanlrz, ilahi hakikatler mertebesinde yanlrz.
nk cebir iin iki ayr varlk gerekmektedir; Cebbar olan yani
cebredici bir varlk, bir de mecbur olan yani bu cebirin zerinde
zuhura kmas lazm gelen bir varlk.
Ehlullahtan birisine sormular Hakka su isnadndan nasl
kurtuldun? Allah, Cebert leminde ilerini cebren yaptryor
dersek iki ayr varlk olarak grm olacaz ki bu, irki
kabuldr. Hakka su isnadndan nasl kurtuldun? Cevaben
demi ki; Mlknde gayry koymadan yani mlkne gayr,
bir bakasn koymakszn. Eer mlknde bakas yoksa o
zaman su isnadnda bulunacak bir hal de olmaz. Yani kii
kendi kendine, kendim ettim. Kendim buldum diye beeri
manada kullanlr ya, kendi kendine hareket ettiinden
bahseder; burada cebriyyet yoktur, cebriyyet anlay altnda
sadece faaliyet vardr. Yani kardan bakld zaman tevhid
ilmine vakf olmayan kimse orada cabbarlk grr, yani i
cebren yaptrlyormu gibi grnr. Hlbuki cebreden de cebir
alan da ayn varln deiik mertebeleri olduundan o zaman
burada Cebert lemi, ayn zamanda Rahmaniyyet lemi
hkmnde olur. nk Cellinin arkasndan Cemlinin
kmas iin Cellin altnda cebren faaliyet gstermesi lazmdr.
Mesela diyelim ki bir ifti topra kazacak; topran
stnde otlar km, bir sr yabani otlar km. te onlar o
varlklar oradan koparmas, kaldrmas, kazmas traktrle
srmesi cebbariyettir, cebirdir. Yani ilk balangta cebirdir,
ama oralar temizlendikten sonra hayal ve vehim otlarndan,
srgnlerinden temizlendikten sonra bir mddet bekletildikten
sonra, tekrar o temizlenmi topran yznn trmalanmas

105

gerekiyor, yani pulluklarla derinden kanallar almas

gerekiyor ki, o kanallara da tohumlar ekilsin. te yzeydeki
topraklarn ve ekin ekmek iin o topran alt st edilmesi,
zahirde bakld zaman cebirdir, cebbariyettir. Ama neticesi
olarak Rahmaniyyettir. te Cebert lemi, ilah nurlarn geli
yeridir. Cebert, cebbariyyet olduu halde oradan gelenler de
nurdur.
NST, inceliklerinin bir kaynadr.
Nst yani
insanlk lemi dediimiz ve beeriyetimizle yaadmz bu
lemin incelikleri vardr. Kim bu incelikleri idrak ederse, bu
inceliklerin kaynann buras olduunu da idrak eder.
Sonra odur Cibrilin ruhu ile fleyen. Yani lleri
dirilten sadan fleyen de, Cibrilin ruhu ile fleyen de odur.
Mikilin srr ile ihsanlar yadran, Azrailin kahr ile
yzp gezen, srafilin toplamasna ynelen, ilk koan. Ve
odur sidrelere mnteha, son yolcu, son yol ve son yolculuk.
Ve isralar kkne refref (ykselme) olan odur. Hebann da,
tabiatn da, heyulas odur. Ulhiyet atlasnn felekidir. Bu
tabirler olduka ar tabirler ama baka trl de anlatlmyor.
Bu tabirlerle dahi onun zatn anlatmak mmkn deildir.
Sidrelere yani sidre-i mnteha son yolcu, son yol. Sidre-i
mnteha; rendiimize gre, mnteha madde leminin sonu
manasndadr. Sidrenin de bir aa olduunu sylyorlar.
Arabistan kiraz olarak lgatlerde geiyor ve byk
meyvelerinin olduu syleniyor.
Ancak sidre bir aa olarak belirtiliyor ki, aacn
belirlenmesi bir snr ifade edemiyor. En az iki aa olmas
lazm ki, iki aa arasnda bir snr belirlenmi ve daha teye
geilmesi mmkn olmam olsun. Eer snr olarak belirtilen
tek bir aasa o aacn yanndan daha ileriye geilebilir. Onun
iin buradaki, hikmeti daha iyi anlamamz gerekiyor.
Peygamber Efendimizin mirac gecesindeki hali, ok deiik bir
haldir. yle kitaplarda anlatld gibi deildir. Anlatlanlar hep
birer misal, benzetme, tebih ynl anlatmlardr. Bazlar da

106

tenzih ynl anlatmlardr. Mbarek Geceler kitabmda iki blm

olarak mirac gecesi anlatlmaktadr. Miracn hakikatini daha iyi
anlayabilmemiz iin bu esere baklabilir.
Sidrelere mnteha, son yolcu, son yol ve son yolculuk.
Burada belirtilen husus insanlarn beyinlerinin %7-8i alyor
olup kalannn atl vaziyette olduudur. Peki, neden btn
insanlarda
%7-8
alan
bir
beyni
%100
olarak
kapasitelendirilmi olarak veriliyor? Yani niin beyinlerimizin
%92-93 atl olarak kalyor? En ok altranlarn bile %10
kar ki, bu ok byk bir rakam, ok byk bir orandr.
Hakszlk olmasn diye byle bir kapasite verilmitir.
Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) mirac
gecesinde %100lk bir oranla bulunmutur. Byle bir beyni
bizim %7-8 kapasitemizle anlamamz mmkn deildir. Ancak
%7-8ini anlayabiliyoruz. Bizim bu anlamaya altmz da,
dierlerine gre aslnda ok geni bir anlaytr.
Ho manaya bir ayna, yce nama tecelligh; tatl bir
kaynaktr, kemal makamnda cilvegh.
Gzellik semasnn kutbu, orann gnei, hi de snmez o
olduka doua bir karargh.
Tmden kemal, bir hardaldan ibaret ona gre ki dalta
onun gzellii bir nazargh.
Ona salt ve selm. Hallerinde yerine kaim olan ashabna
da, line de salt ve selm. Kald ki bunlar, Resulullah
Efendimizin, szlerinde ve ilerinde nbet makamna kaim
olan vekil oldular.
ahadetimi tekrarlarm: Kuran Allah kelmdr. Onun
kapsamna giren manalar da haktr. Onu, Ruh- Emin olan
Cebrail, nebilerin ve Resullerin sonuncusu olan en byk
Peygamberin kalbine indirmitir.
ahadetimi tekrarlarm. Burada ki mevzular ahadet
hakkndayd. Kuran Allah kelmdr. Yani ahadetini

107

tekrarlayp sralyor, ahadetine devam ediyor. Onun

kapsamna giren manalar da haktr. Kuran- Kerim ierisinde
ne varsa hepsi haktr. Hangi mertebeden, hangi mevzudan
bahsederse bahsetsin hepsi haktr.
Onu, Ruh- Emin olan Cebrail, nebilerin ve Resullerin
sonuncusu olan en byk Peygamberin kalbine indirmitir.
Peygamber Efendimizden mmi diye bahsediliyor. te Onun
mmi diye bahsedilmesi kat ve kaleme ihtiyac olmakszn
ilmin sahibi, anas manasndadr. Onun dndaki insanlar ilmin
ocuu olduundan yani olduumuzdan kt ve kalemle i
gryoruz. Ama O ilmin anas mmi yani mm anaya
mensup gerek manada anne yani meydana getiricisi olduundan kt ve kaleme ihtiyac olmadndan zahiren mmi yani
okuma-yazma bilmez diye ifade edilir. Ancak bu eksik bir
ifadedir. Peygamber Efendimize byle bir eksiklik isnad da
yanl olur. Okuma-yazma tabiki biliyordu, ancak kt ve
kaleme ihtiyac yoktu. nk Cenb- Hak onu o byk
peygamberin kalbine indirmitir. Yani zne hakikatine
indirmitir. lk hfz da zaten kendisidir.
Tekrar ahadet ederim ki peygamberler haktr. Onlara
gelen kitaplar dorudur. Btn bunlara iman etmek kesin
olarak vaciptir. Kabir, berzah, azap olacaktr. Kyamet de
gelecektir ki ona, phe yoktur. Ve Allah kabirdekileri
diriltecektir.
Tekrar ahadet ederim ki cennet haktr. Cehennem haktr,
srat haktr, neir gnnn hesab haktr.
Tekrar ahadet ederim ki Allah hayr da, erri de diler.
Krmak ve zorlamak, Onun eli ile olur. Hayr, Onun dilei,
kudreti, rzas ve hkm ile olur. er, Onun dilei, kudreti,
hkm ile olur; ama buna rzas yoktur.
yilik Allahn kuvveti ve hidayeti ile olur. Ktlk Onun
hkm iledir. Kulun umluu ve azgnl sebebi ile gelir.
Edep icab u manaya dikkat et: Sana bir iyilik gelirse
Allahtandr, bir ktlk isabet ederse nefsindendir. De ki:

108

Hepsi Allahtandr. (Nisa, 4/79) Vcud Ondan balad ve

emri olduundan yine Ona dnecektir.
Vcud Ondan balad ve emri olduundan yine Ona
dnecektir.
Yani dnme emri olduundan yine her ey Ona dnecektir.
Birok yet-i kerimenin sonunda buyruluyor:

Ve illlhi turceul umr btn iler Allaha dncdr ve

sizlerde ona dncsnz. (57/5)

nn lillhi ve inn ileyhi rcin Muhakkak ki biz Allah
iiniz ve ona dneceiz, (2/156) dndrleceiz. Bunlar gibi
birok yet-i kerimenin sonunda bu dnmeden bahsedilmektedir. Zaten insann baka gidecek, baka dnecek yn, yolu,
yeri de, mekn da yoktur. nk btn lemler Allahn
mekn, Allahn varlnn zuhur mahalleridir. Kim nereye
giderse gitsin, nereye dnerse dnsn, gerek manada
irfaniyetiyle bakt zaman mutlaka Hakka dnmtr..
Besmeleyi ektik, Allaha hamd ettik, Resulullaha salt ve
selm getirdik, ahadet de getirdik.
imdi giri ksmnda anlatacamz mevzua girebiliriz
Besmeleyi ektik, Allaha hamd ettik, Resulullaha salt
ve selm getirdik, ahadet de getirdik.
Gerek slamiyet budur. Yani sadece Allahn birliine,
varlna, Peygamber Efendimizin Onun resul olduuna
lisanen deil de, bu anlaylar ierisinde iman getirdiimiz ve

109

byle kabullendiimiz zaman ancak gerek manada slam

olabiliyoruz.
imdi giri ksmnda anlatacamz mevzua girebiliriz.
Bu mevzuun bandaki giri ksmyla buraya kadar ancak
giriin de giriini yapm oldu.
imdi iyi dinle! nsann kemal derecesine erip ergin bir
kimse olmas; Allah bilmesine bal olduuna gre; keza
insann fazileti, cinsi izinde, onun kapsad manadan kazanc
kaderince olacana gre, evet byle olacana gre, marifet
duygularnn elde edilmesi gerekir.
Tahkik sonunda elde edilecei kesin olan marifet
duygularna gelince bunlar, ilh bir ilhama ve onun verecei
baarya baldr. Fakat oras bir baka blgedir ki, manasn
u yet-i kerimenin derinliinde bulur: Emniyet telkin eden,
saygdeer bir yerdir. nsanlar, onun evresinden
uzaklatrlr. (Ankebt, 29/67)
Amma neyle? Evet; neyle uzaklatrlr? ununla; bir sr
engeller ve oyalayc eylerle. Sonra orann hali yerleri,
sahilleri, bir sr kaya ve kaydrmacalarla doludur.
Denizlerine gelince, helak ve boulmacalarla doludur.
Bu arada onun yolu ince bir kldan daha incedir.
Keskinliine gelince, keskin bir kltan da keskindir. Durum
anlatld gibi olunca, yolcunun byle bir yolda
yryebilmesi ama tam olarak, drst bir ekilde imknsz
gibidir.
imdi iyi dinle! nsann kemal derecesine erip ergin bir
kimse olmas; Allah bilmesine bal olduuna gre nsan
kendi kemaline, kemal derecesine erip ergin bir kimse
olduunda, ocuk, ocukluundan kurtulduktan sonra belirli
yalara geldiinde bulu ana erdi yani ergin oldu diye evre
tarafndan bylece bilinmektedir. Ancak bu erginlik -18-20
yalar diyelim- aklnn bali olmas ve bedenen gelimi olmas
gerek manada erginlik deildir. Bu erginlik fizik bedenin

