NDEKLER

nsz /AKLIMDAN GEENLER OKUYORSUNUZ I 9

AYNALI BARKATLARI 13
Tek ynl [karlksz] effaflk / 16
KR TALH KULARI I 21
Hiliin istisman / 25
Kumar masasnda otopsi / 30
CAN EKMENN DEJA VU'S ! 34
skeletini iinde tut! / 37

IKAR GAGANI KALBMDEN!/ 42

Genetik etiket I 48
Akbabalar iin 'fast-Food' / 53
KOZMETK SLAHLAR,
KRMNAL MAKYAJ, ESTETK TERAP.../ 60
Ameliyathanedeki keresteler / 64
Sirk giesindeki illzyonist / 69
Hem rehine, hem sulu / 73
RSK DOZAJI / 78

UYANDIRMAK STYORSAN KELLESN KES! I 84

Tadmlk patlamalar / 88
SANIK SANDALYESNDE AGLAMAK YASAKI 93
Terrist p adamlar / 99
Kan elalesine szge / 104
"DKKAT, AIDS'L PTBULL VAR!"I 109
15 Kasm' 24 Nisan'a balayan gece / 113

KANG UR.UNUN ARKA CEB/ 117

Oyuncak tabancayla cinayet / 121
SAGIR.A FISILDAMA, KRE GZ KIRPMA! I 126
Tarihe geemiyorsan saniyeye ge!/ 131
Fa.rrell's Dondurmalar'nn laneti/ 135
OTURMA ODININ LORDU/ 141
Kedi ike n, kaplan bier / 146
ntihar oyununun mzks/ 151
MAYIN T.AR.AMA GEMSNDEK DENZKIZI,
BEYAZ ATLI PRENSN BEKLYOR/ 154
Erkeklerin yedii ayvadan bir srk/ 159
TOPLU EZARDAK KRAMPONLU ZOMBLER /
Uan h al saha/ 170

164

KREMALI MEK OPERASYONU I 177

Kendi yasn tutan zombiler / 164
OTUR.AN BOGA'NIN UAN TEKMES I 186
Hakaret yamuruna alk tufan/ 191
Tehlikeyi, sula savmak/ 195
YILDIRI AKINA PARATONERL DARAACI I 199
SLAHLI DLENCLER,
OTOSTOPU KELERE KARI!/ 204
THE E:NI> / 213
K'1.1.k:la gibi oynat lan kadavra/ 216
KIYAMET HARB NN KIYMET- HARBYES I 222
Diir.ya a p nda kimsesizletirme / 227

Baharfinden son harfine kadar

smet ve Cahit iin ...

[ NS Z:] AKLIMDAN GEENLER OKUYORSUNUZ

Dinamit ykl iki kamyon, geni bir dzlkteki dar

bir yolda son srat birbirine yaklamaktadr ve ofrlerin
ikisi de karsndakinin yoldan ekilmesi iin kornaya ba
sar. kisinin de yoldan ayrlmaya niyeti yok gibidir. Ara
larndaki mesafe hzla azaldka tehlike doallkla by
mektedir. Derken, ofrlerden biri, direksiyonu ekip
karr ve muhatabnn gz nnde camdan frlattktan
sonra ellerini iki yana aar. Dieri, bu srpriz gelimeye
direnemez ve kamyonlarn arpmasna ramak kala yol
dan kar. Direksiyonu frlatan ofr ise yan koltuktaki
yedek direksiyonu takp yola devam eder!..
Yukardaki kssadan bizzat siz ve ben hangi hisse
yi alsak? ncelikle rolleri paylaalm. Blfnn m, zo
kay yutann m yerine gemek istersiniz? Bence bu roller
ne size ne de bana uygun. nk, her ikisinin de benim
sedii inat tavr, kesin bir hamhalatlk alameti. Aynca
blf 'lfr tehlikeyi besleyip byterek tekini ynlendi
rebileceini sanyor; yoldan sapan ise ezilmemek iin[?]
yenilgiyi kabul ediyor. kisi de birbirlerinin aklndan ge
eni okuduklarn vehmediyorlar: Dmen eviren "te bir
aptal!" diyor lisan- hal ile; iki kamyondaki toplam tek di
reksiyonun banda olduunu zanneden de "Aha bir man-

yak!" diyor fiilen.

Okumakta olduunuz kitap, sayn okur, dinamitli
ve kamyonlu bir dellonun kattaki yansmas deildir.
Yazmak suretiyle kimseyi yola getiremeyeceimi ve/ya da
yoldan karamayacam biliyorum. Yine de kitabmn,
'espritel bir dertleme' iradesini ortaya koymasn umu
yorum. Haddizatnda asayiin [ahengin] ancak birinin saf
d braklmasyla salanabilecei fikrinin belirdii
gn/yer, terrn doum gndr/yeridir.
"Sonuna kadar inanyorum ki," demi Arthur Scho
penhauer [ 1788-1860], "dnyada sadece iki kii kalsa, da
ha kuvvetli olan, izmelerini parlatmak iin cila kalmad
nda, dierininkini almak uruna bir an bile tereddt et
meden tek hayattan ldrr." Alman filozofun iddias,
[bugn de] tm parlak izmelerin aynasnda kanl ellerin
grnmesinin sebebi mi, sonucu mu dersiniz?
Kitap, sadece okurla yazarn ayakta kaldklar/tut
tuklar bir dnyadr. Schopenhauer' [ve akas sizi] bi
lemem ama ben bu dnyaya izmelerimi kapda kararak
girmeyi setim. izmelerimin yannda da baltam duruyor.
Varsayyorum ki eikte siz bana "Bu kap balta gir
memi bir ormana alyor ama anahtar kayp" dediniz.
Bu durumda elimdeki baltayla kapy krmam beklemeyi
niz. Birlikte anahtar arayacaz. Bulduumuz anahtar
lardan biri ormann kilidine uyarsa ne ala, uymazsa hari
ka! Orman kapsndaki aratrmamz sayesinde kazana
camz ey belki . . . Belki gerek olmas gerekmeyecek de
recede sahici bir eyi siz de hakikaten istiyorsunuz? Ken
di hesabma, hedefe ulama motivasyonunun hereyi s
kalamaya varmas ihtimali ne ktka geriliyorum.
nszn, cenin biyografisi kadar ksa olmasn ta
sarlamtm [ne de olsa kitabm siz sonuna dek okumad
nz srece doamayacak], fakat yle olmad. Laf uzat
ma eilimimi bir dertleme motifi saymanz rica ediyo10

rum. Espriye gelince... "Hayat, balta girmemi ormann

ortasndaki hayvanat bahesidir"[Peter De Vries, Kahka

ha Kanyonu].
tiraf etmeliyim ki burada yeni bir an kurdelesini
kesmiyoruz. Kitabmn tamamlanm[= mkemmel] oldu
unu iddia etmekten de geri duracam, zira hayatta ta
mamlanabilen tek ey hayatn kendisidir. Orman kalnt
lar arasndaki baltalar kamyonlara doldurup uzaklara
tamak ise ancak felakete snmak anlamna gelecektir.
Ne peki? Onu bunu brakn, sayn okur, hamle sras sizde.

26 Nisan 2003, stanbul

AYNALI BARKATLAR

En eski atasz "Fazlas zarar" olsa gerek.

nl anarist Sergei Gennadiyevich Nechayev'in
[1847-1882], terr 'yok etme bilimi' olarak tanmlad
sylenir. Terrn bir bilim olduunu kabul edersek, ter
risti de bilim adam saymamz gerekecek. Halbuki terr
bir bilim deil fakat bilimin nesnesi olarak alglanyor; te
rrist de yle: Psikiyartrlar, sosyologlar, siyaset-bilimci
ler ... iin terr ve terrist birer inceleme konusudur. Terr
hakknda fikir edinmek maksadyla terristlerin grle
rine bavurulmaz; delilik hakknda delilerin fikri sorul
mad gibi.
Trk Dil Kurumu'nun Trke Szlk'nde, terr
kelimesinin anlam 'yldrma, korkutma, tedhi [dehete
drme]' eklinde kaydedilmi. Medyada arz- endam
eden uzmanlarn ou, terrn tartmasz bir tanmnn
yaplamadn nk kimilerinin terr eylemi diye nitele
dii bir olay, bakalarnn bir zgrlk mcadelesi ya da
kurtulu hareketi[nin bir paras] olarak selamladn
belirtiyor. lk bakta terr eylemi gibi grnen olaylan
bir sebep-sonu ilikisi iinde ele almaya yanamadmz
srece, politik derelerden getirilen sularla konvansiyonel
13

arklar dndrebiliriz. Niyetimiz yzeysel bir uzlan.

nn tesine gemek ise, her lmcl hamleyi terr eylell\i
sayamayacamz ve fiziksel lme sebebiyet vermeyel"
terr biimleri de olduunu grmeliyiz . Kald ki, szgelill\i
bir bombalama eyleminde, terrn muhatab ldrlel).
lerden ziyade, bu yolla kendilerinin de ldrlebilece
mesaj verilenlerdir: lenler ldrlmlerdir fakat sa
kalan/braklan kimseler, lm tehdidine, lmcl bit
tahdide [snrlamaya] maruz kalmlardr. Korku iinde
titreyenler "Benim de bama gelebilirdi" diyenlerdir, l4.
le.r ise nadiren korkudan titrerler. Mesaj tayc ilevi bc..
knmdan terrn bir iletiim biimi olduunu sylemek
pekala mmkn, kanaatimce elzemdir. u halde, bize ilE.
tilen kanl ya da kansz mesajlarn yldrc, dehete dil.
rc ynleri arlk kazand lde terre maruz kaldl.
m z dnebiliriz Ayrca, bizlere, pek azn alglayabi.
leceimi z derecede ok mesaj gnderilen bir dnyada yc..
amak, balbana bir mesele olarak nemini ve korkun.
luunu koru maktadr
.

"Dnyann kreselletirilmesi ile birlikte insanlat

smrenler ya da smrlenler safnda yer almaktan b a.
ka bir seenekten mahrum kaldlar" cmlesi size beylilt
bir ibare gibi grndyse, baar merdivenini trmanrken
nndekinin kn yalayan ve arkasndakinin kafasn
tekmeleyen insanlar kmesi haricindekilerin dnyevi bi:r
stnle kavu masnn zorlatrldn syleyelim . Ba
ar merdivenini trmanrken yaplan her iki hareketin de
kaynanda korku vardr. Yani kresel kydeki makbul
devinimlerin tamam bir terr mekanizmasnn ilemesi
ne hizmet eder. Aalayc bir ylgnla sevkedilerek kit
le ler halinde baarsz ilan edilen insanlar ise aptal/zarar
sz zombilere dnm durumdadrlar. Nasl oldu da pi
yasadaki serbestlie ramen a akta kaldlar? Demek ki
beyinsiz ve ktler; demek ki uygar bireylerden hibir ey
renememi ler; demek ki bu dnyada yaamaya haklan
14

yok! XX. yzyl boyunca ABD'nin Nikaragua, Hiroima,

Nagazaki, Kore, Guatemala, Kamboya, Laos, Endonezya,
Lbnan, Libya, Panama, I rak ve daha birok lkede mil
yonlarca insan ldrmesini baka neyle aklayabiliriz?
Gkten yaan alevle kavrulan bebekler; kollan, bacak.la
n, kafalan paralanarak yanan genler; evleri, den bir
bombayla aniden cehenneme dnen yoksul aileler...
katledilmeye mstahak olmallar ki, gzelim atn Ameri
kan bayra eklinde boyayan Amerikal hamarat kadnn
fotoraf gazetelerimizi ssleyebildi. Dnya, terrden kur
tulmann tek yolunun l-drl-mek olduu bir yer haline
geldi.
Kreselletirilmi dnyada terr estirmek bir lks
tr. Benzer ekilde, lks yaam tarz da terrn ncelikli
trdr. Kitleleri korkutarak ve aresizletirerek gtme
lksne sahip kimseler, lks bir yaam tarzn srdrme
imkann da ellerinde tutuyorlar. Lks kelimesi, szlk
lerde 'ok zevk veren, gsterili, ok rahat ve fazla bolluk'
ifadeleriyle karlanyor. Dnya sistemi, birilerinin daha
ok zevk almas, daha gsterili bir hayat yaamas, daha
ok rahat etmesi, daha fazla mala mlke kavumas iin.
baka birilerinin hibir ey sormadan daha ok almas
n gerektiriyor. Kleliin gereini yerine getirmeyenler,
hizmette kusur edenler, dikkafallar ise nkleer dezenfek
tanlarla temizleniyorlar. Tketim kltrnn tm dn
yaya yaylmas dolaysyla, ellerine geenle asla yetinme
meye programlanm insanlar, almaya devam ediyor
lar. te yandan, byk patronlar, alanlarn ii brak
malarna zemin hazrlayacak herhangi bir hata yapmak
tan zenle saknyorlar. nsanlar ekonomik ideallerine
ulaabilmek iin birbirleriyle yarrlarken, lks tketi
min nndeki vicdani engeller de kaldnlyor. Bir kadn,
Gucci'den bir ift ayakkab satnald zaman, sadece
hemcinslerine hava atma frsatna kavumu ve onlan
ekarte etmi olmuyor; dnyadaki btn kadnlar geride
15

brakyor. Geride kalan kadnlar arasnda, hayatnda hi

bir zaman ayakkab satnalamayan ve kucanda alktan
len ocuunu tayan Afrikal anneler de var. Lks tke

timin, zenginler arasnda srp giden elenceli ve masum

bir yar olduu fikrine kaplmak, kapitalist bir yanlsa
ma iinde uyumaktr.

TEK YNL [KARILIKSIZ] EFFAFLIK

Nasl ki, dnya sisteminin efendileri, 'ie yaramaz'
insanlar ldrerek tasfiye ediyorlarsa ve o insanlarn l

m sadece, kenar krk bir ay bardann yere dp

paralanmasna benzer bir olaym gibi nemsiz addedili
yorsa; hal i hazrda var gcyle alanlar da nesneleti
riliyor. Giderek, "dnyann bir numaral futbol takm Re
al Madrid'de oynayan 'dnyann en pahal' futbolcusu
Portekizli Luis Figo . "dan bahsediliyor. Luis Figo, lks
iinde yaayan lks bir eya olarak vlyor! Bu arada,
zenginlerin yaadklar muhitlerdeki p kutularn birer
hazine sand gibi alglayacak derecede geriye itilmi, za
vall insanlarn says gnden gne artyor.
-

..

Yoksullar, medya araclyla zenginlerin ve zengin

liin grntlerine ularken, zenginler de yoksullara z

g tecrbeleri satnalabiliyorlar. Diyelim, kat paralar
sayesinde ulaabilecei snrlara varm olan bir vatan
da, ssz bir ada satnalp orada lks bir yoksulluk dne
mi geirebiliyor! Zenginlerin elde ettikleri lksler arasn
da, 'fazla bollua' ermelerini salayan sistemin getirdii
sululuk duygularndan kurtulmak zere, gariban mi ni
malizmini kendi mekanlarna uyarlamak ve sradan gr
nml blucinler ve tirtler giymek gibi yntemler de var.
Fakat bu yapay tevazu grntleri biraz pahal tabii. Bu
yolla, yoksullarn vicdani ferahlklarn da gaspettiler ve
tkettiler, yalnzca ekonomik kkenli aresizlik duygusu
nu darda braktlar. Artk, yoksul ailelerin ocuklar,

16

kendileri gibi giyinen irket yneticilerine baktklarnda

aynaya bakm gibi oluyorlar. Ayn niformay giymi iki
ordunun savamakta ektii zorlukla nasl mcadele edi
lebilir?
Televizyonu aar ve u sahneyi grrz: Camlar
ieriyi gstermeyen bir limuzin, d cephesi mavimtrak
aynalarla kapl bir gkdelenin nnde durur ve limuzinin
iinden aynal gzlkler takm takm elbiseli adamlar
kar. Bu adamlarn gzlerini gremeyiz fakat onlar bizim
gzlerimizi grrler; limuzinin iinde kim var bilemeyiz
[bir arabann camlarnn aynal olmas, dnyann her ye
rinde zel izne tabidir] fakat ieridekiler bizi tehis edebi
lirler; gkdelenin iinde neler dnd bizce mehuldr
fakat hazine bakanyla telefonda konumakta olan gbek
li bir adam alnn cama dayam bizi seyrediyor olabilir;
ekranda beliren bu sahnenin, bizim gereksindiimiz bir
grnt olduu karar, tek ynl effaflktan istifade et
me lksne sahip kiiler tarafndan verilmitir. Ekranlar,
hereyden nce gr alanmz daraltmak zere tasar
lanmtr. Aynalar [ve ekranlar] salaml krlganln
dan ve yzeyselliinden ileri gelen birer kalkan ve/ya da
barikat ilevi grmektedir. Denetleyici glerin rntgenle
me imkanl had safhaya ularken, denetlenenler otoma
tikman artmakta olan sefaletlerini seyreyleyip dalgnla
abilirler. Aynal yzeylere alerjisi olanlar yani aynal ba
rikatlar ykma eilimindeki kiiler ise dikizlenmeyi, ma
niple edilmeyi ve smrlmeyi reddedi biimlerine gre
yaftalanr, kirli sepetine atlrlar; 'temizlenmeleri' an me
selesidir.
1 1 Eyll 200 1 ve Bummm! Lks ulam arac, lks
binayla kucaklat! Bundan byle, salamln belki en
ok da ancak filmlerde infilak ettirilebilmeye borlu gk
delenler, iktidarn mimari cakasn deil, yapsal clzl
n; dimdikliini deil, yatalakln temsil ediyorlar. B
tn uaklar -umakla- btn gkdelenleri otomatikman
17

taciz ediyor; btn gkdelenler btn uaklar arszca da

vet ediyor! deal ulam ve yerleim, biricik tehlikeye
[lm tehlikesi] kimlii belirsiz kimselerce gebe brakl
mtr.
iddetin her trls mahkum edilerek, hakszla
duyulan fkenin iddeti, mazlumlara ynelik merhametin
iddeti, se vgiliye duyulan akn iddeti... karaland ve ge
riye iddet nedir bil meyen ntr, hissiz, robotsu yar a tklar
kald. Hakszla itiraz edenlere deli, merhametli insanla
ra enayi, aklaraysa sapk gzyle baklr oldu. Srekli,
dengelerden bahsedildi fakat ["dehet dengesi" tabiriyle
anlan] terrist bir dengesizlik korundu; ykc odaklardan
sz aarak kendi ykc eylemini merulatranlarn lm
cl hokk abazlna denge diyenler halen mikrofonu elle
rinde tutuyorlar ve melodik bir biimde zalimlere yaltak
lanyorlar: "Bombalarla zemediin bir sorun bagste
rirse Sam Amca / Takma kafana, daha ok bomba salla!"
Medya, New York'taki Twin Towers'n uaklanmasnn
anlam ze rine dnme gerei duymayan sulugz ter
ristlerle dolu p tayor. Radikal bir vurdumduymazlk iin
de, berbat bir kyamet smrs alm ban gidiyor. Ve
diyorlar ki: "Terr, gsz ve aresizlerin savama biimi
dir." Hi de bile. Terr, gllerin, gszlerin glenme
abasn [onlar dola yl ve dolaysz yollarla korkutarak]
boa karmak zere kurduklar sistemi korumak iin
durmadan birilerini [politik, ekonomik, psikolojik... vs.
anlamda] ldrmeleridir. Ezilenlerin ezenleri korkuya
sevketmelerine gelince, onun ad intikamdr.
Amerikan

Forbes dergisinin Temmuz 2002 tarihli

nshasnda, markal rnlerin lkslk derecelerine gre

sralandklar bir listeye yer verilmiti. Forbes'iler hangi
markann ne lde lks olduunu saptarken hususu
gz nne almlard: 1] Pazarlamadaki etkinlik. 2] Med
yada yer alma oran. 3] Markann satnalmada oynad
rol. Dikkat edilirse, rnn kalitesi, kullanll ve da-

18

yankll lks kategorisine girmesinde belirleyici rol oy

namyor. Lks, ultra-kapitalist mentalitenin tahkim etti
i ideal sahtelikler ve sahte ideallerin besledii bir olgu.
nsan ilikilerini paraya dayal ve baskc bir hiyerariye
[Baskc olmayan bir hiyerari mi var? Yok mu?] uyarla
yan sistemin imtiyaz alameti, g kant, stat sembol
olarak rettii ve parann otoritesinin younlat vr z
vr lks kapsamna giriyor. Lks ikiler [Absolut, Bacar
di, Johnnie Walker, Moet&Chandon], motosikletler [Har
ley-Davidson], kuyumcular [Tiffany], oteller [Ritz-Carl
ton, Four Seasons], otomobiller [BMW, Mercedes, Jagu
ar], aksesuar-kyafetler [Rolex, Gucci, Louis Vuitton, Pra
da, Armani, Shiseido, Calvin Klein] ... medyatik emperya
lizmin vazgeilmez katklaryla, dopingli dnyeviliin,
sa kalmann ekstra biimlerinin ve/yani hakikati krp
dkmenin fosforlu simgelerine dntrlm pislikler
dir. Bu pislikleri kuananlar kresel bir ayrcalk vizesi
alm oluyorlar. Adaletsizliin fiiliyata dklndeki
hayvanilik, lkse tartmasz bir ycelik atfedilerek, gz
okayclkla gzlerden gizleniyor. Tanrsallk iddias g
denlerin putperestlii, markalar arasndaki yarn fena
halde kzmasndan tr dikkat ekmiyor.
Neden caniler zenginleri, zenginler canileri andr
yor? nk her iki kesimin elemanlar da lml oldukla
rn reddediyorlar. [Bireysel/blgesel/kresel] ekonomi ci
nai, [bireysel/blgesel/kresel] cinayet ekonomik bir nite
lik arzediyor. Su aletlerinin klfnn astar paradan diki
liyor. Tetikteki parman da, namlunun ucundaki gvde
nin de konumlar parayla ayarlanyor. Parann hzyla ka
nn hz doru orantl olarak artyor; anonim insanlarn
kan daha ok aktka, varsl bireylerin nominalizmi her
yerden yansr hale geliyor.
Bir tren kazasnda lenlerin tamamnn nc
mevki yolcular olmasnn bir teselli vesilesi olarak anla
bildii bir dnyada, birinci mevki yolcularnn keyfi daha
19

ne kadar gcrlaabilir? Hiroima bulutlan altnda, uzl>.

mac bir sersemlikle, intikam dncesinden intik3@
alan bir medyaya bo gzlerle bakarak Sam Amca'nn t
nlan n dilerine at yakarken ekilen fotorafmzn a1labilecei en mnasip duvar pornografi mzesinde ir
yerlerde olsa gerektir.

KR TALH KULARI

Herkes biliyor zarlarn hileli olduunu.

[Leonard Cohen]

Yemin etmitim, piyango biletini [uur getirsin diye]

kamburuma sren ilk kiiyi ldrecektim.
-Katil bir cceciin mahkemede verdii ifadenin adli
k aytlarndan aktaran[?]
'

'-

[Max Aub 1903-1969, Crm Misalleri]

Zrrr ... zrrrrr . . . zrrrrrrr . ..

Balk dolu bir hendekte, yedi bal ve btn eneleri

dk bir ejderi budamaya alyordum.
Zrrr . . . zrrrrr . .. zrrrrrrr ...
Ejderin drdnc kellesini de koparmtm fakat kel
leler kopup yere dtkten sonra da konumaya devam edi
yordu.
Zrrr . . . zrrrrr . . . zrrrrrrr . . .
Kelleletden biri ark sylyor ["Yarn Da'nn ardn
da / Tahta bacak polisler / Kpekler naylon dili / Ardnda
Yam Da'nn"], biri svyor, biri kahkahalarla glyor, biri
hava tahmin raporu sunuyor [" ... meteo roloji daire bakanl-

21

ndan verilen bilgiye gre, baz illerimizde havann az l::lu

lutlu ve/yahut ak , baz illerimizde ise yal olmas be1'l e
niyor... "], biri yalvaryor [" . . . Hayr sevgilim hibir ey gri\n
d gibi deil, sana her eyi aklayabilirim, ilk hkrk.ta
aka senin sayende inandm, ltfen beni bir dakika ol'i\n
dinle ..."), biri ilgin tehditler savuruyor ["Di hekimleri ::\in
sahte tebessmn kuanm tilkicik, sen guguklu saalte
yumurta ararken o psl kuyruunla kracam boynunu!"],
biri de ben ne dersem onu tekrarlyordu ["Bu, kredi kart ta
izleriyle bunalan kardeim iin! Bu, tmarhaneye tklan k.u
zenim iin! Bu, varolmayan titrek bacanam iin!"]. Tf\m
drdnc kelleyi [ilgin tehditler savuran] de kesmitim ki
daha fazla dayanamadm ve gzlerimi ap yatamda hat'if
e doruldum. Zrrr ... zrrrrr . . . Ahizeyi kaldrdm; ejdeJ:in
drdnc kellesinin sesiyle karlanca afall adm: "Kes sesi
ni ve dinle! Derhal dar k ve kapnn nndeki ata atlaJp
buraya gel!" Ejder, ryann rvann almak istiyordu anl:
lan! Korkaka bir merakla sordum: "Siz kimsiniz, neden bt::n,
oras neresi?" Ejderin drdnc kellesinin sesi, bir cesede
ate eden katillere zg o kendinden emin gaddarlkla: "At
yolu biliyor!" dedi ve telefon kapand.
Uyandktan sonra da devam eden bit kabustu bu. $ir
an duraksadktan sonra kapya yneldim; dar ktmqa,
olgunlam le gneinin altnda parlayan simsiyah bir t
la gzgze geldim. Adn bile bilmediim atn srtna atladm
ve ylece durdum; hayatmda ilk defa bir hayvann srtnda
oturuyordum. Telefondaki sapn beni davet ettii yere dQ
ru, atn bildii yoldan ilerliyordum. Dizginler atn elindeydi!
Gideceim yerde beni sevgi g sterileriyle karlayacaklarn
dan biraz kukuluydum tabii; zira bir manyan lafna ve bir
hayvann aklna uymutum fakat evde otursaydm da me
raktan atlasaydm daha m iyiydi? At gelip kapmda dikildi
ine gre, amiri de beni pekala bulabilirdi. Yani bana zarar
vermek iin yardmma ihtiyalar olmad aka ortadayd.
te yandan bu acayiplik, gzel bir srprizin [cazip bir evlen
me teklifinin mesela] n aamas idiyse [Kim byle bir ie
kalkr ki benim iin? Ayn konu.] zerime deni yapmak-

22

tan kaarak hereyi berbat etmek bana yakmazd. Motorlu

tat trafiinin kysndan drt nala giden at ve atn zerin
deki pijamal adam yani beni grenler bakakalyorlard. Bel
li ki son yllarda hikimse bu civarda seyreden siyah bir ata
rastlamamt. Peki bu at bu yolu ne zaman renmiti? Aca
ba yolu yarlam mydk? Btn bunlar hakknda atn syle
mek istedii bireyler olabilirdi. Binitimin sol kulana do
ru eildim ve yaltaklanmayla kark bir ekingenlikle sor
dum: "Hey, aptal yaratk, beni nereye gtryorsun?" At y
zme bile bakmadan, ejderin drdnc kellesinin sesiyle ce. vap verdi: "Cehennemin dibine!"
[Abdullah Kamrevii'nn Maceralar: Grkemli Sradanlklar
I. cilt. Der.: Eddy Fake]
Amerikal yazar Shirley Jackson (1919-1965],
1948'de yaynlad Piyango adl mehur yksnde,
yz kiinin yaad bir kyde her yln 27 haziran gn
y aplan bir ekilii anlatr: Ky halknn [ocuklar hari]
tamamnn katld bu gele neksel piy angonun, kydeki
bolluk ve neeye kaynaklk ettiine inanlmaktadr. Pi
yangoda siyah [karalanm] kat parasn eken kii, ai
lesi ve komularndan oluan [ocuklar dahil] bir kalaba
lk tarafndan talanarak ldrlr.
Rivayete gre, vaktiyle talya'nn topuunda dzen
lenen bir lotaryann biletleri siyah ve beyaz kartlardan
oluuyordu. Beyaz, kazandran kart-lar-n rengiydi ve be
yaz szcnn talyanca's olan 'bianco' dilimize piyango
eklinde dahil oldu. Demek piyango bizim zihnimizde be
yaz bir imge olarak yer tutuyor; yani ak ake, ak st, ak
aln gibi gvenceyi, helallii, drstl iaret eden un
surlarla ayn hizada! Halbuki piyango hibir zaman bir
gvenceyle, hibir ekilde helallikle ve hibir bakmdan
drstlkle badamaz. Piyangonun rengi; Shirley Jack
son'n hikayesine lmcl bir sembol olarak ve evvelki
yzyln taral talyanlar'nn lotaryasna ise yaygnl

23

itibariyle hakim olan siyahtr: Kara cahil, kara haber, ka

ra gn gibi mnasebe tsizlii, felaketi ve belay ifade eden
deyimlere uyum salam t r. Piyango listeleri, bir nevi ka
ra listedir : lgilileri l sessizliine davet eder.
Baz aratrmaclar gezegenimizde ilk piyangonun
braniler ve/yahut Ms rl lar'n bann altndan kt n
syleseler de, Romallar'n bu ite nclk ettikleri

fikri

yaygn bir kabul grmtr. Romallar, Tanr Saturnus

adna kutladklar bayramlarda piyango dzenlerlerdi;
daha sonralan, mparatorluk devrinde, piyango lenle
rin ve elencelerin bir paras haline geldi; Augustus, her
kesin farkl dller kazand ekililer dzenledi; Elaga
balus zamannda ise piyangolardan sinek, at dks, k
pek lei, kstebek idrar, kedi dili, kertenkele testis'i gibi
enteresan hediyeler kt. Ortaa'da piyango bsbtn
ortadan kayboldu, ancak Rnesans'la birlikte talyan dev
letlerinde [Floransa, Cenova, Venedik, Napoli] tekrar g
rlmeye baland. Franszlar ise piyangoyu talyanlarla..
savarken kefettiler ve 1660'ta Krallk Piyangosu'nu..
kurdular. Bunun zerine piyango ngiltere Almanya, s
vire , spanya ve rastlantnn kaypak desteine ihtiya
duyan kimselerin ounlukta olduu dier Avrupa lkele
rine yayld [XVIII . yy.].
Ulusal piyango organizasyonu bir nevi referandum.
saylsa yeridir. Bu referanduma katlanlar, iinde bulun

duklar koullarn hakl, drst, fedakarca abalarla g

venli bir zemine ulamay temin etmediini yani politik
ierikli bir yargy iletirler. in tuhaf, bu politik yarg
her ne kadar gizli bir yaknmayla dile getirilmi gibi g
rnse de, "Gelir dalmndaki adaletsizliin benim lehi
me dzenlenmesini istiyorum ve bu uurda zayf m zayf'
ihtimallere bel balayacak kadar hevesliyim. Ac ekiyo
rum , bu doru, fakat ektiim aclarn katlanarak oal
mas halinde teselliyi ansm denemi olmakta bulaca
m" diyenlerin iniltisidir. Krelen midin yerine atanan

24

hayal, birey ve toplumun birbirlerine 'son bir ans' tan

malar prensibiyle btnleerek, binlerce [yerine gre
yzbinlerce hatta milyonlarca] biletin zerindeki notalar
geici bir sessizlie matuf bir milli mar katna karlr.
Piyango mentalitesi ehven bir statiklikle felaketin erte
lenmesine dayal bir felaket dourur. Ertelenen felaket
ise tam anlamyla terrdr. Terr savsaklayabilmek iin
yardmna bavurulan biricik hami, bilet [satnalanlarn]
saysnn oalmasyla pekien dnemsel kaostur. Terrle
ans oyunlar arasndaki ok ynl iliki, 1889 ubat'nda
Donanma Cemiyeti'ne gelir salamak maksadyla tertip
lenen ekilite datlan ev eyalar ve birka yz kuruun
'sahiplerini bulmasndan' bu yana entelektel bir ilgiyi
beklemektedir fakat maalesef elimizde hap Hulusi'nin,
Trk Tayyare Cemiyeti'nce dzenlenen ekililer iin yap
t afilerden, vr zvrn tarihini yazanlarn nmze b
rakt elenceli boluklarla dolu sayfalardan baka bir
ey yok.
Hakikatin ykn tuttuu olaylar yani o mucizevi
[aciz brakc] kler, medyann orak arazilerine gm
lerek rtbas ediliyor. Bize yalnzca effaf urlar balayan
ackl bilmeceler, kolektif delilikten orunmann yolu diye
konvansiyonel bir aptallktan bakaca bir ey nermiyor!
Yapaylatnlmak suretiyle entelektel bir barnak olmak
tan karlan yazgy ayakta tutan ve plastik hamurundan
yaplm tek stun: ans! Oysa ansn yedeinde imtiyaz
l felaketlere dnen tecrbeler [domak, lmek ve bu
ikisi arasndaki her tecrbe] insan boyuneiin eytani
biimlerine iviler.
HLGN STSMAR!

nsan, aka ve Hile adl klasik eserinde Roger Cail

lois [ 1913- 1978], oyunlar drde ayrr: 1] Yarma gd
snn ar bast oyunlar [basketbol, boks, atletizm, sat
ran vb.]. 2] ans faktrnn nde geldii oyunlar [piyan25

go, ganyan, iskambil vb.]. 3] yknmeye ilikin oyunlar

[tiyatro, kukla gsterisi, illzyon, pantomim vb.]. 4] Ba
dndrc yan egemen olan oyunlar [vals, p aratle at
lama, daclk, salncak, bungee jumping vb. ] . C aillois'nin
snflamasnn eletirel bir sorgulamaya tabi tutulmas ve
gelitirilmesi mmkn fakat bu ileri bir kenara braka
rak, vakit kaybetmeden, modern hayatn kresel bir sah
telik protokol ile oyunlatnldn syleyebiliriz. Politi
ka, ekonomi, iletiim, salk, eitim, hukuk, cinsellik gibi
alanlarda oyun motifinin giderek daha byk bir yer kap
lamas ve belki iyimserlerin 'insann oyunculuu'yla ak
lamay seecekleri sz konusu faaliyetlerde bireylerin se
yirciletirildiini, giderek oyuncaklatn [ya da dekoru
tekil ettiklerini] yzmz kzararak da olsa ileri srebi
liriz. Jokeyin attan, Rus ruleti oynayann t a bancadan,
kuklacnn kukladan, dacnn dadan [ya da ulat
ykseklikten] daha nemli olduunun delillerini kim ne
reden getirecek? Oyunlarn yresini kaplayan hurafe ar
ivlerinden kalkan tozun yol at nefes darl da caba
s! Bu arada, ansn, bir iin ve kazancn ortaya karl
masna etki eden bir 'faktr' olduu hususu tartmaya
aktr. Bir erek uruna emek sarfetmekten saknanlar
iin "ii ansa brakt" derken aslnda onlarn ii braktk
larn sylemi olmuyor muyuz? Piyangoda ve dier 'ans
oyunlarnda' ansn kurumsallatrlmasnn yansra,
riskin tercihe bal klnmas sayesinde oluturulan ekim
alanna ylan kitlenin her yesi, paylaldka arlaan
bir sua ortak ediliyorlar. Onlara, intihar edenler gibi,
su lu durumuna dmeden [ekonomik bir] cinayet ileme
nin yolu gsteriliyor! Onlar: Hayali bir daraacnda sakin
sakin sallanan cansz mankenler!
1 1 Eyll 200 1 Sal gn, Dnya Ticaret Merkezi'nin
[World Trade Center] dnyaya tccarca meydan okuyan
kiz Kuleler'ine [Twin Towers] ve Pentagon'a ynelik Ka
mikaze saldrlar bir piyango organizasyonuydu. Bu sal26

drlar hakknda bir yn ilgin yorumun yanna bir yeni

sini koyma hevesiyle konutuumu sanmayn sakn. Mez
kur vakann, ABD'nin kaybettii bir dnya sava olduu
nu ya da medyann kresel iletkenlii gz nne alnd
nda bir meydan sava saylabileceini syleyenler sy
ledi. Ayrca yolcu uaklarn silah olarak kullanp, intihar
ederek zafer kazanan kimselerin [same Bin Ladin'in
adamlar?], postmodern bir galibiyet ufku atklar da
kaydedildi. i analojik bir arla vardrmadan konu
mak gerekirse, Jean Baudrillard'n da dedii gibi "Bu ola
y hepimiz 'tahayyl etmitik', istisnasz herkes bunu ta
hayyl etmiti nk/fakat hikimse dnyevi egemenliin
azl gcn tekil eden herhangi bir birimin ykmn 'ta
savvur edemiyordu'." 11 Eyll vakasn post-piyango d
neminin balangc ve/ya da negatif bir piyango sayabili
riz; elverir ki, ans oyunlarn ancak talihsiz kimselerin
oynadn gzden karan alelade piyangolardan farkl
olarak, bu canhra arpmada talihsizliin egemenliini
haykrmas bizi bsbtn yanltmasn. Pozitif beklentile
re dayal bir paranoyaklk olan kumar dknln
tersyz eden 1 1 Eyll vakas, kresel smr ovunu
[mahrumlar adna?] sabote eden bir ovdu. Piyango gibi
terr de kitlenin, snrlarn medyann izdii imgelemini
harekete geiriyorsa, bunun nedeni sistemin mantn ta
masdr. Terr deil piyango reeteyle satlr fakat her
ikisi de tketicilere ila gibi gelir!
Sosyolog George Ritzer, piyangonun kumarbazl
tketicilikle kaynatrarak yumuattn kaydediyor.
Melez deil, [szc balayn] pi bir kimlik verilerek
hem kendini hem de bakalarn zarara uratmaya dair
bir hafifmereplie ve de vurdumduymazla yani gnde
lik bir sapkla koullandrlm bireylerin dnyamza in
tihar saldrlarnn renkli grntlerinden daha byk
znel katklarda bulunmalarn umamayz. Sradan kor
kular tayanlar bize ancak sradan korkular devredebi27

lirler. Lzumundan fazla tedbir almann getirdii tehlike

lerle kuatlmann aresizliini kahramanca kabullenmek
ya da tedbirsizce fakat iddial tavrlarla girdiimiz yar
ta birilerinin biti izgisinin yerini tam biz sonuca yakla
rken deitirmesine ramen umutsuzca hzlanmak d
ndaki macera seenekleri nerede? Talihsizliimizi ille de
hilekarlkla m yattracaz? Deilse bile, unutmayahm
ki, kzgn boalar vejetaryenleri de kovalar.
Trkiye'de ylda yaklak 45.00Q.OOO adet Milli Pi
yango [Piyangonun milli bir nitelik tamas mmkn
m?] bileti, 350.000.000 adet 'Hemen Kazan' ve Labirent
kart satlyor. 2.000.000.000 kolon 'Saysal Loto' oynan
yor. Tekstil firmalar iflas bayra ekerken, ila satcla
r hap yutarken, yaynevleri 'o sayfay' kapatrken at ya
r 'sektr' 2001'de % 14 orannda byd; zira lkemiz
de her gn 400.000 kii at yar oynuyor ve bu yarlarda
1.350.000 $ toplanyor. Trkiye Jokey Kulb'ne 'bal'
2.500 at, yarlara katlyor ve yzbinlerce vatandamz
bu atlarn peinden kouyor! 200l'in ilk yarsna dek Tr
kiye' de 300 tane ganyan bayii vard. TJK, Temmuz ayn
da, bayi an geniletmek iin, vatandalarn bavurula
rn kabul edeceini bildirdiinde 4.000 civarnda bavu
ruda bulunuldu ve ancak 342 kiiye ganyan bayilii veril
di. Msrifliin ve dzenbazln klf, msriflie ve d
zenbazla kendini kaptrm aresiz insanlarn yzlen
derilerinden dikiliyor! Halkn iinden bir trl kamad
ans tuzann yem'inin aslnda kafalarn iindeki yal
dzl/sentetik/'seri retilmi' soru iaretleri olmasndan
kynaklanan aalan; binlerce insann tuzak davetiye
leri satarak ekmek paras kazanmay dnmesi. . . Ku
marbaz/tketicilerin bencillie dayal biraradalklar; pi
yangoya atfedilen o pornografik masumiyet; biletler, iha
net yetkisi veren o minik belgeler; ahlakl entelektelin
grtlana yapan kamusal dehetin yasal vekilleridir.
2001 Kasm'nn Qrtasmda, insan hem panie hem
28

de vicdan azabna srkleyen bir haber yaymland. zmir

Milli Piyango Bayileri Odas'ndan bir yetkili, baz piyan
go bayilerinin 'ansn veresiye denemek' isteyenlerin sa
ysnn artmas zerine defter atn sylyordu! Akln,
emein ve emniyetin iflasn belgeleyen bu dehet haberi,
bana stiklal Caddesi'nde rastladm bir piyango bileti
satcsn hatrlatt. Adam dileniyordu! be bilet sata
bilmek iin topluma boyun bken bu adamla, bileti vere
siye almak iin yalvaran birinin bulumasndan daha tra
jikomik ne olabilir? Birbirine yakararak birbirinden hilik
talep etmek suretiyle birbirini 'yoklayan' iki 'boluk yurt
ta'! [flah olmaz titizlikteki baz okurlar, piyango bileti
istemenin 'hilik talebi' anlamna gelmediini dnebi
lirler. Onlara iki bilet sunuyorum: 1 1 1 1 1 1 1 1 1 numaral ve
7 49250381 numaral bilet. Hangisini seecekler? kincisi
ni mi? Oysa bu biletlerden birine para kma ihtimali di
erininkine eit!] Bor batakl, faiz batakl ve kumar
bataklnn pisliklerinin birbirine kart kavakta be
raberce rpnma hususunda 'uyuanlarn' says arttka,
Yksek voltajl biarelik srreel grnmler arzetmeye
balyor.
Amortideki ironi kabus mesabesindedir. Beklentiye
Yaplan yatrmn aynen iade edilii, gaddarca bir jestin
rkn patrtsna sahiptir. Hayvanilemi talebin gayri
insanilii, amortinin kokumu boluunda lgnca yan
klanr. Oyun, ekiliten sonra skandal boyutlarna ula
tndan, fiyaskolar [amortiler] glgede kalr. Byk ikra
niyeden bilet parasn dmek hikimsenin aklna gelme
dii gibi, amortiye harcanan emein muhasebesi de tutul
naz. Halbuki ektiini yitirenler de, ondan astronomik
randman alanlar da, kumarn ihtiva ettii ykmn hisse
darlardr. Amorti 'talihlisi' karanla ate ederek harca
d kurun dnp alnna saplad diye sevinmeye davet
ediliyor. Eh bu durumda biraz sersemlemesi doaldr.

29

KUMAR MASASINDA OTOPSi

ans oyunlaryla har neir olunan bir toplumda,

olup bitenleri bir piyango balam iinde alglayanlarn
says artar. Ekonomi, ak, politika, ulam, s alk, ei
tim .. . ksacas her alanda ans neye el veriyorsa ona ula
labilindii kans sosyal dokuya siner. Sesiniz ve fizii
niz gzelse genetik piyango size kmtr: Soyunun ve
ark syleyin; sonra da gelsin paralar! Amerikan uakla
r yaadnz ehre bomba m yadryor? Demek infaz pi
yangosu size 'vurdu'! Oy verdiiniz partinin yetkilileri ik
tidara gelince her eyi berbat m ettiler? Anlalan gene
yanl ata [yoksa kua m?] oynamsnz!
Reuters'in 14 Kasm 200l'de getii u h aber h atr
lanmaya deer: American Airlines'a ait Airbus A300'n 12
Kasm Pazartesi gn 09.17'de New York'a dmesi ve
uaktaki 260 kiinin tamamnn lmesinden sadece birka
saat sonra ekilen New Jersey Lotosu'nda, den uan
sefer says olan '587', 1 milyon $'n zerinde ikramiye ge
tirdi, ama 'Pick 3' [n Se] adl ekilite, 27 bin 829 ki
i ayn rakamlara oynad iin, toplam ikramiye kua
dnd. Yann cent deyerek kupon dolduranlar, 1 6'ar $
ikramiye kazand. leden sonra yaplan ekilite ise ay
n lnn deiik versiyonu, '578' talihli numara oldu.
New Jersey Lotosu ynetici mdr Virginia Haines, bu
ite geirdii yedi yl boyunca hi byle bir eyle karla
madn belirterek "Neden olduunu anlamyorum ama
felaketlerle ilgili rakamlar insanlar iin bir anlam ifade
ediyor" dedi. Haines, 11 Eyll 2001 gnnn rakamlar
nn da, lotarya oynayanlar tarafndan ska seilen ra
kamlar arasnda bulunduunu kaydetti . Felakette ansn
ipularn grenler sadece Amerikallar deil. Bombalama
ve adam karmalarn ard arkas kesilmeyen Kolombi
ya'da, Ekim ortasnda havaya uurulan bir yolcu otobs
nn plaka numaras olan '793'e byk ikramiye knca;
30

iki hafta sonraki ekili gnnde pek ok kii o gn bom

balanan bir otomobilin plaka numarasna oynad: 'VEN
3 1 1 ' plakas, Kolombiyallar'a lkedeki asgari cretin
katn, yani 350 $ kazandrd. kramiye kazanan bir kadn
yerel tv.'de "Otomobilin havaya utuunu grdm ve he
men kupon doldurdum" diyordu. Yetkililer, o gn !otodan
ikramiye kazanan her be talihliden birinin tv.'lerde defa
larca yakn plan gsterilen 'anssz aracn' plakasna oy
nam olduunu syledi.
Tuhaf, evet ama insanlar her naslsa yrmeyi bile
renmeden yanl/kt yola sapabiliyorlar ite. Sistemin
mesajn doru kavradklarndan emin bir ekilde, akba
balarn ayak izlerine basarak yol alyorlar! Zulm [karan
lk] dnyasnn muharref [tahrif edilmi, hurafeletiril
mi] renklerine dalanlar, bakalarnn hknklarndan
oluan frtnalara kahkaha yatnn yapyorlar! Metala
tnlm aylakl, gln bir insafszlkla dlleyerek in
sanlk d bir dayanma rnei sergiliyorlar!
Bana gre, 1 1 Eyll gn Twin Towers ve Penta
gon'a arpan uaklar, kr talih kularyd. Yuvarlak gaga
laryla, rmeye braklm bir asalet kantn yani ka
buk balam intikamcl kadlar ve/fakat kanattlar.
ntikam arzusunun bile ba sonu belirsiz bir szlanmaya
indirgendii amzda bu da bir ey ama ne? Kr talih
kular, bize talihimizin bir uzants saydmz imkanla
rn, felaketlerin dalgalanmasndan ibaret olduunu gr
me frsat verdi; bizim tekno-seraplarla dolu yaantlar
mzn snrlarn amlar ve besbelli "gerein lnde"
fena halde canlarna susamlard! Belki bilhassa bizim
bamza konmay tasarlamlard fakat biz ksa srede
onlar kamerayla yakalayarak ekrana kafesleyiverdik.
Kymetini bilmeye yanamadmz fel aketlerin bize
lmcl bir tecrbenin yannda bir hayat bilgisi de sundu
unu gzden karmaya ve gizlemeye ne de yatknz. 11
Eyll'n sembolik katmanlarna kendimi kaptrdm ve
31

terristlerin avukatlna soyunduum zannedilmesin;

sadece lmcl oklarn olsun zihinsel sindirimimizi ko
laylatrabileceini, direni ve atlm enerj isi hakknda bi
ze bir fikir verebileceini ve de loto kuyruunda bekle
mekten ibaret bir mcadelecilik anlayna b al kalarak
yitip gitme tehdidine kar bir younluk blgesi salaya
bileceini dnyorum.
Dijital Birinci Dnya'nn yataklk ettii sanal kapi
talizmin yani sahici retim alanndan kopmu finansal
speklasyonlar toplamnn kumarl hegemonik dzeninde
her ey ama her ey piyangodan kyor: AIDS , hret,
yoksulluk, trafik kazalar, evlilik, lm! . . [''Yahut adnza
bir ekili dzenleyebilirim / kazanana vertigolar, nostal
jiler / kara sevdalar kar." smet zel, Celladma Glm
serken]
Ana unsurlar kreltilmi talihimizin gklerdeki
temsilcilerinin kr olmasna amamal. Saldrganlm
zn mazereti diye 'ar ekimde' hareket ediimizi ne s
remeyiz ve paniin damgasn vurduu fakat paradoksal
olarak otoriter denetimce ambalaj lanan amzda terr
bile ancak ksa bir sre iin ilgimizi dn alabilir: Rek
lamlar balamak zeredir!
2 Ekim 2002'den itibaren Washington'da, haftalar
boyunca, yre sakinlerinin kann donduran bir 'keskin ni
anc' [sniper] rzgar esmiti. 'Keskin nianc' hemen her
gn, kafasna gre setii birilerini ldryordu. 54 yan
daki Prem Kumar Walekar, 3 Ekim 2002 Perembe saba
h Maryland'de bir benzin istasyonunda, ofrln yap
t taksiye benzin doldururken 'keskin nianc'nn kuru
nuyla can verdi. Konuyla ilgili haber ve yorumlarda Wa
lekar'n lmnn trajik yn vurgulanrken, her defa
snda, cebindeki kanl loto kuponuna dikkat ekiliyordu!
Sanki, taksi ofrnn hayatn kaybetmesi, loto biletinin
heba olmasndan daha az nemliydi. Lotodan para kma32

sn uman Walekar'n payna srpriz dolu bir mermi d

mesi de adeta terrn deil, !otonun bir cilvesiydi. 'Byk
ikramiye' ya onun doldurduu kupona ksayd?! Ne muh
teem bir talihsizlik olurdu! . . Kumar masasnda otopsi
yapmak; medyatik hayalgcnden deil, bayalktan ile
ri gelir. Cinayet mahallinde kumar oynamak da yle.
Satrlarma son verirken, piyango mptelalarnn
sk sk ftursuzca telaffuz ettikleri u ''Ya tutarsa?" soru
sunun da erefini kurtarmay denemek istiyorum. Bu sz,
gle maya alan Nasreddin Hoca'nn, ''Yahu, Hoca, gl
maya tutar mym?" diye soran vatandaa ynelttii so
rudur: ''Ya tutarsa?" Hoca'nn dahiyane gayreti ile piyan
go organizatrlerinin hilebazl ve yine Hoca'nn herke
sin istifadesine ak bir yourt gl yapma fikriyle ans
oyunlarna para yatranlarn bencilce hayalleri arasnda
hibir paralellik yoktur. Nasreddin Hoca'ya, tketici ak
labanl ile dil uzatanlar zmbalamak, biliyorum, sfrn
ortasna bir delik daha amaya almak anlamna gele
cek.

CAN EKMENN DEJA VU'S

Asla lyken araba kullanma ve

mavi yamurluk giymi birine sakn gvenme.
[Tom Waits]

nsan doar ve lr;

bu ikisi arasnda bir ey olursa ne ala.
[Francis Bacon, Ressam, 1910-1992)

Sabah 07:00'da dijital saatinizin Rock'n Roll alar

myla yataktan frladnz; terlik giyme makinesinin yard
myla terliklerinizi giydiniz; elektrikli di frasyla, buu
l anmayan banyo aynas karsnda di lerinizi fraladnz;
pilli tra maki nes iyle tra olurken su stcsnn dme
sine bastnz; uzaktan kumandayla televizyonu atnz;
after-shave'inizi ve nemlendirici kreminizi srdnz; de
rin dondurucudan kardnz endstriyel kurabiyeleri
mikrodalga frna koydunuz; hazr kahveyi, hazr kahve
kremasn ve suni tatlandrcy fincana boalttktan son
ra kaynar su eklediniz; cep telefonunuzu atnz; mikro
dalga frndan gelen sinyalle kurabiyelerinize kavutu
nuz; kredi kartlarnzn, iyerinize girip karken kullan
dnz dijital kartn bulunduu czdannz kontrol etti-

34

niz; televizyondaki sunucudan gazete manetlerinde ne

yazdn rendiniz; kuru temizlemeciden gelen giysileri
nizdeki etiketleri sktkten sonra abucak giyindiniz;
kombiyi kapattnz; antanz ve laptopunuzu yannza al
dnz; karken ayakkablarnz hazr cila ile parlattnz;
dairenizin d kapsn ifreli emniyet sistemi sayesinde
kilitlediniz; otomobilinize yaklarken alarm kapattnz;
ofr koltuundasnz, konta evirip yola koyuldunuz,
radyoyu atnz ve sabah sabah bir kamyonun bir otomo
bili parampara ettii otoyolda smsk kilitlenen trafie
takldnz; patronunuzun sekreteri sizi cep telefonunuz
dan arayp ie yaramazn teki olduunuzu ima etti; anta
nzdan bir antidepresan karp yuttunuz. Hap yuttunuz.
Btn bunlar 35 dakika iinde oldu. Gnn ilerleyen sa
atlerinde buna benzer nice 35 dakika sonrasnda modern
bir mucize gerekleti ve evinize tek para halinde dnd
nz. Ertesi gn yine saat 07:00'da Elvis Presley'le birlikte
hortladnz: "Bu an daha nce de yaam gibiyim"!
Octave Charcot [44), Fransa'nn Quimper ehrinde
ki, okyanusa sarkan bir uurumun ucuna vardnda ara
basndan indi. Gaz kkleyip petrol mavisi sulara umay
dnmt fakat bunu yapmad nk ok zayf da olsa
birileri tarafndan grlmesi ihtimali vard ve daha zayf
bir ihtimalle, onu grenler igzarlk edip hayatta kalma
sna sebep olabilirlerdi. Msy Charcot o gn yani 13 Ara7
lk 1998'de lmeyi kafasna koymutu; hibir srprizin
onu ertesi gne sa salim tamasna izin vermeyecekti.
Bagajdaki urgan ve benzin bidonunu yanna alarak okya
nusa dar a yapan yksek yamacn kenarna gitti. Urga
nn bir ucunu boynuna bir ucunu da bir kayaya balad.
apkasndan kard 'amanita phalloides'leri [dnyann
en zehirli -apkal- mantar] i i yedikten sonra bidon
daki benzini bandan aa boaltt ve kendini atee ver
di. Vakit kaybetmeden uurumdan atlayarak bolukta
sallanan Charcot, son bir gayretle belindeki tabancay
35

ekti ve kafasna ate etti. Fakat ne yazk ki kurun kaf.

sn syrarak ipi kopard ve Msy Charcot okyanusun d\_
bini boylad. Charcot'nun yanan elbiselerini sndren s
ylesine souktu ki onu oka sokarak zehirli mantarla \)
kusmasn salad. Ksa bir sre sonra Henri Duhem ad\1
bir balk tarafndan kurtanlan Charcot hastaneye kald\_
nld ve ertesi gn hipotermi'den [vcut ss kaybndal\]
ld!
nsanolu, binlerce yldr lp durmasna ramel\
lm konusundaki acemilii zerinden atamam gr'4_
nyor. Modern-kresel suikast ark giderek daha hzl
dndrlyorsa da lmn test edilmesinin nndeki eJ\_
geller hala alamad. Empatiyi dlayan, tekrarlanam
yan, aynntlarina inilemeyen, muallaklyla bulantya
yol aarken kesinliiyle badndren ve ilk insanla bil,_
likte gndeme gelen [ve de her birimizi giderek daha Y
kndan yoklayan] lm, hem gemii hem gelecei zaptet
tii gibi bugn de kontrol etmektedir: Tarih llerle d(l_
lu, u anda nefes alan herkes takriben yz yl iinde tol)_
ram dibini boylayacak; imdi, anbean hayati bir istisna
haline geliyor.
"Hayatn iyi yan, kimseyi zorla alkoymamasdl'"
yazan Lucius Annaeus Seneca [M. . 4 - M.S. 65), bilek dq__
marlann keserek intihar etmiti. Gnmz dnyasnda
ise her 40 saniyede bir kii kendini ldrmeyi 'baanyor',
Hayattan istifa etmek zere harekete geenler, nasl l
cekleri ile ilgili karan alrken acaba hangi kriterleri gz
nnde tutuyorlar? Kendini vurarak, asarak, yakarak, z
hirleyerek, keserek... ldrenlerin, bu ite yeni olmalao.
itibariyle, ellerinde amaz bir lt bulundurmalar belt
lenemez. lm bilmecesini, u veya bu yolla bilmecenin
bir paras haline gelerek zenlerden herhangi bir tyo
alnabilmi de deil.
ntikamn/hesaplamann koullar belirdiinde ,
36

cakal bir meydan okumay ifade etmek iin " lmlerden

lm been!" dermi eskiler. Alelade bir istihza olan bu
szle, lm seenekleri arasndan birinin tercih edilmesi
istenmiyor elbette, lmden baka bir seenein olmad
belirtiliyor. nsan ve silah says katbekat artt halde
dello orannn dmesi dolaysyla " lmlerden lm be
en!" nidas [deyimsel anlamnn dnda] artk pek nadi
ren kulaklara alnyor.
. ntiharna cinayet ss verenler kadar, kurbanlar
n cerrah titizliiyle 'temizleyenlerin' de lme ilikin se
imlerindeki iradi motiften[?] tr topluma rnek olma
lar muhaldir. u halde, toplum tarafndan modellenebi
lir, toplumsal bakmdan meru ve hatta toplum nazarn
da muteber bir lm seme imkan yok mudur? Hiper-ka
pitalizmin kara bysne kaplm tketiciler [lmeyi de
il fakat] kendi lmlerini satnalmay talep ediyorlar
madem, neden olmasn? Deersizliin, bounaln ve yo
koluun birarada ambalajlanp zerine fiyat etiketi yap
trlmas kafi gelecektir.
iSKELETN NDE TUT!
www. deathclock.com adl web sitesine girip, ana
sayfadaki forma doum tarihinizi ve olup biteni algla
y/karlay tarznz kaydettikten sonra kontrol butonu
nu tklyorsunuz ve ekranda sallanan bir kurukafa eli
inde, lm annzda sfrlanacak olan kronometre beliri
yor! Doduunuz andan itibaren balayan geri saym ile
minin sonucunun iddial bir dijital srtla mjdelenme
si[!] irkiltici tabii ve diyelim bilgisayarn meum, bir o ka
dar da boboazca ngrsne kulak asmadnz; bu sefer
de Scientific Baits dergisinin Temmuz 2002 tarihli nsha
snda yer verilen bir haber yakanza yapacaktr: "Ken
tucky niversitesi genetik uzmanlarndan Dr. Gary Van
Zant, DNA'larda meydana gelen hasarn llmesi saye
sinde insann lm vaktinin tahmin edilebildiini bildirdi.

