4JL

FERIDDDIN ATTAR

m antklt-tayr

trkesi:
Yaar Keeci

Krkam bar Yaynlar - 25

Kapak Tasarm:
Kakns
Kapak Resmi:
M antku't'tayKm orjina! basksndan
bir figr
D iz g i:
B ahar Yaynevi
Tasarm:
Abdullah YILDIZ
Tashih-Redaksiyon
M urat Toprak
Bask:
Selmat
C ilt
Kilim
Kapak Basks:
an
Bask Tarihi:
Eyll 1998
Beyazsaray N o : 25/1
Beyazt-stanbul
Tel: 0 ( 2 1 2 ) 5 1 7 5 0 82
Krkam bar

NDEKLER

GR
Giri/17
Hikaye/33
Peygamberlerin En Ycesine vg/36
Hikaye: Olu Su Arkna Den Ana/47
Hz. Ebubekire vg/48
Hz. mere vg/49
Hz. Osman'a vg/50
Hz. Aliye vg/51
Kr nan Bahsi/52
Hikaye: Hz.merin Halifelikten Vazgemesi/56
Hikaye: Hz. Alinin Katiline erbet Sunnas/56
Hikaye: Hz. Alinin Bykl ve erell/57
Hikaye: Hz. Bilalin Sabn/58
Hikaye: Hz. Ebubekir ve Hz. Alinin Fedakarlklan/59
Hikaye: Hz. Rabiaya Ashab Sormalan/60
Hikaye: Hz. Muhammedin mmetini Dnmesi/61
MANTIKU T-TAYR
BRNC BLM
Kularn Kendilerine Padiah Aramas/68
Hthdn Kulara Konumas/68

FERDUDDN ATTAR

Ryada Grlmesi/95
Kuyruksalan Kuunun zr/95
Hthdn Cevab/96
Hikaye: Hz. Yakuttun Hz. Yusuf a Olan Sevgisi/97
Kulann zr Dilemeleri/98
NC BLM
Kulann Hthde Sorulan/99
Hikaye: Gzel Padiahn Yaptrd Aynal
Kk/101
Hikaye: skenderin Elilii/103
Hikaye: Eyazm Hastal/104
Hthdn Kulara Cevap Vermesi/106
Hikaye: eyh-i Sanann Ryas/107
DRDNC BLM
Kulann Hthd Klavuz Semesi/139
Kulann Yola kmas/140
Hikaye: Beyaztm Sorusu/141
Kulann Hthde Dertlerini Amalar/ 141
Hthdn Kulann Dertlerini Halletnesi/143
Kulann Hthde Bu Makam Nasl Bulduu
nu Sormas/143
Hikaye: Sultan Mahmutla Balk ocuk/144
Hikaye: Bir Katilin Cennete Giri Sebebi/146
Hikaye: Sultan Mahmudla Diken Satan hti
yar/147
BESNC BLM
Kulann Kuvvetsiz Olduklarn Sylemeleri/150
Hthdn Cevap Vermesi/150

MANTI KU T-TAYR

KNC BLM
Hthdn Simurgu vmesi/72
Kularn Bahane Bulmas/72
Blbln Bahanesi/73
Hthdn Blble Cevab/74
Hikaye: Bir Yoksulun Padiahn Kzma Ak/75
Dudunun Bahanesi/76
Hthdn Duduya Cevab/77
Hikaye/78
Tavuskuunm Bahanesi/78
Hthdn Tavusa Cevab/79
Hikaye: Talebenin Hocasna Hz. Ademin /80
Cennetten Niin Srldn Sormas/81
Kazm Mazereti/81
Hthdn Cevab/82
Hikaye: Meczubun Dnya ve Ahiret Hakkmdaki Fikri/82
Kekliin Mazereti/83
Hthdn Cevab/84
Hmnn Bahanesi/86
Hthdn Cevab/87
Hikaye: Birisinin Ryada Sultan Mahmudu
Grmesi/87
Doann zr/88
Hthdn Cevab/89
Alaveyk Kuunun Mazereti/91
Hthdn Cevab/92
Hikaye: Birisinin Denizle Konumas/93
Puhunun zr/93
Hthdpn Cevab/94
Hikaye: Bir Kp Altn Olan Birisinin lnce

F E R D U D D N ATTAR

Hikaye: Zenginin Duas/176

Hikaye: lenin Yzn Kbleye evirmek/177
Altm Seven Kuun Sorusu/178
Hikaye: Parasm Seven Yeni Dervi/180
Hikaye: Melek ve Sofi/181
Hikaye: Hz. sa Ve Maaradaki Adam/183
Hikaye: Rabiatl Adeviyyenin plik Satma
s/ 184
Hikaye: Ku Sesine Kaplan Zahit/185
Hikaye: Sofinin Padiahn Kkne Bulduu
Kusur/186
Kknden Vazgeemeyen Kuun Sorusu/187
Hikaye: Tccarn Kk ve Meczub/188
Hikaye: Sinek ve rmcek/189
Hikaye: Akl Kt Adamla Dervi/190
Hikaye: Olu len Adam/191
Ak Kuun Sorusu/192
Hikaye: Hocasnn Cariyesine Ak Olan Tale
be/194
Hikaye: ibli le Ak /198
Hikaye: Bir Tccarn Satt Cariyeye Ak/198
Hikaye: Padiah ve Kemie Kaplm Taz/199
Hikaye: Hallacn Daraacnda Yzn Kanla
Boyamas/201
Hikaye: Cneyd-i Baddinin Olunu ldrmeleri/202
lmden Korkan Kuun Sorusu/202
Hikaye: Kaknus Kuunun lm/204
Hikaye: Babas len ouk ve Sofi/206
Hikaye: Neyzenin lm/206

M A NTIKU T-TAYR

Hikaye: Allahtan Ekmek Dileyen eyh 152

Allahtan Cbbe steyen Meczub/154
Hikaye: Rabiatl Adeviyyenin Hacc/155
Birisinin Bir Meczbla Konumas/156
Gnahkar Bir Kuun Sorusu/156
Hikaye: Tevbesini Bozan Gnahkar/157
Hikaye: Putperestin mana Gelmesi/158
Hikaye: Bir Sofinin Hie Karlk Bal Satn Al
mak stemesi/160
Hikaye: Hz. Musann Karunu Affetmemesi
Sebebiyle Uyarlmas/160
Hikaye: Fesatnn lmne Zahitin Acmama
s/161
Hikaye: Meleklerin badetlerinin Kyamette n
sanlara Verilmesi 163
Dnek Huylu Bir Kuun Sorusu/164
Hikaye: iblinin Ahlakszlarn Mekanma Gitme
si/165
Hikaye: ki Derviin Kavgas/166
Hikaye: Cahilin Sultana Ak/166
Nefsine Dkn Bir Kuun Sorusu/168
Hikaye: Mezarcnn Nefsi/169
Hikaye: Abbasenin Nefsi Anlatmas/169
Hikaye: Padiahn Sofiye Sorusu/170
Hikaye: Avcdan Kaan ki Tilki/172
eytana Kanan Bir Kuun Sorusu/172
Hikaye: Bir Gafilin Bir Sofiye eytan ikaye
ti/ 173
Hikaye: Maliki Dinar'n Szleri/174
Hikaye: Hz. sa ile eytan/175

FE R D U D D N ATTAR

Hikaye: brahim Ethem Ve Yoksul Adam/232

Hikaye: eyh Gavri Ve Sultan Sencer/233
Bir Meczubun Dedikleri/233
Hikaye: Yarasa Ve Gne/234
Vefal Kuun Sorusu/235
Hikaye: Ahmet Bin Hanbel Ve Biri Hafi/236
Hikaye: Hindu Padiahn Gzyalar/237
Hikaye: Gazi Ve Kfir/238
Hikaye: Hz. Yusufun Kardeleri/240
Bir Kuun Kstahlkla lgili Sorusu /242
Hikaye: Amidin Klesi/243
Hikaye: Evi Olmayan Meczup/244
Hikaye: Eein Bedelini Kim deyccck?/244
Hikaye: Msrdaki Kthk/245
Hikaye: Delinin Bana Gelen Dolu/24<>
Hikaye: Vast ve Kad/247
Simurga Ak Kuun Sorusu/248
Hikaye: Beyazd ve Mnker Nekir M;l<kleri/249
Hikaye: Allaha Ak Dervi/250
Hikaye: Klhancnm Sultan Mahmuttan Dilei/252
Hikaye: Kendi Suyundan Bkan Saka/253
Hikaye: Hz. Ademin Ak/253
Marur Kuun Sorusu/255
Hikaye: Eein eyhe Verdii Ders/256
Hikaye: blisin Hz. Musaya Tavsiyesi/256
Hikaye: Bir Derviin Dedikleri/257
Hikaye: eyhle Kpek/257
Hikaye: Sakahn Seven Adam/258
Hikaye: Denizde Boulan Adam/259

MANTIKUT-TAYR

Hikaye: Suya Ac Tat Veren Testi/207

Hikaye: Bukratn Vasiyeti/208
Hikaye: Mezar Banda Alayan Adam/208
Hikaye: Meczubun lm/210
Hikaye: Hz. sann lm Dnmesi/210
Hikaye: Halil Peygamberin lm/211
Hikaye: Bir Garibin Vezirlii/212
Hikaye: Ryada Verilen Selam/213
Hikaye: Hz. saya Sorulan Soru/214
Derdi ok Kuun Sorusu/215
Hikaye: Hi erbet meyen Adam/215
Hikaye: Padiahn Klesine Meyve Vermesi/217
Hikaye: Sofiye Sorulan Soru/218
Hikaye: eyh-i Mihne Ve Kocakan/218
Hikaye: Dilencinin Cneyde Sorusu/219
Hikaye: Gnei Arayan Yarasa/220
Allahtan Emir Bekleyen Kuun Sorusu/221
Hikaye: Eyazn Krd Deerli Kadeh/222
Hikaye: Mahkumlann Zindan Sslemeleri/222
Hikaye: Ulu Zatm Ryas/224
Hikaye: eyh Harkaninin Son Szleri /225
Hikaye: Padiahn Bir Kleye Hediyesi/226
Temizlik Arayan Kuun Sorusu /226
Hikaye: Trkistan Pirinin Sevdii ki ey/227
Hikaye: eyh Harkaninin Patlcan Dknl/228
Hikaye: Krk l Dervi/229
Hikaye: Firavunun Bycleri/230
Vefal Kuun Sorusu/230
Hikaye: Hz. Yusufu Satn Almak steyen Kocakan/231

FE R D U D D N ATTAR

ALTINCI BLM:
YED VAD
Birinci Vadi: stek Vadisi/278
Hikaye: eytann Hz. Ademe Secde Etmemesi/279
Hikaye: iblinin lm Beklemesi/281
Hikaye: Mecnunun Leylay Beklemesi/282
Hikaye: Yusufu Hemedaninin tleri/283
Hikaye: eyhi Mihnenin Sknts/283
Hikaye: Topra Kartran Adam/284
Hikaye: Ak Kap/285
kinci Vadi: Ak Vadisi/285
Hikaye: Zenginin erbetiye Ak/287
Hikaye: Mecnunun Posta Brnmesi/287
Hikaye: Eyaza Ak Olan Adam/289
Hikaye: Acem Diyarna Giden Adam/291
Hikaye: Beyzadeye Ak Olan Kundurac Kz/293
Hikaye: Am ldrmeye Giden Kii/295
Hikaye: Hz. brahim Ve Azrail/296
nc Vadi: Marifet Vadisi/297
Hikaye: in Dalarnda Ta Kesilen Adam/299
Hikaye: Uyuyan Ak/300
Hikaye: Ak Beki/300
Hikaye: Ak Erinin zellikleri/302
Hikaye: Sultan Mahmut le Meczub/303
Drdnc Vadi: stina Vadisi/303
Hikaye: Kuyuya Den Delikanl/305

M ANTIKUT-TAYR

Hikaye: Sofinin amar Ykamas/260

Ferahlk Arayan Kuun Sorusu/261
Hikaye: Delinin Mutluluu/261
Hikaye: An lm/262
Hikaye: Bakalarnn Aybn Aramamak/262
Hikaye: Aybn Grmeyen Sarho/263
Hikaye: An Sevdiinde Kusur Grmemesi/264
Hikaye: Sarho Dven Muhtesip/264
Ne Dileyeceini bilmeyen Kuu Sorusu/265
Hikaye: Ebu Ali Ddbarnin Allahtan Soru
su/267
Hikaye: Kulluk Yapmann Sebebi/267
Hikaye: Sultan Mahmudun Sultanh Eyaza
Vermesi/269
Hikaye: Rabiann Duas/270
Hikaye: Allah'm Davut Peygambere Emri/270
Hikaye: Sultan Mahmudun Put Yaktrmas/271
Hikaye: Sultan Mahmudun Ada /273
Simurga Hediye Gtrmek steyen Kuun
Sorusu/274
Hikaye: Hz. Yusufun Yrekten Ah Etmesi/275
Hikaye: Geceleri badet Eden Kle/276
Hikaye: Cehennemdekilerin Cennet Ehline Sorusu/277
Hikaye: Yaray Dalamak/278

FER D U D D N ATTAR

YEDNC BLM:
YED VADNN ARDINDAK
Hikaye: Mecnunun Szleri/344
Hikaye: Pervanenin Yanp Yaklmas/345
Hikaye: Hz. Yusuf'un Kardeleri/346
Kularn Simurgu Grmeleri/347
Hikaye: Hallacn Klleri/349
SEKZNC BLM:
KULARIN YENDEN DRLMES
Hikaye: Vezirin Kzna Ak Olan Padiah/352
DOKUZUNCU BLM:
KTABIN BTM
Hikaye: Sktun Deeri/366
Hikaye: Aristotalesin skender in Dcdlkleri/367
Hikaye: htiyarn Sofiye Sorusu/369
Hikaye: Bir Derviin Vasiyeti/371
Hikaye: Dindar Birisinin Szleri/372
Hikaye: iblnin Ryada GrlmesI/373
Hikaye: Pir Ve Melekler/375
Hikaye: eyh Ebu Saidi Mihne Ve Sarho/377
Hikaye: Maher Gn/377
Hikaye: Nizamlmlkn Duas/378
Hikaye: Hz. Sleyman Ve Kannca/380
Hikaye: Acemi Tellak/381
SON/382
Szlke/383

M A N TIKU T-TAYR

Hikaye:
Hikaye:
Hikaye:
Hikaye:
Hikaye:
Hikaye:

Yusufu Hemedninin tleri/306

Levhaya Yaplan ekiller/307
Pirin Allahtan stei/308
Bala Yapp Kalan Sinek/309
Kpekinin Kzna Ak Olan eyh/310
Derviin eyhinden stei/311

Beinci Vadi: Tevhid Vadisi/312

Hikaye: Azizin Meczuba Sorusu/312
Hikaye: Hediye Kabul Etmeyen eyh/313
Hikaye: Lokman Serahsnn Duas/315
Hikaye: Sevgilisi Suya Den Ak/316
Hikaye: Eyazm Sayg Gstermemesi/317
Altnc Vadi: Hayret Vadisi/319
Hikaye: Padiahn Kznn Kleye Ak Olmas/320
Hikaye: Kz len Ana/325
Hikaye: Sofinin Ses Duymas/326
Hikaye: Derde Den eyh/326
Hikaye: Ryada Pirini Gren Dervi/327
Yedinci Vadi: Yokluk Vadisi/328
Hikaye: Maku Tsinin Mritlerine Dersi/329
Hikaye: An Alamas/329
Hikaye: Mum Arayan Pervane Bcekleri/331
Hikaye: Sofinin Ensesine Tokat Atan Adam/332
Hikaye: Padiahn Kzma Ak Olan Dervi /333

FE R D U D D N ATTAR

GR
RAHMAN VE RAHM OLAN ALLAHIN
ADIYLA
Hamdolsun Alemleri yaratan, bir avu
topraa can balayp iman veren yce Allaha.
Gklerin temelini su stne kuran odur; topraktan yaratlanlarn mrlerini yel stne
koyan da o!
Gkyzn kudretle yceltti. Topra
ise aalattka aalatt.
Birine srp giden bir hareket verdi; brne ise srp giden bir skn.
Gkyzn kurulu bir adr haline
getirdi., direksiz, dayanaksz durdurdu, demesi
de yeryz oldu.
Allah alt gnde yedi yldz yaratt., iki
harften ibaret bir emirle ise dokuz g yaratt.
Yldzlan, altn zarlar eklinde yarata
rak her gece felekle oyuna giriti.
Ten tuzam halden hale soktu, eit
eit hallere drd., can kuunu topraa altr
d.
Deniz, emrine kle oldu, teslimiyetle eridi. Da korktu, korkusundan dondu kald!
Denizi susatt, dudaklann kupkuru
bir hale getirdi, ta yakut haline soktu, kandan
misk yaratt.
Daa hem tepe verdi, hem bel. O da er
likle ba ekti, yceldi.
Kh ate stnde gller desteledi. Kh
deniz stnde kprler kurdu.
Bir sivrisinei dmannn bana mu17

FERD U D D N ATTAR

Taun Gkyznde oturanlara felek

sofrasn kurar, gnei, bu sofraya somun olarak
kor.
Kh bir eytana Sleymanlk verir, kh
bir karncaya sz syleme kudreti balar.
Bir sopay ylan haline koyar, bir ek
mek sann altndan bir tufan coturur.
Gkyzn serke bir tay haline getirir
de yeni ay ona nal yapar... o nal atee kor, kzdrr!
Bir kayadan dii deve karr, san k
z feryada figana getirir.
Kn gmler saar, gzn dallardan
altnlar dker.
nsan, okla birisini yaralar, temreni kana g
mer, kan iinde gizler, halbuki o, temrene goncadan
kanlar verir, besler yetitirir!
Yaseminin bana drt dilimli ta vu
rur, llenin bana kanl klh giydirir.
Kh nergisin bana altn ta kor; gh
o tac, i taneleri incileriyle bezer.
Balktan aya dek ne varsa hepsi; b
tn zerreler, varlna tanktr.
Akl, onun yznden ilere dm,
can ona gnl vermi, gk dnmeye koyulmu, yer
durup kalm.
Da, onun takdiriyle ar bir hale gel
mi, oturmu.. Deniz, ondan utanp erimi, su ke
silmi.
Yeryz, onun kapsnda bana top
raklar sap kala kalm., gkyz ise halka gih ih a ^
psnda hayran olmu.
Sekiz cennet, onun yannda ancak bir
pabuluk... yedi cehennem, ona gre ancak bir ate
yalm.

19

M ANTIKUT-TAYR

sallat etti, sivrisinek bu bata tam drt yz yl kal

d.
rmcee, hikmetiyle a kurdular. lemin en ulusuna bu a yznden huzur ve emni
yet ihsan etti.
Koruyucuya sa teli gibi incecik bir bel
verdi.
Sleyman'la boy ltrd!
Ona Abbasoullannm elbisesini giydir
di... onu karalara brd., para pul sarfettirmeden,
byle bir zahmete sokmadan "Tasn" i verdi.
sa'da bir ine bulunduunu grd, bu
yzden onu drdnc kat gkte yzst brakt!
Topra para para kan haline getirdi
de ondan akik ve ll gibi deerli talar kard.
Gnele ay, gece gndz ona secde et
mede, alnlann yolundaki topraklara komada.
Yzlerindeki nur, o secde yznden.,
yoksa secde etmeyen yzde nur ne gezer?
Gndze gnl genilii verdi, yzn
aartt; geceye can skntsn verdi, karanlklarda
yakt yandrd onu.
Dudu kuuna altn gerdanlk takt;
hthd, haber avuu dikti, klavuz yapt.
Kinat kuu, onun yolunda kanat rp
mada.. kapsna bir halka gibi bavurup durmada.
Felei gece gndz dndrmekte, ge
ceyi giderip gndz getirmekte, nzk vermekte!
Bala bir frd m insan halk eder,
btn lemi, kpkle dumandan yaratr.
Kh bir kpee, kapsna kadar yol ve
rir... kh bir kedi yznden yolu kefeder, gsterir.
Bir kpei, yaknlk eri haline kor da
sonra tutar, arslan gibi bir eri kpekletirir!
18

FER D U D D N ATTAR

yor.
Mademki her ey, bir hi stne ku
rulmu.. u halde btn bu varlk phe yok ki hi
ten ibareti
Gk su stnde, su hava stnde., ge
bu sudan, havadan, btn varlk o.
Ar da ancak bir tlsm, lem de. Her
ey, bir addan baka bir ey deil. Varlk, ondan ibaret vesselm.
Bu leme de bak, o leme de., hep o;
ondan baka bir ey yok,, varsa bile o, var olan ge
ne ol
Yazklar olsun, kimsede kudret yok., lem gnele dolu, fakat gzler kr!
Her ey bir zattan ibaret., fakat sfat
larla sfatlanm. Her ey bir harften ibaret., fakat
szler eitli!
Ere gerek ki padiah tansn, hangi el
biseye brnrse brnsn, padiah bilsin!
Byle er yanlmaz, hangi elbiseye b
rnrse brnsn, padiahm grnce kim olduu
nu tanr. Mademki her ey Odur, ondan ibarettir.,
bu yanlmak neden?
Yanla dmek, a kiinin ii., bu
bak ise, isiz kalanlarn bak.
Ey Hakk tanyan, bu kadar kyasa
dme.. Neliksiz, niteliksiz Allah, kyasa smaz.
Onu grrsen bu akl kaybedersin.,
her eyin o olduunu grr, kendini bile kaybeder
gidersin!
Ne alacak ey., btn zerreler elle
riyle eteklerini tutmu, emremiler, zr getiriyor
lar; sarho bir halde aryorlar!
Ey Allah'm, halbuki sen o kadar mey
dandasn ki bu yzden adamakll gizlenmisin..
21

M ANTIKUT-TAYR

Topran alaklyla gkyznn y

celii onun tekliine ayn ayn iki tank.
Rzgar, topra, atei, suyu bir yere
getirir, her eyden kendi smn klandrr, gsterir.
Topramz krk sabah yourup balk
haline getirdi de sonra emriyle can, o balkta karar
etti.
Can, tene girdi, ten canla dirildi. Tene
akl verdi ve onunla her eyi grd, bildi.
Her ey, onu tebih etmekte, onun te
bihine dalmakta, hatt dalmak yle dursun, bs
btn kendinden gemede.
Can, akl grnce bir gre, bir sezie
sahip oldu., kendisine bilgi balannca da her e
yi tanyp anlamaya balad.
Bu anlaya, bu tanya sahip olunca
itiraf etti, dt gark oldu, ie koyuldu!
O tapda ne varsa, ister dman olsun,
ister dost., hepsinin boynu, onun yk altnda.
Hikmeti, herkese bir yk ykler., ne
alacak ey ki gene her eyi koruyan, gzeten odur!
Kimsenin ii gc yok ama herkes de
bir ite., isiz gsz kimse yok.
Allah Da, nce yeryzne mh yapt
da sonra yerin yzn deniz sulanyle de ykad.
Yeryz kzn stne yerleti., kz
baln, balk da havann stnde!
Hava ne stnde? Ancak bir hi stnde!
u halde her ey hiten ibaret., bu kvranmalar, bu
didinmeler ancak bir hi!
Parabuuk da onun temiz ztna delil,
btnde; gk da onun tertemiz mlk, yer de!
O padiahn sanatn dn hele., b
tn bu varl bir hi stne kurmu, grp gzeti20

FER D U D D N ATTAR

nn bana sat ama ne fayda., senin tozunu bile

gremedi!
Deniz, aknla cotu kprd, yceldi..
fakat gene etei ya, duda kuru bir halde sindi
kald!
Dan yolunda yzlerce tehlikeli geit
ler var. Bu yzden etei amurlara bulanm, beline
kadar bala saplanm o halde, kala kalm!
Ate, zleminle alevlenmi, inatla ate
lere dalm..
Yel, sensiz perian bir hale gelmi, elsiz
ayaksz olmu, avucuna toprak alm, yel lp
poyraz almaya koyulmu.
Gne arzunla deli divane olmu., her
gece topraa yzler sryor!
Ay da sevginle yanm, her ay hayretle
batp gitmi, eriyip bitmi..
Suyun cierinde bir damla su bile kal
mam.. zleminle candan, batan gemi..
Toprak, mahallende topraklara den
mi, bana topraklar serpip kapnda kala kalm!
Hangi birini syliyeyim? Vasfa smaz
sn ki! Ne yapaym, ne ileyeyim., bende zaten bilgi
yok.
Ey gnl, eer sen onu istiyorsan yolu
na d. nne ardna bak, akl banda yr!
Kapya gelen yolculara bak hepsi de
birbirine dayanp yolda olup gelmiler!
Her zerreye ayr bir kap var; u halde
her zerreden ona baka bir yol var!
Sen ne bilirsin hangi yola gideceini.,
hangi yolla o kapya varp ulaacam?
Onu apak ararsan ite o zaman gizle
nir.. gizlililklerde ararsan aa kar!
23

M A N TIK U T-TAYR

btn lem senin de, kimse yzn grmedi gitti!

Her eyden nce sen vardn, her ey
den sonra da gene var olan sensin. Her eyi varln
la akladn, varlnla grdn., kendini de her ey
de kendine gsterdin., n. son, ne varsa sensin,
senden ibaret!
Can, bedende gizli., sense canda gizli
sin ey gizliden gizli, ey camlara can olan Rabbim!
Damn korucularla, kapn bekilerle
dolu., artk sana kim yol bulabilir, nasl kapna va
rabilir?
Akl iin de sana yol yok, can iin te..
frsatlarn da kimse bilmez.
Can iinde gizli hzinesin ama tende de
grnen sensin, canda da!
Btn canlar, senin zne ermekten ciz.. bir iz elde edememiler. Peygamberler bile yolu
nun toprana canlarn sayorlar.
Akl, varlndan bir ize ular., fakat zne ermesine asla imkn yok!
Allah* m. cann iindeki de sensin, d
ndaki de., nc sylersem syleyeyim, seni nasl ~
versem veyim; hepsinden uzaksn., fakat hepsi de
gene sensin! varlk leminde ebed var olan sensin;
btn elleri kollan balamsn!
Ey Allah'm; akl, kapnda hayran ol
mu.. sermayesini kaybetmi, yolunda kendi de
kaybolmu gitmi!
Btn lemi, apak seninle gryo
rum da lemde senden bir iz bile gremiyorum!
Herkes, senden bir iaret verdi., fakat
ey srlan bilen Rabbim, nerede senden bir iaret?
Felefk, bunca gz at ama gene senin
yplunda bir toz zerresi bile gremedi gitti!
Yeryz, derdine dt, dert toprakla22

FERD U D D N ATTAR

ki lemde de zerre zerre onu araan,

bulduunu sansan, bu bilgi, bu bulu, kuruntudan
baka bir ey deildir. Ne bilir, ne tanrsan o, senin
anlayndr, Tanr deil!
Onun makamndan kimsenin haberi
yoktur., ona kimin can eriebilir?
O, candan yz binlerce defa ycedir.,
ne sylersen syle; O, o szlerden de mnezzehtir.
Akl, sevdasna dp hayran olmu
can, zic kalm, parmam dileyip durmakda.
Akim o eli yok ki vuslatnn hzinesine
uzansn! Tertemiz can, onun bulunduu yerde yok
olur.
Can nedir? Onun yolunda hayran ol
mu, cierini yiyerek kanlara bulanm biri;
Ululuuna kar bedenler ypranm,
akl anp kalm, can sessiz kalm!
eriat sahibi olan, yahut bakasnn
eriatna uyan peygamberlerden bile hi bir pey
gamber yoktur ki o sonsuz denizden bir blm elde
etsin!
Hepsi de ciz kalp yzlerini topraa
vurmular, "Seni, sana lyk bilgiyle bilmedik." de
milerdir.
Artk ben kim oluyorum ki bilgiden sz aa
ym? Onu, ondan bakasyle megul olmayan tanr.
Mademki lemde ondan baka kimse
yok., kiminle olunur ki? te sana olmayacak sevda,
ite sana bo heves!
nciden meydana gelen bir deniz var
dr, kprp dalgalanmakta., sen bu sz anlamaz
sn, e at, pen yrt.
Kim bu inciyi, bu denizi bulamadysa
dilsiz oldu, ne illy buldu, ne illllah!
vlen, sze san ey, nasl olur da o
25

MANTIKU T -TAYR

Akta aradn zaman gizlidir, gizlide

aradn zaman meydanda!
Hem gizli lemde, hem aklkta arar
san o zaman da her ikisinden de dardr., her iki
sinden de ok uzaktr, neliksizdir, niteliksizdir o
Tanr!
Sen birey kaybetmedin, arama., ne
sylersen bil ki o deildir; bir ey syleme!
Sylediin de sensin, bildiin de sen.
Kendini tam, sylediin, bildiin eylerden yzlerce
ilerisin!
Onu, onunla tan, kendinle deil. Yol,
ondan balar, ona gider., akldan balamaz!
te aciz, bu yzden bilgiye yoldatr.,
nk o, ne vasfa gelir, ne bir sfatla sfatlandnlabilir?
Allah' venler, onu Iykyle vemezler.. hadleri deil bu. Onu vmek, her merdin, her
namerdin harc deil!
Halkn, ona dair bilgisi, ancak bir ha
yaldir, nk ondan bahsetmek, olmayacak bir
eydir!
ster pek iyi, pek gzel sylesinler, ister
fena ve kt., ona dair sz syleyenler, ne syledilerse kendilerine dair sylemilerdir!
Bilgiden ycedir, aklktan ise uzak.
nk o, kendi mnezzehliinde nianszdr!
Ona iaret olarak nianszlktan baka
bir ey bulan yoktur. Hi kimse, yo
lunda can vermekten baka bir are bulamam
tr.
Her eyden mnezzehtir o. ster ken
dinde olsun, ister kendinden gesin., hi kimsenin,
bu benzersizlikten baka ona dair bir nasibi, bir bil
gisi yoktur!
24

FERDU D DN ATTAR

toprakla tertemiz can birleti.

Yceyle aa, birbirine dost olunca in
san, srlardan meydana gelmi a
lacak bir ey oldul
Fakat kimse, onun srlarn anlamad.
Onun ii, her yoksulun harc deil!
Ne bildik, ne tandk., ne de bir an ol
du, onu gnlmzden kardk!
ou kimseye bir skttan baka yol
yok diyeceksin? nk kimsenin bir ah bile etmeye
haddi yok!
Her erp, denizin yzn bilir., bilir
ama denizin dibini kimse bilmez.
Define diptedir, lem de tlsma ben
zer.. gayret et de seni bu bedene bala
yan tlsm kr!
Tlsm nnden kalkt m defineyi bu
lursun.. cisim, ortadan gitti mi can meydana kar.
Ondan sonra cann da baka bir tl
smdr.. Cann, gayb lemine gre baka bir cisim
dir.
Bylece yr git., sonuna erime. By
le bir derde d de dermana kavuma!
Bu ucu buca olmayan denizde nice
kiiler bouldular., hi birinden bir haber bile gel
medi.
Pek byk, pek engin olan byle bir
denizde lem bir zerredir, bir zerre de lem!
Bu denizde lem de bir hava kabarc
ndan ibarettir, zerre de! Bunu, iyice bil!
lemde bir zerre kayboluverse ne
kar? Bu denizde ancak iki hava kabarc yok olur.,
ite o kadar!
Byle denizde kim ne bilir artk., a27

M ANTIKUT-TAYR

olur? Nasl olur da ondan kolayca bahsedebilirim?

arete, rumza bile smaz., sz a
m, sus. Sze smayandan konuma ya kalkma.
Ne iarete sar, ne aikr anlatlr, ne
kimse onu bilir, ne kimse ondan bir iz bulur!
Sen yok ol., olgunluk, buluma ancak
budur!
Sen onda yok ol., hull dediin budur
ite. Yok olmayann konumas, samalktr, bobo
azlktan ibarettir.
Birlikte yol al, ikilikten ge- bir gnl
l, bir kbleli, bir yzl ol!
Amin bilgisiz halife olu, bilgide baban
la eit olsana!
Allah, yokluktan varlk lemine ne ge
tirdiyse hepsi, onun huzurunda sec
de etti.
Adem yaratlnca, gayretinden onu
yzlerce perde altnda gizledi de.
Dedi ki: Ey dem, sen ihsan denizi ol..
bunlarn hepsi secde ediyorlar sana, sen onlara
mescit ol!
Ona yalnz bir kii secde etmedi, yalnz
bir kii ba kaldrd. O da arpld, lnete urad, o
srn anlamad gitti!
Yz kararnca dedi ki: Ey bniyaz olan
Rabbim, beni hileme, kolay i gzter!
Yce Allah, ey yolda lnete urayan"
dedi.. dem, hem halifedir, hem padiah."
Bugn ona istediin kadar kz., yann,
onun yznden yanp kavrulan rotuna dnersin!
Can, cisimle birleince cz. kl oldu..
hi kimse bundan daha alacak by yapamaz!
Can, yceydi, ten aalk., aalk

26

FERD U D D N ATTAR

Hayret iinde hayrettir, hayret iinde hayrettir, hay

ret iinde hayret!
Bu i tersine bir itir; ne ba vardr, ne
aya. Sanki lem, yzn duvara dnm, elinin
stn diler durur!
Onun yolunda ayan da kaybetmi
sin, bam da. nnde perde var., o perdenin ardn
da bir perde daha, onun ardnda bir perde daha var!
ne den, yolu gren erler, arada bir
bu izi buldular, izlediler..
Fakat sonu yok ki kysna varlsn.,
haddi yok ki sayya ssm!
Ben yle gryorum: Bu i, pek aca
yip bir i., her ey, gzden kaybolu
yor.
Ama kimsecikler zne eremiyor., hi
bir zerrenin brnden haberi yok!
Bu yola denlerin hepsi, canlarm
hasretin ta kendisine salmlar., yanp yaklyorlar.
Canlarna acizlik ve hayret, yolda olmu!
nce bir bak hele.. demin bana ne
ler geldi; uzun bir zaman yas tuttu neler ekti, ne
ler!
Sonra lemi Tufan'a veren Nuh'a bak:
binlerce yl kfirlerden neler grd..
Sonra aka den, mancna binen,
atei yurt edinen brahim'e;
Nefsi, sevgilisi urunda kurban olan
yasl smail'e;
Bellara urayan, olunun derdiyle
gzleri aaran, ba dnm Yakub'a;
Kulluk eden, kuyuya atlan, zindanlar
da hapsedilen Yusuf a ve padiahlna bak!
Sonra trl dertler eken, kurtlarn
derdiyle kap nnde kalan Eyyub'u;

29

MANTIKU T-TAYR

kllar m deerlidir, akik mi?

Aklmz, canmz, gnlmz oyna
dk, hepsini kaybettik, elden kardk da yceliin
den bir zerre bile anlayamadk!
Hi bir ey bilmemize imkn yok., artk
kapat dudan. Artan, krsden sorup durma!
Akl, bir kln bile hakikatini anlaya
maz, yanarsa artk sormaya kalkmamak, iki du
dan yumup susmak gerek!
Hi kimse, tek bir zerrenin bile zne
eremezken niceye bir sylenecek, niceye bir sorup
duracaksn?
Felek nedir? Ba aa dnm., ka
rarszlkta karar klm bir ey!
Bu sim anlamak istiyor., istiyor ama
byle ba dnp dururken nerden anlayacak?
Bu ba dnmesiyle byle bir saltanata
nerden nail olacak., nerden emir
verip hkm srecek?
Bu yol, her an biraz daha uzamada, bi
raz daha sonsuzlamada., halk, her an biraz daha
arp kalmada!
Bilir misin hi, bu yola giren nasl yol
ald? Kim bu yolu daha uzun, daha sonsuz grdyse o ilerledi, o daha fazla yol ald!
Felek, bir ba dnmten, bir ciz ay
laktan baka nedir ki? Perdenin ardnda ne var ol
duunu o ne bilsin?
O, bunca yldr dner dolar ama bu
derdin evresinde beyhude yere dolam durmu
tur!
Perde ardndaki sim o bile bilemezken
artk bu perde, senin gibisine alr m hi?
lemin ii ibretten, hayretten ibarettir.
28

FERDU D DN ATTAR

ne Firavun'dan ziyana dersin!

Tanrm, senin gibi sonu olmayan., sen
den baka haddi, gayesi bulunmayan kimdir ki?
Bunda phe yok ki sonu olmayan hi
bir eyin haddi, gayesi bulunmaz., artk nerde kald
senin gibi tek Tann'ya akl erdirmek?
Ey Rabbim, btn cihan halk hayret
lere dmtr de sen, perde altna girmi, gizlenmisindir!
Ltfet de artk perdeyi a, canm yak,
yandr., bundan byle artk perde ardnda beni giz
lice yakmal
Anszn hayret denizinde kayboldum.,
btn bu perianlktan kurtar beni!
Bu lem denizinin ortasnda kaldm.,
perdenin iine giremedim, darda kala kaldm!
Beni bu srrma mahrem olmayan de
nizden kar., sen drdn, sen kaldr!
Nefsin, bana tamamyle hkim oldu.,
eer elimi tutmazsan vay halime! Eyvah bma!
Canm, bo eylere bulat., bu bulakla gcm yok!
Ya beni bu pislikten kurlar, temizle;
yahut da kanm dk, beni toprak et gitsin.
Halk, senden korkar; bense kendim
den korkarm. nk senden iyilik grdm, ken
dimden ktlk.
Bir lym ben, yeryznde yryp
gidiyorum. Ey can balayan yce Allah m, canm
dirilt!
Mmin de, kfir de hep kanlara bulan
m.. ya balan yce, ya ba aa dm, kahrol
mular.
Ltfedip de ardn m ite ycelik;
31

MANTIKL'T-TAYR

Yolunu yitirip ayn derek bir zamancaz balk karnnda yurt tutan Yunus'u,
Dnyaya gelir gelmez beii tabut, da
ds Firavun olan Musa'ya;
Cierinin ateiyle atei mum gibi eriten
ve demirden zrhlar yapan Davud'u gr!
Derken tahtn yel gtren, herkesi
hkm altna alan., fakat sonunda saltanat uup
giden, yerini devler tutan Sultan Sleymana bak!
Gnl coup kpren, bama testere
konduu halde hi seslenmeyip susan Zekerriya'y;
Bir topluluk nnde leen iindeki
mum gibi inleye inleye ba kesilen Yahya'y;
Daraacmdan kurtulup yahudilerden
uzaklaan sa'y gr!
Sonra bir de Peygamberlerin Ulusuna
bak: kfirlerden ne cefalar grd, ne skntlar ek
ti!
Sen bu ii kolay m sanyorsun? Bu
yolda en ad ey, can vermedir!
Ne kadar syleyeceim ki? Baka szm kal
mad. Daldan bir gldr kopardm, baka bir gl
yok, bitti!
Batan baa hayrete dtm, mahvol
dum; buna aresizlikten baka bir are bilmiyorum!
Allah'm, seni ararken ihtiyar akl bile
st emer ocuk gibi ard, kaybolup gitti!
yle bir zata benim gibi sersem, nerlcn eriecek., eritiimi farzetsem bile imkn yok..
Mnezzeh Tannya nasl eriilir ki?
Sen, ne bilgiye sarsn, ne meydana
karsn, ne bir krdan krlanrsm, ne bir zarar y
znden ziyana girersin!
Ne Musa'dan bir fayda elde edersin..
30

FERDUDDN ATTAR

HKYE
Bir hrsz, zavallnn birini tutup elleri
ni skca balad, evine gtrd, kendisi klcn al
maya gitti.
Klla kafasn kesecekti ama tam o s
ralarda hrszn kars, adama bir parack ekmek
verdi.
Hrsz, klcm alp gelince bir de bakt
ki adamn elinde ekmek var.
"A adam olmayan kii, bu ekmei kim
verdi sana?" dedi. Adam, "Kadn verdi" diye cevap
verdi.
Hrsz bu cevab duyunca dedi ki: "Se
ni ldrmek bize haram oldu.
nk bizim ekmeimizi yiyene kl
ekemeyiz.
Ekmeimizi yiyenden canmz esirge
meyiz.. hal byleyken ben nasl olur da onu ldrr,
kanm dkerim?"
Ey beni yaratan, bu yola girdim gireli
sofrandaym. Senin ekmeini yiyip duruyorum.
Bir kimse, bir kimsenin ekmeini yedi
mi ona hakk geer, o da o hakka adamakll uyar!
Sense yz binlerce cmertlik denizinin
sahibisin., senin ekmeini ok yedim., hukuk gzet!
Ey lemlerin Rabbi, cizim kanlara g
mldm, karada gemi yzdrdm!
Elimi tut, feryadma yeti! Ne zamana
kadar sinek gibi ellerimi bama gtrp duraym?
Ey sulan balayan, bana af dileme
yi reten Allah'm, bunca yandm. Beni yakp da ne
yapacaksm, ne istersin benden?
Scaklnla kanm kaymyor.. Adamlk33

MANTIKU T-TAYR

kahredip de kovdun mu ite perianlk, dknlk!

Padiahm, gnlm kanlara bulanm,
tepeden trnaa kadar felek gibi bam dnmede!
Szm, zm gece gndz seninle., bir
an bile senden aylak deilim., hep seni anyor, seni
istiyorum.
deta seninle komuyum ben, sen, g
ne gibisin, ben de glgeye benziyorum.
Ey sermayesizlere sermayeler veren,
ltuflar eden Allah'm, ne olur komu hakkm gzetsen!
Gnlm dertlerle, canm pimanlklar
la dolu.. Arzunla bulut gibi alyor, gz ya dkyo
rum.
Derdimi sylesem mecalsiz bir hale ge
lirim.. derdimi arzetmeme de imkn yok!
Klavuzum ol., yolumu yitirdim; bana
devlet ver., vakitsiz gelip attm!
Senin civarnda kime devlet, yar olduy
sa o, kendinden bezdi., sende kendini kaybetti!
mitsiz deilim, kararm yok., midim
u: Belki yz binlerce kiinin iinde beni tutar, ba
na ltfedip verirsin, olur yal

32

FER D U D D N ATTAR

Senin yz kara kulun deilsem neden

bu devlete erdim, neden makbul oldum ya? Sana
yz kara bir kulum da ondan gnlm aydn!
Kulluk iaretini tayan bu kulu sat
ma..
kulama
bir
kulluk
kpesi tak!
Ey ei, benzeri olmayan Rabbim, bu bir
avu topraktan ibaret yoksula ltfettiin hilatler,
srf senin iyiliinin ok oluundandr.
Allah'm, ihsanndan kimse mit kes
mez, mahrum kalmaz., kulama taktn halka, ba
na vurduun da ebediyen yeter., bunlar kfidir ba
na!
Kimin yreinde derdin var da bu dert
ten honut deilse nee yz grmesin., o, senin adamn deildir!
Ey derdime derman olan Allahm, ba
na bir zerre dert ver., senin derdin olmuzsa canm,
lr gider!
Kfire kfr gerek, dindara din.. Attr'n gnlne de derdinden bir zerre!
Yarabbi, benim Yarabbi deyilerimi bi
lir, duyarsn; geceleri ektiim yaslarda nenimle be
rabersin.
Yasm haddi at., bana bir nee, bir
sevin gnder.Karanlklar iindeyim, bir nur yolla!
Bu yasta sen yardmcm ol.Kimsem yok;
elimden sen tut!
Bana Mslmanlk nurundan lezzet
ver., karanlklara uyan nefsimi yok et!
Bir glge iinde kaybolmu bir zerreci
im .Varlktan bir sermayem yokl
O gnee benzer tapdan istemekteyim.Belki o ziyadan bana da birazck kudret gelir
de;
35

M ANTIKUT-TAYR

tan dar ne iler ettim., rt onlar Yarabbi!

Ben, gafletle yzlerce gnah ettim, sen
ise karlk olarak yzlerce rahmetlerde bulundun.
Padiahm, bu yoksul kula bak., kt
lklerimi grdysen onlar, geldi geti, onlara bakma
da aczime, feryadma bak!
Bilmedim, yanldm., sen bala. u
gnlme, u dertli canma ac; affet!
Gzlerim aktan alamyor, ya dk
myorsa canm, gizlice ve itiyakla zn zr alama
da.
Ey yaradanm, iyilik de ettiysem kendi
me ettim, ktlk de ettiysem kendime!
Himmetteki kusurumu affet, hrmet
sizliklerime ise bakma, onlar mahveyle!
Kendime mptelym, senin de hayra
nnm.. iyiysem de eninim, kty
sem de senin!
Sensiz eksiim ltfet de bana bir bak;
bak ki kle dneyim.
Bir kerecik u kanlarla dolu gnlme
bak., btn bu dertlerden, musibetlerden ek kar.
Kurtar beni!
Bir kerecik "Benim adam olmayan ku
lum" desen kimsecikler izimin tozuna erimez.
Ben kim oluyorum ki sana kar adam
olacak, adamlk taslayacam. Senin adam olmayan
kulun olaym, bu da yeter bana!
Nasl olur da ben, senin yz kara ku
lunum diyebilirim? Ben senin kpeine yz kara
bir kul kesilmiim!
Allah'm belimde senin kulluk keme
rin.. Habe kullar gibi danla dalandm, senin ku
lun olduuma iaretim var!
34

FERDU D DN ATTAR

Peygamberlerin en ycesi, en gkeidir.Temiz kiilerle Allah dostlarna yol gsteren odur.

slm ile hidayet bulan ve doru yolla
ra hidayet klan odur.Gaybmemuru
dur, parann ve btnn imamdr.
yle bir ycedir ki ne desem ondan ileridir.Her eyde herkesten stn olan ve ileri giden
odur.
Kendisine "Arasat meydannn ulusu"
dedi. "Ben doru yola hidayet edilmi bir rahmetim:
doru yola hidayet edilmi mmete gnderildim."
buyurdu.
ki lem de onun varlyla var oldu, ad
san kazand; ar da onun adyla durdu, dinlendi.
lem halk, onun iin yaratld; varlk
lemine, ihsan ve cmertlik denizinden i tanesi gi
bi geldi.
Onun nuru, btn yratlmlan ks
kandrr.Varlk lemine gelmeyenlerin asl da nn
dr, gelenlerin asl da!
Allah (C.C.), o mutlak nuru huzurunda
grnce onun iin yzlerce nur denizi yaratt.
O temiz can, kendisi iin yaratt, ci
handaki btn mahlkat da onun iin.
Yarattan maksat, ancak odur.. her
ey onun iin yaratlmtr; varlk leminde ondan
daha temiz bir varlk yoktur.
Gaybn yeninden, yakasndan grnen
ilk varlk, phe yok ki onun tertemiz nuruydu..
Ondan sonra o yce nur bayrak gibi
ycelip.. grnd de ar, krsi, levih ve kalem v
cut buldu.
Onun tertemiz nurunun bir grn
lemdir, bir grn iri ve tek inci olan Adem.
37

MANTI KU 'T-TAYR

Ba dnm zerre gibi srar, el rpar,

neelenirim!
Artk buradan kaym. nmdeki o
aydnlk leme dalaym..
Canm dudama gelmedike ne eit
olursa olsun, bir gnlm vard, bana yoldalk eder
di.
Fakat can verirken senden baka kim
sem yok.Son nefeste canma sen yolda ol!
Yerim, benden hal kalnca yoldam
olmazsa vay bana!
midim var, elbette bana yoldalk edersin.Dilersen gcn yeter buna Allah'm!
PEYGAMBERLERN EN YCESNE VG
Dnyann, duan ulusu, vefa hzinesi,
iki cihann dolunav T d&u Mustafa..
eriri t g.vi, phesiz bilgi denizi, fi
lemin nuru, lemlere rahmet olarak gnderilen Hz.
Peygamber!
Tertemiz kiilerin canlar, onun terte
miz canna toprak kesilmitir. Can bir tarafa brak,
yaratl bile onun ayann altna denmi, toprak
olmutur.
ki lemin padiah, herkesin sultan..
ni tn alemin cam ve iman gneidir.
Mira sahibi, kinatn by, Allah'n
glgesi, zt bir gne olan yce Peygamber.
ki lem de atnn terkisine balanm
tr; ar da topram kble edinmitir, krsi de.
Bu cihann da en bydr, en ileri
gelenidir, o cihann da. Aikr olarak da ona uyulur,
gizli olarak da uyulan odur!
36

FERDUD DN ATTAR

du.
mmetler, hep onun nurundan yara
tldndan o, btn mmetlere gnderildi.
Her zamann halkna ve ta kyamete ka
dar peygamber oldu.
Hatt eytan' bile arad, mslmanla ard.O yzden kendi eytan' mslman oldu.
Allahn izniyle "Cin Gecesi" nde btn
cinleri davet etti.
Melekleri de, peygamberleriyle beraber
bir gece ard, hepsi onun dinine girdiler.
Hayvanlarn da Onu tasdik etmesi,
buna tanktr. Putlar da dine davet etti., ondan do
laydr ki yzn grnce yz koyun yerlere ka
pandlar.
O tertemiz Peygamber, zerreleri de da
vet etti., o yzden akl talan, avucunda Allah te
bih etti.
Peygamberlerden bu makama, bu y
celie hangisi eriti? Hangisi btn mmetleri dini
ne davet etti?
Nuru, btn var olanlann asl oldu
undan, zat herkese ihsanlarla, ltuf
larda bulunduu iin;
ki lemi de dinine armas, gizliak,
zerreleri bile dinine davet etmesi vaciboldu.
Para ve btn; mmeti oldu.Her ey,
onun himmet baandan nzk toplad.
Bu yzden maher gn, bir avu top
raktan ibaret amelsiz "mmetim" der, aflarn diler.
Allah, o hidayet mumunun canna
hrmeten mmetine ihsanlarda bulunur, armaan
lar gnderir.
Her ite usta odur.. kim bir ie dse
39

MANTIKUT-TAYR

O yce nur, meydana knca Allah hu

zurunda secdeye vard;
Asrlarca secdede kald, mrlerce r
k halinde durdu!
Asrlarca kyamda durdu, mrn diz
kp bekleyerek geirdi!
O sr denizinin nuru, namaz kld da o
yzden namaz mmete farz oldu.
Allah (C.C) o nuru ay ve gne gibi
ynsz olarak kendi huzurunda tutmaktayd.Bu,
bir hayli zaman byle gitti.
Sonra anszn o nura hakikat denizinin
yolunu at.
Nur, o hakik denize dald, dalgaland.,
ne lzmsa hepsini elde etti.
Sr denizini grnce ycelikle, nazla
bir coup kprd.
Dileklere dp yedi kere kendi etra
fnda dnd., bu dnten dnyann yedi pergeli
meydana geldi.
Allahn ona her bakmasnda bir yldz
yaratld, o nurda da bir istek dodu.
Ondan sonra o pk nur durdu., yce
ar meydana geldi, krsi vcut buldu, ad san ka
zand.
Arla krsiyi zatnn aksinden meyda
na getirdi.Sonra da melekler, sfatlarndan yaratld.
Nefeslerinden nurlar aikr oldu, d
ncelerle dolu gnlnden srlar.
Ruh sim da ancak dnce lemindendir. "Ruhumdan ruh frdm dem'e" ayetinde
bildirildii gibi bir nefesten ibarettir.
Nefeslerinden srlar topland, bir araya
geldi, bu yzden Cem' leminin nurlar oalm ol38

FERDUDDN ATTAR

Mirata o, hepsinin nne gemi,

hepsi, onun arasnda saf kurmular, ona uymular.mmetinin bilgi sahipleri bile peygamberlere
benzer!
Yce Allah, ona fazlasyla hrmet ede
rek adn Tevrat'da da anmtr, ncilde de.
Bir ta paras bile, onun yznden
ycelie ermi deeri artm, adna "Allahn sa eli"
denmi., byle bir hil'at giyinmitir!
Topra, onun hrmetine kble ol-,
mu.mmetinden arplp hayvan ekline girme azab kaldrlmtr.
Peygamberlii, putlarn yz koyun
yerlere kapanmasna sebep olmutur. mmeti, m
metlerin en hayrls, en iyisidir.
Bir ktlk ylnda kurumu bir kuyuya
azndan bir damla ltfetmi, bu bir damlayla o ku
yuyu halis ve berrak suyla doldurmutur.
Ay, parmann bir iaretiyle yanlm.Gne, batmken bir emriyle tekrar domu
tur.
ki omuzunun arasnda gne gibi apak peygamberlik mhr vard.
ehirlerin en hayrlsnda klavuzlua
koyuldu.Kendisi de asrlarn en hayrlsnda pey
gamber oldu ve halkn en hayrlsyd.
Kabe, onun doduu ehirdeydi., bu
yzden ltfa urad, Allah'n evi oldu; oraya yol bu
lanlar, her eyden emin oldular.
Cebrail, onun eliyle hrka giyindi de o
yzden hrkayla, cbbeyle grnd.
Toprak, onun zamannda ltuflara u
rad da secde edilen yer oldu, temiz sayld.
Birer birer her zerrenin sim, ona ak
t.Onun iin Allahtan "Oku" diye emir geldi.
41

MANTIKUT-TAYR

ona ynelir, o iin eri odur, o ii ancak o baarr.

O hi bir eye bakmam, hi bir eye
ehemmiyet vermemitir.Onun iin ona ait her eye
alamamak!
Her ne varsa ona snmtr. Elde edil
mesi istenen her ey, onun rzasyla elde edilir.
Her hususta lemin ycesi odur.. her
hastann gnlne merhem koyan, derdine derman
olan odur.
Ona ihsan edilen husus nimetleri
kimsecikler, ryada bile gremez!
Kendisini _btn olarak, btn de
kendisi olarak grd.nndekileri nasl grdyse
arkasndakileri de yle grd..
Allah, Peygamberlii, mucizeyi onunla
bitirmitir, iyi huylarla cmertlik ve erlii onunla ta
mamlamtr.
Halkn hem ileri gidenlerini, hem aa
ksmn dine davet etmesini emretmi, bu suretle
btn nimetlerini ona vermitir.
Kfirlere, onun zamannda azap etme
mi, onlara mhlet vermi, hi birini bir belya u
ratmamtr.
Din ve dnya ona snmtr.. Allah,
her eyi, onun mmeti iin yaratmtr.
Geceleyin onu miraca yrtm., o
nunla kendi arasna bir sr koymutur.
Ululuk ve ycelikle iki kbleye namaz
klm, glgesizliinin glgesi douyla batya yayl
mtr.
Allahdan en iyi bir kitaba, hesaba s
maz ltuf ve ihsanlara nail olmutur.
Hanmlar, mminlere anadr.Miracna
btn peygamberler hrmet ederler.

40

FERDU D DN ATTAR -

nun bir kulunu bile tapsna ald..

Kendi has kullarna katt da huzuruna
nalnlanyle gelmesine msaade etti!
mran olu Musa, o rtbeyi grnce,
bir kulunun bile bu derecede yaknla nail olduu
nu anlaynca,
Dedi ki: Yarabbi, beni onun mmetin
den et, onun himmetinin kulu, klesi yap beni!
Bu haceti Hz. Musa diler dururdu. Fa
kat bu yce makam, Hz. sa'ya nasiboldu.
Hasl, sa, o yalnzl terk eder, gelip
halk onun dinine davete balar.
Drdnc kat gkten yeryzne iner,
yzn onun izine kor, cann onun yoluna feda eder!
nl Mesih, onun yz kara bir kulu
oldu da onun iin Allah, ona "Mutucu" dedi.
Birisi, ah ne olurdu, bir kimse o leme
gitse de tekrar gelseydi:
Dertlerimizi birer birer halle t.eydi de
gnlmzde hi bir phe kalmasayd derse
Bil ki gizli, aikr, iki cihanda da Hz.
Muhammed'den baka kimse o lemden geri gel
mez.
nk onun burada grdklerini her
peygamber ancak orada grebilir.
Padiah odur, ondan baka herkes
kuldur. Sultan daima odur, herkes ona tbidir..
Bama "mrn hakk iin" tacm urunal btn halk, kapma toprak oldu.
lem, onun salaryla misk kokularna
brnd., deniz, onun hasletine susad da dudak
lar kupkuru kald!
Onun yzne susamam kimdir ki?
43

MANTIKUT-TAYR

Allah kelam, onun dilinde olduundan

zamanlarn hayrls da ancak onun zamandr.
Maher gn batan baa btn diller
mahvolur, ancak onun dili kalr, Arapa konuulur.
mrnn sonuna kadar halden hale
girer, Allah tapsndan evkle niyazlarda bulunur
du.
Sr denizine dalp da gnl, kendinden
geti mi coar namaza koyulurdu.
Skld m, "Ey Bill, bizi ferahlat da bu
darack hayal bucandan kalm. derdi.
Huzur leminde coup cokun bir hale
geldi mi "Ey Hmeyra, konu be nimle" buyururdu.
Onun bu kendinden geip kendine gel
mesini akl bilebilir mi? Bu halin yzde birine olsun
erer mi? Bilmem!
Ne akln, onun gizemine varmaya yolu
var. Ne ilmin, onun vaktinden, zamanndan haberi
var!
Yanlzken dostla, meclis kurdu mu
Cebrail bile, oraya giremez, kanad yanar!
Can Smurgu grd m Musa bile
dehete der, veyk kuuna dner!
Hz. Musa da onun vard makama
vard ama Allahtan ona "Ayakkablarm kar" diye
ses geldi.
Yaknlk makamndan ayakkablar y
znden uzaklat.Mukaddes vdide nurlara dalp
kald!
Halbuki o ycelik mumu, mira gecesi,
Bill'in nalm seslerini duyuyordu.
mran olu Musa da padiaht ama oraya nalnlaryla varamad.
Ltfa bak ki onun yznden Allah, o42

FERDU D DN ATTAR

nce senden ileri hi kimse gelmedi; onun iin herkesin, senin ardndan gelmesi lzm!
Alemin n de sensin, sonu da. Ayn
zamanda hem ilk, hem son peygamber sensin.
Ne birisi, izinin tozuna erimitir, ne
kimse, bunca yceliklere nail olmutur!
Tek olan Allah, ebede kadar iki cihan
sultanln Ahmede vermitir.
Ey Allah elisi, pek cizim ben., elimde
yel, bamda toprak, kala kalmm!
Her an kimsesizlerin kimsesi sensin. ki lemde de senden baka kimsem yok.
Dertlere dtm, bana bir bak! Bu a
resizin Allahtan iine bir are bul!
mrm gnahlarla geirdim ama
tvbe ettim, yanlmdan dndm. Alah'clan benim
iin zr dile, bana efaat et!
Bir an bana efaat edesin diye geeli
gndzl yzlerce yasa dalm oturup durmakta
ym.
"Allah mekrinden emin olma" hk
mnden korkuyorum. Korkuyorum ama "Allah rah
metinden mit kesmeyin" ayetinde de bana bir ders,
bir mit var!
Kapndan bir efaate nail oldum mu
btn gnahlarm sevap kesilir, ibadet yerine geer!
Ey kara gnde bir avu gnahkra e
faat eden, ltfet., efaat mumunu yak!
Yak da pervane gibi etrafna toplanan
larn arasndan kalkaym, kanatlarm rparak o
muma atlaym!
Senin efaat n}umur*u apak gren,
canm isteyerek pervane gibi feda eder!
Can gzne yzn grmek kfidir. ki

45

MANTIKUT -TAYR

Direkle ta bile ona k olmu, kalmtr.

O nur denizi, minbere knca uzaktan
uzaa Hannane direinin iniltisi duyulmaya bala
d.
Direksiz dayaksz gk, nurlara boul
du. O aa bile ayrlyla derde dt hastaland.
Ben, onu nasl vebilirim ki? Utancm
dan kanlara bulandm, kan ter iinde kaldm!
O, lemin en fasihi., bense onu vme
de bir dilsizim. Artk onun hlini nasl anlatabilirim
ki? #
Ben adam deilim, onu vmek, bana
lyk m olur? Onu. lemi yaratan vm, yetmez
mi?
Ey Peygamber, lem, btn ssyle
psyle ayana toprak kesilmi, yzlerce can le
mi, pak canna kar toprak olmutur.
Peygamberler, seni vmede hayran kal
mlar, sr bilenler, srrnda armlardr.
Gne, senin glmsemene kuldur,
kledir. Alayn buluta i buyurur, hkmeder.
ki lem de ayann altndaki topran
bir zerre tozundan ibarettir. Byle olduu halde sen,
bir kilime brnp yatm, uyumusun. Bu yer, se
nin yerin deil!
Ey kerem sahibi, kilimden bam kal
dr da Kelim'in bile yce kadrine ayak bas!
eriatnda btn eriatlar mahvoldu..
Inda btn asllar kayboldu gitti!
Ebed olan eriat, senin eriatndr, se
nin hkmlerindir. Allah (C.C) adnda sonra anlan
ad, senin adndr.
eriat sahibi olsun, olmasn, btn
peygamberler, doru yollara girerler, gelip senin di
nini kabul ederler.
44

FE R D U D D N ATTAR

HKYE OLU SU ARKINA

DEN ANA
Bir anann ocuu suya dt. Anann
can yand, rpnp yolunmaya, yanp yaklmaya
balad.
ocuk arm, akn bir halde elini
ayam rpmakta, rpnmaktayd. Su, ocuu de
irmene kadar gtrd...
Su akmakta, ocuk da rpma rpma
su stnde srklenip gitmekteydi.
Tam arka kaplaca srada anas bu
nu grp komaya balad. Suya atlp ocuunu
yakSad, ekip kard.
Derhal onu banna bast, sevdi; st
vermeye koyuldu.
Ey esirgemede yzlerce ana kadar
merhametli Peygamber, biz de o dipsiz, kyz arka
dtk, boulduk.
aknlk girdabna dtk. Hasret su
yunun arkna doru srklenmekteyiz.
O ocuk gibi biz de su iinde anp dur
madayz.
Ey yol ocuklarna acyan, ey onlan esirgeyen, koruyan., ltfet de senin suyuna dalan,
boulmak zere olan bu biareye bir bak!
Bu yanp yaklan gnlme ac; ltfunla,
kereminle beni bu sudan ek kar!
Bize ltuf memesinden st ver. n
mzden kerem ve ihsan sofrasn kaldrma!
Ey vlmesine imkn olmayan, ey hakika
ti anlalamayan, ey venlerin vlerinden ok uzak olan!
Kimsenin eli, atnn terkisine erimemi47

M ANTIKUT-TAYR

lemde de rzan elde etmek yeter!

Gnlmn derdine il, sevgindir. Ca
nmn nuru gnee benzeyen yzndr.
Cam, beline hizmet kemerini kuan
m, kapnda bekliyor. Klca benzeyen dilimin mcehevlerine baki
Dilimden satm her inciyi, senin a
knla ta canmn en derin yerinden karm, yine
senin yoluna sammdr.
Canmn ta derinlerinden karp sat
m bu incileri, can denizim, senden bir iaret elde
etsin diye satm.
Canm, senden bir iaret bulursa ltfunla nianm, isabetsizlik olur; hi kimse benden
bir iaret bulamaz!
Ey yce yaratlt, muradm u: Ltfet,
bana bir kerecik bak!
O bakla nianszlk smna sahip ola
ym, ebediyen kimsecikler, benden bir iaret bula
masnlar.
Ey tertemiz Peygamber, beni btn bu pheler
den, ikilikten ve asl olmayan sama sapan szler
den ant!
Suumu sebep tutup yzm karart
ma. Seninle adam ben, bu adalk hakk, iin be
ni gr gzet!
Senin yolunda bir ocuum, sulara
dm, boulmuum. Kara sular, evremde halka
halka halkalanmada!
Elimden tut da beni bu kara sudan
kurtar, yine yola kar., bunu gzetmede, bunu bek
lemedeyim.

46

FERDU D DN ATTAR

oraya miskler sat da bu yzden Tatar diyarnda

bulunan ceylnlarda misk meydana geldi.
Din ve eriat gnei de bu yzden "Bilgi.
in'de bile olsa arayp bulmak gerek" dedi.
Dada, maarada dili, daima "Hu" desin
diye azna ta almt; onun hikmeti buydu;
Yoksa Allah'n adndan baka bir ey sy
lemesin, kimseyle konumasn diye deil!
Arlk gerek ki temkin ve vakar meydana
gelsin. Ar olmayan adam ne ie yarar?
mer, onun kymetinden bir kl grd de
keke gsnde bir kl olsaydm dedi.
Hilfeti mademki kabul ve tasdik ediyor
sun.. Peygamber'den sonra kincisi oydu.
M MNLER EMR HZ. MER'E VG
eriat by, din topluluunun gnei,
Allah'n glgesi, hakla btl ayran er, din ..
Allah, adalet ve insaf onunla tamamla
m. Anlay ve sezite vahiyden ileriye gemi.
Hak, ona nceden "Th" suresini okudu
da o sure yznden tertemiz oldu, doru yola girdi.
"Th" mn hesi onun gnlndeki cokun
luk ve heyecandr, gayrettir. Onun neesiyle neelenene, canyla heyecana gelene ne mutlu!
Peygamber'in szne gre srat'tan ilk ge
ecek kii mer'dir..
Cennetin kapsna vanp halkasna ilk el atacak gene odur; ne yce makamdr o.
nceden Hak, onun elini tuttuundan so
nunda da elbet kendisiyle gtrr, ycelik makam
na eritirir onu.
Din ii, onun adaletiyle sona erdi.. Nil, o49

M ANTIKUT-TAYR

tir. Hele ben, senin yolunun topraklarna oturmu,

kala kalmmdrl
Senin tertemiz dostlarn, senin yoluna
toprak olmulardr. Btn lem halk da yollarna
toprak olmutur.
Kim, senin dostlarna toprak olmazsa seni
sevenlere dmandr.
Dostlarnn ilki Ebubekir, sonuncusu Murtazdr. Onlar, doruluk ve saflk kbesinin drt di
reidir.
Birisi, dorulukta seninle srdatr, senin
vezirindir. br adalette parlak gnee benzer.
nc hay denizidir. br de bilgi sa
hipleriyle cmertlerin padiahdr.
M MNLER EMIRI HZ. EBUBEKRE
VG
lk ulu er, ilk dost, maarada ikinin kin
cisi..
Dinin en ileride geleni, en byk doru
szl, hak kutbu., her eyde herkesten ncelii ka
pan, herkesten ileri giden!
Allah, ululuk tapsndan Mustafa'nn e
refli gnlne ne dkt, ne ilham ettiyse
O da onlar Sddyk'm gnlne dkt. K
saca mrnce Mustafa'dan hakikat srlarna nail ol
du.
k lemi de bir nefeste iine ekti, azna
bir ta alp dudan yumdu. Bir hoa nefes alma
ya balad.
Geceleri bam eer, secdeye kapanr, ta
sabahlara kadar yanp yaklarak Hu ekerdi.
Onun bir Hu deyii, ta in'e kadar vard.
48

FERD U D D N ATTAR

Akrabasnn ilerini canla bala dzefe

koymaya giriti. Cann, onlann iini dzene koyma
yolunda feda etti!
Hidayet de, hner de en fazla onun zama
nnda leme yayld;
man da onun zamannda yayld, hk
myle Kur'an da onun devrinde btn dnyay tut
tu..
Dnyann da dinin de ulusu Peygamber,
artk bundan sonra ne yaparsa yapsn, ona korku
yoktur, dedi.
Efendiler efendisi dedi ki: Gklerde melek
ler bile Osman'n hayasna bakarlar da utanrlar.
Gene Peygamber, perdeyi at da, Allah
Osman' azarlamaz buyurdu.
Osman olmad biatte bulunmad iin
Peygamber, onun yerine kendi elini koydu, onun adma biat etti.
Orada bulunanlar, keke ezilseydik. Yan
sak yaklsaydk da tek Osman gibi biz de burada
bulunmasaydk ve bu erefe nail olsaydk dediler.
MMNLER EMR HZ. ALYE VG
Din ulusu, hakikiyle imam, bilim da, ilim denizi, din kutbu..
Kevser skisi, yol gsteren imam, Musta
fa'nn amcas olu, Allah arslan..
Allah rzasn kazanm, Allah'dan raz ol
mu er, seilmi yiit, dnyay terketmi Ftma'nn
ei, masum efendi, Peygamber'in damad.
Szyle herkese yol gsterdi.. "Artan aa
da ne varsa sorun benden srlarna sahip oldu.
Din yolunda kendisine uyulacak er, hak51

MANTIKUT-TAYR

nun yznden ta.. deprem, onun keremiyle dur

du.
Mslmanlk, onun himmetiyle leme ya
yld, aa kt, mnafklkla kfr, onun gayretiy
le gizlendi.
Btn topluluk iinde cennet mumuydu,
cennet yd o... hi kimse n glgesi olduunu
grmemitir.
In nurdan glgesi yoktur., yle olduu
halde eytan, mer'in glgesinden nasl kat? Bil
memi
Sz sylemeye balad m hakikat, gnl
yolundan gelir, gznn nnde belirir, dilinden
meydana kard.
Gh ak derdiyle canm yakp yandrd.
Kh Allah szyle dilini yakar kavururdu.
Peygamber onun alaya alaya yanp ya
kldm grnce dedi ki: Bu, apak cennet !
MMNLER EMR HZ. OSMANA VG
Cennet ulusu, mutlak nur., hatt iki Allah
nurunun sahibi..
rfan denizine giren olan din by Affan
olu Osman.
man bayra, mminler ulusu Osman'n
himmetiyle o ycelii, o deeri buldu.
Dnya alan da iki nur nn nurlu gn
lyle aydnland, ahiret alan da.
Muhammed Mustafa'nn szne gre ikin
ci Yusuf tur.. Takva ve vefa denizidir, hay madeni
dir.
Bam kestikleri zaman bile gamlara, ta
salara dalm oturuyordu..
50

FERDUD DN ATTAR

arpma olsayd ikisi de yerlerine oullarn geirir

lerdi.
Eer onlar, hakk gasbetmi olsalard br sahabeye onlan bu iten uzaklatrmak farz olurdu.
Halbuki sahabe hi byle bir ie girime
di.. farz terketmeyi uygun mu grdler dersin?
Mademki hi biri byle bir ie girimedi,
onlan menetmedi; u halde hadi, kendiliinden
hepsini haksz bul, yalanc say bakalm!
Peygamber sahabesinin yalancln ka
bul edersen Peaygamber'in szne de yalan demi
olursun!
nk Peygamber, Benim dostlanmm
herbiri parlak bir yldza benzer. Yzyllarn hayrl
s benim yaadm yfzyldu.
Halkn en iyileri benim dostlarndr, akrabamdr, beni sevenlerdir.' demitir.
Peki; halkn en iyisi, senin yannda en k
tyse sana nasl olur da doru gr sahibi denebi
lir?
Nasl uygun grrsn. Peygamberin dost
lan, haksz bir adam canla bala kabul etsinler?
Onu Peygamber'in makamna karsnlar?
Bu yanl ii sahabe yapar m hi?
Hepsinin, birisini semesi doru deilse
u halde Kur'an'm toplanmas da doru deil.
Kur'an da yanl!
Oysaki Peygamber sahabesi, ne yaparsa
dorudur, yerindedir, onlar en doru, en iyi ii ya
parlar!
Onlann birisini inkr ettin mi otuz bi
nini de inkr ettin demektir.
Haksz hi bir i yapamayan, hatt deve
nin bir tek dizbam be kaybetmeyen,

MANTIKUT-TAYR

kyle odur; o, bu ycelie hak kazanmtr, onun

hakkdr bu makam. Fetvas, sz gtrmez mft odur.
Ali, Allah'n gayb leminde tektir, esiz
dir.. akl, nasl olur da onun bilgisinden pheye
der?
"En doru hkmedeniniz Ali'dir" srrndan
canm agh olmutur.. Ali, ayn zamanda varln,
Allah varlnda srretmitir!
sann nefesiyle l dirildiyse Ali de nefe
siyle kesilmi eli, yerine kaynatt.
O, Allah makbul, Kbe'de Peygamber'in
omuzuna kt da putlar krd, yere at!
Gayb leminde gizli olan eyler, hatnndayd hep, onun iin elini koynundan kard, yedibeyzy gsterdi.
Eli, apak yedibeyz olmasayd, hi Zlfikar o elde karar klar myd?
Kh kendi leminde coar kprrd,
Kh gider, srlarn kuyuya sylerdi.
Btn lemde kendisine bir hemdem bu
lamad, bir mahreme ulaamad da kendi iine g
mld gitti.
KR NAN BAHS
Ey taassuba tutulan, srekli eletirip k
namada, bir de sevgide kalm kii!
Akllca bir lf sylyor, i lemden bahse
diyorsan neden taassuptan dem vuruyorsun?
Hilfette kapp arpma yok. Ey gerekten
haberi olmayan, nasl olur da Ebubekir'le mer'den
byle bir i kar?
Eer o iki yce insanda da byle bir kapp
52

FER ID U D D IN ATTAR

lm etmemi, aksine bir armaan getirmi demek

tir." dedi..
Hilfet kavgasndaysa neden on yedi batmanlk bir hrkas vard yalnz?
Eline de kuma geti, ne bez.. Onun iin
hrkasn tam on deri parasyla yamamt.
Byle padiahlk eden kii nasl olur da
birisine zulmeder?
Kh kerpi tayan, kh balk gtren ki
i, btn bu zahmetleri btl urunda eker mi?
Hilfet havasnda olsayd kendisini padi
ah iln eder, saltanata balard.
Zamannda inkrclann ehirleri kfr
den temizlendi..Mslman ehirleri oldu.
Eer bunun iin taassup gsteriyor, bu
nun iin ona dman oluyorsan insafn yok senin,
bu halde kahrolarak l.
O zehirle lmedi., sen onun itii zehri i
mediin halde niceye bir onun kahnyla lp dura
caksn?
Hayr, ey hak tanmayan bilgisiz, hilfet
hususunda onlan kendinle kyaslama!
Eer bu makam, senin bana gelseydi
dertlere der, cierin atelenirdi.
Bir kp da onlardan bu halifelii alsayd
yzlerce belay alm olurdu.
mr boyunca halkn vebalini boynuna
almak kolay bir i deil.