110

erginlii yani et-kemik zahirimizin yani elbisemizin

erginliidir. Yani benzetme yapacak olursak arabamzn
farlaryla, motoruyla, lastikleriyle, freniyle, direksiyonuyla her
eyiyle birlikte tamam olmas demektir. Ama arabann iindeki
ofrn erginlii deil, makinenin erginliidir. Hlbuki o
makinenin iinde yani beden haznesinin, beden evinin iinde
olan kiinin gerek hali vardr.
te biz beden varlnn iindeki kiinin gerek halini
bilmediimizden veya oraya ulamadmzdan veya ilgi
sahamzn iinde olmadndan onunla ilgilenmiyoruz,
bedenimizi kimlik olarak ben olarak kabul ediyoruz ve
bunun erginliini de erginlik zannediyoruz. te burada
yanlyoruz. Ergin bir kimseden, gerek er, rical/reculden
maksat; kiinin kendi varlnda olan venefaht hakikatiyle
Hakktan baka bir ey olmadn anlamasdr.
Yine lemin Hakkn zuhurundan, tecellisinden baka bir
ey olmadn anlamas ve bu anlay ierisinde daha ncede
bahsedildii gibi gerek manada Ehed en l ilhe illallah
demesidir. Bu mana itibariyle yani btn lemde Hakkn
varln mahede ve kendinde de Hakkn zati zuhurunu
mahede etmesidir ki ite kiinin ergin bir kimse olmas bu
demektir. Eer bu hakikatler bir kiinin i bnyesinde faaliyete
gememise, yaamyorsa bilmesi de yeterli deildir. Bilecek
sonra bunu yaantsna alacak o zaman o kimse hem bedenen
hem de manen ergin bir kimse olur.
Eer bu hakikatler faaliyete gememise o kii anne de olur,
baba da olur ite oluk, ocuk, torun sahibi de olur; fiziken
ergin bir kimse olur. Ama manen hayal ve vehim hkmnde
olan bir kimsedir. sterse zahir tm dini ilimleri tahsil etmi
olsun. Kendini tanmad srece bir kii hayal ve vehimden
kendini kurtarmas mmkn deildir. Bu mertebede yaanan
slamiyete, tenzihi slamiyet denir, yani telerde olan bir
Allaha ynelme anlay vardr.

111

nsann kemal derecesine erip ergin bir kimse ve gerek

manada er olmas Allah bilmesine baldr. imdi Allah
bilmemiz drt trldr. Birincisi avamn aileden ald veya
evreden ald Allah inancdr ki bu inan tamamen bilgi
halinde olan ama yaanmayan sadece bilgide kelimede olan bir
inan ve Allah bilgisidir. Yani Allah var diye uurunun
diplerinde derinliklerinde bir mevhum, bir bilgi vardr. Bunun
haricindeki bilgiler ise ilmel-ykn, aynel-ykn ve
hakkalykn dzeyindeki bilgilerdir. Bir kimse bu drt
mertebeden Cenb- Hakk hangi mertebe itibariyle mahede
ediyorsa, ite ergin bir kimse o mertebenin erginlii ile ergindir.
Ama her mertebenin kemlt birbirinden farkldr ve ykseli
yukarya doru olduundan kim hangi mertebede ise kendini
de, Rabbini de o kadar tanm olur.
Keza insann fazileti, cinsi izinde, onun kapsad
manadan kazanc kaderince olacana gre Bir insann
fazileti ve insanln ancak kendi cinsinin izinde ve yolunda
gittii ldedir. nk nsan, insanln insanlar arasnda
anlar, bilir veya bulur demilerdir. nsan, insanln yani gerek
manada insanln, gerek manada insanlar arasnda bulur.
Burada insandan kast kamil insanlardr. Btn insanlarn
arasnda insan, insanln bulabilir mi? Tabi ki hayr. Neyi
bulur? Bulunduu camia hangi hayat tarzyla hareket ediyorsa
o hayat tarzndaki insanlar bulur.
Yani kiinin mntesip olduu cemaati arkadalar, aile
efrad, dostlar, kardeleri, ilgilendii herkesin bir grubu vardr,
yaad srece yakn grubu, uzak grubu ite bu gruplar hangi
anlay ierisindeyseler, onlarn da anlaylar Allah bilmeleri,
kendilerini bilmeleri o mertebeden olur. Bir grup ki, hayal ve
vehimle hareket ediyor, ite o insanlar arasnda Allah bulmak
tabi ki mmkn deil, yok nk orada, var da farknda
deiller. Allah her tarafta var, ama onlar o Allahn varlnn
farknda deiller. te burada mhim olan farknda

112

olabilmektir. Cenab- Hak Hvel-Evvel vel-hiru vezZhiru vel-Btn, ve Hve l kulli eyin kadr. (57/3)
hkmyle
her
yerde
zahirde,
btnda,
grnende,
grnmeyende hepsinde var ve her eye Kdir yani bir yerde
var da, bir yerde yok olursa, bunun aczi anlalr yani bir
varln acziyeti anlalr. Ama yine kendisi Kdir-i Mutlak
olduundan kendi ifadesiyle, Kdir sfat da kendisinin
olduuna gre gerek manada her yerde vardr. O zaman bir
insan hayalde de olsa vehimde de olsa ondada vardr, ancak
kendisi farknda olmadndan bu bilince bireysel olarak kdir
deil, muktedir deil, bu ilmi almamtr.
te o insanlar arasnda Allah bulmak mmkn deildir.
Peki, neyi bulmak mmkndr, elbette onlar arasnda olan
hev ve hevesleri bulmak mmkndr. te insan, insanln
insanlar arasnda anlar hkm gerek manada Hakk bilmi,
bulmu olanlarn arasnda yetierek, onlara benzeyerek, onlarn
halleriyle hllenmek suretiyle insanlar arasnda gerek halini
bulabilir.
Evet, byle olacana gre marifet duygularnn elde
edilmesi gerekir. Yani Cenb- Hakk ergin bir kimse olarak
bulabilmemiz ve Onunla olabilmemiz iin marifet ilmi ile
duygularnn elde edilmesi gerekir. Duygular derken beeri
nefsi duygular deil, ilah seziler manasnadr. Bu insana,
insann derunundan gelir. Ayrca sohbetlerde veya benzeri
kitaplarda, tevhid ilimlerini yazan kitaplarda iaret edilen
manalarn ierisinde kii bu duygular hissedebilir. Bu
duygular tat alma, ite yemek yerken tuzlunun, ekinin
duygusu gibi, yani mesela ekidir ok gzeldir o da bir
duygudur. Tatldr ok gzeldir o da bir duygudur ama burada
bahsedilen marifet duygulardr, yani fiziki manada bir duygu
deil, ilah manada bir duygudur. Aslnda marifet duygusunu
ifade edecek bir kelime de yok ancak duygu diye ifade ediliyor
ki, bu benzeme ile anlatlmaya allyor. Aslnda marifet

113

duygusunu beer lisannda ortaya koyacak bir ey yok, buna

mutmain bir kalp de deniyor.
Yani hangi mana zerinde konuuluyorsa o manann
hakikatini idrak ettii zaman kii, o manann hakikatinin
mahidi olduunda manayla ilgili marifetin yani bilginin
duygusu kendisinde mutmain olarak ortaya km oluyor.
Bunu da beer lisan ile anlatmak mmkn deildir. Bu
duygularn elde edilmesi gerekir. imdi burada iki trl duygu
olduunu anlamamz gerekiyor. Birisi beeri manada zahiri
duygularmz dieri btni duygularmzdr. Bunlar be zahiri
duygu ve be btni duygu diye ifade ediliyor. Zahir ve btn
duygularmz olduunu bilmemiz gerekiyor.
Zahir duygular yediimiz, itiimiz gdalardan meydana
geliyor. Gerek manada btn duygular ise irfaniyetten
meydana geliyor ki, irfaniyet duygularnn tadn anlatacak
kelime yoktur. Manevi halleri yaayanlar yaadklarn suretiyle
bunlar anlama ve idrak etme yolu dierlerine alm
olabiliyor. Marifet duygularnn elde edilmesi gerektir. Bu da
ancak marifet ilmi ile mmkn olabilmektedir ve bunlar tahkiki
olara elde edilen marifet duygulardr. Tahkik, tahkikat sonun
da yani yaam, mahede, tecrbe ve gayretledir.
Tahkik sonunda elde edilecei kesin olan marifet
duygularna gelince bunlar, ilh bir ilhama ve onun verecei
baarya baldr. Marifet duygularnn elde edilmesi iin
ncelikle ilahi bir ilham gerekmektedir. Bu ilahi ilham nasl
alacaz, ilham ile evham birlikte gelebileceine gre ilahi mi,
evhm mi olduunu nasl anlayacaz? Seyr slka
baladmzdan itibaren hevadan ve vehimden bahsedilmekte,
iblisin baz oyunlarndan bahsedilmekte ve bir de Rahmani
ilhamdan bahsedilmektedir.
Rahmani ilhamn kk vahye dayanmaktadr. Vahiy, ilham
ve ferasete dayal olan ilmin dndakilerin hepsi hayal ve
vehimden ibaret bilgileridir. Yani elimizdeki bilgi ya Kuran-

114

Kerim vastasyla Efendimizin lisanndan bizlere bildirilmi

vahyi bir bilgi olacak, veya Efendimiz araclyla insan-
kmiller tarafndan bizlere bildirilmi ilhami bilgiler olacak,
yahut da bu iki bilgiye dayal olarak feraset ilmi olacak.
Mminlerin ferasetinden saknnz dedii feraset ilmi de
gnlden gelecektir. Peygamber Efendimizden sonra artk
vahiy gelemeyeceine gre, insanlar ilhamla marifete
ulaacaklardr. Geri ilham da bir tr vahiydir ama biz onu
peygamberlere hrmeten vahiyden ayrrz. nk vahyi
peygamberlere gelen zel bir bilgi olarak kabul ederiz.
Biz mmet-i Muhammedden olduumuzdan bize
Muhammed ilham/vahiy gelmektedir. Zaten onun ierisinde
de btn dier peygamberlere gelen vahiyler mevcuttur. lahi
vahiy yeni bir hkm getirdiinden o sadece peygamberlere
gelmektedir. Ehlullaha, insan- kmillere gelenler de vahyin
alm hkmnde olan ilhamlardr. Onlar da bir bakma
vahiydir, dorudan Hakktan gelirler. Ancak peygamberlik,
Kuran ve Uluhiyyet hakikatlerine hrmet bakmndan onlara
vahiy kelimesi kullanlmaz, ilham kullanlr. te bu nezaketi
bilmeyen birok kimseler bana da vahiy olunuyor, bana da
vahiy geliyor diye ne kadar byk havalar atmaktalar yani
havalarda hayal ve vehim ile umaktalar. Cenab- Hakk
cmlemizi korusun.
lahi bir ilhama ve onun verecei baarya baldr. Bu
ilahi ilhamn verilmesi de hemen yle olacak bir ey deildir.
Uzunca bir seyr suluk, olduka salam, gzel, gvenilir bir
eitim ve bunlar srdrebilecek gayret ve gcn olumas
lazmdr. Bunun neticesinde kii kendi yolunu kendi bulduu
zaman, kendi sistemini kendi kurduu, kendi hakikatini kendi
anlad zaman, Rabbiyle bire bir karlkl kald zaman bu
ilham hakikati kendisinde olumaya balar. Zaten bizim
yapmak ve yaptrmak istediimiz en mhim hususlardan ve
bata geleni de budur. Yani herkese kendi gnlnden, kendi
nefsinden gelir. Zira