37

Kemik iliindeki kk hcrelerin vcuttaki dokulan yerJ.l_

!emekte ve baklk sistemini glendirmekte kullanlli\_
bildiini, bylece yalanmann gecikti ri l ebi leceini kayd
den Zant, aynca insan mrnn sona erecei ann da 1'
sin olarak saptanabileceini ifade etti. Zant ve meslekt:
lar, aratrmalarn mutasyona u r atl m fareler zeriJ:_
de deneyler yaparak srdryorlar . . . "
Doktor Zant gibi azimli bilimadamlan az zamanda
ok iler baardklar takdirde, herkesin elinde birer l
gstergesiyle dolaaca gnler yakndr. lm annn
ceden saptanabilmesi halinde lm ks ks oturar9-k
beklemenize frsat verilmeyecek; bu dnyadaki son gn(l_
nz gnlnzce yaamanz iin hizmet sunan firmall'\r
treyecek ve size unu diyecekler: " lmlerden lm b
en ! " Diyelim bilim bugnk dorultusunda ylesine ilet
ledi ki genetik mdah alelerle bedensel ve zihinsel z el lilt.
leriniz ana karnnda b eli rleneb ilir , doduunuz anda, l
ceiniz gn de doum kaydnz a geirilir oldu. Daha do&.r
domaz, hastane kaytlann aralksz izleyen yzlerce f
madan/kurumdan ebeveyniniz nezdinde ahsnza t
nim, i, evlilik ve lm teklifleri yaacaktr! Btn gnl
rinizi firmalarca/kurumlarca hazrlanm bir ablona gte
yaayacaksnz ve kleler gibi geirdiiniz mrnzn 51>
nunda krallar gibi lmeye hak kazanacaksnz. almaya
baladnz gnden itibaren maanzdan belli bir miktar
'kefen paras' olarak ilgili firmann hesabna aktanlacak
ve eer kaza, cinayet, intihar vb. bir olay sonucu vakitsiz
ce aramzdan ayrlrsanz, firma, duruma gre hesabnz
dan kk bir pay [% 1-3?] alkoyup kalan paray yaktt
lannza iade e decek. Bu arada bazlar, kefen parasna
konmak isteyen akrabalar tarafndan h arc anacak lardr !
Tutalm ki 97 yanda ruhunuzu teslim edeceksiniz. lm
gn organizasyonu yapan 'Soft Parade' firmasnda al
an mteri temsilcisi 18. doum gnnzde size, mr
nzn son gnn [ki herkesin son gn kiiye zel res-

38

mi tatil saylacaktr] nerede, kim-ler-le, nasl geirmek is

tediinizi soracak. imdi dnn; nasl bir lm seerdi
niz? Paris'te, Eiffel Kulesi'ne nazr lks bir otel odasnda,
Laetitia Casta ile elele tutuup fonda Hector Berlioz'un
Fantastik Senfoni'si alarken havai fiek gsterisi izle
mek ve portakall Pekin rdeinin yannda portakall ga
zoz istediinizi varsayalm. Grevli sizi uyaracaktr: "Pa
ris'e bovermenizi nk o gnlerde Eiffel Kulesi'nin
Mars'a nakledilmi olacan syleyecek; Laetitia Cas
ta'nn sizin lm gnnzde 104 yanda ve l olacan
dikkatinize sunacak; Fantastik Senfoni yerine, son nefesi
nizde playback yapabileceiniz bir ark nerecek; dnya
y son grdnz anda henz gndz olaca iin havai
fieklerin umulan etkiyi uyandrmayacana dikkatinizi
ekerek sizi glmekten ldrecek zel bir komedi ovu iz
leyebileceinizden bahsedecek; portakall Pekin rdeinin
can ekimenize hazmszl da ekleyebilecei konusunda
sizi ikaz edecek ve hangi marka portakall gazozu tercih
ettiinizi soracaktr! Belki de bir dinadam ya da son on
saniyenizi "10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1, O!" eklinde geri sa
yacak bir koro isteyip istemediinizden emin olmanz ri
ca edecektir. Ayrca, tam leceiniz esnada, bir cinayete
kurban gitmekle ilgili meraknz yattrabileceinizi ve
eer dosyanza imzal bir dileke eklerseniz, iinin ehli g
revlilerce baklanmanzn, kurunlanmanzn, testereyle
doranmanzn, piyano teliyle boulmanzn. . . mmkn
olduunu unutmamanz vurgulayacaktr. Ve btn bu
taleplerinizi lmnzden 6 ay ncesine kadar deitire
bileceinizi ve/fakat deitirme hakknz her kulland
nzda faturanza deiikliklerden doan farklarn yans
ra bir gncelleme cretinin de yanstlacan hatrlata
caktr.
lmlerden lm beenenlere sunulan hizmetler
lgnlk derecesinde eitlilik arzedecek ve gibi by
yen bu sektrdeki firmalar birbirleriyle 'lmcl' bir bi39

imde rekabete girieceklerdir. Eskatolojinin ticarete alet

ediliinin grotesk gstergeleri olan reklamlar dnmek
bile istemiyorum: "Finali bizimle oynayn, kazann!",
"Toplu lmlerde indirim yaplr!", "Babaannenizin yan
na giderken suratnz asmanz hi uygun dmez ! " . . . .
Ve kara haberler: "Sayn . . . [Medya mutant 'canl'
yaynda size adnzla hitap edecek], nl arkc ve aktris
Jennifer Lopez'in yarn saat 23:47'de lmesi bekleniyor.
Madonna'mnkinden beri en ok merak edilen akbet oldu
u bildirilen Lopez'in lmnn yayn haklar Happy
Ends TV tarafndan satnalnd. Dilerseniz, Lopez'in can
l yaynda lmn seyir programnza ekleyebilirsiniz . . . "

Yukarya kaydettiim kehanetlerdeki ironi dozuna

ve tutarlla ramen moral/entelektel itirazlar ne s
ryorsanz, bilin ki size canla bala katlyorum. Paradok
sal olarak kendi zamanyla ['imdi'yle] aras alm olan
modern bireylerin, ileriye dnklk diye sunulan kehanet
tellallna kulak kesilii, priten samaln dangalaka
projeksiyonlarn pahaya bindirdi. Seimlerimizin lm
cl nitelii, hayatmzn nemini azaltt gibi, bizleri l
me yeteneinden de mahrum brakt. Ancak lmn ha
yatmza kazandrd anlam cellatlarn ve tefecilerin el
lrinden kurtardmzda cesedimizin yerin dibine doru
gdlmesindeki hayvanilie direnecek gce kavuabiliriz .
Aksi takdirde, bedenlerimiz canszlmza . uydurulmu
klflar olarak kalacak; lmmz tkeniimizin bir uzan
ts ve 'deja vu'den ibaret olacak.
'Toplumsal' sorumluluu ve mesaiye riayeti soluk
suz bir radikalizmle reddeden ller; [rehabilite edilmele
ri, enselenip hapse tklmalar ve en nemlisi onlara bir
eyler satlmas imkanszlatndan olsa gerek] anormal
eyler kateosinde deliler, bedens l nglliler, caniler
.
u anda ne
yallarn onunde yer tutuyorlar. Olulern
derece
son
merak,
kat meilikin
rumda olduklarna

totlarla yokedilmitir: Onlar iskeletleri ile deil, yaar

kenki grntleri ile hatrlanrlar; zira iskeletler anonim
dir. Her birimiz iimizde, varln sar bir iddetle inkar
ettiimiz, kaak bir iskelet tamaktayz. Terr, lm ko
nusundaki terbiyesizliimizi suiistimal eden, kaak fakat
bir o kadar da sahipsiz iskeletimizle yzleme konusunda
bizleri zora koan cinai edepsizliin addr. Bu edepsizli
in kaynanda lelere zg arsz dayankll garantile
yen yani bilincin ve vicdann en ufak hareketini bile veto
eden zilzurna sarholuk vardr. Gcn, cann hie say
maktan alan terristlerle 'uyumakta' zorlanmaymz,
gndelik hayatmzn motorunu terr enerjisiyle altr
mamzdandr. Emniyeti monotonlukta, maceray ksr
dngde, devay unututa arayanlar vaheti kitle iletiim
aralarnn yardmyla evcilletirdiler. Evcil olann lm
cl niteliiyle yaracak hibir doal unsura hayat hakk
tannmad. Vahetin namusu kirletildi ve pornografi sra
danln tahtna oturtuldu. Tarih btnyle inkar edildi
i, istikbal gklere karlarak yalanland iin de terre
tam anlamyla bir can simidi muamelesi yaplarak drt el
le sarlnd. Manhattan'daki kiz Kuleler havaya uurul
duunda lenler de, kalan salar da rahat bir nefes ald
lar. lan edilmemi sava sryordu demek. Peki sava
neden ilan edil-e-memiti? nk savan kendine mah
sus simetrisi oktan kaybolmutu ve geriye mzmin akt
alitenin yakt terr kalmt.

41

IKAR GAGANI KALBMDEN!

Damamda kalan tat

Yalnzca ta ve toprak
Nevalem kuru hava
Demir, kmr ve kaya.
Alklanm dnnz, kemirin alklanm
Ezgi sebzelerini
ineyiniz kahkaha ieklerinin e mi
O kvaml zehrini;
Yutunuz akllar,
Mabet inilerini
Tufan tortularn
Yani u bozkrlara salm somunlar.

[Arthur Rimbaud 1854- 1891)

Alk ve tokluk hissi tamamen vcudun enerjiye ve
dolaysyla besinsel elementlere [bilhassa suya] duyduu ih
tiya ile ilgilidir. Vcuda alnacak besin miktarn ve itah
dzenleyen en nemli sinirsel merkezler, hipotalamusta bu
lunur. Hipotalamusun, beynin orta izgiye yakn ve aa
blgesinde bir 'tokluk merkezi', kenara yakn bir blgesinde
de 'alk merkezi' bulunur. Deney hayvanlannda tokluk

42

merkezi zarar grdnde, doyma hissinin tamamen orta

dan kalkt, ok fazla besin almna bal olarak obesite ve
ya atlayarak lme grld; alk merkezi zarar grd
nde ise hayvanda yeme hissinin olumad ve lmcl
tehlikeye girecek ekilde hibir ey yemedii gzlenmitir.
Vcut arl, metabolizma normal bir hormona} dzen ie
risinde olduu srece, bu merkezlerin aktivitelerini etkiler.
Ayrca limbik sistem ierisinde bulunan baka merkezlerin
de alk ve tokluk ile ilgisi bulunduu bilinir. Szgelimi, lim
bik sistemin amigdala ekirdei zarar grdnde, hayvan
lar, yenilebilir ve yenilemez olan hibireyi ayrdedemez ve
hereyi yutmaya alrlar.

[Dr. Bob Brain Fizyoloji El Kitab]

1960 doumlu haber fotorafs Kevin Carter 1994

ylnda, alktan lmek zere olan kk bir Sudanl ocu
un son nefesini vermesini bekleyen bir akbabayla birlik
te grnd fotorafyla Pulitzer dl almt. Carter
ayn yln 27 Temmuz gn intihar etti. Hi kuku yok ki
Carter'n fotorafn ektii anonim ocuk Carter'dan n
ce lmt . . .
2002 ylnn 26 Austos - 10 Eyll gnleri boyunca
Gney Afrika Cumhuriyeti'nin Johannesburg ehrinde
toplanan [ 100 lkenin liderlerinin yansra, devletlerle
boy len irketlerin temsilcilerinin katld] Dnya
Srdrlebilir Kalknma Zirvesi; birtakm porno zombile
rinin kendikendilerine miras braktklar lanetli sorularn
erefine kadeh kaldrdklar bir toplantyd. Kreselle
me, yoksullarla zenginler arasnda artan gelir dengesizli
inin engellenmesi, evre kirlilii ve AIDS gibi konularn
ele alnd zirvede; i dnyasnn devlerini temsil edenler
kendi lehlerine kararlar alnmasn salamak zere vaat
ve antaj karm ifadelere bavururken, Amerikal ve
Avrupal politikaclar dnya ticaret sisteminin ezici fonk
siyonlarn deitirmeye asla yanamadlar. Kreselleme
43

aleyhtar bir aktivist olan Vandana S hi va "Zirvenin gn

demiyle asl ilgili insanlar zirvenin ileyiinden uzak tu
tuluyor" diye figan ettiiyle kald. Johannesburg'daki, tra
jik ynleri ar basan diplomatik tantanann haslas, ka
rncann pamuk zerine iemesinin sesi dzeyindeydi.
Dnya Srdrlebilir Kalknma Zirvesi srerken, elinde
ki yardm paketini amaya bile takati kalmam; clz,
baygn, Afrikal bir gen adam yksek bir duvarn nne
ylmt. Duvarda, yeryzn batakla eviren azl do
muzlara hitaben "Let the poor live" [Fakirlerin hayatyla
oynamay brakn] yazlyd.
2000 yl Eyll'nde toplanan Mi!enyum Zirvesi'nde
ise dnya liderlerine, 1996'da gezegenimizde alk eken
insan saysnn 2015 ylnda dek yarya indirilmesi iin
almaya karar verdikleri hatrl atl mt. u anda Dn
ya'da 850.000.000 insan kronik alk ekiyor! 2015'te ala
rn saysnn yarya inmesi umuluyorsa, bu, Dnya'y
Kurtaran Adam pozlaryla iinen hyar aalarnn klla
rn bile kprdatmayacaklar anlam na gelir. nk
2015'e kadar alktan can ekimekte olan adalarm
zn yans byk ihtimalle lp gitmi olacak zaten!
Birlemi Milletler, FAO [Gda ve Tarm rgt],
UNICEF [Birlemi Milletler ocuklara Yardm Fonu], .
OCHA [nsani Yardmlarn Koordinasyonu rgt], WFP
[Dnya Gda Program], IFAD [Uluslararas Tarmsal
Kalknma Fonu], UNHCR [Mlteciler Yksek Komiserli
i) vb. ynla kuruluun temsilcileri sk sk uluslararas
top lantlar dzenleyerek gezegenimizdeki yoksullarn ka
derini tartyorlar. Yani terrist iktidarn patrtsn,
kancka teranelerle bezemekle meguller.
Temmu z 200l'de Cenevre'de BM Ekonomik ve Sos
toplantlar yapld ve yard ma muhta kitlele
Konsey
yal
rin bulundu u blgelerin ancak kk bir ksmna ulal
d ve burala ra aktarlan malzemenin ise gerekenin 1/3'i
44

olduu akland. WFP Genel Sekreteri Catherine Berti

ni'nin dramatik ifadesine gre ala teslim olmu
850.000.000 kiiden yalnzca 83.000. 000'una yardm ileti
lebiliyordu!
200l'in 7 Ekim gn Amerikan ve ngiliz uaklar
Afganistan' bombalamaya balad; bir ay sonra Berlin'de
toplanarak Afganistan'a yardm konusunu ele alan UNI
CEF'in yaynlad bildiride, 200 1 knda yzbinlerce Af
gan ocuun lecei ilan edildi! Berlin'deki yavaklar a
yetimler yararna tknrken dnyann yoksul bakentle
rinden Kabil'de a uyuyan kk ocuklar bombalanan
evlerinin yanan ykntlar arasnda can veriyorlard!
Meksika'nn Monterrey kentinde Mart 2002'de bira
raya gelen FAO, WFP ve IFAD yetkilileri, uluslararas ba
r garanti altna almak isteyenlerin alkla mcadelede
daha aktif olmalar gerektiini bildirerek 51 lkenin poli
tik sorumlularn daha duyarl olmaya ardlar. FAO
Genel Mdr Jacques Diouf "A insan, sinirli insandr"
diyerek 'clz' tehlikeye dikkat ekti!
FAO tarafndan Haziran 2002'de Roma'da dzenle
nen Dnya Gda Zirvesi'nde ise yine uzun uzadya sama
landktan sonra talya Tann Bakan Gianni Alemanno
"Alkla mcadele, ABD Bakan George Walker Bush'un
terrle mcadelesini tamamlayc bir nitelik tayor" ek
linde lakrdad . . .
Globalist kan emicilerin kangren ettikleri blgeleri
muayene edip rapor yazmakla grevlendirdikleri ulusla
raras insani yardm kurulularna mensup elemanlar,
ikide bir krsye kp resmi bir sulugzllkle znldyor
lar. Emperyalistler, hibir zaman sahip olmadklar vicda
n, bu kurululara devretmek suretiyle zelletirdiler.
Maske stne maske takan cani fitne tellallarna uaklk
eden papaan srsnn modern efkar, tarihin en iren
yaygarasdr. Hibiri, al n ortadan kaldrld bir siste-

45

min ilerlik kazanmasna hizmet etmiyor ve tam da bu

yzden [ve tam da kreselleme gerei al rgtleyen
ler tarafndan] dllendiriliyorlar. Sevgi, bar, hogr
ve benzeri dallarda verilen dllerle, fonlarla, iktidar ta
rafndan materyaVmoral bakmlardan doyurulanlar; cel
ladn papaan sfatyla infaz a elik ediyorlar: Mahkum
larn lklarn tekrarlayarak, ilem'e ahenk katyor ve
bazen daraacna konup mahkumlara kol kanat gererek
de ortam renklendiriyorlar!
Sistemin cinai eitlemelerini rtbas e den hileler
den biri de, insani yardm rgtlerinin, hurafe arivlerini
medyatik yollarla kabartmalarn salamaktr. Patetik
alkantlara yol amakla birlikte vicdan krizlerini nleyen
virsler, insanlara kitle iletiim aralarndan bulayor.
1998'de, Nobel Ekonomi dl'n ngiltere'deki
Cambridge niversitesi'ne bal Trinity College'de re
tim yesi olan Hint asll Anartya Sen almt. Ktlk ve
yoksulluun ardnda yatan ekonomik mekanizmalarla il
gili anlaya olan katklarndan tr dle layk grl
d belirtilen Sen, 198l'de yaymlanan Yoksulluk ve Kt
lk adl kitabnda ekonomik ve ahlaki meseleler arasnda
ki etkileime dikkat ekiyordu. Banglade, Hindistan ve
Sahra Afrikas'ndaki kitlesel alk felaketlerini inceleyen
Sen'in kefine gre, hasadn nceki yllara nazaran dk
olmad dnemlerde de ktlk bagsterebiliyordu!
Emperyalizmin kresel standartlar gerei ldrtc
bir acziyet ve sessizlik iinde lmesi icap edenler, menfi
bir dokun u lmazlkla can ekiiyorlar. e kadar saynz
ve biliniz ki siz bu sayma ilemini henz tamamladnz
da kresel kymzde 1 kii alktan ld. Sahra Afrika
s 'n n bucaksz dzlklerinde, Kalkta'nn tutkall banli
ylerinde, Paris kafeteryalarnn sigortal camekanlar
nnde, Manhattan gkdelenlerinin yrtk [ 1 1 Eyll
200l'de yrtldyd) glgesinde, Brezilya'nn fttnk bir ha46

reketlilikle alkalanan caddelerinde, drt mevsim bomba

ya grlen Afganistan' da, Haiti'de, Kuzey Kore' de, Le
sotho'da, Filipinler'de, Nijerya'da, Honduras'ta, Mala
vi'de, zbekistan'da, Zimbabwe'de, Peru'da, Mozam
bik'te . . . banlar, gzyalan ve pasak iinde insanlar eri
yip topraa akyorlar. [Krk lkede alk yaygnlk arzedi
yor.] Somali halknn % 77'si a: Yanm kibrit p gibi
bir kadn, alktan len yavrusunu tek bana gmyor . . .
George Ryley Scott'n kencenin Tarihi kitabnda
anlattna gre Almanya, ngiltere ve Fransa'da XIX.
yzyln sonlarna dek yaygn olan [bilhassa klelere reva
grlen] a brakma ikencesi; gnmzde kleletirilmi
kitlelere uygulanyor. Zamann ve mekann ecelle yapt
ibirliinden tr hepimiz mahsur kalm durumdayz
fakat alann bu muhasaray unutmalanna yarayacak ge
leneksel ve modern aralardan mahrum braklmalann
dan btn toklar sorumludur. Alar, paradoksal olarak,
yavalayan bir zaman ve hareketsiz bir mekanda [ar e
kimde] ecele daha hzl/kesin bir biimde yaklayorlar.
kenceden kurtulmalan ise ancak ikencenin baanyla 'ta
mamlanmas' ile mmkn oluyor!
Doduu andan itibaren mebbet/lmne bir al
a mahkum edilenlerin kan fiilen dklmedii iin pht
lamyor. Bu yzden de a insanlann her biri tepeden tr
naa kapanmayan bir yaraya dnyorlar.
Global sistem, terrizmi sadece 'ileyi'inin deil
'duru'unun da ana tema's kld. Terrist hareketlerden
sz ediyoruz fakat terrn nesneleri haline getiril diimizi
ve ortalk stliman olduunda da terrist tahakkmn
srdn grmeyi baaramyoruz. Alktan can ekien
ler silahlarla ldrlmyor sanyoruz; aln toklar tara
fndan bir silah olarak kullanldm farkedemiyoruz.
nk bizler cam balanm zombileriz; acizliimiz l
olmamzdan ileri geliyor!
47

GENETK ETKET

Dnyann en zengin 225 kiisinin toplam varlnr.

% 4', gezegenimizde hikimsenin alktan lmemesi iin.

yeterli. Dnyal zenginler kpek mamasna gnde toplam.

18 milyon $; kozmetie ise 13 milyon $ harcyorlar. [Bill
Gates, Warren Buffett, Yoshiaki Tsutsumi gibi] 225 zengi
nin varl, dnya nfusunun % 4 7'sinin varlna eit_
Gnde 1$'n altnda bir parayla geinen insan says
milyar 200 milyon. Dnya'daki retimin % 77'si, sanayi
lemi 25 lke tarafndan gerekletiriliyor. 48 geri bra
klm lkenin dnya ticaretindeki pay sadece % 0 ,4 !
Dnyann nfusunun en zengin % 15'lik kesimi, gezegeni
mizdeki tm mal varlnn % 86'sn elde tutuyor _
ABD'de bilgisayar fiyatlar, ulusal maa ortalamasna.
denk, yani bir Amerikal, bir maayla bir bilgisayar ala.
biliyor; Bangladeli'nin ise bu i iin 8 yllk maan de
mesi gerekiyor. [Not: Bilgisayar kullanmalar ile smrl
meleri arasnda doru orant kurulduu takdirde Bangla.
deliler'e de bilgisayar ulatrlacaktr. Bilgisayar, insa
'besledii' iin deil, istatistiklerde ekonomik bir biri
olarak kaytl bulunduu iin rnek verdim.]
Franz Kafka'nn (1883 - 1924] Alk ampiyonu ad
l hikayesinde takdim ettii, al meslek edinmi [he-:
defasnda krk gn boyunca bir lokma bile yemeksizin bi-:
kafeste duran ve halkn heyecanla seyreyledii] adan a.
gsterilen ilgi zamanla azalnca, ihtiyar ampiyon b i.-:
sirkte 'almaya' balar. Sirke gelenler, ampiyonun ka..
fes'ini esgeip az tedeki kafeslerde tutulan vahi hayva
lan ziyaret etmeyi yelerler. Nihayet unutulan ampiy<>::n.
lr gider ve onun kafesine bir panter konulur. 1980'li y.. l
larda zellikle Afrika'daki alk medyann youn ilgi g s
terdii bir olguydu. 1990'lann sonlarna doru haber de
erini yitirmeye balayan ala medya gnmzde [ajita.
tif bir deney sz konusu deilse] ok az yer veriyor. :Mil
yonlarca insann zifiri bir fsltyla lp gidiini vicd!U:':l.i
48

bir sz pahasna izlemek isteyenler imdi gz yumma ve

yz evirme aamasndalar. Alarn fotojenisi [35 kilo ka
dnlar, 45 kilo adamlar, ad konmadan mezara konan be
bekler .. .]- nostaljik bir karaltya dnerek rafa kaldrld.
Medya onlar zaten zindanda bulmutu ve grntlerini
ksmen zindandan kardysa da kendilerini zindanda b
rakt. Afrikal alk ampiyonlarnn yerini Byk Kediler
[Trk televizyonlarnda da defalarca yaynlanan bir bel
gesel] ald!
Yoksullar aptal, alar ise sapklk derecesinde dan
galak saylyor; buna karlk zenginlik de zeka ile birlik
te anlyor. Halbuki yoksulluk ve alk, sistemin rnleri
dir. Kreselleen sermayeyi elde tutanlar, eli gndererek
bir milletin vekillerine, mesela unu diyorlar: "eker ret
meyin, sizin reteceinizin yar fiyatna ben size sata
ym." Bylece ekerin ucuzlamasna karlk binlerce va
tanda retim alannn dna itiliyor ve bunlarn bir ks
m mesela yabanc sermayeyle kurulan bir spor ayakkab
firmasnda [Nike?] ok ucuza da olsa mecburen almaya
balyorlar. Bylece senin benim emeimizi bizden olma
yan birileri ucuzlatryor. Senin elinle ucuz yollu rettii
spor ayakkaby da dnyann baka lkelerinde ilgili piya
say kontrol etmek iin kullanyor! Zamanla ucuz ii sa
ys artyor nk yoksullarn ocuklar da ounlukla ei
tim masraflar karlanamad iin ucuza almaya ha
zr kimseler arasna katlyorlar. Gavur patronlar, oldu
undan ok daha karmak gsterilen srelerle dnyann
her yerinde insanlar kleletirmekle kalmayp yerli giri
imcilere de haksz rekabet yoluyla galebe alyorlar. Sa
dece reticiler deil, satclar da kan alamaya balyor
nk insanlarn satnalma gc azaldka azalyor. Eh,
ucuz emekten baka bir eyi olmayanlarn says lzu
mundan fazla artnca da bazlarnn yetersiz beslenmenin
bir sonraki aamasna geerek alktan lmeleri icap edi
yor. Bu kadar basit!
49

Yukardaki rnek sizi yanltmasn; sadece eker

pancar yetitiren iftiler ve eker fabrikas iileri deil
ayn zamanda tahl, ttn, sebze, meyve reticileri de ok
ynl bir maduriyet yayorlar. Sermayenin kreselle
mesi bilimsel, teknolojik, askeri, medyatik [dolaysyla
kltrel] payandalar sayesinde gerekleiyor. E ntegre
borsa sistemi dolaysyla, iftiler tm dnyadaki meslek
talaryla yarmak zorundalar! Bu yar srdrebilmek
iin de yksek bir bamlla yol aan biyo-teknoloji r
n ila, suni gbre ve tohumlarn kullanlmasn gerekti
riyor. Globalizmin kuduz kovboylar, teknik bir kanaldan
tarm da ifreli bir ey haline getirdiler. Tarmsal by
clk diye bir ey kt ortaya; genetik ve biyo-teknoloji
marifetiyle iftilerin gayreti ve hneri sabote edildi! Bu
gn, srail tm dnyaya tohum satyor. Genleriyle oynan
m tohumlar, diyelim hyar tohumu satnalyorsunuz s
rail'den. Bu hyar tohumundan normalin iki- misli ve
rim alyorsunuz fakat elde ettiiniz hyarn tohumlan hi
bir ie yaramyor yani aslnda elde ettiiniz ey hyar fi
lan deil! Zamanla, hyar [ya da patates, domates, ka
vun .. ] yiyebilmek iin srail'den tohum satnalmak zorun
da kalyorsunuz; ne kadar alrsanz aln sahici bir
retim yapamyorsunuz. Artk alktan lmemek, zehir
lenmemek ya da zihinsel bir gerileme srecine girmemek
iin Yahudiler'in insafna kalyorsunuz; yani srekli bir
ambargo tehdidi altndasnz. Zrdeli zenginler, yediiniz
lokmalar sayabilecekleri bir sistem dahilinde kendilerini
'gvenceye almlar'! Bir de bakyorsunuz, FAO yetkilile
ri, 'Uluslararas Genetik Bitkisel Kaynaklar Anlamas'n
kabul edip onaylamalar iin gelimi lkelere arda bu
lunuyor. te yandan, uluslararas toplantlarda birok bi
limadam alk sorununun ancak genetik yaps deitiril
mi, yksek verim alnan rnlerle zleceini s avunu
yor. Tabiata terr uygulayan lgn zorbalar, alktan len
insanlar bahane ederek, gdalarn genetik yapsn dei.

50

tirmenin meruiyetinin tartlmasna frsat vermeden bu

arl bir zorunluluk gibi sunuyorlar. Birtakm sersem
ler de bu iren sahtekarla mit balyorlar. Oysa gene
tik mdahalelerin artmas, doall en byk istisna ha
line getirecek ve kendini Yaratc'nn yerine koyanlar Az
rail'in misyonunu da stlenerek lm de bilimsel bir ze
minde rgtleyeceklerdir. Esasen, halihazrda yaptklar
da budur.
alacak ey [mi acaba?] Afrika'nn gneyindeki
Malavi'de yaayanlarn % 75'i a [Temmuz 2002]! Dnya
nn, suyu iilebilen byk gllerinden birine sahip olan;
doal kaynaklarna imrenilen; yamurun zamannda/ye
terince yad; muz, papaya ve avokado aalan bol mah
sul veren; i savan esamisinin okunmad ve byk
miktarda msr reten Malavi'nin halknn mahvolmasn
da barol IMF ve AB oynad. Msrn fiyatnn srekli
ykselmesi yznden, rn alnabilen kylerde hasatlar
alnyor. Malavi halk, genelde tavuklara atlan msr ka
buklarn ineyerek hayatta kalmaya alyor. rkn
derecede zayf, i karnl ocuklar hngr hngr al
yor; lmek zere olan bu ocuklarn binlercesi kliniklere
sevkediliyor. Dne kadar sofralarndan 'nsima' [msr
unundan yaplan enfes bir brek] eksik olmayan bu insan
lar imdi can ekiiyorlar. 'Yoksullukla Mcadele Progra
m' ad altnda kendi terrist politikalarn dayatan IMF,
Dnya Bankas ve AB; Malavi hkmetini, byk oranda
Avrupa'daki ticari bankalara olan borcunu demesi iin
tahl stoklarn satmaya zorlad. 200l'deki sel basknlar
nn da etkisiyle Malavi halk ala srklendi. [Bu ara
da, Malavili iftilerin hepsine tohum ve kimyasal gbre
salayan Britanya, 1998 ve 1999'da Malavi iftisi rekor
dzeyde rn elde edince tohum ve gbre miktarn gitgi
de azaltt! ] Mays [2002] sonunda Tarm Bakan Aleka
Banda, IMF'in, msr stoklarnn satlmas iin kendileri
ne bask yaptn aklad. Bu sulama karsnda IMF'in
51

Malavi sorumlusu[?] Girma Begashow, "AB'nin sponsor

luundaki bir projede alan bir gda uzman hkmete
bu tavsiyede bulundu" diyerek topu Avrupa'ya atmaya a
lt. Ancak tepkiler zerine I MF Bakan Hoerst Khler,
nerinin Dnya Bankas ve AB'den gelmekle birlikte,
IMF'in de yeterince dikkatli davranmayp operasyonun
paras olduu iin hata yaptn[!] syledi. Bunlar yet
mezmi gibi I MF, ala ramen, Malavi btesinde hk
met harcamalar[?! ] azaltlncaya dein 'Yoksullukla M
cadele Program'n askya ald!
Yoksullar, aptal sayldklar gibi irkin de addedili
yorlar; Nijeryal Abgani Darego'nun 17 Kasm 2001 gn
Gney Afrika Cumhuriyeti'nde yaplan Dnya Gzellik
Yarmas'nda birinci olmas, tam da bu sebeple dnya a
pnda aknla yol at. 18 yandaki Darego, lkesinde
dzenlenen yarmada ikinci olmutu; ancak birinci gze
lin, eitimi konusunda yalan syledii anlalnca byk
yarmayayollanan Darego hakknda Gney Afrika gaze
teleri tek satrlk bir haber bile yazmad ama Nijeryal
gen kz kralie seilince tm TV kanallar yaynlarn ke
serek haberi duyurdu. Gelir dzeyi bakmndan dnyann
179. lkesi olan Nijerya'da alkla peneleen [irkin?]
halk sevinten sokaa dkld. nsan bedeninin kumar
malzemesi haline getirildii yarmada, Ladbrokes , Willi
am Hill gibi bahis irketleri Darego'nun birinciliine l'e
100 veriyorlard, nk birinci olacana hi ihtimal ver
miyorlard. Kald ki, yarm asr akn bir zamandr dzen
lenen Dnya Gzellik Yarmas'nda, Afrika'dan sadece
kralie kmt. Kralielerin ikisi Gney Afrikal, biri
de Msrlyd. Bahisilerin l'e 3 verdikleri Amerikan gze
li ise ilk on'a giremeyerek avucunu yalad.
Medya, yaynlarn izlenme oran ve buna bal ola
ra k a rtan/azalan reklam gelirleri dnda herhangi bir l
tanmaz. Gney Afrika'da yaplan Dnya Gzellik Ya
rmas'nda podyuma dizilen bikinili gen kzlarla, bir
52

kamyonun kasasna ylm clz bebek cesetleri arasn

daki fark reytingle aklanr. nc binyln ilk dnya
gzelinin kt Nijerya ile ilgili grntlerde hakim olan
kasvetle podyumdaki cvltnn ekranda yanyana sunul
mas, medyatik terrizmin sradan eilimlerini yanstr.
Medya, izleyicisini; terrn nesnelerine yapt muamele
yi yaparak gcn gsterir. Dehete drmeyen, oke et
meyen veya szgelimi intihara srklemeyen bir yaynn
baars tartma konusudur; programn tam anlamyla
'bomba' etkisi uyandrmas beklenir. Aksi takdirde, ter
ristin att bomba patlamad zaman yaanan [ve tuhaf
,bir biimde bombann atld kimselerin de ortak olduu]
hayalkrkl ba gsterir.
AKBABALAR iN 'FAST-FOOD'

Alk; rvetin, hrszln, gaspn, kapkaln,

dilenciliin, agzlln, dolandrcln, yankesiciliin,
peke ekiciliin, yolsuzluun, tefeciliin [faizli kredi ve
ricilik] . . . doldurup tard bir gl andran lkemizde de
su yzne km bulunuyor. 12 Kasm 2001 gn z
mit'te, Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakf'nn ha
zrlad pirin, ya, ay, un, eker, makarna, zeytin, su
cuk ve kuru zm ieren yardm paketi izdiham nedeniy
le datlamad! A vatandalarmzn, olaanst bir
enerjiyle, yardm malzemesi tayan aralara saldrmas
zerine, datm ii ertesi gne kald. Ertesi gn, sabr ta
an muhtalar birbirlerini ezdiler; birok kii bayld; po
lis, vatandalarn sakinleip hizaya girmeleri iin onlar
coplad; yardm paketini almay baaran yal bir kadnn
olay mahallinde gbek att gzlendi! Yardm paketi al
mas ngrlen ve adlar listeye kaytl 2500 kii olduu
halde, datm blgesine listede ad yazmayan binlerce va
tanda da gelmiti. G bela bitirilen datm iinde n son
ra, yardm paketlerindeki sucuklarn kfl, makarnala
rnsa kurtlu olduu anlald! Sadece zmit'te deil , stan53

bul'da, Ankara'da, Eskiehir'de, Diyarbakr'da . . . ksacas

btn illerimizde yaplan gda, yakacak, giysi vs. yardm
lar esnasnda uzun kuyruklar oluuyor ve ounlukla
kavgal dvl izdihamlar yaanyor. Yoksulluk, gizle
nen bir ey olmaktan bsbtn kt. Akamlan, dalan
pazar yerlerinde artakalan patatesleri, lahanalar, elma
lar, soanlar ... toplayanlarn says gnden gne artyor.
Aln etkisiyle nce mthi bir korkuya kaplan ve he
men ardndan canavarlaan vatandalarmz yaayan
ller gibi tehditkar fakat aresiz yaratklar haline geldi
ler. Yolunuzu kesip cmlelik hayat hikayelerini anlat
yor ve asabi bir alacakl edasyla sizden yardm istiyorlar.
Bazs kolunuza, bazs paanza yapyor. Yakarlara
tibar etmezseniz, tehditkar bir imayla karlayorsunuz!
isizler kprlere, atlara, elektrik direklerine kp bu
hayattan bktklarn haykryorl ar. Ayakkab boyaclar,
simitiler, baloncular, msrclar, poaaclar ve ufak tefek
eyler satan iportaclar ordusu bir yandan zabtalardan
ve polislerden kayor bir yandan da birbirleriyle sava
yorlar!
TBMM'de milletimize vekalet eden kimseler ise bu
manzara karsnda fantastik bir vurdumduymazlkla es
niyor ve bir tmarhane korosu gibi anlalmaz laflar geve
liyorlar. Ekonomileri IMF ve Dnya Bankas'nca denetle
nen lkelerde [Meksika, Peru, Endonezya, Ruanda, Ar
jantin ... ] ocuk lmleri, salgn hastalklar, i sava vb. y
kmlarn yaand herkese bilindii [istatistiklere bile
kaznm bir gerek olduu] halde, politik iktidarn tem
silcileri demeleriyle millete aptal muamelesi yaparken
srtyorlar! Yeri g zapteden sosyal nefreti, emeklilik
yayla oynayarak, kamu hizmetlerini cretli hale getire
rek, akaryakta ve buna bal olarak her eye gnar
zam yaparak dindirebileceklerini sanyorlar belli ki. Dn
ya Bankas'ndan Trkiyeli yoksul [olduunu resmen bel
geleyen] rencilere gnderilen 50 milyon TL'lik [32 $]
54

harln zehirli aalamasna maruz kalan ocuklar bu

travmatik tecrbeyi istikbalde hangi meslek dallarnda
ne tr b aarlar kazanarak atlatacaklar? Halkmzn
nnde iki seenek brakld: Kurban ya da sulu olmak.
Ulusal medyamzn sadaka komisyonculuuna ne
demeli? Sefaleti reytinge evirebileceini kefeden televiz
yonlar ve gazeteler, son yllarda yoksulluun o 'zengin'
imge yelpazesini elinden hi drmedi. aresiz insanla
rn evlerine, mutfaklarna, buzdolaplarna giren profesyo
nel akbabalar, paradoksal olarak, ele geirdikleri ailenin
yoksulluk derecesi arttka daha byk bir hazine bulmu
gibi couyorlar! Medyatik hayrseverlii motive eden rey
tingseverlik ilerin iyice kzmasna yol ayor. alan
larna kuruu bin kere tartarak veren firmalar, ba
lanan iki paket makarnayla mutlu sona ulalan sefalet
fragmanlarnn sponsorluunu yapyor! Yoksullar, yok
sulluun barolde olduu bu programlarn figranlar.
Medya varslla yoksulu buluturuyor ve kitlesel bir tren
le verilen sadaka sayesinde komisyon olarak reyting al
yor. burkan bir fon mzii eliinde, yardm melei poz
larndaki zppeler kah un uvallar tayorlar, kah ksk
sesle [fakat tm lkenin duyabilecei bir frekansta] sor
duklar samasapan sorularla insanlarn mahremiyetleri
ni tersyz ediyorlar: "ocuunuz ne zaman kr oldu?",
"ntihara teebbs ettikten sonra kurtarldnzda ne
hissettiniz?", "En son ne zaman et yediniz?", "Einiz ln
ce aileniz sizi neden reddetti, onlar da m fakir?", "Hayat
her eye ramen gzel, deil mi?", " yldr kmrsz
mediniz mi?", "ocuklarnz okula gndermemekte
neden srar ediyorsunuz?", "Kynze dnmek zm
m?", " ayda bir aldnz 50 milyon liray [30 $] nasl
harcyorsunuz?", "Ev sahibinizle aranz nasl?"!
nsanlara yardm ederken ille de onlar yoksulluk
larnn ne kadar kronik olduunu aka ilan etmeye zor
layarak aalayan ilgililer, ancak bu yolla bir acma se-

55

ferberlii balatabildiklerini sylyorlar. Yani bir bakma

alakln, cahilliin ve deliliin koullarna endekslen
mi bir yardm telakkisinin gereklerini yerine getiriyor
lar! Bunun yansra bir yandan programlarnn izlenme
orann, bir yandan da yaplan yardmlarn miktarn ne
srerek kendi misyonlarn talandryorlar. Birka koli
gda ile tuzaa ektikleri garibanlar kamerayla yakala
yp, uzayl bir yarat grntlemiesine bizlere sunu
yorlar. Bylesine pornografik bir tehirciliin hayrhahlk
katna ykseltilmesi, a bir insann doyarkenki grnt
lerinin alicenap[!] bir gururla sunulmas, ultra ikiyzll
n tarifsiz bir geri kafallkla btnlemesinin bu derece
meru hatta muteber klnmas rkn bir uursuzluktan
baka bir ey deil.
Metalatrlan yoksulluk, medya vampirlerinin i
tahn kabarttka kabartyor. zc bir tuhaflkla, vam
pirlerin yapmack hznn, kurbanlarn sahte utangal
tamamlyor. Vampirler duygu ykl bir ekingenlikle
soruyorlar: "Biz geldik, msait misiniz?" Kurbanlar, s an
ki btn bunlar daha nce kararlatrlm , provas yapl
m sahneler deilmi gibi "Ah, sizi tandm, buyurun, bu
yurun. Kusura bakmayn, evimiz biraz dank . . . " Ve sefa
letin ihtiaml, trensel, teatral leni b alyor! "Bakn si
ze margarin getirdik, biftek de var, naallahu Teala veje
taryen deilsinizdir?"!
Sadece 'Yeti Bacm', 'Aslanm Sen De Yeti' trn
den programlar deil, birtakm apokaliptik yarmalarla
da yoksulluk festivali ekranlar zaptediyor: 200 1 ylnda,
asgari cretle geinmek bir tv. yarmasna konu oldu. Po
litik ve ekonomik istikrarszln kitleleri b ask altna al
d lkemizde, kt kanaat yaama becerisi gsteren 'ans
l' -be kimse bir ay boyunca kameralarla izlenerek as
gari cretle neler yaplabilecei herkese gsterildi. Bu ya
rmay, en az paray harcayarak bitiren kimselere para
dl verildi. Asgari cretle geinen ve ailesinin btn ih56

tiyalarn o cretle temin etmek zorunda olan [yarma

da asgari creti bir tek kii harcyordu] milyonlarca insan
da bu sper elenceyi karmad, oturup seyretti! Horgr
ve hakarete dayal ieriiyle kitleleri ekran bana ivile
yen dll sosyal Darwinist yarmalar tredi: Ortayal
kadit bir kadncaz, biraz para kazanabilmek iin kar
sna kan yarmaclara komik ve tam da bu yzden da
ha da rahatsz edici olan bir saldrganlkla nce sorular
yneltiyor sonra da onlar kstryor: ''Yarmann banda
kendinizi tantarak bildiiniz her eyi sylemi oldunuz
sanrm?! " Byle giderse 'Yoksul Dilberlerle Sa Saa Ba
Baa', 'Dilenciler Ligi Futbol Turnuvas', 'Alktan Nefe
sim Kokuyor Ama Sesim Harika' gibi programlar dzen
lenecek!
Btn bu canavarca soytarlklar grla giderken,
milyarlarca insan etkileyen alkla ilgili romanlar, sine
ma filmleri, hikayeler, iirler .. . yok. Neden dersiniz? Tok,
an halinden anlamad iin mi? Alar sanata el atam
yorlar da ondan m? .. Knut Hamsun'un [1859-1952] roma
n Alk, meselenin bykl/gncellii dolaysyla 'do
yuruculuk' arzetmiyor. Rus romanlarndaki [mesela/bil
hassa Dostoyevski'nin eserlerindeki] alk tema's ise hem
bir yan unsur olmas hem de gnmzdeki aln zellik
lerini kuatamamas bakmndan diimizin kovuunu bi
le doldurmuyor. Ksacas, politik mekanizmalarn rettii
ala sanat alannda bir tepki domuyorsa, sanatlar bir
sua ortaklk ediyorlar demektir. Sanat eletirisi, sanatn
terre diren gstermesi gerektii nyargsndari destek
alabilir/almaldr.
Medyann reklamlarla, arklarla, oyun havalaryla
harmanlayarak evimize soktuu aln alaltc gr
nmleri giderek tuhaflayor ve hatta arkaik bir ritelin
parasna dnyor. Szgelimi, kuyruklar hzla uzuyor
ve blnerek oalyor; tek tek insanlarn kuyruu yok
[imdilik] fakat toplumumuzun kuyruksuz olduu syle57

nemez. Yaz-k, gece vakti 'Halk Ekmek' kuyruuna giren

ve sabahlara kadar bekleyen aresizler; [bir aalama
belgesi nitelii tayan] emekli maan alabilmek iin
bankalann nnde uzayan kuyrukt a kk salan [ve sk sk
kuyruu titrettikleri gzlemlenen] yan felli ihtiyarlar,
Ramazan adr denen o dayanksz mekann yrtk eiin
de ahenkle sallanan [orulu] bir kuyruk oluturanlar . . .
hepsi bitkisel bir hareketlilik iinde uultuyla ryorlar
ve bu rme kuyruu daha salam [ve kopmaz] klyor.
Yine de yoksulluun uyuturduu kimseler kuyruk acs
hissetmiyorlar . .
.

Medyatik sefalet, politik iflas ve ekonomik zrdeli

likle birleip yalancl ve ikiyzll bulac bir yay
garayla harmanlayarak 'fakir ama onurlu' olm an n im
kanlarn daraltt. Her gn, sokak ocuklarndan bahse
den gazeteler okuyoruz ve sokak ocuklar, kendilerinden
bahseden o gazeteleri zerlerine rterek uyuyorlar. Belki
de 'haber deeri' tayan en nemli szler; aylak bir burj u
va ocuunun ayayla drtkledii ve "Hey babalk, ge
en akam seni televizyonda grdm. Harbiden de eski
den terzi miydin sen? Bana bir takm elbise diksene!" de
dii, asfaltn kenarnda uzanm paavralar iindeki kim
sesiz ihtiyarn verdii karlktr: "Dn akam validenize
<liktiim elbisenin aynsndan m istiyorsunuz gen
adam?"

"11 Eyll 2001 gn Manhattan'daki kiz Kuleler'e

[Twin Towers, World Trade Center / Dnya Ticaret Mer
kezi] yaplan uakl saldn, alarn toklarn midesine att
bir yumruktur" demeyeceim fakat 1 1 Eyll vakasnn,
btn sinir bozuculuuna ramen, belagatli bir intikam
ifadesi ierdiini kabul edebilirim. Aln iddeti insan
eyletiriyor belki ve lakin Amerikan tarz tokluk da zne
lii garantilemiyor. Her biri 110 katl olan kiz Kuleler'in
el ik gvdesi korkun yangnda erirken baz kimseler
(toplam 37 kii] 'canlan yanmasn' diye binadan atlayarak
58

intihar etmilerdi. 107. katn bir penceresinden kendini

bolua brakan bir adamn, [tpk, Kevin Carter gibi] Pu
litzer dll fotoraf Richard Drew tarafndan ekilen
fotoraf, 1 1 Eyll'n belki de en tyler rpertici belgesi
dir. Alman Bild gazetesinin elemanlar, mezkur binadan
atlayan ilk adamn kimliini, srarl bir takibat sonucu
[olaydan 1 yl sonra] ortaya kard: Norberto Hernandez.
Mthi bir ekilde yere arpnca vcudu paralanarak
phtlam kanla kark ezik etler ve krk kemikler ha
linde salan Porto Rico'lu Norberto Hernandez, [107. kat
taki] Windows On The World adl restoranda alan bir
ayd. Ve ylesine kk paralara ayrld ki, onu akba
balar bile bulamad. Bu yzden tabuta glgesini koydular.

59

KOZMETK SLAHLAR, KRMNAL MAKYAJ,

ESTETK TE RAP, GRSEL TRAVMA,
MAJ RESTORASYONU, LLZYON OVU,
KAAKLARIN SS, MASKEL TERRSTLER,
KOPYALANMI REHNELER . . .

lelebet tekrarlanmasn istemediin

hibir eyleme girime.
[lmmanuel Kant 1724- 1804]

Hayat .masalslatrdk fakat kaostan korunamyoruz.

Haly uurduk, indiremiyoruz; cini lambaya geri koyamyo
ruz; sihirli denek mucizevi bir biimde kmza sapland.
[Canny Jester Skandal Sefas]

Eski Msr'da [M.. 5000] kadnlar gzlerini yeil,

dudaklarn koyu m avi, yanaklarn krmz renkte boyu
yor, el ve ayak parmaklarn knalyorlard; Msr'n er. kekleri de [saray sakinleri ve din adamlar] boyanrd. Ti
yatronun douuna yol aan Dionysos enlikleri'nde ksa
boynuzlar, uzun sakallar takan Eski Yunanllar, Msrl
lar'dan yeni makyaj yntemleri rendiler. Roma'da aln
ve kollar beyazlatlyor, yanak ve dudaklar arap tortusu
ve a boyasyla kzla boyanyor, gzkapa ve kalara k60

mr ve antimon srlyordu . . . inli kadnlarn, byme

si demir ayakkablar ve sarglarla engellenmi minyatr
ayaklar bedensel bir ziy;et addediliyordu; Amazonlu dil
berler dudaklarn iine tabak sacak kadar bytyor
lard; inhindi'nde kadnlar halkalarla boyunlarn uzat
yorlard; Avrupal kadnlar ise iyice sklm korselerle
bellerini inceltmeye bakyorlard. [Mezkur yntemler ha
la az ya da ok uygulanmaktadr.] Aktrlerin XIV yzyl
da hayvanlar, azizleri, ifritleri... canlandrabilmek iin
yaptklar makyaj lar usta iiydi: Elilerin Vazifeleri adl
piyeste makyaj marifetiyle Aziz Matta'nn gzleri kafasn
dan frlarken izleyicilerin gzleri falta gibi almt.
1770 ylnda ngiltere' de kabul edilen bir yasaya ile,
bir kadnn bir erkei parfm, boya, peruk ve/ya da takma
di yardmyla batan karmas sayesinde yaplan evlilik
lerin batl saylaca karara baland. Byle bir evlilik
gerekletiinde, ilgili cadaloz, gznn yana [makyaj
nn akmasna] baklmakszn byclk suund an yarg
lanacak ve cezalandrlacakt. Sahneye kanlar [bilhassa
tiyatrocular] hari ahaliyi boyanmaktan alkoyan bu yasa
bir asrdan uzun bir sre yrrlkte kald. Derken mak
yaj yasa kalkt ve 1880'lerden itibaren ngilizler ssle n
me iini cvttlar: Modaya merakl kadnlar, 120 cm. yk
sekliinde peruklar takmaya baladlar; kuafrler bu pe
ruklar doldurulmu kular, meyve tabaklar ve gemi ma
ketleriyle filan sslerdi. Kldan yaplm heykelleri and
ran ve dalmasn diye domuz yayla svanan bu rk
zmbrtlar kadnlar aylarca kafalarnda gezdirdiklerin
den domuz ya, bcekleri ve fareleri ekerdi!
M.. 69-30 yllar arasnda yaam Cleopatra'nn
ve ondan yaklak 1000 ya byk olan Nefertiti'nin adla
r tarihe parfml harflerle yazlmtr, zira Eski Msr,
parfmn ilk retildii yerdir. M.S. 2002'de Franszlar'n
nl kozmetik firmas L'Oreal ve Fransz Mzeleri Birlii
uzmanlar Msr uygarlnn efsanevi parfm Kyphi'yi
61

yeniden retmeyi baardlar. Tarn, mrrsafi, kna,

hintsmbl, bal, safran, zm ve naneden baka iinde
kenevir gibi kullanm yasad maddeler de bulunduun
dan piyasaya 'srlemeyecek' olan Kyphi'nin, modern
dnyaya biraz "ar" geldii kararna varld. Halbuki
kozmetik rnlerin byk bir ksm narkotiktir. Dnya
nn btn emniyet tekilatlarnn narkotik masalar, va
tandalan resmi bir mrltyla uyarrlar: "Oda, sa, vcut,
oto vb. iin kullanlan sprey kozmetiklerin koklanmas,
solunmas tehlikelidir. Vcutta ve beyinde telafisi imkan
sz, kalc tahribat yapar. zellikle ocuklardan uzak tu
tulmas ve gdalarla biraraya konulmamas icap eden bu
maddelerin kullanld kapal alanlar havalandrlmal
dr." Nitekim, 16 yandaki Hanna Berry, 1999'da hafta
larca ar dozda deodorant kulland iin kannda bol
miktarda btan ve propan birikmi ve de kalp krizi gei
rerek lmt.
Fransz Devrimi'yle birlikte, kullanlan parfm po
litik tercihin bir gstergesi haline gelmi ve/hatta birok
lar zambak zne batrlm mendil tadklar iin son
soluu giyotinde almlard Gnmzdeyse krtasiye
malzemelerinden pastalara, mumlardan yourda, iklet
lerden i amarlarna kadar birok rn zel parfmler
le kokulandrlyor. 192 1'de Coco Chanel'in Ernest Be
aux'ya hazrlatt Chanel No. 5 adl parfm, XX. yzyln
mehur kokularndandr ve bir Chanel No. 5 iesi
1959'dan bu yana New York Modern Sanatlar Mzesi'nde
sergilenmektedir.
Sinema oyuncularnn yzn 'aartan' ilk makyaj
malzemesi 1910'da Max Factor tarafndan retildi: Ste
benzeyen bu yal madde, ayn zamanda tplere konulan
ilk kozmetik rnyd. Sinema makyaj zamanla yle bir
aamaya geldi ki Lon Chaney, Quasimodo; Elizabeth Tay
lor, Cleopatra; Gary Oldman, Dracula; Robert De Niro,
Frankenstein . . . olup ktlar. Sinemada ve sahne sanatla62

rnda makyajla salanan dnmlerin teknik adan de

eri ve fonksiyonu, ounlukla sslenme/gzelleme ba
lamnda yer almyor fakat makyajla katedilebilecek mesa
fe hakknda izleyici/tketicilere ilham veriyor. Lon Cha-
ney'den ziyade Quasimodo'ya benzeyen biri, bu durumu
tersine evirebilecei fikrine kaplyor.
nsann tepeden trnaa btn azalar kozmetiin
menziline giriyor. Salar, kalar, gzler, kirpikler, gzka
paklar, burun, dudaklar, cilt, ene kemii, diler, kollar,
koltukaltlar, gsler, eller, trnaklar, bel, kalalar, ka
sklar, bacaklar ve ayaklarn; ampuanlar, kremler, boya
lar, pudralar, lensler, deodorantlar, losyonlar, epilasyon
cihazlar, silikonlar, di telleri, hatta deri alt kokteylle
riyle; doku, renk ve kokulan deitiriliyor. Radikaller, es
tetik cerrahi operasyonlarla biimlerini de deitiriyorlar.
Btn bunlar iin yaplan zaman/emek/duygu/para yat
rmlar insann kendi bedeninin hizmetisi haline geldii
ni mi, elinde bedeninden baka bir eycii olmayanlarn
makyaj sektrnn kleleri olduklarn m yoksa her iki
sini birden mi iaret ediyor?
Gze ve burna hitap etmenin imkanlarn arat
ran/gelitiren kozmetik endstrisi, insann fiziksel zel
liklerini kimyasal maddelerle deitirmenin yollarnda
en atr ilerlemekle kalmaz, btn insani faaliyet alanla
n ile etkileir. Kozmetik her yere bulam vaziyettedir:
Estetik cerrahi ile kozmetik iie gemitir; medyatik olup
da kozmetikle ilgisiz hikimse yoktur; politika makyajsz
icra edilememektedir; kozmetiin ekonomik boyutlar ak
la zarardr, kozmetik devleri dnyay frdolanmaktadr . . .
Bir kimse nlendii anda, kozmetik firmalarnn konu
mankeni durumuna der; oyuncu, sporcu, iadam, poli
tikac, bilimadam, yazar ... makyaj yapmakszn 'h angi
yzle' herhangi bir teebbste bulunabilir? Kozmetik
rnlerin hammaddelerinin temini uruna bitki rts
nn nasl yamaland, kimyasal atklar dolaysyla ka
63

kiinin zehirlendii ya da kr olduu, hayvanlar zerinde

ne ekilde denendii de ziyadesiyle meraka deerdir. .

