Yusuf Hikmet Bayur - Hindistan Tarihi 1.cild PDF

HNDSTAN TARH
Birinci bask : 1946

Iknc bask : 1987
A TA T RK K L T R , D L VE TA RH Y K SE K K U RU M U
T R K
T A R H
K U R U M U
Y A Y I N L A R I
X I I I D Z Sa 4 1
DNYA
TARH
HNDSTAN TARH
L Cilt
LK ALARDAN GURKANLI DEVLETNN
KURULUUNA KADAR (1526)
Y. HKMET BAYUR
2 Bask
M etin d n d a 4 h a r i t a v e 35 l e v h a v a r d r .
rRK
TARH
KURUMU
BASIMEV ANKARA
19 8 7
N D E K L E R
G R
.....................................
XVI!
BRN BLM
GENEL
I,
BLGLER
C oraf B ilgiler
I,,
Kuzeydeki damlk blge 12. Kuzeydeki byk dzlk 23.
Dekken 3 Iklm 3 Yamurlar 3.
II,
H!dUtan*daki rklar
a) Trk-ran tipi 5 b) Hint'Avrupa tipi 7 e) Draviter 7..
III,
Hndiztanm bas zellikleri
Hindistana ktle halinde yaplan gler 9 Kuzeyden gelen ordu*

larn istils 10 Yabanc fatihler ve yerliler 10 Trk adnn knllan
nda baz zellikler
Kast 14.
KNC
BLM
MSLMAN TRKLERDEN NCEK DEVRLERN

TARH
Eski Hint tarihinin kaynaklar 21 n
I.
Htndtetan*daki lk Medeniyet
Sini medeniyeti.
II,
Veda, Brahman ve Upaniatlar devri
Hint kutsal kitaplar 25 Eski Vedatar devrinde yaay 27 Vedalara

gre din ve ibadet ve bunlarn siyasa! tepkileri 28 Vedalardaki mabutlar
29 Son Vedalar ve Brahmanlar devrinde yaay 31 Son Vedalar ve
Brabmantar devrinde din, ibadet ve siyasal durum 32 Aranyakalar 33
Upaaiatlar 33..
fl
HNDSTAN TARH
I1X. B uda z a m a n v e f e l s e f e s i
Budatun ilk yllan ve genlii 42 Budann * Ermek iin ura

lar 4 3 Budaon felsefesi 4 4 Budizmeie Hristiyanlk arasndaki ben
zerlikler 4 8 Budizmin siyasal nemi 5 0 Budanm yaay biimi ve
iSm 51 Cena dini 51..
NC
BLM
TARH OLAYLAR
I* s k e n d e r in H in d e a k n
Hind'e giri 54
II.
M o ry a d e v le ti
Morya devletinin kurulu ve byy 56 lk Moryalar devrinde

idare, iktisat ve kltr 57 Asoka (M . . 273 veya 269 232 ) 58
Asokann ynetimi ve din uralar 59 Asoka'dan sonra Morya devleti
63 Asoka devrinde Hindistan'n br devletleri 63..
III..
K u z e y 'd e n g e le n y e n i s ti l l a r
( Y u n a n P a r t v e S a k a l a r >
Selkosun kurduu devletin dalmas 63 Belh Yunanllarnn

Hindistana girmeleri 64 Sakalar Horasan'a sren Orta Asya olaylar
64 Kuzey - Bat Hindistanda Yunan egemenliinin sona ermesi 65..
Genel bilgiler 65 Tarihler sorumu 66 Saka ve Partlar

ulustan idiler 66 Byk Sakalar 67.
hangi
/ ' V . K u a n la r )
Kuanlar hangi ulustan idiler 68 Kuan devletinin kurulu ve by-,
y 73 Kank, siyasal ve asker olaylar 74 Kank ve Budizm 75
Kanktan sonra Kuan devleti 76 Kuanlar devrinde kltr 76
V I.
T rl S a k a d e v le r le r i
Kuzey Sakalar 78 = Hindistan Partlar (Pallavalar) 78 Bat Saka

lar (Katyavar-Malva) 78 Dekken Sakalar 79,.
V II M o ry a d e v le tin in d a lm a s zerin e o r t a y a
k a n y e r li d e v l e t le r
1, S u n g a D e v l e t i
Kurulu ve Puyamitrann ilk yllar 80 Puyamitrann kendini
NDEKLER
VII
stn hkmdar iln etmesi ve at kurban etn e treni 80 Buda ve Cena

dinlerine kar bask 81 Son Sungalar 81.,
2, K a n v a D e v l e t i
81
3. A n d r a D e v l e t i
lk Andralar 82 Byklk ve yklma devri 82 Andro devletin
de sosyal hayat 83.
V III G u p ta d e v le ti
andragupta 1,83 Samudragupta 83 andragupta II. (375-413)
84 Kumaragupta 1,84 Gupta devletinin byklk devrinde din ve
kltr hayat 85..
/
/
I X . A k H u n la r
lk aknlar ve Gupta devletleriyle avalar 86 Ak Hun'iarn Hindstan iine yerlemeleri 86 Ak Hunlarn Hindistanda brakm olduklar
izler 87,.
X . H a r a <606-647)
Siyas ve asker olaylar 8 8 Hara devrinde ynetim ve kltr 89
Hara ve din 90
X I . H a r a n n l m n d en s o n r a k i
g e n e l d u ru m
Kemir devleti 91 Pencap devleti 91 Trk ah krallarntn

devleti 91 Sint 93 Araplarn Sindi istil etmeleri 93 Araplarn
Sintteki din siyasalar 94..
X II. G re a r v e y a G u c a rtl a r (G u z a r* H a z a r )
Panharlarn Kanevc devleti 95 Parharlar hangi ulustan idiler 95
Parharlarn devletiyle ilgili tarih olaylar 96 Pavar (Paramara) larn
Malva devlet 98 avhanIann Sambar devleti (Eemir blgesi) 98
X I II. K u z e y H in d is ta n d a k i b r d e v l e t l e r
Kemir 98 Nepal devleti 9 9 Cecakabukti ve edi devletleri 99
Bengal ve Bihar 100 Kamarupa (Asam) devleti 101..
X IV . D e k k e n d e v l e t le r i
avlukya devleti 102 Ratrakuta hanedan ve devleti . 103
avlukya hanedannn yeniden devletin bana gemesi 104 Lingayat
mezhebi 104 Hoysalalar 104 Yadavalar 105,.
HNDSTAN TARH
v u
X V I.
G n ey D e k k e n d e v l e t le r i
ola devleti 106 Patlavalarn devleti 107 Gangalar 103..

XVI
H in d u d in i 108
X V II. G zel s a n a t l e r a b ir b a k
Ramayana 113 Maha-Bar&ta
119 Mimarlk ve heykelcilik 120..
ve Bagavad-Gita 116 Puranalar
MSLMAN TRKLERDEN NCEK DEVRE AT SELM

BBLYOGRAFYA . . .
................................ ...................... . . .
112
DRDNC
BLM
MSLMAN TRKLERlN HNDSTANA GRMES

GAZNE DEVLET
I.
K u ru lu v e ilk y l l a r 127
II. S e v f ik te k ln (9 7 7 -9 9 7 )
lk devre 128 Hinduku kuzeyindeki durum 131 Sevktekinin

Horasan ele geirmesi 133 Nuh'un Hanllara kar SevSktekinden
yardm istemesi 134 Sevuktekin'n iki olu arasnda saltanat kavgas
135.
III. M ah m u d (9 9 8 -1 0 3 0 )
Mahmudua tahta kt andaki durum 136 Mahmudun Dou
slm acununun genel siyasasna karmas 137 Gazae devletinin res
men bamsz olmas 138 Saman oullar devletinin ortadan kalkmas
139 Mahmudun Siyistan almas 139 ilk Hint seferi: Peneaba
kar 140 kinci Hint seferi : Bhatiyeye kar 141 nc Hint
seferi : Multan Batin il erine kar 142 Mahmud-lek Han sava 142
Drdnc Hint seferi ; Multana kar 146 Beinci Hint seferi : Pencaba kar 146 Altnc Hint seferi: Narayana (Narayanpur) kar
Horasanla Hindistan arasnda ticaret yolunun almas 148 Yedinci
Hint seferi : Multan blgesi Batinilerine kar 149 Gura kar sefer
149 Horasan ktl, mal skntlar ve vezirin deitirilmesi 150 Belucistan. Gur, Garcistan ve Curcan olaylar 150 Trkistan olaylar
150 Msr Fatm halifesinin uralar 151 Mahmudun Trk devlet
leriyle mnasebetleri 152 Sekizinci Hint seferi : Nardine (Nandana)
kar 153 Dokuzuncu Hint seferi: Tansara kar 154 Onuncn Hint
seferi: Kemire kar 155 Toan Hann hastal 155 Harezm leri
ve orann Mahmuta ele geirilmesi 155 Horasan keramtleri 162
NDEKLER
IX
Onbirinci Hint seferi: Kanevc'e kar 163 Afgantara kar sefer 165
Onikinci Hat seferi ; Kalincar racas ve balaklarna kar 166
Trl seferler 168 Onn Hint seferi Kemire kar 168 Ondordnc Hint seferi s Gvalyor ve Kalincar'a kar 168 Mabmud ve
Hac 169 Abbasi Halifesinin kukulan 170 Mabmud ve Trkistan
Hanlar 170 - Mahmud ve Ouz'lar 174 Onbeinci Hint seferi : Somnata kar (1025-26) 176 Onaltnc ve son Hindistan seferi : at'lara
kar (1027) 178 Mahtnud'un son yllar, Horasan ve ran olaylar
179 Mahmudun Rum ve Msra kadar byk ftuhat tasarlar 180
Mahmudun lm ve zellikleri 181 Mahmudun lmesiyle ortaya
kan durum Muhammed 184,,
IV
M esu t (1 0 3 0 - 1 0 4 0 )
Mes'ud'un zaaflar 186 lk yllar (1030 1033) ve Trkistan'la m

nasebetler 188 Mesut ve Halife 191 Mesut ve Trkmenler 192
Baarszlklar ve bozukluklarn bagstermesi 192 Yeni bir Selufc-Trkmen dalgasnn Horasana gelmesi 194 Seluklara kar yenilgi 195
Hanllarla mnasebetler 196 Hindistan seferi 197 Horasann Setuktarn eline dmesi 198 Hanllardan Bur Tekne kar sefer ve
ar Beyin saldrlar 198 Seluklara kar byk sefer 200 Setuklarla bar denemesi 201 Seluklarla yeni sava 201 Seluklara
kar kesin yenilgi 202 Mesudun Hindistan'a kaarken tahttan indiri
lip ldrlmesi 204,,
V
G a z n e - S e l u k s a v a l a r
Mevdud 205 Mevduddan sonraki kark durum 206 Seluklarla

bar 208,
V I. G a z n e - S e l u k b a r v e d o s tlu u
brahim (1059-1099) ve Mesud III (1099-1115) 208 Mcs'ud III den
sonraki kark durum 209.
V II. G azn e - G u r s a v a l a r v e G a z n e
d e v le tin in y o k o lm a s 209
V III.
G a z n e d e v le tin d e y n e tim *
v e tn t n m i le r i
k lt fi r
Halk 211 Gazne devletinin kurulu biimi ve baz zellikleri 213

Sultan 216 Sultan'n halifeye kar durumu 217 Taht deimeleri
219 Devlet daireleri 220 Vezir ve Divan--Vezaret 220 Divan
arz ve ordu ileri 223 - Sava kurallar 226 Sava srasnda halka
kar davran 227 Ordunun durumu 229 Divan- Risalet veya ina
230 Eliler 231 Divan - ugulu raf - Memlkt 233 Hacipler
233 Adalet ileri 233 llerdeki tekilt 234 Dil ve kltr leri
236 Din 239 Antlar 239 Tutum ileri 240..
GAZNE
SULTANLARININ
KT
...............
244
HNDSTAN TARH
X
^
GAZNE
DEVLET HAKKINDA SELM ' BBLYORAF YA :
A.. ada eserleri 246 B. ada olmyaa eski eserler 246

C, Yeni eserler 247.
BENC
BLM
GUR DEVEET
I. t i k d e v i r l e r v e b y y
Efsanevi ata 251 lk tarih bilgiler 251 Gur - Gazne savalar
252 Gur - Seluk sava 252 Gur devletinin bymesi 253
11. B y k l k d e v r i v e H in d is ta n s e f e r l e r i
Gyas-d-Din Muhammed ve Muiz-d-Din Muhammed 254 Kuzey
Hindistan*!n, Mahmut ve Muiz-d-Din devirleri arasndaki durumu 255
Kanecc-Benares blgesindeki Gaharvar devleti 255 Cecakabukti ve edi
lkelerindeki andel ve Kalauri hanedanlar 256 avhanTarm Sanbar
(Saham bar) devleti 256 Muiz-d-Dinin Hint seferleri 257 Muiz-dDnin Sevktekin soyunun son lkesini almas 258 Pritvraca kar
Eemr-Delbi blgesine yerleme seferi 258 Gur sultanlarnn Harezmahlarla savalar 260 Gur sultanlar ve halife 261 Gyas-d-Dindeo
sonra Gur devleti Muiz-d-Din'in baa gemesi 261;
III
K lm e v e d a lm a d e v r i
Muiz-d-Dinin lmnden sonra Gur devletinin durumu 262 Son

Gur sultanlar 265..
GUR
J^GUR
MELK
VE
DEVLETNE
SULTANLARININ
AT
SELM
ALTINCI
KT
...........................
BBLYORAF YA
267
.. 268
BLM
BRNC DELH TRK SULTANLII

I. A y b e y in
g e n e l v a lili i s r a s n d a k i s a v a v e o l a y l a r
Alnan yerlerin korunmas ve salamlatrlmas 270 Cemne r

mann dousuna gei ve Kanev-Benares racastyle sava 270 Ecmrde durumun karmas 271 Gucerata kar sefer 272 Byana
ve Gvalyor'a kar sefer 272 Mers oymann ayaklanmas ve ikinci
Gucerat seferi 272 Kuzey Hindistann dousunun (Bhar, Bengal vesa
ire) alnmas 272 Aybeyin Kalincar almas 274 Muiz-d-Dinin
lm 275
NDEKLER
XI
II A y b e y (K u tb - d -D n y a V e d -D in ) v e M n izziye
h a n e d a n (1 2 0 6 -1 2 1 1 )
Aybey'in Gazneyi alp kaybetmesi ve lm 275 Aybey'in lmnden sonraki durum 276 Turul Beyin durumu
III. le tm i v e e m s iy e h a n e d a n (1 2 1 1 -1 2 6 6 )
ietmiin tahta yerlemesi ve ilk yllar 277 Tensiz ve Mool
istilalar 278 ~ Bengal olaylar 280 Kabaca'mn lm ve devletinin
ortadan kalkmas 280 letmi'in Halifece tannmas 280 Trl baa
rlar ve letmiin lm 281 letmiten sonraki karklk devri 281
Sultan Raziye 282 Krklar ve Hindistann Mool istilsndan ko
runmas ii 285 Sultan Raziyenin lmnden sonraki kark durum
Behram ah 287 karklklarn devam Ala-d-Din Mesut ah 288
Nsr-d-Din Mahmud ve Balaban Ulu Han (1246-1266) 289 Birinci
ksm (1246-1252) 290 kinci devre 1252-54 Baz Trk ehzade ve
beylerin Moollarla ibirlii yapmalar 292 nc ksm (1254-1266)294,.
IV
B a l a b a n v e h a n e d a n (1 2 6 6 -1 2 9 0 )
Balaban 266 Balabandan

V
sonraki
kark devir 300
K a l a h a n e d a n (129 0 - 1321)
1. C e l l d * D i n
F i r z
Genel siyasa 301 Ala-d-Din Kalacn Dekkene akn 302 Alad-Din'in dn ve tahta kmas 304..
2.. A l a - d - D i n M u h a m m e d
Kala
lk yllarn siyasas 306 Guceratn fethi 306 Byk tasarlar

306 Byk bir Mool akn 308 Rantambor kurgannn alnmas ve
baz bulgaktar 308 BugakIar nleme tedbirleri 308 Ala-d-Din
ve eriat 310 itorun alnmas 310 Mool aknlar ve onlara kar
alnan lemler 311 Hayat ucuzlatma lemler 312 Yeni ordu ve
Mogollara kar saldrlar 313 Btn Hindistan'n fethi 314 Ala-dDn'in son yllar ve lm ve zellikleri 315..
3. K a l a
hanedannn
devri l mesi
Mbarekah 316..
VI. H u s re v v e H in dul a r n e g e m e n li i
e le a l m a d e n e m e le r i (317 - 318)
V II. Tu& luk h a n e d a n a (1320 - 1413)
1
Gyas-d-Din
luluk
(1320 - 1325)
HNDSTAN TARH
XII
Genel siyasa 319 Veliahd Muhanmed Ulu Han'n Varangel se

feri ve tahta kma denemesi 320 Bengal olaylar 321 Gyas-d*Dn
Tugluk'un Bengal seferi 322 Gyas-d-Din Tugluk'un Bengalden d
n ve lm 322
2, M u h a m m e d T u l u k (1325-1351)
Ynetim leri ve bakentin nakli 324 Yanl ve tehlikeli mal
tedbirler 324 Trk getirtme siyasas 325 Ayaklanmalar 325 Ordu
ileri, Tibet seferi 32 bn-i Batuta'nm eli olarak in'e gnderilmesi
326 Dinlilik gsterileri 326 Ayaklanmalar ve fenn tarm deneme
leri 327 Dekken'in elden kmas 327 Muhammed Tuluk'un lm
srasndaki durumu 328,
3 F i r u z T u g 1 u k (1351-1388)
Firuz Tugluk'un siyaseti ve ynetimi 330 Firuz
yndrclg 330.
Tuluk'un ba
4.. F i r u z T u g l u k ' t a n s o n r a k i k a r g a a l k d e v r i
ve b y k T i m u r ' u n H i n d i s t a n ' a a k n
Biyuk Timur'un akn 332 Byk Timur ekildikten sonra 332.,
V III. S e y y l t h a n e d a n (1 4 1 4 -1 4 5 1 )
Hzr Handan sonra Seyyit hanedan 335..
I X . B irin c i D elh i T A rk s u l t a n l n d a d e v l e t , k A ltfir
v e tn tn m h a y a t.
1.. D e v l e t h a y a t
Saltan 337 Beyler (Emir, komutan) 338 Ynetim 339 Vil
yetler ve valiler (melikler) 341 Beyler ( Emirler ) 344 Devlet gelir
leri ve vergiler 345 Adalet 347 Posta ileri 348 Ordu 348..
2. K l t r b a y a t
Dil 351 Din 351 Bilgi \e okul ileri 359 Czel Sanatlar
361.
3.. T u t u m s a l d u r u m
Yerli halk 368.
4..
Trklk duygular
Trk sz 370.
4 4 DELH SULTANLARININ KTKLER .
372
NDEKLER
ALTINCI
XIII
BLM
DELH TRK SULTANLIININ DAILMASINDAN

DOAN DEVLETLER
1. C e v a p tr v e y a a r k iy e d e v l e t i
Kurula; 377 brahim ah arki 377 Mahmut ah ark (14361457) 378; Hseyin ah ark (1458-1479) 379.
II. B e n g a d e v le ti
Sultan Balaban olu Bora Han soyunun Benga tahtn kaybetmesi
381 Bengalin Delhi sultanlndan ayrlmas 381 Hac tlyas soyun
dan sultanlar devri 383 Saltanatn bir Hindu hanedanna gemesi
383 tlyas hanedannn yeniden tahta kmas 384 Saltanatn
Habe) e re gemesi 385 Termizl Seyyid'ler hanedan 385 Nusret
ah 386 Portekizlilerle atmalar 386 Humayuna kar kuku ve
lemter 387 Nusret ah'dao sonraki durum 38 7 ;
III. M alv a d e v l e t i
Kurulu 387 Kueng ah (Alp Han) 388 Kala hanedannn
Malva tahtna kmas Mahmud Kala 389 Mahmut Kaladan
sonraki durum 390;
IV ,
G u c e r a t d e v le ti
Kurulu 391 Ahmed ah 393 Mubamtned ab 1-Kerim* ve

iki haleli 393 ~ Ebui-Feth Mahmut ab Bigarba 394 Portekizlilere
kar Gucerat, Msr ve daha baz muslu man devletlerin balamas
396 Sultan Mahmut Bigarha'nn son yllan 397 ah smailin eli
sinin gelmesi 397 Muzaffer ah 11 ilk yllar 398 Muzafaer ah'n
RacputlarEa uralar 398 Muzaffer ah'n on yllar 400 Bahadr
ah'n ilk yllar ve Dekken seferi 401 Bahadr ah ve Portekizli
saldrlar 402 Bahadr ahn Malvay almas ye Nizamahlarla
mnasebetleri 402 Bahadr ahm Raeputlarla savalar ve Gondvanaya
kadar
sokulmas 403 Bahadr-Hmayun sava 403 Bahadrn
Portekiz!erden ve Osmanldan yardm istemesi 404 Bahadrn Portekzleree ldrlmesi 405 Bahadr'm lmnden sonraki durum
406 Osmanl donanmasnn Gucerat seferi 406;
V H a n d d e v l e t i 404
V I S n t lk e s i 408
V II M u ttan 410
XIV
HNDSTAN TARH
V III K e m ir d e v le ti 411
Bir mslman hanedannn Kemire yerlemesi 411 Halkn slm"

lamas 411 Nurbsb mezhebi 412 ek oymann nem kazanmas ve
i didimeler 412 Mirza Haydar'n Kemiri fethetmesi 413 Saltanatn
eklere gemesi 413 Kemirin Gurganl devletine katlmas 414
I X R a s p u t d e v l e t le r i 41S
X M ab e r (M a d u ra ) d e v l e t i 415
X I B e h m e n li d e v l e t i
Kurulu 416 yzbalk Haan Kanku kimdir 419 Alad-Dn Ha
an n saltanat ve tekilt 420 Behmenli Hindu savalarna bir bak
420 Sultan Muhammed 421 Sultan Mcahit 424 Mcahid'ded son
raki kark devir 424 Sultan Mahmud 424 Mahmuddan sonraki
kark devir 424 Sultan 'Tac-d-Din Firuz: lk yllar 425 Firuzun Timur Gurkan egemen tanmas 425 Firuzua obur savalar ve
lm 427 Sultan Ahmet 427 Gariban ve Dekktniyan kavgas 428
Sultan Ala-d-Din 430 Sultan Hseyin Zalim 4 3 0 Sultan Nizamah
430 Sultan Muhammed II Leker baar yllar 431 Ynetim ile
rinde deiiklikler 432 Sultan Mnhammedin son yllarnda devletin
dalmasiyle sonulanan olaylar 433 Mahmut Kavann ldrlmesi
434 Sultan Muhammede kar ayaklanmalar, 434 Sultan Mahmut ve
devletin resmen dalmas 435 Behmenli hanedannn ortadan kaldrl
masna kadar olan olaylar 438.
X I I . D e k k e n 'in b e M sl m an v e b ir H in d u
d e v le tin in m t e r e k t a r i h i
Genel bak 438 Mslman devletlerce bribirine kar Viceyanagar devletiyle ibirliine balanlmas 441 - Korsan Glanl Bahadra
kar uralar 441
Baz deiiklikler 441 Yusuf Adiiin iilii res
mi din yapmas 442 ^ Yusuf Adilin lmesi zerine gelien olaylar 442
Dekkenleri Bicapur devleti hizmetinde kullanmak karan 443
Glkendenin bamsz devlet olmas 443 * Bicapura kar balama ve
Behmenli sultann smail Adilahn eline dmesi 444 ran ah s
mail Safevnn smail Adlahn ahln tanmas 444 Bicapur-Viceyanar sava 444 Bicapur ve Ahmetnagar devletleri arasnda ba
lama denemesi ve sava 445 Ali Beridin bamszl 445 Patri
iin savalar ve Guceratm Dekken ilerine karmas 446 smail Adilahn Bidar almas 446---- Adilahn madah'la balamas 447
Gucerat Ahmetnagar dostluu 447 Adilahla Nizamah arasnda sa
va ve bunun arkasndan Dekken'i aralarnda blme anlamas 448
smail Adilah'n lm zerine Bcapur'da durumun karmas 448 Bcpurda Snniliin ve Dekkeniyan m stn gelmesi 448 Abmetnagarda
NDEKLER
XV
iilim resm din yaplmas ve Bicapura kar sava 449 Bidar ve

Glkendede hkmdar deimeleri 449 Drt Mslman devletin Bcapura kar Viceyanar Hindu devletiyle balamas 450 Baz hkmdar
deimeleri 450 Nzamahlara kar Adilah-Viceyanagar balamas
451 Drt Mslman devletinin Viceyanagar Hindu la rina kar birle*
mesi 451 falikota vurumasnn sonular 453 Baz savalar 453
Portekizlere kar bir balama 453 Dekken'i paylamak iin Adilah
ve Nizamahlar arasnda anlama ve Imadahlar devletinin ortadan kalk
mas 453 Trl olaylar ve Beridahlar devletinin ortadan kalkmas 454
GurkanlTann (Timur oullar) Dekken ilerine karmalar 454,.
XIII T u lu k i m p a r a to r lu u n u n d a lm a s n d a n d o m u
o la n m slfim an d e v l e t le r d e k i h a n e d a n v e
h k m d a r la rn a d
1. Ccvnpur*un ark sultanlar
...........
2, Bengal . . ................ .......................... ..
3 Malva sultanlar .....................................
4, Gucerat sultanlar............................
. .
5., Hand Han ve ahlar , ,
..............
6 Sint hkmdarlar.....................
7., Multan ..
, ................................ ..
8 Kemir sultanlar..........................................
9., Maber (Madura) sultanlar
, ...........
10. Dekkenin Behmeli sultanlar ,
11 Bidar sultanlar (Beridahlar).....................
12. Berar sultanlar (Imadahlar), .. , ,
13, Ahmetnagar sultanlar (Nizamahlar) ,
14, Bicapur sultanlar (Adilah'lar)
...........
15. Glkende sultanlar (Kutubahlar) ...........
YEDNC
454
455
459
459
460
461
462
462
463
464
465
465
466
466
467
BLM
BRNC DELH AFGAN SULTANLII

LUDt HANEDAN!
Afgan devletinin z 469 Afganlarn ve Ludilerin durumu 471
Behlul Ludinin sultan olmadan nceki durumu 472 Behlul Ludinin
sultan olmas 472 Sultan Behlul 473 Sultan skender Ludi 474
Sultan brahim 476,.
DELH AFGAN SULTANLARI
$
.....................
................................
477
BRNC DELH TRK SULTANLII VE ONUN DAILMASINDAN