115




Lekad cekum reslun min enfusikum azz (Tevbe, 9/128)
ayeti kerimesi Size nefsinizden bir peygamber geldi
buyurmaktadr. Tabi zahir ehli, insan neslinden bir peygamber
geldi diye anlam, tefsirlerde ve meallerde bu ayeti kerime
byle ifade edilmitir. Zahiri yle olmakla birlikte bunun btni
hakikati ok mhimdir. Size nefsinizden bir peygamber geldi
diyor. Nefsinizden yani kendimizden bize bir peygamber
geliyor. Peygamberden kast, ilahi ilhamdr. Her birerlerimize
ayr bir peygamber gelecek diye yani btn insanlara,
Mslmanlara ayr ayr gelecek diye bir husus yoktur.
Size nefsinizden bir peygamber geldi. Ahir zaman
peygamberi bizim sevgili peygamberimiz olduundan, Kuran Kerim ile birlikte o bize nefsimizden geliyor yani bir dardan
bildirme ile nefsimize geliyor ama zmz ve hakikatimiz
itibariyle de nefsimizden, iimizden geliyor. te bu iimizden
gelene ulamamz gerekiyor. Bizim yapmaya altmz baz
kimselerin, bazlarna bir put gibi, herhangi bir varlk gibi
balanmas deildir. Tabi o muhabbet konusu ayr, sakl
tutulmakla birlikte ama kii kendi hrriyetini, kendi hakikatini
idrak edip, kendinin kendi Rabbini bulmasn istiyoruz. Yani o
yne yneltiyoruz, o kimlii oluturmaya alyoruz. Yani
kimse, kimseye kul, kle olmadan ama dier tarafyla
muhabbeti yine bir tarafta kaytl kalmak suretiyle, kimseye tek
ynl kul, kle olmadan sadece Allaha kendi gnlnden
kiinin kul gerek manada abd/kul olmasn temine alyoruz.
lahi bir ilhama ve onun verecei baarya baldr. lahi
bir ilham alabilmesi iin kiinin evvela kendi mahallini
temizlemesi lazm, benlikten, hayalden, vehimden her eyden
ne varsa yeryznde btn hepsinden temizlemesi lazmdr.
Temizlemesi lazm derken, bunlar skp darya atp camdan
sokaa atmas manasnda deil, Cenb- Hakka gnlnde
hususi ve mmtaz bir yer ayrmas demektir. Tabi her eyin

116

yerli yerince olmas lzmdr. Ancak sralamaya gre ilk

boaltacamz yer Cenb- Hakkn misafir olaca kalbimizdir.
Aslnda o misafir deil bizim ev sahibimizdir.
Nusret Babamn bir iiri vard Peygamber Efendimize
yazlm; Misafiriz lemde ev sahibim Muhammed diye iirin bir
blmnde geer yani biz ona misafiriz. Mekkeye gittii
zaman haclar Allahn misafiridir. Yani ev sahibi Cenb-
Haktr. Medineye gidildii zaman da Peygamber Efendimizin
misafiridir, zengin, fakir oraya kim gelirse gelsin ayrt etmiyor.
te biz Cenb- Hakkn misafiriyiz, ev sahibimiz Odur. Ama
biz baka adan bakalm, ev sahibi biz, misafir ise Odur.
Dolaysyla ev sahibine yakan da, evini en gzel ekilde
temizlemi olmasdr. Tabi bir evde salon, mutfak, banyo,
tuvalet, lavabo, yatak odas hepsi bulunmaktadr. Misafir
gelecei zaman btn odalar temizleriz, sadece oturma odasn
deil. Sadece misafir odas temiz kalsn dediimiz zaman o
evde oturulamaz olur. Gnlmzde sevgiler olacak e, evlat,
torun sevgisi olacak ama ifrat derecesinde olmayacak. Ba
tacmz yani salonumuzun bakesinde oturan evvela Cenb-
Hak ve zuhur mahalli Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi
ve sellem) olacak. Gnlmz bu ekilde atmz zaman
ilhamn kendisi olan onlar bizim gnl hanemize gelmi
olacaklardr.
Fakat oras bir baka blgedir ki, manasn u yet-i
kerimenin derinliinde bulur: Emniyet telkin eden,
saygdeer bir yerdir. nsanlar, onun evresinden
uzaklatrlr. (Ankebt, 29/67) Burada insanlardan kast
grntdeki
insanlardr.
Bunlar
orann
evresinden
uzaklatrlr. Yani kendini beer zanneden, hayal ve vehimle
megul olan hayatn bu sistem zere kuran kimseler oradan
uzaklatrlr. Ama ehli ise oraya alnr, oradan uzaklatrlmaz.
Ancak seilerek alnr.

117

Emniyet telkin eden, saygdeer bir yerdir. nsanlar onun

evresinden uzaklatrlr. Yani zati manada bir blge, o
blgeden bahsedilmekte, emniyet telkin eden saygdeer bir
yerdir. nsanlar onun evresinden uzaklatrlr. Emniyet telkin
eden, saygdeer bir yerdir,

Ve hzel beledil emn (Tin, 95/3) diye bahsedilen hakikatin

bir baka yndr.
Amma neyle? Evet, neyle uzaklatrlr? Yani emniyet
telkin eden, saygdeer olan yerden insanlar neyle
uzaklatrlyor?
ununla; bir sr engeller ve oyalayc eylerle. Yani
nefis ve heva ile.
Sonra orann hali yerleri, sahilleri bir sr kaya ve
kaydrmacalarla doludur. Yani emniyet telkin eden o yere
varmak iin evresinde bir sr kaydrmacalarla doludur.
Denizlerine gelince helk ve boulmacalarla doludur.
Burada denizler dendii zaman fiziki manada okyanuslar,
byk denizler kastediliyor gibi zannedilir, o da dorudur bir
bakma, ancak burada ki denizden kast, ilm-i ilah yani ilim
denizidir. Eer bir kimse gerek manada tevhid ilmini gerei
ile almaz da, ite biraz uradan, biraz buradan alr da kendisini
tevhid ilmi bilgisinde zannederse, helk ve boulmalarla
doludur. Yani tevhid ilmini hayali ve vehmi olarak anlamaya
alrsa, seyr sluk yapmadan sadece bilgi almak suretiyle
anlamaya alrsa, ite buras helk ve boulmacalarla
doludur. nk yaayamad iin tadn bilmedii iin
kendisine sunulan belki altn taslar ierisinde zehirde olabilir,
ayramad iin orada helk olur. O bilgiyle yanl bir
istikamete ynelir, hayatn perian etmi olur ki Allah korusun.
Bu arada onun yolu ince bir kldan daha incedir. Zahir
ve btn olmak zere, bilindii gibi iki taraf vardr. Eer sadece

118

bir tarafla hareket edersek zaten o yola girmemiizdir. Yani

tevhid-i hakiki yoluna girmemiizdir. Tevhid-i hakiki yoluna
girdiimiz zaman da ne saa, ne sola eilmememiz gerekmektedir. Yani sadece zahir ve sadece btn ynyle deil, ikisini
birlikte gtrmemiz gerekmektedir. Dier bir ifadeyle hem
beeriyetimizin hakkn korumak yani ona gre hareket etmek,
hem de ulhiyetin ve risaletin hakkn koruyup ona gre
hareket etmek gerekir. Bazlarmz sadece beeriyetimize
dnmekte veya beeriyetimizi terkedip ulhiyetimize
dnmekte yahut yle zannetmektedir, ite buras hassas bir
noktadr, bir denge gerektirdiinden kldan incedir diye tarif
edilmitir.
Keskinliine gelince, keskin bir kltan da keskindir.
Bir kimsenin tevhidi, hayali manada renmesi ve onu
bakalarna aktarmaya kalkmas keskin bir kl gibi kar taraf
keser. Yani yanl bilgiler vermek suretiyle, yanl istikametler
izdirdiinden kl gibi amellerini doram olur. Yani hi bir
ie yaramam olur.
Durum anlatld gibi olunca: Yolcunun byle bir yolda
yryebilmesi, ama tam olarak drst bir ekilde imknsz
gibidir.
Durum yukarda arz edildii gibi olunca, ister istemez
sorulacak:
Pekl, o halde bu yola nasl girilecek? Nasl
yrnecek? Ve dneceksiniz deil mi? Nitekim ben de
dndm, dndm ve bir kitap yazdm. yle bir kitap ki,
hakikat gnei gibi parlak, ak, belli bir ileme tabi tutulan
ve tam bir tetkik mahsuldr. Bu eserden beklenen odur ki;
salik iin, en yce refikine ileten olsun, ama ince, dnceli,
nazik ve kibar bir arkada gibi.
Salik iin, en yce refikine ileten olsun. Yani en yce
dostuna, arkadana, eine ulatran bir kitap olsun. Bilindii

119

gibi Peygamber Efendimiz son szn er-Refkul-Al: Yce

dost diye terennm etmiti.
Emelim o ki, bu kitap, bu yollar talep edenler iin efkatli
bir karde gibi olacaktr. Evet, byle olmas icap eder ki, ssz
vahalarda, kimsesiz kald zaman, onunla nsiyet edebilsin.
Onun gizli talimghna girsin, ban onun sinesine yaslayp
kalsn. Onun irfan duygusu alayan aydnl ile snk
kesini, bilinmeyen karanlklarn aydnlatmaya baksn. Bu
iin baka aresi yoktur.
Sebebine gelince: Artk mridlerin kalp semalarndaki
cezbe gneleri kalmad. Yolcularn felek semalarnda,
mehtap sefalar getiren dolunay kalmad. Bu yolu kast
edenlerin himmet balarndaki azimet yldzlar batt.
te, anlatlan manalarn bir icabdr ki, o lemin
denizinde yzenlerin kurtulma midi azald. Onun
sahillerinde gezenler iin necat midi pek kalmad.
Neden byledir? Hepsi nasl anlatlsn? Anlatlamaz:
Zira anlatlanlar dnda menziller var ycesine
nemlileri sarmtr dehetler bycesine
Kllar var ki, beyaz beyaz, yeil yeil
Mzraklar sanki zulm yklenmitir glcesine
bu halet iinde kitab tamamladm, ak bir keif zerine
ve ondaki meseleleri glendirdim: Salam kaynaktan gelen
haberlerle. Ve ona bir isim verdim: EL-NSANL-KML F
MARFETL-EVHR VEL-EVL: EVVELLER VE HRLER
BLMEDE NSAN I KML

bu halet iindeki kitab tamamladm: Ak bir keif

zerine. Yani bu dnceler, anlaylar ierisinde kitab
tamamladm. Nakil yollu bir kitap deil, ancak keif zerine
yazlan bir kitaptr. Zaten mhim olan bu anlaytr. Birok
kitaplar yazlyor, baz kitaplar genelde nakildir, menkbe
anlatr. Yani gemi peygamberlerin, ehlullahn hayat

120

hikyelerini anlatrlar. Bu zaten bilinen bir eyin tekrardr.

Yani buna yeni kitap denmez aslnda eski bilgilerin yeni
baskyla sunumu denir, yani mevcudu tekrar yenilenmesi
gibidir. Tekrar baskya alnmas gibidir, birok kitaplar
byledir.
Ancak burada bahsedilen ak bir keif zerine diyor ve
okuduumuz mevzularn tamamna yakn ksm da gerekten
mahede ile yani keif ile yazlm bilgilerdir. Bir cmleyi
okuyoruz ierisinde ne kadar derinlii olan bilgiler bildiriyor.
Kitapta tabi ki eskilerden alnma bilgiler olacaktr; zellikle
anlatlan konuya mesnet yani dayanak olmas bakmndan.
Ayrca bu bilgiler, evvelkilerin de bu bilgilerden bu yollardan
gemi olduunu anlatabilmek iindir. Bir kitapta baka
yerlerde bulunmayan, ender olan, yeni bilgiler varsa bu tr
kitaplar ksmen mahede ile yani keif ile yazlm kitaplardr.
Sadece nakle ve rivayete dayal kitaplar deildir ki, mhim olan
eserler de zaten bunlardr.
Ve ondaki meseleleri glendirdim. Salam kaynaktan
gelen haberlerle Yani gnl leminden gelen haberlerle
glendirdim.
Ve
ona
EL-NSANL-KML
F
MARFETL-EVHR
VEL-EVAL:
EVVELLER
VE
HRLER BLMEDE NSAN-I KML ismini verdim.
Bu eseri yazarken ve yazdktan sonra, baz haller geirdim
ki, onlar burada anlatmak isterim: Bu eserin telifine
baladm, baz beyanlar ve tarifler yapyordum. Bunlar
yaparken hatrma u geldi: Bu ii brakaym, bunlar birer
tahkik gerektiren meseleler olmas hasebiyle, sayg
gstermek istedim. Tetkik sonunda, bana ihsan edilenin
yaymn azaltmak diledim. bu dnce iledir ki, eseri
paralamak istedim. Btn gayretimi bu yola verdim.
Baladm onu darmadan etmeye. Btn blmlerini
dattm. Bu bahsi kapadm. Birbirinden ayrdm; pare pare
ettim. Hi bir ie yaramaz hale getirdim.