Makyaj , yapayln tutkuya dnt, tketimin

lgnlk evresine ulat, cinselliin ise ticaretin [genel
anlamda ekonominin] konusu haline geldii amzda
vazgeilmez/kanlmaz/baedilmezleti. Yzn ve yz
ifadesinin uzman kontrolnde, sistemli ve kitlesel dejene
rasyonu; itimai mukaveledeki tahrifatn kati delilidir.
Popler life style makinistlerinin [ki lokomotifin kazanna
yakt olarak insan yzleri doldururlar] priten kurnazlk
larnn rn olan primitif tuz aklardaki bezeklere bunca
rabet edilmesi, bu bezeklerin tuzak iinde tuzak kurma
ya yaramasyla aklanabilir. Tuzaa dm, kapana k
slm, esir alnm hatta lm olmak sslenmenin sala
d pikinlii gzden karmaya ne zaman yetmi ki?
AMELYATHANEDEK KERESTELER

Makyaj aleyhinde dnceler ne srmek, kadn ol

gusuna satamak gibi alglanyor. Bir kadn'n makyajn
beenmemek o kadn beenmemekle ayn kapya kyor.
Makyajsz bir kadn sevmek, cahilce bir grsel kanaat
karlkla izah ediliyor. Kozmetik endstrisinin istilasna
uram olan kadn, varln bu istilaya borlu s anki. Di
ilik, artk biyolojik deil kozmetik bir pozisyon. Son tah
lilde, kadnlarn sslenmelerini nlemeye almak bey
hudedir fakat ssn ahlaki/entelektel bir sorgudan mu
af tutulmasna hi mi itiraz edilmeyecek?
Kadn, ideal bedenin-in- hayaletiyle gece gndz
arpmak mecburiyetinde braklmtr. Bu canhra ar
pma, kozmetik imparatorluklar adna kadnlarn [ve ta
bii erkeklerin de] kendilerini deiik biimlerde ve srek
li harcamalarna dayal bir savatr: "Kendini bandan
savmalsn". Klkedisi'nin gudubet vey b aclarnn,
prensin elindeki ayakkabya ayaklarn sdrabilmek iin
64

ayak parmaklarn kesmeye kalkmalar, estetik/kozme

tik lklerin kanl bakl icaplarna ilikin masals bir
parodiden mi ibarettir? Hayr. vey baclardan biri este
tik cerrahi uzman olsayd, kandrlmak iin can atan
prens ayaa drlm gzellii baka bir yerde bula
cakt. Fareler kheylan, balkaba araba, Klkedisi pren
ses oluyorsa, kozmetik bynn adaleti celbetmesiyle[!]
alakaldr; gece yansndan sonra ise herkes bann are
sine bakmaldr. Klkedisi masal da btn masallar gibi
yarmdr. Masaln devamnda, vey baclar estetik ameli
yatla 36,5 numara ayakkablara san ayaklar edinir ve
pedikrl parmak ularna basarak neeyle dans ederler.
Bir tr davurumculuk gibi sunulan, sosyalleme
niyetini yanstt zmnen iddia edilen makyaj , esasen s
k bir oto-sansrdr. Bedenin biim, doku, renk ve koku
sunu kamufle etmek; dmanlarla ayn kla girmek;
kem gzlerin ablukasnda hareket serbestisi kazanmak
arzusundaki modern birey kendiliini filtrelemelidir. Bi
reye toplum iinde stleri tarafndan gzden karlm
bir casus, suikast bir soytar ve/ya da umursanmayan
bir kaak rol verildiinden makyajsz sokaa kmak ya
saktr.
Makyaj l kadnn cinsel bir vaatte/imada bulundu
unu dnmek bana doru grnmyor, o, retimi dur
durulmu [remeyle ilgisi kesilmi] cinselliin reklamn
yapyordur. Makyaj , nereden bakarsanz bakn [fakat sa
kn dokunmayn] dokunsall dlar. Makyajl birini p
mek, cinsel deil kimyasal bir deney-im-dir. Makyaj , "Do
kunmak Yasak" yazl bir levha gibidir, zira okayn
balad anda makyaj bozulur. Cinsel mnasebetsizlii
motive eden kozmetik sanayii, makyajla kadn ve erkei
birbirine yaklatrsa da kavuturmaz; ikisi arasnda bir
elektrik/gerilim hatt kurar ve bu elektriin faturas her
iki tarafn da zar zor denkletirecei kadar kabarktr.
Cinsellik, makyaj zerinden bedenden muhayyileye akta65

rlarak orada depolanyor, yani sanallayor; cinselliin

lnde erotik seraplar gren ve tekno-cinlerin musallat
olduu kayp gmenler arabesk bir srnle yol alyor
lar. Giderek, insanlarn sanal makyajl sanal elerle sanal
seks yapacaklar aamaya yaklalyor. nsan eliyle uygu
lanan makyaj, ins an bedenini b t n yle yutmakla kal
mayp ortadan kaldrmaya ynelmitir. Demek ki makya
jn faturas yalnzca ekonomik deil bedensel olarak da if
las eiini amak suretiyle denecek. M akyaj , sofistike,
trajikomik ve mr boyu sren bir kurban trenidir. Aca
ba, cesedine makyaj yaplmasn vasiyet eden tek kii
Swanky Pervert [1947-2001] m?
nsanlarn hareket kabiliyetlerini snrlamas ve
birbirlerine benzemelerine neden olmas bakmndan
makyajn kadavralatnc/robotlatnc bir etki uyandr
d dnlebilir/yazlabilir. Kadavradan cinsellik sakt
olmutur; robota ise cinsiyet bahedilmemitir. Gelin g
rn ki kadavralardan yaplm robotlan andran psl bi
reyl erle dolu her yer. Robotun erotizmi ve kadavrann
seksapeli, kozmetik endstrisi eliyle dolama sokulmu
durumdadr. Yine de sslenmedeki arlk, insanlan ken
di glgelerine bahane tekil eden opak figrler olmaktan
kurtarmaya yetmiyor.
Helena Rubinstein firmas adna dzenlenen 'koz
metik seferleri' erevesinde, 2001 ylnn ilkbahannn ilk
gnlerinde Trkiye 'ye gelen makyaj uzman Philip Mar
tinson, yeni dudak rnlerinin zmir, stanbul ve Anka
ra'daki tantm seminerlerinde, Trk kadnlan ve makyaj
alkanlklar hakknda ahkam kesti. Trk kadnn gz ,
ka ve kirpiklerinin makyajsz d a belirgin olduuna dair
kefini duyuran Martinson, "Ancak Trk kadn bunun
fark nd a d eil . . . " dedi. Kadnlann gzelliini onaylama
hakkn ga speden arlatanlar, medyatik dmenlerle ka
dnlarda zgven brakmayp onlan kozmetik bamls
haline getiren terristler [Barut kullanmamalan terr es 66

tirmedikleri anlamna gelmez bir; ikincisi makyajda da

ima gncelliini koruyan bir dehetin yattrlmas jesti
vardr -Pamela Anderson'n makyajm tazelemeden inme
yi reddettii uak havaalannda bir saat beklemi ti: Koz
metik hava korsanl!-], atmosfere kimyasal fuhu yayan
ultra-kapitalist pezevenkler; dnya sisteminin onlara
bahettii muayyen dokunulmazl, vasfsz kitlenin
ackl konformizminin de desteiyle[! ] perinliyorlar. Baz
Hollywood yldzlarnn makyaj danman Victoria Char
les, iyi bir makyajn beslenme, spor, iklim ve daha birok
eyle ilgisinden dem vuruyor. Charles'a gre makyajsz
bir hayat hata galerisidir. Makyajsz olman ucube oldu
un anlamna gelmez, bir hi olduun anlamna gelir;
dnyann herhangi bir yerinde, bilhassa Hollywood'da,
ucube olmak ancak makyajla mmkndr.
Beden dilinin, bedensel anlatmn iletiimin en
nemli unsuru diye lanse edilmesi byk bir ilgiyle kar
land ve kimse de bedensel ifadeyi szel ifadenin nne
geiren yaklamda bariz bir ilkellik sezdiini belirtmedi.
Oysa beden dilinden dem vurulmaya balanmas, bir ba
kma, szel deil grsel algya tannan imtiyazn teyid edi
lii anlam tayor. Tamam, azmzdan kan her szn
bedenimizde yankland doru fakat ncelikle bedenimi
zin yceltilmesinde onun sar-dilsiz klnmasnn pay
var m yok mu snamak gerekmez miydi? Makyajl, ame
liyatl, protezlerle dolu, ime bir bedenin dili ka kelime
konuabilir? kr ki hala dil boyas icat edilmedi [geri
dil fras var, o ayn mesele]. Beden dili artk kozmetik,
moda ve estetik cerrahi sayesinde beden demagojisi, be
den blf, beden palavras, beden gevezelii, beden anta
j, beden tahriki, beden terr, beden enkaz, beden doku
nulmazl, beden tuza, beden yemi... retiyor. Sen sus;
plastik burnun, renkli lenslerin, sentetik parfmn . . . ko
nusun!
Her gn, her bin Amerikal'dan dan biri estetik ope67

rasyon geiriyor. Bebekleri, cezaevi mahkumlarn, tmar

hanelerde tutulanlan, lm deindekileri . . . yani estetik
operasyon geirme ihtimali ok zayf olan kimseleri bir ke
nara brakrsak, bu gidile birka yl iinde tn Amerikan
halknn estetik cerrahiden payn alacan syleyebili
riz. Sz konusu cerrahi mdahaleler srerken, acaba
Amerikallar evrelerine baktklannda, gnden gne g
zelleen insanlardan mteekkil bir toplumda yaadkla
nm gzlemliyorlar mdr? ahsen, bu soruya geerli bir
cevap vermeyi ancak yalanclann baarabileceini d
nyorum. nk aldatmaya adanan emein meyvelerinin
hem yapay, hem zehirli, hem de rk olduunu syleme
ye yeltenenlerin ahitlii kabul edilmiyor. Byle giderse,
yakn zamanda, doal grntsn tbbi mdahalelerle
aktel standartlara uydurmayan kiiler, grnt kirlili
inden mesul tutulacak ve nasl ki birok insan deli diye
zorla tedavi ediliyorsa onlar da ameliyathanede zorla 'd
zeltilecekler'.
Karadeniz blgesinde yaayan vatandalanmzn
burunlarn Trk hekimlerine emanet etmeye heveslen
meleri, Rus asll fahielerin blgeye akn etmelerinden
sonraya rastlar. Trabzon, burun yenileme orannn en
yksek olduu ilimiz. Krk yllk komusunun krk yllk
burnunun yarsnn birdenbire yokolduunu grenler, so
luu ameliyat masasnda alyorlar! Ameliyatla ekil veril
mi burunlar arasnda Trk ekolnn Turkish Delight
[Trk Lokumu] denilen en popler rnei/modeli manken
Deniz Akkaya'nn burnudur. Uluslararas estetik cerrahi
kongrelerinde Trk hekimleri izleyicilere Akk aya'nn bur
nunu gsterirler. Yz falna bakan ve burundan karakter
tahlili yapan falclarn ileri, estetik operasyon sonrasn
da burunla birlikte karakter de deitii iin iyiye gidiyor.
Yllanm hurafeler tekno-hurafelere zahmetsizce ulan
yor; muharrefyzler, profesyonel mfsitlerce elden ele do
latrlyor.
68

Ameliyathaneye yollanmas gereken keresteler ba

kmndan dnyann hibir yerinde malzeme sknts eki
leceini sanmyorum.
SRK GESNDEK LLZYONST

Yurtta Ajda Pekkan, cihanda Michael Jackson! Bu

iki pop star, [zihinlerinin deil] bedenlerinin bir 'Tabula
Rasa' olduunu sanarak zerinde ylesine oynadlar ki,
neredeyse birer yap-boz haline geldiler. Pekkan ve Jack
son'dan hangisi ii daha ok aztt bilemiyorum fakat so
nunda her ikisi de arkcdan ziyade komedyen olup kt
lar; estetik cerrahinin yan etkisi! Jackson, cerrahlarn b
yl ellerinde siyahtan beyaza dnerek plastik bir
oyuncak haline gelirken, Pekkan [stelik bir reklam sah
nesinde] 'gergin' bir hayat yaam olmasndan tr g
ln duruma drld. Pekkan'n geirdii estetik ame
liyatlar sebebiyle, alnndaki kk benin sol ayann to
puuna geldii sylentisi halk arasnda yaygndr. Halk
arasnda gnden gne yaygnlaan bir baka ey de u:
Bugnn genleri / yarnn ihtiyarlan, Photoshop vb. bil
gisayar programlan yardmyla kendi fotoraflarn dei
tirerek oto-estetik operasyonlar yapyorlar.
Teknolojinin, insan bedeninin tahrifatna daha et
kili/yaygn bir biimde destek vermeye balamas halinde
bilgisayarda renkten renge, ekilden ekle sokulan grn
tlerimizden birini seip satnalabileceimizi tahmin et
mek zor deil. Mstakbel grntmz aynadan nce do
al/yapay olarak ekrana yanstlacak, belki neye/kime
benzeyeceimiz hususunda karar vermekte glk ekti
imizde ailemize ve/ya da arkadalarmza danacaz ve
ameliyat masasndan bambaka biri olarak kalkacaz.
Tepeden trnaa speklasyona dneceiz! Umalm ki
eski bedenimiz yeni bedenimizi diline dolamasn. Gndz
makyajla parlatlm cildi gece matlaan, yeni krklar
n gidermek iin tekrar ameliyat olmaya hazrlanan, sa69

n ve yzn giysilerinin renklerine gre ayarlayan kim

selerin izofrenlemeleri de cabas.
Kresel ve kriminolojik/medikal bir festival hava
snda srdrlen makyaj faaliyeti, sadece 'yz kzartc'
bir organize su deil ayn zamanda pandemik bir hasta
lk da olduundan, kabahat mikroorganizmalarn zerine
yklabiliyor! . .
Grsel cazibesini artrmak isteyenlerin tbbi/kozme
tik ikencelere uramaktan duyduklar memnuniyeti hi
anlayamyorum. nsanlarn; yzlerini trpleterek, kesti
rip diktirerek, yamatp boyatarak edindikleri srtkan
maskeler beni rktyor. Btn mankenler cansz , btn
arkclar sessiz, btn aktrler karton. Peki ya sokakta
ki vatandan gzelleme abalan onu anonimlikten kur
tarmaya yetiyor mu? Asla. Tam tersine, hem bedensel g
zelliin standardize edilmi geometrik kaytlarnn dna
klamamas hem de bu standartlar temsil eden model
lere/idollere yknlmesi dolaysyla insanlar birbirlerine
daha ok benziyor ve isimsizliin stne bir de cisimsizlik
biniyor! Ondan da samas, mezkur standartlarn kltrel
emperyalizme bal olarak dnyann her yerinde geerli
lemesi sebebiyle gezegen ahalisinin tamamnn dahil ol
duu [bayanlarn nden buyurduu], maskeli b aloyla ka
rk bir gzellik yarmas aralksz sryor! En irkinle
en gzelin birbirine fazlasyla benzemesi giderek kanl
mazlayor. Ve yarmaclarn, medyann ayakta tuttuu
Grace Kelly [1929-1982) ve/ya da James Dean [ 1931- 1955]
gibi iddial llerle de kozlarn paylamalar gerekiyor!
Medya, kozmetik yangnna spreyle gidiyor. Bilhassa ka
dnn grnts terrn grsel dokmanlar arasna yer
leiyor; kendi grntsnn fidyesini demeyenler, kendi
bedenlerinde rehin kalyorlar. Angelina Jolie [Tomb Ri
der/Mezar Svarisi], Afgan kadnlarnn bombalarla par
alanan bedenlerinden fkran kanla makyajn tazeliyor!
Endstriyel masumiyetin retimi ve pazarlanmas, em-

70

peryalizmin kresel dngs iinde, tekno-katliamlarn

hemen ardndan gelen evredir. Btn irkinlerin ldrl
mesine ve kimlerin irkin olduuna Bamakyz Sam Am
ca oktan karar verdiine gre cann kurtarmak isteyen
ler makyajla kendilerinden kurtulmak zorundalar. Ve ga
liba kadnlar can havliyle makyaj yapyorlar: 200 1 u
bat'nda bagsteren ve lkemizi/halkmz perian eden
ekonomik krizin birinci yldnmnde, gazeteler, kozme
tik rnlerin satnn dmediini yazd. Her trl zor
bala kar kendinizi kozmetik zrhlar ve silahlarla savu
nabilirsiniz nk size verilen mhimmat ve lojistik des
tek bunlardan ibaret. Ayrca, ekonomik krizin sahtekar
lklardan/speklasyonlardan trediini biliyoruz; makya
jn, sahteliin bir uygulamas, bir grsel speklasyon tr
olduunu hesaba katarsak ve bir sahteliin bir baka sah
telie nadiren son verdiini bilirsek, ekonomik krizin
makyajlar neden silmediini anlayabiliriz. Paran kadar
gzelsin ve ancak para kadar gzel olabilirsin.
2004 ABD bakanlk seimleri iin Demokrat Par
ti'den aday aday olan nl ekonomist Lyndon LaRouche
1 1 Eyll hadisesinden bir hafta sonra, kendisi ile yaplan
rportajda unu sylemiti: "11 Eyll hadisesi, bir makyaj
operasyonudur." Amerika'nn bu ar makyaj kendi elle
riyle yaptn ima eden LaRouche, bylelikle dnyann
birok yerinde askeri operasyonlara giriileceini belirt
miti. LaRouche aynca CNN ve Fox TV'nin yaynlarnn,
mezkur makyaj daha da koyulatrdn ve kaba dola
ymlarla srail'in Ortadou'da kan dkme iine hz verme
sine zemin hazrlandn kaydetti. LaRouche'a gre, 1 1
Eyll'de sava boyalarn sren Amerika, silahlarn ku
anp medyatik tamtamlar eliinde Asya'ya almama
lyd. yle olmad. Amerikan makyaj, yzbinlerce Afgan
l'nn ldrlmesiyle alan yeni katliam sezonunun mo
dasna uyduruldu.
11 Eyll 200 1 gn yklan kiz Kuleler'in enkaz ve

71

canndan olan kimselerin cesetleri de medyatik bir mak

yajla rtld. Hatrlaynz ltfen, kiz Kuleler'in metalik
enkaz ultra-modern bir heykeli andryordu. Bu sanatsal
ykntnn zerinde gezinen kor yrekli itfaiye erleri, d
dklerini silah olarak kullanan ime polisler, meyve ta
bandan alnp getirilmi gibi yumuak ve kokulu salk
personeli, bir defileye km izlenimi uyandran kurtar
ma ekipleri, insan hayatna nem veren duygusal kpek
ler ve rengarenk tatlar btncl bir kahramanlk sem
bol olarak iirsel bir ifadeyi yanstyorlard. ABD bayra
bu grkemli dekorda geni bir yer tutuyor ve adeta ma
nevi deeri yksek bir ambalaj gibi hereyin iini dm
sarp sarmalyordu. Yzlerce kiinin arayp durduu ve
paralara ayrlarak kavrulduklar aikar olan binlerce ce
setten biri bile ortalarda grnmyordu. Medyada, ila ni
yetine bile bir tek cesede rastlanamamt. Boyal basna
rengini veren kan ve alevin doal rn olan ller bu
harlap umulard! Bu faciann sahnelerini tm dnya
ya grnt yayan CNN, AP, MSNBC vb. kurulularn ger
ekleri olduu gibi yanstmak adna ortaya koyduklar yo
un gayretlere ramen, 11 Eyll'n grsel bakmdan sfr
ll bir olaydan ibaret kalmas dikkat ekici ve gln
t. Demek ki ABD'nin urad saldrnn Amerikan ruhu
na zindelik kazandran ve etkileyici bir kenetlenmeye ve
sile olan bir terr eylemi addedilmesi gzetilirken; Ameri
kan efsanesinin 'lmszlne' halel gelmesi nleniyor
du. Cesetlerin zerine snger eken medyann ahlaki k
kenli grsel kayglar tad dncesine yaklamamz
engelleyen, bakalarnn cesetleriyle dolu binlerce haber
fotoraf ya da filmi yaymland bugne dek. Beri taraf
tan, kiz Kuleler'de 11 Eyll gn len insanlarn, mezu
niyet ve/yada dn trenlerinde kaydedilmi grntle
rin elik ettii dramatik hikayeler anlatld; cesetler san
ki belgesel bir defilenin oyuncular/mankenleriydi. Le
Monde'daki bir yazya gre, kiz Kuleler'de yanmaktansa

72

binadan atlamay seenlerin dn gsteren fotoraf

lar Avrupa basnnda yer almasna karlk [bizim gazete
lerde de yaymland bu fotoraflar] ABD'nde yaymlanma
d. Sadece NBC'de yer verilen "uan kard yangndan
ka" grntlerinden sonra da kanal yneticilerinden
Bill Wheatley bir nevi zr beyannda bulundu. Daily
Newspress, sanatsal enkazdan frlam bir el fotoraf
bast iin tepkilere hedef olunca, gazetenin yaz ileri so
rumlusu aynen unu syledi: "Korkak olmann sras de
il!" Dnyann be yldzl sirkindeki gdml nee bs
btn sona ermesin ve hepsinden nemlisi, sirkin giesin
de oturan illzyonistlerin yani Wall Street mutantlarnn
ekonomik heyecanlan krlmaya uramasn diye, len iz
leyiciler gazetelere sarlarak arka kapdan karlyordu!
HEM REHNE, HEM SULU

Mission Impossible filminde gizli ajan Ethan Hunt

[Tom Cruise], yze tutturulan deil , klf gibi kafann ta
mamna geirilen maskeler takarak ban tmyle dei
tiriyordu. Bylece diledii kiinin suratna sahip olabilen
Hunt, byk kolaylklar elde ediyor ve kt adamlarn ii
ni zorlatrabiliyordu. Sadece Mission lmpossible'da Tom
Cruise deil, Darkman'de Liam Neeson, Total Recall 'da
Arnold Schwarzenegger da suratlarn tekno-maskelerle
tannmaz [daha dorusu, yanl tannr] hale getiriyorlar
d. John Woo'nun ynettii Face / Offun konusu ise iki
adamn [Nicolas Cage, John Travolta] suratlarn deito
ku etmeleri zerine kuruluydu. Bu ve benzeri filmlerde
ki maskelerin gerek teknik ve gerekse ilev itibariyle ide
al makyaj gndeme getirdikleri kanaatindeyim. Kozmeti
in insanlar ynelttii dorultuda iki adm daha ilerledi
imizde kriminal hareketliliin ve tektiplemenin zirvesi
ne varacaz belli ki. nsanlar bir bakasnn suratn sa
tnalabildiklerinde cinayetleri, soygunlar, tecavzleri . . .
diledikleri kimsenin zerine ykabilecekler. nsanlar bir73

birlerinin ama bilhassa nllerin grntlerini dn/re

hin alabilecekler! Sulular, ilerini gvenle yapmak iin
birilerini rehin almaktansa, suu dorudan doruya rehi
neye iletecekler! Daha dorusu, sulu ile rehine bir bede
ne sacak. Diyebilirsiniz ki, "Rehin almak balbana
su zaten"; Tabii ya, bakn bunu hi dnmemitim!
Konserlerde, mitinglerde, sinemalarda iler nndan
kacak: Mick Jagger' onbinlerce Mick Jagger dinleyecek;
Anthony Hopkins'in rol ald filmi izleyen ynla Ant
hony Hopkins koltuklara yaylacak; George W. Bush'u al
klayan Bush srs cotuka coacak!.. imdi nasl ki
insanlar ayna karsnda makyaj yapyorlarsa muhteme
len bilgisayar karsnda maske de yapacaklar. Makyajn
doruuna kanlar zombiliin dibini bulacak: Elvis
copy'ler, Monroecopy'ler Hitlercopyler, Joplincopy'ler,
Marxcopyler, Hitchcockcopy'ler . . . meydan bo bulup dol
duracaklar. Edgar Ailen Poe'nun plastik hayaleti stanbul
niversitesi'nde bir grup Jim Morrison'a Recaizade Mah
mut Ekrem'den bahsedecek! Stevie Wonder banka soyar
ken, J. F. K. cinayet ileyecek; Laurel ile Hardy mahkeme
salonunda l'Jirbirlerine girdiklerinde onlar Al Capone ya
ttracak . . .
Komik kehanetlerde bulunarak sizi elendirmeye
altm sanyorsanz, yanlyorsunuz. Ben de zaten ya
nlmaya devam edeceinizi sylemeye alyorum! nsan
larn kendilerini tannmaz hale getirinelerini ve/ya da t
patp bir bakasna benzemelerini salayacak makyajlar
yapmalar yasaklansa bile bu yasaa uymayanlar, yasa
yrrlkte tutmaya alanlardan daima bir adm nde
olacaklar. Diyelim iileri bakan bir basn toplants d
zenleyerek vatandalan maskeyle dolalmasna dair ya
saa uymaya ardnda, maske sayesinde iileri baka
nna dnm birileri mesela kalabalk yerlerde bakann
imajn rtecek davranlar sergileyebilirler. Maskeyle
mcadele edenler, ncelikle kendileriyle uramak zorun74

da kalrlar; anonim kitle, isim yapm[?] herkesi anonim

letirir . . . Halk bir kere maskeli baloya davet ettiniz mi,
enliin sonu gelmeyecektir. Uyuz cadlarn ve psikopat
palyaolarn saltanat balayacak, nk onlar herkesi
cadya ve palyaoya dntrme gcn ele geirecekler.
Surat kalpazanlar, makyaj gibi hayati bir ii aylaklarn
ellerinden kurtarmakla vnebilecekler. Mabetlerde bile
maskeli cemaatler hazr bulunacak. Grtlamza kadar
marka bataklna battmz yetmiyormu gibi, maske
reten firmalarn logolar suratmza yapacak. Sahtelik
salgn, gereklemeyi imkansz klacak. Kimi liberaller
de maskenin faydalarn sralarken "Maske, toplumdaki
empatik dinamizmi artrr; nostaljik duygularn kabar
masna hizmet eder ve kiisel vizyonumuzun gelimesine
katkda bulunur" diyecek ve ekleyecekler: "Herhangi bir
tandnz sizin suratnzla dolasa ve siz de onun surat
n kullansanz, birbirinizi daha iyi anlarsnz. Altm ya
na geldiinde, yirmibe yandaki yzne yeniden ka
vumak kimi zindeletirmez ki? Otuz yl sonraki suratn
z imdiden aynada grebilmek son derece retici bir de
neyimdir . . . Unutmayalm ki 'persona' ayn zamanda 'mas
ke' anlamna gelir." Yetimhaneye giderken, ziyaret ettii
niz ocuun anne ya da babas klna girebileceksiniz;
cenaze trenine, len kiinin yzyle katlmak baz yre
lerde adet haline gelebilir; cret karlnda, anne-baba
sn ziyaret etmek istemeyen kiileri temsilen huzurevle
rini dolaarak geiminizi temin edebilirsiniz! . .
lkemizde [M.S. 2002] , bartl kadnlarn, resmi
belgelere yaptrdklar fotoraflarnda salarnn da g
rlmesi gerekiyor. Salarn rten kiinin kimliini gizle
dii dnlyor! te yandan ba ak kimselerin sa
modellerini/renklerini deitirmeleri ve/yahut yzlerini
boyamalar halinde herhangi bir problem kmyor. Oysa
resmi paranoyann i tutarll asndan, phelerin ba
rtsnde deil makyajda younlamas gerekirdi. Res-

75

miyet kazanm paranoyay vdm ya da kullanmay

denediim flan yok; zaten, resmen paranoyak olanlar
makyajlarndan tanyorum. Bartl fakat makyajsz
kadnlar politik iktidarn yansra kozmetik iktidann da
imeklerini zerlerine ekiyorlar . Politikann kozmeti
iyle kozmetiin politikas bartlleri yoketmeye prog
ramlanmtr.
Modern bireyin gznde, bebek linsan y avrusu) sesleri karan bir canavar, canavardr; canavar sesleri karan bir bebek bebektir. Geleneksel algya gre ise bebein
canavar grnmnde olmas onu canavar yapmad gibi, canavarn bebee dnmesi canavarlk v asfn ortadan kaldrmaz. Gz en kolay aldanan duyu organmzdr
ve grsellik szelliin nne getiinde kaypaklk emniyeti siler. Grselliin hakimiyeti, yzeyselliin, ilkelliin ve
uursuzluun ileme konduu anlamna gelir . Canavarn
bebek sesleri kararak sizi kandrmaya altn dnecek kadar zeki olabilirsiniz fakat hepsi bu kadar; zira
bir bebein urad bir felaket sonucu canavar haline gelmi olabilecei ihtimali zerinde duramayacak kadar ser
sem-letirilmi-siniz lzat- all.nizi kastetmiyorum, lafn
gzergah gerei siz diyorum). Vicdannz ve zihninizi ha
rekete geiren verileri gznzle topladnz iin vicdannz eriyecek, zihniniz krelecektir; bylece tam da ak
gzlnz yznden kolay lokma olacaksnz. Bebein
canavar sesleri karmas, onu irin bulmanz ve belki de
evlat edinmeye kalkmanz engellemiyor mu, gzlerinize
inanyor ve gveniyor musunuz? O takdirde , len byk
inan kaynanz olan1 gzlerinize inanamadnz anlar
da byk oklar yaadnza bahse girebilirim . Koynun
da ylan besleyenlerden olduunuza kalbm basann.
Gzlerinize inandnz srece koynunuzdaki ylanlann
rahat bozulmayacaktr; o ylanlar sizi srdnda ise gz
lerinize inanamayacaksnz.
(Kulaklarmz sabiden de fazlasyla hafife almyor

76

muyuz? Kulaktan dolma olan kmserken gzlerle g

rleni yceltiyoruz. nsanlarn birbirleri hakkndaki yar
glarm szlerden ziyade imaj belirlemiyor mu? . . Bir ku
laktan ne girdiyse, br kulaktan -ses hzyla- kyor.
Modern bireylerin kulaklar en ok da gzlk takmaya ya
ryor.]
Teknoloji, szelden grsele geie araclk eden ge
likin[!] mekanizmalar toplamdr; insan fen olumsuz an
lamyla] ilkellie yneltir. Teknolojik aygtlar grseHiin
tahakkmn pekitirmeye adanmtr. Sadece motorlu
tatlarn, mikserlerin, parfm ambalajlarnn, mikrodal
ga frnlarn, mzik setlerinin . . . deil, iitme engellilerin
kulaklarna taktklar cihazlarn bile her eyden nce g
ze hitap etmeleri gerekmektedir! Medyamn en etkin ve et
kili mesajlar grseldir. Sinemann edebiyat, tarihi ve
hatta felsefeyi paralayp yutuu, kltrn gze odaklan
dmn deli11erindendir. Hazret-i Hamza denince herkesin
imgeleminde ar [The Message] filmindeki [makyajl]
Anthony Quinn'in belirmesi, ne tr bir artlanmamn r
ndr? Gzmze yaplan servisin boiluundan tr,
hapishanede olmadmz vehmine kaplyoruz. Her mah
kuma bir televizyon verilse, hapishaneler ilevini yerine
getiremeyecek mi? Pekala. . her televizyon izleyicisinin bir
mahkumiyet tuzana dmediini kim iddia edebilir?
Gzlerimizin akl, mebbet uyku mahkumlar olmad
mz kantlamaya yeter mi? Amerikan ryasn televiz
yona bakarak grmyor muyuz?
Modern illzyon disiplini, gndelik dehetin kitleye
paylatrlmasn temin ediyor. Mizanseni hadise sanyo
ruz ve zaman daima aleyhimize iliyor: Jonathan Swift'in
[1667- 1 745] yksek sesle fsldad gibi "Daha uzun yaa
mak fakat yalanmamak istiyoruz." Dnyamz karartlr
ken gzmz boyanyor.

77

RSK DOZAJI

Pompous adl ila firmasnda alan tantm

temsilcisi [represent], firma binasnn kafeteryasnda
oturmu hasbhal ediyordu. de i icab k kostmler
giymekten, doktorlara laf anlatmaktan, birbirleriyle ya
ntnlmaktan ve srekli glmsemekten bitap dm
t; de 30'lu yalardayd; de yalnz yayordu ve
de altklar firmann rettii Nutshell adl antidep
resan kull anyordu Barbaros, yan m asadan kalkanlarn
geride braktklar Risk Dozaj adl dergiyi uzanarak ald
ve kartrmaya balad. Haldun, B arbaros'a dergiyi yeri
ne brakmasn syledi fakat B arbaros oral olmad. Feza
22 hafta nce Pompous'a geldii gnden beri, Barbaros'un
da, Haldun'un da kendisine kur yaptnn farkndayd.
Barbaros, Risk Dozaj'ndaki, bir iadamyla yaplm sy
leiyi yksek sesle okumaya koyuldu: "nce istikbalimi,
sonra param tehlikeye attm. Artk istikbalim yok, mazi
mi de siz gazetecilerden korumaya bakyorum. nsann
ya ilerledike paras oalyorsa, lmcl tehlikeler e
itleniyor ve byyor: eytan'a uyup param saymaya
kalksam mrm bitecek! Psikiyatrm, kendimi daha iyi
hissetmek istiyorsam, Rus ruleti partileri dzenlememi
sylerdi! Hah hah hah hah hayyy ! . ."
.

78

"Bu szleri daha nce hazrlam olmal" diye yorum

yapan Feza cep telefonuna gelen bir mesaj a gz atarken,
Barbaros'la Haldun gzgze geldi.
Haldun "Rus ruleti de neyin nesi?"
Feza "Tabancayla oynanan bir oyun."
O gnn akam, Barbaros 7 ayn dkkandan 7 ta
ne Smith&Wesson Combat Magnum ve bir avu mermi
satnald; tabancalarn hepsi de birbirinin tpatp aynyd.
Ve her sabah, 'silahl kahvalt' yapmaya balad. Bez bir
torbada saklad tabancalardan birine akamdan bir
mermi koyuyor, sabah yataktan kalknca ilk i tabancala
r bir sehpann zerine yayyor ve birini alp akana da
yayarak tetie basyordu ! Mermiyi 'bulma' ihtimali
1/42'ydi. Barbaros, Rus ruletinden ilham alarak tasarlad
bu ahsi oyun iin patent alabilirdi: "Barbaros Ruleti".
Risk dozu yksek kahvaltlardan sonra Barbaros kendini
sahiden de ok iyi hissediyor, yaadnn farkna varyor
du. Buralarda fazla kalmayacakt; aslnda hikimsenin
mr yeterince uzun deildi ama Barbaros herkesin aksi
ne durumun bilincindeydi. Kredi kartna gelen ekstra fa
izlerin, oluk ocuk sahibi ablasnn iki haftadr psikiyat
ri kouunda kalmasnn, yan dairedeki kan-kocann sa
bahlara kadar bara ara kavga etmelerinin, nkleer
silahlarn, hava kirliliinin, donarak ya da baklanarak
len sokak ocuklarnn, orman yangnlarnn. . . ksacas
hibir eyin nemi yoktu artk. Serseri kurun, Nutshell
tabletlerinden kat kat iyi geliyordu; herhangi bir mermi
den daha etkili hibir antidepresan olamazd. Kendisi iin
rettii lmcl tehlike [tehlikenin lmcl olmayan tr
leri tamamiyle sahtedir] sayesinde yeniden douyordu.
Barbaros, Nutshell kullanmay brakt.
Feza ve Haldun, Barbaros'un depresyondan syrl
dn, neeli ve zinde halini grp armlar ve onun
gizli bir sevgilisi olduunu dnmlerdi.
79

Krk gn sonra, Barbaros, tetie basarken hi du

raksamyor ve hi heyecanlanmyordu artk. Kahve maki
nesinin dmesine basarkenki otomatiklikle basyordu
tetie. Krknc gn, tetie basma saysn ikiye karma
ya karar verdi. nce, bir tabancann tetiine iki kere mi
basmal yoksa iki ayr tabancann tetiine birer kere mi
basmal diye tereddt ettiyse de, sonra, iki ayn tabancay
denemek ona uygun grnd. ki tabancay ayn anda a
kaklarna dayyor ve tetiklere basyordu. Bylece biraz to
parland Barbaros.
Birka hafta gemiti ki, Barbaros bu defa silah sa
ysn azaltmaya karar verdi. Tabancalardan birini oyun
dan kard. Fakat bu da onu kesmemiti. nc ayn so
nunda, kurun saysn ikiye kard. Ayn tabancaya iki
kurun koymaktansa, iki tabancaya birer kurun koyma
nn daha iyi olacan dnd. Derken, o da yetmedi,
tabancann tetiine basmaya balad. Son durum uydu:
Alt altpatlar, iki kurun var ve bir adam bu silahlardan
ikisini ayn anda kafasna dayayp tetie basyor; ardn
dan bir baka silah daha alp ilemi yineliyor.
Bu arada, Barbaros, bir sabah etrafm saran birka
serserinin silahl saldrsndan kurtulmay baarmt:
Suratna uzatlan Smith&Wesson'u grnce korkacana,
neelendi neredeyse. Kafasna namlu demedii bir gn
yoktu ki. Tabancay serserinin elinden kapverdi ve ksa
sren bir kapmadan sonra saldrganlar dehledi. yeri
ne stba yrtlm ve gz morarm bir halde gelmi,
onu grnce dehete den efine olay anlatm, ef de
dinlenmesi iin iki gn izin vererek onu eve yollamt.
Ertesi sabah, Barbaros, bez torbasndan tabancala
r kard ve sehpann zerine yayd. Oturmu ylece si
lahlara bakarak hangi ikisini seeceini dnrken tele
fon almaya balad. ki tabancay alp akaklarna daya
d; telefon almaya devam ediyordu. Ve kap da almaya

80

balad! Tetiklere bast, bir ift "klik" sesi. Silahlar patla

sayd bile telefon ve kap zili sesinden bir ey duyulmaya
cakt. lk iki tabancay sehpaya braktktan sonra nc
silah ald, akana dayad. Fakat ne telefon sesi, ne de
kap zili durmak biliyordu. Tetie basmadan nce kalkp
kapya yneldi; gelen, apartman grevlisi ise, onu savmak
iyi olurdu. Kapy aarken, tabancay tuttuu elini arkas
na saklad. Kapdaki ne yazk ki Haldun idi. Barbaros'un
silahl saldrya uradn duymu ve gemi olsuna gel
miti. Barbaros, meslektann ieri yuvarlanmasn en
gellemek istediyse de, Haldun pat diye odaya dald. Hal
dun sehpann zerindeki be tabancay grnce aalad;
bir an iin, Barbaros'un bu silahlar saldrganlarn elin
den alm olabileceini zannetti fakat o da ne, Barbaros
elindeki tabancay kafasna gtryordu! Bu arada tele
fon hala alyordu. Barbaros'sa, bir an nce tetie basp
gne balamak istiyordu. Haldun, Barbaros'a engel olmak
zere atlnca, Barbaros tabancay Haldun'a dorulttu.
Haldun geri ekildi ve haykrd: "Sen hayatmda grd
m en lgn aptalsn!" Barbaros silah tekrar akana
dayad. H aldun "Dur!" diyerek frlad. Barbaros silah
Haldun'a tekrar nianlad. Haldun da sehpadan rastgele
bir silah kapt ve Barbaros'a evirdi.
Aslnda, Haldun ve Barbaros, Feza'ya olan ilgilerin
den tr birbirlerinden kurtulmay istiyorlard. kisi de
Feza karsnda sarsak ve ketumdu; ikisi de mrleri bo
yunca biriktirdikleri duygu kuponla:nn yakarak dnyay
atee verebilirdi; ikisi de bambaka biri olmaya hazrd ve
bunun iin tetie basmak yetecek gibiydi . . . Durmadan a
lan telefon [tekdzeliin insafsz enstrman]; bu tuhaf
delloya det zellii kazandryor, ayn zamanda, ii ko
numak ve dinlemek olan elemanlar dilsiz ve sar kl
yordu. O srada, Haldun, almakta olan telefona geri geri
yaklap ahizeyi kaldrd. Arayan Feza'dan bakas deil
di.

81

Feza "Alo, Barbaros?"

Haldun "Barbaros kafay tm !"
Barbaros, Haldun'un kimle konutuunu merak et
tiyse de, imdilik bunu aratracak durumda deildi: "Bak
Haldun, durum zannettiin gibi deil, bu benim kahvalt
mn bir paras.."
Feza: "Neler oluyor?"
Haldun, Barbaros'u ne doru dzgn iitebiliyor, ne
de anlayabiliyordu: "Dello yapyoruz."
Feza, Haldun'un, Barbaros'un silahl saldrya u
ramasyla dalga getiini dnd fakat bir yandan da i
killendi: "Dello mu?"
Haldun, Barbaros'un tabancay akana gtrd
n grnce "Kes unu Barbaros!"
Feza sakin ve/fakat cilveli bir sesle: "Hey, Barba
ros'a zarar verme . . . Onu seviyorum." Feza, Barbaros'un
bana gelenleri rendiinde ok endielenmi ve onu
kaybetmek istemediini anlamt.
Haldun bunu duyunca, kendisinin de hi bekleme
dii bir biimde ykld. ki eli iki yanna dt. Barbaros,
Haldun'un aniden deien yzne, soru soran gzlerle
bakt. Kimle, ne konuuyordu? Barbaros'un annesi olabi
lir miydi arayan? Anasndan depresif domu olan Hal
dun, birden silah akana dayad. imdi, iki adam kar
lkl durmu ve ellerindeki tabancalar kafalarna daya
mlard: Rakibinin iini stlenmeye dayal Rus ruletli
dello! Haldun'un silahlarn sadece ikisinde birer kurun
olduundan; Barbaros'un, Haldun'un kimle konutuun
dan; Feza'nnsa hibir eyden haberi yoktu.
Bum!
Haldun'un kafas infilak etmi ve beyni uan bir i
lekli pasta gibi duvara yapmt!
Barbaros donup kalmt. Hereye ramen, nce,
82

rutin sabah ruletini tamamlamak zere tetie bast ve

gm ! Barbaros'un kafas da havai fiek gibi kvlcmlar sa
arak patlad!
Tam o srada kapda biri belirdi. Urad silahl
saldrdan tr Barbaros'u ziyarete gelirken, cep telefo
nuyla, yolda olduunu haber vermek zere arayan Feza,
kapdan girerken "Neler oluyor, bir tr aka m bu?" diye
sordu ve odaya adm atar atmaz i arkadalarnn dnya
dan istifa ettiklerini grd. Sevdii adam bulduu anda
kaybetmiti. Bu dayanlmaz bir samalkt.
Feza, sehpadaki drt tabancadan birini kapt gibi
akana dayad ve tetie bast, fakat sonu alamad:
"Klik." Bir baka tabanca ald: "Klik, klik." Bir daha, bir
daha, bir daha . . . "Klik, klik, klik. . . " Namluyu enesine al
nna dayayp tetie basyor fakat arad bir tek mermiyi
derisinden ieriye gnderemiyordu: "Klik, klik, klik." Ta
bancalarn birini brakp birini alyor, bir an nce lmek
iin sabrszlanyordu: "Klik, klik, klik ... " ki yannda iki
ceset, iki elinde iki tabanca, iki gz iki eme, akntya
kar boa tetik ekiyordu.

83

UYANDIRMAK STYORSAN KELLESN KES !

lmle aka olmaz diyenler

kyasya yanldlar bu ada
[ smet zel Celladma Glmserken
Frenk Havas - 1 . Capriccio lm]

nsanlar, hapishane hcresinden daraacna gtr

lrken asla uyuklamazlar ama beikten mezara giden yolda
horul horul uyurlar.

aka'nn (1787- 1828] akas yoktu. Hem parazit

hem de pi anlamna gelen adn bilenler onun kana susa
m bir manyak olduunu da biliyorlard. aka sahiden de
piti fakat bu durum onun Zulu Kral olmasn engelleme
di. Onalt yandayken Zulu Silahl Kuvvetleri'ne katld.
Otuz yana geldiinde (1817] Zulular'n askeri lideri ya
ni kral oldu. e, eldeki silahlan glendirmekle balad:
Assegais [hafif cirit] yerine, dmann kaburgalann zah
metsizce paralamaya yarayan i-klwas' [byk bakl
mzrak] tercih etti. Sr derisiyle kapl ar kalkanlan
yeledi . . . Askerlerin sandalet giymelerini yasaklad; kav
rulan topraa, sivri akllara, korlam kayalara yaln
halde basan ayaklanna bakan dmanlarn ayaklarn
84

denk alacaklarn biliyordu. Balangta, aka'nn emrin

de sadece birkayz sava vard fakat liderlii boyunca
aka yle bir askeri politika izledi ki, on yl sonra krkbin
kiiden oluan bir orduyu ynetiyordu. Zulularn standart
sava yntemlerini bir kenara brakan aka, 'boa takti
i' adn verdii bir saldr biimi gelitirdi. Boa taktii
ne gre ordu gs, iki boynuz ve ktan oluan drt k
meye ayrlrd. Gs ksmndakiler dorudan dmana
saldrrken, boynuzlar iki taraftan kuatma hareketine
giriirler, ktakiler de geride saklanarak en kritik aa
mada hcuma geerlerdi. te bu boa taktiiyle zaferden
zafere koan aka, sava esirlerine iki seenek sunard:
Zulu ordusuna katln ya da geberin! Birinci kk iaret
leyen esirler, kendi kabileleriyle btn ilikilerini keserek
Zulu olurlard. Ordusunu, hayatlarn radikal bir biimde
deitirdii dmanlaryla byten aka, askerlerini cin
sel mnasebetten men etmiti. Kral aka'nn, hkmdar
l sresince girilen savalarda ikimilyon dman askeri
nin ldrld sylenir. 1824'te yaralanan aka'y H.F.
Fynn adl bir ngiliz doktor tedavi etti; anlalan, Gney
Afrika'y kan glne eviren bir kerizin uzun yaamas n
gilizlerin iine geliyor, houna gidiyordu. 23 Eyll 1828
gn, vey kardeleri Mhlangana ile Dingane, aka'y
mhladlar. Sylentiye gre, aka lmeden nce anna ya
kr ekilde davranmayp kardelerine alayarak yalvar
m ve son sz olarak da "Beni bu kadar ciddiye almanz
gerekmez" demitir.
Ellerindeki her tr malzemeyle korkun ihtimaller
retenler ile bu ihtimalleri zayflatma teknikleri gelitir
me/uygulama yeteneiyle/yeterliliiyle vnenler, am
zn ulat ykseklii tayin eden iki kanad olutiruyor
lar. Bir ihtimalin kyamete kadar ihtimal olarak kalmas
[ya da nemini korumas] muhtemel midir? B ana kalrsa
hayr, deildir. En 'byk' ihtimal olan lm, btn ihti
malleri yutar, sindirir ve/ya da def eder. lmn iddetin85

den doan kesinlikten, baka bir deyile lmn kesinli

inden doan iddetten [veya kesinliin iddetinden do
an lmden, iddetin lm-cll-nden doan kesinlik
ten, kesinliin lmnden doan iddetten, iddetin ke
sinliinden doan lmden] kanma gayretinin; "yalan
dnya"nn mevcudiyeti ve hareketine [mekana ve zama
na] mukabele etmenin en yaygn grnm aldantr. Al
datmak ve aldanmak, her ne kadar birbirinden ayn mace
ralar gibi grnse de grne aldanmamak gerek. Alda
tcl i edinenlerin aldanmaktan uzaklaamadklarn,
aldanagelenlerinse durumlarnda ve eylemlerinde aldat
c bir yn olabileceini hesaba katmalyz. Hem aldatan ve
hem de aldanan kimseler olmaktan kolay saknlamaz.
Bir konuda doruyu syleyebilmek iin gerekli kelime sa
ys, tonlama ve jestleri mkemmel [tamamlanm] bir
ifadeye dntrmek, ounlukla gcmz aar. Mesela,
satnald otomobil hakknda fikrimizi soran birine "Pek
irin bir tat" ya da "Kendine iren bir binit edinmisin,
bununla ancak cehenneme gidebilirsin" dediimizde do
ruyu sylemeyi baarm olur muyuz? Bundan kukulu
yum. stn bir ahlak seviyesine ulamam kimseler ya
lann [aldatcln] indirgenmi bir kategori olmasndan
medet umarlar; "Ne oldum?" ve "Ne olacam" gibi kritik
sorularn manasn bile ayaa drmekten ekinmeyi
akl edemezler. Stanislaw Jerzy Lec'e [ 1909- 1966] gre
"nsanlarn uykuda konuurken [bile] yalan syledikleri
vakidir". Beri yandan, yalan sylemenin ve/yahut yalanc
ln [ahlaken] kt olduu yargs, modern entelektel
koullarn elverisiz ortamnda da varln koruyor. Ka
nlmaz bir biimde lmcl olan kesinlie direnmek u
runa iyi-kt ihtimallerle vaziyeti idare etme abas iin
de, yalan kltrel parfml yumuatclarla katlan-l-r
klan bizleriz. Ona, her frsatta "aka" diyoruz.
aka, glnn zayfa ettiidir. Gcn yalandan
alanlar, glerinin yalandan ibaret olduunu rtbas ede-

86

bilmek iin var gleriyle yalan sylerler. Yani, btn za

limler aresizce yalancdr. lmn, ihtimalleri telafi et
tiini sylerken, bir bakma onun yalan da ifa ettiini
ima etmeyi umuyorum. Cinayet ileyen kimse rezilce ya
lan syler [yalan, bir baka eye -mesela akaya- tahvil
edilemedii takdirde kesafet kazanr ve ciddiyete rapto
lur ], l-drl-en kimse kesin konumu demektir. Hayat
boyunca doruyu izhar etme yeterlilii gsteremeyenler
bile lmek suretiyle baedilmez bir doruluk alanna ge
erler. [Sinema seyircileri de bilir ki, insanlarn son nefes
te itirafta bulunma ve sigaray brakma eilimleri artar.]
llere yalan sylemek/aka yapmak dirilerin imkanlar
nn dndadr; bu anlamda ller, dirilerden daha gl
drler.
Ad konulmam tuhaflklarla dolu 'zavallln kul
van'nda birbiriyle yanan adalar olmaktan doan su
ortaklmzn akayla bu derece karmas, sfrdan ba
lamann cazibesine kaplmamza yol ayor. [ahsen, ana
konusu "aka" olan bu yazy sil batan yazma dncesi
ni kafamdan kovmakta zorlanyorum.] Su ortaklarmz
gl olsun istiyoruz ama kendimizden gl bir ortak is
temiyoruz: Suu, ortaklarmzn da yardmyla tek ba
mza ilemek niyetindeyiz. Onbe dakikalna nl olu
nacaksa, nl olmak iin kanser olmak gerekiyorsa biz ol
malyz; nller mazurdur. Mazur, yani sakat. Ykselme
nin deimez koulu alalmak iken, ciddiyetle akann yer
deitirmesiyle oluan kargaa tablosu iktidar tarafndan
sigortalanm demektir.
Bir kere aka yapld m, ilerin ciddiye binmesi an
meselesidir. aka, ciddiyete davetiye karr. Bir akann
aka olduu anlaldktan sonra ciddiyet bagsterir; a
kann icra edildii sre boyunca [bilhassa 'kurban' asn
dan] durum zaten ciddidir. nsann mrn kuatan bir
aka sz konusuysa, diyelim, akaya maruz kalan kii,
olup bitenin farkna varamadan ruhunu teslim ederse, bu
87

srecin aka olduu iddia edilemez. Belirtmeye altm

gibi, lm akayla badamaz. lm, akay durdurmak
la kalmaz ciddiyeti de aksatr. Hayatn da lmn de ar
bir aka motifi ierdii fikrini tayan bazlar lm iin
''akaya son veren aka" diyorlar.
akann uygulaycs ister kurumsal bir gc ister
se gelge bir avantaj kullansn, akadaki ciddiyet, onun
her zaman gllerin ii olmasnda aranabilir/bulunabilir.
aka, glnn gcn, zayfn zayfln hemzamanl
olarak ortaya koyar; bazen de zayf, aka yoluyla kendi g
cn ve gl addedilenin zyfln vurgulayabilir. Kral
lar, patronlar, komutanlar, bakanlar, uzmanlar . . . kendile
rine sradan bir kimse tarafndan aka yapldnda gl
mekte zorlanrlar. Baz entelekteller, zayflarn akacl
na, devrimci sreleri hzlandran bir nitelik atfederler.
Mark Twain'den [1835-1910] bir anekdot, bu yaklam
destekleyebilir: ''Yaad kasabann nde gelen sakinleri
ne 'Kan! Her ey aa kt!' yazl birer pusula gnder
di. Ertesi gn, drt kii tas tara toplayp kasabay ter
ketti." Twain'in esprisinin beni mitlendirmediini belirt
meliyim. Haerelerin heykellerinin dikildii gnmzde,
bataklklardan ykselen alklar ya da kahkahalar intika
mn mayalanmasn salamaz. Sistem cellat ve soytar ka
rm figrler eliyle kendisini akaya ve ciddiyete kar
alam bulunuyor. Yani cellatlar kadar akac, soytarlar
kadar ciddi bir sistemle hesaplamak iin, hzl yaamay
art koan tembellikten syrlp akann gerektirdii uz
lamay reddetmeliyiz ve ciddiyetimiz sistemi kendi nes
nesi klacak denli kuatc bir nitelik tamal.
TADIMLIK PATLAMALAR

akayla mizah, espri, latife , nkte, alay, ironi ara

sndaki fark netletirmek iin; akann, muhatabnn za
afn, akacnn gcn vurgulayc temel fonksiyonunu
aklda tutmak gerek. Bu bakmdan aka, sanld kadar
88

komik bir ey deildir. akalara glmemizin sebepleri

arasnda, 'bir korkunun boa kmas' bata gelir.
Baz trafik lambalarnn direklerinde kk bir ku
tucuk vardr. Bu kutucuun zerinde "Karya gemek is
tiyorsanz yeil butona basnz" yazs ve yeil bir buton
bulunur. Boston'daki Paper Trap Street'te kardan kar
ya gemek isteyen yal bir kadncaz bahsi geen kutu
cuun zerindeki yeil butona basaca esnada irkiliverdi.
nk, kutucuun zerinde biri yeil dieri krmz iki
buton vard; yeil butonun zerinde malum ibare yer al
yor ve/fakat krmz butonun zerinde "Arkanzdaki gk
delenleri havaya uurmak istiyorsanz krmz butona ba
snz" yazyordu! Kadn, omzunun stnden arkaya bakt
ve iki gkdelen grd fakat yine de yeil butona bast. Ye
il k yannca da geip gitti. Takm elbiseli bir adam
[ 41], gen bir kz [17], bir ifti [49] . . . nce afallayp arka
larnda duran iki gkdelene baktktan sonra yeil butona
basarak yolun karsna getiler. Nihayet bir punky ka
geldi : Srtnda iri metal dmelerle bezeli siyah deri ceke
ti, kafasnn stnde kaln/dikenli bir eritten ibaret sa,
paalar katlanm yrtk blucini ve tozlu postallaryla
ayakl bir srt gibiydi. Kutucukta iki buton olduunu
farkedince yz aydnland: "Arkanzdaki gkdelenleri
havaya uurmak istiyorsanz krmz butona basnz"! Ar
kasna bakt, gkdelenler havaya uurulmay bekliyorlar
d ve tereddtszce krmz butona bast. Bummm! ki
gkdelen de byk bir grltyle patlayp toz duman iin
de olduklar yere kerken bizimki dehetten allak bullak
bir halde tabanlar yalad. Halbuki, yetkililer, bu gkde
lenleri ykma karar almlar ve bir tv. kanalnn eleman
lar da, patlayclar ateleyecek dmeyi trafik lambasn
daki kutucua balayarak kamera ekaveti [haydutluu]
yapmay akl etmilerdi!
Entelekteller, topluma tepeden bakan miyoplar ol
madklarn belirtmek maksadyla [cehaletin kkn ku89

rutmak iin bilgiyi sulandrmak zorunluymu gibi] zaman

zaman ii akaya vuruyorlar.
New York niversitesi'nde fizik profesr olan
Alan Sokal'n, Duke niversitesi'nce yaynlanan Social
Text adl kltr aratrmalan dergisinin 1996 ilkbahar
yaz [46-4 7] saysnda yer alan "Snrlann Am: Kuantum
Yerekiminin Dnmse! Bir Betimlemesine Doru" ba
lkl yazs, bir entelektel skandala sebep olmutu. So
kal, Social Text'in mezkur nshas yaymland srada,
Lingua Franca adl bir dergide, bahsi geen yazsnn iti
nayla hazrlanm bir aka olduunu yazd. Sokal'n mak
sad, postmodernist sosyal kuramclann belli bir j argona
bal kalnarak kaydedilen her ifadeye deer verdiklerini
ortaya koymak ve postmodernist entelektellerin doku
nulmazln kaldrmakt. Nitekim, kendisi zrvalam fa
kat sergiledii samalklar, yazsnda yer verdii alntlar
ve dipnotlann da etkisiyle makbul saylmt. Sokal skan
dal yllarca tartld; Akademik yaynlann yansra [New
York Times, Herald Tribune, Observer, Le Monde gibi] ga
zeteler de Sokal'n postmodernistlere ynelik hilesini gn
deme getirdiler... Alan Sokal'n 'eyleminin' aka kategori
sine girdiine kuku yok. Buna karlk, Sokal vakasn,
aka yoluyla zafer kazanlamayacann bir rnei olarak
ele alabiliriz ancak. Sokal'n yank uyandrmay baard
, postmodernistleri sarst kesin fakat rakibini sars
makla yoketmek arasnda fark vardr. te yandan, Sokal
vakasnn, aka olarak deil, ciddiyeti nispetinde bir anla
ma kavutuunu da gzden karmamak lazm.
Uygar dnyann aka gn 1 Nisan'a ne demeli? 1
Nisan aka Gn'nn [Fools Day - Ahmaklar Gn] k
keni pek ak deil. lk olarak eski Romallarn Hilarya
enliklerinde, Hintliler'in ise Huli Festivallerinde grlen
akalann, daha sonra Fransa'da IX. Charles zamannda
Gregoryen takviminin kullanlmaya balanmasyla [ 1 582]
geleneksel hale geldii kans yaygn. Rivayete gre, Jl-

90

yen takviminde yln balangc olan 24 Mart'tan itibaren

bir hafta sren kutlamalar dzenlenirmi; 1582'de Gre
goryen takvimi benimsenince [9 Aralk gnnden 20 Ara
lk'a geilmi!] yln ilk gn 1 Ocak'a alnm. O dnem
de ulam/iletiim imkanlar kstl olduundan, takvim
deiikliinden habersiz kimseler 24 Mart - 1 Nisan haf
tasnda ylba kutlamalar yapmay srdrm. Bazlar
da takvimin deimesine aka direniyormu. Ayaktak
mnn amatac yeleri, takvim deiikliinden rahatsz
lk duyanlar ve habersiz olanlarla alay ediyor, onlara e
itli akalar yapyorlarm. 1 Nisan tarihinde sabitlenen
aka yapma gelenei XVIII. yzylda ngiltere ve sko
ya'ya, sonra da Amerika'ya sram.
Yapsal ve ilevsel zellikleri itibariyle bir aka
retme mekanizmas olarak tanmlanabilecek ulusaVk
resel medya organlarnda, 1 Nisan vesilesiyle yaynlanan
aka-haberlerin bazlarna gz atalm: Portekiz'de yayn
yapan Radyo Paris, 1998'de, ran milli futbol takmnn
Dnya Kupas'na gitmekten vazgetiini, bu yzden FI
FA'mn Portekiz milli takmn dnya kupasna setiini
duyurdu. Japon Asahi Shimbun gazetesi, politikaclarn
szlerindeki 'yanllar' ayklayarak gerei sylemelerini
salayan bir makine icat edildiini mjdeledi. BBC Rad
yosu , ABD'de hem yumurta hem de st veren "mucizevi
tavuklar" yetitirildiini haber verdi. Danimarka'da ya
ynlanan bir gazete, bilhassa genlerin kiliseye gelmeleri
ni temin etmek amacyla, rahibeler iin bacak ve gs
dekolteli, seksi giysiler hazrlandm yazd. Vietnam'n
Thanh Nien gazetesi, Maradona'mn, savalna ve ce
saretine hayranlk duyduu Vietnam halknn milli tak
mn altrmaya karar verdii haberini iletti. Vel Fecr
adl Senegal gazetesinde "lkemize gelen ABD Bakan
Bill Clinton, Dakar Camii'ni ziyareti srasnda Mslman
oldu. Clinton'n, adn Bilal olarak deitirecei bildirildi"
ifadelerine yer verildi.
91