DOAN DEVLETLER HAKKINDA BBLYORAFYA:
XVI
HNDSTAN TARH
A Yazdktan devri ve ona bitiik zamanlar yaam tarihilerin

eserleri : 478 B Genel eserler : 479 C Ksmen tarih eserler
482 D - Yeni eserler : 483,,
D Z N ..........................................
..................................... .....
...........
485
G R
rk Tarih Kurumu, her gn daha ok duyulmakta olan bit
eksiimizi karlamak iin, bir Dnya Tarihi yazma kara
rn verdii vakit bunda birka esasl yn gze almt:
a)
Bu yazlacak eserler zincirli, henz bilinmiyen ve
aklanlmam belgeleri arayp bularak, yani pek uzun yllar
birka gbek (nesil) bilginin mr boyunca uzayabilecek
aratrmalar yaparak deil, bugn var olan bilgilere dayan
larak yazlacaktr. br i Trk Tarihinin Ana Hatlar adn
tayan VIII inci Serinde yaplmaktadr..
b)
Bu Dnya Tarihinin Trklkle ilgili ksmlar bu
gn var olan ana kaynaklara, o devri anlatan tarih, seyahatname,
hatrat gibi eski ve orijinal eserlere, para koUeksiyonlarma
vesaireye dayanlarak yazlacaktr; yani herhangi yeni bat eser
veya eserlerine dayanlarak yazlmyacaktr. Ama, ister pro
paganda dncesile, ster anlay ayrl dolaysiyle yabanc
dimalarca kendilerine gre yorulmu bilgileri, olduu gibi
ve hi olmazsa ana izgileriyle dilimize nakledip halk ve hatta
aydnlarmz herhangi bir konu iin yabanc dimalarn ege
menlii altna sokmamaktr..
* *#
Bu cildin kendi zellikleri hakknda unlar aklamak

isteriz:
tik blmn bir ksmile 2 inci ve nc blmler Msl
man Trklerin Hindistan'a girmesinden nceki devirlere aittir,
Bu blmlerde iki yne dikkat etmek gerekir :
a) Din ve onunla ilgili felsef dnceler.
Bu konular Hindistanda her trl lleri aacak kadar
geni, zengin ve biribirine zt biimde gelimitir ; bu, ks
men de halkn bu gibi eylere eyginliinin sonucudur. Bir
ka binyl iinde ister istemez domu olan yeniliklerin,
hemen hepsinin, eski eylerin t kendilerinden veya onlarn
devamndan baka bir ey olmadn, birok karn dn
celerin biribirinin ayn olduunu isbat yolunda da olaanst
XVIII
GR
emekler sarf edilmitir. Bylelikle slm ve Hristiyan dini ana

eser ve kaynaklarndan pek ok defa daha ikin olan Hint
dini ana eser ve kaynaklarna, bu gibi amalarla lsz
denecek kadar kabark tefsir vesaire eklenmitir,,
Bu kalabalk ve biribirile karmakark din ve felsef
dncelerden zetler karmak ve bunlardaki ana gidi yol
larn sezmek istiyenlerin bazen biribirine tamamiyle karn
zde eserler ortaya koyduklar ve sonsuz tartmalara yol
atklar grlmektedir; bu da az ok tabi saylmaldr ve
bundan saknmak imknszdr.
Biz de, bu trl anlaylar arasnda, aklmzn en ok
yattklarn seerken byle bir duruma dmekten kendimizi
alamazdk, Bu konularla ilgili ksmlar ona gre okunulmaldr;
u yn de gz nne koymak steriz:
Bazen bir dini veya felsef dnceyi nakleden yaban
clar, samim de olsalar, hibir dmanca dnceleri de
olmasa, onu, kendilerine grnd gibi, bir samalar top
luluu* biiminde naklederler ; yine bazen bu biim nakil,
lm ve nesnel (objektif) saylabilir ve bir bakmdan da yle
dir Ancak u da gzden kamamaldr ki, bu inan ve dn
celeri benimsemi olanlar, ok kere onlarda bir makuliyet,
bir akla yaknllk grmektedirler. Bu inanlar mcerret lm
llere vurulunca yle grlmeyebilirler, amma onlara ina
nanlar iin yledler. Bu bakmdan bu gibi konularda, o
dinden olanlarn, ister Bat bilgileriyle ilgili ve onlara gre
yetimi olsunlar, ister daha ok din kaynak ve geleneklere
gre ilmihal,, kitaplar yazm bulunsunlar, anlay ve d
ncelerine yer vermeyi ve bibliyorafya,, da bu gibi eserleri
de anmay doru bulduk,,
b)
Mslman Trklerin gelmesinden nceki Hindistan
tarihi olaylarnn kaynaklar yok denecek kadar azdr, dolaysiyle pek ok olay mphem kalmaktadr; Kuan ve Sakalar
gibi Trklnde bizce phe edilmemesi gereken ulus ve
devletler iin lkemizde elde edilmesi mmkn olan azam
bilgilerin toplanlmasna allmtr,.
*
* *
GR
XIX
Gazne devletinin kurulmasiyle Mslman Trklerin Hin

distanla ilgileri geliir Bu andan itibaren hep eski ana kay
naklara dayanlarak yazmaya allm ve Bat eserleri daha
ok bir anlay karlatrma ve denetleme vastas olarak
kullanlmtr, u da sylenilmelidir ki, bunu yzde yz lde
byle yapabilmek iin tamam veya az ok tamam,, olmak
iddiasnda bulunan byk ktphaneli birka Bat kentinden
birinde almak gerekir.. Ancak stanbul ve Ankarann trl
ktphanelerinde ve kendi ktphanemizde bulunan bu devir
lere ait eserlerle ve Hindistandaki gezilerimiz srasnda ora
ktphanelerinden alm olduumuz baz notlarla bu ii yukardaki niebete yakn bir lde yapmak mmkn olmutur,
Gazne ve Gur devletleri gibi tarihleri br slm devlet
lerin tarihine ok geni lde karm olan devletlerin byk
lk devirleri, hele mesel Gazne devletinin Dou slm acunu
nun en nemli devleti bulunduu Sevktekin, Mahmut ve, ba
langta olsun, Mesut devirleri, ayrntl olarak anlatlmtr;
br devirler daha zet olarak anlmtr.. Bylelikle, ibu
eserler zincirinin br ciltlerindeki yazlarn ar biimde
tekrarlanmas nlenilmek istenilmitir,,
* *
z adlarn okunu ve yazlndaki baz zelliklere iaret
etmek gerekir. Genel olarak Orta ve Uzakdou acunu bizim:
i dediimize e der
u
Bundan baka bizim bleri "p, dleri t vesaire
yapmamz da birok z adlar zerinde artc tesir yapmak
tadrlar, Dizinde bazan her iki biimi de (asl okunula bizim
okuyuumuzu) kullanmak suretile bu mahzur ksmen nlenilmiye allmtr.
Btn dikkatlere ramen metinde baz nemli yanllarn
kald grlmtr. Bunlardan s, 24, 26, 30, 41, 63, 109, 191
dekilere ve s. 460, 462, 465 ve 477 dekilere dikkati ekmeyi
uygun grdk.
H K M E T BA YU R
BRNC
GENEL
I.
BLM
BLGLER
Coraf B ilgiler
indistann tabi kara s n r la ^

douya
doru uzanan Himmalaya ve batya.doru uzananiiinduk u da zmciHerive bunlarn trl kollardr. Dolay isiyle bu
eserde, genel olarak, Hindistan1 denilince bu da zincirlerinin
gneyinde kalan yerler anlalacaktr2
""
Bylece snrlandrlm olan

gze ar p ar:
bu lkede ana blge
Bunun balca zellikleri unlardr:

Bu blge Hindistann su hazinesidir; denizden_yiizlerce km, ierilere kadar zerlerinde vapurlar iliyebilen^Gence ve Sint rmaklar ve bunlara akan derelerin hemen
hepsi bu dalardan inen sularla doludur.
l . K uzeydeki
d a lk - b e lg e
b)
Gence ve Sint ovalarna yaan yamurlar, bu dalara
arpan rutubetli yellerin.-ykselerek braktklar sulardr,,
ibu (a) ve (b) bleklerinden u anlalr ki, Gence ve Sint
ovalarnda ancak bu dalk blge yznden yaanlabilmektedir.
Bu dalk blge Hindistann kaplarn kapsar ve ibu
lkenin tarihini-bu kaplardan geen uluslar yapmtr, ibu
da duvar Pamirden Bengal krfezine kadar giden dou
ksmnda (Himlaya) ordu denebilecek lde kalabalklarn,
az da olsa, arlklariyle birlikte gemesine uygun deildir ve
bu bakmdan geit vermez denilebilir, Dolaysiyle tarih bak
mndan bu ksmn nemi azdr.
1 Bazan bu ad, Delhi Agra blgesini kapsyan Cemne ve yukar
Gence ovalarna hasredilir
2 Hindu Ku yerine Sleyman dalar ve hatt Sint rma da tabi
snr ^saylabilir ve devir devir bu yoldaki telkkiler deimitir; biz
burada en geni snn aldk..
HNDSTAN TARH
Pamir.in batsndan Arabistan denk

olan ksm
da ise ibu da~duvar, ordularn , gemesine uygun geitler
vermektedir, Bu dalar Hindu-Kula onu batya doru Her at
yrelerine kadar uzatan Kuhi-Baba (Baba da) ve Sefid Kuh
da zinciridir. Bu zincirin Hindu-Ku ksmnda 6-7000 metre
ykseklikleri vardr ve Herata doru gidildike alalr,, Bu
blgede 4-7000 metre yksekliinde dalar arasnda, 2-4000
metre yksekliinde pek dar ve aprak yayla, ova ve geit
ler bulunur,,
Bu zincirin gneyinde yine Pamirden ayrlan ve KbiFin
kuzey-dousunda Pamire balanan o kadar yksek deilse
de yine ok etin bir da zinciri vardr ki, en byk ksmn
da Sleyman Dalan adm tar, daha sonra bu dalar Belucistan dalk blgesini tekil ederler,,
Bu da duvar, Trkistan ve Hindistan arasnda ordular
ve kalbalklarca kullanlabilecek iki geit zmresini kapsar.
Birincisi Kabil blgesinden, yksek, ok kere pek dar, zor ve
yoksul boaz ve lkelerden geer,, Bu yollar zmresi zerinde
en nemli ve tannm geitler Bamyan,: Kavak ve Hayber
geitleridir.,
^ kinci zmre Herat-Kandahar genel yoludur ki, byk
ksmnda denizden bin metre kadar yksek llk bir yayla
dan geer.. Bu yollar gneyde, sBolan-geidiyle Hindistana
karlar,,
-3 Tarihte pek az kullanlm olan bir nc yollar zm
resi de Belucistan ky (Makran) yoludur.2
2 K
d k i Hindistanda gze arpan ikinci ana blge
b y k d z l k kuzeyde, Bengal krfezinden Arabistan Deni
zine kadar uzanan ve yukarda sz geen

dalk blgeye bitiik bulunan bir milyon yulT bin kilo
metre kare yzeyindeki dzlktr, Bu dzln her bakmdan
merkezi, denizden 2-300 metre ykseklikte olan Delhi-Agra
blgesidir; bunun kuzey-batsnda, Sint ve ona akan derele
rin ovas, dousunda da Gence ve ona akan derelerin ovas
bulunmaktadr.
Bu dzln merkez ve dou ksm, yni Lahor'dan Ben
gal krfezine kadar giden ksm, baz istisnalar la, ok- zengin
GENEL BLGLER
ve bol -rn verieidir ; Bat ksm J e , Gcerat mstesna, o

unluk bakmndan ancak sulandka rn veren* orak ve
bazen de tam llk yerleri kapsar, Dekken yaylasnn bu
dzle kar kuzey-batda bir ileri karakolu gibi olan 5001000 metre yksekliindeki Aravall dalarnda pek sarp tepe
ler bulunur. Kuzeyden .gelen uluslara boyun emek itemiyen
ler-iin bir.^makôlmu olmalar bakmndan bu dalar ta
rihe nemlidirler.,
Hindistann nc blgesi, 400 -1000 metre yk
sekliinde bir yayla olan Dekken ^yarmadasdr;
yzeyi iki buuk milyon kilometre karedir.. Gence ovasna nisbeten yoksul saylr, Bu yaylann kuzeyinde, balcalar VAndiyaadm tayan
^dalar zinciri;;yardr. Ortalama yksek
likleri 1000-1200 metredir; ancak ok sarptrlar ve pek sk
orman ve allklarla rtldrler; bu yzden sayl noktalardan
glkle geilirler; kuzeydeki^byk Devletlerinsneye yayl
malarn gletirdikleri iine tarih} bakmndan nemleri vardr..
Dekken yarmadasnn bat kylarnda denize hemen bi
tiik 1000-2500 metre yksekliinde pek dik bat Gabdaiar
vardr; yanmada oradan douya doru yavacana iner; dou
kylar yaknnda daha az yksek ve dik olan dou Gat da
lan bulunur,,
Her tar aftan dalarla denizden ayrlm o.lan . Dekken yay lasnn durumu, az ok, Anadolu yaylasmnkine benzer ve genel
olarak kuraktr, Dou ksm daha zengin ve sulaktr..
Ot^
. . ..
HindistanhnJiklimi (Dzlk ve Dekken) pek scaktr
ve birok yerde pek te rutubetlidir; genel olarak,
hele dardan ?gelenler..4Cn.TjûcitedB&fv;r ^ ^ S d r yerlilerimde
ok. yerd^,êyeto
ve êkken^kylannn
birok yerlerine, k aylarnda, bile, stanbul ve hatt zmirin
tem muz ve. austosu aranlr,,
Kuzey-bat, blgesinde ise (Sndin bir ksm, Pencap ve
Delhi blgesi) kn az ok serin olur ve orada birka k
aynda soluk alnabilir; baz k geceleri don bile olur,,
Hindistann, orafya bakmndan, en byk zellii
Y a m u r l a r ya.murandr. 5 U lkede hayat,>uusson (mevsimden
bozma) yellerine ve onlarn yadrdklar yamurlara tbidir, En
HNDSTAN TARH
nemli olan gney-bat yellerinin yadrdklar yaz yamurlar

dr (k yamurlarn kuzey-dou yelleri yadrr), Yerine gre
tarihi deien ve yazn birka hafta veya bir iki ay sren ve
sanak gibi den mevsim yamurlar srasnda her taraf ye
illenir, rnler biter ve sonra hemen her yer kuraklar; hem
yaz hem de k mevsim yamurlarn yiyen veya ayrca sulanlabilen yerlerde ylda- iki ...rn alnabilir.
bu yamurlar, deniz ve dalarn durumuna gre bol veya
kt olur , Dala zerinden yamurlu yel gelen deniz arasnda
bulunan yerler ( Anadolunun hemen btn kylar g ib i) ok
yamur alrlar ; kendileriyle bu gibi denizler arasnda nemli
dalar bulunan yerler ise az yamur alrlar ( Anadolu yaylas
g ib i) .
II.
H i n d i s t a n1d a k r k l a r
Avrupada olduu gibi Hindistan*da da*birok rk oturur,,

Avrupa antropologlar orada balca drt ana rk veya tipi
anarlar 1,
1) Trk- ran tipi : adn verdikleri kuzeybat halk; bun
lar ounluk bakmndan brakisefal, ince burunlu ve iri ve gr
bz vcutldrler,, Afganlar, Belular, Tacklar, Snt halknn
ve Pencapllarm bir ksm ve bunlar arasnda jatlarn ou
b rktandr,
2) Hint - Avrupa tipi ounun balan dolikosefal, burun
lar orta (bir aznln burunlar incedir) ve boylan uzundur,,
Kemirde, Pencabn byk ksmnda ve Racputanada oturur,,
3) Dr av itle r : braki veya mesatisefal ve orta veya yass
burunludurlar; ufak yapdadrlar; Hindistana ve dolaylarna
yerleeli epi koyulam olan nce sz geen iki rktan da
ok koyu renklidirler ve salar kvrck olmamakla birlikte,
renk ve burunlar yznden zencilie yaknlk duygusunu
uyandrrlar,. Hindistann merkez, gney ve gney - dousunda
otururlar ve en kalabalk ktleyi tekil ederler.
4) M ongoloitler: ounluk bakmndan brakisefal ve yass
burunludurlar. Hmalaya blgesinde ve in Hindistannda bu
lunurlar,
1 Sr H Risley, The People of ndia *
GENEL BLGLER
Bu rklarn aralarndaki karmalardan az ok

sfl rk veya tip daha ortaya kmtr.
zel va
5)
ls k il-B r a m ^ U pi: ounluk bakmndan mezatisefal
ve orta burunludurlar. Geni bal ve ince burunlu skit Trkleriyle uzun veya orta bal ve yass veya orta burunlu Dravitlerin karmasndan kmtrlar ; Dekkenin batsnda otu
rurlar, Bombay vilyetinin snrlarn epi taarlar ve Maysor
devletinin batsn da kaplarlar.. Tarihte bu rkn en nemli
ulusu Makaratlardr.
6j^Mongol - Dratrit t ip i: bir nceki gibi hemen kamilen
mezatisefal ve orta burunludur,, Bengalde ve Orisann kyla
rnda otururlar,, Her ikisi pek ok yass burunlu kimseleri
kapsayan iki tipten (Mongoloit ve D ravit) ounluu orta
burunlu olan bir tipin kmas anlalamaz bir yn olacan
dan bu tipe Trk-D ravt demek daha doru olur dnce
sindeyiz.
7) Hint - Avrupa - Dravit tip i: ounluu uzun boylu,
dolikosefal ve orta burunludur.. Gence-Cem ne ovasnda (Bengal darda kalmak zere) otururlar,.
Bu rk veya tiplerin birka zerinde durmak gerekir :
a.) T rk gerekten, Alpin veya Trk rknn Hindisran tip i *an a ve onun kuzeyindeki dalk blgeye yerle
mi bir ksmdr; tabi olarak, az ok karm ve
iklimin de tesiriyle rengi koyulamtr. Bu rk, o blgede,
temsil edenlerin tarih bakmndan en nemlileri Afganlard r;
bunlar, inde birok Trke kelime bulunan, petu denilen,
bir Ar dil konuurlar; oymaklarnn ve oymak topluluklarnn
bazlar, Trk veya Trk ivesine pek yakn adlar tar: Tu
ran, Terek, Babur, Katak (Ketek), G rb z .... gibi; ok etin
ve vurukan^ b ir ulustur ve bamszln ok sever ve koru
masn bilir.
Yazl tarihte adlar, tereddde mahal brakmyacak bi
imde, ilk olarak El-UtbTiiin Tarih-i YeminTsinde geer (10 ve
11 inci yzyl); ancak Afgan ad altnda tarih nemleri 15
inci yzyln balarnda grlr.
Bunlarn en byk ve kalabalk ve tarihte byk ler
grm ksmlarndan biri, adlar birka biimde okunan Gi-
HNDSTAN TARH
cai (Ghalzai, Khalci .) lerdir; kendilerini Trk aslndan bilir

ler, bir kollarna bundan bir asr ncelerine kadar Turan,,
denirdi, bugn oturduklar yerlerde (en ok Kabil - Kandahar
yolunun gneyi), 13.nc yzylda,JTabakafc^
K ala Trkleri otururdu., Baz Avrupa tarihileri, Gilcailerin
Afganlam eski Kalalar olduunu kabul eder ve bazlar
etmez, Ancak 14 nc yzyln balarnda btn Hindistana
egemen olmu olan Kalalarm yok edildiini hibir tarihin
kaydetmediine ve bugn onlarn yerinde, adlar onlarnkine
ok yakn olan ve kendilerini Trk aslndan bilen bir ulusun
oturuuna baklrsa, ibu ulusun byk lde birincisinin de
vam olduu kabul edilmelidir;
Eski efsaneleri toplam olan birok eserler (Ouz Kaan
destan, Divan-rLgat it-Trk, Cami t-Tevarih) Kalalara Trk
der ve onlar Trklerin ana ktleden ayrlm bir kolu gibi
gsterir. Tarih devirlerden bahseden kaynaklar da onlara
Trk der ( El-Utbi, Fahrettin Mbarek ah v s )
Afganlarm yine ok nemli bir kolu da, bugnk Afga
nistan hkmdar hanedannn mensup olduu Drrani oymak
lar grupudur, Bunlarn 18 inci yz yln ortalarna kadar adlar
4iadaii idi ve kendilerinden olan ilk Afganistan hkmdar
Ahmet ah Baba Abdalinin Drrd-Dr r an (inciler incisi) nvann alm asiyle onlar da Drr ani, a d n almlard r.
Bunlar n, Y unan tarihlerinin Eptalit diye and klan Ak
HiL^XrideF'Oduk lari-'-ileri.v srlmtr,. Bundan baka P
Nebolsinin Aa Volga Taslaklar,, (Oerki Voijskogo Nizovya,, adl eserinde (s, 128) Abdal oymann Kay Hann
olu Hasandan trediine dair bir efsane nakledilmektedir;
Keza Vambery Das Trkenvolk.... mda (s. 391-402) Trkmenlerin bir Abdal oymadndan bahseder,. Anadoluda da
bir sr Abdal oymak ve kyne rastlanlr., Bugnk Afga
nistanda Abdal Drraniler, Kandahar dolaylarnda ve HeratKandahar arasndaki blgede otururlar, Ak Hn Eptalitler de
balca bu yoldan Hindistana girmilerdir ve torunlarnn ibu
blgede yaayagelmeleri makul saylmaldr .
Kala, Abdal ve daha baka Trk oymaklarnn nasl
Afganlatklar zerinde kesin bir bilgi yoktur; bu yolda u
dnceler ileri srlebilir:
GENEL BLGLER
Afganlar, Afgan ad altnda imdiki Afganistanda en

aa 10 uncu yzyldan beri bulunmularsa da ancak 15 inci
yzyldan itibaren byk ve nemli bir rol oynamlardr ; o
tarihte ise, artk, Kala Trklerinin ve Abdallarn Afganlam
olduu grlmektedir Halbuki KalaLar daha 14 nc yzyln
ilk yarsnda. Trktrler ve 30 yl hemen btn Hindistann
egemeni olmulardr,,
Yukarda sz geen Afganlama olay, en makul olarak,
yle gelimi olabilir: Hindu-Kuun gney eteklerine kadar
yaylm olan aatay adn tayan ve mslman olmyan
Mool Trk,jdevletil, genel olarak, Srt rmam tutmu olan
Delhi Trk - Mslman devleti 150 yl kadar (13 nc yzyln
ilk yarsndan 14 nc yzyln son yarsna kadar) hemen hep
birbiriyle savam, veya dman bir durumda yaamlardr,,
Arada sahipsiz* blgede (genel olarak Kbil - Kandahar yolu
ile Sint rma arasnda kalan yerler ve Kabilin dousu) her
iki byk devletin basks altnda bir? s r . oymak, az ok
kendi balarna braklm olarak, skp kalm ve bu 150
yllk devrede bunlar arasnda genel bir kaynama olmutur;
sz geen blgede kalm Kalalarn, Abdallarn ve d aha
baz Trk oymaklarnn Afganlamas en. ok bu devre iinde
olmu olabilir; yukarda anlattmz iki yanl etin bask gev
eyincekalabalklam . .byk Afgan ktlesinin tarih rol
balar,
Bu tip: Avrupadaki Nordik,, yni Kuzey rknn
rupa* t p ^ V Hindistana girmi, tabi az ok karm ve ik
lim dolaysyle de rengi koyulam bir koludur
Bunlar, rk bakmdan, Trklkten en uzak olan
kimselerdir, ancak, dilleri Trkeye baz ;yaknlklar gsterir. Bu eserin hacmi bu gibi konularn uzun ince
lenmesine uygun olmad iin Hindistan Kembri Tarihinden
aadaki yazy almakla yetineceiz (c I s 593):
Pek eski bir devirde, Milttan birka bin yl nce, Hin
distann en byk ksmnda, aa yukar imdi Dravt rk
dediimiz rkn bedeni vasflarm tayan, koyu renkli ve aa
kltrl olan zencimsi (negroid) bir rk otururdu. Bu ilk ulusa
daha doru olarak Pre-D ravit (Dravitten nce) demek gere
kir.. Daha sonra, kltr daha yksek olan ve skit,, diliyle
c ) D r a v i t le r
HNDSTAN TARH
ilgili bir dil konuan - bugn Dr av it, dilleri denilen diller bu

dilden tremilerdir- bir ulus yava yava kuzey veya batkuzeyden, ihtimal Belucistan yolu ile Sint ovasna girmi ve
sonda Vindiya dalarnn gneyine gemitir., Bu rka ProtoDravit (ilk Dravit) denilebilir. Nereye vardyse kann ok veya
az lde yerlilerinkiyle kartrmtr,, Bu karmadan tarih
Dravitler kmtr ve Proto-Dravitler her ne idiseler, Dravitlerde onlarn beden vasflarndan az izler kalmtr, PreDravit oymaklarnn ou Proto - Dravitlerin kaniyle birlikte
onlarn dillerini de temessl etmilerdir,
Bu yazda Proto-Dravit diye sz geen ve skit rkndan
denilen ulusun Milttan 3000-3500 yl nce Sint rma yrele
rinde Mohanco-Daro ve Harapada pek yksek bir kltr
olan brakisefal ulus olmas, en makul olarak, kabul edilebilecek
faraziyedir (B ay Barnett, Kembri tarihinde yukar koydu
umuz yazy yazd srada bu kltrn izleri henz bulun
mamt ) .
zet olarak, Dravitler, ok eski devirlerde Trk dil ve
kltrn alm, ancak beden vasflarna gre, kan Trk kanile
pek az lde karm bir rk saylmaldr,
Bu rklar blmn kapatrken, genel olarak, unu belirt
mek gerektir: Bundan en aa 5-6000 yl ncelerden balayp
18 nci yz yla kadar devam eden Orta Asyadan Hindistana
Jb u lkeye .yerlemi ve
skit,Jak<a ( Sakya) , Pjrt, Yei,*Turuka, Tijrkv ve saire gibi
adlarda anlm olan ve hemen hepsi pek byk lde Trk
bulunan insanlarn braktklar rk izler; yukarda 1, 5 ve 6
numaralarda grlen T rk - ran, skit - Dravit ve T rk - Dravit
rk veya tipleridir. Bunlarn says Hindistan ahalisinin drtte
birine yakndr. Buna, Dravitler zerinde braklm olan kltrel
izler eklenmelidir
III. H i n d i s t a t t n baz z e l l i k l e r i
x
Hindistann baz zellikleri vardr ki, bunlar gznnde

bulunmadka orann tarihi ve Trklerin oralardaki rolleri g
/anlalr; aada bu zelliklerin en nemlilerini belirtmeye
alacaz,
/
GENEL BLGLER
Hindistan'n kuzeyinde, yni Trk anayurdunda, iklim, genel olarak Anadolu yaylasnn iklimine benzer; orada ok scak yazlar; ok sode gl^rai*
klar, kuru hava ve gzel baharlar vardr ;
Hindistanda ise srekli ve almam olanlar
iin son derece skc ve ypratc scaklar ve ok yerde ar
bir rutubet vardr; mevsim yamurlan korkun sanaklar ha
lindedir ve baz yerlerde ev iinde bulunan eyay yosun kaplyacak kadar rutubet yaparlar,
Bu yzden kuzeyden Hindistana girenler, ki pek b
yk lde Trklerdir, oray hi sevmemiler ve oraya hep
zorla, daha kuzeyden gelip kendilerini oraya sren baka
bir dalgann basksiyle veyahut ancak kazan ve macera
arayan kk ktleler halinde girmi ve yerlemilerdir. G e
nel olarak, olayn geliimi u biimdedir: Kuzeyden gelen bir
dalga,- Ceyhun dolaylarnda oturanlar, nce Hindu-Ku ve
kollarnn kapladklar dalk blgeye s rer; buraya srlen
ler ibu bl ged ekilen gneye, Pencap ve Sinde srerler, orada
kiler de ; daha gneye, yni Trkistan yerlileri iin .soluk
alnmas dahi ok g olan blgelere ekilir veya srlrler.
Tabidir ki bu anlatmz yalnzcana bir emadr; ve ok
kere es.kilerin byk birvksm yeni gelenlerin eemenhi alt
na girer ve yahut ta iki ktle karr ve kaynar..
Tarih ve daha birok emareler bize kuzeyden Hindis
tana doru biteviye gler olduunu gsterir ; yine tarih ve
birok emareler Hindistan dzlnn kuzey-bat ksmnn
ve oraya ulatran en nemli .g yolu olan Herat-Kandahcir
blgesinin bugnk gibi kurak olmadn gstermektedir.
Dolay isiyle pek eski devirlerde ve genel olarak Milttan 12000 yl ncelerine kadar Trkistandan Hindistana byk
kalabalklarn oluk, ocuk ve srleriyle gleri kolay ve
mmknd; 2-3000 yldan beri ise, kurakln ilerlemi olmas
dolay isiyle, ancak arkalarnda ok iyi iliyen bir tekilt bulu
nan veya daha nceden kuzeydeki dalk blgeye yerlemi
ve oralarda sler kurmu olan ordular Hindistana girebilmek
tedirler. Bunun baar ile yaplabilmesi iin de Hindistanda^
gelenleri nlivebilecek iyi ileyen bir tekiltn bulunmamas
ger^kTr^Dlaysiyle Jjind istanda rk deiiklikler yapabilecek
H in d is ta n a
k fitle .Ja lin -
10
HNDSTAN TARH
lde nemii gler en _son mi ltdeyrinekadar yaplabilmitir,.