121

Bu eseri yazarken ve yazdktan sonra, baz haller

geirdim ki, onlar da burada anlatmak isterim. Neden?
nk eserin ierisinde olan baz blmler daha evvelce hi
ortaya konmam eylerdir. Aynen Efendimizin yolunda olan,
mutlak onun takipilerinden biri olan kimselerde olduu gibi,
yani Efendimizde grld gibi baz haller geirdim diyor.
Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) kendisine Cibril-i Emin
gelmezden evvel birok haller geirmiti. Cebrail (aleyhisselam)
ilk defa geldiinde ve kra dediinde de pek ok hal
geirmiti. nk daha evvel bunlarn benzerleri, misalleri
yaanmamt. te bu kitabn ierisinde de daha evvel
yaanmam baz hallerin bilgileri olduu iin, ben de diyor bu
hususta baz haller geirdim ki, onlar burada anlatmak isterim.
Bu eserin telifine baladm. Baz beyanlar ve tarifler
yapyordum. Yani bir mevzu anlatmak iin beyan ediyor,
onlar aklyor ve baz tarifler yapyor, tariflerle de misaller
veriyordu.
Bunlar yaparken, hatrma gelen u oldu: Bu i
brakaym. Kitab yazyor ama bunlar yaparken de hatrna
gelen, bu ii brakaym. Yani o kadar byk ltuflar o kadar
ince hususlar var ki, acaba anlayan olur mu, olmaz m? Mesul
olur muyum, olmaz mym? diye bu phe ve tereddtler
ierisinde bu ii brakaym diyor.
Bunlar birer tahkik gerektiren meseleler olmas
hasebiyle, sayg gstermek istedim. Yani gizli hazineyi pek
aa karmak istemedim. Bunlar gizli de kalsn kendi halinde
kalsn bana ait eyler olsun diye biraz dndm diyor.
Tetkik sonunda, bana ihsan edilenin yaymn azaltmak
diledim. Yani tahkik sonunda ayrca tetkik ederek, aratrarak,
bana ihsan edilenin yaymn azaltmak diledim. Yani pek etrafa
yaylmasn istedim. Kendimde ve yaknlarmda kalsn, sadece
sohbetle anlataym istedim.

122

bu dnce iledir ki: Eseri paralamak istedim. Btn

gayretimi bu yola verdim. Eseri yazyor fakat bakalarnn
akln kartrmamak iin veya fazla bilgilik taslamamak iin,
gya kendi halinde tevazu iin btn gayretimi bu yola
verdim. Yani eseri paralamak istedim.
Baladm onu darmadan etmeye. Btn blmlerini
dattm. Bu bahsi kapadm. Yani yazdm ama sonradan da
vazgetim hepsini paraladm, karmakark ettim diyor.
Birbirinden ayrdm; pare pare ettim. Hi bir ie yaramaz
hale getirdim. Bakn nasl bir halet-i ruhiye geirmi ki, bunlar
kendi mertebesi itibariyle olduundan, kendine gre ama her
birerlerimizde bu tr haller olumaktadr. Bazen phelere,
tereddtlere dmekteyiz. Yani ilham geldii zaman veya
herhangi bir deruni manas olan kelime ve cmleleri
okuduumuz, duyduumuz, anlamaya altmz zaman bu
tr haller bamza gelir ki, genelde herkes benzer tecrbeler
yaamtr.
Bundan sonradr ki, Onun gnei batt; gitti. Onun gzel
yzne hicap perdesi ekildi. Unutulup giden bir ey oldu.
Yaramaz, hi bir ie yaramaz saydm.
Mellif bunlar yazdn ama sonradan da unutmaya
altn sylyor. Kendisinde benlik olumasn diye btn bu
kitab yazdktan, telif ettikten sonra tekrar paralayarak,
blmlerini para para ederek ie varamaz hale getirmi.
Bir zaman sonra, iin rengi deiti. Bir hayr olarak ortaya
kt. Byle yazlp dururken bir hayr oluu meydana kt. u
yet-i kerimeyi okudum: nsan zerine yle bir zaman geti
ki, o zamanda o, anlan bir ey deildi. (nsan, 76/1)
Sanki yoktur Cahn ile Safa aras
Ne Mekkede yolda ne seyir safas

123

Bir zaman sonra, iin rengi deiti. Yani o gnk haliyle

daha sonra gelen hali arasnda fark oldu. Bir hayr olarak
ortaya kt. Yani tekrar bu kitap benim benliimde ortaya
kt demek istiyor.
Byle yazlp dururken bir hayr oluu meydana kt. u
yet-i kerimeyi okudum: nsan zerine yle bir zaman geti
ki: o zamanda o, anlan bir ey deildi. nsan zerinden yle
bir zaman gemedi mi ki, o anlan bir eydi.

Hel et alel insni hnun mined dehri lem yekn eyen mezkr
nsan zerinden bir zaman gemedi mi ki, o anlan bir ey
deildi, (76/1) anlan bir ey olmam olsa, anlan bir ey
olmadndan onun zerinden nasl zaman geecek. yetin ba
taraf ile son taraf arasnda ilk bakldnda kopukluk var gibi
ve biraz dikkatle aratrldnda insan diye bir varlktan
bahsediliyor. Onun zerinden bir zaman gemedi mi ki, o
anlan bir ey deildi yani bilinen bir ey deildi. te yle
anlayacaz; insan diye Cenb- Hakkn programnda ezelde
bir program var, bu program yapld. te bu programn
zerinden epey bir zaman geti ama mahlk olarak
zuhurdakilerin bundan haberi yoktu.
Yani insann Cenb- Hakkn zatnda, varlnda, ilminde,
ilm-i ilahisinde program yapld. Allahn zatnda mevcuttu,
program insan vard ama zuhura kmad iin mahlk ve
zuhur, bu program bilmiyordu. te onun varlnn zerinden
bir mddet, bir zaman gemedi mi ki, geti mi ki yahut soru
gemedi mi ki, o zamanda o anlan bir ey deildi. nsan
oluumun ilk habercisi bu yet-i kerimedir. nsan Suresinin 76.
suredir ki, bakn 7+6=13 etmekte, birinci yet olmas da Elif
yani Ahad yine 13tr. nsan suresi, sure numarasyla da dahi
onu ispatlamaktadr. yet numarasyla da sure numarasyla da

124

onu ispatlamaktadr. Bu yet dnyaya insann ilk programnn

ilan ediliidir ve zat mertebesindedir.
Sfat mertebesinde insann ilan edilii Rahman suresinin
bandadr:

4 3 2 1
Er-Rahmn, Allemel Kurn, Halakal insn, Allemehul beyn
Sfat mertebesinde insann bildirilii budur. Cenb- Hak diyor
ki; Er-Rahman yle bir Rahman ki, Allemel Kuran Kuran talim etti. Yani Cenb- Hak, Rahmaniyyet sfatna zatn talim
etmeyi retti. Dier bir ifadeyle zatnn ne olduunu sfatna
retti. Kurandan kast zattr. Rahman sfat, zatn ne
olduunu evvel rendi, ve oradan ald bilgilerle; Halekal
nsan insan halk etti. Yani Zat mertebesinde program yaplan
insann, sfat mertebesinde yani Rahmaniyyet mertebesi
itibariyle de artk faaliyet sahasna zuhura kmaya baladn
gsteriyor. Er-Rahman, Allemel Kuran, Halekal insan, Allemehul
beyan ve o insana beyan da retti. Yani rendiini
retmeyi de retti. yle diyelim; Evvela talebe olmay
retti, sonra da retmen olmay retti yani her ikisini de
retti. Bu husus, Kuran- Kerimde insann ikinci aamas olan
sfat mertebesindeki aamasdr.
Esma mertebesinde ise Bakara suresinin otuzuncu ayetiyle
iaret edilmitir:

Ve iz kle rabbuke lil meliketi inn cilun fl ard
halfeten Ben yeryznde bir halife halk edeceim program
orada faaliyete balad. Oras da Rab, Rububiyet yani esma
mertebesi ve halife olarak halk edilip, cennetten yeryzne;

125

hbit badukum li badn aduvv ve lekum flard mustekarrun

ve metun il hn hkmyle yani baznz baznza dman
olarak buradan ininiz. Yeryznde size belirli bir sre zaman
tannmtr, bu sre ierisinde orada yaayn diye belirtilen de
efal mertebesinde ki demin ilk defa yeryznde yaamaya
balamasdr.
Sanki yoktur Cahn ile Safa aras; Ne Mekkede yolda
ne seyir safas Burada bir Cahn diye bir kelime geiyor.
Bunun lgat manas; Mekkede bir semtin ismidir. Gidenler
bileceklerdir, Peygamber Efendimizin (sallallahu aleyhi ve
sellem) evinin bulunduu yerden ileride bir cadde gider, o
caddenin bulunduu yerin ismi Cahn mevkidir. Cahn ile
Safa aras, yani Safa tepesi ile Cahn arasndaki mevkii bir
bakma demin (aleyhisselam) zuhura gelme sahas diye ifade
etmi, o manada sylemitir.
te, btn bu istihalelerden, deien hallerden sonra
Cenb- Hak bana, bu eserin aklanmas emrini verdi.
Aktan anlatlmas gereken blmleri ile kapal ifade
edilmesi gereken ksmlar aydnlatt. Ayrca umum bir fayda
salayaca ynnden vaadde de bulundu
te, btn bu istihalelerden, deien hallerden sonra,
Cenb- Hak bana, bu eserin aklanmas emrini verdi. Daha
evvelce onu ilk olarak yazmas ksmen ilham, ksmen de
kendinden yani nefsan olmutu. Buradaki nefsanden kast,
nefs-i emmare yoluyla olan hkm deildir. Nefisten kast
onun kendi varl, kendi ahsiyeti hkmndedir. Bir ksm
kendi dncesinden, bir ksm da ilham olmutu. Sonra
mellif buna gvenememi, bunlar benim kendi nefsimden
olmutur diye hepsini darmadan etmi ama en sonunda,
ite, btn bu istihalelerden, deien hallerden sonra,
Cenab- Hakk bana, bu eserin aklanmas emrini verdi
demitir. O zaman sahih bir ilham gelerek nefs bir oluum,

