Sürdürülebilirlik Kapsamında Çevresel Ürün Bildirgelerinin Yapı Sektöünde Uygulanması PDF

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
SRDRLEBLRLK KAPSAMINDA
EVRESEL RN BLDRGELERNN YAPI SEKTRNDE
UYGULANMASI: TRKYE N NER
YKSEK LSANS TEZ

Gaye GNAYDIN
Anabilim Dal : Mimarlk

Program : evre Kontrol ve Yap Teknolojisi
HAZRAN 2011
STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
SRDRLEBLRLK KAPSAMINDA
EVRESEL RN BLDRGELERNN YAPI SEKTRNDE
UYGULANMASI: TRKYE N NER
YKSEK LSANS TEZ

Gaye GNAYDIN
(502081510)
Tezin Enstitye Verildii Tarih : 06 Mays 2011

Tezin Savunulduu Tarih : 07 Haziran 2011
Tez Danman : Prof. Dr. Nihal ARIOLU (T)

Dier Jri yeleri : Do. Dr. Mustafa Erkan KARAGLER
(T)
Yrd. Do. Dr. Mustafa ZGNLER
(MSGS)
HAZRAN 2011
Aileme,
iii
iv
NSZ
Bata bu tez almasna yn veren, desteini esirgemeyen ve zamann ayran ok
sevgili hocam Prof. Dr. Nihal ARIOLUna, yannda yetiiyor olmaktan onur
duyduum ok deerli hocam Prof. Dr. Mehmet ener KKDOUya,
hayatmn her annda desteklerini hi esirgemeyen babam smet GNAYDIN,
annem Ferda GNAYDIN ve kardeim zgn GNAYDIN olmak zere tm
aileme, eitim hayatm boyunca zerimde emei geen tm hocalarma en iten
teekkrlerimle.
Haziran 2011
Gaye Gnaydn
(Mimar)
vi
NDEKLER
Sayfa
NSZ ........................................................................................................................ v
NDEKLER ........................................................................................................ vii
KISALTMALAR ...................................................................................................... ix
ZELGE LSTES .................................................................................................. xi
EKL LSTES ...................................................................................................... xiii
ZET......................................................................................................................... xv
SUMMARY ............................................................................................................ xvii
1. GR ...................................................................................................................... 1
1.1 almann Belirlenmesi ve Amac .................................................................... 1
1.2 almann Kapsam .......................................................................................... 3
1.3 almann Yntemi ........................................................................................... 4
2. SRDRLEBLRLK VE YAPI SEKTR ................................................ 5
2.1 Srdrlebilirlik ve Srdrlebilir Kalknmann Tanmlanmas ....................... 5
2.1.1 Srdrlebilirlik Kavramnn Boyutlar ...................................................... 6
2.1.2 Srdrlebilirlik Kavramnn Tarihsel Sreci............................................. 8
2.2 Srdrlebilir Yap ........................................................................................... 12
2.2.1 Srdrlebilir Yapm ................................................................................ 13
2.2.2 Srdrlebilir Yap Malzemesi ................................................................. 14
2.3 Srdrlebilirliin Yap Sektr erisindeki Yeri .......................................... 17
2.4 Srdrlebilirliin Yap Sektrnde Uygulanmasna likin Standartlar ........ 18
3. YAAM DNGS DEERLENDRME YNTEM .................................. 21
3.1 Yaam Dngs Deerlendirme Yntemine likin Standartlar ...................... 22
3.2 Yaam Dngs Deerlendirme Ynteminin Basamaklar ............................. 25
3.2.1 Ama ve Kapsam Tanm .......................................................................... 25
3.2.2 Envanter Analizi ....................................................................................... 26
3.2.3 Etki Deerlendirmesi ................................................................................ 28
3.2.4 Yorum ....................................................................................................... 30
3.3 Yap Malzemelerinin Yaam Dngs Sreleri ............................................. 30
3.3.1 Hammaddenin Edinilmesi ve Hazrlanmas Sreci .................................. 30
3.3.2 retim ve Fabrikasyon Sreci................................................................... 32
3.3.3 Yapm, Kullanm ve Onarm Sreci ......................................................... 32
3.3.4 Geridnm, Tekrar Kullanm ve Atk Sreci ........................................ 32
4. YAAM DNGS DEERLENDRME YNTEMNN YAPI
MALZEMESNE YNELK KULLANIMI ........................................................ 35
4.1 Yaam Dngs Deerlendirme Ynteminin Uygulama Snrlar................... 35
4.1.1 Beikten beie (cradle to cradle) yaklam ......................................... 35
4.1.2 Beikten mezara (cradle to grave) yaklam......................................... 36
4.1.3 Beikten kapya (cradle to gate/cradle to site) yaklam ...................... 36
4.2 Yaam Dngs Deerlendirme Ynteminin Uygulanmas ............................ 37
4.2.1 Yap malzemesi seimine ynelik aralar ................................................. 39
vii
4.2.1.1 BEES
39
4.2.1.2 MIPS
42
4.2.1.3 TWIN
43
4.2.2 Yap malzemesi seimi ve dier yntemlere veri salamaya ynelik
aralar/veritabanlar ............................................................................................ 43
4.2.2.1 Danimarka evresel profili
44
4.2.2.2 GaBi
45
4.2.2.3 SimaPro
45
5. EVRESEL RN BLDRGELERNN YAPI SEKTRNDE
KULLANIMI VE BR RNEK ZERNDEN NCELENMES ....................... 47
5.1 evresel rn Bildirgeleri ve evresel Etiketlemeye likin Standartlar ........ 47
5.2 Btnleik rn Politikas ............................................................................... 49
5.3 evresel Etiketleme .......................................................................................... 49
5.4 evresel rn Bildirgesi .................................................................................. 51
5.4.1 evresel rn bildirgesinin geliimi ......................................................... 51
5.4.2 evresel rn bildirgesinin kapsam ......................................................... 52
5.4.3 evresel rn bildirgesinin yararlar ......................................................... 54
5.5 rn Kategori Kurallar ................................................................................... 55
5.6 evresel rn Bildirgesinin Hazrlanmasnn Mevcut Bir Uygulama zerinden
ncelenmesi ............................................................................................................. 57
6. SONULAR VE TRKYE N NERLER ............................................... 73
KAYNAKLAR .......................................................................................................... 77
EKLER ...................................................................................................................... 81
viii
KISALTMALAR
AB
AIA
ASTM
BEES
BREEAM
CFC
B
DGE
EPA
EPD
EU
HCFC
IBU
IPP
ISO
LCA
LCI
LEED
MIT
NIST
OECD
PCR
SETAC
TSE
UBA
UNCED
UNCHE
UNEP
WCED
WCSD
YDD
YDE
: Avrupa Birlii
: American Institute of Architects
: American Society for Testing and Materials
: Building for Environmental and Economic Sustainability
: Building Research Establishment Environmental Assessment Method
: Chlorofluorocarbon
: evresel rn Bildirgesi
: German Society for Nutrition)
: Environmental Protection Agency
: Environmental Product Declaration
: European Union
: Hydrochlorofluorocarbon
: Institut Bauen und Umwelt (Institute Construction and Environment)
: Integrated Product Policy
: International Organization for Standardization
: Life Cycle Assessment
: Life Cycle Inventory Analysis
: Leadership in Energy and Environmental Design
: Massachussets Institute of Technology
: National Institute of Standards and Technology
: Organisation for Economic Co-operation Development
: Product Category Rules
: The Society of Environmental Toxicology and Chemistry
: Trk Standartlar Enstits
: Umweltbundesamt (German Environmental Agency)
: United Nations Conference on Environment and Development
: United Nations Conference on the Human Environment
: United Nations Environment Programme
: World Commission on Environment and Development
: World Conference on Sustainable Development
: Yaam Dngs Deerlendirme
: Yaam Dngs Envanter Analizi
ix
ZELGE LSTES
Sayfa
izelge 2.1 : Srdrlebilirliin yap sektrnde uygulanmasna ilikin ISO
standartlar ............................................................................................ 18
izelge 2.2 : Srdrlebilirliin yap sektrnde uygulanmasna ilikin ASTM
standartlar ............................................................................................ 19
izelge 3.1 : Yaam dngs deerlendirme ile ilikili olan ISO ve TSE
standartlar (yrrlkte olan standartlar) .............................................. 23
izelge 3.2 : Yaam dngs deerlendirme ile ilikili olan ISO ve TSE
standartlar (yrrlkten kalkan standartlar)......................................... 24
izelge 3.3 : Etki kategorileri (Curran, 2006) ........................................................... 29
izelge 4.1 : Yap malzemelerinin beikten kapya olan srete; gml enerji
ve gml karbon miktarlar (Domone ve Illston, 2010) ..................... 37
izelge 4.2 : YDD sreleriyle sistem snrlarnn ilikisi ........................................ 37
izelge 4.3 : Yaam dngs deerlendirmesi iin kullanlan hesaplama aralar ... 38
izelge 5.1 : evresel etiketleme ve evresel rn bildirgeleri ile ilikili olan ISO
ve TSE standartlar (yrrlkte olan standartlar) ................................. 48
izelge 5.2 : Farkl lkelerde evresel rn bildirgesi veren kurulular (Url-13)..... 53
izelge 5.3 : evresel rn bildirgesinin zet blm.............................................. 57
izelge 5.4 : Titanyumlu inko plakann kalnlk ve arlklar ................................ 60
izelge 5.5 : Dayankllk zellikleri ......................................................................... 60
izelge 5.6 : 1 kg titanyumlu inkonun % olarak hammadde younluk dalm .... 61
izelge 5.7 : Titanyumlu inkonun belirli kullanmlar iin inko anm............... 68
izelge 5.8 : inko plaka (1 kg) retimi iin enerji kullanm deerleri .................... 68
izelge 5.9 : 1 kg titanyumlu inko iin retim ve yaam sonu sresince atk
oluumu. ................................................................................................ 70
izelge 5.10 : 1 kg. titanyumlu inkonun retim ve yaam sonu iin etki
deerlendirme sonular. ....................................................................... 70
izelge A.1 : Firmaya ait titanyumlu inko malzemesinin evresel rn bildirgesi
zet izelgesi ......................................................................................... 82
izelge A.2 : evresel rn bildirgesi zet ablonu.................................................. 88
xi
xii
EKL LSTES
Sayfa
ekil 1.1 : 1950-2050 yllar arasndaki dnya nfus art grafii (Url-1) .................. 2
ekil 2.1 : Srdrlebilirliin boyutlar (Williams, 2007; Sev, 2009) ........................ 7
ekil 2.2 : Dockside Green binas (Url-6) ................................................................. 14
ekil 2.3 : Malzemelerin yllk tketim yzdeleri (Ashby, 2009) ............................. 15
ekil 2.4 : Malzemelerin yllk tketim miktarlar (Ashby, 2009) ............................ 16
ekil 2.5 : Yap sektrndeki paydalarn yaam dngs srelerindeki etkisi
(ISO 21931-1, 2010) .................................................................................. 18
ekil 3.1 : YDDnin evreleri ...................................................................................... 25
ekil 3.2 : Envanter analizini oluturan basamaklar (ISO 14044, 2006)................... 27
ekil 3.3 : Yap rnn oluturan birim ilemler (ISO 14040, 2006) ..................... 27
ekil 3.4 : Etki deerlendirmesini oluturan basamaklar (ISO 14044, 2006) ........... 28
ekil 3.5 : Yaam dngs sreleri (Demkin, 1998) ............................................... 31
ekil 3.6 : Yaam dngs deerlendirme malzeme ak diyagram
(Demkin, 1998).......................................................................................... 33
ekil 4.1 : BEES etki kategorileri (Url-8) ................................................................. 40
ekil 4.2 : BEES etki kategori yzdeleri (Url-9) ....................................................... 40
ekil 4.3 : BEES rnei ............................................................................................. 41
ekil 4.4 : MIPS rnei ............................................................................................. 42
ekil 4.5 : TWIN rnei ............................................................................................ 43
ekil 4.6 : Danimarka evresel profili rnei ............................................................ 44
ekil 5.1 : evresel etiket sembolleri ........................................................................ 50
ekil 5.2 : rn kategori kurallarnn uygulama yntemi (Url-14) ........................... 56
ekil 5.3 : 1 kg. titanyumlu inko retimi iin yenilenebilir ve yenilenemeyen
enerji kullanm analizi. .............................................................................. 69
ekil 5.4 : Bir kg. inko iin birincil enerji tketim dengesi. .................................... 69
ekil 5.5 : Onay Verileri ............................................................................................ 71
ekil 6.1 : evresel rn bildirgesi iin nerilen ileyi emas ............................... 76
xiii
xiv
SRDRLEBLRLK
KAPSAMINDA
EVRESEL
RN
BLDRGELERNN YAPI SEKTRNDE UYGULANMASI: TRKYE
N NER
ZET
Nfus art, insanlarn tketim alkanlklarnn deimesi ve ihtiyalarn artmas
gibi pek ok etken beraberinde evre sorunlarn getirmitir. evreye yaplan
tahribatn hzla artt 20. yzylla beraber, sorunlarn farkna varlm ve evreyle
ilgili politikalar da gelitirilmeye balanmtr. Srdrlebilir kalknma kavram, bu
bilinlenmeyle ortaya km ve yap sektrn de etkilemeye balamtr.
Dnya genelinde evreye yaplan tahribatn neredeyse yars yap sektr
kaynakldr. zellikle lkemizde yap malzemesi sektr, lke sanayisi ierisinde
%10, imalat sanayisi ierisinde de % 12-13 civarnda bir paya sahiptir. Bu durum,
sektrdeki sorumluluun artmas gerektiini ortaya koymaktadr. Bu tez almas;
yap malzemesi sektrnden kaynaklanan evresel etkilerin nemli bir paya sahip
olduu dncesiyle ortaya kmtr.
Buna gre birinci blmde; ncelikle almann belirlenmesinde etkili olan faktrler
aklanm ve amac tanmlanmtr. Bu blmde; almann kapsamna ilikin
ereve izilmi ve almada izlenen ynteme yer verilmitir.
kinci blmde; srdrlebilirlik ve srdrlebilir kalknma kavramlar zerinde
durulmu, bu kavramlarn yap sektrndeki etkisi incelenmitir.
nc blmde; yap malzemesi leine inilerek, yap malzemelerinin evreye
olan etkilerini deerlendiren ve standartlar ile tanmlanan yaam dngs
deerlendirme yntemi ele alnmtr. Deerlendirmeyi oluturan sreler tarif
edilmitir.
Drdnc blmde; yaam dngs deerlendirme ynteminin uygulama snrlar
izilmi; yntemin, farkl uygulama ekillerine ynelik ara, model ve kurumlarca
gelitirilen almalar incelenmitir.
almann beinci blmnde; yaam dngs deerlendirme yntemini esas alan
ve bu yntemin uygulanmasnda, bir nceki blmde bahsi geen ara ve
veritabanlarn kullanan evresel rn bildirgeleri aklanm, yap sektr
ierisindeki nemi vurgulanmtr. Almanyada evresel rn bildirgesi veren
kurululardan biri olan Alman evre ve Yap Enstitsnce gelitirilen model
incelenmi, ayn kurumca bir firmaya ait titanyumlu inko malzemesine verilen
bildirge analiz edilmitir.
Sonu blmnde ise; incelenmi olan evresel rn bildirgesi zerinden karmlar
yaplm, Trkiyede bildirgenin uygulanmasna ynelik neriler getirilmitir.
xv
xvi
IMPLEMENTATION OF ENVIRONMENTAL PRODUCT DECLARATIONS

IN THE CONSTRUCTION INDUSTRY WITHIN THE CONTEXT OF
SUSTAINABILITY: PROPOSAL FOR TURKEY
SUMMARY
Environmental issues have increased according to many factors such as; population
growth, changing consumption habits and growing needs. As a result of the rapidly
increasing damage to the environment in the 20th century, people realized about
these problems and environment-related policies began to develop. The concept of
sustainable development has emerged with this consciousness and begun to affect the
construction industry.
Almost half of the damage to the environment is caused by construction sector in the
world. Especially for our country, the building material sector has a share of around
10% of the country industry and 12-13% of the manufacturing industry. This fact
shows that environmental responsibility in this sector has to be increased. This thesis
comes up with the concerning about the important proportion of building material
industry-based environmental impacts.
Accordingly, in the first part, factors that affect the determination of the study are
explained and the aim of the study is defined. In this chapter, the scope of the study
is described and the methodology followed in this study is stated.
In the second part, concept of sustainability and sustainable development is
mentioned and their effect on the construction industry is observed.
In the third part of the study, in the case of building material, life cycle assessment
methodology, which is defined by standards for assessing the environmental impacts
of building materials, is observed. Processes of the assessment are described.
In the fourth part, the application boundaries of life cycle assessment method are
defined. Tools, models and studies developed by institutions for different forms of
methods application are observed.
In the fifth part, environmental product declarations based on life cycle assessment
method that uses the tools and databases in methods application is explained and the
importance of environmental product declarations in construction industry is
emphasized. A model prepared by Institute Construction and Environment in
Germany, one of the suppliers of environmental product declarations, is observed
and a declaration of titanium zinc material given by this institute for a company is
analyzed.
In the conclusion part of the study, consequences are made from the analyzed
environmental product declaration and suggestions are made for Turkey about the
implementation of the declaration.
xvii
xviii
1. GR
1.1 almann Belirlenmesi ve Amac
nsan faaliyetleri sonucunda evreye verilen zararlar, doann kendini yenileyebilme
yetenei sayesinde balangta fark edilmemi, hatta evrenin zamanla bu kirlilii
yok edecei kans yaygnlamtr. Ancak zaman iinde, sanlann aksine, evreye
braklan kirliliin nicel ve nitel olarak artmas, evrenin kendini yenileyebilme
yeteneinin ok stne km, evre hzla bozulmaya balamtr (Kele ve
Hamamc, 1993).
18. yzyln ortalarnda balayan ve 19. yzyldan sonra hzla gelien endstri
devrimiyle beraber; retimin artmas, enerjiye olan ihtiyac arttrmtr. Petrol, kmr
gibi fosil yaktlarn ar tketilmesi, bata karbondioksit olmak zere sera gazlarnn
artmasna yol amaktadr. Bu durumun sonucu olarak blgesel lekte kirlilik (hava,
su, toprak kirlilii) artmakta ve asit yamurlar olumaktadr. Kirlenme sonucu insan
ve dier canl trleri ve hatta yaplar zarar grmekte, biyolojik eitlilik
azalmaktadr.
Atmosfere yaplan salmlar kresel lekte de yerkrenin scakln arttrarak
kresel snmaya ve iklim deiikliklerine sebep olmaktadr. Yerkrenin scaklnn
artmasna bal olarak, buzullar erimeye balamakta deniz seviyesi ykselmektedir.
1860lardan gnmze deniz seviyesi yaklak olarak 25 cm ykselmitir. Bu durum
deniz seviyesinin altndaki yaam alanlarn ve o blgelerde yaayan insanlar tehdit
etmektedir (Smith, 2005).
Endstri devriminden sonraki srete nfus da hzla artmaya balamtr. zellikle
20. yzylda bu art byk bir ivme kazanmtr. Brundtland Komisyonu raporunun
yaynland srada (1987) dnya nfusu 5 milyarken, rapordan yaklak olarak 25 yl
sonra; gnmzde dnya nfusu 7 milyar civarndadr. 2050 ylnda ise bu rakamn
% 30 orannda artarak 9,1 milyar bulmas beklenmektedir (ekil 1.1).
Dnya nfusundaki art ve endstrilemeyle birlikte hammadde ve doal kaynaklara
olan ihtiya da artmtr. Yeralt zenginlikleri, madenler gibi yenilenemeyen
kaynaklarn ar ve kontrolsz tketimi, kaynaklarn hzla tkenmesine sebep

olmutur. te yandan kaynaklarn kontrolsz kullanmyla atk ynlar olumakta,
verimli
alanlar
llemektedir.
Kaynaklarn
tkenmesi,
insanolunun
dndnden daha hzl gereklemektedir.
ekil 1.1 : 1950-2050 yllar arasndaki dnya nfus art grafii (Url-1)
Dnya nfusunun artmasna paralel olarak yeni yaam alanlarna olan ihtiya da
artmtr. Bu durum hzla kentlemeyi beraberinde getirmi, insanln evre
zerindeki tahribat artarak devam etmitir.
20. yzyln ortalarna kadar insanolu evreye kar ok hoyrata davrand. nsan
faaliyetleri sonucu bozulan evrede meydana gelen kirlilik yine canllar
etkilemekteydi fakat evre bilinci henz gelimemiti. Havann ve suyun
kirlenmesiyle meydana gelen toplu lmler gibi arpc rneklerin olumas, evreyle
ilgili gelimelerin tehlikeli boyutlara ulatna iaret etmekteydi (Kele ve
Hamamc, 1993).
Grld gibi evreyle ilgili gelimeler, birbirini takip eden zincirleme olaylar
olmakta ve birbirlerini tetiklemektedir. nsanolu yaam ortamn tehdit eden bu
durum karsnda; kresel ve blgesel lekte zm araylarna girmitir. Bu
araylar, hzla byyen ve gelien yap sektrnde de kendini gstermitir.
ncelikle bu abalar yap dzeyinde kendini gstermitir. Yeil, srdrlebilir, enerji
etkin yaplar ortaya kmtr. Sonrasnda bu dzeyde ele alnan almalarn tek
bana yeterli olmayacann farkna varlmtr. Bu aamada yap eleman ve yap
malzemesi leine inen almalar yaplmaya balanmtr.
Yap malzemesi seiminde; fonksiyon, performans, estetik ve maliyet gibi zellikler