55

M A NTIKU T-TAYR

te bu derece geree sarlan kii, nasl olur da hakl olann hakkn gasbeder? Hi umulur
mu bu?
Sddiyk'm batl bir ie meyli olsayd nasl
olur da halifelie lyk olurdu?
mer, zerre kadar yanla meyilli olsayd
bir zerrecik su iin olunu ldrr myd?
Sddyk daima yol eriydi, her eyden kesil
miti, Allahn kapma yz tutmutu.
Malm, kzn, cann din yolunda feda et
miti.. byle adam nasl zulmeder, akl alr m?
O, rivayet kabuundan arnmt.. Allah'n
yardmna mazhar olmu, o ii elde etmiti.
Minberde bile edebe riayet eden, Peygamber'in makamna oturmayan kiinin,
Bu halini nden, sondan herkes grr de
sonra nasl olur, birisi kar, ona haksz der?
Faruk'un da ii gc adaletti. Kh kerpi
dkerdi, kh diken skerdi.
Odunu desteler, kendisi tar, ehire girer,
halktan yol isterdi.
Her gn, bu zindanda yedi lokmack ek
mek yerdi. Yedii buydu ancak.
Sofrasnda sirkeyle tuz bulunurdu. Ekme
i de beytlmalden deildi.
Yatp uyuduu zaman yata kumdu, ba
nn altna koyduu yastk ise toprak!
Saka gibi su krbasn tar, kocakarya uyuyaca zaman su gtrrd.
Gece oldu mu kendisini hi dnmez,
btn gece orduyu bekler, korurdu.
Huzeyfe'ye "Ey bak ve gr sahibi, merde mnafklktan bir ey gryor musun hi?
Aybm yzme kar syleyen bana zu54

FERDU D DN AITAR

erbeti o haine gtrdler. Dedi ki: "Bu

zehir.. Haydar beni, kahretmek, zehirlemek istiyor."
Murtaza dedi ki: "Allah hakk iin, bu ha
yrsz adam, sunduum erbeti iseydi.
Onsuz adm atmaz Allahn huzurunda o gir
medike Cennetl Mevaya girmezdim!"
Dman bile bu derece esirgeyen Ali, na
sl olur da Sddk'a kin gder?
Dmann bile bu derece derdine den,
nasl olur da Atike dmanlk eder?
Btn lemde Ali gibi Ebu Bekiri Sddk'
seven kii bir daha gelmez!
Hl Murtaz mazlumdu; halifelii ondan
kaptlar, onu mahrum ettiler mi diyeceksin?
Ali, Allah'n arslandr. Balarn tacdr..
Gafil adam, arslana kimse zulmedemez!
HKYE: HZ ALNN BYKL VE
EREF
Mustafa (S.A.V.) bir gn, bir yerde konak
lad. Askere, kuyudan su getirin, dedi.
Birisi gitti, fakat derhal koa koa geri
dnd ve "kuyu kan iinde, suyu da yok" dedi.
Peygamber dedi ki: "Neden yle kanl, biliyormusun? Murtaza, srlarn o kuyuya sylemiti,
ondan!"
Cannda bu kadar heyecan bulunan, ru
hu kem kesilmi olan birisi, yreinde bir karnca
ya bile kin besleyebilir mi?
Senin cann taassupla comada., fakat
Murtaza'da byle bir can yoktur, sus!
Murtazay kendinle kyaslama sen. Hakk
tanyan hakta boulur gider.
57

MANTIKUT-TAYR

HKYE: HZ. MER'N HALFELKTEN

VAZGEMES
mer, veys'in yanma gelip cotu, dedi ki
Halifelii satyorum, bktm bu iten.
Bir alc olsa bir dinar bile verse satar gi
derdim.
veys, mer'den bu sz duyunca dedi
ki: Sen brak, alan var m yok mu, aldr bile etme!
Sen at da kime lzmsa gelir, yoldan kald
rr, alr gider.
mer, halifelii terk etmek isteyince b
tn sahbe itiraza balad.
Hepsi de "Allah iin olsun, ey nmzden
giden, sakn bunu yapma.
Halifelii, senin boynuna Ebubekir ykle
di. Bunu krkrne yapmad ya, biliyordu da yap
t.
imdi onun buyruundan ba ekersen
ruhu incinir" dediler.
mer, bu kuvvetli delili duyunca halifelii
brakmakdan vazgeti ama bu i, ona bsbtn ar geldi.
HKYE: HZ. AL'NN KATLNE ERBET
SUNMASI
O kt bahtl kii, takdir bu ya, ne are..
Murtaza'y anszn yaralaynca,
Murtazaya bir erbet sundular.. Murtaza
"kanm dken nerde?
nce bunu ona sunun, isin., sonra ben
ieyim: nk o, benimle yolda olacak, onunla ay
n yola gideceiz" dedi.
56

FERD U D D N ATTAR

dece "Ahad Ahad" diyordu.

Sana gelince: Ayana bir diken batverse
can derdine dersin. Ne kimseye sevgin kalr, ne
kimseye nefretin!
Bir dikenin elinde byle didinip kalan,
byle bir toplumun ilerine nasl karabilir ki? Bu,
tamamiyle hata.
Onlar byleydiler ite; sen ise bylesin. Ne
vakte dek byle arp kalacaksn sen?
Dilinden puta tapanlar bile kurtulmu da
sahabe incitiyorsun.
Bouna yere amel defterini kapkara bir
hale getiriyorsun.. Halbuki dilini korursan topu
kaptn gitti!
Ali olsun, Sddk olsun., hepsinin de can
hakikat denizine dalm gitmitir.
HKYE: HZ. EBU BEKR VE HZ. ALNN
FEDAKRLIKLARI
Mustafa'nn maaraya gittii gece yatan
da Hz. Ali yatt.
O yceler ycesinin can kurtulsun diye
Haydar, kendi cann feda etti.
Cihan Sddk' da maara arkadann hu
zurunda ve onun hayat iin camyla, bayle alt.
Her ikisi de onun yolunda canlaryla altla. Onun uruna canlarn feda ettiler deta.
Sen onlarla uraa dur., onlann ikisi de
ercesine canana can verdiler.
Eer sen bunun, yahut onun adamysan
nerde sende bunun, yahut onun derdi?
Ya onlar gibi sen de can feda etmeyi can
na minnet bil., yahut da sus, bu dnceden vaz59

M ANTIKUT-TAYR

O da Allah ilerine boulup gitmi., senin

hayallerinden de bkmtr o l.
Murtaza, senin gibi kinle dolu olsayd
Mustafa'nn sahabesiyle elbette savard.
O, senden ok yiitti; peki, neden kimsey
le savamad?
Sddk haksz olsayd hakl olan Murtaza,
onunla savamaz, hakkm istemez miydi? alacak
ey bu!
Mminler anasna uyanlar, kin gdyor
lard. Din iin savamyorlard.
Murtaza, bunu grnce o kadar alt,
abalad ki nihayet zorla onlar alt etti.
Kzyla savamay bilen kii o kzn baba
syla savamay da bildirdi elbette.
Fakat, sende Ali'den bir iz yok. Alijvi bilmi
yorsun sen. Ali'ye ait yalnz ayn, lm, ye mrflerinden haberin var, ite o kadar!
Sen, kendi canna ksn; bu yzden ka
rarn kalmam... halbuki o, yzlerce can feda etme
ye hazr!
Sahabeden biri ldrlm olsa Haydan
Kerrr, pek dertlenirdi.
"Ben de neye ldrlmedim? Aziz canm,
demek ki gzme ho grnyor" derdi.
Peygamber de "Ne oldu ya Ali? Sabret.. Al
lah, bunu sana da nasip eder" buyururdu..
HKYE: HZ. BLALIN SABRI
Bill, bir gn, bir yerde, o, zayf tenine
tam yz sopa, yz kay yedi.
Bill'i, hadsiz hesapsz dvmedeydiler.
Vcudundan kanlar akyor, fakat hi aldrmyor, sa58

FERDU D DN ATTAR

Madem ki bir avu topraksn, topraktan

sz a herkesi temiz bil, temiz syle!
HKYE: HZ. MUHAMMED'N
MMETN DNMES
lemlerin ycesi Hz. Muhammed, Allaha
yalvararak dedi ki: "Yarabbi, benim mmetimin g
nahn bana brak..
Kimse, onlarn suunu bilmesin., kimse
bir cfn bile mmetimin gnahn anlamasn!"
Cenab Hak dedi ki: "Ey yceler ycesi,
mmetinin saysz gnahlarn grsen,
Sen de sabredemez, anr kalr, utanr,
ortadan kaybolur, gizlenirsin!
Hz. Aye, sana can gibi sevgiliyken bir if
tira yznden ondan soudun..
Halbuki bu sz iftiraclardan duymu
tun. yle olduu halde hemen tuttun, babasnn evine gnderdin!
Bak, en sevdiin kiiden bile vazgeiver
din halbuki mmetinde gnahkrlar pek oktur.
Sen, o kadar gnaha tahamml edemez
sin.. mmetini Allah'a brak sen!
Kimse mmetinin gnahndan hi bir ey
duymasn, lemde kimsenin, onlann sularndan
haberi olmasn diyor, bunu istiyorsan;
Ey yce yaratll, ben de onlarn gnah
larndan senin bile haberin olmamasn istiyorum.
Sen buraya ayak basma., kenara ekil.
mmetinin iini gece gndz bana brak sen!"
Sen de gafil dilini tut, taassubu brak, yo
la d, yol almaya bak!
mmetin iine karmak, Mustafa'nn bile

61

M ANTIKUT-TAYR

ge!
Oul, sen Ali'yi Ebubekiri biliyorsun ama
Allah'dan haberin yok, akl, can bilmiyorsun.
Sama sapan szleri, yle olmu, byle
olmu diye onlarn srrn aratrmay brak., gece,
gndz Rbia gibi Allah eri ol!
O, bir kadn deildi., yz erdi; tepeden tr
naa kadar akn t kendisiydi.
Daima hak nuruna gark olmutu, beyhu
de eylerden kurtulmu, arnmt!
HKYE: HZ RABATA ASHAB I
SORMASI
Birisi Rbia'ya, "Ey Allah'n sevgili kulu,
Peygamber'in dostlan hakknda ne dersin" diye esordu.
Rbia dedi ki: "Ben hak'tan ba alamyo
rum ki., dostlardan nasl haber verebilirim?
Canm, gnlm Hakta kaybetmemi ol
saydm bir soluk olsun halkn derdine derdim.
O deil miyim ben ki secdede gzme di
ken batt;
Gzmden yerlere kanlar akt da bu ka
nn, benden aktndan haberim bile yoktu!"
Byle bir derde den nasl olur da kadn
olur. O erkek olu erkekti.
"Ben kendimi bile bilmez, tanmazken ar
tk bakasnn ileri hakknda nasl kyaslar yapar,
bakasn nasl tanyabilirim?" dedi Rbia.
Sende bu yolda ne Allah'sn, ne Peygam
ber.. bu knamadan bu benimsemeden vazge!
Sen bir avu topraktan ibaretsin, bu yol
da toprak ol. Birini sevip birini eletirmeyi brak!
60

FERD U D D N ATTAR

MANTBKUT-TAYR
Ey doru yolu gsteren., ey hakikatte her
vadinin haber avuu olan htht, merhaba!
Seba snrlarna kadar ne de gzel gittin..
Hz. Sleyman'la ne de gzel "Mantk alTayr (Ku di
li) ile konutun.
Hz. Sleyman'n srlarna mahrem oldun.,
bu yzden vndn, bu yzden bama ta geirdin!
Devi bala, zindanda hapset de Sley
man'n srrna mahrem ol!
Devi zindana koydun mu Sleymanla pa
diahlk otana girersin.
Ne de gzelsin ey Musa sfatl kumru.
Kalk, marifet yolunda mskan almaya bala!
Musiki bilen ere candan alp armaya
baladm m nameleriyle, sazyla yaratl ver. Al
laha hamdeder.
Sen de Musa gibi uzaktan bir atetir gr
dn de Tur Danda bir kumru kesildin.
Hayvana benzeyen Firavundan uzakla.
Ayn zamanda vadedilen yere vadedilen vakitte gel;
Tur eri ol!
Orada dilsiz dudaksz, sessiz sadasz sy
lenen sz, aklsz bir halde anla, duy. kulanda
tut!
Merhaba ey Tuba'da oturan, hlleler gi
yen, ateten gerdanlk takan hudul
Ate gerdanlk, cehennemlik kiinindir,
hulleyse cennetlik ve cmert kiinin!
Fakat Halil gibi Nemrud'dan kurtulan ki
i, atein ortasnda gzelce zevk ve safa iinde ku
rulup oturabilir.
Nemrudun'un kafasn kalem gibi kes.. Al63

M ANTIKUT-TAYR

ii deilken bu hkm, nereden senin iin olacak?

Sen, onlarn tuttuklar yolu tut, sa salim
yr, kendi yoluna bak!
Ya Sddk gibi dorulua ayak bas, yahut
Faruk gibi adaleti se, adalette bulun!
Ya Osman gibi hay ve bilim sahibi ol., ya
hut Haydar gibi cmertlik ve ilim denizi kesil!
Yahut da dm dinle, bunlardan bah
setme, yr., bam al, git!
Sen ne doruluk erisin, ne bilgi eri, ne de
Haydar'n adam. Nefis erisin sen; her solukta biraz
daha kfre yaklamadasn!!
Yalanc nefsini ldr, mmin ol., onu l
drerek m emin ol, rahata ula!
Taassuba dp bu bo ilere girime.,
kendi bana peygamberlie kalkma!
eriatta bo sz kabul edilmez ki, Peygamber'in dostlarndan ne bahsedip durursun?
Yarabbi, bende byle sama sapan eyler
yok, bu beyhude ilere girimedim. Yine de sen lt
fet, daima beni koru, gzet!
Canm, taassuptan temizle., buna dair
Divanmda da bir ey, bulunmasn!

62

FERDU D DN ATTAR

Bilirsin ki nefsinin perdesi beldr. Artk

eri iin, bu perde yznden nasl olur da dorulur?
leri baaran Allah, can kuunu yakt m
Ruhullah gelir, seni karlar.
Merhaba ey ak bahesinin blbl! Ak
derdiyle, ak ateiyle ho bir feryada bala!
Gnl derdiyle Davud gibi bir gzel ala,
inle, feryat et de her solukta sana yzlerce can feda
etsinler!
Mana leminde Davudi namelere bala.
Boazndan kan namelerle halka yaratl yolunu
gster!
Ne vakte dek bu om nefse zrh giydirip
auracaksn? Davud gibi demirini mum haline getir,
erit gitsin?
Bu demirin mum gibi erirse sen de ak leminde Davud gibi hararetlenir, coarsn!
Ne de gzelsin ey cennet bahesinin tavu
su, attn nrayla yedi bal ejderhay yaktn yan
drdn!
O ejderhann sohbeti, seni kanlara bular,
Adn cennetinden kanr.
Yolunu keser, seni Sidre'yle Tuba'ya ula
trmaz. Tabiat eddiyle gnln karartr.
Bu ejderhay helk etmedike nasl bu sr
lara mahrem olmaya lyk olursun ki?
Bu irkin ylandan kurtulursan cennette
dem, seni arkada hemdem eder.
Ey uzaklan gren gzel sln, merhaba!
Gnl kaynann nur denizine daldn gr!
Halbuki sen karanlk kuyusunda kalm,
mihnet hapsine tutulmusun.
Kendini u karanlk kuyundan ek kar,
ruhan arn ta ycesine ba kaildir!
65

MANTIKUT-TAYR

lah'm Halil'i gibi atee ayak basi

Nemrud'un korkusundan arndn m hl
leleri giyin. Artk sana ate gerdanlktan ne korku
vardr ki?
Kahkahayla glmek bu yolda ho deildir,
adamn yolunu keser. Bundan vazge de Allah evi
nin kapma yap, tokman al. ,
Kem gz demesin., ne de gzelsin ey kek
lik, ne de gzel salnyor, bilgi dandan ne de ho
salma salma geliyorsun.
Yoklua d, varlk dam brak da kayan
dan bir dii deve ksn.
Yiitdim, deveyi elde ettin mi akp duran
st ve bal rmaklarn da derhal grr, onlar da el
de edersin?
Sence i baarman gerekirse sr deveyi de
seni karlamaya Hz. Salih ksn!
Merhaba ey sert huylu, keskin gzl do
an, ne kadar bir sertleecek, ne kadar bir kzgn bir
halde kalacaksn?
Seninle beraber anandan doan akim ye
rine gnln koy da ebetle ezeli bir gr!
Drt tabiat sopasn kr. Birlik maaras
nn iine gir, yerle.
Maara iine girdin, karar ettin mi lem
ycesi, sana maara arkada olur.
Ne de gzelsin ey elest miracnn durrac,
bel'nm banda elest tacn: grmsn sen..
Mademki ak elestini canla duydun., nef
sin bel demesinden bezmeye bak!
nk nefsin bel demesi, bel girdab
dr.. iin, girdapta dzelir mi hi?
Nefsi, sa'nn eei gibi yak yandr da son
ra da sa gibi cann, cananla lelendir.
64

FERD U D D N ATTAR

iki cihana da hkmedersin!

Merhaba ey altn sars ku., bir gzel gl,
hararetlen, ie atelice sanl, ate gibi gel..
nne ne karsa o atele yak, kavur., ya
ratlmlarn hepsine can gzn bir iyice yum!
nne kan yaktn m her an Rabbinin
nimeti, sana artarak gelir.
Mademki gnln Allah srlarna vkf ol
du, kendini Hak iine vakfet!
Hak iinde tam bir er olunca sen kalmaz
sn, Allah kalr vesselm!

67

MANTIKUT-TAYR

Yusuf gibi zindandan, kuyudan ge de y

celik Msr'nda padiah oll
Eline byle bir saltanat geerse Yusufu
Sddk gelir, sana arkada olur.
Ne de gzelsin ey kumru., ne de gzel
mahremsin. Fakat neen gitmi, gnln daralm!
Gnln dar, nk kanlara bulanm kal
msn.. Hz Yunus gibi darack bir hapishaneye
dmsn!
Ey nefis balna tutulan, daha ne kadar
bu nefsin ktlk isteine uyacaksn?
Nefsinin balndan kurtulursan husus
ba keye geer, Yunus'a dost olursun!
Merhaba ey veyk kuu, tmeye bala da
yedi kat gk, sana inciler sasm!
Boynunda vefa gerdanl varken vefasz
lk etmen ne irkin bir ey!
Varlndan kl kadar bir varlk kalsa yine
sana tepeden trnaa kadar vefasz derim ben.
Kendinden geer de varlndan karsan
aklla mana yolunu bulursun.
Akl, seni manalar lemine gtrd m
Hzr da sana ab hayat sunar!
Ne de gzelsin ey ahin! Fakat ba ekip
umu, ba aaya dk bir halde geri gelmisin!
Madem tepe aa kalakaldn, ba ekme,
ycelik taslama, mademki kanlara bulanmsn, inatlktar vazge, teslim ol!
Pis dnyaya balanm, bu yzden de ahiretten aynlmsm.
Dnyadan da ge, ahiretten de., ondan
sonra bamdan kavuunu kar da bir dn!
ki lemden de getin mi, iki lemde de
hevesin kalmad m yerin, Zlkarneyn'in taht olur.

66

FERD U D D N ATTAR

Dertlerimle mr srp duruyorum. Kim

senin benimle ii yok.
Ben halka bo vermiim, onlarla hi me
gul deilim; onlar da benimle megul olmuyorlar.
Ben, padiahn derdiyle uramadaym.,
ordudan yana hi bir derdim yok.
Anlaymla nerde su varsa grr, gsteri
rim.. bundan baka daha nice gizli eyler bilirim
ben!
Hz. Sleyman'la bir hayli konuup gr
tm; onun ordusu iinde rtbe bakmndan leri
getim.
Huzurunda kim bulunmazsa bulunma
sn.. hi sorup aramazd, ne acayiptir ki;
Ben bir an bulunmadm m sorar, arar,
her tarafa adamlar gnderir, aratrd.
Bensiz bir an bile duramazd. Zaten hthde de kyamete kadar ite bu eref yeter ya!
Onun mektubunu gtrp geri dndm.
Huzurunda onunla perde ardna girdim, srda ol
dum.
Birisini Peygamber arad, istedi mi ba ta
c olsa yeri vardr, yarar!
Birisini Allah, hayrla and m hi bir ku
ona e olur, onunla beraber uabilir mi?
Yllardr denizlerde, karalarda gezmiim.
N ice yollara gitmi, nice almaz mesafeler amm.
Dalara, bayrlara, ovalara gitmi, nice gi
dilmez lemler seyretmiim.
Sleyman'la yolda olmu, bu lemi bir
hayli dnp dolamm.
Bu yzden padiahm tamm bilmiim
ama huzuruna yapayalnz nasl gideyim? Kudretim
yok ki.

69

MANTIKU'T-TAYR

BRNC BLM:
KULARIN KENDLERNE PADAH
ARAMASI
Gizli, ak, dnyada ne kadar ku varsa
bir araya topland.
Hepsi de "imdi, hi bir lke padiahsz
deil.
Nasl olur da bizim lkemiz, padiahsz
kalr? Artk bundan byle padiahsz kalamayz biz.
Birbirimize yardm edelim de bari kendi
mize bir padiah arayp bulalm.
nk lke padiahsz oldu mu askerin
dzeni kalmaz." dedi.
Hepsi bir yere gelip kendilerine bir padi
ah aramaya koyuldular.
<

HTHDN KULARA SZ
Gnl perian htht de o toplulukta var
d. Durdu durdu, duramaz oldu,
Srtnda bir tarikat elbisesi vard., bana
hakikat tacm giymiti.
Pek anlaylyd. yiyi de anlard, kty
de.
Dedi ki: "Ey kular, Allah kapsnn avu
u da benim, gayb aleminin de ben!
Allah kapsndan haberim var. Yaratl
srlarm bilirim.
Gagasnda Besmeleyi tayann, bir hayli
srlardan haberdar olmasna almaz.

FERD U D D N ATTAR

Hi bir, gren, onun gzelliini seyredemedi.

Hi bir mahlk kemaline yol bulamad.,
bilgi anp kald., grg, ona eriemedi!
Halkn o kemalden, o ululuktan bir nasibi
varsa bile ancak hayalden, vehimden ibarettir.
Bu yol, bir hayale kaplarak alabilir mi.,
ordusuz padiahlk olur mu?
Burada yz binlerce ba, yerlere yuvar
lanm, topa dnmtr., burada nice haynaylar,
nice hayhuylar var!
ndeki yolu ksa bir yol sanma., nice de
nizler var, nice karalar!
Bu yola varmak iin arslan gibi bir er ge
rek... nk yol uzak... deniz de derin mi derin!
Yolu u: kendimizden geip hayran bir
halde yola delim., yolunda alaya gle yryelim.
Eer ondan bir iz elde edersek ne mutlu.,
yoksa zaten onsuz yaamak ayp!
Sevgili olmadka can ne ie yarar ki? Er
isen sevgiliye kavumayan cann stne dme!
Bu yolda erlik gerek. Bu kapda can feda
etmek gerek.
Ercesine candan el yumak gerek ki sana
i eri desinler.
Eer sevgiliye bir can verirsen yz binler
ce can ihsan ederler.
Sevgili olmadktan sonra can, bir kara ak
e bile etmez., erler gibi aziz canm feda et.
Erce can verdin mi sevgili, senin yoluna
canlar dker., sana nice canlar ihsan eder!

71

M ANTIKUT-TAYR

Fakat siz bana yolda olursanz o padia

hn ve kapsnn bekisi olursunuz;
Kendinizi grme aybmdan kurtulursunuz.
Daha ne kadar zaman bir dinsizliinizin tesiri altn
da yanp yaklacaksnz?
Kim onun urunda canyla oynarsa varl
ndan kurtulur; sevgilinin yolunda iyiden, ktden
kurtulur.
Canlar san da yola ayak basn., ayaklar
vurup oynaya oynaya banz o kapya koyun!
Hi phe yok., bir da var ki ona Kafda derler; onun ardnda bizim bir padiahmz var.
Ad "Smurg" dur., kulann padiah odur.. O, bize yakndr da biz ondan uzaz!
O, ycelik hareminde dinlenir., her az,
adn anamaz onun.
Kapsnda nurdan, karanlktan yz bin
lerce, hatt daha da fazla perde vardr.
ki lemde de onun makamna erimek,
kimsenin haddi deildir.
O, daima hkm geer bir padiahtr., o,
daima yceliinin en ykseine dalmtr.
Ycelik makamnda, deta kendisine hay
randr,. artk makamna nerden akl erecek, nasl olupda bilinecek?
Ne ona bir yol vardr, ular, ne de ayrl
na sabretmek imkn vardr. Yz binlerce halk, onun sevdasna tutulmu, k olmu gitmitir.
Onu, tertemiz can bile vemez.. akl bile onu anlayamaz.
Hlsa akl da anp kalmtr, can da.
Sanatlarn grmede gzler kamamtr.
Hi bir bilen onun yceliini gremedi.
70

FERD U D D N ATTAR

Fakat yol pek uzundu, menzil pek uzakt: herkes gitgide yoruldu, hastaland.
Hepsi de gitmek istiyordu ama gene
de her biri, baka trl mazeret bulmaya balad.
BLBLN BAHANES
Deli Blbl sarho sarho geldi., yle
kt ki deta kendinden gemiti., ne vard, ne
yoktu!
Her namesinde bir anlam vard., her
anlamda bir sr lemi gizliydi!
Mana srlarna dair naralar att, ku
lara diliyle t vermeye koyuldu.
Dedi ki: "Ak srlan bende tamamlan
mtr. Her gece ak srlarn tekrarlar dururum.
Fakat Davud gibi bama iler gelmi
birisi yok ki ona alaya alaya ak Zebr'unu oku
yaym.
Neydeki feryat, benim szlerimdendir..
enkteki name, benim feryadmdandr.
_Gl baheleri benim cokun namele
rimle coar. klann gnlleri benim feryatlarmla
dolup taar.
Her an, baka bir sr sylerim. Her
dem, baka bir tarzda zikir ederim.
Cokunluumu gren, elden avutan
kar. Pek akll bile olsa sarho bir hale gelir.
Uzun bir yldr, hi bir samimi gre
medim. Berna e olacak bir kimse bulamadm. Onun
iin smm sylemiyorum.
Fakat sevgilim, ilkbaharda leme g
zelim misk kokularm sanca.
Gnlm onunla ho olur. Yzne ba73

M ANTIKUT-TAYR

KNC BLM:
HTHDN SMARGU VMES
Smurgn alacak ilk ii udur: Bir
gece yans in lkesinde grnd.
O lkeye kanadndan bir ty dt;
btn ehirler birbirine dedi.
Herkes, o bir tyden baka eit bir
nak, bir resim elde etti. O naklardan birini g
ren, bir eit i tuttu, bir eit ie giriti,
O ty, imdi in Nigristanndadr.
Bunun iin "Bilgiyi in'de bile olsa arayn, elde edin" denmitir.
Kanadnn tyndeki nak grnmeseydi lemde bu kavga, bu grlt olmazd.
Btn bu eserler, onun parlakln
dan meydana geldi, btn bu klar kanadnn bir
tek tyndeki naktan zuhur etti.
zelliklerinin ne ba bellidir, ne dibi.,
artk bundan fazla sz sylemek doru deil!
imdi sizden kim yol eriyse hadi., yo
la girin, yola ayak basn!"
KULARIN BAHANE BULMALARI
Orada padiahn yceliinden btn
kularn karan elden gitti.
zleyii, canlarna tesir etti. Her biri,
bir hayli sabrszland.
Yola girdiler, hthdn huzuruna gel
diler. Ona k oldular, kendilerine dman kesildi
ler!

72

FERD U D D N ATTAR

ma gece gndz de seni feryatlara drd, alatp

nletti!
HKYE: BR YOKSULUN PADAHIN KIZINA
AKI
Bir padiahn ay gibi gzel bir km vard; btn
lem, ona kt, herkes onun akyla kendini kay
betmiti.
Fitne, daima uyankt; nk onun
yan uykulu gzleri sarhotu.
Yana kfur gibi bembeyazd, salan
misk gibi simsiyah. Ab hayatn duda, onun du
daklarna susam, kupkuru bir hale gelmiti.
Gzelliinin bir zenresi grnse akl
bile aklszlktan rezil olur giderdi.
eker, dudann lezzetini bilseydi utanr, erir, kendisinden geerdi.
Rastgele oradan bir yoksul dervi ge
iyordu. Birdenbire gz, o aydn aya iliti.
Elinde bir ekmek paras vard. Ek
meki acm, o yoksul zavallya vermiti;
O ay yzl dilberin yzn grnce elindeki bir dilim ekmek dverdi.
Kz yoksula bakp gld, ate gibi y
rd, geip gitti.
Kzn gln de grnce yoksulun
gzlerinden kan rmaklar boand!
Elinde yanm bir ekmek, bedeninde
yarm bir can vard. Bir anda bu iki yarmdan da te
mizleniverdi!
Ne gece karan-vard, ne gndz. Ala
ytan yantan sz sylemeye mecali kalmad.
O padiahn glmsemesini andka,
75

M ANTIKUT-TAYR

knca her derdimi hallederim.

Ama sevgilim yine gizlenince k bl
bl. az syler bir hale gelir.
nk herkes, smm anlayamaz ki.,
blbln srrm phe yok ki yalnz gl bilir.
Ben, gln akna yle daldm ki ken
dimi bile tamamyla kaybettim, varlmdan habe
rim yok.
Bende gln sevdas var., bu sevda
bana yeter.. nk istediim ancak gzelim gl.
Bir blbln Smurg'a gitmeye gc
yetmez ki., blble bir gl sevdas yeter.
Sevgilim sadberk olunca nasl olur da
benim iim, hi bir eye aldr etmemek olur?
imdi gl, gnller eken bir dilber gi
bi alp da btn lem iinde gzel gzel yalnz be
nim yzme bakp glerse.
Gl, perde ardndan kp yzme ba
karak glmsemeye balarsa,
Blbl, bir gececik bile yle bir duda
tatl dilberin savdasndan nasl vazgeer, buna
nasl tahamml edert"
HTHDN BLBLE CEVABI
Htht dedi ki: "Ey dtan grnene
kaplp kalm olan, bundan ileri gitme., artk bir
gzel akyla yle nazlanp durma!
Gln ak, seni nice dikenlere urat
t, neler etti, neler. Nihayet de seni iinden gcn
den alkoydu.
Kmiller, geici bir eye sevdalanma
dan usanr, bkarlar.
Gln glmsemesi sana tesir etti a74

FERD U D D N ATTAR

Onun ltfyle bir sivrisinek bir atma

ca kesilir. Nerde bir yeillik varsa, onun kanadndan
meydana gelmitir.
Sz sylemeye balayp azndan e
kerler dkmeye, ekerler yemede hzl davranmaya
koyuldu da
Dedi ki: "Her ta yrekli, her adam ol
mayan kii, benim gibi gzel bir kuu, tutup demir
kafeslere hapsediyor.
Ben de o demir zindan iinde Hzr'n
ab hayatnn sevdasyla yanp eriyorum.
Ben, kularn Hzrym; ondan dolay
yeiller giyinmiim. Olur ya, belki Hzr'n itii ab
hayat ben de ierim.
Benim Smurg'a varmaya kudretim
yok; bana abhayattan bir iim su yeterli!
Ben, sevdallar gibi yola derim
Hercai bir gzelim, onun iin her yere
giderim.
Ab hayattan bir iaret elde ettim mi
kul olduum halde padiahla eriir, sultanl elde
ederim."
HTHDN DUDUYA CEVABI
Htht dedi ki: "A devletten bir ize bi
le erimemi kii, cann vermeyen kii er deildir.
Can, sevgiliye verilmek iindir, ancak
bunun iin iine yarar. Can verirsin de bir an olsun
sevgiliye kavuursun.
Alb hayat istiyorsun, fakat cann da
seviyorsun., yr be., senin, iin yok; bir deriden ibaretsin sen!
Can ne yapacaksn? Ver sevgiliye!

77

M ANTIKUT-TAYR

hatrladka, bulut gibi gz yalan dkyordu.

Hulsa yedi yl bu ak ekti; kzn
mahallesindeki kpeklerle dp kalkt.
Kzn hizmetileri, tamamyle bunu
duydular, anladlar.
O sitemkrlann hepsi de yoksulun
bam mum gibi kesmeye karar verdiler.
Kz, gizlice yoksulu anp "senin gibi
birisinin bana e olmasma imkn yok.
Sana kastediyorlar; ldrecekler, ka
pmda durma, yr, ka" dedi.
Yoksul dedi ki; "Ben, seni grp sar
ho olduum gnden itibaren canmdan vazgetim.
Benim gibi yzbinlerce kararsz kn
can, senin yz suyuna her an feda lsn!
Mademki beni susuz olarak ldre
cekler, bir sorum var, ltfet de cevap ver.
Demek ucuzca bam kestirecek, hi
acmayacaksn, peki ama o zaman bana niin gl
dn?
Kz "A hnersiz, senin bir eyden ha
berin yok; sana neye gldm, biliyor musun?
Senin yzn grnce adamn gle
cei geliyor, glnecek bir suratn var. Ama yzne
glmek, sana yz vermek hatadr."
Dedi, ve bu szleri syler sylemez
yoksulun nnden bir duman gibi ekilip gitti. Za
ten ne olduysa bir hiten ibaret, asl yok ki"...
DUDUNUN BAHANES
eker gibi tatl dilli dudu, fstk elbi
seler giyinmi, boynuna altn gerdanln taknm,
kageldi.
76

FERD U D D N ATTAR

Cennete karlk bana yalnzlk buca

m verdiler. Ayam, ayama iddetli bir ba kesil
di.
unu dnyorum: Bir klavuz ol
sun da beni bu karanlk yerden kurtarsn, tekrar
bana cennet yolunu gstersin!
Ben, padiaha ulaacak adam dei
lim, kapcsna erieyim, bu yeter!
Smurgla ne alveriim var? YCe
cennet yerim yurdum olsun., kfi!
Benim dnyada baka bir iim, iste
im yok. Yalnz tekrar cennetin yolunu bulaym ye
ter."
HTHDN TAVUSA CEVABI
Htht, tavusa dedi ki: "Ey kendi yap
t i yznden yolunu yitiren, padiahtan bir
yurt, bir ev isteyen azgn!
Sanki onun yan ondan iyimi, sanki
ev padiahtan yemi!
Heveslerle dolu olan cennet, nefis yur
dudur. Gnl eviyse doruluk yurdudur ancak.
Allah taps, ulu bir denizdir. Orada
gzelim cennetler, kck bir katreden ibarettir.
Deniz olan damlay arar. Denizden
baka ne varsa kuru bir sevdadan baka bir ey de
ildir.
Denize yol bulmaya gcn varken ne
den bir i tanesine komaktasn?
Gnee srlarm aabilecek adam, na
sl olur da bir zerreden geri kalr?
Tm olann para buukla ne ii var?
Can olann uzuva ihtiyac m olur?
79

MANTIKUT-TAYR

Sevgilinin yolunda erler gibi can feda et!

HKAYE
Makam yce bir meczp vard. Hzr,
ona dedi ki: "Ey iini tamamlam olan er.
Ne dersin, benimle dost olmak ister
misin?" Meczup dedi ki: "Benim iim, seninle baa
kmaz.
Sen ka kereler, kyamete kadar yaa
mak iin ab hayat itin.
Halbuki ben canm feda etmek azmindeyim. nk sevgili olmadka canla iim yok
benim.
Sen cann koruma sevdasmdasm.
Halbuki ben her gn can feda edip duruyorum.
yisi mi tuzaktan kaan, dalan ku
lar gibi birbirimizden uzak olalm vesselam!"
TAVUSKUUNUN BAHANES
Ondan sonra srmalarla bezenmi ta
vus, meydana kt. Kanadnn her tynde bir, on
binlerce nak vard.
Bir gelin gibi cilvelenmeye, kanadnn
her ty, ayn bir tarzda cilveler gstermeye bala
d:
"Gayb'n ssleyicisi, beni bezeyeli, in
ressamlar ardlar, ellerinden kalemleri dt!
Ben kulann Cebrail'iyim ama naslsa
bamdan kt bir kazadr geti.
Bir yerde benimle irkin ylan dost ol
du da bu yzden hor grldm cennetten srl
dm.
78

FERD U D D N ATTAR

KAZIN MAZERET
Kaz, yzlerce temizlikle sudan kp
elbiselerin hayrls olan beyazlara brnm ola
rak topluluun arasndan geti, huzura geldi.
Dedi ki: "Hi kimse, iki lemde de ben
den temiz yzl, benden temiz zl birisi bulundu
unu haber vermemitir.
Her an, gzelce temizlenmekteyim..
Seccademi suya sermiim ben.
Benim gibi kim su stnde durabilir?
Kerametlerimde phe yok.
Kularn sofusuyum ben. Karakterim
aydn ve temizdir. Daima hem elbisem temiz hem
yerim, yurdum. Susuz lemde duramam ben., n
k azm da, varlm da sudandr.
lemde benim gnlm de dertliydi ama gnlmdeki derdi temizledim, anttm., nk
solukdam su.
Burada su yok, ben karada nasl olur
da muradma eriebilirim?
Benim iim suyla, alnyazm byle. Ar
tk sudan ansl ayrlabilirim?
Her var olan, suyla diridir. u halde
sudan el ekmemeli., doru deil bu.
Bu vadiyi nasl aanm? Smurga ulaamam ki beni
Adamn, bir kvlcm bile canm yakar
sa ate denizinden nasl olur da haber alr?
nsann kblesi su olursa artk Smurg'dan ders almasna imkn m var?"

81

M ANTIKUT-TAYR

Er isen, adamsan tamamyla tm ke

sil.. tm iste, tm ol, tm gr!"
HKYE: TALEBENN HOCASINA HZ.
ADEM N CENNETTEN NN SRLDN
SORMASI
Bir talebe hocasndan sordu: "dem,
cennetten niin srld?"
Hoca dedi ki: dem'in yaratl pek
yceydi. Cennete girip cenneti yeter bulunca
Bir seslenici yce sesle seslendi: Ey
cennetlik, cennete yzlerce balarla balanp kal
dn.
Kim, iki lemde de bizden baka bir
eye kanar, onunla elenir kalrsa,
O baland eye yokluk verir, mah
vederiz. nk sevgiliden bakasna el atmak do
ru deildir.
Sevgilinin huzurunda yzbinlerce can
var. Sevgisiz can. ne ie yarar?
Sevgiliden baka bir eyle diri olan adam, adamlarn hepsinden aadr.
Bayla meydandaki topu, sevgiliden
bakasn grmeyen kapar, sevgiliden bakasna
bakmayan eler!
Syle., bu, insanlarn hayrls olan,
Hz. Muhammed'den baka kimdir ki, Allah, onu
"Mzgalbasar" diye vd.
Hadiste var: Cennet ehline cennetteki
ilk verilen yemek cierdir.
Cennet ehli, sr ehli olmadmdan o
yeyile ie yeni batan balarlar!"

80

FERD U D D N ATTAR

KEKLN MAZERET
Keklik, bam kaldrp yerinden kalkt,
sarhoasna neeli bir halde salmasalna geldi. Ga
gas krmzyd. Siyahlar giyinmiti; gznden kan
lar coup akmaktayd.
Kh dalarn en yce tepelerinde, en
gin bellerde umaktayd. Kh klcn nne durup
ba vermekteydi.
Dedi ki: "Ben mcevher eldeetmek iin daima dalarda, bayrlardaym.
Daima madenlerin etrafnda dnp
dolamakta, mcevher elde etmek iin bir hayli ko
up durmaktaym.
Mcevher sevgisi, yreime yle bir ate sald ki bana elde ettiim bu ho ate yeter!
Bu atein harareti iimi yakt, alevi
ba gsterdi mi iimdeki ufack talar kan haline ge
lir.
Gryorsun ya., bir ate ne tesirler
yapyor. Hemencecik ta kan haline getiriyor.
Ben, tala ate arasnda kaldm. Hem
arm bir haldeyim, hem peria
mm.
Yanp yaklarak krk tacazlan yu
tar, gnlm atelere verir, talar stnde uyurum!
Dostlarm, gznz an da yediim,
itiim eye bakn!
Bir ta stnde uyuyup ta paralan
yiyen kiinin savalara girimesine ne lzum var?
Gnlm, bu iddete yzlerce zahmet
ekerek katlanyor.. Mcevher sevdas, beni dalara
atm!
Mcevherden baka bir ey sevenin
83

MANTIKUT-TAYR

HTHDN CEVABI
Htht dedi ki: "Ey sudan holanan,
su, cann ate haline getirmi!
Suda ne gzel uykuya dalmsn. Bir
damlack su gelmi de senin yznn suyunu alp
gtrm!
Su, yz ykanmamlara lzmdr.
Sen de yz kirli bir pissen yr, durma su ara!
Aydn su gibi ne kadar zaman yz y
kanmam pis adamn yzn grp duracaksn?
HKYE: MECZUBUN DNYA VE AHRET
HARKINDAK FKR
Birisi bir meczuba sordu: "Bu iki lem
nedir ki bunlarda bunca hayaller, vehimler var?"
Meczup dedi ki: "ki lem de, yukars,
aas, hepsi bir damla sudan ibarettir. Hakikatte
ne vardr, ne de yok!"
nce bir damlack su meydana geldi.
Ondan sonra sevgili o katreden grnd.
Su stnde bulunan btn gzellik
ler, btn gzeller, demirden bile olsalar geer gi
derler.
Demirden kat hibir ey yoktur. yle
olduu halde yaps suyladr, bir hak da gr!
Temeli su olein her ey, ate bile olsa
nihayet toprak olur!
Kimse suyun durduunu grmemi
tir. yle olduu halde su stne kurulan yap nasl
durabilir?"

82

F E R D U D D N ATTAR

dr, ne izzeti!
Kimin hakikatten nasibi varsa, kim iin aslndan bir koku almsa renge kaplmaz, al
danmaz. nk kuyumcu, ancak mcevher ister,
ta deil!
Hz. Sleymann yzndeki mcev
her derecesinde deerli hi bir mcevher yoktur.
O yzk yznden o kadar ada sana,
ana hrete sahip oldu. Fakat o yzk de ancak
yanm buday arlnda bir tatan ibarettir.
Hz. Sleyman o ta, yzk yaptrp
parmana taknca btn yeyz, hkmne girdi.
Hz. -Sleyman bu saltanat bulup b
tn lemin hkmne girdiini grd.
Sayvan krk fersahlk yeri kaplard.
Yel, hkmne uymutu.
Bunu grnce dedi ki: "Bu saltanat,
bu dzen, demek ki u kadarck bir taa bal.
Dnyada da, ahirette de kimsenin
byle bir saltanata erimesini istemem.
Yarabbi, ben ibret gzyle bu padi
ahln afetini apak grdm..
Dnyada bu kadar atafatl ama ahi
rette pek deersiz., benden sonra bu saltanat kim
seye verme!
Benim orduyla, saltanatla iim yok.
Zembil rcln setim, onunla geinip gidiyo
rum!"
Sleyman, o mcevher yznden pa
diah oldu ama o mcevher de onun yolunu kesti,
ona ba oldu!
O yzden peygamber olduu halde ge
ne de cennete, peygamberlerden tam beyz yl son
ra girecek.

85

M ANTI KU T-TA Y R

elde ettii ey gelip geer; geicidir.

Mcevherlerin saltanat daimidir; m
cevherler, daima dalarda bulunur.
Ben dalar delisiyim, mcevher eriyim.Bir an bile dasz, bayrsz duramam.
Mcevherlerin saltanat daimdir; ben
de onu daima da tepelerinde arar dururum.
Ne mcevher kadar deerli bir ey
buldum; ne de ondan daha aziz ve ho bir ey!
Smurgun yolu, zahmetli bir yol. Be
nimse ayam mcevher sevdasyla dada bala
saplanm kalm!
Yrei pek Smurg'a nasl ulaaym? Elim
bamda; ayam balkta; bu halde gidip ulamama
imkn m var?
Ate gibi tatan ba kaldrmam; ya lrm, ya penemle mcevheri yakalar, mcevhere
nail olurum.
Bana aikr bir mcevher gerek; m
cevheri olmayan adam ne ie yarar?"
HTHDN CEVABI
Htht dedi ki: "Ey mcevher gibi
renklere boyanm keklik, bu topalln nedir? Ne
vakte kadar bana sakat, topal zrler getireceksin?
Ayanla gagan, cier kanlarna bat
m boyanm da sen gene bir ta stnde mcev
her elde edemeden kalakalmsn!
Mcevherin asl nedir? Renklerle be
zenmi, boyanm bir ta. Sen de bir taa sevdalan
m, smsk bu sevdaya sarlmsn!
Mcevherin rengi kalmad m tatan ibarettir. Artk renge kaplan adamn da ne akl var84

FER D U D D N ATTAR

de ederler belki.
As Smurg, nerden benim dostum, eim olacak? Padiahlk benim iim; padiahlar pa
diah eden benim; bu, bana yeter!"
HTHDN CEVABI
Htht dedi ki: "Ey gurura balanm
olan: glgeni ek, lemi kendine daha fazla gldrmet
imdi padiahlktan bahsetmenin s
ras deil. Bugn kpek gibi kemikle geinmedesin.
Keke padiahlar padiah etmeseydin
de kendini kemikten kurtarsaydm!
Varsayalm ki lem padiahlan, senin
glgen sebep oluyor da padiahlk buluyorlar.
Fakat yann, uzun bir zaman bellara,
girecekler, hepsi de padiahlndan vazgeecek..
Padiah olan, senin glgeni grmeseydi hesap gn belya m urard?
HKYE:BIRSN1N RYADA SULTAN
MAHMUD'U GRMES
Dini temiz, doru yolda yrr bir adam vard. Bir gece ryasnda Sultan Mahmud'u
grd.
Dedi ki: Ey zaman iyilikle geen padi
ah, ebediyet yurdunda halin nasl?
Sultan Mahmut dedi ki: Brak, yrei
min kanm dkme, sus, buras padiahlk yeri deil,
kalk oradan!
Padiahlm; bir hayalden ibaretti,
87

M ANTIKU T-TAYR

O mcevher, Hz. Sleyman'a bile bu ii yaparsa senin gibi sersemi nasl artmaz?
Mademki mcevher, tatan ibarettir,
bunca madeni kazp durma. Sevgili
nin yzn grmek midinden baka bir eye
kaplp cann zme!
Ey mcevher isteyen, gnln mcev
herle doldur. Daima yle bir mcevheti ara, iste!"
HMNIN BAHANES
Glgeler salan, padiahlara glgesiyle
padiahlk balayan hm topluluun nne ge
ti,
O ku hmlktan kutlulua erimi,
derece bakmandan her kutan stn olmutu.
Dedi ki: "Ey deniz ve kara kulan, ben
br kulara benzemem.
Yce mertebelere uramm ben, ya
ratlta yce yaratlmm.
Kpek nefsi daima horlar dururum..
Feridun'la Cem, ycelii benden bulmutur.
Padiahlar, benim glgemde yetiirler.
Her yoksul tabiatl kii nerden bizimle eit olacak?
Kpek nefse daima kemik veririm ben.
Bu yzden ruhumu, bu kpein errinden korur,
kurtannm.
Nefsime daima kemik verdiimdendir
ki canm, bu yce makam buldu.
Kanadnn glgesi kimin stne d
erse onu padiah yapan bir kuun evketinden,
kudretinden nasl, olur da kalrm?
Herkesin, onun glgesinde oturmas
lzm. Bu suretle onlar da glgesinden bir zerreyi el-

FER D U D D N ATTAR

Kendimi edep, erkn yolunda yetitir

mi, zahitler gibi ileler ekmiim.
Bir gn olur da beni padiaha gt
rrlerse huzur edeplerini renmi olarak gtr
snler diye bu zahmetlere katlanmm.
Ben, Smurgu ryada bile grmeye te
nezzl etmem; neden bouna yere onun yanma ko
aym?
Padiahn elinden savrulup gelen bir
toz bile bana yeter. lemde bana bu rtbe kfidir!
Yola gitmeye mademki kudretim yok.,
bari padiahn elinde yceleyim.. bam ykselsin!
Bir kii, padiah sohbetine lyk oldu,
ona kendini, sevdirdi mi, padiah ne derse olur, ne
isterse yaplr!
Sonu gelmeyen yerlere gitmedense pa
diaha lyk olmam daha iyidir!
u fikirdeyim: Padiah huzuruna va
raym; orada mr sreyim.
Kh padiah bekliyeyim, kh itiyakyle avlar avhyaym."
HTHDN CEVABI
Htht dedi ki: "Ey geici sevdaya tu
tulmu k, sfattan uzaksn; surete kaplp kal
msn.
Padiaha lemde bir eit bulunursa
padiahlk, nasl olur da ona yarar.
Padiah olarak dnyada Smurgdan
baka kimse yoktur., nk eidi olmayan odur, pa
diah ancak o!
Her lkede, aklszlndan bir babu
sivrilten adam padiah deildir.
89

MANTI KU'T-TAYR

yanl bir eydi zaten. Bir avu kokmu topraa pa

diahlk m yarar?
lemin padiah Allah'ndr; padiah
lk ona lyktr.
Kendi cizliimi, aknlm grnce
padiahlmdan utanyorum.
Sen de beni aracaksn, a akl da
nk diye ar; padiah diye arma. Padiah odur,
onun huzurunda bana padiah deme!
Saltanat onundur. Keke ben, yerler
de srnseydim. Keke dnyada bir yoksul olsay
dm..
Keke makamlara erieceime yzler
ce kuyuya dseydim; keki padiah olacama bir
temizliki olsaydm.
Tekrar dnyaya gelme imknn bul
sam padiahlk yapmak yle dursun, hamamda ocak yakar, ocak Mahmut diye emilirdim!
imdi hi bir eyim yok, kurtulma im
kn da bulunmuyor. yle olduu halde yaptm
eyleri bir bir soruyorlar, hesap ediyorlar!
O hm kuunun kolu kanad kuru
sun. O, bana glgelik yapt da padiah oldum!"
DOAN IN ZR
Doan, bam kaldrp o topluluun nne geti, anlam srlarndan perdeyi kaldrd.
Beyliini anlatp yrekler dalamakta,
ululuundan bahsedip durmaktayd.
Dedi ki: "Ben padiahn eline istekli
yim.. O istekle zamane halkndan yz evirdim.
Ayam, padiahn eline gesin diye
bam emi, gzm yummuum ben.

FERD U D D N ATTAR

ve elmay hedef yapyor. Eer ok bana isabet ederse.

Benim kulluumu inkr eder, zaten iyi bir kle deildi, klelerimin arasnda ondan daha
kusurlusu yoktu der.
Yok, oku hedefe rastlarsa herkes, bu,
padiahn bahtndan deyip geer.
Bense bu iki dert arasnda kvranp
durmaktaym. Bir hi uruna canm tehlikeye at
yorum!
ALA VEYK KUUNUN MAZERET
Bundan sonra alaveyk hemencecik
kageldi, dedi ki: "Ey kular, ben kendi kendimle
megulm; kendi yaram onarmaya urayorum.
Deniz kysnda ne gzel yerim yur
dum var. Kimsecikler benim sesimi soluumu duya
maz!
Kimseyi incitmem ben, bir an olsun lemde benden incinmi adam yoktur.
Dertlidertli, daima tasal, daima ihti
ya iinde deniz kysnda oturur dururum.
Su isteiyle gnlm kanlara bularm.
Suyu kendimden bile esirger, kskanrm., ne yapa
ym?
Suda yzemem; yle olduu halde du
daklar kupkuru olarak deniz kysnda otururum.
Deniz yzlerce eit coar., fakat ben
ondan bir damlack su bile iemem.
Denizden bir damla suyun eksilecei
ni dnrm. Kskanlk atei yreimi yakar ka
vurur.
Benim gibisine deniz ak yeter. Ba
mdaki bu hava, bamdaki bu sevda kh bana!
91

MANTIKU'T-TAYR

Padiah ona derler ki ei yoktur., vefadan,

idareden baka ii bulunmaz.
Dnya padiah vefakrlk etse bile bir
an olur, dner, cefada bulunur.
Kim. yanma yaklarsa phe yok ki ii gc karanr perian bir hale gelir.
Daima padiahtan rker, ekinir; ca
n, daima tehlikededir.
bnya padiah atee benzer. Ondan
uzak ol, ondan uzak olmak daha iyi!
Onun iin padiahlarn yannda "uzakla" diyen avular vardr. Yani bunlar "ey padi
aha yakn olan, uzakla" der dururlar.
Yrei temiz, yaratl pek iyi bir pa
diah vard. Gm bedenli bir kleye k oldu.
yle k oldu ki o ay yzl dilber ol
madka bir an bile ne oturabilirdi, ne dinlenebilir
di.
O kle de, kleler arasnda en terbiye
li kleydi. Kaima padiahn huzurunda, gz nn
de bulunurdu.
Padiah, kkten ok atarken kle,
korkusundan deta erirdi.
nk padiah, daima bir elmay he
def yapar, onu da klenin bana koyard.
Padiah, ok atp elmaya isabet ettirdi
mi kle korkusundan sapsan kesilir, sanboya otu
na dnerdi!
ten haberi olmayan birisi ona "Gl
gibi yzn neden altn gibi sararm;
Padiah, seni bu kadar seviyor, bu de
recede hrmet gryorsun. Neden yzn san, bunu
anlat bana" diye sordu.
Kle dedi ki: Bama bir elma koyuyor
90.

FERDUDDN ATTAR

sine aldr bile etmedin?

HKYE: BRSNN DENZLE
KONUMASI
Kalp gz aklardan biri, denize dal
d da dedi ki: Ey deniz neden mavisin sen?
Niin yas elbisesine brndn? Sende
hi bir ate yokken niin kaynayp duruyor, kp
rp tayorsun?
Deniz, o gnl gzel kiiye cevap ver
di: "Sevgilinin ayrlndan kvranp durmaktaym.
Adam deilim., bu yzden ona lyk olamadm.. derdiyle yas giysilerine brndm.
Dudam kupkuru... dalgn bir halde
oturup kalmm; aknn ateiyle coup kpryo
rum.
Kevserinden bir damlack bulabilsem
ebedi bir hayata erer, kapsmdan aynlmaz, oray
beklerdim.
Fakat benim gibi nice yz binlerce su
suz, yanp kavrulmu kii var ki gece gndz, yo
lunda lp gidiyorlar!"
PUHUNUN ZR
Puhu kuu, deli gibi ortaya atld, de
di ki: "Ben yle bir kk setim ki kendime!
Harabelerde domu bir cizim. arapsz harab olup gidiyorum!
Yzlerce bina buldum ama hepsi de
bakmszla dmek zere. Hepsi de harab olmak
zere!

93

M ANTIKUT-TAYR

imdi ben, denizin derdinden baka

bir dert istemiyorum. Smurga tahammlm yok,
aman aman.
Asl bir damla su olan, nasl olur da
Smurgla buluabilir?"
HTHDN CEVABI
Htht, ona dedi ki: "Ey denizden ha
beri bile olmayan, deniz timsahlarla, canavarlarla
doludur.
Deniz suyu kh acdr, kh tuzlu, kh
durgundur, kh dalgal!
Deniz bir kararda durmaz. Halden ha
le girer. Kh geri ekilir, kh kendini kyya arpar,
coar, ilerler.
Nice yce kiilerin gemilerini parala
d, niceler, onun girdabna dp ldler.
Dalg gibi deniz yollarm bilenler bile,
ona daldlar m can korkusuyla nefeslerini tutarlar.
Denizin dibine dalan biri, bir nefes al
d m deniz, onu boar, ldrr, p gibi yukarya atverir!
Sende denizden vazgemezsen nihayet
seni de boar!
Kimseye vefas olmayan denizden kim
vefa umar ki?
Deniz, sevgilinin itiyakyle kendiliin
den cotuka coar., kh dalgalanr, kh kprr!
Kendisi bile gnl huzurunu bulama
m, isteine erememitir. Sen de ondan gnl hu
zurunu elde edemezsin!
Deniz, onun civarndan kaynayan bir
kaynaktr., sen, neden ona daldn kaldm da sevgili92

FERD U D D N ATTAR

HKYE: BR KP ALTINI OLAN BRSNN

LNCE RYADA GRLMES
Hakikatten haberi olmayan birisinin
bir kp altn vard. lnce o altn bir yerde sakl
kald.
Bir yl sonra olu, ryada babasn
grd. Yz fareye dnmt. Gzleri yalyd.
ine altn doldurduu kp koyduu
yere varm, orasnn etrafnda fare gibi hzl hzl
dnp duruyordu.
Olu dedi ki: Babama "buraya niin
geldin? Anlatsana". dedim.
Bana, uraya para koymutum., bil
mem kimse buldu mu diye cevap verdi.
Dedim ki: Peki, neden yzn fareye
dnm, neden byle arplmsn? Dedi ki: altn
sevgisini tayan gnl sahipleri, hep byle fare ek
line dner. Bana bak da ibret al, t tut, para sev
gisinden vazge olum!
KUYRUKSALAR KUUNUN ZR
Kuyruksalan, zayf, ank, gnl zgn,
ate gibi batan ayaa kadar kararsz bir halde gel
di.
Dedi ki: "Ben, bir, akn, bir buna
m. Ne gnlm var, ne kuvvetim, ne de diyeceim
bir ey!
Fil gibi kuvvetli kollanm yok benim.
Fil yle dursun; karnca kadar bile gcm kuvve
tim yok.
Ne kolum, ne kanadm, hi bir eyim
yok. Yce Smurg'a nasl ulaabilirim ki?
95

M ANTIKUT-TAYR

Bir toplulukta oturmak, gnln, ha

trm huzura kavuturmak isteyen, sarho gibi ykk
yerlere gitmeli!
Zahmetler ekiyor, ykk yerleri yurt ediniyorum nk defineler byle yerlerde gmlr.
Defineye olan akm, byle ykk yer
lerde balad. Defineye ulamak iin ykk yerlere
gitmekten baka yol yok!
Tlsm bilmeden, tlsm zmeye al
madan belki bir define bulurum diye herkesten ay
rldm, ektiim zahmetlere katlandm!
Bu viranede bir gn olur da ayam
bir defineye batar, bir define elde edersem bu deli
gnlm kurtulur, muradna ereri
Smurga olan ak, masaldan baka
bir ey deil. nk Smurg sevgisi, her delinin har
c olamaz!
Ben ercesine ona k deilim, yleyse
defineye, ykk yerlere k olmam gerek!"
HDHDN CEVABI
Htht, ona da yle dedi: "Ey define
sevgisiyle sarho olan, tutalm ki bir define buldun..
Kendini o definenin banda lm
farzet. mr gitmi, yol da bitmemi!
Defineye, altna k olmak, kfirliktir.
Altndan put yapan kii, putperest saylr!
Altna tapmak kfrd. Sen, nihayet
putperest deilsin ya!
Hangi gnl, altn akyla bulanr, bo
zulursa o adamn surat, kyamette deitirilir.

94

FE R D U D D N TTAR

HKYE:HZ. YAKUBUN HZ. YUSUFA OLAN

SEVGS
Yusuf, babasndan ayrlnca Yakub'un
gzleri, o ayrlk yznden aard., gzlerine ak d
t, grmez oldu.
Gzlerinden kan rmaktan akmakta,
diline daima Yusufun ad gelmekteydi!
Cebrail gelip Allahn emrini syledi:
Bundan byle bir kere daha Yusuf un, ad diline ge
lirse,
Adn Peygamberler arasndan silece
iz.
Allahn bu emri gelince dilinden Yu
sufun ad gitti.
Dilinden gitti ama o ad. gnlnde yer
lemi, durup duruyordu.
Bir gece ryasnda Yusufu grd, onu
yanna armak istedi.
Allah'n emrini hatrlad: derhal kendi
sini toplad, armad.
Ama gc de elden gitti: yrekten y
le bir dertlidertli ah ekti ki!
O gzel ryadan uyanp yerinden k
prdannca Cebrail gelip Allah buyuruyor ki, dedi;
Yusufun adn anmadn ama o anda
yle bir ah ettin ki!
O ahndan anladm ki hakikatte tv
beni bozdun sen.
Bu i, akim bana ne sevdalar getirir;
hele bir bak, klk bize neler eder?"

97

M A N TIKU T-TA YR

Bu aciz ku, ona nasl eriir, huzuru

na kabilir? Kuyruksalan kuu Smurg*a nasl erer?
lemde onu arayanlara pek ok; fakat
onu bulmak her adam olmayana lyk m olur?
Mademki onu grmeye eriemeyeim,
olmayacak bir mitle yol alamam.
Hatt kapsna varsam da yz srsem
bile jra yanarm, ya yolunda lrm, gene ona erle-

mem.

Ben onun adam deilim; bari kuyu iinde kendi Yusuf umu arayaym ben!
Ben, kuyuda bir Yusuf yitirdim. Elbet
te bir zaman gelir, yine bulurum onu!
Yusufumu kuyuda bulursam onunla
balktan aya kadar uarm!"
HTHD N CEVABI
Htht, kuyruksalana da dedi ki: HEy
uhlukla kendini dkn gsteren., bu dknlk
te, bu acizde yzlerce serkeliklerde bulunan, Sen,
batan ayaa kadar riyadan ibaretsin., ben, buna
bafanam, aldr bile etmem. Bu riya., fakat ben,
bunu satn almam ki.
Yola ayak bas, azn ama. Devlete ulamaya bak. Hatt seni bu yolda yaksalar bile ta
hamml et, yan!
Sen mesel Yakup bile olsan sana Yu
suf unu vermezler.. Hileye az bavur!
Kskanlk atei parlayp duryor. Yu
suf sevgisi, leme haramdr.

FE R D U D D N ATTAR

NC BLM
KULARIN HTHDE SORULARI
Btn kular, bu sz duyup hali an
laynca hep birden hthtten sordular:
"Ey klavuzlukta bizden birincilii ka
pan, yol gstericilikte, ululukta btn ycelikleri el
de etmi olan!
Hepimiz de gsz, kuvvetsiz bir avu
ark kularz. Ne kolumuz var, ne kanadmz., ne te
nimiz var, ne kuvvetimiz!
Kadri yce Smurg'a ne vakit ulaabi
leceiz? Olur da birimiz ona eriip ulasa bile bu,
grlmemi, duyulmam bir eydir dorusu!
Syle, a bize., onunla ne mnasebe
timiz var bizim? Krlkle srra erimeye kalklr
m?
Eer aramzda bir mnasebet olsayd
hepimiz, ona rabet eder, hasret ekerdik.
O Hz. Sleyman, biz ise yoksul karn
calar... Hele bir bak, bir gr: o nerde. biz nerdeyiz?
Kuyunun ark bile karncaya bir ba
olursa o, yce Smurg'un yanma nerden eriecek?
Padiahlk, yoksulun harc olur mu?
Bu i, bizim gibilerin koluyla nereden baarlacak?"
Htht, o zaman dedi ki: "A eli bo ki
iler, yreiniz bozuk sizin. Ak, yrei bozuk kii
lerde olamaz ki?
A yoksullar, bu eli bo haliniz ile ne el
de ettiniz? Nedir bu hal? klkla kalbi rk olu,
bir arada olamaz.
Ak yolunda gz ak olan kii, ayak
larn vurarak, oynayp zplayarak can feda eder!
yi bil. Smurg, peesini kaldrd da
99

M ANTIKUT-TAYR

KULARIN ZR DLEMES
Ondan sonra vadideki kularn hepsi,
o bir avu hakikatten habersiz topluluk, mazeretler
getirdiler.
Her biri bilgisizlikten bir zrdr uy
durdu. Fakat kimse, ba keden bahsetmedi de
hep dehlizden syledi.
Her birinin zrn birerbirer syle
sem hikye uzar gider, onun iin beni mazur tut!
Her birinin bir mazereti vard ama ye
rinde deil: sakat ve topal. Byle adam, nereden ankay penesine drecek?
Ankay candan seven kii, ercesine
candan el yur, el eker!
Yuvasnda otuz tanecik yemi bile ol
mayan, Smurg'u anyor. Bu, deli deil de nedir ki?
Bir tanecik yemi bile bulamyorsun, onu bile aramaya tahammln yok.. sonra nasl olur
da Smurg'u arayabilirsin sen?
Bir kadehik arapla sarho oluyor
sun, ip iip de yklmayan bir erle nasl iret ede
bilirsin?
Bir zerreyi yerinden kprdatamadktan sonra gnein vuslatna nasl eriebileceksin
ki?
Sen, hi bir deeri olmayan kck
bir damladan bile boulduktan sonra nasl olur da
tepeden trnaa kadar deniz kesilebilirsin?
Ar szden bile ekinirken oka, balta
ya nasl tahamml edebilirsin?
Esasen var olan eye yok diyorsun
ha., bu i, her yz ykanmam pis adamn ii de
ildir zaten!

98

FERD U D D N ATTAR

Onun gzelliiyle ak oyununa giri

mek mmkn deil. O, yce ltfuyla bir ayna icad
etti..
O ayna gnldr, gnle bak da onun
yzn gnlde gr!
HKYE: GZEL PADAHIN
YAPTIRDII AYNALI KK
Pek gzel bir padiah vard. Gzellik
leminde ei, benzeri yoktu.
Seher a, onun yznden bir kt,
ruhulkuds, onun kokusundan bir esinti!
Btn lem, ona bir srlar kitabyd.
Yz gzelliin bir delili, bir ayetiydi.
Bilmem kimin haddiydi o gzellikten
pay almak?
Dnya yz, onun yznden kavga
larla dolmutu, halkn ona sevgisi haddi amt!
Kh sokaa kar, ebdizini srer, y
zne glgn bir pee takard.
Kim o peeye bakarsa susuz gnah
sz derhal ban kestirirdi.
Kim adn anarsa hemen dilini kopar
trd.
Biri, o gzellii dnrse hayale d
er, akim, cann yele verirdi.
Yzn apak gren, alayainleye
can verir, lr giderdi.
O gnller okayan gzelin akyla l
mek, yzlerce uzun mrden yedi.
Gn olurdu ki aknn derdiyle birler
ce kii lrd., ite ak, ite i!

101

MANTIKli'T-TAYR

gnee benzeyen yzn bir gsterdi mi,

Yzbinlerce glge yerlere serilir., an
cak onun glgesine baklabilir.
Smurg, leme glgesini sald da o yzden her an
bunca kular meydana geliyor.
lemdeki kularn suretleri, hep onun
glgesidir. Bunun iyice bil a hakikatten haberi ol
mayan!
Bunun bil., nce bunu bildin mi o ka
pyla mnasebetini dzdn demektir.
Bunu bildin mi bir iyice de anla., bil
din mi gizle, sakn aa vurma!
Kendisinden geen, o olan kii, onun
varlna dalmr. H, bir an bile AUah'dan gafil
olmaz artk!
Bu sylediim makama varsan Hak
olmazsn., olmazsn ama daima da Hak'a yakn olursun.
Onun Denizine dalm olan er, nasl olur da hulle inanr.. bu sz nasl olur da, bo bir i
olur?
Kimin glgesi olduunu bildin mi ister
l, ister yaa, her eyden kurtulur, hi bir eyle s
nrl olmazsn.
Smurg, apak meydanda olmasayd
hi glgesi olur muydu?
Sonra Smurg gizli olsayd hi leme
glgesi vurur muydu?
Burada glgesi grnen her ey, nce
orada meydana kar grnr.
Smurg grecek grecek gzn gn
ln ayna gibi aydn deil demektir.
Kimsede o gzellii grecek gz yok.
Gzelliinden sabnmz, takatimiz kalmad.

FE R D U D D N ATTAR

Her ey, Smurg olsun, il murg olsun

(otuz ku olsun, krk ku olsun), odur. Ne grrsen
gr, Smurg'un glgesidir.
nk glge Smurg'dan ayrlmaz.
Ayn desen bile olamaz.
kisi de birbiriyle beraberdir., ara, ak
tar. Glgeden de ge de asl sim ara!
Fakat sen, bir glgede kaybolur gider
sen nerde Smurgdan bir ey elde edeceksin?
Sana bir kap alrsa, bir ltfa urar
san glge iinde gnei grrsn..
Daima glgeyi, gnete kaybolmu g
rr, her eyi gne olarak seyredersin vesselm!
HKYE: SKENDERN ELL
skender, o BYK1 padiah, bir yere eli gnder
mek istedi.
Nihayet o lem padiah, eli elbisele
ri giyinip gizlice gitti.
Kimsenin duymad eyleri. skender
yle buyurdu diye nakletti.
Btn lemde kimse, bu elinin s
kender olduuna inanmad kil
Hi kimsede skender'i grecek gz
yoktu: o, ben skender'im deseydi kimse inanmazd.
Padiaha her gnlden bir yol var ama
yol aztm adamn ondan haberi yok.
Odann dndaysa padiah, sana ya
bancdr. Fakat ieriye girmisen dert etme., padi
ah da orda.

103

M AN TIKU T-TAYR

Ne kimse ona bir an sabreder., ne

kimsede kuvvet ve kudret kalrd.
Halk, daima onu aratrr, bu istekle
lrd. Ne ona sabreden vard, ne onsuz sabreden.,
ne alacak ey!
Bir an olsun birisinde sabr ve g ol
sayd padiah, ona yzn apak gsterirdi.
Fakat hi kimse ona lyk bir adam
deildi. O yzden herkes, gnlnde onun derdi, lp giderdi.
Ama kimsede onu grmeye takat yok
tu. Onun iin yalnz onun adn duymakla lezzet alrlard.
Padiah, her an bakmak, kendisini
seyretmek zere bir ayna yaplmasn buyurdu.
Padiaha gzel bir kk yaptlar, ortaya da gzel bir ayna koydular.
Kke gittike o aynaya bakar, kendisini seyrederdi.
Yz aynaya vurur, herkes bu yoldan
o aksi grr, lezzet alrd.
Sevgilinin yzn seviyorsan bil ki g
nl, onun yzne bir aynadr.
Gnln ele al da onun yzn gr.
Canm ayna yap da onun gzelliini seyret!
Senin padiahn, ycelik kkndedir. Kk, o gzellik gneinden parlayp aydnlanmaktadr.
Padiahm gnlde gr.. Ar bir zerre
de seyret!
Ovaya yaylan her kyafet, gzelim Smurgun glgesidir.
Sana Smurg, yzn gsterse hayale
kaplmakszn glgeyi Smurg olarak grrsn.
102

1
'
1

FERDUDDN ATTAR

oenim kanm dkecek, dedi.