126

anlay veya gayretle deil Haktan gelen bir gayretle ki, buna
Gayretullah denmektedir, eserini aklamtr. Bundan sonra
artk bu kitabn btnda kalmas diye yani kendinde kalmas
diye bir ey sz konusu deildir, bunun zerine Cl tekrar
eserini toplamtr.
Aktan anlatlmas gereken blmleri ile kapal ifade
edilmesi gereken ksmlar aydnlatt. Ayrca umumi bir
fayda saylayaca ynnden vaadde de bulundu. Cenb-
Hak Clye eserini aklama emrini vererek baz yerlerini
aktan baz yerlerini de kapal anlatmasna iaret etmitir.
Cenb- Hak ona bu kitabn neret, buradan umumi bir fayda
salanacaktr diye vaadde bulunmutur. Nitekim grld
zere eserin tahkik ehli iin gerekten de umumi bir faydas
vardr. Cenb- Hakkn vaadi u an da bu kitab okumakla
yerine gelmi oluyor. Yani Abdlkerim Cl hazretleri bu kitab
telif ettikten sonra her kim okumu ise Cenb- Hakkn ona
olan vaadi yerine gelmi olmaktadr. Bu kitap bilindii gibi
eriat ve tarikat mertebesi itibaryla deil hakikat ve marifet
mertebesi itibaryla yazlan ve o mertebeleri anlatan bir kitaptr.
Onun iin eriat ve tarikat ehli bu kitab eline alsa da bir ey
anlayamaz. Anlayabilmesi iin izah edilmesi gerekmektedir.
Aldm emirlerle vaatler, uyulmas icap eden eittendi.
Bu sebepledir ki; Ba stne deyip eserin, yeni ekli ile
telifine hemen baladm. Anlatt ekilde de, Cenb- Hakka
tevekkl eyledim.
Aldm emirlerle vaadler, uyulmas icab eden
eittendi. Dorudan doruya burada Abdlkerim Cl
hazretleri bu kitabn yazlnn emrini Haktan aldn ak
olarak belirtmektedir. Ayn ekilde Fussul-Hikemde
akland zere Muhyiddin Arab hazretleri mana leminde
bu kitabn kendisine Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve
sellem) tarafndan verildiini ve kendisine nasl vermise, her

127

hangi bir eksiltme ve oaltma yapmadan aynyla naklettiini

ak olarak bildirmektedir. Ehlullah ve kmil insanlar
tarafndan yazlan buna benzer kitaplar, hayal ve vehim,
bireysel ve beeri kaynakl deil mutlaka ulhiyet kaynakl
yani ilh kaynakl olmaktadr. Nitekim bu husus bizzat
kendileri tarafndan da bildirilmektedir. Bu nedenle ek, phe
yoktur ki, bu ve benzeri kitaplar ilham manada yazlan, telif
edilen ve Hakkn emri ile faaliyete geirtilen kitaplar ve
manalardr. Bunlar Kurann gerek manada tercman yani
tercmeleridir.
Bu sebepledir ki: Ba stne, deyip eserin, yeni ekli ile
telifine hemen baladm. Yani u an elimizdeki olan ekliyle
telifine hemen baladm demektedir.
Evet, ite ben Onun ezel olan kocaman kadehi ile
iirmekteyim. Ama lim isimli ksesine dalp dalp
karaktan,
Ama kimlere? Haliyle herkese deil. man ve teslim ehli
olup, bu arab imeye ve sindirmeye gl olanlara,
Bu, yle bir araptr ki ikram sahibi olan candan gelir;
emilircesine de iilir,
Bu, yle bir araptr ki you da, var da sarho eder.

Evet, ite ben onun ezeli olan kocaman kadehi ile

iirmekteyim. Mevlana hazretleri, Mesnev-i erifin bir
blmnde Ehlullah Allahn kadehleridir demektedir. Nasl
ki her trl merubat bardaktan yahut kadehten iiliyorsa ite
ehlullah da byledir. Mevlana hazretleri bu szyle olduka
gzel bir tarif yapmtr. Ehlullah Allahn kadehleridir yani;

Ve sekhum rabbuhum arben tahr (nsan, 76/21) yet-i
kerimesinde ak olarak belirtildii gibi, Rableri onlar pak,

128

temiz bir iecekle yani esm-i ilhiyye arabyla sular yani

ihtiyalarn giderir. Burada araptan maksat mskirat olan
yani sarho edici manada deildir. erbet ve su da bir araptr.
te insan ftratna ve merebine en uygun arap esm-i ilhiye
arabdr. Ve bu arap onlara Mevlana hazretlerinin ifadesiyle
ehlullah kadehlerinden iirilir. Sadece onlardan gelen gdalar,
urup ve araplar gerek manada kullar beslemektedir. Hangi
ynden? Zt ilimler ve zt meseleler ynnden kiinin
gdalanmas ancak pak, temiz arapla olur. Bu hkm altnda
olanlar sadece tevhid ilmini imekte ve yudumlamaktadrlar.
Evet, ite ben Onun ezeli olan kocaman kadehi ile
iirmekteyim. Abdlkerim Cl hazretleri ezeli ilmin kocaman
bir kadehi olmu ve bizim gnllerimize, akllarmza sevgi ve
muhabbetlerimize bunlar boaltmakta ve bizde o kadehlerden
imek suretiyle bunlardan faydalanmaktayz. Aksi halde bu
sistemin dnda bir ekilde bunlar okunduu zaman, kii bu
sistemi fark etmez. Kendi bana nefsiyle okuduu zaman her
ne kadar cmle ayn cmle de olsa ehlullah kadehinden
verilmedii iin hayal ve vehim kadehinden verilmi olur.
Hayal ve vehim kadehinden verilince de ilmi manalarn
ierisine hayal ve vehim kartndan ve beeriyet idrakine
indirildiinden
kiilerde
gerek
manada
ulhiyyet
hakikatlarinin almasna vesile olamaz.
Onun kocaman kadehinden kast ise, Cl hazretlerinin
fiziki varldr. nk fiziki varl olmasa hayat, ilim, irade,
kudret, kelam, semi, basar olmayacandan iirmesi de
mmkn deildir. te o kadehler, evvela kelam ile onu
boaltmaktalar, sem ile dinletmekteler ve gz ile de o
mevzular gstermekteler. Bunun dnda olan sohbetlere hayal
ve vehim karacandan kiiyi zarar verir. Tpk ila herkes
hakknda geerli ise de reetesine uygun kullanmad zaman
kiiye zarar vermesi gibidir. Yani ehil bir doktorun tavsiyesiyle
kullanld zaman ila fayda salamakta ama doktorun
tavsiyesiyle verilmedii zaman da zarar salamaktadr.

129

lim ismi ksesine dalp dalp karaktan. Yani mellif

lim isimli kseden ilim alp onu iirmekteyim demektedir. Bu
kseye her girip ktnda ve daldnda yeni bir kadeh alp
onu sunmaktaym anlamndadr. Ama kimlere? Haliyle
herkese deil. Bakn, art geldi. Hani daha ncede
bahsettiimiz gibi eriat ve tarikat mertebesinde olan kimselere
deil, hakikat ve marifet mertebesinde olan kimseleredir.
man ve teslim ehli olup, bu arab, imeye ve sindirmeye
gl olanlara. Kk ocuklara inek stn olduu gibi
veriyorlar m? Hayr, iine su kartrmak suretiyle st dozunu
azaltp yle veriyorlar. Ama byk insanlar olduu gibi
iebiliyorlar. Cl hazretleri iki art ileri sryor: man ve
teslim ehli olup, bu arab, imeye ve sindirmeye gl
olanlara. Birinci art, iman etmi olacaktr. Ancak bu iman
sadece szden ibaret olan bir iman deil, gerek manada hakiki
imandr. mandan sonra gelen ikinci art ise teslim ehli
olmasdr. Kuran- Kerimin ifadesiyle biz bu teslimiyetin en
gl halini ve en kemalli halini evvela Hz. brahimde
gryoruz. Cenb- Hak, Hz. brahime Eslim ya brahim:
Teslim ol ya brahim dediinde Hz. brahim Eslemt li
Rabbil lemin: Ben lemlerin Rabbna teslim oldum (Bakara,
2/131) dedi. Teslimiyeti her hangi birine deil lemlerin
Rabbinedir. Bunun zerine de Cenb- Hak Hz. brahim ve
teslimiyet mertebesinde olan ve kyamete kadar olacak olan
kimseler iin;

Ve men yuslim vechehu illlhi ve huve muhsinun (Lokman,
31/22) Kim ki, vechini Hakka teslim etmise ona ihsan
olunur. hsan olunmas mutlak suretle vechi teslim etmeye
balanm yani kiinin vechini Hakka dnmesine deil, teslim
etmesine balanmtr. Evvela Ona dndrmesi sonra da
teslim etmesidir. Vecihten kast lgatlara baklrsa yz, ehre
manasndadr. Burada kastedilen kiinin hem yz hem de

130

bedeniyle yani btn varlyla Hakka ynelmesi ve Ona

teslim olmasdr. Vecihten kastedilen bir dier anlam kiide
tecell eden ilah manada ki Rahmani vecihtir.
Bu onun btn varln sarm olan gerek suretidir.
yetteki ihsan da bilindii gibi zat ltuf ihsandr. Nitekim
Cibril hadisi buna iaret etmektedir. Cibril hadisinde ihsann ne
olduu sorulduunda Allah gryormuasna ibadet
etmendir denilmitir. Buradan da ihsann ryete baland
anlalmaktadr. u halde kim ki, vechini Hakka teslim etmise
ona ihsan olunur. Vechin, varln, kimliin teslim etmenin
karl da vechullahn ihsandr. Kii vechini teslim ettii
zaman, Cenb- Hak ona kendi vechini ihsan etmekte, yani
ryetullah ihsan etmektedir. Bu husus, teslimin ne kadar
nemli olduunu gstermektedir. Evvela iman eden sonra da
teslim olanlara bu araptan iirilir ve verilir.
Ancak kiinin kendisine sunulan bu arab sindirebilecek
gce de sahip olmas gerekir. Aksi halde hazmedemez kay eder
yani karr; kard zamanda bu arap onun iecei olmaz.
Bir kii bir eyi yiyecek, iecek onu sindirecek kendi bnyesine
intikal ettirmi olacak ki, o zaman onun sahibi olsun. te
imeye ve sindirmeye gl olanlara bu ihsan ikram edilir yani
onlar da muhsin olur.
Bu yle bir araptr ki ikram sahibi olan candan gelir.
kram sahibi olan candan gelir, yani canl varlktan gelir ki, can
verir. Bir ey cansz ise gittii yere de can vermez, canszlk
verir. kram sahibi olan can, evvela Allahtr sonra da Onun
ehlullah olan kadehleridir.
Emilircesine de iilir. imdi burada su imenin, merubat
imenin de bir adabn gsteriyor. Bir kimse ok susam
olduu halde eer itii suyu abuk abuk ierse o suyun
aznn ierisine ne kadar yeri demise o kadarndan
faydalanr. 250 ml. su isin onun ancak 20-30 ml. sinden
faydalanm olur. Dierleri suyun kalnl cihetiyle suyun orta

131

yerinden yani kenarlarna temas ettii yerin ortasndan getii

iin ortadan giden sulardan yararlanamaz. Yani 250 ml. su
imi olan kii 20-30 ml. su imi kadar tad, haz alr. Dier
urublar ve ieceklerde yledir.
Bu nedenle Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve
sellem) suyu yudumda ve emerek iin diyor. Su nasl
emilecek? Suyu alacaz bir mddet azmzda dolatracaz
yava yava boazmza doru indireceiz ve birden hzl bir
ekilde midemize indirmeyeceiz. Yani yava yava suyun
veya urubun her zerresi dilimizin tad alma duygusundan
temas ederek geecek o zaman hem ondan aldmz lezzettin
sresi artacak ve midemizde birden dolmam olacak ve o su
boazmzdan geerken snger gibi olan tkrk bezleri de
onu ekecek ve boazmzdaki su miktar oalm olacaktr.
te ikram sahibi olan candan gelir, emilircesine iilir. Yani
yava yava sindirilerek iilir, bu ilimler de byledir.
Bu, yle bir araptr ki you da, var da sarho eder.
Sarhotan kast gerek yeni bilgiler getirdiinden ve bu
bilgelerin yaam olan deiik halleri ortaya getirdiinden
kiinin aklnda, fikrinde, gnlnde deiik yaam zellikleri
olumaya balar. te bu var da, you da sarho eder dedii
bamz sarho olup saa sola vurma manasnda bir sarholuk
deildir. Ser-ho aslnda ba ho demektir. te gerek
sarholuk kafasn saa sola yerlere arptran st ba
pejmrde olan manasna deildir. Ba ho olan, kiinin ba
ancak sevdiiyle, Rabbiyle birlikte olduu zaman ba ho olur.
te bunlar var da, you da sarho eder.
Daha evvelce var olarak zannettii nefsini de sarho eder.
Kendi hakikatini idrak ettirerek Allah, Allah, ben de neler
varm. Ben kendimi ben zannederdim ama aslnda ben ben
deilmiim, bir ben vard, bir de benden ieru diye kendindeki beni mahede ettiinde o zaman nefsi manadaki varl da
sarho olur, yani holuk duyar bundan mutmain olur. Gerek
manada hakiki varl yani ruhani varl da ortaya daha berrak