etkili olurken, evreye olan etkiler gz ard edilmektedir. Yap malzemeleri yaam
sreleri boyunca evre ile etkileim halindedir. Bu balamda; evreyle uyum
ierisinde olan malzemeler retmek ve bu malzemeleri yap sektrnde kullanmak
nemlidir. Bu duyarlla sahip profesyonel tasarmclar, kararlar ve seimleri ile
yapnn evresel performansnn gelitirilmesine nclk etmelidirler.
Bu tez almasnda; standartlar erevesinde ele alnan yaam dngs
deerlendirme yntemi ve bu yntemin evresel rn bildirgesine uygulanmas
incelenmi olup; Trkiye iin neriler ortaya konulmas hedeflenmitir.
1.2 almann Kapsam
Bu alma alt blmden olumaktadr. Birinci blmde evre sorunlar, bu
sorunlarn farkna varld kritik olaylar zerinden ele alnm ve almann amac
tanmlanmtr. Bu dorultuda almann kapsam ve yntemi aklanmtr.
kinci blmde; evre sorunlarna zm aray abalaryla ortaya kan
srdrlebilirlik ve srdrlebilir kalknma kavramlar tanmlanmtr. Kalknmann
tarihsel geliimi, dnya genelinde yaplan uluslararas konferanslar ve mimari
abalar zerinden incelenmitir. Sonrasnda srdrlebilir yapm ve yap malzemesi
tarif edilmi, bu kavramlarn yap sektr ierisindeki yeri aklanmtr.
nc blmde; yap malzemesi leine inilerek, yap malzemelerinin evreye
olan etkilerini deerlendiren ve ISO 14040, 14044 standartlarnca tanmlanan yaam
dngs
deerlendirme
yntemi
ele
alnmtr.
Bu
balamda
yntemin
uygulanmasna ilikin basamaklar aklanm ve deerlendirmeyi oluturan olas

sreler tarif edilmitir.
Drdnc blmde; yaam dngs deerlendirme ynteminin uygulama snrlar
izilmi; yntemin, farkl kurumlarca gelitirilen uygulama ekillerine ynelik ara,
model ve almalar incelenmitir.
Beinci blmde; yaam dngs deerlendirme yntemini esas alan ve bu yntemin
uygulanmasnda, bir nceki blmde bahsi geen ara ve veritabanlarn kullanan
evresel rn bildirgeleri aklanmtr. evresel rn bildirgelerinin temelini
oluturan ISO 14020, 14024 ve 14025 standartlarna yer verilerek, bu bildirgeleri
veren kurulular deerlendirilmitir. Alman evre ve Yap Enstitsnce verilen
3
evresel rn bildirgesi, seilen rnek bir alma zerinden ele alnp, ayrntl
olarak incelenmitir.
Sonu olarak; yaplan bu almadan kan sonular deerlendirilmi olup, Trkiye
iin neriler getirilmitir. zellikle uygulamaya ynelik admlarn somut bir ekilde
atlmas, sektrdeki paydalarn ayn sorumluluk bilinciyle hareket etmesiyle
mmkn olaca vurgusu yaplmtr.
1.3 almann Yntemi
almann yntemi olarak; bata ISO olmak zere, srdrlebilirlik, yaam dngs
deerlendirme ve evresel rn etiketleme ve bildirgesiyle ilgili olan standartlar ve
bu standartlarn Trkiyedeki durumu zerinde kapsaml bir alma yaplm olup,
literatr aratrmalar ve internet aratrmalar ile gncel durum tespit edilmeye
allm ve bir uygulama rnei zerinden analiz yaplmtr.
2. SRDRLEBLRLK VE YAPI SEKTR

2.1 Srdrlebilirlik ve Srdrlebilir Kalknmann Tanmlanmas
Srdrlebilirlik ve srdrlebilir kalknma kavramlar, 20. yzyln ortalarndan
itibaren, yaammzn her dzeyinde karmza kmakta olan iki gncel kavramdr.
Srdrlebilirlik kavram; srdrlebilir olma durumunu ifade etmekte ve szlk
anlamyla srdrlebilir kelimesi; devamllk, sreklilik olarak tanmlanmaktadr.
Srdrlebilirlik ise; bir kaynan, tketilmemek, bitirilmemek ve sonsuza kadar
yok edilmemek zere ilenme ve/veya kullanlma yntemidir (Merriam-Webster,
1994; Williamson ve di., 2003).
Amerikan Mimarlar Enstits (AIA) ise; toplumun; kaynaklar, ar talep
sonucunda tkenmesine sebep olmadan, gelecee tama yetisine sahip olmas
olarak tanmlamtr (Mendler ve Odell, 2000).
Srdrlebilirlik kavram ile ilgili literatr zellikle son 15 ylda gelimitir. Bu
srete srdrlebilirlik kavramnn oka kullanlmas, baz kesimler tarafndan bu
kavramn yzeysel olarak alglanmasna yol amtr. Bu durumu Norman Foster
2007 ylnda yle zetlemitir: Son 10 yldr srdrlebilirlik kavram moda haline
geldi. Ancak srdrlebilirlik moda deil, hayatta kalma meselesi olmaldr.
Fostera gre; srdrlebilir mimarlk olabildiince az kaynakla, ok i
gerekletirmektir (Foster, 2007).
evre sorunlarnn endstri devrimiyle birlikte artmas, sonraki srete enerji
krizinin yaanmas ve 2. Dnya sava sonras deien dnyada, alkanlklarn ve
ihtiyalarnn deimesi, retim ve tketimin artmasna sebep olmutur. Bu duruma
ek olarak evresel sorunlarn; sadece gerekletii blgede kalmayp, kresel boyutta
kuaklar tehdit edebileceinin farkna varlmtr. Bu sorunlarla ba etmenin
lkelerin sadece kendi politikalaryla gereklemesinin mmkn olmad, ortak
politikalarn gelitirilip, sorunun btnsel bir yaklamla ele alnmas gereklilii
ortaya kmtr.
Srdrlebilir kalknma kavram ise ilk kez Birlemi Milletler tarafndan

oluturulmu olan evre ve Kalknma Komisyonu tarafndan ele alnm ve yle
tanmlanmtr. imdiki nesillerin ihtiyalarnn, gelecek nesillerin ihtiyalarn
karlayabilme olanaklarn engellemeden ve tehlikeye atmadan karlanmasna
imkan veren kalknma (Url-2).
Bu kavram ekonomik gelimeyi yadsmayan ancak kresel evreyi de tehdit etmeyen
evre
politikalarnn
benimsenmesi
gerektiini
savunmaktadr.
Burada
srdrlebilirlik kavram; toplumlarn gelecek yzyllarda var olabilmelerini

amalayan anahtar bir kelime olarak ele alnmakta ve hedef, byme srasnda
izlenecek yol ve strateji olarak tanmlanmaktadr (elebi ve di., 2008).
Srdrlebilirlik, 20. yzylla beraber, kresel lke politikalarnn, ekonomilerinin,
enerji kaynaklarnn, teknolojinin, retimin, planlamann ve hatta mimarinin
tasarmna damgasn vurmu en nemli kavram olarak karmza kmaktadr
(Hokara, 2007).
Kavramn bu kadar geni bir erevesinin olmas, srdrlebilirliin birok disiplini
etkilemesine de yol amtr. Bu gelecek iin phesiz olumludur. Fakat iyi niyetli
yaklamlarn yannda, kavramn birok yerde kullanlmas; yanl yerlerde
kullanlmas gibi durumlar da maalesef beraberinde getirmektedir.
Btn bu tanmlar nda; srdrlebilirlik iin, insan ve dier canllar esas alarak,
kuaklar aras hakkaniyetin gzetilmesi tanm yaplabilir. Srdrlebilirlik; doa,
kltr ve teknoloji arasndaki balanty kurarak evresel krize btnsel bir yant
olmaldr.
2.1.1 Srdrlebilirlik Kavramnn Boyutlar
Srdrlebilirliin uygulamaya aktarlmasndaki faaliyetler 3 ayaktan olumaktadr
(ekil
2.1).
Srdrlebilirliin
boyutlar;
evresel,
sosyal
ve
ekonomik
srdrlebilirlik olarak tanmlanabilir.

evresel, ekonomik ve sosyal srdrlebilirlik disiplinlerinin birbiriyle kesitii
blgeleri, ortak hareket edilmesi gereken konular oluturmaktadr. Her bir konuda
(alt disiplin) uygulanacak politikalar kukusuz birbirini etkileyip, birbiri ile veri
alveriinde bulunur. evresel, ekonomik ve sosyal alanlarn kesitii blgede pek
ok disiplinin bir araya gelerek hareket etme zorunluluu doar. Bu lnn kesiim
noktasnn kapsad alanlardan biri de srdrlebilir yapm alandr (Yorgancolu,

2004). Bu kavrama ilgili balkta yer verilecektir.
ekil 2.1 : Srdrlebilirliin boyutlar (Williams, 2007; Sev, 2009)

Ekonomik
Srdrlebilirlik
(Ekonomik
sermayenin
btnl):
Ekonomik
srdrlebilirlik az maliyet ve yksek verimle salkl byme ve kalknma olarak

tanmlanabilir. Sanayileme ve nfus art sosyal ve ekonomik srdrlebilirlik
asndan olduka zorlayc faktrlerdir. Ekonomiler sadece ekonomik sermayeyi
deil, insan, evre ve sosyal sermayeyi de ayrca elle tutulamayan deerlerle hava ve
su gibi insanln ortak kaynaklarn saysal olarak deerlendirmeye almaldr.
evresel ve sosyal bedeller yeni politikalar ve deerlendirme teknikleri ile llebilir
olmaldr.
Sosyal Srdrlebilirlik (Sosyal ve insani sermayenin btnl): Srdrlebilirliin
sosyal boyutundaki bileenler: Sivil katlm, eit haklar, sosyal btnlk, kltrel
kimlik, istikrar, eitlilik, hogr, oulculuk, kanunlar, paylam, birlik olarak
sralanabilir. nsani Sermaye; salk, beslenme ve eitim konusundaki yatrmlardr.
rnein alanlarn sal ve gvenlii, yerel halka etkiler ve yaam kalitesi,
bedensel zrllere fayda salamak gibi.
evresel Srdrlebilirlik (Doal sermayenin btnl): Doal sermaye doal
evredir,
bozulmam
ekosistemlerle,
atmosferik,
su/okyanus,
orman/toprak
ekosistemleri ve bu ekosistemleri ilgilendiren dzenlemelerle ilgilidir; rnein

7
doalgaz veya su kaynaklar ile ilgili ynetmelikler, yenilenebilir enerji

kaynaklarnn kullanm, erozyon kontrol, atk ynetimi, evre kirlilii, tarm,
hammadde kullanm gibi. Doal sermayenin korunmas ile kaynaklarn ve
hammaddelerin insan ihtiyalar iin kullanlmak zere srdrlebilir stoklar
salanrken atklarn doay bozmamas salanr, ayrca bu kaynaklar doa iin de
yeterli miktarda elde edilebilir olmaya devam etmelidir (Goodland ve Daly, 1996;
zuhadar, 2007).
2.1.2 Srdrlebilirlik Kavramnn Tarihsel Sreci
evre kavram ilk bakta ne kadar ak ve kolay anlalabilir grnmekteyse de,
kavramn o denli karmak ve snrlarnn izilmesinin g olduu ortaya
kmaktadr. Genel bir tanmyla evre, insan faaliyetleri ve canl varlklar zerinde
hemen ya da sre iinde dolayl ya da dolaysz bir etkide bulunabilecek fiziksel,
kimyasal, biyolojik ve toplumsal etkenlerin belirli bir zamandaki toplamdr. Byle
bir adan baklrsa evrenin kapsamad hibir alan ve sre kalmamaktadr (Kele
ve Hamamc, 1993).
1968 ylnda; 10 lkeden, ilerinde bilim adam, ekonomist, eitimci ve sosyoloun
da bulunduu, alannda uzman 30 civarnda bilim insan Roma kulbn kurmutur.
nsanln kar karya olduu problemlerle ilgilenen bu kulbn evre ile ilgili
sorunlar da ilgi alann oluturmutur. Kulbn istei dorultusunda; MIT tarafndan
1972 ylnda, bu sorunsaln belirti ve hastalklarn ortaya koyan Bymenin
Snrlar (Limits to Growth) adl bir rapor yaynlanmtr. Bu almann amac,
o nfus
o gda retimi
o doal kaynaklar
o endstriyel retim ve
o kirlenmeden oluan be temel etkenin karlkl etkileiminin belirlenmesiydi
(Halliday, 2008).
evre sorunlarna ilikin faaliyetler blgesel lekte gemi yllarda mevcut olsalar
da, kresel lekte, evre koruma ve kalknma btnleik biimde, ilk defa 1971
ylnda svirenin Founex ehrinde yaplan ve uzmanlardan oluan bir panelde ele
alnmtr. Toplant sonras yaymlanan raporda evre sorunlarnn, sanayilemi
8
lkelerin retim ve tketim yapsndan kaynaklandndan sz edilmekle beraber, bu

sorunlarn az gelimiliin de bir sonucu olduu grne varlmtr (Karbuz, 2002).
evre sorunlarna ilikin farkndalk; devletleri kresel lekte birlikte hareket
etmeye ve eitli zm araylarna ynlendirmitir. Bilinlenmenin kresel lekte
yaylmasyla; sorun 1972 ylnn haziran aynda uluslararas kamuoyunun gndemine
Stockholm Konferansyla girmi oldu.
Stockholm Konferans: 1972 ylnda svein Stockholm kentinde gerekleen nsan
ve evre Konferans (UNCHE); Birlemi Milletler aracl ile evrenin
korunmasna ynelik olarak dzenlenen ilk uluslararas aba olarak kabul
edilmektedir (Thai ve di., 2007).
Konferansta kabul edilen nsani evre Bildirgesinde, evrenin tama kapasitesine
dikkat eken, kaynak kullanmnda kuaklararas hakkaniyeti gzeten, ekonomik ve
sosyal gelimenin evre ile balantsn kuran ve kalknma ile evrenin birlikteliini
vurgulayan ilkeler srdrlebilirlik dncesinin temel dayanaklarn ortaya
koymutur (Bozloan, 2007).
Toplumun tm kesimlerinin sorumluluk almas gerektii, hkmetlerin ve yerel
ynetimlerin evre politikalar oluturmakta byk sorumlulua sahip olduu ve
gelimekte olan lkelere de gerekli yardmlarn yaplarak uluslararas ibirliinin
gereklilii vurgulanmtr (Url-3).
Bu konferanstan kan sonular, 1987 ylnda yaymlanan Brundtland Raporunun
(Ortak Geleceimiz) temelini oluturmaktadr.
Ortak Geleceimiz Raporu: Srdrlebilir Kalknma terimi Birlemi Milletler
evre ve Kalknma Komisyonunun (WCED) 1987 ylnda yaynlad Ortak
Geleceimiz Raporu (Our Common Future) ile uluslararas evre literatrne
katlm oldu. Dnya evre ve Kalknma Komisyonu Bakan Gro Harlem
Brundtland tarafndan aklanan ve Brundtland raporu olarak da bilinen bu raporda
srdrlebilir kalknma; bugnn ihtiyalarn karlamak iin gelecek kuaklarn
ihtiyalarn gz nnde bulundurarak ve tehlikeye atmadan kalknma olarak
tanmlanmtr. Raporda; kresel lekte evrenin korunmas, toplum sal ve
huzuru ve ulusal ekonomik kalknma konularna vurgu yaplmtr. Srdrlebilir
kalknma kavramnn ok bilinen Bugnn gereksinim ve beklentilerini, gelecek
nesillerin kendi gereksinim ve beklentilerini karlayabilme olanaklarn elinden

almadan kalknmak. tanm ilk kez bu raporda yer almtr (Thai ve di., 2007).
Rio Konferans: Birlemi Milletler evre ve Kalknma Konferans (UNCED) veya
Dnya Zirvesi (Earth Summit) olarak da kabul edilen bu konferans 170 lke veya
hkmet bakannn katlmyla, 1992 ylnda Brezilyann Rio de Janerio kentinde
gereklemitir. Stockholm konferansnn 20. yldnmnde gerekleen bu
konferansta geen 20 yln deerlendirilmesi yaplarak, gelecee ynelik politikalarn
belirlenmesi amalanmtr. Konferansta, insanolunun srdrlebilir kalknma
olgusunun merkezinde yer ald, her insann doa ile uyumlu, salkl ve verimli bir
yaam hakk olduu kabul edilmitir. Bu zirvede 5 nemli uluslararas anlamaya da
imza atlmtr. Bu anlamalar;
klim Deiiklii ereve Szlemesi
Biyolojik eitlilik Szlemesi
llemeyle Mcadele Szlemesi
Rio Deklarasyonu ve
Gndem 21 (Agenda 21)dir (Halliday, 2008).
Rio Konferansnda kabul edilen Gndem 21 (Agenda 21); her lkenin yeryznn
ekolojik dengesinin bozulmasna engel olarak hatta bu bozulma srecini tersine
evirerek, srdrlebilir kalknmay desteklemesini ngrmekte ve srdrlebilirlik
tartmasn teorik alandan uygulamaya tayacak neriler sunmaktadr (Sev, 2009).
Karbondioksit emisyonlarnn azaltlmas, yamur ormanlarnn ve ekosistemdeki
biyolojik eitliliin korunmas ynnde kararlar alnmtr.
Konferansn en nemli noktas srdrlebilir kalknmann sosyal, ekonomik ve
evresel boyutunun olmas gerektiine yaplm olan vurgudur. Gndem 21de alnan
kararlara bakldnda Stockholm deklarasyonuna gre ok daha somut admlar
atld sylenebilmektedir.
Johannesburg Zirvesi: Dnya srdrlebilir kalknma konferans (WCSD) olarak
adlandrlan Johannesburg
zirvesi 20.000in zerinde kaytl katlmcyla 2002
ylnda gereklemitir (26 Austos - 4 Eyll 2002). Zirve, Rio Konferansndan

sonra geen 10 yllk srete kaydedilen ilerlemeleri incelemek amacyla
planlanmtr. Zirvenin sonunda iki nemli rapor ortaya kmtr. Bunlar;
10
Johannesburg Deklarasyonu ve Uygulama Plandr. Deklarasyon, kadnlarn

glendirilmesinin teviki ve srdrlebilir kalknma politikalarna daha fazla
demokratik katlmn salanmasna vurgu yapmtr. Bu zellikleriyle Stockholm ve
Rio Konferanslarnn sonularna benzemektedir. Uygulama Plan ise daha kapsaml
olup; salk hizmetlerine eriim, yoksullukla mcadele gibi temel haklara vurgu
yapmasnn yannda; retim ve tketim kalplarn deitirerek srdrlebilir hale
getirmek, doal kaynaklar korumak, boa harcanmasn nlemek gibi uygulamaya
dair daha kesin tanmlamalar yaplmtr (Thai ve di., 2007).
Btn bu organizasyonlarn yannda Birlemi Milletler, zehirli gazlarn atmosfere
salmna ve iklim deiikliine ilikin birtakm almalar da yapmtr. Bunlarn en
dikkat ekici olanlar; Montreal ve Kyoto Protokoldr.
Montreal Protokol; CFCs gibi gazlarn atmosfere yaylmasna bal olarak ozon
tabakas zarar grmektedir. Bunun sonucu olarak ozon tabakas gneten gelen
zararl UV nlarn tutamaz ve bata insanlar olmak zere tm canllarn bu duruma
maruz kalmaktadr. 1987 de yaplan bu protokolle; emisyonlarn sebebinin yine insan
kaynakl olduu grne yer verilmi ve lkelerin sera gazlar salmlarn azaltmas
hedeflenmitir (Szokolay, 2008).
Kyoto Protokol sera gazlarnn salmna bal olarak iklim deiikliklerine dikkat
ekmektedir. Protokol Aralk 1997de imzalanm olup, ubat 2005te yrrle
girmitir. Hedefi; 2008-2012 aras dnemde; atmosfere braklan gazlarn miktarnn
% 5 azaltlarak, 1990 ylndaki seviyelere ekilmesidir (Thai ve di., 2007). Burada
bir eletiri yapmak gerekirse atmosfere brakt gaz miktar yksek olan ve
halihazrda gelimi olan, Amerika, Avusturalya gibi lkelerin bu anlamay
imzalamam olmas dndrcdr. Gelimekte olan bir lke olarak Trkiye ise
2009 ylnn ubat aynda bu anlamay imzalamtr.
Yaplan uluslararas zirveler phesiz birok disiplini etkilemitir. Bunlarn banda
da mimarlk gelmektedir. Mimarlar bu gelimeler karsnda kaytsz kalmamlar ve
haziran 1993de Chicagoda yaplan Uluslararas Mimarlar Birlii Dnya
Kongresinde;
yap
tasarmclarnn
almalarn,
srdrlebilir
kalknma
erevesinde yrtmeleri gereklilii zerinde durmulardr.