2001 ylnda meydana gelen 1 1 Eyll vakas, ayn

yln 1 Nisan gn yaansayd, dnyann birok blgesin
de aka olarak alglanacakt. O zaman "tarihin en byk
terr eylemi" deil, byk ihtimalle "tarihin en byk a
kas" eklinde anlacakt. 11 Eyll vakasn u haliyle bi
le "byk bir aka" sayanlar var.
11 Eyll'le birlikte sahneye doluan uzmanlar, ter
r "zayflarn eylemi" diye tanmladlar. Terrist eilimler
tayanlarn cesaret, ahlak ve mhimmat bakmndan ge
ri unsurlar olduklarnn alt izildi. 7 Ekim 2002 gn, 1 1
Eyll'n rvann[!] almak zere Afganistan'a saldran
ve binlerce [bu yaznn yazld 12 Temmuz 2002'ye dek
bebin civarnda] sivili ldren ["sper gl" ya da "s
per g sahibi" deil, dpedz "sper g" eklinde an
lan] Amerika'nn cinai eylemleri ise ntr bir kelimeyle ta
nmland: "Operasyon". Olaylan, sreleri, durumlar ve
kiileri tanmlamann, konumlandrmann, ambalajlama
nn medyatik imkanlarn tekelinde bulunduran bat, ha
kikate iddet uygulamak, manay rtbas etmek ve anlam
engellemek suretiyle hayat da lm de geersiz klan bir
terr icra etmektedir. Namussuzluun ileri bir evresi ola
rak, yaamann ve lmenin uursuzlatnld bu tabloda;
masum yetimler, mahzun dullar, biila hastalar, pir-i fa
niler, sahipsiz yoksullar . . . l ya da diri olmalar arasn
daki farkn yokedildii kimseler olarak bulunuyorlar.
Dnya akalarla dolu bir yer: lene katlyorsunuz
ve bir de bakyorsunuz ki yemek listesinde adnz yazl!
Sizi uyandrmak zere baucunuza gelen kii kesin bir so
nu elde etmek zere klcn ekiyor! Ryanzda hep bat
ya doru giderseniz, uyandnzda [l ya da diri] kendi
nizi yatanzda bulursunuz. Uykusuzluk ekiyorsanz,
rya grp grmediinizden emin olmaya baknz. Panie
mahal yok; iki aya bir pabuta olmak grg noksanl
na iarettir.
92

SANIK SANDALYE SNDE AGLAMAK YASAK

Hayatta elde edebileceiniz her eyin, sonunda pe

gideceini anladnz zaman alamak ok kolaydr.
[Chuck Palahniuk Cemiyet-i Msademe]

Gnlerden perembe, aylardan ekim; nedense, ekim

aynn btn gnleri perembeymi gibi gelir bana ve ne za
man dumanl bir yamur yasa, o gn benim gzmde per
embeleir. Gnlerdir tkl kaldm evimden biraz yrmek
iin ktmda, bahemdeki, yamur sularyla dolmu ve
zeri yapraklarla [ve er ple] kaplanm havuzda bir pot
kal [Potkal: ounlukla, ak denizlerdeki kimse-ler-ce deni
ze salnan; iinde, kaza veya bir baka belay karadakilere
bildirmek zere yazlm bir mektup bulunan; ilgili birine i
iten gemeden ulama ihtimali pek zayf olan ie.] grdm.,
Ak denizde belaya uram biri-leri- tarafndan gnderil
mi olamayacana gre, potkal, yamurla birlikte gkten
dm olmalyd! Potkal alabilmek iin uzun bir aa dal
kullanmak zorunda kaldm; bu bir rak iesiydi ve az t
payla kapatlmt. Tpay dilerimle sktkten sonra, ie
deki kad kardm ve okumaya baladm:
"Benden bir ya byk olan kuzenim Srr kafay syr
mt. Bir akam, evimizin yanndaki badan derilmi zm
ler sofraya getirildiinde l bast. ddiasna gre, zm-

93

lerin iinde minik sincaplar vard ve onlar yemeye hazrlan

dmz anlayp gzyalarna boulmulard. Srr, zmle
rin iindeki sincaplarn endiesini paylayordu. zmler
yenmedi ve sincaplarla birlikte bir kenarda kuruyup gittiler.
zm tanelerinin iinde sincap gren Sm, aynada kendini
gremiyordu! Ev halk [nfus: 13, ya ortalamas: 33 -evde 10
yann altnda ben dahil 4 ocuk vard fakat babaannem ve
dedem 100. yagnlerini geride brakal yllar oluyordu-] Sr
r'nn durumunu abartmak niyetinde deildi. Ne de olsa Sr
r arbal bir ocuktu ve arballn gizemine hrmet
edilmeliydi. Fakat birgn Srr 'Adorno okuyacama bn-i
Rd okuyan birini seyrederim daha iyi' dedi! Durmadan bu
laf tekrarlyordu ve daha da beteri bu acayip cmleyi evin
kedisi Mitos'tan duyduunu sylyordu! Nihayet babaannem
sevgili torununa tehisi koydu ve kesin bir ifadeyle 'Bu ocuk
cinlenmi' dedi. Cinlerin errinden Srr'y kurtarmak zere
dua etmesi iin, 'derin'lii test edilip onaylanm bir hocay
ziyarete gittik. Amcam, hocaya durumu izah ettikten sonra,
hoca, amcamdan bo bir ie istedi. Gbela bir rak iesi
bulundu ve hocaya takdim edildi. Hoca dualar okuduktan
sonra ald derin nefesi, azn yusyuvarlak yaparak ienin
iine fleyip ieyi bir tpayla kapatt ve 'ocua musallat
olan cinleri bu ieye hapsettim fakat ocuun ya da ailenin
bir baka yesinin cinlenmesi halen ihtimal dahilindedir. O
yzden bu ieyi evinizin en yksek yerine asmalsnz. Zira
cinler, evlere, atdaki kk deliklerden girerler. iede
mahpus trdelerini grdklerinde korkup kaacaklardr, o
zaman sizin de banz armaz. ieyi baladnz yerden
en az 10- 15 sene zmeyin ki cinler aleminde sizin evin nam
yaylsn ve evinize girmesi muhtemel cin ahalisinin cesareti
iyice krlsn' dedi. i cin dolu rak iesi, tavanarasnn ta
vanna iple balanarak sarktld. Sm p diye kendine gel
di, bugne kadar da tuhaf szler syleyerek kimseyi heyecan
landrmad. Liseyi yatl okuduumuz iin yllarca evimizden
uzak kalmtk. niversitedeki ilk ylmdan sonraki yaz gn
lerinden birinde [Temmuzun iinde eriyip gitmi bir Perem
be gn], ikindi vakti evde hahaa zm yerken anneme
94

sordum: 'Tavanarasndaki rak iesine ne oldu anne?' An

nem bo gzlerle yzme bakarak cevap verdi: 'pe attm.'
imde binlerce 'cinli rak iesi' ayn anda patlad. Mahkum
lar sorumsuzca salverilmiti; kim bilir imdi neredeydiler ve
ne yapyorlard. Sesimi karmadan zm yemeye devam et
tim; karnmda gz yal sincaplar daldan dala zplayarak,
entelektel atklarn kimyevi bir younluk kazanmaya ba
lad beynime trmanyorlard."
[Murdann Tarihi ve pe Giden Hikayecikler
-Balkan rnei- Der.: Dusty Cloud]

Komiser Columbo [1970'li yllarn, ayn adl, nl

televizyon dizisinin kahraman / Peter Faik], sulunun
kim olduuna dair ipular bulmaya alrken her frsat
ta pleri kartrr ve ou zaman suluyu bu sayede en
selerdi. Gnmzde pleri kartrarak kat, cam ya da
teneke atklar toplayan yoksullarn ele geirdikleri, bir
takm sulara ilikin ipular yok mudur acaba? Vardr el
bette, fakat onlar zaten geimlerini plklerden topladk
larn satmak suretiyle temin etmek zorunda braklarak
cezalandrldklar, yani bir tr sulu sayldklar iin her
hangi bir sulayc iddiada bulunabilecek makamda deil
dirler. Yukarda aktardm hikayede bahsi geen cinli ra
k iesini bulmas muhtemel bir atk toplayc yoksulun,
bu mucizevi bela [belalar genellikle mucizevidir] vesilesiy
le bile olsa dikkat ekmesi ihtimal ddr. Yine de herkes
az-ok farkndadr ki pe attmz her ey aleyhimize de
lil olarak kullanlmaya elverilidir. Bir bakma plkler,
su kantlarnn biriktii bankalardr: Cinayet kurunla
rnn kovanlaryla, perhizi bozanlarn yedii hamurii tat
llarn ambalajlar; uyuturucu rngalaryla, alnm
czdanlardan kan kimlik belgeleri; maktullerin doran
m vcutlaryla, kanun kaaklarnn peruklar . . . plk
lerde harmanlanr. Ve bu bankalardaki mevduatmz bize
vakitlice yksek faiziyle birlikte geri dner.
95

Avrupallar'n yrtt askeri yamaclk, kle

letiricilik ve ekonomik smrye paralel olarak ortaya
kan, tabiata ynelik endstriyel gazap, sanayi devrimiy
le birlikte [XVIII. yy.] teknolojik bir ivme kazand. XX.
yzyla gelindiinde, tabii dnglerle [hidrolojik dng,
karbon dngs vb.] salanan ekolojik denge iflasn eii
ne gelmiti ve dnya, doaya karmayan ve/yani doal
kaynak deeri tamayan atklarla dolup tamaya bala
mt. Giderek, dnyann drt bir yanndaki hammadde
ve enerjiyi vampirane yntemlerle emen kapitalist bat l
keleri, zehirli atklar ihra etmeye koyuldular: Semiz
Hollandallar'n duman stnde kimyasal atklar, Kba
gklerini kirletmek zere yola karlyor; her birinin te
pesinde dalgal bir Amerikan bayra dikili devasa ilep
ler, yerel yneticilerin akln elen banknotlar sayesinde,
Karadeniz'e zehir aktyordu . . .
Dnya hayatna sekler bir kutsallk atfeden evre
ci gruplarn mentalitelerini ve etkinliklerini btnyle
desteklediimi sanmayn sakn. Tabiata saldranlar ka
dar, tabiat savunanlarn da yaklamlarnda sala bir
dnyeviliin ar bastn grmek zor deil. Aalar;
hammadde olarak alglayanlarla, havay temizleyen nes
neler sayarak nemseyenler arasnda farktan ok benzer
lik olduunu syleyebiliriz. Tabiat kontrol altnda tutma
fikri, evreyi kirletenlerin de, koruyanlarn da ortak pay
dasdr. Foklar ldrmek iin harekete geenlerle, yaat
mak iin abalayanlarn davranlarnda, ayn mdahale
cilik motifi hakimdir. evrecilerin ulamaya altklar
vicdani tatmin ile dierlerinin saglamaya uratklar
ekonomik-bedensel tatmin birbirini destekleyici bir ileve
sahiptir. Felaketin duygusal ykne ev sahiplii yapanla
rn elde ettikleri kira gelirinin muhasebe kaytlarn ben
tutmuyorum ve/fakat orman yangnlarna prim verenle
rin kravatlarna mrekkep pskrtmek ya da arjr bo
altmak gibi arzularm kimlerle paylaacam hususun96

da dikkatli olmam gerektiini biliyorum. deolojisini p

te bulanlar kadar, Amazon Ormanlar'nda, Pasifik'te veya
penguenler diyarnda bulanlardan da uzak duruyorum.
evre temizlii ve silahszlanma eksenli muhalefet bii
mini, safdilane bir oluum sayarak azmsamyorum; hi
de safdilane motifler iermediini ve sahtelie fazlasyla
ak bir doallk talebinin varyasyonlarndan ibaret oldu
unu dndm iin kmsyorum. "Benim iim, sr
larn sr olarak kalmasna hizmet etmekten ibaret. ple
ri kartrrken bulabileceimden fazlasna hikimsenin
sahip olmadn bilmenin ferahlyla yavalyorum: Ev
rensel ve yuvarlak bir mesaj, yrtk ayaklarma kadar ta
yan bir Greenpeace rozeti ile hamurlam bir Rudolf
Bahro posteri."
Nietzsche, "nsan, geimini bir dmanla savaarak
temin ediyorsa, bu dmann lmemesi onun kar gere
idir" diyordu. Tabiatla mcadele etmekte ileri gidenlerle,
bu mcadelenin, -i nsann yenilgisi anlamna gelecek bir
zaferle sona ermesini [gerekirse dmanlk bahsini kapa
tarak] nlemek isteyenlerin atmasnda taraftar ol
mam-z- gerektiini hi sanmyorum.
Hammadde ve enerji namna ne varsa, kapitalizmin
atk reten mekanik dngsne dahil ediliyor ve her tr
l arla gebe bu fahi mekanizma yepyeni samalklar
dourarak geliiyor. Samaln yalnzca mantksal ko
putan ileri geldiini dnenler; meteor amurundan ya
plm kap kacak, toplu yellenme terapisi organizasyonu,
phtlamas kimyasallarla nlenmi [duvarlara yaz yaz
mak iin kullanlan] kpek kan spreyi gibi rn ve/ya da
hizmetlere para yatrma yarn klasik ya da modern
mantn kalplarna dkmekte zorlanmayacaklardr. Bu
na karlk, toplum hayatna hkmeden ve sanatsallktan
alabildiine uzak samalklar ahlaki kriterlerle tespit
edenlerin; yaama alanlarmzn ekonomi terimleriyle ku
atlmasndaki tehlikeyi kavramalar ihtimal dahilinde97

dir. Sahteliin, kaosun, bounaln ve yalann [herhangi

bir ahlaki tutumun belirmesine kaynaklk etmedii iin]
zehirleyici atk nitelii tad bilgisine de ancak ahlakl
kiiler yaklaabilirler.
Tasarlanm sahte arzularn ayakta tuttuu mo
dern uygarln hzla atk ynlar oluturmaya ynelik
motivasyonu, Dnya'y ple evirdi. Kara paralan,
sular ve gkyz plk haline geldi. Dahas, insanolu,
Dnya'mn dna da p ymay baard! 2001 ylnn
Mart aynda Singapur'da dzenlenen Uluslararas Uzay
Hukuku Konferans'nn alnda konuan Singapur
Adalet Bakam an Sek Keong, Rusya'nn hurda uzay is
tasyonu Mir'in 20 Mart'ta atmosfere sokularak Pasifik'e
drlmesi vesilesiyle uzay pln denetleyecek ve
Yeryz'n koruyacak bir yasa karlmasn teklif etti.
Paris'teki Uluslararas Uzay Hukuku Enstits'nn Ba
kan Nandasiri Jasentuliyana da, halen Dnya yrnge
sinde seyreden insan yapm malzemenin yzde 95'nin
[1500 civarnda uydu dahil, 40 milyon paradan fazla]
'hurda ve p' olduunu hatrlatarak, yrnge plerinin
ileyen uzay aralar iin de tehlike oluturduunu belirt
ti. Bu, ayn zamanda, bamza asitle kark hrdavat
yamas iin gereken hazrlklarn tamamlanmak zere
olduu anlamna geliyor!
Gezegenimizin mazbut blgelerine dnelim: lgili
ler, 60.000 kiilik bir mahalleden bir haftada 54 kamyon
dolusu yani 2 100 m3 p ktn kaydediyorlar. Bu du
rumda, Kadky gibi 28 mahalleli bir ileden kan atk
miktar, ksa zamanda baedilmez bir yn oluturabili
yor. Kadkyller, Fenerbahe Stad'n p kutusu olarak
kullansalar, bu stadn alan 19.800 m2 ve tribnn en
yksek yeri 25 metre olduuna gre, tm Kadky'n p
leri O gnde stadyumu tepeleme dolduracaktr!
Neyin pe gitmesi gerektii hatta nerenin plk
98

olduuna ilikin kesin yarglara varmak gnden gne zor

layor. Baz hamarat Almanlar, "Margarin ambalajlarn
dan yumurta kartonlarna kadar bir sr atkla; tak, fo
toraf erevesi ya da kalem kutusu nasl yaplr?" trn
den ilgin sorular ortaya atp, bu sorularn cevaplarnn
yer ald kitaplar yaynlyorlar. Ev ekonomisi uzmanlar,
vr-zvrdan kurtulmann icat karmaya dayal yntem
lerini anlatan programlar hazrlyorlar. te yandan diyet
kola ile benzini belli oranlarda kartrarak bomba yapla
bileceini syleyenler, evde di macunu retmenin yollar
n gsterenlerle yaryor. Tketimi rgtleyenler en dedi
koducu arkadamza hediye etmemiz iin eitilmi bir
papaan satnalma fikrini kafamza sokarken, tutumlu
luk kumkumalar da tketirken retmenin derme atma
labirentinin ruhsatl inaatn srdryorlar. Asi ruhlula
r yattrma amacyla oluturulan Psr, Smk ve C
ruf Platformu'ndaki yapay hkrk frtnas altnda debe
lenme seferberlii iin cretsiz yelik bavurusu formu
p [pardon] posta kutunuzda sizi bekliyor!
TERRST P ADAMLAR

2001, Ankara Maceras: [Adn buraya yazmaktan

son anda vazgetiim ve] altmna dayad merdivenin
son basamanda tek ayak stnde bekleyen R.0.'nun
evinin kaps tklatld. R.O. oral olmaynca kap yumruk
lanmaya baland. Gelenler, ihtiyarn komularyd. R.O.,
komularn delice bir kabalkla defetti: "Alabildiine
uzaklan evimden, teresler!" Uzun zamandr R.O.'nun
evinden yaylan kokulardan iflah kesilen komular, ika
yetlerini polise ve belediye yetkililerine ilettiler. Polisler,
zabtalar ve temizlik iileri R.O.'nun evine girdiklerinde
oke oldular, nk evin odalar tka basa ple doluydu:
Keelemi kedi lleri, yzlerce pasl ya tenekesi, kurt
lanm peynir paralan . . . R.O.'nun btn itirazlarna ra
men ["zel eyalarm zorla almaya hakknz yok! Ben
99

kimseye zarar verm) orum!"] boaltlan evden onbir kam

yon dolusu 'zel eya' karld. O srada, Antalya'da: 94
yandaki Bayan M.U.'nun evinden be ton p karan
belediye iileri yorgunluktan bitap dtler. Bir hafta
sonra Sakarya'da: S.A.'nn, perdelerini srekli kapal tut
tuu ve geceleri hi k yakmad evi [tabii ki komula
rnn ihbar zerine] belediye yetkililerince basld. Eve
girdiklerinde baygnlk verici pis bir kokuyla sarslan yet
kililer, alama sesi gelen arka odaya girdiklerinde dehe
te kapldlar: plerin arasnda, derisi kabuk balam ve
salar kirden dklmeye balam iki aylk bir bebek du
ruyordu! Vcudunun her yerinde morluklar olan, dodu
undan beri hi ykanmad ve uzun sredir a olduu
anlalan bebein altna konulan bez paras, yrtk bir
kadn orabyla balanmt. Fareler, rmcekler, ha
mambcekleri, solucanlar, tesbihbcekleri. . . ile bar iin
de birarada yaad evinden yaklak 3 ton p karlan
anne S.A., grevlilere, bebeini kendisinden almamalar
iin yalvard: "O benim her eyim, onu sizin hastanelerde
yaptnz gibi besliyorum, temizliyorum. Onun iin bir
p bile atmyorum." Kzna, TV'de izledii ve beendii
bir oyuncunun dizideki adn verdiini belirten S.A. , un
lar syledi: "nsanlar beni hep aldatt. Bu ocuk ise benim
btn dnyamdr. Onu benden kimse alamaz. Bana i
bulsunlar alrm. Ama ocuumu benden almasnlar.
Evimde perdeleri kapal tutup, lambalan yakmamam,
gzlerimdeki rahatszlktan. Yoksa ben vampir deilim. "
[S.A. bir sre psikolojik tedavi grdkten sonra taburcu
edildi. Bebek S.A. ise nce ocuk yuvasna verildi fakat
daha sonra -27 Austos 200 l'de- annesine iade edildi.]
R.0. , M.U. ve S.A.'nn evlerini ple evirmelerini ft
trm olmalaryla aklamak kolay ve rahatlatc olabilir.
O halde mezkur evleri sadece birer pJk deil, ayn za
manda kk birer [delilerin tedavi deil, hapsedildikleri
yer anlamnda] tmarhane olarak grdmz belirtme100

miz gerekecek. yleyse, soralm, adlarnn baharfleri ge

en kimselerin ahsi tmarhanelerine giren pler nere
den kyor? Bizim evlerimizden, deil mi? Yani bizler ne
yi ihra ediyorsak onlar onu ithal ettikleri iin deli dam
gas yiyorlar. Buraya kadar bir sorun yok gibi grnebilir,
fakat bizim ihracatmz bu kadar byk miktarlarda ol
masayd; R.O., M.U. ve S.A.'nn, toplumumuzdan bu i
ren atklardan baka, karlkszca ve srekli umabile
cekleri bir tek ey bile olsayd, pleri deil onu tercih et
meyeceklerini kim iddia edebilir? Bizler sahici tebessm
[ve tebessmn doal uzantlarm] bile retemeyen yara
tklar deilsek, bir Komiser Columbo ordusunun dahi tas
nif edemeyecei bunca su kantm ne diye poetlere, ku
tulara, konteymrlara ve kamyonlara aktaryoruz? Hi ta
dlmadan son kullanma tarihi geen yiyeceklerle mr bo
yu doyabilecek binlerce kiinin zifiri bir aresizlie srk
lenmesinin sorumlularn gsteren deliller, her gn, yan
mzdan getiinde bizi koku okuna uratan dev kamyon
larla tanyor! plk-evler; ehirlerdeki agzlle ve
israfa dayal stnlk arayndan kaynaklanan alkant
larn sebep olduu biimsel bozukluklardan sadece biri
dir. Sper-marketlerle evler arasndaki trafiin o ok v
len akclndaki muhtemel bir aksay, gndelik fetiiz
me yataklk eden lks konutlar birdenbire birer pislik a
tosuna dntrecektir. Yani, evlerimiz halen/her an p
lk olmaya aday birer tmarhaneden baka bir ey deil.
Bir insan plkten karabilirsin fakat o insann iinde
ki pl karamazsn.
XX. yzyln ortalarndan itibaren, modern uygarl

n idealize ettii [ve kontrolden yana abalara elik ede

rek kontrol edilemez oklukta/eitlilikte kontrol meka

nizmalar dourmasna sebep olan] kolaylklar, kritik [ya
ni/nk kitlesel] bir arlk evresinde, tek bir insann ya
da kk bir grubun, yeryzndeki yaam btnyle et
kileyecek derecede byk felaketlere yol aabilecei bir
101

hale geldi. Ksacas, tketim-atk uygarl, terrn im

kanlarn geniletti. Tketim toplumunun yeleri, btn
ilgileri kuatan tketme eyleminin hzlanmasna ve yayl
masna hizmet eden arac-nesnelerdir. En asil heyecanlar
bile para ile maln, para ile parann, para ile duygunun
yer deitirmesine elverili, kirli/kaygan bir zemine [zo
runlu olarak] indirilitir. Tketen kimse dahi znelik ka
tna ykselemiyorsa, insann da [duygusal, entelektel,
cinsel... ama her halkarda lmcl bir kullanma uygun]
bir tketim maddesi olarak bir baka insan tarafndan ele
alnmasnda alacak bir yn yoktur. Ara bolluuyla
ama ktl [Tek ama: Tketmek] arasnda skan kim
se-ler-in znelemek amacyla tketim eylemini kendileri
ne mal etmek iin karaktersiz bir iddete bavurmalarna
terr denir. Terristlerin ii, son kullanma tarihi gelme
mi/gememi nesne-kimseleri pe yollamaktan ibaret
tir; tam da bu sayede, yaamasna gz yumduklar nesne
kimselere, kendilerinin son kullanma tarihleri hakknda
dnme frsat verirler. Bir son kullanma tarihi olduu
fikrinden rahatszlk duymayanlar, miadlan dolmadan
pe gnderilmekten lesiye/ldresiye korkarlar. lnce
ye dek tketememe korkusu, lmcl bir biimde tketil
me korkusuyla at ba gider.
Aslnda modern tketim/atk uygarl, terrn bir
denbire aa kard felaketleri srece yayan bir ileyi
e sahiptir ve terrizmle arasndaki tek fark budur! Dik
kat edilirse, 1 1 Eyll 2001 gn gerekletirilen terr ey
lemleri, uygar dnyay zntye bomaktan ok 'uygarca'
operasyonlara yneltti! ple evrilecek yerlere yapla
caklar ne alnd; operasyonun hz artrld, hepsi bu! Ay
nca, kiz Kuleler'in [Twin Towers], iinde insan cesetleri
nin bulunduu bir ple dntnn gze batmama
s iin ne gerekiyorsa yapld. Cesetler gzlerden sakland
ve enkaza postmodernist sanatsal bir ynt grnm
verildi. Entelektellerin yresinde uuan ilham perileri-

102

ni tayan gm astarl bulutlar!

11 Eyll'de ken kulelerden 1,2 milyon ton dkn

tnn yansra, insan vcutlarndan kopan ve kime ait ol
duu bilinmeyen 15 bin para karld akland. Tbbi
gzlemci Dr. Charles Hirsch, kurbanlarn ailelerine, ya
knlarnn cesetlerinin bulunma ihtimalinin ok dk ol
duunu; ve binlercesinin, arpan uaklarn yayd yk
sek snn, kulelerdeki elik bloklar ve asansr bolukla
rndan, geni bir blgeye iletilmesi yznden 'buharlat
nn' tahmin edildiini syledi. Hirsch, kurbanlarn [p
adamlar] bir ksmnn da, yklan binann tozlar arasna
kararak eridiini kaydetti. Kurbanlarn aileleri, Dnya
Ticaret Merkezi kalntlarnn Staten Adas'na nakledile
ceinin aklanmas zerine, enkaza karan yaknlarna
'p' muamelesi yaplmasna itiraz ettiler. [Acaba 11 Ey
ll'den nce kiz Kuleler'den gnde ka ton p kyor
du?] Oysa, insann insana p muamelesi yapmas dn
daki iletiimse! seeneklerin tasfiye edildii bir ada ya
yoruz. Kuvzle tabut arasndaki mesafe, deep freeze ile
p konteynn arasndaki farka uyarlanmtr; stelik bu
drdnn birbirileriyle yer deitirdikleri olaylara da sk
rastlanr: Kuvzden pe, pten deep freeze'e, tabuttan
pe, pten tabuta . . . geiler [ilkesel olarak] kolaylatrl
mtr.
"Aklamalarn yn yn biriktii bir plk olma
l bir yerlerde. Bu mnasip manzarann iinde kayg ve
ren tek bir ey var: Birisinin pl de aklamay baa
raca gn neler olabilecei dncesi." yazm Julio Cor
tazar. Anlam aray iinde atlan her admn bizi ple
yaklatrmas; her eyin plemenin ekim alanna/men
ziline/yrngesine girmesi; metinlerin, cmlelerin, harfle
rin gelgeliin tablasnda biriken izmaritlere dnmesi;
farkllk namna benzerliin, deiiklik namna tekrarn,
sradlk namna adiliin oaltlmasndan tr [to
temlerin doluturulduu] plk tabulat. plk: Ken103

disine dokunmadan beslediimiz bir canavar. pln

yere ge smayan imparatorluunun gc, onu meyda
na getiren emperyalist kkeni yeni Hal Seferleri'ne zor
luyor. Kald ki, aklamakta zorlandmz asl husus,
buzdolaplarmzn, televizyonlarmzn, bilgisayarlarm
zn, giderek evlerimizin, motorlu tatlarmzn, iyerleri
mizin, daha da ileri giderek otobanlarmzn stadyumlar
mzn, alveri merkezlerimizin ve btn bunlarn beri
sinde gvdemizin, kafamzn ve hele kalbimizin birer p
lkten baka ne olduu/olabilecei meselesidir.
KAN ELALESNE SZGE

Bat Londra'daki Eyesto'rm Sanat Galerisi'nde, mo

dern sanatn duayenlerinden kabul edilen ve almalar
uluslararas bir kitle tarafndan izlenen Damien Hirst'in
sergisi iin yaplan al kokteylinin ertesi gn [ 1 7 Ekim
200 1] iyerine gelen galeri temizlikisi Emmanuel Asare
bo ieler, kirli kltablalar ve kahve fincanlaryla kar
lanca temizlik yapmak zere kollarn svad. Ancak
sprntlerle birlikte Hirst'in eserlerini de pe yollad.
"Ortala baknca yle bir i geirdim nk ok kark
t ve bir sr p vard" diyen Asare "Bir an bile tereddt
etmedim nk oradakilerin sanat eseri olabilecei hi
aklma gelmedi: Sanat gibi grnmediler gzme ve ben
de hepsini pe attm" eklinde konutu. Galeri sorumlu
lar pleri boaltarak kardklar eserleri eski yerlerine
yerletirmek iin bir gece nce ekilen fotoraflar kullan
dlar. Turner dl sahibi sanat Hirst ise eserlerinin
pe atlmasndan tr kzgn olmadn, aksine bu olayn
ok houna gittiini syledi.
plkten kurtulmak zere hazrlanm ka plan
lar olarak nemsediimiz sanat eserleri de artk oun
lukla [alnyazmzda kaytl] hayalknklmzn bize zim
metli olduunu teyid etmekle yetinen acziyet beyanlar
dr. Sanat yoluyla intikam alma midi, yerini, kaytszlk
104

ya da ykc bir ilgiyle sanattan intikam almaya brakt.

Sanattan konuacak ve/ya da . sanatn konuturacak sa
natlarn nesli kurumaya yz tuttu. Sanat sfatyla
meydana kanlarn; iktidara da kitleye de, dalkavukluk
la 'patanlk' karm bir edayla hitap etmeleri, acl
bir kurala dnm grnyor. Halbuki, sanatnn an
lalmaya ve anlmaya deer oluu, nemli lde hiza
ya/yola [ve gerektiinde 'dize'] getirici gcne baldr. Sa
natnn gc derken, kabalkla [hele ki kaba kuvvetle]
hibir alakas olmayan bir iddeti, estetik bir yiitlii, ba
rtan treyen bir kahramanl ve ahlaki reflekslerde ifa
desini bulan bir savakanl kastediyorum. Endstriyel
ve kitlesel nitelikli, dolaysyla kullanlp atlmak zere
hazrlanan hibir ey sanat eseri deildir.
16 Mart 2000 Perembe gn Los Angeles'ta bir de
poda bekletilen ve on gn sonraki dl treninde sahiple
ri aklanacak olan 55 Oscar heykelcii alnmt. Ame
rikan polisi ve FBI ajanlar heykelcikleri alanlar tren
den nce yakalayabilmek iin canla bala alyorlard.
Medyada her gn, Oscar'larn kimlere verileceine dair
tahminler, eski Oscar trenlerinin anlatld belgeseller,
Oscar adaylarnn demeleri... trnden yaynlar birbiri
ni kovalarken, heykelciklerin alnmas gndeme bomba
gibi dmt. Kim alm olabilirdi? Oscar Amca'nn al
tnla kapl kk heykelleri ka para ederdi? FBI hrsz
lar yakalayabilecek miydi? . . Heykelciklerin yerini ihbar
edene 50 bin $ dl va'dedilmiti. Derken, L.A. polis te
kilat binasnn telefonlarndan biri ald: "Kore Mahalle
sindeki 'Byk Birader'in Yeri'nin tam karsndaki 'Yok
Yok Market'in arkasnda . . . " "Ne varm o marketin arka
snda?" "Oscar heykelcikleri." "Hangi evde?" "Evde de
il. . ." "Orda eski apartmanlardan baka bir ey yok ki?"
"Var. " "Ne var, abuk syle?" "Byk bir p tenekesi."
Bu konumadan drt dakika sonra polis arabalar, Yok
Yok'un arkasndaki p kutusunun etrafn sarmt bile.
105

Sahiden de kayp heykelciklerin 52 tanesi plerin ara

sndayd. Geriye kalan heykelcik, btn aramalara
ramen bulunamad. Ve baz Oscarl filmlerde de [L.A.
Confidential vb.] temsil edilen Los Angeles polislerinin
pten kardklar heykelciklerden birine, 26 Mart gn,
'En yi Film' seilen Amerikan Gzeli [American Beauty]
layk grld!
28 Nisan 1993 gn, sabah 09.30'da tam 39 kiinin
ld byk bir facia meydana geldi: stanbul-mrani
ye'deki Hekimba pl patlad! Patlamann sebebi,
pln iinde biriken metan gazyd. Yanardadan ps
kren lavlar gibi salan binlerce ton p, Kazm Karabe
kir Mahallesi'ndeki derenin kenarnda bulunan gecekon
dularn zerine fantastik bir kabus gibi kt. 1 1 gece
kondunun p ynlarnn altnda kaybolduu korkun
olayda, dev bir zehirli balyoza dnm pler, insanlar
ezdi. Berbat bir koku heryeri kaplad. Kurtarma alma
larn yrtrken, yakc metan gaz nedeniyle gaz mas
kesi kullanmak zorunda kalan ekipler [nitekim baz va
tandalar patlamadan tr kr olmulard], ikinci gnn
sonuna kadar, p ynlarnn altnda kalan kimselerden
27'sinin cesedini bulabildiler. 12 kiinin cesedine ise hi
bir zaman ulalamad. plk alannn zeri yetkililerce
toprakla kapatld ve yeni patlamalar olmamas iin, ha
valandrma bacalar dikildi. Bu bacalardan ykselen alev
ler gnlerce dinmedi. Daha sonra aalandrlan, futbol ve
basketbol sahalar yaplan plk alannda lenlerin an
sna, biri TBMM, dieri stanbul Bykehir Belediyesi
tarafndan iki ant yaptrld.
plklerin patlamas bir tabiat olay deil; tketim
hrsnn zndeki saldrganlk ve paniin skandallanp bu
daklanarak geri dnmesidir. [mraniye'deki patlamada
canndan olanlarn lm hakkettiklerini sylemiyorum,
kald ki, ehrin Anadolu yakasndan kan plerin hemen
hemen tamam Hekimba plne tantyordu.] p106

lklerin patlayc ortamlar olmas ne ilgin. Belki de kiz

Kuleler'e kimse saldrmasayd, zaman gelince onlar da
kendiliinden havaya uacakt! . . Teknolojik rnlerin
[tanklarn mesela] ktye kullanlmasndan ikayet etmek
ne kadar aptalcaysa [aynca, terr/tedhi, srekli yeni
aralar peindedir] tketimin hzlanmas ve yaylmasn
dan tr etrafmzda gller amasn beklemek de o ka
dar aptalcadr. Nasl ki Amerika'nn gze batan ekonomik
ve askeri sembollerinden olan kiz Kuleler [WTC] ve Pen
tagon'a ynelik saldnlann sanklar arasnda bizzat Ame
rikan unsurlar da yer aldysa, plerin oaldka oal
masndan ileri gelen meselelerin de balca sanklar tke
ticilerdir. Katlar, tenekeleri ve camlan ayn paketlere
doldurarak salanan geri dnmn ise asl ilevi, tke
timin z itibariyle sapklktan ibaret olmad izlenimi
uyandrmaktr. Kan elalesine szge! irket karlarn ar
trabilmek amacyla, eskiyen elektronik cihazlarn para
lan da yeni rnlerin yapmnda kullanlyor. 1990'lardan
itibaren uygulanan 'Demontaj Projesi' erevesinde, firma
lar, tketicilerden eski elektronik eyalarn satnalyor
lar. XXI . yzyln ilk aylarnda, bilgisayar firmalarnn
retim departmanlarnda 150 milyon 'eski' [ou bir yldan
az kullanlm] bilgisayar ylmt. Bilgisayarlar ne ka
dar hzl eskirlerse, paralarnn, yeni retilen bilgisayar
larda kullanlmalar o kadar kolay oluyor. retici irket
ler, bu uygulamalarn 'evreye duyarllkta ifadesini bu
lan bir etik sre' diye sunuyorlar. Baz BMW otomobille
rinin arlklarnn yzde 85-90' geri kazanlm paralar
dan oluuyor. Byk otomobil firmalarnn teknisyenleri,
gcr gcr otomobilleri skp-takma altrmalar yapyor
lar. 'Demontaj' ve geri dnm projeleri, retim hzn ar
trmaya ve maliyetleri drmeye matuf. Teknoloji; tke
ticinin elinde pten baka bir ey olmayan ne varsa onu,
retici iin 'yepyeni' bir makinenin paras haline getiriyor
artk. Avrupa Parlamentosu da, reticilere [imdilik] am107

balajlar geri kazanlm maddelerden yapma zorunluluu

getiren bir yasa kardna gre, ideal koullarda, pe
yolladmz eylerin yenilenmesiyle elde edilmemi hibir
ey satnalamayacaz demektir. Yaamamz, pe attkla
rmz kadar, pten aldklarmza bal hale gelecek! Son
kullanma tarihi getikten sonra mezarlk ad verilen p
lklere nakledilen insanlarn da geri dnm [ekonomik
deerinin korunmas] saland zaman, zaten iinde bu
lunduumuz zombiler ana resmen gireceiz. Zombiye
ya sorulmaz fakat, bo bulunup sorduumuzda, ylesi
bir cevap almamz pekala mmkn olacak: "Babamn l
mnden 8, annemin lmnden 4 yl sonra domuum"!
Sonu itibariyle, evreci sol sylemlerin sahipleri
nin [ve dier ekoloji fedailerinin], kontrolden kan tahak
km politikalarnn [yani sa politikalarn] yeniden kont
rol altna alc zelliine kavumas gerektii yargsndan
baka bir ey ortaya koymadklarn gz nne alrsak,
sank sandalyesinde aladklarm ne srebiliriz. Yani,
kim ki tarm alanlarna besin deeri olmayan rnler
ekildiinden yaknyor; kim ki yirmi ylda yans yokedilen
yamur ormanlarna at yakyor; kim ki her yl Yery
z'nn 15 milyon dnmlk ksmnn le dntn
gzyalar iinde haykryor; kim ki Dnya'da yaayan
herkesin vcut yalarnda DDT bulunduunu syleyerek
ah vah ediyor; kim ki tanker kazalar, patlamalar, sava
lar vs. yznden denize ikimilyon tondan fazla petrol d
kld iin hngrdyor; kim ki sanayi atklarnn yz
lerce kilometre tedeki alanlar kirlettiini teessfle dile
getiriyor; kim ki asit yamuru arabasnn boyasn aktt
iin hznleniyor. . . sank sandalyesinde alyor demek
tir. Sank sandalyesinde alamak yasaklanmal m peki?
Bu kadar benim ilgi alanma girmiyor. Fakat unu gayet
iyi biliyorum: Nihayetinde sandalyeler de gzyalar da
pe gidiyor; geriye yasaklar ve sanklar kalyor.
108

"DKKAT! AIDS'L PTBULL VAR!"

Dmannn biiminde bir kek yap ve onu frna sr.

Ne kadar yanarsa o kadar lezzetli olur!
[Rodney Whitaker Holding Buldogu]

Bir kimse, mesleini hangi malzemeyle icra ediyor

sa onu silah olarak kullanabilmelidir. Kasap, ba; terzi,
makas; berber, usturay; ifti, ora; arabac, kamy [ya
da nakliyeci, motorlu tat]; cerrah, bisturiyi; yarg, tok
ma; polis, tabancay(!]. . . Belki de insanlar ellerindeki si
lahlan mesleki amalar iin kullanabildiklerinden tr
muhtemel lmcl eylemler hayata geirimiyordur. Mes
lek sahibi olmann en iyi yan belki de bize kiisel snrla
rmzn ihlal edilmesini nleyen, caydrc [ve ayn zaman
da cezbedici] bir g kazandrmasdr. Ayrca, air, keli
melerle; ressam, renklerle; mzisyen, notalarla . . . muhata
bn tam kalbinden vurmal, deil mi?
Caydrclk, muhtemel bir ihlali nleme abasn
ifade eder. Bir saatin elli dakika srmesinin, paralel iki
izginin kesimesinin ya da okyanusun slatlmasnn en
gellenmesi iin didinenlerin caydrclk telakkisi konu
muzun dnda ve uzanda. Gelgelelim her yerde izini
srd biriciklii yakalad anda imha eden sistemin

109

caydrcln da cazip bulmuyoruz. Deliinden bandoyla

karlan ylan srsnn tatl dille geldikleri yere geri
gnderilmeleri ihtimali zerinde duruyoruz. Tatl dil ve
tabancayla, sadece tatl dille yaplabilenden daha ok i
yapldn da biliyoruz [Al Capone syledi/gsterdi] .
Kanada'l ifti Robert William Pickton'n 10 d
nmlk domuz iftliinin demir kapsnda "Dikkat!
AIDS'li pitbull var!" yazlyd. Komular, 52 yandaki
[52 yanda olmak berbat bir ey olmal; sanrm byle bir
eye insan en fazla bir yl katlanabilir] kzl sakall Pick
ton'dan pek holanmyor ve onu kendi aralarnda "Kabus"
diye anyorlard. te yandan, zaman zaman ziyaretine ge
len Vancouver'li fahieler Pickton'a "Cici ifti Willy" la
kabn takmlard. Derken, 2002'nin 24 ubat gn,
Pickton tutukland. Besbelli, kpee kar etkili formlle
ri ezberlemi olan Kanada polisi "AIDS'li pitbull" uyar
sndan korkmayarak ieriye dalmt. Geri iftlikte yle
ya da byle bir pitbull olup olmadna dair bir bilgimiz
yok maalesef. "Cici ifti Willy"nin, [ 1984'ten itibaren]
onsekiz yl boyunca ortadan kaybolan tam 50 fahieyi l
drp cesetlerini paraladktan sonra kyma makinesin
den geirerek domuzlara ikram ettiinin anlatld ha
berlerde AIDS'li pitbull'un varl ya da yokluuna dei
nilmedi. Son kurbannn Andrea Joesbury [22] adl uyu
turucu bamls bir fahie olduu anlalan Pickton'n,
100 polisin altn stne getirdii iftliinde 6 maktulle il
gili kesin delillerin ele geirilmesi 4 Nisan'a dek srd.
Cesetlerden artakalan krnt ve tozlarn kimlere ait oldu
unun DNA testleriyle tespit edildii belirtildi. Geriye ka
lan 44 kurban bulabilmek iin polisin aylarca almas
gerekebilecei kaydedildi . Ortayal, ykn tutmu bir
domuz oban iken birdenbire sapklyla ne kavuan
Pickton'n mahkemede kendisine yneltilen sulamalara
hi tepki vermemesi de, baz evrelerde takdirle karlan
mt. Kasaba kasaplarna zg hoyratla arlk ala1 10

yan "Cici ifti Billy"; zevk iin kiralad kadnlar ldr

mek suretiyle acayiplii [acayiplik bakir-e-dir] taland
rp, kyma makinesini illegal [ve/nk gerekd] ama
lar uruna kullanarak sanki birilerini ad konmam bir
sorumluluktan kurtarmt. Ve o 18 yllk bir gecikmeyle
kefedilmi bir stard. Bugnlere domuz homurtular, fa
hielerin imdat lklar, korkak komularnn mrltlar
ve pitbull zel efektleri arasndan geerek gelmiti; biraz
yorgun ve dalgn grnmeye hakk vard . . .
Geleneksel iddet dokunsald ve kurbann mual
lakta brakmazd; modern iddet ise daha ziyade ekran
dan yansyan [grsel] ve etten kemikten arnm bir faali
yet gibi grnyor. Halbuki modern iddet ona elik eden
riyadan tr katmerlenir. iddetin grntsn tke
tenler, hem [kann gvdeyi gtrd blgeden yeterince
uzak olduklarm kantlayan] ekrann himayesi altnda
drlar ve hem de medyatik kinayelerle tehdit edilmekte
dirler. ldrme teknolojilerinin gelimesiyle birlikte bir
anlama kavuan terr, kitle iletiim aralar sayesinde
deheti en cra blgelere dek saabilmektedir. Medya
destei olmasayd, terrizmin balca fonksiyonu icra edi
lemeyecekti; yani belli ya da belirsiz bir kitleyi dehete
drmeye dayal 'iletiimse!' etki domayac'akt. ehir
merkezindeki bir kamu binasn zaptederek diyelim 50
kiiyi rehin alan eylemciler, harekete gemek iin televiz
yon muhabirlerinin kameralaryla kagelmelerini bekle
meye koyuluyorlar; kameramanlar da apar topar, silah
lar [hele ki belagatin zirvesindeki bombalar] konumaya
balamadan olay mahalline kouyorlar. Namlular obj ek
tifleri mknatsn demir tozlarn ektii gibi 'ekiyor'! u
halde, medyann m terr kulland yoksa terrn m
medyadan faydaland merak konusudur. Diyebiliriz ki,
terr [kr iddet] ne kadar medyatikse, medya da o kadar
terristtir.
Sistem, bir anlam veremedii terr, nedenlerden

111

arndrlm katksz bir su, rasyonalize edilmesi im

kansz [zamanlamas ve mekanlamas bakmndan muci
zevi] bir ktln zifiri boluktan elde edilen mthi
enerjisinden doan bir eylem [terristi de, af buyurun 'hi
liin pii'] gibi gsteriyor. Terr, anlamszla verilen ci
nai bir prim ya da olmayan bir rnn kanl reklam m
dr? Haddizatnda tarihe, sanata, dnceye, siyasete . . .
ve hatta savaa kefen bien kresel sistem, insanlar z
nelikten men ettii iin, herhangi bir eylemin [legal an
lamszln iddeti karsnda] anlama kavumas ancak
iddetle salanabiliyor. Dolaysyla toplum yelerinin ta
mam birbirleri iin otomatikman bir gizemli tehdit oda
haline geliyor. Sistemin mayasndaki terrizmin mah
has tezahrleri haricinde, dehetin glgesi de dolayor
ortalkta. Terrn yol at illzyon sayesinde herkes 'te
rrist hayalet' / 'muhayyel terrist' olup kt: Her yerde
pheli paketler tayan pheli ahslarn izdiham gz
leniyor. Zihninde cinai tasarlar bulunmayan 'normal' in
san yok. Bu artlarda, mazbut kimseler de, en nce onla
r ortadan kaldrma eiliminde olan terrden istifade ede
biliyorlar! Terr sradanlkta pusuya yatarken, sradanl
n mukimleri yokedicilik imkanlar hakknda abartl
sinyaller veriyorlar; herkes birbirine blf yapyor ve/fakat
yaygnlaan sahteliin gereklik katna ykselmesi ka
nlmazlayor ve belirsizlie gsterilen toleransn sonu ge
liyor: Kasap, ban iman bir adamn karnna saplyor;
terzi, makasyla bir \?rokratn grtlan deiyor; berber,
usturay bir damadn kanna buluyor; ifti, orayla kom
usunun kellesini biiyor; arabac, kamy ehre yeni gel
mi yabancnn boynuna doluyor [ya da nakliyeci, kamyo
netiyle dalgn bir yayaya -aaa- arpyor]; cerrah, bistu
riyle zengin bir hastann kara cierine "gemi olsun" ya
zyor; yarg, tokmayla tann kafasn paralyor; po
lis, tabancasn [mesela AIDS'li pitbull'u vurmak iin]
'kullanmak' zorunda kalyor! . .
1 12

Vampir mi olmalym yoksa vampir avcs m? kisi

de. nk vampirler ancak vampirler tarafndan avlana
biliyor.
Kr iddeti dindirmek iin 'gsterilen' kr direnten
sz aan yok. Yangn kanla sndrmenin yaygnlna
kimse dikkat ekmiyor. Kr iddet, entelektel faaliyetin,
fiziksel eylemin gerisinde kalarak kaybolmas ise, asayi
in salanmasnda benimsenen robotsu [Robocop, Judge
Dread] yntemlerin de [eletirel sorgulama yle dursun]
zeka testine tabi tutulmas lazmdr.
15 KASIM'l 24 NSAN'A BAGLAYAN G ECE

Grnland'de ilenen bir cinayetin srrn zmek

iin grevlendirilen nl Amerikal dedektif Rick Belane
soluu Kuzey Kutbu'nda alr ve bir Eskimo [= nuit = Ek
siksiz insan] barna girer. Cinayetin ilendii kyde yaa
yan [ve 'cool' bir Eskimo olan] air Utitiak' bulur ve ksa
bir tanma faslndan sonra azn arar: "15 Kasm' 24
Nisan'a balayan gece neredeydiniz?"
Sarkntlk, ihlal, tecavz, cinayet, suikast, katli
am . . . birer elenceye dnt nk sistemin bekileri en
telektel bakmdan komada gnlerini gn etmek suretiy
le canileri martyorlar! Sinir krizleri geiren kargann
izini felli tilki sryor . . . Dedektifler cinayetleri zm
yor, caniler dedektiflii zyor. Uygun adan bakldn
da, toplumda bir tr canlanma salayan terrn aslnda
kendini kamu hizmeti olarak takdim ettii grlebilir.
Samaln kontrata tarihi siliyor. Avclar, av mevsi
minde av sahasna adm attklarnda; avlamak istedikleri
yaratklarn menziline giriyorlar. Avc soyu hzla tkeni
yor! Bitmedi: Av esnasnda her naslsa bir ukura den
kpeini kurtarmak iin tfeini kpee uzatan avc, k
pek patisiyle tetie basnca gme [kim vurduya] gidiyor!
Amerika'nn, Souk Sava [Cold War] boyunca cay113

drclk politikalar izledii; Yeni Dnya Dzeni [The

New World Order] ad altnda gerilimsiz bir uluslararas
denge saland; Avrupa Birlii'nin kurulmasyla da sz
konusu dengenin ehven bir zemine kavutuu; bylelikle
moral deerlerinin kant diye materyal gcn ne sren
sistemin standartlarnn tm dnyaya uyguland globa
lizasyon srecinin belli bir aamaya geldii ve ne yazk ki
1 1 Eyll 200 1'de yaanan kresel okun hereyi altst et
tii belirtiliyor. Vakit kaybetmeden sylemek gerekir ki
Amerika, Souk Sava yllarn [1945-1985) diplomatik
atraksiyonlarla deil, uluslararas bir katliam seferberli
iyle geirmitir: Kore'de, Guetamala'da, Endonezya'da,
Laos'ta, Kamboya'da, Kba'da, Dominik'te, Vietnam'da,
ili'de, Lbnan'da, Libya'da . . . milyonlarca insan doru
dan doruya ldrmekle yetinmeyen Amerika, dnyann
geri kalan blgelerindeki kanl sreleri de motive etmi
tir. Souk Sava, Amerika'nn [ve tabii SSCB'nin] dkt
kanlardan oluan nehirlere yataklk eden menfur bir
dalavereydi. Robert William Pickton'n tutumuyla Ameri
kan politikalar arasnda genel bir benzerlik gze arp
yor: Her ikisi de aka tehdit edip gizlice[?) ldryorlar.
Silah, ulam ve iletiimin teknolojik arlndan doan
Amerikan barnn saldrganlkta ifadesini bulmasna
amamal, nk terrn hammaddesi arlktr. 1 1 Ey
ll vakas Amerika'y ldrtmad, ona lgnln ilan et
me frsat verdi. O gne dek, yok sayd insanlar yok et
mek suretiyle varlk gsteren; gezegenin her yerinde re
miz [simge] ekip mevsuk [gerek] bimeye alkn Ameri
ka 11 Eyll'n paha biilmez sembolik ifadesi karsnda
vahice samalamaya balad. Yine de 7 Ekim 200 l'den
itibaren [bir yl iinde] Afganistan'a yadrlan 15 bin ton
bomba, kiz Kuleler'e saplanan uaklarn infilakndaki
byleyici deheti karlamaya yetmiyor.
Amerika ne istiyor? Gecenin dnyadaki tm ehir
lere ayn anda gelmesini mi, zifiri boluu en ince ayrnt1 14

sna kadar tasvir etmeyi mi, eceli sollamay m?!

11 Eyll 200 1 Sal gn Amerika'nn dehete d
mesinin sebebi, iktisadi maoluun tapnann yerle bir
olmas deildi; Amerikallar duygusal bir krize [kskan
lk krizi] srkleyen basit soru uydu: "Nasl oldu da bu
nu nce biz akl edemedik?" Yanldm m dnyorsu
nuz? Pekala . . . Japonya'da, frlatldnda byk bir grl
tyle ve klar saarak patlayp mantar eklinde bir sis
bulutu oluturan hijyenik/oyuncak atom bombalan satl
dn biliyor muydunuz? Japonya'y var gcmzle bo
verelim, Amerika'da 11 Eyll vakasndan uyarlanm bil
gisayar oyunlar pazarlanyor! Terr elenceli bulan
Amerikan mentalitesini benimsemi kimseler, elenebil
mek iin terrn klavuzluuna mracaat ediyor.
Globalizasyonun bamteahhidi, izofrenik bir an
tagonizmann kskacnda keyif atyor! Nasl ki Kanadal
ifti Pickton koynunda AIDS'li pitbull besliyor ve/ya da
kaln kafal olduunu aa vuran bir blf anons ediyor
sa; rakipsiz Amerika da kendikendini altetmedike, ne
kadar gl olduunu hikimseye gsteremeyeceini az
ok kavradn belli eden bir d politika izliyor. Katliam
larla tatmin olanlarn medeniyetinin baars, kendini or
tadan kaldrma potansiyelinin/ihtimalinin byme hzn
da ifadesini buluyor! imdilik tekno-kabadaylkla kaina
tn krsal kesimlerinde yaayanlara meydan okuyan Sam
Amca [US, Uncle Sam, United States] yoketmekle vne
bilecei bireyler ararken bizzat kendisinden daha mna
sip olanna rastlayamayacan da anlam olmal. Moron
lukla geimi smrgecilii yznden dnya apnda bir
alerjiye sebep olan Amerika'y mhlamak isteyenlerin sa
ys hzla artarken ve artk bu istek bir tutkuya dnp
teorik [ 1 1 Eyll 200l'deki gibi provalar pratik saymal
myz?] bir rekabete yol amken Amerika terrist icraat
laryla hem sz konusu rekabete itirak ediyor hem de
[dolayl gibi grnse de] fiilen bir yntem neriyor! Kald
115

ki, Afganistan, Irak, Suriye, Libya, ran . . . gibi lkelerde

yaayan herkesi terrist ilan ederek onlardan ne bekledi
ini ve onlara ne sunacan netlikle ortaya koydu. De
vamla, mezkur lkelerin halklarna [ve daha nicelerine]
unu sylyor Sam Amca: "Sizi imdi ldrrsem daha
sonra ldrmeme gerek kalmaz."