132

olarak ktndan ba o mertebede ho bir hale dnr. te

bu tam bir idraktir. Zahiri manada sarholuk idraksizliktir,
btni manada sarholuk ise gerek manada idraktir, dengedir,
kendini bilmek, bulmak, mutamain yaamak, hem kendine hem
evresine huzur vermektir. Ho bal olmaktr. Cenb- Hak
cmlemizi byle akl banda olan ser-holardan eylesin.
Bir gemi ki, brakt gnei, karanlk geceyi;
SHA belirdi sabah aydnland z bilmeceyi
Soyun bu vasflardan latif bir emaile brn;
Ama mull bil, zamandaki ince kesmeceyi
Kadehten geersen ta yce membana kadar;
Dnersin dndke zaman, renirsin zemzemceyi
Ve niceleri baland kald ssl atksnda;
Balar Allahn mlkdr emir gsterir en yceyi
Nice fakir vardr ki, sz kendini kul eyledi;
Balad varda yokken, rendi ilerlemeceyi
Nice cahil vardr ki, kokular onlara vard;
Ve haber verdiler hem blisceyi hem demceyi
Nice susanlar vardr ki, dinledim haberlerini;
Arta izzet ikram grdler ondan ycelmeceyi
Onun kadehinin gzne bir kez nazar eylesen;
Yapmazsn artk bilmediine srme ekmeceyi
Bu bir nur gne saylr belki de gece zulmeti;

133

Bir yce hayrettir ki, renirsin ekimeceyi

Bir nurdur ama ona gz yok, ona bir k da yok;
Bir gzel var, yz yok, yz vardr neyler plmeceyi
Bir burun var koku yok ve bir kokudur ki yaylmaz;
Bir arap yok barda ve bulmu mhrlenmeceyi
Ey yaknlar, tutunuz onun yce kadehlerinden;
Emniyet emelleridir ycel gr bymeceyi
Allah iin, yce an hakkna ihmal etmeyin;
Ne tat onu brakan grr nedamet etmeceyi
Nolurdu ondan tat alanlar kardeim olsalard;
Selmm onlara selm bilir teslim etmeceyi
Sha, semada kk bir yldzdr. Grlmesi zor olup
bazlar, onunla grme glerini denerler. demce demek; Hak
lisanyla konumak demektir. Nitekim insanolunun ilk lisan
demcedir.
GR ksm burada
MUKADDME olacaktr.

tamamland.

134

Bundan

sonras

Muhterem okuyucularm,
yeri gelmiken sizlere bu
hususlarda ok dikkat edilmesi gereken bir konuyu izah
etmeye alacam. Bu konu Abdl kerm Cl Hz. Dahi bu
kitabn yazmaya balarken bandan geirdii haleti ruhiyesi
hakkndadr. Yukarlarda zetle ifade edilen aaya ise
btn alnan blmlerde Abdl kerm Cl Hz. Nin ifadesi ile
toplu olarak aktarlm olan blm hakknda, kyaslamak
faydal olur dncesi ile, bu hususlarn nasl deerlendirilmesi lzm geldii konusunda (81 nolu Hayal vadisinin kmaz
sokaklar) isimli kitabmn bir blmnden ller vermek
istiyorum. nk bu saha gerekten ok tehlikeli bir sahadr.
lham ismi altnda nekadar korkun evhamlar gelmektedir ki
kii bunu ayrd edecek irfaniyete sahip deilse yapaca
konumalar ve yazdklar yazlar son derece sakncal
olmaktadr. Kendi yanld gibi bakalarn da yanltmakta ve
bu yzden nekadar byk bir vebal altna girdiinin farknda
bile olamamaktadr bu hallere dmekten Hakka snrz.
Abdl kerm Cl Hz. De bu sakncay kendi bnyesinde o
kadar iddetli yaam olmal ki, Yazdklarn gerekten ilham-,
yoksa evhamm olduunu tam bir mutmainnilik ile
anlayamadndan o kadar zaman harcad almasn,
paralayp imha ettiini kendi bizlere ak yreklilik ile haber
vermektedir. Ve bu davran ihtiyatl olma bakmndan btn
insanlara rnek olacak bir davrantr. Kiinin kendi yapt bir
yanllktan sadece kendi zarar grrse bu mazur grlebilir,
ancak yapt yanllk bakalarnada zarar verirse-veriyorsa bu
mazur grlemez. te byle bir mesuliyet altna girmemek
iin, yazmaya ve konumaya alan kimselere byk bir ikaz
ve l niteliindedir. Konumalarmzda ve yazdklarmzda
yanl bilgi vermekten Rabbmza snrz.

135

Bu eseri yazarken ve yazdktan sonra, baz haller geirdim

ki, onlar burada anlatmak isterim: Bu eserin telifine
baladm, baz beyanlar ve tarifler yapyordum. Bunlar
yaparken hatrma u geldi: Bu ii brakaym, bunlar birer
tahkik gerektiren meseleler olmas hasebiyle, sayg gstermek istedim. Tetkik sonunda, bana ihsan edilenin yaymn
azaltmak diledim. bu dnce iledir ki, eseri paralamak
istedim. Btn gayretimi bu yola verdim. Baladm onu
darmadan etmeye. Btn blmlerini dattm. Bu bahsi
kapadm. Birbirinden ayrdm; pare pare ettim. Hi bir ie
yaramaz hale getirdim.

Bundan sonradr ki, Onun gnei batt; gitti. Onun gzel

yzne hicap perdesi ekildi. Unutulup giden bir ey oldu.
Yaramaz, hi bir ie yaramaz saydm.
Bir zaman sonra, iin rengi deiti. Bir hayr olarak ortaya
kt. Byle yazlp dururken bir hayr oluu meydana kt. u
yet-i kerimeyi okudum: nsan zerine yle bir zaman geti
ki, o zamanda o, anlan bir ey deildi. (nsan, 76/1)

te, btn bu istihalelerden, deien hallerden sonra

Cenb- Hak bana, bu eserin aklanmas emrini verdi.
Aktan anlatlmas gereken blmleri ile kapal ifade
edilmesi gereken ksmlar aydnlatt. Ayrca umum bir fayda
salayaca ynnden vaadde de bulundu
Aldm emirlerle vaatler, uyulmas icap eden eittendi.
Bu sebepledir ki; Ba stne deyip eserin, yeni ekli ile
telifine hemen baladm. Anlatt ekilde de, Cenb- Hakka
tevekkl eyledim.

136

(11/01/2013) Cuma.
Euz billhi mineeytanirracm.
Bismillhirrahmnirrahm.
Hayrl gnler B.. B. kardeim. Yukarda gndermi
olduunuz kaytta belirtilen yazlar anlamaya alyorum.
Yani geli kanaln ve oluumunu, anlamaya alyorum. Net
bir ey anlayamyorum bu yzden gerek internet ile gerek
telefon yolu ile sormak sretiyle mahiyyetini ve ifade ettiklerini
anlamaya ve zmeye alyorum. Bence ifadelerin mulk
olduunu gryorum. Ve daha geni aratrma yapma gerei
duyuyorum. Sizde de uur alt batnen tam bir kanaat hasl
olmad ve bu yzden istiareye gerek duyulduu anlalyor.
Ancak zhiri ifadelerinizden ise bu hususta tam bir kanaat
hasl olduu ynnde de belirttiiniz kayt ifadeleri iaret
veriyor. Bu da ayrca kiiyi daha batan phe ve dncelere
sevkediyor.
Bunlarn eksiklik arama veya yanllk bulmak kasdyle,
katiyyen olmad tarafnzdan zten malmdur. Sorulduu ve
itiare talep edilmesi ynyle fikr intibam istediinizden
bende bunlar ifade etmek isterim. Sizinde bildiiniz gibi bu
saha ok hassas ve ok kaygan bir sahadr ve her hl krda
ihtiyat arttr. Bu yzden gelen herhangi bir zuhurat, varidat
veya baka isimler altnda fsldanan veya harfsiz ve lfsz gelen
her eyin kaynann iyi tesbit edilmesi gereklidir.

1. Zuhuratlar batan aa rabbmdan zuhur edenlerdir.

Bu kadar kesin konumak bence biraz ihtiyatszlktr.

Rabbm dan derken acabaa hangi Rabbn kanalndandr.
Tesbiti mmknmdr.? O halde evvel bu hususun
belirlenmesi lzmdr. Rahmn-i olarak gelen zuhurat veya

137

varidat veya daha baka isimlerle kulun aklna veya gnlne

gelenler. lh- rf, Nass, ve adetullah nezaketine uygun
olanlardr.
Bunlarn ls ise, Krn- Kerm olan kelm- lh-nin,
Hads-i kudsi ve Hads-i erif diye bilinen kelm Raslllah-n,
ifade tarzna ve er-i erife uygun olmas gerekmektedir. Aksi
halinde kulun kalbine aklna veya gnlne gelen her eyden
phe duyulmal, er-i erife uygun ise yaplmal deilse
yaplmamal o dnce her ne ise ve hangi hal ise, gnlden
atlmaldr. imdi bu hususu lh- rf, Nass, ve adetullah
ynnden incelemeye alalm.
Bu ve benzeri oluumlar iki ynl deerlendirmek
mmkndr.
(1) Yn, kiiye ulaan, zuhurat, varidat gibi hdise ve
oluumu olduu gibi rabbmdandr diyerek kabullenmek ve o
istikamette ynelmektir. Yani doruluunu, aratrma dan
imn ve shhati ni kabul etmi olmaktr. Bu iin kolayclk
ve teslimiyetilik tarafdr.
Neticesi mehuldur ne olur
bilinmez. rfe de aykrdr.
(2) Yn ise, bir aratrmac anlay ile ihtiyaten hadisenin
mahiyetini, oluumunu geliimini, olgunlamasn ve neticesini.
Yani gelen herhangi bir eyin varsa verdii bilginin mahiyetinin
neler olduunu, zellikle verilen eyin arka plnn da ne
olabileceini, dnerek muhtemel hilelere dmemeye
alarak, gelenleri alp ancak hemen dorudur tasdiini
yapmadan ihtiyad kaydna alp daha sonra onlar inceleyip
aralarnda uygun olmayan fikirler varsa onlar ayklayp daha
sonra, rfe, nassa, ve adetullaha uygun, anlalr ve tehlikesiz
bilgi cmlelerine gre uyarlayp kullanlacak ve kolayca
anlalabilecek hle getirip, hem kendimizin kullanmna ve, ve
hemde evremizin istifadesine amamz, tehlikeden bizleri
koruyacaktr. Diye dnlr.