Salkl bir toplum iin, salkl bir evre gereklidir. Srdrlebilirlik; insan ve evre
arasndaki ortakl, eitlii ve taraflar aras dengenin salanmasn gerektirmektedir.
11
Yaplar ve yapl evre, insann doal evre ve yaam kalitesine etkisi zerinde
nemli bir rol oynar. Srdrlebilir tasarm, kaynaklarn ve enerji etkinliinin,
salkl yaplarn ve malzemelerin, ekolojik ve sosyal anlamda duyarl arazi
kullanmnn
ve
hassasiyetin
gz
nnde
bulundurulmasnn
birleimidir.
Srdrlebilir tasarm, insann doal evre zerindeki olumsuz etkilerini nemli

lde azaltrken ayn zamanda yaam kalitesini ve ekonomik refahn gelimesini
salar.
Gerek evresel, gerekse sosyal srdrlebilirlii benimseyen kongre yeleri u
kararlar almlardr.
o Mesleki sorumluluklarn ve uygulamalarn merkezine evresel ve sosyal
srdrlebilirlii yerletirmek
o Srdrlebilir tasarmn uygulanabilmesi iin rnler, hizmetler, prosedrler ve
standartlar gelitirmek
o Mimarlar, yap endstrisi yelerini, iverenleri, mterileri, rencileri ve
kamuoyunu srdrlebilir tasarmn kritik nemi hakknda eitmek
o Hkmet ve i kurulular dzeyinde politikalar, ynetmelikler ve uygulamalar
gelitirerek, srdrlebilir tasarm olaan bir uygulama haline getirmek
o Yapl evrenin mevcut ve gelecekte var olacak elemanlarn tasarm, retim,
kullanm ve yeniden kullanm asndan srdrlebilir standartlara ulatrmak
(UIA, 1993).
2.2 Srdrlebilir Yap
evre tahribatnn balangc kabul edilen 15. yydan gnmze kadar geen zaman
diliminde; doal evrenin srdrlebilirlii konusunda uluslararas almalarn
nemli bir boyut kazand 20. yzylda, yeni evre politikalarnn retildii
gzlemlenmektedir. Bu politikalar; 1970lerde Enerji harekat, 1980lerde Yeil
Tasarm, 1990larda Eko Tasarm, bugn ise gndemde olan Srdrlebilir
Tasarmdr (Ciravolu, 2006).
Jason McLennan e gre; Srdrlebilir tasarm, yapl evrenin kalitesini arttrmaya
alrken, doal evrenin maruz kalaca olumsuz etkileri azaltmay amalayan bir
tasarm felsefesidir (Yudelson, 2007).
12
zellikle 20. yzyldan sonra sanayilemeyle birlikte, kentlerde yeni i alanlar

olumutur. Bylece krsal alanlardan kentlere gler artm, bu da beraberinde nfus
artn getirmitir. Bu hzl art plansz bir kentlemenin gereklemesine sebep
olmutur. Gnmzde 3,5 milyar kii kentsel alanlarda yaarken, 2050 ylnda ise bu
saynn 6,4 milyar bulmas beklenmektedir (Url-4). Bu durum yeni yaam alanlarna
ihtiya duyulacan ve yaplama faaliyetlerine devam edileceini gstermektedir.
Srdrlebilirliin mimarlktaki karl; srdrlebilir yerleim/ehir, kentsel
srdrlebilirlik, srdrlebilir yap/yapm, srdrlebilir yap malzemesi gibi farkl
leklerde ortaya kmaktadr.
Dnyada kullanlan enerjinin ok byk blm ve bu enerji kullanmna bal
olarak atmosfere salnan gazlar inaat sektr kaynakldr. Srdrlebilir kalknmaya
ynelik faaliyetler mimarlk ve yap sektrnden bamsz dnlemez.
Gnmzde yaplarn enerji verimliliini artrmak iin sfr-karbon binalarn ina
edildiini grmekteyiz. Ama srdrlebilir yap; bir binann, btn mr boyunca
sebep olduu etkileri ieren daha geni bir yaklam tanmlamaktadr. Bu etkiler
evreye, insan salna ve sosyal refaha olan etkiler olarak sralanabilir. Amacna
uygun srdrlebilir binalar ve ehirler ina etmek, mimarlar ve ehir planclarnn
btnsel dnme ve srdrlebilir binay tm ynleriyle kapsaml bir ekilde ele
almasyla gerekleir (Bokalders ve Block, 2010).
2.2.1 Srdrlebilir Yapm
Yaplar habitatn bir paras ve yerel, blgesel ve kresel evre ile ilikilidir. Canl ve
cansz varlklardan meydana gelen yerel ve kresel ekosistem zerinde mimarln
dorudan etkisi vardr.
Yapnn var olduu sre ierisinde insan eylemleri ve doal sreler, yerel ve kresel
evreyi etkiler. lk aamada, antiye organizasyonu ve yapm srecinin, evrenin
yerel ekolojik zellikleri zerinde etkisi vardr. Yap malzemelerinin retim yntemi
ise kresel evre zerinde etkilidir. Yapnn ina edilme srecinde evre ile uzun
sreli bir etkileim ierisine girer. Bu nedenle mimarlar srdrlebilir evreler
tasarlamak ve retmekten sorumludur. Bu balamda srdrlebilir yapm,
ekosistemde canl ve cansz tm varlklarn birlikte var olmasn salayan ve
saln gvence altna alan mimari zmler bulmay amalamaldr (elebi ve
di., 2008).
13
Srdrlebilir yaplarn yapm; genel olarak standart binalarn sadece % 3-5'i kadar
oranda fazlasna mal olmaktadr. Ama karbondioksit emisyonunu % 35'ten byk bir
oranda azaltabilmekte ve baz durumlarda karbon etkisiz bile olabilmektedir. Ayrca,
atk retimini % 70, su kullanmn % 40 ve enerji kullanmn % 30-50 arasnda bir
oranda azaltabilir ve baz durumlarda ebekeye geri yollanacak enerjiyi bile
retebilmektedir (Url-5).
rnein 2009 ylnda AIAnn top 10 projesi arasna giren ve 63 puanla LEED
plantinyum sertifikas alm olan Dockside Green (ekil 2.2), benzer projelerle
kyaslandnda % 39 daha az enerji tketmekte ve % 85 orannda daha az
karbondioksit salm yapmaktadir (Url-6).
ekil 2.2 : Dockside Green binas (Url-6)

Bu deerler phesiz ki ok nemlidir. Fakat LEED gibi sertifikasyon sistemleri
malzemeyi tm yaam dngs kapsamnda ele almaktan ok belirli kriterlere gre
deerlendirmektedir.
te yandan yaplama faaliyetlerine bakldnda, dnyadaki doal kaynaklarn ve
enerjinin % 40n tketmektedir. (Roodman ve Lenssen,1995) Binalarn inas iin
ylda 3 milyar ton hammadde harcanmaktadr. Kat atk oluumundaki % 10-40
arasndaki pay yine binalarn yapmndan kaynaklanmaktadr (Graham, 2003).
2.2.2 Srdrlebilir Yap Malzemesi
Mimarlkta srdrlebilirlik ehir leinden balayarak malzeme leine kadar
inmektedir.
nsann
yaamnn
90nn
yaplarda
getii
gz
nnde
bulundurulduunda; yap malzemelerinin retimindeki hata, yanl uygulamalardan
14
kaynaklanan sorunlar, yaam kalitesinde nemli bir rol oynamaktadr. Bu adan ele
alndnda malzemede srdrlebilirlii tanmlamak kolay bir sre deildir.
Yaam dngs deerlendirme (YDD); yaplarn ve yap malzemelerinin evresel
etkilerini anlamak iin en btncl deerlendirme yaklamdr. Fakat ou kez yap
sektr tarafndan ok iyi anlalamam ve deerlendirilememitir. Bunun sonucu
olarak da baz iyi niyetli yeil bina uygulama prensipleri bile yanl ynlendirici
olabilmektedir. ou kez malzeme veya rnler karlatrlmakta ve kararlar birka
evresel nitelie dayandrlarak alnmakta; toplam yaam dngs dikkate
alnmamaktadr. Bu tr basit seimler riskli ve yanl sonulara yol aabilir. rnein;
A rn geri dntrlm malzemeden retilmitir, bunun yan sra B rn
bnyesinde geri dntrlm malzeme bulundurmamaktadr; bu durumda genel
kabul A rnnn daha tercih edilebilir olduu ynndedir. Bilim ve YDD (LCA) bu
seimi reddetmektedir; uygun seimi yapmak ok daha fazla ayrntl analiz
gerektirmektedir (USGBC, 1996).
Ayrntl analiz almas iinse; yap malzemesinin retim srecinden balayarak
yaamnn sona erdii srece kadarki tm evrelerdeki kaynak katlm gz nnde
bulundurulmaldr. Yaplamann artmas, doal kaynaklarn hzla tkenmesine sebep
olmaktadr. Yap sektrnde kullanlan malzemelerin; toplam pay ierisindeki yllk
tketim yzdeleri ekil 2.3te, miktarlar ise ekil 2.4te grlmektedir.
ekil 2.3 : Malzemelerin yllk tketim yzdeleri (Ashby, 2009)
15
ekil 2.4 : Malzemelerin yllk tketim miktarlar (Ashby, 2009)
16
Ykm ve tekrar ina edilme arasndaki bitmeyen dng, doal kaynaklar ve enerji
kullanm zerine byk bir yk getirdii iin srdrlebilirlik asndan ykm en
son are olmaldr. ngilterede ykm, her yl 70 milyon tonluk atk malzemenin
olumasna sebep olmaktadr. Yeni binalarn inaas ise ngilterenin toplam
enerjisinin yaklak yzde 4n tketmekte ve 40 milyon ton karbondioksit
retmektedir (Foster, 2007).
Grld gibi herhangi bir yap malzemesinin srdrlebilir olup olmadna karar
vermek kolay bir sre deildir. Bugn gelimi lkelerde bu konuya ynelik olarak
elde edilebilecek pek ok kaynak mevcuttur. Ancak bu youn bilgilerin
deerlendirilip bir rn artnamesinde kullanlabilmesi yorucu bir almay
gerektirir. Burada ana ama yap alannda rol alan tm kiilerin uluslararas dzeyde
kabul grm standartlam kriterler balamnda seim yapmasn salamaktr
(Tanaan, 2002).
2.3 Srdrlebilirliin Yap Sektr erisindeki Yeri
Trkiyede gda ve tekstilden sonra en byk sanayi olan yap malzemesi endstrisi,
lke sanayisi ierisinde % 10, imalat sanayisi ierisinde % 12-13, nihai rne
ulamak iin kullanlan yar ilenmi rn zelliindeki ara rn retimi iinde ise %
30 orannda bir paya sahiptir (YEM, 2010).
ABDde ise; yap sektr, lke sanayisi ierisinde % 8 orannda bir paya sahiptir.
Bunun yan sra; enerji tketiminin % 30u, hammadde kullanmnn % 40 ve su
tketiminin % 14 yaplardan kaynaklanmaktadr (Kibert ve di., 2002). Bu
rakamlar, bu alanda sorumluluk almas gereken sektrlerin banda yap sektrnn
geldiine iaret etmektedir.
Binalar, yapl evredeki en karmak sistemlerdir. Yaplarn yaam sresinin
yaklak olarak 50 ila 100 yl arasnda olduu gz nnde bulundurulduunda, dier
endstri rnlerine oranla daha uzun yaam srelerinin olmas ve sektrdeki
aktrlerin fazla olmas gibi nedenler yap sektrn dier sektrlerden farkl
klmaktadr. Bu balamda; yap sektrndeki paydalar, yap ve yap malzemelerinin
srdrlebilirliinde etkin bir rol oynamaktadrlar. Bu gruplarn yaam dngs
srecindeki etkilerine ekil 2.5te yer verilmitir.
17
ekil 2.5 : Yap sektrndeki paydalarn yaam dngs srelerindeki etkisi (ISO
21931-1, 2010)
2.4 Srdrlebilirliin Yap Sektrnde Uygulanmasna likin Standartlar
Dnyada srdrlebilirliin yaplara ynelik olarak uygulanmasnda baz standart
kurumlar almalar yapmtr. izelge 2.1de ISO ve izelge 2.2de ASTMnin
srdrlebilirliin yaplara uygulanmasna ynelik olarak hazrlam olduu baz
standartlara ve kabul tarihlerine yer verilmitir.
izelge 2.1 : Srdrlebilirliin yap sektrnde uygulanmasna ilikin ISO
standartlar
ISO Standartlar
ISO 15392 Sustainability in building construction - General
principles
ISO 21931-1 Sustainability in building construction Framework for methods of assessment of the environmental
performance of construction works - Part 1: Buildings
ISO/TS 21929-1 Sustainability in building construction Sustainability indicators - Part 1: Framework for the
development of indicators for buildings
ISO 16813 Building environment design - Indoor environment
- General principles
18
Kabul tarihi
01.05.2008
15.06.2010
01.03.2006
15.05.2006
izelge 2.2 : Srdrlebilirliin yap sektrnde uygulanmasna ilikin ASTM

standartlar
ASTM Standartlar
ASTM E 2432 - 05 Standard Guide for General Principles of
Sustainability Relative to Buildings
ASTM E2114 - 08 Standard Terminology for Sustainability
Relative to the Performance of Buildings
19
Kabul tarihi
15.08.2005
01.11.2008
3. YAAM DNGS DEERLENDRME YNTEM

Yaam dngs deerlendirme (YDD); bir rn evresel etkileri ve evresel yn
asndan ele alan sistematik bir yoldur. Bir YDD almas iin; tanmlanm ama
ve kapsama uygun olarak hammaddenin karlmasndan son atk oluuncaya
kadarki sre, tanmlamas yaplabilir. YDD yaklamnn ISO 14040 standardnda
tanmlanan zellikleri u ekilde sralanabilir;
o Bir YDD almas; ama ve kapsamna bal olarak, yapld zaman dilimi ve
detay derinlii asndan deikenlik gsterebilir.
o YDD yntemi, bilimsel bulgular ve gelimeler dahilinde, gelitirilmeye ak bir
tekniktir.
o YDD, gerektiinde kamuoyuna aklanabilir, zel ihtiyalara ynelik
karlatrmalar yaplmak zere uygulanabilmektedir.
o YDDyi uygulamak iin tanmlanm tek bir yntem yoktur. Kurulular veya
organizasyonlar, erevesi uluslararas standartta tanmlanm olan YDDyi
uygulama yntemi konusunda esneklie sahiptirler.
o YDD; evresel performans deerlendirmesi, evresel etki deerlendirmesi ve
risk analizi gibi yntemleri kapsayan, fonksiyonel birime dayal bir yntemdir.
Dier yntemlerle toplanan veriler YDD ynteminde girdi olabilmektedir (ISO
14040, 2006).
Bir yapnn evresel performansn gelitirmek; yapnn yaam dngs boyunca
ortaya kan btn evresel etkilerini, sistematik ve kapsaml bir ekilde anlamay
gerektirir. Bu yaklam bir yapya uyguland zaman; malzemelerin, enerjinin ve
doal kaynaklarn temin edilmesinden yapnn kullanm mrn tamamlamasna ve
yklmasna kadar ki sre ierisinde; yapnn evresel etkilerini incelemek ve analiz
etmek gerekmektedir. Btn bu tanmlamalar nda, ncelikle ynteme ilikin
standartlar analiz edilecek ve bu erevede yaplan almalar incelenecektir.
21
3.1 Yaam Dngs Deerlendirme Yntemine likin Standartlar

Dnyann en byk standartlar gelitiren ve yaynlayan kurumlarndan biri olan ISO
(Uluslararas Standardizasyon Organizasyonu), evreyle ilgili olarak gelitirilen
standartlarda da nc olmutur. Kamu ve zel sektr arasndaki kpry oluturan ve
zel bir organizasyon olan bu kurulu, evreyle ilgili almalarna 1994 ylnda
balamtr (Url-7).
Bu alandaki ilk olarak evre ynetimi ile ilgili olan ISO 14001 Environmental
Management Systems - Specification with guidance for use standardn 1996 ylnda
yaynlamtr. Daha sonrasnda ise yaam dngs deerlendirme yntemine dair
ISO 14040 standartlar serisi yaynlanmaya balamtr. YDD ile ilikili olan ilk
standart ISO 14040 Environmental management - Life cycle assessment - Principles
and framework 1997 ylnda yaynlanmtr.
Trkiyedeki duruma bakacak olursak; YDD ile ilikili olan ilk standart TS EN ISO
14040 evre Ynetimi - Hayat Boyu Deerlendirme - Prensipler ve ereve 1998
ylnda yaynlanmtr. Bu standart, ISO 14040 standard esas alnarak hazrlanmtr.
Trk Standartlar Enstits tarafndan bu standartlar Trkeye uyarlanmadan bire bir
evrilmitir. Literatrde yaygn olarak kullanlan Yaam Dngs Deerlendirme,
TSE standartlar serisinde Hayat Boyu Deerlendirme olarak gemektedir. Daha
sonra revizyona uram olan ISO ve TSE standartlarna izelge 3.1 ve izelge
3.2de yer verilmitir.
Ayrca; bu alanda Birlemi Milletler evre Programda (UNEP) Life Cycle
Assessment; What it is and How to do it adnda bir alma yaparak, genel olarak
rnlere ynelik yaam dngsn aklamtr (UNEP, 1996).
SETAC ise; 2003 ylnda yap ve yapmda yaam dngs deerlendirmesini ele alan
Life Cycle Assessment in Building and Construction: A state of the art report adl
raporu yaynlamtr (Kotaji ve di., 2003).
Gnmzde;
UNEP/SETAC
Yaam
Dngs
nisiyatifi,
yaam
dngs
deerlendirmesine ynelik uygulamalar, metot ve aralar gelitirmek ile veri ve

yntemlerin kullanm konusunda rehberlik yapmak zere almalar yapmaktadr.
(Udo de Haes ve di., 2002)
22
izelge 3.1 : Yaam dngs deerlendirme ile ilikili olan ISO ve TSE standartlar (yrrlkte olan standartlar)
ISO Standartlar
Kabul tarihi
TSE Standartlar
Kabul tarihi
ISO 14040 Environmental management - Life cycle

assessment - Principles and framework
01.07.2006
TS EN ISO 14040 evre ynetimi - Hayat boyu

deerlendirme - lkeler ve ereve
19.06.2007

assessment - Requirements and guidelines
01.07.2006

deerlendirme - Gerekler ve klavuz
19.06.2007
ISO/TR 14047 Environmental management - Life

cycle impact assessment - Examples of application of
ISO 14042
01.10.2003
ISO/TS 14048 Environmental management - Life cycle

assessment - Data documentation format
01.04.2002
ISO/TR 14049 Environmental management - Life

cycle assessment - Examples of application of ISO
14041 to goal and scope definition and inventory
analysis
15.03.2000
23
izelge 3.2 : Yaam dngs deerlendirme ile ilikili olan ISO ve TSE standartlar (yrrlkten kalkan standartlar)
ISO Standartlar
assessment - Goal and scope definition and inventory
analysis
Yrrlkten
kalk tarihi
TSE Standartlar
Yrrlkten
kalk tarihi
30.06.2006
TS EN ISO 14041 evre Ynetimi - Hayat Boyu

Deerlendirme - Ama ve Kapsam Tarifi le Envanter
Analizi
19.06.2007

assessment - Life cycle impact assessment
30.06.2006
TS EN ISO 14042 evre ynetimi - Hayat Boyu

Deerlendirme - Hayat Boyu Etki Deerlendirmesi
19.06.2007

assessment - Life cycle interpretation
30.06.2006

deerlendirme - Hayat boyu yorumu
19.06.2007
NOT 1: Yrrlkten kaldrlm fakat ayn isimle revize edilerek tekrar yrrle girmi olan standartlara bu tabloda yer verilmemitir. Bu duruma
rnek olarak; 1997 ylnda yrrle girmi olan ISO 14040 standardnn 30.06.2006 ylnda yrrlkten kaldrlp, ayn tarihte revize edilerek ISO
14040:2006 olarak tekrar yrrle girmesi verilebilir.
NOT 2: Bu tabloda yer alan ISO 14041, ISO 14042, ISO 14043 ile TS EN ISO 14041, TS EN ISO 14042, TS EN ISO 14043 standartlar ISO 14040,
ISO 14044 ile TS EN ISO 14040, TS EN ISO 14044 standartlarnn yrrle girmesiyle kaldrlmtr.
24
3.2 Yaam Dngs Deerlendirme Ynteminin Basamaklar

Yaam dngs deerlendirme; bir rnn, srecin veya ilemin evresel etkilerini
lmek, deerlendirmek veya hesaplamak iin kullanlan bir aratr. Yaam dngs
deerlendirme yntemi drt evreden olumaktadr (Curran, 1996).
YDDnin ISO 14040a gre tanmlanan evreleri (ekil 3.1) u ekildedir;
o Ama ve kapsam tanm
o Envanter analizi
o Etki deerlendirmesi
o Yorum
YDD ynteminde her bir evrede elde edilen sonular, bir sonraki aama iin veri
oluturmaktadr.
ekil 3.1 : YDDnin evreleri

3.2.1 Ama ve Kapsam Tanm
YDDnin bu ilk evresinde yaplan almann amac ve kapsamnn tanmlanmas
gerekmektedir. Bu evre YDD (LCA) ve YDE (LCI) almalar iin her zaman
birinci basamak olmaktadr (Curran, 1996).
YDDnin amac;
25
o almann belirlenmesi
o almann yrtlmesinin nedenleri
o alma sonularnn ulatrlmas istenen hedef kitle
o almann sonularnn kamuoyuna aklanacak karlatrmal beyanlarda
kullanlmasnn amalanp amalanmad gibi bilgileri iermektedir.
YDDnin kapsam;
o allacak rn sisteminin belirlenmesi
o Fonksiyonel birim
o Sistem snrlar
o Etki kategorilerinin ve etki deerlendirme ynteminin belirlenmesi
o Veri gereksinimleri
o Varsaymlar/Kabuller
o Snrllklar
o Eletirel gzden geirme
o Raporlama format ve yntemini iermektedir (ISO 14040, 2006).
3.2.2 Envanter Analizi
Yaam dngs deerlendirme ynteminin ikinci basama olan yaam dngs
envanter analizi, rne ve rn oluturan srelere ait girdi ve kt miktarn
belirlemek iin oluturulan veri toplama ve hesaplama evresidir (ekil 3.2). Bu
srete, modellenecek rn sistemlerinin ayn ekilde ve tutarl anlalmasnn
salanmas iin;
o modellenecek birim srelere ait genel sre ak diyagramlarnn izilmesi,
o kullanlan birimleri belirten listenin gelitirilmesi,
o btn veriler iin veri toplama ve hesaplama tekniklerinin tarifi gerekmektedir.
Veri toplama aamasnda, yeni gereksinimlerin ortaya kmas ya da karlalan
sorunlar, bu evrenin tekrar gzden geirilmesi ve hatta almann ama ve
kapsamna ynelik deiiklik yaplmas ihtiyacn dourabilir (ISO 14040, 2006).
26
ekil 3.2 : Envanter analizini oluturan basamaklar (ISO 14044, 2006)