And ierek, yolda hi bir yerde ne durdum, elendim, ne de oturdum.
yle olduu halde padiahm benden
evvel buraya nasl geldi, buna zerre kadar aklm er
medi gitti.
Padiahm ister inansn ister inanma
sn, eer bir kusurum varsa kfir olaym demeye
balad.
Padiah dedi ki: "Sen, bu ie mahrem
deilsin., nerden anlayacaksn?
Aramzda gizli sakl, kimsenin bilme
dii bir yol var. Onu grmedike bir an bile rahat edemem.
Onun iin her zaman gizlice o yoldan
gelirim. lemde bunu kimsecikler bilmez.
Aramzda pek ok gizli yollar vardr.
Canmzda nice srlar vardr.
Aktan onu sorar, ondan bir haber al
mak isterim ama hakikatte onun ne halde olduu
nu bilirim ben.
Grnte gence, ihtiyara sorar, so
rutururum ama hakikatte canm, sevgiliyle bera
berdir."
Kularn hepsi de, bu szleri duyunca
o eski srlan bir iyice anladlar.
Hepsi de Smurgla deta uyutu, an
lat. Sonunda uup gitmeye niyetlendiler.
Bu sz yznden hepsi birden yola
ba koydular, ayn derde dtler. Ortal grlt
ye verip ttler.
Hthde "Ey i eri, bu yolu nasl aa
lm?
Byle yce bir makamda uamyoruz.
105

M ANTIKUT-TAYR

HKYE: EYAZ'IN HASTALII

Eyaza nazar demiti, hastaland., ni
hayet padiahn gznden uzaklat.
Kudretsiz bir halde yataa dt. Be
llara, eziyetlere urad, hasta oldu.
Sultan Mahmud'a haber gelince padi
ah bir hizmeti ard.
Dedi ki: Hemen Eyaz'n yanma git, ona tarafmdan de ki: Ey padiahtan ayn den.
Ben, senin derdinle, senin zahmetinle
ba baaym. Bu yzden senden uzam.
Senin hastaln dndke bilmi
yorum sen mi hastasn, ben mi hastaym?
Bedenim, sevgilimden ayn dt ama
itiyaklar eken canm ona yakn.
Sana candan ihtiyacm var, hasretini
ekiyorum. Bir an bile senden ayrlmyorum.
Nazar, sana bir ktlktr etti. Senin
gibi bir narini hasta drd.
Bunu dedi ve hizmetiye "Hadi., a
buk git: ate gibi git, duman gibi gel!
Sakn yolda elenme; su gibi gz yumuncaya ka
dar git, imek gibi ko!
Yolda bir an bile elenirsen sana iki ci
han dar ederim" dedi.
Zavall hizmeti hemen yola dt, yel
gibi koup: tozarak Eyaz'a ulat.
Bir de ne grsn: padiah, Eyaz'n ya
nnda oturuyor. in ilerisini dnen akl, strap
lar iinde kald.
Eli aya titremeye balad. Sanki dai
mi bir hastala tutulmutu.
Padiahla nasl baa kanm, imdi

FE R D U D D N ATTAR

Memleketlerde ak vardr, dert ise

yok. Dert, adamdan baka bir kimsede bulunmaz.
Akn kfirlie yaknl var; kfirlikse,
yoksulluun iyzl
Yola ayak basan, bu yolda ayak dire
yen, kfrden de geer, slm'dan da!
Ak, sana yoksullua kap aar; yok
sulluk da kfirlik yolunu gsterir.
Senin bu kfrnle imann kalmad m u tenin
de yok olur, u canm da kalmaz!
te ondan sonra bu iin eri olursun.
Bu eit srlara sahip olmak iin er gerek!
Erler gibi ayam bas korkma. Kfr
den de ge, imandan da, korkma!
Daha ne vakit korkacaksn? Brak u
ocukluu! Erlerin arslan gibi yola gir, ie koyul!
Sana yzlerce tehlike bagsterse de
il mi ki bu yolda ba gsteriyor, korku yok!
EYH SAN AN IN RYASI
eyhi Sanan, zamann piriydi. Yceli
ine dair ne desem, hepsinden de stnd, ileriydi.
Haremde kemal sahibi drt yz dervi
iyle tam elli yl eyhlik etmiti.
Dervileri de aynen kendisi gibiydi.
Gece gndz ibadette bulunurlar, bir an bile dinlen
mezler, istirhat etmezlerdi.
Hem ameli vard, hem ilmi. Meydan
daki eyleri de bilirdi, gizlileri de kefederdi, srlara
da mahremdi.
Elliye yakn hacc vard., btn m
rnce umre eder dururdu.
Namaznn orucunun ise haddi hesab
107

MANTI KU'T -TAYR

bizim gidiimizle bu yol biter mi?" dediler.

HTHDN KULARA
CEVAP VERMES
Klavuz olan htht o zaman onlara
dedi ki: "k olan cann kayrmaz
ster zahit ol. ister kt kii, canm
terkettin mi ksn.
Gnln, canna dmandr., canm
terket, at yola., cann attn m yol biter.
Yol bar candr; ver canm., ondan
sonra perdeyi kaldr, sevgilinin yzn gr!
Sana imandan k derlerse, candan
vazge diye hitap gelirse, Bunu da ver, onu da. mandan vazge, canm feda et!
nkr eden, bu olmayacak ey, byle
ey caiz deil derse de ki: Ak, kfrden de ycedir,
imandan da!
Akn kfrle, imanla ne ii var? klann bir an bile olsun canla uramak ileri mi?
k, btn harman atee verir. Ba
na testereyi korlar, sabreder, tenini bitirir!
Aka dert ve gnl kam gerek, akn
hikyesi bile zor olmal!
Ski, kadehe cier kann dk, derdin
yoksa bizden dn al!
Aka perdeleri yakan bir dert gerekir.
Kh can perdesini yrtmal, kh durup perde altn
da gizlemeli!
Akn bir zerresi, btn lemden iyi
dir; derdin bir zerresi, btn klardan iyi!
Ak, daima kinan iidir ama dertsiz
ak, tam ak deildir.
i

106

FERDUDDN ATTAR

tibar sahibi drt yz dervi de ona

uydular, beraberce yola dtler!
Kabe'den ta Rum lkesinin bir ucuna kadar var
dlar. Btn Rum diyarn batan aa dnp do
latlar.
Gnn birinde bir yce yapnn nn
den geiyorlard. st kttaki bir pencerenin nnde
bir kz oturmutu.
Ruhan sfatl bir gvur kzyd bu..
Ruhullah yolunda yzlerce bilgiye sahip olmutu.
Gzellik gnn en en ycesine var
m bir gneti; ama bitmesi olmayan bir gne!
Gne, onun yznn aksini grm,
kskanmt da civarndaki klardan daha ok sa
rarmt.
Kim, o dilberin zlfne gnl verirse
zlfnn havasyle ipe balanr gider.
Kim, o gzelin lal dudana can verir
se yola ayak basmaz, ba kor!
Sabah yeli, o salardan misk kokusu
elde ediyor. Rum lkesi, o Hind gibi siyah salar
yznden kvranmakta, in'e dnmekteydi!
Gzleri, klar iin fitneydi., kalar,
gzellikte tekti!
klarn yzne bir bakt m canlar
n, bak eline alr, gz ucuyle kemer gibi kalarna
drrd!
Kalar ay yznde bir kemerdi. B
tn halk, orada yer yurt tutmutu!
Gz bebekleri doland da bir kerecik
klara bakt m, yzlerce insann cann avlayverirdi!
Yz, o parlak salarn altnda parl
parl parlayan bir ate parasna benziyordu!

109

M A N TIKU T-TAYR

yoktu. Hi bir snneti terketmezdi.

Huzuruna gelen yol klavuzu erler,
kendilerinden geerler de yle gelirlerdi.
O mana eri, kl krk yarard. Keramet
lerde de kuvvetliydi, rtbe ve makamlarda da.
Kim hastalanr, bir geveklie derse
nefesiyle iyileir, kuvvetlenirdi.
Ksaca nee amda da, dert zama
nnda da halka rehberdi. lemde bayrak gibi ycelmiti, hret bulmutu.
Kendisini, kendisiyle sohbet edenlerin
ulusu grmekle beraber birka gece upuzun bir r
ya gryordu:
Haremden gm, Rum lkesinde
yurt tutmu; durmadan bir puta secde ediyor.
O lemin uyank eri, bu ryay grn
ce eyvahlar olsun dedi, imdi
Tevfik Yusufu kuyuya dt; yolu
muz, almas g bir bayra att!
Bilmem ki bu dertten cann kurtara
bilecek miyim? manm kurtarabilsem canm terkederim yal
Btn dnya yznde tek bir adam
yoktur ki yolda byle bir sarp geide rastlamasn!
Yoldaki bu sarp geidi, bu almaz yo
kuu geer, aarsa yol, kendisine aydnlanacak, gi
decei yeri grecekti.
Fakat o geidin ardnda ylece kalaka
lrsa bellara urayacakt.. Yolu uzayp duracakt.
Nihayet o bilgi sahibi stat, dervileri
ne dedi ki: "Bir iim dt;
Rum lkesine hemencecik gitmem ge
rek. Gideyim ki u dn tabiri nedir? meydana
ksn."
108

FERD U D D N ATTAR

"Can gittikten sonra gnl ne yapa

ym? Hristiyan kzna gnl vermek, ne de zormu"
dedi.
Derviler, onu byle perian bir halde
grnce hepsi de ii anladlar, i iten getiini bil
diler.
Onun bu haline anp kaldlar; ba
larm nlerine ediler; ne akllan kald, ne fikirleri!
Bir hayli t verdiler ama fayda et
medi. Olacaklar olmutu; iyilemesine imkn yoktu.
Ona t verenin d tesir etmiyor
du.. nk derdinin derman yoktu ki!
Perian k, nasl olur da sz dinler?
Derman bile yakp yandran dert, nasl olur da der
man kabul eder?
O upuzun gnde eyh, ta akama dek
az ak hayran bir halde gzlerini pencereye dikti,
ylece kalakald!
Karanlk gece, onun salarnn lleleri
gibi etrafa yaylnca, sevgilinin yz gnahlarla kf
re dalp gizlenince...
Yldzlarn her biri bir k yaknca
Pirin gnln, gnein hicran kaplad.
O gece, sevgisi birken yz oldu.. Ksa
ca tamamyla kendisinden geti gitti!
Kendisinden de vazgeti, lemden de.,
bama topraklar sat, feryat ve figana koyuldu.
Bir an bile ne uykusu kald, ne kara
r. Sevgiden kvranmakta, alayp inlemekteydi.
Diyordu ki: 'Yarabbi, bu gecenin gn
dz yok mu, yoksa felein olan gnein ziya
s m kalmad?
Nice geceleri ibadetle geirdim; fakat
kimsecikler byle bir geceden iaret bile vermedi.

111

M ANTIKUT-TAYR

Suya kanm ll dudaklan, btn ci

han susuz brakmt. Sarho nergislere benzeyen
gzlerinin binlerce haneri vard!
Sz, azna yol bulamamt ki. Onun
iin azna dair sz syleyenler; asla hakikati bilmemilerdir, bouna sylerler!
Duda, ine gz kadar kckt,
beline sann teli gibi kemer balanmt.
enesinde gm bir kuyu vard, sa'ya benziyordu; sz, canllar; lleri diriltmek
teydi.
enesindeki kuyuya yz binlerce Yu
suf'un gnl, kanlara boularak olarak ba aa
dp gitmiti.
Yznde gne parlakl vard. Siyah
salarn bu parlak yze pee yapmt.
Gvur kz peesini anca eyh, ke
miklerine, iliklerine kadar atelere tutuldu.
Pee altndan yzn gsterince de
ta sann bir teliyle eyhe yzlerce kemer balad.
eyh, ilerisini dnmyor deildi.
Fakat o gzelin ak da bir kere yapacam yapm
ta.
eyh, tamamyla elden ayaktan kt,
ele avuca smaz oldu. Oras sanki atelerle doluy
du, o da ayayla gitmi, kendini atelere atmt.
Van you tamamyla yok oldu. Gnl,
sevda ateiyle dumanlar iinde kald.
Kzn sevgisi, can lkesini yamala
m, sandan imana kfrler yadrmt!
eyh, imanm verdi, Hristiyanl kabul et
ti. Takvay satt, rezillii satn ald!
Ak, canna, gnlne st oldu...So
nunda eyh, gnlnden midini kesti, canna doy
du.
110

FERD U D D N ATTAR

sin, uyanp kalksn, ya da onun sevgisindeki halimi

grsn de bana yansn, alasn!
Akl nerde ki bilgimi ele alaym, yahut
dzenler dzeyim, fikirlerde bulunaym da aklm
bama toplayaym.
El nerde ki yolunun topraklarn ba
ma saaym., yahut da topraklarla kanlara bulan
m kalmken kakaym, bam kaldraym!
Ayak nerde ki gene sevgilinin etrafm
anyaym, gz nerde ki gene sevgilinin yzn gre
yim.
Sevgili nerde ki derdime acsn, mer
hamete gelsin. Dost nerde ki bir an olsun gelsin de
elimi tutsun!
Gn nerde ki feryat ve figanlar ede
yim.. akl nerde ki akllca bir ie girieyim?
Akl da gitti, sabr da gitti, sevgili de.,
bu ne aktr, bu ne derttir, bu ne i?"
Btn dostlar, feryadn duyup gnl
n almak iin bana toplandlar.
Bir dostu "Ey ulularn eyhi, kalk, bu
vesveselerden ykan, arn, arn" dedi.
eyh, ona "Bu gece cier kanyla yz
lerce defa ykanp arndm a habersiz adam" diye ce
vap verdi.
Bir baka "Ey ihtiyar pir, bir hata ettiysen geldi geti, tvbe et" dedi.
eyh ona da "Namustan, halden tvbe
ettim, eyhlikten, olmayacak eylerden tvbe ettim"
diye cevap verdi.
Baka biri dedi ki: Tebihin nerde, iin tesbihsiz nasl dzelir?"
eyh dedi ki: "Belime onun kemerin
den balayabilmek iin elimden tebihi attm!"

113

MANT1KUT-TAYR

Mum gibi yanp yaklmadan ne uy

kum kald, ne rahatm.. cierime serpecek gnl ka
nmdan baka bir suyum kalmad.
'
Bu hararetten, bu yantan mum gibi
eriyorum, beni deta gece yakyorlar, gndz ld
ryorlar!
Bu gece, yzlerce baskna uruyorum,
bilmem gndzm nasl geecek?
Kimin bir gececik byle bir gndz olursa ii gc, gece gndz cierler dalamak, ya
np yaklmaktr!
Gece gndz hayli hararetlere d
tm, fakat gndzme bu gece eritim!
Beni yarattklar gn meerse bu gece
iin yaratmlar!
Yarabbi, bu gecenin gndz yok mu?
Felem mumu yanmayacak m?
Yarabbi, bu gecede bunca iaretler
var, yoksa kyamet gn bu gece mi ki?
Yoksa ahmdan gne mi snd, yok
sa sevgilimi grp utand da gizlendi mi?
Gece, onun salan gibi uzun, Onun
salar gibi kara. Yoksa bu benzerlik olmasayd y
zn grmediimden mutlaka imdiye kadar yz
kere lrdm ben!
Geceleyin, btn gece ak sevdasyla
yanyorum. Sevginin hcmuna kar durmaya ta
katim yok!
mr nerde? Tutaym da sevgilimi veyim. ya da muradma ulamak iin feryatlara ko
yulaym.
Sabr nerde? Tutaym da ayam ete
ime ekeyim, ya da erler gibi erleri bile ykan koca
arap kadehini ekeyim.
ans nerde ki uyumaya bir ayak dire112

FER D U D D N ATTAR

Baka birisi "hemencecik yola d.

Harem'de otur, zrler dile" dedi.
eyh "beni brak, bam o sevgilinin
eiine koyup zrler dilemek isterim" dedi.
Baka birisi Yolda cehennem var, ak
l banda olan kendisini cehenneme atmaz" dedi.
eyh "Cehennem yoldam olsa yedi
cehennem bile bir ahundan yanar yaklr" dedi.
Bir bakas dedi ki: "Cennet midiyle
bu kt iten vazge, tvbe et!"
eyh dedi ki: 'Yz cennete benzeyen
sevgili olduktan sonra bana cennet lzm olsa bile
bu civar yeter!"
Baka biri dedi ki: "Allah'dan utan..
Rabbinden hay et!"
eyh dedi ki: "Beni bu atee Allah at
t.. kendi kendimi nasil kurtarabilirim ki?"
A
Bir bakas da dedi ki: Yr, rahat otur.. yeni batan imana gel, mmin ol!"
eyh, ona da "Ben arm kalmm.
Benden kfrden baka bir ey isteme. Kfir olan
dan iman arama" diye cevap verdi.
eyh'e sz gemeyince derviler, iyi
lemeyeceini anlayp zldler.
Gnlleri kan kesildi, kan deryas dal
galand. in sonu ne olacak, bakalm perdenin ar
dnda ne var dediler.
Nihayet gn Trk, altn kalkann
gsterip gece Hindsunun ban klcyla kesince;
Ertesi gn olup bu gururla dolu olan
dnya, gne kaynandan nurlannca
Tenhalarda duran giren eyh, sevgili
nin civarna yneldi, o mahallenin kpekleriyle ar
kada oldu.
115

MANTIKUT-TAYR

Baka biri dedi ki: "Ey srlardan ha

berdar olan, kalk, akln bana al da namaza dur!"
eyh dedi ki: "O sevgilinin mihrap olan yz nerede ki? Onun yzn grmedike na
mazm ne ie yarar?"
Bir bakas dedi ki: "Bu szler de ne
deme oluyor? Kalk, davran., tenha bir yere git de Al
lah'a secde et!"
eyh dedi ki: "Eer put gibi gzel olan
sevgilimin yz burada olsayd kapsmda secde et
mem ne hotu!"
Bir bakas dedi ki: "Hi piman olma
yacak msn? Bir an olsun Mslmanlk derdine
dmeyecek misin?"
eyh dedi ki: "Bundan daha artk pi
manlk m olur., neden bundan nce k olmam
m ki?"
Baka biri "eytan, yolunu kesti, ans
zn gnlne azgmlk okunu att" dedi.
eyh 'Yolumuzu vurup kesen eytan
ne de gzel vurup kesiyor, bizi ne de gzel azdnyor.
Syle, vursun, durmasn" dedi.
Baka biri "Bu ii duyup anlayan, bu
pir nasl azd diye hayretlere der." dedi.
eyh "Ben addan sandan oktan ge
tim, ar, namus iesini oktan taa aldm" dedi.
Bir bakas "Eski dostlar, sana incin
diler, yrekleri yarld" dedi.
eyh "Gvur kznn gnl raz olsun
da., unun bunun incinmesine aldr bile etmem."
dedi.
Bakas "Dostlarla d kalk. Hadi, bu
gece tekrar Kabeye gidelim" dedi.
eyh "Kbe olmazsa kilise hazr ya..
Ben, Kbe'nin akllsym, Kilisenin sarhou" dedi.
114

FERD U D D N A H A R

yor. Kh sarho gzlerinle beni uyutuyorsun.

Senin yznden gnl atelere dt.
Gz bulut kesild, senin yznden kimsesiz, dost
suz, sabrsz ve kararsz kaldm!
Canm, sevgili, sensiz btn cihan
sattm., aknla bir bak, nasl kesem bombo, nasl
kesemi bzp kapatmm!
Gzmden yamur gibi yalar yayor.
Sensiz gzmde ancak gz yalan var!
Elimle yle bir gnl avladm, gzm
le yle bir gnl grdm ki kimseler bulamad, kim
seler gremedi. Gnlden ektiimi kimseler ek
medi, kimseler duymad!
Gnlmde gnl kanndan baka bir
ey kalmad. Gnlm de bitti tkendi, ne vakte ka
dar gnl kann iip duraym?
Bu yoksulun gnln bundan fazla
paralama. Onun bundan ziyade tekmeleme, ine
me!
mrm beklemekle geti. Bir kavu
ma el verecekse zamanla beklemek gerek!
Her gece cana pusu kuruyor, civarn
da canmla oynayp duruyorum.
Yzm, kapnn topranda., bylece
can vermedeyim., toprak pahasna canmdan geip
gitmedeyim.
Kapnda ve vakte kadar alayp inleye
yim? A kapy, bir an olsun beni kendine hemdem
et!
Sen bir gnesin., senden nasl ayrla
bilirim? Ben bir glgeyim, sensiz nasl durabilirim?
Glgeye benziyorum ama kvranp kv
rlarak gne gibi pencerene vurmadaym.
Ben bir akln yitirmi m. Ban.
aa eker, grnmezsen yedi kat g birbirine
117

MANTIKUT-TAYR

Yolunun topranda itikfa niyetlendi.

Onun ay yzn grnce lye dnd.
Bir aya yakn bir zaman, gece gndz
oralarda kald, onun gnee benzeyen yzn gr
mek iin durdu bekledi.
Sonunda sevgilisini gremediinden
hastaland. Fakat eiinden ban kaldrmad.
O gzelin mahallesinin topra, yata
olmutu. Kapsnn eii yastk kesilmiti.
Oray brakmak elinde deildi ki. Kz,
eyh'in kendisine k olduunu anlad.
Fakat anlamazlktan geldi de dedi ki:
"Ey eyh, neden byle kararsz bir hale dtn?
Zahitler, nasl olur da irk arabndan
sarho olurlar; nasl olur da Hristiyanlarn mahal
lesinde otururlar?
eyh, zlfm ikrar edecek olursa her
an, bir divanelie der."
eyh dedi ki: "Gryorsun ya., nasl
gsz kalmm; gnlm aldn gitti.
Nazdan, kibirden vazge, km, ihti
yarm, garibim., u halime bir bak!
Ya tekrar bana gnlm ver, yahut
benimle dost ol., niyazm gr de bu kadar nazlan
ma!
Gzelim, akm serseri deildir benim,
ya bam tenimden ayr, ya bana ltfet!
Hkmedersen canm bile veririm. Di
lersen yeni batan canmla oynar, yine sana feda ederim.
Ey dudayla zlf, krm, ziyanm olan, ey yzyle civan, maksadm, arzum kesilen
sevgili.
Kh zlfnn parlaklyla beni yak-

116

FERD U D D N ATTAR

ma br ii yapamam" dedi.
Kz dedi ki: "Bu ie salam yapysan
Mslmanlktan kmalsn.
Sevgilisiyle ayn renge boyanmayanm
sevgisi, renkten, kokudan baka bir ey deildir!"
eyh "ne dersen yaparm, ne buyurur
san yerine getiririm.
Ey gm bedenli sevgili, ben senin
kula kpeli bir kulunum, sann peremini kula
ma kpe yap!" dedi.
Kz. peki, dedi. Hadi kalk, gel de arap
i. arap iince coacaksn, neelenceksin.
eyh'i mulann yurduna gtrdler;
derviler, feryad figan ederek kalakaldlar!
eyh, bir de bakt ki yepyeni bir mec
lis; gzellii son haddinde bir ev sahibi.
Ak atei, suyunu kuruttu, iini bitir
di. Hristiyan kzmm gzellii, mrn elden ald!
Ne bir zerre akl kald, ne de bir zerre
fikri! Orada ylece susup kald, dalp gitti!
Sevgilisinin elinden arap kadehini al
d, iti, iinden gcnden vazgeti!
arapla sevgilinin ak birleince o ay
yzyle sevgisi bir iken yz bin oldu.
eyh, eskiden beri arap iermi gibi
oradaki bo insanlar seyredip sevgilinin gzel du
daklarm, hokka gibi azn glmser grnce
Canna bir heves ateidir dt. Kan
l gz yalan, kirpiklerinden damlamaya balad.
Bir kadeh arap daha istedi, ald, iti.
Sevgilinin pereminin bir halkasn kulana kpe
yapt.
eyh'in yzlerce kitab vard, hepsini
din iin yazmt, hepsi hanndayd. Kur'an da ez119

M A N TIK U T -TAYR

katanm, altst ederim!

u toprak canmla yanp duruyorum.
Canmdaki ate, lemi parlyor.
Akna deli ayam bala saplan
d., itiyaknla gnlm ele aldm; bylece kala kal
dm!
steinle can veriyorum; ey dermanm
sevgili, bir an bile olsun beni huzura, istirahata erir, bana derman et!"
Kz "A yl yaam koca kii, utan., sen
bundan sonra kendine kfur ve kefen edinmeye
bak!
Nefesin souk, benimle dost olma. h
tiyarlamsn, cannla oynamaya kalkma!
Benim, sana yz vermemdense senin
kefen edinmeye bakman daha gzel!
imdi sen bir lokma ekmee muhta
sn. k olamazsn sen, vazge bu sevdadan!
Sen nasl olup da padiahla kona
caksn? Karnn doyurmaya bir dilim ekmek bile
bulamyorsun!" dedi.
eyh dedi ki: "Sen, bana bu eit yz
binlerce laf sylesen benim, a kndan baka bir iim gcm yok.
Aklk, gence ihtiyara bakmaz ki!
Ak, hangi gnle deerse o gnl paralar!"
Kz, "Eer sen, bu iin eriysen drt
eyden birini yapmalsn.
Ya puta secde edersin, ya Kur'am ya
karsn, ya arap iersin, yahut da imarmdan geer
sin" dedi.
eyh "arap imeyi kabul ettim; br
yle iim yok benim.
Gzelliini seyrede ede arap ierim a
118

FERD U D D N ATTAR

lna yapmamt.
imdiyse hem kt, hem sarho; ta
mamyla kendisinden gemiti artk.
Kendisine gelemedi, rezil rsvay olup
gitti. Kimseden ekinmedi, Hristiyanl kabul etti.
arap epeyce yllanmt. Onu iyice
kendisinden geirmi, pergele dndrmt.
k ihtiyard, arap yllanm, aksa
taptaze Sevgilisi de oracktayd. Artk nasl sabredebilirdi ki?
O ihtiyar, tamamyle harab oldu, tamamyle sarho oldu. Bir insan, hem sarho, hem
de k olursa nasl olur? Tamamyla elden kar!
Dedi ki: "Ey ay yzl, gcm kalmad,
km, benden daha ne istiyorsun, syle!
Aklm bamdayken puta tapmadm ama imdi sarhoum. Sarhoken putun nnde
Mushaf bile yakanm."
Kz "te imdi bana lyk bir er oldun.
Allah rahatlk versin; tam benim harcm bir adam
kesildin!
Bundan nce akta olgunlamam
tn. Artk iyice otur, dinlen. nk nihayet pitin"
dedi.
Hristiyanlar, yle bir eyhin onlann
yolunu tuttuunu duyunca
eyh'i sarho sarho kiliseye gtrd
ler, znnar (Hristiyan kua) kuanmasn syledi
ler.
eyh znnan kuannca hrkay ate
lere atp yakt, Hristiyan oldu.
Dininden dnd; ne eyhlii hatrlad,
ne Kbe aklna geldi.
Bir gen kzn akyla bunca yllk sa-

121

MANTIKU'T-TAYR

bere bilir kuvvetli bir hafzd.

Fakat arap kadehten vcuduna d
kld m hepsinin manas gitti, kuru szleri kald!
Aklnda ne varsa hepsini unuttu. a
rab iince akln yele verdi gitti!
arap, gnlnde eskiden kalma ne
varsa hepsini ald, eritti!
Yalnz o sevgilinin g tahamml edi
lir ak kald, baka ne varsa gitti, tertemiz oldu!
eyh, sarho olunca ak stoldu, ru
hu deniz gibi dalgalanmaya balad.
O gzeli de elinde arap kadehi, sar
ho bir halde grnce bsbtn elden avutan k
t.
arap imeyi bir yana brakt, kzn
boynuna sarlmak istedi.
Kz dedi ki: "Sen bu iin eri deilsin.
km diye davaya kalkyorsun ama lftan ibaret
bu!
Ak yolunda ayan salamsa, o bk
lm bklm salarn yoluna dtysen
Zlfm gibi kfirlie ayak bas. nk
ak, serserice bir i deildir.
Takva ile ak uyuamaz. Akn sonu
kfirliktir, bunu unutma!
Kfirliime uyar, benim gibi kfir olur
san kolunu boynuma dolar, beni kucaklarsn.
Yok, kfirlie uymaz, imanndan vaz
gemezsen kalk, yr., ite sopan da burackta, aban da!
eyh, k olmutu, pek dkn bir
hale gelmiti. Gafletle gnln kaza ve kadere tes
lim etmiti.
Sarho deilken bile bir an olsun var120

FER D U D D N ATTAR

Vuslat istiyorum, seninle yzgz ol

may diliyorum. Bu ayrlkla ne kadar daha yana
ym?" dedi.
Kz, gene dedi ki: "Ey tutsak ihtiyar,
benim bedelim ok ar. Sense pek yoksulsun!
Ey bir eyden haberi olmayan, buna
altn lzm, gm lzm. Gm olmadka nasl olur da iin altn gibi parlar?
Paran yoksa bam al, git. Ey koca ki
i, benden bir nafaka al, d yola!
Tez yryen gne gibi tek ol., ercesine sabret, er ol!"
eyh dedi ki: "Ey selvi boylu, gm
bedenli, ne de sznde duruyorsun ya!
A gzel sevgili, senden baka kimim,
kimsem yok. Bu eit szleri brak artk.
Her an yeni bir tarzda beni aldatyor
sun.. Her an bir baka eit bandan savuyorsun!
Her ne kadar yapmsa, sensiz deta
kendi kanm itim. Ne ite bulunduysam senin iin
bulundum.
Aknn yolunda neyim varsa terkettim, ne kfrm kald, ne imanm. Ne knm kald, ne
ziyanm!
Beni ne vakte kadar bir bekletip kara
cm elden alacaksn? Byle kararlatrmadk m,
beni kendine kavuturmayacak msn?
Btn dostlar beni terketti. Hepsi de
canma dman kesildi!
Sen byle harekette bulunuyorsun,
onlar da yle. Peki ben ne yapaym? Ne gnlm ka
d, ne canm, ben ne ileyeyim?
Ey sa yaratll, yalnz cennete gir
mektense seninle cehenneme girmek daha ho!"

123

MANTIKU'T-TAYR

lam imandan vazgeti gitti.

Dedi ki: "te olanlar oldu, azdm, yo
lumdan ktm. Bir Hristiyan kzmm ak, bana ya
pacaklarn yapt.
Bundan sonra daha ne dersen de, em
rine uyaym. Bundan beter daha ne varsa syle, onu da yapaym.
Aklmn bamda olduu gn puta fi
ln tapmadm ama seni grp sarho olunca taptm
ite!"
Nice kiiler vardr ki arap yznden
dinlerini terkederler. phe yok ki ktlklerin asl
olan arap, bu ii yapar!
eyh kza "Sevgili, daha ne kald? De
diklerinin hepsini kabul ettim, yaptm.
Sevginle arap itim, puta taptm. Be
nim aktan grdklerimi kimseler grmemitir!
Kim, benim gibi aktan ldrr? Ak,
yle bir eyhi nasl olur da byle rezil eder?
Elli yla yakn bir zamandr ki gnlm
de sr denizi dalgalanp duruyordu.
Derken akn bir zerresi, gizlendii
yerden srayp kt, bizi, ta takdir yerine kadar s
rkledi!
Ak, bu eit nice hrkay znnar ha
line sokmutur da, sokar da!
Ak alfabesini okuyan. Kuran czleri
ni okumu, pimi demektir. Aka dp sevgiyle
ba dnm olan, gayb srlarn bilmi, anlamtr.
Her neyse, bunlann hepsi geldi geti.
imdi syle bakalm, sen, bizi ne vakit kendine ulatracaksn?
Asl olan sana ulamaktr. O yap, adamaklh, kurulmu, esasl bir yapdr., her ne yaptmsa kavumay umduumdan yaptm.
122

FERDUDDN ATTAR

vazgetiler., onu terketmeye karar verdiler.

Hepsi de onun kt talibinden kat.
Onun derdiyle bana topraklar sat.
lerinde anlayl bir dost vard, kal
kp huzuruna gelerek dedi ki: "Ey kt ilere den,
Biz bugn Kbe'ye dnyoruz. Hk
mn ne? Gnlndekini syle bana!
Ne diyorsun? Hepimiz senin gibi gvur
mu olalm., kendimizi rezillik mihrab m edelim?
Seni byle grmeye tahamml edemi
yoruz.. onun iin seni brakp buradan kayoruz.
Bari Kbe'de itikfa girip oturalm da
u grdklerimizi grmeyelim!"
eyh dedi ki: "Benim canm ateler iinde. Nereye gidecekseniz hemen gidin, hi durma
yn!
Ben hayatta olduka, bana kilise ye
ter. Hristiyan kz, canma canlar katyor. O, bana
yetiyor!
Siz hrsnz, bu ii bilmezsiniz. Bu
rada byle bir ie dmediniz ki!
Sizin de banza bir an olsun, byle
bir ey gelseydi her dertte bana dert orta olurdu
nuz.
Aziz yoldalarm, siz geri dnyorsu
nuz. Ben, bama daha neler gelecek, bilmiyorum
ki!
Beni sorarlarsa dorusunu syleyin.
O elden ayaktan dm olan, o ba dnp duran
nerde derlerse gizlemeyin!
Deyin ki: Gzleri kanlarla dolu, az
zehirler iinde; kahr ejderhasmn azna dt; orada kald!
O slm pirinin kaza ve kader yzn125

MANTIKUT-TAYR

Nihayet eyh, tam ona lyk bir adam

olunca o ay yzl de onun derdine acd, yrei
yand.
Dedi ki: "Ey henz istediim gibi pi
meyen k, artk mehir iini de bitireum. Tam bir
yl durup dinlenmeden domuzlarn gtmek gerek!
Yl bitti mi sana vannm., neeli gnle
rimizi de, dertli zamanlarmz da beraber geiririz,
bir arada yaar gideriz."
eyh, sevgilinin hkmne itiraz etme
di. nk sevgilinin hkmne kar koyan, sevgili
nin hi bir srrna eremez.
Kbe piri, ulularn eyhi, gidip tam bir
yl domuz obanl etti.
Herkesin iinde yzlerce domuz vardr
ha... Ya domuzun yakp yandrmal, ya znnan ku
anp kuru davadan vazgemeli!
Ey adam olmayan, sen bu tehlikeye
yalnz o ihtiyar eyh mi dt sanrsn!
indeki domuzdan haberin yoksa ma
zursun ama yol eri deilsin!
Bu tehlike, herkesin iinde., insan,
yola girdi mi bam kanr, grnr!
eri gibi yola ayak bastn, yola d
tn m yzbinlerce put grr, yzbinlerce domuz
grrsn!
Ak ovasmda domuzu ldr, putu
yak., bunlar yapamazsan eyh gibi aka d, rezil
ol!
eyh, Hristiyanl kabul edince Rum
lkesinde bir grltdr koptu!
Onunla dp kalkanlar, anp kal
dlar. Onun bu hali yznden deta canlarndan ol
dular.
Tutkunluunu grnce dostluundan
124

FERD U D D N ATTAR

yerde eyhini bulamad.

Dervilere ne haldedir, ne oldu diye
sordu. eyh'in bana gelenleri tamamyle anlattlar.
Kaza ve kaderin bana getirdii halle
ri sylediler. Dediler ki:
Bir Hristiyan kz, onu sann bir te
liyle balad. man yolunu hertaraftan kesti!
imdi zlfle, benle ak oyunu oynu
yor. hrka yand, iyilemesine imkn kalmad.
badetten tamamyle el ekti imdi u
anda domuz obanl yapmada!
imdi o dertlere den velinin belinde
ucunda ha asl bir znnar var!
eyhimiz din yolunda nice ibadetler
etti ama imdi onu tanyamazsn, eski bir gvurdan
ayrdedemezsin!
Dervi, bu olay duyunca hayretlere
dp yz sarard, yaslara brnd!
Dervilere dedi ki: "Ey etei bulak
kiiler, vefakrlkta ne ersiniz siz, ne hatun!
nsana kara gn dostu gerek. Dost,
byle gnde ie yarar.
Siz eyhinize dostsanz neden ona
yardm etmeyi her eyden stn tutmadnz?
Mademki eyh, eline znnar ald, he
pinizin znnar kuanmas gerekti.
Dileyerek ondan ayrlmamalydnz,
hepinizin de onunla beraber Hristiyan olmas l
zmd.
Utann; bu mu dostluunuz sizin? Bu
mu hak hukuk gstermeniz, bu mu vefanz?
Bu, ne dostluk, ne de vefakrlk. Yap
tnz i, mnafklktan baka bir ey deil!
Dostuna dost olan, ondan ayrlmayan
127

M ANTIKUT-TAYR

den urad eylere lemde hi bir kfir raz olmaz.

Uzaktan ona bir Hristiyan kzm gs
terdiler.. akldan da vazgeti, dinden de, eyhlikten
de!
O kzn halka gibi zlf, boynuna ge
ti.. btn halkn diline dt!
Eer biri beni knarsa deyin ki: Bu
yolda nice kimseler bu eit tehlikelere urar, nice
leri kayp der!
Bu yle bir yoldur ki bu yola gidebile
cek ne bir ayak vardr, ne bir ba! Kiinse bu yolda
hileden, tehlikeden emin olmamaz!"
eyh bu szleri syleyip dostlanndan
yz evirdi. Domuz oban, domuzlarnn yanna
kotu!
Dostlar derdiyle bir hayli aladlar, d
np dnp arkasndan baktlar.
Nihayet Kabe'ye yneldiler. Yrekleri
yemiyor, tenleri eriyordu.
eyhleri, Rum lkesinde yapayalnz
kalmt. Dininden dnm, imanm rzgara kaptr
m, Hristiyan olmutu.
O azizler hareme varnca azlarm
yumdular, kimseye bir eycik sylemediler.
eyhlerinin halini sylemeye utand
lar. Her birisi bir bucakta gizlendi!
eyh'in, Mekke'de zeki ve tecrbeli bir
dostu vard. eyhe teslim olmu, her eyden el ek
miti!
Pek gz akt, iyi bir klavuzdu.
eyh'i ondan iyi anlayan, bilen yoktu.
eyh, Mekke'den giderken o, orada
deildi.
Gittii yerden dnp gelince kald

126

FERD U D D N ATTAR

Rabbinizin kapsndan da ekindiniz, neden Allah'a

yalvarmadnz?" dedi.
Bu sz duyunca hepsi de cevap vermekden ciz kald, hi biri utancndan ban kal
drmad!
O dervi "Bu utanmann faydas ne?
Mademki i bu hale gelmi., hemen kalkalm.
Allah kapsna yz srelim; yalvarp
yakararak bamza topraklar saalm.
Hepimiz, kt gmlekler giyelim; ni
hayet hep birden eyhimizi elde edelim" dedi.
Hepsi de Arap diyarndan Rum lkesi
ne gittiler. Gece gndz itikfa girdiler, gizlendiler.
Hak kapsnda her biri, yz binlerce
feryada koyuldu. Kh alyorlard, kh efaat dili
yorlard.
Bylece tam krk gn, krk gece hi bi
risi, durduu yerden ba kaldrmad!
Krk gn krk gece hi birisi, ne uyu
du, ne dinlendi, ne ekmek yedi, ne su iti!
O temiz kiilerin yalvarmasndan gk
lerde bir grltdr koptu.
Ycelerdeki yeiller giyinmi melekler
de, aalardaki yeiller giyinmi melekler de giysi
lerini soydular, yasa daldlar, hepsi mor matem elbi
seleri giyindiler!
Nihayet, bunlarn safna reis olan der
viin dua oku, hedefe vard.
Krk birinci gece o temiz dervi yalnz
olduu kesinde kendinden geti.
Seher a miskler saan bir yel esti.,
gzne bir lemdir grnd.
Ay gibi Mustafa'y grd. Siyah sala
rn ikiye ayrm, omuzlarna salmt.
129

M AN TIKU T-TAYR

kiinin, dostu gvur olsa beraberce gvur olmas l

zm!
Dost, kt gnde belli olur, iyi gn
deyse yz binlercesi bulunur.
eyh, ejderhann azna dnce de
mek ki hepiniz admz kar dtnz, onu bra
kp katnz ha!
Ak, zaten kt hret stne kurul
mu bir yapdr. Kim bu yoldan ba ekerse bu e
kilii, olgunlamadndandr"
Bu szler zerine hepsi de "Syledik
lerini daha nce ona ka kere syledik, hatta daha
fazla da syleyip
Onunla kalmaya azmettik., neede,
dertte onunla beraber bulunalm dedik..
Zahitlii satalm, rezillii alalm, din
den vazgeelim, gvur olalm diye kurduk.
Fakat o i bilen, hesaplayan eyh he
pimizin birer birer yanndan uzaklamasn, geri
dnmesini istedi.
Bizim dostluumuzdan bir fayda gr
mediinden bizi, hemencecik geri dndrd.
Biz de hkmne uyduk, dndk; ite
sana da halini anlattk, gizlemedik" dediler.
Bunun zerine o dervi, br dervile
re "Pek la., fakat eer iiniz dzeninde olsayd.
Allah kapsndan baka varacak yeri
niz olmaz; btn varlnzla o kapya vanr;
Allah'a yalvarp yakarmada her biri
niz, brn geerdi.
Allah da sizi byle kararsz bir halde
grnce ltfeder, hemencecik eyh'i hidayete sevk
eylerdi.
Hadi eyhinizden ekindiniz, neden
128

FERD U D D N ATTAR

Dervilerle alaya alaya komaktay

d. Domuz oban olan eyh'in bulunduu yere ka
dar vardlar.
Bir de grdler ki eyh atelere dn
m, kararsz bir halde. Fakat bu kararszlkla ho
bir lemde!
eyh de dervilerin tekrar geldiklerini,
Allah'a yalvarmaya koyulduklarm grd.
eyh an szn azndan atm,
znnan belinden zmt.
Bandaki Hristiyan klhm frlat
m, gnln de Hristayanlktan ykayp antmt.
eyh, uzaktan dervileri grnce ken
disini, onlarn yamnda nursuz pirsiz grp
Utancndan stndeki elbiseyi yrtt;
aciz eliyle bana topraklar sat.
Kh bulut gibi kan alamaktayd; kh
eliyle tatl canm onlann yoluna atmaktayd.
Ahndan feleklerin perdesi yanyor,
hasretinden vcudundaki kan. ate kesiliyordu.
Gnlndeki hikmet, esrar, Kur'an ve
Hadis bilgilerini tamamyla ykamlard.
imdi btn bunlar, tekrar bir aklna
gelmiti. Cahillikten, aresizlikten tekrar kurtul
mutu.
Kendi haline baknca secdelere kapa
nyor, alayp duruyordu.
Gl gibi gnl kanlarna bulanmt,
utancndan terlere boulmutu!
Derviler, onu bu halde grnce hem
dertlere dtler, hem neelenip sevindiler.
Hepsi de kotular; sevinle canlarn
vererek yanna gittiler.
eyh'e "Ey sr perdesini aan, gene
131

MANTIKUT-TAYR

Gnee benzer yz, Allahm glgesiydi; yzlerce can lemi, samn bir teline vakfolmutu.
Salma salma yrmekte, glmseyip
durmaktayd. Onu gren, o an kendisini kaybeder
di.
O dervi, Mustafa'y grnce yerinden
kalk, ey Allahn Peygamberi,dedi, elimi tut!
Allah iin halka yol gsterirsin; eyhi
miz yol yitirdi, ona yol gsteri
Mustafa dedi ki: "Ey himmeti yce
dervi, yr var, eyhini badan kurtardm.
Yce himmetin tesir etti. eyhini af
fettirdi.
eyhle Allah arasnda pek kara bir
toz, yoldan kalkt. Tvbe a geldi, su ekilip gitti.
O tozu, eyhin yolundan giderdik, onu karanlklarda bralonadk.
efaat iin bir damlack i tanesi sa
tm. Onun btn mrne yayld!
O toz, imdi yoldan kalkt; tvbe kabul
edildi; gnah ortadan kalkp gitti.
yice bil ki gnahtan yzlerce lem ol
sa bir tvbenin scaklyla erir, yok olur. Yoldan
kalkar!
Ltuf ve ihsan denizi dalgalannca er
kein de gnahn mahveder, kadnn da!"
Bu ryann sevinciyle derviin akl ba
ndan gitti. yle bir nara att ki gkler gm gm in
ledi!
,
J
, Barp ararak yerinden kalk, gz
lerinden akan gz yalan kanlarla bulanm.
.... .
Btn dervilere ryasn anlatt;
mjdeler verdi, yola klar.

130

FERDU D DN ATTAR

d ki gnl, gne gibi nurlar sayor.

Gnlnde alacak bir det ortaya
kmt. O dert, onu araya drm, kararsz
bir hale getirmiti.
Sarho canna bir atetir dmt.
imdi de gnlne el att, gnl, elinden kt!
Kararsz can, gnlne ne tohum ek
miti; bu tohum nasl bir meyva verecekti? Bilmi
yordu ki!
Bir ie dmt ki arkada yoktu.
Kendisini alacak bir lemde grd.
yle bir lem ki orada hi bir yol g
rnmyor. Dil tutulup kalm, sze mecal yok!
Btn o naz ve tazelik iinde, ne a
lacak ey ki, gz yalan yamur gibi yayordu!
Bir bard, elbisesini yrtarak danya
kotu. Bama topraklar sat, kanlar iinde koma
ya balad.
Dertli bir gnlle, kuvvetsiz bir beden
le eyh'in ve dervilerin peine dt.
Bulut gibi kanlara batm, koup du
ruyor. Nasl kotuunu, nasl yol aldn da bilmi
yordu!
Ovada, lde hangi yoldan gitmek ge
rek? Onu da bilmiyordu.
Yalnz ciz, perian bir halde alayp
inliyor, yzn sevine sevine topraklara sryor.
Feryat ederek "Ey herkesin imdadna
yetien Allah'm, ben, iten gten kalm ciz bir
kadnm.
Senin gibi birisinin yolunda yryen
bir erin yolunu kestim. Fakat bilmiyordum, sen be
nim yolumu kesme.
Kahr denizini kprtme, yattr. Bl133

MANTIKU T-TAYR

gneinin stnden bulut ekildi.

Kfr, yoldan savulup gitti, iman gelip
yerleti. Kilisede puta tapan Allah'a tapar oldu.
Anszn kabul denizi dalgaland; Pey
gamber, sana efaat etti.
imdi kredecek zaman. kret Al
laha; matemin sras, yeri deil!
Allah'a krler olsun ki kapkaranlk
denizde gne gibi bir yol at.
Apaydn eyi kapkara yapmaya gc
yeten Allah, bunca gnaha karlk tvbe nasib etti.
Allah (C.C.) tvbeden bir atetir par
latt m o ate, neyi bulursa yakar yandrr, mahve
der" dediler.
Hikyeyi ksa keselim; artk oradan
yola kayulmak zamanyd.
eyh gusletti, tekrar hrkasn giydi;
dervilerle beraber Hiraz'a doru yola dt.
Bundan sonra o Hristiyan kz, rya
snda gnein kucama dtn grd.
Gne, dile geliyor da "Hemen eyhin
pei sra ko.
Onun dinine gir, onun yoluna toprak
ol. Ey onu kirleten, yr, onun yznden temizlen
arn!
O geici akla senin yolunu tutma
mt.. imdi sen de gerek olarak onun yolunu tut.
Hayli zamandr onun yolunu kesmi
tin; imdi ona yolda ol; doru yolu bul, artk gere
i anla.
Onu yoldan kardn, imdi de sen onun yoluna gir. O, artk yola geldi, sen de ona yol
da ol" diyordu.
Hristiyan kz uykudan uyannca gr132

FERD U D D N ATTAR

O gzel, eyh'i grnce bahar bulutu

gibi alamaya balad.
Gz, ahdna vefa ediyordu. Kendisini
eyh'in eline, ayana att.
Dedi ki: "Senden utanyorum, bu utangalk canm yakyor. Bundan byle artk perde
ardnda yanamam.
Gerei anlamak iin perdeyi attm.
Bana Mslmanl ret de doru yola gireyim."
eyh, ona Mslmanl anlatt. Der
vilerde bir grltdr koptu.
O gzel yzl, gz yalar saarak,
dalgalanp coarak ehadet getirdi.
Nihayet o gzel, doru yolu buldu.
Gnl hakikatten haberdar olmutu; gnlndeki iman zevkine ulat.
Gnl, o iman zevkiyle kararsz bir
hale geldi, gam geldi, onun dertlerini teselliye koyul
du.
Kz dedi ki: "eyhim, dermann tken
di. Ayrla tahammlm yok.
Ba arsyla dertle, kederle dolu olan
bu topraktan gidiyorum; elveda ey lemin eyhi, el
veda!
Sz ksa keseceim. cizim, affet,
bana darlma."
O ay yzl, bu szleri syleyip candan
el ekti. Zaten yan can kalmt; onu da canana
teslim etti.
Gnei, blut altna girdi, gizlendi.,
yazklar olsun, tatl cam, ondan ayrlverdi!
O, meaz denizinden bir damlayd; yi
ne geldii hakikat denizine gitti!
Hfepimiz de rzara benzeriz. u dn137

MANTIKUT-TAYR

miyordum, yanldm, suumu rt!

Yaptklarma kalma, bu yoksulun su
una bakma. Dine girdim, imana geldim, beni din
siz brakma!
lyorum, yardmcm bir kimsecik bi
le yok. Senden, senin yceliinden baka feryadma
kimsecikler eriemez." diyordu.
eyh'e iinden, o kz, Hristiyanlktan
vazgeti.
Bizim kapmza dost oldu., imdi ii,
bizim yolumuza dt.
Geri dn, gene o putu, bul, o put gibi
gzel sevgilinle arkada ol, derdine derman et diye
ilham geldi.
eyh, derhal rzgar gibi geldii yoldan
dnd. Gene dervileri arasnda bir grlt koptu.
Hepsi birden, "ban zerine tvbe et
meler, bu yanp yaklmalar neydi ki?
Tekrar ak oyununa m girieceksin,
tvbe ettikten sonra yine namazszlk da m buluna
caksn?" dediler.
eyh, onlara kzn halini anlatt, bu
sz duyan, deta cann terketti.
eyh ve derviler geri dndler, o g
zelin bulunduu yere kadar geldiler.
Grdler ki kzn yz altn gibi sarar
m. salan yolun tozlarna bulanm, grnmez
olmu.
Ba ak, yaln ayak. Elbisesi yrtl
m.. l gibi yeyzne serilmi!
O ay yzl, o yrei yaral gzel, ey
hinin yzn grnce kendinden geti.
eyh de o ay yzly a, susuz bir
halde grnce yzne gzlerinden sular serpti.
136

FERDUDDN ATTAR

DRDNC BLM:
KULARIN HDHD KILAVUZ
SEMELER
Kular, bu szleri duyunca hemen deta
canlarm terk ettiler.
Smurg, kularn gnllerinden sabr,
karan ald; aklan birken yz bin oldu.
Yola dmeyi kurdular, adamakll niyet
lendiler, bu yolu amaya karar verip evikletiler.
Hepsi de dediler ki: imdi ortada iimizi
grecek, bizi idare edecek bir klavuz lzm bize.
Bize yolumuzu gstersin, yolda bize kla
vuz olsun. nk insan, kendi kendisine ulu ola
maz, ululuk edemez.
Bu yolda aziz bir hkim gerek ki bu b
yk ve derin denizi aabilelim.
Bu hkime can ve gnlden uyalm, fer
manm tutalm da belki yolumuz Kafdana vanr.
Artk bir arada lf brakalm da belki
Kafdana yol bulur, oraya vannz.
Bu yolla damla, yce gnee ular, smurgun glgesi stmze der.
Nihayet, kendi kendisine hkim olamaz.
Kur'a ekelim, yolu ancak bu.
Kur'a kime derse ulu olur., biz, kk
kulara babuluk eder, dediler.
Sz buraya varnca deta akllan balanndan gitti. Hepsi de sustular.
leri kuraya kalnca o kararszlara bir
karardr, bir sknettir geldi. . .
Kura ektiler, tam yerinde olarak k
139

MANT1KUT-TAYR

yadan geip gidiyoruz. O gitti, biz de hep gitmekte

yiz!
Ak yolunda bunun gibi neler olur,
neler.. Bunu, ak bilen bilir!
Ne sylerse sradandr. Bu yolda olur;
rahmet, mitsizlik, hile, eminlik., hepsi mmkn
dr.
Nefis, bu srlan iitemez. Nasibi olma
yan meydandaki topu elemez.
Bunu, can ve gnl kulayle iitmek
gerek. Balktan meydana gelen ten kulaylea de
il!
Gnln, nefisle her an savap dur
mas pek etinleti. Matem, iddetlendi. Gine bir at yak, gene bir feryad et!

138

FER D U D D N ATTAR

HKYE: BEYAZITTN SORUSU

Bayezit, bir gece ehirden dar kt.
Her taraf sakindi, halkn grlts tamamyle ya
tmt.
lemi adamakll aydnlatan bir ay
vard. Gece, deta gndze dnmt.
Gkyz yldzlarla bezenmiti. Her bir
yldz, bir baka ite, bir baka cmbteydi.
eyh, ovada ne kadar gezdi, dolatysa ovada, lde hi kimse seslenmedi. Kprdamad bile.
inden bir cokunluk geldi de dedi ki:
Yarabbi, gnlm yand.
Senin bu kadar yce bir kapn var da bu
kapda neden hasretini ekenler yok., neden byle
bombo?
Htif cevap verdi: Ey yolda arm e.
Padiah, herkese yol gstermez kil
Bu sszlk, bu kapnn yceliindendir..
her yoksul, kapmza gelemez bizim!
Ycelik dairemizin nuru balkr da uyku
da bulunan gafilleri bu kapdan uzaklatrr.
Halk, binde bir kii bu yola dsn, bu
sevdaya ulasn diye yllarca bekler durur!
KULARIN HTHDE DERTLERN
AMALARI
Yolun dehetinden btn kularn ka
natlan, kanlara buland, ah etmeye baladlar.
Yolu gryorlard, fakat derman ortada
yoktu!
O yolda yle bir azametli bir rzgar es141

M ANTIKUT-TAYR

hthde isabet etti.

Hepsi de onu kendilerine klavuz yapt
lar. O, ne buyuruyorsa canla bala yerine getiriyor
lard.
O, bymzdr. Bu yolda bize ba
budur, yol gstericidir diye sz birlii ettiler.
Hkm onun hkmdr; ferman onun
ferman., ondan ne canmz esirgeriz, ne tenimizi
dediler.
KULARIN YOLA IKMASI
Yol gsterici yiit htht, meydana kt,
bama tacn giydi.
*
Yz binlerce ku yola koyuldu. Aya da,
bala da glge sald!
Gide gide yollan, bir vadiye eriti; feryatlan, deta aya ulat.
O yoldan yreklerine bir korkudur d
t. Canlanna bir atetir eriti.
Birbirlerine yaklatlar; kanat kanada, ayak ayaa, babaa umaya baladlar.
Hepsi de gene canlanndan el ektiler
ykleri ard, yollan uzun!
alacak bir yoldu bu yol., bu yola ne
bir giden vard, ne de yolda bir zerre hayrl yahut
er bir ey!
Sessiz sadasz bir yoldu., ne artyordu,
uzuyordu bu yol, ne de eksiliyordu!
Bir ku hthde, "yolda neden kimsecik
ler yok?" diye sordu. Htht, "Bu yalnzlk, padia
hn yceliindendir" diye cevap verdi.

140

FERDUDDN A.TIAR

gnlsz, bedensiz o kapya ba koruz.

HTHDN, KULARIN DERLERN
HALLETMES
Bunun zerine htht krsye kp s
ze balad.
Bana tacn takm, tahtna kmt.
Kim, yzn grdyse baht yceldi, talihi ald.
Hthdn huzurunda kular yz binler
ce saftan fazla saf oldular.
Blblle kumru da beraberce akmak iin huzura geldiler.
kisi de nameye balad. Namelerinden
leme ferahlk dt.
Seslerini duyan, kararsz bir hale geldi,
kendinden geti!
Herkes, baka bir hle dt. Ne'kimse
tamamyla kendisinden gemiti, ne de kimse kendisindeydi!
Bundan sonra Htht sze balad; ma
nalarn yznde ki perdeyi at.
KULARIN HTHDE BU MAKAMI NASIL
BULDUUNU SORMASI
Birisi, "Ey nderlii kapan, nasl oldu da
sen bizi getin. Cenab Allaha bizden daha ok yak
latn?
Sen de bizim gibi bir kusun, biz de se
nin gibi bir kuuz. Aramzdaki bu fark neden mey
dana geldi?
Bizim canmzdan, cinsimizden ne g143

M ANTIKUT-TAYR

inekteydi ki deta gklere dayanmakta, gklere (x~

muz vurmaktayd!
Oras yle bir ssz yoldu ki orada felek
tavusu bile hi saylmaktayd.
Artk lemde bir an bile baka bir kuun
bu yola gitmeye gc m olur; kudreti mi bulunur?
Kular, yoldan korkunca hepsi biraraya
geldiler;
Hthdn huzuruna varp kendilerin
den gemi, kendilerini kaybetmi bir halde
Dediler ki: Ey yol bilen, padiah huzuru
na edepsizce varlmaz.
Sen, bir hayli zaman Hz. Sleyman'n
huzuruna vardn., padiah kapsnda bulundun.
Huzur edep ve detlerini, korku ve tehli
ke makamlarm tamamyla bilirsin.
Bu yolun iniini, yokuunu grmsn.
lemin etrafnda bir hayli dnp dolamsn.
Diyeceimiz u; Mademki sen bize ba
bu oldun, bizim idaremizi eline aldn.
urackta minbere k. Kavminin yol azn hazrla!
Padiahlar huzurunda uyulmas gereken
edep ve erkn anlat., nk bu yolculuk, bilgisiz
likle olmayacak.
Hibirimiz gnlnde bir ey olmadan git
mesin.
Sanadertlerimizi aalm da gnlmzde
ki u phe kalksn!
nce gnlmzdeki mklleri hallet de
ondan sonra adamakll bir azimle yola delim.
Zira bu yol biliyoruz ki pek uzun. imiz
de phe varken nurlanmyor, klanmyor.
Gnlmz rahatlannca yola dzlr.
142

FERDU D DN ATTAR

ocuk dedi ki: "Ey hner sahibi emir, biz

yedi ocuuz, babamz yok.
Bir anamz var, o da ktrm. Pek yok
sulsuz, pek kimsesiz.
Her gn balk tutmak iin byle denize
a salar, akama kadar beklerim ite.
Yz eziyetle bir balk tuttum mu gece he
pimizin de gdas odur, ondan ibarettir."
Padiah "A dertli ocuum, seninle ortak
olalm m? Ne dersin?" dedi.
ocuk raz oldu, padiah, yeniden deni
ze a sald.
ocuun a, padiahn devleti, bah
yznden halikla doldu. O gn yz tane balk tut
tu.
ocuk, balklan grnce dedi ki: "Bizde
bu devlet yoktu, ardm dorusu.
Yiit, senin talihin pek yaver., bu balklar
o yzden ama dt."
Padiah "Olum, sen, bir balk tutann
bilsen, bir benim kim olduumu anlasan..
Senin talihin, benim yzmden ald
imdi.. nk sana balk tutan, padiahtr" dedi.
Ve atna bindi, gitmeye balad. ocuk
"Kendi payn ayrsana" deyince,.
Padiah dedi ki: "Bugn paym ayrmyacam. Yann ana ne derse benim olsun.
Fakat yann, ancak sen, benim avm ola
caksn. Ben avm kimseye vermem ha!"
Ertesi gn padiah, sarayna vannca or
tan hatrlad.
Bir avuu yollayp ocuu artt. Or
tam, tahta oturttu.
Herkes, "Padiahm, bu bir yoksul" di145

M ANTIKUT-TAYR

nah kt da senin payna sf ve iyisi dt, bizin

paymza tortusu kald?" dedi.
Htht dedi ki: "Ey ku, Hz. Sley
man'n gz, bir an bize dverdi!
Ben bu makam, ne altnla elde ettim, ne
gmle. Bu eritiim devlet, o baktan meydana
geldi.
Bu makam kim ibadetle elde edebilir ki?
blis de bir hayli ibadette bulundu!
Ama birisi kar da ibadete lzum yoktur
derse ona lnet okumaya balar.
Sen, bir an bile ibadeti brakma. Fakat
sakn ibadete de gvenme!
mrn ibadetle geir de Hz. Sleyman,
sana da bir baksn!
Sleyman'a makbul oldun mu: ne de
sem, ne sylesem anlatamam; dediklerimden, syle
diklerimden de ileriye geer, ycelirsin!
HKYE: SULTAN MAHMUTLA BALIKI
OCUK
Sultan Mahmut, bir gn naslsa askerin
den ayn dmt.
Rzgarlar gibi ttek bana bir hayli dn
d, dolat. Nihayet deniz kysnda bir ocuk grd.
ocuk kyda yapayalnz oturmu, am
denize salm, balk tutmaya urayordu. Padiah,
ocua selm verip yamna oturdu.
ocuk, pek dertliydi. Gnl skkn, yre
i dar bir haldeydi.
Padiah "ocuum, neden byle dertli
sin? lemde senin gibi bir dertli grmedim ben" de
di.
144

FER D U D D N ATTAR

oturursan otur, yol alamazsn ki!

Yola yalnz gitme; pir gerektir pir. Kr gi
bi bu denize dalma!
Yol alman iin mutlaka sana pirimiz ge
rek. O, sana her ite bir smak olur.
Sen, yolla kuyuyu farketmedike elinde
bir sopa olmakszn nasl yol alabilirsin ki?
Ne senin gzn var, ne de yol ksa. Fakat
pir, yolda sana klavuzluk eder.
Kim bir devlet sahibinin glgesine s
nrsa yolda asla utanmaz.
Bir devlete erienin elinde btn diken
ler gl demeti kesilir!
HKYE: SULTAN MAHMUTLA DKEN SATAN
HTYAR
Sultan Mahmut, avlanrken anszn as
kerinden ayr dmt.
Bir ihtiyar adam, eeine diken ykle
mi, srp gidiyorken diken demetleri zlp d
t. Adamcaz kalakald, bam kamaya balad.
Sultan Mahmut, ihtiyarn perian bir ha
le dtn, eeinin kaklp kaldm, dikenlerin
yere serildiini grd.
Yanma gidip "sana yardm edeyim mi, is
ter misin?", dedi. Adam "Elbette" dedi..
"Bana yardm edersen ne kar ki? Ben
faydalanrm, sense zarara girmezsin.
Gryorum ki, gzellikten nasibin var.
Gzel yzllerin ltfuna almaz."
Padiah ltfedip atndan indi; gl gibi ellni dikenlere uzatt.
Adamn ykn eee ykledi. Tekrar a147

M ANTIKUT-TAYR

yordu ama padiah "Ne olursa olsun, nihayet orta

mz.
Mademki onu ortakla setik, kabul et
tik, ondan yz evirmemiz doru deil" dedi ve o o
cuu da kendisi gibi bir padiah yapt.
Birisi, ii bilmiyordu. ocua "Bu yceli
e nerden eritin?" diye sordu.
ocuk dedi ki: "Nee geldi, yas geti. Bir
gn, bir devlet sahibine rastladm, ite ondan!"
HKYE: BR KATL N CENNETE GR
SEBEB
Padiahn biri, bir katili eziyetlerle l
drtt. Bir dervi, o katili ryada grd.
Adn cennetinde glmseyerek dola
makta, kh neeli bir halde durmakta, kh salna
salma gezinmekteydi.
Dervi "Sen bir katildin., ban daima aadayd; iin daima seni utandracak iti.
Bu makama nasl eritin? Yaptn iler
le bu rtbeye eriilemez" dedi.
Katil dedi ki: "ldrlrken kanm ak
maya balad srada oradan Habibi A'cem gei
yordu.
O yol piri, gizlice bir an bana bakverdi.
te btn bu devlete, hatt bundan
baka yzlerce ululua, izzete bir tek bak yzn
den eritim."
Kime bir devletlinin gz derse cam
bir anda yzlerce srra ular.
Bir erin nazar, sana dmedike varl
ndan nerden haber alacaksn sen?
Birisine ulamadka yapayalnz ne kadr
146

FERD U D D N ATTAR

dediler.
htiyar dedi ki: "Doru, bu iki arpa deer
ama byle alc az der; bu, iyi bir alc!
Bir devlet sahibi, elini dikenime srnce
dikenim, yzlerce gl bahesi meydana getirdi.
Kim bu dikeni almak isterse bilmelidir ki
her bir dikeni ancak bir dinara alabilir.
Onun gibi bir devletli, dikenime el srnceye kadar yoksulluk, bana nice dikenler ykle
di.
Evet; bu bir dikenden ibaret; deeri pek
ehemmiyetsiz. Fakat onun eli srlnce yzlerce
can deerindedir!"

149

MANT1KUT-TAYR

tna binip askerlerinin bulunduu tarafa doru sr-

d.
Askerlerine vannca dedi ki: "u taraftan ]
bir adam, eeine diken yklemi, gelmekte.
Her yandan onu kuatn, huzuruma g e -!
tirin.
,
Askerler, derhal o tarafa yrd, yolu '
kestiler. Adama padiahn yanma varlacak yoldan
baka bir yol kalmad.
Kendi kendisine "Bir tek eekle byle bir
zalim askere nasl kar koyabilirim?" diyordu.
Korkuyordu ama o srada padiahn ba
na ekilen emsiyeyi grd, o tarafa varlacak yo
lu buldu.
Eeini padiahn huzuruna kadar sr-,
d. Padiahn yzn grnce dehetli utand.
Yarabbi, dedi., halimi kime anlataym?
Sultan Mahmud'a hamallk ettirmiim meerse!
Padiah dedi ki: "A yoksulum, syle ba-,
na bakaym, ne haldesin?"
Adamcaz "Aykr oyuna kalkma, hali
mi biliyorsun. imm beni tanmazlktan gelmesenel!
Yoksul bir ihtiyarm. Yk tamakta, ge-;
ce gndz lden, ovadan diken toplayp gtrmek-;
teyim.
j
Onlar sarar, ancak kuru ekmek alrm.!
Elindeyse sen bana ekmek ver" dedi.
j
Padiah dedi ki: "Dertli ihtiyar, fiyatm]
syle bakaym, dikenlerini kaa alaym?"
j
Adam "Ey zamann padiah, ucuz alma
ya kalkma; onlan on kese altna bile satmam" de-,
di.
Askerler adama "Ahmak herif, sus. Bu,
ancak iki arpa eder, amma da ucuz satyorsun ha!"
148

FERD U D D N ATTAR

dir? Fakat halk, derbeder bir halde dnya iin l

yor.
Yz binlerce halk, sar kurtlar gibi dn
yada dertle, elemle alayp inleyerek lyor.
Biz de bu yolda horhakir lrsek ne
kar? Bu lmemiz, sahte bir yerde pis bir eyh iin
alaya inleye lmekten daha iyi ya!
Eer benim bu isteim, senin u istein
hata ise u anda derdimizden lsek yeri var.
Dnyada nice hatalar var, bir hata da u
inkrdr ite.
Ak, bir adamn adm sanm ktye
karyorsa sprntclkle, temizlikilikle, hret
bulmadan daha iyi ya gene. Nihayet, k diyecek
ler!
Yz binlerce insan ktdr, yankesicidir.
Hepsi de dnya leinin peinde komaktadr.
Tutalm ki bu sevgi, yankesicilikten aa
. Sen onu aa gr, bu bana pek o kadar dert de
il!
Gnln bu sevgiyle deniz haline getirir
sen neye baksan o sevgiye batarsn!
Birisi kar da, bu aldantan, hevesten
baka bir ey deil, sen oraya nerden varacaksn?
Kimse varmad ki zaten. (
Bu hevesle can vermekdense gnlm eve, dkkna vermem daha iyidir derse.
Bu eit adamlar hep grdk, bu eit
lflar hep duyduk biz. Grdk, duyduk da bir an
bile kendimizden vazgemedik.
Zaten iimiz, halk yznden dzle
kamad, uzad gitti. Bu bir avu namazsz, niyazsz
toprak elinden nedir bu ektiimiz?
Kendimizden de halktan da tamamiyla
lmedike canmz, boazmzdan temiz olarak k151

MANTIKUT-TAYR

BENC BLM:
KULARIN KUVVETSZ OLDUKLARINI
SYLEMELER
Bir baka ku dedi ki: "Ey ulumuz, ey s
ndmz klavuz, kudretim yok; yola nasl ynele
yim?
Kuvvetim kalmad; pek cizim. imdiye
kadar byle bir yola da asla rastlamadm.
Uzun bir vadi; zorlu bir yol. Ben daha ilk
duranda leceim.
Yolda nice ateten dalar var. Byle i,
herkesin harc deili
Bu yolda yz binlerce ba top oldu, yere
yuvarland; bu yola gitmek isteyen nice kiilerin
kanlan, bu istekle akt, rmak oldu!
Buraya yz binlerce akl ba koydu. Ba
koymayann ba koptu gitti!
Erlerin bile gsteri yapmakszn utan
larndan, balann hrkalanna ektikleri byle bir
yolda
Benim gibi yoksul toz mu koparabilir?
mrmce yrsem bile yine alayp inleyerek lr
giderim ancak!"
HTHDN CEVAP VERMES
Htht dedi ki: "A donmu kalm ku,
gnln ne vakte kadar bir bala balanm kalacak?
Mademki burada derecen aa., ister
l, ister yaa. kisi de bir.
Dnya, batan baa pislikten baka ne150

FER D U D D N ATTAR

Hafta geince dedi ki: 'Yarabbi, bana bir

lokmack ekmek yolla!"
Htif "Kalk, Niabur meydann bir iyice
spr.
Meydan sprrken yarm altn bula
caksn, onunla ekmek al, ye" dedi.
eyh dedi ki: "Benim sprgem, kreim
olsayd, ekmek bulmakta zorlua mi derdim?
Benim hi bir eyim yok, halim de bitik.
Kanm ime de zahmetsizce ekmek yolla!
Htif "Ekmek istiyorsan meydan spr
mek sana kolay gelir." dedi.
eyh bir hayli urat, zld, nihayet
bir sprgeyle bir krek bularak.
Kalkp meydan sprmeye koyuldu.
Sprnt tamamyle temizlendi. Son kede de al
tm buldu.
Sevinerek ekmekiye kotu, ekmek ald.
Fakat ekmeki ekmei verince eyh, bir
de bakt ki yannda sprgeyle krei yok: para ise
krein iindeydi!
Pirin iine yle bir ate dt ki., iddet
le feryada balad, eyvah, dedi...
u anda benim gibi aresiz adam var m
ki? Param yok, ekmekiye ne vereceim imdi?
Deli gibi kotu, kendisini bir viranaya at
t.
Dertli bir halde o viraneye girince bir de
ne grsn; sprgesiyle kalburu orada!
Pir sevindi de dedi ki: "Yarabbi, neden
dnyay bana kapkara bir hale getirdin?
Ekmeimi zehir ettin? Al ekmeini ver
huzurumu."
Htif dedi ki: "Ey hi bir eyden holan
153

MANTIKU'T-TAYR

maz, imanla can veremeyiz!

Halktan tamamyle lmemi kiiye sen
asl l de., nk o, bu perdenin ardnda ne var,
bilmez!
Bu perdenin mahremi, uyank olan, ha
kikatten haberi bulunan candr. Halkla diri olan ki
iyse bu yolda namerttir.
eriysen ayan bas. Eer deilsen ka
nlar gibi masala koyul!
yice bil ki, bu kfirlik bile olsa byle bir
i, serserice bir i deildir.
Ak aacnm meyvas, muratszlktr. Ki
min dilei, istei varsa syle ona, bam alp bura
dan savusun!
Ak, bir gnlde konaklad m o adamn
gnln varlktan eker alr!
Bu dert, eri kanlara bular. Perdeden ba
aa yerlere drr!
Adam, bir an bile kendi haline brak
maz. ldrr de sonra kan diyeti ister.
Adam su verse eziyetle verir, ekmek ver
se kanla yourur da sunar!
nsan acze dse, kanncadan bile g
sz olsa ak kagelir, her an zorlar, saldmr durur!
Adam, tehlikeler denizine derse cie
rinden kamlar dkmedike nasl olur da bir lokma
ekmek yiyebilir ki?
HKAYE: ALLAH TAN EKMEK DLEYEN EYH
eyh Harkaan, Niabur'a vard, yolda
pek yorulmu, hastalanmt.
Tam bir hafta hrkasna brnp ek
meksiz katksz bir bucakta a b il dt kald,
152

FER D U D D N ATTAR

ri dndler!
mr gelip getikten sonra dosta m eri
ilir? Niceler hasret kaldlar, gelip getiler de mak
satlarna eremediler!
HKYE: RABATL ADEVYYENN
HACCI
Rbia, yedi yl yollarda srnerek Mek
ke'ye vard. O, ne de mkemmel bir kadnd. deta
erlerin ba tacyd.
Hareme yaklanca "Oh, muradma eri
tim, nihayet istediim gibi bir hac edeceim." dedi.
Hac gn, Kbe'ye yneldi. Fakat tam
hac erknna balayaca sralarda hayz olmasn
m?
Geri dnd, dedi ki: "Ey ululuk ss Al
lah, yedi yldr yerlerde stnerek geliyorum.
Tam byle bir alveri gnne eritim.,
yoluma byle bir diken attn.
Ya bana evinden yer ver., yahut beni al,
evime gtr, brak!"
Rbia gibi bir k olmadka bu iin nemi nasl anlalsn?
Sen, bu denizde yzdke denizde ret,
kabul dalgalan dalgalanr durur.
Kh seni Kbe'den geri dndrrler, kh
kilisede srra erdirirler.
Maksat da bu serserilikten vazgemen,
her nefeste btn dileini bir eyde toplaman, bu
dilei, bu topluluu arttrmandr.
Eer bu girdaba kaplr kalrsan deir
men gibi ok ban dner!
Bir nefes bile topluluk kokusunu duya155

M ANTIKUT-TAYR

mayan, ekmek katksz yenmez.