138

imdi bu ve benzeri, zahiren kayna da mehul gaybi

oluumlar,
lh- ve asl- kurallar iinde, nasl
deerlendirilmesi lzm geldiini hatrlamaya alalm.
Bilindii gibi sahih-shhatli-Rahmn- bilgilerin hli
vardr.
(1) VAHY:
(2) LHAM:
(3) FRASET: tir. Bunlarn dndaki btn bilgiler beeri
hayali ve vehmidir. Yukarda belirtilen yollarn karlklar ise.
(1) VAHY: Krn
(2) LHAM: Hads-i kudsi
(3) FRASET: Hadis-i erif ler karldr. imdi bunlar
incelemeye alalm.
(1) VAHY: Bilindii gibi VAHYin (mns ve lfz)
Allahdandr ve zerinde kul tarafndan hi bir deiiklik
yaplamaz. Peygamberlere has, onlara verilen gnllerine ve
ruhlarna kaydedilen, zamanlarnn zt- bilgileridir. Sonuncusu
ise, Efendimize verilen Krn dr ki, O da btn mertebeleri
kapsayan Zat i bilgilerdir.
(2) LHAM: Evliyay Kirma sunulan VAHY in almlar
olan lh- bilgilerdir. Bu kiilerin kendilerindeki karl,
kendi Hads-i kudsi leridir. Bunlar genele ak uygulanacak
hkm dzeyinde deillerdir, kiiye ve ancak varsa,
taliblilerinin istifade edebilecei, ind, zel bilgiler ve hallerdir.
Hadis-i kudsi nin tarifi. Bilindii gibi, (mns Hakktan,
lfz Peygamberden-dir.) Bu kurala binen, herhangi bir kimseye
gelen gaybi mnda olan bir bilgi veya hissiyat, Tamam ile
birlikte, olduu gibi kabul edilmesi mmkn deildir. Eer
kabul edilirse, gelen zuhurat, bilgi veya, benzeri varidad, deyenler de
vardr. VAHY hkmnde kabul edilmi olacandan! irkin ve

139

kfrn ta kendisidir. Gelen yeri lh, kendini de, farknda olmadan

Peygamber, iln etmek olur.
O halde bu lh- kural gerei, gnlmze veya aklmza
gelen varidat, dnce, ilham, veya evham, gayb fslt
dediimiz kaynan tam tesbit edemediimiz, kimlik veya
ynlerden gelen her hangi bir ey ne tr olursa olsun, geldii
zere olduu gibi kabullenip, ilmi mn da dorudur. Hkm
ile kullanm tatbikatna gemek ok tehlikeli bir oyundur.
nk lh- nezket seyrine aykrdr. Bunlara bir takm hayal
vehim karmas mmkndr.
Bu sahann ls Hadis-i kudsi kyasdr, ve ihtiyat
gerektirir. Peygamber Efendimiz dahi Hakktan geldiine
phe etmedii halde kendi nefsi iin, nefsine gelen haber ve
bilgileri kolay ve dzgn anlalacak kelimelerden meydana
gelen kendi kurduu cmleler ile ashabna hkm olarak
bildirmitir. Bylece gelen lham varidat ilmi bir mn olarak,
(mns Hakktan,) Peygamberimiz de, kolay anlalacak bir
ifade de olmas iin cmle ve lfz dzenlemesiyle, (lfz
Peygamberdendir.)
Dier ynden, bir ey sordum annda cevab geldi, gibi,
hususlar dahi phelidir. nk rf, nass ve Adetullaha
uygun deildir. Peygamberimizin hayatnda bu tr yaantlar
pek oktur. Bazlar Efendimize gelip soru sorduklarnda,
Efendimiz bunlarn bazlarna cevap verir bazlar iin ise
kendisinde o an, bir fikir olumadndan soru soranlardan bir
miktar sre isterdi. Hz. ie annemizin kaybolu hadisesini
herkez bilir. Bu hadisenin akla kavumas iin Efendimiz
yaklak bir ay kadar, hakknda Vahy-i lh- gelinceye
kadar beklemitir. Herhangi bir kimseye Rahmn-i gayb-
fslt her an acaba hazrda, emre amade bekliyorda, her hangi
bir ey sorulduunda hemen cevap m, alyor.? Bu da ok
pheli bir haldir. Eer yle olsayd peygamberimize sorulan
sorularn cevab ann da evvel ona gelirdi. stisnalar olmakla
birlikte, bu sahada da rf, nass ve Adetullah bu yndedir.

140

mmet-i diye bilinen ve ak olarak imn ettiini syleyen

baz lim, zahiri sfi ve kendilerini mmin addeden baz
kimseler dahi bunlarn farknda olmam ya yok saym yada
inkr etmilerdir.
Btn
denilen,
madde
leminin,
mvers-arkas,
grnmeyen tarafnda ki ltif fertleri, bu grnen zhir lemin
zhir fertlerinden kyas edilmeyecek kadar oktur ve biz
bunlarn gerek mahiyetlerini ne yazkki bilmiyoruz.
Bildiimiz, yani Peygamberlerimiz vastasyla bildiimiz genel
faaliyyette olan iki tr, melek ve iblis isminde ltif varlklar
vardr, ve bu varlklar btn lemi kaplamlardr. Gece
gndz scak souk demeden heryerde ve her zaman
faaliyettedirler. Melekler, Nurdan halkediklerinden daha
ltiftirler dorudan kesif olan insanlarla iletiime geemezler
ancak onlar grevli olarak dardan kontrol ederler.
blis ise, Ate kaynakl olduundan ltifin kesifidir, diledii
yer ve zamanda daha da kesifleerek insan varlndaki
duygulara veya grnt ile insanlara, zuhuratta veya yaant
da yaklamas daha kolaydr. Bu yzden insanlar iin en
tehlikeli olanlar bu taifedir. lerinde Mminler ve kfirlerde
vardr. Mmin olan bazlar zaman zaman az da olsa, insanlara
yardmda bulunurlar. Ehli kfr olanlardan ise insanlara
zarardan baka hi bir ey gelmez. En byk hileleri sreta
Hakktan grnmeleridir.
Naslki batl baz hrstiyanlar meslek olarak islm dini
hakknda eitim yapp hatta doktoraya kadar eitimlerini
gelitirip orta halli bir mslmann stnde bir bilgiye sahip
olabiliyor ve bu bilgisini evvel doru kk bilgiler halinde
verip daha sonra gven kazannca yanl bilgileri verip akln
bozmalar gibi. Farknda olmadan zarar verirler. te en
tehlikeli hal de budur. Bu hususta din kitaplarnda ok geni
bilgiler vardr. Dileyenler oralardan daha geni bilgiler
alabilirler. Biz yolumuza devam edelim.

141

Bu hususlar kyasi olan fiziki ller deil ki, ak bir

deelendirme yaplsn. Hissi olan hususlardr ki, onun da
hemen kolayca tesbit edilebilen bir ls yoktur.
Yemek yapmak iin alnan bir malzeme bile, eer kuru ve
ince gda ise elekten geirilmekte, ykann veya sulu bir gda ise
kevgirden geirilmekte. Taneli gdalar ise ayklanarak gzden
geirilmekte, ondan sonra ileme konmaktadrlar. Yaprakl ve
kabuklu yiyeceklerin de kabuklarnn ve d yapraklarnn
soyulmas gerekmektedir, yani hibir gda yokturki stnde
veya iinde, temizlenmesi gereken bir blm olmasn ve ondan
sonra sofraya gelsin.
Ltif olan mn leminden yola kan ilh- bilgiler hangi
mertebeden geerlerse o metbenin malzemesinden bir pakete
sarlarak o mertebeden dier bir mertebeye geebilir daha sonra
o mertebedende bir sonraki mertebeye geebilmek iin de o
mertebenin paketiyle paketlenir, o mertebedende bir sonraki
mertebeye geerken gene yeni geldii mertebenin paketine
girmi olur aksi halde yeni geldii mertebeye uyum
salayamaz. Taa ki, Efl leminde zuhura kmas iin burann
evvel beeri hayal paketiyle paketlenmesi lzmdr ki bu
lemin eriat iinde kendine bir yer bulabilsin, aksi halde
olduu gibi gelse bu leme uyum salayamayaca iin bozulan
paketsiz gdalar gibi bozulur kullanlamaz.
Uyum salanamaz. te buradaki tehlike eer o doru
bilginin zerinden getii yerlerden giyindii paketleri
stnden kartlmazsa bulunduu yerin paketi muamelesi
grr. nk onu kullanacak olanda ayn paket renginin
iindedir. O yzden oda ayn muamele ile meamele edecektir.
Ve paketi grp onu gerek mal zannedecektir. te daha evvel
kendisi paketlikten km asl zere kalm bir mn ehli ancak
gelen paketi birer birer d paketlerinden soyarak gerek iinde
olan hakiki deeri ortaya karacaktr. te ancak o paket gda,
gerek mn da ii z gda edilmi olacaktr. te bu mn
leminden gelen paketlerin iindede ne olduu gerek mn da

142

belli deildir hayal ve vehim leminden yaplan bir sr sahte

bilgi paketleri vardr ve bu leme her an ihrac edilmektedirler
d itibariyle hakikilerinden ayrmak mmkn deildir ite
burada gerek bir lme ve lye ihtiya vardr. te
yukarda bahsedilen hadise budur hayal ve gayb leminden
zuhur eden paketleri alp dn soyup iini deerlendirip
dnya sofrasna gayb yemeklerini zerindeki paketlerini
temizleyip saf bir halde, gdalanmak iin kendimize ve
evremize sunmalyz bunun dnda gaybdan veya nereden
geldii belli olmayan paket bilgileri olduu gibi kullanmaya
kalkarsak yediimiz ey ancak ablaj-paket olur, bizse onu leziz
yemek zannederiz epey bir zaman sonra onun sonsuz skntlar
ortaya kar ama i iten gemitir.
Gerek ve hakiki olan mnevi gdalarn, ilham varidat
mahede, v.s. olan ltif hallerinde bu sistem ierisinde
muamele grmesi tabii olacaktr. Yani akl ve gnl
szgecinden geirilmesi lzm gelecektir ancak bunun art
szgein (T.S.E.) tevhid, tesis ve eminlik, standardndan
mhrlenip gemi olmas lzmdr. Yoksa szgein delikleri
veya l ayarlar bozuk ise aldanmaktan ve netice de
hsrandan baka bir ie yaramayacaktr. O halde yani, (1)
VAHY:
Krn yolu kapal olduundan zerinde
konuulmas mmkn deildir. (2) LHAM: Hads-i kuds-i
yolu ve kyas aktr bu yol halen almaktadr, ancak ok
dikkat istemektedir. Gelen gaybi oluumlarn Rahmn-
kaynakl olmas akl ve gnl szgecinden geirilip
anlalabilecek, yani salkla kullanlabilecek hale getirilmesi lzm gelecektir. te bu almadan sonra bu bilginin
sahibi o kii olur.
Aksi halde kii geldii gibi aktarlan hususun taeronu olur,
bu sebeble sahip deil tayc olur, eer tad zararl bir
paket-ykse gnderildii yerde oluacak zarara da, tabii ki
ortak olmu olacaktr.

143

Yukarda belirtilen hususlar dahilinde hareket eden

kimseler, Peygamberin mnevi varisleri, bunlardr. Zhiri
varisleri ise Firaset sahibi limlerdir. Bunlarn dnda baka bir
yol yoktur.
(3) FRASET: se, bilindii gibi mminin vasfdr Hadisi erif ler dzeyidir.
Hadis-i erif lerin, tarifi ise,
Peygamberdendir.)

(mns da, lfz da,

Bunlarn hepsi Efendimizden zuhura kt halde, mertebe

farkllklarnn ne kadar bariz olduu ak olarak
bildirilmektedir. Bunlarn dnda her hangi bir bilgi ve duygu
oluumunun veya kurgulanmasnn mmkn olmad
bildirilmekte, eer oldurulmusa ona itibar edilmemesi
gerektiini bu ller bize bildirmektedir.
O halde!
(1) VAHY: lh- dir, Bu yol kapaldr. Daha evvel bu
yoldan gelenler l olur ve tatbik edilir, bunlardan baka yeni
ller olamaz.
(2) LHAM: Kuds-, kevn- ve mlki dir. sminin
stnde olmas gibi, bunlarn ana kaynann ve hakikatinin
kuds-, izahlarnn ve cmle, dzenlemelerinin ise kevn- ve
mlki olmas gerekmektedir. Yani o hale ykselmi olan bir
kiiye kuds leminden bir lham gelince onu alp kendi idrak
anlay ve irfaniyyeti ile evresinin olduka kolay bir yolla
anlayp faydalanabilecei bir dzenleme ile yaknlarna bu
shhatli bilgiyi aktarabilmesidir. te bu yoldan elde edilen bir
bilgi duyulduu zaman hibir endieye ve pheye mahal
kalmadan ve dinleyende de mevzuun kendi sekinesini ortaya
kararak mutmain olmu bir gnlde, huzur ile dinlenmesini
salar ve bast halini oluturur. Bu da lsdr. Ayrca bu
hususun tarifi (bilenin sz nettir,) hkmdr.

144

(3) FRASET: Firaset ise, sadece kevn- ve mlk dir.