Sistem snrlar ierisindeki her bir birim ilem iin ayr veri toplama ve
snflandrma ilemi gerekmektedir. Sistem snr ierisindeki her bir birim ilem
(ekil 3.3) iin veriler, aadaki balklar altnda snflandrlabilir:
o Enerji girdileri, ham madde/kaynak girdileri, yan girdiler, dier fiziksel
girdiler,
o rnler, yan rnler ve atk
o Havaya braklan emisyonlar, su ve topraa braklan atklar,
o Dier evresel verileri iermektedir (ISO 14040, 2006).
ekil 3.3 : Yap rnn oluturan birim ilemler (ISO 14040, 2006)
27
3.2.3 Etki Deerlendirmesi

Yaam dngs etki deerlendirme aamas YDDnin nc evresidir. YDDnin,
bir rn sistemi iin rnn faydal mr boyunca muhtemel evresel etkilerinin
bykln ve nemini anlamay ve deerlendirmeyi amalayan evresidir.
Etki deerlendirme evresinde seim yntemi, modelleme ve etki kategorilerinin
arlklandrlmas
gibi
yntemler
znellik
tayabilmektedir.
Bu
nedenle
varsaymlarn ve kabullerin aka tanmlanmas effaflk asndan kritik bir nem

tamaktadr. Etki deerlendirmesini oluturan basamaklar ekil 3.4te gsterilmitir
(ISO 14040, 2006).
ekil 3.4 : Etki deerlendirmesini oluturan basamaklar (ISO 14044, 2006)

Etki deerlendirmesi; envanter analizi sonularn, etki kategorilerine tasnif eder. Her
bir etki kategorisi iin, yaam boyu etki kategorisi seilir ve kategori gsterge sonucu
hesaplanr. Gsterge sonularnn toplanmas veya etki deerlendirmesi profili rn
sisteminin girdileri ve ktlaryla ilgili evresel konulara dair bilgi salar. izelge
3.3de olas etki kategorilerine ilikin tablo verilmitir.
28
izelge 3.3 : Etki kategorileri (Curran, 2006)

Etki Alan
Snflandrma
Etkilerin
Tanmlanmas
Kresel
karbondioksit (CO2)
azot dioksit (NO2)
metan (CH4)
Kloroflorokarbon (CFCs)
hidrokloroflorokarbon
(HCFCs)
metil bromr (CH3Br)
Kresel snma
potansiyeli
Kresel
kloroflorokarbon (CFCs)
hidrokloroflorokarbon
(HCFCs)
Halon
metil bromr (CH3Br)
Ozon tabakasnn
incelmesi
Blgesel
Yerel
Kkrt oksit (SOx)

azot oksit (NOx)
hidroklorik asit (HCL)
hidroflorik asit (HF)
amonyak (NH4)
Asidifikasyon
potansiyeli
Yerel
fosfat (PO4)
azot oksit (NO)
azot dioksit (NO2)
nitratlar
amonyak (NH4)
trifikasyon
potansiyeli
Fotokimyasal
Kirletici
Yerel
Non-metan hidrokarbon
(NMHC)
Fotokimyasal
oluumunun
artmas
Toprak kirlilii
Yerel
zehirli kimyasallar
LC50 (ldrc gaz

younluunun
artmas)
Su kirlilii
Yerel
zehirli kimyasallar
LC50 (ldrc gaz

younluunun
artmas)
hava, su ve topraa
yaplan salmlar
LC50 (ldrc gaz

younluunun
artmas)
kullanlan mineral ve
fosil yakt miktar
Kaynaklarn
tkenmesi
toprak bozulmalar ve
atk alanlar
Toprak kayb
kullanlan/tketilen su
miktar
Snrl su
kaynaklarnn
azalmas
Etki Kategorileri
Kresel snma
Stratosferdeki ozon
tkenimi
Asidifikasyon
trifikasyon
nsan sal
Kaynak tketimi
Toprak kullanm
Su kullanm
Kresel
Blgesel
Yerel
Kresel
Blgesel
Yerel
Kresel
Blgesel
Yerel
Blgesel
Yerel
29
3.2.4 Yorum
Yorum, YDDnin son evresidir. Yorum, envanter analizi veya etki deerlendirmesi
safhalarnn birisinden veya her ikisinden elde edilen bulgularn, almann ama ve
kapsamna uygun bir ekilde deerlendirildii safhadr. YDDnin, sonulara
ulaabilmek, tavsiyelerde bulunabilmek ve karar almak iin bir temel olacak ekilde
zetlenmesi ve deerlendirilmesidir.
Bu yorumun bulgular, almann ama ve kapsamyla uyumlu olarak karar
vericilere kararlar ve tavsiyeler eklinde olabilir. Bu evrede; gerektiinde toplanan
verinin ve veri kalitesinin gzden geirilmesi gerekebilir. kan sonularn,
almann tanmlanan ama ve kapsamna uyumlu olup olmamas durumuna gre
YDDnin bir nceki evrelerine geri dnlerin yaplabilecei bir admdr (ISO
14040, 2006).
3.3 Yap Malzemelerinin Yaam Dngs Sreleri
Yap malzemelerinin yaam dngs sreleri drt aamada ele alnabilir.
o Hammaddenin edinilmesi ve hazrlanmas sreci
o retim ve fabrikasyon sreci
o Yapm, kullanm ve onarm sreci
o Geri dnm, tekrar kullanm ve atk sreci
Bir yap malzemesinin yaam dngsnn ilk iki sreci bir tketici rn ya da
herhangi bir metann yaam dngs sreleriyle benzerlik gsterebilir. Yap
malzemesinin yapya dahil olmas yapm, kullanm ve onarm srecinde
gereklemektedir (ekil 3.5). Bu aamadan sonra yap malzemesinin kullanm
mr; yapyla ve yapnn hizmet mryle de ilikilidir. Bunun sonucu olarak yaam
dngsnn son iki aamas ilk iki aamasna oranla daha karmaktr (Demkin,
1998).
3.3.1 Hammaddenin Edinilmesi ve Hazrlanmas Sreci
Bu sre; almann konusu olan yap rnnn veya malzemesinin retimi iin
gerekli olan hammaddelerin, retici tarafndan satn alnmadan nceki meydana
gelen faaliyetlerin tmn kapsamaktadr. Madencilik (Maden cevheri, mineral, ta
30
vb. elde edilmesi), petrol ve doalgazn karlmas, kereste ve tarm rnlerinin

yetitirilmesi, hasat elde edilmesi ve hayvanlarn yetitirilip, rn elde edilmesi gibi
faaliyetler bu srete ele alnmaktadr.
ekil 3.5 : Yaam dngs sreleri (Demkin, 1998)

rn retimine direk katlan hammaddelerin yan sra; retici tarafndan ihtiya
duyulan ara rnler iin hammaddenin ilenmesi de sz konusu olmaktadr. Bu
duruma;
mineral
ve
tan
ezilmesi,
tlmesi,
yaklmas;
cevherin
zenginletirilmesi; petroln artlmas; kimyasallarn retilmesi; ara rnlerin imal

edilmesi gibi sreler rnek verilebilir (Demkin, 1998).
Hammaddelerin tanmas, geri kazanlm ve geri dntrlm rnlerin elde
edilmesi gibi ilemlerde bu srete ele alnmaktadr. Bu aamada dikkat edilmesi
gereken evre ile ilgili konular; doal kaynak kullanm, enerji ve su tketimi, atk
retimi ile bunlarn salk ve evre zerindeki etkileridir (Demkin, 1998).
Hammaddenin karlmas ve hazrlanmas sreci, en byk evresel zararlara yol
aabilecek potansiyele sahip sretir. evresel etkilerin anlalmas, malzemelerin
aklc seimine yardmc olacaktr.
Hammaddenin tedarik yntemleri, imalat sreleri ve imal edilen yerden ina edilen
yere tanma mesafesi btnyle evresel sonular dourmaktadr (Kim ve Rigdon,
1998).
31
3.3.2 retim ve Fabrikasyon Sreci

Bu srete; datm ve kullanma hazr olan nihai rnn, hammaddeden yap rn
retilinceye kadarki ilemlerinin tmn kapsamaktadr. Bu aamada dikkat edilmesi
gereken evre sorunlar; enerji tketimi, su tketimi ve atk retimi ile ilgilidir
(Demkin, 1998).
3.3.3 Yapm, Kullanm ve Onarm Sreci
Bu sre; yap rnnn inaat alanna tanmasn; yap rnnn binaya
uygulanmasn, montajn; bakm gereksinimlerini; durabilitesini ve ngrlen
faydal mrn kapsamaktadr (Demkin, 1998).
Durabilite (dayanm) kavram eitli nedenlerden dolay karmaktr: rnein at
rnleri gibi yap malzemelerinin, faydal mrleri d ortam artlarna bal olarak
deiebilir veya dekoratif malzemeler iin teoride ngrlen hizmet mr; estetik
faktrler gibi nedenlerden daha sk deitirilmesi sonucu gerekte daha ksa olabilir.
Bu aamada dikkat edilmesi gereken nemli evre sorunlar; yap rnnn montaj
aamasndaki evresel etkileri ve i ortam kalitesi zerindeki etkisidir. Baka bir
nemli konuda yap malzemesinin, yapnn enerji performans (sl performans,
aydnlatma vb.) zerinde etkisidir. Oluan inaat atklar da bu aamada ele alnmas
gereken ciddi bir sorundur (Demkin, 1998).
3.3.4 Geridnm, Tekrar Kullanm ve Atk Sreci
Bu sre; yap rnnn faydal hizmet mrn tamamlad sretir. Yap
malzemesinin baka bir yapda herhangi bir ilem yaplmadan yeniden kullanlmas,
onarlmas, yenilenmesi ve baka bir alanda yeniden deerlendirilmesi veya imha
edilmesini ierir.
naat atklar, btn lkelerde nemli bir kat atk sorunu oluturmaktadr. Geri
dntrme ilemi, yap bileenlerinin karmakl arttka daha da zorlamaktadr.
Zehirli madde ieren baz yap rnleri iin zel imha ilemleri gerekebilmektedir
(Demkin, 1998).
Yaam dngs deerlendirme ynteminin uygulamaya geirilmesine dair ak
diyagram ekil 3.6da gsterilmektedir.
32
ekil 3.6 : Yaam dngs deerlendirme malzeme ak diyagram (Demkin, 1998)

33
4. YAAM DNGS DEERLENDRME YNTEMNN YAPI

MALZEMESNE YNELK KULLANIMI
almann bu blmnde; yaam dngs deerlendirme ynteminin uygulama
snrlar aklanmtr. Literatrde sistem snrlar olarak da ifade edilen snrlar; bir
YDD almasnn kapsayaca alan belirlemek asndan nemlidir. Sonrasnda ise
bir YDD almasnn uygulamasna ilikin aralara ve evresel rn bildirgesi
hazrlamak iin kullanlabilecek veritabanlarna yer verilmitir.
4.1 Yaam Dngs Deerlendirme Ynteminin Uygulama Snrlar
Herhangi bir rn, sre ya da yapm sistemin; teknik ve fonksiyonel performansnn
yan sra, evresel etkilerinin kapsaml bir ekilde analiz edilmesi de gereklidir. Yap
malzemesinin evresel etkilerini deerlendiren bu sistemin uygulanmas, artlara
gre farkllk gsterebildii gibi, yaplacak olan herhangi bir alma iin snr
izilebilir.
ncelikle bu blmde kullanlan kavramlarla ile ilgili tanmlamalarn yaplmasnda
yarar vardr.
Beik, yap malzemesinin retiminde kullanlan hammaddenin karlmas ve
retilmesindeki gerekli olan enerjinin, hammaddenin ve kaynaklarn sistem ierisine
alnd yer ve zaman,
Mezar, kullanlan kaynaklarn doaya geri dnd yer ve zaman,
Kap/Saha ise retilen yap malzemesinin kullanlmak zere, inaat alanna
gtrld yer ve zaman ifade eder (Curran, 2006).
Bu yaklam genel olarak balk altnda ele alabiliriz.
4.1.1 Beikten beie (cradle to cradle) yaklam
Beikten beie yaklam bir metot olarak; mimar William McDonough ve
kimyager Dr. Michael Braungart tarafndan 2002 ylnda gvenilir, bilinen verilere
dayanarak, insanlara ve evreye zarar vermeden kullanlabilecek rnleri
35
deerlendirmek iin gelitirilmitir. Bir rn iin deerlendirme kriterleri; zehirli

madde iermemesi, kansere yol aarak insan saln etkilememesi, doada
kaybolmas, ar metal iermemesi, geridnmn dnda tekrar kullanlabilme
potansiyelinin olmas, etkili ve yenilenebilir enerji kullanlmas ve oluturduu kirli
su miktar gibi zelliklerdir (Yudelson, 2007).
Yap malzemesi leinde bakldnda, bu yaklam kapal malzeme ve enerji
dngs olarak da tarif edilmektedir. Gerekli olan kaynaklarn, doadan elde edilme
srecinden balayp, yap retimine katlmasn, yapdaki ilevi sona erdikten sonra
ise geri dntrlerek veya mevcut haliyle baka bir yapda tekrar kullanlmasn
ierir.
4.1.2 Beikten mezara (cradle to grave) yaklam
Bu yaklam; yap malzemesi retimi iin gerekli olan hammaddenin doadan elde
edilmesiyle balayp, faydal hizmet mrnn sona erip, doaya geri dnmesiyle
biten sreci kapsamaktadr (Curran, 2006). Bu kavram literatrde ak dng olarak
da bilinmektedir.
Baz almalarda beikten beie yaklam, beikten mezara yaklamnn ierisinde
deerlendirilmi olup, yeniden kullanm, geri dnm gibi ilemler de bu srete ele
alnmtr.
4.1.3 Beikten kapya (cradle to gate/cradle to site) yaklam
Bu yaklam; yap malzemesinin retimi iin gerekli olan hammaddenin doadan
elde edilmesinden balayarak, hazrlanmas, ilenmesi, baz durumlarda; birka
hammaddenin birleerek ara rn oluturmas ve oluan nihai yap malzemesinin
inaat sahasna tanmas srecini kapsamaktadr (Domone ve Illston, 2010).
izelge 4.1de beikten kapya yaklamyla ele alnan rnek bir almadaki gml
enerji ve karbon miktarlarna yer verilmitir. Bu izelgedeki deerler, malzemelerin
sadece retim srecini kapsamaktadr. Yapm, kullanm ve onarm gibi sreler dahil
edilmemektedir. Ayrca izelgedeki metaller, malzemenin hammadde haline ait
deerlerdir ve ierisinde geri dntrlm rn barndrmamaktadr. Ahabn ise
sl deeri hesaba katlmamtr. (Domone ve Illston, 2010).
36
izelge 4.1 : Yap malzemelerinin beikten kapya olan srete; gml enerji ve
gml karbon miktarlar (Domone ve Illston, 2010)
Gml Enerji
(MJ/kg)
0,11
218
2,4
47
3
25
4,6
3,5
70
15
28
35,3
56,7
140
8,5
101
83
Malzeme
Agrega
Alminyum alam
Asfalt
Bitm
Pimi tula
Dkme demir
imento (portland)
Beton (%3 elik donatl)
Bakr
Cam
Cam lifleri
elik (yumuak)
elik (paslanmaz)
Reineler
Ahap
Kauuk
Polietilen
Gml Karbon
(CO2/kg)
0,005
11,46
0,14
0,48
0,22
1,91
0,83
0,32
3,83
0,85
1,53
2,75
6,15
5,91
0,46
3,18
1,94
zetlemek gerekirse; bir nceki blmde ele alnan YDD sreleriyle; yaplacak bir
uygulama iin, snr izen yaklamlarn ilikisine izelge 4.2de yer verilmitir.
izelge 4.2 : YDD sreleriyle sistem snrlarnn ilikisi
Beikten
beie
Beikten
mezara
Beikten
kapya
Hammaddenin
karlmas ve
hazrlanmas
sreci
retim ve
fabrikasyon
sreci
Yapm,
kullanm ve
onarm sreci
Geri dnm, tekrar

kullanm ve atk sreci
Geri
dnm,
Atk
tekrar
kullanm
4.2 Yaam Dngs Deerlendirme Ynteminin Uygulanmas

Yaplarn ve yap malzemelerinin yaam dngs deerlendirmesini yapmak
amacyla srekli yntemler ve aralar gelitirilmektedir. Bu aralar; ISO 14040
standardnda tanmlanan yntemi esas almaktadr. Aralarn, veri girii iin effaf,
37
kesin, gvenilir ve sistematik olmas gerekir. Bu aralar, dzeyde ele alnabilir.

Dzey 3, tm binay deerlendiren ve sertifikalandran aralar; dzey 2, yap eleman
veya malzeme seimine ynelik karar destek aralar; dzey 1 ise, rn
karlatrmas ve veritabanlar ile yaam dngs analizi yapabilen aralardr (Ortiz
ve di., 2009; Edwards ve di., 2003). Bu aralara izelge 4.3te yer verilmitir.
Bunun yan sra izelgede yer alan tm aralar bu tez almasnda ayrntl olarak
aklanmamtr.
izelge 4.3 : Yaam dngs deerlendirmesi iin kullanlan hesaplama aralar
Dzey
Program
GaBi
SimaPro
TEAM
BEAT
Ecoinvent
BEES
MIPS
TWIN
Athena
Envest
EcoQuantum
LISA
LEED
BREAM
SBTool
CASBEE
DGNB
Green Star
SEDA
lke
Almanya
Hollanda
Fransa
Danimarka
svire
ABD
Almanya
Hollanda
Kanada
ngiltere
Hollanda
Avustralya
ABD
ngiltere
Kanada
Japonya
Almanya
Avustralya
Avustralya
Bina dzeyinde evresel etkilerin modellenmesi, gerek anlamda bir binann evresel
etkisinin ne olduu sorusunun cevabna tesir edeceinden nem arz etmektedir.
evresel etki asndan malzemelerin karlatrmasnn yaplabilmesi iin veri
giriinde gerek ihtiyalarn ve doru bilginin girilmesi gerekir. rnein, farkl
zellikteki
katmanlara
sahip
iki
farkl
deme
kaplama
malzemesinin
karlatrlmas, adaletsiz bir sonu ortaya karacaktr.

Bu hesaplama aralar, malzemeler ve artname tercihleri ile binalarn kullanm
performans arasndaki nemli tercih sebeplerini ortaya koymay hedeflemektedir.
Yeni bir tasarm iin en nemli kararlarn tasarm srecinin banda alnd
dnldnde, bu hedefin ok nemli olduu grlmektedir.
38
4.2.1 Yap malzemesi seimine ynelik aralar

Bu balk altnda ele alnan aralarn veritabanlar tanml yap malzemeleri olup,
ak emalar hazrlayp, yeni bir veri girii iin elverili olmayan aralardr.
Deerlendirme; kullanc tarafndan sadece etki snflarnn arlk derecelerini
deitirerek mmkn olmaktadr.
4.2.1.1 BEES
BEES
(Building
for
Environmental
and
Economic
Sustainability);
yap
malzemelerinin, ekonomik ve evresel adan seilmesine ynelik bir yazlm

aracdr. NIST (ABD Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstits) Mhendislik
Laboratuar tarafndan gelitirilen bu ara, standartlara dayal olup; pratik, esnek ve
effaf olacak biimde tasarlanmtr. BEES; internet zerinden herkesin eriimine
ak online bir veri tabanna sahiptir. Veritaban, 230 yap malzemesi iin gerek
evresel ve ekonomik performans verilerini ierir. 80 lkede, 9000den fazla kaytl
kullancya sahiptir. Tasarmclar, aratrmaclar, inaatlar, reticilerin ve
eitimcilerin kullanmna yneliktir.
BEES; ISO 14040 standartlar serisinde belirtilen yaam dngs deerlendirme
yaklamn kullanlarak yap malzemelerinin evresel performansn ler.
Ekonomik performans ise; ASTM standardndaki (ASTM E917 - Life-Cycle
Costing) yaam dngs maliyet yntemi kullanlarak; ilk yatrm, yenileme, iletme,
bakm, onarm ve yok edilme srelerindeki giderlerini kapsayan sreler hesaplanr.
evresel ve ekonomik performans oluturan toplam performans ise; yine ASTM
standardndaki ok zellikli karar analizi ile oluturulur. Tm yap malzemesi
analizleri; ASTM yap elemanlar snflandrmas olan Uniformat IIye gre
snflandrlmtr (Url-8).
Bu tez almasnda; Bees, veritaban ierisindeki yap malzemelerinin nihai rn
olmas ve tanml olmas sebebiyle; seim arac olarak deerlendirilmi ve yap
malzemesi seimine ynelik aralar bal altnda yer verilmitir.
Bu modelde hesaplama iin kullanlabilecek etki kategorilerine (kresel snma, asit
yamurlar, trifikasyon, ekolojik zehirlilik ozon tabakasnn incelmesi gibi.) ekil
4.1de yer verilmitir.
39
ekil 4.1 : BEES etki kategorileri (Url-8)

Yaplabilecek rnek bir alma iin; ncelikli olarak etki kategorilerinin arlklar
belirlenmelidir. Bu arlklar ekil 4.2 de grld gibi EPAnn, BEESin
belirledii oranlar olabilirken; btn kategorilere eit arlk verilebildii gibi, seim
tamamen kullancya da braklabilir.
ekil 4.2 : BEES etki kategori yzdeleri (Url-9)