KANGURUNUN ARKA CEB

Bir kimsenin yalnzca gereklerle yetin ebil eceini

aklm almyor.
[Kurt Vonnegut jr. Kedi beii]

Fred Flight, yemekhanedeki kavgada kopan sol ko

lunun, 13 yldr grmedii annesine gnderilmesini istedi
inde, Alcatraz Hapishanesi'nin yneticileri, Flight'n ta
lebine olumlu yant verdiler ve kol nce bir naylon torba
ya sonra da buz dolu bir baka naylon torbaya konularak,
evlat hasreti eken Bayan Flight'a postaland. Bir yl son
ra, futbol oynarken den Fred'in sa baldrna bir ta
paras sapland; yara bir trl iyilemedi ve sonunda
kangren olan bacak kesildi. Bacak da Bayan Flight'n evi
ne yolland. Fred ektirdii dilerini, bir kulan, son ser
e parman . . . anneciine ulatrd. Hapishane ynetimi,
mebbet mahkum sahtekarn byk lde 'dar' kt
nn farkna vard ve organlar: birer birer annesine
naklettiren Fred'e, firara kalkt gerekesiyle hcre ce
zas verdi !
ktidar sahipleri, enayi durumuna drlme kor
kusunu, trmandklar zirveye tarlar. Onlarn zafer na
ralarnda, grleyerek yadrdklar emirlerde, yasa-k-lar
117

uygulaylarndaki patrtda. . . zihinsel ve/ya da vicdani

bir zaafa uratlma endiesinden kaynaklanan panii
saptamak kolaydr. Mtehakkim zevat; itaatsizlii ar
trd, bir bakaldr nvesi tad ve [en korkuncu]
ahsiyet iddias barndrd iin orijinaliteye tahamml
edemez. Orijinali marjinal durumuna drr; yzeysel
ve sahte zerinde, yzeysel ve sahte bir kitlesel konvansi
yon salar. Zihinsel faaliyetin geriletilmesi ve vicdann bir
engel olarak alglanmas; sahteliin yasalarla kstnln
daki sahtelii gzlerden gizler.
Efsaneye gre, bir eein ene kemiiyle silahlanp
1000 Filistinli lJrerek yahudilere umut baheden Sam
san [M.. XII. yy.J, Filistinli bir kza, Delilah'a ak ol
mutu. Samsan insanst gcn, topuklarna kadar
uzanan salarndan alyordu. Delilah, srrn kefettii
Samson'un salarn gizlice kesti ve artk kuvvetten d
en kahraman Filistinliler'e teslim etti . . . Bu hikayeyi bi
raz deitirelim. Varsayalm Delilah, Samson'un kkn
den kazd salarndan bir peruk yapm ve bu peruu
Samson'a hediye etmitir. Samsan eski grntsne ka
vumutur artk fakat hala formunda deildir. Herhangi
biri ona "Salarn ok gzel, kardeim" dediinde, Sam
san "Hayr, bunlar benim sam deil" diyemez nk ka
fasnda tad kendi sadr! Yine de ortada bir terslik
var deil mi? te, hakiki ile sahte arasndaki snr kl ka
dar incedir!
Mark Twain [1835- 1910] bir defasnda "Benim bir
ikizim varm fakat yana girmeden lm zavallck.
Birbirimize o kadar benziyormuuz ki, hala hikimse len
o mu, ben miyim bilmiyor" demi. Sahte, sahicinin biimi
ni, dokusunu, sesini, kokusunu vs. kopyalamak suretiyle
tamamlanr. Kusursuz kopyayla, bir kimseyi kandrmaya
yetecek taklit arasnda geni bir sahtelik yelpazesi bulu
nur. Sahtekarlk ise sahte bir ey imal etme zorunluluu
getirmez; sahtelik icraatta da ifadesini bulabilir.
1 18

Asl ad bilinmeyen bir Fransz olan George Psal

manazar [1679-1 763], 1 703'te Londra'da kendini herkese
Formoza Adas'ndan [bugnk Tayvan] gelerek hristi
yanl benimsemi bir yerli olarak takdim etmiti. ngi
lizler zokay yuttular; Oxford'da Formozaca dersleri ver
mesi ve ncil'i anadiline evirmesi iin Psalmanazar'a
maa baladlar. Psalmanazar, tamamiyle kendisinin uy
durduu bir alfabeyi ve dili ngilizler'e retmekle kal
mad, Formoza Tarihi ve Corafyas adl bir kitap da yaz
d! Bu kitapta anlatlanlara baklrsa, Formoza halk i
et yerdi; idam edilen mahkumlarn etleriyle byk len
ler verilirdi ve her yl tanrlarna 18 bin tane ocuk yre
i sunarlard! . . Psalmanazar, yaptklarndan pimanlk
duymu olmal ki, evirdii dmenleri son nefesinde iti
raf etti. Bylece, Oxford'da Psalmanazar'dan Formozaca
renmi kimseler, okuyup yazdklar ve konutuklar bu
dili kendilerinden baka hikimsenin bilmediini haber
alnca oke oldular . . .
Sahteyi sahicinin bir nevi yedei saymaya yatknz;
kaideyi esasl kimseler, nesneler ve hareketler tekil edi
yor sanki fakat istisna icab bunlarn sahte versiyonlar
ile de karlayoruz . . . mu acaba? Bana sorarsanz deil;
tam tersine, sahte-lik-ler arasnda sahici olann tespit
edilmesinin gletii bir dnyada yayoruz. slami ba
k as bize dnyann bir oyun ve elence yeri olduunu
grme imkan salyor. Yani bu dnya tuzaklarla dolu
oluu, aldatcl ve oyalaycl itibariyle asl mekan
mz deildir. Her davranmzn karln ahirette gre
ceimizi hesap d tutarak yaadmzdan, baz eylemle
rimizi 'dnya ileri' eklinde adlandryoruz; oysa giriti
imiz dnya ilerinin tamam kendimize kar yrtt
mz bir sahtekarlktan ibarettir. Helal-haram, gnah-se
vap, baki-fni gibi ayrmlarn zerine titremediimiz s
rece hakiki ile sahteyi ayrdetmede yetersiz kalmamz ka
nlmazdr. Levi's marka kotlarn, Kenzo marka parfm119

lerin, Amerikan dolannn . . . sahtesini ilk bakta tanya

cak derecede uzman olmak, markalandnlm mamullerin
ve banknotlann bizi hakikate yaklatnp yaklatrmad
tartmasn kapatmaz.
Teknoloji, sahiciliin randman, denetim, elence,
konfor, hz . . . adna rafa kaldnlmasn temin eder: Kitle
iletiim aralan, kitlesel riyakarla anak tutar; silahlar
cinayeti lmle ilgisiz bir etkinlie dntrmtr artk;
ulam vastalar, seyahati imkanszlatrmtr; makine
ler dorudan ve/yahut dolayl olarak insan zekasnn ve
emeinin aalanmasna katkda bulunmaktadr. Ya a
dmza ilikin deliller inandnclktan bsbtn uzakla
yor; zamann ve mekann ne demeye hzi! daraldn
bilemiyoruz; bir eye sahip olduumuzda onu yoketmie
sine hissizleiyoruz; alarken de glerken de anlamszl
n basksndan kurtulamyoruz . . .
Olgunlamay deil tatmin olmay amalayan y
nlarn sanal [manevi ve/ya da soyuttan sz etmiyoruz]
aleme atanmalar, kresel zorbalk karsnda diren ka
zanldn m yoksa teknolojik bir zrha brnen feoda
lizmin ahlandn m gsterir? Noksanlklarn garanti
lenmesine, yanlglarn sirklasyonuna ve sebep-sonu
ilikilerinin kne matuf bilmecemsi bir kontratn g
vence altna ald ilikiler a ierisinde insann kendi
hayaletiyle karlamas iten bile deildir. Sahici ile
sahteyi birbirinden ayramad bir ortamda edindii ge
ersiz tecrbelerden devirdii egemenlik sanrs, mo
dern bireyin gayri insani pozisyonunu belirler. Yalan ha
berler ileten ajanla, ona cretini sahte banknotlarla de
yen kimsenin duyduklar ift ynl memnuniyet globallemi vaziyettedir.

Erdemler de modern medeniyetin musanna zemi

ninde parodilemilerdir: Kanaatkarln yerini, kopya
nn kopyasna raz olmak almtr; dierkamlnz, tele120

vizyonun kumandasn bir bakasna vererek kantlayabi

lirsiniz; sadakat, size sevdiceinizin fotorafn tatan
duygudur . . .
Francois Marie Arouet Voltaire'e ( 1 694- 1 778] "s
tad" demiler, "heykelini dikeceiz." Voltaire sormu:
"Ka paraya patlayacak?" "l milyon franga." cevabm aln
ca az ak kalan Voltaire "l milyon mu? 500 bin frank
karlnda kaidenin zerinde ben durabilirim." demi.
Heykelin yerinde Voltaire dursa yani suretin yerini asl
alsayd bir sahtelik kacakt aa, deil mi? Sanat eseri
nin tartmasz yapaylnda yuvalanan sahicilii, doal
lk adna harcamak, insanlk d bir uygulamadr.
OYUNCAK TABANCAYLA CNAYET

Hayatmzda sahiciliin sarslmaz bir yeri varsa,

oras son nefesimizi verdiimiz andr. u yalan dnyada
sahteliin mr boyu maruz kaldmz taarruzunu son
nefesimizle pskrtrz. Kaosa Mtevaz Bir Katk 'da
" ldkten sonra herkes ciddileir" yazmtm, " . . . sahicile
ir" de yazabilirdim .
Amerikan mallarnn sahtelerinin kimler tarafn
dan imal edildii ya da nereden ithal edildiini aratr
mak zere 2002 baharnda lkemize bir grup FBI ajan
geldi. Bu sersem takmnn aklamasna gre, on firma,
taklit rnler dolaysyla ylda 150 milyon $ zarara uru
yormu. Yalan. 590 $ 'lk Christian Dior antalar 15 $ 'a,
etiket fiyat 400 $ olan Channel gzlkleri 8 $'a, 300 $ pa
ha biilen Gucci apkalar 7-12 $'a inince kimileri bu ve
benzeri taklit rnleri satnalabiliyor fakat aylk gelirinin
tamamn verse bile alamayaca bir gzln sahtesine
tevessl edenlerin ilgili firmalardan alveri yapmalar
her halkarda imkansz; dolaysyla onlar zarara urat
malar da sz konusu olamaz. New York'ta, taklit malla
rn tketilmesiyle mcadele eden ve Kate Spade firmas
12 1

hesabna alan Barbara Brand, imitasyon ebekelerinin

faaliyetini "uyuturucu kaaklna" benzettiini syle
miti. Doru. Markalarn uyuturucu nitelii tadklar
fikrinin bir marka bekisi tarafndan dile getirilmesi de
gayetle mnasip. rnler arasnda mfsid bir hiyerari
kuran ve mterileri yanltan markalar balbana sah
telik alameti iken bunca yaygaraya lzum var m? Bayan
Brand'in haberi yok fakat stanbul'da saat satan iporta
c bir siyahi gen soruyor: mitasyon Rolex saat de zama
n doru gsteriyorsa, phelerin orijinal Rolex zerinde
younlamas gerekmez mi?
Sahtenin, orijinali geride brakt da vakidir. [Ha
yr, u aldan ya da plastikten yaplan dekoratif meyve
lerin, sahici meyvelerden pahal oluuna kafay takm
deilim.] J. K. Rowling'in, 40'tan fazla dile evrilen ve tm
dnyada 50 milyon adet civarnda satlan 4 ciltlik roman
serisi Harry Potter'n, byk bir merakla beklenen 5. kita
bnn 21 Haziran 2003 gn piyasaya srlecei, ubat'ta
ilan edilmiti. Harry Potter ve Anka Kuu'nun Buyruu
[Harry Potter and the Order of the Phoenix] adl kitap, he
nz ortada yokken, bilhassa Avrupa lkelerinde milyon
larca okur tarafndan sipari edilerek ok-satanlar listele
hne girdi. in'de ise durum biraz farklyd. Rowling Tey
zecik yazmadan aylar nce 5. kitap ince baslarak sata
sunulmutu! Harry Potter ve Leopar Ejder'in stne Y
ryor adl dzmece fakat benzersiz kitaba emek verenler,
kapakta, J. K. Rowling'in adn ve bir fotorafn kullan
maktan ekinmemilerdi. stelik, in ii 5. kitapta Harry
Potter kahramanlar J. R. R. Tolkien'in [ 1892-1973] Hob
bitleriyle buluturuluyor, hatta Harry Potter byl bir
yamurda uykuya dalyor ve Hobbit olarak uyanyordu.
Anonim inli yazar-lar-n kaleme ald 5. cilt, J. K. Row
ling'inkinden daha gzel olabilir mi? Bu ihtimalin kuvve
ti ya da zayfl benden ziyade Harry Potter I Rowling
hayranlarm rgalar. Rowling'in durumu ise b ambaka;
122

kadn, tamamlamaya alt kitab, bilmedii bir dilde

yazm olmak gibi ender bir baarya, parman bile oy
natmadan imza atm bulunuyor! Okuyabilmesi iinse ya
ince renmesi ya da kitabn ngilizce'ye evrilmesini
beklemesi gerekiyor!
Harry Potter'la, 1 1 Eyll saldrlarndan sorumlu
tutulan same Bin Ladin'i ayn cmlede anmamn maze
reti hazr: Celalabat'ta bulunan ve El-Cezire televizyo
nunda yaynlanan, same Bin Ladin'in 11 Eyll eylemle
rini stlendiini anlatt video kasetin, [in'de yazlan
Harry Potter maceras kadar] dzmece olduu iddia edil
di. Bat basnnda yer alan yorumlarda, 1] 9 Kasm 2001
gn Kandehar'da kaydedildii [ekrandaki dijital gster
geden] anlalan bu grntler ortaya kana dein Bin
Ladin'in, "Eylemleri siz mi planladnz?" trnden sorula
ra her defasnda red cevab verdii, 2] kaydn yapld
gn Kandehar'a bomba yadrld halde same Bin La
din'in glerek konumasnn phe uyandrd, 3] kiz
Kuleler'in yklndan sonra televizyonlarda sk sk ya
ynlanan eski kaytlarda sol elinde otomatik silahla gr
len Bin Ladin'in bu defa mikrofonu hep sa elinde tuttu
u, 4] nceki btn mlakatlarda saat haricinde hibir ta
k tamayan Bin Ladin'in sa eline yzk takt, 5] C
SPAN televizyon kanalnn dzenledii ankete gre her 3
Amerikal'dan birinin sz konusu kaset hakknda "Besbel
li dandik" dedii, 6] 'Video Maker' program kullanlarak
herkese hereyin syletilebilecei, 7] nitekim, yllar nce
sinden beri Hollywood filmlerinde hayvanlarn bile konu
turulduu, 8] 15 yandaki bir lise rencisinin bilgisayar
banda iki saat geirdikten sonra, ABD Bakan G. W.
Bush'un Beyaz Saray'da "u 1 1 Eyll ii benim bamn
altndan kt. .. " dedii bir kayt hazrlamay baard . . .
belirtildi.
Harry Potter serisinin telif haklarn elinde bulun
duran Christopher Little Ajans'ndan Neil Blair, in'de

123

neredilen kitab "bir sahtelik felaketi" eklinde nitele

miti. 11 Eyll vakas ise felaketin sahteliine rnek te
kil ediyor. 11 Eyll gn yaanan kresel bir deneyimdi;
peki sahici miydi? O stilize ac, korku, dayanma, yas . . .
gerek miydi? Amerika'nn Afganistan' bombalamas,
Guantanam kampnda yaptklar, Irak'a ynelik askeri
operasyon . . . hakikaten bir intikam sreci mi yoksa [her
zaman madrabazlktan neet eden] terr m?
Bir maln sahtesini ucuza satnalmak bir eydir,
esasl bir eye yok pahasna sahip olmaya kalkmak ba
ka bir ey. smet zel'den rendim ki "Dolandrclkta,
suun tamam dolandrlan kimsededir." Tutalm ki bir li
manda k bir adam yannza yaklat ve elindeki yz
gstererek "Bu yzn ka , sizi temin ederim, elmastr
ve en az 3 bin $ eder. u gemiye yetimeliyim fakat ne ya
zk ki czdanmla birlikte btn param alnd. Gemi bi
leti iin 150 $'a ihtiyacm var ve eer bana bu miktar
derseniz yzk sizindir." dedi. Ayanza gelen frsat ka
rmadnz, adam da gemiyi karmad; 150 $ verip yz
aldnz fakat heyecanla gittiiniz ilk kuyumcuda
rendiniz ki bu gzalc yzk 5 $ bile etmiyor! Frsatl
nzn cezasn ekiyorsunuz; 3 bin $'lk bir maln, acil ihti
ya saikiyle 150 $'a satld bir dnyada yaamak istedi
iniz, byle bir dnya kurmaya yeltendiiniz iin berbat
durumdasnz. Halbuki, adama "Baknz beyefendi, benim
gnlm hibir eyin deerini yitirmesine raz deil. Bu
uurda size helalinden 150 $ vermeme msaade ediniz.
Paray alnz ve evinize dnnz; yolunuz ak olsun." de
seydiniz, dolandrlamayacaktnz. Belki hakketmeyen bi
rine iyilik yapacaktnz ama ktle mstahak olmad
nz da kantlayacaktnz.
Zulmn yannda yer alanlar [fedailer, soytarlar,
danmanlar . . . ], meruiyeti klelikte bulduklarn iddia
edip suikast hilelerini ycelterek lmcl pornografinin
klielerini gncelliyorlar. nl sahtekar Phienas Taylor
124

Barnum [18 10-1891) "Her dakika yeni bir enayi doar" di

yordu. Ektii terr tohumlarn kanla sulayarak zehirli
meyveler veren etil aalar yetitiren Sam Amca ise laf
"yi bir enayi 'l ya da diri ele geirilen' bir enayidir" de
meye getiriyor. Peki ben "yi bir sahtekar l bir sahte
kardr" diyecek miyim? Hayr. nk sahtekar isminin
bana mspet bir sfat kondurmaktan ekinirim bir; ikin
cisi, lmsz sahtekar yoktur ve lml sahtekar ise ner
den baksanz zavall bir enayidir. Barnum da bunu sezmi
belli ki: "Gazeteler adm doru yazdklar srece, hak
kmda ne derlerse desinler, umurumda deil." Barnum'a
da onun satt biletleri almak iin kuyrua girenlere de
hi saygm yok.
"Mutluluktan intihar edenler; merhamet nedeniyle
cinayet ileyenler; tutku ya da alakgnlllkten ihanet
edenler; sonsuza dek birbirinden uzak duracak derecede
karlkl hayranlk duyan kimseler . . . "den bahsediyordu
Jorge Lois Borges [1899-1986). Diskalifiye elemanlarn
derme atma trajedisi, kadere deil ansa inanmalarn
dan doar. Oyuncak tabancayla banka soymakla kalmaz,
[ans eseri] cinayet de ilerler.

125

SAGIRA FISILDAMA,

K RE G Z KIRPMA!

Eski anahtar deliklerinden yeni nazarlar geliyor.

[Georg Christoph Lichtenberg 1742-1799)

Sana ksaca arlo diyebilir miyim Sherlock Holmes?

[Doberman Kl filminden]
Adamn biri, kk bir kat paras uzatt byk
Zen stad kkyu'dan [ 1394-1484) yce bilgeliin smn bu
kada yazmasn istedi . kkyu, "Dikkat" yazd ve kad iade
etti. Adam, bu tek kelimelik cevab yeterli bulmadndan
olacak, kad kkyu'ya tekrar verdi . stat, yazl cevabn bi
raz at : "Dikkat, dikkat". Adam kad nc kez kk
yu'nun nne koyunca, stat, ifadesine kesinlik kazandrd:
"Dikkat, dikkat, dikkat!"

1 Ekim 2000 gn Panmunjom kprsn gemek

te ol a n Kim In S u [77] ve Cho Chang Son [72] uzun za
mandr byle heye c anl a nm am lard Kprnn zerinde
ar ar ilerleyen ve tekerlekli huzurevlerini andran G
ney Kore plakal iki o.tobsten nde gideninde, Kim In Su
c amdan d an bakyor, srtst uzanm Cho Chang Son
ise tavan seyrediyordu. Kuzey Kore'ye giren bu otobsler.

126

deki, en genci 66, en yals 90 yanda olan 63 yolcunun

tamam casustu. Hepsi de uzun yllar boyunca Gney Ko
re hapishanelerinde tutuklu idiler. Birka ay nce [hazi
ran) iki lke arasnda imzalanan anlama uyarnca niha
yet evlerine dnyorlard. Onlar bandoyla karlayan ka
labalktaki bir televizyon muhabirine Kim in Su "Kuzey
Kore'den ayrldmda 6 yanda bir olum vard, imdi 46
yanda olmal . . . " derken; bastonuna dayanarak, tekerlek
li sandalyeyle yol alan alamakl casuslarn arasnda Cho
Chang Son sedyeyle tanyordu . . .
Teknoloji ile ilikisi en sk meslek casusluktur. Bil
hassa iletiim teknolojisinin rnleri ncelikle gizli servis
elemanlarnca kullanlr; casuslarn eskiyen tekno-dona
tmlan da sradan insanlara satlr. Mesela 2001 ylnda
piyasaya srlen ve cep telefonuyla fotoraf ekmeyi
mmkn klan BLINK adl minyatr kameralar, merkezi
Princeton'da bulunan Samoff Laboratuan tarafndan,
Amerikan gizli servislerinde kullanlmak zere yllar n
ce retilmiti. Diyeceim, Kuzey Kore'ye iade edilen 63 ih
tiyar, yalan kemale erdiinden deil, yeni teknolojik ay
gtlardan bihaber brakldklarndan tr artk meslek
lerini yitirmilerdir. 40 yl tecrit edilmek yle dursun,
metropolde yaad halde 'teknoloji cahili' durumuna d
en, dolaysyla sosyal adaptasyon sorunlar yaayanlarn
says hzla artyor. Bir aratrmaya gre Amerika'da 50
milyon teknoloji malul yetikin var. Cehaletin bu ei
dinden 'kurtulma' abas insan alim yapar m dersiniz?
Kesinlikle hayr. Teknoloji cehaletinden 'kurtulan' herkes
teknoloji mahkumudur. Modem teknolojik yapya dire
nenler cehalete mahkum, katlanlar ise mahkumiyetle
rinden gafildirler. Aynca, globalizasyonu motive eden tek
nolojinin malikiyete ve mahrumiyete ilikin artlan belir
lemesinden kaynaklanan uluslararas dengesizlik yzn
den, gelimi lkelerin vatandalan obeziteyle mcadele
ederken 'geri kalanlar' alktan knlyor.
127

"Modern toplumun yesi olmak," David Lyon'a gre

"elektronik gzetim ve denetim altnda tutulmaktr." Ha
yatn hammaddesi hamlktr ve/fakat anlam, olgunla
mayla ilikilidir; halbuki bizler insann olgunlamasnn
nne gemeyi ama edinmi bir uygarlk disiplinine gre
yayoruz. Ahlaki ilkeler, brokratik ilemlerin teknik ba
arsn engelleyici bir uygunsuzluk arzettikleri anda rafa
kaldrlyorlar. Tm dnyada uygulanan otoriter brokra
si gerei, insanlar sistemli bir biimde gzetleniyor ve de
netleniyorlar. Modern bireyin emniyeti ile mahremiyeti
birbiriyle eliiyor ve artk transparan bir zrha brnme
si; silahlarn ve kameralarn menzilinden kamad iin
kendini rahat hissetmesi icap ediyor.

Avrupa Parlamentosu'nun hazrlad ve 1990'lann

ortalarnda kresel kamuya aklanan rapora b aklrsa,
ABD nclndeki bir grup lke Echelon denilen global
elektronik network sistemiyle dnyay yllardr kontrol
altnda tutuyordu . . . 1948'de Amerika, ngiltere, Avustral
ya, Kanada ve Yeni Zelanda arasnda imzalanan UKUSA
protokolyle temellerinin atld sylenen, niteleri s
rekli yenilenen ["upgrade" edilen] Echelon; dnyadaki b
tn telefonlar, cep telefonlarn, e-mailleri, fakslar, te
leksleri... vb. iletiim kanallarn izlemekte ve taramakta.
Gezegenimizin her tarafna yaylm dev antenlerden, bir
yn elektronik zmbrtdan mteekkil ve [birbirlerinin
telefonlarn da dinleyen] onbinlerce grevlinin alt
Echelon sistemi, gnde 3 milyar telefon balantsn tara
yp [Selamn aleykm, Pentagon, suikast, mayn, nkle
er, terr. . . gibi] belli kelimelerin getii tm konumalar
veri bankalarna aktaryor; aynca yksek znrlkl
grntler kaydedebiliyor. Ulusal Gvenlik Aj ans'na
[National Security Agency, NSA] bal olarak alan ve
merkezi ABD'nin Maryland eyaletindeki Fort Mead'de bu
lunan Echelon'un 1 75 kadar ssnden 9'unun da Trki
ye'de olduu iddia ediliyor.
128

Avrupa, Echelon'dan ikayetiydi nk Souk Sa

va dneminde askeri ve stratejik amalarla kullanlan
elektronik kepe kulaklar ve prtlek gzler imdi ekono
mik anlamalarda ABD'ye haksz avantaj lar salyordu.
1993'te Brezilya'nn bir radar ihalesini Fransa'ya verme
sine ramak kalmken Echelon sayesinde Amerikan Rayt
heon firmas ii kapvermiti. 1994'te Suudi Arabistan'la
6 milyar $'lk bir kontrat imzalamak zere olan Fransz
Airbus firmasnn eli brnde kald; Echelon marifetiyle
Boeing paralara kondu. Hindistan'n elektrik santrali iha
lesini Bechtel kolayca alverdi; Echelon saolsun . . . Sadece
ihaleleri deil, ticari srlarn her trlsn reniveren
byk dikizci Sam Amca; Almanlar'n, J aponlar'n.. . ve
tabii ki Franszlar'n besledikleri robot inekleri uzaktan
kumandayla sayordu!
Yerkrenin tamamn didikleyen, ses ve grntyle
beslenen Echelon bir yana, Amerika'mn bilinen 36 tane
gizli servisi var; Avrupa'nn Rusya'nn, Uzakdou'nun ve
dier blgelerin gizli servislerine ait kirli kulak ve kem
gzler de hareket halindeler. Dahas, casus - bilimadam patron ya da gizli servis - laboratuar - firma ls ara
snda karman orman bir iliki sz konusu. Casuslar bili
madamlann izliyorlar; bilimadamlan casusluk yapyor;
firmalar gizli servislerle ibirlii iinde; bilimadamlan fir
malarla koordineli alyor; bamsz casuslar yani siber
uzay korsanlar firmalarda istihdam ediliyor 2000 Hazi
rannda, Sam Amca'mn nkleer cssesinin taciz edildii
ortaya kt. Yabanc casuslar, nkleer laboratuarlarda
alan bilimadamlannn etrafnda frdnyorlard. Ame
rika'nn, New Mexico'ya bal Los Alamos'taki nkleer la
boratuanndan iki laptop'un kaybolmas, Enerji Bakam
Bill Richardson'n kuyruunun skmasna sebep olmu
tu . . . ngiliz stihbarat Servisi MI5'in eski bakanlarn
dan Stella Rimington; Alcatel, Lagardene, Bouygues gibi
byk Fransz firmalarnn yneticilerine ticari srlara
...

129

ulama dersleri vermi, bir sre sonra da Marks&Spen

cer'n bana gemiti! . . Dnyann en byk bilgisayar
program reticisi Microsoft'un, kuruluundan itibaren
NSA tarafndan desteklendii ve retilen iletim sistem
lerinde bulunan "gizli kap" sayesinde NSA'in bu iletim
sistemlerinin kullanld tm bilgisayarlara hkmettii
aa kt. Eski bir KGB ajan olan Vladimir Putin, Rus
ya Devlet Bakanlna getirildiinde vakit kaybetmeden
tm askeri ve savunma birimlerinde Microsoft rnleri
nin kullanlmasn yasaklad. Benzer ekilde Alman Sa
vunma Bakanl yetkilileri de askeri srlarnn Ameri
ka'ya ulamasndan baka ie yaramayan Microsoft yaz
lmlarn kullanmayacaklarn haykrdlar.
Ve Sam Amca 1 1 Eyll 2001 gn; herkesi, her za
man, her yerde dikizleme ve herkese, her zaman, her yer
de kulak kabartmann [ 1960'lardan beri yapageldii iin]
bahanesini buldu. Amerika'daki insanlarn tmnn tele
fon konumalarnn, salk kaytlarnn, e-mesajlarnn,
seyahat biletlerinin, kredi kartlarnn, dergi abonelikleri
nin . . . izlenecei ilan edildi [Kasm 2002]. "Mseccel Cana
varn Enformatik Av" [Total Information Awareness] ad
verilen bu projeye ynelik itirazlarn, yeni bir terr eyle
miyle bsbtn yataca belirtiliyordu. Arrie rika, bu ye
ni av sezonunda 'Vatanseverlik Yasas' diye anlan bir i
gvenlik yasas kararak bilhassa Mslmanlar' skbo
az etmeye balad: Amerika'da Mslmanlar toplu halde
tutuklanyor, tehdit ediliyor, ikenceden geiriliyor, file
niyor . . . FBI, niversite ynetimlerinden vatanseverlik
adna, Mslman retim yeleri :ve renciler hakknda
ki ayrntl bilgisayar dosyalarn istiyor; bu dosyalar, te
rr klasrlerinde biriktiriliyor. Benzer ekilde firmalar da
Mslman elemanlar FBI'a k hzyla ihbar etmeye da
vet ediliyorlar. Havaalanlarnda Mslmanlar insafszca
sorgudan geiriliyor, iliklerine kadar aranyor, parmak iz
leri alnyor, fotoraflanyorlar. Yeri gelmiken, "Amerika
130

madem kendine ynelik tehditleri dijital atraksiyonlarla

nceden renebiliyor, kiz Kuleler'in uaklanmasn ne
den nleyemedi?" sorusunu buraya yazalm. Bu soru an
cak ekilde cevaplanabilir: 1] Amerika, 11 Eyll piyesi
ni kendisi yazd, ynetti ve oynad. 2] Echelon ve [mesela
denizalt iletiimini takip edebilen Mercury uydusu da da
hil] dier istihbarat sistemleri/birimleri gereince sabote
edildi. 3] Elektronik/kresel enformasyon a sanld ka
dar salam deil. Mezkur ihtimalin birbirleriyle gei
meleri de bahis konusu edilebilir belki/fakat ahsen 11
Eyll'n sadece sradan bir gn olduu fikrinden bsb
tn uzaklamamak iin bu bahsi kapatyorum. Entrika,
facia ve trajedinin belli bir younluk kazand zamanla
ra/mekanlara odaklanmakla yetinilmemeli, hayatmzn
her gnne sirayet ettiinin anlalmasna da allmal.
TARHE GEEMYORSAN SANYEYE GE!

Speklatif bir itirafa yeltendiim ya da bir iftira o

vu yaptm sanlsn istemem fakat gerek u ki hepimiz
casusuz. ktidarn g;Jzetimi ve denetimi altnda reel ola
rak effaflarken, sanal olarak opaklayoruz; btn sr
larmz emen teknoloji ayn zamanda bize bir nebze gi
zem bahediyor. Tpk casuslar gibi, bizzat kendimizi ilgi
lendirmeyen haberlerle megul oluyoruz ve bunun iin te
levizyonu amamz yetiyor: "Londra'nn kuzeyindeki Ox
fordshire'da ak hava pazarnda satlan Chanel No.5 par
fmne idrar kartrld tespit edildi.", "Tel Aviv'de, bir
adamn, muhayyel Malchitsedek lkesinin konsolosu ol
duunu iddia ettii ve bu lkeye ait sahte pasaportlar d
zenleyerek yabanc iilere satt bildirildi", "Kuzey kut
bunda bir yerlerdeki Jukkasjarvi kynde ina edilen
buzdan otel turistlerin aknna urad", "CIA, 1960'larda,
ameliyat edip ilerine dinleme cihazlar yerletirdii ve
eittii birtakm kedileri Kremlin'e szdrmay denemi.
'Akustik Pisicik'lerin kuyruklar anten vazifei gryor131

mu.", "Alman stihbarat Tekilat'nn [BND] rettii,

zerinde 'ok gizli' yazl klotlar yok satyor" . . .
1881 ylnda stanbul'da kurulan telefon hattnn
yaygnlamasna Sultan Abdlhamit msaade etmemiti
nk telefonun hem gizli rgtlenmelere zemin hazrla
dna hem de mevcut gizli rgtlerin kertilmesini ko
laylatrarak gizlilik dengesini bozacana inanyordu.
Casuslara hareket imkan temin eden trden hileli iddet
ve iddetli hile retimine telefon kadar elverili ok az ay
gt vardr. Telefon blf, palavray, antaj kolaylatrmak
zere tasarlanmtr adeta. Telefon konumalar esnasn
da yanltmak da yanlmak da esasen kanlmazdr; oldu
unuz gibi grnmezsiniz nk grlmezsiniz. [Grnt
l telefonlar bahsine girmeye lzum var m?] Casus taife
sinin balca urayla, telefon balants kuranlannki ay
ndr: Daha ok kandrmak ve daha az aldanmak. Casus
oluumuzun, bizi bir macerann kahraman klmadn
ve iktidarn izdii emberin iinde dnen tehlikeli oyun
da [belki dier oyuncaklarla oynayan hatta onlar kran]
bir oyuncak olarak konumlandmldmz farketmemiz
gerek. ktidarn teknolojik tecesssnn casusluumuza
drd glgenin bize verdii 'karanlk iler' evirme
frsat karlnda hayatmzn zindan edilmesine fit olu
yoruz: Dnn, telefonda konumak, ayn zamanda ka
ranlkta/karanla konumak deil mi?

Tardy Tricky, sk sk yurtdna kan ortayal bir

iadamyd. On gnlk bir i seyahatine km fakat g
rmeler/anlamalar umduundan ok daha ksa srede
tamamlannca altnca gn Londra'ya geri dnmt. Bay
Tricky, havaalanndaki bir telefon kulbesinden evini
arad ve telefonu aan gen bayanla aralarnda yle bir
konuma geti: "Kzm sen kimsin, hanmn yok mu?"
"Ben evin yeni hizmetisiyim efendim, ie bugn bala
dm." "Anlald, haydi hanmn ar." "aramam efen
dim, hanmm u anda . . . " "u anda ne?" "Bay Horny ile
132

birlikte yatak odasnda ve rahatsz edilmek istemiyor."

"Ne? ! . . Bak, kulaklarn drt a ve beni iyi dinle. Derhal
alma odamdaki masann st ekmecesinden tabancay
al ve ikisinin de iini bitir! Hemen!" "Neler sylyorsunuz
efendim, bunu yapamam, hem ben kan grmekten ok
korkarm, stelik hayatmda hi ate etmedim, benden
bunu istemeyin . . . " "Ne diyorsam onu yap! Sana 50 bin
sterlin veririm, yo yo 100 bin sterlin veririm! Elini abuk
tut!" [Hizmeti kz ahizeyi dank diye brakr, birtakm ta
krtlar ve iki el silah sesi duyulur, bir dakika iinde kz
soluk solua yeniden telefonun bandadr] "Efendim, n
ce hanmm sonra Bay Horny'i vurdum, sonra da taban
cay havuza attm! . ." "Anlamadm?!" "nce hanmm son
ra Bay Horny'i vurdum, sonra da tabancay havuza at
tm! . . " "Havuza m? .. Afedersiniz bayan, orann telefon
numaras kat?"
letiimin zamanszla ve zeminsizlie (yani m
nasebetsizlie] hasrediliinden doan kaosun; ihlal, taciz
ve tedhii normalletirdii, giderek hayatta kalmann
asal kural haline getirdii uygar dnyada her birimiz bi
rer pheli ahs durumuna dtk. phe, emniyetsiz
lik ve itimatszlk; amzda yere ge smayan maze
retlere kavuarak otomatikleti. Ne/kim olduumuzdan
ve kime/nasl grndmzden emin deiliz, dolaysy
la olduumuz gibi grnmek ve/ya da grndmz gi
bi olmaktan iddetle mahrumuz. Dedik ya, hepimiz casu
suz ite.
nternet, casusluu, gdml bir uzaya [siber-uzay]
yayd. Code'larla [kod, ifre] girilen, nickname'lerle [la
kap] dolalan, password'larla [parola] yol alnan bu uzay
msveddesinde itibar/imtiyaz/iftihar, ekali kadar niyeti
de belirsiz kimselere tahsis edilmitir. Yapsal kamufla
jn, davurumculuu dahi bask altna ald maheri di
jital trafikte insan tuhafln penesinde statsn kay
beder; o artk bir birimdir fakat birey olduuna ilikin de133

liller yetersizdir. Kronik kesinlik ktlna ramen, inter

nete gsterilen kitlesel ballk neyle aklanabilir? San
rm, sadece toplumdan deil zamandan ve mekandan da
dlanm olduumuz iin ancak gayri-insani yollarla ken
dimize varabileceimizi kabullendik. Bu artlarda tarihe
gememiz imkan d, o halde biz de saniyeye geeriz ! Tek
no-emperyalist sistem, mekan pornografik bir biimde
yeniden kurarken zaman da pornokronik bir ak olarak
programlad iin, gerekleme vakti gemi idealleri
mizden ayrlmzdaki trensellii de yalnzca terrle
salayabiliyoruz. Karanla ancak onu besleyerek zarar
verebiliyoruz ve bunun bizim tarzmz olduunu syleye
rek vaziyeti idare etmeye alyoruz. Sivil barmzdan
kan hacker'lar; NASA'nn, CIA'in, Pentagon'un, Beyaz
Saray'n bilgisayarlarna szarak bizim nammza 'anl
intikam yanlsamalar' kazanyorlar.
19 yandaki ngiliz bilgisayar korsan Raphael
Gray [2001'in ilkbaharnda], Microsoft'un patronu Bill
Gates'in kredi kart bilgilerini ele geirmi , sonra da bir
sanal maazadan -be kutu Viagra satnalp Micro
soft'un merkezine gndermiti. FBI tarafndan izi bulu
nan ve ngiliz yarglarna emanet edilen Gray ayrca 23
bin adet kredi kart bilgisine ulam ve bunlar "freecre
ditcards.com" adl sitesinde yaynlamt. 3 yl gz hapsi
ne mahkum edilen ve psikolojik tedavi grmesi kararla
trlan Gray'e byk bilgisayar irketlerinden i teklifleri
yayordu . . .
Hacker'lar, [ekrandaki, banknotlardaki, kimlikler
deki...] saylan yerine gre krba ya da yem olarak kulla
nan iktidar karsnda kazandklar zaferlerin [sonrasn
da deil] ncesinde sarholua kaplm yatalak gerilla
lardr. Dijital kuatmay yarmak iin anti-teknolojist bir
devrime kalkmak ya da en azndan hrdavata duyulan
patetik bamlla entelektel darbeler indirmek neden
hibirimizin aklna gelmiyor? nk, gafilce alklanan

134

Raphael Gray'in "Bill'in bana teekkr etmesini umar

dm, sadece ona kendi parasyla ihtiyac olan haplar sipa
ri ettim" deyiindeki Bill Gates'in gzne girme abasna
dikkat etmiyoruz. Hacker'lar, rakipleriyle dostluk kurma
ya ynelmi grnyorlar; ald paray 'haketmeye' al
an hrszlar gibiler ve 'demeye' deil fit olmaya yara
yan aralar/yntemler kullanyorlar . . . Elektronik aa ta
klan speklatif benlik imajmzla gerek[!] kimliimiz
arasndaki mesafe hi kapanmayacana gre, totaliter
odaklarn ihtiya duyduklar sahtelik paketlerine birbiri
ni tktran izofren casuslar olarak sahiplenilmeyi ve te
davi edilmeyi beklemekten baka iimiz yok demektir.
Teorik ifadelerimizin deilse de pratiklerimizin ca
suslatmz kantlad ynndeki yaklama itiraz
edenler kacaktr, ksn; fakat kim ne derse desin bizler
iktidarn nazarnn dedii ve halad fertleriz. "Hayr,
ben casus deilim, Sayn Mente yine abartmaktadr ve
srf onun tumturakl diskuru hatrna kendime casus de
dirtmem efendim! " Madem yle, benim 'Kk Bira
der'im, neden srekli izleniyorsun?
FARRELL'S DONDURMALARl'NIN LANET

Kredi kartlar; fiyat indirimini garantileyen ve/ya

da creti taksitlere blen avantaj kartlar; 'akll'[! ] oto
bs/tramvay/vapur biletleri; iyeri ya da okula girip kar
ken bir detektre tutulan kartlar . . . Gn boyu yaptnz
ilemlerde bu ssl plastik desteyi kullandnz takdirde
[ki buna mecbursunuz] iktidarn avucunun iindesinizdir.
Alverilerde kullanlan dijital kartlarn tm, tketim
alkanlklarnz belgeleyici ileve sahiptir ve bu kartlar
edinmek iin doldurduunuz formlardaki ahsi bilgiler
bilgisayarlara aktarlmtr. Sper-marketlerdeki gven
lik kameralar tepenizde uuarak sizin hangi rn ne
sklkta satnaldnz bilgi bankasna kaydeder. cretli
yayn kataloglarnda 'zel' tercihlerinizi bildirebileceiniz
135

filer, telefon numaralar ve e-posta adresleri yer alr. Di

jital yaynda hangi programlar izlediiniz ayrca sapta
nr. nternette srf yaparken uradnz siteler, servis
salayclar [ve cretsiz deneme programlarnda gizlenen
'bcekler'] tarafndan tespit edilmektedir. Cep telefonu ta
makla, 'ilgililerin' sizi elleriyle koyduklar yerden ayrl
mayacanz izhar etmi olursunuz. Giderek, cep telefonu
kullanmamak kanundan kamak anlamna gelecektir.
Yaknda, cep telefonu tamak yasal bir zorunluluk olur
mu bilemiyorum fakat saat, radyo, game-boy ve fotoraf
makinesi olarak kullanldna bakarak, nfus czdan
nn yerini de doldurabileceini zc bir kolaylkla syle
yebiliriz. Uydu araclyla grntlenmeniz de pekala
mmkn fakat metropollerdeki cadde ve sokaklarda gide
rek yaygnlaan CCTVler [kapal devre televizyon kame
ralar] de ayn ii NSA deilse de mahalli idareler adna
yapyor. Sonra? Biriken kaytlan firmalar ve/ya da ku
rumlar birbirlerine satyorlar. Firmalara ve/ya da kurum
lara kar sorumluluklarnz zamannda yerine getirme
niz bu veriler nda salanyor. Firma yetkilileri; size
hangi hediye katalogunu postalayacaklarn, sizi ilgilendi
ren rnn reklamn nerede yaynlayacaklarn, hangi
rne zam yaparken size gvenebileceklerini, hangi sine
ma aktrn hangi rnle birlikte anarak sizi etkileye
ceklerini... yle iyi bilirler ki, bylenmekten baka are
niz kalmaz. Ekonomik/politik davranlarnzn zaptedili
inizden ve gdlmenizden deil de seenek bolluundan
ve kiisel zevklerinizden kaynaklandn sanrsnz.
radesi tekno-denetimle skartaya karlm bir
halkn ayakta tuttuu demokrasi, boa krek ekmenin
folklorik bir ov saylmasna zemin hazrlayan komplonun
rndr.
Farrell's adl dondurma firmas, bir tantm kam
panyas dzenlemi ve doduklar gn resmen [mesela
kimlik fotokopisini fakslayarak filan] belgeleyenlere, do136

umgnlerinde bedava dondurma gndermiti. Farrell's,

dondurma promosyonundan yararlananlarn listesini bir
pazarlama irketine satt. Bele dondurmann tad dama
nda kalanlarn nemli bir ksm, bir sre sonra posta
kutularnda askere arldklarn bildiren [klay gste
ren] bir pusula bularak afalladlar. Pazarlama irketinin,
Selective Service System'e [ABD'deki, kura ile askerlik
sistemi] satt mteri bilgileri, oradan da Savunma Ba
kanl'na ulatrlmt!
Enformasyon azman iktidarn despotik icraatlar
na deinirken, tek gvencesini panik iinde arad mono
tonlukta bulan kitleyi dehete drmemek de entelekt
elin sorumluluundadr. Yine de kitlenin entelektel tek
liflere ya da ikazlara ak olduundan kukuluyum. Zira
kitle, kendi bnyesine uyarlad casuslua ve despotizme
geerlilik kazandrmtr. Entelektel ise kurbanlarn ba
k asn benimsemekle, inkar edilen bir trajediyi sahip
lenmi ve 'paranoyak' damgas yemeyi hakketmitir.
"Sahiden faal bir totaliter devlet, siyasi eflerin, k
lelikten honut olduklar iin kamlanmalar gerekme
yen kle bir nfusu kontrol altnda tuttuu devlettir. n
sanlara klelii sevdirmek: Bugnn totaliter devletlerin
de reklamclara, gazetecilere ve retmenlere verilen g
rev budur." yazmt Aldous Huxley [1894-1963]. Gn
mzde insanlarn mahremiyetleriyle birlikte iradeleri ve
zgrlklerinin de gaspedilii, elence endstrisinin te
malar arasnda yer alyor. Devlet Dman [Enemy of
State], Komplo Teorisi [Conspiracy Theory], Bakan'n
Adamlar [Wag The Dog], nternette Av [The Net], Tru
man ov [The Truman Show], Bakann Btn Adamlar
[All The President's Men] . . . gibi birok filmde uydudan iz
lenen, kredi kart ile yapt alveri sayesinde yeri sap
tanan, telefon konumalar dinlenen, bilgisayardaki dos
yalan deitirilen, kameralarn muhasaras altnda yaa
yan . . . insanlarn maceralarn 'keyifle' izledik. Oysa, Dev137

let Dman'ndaki Robert Clayton Dean'in [Will Smith]

ayak izlerini uydudan grntleyenler, bizim de ayakka
b numaramz renip boyumuzun lsn aldktan
sonra adresimize, zerimize tam uyacak bir deli gmlei
postalayamazlar m? Hollywood filmlerinden hareketle
deerli bilgilere v/yahut ibretli hkmlere ulalabilece
ini iddia ettiimi zannetmeyin; Beyaz Saray, Pentagon,
CIA, Wall Street ve Hollywood arasnda koordinasyon ol
duunu bilmez deilim; Amerika'nn dnyaya silahtan
sonra en ok sinema filmi ihra ettiinden de haberdarm.
Sz konusu filmler [ki hemen hepsi aksiyon trnn usta
lar saylan ynetmenlerce ve nl oyuncularla ekilmi
tir] elektronik gzetim fikrinin normalizasyonuna hizmet
etmektedirler. Hikimse, Komplo Teorisi'ndeki Jerry
Fletcher'n ya da nternet'te Au'daki Angela Bennet'n ye
rinde olmak istemez fakat ou kimse Mel Gibson'a ve/ya
da Sandra Bullock'a hayranlk veya sempati duymakta
dr; dolaysyla bu tip filmler, sinema seyircilerinin yzey
sel fakat ilevsel bir zihin/duygu karkl yaamalarna
yol aar. 'Seyirci'nin, filmlerdeki 'kt adamlar'nkinden
daha ayrcalkl bir gzetleme yerinde [sinema koltuu]
konumlandrldn ve bu yzden 'gzetleyici'ye hak ver
meye meyyal olabileceini de aklda tutmak lazm.
2000 ylnn Austos aynda CIA'in Langley'deki
merkezinde alan ve yalnzca CIA mensuplarnn ziyaret
etmesine izin verilen sergide, senarist Danny Bieder
man'n, casus filmlerinin setlerinden toplad 4000 obje
den oluan koleksiyonunun 400 paras tehir ediliyordu.
James Bond serisinin Goldfinger filminde Sean Con
nery'nin kulland Aston Martin marka otomobil, The
Auengers'taki [Tatl Sert] John Steel'in emsiye-tfei fi
lan CIA personelinin ilgisine sunulmutu . . . Gizli servis
lerle sinema sektr arasndaki etkileimin boyutlarn
bilmesek de varlndan eminiz.
Elence ile gzetimin rtt [ngiliz Channel
138

4'daki] Big Brotler adl televizyon programndan uyarla

nan Biri Bizi Gzetliyor birka yldr lkemizde yaymla
nyor. Bir eve tktrlan genlerin 100 gn boyunca ka
meralarla aralksz izlendikleri bu ba dndrc iren
likteki programda yarmaclarn mahremiyetleri pazar
lanyor. Utan verici bir apallkla, gaddarlk derecesin
deki bir dedikodu merakyla ve namussuzlua varan bir
cehaletle ahlanan bir gruh da oturup bu laml labi
rentteki sanlar izliyor! En byk tartma da "BBG
evinde seks -Avrupa'daki programda olduu gibi- serbest
braklsn m?" sorusu etrafnda yrtlyor. te bu in
s anlar, her trl teknolojik zmbrty nimet sayyorlar;
ocuklarna piyango, gasp ve rvetle temin edilen bir is
tikbal sunanlar bunlar; kpry geene kadar ayya day
diyen ve giderek aynn nfusuna geirdii 'vidiyot' sr
s! Hi unutmam, szmona bir 'tartma' programnda,
ortayal ve imanln kozmetik bir bask altnda tut
maya alan bir kadn, BBG evindeki genlerin uratl
dklar aalanmadan sz aan birine hiddetle "Onlar
Atatrk ocuklar!" diyerek programn meruiyetini sa
vunmutu. Dileri rdke daha srganlaan tiplerden
olan fakat sarsakl cadalozluunu geride brakan bu
kadn, dikizlenen ocuklardan birinin annesiydi. Bylesi
ne patlayc bir kokumuluk, geber-t-meye dayal bir ak
rabalk, sapka bir angarya olabilir mi? Toplumun bir
grsel taciz ebekesi olarak konumlandrld ve taciz
edilmenin takdir edilmekle buluturulduu bu progra
mn izleyicileri esenlikten nasipsiz yamyam/kuduz mu
tantlardr. zgrle vahet dolu bir kallelikle saldran
ve tereyana bulanm salyangozlardan bile daha kay
pak olan bu hdklerin her biriyle aramzda ancak bir
nefret ba kurulabilir.
Her sulu, ayn zamanda iledii suun tandr fa
kat hakimi deil. Sistem, tankl [mahede) tekeline
alarak biricik sulu olmaya ynelmi, gzetimi [tarassut]
139

kreselletirerek de herkesi sank sandalyesine mahkum

etmitir. Grsel arlk, her trl grntye gayri-meru
bir ekicilik kazandrmakla kalmad, grnmez [manevi]
olan karsndaki 'krl' de kalclatrd. Szgelimi
su, [en iddial icracs bizzat kendisi olduu halde] iktida
rn, gerek boyutlaryla kavrayabilecei bir ey olmaktan
bsbtn uzaklat. Suun 'geometrik' artna ramen
sulular bulunamyor artk. Suun tanmndaki hasardan
tr kimse sulanamadndan, gvenlie varan tek yol
herkesin sulu saylmasndan geiyor. Asayi terrle bar
yor. Yeniden kefedilmeyi bekleyen masumiyet ise dn
yadaki mrn dnyevilikten esirgeme atakln gstere
bilenlerin rettii iddetle mdafaa edilebiliyor.
Canlln; itirafn ve affn ve/ya da itirazn ve ika
yetin iletildii/yansd merci olmakla muhafaza eden
kurumsal otorite, 'an ilgiden' korunmak iin kendini ka
rantinaya alm durumdadr. Tesadf, mulaklk ve izafi
yet kaplyor ortal. Karanlkta bile grmesini krlne,
fsltlar dahi iitmesini sarlna borlu bir iktidar ta
rafndan ynetiliyoruz. Nasl? Kendi glgesince yutulmu
canavarlar olmann hazmszlyla.

140

OTURMA ODASININ LORDU

Anne ve babama doum kontrol yapmadklar iin

teekkr ediyorum . . .

[Dustin Hoffman

1979'da Kramer Kramer'a Kar daki rolyle En yi Aktr

seilerek ald Oscar Amca heykelciini havada sallarken]
'

Kocam ne zaman akam yemeine ge kalsa, onun ya

beni aldattn ya da sokakta l olarak yattn dnr
ve her defasnda ikinci seenek iin dua ederim.

[Judith Viorst Nktedan Bilge Kadnlar]

Evlendiim dul kadnn 18 yanda gzel bir kz var
d. 7 yl nce len anneme hala sadk olan babamla bu kz
srpriz bir kararla evleniverdiler. Bylece babam damadm,
vey kzm da annem oldu. vey kzmn vey oli, z baba
mnsa kaynpederi pozisyonundaydm artk; babamn gelini
olan karm ayn zamanda kaynvalidesi, benimse annean
nem haline gelmiti. Biricik karmn torununa dnm
tm! Ksa bir sre sonra babamla vey kzmn bir olu oldu.
Bu ocuk babamn olu yani kardeim, kzmn olu yani to
runumdu: Hibir zaman ocuum olmamt ama torun sahi
biydim; baba deilsem de dedeydim! Derken karm da bir o
lan ocuu dourdu: Babam bylelikle bir torun-kaymbirade-

141

re kavutu. ocuum, dedesine enite, ablasna babaanne di

yebilirdi. Kendi olum, bir bakma daymd. Birka yl sonra
kzmz dnyaya geldi. Babamn ikinci torunu, baldz konu
mundayd. Ne hikmetse eimin kz da bir kz dourdu: Nur
topu gibi bir teyzem oldu yani . . .
ntihar etmeye niyetleniyor ve/fakat lmm duyu
racak gazete ilannda ve hele mezar tamda yazacaklar d
nnce vazgeiyordum. Ayrca, damadm ldrsem baba
katili olacaktm; karmn, aramzda hibir kan ba bulun
mayan kzn temizlesem, annesini vuran hain evlat olarak
anlacaktm; karm boazlasam annem ksz kalacakt!..
[Jack Void Akvaryumdaki Karga]

ABD'nin 4 1 . Bakan George Herbert Walker Bush,

43. ABD bakan olan olu George Walker Bush'u ka ke
re pataklad acaba? 'ansl Velet'in babasndan bir fiske
bile yememi olduuna ihtimal vermiyorum; kulaklarnn
kepelii, IQ puannn dkl ve agresiflii ile ocuk
luunda hayli tartaklanm biri izlenimi uyandryor.
Senyr Bush'un da kendinden kklere el kaldrmaya
cak birine benzedii sylenemez. Aynca, ailevi mahremi
yetin suiistimaline dayal ykcln, dnyadaki en yaygn
manyaklk eidi olduu kaydediliyor. Gezegenimizde ei
ne, ocuuna, annesine, babasna, dedesine, ninesine, to
rununa ... eziyet edenlerin says; katil, soyguncu, tecavz
c, dolandrc, kundak vs.nin toplam saysndan fazla.
stelik kendi ailesinden biri-leri-ni ldrenler, soyanlar,
taciz edenler, dolandranlar ve/ya da kendi evini yakan
lar . . . da var iin iinde. Dnyann her yerinde neeli t
renlerle kurulan yuvalardan neden dumanlar ve feryatlar
ykseliyor? Denebilir ki, Yeni Dnya Dzeni'nin batella
l olan Senyr Bush'tan sonra imdi de [Amerikan bas
nndaki karikatrlerde aka grld zere] vampir
ebek [idam rekortmeni velet] Bush, masum insanlarn
yuvalarna bomba yadrlmas iin emirler yadryor da
142

ondan. Bu, olayn harici ksm. Bense dikkatimi, gzn

kan brm Bush slalesininki de dahil olmak zere, ai
le ii terre yneltmek niyetindeyim.
Babalarn hainlii, annelerin hrnl, ocukla
rn hainlii , yuvalan 'resmen' paralamyorsa sreen
bir eretilie adyor. Mlayim kocalara klbk, muti zev
celere mymnt, uysal ocuklara ise snepe yaftas yap
trlyor. Toplumu oluturan en kk birlik olan ailenin
yeleri birbirlerine ya pamuk ipliiyle ya da demir zincir
le bal. Evcil hrgr, evcil terr, evcil kyamet, sosyal
olaylarn laboratuarn enkaza eviriyor. Aile elemanlar
kuduz yamyamlar, evler minyatr toplama kamplarn
andryorlar.
Kahvalt sofrasnda sudan bir bahane bulan Ferhat
Bey kalkp kans irin Hanm' yumruklamaya balyor.
Aye Teyze, antasndan kard koca iedeki kezzab
kocasnn yzne boca ediyor. Babalan annelerinin surat
n datrken ocuklar bir duvarn dibine melip korku
iinde alyorlar. Ortanca oul elinin tersiyle Hulusi Kent
men grnml babasnn azna akyor; ihtiyarn takma
dileri yerinden uruyor. Dr. Heathcliff Huxtable lise l'e
giden kz Denise'in b an duvara arpyor. Reklam filmle
rinde ark syleyen kz, eve gelince ilk i elindeki metal
boruyu anneciinin ensesine indiriyor. Haluk Bey sala
rndan tutup srkledii biricik ei Meltem Hanm'n ka
burgalarna diziyle vuruyor. Ltfiye Hanm, kk olu
nun kolunda sigara sndryor. Haydar Bey belindeki ka
y karrken dilerinin arasndan oluna tslyor "Gel
buraya . . . " ngiliz mutfann yara bere iindeki kaptan
Bayan Cook, a kocasna siyanrl kuru fasulye servisi ya
pyor. Romeo'nun elleri Juliet'in boynuna kenetlenmi, ka
dn adamn yzn trmalyor, adam kadnn kafasn k
pkle dolu kvete daldryor; hijyenist Juliet'in son banyo
su . . . ocuun, kendisinden iki ya byk ablasna frlatt
bardak, kzn banda tuzla buz [ve kan] oluyor. Miss.
143

Brown, beysbol sopasyla zerine yryen Mr. Brown'dan

kaarak yatak odasna dalyor; adam kapy krarken ka
dn antasndaki tabancay karyor; adam sopay son kez
havaya kaldryor, kadn ilk kez tetie basyor. kiyi fazla
karan kadn, alayan bebeini frna sryor. Herifin bi
ri kafa atp bayltt kansnn dilini kesiyor. Asl Hanm
yatt yerde hafife doruluyor, yastnn altndaki et b
an alyor ve yannda horlayarak uyuyan kocas Kerem
Bey'in grtlana saplyor. Sekizinci katn balkonundan
caddeye atlayan gen kzn brakt notta "Su ortakln
za ihtiya kalmad, kendim hallettim" yazyor . . .
Aile ii terre son vermek zere devreye giren yasal
planlarn medeni halsizlie zm getirdiinden kukulu
yum: lJ Dalma tehlikesinin bagsterdii aileleri, dat
ma tehdidine bavuruluyor. Mesela ocuuna dayak atan
ebeveynin elinden ocuun alnacan sylyor yasa. Ai
lenin varlnn, yasal bir antaj sayesinde devam ettiril
mesi tuhaf. 2] Polisiye veya adli mdahale de epey ilgin
olgular. Polis, avukat ya da yarg diyelim dayaktan yz
gz imi bir kadnla karlatnda, kendisi de kans
n sopalayan bir koca [ya da kocasyla didien bir kadn]
olarak m, yoksa vatandan gvenliini/hakkn teminle
vazifeli bir memur olarak m davranacak?
ncelikli ilevi aile ii problemleri 'zmek' olan ku
rumlar[daki kalabalk] hzla oalyor. Bunlar, aileden
adam kararak kendine messes bir aile ss veren ku
rumlardr: Kadn snma evleri, huzurevleri, yetimhane
ler gibi, yuvas yklanlarn barnd trajik mekanlarn ya
n sra mahkemelerdeki, tmarhanelerdeki, hastanelerin
acil servislerindeki, karakollardaki, batakhanelerdeki . . .
hareketlilie d e ounlukla ailevi sorunlar sebep oluyor.
Ailedeki kr iddetin karsnda, iddetli krlk di
yebileceimiz bir fenomen yer alyor. Evdeki i savan sa
dece svp saymak, vurup krmak, yakp ykmak gibi g144

rnmleri yok. ocuklarna, eine ya da anne/babasna

aalayc szler syleyen, efkat gstermeyen, onlarn
kazand paray otomatikman gaspeden, maddi/manevi
gereksinimlerini karlamayanlar yani aile yelerine la
kayt davrananlar da iddetli bir krlkle yampirilemi
lerdir. "Aile ii iddet"in konu edildii bir tv. programn
da, yakkl bir ocuk sz alyor: "stanbul Teknik niver
sitesi mezunuyum. Okula devam ettiim yllarda bir gece
kulbnde striptiz yapyordum; okulu bitirince de gece
kulbndeki iimi srdrdm. Hala ayn yerde hafta son
lar striptiz yapyorum ve kadnlar ben soyunurken lk
lar atarak alklyorlar. Mazbut bir ailem var fakat bana
hi karmyorlar; kararlarma sayg duyuyorlar . . . " Kar
snn hafifmerepliini; kocasnn zamparaln, ocuu
nun serseriliini umursamamak suretiyle onaylayanlar
bir tarafta; ailesini zor kullanarak yola getirdiini/getire
bileceini s anan ve kendi terrist tepkilerini merulat
ranlar dier tarafta!
Konuyla ilgili istatistikler [dangalaklarn despotla
ra sunduklar rakamsal raporlar], Trkiye'deki evlerin
yzde 8l'inde u ya da bu biimde/oranda kr iddet ya
andn gsteriyor. Geri kalan yzde 19'un byk ksm
nn da birbirine aldr etmeyen kimselerin ailelerinden
olutuunu tahmin etmek zor deil. Ailevi mahkumiyetin
azab, babo brakma ve/ya da terketmeyle telafi edilme
ye kalklyor.
Politik, ekonomik, psikolojik, kltrel. . . bakmlar
dan toplumsal bir iddetli geimsizliin yaanmasnda,
ailelerdeki terrist alkantlarn pay byk bence ve mil
yonlarca insanmzn konsolosluklarn nnde ylmasy
la iyice gze batar hale gelen Trkiye'den ekip gitme ha
yali/hevesi, toplumsal bir evden kana projesine tekabl
ediyor.
Anneler gn, babalar gn, evlilik yld nm, o145

cuklarn doumgnleri gibi uyduruk vakitlerde ailenin

kurumsal kimlii metazori amatayla tescillenir: Kutla
malardaki zamanlama ve ilem ev halknn ilikilerindeki
profesyonelliin ve/ya da amatrln gstergelerini ie
rir. Sportmence davranlr ve riya rekoru egale edilir. Ai
levi pimanla kar topyekun savalm, palavraya sa
dk kalnm, kimse mzklk yapmamtr. izofrenik
bir ototerapide 'aln-verilen' plasebonun sahte anestezisi.
ABD'nin Cleveland kentinde polis memuru Todd
Hicks, hz snrn aan bir srcy durdurdu. Otomobi
lin iine gz atan Hicks, arka koltuktaki be p torbasn
dan birini at ve torbadan bir insan kolu kt! Hicks, oto
mobilin sahibi William Stewart'a sordu: "Lanet olsun!
Bunlar da neyin nesi?!" 51 yandaki Stewart sakince ce
vap verdi: "Kanm." Kocas tarafndan nce tabancayla vu
rulup, sonra satrla paralanan, ondan sonra da ykanan
Bayan Joyce Stewart [40], vaktiyle, oluna yardm etmek
iin adaleti yanltmak suundan 90 gn hapis yatmt.
Stewartlar'n biricik olu Marc DiMarco ise 199B'de bir
kadn karmak, tecavz etmek ve kafasn kesmek su
undan 94 yl hapse mahkum olmu fakat hcresinde
kendini asarak intihar etmiti!
Dnya, henz kansn ldrmemi William Ste
wart'larla dolu. Halen kocas tarafndan haklanmam
Bayan Stewart'lar ellerini abuk tutup kocalann zmba
layabilirler! Marc DiMarco'nun Trkiye'deki mmessille
rine/muadillerine ne demeli? Kendilerini asmasalar da,
vaziyeti striptiz yaparak idare edebilirler!
KED EKEN, KAPLAN BER

"Bir kadnla evlenmek" demi Lev Nikolayevi Tols

toy [1828-1910] "uygarln zehrine yumulmaktr." Kans
Sofiya, gnlnde, Tolstoy'dan hi de vgyle b ahsetme
mitir. Tolstoy'un isteine kar gelerek orduya katlan
146

olu Andrei, babas hakknda "Eer evlad olmasaydm

onu kendi ellerimle ipe ekerdim" diyordu. Tolstoylar'n
malikanesinde nceleri temizlik ileri yapan sonra araba
c olarak alan Timothy, nl yazara en ok benzeyen
kiiydi nk onun Aksinya Bazykin'den olma gayri-me
ru

ocuuydu.
New York'ta 25 Temmuz 200l'de Jason Black ve

Frances Schroeder adl bir ift en yksek miktarda para-

y deyecek firmann ismini doacak ocuklarna verecek

lerini aklad! Birtakm mzayede web sitelerinde, henz
Frances'in karnnda bulunan mstakbel bebein adn
koyma hakkn sata karan ift, ilgili firmalarn en az
500 bin dolan gzden kartmalar gerektiini syledi.
Microsoft, Heinz, Coca Cola gibi nl firmalarla irtibata
geen ift, para sayesinde kendi evlerine tanabilecekle
rini belirtti. ocuklarnn, mr boyu, herkese bilinen bir
markay isim diye tayacak olmasnda saknca grmedi

ini ifade eden baba Black "Rahat bir evimiz olduktan

sonra ocuum bir marka ismini tamann nemini anla
yacaktr" eklinde zrvalad. Hayal rn olamayacak de
recede fantastik bu rezillikten tr, mezkur iftin kelle
lerini koparp boyunlarna tkrmek geliyor iimden. z
evladn, uluslararas kapitalist irketlerden birinin ady
la lekelemek gibi beyinsizce bir gzkaralkla, bebeciin
hayatn mahveden bu kefen biici psikopatlara 'ebeveyn'
denebilir mi? ! Dnn, ocuun ad Pepsi oldu diyelim,
talihsiz yavru lnceye kadar Pepsi reklam olarak varo
lacak. Televizyonlarda, billboardlarda, radyolarda, gaze
telerde, dergilerde , tirtlerde . . . hep kendi adna rastlaya
cak. Pepsi'yle slatlm ve kafas kesilmi bir tavuk gibi,
nereye gitse tketici ordusundan kaamayacak. Zoraki
popler bir gudubet olup kacak. Sponsorunun [sponsor:
vaftiz babas] lanetinden asla kurtulamayacak! Vaftiz ba
bas olan firma ile arasnda, ilelebet, terrist ile rehinesi
arasndaki trden bir yaknlk olacak! ntikam, sayn

147

okur, daima kendi yolunu bulan bir deme biimidir.