Ekmei katksz olarak kucaklayp aldn.
Ben de sana katk verdim, kretsene!"
HKYE: ALLAHTAN CBBE STEYEN
MECZUB
Bir gnl perian meczup vard. Herkes
giyimli kuamlyd, o rplak!
Dedi ki: 'Yarabbi, bana salam bir cbbe
ver. Bakalar gibi beni de sevindir!"
Htif seslendi: "te bak, scak gneim
burackta; ge otur!"
Meczup dedi ki: "Ey Allahm, bana ne
vakte dek azab edeceksin? Senin gneten daha iyi
cbben yok mu?"
Htif "On gn sabret de istemeden sana
bir cbbe vereyim" dedi.
Adam on gn gnein altnda yand, ni
hayet birisi bir cbbe verdi.
Veren adam da pek yoksuldu. Bu yzden
verdii cbbede yz binlerce yama vard.
Meczup dedi ki: "Ey srlar bilen Rabbim,
bu hrkay, bana vadettiin gnden beri dikmekle
mi meguldn?
Hzinendeki yeni elbiseler galiba yand
ki bunu dikmek gerekti!
Nihayet yz bin yamay bir araya getirip
diktin, bu cbbeyi yaptn, iyi ama bu terzilii kim
den rendin sen?"
Allah katnda i kolay deildir. Yolunda
toprak olmak gerek.
Nice kiiler bu kapya geldiler ama daha
uzaktan ateten, nurdan ya yandar, ya gerisin ge154

FER D U D D N ATTAR

Az bir eyden rker de hemencecik kal

kann atarsan iin zora der ey hakikatten haberi
olmayan!
Tvbe eden kiiyi Allah kabul etmeseydi
her gece ona nimetler mi yollard?
Gnah ettiysen tvbe kaps ak, tvbe
et; bu kap kapanmaz!
Bu yola bir an olsun dorulukla gelirsen
srekli olarak yzlerce ltuf ve ihsanla karlanr
sn.
HKYE: TEVBESN BOZAN GNAHKR
Bir adam, birok gnahlar ilemiti, ti
tand, tvbe etti. Yeniden yola girdi.
Fakat tekrar nefsi kuvvetlendi, tvbesini
bozdu, ehvetinin ardndan gitti.
Bir zaman daha yoldan kt, her eit
gnahta bulundu.
Sonra gnlnde bir derttir balad. Utan
cndan bana iler geldi, zor bir hale dt.
Elinde hi bir sermayesi yoktu. Tvbe et
mek istiyordu, fakat cesaret edemiyordu.
Gece gndz bir sa stndeki buday
gibi yanp yaklmaktayd; gnl atelerle doluydu,
fakat kanl sulara gmlmt!
Yoluna bir toz konsa hemencecik gz
yalanyle yattnrd.
Bir seher a htif seslendi; derdine du
man oldu, iine dzen verdi..
Dedi ki: lemin sahibi Rabbin diyor ki,
ey filn! nce tvbe ettin;
Seni affettim, tvbeni kabul eyledim. Sa
na azap edebilirdim ama etmedim.
157

M ANTIKUT-TAYR

maz, vaktin bir sinein vaktinden de daha ac geer!

HKYE:BRSNN BR MBCZUBLA
KONUMASI
Bir bucakta hor hakir grlen bir mec
zup vard. hret kazanm byk birisi, bu meczu
bun yanma gitti;
Dedi ki: "Sende bir ehliyet gryorum
ben. Btn duygularn bir istee balam, orada
toplamsn. Hatnn perian, akln dank deili"
Meczup dedi ki: "Ben nasl bu topluluu
bulaym? Pireyle sinekten kurtulamadm daha.
Btn gn sinek, beni rahatsz eder, b
tn gece de pireden uyuyamam.
Nemrud'un burnuna bir kck sivri
sinek girdi, o sersemin beynini dumanlarla doldur
du.
Ben de bilmem ki, zamamn Nemrud'u
muyum ki sevgiliden nasibim, yalnz sivrisinek, pi
re ve karasinek!"
ONUNCU MAKALE
GNAHKR BR KUUN SORUSU
Baka bir ku dedi ki: ok gnahknm.
Adam gnahyla oraya nasl yol bulur?
Adamakll gnahlarla batm, bulanm
olan sinek, nasl olur da Kafdamda ki Smurga u
lar?
Gnahkr adam yol bile aamazken pa
diahn yaknlna nasl eriir?
Htht, ey gafir dedi., ondan mit
kesme. Daima onun ltfunu dile, ondan kerem ve
ihsan iste.
156

FERDU D DN ATTAR

tab edip durmakta.

Bunu grnce ard kald. i kabard,
cotu, tuhaf bir hale geldi. O cokunlukla tekrar Al
lah katma vard.
Dedi ki: Ey kimseye ihtiyac olmayan Al
lahm, bu iin iyzn anlat bana!
O adam, kilisede puta hitab ediyor; sen,
ltfedip ona cevap veriyorsun!
Allaht Teala, Evet dedi., onun gnl ka
ra; yolunu yanldm bilmiyor bile,
O anlay sakat adam, gafletle yolunu
arm, yanl bir yol tutmu. Fakat ben biliyo
rum, yol aztmam, yanlmam ki!
imdicek ona yol gstereyim de doruyu
bulsun, hak dine girsin. Ltfumuz, onun zr dile
yicisi olsun!
Allah, bunu deyip o adamn canna yol
gsterdi; diline hidayet nasibetti; adam, Yarabbi de
meye balad.
_
Bu ii, bu kulun da Allah'n kulu oldu
unu, bunun da Allah yolunda bulunduunu bil
mem iin yapt; onun katnda olup biten ilerde se
bep, sorulmaz!
Allah katnda hi bir eyin olmasa bile
dknlk deildir bu; az kvran, az zl!
Burada daima bilinen, sevilen zahitlii
satn almazlar; hii de satn alrlar, ona da bir deer
verirler!

159

MANTIKUT-TAYR

Tekrar tvbeni bozdun; hem de adama

kll bozdun! Fakat sana zaman verdim, gazab etme
dim.
Ey habersiz, imdi gene dndn, geliyor
sun. Eer maksadn cennetse
Gel bakalm, gel gene, kapy atk. Suu
sen iledin, durup bekleyen biziz.
HKYE: PUTPERESTN MANA GELMES
Bir gece RhulEmin Sidre'deydi. Allahdan "Buyur kulum" sesi geliyordu. Bu sesi du
yunca
Kendi kendine dedi ki: imdi bir kul, Al
lah' aryor herhalde, Acaba bu kul kim? unu
bir bilsem!
Bilmiyorum ama uras meydanda: Her
halde pek yce bir kul; nefsi lm, ruhu diri b
kl!
Rhul Emin bu kuu, tanmak, bilmek
sevdasna kapld; yedi kat gklere bakt, bulamad.
Yeryzne indi, denizler at, dalar ge
ti. Fakat ne dada bir kimseyi buldu, ne ovada!
Gene Allah kana vard. O'ndan hl
"Buyur kulum" sesi gelmekteydi.
Mutlaka bu kulu renmeliydi. Bir kere
daha btn lemi dnd dolat;
Bir trl bulamad. Dedi ki: O kulu gr
mek istiyorum ben, onu bana buldur, yol gster!
Allahu Teala, Rum lkesine git, kiliseye
gir, anlar, bilirsin buyurdu.
Cebrail, Rum lkesine vard, Allah'n bu
yurduu kiliseye girdi. Bir de ne grsn? Bir kfir,
bir putun nnde yana ykla alamakta, o puta hi158

FERD U D D N ATTAR

dar abuk azab etmezdin, zaman verirdin ona!

Merhametsizlere bile merhamet eden Al
lah, merhametlileri, insanlara velinimet eder.
hsan denizini, hi kimseden esirgemez.
O denize kar bizim gnahmz buluttan dklen
bir damlacktan ibarettir.
Bu derece, ltfu, bu derece ihsan bulu
nan, nasl olur da bir grne kaplp bulanr, hu
yunu deitirir?
Gnahkrlar ayplayan kii, kendisini
zalimler arama katar, ktlerden olur gider!
HKYE: FESATININ LMNE
ZAHTN ACIMAMASI
Mfsit bir adam gnahlar ileyerek ld
gitti. Tabutunu yola kardlar.
Bir zahit grnce o fesat herifin nama
zn klmamak iin hemen oradan savutu.
Geceleyin ryasnda o kt adam cen
nete girmi grd; yz gne gibi parlyordu.
Zahit, ona dedi ki: A kii, bu makam ne
reden buldun?
Sen dnyada durduka gnah edip dur
dun; tepeden trnaa kadar ktlklere bulandn.
O adam cevap verdi; Sen, lm grn
ce bana acmadn ya; ite Allah, senin bu merha
metsizliine kar bana merhamet etti!
u ak, oyununa bak; ne hikmetler mey
dana getiriyor. Birisi inkr ediyor, Allah ise merha
met edip balyor.
Onun hikmeti, kuzgun kanad gibi kap
karanlk gecede ocuun birini, elinde mum olduu
halde yola karyor.
l6 l

M ANTIKUT-TAYR

HKYE: BR SOFNN HE KARILIK BAL

SATIN ALMAK STEMES
Bir sf, Badat'ta acele acele bir yne
doru giderken yoldan bir ses duydu.
Bir adam "Bir hayli halm var, pek ucuza
satyorum, alc yok mu?" demekteydi.
Sf, adamn yanma gidip dedi ki: A sa
brla kii, ucuz satyorum diyorsun, hie de verir
misin? Adam dedi ki: Uzakla be herif!
Sen deli misin ki? Kim bir hie karlk
sana bir ey verir?
Htiften ses geldi: Sf, hele gel., bulun
duun makamdan ilerle; bir iki adm at.
At ki biz bir hie karlk sana her eyi
verelim; daha fazla istersen onu da ihsan edelim!
Rahmet, domu bir gnetir. I, b
tn zerrelere yaylmtr.
Allahm rahmetini gr ki bir kfir iin bir
peygamberi azarlad!
HKYE: HZ. MUSANIN KARUNU
AFFETMEMES SEBEBYLE UYARILMASI
Yce Allah dedi ki: EV Musa, Karun, a
layp inleyerek seni tam yetmi kere ard da.
Bir kerecik olsun cevap vermedin. O e
kilde bir kere bana seslenseydi.
Ruhundaki ktlk daln kknden s
ker, srtna din elbisesini giydiriverirdim.
Ey Musa, sen onu yzlerce dertle helk
ettin, ba aa topraa batrdn.
Eer onu sen yaratm olsaydn bu ka160

FE R D U D D N ATTAR

rahmet samak iin yz binlerce rahmet bulutu

vardr.
Btnn ycelme zaman gelince bt
ne ait elbiseler, hep senin iindir.
Bunca melek neler yapt, ne ibadette bu
lunduysa hep senin iin yapm, hep senin iin iba
dette bulunmutur.
Allah, onlarn btn ibadetlerini ebed olarak sana balayacak, o ibadetlerin sevabm sana
verecektir.
HKYE: MELEKLERN BADETLERNN
KIYAMET TE NSANLARA VERLMES
Abbse dedi ki: Kyamet gn korkudan
herkes birbirine dnce
Bir an iinde isyankar ve gafillerin yzle
ri, gnahlarndan dolay kararr.
Ellerinde bi sermaye olmayanlar arp
kalrlar. Herkes bir eit perianla der.
Allah, yeryznden ta dokuz ka gklere
kadar btn genilii dolduran meleklerin yz bin
lerce yllk ibadetlerini
Tamamen alr da ltiyle bu bir avu
topram bana atar!
Meleklerden bir sestir kopar: Yarabbi, bu
kavim, neden bizim yolumuzu kesiyor, neden bizi
mahrum ediyor?
Yce Allah der ki: Ey melekler, size bu ibadetten ne bir kr gelir, ne bir zarar!
Fakat ibadet, topraktan yaratlanlarn iine yarar. Ekmek, her zaman a kiiye gerektir.

163

M ANTIKUT-TAYR

Arkasndan da, hadi tez git, o mumu

sndr diye bir rzgar yolluyor. Mum snyor, o
cuk mahzun oluyor,
Derken ocuu yolda tutup, a bihaber,
neden mumu sndrdn diyor da
Bu yzden de ocuu hesap gn yz
lerce ltuflarla esirgiyor, ona ihsanlarda bulunuyor!
Herkes namaza, niyaza koyulsayd k
ln, hikmetine smamas lzm gelirdi.
Halbuki bu durumda hikmeti tamam
lanmaz, noksan kalrd. Ksaca bu ii, byle oldu i
te!
Yolunda yz binlerce hikmet vardr. Bir
damlamn bile rahmet denizinden pay var.
Oul, bu yedi pergel, senin iin dnp
duruyor, senin iin i gryor.
Melekler de senin iin ibadet ediyorlar.
Cennetle cehennem, senin ltuf ve kahrnn yans
mas.
Meleklerin hepsi sana secde etmitir.
Para ve bzn, senin varlnda boulmutur.
Kendini pek o kadar hor grme; senden
ilerde hi bir mahlk yoktur ve olamaz da.
Senin cismin paradr; cann da bt
nn btn. yle horlua dp kendini tamamyle horlayarak gsz bir hale getirme!
Btnn parlad, czn zuhura geldi.
Cann aa kt, zan meydana geldi.
Ten, candan ayn deildir, onun para
sndan bir uzuvdur.
Tek olan Allah'n u birlik yolunda say
olmadndan ta ebede kadar para, btn szleri
bo laftr. Byle szler sylemek caiz deildir.
stnde, hasretini artrmak zere sana
162

FERD U D D N ATTAR

HKYE: BLNN AHLAKSIZLARIN

MEKANINA GTMES
ibl, Badat'tan bir mddet kayboldu.
Kimse nereye gittiini anlayamad.
Onu her tarafta bir hayli aradlar, niha
yet birisi, ona pek kt bir yerde rastlad.
O edepsizler arasnda gz yal, duda
kuru, perian bir halde oturuyordu.
Adamn biri "Ey srlara eren ulu zat, bu
ras, senin yerin deil, bu sim a bize" dedi.
ibl dedi ki: "Bunlar, etei bulak kii
ler. Erlerin yolunda bunlar, ne erkek, ne kan!
Bende tpk onlar gibiyim ama din yolun
da. Dinde ne kanym, ne erkekliim var!
Mertlikte kaybolmu gitmiim., erkekli
imden utanyorum.
Kim canm uyandmr, hakikatten haber
dar olursa, sakalm yerlere der, yola denen sof
ra bezi yapar!
Erler gibi alalr, gnl alaldn seer,
dknlere ycelikler saar.
Fakat kendini bir karncadan bile ileri
grrsen, kendini putcudan beter bir hale sokmu
olursun.
vgyle aalama, sence bir olmazsa
put yontup yapan bir putperestten dnersin.
Allah'a kulsan putu olma.. Allah'a lyk
kulsan Azer'lik etme!
Alelde halk yarmda da, ileri gidenler
yannda da kulluk makamndan daha stn bir
makam olamaz.
Kulluk et, bundan ileri geme, stn da
valara kalkma. Allah eri ol, ycelik arama!
165

MANTIKUT-TAYR

DNEK HUYLU BR KUUN SORUSU

Baka bir ku dedi ki: Ben dnek tabiat
lym.. her zaman bir baka daln stne konarm.
Kh serseriyim, kh zahit, kh sarho.,
kh varken yok olurum, kh yokken var olurum.
Kh nefsim, beni meyhanelere atar. Kh
camm, tekkelere!
Kh bakarm, grrm ki eytan, beni
yolumdan azdrr., kh olur ki haberim olmadan
melek, beni tekrar yola getiriverir!
Bense bu ikisinin arasnda ardm
kaldm. Kuyulara, zindanlara dmm., ne yapa
ym, bilmem ki?
Htht dedi ki: Evet, bu herkeste olur.
nk tek halde duran adam az bulunur.
Herkes, yaratltan temiz olsayd pey
gamberleri gndermek dom olur muydu? Ne gere
i vard peygamber yollamann?
Fakat ibadete gnl verdin mi o ba, se
ni yava yava iyilie yneltir.
htiyar deve, mrnce ba dik yrme
dike sonunda huzur ve istirahata eriemez.
Ey gaflet tandrn kendisine yurt edinen,
batan aa btn dilein bir dilim ekmek!
- Gz ya, gnl srlarnn cilsdr. O za
man tkabasa doymak nedir ya? Gnl pas.
Sen, daima kpek nefsi beslemektesin.,
byle tabiatta bulunan adam, pek adam olmaz!

164

FER D U D D N ATTAR

Sultan, bunu duyunca aztm olan a

ard da
Dedi ki: "Bir padiaha nasl oldu da k
oldun? imdi iki iten birini se.
Sana, bana gelecek eyi birden syleyi
vereceim: bann kesilmesini mi istersin, buradan
defolup gitmeyi mi?
Ya bu ehri, bu lkeyi brakr, ban alr
gidersin: yahut da akmda bam terkedersin!"
O adam, gerek k olmad iin bra
kp gitmeyi seti.
Cahil gitmeyi seince padiah buyurdu,
derhal bam kestiler, bedeninden ayrdlar.
Bir perdeci, onun suu yoktu padia
hm; neden vurdurdun boynunu dedi.
Sultan dedi ki: "nk o gerek bir k
deildi. Bizim akmza sadk deil o.
Eer hakikaten k olsayd, hakikaten
ak eri bulunsayd burada bamn kesilmesini ka
bul ederdi.
Ba sevgiliden daha deerli olan adamn
ak davasma kalkmas ayptr, gnahtr!
Eer benden bann kesilmesini istesey
di padiah lkesinden kaldrr, deta kendisi padi
ah olurdu.
Huzurunda belime hizmet kemerini ku
anr, lemin padiah olduum halde onun yoksu
lu kesilirdim.
Fakat akta kuru bir davas vard yalnz.
Onun derdine bann kesilmesi devadr ancak!
Kim bana k olur da sonra ba kayg
sna derse kuru davacdr, etei bulaktr o ada
mn."
Bu hikyeyi, her nursuz pirsiz kii, onun
167

M ANTIKUT-TAYR

Hrkann altnda yzlerce put varken na

sl olur da halka kendini sf diye gsterirsin?
A rezil, erlerin elbisesini giyme, kendini
bundan fazla sersem etme!
HKYE: K DERVN KAVGASI
ki dervi birbiriyle kavga etmiler, mah
kemeye dmlerdir.
Kad, onlan bir keye ekip dedi ki:
"Sf'nin savamas ho bir ey deil.
Srtnza teslim elbisesi giymisiniz. yle
olduu halde bu dmanla neden dtnz ki?
Sava ve kin adamysanz hemencecik
bu elbiseyi srtnzdan karn!
Yok, eer bu elbiseye layksanz bu d
manl, mutlaka cahilliinizden yaptnz.
Ben kadym, manev bir adam deilim.
yleyken u hrkadan adamakll utanyorum.
Bu eit hrka giymektense bamza ye
meni, ba rts rtn, daha iyi!"
Sen de ak iinde ne ersin, ne kadn.,
ak srlarn nasl halledeceksin ki?
Ak yolunun srrna hasta olduysan be
llara d, srtndaki ar ve k elbiseyi at!
Bu meydanda dava ile geliyorsan ban
rzgara brakr, cann terkedersin.
Davaya dp bam bundan daha fazla
kaldrma ki rezil olup kalmyasm!
HKYE: CAHLN SULTANA AKI
Msr'da nl bir sultan vard. Bir cahil
bu padiaha k oldu.
166

FERD U D D N ATTAR

Bilgisizlikle bezenmi olan byle bir mrde u kpek nefis, nasl terbiye olur?
, nnden sonuna kadar gafletten iba
ret olunca elimize geecek sermaye de elbette ser
mayesizlikten ibarettir.
Bu kpein lemde pek ok kullan var.
Hi bir kimse ola ola kpee kul olur, kpee kulluk
eder mi?
Dertten yz binlerce gnl ld de bu
kfir kpek bir an be lmyor!
HKYE: MEZARCININ NEFS
Bir mezar kazc vard, pek uzun mrlyd. Bi
risi dedi ki: "Bir ey syle, bir ey anlat bize!
Bize mrdr ukurlarda mezar kazar
durursun. Yer altnda alacak ne grdn?"
Mezarc "Sana alacak bir ey syleye
yim, halimi anlataym: Bu kpek nefsim, tam yetmi
yldr
Mezar kazdm grd de bir an bile l
medi. Bir an bile Allahn emrine uymad" dedi.
HKYE: ABBASENN NEFS ANLATMASI
Bir gece Abbse dedi ki: "Ey burada bu
lunanlar, bu lem, tamamyle kfirlerle dolsa..
Sonra da btn bu yolsuz kfirler doru
bir yrekle iman kabul etseler.
Bu, olabilirdi. Olabilirdi ama yz yirmi
drt bin peygamber geldii halde.
Bu kfir nefis, ne bir an Mslman ol
du, ne de yok olup ld gitti!

169

M ANTIKUT-TAYR

akna dair yalan davalara kalkmasn diye syle

dim.
Mademki ak yoluna bilgisizlikle geldin,
bu ie yetenekli deilsin; gecen hayrolsun!
NEFSNE DKN BR KUUN SORUSU
Baka bir ku da hthde yle dedi:
"Nefsim bana dman, nasl yola gidebilirim? Yolda
m, yolumu vurmakta!
Kpek nefis asla, hkmme girmedi. Elinden canm nasl kurtaraym, bilmiyorum.
Kurt bile ovada bana dost oldu da bu
gzel kpek, bir trl dost olmad.
Bu vefaszn yznden ardm kaldm.
Neden zerime geyilor bu kpek?
Htht dedi ki: "Bu kpek, sana adamakll sa
tam.. bu kpekle bir uvala girmisin, o da seni
bir avu toprak gibi ayak altna alm, iyice ine
mi!
Senin nefsin, hem a, hem kr., hem
kpek, hem tembel, hem de kfir!
Birisi, seni, hatt yalancktan bile vse
nefsin o yalandan holanp parlar.
Bu nefis, yalandan bile byle kabarr, i
erse adam olmasna imkn yok!
nceden elimizde hi bir sermaye yok
tu. ocukluk, bir eyi akl etmemek, gafillik., ilk ha
limiz buydu!
Orta adaysa tamamyla hakikate ya
banclk. Genlik, deliliin, bir eidi!
Son demlerimizde de i ihtiyarla d
er.. Can ypranr kalr, beden ciz olur, zayflar!

168

FERD U D D N ATTAR

padiahtan daha iyidir.

nk cann din zevkini tatmamtr..
nefsin de seni, kendisine eek edinmi!
stne de binmi, sen, onun yk alt
na girmi, ona bir tutsak olmusun!
Azna bir gem vurmu; sen de gece
gndz demiyor, onun emrine uyuyor, o gemi ne ya
na evirirse o tarafa gidiyor, onun -dileini arayp
duruyorsun!
A adam olmayan, o sana ne buyuruyor
sa ona uyuyor, ancak onun dileiyle adm atyor
sun!
Fakat ben din srrn bildiim iin kendi
me nefsimi eek ettim.
Nefsim, benim eeim olduundan s
tne binmiim. Eek nefis, senin stnde, bense
nefsin stndeyim!
Benim eeim, senin srtna biniyor., u
halde benim gibi bir er, senin gibi yz bin padiah
tan daha gzeldir."
Ey kpek nefsini ho tutan, sana eh
vetten bir ate dm.
O ehvet atei, yznn suyunu, erefi
ni, namusunu gtrd. Gnlnden nuru, teninden
kuvveti ald!
Gzn kararmas, kulan duymamas,
ihtiyarlk, cizlik, akln, dncenin zayfl.
Bunlar ve bunlar gibi yzlercesi, lm
beyinin askerleridir. Hepsi de lme kuldur bunla
rn!
Gece gndz bu askerler gelip atarlar,
deta, arkadan beyimiz geliyor derler.
Bu askerler, her yandan gelip attlar m
sen de yolunda kalrsn, nefsin de!

171

M ANTIKUT-TAYR

Bu olmad., halbuki br olabilirdi.

Bilmem, ondaki bu aykrlk neden oldu?
Biz, hep kfir nefsin hkmndeyiz. i
mizde kfir beslemekteyiz.
Bu emre uymayan nefis, kfirdir. Onu
ldrmek nasl olur da kolay olur?
Bu nefis, iki yoldan yardma ulap
mahvolursa alr dorusu?
Gnl, bu lkenin tek binicisidir. Bu
kpek nefis de gece gndz onun sr dostudur, onun dalkavuudur!
Bir de bu svari at srp geldi mi kpek
nefis de avlanmak iin ardndan koar.
Gnl sevgilinin katnda ne avlanr, ne
elde ederse nefis hemencecik onu, gnlden kapar!
Bu kpei erlikle balayan kii, iki lem
de de arslan kementle tutmu, balam demektir.
Bu kpei kendisine esir eden kiinin ayakkabsnn tozunu hi kimsecikler grmemi, bul
mamtr.
Bu kpei salam
topra, bakalarnn kanndan d
HKYE: PADAHIN SOFYE SORUSU
Bir padiah, bir gn bir pri, bir hrkaya
brnp sfyi grd.
Dedi ki: "Ey sf, haber ver; ben mi iyi
yim, sen mi iyisin?" Pir dedi ki: "Ey hakikatten ha
beri olmayan, sus!
Geri kendini vmek bizde yoktur; n
k kendini ven hakikatten haberli deildir.
Fakat sylemek gerekli oldu bana. Be
nim gibi biri, phe yok ki senin gibi yz binlerce
170

FER D U D D N ATTAR

Htht u cevab verdi: "Bu kpek nefis,

senin nnde olduka merak etme; blis, senden
feryad ederek kaar!
atann naz, senin aytanlndardr.
endeki istekler, birerbirer senin eytamndir.
Adam akll bir istee yaptn m iinde
yzlerce eytan doar!
u dnya klhan yok mu? Batan baa
eytan'm maldr, mlkdr.
Onun lkesine, onun malna mlkne
pek el uzatma da seninle hi kimsenin ii olmasm!
HKAYE: BR GAFLN BR SOFYE
EYTANI KAYET
Bir gafil, ileke bir sfnin kapsna vanp eytandan bir hayli ikyet etti.
Dedi ki: eytan, eytanlyla yolumu
kesiyor. Hileleriyle dinimi mahvetti gitti.
Er yle dedi: "Ey gen, ey yce er, biraz
nce, eytan da gelmiti.
Onun gnl de senden incinmi, bk
m. Zulmnden bam duvarlara vuruyordu.
Dedi ki: Dnya, tamamyla benim ma
lm mlkmdr; dnyaya dman olan benim ada
mm deildir.
Sen, ona, yola d, yola koyul; elini eytan'm malndan mlknden ek de.
O, benim malma mlkme el atyor, on
lar elde etmek iin adamakll savayor. Ben de o
yzden onun dinine saldryorum!
lkemden kp giden, malma mlk
me dokunmayan kiiyle benim iim yoktur ki!

173

M ANTIKUT-TAYR

Nefsinle gzel geindin; onunla alem ya

ptn, iki meclisleri kurdun.
Ayan, onun rezillik meclisine balan
d. Sen, onun gcne esir oldun.
Fakat bu askerlerle padiah, yani lm,
geldi de epevre etrafn kuatt m sen, o kpekten
ayr dersin, o kpek senden ayn der!
Burda birbirinizden ayrlr, ayrlk derdi
ne tutulursunuz ama
Dert etem; burada ona bir daha ulaamasan bile cehennemden ularsn. Orada beraber
ce ho bir vakit geirirsiniz!
HKYE: AVCIDAN KAAN K TLK
ki tilki birbiriyle bulumu, e olmu
lard. Beraberce yaayp geinmeye baladlar.
Bir padiah, av kpeiyle, doanyla ava
kmt. Ormanda bunlara rastlayp bu iki tilkiyi
birbirinden ayrd.
Dii tilki, erkeine "Ey kaacak delik arayan, syle, sonra nerde buluacaz acaba?" dedi.
Erkek tilki dedi ki: "Eer mrmz olur
sa ehirdeki krk dkknnda!"
EYTANA KANAN BR KUUN SORUSU
Baka bir ku da hthde "eytan, beni
aldatyor. Tam huzura erdim mi hemen yolumdan
eviriyor.
Ona gcm kuvvetim yetimiyor; onun
hilesinden gnlm kabard; perian bir hle geldim.
Ne yapaym da ondan kurtulaym, mana
arabiyle gerek yaaya erieyim?" dedi.
172

FER D U D D N ATTAR

a elbette bu hi bir deeri olmayan dnya senin ar

zu ettiin ve edecein bir ey olur kalr.
Sen gece gndz sarho bir halde a
rp kalmsn. Bu hi deeri olmayan eyden bir zer
recii elde edeyim diye bekleyip duruyorsun.
Bir ey bile olmayan bir eyin bir zerre
sinde kendini kaybeden, nasl olur da er olur, adam
saylr?
Hi bir ey olmayan, zerre kadar deeri
bulunmayan bir eyin stne den, ondan yz de
rece daha aadr elbette!
Dnya ii nedir? Tamamyla isizlik., i
sizlik nedir? Batan baa balang!
Dnya bir alevlenmi atetir., her an bir
baka blk halk yakp durur!
Bu yakc ate iddetlendi, alevlendi mi
ondan kaabilirsen ersin,
Arslanlar gibi bu ateten gz yum, yok
sa var pervane gibi atl iine, yan gitsin!
Pervane olup atee tapan aldanm sar
hou yakmak, yerinde bir itir.
nn, ardn bu ate sarm., bir an
bile yanmaman mmkn deil!
Byle bir ate cann yakmasn. Bunu
gr gzet de dikkat et, bak bakalm, onun iinde sa
na yer var m?
HKYE: HZ. SA LE EYTAN
Meryem olu sa, bamm altna bir ya
nn kerpi alm, yatm uyumutu.
Uyamnca gzn at, bir de ne grsn?
eytan bann ucunda duruyor!
sa, "A mel'un, ne bekliyorsun? dedi. b175

MANTIKLIT-TAYR

HKYE: MALK DNARIN SZLER

Bir aziz, Maliki Dinar'a "Ben kendimin
ne halde olduunu biliyorum: sen naslsm, ne hal
desin?" dedi.
Maliki Dinar dedi ki: "Allah sofrasnda
yemek yiyorum, onun nimetleriyle besleniyorum,
sonra da daima eytan'm emrine uyuyor, onun is
teklerini yerine getiriyorum!"
eytan, senin de yolunu kesmi, seni de
yoldan karm da bir lhavle bile demiyorsun.
Senden mslmanlktan yalnz bir ad var!
Dnya derdine tutulmusun. Toprak
bana! Ne de pis bir hale gelmisin!
Sana, dnyay brak dedim ama imdi iyice sanl dnyaya diyorum.
Mademki ne emein varsa tutmu, ona
vermisin, yle kolay kolay elinden kurtulabilir mi
sin?
Ey gafletle hrs denizine batm kii, ge
ri kalyorsun, ilerleyemiyorsun, ama bundan habe
rin bile yok!
ki lem de yas elbiselerine brnm,
gz yalan dkp duruyor; sense isyan iindesin.
Dnya sevgisi, iman zevkini giderdi. s
tein, hrsn, agzlln, canm mahvetti gitti!
Dnya nedir? Hrs ve agzlln yu
vas. Firavun'dan, Nemrud'dan artakalan bir ey!
Bazen Karun, onu kusmu, ylece bra
kp gitmi, bazen eddad, ona smsk yapm!
Yce Allah, ona hi bir ey deil dedi.
Sense onun tuzana tutulmu kalmsn!
Bu aalk dnyann zahmetini ne za
mana kadar ekeceksin? Sen kokmu bir le olduk174

FERD U D D N ATTAR

Hele bir iyi bak hele., btn bunlarla

beraber bir de merhamet istiyorsun ha, utan be!
Sen de benim gibi ancak bir dilim ekme
e sahip olsaydn o zaman merhamete lyk olur
dun!
Maldan, mlkten yz evirmedike bu
durum, sana bir an bile yz gstermez; bir an bile
merhamete lyk bir adam olmazsn sen!
u anda hepsinden de yz evir de erler
gibi hepsinden kurtul!"
HKYE: LENN YZN KIBLEYE
EVRMEK
Dinine bal birisi dedi ki: Bir avu hile
baz, lm haline gelen kiinin yz n kbleye evi
rirler.
Halbuki o gafilin, asl bundan nce ve
daima oraya yz dnmesi lzmd.
Yapra dklm kuru aac dikiyor, lm anda adamn yzn kbleye dndryor
sun, ne faydas var ki?
Adamn yzn bu zamanda kbleye
dndrrlerse o pis lr, ondan temizlik umma!"
ALTINI SEVEN KUUN SORUSU
Dier bir ku da hthde "Ben altn
pek seviyorum. Para sevdas, bedenimde deta can
olmu!
Benim de elimde altn olmad m gl gi
bi glmseyerek oturmama imkn yok!
Dnya ve para sevdas, beni davalara s
rkledi, manasz bir hale koydu!" dedi.
Htht, ona da yle dedi: "Ey maddeye
177

M ANTIKUT-TAYR

Us dedi ki: "Kerpicimi bann altna cildin..

Btn dnya benim malm, mlkn ya..
Apak meydanda ki bu kerpi paras da benim
malm.
Sen mademki benim malm kullanyor
sun, kendini bana eit ettin, benim gibi oldun de
mektir."
sa, hemen bann altndan kerpici alp
frlatt, att. Yzn topraa koyup uyumaya niyet
lendi.
sa, kerpici atnca eytan dedi ki: "Artk
yamndan gidiyorum, iyi uykular. Allah rahatlk ver
sin."
Ey bu lemde daima zlp duran, ip
gibi kvrlp bklen.
Nihayet bu lemi ebediyen brakp gide
ceksin. Mademki yledir, lemin evresine daha ne
kadar ip dolayacak, bu lemi elde etmeye urap
duracaksn.
Mademsi nihayet hepsini brakacak,
hepsini elden karacaksn.. bundan daha fazla mal
mlk elde etmenin faydas ne?
HKYE: ZENGNN DUASI
Zengin bir adam namazdan sonra 'Ya
rabbi, merhamet et, iimi dzene koy" dedi.
Bir meczup bu sz duyup dedi ki: "Sen
gururunla dnyaya smyorsun. Her an gururlan
yor, salnp duruyorsun.
Gklere kadar ycelmi bir evin var,
drt duvar altn yaldzlarla bezenmi.
On tane klen on tane de cariyen var,
insaf et. Burada merhametin ne lzumu var?
176

FER D U D D N ATTAR

yann gerei yok. nk din. dnyaya dalmakla el

de edilmez azizim.
ununla bununla urap duruyorsun;
vazge bu uramadan, aylak ol. Aylak olmadn m
derde der, perian olursun.
Drt gzle stne titrediin eyi yoksul
lara ver. Allah "Sevdiiniz eylerden yoksullara ver
medike, onlar doyurmadka Allahn ltfuna ula
amazsnz" buyurmutur.
Ne varsa hepsini terketmek lazm. n
k bu yolda candan bile gemek lzm.
Candan geemezsin maldan, mlkten;
undan, bundan da geemezsin!
Pl prt bir ey, yatan olsa o bile yolu
nu keser, seni yoldan alkoyar!
Ey Hakk' tanyan, o prtn acmadan
yak. Ne zamana kadar hem Aliah' kandrmaya al
acak, hem prtn koruyacaksn?
O prty, korkar da burada yakamazsan
yarn bir kilime baland derler. Bu szden nasl
kurtulabilirsin?
Eve barka avlanp aldanana yazklar ol
sun! Ev bark yznden tepeden trnaa kadar elem
lere, hasretlere der, kaybolur gider!
Ev, iki harften ibarettir yiitim: Elif, vav.
Bu iki harfi de daima topraklara, kanlara bulanm
gryorum.
Vav, "hunkan" kelimesinin ortasnda ka
rar klmtr. Elifi de "hktoprak" ortasnda hor ha
kir olmu gr!

179

M ANTIKUT-TAYR

dalp amp kalm ku, gnlnden sfat sabah giz

lenmi senin. Karanlklarda kalmsn sen!
Gece gndz kr gibi kalakalm, karn
ca gibi hrsa dm, maddeye kul olmusun.
Mana eri ol., surete sarlma.. Mana ne
dir? Asl.. Suret nedir? Hi!
Altn, asl itibariyle boyah bir tatan iba
rettir. Sen de ocuk olduundan renge, boyaya ka
plmsn!
Altn, seni Allah'dan alkoydu mu put
kesilir. Sakn ona aldanma, at gitsin!
Altnn ie yarayacak bir yeri var, o da
u: Katrn ayaklarna nal yapmal altndan!
Paran, pulun, ne kimseye yardm eder,
ne de seni muradna erdirir!
Bir yoksula bir arpack altn versen ya
ona kan kusturursun, ya sen kan kusarsn!
Sen, para iin leme dost oldun. Halbu
ki onunla alnn, yann dalamlardr.
Ne Amr'a ehemmiyet verirsin, ne
Zeyd'e.. Cneyd bile olsa sana gre birarpa deeri
var!
Halbuki yeni ay bile olsa dkkn creti
olarak vermen, hatt deil dkkn creti olarak,
cannn sadakas olarak balaman lzm!
Halbuki senin dkknnda bir pul eksilse deta aziz mrn bitmi gibi oluyor, sanki tatl
canndan oluyorsun!
Ey her eyini hie veren, gnln bu e
it her eye vermen yetmez mi?
Fakat sabrediyor, bekliyorum. Sen, daraacmdasn, zaman elbette altndaki merdiveni e
kecek!
Dnyaya dalmsn, u halde sana dn178

FERD U D D N ATTAR

nun suyu pek derindir, yetimez!

HKYE: MELEK VE SOF
Ycelerden yce bir eyh vard. O ulu
eyh bir gece ryasnda
Aydm ay gibi bir yolda giderken yolda nne bir meslein kn grd.
Melek, ona dedi ki: Niyetin nereye kadar
gitmek? eyh cevap verdi: Allah katna kadar!
Melek dedi ki: Utan yahu! Bunca ile
gle megulsn..
Bu kadar maln mlkn var, sonra da
Allah katna ulamak havasmdasm ha!
ini gcn, maln mlkn aziz tutu
yorsun ama Allaha yaknlnn da sence pek aziz
olmas lzm!
Bu kadar adamlann sana aslmken
sen, nasl olur da Allahn nuruna karabilirsin?
Adam, ertesi gn bu dertten deta helk oldu. Nesi var, nesi yoksa hepsini elden kard.
Yalnz bir yn hrkas vard, onu alkoy
du; baka nesi varsa hepsini verdi:
O temiz adam, ertesi gece uyuyunca o
melek, yine yoluna kt.
Dedi ki: Hey, byle nereye gidiyorsun?
Adam. lemlerin Rabbi olan Allah'n yaknlk maka
mna dedi.
Melek dedi ki: Oraya aklszca byle bir
yn hrkayla gidiyorsun ha?
Ey Allah' tanyan, oraya bu yn hrkay
la gitme. lemin Rabbine pl prt m lazm?
Hz. sa'mn yoluna bir ine hicab oldu.
Sense kendine yn hrkay zrh ediniyorsun?

MANTIKUT-TAYR

HKYE: PARASINI SEVEN YEN

DERV
Yeni dervi olein birisinin az bir paras,
sermayesi vard. Onu, eyhine sylemedi, gizledi.
eyh anlad, ona hi bir ey sylemedi.
Dervi de o paray gizleyip duruyordu.
O yola dm dervile yol klavuzu pir,
beraberce bir yere gidiyorlard.
nlerine kapkaranlk bir yol kt. O
korkun yol, ileride ikiye ayrlyordu.
Dervi, yannda para olduundan kork
maya balad. nk para adam pek abuk rezil eder!
eyh dedi ki: nmze iki yol k; im
di hangisine sapalm?
eyh dedi ki: Bildiin yolu brak; nk
o yol, yanl bir yoldur. Ondan sonra hangi yola is
tersen git, hangisine gitsen olur.
Bir adam, para biriktirmeye giriir, biri
iki yaparsa eytan bile ondan korkar, yanndan ko
a koa kaar!
Haram bir arpay ele geirmek iin hile
lere giriir, dzenle kl krk yarar ama
Din yoluna gelince topal eek gibi topallanmaya balar. Eli, sanki ta altnda kalr, kimseye
bir ey veremez!
Hileye geldi mi sultan kesilir, dindarlk
bahsindeyse arr kalr.
Altn, kimin yolunu keserse o adam, yo
lunu kaybeder, aya bal olarak kuyunun iine
der gider!
Halbuki sen Yusufsun. Bu derin kuyu
ya dmekten kendini koru. Seslen me, bu kuyu180

FERD U D D N ATTAR

Sahabenin hepsi canlaryla oynadlar,

cennete k oldular..
Hepsinin ycelii alalmadayd. Ksaca
onlarn btn eksikleri tamamlanmt olmutu.
Sonunda onlar yoklukta padiah kesil
milerdi. Halkn en iyileri onlard!
Adamn, ne ba olmal, ne aya. Her
eyini Allah'da mahvetmeli, sonra kendisi de O'nda
yok olmal!
Yokluun tamamlanmasa da bir zerre
cik benliin kalsa ebediyen emniyet ve huzur yz
gremezsin!
HKYE: HZ. SA VE MAARADAK
ADAM
Meryem olu sa, bir maaraya gitmiti.
Maarada bir adam uyuyordu.
Dedi ki: Ey lemden haberi olmayan,
kalk. Bir ie sanl da eline belki bir ey geer!
Adam dedi ki: Ben btn lemin iini i
ledim. Ebed bir saltanata erdim.
sa, ey yol eri dedi. O i nedir ki? Adam
cevap verdi: Dnya, bence bir saman p haline
geldi.
Btn dnyay bir somun ekmee ver
dim. O somunu da bir kemik paras gibi kpeklere
attm.
Bir zamandr ki dnya ile iim gcm
yok, ocuk deilim ki ben, yetikinim;
Yetikin olunca da artk oyunla ne iim
var? Aylakm.. gafletle, yanlmakla iim yok benim!
Meryem olu sa, bu sz duyunca dedi
ki: "Artk ne istersen yap.
183

MANT1KUT-TAYR

Adam, ertesi gn bir ate yakp o yn

hrkay atee atarak yakt.
Sonunda ertesi gece ryada yine o mele
i grd; melek yine dedi ki;
Ey tertemiz er, nereye gidiyorsun? Adam, ileri dzene koyan Rabbime diye cevap verdi.
Melek dedi ki: Ey nl er, mademki ne
yin varsa ona feda ettin..
Artk gitmene gerek yok; otur burada.
Sen oturdun mu padiah sana gelir.
Her eyi Hak yoluna verdin ya., phe
yok artk Hak, senin yanna gelecektir.
Neyin varsa hepsinden arn, hepsini b
rak, elden kar da bu temizlie eriince Allah gel
sin, seni karlasn!
Yoksulluk noktasn bulmadka Allah'a
yaknlkla bir iin olamaz.
Herkesin devleti, yoksulluk noktasdr.
Herkesin derdine derman, canlar yakan yokluktur.
Peygamber gibi yoksullukla vnm
yorsan dinin ikiliktir, faziletin sama ve uydurma
dr.
Yokluk, yoksulluk, insana Kabe gibi
drt direkr, yol gsterir., beinci direi Allah'dan
baka kimse gsteremez.
Mustafa'nn zamannda bu drd, saha
bede aka grnrd:
Alk, canla bala oynamak, alaklk ve
gurbet. Bu drdnden sonra beincisi frsattr.
Sahabenin hepsi de a kalmadka ra
hatlamaz, ferahlamazd. Kimsede ne ekmek derdi
vard, ne de hret istei!
Hepsi gurbeti vatan tutmutu. Gnlle
rinden azk, tarla derdini kanp atmlard.
182

FERD U D D N ATTAR

Dnyaya kaplan adam, cann da kan

lara bular, gnln de. Yoluna da yz binlerce ve
eit eit tuzaklar kurmu olur!
Adamn eline bir arpack haram para
dse sonunda kendisi elbette lecek ya,
ld m mirassna o haram para, he
ll olur. Fakat kendisi, vebal altnda kalr gider!
Ey paraya karlk Smurg'u bile satan,
ey gnlnde para sevdasn mum gibi yakan, onun
la aydnlanma!
Bu yola kl bile smaz. Bu yolda hi
kimse hzineye, paraya pula sahip olamaz!
Sen karncaya benziyorsun; yola ayak
bastn m bir kl yznden seni yakarlar, yol ala
mazsn!
Bir kl ucu kadar su yznden bile insa
nn bana bu kadar i gelirse artk buraya gelmek,
kimsenin haddine deildir.
HKYE: KU SESNE KAPILAN ZAHT
Bir zahit, Hak'tan kutluluklara ermiti;
tam drt yz yl ibadette bulundu.
Halktan ekilmi, bir bucaa snmt;
Allah ile gizli ve yapayalnz yalvarta bulunmaktay
d.
Dostu yanlz Allah't. Adama byle bir
dost yetmez mi? Hatt hak nefesine sahip olmasa
bile deil mi ki Allah, ona dost olmu., bu, yeterli.
Orada bir duvar vard. Duvarda bir aa
bitmi, aata da bir ku yuva kurmutu.
Kuun nameleri pek gzeldi. Gzel bir
sesi, vard. Her tnde yzlerce sr gizliydi.
Zahit, az bir mddet onun gzel sesine
185

MANTI KU T-TAYR

Mademki dnya ile iin yok; uykular fiyet olsun, Allah rahatlk versin, keyifle uyu.
Mademki dnyada hi bir eyi dert etmi
yorsun, her eyden nasibini aldn demektir."
Altn, kzl yzldr, gnl ekicidir. Fa
kat eline aldn m ate kesilir!
Fakat gzn yolda kimseyi grmyor,
gzn kr. Bu krlk yznden altna, gme gz
dikmisin!
Niceleri imandan oldu, niceleri can ver
di de ortaya bir arpa kadar altn koydular.
Yzlerce hzinen, definen olsa hepsin
den de maksat, iyi bir geimdir, maksada ermektir.
Herkesin nasibi bir lokma ekmek olduk
tan sonra onlan biriktirip ymann faydas ne!
HKYE: RABAT L ADEVYYE NN PLK
SATMASI
Basra eyhi, Rabia'nm yanma gidip "ey
akta iler beceren, hretler kazanan,
Hi kimseden bir nkte duymadn m ki
ne kimseye sylyor, ne de bir ey grp gsteriyor
sun!
Kendinden doup parlayan bir ey sy
lesen ne olur? Hasretten lm haline geldim" dedi.
Rabia dedi ki: "Ey devrin ulusu, birka
kere iplik iirmitim.
arya gtrp sattm, memnun ol
dum. Elime iki dirhem gm girdi.
Fakat her ikisini de bir elimle almadm.
Birini bir elime aldm, brn br elimle!
Gm ift olursa yolumu keser, elim
den atamam diye korktum."
184

FERD U D D N ATTAR

O srada bir zahit, yerinden kalkp, dev

letlim, dedi, bu kkte yalnz bir delik var ki o da
byk bir noksan!
Eer o kusur da olmasayd bu kke
cennet bahesi bile gaypten armaan yollard do
rusu!
Padiah "Ben bile byle bir delik grme
diim halde sen u bilgisizliinle nasl gryorsun"
dedi.
Zahit dedi ki: Ey devletle ba ycelmi
padiahm, Azrail'in girecei delik tkanmad ki..
Asl o delii, hem de adamakll tkamak
;erek. Yoksa ne kk kalr, ne ta kalr, ne taht ka-

r!

Baka bir kusuru yok. Tam yaanacak

yer ama ne fayda ki bki deil; buna are nedir bil
mem!
Cennet gibi gzel, neeli bir kk. Fakat
lm, nihayet gzne irkin gsterecek!
Onun iin bir kkle o kadar gururlan
ma. Dizginini ek, bu kadar serserilik etme!
Kendi aybm grmezsin de ululardan,
bildiklerinden birisi sana aybm sylerse vay hali
ne!
KKNDEN VAZGEMEYEN KUUN
SORUSU
Bir baka ku da hthde yle dedi:
"Gnlm ateler iinde. nk azm ve varlm
pek gzel bir yerdir.
Duvarlar yaldzlarla bezenmi, gnller
ac bir kk vardr. Halk, ona baktka neelenir.
Herkesin canna can katlr.
187

M ANTIKUT-TAYR

dald, dinledi.
Allah, derhal o zamann peygamberine
vahyetti, dedi ki: O zahide
unu sylemelisin; Gece gndz ibadet
lerde bulundun..
Yllardr akmzla yandn yakldn; fa
kat sonunda beni bir kua sattn ha!
Ycelikte byk bir kutun ama sonu
ta bir kuun sesi, seni uvala soktu!
Ben, seni satn alm, sana almay
retmitim; sense ehliyetsizlik ederek beni satver
din!
Ben seni satn alm, satmamtm. Ve
fay senden mi reneyim, ben byle mi yaptm sa
na?
Elindekini ucuza satma. Dostun biziz;
dostsuz kalma!"
HKYE: SOFNN PADAHIN KKNE
BULDUU KUSUR
Bir padiah, duvarlar altn yaldzlarla
bezenmi, bir kk yaptrd; ona yz binlerce para
sarfetti.
O cennete benzeyen kk tamamlannca
iyice bir detti, dayatt.
Herkes, bir lkeden geliyor, padiaha
armaanlar sunuyordu.
Padiah, filozoflarla nedimleri artt;
hepsini oturttu.
Dedi ki: Bu kkn gzelliinde, yceli
inde, bir noksan var m?
Herkes, yeryznde bu eit kk ne
kimse grmtr, ne de grr, dedi.
186

FERD U D D N ATTAR

Megulm, kusura bakma; uzakla

benden, bana zahmet verme!
HKYE: SNEK VE RMCEK
Grmsndr ya, kararsz rmcek,
mrn, bir hayale kaplarak srp gider!
leriyi gren akima uyar. Bir bucaa a
n gerer.
Heveslenip belki bir sinek der diye acayip bir tuzaktr kurar.
Sinek, ba aa ama dtnde ise o
sersemin kann emer.
Sonra da onu kupkuru bir halde brakr,
onunla uzun mddet geinir gider!
Bazan da olur ki ev sahibi, eline bir so
pa alr, btn rmcek alarm temizler..
A da bir nefeste yok eder, rmcei de,
sinei de!
Dnya da, dnyaya dayanp nzklanan
da o rmcek ama den sinee benzer.
Btn dnya ele gese yine bir gz kr
pacak zaman kadar bile rahat edemezsin.
Padiahla gvenir, bam yceltirsen
yolda bir ocua benzersin. Perde cilik eder durur
sun.
Kafanda eek beyni yoksa mal mlk, ta
taht isteme. Ey hakikatten haberi olmayan, saltana
t kzlere verirler!
Kimin davulu, bayra varsa dervi de
ildir. Eline geen ey ancak bir sesten, ancak bir
yelden ibarettir.
Bayra dalgalanr, davulu dvlr, fa
kat bayra dalgalandran yelle davuldan kan ses.
189

M A N T IK U T -TAYR

O kk yznden neeler elde ederim;

gnlm ondan nasl kurtaraym? Ondan nasl vaz
geeyim?
O yce kkte kularn padiahym
ben. yle olduu halde bu yolda nasl olur da dert
lere, zararlara uramaya katlanrm?
Padiahlktan nasl vazgeer, o kk ol
madka nasl oturur, dinlelirim?
Hi akll kii, remba'ndan vazgeer
de cehennemdeki dertleri, elemleri kabul eder mi?"
Htht dedi ki: "Gayretsiz kii, kpek
deilsin sen; fakat evrendeki bu klhan nedir?
u aalk dnya, batan baa bir kl
handr. Bu klhanda ka kkn var ki?
Kkn, ebedilik yurdu ve cennet bile
olsa ecel geldi mi bela zindan kesilir.
lm olmasayd bu durakta oturulurdu
ama, ne yapalm, sonucu lm!
HKYE: TCCARIN KK VE
MECZUB
Olmayacak eyler yapan bir tccar, b
ykln gstermek iin altn yaldzlarla bezen
mi bir saray yaptrd.
Saray tamamlannca btn halka sara
ynda bir ziyafet vermek istedi, bu ie koyuldu.
Halk, sarayna gelmeleri, o alacak
eyleri grmeleri iin davet etti.
Davet gn, adam, kendisinden haber
siz bir halde koup dururken tesadf buya, onu bir
meczup grd.
Dedi ki: A gafil, imdi ben de koa koa
gelip sarayna tkrmek isterdim ama
188

FERD U D D N ATTAR

di: "Eer buras dar olmasayd sen bize nerden yeti

ebilirdin? Nasl bize rastlardn?"
Sana yzlerce gzel ve ho vaatlerde bu
lunsalar bile bunu, o atelerle dolu olan yerden bir
iaret olarak verirler.
Seni yakp yandran bu ate nedir?
Dnya., vazge u dnyadan, arslanlar gibi ekin
bu ateten!
Bu ateten getin mi gzel bir gnl el
de edersin. Bu yolla gnl rahatl konama kavu
ursun!
nnde ate var, yol, pek uzak ve dik;
sense zayfsn; gnl tutsak, cann bezmi ve sk
kn!
Sen hepsinden de aylaksn. Hi birine
aldn etmiyorsun; ortada byle bir hazr i var, al
drmyorsun bile!
lemden birok eyler grdn tut, brak,
cann feda et; lemde ne adm kalr, ne izin!
Birok eyler bile grsen hi bir eyi gr
memie dnersin. Daha ne kadar syleyeyim? Az zl!
HKYE: OLU LEN ADAM
Aptal bir adamn gnlnn meyvas, o
lu lmt, sabnn, kararm alm gitmiti,
Adam, yasl ve kararsz bir halde tabu
tun ardndan gitmekte ve hkra hkra alayarak
yle demekteydi:
Ey lemi grmeden gidenim, ne oldu sa
na? Hi bir ey grmeden lemi brakp gittin!
Bir k, bu sz duyup hali grnce
dedi ki: Dnyay tut ki yzlerce defa diledii gibi
191

M ANTIKUT-TAYR

yarm ake bile etmez.

Asl olmayan ata binip bu kadar nazlan
ma. Ululuk gururuna kaplp bu derece bbrlen
me!
Sonunda kaplarm bile postunu yzdler.Senin postunu da yzecekler elbet!
,
Mademki kavumann imkn yok, kay
bolup gitmek, yahut ba aa dmek daha tatl!
Ba dik olman mmkn deildir. Ba
koy; ne zamana kadar oyun oynayacaksn?
Ya ba ky, artk ululukta bulunma, Ya
da banla oynamadan vazge, artk bu ie girime!
Ey adam, bahendeki saray, sana zin
dan kesilmitir; evin, barkn, canna bir bel olmu
tur.
Bu gurrur temeli stne kurulmu olan
toprak yurdundan ge. Ey sabrsz, ne kadar daha
dnyay dnp dolaacaksn?
Himmet gzn a da yolu gr, sonra da
yola ayak bas.. Allah'n katn seyret!
O can katna vardn m yle byr, yle
ycelirsin ki leme bile samazsn.
HKYE: AKLI KIT ADAMLA DERV
Akl kt bir adam, skntl bir halde ko
up giderken ovada bir dervie rastlad.
Dedi ki: "Ey dervi, ne haldesin, ne yap
yorsun?" Dervi "Ne soruyorsun yahu? Utan!
Bu darack dnyada skp kaldm.
imdi bu dnya bana dar m dar!" dedi.
Adam dedi ki: "Szn doru deil, u ge
ni ova da dar olur mu hi?"
Dervi, bunun zerine u szleri syle
190

FER D U D D N ATTAR

Halbuki ben, o ay yzlnn yzn

grmeden bir an bile duramyorum. Nasl olur da
yola bayra der, konak, durak arayarak yrrm?
Derdim, derman kabul edecek dereceyi
geti; iim; iman da at, kfr de!
Derdim de onun sevdas, dermanm da..
Gnlmdeki ate de onun sevgi atei!
Bu dertte tekim, kimsem yok. Fakat bu
sevdada onun derdi, bana arkada oluyor; bu yeter
bana!
Sevdas, beni topraklara att, kanlara
bulad. Salan, beni perdeden kard!
Onun sevdasna dtm, halsiz bir hale
geldim. Onu grmeden bir an bile sabredemiyorum!
Yolunda toprak kesildim, kanlara boul
dum. Halim ite bundan ibaret; ne yapaym?" dedi.
Htht dedi ki: "Ey grne kaplp
kalm; ey bamdan ayana kadar bulank sulara
dalm olan ku!
Bilgi sevdas, ten sevdas deildir. A hay
van sfatl, ehvetten doan sevda, bilgi sevdas ola
maz!
nsan, noksan olan gzellie k olsa
da nihayet o ak biter!
Bitici olan gzellie dalp o sevda ile sar
ho olmak, kfrdr.
Kanla ahlatn kaynamasmdan meyda
na gelen surete "gidilmeyen ay" ad verilmi ama
O ahlat ve kan eksildi mi lemde ondan
daha irkin bir ey olmaz!
Gzellii ahlttan ve kandan olann o
gzellii sonra ne olur, bilirsin!
Grnn etrafnda ne kadar dolap
gzellik arayacaksn? Asl gzellik gayp leminde193

MANTIKU'T-TAYR

grd, ne kar?
lemi de kendinle beraber gtrsen yine
cihan grmeden lp gideceksin!
Ne zamana kadar lemi seyredip duracak
sn? mr bitti., ecel geldi. Yarana ne zaman mer
hem koyacaksn?
Sen de bu pis nefis varken yce ve aziz
can pisliklerde kaybolur gider!
Pek gafil bir adam daac yakmakta, orada bulunan birisi de holanarak oh, oh demektey
di.
Bir nl aziz, adama dedi ki: Sen, oh
deyinceye kadar daac szldanarak yanp gider!
Azizim, insan vaktinin deerini bilmeli.,
dnyada bundan daha iyi bir ey bilmem ben!
Vakte dikkat etmek, frsat ganimet bil
mek gerek ki Allah katma varasn, hemencecik dev
lete eriesin!"
A K KUUN SORUSU
Baka bir ku da "Ey yce ku, bir sev
gilinin ak, beni balad.
Ak geldi, beni nne katt, aklm al
d, bana bana edeceini etti!
Yznn hayali, yolumu kesti, harma
nm atee verdi!
Bir an bile onsuz duramyorum. O gze
li grmemek, ayrlna sabretmek bence deta kfir
olmak gibi bir ey!
Gnlm yerinde deil, onun ardnda;
bam dnp duruyor, bundan fazla nasl yol alabi
lir, nasl daha ileriye gidebilirim?
nmzdeki vadiye dalp yrmek,
yzlerce belya urayp sabretmek gerek.
192

FER D U D D N ATTAR

Tatllkta ekeri kendine kul etmi; g

zellikte ay kle edinmiti.
Ay, yceliinden yerlere serilmemiti. Onun belindeki kemere k olmu, o yzden yerlere
dmt.
Bal dudaklarndan ekerler damlar, bu
nu gren dudular, kanatlarm dkerler, mahvolur
lard.
Gzlerinden ok yamurlan yaar, herke
si krar geirir, kanlara bulard!
Bir gn o talebe naslsa bu cariyeyi g
rverdi. Dedi ki: Ben talebeyim, hocam bu!
Artk dnyada baka bir hocam yok.
imdi bu gzele talebe olmam yeter!
Hocam, bina sevda dersi vermezse ba
ka bir dersi hatrlayamam artk!
Gece gndz, o gzelin sevdasyla yanp
yaklmaya, hocadan tamamyla korkmamaya bala
d.
Derdinden gl gibi sarard, yz, san
boya otuna dnd.
Ak gelip ak alt etti, gnl gevek bir
hale koydu, onu canndan bezdirdi!
ok kiiler, ona akllca, bilgilice tler
verdiler, bu sevdadan gemesi iin yardmda bulun
dular ama akn bir zerresi bile onlarn hepsini sa
vurdu!
Bilgi tahsili, adama ululuk verir, kavga
y, mcadeleyi doruru. Aka girimekse adam pe
rian bir hale kor, rezil kepaze eder!
Nihayet tamamyla hastaland., btn
kemikleri deta birbirinden aynld.
Sonunda hocas, cariyeye k olduu
nu anlad.

195

MANTIKUT-TAYR

dir, gzellii o lemde ara!

in perdesi kalkt m ne lke kalr ne o
lkekedeki!
Btn lemin sureti mahvolur; ycelik
lerin hepsi de aalklara dner!
Surete dost oluunun ne olduunu u
kadarck bil! Surete ait eylerin hepsi, birbirine
dmandr.
Fakat gayp lemindeki gzele dost ol
dun mu i deiir. Bu sevdann bir kayb, bir kt
l yoksa ite asl sevda budur!
Bundan baka dost olduun her ey, se
nin yolunu keser, anszn yle bir gle dersin
ki!
HKYE: HOCASININ CARYESNE AIK
OLAN TALEBE
Gayet i bilir, hnerli, pek anlayl ve
dirayetli, bilgisi ok bir gen vard.
Daima ilim iin alr, yldan yla pek az
bir mddet tatil yapard.
Hocasnn da adam akll gzndeydi.
nk hakikaten pek iyi bir genti.
Hocas, onu br talebeden stn tutar,
onunla baka bir eit konuurdu.
Hocann harem dairesinde deta ikinci
bir gne kadar parlak ve gzel bir halay vard.
elik gzl, canlara can katacak kadar
gzel, cihan bezeyen, herkesi hayretlere veren bl
dilberdi.
yle bir gzeldi ki batan ayaa kadara
tam ruhtan ibaretti. Ltuf iinde ltuftu, bolluk I
inde bolluk!
194

FERD U D D N ATTAR

Hoca dedi ki: "Ey gen ne ie dm

tn sen? Kararsz bir hale gelmitin; sabrn, kararn
kalmamt.
Nerde gnlndeki o ate? Nerde o ser
bestliin, nerde o utanmazln?
Gece gndz o halay istiyordun ya,
bam kaldr da bak, btn istediklerin nnde.
Neden, onun sevdasyla sararp soldun
da imdi, o kadar ate, birden souyuverdi?
Sen, yine o gensin; o da yine o cariye.
Fakat onda senin istediin, gnl verdiin bir ey
vard, o yok imdi!
Dilediin ey, bu leende. Bu leen, onunla azn kadar dolmu, urackta duruyor, hele
bir bak!
Sen, cariyeden bir havadr, elde etmek
istiyordun. Hakikatta bu pislie aktn sen!
Yola, dncesiz girdin, kana, pislie k oldun!"
Talebe o anda ii anlad, tvbe etti, tek
rar dersine koyuldu.
D grne tapmay sanat edinen, na
sl olur da sfat dnebilir?
Suretin asl, eytanca bir itir., mana
ehliyse ruhan candr!
Suretten vazge de sfata k ol. k ol
da bilgi gneini bul!
Suret, ahlttan, kandan baka bir ey
deildir. Surete kaplan adam, ilerisini dnen bir
adam deildir.
Ahlttan ve kandan daha gzel olana
der, k olursan ite buna sevda derler!

197

M ANTIKUT-TAYR

Bilgi ve tecrbesiyle dzene ba vurdu.

O cariyeciin iki kolundan kan aldrd.
Ona kuvvetli bir mshil verdi. Ondan
sonra da cariye det grd.
Selviye benzeyen boyu, yay gibi bkl
d; gl yanaklar safrana dnd.
Ne yznde bir gzellik kald, ne yana
nda bir tazelik!
Gzelliinden bir zerre bile kalmad. O
kadeh knld, o ski geip gitti!
Otuz yerde yedii ve kulland illarn
hepsi de, bir leen iinde birbirine karmt.
Hayiz kanyla damarndan alman kan
da o leenin iindeydi. Leen, azna kadar dolmu
tu.
H o ru , o zeki taleb ey i a rd , h a r e m d e n
d e h a la y getirtti

Talebeve yer gsterdi, oturttu. Cariye de

da talebenin nnde ayakla durdu.
G e n , o kz grnce yzn baka ta
rafa evirdi.
O gzelim kzn az bir zaman iinde bu
kadar deitiine ap kald.
Ondan soudu. Tahsil atei, yeni batan
alvelendi!
Btn hastal geti, o cariyecik de unutuldu gitti!
Hoca, talebenin kurtulduunu, dertten
karak olarak yeniden neelendiini grp
O zeki gencin cariyeden souduunu,
gnlnde artk o sevda ateinin souyup kllendiini, sndn anlaynca
Emretti, derhal o leeni getirdiler; st
n ap talebenin nne koyuverdiler.
196

FERD U D D N ATTAR

(h. Tacirin yrei ise cariyenin sevdasyle yanp ya

klmaktayd.
Hem yolda gidiyor, hem bana toprak
lar serpiyor.
Hem de alayarak "Bu dert, benim hak
km, bu hale dmeye lym ben.
Ahmaklkla gzlerini yumup "dnya ma
lna aldanarak sevgilisini satann hali budur" diyor
du.
Alveri gn geldi att, pazar kuruldu
mu sen de zarar ettiini anlarsn o vakit.
Nefeslerinden her nefes bir incidir, her
zerre, sana klavuzluk eder, Allah'a giden yol, gste
rir.
Batan ayaa kadar onun nimetlerine
boulmusun. Kendine gel de bir dn, bak u ni
metlere!
Bak da kimden uzaklatn, bu ayrla
nasl sabredebildiini bir anla!
Hak, seni yzlerce yceliklerle, yzlerce
naz ve bolluk iinde yetitiriyor da sen, bilgisizlik
yznden bakasna kaplyorsun!
HKYE: PADAH VE KEME
KAPILMI TAZI
Bir padiah, avlanmak zere bir ovada
giderken kpek besleyenlerin ba memuruna "Bir
taz getir" dedi.
Padiahn bir av kpei vard. Giysisi,
en ar kumalardan, en gzel atlaslardan dikilmi
ti.
Mcevherden bir tasmas vard. En ar
talarla bezanmi, boynuna taklmt.
199

M ANTIKU T-TAYR

HKYE: BL LE A K
Dertli birisi, alayp inlemekteydi. ibli,
bunu grp sordu: Bu alaman neden?
Adam dedi ki: eyhim, bir sevgilim var
d, gzellii canma can katyor, mrm arttryor
du.
ld imdi ben de derdinden lyorum.
Yasyla gzme lem, kara grnmede.
eyh dedi ki: Mademki gnln bu yz
den perian, bu yzden kendinden gemisin., bu
yas nedir ki, neden boyuna yaslanyor, alayp du
ruyorsun?
Yeniden bir sevgili tut, fakat bu sefer l
meyen bir sevgiliye k ol da derdiyle byle alayp
inleyerek lmeyesin!
Nihayet lp giden dostun dostluu, in
sann canm dertlere sokar.
Ten sevdasna kaplan o ten yznden
yzlerce bellara urar.
O beden, elinden pek abuk kar; k
da arr kalr, kanlara batar, mahvolur!
HKYE: BR TCCARIN SATTII
CARYEYE AKI
Bir tccarn, bir hayli mal, mlk, bir
de eker gibi dudakl gzel cariyesi vard.
Cariyeyi satt. Satt ama piman oldu,
pek aresiz bir hale dt, akl bandan gitti.
Kararsz bir halde onu satn alana ba
vurdu. Ald parann bin katn verip tekrar almak
istedi.
Fakat adam, cariyeyi satmaya raz olma198

FERD U D D N ATI'AR

cesine ejderha ile beraber kadeh kaldr!

nk burada ejderha vardr; klara
kan diyeti, can feda etmektir.
Adamn canna bu yiitlii veren, ejder
hay da kanncaya evirir.
Aklar, ister bir olsun, ister yz, hepsi
de onun yolunda kendi kanlanna susamtr!
HKYE: HALLAC IN DARAACINDA
YZN KANLA BOYAMASI
Hallc, daraacna karld zaman di
linde "Enelhak ben Allah'm" sznden baka bir
ey yoktu.
Onun bu szn anlamayanlar, ellerini
ayaklarn kestiler.
Bedeninden bir hayli kan akt, sapsan
kesildi. O halde adam nasl kzl benizli kalabilir?
O yol gnei derhal kollarnn kesik yer
lerini ay gibi olan yzne srmeye balad.
Dedi ki: "Erin srecei kzllk kandr.
Ben de imdi yzme kzllk sryorum ki:
Kimsenin san benizli olarak grnmeye
yim. Bu daraacnda durduka kzl benizli dura
ym.
Birisine sararm grnrsem beni
korktu samr.
Halbuki bir tek klm bile kprdamamakta. Onun iin burada bundan baka bir kzllk,
ie yaramaz.
Kanl adam, ban daraacna verdi mi
ite arslanl o zaman meydana kar.
Cihan, bana mim harfinin halkas gibi
grnyor, artk byle bir makamda korku kalr m,
201

M ANTIKUT-TAYR

Ayandaki halhallar, n ayaklarndaki

bilezikler altnd. Boynundaki tasmann ipi, ipekti.
Padiah, o kpei akll kpek sayar,
tasmasn kendi eliyle tutard.
O kpek koar, gider., padiah ardndan
yrd. Bu sefer de padiaha o kpei getirdiler.
Kpein gittii yolda bir para kemik vard.
Kpek, kemii grnce durdu kald. Pa
diah da kpee ylece bakyordu.
Padiah, yle bir kzd, yle bir atelen
di ki alevi, kpei bile sard.
Nihayet "Benim gibi bir padiahn huzu
runda bakasna nasl bakabiliyorsun?" dedi.
Ve tasmasn derhal elinden brakp "u
edepsize yol verin" diye emretti.
O kpek, yz binlerce ine yutsayd bile
yine tasmasnn elden braklmasndan, babo
koyverilmesinden daha iyiydi.
Kpee memur olan dedi ki: "Kpek,
ssl psl; srtnda atlas giysiler var.
Bu kpek, ovaya, le lyk, lyk ama
stndeki atlasla tasmasndaki mcevherler, altn
lar da bize lyk!"
Padiah "ylece brak, yrsn gitsin,
gnln onun altnna, gmne verme, brak u
nu.
Brak da bundan sonra akl bama ge
lirse kendisini ssl psl grp
Vaktiyle bir yuva bulduunu, sonunda
da gaflete dp bu yuvadan ayrldn hatrlasn"
dedi.
Ey nce snak bulan ve sonunda gaf
letle ondan ayrlan,
Ayan ak yolunu adamakll bas, er200

FER D U D D N ATTAR

Yreim lmden yle korkuyor ki ilk

durakta canm azma geliyor!
Hatta ii gc dzgn, maiyeti, adamla
r uygun pek ulu bir bey bile olsam eceli hatrladm
m inleye inleye lyorum deta.
Birisi, ecelin klcna hedef oldu mu eli
hem knlr, hem kesilir!
Yazklar olsun; btn lem el kesilse de
lm bu ele bir kl sallasa hayflanmaktan baka
elden hibir ey gelmez!"
Htht bu kua dedi ki: "Ey gsz za
yf kucaz, ne zamana kadar bir avu kemik halin
de kalp duracaksn?
Birka kemik, bir yere gelmi, atlm
fakat kemiklerdeki ilik yanm, erimi!
Bilmez misin ki mrn, uzun olsun, k
sa olsun, iki soluktan ibarettiryleyse, bu keder, bu
yas neden?
Bilmez misin ki her doan lr; topraa
girer ve her var olan, yel alr gtrr!
Seni, yaaman iin yetitirdiler; fakat l
men iin de bu leme getirdiler.
Felek, ba aa dnm bir leene ben
zer. O tas, her akam, akam kzllyla kanlara bo
ulur.
Gne, elinde yaln kl, bunca balan
o leenin iinde keser!
Sen ister temiz gelmi ol, ister bulanm
bir halde. Toprakla kantnlp vcut bulmu bir
damla sudan ibaretsin,
nsem, tepeden trnaa kadar bir katrecik sudan ibarettir. Artk denizle nasl savaa girie
bilir ki?
Btn mrnce leme buyruk yrrsen
gene yanarak, alayarak can verir gidersin!

203

MANTIKUT-TAYR

korkar mym ki?