Sonrasnda ise; hesaplama iin evresel ve ekonomik performans yzdeleri
belirlenmelidir. Bu oranlar % 50-50 olabildii gibi, bu tez almasnda ekonomik
performansa yer verilmedii iin, hesaplamaya dahil edilmeyebilir. Son admda ise
yap malzemesi seimi yaplarak, veri tabannda mevcut olan hesaplamalara,
istenilen formatlarda ulalabilir (zet, yaam dngs sreci, evresel ak grafikleri
gibi). ekil 4.3te rnek bir almann sonularna yer verilmitir.
40
ekil 4.3 : BEES rnei
41
4.2.1.2 MIPS
MIPS; Almanya kkenli bir ara olup, tanml bir fonksiyonel birime ait kaynak
kullanmn inceler. Yap malzemesinin retim srecinde; rne girdi salayan
organik ve inorganik hammadde kullanm, su, hava ve toprak kullanmn hesaplar.
Ara; ayn fonksiyon iin kullanlabilen, farkl malzemelerin kaynak tketiminin
karlatrmasn yapmaktadr.
MIPS ile yaplm rnek bir almada; ayn duvar kesiti iin; yeterli u-deerini
salamak amacyla, her bir malzeme iin uygun miktarda yaltm malzemesi
kullanlmtr (ekil 4.4). Bu alma iin; belirlenen u-deeri 0,40 W/m2Kdir. Bu
durum, karlatrmay evresel etkiler asndan yaparken, duvar kesitinden
beklenen performansn deimediini gstermektedir (Bokalders ve Block, 2010).
ekil 4.4 : MIPS rnei
42
4.2.1.3 TWIN
Hollanda'da gelitirilmi olan TWIN yazlm aracnda, hem salk hem de evresel
etkiler analiz edilerek; nitel ve nicel deerlendirmeler yaplabilmektedir. Bir yap
malzemesinin nitelikleri iki dikey barla ifade edilerek, insan salna olan etkiler ve
evresel etkiler bir grafikte sunulmaktadr. evre etkileri kategorileri; kaynak
kullanm, kirlilik, atk, enerji tketimi iken, salk etkileri kategorileri; fiziksel ve
kimyasal etkiler, biyolojik etkiler, ergonomi ve salk olarak tanmlanmtr (ekil
4.5).
Bu
arala
yaplan
bir
almada;
yaltm
malzemelerinin
zellikleri
karlatrlmaktadr (Bokalders ve Block, 2010).
ekil 4.5 : TWIN rnei

4.2.2 Yap malzemesi seimi ve dier yntemlere veri salamaya ynelik
aralar/veritabanlar
Bu balk altnda ele alnan aralar; kapsaml veritabanlar ile yap malzemelerinin
girdilerini ve ktlarn, ak emalar hazrlayarak oluturmaya imkan vermektedir.
Bu kapsamda deerlendirilen aralar; birok evresel rn bildirgesi almalarnn
geri planndaki hesaplamalar yapmak iin kullanlmaktadr. Bu tez kapsamnda
seilen rnekler dnya apnda en ok kullanlan ve bilinen aralardr.
43
4.2.2.1 Danimarka evresel profili

Danimarka Yap Aratrma Enstitsnn (The Danish Building Research Institute),
eitli yap malzemelerinin yaam dngs analizlerini ieren BEAT 2000 adnda
veritaban bulunmaktadr. Bu veritabann esas alan arata; enerji ve kaynak
tketimin yan sra ortaya kan evresel etkileri de miktar olarak vermektedir.
Yaplm olan rnek almada (ekil 4.6); fonksiyonel birimi 1 m2 olarak
belirlenmi cam cephe ve erevesi ahap olan bir pencere iin karlatrma
yaplmtr (Bokalders ve Block, 2010).
ekil 4.6 : Danimarka evresel profili rnei
44
4.2.2.2 GaBi
GaBi; Stuttgart niversitesiyle, PE Europe GmbH tarafndan 1992 ylnda
gelitirilmi, Almanya kkenli bir yazlmdr. ISO 14040 standardn esas alarak
hazrlanm, dnya apnda yaygn kullanm olan bir yaam dngs deerlendirme
aracdr. Gabi; dier endstri rnlerinin yan sra yap malzemelerini ve sistemlerini
yaam
dngs
deerlendirme
perspektifiyle
modellemektedir.
Bu
yap;
srdrlebilir veri ynetim ve deerlendirme ihtiyacn giderir (Url-10).

Kullanclar; yap malzemelerinin sreleri iin, hammadde ve enerji aklarn ieren
modeller oluturabilir. Veritaban sekiz yz farkl enerji ve hammadde akn
iermektedir. Her bir ak, hiyerarik bir sistemi gelitirmesi iin kullancya izin
veren bir ak grubu oluturmay salar. rnek olarak; polipropilen granlleri,
hammadde ak grubu ierinde iken; CO2, atmosfere yaplan salmlar grubunda yer
almaktadr. Drt yz zel endstriyel ilemi ieren, on genel ilem tipi veritabannda
yer almaktadr (Url-10; Menke, 1996).
Geni bir veritabanna sahip bu model, birok deerlendirme yntemi ve evresel
rn bildirgelerinin hazrlanmas iin kullanlan bir aratr. almann beinci
blmnde incelenmi olan titanyumlu inko levhaya ait; Alman evresel rn
bildirgesine ait veriler, IBU tarafndan bu ara kullanlarak hesaplanmtr. Ayrca
bina dzeyinde sertifikalandrma yapan (LEED, BREAM sertifikalar gibi) Alman
DGNB sertifikas ve BRE Environmental Profile bildirgesi iin de GaBi
kullanlmaktadr (Url-11).
4.2.2.3 SimaPro
SimaPro yazlm; 1990 ylnda, rnlerin btncl bir evresel deerlendirme iin
PRe Consultant tarafndan gelitirilen, Hollanda kkenli geni tabanl bir yazlmdr.
Alm System for Integrated Environmental Assessment of Productstr. Yap
malzemeleri, program ierisindeki rn kategorilerinden biridir. Program eitli etki
kategorilerini ve veritabanlarn kullanr. Veriler; daha zellikli olarak Hollanda
olmak zere, tm Avrupa koullar iin geerlidir (Url-12).
Analiz, tm yaam dngs srelerini ierdii gibi, hizmet mrnn sona
ermesinden sonraki skm ve geridnm ilemleri iin de olas senaryolar ierir.
Sonular hem metin ve hem de grafik olarak vermektedir. Analizler; sera gaz etkisi,
enerji, hava, ozon tkenimi, zehirlilik, su kirlilii, kat atk gibi etki kategorilerini
45
iermektedir. Sreler; zaman ve tedarik zinciriyle birbirine balanarak ak emalar

oluturulmaktadr. Yazlm; kullanclara aktaki zayf noktalar iaret etmektedir
(Guggemos, 2003).
SimaPro
ile
yntemlerinden
yaplan
dolay;
bir
almada;
kullanc
deme
aamasndaki
kaplamalarnn
evresel
temizleme
yklerinin,
retim
aamasndaki yklerden fazla olduu belirlenmitir. evresel etkilerin bakm aral

ile yakn iliki ierisinde olduu tespit edilmitir (Strand ve Hovde,1999; Strand,
2003). YDD arac kullanlarak yaplan deerlendirmede, uzun bakm aralklar ile
malzemenin yaam sresi ksalrken daha dk evresel ykler olutuu, ksa bakm
aralklarnda da yaam sresi uzarken evresel yklerin art gsterdii sonular
alnmtr. Bu durum, yap malzemesi iin kullanm aamasndaki verilerin nemini
ortaya koymaktadr.
46
5. EVRESEL RN BLDRGELERNN YAPI SEKTRNDE

KULLANIMI VE BR RNEK ZERNDEN NCELENMES
almann bu blmnde yap malzemelerine ynelik olarak oluturulan evresel
rn bildirgeleri ele alnmtr. evresel rn bildirgelerinin ortaya k, yasal
erevesi balamnda incelenmi, dnyada bu bildirgeyi veren kurulular tespit
edilmitir. Konu; yap sektr asndan ele alnp, Almanya da yaplm olan rnek
bir alma zerinden analiz edilmitir.
ncelikli olarak evresel rn bildirgelerinin dayand standartlarn incelenmesinde
yarar grlmektedir.
5.1 evresel rn Bildirgeleri ve evresel Etiketlemeye likin Standartlar
ISO, 1990larn sonuna doru; 14000 evre ynetimi standartlar serisinin devam
olarak 14020 standartlar serisini gelitirmitir. Bu standartlarn (izelge 5.1) ele
aln ekillerine bakacak olursak;
ISO 14024 Tip 1 evresel etiketleme program; Gnlllk esasna dayal, oklukriter tabanl, nc taraflarca lisanslandrlan bir programdr. Belirli rn
snflarnn kapsaml evresel tercih edilebilirliini, belirli evresel kriterlere
dayandrmak suretiyle rnlerde evresel etiket kullanmn dzenler.
ISO 14025 Tip 3 evresel bildirge program ise bir rnn yaam dngsne ilikin
lmlere dayal evresel bilgiyi ortaya koyar ve ayn ileve sahip rnlerin
karlatrlabilmesine olanak salar. Bu bildirgeler; bamsz kurulular tarafndan
dorulanarak onaylanan yaam dngs deerlendirme verisi, yaam dngs
envanter analizi verilerini, ISO 14040 serisinde yer alan standartlar temel alarak
oluturulan bilgi modllerine dayandrmtr (Johnson, 2008).
Bu bilgiler dorultusunda evresel rn bildirgelerinin, evresel etiketlemeye gre
ok daha kapsaml olduu ve nicel verilere dayand sylenebilir.
47
izelge 5.1 : evresel etiketleme ve evresel rn bildirgeleri ile ilikili olan ISO ve TSE standartlar (yrrlkte olan standartlar)
ISO Standartlar
ISO 14020 Environmental Labels and Declarations General Principles
ISO 14021 Environmental labels and declarations Self-declared environmental claims (Type II
environmental labelling)
ISO 14024 Environmental labels and declarations Type I environmental labelling Principles and
procedures
ISO 14025 Environmental labels and declarations Type III environmental declarations - Principles and
procedures
ISO 21930 Sustainability in building construction Environmental declaration of building products
Kabul tarihi
TSE Standartlar
Kabul tarihi
15.09.2000
TS EN ISO 14020 evre Etiketleri ve Beyanlar Genel Prensipler
05.04.2002
15.09.1999
TS EN ISO 14021 evre etiketleri ve beyanlar- evre

ile ilgili iddialarn z beyan (Tip II evre etiketleri)
25.04.2006
01.04.1999
TS EN ISO 14024 evre Etiketleri ve Beyanlar - Tip

1: evre Etiketlemesi - Prensipler ve Yntemler
25.04.2002
01.07.2006
TS EN ISO 14025 evre etiketleri ve beyanlar - Tip

III evre beyanlar - Prensipler ve prosedrler
03.04.2008
01.10.2007
NOT: Yrrlkten kaldrlm fakat ayn isimle revize edilerek tekrar yrrle girmi olan standartlara bu tabloda yer verilmemitir.
Bu duruma rnek olarak; 2000 ylnda yrrle girmi olan ISO 14025:2000 standardnn 30.06.2006 ylnda yrrlkten kaldrlp, revize edilerek
ayn tarihte ISO 14025:2006 olarak tekrar yrrle girmesi verilebilir.
Ayn ekilde; TSE tarafndan 2005 ylnda yrrle konmu olan TS EN ISO 14025 standard da 03.04.2008 ylnda yrrlkten kaldrlp, revize
edilerek ayn tarihte TS EN ISO 14025 olarak tekrar yrrle girmitir.
48
5.2 Btnleik rn Politikas

rnlerin evresel performansnn gelitirilmesi ve rnler hakknda evresel
bilginin salanmas, AB Komisyonunun srdrlebilir kalknma politikasnn
gereklilii haline gelmitir. Fakat ok fazla rn ve aktrn olduu bu ortamda
hereyi kapsayan tek bir politikann uygulanmas mmkn deildir. Bu sorunun
alabilmesi
iin
kullanlabilecek
ok
eitli
gnll
ve zorunlu
aralar
bulunmaktadr. Bunlar; ekonomik aralar, nemli yasaklar, gnll anlamalar,

evresel etiketleme ve rn tasarm rehberleri olarak sralanabilir. AB Komisyonu bu
konular zerindeki dncelerini ubat 2001 ylnda Green Paper on Integrated
Product Policy (IPP) ierisinde yaynlamtr (Bodeskar ve di., 2002).
Yaplan YDD almalar birbirleriyle karlatrlabilir almalar olamamaktadr.
Bununla birlikte, yap malzemelerinin evresel etkileri ve gml enerjileri zerine
yaplan almalar bir araya getiren yntemler, srdrlebilir kalknmann
salanmas iin gereklidir. Bu sorunun alabilmesi iin; Avrupa Birlii Komisyonu
2003 ylnda gnlllk esasna dayal Btnleik rn Politikasn (BP) resmi
olarak aklamtr. Bu politikann amac, yap sektrndeki rnlerin tm yaam
srelerinin her aamasnda evresel etkilerinin azaltlmasdr. Temel olarak
rnlerin evresel etkisi, rnlerin evresel geliimi ve politikann uygulanmas
olmak zere aamay iermektedir. BPn uygulanabilmesi iin gelitirilen
stratejiler evresel rn bildirgeleri ve Ekotasarm olarak belirlenmitir (Bodeskar ve
di., 2002).
5.3 evresel Etiketleme
evresel etiketleme, bir rn veya hizmetin uygun evre standartlarn karladn
garanti eden bir sistemdir. evresel etiket bir rnn evre iin zararsz olduunu
belgelememektedir fakat standartlara uymayan benzer rnlere kyasla genellikle
daha az evresel etkiler ierdiini gstermektedir.
Son dnemde kurulmu olan evresel etiket (EU flower-AB iek logosu), henz az
sayda rn iin uygulanmaktadr. mekan boyalar, cilalar, sert deme
kaplamalar, tekstil rnleri ve ilteler iin kriterler belirlenmitir. On yl akn
49
sredir yrrlkte olan dier baz ulusal sistemler daha geni kapsaml olarak
kullanlmaktadr.
The Fair Trade symbol etiketi, rn sahibi irketin insan haklarna saygl olduunu
ve alanlar iin uygun evrede alma koullar saladn gstermektedir.
ocuklarn altrlmasna kar olan firmalardr. Firma tarafndan organik retim
tevik edilir ve sendikal haklar desteklenir (Bokalders ve Block, 2010).
Etiketlerin byk blm yap malzemelerini iermemekte, ok az miktarda
etiketlenmi yap malzemesi bulunmaktadr. The Swan Label, skandinavyada
kullanlan en nemli evresel etikettir ve oteller, evler, ev eyalar vb. rnlerde
kullanlr. Nature Plus, yap sektrnde srdrlebilirlik kltrnn gelitirilmesini
amalayan uluslararas evre rgtdr. Bu ama dorultusunda rgt, daha gl ve
srdrlebilir pazar pay yakalayabilmek iin gelecek odakl yap malzemeleri
gelitirmektedir. Almanyada bulunan ko Test, ilerinde yap malzemelerinin de
bulunduu farkl rnleri etiketlemek zere test eden itibarl bir kurulutur. rnleri
testlerde en iyi sonu veren reticiler ko Test etiketini alrlar. IBO
(sterreichisches Institut fr Baubiologie und Baukologi), Avusturyada gvenilen
bir etikettir. Almanyadaki R sembol, bir rnn ne kadarnn yenilenebilir
olduunu, mineral ve fosil kaynaklardan olutuunu gsterir. The Forest Stewardship
Council (FSC), ahap iin gelitirilen bir dizi ynetmelik dorultusunda ormanlar
iin evresel etiketleme yapan bir kurulutur. FSC logosu, rnlerin iyi ynetilen
ormanlardan salanan ahap ierdiinin sertifikalandrlmasdr. Kullanmda olan
baz etiket sembolleri ekil 5.1de grlmektedir (Bokalders ve Block, 2010).
ekil 5.1 : evresel etiket sembolleri

50
5.4 evresel rn Bildirgesi

evresel rn bildirgeleri, yap malzemelerinin evresel profilleri zerinden yaam
dngs envanter analizi ve yaam dngs etki deerlendirmesiyle oluturulabilir.
B emalar, birok lkede farkl ekillerde ortaya kmaktadr. Hepsinin ortak
yn, temelinin yaam dngs deerlendirme yntemine dayanyor olmasdr.
5.4.1 evresel rn bildirgesinin geliimi
evresel rn bildirgesi hakkndaki fikirler, 1990larn ortalarnda ortaya kmtr.
Son on yl ierisinde, rnlerin yaam dngs erevesinde evresel performansnn
gelitirilmesi konusuna dikkat ekildii grlmektedir. Eko-tasarm, yeil retim,
eko-etiketler, evresel rn bildirgesi (EPD), rn ynetimi, yaam dngs
deerlendirme (LCA) ve enerji etiketleri, bu geliim srecinin rneklerini tekil
etmektedir. Bu sre, hkmetler ve endstriyel kurulular tarafndan tek tarafl veya
karlkl olarak desteklenmektedir.
Yap sektrnde; srdrlebilir kalknma; gelien bir meseledir. Bu erevede;
Avrupa lkelerinde; evresel rn bildirgesi, inaat sektrndeki paydalar arasnda
yap malzemeleri ile ilgili vazgeilmez bir ara haline gelmektedir. Bler irketler
aras iletiimin yan sra irketlerle tketici arasndaki iletiimi de amalamaktadr
(Chevalier ve Cuenot, 2003).
evresel rn bildirgesi, yaam dngs deerlendirme yntemine bal olarak
evresel veri llerinin elde edilmesini salar. Bu bildirgenin hedefi, ISO 14020
standardnda yle tanmlanmaktadr:
Ama, evresel adan rnler ve hizmetler hakknda yanltc olmayan, doru ve
kesin bilgi paylam yoluyla, evre zerinde daha az olumsuz etkiye sahip bu
rnlere olan taleplerin arttrlmasnn ve bu rnlerin arznn tevik edilmesi gibi
piyasa glerinin zorlamas ile srekli bir evresel gelime potansiyelini
salamaktr.
EPD kullanmnn nemli avantajlarndan biri, tedarik zinciri ierisinde YDD/YDEtabanl bilginin yerine girdi olarak kullanlabilme olana salamasdr. Bu zellik
evresel rn bildirgesini, zellikle byk oranlarda kimyasallarn ve yap
malzemelerinin kullanld yap sektr asndan deerli klmaktadr.
51
5.4.2 evresel rn bildirgesinin kapsam

Sadece birka lkenin, birden ok rn grubunu kapsayan evresel rn
bildirgelerine sahip olduu grlmektedir. Bu lkeler (Url-13):
o Kanada
o talya
o Japonya
o Norve
o Gney Kore
o svedir.
Arlkl olarak aada yer alan sektrler iin sektre dayal evresel rn
bildirgeleri belirlenmitir:
o Otomotiv
o Kimyasallar
o naat
o Enerji ve tamaclk
o Elektrik ve elektronik donanmlar
o Yiyecek
o Kat ve kat hamuru
o Tekstil
o Turizm
naat sektr, rnler hakknda evresel bilgi salamak asndan dier sektrlere
oranla nde gelmektedir (izelge 5.2). Bunun nedenleri ise:
o Bu bilgilerin salanmasna ynelik inaat sektr zerindeki yksek politik
basklar,
o Deiken ve sorgulanabilir yntemlere gre hazrlanan kara listeler ve
tercih edilebilirlik listelerinin ile ilgili sektrdeki olumsuz deneyimler,
o Eko-etiketlemenin irket-irket iletiimi asndan yap rnleri zerinde etkili
olamamas,
52
o evresel rn bildirgeleri ile sektrn paydalar iin eit artlarn salanmas

izelge 5.2 : Farkl lkelerde evresel rn bildirgesi veren kurulular (Url-13)
lke
Program Organizatr
Yaplar ve malzemeler iin

EPD Dzenlemeleri
Tarih
svire
SIA (Swiss Society of

Engineers and
Architects)
SIA declaration matrix
1994
Almanya
Stuttgart University
Ganzheitliche Bilanzierung
von Baustoffe und Gebude
(LCA of building materials
and buildings)
2000
Almanya
AUB
(Arbeitsgemeinschafft
Umweltvertrgliches
Bauproducte)
Umweltdeklarationen
(environmental
declarations)
Danimarka
SBI (Danish Building

and Urban Research)
MVDB (Environmental
Product Declaration
for Building Products)
2002
Fransa
AFNOR (French
standardisation
organisation)
Experimental standards
Information concerning the
environmental characteristics
of construction products:
- XP P 01-010-1: Methodology
and model of data declaration
- XP P 01-010-2: Guidelines
for the application of
environmental characteristics
to given construction work.
2001
Finlandiya
RTS (Building
Information
Foundation)
Environmental Product
Declaration for
building products
2001
Norve
NBI (Norwegian
Building Research
Institute)
Environmental Declaration of
building
products
1999
Norve
Byggforsk (Norwegian
Building Research
Institute)
EcoDec (Miljdeklarasjoner Environmental Declaration)
2000
Hollanda
NVTB (Dutch
Construction
Products Association)
MRPI (Environmental
Relevant Product
Information)
53
2002/2003
2002/2003
izelge 5.2 : (devam) Farkl lkelerde evresel rn bildirgesi veren kurulular
Hollanda
NEN (Dutch
standardisation
organisation)
MEPB (Material Based

Environmental
Profile for Building)
1999
sve
Ecocycle Council for the BVD (Building Product

Building Sector
Declarations)
1997
sve
Swedish Environmental
Management Council
(Svenska
Miljstyrningsrdet)
Environmental Product
Declaration
1997
ngiltere
Environmental Profiles
BRE (Building Research of Construction
Establishment)
Materials, Components
and Buildings
1999
5.4.3 evresel rn bildirgesinin yararlar