Pepsi [ya da bilmemne] ocuunun byynce bir heykel
tra olma ihtimali var m, var. Bu heykeltra her hal
karda popler bir sanat olacaktr. Bence; bata annesi,
babas, Pepsi iesi ve dier ba belalarnn kmrden
heykellerini yapp onlar bakent meydannda yakabilir!
Yakmaldr da! Bu trensel intikam seansnda ge yk
selen alevleri tahayyl ettike, iim snyor!
Kapitalist sistem, insanlar bir yandan silahszlan
drrken, dier yandan saldrganlatryor ve/ya da beri ta
rafta silahlandrrken te taraftan savunmaszlatryor.
Ev iinde kendini satc ve/ya da mteri olarak konumlan
dran; egemenliini vahice doalamalarla kurarken, za
vallln patrtyla rtbas etmeye alan bireyler, siste
min karsnda baedilmez bir hakll temsil edemezler.
Ev ahalisini kleletiren oturma odas lordu [canavar to
humu] kleleri kamlyor .. ve derken bir kle kamnn
ucunu dileriyle yakalayarak yemeye balyor; nce kam
y, ardndan lordu. Ne demiler? Kedi eken kaplan bier.
Her aile bir Dv Kulb. Chuck Palahniuk'un n
l roman Dv Kulb'nn ilk kural "Dv Kulb
hakknda konumamak"t. Terrist sistemin [ve onunla
etkileimli ailenin] ilk kural ise "Sistemin [ve biimledii
ailenin] terrizmi hakknda konu-a-mamak"tr. Giderek
iletiimin ilk kural konumamak ve/ya da konumay an
lamszla vakfetmektir; vantrolog hatiplerin dudak oku
yabil_en sar dinleyicilerle paylatklar srlara paha bii
lememektedir. hlalin ve iddetin iletkenliine katlmak:
Ailevi [kitlesel] otomatik icraatmz budur. Kendimizi id
detten muaf tutamayz fakat yine de stleneceimiz [veya
stesinden geleceimiz] iddetin trn seebiliriz.
1999'da, Lily Lame adl kzcaz; kendisine hami
leyken, sakat domasna sebep olan trafik kazas esnasn
da emniyet kemeri takmad iin annesine dava amt.
148

Yaknda, ocuklar ebeveynlerini doum kontrol yapma

yarak kendilerini dnyaya getirdikleri iin dava ederlerse
amayalm! Aile, biyolojik bakmdan da paralanyor.
Ayn yl, Marry Wily ise yirmi yandaki biricik olunun
ac haberiyle sarsld. Bayan Wily, olunun iorganlarn
balamay, spermlerinin alnp kendisine teslim edilme
si artyla kabul etti. Dilei yerine getirildikten sonra, bir
ya da birok torun dourabilecek kadn [postmodern ge
lin] aramaya koyuldu! Koca kahr ekmeksizin gelin olma
frsatndan haberdar olan yzlerce kadn, Bayan Wily'e
cokulu mektuplar yollayarak, 'torun misyonu' iin hazr
olduklarn bildirdiler! Genetik Etik Komitesi, l bir er
kein bir kadn hamile brakmasnn doru olmadn
aklaynca, komiteyle hukl)ki bir hesaplamaya girien
Bayan Wily'nin avukat "Olunun organlaryla bakalar
hayatta kalabiliyorsa, spermleriyle ocuklar da dnyaya
gelebilmeli" diyor, "yaama hakk kadar, doma hakknn
da kutsallna" dikkat ekiyordu!
ABD'nin Maryland eyaletinin Bethesda kentinde 10
yldr birlikte yaayan ve her ikisi de sar olan lezbiyen
Sharon Duchesneau - Candy McCullough ifti, bile isteye,
kendileri gibi iitme engelli bir ocuk dnyaya getirmi
lerdi. kinci bir sar ocuk yapmak zere 'malzeme' talep
leri sperm bankas tarafndan reddedilince, lezbiyen ift,
alt nesildir sar bir aileden gelen [ve 5 yandaki ilk k
zn da babas olan] erkek dostlarndan bir kez daha cinsel
yardm istediler/aldlar. Nitekim 2002'nin ilk gnlerinde
doan Gauvin'in sol kula hi iitmiyor, sa kula ise
ok az duyabiliyordu ! . .
Homoseksel iftlerin aile mertebesine terfi etmesi
yolunda epey mesafe katedildi. New York Times'ta her haf
ta yaymlanan 'Dnler' balkl blmde 1 Eyll 2002
Pazar gn; Vermont eyaletinde dzenlenen resmi bir ni
kah treniyle Daniel Gross ve Steven Goldstein'n kan-ko
ca[?] ilan edilerek dnyaevine girileri anlatlyordu! idde149

ti, pornografi dzeyinde tatbik eden ve bydke ryen

bu yavaklarn sntlarndan daha tiksin bir bozuk az
llk olabilir mi? Homosekselliin evcilliini onaylamak,
aileyi ifal yoluyla soysuzlatrarak feshetmektir.
Monogami prensibi de olanca katlyla aileyi dej e
nere ediyor. Monogami-zm-; sadece tecimsel-erotik tahrik
mesajlar karsnda erkeklerin arnaar boyun emeleri
ni garantileyen cinsel bir kstlama ve/ya da alverii bir
nevi tketim zinasna dntren yani muhataplarnn
rzna geen tecavzcleri yneten bir kapitalist pezevenk
ebekesine avantaj salayan bir indirgeme deil. 'Tek ku
tuplu'[!] dnya sisteminin aileyi monogamik bir embere
hapsetmesi, sadakatin ksrlatrlmasna ve dolaysyla
monogaminin ihlaline zemin hazrlyor: Paradoksal bir
komplo olan monogami ihaneti, ihanet ekonomiyi motive
ediyor! Karsn aldatmayan her koca, bu balamda ne
den-sonu ilikisiyle birbirine bitien sefil ve ahmak sfat
laryla horgrlmeye mstahak saylyor.
Ailede otosansrn deil mahremiyetin, pornografi
nin deil sevimenin, tedhiin deil emniyetin, ihanetin
deil sadakatin... ilemesini istiyorsak, Mslmanlk'n
kriterlerini gz nne almal, icaplarn yerine getirmeli
yiz. slamiyet bize Cennet'in annelerin ayaklan altnda
olduunu va'zediyor; ana-babaya "Ofl" bile dememek ge
rektiini sylyor Yce Yaratc; Rasulullah [s.a.v.], baba
mzdan bakasna "baba" diye hitap etmemizin adaba mu
gayir olduunu anlatyor; Kur'an- Kerim'de "Beendii
niz ve/yahut size helal olan kadnlardan ikier, er, dr
der aln; hakszlk etmekten korkarsanz bil'. tane aln ya
hut sahip olduunuz [cariyeler] ile yetinin." yazyor [Nisa
Suresi, 3. Ayet] . . .
1 1 Eyll 2001 gn malum kule iftinin ykl, 'tek
kutuplu' [monogam-ist] sistemin mspet ve kanlmaz
olarak iddetli bir aldatmaya maruz kaln simgeliyordu.
150

Kresel politik monogami yznden bagsteren aresiz

lik salgn, nemsizlik salgn, anlamszlk salgn ve salgn
salgn karsnda sadece lmcl tedaviler ie yanyor!

NTHAR OYUNUNUN MIZIKISI

2002 ylnda Kuzey Carolina'daki Fort Bragg aske

ri ssnde enteresan hadiseler meydana geldi: 11 Hazi

ran gn Rigoberto Nieves adl asker silahyla nce kar

sn sonra da kendini vurdu. 29 Haziran'da ilenen ikinci
cinayette William Wright adl uzman avu hayat arkada
n bodu. 9 Temmuz'da avu Cedric Griffin eini bak
darbeleriyle haklad. 1 7 Temmuz'da ise avu Brandon
Floyd, zevcesine 'kurun dktkten' sonra intihar etti . ..
Bu trlak niformallarn , 1 1 Eyll olayn bahane
ederek "Hal Seferi" balatan Sam Amca'nn emriyle Af
ganistan'a bomba yadrmt! William Wright, Afganis
tan'dan dndnn ertesi gn bomutu kansn!
1970'lerin sonlarnda TRT'de yaynlanan Baretta
dizisinde Tony Baretta adl dedektifi canlandran Robert
Blake, kans Bonny Lee Bakley ile 5 Mays 2001 Cumar
tesi gn Studio City'deki talyan .restoran ''Vitello's"ta
birlikte yemek yemi ve restorandan kp arabalannn
yanna vardklarnda Baretta "Oh tatlm, telefonumu res
toranda unuttum, birazdan dnerim" diyerek kansndan
ayrlmt. Baretta, Vitello's'a bir kou gidip gelmi ve
["Aman Tanrm !"] kansn arabada kanlar iinde yatar
vaziyette bulmutu. Bonny Lee Bakley, akam yemeinin
zerine kafasndan iki kurun yemiti! Baretta cinayetle
suland; kiralk katilin biri "Bay Blake bana karsn l
drmem iin teklifte bulunmutu" gibi laflar etti; savc,
Baretta'y her durumada sktrd; Bonny Lee Bakley'in
gemiiyle ilgili bir sr dedikodu dolat ortalkta . . . falan
filan. Fakat en nemlisi, Vitello's 2002 yl boyunca hi
mteri sknts ekmedi! Bir "aile cinayeti"nin ilendii
bu restoran insanlann azn sulandryordu! Neredeyse
15 1

bir anti-kahraman olarak tannan B aretta, karsn ldr

t-mekle [buna kesin gzyle baklyordu] tam bir sper
kahramana dnmt. Vitello's'a akn eden mteriler,
spesiyal soslu makarnalar tknp kadeh kaldrarak aile
vi cinayeti kutluyorlard!
Benito Mussolini ( 1883-1945], damadn yani byk
kz Edda'nn kocas Galeazzo Ciano'yu kuruna dizdirtti
(12 Ocak 1944]; Ciano 1936'da dileri bakan olmu,
1943'e kadar kabinede kalmt. Jazz' yasaklayan Musso
lini'nin caz piyanisti olu Romano Babamn Kusuruna
Bakmayn adl kitabnda babasnn karanlk yzyle hi
karlamadn anlatyor, "Babam bana kar ok nazik
ve efkatliydi. [ . . ] nsanlara iyi davranmamz gerektiini
ve drstl alad bize" diyordu! B abacan diktatr,
metresi Clara Petacci'yle birlikte idam edildi.
.

iddet kartl denince pat diye akla geliveren

Mohandas Karamsand "Mahatma" Gandhi'nin (18691948] evinde ailevi kr iddet var myd acaba? Ruhsatsz
meyve satmak suundan mahkemeye sevkedilen olu Ha
rilal'in avukat olarak durumaya giren Gandhi, 'zbez'
mvekkilinin ceza almas iin yargc tevik etmi ve o
cukcaz 7 gn ar i cezasna arptrlmt. Harilal
1936'da Hindu dinini terkedip Mslman olduunda
Gandhi Mslmanlara hitaben yazl bir aklamada bu
lundu: "Harilal'in dinden dnmesi Hinduizm iin bir ka
yp deildir ama eer eskisi gibi iki imeye devam ederse
Mslmanlk iin bir utan kayna olabilir."
Karl Heinrich Marx'n (1818- 1883] kzlarndan Ele
anor, bir arkadana yazd mektupta "Eer bizim evde
bulunmu, ebeveynimle karlam olsaydn, babamn
benim nazarmda nasl biri olduunu anlayabilseydin,
sevgi grmek ve gstermek iin neden bylesine gayret
sarfettiimi ve niin insanlardan bu kadar efkat bekledi
imi gayet iyi anlayabilirdin" diyordu. Eleanor, yetenek152

siz bir oyun yazar olan E dward Aveling'in sevgilisiydi;

babasnn kitaplarndan elde ettii telif cretleriyle z
rt E dward'a sk sk koltuk kyordu. Eleanor, bir za
manlar babasna yapt gibi, 1897 ylnda aylarca sren
hastal srasnda E dward'n bakimm stlenmiti. Son
raki bahar Eleanor'un srklendii depresyon ve Ave
ling'in mzmin hastal nedeniyle ift beraber intihar et
meye karar verdi. 3 1 Mart 1898 gn Eleanor beyaz bir
elbise giydikten sonra ilk zehri ald [bayanlar nden]. Fa
kat hain Edward ona elik edecei yerde evi terk etti ve
yeni bir yaam kurmak zere Londra'ya gitti; drt ay son
ra da bbrek hastal yznden nallan dikti. Nihayet
191 1 ylnda, Marx'n hayatta kalan son kz Laura, koca
s Paul Lafargue ile birlikte intihar edebildi . . .
nsanlar ergenleiyorlar evet, fakat olgunlayorlar
m? Neden evlenmek, srlemenin bir evresi; ev ise g
dlmenin santrali haline geldi? Ekonomik, politik, demog
rafik, medikal, eitimsel . . . gstergelerin manyetik alann
daki metalik rakamlara indirgenmi mehul ve alelade bi
reylerin ender infialleri de saysal ifadelerle kaydediliyor.
Merhamet delilere, muhabbet sululara, mesuliyet ise ma
kinelere yklenmi vaziyette: Sistem, deli ve/ya da sulu
durumuna dmemizi engelleyen bir mekanizmadr. Bu
durumda sistemi ekarte etmek lgnla varan crmler
ilemekle yani fiilen kesin konumakla, akas l-dr
mekle mmkn. "Erkekler kadnlardan daha iyi durumda
dr nk daha ge evlenip daha erken lrler" diyen
Henry Louis Mencken [ 1880- 1956], 'ba balananlar' te
neirin pakladn iaret ederken entelektel centilmenli
e smayacak kadar abartl .bir aka m yapyordu yoksa
ecel kadar ciddi miydi? Aikar olan u ki, aile mezarlkla
rndaki skunet oumuz iin imrenilecek dzeyde.
Tehdit, cinayetten sonra da devam ediyor! Cesetle
rin zerine ullanlyor. Snm ocaklarn kap zillerinde
ev halknn lm tarihleri yazyor.
153

MAYIN TARAMA GEMSNDEK DENZKIZI,

BEYAZ ATLI PRENSN BEKLYOR

Seni yle pataklayacam ki 'Mongolcuk',

"Keke ocukken lseydim" diyeceksin!
[Kadn boksr Margaret Mc Gregor'un , 10 Ekim 1999
gn, 3000 kii tarafndan izlenen, erkek rakibi Loi Chov'u
yendii boks mann balangcnda syledii szler.]
Hi evlenmedim nk gerek yoktu. Evimde bir koca
nn yerini doldurabilen hayvan besliyordum : Her sabah
hrlayan bir kpek, btn gn svp duran bir papaan
ve geceleri ge gelen bir kedi .

[Marie Corelli]
Kadnn arzusunu her zaman yerine getirememe deza
vantajn telafi etmek zere, erkee, doadaki yetersizlii her
durumda kendi kabahati gibi alglama incelii verilmitir.

[Kari Kraus 187 4-1936]

Frtnay kaleme almakla kalmayp kada dkmek

iin frtnann dinmesini beklemek herhalde daha uygun
olurdu, fakat frtna bin yldr iddetlenerek srdne
gre, szlerimin uup gitmesini her zamanki gibi gze al154

marn gerekecek. Kadnlarla erkekler arasndaki tarih

sel/kresel iddetli geimsizlik: Mesele bu.
Mary Wollstonecraft [1759-1797], feminist dnya
grnn temel eseri saylan Kadn Haklarnn Tahkiki
[A Vindication of the Rights of Woman] adl kitabnda ka
dnln sonradan yaplandrlm bir kategori olduunu
iddia etti ve feminizmin tohumu atlm oldu ( 1792].
Wollstonecraft, William Goodvin'den olan ikinci kzn do
ururken lnce, bu kza annesinin ad verildi. Annesinin
ld gn doan kk Mary, bydnde, air Percy
Shelley ile evlenecek ve . bilim-kurgu edebiyatnn klt
eserlerinden Frankenstein' yazacakt [ 1818]. [Frankens
tein, hem farkl insanlara ait organlan kesip birbirine di
kerek korkun bir canavar meydana getiren doktorun,
hem de onun elinden kan canavann addr; ikisi de er
kektir.] Yani, Wollstoncraft, Frankenstein'lann ninesiydi!
Fransz Devrimi arifesinde Paris Belediyesi binas
na doru yryerek ekmein ucuzlatlmasn talep eden
6.000 kadn da; genelevden tmarhaneye giden yolu hzla
geen Theroigne de Mericourt'yu [ 1 766- 1817] da; Britan
ya'da, fahieleri yakndan ilgilendiren 'Bulac Hastall
lar Yasas'na [ 1860] var gcyle kar kan ve kadnlan:
'dourganlk yazgs'n reddeden Josephine Butler' d:.
Amerikal, Pankhurst Ailesi, yani [ruh hastas] Emmeli
ile kzlan Christabel ve Sylvia'y da [ki ailenin babas M::
Richard milletvekili adayyd ve ateist bir reformcu olm:
sna ramen, Emmeline'in nerisi zerine, halkn iltifat
na mazhar olabilmek iin kiliseye giderdi] . . . neden ciddi
yetle hafife alyorum? Sadece oktan toprak olmu femi
nistleri deil, Polonya'da [1989'da] hkmete ve Roma
Katolik Kilisesi'ne kar krtaj hakkn savunanlan; Ada
let Saray'n basan 1 5 .000 ranl kadnn feryadn; yasal
pornografik yaynlan ortadan kaldrma abasn faydasz
bulan Angela Carter'; stn bir feminist bilincine sahip,
kadn merkezli diiler olan politik lezbiyenleri . . . gzlerin
lf

de ne zaman bir kvlcm parlasa, beyinlerindeki suyun

onu sndrd kimseler sayyorum.
ster radikal, ister sosyalist, isterse liberal olsun fe
ministler cinsiyetin esaslan hakknda son derece kaba bir
yaklam benimsemi grnyorlar. Bir insann kadn ya
da erkek diye nitelenebilmesi iin vcudunun yansra
zihninin ve ahlaknn da hesaba katlmas gerektiini,
cinsiyetini sadece bedenine bakarak anlayabileceimiz
canllara 'hayvan' ad verildiini gzden karyorlar. Fa
tih'in torunlan olduumuz kadar Nasreddin Hoca'mn da
torunuyuz madem, onun "Bizim memlekette herkes rl
plak dolar" diyen herife "O halde, kadnlarla erkekleri
nasl ayrdediyorsunuz?" diye sorduunu hatrlayalm.
Sokaa [ya da televizyona] plak kmay bir zgrlk
gstergesi sayacak kadar gizemsiz salaklarn ideolojisi,
iktidar tarafndan maniple edilmeye tenedir. Nitekim ,
feministlerin ikiyz yldr yapageldikleri, Avrupal ii
kadnlann sabun kasalannn zerine kp sylev verme
si; Kurbanlk Bakireler'in "Take the toys from the boys"
diye ark sylemesi; Napoli'de 'Tebessm Grevi' yapan
kasiyer kadnlarn, kendilerine denen cret artmadka
[yani adam yerine konmadka] mterilere irin grn
meyi reddetmeleri; Reagan'n istifledii Cruise fzeleri
[yokedici fallik semboller] iin prezervatif rmek . . . gibi ey
lemler, marka amatacln snnm nadiren amtr.
Evlenip iki ocuk dourduktan sonra Paris'e kaan
ve orada sahneye kan, Kadn Haklan Bildirgesi'nin ya
zan Olympe de Gouge [ 1 748-1793] Fransz D evrimi erte
sinde ['Terr Dnemi'nde] idam edilmeden nce yle hay
krmt: "Giyotin ve cellat! Fransa'mn an olacak devri
min meyveleri bunlar m? ki cins arasnda aynn gzet
meden, tm dnyaya yaylacak olan bunlar myd?! " Ki
mileri, kadn-erkek ayrmn silmeye dayal her teebb
sn kr iddet [terr] iermekten kurtulamayacam an
lamakta zorlanabilirler. [ 11 Eyll 200l'de, 'erkeklerin'
156

Dnya Ticaret Merkezi'ne dzenledikleri saldrda toplam

3044 kiinin ld syleniyor. Bunlardan kann kadn
kann erkek olduunun bir nemi yoktur. Terrn en be
lirgin zelliklerinden biri de, inann bana, kadnla erkei
eitlemesidir.] Fakat, Sigmund Freud'un, erkeklerin b
tn abalarnda kadnlara yaranma motifinin hakim ol
duu tezinde doruluk pay bulunduunu kabul edersek,
itenlikli feminist taleplerin muhatab olan erkeklerin er
keklikten uzak dtkleri yargsna yaklaabiliriz. Hangi
erkek bir kadn idam etmek ister? u ekilde de sorabili
riz: Bir kadnn ban giyotinle gvdesinden ayran yara
tn erkeklik vasfn korumas mmkn mdr? Deilse,
feministler tam olarak kimlerle savayorlar? Avrupa'da
XV. yzyln balarndan XVIII. yzyln sonlarna dek s
ren cad avnn rvann m almaya alyorlar?
Erkeklere dair negatif nyarglar/sonyarglar ko
yunlannda besleyen feministlerin bir ksmnn, kr idde
tin sarsak uygulayclar olmaktan geri durmadklan ma
lumdur. Carrie Nation (1846- 19 1 1] 21 yandayken, alko
lik ve dayak kocasn terketmiti. Ta ve baltalarla dolu
bir el arabasyla Kansas, Illinois, Ohio ve New York'u do
lap harlan taa tutuyor, baltayla bar kaplann paral
yor, duvarlar ykyordu! rktc bir kadnd Nation; bo
yu 180 cm, arl 80 kiloydu. Bar valyesinin Zrh
[The Smasher's Mail] adl bir gazete karyor, ss eyas
niyetine kartondan yaplm baltalar satyordu!
Corafi, ekonomik, kltrel koullara bal olarak
birbirinden farkllk arzeden birok feminist grup vardr
ve bunlar zaman zaman birbirleriyle de ztlarlar. Szge
limi Amerika'daki beyaz kadnlar krtaj hakk elde etmek
iin abalarken, siyahi kadnlara krtaj yaptrmalar iin
bask uygulanyordu. Kadn kongrelerinde rkla kar
takviye isteyen siyahi kadnlara, beyaz feministler nazik
alklardan baka bir ey sunmuyorlard.
157

Tketim kltrnn insanlar smklbceklere

evirmesine feministlerin verdii destek; anneliin, aile
nin ve iffetin kutsal birer deer oluuna ynelik itirazda
somutlar. Sylemini diiliin mucizevi zelliine dayan
dran ve bundan tr iffete deer atfeden feministler de
var tabii fakat feministlerin ounun 'kadn haklan' ad
altnda talep ettikleri eyler, entelektel ve/ya da politik
srelerin gerei deil, ounlukla kadnlarn konfor an
laylarna baldr.
Sistem, kadnlan da erkekleri de eziyor. Bu arada
kadnlan bask altna alan erkeklerin yansra, erkeklerin
canna okuyan kadnlar, sistemin fedailiine 'soyunmu'
vaziyetteler. Kokarca kasaplar ve esrarengiz hebenneka
lar ifreli hrltlarla birbirlerine ate pskryorlar! Ka
pitalizm iki eyi ortadan kaldrd: 1] Kadnlarn ve erkek
lerin otantikliini. Eer sahici bir kadna ve/ya da erkee
rastlam olsalar, kadnlar da erkekler de birbirleri aley
hine konuurken duraksayacaklard. 2] S ahicilii tanma
imkann. Ahlaksz kimseler, ahlakn ne olduunu bilme
yen kimselerdir. Dolaysyla, sahiden ahlakl kiilerle
karlasalar bile onlarn zelliklerini kavrayamayan ya
ratklar, salaml rklkte arayacaklardr.
Erkekler ve kadnlar srf cinsiyetlerinden tr ka
pitalist bir thmet altnda brakldlar. Bu iren-tesi da
yatma yznden, dnya entelektel bakmdan byk bir
zarara urad. Reklamlar, motorlu tatlar, bilgisayarlar,
mutfak robotlar, gkdelenler, alveri kataloglar... ve
bunlara benzer binlerce eyin alacakaranlnda erkek ve
kadn hem birbirini ve hem de kendini kaybetti. nsanla
rn kadim varolusal dayanaklar, yerini giyim modas ve
sanal iletiimin getirisine brakt: Gizlenerek dikkat ek
mek, kaarak bulumak, sahte aralarla sahici bir yap
kurmaya almaktan baka are kalmad. mge bankala
r, sperm bankalar, bilgi bankalar, kan bankalar, p ara
bankalar ... oaldka tecrbeyi ertelemek bir prestij ko158

ulu haline geldi ve lm tecrbesinin ertelenmesine ili

kin problemler kadn da erkei de panie sevketti. Mo
dern dnyada [en geni anlamda] cinsellik panikle malul
dr. Grntden ibaret kullanl kalabalklar, teknolojik
vey kardeler, yapay hafzal geri zekallar ... ve gnete
iyice bronzlam mayolu heykeller!
Kadn, erkee kesinlik kazandrmay reddediyor,
erkek ise kadn inkar etmenin yollarn .aryor.
ERKEKLERN YEDG AYVADAN BiR ISIRIK

Theodore Zeldin'in nezaketli genellemesini de an

maktan geri durmayalm: "Feminizmin tarihi, kimilerinin
diyaloga boverip tm glerini ikna etmeye ynelttii an
lan da kaydetmitir." Kadnla erkek arasndaki iliki zan
nmca her zaman [en azndan benim mrm boyunca en
clz istisnalara bile yer vermeyecek kesinlikte] acmtrak
ama gereimsiydi. Onu aclatrmakla gerekletirebile
ceimizden de emin deilim dorusu.
1973-76 yllan boyunca Arnerika'da binlerce Kzl

derili kadn ksrlatrld. Ekonomik, politik, sanatsal

vb. alanlarda boy gstermek iin yanp tutuan feminist
ler jinekolojik emperyalizmi destekler duruma dmek
ten saknmyorlar. ktidarn, erkei deli ve kle karm
bir makineye evirdiini grmyorlar. stelik erkekler
kahredici tekdzelie ounlukla kadnlarn dikenli [gl]
hatn iin katlanyorlar. Kadnlar, 'erkek egemen' bir
toplumda yaadmz sylemekle, dnyann ald bii
min sorumluluundan kaarken, btn erkeklerin anne,
bac ve elerle kuatlm olduklarn gzden gizliyorlar.
Erkekler, tarih boyunca kadnlarn izdii rotadan nadi
ren saptlar oysa.
Esther Vilar'm, Manipulated Man / Ayvay Yiyen
Adamcaz adl kitabndan ksa bir blm ilginize [er
keklerin yedii ayvadan bir snk] sunuyorum: "Erkein
159

tekrar tekrar yapt en byk hatalardan birisi, kadn

kendi eiti olarak, yani eit zihinsel ve cokusal kapasite
ye sahip bir insan olarak deerlendirmesidir. Bir erkek
bir kadnn yemek piirme , bulak ykama ve temizlik i
lerinde saatler harcadn grd zaman, bu ilerin onu
belki de mutlu ettii, nk tam da onun zeka seviye sine
uygun iler olduu aklna hi gelmez. O anda, btn bu
ncelikli angaryann, kadn, bir erkek olarak mhim ve
cazip bulduu onca eyi yapmaktan alkoyduunu d
nr; bu nedenle kadnn yaamn kolaylatrmak iin oto
matik bulak makineleri, elektrikli sprgeler, hazr ye
mekler icat eder. Fakat kadn, kazand zaman tarihle,
politikayla ya da astronomiyle aktif bir biimde ilgilen
mek iin kullanmak yerine, pasta yapar, i amarlarn
tler ve oya yapar ya da zellikle maceracysa banyo du
varn iek kartmalaryla bezer. O zaman erkek bu tr
eylerin, varlkl yaamn temel eleri olduunu d
nr. Bu fikir ona kadn tarafndan alanm olsa gerek,
nk erkek, pastann dardan satnalnmasna da, i
amarnn tsz olmasna da, banyo duvarlarnda i
ek desenlerinin bulunmamasna da gerekten aldrmaz.
Kadnn bu amaca ulamasn kolaylatrmak ve onu an
garyadan kurtarmak iin mikserler, mutfak robotlar,
tsz giyilebilen amarlar ve iek sslemeli tuvalet
aletleri, fayanslar icat eder;. ama kadn hala edebiyatla,
politikayla ya da evrenin kefiyle aktif ve ciddi bir ekilde
ilgilenmez. Onun iin yeni bulunan bu bo zaman tam
vaktinde imdada yetimitir. Artk kendisiyle ilgilenebi
lir; ve entelektel kazan zlemi ona yabanc olduu iin,
o da d grn zerine odaklar. Bu aama bile, erkek
asndan kabul grr. Kansn gerekten sever, onun se
vinmesini dnyadaki her eyden ok ister: Ve akmayan
rujlar, su geirmez maskara, t gerektirmeyen gmlek
ler, kullanlp atlan alt bezleri, vb. gelitirir; hepsinin tek
bir amac vardr: htiyalar bu kadar incelikli olan bu ya-

160

ratn sonunda zgrlemesini umar. Bu zgrlk, kad

nn, erkein dledii yaam dzeyine ulamas -zgr bir
erkein hayatn yaamas- iin gereklidir. Sonra da otu
rup bekler. Sonunda kadn ona kendi iradesiyle gelmedii
iin, onu kendi dnyasna dahil etmeye abalar. Erkein
yaam biimine almas iin her trden bahaneyi kulla
narak, kadn niversitelere eker ve yaamn harikalar
na ilgisini uyandrma umuduyla, onu kendi bulularnn
gizemlerine ekmeye alr. Kadnn, en son erkek kalele
rine girmesini salar, oy hakkn kullanarak gelenekleri
kendi grleri dorultusunda deitirmesi iin kadn
zendirir, kendi deerlerinden vazgeer. Belki de kadnn
dnyaya b ar getireceini de umar, nk ona gre ka
dnlar, baardan yanadr. Btn bunlarda ylesine ka
rarl ve inatdr ki, kendini aptal yerine koyduunu gre
meyecek kadar geriler . . . "
Bir an iin Vilar'n szlerinde hakllk pay olabile
ceini dnrsek, feminizmin, normal artlarda kendini
aptal durumuna drme eiliminde olan erkei ileden
karmaya odaklandn grebiliriz. Fakat burada da bi
raz durup dnmek gerek; belki de feministler btn o
kkrtc formlleri, erkei ileden karmak zere deil,
batan karmak niyetiyle uyguluyorlardr. Yiit femi
nistler [bilhassa, cenneti alevli bir yer sananlar], kadnla
erkek arasndaki engelin sistem tarafndan konduunu ve
sistemin eril olduu kadar diil zellikler de tadm g
remedikleri iin asabileiyor olamazlar m? Mayn tarama
gemisindeki denizkz sahiden de beyaz atl prensini bek
liyor olabilir!? [Frijitlikten g alan bir feminist oluum,
llka bir ikeden baka bir ey deildir! ] yleyse, femi
nizmin trmalayc etkilerinden uzaklamak iin roman
tiklik telakkilerinde radikal dnmlere ihtiya var. Fe
ministlerle yldrm ak yaamaya dayal bir programdan
sz ediyorum. Fakat byle bir program hayata geirmeye
ve sonuca ulatrmaya yetecek sayda erkei [beyaz atl
161

prensi] nerede bulabileceimiz sorusunu tek bama ce

vaplamam beklemeyin benden. stelik i burada bitmi
yor, balyor. Beyaz atl prensin mayn tarama gemisine
at srtnda ulamas zor grnyor. Diyelim gemiye vard,
bacaksz denizkznn ata binmekte zorluk ekecei kesin!
Erkekler de konformist, snepe ve budala bir izgi
den uzak deiller; zorbalkta erkeklerin kadnlardan ne
getikleri de vaki. Feminizm, byle berbat bir tabloda par
layabildi. [Galiba bu yzden, bir feministle karlatn
da l taklidi yapan erkeklerin says da az deil.] Ta
mam. Peki Mslmanlar'n feminizmle ne tr bir ilgisi
olabilir? "sa'nn mezarn kurtarmaya gidiyorum" diye
rek evinden ayrlrken sevdiceine 'bekaret kemeri' ta
kanlar, Mslmanlar deildi ya?! "Dini otorite, erkei ka
yryor" diyebilen bir feminist, slam'dan habersiz, cahil
ve iftirac bir kabadaydan baka nedir?
Kabaday denince aklma Valerie Solanas [ 1 93 61988] geliyor. 3 Haziran 1968'de Andy Warhol'un [ 19281987] akcierinde bir kurun delii atktan sonra nle
nen Solanas, Erkek Dorama Cemiyeti Manifestosu'nun
[Society for Cuting-up Men = SCUM = kir tabakas ve/ya
da toplumun yzkaras] yazan. "Medeniyet, tamamen,
erilin cinsel egemenliinin ihlaline giden yolu tkama i
levi gren bir savunma mekanizmasdr." diyen Sola
nas'n Manifesto'su, erkein ve erkekliin kkne kibrit
suyu dkme tekniklerinden bahsedilen bir acil eylem pla
n niteliindedir. SCUM efinin acmaszlnda acziyet
motifi, saldrganlnda yapsal bir pasiflik, cokusunda
yorgunluk belirtileri seziim; benim amatr dedektiflik
kariyerimle ve kukuculuumdaki tarafgirlikle irtibatl
bir biimde aklanabilir. Yine de ayn anda hem lme
bilimsel areler bulmay hem de ocuk edinmemeyi teklif
eden Solanas'la onun setii silahlarla da olsa dello yap
mak istediimden emin deilim. Bizzat benim de biyolo
jik varlma ynelttii tehdide harcad emee ve bil162

hassa selamete ermek iin gze ald cinai eylemlere da

ir kafa yormay centilmenlik adna kabul edebilirim. Sa
nyorum, feministlerin en ok sinirine dokunan davran
lar, centilmenlik kapsamna giriyor; zira centilmenler, fe
ministlerden farkl olarak, drstlkten bilinli bir bi
imde feragat ederler.
Entelektel bir bomba olarak tasarlanan ve ilgilile
re pahalya patlayan feminizmi stlenenlerin herhangi
bir fkeyi hakketmedikleri kanaatindeyim. Yavan bir iki
yzllkle, dntrc glerini ktye kullanan kadn
lan; hafifmereplie dayal bir ataklk sergiliyorlar diye
alklayalm m? Bence hayr. Tpk kadn dmanl [mi
sogynism] gibi hibir felsefi ve dini argman olmayan fe
minizm, kapitalist hedeflere ulama yolunda yaya kalan
kadnlarn, erkekleri topyekun sulamas temelinde yk
seliyor. Kr iddetin, kadnn yedii tokat ya da yumruk
tan ibaret olmad; erkeklerin yedikleri kurunlar, yok
sul ocuklarn yedikleri besin deeri dk yiyecekler ve
tm insanlarn zihnini bulandran grsel bombardman
da ierdii, feministlerce neden telaffuz edilmiyor? Kronik
bir idrak yollan enfeksiyonuna kaplmam hibir kadn,
hakszla uradn dnd anda, erkeklerin tm
n gezegenden silmeye kalkmaz. Kadnla erkek arasn
daki [sanatsallk arzeden] cinsel/diplomatik mnasebetle
rin kknn kaznmas da, cinsel ilikinin bir tketim et
kinliine indirgenmesinden ileri geliyor. Yepyeni tecrbe
ler edinmek adna czamllarla ayn hamamda ykanma
ya can atanlar, makyajlarn tazelerken bayatlklann or
taya koyuyorlar.

163

TOPLU

MEZARDAK KRAMPONLU ZOMBLER

Kendimi, Sper Kupa'da oynayan bir futbolcu gibi

hissettim!

(7 Ekim 200 1 itibariyle Afganistan'a bomba yadran

Amerikan uaklarndaki askerlerden 'Vinnie' kod adl biri]
Nausikaa'yla hizmetileri yiyip itikten sonra,
attlar bartlerini balarndan,
baladlar hep birden top oynamaya.

[Homeros M.. IX yy. Odysseia, Altnc Blm

-Odysseus'un Phaiak line Gelii-]
Cesetler balarn sallayarak
Ve unutulmu arklar syleyerek
Geri dnyorlard
Toplu Mezarlara.
Ve biz oradaydk,
Davullarmz,
Delicesine terleyen bayraklarmz
Ve altst olmu bir dnyayla

[Carlos Ferreira]

Zppelerin dman yoktur. ns an , dost olma olgun

luuna erdiinde zppelikten yani tesellisizlikle geien
kiiliksizlikten kurtulur. Sradanlkla evrenselliin har-

164

manland XX. yzylda zppelik kitleselleti ve zppe

letirilmi- [dostsuz ve dmansz kalm] kitlelere lanet
li bir teselli armaan sunuldu: Futbol.
XX. yzyla gelmeden nce futbolun nerelere ura
dna bir bakalm. Huang Ti'nin in hkmdar olduu
dnemde [tam olarak M.. 2697'de] ortaya kt syle
nen ve futbolun atalarndan saylan top oyununa inliler
'Tsuh Chiu' [ayakla vuru] derlermi. [inliler galip tak
m hediyelerle taltif eder, maluplar tartaklarlard.]
M.. IV. yy.'a ait bir Eski Yunan mezarndaki rlyefte, di
zinde top sektiren ve halinden memnun grnen bir adam
yer almaktadr. Top oyunlarndan sz aan en eski metin
Homeros'un Odysseia'sdr ki Horodotos'a [M.. 484-420]
gre, Homeros M.. 850 civarnda yaamtr. Avustralya
yerlileri, [kanguru derisinden yaptklar] hayvansal bir
kreyle oynuyorlard: Tek amalar, topu mmkn oldu
unca yksee atmak, gnee ve aya yaklatrmakt. Ha
wai'de 'pe-ku-ki-ni-po-po' yani 'ayak topu' denen bir oyun
oynanyordu. Hawaililer'in sarmak yapraklarndan yap
tklar topun ad ise 'po-po' idi. Malezyallar doal bir top
la, greyfurtla oynuyorlard. Trkler, futbola ok benzeyen
'Tepk'le itigal ediyorlard. Kzlderililer'in, tahta ve de
riden yaptklar toplarla oynadklar; beysbola, tenise ve
futbola benzeyen eitli oyunlar vard. Trensel, cvltl
hazrlklarn ardndan, gnein douuyla birlikte, 1,5
km. uzunluundaki byk bir alanda top koturmaya
balayan Kzlderililer, gnbatmna kadar oyunu srd
ryorlard nk takmlardan biri man yznc goln
atmadka oyun bitmiyordu. Baz Kzlderili kabilelerinde
ise galibiyetin kibrine ve malubiyetin kederine meydan
vermemek iin, beraberlik skoruna ulalmas bekleniyor
du. Orta Amerika' da, Maya ehirlerine Toltekler'in hakim
olduu dnemden kalma [M.S. 1000-1200] devasa ve 'T'
harfi eklinde oyun sahalar vardr. Bu sahalarn etraf
yksek duvarlarla evrilidir ve Toltekler'in o duvarlarn

165

arasnda inceden inceye dnlm kurallara bal m av'

lar yaptklar ne srlmektedir. Aztekler'in bakenti 'fe'
nochtitlan'da, gk tanrs Uitzilopochtli'ye drt insan ktf'
ban edilir ve oyun balamadan nce saha bu kurb anlartl
kanlaryla sulanrd! Romallar, 'Harpastum' denil en t of'
oyununa pek dkndler. Spartallar'n 'Sphiromac hia'51
ok sert bir oyundu ve bir erkeklik snav nitelii tayof
du. Slavlar, kesilmi salardan yaptklar ve insan kafa51
byklnde bir topun peinden kouyorlard. Meksi
ka'da oynanan 'Tarahumara'ya [ayak koucular] has at
mevsiminde herkes katlyordu. Eski bir talyan oyurl
olan 'Calcio' malarnda [ki bu oyun Romallar arasnda
da yaygnd] byk kavgalar kar, ok sayda insan liir
giderdi. Calcio oyuncular bir tr cellat addedilirdi. ingi
lizler, ldrdkleri Vikingler'in kafalarn tekmeleyerek
saa sola frlatr ve bu kutlama/oyundan pek ho la nrlar
d. Vikingler de ngilizler'in kellelerine tekme atma frsat
larn deerlendirmilerdir. XVII. yy.'a kadar ku kuyl a
baklan top oyunlar giderek serbestiyet kazanm ve d
yann her yerinde insanlar 'yresel oyunlara' ynelmi ti .
1848'de ortaya konan 'Cambridge Kurallar' ile birlikte
futbol bir btnle kavuturulunca, uygulama farkllk
lar yava yava ortadan kalkm ve futbolun yayl hz
lanmaya balamt. Oniki ngiliz kulbnn yetkilileri , 8
Aralk 1863'te Londra'daki Mason Meyhanesi'nde [Fre
emason's Tavern] imzaladklar anlamayla ngiliz F utbol
Federasyonu'nu kurdular. Meyhanede doan modern fut
bol, 1904 ylnda FIF A'nn kurulmasyla dnyann h er ye
rinde konuulan/anlalan bir beden dili haline gel di. lk
'Dnya Kupas'nn malar 1930 ylnda Montevi deo'da
[Uruguay] oynand. . .
Futbol; tarihin derinliklerinden ekilmi bir utla,
dokusu/boyu/arl deien, keskin virajlar alara k, ka
visler izerek, Adidas marka bir topa dnerek gnm
ze gelen kresel bir cismin evresinde kopan neeli b ir fr166

tna mdr? Deildir. Derin bir tutku, grkemli bir coku,

olaanst bir haz, yrek kamatran bir heyecanlar b
tn, srgit bir sadakatin lts, badndrc bir feda
karlk igds, ecaat ykl bir atlganlk, enerjik bir i
tenlik . . . gibi kolayca elde edilemeyen ve vazgeilmesi zor
imkanlar ierdii sylenen. futbol; her bir unsurunun ka
vurucu bir hararetle [bilinle?] destekledii sahtelikler ve
yalanlar toplamdr. Bir zamanlar bir sava hazrl nite
lii tayan top oyunu, gnmzde adeta savan yerini
kapt. Hayr, modern futbol asla bir sava deil, olamaz
da; fakat savaarak korunan ve/ya da kazanlan ne ise
onun yani namusun ve buna bal olarak haysiyetin, sa
mimiyetin, ciddiyetin, hamiyetin, merhametin, dierkam
ln, bahtiyarln . . . ve elbette sulhun fesada uratlma
syla birlikte ilerlik kazanan o "her eyin, bir baka eyin
metaforuna dnmesi" eklinde ifade edilen modern du
rum/hareketlilikten istifade savan muhterem ykn
gaspetti. "Savama sevi" slogannn "savama, futbol Z
le" versiyonu karambolden yrrle girdi. Dmann ta
nmaktan, rakip takmlarn teknik zelliklerini analiz
ederek kaanlar, dost olabildiler mi? te 'taraftar daya
nmas': Gardiyan sorumluluklar ve mahkum yetkileri
bahedilmi anonim bireylerden mteekkil gruplarn i
ilikilerini kapsyor; 'zorbann yalancs' pozisyonunda ol
m ay ve srekli uzayan burunlarnn dikine gitmeyi do
ruculuk sanyorlar!
Bedensel/zihinsel/moral enerjimizi ve zamanmz
'ayak oyunu'nun seyrine teksif etmekle kendimizi felaket
bir bounala, bir bounalk felaketine atyoruz: Hem ye
rimizde sayyor ve hem de bolukta krek ekiyoruz; bu
yolla hsrana uramak ayn zamanda kaba bir aba ge
rektiriyor. Evimizin salonundan kmadan, katliam ma
hallindeki durum hakknda, dmanlarmzca iletilen ha
berlere gz attktan sonra futbol mann gsterildii ka
nala geebiliyoruz! 1967 Temmuzu'nda patlak veren Biaf167

ra Sava'nda [Nijerya sava], lkeyi ziyaret eden nl

forvet Pele'nin bir mata sahaya kabilmesi iin bir gn
lk atekes ilan edilmiti; zamanla insanlar iki ii ayn
anda yapmay rendi. . .
1988 Dnya Kupas'nn Gerland Stad'ndaki [Paris]
malarndan birinde ran, ABD'yi 2-1 yendi ve bir gazete
nin spor sayfasnda, konuyla ilgili haber u ekilde anons
edildi: "ran ABD'yi vurdu!" Futbolun ne harika bir ey ol
duunu[!] anlayan ran halk sokaklara dkld ve co ku
lu naralar att! 'Byk eytan' ters keye yatm ve by
lece baca krlmt! Bagheri adl futbolcu, o mata gol
att iin askerlikten muaf tutuldu !
1988'de Hamburg'da oynanan Avrupa ampiyonas
yan final manda da, Hollanda, Almanya'y 2- 1 yenmiti.
II. Dnya Sava sra.s nda Almanlar Hollanda'y be yl
sreyle igal etmilerdi ve ite Hollanda milli takm Na
ziler'e hadlerini bildiriyordu! Hamburg zaferinden sonra,
gazeteciler bile futbolculara sarlp sevinten aladlar!
Hollanda Almanya'ya Kar: Futbol iirleri adl bir ortak
kitap yaynland. Halbuki, Hollanda ile Almanya arasn
da aktel bir gerginlik yoktu; yine de Hollanda ahalisi so
kaklara dklp haykrmaktan kendini alamad. Futbol,
sava anlarn dllemi ve 90 dakikalk hamilelikten son
ra halk dnyaya yeniden gelmiti! Hollanda o yl SSCB'yi
de yenerek ampiyon oldu ve SSCB bu yenilgiden sonra
fazla yaamad!
Kapitalizmin btn organlaryla [resmi kurumlan,
medyas, irketleri, reklamlar ... ] girdii futbol sahasnda,
her biri yine kapitalizme hizmet eden futbol aralaryla
hibir zafer kazanlamaz. Smr imparatorluunun 'top
lu mezar'nda, kramponlu zombilere kilitlenip lk l
a tepinmekten, kfrlemekten, birbirini grtlaklamak
tan haz almak, zaferin misafiri olarak yenilgiyi kutlamak
manasna gelebilir ancak.
168

Batl haber kaynaklan; Afganistan'da, ABD ve n

giliz askeri birlikleri arasnda dzenlenen bombardman
turnuvasnn drdnc haftasnda, ABD'nin tam 10 defa
'yanllkla' sivil hedefleri vurduunu belirtiyor. Dnya
nn yoksullukta nde gelen bakentlerinden biri olan Ka
bil'in en yoksul mahallesi 'ar Kale'ye, 28 Ekim 200 1 [Pa
zar = Ma] gn ABD uaklar bomba yadrd. Drt o
cuundan ikisini kaybeden baba Ahib Dad, saatlerdir
kollarnda tuttuu bebeklerinin tozlu cesetlerine dehet
le bakarken, yanna yaklaan AP muhabirine, gzyalar
iinde unu syledi: "Uak sesini duyunca hangi ynden
geldiklerini anlamak iin dar ktm. Birden evimizin
zerine bomba attlar." Ahib Dad, Afganl bir Mslman
ve iimizden biri bu yoksul adamn artk kk bir ta y
n olan evine urayacak olsayd bizi hi kuku yok ki
sevinle arlayacakt. nk 'ar Kale'de [bombardma
nn ilk gnlerinde kendini sper kupa manda oynuyor
mu gibi hissettiini syleyen ABD askeri ve/ya da onun
takm arkadalarnca] ldrlen Mslmanlar'la ara
mzda [kim ne derse desin] bir kardelik ba var. Yani,
'ar Kale' bizim kalemiz . . . Ve biz hala bomba yediimiz
de gol yemi kadar zlyoruz; gol attmzda bomba at
m gibi seviniyoruz !
Mesele, grndnden d e kark aslnda: Bir tele
vizyon programnda sac bir eski milletvekili, ilahiyat
profesrne soruyor: "Akl m, din mi?" Profesr aynen
yle diyor: "Akl ve din rakip takmlar gibi alglanmama
l, yani din akln sahasna getiinde deplasmanda deil
dir. Din, akln antrenr gibidir zira, ona taktik verir, onu
motive eder. Bir de nefis vardr. Din, idman yaptrr ki
akl nefisle arasndaki ma kazanabilsin . . . "! ! !
Futbol dnyasna ocuksu, zekice, duygusal, efendi
ce hatta bilinli[!] bir tutumla yaklaan ve dahil olan en
telektellerimizin 12 Eyll 1980 sonrasnda futbol zerin
den, sportmence neo-liberallemeleri ve vaziyeti idare et169

meyi aarak kendilerine toz kondurmama moduna girme

leri de balbana dikkate deer bir husustur. Muhalif tu
tumlarn futbol taraftar vasfna bititirmeyi yeterli sa
yan okumularmz; hayal krklna uradklar o da
daal srete zerlerinden byk bir ykn kalkt his
sine kaplnca spor [futbol] yazarlna soyundular ve bir
birlerine fel kalntsn andran bir su orta srt su
narak, etkisinde kalakaldklar 'futbol bysn' davu
rumcu bir slupla rasyonalize ettiler. dealize edenler de
kmad deil. Hibiri by, tutku ve/ya da kiisellikle
meruiyetin ahlaki ierii arasndaki [u veya bu dzey
deki] gerilimin hatrlanmamasndan huzursuzluk duyma
d. Onlarn keyfini karan eylerin banda, gz futbol
dan baka bir ey grmeyenlerle, futbolu 22 salan bir to
pu tepklemesinden ibaret sayanlar arasnda kalmak ge
liyordu. Yani eli [u veya bu ekilde] kalem tutanlarn,
eletirinin vatannn [bak as edinmenin nemini her
daim koruduu her yerin] harabeye evrilmesinden deil,
ya dnyaya ya da futbola kaytsz kimselerin arasnda
kalmaktan tr canlan sklyordu. Sz konusu can s
kntsnn onlara salad motivasyon sayesinde de biro
u nl [futbolcular deil elbet fakat] taraftarlar haline
geldiler. Belki de hibir zaman "Oyundan m yoksa haki
katten yana m olmalym?" sorusuna yaklamadlar. o
cukluktaki o mahalle malar ["Adamn gol diyo!"] nostal
jisi vs. 'nin kkl bir futbol eletirisine alan kapy kya
mete kadar kapatmas, beden eitimiyle badaabilir fa
kat ruh/zihin terbiyesiyle rtr m?
UAN HALI SAHA
Gecikmeden belirteyim ki, ilkesel olarak m ahalle
malarna hatta uan hal sahalara filan itirazm yok.
Yallar, genler, ocuklar biraraya gelip futbol oynayarak
ter attlar diye onlar "blis'in Kuklalar" ilan etmeyece
im. Buna karlk, milyonlarca insann srekli izledii,

170

tartt, zerine kehanetlerde bulunduu ve/ya da ku

mar oynad bir ey artk 'spor' deildir. in iine yksek
meblalarla birlikte mafyatik 'hassasiyet' ve politik 'titiz
lik' de girer. ["Merak etmeyin beyler, birbirinizden nefret
etmeniz iin gereken herey ayarland."] Kitlelerin hem
gdlmesi, hem de zgr tercihlerine ballk gsterdikle
rine ilikin bir yanlsama iinde olmalar icap etmektedir.
Futbol yobazlna bir kere "taraftar ruhu" gibi uyduruk
nitelikler atfedildiinde, kitleler geri dn olmayan yo
la girerler. Filanca futbol takmnn 'doutan' ve 'lnce
ye dek' taraftar olmak gibi saplantlar dokunulmazlk ka
zannca, insan onuruna yakan tutumu aramaya ayrla
cak zaman kalmaz. Taraftarn mr boyu sren ve esasen
eylemsel bir ierikten yoksun mcadelesinin hibir zgr
letirici yn olmad gibi; vasfsz ynlara vasf temin
eden, hayrsz bir uzmanlk salahiyeti veren taraftarlkta
okur-yazar kontenjan da yoktur. Takm, taraftar semez
fakat taraftar da herhangi bir seim yap-a-maz. O, hiin
tiryakisidir.
sko asll yazar Random Rebel, edebiyat tarihinin
karanlklarna gmlm ilgin roman Euerybody is Pla
ying Away'de [Herkes Deplasmanda]; kanl malarn ya
pld bir yeralt futbol ligini anlatr. Byk mahzenler
de, bir avu zengin mterinin seyrettii malar, vahetin
dozuna ve bahislerde dnen parann miktarna gre, an
kademeye ayrlmtr. Futbolcular hafif malarda boks el
divenleri giyerken, ar malarda kllarla veya [ilerinde
bir tek mermi bulunan] tabancalarla karlar sahaya! Gol
atmak iin kaleci ldren futbolcunun takm diskalifiye
olur. Tribnlerden sahadakilere domates yumurta frlat
labilecei gibi, ta, hatta zel yapm el bombas bile atmak
mmkndr! elik yelekli hakem, ma sresince ata bi
ner ve makinal tfek tar! Yenilen takmn oyuncular
sahada soyunurlar, formalar yaklr, tekme ve kfrler
17 1

eliinde kovala.nrlar . . .
Modern gndelik hayatn [olanca sradanl iin
de], lm gndelikletirdiini grmek iin stn zekal
olmaya gerek yok. ehirde yolculuk eden herkesin can
tehlikede, zira klktan kla giren trafik canavar son s
rat yaklamaktadr; her yerde fuhun reklam yaplrken,
cinsel mnasebet kurmak, virslere yem olmaya varyor;
futbol izleyicileri stada kelle koltukta giriyorlar . . .
9 Haziran 2001 gn, Gana'mn bakenti Akkra'da
40 bin kiilik Akkra Stad'ndaki 'Accra Hearts of Oak' ile
'Kumasi Kumasi Ashanti Kotoko' karlamasnn 'Accra
Hearts of Oak'n 2- l'lik stnlyle sona ermesinin ar
dndan 'Kumasi Kumasi Ashanti Kotoko' taraftarlar kav
ga kard. Polisin gaz bombas kullanarak kalabal da
tmaya almas ve stadn kaplarn kapatmas, taraf
tarlar arasnda panie yol at ve kan arbedede 139 ta
raftar ezilerek ld! Bylece, 2001 Haziran'nn ilk 1 0 g
n iinde Afrika'da len futbolsever says 199'a ulat ! . .
Futbol ve facia kelimeleri, haber metinlerinde yle
sine sk buluuyorlar ki, artk bu iki kelimeyi birbirine ka
rtryorum! Topu taca atmayalm, birka rnek daha ve
relim:

24 Mays 1964 / Lima, Peru: Olimpiyat eleme ma

nda herey hakemin man 2. dakikasnda Peru'nun at
t gol geersiz saymasyla balad. Arj antin'in Peru'yu
yenmesi zerine taraftarlar ayakland. 3 1 8 taraftar 'br
tarafa' geerken, 500' de dayaktan pelteleti.
23 Haziran 1968 / Buenos Aires, Arjantin: River
Plate ile Boca Juniors arasnda oynanan man birinci ya
rsnn tamamlanmasndan sonra, stad terketmek iste
yen taraftarlar rakip takm tutanlarn kullandklar ka
pdan kmaya kalktlar; 74 kiinin, getii son kap ol
du! 150 kii de eikten dnd.
2 Ocak 1971 / Glasgow, skoya: Celtic ile Rangers

172

taknlan karlaadururken, brox Stad'nn korkulukla

nnn kmesi zerine her iki takmn taraftarlan da ayak
altnda kaldlar. Olay, stad terkeden Rangrers taraftarla
nnn, Rangers takmnn gol atarak skoru eitlemesi ze
rine geri dnmeye almas yznden kmt. 66 kii
preslenerek ld, 140 kiinin kemikleri knld.