Birisi, temmuz scanda yedi bal ej
derha ile dp kalkar, yer ierse,
Byle oyunlara ok der., onun payma
den en ad ey, daraacdr!"
HKYE: CNEYD BADAD NN
OLUNU LDRMELER
Din ehlinin byklerinden bir zat: Cneydi Badadi, dipsiz kyz koca deniz, bir gece
Badat'ta konuup duruyordu.
yle yce szler sylyordu ki gkyz
bile susam bir halde eiine ba koyuyordu.
Cneyd'in gne gibi gzel, taze civan
bir olu vard.
Cneyt, konuurken onu da arda tu
tup haykra haykra alatarak bam kesmiler, y
lece ortaya atvermilerdi.
O tertemiz yrekli kul, yani Cneyt, o
lunun bam grnce hi bir ey demedi. Bana
toplananlara dnp tler verdi, gnllerini ald
da
Dedi ki: Bu gece atee, ncesi olmayan
srlara ait pek byk bir kazan koydum.
Kaynamas iin bundan fazla hararet is
te, bundan az deil!

LMDEN KORKAN KUUN SORUSU

Baka bir ku da "Ben lmden om
korkuyorum.Gideceim yol, uzun bir yol. Benimse
hibir azm yok!
202

FERD U D D N ATTAR

Hepsi, onun alamasna alar; bir ksm

da dermansz, gsz bir hale dp lr gideri
Onun bu lm gn, acayip bir gndr.
Gnller yakan feryadndan adeta gnllerden kan
lar damlar!
Nihayet bir soluk mr kalnca iddetle
kanatlarm rpar.
Kanadndan bir kvlcmdr srar; alev
alr, atelenir.
O ate, evresindeki al rpy da tu
tuturur; bylece tamamyla yanar gider!
Kaknusla evresindeki al rp tama
myla yanp, kor oldu mu; biraz sonra o kor, kl ha
line gelir.
Klde bir zerre bile ate kalmaynca o
klden baka bir kaknus kuu yaratlr, meydana
gelir.
Ate, o al rpy kl haline getirince
kln iinde bir kaknus yavrusunu ba gsterir.
Hi kimseye byle birey nasip olur mu;
ldkten sonra dosun; yahut doursun!
Sana da kaknus gibi uzun bir mr ver
seler, birok eylere erisen sonra gene leceksin.
Zavall kaknus, bin yl kendisine feryad
edip durur.
Yllarca feryat iinde dert iindedir; olu
yoktur, tektir.
lemle hibir alakas bulunmaz; oluk
ocuk derdi grmez.
Fakat nihayet lm gelip att m kl
n yele verir gider!
Buna bak da ibret al. Birka dzene sa
rlmakla hi kimse lmn penesinden kurtula
maz.
Btn lemde lmden kurtulacak
kimse yoktur da asl alacak eye bak ki, kimse
yol az hazrlamaz!
lm, ok sert, ok zalimdir; fakat gene
205

MANTIKUT-TAYR

HKAYE: KAKNUS KUUNUN

LM
Kaknus, gzel, fakat acayip bir kutur.
Yeri yurdu da Hindistan'dadr.
Uzun, kuvvetli bir gagas vardr. O gaga
da ney gibi birok delikler bulunur.
Yze yakn delik vardr. Sonra bu kuun
ei de yoktur. Tekdir bu ku!
Her delikten baka trl bir ses kar;
her sesten de bir baka name duyulur!
Her delikten ayr bir eit ses kmaya
balad m ku da kararsz bir hale gelir, balk da.
Btn kular susarlar. Onun sesinin
gzelliinden hepsinin de akl bandan gider.
Bir filozof vard; bir mddet onunla d
t, kalkt, onun sesini dinledi de mzik bilgisini, onun sesini taklid ederek meydana getirdi!
Bu kuun mr, bin yla yakndr. le
cei vakti iyice bilir.
leceini anlad da kendisinden mit
kesti mi al rp toplar, onlan etrafna yar.
Tam ortasna da kendisi geer, yzlerce
trl namelerle feryada balar.
Adeta ruhunun her deliinden, baka
eit bir dertli name, kar.
Alayclar gibi o delikten kan her fer
yad, bir baka eit feryat haline getirir.
Hem feyad eder; hem de lm derdin
den gazel yapra gibi titrer.
nn feryadn duyup iiten btn ku
lar, onun cokunluunu gren btn yrtc hay
vanlar,
Seyir etmek iin bulunduu yere yakla
rlar; hepsi de gnllerini lemden keser.
O gn cierleri kana bulanarak onun
derdiyle dertlenen nice hayvanlar, onun karsnda
dp lrler.
204

FERD U D D N ATTAR

Hepsi de yer altnda uyumular; hatta

ne uyumas? Perian bir hale dmler, darmadaan olmular!
Bir lme bak hele. Ne de zor bir yol; bu
yolda ilk konak mezardr.
lm acsn bir haber alsan tatl cann
altst olur, zehir kesiliri
HKAYE: SUYA ACI TAT
VEREN TEST
Hz. sa, suyu tatl bir dereden su iiyor
du. Suyun lezzeti, glsuyu erbetinden de tatlyd.
Birisi, o sudan testisini doldurup gitti.
Hz. sa da testisini doldurdu; hararetle bana dik
ti.
Fakat testideki su, azna ac geldi. Su
yu iemedi, bu ie de at kald.
Dedi ki: 'Ya Rabbi, testideki su, u dere
nin suy , ikisi de bir su; bunda ne hikmet var?
Neden testinin suyu byle ac da dere
nin suyu baldan tatl?"
Testi, dile geldi; Hz. sa'ya dedi ki: "Ey sa, ben eski zamanlarda yaam bir adamm.
Bu dokuz ksenin altnda binlerce defa
testi olmuum, kp olmuum, kap olmuum!
Hatta bundan sonra da binlerce defa be
ni testi yapsalar yine lmn acs czlerimden
kmaz!
Daima lm acsyla bu lezzetteyim ite;
suyum, onun iin byle ac!"
A gafil, sen de sim testiden duy da bun
dan byle kendini gafletle testi haline getirme!
Ey srlar aratran, sen kendini kaybet
misin; lmn gelip atmadan, cann boazndan
kmadan tekrar bir kendini ara!
Kendini diri iken bulamazsan ldkten
sonra nerden sr duyacaksn?"
207

MANTIKU'T-TAYR

de bir dilim ekmei slatmak gerek!

Bamza ok iler geldi ama hepsinden
beceri ite bu i!
HKAYE: BABASI LEN OCUK VE
SF
Bir olan, babasnn tabutu nnde
hem alaya alaya gidiyor, hem de "Baba,
Bugn, benim yreimi yaraland; mrmce bama byle bir gn gelmez, byle bir musi
bete uramam" diyordu.
Bir sf dedi ki: "Babann bama da bir
daha byle bir gn gelmez!
Senin bana gelen i, babann bama
geldi!"
Ey dnyaya basz, ayaksz gelen, top
rak bama! Yel lmeye mi geldin buraya?
lkenin en yce mevkiine kp otursan
gene eline yelden baka birey gemeyecektir!
HKAYE: NEYZENN LM
Ney fleyen birisi, lm haline geldi. Bi
ri ona "Ey smn ta kendisi kesilen.
Bu kvranma zaman halin nasl, ne lemdesin?" diye sordu. Neysen dedi ki: "Hi sorma,
anlatlacak gibi deil ki!
Btn mrmce yel furdm; sonunda
da topraa gittim vesselm!"
lme hibir are yoktur; yapraklarn
hepsi sararp dklr!
Hepimiz de lmek iin domuuz; gn
lmzden inanmz ki dnyada kalmayacaz.
Dnyay elinde tutan, Edemde sz ge
en kiiler bile imdi yer altnda ryp gitmiler!
Okuyla gkleri bile delenler, mezara gir
miler, toprak olmuEir, hibir varlklan kalmam!
206

FERDU D DN ATTAR

dnyaya balanacaksn? n de byle olacak ya,

vay buna gnl verene!
Bu perdenin ardnda hi kimse yoktur
ki onun inleye inleye alayarak lm bir ls bu
lunmasn!
nnde rzgar varsa kandili korkusuz,
pervasz nasl gtrebilirsin ki?
Perde ardnda birisiyle arkadalk ede
ceksen bari ls bulunmayan birisiyle arkadalk
et.
Halbuki sen tatl hayallere tutulmu
sun; kasrgaya kapldn halde bize bir kandil getir
meye savamadasn!
Kandilin snvereceinden korkmuyor
musun? stediin kadar sk tut, dikkat et, faydas
yok, abucak sner!
Anszn kandilin snd m yolda kalr,
bir kuyuya dverirsin!
Snm kandili bir hayli araan da lemde kimse sana haber vermez.
Yelin sndrd kandile zlsen, ba
na vurup dvnsen ne faydas var?
Kandil, mekanszlk lemine ulat, ora
ya dnd m grnmez olur.
Gren kiinin canna, bu lemden o le
me varan yol, bir soluktan fazla srmez.
Can bu lemden geti mi bu lem, sana
o lem oluverir!
Bu lemden o leme giden yol, pek uzun
deildir. Arada duvar olan ancak bir soluktur.
O soluu verdin de ldn m seni ba aa topraa atverirler.
lm halka musallat olmutur; aresiz
herkes, topraa ba koyup yatacak uyuyacaktr.
lm ne ahma brakr, ne aklly; ne
bir iyi adam ondan kurtulur, ne bir kt adam!
ster bu kavimden ol, ister baka bir ka
vimden; sende onlar gibi geip gideceksin, bunu iyi209

MA NTK U T-TAYR

Ne akln bandayken kendinden habe

rin var; ne ldkten sonra varlndan eserin!
Hayattasn ama iin dorusu lm,
kaybolup gitmisin; adam olarak domusun ama
bir trl adam olamamsn!
O derviin nnde yz binlerce perde
varken kendisini nasl bulabilir ki?
HKAYE: BUKRATTN VASYET
Bukrat, lm haline geldi; yannda bir
talebesi vard, dedi ki: "Hocam,
Seni kefene sanp sarmalaynca, ykayp
temizleyip kefenleyince nereye gmelim?"
Bukrat dedi ki: "Oul, beni bulabilirsen
nereye istersen gmver gitsin?"
Bu uzun mrmde ben, kendimi bula
madm ki sen ldkten sonra beni bulasn!
yle bir gidiyorum ki bu gidi vaktinde
bir klmn bile kendinden haberi yok!"
HKAYE: MEZAR BAINDA
ALAYAN ADAM
Bir adam gmyorlard; eyh Basri o
mezarn bama gitti.
Mezara bakp duruyor; mezarn banda
kendi kendisine alyordu.
Diyordu ki: Ne zor i bu, bu lemin son
kona mezar;
O lemin de ilk kona buras; u halde
ilk konak da yerin alt, son konak da!
Renkten, gsteriten ibaret olan ve sonu
bundan, yani mezardan ibaret bulunan leme nasl
gnl verirsin?
Bu sarp dnyadan nasl korkmazsn ki
sonu budur, yani mezar;
Daha ne kadar sonu bundan ibaret olein
. 208

FERD U D D N ATTAR

O kadar neesi gider, yreine yle bir

korku derdi ki
Oturduu yer bile teriyle slanrd. O ter,
tepeden trnaa kadar onu kanlara bulard!
HKAYE: HALL PEYGAMBERN
LM
Halil Peygamber vefat edince ruhu, Al
lah kapsna vard. AUahu teala, ona sordu:
Ey btn halktan devletli, daha baht ak kii, dnyada en zor neyi grdn?
Halil dedi ki: Olumu kesmek gt;
babam cehennemde grmek gt;
Atee atlmam, bellara derek mr
srmeni,
Pek gt, pek mkld ama can ver
meye kar bunlar bir hiten ibaret!
Allah (C.C.) ona yle hitab etti: "Can
vermek, sana bir gazap geldiyse de
Can verip ldkten sonra da lye gel
mez bir hayli gllder var.
Kii o glklere derse can vermek, ona bir huzur, bir istirahat gibi gelir!"
Madem ki byle bir zor ie dp kal
msn; neden geceyi, gndz gafletle geirirsin?
Bu zor; iin aresini bul, yol ok uzun
dur; nce kendine bir konak hazrla!
Dnyay brak da lm hazrlna giri;
yol, lm stne kurulmutur, yol az hazrlama
ya bak!
Uzun mr, en iyi bir eyken onu en be
ter birey olan dnyaya harcama, dnya ile oyuna
dalma!
Ey dnya altnnn bir arpa kadarna bi
le can satan, Hz. Yusuf u da byle ucuz sattlar.
Sen, Yusufu byle ucuz satn addm, onu
canla bala setin, kabullendin.
211

M A N TIK U T -TAYR

ce dn!
Kim lr, aalk topram alna girerse
herkes ona der ki: Kurtuldu, istirahata vard.
lm, yenilmez, gl kuvvetli bir erdir;
lmne ten istirahati derler.
Hakikaten de dnya zorluklarla dolu
dur; onun ilk istirahat kona lmdr.
Madem ki lm sana galip gelecektir; ne
yaparsan yap, ondan kurtulmaya are yok!
Kalk da gklere bir adm atalm; bu kan
larla dolu mlein stn rtelim.
Bu dnyaya geldiime bulut gibi gzya
lar dkp alayarak gidiyorum; ah bu gelmeden,
vah bu gitmedenl
HKAYE: MECZUBUN LM
Srlara vakf olan bir meczubun can ver
mesi uzad, can ekiip durmada,
Kuvvetsiz, ciz bir halde bulutlar gibi
kan alamada, inleye inleye gzya dkmekteydi.
Dedi ki: Ey Aahn, beni sen dnyaya
getirdin; madem ki gtrecektin, neye getirdin?
Canm olmasayd rahat eder, bu can
vermeden emin olurdum.
Ne ben doardm, lrdm; ne de sen
beni dnyaya getirir, sonra da canm alrdn!
Keke gelip gitme zahmeti olmasayd; bu
gelip gitme olmasa hi de kt olmazd.
lme hazrlanmak farz ama bende bu
nu dnmeye g yok!
HKAYE: HZ SANIN LM
DNMES
Meryem olu sa, neeli bir peygamber
olduu halde lmn hatrlaynca
210

FERD U D D N ATTAR

bilir.
Git de mezardakilere sor, bakalm bu aziz mre dair ne diyecekler?
HKAYE: RYADA VERLEN
SELAM
Birisi, dini temiz birisini ryada grd;
selm verdi, cevabn iitemedi.
Dedi ki: Ey hretli ulu kii, selmma
neye cevap vermezsin?
Bilirsin ki selm almak farzdr. Cevabm
ver, bam evirme!
O er dedi ki: Evet biliyorum, selm al
mam farzdr ama bize bu kap, tamamyla kapan
mtr.
badet kaps bizden ok uzakta kald.
Artk senin selmn nasl alaym?
Hi ibadette bulunmuyoruz. Burada biz
artk ne bir rk edebiliyoruz, ne bir secdeye vara
biliyoruz!
Senin gibi ben de dnyada olsaydm bir
an bile ibadetten geri kalr mydm hi?
Bundan nce bir avu gafildik; fakat
mrn deerini imdi biliyoruz.
Yazklar olsun. badet kaps baland,
soluk bitti, dert geldi atl.
Ne ibadet etmeye bir yolum var, ne gn
lmde ah etmeye bir takat var!
Yazklar olsun; upuzun mr geldi ge
ti. Elimizde dertten baka birey kalmad, hikye de
sylenmedi, ylece kalakald!
Yazklar olsun ki ibadette bulunmaya
kudretimiz varken bilmedik.
, , , , , ,
Hsl bugn akn bir halde kalakal
m pimanlkla zindanlara dmz!
Ku, kanadnn kymetini, kanad yan
dktan sonra anlar.
213

MANTIKUT-TAYR

Can Yusufunu sultan eden kii, onu,,

canm bile verir de satn alr!
Can Yusufu pek azizdir olum. Yu
suf tan daha iyi ne var ki?
Yusufun kadrini kr anlayamaz; heye
canl gnlden baka bir gnl, yanp eriyemez!
HKAYE: BR GARBN VEZRL
Padiah, bir garibe vezirlik rtbesi verdi;
o da uzun bir zaman vezirlikte bulundu, mala, dev
lete nil oldu.
Nihayet ihtiyarlad, yallk geldi att.
Padiahtan izin istedi.
Dedi ki: "Bir keye ekilip kendi ba
ma oturacam; nk padiahm, lmden korku
yorum.
Gece gndz ibadet edeceim, her an
sana da duda bulunacam.
Padiah dedi ki: "Sen nce buraya eli
bo, isiz gsz bir halde geldin.
Neyin varsa hepsini bana teslim et, ilk
gn nasl geldiysen buradan yine o halde git!
Buraya eli bo geldin, bunca hazneyle
gidiyorsun, budala msn sen?"
Vezir dedi ki: "Peki, vezirlikte bulundum
ama mrm de senin yolunda harcadm.
mrm bana ver, al maln. Yahut da
seslenme, brak u yoksulu!
Kim ne bilir? Ben, o derece deerli bir
sermayeyi senin yolunda oynadm, kaybettim!"
Madem ki btn sermayen, mrnden
ibarettir; peki, neden bu mr, hemencecik yele
verdin?
Byle bir sermaye elden gittikten sonra
neyin varsa hepsi de gitti demektir.
A adam olmayan, sen mrn kymetini
ne bilirsin? mrn kadrini ancak ve ancak lenler
212

FERD U D D N ATTAR

lem halkndan vazge, bir kenara ekil!"

DERD OK KUUN SORUSU
Bir ku da "Ey inan gzel, benim hi
bir isteim olmuyor.
Btn mrmce dert iindeyim. lemde
hep kederliyim ben.
Kanlara bulanm yreimde o kadar
dert var ki, benim derdimden her zerre yaslara b
rnm!
Daima arm, ciz bir haldeyim. Bir
an bile mutlu oldumsa kfir olaym.
Btn bu dertler yznden aklm ba
mda yok, serseriye dndm deta, nmdeki yola
nasl gidebilirim?
Bu kadar derdim, elemim olmasayd bu
seferden pek holanacaktm.
Fakat yreim kan iinde; ne yapaym?
te halimi sana arzettim, ne ileyeyim ben?" dedi.
Htht dedi ki: "Ey aldanm, deliye, di
vaneye dnm ku! Sen, batan ayaa kadar sev
dalara batmsn!
yle sk sarlmadn m, bu dnyann
murada erimesi de bir an iinde geip gider, muradszl da!
Ne varsa, ne yoksa o bir solukluk zaman
iinde geer gider; mr de o soluu bile almam
gibi sona erer!
Madem ki dnya durmuyor, geip gidi
yor; sen de ge. Onu brak. Ona pek o kadar bakma.
Kalc olmayan eye gnl veren, gnl
salam bir kimse deildir.
HKYE: H ERBET MEYEN
ADAM
Kadri pek yce bir yol eri vard. Yolun
215

M AN TIKU T-TAYR

Sen de krlnden yolu grmyor, ku

yuyu semiyorsun. Kalk da Allahtan bir grr gz
iste!
Seni, mezannda krlkten kurtarrlarsa
ii o vakit anlarsm.
imdi nefsin, yel stnde, o vakit hereyin yel stne kurulduunu bilirsin.
imdi habersiz bir halde bir yele dayan
m, kalakalmsn. Hele sabret, bandaki yel gitsin
de gr!
imdi ban gklerde ama yere girdin mi
gk gibi ba aa dnersin!
iin, gcn bu lemdedir. Gittin mi b
tn bunlar yastan ibaret kalr.
Bu hiin ebedliine imkn yok; onun iin ne dmanln deeri var, ne dostluun!
O vakit dersin ki lemin hibir faydas
yokmu. Ne varsa benim canmdan ibaretmi!
Madem ki hibir yzn bu lemde kal
mas mmkn deil; ha gzel olmu, ha irkin!
Madem ki hibir kln kalmasna imkn
yok; ister ak olsun, ister kara!
HKAYE: HZ. SAYA SORULAN
SORU
Birisi Meryem olu sa'ya dedi ki: "Ey
ancak ifti gne olan tek kii,
Neden kendine bir ev yapmazsn?" sa
dedi ki: "Ben deli deilim ki!
Ebediyen benimle kalmayacak birey
nereden bana lyk olacak?"
Birey seninle beraber yola dmyor
mu isterse yoksul olsun, isterse padiah, hibir far
k yok!
Sen, bir topa benziyorsun. Elini, ayam
kaybetmisin. A gafil bu ne sersemlik?
Seni ortadan kimse kapmadan btn 214

FER D U D D N ATTAR

HKYE: PADAHIN KLESNE

MEYVE VERMES
Huyu gzel bir padiah vard. Bir gn,
kullarndan birisine bir meyve verdi.
Kle, o meyvay yle bir gzel, yle bir
itahb yemeye balad ki sanki nceden o meyvay
tatmamt bilel
Azn aprdatarak lezzetle yemesine
padiah da zendi, yemek istedi.
Dedi ki: "Bir parack da bana ver, pek
itahl yiyorsun da imrendim deta."
Kle, padiaha da o meyvadan bir par
ack sundu. Padiah tadnca kalann att, yle acyd kil
Dedi ki: "A kle, bu ii kim yapar? Byle
ac bir meyvay bu kadar lezzetle kim yiyebilir?"
Kle padiaha, padiahm, dedi; elinden
yz binlerce armaan aldm, yedim.
Hepsi de tatlyd, lezzetliydi: bir kerecik
de elinden byle bir ac meyvadr, geldi. Hemencecik
elimi eteimi ekeyim, suratm buruturaym, yle
mi?
Her an, elinden bana bir hazine veriyor
sun; nasl olur da bir acya incinirim, katlanamam?
Hep senin nimetlerinle besleniyorum ni
metlerine kredip duruyorum, senin elinden gelen
bir nimet nasl olur da bana ac gelir?
Sen de onun yolunda zahmetlere uruyorsan katlan; bil ki o zahmet, rahmetin ta kendisi
dir.
Onun ii pek aykrdr, pek tersinedir;
ne yapabilirsin ki? Byle kurulmu, byle gider!
Pikin erler, yola girdiler ama gnl ka
nyla bulanmadka bir lokma ekmek bile yiyemedi
ler!
Tuz ekmek yemeye oturdular m cierle
rini de ortaya dktler; onsuz bir parack ekmek
217

M AN TIKU T-TAYR

btn inceliklerini grr, bilirdi. Kimsenin elinden

asla bir erbet imezdi.
Bir gn birisi "Efendim, neden erbete
hi rabetin yok?" diye sordu.
Dedi ki: "Gryorum: bamn ucunda
lm, dikilmi, bekliyor. erbet imeye niyetlensem
hemencecik elimden kapacak!
Bama dikilmi byle bir memur var
ken erbet iersem bana zehir olur dorusu.
O memur, bamda dururken nasl olur
da erbetten lezzet alrm? O erbet, bana glsuyu
erbeti olmaz, ate kesilir.
Bir an bki kalan ey, yzlerce lem bi
le olsa ancak yanm arpa deerindedir.
Bir an srecek olan mutlulua nasl da
yanabilirim; asl, temeli yok ki!
Muradna erimisen, bam bu yzden
ycelmise bir solukluk mutlulukla bu derece b
brlenme!
Yok... yle deil de muradszlktan ha
lin, karanp kalmsa yine alayp inleme. nk bu
muradszlk da bir sarholuk mddetinden ibaret
tir!
Bir belaya der, bir zahmete urarsan
bu yceliine almettir, hor hakir olmana deil.
Peygamberlerin ektikleri bely, kimse
Kerbel'da bulamaz, gsteremez.
Sana sureta bir zahmet yz gsteren,
hakikatte, can gz aksa bir define gstermitir.
Her an, ondan yzlerce hidayet erime
dedir. Btn lem onun ltfuyle, onun ihsanyla
dopdoludur.
hsann hatrlamyorsun da onun iin
azck bir zahmetine bile katlanamyorsun.
Bu i, nasl olur da dostluk nianesi sa
ylr? A ii kararm, sen tepeden trnaa kadar bl
deriden ibaretsin!

216

FER D U D D N ATTAR

phe etme, kendime vird edinirim, her gn oku

rum."
eyh dedi ki: "Ben nice zamandr, yeri
me oturmu, dizlerimi bkm, ylece kala kalm
m...
stediim ey iin vaktiyle ben de bir
hayli kotum, bir hayli yoruldum; fakat muradna
erien ne bir zerre grdm, ne de buldum!
Aradm taradm ama bu derde bir deva
bulamadm ben. Gnl huzuru, insana yz gster
mez vesselm!"
HKYE: DLENC NN CNEYDE
SORUSU
Bir dilenci, Cneyd'in huzuruna gelip oturdu da dedi ki: "Ey dzensiz, hilesiz, Allaha dost
olan kii,
nam ne vakit gnl huzuruna eriir?"
Cneyd dedi ki: "Gnlsz kald zaman!
Padiahn vuslatna eriemezsen attn
her adm, yoldaki murada erimemenin cretidir deta!
Zerrenin aresizliini doru.gryorum
ben; nk onda gnein , gnein scakl
yok ki!
Zerre, yzlerce defa kanlara batsa bile
nasl o sersemlikten kurtulacak?
Zerre, zerrelikte kaldka zerreden iba
rettir. Hayr, bu zerre deil diyen, aklanmtr, kanmtr!
Zerreyi; zerrelikten karsalar bile yine
zerredir, parjak gne deildir o!
nce zerreden ortaya kan ey de, asl
bakmndan yine zerredir, zerreden ibarettir!
Tamamyla gnete kaybolsa bile yine ebediyyen bir tek zerreden ibaretir.
Bir zerre, iste iyi olsun, ister ok kt;
219

M ANTIKUT-TAYR

bile koparmadlar!
HKYE: SOFYE SORULAN SORU
hret sahibi birisi, bir sofiye "Karde
zamann nasl geiriyorsun?" dedi.
Sofi dedi ki: "Ben bir klhana dp
kalmm. Deniz kysndaym, dudaklarm kupku
ru!
Klhanmda bir yufka ekmeidir krm,
ufalamm, bununla da orada deta kendi boynu
mu vurmuum.
Eer lemde gnl huzuru istiyorsan ya
uykuya dalmsn, rya gryorsun, yahut boyuna
grdn ryay syleyip duruyorsun!
Eer huzur ve istirahat istiyorsan ted
birli davran; tedbirli davran da bu lemden srat
kprsne kolayca gidesin!
Bu alemde huzur ve rahat imkn yok
tur. nk cihanda bir kl ucu kadar bile huzur ve
istirahat ivesi bulanamaz!
Bu lemde nefis gibi bir ate bulunduk
a zamanede kimdir huzura erien? Syle hele!
Pergel gibi btn lemi dnp dolaan
gnl huzuru tek bir noktadan ibarettir ama ondan
da kimse bir haber bile veremez.
HKYE: EYH MHNE VE
KOCAKARI
eyhi Mihne'ye bir kocakar dedi ki:
"Sen huzur iindesin, rahatsn; bana da bir du
ret!
Bundan nce bir hayli belalara uradm;
dilediim eyler olmad. Fakat bundan byle artk
tahamml edemiyorum.
Huzura, istirahate, gnl holuuna ka
vumam iin bana bir du retirsen o duy, hi
218

FERD U D D N ATTAR

Yarasa bu sz duyunca pek bozuldu.

Kendisinde ne kaldysa onlarda da oldu!
Acizlie dp hal diliyle gnee dedi ki:
"Can gz ak bir ku bulmutun ama
ne fayda. Artk bu kutan imdikinden daha uzak
ol, daha uzak!"
ALLAH TAN EMR BEKLEYEN
KUUN SORUSU
Dier bir ku, "Ey yol gsterici Allah'n
emrini yerine getirmem nasl olacak?
Ben, kimsenin verdii emri kabul etmi
yorum, onlarla iim yok. Allahn emrini bekliyo
rum.
O, ne buyurursa camla bala yaparm.
Buyruuna uymaz, ba kaldrrsam ise cezama ra
zym!" dedi.
Htht, u ku, bu soruya iyi ki sordu,
dedi daha bundan ileri bir stnlk olamaz.
Bu makamdan cann esirgersen nasl
canna sahip olacak, nasl can srlarm elde edecek
sin? Fakat
Emredilene uyan, emri yerine getiren,
ziyandan kurtulur; btn glkler, ona kolay gelir!
Onun emrine uyup buyurduu gibi, bir
an ibadette bulunman, onun emri olmakszn m
rnce ibadet etmenden daha gzeldir.
Buyruksuz zahmetlere den, kendili
inden kendini eziyetlere atan, bu mahallede kpek
tir, adam deil!
Fakat Allahn emriyle bir an bile zahmet
ekenin sevab, btn bir lemden fazladr.
Kpek de bir hayli zahmet eker ama ne
fayda? Emre uymad iin zahmetinden eline ge
en, ancak zarardr.
emirdedir, emre uy. Sen kulsun; ken
diliinden i kartrmaya kalkma!
221

MANTIKU T -TAYR

mrnce koup dursa bile yine zerrelikten kurtula

maz.
Ey zerre, gnele beraber gemiye girmek
zere sarho ve harap bir halde gitmektesin ha!
Ey zerre gibi kymeti olmayan, ben sab
rediyor, bekliyorum; elbette nihayet zayflm apa
k grrsn!
HKYE: GNE ARAYAN
YARASA

'

Yarasann biri, bir gece srrn ap dedi

ki: "Bir an bile gnei gremiyorum.
mrmce, yzlerce aresizliklere katla
nyor, ondan tamamyla mahvolmay dilemekteyim.
Aylardr, yllardr, gzm yummu gi
dip duruyor, sonunda oraya varrm elbette diliyorum.
Gz ak birisi yarasaya u szleri syledi: "Ey sarho marur, seninle onun arasnda bin
lerce yllk yol var!
Senin gibi sersem bu yolu nasl aar;
kuyuya dp kalm olan karnca, aya nasl ula
r?"
Yarasa, "Zarar yok; ben o yolu ua ua
aarm. Bakalm bu iten elime ne geecek" dedi.
Yllarca sarho ve habersiz bir halde u
tu durdu. Nihayet ne gc kuvveti kald, ne kolu
kanad!
Sonunda can yand, teni eridi, kolsuz,
kanatsz ciz bir hale dp kald!
Gneten hibir haber alamad iin
'Yoksa gnei getim mi?" dedi.
Bir akll duyup dedi ki: "Sen uyumu,
dalmsn. Yolu grmyorsun ki! Gide gide ancak
bir admlk yol gittin sen!
Sonra da gnei getim galiba da onun
iin kolum kanadm kalmad diyorsun!
220

FER D U D D N ATTAR

Fakat zindandakilerin ipten, zincirden

baka bireycikleri yoktu.
Bir de yanlarnda birka kesik ba, bir
ka yrtlm, paralanm cier...
Bir iki kesilmi el, ayak vard. Zindann
nn bunlarla sslediler.
Padiah, ehre girince btn ehri altn
larla, trl trl ar kumalarla alml bir gzel gi
bi ssleni grd.
Zindann bulunduu yere gelince atn
dan indi, yaya yrmeye balad.
Zindandakilere iltifatlarda bulundu, vaadler etti; onlara bir hayli altn ve gm verdi.
Padiahn merakl bir nedimi vard. De
di ki: "Padiahm, bunun hikmetini syle banal
Yz binlerce, hatta daha da fazla ssler,
zinetler grdn. ehrin yollarna, duvarlara ipekli ve
ar kumalar, hallar yaylm, aslmt.
Yerlere altnlar mcevherler salmt.
Havay misk ve amber kokulan brmt.
Btn bunlar grdn, aldr bile etme
din... Hibirine bir an bile bakmayp getin de.
Neden zindann kapsnda durdun, ke
sik balan iyice seyre koyuldun?
Burada gnl aacak birey yok ki. Ci
lan ey, ancak kesik ba, kesik el, ayak!
Bunlarn hepsi, elleri kesilmi kanl ka
til adamlar. Neden bunlarn kapsnda durmal ki?"
Padiah dedi ki: "Bakalannm ss ps oyunculann oyununa, hilebazlarn hilesine ben
zer!
Herkes, kendisine lyk bir tarzda sahip
olduu eyi gstermede.
Onlarn hepsi de sulu. Burada ancak
zindandakiler, beni bana lyk bir tarzda karlad
lar.
Eer burada buyruum yrmeseydi
nasl olurdu da ba, bedenden, beden batan ayn223

MANTIKUT-TAYR

HKYE: EYAZIN KIRDII DEERL

KADEH
Eyaz'n elinde gzel bir kadeh vard; de
eri akla smazd, hesaba da gelmezdi!
Padiah at onu nne, dedi. Ey az, kade
hi yle bir yere vurdu ki yz paradan fazla oldu,
parampara olup yerlere yayld!
Ordunun iine bir heyecandr dt.
Herkes ona bakakald.
Herkes, a akn diyordu, onun deerini
Allah'tan baka kimsecikler bilmez.
Sense onu bylece krverdin. Yceyken
hor hakir yerlere attn; utan!
Eyaz, halkn heyecanm grp glm
syor, kendisini halka korkusuz bir halde gsteri
yordu.
Nihayet birisi, a kle, dedi, bu cihan ay
dnlatan kadehi neden byle krverdin?
Eyaz dedi ki: "Padiahn emrini yerine
getirmek bence balktan aya kadar yce, belki on
dan da yce bir itir.
Sen kadehe baktn; fakat ben, padiahn
emrinden baka bireye bakmam, onun emrine ku
lum ben!
Kul, ona derler ki emre uyar. Kadeh ne
dir ki? Onun emrini canla kabul eder, dilerse can
verir!"
HKYE: MAHKUMLARIN
ZNDANI SSLEMES
Padiahn biri seferden dnm, otur
duu ehre geliyordu. ehirliler, ehri sslemeye
koyuldular.
Herkes, nesi varsa ehri sslemek iin
ortaya dkt.
222

FERD U D D N ATTAR

dum:
Bayezid'den baka btn pirler, btn
derviler, bizden hep birey istediler.
Bayezid, btn erlerin iinde erlik gs
terdi. nk o, yalnz bizi diledi, bizden hibir ey
dilemedi.
O gece bu hitab duyunca dedim ki be
nim halime ne bu uyar, ne o. Bence ne bu doru, ne
o!
Ben, seni nasl arayabilirim, bende se
nin derdin yok ki... Ben seni nasl isteyebilirim, se
nin adamn deilim ki!
Sen ne buyurursan dileim odur; iim,
fermanna uymakla dorulur.
Benim ne eri, ne doru, hibir eyim
yok. Ben kim oluyorum ki isteim, dileim olsun!
Sen ne buyurursan o bana yeter; kulun
buyrua gre yrmesi, kula yeterlidir!
te' o iki sayg deer eyh, ancak bu sz
yznden beni ne geirdiler, bana hrmet ettiler."
Kul, daima Allahn emrine gre hareket
ederse can leminde Rabbiyle konuur.
Daima kulluktan bahseden, fakat kul
lukta bulunmayana kul demezler.
Kul, snav zamam belli olur; bir den de
ne olduu grnsn!
HKYE: EYH HARKANNN SON
SZLER
eyh Harkani, son demlerindeydi; can
dudama gelmiti. te o aroa yle sylyordu:
"Ah, ne olurdu;
Keke gsm yarsalar, kebap olmu
cierimi skselerdi de
Gnlm halka gsterselerdi. Ne dert iindeyim, halka anlatsalard;
Halk da btn srlan bilen Allaha kar
225

M ANTIKU T-TAYR

lir d i?

Buyruumu, burada yrr grdm de

onun iin buraya dizgin evirdim.
Btn ehirliler, kendi atelerine dal
mlar, yok olmular, gururlarna kaplp gitmiler,
kendilerim beenmiler!
Yalnz perian bir hale den, yalnz
hkmn kahrna urayp aran zindandakiler!
Kh ellerinden olmular, kh balarn
dan... Kh yatan vazgemiler, kh kurudan.
Ne ileri var, ne gleri! Oturmular, bu
kuyuya benzeyen zindandan daraacma gitmeyi
bekliyorlar!
Yemi zindan, benim iin gl bahesine
dnd; bazan onlar benim adamlanmdr, bazan ben
onlarn adamym!"
Yolun inceliklerini grenlerin ii ferma
na uymak, emre gre yol yrmektir... Bundandr
ki padiahm zindana gitmesi, yol inceliklerini bilmesindendir.
HKYE: ULU ZTIN RYASI
Ulularn soyundan gelmi bir zat vard;
lemin kutbuydu, huylan pek iyi, pek temizdi.
Dedi ki: "Bir gece ryamda Bayezid'le
Tirmiz'yi bir yolda gidiyorlar grdm.
kisi de beni ne geirdiler, vdler; onlann ikisine de klavuzluk ettim.
Sonradan bu ryay bir iyice tabir ettim;
o iki eyh bana sayg gsterdiler ama
Bu sayg undand: Seher anda ken
dimden gemitim; gnlden bir ah ektim.
Ahm yrd gitti; yolumu a, varaca
m kapya kadar dayand, halkay dvmeye koyul
du.
Bu feyze nail olduum vakit, bana bu
kap ald zaman, dilsiz dudaksz u hitab duy224

FERD U D D N ATTAR

Neyim var, neyim yoksa sap dkyorum.

Elime ne geldiyse kaybetmedeyim. de
ta elime aldm ey, bir akrep kesiliyor!
Kendimi bir trl tutamyorum; elimde
ne varsa hepsini sarfediyorum.
Onun evinde temizleneyim, tertemiz ola
ym da belki bu temizlikle yzn grrm; olur
ya!"
Htht dedi ki; "Bu yol, herkesin gide
cei yol deil. Bu yola tertemiz girmek gerekir.
Nesi var, nesi yoksa oynayp elden ka
ran, yol alr, temizlikle huzura erer.
Dikilmii yrt, yrtlm da dikme; neyin
varsa bir kla kadar, hepsini yak yandr!
Hereyini, ateli bir hla yaktn m kl
n topla stne ge, otur!
Byle yaparsan hereyden kurtulursun.
Yok; yapmazsan mrnce hereye zl, kan yutadur!
Varlktan birer birer gemedike bu deh
lizde nasl adm atabilir, nasl yol alabilirsin?
Bu zindanda bir an bile oturulamaz; ne
varsa hepsinden kendim ek kurtul!
nk lm anda neyin varsa gelir;
birer birer yeninin yrtmacndan el atp seni tutar.
nce kendinden el ek de ondan sonra
yola d, yolculua niyetlen!
nceden sende bir temizlik olmazsa bu
sefere dmen namaz saylmaz!
HKYE: TRKSTAN PR NN
SEVD K ET
Trkistan piri, kendi halinden haber
verdi de dedi ki: En fazla iki eyi severim.
Birisi yrek kratm, br de olum!
Olumun lmn haber alrsam bu
haberi getirene hediye olarak at balayacam.,
227

M ANTIKUT-TAYR

puta tapmann doru birey olmadm bilseydi, anlasayd!" Eri oyunlara girime!
Kulluk budur ite. Bundan bakas he
vesten ibaret. Ey adam olmayan, kulluk, dkn
lktr.
Sen efendilik ediyorsun, kulluk deil.
Nasl bu dknlk sana nasip olacak? mkn yok!
Kendini aa gr, dkn ol; kul kesil.
Kul ol, perian bir hale gel, aalan.
Kul oldun mu hrmete de dikkat et...
Hrmet yolunda himmet sahibi ol.
Kul yola hrmetsizce girerse padiah, o
kulu meclisinden abucak defeder.
Harem, hrmetsiz kiiye haramdr. Hr
met gsterirsen bu nimet tamamlanr!
HKYE: PADAHIN BR KLEYE
HEDYES
Padiah, bir kleye elbise hediye etti.
Kul, elbiseyi alp yola kt.
Elbise yolda tozlanmt; derhal o tozlan
yeniyle sprmeye koyuldu.
Bunu grp holanmayan biri, padia
hm, senin verdiin elbisenin tozlann silkti, diye
padiaha haber verdi.
Padiah, bu hrmetsizlii kt buldu,
derhal o zavally astrd.
Bylece de hrmeti olmayann padiah
yannda da deeri olmadn gstermi oldu.
TEMZLK ARAYAN KUUN
SORUSU
Baka bir ku da dedi ki: "Allah yolun
daki temizlik nasl olur? Ey karannda isabetli, ted
biri doru htht, syle!
Bireyle uramak, deta bana haram.
226

FERD U D D N ATTAR

Yokluktan varlk lemine ne getirdiyse

hepsinin inleye inleye kann dkse gerek!
Onun
yz
binlerce
feda1 k, kan dkclne raz olmular, balarn
feda edip dururlar.
Btn canlar, o, canlarn kanlarm inle
ye inleye dksn diye meydana gelmitir; canlar an
cak bu ie yarar!
HKYE: KIRK L DERV
Znnun dedi ki: Allaha dayanm, le
dalm, sopasz,matarasz gidip duruyordum.
Yolda hepsi de bir yerde can vermi krk
iane dervi grdm.
Aklm karma kark oldu. Perian bir
hale geldim; cokun canma bir atetir dt!
Dedim ki: Ya Rabbi, bu ne i? Ululan ne
kadar da elden ayaktan dryor, dk bir hale
sokuyorsun?
Gkten ses geldi: Bu iin hikmetini biz
biliriz. Biz ldrr, kan diyetlerini de yine biz veri
riz!
Dedim ki: Peki, ne vakte kadar byle l
drp duracaksn? Dedi ki: Diyet vermeye kudre
tim olduka bu i, byle gidecek!
Hzinemde diyet verecek para bulun
duka ldrr, yasn da tutanm.
ldrr, kanma bular; lemin evresin
de onu yz koyun srklerim.
Btn paralan mahvoldu, ba, aya
tamamyla yok oldu mu.
Ona gne gibi yzm gsterir, kendi
gzelliimden elbise giydiririm.
Yzne, kendi kanyla kzllk srer,
kslerim; ona, bu civann topranda yurt verir, itikfa sokarm!
Onu, halimimde bir glgeye evirir; on229

MANTIKU'T-TAYR

nk gryorum ki bu iki ey, canma

deta iki put gibi grnyor!
Mum gibi yamp yaklmadka hi kimse
ye temizlikten dem vurma!
Temizlikten dem vuran, kendi iine bir
baksa perian olur gider.
Temiz kii, itahla bir yemek bile yese
derhal cezasn eker, stne ensesine bir de sille
yer.
HKYE: EYH HARKNNN
PATLICAN DKNL
Glgelii gkyz olan eyh Harkani,
bir zamanlar patlcana pek dmt.
Anas. eyh in hiddetinden bkt, hrsn
dan usand; ona varm patlcan verdi.
evli, o yarm patlcan yer yemez olu
nun ban kestiler.
G<-<vluyu o tertemiz ocuun bam bir
kt kii, getirip eyh in kapsnn eiine koydu.
eyh dedi ki: Size bin kere sylemiim
dir;
Bu yoksul, hibir zaman patlcan yeme
di ki arkasndan can evinden vurulmasn!
Canm, her zaman byle yakp duruyor.
Onunla giritiim i kolay deil ki!
Kim, onu seer; ii gc ondan ibaret olursa sevgilisiz bir soluk bile alamaz.
Dtmz i, pek etin bir i; urad
mz hal savatan da stn, geimden de!
Hibir bilgi sahibinin burada ne bilgisi
var, ne karan; btn bilgisiyle yine de bu i bana
gelir atar!
. Her an bir konuk geliyor; her an kervan
la imtihanlar gelip atyor!
Aziz canmzda yzlerce dert var; fakat
yine de geliyor, bilmem ne olacak byle?
228

FER D U D D N ATTAR

hafz himmet ve gayrettir; her ne varsa gayretle el

de edilir.
Kimin yce bir himmeti, salam bir gay
reti varsa ne ararsa meydana kar, ne isterse bulur.
Kime bir zerrecik gayret nasip olursa o
zerreyle gnei bile aalatr, ondan bile stn olur;
Cihan mlknn merkezi gayrettir; can
kuunun kanad himmettir.
HKYE: HZ. YUSUFU SATIN
ALMAK STEYEN KOCAKARI
Rivayet edilir ki, Hz. Yusuf u satarlarken
Msrllar, onu elde etmek akyla yanp yaklyordu.
Satn almak isteyenler oalp nce
satanlar, be on misli arlnca misk istediler.
O srada kanlara bulanm bir koaksn
da elinde birka tane iplik yuma olarak
Kalabaln'tam orta yerine gelip cotu;
Ey Kenan Yusufunu satan telll, dedi.
Bu ocuun akyla aklm bamda yok.
Bunu almak iin tam on yumak iplik eirdim.
Gel yumaklarm al da Yusufu bana
sat... Hi sz syleme, hemen elini elime ver, teslim
et Yusufu banal
Adam gld de dedi ki; A sf kadnca
z, bu ei bulunmaz inci, senin harem deili
Deeri yz hazine dolusu altn... Sen ne
rede, yumaklannla bunu almak nerede a kocakan!
Kocakar dedi ki: Biliyorum bu ocuu,
u kadarck yumakla hi kimse satn alamaz;
Fakat bana u yeter: Grenler, dost ol
sun, dman olsun, bu kadn da onun alclarndan
derler ya!
Yce bir himmete, salam bir gayrete
sahip olan gnl, hemencecik sonsuz bir devlete eriir.
231

MA NTIKU T-TAYR

dan sonra da gne gibi yzm gsteririm!

Yzmn gnei dodu mu artk hariminde glge kalr m?
Glge, gnete yok oldu mu Allah do
rusunu daha iyi bilir ya, yalnz o kalr!
Onda yok olan, kendinden geer, ken
dinden kurtulur. nk onunla beraber bulunma
ya imkn yoktur ki!
Yok ol, yokluktan bu kadar bahsetme:
canm feda et de bireycikler syleme!
Adam, kendisinden fani olur, varln
brakrsa ben, bundan daha stn ber devlet bil
mem dorusu!
HKYE: FRAVUN UN
BYCLER
Firavun'un byclerinin dnyada eri
tikleri devlete, bilmem kimse eriti mi?
mana geldikleri zaman eritikleri devlet
ne devletti?
Hemencecik bir solukta onlar ldrd
ler; hi kimse byle bir devlet grmemitir.
Bir ayaklarm dine attlar; atar atmaz da
br ayaklann atp cihandan getiler, gittiler!
Hi kimse bu gelip gitmeden daha birey
grmedi: hibir dal, bundan daha gzel bir meyva
vermedi!
HMMET YCE KUUN SORUSU
Baka bir ku da "Ey can gz ak, bu
mnda himmetin tesiri var mdr?
Grnte ben pek aykm; fakat asln
da yce bir himmetim var!
badetim pek yok ama adamakll bir
azmim, bir gayret ve himmetim var benim" dedi.
Htht dedi ki: "Allah klarnn mu
230

FERDU D DN ATTAR

HKYE: EYH GAVR VE SULTAN

SENCER
eyh Gavri, himmetiyle Allaha ulaan o
zat, bir gn meczuplarla beraber bir kprnn al
tndan geiyordu.
Tesadf bu ya. Sultan Sencer de debde
besiyle, tantanasyla o kprden geerken aaya
bakp "Kprnn altndakiler kimler?" dedi.
eyh, aadan cevap verdi: "Hepimizi
de basz, ayaksz. imiz de iki eyden dar deil.
Ya bize daima dost olursun, seni abu
cak eker evirir, dnyadan vazgeiliriz!
Yahu dost olmazsan, dman kesilir
sin... O vakit de seni dininden ederiz!
Dostluumuzla dmanlmza bak! Ayan dire de rezil olma!
Bir an olsun, kpr altna gelirsen bu
atafattan, bu hava ve hevesten kurtuluverirsin."
Sencer dedi ki: "Ben sizin adamnz de
ilim... Sizi ne severim, ne knarm!
Ne dostum size, ne dmanm. Harma
nm yanmasn da vazgetim sizden.
Sizinle ne vnrm, ne utanrm. yi
nizle ktnzle de iim yok!"
Himmet, evik ve kuvvetli kanatlan olan
bir kua benzer... Her an umadadr.
Uarsa ancak gr kuvvetiyle uar, ha
kikatin ta iine kadar nereden uacak?
Onun seyran, varlk Kaf dandan da
ycedir. nk o, ayklktan da stndr, sarho
luktan da!
HKYE: BR MECZUBUN
DEDKLER
Gece yans bir meczup, tatl tatl ala
makta ve unlan sylemekteydi: u lem nedir? Bir
233

M ANTIKUT-TAYR

O yce padiahn, padiahl atee ver

mesi, himmetten ileri gelmiti.
Padiahlktan, bir hayli zarar grd, yz
binlerce devlete de eriti, eritii devletin yz katma
nil oldu.
Nihayet bir gayrete geldi; btn devlet
ten, btn o emrine tbi adamdan bkt usand,
hepsini terk ediverdi!
Himmet gz, gnei grd m artk
zerreyle der kalkar m hi?
HKAYE: BRAHM ETHEM VE
YOKSUL ADAM
Birisi, hibir i yapmadna hayflanr,
yoksulluundan feryat eder dururdu.
brahim Ethem dedi ki: Oul, galiba sen
bu yoksulluu ucuza aldn!
Adam, byle de sz m olur, hi kimse
yoksulluu satn alr m? Utan yahu, dedi.
brahim Ethem dedi ki: Ben bir kere
canla bala yoksulluu setim, kabul ettim... lem
padiahln verdim de satn aldm!
Hl da bir ann yzlerce cihana satn
almadaym; hakikaten de bence bu kadar deeri
vardr.
Bu matah ucuz bulduumdan padiah
la tamamyla veda ettim.
Ksacas bunun kymetini bilen benim...
Sen deilsin. Buna kr eden, bunu canna min
net bilen benim, sen deilsin!
Himmetli kiiler. Canlaryla balaryla
oynarlar. Yllardr yanp yaklrlar.
Onlann himmet kuu, Allah katma ulamtr da dnyadan da gemitir, dinden de!
Sen byle bir himmete sahip deilsen uzakla be tembel, bu nimet sana nasip olmaz!

232

FERD U D D N ATTAR

Himmet kuu, bilhassa uyku zaman

gnei tuzakta bir taneden ibaret grr!
Ey er, sen de uyuma, bir gece uyank kal
da gece doan gnei apak gr!
Ey gafil adam, benim gnm gecedir.
Tann'dan inen nimet ve ihsan gnei gece doar.
Geceleyin o gne dodu mu lem hal
kn uykuya daldrr.
Gne, o nru, o grnce utanr,
yzn utan rtsyle rter.
Fakat ancak benim gibi mahrem olan
kiinin gnei, matem gecesinde doar.
Geceleyin doan byle bir gnei, sen
krlnden grmyorsun.
Halbuki ben btn gece sabaha kadar
uyumam. Bu gne yznden yanar yaklrm.
Sahte gne yzn gsterdi mi biz, yi
ne karanlklarda yuva k o rar, karanlklara ekiliriz.
Allah gnei geceleyin doar. Sen, ey yo
la gevek gevek giren adam, yl^ bir gne grdn
m?
Doanlar gibi bir himmet elde edersen
padiahn eli, konan olur.
Himmete sahip olan, mert olur... Gne
e benzer; ycelerde kk grnr.
Mcevherler gibi himmetin yce olursa
ite o zaman altn stne konur, orada yer bulur
sun!
Ufak eylere taklp kalrsan padiahm
elinden nasl olur da kadehi alr, iersin?
Kim bu yola himmetle girerse kulluk, di
lencilik bile etse padiah kesilir!
VEFALI KUUN SORUSU
Baka bir ku da "O padiahm katnda
insaf ve vefann kymeti nedir?
Yce Rabbim, bana bir hayli insaf ver235

MANTI KU T-TAYR

syleyeyim de bak!
Bir kk kutu; stne kapa kapan
m. .. Bilgisizliimizden ona sevdalanmz.
Fakat ecel, bu hokkann kapan at
m iinde ne varsa hepsi de uar gider!
Kanad olmayan, hokka banda dertle
nir, yzlerce belya atar, kala kalr!
Himmet kuunu kanatlandr... Akla g
nl ver, cana hl!
Bu hokkann kapa almadan yol ku
u ol, kanadm a, u!
Kolun, kanadn yansa bile ho gr de
herkesten ne ge!
HKYE: YARASA VE GNE
Birisi, Yarasaya "Ey zayf kucaz, yce
gneten haberin bile yok, ylece kala kalmsn!
Btn gnn kara geceye dnm; k
tan gzn kamam.
Kapkaranlk gecede bir hayli dnp do
lam, bir iplik kadar aydnlk bile grememisin!
Gnele tansan, bulusan, ndan
bu kadar kamazdn.
Ne kadar daha delikleri, kovuklar yurt
edineceksin? Parlayp duran gnee baksana!
Bak da ate gibi gnei gr, zerre gibi onunla birlikte kalp otur" dedi.
Yarasa dedi ki; "A habersiz kii, benim
gnele, ayla ne iim var?
Sonunda kararacak gnee, na al
danarak bakarlar.
Sapsan benizli... Srtnda yas elbisesi.
Dnp dolaarak sersem, perian bir hale dm.
Bakalarndan daha susuzdur o. afak
larda kanlar iinde, kanlara bulanm.
Byle bir gnee bakmazsan ne kar
ki? nk olmazsa olmasm; bir baka gne var!
234

FERD U D D N ATTAR

A insafsz, a kendinden haberi olmayan,

bir zamancaz sen de yolu gren gz aklarn in
safna bak
HKAYE: HNDU PADAHIN
GZYALARI
Hindulann ihtiyar bir padiah vard.
Sultan Mahmud'un askerine tutsak dt.
Onu, padiahn yanma gtrdler; so
nunda mslman oldu;
Allah'n yolunu buldu; iki lemden de
ayrld.
Ondan sonra bir adrda tek bana otu
rur, kimse ona karmazd; o da sevdalara dalm
bir vaziyette.
Gece gndz alar dururdu. Gecesi,
gndznden beterdi, gndz gecesinden beter!
Feryat ve figan haddin anca halini
Sultan Mahmud'a haber verdiler.
Mahmud onu huzuruna ard. "Sana
evvelce sahip olduun saltanatn yz mislini vere
yim.
Sen de bir padiahsn; niin haline al
yorsun? Ne zamana kadar alayp duracaksn, se
bep ne? Vazge artk!" dedi.
Hindu padiah dedi ki: "Padiahm, ben
saltanat ve mevki iin alamyorum ki!
u sebeple alamaktaym: Yann ululuk
sahibi Allah, kyamette benden sorar da derse ki:
Ey sznde durmayan vefasz, benim gi
bi bir Rabbe kar cefa tohumu ektin ha!
Mahmud, senin mlkne cihan doldu
ran yiit atllarla gelmeseydi,
Beni anmayacaktn bile... Bu nasl olur?
Bu, vefaszlk deil de nedir?
Ben senin iin ordu hazrlarken sen,
237

M ANTIKUT-TAYR

mi; kimseye vefaszlk etmedim.

Bu huylar, birisinde toplanrsa bilgi le
minde o adamn rtbesi nasldr?" dedi.
Htht dedi ki: "nsaf, insan hereyden
kurtaran bir padiahtr. nsaf sahibi olan, sama
sapan eylerden kurtulur.
nsaf ve merhamet sahibi olman, btn
mrn rkda, secdede geirmenden daha hayr
ldr!
ki lemde de insaf ve mertlikten daha
stn bir erlik, bir cmertlik yoktur.
unu hatrda tut: Apak insaf eden, in
saf sahibi olan ikiyzl olamaz.
Erler, insaf kimseden almadlar; fakat
insaf, ilerinden geldi, bir haylisi kendiliklerinden
insafa geldiler. Allah vergisidir o!
HKAYE: AHMET BN HANBEL VE
BR HAF
Ahmed Hanbel, asrlarn ulusuydu; fazi
letlerini saymaya imkn yoktu.
Dnceden, bilgiden arnd m hemen
cecik Biri Hf'nin huzuruna giderdi.
Biri, onu Biri Hf'nin huzurunda gr
d m derhal knamaya balar, derdi ki:
Sen, bilgi sahibi bir imamsn; senden
daha bilgili bir adam, gelmez artk.
O, ne derse desin, Ahmed bu szlere ku
lak bile asmaz, Bir'in yanna ba ak, yaln ayak
koard.
Derdi ki: Evet ben, hadis ve snnette
ncelii kaptm...
Bilgim, onun bilgisinden fazla; ben, hereyi ondan iyi biliyorum ama o Allah' benden iyi bi
liyor!
236

FERDU D DN ATTAR

ekmedi, ldrmedi; imdi sen onu ldrrsen bu

bilgisizliin ta kendisidir!
Ey "Szlerinize vefa edin" yetini oku
mayan, ey ylece ilk adm att yerde kala kalan!
Kfir bundan nce sana bir iyilikte bu
lundu; sen de artk bundan ileri gitme, kahpelikte
bulunma!
O iyilik etti, sen ktlk ediyorsun. Hal
ka, kendine yaplmasn istediin eyi yap!
Kfirde bile vefan ve emniyet var. Sen
m'minsen nerede vefa ve merliin?
Ey mslman, sen Allaha teslim olma
msn; vefa ve mertlikle kfirden de aasm!
Gazi, bu szleri duyunca yerinde titre
meye balad; tepesinden trnana kadar ter iinde
kald.
Kfir, onu, elinde kl akn bir hlde
alar grnce,
"Neden alyorsun yahu?" dedi. Gazi
dorusunu syledi. "imdi beni senin iin azarlad
lar...
Senin iin bana vefasz dediler; senin
yznden kahra uradm; onun iin alyorum" de
di.
Kfir bunu duyunca bir nara att, hay
hayla alamaya koyuldu.
Dedi ki: Aypl ve aalk bir dman iin sevgilisini,
man ederek vefa gsteren kulunu bile
bu derece azarlayan bir Allahla hesap ve soru gn
ne yapacam ben? Asl vefasz benim.
Bana mslmanl anlat da dine gire
yim, Allaha irk komay yakaym, eriat hkmle
rine uyaym.
Yazklar olsun; gnlmde bu kadar ba
lar varm benim. Byle bir Rabden haberim bile
yokmu!
Ey hakikati aramayan, istemeyen kii.
239

M ANTIKUT-TAYK

bakas iin hazrlamaktaydn.

Asker, lkeni almadka beni hatrna
bile getirmedin; syle, sana dost mu diyeyim, d
man m?
Ne kadar zaman daha benden vefa, sen
den cevr cefa? Vefakrlkta bu, hi yarar birey
deil!
Allah'dan bu hitap gelirse bu vefaszl
nasl rteyim; bu soruya ne cevap vereyim ben?
O utangalkla, o yanp yaklmakla ha
lim ne olacak? Ey gen, bu ihtiyarn alamas bun
dan ite!
nsafi, vefakrl gr; iyilik divannda
verilen dersi iiti!
Vefakrsan yola dmeye yelten; deil
sen otur, bu iten el ek!
Sevgiye ve vefaya smayan herey, yi
itlie yaramaz, yakmaz.
HKAYE: GAZ VE KFR
Kfirden pek stn olan bir gazi, sava
ta namaz zaman kfirden izin istedi, namazn kla
cakt.
Kfir, izin verdi; gazi de namaza durdu.
Namazdan sonra yine savaa baladlar.
Kfirin de kendince bir namaz vard; o
da gaziden msaade istedi, meydandan ekildi.
Tertemiz bir bucak seti; nne putunu
dikti, ban secdeye koydu!
Gazi, kfirin ban yerde grnce kendi
kendisine, ite imdi frsat buldum dedi.
Ona habersizce bir kl indirmek ister
ken gkyznden ses geldi:
Ey tepeden trnana kadar vefasz adam, amma da vefakrsn, amma da sznde duru
yorsun ha!
nce o da sana zaman verdi, sana kl
238

FERD U D D N ATTAR

baka eit seslendi.

Yusuf dedi ki: "Diyor ki: Babanz yak
m, yandrmsnz; ay yzl Yusufu da satms
nz siz!
lemleri yaratan Allahtan utann! Kfir
bile kardeine byle birey yapmaz!"
Yusufun kardeleri, bu szleri duyunca
anp kaldlar. Ekmek almaya gelmilerken eridi
ler,* su kesildiler!
Yusufu evvelce satmlard ama o anda
kendilerinden getiler, deta btn lemi sattlar!
Yusufu kuyuya atmlard ama imdi
hepsi de bel kuyusunda kaldlar!
Bu hikyeyi duyup da kssadan hisse
almayann gz krdr, kr!
Bu hikyeye pek .o kadar bakma, pek
yle kaplma. A bireyden haberi olmayan, btn
bunlar, senin halini hikye etmekten ibarettir.
Sen, nice vefaszlklarda bulundun;
bunlar inalk nruyla yapmadn ya!
Birisi ksa da tasa vursa yok mu; senin
yakmaz ilerin, bundan da oktur.
Bekle; seni de uykudan uyandrrlar...
Senin gnln de dertlere batrrlar.
Bekle; yarn, senin de hatalarn, kfir
liklerini, ettiin cefalar,
Tmden, hem de yzne kar anlatr
lar; birer birer sayar, dkerler!
Kulana o kadar tas sesi gelir ki bilmem
akim, fikrin kalr m?
Ey karnca gibi ie ar aksak gelen, ey
bir tasn dibinde tutulup kalan!
Bu ba aa evrilmi tasn etrafnda
daha ne kadar bir dnp dolaacaksn? Vazge; bu
tas kanlarla dolu bir tastr.
Tasa taklp olur kalrsan her solukta,
kulana baka bir ses gelir.
Ey hakk tanyan, kanadn a, ge bu-

MANTIK.UT-TAYR

ey edepsiz adam, senin asl dilein Allahtr ona kar

vefaszlklarn yeter artk!
Ama ben yine sabrediyorum, birey sy
lemiyorum; fakat felein tas, bir gn gelecek; btn
yaptklarn birer birer ve yzne kar syleyecek!
HKAYE: HZ. YUSUFUN
KARDELER
Yusuf un on kardei de ktlktan bunal
mlar, uzak bir yol aarak Yusuf un yanna gelmi
lerdi.
aresiz kalarak hallerini anlattlar, bu
darlk ylnda dertlerine bir are aryorlard.
Yusuf un yznde rt vard; nnde de
bir tas duruyordu.
Eliyle tasa vurdu. Tastan bir ses, bir inilti duyuldu.
Hikmetler bilen Yusuf dedi ki: "Hi bili
yor musunuz, bu tas ne diyor?"
On karde, Yusuf a acizliklerini bildirdi
ler; azlarn ap,
Hep birden "Ey hakk tanyan aziz, tasn
sesinden kim anlar ki?" dediler.
Yusuf o vakit dedi ki: "Ben iyice biliyo
rum, o ne diyor. Fakat siz anlamazsnz.
Diyor ki: Evvelce sizin bir kardeiniz da
ha varm, sizden gzelmi.
Ad da Yusufmu; hem de sizden k
km o. yilikte topu elmi, kapm!"
Sonra tekrar tasa vurdu da dedi ki: 'Tas
diyor ki:
Siz, hep bir olarak onu kuyuya atms
nz; sonra da susuz bir kurtu tutup ldrm;
Hileye saparak Yusuf un gmleini onun
kanma bulam, bu suretle Yakub'un gnln kan
lara boulmusunuz!"
Bir kere daha tasa vurdu; tas yine bir
240

FERD U D D N ATTAR

kta esenlik olur mu; deli adam kna

nr m?
Sana da cezbe gelir, sen de deli divane o1ursan ne dersen de; szn dinlenebilir!
HKAYE: AMDN KLES
Horasan, byk bir devlete erimiti. Air meydana km, o lkeyi ele geirmiti.
Yz tane ay yzl Trk klesi vard.
I Iepsinin de boylan selviye, kollan gme benzer
di; hepsi de leme miskler saarlard.
Herbirinin kulanda geceleri bile aydn
latan iri bir inci kpe vard; gece bile o incilerin ak
siyle gndze dnerdi.
Hepsinin bamda klahlar, boyunlannda altn gerdanlklar, srtlannda gmlerle bezen
mi elbiseler, bellerinde altn kemerler vard.
Altn kemerleri kuanp bembeyaz atla
ra binerek meydana ktlar m
Onlardan birinin yzn gren hemen
ona gnl verir, candan k olurdu?
Tesadfen srtna bir hrka giymi, fakat
yalnayak ba kabak, karn pek a bir meczup,
O kleleri uzaktan grd. "Bu huri alay
kimin?" diye sordu.
ehirli bir zengin cevap verdi: "Bunlar,
ehrimizin sultam Amdi'nin kleleridir."
O meczup, bu sz duyar duymaz ba
ndan duman kt da,
Dedi ki: "Ey yce arz tutan Rabbim, ku
la bakmay bari Amt'ten ren!"
Eer kstahlk ediyorsan bu meczup gili et... Yapran varsa bu dala gel, bu daln yapra
ol!
Yok... O yce daim yaprana sahip de
ilsen pek kstahlkta bulunma, kendine gldrme!
Meczuplarn kstahl hotur; pervane243

M ANTIKUT-TAYR

radan; yoksa tas sesiyle rsvay olur gidersin!"

BR KUUN KSTAHLIKLA LGL
SORUSU
Bir baka ku da Hthde unu sordu:
"Ey nmze den, ey klavuzumuz olan! Onun
katmda kstahlk yarar m?
Birisi, byk bir kstahlkta bulunsa
ardnda bir korkuya urar m ki?
Orada kstahlkta bulunmak doru
mudur? Syle; sim a ve mn incilerini sa!"
Htht dedi ki: "Kime izin varsa, kim Al
lah srlarnn mahremiyse.
Kstahlk etse de olur; ona yarar bu.
nk daima padiahn srrna mahremdir.
Fakat srra mahrem olan, srlan bilen
bir kii alelde bir kstah gibi kstahlkta bulunur
mu hi?
Madem ki edebe uymak, muhabbetten 1leri geliyor; hrmet gerektir. Byle adamn bir an bi
le kstahlk etmesi doru deildir.
Fakat ta kydaki deveci de kstahlk edebilir mi? O, nasl olur da padiaha mahrem olur'/
O da sr bilenler gibi kstahlkta bulu
nursa imanndan da olur, canndan da!
Nasl olur da askerin iindeki bir laubli birisi, padiahna kar zerre kadar bile kstahlk
ta bulunabilir?
Fakat yabanc bir i olan yola gelirse
onun kstahl, sevincindendir.
O ne rip bilir, ne rup... Hereyi Rab bilir;
sevgilinin fazlalndan bir kstahlkta bulunsa bile
hakk vardr.
Ak neesiyle deliye dner; akn zonyla
su stnde yrr!
Onun kstahl hotur, ho! nk o
divane, atee benzer.
242

FERD U D D N ATTAR

deerini kim verecek dediler.

Suyolcu dedi ki: O kurtu karn a oldu
u halde ovalara babo salan.
phe yok ki bu suu onun ekmesi
dorudur... Her ikiniz de eein deerini ondan iste
melisiniz.
Bunda hi kimsenin suu, kusuru
vok... Ne yapyorsa o yapyor!
Msr kadnlan bile, bir mahlk olan Yumfu grnce deitiler, baka bir hale girdiler, ken
dilerinden getiler. yle olduu halde
Bir meczubun, devlet yurdunda bir dev
irle nil olarak
Hallenmesi, kendinden gemesi, nne
.trdna bakmamas, aldr bile etmemesi alacak
blrey midir artk?
Meczup, ne sylere ondan syler, ona
dyler... Hereyi ondan arar, onurda ister!
HKYE: MISIRDA DAK KITLIK
Msr'da birden bire bir ktlktr, oldu.
Halk ekmek diyor, ekmek iitiyor ve sapr sapr dg'ip lyordu.
Yol, adam lsyle dolmutu... Yan
canllar, lenleri yiyorlard,
Bir meczup halkn lmekte olduunu ve
llr parack ekmein bile bulunmadm grd.
Dedi ki: Ey dnya ve din padiah, vere
rek nzkn yoksa bari az yarat!
Bu kapnn kstah, kstahlk eder de
Honra kendisine gelir, yaptn anlarsa zr diler. _
Bu kapda doru bir sz sylemez de e
ri birey sylerse anlaynca tatllkla zr diler.
Sen doru olmaya al... Yoksa zahmet
lere dersin.
Aklar, ie kzarak ginirler... Onlar,
varlklarndan usanmlardr.
245

MANT1KUT-TAYR

ler gibi yanar yaklrlar!

Yoldaki meczuplan, onlann iyisini, k
tsn padiahtan baka hi kimse gremez!
HKYE: EV OLMAYAN MECZUP
plak bir meczup, yolda ackverdi!
Hava pek souktu... Adamakll da yamur yayordu. Meczup nihayet yamurdan, kar
dan sland, srlsklam oldu.
Ne snacak bir yeri vard, ne evi. So
nunda bir viraneye vard.
Oraya admn atarken damdan bam
bir kerpi dt.
Ba yanld, kam rmak gibi akmay
balad. Adam, yzn ge evirdi de.
Dedi ki: Padiahlk davulunu dvmek
ne zamana kadar srer? Ta atmaman, saltanat n
beti vurdurmandan daha iyi!
Can, sevgiliye mahrem olan, seher a)
gibi srlarn yeilliini bulur, yeerir, alr!
Ya kapsnda bir ycelik elde etmeli; ya
hut yolunda deli divane olup gitmeli!
HKAYE: EEN BEDELN KM
DEYECEK?
Su yolunda oturan, elinde avucund
hibir eyi bulunmayan birisi vard... Komusunu*
eeini alp
Deirmene gitti... Gzelce uyudu. O, uy
kuya dalnca eek, bo kald; oradan gitti.
Bir kurt da o eee rastlayp paralad
yedi. Ertesi gn,eein sahibi adamdan eein de
erini istedi.
Beraberce yola dtler, suyolcunur
yanna kadar gittiler,
Hali anlattlar... Bu eei kim deyecek
244

FERD U D D N ATTAR

Bir meczup bu eit szler sylerse k

nayp onunla savaa kalkma.
nk o, bu makamda sarhotur, akl
banda deildir onun. Karan yoktur, kimsesizdir,
gnl de elinde deildir.
mrn muradszlkla geirir gider...
Her an ona yeniden yeniye bir kararszlk gelir du
rur!
Sen kendine gel de dilini tut; onun gibi
sylenme... Fakat meczup k da ho gr.
Deil meczuplara, nrsuz pirsiz adam
lara bile baksan hepsinin de mazur olduunu g
rrsn.
HKYE: VASIT VE KADI
Vast, perian bir halde gidiyordu, hay
retlere dm, hayretten akl bandan gitmiti.
Gz, Yahudi mezarlna iliti... Sonra
bir de ileriye doru bakt.
Bu Yahudiler, dedi, tamamyla mazur
dur, fakat ne are ki bu, kimseye sylenemez.
Vst'nin bu szn, kadnn adamla
rndan biri duydu... Kzp onu eke eke kadnn ya
nma gtrd.
Vst'nin szn anlamak, kadnn
harc deildi. Bu sz inkr etti, raz olmad, byle
ey olmaz dedi.
Vst dedi ki: Bu ziyankr kavim, senin
hkmnce mazur deilse bile
Gkleri yaratan Allahn hkmnce im
di, hepsi de yolda mazurdur.
Sen de yr, onlar gibi yola d de seni
de mazur tutsun!
SMURGA AIK KUUN SORUSU
Baka bir ku da Hthd'e unu dedi:
247

MANTIKUT-TAYR

Deli ne yaparsa yapsn, deliliine ba

lanr, affedilir.
yi olmasa bile yapt ey kabul edilir de
sonra iyi birey yznden onu tutar, sktrrlar!
Onun gibi gnahlara batm kimse yok
tur ama Allahu Teala, phe yok, ltufeder, ba
lar onu!
Halk da onu sayar... Ona ikramlarda
bulunur.
Allah klar, ayptan, noksandan arn
mlardr... Aalar gibi hepsi de oynamaya koyul
mulardr.
Topraktaki aa gibi tertemiz bir hale
gelmiler, yani yaknlk makamnda kemle ermi
lerdir.