Byk ktle halindeki gleri bir yana brakp Hindistana br trl girii, yani ordu
larn akn, ve fetih iin girilerini inceliyelim,
Bu olay ounlukla u biimde geliir:
^ a) Trkistann....bir karmakarklk ve gszlk devresi
geirdii bir srada, zorlu bir uzkii .Hiikdi4;r'-Ku dalk blge
sinde., gl bir devlet kurar, ve.K rld ^ fl^ fe ^ g ^ v e ^ s k e r
W wHindistanj^da,,i)kêrvet^kayna^^lbi. .kullanarak devletini
bytr,, _Sjeyfctekin ve olu, ipahmit deyrinde
Gyasddin ye Muizddin Muhammed kardeler
devrinde,Vûr.devleti:ibu biimde bym ve kuzey Hindistan
n bir ksmn kaplamlardr,, Kank ( Hindistanda Kanka
bu yolda bym oldu
una az o k_h k med il ebi ir. ~
b)
Trkistanda olagelen arpmalar sonucunda Hindu
Ku dalk blgesine srlm olan kk bir kuvvet, kuzey
Hindistanda durumu uygun bularak orann bir ksmn ele
geirir ve bylelikle konduu servete dayanarak biteviye Tr
kistandan kuvvet getirtir ve Hindistana yaylr., Bu biimde
kurulan ve byyen devletlerin en nls nce Babjjun sonra,
da olu Hma-vunla onun beylerinden Bayram Hann (Ekberin
atal yani vasisi) krrduklar^devlettir..
Hindu - Kuun kuzey inde kurulmu-.-byk devletler Hin
distana yerlemy e pek nem vermemilerdir; bu da,, en ok
iklimin-, sevUmemestrrg -y o fla rlz ^
yzndendir.,
Snvuk" ljaendeF r ^
Nadir ^ a ft^ f a b ^ in d ta n a
aknlar yapmakla yetinmilerdir ve orada brakt klan vali ve
adamlarn mevkilerinde tutmaya pek nem vermemiler veya
bu ii pek..h.aaramam.ffirrfr,
1. Hindistan ikliminin ok scak ve gevetici

ler ve Cy etliler ^mas yznden ora halk, daha salam ik
limli yerler halkna nisbeten, daha az vurukan
ve daha az etindir; jfa yzden) ve Hindistanda geim artla
rnn daha bol ve uygun olmasndan, Hindistan halk komu
lkeleri ele geirme iine hemen hi girimemitir; bunun
terine olarak, biteviye..darjdan gelen fatihler oray ele êi
inilerdir.
GENEL BLGLER
11
Hindistan halk vurukan ve etin deildir denildiinde,

bu, ancak genel olarak dorudur ve bu halk arasnda istisna
lar olduu gzden karlmamaldr.. Orada ya damarlarnda
byk lde Tr k kan oldu iin veyahut ta oturduklar bl
genin iklimi o kadar yumuatc olmamas yznden ( Pencap,
dalk blgeler v, s ,) ok etin ve vurukan ve bu bakmdan
baz Avrupal uluslara stn uluslar yok deildir.. ngilizJer
bunlar a {'t( mil ilarv^-^fis vn âsFeff^rkl^'.. derler ve Hindis
tan ordusu askerlerini hemenhep .--bunlar-arasndarL seerler,.
Bunlarn toptan saysr 30 - 35 milyon kiidir; ancak, ok kere
birbirlerinden ok uzaklarda danktrlar ve aralarnda tarih
dmanlklar vardr Afga nl ar, Bel ul ar-, Hezareler (Afganistanda
ve kuzey-bat Hindistanda oturan ou i mongoloidler),Gurk-alaf" ( Hmalaya eteklerinde oturan mongoloidler ) , birtakm
-Peneap-
-Srlar ( ou Jatlardand) ,
-Mabaratlar v. s, bunlaan^.halcalacdr Yukarda andmz ilk
drt ulus tekilerden stn saylrlar
2. Hindistana giren Trk fatihleri oradaki baarlarn ok
iyi yetitirilmi ve dzenlenmi ordu ve askerlerine, kendilerinin
daha vurukan, etin ve dayankl olularna, binicilikte daha
ok usta olmalarna, stn komutaya ve yerletikleri yerlerde
devlet makinesini arabuk eski idareden daha ok iyi ilet
melerine borludurlar ; bu yzdendir Jri Trk ordularasayca
kendilerine 5-10 misli stn yerli ordularla arpmaktan ekin
mez ve hemen daima say azlklarna ramen yerli^kalabalktan
y enerlerdi, B unda n so nr a aa iyi idareleri..syesinde.halk. kendi
lerine sndrr lard..
3, Hindistan, genel olarak, tatatj& tam md&a? zengin -bir
lkedir; su olunca ylda iki rn veren yerleri .oktur; her
trl yiyecek ve giy im nesnelerini yetitirir,. Halk iklim dola
y siyle pek azla geinebildii ve becerikli olduu iin iilii
de ucuzdur; bu yzden sanayi bakmndan - buhar makineleri
dem aleiLJ)n c e - en ileri gitmi bir lke idi; ve at gibi birka
madde istisna edilirse, dardan bir ey getirmeye muhta de
ildi, bilkis ok-ihracah- yapmakta idi; btn bu sebeplere
binaen oraya, kan mallarn karl olarak, her taraftan ky
metli. ta ye maden yni para gelmekteydi..
12
HNDSTAN TARH
Halkn az vurukan ve az etin olmas, yerli hkmdar

lar iin, ok kere vurukan rklar arasndan para ile tuttuklar
kk sayda askerlere dayanarak, halktan' u veya bu ad
altnda, gerektiinden ok stn /Vergiler almay mmkn ve
kolay., klm tr; ve devir devir, pek byk lde, kymet
ta.,ve...n^denler hkmdar hzinelerinde birikmitir ; ksmen
bun.a^b,enzer .yoilaria ve ksmen de halkn - bilgisizliinden ve
saflindanv istifade edilerek mbet hazneleri de bylece dol
mutur; bu durumda ister kuzeyden kara yolu ile, ister Avru
padan deniz yolu ile gelsin, kendisine gvenen birok ya
banc kuvvetleri tabi olarak Hindistan zerine ekmi ve on
lar da, baz baz, bir biimde davranmaya sevk etmitir..
1, Genel olarak, Hindu-Kuhm kuzeyi Trk y ur
T rk a d n n dudur ve bu pek eski devirlerden beri byk u lla n l n d a
edir., B yk skenderden nce Belhe Balik,
b a z z e llik le r
Balka,, denilmesi de bunu gsterir. TarHf caytlarn az ok mazbut olduu Islm^-.devj'inde^-Hindu-Kuun

giinyind.e,,,XwTkln bilen, Tr
konuan- ve ana kay
naklarda- Xr4%, diye anlan ktle halinde - yerlemi ; olarak
balca/Kalalrd bulmaktayz.. 13 nc yz ylda yazlm olan
Tabakat- Nasr bunlara Gr ve Germesirde (Kandahar bl
g e s i v e onun dousu) yerlemi gsterir*; daha nce, 11 inci
yz ylda yazlm olan -EbUtbinin KitabbVeminisinde de
K Laglar, Hinda-K m m .g n e v in e^ y ^
Tabidir
ki bunlar , Hindistann mslman Trklerce fethinde ok by k rol oymyacaklardr,
2.. Gaznelilerden bahsederken daha eski devirlerde Hin
distanda ve Hint snrlarnda bulunmu Trkler daha genel
olarak anlacaktr. Trk acununun olaanst bykl ve
Trk oymaklarnn kalabal dolay isiyle hemen hibir dev
letin dorudan doruya Trk adn tamad ve ayrt edici
adlar ald bilinen bir yndr; bu gibi ayrt etmeler baka
ilerde de grlr; mesel yukarda sz geen Tabakat- Nasrde, Gur Sultan Alddin Cihansuzun, son byk Seluk
Sultan Sancar tarafndan yenilip esir edilii anlatlrken: Gur
ordusunun sanda bulunan 6000 kadar Guz (Ouz), Trk ve
Kala atl kap Sultan Sancar tarafna geti,, denir. Bu ve
buna benzer rneklerden u anlalmaktadr ki, birok tarih-
GENEL BLGLER
13
iler ve hele Hindistan tarihi ve vakanvisleri, Trk adn,

az ok uzaktan gelen ve zel oyma belli olmyan Trklere
vermektedirler; Ouz ve Kala gibi oyma belli olanlara
dorudan doruya oymann adn takmaktadrlar. Genel
olarak, buniarca, Ceyhun tesindeki Trklere, Trk,, denilmek
tedir ; bazen Tarih-i Fahrettin Mbarek ah,, ta yazld gibi
Trk oymaklar saylrken, Trk,, te ayrca bir oymak gibi
saylmaktadr ve bu ad, daha ok, oymann ad bilinmiyen
Trkler iin kullanlmaktadr.
Bazen oymaklar arasndaki kskanlklar, Trk adnn
pek yksek ve ulu tutulduu devrelerde, birtakm Trkler i
bu ad inhisar altna almaya kadar gtrm ve Ceyhun te
sinden (kuzey ve dousundan) gelme Trkler, ounluk bak
mndan Ceyhunun batsnda bulunan Ouzlara ve Hindu - Ku
un gneyinde bulunan Kalalara Trk deilmi veya daha
dorusu Trkn asaletli ksmndan deilmi gibi bakmaya
koyulmulardr,, Ziya Berninin, Tarih-i Firz ahi sinde, Kalalarn Delhi Sultanln ele almalar dolaysiyle, Trkler
saltanat kaybettiklerinden kzdlar ve kskandlar, demesi bu
biimde anlalmaldr,,
Bunlar belirtmekteki dncemiz, kh ii bilmedikleri, kh
ta her bykl Trkten kskandklar iin, baz bat tarih
ilerinin, eski vakanvis ve tarihilerin yazlarn yanl anla
mak veya istiyerek yanl yorumlamak suretiyle, birok Trk
devletini, Trk deilmi gibi gstermiye alm olduklarn
hatrlatmaktadr,
Bundan baka baz eski tarihlerin evirmelerinde, en
mehur olarak Firitenin Glen-i brahim insinin Briggs tara
fndan ngilizceye evrilmesinde, birok yanllar yapld
gibi ana metinde hi bulunmyan birok kelimeler eklenilmitir ;
bu olay, bu evirmeyi anakaynak olarak alan birok bat
tarihisini yanl yollara gtrmtr ve gtrmektedir,,
Dolaysiyle birok tarihler iin olduu gibi, Hindistan tarihi
iin de bat tarihilerinin eserleri gvensizlikle okunulmaldr,.
3 Gvenilir tarih kaytlarn az ok bol olduu Msl
man - Trk devrinde, nce Pencap egemenliksve sonra DethiAgra Sultanl, aa yukar 1010 ylndan 145T ylna kadar
(Behll Lodinin Afgan saltanatn kuruu), Trklerdedir 1451,
14
HNDSTAN TARH
den 1526* ya kadar Afganiarda kalr.. 1526* dan 1540 a kadar

(Babis-J!:.ei.-,Hmayun)'--yine^l!rklere geer, 1540 dan 1556 ya
kadar Sur-Afganlanndadr., Ondan sonra 1857 ye kadar yine
JTiirklerdedir., Ancak 1752 den sonra Pencap, kh Afganlann
kh Shlerin elinde olacak; 1754 ten 1803 e kadar Delhi Trk
padiahlar karmakark bir devlet iinde kh Afgan, kh da
Maharatlarn elinde bir kukla olacaklar ve 1803 den 1857 ye
kadar,.daIngiliz,egem enligialtndayayacaklardr.Ji8S7den
sonra Hindistan, resmen, bir ngiliz smrgesi olur.
Genel olarak, deniz tatlmn ilerlemesi ve yeni teknik
ve silhlar Hindistann bat devletlerince deniz yolu le fethini
mmkn klncaya kadar 750 yllk bir devirde kuzey Hindis
tan ve birok zamanlar Hindistann btn 650 ve ksur yl
Mslman - Trk ve 90 ve ksur yld a Mslman - Afgan (veya
Afganlam Trk) egemenlii altnda bulunacaktr (1010 dan
1754 e kadar giden devre alnmtr)
zerinde durduumuz bu devreden nceki devreler iin
tarih bilgiler o kadar kesin deildir ; bununla birlikte birok
adlardan, para ve heykellerde grlen giyimlerden ve tarih
bilgilerin bol olduu slm devrinin olaylariyle yaplan muka
yeselerden u sonuca varlabilir ki, son 2 -3 0 0 0 yl iinde Hin
distan egemenlii ounluk bakmndan Trkler elinde bu
lunmutur,,
K a st1*1 Hindistan tarihinin belirli izgilerini gstermeden nce,
' bugne kadar yayan ve Kast,, denilen Hindistana z
bir soysal tekil zerinde duracaz,
JCast
; yerliler kh reng anla
mnda olan Var una V ar n j,) kh ta dou anlamnda olan
"iati, yati szlerini kullanrlar,,
'{Kasti; Hindu cemaati iinde insanlar* oymak; devlet/ ve
saire gibi balardanâyr olarak, biribirine- balyan bir ba
dr. zellikleri aadadV :
([J^-Her Kast,, m bir ad vardr ve ona mensup olanlar
kendi adlariyle birlikte bu ad da zikrederler,, Bir Kastan ye
leri. a&Sada, her bakrmda'n dayanma vardr ; 'byk ve kala-
vbabk^Kastlar birokûbeyeâyjJiim ôlup^êlr^KasHr'bu

ubedir ~ve d ayan m a,d aha pek^yk^deji'ttbfi^>yeleri
GENEL BLGLER
15
arasnda-vardr ; aada sayacamz zellikler ve balar byk

Kasttan ok, ibu Kast,, ubelerine aittir. Kast- ve Kast-ubelerLarasmda^ykseklikive asalet bakmndan,, ok dikkat edilen
bir- mertebe zineiri^vardr.
.
^ Evlenme Jlerind e CKast veya daha dorusu Kast u
besi,, yeleri bir-okbai arla ba]drlar ve bu balar ok-nemli
saykr. Genel olarak, her Hindu, kendi Kast ubesirin iinde
ve Gotra,, snn dnda evlenmekzomndadr. Gotra,, diye ayn
cedden indii sanlan kimselerin tekil ettikleri zmreye denir;
baba Gotra,, s iinde evlenmek daha kesin olarak yasaktr..
Bu balar yznden "Kast ube,, lerinin ortalama kala
bal 40-50,000 kii saylrsa kendileriyle ayn Kast ube
sinden olan kimselerle evlenmek zorunda olan Hindularn, ev
lenme alannn ne lde dar bulunduu ve bu yzden tered
dinin saknlamaz birey olduu kolaylkla anlalr; ancak bir
ok kaamaklar ve istil ve saire yznden karmalar bu
tereddiyi hafifletmitir..
Kasts n en nemi] saylan balar evlenme ile 41gili
olanlardr; nk Kast J:ekUtn yaatan balca* yn =
S4odur.
Bu yoldaki balar en ok ve etin olarak alnan ilk kar
iin kesin saylr (Hindular istedikleri -kadar kadn alabilirler)
Kask dnda evlenmelerden doan ocuklar ok kt ve aa
bir .durumda say lrlar,
ocuklar hele yksek saylan .Kastlarn oc.uklar? ok
kKâjtaîiian
ve kzlar evlenme ada girme
den ok nce evlendirilirler; tki akllar erecek yaa kadar
bekr kalp ta Kast dnda bir erkei sevip, onunla :evlenmeye
kalkmasnlar
DuMir kadnn yeniden-evlenmesi hemen her Kastta id
detle yasaktr, yksek KastlarMawdul Jadmrn kendini,. ^
diri diri yakma
makbul saydr veônu^bana^^kktrtmak
iin zerinde mnevi ve hatt bazen de madd baskda < bulu
nulur. Eskiden baz-devirlerde Trk ve bugn ngiliz idaresi
sat denilen bu gelenei yasak etmi ve etmektedir., Yksek
Kastlarda boanma yasaktr.
Yksek bir Kast*tan olan bir erkein ikinci ve daha son
raki karlarn, eer onlarn Kast pek aa saylmyorsa,
baka bir Kasttan almas o kadar kt grlmez; ancak yk
16
HNDSTAN TARH
sek bir Kast-tan olan bir kadnn / kendisinden aa Kasttan

bir erkekle- evlenmesi ok kt grlr ve doacak ouklarnifl'^rumt daôk kt olur..
(5 ) Yemek balan, nem bakmndan, evlenme balarndan
sonra-gelir ve bun onlardan daha ok gevemi bulunmak
tadrlar, Genel olarak, bir^fcindu^ kendisininkinden aa bir
Kasttaa
H indulebirlikteyem ek yiyemez ke
za onun-piirdii yemei de yiyemez; baz aa Kastlar var
dr ki glgelerinin bir yemee demesi, yemei yksek Kast
lara pislik saydrr,
Btn Hindular, genel olarak, JnegF* mukaddes bilirler ve
onun etini yemedikleri gibkaldrlmesini de en byk* cinayet
sayarlar. Hindistanda bir inekveyatsr yedi koyundan ucuz
olduu ve, onun kurban bayramnda kesilmesinin yedi koyuna
bedel-olduuna dair bir fetva bulunduu iin ok kere yedi
mslman bir olup, bir inek veya sr alp kurban ederler ve
bu duyulunca Hindularla aralarnda vurumalar ve ldrmeIer olur Brahmanlar.jet yiyemezler (kurban etleri mstesna)
(4|) Kast yelerini hep ayn meslee balyan nazar
meslek balan ok gevemitir; ancak, pek, aalk saylan
baz ileri grenler (lmclk, sprntclk gibi) pek ua
Kastlardan olanlardr,
( ^ K a s t usuUerine -sayg4> .gsterilmesini salamak ve top
luluu ilgilendiren ileri genel olarak grmek tirt** pek ok
Kastn zel .tekilt vardr; bu tekilt ounluk bakmndan
bir bakan ve penayat (be aalar) denilen bir meclisten
ibarettir Kast kaidelerine sayg gstermiyenlere kar ceza
lan bu heyet tertip eder; hkmet korkusiyle lm cezas yr tlemedii iin, bugn ensareeza^das&tan ^karmadr:
bu, Or4aa ÂOTpa^l^ki ^fpjoza benzer, kimse Kasttan
kariim olanla^konumaz, onun yzaîak^^ Ocunla bir
likte yemek yemez, kars-?ve
ey; balarna
gelm esiadiye, onu reddederler; byle biri ile grmeyi en
aa Kastlardan olanlar bile aalk sayarlar; o^lmâyr
ve-ona-cenaze merasimi bile yaplr. Kovulmu iin, Kstii yeniden^girmek son derece gtr, buna nail olabilmek iin
onun aadaki ilerin ounu veya topunu yapmas gerekir:
btn3Kastsan a f dilemek ve? kendini & alaltmak, uzakta nl
GENEL BLGLER
17
bk^mbs4^âKefcînek ve.JGence!de-ykanmak, ba ê>><iiLini

kzgn demirle-balamak, inein Jb^ .uJD9ihsuMad^^,y.aFtL9i
bi halitay (si,*-ya,-kay mak ve -ik i pislik) yemek*
() Her Katn kendine gre ozei. merasimi vardr; bun
lardan en^ne^lish. btn yksek Katlara amil bulunan bag,,
veya ip takma merasimidir ; bu 7 ile 9 yalan arasnda bir
ka gn sren enlikler iinde erkdf^^(Hrkku^,'.yaphr ve
bunlar, bu-p-dlneeye* kadar boyunlarnda ..tarlar; bundan
sonra- onlar, tam Hindu* saylrlar ve mukaddes kitaplar oku
mak salhiyetini kazanm olurlar Bu merasim gitgide en
aa Kastlara kadar yaylmtr,,
Kast gelenek ve grenekleri dini zde= sayld iin
ok kere bunlar bir Brahmann istiaresiyle veya bakanl
altnda yaplr.
Q Yukardaki yazlardan u hkmler karlabilir :
Kast, onun yeler^
gls, jcym ak
veya yurttur:; bu hal, Hindu.jemaabi.in kk ilerde fkuvvet
ve byk ilerde ise zaaf kaynadr
Kk ilerde, mesel i bulmak, skntda, iken yardm
grmek, giriilen teebbslerde baar salayc yardmlar elde
etmek iin her HindPnun dayanabilecei bir teekkl vardrj<i
Kastildir;
''A n c a k Kast duygusu, tpk oymak duygusu gibi, ulusal
ve yurtsal duyguyu krletmese bile onu ikinci sraya almakta ve
hatt din duyguyu bile az ok glgede brakmaktadr , J ^ s t!n
evlenme-ve yemek yeme.balar,.ise Hjndularn tek bir''^m ardduldlinrdu-v4nalaHna--enge1dir: to n d ^ ^ jk 7 ^ mlvonlarca kimsenin, aa Kasflardan saylmalar dolaysiyle^ onlara
el v e .giyecek êdirmenm.be.,-ps^ticL^yim as (hunlarf ohfir
llndîn kuHandik 1ar bir kuyudan su ekmezler, ocuklar
ayn mekteplere gidemez v-s:)f
le bir
birinden ayr olan Hindu cemaat iinde byk bir uurumla
ayriMi^dfeNziDshusule^getirmektedir (Bunlar iin Avrupllar Paria,, szn pek yerinde olmyarak kullanrlar),,
zet olarak, denilebilir ki: a) klimin -tesiri, b) Kastlarn
evlenme balar, c) birtakm Hindularn et gibi baz yemekleri
yememeleri, onlarr nasl bedenen zaafa ve hatt bazan tereddiye-uratyorsa; Kast usulnn^ dourduu ayn gayrlklar
Hindistan T a rih i 2
18
HNDSTAN TARH
onlar, daha da byk lde^' soysal bakmdan zaafa urat

makta ve lkelerininJcorunmas iini daha.dagletirmektedir
Genel olarak, Hindistan Mslmanlar Hindulardan daha gldrler ve daha abuk oalmaktadrlar,
Kastm bnyesine ait olan bu zelliklerinden sonra onun
^br zelliklerine geelim.
* (j}\ Genel olarak, denilebilir ki btn Kastlar Brahman
Kastnn hemen btn ubelerini kendilerinden stn bilirler ve
her Kastn ykseklikteki., sras Brahmanlara yaknhile, onlar
indindeki itibariyle ve Kast yelerinin Kast gelenek ve greneklerine-kar gsterdikleri sayg ile llr,, Bu duygular da,
Brahman egemenliini ve Kast zihniyetini yaatan duygulardr.,
Brahmanlar . ruhban Katdr ve ruhbanlk onlarn inhisarndadr; bundan baka, devlet ve ordu ilerinde ve hatt ti
carette ve trl ilerde alanlar dahi vardr; genel olarak,
hele Islmiyetin tesiri az olmu olan gney Hindistanda Brahmanlara bir . trl .mabut gibi baklr.. Bazlar ise bu yzden
onlara ok dmanlk gsterirler,, Brahmanlarm says 14-15
milyon kadardr, fakat birok ubeye ayrlrlar, Haiz olduk
lar mneyi"daratif:ii;3lt yiSif' ^Hit^t^n^
etmektedirler ; Buda dininin Hindistanda snmesinde balca
mil olmulardr ; vaktiyle Mslman-Trk ve bugn de Ingiliz
egemenliini kemirmekte byk rol oynamlardr ve oynamak
tadrlar,,
( 5 ) Nazar olarak, gdeagklre grfirdrtâstw vardr:
a ) Brahmanlar, yni din bilgini ve ruhbanlar,
b ) Katriyalar, yni hkmdar, ktntrtan ves askerler,
c ) Vaysiyalar* yni oban; ifi ve tccarlar,
d ) Sdralar, yni aa tabakadan- insanlar; bunlar, ilk
Kast yelerine hizmet emee borludurlar ve din krtaplan
okuyamazlar.
lk Kasta iki kere domu,, denir ve yukarda sz
geen ip takma merasimi, nazar olarak olsun, onlara zdr,
Kastlarn oalm olmas, okluk olarak, Kast dnda
evlenmelerle izah edilir. Tarih devirlerde ve bugn dahi yeni
Kastlar teekkl etmitir ve edebilir ; bu, u millerden birinin
tesiriyle olmaktadr : hicretler, baz meslek deitirmeleri, bir
Kast iinden pek byk bir adamn kp o Kast veya onun
GENEL BLGLER
19
bir ksmm ykseltmesi, Kast iinde kan fitneler yznden

ayrlmalar, baz dn mridlerin etraflarna trl Kasalardan
mritler toplamas ve bunlarn sonda bit Kast haline girme
leri, Kast grenekleri dnda domu birok ocuun yeni
bir Kast kurmas dardan gelen fatihlerin (Mslmanlar hari)
yeni bir Kasttan saylmas, baz orman ve da oymaklarnn
Hinduluk topluluu iine alnmas,,
Bugn binlerce Kast veya Kast ubesi vardr,,
Kast zihniyetini bozan miller arasnda, baz Sdralarm
hatt hkmdarlk mevkiine kadar km olmas, Mslman Trk ve ondan sonra ngiliz idaresinin i ve mevki verirken,
Kasta aldr etmemesi ve genel olarak ta, asr yaayn gerek
likleri vardr,,
) Kastn hikmeti, kaynarve gemii zerinde-ok m
n ak aav ard r; bugn en makbul saylan faraziye Emil Sonar!n
( Emile S e n a t) Les..Castes dans Tinde adl eserindekidir ;
z udur :
Milttan 600 il 800 yl nce tertip edilmi olduklar tah
min olunan Brahmana,, adl eserlerde Kastn aa yukar bu
gnk biimde mevcut olduu grlr ; orada, ilk nazar
Kast Arya,, ad altnda, Sdra,, lardah kesin olarak ayr tutul
makta olup, bu sonuncular ok hakr grlmektedir,. Milttan 1000
ve ksur yl kadar nceye ait sanlan Vedalarda ise (Hindularn ana din ve dua kitaplar) Kast kelimesinin muadili olan
Varna,, kelimesi Arya Varna,, ve Dasa Varna,, yani Arya
rk ve dman rk biiminde grnmektedir ve Sudra
tabirine tesadf edilmemektedir,, Esas bakmndan renk demek
olan Varna, burada, fatihlerin yerlilerden daha ak renkte ol
malar dolaysiyle, ayn zamanda rk anlamnda da kullanl
maktadr..
Vaysiya,, tabiri Vedalarda bulunmayp onun mfedi olan
Vis tabiri vardr ki Klan,, anlamndadr ve orada Arya ulu
sundan bahsedilirken Brahma,,, Katra,, ve Vis diye snf
mevzuubahstir,,
Bunlardan Sonar, nazar ilk Kastin mstevli Arya ulu
sunun snfn (rahipler, askerler ve halk) temsil ettii, 4 nc
nazar Kastm yni Sdralarn da Hindistann o zamanki yer
lileri olduu hkmn karmaktadr,,
20
HNDSTAN TARH
Burada, Aryaiarn Trk m, Notdik mi olduklar zerinde

bir tartmada bulunmyacaz, yalnz u hatrda tutulmaldr ki
Ari,, Trkede temiz ve halis demektir ve Vedalarda da, ge
nel olarak, bu anlam kapsamaktadr,.
Kast gelenek ve greneklerinin hele evlenme ve yemee
ait olanlarnn birok eski uluslarda var olmu olduu, ilk de
virlerde, Grek ve Roma hukuk ve geleneklerinde bunlara ben
zer ynler bulunduu, bunlarn her yerde sosyal yaayn ge
limesiyle ortadan kalkt, ancak Hindistanda, bir yandan ora
daki pek iddetli muhafazakrlk, br yandan da ok gelimi
ve nem kazanm olan rahip, yni Brahmanlarn bu gelenek
leri yaatmaktaki menfaatleri dolaysiyle bugne kadar sregel
dikleri yine Bay Snarca ileri srlmektedir Bylelikle milt
tan 1000 ve ksur yl nceleri, yukarda sz geen snflar
iinde var olan binlerce Klan,, bugnk Kast ubelerini tekil
etmektedir; zamanla, Brahman snf mstesna, br iki snf,
snf olarak, ortadan kalkm ve ancak ilerindeki KlanIar, Kast
biiminde yayadurmulardr.
KNC BLM
MSLMAN TRKLERDEN NCEK