Yap sektr iin evresel etki deerlendirme programlarnn salad birok fayda
bulunmaktadr. Bunlar (Url-13):
o Mimarlar, meslek uzmanlar, ykleniciler ve mterilerin rn tercihlerini
belirlemesinde yardmc rol oynamaktadr. Ayrca binalarn kullanm, bakm ve
ykm evrelerinde ykleniciler ve geri dnm firmalar iin malzemelerin
yeniden kullanm veya gvenli bir ekilde yok edilmesinde fayda
salamaktadr.
o evresel ve ekonomik fayda salamak asndan kazan-kazan durumunun elde
edilmesi iin mevcut malzemelerin gelitirilmesine ve yeni malzemelerin
srdrlebilir tasarmna katk salamaktadr.
o Binalarn ve bina bileenlerinin etki deerlendirmesinin yaplmasnda
kullanlan yntem ve aralar iin effaf, kesin ve gvenilir veri girii
salamaktadr.
o Bireysel ve toplumsal anlamda evre kriterlerine uygunluun gsterilmesini
salamaktadr.
o EPD programlarnn gelitirilmesine olan ortak katlm; inaat sektrnn,
srdrlebilirlik kavram nda doal kaynaklarn kullanm ve atk
54
ynetiminin evresel etkisi hususunda zerine den sorumluluu yerine

getirdiinin bir gstergesidir.
EPD programlar, sektrdeki rakipler iin eit artlarn olumasnn salamaktadr.
Mimarlar, mhendisle, tasarmclar iin rnlerin evresel performans asndan
faydal ve gvenilir bilgi salarken, reticilerin rnlerinin belirgin zelliklerini
ortaya karabilmelerine olanak tanmaktadr.
5.5 rn Kategori Kurallar
evresel rn bildirgesi hazrlanrken belirli bir rn kategorisi iin uyulmas
gereken kurallardr. rn kategorisinin tarifini yapar. Sz konusu rn iin yaam
dngs
deerlendirmesinin
kapsamn
ve
amacn,
nceden
belirlenmi
parametrelerin kategorilerini ve ilave bilgileri belirler.

rn kategori kurallar (PCR) dokman (Url-14);
o Ayn dalda ve ilgi alannda birbiriyle etkileim halinde almakta olan
irketler ve kurumlar,
o Bnyesinde YDD uzmanlar altrmakta olan, irketler ve kurumlar ile
etkileim halinde olan enstitler,
o Hazrlk almas ksmna ilgi gstermeyen irket ve kurumlarn yerine bu
safhada almakta olan tekil irketler ve kurumlar tarafndan hazrlanmaktadr.
PCR dokmanlarnn hazrlanmas adm adm ilerleyen bir sretir:
o Taraflar arasnda ibirliini balatma ve ilerleme safhas,
o rn gruplar iin detayl gereksinimleri ieren bilgilerin hazrlanarak
deerlendirilmesi
o Ak mzakere sreci
PCR
dokmanlarnn
uygulama
yntemi
gsterilmektedir.
55
ekil
5.2de
ematik
olarak
ekil 5.2 : rn kategori kurallarnn uygulama yntemi (Url-14)
56
5.6 evresel rn Bildirgesinin Hazrlanmasnn Mevcut Bir Uygulama

zerinden ncelenmesi
Bu tez almas kapsamnda Alman Yap ve evre Enstits (IBU) tarafndan
gelitirilmi olan evresel rn bildirgesi (EPD) incelenmitir. IBU, yap sektrnde
daha fazla srdrlebilirlik iin; yap malzemeleri reticileri dnda bir giriim
tarafndan oluturulmutur. Amac; srdrlebilirliin doru bir seenek olduu
konusunda ikna edici olmaktr. IBU evresel rn bildirgesi; Almanya'da yap ve
evre kurumlar ve uluslararas standardizasyon sreleri ile yakn ibirlii ile
oluturulmu olup Alman evre Ajans (UBA) ve Alman Yap Bakanlnn
denetimi altndadr (Url-15).
IBU tarafndan gelitirilen EPD almasnn raporu; iki blmden olumaktadr. lk
blm almaya ait zet bilgileri iermektedir. zet blmn gsteren izelgeye
izelge 5.3te yer verilmitir.
izelge 5.3 : evresel rn bildirgesinin zet blm
evresel rn Bildirgesi
Programn sahibi
Bildirgenin sahibi
Bildirge numaras
Bildirgesi yaplm olan yap malzemesi
Dorulama ve geerlilik sresi
Bildirgenin erevesi
Yaymlanma tarihi
Onaylanmas
Yap malzemesinin tanmlanmas
Yap malzemesinin uygulama alanlar
Yaam dngs deerlendirme almasnn kapsam
Yaam dngs deerlendirme sonular
zet
-
kinci blm ise yaplan almalarn detaylarn ieren blmdr. alma genel
hatlaryla 11 ana balktan ve bunlarn alt balklarndan olumaktadr (Url-16). Bu
balklar;
o Yap malzemesinin tanmlanmas
Uygulama alanlar
Yap malzemesinin dayand standartlar
57
Kalite kontrol
Yap malzemesinin zellikleri
o Hammaddelerin edinilmesi
Birincil kaynaklar
Yan rnler, ara rnler, katklar
Hammaddeyle ilgili aklamalar
Hammaddenin karlmas ve kkenleri
Hammaddenin yerel veya genel elde edilebilirlii
o Yap malzemesinin retimi
Yap malzemesinin ilenmesi
retimde saln korunmas
Paketleme
retimde evrenin korunmas
o Yap malzemesinin yapya uygulanmas
Uygulama tavsiyeleri
gvenlii
evrenin korunmas
Artk malzemeler
o Yap malzemesinin kullanm aamas
Bileenler
Uzun dnem dayanm (durabilite)
evre ve salk etkileri
o Beklenmeyen etkiler
Yangn
Su
o Yaam sresi sonu aamas
58
Skm
Dnm
Atk
o Yaam dngs deerlendirme
Yap malzemesinin retim aamas
- Birimler
- Sistem snrlar
- Deerlendirme snrlar
- Tama
- Hesaplanan dnem aral
- Data (veri taban) kullanm
- Veri kalitesi
- Ayrtrma
- Kullanm aamas
Geridnm
- Ayrtrma yntemi
- Deerler
Deerlendirme sonular
- Yaam dngs envanteri
- Etki deerlendirmesi
o Deneyler ve dorulama
Anma oranlar
o rn kategori kurallar dokman ve onaylama
o Referanslardan olumaktadr.
IBU tarafndan yaplm olan bir EPD almasnda; bir firmaya ait titanyumlu inko
kaplamas ele alnmtr. Yaplan almada (Url-16);
59
Yap malzemesinin tanmlanmas,

Titanyumlu inko; bakr, titanyum ve alminyum katkl, ana maddesi inko olan bir
alam olarak tanmlanmtr. Bu bildirge parlak yzeyli, mavi-gri yzeyli ve grafitgri yzeyli olmak zere farkl yzey kalitesine sahip malzeme iin uygulanmtr.
Uygulama alanlar, at ve duvar kaplamalar ile at drenaj sistemleridir.
Yap malzemesinin DIN EN 1179, DIN EN 988 ve DIN EN 612 standartlarna uygun
olduu grlmtr.
Kalite kontrol, retici firma ve TV Rheinland Group tarafndan yaplmtr. Kalite
ynetimi asndan DIN ISO 9001, evre ynetimi asndan DIN EN ISO 14001
standartlarna uygundur.
Yap malzemesinin zellikleri ksmnda, titanyumlu inko levhann kalnlk ve
arlklarna (izelge 5.4), dayankllna (izelge 5.5), fiziksel verilere (sl
genleme sabiti = 22x10-6K-1, A1 snf yanmaz malzeme) ve ileme scakl
aralna (10C ile 300C aras) yer verilmitir (Url-16).
izelge 5.4 : Titanyumlu inko plakann kalnlk ve arlklar
Younluk
(g/cm3)
7,20
7,20
7,20
7,20
7,20
7,20
Kalnlk
(mm)
0,70
0,80
1,00
1,20
1,25
1,50
Arlk
(kg/m3)
5,00
5,80
7,20
8,60
9,00
10,80
izelge 5.5 : Dayankllk zellikleri

zellik
ekme dayanm
% 0,2 teknik elastik snr
Krlma snr
Vicker sertlii
Elastisite modl
Kalc testteki artk uzama miktar
Deer
Rm > 110 N/mm2
Rp0,2 > 150 N/mm2
A50 > % 40
Hv 3 > 40
E > 80 N/mm2
Max. % 0,1
Hammaddelerin edinilmesi,
Titanyumlu inko rn retiminin bir kilogramnda bulunan hammaddelerin yzde
olarak younluk dalm izelgede grlmektedir (izelge 5.6).
60
izelge 5.6 : 1 kg titanyumlu inkonun % olarak hammadde younluk dalm

Bileen
Saf inko (saflk derecesi
%99,995-DIN EN 1179
standardna uygun)
Bakr
Titanyum
Alminyum
Titanyumlu inko
< % 99,835
% 0,081,0
% 0,070.12
< % 0,015
Katklar:
oYuvarlama ya emlsiyonu: 0,08 kg/t inko
o Slfrik asit, 15 g/kg inko
o Nitrik asit: 5 g/kg inko
o Alkalin drc madde: 0,5 g/kg inko
o Geici koruma (krom ieren): 0,50,8 g/kg inko
Yuvarlama ya emlsiyonu, yuvarlama ilemi srecinde kullanlan, yksek dereceli
scaklklarda soutma ve gres ya grevi yapan, iyonojen olmayan sentetik ester
karm hammaddedir. Biyolojik olarak yok edilebilmektedir.
Titanyumlu inko rnlerinin bazlarna, parlak yzey grnm verilebilmesi iin
asitle ileme yaplmaktadr. Bu ilemde kullanlan asitler; slfrik asit, nitrik asit,
alkalin drc madde ve krom ieren geici koruma maddeleridir.
Saf inko, Datteln ehrinde bulunan Ruhr-Zinc GmbH firmas tarafndan
salanmaktadr. Saf inkonun hammaddesi, DIN EN 1179 standardna uygun olarak
ince taneli younlatrlm dkme (ambalajsz) malzeme olarak gelir. Kanada,
Avustralya, Orta ve Gney Amerikada karlmaktadr. Getirilen younlatrlm
inkonun ilenmesi sreci, kurutma, szdrme, kll su ile temizleme, elektroliz ve
sonraki tekrar eritme ve dkme ilemlerinden olumaktadr. Ayrca geri
dntrlm ikincil hammaddeler de kullanlmaktadr. rnn imalatnda ok az
miktarda dntrlm titanyum, alminyum ve bakrda kullanlmaktadr.
Dntrlm titanyum ve alminyum dnyann eitli yerlerinden elde
edilebilmekte olup, bakr paral metal hurdalar halinde satn alnmaktadr.
61
Hammaddelerin elde edilebilirlii snrldr. Gnmz teknolojisi ile dnyada

karlan inko rezervi miktar 3400 milyon ton olarak hesaplanmtr. retim
miktarna bakldnda 700 yl yetecek kadar inko stoku bulunmaktadr. Ksmen
kullanlan
geri
dntrlm
inko
ve
bakr,
kaynaklarn
korunumunu
salayacaktr. Son resmi verilere gre inkonun ortalama geri dntrlme oran
yaklak % 80 olup, Rheinzink GmbH & Co. KG irketinin satclar zerinde yapt
bir aratrma ile yap sektrnde kullanlan geridntrlm inko orannn % 96
oranna kadar kabildii aklanmtr (Url-16).
Yap Malzemesinin retimi,
Malzemenin ileme sreci yedi basamaktan olumaktadr.
o n alam: Enerji tasarrufu salanmas ve kalitenin arttrlmas gibi
nedenlerden tr inko, titanyum, bakr ve alminyumun yksek indksiyonlu
frnda eritilerek 760Cde n alam retilir.
o Eritme: n alam bloklar ve saf inko 500-550Cde eritilerek kartrlr.
o Dkme: Kapal devre su sistemi ile alan dkm makinesiyle son alamn
scakl erime noktasnn altna drlerek kat dkm elde edilir.
o Yuvarlama: Dkm makinesi ve makara raflar arasnda bir soutma mesafesi
bulunmaktadr. Yuvarlama be ift makaradan oluan makara raf ile
yaplmaktadr. Her bir makara raf ile yeterli oranda bask uygulanarak
malzemenin kalnln % 50 orannda azaltlmaktadr. Ezamanl olarak zel
bir emlsiyon kullanlarak malzeme soutulup yalanmaktadr.
o Sarglama: Yuvarlanm olan malzeme 20 tonluk halkalar halinde sarglanr.
Bu esnada malzemenin scakl hala 100 C olup soumas iin depolanr.
o Esnetme ve Kesme: Yuvarlama srecinde gergin hale getirilen malzeme;
esnetme, germe ve ekillendirme ilemlerinden geer.
o zel kurutma (sadece bu zellikteki malzemeler iin): Yeniden asitle ileme
yaplmas ile kurulama ve temizleme srecidir.
retimde saln korunmas, stres ve olas hasarlar iin gerekli tedbirlerin
alnmasdr. Yasal mevzuatlarn gerektirdiinden farkl olarak retimin btn
62
safhalar iin saln korunmasnda ek olarak alnmas gereken tedbirler

gerektirmemektedir.
Titanyumlu inko tabakalarnn paketlenmesinde kullanlan kat/karton, polietilen,
polipropilen ve elik, geridntrlebilir malzemelerdir fakat yeniden kullanma
uygun olmamaktadr. Eer dzgn ayrtrlrsa, Alman kuruluu olan Interseroh,
ilgili mevzuat dorultusunda paketleme malzemeleri geridnm iin belirtilen
sahadan gelip toplamaktadr.
retimde evrenin korunmas, retim srecinin sonucunda oluabilecek evresel
etkilerin azaltlmasdr.
o Hava: Salmlar, kanunlarda belirtilen dzeylere indirgenmitir (filtreleme
tesisleri).
o Su/Toprak: Suya ve topraa etkisi bulunmamaktadr. Dkm ilemi srasndaki
soutma ilemi kapal devre su sistemi ile yaplmaktadr. Atk su, bnyesindeki
asit etkinliinin ntrletirme tesisinde giderilmesinin ardndan gnlk yaplan
analizler
ve
szdrma
kontrollerinden
sonra
kanalizasyon
sistemine
balanmaktadr.
o Grlt: Yaplan ses lmlerine gre, yeterli derecede akustik zellikli
aralarn kullanm sayesinde i ve d mekandaki ses iddetinin kanunlarda
belirtilen deerlerin ok altnda olduu grlmtr (Url-16).
Yap malzemesinin yapya uygulanmas,
Uygulama esnasnda dikkat edilmesi gereken temel prensipler:
o inko hidroksit oluumunu engellemek iin tama ve depolama sresince
malzeme kuru ve havalandrlm kalmaldr.
o Ayn nedenlerden tr, malzemenin slak yzeylere uygulanmas veya
yamurlu havalarda uygulanmas durumunda taban malzemenin nem zellikli
olmamasna dikkat edilmesi gerekmektedir.
o Souk hava koullarnda inko krlgan zellik gsterdiinden malzemenin
scakl 10Cnin zerinde tutulmaldr. Aksi durumlarda yeterli mekanik
donanm kullanlmaldr (scak hava fleme vb.).
63
o Uygulama safhasnda malzemenin sl genlemesi dikkate alnmaldr.

inkonun dier metaller ile birleimi zellikle slak yzeylerde korozyona neden
olabilir. Bitml kaplamalar ile birleiminde ise, ultraviyole nlarnn etkisiyle
bitmn bozulmasna neden olan maddelerin korunmas iin yeterli miktarda boya
yaplmaldr. Malzemenin montaj, ekillendirilmesi, balant noktalar vb. detayl
bilgiler teknik artnamesinde aklanmtr. Ek yapsal elemanlar seilirken, evresel
adan bu malzemenin salamlndan phe edilmemelidir.
gvenliinin salanmas adna uygulama safhasnda kanunlarda belirtilen
llerden farkl olarak sal etkileyecek ek tedbirlerin (koruyucu eldiven vb.)
alnmasna gerek yoktur.
evrenin korunmas asndan uygulama aamasnda malzemenin evreye nemli
etkileri bulunmamaktadr. zel lmler vb. gibi evrenin korunmasn gerektirecek
ek tedbirler alnmasna gerek yoktur.
naat sahasnda kalan artk malzemeler ve paketler ayrtrlarak saklanmaldr.
Yaam sresi sonu blmndeki tavsiyelere bal kalnarak yok etme safhasnda
yerel ynetmelikler uygulanmaldr (Url-16).
Yap malzemesinin kullanm aamas,
Titanyumlu inko malzemesi; saf inko, bakr, titanyum ve alminyum bileenlerinin
oluturduu bir alamdr. Patina ad verilen yzeysel koruyucu kaplama zelliinden
dolay uzun yllar boyunca yavaa koyulaarak renk deitirir ve korozyona kar
dayankl bir malzemedir. Herhangi bir bakm gerektirmemektedir.
Uzun sre dayanm zellikleri asndan ultraviyole nlarna kar dayankldr.
Paslanmaya ve inaat srasnda kullanlan kimyasallara kar da dayankldr. Rzgar
erozyonunun malzeme zerindeki etkileri bilinmemektedir. Kar ve yamurun
malzeme zerindeki etkileri ihmal edilebilir dzeydedir.
Salk etkileri asndan incelendiinde, hedefleri dorultusunda kullanld takdirde
salk asndan zararl etkisinin olmad grlmtr. inko, 5 kg/dm3
younluundan byk olan ar metallerden olumaktadr. nsanlarda genellikle
inko eksiklii grlmekte ve belirli beslenme yntemleriyle tedavi edilmektedir.
64
Vcutta yksek younlukta inko ok nadiren grlen bir durumdur, vcutta

depolanmaz. Alman Beslenme rgtne (DGE) gre tavsiye edilen gnlk inko
miktar 15 gramdr. inko eksiklii, fazlalna oranla daha zararldr. inkonun
bitkilere ve hayvanlara olan etkisinin ise takip edilmesi zordur.
evresel etkileri incelendiinde, kendiliinden gelien yzeysel koruyucu kaplama
sistemi (patina) sayesinde yamur sular ile inko iyonlarnn transferi tamamen
nlenmitir. inko iyonlarnn transferinin dier bir yolu da hava, zellikle SO2 gibi
havay kirleten asitlerdir. Yaplan aratrmalar, son on yl ierisinde havada bulunan
SO2 younluunun nceki on yla gre % 20 azaldn gstermektedir. Dolaysyla
inko kelmesi de ayn miktarda azalmtr.
Akarsularda, akarsu kalitesi snrlarn aacak miktarda inko birikmesine
rastlanmamtr.
Topraa olan inko szntlar sonucunda topraktaki inko miktar ok az miktarda
art gsterebilir fakat hayvanlar ve bitkiler asndan topraktaki inko fazlalnn
zararl etkisine rastlanmamtr (Url-16).
Beklenmeyen etkiler,
Yangn performans asndan incelendiinde, DIN 4102 (Part 1) ve DIN EN 135011 (A1 snf yanmaz malzeme) standartlarna uygun retilmitir.
Duman retimi/younluu asndan incelendiinde 650 C scaklkta inko oksitin
buharlamasndan kaynaklanan duman knn balad grlmtr.
Maddenin hal deiimi asndan incelendiinde erime noktasnn +419 C olduu
belirlenmitir (Url-16).
Yaam sresinin sonu aamas,
Skm ilemleri, yenileme veya demontaj gerektiren durumlarda kolay bir ekilde
yaplabilmektedir.
Malzemenin retimi srasnda oluan imalat artklar, yeniden eritme suretiyle yeni
malzemelerin retiminde kullanlmak zere % 100 orannda dntrlebilmektedir.
naat alanndaki atklar toplanmak suretiyle Almanyada yaygn olarak bulunan
65
ikincil eritme tesislerine dorudan veya hurda toplamacl yolu ile gnderilebilir.
Titanyumlu inko malzemesinin geridnm iin birincil inko retiminde
kullanlan enerjinin sadece % 5i kullanlmaktadr. Geridnmnde az enerji
kullanm salamasndan dolay hurda inko talebi fazla olmakta ve deerinin
yaklak % 70ini geri kazandrmaktadr. En son verilere gre geridnm % 96
oranna kadar kabilmektedir. Geridntrlen inkonun yaklak 1/3 elik
retiminde, 1/3 pirin alam retiminde, kalan ise eitli sektrlerde kullanlan
inko bileenlerinin retiminde deerlendirilmektedir.
Atklar asndan ele alndnda, etkin bir ekilde geridnm salandndan
endstriyel atklar arasnda inko atk yok denecek kadar az miktardadr (Url-16).
Yaam dngs deerlendirme,
Titanyumlu inko plakalarn retiminin deerlendirmesi iin belirlenen fonksiyonel
birim; retim, kullanm ve bakm iin ortalama kalnlktaki malzeme iin 1 kgdr.
retim safhas iin ele alnan yaam dngs deerlendirme sistem snr beikten
kapya (cradle to gate) olarak belirlenmitir. Bnyesindeki tm hammadde ve
yardmc maddeler iin maden karlmas sreci ile balar ve imalatn tamamlanmas
ile sonulanr. retimden kaynakl hammaddelerin tanmas da dikkate alnmtr.
Uygulama ve kullanm safhas iin inko anmalar; at kaplamas, at drenaj
sistemleri ve duvar kaplamas uygulamalarna dayanmaktadr.
Yaam sresinin sonu safhas, malzemenin geridnm safhasna dayanmaktadr.
Deerlendirmenin kapsam, geridnm tesisinin kapsnda balamaktadr. inko
hurdalarn tesislere gnderildii varsaylmtr. Girdi ksmnda; yeniden ileme
sreci, eritme ileminin balamasyla balar. kt ksmnda ise; retilen ikincil
inkonun yeniden kullanld varsaylmtr nk inko kalite kayb olmakszn
retilebilmektedir.
Deerlendirme snrlar u ekilde belirlenmitir. Girdi ksmnda, sisteme dahil olup
toplam arlk ve toplam birincil enerji kullanmna %1den fazla etki eden tm
malzemeler dikkate alnmtr. kt ksmnda ise, sisteme dahil olup evresel etkileri
asndan toplam evresel etkinin %1inden fazla orana sahip tm malzemeler etki
snflandrmas ierisine dahil edilmitir.
66
inko alam ierisinde yer alan Kanada, Avustralya, Orta ve Gney Afrika kkenli
hammaddelerin tama giderleri dikkate alnmtr.
Bu yaam dngs deerlendirmesinde yer alan temel veriler Rheinzink GmbH &
Co. KG ve WirtschaftsVereinigung Metalle firmalarnn 2000 yl veri karmna
dayanmaktadr. statistiksel veriler ise 2004 ylna dayanmaktadr.
Titanyumlu inko malzemesinin yaam dngsnn modellenmesinde kullanlan
veritaban, GaBi 4 yazlm sistemidir. inko retimi ve kullanm safhasnda gerekli
tm arka plan verileri GaBi 4 yazlmndan salanm olup, retim safhas iin
gerekli olan teknik bilgiler, malzemenin teknik artnamesi ile dengelenmitir.
Kullanlan verilerin kalitesi, be yandan kk veriler kullanlmasyla salanmtr.
nceleme yaplan firmann retim sreci, dier reticiler ile rtmektedir.
Titanyumlu inko malzemesinin retim sistemi, eitli yan rnlere gereksinim
duymaktadr. Bu kapsamda:
o inko ktlesi, sert inko ve eriyik artklar dorultusunda inkonun eritilmesi
srecindeki ayrtrma,
o Kll su ile temizlemeyi de iine alan (yan rnler bakr, kurun-gm
alam, kadmiyum briket) ayrtrma,
o inko younluunun retiminde inko, bakr ve kurun ayrtrma.
Geridnm potansiyeli, AUB PCR tarafndan hazrlanm olan Yap metalleri
dokmanna gre hesaplanmtr.
Malzemenin yaam sresi; sorumlu yapm, kullanm ve bakm koullarna baldr.
Normal kullanm iin inko anmnn hesaplanmasnda, uygulama alanlar (at
kaplama, at drenaj ve duvar kaplama) ayr ayr ele alnmtr (izelge 5.7).
Titanyumlu inkonun imalatna ek olarak, malzemenin toplanmas ve dntrlmesi
de ayrca modellenmitir. Toplama oran % 96 olarak kabul edilmitir. Hurda olarak
kartldktan sonra yeniden eritilerek retimde kullanlan geri dntrlm inko
miktar kazanm deerleri belirlenmitir. Bu deerleme, birincil inko retiminde
hesaplanan veri setleri ile elde edilmitir.
67
izelge 5.7 : Titanyumlu inkonun belirli kullanmlar iin inko anm.