HKYE: DEL NN BAINA GELEN j

DOLU
Bir deli vard... ocuklar onu taladkla*
nndan gnlnden kan damlamakta idi.
,
Nihayet bir klhan bucana snd, t
bucakta klhann bir penceresi vard.
O srada dolu yamaya balamt. Per<
cereden delinin bana bir dolu isabet etti.
Doluyla ta fark edemediinden bo ye<
re dil uzatt.
Neden bana ta, kerpi atmakta diye a<
tan kt bir surette bir hayli svd, sayd.
Oras karanlkt... Bu ta da ocuklar a
tyor sanmt.
O srada yel esti, klhann bir taraf a
ildi, ieriye aydnlk vurdu.
Meczup da bama gelenin ta olmayp
dolu olduunu anlad; svdne can skld.
Dedi ki: Ya Rabbi, bulunduum u kl
han karanlkt, fark edemedim, yanldm... Ne de
diysem szm geri alyorum.
246

FERD U D D N ATTAR

"Bayezid, dedi ki: O iki nl melek ge

lince bu yoksuldan rabbini sordular.
Dedim ki: Bu soru, ne sizin iin bir y
celiktir, ne benim iin.
nk Rabbim, ancak odur desem bu
sz, benim szmden ibaret kalr.
. Fakat buradan Allah katma varr da ha
li ondan sorarsanz iin dorusu belli olur.
Eer bana kulum derse ite i burada...
O vakit Rabbime yakn bir kul olmu olurum.
Yoksa... Beni kullarndan saymazsa
kendi kaydma derim, onun tarafndan terkedilir,
giderim!
Birisiyle badamak kolay deildir. Ha
di, ben ona rabbim diyeyim... Ne fayda!
Onun kulluk bana balanmadktan
sonra efendiliinden nasl dem vururum?
Onun efendiliini tasdik ediyorum, ba
m nmde... Fakat asl onun bana kulum demesi
lzm.
Eer sevda, onun tarafndan olursa sen,
onun akna tam lyk olursun.
Ama sevda, senden olursa bil ki sevgi,
ancak sana lyktr, kendinden kendinedir.
Eer o sana ate salarsa alevlenir, nee
den bir ate kesilebilirsin.
Ey hakikatten haberi olmayan, i ondadr, bunda deil! Her hnersiz kii, ondan nasl ha
berdar olabilir?
HKYE: ALLAHA AIK DERV
Bir dervi vard... Aknm okluundan
alayp inler, sevgi leminde ate gibi kararsz bir
hale derdi.
Akm aleviyle can yanmt... Cannn
yanldyla dili tutumutu!
Gnlne bir atetir, dm... i pek
249

M ANTKUT-TAYR

Ben sa olduka onun akna lykm. Onun iin

sslenmiim.
Herkesten vazgetim, bir keye ekil
dim, oturdum; daima onun sevdasndan dem vur
maktaym.
lemdeki btn halk grdm; kime
balanaym? Hepsinden vazgetim.
im gcm onun sevdas, ve bu, bana
yeterli. Bu eit i, herkesin harc deil!
Canla bala sevgilinin sevdasna girmi
tim; sanki canm, hibir ie yaramyor!
Vakti geldi; canm terk edeyim de sevgi
linin yzne dalarak arap kadehini ekeyim!
Onun yznn gzelliiyle can gzm
aydnlataym; ona kavuup eriip elimi boynuna ataym!
Htht dedi ki: "Kuru dava ile, asl ol
mayan laflarla Kaf dana varp smurg'la dost ol
maya imkn yoktur.
Her solukta onun sevdasndan dem vur
ma nk o, kimsenin uvalna smaz!
Bir devlet rzgn eser de perdeyi, iin
yznden kaldrrsa
Seni de ho bir ekilde yoluna eker;
halvet odasna yalnzca gtrr.
te o vakit davaya kalkrsan davarm
iyznde mn da bulunur.
O vakit senin ona dostluun, feryad fi
ganndan belli olur; onun dostluu da senin iini
baarr gider!
HKYE: BEYAZIT VE MNKER
NEKR MELEKLER
Bayezid, dnyadan gidince bir dervii o
gece eyh'i ryasnda grd.
"Ey pire lyk pir, Mnker ve Nekir'le
halin ne oldu?" diye sordu.
248

FER D U D D N ATTAR

Hemencecik padiaha bir kuru ekmek

getirdi, sundu. Padiah da o kuru ekmei lezzetle
yedi.
Kendi kendisine, eer bu klhanc, bu
gece benden zr dilerse kafasn kestiririm dedi.
Nihayet sabah oldu, padiah giderken
klhanc dedi ki: Yerimi, yurdumu.
Yatam, konam eyvanm grdn i
te. Ben seni armadan geldin, konuk oldun bana!
Bir daha gelmek istersen kalk, hemen
gel... Yola ayak bas, duman gibi tez yola d, buyur!
Yok... Bizden holanmadysan, bizi bir
daha grmek istemezsen sa, esen ol... Beni de ho
gr!
Ben senden ne ileriyim, ne geri... Kimin
ben ki seninle eit olaym?"
Cihan padiah, onun bu szlerinden
holand... Yedi kere daha ona konuk oldu.
Son gn klhancya dedi ki: "Hadi ba
kalm, artk lem padiahndan birey dile!"
Klhanc bunu duyunca "Bu yoksul, di
leini sylerse padiah, dileini yerine getirecek
mi?" dedi.
Padiah, "Evet... dileini syle bana. Pa
diahlk et, bu klhan brak artk!" deyince.
Dedi ki: "Benim dileim u: Padiah, arada bir byle gelsin, bana kortuk olsun!
Benim padiahlm, ancak seni gr
mektir... Bamdaki ta, ancak senin ayann bas
t topraktr.
Padiahm, senin dostur oktur... fakat
bir klhancnn sana dost olmasna imkn yok.
Klhancnn, seninle klhanda oturma
s, sensiz padiahlk etmesinden, gl bahelerinde
zevke elenceye dalmasndan daha gzeldir.
Ben, bu klhanda devlete eritim... ar
tk buradan gemem nankrlktr.
Seninle burada bulutuktan sonra bu251

M ANTIKUT-TAYR

zor bir hale gelmiti.

Yolda kararsz bir ekilde hem alaya
alaya gidiyor, hem inleye inleye bu szleri syl
yordu:
Canla gnl gayret ateimle yand, tu
tutu... Ne zamana kadar alayacam? Btn gz
yalarn yand, kurudu!
Htif ona dedi ki: Bundan fazla sylenip
durma... Neden aklszlk ettin de onun sevdasma
dtn?
Dervi dedi ki: Ne? Ben nerden ona sa
taabilirim? phe yok ki o, bana satat!
Benim gibisinde nerde o i, nerde o d
ki onun gibisini seveyim?
Ben ne yaptm ki? Ne yaptysa ancak o
yapt.. Gnl, kan oldu... Gnlmn kanm da an
cak o iti!
O, sana satar da bir ak, bir sevda ve
rirse bunu sakn kendiliinden oldu sanma!
Sen kim oluyorsun ki yle byk bir ie
girieceksin! Kimsin sen... Ne haddin var ki bir an
bile ayam yorganndan danya uzatacaksn!
Eer Allah, seninle ak oyununa giriir
se kendi ak oyununu, kendi yaratt kulla kendi
oynayp duruyor demektir.
Sen hi yoksun ve hibir ite gte de
ilsin... Tamamyla yok ol da bu sanat, sanat sahi
bine brak.
Aradan kendini gsterdin mi imanndan
da olursun, canndan da!
HKYE: KLHANCININ SULTAN
MAHMUT'TAN DLE
Bir gece Sultan Mahmud'un ii skld...
Kalkp bir rint klhancya konuk oldu.
Rint, onu gzelce kllerin stne oturt
tu. Klhana da kck odun paralan ayordu.
250

FERD U D D N ATTAR

Saka dedi ki: "A akll, sen bana bir par

ack su ver; nk ben, kendi suyumdan bktm!"
HKYE: HZ. ADEM N AKI
dem cennete doydu; yeni birey elde
etmek iin buday yemeden ekinmedi, cesurluk
gsterdi.
Btn o eski nimetleri bir buday tane
sine satt; elinde nesi varsa bir buday uruna yak
t, kl etti!
Hereyden rlplak bir hale geldi mi
yine gnlne bir derttir dtp yeni bir ak geldi,
kapsnn tokman ald!
Ak ayrlna dp deta yok olunca o
yeni eski de gitti, o da yok oldu.
Hibir eyi kalmaynca hilikle uzlat;
elinde ne varsa hepsini bir hie verdi gitti!
Varlktan gnl ekmek ve lmek; bu bi
zim iimiz de deil, her babayiitin de harc deil!"
MARUR KUUN SORUSU
Baka bir ku da Hthd'e u szleri
syledi. "Ben sanmyorum ki btn ycelii elde et
tim...
Erieceim ycelie eritim. Mkl riyazatlarda bulundum.
im burada dzene girdi; artk buradan
gitmem gtr.
Bir adam, hzineden vazgeti, gzn
definelerden ekti mi zahmetlerle, eziyetlerle dala
ra, ovalara der!"
Htht dedi ki: "Ey blis gibi kendini be
enmi, benlie ok dme; muradndan ge!
Sen, kendi hayaline dm, aldanm;
marifet temizliinden uzak dmsn!
253

M ANTIKUT-TAYR

rasn iki lem saltanatna bile nasl olur da veri

rim?
u klhannm, senin nrunla aydn
lanmas bana yeter... senden iyi ne var ki senden onu isteyeyim?
Eer kvranp szldayan gnl, senden
bakasn seerse gebersin, can ksn!
Ben, ne padiahlk isterim, ne sultan
lk... senden istediim ey, ancak sensin!
Sen, yine padiah ol... padiahl bana
verme; fakat arada bir gel, misafirim ol."
Beni yaksan, kl etsen yine senden ba
kasn istemem!
Ben ancak seni bilirim... senden baka
ne kfirlikten haberim var, ne dindarlktan... sen
benden gesen bile ben senden gemem!
Btn lemde dileim sensin... bu ci
han da bana sensin, o cihanda da!
Sana onun ak gerektir... i budur. Sev
gilinin derdiyle dertlenmelisin... i bundan ibarettir!
Sana ak m lzm? yine ondan iste... elini bu etekten ekme!
Eski ak da yeni bir ak ister... hazine
ler bile kanmaz, iki arpa kadar bile olsa yine para
diler.
nsann gnl, kendi suyundan, phe
/ok usanr... denizde nice damlalar var ama bir
damla daha ister!
HKYE: KEND SUYUNDAN BIKAN
SAKA
Bir saka, krbasna su doldurmu gider
ken nde baka bir saka grd.
Elinde su krbas olduu halde koarak
ona yetiti, bir parack su istedi.
Adam M
A akn, sende de aym su var;
gzelce isene" dedi.
252

FERD U D D N ATTAR

HKYE: EEN EYHE VERD

DERS
eyh nde merkebe binmi gidiyor, ar
dndan da derviler geliyordu. Birden bire eek,
kuvvetlice bir yellendi.
eyh, bu sesten aka geldi, bir nra at
t, elbisesini yrtt.
Hem derviler, hem de kim grdyse
eyhin bu halini ho grmedi, beenmedi.
Bir zaman sonra birisi "Neden eein
yellenmesinden aka geldin, deitin?" diye sordu.
eyh dedi ki: "O gn yle bir baktm,
yol kapanmt deta; dervilerim, yolu doldurmu
tu.
nmde de derviler vard, ardmda da.
Kendi kendime, hakikaten de Bayezid'den aa de
ilim ben!
Bugn nasl dervilerimle kalkm, deb
debeyle yola dmsem
phe yok, yann da kendimden emin,
bam ycelerde, maher meydanna giderim de
dim.
Ben tam bu dncedeyken eek yelle
niverdi!
Yani bu eit sama dncelere dala
na, bu trl bo lflara kaplana eek, bir yellen
meyle cevap veriyordu!
Bu yzden canma bir atetir dt;
tam hallenecek zamand, aka geldim, hallendim."
Sen gurura taklp kaldka hakikatten
pek uzaklarda kalrsm, pek uzaklarda.
Kibirini yk, gururunu yak; hatta sana
bir huzur geldiyse onu bile yak yandr.
Ey her an baka bir boyaya boyanan,
senin her klnn dibinde bir baka Firavun var!
Sende varlktan bir zerre bile kalm ol
sa mnafklktan yzlerce iaret kalm demektir.
255

MANTI K U T -TAYR

Nefis, frsat bulup canna musallat ol

mu; eytan beynine girip oturmu!
Sen, bir pheye tutulmu, tepeden tr
naa kadar phenin ta kendisi olmusun!
Yolda bir nra sahip oluyorsan o sana
ate kesilir, bir zevk elde edersen bilki aslnda o, se
nin phendir,
Senin vecit ve hal sandn, bir hayalden
baka birey deildir, ne sylersen syle, hepsi de
olmayacak ey!
Yolun bu aydnlna aldanma, nefsin
seninledir; uyan, gafil olma!
Peinde byle bir dman olur, dma
nn elinde de kl bulunursa hi adam, emin olarak
oturup dinlenebilir mi?
Nefsinden bir nr meydana gelirse ka
plma, aresini bulmaya al, akrebin sokmasna
bile kereviz dermandr!
Sen pis nra aldanma, madem ki gne
deilsin, ancak zerre ol, gururlanma sakn!
Ne yolun karanlndan mitsizlie d,
ne yolun nruna kaplp gnelik taslamaya kalk!
Sen, kendi zannna kaplp kaldka iler
lemen de be para etmez, gerilemen de!
phen, kuruntun yok oldu mu ite o
vakit elinde yokluktan baka birey kalmaz!
Sende varlktan bir zerre bile kalsa kfir
ve putperest olursun!
Bir an bile varlkla grnsen derhal n
den artan ok yamuruna tutulursun.
Var olduka canna trl zahmetler ge
lecektir, dayan! Her an yzlerce belya sabret!
Varlkla grndke felek, ensene yz
lerce dert ve elem tokad vurur!

254

FERDUDDN ATTAR

Gece gndz o ejderhalar beslemeye

koyulmu, onlara yiyecek yemek, yatacak yer hazr
lamaya dalmsn!
Asim toprakla kandan meydana gelmi
tir; alacak ey u ki ikisi de hem pistir, hem ha
ram!
Fakat onlar, asana pek yakn olduun
dan hem pis grnyor, hem nemsiz!
Gnlden uzak, duyguya yakn olan
lerey phe yok ki hem haramdr, hem pis!
Madem ki iinde byle bir pis ey oldu
unu gryorsun; neden byle gafletlere dalm, oturup duruyorsun?
HKYE: EYHLE KPEK
Bir eyhin yannda bir pis kpek vard;
eyh, o kpekten hi ekinmez, dokunmasn diye eteini toplamazd.
Birisi, ey temiz ve ulu kii dedi: neden
bu kpekten ekinmiyorsun?
eyh dedi ki: Bu kpein d pis; halbu
ki benim iimdeki pislik grnmyor.
Onun dmda bulunup grnen pislik
bu yoksulun iindedir ve gizlidir.
im, kpein d gibi pis olduktan son
ra niin ondan kaaym? O da benimle e!
Pek ehemmiyetsiz birey bile madem ki
yolunu kesiyor; ister da olsun, ister saman p;
hepsi bir!
HKYE: SAKALINI SEVEN ADAM
Allah'la konuan Hz. Musa'nn zama
nnda gece gndz daima ibadette bulunan birisi
vard.
Bu kadar ibadette bulunduu halde zer
re kadar gnlnde bir zevk, bir aklk bulunmaz;
257

M ANTIKUT-TAYR

Benlikten kurtulup emin olsan, iki le

me de dman kesilirsin!
Bir gnceiz bende yok olsan, yoklua
ersen btn gece, karanlklarda kalsan bile aydn
lanr, apaydn olursun!
A benlikle yzlerce bellara urayan,
ben deme de blis'in errine kaplma!
HKYE: BLS N HZ. MUSA'YA
TAVSYES
Yce Allah, Hz. Musa'ya gizlice dedi ki:
blis'ten de gizli birey ren.
Hz. Musa yolda blis'i grnce blisten
bir gizli ey, bir iaret renmek istedi.
blis dedi ki: Daima u sz hatrnda
tut; ben ben deme de benim gibi olma!!
Sende bir kl ucu kadar bile varlk, ben
lik olursa kfirsin: sende kulluk yoktur!
Yolun sonu, muradszlktadr; erin h
reti, admn ktye kmasndadr!
nk bu yolda murada erdin mi derhal
o anda sende yzlerce varlk, benlik ba gsterir!
HKYE: BR DERVN
DEDKLER
Dinine bal bir er dedi ki: lk yola gire
nin karanlklarda kalmas, hibir ey grmemesi
daha iyidir.
Bylece tamamen ihsan ve ltuf denizi
ne dalp yok olur, varla hibir balants kalmaz.
nk gzne birey grnrse aldanr,
varla der; o an kfir olur.
endeki haset ve kzgnl sen grmez
sin ama erlerin gz grr.
Sende ejderhalarla dolu bir klhan var;
sense gafletle onlan salm koyvermisin!
256

FERD U D D N ATTAR

Adam dedi ki: O, torba deil, sakalm.

Sakal da deil de bamn bels!
Kydaki, pek ho beendim dorusu de
di. Sakaln buysa halin de budur. Debelenme yley
se, batp gebereceksin ite!
Ey kei gibi sakalndan utanmayan, s
klp arlanmayan,
Sende nefis ve eytan varsa sen de Firavun'a, Hman'a uydun demektir; nk nefis ve
eytan, sema gre Firavun ve Hmandr.
Hz. Musa gibi varlktan ge de ondan
sonra Firavun'un sakalna yap!
Bu Firavun'un sakaln smsk tut, ek;
ercesine onunla savaa giri!
Yola ayak bas, sakaln brak... bu sakal
yznden ne zamana kadar yolda kalacaksn; ne
zamana kadar varacan yere varamayacaksn?
Din yolunda er olann, sakaln taraya
cak tara yoktur!
O, ne gnl kanndan baka su bulur,
ne gnlden baka bir kebap!
Bez ykayc olsa gne yz grmez,
ifti olsa tarlasna buluttan yamur yamaz!
Sen de yaran (sakalm) bil de sakaln
sofra yaygs yap, yerlere de!
HKYE: SOF NN AMAIR
YIKAMASI
Bir sofi, arada bir amar ykamaya
kalkt m hava bulutlanr, btn lem kapkara ke
silirdi.
Buluttan, yatan yzlerce derde giri
yordu ama elbisesi de adamakll kirlenmiti.
aresiz sabun almak iin bakkala gitti.
Derhal hava buland, bulutland.
Sofi dedi ki: "A bulut, ne oldu da geldin?
Yr git, ben, kuru zm alacam!
259

M AN TIKU T-TAYR

gnl gneinin parlakln bir trl bulamazd.

O iyi adamm pek byk bir sakal vard.
Arada bir sakalm tarard.
Bir gn uzaktan Musa'y grd. Yanma
vanp dedi ki: Ey Tur da tecellisine sahip olan. (Tur
danda Allahn daa tecelli etmesini gren)
Allah, hakk iin bir sor Allah'tan; neden
benim ne zevkim var, ne halim?,
Hz. Musa, Tur'a gelince, Allahtan bunu
da sordu. Allah, dur, dedi;
O, bizim vuslat incimizi elde edemedi,
yok yoksul bir halde kald; daima sakalyla megul
olup durdu.
Musa bunu syleyince adamcaz, hem
sakaln yolar, hem alard.
Cebril derhal gelip Musa'ya dedi ki:
imdi de yine sakalyla megul!
Sakaln ssler, bezerse yanla der;
yolmaya kalkrsa yine sakalyla megul oluyor de
mektir.
Onsuz bir nefes bile almak hatadr. On
dan geri kaldktan sonra ister sola sap da geri kal,
ister sa!
Ey daha sakalndan vazgemeyen ve
kanlarla dolu denize dalp batan kii,
nce sakalndan geersen bu denizi a
ma hususundaki niyetin dorulur, doru olur.
Yoksa bu sakalla denize dalarsan saka
ln bile terk edemezsin sen!
HKYE: DENZDE BOULAN
ADAM
Bir ahmak adamn pek byk bir saka
l vard. Adam bir gn naslsa denize dt, boul
mak zereydi.
Kydan bir adamcaz onu grd, bar
d: Boynundan torbay kar yahu!
258

FERDUD DN A'ITAR

HKYE: DELNN MUTLULUU

Dalarda, ormanlarda gece gndz kap
lanlarla oturan, dp kalkan acayip bir deli vard.
Arada bir, onda tuhaf bir hal grnr, oraya birisi gitti mi kendinden geer;
Yirmi gn o halde kalr, hali deiir, ba
ka bir hale girerdi.
Tam yirmi gn sabah vaktinden akama
kadar oynar ve dinlenmeden boyuna yle sylerdi:
kimiz de yalnzz. Ne dert var, ne tasa!
Hep needen ibaret. Ne znt var, ne keder!
Gnl onunla beraber olan nasl olur da
lr? Gnln ona ver. Sevgili, gnl sever!
Gnln, onun akna tutulur olur, onun
arzusuyla yanarsa lmezsin. lm, asla sana yak
maz!
HKYE: AIIN LM
Bir k, lm zaman alamaya koyul
du. "Bu alaman neden?" diye sordular.
Dedi ki: "lkbahar bulutu gibi alamak
taym. Sebebi de u: imdi lmem lzm.
Halbuki gnlm onda. Nasl olur da l
rm? Bunun iin alasam da yarar imdi!
Bir dostu, "Gnln, madem ki onda. lsen bile iyi bir halde leceksin demektir" dedi.
Adam dedi ki: "Gnl Allah'ta olan nasl
lr? lm, nasl olur da ona gelip atabilir?
Gnlm, daima onun hasretinde. Ee,
artk lmeme imkn yok demektir."
Sen de bir an olsun bu srra erip de ne
elenirsen onun hzinesini elde edersin. Onun hzi
nesi de, lem hzinesinden bile iyidir!
Onun varlyla gnln mutlu eden,
varlktan kurtulur, hr olur.

261

M A N T IK T -TAYR

Bu kuru zm de ondan gizli alyo

rum; sen ne geliyorsun? Sabun almyorum ki!
Senin yznden ne kadar sabunu yerle
re attm. Ka kereler elimi sabundan ektim, ant
tm!"
Bir an olsun gnl huzurundan mah
dum oldun mu derhal gaflet gelir atar, gafil olur
kalrsn!"
FERAHLIK ARATAN KUUN
SORUSU
Bir baka ku da Hthd'e dedi ki: "Ey
hret sahibi, yolculukta neyle gnlm ferahlata
ym?
Sylersen perianlm azalr; birazck
aklm bama gelir de yle yola giderim.
Uzak ve uzun yolda ere, dinine, malna
nerden zarar gelecek? Bunu bilmek gerektir. Bilme
li, doruyu elde etmeli ki yoldan da bkmasn, yol
culuktan da!
Halbuki ben gayp leminden bir bilgiye
sahip olmadmdan halk, hep beni ayplamakta, aybm grp beni reddetmekte!"
Htht dedi ki: "Sa olduka onunla
mutlu ol, neelen. Ne derlerse desinler, hi kimseye
aldn etme!
Madem ki cann, onunla mutlu olabile
cektir; zlme, camn onunla neelendiriver!
ki lemde de erlerin neesi onunladr.
Bu dnp duran gk kubbenin hayat, onunla kal
cdr.
Sen de gayret et de onun neesine dal, o
neeyle diril. Gk gibi onun verdii arzuyla dnme
ye koyul!
A adam olmayan, ondan daha iyi ne var
dr ki bir nefes bile onunla ad olasn? Syle.

260

FERD U D D N ATTAR

O sarho nne gelene satayor, bir

hayli sarholuklarda bulunuyordu.
uvaldaki, onun bu halini grnce da
yanamad,
Dedi ki: A evi yklasca, bir iki kadeh az
ieydin de benim gibi rahata gideydin olmaz myd?
Sarho, kendi sarholuunu grmedi
de onun sarholuunu grd. Hepimizin hali de
bundan ileri birey deil!
Sen ayb gryorsun, nk k deil
sin; bu naza, bu edaya layk deilsin!
Eer bir zerrecik ak eserini elde etseydin btn ayplan, hner olarak grrdn!
HKYE: AIIN SEVDNDE
KUSUR GRMES
Arslan yrekli, dmanna stn gelir
yiit bir er vard. Tam be yl bir kadnn akyla
yand.
O gzel kadnn gznde bir trnak ucu
kadar ak vard.
Adam, ona baka baka doyamyordu ama
bir trl de kadnn gzndeki ak gremiyordu.
Adam, iyice k; kendinden gemiti
deta. Sevgilinin gzndeki ayptan haberim olabilir
mi?
Bir mddet sonra adamn ak azalma
ya, o derde bir derman belirmeye balad.
Kadna olan ak azalp ii kolaylanca,
Kadnn gzndeki ak grd; dedi ki:
Gzndeki bu ak da ne zaman ortaya kt?
Kadn dedi ki: Bana olan aknn azal
maya balad zaman! Gzme tam o zaman ak
dt!
Senin akm azalnca benim gzmde de
bu ak olutu.
Vesveselere der, gnln bulandrr
263

MA N TIK U T-TAYR

Sevgiliden ebed bir nee elde et de gl

gibi ii iine smaz bir hale gel, al!
HKYE: BAKALARININ AYIBINI
ARAMAK
Bir aziz dedi ki: Yetmi yldr neelenir,
needen hallenir, nazlanrm.
Mum gibi yanp yaklan bir gnlm var.
Tenim yanmaya balad m zr dilemeye balarm.
Byle bir gzelim Rabbimiz var; biz de onun Rabliine gnl vermi, balanmz.
Fakat sen, halkn aybm aradka nasl
olur da gayp gzelliiyle neelenirsin?
Sen, ayp gren gzle ayp aradka gayb nereden greceksin?
Once halkn aybndan kurtul da sonra
mutlak olan gayp leminin akyla neelen!
Bakalarnn aybnda kl krk yararsm;
ama sana kendi aybm sylesem grmezsin, kr ke
silirsin!
Kendi aybm grsen, onunla urasan
yine ayplsn demektir ama hatan anlam olursun
hi olmazsa.
Yr; bakalarnn aybndan dilini kes
de iki lemde de makbul ol!
HKYE: AYIBINI GRMEYEN
SARHO
Bir sarho vard; tamamyla yklm,
akl bandan gitmi, tamamyla ii bitmiti.
O kadar sf ve tortulu arap imiti ki
sarholuktan bam, ayan kaybetmi gitmiti.
Bir ayk adam ona acd, bir uval bulup
onu iine koydu.
Yerine gtrmek zere srtlad, yrme
ye balad. Yolda bir baka sarhoa rastladlar.
262

FERD U D D N ATTAR

Birey isteyecek adama, isteyecei eyin

ne olduunu bilmesi, elbette gerekir.
Onun kapsnn toprandan bir koku
elde edenin, rvetle, hileyle kanp oradan geri dn
mesine imkn m var?
Eer bilsen lemde ondan daha iyi ne
var ki ondan, onu isteyeceksin?
HKYE: EBU AL RDBRNN
ALLAH TAN SORUSU
Eb Ali Rdbr, lm anda dedi ki:
Bekliyorum; bekleye bekleye canm dudama geldi.
Btn gk kaplarn atlar; cennette
benim iin bir makam hazrladlar.
Gzel sesli huriler, blbller gibi "Ey k, gel" diye tmeye koyuldular.
Diyorlar ki; "kret, neelenerek sallana sallana gel... nk byle bir makam hi kimse
cikler grmemitir!"
Bunlarn hepsi de Allah'n ltuflar, ni
metleri. Ama camm bunlara raz olmuyor.
Bana diyor ki: Benim bunlarla ne iim
var? Bunlar iin mi uzun bir mrdr beni bekletip
durdun?
Ben taze hevesli deilim ki ehvete kap
lanlar gibi azck bir para karlnda bam yere
dikeyim!
Akn, canmla kanm, birlemitir;
ben burada ne cehennem bilirim artk, ne cennet!
Beni yakp yandrsan, kl haline getir
sen yine senden bakasn istemem; senden baka
s derdime derman olamaz.
Ben, yalnz seni bilir, seni tannm. Sen
den baka ne din bilirim, ne kfr! Sen, benden
vazgesen bile ben, bundan vazgemem!
Ben seni isterim, seni bilirim; canma
sen gereksin; canm, enindir!
265

MANTIKU'T-TAYR

durursun ama a gnl gz kr adam, bir kerecik

de kendi aybn gr!
Daha ne kadar zaman bakalarnn ay
bn arayp duracaksn? Kendi aybn da bir kere ol
sun yeninde, koynunda arasana!
Kendi aybn yklendin de o ykn arln duydun mu, artk bakalarnn aybyla u
raamazsn k!
HKYE: SARHO DVEN
MUHTESP
Muhtesip, bir sarhou adamakll dv
meye koyulmutu. Sarho dedi ki: A muhtesip, o
kadar stme varma!
Eer haram olan herey, adam sarho
edip yere yksayd
Emin ol, benden fazla sarho olurdun:
fakat kimse kendi aybm grmez.
Beni dvmede, bana zulmetmede bun
dan ileriye gitme. Birazck da kendi haline bak, in
safa gel!
Kendi kendisini terbiye edebilen baka
larn da terbiye edebilir. Kendi kendisine yardm
dokunamn iyi kt, bakalarna da yardm doku
nabilir."
NE DLEYECEN BLMEYEN KUUN
SORUSU
Baka bir ku da Hthd'e "Ey yol avu
u, varacam yere varrsam ondan ne isteyeyim?
lem, bana onunla aydnlanyor. Artk
ondan ne isteyeyim, bilemiyorum ki!
Ondan daha iyi birey olduunu bilsey
dim, varnca onu isterdim." dedi.
Htht dedi ki: "Ey gafil, sen onu bilmi
yorsun. Ondan birey isteyeceksen, onu iste!
264

FERD U D D N ATTAR

HKYE: KULLUK YAPMANIN

SEBEB
Yce Allah, tertemiz olan Davud Peygamber'e dedi ki: Kullanma syle, de ki, ey bir avu
topraktan ibaret kullanm.
Cehennemim, cennetim olmasayd bana
kulluk etmeniz yerinde olmaz myd dersiniz?
Nrum ya oda ateim olmasayd, be
nimle hi iiniz olmaz myd ki?
Benim yle byk bir hakkm var ki ba
na ne birey umarak tapmad, ne de korkarak!
Fakat ummak ve korkmak olmasayd
nerden benimle iiniz olacakt?
Halbuki madem ki ben Rabbinizin bana
daima canla, gnlle kulluk etmeniz lzm!
Kuluma syle; bakasndan el eksin de
bana hakkyla ibadette bulunsun!
De ki: Bizden baka hereyi at yere; at
tktan sonra da kr, geir!
Hepsini krdn, birbirine geirdin mi yak
yandr; gnn birinde de kln bir yere topla.
Btn o klleri sa, dat! Gayret yeliy
le izi, iareti kalmasn.
Byle yaptn m dilediin eyi artk o
klden meydana kar.
Yok; byle olmaz da herhangi birey, se
ni cennetle, huriyle oyalarsa iyice bil ki o, seni ken
disinden uzaklatrmr!
HKYE: SULTAN MAHMUTUN
SULTANLII EYAZA VERMES
Sultan Mahmud, bir gn has klesi olan
Eyaz' yanma ard, bana ta giydirdi, tahta
kartp oturttu.
"Padiahl sana verdim; asker, senin
emrine tbi olsun. Padiahlk sr, bu lke, enindir.
267

MANTI KU T -TAYR

Btn lemde muradm, ancak sensin;

bu cihamm da sensin benim, o cihanm da!
Bir an olsun, bu km karln ver;
bir nefescik benimle arkada ol!
Eer, canm, bir kl ucu kadar senden el
eker, ayrlrsa dilediini yap, razym!

266

FERD U O D N ATTAR

da sen onlardan ekiniyor, gerisin geri gidiyorsun!

Yazklar olsun; sen bu iin eri deilsin.
Bu derdi kime sylemeli bilmem ki?
Yolda cennetle cehennem varken, cann
bu iten nasl haberdar olabilir ki?
Fakat bu ikisinden de ktn, kurtuldun
mu, bu devletin sabahl gece iinden parlar, douverir!
Cennet bahesi, bu erlerin mal, mlk
deildir. nk cennetin en yksek tabakas olan
lliyyn, akl banda olan kiilerin makamdr.
Sen de erler gibi bunu buna ver, onu ona; ge, buna ne gnl ver, ne de bil, anla!
kisinden de getin mi er olursun; kadn
bile olsan er saylrsn!
HKYE: RABANIN DUASI
Rabia dedi ki: Ey srlan bilen Rabbim,
dmanlann dnyaya ait ilerine dzen ver!
Dostlann da ahirete ait isteklerimi ka
bul et. nk ben, daima bu ikisinden de uzam!
Dnyay da kaybetsem, ahireti de kaybetsem, fakat bir an sana dost olsam gam yemem.
Seninle olduktan sonra bu zararlara al
drmam. nk daima bana sen yetersin!
Sen varken iki leme bakar, iltifat eder
sem; yahut senden bakasm dilersem kfirim!
Allah kiminse her ey de onundur; yedi
deniz de onun kprsnn altndadr, onun hk
mndedir.
Ne olmusa, ne varsa ve ne olacaksa
hepsinin bir misli vardr. Yalnz yce Allah'n misli
yoktur.
Neyi araan bir benzerini de bulursun.
Yalmz kesinlikle benzeri olmayan, ei bulunmayan
Odur.

269

MANTI KUT-TAYR

Senin padiahlk etmeni istiyorum; ajan

da kulana kpe tak, baln da herey, sana kul
kle olsun" dedi.
Halktan ve askerden kim duyduysa a
rd, herkesin, kskanlktan gz karard.
Herkes hibir padiah, lemde bir kle
ye bu derece bjk tyilikte bulunmamtr demeye
balad.
Fakat akll Eyaz, padiahn bu iinden
dolajn hkra hkra alamaya koyuldu.
Bu hali grenler "Deli misin yahu? Akim
bamda m deil, erdiin devleti anlamyor musun?
A kle, padiahla kondun. Neden by
le alyorsun ki? Otur, neelen, rahat et" dediler.
Eyaz onlara u szleri syledi: Siz doru
yoldan o kadar uzaktasnz ki!
Siz bilmiyorsunuz; lem padiah, beni
kendisinden uzaklatryor.
Kendisiyle megul olmayajam diye beni
orduyla, lkeyle oyalyor!
Btn dnya saltanatn bana verse,
btn dnya hkmme girse ben, yine bir an bile
onun huzurundan ayrlmam.
Ne derse yapanm da ondan bir nefes bi
le ajolmam!
Ben onun saltanatn, lkesini ne yapa
ym? Bana saltanat, onun yzn grmektir ve bu
yeter bana!"
Sen de Allah istiyorsan, Hakk tanyor
san kulluk etmeyi Eyaz'dan ren!
Ey gece gndz isiz gsz bir halde
kala kalan, ey daha ilk adm att yerde pinekleyen,
Ey sama sapan szlere dalan! Her gece,
senin iin Allah katndan melekler iniyor.
Sense edepsiz bir adam gibi durduun
yerde kala kalmsn; ne gndz bir adm atmakta
sn, ne gece!
Melekler seni karlamak iin geliyorlar
268

FER D U D D N ATTAR

Cahilin biri, yakmamalyd; altn puttan

iyidir elbet, satmak gerekti, dedi.
Sultan Mahmud dedi ki: Kyamet gn
btn halka kar Allah'n,
zer'le Mahmud'a kulak verin; bunlarn
ikisi de birdir. O put yonar, yapard, bu da satard,
demesinden korktum.
Sultan Mahmud, atee tapanlarn o pu
tunu atee attrp gzelce yaktrd.
Put yannca puttaki mcevherat eridi;
tam yirmi batman mcevher meydana geldi, istenen
ey bedavaca ele geti!
Padiah dedi ki: Lt'm ly buydu; elde
ettiim ey de Allahnn bana mkfat!
Sen de btn o putlar kr da put gibi
perian bir halde ayaklar altna dme!
Sevgilinin akyla puta benzeyen nefsi
yak, yandr; iinden bir hayli mcevherler elde et!
Rabbiniz deil miyim hitabm can ku
layla duymutun; artk birden aynlma, biri tekrar
etmeden dnme!
nceden szne balanmsn; artk ye
ter. Evet, Rabbimizsin demekten vazgeme!
Madem ki evvelce onu ikrar ettin; dnp
inkr etmek doru birey olur mu?
Ey nce Rabbiniz deil miyi? hitabn
duyup doruladn eden, sonra da bu szn inkr
eyleyen,
nce sz verip sonra nasl dner, isyan
edebilirsin?
aresiz Rabbin odur, ondan kurtulma
nn imkn yok. Madem ki kulluunu kabul ettin,
vefada bulun, erilme!
HKAYE: SULTAN MAHMUTUN
ADAI
Padiahlar meclisinin mumu Sultan
271

MANTI KUT-TAYR

HKYE: ALLAHIN DAVUT

PEYGAMBERE EMR
Perdeleri ap lemi meydana getiren Al
laht Teala, Davud Peygamber'e
Dedi ki: Dnyada gzel olsun, irkin ol
sun, meydanda olsun, gizli bulunsun; ne varsa.
Hepsinin yerine konacak birey bulur
sun, yalnz benim yerime koyacak birey bulamaz
sn; bana eit ve benzer yoktur.
Madem ki benim yerime konacak birey
yok; bensiz olma. Canm zme. Senin canna canan
olarak ben yeterim!
Ey birey elde etmeye savaan, senin
bana daima ihtiyacn vardr; bana muhtasn, bir
an bile benden beni unutma!
Bir an bile bensiz yaamay dileme. Ben
den baka nne ne gelirse gelsin, isteme!
Ey dnya dileyen, gece gndz bu iin
derdine den,
Hakikatte iki lemde de dilediin odur.
O, yalnz bir deneme yznden Rabbin deildir, ger
ek yaratcndr.
O bu strap yurdu dnyay sana sat
maz, sen de sakn bu dnyada onu satma!
Onun yerine ne seersen se, puttur. Onu brakp cana sarlmak, can, ona tercih etmek bi
le kfirliktir.
HKYE: SULTAN MAHMUT'UN PUT
YAKTIRMASI
Sultan Mahmud'un askerleri, Sumenat'ta Lt denen putu elde ettiler.
Hintliler bu putu tekrar ele geirmek iin arlnn on kat altn vermeye raz oldular.
Padiah, hibir artla putu satmaya ra
z olmad. Odun ydrd, yaktrd, putu atee att.
270

FERD U D D N ATTAR

Meczup dedi ki: Padiahm, iki iten bi

rini yapmak gerek; i byle dm!
Eer bir daha Allaha iin dmeyecekse
merak etme, bunlarn dediklerini yap, adan d
nme!
Yok, bir vakit gelecek de yine ona iin
decekse utan, dediklerini yapma sakn, adam
yerine getir!
Allah, madem ki sana yardm etti; iini
dzd kard; demek ki kendisine deni yapt. Sa
na den i nerde ya? Niin szn yerine getirmi
yorsun?
Nihayet Sultan Mahmud, o ganimetlerin
hepsini yoksullara dattrd; sonu da ad gibi Mah
mud oldu.
SMURGA HEDYE GTRMEK
STEYEN KUUN SORUSU
Baka bir ku da "Ey Allah katma var
m olan, orada ne makbule geer?
Sylersen, madem ki bu sevdaya d
tk; orada ne geiyorsa onu gtrrz.
Padiahlara deerli bir armaan gtr
mek gerek. Armaan olmayan adam, ancak cimri,
baya bir adamdr" dedi.
Htht dedi ki: "Ey soru soran, beni
dinlersen oraya, orada olmayan birey gtrmelisin.
Dert sahibi olmadka erler safnda mert
saylamazsn!
Kimde ak derdi, ak yan varsa nerde
gece, karan olacak, gndz sabn!
Buradan oraya, orada bulunan bireyi
gtrrsen neye yarar? Nasl olur da bu armaan
makbule geer?
Orada bilgi de var, srlar da var; hele
meleklerin ibadetleri pek ok!
Sen bir hayli can yanyla gnl derdi
273

M ANTIKUT-TAYR

Mahmud, Gazneden kalkp Hintlilerle savaa gitti.

Hintlilerin pek kalabalk olan ordularm
grnce skld, ard.
O dil padiah, adakta bulundu; eer
dedi, bu askeri alt edersem.
Elde edeceim btn ganimetleri, yok
sullara dataym.
Nihayet galip geldi. Saysz ganimetler
elde etti.
Elde edilen ganimetlerin bir paras bile
yzlerce hakimin kyas edemeyecei kadar ar ve
deerliydi!
Sayya smaz ganimetler elde ettiler, o
yz karalar da bozulup krld, tamamyla malup
oldular.
Padiah, derhal adamlarndan birini a
rp dedi ki: Bu ganimetleri yoksullara dat.
nk savatan nce Allah'a adakta
bulundum. imdi adam yerine getirmem lzm.
Herkes, "Bunca mal, bunca altn, deer
bilmez bir avu yoksula verilir mi?
Ya askere ver, memnun olsun, savaa
bsbtn hazrlansn, dmana kinlensin... yahut
da emret, hzineye gtrsnler" dedi.
Padiah tereddde dt, dnceye
dald. Adam yerine getirip yoksullara m dattra
ym, yoksa dediklerini mi yapaym diye bu iki fikrin
arasnda ard kald.
Eblhueyn adnda zeki bir meczup var
d.
O sralarda ordunun iinden geiyordu.
Padiah uzaktan onu grnce.
Hah... dedi, u meczubu yanma getirte
yim. Ona soraym, ne derse yapaym.
nk o, ne asker tanr, ne padiah.
Syleyecei sz saknmadan syler!
Padiah onu huzuruna ard, olay ol
duu gibi anlatt.
272

FER D U D D N ATTAR

Yusuf, elbisesini syrd, soyundu; yedi

kat ge bir grltdr dt.
Kle, elini kaldrp Yusuf a yle bir vur
du ki Yusuf, yzkoyun yere kapakland.
Zleyha, bu sefer Yusufun ah ediini
duyar duymaz, yeter dedi; bu seferki ah, ta iten
kt.
Bundan pnceki ahlar ehemmiyetsizdi.
Bu seferki ah, tam canevinden kt!
Bir yasta yzlerce alayc olsa yine dert
sahibinin ahi, tesir eder.
Bir yerde yz tane dertli, halka kurup otursa halkann ba, yine yasl olandr.
Sen de dert sahibi olmadka erlerin sa
fnda er saylmazsn.
Birisinde ak derdi, ak yan varsa hi
sabn, karar m kalr; gece ile gndz ayrd edebi
lir mi?
HKYE: GECELER BADET EDEN
KLE
Bir adamn evik bir klesi vard. Bu k
le, btn dnya ilerinden elini ekmi, arnmt.
Geceleri, ta sabah ana kadar uyamk
kalr, namaz klar dururdu.
Efendisi, kleye "Geceleyin kalknca be
ni de uyandr da,
Abdest alaym, seninle namaz klaym"
dedi. Kle, efendiye u cevab verdi:
"Kimde din derdi varsa onu, kimse uyandrmasa da olur, uyandran olmasa da uyanr.
Sende de bir dert varsa zaten uyanksn;
gece gndz ibadete koyulursun, aylak kalmazsn.
Seni uyandracak biri lzmsa senin iin
ibadet edecek baka bir adama da lzum var de
mektir."
Kimde bu hasret, bu dert yoksa toprak
275

MANTIKUT-TAYR

gtr. nk orada hi kimse, bunlardan bir iaret

veremez.
Dertle bir ah ektin mi bu ah, yank ci
erinin kokusunu ta Allah katna kadar gtrr!
Hususi makam, senin cannn ta iidir;
cannn d yzyse, Allahn emrini kabul etmeyen
nefsindir.
O hususi makamdan, cann ta iinden
bir ah kt m insan, derhal kurtulur, hereyden uzak olur.
HKYE: HZ, YUSUFUN
YREKTEN H ETMES
Zleyha'run byk bir debdebesi, yce
lii vard. Gitti, Yusufu zindana attrd.
Bir kleye dedi ki: "Hemen imdicik Yu
sufu yk, adamakll sopa vur,
Kolunu kuvvetle kaldr, indir sopay; y
le bir dv ki ta uzaktan ah ettiini duyaym!"
Kle, emre gre Yusufu dvmeye niyet
lendi ama yzn grnce kyamad.
Ve iyi kalpli kle, orada bir post bulun
duunu grd, sopay ona yurmaya balad.
Kle her sopay indirdike Yusuf, yalan
cktan ac ac feryat etmekteydi.
Zleyha, uzaktan Yusufun feryadn
duyduka 'Vur; adamakll vur be adam" diye ba
ryordu.
Kle dedi ki: "Ey gne yzl Yusuf, Z
leyha gelir de,
Srtnda hibir sopa izi bulunmadn
grr, anlarsa phe yok ki beni berbat eder, sk
trr, bitirir!
Omuzunu a, diini sk. Adamakll so
paya dayan.
Bu sopa, sana fena tesir edecek ama Z
leyha grrse affeder hi olmazsa!"
274

FERDU D DN ATTAR

Bu ate, bir yere der de oray yakar

yandrrsa orada cehennem ateinin tesiri mi kalr?
Kim yola der de bu hasrete urarsa
zevke safaya dalabilir mi?
Hasrete dmen, ah etmen, yaralanman
gerek. Yaralarla rahat ve huzur zevki bulman gerek!
Bu konaa yaralanr da gelirsen, ruh
hareminin mahremi olursun.
Yaralysan lemden dem vurma. Yarala
rn dala; sesini bile karma!
HKYE: YARAYI DALAMAK
badet eden birisi. Peygamberden secca
de stnde namaz klmaya izin isledi
Peygamber izin vermedi dedi ki: imdi
toprak da scaktr, kum da.
Allah huzurunda scak kuma, scak top
raa yz koy. nk her yaralnn yere yz koyma
s, yarasm dalamasdr.
Madem ki gryorsun, cann yaral, ya
ralya dalama iyi gelir.
Burada gnln dalamazsan sana hi
bakarlar, iltifat ederler mi?
Dert meydannda gnln dala. Gnl
ehli, eri yank yarasndan tanr!"

277

M ANTIKUT-TAYR

bana. nk o adam, adam deildir ki!

Kim bu gnl derdiyle yorulmusa ce
hennemden de kurtulmutur, cennetten de; ikisi de
gznde yoktur!
HKYE: CEHENNEMDEKLERN
CENNET ELNE SORUSU
Eb Aliyyi Ts, zamannn piriydi. Allah
yolunun yokuuydu, tam bir erdi.
Bu yolda onun eritii mutlulua bil
mem bakas erimi midir?
Dedi ki: 'Yann cehennemdekiler, ac ac
alayarak cennettekilere sorarlar:
Cennetin gzelliinden, zevkinden, ora
daki halinizden bize de haber verin; ne haldesiniz?
Syleyin!
Cennettekiler hep birden derler ki: im
di, gzmzden cennetin gzellii, zevki kayboldu.
nk Allah'm cemali, gne gibi doup
da cennetten yz gsterince...
O Ceml, doup bize yaklanca sekiz
cennet de utancndan karard gitti.
O cana canlar katan gzelliin nruyla
cennetin ne ad kald, ne san!
Cennettekiler, bylece hallerini syleyin
ce cehennemdekiler de yle cevap verirler:
Ey cennetten, cennetin gzelliinden
kurtulanlar, i dediiniz gibidir, dediiniz gibi!
nk, biz kt bir yerdeyiz tepeden
trnaa kadar ateler iindeyiz.
Fakat sevgiliden ayrldmz, onun y
zn gremeyeceimizi.
Ondan ayn dtmz, yle bir lez
zetten mahrum kaldmz anlaynca
ad olmayan gnlmz, hasret ateine
yle bir yand ki cehennem atei bile aklmzdan
kt."
276

FERD U D D N ATTAR

urarsn. Gklerin dudusu bile burada sinekleir.

Burada yllarca alp abalaman ge
rek. nk haller, burada halden hale dner. nsan,
burada halden hale girer!
Burada mal atman, mlkten arnman
gerek!
Bu yolda kanlara bulanman, hereyden
syrlp kman lzm!
Elinde hibir ey kalmaynca gnln
de btn varlktan artmak gerek.
Gnln, sfatlardan arnd m Allah ka
tndan zat nru parlamaya balar.
O nr, gnlnde parlaynca gnlndeki
bir istek, bin olur.
ini alevlere sarsa, nne yzlerce kt
vadiler ksa
Yine kendini delicesine istekle atelere
atar, pervaneye dnersin...
Bu eit adam, arzuyla aradka arar,
yandka yanar. Sakisinden bir yudumcuk arap is
ter.
O arabn bir yudumunu iti mi iki le
mi de unutur...
Dudaklar kupkuru olarak denize dalar.
Candan, canann srrn ister!
O sim bildiinden, o srra mahrem ol
may dilediinden yoldaki can alc ejderhadan
korkmaz.
Yolda nne kfr ve lnet bile gelse tek
sevgilinin kaps alsn da ne olursa olsun der, hep
sini kabullenir.
Sevgili kapsn at m da ne kfr ka
lr, ne din! nk o kapda ne o vardr, ne bu!
HKYE: EYTAN IN HZ. ADEME
SECDE ETMEMES
Osman olu Mekke'li eyh Anr, bu
279

M ANTIKUT-TAYR

ALTINCI BLM:
YED VAD
Baka bir ku da "Ey yol bilen, gzleri
miz bu vadide karard gitti!
Bu yol, tehlikelerle, lm ihtimalleriyle
dolu grnyor. Yolda, bu yol ka fersah?" diye
sordu.
Htht dedi ki: 'Yolda aacamz yedi
vadi var. Bu yedi vadiyi getik mi, Allah katma var
lr.
Fakat lemde bu yolun ka fersah oldu
unu bilen yok.
Bu uzak yoldan geri dnen olmaynca
artk bu yolu sana kim anlatabilir ki?
A bireyden haberi olmayan, gidenler,
hep bu yolda kaybolup giderken sana nerden haber
verecekler?
in balangcnda istek vadisi var. On
dan sonra ucu buca gelmeyen ak vadisi gelir.
nc vadi bilgi vadisi, drdnc vadi
de istina vadisidir.
Beinci vadi, tertemiz tevhid vadisi, al
tnc vadi sarp ve korkun bir vadi olan hayret vadi
sidir.
Yedinci vadi yokluk, yoksulluk vadisidir.
Bundan sonra artk gitmene, yol yrmene lzum
yok!
Allah, seni kendisine eker. Bu girdaba
dtn m gidi, yry de kaybolur. Damla bile
olsan okyanus kesilirsin!
BRNC VAD: STEK VADS
stek vadisine girdin mi her an nne
yzlerce zahmet gelir.
Her solukta bu vadide yzlerce belya
278

FERD U D D N ATTAR

Allahu Teala dedi ki: Peki, sana mhlet

verdim; fakat boynuna da lnet halkasn geirdim.
Adn yalanc yazacam. Kyamete ka
dar thmet altnda kal.
Bundan sonra blis dedi ki: "O tertemiz
nr, bana apaydn grnd ya; lnetinden ne kor
kum var?
Lnet de senin rahmet de. Kul da senin,
ksmet de!
Benim ksmetime lnet dtyse ne
gam. lemde hep ila olacak deil ya, zehir de lzm!
Hallu grdm, hibiri lnetini istemiyor.
Ben, kstahlk ettim, lnetini kabullendim.
Lneti kabul eden kul yok. Lneti kabul
eden kul, yalnz benim. Benim gibi bir dkn bu
lunamaz!"
Eer sen de istekliysen istek, byle olur
ite. Halbuki sen birey istemiyorsun. Hakikatte ga
lipsin, stnlk isteindesin sen!
Gece gndz arayp duruyor da bulam
yorsan o, kaybolmu deil. Senin isteinde noksan
lk var!
Ban yceyse, ersen yola byle ayak
bas. nk bu eit canla bala oynamak, oyun de
ildir!
HKAYE: BL'NN LM
BEKLEMES
ibli, lm anda kararsz bir hale gel
miti. Gzlerini kapamt, gnl bekleyip durmak
tayd.
Beline hayret kemerini balam, bir
klle oturmutu.
Gh gzyalar kllere akmaktayd; kh
klleri alp bana samaktayd.
Birisi, bu ne i diye sordu. Byle bir za
manda adamn kemer baladm kim grmtr?
281

MANTIKUT-TAYR

"Genname'yi define bildiren kitabT haremde kale

me ald. O kitapta.
Dedi ki: Allah, bir balktan ibaret olan
demin tenine o tertemiz can frrken
Btn meleklerin candan ne bir haber
almasn istedi, ne bir eser grmesini!
Buyurdu ki: Ey gk melekleri, hemen dem'e secde edin!
Derhal hepsi de yeryzne inip secde et
tiler. lerinden hibiri o tertemiz sim grmedi.
blis de geldi, kendine benim secde etti
imi hi kimse gremez.
Tenimden bam ayrsalar bile dert de
il. Madem ki boynum var, feda olsun!
Ben biliyorum ki bu dem, topraktan ibaret deil, bunda bir sr var. Smm greyim de on
dan sonra ba koyaym. Ne olursa olsun, tasam bi
le deil, dedi...
blis, secde etmedi, ba yerde deildi; deta pusudayd. Onun iin Allah'n, tam o secde amnda deme ruhundan ruh frdn grd, bu
srra erdi.
Ulu Allahu Teala dedi ki: Ey yol casusu,
sen, bu sun deta aldn, hrszlama rendim.
_
Defineyi nereye koyduumu gizlice grdn. Bari seni ldreyim de bunu leme yaymaya
sn.
nk padiah, askerden gizli olarak
bir yere hzinesini korken
Bunu birisi gzetler, grrse phe yok
ki onu derhal ldrr, canndan eder!
Madem ki sen de bu srra erdin, hzine
yi, defineyi apak grdn: bann kesilmesine raz
ol!
Ban bedeninden ayrmazsam bunu
btn leme yayar, duyurursun!
blis, Ya Rabbi bu kula zaman ver; bu
elden ayaktan dme bir are bul dedi.
280

FERD U D D N ATTAR

dedi.
HKYE: YUSUFU HEMEDNNN
TLER
Zamann by olan ve cihan srlarna
sahip, i bilir bir er bulunan Yusuf Hemedani,
Dedi ki: Gz yukanda olsun, aada ol
sun; her ne varsa hereye dikkatle bakarsa,
Grr ki her zerre ayn bir Yakub'tur;
kaybolmu Yusuf tan haber sormadadr.
Bu yolda dert ve bekleyi gerek ki tam
gnnde ikisi de ie yarasn.
Bu ikisine sahip deilsen sakn sr sahi
bi olmaya kalkma!
nsana, istekte sabrl olmak gerek. Fa
kat dert ehli, nasl olur da sabr edebilir ki?
ster istemez sabret, sabrda ayak dire.
Olur ya, belki birisinden renir, yolunu bulur, bi
lirsin!
Ana karnndaki ocuk gibi kanlar iinde
oturadur!
leminden bir nefes bile dar kma.
Ekmek lzmsa yeme, kan yut!
Ana karnndaki ocuun gdas, ancak
kandr. Btn bu kavgalar, grltler dardadr.
Kan yut; sabrl ol, ercesine otur, bekle
de gnn birinde zaman gelsin, iin dzelsin!
HKYE: EYH MHNENN
SIKINTISI
eyhi Mihne. bir gn byk bir i skn
tsna dmt. Gzlerinden kanlar akarak, yre
i para para olarak llere dt!
Uzaktan bir kyl grd. kzn ba
lyordu, yznden de nr akyordu deta.
eyh, kylnn yanna gitti, selm ver283

MANTI K U T -TAYR

ibli dedi ki: Ne yapaym, ne edeyim?

Yanyorum, gayretten eriyorum!
Canm, iki lemden de vaz geti. imdi
blis'e kskanlk ateiyle ynp yaklyor.
Allah'n, ona lnetle hitap etmesi yeterli;
deil mi ki lnet ondan geliyor. Halbuki bana kar
birey buyurmuyor, buna zlyor, blis'i kskan
yorum!
ibli, cieri yanarak kalakalm da o,
bakasna bireyler vermede!
Padiahn, eliyle verdii ey ister ta ol
sun, ister inci ayrt edersen yol eri deilsin!
Eer inciye sevinir, tatan dolay zlr
sen padiahla burada alveriin yok senin!
Taa, inciye ne dost ol, ne dman. Yal
nz una bak sen, kimin elinden geliyor?
Sevgili, sarholukla sana bir ta atarsa
bu, bakalarnn sana inci vermesinden iyidir!
Er gerektir ki dilesin, beklesin de bu is
tekle, bu bekleyile her an, yola canlar feda etsin!
Byle er, ne bir an istekten aynlr, ne de
bir an dinlenmeye imkn bulunur!
Bir an bile istei bolad m bu yolda edepten mahrum kalr, dininden dnm saylr!
HKYE: MECNUNUN LEYLAYI
BEKLEMES
Yce bir er, Mecnunu grd; dertli dert
li yoldaki topraklan kantmp duruyordu.
Ey Mecnun, byle ne anyorsun? dedi.
Mecnun, Leyl'y arayp duruyorum diye cevp ver
di.
Adam dedi ki: Leyl, topraklarda ne ge
zer? Hi yle tertemiz inci, yoldaki topraklarda bu
lunur mu?
Mecnun, ben neresi olursa olsun araya
ym da belki bir an gelir, onu bir yerde buluveririm
282

FERD U D D N ATTAR

rak iinde bireyler aryordu.

Her yeri eiyor, topraklan da gibi n
ne yyordu. Padiah bu hali grnce kol ban kanp.
Adamn nndeki toprak ynna at.
Atn rzgar gibi srp gitti!
Ertesi gece yine oraya vannca adam h
l aramakla megul buldu.
Dedi ki: Dn akam bulduun ey, on
lem malna deer. Kolaycack elde ettin de,
Hl bu topra kantnp duruyorsun.
Artk kimseye ihtiyacm kalmad, padiahlk etsene!
Adam dedi ki: Onu, arayla buldum,
yle bir gizli hzineyi bu yoldan elde ettim.
Madem ki bana bu yzden devlet verildi;
hayatta olduka iim gcm bu!
Sen de bu kapnn eri ol da kap alsn;
yoldan ba ekme de sana da yol gstersinler!
Daima kapal duran, yumulu bulunan,
senin gzlerindir. Sen ara yoksa... Bu kap hi ka
panmaz!
HKYE: AIK KAPI
Kendinden haberi olmayann biri, Al
lah'a yalvaryor 'Ya Rabbi, ltfet de bana bir kap
a" diyordu.
Tesadfen Rabia da orada oturuyordu.
Dedi ki: A gafil, bu kap ne vakit kapalyd ki?
KNC VAD: AK VADS
Bundan sonra ak vadisi grnr. Ora
ya varan atelere der.
Bu vadiye den ate kesilsin ancak.
Yansn yaklsn! Ate kesilmeyeninse yaay zehir
olsun!
k; ate kesilen, hararetle koup gi
285

M ANTIKUT-TAYR

di. Urad i skntsn anlatt.

htiyar, bunu duyunca dedi ki: Ey Ebu
Sait, u yeryznden yce ara kadar.
Btn lemi budayla doldursalar...
Hatta bunu bir kere deil de yzlerce defa, devaml
olarak yapp dursalar,
Sonra bir ku olsa da binlerce sene iin
de bir tek buday yese.
Yedikten sonra usa, btn lemi gezip
dolasa, byle byle o buday yn bitse...
ite insann can, bu kadar uzun bir
mddet iinde Allah katndan bir koku duysa bu za
man bile, ey Ebu Sait, pek azdr.
steklilere ok sabr gerek. Herkes sabr
l bir istekli olamaz ki.
te bir istek meydana gelmedike nafenin gbeindeki kan, misk olamaz.
Bir gnde istek yok mu; o gnl gk
ler kadar geni olsa yine kanlarla doludur!
steksiz kii, akndr... H, onun ca
n yoktur; cansz bir suretten ibarettir.
Eline bir inci, mcevher hzinesi dse
bile istee daha ok yapman, daha istekli olman
lzm!
Mcevher hzinesini elde edip ona do
yan, o hazneye, o mcevherata balanp kalr.
Kim, yolda bireye balanrsa o ey, o adamn putu olur, ona balanr kalr.
in darald, aka dtn. Bir kadeh a
rapla sarho oldun, akln banda yok ama.
Bir kadehik arapla sarho olma... ara,
iste; bu iin sonu yoktur!
HKYE: TOPRAI KARITIRAN
ADAM
Sultan Mahmud, bir gece askerinden
ayrlmt. Yolda giderken bir adam grd, toz top284

FER D U D D N ATTAR

gerek!
Sen ne i erisin, ne k. Sen lsn, l; nerden aka lyk olacaksn sen?
Bu yolda yz binlerce defa diri bir gnl
gerek ki bir solukta yzlerce can feda etsin!
HKYE: ZENGN N ERBETYE
AKI
Zengin bir adam, bir erbeti kadna k oldu. Yerinden, evinden barkndan ayrld.
Akn iddetiyle kara sevdalara urad.
Halka rezil rsvay oldu.
Ne kadar mal mlk varsa satmakta,
ocuktan erbet iip durmaktayd!
Hibir eyi kalmaynca yok yoksul bir
hale geldi. Ala da birken yz kat artt!
Hayr sahipleri, ona ekmek verirlerdi ama o hep a, carma doymutu deta!
Ne kadar ekmek verirlerse gtrr sa
tar, parasyla erbet alrd.
Daima a oturur, eline geenle ancak
erbet ierdi!
Birisi, bu adama dedi ki: "Ey perian olan, ii gc darmadan bir hale gelen, ak nedir?
unu apak bir anlatsana!"
Adam dedi ki: Yzlere dnya dolusu
maln mlkn olsa hepsini bir kse erbete satma
na ak derler!"
nsan, byle bir ie dmedike ak ne
bilir, derdi ne anlar!
HKYE: MECNUNUN POSTA
BRNMES
Leyl'nn adamlar, Mecnun'un bir an
olsun kabile arasna girmesine, onlara karmasna
msaade etmiyorlard.
287

M ANTIKUT-TAYR

den, yanan yaklan ve alev gibi ycelip ba eken ki

iye derler.
k, bir, an bile iin sonunu dnmez.
Hibir eye aldr etmez; yzlerce cihan yakar yan
drr!
Bir an bile ne kfirlikten anlar, ne din
nedir bilir. Ne bir zerre phe tanr, ne yakndenanlar!
Onun yolunda iyi de birdir, kt de. Za
ten ak gelince ne bu kalr, ne o!
Ey haram, helali bilmeyen ve hereyi
mubah sayan, bu sz senin szn deildir. Sen din
den dnmn birisin. Senin cannda bu heves
yoktur.
kn nesi varsa oynar, elden karr...
Sevgilinin gzelliini burada grr, nazlanr!
Bakalarna, sevgili yarn grnecek di
ye vadetmiler, bakalarm yarma salmlardr am
ma kn bu gn yarndr. O, sevgiliyi burada sey
reder!
Fakat insan, kendisini tamamyla yakp
yandrmadka aresizlikten nasl kurtulabilir?
k, daima yanar yaklr, erir. Yine an
szn kendi makamna varmay diler.
Balk, sudan karld da ovaya atld m
belki yine denize kavuurum diye rpnr durur.
Burada ak atetir, aklsa dumana ben
zer. Ak geldi mi akl, derhal kap gider.
Akl, onun sevdasmda stad deildir.
Ak, anadan doma akim ii, harc olamaz.
Eer sana gayp leminden bir gz ba
larlarsa o vakit akn asl nerdendir, grr, bilirsin!
Her ne var hepsi de birer birer akn
varlndan meydana gelmitir. Aka d, sarho ol
da bam bile feda et!
Akl gzyle bakarsan akn ne bam
grrsn, ne ayan!
Aka i eri gerek. Hereyden uzak adam
286

FERDU D DN ATI'AR

Ben, post altnda sevgiliye kavutum.

Artk posttan baka bir elbise tanyabilir miyim?
Gnl, post iinde dosttan haber ald.
Artk ben nasl olur da posta hrmet etmem?
Ak gerektir ki senden akl, nlay al
sn, sonra da seni deitirsin!
Bam yceyse, bu ii yapabileceksen ayak bas, gel. nk canla bala oynamak oyuncak
deildir!
HKYE: EYAZA AIK OLAN
ADAM
Adamn biri, Eyaza k oldu. Bu sz,
halkn diline dt, btn meclislere yayld.
Eyaz, ata bindi de yola kt m o yoksul
da yaln ayak ardna der, koar dururdu!
O miskler kokan gzel, meydana girdi
mi yoksul adam, yalnz meydanda yuvarlanan topa
bakard.
Nihayet bunu Sultan Mahmuda anlatt
lar, o yoksulun Eyaza k olduunu sylediler.
Ertesi gn Eyaz, meydana kt. O ba
bo yoksul da akla, evkle ardna dt, koma
ya balad.
Gz Eyaz'm eldii toptayd. Sanki o da
tekme yemi bir toptu!
Padiah gizlice ona bakt. Cannn zl
m, yznn saman gibi sapsan kesilmi olduu
nu grd.
Yanna amp dedi ki: A yoksul, padi
ahla beraber olmak m istiyorsun sen?
Adam yle cevap verdi: ster yoksul olaym, ister olmayaym; ak oyununda senden aa
deilim ya!
Ak, hakikatte zarar etmektir; sermaye
sizlikten ibarettir.
Ak, iflasla zevk bulur, lezzetlenir... p289

M ANTIKUT-TAYR

O ovada bir oban, srsn yayyordu.

Sarho Mecnun, obandan bir koyun postu ald.
Posta brnd, kendisini deta koyuna
benzetti.
obana dedi ki: Allah iin olsun, beni
srye al, koyunlann arasna kat.
Sry de Leyl'nn bulunduu tarafa
sr de bir an olsun Leyl'nn kokusunu alaym hi
olmazsa.
Sevgiliden gizli, posta brnm olarak
bir an bile olsa onu greyim.
Senin de bir zmancaz byle bir derdin
olsa her klnn dibinde bir mertlik olurdu.
Ne yazk ki erlerin derdi sende yok.. Bu
meydan erlerinin gcne kuvvetine sahip deilsin!
Nihayet Mecnun, posta brnd. Gizli
ce sryle sevgilinin bulunduu tarafa gitti.
nce kendisine bir gzel cokunluktur
geldi. Fakat sonunda altl bandan gitti, kendinden
geti.
Ak gelince su, bandan at. oban,
bu hali grnce onu ald, elinden tutup srkledi.
O yklm, kendinden gemi sarhoun
yzne sular serpti, bir anda o ate, suyla yatt.
Bundan sonra ertesi gn sarho Mec
nun, bir blk halkla ovada oturmaktayd.
Kavminden birisi dedi ki: A yce kii,
pek plak kaldn.
Ne eit elbise seversin? Syle de he
mencecik alp getireyim, giyin!
Mecnun dedi ki: Her elbise sevgiliye l
yk olamaz. Posttan daha ok sevdiim hibir elbise
yok!
Bir koyun postu istiyorum ben. Kt gz
demesin diye de atee zerlik tohumu atyorum!
Mecnun'um atlas kumalardan ar
bezlerden biilip dikilen elbisesi posttur, Leyl'y
seven, post ister, post!
288

FERD U D D N ATTAR

Bense vuslatndan bir koku bile ummu

yorum. Top, vuslatna eriiyor; benden ndl kap
t gitti!"
Padiah dedi ki: Ey yoksul, benim huzu
rumda aklk davasna kalktn.
Yalan sylemiyorsan ak olduuna a
hidin var m?
Adam dedi ki: Canm, bedenimdeyken
ak deilim. fls davasna kalktm ama bu mec
lisin eri deilim ben!
Fakat akta can feda ettim mi i biter. Am iereti, can vermedir.
Ey Mahmud, sen de km diyorsun,
nerede bu davann delili? Cann feda et de greyim.
Yoksa ak davasna girime!
Bu sz syler sylemez ruhunu teslim
etti, lemden gitti. Anszn sevgilinin yzne baka
rak cann veriverdi!
O ak, toprak stnde can verince Sul
tan Mahmud, derde dt; gzne cihan kapkara
kesildi.
Sence canla bala oynamak, ehemmi
yetsiz bireyse gel de bizzat oyunu gr, sanat sey
ret!
Sana bir an "Gel, gir" derlerse, bu yolda
ki bo laflan duymazsn.
yle basz ayaksz bir hale gelirsin ki elinde ne varsa hepsini oynar, kaybedersin!
Bir haber alaym diye b yola dtn
m akln da karmakank bir hale gelir, cann da!
HKYE: ALEM DYARINA GDEN
ADAM
Arabn biri, ran lkesine dt. Acem
lerin detlerine ard kald.
O hibir eyden haberi olmayan Arap,
etraf seyrede ede giderken yolda bir Kalenderha291

M ANTIKUT-TAYR

he yok ki ak, iflas edene lyktr.