DEVRLERN TARH
Miislnma--Trklerin Hindistana girmesinden
Eski Hint tarih i- neek|. devirlerde Hint trihinin kaynaklar,
mn kayn aklar .....
..... - r :------ t - ,.
J -- . .
pek az ve .eksiktir; eski Hindistan m tarihi
ve olay yazcs (vakanvis) olmam gibidir,, 'n-ve-felsef
nazariyelere ve onlarn mnakaasna, efsanev hikyelere ok
nem vermi olan Hint--acunu, tarih "Vakalar ve tarihleri tespit
etmek gerekliliini hemen hi duymam gibidir, Yukarda sz
geen eser ler ise, belki, ortaya konulduklar-devrin durumunu,
gelenek; ye. greneklerini, yaay tarzn vesaireyi gsterebilir,
ancak, siyasal ve asker bakmdan, pek az tarihi bilgi vermek
tedirler,, Elde yazl tarih olmaynca, sz geen din-^ve felsef
eserlerden baka, balca kaynak olarak unlar kalmaktadr:
a),.P aralat; b) kaya, stun ve mabet kitabeleri, bunlarda
baz hkmdarlarn adlar, fethetmi olduklar. yerler, baz
tarih olaylar zikredilmekte ve baz fermanlar bilitlenmektedir ;
c) ma<fe.a ieyha ,
y a ;^ ^
vakfiyeler; d) HindistanY.-gezmi olan-* yabanclarn yazlan;
e) tek tk yerli eserler.
I. H indistan'daki , ilk j m edeniyet,

int m edeniyeti
Hindistanda 391^- 8 Triiy k savandan sonra yaplan
kazlarda, bundan 5 - 6 bin yl nce Pencap ve Sintte var ol
mu olan pek paflk"bir medeniyetin iz ve kalntlar bulun
mutur,
Bunlardan birisi, SihLrma yaknnda ve Larkana ka
civarnda olan Mohenco Daro da ve kincisi, Pencapta
Mongpmeri kasabas civarnda bulunan Harap,, dr.
Bu medeniyetin balca vasflar unlardr:
sab as
22
HNDSTAN TARH
^L
"'
al_Kalkolitiktir ; vTa$. Bakr ve -Tuncun beraber _kullanld bir devre aittir ve hemen btn Sint ve Pencab kapla
maktadr,
b) Brakisefal medeniyetidir.. Hindistan arkeoloji mdr
Sr John Marshall,, tarafndan neredilmi olan "MohencoDaro adl 3 ciltlik eser bu hissi vermez ve ora halkn kar
k gstermeye eygindir.. Ancak u ynler gzde bulundurul
maldr :
Mohenco - Daroda bulunan birka
cesetten hibirinin
Kalkolitik devreye aidiyeti hakknda kat kanaat yoktur. Bu
baptaki tereddtler e mezkr eserin C. 1, s 79 unda temas
olunur,, Halbuki 1931 sonbaharnda mezkr harabeleri ziyaret
ederken, orada alan arkeologlar bize bu husustaki tered
dtleri izah etmiler ve Harapada kh muntazam kabirlerde
yatan, kh kp iinde bulunan ve Kalkolitik devreye aidiye
tinde tereddte mahal olmyan yzlerce ceset bulunduunu
sylemilerdi; Harapann muvazzaf arkeologu bunlarn hemen
kamilen Broad Headed,, yni geni kafal "Brakisefal,, olduk
larn eklemiti,,
c) Bu medeniyeti kuran rkla Smer medeniyetini kuran
ve keza "braksfil olan rl^rsnda, baz jMkeotoglam^spyledikleri gibi, mbven'et olduunu kesin olarak kabul gtr,
~~Mesel Mohenco-Daro,, adl eserin C, 111, levha XCVIII, XCIX
ve X C X undaki heykellerle Smerin Tello(da bulunmu olan
Urnine ve ailesine ait grup ile mukayese edilirse bu hal daha
kolaylkla grlr,
Bu medeniyetin,...ada:"Smer
dier balca uinasebetleri unlardr:
medeniyeti ile mevcut
1. Mohenco-Daroda ve umerde_tartliar; ayndr,.

2, Y a7i, p.ca.gritiha:iylft^yn^r. Fakat Sint medeniyetine
ait henz yalnz mhrler ve bir kitabe bulunmu.olduundan,
onun yazs okunamam ve Sumerce.ile mukayesesL_yaplamamtr..
3 Brok^ss^êy^^ her iki medejniyette -mterektir,,
d Bu medeniyetten kalma eserlerin en nemlilerini ksaca
analm :
Mohenco-Darodaki evlerin harabeleri imdiki evler gibi
pimi tuladandr- ve bunlar pek salam .surette yaplmtr.,
MSLMAN TRKLERDEN NCEK TARH
23
D.v.aii.ann .kalmlmdan e mer diyen balarnda

irka kat olduuna hkmolunmaktadr; ekser evlerde tulalar
ziftli bir harla biribirine tutturulmu bir oda yardr; burala
rn hamam veya banyo odas olduuna: hkmedilmektedir.,
ehir halknda umum bir refah olduu evlerin halinden anla
lmaktadr.
Sokaklar pek ok kere dosdorudur ve keza ok kere
birbirini kaim zaviye zerine kesmektedir; hemen her..sokakta,
pimi tuladan bir lm ypl ve hemen her . evde lma
giden keza pimi tuladan bir yol vardr
Harapa, ayn evsaf haiz olmakla beraber, Mohenco-Daro*ya nisbeten daha az intizamldr,.
H ef' ikisinde bulunan baz heykel ve heykelcikler tefer uatna *-.*varncya kadar o derece mkemmeldir ki, bunlar , S
mer, Elen ve asr Avrupa eserlerinin en mkemmelleri ile mu
kayese edilebilirler. Bunlardan baka tpk bizdeki biim ve
byklkte bir hamam^ta-sr, en modern êkilde kestere, kazma
gibi letleri, tavla^zarlarj hatra olarak zikrolunabilir,
50 santimetre kadar uzunlukta murabba maktal bir ivi
ancak byk bir gemi dmenini tutturmaya yaryabilecei iin
gemieiH'in inkiafna delil addolunmaktadr,
e ) Bu medeniyet, o havalinin (Sint ve Pencap) zamanla
kuraklam olduunu gsteren kuvvetli delillerdan biridir, Z ira:
1 imdi o havalinin en byk ksm ancak sulanan y er
lerde mahsul veren vahal ldr,, Halbuki Mohenco - Dao ve
Harapa havalisinde ibu medeniyete ait devirde araziyi sulama
ya mahsus cetveller bulunamamtr, Bu gsteriyor ki,
o havali ziraat yomursayesinde-mmknm
2. Harapada bulunmu am odunundan yaplm kmr
tozlan vaktiyle orada am yetitiine hkmettirecek zdedir,
Halbuki imdi en yakn am ormanlar oradan 2 - 300 kilometre
uzaklktadr,,
3. Mohenco - Daro v e 8HarapaMa bulunmu " heykelcik ve
mhrlerde bol bol, rinoseroz, fil ve kaplan grlmektedir.
Bunlar is e ormanlk ve rutubetli yerlerde yayan hayvanlardr.
Halbuki orak yerlerde daha ok bulunan aslan veya ona
benzer bir hayvan ekli yalnz bir kere bulunmutur,. Bu me
24
HNDSTAN TARH
deniyetten 1500 - 2000 yl kadar sonra olan Vedalar medeniye

tinde ise hep aslandan bahis vardr.
Btn bunlara gre, ibu medeniyet hakknda, u hkm
ler verilebilir:
Hindistanda oturan en e&kUadamlar hakkndaki fikirler,
bunlarn, Munda veya Dravitler olduu merkezindedir ve ihti
lf bu iki ulus zerindedir,, Bunlarn ikisi de dolikosefal ve
yass burunludur Esasen Hindistann, coraf ve iklimi birok
sebepler dolay siyle, daima dardan gelen fetihlerin eline d
t ve hibir vakit darlara ve uzaklara fatihler gnderme
dii gznnde tutulursa, Dravit ve Munda kavimler inin bu
gn lkenin merkez ve gney dousunda igal ettikleri co
raf mevkiler onlarn Hindistann tek kaplarn kapsayan
kuzey-bat ynnden gelen dier uluslarn basksiyle bulun
duklar yerlere srlm olduklarnda phe brakmaz,,
Bu byle olduktan sonra, tarihten nceki devirlerde bir
deniz halinde olan Sint ve Pencapta, ovalan oturulabilecek bir
hale geldikten sonra, bahsetmekte olduumuz bu medeniyeti
kuran brakisefallerin Orta Asyadan, yni Trk anayurdundan
gelmi olduklarndan phe ve tereddde mahal kalmaz,,
Kuvvetli bir ihtimal olarak denilebilir ki, Qrta Asyann
kuraklamas zerine veya herhangi bir sebeple oray terkeden byk Trk ktlelerinden bir ksm Horasan ve ran
yolu ile Iraka giderken, dier bir ksm, o vakit yeil olan ve
henz imdiki gibi vahal l halini almam olan Her at - Kandahar yolundan veya Horasan ve Seyistanrdan gneye inmi
ve Sin t nehri manzumesi boyunca yerleip bu medeniyeti
husule getirmitir.,
*
#%
Bu~ medeniyetin, ondan sonraki Hindistan medeniyetleri
zerine tesirleri olmutur,,
Bugn Hindistann iki byk mabudundan biri olup,
Hindularn te ikisinin tapmakta olduklar Sivanm bir "ilk
biimi,, (prototype) Mohenco - Daroda bulunmu bir mhr de
grlmektedir ( Sr J Marshall Mohenco - Daro c. I, s. 52 ve
levha 2, resim 17)
25
Mohenco - Daro bulunmadan nce Sva, bir Dravit mabu

du sanlrd ve Dravitlerden Hint - Avrupalere getii sylenilirdi; sz geen bulu gsteriyor ki, bu mabudu Dravitle
Mohenco - Daro medeniyetinin sahibi brakisefallerden almlar
dr.. Sr John Marshallin eserinde (C.. III levha XLIV) grlen
bir dansz, Dravit tipini andrr ve Dravitlerin bu medeniyetle
temas etmi olduklarna yrca bir delildir,,
Mohenco - Daro ve Harapada trl biimde istavroz ve
ezcmle bunun Staviska denilen biimi bulunmutur,, Bu da
ibu medeniyetin acun medeniyetleri zerinde yapm olduu
tesirleri gstermiye veya aydnlatmaya yaryabilir.
Bu medeniyete dair tarih olaylar ve bunun nasl sona
erdii zerinde henz bilgi yoktur
II. Veda, Brahmana ve Upaniatlar devri

M abut Brahma daj^badan ilham edilmi ve Brahmanâr arasm daQfi^yni Peygamberlik dere
cesine ermi bazitlim seler tarah^^
duyulmu,
hatt grlm addolunan vc yzlerce yl azdan aza nak
ledilerek zamanmza kadar gelmi olan kutsal kitaplara " Kerte,,
yni "Bilgi denir. Saylar drttr..
K ita p a rf
1.
-fRig ve3& (dua bilgisi); bu zmrenin en esasl ve kut
sal eseri budur.
2. Yajs v e d a (by-bilgisi),
3 S am an , veda (din ..merasimdeki, aheng bilgisi),,
4, A tharvan veya Otharvan v e d a ; en eski anlamnda
ate rahibi demektir; (eski Trkede o t= a te ); Tp ve by
bilgisi demektir (eski Trkede otc, otac = tabip)
Vedalar klliyat ayarnda kutsal ve eski olmyan, ancak
yine ilham mahsul saylan 3,. trl kutsal eser klliyat daha
-vardr; adlar aadadr *.
1. B rahm analar , Vedalara bal, din merasim, tefsir ve
mutalat klliyatdr,
2. A ra n m k alar, ormamtefekkrleridir,
3. Upaniatlar. gizli ilham veya <taliiiattu.
Aranyakalar Brahmanalara baldrlar,
Bunlar ve
26
HNDSTAN TARH
Vedalarla birlikte says drde varan bu klliyatn topuna

Sruti,, yani ilham denir,
Baka bir klliyat daha vardr ki ad (iSutra yni iplik
tir ; genel olarak, ilham mahsul saylmaz: hukuk, din ve adak
merasimi, gramer ve trl dil bilgilerini, heyet ve msbet bil
gileri, bazen de siyaset ve idare le ilgili bilgileri kapsar
ve genel olarak yukarda sz geen drt kutsal klliyat
anlamak ve tefsir etmek iin gereken bilgileri verir., Pek
nl olan Manu kanunlar-ki dolaysyle olsun ilham mahsul
olmak iddiasndadr- bunlar arasndadr
Vedalann slbu ve onlarda kullanlm olan dil, halk
slp ve dili olmayp, edeb Osmanlca gibi, muayyen bir
zmrenin slp ve dilidir; ancak daha sonra Sanskrit dilinin
alaca ok mazbut ekli henz almamtr,,
Btn bu eserler, ounluk bakmndan, dua ve yukarda
sz geen bilgilerle dolu olmakla birlikte, lesbit edilmi ol
duklar devirlerin sosyal durumunun ve genel yaaynn az
ok aynas gibidirler
Bu kutsal kitaplarn teekkl ve tesbit devirleri yni es
kilikleri zerinde sonsuz mnakaalar olmutur., Batda en ok
itibar gren tahmin dil gelimelerine dayanan Maks (Max)
Muller'inkidir, zeti aadadr; Tilakn nazariyesi haiyede
bulunmaktadr:
Buda felsefesi kurulurken bu eserlerin birounun var
olduklar aka anlalmaktadr. Budann lm milttan 480
yl kadar nce oluuna gre, Upaniatlar ve Sutralar iin M.
.. 600 - 200, Brahmanlar iin 800 - 600 ve Vedaar iin de
1200-800 yllk bir eskilik kabul olunur1,
1 Cambridge History of India C. I, s 112,

Profesr S Dasgupta A History of Indian Phitosopby sinde ea yeni
Brahman'lar M. 500e kadar getirir, ea eski Upaniatlar M 700den
ve toplanlmalarn 500'den balatr (C, I s, 28 ve 39) ve bunlarn slm
tesirleri grnnceye kadar devam ettiklerini syler ; nl Hint inklp-'
s ve bilgini L B.. G, Tlak The Arctie Home in the Vedas adl ese
rinde (s, 454) en eski Vedalar M. . 5000 - 3000, son Vedaiarla Brah
man'lar 3000-1400 ve Upaniat'lar 1400*500 yllar arasna koyar..
MSLMAN IRKLERDEN NCEK TARH
27
Haiyede sz geen Tilaka gre, en eski Vedalar Kutba yakn yerlerde ortaya karlntr; ancak, genel olarak, Bat bilginleri
bunlarn en byk ksmnn ortaya konulduu srada ulusun
Kabil - Pencap blgesinde yaamakta olduunu kabul ederler;
Bu eserleri husule getirenler kendilerine Arya,, (Trkede
Ari = temiz, halis, asl) ve vurutuklar kavimlere de nce
dman ve daha sonra da esir anlamnda kullanlan Dasya,,
adn veriyorlar; bu sonuncular siyah renkli ve yass burun
ludurlar, Bu eserlere gre, Aryalar, Dasyalara ka ve bazen
de onlarla birlikte, biribirlerine kar savamaktadrlar,
Vedalarda, Mohencodaro - Harapa medeniyetine hi iaret
yoktur, dolay isiyle Aryalar onunla temas etmemilerdir, nk
bunlar VedaIar devrinde kylerde yaamaktadrlar ve kent
denebilecek bir kasabalar yoktur; bunlar eer Mohencodaro
gibi binlerce evli bir kent grselerdi, bu, edebiyatlarnda b
yk bir iz brakrd.
Bu devirde Aryalar en ok obanlk etmektedirler, b
yk sr srleri, atlan, arabalar, srlerini bekliyen ve
avda kullanlan kpekleri vardr; Vedalarda aslann ad ok
geer, Mohencodaro devrinde kaplann bolluunu grmtk;
bu hal, lkenin iki devir arasnda kuraklam olduuna delil
saylabilir,,
Aryalar ziraat da bilmektedirler, arpa olduu sanlan
yava adl br unlu nebat ekmektedirler; silhlar: ok, sapan,
kl, balta ve mzraktr ; bakr, tun ve demiri bilirler ve
bunlara toptan ayas derler,
Oymaklara ayrlrlar; oymak bakanl yni hkmdarlk,
babadan oula gemektedir; bakan, genel olarak, asker babuiuk ta etmektedir ; nemsiz seferlerde ise babuluu
Senani,, denilen bir komutan yapmaktadr.. Bakan yni h
kmdarn Purokita denilen ve tabi Brahman olan bir aile
papas vardr ki nufuzu ok byktr ve maiyetinde birok
Brahman bulunmaktadr.,
Hi olmazsa en eski devirlerde para yoktur; eyalar birbiriyle deitirilmektedir ; ancak, inek ve baz altn ve gm
ssler l olarak kullanlmaktadr; adam ldren bunu yz
inekle demektedir.
E sk i V e d a la r
d e v r in d e ya a y
28
HNDSTAN TARH
Soy iinde baba egemendir,^ ocuklarn istedii gibi

evlendirir ve cezalandrabilir; hatt kzlarn satabilir; ihtiyar
laynca egemenlik byk oluna geer, Halk bir, ve oymak
bakan yni kral birka kadn almaktadr.. Toprak ve baz
eya soyun maldr; silh, ss ve hayvanlar gibi baz eya
ise ahs olabilmektedir,,
Bu devirde Kast tekiltnn daha ortaya kmam oldu
unu yukarda grdk; snf ayrlklarnn da babadan oula
geme olduu pek kestirilememektedir,,
Vedalarda iki biim ibadet vardr: 1) Adak,
Ve dallara ge yni kurban ve nezir; 2) Dua.
v e * b u n la r n ^ Kk ve nemsiz adaklar soy bakam , yasal* t ^ k i l e r nemliiefini bir Brahman yapar; adak, genel olarak, Brahmanca mbuda hitap edilirken
ya, st, soma ve kesilmi at ve teke etlerinin atee atlmas ve
sonra ada yapan kimse ile Brahman tarafndan yenilmesidir.
Adan manev anlam u idi: nsan mabutlara adak edi
len nesneleri feda eder ve sunar, mbutlar da karlk olarak
insanlara dilediklerini verirler; bunlar ferd dilekler olabilecei
gibi (zengin olmak, sala kavumak, oluk ocuu olmak
veya dmannn bana bir ktlk getirmek) soysal ve dev
letle ilgili dilekler de olabilir (zafer kazanmak, yamur veya
gnein n salamak gibi)
Bir yandan adaksz bu gibi nimetler elde edilemiyecei,
br yandan da adak yaplmazsa mbutarn a kalaca sa
nlrd.,
Ancak insanlara ve mabutlara bu karlkl nimetleri
salyan, yni ada messir klan ey, adak yaplrken oku
nulan dualar, kullanlan dsturlar, yaplan hitaplar ve mera
simdir; ve esas bunlardr, ve gdlen ama yalnz bunlara
tpk tpksna sayg gsterilmekle elde edilebilir., Bu dua
ve szlere de Brahman,, denir; bu ilerin en nemsizlerinin
bile yalnz Brahmanlarca yni rahiplerce yaplabilmesi iin*
bunlar gitgide daha g ve aprak bir biime sokulacaktr.,
Bylelikle rahipler, yni Brahmanlar, mbutlarla insanlar
arasnda, bunlar ister teker teker alnsn, ister oymak veya
devlet gibi birer topluluk halinde bulunsun, araclk etmek
tedirler ve daha dorusu her iki zmrenin de velinimetidirler,,
MSLMAN RKLERDEN NCEK TARH
29
Bu biim din dnceler ve uzun - zaman* ok byk bir

devlet kurulup onun bakannm Brahmanlarm nfuzunu kr
maya kadir olamamas, bir biriyle dayana n Brahmanar soy
sal ve siyasal hayatta gitgide egemen bir duruma ykselt
mi ve oymak veya devlet bakanlanni onlarn egemenlii
altna sokmutur,,
Bu durum bir kere salamlatktan sonra, ne kadar
gl devlet bakan ksa, Brahmanar tam olarak hkm
darn eemenlii altna almak ve onlar br lkeler rahipleri
ayarna olsun getirmek pek de elden gelmeyecektir. Bunun
ter sine olar ak her~ siyasal'sarsnt; her devletin yklmas veya
dalmas, siyasal bakanlarn nfuzunu krmakla Brahmanlarnkini.. arttracaktr; her yeni kurulan devletin bakan da,
Brahmanarn mnevi nfuzuna muhta bulunacandan, bu da
onlar iin bir g kayna olacaktr.
Mabutlara gelince, her ey bir ibadet vesilesidir:
V ed g lada- at, inek, kpek, trl kular,, aalar v, s, Bunk i m a b u t l a r arinj cj aja eskiden, Klan,; totemi olmu olma
lar ok muhtemeldir,,
Bu gibi mabutlarn ok stnde hem ; mnevi, hem de
maddi, anlam olan iki mbut vardr ,ki, adakla olan ilgileri
onlara BrahmUrca-ok nem verdirmitir:
e <Somo.
ri genel olarak ate ve hele adaklarda kullanlan
ate, ayn zamanda gne, imek ve yldrmdaki atetir; bu
ate .dnyay ve hayat , devam ettiren, - nebat ve hayvanlar
var e<ie% byten ve oaltan atetir,,
, Som a da ayn vasflar tar; o esas itibariyle bugn de
Trkede kullandmz anlamdadr ve nebatlarn tahammr
ile elde edilen sihir verici mayidir; ayn zamanda her eye
hayat veren suya, ibu hayat vericilik hassasn baheden
nesnedir ; o keza rahibe ve aire heyecan verir, gk ve^yeri
var-eder
zet olarak denilebilir ki, bu iki mbut, gnete, atete,
suda ve sihir veren ikideki evsaf temsil etmektedir; onlara
verilen nem Brahmanlarca adaa verilen nemin bir sonu
cudur,.
Bunlardan baka ok nemli iki mbut da n dra ve Vanmadr, Bunlarn adlan Boazkyde M., 1400 yllarna
30
HNDSTAN TARH
ait kitabelerde de bulunmutur,. Bunlarn birincisi, biteviye ey

tanlara, ktlklere ve bir sr dmanlara kar savamakta
ve koruduu kimse veya uluslara zaferler salamaktadr,,
Varana, gk ve sosyal nizam temsil etmesi dolaysiyle
ruhen en yksek zde dualar almaktadr,
Bunlardan soma, ilerde Hindistanda kazanacaklar nem
dolaysiyle, Sva ve I//?myu (birincisinin Mohencodaroda da
ilk rnekleri bulunduu iin Hindistann tannm en eski ma
butlarndan veya en eski mabudu saylmaldr) ve ilerde Milt
devrinde, Akdeniz havzasnda, sa ile rekabet edecek kadar
nem kazanacak olan Mitra nn da, byk mbutlar arasnda
adn anmak gerekir, Genel olarak, u hatrda tutulmaldr ki,
Vedalardaki mbutlann hemen hemen hepsi tabiatn trl
kuvvetlerine (ate, gne, su, rzgr, frtna) hkim olan veya
bu kuvvetlerle intibak eden eylerdir,
Vedalar devrinde nemi ndra ve kanm annkinden az
olan, ancak ilerde en nemli mbut saylacak olan Btahm anaspast (duann efendisi) duay ve ada faydal klan kuvvet
veya mbuttur; bu daha sonra Brahm a veya Pracapati (yaradmann efendisi) mbudiyle birletirilip ilk saffa srlecektir..
Hindistanda her eyin stnde bir mbut dncesinin
nasl ortaya ktn anlatmak iin Prof, S Dasgupta, A,, History of ndian Philosophy,, (c. I, s 18-19) adl eserinde Veda
lardaki herhangi bir duada bir mbut mevzubahs oldumuydu
ona hitabn sanki en byk, en yksek ve hatt tek mbut
imi gibi olduunu, ona ika, eka yni babu, ef,, diye
hitab edildiini, ancak bu mevkiin bir cmle sonra baka bir
mbuda verildiini yazdktan sonra der k i:
"Bir mbudu en byk ve en yksek mbut gibi vmee
olan bu eyginlik btn acunun en stn efendisi (Prajapati)
mefhumunu husule getirdi. Bu, uurlu bir temil ve tamimin
dourabilecei bir istihale ile olmad; fakat bu mefhum, tecelliyat dorudan doruya sezilmese dahi, en yksek ahlkiyat
ve en yksek cismani kuvvet haznesi olan bir mbudu tasavvur
etmeye kadir olan akln inkiafnda zarur bir merhale gibi
husule geldi. Bylelikle, nceleri br mabutlarn bir nvan
olan Prajapati yni Mevcudatn Efendisi nvan, ayrca bir
mbut, en yksek ve en byk mbut olarak tannr oldu,,,,
31
Bir sr istihale geirmi olan Brahm a mefhumu, sonunda,