4 Mart 1971 / Salvador, Brezilya: Taraftarlar stad

dan knca meydan savana tututular. Binlerce kii ha
at oldu, 4 kii ldrld.
1 7 ubat 1974 / Kahire, Msr: Maa girmek isteyen
taraftarlann trmand korkuluklar yklnca son nefesi
ni veren 49 kiinin clk kmt.
20 Ekim 1982

/ Moskova, Rusya: Sovyet kulb

Spartak Moskova ile Hollanda kulb Haarlem, Avrupa

Kupas ma iin bir araya gelmilerdi. Polis, taraftarlan
man bitimine yakn tribnlerin aa ksmna doru s
rkledi. Ancak bir son dakika gol ile taraftarlann tek
rar stada dnmek istemesi zerine insan kymna ba
land. Sovyet polisi 341 kiiyi katletmekle suland fakat
Sovyet Spor Komitesi l saysnn 'sadece' 61 olduunu
iddia etti.
29 Mays 1985 / Brksel, Belika: Avrupa ampi
yon Klpler Kupas finali iin Heysel Stad'nda karlaan
Liverpool ve Juvei.tus klplerinin taraftarlan tribnde
galeyana geldiler. ki taraftar grubunu birbirinden ayran
duvann kmesi sonucunda 39 kii yerin dibine girdi.
10 Mart 1987 / Tripoli, Libya: Tribnde birbirini b
aklayan gzdnm birka fanatik taraftar, tribn aha
lisinin panie kaplmasna yol at. Cinai bir kaos yaan
d. En az 20 kii 'harcand' halde, Libya resmi ajans
gerek rakamlan saklayarak 2 kiinin ldn 16 kii
nin ise hastaneye kaldnld haberini verdi.
12 Mart 1988 / Katmandu, Nepal: Dolu frtnasn
dan kaan taraftarlardan 103', kilitli olan stad knda

173

skarak ruhlarn teslim ettiler; 240' da fena halde hr

paland.
15 Nisan 1989 / Sheffield, ngiltere: ngiltere FA
Kupas, yan final manda kar karya gelen Liverpool
ve Nottingham Forest takmlarnn ma esnasnda polis,
stada smayp darda kalan kalabal yattrmak
amacyla Hillsborough Stad'nn kaplarn anca byk
bir kargaa kt. 96 kii tahtal ky boylarken , 300 kii
de feleini ard.
5 Mays 1992 / Bastia, Korsika: Fransa kupas iin
karlaan lig ampiyonu Olimpic Marsilya ile lig ikincisi
Bastia man izlemek isteyen seyirciler, 8. 500 kiilik sta
d 18.000 kiilik bir kapasiteye getirmek amacyla yaplan
geici tribnn kmesi sonucunda feci ekilde can verdi
ler. 17 l, 1900 yaral.
16 Ekim 1996 / Guatemala City: Guatemala ile
Kosta-Rica arasnda oynanacak Dnya Kupas eleme ma
ncesinde tribnde kan kemeke nedeniyle 9 0 kii
evine tabut iinde dnd; 180 kii de evinin yolunu zor
buldu.

9 Temmuz 2000 / Harare, Zimbabwe: Gney Afrika

ve Zimbabwe arasnda oynanan Dnya Kupas eleme ma
nda tribnde panik km ve 12 kii lmt.
1 1 Nisan 2001 / Johannesburg, Gney Afrika Cum
huriyeti: Gney Afrika liginin byk takmlar Kaizer
Chiefs ve Orlando Pirates'in karlamas srasnda tri
bnlerde izdiham yaand. Hakem 33. dakikada ma ip
tal etti. Stadyumun kapasitesinin zerinde bilet satlm
t. atmalarda ilenen 43 cinayette polisin iddetli m
dahalesinin de pay olduu bildirildi.
Futbolun delice bir kepazelik olup ktn syle
mek de, futbola dudak bkmek de fiilen yasaklanmtr.
Sado-mazoizmin demokratik bir garantiyle korunmas
karsnda, izann hkm kalmamtr; futboldan uzak
174

durmann ahlaki [ve hayati] bir temkine tekabl edebile

cei ise kimsenin aklna gelmez. Kapitalizm insan bir fut
bol topu gibi tekmeleyerek tribnlere gndermitir. Kitle
sel tercihlerde hibir yavanlk ve sahtelik kokusu alama
yacak kadar krelmi zavalllarn sayca okluklar dola
ysyla elde ettikleri demokratik imtiyaz da futbol j argo
nunun otoriter ve ayn zamanda irkef zelliklerini ortaya
karr. Centilmenlii ise futbolun bnyesi hibir zaman
kaldrmad, havsalas almad.
Entelektel, her birimizi ilgilendiren iyi/kt ihti
maller hakknda, i bitirici belirsizliin ardna saklanma
ya tenezzl etmeksizin konumal deil mi? Piyasa gle
rince saptanm ya da onlar rgalamayacak sorularla kar
mza dikilen ve bizi futbol medyasnn tuzaklarna kar
uyaran[!] ve/yahut politik kamplamalarn tribnlerde
ki tezahrlerinden bahseden birinden ne beklenebilir?
Celtic-Rangers rekabetinden haberdar olmayan birine,
"herhangi bir eyin yansmas ya da gstergesi olarak an
lalmas durumunda futbolun katledilmi olacan" an
latmann zorluunu dile getiren bir yazar, kalemi brakp
dde balasa ne fark eder? Bilinli bir iradesizlikle Ka
lecinin Penalt Anndaki Endiesi'ni heba eden bu piknik
servencileri; avamilii ve poplizmi grdkleri her yerde
yarglayp hrpalarken futbol sz konusu olduunda yel
kenleri sahaya indirirler.
Futbol hakknda konuulacaksa, onu arndrma en
diesi tayanlarn deil, btn ynleri/sreleri ile gre
bilecek mesafede duran kiilerin yardmna ihtiyacmz
var; szmona 'entelektel' amigolarn patetik yaygarala
rna hi deil. Futboldaki ok boyutlu ilkellii; adanmlk
["Komada ya da mezarda deilsem stadda olacam"], es
tetik ["Rivaldo'nun Valencia'ya att o rvaata golyle,
benim iin, Theodore Gericault'un bir tablosu arasnda
byk bir fark yok"], espri [" . . . UEFA, ma bitiminde for
rnalarn deitirilmesini yasaklaynca, onlar da akam ye175

meinin verildii salonda gmlek ve kravatlann deitir

diler"], macera ("Ma, saha'nn d izgilerinde omuz omu
za sralanm makineli tfekli askerler arasnda yapld"],
cin&ellik ("Cem, Uzan geliyorum!"], tehlike ("Uyuturucu
ticaretinde 'iyi' bir konuma ykselen Vincenzo Pascucci
38- adl futbolcu, ma esnasnda mafyosolar tarafndan
kurunland"], yakalanan ya da kanlan frsat (''Vincen
zo kaleye ok yaklamt; onu 10 saniye sonra vursalar
gol atm olacakt"], korku [''Tribnlerdeki yzlerce kii
arasnda bulunan babas bile Vincenzo'yu ldrenler aley
hine ahitlik yapmad"], zafer ["Gooooooolll! . . "J ... gibi ha
yatn hemen tm ubelerini yanstan bir ayna olarak alg
layan ve ona her baktnda kendini onun iinde gren
kimseler; futbol hastalna normallik atfederken, nor
malliin modern bir hastalk olduunu unutuyorlar.
..

17 6

KREMALI MEK OPERASYONU

Su dann zirvesine ulamtm ve buradan bakln

ca manzara pek de i ac deildi.

[Frank W. Abagnale Jr.]

Mesajmz kitle zerinde daha kalc bir etki uyand
racak ekilde sunmak iin baz kimseleri
ldrmek zorunda kaldk

[Theodore Kaczynski -Unabomber- Manifesto]

Fuhu piyasasndaki hakimiyetlerini, rakip ebeke

lerin seks emekileririi ldrp yaban domuzlarna yedir
melerine borlu olan Kray kardelerden [ikiz idiler] biri,
kuyruu titretmiti. 1995'in 2 1 Kasmnda [gri bulutlarn
yere indii o gnde], bo bir revolver kadar sessiz fakat
gzalc bir merasimle son yolculuuna uurlanyordu.
Merasimi, Britanya'nn forslu mafya babalarndan Dave
Courtney organize etmiti. Soylu 6 at n ektii cam bir
faytonla tanan ve hazine sandn andran tabutun ar
dnda 30 tane siyah limuzin ar ar ilerliyordu. rili
ufakl yzlerce illegal rgtn liderleri saklandklar de
liklerden kp cenaze merasimine katlmak zere Lond
ra'ya akn etmilerdi. Merasim fazlasyla ilgi ekmi, maf177

yatik matem konvoyunda 60 bin kii birikmiti: Gazeteci

ler, dilenciler, sinema yldzlan, renciler, yarglar . . . Po
lisler ise olup biteni seyretmekle yetiniyorlar, belli ki bu
acl gnde silaha davranmay dnmyorlard. Cenaze
gmldkten sonra, etraf kaplam lm sessizliini
Kray [hayatta kalan -Survivor-] bozdu ve biraderinden
ksaca sz ettikten sonra Dave Courtney'e minnettarln
cokulu bir anlatmla dile getirdi. Kray'in ta yrei il
hamla dolmutu sanki; Courtney'e vefa makamnda vg
ler yadryordu. Onbinlerce ift gz ve yzlerce kamera;
hasmlarnn, bahe makasyla kestii sere parmaklarn
biriktirerek zengin bir koleksiyon oluturduu sylenen
bu efsanevi gangstere ynelmiti. . .
Flalar patlad. Courtney manetlerdeydi. Psiko
patlktan piskoposlua terfi etmiti. Elleri kanlyd, evet.
Gz dnmt. Yani bir gemii vard. Gizemini pekiti
ren bir gemi. Courtney'e gsterilen ilgi dinmek bilmedi.
O da anlarn yazd: Zrlty Kesin, Konumak stiyorum
[Stop The Ride I Want Get Off]. Kitap kapld. Courtney
yazmay srdrd: Zrlt Kamyonu Geri Dnd [The Ri
de's Back On], Deli Samas [Raving Lunacy ], Dzenbaz
Dave'in Kk Kara Kitab [Dodgy Dave's Little Black Bo
ok]. Kan emici Dave Courtney, itahla mrekkep yalyor,
kaleminden bal[!] damlyordu. Kitaplar, gece kulplerin
deki striptiz ovlar eliinde tantlyordu. Bir gazetede
ke yazarlna balad. Konferans vermek zere davet
edildii Oxford'da King Kong gibi karland. "Afacan bir
ocuktum, sonra haylaz bir gen oldum, serserilii hi el
den brakmadm, imdi de kdemli bir hergeleyim." dedi.
Alklar. Televizyon kanallar, Courtney'i programlarna
kartabilmek iin yaryorlar. Kdemli hergele, bir gm
lek firmasnn reklamlarnda oynuyor. Aynaszlar bile Co
urtney' den imza istiyorlar . . .
Uyuturucu kaaks, pezevenk v e katil Courtney;
Anglo-Sakson entelektel ortamnda zuhur etmi pskl178

l bir istisna deil. mrnn 42 yl boyunca Britanya'nn

btn hapishanelerini ve tmarhanelerini dolam Ftt
nk Frank [Frankie Fraser, Mad Frank] de sk bir yazar
olarak selamlanyor. defa 'deli raporu' alm egosant
rik Fttnk Frank'in hepsini James Morton'la birlikte yaz
d kitaplar otobiyografik elerle dolup tayor: Fttrk
Frank ve Su Ortaklar [Mad Frank And Friends] , Fttrk
Frank'in Fsltlar [Mad Frank's Diary] , Fttrk Frank'in
Londra's [Mad Frank's London] , Fttrk Frank'in Britan
ya's [Mad Frank's Britain]. Fttnk Frank'in kriminal ka
riyeri Courtney'ninkinden daha eskilere dayanyor. Ftt
nk Frank bir zamanlar ngiltere'de cinayetten kundak
la kadar ynla sua imza atm fakat ou kimse onu
'kurbanlarnn dilerini kerpetenle sken kreatif gaddar'
olarak anyor. O da crm bayrndan cmb koyana
inmi; vaktiyle terr estirdii Londra sokaklarnda 30 Po
und karlnda turist gezdiriyor! Courtney'le aralarnda
ki kzk rekabet imdi kat zerinde sryor. Frank'in
b eyanna baklrsa, "Courtney elebilikten nasipsiz, n
mayii bir nobran!"
ngiltere'de silah brakp kaleme sarlan ve byk
bir okur/hayran kitlesiyle buluan azl haydutlar Dave
Courtney ile Fttnk Frank'ten ibaret sanmayn. 'Temizlik
personeli' Tony Lambrianou ile [Hrmet -Respect- adl ki
tabn yazar] Freddie Foreman'n birlikte yazdklar Sk
Kodes [lnside The Firm] ve Namusluca Nallamak [Get
ting It Straight]; Sahtekar Roy Shaw'un Sev imli ocuk
[Pretty Boy]; Fedai Julian Davies'in Sokak Dvleri
[Streetfghters] ; Kundak Bartley Gorman'n ingeneler
Kral [King Of Gypsies]; yasad boks malarnn efsane
vi ampiyonu lan Freeman'n Makine [The Machine]; her
zevekil gangster Jamie O'Keefe'in Kyak Herifieri Kyak
Yapan Nedir? [What Makes Tough Guys Tough) , Eski

Mektep ve Yeni Mektep [Old School New School] , Caniler,

Avanaklar ve Patrt [Thugs, Mugs And Violence], Hiddet179

lenen Yiit Trsmaz [No ne Fears When Angry] adl ki

taplarnn grd alaka da az buz deil.
tenlik artk sadece can dmanlnda, ciddiyetse
cana kymakta bulunabildiinden mi cinai hatralar ilgi
ekiyor? Uygarln beiinde sallanan toplum, kendine
kar ilenmi sular, gecikmeli olarak niin azmettiri
yor?! Moruk mafyosolar , entelektel mevzileri nasl by
lesine kolay ele geirebiliyorlar? Terrn minnetle fiilen
mkafatlandrlmas, cinayetlerin reklama dnmesi,
yargsz infazlara ilikin yargnn alklarda somutla
mas, kalpazanlarn mzayede varyetesi galas. . . Mc
rimlerle madurlar arasndaki patolojik flrt had safha
sna ulat.
"Bestseller"n yeni formlne uygun bir kitabn ad
" Gn mrnz Kald" olmaldr. Diyelim ki bu kitab
satnalan herkes gn iinde zmbalanyor. Kitap ksa
zamanda milyonlarca tketiciye ulaacaktr . Herkes dr
dnc gne , mmknse beinci gne kadar sa kalarak
rekor krmay, mrlerinin son gnnde ne kavumay
deneyecektir. nfazdaki en kk bir gecikme, en byk
mjde olarak anonslanacaktr. Cinayetler katliam boyu
tuna ulatnda btn televizyon kanallarnn spikerle
ri cinayet haberlerini brakp kitab okuyacaklardr. Hat
ta canl yaynda 'gnll' yazarlar, cumhurbakan, ba
kanlar, generaller, arkclar , aktrler, aktrisler , futbol
cular, polisler . . . satnaldklar [ve faturasn yakalarna
ineledikleri] kitaptan blmler sunacaklardr. Kitabn
yazar kitab satnalmaya zorlanacak fakat o bunu kesin
likle reddedecek, iler iyice enteres anlaacaktr. Terr,
kitap satlarn; kitap satlar da terr daha y akndan
destekleyecektir . . .
Gangsterler harikalar diyarnda; zira glgeleri
kamlanarak cezalandrlyorlar ve bylece glgeleri hz
la byyerek onlardan daha nl oluyor. Kendi glgele180

rinde b arnabiliyorlar. dl, cezann promosyonuna, ceza

ise maksadn aan ya da iddetle geri tepen bir rehabili
tasyona dnyor .
11 Eyll 2001 S al gn kiz Kuleler'e saplanan

uaklar Amerika iin bir ceza m yoksa dl myd?

Amerika, 11 Eyll'le birlikte kendini olanca enayilii ve
saldrganl ile tekrar tekrar kefetme imkanna kavu
tu. (Ayna karsnda Amerikan usul her keif -bir skan
daln kefi olmas dolaysyla- skandal nitelii tayor.1
Terrn gebe brakt bu keifler birok ucube dourdu.
Trenler mesela. Medyatik trenler ylesine oald ki 1 1
Eyll vakasnda lenleri anma trenleri, nce dl treni
sonr a da dpedz dl havasna brnd. Amerika'ysa,
o na sunulabilecek en byk ikram olan cesetlerle dl
le ndirilmiti.

KEND YASIN\ TUTAN ZOMBLER

9 Aralk 200l'de, 11 Eyll .kurbanlar iin uzayda
s ayg duruunda bulunuldu\ Uluslararas Uzay stasyonu
t.ISS1 ile kenetlenen Endeavour adl uzay mekiindeki 6
astronot ve 1 kozmonot, aclarn ifade etmek iin birka
dakika ylece durup uzay boluuna baktlar. Endeavo
ur'un kaptan Dom Gorie, saldrda hayatn kaybedenlerin
yaknlarna datlacak 6000 Amerikan bayran beraber
lerinde uzaya kardklarm syledi\ Uzay seyahati hatra
s ile 1 1 Eyll vakasnn hatras, bayrak yar yapyor\
Dokunakl abartlarla, demagojik genellemelerle
ve/ya da asimetrik analojilerle dl-ceza konusunu pati
naj a ayarlanm bir yokua srdm dnlsn iste
mem. Kahinlere ve modern birtakm entelektellere pres
tij kazandran o grotesk om azlla da hi heveslenmi
yorum. Yine de kabul etmek gerekir ki, dncenin, kay
g aacnda byyen meyvelerine karamsarln kurtlar
yuvalanr.
181

Ceza-y Sinimmar deyimini duymu muydunuz?

['Ceza' kelimesi bugn menfi bir mana tasa da eskiden
"-mspet ya da menfi- karlk" anlamna geliyordu. "M
kafat" da bir cezayd yani. Dolaysyla bu deyim "Sinim
mar'n mkafat" eklinde de anlalabilir.] Pastadan fr
layan canavarlarn neeli tezahratlarla karland; he
diyelik yrtc balklarn l kularla beslendii; adliye ko
ridorlarnn hayalet dksyla gbrelenen etil bitkilerle
sslendii . . . bir dnyada ceza-y Sinimmar deyiminin ko
numalardan, hafzalardan ve kaytlardan karlmasn
garipsememek gerek belki de. Ceza-y Sinimmar'n szel
tedavlden taammden kaldrlmas, daha kolay ve yay
gn uygulanmasna yaryor.
Sinimmar, fi tarihinde ran'n en hnerli mimar
imi .. O devrin, sefahate dkn olmakla kalmayp teba
asn da elenceye ynelten ve bu uurda devletin imkan
larn seferber eden hkmdar Numan bin Mnzir ise
halk hazla tantran adam olarak tarihe gemek niyetin
de ve azmindeymi. Birgn, ah, abidevi bir saray yaptr
ma fikrine kaplm ve Mimar Sinimmar' huzuruna a
rtarak emretmi: "Mimarba, sana iki sene mhlet, ba
na yle bir saray ina et ki, bu dnyada zevkle barnma
nn ideal mekan olsun." Sinimmar derhal ie koyulmu.
Evvela lkenin drtbir yann dolam ve saray Kufe'de
Frat nehrine nazr bir tepeye ina etme kararna varm.
Dahi mimar, aralksz alt iki sene sonunda saray ta
mamlam. Sinimmar'n saray gezdirdii Numan bin
Mnzir'in hayranlktan dili tutulmu. Sarayn duvarlar
harikulade freskler ve rlyeflerle bezeliymi. erdeki
.

n rengi gnn her saatinde deiiyormu. Kubbeler,

odalardaki konumalara ahenk katyor, sesin dardan
duyulmasn da nlyormu . Terastan grlen manzara
ise byleyici gzellikteymi. Velhasl saray canlym
adeta . . . Sinimmar, ah' mahzene indirdiinde "Hamet-

182

meaplar, bu saray annz ebediyete laykyla tayacak

tr biiznillah. Yine de ayet gnn birinde saraydan b
karsanz, u ta ekip saray terkediniz. Bir s aat iinde
saray yerle bir olacaktr." Numan bin Mnzir, Sinimmar'
itenlikle vdkten sonra, mkafatlandrmak iin ertesi
gn kuluk vakti terasta ay imeye davet etmi. Gelgele
lim, geceleyin, Sinimmar'a hazineler balamay tasarla
y an ah'n iine kurt dm: ''Ya bu aheser sarayn bir
benzerini, hatta daha muhteemini bir bakas iin ina
ederse? Ondan da mhimi, ya mahzendeki anahtar tan
yerini bakasna sylerse?!" Ertesi gn kendinden emin
bir ekilde sarayn yolunu tutan Sinimmar, alklarla kar
lanm. Terasta ay ierlerken Numan bin Mnzir, Frat
manzarasn beraberce seyretmek iin korkuluklarn ya
nna getirdii Sinimmar' srtndan iterek uuruma yu
varlam! Son nefesini verirken haykran Sinimmar'n se
si sarayn duvarlarnda yanklanyormu: "Dier ta hn
karm, dier ta! . ." Meer mahzendekinin haricinde bir
anahtar ta daha varm sarayda ve her sene bir kere
karlp yerine konmazsa saray yine yklrm . . .
Baar v e su, dl v e cezann parametreleri ifsat
edildi. Kimileri sutaki baarsndan tr dllendirilir
ken, kimileri de stn baarlar elde etmekle sulanarak
cezalandrlyor. kili ilikilerde uygulanan defans tak
tiklerinde de, kolektif esrimelerde de telafisi imkansz
samaln souk mhr gze arpyor. pckler srk
izi brakyor. Her tebrikte bir hakaret motifi, her hayati
darbede lmcl bir iltifat gizleniyor. dller de, cezalar
da hikimseyi birbirini aptal yerine koyan alaklar ve/ya
da genel itibarla kabus figranlar durumuna dmekten
koruyamyor.
ngiltere'de yaymlanan popler bilim dergisi New
Scientist, 2002'nin 18 Eyll gn, dzenleyecei yarma
y kazananlar arasnda yaplacak ekiliin talihlisine ['ka183

zanmak' talihli olmaya yetmiyor nedense], ei benzeri g

rlmemi bir dl vereceini ilan etti: ldkten sonra
dondurulmak! Talihli okur ABD'nin Michigan niversite
si'nde sv nitrojen iinde bekletilecek ve talihi yaver gider
de teknoloji yeterince ilerlerse bilimadamlarnca hortlat
lacak! Mstakbel hortlak aday olma ans New Scientist
tarafndan piyasaya srld gnlerde, Rusya televizyo
nunun birinci kanal ORT'deki bir yarmann galibinin
uzaya gnderilecei duyuruldu.

New Scientist, buzul bir kazk olup dnyaya akl

may, ORT ise dnyadan uzaklamay [kopmay?] vaade
diyor. kisi de muallak; dl m ceza m belli deil. Bu
karkla kesinlik kazandrmak, dlle cezay harman
lamakla mmkn olabilir: Szgelimi b ar dlnn sa
hibi, spot klarnn odakland krsye arlr ve ken
disine krmz kadifeyle kapl bir kutu takdim edilir. Ka
ranlk ve lks salondaki sosyetik kalabalk ayaa kalk
m, kvanla alk tutmaktadr. Kutudan bir adet Uzi
kar ve alklar daha da glenir. dl alan kimse, zifiri
kalabala ate aar. Uzi'den kan kurunlarla can ver
medike alk kesmek byk edepsizliktir. Cinai dln
niceliini belirleme yetkisi, yasal protokol gerei dl sa
hibine braklmtr . . .
Takdirin istikrar, esasen, acl karnaval karam
bolndeki rastgeleliin ironik kronolojisinde aranmaldr.
dln de cezann da sansasyonel nitelii, hegenionik hi
yerarinin seremonik restorasyonundan doar. Son moda
fiyasko, terrist sosyetik eylemin oke edici yanklarnn
asla dindirilememesidir.
Vicdan gitmi azap kalmtr; dikkat, edep ve meta
net gstergesi ekimserlik muhafaza edilememektedir.
Tercih etmeyi tercih edememenin stresi; mazinin rtl
ml, imdi'nin miladilii ve istikbalin hamlndan
mdr? Btn dnyevi dller, cezalar ve teselliler [dl184

lendirilenlerin de teselliye ihtiyalan var ama kimin

umurunda?] gibi geciken 1 1 Eyll 2001 vakasndan ok
daha nce belasn bulmu laubali zombiler hala kendi ya
sn tutuyor.

185

OTURAN BOGA'NIN UAN TEKMES

Ben Kristof Kolomb'un u a deilim

[Sezai Karako]
Buraya gene yalan sylemeye geldin, deil mi?

[Tatanka Yotanka -Oturan Boa- 183 1- 1890;

General Alfred Terry'e szel bir amar atyor ]
.

1 1 Ek.im 1492 gecesi Bahama adalarndan birine

[San Salvador, 'Watling' diye de anlr] vardnda kendi
ni Hindistan'da sanan Christopher Columbus'da [ 1450/11506) bir hindideki klk kadar beyin ve yrek vard. Kr
rmcekten ald l sinekten ya karanlarn yere g
e sdramadklan bu yavak terristin dahi bir kaif ol
duu palavras yzyllar boyunca dallanp budakland:
Columbus ynla izgi-romann karizmatik kahraman;
bilgisayar oyunlarndaki maceral seferlerin kaptan; be
yaz perde starlannca temsil edilen mstesna bir lider
olup kt. Halbuki Yeni Dnya'ya adm atan ilk kii Co
lumbus deildi. Daha X. yzylda Norveli ve zlandal
denizciler Grnland'a ulamlard; tarihi kaytlarda,
1001 ylnda Viking gemilerinin Kuzey Amerika'nn dou
kylanna uradklar ve Yeni Dnya'ya kadem basan ilk
186

'doulunun' Viking denizcilerinden Leif Ericson olduu

belirtiliyor.
1492'de bir katliam a balatan namert Colum
bus, seyir defterine unlar yazmt: "Kadnlar dahil hep
si plakt. Genceciktiler. Bedenleri salkl ve biimliydi;
yzleri ok gzeldi. Salar dz, parlak ve at kuyruu gibi
grd. Gzleri koyu renkli ve iriydi. Hibiri iman deil
di; bacaklar dzgn ve uzundu. [ . . . ] Onlara kllarmz
gsterdik. Keskin demir silahlar ilk kez grdkleri bes
belliydi. Kllarn keskin taraflarn tutan kimilerinin el
leri kesildi. Onlara verdiimiz apkalar, ngraklar ve
cam boncuklar ok holarna gitti. [ . . . ] Bu insanlar ne pu
ta tapyorlar ne de herhangi bir mezhebe ballar. Kt
lkten habersizler, birbirlerini ldrmeyi bilmiyorlar. Hi
silahlan yok. ylesine ekingen ve uysallar ki, bizden bir
tek kii onlardan yz tanesini il yavrusu gibi databilir.
[ . . . ] ndiolar [Columbus, Kzlderililer'i Hindistanl zan
nettiinden bu isimle anyordu. M.M.] son derece drst
ve cmert insanlar. Herhangi bir eyleri istendiinde der
hal veriyorlar. almyorlar, ldrmyorlar, komularn
ok seviyorlar. Dnyada onlar kadar tatl dilli insanlar
yoktur. Her zaman glmsyorlar. Elli adamla bu halkn
tamamn boyunduruk altna alabilir ve onlara her istedi
imizi yaptrabiliriz."
Hispaniola adasnn drt bir yanna halar diken ve
340 daraac kuran namussuz dangalak Columbus'un
mektuplarna bakldnda, onun agzl bir katil olduu
nu kantlayan "Btn ada halk tamamen dize gelmi du
rumda. [ . . ] Alteslerine kleleri gndereceiz. [ ] Klele
rin her birine ayda bir kap dolusu altn getirmeleri art
koulmutu ama donatmszlk ve alk yznden yandan
ou ld." gibi ifadeler grlebilir. Nitekim, Colum
bus'un 1200 Kzlderili arasndan seip tka basa bir gemi
ye doldurarak spanya'ya gnderdii 500 tutsaktan 200'
yolda souk, alk ve hastalktan krld. Aynca, Colum.

...

187

bus, yeterince altn getiremeyen Yerliler'in kollarnn ke

silmesini emretmiti!
Alak Columbus ve takipileri olan tynetsizlerin,
Kzlderililer'i urattklar belalar hakknda en arpc ka
ytlan mstefi piskopos Bartolome de Las C asas [ 14741566] tutmutur [Yazlndan ancak 3 7 5 yl sonra,
1875'te yaynlanan Kzlderililer'in Tarihi -Historia de las
Indias- ve Kzlderililer'in mhasnn Ksa Tarihi -Brevisi
ma Historia de la Destruccion de las Indias-]. Las C asas'n
birinci dereceden tankl, ldrlen Kzlderili saysnn
10 milyon ila 50 milyon arasnda olduuna ilikin stn
kr tahminlerin bsbtn yanl ve soykrmn boyutla
rnn ok daha byk olduunu ortaya koyuyor. Szgeli
mi, Hispaniola adasna ilk kldnda 3 milyon Yerli'nin
bulunduunu ve ksa katliam sezonu sonrasnda bu say
nn 200'e indirildiini sylyor Las Casas. Beyaz adam,
hristiyanlk ve uygarlk adna ne kadar zalimlemi ola
bilir dersiniz? Bu kuduruk domuz srsnn, onlar hedi
yelerle karlayan gle ve eli ak Yerliler'e uyguladkla
r terrn mahiyetini Las Casas'n yazdklarndan istifa
de ederek kavramaya alalm:
"Kimin tek bak darbesiyle bir Yerli'yi ortadan iki
ye blebilecei veya mzrakla bir atta kafasn koparabi
lecei ya da barsaklarn olduu gibi dkebilecei zeri
ne bahse giriyorlard. Annelerinden zorla aldklar st be
belerinin ayaklarn tutup balarn kayalara arpyorlar
d. [. .. ] sa'y ve 12 havariyi kutsamak iin daraalan ku
ruyor, 13 kiilik gruplar halinde ayaklan yere deecek e
kilde astklar Yerliler'i diri diri yakyorlard. [ ] Bir eli
ni kesip dier eline tututurduklar biroklarn 'Haydi,
mektuplan sahiplerine gtrn!' diyerek, ormana kam
Yerliler'in yanna yolluyorlard. [ . . ] Hristiyanlar, insan
avnda kullanlmak . zere vahi kpekler yetitirdiler.
[Not: 1493'te, Yeni Dnya'ya dzenledii ikinci seferinde
Columbus 1200 silahl asker, ynla ateli silah ve top d. . .

188

nda bir sr de av kpei getirmiti. M.M.] Bu kpekler,

Yerliler'i bir anda paralayp, yaban domuzlarndan bile
daha abuk yiyorlard. [ . . ] Yerliler'i daima yk hayvan
gibi kullandlar. 100-200 mil boyunca 40-50 kilo yk tat
tklar Yerliler'in derisi soyulmu srtlan, krba ve sopa
darbeleri yznden rklerle doluydu. [ . . . ] Kba adas
nn Yerliler'i ylesine mitsizlie dmlerdi ki kan-ko
calar ocuklaryla birlikte kendilerini asyorlard; birka
gn iinde adada bu ekilde intihar edenlerin says
200'den fazlayd. [ . ] Yamaclar, Yerliler'in srtlarna
koyduklar 50 kiloluk ykleri brakp dinlenmesinler diye
zincirliyorlard. Ar ykler altnda ezilenler, alktan,
yorgunluktan dp b aylnca zincirleri karmak iin ka
falar kesiliyordu. Bylece binlerce Yerli'den sadece birka
tanesi sa kalyor ve onlar da i eke eke alyorlard. [. .. ]
Yakaladklar herkesi, kadnlar, ocuklar ayrmakszn
kzgn demirle d amgaladlar. [ . . . ] Bir hristiyan yzba,
adann reisinin karsnn rzna geti. [ . . ] Baz kyleri ve
ya kentleri igal etmeye gittiinde, taynsz brakt 1020 bin adamna, yakaladklar Yerliler'i yeme izni veren ...
adl bir zorba vard. Ordugahnda akl almaz bir insan ka
sapl srp gidiyordu. Maheri kalabalk iinde ocuklar
kesilip kzartlyordu. Srf, ocuklarn ellerini ve ayaklar
n -bunlar en iyi paralar saylyordu- kapabilmek iin bir
birlerini ldryorlard. Bu iren yamyamlklardan ha
berdar olan Yerliler ylesine korkuyorlard ki ocuklarn
nereye saklayacaklarn bilemiyorlard. [ . . ] Denizcilere ve
askerlere satmak zere Yerli erkeklerin kanlarn ve kz
larm karyorlard. [ . . . ] Ar ykler tatlan lousa ka
dnlar alktan bitap dyor ve kucaklarndaki bebekle
rini yollarda brakyorlard. ok sayda bebek bylece yol
larda ld. [ . . ] Biri b ana, bir geminin Lucayes adalarn
dan Hispaniola adasna dek 60- 70 mil pusulasz ve hari
tasz, sadece gemilerden atlan Yerliler'in denizde yzen
cesetlerini izleyerek gittiini syledi. [ . . . ] Bir kyden 250
.

189

kiilik bir Yerli grubu arld. Bu Yerliler'in burunlar,

dudaklar, eneleri, kulaklar kesildi. [ . . ] spanyollar,
Yerliler'in snd mabedi atee verdiler. Yanan Yerliler
acyla haykryorlard: 'Kt insanlar! Biz size ne yaptk ?
Bizi neden ldryorsunuz ?!'. . . "
.

Samuel Eliot Morison gibi kancklar da, beyazlarn

zulmlerine sterilize edilmi cmlelerle ucundan kysn
dan deinseler de, mitolojik bir taht'a oturttuklar Chris
topher Columbus'a toz kondurmuyorlar. lgintir, Mori
son'un Columbus biyografisinde 'Byk Denizlerin Ami
rali'nin "lm deinde bile yeni bir Hal Seferi'ni fi
nanse etmek zere bir fon kurma plann vasiyetnamesin
de belirttii" yazyor! Bu itenlikli vgnn devamnda
yle diyor Morison: "Yeni Dnya'nn getirecei kazanla
rn, sa'nn kutsal mezarn kafirlerin elinden kurtarmak
ta kullanlabilecei dncesi hep aklndayd." Hal Se
ferleri ile Yana Seferleri [kuyruklu bir yalana itirak et
mek istemediimiz iin 'Corafi Keifler' demiyoruz] ara
sndaki benzerlikler sahiden de dikkate deerdir. Kimi
entelekteller, bu iki olgu'nun sebepleri arasndaki farkl
lklarn yeterince aikar olduunu syleseler de; hristi
yanlk, katliam, yamaclk, yamyamlk ve rza tasallut
gibi temel motiflerin yansra Morison'un deindii, dn
yann br ucunda bile gndemde tutulan "sa'nn meza
rm 'kafirlerden' kurtarma" motivasyonu, Hallar ile Co
lumbus ve tayfalarnn akrabalklarn ispat ediyor.
Bizler, Hallarn saldrlarna uram Anadolulu
lar olarak, Columbus'u ba tac ediimizi nasl aklayaca
z?! lkretim okullarndan balayarak niversiteleri
mize varncaya, ocuklarmza Columbus sempatik bir se
rvenci diye tantlyor. Morison'un kitab, Altn Kitaplar
Yaynevi'nin Altn ocuk Kitaplar dizisinde yaynland
ve defalarca basld! Ders kitaplarnda Columbus tam bir
masal kahraman klna sokulmu: "Bir zamanlar, b
yk denizlere sevdal bir gen vard. .. " Trk okullarnda190

ki rencilere Hal martavallannn ezberletilmesi, hain

lik raddesinde bir pedagojik arlatanlktr.
Szn tam burasnda, bazlarnn pek ilgi duyduu
u Kzlderililer'in Trk olduklan tezini anmam gerekiyor
sanki. Pas. 'Hal' Columbus'un yahudi olma ihtimaline
ne dersiniz? 1492'de lke ekonomisine hakim olan 170 bin
yahudi, spanya' dan kovuluyor ve [tpk yahudi ynetmen
Steven Spielberg'in filmindeki -listesindeki- hristiyan
kisvesine brnm Oscar Schindler gibi gizli bir yahudi
olan] Columbus, dindalanna bir yurt bulma gayesiyle,
karanla yelken ayor . . . Olamaz m?

HAKARET YAGMURUNA ALKI TUFANI

Hatrlanaca zere, ABD Bakan George Walker
Bush, kiz Kuleler'e ve Pentagon'a dzenlenen Kamikaze
saldnlannn akabinde verdii beyanatta "Yeni bir Hal
Seferi balatmak"tan sz etmiti. imdi sk durun: 11 Ey
ll 200 1 gn, Manhattan'daki kuleler; ha ve daraac
ekip ceset bien Christopher Columbus'un gzleri nnde
ykld! B arcelona, Madrid, Cenova, Buenos Aires ve Was
hington' dan baka ["Jew-York"un gbeindeki] Manhat-
tan'n merkezinde bulunan Central Park'ta da dev bir Co
lumbus heykeli vardr. kiz Kuleler, 1892'de dikilmi Co
lumbus heykelinin gz hizasnda deildi belki fakat hey
kelin bulunduu yerden patlamann duyulmamas imkan
szd; bu tarihsel mecaz biraz zorlamak, tebihimizi hata
l klmaz. Columbus'un hibir zaman Kuzey Amerika ana
karasna adm atmam olmas ise kimin umurunda?
spanyollann resmi tarihilerinden Fernandez de
Oviedo, XVI. yzyln balarnda "Putperestlere kar kul
lanlan barut, Tann iin yaklan tts ayanndadr" diyor
du. Sam Amca'nn terr yata diye mdahale ettii Fili
pinler'de grev yapm yksek rtbeli bir Amerikan suba
y, grlerini yle ifade ediyordu: "Laf gevelemenin ale191

mi yok. Biz, Kzlderililer'in kkn kuruttuk ve sanrm

oumuz bundan gurur duyuyoruz . . . Ve gerekirse gelime
ve aydnlanma yolunu tkamaya yeltenen bu rk da yo
ketme hususunda vicdani engellere taklmayz."
Rushmore Da'nn kayalklarna sfat yontulmu
drt ABD bakanndan biri [dier Washington, Jeffer
son ve Lincoln'dr] olan Theodore Roosevelt [1858-1919],
Yorucu Hayat (The Strenuous Life] adl kitabnda yazm
ki "phesiz bizim ulusal tarihimizin tm bir emperya
lizm hikayesidir. Barbarlarn ya toz olup gitmeleri ya da
boyun emeleri; kudretli rklarn savama gdlerini hi
bir zaman kaybetmemelerindendir." ABD'nin Kba'y i
gal ettii yl [1906) Nobel Bar dl ile taltif edilen ve
kendisinden "Byk Hal" [Gratest Crusader] diye s)Z
edilen Bakan Roosevelt'in soyunun, New York'a ilk gelen
beyazlar olan Hollandallar'a kadar uzand sylenir.
Geri, Hollandallar'dan nce Floransal Giovanri
de Verrazzano New York krfezine girmiti (1524) fakat
onun ardndan 82 yl boyunca blgeye kimse uramad .
'Dou Hindistan' adl Hollanda irketi namna yola revan
_
olan Ingiliz Henry Hudson, gemisi Half Moon'u Aa
New York krfezine 11 Eyll 1609'da demirledi. 1524'te
kefedilen[!] New York, 11 Eyll 1609'da yeniden[!] kefe
dilmiti ve u ie bakn ki bir baka 1 1 Eyll' de [2001) bir
kez daha kefedilecekti. kiz Kuleler'in inasndan yzyl
lar nce, 1626'da Manhattan adasn, blgeyi smrgecili
in merkezi haline getiren 'yerel mdr' Peter Minuit, Ca
narise Kzlderilileri'nden 60 gulden tutarnda incik bon
cuk karlnda satnald! New Amsterdam'a [New
York'un o zamanki ad] 1642'de gelen Cizvit papaz Isaac
Jogues, -burada 18 ayn dil konuulduunu yazmtr .
1637'de genel vali olarak atanan William Kieft, bu 18 dili
konuanlar katleden sapktr. Kieft, vr zvra karlk
hatta karlksz araziler, deerli krkler ve altn sunan
munis Kzlderililer'in kleletirilmesi iine hz verdi: Bl192

ge deki Kzlderililer'i haraca balad; askerlerini, aslnda

igalci b eyazlarn iledii sulardan tr Kzlderililer'in

zerine sald. Bu tiksin kabadayla direnen Kzlderili
ler'den drd ldrlnce , onlar da drt askeri gebertti
ler. 25 ubat 1643 gecesi Kieft'in emriyle iki kydeki her
kes uykudayken katledildi! Hollandal askerler; ocuklar
ve kadnlar dahil herkesi sngleriyle delik deik ettikten
sonra kyleri atee verdiler! Hzn alamayan Hollandal
lar tam ikibuuk yl boyunca New York ve evresine Kzl
derili kan dktler.
Roosevelt'in kayalara yontulmu suretinin yasland Rushmore Da, D akota'dadr. Dakota denince akl
mza Roosevelt deil Sioux Reisi Oturan Bo a [Tatanka
Yotanka, 1831-1 890] gelir. Roosevelt, Oturan Boa'nn
tahtna oturabileceini vehmediyorsa eer -ki vaziyet bunu gsteriyor- bir bataklk sporu yapyor demektir. Otu
ran Boa, Kzlderililer'i sistemli bir biimde ldren
ve/ya da zorla batya sevkeden beyaz adamlarn btn
z alimler

gibi kaln kafal olduunu biliyor ve onlarla an

lamaya yanamyordu. 1876'da Little Bighorn Sava

'nda General Custer ve 400 askerinin cann Cehen

nem'e yollad fakat yine de kabile siyle birlikte Kanada'ya

g etti. Kanada hkmeti, ngiliz uyruklu olmadklar
iin Kzlderililer'e toprak tahsis e dilemeyece ini syl
yordu. 1880 ylnn berbat Kanada knda perian olan
Siouxlar'n atlarnn ou donarak ld. 19 Temmuz
188l'de Oturan Boa ve halkndan sa kalan 186 kii s
nn geerek Buford Kalesi'ne gittiler. Oturan Boa, ano
nim bir subaya tfeini teslim etti ve yalanc beyazlar
verdikleri szlerden bir kez daha cayarak, efsanevi Sioux
Reisi'ni Randall Kalesi' ne hapsettiler. lkenin drtbir
yanndan gelenlerin ziyaret ettikleri ve bilhassa gazeteci
lerin ilgi gsterdikleri Oturan Boa iki yl tutulduu Ran
dall Kalesi zindanndan tahliye edildi. 1883 Eyll'nde
Kuzey Pasifik Demiryollan ktann iki yakasn birleti193

ren hattn tamamlann kutlamak iin dzenlenen t

rende, yetkililer, nl Reis Oturan Boa'nn konuma
yapmasn istediler. Zira o, kimilerinin derin bir sayg,
kimilerininse nefretle bal olduu tek adamd. Sioux di
lini bilen gen bir subay, reisle birlikte sylevi hazrla
makla grevlendirildi. Oturan B oa, konumasn [doal
olarak] Sioux dilinde yapacak ve ondan sonra gen 'Mavi
Ceketli' konumann ngilizce tercmesini sunacakt. 8
Eyll gn, Oturan Boa, heyecanl kalabala hitap et
mek zere krsye kt ve mezkur gen subaydan baka
hikimsenin anlamad Sioux dilindeki sylevine u sz
lerle balad: "Btn beyazlardan nefret ediyorum nk
hepiniz yalanc ve hrszsnz!" Tercman subay oke ol
mutu fakat herkesin cokuyla alklad bu szlere m
dahale etmeye cesareti yoktu. "Topraklarmz aldnz ve
bi zi yuvalarmzdan ettiniz;" diyordu Oturan B oa ve ek
liyordu "onursuzluunuzu iddetle yaymaktan baka hi
bir ey bilmiyorsunuz." Subay mosmor olmu, konuma
sonrasnda bu szleri nasl tercme edeceini dnr
ken byk bir alk daha koptu. Son derece rahat davra
nan Oturan Boa, alk tufanna karlk glmseyerek
hakaretler yadryordu! Sylevini bitirince yine alklar
eliinde krsden ayrld. Tercman subay apallam
bir halde krsye kt ve elindeki nceden hazrlanm
metni okumak yerine sradan birka cmle sylemekle
yetindi. Oturan Boa'nn gler yzle sylediklerinin an
lamn[!] renenler tekrar alkladlar. Herkes bu ko
numadan yle memnun olmutu ki Sioux Reisi'ni St. Pa
ul'deki bir baka trene davet ettiler! 1885 yaznda Otu
ran Boa, Buffalo Bill'in [William F. Coddy] Vahi Bat
Gsterisi'ne katlarak lkeyi dola t. Gsteriden kazand
paray yoksul ocuklara veriyordu. Bir keresinde, gs
teri grubundan Anni e O akley'e, beyazlarn, kendilerin
den olan bu zavall ocuklara nasl ilgisiz kaldklarn an
layamadn sylemiti. Bu arada, Oturan Boa, Wovo194

ka'nn icat ettii Hayalet D ans dini ile sanld gibi pek
ilgilenmemitir. Hayalet Dans'na duyulan ilgi ancak K
zlderililer'in mitsizliklerinin kesafetini gstermesi ba
kmndan ilgintir; gerisi hristiyanln folklorik bir ie
kapanla s ahneleniidir. Hayalet Dans'nn Kzlderili
ler'in toparlanmalarna yol aacandan korkan General
Willam F. Drum, bu tehdidin kayna zannettii Oturan
Boa'nn tutuklanmasn emretti. Amerikan askerlerinin
yannda yer alan baz Kzlderililer, Byk Reis'i almaya
geldiklerinde Hayalet D ans'na inananlar olaya mdaha
le ettiler ve atma kt. Oturan Boa, trajik bir biim
de, Kzl B alta adl bir Kzlderili tarafndan, kafasndan
vurarak ldrd [ 1 5 Aralk 1890) .

TEHLKEY, SULA SAVMAK

1 1 Eyll 200 l'de kiz Kuleler, tepelerine uaklar
saplanarak yerle bir edildikten sonra, olayn sebepleriyle ilgili bir sr speklasyon yaplmt. Bunlar arasnda
bir Kzlderili sylencesi de vard: Beyaz adamlarn Man
hattan'a geldikleri XVII. yzyln ilk yarsnda birgn ,
blgede yaayan Yerliler'den bir gen ava km. O gn
av yle bereketliymi ki, gen Kzlderili heyecana kap
lp bir yerine iki ceylan avlam. htiyatan fazlasna ta
mah ederek Yce Ruh'u incitmekten pimanlk duyan
gen, kederli bir halde yrrken bir kamp atei grm
ve iki ceylandan birini hediye etmek maksadyla derhal
kampa ynelmi. Meer kamp kuranlar ngiliz asll iki
kanun kaaym; hibir ey avlayamadklar iin a
karnna viski iip zilzurna sarho olmular. Kardan
srtnda iki ceylanla yaklaan Kzlderili'yi grnce sor
gusuz sualsiz vurmular. Olay mahalline gelen Yerliler,
beyaz serserileri yakalamlar. Kabilenin bycs, gen
avcnn sebepsiz yere ldrld aday ve beyazlarn i
tikleri " ate suyu"nu [viskiyi] lanetlemi. Kabile , Man
hattan' terketmi . . . Ve yzyllar sonra, iki ceylan ta-

195

yan Kzlderili gencin iki beyaz tarafndan vurulduu ye

re kiz Kuleler ina edilmi ! Manhattan hakkndaki sy
lenceyi bilen Kzlderililer, kiz Kuleler'in bulunduu ye
rin lanetli olduunu sylerlermi; 1 1 Eyll 200 1 gn, bu
Kzlderililer'in "Biz dememi miydik?" de.dikleri rivayet
edilir . . .
Ben b u sylenceye inanmyorum. Gelgelelim, Kzl
derililer'e reva grlen muamelelerden haberdar olan bir
ok kimse, 1 1 Eyll'deki Manhattan manzaras karsn
da "Belki de Kzlderililer'in ah tuttu." diye dnm ol
mal. ahsen, mezkur vakay, 170 yandaki Oturan Bo
a'nm Amerika'ya att tarihi bir uan tekme olarak ni
teleyebileceimiz kanaatindeyim.
Aslnda bir hekim olan Oturan Boa yle demiti:
"Beyazlarn uyduu hangi anlamay Kzlderililer boz
du? Hi. Beyaz adam bizle yapt hangi anlamaya uy
du? Hi. Ben ocukken dnya Siouxlar'nd; gne, onla
rn topraklarnda doar ve batard; savalara onbin kii
gnderirlerdi. Bugn savalar neredeler? Onlar kim
katletti? Topraklarmz nerede? Onlar kim gaspetti?
Hangi beyaz adam onun topran ya da parasn ald
m iddia edebilir? Yine de benim apulcu olduumu sy
lyorlar. Hangi beyaz kadn -yalnz veya sahipsiz de olsa
benim tarafmdan esir alnd ya da incitildi? Yine de, be
nim muzr bir Kzlderili olduumu sylyorlar. Hangi
beyaz adam beni sarho grd? Kim benim yanma a
geldi ve/fakat doyurulmad? Kim beni kanlarm dver
ken ya da ocuklarma knc davranrken grd? Hangi
kanunu inedim? Derimin renginin krmz olmas ok
mu kt; ya da bir Sioux olmam; babamn yaad yerde
domu olmam; halkm ve topraklarm iin canm ver
meye hazr olmam?"
Beyaz adam, yzyllardr srdregeldii insanlk
d uygulamalara, kendisinden baka kimseyi insan say-

196

mamak suretiyle tutarllk kazandrmtr. ki ceylan da

mutlaka almak ve bu i iin her defasnda bir kiiyi alela
cele ldrmek b eyaz adamn yaam tarznn deimez ku
raldr. Uygarlk ve zgrlk adna; katliamlar, cinayet
ler, intiharlar, alk, hrszlk, psikiyatrik sorunlar, uyu
turucu bamll, alkolizm, cinsel pornografi ... ile dnen
arklardan mteekkil bir mekanizma kurmutur: Haya
ti tehlikeyi bertaraf etmek isteyen, lmcl su ilemeli
yani hayati tehlikeyi fiilen yaymaldr! Artk kimin tehli
keli ve/ya da sulu olduunu anlamak imkanszlam du
rumdadr ve asl tehlike/su bu imkanszlkta yuvalan
mtr. ABD standartlarna gre Kzlderililer, Siyahiler,
Mslmanlar . . . insan deil ve dolaysyla bu kategoriler
den herhangi birine dahil olanlara [sana ve bana] ynelik
muamelenin insanlk d olmas hem gerekli hem de ka
nlmaz. Krfez Sava srasnda ldrlen Irakllar hak
kndaki bir soruyu "Dorusu bu konu pek ilgimi ekmiyor"
eklinde cevaplayan General Colin Powell [0 imdi ABD
Dileri Bakan ve Irak'ta sivil halkn imhasna seyirci
kalnmasna karlk tm dnyaya sntacan vaadedi
yor] tehlikeli ve sulu mu yoksa emin ve masum mu? K
sacas, terrist mi deil mi? Bu sorulan sormak, orijinal
likte arya gitmek ve askeri operasyonla marjinalleti
rilmeye [boyutsuzlatnlmaya] davetiye karmak anla
mna geliyor belki de. 1 1 Eyll'n kreselletirdii ilkeyi
buraya yazyorum: "Terriste terrist denmeyecek"!
Amerika ve ngiltere, Afganistan' bombalayarak
yerle bir ettikten sonra imdi de lrak'a saldrmaya hazr
lanyorlar. B alca bahaneleri de Irak'n kitle imha silah
larna [nkleer, kimyasal ve/ya da biyolojik silahlara] sa
hip oluu. Irak ynetimi, Birlemi Milletler'in silah de
netilerinin Irak'a gelip istedikleri yeri aramalarna izin
verdi; denetiler, Irak'ta beyzden fazla birimde kitle im
ha silah aradlar ve bulamadlar; BM, "Irak'ta kitle imha
silah yok" eklinde zetlenebilecek raporu 15 ubat 2003

197

gn dnya kamuoyuna aklad. ABD Dileri Bakan

Colin Powell, BM raporuna ramen, Irak'a 1 ay inde gi
receklerini ilan ederken, ngiltere Savunma Bakan Geoff
Hoon "Irak'ta nkleer silah kullanma hakkmz sakl" de
di! Ancak kuduz akallarda grlebilecek bu kontrolsz
ve kanl tutarszln arka plannda, 1763'te yaanan bir
olay yer alyor. O zamanlar Kuzey Anerika'daki ngiliz
kuvvetlerine komuta eden Lord Jeffrey Anhers, Kzlderi
liler'e kar biyolojik silah kullanmt! Kzlderililer, ngi
liz askerlerinin [bugnk Pittsburgh ehrinde bulunan]
Pitt Kalesi'ni kuatmlard. Sava srasnda Kzlderili
ler'e mal satan beyaz tacirler vastasyla arada srada
atekes ilan ediliyordu. Anhers, byle bir atekes srasn
da, tacirlere ulatrd, iek hastalna sebep olan 'vari
ola major' mikrobu bulatrlm battaniye ve mendillerin
Kzlderililer'e satlmasn salad. Bylece Anhers'in "
ren bir rk" diye niteledii Kzlderililer biyolojik silahn
ilk kurbanlar oldular! Esasen, ngilizler Franszlara kar
savayorlard fakat bu sava tuhaf bir centilmenlik
erevesinde yrtlyordu ve Franszlarn yannda yer
alan Kzlderililer'in hastalktan krlmalar, savan iin
deki savan bir gereiydi. . .
imdi bir Sioux arks syleyerek papyonlu akba
balardan oluan kresel ynetim kuruluna diyelim ki:

Wicahca lakin heya

Pelo makakin lecela
Tehan yunkele eha
Pelo ehanke conwica yaka pelo

198

'YILDIRIM AKI'NA PARATONERL DARAACI

Hayr kalbim
Yorulmadm hayr hayr
Ykl daha

[Cahit Zarifolu 1940- 1987]

Asiliin yeni forml, bir yandan gerein suland
rlmasna kar karken te yandan dangalaka bir a
matacl elden brakmamaktr. tenliin yeni forml,
kabalkla vahetin kabaca ve vahice kartrlmasndan
oluuyor. Cazibenin yeni forml ise markalarn elverdi
i bir isyankarlk ve itenlikte ifadesini buluyor!
Gnmzde ak, teorik ve pratik anlamda, krk
rne bir alm-satm ileminin duygusal alana uyarlanm
halidir. Araya sinema filmleri, popler arklar, reklam
lar ve benzeri komisyoncularn girmesi, biroklarnn dra
matik bir itirazla bu sylediime direnebilmesine zemin
hazrlyor. Terr ferman dinlemiyor.
ki tkrn birbiriyle karlamasna indirgenen
akn fotorafn ekmem gerekseydi, bir spermarketin
nnde antasna kusan gen kadnla, ona srtn dnm
bir halde yere diz kp alayan adam kadrajlar ve dek
lanre basardm.