Sen, cihana hkmetmedesin, sonra da
aka giriiyorsun. Halbuki aka benim gibi yanan
bir gnl sahibi gerek!
Senin maln, mlkn, ancak vuslat se
bebidir. Hele bir nefescik derde d, ayrla sabret
bakaym
Vuslat iin bu kadar mala mlke, dze
ne, ne lzum var? Eer ak eri isen ayrla d, da
yan seni greyim!
Padiah dedi ki: Ey varlktan haberi ol
mayan, neden boyuna topa bakmaktasn?
Rint dedi ki: Ben de onun gibi ba dn
mn biriyim de ondan. O bana benzer, ben ona
benzerim. Adeta birbirimize karmz biz!
Benim deerimi o bilir, onun deerini
ben. kimiz de sersem bir halde yerlere dmz.
Tensiz basz, canla yuvarlanp dur
maktayz!
O benim halimden haberdardr, ben onun halinden. Onun derdinden bahseder, beraber
ce dertleiriz!
Fakat o topun devleti, benden fazla.
nk arada bir onun atnn naln pebiliyor!
Ben de top gibi basz ayakszm ama
ben, o toptan da daha perian bir haldeyim.
Ayak, topun bedenine vurur, halbuki
sevgilinin aya, bu kn gnlne deiyor!
Top, birok evgn yiyor ama ardndan
da Eyaz komada bari!
Ben, ondan da ok darbe yiyorum ama o
benim ardmdan gelmiyor, ben onun peinden ko
uyorum!
Top, zaman zaman onun yanma varyor,
nne dyor. Halbuki ben yle yoksulum ki s
rekli ondan uzak dyorum!
Sonunda, o, sevgilinin tapsna varnca
vuslatyla bir neeye kavuur.
290

FER D U D D N ATTAR

Arap, yoklua dalm kalmt. Btn

bu ilerden aklnda kalan yalnz bir "Gel, iimize ka
tl" szyd.
Sen de ya yola bas, yahut ban al git.
Ya can ver, yahut t dinle, vazge bu iten.
Ak srlarn canla kabul edersen ak
yolunda can verirsen, batan geersin!
Can feda eder, rlplak kalrsn. B
tn olanlardan da aklnda sade bir "Gel, iimize ka
tl" sesi kalr.
HKYE: BEYZADE YE AIK OLAN
KUNDURACI KIZI
ibli, hakikatten, ak srlarndan bahse
derken bu hikyeyi kardeine anlatt;
Dedi ki: ehrin mektebinde zamann
Yusuf u denecek kadar gzel bir bey olu vard.
Gzellii, btn ycelik divannn fih
ristiydi. zellii, gzellik kknden de yceydi!
Mektebe gelip hocann nne oturdu
mu btn talebe feryada gelirdi.
Mektepte yoksul bir kzcaz vard. Ba
bas m alsz, mlksz bir kunduracyd.
Gnln, o sarho putun eline vermi,
onun elinde kalm, elden avutan kmt!
Tecrbesiz bir ocuk, ak derdine nasl
tahamml edebilir? Ak yznden da bile saman
p haline geliyor!
Bir gn mektebe bir hkmet adam
geldi. O kzcaz, beyzadenin yannda grnce
"ocuk, baban kim senin?" diye sordu.
ocuk "Neye soruyorsun?" O bildiin kunduracnn
kzym" dedi.
Adam dedi ki: "Bu ocuk, beyzadeyle
der kalkars beyzade, onun huyunu kapar, sefil
bir hale gelir."
Sonra o k kzn mektebe gelmesini
293

M ANTIKUT-TAYR

ne'ye rastlad.
Bir alay rint grd ki ne balan var. ne
ayaklan. Hepsi iki lemi de bir sz bile sylemeden
brakm, elden karm!
Hepsi kendini kaybetmi, an namusu
brakm. Herbiri, ktlkte, pislikte brnden te
miz!
Herbirinin elinde bir arap testisi vard.
Hibirisi arap tatmamt ama hepsi de sarhotu!
Onlan griince gnl, onlara akt; on
lardan holand. Aklm da onlarn seline kaptrd,
cann da!
Kalenderler, Arabm kendilerine kapld
n akln, cann elden aldrdn grnce,
Hep birden "Gel, ieri gir" dediler. Arap,
Kalenderhane'ye girdi.
Onlarla arkada oldu, rintlie balad:
elden kt, kendisini kaybetti.
Bir hayli mal, mlk, gm vard.
Bir anda hepsini harcad, tertemiz oldu.
Bir rint gelip ona bir hayli arap sundu,
iyice sarho edip darya kapt, koyuverdi.
Arap, plak, cah feusuz, dudaklar kup
kuru bir halde kavminin bulunduu yere gitti.
Dediler ki: Sen ne perian hale gelmi
sin. Nerede altnn, gmn. Uyudun mu yoksa?
Maln mlkn kalmam, perisem olmu
kmsn. Acem diyarna gidi sana hayrl gelmedi.
Yolda hrsza m rastladn?"Maln ne ol
du? Anlat bize de halini anlayalm.
Arap dedi ki: Bir yolda sallana sallana
giderken anszn Kalenderler'e rastladm.
Bundan tesini bilmiyorum gayri, altn
da gitti, gm de. Ben de byle kalakaldm ite!
Dediler ki: Bu kalenderler ne eit adamlar, anlat! Arap dedi ki; Halime bakn, grn.
Anlatacan bundan ibaret, bu yeter zaten; tesi
kuru lf!
292

FERD U D D N ATTAR

okumam olduundan
O kanl yrei, tabaktan kard. Btn
mektep kanl gzyalanyla doldu, tat!
Hem kendisi ldrd, hem kendisi yas
land. Ne yapmak lzmsa yapt.
Onun mezarn kble edindi. Her an ya
syla yand yakld!
^Sen de ak eriysen yar yreini! Yok,
ak eri deilsen bouna sylenme!
Ey kendini lemin piri sanan kii, ak
yolunda bu kzcazdan da aa msn ki?
HKYE: AIINI LDRMEYE
GDEN K
Yce himmetli biri, bir gzele k oldu.
Kazara sevgilisi lm deine dt.
Yz baldan daha san bir hale geldi. Vcudu al
dan daha clz, daha zayf oldu!
Aydn gn, kapkara kesildi. deta lm uzaklardan gelip att, yaknlat.
Bu hali, ka haber verdiler. Derhal eli
ne bir bak alp koa koa gitmeye balad.
Sevgiliyi ldreceim. Eceliyle lmesin
bari demekteydi.
Halk dedi ki: Adamakll ardn galiba.
Bu ldrmede ne hikmet gryorsun ki?
Kan dkme, bu ldrmeden el ek. Za
ten imdicek kendiliinden lecek zavall!
ly ldrmeden ne kar ki? Cahil
den baka kim var ki lnn bam kessin!
k dedi ki: Sevgili, benim elimle lr
se, onu ben ldrrsem ksas ederler, beni de ld
rrler.
Sonra kyamet kopunca da btn mah
er halknn nnde beni, onun iin mum gibi yakar
yandrrlar.
Bylece dnyada onun iin ldrlm
295

MANTI KU T-TAYR

yaaklad.
Hoca da zavally mektepten uzaklatr
d. Kzcaz, perian bir hale geldi.
O olann akyla deta bir kora dnd,
kor gibi gitti, kllklerde yurt tuttu.
Ak, Ona bahar gibi geldi att. Canlar
yakan imek gibi ah etmeye balad!
Nihayet kendisinden geti; bana top
raklar sat; yasl bir hale girdi.
Beyzade, ocuun halini duyunca ona
bir adam gnderdi. A perian ocuk, dedi;
Neden alyorsun, syle. Maksadn ne?
Neden bu kadar feryad edip duruyorsun?
Kz dedi ki: Gnlm sana kaptrdm;
senin akndan feryad ediyorum. Benim aktan gr
dklerimi kimsecikler grmesin!
Bir zamandr beni bekletip duruyor, ate
gibi kararsz bir hale koyuyorsun.
Adam, geri gelip dedi ki: Senden feryad
ediyorum.
Gnlm sana verdim. lyorum artk;
gel de nasl can veriyorum, gr diyor.
Beyzade dedi ki: Git, syle: "Ey basz ayaksz, gnln bsbtn bana ver, dert etme!
Gnln bana yolla. Taneyi harmana
gnder, diyor de!
Adam gidip bu sz syleyince o da de- 1
di ki: Dur; biraz sabret!
Kz, ieri girip kanlara buland. Gs
n yarp yreini kard;
Madem ki sevgilim benden gnlm is
tiyor, gndermememe imkn yok!
Bir tabaa koyup stn rtt; getire
rek "Al bunu, bylece st rtl olarak gtr" de
di.
Yreini tabaa koyar koymaz da bir ne
fes verdi ve derhal cann teslim etti.
Beyzade o taba grnce bu yapra hi
294

FERD U D D N ATTAR

Fakat o, can vermemi emrederse btn

can lkesi yarm arpaya bile demez bence!
O emretmedike ki lemde de canm,
baka birisine teslim edemem... Diyeceim, bundan
ibaret ite!"
NC VAD: MARFET VADS
Ondan sonra gzne, ba sonu olma
yan marifet vadisi grnr.
Hi kimse yoktur ki yolun uzunluu y
znden gnl karmasn, acayip bir hale dme
sin!
O vadinin hibir yolu, brne benze
mez. Ten yolcusu bakadr, can yolcusu baka!
Yine de can ve ten, noksan ve kendi y
znden daima geri kalp yok olmaya, ilerleyip kem
le ulamadadr.
Ksaca o vadide grnen birok yollar
var ama herbir yol, yolcusuna gre!
Bu ulu yolda nasl olur da dertlere d
en rmcek, fille beraber yrr, ayn yolun yolcu
su olur?
Herkesin yry, derecesine gredir;
herkesin yaknl halli halincedir.
Sivrisinek, istedii kadar usun; kasrga
sratini ve kasrga kuvvetini elde edebilir mi hi?
Yani herkesin yry baka baka
dr; hibir ku, br ku gibi gidemez.
te bilgi, bu yzden ayr ayndr. Birisi
mihrab bilmi, bulmutur, br putu!
Bu deeri yce yolun nnde bilgi gne
i, doup parlad m
Herkes, kadrince bir grgye sahip olur;
herkes hakikat lemindeki duran, bucan bu
lur.
Yolcuya bu yol, aydnland m dnya
klhan, gzne gl bahesi grnr.
297

MANTIKUT-TAYR

olurum; yann ahirette de onun iin yanarm; ite bu

bana yeter!
Burada da muradma erimi olurum,
orada da. Bana onun iin ldrlen ve onun iin ya
nan derler.
klar bu yola gelmiler, canlaryla oy
namaya koyulmular, iki lemi de ellerinden kar
mlardr.
Can zahmetini ortadan kaldrmlar, g
nllerini bu demden tamamyla almlardr.
Can ortadan kalkt da k, cansz bir
hale geldi mi ite o vakit cananla yalnz kalr, sevgi
liye ular.
HKYE: HZ. BRAHMLE AZRAL
Allah Halili, lm haline gelince kolay
kolay Azril'e can vermedi.
Dedi ki: Yr git, padiaha arzet, de ki:
Halilinden can isteme artk!
Yce Allah dedi ki: Eer Halil'imsen Ha
lil'ine cann feda et!
Halbuki ondan klla can almak gerek.
Dostundan kim canm esirger?
Birisi, Ey lemi aydnlatan, neden Azra
il'e can vermiyorsun?
klar, yolda canlaryla balaryla oy
narlar, sen neden cann gzetmedesin dedi.
Halil dedi ki: "Ben, imdicek can vere
cektim. Verecektim ama araya Azril girdi.
Halbuki atee atlrken Cebrail gelmi,
ey Halil demiti, benden birey iste!
O zaman bile ben Cebrile bakmadm.
nk o, benim yolumu kesiyor, beni Rabbimden
alkoyuyordu.
Cebrail'e bile ba ememiken nasl olur
da imdi Azrail'e can veririm?
Allah'tan canm feda et sesini duyma
dka can veremem ben.
296

FERD U D D N ATTAR

HKYE: N DALARINDA TA
KESLEN ADAM
Bir adam vard. -in dalarnda ta kesilivermiti. Gzlerinden yeryzne gzyalar yaar
dururdu.
Fakat inleye inleye aladka gzyalar
da yere dklr dklmez ta olurdu.
O talardan biri, bulutun eline gese kymete kadar elemden, aklanmadan baka birey
yadrmaz.
O doru szl, temiz zl adam, bilgidir.
in'de bile olsa onu arayp bulmak gerek.
nk ilim, gayretsiz, himmetsiz kiile
rin derdiyle ta kesilmitir. Ne kadar daha srecek
bu nimeti inkr eden nankrlerin nankrl?
Bu bela yurdu, tamamyla kapkaranlk
tr. lim, bu yolda yol gsteren bir muma benzer.
Bu karanlk yerde canna yol gsterecek
ey, bilgi cevheridir. Camna canlar katan bilgidir.
Sense bu karanlkta basz ayaksz bir
bale gelmi, skender gibi klavuzsuz kala kalm
sn!
Elinde ilim cevheri yoksa herkesten da
ha ok sen piman olur kalrsn a adamlktan uzak
kii!
Bu cihan da can leminde kaybolmu
tur, o cihan da. Ten, candan gizlenmi, kaybolmu
tur, can da tenden!
Bu kaybolu leminden ktn m bir ye
re varrsn ki oras, ancak demoluna mahsus bir
yerdir.
Bu husus yere vardn m her nefeste
yzlerce sr izler, yzlerce srra erersin.
Fakat bu yolda kaldn, bu yolu aama
dn m vah sana! Sende btn varln kaybolur gi
der!
Geceleri uyuma, gndzleri birey yeme
299

M ANTIKUT-TAYR

indeki srr grr o; deriyi deil. Artk

sevgiliden baka bir zerre bile gremez zaten!
Ne grrse hep onun yzdr; daima onu seyreder. Birlikle btn srlan tamamlar, tam ve
kmil bir er olur, birlie erer.
Pee altndaki yz binlerce sr, gne gi
bi parlar, ona yz gsterir.
Tek bir kii btn srlan grsn de ke
mle ersin diye yz binlerce kii, bu yolda kaybolur
gider!
Bu ucu buca, dibi kys olmayan deni
ze dalmak, bu denizde dalglk etmek iin i lemi
ne dalm bir kmil er gerek!
Sana srlar leminden bir zevk hsl ol
sa her an akn, istein tazelenir durur!
Adamakll susuzluk, ite buradadr.
Yzbinlerce kan, ite burada hell olur, dklr gi
der!
Ge bile el atsan "Daha yok mu" sz
n bir an bile brakma!
G bile irfan denizinde bo. Buna im
kn bulamazsan bari bana yolda topraklan sa!
A gaflet uykusuna dalm kii, kutlana
cak bir halin yoksa neden kendine yas tutmuyor,
neden kendine alamyorsun?
Sevgilinin vuslana eriemedin, o vus
lattan neelenmediysen bari kalk da aynlk yan
tut!
Sevgilinin yzn grmyorsan hi ol
mazsa akn bir halde oturma da srlara mahrem
olmay dile!
Bulamyorsan bari utan da aramaya ko
yul. Eek gibi ne vakte kadar babo, yularsz do
lap duracaksn?

298

FER D U D D N ATTAR

Beki dedi ki: "Bir adam herf beki, hem

de k olursa, bu iki ie birden giriirse hi uyku
su gelir mi?
Bekiye uyku yarar m? Hele o beki
bir de k olursa!
Bamda bir bekilik vard; bir de bu
canla bala oynay derdi, bu ak bels bama gel
di.
Artk nasl uyuyabileyim ki bu uyku,
kimseden dn de alnmaz!
Ak, her gece beni deniyor, bekiye bek
ilik edip duruyor!"
Yani beki, kh gezer dolar, sopacn
kakar; kh dertlere der, yzn ban dverdi!
O uykudan, huzurdan, o yemeden, i
meden kesilmi k, bir an uyusayd ak, ona ba
ka iler ederdi.
Fakat o, btn gece feryad figan et
mekte, halk uyutmamaktayd!
Bir dostu dedi ki: A yamp yaklan, b
tn gece bir an bile uyumuyorsun, bu ne hal?
Beki cevap verdi: Beki uyumaz; km
yznde gzyandan baka su bulunmaz!
Bekinin ii gc, uykusuzluktur; k
larda yz suyu, eref ve ycelik bulunmaz!
Uyku yerinden gzyalar coup dur
duka uyumaya imkn m vardr?
klkla bekilik, birbirine dost oldu;
uyku gzmden kt, denizlere ak gitti!
Bekiye klk, ne de gzel geldi at.
Uykusuzluk, onun ta iine iledi!
Bir adama uykusuzluk ho gelirse artk
uyku, onun kafasna girer mi hi?
Ey adam, sen de hakikati aryorsan uyuma. Yok eer davan, lftan ibaretse Allah rahatlk
versin, hayrl uykular!
Gnl civarnda bir hayli bekilik et.
nk o civarda hrszlar vardr!
301

MANTIKU'T-TAYR

de sende de belki bu istek oluur.

stekte kayboluncaya kadar, gndzleri
yemekten, geceleri uykudan kesilinceye kadar iste!
HKYE: UYUYAN AIK
Bir k akm iddetinden perian bir
hale gelmi, alaya inleye bir yol azna dm, uyuya kalmt.
Sevgilisi ba ucuna gidip onu uyumu,
kendinden gemi grnce
Bir kt parasna onun haline uygun
bireyler yazd, kn elbisesine brakp gitti.
k, uykudan uyannca kd grd;
okudu, gnl kan kesildi.
Sevgilisi yle yazmt; Ey susup dal
m adam, tccarsan kalk, para kazan!
Yok, zahitsen geceleri uyuma, kulluk et,
mcadelede bulun!
Bu da deil de ksan utan. km g
znde uyku ne gezer?
k, gndzleri yel gibi eser savurur,
geceleri yanar yaklr, leme ay gibi k verir!
A nursuz, pirsiz, madem ki ne osun, ne
bu... Akmzdan sz etme; yalan davalara girime!
k, lp kefene sarlmadka yatar uyursa ona da k derim ama kendine kr o!
Madem ki sen, bilgisizlikle ak yoluna
girdin, uykular hayrolsun, Allah rahatlk versin.
Sen bu iin ehli deilsin!
HKYE: A K BEK
Bir beki k olmutu. Ne sabn kalm
t, ne karan. Ne gecesi geceydi, ne gndz gndz!
Bir arkada, o uyuyup dinlenmeyen ka dedi ki: A uykudan, huzurdan mahrum kalan,
bir an olsun uyu, dinlen!
300

FER D U D D N ATTAR

Yok, bu lem mlkne kanarsan ebediyyen zarara der kalr, birey elde edemezsin!
Saltanat, daima marifettedir. al a
bala da sende marifet sfat meydana gelsin.
rfan leminin sarhou olan, btn lem halkna sultan kesilir.
Bu lemin saltanat, onun gzne k
k birey grnr. Dokuz gk, onun denizinde bir
gemi kesilir!
lemdeki padiahlar, bu kyz bucak
sz denizden bir iim su iseler de zevkim alsalard
Hepsi derde der, yaslanr, dertten bir
birlerinin yzlerine bile bakmazlard!
HKYE: SULTAN MAHMUT LE
MECZUB
Sultan Mahmud, bir ykk yere girdi. Orada bir deli divane grd.
Adamcaz dertlere dm, bam n
ne emi: srtna deta bir da yklenmiti.
Padiah grnce bard: "Geri dur.
Yoksa can evine yzlerce avu yollar, seni can evin
den yaralarm!
Sen padiah deilsin; himmetin pek aa, pek baya! Sen Allah'n nimetlerine nankrlk
ediyorsun!"
Sultan Mahmud dedi ki: "Kfir deme ba
na. Benimle bir sz konu, fazla syleme!"
Meczup "A hibir eyden haberi olma
yan, kimden uzak dtn, nasl ba aa, al
tst olduunu bilseydin.
Bana kl ve toprak da serpmez, daima
ateler saardn" dedi.
DRDNC VAD STNA VADS
Bundan sonra stina Vadisi gelir. O
303

MANTIKUT-TAYR

Gnl hrszlan, yolu tutmutur. Gnl

cevherini koru hrszlardan!
Bu bekilii huy edindin mi ak, derhal
ortaya kar, marifete eriirsin.
phe yok, bu kan denizinden insan,
marifeti uykusuzlukla elde eder.
Bu yolda yanma azk olarak uykusuzluk
alan kii, Allah katna vard m onun yanma uyank
bir gnl gtrm olur.
Madem ki gnl uyankl, uykusuz
lukla elde ediliyor; gnl, vefakrlk et de az uyu!
Sana ne kadar syleyeyim? Varln bo
uldu mu feryad figan, boulan adam kurtarmaz.
klarn hepsi yol aldlar; gittiler; onla
rn hepsi, sevgide Allah sarhoudurlar!
Sen kan gibi otura dur. O erler, ne i
mek lzmsa itiler.
Kimde Allah aknn zevki zuhur ederse
o adam, iki lemin anahtarn da tez elde eder.
O, kadnsa bile kadri yce bir er kesilir,
hele erse usuz bucaksz bir deniz haline gelir.
HKYE: AK ERNN
ZELLKLER
Abbase, birisine dedi ki: Ey ak eri, ki
me sevda derdinin zerre kadar vursa
Erse ondan bir kadm doar, kadnsa on
da bir er vude gelir.
dem'den kadnn doduunu grmedin
mi? Meryem'den erin doduunu duymadn m?
Fakat ne lzmsa hepsi de tamamlan
madka bu i, kimseye tamamyla almaz.
Bunu elde ettin mi gnlnde ne varsa
hepsini elde edersin.
Bunu saltanat bil, bunu devlet say. Bu
lemin bir zerresinin bile dinden bir zerre olduunu
bil!
302

FERD U D D N ATI AR

cik glge ortadan kalkmtr!

Gklerle yldzlar para para yere d
klseler say ki lemde aacn birinden bir yaprak
eksilmitir!
Balktan aya kadar ne varsa hepsi yok
olsa sanki topal bir karncann aya, bir ukura
batmtr!
ki cihan da tamamyla yok olsa sanki lemden bir kum tanesi yok olmutur!
Cinlerden, insanlardan eser kalmasa
say ki yamurun bir damlas eksilmitir!
Btn bunlar, topraa dklse, mahvolsa bir hayvann tek bir ty yok olmu, ne zarar
var ki?
Bu dokuz kap, birden kaybolsa say ki
yedi denizden bir damla azalm!
Bu lemde bir para deil, lem tama
myla mahvolsa sanki yeryznden bir samsn p
eksilmi, yok olmu!
HKYE: KUYUYA DEN
DELKANLI
Kymzde ay gibi gzel bir delikanl
vard. Yusuf gibi kuyuya dt.
stne bir hayli ta, toprak dklm
t. Nihayet onu, birisi kuyudsu kard.
Pek kt bir hale dm, iki solukluk
mr kalmt.
O gzel huylunun ad Muhammed'di. Ahirete bir admlk yolu kalmt deta.
Babas grnce dedi ki: "Oul, ey baba
snn gznn , ey babasnn cam,
Ey Muhammed, ltfet de babsua bir sz
syle!" Delikanl dedi ki: "Artk nerde sz?
Nerde Muhammed, nerde babas, nerde
kimse?" Ancak bu szleri syledi ve hemen can ver
di.
305

MANTIKUT-TAYR

vadide ne dava vardr, ne mn!

O lemde isteksizlikten bir kasrga ko
par ki bir anda btn bir lkeyi birbirine katar, k
rar geirir!
Yedi deniz, burada bir glck saylr. Ye
di cehennem, burada bir kvlcm kesilir!
Burada sekiz cennetin de hkm yok
tur. Burada yedi cehennem, buz gibi domu kalm
tr.
alacak ey. Burada bir kanncaya bi
le her solukta sebepsiz, dertsiz yz fil kuvveti veri
lir.
Bir kuzgunun akl ersin diye yzlerce
kervan iinde bir adam bile diri kalmaz!
Hz. dem'e bir mum yansn da k ver
sin diye yz binlerce yeiller giyinmi melek, gam
dan yanar yaklr!
Hz. Nuh, o tapda usta oluncaya kadar
yz binlerce cisim, ruhsuz kalmtr!
Aralarndan bir brahim ksn da hakikata erisin diye orduya yz binlerce sinek mtr!
Hz. Musa can gzne sahip olsun diye
yz binlerce ocuun ba kesilmitir!
Yz binlerce halk znnar kuanmtr
da nihayet bir sa, srlara ulamtr!
Yz binlerce can ve gnl, yama edil
mitir de sonunda Hz. Muhammed (S.A.V.), bir gececik miraca kmtr!
Burada ne yeninin deeri vardr, ne es
kinin. Burada istersen bir i yap, istersen yapma!
Gnl cihannn tamamyla yanp kebap
olduunu grsen tut ki bir rya grmsn!
Bu denize binlerce can dp boulsa
sanki usuz bucaksz bir denize bir i tanesi d
m gibi olur!
Yz binlerce ba uykuya yatsa, bu lem
den gp gitse sanki gnein domasyla bir zerre304

FERD U D D N ATTAR

di. Hi kimse bu derdin dermanm bulamad.

Durdun mu buz kesildin, dondun gitti.
Kh le haline gelirsin, kh lr gidersin!
Yok, durmadn da daima koup durdun
mu boyuna "Gel" sesini duyar durursun!
Ne gitmenin faydas var, ne durmann.
Ne lrsn, ne doarsn.
Ne are. Pek zor bir ie dtn. zor,
stadm da yok!
Ey susup edip duran kii, bu ie giri
me, girie dur! Kendine gel. Bu ii brak, bola; ie
sarl, ie giri!
Hem ii brak, hem ie giri. ini hem azalt, hem oalt!
Bir i kar da bu ie derman olursa iin
sonuna kadar isiz kalmazsn.
Yoksa bir i kmaz, derdine derman ol
mazsa nasibin ancak isizliktir.
nce yaptn ii brak. Bunu yapman
da dorudur, yapmaman da. Ha yapmsn, ha yap
mamsn!
Burada gereken i nedir? Tannmaz, bi
linmez ki; nasl anlar, bilirsin? Fakat olur ya, belki
tanr, bilir de o ie koyulursun!
Hele isteksizlie bak, istinay bir gr!
stersen ark syle, ister bar, yolun!
stina imei, burada yle bir akm
tr ki onun alevinden derhal yzlerce cihan yanm
yaklmtr!
Burada yzlerce cihan, topraklara d
klr. Bu vadide cihan olmazsa olmasin; ne zaran
var ki?
HKYE: LEVHAYA YAPILAN
EKLLER
Grmsndr ya; akll hakim, nne
topraktan yaplma bir levha alr;
307

MANTIKU'T-TAYR

Ey gnl gz ak yol eri, sen de bir

bak, bir gr. Muhammed nerde, Adem nerde?
dem nerde kald; soyu sopu nereye git
ti? Cziyan ad nerde, klliyatn ad nerde?
Nerde yeryz, nerde da, nerde deniz,
nerde gk? Nerde peri, nerde eytan, nerde melek?
Nerde imdi o topraktan yaratlan yz
binlerce ten? Nerde imdi o yz binlerce tertemiz
can?
Nerde can verme andaki deprenme
ler, kvranmalar? Nerde birisi, nerde can, nerde
ten? Hepsi hi mi hi?
ki cihan da, daha yz binlerce lemi de
araya toplaan, her ne varsa hepsini karsan, kantrsan
Sana ancak bir serap grnr; kalbu
run stnde kalan bir hiten ibarettir!
HKYE: YUSUFU HEMEDNNN
TLER
Can gz ak, yrei temiz, gnl uya
nk Yusuf Hemedani,
Dedi ki: mrlerce gn daha ycesi
ne k, sonra yerin ta dibine in.
Ne varsa, ne olmu ve ne olacaksa; iyi,
kt, hepsi de bir zerreden ibarettir;
Hepsi de Allah'n cmertlik ve ihsan de
nizinden bir damladr. Bu leme bir insan bile gel
mi, yahut gelmemi, ne kar bundan?
A bn kii, bu vadiyi amak pek kolay
deildir. Fakat sen bilgisizliinden kolay sanyor
sun!
u gnln yzlerce defa kan kesilse yi
ne bir konam bile aamazsn.
Her an, bir lem boyunca yol asan bak
tn m grrsn ki henz ilk adm attn yerdesin!
Hibir yolcu, bu yolun sonunu greme306

FER D U D D N ATTAR

tan sonra bu garip ihtiyara huzur ve istirahat nasip

olur mu hi?
Ben ne ycelik isterim, ne horluk. Ke
ke beni kendi aczimle braksaydm!
Ulularn nasibi dert ve zahmet olunca
kkler nerden hazine elde edecekler, define bula
caklar? Buna imkn m var?
Peygamberler, bu ie girimiler, katla
nyorlar. Fakat benim kudretim yok, tahammlm
yok. Benden vazge!
Fakat candan da sylesem ne faydas
var? Ne sylersem syleyeyim, sen istemedike fay
da vermez ki!"
Bu tehlike denizine dmsn ama
keklik gibi koldan, kanattan da ayr kalmsn, ua
myorsun.
Bu yolun dibi sonu olmadn, yolda da
canavarlar bulunduunu bilseydin li byle yola
dmeyi diler miydin?
nce akim bandan gider, kararsz bir
hale gelirsin; sonra da bu deryaya daldn m artk
kyy bulabilirsen bul. Cann kurtarabilirsen kur
tar!
HKYE: BALA YAPIIP KALAN
SNEK
Bir sinek, nzk iin dolap dururken bir
ke duran bal kpn grd.
Bal sevgisiyle gnl, elden gitti. Cotu,
kprd, feryada balad; nerde bir er ki. dedi.
Benden bir arpack alsn da o kpe atl
mam salasn!
Vuslat dalm hi byle meyva venr m
bir daha? Baldan daha iyi ne var ki?
A. v Birisi, sinein isteini yerine getirdi. K
pn azn at, ondan bir arpa alp sinein kpn
iine girmesine yardm etti.
309

M A N TIK U T -TAYR

O levhaya izgiler izer, ekiller yapar;

duran ve dnen yldzlan resmeder.
O levhaya hem gkyzn yapar, hem
yeryzn. Kh buna hkmeder, kh ona!
Levhaya yldzlan, burlan izer, hem
batardan resmeder, hem yeni doanlan.
Levhann stnde yldzlarn kutlu zamanlann da hesaplar, kutsuz zamanlann da. Do
um evini de oraya izer, lm evini de.
Derken hesabn yapp neticeyi aldktan
sonra levhann bir ucundan tutar;
stndeki ekilleri, izgileri tamamyla
siler, hibir ey brakmaz. Sanki levhada o ekiller
hi yokmu!
te bu zdraplarla dolu lemin sureti
de aynen bu levhann stndeki ekiller, suretler gi
bidir; hepsi de hitir, hi!
Fakat senin bu seilmi hzineyi elde et
meye gcn yetmez. Yr, buradan yzn evir de
bir bucakta oturadur!
Btn erler, burada kadn kesilirler. Bu
rada iki lemden de bir iaret bile bulamazlar.
Madem ki bu yola gitmeye gcn yok;
da gibi olsan yine bir saman p kadar bile dee
rin yoktur.
HKYE: PRN ALLAHTAN STE
Sr ehlinden bir ere srlar leminin per
desi ald.
Derhal htif seslendi: Ey dertli, abuk
ne diliyorsan dile, hemencecik elde et!
Pir dedi ki: "Ben grdm, peygamberler
daima belya uruyorlar.
Nerde bir zahmet, nerde bir bel varsa
herkesten nce peygamberleri gelip buluyor.
Peygamberlerin nasibi bile bel olduk308

FER D U D D N ATTAR

khlar, alr gidersin.

eyhin sevdas temelliydi, salamd.
Derhal hrkay karp att, hemen ie koyuldu.
Eline bir kpek alp pazara dt; bir y
la yakn bir mddet hep bu ile urat.
Baka bir sofi, evvelce onunla arkada
t. eyhi grnce dedi ki; A adam olmaz herif,
Otuz yldr erlik ettin de sonunda bu ie
nasl dtn? Senin yaptn bu ii kim yapmtr
ki?
eyh cevap verdi: Ey gafil hikyeyi uzat
ma. nk eer iin stndeki perdeyi kaldrrsan
kt olur.
Bu srlan Yce Allah bilir. Ya benim ii
mi sana da verirse!
Senin bu knaman duyar da kpei be
nim elimden alr, senin eline verirse!
Daha ne syleyeyim? Gnlm dertlere
dmekten, ah edip durmaktan ne hallere geldi de
bir an bile bir yol eri olmad!
Bouna yere bir hayli sylendim dur
dum da sizden bir kii bile bu srlan aratrmad.
Siz de yol srlann bilirseniz o vakit sz
lerimi anlarsnz.
Bu yolda bundan fazla da sylesem her
kes uykuda; faydas yok! Nerde yol alan birisi, nerde?
HKYE: DERVN EYHNDEN
STE
Bir dervi, eyhine dedi ki: Huzur lemi
ne dair bir nkte syle! eyh cevap verdi: Uzakla!
Siz, imdi yzlerinizi ykarsanz ben, o
zaman bir nkte syler, ortaya bir sr atanm.
Pislikte misk kokusu varm, ne fayda?
Sarholara nkte sylemenin ne faydas var?

311

MANTI KU T-TAYR

Sinek, bala dnce eli aya adamakl

l yapp kald.
Kurtulmak istedike yapt. Sramaya
altka dald.
Feryad etti: Beni bu bal kahretti, zehir
den beter oldu bana!
Demin bir arpa verdim. imdi iki arpa
vereceim, yeterki birisi ksn da beni u beldan
kurtarsn!
Hi kimse bu vadide bir an bile aylak
durmamal. Bu vadiye, akl banda olan kiiden
bakas dalmam al!
Ey ii gc darmadaan olmu gnl,
nice gzel vaktini gafletle geiriyorsun.
Kalk. Bu almas g vadiyi a. U, kol
kanad a; candan gnlden alkam kes!
nk canla, gnlle beraber gidersen
mriksin. Hatta mriklikten de gafilsin!
Cam yola sa, gnln feda et; yoksa is
tina ile ii deitiriverirler!
HKYE: KPEKNN KIZINA
AIK OLAN EYH
Hrkaya brnm nl bir eyh vard.
Bir kpekinin kzna k oldu; bu sevda, eyhin
akln elinden add.
O kzn akyla yle gsz dt ki
gnlnden kan dalgalan, deniz gibi kprmekteydi!
Belki yzn grrm diye kzn mahal
lesinde kpeklerle beraber yatmaktayd.
Kzn anas bunu duydu. Dedi ki: ey
him, nasl oldu da gnln kaptrdn, yolunu azt
tn?
Eer kz elde etmek istiyorsan, malm
ya, bizim sanatmz ancak kpekilik.
Bizim rengimize boyanr, sen de kpek
ilik edersin. Bir yl sonra da Allah'n emriyle kz ni310

FERDL'D DN A1TAR

zentl de ancak bireyden ibarettir!

Herey, birey oldu mu ikilik kalmaz.
Burada benlik de ortadan kalkar, senlik de!
HKYE: HEDYE KABUL ETMEYEN
EYH
Bir kocakar, Ebu Ali'nin yanma gitti,
yannda bir de altn varak gtrerek, bunu benden
kabul et, al dedi.
eyh dedi ki: Szm var, Allah'tan ba
ka kimsecikten birey almayacam.
Kocakan hemen u szleri syledi: Ey Ebu Ali, endeki bu alk da nerden meydana geldi?
Sen bu yolda i baarp hkm yrte
cek adam deilsin. a deilsen nasl oluyor da bi
ri iki gryorsun?
Burada, er olann gzne bakas g
rnmez. nk burada ne Kbe vardr, ne kilise!
Er, btn szleri ondan duyar, hereyi
onunla var grr.
Alemde ondan baka kimseyi grmez.
Zaten ondan baka hi kimse kalc deil ki!
Hem herey, ondadr; hem ondandr,
hem de onunla kalcdr. Ayn zamanda da onun
varl, bu nden de uzaktr. te bu, iyi bir anla
ytr.
Kim, birlik denizinde yok olmazsa ister
se eklen adam olsun, mertebesi yce bulunsun: adam olmamtr vesselm!
Fakat ister hnerli olsun, ister kusur
lu... Kimin gayp leminde gizlenmi bir gnei var
sa
Nihayet bir gn gelir; o gne, bulutlar
dan syrlr, onun stne doar, ldarm yayar.
Kim, kendi gneine ularsa iyice bil ki
iyiden de kurtulur, ktden de!
Sen, var olduka iyi, kt vardr. Fakat
313

MANTIKUT-TAYR

BENC VAD: TEVHD VADS

Bundan sonra nne tevhid vadisi, yah
nz bana ve geride kalma kona gelir.
Btn yzler bu vadiye ynelse herkes,
bir gmlekten ba karr.
Say, ok da olsa, az da olsa bu yolda
birlikte birleir, hep bir olur. Her say, birin bir kere
daha tekrarndan ibarettir zaten.
Say, ok da olsa, az da olsa bu yolda
birlikte birleir, hep bir olur. Her say, birin bir kere
daha tekrarndan ibarettir zaten.
Say, ok olsa her sayda daima o bir
vardr. O bir says boyuna tekrarlanr da tamam olur.
Fakat burackta sana ak olan bir, o tek
Allah deildir ha. Sayda tekrarlanp duran birdir!
Bunun ne haddi vardr, ne hesab. u
halde ezele de bakma, edebe de!
Ezel de, ebet de daim olarak mahvoldu
gitti mi arada ne kalr? Hi!
Madem ki herey hitir, hilikten ibaret
tir: madem ki btn bunlar hitir, hakikatte yok
luktan baka ne vardr ki?
HKAYE: AZZ N MECZUBA
SORUSU
Bir aziz meczubun birine "lem nedir?
u kurulu dzeni bir anlatversene" dedi.
Meczup dedi ki: "Bu an ve hretle do
lu olan lem yz trl ekillerle donanp bezenmi
bir ss aacna benzer.
Birisi batan aa bir el srd m p
he yok ki-btn o ekilleri bozar, hepsi de bir tek
mum olu gider.
Madem ki hepsi mumdur, mumdan ba
ka birey deildir; yr vazge, o kadar donant, be312

FERD U D D N ATTAR

rnr olur!
Ne alacak ey... Sr mektebinde yz
binlerce akl, dudaklar kurumu, susuz ve perian
bir hale dm grrsn!
Burada akl kimdir ki? Kap dibine d
m anadan doma kr ve sar bir ocuk!
Bu smn bir zerresi kime vursa, kimi klandrsa o iki cihan sultanl smna eriir!
Fakat bu adam, zaten tamamyla yok ol
mutur. lemde de bir kl ucu kadar varlk grmez.
Bu adam tamamyla yok olmutur. Yok
tur ama herey bu adamdan ibarettir. Varlktan
meydana gelmitir bu adam. Fakat yokluk da yine
bu adamdr!
HKYE: LOKMAN I SERAHSNN
DUASI
Lokman Serahs dedi ki: Ey Rabbim, ih
tiyarm, bam dnyor, yolumu saptmm!
Bir kul ihtiyarlad m onu sevindirirler,
eline azat kdn verirler, azat ederler.
A padiahm, ben de senin kulluunda
kapkara salarm kara dndrdm!
Bir hayli dertler ekmi kulum. Sevindir
beni. htiyarladm, azat kdm ver, azat et beni!
Bir ses seslendi: Ey Allah'n hareminin
en has kullan arasna girmi olan, kulluktan kur
tulmak isteyen,
Akim kaybeder, delirir. Artk ona birey
de teklif edilmez. Sen de bu ikisinden, akl ve teklif
ten k, delilik lemine ayak bas!
Lokman Serahs, Rabbim, dedi; ben de
daima aklm gitsin, teklif ehli olmayaym diye iste
yip duruyorum ya. Zaten senden istediim bundan
ibaret vesselm!
Sonra tekliften ve akldan kurtuldu. Ayaklann vurarak, ellerini rparak gle oynaya de
315

M ANTIKU T-TAYR

sen kayboldun, aradan ktn m btn hepsi bo

eylerdir.
Sen, kendi varlnda kalrsan iyiyi, k
ty grrsn, yol da uzar gider!
nce yoktun sen. Yokluktan meydana
geldin... Varlna kapldn kaldm.
Keke nce naslsan yle kalaydn. Yani
varln olmasayd, yok olsaydn!
Kt huylardan tamamyla arn, ondan
sonra avucuna yel a1, sonra da toprak ol!
Sen, klhana benzeyen iinde, ne pislik
ler var, nerden bileceksin?
Ylanlar, akrepler, hep seninle beraber
rt altna girmilerdir. Hepsi de uykuya dalm,
kendilerinden gemilerdir.
Bir kl ucu kadar onlara meydan verdin
mi herbiri, byr, kuvvetlenir, yz ylan bykl
nde bir ejderha kesilir.
Herkesin, ylanlarla dolu bir cehennemi
var. Kendine cehennem hazrlama; yapacan baka
i var senin.
Sen, bunlardan birer birer kurtulur, ar
nrsan topraa gittin mi rahata uyursun.
Fakat arnmadn m ylan olsun, akrep
olsun; bunlar, sana musallat olurlar, ta kymet g
nne kadar sana azap eder dururlar.
Ey Attar, daha ne kadar bu geici szler
le oynayp duracaksn? Hadi, yine tevhide gel, bir
likten bahset!
Evet, yolcu bu birlik makamna eriti mi
yoldan o makam da kalkar, yolcu da!
Hepsi kaybolur gider. nk O, meyda
na kar. Herey dilsiz olur; nk O, syler,
Kk olur, byk kesilir. Ne btn ka
lr, ne para! yle bir suret meydana gelir ki ne cis
mi vardr, ne can, ne paras!
Bu drd de drdnden uzak olarak oluur. Yz binler, yz binlerden uzak bir halde g314

FER D U D D N A'TAR

HKYE: EYAZIN SAYGI

GSTERMEMES
Mbarek bir gnd. Ordu, Sultan Mahmud'a arzediliyor, huzurunda geit resmi yapyor
du.
Ovada saysz asker vard. leride yk
sek bir tepe vard. Padiah oraya kt.
Eyaz'la Haan da yanndayd. Her
de de oradan orduyu seyrediyordu.
Btn lem, (illerle, atl askerlerle dol
mutu. Ordu, kannca ve ekirge gibi her taraf kap
lamt.
Cihan, yle bir ordu grmemi, bundan
nce kimse byle bir asker seyretmemiti.
anl padiah has klesi Eyaz'a dedi ki:
"Ey Eyaz,
Bu kadar asker ve fil benim ama ben e
ninim, benim padiahm sensin!"
Padiah bu sz sylerken Eyaz, ylece
duruyor, hi aldr bile etmiyordu.
Orada padiaha bir sayg gstermedi.
Bana byle buyurdu diye hibir cevap da vermedi.
Hasan'n can skld, A kle dedi. Padi
ahn sana bu kadar sayg gsteriyor da
Sen ylece duruyor, aldr bile etmiyor,
eilmiyor, yarmda edep gstermiyorsun.
Neden edebe uymuyor, sayg gstermi
yorsun? Padiah huzurunda hrmet bu mudur?
Eyaz bu sz duyunca dedi ki: Buna iki
tane uygun ve yerinde cevabm var.
Birisi u: Eer bu kul gsterisiz olarak
Padiahn huzurunda bir sayg gsterse
Ya horlukla yannda yerlere serilmeli;
yahut da zilletle bir sz bulup sylemelil
Halbuki Padiaha kar aalk gster
mekte herkes eittir. Herkes, ona kar aadr,
hordur.
317

M A N T IK U T -TAYR

lilik lemine dald.

Dedi ki: imdi bilmem kimim? Kul dei
lim bu muhakkak. Fakat neyim ben?
Kulluk ld gitti, fakat hrlk de kal
mad. Gnlde zerre kadar ne gam var, ne nee!
Sfatlardan kurtuldum, sfatsz bir hale
geldim. Arifim ama marifetim yok!
Bilmiyorum, sen ben misin, yoksan ben
sen miyim? Sende kayboldum, benliim kalmad,
senlik de yok oldu!
HKYE: SEVGLS SUYA DEN
AIK
Yanllkla birisinin sevgilisi suya dt.
k da derhal kendisini suya att.
kisi birbirine kavuunca sevgilisi sor
du: A hibir eyden haberi olmayan.
Hadi ben u nehre dtm; sen ne diye
kendi kendini attn?
k dedi ki: "Evet, ben kendi kendimi
attm. Doru ama kendimi senden ayrdedemiyorum ki!
Nice zamandr ki ben, senin senliinde
kayboldum, hi phe yok, kendimi bulamyorum.
Sen mi bensin, ben mi enim? Bu ikilik
ne zamana kadar srecek? Ya ben enim, ya sen
bensin, yahut da sen sensin!
Sen ben olur, ben de sen olursam bu,
byle gittike ikimiz de bir olduk gitti!"
ikilik kaldka irketsin. kilik kalkt m
tevhid gnei dodu, parlad demektir.
Sen. onda yok olursan tevhit budur. Bu
yok oluu, bu kayboluu da kaybet, bundan da ge.
ite tefrit de budur!

316

FER D U D D N ATTAR

yannda bulunur, nasl secdeye varanm?

O anda birisini grrsem o, ben deilim.
Cihan padiahdr o.
Sen ister bir ltufta bulun, ister yz ltufta, o efendilii, kendine yapyorsun zaten.
Bir glge, gnein vurmasyla koybulur,
ortadan kalkarsa nasl olur da gnee sayg gste
rir, hrmette bulunur?
Eyaz'n, senin huzurunda bir glgeden ibarettir. O da senin yznn gne dodu mu yok
olup gidiyor!
Kul, varlndan fani olur, varl kal
mazsa dilediini yap. sen bilirsin O kalmad ki, yok
ki!
ALTINCI VAD: HAYRET VADS
Bundan sonra hayret vadisine gelirsin.
Burada iin gcn dert ve hasret olur.
Sanki her solukta sana bir kl vuru
lur... Her solukta bir skntya urar, bir derde a
tarsn.
Ah eder, dertlenir yanar yaklrsn. Ge
cen, gndzn byle geer. Ne gecen geceye benzer,
ne gndzn gndze.
Bu vadiye giren adamm vcudunda her
kln dibinden, klla deil de kendiliinden kanlar
damlar, elemler yaar!
Bu adam, donmu, buz kesilmi bir atetir. Yahut bu dertle yanp yaklan bir buzdur!
Hayran olan adam, bu makama varnca
hayretlere der, arr kalr, yolunu yitirir.
Tevhid makamnda canna yazlanlarn
hepsini kaybeder. Hatta kayboluu bile kaybeder gi
der!
Ona sarho musun, ayk m; var msn,
yok musun?
Ortada msn, deil misin? Yoksa bir k
yda msn? Gizli misin, aikr m?
319

MANTI KU'T-TAYR

Ben kim oluyorum ki bu ie girieyim de

lemin iinde kendimi gstereyim, sivrileyim!
Kul da onun, ihsan da. Ben kimim ki?
Ferman, onun fermam!
Zaten bu kutlu padiah, bugn Eyaz'a
gsterdii u ltfu, her gn gsterip duruyor.
ki lem de emrine uysa, iki cihanda da
hutbesi okunsa, saltanat yrse bilmem ltfunun
karl denir mi?
Ben bu ie nasl giriebilirim? Kim olu
yorum, nasl bu ie kalkrm?
Ne yerinde olabilirim ben, ne de ba ko
yabilirim? Zaten kimim ki huzuruna kabileyim?
Haan, Eyaz'm bu szlerini duyunca "Aferin Eyaz, haddini tam biliyorsun.
Ben de tasdik ettim ki padiahn yzler
ce ltfuna, yzlerce ihsanna lyksm.
br cevab da syle!" dedi. Eyaz, "Onu
senin yannda sylemek doru olmaz.
Padiah yalnz olsaydm onu da syler
dim.
Fakat sen, onu duyacak kadar yakn de
ilsin. Nasl syleyeyim? Sen,, padiah deilsin ki"
dedi.
Sultan Mahmud, derhal Hasan' gnder
di; o da gidip orduya katld.
O anda ne biz kald, ne ben! Haan, bir
kldan ibaretse o bile kalmad.
Padiah dedi ki: te yahnz kaldk. O
gizlediin sz bana syle bakalm!"
Eyaz dedi ki: "Padiah ltfetti de bu yok
sula bir bakt m
O bakn yla varlm, batan baa
mahvoluyor.
Padiahn, evket gnei dodu mu onun yla ben eriyor, derhal ortadan kayboluyo
rum.
Benim adm, varlm kalmaynca nasl
318

FER D U D D N ATTAR

Ay gibi yzne avlanan, ipsiz olarak ba

aa, o kuyuya dverirdi!
Sz uzatmayalm; o srada padiahn
yanma, hizmet etmek zere ay gibi bir kle geldi.
yle gzeldi ki gzelliiyle gnei bat
rr, dolunay klm, eski ay haline sokard.
Btn lemde ei, benzeri yoktu. Gzel
likte hi kimse ona e olamazd.
arda, pazarda o gne yzly gren
yz binlerce halkn gz kamar, herkes o gzelli
e anr kalrd!
Bir gn naslsa kz da, padiahn bu k
lesini grverdi.
Gnl elden gitti, kan kesildi. Akl elin
den kt, deli divane oldu!
Akl gitti; ak onu zorlamaya balad, alt
etti. Tatl can acd; canndan bkt deta!
Bir mddet kendi kendisine dnd;
nihayet gc kalmad, sabr tkendi.
Klenin akyla erimekte, ayrlk ateiy
le yanp yaklmaktayd. Hem yanp eriyordu, hem de
gnl heveslerle doluydu.
Kzn, sesleri gayet gzel on tane algc
halay vard.
Hepsi mzik aletleri alar, blbl gibi
akr terdi. Gzel sesleri, canlara can katard.
Halini, derhal onlara anlatt. An da terketti, namusu da. Hatta canndan bile bezmiti za
ten.
Sevgiliye k olan kiinin ak ilerledi,
apak bir hale geldi de duyuldu mu, orada artk ca
nn ne ii var ki?
Onlara dedi ki: Kleye sevdam anlat
sam doru olmaz, yanl anlar; bama i alr.
Bana bir hayli zarar verir. Hi benim gi
bi birisi, bir kleye denk olur mu?
Fakat sylesem deta perde altnda ac
ac alayp inleyerek lyorum.
321

M ANTIKUT-TAYR

Geici misin, kalc msn; yoksa ikisi de

var m sende? Yoksa ikisi de deil misin? Bu gr
nen sen misin, deil misin? Deseler,
Der ki; Ben hibir ey bilmem ki. Ne onu bilirim, ne bunu.
km ama kime km? Onu da bilmi
yorum. Ne mslmanm, ne kfirim. Peki, neyim
ben yleyse?
Aktan da haberim yok ya. Hem akla
dolu bir gnlm var, hem gnlmde bireycikler
yok, bombo!
HKYE: PADAHIN KIZINI
KLEYE AIK OLMASI
Buyruu, btn lemde yryen bir pa
diahn ay gibi gzel bir kz vard.
Gzelliini periler bile kskanrlard,
sanki bir Yusuf tu o, ene ukuru da deta bir ku
yuya benziyordu.
'
Alnna dklen salara yzlerce yaral :
gnl balanmt. Sann her teline ordularca can
aslm!
Ay gibi yz cennete benziyordu. Kala- 1
n deta birer yayd.
i
Kalaryla ok yadrmaya balad m Ka- ;
b kavseyn bile onu vmeye balard.
j
Sarho gzleri, dikene benzeyen kirpik-
leriyle nice ayk kiileri ykm, harab etmiti.
O gne yzl kzolan kzn gzelim
yz, gkyzndeki Snble burcunun yldzlarn- !
daki parlakl bile gidermiti.
Cana gda olan iki yakutuna kar, Ceb-/;
rail, daima hayran olur kalrd.
;
Gld m dudaklar hayat suyu kesilir; '
susuzlar lrler, o dudaktan pay isterlerdi!
ene ukuruna bakan, ba aa o kuyunun ta dibine yuvarlanr giderdi.
320

FERD U D D N ATTAR

Btn bu atafatlar iinde kle, kzn

yzn grr grmez mahvoldu.
arp kald; ne akl kald, ne can. Do
rusu ne bu lemdeydi o, ne o lemde!
Gnl sevdalarla doldu, dili tutuldu. O
hevesle cam dudana geldi.
Gz, sevgilinin yzndeydi, kula m
zikte.
Burnuna burcu burcu amber kokulan
geliyordu, aznda smscak bir ate vard!
Kz, derhal ona arap kadehini sundu,
ardnda da meze olarak bir pck verdi.
Klenin gz, sevgilinin yzne dald
kald. Kzn yzne kar deta arm, kendinden
gemiti.
Diliyle birey anlatmasna imkn yoktu.
Onun iin gzlerinden yalar dkyor, utamp duru
yordu.
O gzel kz da her an ondan yzbinlerce
defa daha fazla alamakta, onun yzne gzyalar
samaktayd.
Bazen eker gibi dudam pmekte, ba
zen o duda sorup cierlerine tuzlar ekmekteydi.
Kh klenin dank salarn dkp
bakmakta, kh iki sihirbaz gzn seyredip ken
dinden gemekteydi.
Sarho kle de o gzel kzn huzurunda
kendinden gemi: ona dala kalmt.
Kle, tanyeri aanncaya kadar o gzel
kz seyretti.
Sabah olup seher yelleri esmeye bala
ynca kle sarholuktan ykld, kendinden geti.
Kle uykuya dalmca derhal aldlar, yine
eski yerine gtrdler.
O gm bedenli kle, birazck ayld,
birazck kendine geldi.
Bana neler geldiini dnd. Fakat
bilmiyordu ki. Olan olmu, geen gemiti; o yanp
323

M ANTIKUT-TAYR

Kendime yzlerce sabr kitab okudum,

fakat ne yapaym, ne ileyeyim? Sabnm tkendi,
ardm kaldm!
unu istiyorum: O uzun boylu selviden
hevesimi alaym da onun haberi bile olmasn.
Bu maksadma erersem isteime ula
tm, muradma erdim demektir.
algc kzlar bunu duyunca hep birden
gnln ho tut merak etme dediler.
Biz, geceleyin gizlice onu, senin yanma
getiririz. Hem yle getiririz ki onun haberi bile ol
maz.
Bir cariye, klenin yanma gitti. Onu yal
nz bulup bir kadeh arap sundu.
ecei araba bayltc, adam kendin
den geirici birey koymutu.
Kle, o arab iince bayld, kendisin
den geti. O gzel cariyenin de istei oldu.
O gm bedenli kle gndz akama
kadar sarho bir halde yatt kald, iki lemden de
haberi yoktu.
Akam olunca halayklar, de kalka
klenin yanma geldiler.
Onu bir dee yatrdlar; gizlice kzn
yanma getirdiler.
Derhal onu bir altn tahtn stne oturt
tular, bana inciler satlar.
Gece yans o kle yan sarho bir halde
gis gibi gzlerini anca
Cennet gibi bir kk grd. Kkn iinde altn bir taht kurulmutu.
ki tane amber mumu yanmada, odun
yerine ya daac yaklmadayd.
O gzelim halayklar da alp arma
da, glp oynamadayd. Bunu grnce klenin akl
bamdan, ruhu bedeninden uup gitti!
Kle, o gece o topluluun ortasnda de
ta mumlar iinde bir gnee benziyordu.

FER D U D D N ATTAR

bilir ya, zerreden ibaret!

Bilmiyorum ki. Bundan nce onu gr
dm, grdm ama bundan fazla ne syleyeyim?
Ben, onu hem grdm, hem grmedim.
Bu ikisi arasnda ardm kaldm vesselam!
HKYE: KIZI LEN ANA
Bir ana, kznn kabri stne km,
alayp duruyordu. Bir yol eri, o kadna bakp
Dedi ki: Bu kadn, erkeklerden liderlii
ald. nk o, bizim gibi deil... Elinden
Kim gitti, kimden ayrld, uzak dt,
kimin yznden byle sabrsz, kararsz bir hale u
rad, biliyor.
Ne mutlu bu kadna ki hali biliyor. Kim
alayacak, haberi var!
Asl bu dertli kiinin ii zor. Gece gn
dz yasl bir halde oturup duruyorum da
Bu lemde yine de yamurlar gibi inleye
inleye kimin iin alayaym? Bilemiyorum.
Aym zamanda aladm halde haberim
bile yok, arm kalmm; bilmiyorum, kimden
aynldm, kimden uzak dtm?
Bu kadn benim gibi binlerce kiiden ileri, nk kaybettiini biliyor.
Bense bilmiyorum. Bu aknlk, yrei
mi kan etti, kanm dkt, beni hasretle ldrd git
ti.
Byle bir konakta gnl bile yok olur;
hatta konak bile ortadan kalkar, grnmez.
Akl ipinin ucu kaybolur; phe evinin
kaps kaybolur.
Kim, buraya varrsa ban da kaybeder,
ayan da. Kolundan da haberi olmaz, gvdesinden
de! Bu drt uzvunu da kaybeder gider.
Birisi, buraya yol bulsa hereyin srrn
bir solukta bilir, anlar!
325

M ANTIKUT-TAYR

yaklmadan ne fayda var ki?

Cierinde bir damla su kalmamt ama
bir suya dalmt ki bandan amt!
O Traz mumundan bana gelenleri sor
dular. yle cevap verdi: "Anlatamam ki!
Sarho ve harap bir halde apak ve gz
lerimle grdm kimsecikler, ryada bile grme
mitir.
Benim bama gelenler, bilmem kimse
nin bana geldi mi?
Grdklerimi sylememe imkn yok.
Bundan daha ok alacak bir sr olamaz."
Herkes dedi ki: Birazck kendine gel de
bandan geenlerin yzde birini olsun syle!
Kle dedi ki: Ben ardm kaldm. Hl
hayretteyim, grdklerimi ben mi grdm, bakas
m grd?
Hereyi ben duydum, ben grdm, ben
iittim ama hibir ey duymadm, hibir ey iitme
dim. Hepsini ben grdm, grdm ama hibir ey
de grmedim.
Bir akll, galiba bir rya grdn de by
le deli divane oldun dedi.
Kle dedi ki: Kendimden haberim yok ki
rya m grdm, yoksa grdklerim doru muydu,
bileyim.
Grdklerimi sarhoken mi grdm,
duyduklarm aykken mi duydum? Haberim yok ki!
lemde bundan daha ok alacak bir
hal olamaz. Bamdan geenler, hem akt, hem
gizli.
Ne syleyebilirim, ne susabilirim, ne d e1
bununla onun arasnda aknm!
Ne bir an oluyor, onu unutabiliyorum,
ne ondan bir zerrecik iaret buluyorum!
yle bir gzel grdm ki hi kimse, yle
bir gzelin izini bile izlememitir.
Onun yzne kar gne nedir? Allah
324

FERD U D D N ATTAR

m, vcudu zayflamt. rlplakt, stnde yal

nz bir gmlek vard.
Gnlnde yaknlk, cannda yalnzlk...
beline bir kemer balam, elini am...
Balktan, eyhlikten hi dem vurma
makta, atee tapanlarn evresinde dnp durmak
tayd!
Gren adam dedi ki: "Ey nl ulu kii,
sonunda bu yaptn i ne? Utan!
Bu kadar haccettin; bir hayli eyhlikte
bulundun. Btn bunlardan eline geen kfirlik mi
ki?
Byle i, hamlktan ileri gelir. Gnl eh
linin ad da senin yznden ktye kacak.
Bu ii hangi eyh yap; bu yol kimin yo
lu? Bilmiyor musun, buras kimlerin ibadet yeri?
eyh dedi ki: im sarpa dt. Evime
de ate dt, malma da!
Bu ate yznden harmanm savruldu,
yele gitti! Adm sanm tamamyla mahvoldu!
Ben de iime ardm, ne hileye, ne d
zene ba vuraym, bilmiyorum.
Byle bir ie dnce havradan da bez
dim ben, Kabe'den de!
Sana da bir zerrecik hayret elverse; sen
de arp kalsan benim gibi yzlerce hasrete der
din.
HKYE: RYADA PRN GREN
DERV
Gnl gne gibi parlak bir yeni dervi
vard; bir gece pirini ryada grd.
Dedi ki: hirette halin nasl; ne lemde
sin? Meraktan gnlm kan kesildi.
Ayrlnla gnl mumunu yakp yandr
dm; sen gittin gideli ben, hasretle yanyorum.
Ben burada hayretler iinde bir sr 327

M ANTIKUT-TAYR

HKYE: SOFNN SES DUYMASI

Bir sofi, giderken bir ses duydu. Biri di
yordu ki: Anahtar kaybettim.
Burada bir anahtar var m? Kap kapal
kald, ben de sokakta kala kaldm!
Kapm kapal kalrsa ne yaparm ben?
Byle yaslara batp kalrsam ne ilerim ben?
Sofi ona dedi ki: zlme. Biliyorsun ki
kap kapal. Yr, o kapal kapya var.
Orada otur, bekle. Bir hayli bekledin mi
phe yok ki birisi kar, kapy aar sana.
Senin iin kolay. G olan benimki.
aknlk, canm yakp yandryor.
imin ne kaps var, ne bacas. Ne anah
tarm var, ne kapm!
Keke bu sofi de kosayd; sonunda da
kapal, ak; bir kap bulsayd.
insanlarn nasibi ancak hayaldir. Hi
kimse hal nedir bilmez.
Ne yapaym diyene de ki: Birey yapma.
imdiye kadar hep sen yaptn durdun; vazge artk!
Hayret vadisine den, her solukta yz
lerce hasret lemine der.
Bu aknlkla, b sersemlikle daha ne
kadar gideyim? Nereye varacam ki? Gidenler, yo
lu, izi kaybederler, ben nasl iz izleyebilirim ki?
Hibir ey bilmiyorum. Keke bilseydim!
Eer birey bilseydim hi byle anr kalr mydm?
nsann ikayeti bile burada kr say
lr. Kfr iman olur, iman da kfr!
HKYE: DERDE DEN EYH
eyh Nasrbd derde dm, Allah'a
dayanarak tam krk kere haccetmiti. te sana er!
Sonradan onu birisi grd. Salar aar326

FERD U D D N ATTAR

si de yanar, kl olur.
Grnte ikisi de kldr, ikisi de birbi
rinin ayn olmutur. Fakat sfat bakmndan arala
rnda bir hayli fark var!
Pis, murdar birisi, o byk denize dalar,
kaybolursa o, yine aalk bir halde kendi eski ha
linde kala kalr.
Fakat temiz bir er, bu denize dald da
varl kalmad m
Hareketi, denizin hareketi kesilir. n
k o aradan kalkmtr, ortada tertemiz deniz kal
mtr.
O, hem yoktur, hem de vardr. Bu nasl
olur ki? te bu hal, akln hayalinden de dardr.
HKYE: MUKI TSNN MRT
LERNE DERS
Bir gece Mk Tsl, o sr denizi, m
ritlerine dedi ki: Daima yann, eriyin!
Ak derdinden tamamyla yanp eridiniz
de zayflktan kla dndnz m i dzeldi demek
tir.
Varln bir kl gibi inceldi mi sevgilinin
sann telinde konaklar, yer tutarsn.
Kim, onun civarnda kla dnerse phe
yok, sevgilinin salarndan bir tel kesilir.
Sen de yol gren ve can gz ak olan
bir ersen dikkatli ol, kldan kla dikkat eti
Varlndan bir kl ucu kadar varlk kal
sa ktlnden yedi cehennem de ktlkle dolar!
HKYE: AIIN ALAMASI
Bir k, gnn birinde alayp durur
ken birisi "Bu alama da ne? Neden alyorsun?" di
ye sordu.
k dedi ki: 'Yarn Rabbim, yzn
329

MANTIKUT-TAYR

renmek istiyorum. Senin orada halin nasl? Sylel

Pir dedi ki: akn ve sarho bir halde
kalakaldm. Elimi, dudam dileyip duruyorum.
Biz, bu zindanda, bu kuyuda sizden de
ok hayretler iindeyiz.
hirette dtm hayretin bir zerresi
bile dnyada dtm hayretten yz misli fazla!
YEDNC VAD: YOKLUK VADS
Bundan sonraki vadi, yokluk (fakru fe
na) vadisidir. Hi bu vadiden bahsedilebilir mi, im
kn m var buna?
Bu vadi, hereyi unutuun, sarln,
dilsizliin, hayranln ta kendisidir.
Yz binlerce ebed sanlan glge, bir de
bakarsn ki gnein bir yla kayboluvermi!
Byk deniz, kaynayp kprmeye ba
lad m stndeki naklarn durmasna imkn var
m?
ki lem de; o denizin nakndan ibaret
tir. Kim hayr, byle deildir derse bu sz sama ve
bo bir szdr ancak!
Kim bu byk denizde kaybolursa kay
bolur ama huzura, istirahate de erer.
Zaten gnl, bu huzur denizinde kaybo
lup yok olmadan baka birey elde edemez!
Kaybolduktan sonra tekrar sana bir var
lk verirlerse Rabbinin sanatlarn grecek bir gz de
ihsan ederler, bir hayli srlara erersin.
Pimi ve tecrbe sahibi yolcularla yiit
erler, bir kere bu dert meydanna daldlar m
Daha ilk admda kaybolup giderler.
Bundan sonra artk ne fayda? Bir ikinci adm kim
se atamaz kil
Fakat herkes, ilk admda kaybolup gi
derse onlar adam bile olsalar sen onlar cansz say!
daacyla odun, bir atee atld m iki328

FERD U D D N ATTAR

Yok ol. Bir an gelsin, yokluktan da ge.

Sonra bu ikinci makamdan da vazge!
Gzn yum, can gzn hemen a.
Derken gzne yokluk srmesini ek!
Bylece rahat ve huzur iinde ta yokluk
lemine kadar yr!
Eer sende varlk leminden bir kl
ucu kadar eser varsa o lemden bir kl kadar bile
haberin yoktur.
Yokluk elbisesini giyin. Vefa arabyla
dolu kadehi ek bana, i!
Bu kapnn nnde altst ol, yuvarlan.
Beline de yokluk kemerini kuan, balan!
HKYE: MUM ARAYAN PERVANE
BCEKLER
Bir gece pervaneler, darack bir yere top
lanp mum ararmaya koyuldular.
Hepsi de dediler ki: Birisi gerek ki istedi
imizi arasn, bulsun. Bize birazck olsun haber ge
tirsin!
Bir pervane uup gitti. Uzaktan bir kk
grd: kkn iinde de nr gibi bir mum vard.
Dnp defterini at; anlad kadar mu
mu anlatmaya alt.
O toplulukta ulu bir pervane vard; k
nayp dedi ki: Bunun mumdan haberi bile yok!
Baka bir pervane, o muma atld, ken
disini muma att, uzaktan yle bir dnd dolat.
Kanatlarm rparak dileine kavutu...
mum st geldi, o alt oldu;
Geri dnd: o da bir miktar srlar syle
di, mumun vuslatndan bahsetti.
Yine ulu pervane dile geldi: Azizim, bu
da mumun iareti deil, sen de brne benziyor
sun; nerden haber vereceksin ki?
Derken baka bir pervane kalkt, sarho
331

M ANTIKUT-TAYR

gsterecek.
Has ve yakn kullan, kendilerinden ge
ecekler, binlerce yl hayran bir halde kalacaklar,
Sonra bir an gelecek, kendilerine gele
cekler. Niyaza decekler, derken naza balayacak
lar, diyorlar.
undan korkuyorum: Beni bana braka
caklar. Kendime geleceim: Bir an olsun kendimi
gsterecekler bana!
te o bir am iinde ben ne yapacam
benimle? Bu dertle kendimi ldrrsem yeri var!
Rabbimle olunca kendimden geerim,
hibir ey grmem. Fakat kendimi grdm m k
tlkleri grmeye balanm.
Halbuki kendimden kurtulduum za
man varlm kalmaz, deta o olurum!"
Kim ortadan kalkarsa ite bu, yokluk
makamdr. Yokluktan da geti mi, yokluktan da yok
oldu mu bu da bakadr.
Ey altst olmu gnl, yakc atein s
tne gerilmi Srat kprsnden gemeye gcn
varsa
Dert etme, kandilde ate, yan tesiriyle
kuzgun kanad gibi bir istir aa karr.
Fakat o is, ateten geti mi artk yalktam kar, k haline gelir!
Sen de yakc atee yol bulur, yanar ya
klrsn ama kendini de deta Kur'n'a ceset yapar
sn!
Bu makama erimek, o yce konaa ulamak istiyorsan
nce kendini kendinden kurtar, sonra
nne yokluk atn ek.
Yokluk bezini bana at, onu sarn. Yok
luk taylasanm arkana ssrkt.
Mahiv zengisine hilik makamndan ayak bas. steksizlik atm hilik makamna doru
sr!

FERD U D D N ATTAR

olsa hakikat lemiyle aranda yzlerce lemlik mesa

fe vardr.
O makama erimek istiyorsun ama var
lndan bir kl kadar bile varsa g eriirsin!
Varm younu atee at. Elbisene varn
caya kadar hereyini yak!
Hibir eyin kalmad m kefen derdine
dme, rlplak kendini de kap koyver, atl atee!
Sen de, maln mlkn de kl kesildi mi
zerre kadar olan phen, daha ok azalr, yok olur.
Fakat sende, Hz. sa'da olduu gibi bir
ine kald m bil ki yolunda yzlerce uurum var!
sa Allah yolunda malm mlkn terketti ama bir inesi, nice gizli srlan at. Hz. sa da
yan yolda kalakald!
Burada varlk, perdedir. Onun iin bu
rada ne mal lzmdr, ne mlk. Ne eref, ne mevki!
Neyin varsa birer birer terket. Ondan
sonra onunla yalnz kalmaya giri!
Gnln, yoklukta derlendi topland m iyiden de kurtuldun demektir, ktden del
yi kt kalmad m k olur, ak kafta
nn giymeye hak kazanrsn.
HKYE: PADAHIN KIZINA AIK
OLAN DERV
Pek yce, pek kudretli bir padiah var
d. Padiahn da bir kz vard. Huri gibi pek gzel
bir kzd.
Hi kimsede o ocuktaki gzellik yoktu.
Hi kimse o bykle, o ycelie sahip deildi.
Btn gzeller, onun yoluna toprak ke
silmilerdi. Btn ulular, ona kul kle olmulard,
Geceleyin yanlzlktan kp grnse
sanki bir gneti, ovaya vurmu!
Yzn vmeye imkn yoktu; ne kadavlse sann bir teli bile vlmemi gibiydi.
333

MANTI K U T -TAYR

sarho ayaklarm vurarak atee atld.

Canndan vazgeti; atee dald, kendisi
ni gzelce bir yok etti.
Ate, pervaneyi tepeden trnaa kadar
sard. Btn azas ate kesildi, kpkzl oldu.
Dierlerini knayan pervane, uzaktan
mumun, bu pervaneyi nrlandnp kendi rengine
boyadm grnce,
Dedi ki: te ancak o pervane ie giriti.
Kim ne bilir? Mumdan yalnz onun haberi var!
Herkesin iinde hakikatten haberdar olan, ancak hereyden habersiz olmakla beraber ese
ri de kalmayan kiidir.
Candan da, cisimden de uzak olmadk
a nasl olur da canandan haberdar olursun?
Kim sana bir kl ucu kadar iaret gste
rirse cannn bile kann dkmeye yzlerce ferman
arzetmi demektir.
Bir an bile bu makama yakm olan yok
tur; kimse bu makama giremez!
HKYE: SOFNN ENSESNE
TOKAT ATAN ADAM
Bir sofi, dnceli bir halde giderken
ta yrekli birisi, ensesine bir tokat vurdu.
Sofinin gnl kan kesildi; ban geri e
virdi de dedi ki: Keke ba yerinde olsayd da vursaydn.
Fakat otuz yla yakndr, bu kafamn sa
hibi ld gitti. Varlk lemini sona erdirdi, yrd
geti!
Adam dedi ki: Bu dava ie yaramaz. Na
sl olur da l lf syler? Utan yahu!
Sen sz syledike ona dost deilsin.
Sende bir kl kadar varlk kalmsa hakikate yakn
olamazsn.
Arada bir kl kadar nnasebetli varlk
332

FERD U D D N ATTAR

ta can vermekteydi.
Gece gndz altn gibi san bir ehreyle
yrei yarlm bir halde oturur; gm gibi gzyalan dkerek onu bekler dururdu.
O kararsz k, sevgilisi bazan uzaktan
geer giderdi de onun iin yaard.
Padiahn kz uzaktan grnd m
halk birbirine girer, bir grltdr kopard.
lemde yzlerce kymet kopar, halk
birbirine girip kamaya balard.
avular, nnden ardndan giderler;
her an, yzlerce kiinin kanma girerlerdi.
Tutun, kan sesleri ta ge kadar kar,
asker bir fersaha yakn bir sahay doldururdu.
Yoksul, avularn sesini duyunca elden
ayaktan der; yle kala kalrd.
Ak, onu eker evirirdi. Kanlar iine
der varln terk ederdi.
yle bir hale gelirdi ki o anda onu grp
hkra hkra kan alamak iin yz binlerce gz
gerekir!
O gsz kuvvetsiz k bazen moranrd, bazen gzlerinden kanl gzyalar dkerdi.
Kh gzyalar, ektii ahin tesiriyle do
nar, kh gayretinden gzyalar, onu yakp yandnrd.
Yan kesilmi, yan lm, yan canl bir
hale gelirdi. Hatta o kadar eli bo olurdu ki yan ca
na bile sahip olamazd.
Byle bir yoksul, yle bir derde dm
t. Hi yle bir ehzade elde edilebilir miydi ki?
O habersiz, yanm zerrecik bir glgeden
ibaretti. Gnee kavumak istiyordu.
ehzade, bir gn askerle beraber yola
kt. Yoksul, bunu grnce candan bir nara ekti.
Bir nara atp kendisinden geti. Dedi ki:
Canm gitti, aklmsa daha nce savutu.
Daha ne kadar cemimi yakacam? Artk
335

M ANTIKUT-TAYR

Zlfn rse de bir ip haline getirse yz

binlerce gnl, ba aa kuyuya sallandnrd.
O Traz mumunun lemi yakan sa,
btn lemi uzun bir ie drmt.
O gzeli, biri ksa da elli yl vse yine
anlatamazd.
Nergis gzlerini bir krpt m btn le
mi atee atard.
Dudaklarm at da eker gibi bir gld
m bahar gelmeden yz binlerce gl alrd.
Az var m, yok mu? Hi bilinmedi ki.
Yok olan eyden zaten bahsedilemez ki!
Dilerinden dem vurmak, hibir incelik
ten haberdar olmamaktr. nk inciler bile o di
leri kskanm, erimiti!
Perde ardndan kt m sann her teli,
yzlerce kan dkerdi!
Cann da fitnesiydi, cihann da. Ne sy
lersem, ne kadar versem hepsinden ileriydi o!
Ata binip meydana girdi mi nnde, ar
dnda ellerinde knsz kllar bulunan adamlar da
beraber yrrler;
Kim, o kza kt gzle bakarsa derhal
yolunu keserler, yakalarlard.
Hibir eyden haberi olmayan yoksul bir
dervi vard, kz grp k oldu, canndan da vaz
geti, bandan da!
ciz, perian bir hale gelmiti. Elinden
bir eycikler gelmiyordu. deta canndan olmutu,
birey sylemeye de gc yoktu.
Derdine dostu olmadndan akla,
dertle carmdan, gnlnden olmaktayd.
Gece gndz, o kzn yolunu beklerdi.
Btn halktan uzaklamt.
Alayp duruyor, fakat onu bulamyor,
derdini kimseciklere syleyemiyordu. Yanp yakl
maktayd; ne birey yiyordu, ne birey iiyordu.
lemde bir tek yakn yoktu. Dertle de334

FERD U D D N ATTAR

Padiahm, kul senden dilek diliyor. ktr o kul ve senin yolunda ldrlyor.
Hl, bu kapnn kuluyum ben. k ol
dum ama kfir olmadm henz!
Sen, yz binlerce dilekleri yerine getirir
sin. Benim muradm da ver, beni de maksadma eritir!
O yol mazlumu, dilek dileyince oku, he
defe vard.
Vezir gizlice bu szleri duydu, O yoksu
lun derdiyle dertlendi.
Padiahn yanma varp alamaya bala
d, o aresiz m halini anlatt.
Padiah da dertlendi, acd, kzgnl
gitti; onu affetmeyi kurdu.
Kzna dedi ki: O elden ayaktan dm
biareden ba evirme!
Hemen kalk, daraacnm dibine var. O
dertlinin yanma git!
na seslen. O, senin ndr, gn
ln al aresizin.
Senin bir hayli derdini ekti; ona ltfet.
Senin zehirini tatt; ona erbet sun!
Onu yerden kaldr, gl bahesine gtr.
Sonra da al, bana getir.
O huriye benzer gzel, yoksulu isteine
erdirmek zere yola dt.
O ate yzl gne, zerresine kavumak
iin yola kt.
O incilerle dolu deniz, damlasn kendi
sine ulatrmaya niyetlendi.
Nihayet o gzel daraacmn dibine var
d. Kyamet gibi bir fitnedir uyand.
O yoksulu, lm toprana dm, y
zkoyun topraklara denmi buldu.
Toprak, gzlerinden akan kanl gzyalanyla slanm, balk haline gelmiti. Btn lem
de deta onun hasretine dmt.
337

M ANTIKUT-TAYR

sabnm gcm kalmad.