ibu Prajapati ile birletirilecek ve adak ve duay temsil eden
bu Brahm a mabudu Brahmanlarn iine geldii gibi en stn
mbut yaplacaktr.. Bu yolun tutulmas da tek mabut yni
A llah mefhumuna doru bir adm saylmaktadr, Bu gibi inan
lar daha sonra doacaklarsa da bunlarn nereden ve nasl bir
dnceler zincirlenmesinden doduklarn burada toplamak
istedik,
Vedalara gre, ller yaklmakta ve klleri gmlmekte
dir; llerin br dnyadaki yaaylar hakknda kesin bir ey
demek gtr; bunlarn kh HYama denilen ilk len mahlkun
yanma gittikleri, kh su ve nebatlarla birletikleri sanlmak
tadr.,
S n.Vedala ve
Bu devirde esas kltr merkezi Madhyadesa
Brahm analar
(Orta lke) denilen Delhi blgesidir, burann
devrin e yaay ana ehrj Hastinapurad ; genel olarak,
Gence ovas (pek dousu mstesna) bu kltre girmektedir.
Bu yerler Pencaptan daha sulak ve verimlidir ve Brahmanalardan istidll suretiyle vcudu anlalan kltr olduka
ileridir; belki kentler vardr; on iki ift (?) kzle ekilen
sapan, gbrelenen ve su yollar kullanlarak, rmak sulariyle
sulanan tarlalar vardr; pirin, nohut, susam ekimi balamtr;
ticaret, sanat ve nehir gemicilii gelimitir; iptida biimde
para ve ller vardr.
Kast balar domutur, Brahman ve Katriya Kastlar
az ok balak grnrler ; Brahmanlardan hkmdar ve h
kmdarlardan da dini nder ve peygamberlik iddiasnda bulu
nanlara rastlanlmaktadr,, Kiraln halk zerindeki tahakkm
artmtr,.
Halkn durumu ise, genel olarak, ktlemi ve onun sevi
yesi dmtr, Vaysiyalar k kere ecirlemi ve Ortaan
serf leri durumuna dmlerdir; Sudralann durumu daha da
ktdr, ok kere esir durumundadrlar. Bir yerde byk l
de esir iinin bulunmas ise, bilindii gibi, serbest iilerin
de seviyesini drr, onlar da sefalete doru srkler ve
"serf durumuna sokar,
iin zeti: bir yandan servet az sayda kimselerin elinde
toplanm, te yandan da kalabalklar yoksultamtr. Bununla
32
HNDSTAN TARH
birlikte, Sudralar arasnda zenginlemi ve ykselmi kimseler

de vardr,
tbutlarn nem ve sralarndaki deiiklikfek zerinde durmayp inan, adak ve ibadetteki deiiklikleri ve siyasal durumu anlatacaz,,
s a l d u ru m
Artk, Kast mefhumu ortada eemendir; din
merasim ve adakta, Brahmanlar, yani rahipler, tek yetkili kim
selerdir,, Adak yine her eyin esasdr, ancak onu yaptran ada
mn ister fert, ister oymak veya devlet bakan olsun, hemen tek
ii adak edilecek nesneleri salamaktan ibarettir ; kendisinden
eyilik, gerekten inan gibi eyler pek istenilmemektedir ; ada
n beklenilen sonucu vermesi iin tek at Brahmann gere
ken dualar ve merasimi tpk tpksna yerine getirmesinden
ibarettir; eer o, bu ynlerde istiyerek istemiyerek yanl ve
eksik bir ey yaparsa sonu felket olabilir; zet olarak, din
phtlam ve adak br trl by olmutur,,
Kurbanlar arasnda her trl hayvan bulunduu gibi
insan da bulunmaktadr; insandan kurban etmek geleneinin
daha eski olduu sanlmakta ise de, Brahm analar devrinde, bu
iin akcana beenildii grlmektedir. Dul kadnlarn diri
diri yaklmas geleneinin de ne vakit balad bilinememekte
se de Byk skenderin Hinde giriinde ( M, , 4 nc yz
yln ortas) bu gelenek var idi,
Son V e d a l a r l a
S r a h m a n a la r
d e v r n d e d in ,
i b a d e t v e s iy a -
Adak yapan Brahmanlarn son derece bilgin olmalar

gerektii ve en ufak yanllarnn ok byk felketler dou
raca sanld iin, Brahmanlar okutma ve yetitirme usulleri
gelitirilmitir. Bu yolda derin bilgisi ile nl kimselere pek
uzaklardan mritler gelmekte ve uzun yllar onlarn yannda
almaktadr,. Bu ise biribi inden uzak lkeler Brahmanlar
iin bir tanma, toplama ve dolaysiyle de dayanma kurma
vesilesidir,
Ahiret zerindeki dnceler de deimitir ; dnyada
"eriata,, uygun yaam olanlar, mbutlann ve hele Indra'mn
oturduu gke gitmeyi umabilirler, Ktler, ya bin bir ceza
grecekleri cehenneme gidecekler veyahut gayet sefil bir ha
yat srmek zere yeniden doacaklardr. "Burada tenash,,
33
yni ruhun, len bir vcuttan kp yeni

nazariyesmin belirdiini gryoruz..
Tenashe inan gitgide artacaktr
bir
vcude girii
Bundan baka cenaze merasiminin usule uygun bir biim

de olmas ve gereken adaklarn yaplmas ok nemli sayl
maktadr, bu da Brahmanlarn iine gelmektedir
B ra h m a n a lar devrinde Hint cemaatinin ibu Brahmanik
kltr iinde bulunan ksmnn dur umu ylece toplanabilir:
Madd kltr (ziraat, ticaret, sanat) gelimitir; soysal
durumdaki denklik ok bozulmu, bir yanda az kiiler elinde
byk servetler toplanm, br yanda ktleler sefillemi, dinde
gerek inann nemi kalmam veya ok azalm, mbutia
glgede kalm ve adak, yni Brahmana para yedirmek, ana
ibadet biimi ve dinde en nemli i saylr olmutur,. in zeti,
Brahman egemenlii kurulmutur ve Brahmanlar, kendileri
stn durumda olmak zere, hkmdarlarla ve, genel olarak,
asker snfla i birlii yapmakta ve onlarla birlikte halk ez
mektedirler,
Aada greceimiz Arangaka'\a.rdak\ dnceler ve
hele Upaniat felsefesiyle Buda dini, ibu soysal ve manev
duruma kar birer tepki saylmaldr; bunlarda adan ve
Brahmann, yani rahibin, her ey olmas dncesi yerine din
veya ahlk dnceler n saf fa geirilmektedir. Bunlar mabut
dncesini de ikinci safta brakmaktadrlar,,
Bu eserlerin adak yapacak kudrette olmyan
iijusgie^g ve ounluk bakmndan ihtiyarlarca
ortaya karldklar tahmin olunmaktadr; bu adamlar ada*
dnmenin onu yapm ak kadar sevap olduunu ileri srm
lerdir,,
A r a n y a k a 1ar
eserêr Hindu felsef dncesinin esaslarn

kapsarlar 3, Hint ruhunun derin duygu ve dn
celerini aa vurduklar gibi, corafya ve iklimin de tesiriyle
hemen daima ister ierden kma, ister dardan gelme kuv
vetlerin zebunu kalm ve ok ezilmi olan Hint halknn nasl1
U p a n i a t I a r
1 Hindu Hindistann 6 felsefi usul (systeme) zikredilir

zerinde durulmyaeaktr,.
H in d is ta n
Bunlar
7
Tii
34
HNDSTAN TARH
bir mnevi snak aradn gsterirler ve bu bakmdan Hin

distan tarihinin anlalmasn kolaylatrrlar.. Bundan baka
Hindistann Mslman - Trk hkmdarlar ve ileri gelenleri
arasnda, Mslman ye Hindu dinlerini yaknlatrmak istiyenler
Upaniat'lardaki Tevhid,, yn Allah teklii,, dncesine da
yanacaklardr., Baburun torunu Ekber bu yolda bir siyasa
gtmeye koyulduu srada bir Allah-Upaniat yazdracaktr,
Tahta kabilmi olsayd ayn siyasay gtmek dncesini
beslemi olan ah Cihann byk olu Dara-kuh 1657 yln
da, bir Derya-y Tevhid,, sayd, Upaniat'lar&an 50 blm
baz Hindu bilginlerin de yardmiyle Srr - Ekber , yni en
byk sr, adiyle farscaya evirmitir ,
Orada Dara-kuh, bu eserleri kutsal saymakta ve Kurann Vaka,, suresindeki:
Innehu lekurann kerimn - Fi kitabin meknunin - La
yemessh iliel mutahharune - Tenziln min Rabbil Alemin,,
yetlerinde sz geen Meknun, yni gizli kitabn,, Upaniatlar olduunu ileri srmektedir 1,
Fransz msteriklerinden Anquetil - Duperron, 1801-2
yllarnda, Upaniatlar Trk ehzdesinin yapm olduu bu
farsa tercmeden ltince ve franszcaya evirmi ve bylelikle
bu eserler bat acununca tannmlardr,,
19 uncu yzyln byk Alman filozofu openhaver (Schopenhauer) bunlarn Avrupada en nl k ve yaycs olmu
ve bunlar onun felsefesinde nemli yer tutmulardr..
openhaverin ruhun nefsan balarndan, nce gzel sa
natlar ve sonra da zahidane ve dnya zevklerinden vazgee-1
1 Ayetlerin (77-80) Trkesi yledir: O bir Kutlu (veya (Jlu) oku
madr (Kuram kerim)~Gizli kitap iindedir- Ancak temizlenmi olanlar
ona el srebilirler-Allahdan inmitir,, Dara kuh, Mslman mtercim
ve mfessirlerin yaptklar gibi, arapa meknun szn yine arapa olan
ve daha ok saklanan anlamnda olan masun ve mahfuz szleriyle
deil meknun un dog-rudan doruya ve gerekten karl olan gizli
sziyle ifade etmekte ve buna gre bu szn Mezamiri Davut, Tevrat
ve ncil,, gibi btn slm acuntnca bilisen kitaplara deil ancak gizli
kalm bir kitaba ait olabileceini, keza Tenzil,, sz dolaysyle bunun
Levh Mahfuza,, ait olamayacam sylemekte ve sonda bu Gizli Kita
bn,, , Upaniatlar,, oldua dncesini ileri srmektedir
MSLMAN TRELERDEN NCEK TARH
35
rek yaamak yolu ile kurtulabileceine dair fikirleri , ksmen

olsun, Upaniatlardan alnmtr.
Keza yine az ok Upaniatlardan ald ilhamla openhaver u dnceleri ileri srmtr:
Cemaatin refah ve saadetinin muvakkat ve tali bir ama
olduu ve bunun hibir vakit bizi mefkrev varlmz geli
tirmekten alkoymamas gerektii unutulmamaldr; phesiz,
insann grevi, duygulu varlklarn (insan, hayvan ve hatt
nebatlar) mterek ilerine katlmaktr; ancak onun son
amac mahlkun zevk ve meakkatlerinin stne kp sknetti
Nirvanam n1 sinesine kadar ykselmektir,,
openhaverin ve onun yolu ile de az ok Upaniatlarn
Avrupada ndividualiste,,, yni bireyci dncelerin yaylma
snda nemli tesirleri grlm ve bu dnceler, ktle basks
altnda azap eken ruhlar iin bir snak olmutur..
Btn bu ynler dolaysiyle Upaniatlar zerinde az uzuncana duracaz; bunlara veya bunlardan karlan en nl
felsef mezhebe Vedanta ( Veda - Antet) yn Veda sona dahi
derler,, Tefsir yolu ile " gizli talimat anlamna getirilirler ve
bunlar kendilerini ortaya koyan filosoflarn bulular gibi deil,
kutsal saylan kiaptlardan ve onlarn tefsirlerinen kan ger
ekler gibi ileri srlrler ; trl U paniatlar arasndaki ba
kalklar da Veda*lan anlaytaki bakalklardan doma saylr..
U paniatlar dnya ve ahiret saadetinin ok stne km
yksek dimalara mahsus olup, insana en yksek ve mutlak
bilgiyi verir ve insan tam selmete erdirir addolunurlar. Veda*
lardan farklar udur ki, bu son eserlerde, u veya bu mabut
tan , dua ve adak yolu ile , birtakm eyler dilenilir ve keza
Veda'lar insanlara, her iki dnyada, selmet sahyacak buy
ruklar ve yasaklan kapsarlar ; halbuki U paniatlarda bu gibi
eyler yoktur ve U paniatlar bu gibi ihtiyalarn, hatt ibade
tin ve adakn stne km ahsiyetler iindir ve srf mutlak
hakikati bildirirler ve birka bakmdan az ok slm tasavvufu
ile mukayese edilebilirler; (bu gibi bir karlatrma EI-Birunnin ve Dara-kuhun akima gelmitir)
1 Trl anlamlarn aada greceiz ; Upaniatlara gre, daha ok
snmek, erimek anlamndadr.
36
HNDSTAN TARH
Says pek ok olan Upaniat*lm da biibirine zt bi sr

felsef dnceler oktur; burada en ok itibar grm ve
yaylm dnceleri ve bunlarn Hint tarihinin gidii zerin
deki tepkilerini anlatmaya alacaz Upaniat'iarm en tann
m toplayc ve tefsircisi Milttan sonra 9 uncu yz ylda ya
am olan Sankaradr,
Bunlar bilindikten sonra felsefenin esaslarna gelelim:
Bata B rahm an lfzn ve zamana gre alm olduu
trl anlamlar tarif etmek gerekir ; bu sz, burada rahipler
Kastm tekil eden kimseler anlamnda deil, mcerret bir mef
hum olarak alnmtr, Bu anlamdaki Brahm an sa ile aa
yukar unlar ifade etmitir: Majik iir (yni sihir ve byye
ait iir ) , Din merasim, adak rahibi, byk ve ulu. Dua ve
adak merasimi ve bunlar messir klan sihirli kudret - Her
eyin stnde olan m utlak kudret.
Bu son anlama gre, gneteki k ve scaklk kudreti
rzgrdaki hassalar, insann akl ve bedenindeki kabiliyetler,
zet olarak, acundaki btn hassalar, Brahm an,,n bir tecel
lisidir, Brahm an yer yznde her ne varsa onun esasdr, o,
her eyi yaratan ve yaatan mutlak kudrettir; her ey ondan
gelir ve ona dner,, Bylelikle de ibu felsefe Tevhid,,, yni
Allah teklii,, dncesine gtrm olmaktadr,
En son olarak, Brahman,, n, insann Atm an yni ruhu
ile ayn ey olduu dncesine varlm ve orada durulmutur.
uAtmana gelince, o, insann ruh,, ve zdr; insann ben
veya zm dedii vakit kendisi,, olarak kabul ettii eydir;
ayn zamanda acunda yalnz insann deil, her eyin Atm an,,
vardr,, Bu Atman,, yni z , Brahman,,m yalnzcana bir
ksm veya bir tecellisi olmayp tamamiyle ve aynen ezel,
ebed ve blnme kabul etmyen Brahman,, m t kendisidir..
Bu gerei sezen ve anhyan Ermi,, lr ve Kurtulua,,
eriir, Bu felsefeye gre, insann be hassas ve akl ve anla
y sayesinde duyduu ve anlad her ey ve yaamakla
edindii tecrbeler, keza I'Waarn merasimi, buyruk ve ya
saklar, mkfat ve mcazat vaitleri, batanbaa hayalden
ibarettir, ve btn bunlar, tpk ryada grlen hayaller gibi,
ancak uyanmcaya kadar gerek eylerdir: bunlarn gerek
sanlmas z yni Atman,, n kendini d eraitten ayrt et-
37
meini biimeyiinden ileri gelmektedir, Bu d erait ise, in

sann vcudu, hassa uzuvlar ve yapp ettikleri yni icraat
dr,, nsan lnce yalnz vcut yok olur, brleri ise ' Atman\a
birlikte kalrlar
Afman m kendinin bu erattan tamamiyle ayr olduunu
bilmesi iin Ker/alarn merasim ve kanunlara ait ksmlarn
bilmesi yetmez; nk Veda\axm br bir de Bilgi ksm
vardr; nemli olan ikinci ksmdr ve Upaniat'lar ibu ksm
aydnlatrlar,
Vedd\ann ksm insana bahtiyar olmak iin ne ya
plmas gerektiini retir; Bilgi ksm ise insana bereket ve
kurtulu baheder,,
Dolaysiyle Brahm an,, i bilmek iki trl olur: Adi B ilg i,,
ve Ulu B ilg i ile. Birincisi Vedalar'm f ksmn ve kincisi
de Bilgi,, ksmn bilmekle elde edilir, Yine bunlara gre, iki
trl Brahm an,, gznnde tutulmaldr (Mutlak k a d et anla
mndaki Brahm an anlmaktadr):
a) A di Bilgi,, ile bilinen Adi cinsten Brahman,, ki
yukarda anlatlan Brahm an dr,
b) Ula B ilg i ile bilinen Ula cinsten Brahman,, d r;
bunun hibir vasf yoktur, ekilsizdir, cisimszdir, duyulmaz,
grlmez, iidilmez, bilinen ve tasavvur edilen her eyden
bakadr ; onun hakknda her ne dnlse yanltr, v s ..... .
Onun zerinde sylenebilecek tek msbet sz, Varl dr.
Varlk se "Zek,, yi yn Anlay i tazammun eder ve
Brahm an,, safi zek addolunur. Meakkat ve cefadan ri
olmak ta ancak Brahm an a hastr; nk kutsal kitaplara
gre: Her ne ki Brahm an'dan ayrdr, o cefaya maruzdur ,,
Vasf sz,, yni Ulu Brahman,, tanmann imknszl
onun var olan her eyin zn tekil etmesinden ilerigelir;
bu yzden onu bilip tanmak imknszdr, zira her bilgi ve
tanma iinde bilici ve tanyc unsur Brahm an n kendisidir;
dolaysiyle onun ayn zamanda hem bilen ve tanyan, hem de
bilinen ve tannan ey olmas imknszdr; gzn kendi ken
dini gremiyecei gibi,,
Bununla birlikte hakim olan,, yni Eren,, adam, hassalarn btn d dnya duygularndan ekip bunlar i z,,
38
HNDSTAN TARH
yni Atman., i zerine yneltir vje toplarsa tam rahatlk ve

bahtiyarla kavuabilir ve bu hle varnca Ulu Brahman
sezer ve Onun Atman le ayn ey olduunu anlar,
Mulk ve dumanl olan bu ileri tamamiyle anlamak
Erm em i olan bzler iin tabiatiyle pek kolay deildir,
Bunu anlyanlar tam kurtulua ererler, yni ldkten sonra
yeniden domak gibi klfetlerden kurtulup tam ve mutlak
saadet ve selmete ermi olurlar,, Bu Erme in eyi veya
kt i grmenin, temyiz, doru ve yksek ahlkn tesir
ve nemi pek yoktur; tek nemli ey, baz gsterilerce, r
tl olan br hakikati sezmektir,
z n kendini tanmasnn, yni kendinin Ulu B rah
m an la ayn ey olduunu anlamasnn imknszln yukarda
grmtk; ancak pek mstesna ahsiyetler bu bilgiye ulaa
bilmektedirler; bu ii kolaylatrmak iin baz areler bulun
mutur ki bahcala unlardr:
1) V edalm m tetebb, biteviye bunlar ve z zerinde
dnlmesi, ket/nlardaki baz cmlelerin biteviye tekrar
(zikr)
2) Ebed ve fni eylei biribirinden ayredebilmek kabi
liyetinin elde edilmesi,
3) Bu dnyada ve br dnyada zevk ve mkfattan vaz
geilmesi,
4) a) Huzur ve rahatlk, b) ihtiras ve isteklerin denetlen
mesi (murakabesi), c) her eye veda etmi olmak, d) sabr ve
tahamml, e) dncelerini kendi zerinde toplamak ve teksif
etmek, f) inan gibi 6 vastann elde edilmesi,
5) Kurtuluun iddetle istenilmesi.
Bunlardan baka adak, sadaka, oru gibi eyler 'Ulu
Bilgi,, nin elde edilmesine yardm edebilirse de, o elde edildik
ten sanra bu gibi eylere lzum kalmaz,
Bir kere kurtulua Erildikten sonra artk Eren iin
dnya, vcut, cefa gibi eyler yok demektir ; dolaysiyle o,
artk her ne yapsa hibir nemi kalmaz; esasen, o adam iin
artk, yapacak bir ey de kalmamtr ve artk bir ey yapamaymca ldkten sonra yeniden domas da mevzuubahs ola
maz ; Eren lnce Brahm an m iinde kaybolur gider.
39
lmden sonra olan bitenlere geelim :

Az yukarda grmtk ki, insan lnce onun btn hassalan ve icraat z ile birlikte kalrlar ve gerekten len
yalnz vcuttur, Dolay isiyle z yni Atman,, biteviye gr
gsn arttran ve tekemml etmesi gereken bir eydir
Vcut ldkten sonra z iin birka yol vardr:
1) Eer o, yni z son yaaynda ktlk etmi ve
Ulu ve di bilgi,, lerden hibirini bilmemise, ya bir trl
cehenneme gider veyahut kt bir hayvan olarak yeniden do
ar (tenash).
2) Eer az,, son yaaynda Ulu ve Adi bilgi,, lerden
hibirini bilmemekle birlikte, iyi iler grmse A talar yolunu
tutar, yni birok vastadan getikten sonra aya gider, sevap
lar ksmen bitinceye kadar orada kalr ve arta kalan sevaplariyle yeniden ve bu sefer daha iyi ve yksek bi seviyede
doar
3) Eer z son yaaynda Veda'larn dua ve adaa
ait ksmlarna uymu, dnya heveslerinden elini ekmi ve
Brahman,, di B ilgi ile tanmsa birok vastadan getik
ten sonra A di Brahman,, a kavuur ve yeniden domak kl
fetinden kurtulur; bu durumda iken Ulu Brahman,, yni
z~ B rahm an hakikatini renil ve kyamette A di Brahman,,
dahi lnce Ulu Brahm ana kavuur yni ebed ve mutlak
N irvanaya,, girer
2 nci ve 3 nc klarn karlatrlmasndan u sonuca
varlr ki ibadet, adak ve din bilgiler, iyi i grmekten ok
stn saylmaktadr,,
4) Eer z son yaay srasnda Ulu Brahman,, i yni
Vasfsz Brahman,, tanm ve z yni Atman = Brahman,,
olduunu bilmise, derhal, tam kurtulua ermi olaca iin ye
niden doup dnyada bir daha yaamak klfetinden kurtulmu
olur; Brahm an m iinde kaybolur ve Mutlak Nirvana'ya,, gi
rer yni sner.,
En byk saadeti, snmek ve yok olmakta gren ve ona
ermek iin insan, dnya ilerinden elini ekip binbir cefaya
1 Nirvanann en yakn karl snmek tir
40
HNDSTAN TARH
katlanarak biteviye oru, dua ve zikr iinde yaamaya tevik

eden bir felsefe, cemaat zerinde ancak zaaf ve hatt miskin
lik verici bir tesir yapabilirdi ve yle de yapmtr,,
Keza bu felsefe, en yksek zeklarn birounu cemaatin
faydal bir yesi olmaktan karp, zenginlik, refah, aile zevki
gibi ahs ve ulus ve yurt sevgisi veya siyasal ve asker
baar istei gibi tima her trl dilee veda ettirmi ve
onlar dilencilik ve sefalet iinde miir srmeye ve ebed
yokluu aramaya sevketmiti
U pam iaflann gelime devrinde gnlerce ve haftalarca
a oturan, diken ve iviler zerine rplak oturup haftalarca
kmldanmyarak zikir ve tefekkrde bulunan ve zamanla
vah bir manzara arz eden kimseler oalmt. Bazan bu
derece ileri gitmemekle birlikte, yalnz veya soy sop ve arkadalariyle b* arada ormanlara ekilip ibadetle vakit geiren,
ot, yaprak ve aa kkleriyle beslenenler de pek oktur,
Gitgide bu gibi Erme namzetleri kalabalklatka
biribinne rakip Erme usu! ve aresi arayan bir trl mek
tepler,, husule gelmiti, Ancak, genel olarak, bu yolda al
malar,, ya ferd ve gizli olurdu veyahut ta gdlen erme
usulleri, kk ve kapal bi trl tarikat yeleri veya bir
stadn mritleri arasnda, bir sr gibi saki anlrd
Cin a ve Buda gibi Erme,, usul ve arelerini bulduuna
inandktan sonra bunlar herkese bildirip yaymaya kalkanlar
nisbeten az olacaktr.
Birok kiinin yaamay en kt ve cefal ey addedip
ondan ve yeniden dnyaya gelmekten kanmas ve yoklua
kavumay en byk Kurtulu,, addetmesi iin herhalde o
zamann soysal durumunda bunu gerektiren sebepler bulun
maldr; bu gibi ktmser dnce ve davranlar tektk
kimselerde grnse, bu, onlarn acaipliine verilebilir; ancak
bu gibi davranlar oalnca buna tima sebep aramak
gerekir,
Upaniat'larm gelime devri olan Milttan 500 yl nce
kuzey Hindistan durumu ile Hristiyanln gelime devri,
yni Roma acununda Cumhuriyetten mparatorlua geme
zaman ve onun amansz sava ve zulmlar, biribiriyle kar-
laitnlrsa ayn sefalet ve sefillemeyi ve orta snflan

leme ve esirlemesine gtren olaylar zincirini grrz;
dan baka dinin de phtlam ve insanlar arasnda, t
eleri tatmin eden lkelerin, ortadan kalkm oldu-u ve yeni
lkler aranid grlr,
Rahip, yni Brahman ve asker yani Katriya, Kast,, ve
snflarnn birlii altnda ezilen ve bir sr sava ve ya
ma altnda bunalan halkn bu gibi yollara kamas tabi ola
bilecei gibi, vicdan sahibi birok Brahman ve Katriyanm da
durumdan mteessir olarak bu yolu tutmalar keza tabi
grlmelidir, Keza, kuvvetli bir ihtimal olarak, ahsen kendini
madur sayan baz Brahmanlarn bu yola girmi veya bu
yolu am olmalar da akla gelebilir,
Genel olarak, Upaniat felsefesi her snftan kimselerin
mahsul saylmaldr, Byle bir felsefenin yaylmasnn, Hint
acununu, mnen daha din kalan dar uluslar karsnda
daha da zayf ve zebun brakm olmas da tabi grlmelidir
III. Buda, zaman ve felsefesi