Ortalama Plaka
Kalnl
Kalp younluu
Nemlendirilmi
yzey
Max. anma
faktr
Min. anma
faktr
Max. inko
anm
Min. inko
anm
at drenaj
at Kaplama
Duvar Kaplama
0,70 mm
0,705 mm
0,767 mm
7,2 g/cm3
7,2 g/cm3
7,2 g/cm3
% 50
% 75
% 10
4,59 g/m2 x a
4,59 g/m2 x a
4,59 g/m2 x a
3,76 g/m2 x a
3,76 g/m2 x a
3,76 g/m2 x a
0,46 g/kg x a
0,68 g/kg x a
0,08 g/kg x a
0,37 g/kg x a
0,56 g/kg x a
0,07 g/kg x a
Deerlendirme sonucunda yaam dngs envanteri kartlmtr. izelge 5.8de bir

kilogram inko plakasnn retimindeki enerji kullanm gsterilmitir. Birim miktar
plaka retimi iin kullanlan yenilenemeyen enerji miktar 45,5 MJ (megajoule)dr.
Bu miktar, genel olarak birincil inko retiminden kaynaklanmaktadr (Maden
karm ve kartrlmasnda kullanlan elektrik). Kullanlan yenilenemeyen enerjinin
% 81i saf inko retiminden, % 12si ise imalat safhasndaki yeniden eritme
ileminden kaynaklanmaktadr.
Ayrca bir kilogramlk inko tabakasnn retiminde 3,8 MJlk yenilenebilir enerji
(%85 hidro enerji, %4 rzgar enerjisi ve % 10 ahap - biyoenerji) kullanlmtr.
malat ve geridnm potansiyelleri iin gereken enerji miktarlar izelge 5.8de
gsterilmektedir. Geridnm potansiyelleri, tm izelge ve ekillere yanstlmtr.
izelge 5.8 : inko plaka (1 kg) retimi iin enerji kullanm deerleri
Parametre
Birincil enerji
(yenilenemeyen)
Birincil enerji
(yenilenebilen)
retim ve
1 kg iin
geridnm
birim
potansiyeli toplam
retim
Geridnm
potansiyeli
[MJ]
16,3
45,5
- 29,2
[MJ]
0,94
3,81
- 2,87
Bir kilogram inkonun retimi iin gerekli yenilenemeyen enerjinin hesaplama

sonular dalm ekil 5.3te gsterilmektedir. Buna gre; birincil enerji
tketiminde kullanlan ana enerji kaynaklarnn % 60 toplam oran ile uranyum ve
kmr olduu grlmtr.
68
ekil 5.3 : 1 kg. titanyumlu inko retimi iin yenilenebilir ve yenilenemeyen enerji
kullanm analizi.
retim
ve
yaam
sresi
sonu
deerlendirildiinde,
birincil
inkonun
geridntrlme potansiyeli, bir kg. titanyumlu inkonun 32 MJlk ksmn

oluturmaktadr. Yaam dngs deerlendirildiinde, birincil net enerji tketimini
yaklak 1/3 orannda azaltt grlmektedir (ekil 5.4).
ekil 5.4 : Bir kg. inko iin birincil enerji tketim dengesi.
retilen bir kg. inko iin oluan atklarn analizi; stok fazlas/biriken atklar (maden
karmnda oluan kalntlar da iermektedir), kentsel atklar ve radyoaktif atklar
da ieren zehirli atklar olmak zere ayr ksm halinde gsterilmitir (izelge
5.9).
69
izelge 5.9 : 1 kg titanyumlu inko iin retim ve yaam sonu sresince atk
oluumu.
Parametre
Stok fazlas/biriken
atklar
Kentsel atklar
Zehirli atklar
1 kg
iin
birim
retim ve
geridnm
retim
potansiyeli
toplam
[kg]
3,66
[kg]
[kg]
Geridnm
potansiyeli
8,42
-3
0,209 x 10
7,28 x 10-3
- 4,76
-3
0,3 x 10
17,4 x 10-3
- 91,1 x 10-3
- 10,1 x 10-3
Etki deerlendirmesi aamasnda; kresel snma potansiyeli, ozon tabakasn

inceltme etkileri, asitifikasyon, trifikasyon ve fotokimyasal ozon oluturma
potansiyeli etkileri incelenmitir. Elde edilen sonular izelge 5.10da gsterilmitir
(Url-16).
izelge 5.10 : 1 kg. titanyumlu inkonun retim ve yaam sonu iin etki
deerlendirme sonular.
Parametre
Kresel snma
potansiyeli
Ozon tabakasn
inceltme etkileri
Asitifikasyon
trifikasyon
Fotokimyasal
ozon oluturma
potansiyeli
1 kg iin
birim
[kg CO2
edeeri]
[kg R11
edeeri]
[kg SO2
edeeri]
[kg PO4
edeeri]
[kg eten
edeeri]
retim ve
geridnm
retim
potansiyeli
toplam
Geridnm
potansiyeli
0,96
2,62
- 1,65
0,176 x 10-6
0,562 x 10-6
0,387 x 10-6
3,32 x 10-3
13,5 x 10-3
10,2 x 10-3
0,277 x 10-3
1,03 x 10-3
0,758 x 10-3
0,294 x 10-3
1,1 x 10-3
0,796 x 10-3
Deneyler ve kantlama,
Deneyler ve kantlama yaplarak anma oranlar iin sonular belirlenmitir:
o Deney Kurulumu: 1991-1998 zaman aralnda, Hanoverde, bat cephesi
yneliminde, at eimi 7 ve 45 iin 0,7 mm. kalnlnda parlak yzeyli
titanyumlu inko plaka lmleri yaplmtr.
o Deney Laboratuar: Prof. Dipl.-Ing. Wolf-Hagen Pohl, Hanover niversitesi,
Yap Malzemeleri ve Yap Fizii Fakltesi.
o Deney Raporu: Mays 1999.
70
o Deney Sonular: Genel zellik olarak yalardan kaynaklanan inko

iyonlarnn paslanma ve anma oranlar; patina dokusunun oluum hzna,
yzeyin eimine ve ynelimine, ya oranlar ile birlikte havada bulunan
maddelere (zellikle SO2) bal olarak etkilenmektedir. Patina oluumu
sresince (yaklak yl) anma oranlarnn srekli olarak d gsterdii ve
dk bir seviyede sabitlendii belirlenmitir. Eim art da anma oranlarn
drmektedir. Dier cephelerle karlatrldnda, ynelim bat cephesi
tarafnda iken anma oranlarnn artt grlmtr (rzgar yn). Yksek
ya oranlarnda ve havadaki SO2 miktarnn fazla olduu durumlarda da
anma oranlar art gstermektedir. Yzey kalitesine ve at eimine bal
olarak anma oranlar ilk yl iin 0,64-0,90 m = 4,62-6,46 g/m2/yl, patina
oluumundan sonra ( yl) 0,54-0,69 m = 3,9-4,98 g/m2/yl olarak
llmtr. Sekiz yllk lmler sonucunda elde edilen ortalama deer 0,520,64 m = 3,76-4,59 g/m2/yl olarak belirlenmitir. Atmosferdeki SO2
younluundaki azalmadan dolay 1970 ve 1980li yllara oranla gnmzde
anma oran deerleri 1/5 orannda azalmtr. Bu anma oranlar sonucunda
yalarda bulunan inko miktar younluu ortalama 6-8 mg/lt olarak
hesaplanmtr. Bu oran evre ve yaayan organizmalar asndan herhangi bir
risk oluturmamaktadr (Url-16).
rn kategori kurallar dokman ve onaylama belgesi,
Bu bildirge ve dayandrld kurallar, bamsz Danma Kurulu (SVA) tarafndan
incelenerek onaylanmtr (ekil 5.5).
ekil 5.5 : Onay Verileri

Referanslar,
Bildirgenin bu blmnde yararlanlan kaynaklar sralanmtr:
o GaBi 4: Software and database for life cycle assessment. IKP, University
Stuttgart and PE Europe GmbH, 2001-2005.
71
o Hullmann,
Heinz
(Ed.):
Natrlich
oxidierende
Metalloberflchen;
Umweltauswirkungen beim Einsatz von Kupfer und Zink in Gebudehllen

(Naturally oxidising metal surfaces; environmental effects when using copper
and zinc for buildings) ; 2003, Stuttgart, Fraunhofer ISB-Verlag, ISBN: 38167-6218-2.
o Pohl, W. H., Behr, R.: Titanzink-Korrosionsverhalten bei atmosphrischer
Beanspruchung (Corrosion behaviour of titanium zinc under atmospheric
conditions). In: Metall 5/99.
o Umweltbundesamt (Ed.): Eintrge von Kupfer, Zink und Blei in Gewsser und
Bden-Analyse der Emissionspfade und mglicher Emissionsminderungsmanahmen (Inputs of copper, zinc and lead to water and soils-analysis of the
means of emissions and possible measures to reduce these emissions), Dessau.
Research report 202 242 20/02, ISSN 0722-186 X.
o Umweltbundesamt (Ed.): Leitfaden fr das Bauwesen. Reduktion von
Schwermetalleintrgen aus dem Bauwesen in die Umwelt (Guideline for the
building industry. Reduction of heavy metal inputs from the building industry
into the environment), Dessau. Research report 202 242 20/02, ISSN 0722-186
X, (www.umweltbundesamt.de) (Url-16).
ncelenen bu bildirgeye ait sreler ve bilgiler izelge Ek A.1de zetlenmitir.
72
6. SONULAR VE TRKYE N NERLER

Hazrlanan bu tez almasnda; srdrlebilir kalknma ve srdrlebilirlii ereve
olarak kabul eden bak asyla, yap sektr zerindeki uygulamalar ele alnmtr.
Ama; Trkiye gibi gelimekte olan lkeler iin; zellikle yap sektrne ynelik
kalknma politikalar gelitirilirken, yap malzemelerinin evresel etkilerini gz ard
etmemektir.
Srdrlebilirlik kapsamnda yapy deerlendiren ve sertifikalandran sistemlerin
geliimi dnyada hz kazanmtr. Bu sistemlerin yap malzemesi dzeyi olmasna
karn; malzeme, alm olduu baz sertifikalar veya belirli evresel etkilere gre
deerlendirilmektedir.
Yap
malzemesi
seiminde
salkl
sonularn
elde
edilebilmesi iin esas alnmas gereken, yaam dngs deerlendirme yaklam

olmaldr.
Bu yaklam, belirli ara ve yntemlerle uygulamaya geirilmektedir. Avrupada ve
Amerikada gelimi olduunu grdmz bu aralar, lke koullarna uygun
veritabanlar gelitirilerek, yap malzemesine ynelik evresel rn bildirgelerinin
oluturulmasna da veri salamaktadr.
Avrupa Birlii Komisyonunun yaynlam olduu btnleik rn politikasyla
beraber evresel etiketleme, evresel rn bildirgeleri Avrupada yaygnlam, bu
bildirgeleri veren kurulular artm ve reticiler, rettikleri malzemeler iin bu
belgeleri almaktadrlar.
Tez almas iin; Alman Yap ve evre Enstits tarafndan verilen, bir firmaya ait
evresel rn bildirgesi rnei incelenerek u sonular ve neriler ortaya konmutur.
Yaplan alma iin denetimin Alman evre Ajans ve Alman Yap Bakanl
tarafndan yaplyor olmas, evresel rn bildirgelerinin Trkiyede de
uygulanabilmesi iin; bu ilevde kurumlarn olmas ve altyaplarn bu ynde
oluturmas gereklilii saptanmtr. Kontrol mekanizmasnn kurulmas, bu
alanda yetimi kiilere kurumlarda yer verilmesi ve denetimin niversiteler,
73
bilim insanlar, sektrdeki paydalarn katlmyla btncl ve tarafsz bir

mekanizmann oluturulmas hedeflenmelidir.
Trkiyedeki standartlarn altyapsna bakldnda evresel rn bildirgeleri ile
ilgili ISO tarafndan gelitirilen gerek 14020 gerekse 14040 standartlar
serisinin lkemizde TSE tarafndan Trkeye evrilerek birebir kabul edildii
grlmektedir. Fakat bu standartlar iin gerekli altyapnn henz olumad,
bu yzden uygulamaya ynelik admlarn atlamad tespit edilmitir. Ayrca
kabul edilen standartlarda geen terimlerin literatrde ve bilimsel almalarda
kullanlanlardan farkl olduu grlmektedir.
evresel rn bildirgelerini veren kurulularn oluturulmas ve bu kurulularn
gvenilirliinin salanmas iin niversiteler ve enstitler ile birlikte hareket
edilmesi gerekmektedir. Bu alanda uzman kiiler tarafndan mavirlik ve
danmanlk firmalarnn kurulmas da faydal olacaktr.
Bildirgenin temelini oluturan yaam dngs deerlendirme verilerinin elde
edilebilmesi iin yeterli teknolojilere sahip lm merkezleri ve laboratuar
altyapsnn oluturulmas gerekmektedir.
LEED,
BREEAM
gibi
uluslararas
dzeyde
kullanlan
sertifikasyon
sistemlerine lkemizde de bavuruluyor olmas, lkemiz artlarna uygun

sertifikasyon sistemi gelitirme zorunluluu dourmaktadr. Yap malzemeleri
iin oluturulacak olan evresel rn bildirgeleri, lkemizde bu trde
gelitirilen almalara entegre edilebilir. Bu sayede sertifikasyon sistemlerinin
malzeme kategorilerine veri salanm olacaktr. Bu durumun sonucu olarak
gerek retim firmalar gerekse kullanclarn, yap malzemelerinin retiminde
ve seiminde evresel etki deerleri dk malzemelere ynelmeleri tevik
edilecektir.
Belirli bir yap malzemesi iin uygulama alanlarnn birden fazla olmas
durumunda salkl karlatrma yaplabilmesi asndan malzeme gruplar iin
lkemiz artlar gzetilerek rn kategori kurallarnn belirlenmesi ve
kategorilerin oluturulmas gerekmektedir.
Yetkili kurumlarca verilecek olan evresel rn bildirgelerinin belirli bir
geerlilik sresi olmaldr. Bylece bildirgeye veri salayan veritabanlarnn
gncel tutulmas gereklilii salanm olacaktr. Bu bildirgelerin belirli
74
geerlilik srelerince veriliyor olmas yap reticilerinin gelitirilen yeni

teknolojiler dorultusunda kontrol altnda tutulmasn salayacaktr.
Yaplan bu alma ile malzemelerin evresel performansnn, teknik
performansyla
birlikte
deerlendirildii
grlmtr.
Yaplacak
olan
almalarda bu btncl yaklam esas alnmaldr.

Sadece yap malzemelerin srdrlebilir olmas deil, retim ve paketleme
yntemleri
gibi
retim
teknolojilerinin
de
srdrlebilir
olmas
hedeflenmelidir.
Trke literatrde; evresel rn bildirgeleri genel ereve olarak yer almakta,
uygulamasna ilikin detaylar bulunmamaktadr. Bu almada; genel erevenin
daha tesine gidilerek evresel rn bildirgelerinin yap malzemesine uygulanmasna
ilikin detaylara yer verilmitir. Detaylar; yaam dngs deerlendirme ve bunun
uygulamas olan evresel rn bildirgesinin ne kadar karmak ve uzun bir srece
sahip olduunu gstermektedir.
Bu almayla hedeflenen; yap malzemelerinin evresel etkilerini belirlemek iin
kullanlan evresel rn bildirgelerinin nemini ve gerekliliini vurgulamaktr.
zellikle lkemizdeki yap malzemesi sektr ierisinde yer alan paydalarn
dikkatini bu noktaya ekerek, bu alanda alma yapabilecek nitelikte kurumlar
oluturmak ve lke artlarna uygun modeller gelitirmek iin yol gsterici olmaktr.
Bu balamda evresel rn bildirgesini oluturmaya ynelik gelitirilen ema ekil
6.1de ortaya konmutur.
Yaplacak olan almalarda; bu tez almasnda yer verilen; Alman evre ve Yap
Enstits tarafndan gelitirilen modelin dnda baka lkelerde de yaplan
uygulamalar incelenip, uygun altyapnn oluturulmasyla Trkiye iin bir model
gelitirilebilir.
75
ekil 6.1 : evresel rn bildirgesi iin nerilen ileyi emas
76
KAYNAKLAR
Ashby, M. F., 2009. Materials and the Environment: Eco-Informed Material Choice,
Elseiver, UK.
Bozloan, R., 2007. Srdrlebilir Gelime Dncesinin Tarihsel Arka Plan
Kocaeli niversitesi, Sosyal Siyaset Konferanslar, Kitap 50,
<http://iibf.kocaeli.edu.tr/ceko/ssk/kitap50/39.pdf>, alnd tarih
01.09.2010.
Bogeskar, M., Carter, A., Neven, C. O., Nuij, R., Schmincke, E. ve Stranddorf,
H.K., 2002. Evaluation of Environmental Product Declaration
Schemes, Final Report, European Commission, DG Environment,
Eyll, <http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/construction/files/lcatools_en.pdf>, alnd tarih 12.04.2011.
Bokalders, V. ve Block, M., 2010. The Whole Building Handbook; How to Design
Healthy, Efficient and Sustainable Buildings, Earthscan, USA.
Chevalier, J. ve Cuenot, S., 2004. From LCA to EPD in Construction: a strategic
point of view, CIB World Building Congress, Toronto, Canada, 2-7
Mays.
Ciravolu, A., 2006. Srdrlebilirlik Dncesi - Mimarlk Etkileimine Alternatif
Bir Bak: Yerin evre Bilincine Etkisi, Doktora Tezi, Yldz
Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, stanbul.
Curran, M. A., 1996. Environmental Life Cycle Assessment, McGraw-Hill, USA.
Curran, M. A., 2006. Life Cycle Assessment: Principles and Practice, U.S.
EPA/600/R-06/060,
Cincinnati,
Ohio,
Mays,
<http://www.epa.gov/nrmrl/lcaccess/pdfs/600r06060.pdf>,
alnd
tarih 09.03.2011.
Demkin, J. A., 1996. Environmental Resource Guide, John Wiley & Sons, Inc., New
York.
Domone, P. ve Illston, J., 2010. Construction Materials; Their nature and behaviour,
Spon Press, Taylor & Francis Group, New York, ABD.
Edwards, S. ve Bennett, P., 2003. Construction products and life-cycle thinking,
UNEP Industry and Environment, Nisan - Eyll, s. 57-65.
Foster, N., 2007. Mimarlk ve Srdrlebilirlik, Yapda Ekoloji: Ekolojik Tasarm
ve Srdrlebilirlik Eki, Yap Dergisi, Kasm, 2007.
Goodland, R. ve Daly, H., 1996. Environmental sustainability: universal and
nonnegotiable,
Ecological
Applications
6:1002-1017,
<http://www.dbc.uci.edu/~sustain/state/chapter1.htm>, alnd tarih
23.11.2010.
Graham, P., 2003. Building Ecology, First principles for a sustainable built
environment, Blackwell Science Ltd, Oxford, UK.
77
Gugemos, A. A., 2003. Environmental Impacts of On-site construction Processes:

Focus on Structural Frames, Doktora tezi, California niversitesi,
Berkeley.
Halliday, S., 2008. Sustainable Construction, Butterworth-Heinemann, Elsevier,
Slovenya.
Hokara, E., 2007. lkesel Koullara Uygun Srdrlebilir Yapm iin Stratejik
Ynetim Modeli, Doktora Tezi, stanbul Teknik niversitesi, Fen
Bilimleri Enstits, stanbul.
ISO 14040, 2006. Environmental Management - Life Cycle Assessment - Principles
and Framework, International Organization for Standardization,
svire.
ISO 14044, 2006. Environmental Management - Life Cycle Assessment Requirements and Guidelines, International Organization for
Standardization, svire.
ISO 21931-1, 2010. Sustainability in building construction - Framework for methods
of assessment of the environmental performance of construction
works - Part 1: Buildings, International Organization for
Standardization, svire.
Johnson, P. ve Paufler, S., 2008. Green Products for Green Buildings: The Ecolabel
Solution, World Sustainable Building Conference (SB08), Vol.2, s.
600-610, Melbourne.
Karbuz, S., 2002. Srdrlebilir Kalknmann Zaman Yolculuu, ktisat, (Yl 17,
say 198, s.9)
Kele, R. ve Hamamc, C., 1993. evrebilim, mge Kitabevi Yaynlar, Mays,
1993, Ankara.
Kibert, C. J., Sendzimir, J. ve Guy, G. B., 2002. Construction ecology; nature as
the basis for green buildings, Spon Press, Taylor & Francis Group,
New York.
Kim, J. J. ve Rigdon, B., 1998. Sustainable Architecture Module: Qualities, Use and
Examples of Sustainable Building Materials, Michigan, Aralk.
Kotaji, S., Schuurmans, A. ve Edwards, S., 2003. Life Cycle Assessment in
Building and Construction, Society of Environment Toxicology and
Chemistry Publishing, ABD.
Mendler, S. F. ve Odell, W., 2000. The Hok Guidebook to Sustainable Design, John
Wiley & Sons., Canada.
Menke, D. M., Davis, G. A. ve Vigon, B. W., 1996. Evaluation of Life Cycle
Assessment Tools Final Report, Austos.
Ortiz, O., Castells, F. ve Sonnemann, G., 2009. Sustainability in the Construction
Industry: A Review of Recent Developments Based on LCA,
Construction and Building Materials 23 (2009) s. 28-39.
zuhadar, T., 2007. Srdrlebilir evre iin Enerji Etkin Tasarmn Yaam
Dngs Srecinde ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik
niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, stanbul.
78
Roodman, D. ve Lenssen, N., 1995. A Building Revolution: how ecology and health
concerns are transforming construction, World Watch Paper No. 124,
World Watch Institute, Mart, Washington DC.
Sev, A., 2009. Srdrlebilir Mimarlk, Yap Endstri Merkezi Yaynlar, stanbul.
Smith, P. F., 2005. Architecture in a Climate of Change, A guide to sustainable
design, s. 12-25, Architectural Press, Elseiver, Oxford, UK.
Strand, S.M., 2003. The MaSe decision support system: Development of an
integrated information system for the selection of environmentally
preferable materials and products in the building process, Doktora
tezi, Norwegian University of Science and Technology, Faculty of
Engineering Science and Technology, Eyll.
Strand, S. M. ve Hovde, P. J., 1999. Use of service life data in LCA of building
materials, Proceedings of the 8th International Conference on
Durability of Building Materials and Components, s. 1948-1958.
Szokolay, S. V., 2008. Introduction to Architectural Science; The Basis of
Sustainable Design, Architectural Press, Elseiver, Oxford, UK.
Tanaan, L., 2002. Ekolojik Yap Malzemelerinin Tanmlanmasndaki Sorunlar, 1.
Ulusal Yap Malzemesi Kongresi, stanbul.
Thai, K. V., Rahm, D. ve Joggburn, J. D., 2007. Handbook of Globalization and
the Environment, CRC Press, Taylor & Francis Group, ABD.
Udo de Haes, H. A., Jolliet, O., Norris, G. ve Saur, K., 2002. UNEP/SETAC Life
Cycle Initiative: Background, Aims and Scope, Int J LCA 7 (4), s.
192-195.
UIA, 1993. Declaration of Interdependence for a Sustainable Future, UIA/AIA
World Congress of Architects, Chicago, 18-21 June 1993,
<http://www.uia-architectes.org/texte/england/2aaf1.html>, alnd
tarih 02.01.2011.
UNEP, 1996. Life Cycle Assessment: What it is and how to do it, United Nations
Publication, Paris, Fransa
Url-1 <http://www.census.gov/>, alnd tarih 22.04.2011.
Url-2 <http://www.un-documents.net/ocf-02.htm>, alnd tarih 18.12.2010.
Url-3 <http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?documentid=97&
articleid=1503>, alnd tarih 08.01.2011.
Url-4 <http://esa.un.org/unup/p2k0data.asp>, alnd tarih 10.01.2011.
Url-5 <http://www.arkitera.com/news.php?action=displayNewsItem&ID=57036>,
alnd tarih 10.01.2011.
Url-6 <http://www.aiatopten.org/hpb/energy.cfm?ProjectID=1371>, alnd tarih
10.01.2011.
Url-7 <http://www.iso.org/iso/about.htm>, alnd tarih 18.01.2011.
Url-8 <http://www.nist.gov/el/economics/BEESSoftware.cfm>, alnd tarih
23.12.2010.
Url-9 <http://ws680.nist.gov/Bees/>, alnd tarih 23.12.2010.
79
Url-10 <http://www.gabi-software.com/software/gabi-4/>, alnd tarih 21.02.2011.

Url-11 <http://www.pe-international.com/index.php?id=240>, alnd tarih
21.02.2011.
Url-12 <http://www.pre.nl/content/about-pre>, alnd tarih 23.02.2011.
Url-13 <http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/construction/files/lca-tools_en.pdf>,
Url-14 <http://bau-umwelt.de/hp662/Procedure.htm>, alnd tarih 13.03.2011.
Url-15 <http://bau-umwelt.de/hp325/Association.htm>, alnd tarih 28.03.2011.
Url-16 <http://bau-umwelt.de/hp481/Environmental-Product-DeclarationsEPD.htm>, alnd tarih 28.03.2011.
USGBC, 1996. Sustainable Building Technical Manual, Green Building Design,
Construction and Operations, Public Technology, Inc., ABD
nl elebi, G., Gltekin, A. B., Ulukavak Harputlugil, G., Bedir, M. ve Tereci,
A., 2008. Yap-evre likileri, TMMOB Mimarlar Odas, SMGM
Yaynlar, stanbul.
Williams, D, E., 2007. Sustainable Design; Ecology, Architecture and Planning,
John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey.
Williamson, T, Radford, A. ve Bennetts, H., 2003. Understanding Sustainable
Architecture, Spon Press, Taylor & Francis Group, ABD.
YEM, 2010. Trk Yap Sektr Raporu, Yap Endstri Merkezi Yaynlar, ubat,
2011, stanbul.
<http://www.yapiveri.com/VImages/2011/Arastirmalar/UPM/506/>,
Yorgancolu, P., 2004. Srdrlebilir Yapm Kavramnn Uygulamaya
Aktarlmasndaki Ara, Yntem ve Yaklamlara likin Bir
Deerlendirme, Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik niversitesi, Fen
Bilimleri Enstits, stanbul.
Yudelson, J., 2007. Green Building A to Z, Understanding the Language of Green
Building, New Society Publishers, Canada.
80
EKLER
EK A.1 : Firmaya ait titanyumlu inko malzemesinin evresel rn bildirgesi

zet izelgesi
EK A.2 : evresel rn bildirgesi zet ablonu
81
EK A.1
izelge A.1 : Firmaya ait titanyumlu inko malzemesinin evresel rn bildirgesi zet izelgesi
Balk
Alt Balk
Yap Malzemesinin Tanmlanmas
Uygulama alanlar
Malzemeye ilikin standartlar
Kalite kontrol
Sonular
Bakr, titanyum ve alminyum katkl, ana maddesi inko olan bir alamdr.
parlak yzeyli, mavi-gri yzeyli ve grafit-gri yzeyli olmak zere farkl
yzey kalitesine sahiptir.
at ve duvar kaplamalar ile at drenaj sistemleridir.
DIN EN 1179, DIN EN 988 ve DIN EN 612
retici firma ve TV Rheinland Group tarafndan yaplmtr. DIN ISO 9001
ve DIN EN ISO 14001 standartlarna uygundur.
Fiziksel veriler: Isl genleme sabiti = 22x10-6K-1, (A1 yanmaz) leme
scakl aral: 10C-300C
82
Yap malzemesinin retimi
Hammaddelerin edinilmesi
Birincil kaynaklar
Yuvarlama ya emlsiyonu (0,08 kg/t inko),Slfrik asit (15 g/kg

inko),Nitrik asit: 5 g/kg inko,Alkalin drc madde (0,5 g/kg
inko),Krom (0,50,8 g/kg inko)
Yuvarlama ya emlsiyonu, iyonojen olmayan sentetik ester karm

biyolojik olarak yok edilebilen hammaddedir. Slfrik asit, nitrik asit, alkalin
drc madde ve krom ilemede kullanlan hammaddelerdir.
Almanya, Kanada, Avustralya, Orta ve Gney Amerika.
Hammaddenin yerel veya genel elde

edilebilirlii
Dnyada karlan inko rezervi miktar 3400 milyon ton olarak

hesaplanmtr.
n alam, eritme, dkme, yuvarlama, sarglama, esnetme ve kesme ile zel

kurutma ilemlerinden oluan bir sretir.

Paketleme
retimin btn safhalar iin saln korunmasnda ek olarak alnmas

gereken tedbirler gerektirmemektedir.
Paketlenmesinde kullanlan kat/karton, polietilen, polipropilen ve elik
geridntrlebilir malzemelerdir.
Salmlar, kanunlarda belirtilen dzeylere indirgenmitir. Suya ve topraa
etkisi bulunmamaktadr. Ses iddeti kanunlarda belirtilen deerlerin ok
altndadr.
83
Yap malzemesinin
uygulanmas
Yap malzemesinin
kullanm aamas
Beklen
meyen
etkiler
Yaam sresi
sonu aamas
evrenin korunmas
Tama ve depolama sresince malzeme kuru ve havalandrlm

kalmal,malzemenin slak yzeylere uygulanmas veya yamurlu havalarda
uygulanmas durumunda taban malzemenin nem zellikli olmamal, sl
genlemesi dikkate alnmal, uygulama srasnda malzemenin scakl
10Cnin zerinde tutulmaldr.
Sal etkileyecek ek tedbirlerin (koruyucu eldiven vb.) alnmasna gerek
yoktur.
evrenin korunmasn gerektirecek ek tedbirler alnmasna gerek yoktur.
Artk malzemeler
Artk malzemeler ve paketler ayrtrlarak saklanmaldr.
Bileenler
inko, bakr, titanyum ve alminyum bileinlerinin oluturduu bir alamdr.
Kar ve yamura, paslanmaya ve inaat srasnda kullanlan kimyasallara,

ultraviyole nlarna kar dayankldr ve rme yapmamaktadr. Rzgar
erozyonunun malzeme zerindeki etkileri bilinmemektedir.
Salk asndan zararl etkisi bulunmamaktadr. Patina zellii sayesinde

yamur sular ile inko iyonlarnn transferi (akarsulara ve topraa) tamamen
nlenmitir.
Yangn
DIN 4102 (Part 1) ve DIN EN 13501-1 (A1-snf yanmaz malzeme)

standartlarna uygun retilmitir.
Su
Erime noktasnn +419 C olduu belirlenmitir.
Skm
Skm ilemleri kolay bir ekilde yaplabilmektedir.
gvenlii
Dnm
Atk
retimi srasnda oluam imalat artklar yeni malzemelerin retiminde

kullanlmak zere % 100 orannda, malzemenin geridnm ise % 96
oranna kadar kabilmektedir.
Etkin bir ekilde geridnm salandndan endstriyel atklar arasnda
inko atk yok denecek kadar az miktardadr.
84
Birimler
Sistem snrlar
Deerlendirme
snrlar
Yaam dngs deerlendirme
Tama
Yap malzemesinin
retim aamas
Hesaplanan dnem
aral
Data (veri taban)
kullanm
Veri kalitesi
Ayrtrma
retim, kullanm ve bakm iin ortalama kalnlktaki malzeme iin 1 kgdr.

Beikten kapya (cradle to gate). Uygulama alan at kaplamas, at drenaj
sistemleri ve duvar kaplamasn kapsamaktadr.
Toplam birincil enerji kullanmnn ve toplam evresel etkinin %1'inden fazla
etkiye sahip tm malzemeler.
inko younluu ierisinde yer alan Kanada, Avustralya, Orta ve Gney
Afrika kkenli hammaddelerin tama giderleri dikkate alnmtr.
Temel veriler 2000 yl, istatistiki veriler 2004 ylna dayanmaktadr.
GaBi 4 yazlm.
Be yandan kk veriler kullanlmtr.
Sert inko, eriyik artklar, kurun-gm alam, kadmiyum, briket, inko,
bakr ve kurun ayrtrma.
Malzemenin yaam sresi sorumlu yapm,
kullanm ve bakm koullarna baldr.
Kullanm aamas
Ayrtrma yntemi
Geridnm
Deerler
inkonun imalatna ek olarak, malzemenin toplanmas ve dntrlmesi de

ayrca modellenmitir.
% 96 orannda hurda olarak kartldktan sonra yeniden eritilerek retimde
kullanlan geridntrlm inko miktar kazanm deerleri belirlenmitir.
85
Yaam dngs deerlendirme
Yaam dngs
envanteri
Deerlendirme
sonular
Deneyler ve
dorulama
Etki deerlendirmesi
Deney Bilgileri
1991-1998 zaman aral, Hanover, bat cephesi, at eimi 7 ve 45, 0,7 mm.
kalnlnda parlak yzeyli titanyumlu inko plakalar anma lmleri.
Sonular
Sekiz yllk lmler sonucunda elde edilen ortalama deer 0,52-0,64 m =

3,76-4,59 g/m2/yl olarak belirlenmitir. Yalarda bulunan inko miktar
younluu ortalama 6-8 mg/lt olarak hesaplanmtr. Bu oran evre ve
yaayan organizmalar asndan herhangi bir risk oluturmamaktadr.
Anma oranlar
86
rn kategori
kurallar
dokman ve
onaylama
10
Bu bildirge ve dayandrld kurallar, bamsz Danma Kurulu (SVA)

tarafndan Yaplan incelenerek onaylanmtr.
11
Referanslar
GaBi 4: Software and database for life cycle assessment. IKP, University
Stuttgart and PE Europe GmbH, 2001-2005.
Hullmann, Heinz (Ed.): Naturally oxidising metal surfaces; environmental
effects when using copper and zinc for buildings; 2003, Stuttgart.
Pohl, W. H., Behr, R.: Corrosion behaviour of titanium zinc under
atmospheric conditions. In: Metall 5/99.
Umweltbundesamt (Ed.): Inputs of copper, zinc and lead to water and soilsanalysis of the means of emissions and possible measures to reduce these
emissions, Dessau. Research report 202 242 20/02, ISSN 0722-186 X.
Umweltbundesamt (Ed.): Guideline for the building industry. Reduction of
heavy metal inputs from the building industry into the environment, Dessau.
Research report 202 242 20/02, ISSN 0722-186 X,
(www.umweltbundesamt.de).
87
EK A.2
izelge A.2 : evresel rn bildirgesi zet ablonu.
Balk
Yap Malzemesinin
Tanmlanmas
Hammaddelerin
edinilmesi
Yap malzemesinin
retimi
Yap malzemesinin
uygulanmas
Yap malzemesinin
kullanm aamas
Beklenmeyen etkiler
Alt Balk
Uygulama alanlar
Malzemeye ilikin standartlar
Kalite kontrol
Birincil kaynaklar
Hammaddenin yerel veya genel elde edilebilirlii
Paketleme
gvenlii
evrenin korunmas
Artk malzemeler
Bileenler
Yangn
Su
88
Sonular
Yaam sresi sonu

aamas
Skm
Dnm
Atk
Yap malzemesinin
retim aamas
8
Yaam dngs
deerlendirme
Geridnm
Deerlendirme
sonular
9
Deneyler ve dorulama Anma oranlar
Birimler
Sistem snrlar
Deerlendirme snrlar
Tama
Hesaplanan dnem aral
Data (veri taban) kullanm
Veri kalitesi
Ayrtrma
Kullanm aamas
Ayrtrma yntemi
Deerler
Yaam dngs envanteri
Etki deerlendirmesi
Deney Bilgileri
Sonular
rn kategori kurallar
dokman ve onaylama
11 Referanslar
10
89
90
ZGEM
Ad Soyad: Gaye Gnaydn

Doum Yeri ve Tarihi: Trabzon, 13.06.1985
Lisans niversite: Yldz Teknik niversitesi, Mimarlk Fakltesi, Mimarlk
Blm
91

Sürdürülebilirlik Kapsamında Çevresel Ürün Bildirgelerinin Yapı Sektöünde Uygulanması PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sürdürülebilirlik Kapsamında Çevresel Ürün Bildirgelerinin Yapı Sektöünde Uygulanması PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Anabilim Dal : Mimarlk

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 06 Mays 2011

Tez Danman : Prof. Dr. Nihal ARIOLU (T)

IMPLEMENTATION OF ENVIRONMENTAL PRODUCT DECLARATIONS

kaynaklarn ar ve kontrolsz tketimi, kaynaklarn hzla tkenmesine sebep

dndnden daha hzl gereklemektedir.

Yap malzemesi seiminde; fonksiyon, performans, estetik ve maliyet gibi zellikler

uygulanmasna ilikin basamaklar aklanm ve deerlendirmeyi oluturan olas

2. SRDRLEBLRLK VE YAPI SEKTR

Srdrlebilir kalknma kavram ise ilk kez Birlemi Milletler tarafndan

srdrlebilirlik kavram; toplumlarn gelecek yzyllarda var olabilmelerini

srdrlebilirlik olarak tanmlanabilir.

noktasnn kapsad alanlardan biri de srdrlebilir yapm alandr (Yorgancolu,

ekil 2.1 : Srdrlebilirliin boyutlar (Williams, 2007; Sev, 2009)

srdrlebilirlik az maliyet ve yksek verimle salkl byme ve kalknma olarak

ekosistemleri ve bu ekosistemleri ilgilendiren dzenlemelerle ilgilidir; rnein

doalgaz veya su kaynaklar ile ilgili ynetmelikler, yenilenebilir enerji

lkelerin retim ve tketim yapsndan kaynaklandndan sz edilmekle beraber, bu

nesillerin kendi gereksinim ve beklentilerini karlayabilme olanaklarn elinden

zirvesi 20.000in zerinde kaytl katlmcyla 2002

ylnda gereklemitir (26 Austos - 4 Eyll 2002). Zirve, Rio Konferansndan

Johannesburg Deklarasyonu ve Uygulama Plandr. Deklarasyon, kadnlarn

erevesinde yrtmeleri gereklilii zerinde durmulardr.

Srdrlebilir tasarm, insann doal evre zerindeki olumsuz etkilerini nemli

zellikle 20. yzyldan sonra sanayilemeyle birlikte, kentlerde yeni i alanlar

ekil 2.2 : Dockside Green binas (Url-6)

bulundurulduunda; yap malzemelerinin retimindeki hata, yanl uygulamalardan

ekil 2.3 : Malzemelerin yllk tketim yzdeleri (Ashby, 2009)

ekil 2.4 : Malzemelerin yllk tketim miktarlar (Ashby, 2009)

izelge 2.2 : Srdrlebilirliin yap sektrnde uygulanmasna ilikin ASTM

3. YAAM DNGS DEERLENDRME YNTEM

3.1 Yaam Dngs Deerlendirme Yntemine likin Standartlar

deerlendirmesine ynelik uygulamalar, metot ve aralar gelitirmek ile veri ve

ISO 14040 Environmental management - Life cycle

TS EN ISO 14040 evre ynetimi - Hayat boyu

ISO 14044 Environmental management - Life cycle

TS EN ISO 14044 evre ynetimi - Hayat boyu

ISO/TR 14047 Environmental management - Life

ISO/TS 14048 Environmental management - Life cycle

ISO/TR 14049 Environmental management - Life

TS EN ISO 14041 evre Ynetimi - Hayat Boyu

ISO 14042 Environmental management - Life cycle

TS EN ISO 14042 evre ynetimi - Hayat Boyu

ISO 14043 Environmental management - Life cycle

TS EN ISO 14043 evre ynetimi - Hayat boyu

3.2 Yaam Dngs Deerlendirme Ynteminin Basamaklar

ekil 3.1 : YDDnin evreleri

ekil 3.2 : Envanter analizini oluturan basamaklar (ISO 14044, 2006)

3.2.3 Etki Deerlendirmesi

varsaymlarn ve kabullerin aka tanmlanmas effaflk asndan kritik bir nem

ekil 3.4 : Etki deerlendirmesini oluturan basamaklar (ISO 14044, 2006)

izelge 3.3 : Etki kategorileri (Curran, 2006)

Kkrt oksit (SOx)

LC50 (ldrc gaz

LC50 (ldrc gaz

LC50 (ldrc gaz

vb. elde edilmesi), petrol ve doalgazn karlmas, kereste ve tarm rnlerinin

ekil 3.5 : Yaam dngs sreleri (Demkin, 1998)

zenginletirilmesi; petroln artlmas; kimyasallarn retilmesi; ara rnlerin imal