199

Modern hayatn zehirli gaz basnc altnda boulur

ken, kendine acyan fakat bu trajik smal, krlgan
stat sembollerinde somutlaan zgven kredisiyle rtbas
edenlerin beklenti ve mitsizlik dolu ilikilerine ak de
mek iin binlerce ahit lazm. O binlerce ahidi bulmak ya
da onlardan biri olmak zor deil. Televizyon izleyen her
kes, modernize edilmi [izofrenik] romantizmin yalanc
ahitleridir.
Kuzey yarmkrede gelitirilen abart teknii, duy
gulan standardize edilen insancklarn kendilerini farkl
hissetmelerini salyor. Bu onlar daha da benzetiriyor
ya kimin umurunda. Gzkara abartnn aklabanca bir
inkarclkla birlemesi sayesinde ruhun kozmetii kyor
ortaya. Mutsuzluk, gvensizlik ve korkakln e zamanl
ayaklanmas kahkaha bombalan patlatlarak bastrlyor.
imiz dmza kt halde; kan kaybederken bile da
vurumcu olamyoruz!
Btn yldrmlar gibi tek ynl yldrm akna
kar alnan tedbir, daraacna taklan paratonerden
ibaret.
Kadnla erkek arasndaki ak, kendi yanda kav
rul an bir felakete 'gnll' yazlmak olarak da tanmlaya
biliriz artk. Cehalet, ahlakszlk, edepsizlik ve aptallkla
desteklenen meru bir taknla irca edildi ak. Genler
ve daima gen kalanlar; her gn arklarla, futbolla, tele
vizyonla, kumarla, sinemayla . . . aka geliyorlar. Herhangi
bir ak adaynn, kitleleri etkileyen/ayartan pop starlar
ile ak atmas imkanszlamtr, nk delloda karn
dakinin yaptklarm tekrar edersen 'kendini' kaybedersin.
Mevcudiyetin hakkn vermeye[?] namzet yegane
iddia ve/ya da mazeret olarak tebarz eden kara sevda
da, nostaljik bir galibiyet, mstakbel bir beraberlik, ak
tel bir malubiyet eklinde ksmdr. Kara sevdaya
mahsus malubiyet, galibiyetin ve beraberliin btn

200

enerjisi!li emer.
Mahrumiyetin dibini bulmu bir kltrde olmayan
bir eyi alp cadalozlara vererek kur yapan nevzuhur Ro
bin Hood'lara ne demeli? Kendi salaklklarnn iki kiiye
yeteceinden nasl da eminler! Belki bu yzden 'casarca
ferruginea' zarafetiyle mevsuf gen kzlarmz, onlarn
yazdklanna ve sylediklerine ham bir gvenle dikkat ke
siliyorlar. Onlar sayesinde ksrlk cinselliin balca stra
tejisi oldu.
Hk demi Cyrano de Bergarac'n burnundan d
m melankolik rdeklerin bataklk kamuflaj iinde bo
ulup gitmelerine ah vah eden cadlar korosu muhtelif
bahi karlnda crlarken dklen gzyalar gnller
deki atei benzin gibi parlatyor!
Adna ak denilen katl ironi vastasyla trple
mek/biimlemek zorlat. nk hem zihni hem de gnl
dlayarak esneklikten iyice uzaklam ve artk tala
mtr. Bundan olacak, balad yerde biter hale gelmi;
her naslsa katln korumakla birlikte boyutlarn yitir
mitir. Fikir yrtmek iin bir yrme mekan, bir yol ge
rek fakat modern ak, varlm bu yolun tkanmasna
borlu. Yine de ak satnalmak ilgin bir biimde kolay
lat ve geriye sadece bin yllk tarife sorunu kald: Davul
bile dengi dengine. nsanlar davullatka, birinin gnl
n almak davul almaktan farksz hale geldi. Bir diskotek
yangnnda kmrlemi Leyla ile Mecnun'un ceplerinde
ki telefonlar hala alyordu: Ekenar ak genleri, mo
dern teknoloji sayesinde kolayca izilebiliyor!
Ak'n saysallktan bak mantna/ileyiine ra
kamlar enjekte etmek; onun hesabn banknotlarla gr
meye vardnlan ve delloyu mumla aratan bir sansasyon
dur: Cinai olmakla kalmaz, kalleedir de.
ifte kumrularn mnasebetlerinin negatif bir si
nerjiden ibaret olduu gzlerden gizleniyor. Nasl? Her
201

trl hile, elence klna sokularak.

ki insann karlkl zamane istikbal vaatleriyle
birbirlerini ayn anda tuzaa drerek rehin almay be
cermeleri; mucizevi bir senkrona odaklanan transandan
tal bir buyruun yrngesine girildiinin iareti saylyor!
mr mhrleyecek derecede byk bir yanlg pay, ne
eyi genellikle motive eder, yoketmez. Birazck parazit ho
logramn biberi tuzu. zel alannzn llemesi, serapla
rn bereketiyle dengelenir.
Entelektel karamsarln kayman yiyen kii de
ak kelimesinin 'asl' anlamn tevars ettiini ima etme
ye kalkmasn; hele tecahl arifane bir tavrla yalnzlk
tan dem vurup canm skmasn benim. Birlikte intihar et
mek iin yolda arayanlar, kendine kar su ileyecekken
bir su orta bulmaya almann hi de fena olmayaca
n akl etmi olmakla aktan ya da gizliden vnecekler
se canlar cehenneme.
Bizzat icat ettikleri budalaln iinde bir bakasn
eker ya da tuz gibi eritmek maksadyla pusuya yatanlar,
lmcl yanlgsna anlam kazandrmaya alan birini
bulurlar elbet. apalln gklere karlmasna engel ol
maya urarken ona hi dokunmamak gerekir.
Aktan bahseden kii ayn zamanda kendinden
bahsetmi olmaktan kaabilir mi? Hi de bile. Konu ak
olunca genellemelerimizin dahi kendi lehimize ya da aley
himize kullanlmaya msait aikar deliller katna yksel
melerini nleyemeyiz.
Uruna lebileceimiz eyin kimde olduunu ara
trrken birine toslarz ve lnceye kadar bamz dner.
Buna ksaca ak diyoruz. Ola ki ak bir ksaltmadr: m
rmz ksaltr; faniliin kesafetini, ona direnerek art
rr. Viyanal [1856- 1939], "Ak, imkansz artrr" di
yordu; sormak lazm, ebediyeti gndeme getirse av m
murdar olurdu?
202

iyisi, i kence grenlerin

sar
sakln, masumiyet ve samimiyetin yerini almasna kim
seciklerin itiraz etmemesinden doan deh eti yattrm ak
iin reddediten medet umm ak devaszlk gstergesiyse
varsn olsun. Deva [n tedavisi] aramyoruz, hastal ta
Aktan sz aldnda, en

azyla konumak b elki de: "Bilmiyorum!" Cehalet ve

nmay a abalyoruz.
Mas als bir sevinle v e/ya

da iirsel bir kahrl a mo

Tketici kredisiyle tak
sitlendirilmi bir tecrbeyi s atmalmaktan kim ne anlam
bugne kadar? Nezaket ile harmanla:;.m bir aal ama
y birbirine sunanlar ; s a htelik, samalk ve s ay rln do

dern ak denklemini zemeyiz.

zunu iyi ayarlamak zorundalar. Kelimelerin snd yer

yaramazsa, tetie b asmak

B ang! Bang! Bang! kuru l u k
a k, birdenbire kur unluk a ka dn t i te. Kaarken
cesedin zerinde ayak izi brakmamaya dikkat edin .

de parlayan pckler de ie
tan baka are kalmaz.

SLAHLI DLENCLER,
OTOSTOPU KELERE KARI!

"Alo, Procter & Gamble m?"

"Evet, ben Joshua, size nasl yardm edebilirim?"
"Firmanzn amblemindeki eytan iareti hakknda
konuacaktm."
"Bakn hanmefendi, bizim amblemimizde eytan ia
reti yok, biri sizi kandrm olmal."
"Siz beni mankafa m sanyorsunuz? Ambleminizin iki
yerinde '666' ifresi aka okunuyor ve tm Amerikallar bu
nu biliyor artk!"
"ifre dediiniz eyler sadece yldz ve sakal. 1885'ten
beri de olduklar yerde duruyorlar."
"Deccal'n kokumu sakal! 100 senedir insanlar kan
drdnz fakat artk foyanz meydana kt!"
"Aylardr bu amblemden bahseden kiilerle konu
maktan yoruldum. rnlerimizden bir ikayetiniz yoksa, si
ze iyi gnler dilemek zorundaym."
"Bir dakika! imdi bana aka syleyin, karnzn %
lO'unu eytan'a hizmet iin Moon tarikat cemaatine bal
yor musunuz, balamyor musunuz?"
"Hayr. Moon tarikat yelerine de, Papa'ya da, Tibet
rahiplerine de, Kara Byclere de zrnk koklatmyoruz."
"Peki, Mississippi'deki protesto yryn nasl
204

aklayacaksnz?"
"Mississippi ubemiz bu konuda bir basn bildirisi ya
ynlad."
"Size inanmyorum ve bundan byle Ariel dahil hibir
rnnz almayacam."
"Sizin yerinizde olmak istemezdim bayan."
"Kstah soytanlar! Cannz cehenneme!"
"Ariel meselesini tekrar dnmenizi neririm."
"Asla! P&G'den kuruu dahi esirgemezsem teyzemin
mezannda yaban eekleri einsin!"
1980'li yllarn b andan sonuna kadar, Procter &
Gamble yetkilileri yukarya kaydettiime benzer onbin
lerce telefon konumas y apmak zorunda kaldlar.
P&G'nin amblemindeki yldzlarn bir yldzlar savana
sebep olaca 100 yl boyunca kimsenin aklnn ucundan
bile gememiti. Derken, Birleik Devletler'in drt bir
yanna, amblemdeki ihtiyarn Deccal olduu, 13 yldzn
[bu yldzlar, 19 yy. Amerika'snn eyaletlerini temsil edi
yordu; o dnemde eyalet says 13't] birletirilmesiyle
666 saysnn [eytan'n ifresi] ortaya kt ve ayn sa
ynn Deccal'n sakalndaki kvrmlarda da bulunduu
ynnde gl bir sylenti dalgas yayld. P&G ynetim
kurulu yeleri, Nisan 1985'te, sz konusu asrlk amble
mi [hamburgerden, deterj anlara kadar] btn rnlerin
den kaldrma karar aldlar, fakat sylentiler yzyln so
nuna dek u veya bu oranda srd, stelik her an yeni
den canlanabilirler!
Sylenti nedir; dedikodu, fiskos, boboazlk, gy
bet, enealmak, efsane [sylen], ayia, rivayet, uydurma
ve/ya da iftiraya hangi bakmlardan benzer ve onlardan
nasl ayrdedilir? Fingirdek bir olgu olan sylenti; kesin
olarak kantlanmam, genellikle kiiden kiiye, azdan
aza ve/yahut kulaktan kulaa aktarlarak yaygnlaan,
gnn olay/durum/kiileriyle irtibatl bir deklarasyondur.
205

Sylenti gncel ya da gncelle-tiril-mi bir konuya temas

eder ve bu zelliiyle efsaneden ayrlr. Kitle halinde i
nenen dev bir 'balonlu sakz' olan sylentinin tadndan ve
elenceliliinden ziyade gerek olup olmad belirleyici
bir nem tar. Sylentiyi meydana getiren ey, onun kay
na deildir, onu aklnda tutan bireylerin enerjik bir bi
imde bakalarna aktarmaktaki istikrarlardr. Politik,
ekonomik, magazine!. . . sylentilerin her birinin dourdu
u etkiler birbirinden farkldr; bunlarn bazlar birbiriy
le iie ve/ya da etkileimli olabilir. Mesela, babakann
tksrmas menkul kymetler borsasn altst edebilir ya
da bir pop starnn maliye bakanndan hamile olduuna
dair sylentiler hkmeti ve piyasay ayn anda sarsabi
lir. Sk sk, "olabilir, yapabilir" gibi ifadelere bavurmam
dikkatinizi ekmi 'olabilir'; beni mazur grnz sayn
okur, zira sylenti, kesinlik ile ihtimalin dansdr. Bahis
konusu ihtimaller, taammden, astronomik dzeyde o
altlm; kesinlik ise [muhtemelen! ] sfra yamanmtr.
Sylentinin yaylma hzn artran sosyo-psikolojik
veriler, diyelim gvdenin imesi gibi yan etkileri olan zi
hinsel perhiz vb. , aynca incelenmeye deerdir. Yine de
umulann aksine, eitim ve bilgi dzeyi yksek kiiler,
sylentilere, eitimsiz ve cahil kimselerden daha ok iti
bar ederler, nk entelekteller iktidarn kontrol al
tndaki aralarn ilettii haberlerin/bilgilerin, doal ola
rak, iktidarn amalarna hizmet edecek ekilde 'dzen
lendiini' dnrler; dolaysyla, tescillenmemi ve/zira
belirsiz kaynaklardan yaylan verileri yabana atmamay
ve/yahut didiklemeyi kazan sayarlar. Kurmaca, gerei
sarsacak gce kavuur bylelikle. Szgelimi X Files [Giz
li Dosyalar] adl televizyon dizisinde anlatlan hikayeler,
diledii zaman doruyu syleme ayrcalna ancak boy
nunda "ben iflah olmaz bir yalancym" yazl bir yaftay
la dolaanlarn sahip olduklarn sezenlerce dikkatle iz
lenmektedir. Gerei renmek iin yalann insafna kal206

dmz gerei bile maalesef s allantdadr.

Gelgelelim sylentilerin, z annedildii gibi, ille de
palavra olmas gerekmez . zellikle erken seim ya da de
valasyon gibi olaylar ncesinde baz evrelere bilgi sz
drlarak karlan sylentiler, olacaklara zemin hazrlar.
Bir sylentinin, sylenti olmaktan kabilmesi iin, ieri
inin doruluuna ya da yanllna dair bir sarahatin
salanmas lazmdr. nl bir sinema oyuncusunun, ani
bir kalp krizi sonucu ld haberi yaylrken, eofman
larn giyerek bir tv. kanalnda canl yayn konuu olma
s biroklarn ikna etmeye yetecektir, fakat her eye ra
men kl krk yaran b az kukucular, sz konusu aktr sa
hiden lnceye kadar v aziyeti idare edebilirler. Nitekim,
aylarda radyasyon olduu sylentisini ortadan kaldr
mak iin bir b akann kameralar karsnda ay ierek poz
vermesi ya da stanbul'daki evlerin musluklarndan
akan sularn temiz olduunu kantlamak isteyen bir m
drn obj ektiflere glmseyerek musluktan bardaa dol
durduu suyu bir dikite imesi sylentilere son vermek
ten ok renk katmt.
Korkunun retildii, b eslendii, bytld top
lumlarda sylentiler kk s alar, yeerir, iek aar, meyve
verir. Sava srerken sylentiler uaklarla, hatta mermi
lerle birlikte her yerde uuur: "Gney cephesinden sade
ce bir kii kurtulmu, bir arkadam mektubunda yazd;
kuzeni, kurtulan tek askeri tanyormu . . . " Ekonomik kriz
de geni ve scak bir sylenti yatadr: "Mart'ta yeni bir
devalasyon olacakm!", "ki sene iinde ktlk bagste
recekmi, o yzden hkmet yetkilileri, akrabalarna
yurtdna g etmelerini neriyorlarm!" Doal afet bek
lentisi, toplumsal bunalm a ve ifal ya da zehirli sylen
tilere elik edebilir: "ubat'n 13'yle 18'i arasnda Mar
mara blgesinde 8 iddetinde bir deprem olacakm; Avru
pal aratrma ekibinin raporunda yazyormu."
207

Korku sylentiyi yayarken, sylenti korkuyu artra

bilir. 1935'te, Manhattan'n kanalizasyonlarnda binlerce
timsahn cirit att konuuluyordu. Florida'da tatil ya
pan bir aile, dnte yavru timsahlar getirmiti ve bir s
re sonra bu timsahcklardan sklan anne, onlar klozete
atp sifonu ekmiti! Timsahlar, kanalizasyonda yuva ku
rup oalm ve artk, her an gn yzne kp etraf ko
laan edecek durumdaydlar. Galiba bunlardan biri kk
bir kz ocuunu paralam ve polis tarafndan kurunla
narak zar zor ldrlmt. Derileri, malum, pek kaln
d! .. Ayrca, bu sylentinin bugn Nianta'na uyarlana
rak yaylmamasnn nnde byk bir engel yoktur; daha
ilevsel sylentiler dnda.
Baz sylentiler samalkla gereklii, tesadfle ru
tini ylesine kvaml bir biimde buluturur ki, inanmak
tamamiyle kiisel bir tercih meselesidir: 200l'in Eyll
aynda Kuzey Avrupa semalarnda uan bir Boeing
707'nin gvdesindeki bir kapak alnca, uan tuvaletle
rinden akp bir depoda biriken sidikler serbest kalarak
binlerce fit yksekten yere inerken souktan donup bir
mzrak eklini alm. Buzul mzrak, Zrich'te bir parkta
kpeini gezdiren ortayal bir kadnn gvdesine yldrm
hzy]a saplanm ve kadncaz orackta can vermi! Ksa
zamanda mzrak erimi ve talihsiz kadn bir idrar gl
nn ortasnda kalm. Cesedi, kou yapan bir boksr bul
mu ve kadnn iinde yzd pisliin kpein marifeti
olduunu zannedip kpee bir tekme atm. Zavall kpek
de boksrn tekmesiyle lmesin mi! . .

ORMANDAK DALGI
30 Ekim 1938 akam, New York'a bir UFO inmiti.
UFO'nun evresinde geni bir daire halinde toplanm ga
zeteciler, astrofizikiler, itfaiyeciler, rahipler ve daha bir
yn 'ilgili' mthi bir merak iindeydiler. Hava Kuvvet208

leri'nden generaller, Kzlha yetkilileri, dileri bakanlndan brokratlar, tarikat liderleri . . . arasnda heyecan
dolu telefon konumalar yaplyordu . 6 milyon Amerikal, radyolarnn banda, Mars'tan geldikleri aklanan ya
banclarn ilk hamleyi yapmalarn bekliyordu. Radyo din
leyicilerinin 1 milyon kadar, Marsllar'n kan dkecekle
rine yrekten inanyor olmalydlar ki, yrekleri azla
rnda, sokaklara frlayp lk la katlar: Kimileri
hngr hngr alyor, kimileri son duasn ediyor, kimi
leri yanlarna -be para eya alp arabalarna atladk
lar gibi uzaklayorlard. Halbuki, her ey, bir radyo piye
sinden ibaretti! stelik o gnk gazetelerde, Orson Wel
les [l.1985] adnda 23 yandaki bir gencin yaynlad,
Herbert George Wells'e [1866-1946] ait Dnyalar Sava I
War Of The Worlds adl bu piyes hakknda haberlere de
yer verilmiti!
..

[Muhtemelen okumu bulunduunuz] yukardaki

paragrafta anlatlan olayn cereyan ettii gnlerde
ABD' de [ 1929'da meydana gelen] ekonomik krizin sersem
letici etkileri srmekteydi ve insanlarn byk bir ksm
yeni bir savan eiinde durduklar fikrindeydiler. Nazi
ler, Japonlar ve/ya da dier uzayllar her an lmcl bir
igale kalkabilirlerdi. Yani, New Yorklular, 11 Eyll
2001 Sal gnnden sonra korkudan sararm bir ekilde
evlerine ekilerek yeni kara haberler bekledikleri gibi,
'Yurtta' Welles'in sunduu oyunu dinlerken de kara bir
haber duyma eilimindeydiler. ittikleri her eyi nce ha
berletiriyor, sonra da karartyorlard. Welles'in piyesi, bu
i iin biilmi kaftand; yzbinlerce korkan panie ka
plmasna yetti de artt bile.
Sylenti, iktidar elemanlarn [sylentinin gc
orannda] konuyla ilgili konumaya icbar eder. Hatrlay
nz, "Ecevit ok hastaym" sylentisi, babakann "Hayr,
turp gibiyim" eklinde deme vermesine yol amt. [Bu
arada, ABD'de bakan adaylarnn check-up sonularn
209

basna takdim etmeleri kanunen zorunludur.] Fakat g

nmzde, sylenti, iktidara kar kullanlan deil, iktida
rn kulland bir silaha dnt. Sylentilerin doru mu,
yalan m olduunu aa karmas gereken medya da kit
leye ynelik ve srekli bir haber ak iinde birok gere
i gizleyen bir entegre mekanizma haline geldi. nsanlar,
bir enformasyon kasrgasnn tam ortasnda, inanma ka
pasitelerinin ok stnde veriyle kstrlyorlar; giderek
inanlmas g haberler nem kazanyor. En iddetli sy
lenti dalgasn retebilenin iktidar elde tuttuu bir dn
yada yayoruz artk. Enformatik terr; terrn tespit, te
rristin tehis, terrizmin tefehhm edilmesine mani olu
yor. Medya, sylentilerin bereketli kukulan davet etme
sini nleyebilmek iin, dpedz "dedikodu" bal altnda
yaynlar yapyor. Toplum, medya tarafndan, yalan, ifti
ray, gybeti kabul etmeye ve hatta makbul saymaya zor
lanyor! timad dlamak suretiyle anlamn ykn ek
me sorumluluundan kurtulan medyann rettii risksiz
lik yanlsamasnn risklerinin otomatik oalyla lanet
leniyoruz fakat boboazlktaki inkarclk esiyle garan
tilenen elenceyi berbat etmeyi gze alamyoruz. Centil
menlikle drstl buluturma becerisini gsterebilecek
derecede incelmekten zalimce men edildik. Btn bunla
rn dourduu ve hibir yere vardrmayan meguliyetler
insanlar deirmen beygirine evirirken, deirmende
tlen unu birileri eleyip eleklerini asyorlar.
"Ate olmayan yerden duman kmaz" diyen iktidar
elemanlarnn en belirgin politik tavrlarnn "amur at,
izi kalsn" ibaresinde ifadesini bulmas manidardr. Bunu
da en iyi "Bana dokunmayan ylan bin yaasn" diyen bir
toplumsal tutum karlar!
Otostopu bir keiin bindii arabalarda aniden yo
kolduu sylentisi, faytonlardan motorlu tatlara aktar
larak gnmze kadar tand. Ortaa Avrupas'nda, di
lencilerin silahlanarak kaleyi ele geirmek zere yola ko210

yulduklar trnden sylentiler revatayd . Gnmzdey

se yoksullar, silahlanmalarna engel tekil eden dediko
dularla ku atlm vaziyetteler. Negatif ilhamlarla pireyi
deve yapanlarn kervanndaki, nereye gittiini bilmeyen
turistlerin says hzla artyor. Entrika sadece maceray
sarmalamyor artk, ayn zamanda adaleti de hukuk d
bir dzleme ekiyor.
Fransa'da uydurulduu iddia edilen fakat birok l

uyarlanm , eski bir asparagastr: Bir orman yang

bir itfaiye ci ordu
sunca zar-zor sndrldkten sonra, yangnn kalntlar
arasnda bir dalg cesedi bulunur Herkes armtr,
dalg kyafeti iindeki bu adamcazn yanan ormanda ne
ii vardr? Bir dedektif ya da itfaiyeci olay zer. Besbel
li, Canadair denen itfaiye uaklarndan biri, yangna ta
mak zere deposuna denizden suyla birlikte dalgc da al
mt ve yine suyla birlikte dalgc da yangna atmt!

keye

n, karadan ve havadan mdahale eden

kiz Kule
ler'e 'dal' yapan uaklar geliyor. Acaba 1 1 Eyll 2001 g
n yaanan ilgin olayda ka dalg yanarak ruhunu tes
lim etti? Frans z asll yazar Thierry Meyssan, Deheten
giz Hile [ 1 1 Septembre 200 1 : L'effroyable Imposture] adl
kitabnda, 1 1 Eyll'de yanan iki kulenin adeta birer dal
g aac olduklarn anlatyor! Meyssan'a gre, mezkur
vaka, hileli olduu kadar dumanl da olan bir iflas mizan
seni nitelii tayor.
Uak ve yangn denince aklma derhal

Yeryzn kan, gzya ve aleve bulamakla yetin

meyip insanlara bulac masal virsleri de zerkeden k
resel iktidar, vahi bir muhasebeci gibidir. Kresel komp
lo pratiklerini analiz etmeye yeltenenlerin her syl e dii
'komplo teorisi' damgas yer. Sistemin lordlannn balca
icraat, genel itibarla teoriyi re karma komplosu
dur: sterler ki, insanlar, mulaklktan balarm alama
snlar, ynlerini arsnlar ve bir zgvensizlik krizi iin21 1

de ilelebet kendilerini aalasnlar . . . Sanrm bu yzden

bitmek bilmiyor, her trl diyaloga rengini veren, l do
mu olmann dezavantajlar!

THE END

Onlan ya sevecek ya da tanyacaksnz;

ortas yok bunun.

[Chamfort 1740- 1794]

Bazen ryamda, kafama silah dayam

kocaman bir bebek gryorum.

[Murky Aim Siperde Parende]

Kresel kymzn toplumsal hafzas film karele

riyle dolu olduundan mdr nedir, 1 1 Eyll 2001 gn
Sam Anca'mn faasnn hacamat edildii uakl eylemin
ertesinde, medyada bu olayn birtakm Hollywood filmle
riyle ne kadar benzetiine dikkat ekilmiti: Zor lm
[Die Hard] , Derin Darbe [Deep Impact], Kuatma [Siege],
Dv Kulb [Fight Club] , Kaya [The Rock] , New
York'tan Ka [Escape from New York], Kurtulu Gn
[lndependence D ay ]. Dnya Ticaret Merkezi kizleri en
kaznn ve paas tutuan Pentagon'un dumannda Holly
wood cinleri uuuyordu!
..

100 yllk Hollywood sinemas, her eyden nce bir

terr antolojisidir. King Kong'tan Drakula'ya, Rambo'dan
Terminator'e, Gremlinler'den Hannibal Lecter'a, Juras213

sic Park'n dinozorlarndan Grnmez Herife kadar yz

lerce yakc, ykc, yldrc, yokedici figr Hollywood'da
ya domutur ve/ya da ikamet etmektedir. Her trl
meru insani etkinlii [dnmeyi, renmeyi, almay,
giyinmeyi, ticareti, seyahati. . . ] elence kapsamna alma
idealini gerekletirme abasndan ibaret Amerikan tar
z, Hollywood araclyla terr de elencenin konusu
haline getirmitir.
Amerika, tm dnyaya silahtan sonra en ok satt
rn olan sinema filmlerinde, terrn tanmn ve ter
ristin ekalini ulusal karlar dorultusunda belirleyerek
kltrel/politik bir ike yapt/yapyor. Amerikan emper
yalizmini hem fiilen kantlayan hem de [beyaz] perdele
yen Hollywood, 11 Eyll'de kiz Kuleler'in dekonstrksi
yonu ile birlikte iddetli bir sansre toslad; hayatta hi
bir ey filmlerdeki gibi deildi maalesef, fakat bu kadar
da fazlayd. Su perman, rmcek Adam, Batman, X Men . . .
vb. sper-kahramanlar yokmu gibi davranlmas neza
ketsizlikten de te vahiceydi. Amerika'nn sarslamazl
ilkesi sarsntya uratlmt madem, bu ii yapan "kt
adamlar"n kimliklerinin Hollywood'un sulular [radikal
slamc Araplar, muhteris Uzakdoulular, gzdnm
Almanlar, kindar Siyahiler .. ] albmnden baklan falla
saptanmas durumu dengeleyecekti. . .
.

Beyaz Saray, Pentagon, CIA v e Wall Street ile

Hollywood arasnda bir korelasyon olduu aikar. Nite
kim 1999'da Pentagon 'Kreatif Teknoloji Enstits' adl
[il. Dnya Sava yllarnda Ordu-Sinema ilikilerinin
dzenlendii 'Enformasyon Brosu' gibi] bir aratrma
birimi kurarak biraraya getirdii TV yapmclar, video
oyunu tasarlayclar, bilgisayar mhendisleri ve asker
lerden; felaket senaryolar ve bu kurmaca felaketleri at
latma planlan retmelerini istemiti. Enstitde ayrca
askeri eitim maksadyla baz dijital simlasyonlar ha
zrlanmaktayd. 1 1 Eyll 200 l'den sonra, enstitdeki b214

Terristlerin kitleleri
analiz edebilmek
iin kimlere b avuruldu dersiniz? Hollywood'un 'yetenek
li' yazar ve ynetmenlerine! David Fincher [Se7en, The
Game , Fight Club, Panic Room filmlerinin ynetmeni],
Steven E . De Souza [Die Hard ve Die Hard Ifnin senaris
ti] , Spike Zonze [Being John Malkovich'in ynetmeni] ,
David Engelbach [MacGywer dizisinin yazar], Joseph Zi
to [Delta Force One ve Friday The 13th -Final Chapter 'n
ynetmeni] , Randal Kleiser [Grease 'in ynetmeni!]; Tu
general Kenneth Bergquist komutasnda topland! Sine
mann gzde emekilerini militer bir grev bekliyordu: 1 1
Eyll'de deien terr standartlarna uygun terrist tip

yk bir eksikliin farkna varld:

etkilemeye matuf mthi hamlelerini

ler ve eylemler tasarlamak!

Pentagon'un, 200 l'de Kara ahin Dt [Black
Hawk Down] filminde kullanlmak zere 40 kadar sekin
asker ve [yanl hatrl amyors am] bir dzine helikopteri
Fas'a gndermesi, muhtelif evrel erce tepkiyle karlan
mt. ABD Savunma Bakan Donald Rumsfeld sinemaya
asker ve helikopter tahsis edilmesine onay verirken, Penta
gon iinde ciddi tartmalar kmt. Karara itiraz edenler,
"Pentagon'un sinemann emrine girmesi doru deil. Bu,
lkenin ulusal karlarna hizmet etmiyor" grn dile
getirirken, Rumsfeld, harcamalarn film yapmcs irket
tarafndan deneceini syleyerek konuyu geitirmiti,
nk esasen Hollywood, Amerika'nn askeri gvde gsteri
sine grkem kazandrmaya yaryordu .
.

Hollywood ve Pentagon, iie konmu plastik kep e

andryor. Washington'da Pentagon'un 'Sinema ve TV
rtibat Brosu', bu b ronu n banda da Phil Strub var. Bir
ollywood yapmcs askeri 'malzemeye' ihtiya duydu
unda, doruca Strub'a kouyor. Strub d a "nce senaryo
yu grelim" diyor. Senaryo Strub'a sunuluyor ve eer
Strub'n "paa gnl" isterse filmin ekimlerinde mily on
larca dolar deerindeki sava gemileri, tanklar, uaklar . . .

leri

215

kullanlabiliyor. Mesela, Hong Kong'dan Hollywood'a

transfer edilen ynetmen John Woo'nun Windtalkers adl
filmi de Strub'n askeri direktifleri dorultusunda deiti
rilmi ve Nicolas Cage bu filmde, teslim olmaya alan
bir Japon askerini vurmaktan men edilmiti; ayrca 'Di
i' lakapl Amerikan askerinin, len Japonlar'n altn di
lerini skmesine de bizzat Strub mani olmutu! Hal by
leyken, Randall Wallace'n ynettii, Mel Gibson'n baro
l oynad 2002 yapm Bir Zamanlar Askerdik'in [We
Were Soldiers] Bakan George W. Bush, Savunma Baka
n Donald Rumsfeld, Bush'un Ulusal Gvenlik Danma
n Condoleezza Rice ve birok Pentagon grevlisine izletil
dii zel gsterim gibi etkinlikleri olaan karlamalyz:
Senaryo Pentagon'da okunuyor/yazlyor madem, filmin
de Pentagon'da izlenmesi normaldir.
KUKLA GB OYNATILAN KADAVRA

Sinemaya sanatsal olmayan grevler yklendii,

politik algnn biimleniinde Hollywood'un nemli bir
faktr haline geldii ve seyredilen filmlerin kitlesel tecr
be dosyalarna kaydedildii, 1 1 Eyll'den sonra netlikle
aa kt. Hatrlaynz, kiz Kuleler'in grnd, ter
r konu eden ya da 'iddial' aksiyon sahneleri ieren film
lerin [Spiderman, Collateral Damage, Swordfsh . ] frag
manlar yayndan kaldrld, gsterimi ertelendi ya da ip
tal edildi. Amerikan halknn yaad ac tecrbeyi a
rtracak sahneler, besbelli, "Kurmaca ile gerek tepki
meye girerek sosyo-psikolojik dengeleri bozmasn" dn
cesiyle gzlerden gizleniyordu. Ayn yaklamn bir uzan
ts olarak, 2002 yl; Hollywood starlarnn militer bir mo
daya uyarak niforma ve/ya da zrh giydikleri, beyaz per
dede illzyona varan bir kamuflaj sezonu oldu.
.

11 Eyll gn yolcu uaklarnn gdml kitle 'im

ha' silahlan olarak kullanlmas, ou kimseye ve bu ara
da baz sinema eletirmenlerine "Demek ki aksiyon film216

leri abartl deilmi" dedirtti. Terr, Hollywood'un ng

rlerini(!] doruluyordu; sinemay yabana atanlar utan
snd. Kar cephede ise "Endstriyel sinema kr iddeti
yeryzne yayyor. Hollywood terristlere ilham verdi" di
yenler yer ald. Her iki tezde de hakllk pay var gibi g
rnyor ama yok. Birinci gre snanlar da, ikinci g
r seslendirenler de samalyorlar.
Hollywood stili aksiyon, balbana bir terr ei
didir: Dinamizm, macera, coku, direni, cesaret, daya
nkllk . . . gibi kavramlar taammden ifsad etmitir. On
dan da nce sylenmesi/bilinmesi gereken husus udur:
Hibir kitlesel eylem, bilhassa elence politik hesaplarn
dnda deildir. Elence apolitik bir megaledir, kabul,
fakat politik bakmdan maniple edilenlerin megalesi
dir. Hollywood sinemas hibir zaman hayatn rprodk
siyonu deildi, nk hayat msveddeletiriyordu. Ne
gatif abartlarla dolup taan filmler, aslnda abartnn
sanatsal ynn rtbas eden zrvalardan ibaretti; onlar
da, canll temin eden abartlarn zerresi yoktu. Hibir
ey ngr-e-meyen Hollywood'un ileyii; kitleselliin
menfi koullarn yani zihinsel gerilii, duygusal yozluu,
eylemsel nafilelii, szel fukaral ayakta tutmaya ma
tuftu. Bu filmler terristlere ilham vermiyordu, zira [tek
rar etmekte bir beis grmyorum] terristlerin icra
at/imalatyd. Hollywood'un figranlar rgt yani Lib
yallar, Suriyeliler, Irakllar, Afganistanllar, ranllar,
Sudanllar . . ; 'film icab iledikleri sulardan' tr ger
ekten cezalandrlyorlard; bu 'manyak militanlar' tm
dnyann gz nnde beyaz perdeyle zaten kefenlendik
lerinden, ldrlmeleri trajik bir anlam ta myordu! Si
nemasal sulama/sulandrma faaliyeti, cinayeti zendir
miyor; ikiye blerek nce provasn yapyor sonra da inti
kam ve/ya da infaz klna sokuyordu!
Di'li gemi zaman kipinde cmleler kuruyorsam,
11 Eyll'de Sam Anca'nn yedii 'ok sesli' amarn Holly217

wood'u iflasa srklediini dndmdendir. Demek

sinemasal antaj skmemi, mitomani as tutmam,
zppelik mikrobu herkese b-ulamam, speklasyon ha
pn kimileri yutmam . . . ve sansasyon enflasyonu bazla
rn kesmemiti. 11 Eyll gn alan kalk borusuyla
Hollywood yapm Amerikan ryas sona erdi, uyann!
kiz Kuleler'e indirilen efektif yumruklar btn Hollywo
od kabadaylarn nakavt etti. Artk Hollywood filmleri ta
mamiyle 11 Eyll'n hicviyle lanetlenmi durumdadr.
Hollywood aktrleri/aktrisleri atom bombas man
tarndan zehirlenmiler, fakat o zaman politik panzehir
sayesinde canlarn kurtarmlard. imdi hepsi tahtal
ky boylad: Hala ayaktaysalar bu, kadavralar kukla gi
bi oynatldndandr.
Steven Soderberg'in ynettii Ocean's Elelven fil
minde rol alan Julia Roberts, George Clooney, Andy Gar
cia, Brad Pitt ve Matt Damon; 7 Aralk 200 l'de Adana- n
cirlik'teki Amerikan askeri ssne geldi! Snob gangster
lerin Las Vegas'taki bir kumarhaneyi soymalarn konu
eden bu pestenkerani filmin Trkiye'yle, Adana'yla
ve/yahut orduyla, askerle herhangi bir ilgisi var myd?
Asla. Yine de mezkur oyuncular lkemize geldiler; Ame
rikan ve ngiliz askerleriyle bulutular; yediler, itiler;
fotoraf ektirip imza dattlar; Amerikan ocuklarnn
okuduu bir okulu ziyaret ettiler; filmin galasna katld
lar ve gittiler. Ocean's Eleven mangasnn ncirlik'teki i
timas zerinde durulmaya demez mi dersiniz? O halde
size cinai sinema turizmi sezonunda, 20 Ekim 2002'de n
cirlik'e damlayan aklaban zombiyi hatrlataym: Robin
Williams ! Good Morning Vietnam filminde Vietnam'daki
ABD askerlerinin, ekik gzlleri nee iinde ldrmele
rini salamak iin sunduu radyo programnda maskara
ln dibini bulan bir avuu canlandran Williams [sem
pati kumkumas], yllar sonra lkemize gelip vatani gre
vini yapyor! 200 1 Ekimi'nde Afganistan' bombalamaya
2 18

balayan uaklar ncirlik'ten havalanmt; Robin Willi

ams denen kart soytar, bu vahetin yldnmnn kut
lamasna katld. Hi kukunuz olmasn. Zira, ncir
lik'ten sonra Afganistan'a utu bu uyuz ebek! Orada da
Bagram [Kabil] ve Kandehar'daki Amerikan askeri sle
rinde kahkaha bombalar patlatt. . . Minority Report
[Aznlk Raporu] filminin tantmna katlmak zere tal
ya'nn b akenti Roma'da bulunan ynetmen Steven Spi
elberg ve aktr Tom Cruise, dzenledikleri basn toplan
tsnda [25 Eyll 2002), G. W. Bush'un Irak' kontrol et
me abasna hak verdiklerini ilan ettiler! . . Trkiye'de [ve
dnyann her yerinde] konulanan Amerikan askeri bir
likleri ne kadar meru ise vizyona giren Hollywood film
leri de o kadar merudur.
Amerikan ve ngiliz askeri birlikleri Irak'a girme
den tam 19 gn nce, yani 1 Mart 2003 gn nl aktr
Bruce Willis, George W. Bush'a telefon ederek, orduya ya
zlp Irak'ta savamak istediini bildirdi! Willis, kendisini
"gebertilmesi zor" bir adam olarak gsteren filmlerinin de
[Die Hard serisi, Hart's War, Siege vs.] krkledii narsi
sizmle bsbtn imi anlalan. Belki de ''Terr ve igal
sadece Pentagon'un deil, Hollywood'un da bran" diye
dnmtr. Willis'in talebi, ya [47] askerlie msait
olmad gerekesiyle geri evrildi. Willis kendisinin ka
yanda olduunu bilmiyor muydu? Demek ki Mslman
katletme enerjisini kendinde buluyor, bu i iin can at
yor! Bruce Willis'ten baka Sylvester Stallone ve Arnold
Schwarzenegger gibi insan azmanlar da ABD ynetimi
nin saldrgan politikalarn destekliyorlar. [Arnold
Schwarzenegger, 2000 ylnda, Ohio Askeri mzesine 47
tonluk bir tank balamt. Schwarzenegger, Amerika
Irak' igal ettiinde -Mart 2003- satnald 'Pinscover'
marka tankla California sokaklarnda dolat. Aklndan
zoru olmayan hangi sivil, tanklara para yatrr?] Yazar
Gilbert Adair; Sam Amca'nn oyuncak askeri [milyonlarca
219

evcil kpein, adyla arld] Rambo ile cann hurda

lkta bulmu lenduha Terminator arasndaki farktan sz
ederken unlar sylyordu: "Biri terliyor, teki kuru"! Bu
vesikal sava rfntlar, kurmal lam fareleri, kuduz
orman kaknlar, kas tehircilerinin; [terleseler de, terle
meseler de] pazulannn ikinliinde somutlaan Ameri
kan g gsterisinden daha pornografik, daha ikiyzlce,
daha yobazca bir ey olamaz.
Hollywood'da Sean Penn [ U-Turn, I am Sam, The
Game, State of Grace . . ] gibi istisnalar da yok deil.
1 1. 9.2001 adl bir ksa filmin ynetmenliini stlenen if
lah olmaz sigara tiryakisi Penn, 18 Ekim 2002 gn Was
hington Post'ta yaynlatt [56 bin $'lk] ilan/ak mek
tupta, George W. Bush'u, "lrak'la ilgili tartmay bo
mak ve Amerikallarn vatandalk haklarn tehdit et
mekle" sulad. Mektubunda Bush'a "Sizinki utan ve
dehet verici bir politik miras" diyen Penn, Bush'un tm
dnyaya ilan ettii ''Ya bizimle olursunuz ya da bize kar
" szlerine deinerek, dncelerini "Bush eletirileri
kenara itiyor, medyay ynlendiriyor ve korku salyor"
eklinde ifade etti. Penn, "Amerikan askerlerinin ve ma
sum sivillerin hayatlarn, bamsz bir lkeye kar im
diye kadar eine rastlanmam lde ktye kullanlan
bir saldrda feda etmenin akllca ve kalc bir zm ola
mayaca"n savundu. Sean Penn bu mektubu yazmakla
yetinmedi, 13 Aralk 2002'de Badat'a gitti. Irak Baba
kan Yardmcs Tank Aziz'le grt ve El-Mansur Has
tanesi'ni ziyaret etti. Ve Hollywood Sean Penn'i aforoz et
ti. Amerikan basnnda, Dead Man Walking filmiyle Os
car'a aday gsterilmi aktr hakknda "Dead Man Tal
king" [" l Adam Konuuyor"] vb. manetler atld.
Penn'in Why Men Shouldn't Marry [Erkekler Neden Ev
lenmemeli] adl filmde rol almak zere imzalad szle
me feshedildi; o da yapmc hakknda dava at. ..
.

Hollywood, Sean Penn'in ban yiyecek mi? Umu220

rumda bile deil. Bruce, Sylvester, Arnold ls bunak

ln penesinde kafay yiyecek mi? 'Kuvvetle' muhtemel
dir ki evet. Ksacas, Hollywood ayvay yiyecek mi? Perhiz
nedir bilmediine gre . . itahla.

KIYAMET HARBNN KIYMET- HARB YES

"" deyince, dikendeki bal yalayacaz. Bir, iki, !

[Adroit Adaman, 1899-197 1 , Bakmsz Boluk]

Tandm en yal izgi-roman kahraman, dedek

tif Circa Cipher, kimlii belirsiz birinden antaj mesajla
r aldn syleyerek yaknan yabancya, uykuda konu
urcasna u cevab vermiti: "Sizi bilmem ama ben l
drme iddias iermeyen tehditlere ekseriya teekkrle
mukabele ediyorum. Yozlam bir iyi niyet, saplantl bir
hogr ve/ya da donuk bir lmllkla ambalajlanan
emirlerle/yasaklarla stme varanlardan; aldatc bir
itaat belirtisi olan kuru teekkr esirgemiyorum. Kle
letirme niyetini izhar edenler karsnda 'efendilii' el
den brakmyorum."
Circa Cipher'n haval szlerine itibar edilmemeli
bence. Tehdidi nkteyle savmaya bakmak, tehlikeyi gr
memektir. Nktenin, gafleti krklemesine raz deilsek,
her nefesin bizi son nefese yaklatrdn akla getirmeli
yiz. Circa Cipher'n fikir yrtme tarzn benimsediimiz
de, emniyeti, nefes alp vermeyi srdrmekte aradmz
da belirtmi olacaz. Sektiler istikbal tasavvurunun kr
ssnden vaadedilen ne varsa, lmcl bir tkana mte-

222

veccihtir. Haddizatnda ne kadar sslenip pslense de

gaflet teselliyi ya da midi kapsamaz; stratejik bir deer
den bile yoksundur. Terr, gafletin iddetle bulumasdr.
Gafilin teekkr, ter.ristin cinayetten geri durmasna
tekabl etse de, terrn nfuzuna son vermez.
Felaket denince modern bireyin aklna ncelikle
maddi ykmlar/kayplar geliveriyor. Ona "[Dnyevi] bela
lann en by nedir?" sorusunu ynelttiimizde "Dn
yann [insan eliyle] infilak ettirilmesidir." cevabn alaca
z. Kyametin teknolojik bir uygulama olarak cereyan
edecei fikri, XX. yzyln ilk yansnda kulukaya yatm
t. xx . yzyla girildiinde ise gezegenimiz oktandr tek
no-lm tehdidinin yrngesindeydi.
amzn baans[!], hareketlerin, dnce ve duy
gulan geride brakmasndadr. Kr-letirici- iddet, tam
da bylelikle modern aa damgasn vurmu bulunuyor.
nsanln iftihar vesilesi addedilen teknolojik yetkinlik,
insann yetersizliini kesifletirdi. Srekli afallamann
kesin zm ise sreen duyarszlkt: "Hibir eyi kafa
na takma! En iyisi kafaszn teki ol! Kafadan kurtulmu
gvden, hedeflerine ulaman da, ulalabilir bir hedef ol
man da kolaylatracaktr! . . " Gnll deil mecbur oldu
umuz iin yapyoruz ne yapyorsak. Dnyann faniliine
zihnimizi kapadmz lde lmn anilii canszlm
z belgeliyor. Umursamazlktan cesetler de payn alyor.
mr bir vardiya tadnda yaandndan, lm de [vakit
siz] bir nbet deiimini andnyor.
Politika, ekonomi, sanat, elence, iletiim, ulam . . .
kitleselleince; politik bir hamle, ekonomik bir ilem, sa
natsal bir ura, elenceli bir etkinlik, bir iletiim ynte
mi, ulamsa! bir gereklilik . . . olarak kitlenin "imhas" da
aktel bir nitelik kazand. En belirgin vasf anonimlik
olan kitle gdlmeksizin ynn bulamaz, srklenmek
sizin yol alamaz ve "imha" edilmeksizin sonuca ulaam az.

223

Kitleyi imha etmek, mevcut zihinsel art-lanma-lar y

znden "katliam" olarak alglanyor. Oysa szgelimi 40
bin taraftarn hazr bulunduu bir stadyum bombaland
nda "kitle" imha edilmi olmaz; sadece cesetlerden olu
mu bir kitle ekline girer! l saysnn [pat diye] artma
sndan endie etmiyor muyum? Etmez miyim, benim vazi
fem bu. Yine de kitleyi imha etmenin ancak ahsiyetin in
asyla mmkn olduunu bilmeliyiz. ahsiyet sahiple
rinden [ahslardan] mteekkil topluluklara ise kitle de
il cemaat den-melid-ir.
Nkleer, biyolojik ve/ya da kimyasal silahlarla kit
lelerin itlaf edilmesi de, cemaatlerin ldrlmesi de ihti
mal dahilinde. Mezkur silahlarn uluslararas dehet [te
rr] dengesinin korunmas maksadyla retildii, pazar
land ve kullanlmaya hazr halde bekletildii belirtili
yor. Prensip itibariyle devreye sokulmayan bu silahlar sa
yesinde kurulan dengenin dehetengizlii, uluslarn
ve/yahut devletlerin ilikilerindeki dostluu da dmanl
da anlamsz klmalarndan kaynaklanmaktadr. Dost
dman aynn silah enflasyonu ve yoketme potansiyeli
nin arl dolaysyla silinip gitti. Nkleer, biyolojik
ve/ya da kimyasal gcn ileme konmamas, hayata indi
rilecek darbenin ihtiamnn bask altna alnmas dn
da bir anlam tamyor! Caydrclk politikasnn kyame
te dek sreceinden kuku duyulmuyor, nk caydrc
ln ertesinde 'kyametten' baka bir ey olmad d
nlyor. Bu fikri douranlar, global kyametten nce lokal
kyametler koparmak suretiyle, btn savalara son vere
cek savan provasn yapmay da ihmal etmiyorlar. Kitle
leri 'etkilemek' zere hazrlanm silahlara harcanan
emein/parann boa gitmesinden duyulan sancy dindir
mek de pek kolay grnmyor. Szgelimi nkleer bir bom
bann yapmnda emei geen bir bilimadam, bombasnn
patladn grmeden lmektense, o bombann patlama
syla lmeyi tercih edemez mi?

224

Kyametin, [her frsatta nimetlerinden dem vuru

lan] teknolojinin mstakbel klfeti olduu grne elbet
te katlmyoruz. Tanrlk iddiasnn cinai tezahrlerinin
teknolojik ieriini gzden karmamak lazm, tamam.
Fakat kyameti, [benzer ekilde] yaratmay mecazdan iba
ret sayma cehaletine dtmz takdirde, bidayet de ni
hayet de bizim iin felaketten ibaret olacaktr.
Aynca, silah olarak tasarlanmasa da cinayette hat
ta katliamda kullanlabilecek cihaz says, grndn
den oktur. 1 1 Eyll 200 l'de uaklarn katliam arac ola
rak kullanldn mahede ettik. Gndelik hayatn tesi
sat/deveran sabotaja fazlasyla msait ve patla-tl-maya
hazr: Trafik kazalar, ev kazalar, i kazalar . . . ise reji
min lme dedii yevmiyelerdir.
Octavio Paz'n [1914-1998) Kaza Teorisi'nde belirt
tii gibi, 'teknik hata', kaza'nn yerine geti. Hata yapma
frsat insann elinden alnarak, meydan insanlk d ha
talara brakld; bylelikle facialarn meydana gelmesi an
meselesi olup kt. Roberto Vacca'nn Kyamet Tasar
s'na, bu kritik husus temel tekil eder. Vacca der ki:
"ABD'de karayolu trafiindeki bir tkanklk ile demiryo
lu seferlerindeki bir aksak.ln ayn zamana denk gelme
si, byk bir havalimanna vardiyay devralmaya giden
personelin iyerine vaktinde ulamasn engelleyecektir.
Bir sonraki vardiya personelinin gelmemesi nedeniyle ie
devam etmek durumunda kalan kontrol kulesi memurla
r, yorgunluun verdii stresle, iki jet uann yksek ge
rilimli bir elektrik hatt zerine decek ekilde arp
masna sebep olurlar; bu hattaki elektrik yknn, zaten
an ykl olan teki elektrik hatlarna sramas, New
York'u [birka yl nce de yaam olduu] bir 'blackout'
[ehir cereyannn tamamen kesilmesi] ile kar karya
brakr. Kar yad, yollar trafie kapand iin arabalar
upuzun kuyruklar oluturur; insanlar snmak iin kald
rmlarda, iyerlerinde ate yakmaya balarlar, itfaiyecile225

rin yetiip baa kamad yangnlar patlak verir. D

dnya ile balants kesilmi 50 milyon insann ayn anda
telefonu kullanmasyla telefon hatlar felce urar. nsan
lar karla kapl yollarda ilerlemeye alrlar, yol boyunca
lp kalanlar olur. Her trl ihtiya maddesinden yoksun
halde yollara dklm insanlar meskenlere, yiyecek
maddelerine el koymaya alrlar. Amerika'da serbeste
satlan milyonlarca ateli silah kullanlmaya balanr. Si
lahl kuvvetler iktidar tamamiyle ele geirir, ama o da
her yan saran kn kurban olur. Spermarketler
yamalanr, evlerde yakacak mum kalmaz, souktan, a
lktan, ila ktlndan lenlerin says giderek artar. e
hirleri ve krsal kesimi kaplayan milyonlarca cesetten sal
gn hastalklar yaylr; XIV. yzylda Avrupa nfusunun
te ikisini yokeden kara vebaya e byk bir ykm ba
gsterir. Salgn hastalklardan kurtulma abas toplum
sal psikoza dnr. ken siyasal yaam , merkezi ikti
dardan bamsz ve kendi paral askerleri ile zerk yarg
organlan bulunan bir dizi alt-ynetim birimine blne
cektir. Bu bunalm daha kolay bir biimde amay baa
ranlar, zaten yetersiz koullarda yaamaya, ekmek para
s uruna mcadele vermeye alkn azgelimi yrelerin
insanlar olacaktr . . . "
Teknik hatann davet ettii global faciann kontrol
altna alnmas iin yine teknik gvenlik sistemine ihti
ya duyuldu. Tekniin llebilir 'atakl' ve yaylmacl
yznden, savunma saldrya dnt. Savunma sana
yiinin rettii ne varsa hepsi, ite bu yzden saldr ara
cdr. Canllarn her hareketinde tehdit sinyalleri sapta
yan teknik sistem, mdafaa-i nefsin en tutarl biiminin,
suikastlarn kuvveden fiile geirilmesi olduunu iaret
ediyor. Giderek, can tamak silahlara [teknie] meydan
okumak anlamna geliyor. Cann kurtarmak isteyen in
tihar etsin! Katliama, kendini vurarak balayanlarn ii
elbette yarm kalr fakat btn hedeflere ulamak da tek226

nik bakmdan imkanszdr zaten.

Kyametin, Hadis-i eriflerde iaret edilen 'kk'
alametlerinden bazlarm zikretmekte daha fazla gecik
meyelim: lmler oalr. slami ilkelere uyanlar km
senir, onlara kaba davranlr. Polis says artar, ortalk
ispiyoncudan geilmez ve dedikodu yaygnlar. Faiz alp
vermek ve tefecilik aikarlar. Yksek binalar ina edi
lir. ler, yetkin olmayanlara emanet edilir. Ecinsellik
mubah addedilir. Alimler, halkn 'beklentilerine uygun'
fetvalar verir. Zenginlere, tam da mallar hatrna hr
met gsterilir. Gnah ilemek genlerin hakk gibi gr
lr, genler gnahkarlar. Kpek beslemek, evlat yeti
tirmekten cazip hale gelir. Esnaf, l ve tartda hileye
tenezzl eder. Sadece tandklarla selamlahr. Umuma
ak mekanlarda rahata iki iilir. Srf zararndan ko
runmak iin insanlara gleryz gsterilir. Cahiller sz
sahibi olur. yiliksever kiilere ahmak muamelesi reva
grlr . . .
Kyamet alametleri, dnyann Mslmanlar iin
yaanabilir bir mekan olmaktan uzaklamasna; Hay'dan
gelenlerin Hu'ya gitmelerini temin eden srat- mstaki
min nne aynal barikatlar kurulmasna ilikindir.

DNYA APINDA KIMSESIZLETIRME

Varolmay sakatlk sebebi ve heba olmaya ynel
mek sananlar; yasaklan bir antaj dngsyle ayarlyor,
kula kulluu ise caydrclkla gncelliyorlar. Halbuki tek
nolojinin yarmalara ve atmalara katt canhralkta
somutlaan, kyameti gerekletirme abas, hakikat kar
snda .primitif bir gocunmadr. Sistemin lordlan, karga
ay illzyonla telafi etmek zere, tekno-terre folklorik
bir kyafet biiyorlar; dnya apnda kimsesizletirme,
kan dkcln srdrlebilmesi iin gereksinilen deli-

227

!erin enerjisini arj ediyor.

Kresel medyaya baklrsa, 1 1 Eyll 200 1 gunu
yolcu uaklarnn kiz Kuleler'e dal, apokaliptik bir
olayd . Bana gre asl apokaliptik olan, medyatik faaliye
tin kresellemesidir. nk nasl ki modern silahlar
dostluu ve dmanl ilga ettiyse, kresel medya da ha
beri imkanszlatrmtr. ahsen, birbuuk yldr Willi
am Olteita'dan haber alamyorum ve kalbm basarm
Olteita'nn ne alemde olduu hakknda sizin de hibir fik
riniz yok. Uzatmayaym, Olteita, Kenya'daki Masai Kabi
lesi'nin efidir. Yaadklar kyde elektrik olmamas, Ma
sailer'i 1 1 Eyll vaveylasndan masun klmt. Aneri
ka'da renim gren bir kabile yesi, Kimeli Naiyomah,
2002'nin Mays aynda kye dnp apokaliptik(!] olay
anlatnca (felaketleri seyrederek tketmeyi bilmeyen]
Masailer derhal harekete getiler. Ne mi yaptlar? Kutsa
dklar ondrt inei, Amerikan halkna yardm etsinler
diye gemiyle Anerika'ya yolladlar! O kutsanm inekler
tahminimce oktan yzlerce hamburgere malzeme oldu.
Fast-food zincirlerinde kullanlan etlerin dnyann belli
blgelerinden 'zenle' seilerek nakledildiini hesaba ka
tarsak, sz konusu hamburgerlerden birinin bizzat size
ya da bana yutturulmu olmas pekala mmkn! Afiyet
olsun. Beni asl meraklandran Masailer'in durumu: Ha
la hayattalar m acaba?! Oltetia ve kabilesi topluca katle
dilse, bunu bize kim bildirir?
Medya soru kabul etmiyor ve bylece izleyicisini in
kar ediyor; izleyici de sorulardan muaf ve esasen o da
medyay inkar etmekte! Bu karlkl reddedi srecinde
her sz yalan, herkes maskeli, her durum aldatc, her
olay etkisizdir. Kyamet canl yaynda kopmayacak, man
etlere tanamayacak ve arivlenemeyecek.
Teknoloji, ldrmeyi anlamszlk derecesinde kolay
latrdndan ve 'kitlelerin' zulm karsnda kapld
228

ka n lm azl k yanls amas da artk tuhaf bir defans ilevi

grmeye bal a d nd a n, kya met teorik bir modaya dn
t. Derim ki, insan hayat n a verilen nem, yaama arzu
sunun glge-yolda olan 'lme iradesinin'[?] elimizden
alnmasna matuftur. Modern tahakkm sistemi; gzetle
me uydularyla, gdml fzeleriyle, hayalet uaklanyla,
bilgisayar kodlaryla, genetik operasyonlaryla . . . son kul
lanma tarihi geen bireyi/kitleyi amaz bir zamanlamay
la ldrebilme ayrcaln elde tutma idealine ulam
bulunuyor. Sistemin denetleme saplants zaten bireyin
le unundan yorulmu bir kadavraya evrilmesi sonucu
nu vermitir; yani srletirilen [kitleletirilen] kimsele
rin kurban edilmesinde herh angi bir zorluk ve dolaysyla
ampiyonluk motifi yoktur. Tarihi, kendi amalan dorul
tusunda kodifiye eden [sonlandran?] sistem; imdi de in
sanlk kadar eski bir akbet telakkisi olan kyameti kendi
lehine biimleme eiliminde. Teknoloj i k 'gelimeye' doy
mayan tek ey terrdr ve mevcut sistem bu balamda te
rristtir. Oysa kyamet bir terr eylemi ya da savan ka
lplarna dklemez. Sistem ancak kendi kne giden
yolu katedi hz sayesinde rekor krabilir.
[Not: Aziz okuyucu, bu metnin iinde yer almas ge
rektii halde, izah g bir tedirginlikle danda brakt
m cmleyi ilginize sunuyorum: "Dini kaytlar gsteriyor
ki, kyamet alametlerinden biri de yazar nfusunun faz
lalamasdr. "]

229