Budanm doduu srada, kendi lkesi deilse de, Brahmanik kltrn yaylm bulunduu Gence - Cemne ovalarnn
mterek ksm bu durumda idi; ve bu kltr, Bengal mstesna,
btn Gence ovasn kaplamaya koyulmutu, lk Budik edebiyat
tan, halk yaay hakknda, Brahmanlardakine yakn ktmser
hkmler karmak mmkndr., Aaya koduumuz iki rnek,
o sradaki soysal durumun baz ynlerini aydnlatr.
Zengin olmaya muvaffak olan biri iin denilmektedir ki :
Amacna erdimiydi, kazand serveti bin dert iinde, bin
zahmetle gzetlemesi gerekir, tki onu K u allar veya hrszlar
alm asnlar, yangn yakmasn, sel gtrmesin, dman akraba
lar kapmasn. Servet kazanmak ve zevk elde etmek iindir ki
krallar harbe tutuurlar, baba ve ana oulla, karde kardele
vuruur, sava adamlar oklarn uururlar, kllarn parldatr
lar, lme ve ldren cefalara katlanrlar,,,,
Burada almak,, iinde K ral ve hrszlarn bir arada sa
ylmas, ve dman akrabalarla ilgili szler, soysal durumun ne
42
HNDSTAN TARH
kadarkt ve gvensiz olduunu ok ak bir biimde gster

mekte ve dnyya k ktmser bir gzle bak sebeplerini
aydnlatmaktadr,.
Aadaki fkra da ayn zdedir; dnya ile ilgisini kesmi
olan biri iin denilmektedir k i :
V
ehir yanyordu, ancak onun olan bir ey yanmyordu,
f lke yama ediliyordu, ancak onun olan bir ey yama edil/ miyordu,,
^
- Bud acn felsefesi hem o andaki soysal duruma, hem de
/JJpaniaT^lsefesine kar bir tepk-aylmaktadr,
Onun asl adCSidarta jdtr: ayanm._klanB u d a n u ilk y l- mi M anlamnda olan Buda^ admêrdikten,,
l a n v e g e n li i so n r ~ ^ ac a k tn :^ lCe.ndisi S a k v a v e y a Sakaklar
dandr, (Bu ad Hindistanda fekit karldr) . dolay isiyle rk

bkmndan Trktr
Onun mensup olduu Sakya (veya Sakalar) imdiki
Unayted Provens,, yani birleik vilyetlerin kuzey - bat
kesinde ve Nepalin gneyinde Kapilavastuda oturmakta
idiler; lkeleri sulak ve bol rn verici olup zengin pirin*
tarlalar ile dolu idi., Bu Sakyalar, zenginlik, gurur ve etin
likleri ile nl idiler; mabutlarn kral saydklar ndraya,
Saka derlerdi Kosala devletine (aa yukar bugnk Oud),
daha ok szde baml saylrlard,
Gelenekler Buday bir kr al olu diye gsterirse de,
tarih tenkit, babas Sudodanay pek zengin bir trlii dereheyi
* Bu konu zerinde pek ok tartma vardr,. Bu eserin genilii bu
gibi sorumlar zerinde durmaya uygun deildir Birka iaret vermekle
yetineceiz : Buda'nn mensup olduu Sakya'Iarla ilerce Hindistan' fet
hedecek olan Sakalar ve Tibet halk arasndaki yaknlk ve birlik ihti
maline Evolution de i Humante klliyatndan olan Lnde Antque et
la Civilisation Indienne de iaret vardr (s, 32) Tabakat Nairi nin
Laknavti'de (o vakitki-13 nc yz yln ba - BengaPin merkezi) hkm
srm Kala meliklerinden bahseden blmnde, Tibet halk veya o
halkn bir ksm balca Trk diye anlr Iskitlerin Trkl bir >k
bilgince tannr ; E.. M Minns Scythians and Greeks adl eserinde skit
terin balca Trk olduklarn yazar (Bak L. de La Vallee Poussin ' LInde aux temps des Mauryas, s 262)
Profesr Walter Rubenin Eski Hint Tarihi adl eserinde (E b
lm ) birtakm Trk gelenekleriyle Buda gelenekleri arasndaki benzerlik
ve yaknlklara iaret vardr.
MSLMAN
DRKJLERDEN NCEK TARH
43
ynifKsati-iya> larak kabule daha eygindir; anas Mava)da

Sak yakardandr,, Budamn M, , 560 yl civarnda doduu
sanlrsa da, bu hususta ok ihtilf vardr, Genliini askerlik
ve idman talimleriyle geirdiini, mevsimine gre, oturulmak
zere c saray olduunu, evlendiini ve olunun daha sonra
kendi~dinine girdiini geleneldeFbTdirir; yine bu geleneklere
gre, onun saraylarn, babasn! karsn ve ocuunu brakt
yle olmutur :
^ K e rk e sin girdii bir baheye gidiinde, bir gn, ok
yoksul bir yal adam, baka bir gn ackl bir hasta, br
nc gn bir l..ve baka bir gn de dilenen bir kei
grr lk grdkleri, her adamn sonu bu durumlar olacamdan, onu dnyadan irendirir ve dilenci keiin durumuna
imrendirir.. O sada29 yandadr keii grd gn bir
olu doa ; bunu renince: bana bir zincir vuruldu., der:
o gece elenmesi iin sarayda alg, trk ve oyunlar olur;
bunlara bakarken uykuya dalar; gecenin ortasnda uyanr ve
algc^ye oyuncu kadnlann_yerlere serilmi uyuduklarn
g g r ^ irenir^ v e yeni domu ocuunu daha grmeden
babasnn- saKayndan hemen kaar..
Budann bu davran, yksek snflarn sefahat ve halk
tabakalarnn sefaletine kar bir trl tepki saylabilir
B *iin ^ ral m^
Bundan^son^ Buda Ermeye., alr; bu

yoldaC^jol_^âacaktr; bata, sra ile iki
stadn munH olur: ancak bekledii sonuca
varamaz ve stadlarndan ayrlr. Magada ( imdiki Bihar)

blgesine gelir, orada ruva kenti dolaylarndaki koru
luklarda vcuduna binbir ikence yaparak Ermeye,, urar;
kh, dilini damana yaptrp gnlerce yle durur, kh dayanabildii kadar nefes almaz, yemek yemez v s,; ondan baka,
be erme aday,, da ayn koruda ona yakn bir yerde onun
dayand cefalarn hayran olarak, o ererse., mridi olmak
zere beklerler.
Sonda Buda bylelikle enlemiyecene., inan eder; kuv
vet bulmak iin yemeye koyulur ve tabi tarzda yaamya
balar; Jae arkada onun mrted olduu dncesine kaplp
ondan ayrlrlar.
44
HNDSTAN TARH
Bundan sonra Buda, vcudu tabi bir durumda ola

rak dncelerine devam eder ve sarayndan katktan 7
VI sonr.3 - hir
Ril i A a ^ ,, n n HihinHp H ii s i n fi rk <*n
;
ancak bu ^ ris.. ona^ UpaniatIar felsefesine gre, erenler,, inknden baka bir felsefe ilham eder..
Buda- 'êrdikten sonra.. bylelikle.edinmi olduu bilgiyi
l;erkese yavmva karar verir. Kendisine ilk inananlar arasnda
yjjjuxla-^z geen S arkada hnlnaâkhr. Geleneklere gre,
tjiilg Aack dolaylarnda kalp 4 hafta oru tutar ve yapacaklaun.jd eg jg jferjn d#nr e v ta r T ^ r ^ bna tuzaklar ku*.
rar, onu idlala alr ve bildiini,, yaymasnn nne gemiye
urarsa da bir ..baar elde edemez ; mbut Br ahma ise bildini,, yaymasn ondan diler,
Budann bylelikle ererek,, vard felsef inann
F elsefesi ana
onun Benares vaizinde grlr ; zeti
aadadr:
Fikr ve ruh bir yaay arayann kanmas gereken iki
ifrat vardr; bu, insan kltr ve sfliletirir; bu aalktr,
akla uygunsuzdur, keder vericidir insana gerekmez, botur. teki
se eza ve cefa iinde yaaytr; bu da, keder vericidir
insana gerekmez, botur. Ekmel (Buda bu tabiri kendisi iin
kullanr) bu iki ifrattan uzak kalmtr, bunlarn arasndan
geen, akln gzlerini aan, rahata, bilgiye, klanmaya, Nirvanaya, 12 gtren yolu bulmutur. Bu kutsal yol sekiz dall
dr; bu dallarn adlar: saf inan, saf dilek, saf sz, saf i,
saf geim, saf gayret, saf hafza, saf dncedir..
Cefaya dai kutsal hakikat udur: dou cefadr, ihti
yarlk cefadr, lm cefadr, sevilmiyen eyle birlik cefadr,
sevilen eyden ayrlk cefadr, istee eriememek cefadr, zet
olarak, ball gerektiren u be cins ey cefadr: vcut,
duygular, telkkiler, temayller ve tany.
Cefann kaynana dair kutsal hakikat udur: yaaya
(veya varla) susam olmak. Bu, insan doutan doua 3
1 Buda felsefesinde Nirvana, gnahszln ve daha ok isteksiz
liin verdii akl rahatl anlamndadr. (B a k ; Sir H. S., Gour: The
Spirit of Budhism; glossary XIV).. Brahmanik edebiyatta bunun daha ok
snmek anlamnda olduunu yukarda grmtk,.
2 Tenashe iaret
45
gtrr. Bunun yannda da zevk ve hrs vardr; zevke susa

y, yaamaya susay, bakaszla (yani ldkten sonra yeni
den domamak istei) susay,
"Cefann kaldrlmasna dair olan kutsal hakikat udur :
Dilein,, tamamiyle ortadan kaidrlmasiyle bu susaylarn
sona erdirilmesi,, Bu dahi Dilei kovmalka, ondan vazge
mekle, ondan kurtulmakla, onun iin hibir yer brakmamakla
olur,
Cefann kaldrlmasna gtren yola dair kutsal hakikat
udur : bu 8 dall kutsal yoldur : saf inan, saf dilek,.... ..
zet olarak, Buda, pek bahtsz, perian ve felketli tima
bir durumda bulunan ve bu yzden ana dncesi Kurtulu,,
( dnyadan kurtulu) olan bir cemaate, ekilen btn cefalarn
dnyada birok eylere ballktan ilerigeldiini sylemekte,
dileklerini sndrme ve yaaylarnda saf ve doru olma
dn vermektedir, Felsefesi ktiimseyic bir muhitin mah
suldr,,
Esasa gidilirse Budanm yeni bir din kurmak iddiasnda
bulunduu ileri srlemez ; O, ne eski mabutlara dokunmu,
ne de yeni bir mabut ortaya karmtr; O, yalnzca kendine
gre bir yaay ve kurtulu yolu gstermitir,. Ancak Budaya
inananlar, ne Brahmanlarn iine gelen ve onlarn kazan ve
tahakkm vastalar olan adaa, ne de Upaniatlarm tavsiye
ettikleri binbir ezal kurtulma ve erme,, usullerine nem ve
remezlerdi ve vermez oldular,
Buda, Brahmanlarn stnlklerinin mnevi temeli olan
Kast,, zihniyetini de dolay isiyle baltalamtr; aadaki sz
bunu gsterir :
Eserlerim benim malimdir, eser lerim benim mir asmdr,
eserlerim beni tayan karndr, eserlerim benim mensup oldu
um rktr, eserlerim benim snamdr,,
Yine bu cmleden olmak zere, Buda: (trl) rmak su
lan denize dklnce artk birbirlerinden ayrt edilemez ol
duklar gibi, trl Kast,, mensuplar da Buda keii olunca
artk hep e olduklarn, sylemitir.
Budanm adak mefhumunu baltalyan ve hkmdarlarca
yaplan adaklar iin halktan zorla hayvan ve mal toplanmas
nn aleyhinde nl hikyeleri de vardr
46
HNDSTAN TARH
Bununla birlikte Budann, Kast kaldrmak, ada yasak

etmek ve tima bir inklp yapmak iin srekli ve uurlu
olarak urat pek grlmez; vaizlerine, Brahman eemenlii
pek o kadar kuvvetle kurulmam bir lkede balam olmakla
birlikte, eer bu yola gitseydi belki t batan ok etin ve
tehlikeli muhalefet ve dmanlklarla karlard; Brahmanlarn
Budaya karmlklar, daha ok onun gereksiz olarak ezal ya
aya kar olmasndan ilham alan hicivler eklinde grnr,
aadaki fkra buna bir rnektir:
Gece yumuak dekte yatmak, sabah bardak dolusu
imek, leye yemek, akama yine imek, az ekerleme ile
dolu olarak uyumak; ve btn bunlarn sonunda selmete er
mek! te Sakyalarm olunun karihasndan dourduu ey,,.
Budaya tbi olanlar iki dereceye ayrlr : Likler yni
herkes ve keiler,.
Buda ahlkiyatmm ana izgileri: Doruluk, saflk, d
nme, hakimlik ve durmadan nefsini slahtr.
Doruluk ayn zamanda her frsatta iyilik etmeyi ve sa
d a k a y la kapsar, doruluun be kaidesi vardr : ~~
/ IVjfcanllan ldrmemek; bu, et yememeye de varr, ancakêf_yemek kesin olarak yasak edilmemitir..
Bakasnn karsna ve malna sayg gstermek,.
/^T'poru olmyan eyi sylememek..
/^nSarho eden eylerden kanmak.,
^-"Keiler iin evlenme yasak olduu gibi birinci kaide de
ok esasldr, bunlar silh tayamazlar ve canlarn korumak
iin de olsa hibir mahlku ldremezler; genel olarak, kendine
hkim olmak ve hiddetini yenmekte, ana kaidelerdendir; bu
yollarda u buyruk gsterilebilir:
llerliyen bir araba gibi iinden ykselen hiddete hkim
olana gerekten arabac derim, teki yalnzcana bir yular tutu
cudur.. Hiddet, hiddetsizlikle yenilir ; ktlk, eylikle yenilir;
hasis, hediyelerle yenilir, yalanc dorulukla yenilir. Eer kt
kimseler keii tahkir ederlerse o demelidir k i: madem ki
beni dvmediler, iyi, ok iyi kimselerdir,,.. Eer onu dverlerse
demelidir k i: madem ki zerime toprak atmadlar iyi kimse
lerdir,, . Eer onu keskin silhlarla ldrrlerse demelidir k i:
Budamn yle mritleri vardr ki onlar iin varlk ve yaay
47
cefa, keder ve istikrah saklamaktadr ve onlar iddetli bir

lm aramaktadrlar; byle bir lm ben aramadan bulu
yorum,,
Buda, biteviye dnmeye de ok nem vermitir; d
nmek, geimini dilenmekle salyan keiler iin balca
itir; Budaya gre, kendi zn bulup tanmak iin yaplan
aratrmalar en em li aratrmalardr; z ile (yani vicdaniyle)
dost olmak en yksek dostluktur..
Budaya gre, Kurtulu,, a btn dnya balarn z
mekle erilir, nk bylelikle cefa,, ve keder,, imkn kalmaz.
Bu duruma gelmi biri iin Nirvana,, ya vard denir; o adam,
artk yeniden domak klfetinden de kurtulmu saylr.. Bu
kelime snmek, yok olmak,, anlamna geldiinden baz Av
rupalI yazarlar Budamn insanlar yoklua, imhaya sevkettiini
ve en byk ama olarak bunu gsterdiini ileri srmlerdir ;
gereklense, daha yukarda da dediimiz gibi, bu kelime Buda
felsefesinde gnahszln ve isteksizliin verdii akl rahatl
anlamnda kullanlr Budist yazarlar, Bat yazarlarnn bu yol
daki iddialarna iddetle kar koymaktadrlar; ezcmle Sr
H, S. G ou r: The Spirit of Budhism,, adl eserinde (s., 284),
kant olarak, Budann u szlerini ileri srer:
Bundan sonra Siha (bir mrit) doru olarak benim iin:
Saman Gotam (Buda) yok olmay ileri sryor, yok olma
nazariyesini retiyor ve mritlerini bu esas zerinden yeti
tiriyor,, diyebilecei bir k vardr. Ve doru syliyen birinin
benim iin bunu syliyebilecei k hangisidir Sih a? Siha
Ben sefahatin, kt dilein, inkisarn ve hayalin yok edilme
sini iln ediyorum, Ben yrein, eyi olmyan ve kt olan bir
ok artlarnn yok edilmesini iln ediyorum,,.
Yukarda grdklerimizden tam Kurtulua,, ermek iin
kei olmak gerekecei anlalrsa da, lecei srada ona liya
kat gsterenler de istisnaen buna erebilirler,
Tam Kurtuluun,, dnyadan elini ekenlere mnhasr
gibi olmas ve bunun yeniden domak klfetinden kurtulmak
gibi yine dnyadan kanmay tazammun etmesi, en ok, o
devirdeki yaayn ve tima durumun ok kt olmas ve
insanlar her bakmdan ktmser yapmasiyle izah edilebilir..
48
HNDSTAN TARH
Budanm dou ve hayat, onun Erdikten,,

ve genel olal
ak
ortaya
fifcrler
ve
yapt
telkinlerle
b e n z e r lik
ondan
.500
yl
kadar
sanra
gelecek
olan Isa
le r
ntn davran ve telkinleri arasnda inkr g
bir ok benzeyiler vardr ; bu hal bazlarna sanhr1 dav
ran ve telkinlerinin, her ne biimde ve herhangi bir yolla
gelmi olursa olsun, Buda'dan alnm olduu, bunlarn azdan
aza geerek Palestine kadar gelmi veya, ileride grecei
miz gibi, byk Hind hkmdar Asokann Akdeniz lkele
rine gnderdii Budist misyonerlerce oralara yaylm fikirler
olduklar, dncesini vermitir,
~
Sor H S Gour, yukarda sz geen eserinde, Budann
hayat veya ona ait efsanelerle2 sann hayat ve ona ait
efsaneler arasnda birok tpklk veya yaknlk bulunduu ve
iki dindeki inan ve ibadetlerde de bir ok benzerlikler olduu
yolunda, birok Dou ve Bat yazarlarnn fikirlerini toplam
ve kendisi de bunlara epi fikirler eklemitir (s, 426 - 447 ve
450-462)
B u d iz m 'le Hrls- nce ve sonraki davranlar
Yine ayn yazar, s. 183 de, Hristiyan kilisesinin Buday

Jozafat adiyle hristiyan azizleri arasna aldn sylemekte ve
Jozafat adnn, Bilgiyi henz iinde tayan,, veya Buda
adayi,, anlamnda olan Bodisatv,, dan bozma olduunu ekle
mektedir,
Birok Hristiyan tarihi ve filozofu bu yoldaki iddia
lardan mteessir grnrler ; onlar Budanm samnkine benziyen szlerinin asl anlamlarnn iyi anlalmad veya bu
szlerin sonradan uydurulmu olduu iddiasn ileri srerek
say veya Hristiyan dininin trl kurucularn, taklitilik
suundan kurtarmak isterler
1 u yn de gzden karlmamaldr ki, Peygamber sann gerek
ten yaam bir adam olmayp efsanev bir ahsiyet olduu ve o devirde
pek ackl bir durumda bulunan Akdeniz havzas uluslarnca dilenen ve
beenilen her vasf ve filin ona yaktrlm bulunduu, baz tarih m
nekkitlerince iddia olunmutur ; bu iddia doru saylrsa onun davran ve
telkinlerindeki Budaya benzeyiler daha kolay anlalr,
2 Konuyu ar uzatmamak iin bu efsaneler alnmamtr.
49
Ancak Beni srail Peygamberleriyle balyan ve son Pey

gamber Muhammedle sona eren zincirdeki ahsiyetlerin tel
kinleriyle Huda'nn telkini arasndaki u ana~bakalk hi gzden karlmamaldr; o da, Budamn mabutlardan ok stn
saylmasdr. Birincisi Budaya atfolunan ve br ikisi onan hak
knda sylenmi olan aadaki fkra bunu eyice aydnlatr:
Kadiri-mutlak, her eyi bilen (Buda denilen) Benim, her
hususta Benim, hibir lekesiz olarak Benim, her eyi braktm,
hibir dileim yoktur, bir Kurtulmuum,,,. Bildiimi yalnz
kendime borluyum, kime stadm diyeceim? Benim reti
cim olmad; kimse; benimle kyas olunamaz.. Gkler dahil,
acunda Benim benzerim yoktur.. Ben acunun aziziyim, Ben
stad- Azamim, yalnz Ben Ekmel Budaym; Bende alevler
(dilekler) snmtr., Ben Nirvanaya erdim ......
j kinci fkra udur:
Nee getiren, nee yayan, hassalar sakin olan, uhu
sakin olan, kendi kendisini kesin olarak yenmi olan, sulhla
zengin, kendi kendini mrakabe eden, hassalannn yularn
tutan kahraman...
nc fkra yledir:
Birounun selmeti iin, birounun neesi iin, acu
na acdndan, mabutlarn ve insanlarn bereketi, kurtuluu
ve neesi iin dnyada grnd .
Budann iki zelliinden bahsedeceiz:
Birincisi, Budanm, insanln t ezelden beri ne olduu
ve ebedde ne olaca gibi konular zerinde durmayp, bunlar
kurcalamann faydaszlm ileri srm olmasdr,
kincisi, mucizeye pek inanr grnmemesidir; aadaki
fkras bunu aklar:
Hibir Samanann (Brahman olmad halde eren,,),
hibir mabudun, Maramn (eytan) ve mbut Brahmann
yapamyaca be ey vard r; bu be ey nedir ? ihtiyarla
tbi olann ihtiyarlamamas, hastala tbi olann hastalanmamas,
lme tbi olann lmemesi, harabiye tbi olann harab olma
mas, gemeye (fena bulmaya) tbi olann gememesi.,n
Bununla birlikte, Hint muhayyelesi, Budaya btn mucize
sahiplerinin mucizelerini glgede brakan mucizeler atfede
cektir,
Hindistan
7 arihi 4
50
HNDSTAN TARH
Budann baka bir zellii de, telkinlerini halk dilin

de yapmas ve Budik edebiyatn, Sanskrit dili gibi bir zmre
dilinde kurulmayp, halk dilinde kurulmasdr; bylelikle
Budizmin bir zmrece smrme vastas olmas daha byk
lde nlenilmitir.
^
j Budizme siyasal ynden bakar ve onun siyavasal nemi sa^ tepkilerini incelemiye koyulursak unlar
grrz:
ounluk bakmndan halk kalabalklar dinde balca
u ynleri ararlar: olduka kolaylkla uyulabilecek buyruklar
ve yasaklar; bunlara uymak, baz inanlar beslemek ve gerek
tike dua ve adakta bulunmak karlnda bu dnyada ve
ahrette dilediine kavumak ve korktuundan korunmak, Git
gide din mahiyetini alacak olan Budizm ise, daha ok yksek
anlay ve her eyden nce yksek ahlk istemekte ve kalaba
lklarn dileyebilecekleri eyleri pek kolaylkla ve az ok
basit birka dnce ve davran karl olarak salamamaktad r; dolay isiyle ilk ortaya atld biimde, onun kurucusunun
ahsiyeti nekadar kendini sevdirici olursa olsun, kalabalklar
kendine ekecek bir din "deildi ; o, daha ok~aydnar tatmin
eden bir* felsefeydi: bundan baka bnyesi bakmndan Buda
dini, var olan baka bir dine kolayca eklenebilen bir felsefe ve
hatt bir dindir; ve bir bakmdanUa7o srada, Hindistanda
yayan dini smrmek iin onu phtlatrm olan Brahman
lara kar bir tepki idi,,
br yandan bu-telspfe
dinj Rrflhrran'Iann pfimpnjj&mi
[~ silkmek istiyen hkmdarlar iin ok gzelb k dayanak atabilirdi
BiTyzdendir k Buda_dnL halk kalabalklarnn d o r u d an

doruya sarldklar bir din olmaktan ok, baz hkmdarlarn
tuttuklar ve yaydklar bir din-olacakt r ; ancak bu yola giren
bir hkmdar, az ok, Budaâhlkivatma da uymak zorunda
kalaca iin, lkeler daha insancasna idare edilir olmu ve
Halkn Buda dinine kar sevgi ve bahl daha ok bu yol
da .salapimtr; ve en ok bu yoldan Buda pek byiik bir
soy sat inklp olmutur.
u da^gznnde tutulmaldr ki, bir dinin temeli daha ok
siyasal olunca onun yaamas da siyasal duruma bal kalr;
biteviye dardan giren kuvvetlerle arpan ve binbir ihtil
51
geirmi olan Hint siyasal acununda toplu ve dayank bir

durumda alan ve telkinleri halkn anlayna daha kolay
uyabilen Brahmanlarn, zaman zaman ve sonda hemen bsb
tn, Buda dinini Hindistandan skp atm olmalarna ama
maldr Ancak bu din , Hindistan dnda yaylm ve Hindiinide, inde, Japonyada, Moolistanda, t bugne kadar,
pek kuvvetle ve byk lde tutunmutur; epi zamanlar Trkler arasnda da nemli bir mevkii olmutur
Budanm yaayna geelim,, Onun yannda
bMminivey !m bhô k kei vardr; bunlar yetitike dini
uzaklara yavan misivoner olurlar. Budamn
kendisi de dilenerek dolamakta ve dinini yaymaktadr; ya
mur mevsiminde, iki - ay, bir yerde tefekkre dalar ve
kuru -havalar , gelince yine yola kard. Yamur^ -mevsimini
konuklan olarak geirmesi---iin birok krallar ve zenginler
onu ncelerden arrlard; birok verde ona ve cemaatine
ayrlm orman ve baheler vard, birok ta vakflar yaplmt.
Buda ve keileri en ok Gence ovasnn orta ksmlarnda'
almiardr, Buda, Magada-4rah Bimbisaradan ok vyardm
g613iltr; 80 yalarnda ve Milttan az ok 480 yl nce lr.
O ldkten sonra cesedi yaklm, ve klleriyle birok hatras,
birok krai ve Katriya arasnda paylalmtr Bunlar Stupa
denilen antlarda saklanlmtr..
cana Aymamak bakmndan, Buda dininden
daha ok ileri gitmi, ancak Brahmanlara o kadar
zarar vermemitir ve daha ok bir Keiler dini znde kal
mtr,. Kurucusu Vardamana, erdikten,, sonra Cena (muzaffer)
ve Mahavira (byk adam) nvanlariyle ydolunmutur; vazlanna Budadan az nce balamtr. Bu din de o sradaki Hint
durumunun bir tepkisi saylmaldr,
C e n a d in i
NC
TARH
BLM
OLAYLAR
alca yazl kaynaklar, daha nce de dediimiz gibi, din

kitaplar, efsanev destanlar, Budist ve Ceynist trl eserler
ve Puranalar (efsanev vakalar ve hanedan ecerelerini kapsar
lar) d it.
Mphem olaak milttan 500 yl kadar nceki durumun
u olduu anlalmaktadr: Gence ovasnn en nemli devlet
leri Kosala (imdiki Oud), Magada (imdiki Bihar) ve Ana
(imdiki bat Bengal) kratlklardr; orta byklkteki devletler
de alnrsa saylar 16 y bulur; bunlarn bir ksm halk meclis
lerince idare edilen cumhuriyetlerdir,,
Magada kral Bimbisara, Ana lkesini de alr ve denize

kadar yaylr,, Bu kral Budaya ok iyilik etmi olmakla bir
likte, ordusu iinde Budann keilikten yana propagandasn
yasak etmitir., Devletinin 80,000 (?) kasabas olup bunlarn
babular kamilen Budist olmulardr,,
Magada ve Kosala devletleri arasnda da bir sr sava
olagelmektedir,
Milttan 400 yl kadar nce, Magada devletinin bana
Nanda hanedan geer; geleneklere gre, bunun kurucusu b
tn Katriyalar ldrtmtr..
Gence ovasnda bunlar olurken Pencap ve Sint, randa
egemen olan Akamenilerin eline dmt,, Sirusun buralar
alp almad pek kesin olarak bilinmiyorsa da, birinci Dara
zamannda ( M 522-486) buralar Akamenilerin elindedir,,
I. s k e n d e r ' i n
Hind'e
akn
ran aldktaiKsonra Byk skender, Hinde de girecektir,,