O aresiz k, hem bu szleri sylyor,
hem de bam talara vuruyordu.
Bu sz syleyince akl bandan gitti,
gzlerinden kanl gzyalar akmaya balad.
Padiahn avuu, bundan haberdar olunca derviin canna kasdetti, padiahn yanma gi
dip
Padiahm, dedi; kararsz bir serseri, k
znza k olmu!
Padiah, bu sz duyunca kendinden
geti. yle bir kzd ki deta hiddetinden kafasndan
beyni frlad.
Tez dedi, yryn, yakalayp asm. Ayaklarm balayn, bam uurun!
Padiahn adamlar, derhal harekete
getiler, o yoksulun evresini kuattlar.
Onu yakalayp eke eke daraacmm di
bine gtrdler. Btn halk, onun bana derdini ama
Ne kimse derdini biliyordu, ne de birisi
kp onun iin af istiyordu!
Vezir, yoksulu daraacmm dibine geti
rince o zavall, aynlk ateiyle bir ah etti.
Dedi ki: Allah iin olsun, biraz zaman
ver de bari daraacmm dibinde bir secde edeyim.
Kzgn vezir, zaman verdi. Dervi yz
n topraa koydu.
Alamaya ve Allah'a duaya koyuldu.
Secdede, Allah'a isteklerini sylemeye balad.
Dedi ki: Ya Rabbi, padiah beni susuz
ldrmek istiyor.
Ltfet de can vermeden evvel bir kere
daha bana o kzn yzn gster!
Bir kere daha onun yzn doya doya
greyim de yzne baka baka camm feda edeyim.
O gzelin yzn grrsem yz binler
ce canm olsa seve seve veririm.
336

FER D U D D N ATTAR

Hak eiinde Hakk' anladlar, bildiler.

Ey varl, yoklukla karm olan, senin
lezzetini de elemle kartrmlar.
Bir zaman altst olmadka huzur ve ra
hattan nasl haber alabilirsin ki?
Byle bir kimyay elde etmek, bu hale
brnmek istemezsen bile hi olmazsa bir an olsun,
seyretmeye gell
Tel iinde ellerini am, bir imek gi
bi sramsn ama asl imein karsna gelince
elini, kolunu balam, kalakalmsn!
Bu senin iin deil ama yine de cesurca
gel. Akm yak, yiite gir ieri!
Daha ne kadar dneceksin? Benim
gibi kendinden ge. Bir an olsun kendini bir iyice
dn.
Son nefese kadar bir an olur da yoklua
kavuursan en yce zevki bulur, varlm terkeder,
yokluk makamna erersin.
Yokluk gnei doup stme vural G
nei onun na gre iki cihanda gzme bir pen
cerenin parltsndan daha az grnmekte!
O gnein n greli ben kalmadm.
Su, yine suya kavutu gitti!
Benden baka herey yok oldu. Benim
de varlm kalmad. Artk benim hayrm da akldan
stndr, errim de; akl, ne hayrmdan haberdar
dr, ne errimden!
Neyim varsa hepsini aldm, getirdim, oy
nadm, yutuldum. Hepsini bir kara suyun iine at
tm, hepsinden de kurtuldum.
Mahvoldum, kendimi kaybettim, hibir
ey kalmad. Gnlmde zerre kadar dert, znt
yok!
Bir damlaydm; sr denizine kavutum,
yok oldum. Artk o damlay bulmama imkn yok!
Yok olmak herkesin ii deil. Deil ama
ben yoklukta kayboldum, yoklua erdim; benim gi-

339

MANTI KU T-TAYR

Yoksul mahvolmutu, yok olmutu.

Bundan daha beter ne olur? te o beter hale de gel
miti o!
Kz, o kanlara dm zavally grnce
gzleri yaard.
Gzyalarn askere gstermemek, ala
dn onlardan gizlemek istedi ama mmkn olma
d.
O anda gzyalar yamur gibi akmaya
balad. Gnlnde yzlerce cihan dolduran dertler
meydana geldi.
Akta doru olan km sevgilisi, kalkar,
ayayla knn baucuna gelir.
k oldun da akn da doru mu; sev
diin de sana k olur.
Nihayet o gnee benzeyen ehzade lt
fedip yoksula seslendi, onu ard.
Yoksul, kzn sesini duymutu, fakat y
zn pek uzaktan grmt.
Topraktan yzn kaldrr kaldrmaz
karsnda padiahnn yzn grd.
Tutuup yanan ate, deniz suyuna bile
kavusa yine snmez, yanar. Yanar ama yalm g
rnmez!
O k dervi de bir ateti. deta denize
kavutu, ho bir hale geldi.
Cara dudana geldi de dedi ki: Padia
hm, madem ki beni byle ldrmek elinde;
Bu gl kuvvetli askerlere ne gerek
var? Bu sz syler sylemez yoklara kant, sanki
hi dnyaya gelmemiti.
Bir nara att, can verip ld. Bir mumu
gibi glmsedi, geti gitti!
Sevgilisine kavutuunu anlar anlamaz
hibir ba kalmad, yok oluverdi!
Yolcular bilirler, dert meydannda akn
meydana getirdii yokluk, erlere neler etmitir.
Btn erler, bu yolda yok oldular da
338

FERD U D D N ATTAR

YEDNC BLM: YED VADNN

ARDINDAK
Temiz dinli biri, Nuri'den sordu: Bizden
kavuma makamna kadar giden yol, nasl bir yol
dur, o yola nasl gidilir?
Nuri dedi ki: Ateten ve nrdn yedi de
niz var. Bu ok uzak yolu amamz lzm!
O yedi denizi getin mi birka balkla
karlarsn ki onlar, seni bir nefeste yutarlar.
Hele bir balk vardr ki ne ba grnr,
ne aya. Dura istina denizindedir.
Ejderha gibi iki lemi de smrr. Bir
nefeste btn halk eker, yutar!
Bu szleri duyan ova kularnn cierle
ri kan kesildi. Hepsi de balarn ediler
Bu ekilmesi zo olan yayn, yle bir avu gsz kuvvetsiz kiinin, kolunun harc olma
dn hepsi de anlad.
Bu szleri duyunca gleri kalmad. O
konakta bir haylisi ld gitti.
br kular, hayretler iinde bu konak
tan yola dtler.
Yllarca yokularda, inilerde utular. O
yolda uzun bir mr harcadlar.
Bu yolda, onlara yzn gsteren eyle
ri anlatmaya imkn m var?
Sen de bir gn olur, bu yola dersen
sarp geitlerini birer birer grr, anlarsm.
te o vakit onlann bana gelenleri an
lar, ne hale dtklerini, nasl dnp dolatklarn
apak bilirsin.
Nihayet o kularn pek az oraya varabil
di.
O kularn pek az o makama eriti. Bin
de biri ancak yol ald, oraya vard.
341

MANTIKU'T-TAYR

bi bu makama eren ok kii var!

Balktan aya kadar u lemde bu maka
ma vanp yok olmay istemeyen kim vardr ki?

340

FERD U D D N ATTAR

Hepsi de ne alacak ey dediler; gne

bile bu tapda bir zerre gibi mahvolmu.
Biz burada nasl grneceiz? Kim bize
aldn edecek? Yazk oldu yoldaki emeklerimize...
Kendimizden mit kestik artk. Buras
sandmz lemden deilmi!
Burada dokuz kat gk, bir zerrecik top
raktan ibaret. Artk biz, ha olmuuz, ha olmamz;
kimin umurunda?
Btn kular, mitsiz, gnlsz bir ha
le geldi. deta yan kesilmi kulara dndler.
Mahvoldular, kendilerini kaybettiler,
varlklan hi kalmad. Bylece yine bir zaman gelip
ge.
Nihayet o yce yerden anszrn bir yce
avu kageldi.
Perian bir hale den, kolsuz kanatsz,
cansz gnlsz kalan, tenleri yanp eriyen bu are
siz otuz kuu grd.
Hepsi de tepeden trnaa kadar arm
kalmt. Ellerinde bireyleri yoktu. Kolsuz kanatsz
bir haldeydiler.
Dedi ki: Ey ku milleti, kendinize gelin!
Hangi ehirdensiniz siz? Bu konaa niin geldiniz?
Elinizde ne kr var, ne zarar. Bu eit
kular iinde sizin adnz ne, yeriniz yurdunuz nere
si?
lemde size kim derler? Siz bir avu
gsz kuvvetsiz kusunuz, buraya ne yapmaya
geldiniz?
Hepsi birden, biz buraya, Smurg, padi
ahmz olsun diye geldik.
Hepimiz de bu yerin aresizleriyiz. O yo
lun klar, kararszlaryz.
Bir mddettir ki bu yola dtk. Binler
ce kutuk, ancak otuzumuz kald, bu kapya gelebildi.
. ..
Bu kapda huzura ereriz midiyle uzak
343

MANTIKUT-TAYR

Bir ksm denizlerde boulup kald. Bir

ksm yollarda kaybolup gitti.
Bazs yce dalarn tepelerinde scak
tan, susuz can verdi.
Bazsnn, gnein scaklyla kanatlan
yand, yrekleri kebab oldu.
Bir ksmn da yoldaki arslanlar, kaplan
lar bir an iinde rezilce paraladlar, mahvettiler.
Bazsysa kt sulann amurlanna sap
lanp kayboldu gitti.
Bazlan, o llerde susadlar. Dudaklan
kupkuru olarak denize vardlar, yine de eziyetlerle
susuz ldler!
Bir ksm, bir buday tanesi sevdasyla
delicesine kendisini ldrd.
Bir ksm, ar hastalklara urad, geri
kalp kafileden ayrld.
Bir ksm, yoldaki acayip eylere dald,
oralarda kalakald.
Bir ksm da seyre, algya algcya ka
pld; bam evirdi, varaca yeri aramadan vazgeSonunda yz binler kutan ancak bir
tanesi dnmedi. Bylece oraya yalnz otu ku vara
bildi.
Yola giden kular bir lemi dolduruyor
du. Fakat sadece otuz ku oraya vard.
Gnlleri krk, canlar^ ezik, bedenleri
yorgun, kolsuz kanadsz kalm, hasE, ve perian
bir halde otuz ku,
' yle bir yer grdler ki anlatlmann im
kn yok. Akln anlayabileceinden ok yce!
O lemde bir kere istina kvlcm akp
parlad m bir solukta yzlerce lemi yakyor!
Yz binlerce gne, yz binlerce ay ve
yldzla.
Hep bir arada... bunlan grp ard
lar... Zerre gibi ayaklarn vurarak kalakaldlar!
342

FER D U D D N ATTAR

Can, yzlerce elemle yanp giderse ne olur ki? Yanp gittikten sonra yceliin ne faydas
var, horluun ne zarar?
Kular, o yanp yaklan aresizler, bu se
fer dile gelip dediler ki: Canmz, yanp tutuan ate
e atmaya haznz biz.
Hi pervane, ateten bkar m? Onun
huzuru atetedir zaten.
Sevgiliye kavuamazsak da hi olmazsa
yanarz. te bu da bir itir!
Bu makama erimemiz mmkn deilse
bile geri dnmeyi gnlmz istemiyor!
HKYE: PERVANENN YANIP
YAKILMASI
Btn uan yaratklar, pervanenin ya
np yakldn grerek
Hep birden dediler ki: A zayf pervane,
Daha ne kadar tatl cannla oynayacaksn?
yle oe omza kuka tavuyakacatzr, bari
bu olmayacak ey urunda bilgisizlikle can verme!
Pervane bu sz duyunca sarho ve ha
rap bir hale geldi. Hemen cevap verdi:
Evet ama ona varamasam bile aryor,
soruyorum ya. ka bu da yeter.
Oradaki kularn hepsi de Smurg'un
aknn eriydiler. Ercesine gelmiler, batan ayaa
kadar derde dalmlardr.
Naz ve istina, hadden aryd ama yine
de ltuflar da vard.
Bir ltuf mjdecisi gelip bir kap at,
her anda yzlerce perdeyi ap bunlar ieriye ald.
Hepsini yaknlk makamna oturttular;
heybet ve ycelik tahtna geirdiler.
Hepsinin nne bir kt koydular, bun
lar sonuna kadar szn, okuyun dediler.
O ktlarda ne yazlyd? Misal olarak
345

M ANTIKUT-TAYR

yollardan geldik.
Umarz ki padiahmz, zahmetimizi tak
dir eder de nihayet bize ltuflarda bulunur, derdi
mize derman olur,
avu dedi ki: A ba dnm sersem
ler, a amur haline gelmi, gnl kanma bulanm
aresizler.
Siz lemde ister olsun, ister olmayn; za
ten ebed padiah, odur.
Yzbinlerce cihan, ordularla dolsa hepsi
de bu padiahn kapsnda bir kannca deerindedir
ancak!
Sizden bir soluktan baka ne kabilir
ki? Siz, bir avu yok yoksuldan ibaretsiniz. Dnn
geriye!
Bu szden yle bir zntye kapldlar
ki herbiri deta ld, hi yaamama dnd!
Hep birden dediler ki: Eer bu ulu padi
ah, bizi hor grp gerisin geri yollar, yine yollara
drrse eyvah bize!
Fakat ondan kimseye bir ktlk gele
mez ki, hatta birisini aalatsa bile bu aalk, de
il mi ki ondan geliyor, yceliktir!
HKYE: MECNUNUN SZLER
Mecnun dedi ki: Btn yeyzndekiler, her an bana aferin deseler, her an beni beenseler ne kar?
Ben kimsenin takdirini istemem. Bana
vg, Leyl'nn svp saymasdr, bu yeter bana!
Onun bir svmesi, yzlerce vgden da
ha hotur. Onun ad, lem saltanatndan daha iyi
dir!
Ey aziz, sana yolumu yordamm syle
dim ite. Hor grsende ne kar ki?
Ycelik kvlcm akt m btn canlan,
kknden yakt yandrd m...
344

FER D U D D N ATTAR

Dediler ki: lsek, boynumuz vurulsa bu

kd okumakdan daha iyidir!
KULARIN SMURG U
GRMELER
O otuz ku da nlerine konan ktlar
daki yazlara baknca bu hale geldiler ite.
Balarna gelenlerin hepsi g eylerdi;
fakat bu, onlara hepsinden g geldi. O tutsaklar,
ktlara bir iyice baknca
Grdler ki ne yapmlar, ne etmilerse
hepsi de batan sona kadar o ktlarda yazl!
Bir yol bulup gitmiler, Yusuflann onlar
da kuyuya atmlard!
Fakat aresiz, Yusufun padiah olacak,
senden ileri geecek, sana hkm yrtecektir.
Sen de sonunda hem yoksul decek,
hem a kalacak, onun nne rlplak kacaksn!
Madem ki sonunda iin ona decek,
neden onu ucuza satarsn ki?
O kularn utanmakdan canlan tama
myla yok oldu, tenleri tutyaya dnd.
Hereyden temizlenip arndlar da on
dan sonra o makamn nuruyla hepsi yeniden can
buldular.
Yine yeniden can bulup yeniden kul ke
sildiler. Yine bir baka eit hayranla dtler.
Eskiden yaptklar da, yapmadklar da
temizlendi, hatrlanndan silinip annd.
Yaknlk gnei dodu, stlerine k
sald. Onun yla hepsinin de cam parlad.
Cihan smurgunun yz yansd; o anda
o nrun yansmasyla Smurgun yzn grdler.
Fakat smurga baknca grdler ki Smurg o otu kutan ibaret. Bundan phe yok!
Balan dnd; anp kaldlar; ne olduklann bir trl anlayamadlar.
347

M ANTIKUT-TAYR

syleyeceimiz u hikyeden belli olur:

HKYE: HZ. YUSUFUN
KARDELER
Gzelliine kem gz demesin diye nnde yldzlarn bile reotu gibi yanp yakld
Yusuf u on kardei satla kardlar.
Msr azizi, Yusufu onlardan alrken fi
yat pek ucuz buldu. Caymasnlar diye sattklarna
dair onlardan bir kt istedi.
Onlara bir sat kd yazdrd; on kar
dei de ahit tuttu.
Aziz, Yusufu alnca o sat kd da Yu
suf un eline geti.
Nihayet Yusuf, padiah olunca on kar
de oraya geldiler.
Yusufu grdler ama tanmadlar. Hu
zuruna vardlar;
Canlarna bir are aradlar. ereflerin
den vazgetiler, ekmek istediler.
Yusuf Sddyk dedi ki: Ben de branice
yazlm bir yaz var;
Adamlarmdan hi kimse okuyamad.
Siz okuyabilirseniz size birok ekmek veririm.
Hepsi de branca bildiklerinden sevindi
ler, padiahm, getir yazy dediler.
Yusuf, onlann yazdklar kd onlara
verince bedenlerine bir titremedir dt.
Ne o yazy okuyabildiler, ne de bu hu
susta birey syleyebildiler.
Hepsi dertlendiler, eseflendiler; Yusufa
yaptklarn dnp perian oldular.
Hepsinin de dilleri tutuldu. Bu ie ada
makll canlan skld.
Yusuf dedi ki: Sanki aklnz banzdan
gitti. Tam kd okuyacanz zaman neden byle
sustunuz kaldnz?
346

FER D U D D N ATTAR

m hi?
nce ne bilirsen bil; grdn m anlar
sn ki grgn, bildiine hi benzemiyor. Dediin, iittiin, szler de, ondan bambaka!
Herkes, bizim dnya ileri vadimizde
yrm gitmi, sfat ve zat vadisine gelince uyu
mu kalmtr!
Bunca vadiler, bu kadar adam grd
nz;
Nihayet otuzunuz da hayretlere dalp
kaldnz. Ne gnlnz kald, ne sabrnz; hayran ol
dunuz, hayran!
Fakat asl biz, smurg olmaya lykz.
nk hakikaten smurguz biz!
Yzlerce ycelie erdiniz, yzlerce naz
ve naim elde ettiniz de bizde mahvoldunuz. Sonra
da yine bizde kendinizi buldunuz!"
Hsl, onda ebed olarak mahvoldular.
Glge, gnete kaybolup gitti vesselam!
Yolda giderlerken birok szler sylyor
lard. Fakat o makama vardlar m ne sz kald, ne
ses. Ne ba kald, ne beyin!
Ksacas burada sz ksald, sylemeye
imkn yok. Klavuz da kalmad, yolcu da, hatta yol
da!
HKYE: HALLAC IN KLLER
Bir ate yakp Hallac' iine attlar. Ta
mamyla yemdi, kl oldu.
Bir k, eline bir sopa alp o kln ba
na oturdu.
Kl kartrmaya, dilini ate gibi ap
Sylenmeye balad. Diyordu ki; Doru
syleyin, o Hak benim diyen nerde?
Ne sylediysen, ne duyduysan, ne bildiysen, ne grdysen hepsi de
Masaln balangcndan baka birey
349

M A N T IK U T -TAYR

Kendilerini smurg olarak grdler. Esa

sen sen smurgsun, smurg senden ibarettir.
Kular smurga baknca orada ancak
kendilerini grdler.
Kendilerine baknca da orada smurgu
grdler!
Bir anda smurga da baktlar, kendileri
ne de. Bu sefer her iki bakta da grdkleri, eksik
siz artksz bir smurgdan ibaretti!
Yusuf un canini, horlukla yakp yandr
mlar, sonra da onu deersiz bir pula satvermilerdi!
A adam olmayan yoksul, sen bilmiyor
sun ama her an bir Yusuf u sap duruyorsun.
Bu, oydu, o da bu! Bunu iki lemde de
bir kimse bile duymam, iitmemitir!
Hepsi de hayret denizine dald. Kendile
rini, dncesiz bir dnceye kaptrdlar!
Bu hali hi anlamadlar. Dilsiz dudaksz
o makamdan sordular.
Bu pek gizli eyin ne olduunu sordular.
Benlik, senlik halini renmek istediler.
O makamdan dilsiz, dudaksz bir ses
geldi: Gnee benzeyen bu makam, bir aynadr.
Kim gelir, bakarsa orada kendisini g
rr. Kendisi candan, tenden ibarettir; orada da ca
nan, tenini seyreder!
Siz, buraya otuz ku olarak geldiniz. Bu
aynada da otuz suret grnd.
Krk, ya da elli ku gelse kendilerinden
varlk perdesi kalk m krk, yahut elli ku grrler!
Daha ok ku gelse yine kendilerini g
rr, kendilerini seyrederler!
Yoksa kimde o gz var ki bizi grebilsin.
Bir adamn gz nasl olur da ta Sreyya burcuna
vanr, o yldz kmesini aka grr!
Demirci rsn kaldrp gtren bir ka
rnca, diiyle bir fil yakalayp tayan sinek grdn
348

FER D U D D N ATTAR

SEKZNC BLM: KULARIN

YENDEN DRLMES
Yz binlerce asr geti. O asrlar zaman
szd. Ne ilerisi vard onlarn, ne gerisi!
Sonra o lml kulara ltuf edip bu
yokluk leminden tekrar kendilerine gelmeye izin
verdiler.
Hepsi de kendilerinden gemi olduklar
halde kendilerine geldiler. Yokluktan sonra varla
erdiler.
ster gemilerden olsun, ister imdiki. lerden, hi kimse, asla bu yokluktan, bu varlktan
sz syleyemez!
Bu makam, nasl baklardan uzaksa
anlatlmaktan, haber verilmekten de yle uzaktr.
Fakat bizimle sohbet edenler, lmden
sonraki lmszl misal yoluyla anlatmamz is
tediler.
mkn m var? Burada nasl anlatrm
bu makam? Bunu anlatmak iin yeni bir kitap yaz
mak lzm!
nk lmden sonraki lmszln
srlarm, ancak bu srlara lyk olan bilir.
Varlkla yoklua bal olan sen nerden
bu konaa ayak basacaksm?
Yola dtn de o da kalmad, bu da kal
mad m yine bana gelecek ne iler var; hep gr
yorum!
Bu duran yolu uzundur. Canm yol
haline getir de yr. Cann yol haline geldi mi ite o
' vakit o duraa doru yol al!
Bu konaktan o konaa varrsan yolda
canlar feda eder, oraya cansz gnlsz varrsn.
Ben gryorum: yolda bana ne iler
gelecek? A ahmak, nasl oluyor da uykun geliyor?
Yzlerce naz namiyle bir nutfed yeti
tirir. Nihayet o nutfe, akll ve i grr bir hale gelir,
351

MANTIKUT-TAYK

deil! Mahvol, mahvol. Yerin bu ykk yer deil se

nin!
Asl gerek, hibir eye aldr etmeyen
tertemiz asl gerek. I olmu, olmam; ne zarar
var.
Madem ki hakiki gne, batmyor; sy
le: Ne zerre kalsn, ne glge.

350

FERDU D DN ATTAR

ileri bilir veziri vard.

O itibarl vezirin bir kz vard ki lemin
btn gzellii, onun yzne balanmt deta.
Hi kimse, onun gzelliine sahip bir
gzel grmemiti. Hibir gzel de bu derece yceli
e erimemiti.
O gnlleri aydnlatan gzel, gzellii
yznden gndzn dan kamazd.
ayet o ay, gndzn grnse lemde,
yzlerce kyametler kopard.
Kutluluk ve gzellik leminde ebediyyen
onun gibi gzel bir insan doamaz!
O gzelin gne gibi bir yz, misk gibi
gzel kokulu ve simsiyah salar vard.
Gnee ttt emsiye, misktendi.Hayat suyu, dudana susam, dudaklar kupkuru bir
hale gelmiti.
Az, deta gneteki bir zerreye benzer
di.
Onun zerresi, halka bir fitneydi. Otuz
tane yldz da o zerrede kaybolmutu!
O otuz yldz, bir zerrenin iinde kaybol
mutu ama yldzlar gibi de leme yol gsterirdi!
Salar, kendini beenip ba kaldrm,
sonra da yine ba ekerek arkaya doru dver
miti!
O gm bedenli gzelin salarnn her
kvnm, yzlerce can leminin saflarn birbirine ka
tar, krar geirirdi.
Sann zlf, ruhunda yzlerce zellie
sahipti: her telinde yzlerce alacak ey vard!
Kalar, yay gibiydi, fakat kimin kolunda
o kuvvet vard ki o yaylan bksn!
Nerkis gzleri dilberlie ait byler okurdu. Her kirpiiyle yzlerce sihirbazlklarda bulu
nurdu.
Ll dudaklar, abhayat kaynayd.
Hem ekerden tatlyd, hem kenarlannda sanki kp353

MANTIKU'T-TAYR

Ona srlarn syler. Ona, kendi iine da

ir marifet ihsan eyler.
Ondan sonra lmle onu tamamyla
mahveder. Btn o yceliklerden sonra aalklara
frlatr atar!
Onu o yolda bir avu toprak haline geti
rir. Ondan sonra da yine ka kereler yok eder!
O yokluk leminde ona yzlerce sr sa
ar. Bu srlar onun varl olmakszn ona bildirir!
Bundan sonra da yine ona adamakll
bir varlk ihsan eder; o aal, onu yceliin ta
kendisi yapar.
nnde ne var; ne bilirsin sen? Kendine
gel de bir kendini dn bakalm!
Cann, yolun kovulmuu olmadka bu
makamda nasl padiahn sevdii olacaksn?
Yoklua dalp tamamyla kaybolmadka
varla eriip oradaki doruluu asla gremezsin!
nce kendini horlukla kaldrp yola at
malsn ki vakti gelince seni tutsun, anszn yceltiversin!
Yok ol da varln ardndan gelsin, eri
sin. Sen varken var olan, sana nasl gelir, ular?
Horlukla fena makamna varp mahvol
madka lmszle eriip nefiy leminden ispat
lemine nerden varacaksn?
HKYE: VEZRNN KIZINA AIK
OLAN PADAH
Btn leme hkmeden bir padiah
vard. Buyruu yedi iklimde de yrrd.
Buyruk yrtmede deta bir sken
der'di. Batan sona btn lem, onun askeriydi.
am, erefi ay glgede brakm. Ay, o
ycelii grp yzn o kapnn toprama vurmu
tu.
Bu padiahn bir de yce, akll, en ince
352

FER D U D D N ATTAR

di, kh yzne bakp kadeh kaldrr, dem ekerdi!

Onu bir an bile kendisinden ayrmazd. Padiah ne
redeyse o da oradayd.
Kz, daima padiahn yannda oturmay
istemiyordu!
Fakat padiahn korkusuyla bunu a
maya bile korkuyordu.
Anas, babas bir an olsun, kzlarnn
yzn grmek istiyorlard.
Fakat padiahn korkusuyla bunu a
maya bile gleri yoktu.
Kzcaz bir an, padiahn huzurundan
ayrlrsa padiah, belki kskanlkla kzn boynunu
vurdururdu!
Saraya yakn bir komu vard. O kom
unun da gne yzl gzel bir olu vard.
Kz bu delikanly grp k oluverdi.
Ak gittike artt. Mkl bir ie dt.
Bir gece o delikanlyla beraber oturdu.
Yz gibi gzel bir meclis kurdu.
Padiahtan gizlice onunla bulutu. Fa
kat padiah da tesadf bu ya, o gece sarhotu.
Gece yans, yan sarho bir halde yata
ndan kalkt, eline bir haner alp yrd.
Kz bir hayli arad, tarad, bulamad. Ni
hayet, onun bulunduu tarafa doru kotu.
Bir de bakt ki kz, bir delikanlyla otu
ruyor. kisi de birbirlerine gnl vermiler!
Padiah, bunu grnce kskanlk atei
ta cierine kadar tesir etti.
k, hem ak sarhou, hem padiah.
Artk byle bir kn mku, baka mklara
benzer mi?
Kendi kendisine "Benim gibi bir padia
h brakt da nasl bakasn seti? te sana aptall
n ta kendisi!
Ben ona neler yaptm, ne ihsanlarda bu
lundum. Kimse, kimseye asla bu eit ihsanlarda
355

M ANTIKUT-TAYR

krmz gller vard.

Misk gibi beni "cemalgzellik" kelimesi
nin noktasyd. Gemi zaman da o bene snmt,
gelecek zaman da. Sanki gemi ve gelecek zaman,
o ben yznden iinde bulunduumuz bir an hali
ne gelmiti.
O gzel huriyi mrmce vsem yine an
latp bitirmeme imkn yok!
Padiah, bu kzn akyla sarho olmu,
bu sevda belsyla elden kmt.
Byk bir padiaht ama o dolunayn
derdiyle deta hille dnmt.
O gzelin akna yle bir dalmt ki var
lndan bir haber bile gelmiyordu.
Onu bir an bile grmese gnl, kan r
ma haline gelirdi.
Ne onsuz bir an karan vard, ne bu ak
yznden bir zaman sabr!
Gece gndz bir an bile onsuz duramaz,
elenemezdi. Geceleyin de arkada oydu, gnd
zn de!
Uzun gnlerde bile onu huzurunda oturtur, ta akama kadar o ay yzlye srlar aar,
dertler dkerdi.
Karanlk bast da gece oldu mu padia
hn ne uykusu kalrd, ne karan!
Vezirin kz, padiahn huzurunda yatar,
uyur, padiah da durmadan ona bakar dururdu.
O gzel, mum altnda uyur, padi
ah da btn gece ona bekilik ederdi.
O ay yzlnn yzne dalar, her an yz
eit kan alard.
Kh yzne gller saar, kh sandaki
tozu silker,
K h ak derdiyle bulut gibi y a m u r la r
yadnr, aladna esef bile etmeden yzne gz
yalarn serperdi!
Kh o ay yzlnn gzelliini seyreder354

FERD U D D N ATTAR

sa brakmaz; bunda hi pheniz olmasn.

Kleler hep birden dediler ki: yi ama ya
padiah buraya gelir de daraacnda kimseyi gr
mezse,
O zaman derhal bizim kanlarmz d
ker, yerleri kan rmayla sular. Ba aa bizi daraacma ektirir.
Vezir, bir are buldu. Zindandan kanl
katil bir adam getirtti. Sarmsak soyar gibi onun de
risini yzdler.
Daraacma ba aa asa koydular, top
rak o aresizin kanyla gl gl oldu, kzard.
Kzn da eve gtrp gizledi. Bakalm
perde ardndan ne doar diyordu!
Padiah ertesi gn aylnca hl fkeliy
di. fkesinden eskisi gibi cieri yanyordu.
Kleleri ard; O kpee neler ettiniz?
Diye sordu.
Hepsi de bir azdan, onu pazar ortasn
da daraacma ektik.
Derisini tamamyla yzdk. imdi ba
aa daraacnda asldr, dediler.
Padiah bu cevab duyunca sevindi, o
on klenin her birine
Ar elbiseler ihsan etti. Herbiri rtbe ve
mevki sahibi oldu.
"Ge vakte kadar yle daraacnda bra
kn.
Halk, bu hayrsz murdan grsn de ib
ret alsn" dedi.
ehirliler, bu hali duyunca dertlendiler,
kederlendiler.
Bir haylisi seyretmeye geldi ama kimse
tanmyordu ki!
Halk, daraacnda derisi yzlm,
kanlar iinde, ba aa aslm bir et paras grd.
Byk, kk, kim grdyse gizlice kan
alad.
357

MANTIKU'T-TAYR

bulunmamtr.
O da bunlara karlk bana bu ii yap
yor ha. Syle, yapsn. Hakikaten de pek tatl bir ie
girimi!
Hzinelerin anahtarlar, onun elinde. lemin ba dik erleri, huzurunda eiliyorlar.
Hem dostum, hem srdam. Hem der
dim, hem merhemim!
Sonra da gizlice bir yoksulla dp
kalksn, yle mi? imdicek ben onun vcudunu
dnyadan kaldraym da grsn!" dedi.
Ve derhal kzn tutulup adamakll ba
lanmasn emretti.
Balandktan sonra bir iyice dvd. Yol
da topraklar iinde o gm beden, padiahn kr
bacndan gmgk oldu!
Ondan sonra sokak ortasnda daraacna ekmelerini buyurdu.
Dedi ki: nce derisini yzn. Sonra da
ba aa daraacma asm!
Herkes grsn de padiaha mahrem olan, bir an bile bakasna bakmasn!
Kzcaz hakaretle yakalayp derisini
yzmek ve asmak iin daraacma srklediler.
Vezir, bunu duyup bana topraklar sa
t. Babasnn cam, dedi...
Bu bana gelen i, nasl i? Nasl bir
kaderin .varm ki padiah, sana dman kesildi!
Orada padiahn on klesi vard; padi
ahn emrini yerine getirmeye, kzcaz mahvetme
ye hazrlandlar.
Vezir, ban bal, gz yal bir halde
gelip onuna da birer epera incisi verdi.
Dedi ki; Padiah bu gece sarho. Bu k
zn, pek o kadar suu yok!
Aylnca hem piman olur, hem karan,
gc kalmaz.
Onu yz kii ldrm olsa birini bile
356

FERD U D D N ATTAR

beraber sarayna ekildi.

Tozun, topran, kln orasna oturdu.
Her ana yas iindeydi.
Bylece tam krk gn, krk gece geti.
Deeri yce padiah, deta bir kla dnd.
Kapy kapam, daraacnn altna oturmu, sevgilisini iyi etmek iin kendisi hasta d
mt.
Kimsede cesaret yoktu ki o krk gn,
krk gece boyunca dudan kprdatsn, azn asn
da padiaha birey sylesin.
Krk gece getikten sonra da ne yiyordu,
ne iiyordu. Bir gece kz ryada grd.
Ay yz yalara boulmutu. Tepeden
trnaa kadar kanlar iindeydi.
Dedi ki: Ey cana can katan gzelim, ne
den byle batan ayaa kadar kanlara bouldun?
Kz cevap verdi: Seninle arkada oldu
umdan kanlara bulandm. Senin vefaszlndan
bu hale dtm.
Suum olmad halde derimi yzdr
dn. Padiahm, vefakrlk bu mudur?
Dost, dostuna bunu mu yapar? Bunu
kfir olaym ki kfir bile yapmaz!
Ben sana ne yaptm ki beni daraacma
astrdn. Bam vurdurdun, ba aa astrsn be
ni?
Ben de artk senden yz evirdim. Kya
mette de cm alacam.
Kymet kopup da adalet divan kuru
lunca Allah senden intikamm alr.
Padiah o ay yzlden bu cevab alnca
derhal srayp uyand. Gnl kan kesilmiti.
Bu i, canna yetmiti. i, gittike sarpa
sarmaktayd.
Artk adamakll delirdi, elden kt. Za
yflad, dertlere boludu.
Delilik yapsn kurdu. Alayp inlemeye
359

MANTIKUT-TAYR

O gn, akama kadar herkes, o ay yz

lnn yasn tuttu. ehir, dertle, elemle, ahla doldu.
O gn geince padiah, sevgilisiz kald,
yaptna piman oldu!
Kzgnl yatt, ak stn geldi. Ak,
arslan yrekli padiah karnca haline soktu!
Padiah, o huri gibi gzel dilberi gece
gndz dnyor.
Daima onun hatrasyla sarho olup du
ruyordu. Ayrlk sersemliiyle oturabilir miydi hi?
Nihayet bir damla bile gc kalmad. i
gc, ancak hkra hkra alamakt.
Ayrlkla can yanyor, hasretinden sab
r, karan kalmyordu.
yle bir piman olu oldu ki bam top
raklara koydu, gzlerinden kanl yalar samaya
balad.
Mavi matem elbiseleri giyindi, kan ve
kl iine oturdu.
Ne birey yiyordu, ne birey iiyordu,
kanlar saan gzlerine uyku girmiyordu.
Gece olunca danya k, daraacnn
altnda bulunan yabanclan datt.
Yalnz daraacnn altna gitti, kzn ya
pp ettiklerini hatmna getirdi.
Birer birer bunlar hatrladka her kl
nn dibinden bir feryat koptu.
Gnlne, saygya smaz yasalar kt.
Her an yeni bir matem belirdi.
O aslm cesedin altnda ac ac alyor,
kanlarn gzne yzne sryordu.
Dkt gzyalar hesaplansa yzlerce
yamurdan fazla kard!
Kendisini onun altnda topraklara at
yor, elinin stn dileyip koparyordu.
Btn gece ta sabaha kadar orada kal
d. Mum gibi gzya dkt, yand yakld.
Seher yeli esmeye balaynca uayla
358

FERD U D D N ATTAR

kadar yakt yandrd!

Allahm, ltfet de artk canm al. n
k artk tahamml edemiyorum."
Byle sylene sylene nihayet sustu ve
sessizlik iinde kendisini kaybetti.
Nihayet ltuf avuu eriti. ikayetten
sonra kretme zamanmz geldi.
Padiahm derdi, haddi anca orada giz
li bulunan, padiah gzetleyen vezir bu hali grd.
Gidip gizlice kzn ssledi, giyindirdi,
padiahn yanma yollad.
Kz, ay buluttan synlr gibi perde ardn
dan kp padiahn huzurunda durdu. Elinde bir
kefen vard, bir de kl!
Padiahn huzurunda yere kapand;
yamur gibi gzyalar dkp alamaya balad.
Padiah, o ay yzly grnce... bilmem
ki ne syleyeyim?
Padiah topraklara serildi, kz kanlara
buland... bu acayip i nasl oldu; kim ne bilir?
Bundan sonrasn ne sylesem sylen
memi demektir. nci denizin ta dibinde, hem de delinmemi!
Padiah, sevgilisinin ayrlndan kurtu
lunca her ikisi de kalkp beraberce has odaya gitti
ler.
Bundan sonra kimse bilemez. nk oras dost olmayann bulunaca yer deil ki!
Bu hususta kim birey syler, bu sz
de kim duyar, iitirse deta o hali kr grm sy
lyor, o szleri sar dinlemekte!
Ben kim oluyorum ki bunu anlataym?
Anlatmaya kalksam bile lm fermamm yazdm
demektir.
Oraya varmadan nasl anlanm? O ma
kamn dnda kalmm ben, bari susaym!
Buraya bir kl bile smaz. Bu makamda
skttan baka ne yaplabilir ki?
361

M ANTIKUT-TAYR

koyuldu.
Dedi ki: EV muradna ermeyen canmn
can, gnlmn var, derdinle canm da kan kesildi,
gnlm del
Sen benim nice derdime derman oldun
da nihayet emrimle de ldrldn.
Kim, benim gibi kendi canna kasteder?
Kim, kendi eliyle benim bana yaptm yapar?
Kanlara bulansam yeri var. Neden sevgi
limi ldrttm ben?
Hele bir bak... Neredesin ey sevgilim?
Dostluk yazsn bozma, ltfet!
Ben ktlk ettim ama sen etme... n
k bu ktl, ben sana ettim!
Canm sevgili, seni nerelerde arayaym?
Bu yanp kavrulan gnlme bir ac, insafa gel!
Ben vefaszm. Sen benden cefalar ek
tin. Fakat sen vefalsn, bana cefa etme!
Haberim olmadan senin kann dktm
ama ey sevgili, sen daha ne kadar benim kanm d
kp duracaksn?
Bu yanl ii yaptm zaman sarho
tum. Kaderim ne imi ki bama bu i geldi.
Sen anszn beni brakp gittin ama ben
bu lemde sensiz nasl yaayaym?
Sensiz bir an bile duramyorum, mah
voldum. Hayatmdan ancak bir iki solukluk bir za
man kald.
Padiahn can dudana geldi. Neredey
se kan diyeti olarak onu feda edecekti. Dedi ki:
lmmden korkmuyorum, fakat etti
im cefadan korkuyorum.
Ebediyyen zrler dilesem yine yaptm
suun zrn yerine getiremem.
Keke boazm kllarla kesselerdi de
gnlmdeki bu dert, bu elem bitseydi.
Ey beni yoktan yaratan Rabbim, canm
bu hasretle yand. Bu hasret beni tepeden trnaa
360

FER D U D D N ATTAR

DOKUZUNCU BLM: KTABIN

BTM
Ey Attar, her an leme yz binlerce sr
miskleri sap duruyorsun.
Cihann evresi, senin yznden gzel
kokularla doldu... lemdeki klar, senin szlerinle
cotular, kprdler!
Kh dorudan doruya aktan dem vur.
Kh uak perdesine dokun. O perdeden ses kar!
iirin, klara sermaye verdi. Onlara
daima bu kn balad.
Nasl nr, gnete hatmolmusa Mantk
el Tayrla kularn makamlan da sende tamamlan
d.
Bu kitap, hayranlk yolunun makamlan
mdr, yoksa perianlk divan mdr?
Bu divana dert sahibi ol da gir. Cann
siper et de bu meydana yle gel!
Bu meydan, yle bir meydandr ki bura
da can bile grnmez olur. Hatta meydan bile gz
den kaybolur, grnmez!
Byle, bir meydana dertsiz gidersen sana
o meydandan bir zerre toz bile yz gstermez!
Dert dldl adm att m sen de yr,
adm atarsan daima isteinin stne ayak bas!
stein sana gda olmadka akn gn
ln nasl dirilir ki?
Dert sahibi ol ki derdin, sana derman
dr. ki lemde de can ilcn, derdindir.
Ey yol eri, kitabma iir bakmndan, ya
hut ululukla bakrna!
Defterime dertle bak da hi olmazsa
bendeki yz dertten birine inan!
Devlet topunu, bu kitaba dertle bakan
kii kapar, ta huzura kadar srer gtrr!
Zahitlikten de vazge, silktan da. Dert
lzmdr, dert. , dknlktedir.
363

MANTIKU'T-TAYR

Dil klcnn esas, ancak susmaktr. Bir

an bile bundan baka birey olmasna imkn yok
tur.
Ssenin de on taneden fazla dili var; ama yine de susmakta; susmaya k olmu sanki!
Benden ncekilerden izin alsaydm onu
anlatmaya beni memur ederlerdi ya.
Fakat imdi madem ki sz tamamla
dm, susaym bari. nk i gerek, sz deil. Daha
ne kadar syleyip duracam ki?

362

FER D U D D N ATTAR

den anlayan, phe yok ki insaf eder, hak verir ba

na!
Halkn bana yle mcevherler satm
ki lsem gitsem bile yine kyamete kadar diriyim!
Hesap gnne dek haikm dilinde anlp
duracam. Bu armaan, bana yeter!
Bu dokuz daire, yerlere dklse bu kita
bn yine bir noktas bile eksilmez!
Bu kitap, birisine yol gsterdi mi nn
den perdeyi kaldrr...
Bu armaan yznden huzur lemine
varnca da du edene syle: Beni ansn, hatrlasn!
Dostlar, ben size bu gl bahesinden
gller satm. Siz de beni hayrla ann!
Herkes, naslsa kendisini yle gsterdi,
bir gnler cilvelendi, hemencecik gelip geti.
Sonunda ben de geip gidenler gibi can
kuunu, uyuyan kiilere cilvelendirdim.
Uzun bir mr sresince uyumu bile
olsan bu szle, srlara erersin, bir an olsun gnln
uyanr.
.phe yok ki ben iimin dzene girece
ini biliyorum. Elbette benim derdim de biter, der
manm da.
Nice zamandr kendimi mum gibi yakp
yandrdm da bylece mum gibi btn bir cihan ay
dnlattm! Beynim, iimin dumanyla kandil konan
yere dnd. Ben, szmez bir kandilim. Daha ne ka
dar kandillik iiyle uraacam?
Gndzleri yemeden kesildim, geceleri
uykum kalmad. Gnlmn atei yznden cie
rimdeki su bitti!
Gnlme dedim ki: A ok syleyen, ne
zamana kadar syleyeceksin? Sus, srlan ara, ak
tar!
Dedi ki: Atelere bouldum, beni aypla
ma... sz sylesem yanyorum!
Can denizim yz trl cokunluklar
365

MANTIKU T -TAYR

Kimin derdi varsa dilerim dermann

bulmasn. Kim derde der de derman ararsa dile
rim lsn, yaamasml
Erin susuz kalmas, yemekten ve uyku
dan kesilmesi lzmdr. yle bir susamal, yle bir
susuz kalmal ki ebediyyen suya da erimemeli.
Bu eit szden bir koku bile almayan,
klar yolundan bir kl bile elde edememitir.
Kim bunu okuduysa i eri oldu. Anla
yansa isteine eriti, dileini buldu!
Grn ehli, benim szlerime dalm
boulmutur. Mn ehliyse tam benim srlarmn eri olanlardr.
Bu kitap, zamana bir sstr. Hem geri
kalanlara nasip vermitir, hem ileri gidenlere!
Buz gibi donmu kalm bile olsan bu
kitab grdn m snrsn. Bu kitap, ate gibidir,
perdelerden bir hoa km grnmtr!
Nazmmda alacak bir kuvvet vardr.
nk her an biraz daha fazla ihsanda bulunur. h
sam, her an biraz daha fazlalar!
Eriir de olur da birok defalar okursan
phe yok, her defasnda sana daha ho gelir.
Naz ve naim iinde yetien ve evde kapa
l bulunan bu gelinin duva, yzlerce eziyet ekme
dike almaz.
Bundan sonra da kyamete kadar benim
gibi kendinden gemi biri kp da sz, bu eit
kaleme alamaz. Bu tarzda bir kitap meydana getire
mez!
Ben hakikat denizlerinin incisini sayo
rum. Sz, bana verilmitir, bende hatmolmutur; iareti de ite!
Kendimi bir hayli vsem de bu vm
kim takdir eder?
Fakat bir insaf ehli karsa deerimi bi
lir, anlar. nk dolunaymn nru, gizli deildir ki!
Halimi birazck gizli syledim ama sz364

FERD U D D N ATTAR

da nice defalar bu sofradan a kalktk.

Nefse nice bir szler syledik de tutma
d. Nice illar verdik de derman bulmad.
Elimden hibir i gelmeyeceini grdm
de kendimden el ektim, bir kenara ekildim!
Beni Allah'n hereyi saran rahmeti, ku
atrsa ederse ancak o rahmet, Allahn katna gt
rebilir.
_
nce Allah cezbesi lzm... yoksa bu i,
benim almamla dzelmeyecek!
Nefis, her an biraz daha semiriyor. Islah
olmaya hi yz yok!
Hi bu szleri duymad hi slah olma
d... szlerimin hepsini iitti de iyilemedi gitti!
Ben yzlerce zahmetle lmedike o, t
tutmayacak. Yarabbi, sen koru!
HKAYE: ARSTOTALESN
SKENDERN N DEDKLER
skender, din yolunda lnce Aristotales
dedi ki: Ey din padiah,
Sa olduka daima halka t verirdin.
Bu t, bugn tamamland, bitti!
_
Sen de ey gnl, t tut. nnde bel
girdab var. A kii, gnl uyank ol, ardmda lm
var!
Ey habersiz, ben sana batan baa b
tn kularn dillerini, szlerini syledim... anla!
klarn arasnda yle kular vardr ki
ecelden nce kafesten kurtulmulardr.
Hepsini bakaca anlatmak gerek; nk
kularn, ayn dilleri vardr,
Smurgun huzurunda iksiri yapp elde
eden, btn kularn dillerini bilen, anlayan kiidir.
Sen, Yunanllann hikmetlerinde ruhani
lerin devletini nasl bulur, elde edersin? mkn m
var buna?
367

M ANTIKUT-TAYR

gsterip kpryor; nasl tahamml edip de bir an

susaym?
Bununla kimseye vnmyorum; ancak
kendimi bununla oyalyorum!
Gnlmde bu iin derdi yok deil... var,
ama daha ne syleyeyim? Bu iin eri deilim ki!
Bunlarn bo eylerle oyalanan gnl
den ne kar ki? Zaten sz eskimi, ypranmtr!
Derhal can teretmek, btn bu bo sz
lerden tevbe eylemek gerek!
Can denizi daha ne kadar coup dura
cak? Can feda etmek ve susmak lzm artk!
HKAYE: SKTUN DEER
O din srlarn bilen byk adam, lm
hailine gelince dedi ki: Eer bundan nce
u dinlemenin, sylemeden ne kadar
yce olduunu bilseydim hi mrm szle harcar
mydm?
Sz iyilik bakmndan altn bile olsa o
szn sylenmemesi daha dorudur, daha iyidir!
Erlerin payna i dmtr, bizim paymzaysa sz... ite asl dert bu!
Sende de erler gibi din derdi olsayd sy
lediim eyi hakkyla anlardn!
Gnln, inalktan yabancysa ne sy
lersem syleyeyim, sana masal gelir!
Sen naz ve naim iinde uyuya dur da
ben de sana tatl tatl masallar, hikyeler syleye
yim.
Attr, sana gzel masallar syledi de se
nin de gzelce uykun geldiyse uyu. Allah rahatlk
versin!
Biz, mlee nice yalar dktk, domu
zun boynuna nice inciler taktk.
Nice defa bu sofray dzdk, hazrladk
366

FERD U D D N ATTAR

HKAYE: HTYARIN SOFYE

SORUSU
Bir sofiye ihtiyar bir adam "Allah erle
rinden daha ne kadar bahsedip duracaksn? de
di.
Sofi cevap verdi: "Dilim bundan ho
lanyor daima Allaherlerinden bahsetmek hou
ma gidiyor
Onlardan olmasam bile hi olmazsa
onlardan bahsediyorum ya... bunu candan syl
yorum; bu yzden de gnlm holanmada!
ekerin, yalnz adn biliyorum ama
bu, azmda zehir olmadan daha iyi ya!"
Kitabm, batan baa divanelikten ibaret. Akl bu szlere yabancdr.
Can, yabanclktan arnmadka bu
divanelikten bir koku bile alamaz.
alacak ey! Ne kadar syleyeceim.
Daha ne kadar kaybetmediim eyi arayp dura
cam, bilmem!
Aptallkla devleti terk ettim, ondan hi
bahsetmedim de gaflet aylaklarna ders vermeye
kalktm.
Bana "Ey yolunu kaybeden, kendin
den bu suunun zrn dile derlerse
Bilmem ki bu i dorulur mu? Yahut
bu mrm gibi yzlerce mrm de olsa da zr
dilemekle geirsem kudretim yeter de zr dileye
bilir miyim?
Bir an olsun, onun iine giriseydim
hi byle iirlere dalar gider miydim ben?
Duram, onun yolunda olsayd iiri
min m", daima sr kelimesinin "sin"i olurdu.
iir sylemek, hibir ey elde etmemi
olmann delilidir. Hele kendini grmek, bilgisizlik
ten ibarettir.
lemde derdime mahrem olacak kim369

MANTIKUT-TAYR

O hikmetten ayrlmadka nasl olur da

din hikmette mert olabilirsin?
Kim, ak yolunda o hikmetin adm anar
sa bu ak divanndan haberi yoktur.
Marifet hakk iin burada ben, kfrn
"k"sini, felsefenin fe"sinden ziyade severim!
nk kfrn perdesi ald m kfr
den ekinebilirsin.
Ama o cedel ilmi, yol kesti mi en fazla
akl banda olanlara bile zarar verir... onlarn bile
yolunu keser!
Gnln o hikmetle aydnlattnsa far
knda olmadan gnln de yaktn gitti!
Din mumu, Yunan felsefesini yakarsa
gnl mumu, o felsefe bilgisiyle klanmaz artk.
Ey din eri, sana pirinin hikmeti yeterliir.
Din derdine d de Yunan felsefesinin bana top
rak sa!
Ey Attr, daha ne syleyecek, szle oya
lanp duracaksn? Sen bu yce iin eri deilsin!
Kendi varlndan tamamyla vazge,
yoklukla toprak ol, topraklara den!
Her baya kiinin aya altnda toprak
oldun mu yok oldun demektir... herkesin bana ta
kesilirsin!
Yok ol ki btn yol erleri, lmszlk leminde ta Allahnuzuruna kadar sana yol versin
ler!
Szn, zne klavuzdur... yeter bu sa
na! nk bu sz, herkesin yol piridir.
Yoldaki kulardan olmasam da onlan
andm, syledim ya... bu da bana yetmez mi?
Nihayet elbette bana da o kervanm tozu
gelir, yetiir... elbette o gidenlerden bir dert de be
nim payma der!

368

FERD U D D N ATTAR

Hibir zalimin yemeini yemediim gi

bi divan ktiplerine ait bir mahlas bile taknma
dm!
Halkla hibir alveriim yok; yzlerce
bellar iindeyim de yine de neeliyim.
Ben bu birbirinin ktln isteyen
topluluu bo verdim... adm ister iyi taksnlar,
ister kt!
vdm, ancak yce himmetimdir
ve bu da yeter bana. Ruhumun gdas, ayn za
manda cismime de gda oluyor. Bu yeterli!
nce gelenler, beni yerlerine gtrd
ler ama bu kendini grenlerle ben daha ne kadar
uraacam!
Ben kendi derdime dm, yle ciz
bir hale gelmiim ki btn lemden elimi ekmi
im.
Eer derdimden nasl aklandm
duysaydn bana, benden daha ok aardn.
Cismim de gitti, canm da. Cismim
den, canmdan bana kalan pay, ancak dert ve acklanma!
HKAYE: BR DERVN VASYET
Bir yol eri, inam kvrandran lm
haline dmt. Dedi ki: Bende hi yol az
yok.
Yalnz utangalk teriyle bir avu top
ra sulayp yourdum, bir kerpi haline getir
dim.
Gzyalanm da bir ieye topladm.
Sonra bir de kefen olarak yamal hrka diktim.
nce, beni o gzyayla ykayn, o kerpii banm altna koyun.
Kefenimi, gzyalanmla slattm, yka
dm. Ona batan baa "yazklar olsun" diye yaz
dm!
371

M ANTIKU T-TAYR

seyi grmediimden bir hayli iir syledim, kendi

mi iirle eledim.
Senin srdan, mahremin varsa al.
Kanlar sa, kan ala, srlarn aslm sor, ara!
Ben de kanlar aladm, karl g z y a
lar satm da yle bir kam, kelimelerle gizledim!
Bu engin denizi bir koklarsan szle
rimden o kan kokusunu duyarsn.
Bid't zehiriyle zehirlenmi olana ila
olarak bu yce szler yeterlidir.
Attnm, ila veriyorum ama yanm
yaklm bir cierim var. Tertemiz kan sunmada
ym!
Tatsz tuzsuz, cieri be para etmez
nice kiiler var. Onun iin yalnz bama cierimi
yiyip duruyorum.
Cimri kanlar gibi nme bombo bir
sofra yayyor, sonra gzyalanmdan ortaya bir
orba koyuyor;
Gnlm de kanp ekmek yerine
gnlmle o sofray donatyor, hatta baz baz Ceb
rail'i bile misafir ediyorum!
Cebrail'le beraber yeyip imekteyim.
Artk her devletsizin ekmeini knp ufalayabilir
miyim ben?
Her kt kiinin ekmeini istemem.
Bana bu ekmekle bu yemek yeterli gelir.
Gnl zenginlii, camma can katyor;
kanaat, tkenmez bir hzinem.
Byle bir hzineye sahip olan zengin,
yle her aalk kiinin minneti altna girer mi?
Allah'a krler olsun padiah saray
na mensup deilim. yle her hrmete lyk olma
yana bal da deilim!
Ne bamda padiah lokmasnn has
var, ne kapcnn tokad yemek korkusu.
Ben nerde yle herkese gnl verecek;
her aalk kiiye efendi adm takacam?
370

FERD U D D N ATTAR

yldr, yle bir mr srp duruyorum ki!

Babas, smailin bam kesecei za
man smail, nasl dertlere dalm kaybolmusa
ben de yle dertlere dalm gitmiim.
Btn mr, mail'in o an gibi geen
kii ne haldedir, nasldr? ite ben o haldeyim, y
leyim!
Dertler iinde mahpusum. mrm
nasl geiriyorum, gecem gndzm nasl gelip
geiyor? Kim bilecek?
Bazen mum gibi bekliyorum, yanp
duruyorum. Bazen ilkbahar bulutu gibi alyo
rum.
Sen, mumun n gryorsun; hl
ama bandaki atei grmyorum ki.
Birisine uzaktan bakan, gnlne nerden yol bulacak, iinde ne var, nereden bilecek?
Top oynayann ayana bal top gibi
hibir yerde kararm yok; ne bam fark ediyo
rum, ne ayam!
Varlmdan hibir fayda elde etme
dim. Ne yaptysam, ne sylediysem hepsi hi!
Yazklar olsun. Kimse bana yardm et
miyor. Bu isizlikle mrm ziyan oldu gitti!
Kudret elimdeyken ne fayda. Hibir
ey bilmedim, renmedim. Bilip renince de
kudretim kalmad, bittim!
imdi kendime acizlikten, aresizlik
ten, dertlere dmekten baka bir are bilmiyo
rum.
HKAYE: BLNN RYADA
GRNMES
ibli, bu ykk yerden geip gittikten
sonra bir yiit, onu ryasnda grd.
Dedi ki: Ey bahtiyar er, Hak sana ne
yapt? ibli dedi ki; Hesap esnasmda iim sarpa
373

M ANTIKUT-TAYR

Onu da temizce vcuduma sarn ve

hemen topraa brakverin beni!
Bunlan yaptnz m artk kyamete ka
dar mezarma bulutlardan yalnz dert ve keder
yaar.
Bilir misin bu kadar teessf neden?
Bir sinek, rzgrla beraber yaayamaz ki!
Glge, gnee kavumay ister, fakat
ulaamaz. te sana, olmayacak birey!
Bunun olmayaca meydanda. Mey
danda ama onun bu olmayacak eyle urama
dan baka bir ii gc yok!
Kim, byle bir dnceye dalarsa ar
tk bundan daha iyi ne vardr ki onu dnsn?
Her an, bir an ncekinden daha sarp,
daha g bir derde dyorum fakat gnlm
bu dertlerden nasl kurtaraym? mkn yok ki!
Kimdir benim gibi tek ve tenha kalan;
denizin de dibine dald halde susuz ve dudakla
r kupkuru bulunan?
Ne kimse srdam, ne kimse arkada
m. Ne derdime dert orta var, ne srrma srdostu!
Ne zahmete girip kimseyi vmeye he
vesim var, ne karanlklardan ruhuma bir kuvvet!
Ne kimsenin gnlndeyim, ne kendi
gnlmden haberim var. Ne iyilikteyim, ne kt
lkte!
Ne yalnzla bir an sabrm var, ne
gnlmde halktan uzak kalma sevdas!
Altst olmu, acayip bir hale dm
m... benim durumum, halinden haber veren
pirin haline benziyor:
HKAYE: DNDAR BRSNN
SZLER
Dindar pk birisi dedi ki: Tam otuz
372

FERD U D D N ATTAR

Fakat kanlar saan gze sahip olma

yana syle; yrt git, de. nk ona yol yoktur,
bize ulaamaz!
HKAYE: PR VE MELEKLER
Yol klavuzu bir pir, bir yolda bir blk
melee rastlad.
nlerinde bir avu ayan tam geer ak
e vard... hepsi de bu paralan, birbirlerinden ka
pmaktaydlar.
Pir, onlara bu hali sordu, bu paralar
nedir, anlatn bana, dedi.
Ku eklindeki bir melek dedi ki: Ey
yol piri, buradan bir dertli geiyordu.
Ta gnlnden tertemiz bir ah ekip
gitti. Topraa scak gzyalan dkp yrd.
imdi biz o scak gzyayla o souk ah alyor, birbirimizden bu yoldaki akeleri kap
maya alyoruz!
Ya Rabbi, bir hayli ah ediyor, bir hayli
gzyalan dkyorum. Hibir eyim yoksa bile eumde bunlar var.
Madem ki burada gzyayla ah gei
yor, bu kulda da o deerli ey var ite.
Ahla can evimi ant, sonra da gzyalanmla amellerimin defterini yka.
Bana yol gster, amellerimin defterini
ant... gnl levhimden iki leme ait ne varsa,
hepsini sil.
Gnlmde sonsuz dertler var; canm
varsa bile senden utanyor.
mrm dertle, gamla bitirdim... ke
ke daha byle yz mrm olsa da
Hepsini senin derdinle tketsem... her
an yeni bir derde giriftar olsam!
Yzlerce eziyetlere dtm, elden k
tm. Ey elimden tutanm, sen tut benim elimden!
375

M ANTIKUT-TAYR

sard.
Fakat benim, kendime dman oldu
umu bilip zayflm, mitsizliimi, acizimi g
rnce
Acd, merhamete geldi, btn yaptk
larmdan geti, keremiyle beni balad.
Ey beni yoktan yaratan Allahm, ben
de bu yolda senin bir aresiz kulunum, topal ka
rnca gibi senin kuyuna dmm!
Neye ehliyetim var, neredeyim, hangi
siyim, yahut kimim? Ben bilmem ki!
Ne varlm var, ne devletim. Ne de birey elde etmiim. aresizim,kararszm, gnlsz
bir km!
Cierimin kanlara bulanarak mr
geirdim... mrmden hibir fayda grmedim.
Ne sylediysem hepsi su, hepsi g
nah. Canm dudama geldi, mrm sona erdi!
Din de elimden kt... onu da kaybet
tim. Mny yitirmi, sekle kaplp kalm birisiyim.
Ben ne kfirim, ne mslman. manla
kfiir arasnda arm kalmm!
Ne mslmamm, ne kfir, nasl ede
yim? Bam dnyor, pek ciz bir haldeyim, ne
yapaym?
Darack bir kapda skm kalmm.
Yzm zan duvarna evirmiim!
aresizim; bana bu kapy a; bu yol
dan kalma bir yol gster!
Bu kulun hibir yol az yok ama bir
an olsun gzya dkmeden, ah etmeden de geri
kalmyor.
Bu ahla kulunun sularm yakabilir
sin; kudretin vardr, gzyalanyla kara defterin
deki sulan silip artabilirsin.
Kimde gzya denizi varsa, o, bu ma
kama lyk demektir.
374

FERDU D DN ATTAR

HKAYE: EYH EBU SAD MHNE

VE SARHO
Ebu Sadi Mihne, bir gn yol erleriyle
tekkedeydi.
Alaya alaya kararsz ve perian bir
halde bir sarho kagelip tekkeye girdi.
Yaplmayacak eyleri yapmaya, ala
maya, sarholuklar etmeye balad.
eyh, onu yanma gelmi, yerlere ykl
m grnce acd, ayaa kalkt;
Dedi ki: Ey sarho, kendine gel... bu
rada pek o kadar grlt yapma. Neden alyor
sun? Elini bana ver, kalk!
Sarho dedi ki: Ey eyh, Allah sana
yardm etsin; elden tutmak, senin harem deil!
Sen, ban al da ercesine yr git.
Ba aa yklmak benim payma dt, brak
beni!
Eer herkes dknlerin elini tutabilseydi karnca, yiitlik meclisinin ba kesine ge
er kurulurdu.
El tutmak, senin iin deil, yr! Ben,
sence sayya geleceklerden deilim, haydi oradan
ekil!
eyh, onun derdinden yerlere ykld,
sapsan yz, kanl gzyalanyla kzla boyand.
Ey kendisinden baka bir var olmaan, ey herkesin feryadna ancak kendisi yeen,
enim imdadma sen yeti! Dtm, benim elimi
sen tut!

HKAYE; MAHER GN
Bir aziz dedi ki: Yarn tek yaratc olan Rabbim maher sahrasnda benden sorar;
Ey aziz kii, geldiin yerden ne getir
din derse derimki: Ya Rabbi, zindandan ne getire377

MANTIKU'T-TAYR

Ayam bal... kuyuda, zindanda kal

mm... byle bir yerde senden baka kim benim
elimden tutar?
Hem bu zindann mal olan gnlm,
ktlklere bula, hem mihnetler eken tenim
yprand bit !
Yola pek pis, pek kirli girdim ama af
fet, hapisten kurtuldum, zindandan ktm, ne
yapaym?

376

FER D U D D N ATTAR

Tertemiz dostlarm, gzleri kan ala

yarak topramdan el ektikleri zaman.
Sen ltfet, bana el ver de hemencecik
ltuf ve ihsan eteini tutaym!

379

MANTIKUT-TAYR

yim?
Talihim dnd. Musibetlere boul
dum, zindandan kp gelmiim; bam, ayam
kaybetmiim; hayran bir haldeyim.
Avucumda yel, eiine toprak oldum;
senin yolunda zindanlara dm bir kulum.
unu hayal ediyorum: Beni atmaz, l
tuf giysileri giydirir, donatrsn!
Btn bu pisliklerden artr, mslmanlkta bam yceltir, beni topraklardan kal
drrsn!
Vcudum, toprak ve kerpi iine giz
lendi mi iyi, kt ne yaptysa hepsinden geersin.
Beni, hibir glk ekmeden yarattn
ya... yine ylece balayverirsin. Buna da gcn
yeter!
HKAYE: NZMLMLKN
DUASI
Nizamlmlk, lm haline gelince de
di ki: Ya Rabbi, gidiyorum, elimde ancak hava
var!
Ey yaratc, ey Rabbim, ben, senden
bahseden kimi grdmse
Ne eit konuursa etsin, szn sa
tn aldm, ona yardmda bulundum, ona dost ol
dum.
Seni satn almay rendim, fakat bir
gn olsun seni, kimseye satmadm.
Seni, bir hayli satn aldm ben, fakat
herkes gibi asl satmadm seni.
Bunun hakk iin, sen dostu olmayan
larn dostusun. Bana yardm et, son nefesimde
satma beni!
Ya Rabbi,' senden baka kimse olma
yacak, yle'bir an gelecek. O anda bir soluk bana
dost ol, yardm et!
378

FERDUDDN ATTAR

HKAYE: ACEM TELLAK

Ebu Saldi Mihne hamamda ykanyordu. Ykayan tellk, acemi bir adamd.
eyh'i keselerken btn kirlerini kol
larna srp nne yyordu.
Bir aralk eyh'e dedi ki: lemde erlik
nedir? Syle ey temiz adam!
eyh cevap verdi: Kirleri gizleyip sahi
bine gstermemek. Halkn gz nne yma
mak!
Bu cevap, pek byk bir cevap. Tel
lk, derhal eyh'in ayaklarna kapand.
Bilgisizliini kabul etti, tvbe etti.
eyh de bu iten holand.
Ey bizi yaratan, besleyip yetitiren, bi
ze nimetler veren Allahm! Ey padiah, ey kulla
rn ilerini yapan, onlara keremlerde bulunan!
Btn lem halknn erlii, kerem ve
ltf, senin ihsan denizinden bir i tanesidir.
Zatyla mutlak olarak kalc olan sensin. Keremin, ltfn vlemez, anlalmaz!
Bizim kirliliimizden, utanmazlmz
dan ge; kirliliimizi gzmzn nne getirme;
yzmze vurma!

381

MANTI KUT-TAYR

HKAYE: HZ. SLEYMAN VE

KARINCA
Hz. Sleyman, bunca yceliiyle ciz
kald da topal bir karncaya sordu;
Dedi ki: Ey benden daha ok tozlara,
topraklara bulanm mahlk, hangi toprak, daha
daha ok gamla yorulmutur?
Topal karnca derhal cevap verdi: Da
rack mezara konan son kerpi!
Toprama o son kerpi kondu da
halktan tamamyla midim kesildi mi;
Ey tertemiz olan Rabbim, toprak altn
da btn kinattan bir midim kalmad im;
Son kerpi, yzm rtt m ltfet,
sen ihsan yzn benden evirme!
Ben cizim; topraa yz koydum mu
hibir taraftan yzme birey gsterme.
Bunca gnahlarma ramen yine de
midim var; Allahm, gzme hibir ey gster
mez, bana hibir azapta bulunmazsm.
Sen kerem sahibisin Yce Rabbim!
Gelip gemi ne gnahm varsa hibirini grme!

380

FERD U D D N ATTAR

SZLKE
Arif: Bilen, bilgi sahibi.
Batman: Tahl iin l birimi.
Cedel: Tartrken kavga etme.
Cezbe: Hal ehlinin Allah tarafndan hayrete daldrl
malar.

Cziyat: Ufak tefek eyler, baka bir anlama gelme

yen eyler.
Dervi: Mtevaz ve kaaatkar, maneviyatla gnl zem
gin kii.
"
Gayb: Gizil olan, grnmeyen. His ve akl ile bilinme
yen ey.
Halvet: Yanlzlk, tenhaya ekilmek.
Harim: Herkesin giremeyecei zel yer, ey.
Hatif: Sesi iitilen ve kendisi grlmeyen seslenici
Havra: Yahudi Mabedi
Hikmet: Herkesin bilmedii gizil sebep
Himmet: Kalp isteiyle gsterilen ciddi gayret
hsan: yilik, ltf, balama.
stina: Allahtan bakasnn minnetine girmemek.
Kab Kavseyn: mkan ve vzcub ortasnda bir ma
kam.
Kamil: Olgun, eksiksiz, kusursuz.
Kemal: Olgunluk, btn gzel sfatlara sahip olma.
Krba: Deriden su kab.
Klhan: Lammada su stmak iin ate yaklan yer.
Klliyat: Hepsi,btn
Ltf: ltifatla muamele etmek.
Marur: Bo bir eye gvenen.
Mahlas: Nam, lakap, takma isim.
Marifet: Bilme, irfan kazanmak
Meczub: Akl gitmi, ilahi akla kendinden gemi.
Muhtesip: Belediye ilerine bakan memur.
Mrid: Tarikata katlm eyhin talebesi
Nefiy: Birisini istei olmadan bir yere srmek,
Niyaz: Yalvarma, dua, istek.
Nutfe: Duru ve safi su
383

M ANTIKUT-TAYR

SON
Allah'a saysz minnetler, hamdler, se
nalar ve apak krler!Allahm, canmz, senin hamd bah
ende ululuk sfatlarm vmede hayran bir hale
geldi.
Senin medih ve sen ekerini yiyen, onunla beslenip yetien gnl kuu, aknla mest
oldu, gzel seslerle akyan bir blble dnd.
Acizlik duramda anp kald, par
mam dileyip duruyor!
Allah'tan sonsuz rahmetler, seilmi
Peygamber'in ruhuna olsun!
Kitap, Allahn bir ay olan Receb'in
yirminci sal gn le vakti bitti.
Huzur iinde, zevk ve safalarla, Al
lah'n ltfuyla iyi bir halde, salk esenlikle ta
mamland.
Tamamland zaman, o yce Allah
Rasl'nn hicretinden be yz seksen yl
gemiti.
te bu tarihte btn erlerin iinden
ATTR sz syledi; sen de ersen onu hayrla an!
"Allah'n nimetlerini saysanz, sayma
ya kalksanz" dedi de som a "Sayamazsnz ki"
szyle bize yanp yaklma ve dert verdi.
Daima rahmete mazhar olan Peygam
ber, bizim derdimize merhem, caramza devadr.
Ey Peygamber, can, senin ilerine ta
mamyla alnm kalm, sana kavumaya susa
mtr.
Ltfet de ona bir bak, bir bak da o da
senin gl yzn grsn!
te gnl, byle hayretler iinde tek
bama kalm, kh hamdetmede, gh dertlenip
durm dyd.
Yce Allah, yardm etti, kaplar at,
382

M ANTIKU T-TAYR

Rina: Aldrsz, Arif olduu halde sade grnen kii

Saka: Su tayan
Seyran: Gezmek, bakp grmek
Suret: Biim, grn, hal
Skt: Susma, konumama.
Tefrit: Ortalamann aa olmak.
Tevhd: Birleme, Allahtan baka ilah yoktur deme.
Thmet: Birisine isnad edilen, doru olup olmad
belirsiz su.
Vuslat: Sevdiine kavumak.
Zahit: Bor olan ibadetlerden daha fazla ibadet eden.
Znnar: Hristiyan kemeri

384


^
,

K u fla r [kesiin e f n kular K afdann

ardn daki pad iahtar S im u r u b u lm a k
iifv yoia karlar. Fakat y o lc u lu k uzun ve
zorludur. stei ve sebat'i az o lc m iQ jL
dnyevi pyi e re ta k la n la r yolda b ire r b ire r
*aof^!tjr% r. K afdaria va ranlarn n n d e
s. ise hepsi b irb irin d e n etin yedi vadi
- uzanm aktadr. stek, Ak, M arifet, stina,
Yedi vadiyi aabilen otuz kuu ise S im urg
5 ' y e rin e d ir spriz b e f l k t e d i r . . .
^

F eridddin A tta r Tasavvufi M esnevi J E j j

1 konusunda. K lasik ran E debiyatnn
Ej, ; ^ e ^ 5 ^ # n u n e h ^ m n fn kitab ola.n .
M a n tk u t-Tayr ise velayetin m ertebeirini
m

. L. II . ^

_ I

I^

^ I.

I--

/re a n la tt ;
aybetm eyen
asiidih--.

ISBN 17S-5t,M-2D-b
9789758264209

.!!!!..