Efli ve fkhi ilerde oluur kyasa ve itihade dayanan bir ilim
dzeyidir. Buras zten fark lemidir, gaybi bir hususiyyet-i
yoktur, beere gnderilen hkmler istikametinde hareket
edilir. Bu hususta sz oktur dileyen ilgili yerlerden daha
fazlasn bulabilirler.

Dileyen yukardaki bahsin tamamn okumak iin (81 Hayal

vadisinin
kmaz
sokaklar)
isimli
kitabmz
(www.terzibaba13.com) sitesinden indirebilirler.
------------------Bu erhimizde burada bitmi olduundan Rabbmza
krederiz. Yardm olan herkeze de teekkr edriz.

Allah Hakk syler Hakk syler.

Muvaffakiyet Hakktandr.

Terzi Baba Necdet Ard Tekirda: (28 Haziran 2016)

Ramazan-23

145

KAYNAKA

1. KRN VE HADS :
2. VEHB
: Hakkn hibe yoluyla verdii ilim.
3. KESB
: allarak kazanlan ilim.
4. NAKL
: Muhtelif eserlerden, Mesnevii erif,
nsn- Kmil, Fussul Hikem ve sohbetlemizden mahede ile
toplanan ilim.
-------------------

Terzi Baba

Basks olan kitaplar.

------------------1. Necdet Divan:

2. Hacc Divan:
3. rfan Mektebi, Hakk Yolunun Seyr defteri:
4. Lbbl Lbb zn z, (Osmanlcadan

eviri):

5. Salt- Namaz ve Ezan- muhammedide Baz

hakikatler:

ngilizce, spanyolca

6. slmda Mbarek Geceler, bayramlar ve

Hakikatleri: (Franszca)
7. slm, mn, hsn, kn, (Cibril Hadsi):
8. Tuhfetul Ukiyye, (Osmanlcadan eviri):
9. Sre-i Rahmn ve Rahmniyyet:
10. Kelime-i Tevhid, deiik ynleriyle:
11. Vhy ve Cebril:
12. Terzi Baba (1) ve Necm Sresi:
13. (13) On ve Hakikat-i lhiyye:
14. rfan mektebi, Hakk yolunun seyr defteri ve
erhi
15. 6 Pey- (1) Hz. dem Safiyyullah

(a.s.)

16. Divn (3)

19. Sre-i Feth ve fethin hakikat-i.
21. 6 Pey-(2) Hz. Nh Neciyyullah:

146

(a.s.)

22. Sre-i Ysuf ve dervilik:

24. 6 Pey-(3) Hz. brhm Hallllah: (a.s.)
35. Ftiha Sresi:
39. Terzi Baba: (2)
41. nci tezgh:
49. 36-Ysn, Sresi:
59. 6 Pey-(4) Hz. Ms Kellmullah: (a.s.)
60. 6 Pey-(5) Hz. s Rhullah:
61. 6 Pey-(6) Hz. Muhammed:

(a.s.)
(s.a.v.)

67. 067-Mlk Sresi:

91-Terzi Baba (7) Biismi has Selm (13)
96- 41-Fussilet Sresi.
-------------------

(H)

Yaynlar tarafndan baslan kitaplarmz:

------------------6. slmda Mbarek Geceler, bayramlar ve hakikatleri:

14. rfan mektebi, Hakk yolunun seyr defteri.
15. 6 Pey- (1) Hz. dem-safiyeti. Safiyyullah. (a.s.)
-------------------

Terzi Baba kitaplar sra listesi

------------------(Gnlden Esintiler)
------------------1. Necdet Divan:
2. Hacc Divan:
3. rfan Mektebi, Hakk Yolunun Seyr defteri:
4. Lbbl Lbb zn z, (Osmanlcadan

eviri):

5. Salt- Namaz ve Ezan- muhammedide Baz

hakikatler: ngilizce, spanyolca
6. slmda Mbarek Geceler, bayramlar ve
Hakikatleri: (Franszca)

147

7. slm, mn, hsn, kn, (Cibril Hadsi):

8. Tuhfetul Ukiyye, (Osmanlcadan eviri):
9. Sre-i Rahmn ve Rahmniyyet:
10. Kelime-i Tevhid, deiik ynleriyle:
11. Vhy ve Cebril:
12. Terzi Baba (1) ve Necm Sresi:
13. (13) On ve Hakikat-i lhiyye:
14. rfan mektebi, Hakk yolunun seyr defteri ve
erhi
15. 6 Pey- (1) Hz. dem Safiyyullah

(a.s.)

16. Divn (3)

17. Kevkeb. Kayan yldzlar.
18. Peygamberimizi rya-da grmek.
19. Sre-i Feth ve fethin hakikat-i.
20. Terzi Baba Umre (2009)
21. 6 Pey-(2) Hz. Nh Neciyyullah:

(a.s.)

22. Sre-i Ysuf ve dervilik:

23. Demez dosyas:
24. 6 Pey-(3) Hz. brhm Hallllah: (a.s.)
25. -1-Kle ve incir dosyas:
26. Bir zuhrtn dndrdkleri:
27. -2-Gen ve elmas dosyas:
28. Krnda Tesbh ve Zikr:
29. Karnca, Neml Sresi:
30. Meryem Sresi:
31. Kehf Sresi:
32. 3-Terzi Baba stiare dosyas:
33. Terzi Baba Umre dosyas: (2010)
34. -3-Bakara dosyas:
35. Ftiha Sresi:
36. Bakara Sresi:

148

37. Necm Sresi:

38. sr Sresi:
39. Terzi Baba: (2)
40. l-i mrn Sresi:
41. nci tezgh:
42. 4-Nis Sresi:
43. 5-Mide Sresi:
44. 7-Araf Sresi:
45. 14-brhm Sresi:
46. ngilizce, Salt-Namaz:
47. spanyolca, Salt-Namaz:
48. Franszca rfan mektebi:
49. 36-Ysn, Sresi:
50. 76-nsn, Sresi:
51. 81-Tekvir, Sresi:
52. 89-Fecr, Sresi:
53. Hazmi Tura:
54. 95-Beled-Tn, Sresi:
55. 28- Kasas, Sresi:
56. rfan-Mek-er-Franszca-Baba:
57. 20-T H Sresi:
58. Mirat-l-rfan-ve-erhi:
59. 6 Pey-(4) Hz. Ms Kellmullah: (a.s.)
60. 6 Pey-(5) Hz. s Rhullah:

(a.s.)

61. 6 Pey-(6) Hz. Muhammed:

(s.a.v.)

62. -4-Bir ressam hikyesi:

63. nci mercan tezgh
64. lm hakknda:
65. Reehattan blmler:
66. Risle-i Gavsiyye:
67. 067-Mlk Sresi:

149

68. 1-Namaz Srereleri:

69. 2-Namaz Srereleri:
70. Yahova ahitleri:
71. M-Geceler-Fran-les-nuits:
72. man bahsi:
73. Cell Ceml Cell:
74. 2012 Umre dosyas:
75. Glen-i Rz erhi:
76. -5-Dodular, yaadlar hikyesi:
77. Ak ve muhabbet yolu:
78. Ayn- sbite. Kaz ve kader:
79- Terzi Baba-(4) stiare dosyas.
80- Terzi Baba-(5) stiare dosyas.
81- Hayal vdsinin kmaz sokaklar:
82- Mektuplarda yolculuk-M.Nusret-Tura.
83- 2013 Umre dosyas.
84- Nusret Tura-Vecizeler ve ata szleri.
85- Nusret Tura-Tasavvufta ak ve gnl.
86- Terzi Baba-(6) stiare dosyas.
87- Terzi Baba-lhiler derleme.
88- Nusret Tura-Divan.
89- 6-Her ey merkezinde hikyesi.
90- nsn- Kmil A.K.C. Cild (1) erhi.
91- Terzi Baba (7) Biismi has Selm (13)
92- nsn- Kmil A.K.C. Cild (2) erhi.
93- 7. ngilizce. slm, mn, hsn, kn, (Cibril Hadsi):
94- Mescid-i Drarr-Kubbet-ul Kara.
95- Terzi Baba-(8) (19/53)
96- 41-Fussilet Sresi.
97- 2015 Umre dosyas.
98- Solan bahenin kuruyan glleri.

150

99- Terzi Baba-(9) stiare dosyas.

100-14-rfan mektebi ve erhi-spanyolca.
101- Bosna Hersek dosyas.
102- 14-rfan mektebi ve erhi-ngilizce.
103-terzi Baba yksek lisans tezi.
104-Hacc Umra ve hakikatleri.
105-Cemo ve Farko106-(2016) Umre dosyas.
107-Vahy ve Cebrl- (Franszca)
108-Terzi Baba ile ilgili zuhuratlar.
-------------------

Alt peygamber serisi:

------------------15. (1) 6 Pey-(1) Hz. dem Safiyyullah

(a.s.)

21. (2) 6 Pey-(2) Hz. Nh Neciyyullah:

(a.s.)

24. (3) 6 Pey-(3) Hz. brhm Hallllah:

(a.s.)

59. (4) 6 Pey-(4) Hz. Ms Kellmullah:

(a.s.)

60. (5) 6 Pey-(5) Hz. s Rhullah:

(a.s.)

61. (6) 6 Pey-(6) Hz. Muhammed:

(s.a.v.)

-------------------

Terzi Baba kitaplar serisi:

------------------12- 1-Terzi Baba-(1)
39- 2-Terzi Baba-(2)
32- 3-Terzi Baba-(3) stiare dosyas.
79- 4-Terzi Baba-(4) stiare dosyas.
80- 5-Terzi Baba-(5) stiare dosyas.
86- 6-Terzi Baba-(6) stiare dosyas.
91- 7-Terzi Baba (7) Biismi has Selm (13)
95- 8-Terzi Baba-(8) (19/53) stiare dosyas.
99- 9-Terzi Baba-(9) stiare dosyas.

151

103-10-Terzi baba yksek lisans tezi.

108-11-Terzi Baba ile ilgili zuhuratlar.
-------------------

Bir hikye birok yorum serisi.

------------------25. -1-Kle ve incir dosyas:
27. -2-Gen ve elmas dosyas:
34. -3-Bakara dosyas:
61. -4-Bir ressam hikyesi:
76. -5-Dodular, yaadlar hikyesi:
89. -6-Her ey merkezinde hikyesi.
-------------------

Dvanlar serisi:
------------------1. Necdet Divan:
2. Hacc Divan:
16. Divn (3)
87- Terzi Baba-lhiler derleme.
88- Nusret Tura-Divan.
-------------------------

bretlik dosyalar serisi:

------------------17. Kevkeb. Kayan yldzlar.
23. Demez dosyas:
73. Cell Ceml Cell:
81- Hayal vdsinin kmaz sokaklar:
94- Mescid-i Drarr-Kubbet-ul Kara.
98- Solan bahenin kuruyan glleri.
(7) 105-Cemo ve Farko
-------------------

Mektuplar ve zuhuratlar serisi:

152

-------------------

Terzi Baba nternet dosyalar:

------------------Terzi-Baba-Mektuplar ve zuhuratlar serisi.
1-2-3-4-5- 6-7- 8-9-10Terzi-Baba-Mektuplar ve zuhuratlar serisi.
11-12-13-14-15-16-17-18-19-20Terzi-Baba-Mektuplar ve zuhuratlar serisi.
21-22-23-24-25-26-27-28-29-30Terzi-Baba-Mektuplar ve zuhuratlar serisi.
31-32-33-34-35-36-37-38-39-40Terzi-Baba-Mektuplar ve zuhuratlar serisi.
41-42-43-44-45-46-47-48-49-50Terzi-Baba-Mektuplar ve zuhuratlar serisi.
51-52-53-54-55-56-57-58-59-60Terzi-Baba-Mektuplar ve zuhuratlar serisi.
61-62-63-64-65-66-67-68-69-70Terzi-Baba-Mektuplar ve zuhuratlar serisi.
71-72-73-74-75-76-77-78-79-80Terzi-Baba-Mektuplar ve zuhuratlar serisi.
81-82-------------------

Kitaplar devam ediyor u an Yekn=

(108/82=190

153