330 vazmda Herat kentini (A r skenderiyesi) kurar, oradan
gneye iner ve Beucistan' savasz ele geirir (3 3 0 sonlar):
Kandahar kentini (Arakozi skenderiyesi) kurduktan sonra
54
.......
HNDSTAN TARH
skender, Kbii yolu iie kuzeye kar ve imdiki arikarn

yaknnda Kafkas skenderiyesini ( Hindu - Ku, Kafkaslarn
devam sanlyordu) kurup Hindu - Kuu kuzeye doru aar
(329); etin vurumalar sonunda Belhi ( Balika) ve blgesini
alr, Ceyhunu geer ve Semer kant (Marakanda) zerine yrr;
Seyhunu snr yapmak dncesindedir.
skenderin Baktrian ve Sogdian (Trkistan: dou Hora
san ve Maver a-n-Nehr) seferi yl srer, son derece ypra
tc olur ve birok yeri birka defa almak gerekir ; en etin
dmanlan skitlerdir12 O srada Trk oymaklar dank bir
durumdadrlar, buna ramen, skender Trkistanda, Ege ky
larndan beri rastlamad bir kar koyma grr ve epi
tehlikeler atlatr Sonda ksmen zor, ksmen siyasa ile, bazan
da ok byk zulmlerde bulunarak yl iinde bu blgeyi
yattrr. Bu srada Horasmi Hanz ona Kafkasyann Kara
deniz kylarnda Kolkid lkesine doru klavuzluk etmeyi
nermiti, Hinde gitmeyi dnen skender bunu kabul etmez
O, 327 ylnda, Trkistan halkndan pek ok atl okuyu
ordusuna katm olarak Hindu-Kuun gneyine geer.
O andan itibaren skender Hind seferine hazrlanr; Kbil - Lamgan blgesinde ordusunu birka ay dinlendirdikten
sonra Hindistana gvenle girebilmek iin Kbil ovasnn
dousundaki dalk blgeye (itral, Svat, Bacaur) bir sefer
yapar ve ok etin arpmalardan sonra oralara egemen olur
veya yerlileri yldrp kendisine boyun edirir.,
skender , Trkistan seferinin gerekliklerine
gre, ordusuna yeni bir dzen vermiti; 327
sonlarnda, 30-40,000 i sava olmak zere, 120,000 kiilik bir
ordu ile Hindistana girer,
Daha nce karlaaca devletler hakknda az ok bilgi
ler edinmi ve oralarda dost ve balaklar kazanmaya al
mt, O srada Pencabm balca devletleri unlardr : a) Sint
ve Celum arasnda Taksila ( bakentin ad) devleti, hkmdar
H in d 'e
g iri
1 G Glot2 Histoire Grecque * c. IV nde s. 126 ; bunlarn Hocent

taraflarnda bulunanlarna Trkmen demektedir
2 Hiva Han ; bak keza G Glotz.. s 128, ( Han tabiri metinde
vardr.)
IARH OLAYLAR
55
Taksiles Unvanm tamaktadr; b ) CelumIa enap arasnda

Abisara devleti, hkmdar Abisares nvann tamaktadr ;
c ) enabm gneyinde, Poros ( Porava) larn devleti; bu ad
hanedan ad gibi grnmektedir..
O anda bu son devlet Pencabm en gl devletidir; A bi
sares onun dost veya baladr ve Taksiles onlarla savamak
tadr ; bu yzden bu son hkmdar olu Omfisi ( A m fi)
skendere yollayp ondan yardm ister ve ona birlii
nerir.
skender, Sint rmana doru ilerlerken birtakm da
ulus ve oymaklariyle savar ve Sint yaknlarnda nl Aornos
(Avarana) kurgann alr; bundan sonra ibu suyu kayklar
zerine kurulmu bir kprden geip dostu Amfinin (bu kii,
arada babasnn lm zerine, Taksiles yani Taksila kral
olmutu) lkesine girer,, Amfi onu birok hediye ile karlar ;
skender, onun bakentine girdikten sonra, her iki hkmdar
birlikte, Poros (Porava) devleti zerine yrrler. Onun kral
byk bir ordu ile Celum kylarn tutmutu, yani Abisaresin
lkesinde bulunuyordu, Bu gl ordu karsnda rma geemiyen skender, bir frtna srasnda 20 km,, yukarda bir
noktadan onu aar ve etin bir vurumadan sonra Porosu
yener ve vuruma srasnda yaralanm olan bu kii, hkm
dar muamelesi grmek artiyle, skendere teslim olur (temmuz
326), skender ona devletini brakr kisi de kendine baml
olarak kalacak olan Poros ve Taksila devletleri, skenderin
dncesine gre, biribirini denkleyecekler ve bylelikle Ma
kedonya kral daha byk bir gven iinde bulunacakt,
Bundan sonra skender, Amfi ve Porosun da yardmiyle,
gney-douya doru ilerler ve bir sr baarl savalar y a
par; Kendisine kar koyanlara ok zulm ederek Bias rma
kenarna kadar gelir, teden beri amac, uzak sanmad Ok
yanus,, a erimektir,, Ancak Biasa ulat srada oralarda bir
yerin kral olan Fegeus veya Fegelis adl birinden rendik
leri onu artr; Poros da bu szlerin doru olduunu tekit
eder, Bunlara gre, Biasn tesinde geilmesi 12 gn sren
bir l vardr, onun tesinde de, Greklerce daha ad bile
bilinmiyen, byk Gence rma vardr; ibu blgelerde Agrames veya Ksandrames adnda bir kiraln lkesi bulunmak
56
HNDSTAN TARH
tadr; bu kral savata 20,000 atl-ve 200,000 yaya askeri

kullanabilir, 2000 sava arabas ve 3 veya 4000 fili vardr
(bu kiraln Puranalarda ad geen Dana-Nanda olduu tespit
edilmitir). Yine skender renir ki bunun Sandro Kottos
(andragupta) adndaki bakomutan, Chanakya veya Kotiliya
adnda bir Brahman ile birlik olarak hkmdarna kar durum
almtr; bu andragupta Pencaba kadar gelip skenderle
grr, in zeti uraya varmaktadr ki. Gence ve Cemne ova
larnn fethi ve Magada devletinin yklmas veya skendere
tbi klnmas iin, daha nce Pencapta yaplm olan, bugn
5 inci kol adn verdiimiz, almalar yolunda yrmekte idi.
Ancak o anda, birok fatihin nne dikilmi olan bir
engel, skenderin de nne dikilir, Uzaklklardan, scaktan,
iklim ve lkenin acaipliklerinden ve Brahmanlarn birtakm
bylerinden rken ve Makedonyadan beri sonu gnmiyen
bu seferden bkm olan komutan ve askerler, daha ileri gitmiyeceklerini syler ve skenderin rica ve hiddetlerine ramen
bu yolda direnirler, Bundan baka skenderin tuttuu yol, onu,
Pencaba yaklaacak kadar bym olan Magada devletiyle
etin olabilecek bir arpmaya gtryordu, Btn bu sebep
lerle skender geri dnmeye karar verir, Batya sapar, Sint
rma boyunca denize iner ve Hindistandan kp Iraka gi
der (325), Hint seferi srasnda bir yandan son derece cmert
lik ve ulvv cenap gstererek taraftar kazanmak, br yan
dan da kendisine kafa tutan kent ve oymaklar korkun bir
biimde krp kltan geirerek korku salmak ve ilerleyiini
kolaylatrmak siyasasn gtmt, Giderken birok yerde
asker brakmtr, skenderin Hint seferi tarih devirlerde Hin
distanla Bat acunu arasnda ilk balan kurmu ve, az da olsa,
baz nemli kltrel sonular vermitir,I.
II. M o r y a
devleti
skender istils srasnda, Magada devletinin

M o ry a
d e v le - pencaba yaklaacak kadar bym olduunu
ve***bB^y S ^ d k ; M, , 322 ylna doru, kendi kral

Dana-Nandaya kar skenderle anlamak iste
mi olan bakomutan andragupta, onunla birlikte yapamad
TARH OLAYLAR
57
ii, o ekildikten sonra yapar ve Nanda hanedann devirip onun

yerine geer ve Morya hanedannn ilk hkmdar olur. Devlet,
Morvnr zamannda pek byyecei iin, bundan bvie Morya
devleti diye anlacaktv^ândraguptar) Brahmanlara dayangF
aktr, ok gemede^ Penca^â~rJee geirir. skender ldk
ten sonra, onun dou lkelerine eemen olan komutanlarndan
Selkos, 305 yllarna doru, Sint rman geer, andragupta
onu pek kalabalJ^JîL.jUJu...le-^â^wjuada--kesin..bir_arpma ojmadanJDr. anlamaya varlr, Selkosa armaan olarak
500 fil verilir, o da, Kabil ovasna ve hatt Hindu-Kua kadar
olan yerlerdeki btn Yunan iddialarndan vazgeer; arada bir
de evlenme olur; andragupta veya onun oullarndan birinin
Selkosun kzn veya akrabasndan olan bir kz alm olduu,
mphem bir biimde ve istidll yolu ile sezilmektedir, Selkosun Megasten adnda elisi andraguptann paytaht olan
Pataliputraya (imdiki Patna) gelmitir; onun yazlar naklen
zamanmza erimi olup pek deerli bilgileri kapsamaktadrlar.
andragupta hemen btn Hindistan dzlne, ya dofrradan doruya veyahut kendi stnln kabjuL eden .yerli
krallar yj&iLUe, eemen.- o l mu_, ola]i.JarihL lLM l^m dardr;
dzenli bir idare kurmutur 298 ylna doru y ern e 7m l| ^ F
artlar iinde, olu Bindsara geer,, O d a ayn idareyi devam
ettirir, Dekkenin bir_ ksmn da fetheder , SelokosûrPhalefi
Anfiokos Soter ve skenderin eski komutanlarndan Msr kral
Ptoleme Filadeif ile mnasebetleri olmutur 273 veya 269 a
kadar saltanat srmtr,
Ilk Moryalar
lk iki Morya hkmdarnn ve en ok bir ineisinin devr i zer inde iki esasl eser var d r:
i k t i l a t ^ r kltr el* Megastenn yazlar ve andraguptann

veziri yukarda sz gemi olan Brahman
anakya veya Kotiliyaya atfolunan "Artasastra,, adl bir siya
sal tler eseri.
Bakent Pataliputra ( Patna) gayet byk ve zengindir ;
duvarlar boyunca 57'^kule ve 64 kap vardr, duvarn dnda
~12^mTderinliinde ve 200 m, geniliinde su ile d olu J du hen
dek bulunmaktadr., Kiraln yaay ok_muntazam verile
b oludu r; vezirlerini kabul edip onlara buyruklar vermek,
HNDSTAN TARH
58
mahkemede bulunmak, askerini, at ve fillerini tefti etmek,

istihbarat memurlarn ve mfettilerini dinlemek gibi iler,
btn gnn almaktadr; onun hayatn korumak iin bir sr
tedbir alnmaktadr, yemekleri, illar, masa] ve tuvalet let
leri ve kulland her ey zehirlenmesin diye srekli denetleme
altndadr; bahesinde ylan grnce haykran kular beslenil
mektedir,. Savaa gidii byk bir debdebe iledir ve son
zamanlara kadar yaam olan bir grenee gre, saray kadn
larn da birlikte gtrmektedir.
dare makinesi geni ve dzenlidir; i ve d haberleri
iyicene alabilmek iin byk haber alma ve belki de diploma
tik bir a_vardr., Hkmet ve hkmdar dil ve halk rahat
ve. mreffehtir
Ordu Katriyalardan ve cretli askerlerden mrekkeptir;
birinefleriTimar sahibi saymak "mmkndr,_nkyksek
snflara tmar verildii mezkrdur; savata ayrca asker de
alnmaktadr,
Orta Asva ve inle bvk bir-^kei'van^-tiear-&ti^.vardr.-v.
bunun bir ksm olsun, devlete yaplmaktadr; ticaret ve hele
fyatnrc^lIerÊTTnrcfenetleme altndadr. Kuma sanayii
gelimitir. Tarlalar sulamak iin iyi tertibat vardr.
Tahta zerine ileme ve ss yapmakta ok ileri gitmi
bir sanat vardr Ramayana ve Mahabaratay tekil edecek
olan destanlardaki hikyeler o devirde ok dolamaktadr..
A
(M
baba ve babasnn ^tTyii^feadar sren bu
5 273 v e a
f tuhat._v.e-. ynetimden sonra Âpka,-ba2 6 9 - 2 3 2 ) bas Bindusarann lmesiyle tahta kar. ehza
delii ve babasnn kendisini semesi yznden

olacak veliahtl (nk kardelerinin en by deildi) .za
mannda bat-kuzey vilyetlerin bakenti olan Taksilada ve
bat vilyetlerin bakenti olan Ucceynde valilik etmiti,. Onun,
douundan kan aktmaktan holanr bir adam olduunu ve
ancak Buda dinine girdikten sonra iyiletiini gstermek istiyen baz gelenekler, jrz erkek kardei bulunduunu ve bun
lardan 99 unun ldrttn n
srmekte iseler de, bu say
lar, kendiliklerinden bu iddialar yalanlyacak zdedirler..
Ancak aabey si uima ile taht sava yapt hakkndaki gelenekler kabul olunabilir,, Babasnn 273de ldne
TARH OLAYLAR
59
ve kendisinin ancak 269da ta giyme trenini yaptrdna

baklrsa, bu taht savann gerekliine inanlabilir,,
Asokanm 261 ylma kadar yaptklarna dair ayrca bir
bilgi yoktur; belki olaan devlet ileriyle uraa durmutur,,
bu 261 ylnda Mahanadi ve Godavari rmaklar ara
snda Hindistann dou kysn kaplyan Kaiinga devletine
kar savar ve btn bu lkeyi ele geirir; Selokosn elisi
Megastene gre, bu devletin 60,000 yaya ve 1000 atlr aske
riyle 700 fili varm, Bu yzden sava etin ve pek kanl olu r;
100,000 kii savata ye bunun birka misli ktlk ve hastalk
lar yznden lr 150.000 tutsak anr v. s~
Bu ackl olaylar Asokaya o kadar dokunur ki, artk bundan
sonra savaa hi girimemee karar verir ok gemeden Badi*
dininde bir lik ol ar ak_ girer; iki buuk yl sonra da kei oIrT
ancak yine hkmdar kalr,, 249 ylnda Budizmin kutsal_yer
lerine bir ziyaret gezisine giriir, Saltanatnn ortalarnda (tarih
zerinde ok ihtilf vardr ) Budizmde ba gstermi olan aykrlkan ve trl hzplar ortadan kaldrmak iin bakenti Pataliputrada bir konsil ( din Kongre ) toplar.,
Asokanm devleti, kuzeyde Hindu-Ku ve Himalya da
larndan gneyde 14 nc arz dairesine kadar inmekte idi..
Y ani Hindistann, gneyde nisbeten ufak bit para mstesna,
hemen btnn kaplyordu..
Asoka M . . 232 ylnda lr
Onun hemen
^tn Hindistan tarihte ilk defa birlemi
d in i u r a l a olmaktan baka bykl ve tarihi nemi, bir
yandan ok iyi ve nsan bir ynetim kurmu
ve halk ok mutlu klp onu her bakmdan ve hele ahlk ba
kmndan ykseltmi olmas, br yandan da Buda dinini Hin
distana ve acunun birok yerlerine yaymakta, yani onu evren
sel dinlerden biri yapmakta, balca mil olmu olmasdr,
Asoka buyruklarn, devletinin birok yerinde (daha ok
dorudan doruya merkezden idare edilmiyen blgelerde) ka
yalar veya ta direkler zerine kazdrm olup, bunlarn bir
ou zamanmza kadar bozulmadan kalmtr.
A sok a nm
Bunlardan, Asokamn grd ilerin ve ahlk buyruk

larnn neler olduu ve onun ibu buyruklar yaymak ve yrt
60
HNDSTAN TARH
mek iin neler yapt kolay anlalr., Dharma,, yani dindarlk

kanunu (burada ve aada din ve dindarlklar herhangi bir
dine ballk anlamnda deil nsan ve ahlk davran,, anla
mndadr) ad verilen bu i, buyruk ve tlerin zetini aada
veriyor uz; bunlara gre :
Gemite birok yz yllar boyunca can almak, canlya
kymak, soy sop arasnda kotu davranmak, Brahman'lara ve
dnyadan elini ekmi olanlara kar da kt davranmak
grenekleri gelie durmu, Asokann telkini ile cana kymak
tan saknmak, soy sop arasnda iyi davranmak, Brahman'lara
ve dnyadan elini ekmi olanlara kar keza iyi davranmak,
ana, baba ve byklerin szn dinlemek grenekleri gelimi..
Bu dindarane davranlar bundan byle de hep gelitirilecekmi;
Asokann oullan, torunlar, torunlarnn torunlar v s. de,
en son zamanlara kadar bu yolda davranacaklarm ve ahlk
kalarak herkese dindarane duygular alyacaklarm; yine
sz geen yazlara gre, bu alama, yaplacak en iyi bir
idir; bu gibi dindarane davran ise ahlksz kimselerde
grlemez, bu ynler biteviye gelitirilmeli ve bu ite hibir
gerilemiye meydan verilmemelidir, Dindarln art ve yayl
iki trl olay dourur: birisi, dindarlktan doan nefsi cebir
ve saknmalardr; kincisi de, efkat ve yumuaklk ve tatllktr;
asl byk ve nemli olan yn bu kincisidir.. Asokamn buy
ruklarna uyanlar bu yaaya ve gelecek yaaya gvene
bilirler.
Keza Asoka hep doru sylemek, sadaka vermek, ret
mene sayg gstermek, tutsaklara kar iyi davranmak gibi
daha birok t vermektedir,,
Bunlardan baka Asoka, herkesi bakasnn dinine kar
durum almamaya ve onu ktlkle anmamaya armakta,
btn dinlerde, grn ne olursa olsun, ana amacn bir oldu
unu, onun da kendi kendini denetlemek, yni ktle olan
eyginlikleri durdurmak ve dnce safl ve temizlii salamak
tan ibaret bulunduunu sylemektedir. Ancak Asoka'mn her
dine kar gsterdii bu sayg, inan ilerine ait olup, canllarn
adak edilmesi gibi ynlere gz yummaya kadar gitmiyordu,
Bu dn, buyruk ve tlere kendisi de uyan Asoka,
artk savalara girimedii gibi hayvan cann da kutsal say
TARH OLAYLAR
61
d iin nceleri ok sevdii avdan da vazgeer ve gitgide

yemek iin hayvan ldrme ii, bir sr tahdide tbi tutulur,,
Saknlamyacak idam ilerinde Asoka, suluya lme hazrlan
mas iin gn brakmaktadr.,
Asoka, ok sadaka dattrr ve bu ite, trl dinler ve
onlarn rahipleri arasnda fark gzetmezdi, Ancak daima derdi
k i: edilecek en byk sadaka Dharma,, yani dindarlk ka
nunudur, ona gre davranmak isteini insanlarn akima ve
yreine sokup yerletirebilmektir,.
Byk devlet memurlar, halkla olan temaslarnda ve
zaman zaman yaptklar gezilerde bu Dharma,, y herkese
telkin etmek, anlatmak, aklamakla grevlendirilmilerdi, Yln
baz gnleri de bu yolda propagandada bulunmak iin ayrl
mt; Keza bu ileri denetlemek ve halkn bu buyruk ve
tlere gre davranmasn salamak iin ayrca mfettiler
tayin edilmiti,
Asoka, bayndrlk ilerine ve hele bunlarn insani zde
olanlarna ok nem vermitir, Kervan yollan boyunca glge
edici aalar diktirmi, kuyular kazdrm ve konaklar yaptr
mtr; hastalar iin (insan ve hayvan) hastahane ve bakma
yerleri yapm ve birok tbb ot ektirmi ve il salamtr,
Bu son ileri yalnz kendi lkesinde deil, gereken komu l
kelerde de, kuzeydeki Yunan ve gneydeki Hind devletle
rinde de (kendi hesabna olacak) yaptrmtr,
Asoka pek ok ant ve yap yaptrmtr; gelenekler,
onun yl iinde 84,000 stupa (Buda kalntlarn saklamak
iin st kubbeli antlar) yaptrm olduunu bildirirler (bu
say bizdeki 40 yl veya 1001 gecenin karldr),, Bugne
kadar kalm olan Asoka antlarnn hemen topu, Orta Hin
distanda, bir zaman valilik etmi olduu Ucceyn yaknlarnda
Sani dolaylarnda bulunan stupa ve antlarla kaya ve ta di
rek zerindeki yazlar ve baz mahzenlerdir., Yukarda ayrnt
lar iyle anm olduumuz bu yazlar hep halk dil indedir.
Asokann grd en nemli ilerden biri de, Buda
dinini yaymak iin hem komu hem de uzak lkelere misyo
nerler gndermi olmasdr (M. 256 dan nce), Bunlarn
gittikleri lkeler arasnda Suriye, Msr, Makedonya ve Epr
de vardr. Hindistann gneyindeki Seylan adasna Asokann
62
HNDSTAN TARH
kendi kardei Mahandra (o da kei olmutu) gitmi, ora kral

tarafndan ok iyi karlanp ibu adada Buda dininin temel
lerini kurmutur.,
O ana kadar Hindistann din hzplarndan biri olan
Budizmi btn Hindistana yayan ve sevdiren ve onu bugn
acunun birok yerine yaylm birka yz milyon saliki bu
lunan evrensel bir din yayan yukarda da dediimiz gibi Asokadr., Onun Akdeniz havzasna gndermi olduu misyoner
lerin yaptklar telkinlerin iki yz yl kadar sonra doacak
olan Hristiyanlkla Budizm arasndaki baz benzerliklerin kay
na olduu ileri srlmtr, bu, az ok makul saylabilir; bu
oknu zerinde daha nce durmutuk,,
Asoka, ahs doruluu, iyilii, alkanl ve her ii
ciddiye aliyle tannmtr: O, hem ilerde, hem de zel yaa
ynda gereksiz tren ve israflardan kanmtr,,
u yn de bilinmelidir ki, Asoka halka yapt telkinlerde
ne Budizmin, ne de hibir dinin nazar ve felsef incelik ve de
rinlikleri zerinde durmam ve bunlarla uramamtr. O,
Budizmin genel ahlkiyatn ve herkese kabul edilen inanlarn
yaymakla yetinmitir. Keza Asoka, hibir dine ve Brahmanlara
kar baskda bulunmamtr; bunun tersine olarak, bir yandan
birok Brahmana sadaka verdirdii gibi mbutlar halka tant
trmak, sevdirmek ve saydrmak iin uralarda bulunmutur ;
onun yapt ey, gerek halka kar devlet idaresini, gerekse
halkta soy sop iindeki yaay, Buda ahlkiyatma gre, d
zenlemektir; bu yolda almakla, tabi olarak, Brahmanlarn
menfaatlerini baltalamakta idi ve onlar Asokay hi sevmemilerdir. Asoka, gtt bu siyasay seerken, bunu byk baba
snn tahta kmasna yardm etmi ve onun ve olunun salta
natn berkitmi olan Brahmanlarn tahakkmnden kurtulmak
iin yaptn gsteren kant yoktur; olsa olsa bu kendisi iin
ek bir kazan olabilirdi. Asokann iyi idaresi ise Budizmi Hin
distanda halka candan sevdiren balca ynlerden biridir.
Asoka, nce de dediimiz gibi, Hindu-Kudan Hindis
tann epi gneyine kadar bu lkeyi hemen kmilen birletir
mi olan ilk tarih ahsiyettir; burada birletirmeden maksat,
hem dorudan doruya kendi valilerinin idaresi altna koy
TARH OLAYLAR
63
mak, hem de birok yerli hkmdara kendi egemenliini kabul

ettirmektir
Asoka, skender mparatorluunun trl ksmlarna ege
men olan hkmdarlarn ou ile mnasebette bulunmutur
Asoka lnce ( aa yukar M . 2 3 2 ), bel -
A s o k a d an
ki de onun ok yumuak vnetimL^viiznden
s o n r a M orya
mparatorluk abucak dalr ve torunlar ara
d e v le ti
sn d a
M. o 185 yi civarnda Morya
hanedannn Magada lkesine egemen kalm olan son h
kmdar, Puyamitra adl bir general tarafndan ldrlr ve
bu kii Magadada, Sunga hanedann kurar..
Bunlar Dekkanm gneyinde kalm olan ola
d e H in d is ta n
Madras - Tancor blgesi), Pandya
ob * d e v l e t le r i (imdiki Madura blgesi), Kera (imdiki Koin
blgesi) ve Satya (imdiki Maysorun bats)
adnda drt devlettir.. Filen deilse de mnen Aokanm n
fuzu altnda idiler; ibu mparator, oralara misyonerlerini gn
derip halka serbestene telkinlerde bulunur ve manastrlar
yaptrrd,, Seylan adas da bu durumda id,,
III.
K u z e y den g e l e n y e n i i s t i l l a r
(Y u nan, P a r t ve S a k a Ia r)
f
skender generallerinden Selkos Nikatorun
d a^ u ^ ^ evletin *ku hkmdarn Hinde komu illerini ele
d a lm a s
geirmi ve Asokann byk babas andragupta ile yapt bir anlama ile ibu iller
den Hindu-Kuun gneyinde bulunanlar bu son kiiye brak
m olduunu yukarda grmtk,
Selkos'un ldrlmesinden (M, 280) 30 yl kadar
sonra, onun torunlarndan ciz bir kii olan Antiokos Teosun
hkmdarl srasnda, bir sr i sava arasnda Horasan,
Selkoslaru egemenliinden kmaya balar (M. 250 civar).
Dou Horasana, Beih blgesine, skender zamannda oraya
yerletirilmi olan Yunanllar (Hindistanda Yavana derler) ve
bat Horasana da Part'lar (Hindistanda Pallava derler) ege
men olurlar,,
HNDSTAN TARH
64
Belhdeki Yunanllar, Asokanm lmnden sonra, Hindis

tandaki kark durumdan faydalanmak iin oraya akmlara
balarlar ve gzlerini hep oaya dikerler,
Partlarn Horasanda g kazanmalar ve daha sonra 500
yl kadar rana egemen olmalar ise, ok gemeden ibu Yu
nanllarca Selkoslarm devleti arasnda her trl ilgiyi kesecek
ve bu Yunanllar, uluslarnn ana kaynandan bsbtn ayr
m olacaktr.. Ancak, az aada greceimiz gibi, bu ayrl
derhal vaki olmaz,
^
| , Beih'de
kendini ilk bamsz
hkmdar iln
la r n n Hindis- eden ora vaIisi Diodotosdur. Orada saltanat,

t a n a g ir m e le r i
. 230 ylna kadar onun soyunda kalr ;
ibu tarihte tidemos adnda, Anadoluda

Manisa'da domu, biri Belh tahtna kar, Bu zat Suriyeye
eemen olan Byk Antiokos ile epi uraacak ve ancak 20S
de birincisinin olu ile kincisinin kz evlendirilip arada bar
olacak ve Belhn bamszl Antiokosca tannacaktr.
Antikosun damad ve tidemosun olu olan Demetrios,
K b ii, Pencap ve Sind ksmen veya tamamen fethedip
byk bir devlet kuracaktr (M. 1 9 0 ). 175 ylna doru,
Belhde , kratides adnda biri ibu Demetriosa kar ayak
lanr ve birok arpma ve dalmadan sonra Yunan devleti
ikiye blnr, Kabil ve Taksila blgeleri kratides ve Sialkot
merkez olmak zere, Pencap, tidemos hanedannda kalr,,
S a k a l a r
Bir an iin Orta Asyada olan bitenlere

Milttan nce 2 inci yzyln ilk
H o ra - geelim,
t a A tya^r^ylari yansmda> 0 rta Asyada,
birok oymaklar
yerinden oynatan olaylar olur. 175 ile 165
yllar arasnda Hunlar, Yeileri kuzey in taraflarndan
Seyhuna doru ve Yeiier de Sakalar oralardan gneye,
Horasan zerine srerler, Sakalarn bu blgelere var 140 la
120 arasnda tahmin olunur. Bunlar Partlara ve Hindu - Kuun
kuzeyinde kalm olan Yunanllara kar baarl savalar yapar
ve Belh blgesine eemen olurlar,,
TARH OLAYLAR
K n z e y -B a t H in d is t a n d a Y a n a n
e g e m e n li in in
ona e rm e si
65
Bylelikle Belh blgesindeki Yunan devleti

sona ermi olur. Kbil ve Pencaptaki Yunan
cievleti veya devletleri ise daha bir mddet
y a ly a c a k y v e
Ylman hkmdarlarndan
Menander ( Hindistanda Milinda derler ) , M . 155 yl

civarlarnda, bat ve douya doru lkesini epi geniletecektir.,
Kendisi Budist olmutur ve Milinda sualleri,, adl nl Budist
eserde ad geen kraldr Sint rmann kenarlarn denize
kadar, Racputananm bir ksmn ve merkezi kuzey Hindistan
ele geirir; Patnay tehdit edecek kadar Gence ovasm istil
eder ve Patnada Morya hanedann devirip yerine Sunga
hanedann kurmu olan Puyamitra tarafndan geri ekilmiye
mecbur ed ilir; lmnden bir mddet sonra , belli olmyan
bir tarih te, lkesi Sakalarn eline der ve skender akmnn
Orta Asya ve Hindistanda brakm olduu son siyasal izler
silinmi olur,,
iy ._ ^ a k a lja r _ ^
G en el b ilg ile r Yukanda gi^puz-îbi S akalar, Yeiler
tarafnda^ B elh ^ e Her at glgelerine srldk

ten sonra, oralarda veya daha gneyde Partlarla arprlar;
daha sonra Sakalar, Seyistan (Sakastan) da grlr^ ve daha
sonra da Sint ovasna yerleir ve, demin denilmi olduu gibi,
Pencaptaki Yunan devletini ortadan _kaldrrlar (M. ilk yz
yl?)., Bu Yunan devletinin baz dkntleri Kuanlar zama
nna kadar yayacaktr,, Andmz devirde Sint ve Pencapta
kac Saka devlet ve hanedannn bulunduu ve bunlarn ne
derece Saka veya Part olduu veva^ bu-ikiôvman ne lde
karmasiyle husule geldii kestirilememektedir.
Genel olarak, ba^lan^^bvk bir .aka J mparatorl

nn bulunduu, sonra bunun. birka Saka^devletine, ayrld;
bunlarn Kusan efremenlifri alna girdikleri ondan sonra yine
bamsz olduklar ..ve . batda merkezi Ucceyn olan bu devletlerên^blrinin M. s. 4 nc yzyla kadar yaad bilinir ve
az ok kabul edilebilir; bunlar aada daha ayrntl olarak
anlacaktr.
Hindistan
7arifti
66
HNDSTAN TARH
T a r ih l e r s o ru m u Gerek Saka, gerekse Kuanlara ait olaylarn
tarihleri hakknda o kadar ok kar nlk ve

anlaamamazlk vardr ki bir hkme varmak imknszdr: O
devirde ve ondan epi sonra, bat ve kuzey-bat Hindistan'da
genel olarak tarihler Saka Devri,, veya daha dorusu Saka
Tarih Ba,, denilen ve Milt ve Hicret gibi bir tarih balan
gc olan bir devir bana gre atlmtr; bu da, Milttan 78
yl sonra balamaktadr.. Ancak Sr: G. R Bhandarkar 1 tarih
lerde ok kere yzlerin yazlmad 23 iddiasn ortaya atmakla
btn tarihler zerinde 100 ve bazen de 200 yla kadar giden
ter eddtler husule getir mitir . Dolay isiyle aadaki tarihler bu
yn bilinerek okunmaldr..
Bundan baka Saka, Part ve hatt Kuanlar hakknda
tarih kaynak ~o1c a z ,y o k denecek kadar zdr ve ok kere
para v ^ b a zFkitbeliere nhisar etmektedir..
----Daha nce Buda konusunda Sakalarn TrklAada, para ve kitabelere
re imdi zerinde durduumuz Sakalarn
ve Partlarn hangi ulustan olduklarn ince
leyeceiz.
^
___
IbuJSak ve Partlar arasmda birok Trk adna k,
guj. kula ile biten veya kara .. ile Jb a sly a n b ir o k insan
adna rastlanr. Hindistanda, bat Pencap'ta bunlardan nemli
bir hkmdar olarak (M., .. 9 5 ) Moes veya Moa (Trkede
Mous muharip, sava; Radlof c. IV ) vardr. Tam zaman
tesbit edilemiyen bir Manigula (Mani kula) uksada (Taksila
blgesi) validir.
Onun ikinci selefinin ad Liaka Kuu lakadr (Kucu, kucuuk ve saire Trkede ihbar ve ittiham ve kuylmak, karar
latrmak anlamndadr) ...
Kuan hkmdar Kank (Hindistan'da Kanika derler)
zamannda Matura'da ona tbi K ara Pallana,, adnda bir Saka
S a k a v e P a r t - grn_mmtk..
1 A Peep Into The Early History of Inda s. 43..

2 Mesel 290 yerine 90 yazlmas gibi.. Bunun Osmanlda da ve hl
bizde bile binler iin yaplageldigi bilinmektedir..
3 Bak : Tarama Dergisi,, .
TARH OLAYLAR
67
veya Part hkmdar vardr 1., Kuanlardan m yoksa Sakalar

dan m olduu zerinde ihtilf olan bir Kucula K a ra Kadfizesin paralar bulunmutur2 (Kucula iin bak yukar fkraya),.
Keza kuzey Katrapalardan Kharamostis adnda birisinin pa
ralar bulunmutur3.
Bat Katrapalar arasnda Bhumaka ve Nahapana adnda
iki tanesi vardr ki onlarn soy veya boy ad Kaharatadr..
Mous (Moes) zamannda Taksila blgesi valilerinden yukar
da sz geen bir Liaka Kusulaka da vardr ki KaharaIarn
valisi diye gsterilir,, Bu Kaharata,, ve Kahara,, adnn e
olduuna hkmolunmutur 4 De La Vallee-Poussin bu adn
Ptolemede ad geen Karaitai,, oymak veya ulusu olduunu
ileri srmektedir.. Karaitailerin Trkl ise kabul edilebilir 5
ve bu yn, Hindistana giren Sakalarn veya bunlarn bir
ksmnn hangi Trk oymandan olduunu da aydnlatmaya
yarar,
Bu ve bu gibi adlara dayanarak kesin hkmler kar
mak doru olmaz denebilirse de, btn bunlar srf tesadf
saymak ynne gitmek de doru deildir inanndayz..
Bata, pek belli olmyan bu tarihte, kuzey-bat HinS a k a l a r distann JbyfikJbir-ksnunLJcapJyan geni bir Saka
imparatorluunun bulunmu olmasna u ynlerden
hkm edilir: a) Saka hkmdarlarnn paralarnda kirallar
kral,, anlamnda cmlelerin bulunmasndan ve bunun, balan
gta olsun, kuru bir vnt olamayacandan; b) yukarda da
grdmz gibi bir Saka T a rih Jja y n m p e k uzun zamanlar
pek geni bir evrede kullanlm olmasndan..
Balarnda Katrapa ve Mahakatrapa adn tayan kii
lerin bulunduklar (bu nvanlar rana egemen olan Partiardan
1 de la Vallee Poossn, Llnde aux lemps des Mauryas ...........
s, 281.
2 Bak : The Cambridge History of ndia,, c., 1, , s. 588..
3 Bhandarkar, s. 26 (bak. bibliorafyaya).
4 Bak : The Cambridge shorter History of ndia s. 80 ve de la
Vallee Poussin s.. 282.
5 Bak i Andre Berthelot : LAsie Ancienne Centrale et Sud - Ori
entale d'apres Ptolemee s,. 207..
: 68
HNDSTAN TARH
alinmi veya onlarla herhangi bir i ve mukadderat birlii

sonucu olarak yerlemi olmaldr) lkelerin Saka egemenlii
altnda olduklar ve balangta bunlarn byk Saka impara
torluunun birer ili bulunduklar, genel olarak, kabul edilir.
Buna gre, byk Saka imparatorluunun Pencab. ks
men SindJ ) Matura gibi kuzey Hindistann merkez ksmlarn,
Malvay, Gcerat, Katiyavar yarmadasn ve Ucceynden
Maharatlar blgesine kadar bat Hindistan kaplam olmas
gerekir,
Bu devletin kurulu ve byklk devrinin tarihi zerinde
pek ok aykrlk vardr; ou Milttan nceki yzyl. Sr
R. G Bhandarkar Milttan, sonraki yzyl zerinde direnir Bu
kii son byk Saka hkmdarlarndan biri olan Mogann M.
s 150 ye doru saltanat srdn iddia eder..
Bu devlette ve ondan doan baz Saka devletlerinde taht
babadan oula deil, aabeyden, k
sonra ba
balarn ya srasiyle oullar_a .k
Byk Sakalar devleti hakknda nemli tarih olay bilin
memektedir ; ne_vakit, nasl daJId u d aL JbelL JeifrT lC ir
150 ye doru ( Bhandarkarn tarihlemesine g re ) Matura Katraplannn bamszlat sanlabiir.
Kusanlar. Sakalarn lkelerini ele geirdikleri srada Byiik
Saka devleti d alm bul unu yor du. ok kere, onun trl par
alarnda, Kuan eemenlii altnda hkm sren Saka Katraplan kalmtr; Kuan devleti daldktan sonra bu Katrap
hanedanlar yeniden bamsz olurlar, Bunlar Kuanardan
sonra yeniden anacaz.
I m
Orta Asyann geirdii sarsntlar yznden

srlm olan bir veya
birka. Trk oymann orada byk bir me
deniyet kurduklar ve halk yksek bir koruyuculukla ok eyi
idare ettikleri ve her bakmdan ykselttikleri tarihte sk sk
tekrarlanan bir olaydr. in, ran ve daha birok lke iin de
d u r ^ ,b^
Hindistandaki Kuan imparatorou b yolda
bir J3rnektir. Birtakm Avrupa tarihileri, bir ksm herbyk
l Trkten kskand ve bir ksm da her bykl yanl
K o a n la r h a n g i
Hinduu lu s ta n id ile r
IARH OLAYLAR
69
olarak Ari rk dedikleri Nordik rka ve yine ounluk bakmn

dan yanl olarak Nordik saydklar Iran kltrne maletmek
istedikleri iin, byle yksek medeniyet kuranlarn Trkln
saklar veya inkr ederler Bu yoldaki dnce ve uralara
rnek olmak zere Kuan devleti gsterilebilir,
bu
lan anlrken..sz...gemi olan Yeciierdk,; bu adr ,_jjL
tarihilerince , ^Qnlara....verilme.ktdir; bunlarn .kendilerine ne
dedikleri bilinmemektedir., Bunlarn Trk olduklarm gsteren
deliller aadadr; yle sanyoruz ki, bunlar kendilerine GkTrkler gibi dorudan__doruya T rk diyen__nadir Trk oy
maklar ndandrlar,
A) Mildn ilk yzylnda Yeiler, Hindu-Ku ve onun
gneyindftki
ayrlmakta
drlar; bunlarn babularna C^feg^s^denilmektedir; Divan-
Lugatit-Trkt e : Yafgu,, iin Halktan olup Hakandan iki
derece aada bulunan kiiye verilen lkap,, denilmektedir.
B) Kurallarn ve hele Kank*m (Kanika) para ve heykel
lerinde grlen giyimin Trk giyimi olduu kabul olunmkatadr K Yksek ve sivri klah...belden aas geniliyen bir
palto ve uzun izmeler,
C) Para v e .heykellerde (ezcmle Bamyan boazndaki
byk heykellerde) grlen vcutlar Nordik tipi deil, Trk
tipini gsterir: iri ba, yuvarlak yz, geni ve iri gs;
gs ye bacak uzunluk nisbeti Trkerdeki gibi
D) Kuanlardan Kanika ve olu Hvikaya ait baz
paralarn bir yannda bu hkmdarlarn resmi ve br yannda
da Nana, Nanaia,,, Nana rao , Nano yazsiyle birlikte
kadn mbutlar bulunmaktadr (The Coins of the Greek and
Scythic Kings of Bactria and India in the British Museum,,;
levha XXVI para 10, L. XXVII para 4 ve 5, L XXVIII para
7, 8, 9 ve 10 ve izahlar iin s, LX ve LXI ve s, 131, 134,
144, 145, 146),, Bu kelimelerin Trkedeki Nene, Nine,, olmas
en makul olarak kabul edilecek yndr,,1
1 Bak : V A, Smth : The Early History of ndia nn bandaki
para levhasna (No, 9),
70
HNDSTAN TARH
E) lk Kuan hkmdarlar arasnda bulunan iki Kadfizesten birine ait olduu iddia edilen bir parada (yukarda sz
gemiti) "Kucula kara Kadfizes* yazs vardr (Kembri, c I,
s 588).,
F) Byk Kuan imparatorluu ykldktan sonra Kuanlar ve Kank (Kanika) hanedan birka yzyl (aa yukar
Yakub ibni Leys devrine kadar) Kabil dalk blgesini elde
tutacaklardr,, Bu yerlerin sahiplerini Arap acunu, slmdan
nce ve sonra, hep Trk diye anar., Hicret sralarnda veya
ondan nce yazm baz Arap airlerinin beyitlerinde Kbil
sz hep Trkle birlikte anlmaktadr 1
Mslman Araplar Sicistaa (Seyistan, Sakastan) girdik
ten sonra, 22 Hicr ylndan itibaren (643) sk sk Kbil ile
Bst (Kandahar bats) kentleri arasnda, slm tarihilerinin
Kbil Trkleri,, ve onlarn hkmdar Rutbil veya Retbil
( ah, ar, kayser gibi bir nvana benzer) diye andklar bir
ulus ve uz kii ile savaa dururlar12
bni Hallikan 3, Yakub - ibn - Leys bahsinde (9 uncu yz
yln 2inci yars) KbiFde "Durari ?,, oymandan Trkler bu
lunduunu yazar,
G) Mslman - Arap kaynaklarn brakp Hindistan kay
naklarna veya oradan toplanm bilgi ve geleneklere dayanan
kaynaklara geersek, yine Kuanlarn Trkl sonucuna varrz..
1.. enmede 4, Mild 7nci yzylda H ind -u -Sin d h
kmdar olan Brahman e zamannda Trklerin Hindistan s
nr zerinde bulunduklar aklanlmaktadr; bu Trkler ancak
Arap kaynaklarnn andklar Kbil ile Bst arasndaki Trk
ler olabilir..
1 Bay NaimHazm Onat'n Arapcanm Trk diliyle kurulua adl ese
rinde (s.. 18), biri Peygamberin amcas ve 4 nc Halife Alinin babas Ebu
Talibin olmak zere, bu yolda uara-l-Nasraniye ve T ulibet l Talil
adl eserlerden alnm rnek (beyit) verilmektedir..
2 Ezcmle b n l-E sir: 22, 43, 44, 47, 59 , 74, 79, 80, 81, 82 v s
Hicr yllar olaylar ; keza daha az vazh olmakla birlikte Tabernn (Trk
e tercmesi): c. III, s 336, 337, 340, 341, 349, 351 Keza Biladurinin
Futuh l Buldanndan bu yolda rnekler karlabilir (bak Elliot, c II,
s. 415).
3 Vefiyat - l - Ayan, bak.. Elliot II, 413.
4 Bak.. Elliot, c I, s. 140.
TARH OLAYLAR
71
2,
Hindistann Yeilerin devleti olan Kuan devletini
Trk diye tand, birbirini bilmiyerek zamanlarna kadar
gelmi olan gelenekleri ayr ayr toplam bulunan iki kay
naktan da aka da grlr.
Bunlarn birincisi, Ebu Reyhan El-Birun'nin ahadetidir;
bu yazar Tahkik-i Malil Hind inde (Sachau tercmesi c, II s
10) nceler de Kabilde Hindularn Trk kr allar bulunduunu,
bunlarn Tibet'ten geldikleri sylenilen Trkler olduunu; bir
incilerinin Barhatekn,, adnda olup bir hile ile tahta ktm,
Trk elbiseleri giydiini, onun soyundan takriben 60 hkm
dar geldiini, bunlardan birinin adnn Kank olduunu, Piaverdeki Vihareyi (budist manastn) yaptrdn, birok sava
lar olduunu, olur olmaz sebeblerle savatn, ezcmle Kanoj
kralyle savam olduunu, ok baarl bir sava bulunduunu
ve dmanlarn yldrdn, hatt mucizeler yaptn, bu so
yun son hkmdar olan Lagaturmann (bu adn son ksm
Toraman,, olmaldr), Brahman olan veziri tarafndan ldrl
dn ve vezirin onun yerine getiini ve Gazneli Mahmut
zamanna kadar bu Brahman vezir soyundan alt hkmdarn
tahta ktn ve sonuncusunun 1021 de ldrldn yazar1..
1 Yukarda geen Trk adn Sachau un yazd gibi yazdk (c..
II, s.. 10-13); bunlar arap harfleriyle yle yazlmaktadr..
f (u i'n n
sknile),
(birinci kefin fethi ve kincisinin siikale) ve
(lam ve kefin fethi ve tenin zammile) br harfler zerinde hareke
yoktur Buna gre sonu Tekin , olduunda phe olmyan birinci ad. biz
Bat Trkieri Berhetekin ve baz Dou Trkleri Barhatekin diye okuya
biliriz kincisi iin danmak,, anlamnda olan Kenge,, hatra gelmekte
ise de Douda Kef,,in Kaf,,gibi kaln okunduuna bakarak onT'Kank,,
diye okumay doru bulduk; onun Hindistanda, yani 'Turk e Turuka,,
demi olan bir muhitte, adnn Kanka,, olmas da bu Kank,, biimi
ni makul gsterebilir, bahususki buna bazen "Kankka,, dahi denilmitir.
Bu dncelere dayanarak metinde genel olarak Kank,, adn kulla
nacaz
Arada ak hareke fark olmasayd Ouz blklerinden Knk
blna adile de bir yaknlatrma dnlebilirdi (Bak Divan* Lgatit - Trk, c.. I s . 55)..
Kitabelerde Hint tesiriyle Kanika diye geen ad birok parada
Yunan tesiriyle Kanerke, Kenerki diye yazldr; ayn zatn mevzuubahs
olduunda ihtilf yoktur
72
HNDSTAN TARH
El-Birunnin anlatt bu Trk krallar zinciri, ancak Ku

an krallar olabilir; bu, az aada grlecektir ve Trke
Turuka diyen Hint acununun Kamka Kanika demi olmas
da tabidir; ara sra Kanikann Kanikka,, diye anlmas da
bu hkmdarla El - Birundeki Kanik,,in ayn kimse olduunu
gsteren ayrca bir kanttr;
3 kinci kaynak Kemir kratlarnn tarihini kapsyan
Kalhananm Rajatarangini,, adl eseridir; o da, El - Birunden
yzyl kadar sonra, ondan haberi olmyarak ve baka bir
alanda, Kemirde yayan gelenekleri toplyarak Kemiri de
ele geirmi olan Kuan hkmdar iin yle demektedir:
Bundan sonra bu lkede kendi adlarn tayan ehir
kuran, Huka, Cuka ve Kanika adnda kral bulundu.
Bunlar hakm krallard .... Turuka rkndan gelmekle birlikte
dindarane iler gren bu krallar ...
Btn bunlara gre Kuanlarn Trklnde phe kal
maz nanmdayz l
Baz in yazarlarnca ve Kemir Brahmanlarnca kullanlm olan
bir de Kanta, Kant,, biimi vardr (Bak: V. A. Smith, s. 276, haiye 1),.
nc adn ba ksm zerinde duramyaeaz, bunun son ksmnn
Toraman olduu bizce phe gtrmez
1 Kuanlar ran veya Nordik diye gstermek istiyen birtakm
Avrupa tarihisinin kantlarn burada sralamak ve mnakaa etmek iin
bu eserin hacmi msait deildir ve birok mecmuada mteferrik ve da
nk olan bunlarn topunu bu srada lkemizde elde etmek te imknsz
dr. Dolaysiyle baz genel tarihlerdeki yazlardan bahsetmekle yeti
neceiz.
ki Hintli tarihi: a) Sr R G,. Bhandarkar (ki eseri slmdan nce
ki Hindistan iin en esasllar arasnda saylr) s 40-42 de Kanikann
Trkln ve paralarnda Trke kelimeler bulunduunu aka kabul
eder., b) Bir Hint ulussever tarihisi olan G. V.. Vaidya da (C. I., s. 200)
Kanikann bir Trk olabilmesini kabul etmekle birlikte, Birun'nin Kabil'
de hkm srdn syledii krallann Trk ve Kanika soyundan olma
larn kabul etmemekte ve balca kant olarak, 630 ylnda, yani Birun*den 400 yl kadar nce, oralardan gemi olan in gezeri Hientsangn
Kbilde bir Katriya kral olduunu yazmasn gstermektedir.. Ancak u
kadar var ki, Kanikin soyu Hintlileince, tabi olarak, Hint Kast tekiltna
girmi ve en makul olarak Katriyalar arasnda yer alm olacaklardr
(Bu iki eser aada Bibliografyada anlmaktadr).
AvrupalI tarihilerden V A. Smith The Early History of nda adl
eserinde (bu eser, slmdan nceki Hindistan tarihi zerinde en mufassal
TARH OLAYLAR
K u a n D e v l e ti -
73
Yei ve Kuanlara ait olup ok kere mphem

tarih olaylara geelim; bunlarn nemli
ni^>^fiy ^
âzi ksmlar ya*nz in kaynaklarnda bulun

maktadr ; ana izgileri aadadr:
Milttan nceki yzylda Yeiler, Hindu -Kuun kuzeyin
de ve da blgesindedirler; bakanlarna Ya^giT^deluleh^be
boy aynlmaktadr ^ birokTan^jud^rn^Mnatth
yzyln ortalarna doru, bu boylardan biri olan Kuan1 bo
yunun ba, be boyun da egemeni olur, yni ulusveya oyma
birletirir ve al Kuan jbian nemli bir devlet kurulmu
olur; bu devleti kuran kral birinci Kadfises (Yunanlam bir
Avrupah eserlerden biridir) s.. 263 de, Yeilerin Trkln kabul eder,
ancak ondan sonraki sahifelerde (275 haiye 4) Kalhanann ahadetini m
nakaa ederek Turuka tabirinin behemehal Trk demek olmyacan ileri
srer ve birka haiyede Kanka'nm Trkln kabul etmiyenleri sayar..
Daha sonra s. 388 de Kabil'de saltanat srm olan ah Krallarn Trk
ve Kanika soyundan olduklarn Ravertynin ahadetine dayanarak
yazar
Alt byk ciltlik olan Kembri Hindistan tarihinin bu devri kapsa
mas gereken ikinci cildi, btn br ciltler kal on yldan fazla olduu
halde hl (veya iinde bulunduumuz savan bana kadar) kmam
tr,, Pariste, Musee Guimet,, Konservatr (mdr) mteveffa Bay "Hackin,, (Haken) Part, Saka ve Kuanlarn hangi rktan olduklar zerindeki
mnakaalardan dolay bu cildin kmasnn geciktirilmekte olduunu daha
1930 da Kabilde yazara sylemiti. Ksa Kembri Hindistan tarih (The
Cambridge Shorter History of ndia) bu rklar konusuna hi dokunmaz,
Evolution de rHumanite'nin 26 inci cildinde Saka, Part ve Yeilere kh Hint-Avrupai denilmekte, kh da Trklkle ilgileri olduuna ia
ret edilmektedir (s. 48-51), De la Vallee Poussin kesin durum almadan
karlkl btn dnceleri sralar (Yukarda adlar geen yazarlarn eser
lerinin adlar Bibliografyada vardr),
Islm Ansiklodepisinde Kabil,, (Kabul) makalesini yazm olan Longworth Dames, Kuanlarn Trkl ihtimalini kabul etmektedir,,
1 Kuan adnn ne olduu anlalamamtr; bunlarn Trkl kabul
edilince Kuhan,, biimi akla gelebilecei gibi (T Tarih Kurumunun 4
ciltlik Tarih,,inin ilk cildi s, 78), Kuan'n, bazen Guzana,, biiminde
grnmesi, akla Guzan,, , Ouzan da getirebilir,, Bahusus ki Aziz Tomann Hindistanda ehit edilii efsanesiyle ilgili olarak, Kandahar kiral
nn Uzanes,, adnda bir olu da mezkrdur., Ksa Kembri tarihi (s. 72)de
bu ad ile Kuan,,n Guzan,, biimi arasnda bir yaknlatrma yapmak
tadr,. Ancak btn bunlar imdilik birer faraziyedenileri gitmi saylamaz.
74
HNDSTAN TARH
ad, aslnn ne olduu anlalmamtr, paralardaki Kucula Kadfisestir) zamannda devlet hem kuzev. hem de gneye doru
byr; Kadfises, Belh zerinde egemenlik kurar veya oradaki ftuan egemenliini salamatr^KbipP-encaîp byk bir ksm,
Buhara.ve Horasan onun eline der. Pencap, Kabil ve Hora
sanda kalm olan Yunan, Saka ve Part devletlerinin ou, ya
ortadan kalkar veya Kuan egemenliini kabul eder ; bu iin
Kank zamannda btnlendii sanlr,
Milttan sonra 77-78 yllarna doru birinci Kadfises 80
yanda olarak lr ve yerine olu 2 nci Kadfises geer; Pencabm kalan ksmn ve Benares yrelerine kadar Gence ova
sn ve denize kadar Sint ovasn ele geirdii sanlmaktadr.
Milttan sonra 73 ile 102 yllar arasnda inliler Orta
Asyay istil ederler ve belki t Hazar kylarna kadar gider
ler ; bu gidi dolaysiyle in ve Kuan devletleri arasnda
arpma sakmlamaz bir olayd; 2inci Kadfises in imparato
runun kzn ister (M, s, 90); bu bir saygszlk saylr, elisi
yakalanp hapsedilir; bunun zerine Kadfises, inlilere kar
70,000 kiilik bir atl kuvvet yollar; bu ordu 4000 metreden
yksek olan Takurgan boazndan geip Kagar ve Yarkent
ovalarna inerse de, bu yol ibu orduyu o kadar yorar ki, onda inlilerle vuruacak gc kalmaz ve yenilir; bundan sonra
Kadfises ine hara verir veya bu zde armaanlar yollar
99 ylnda Roma imparatoru Trajana Hintten gelen eli
lerin Kadfisese gnderilmi olduu sanlmaktadr (?),.
Kadfizesten sonra (?) Kank (Kanika,
Kanerki) tahta kar,, Bu olayn
tarihi zerinde ok ihtilf vardr; M. s 78
veya 120 yl ileri srlmektedir ; kinci tarihin daha ok ta
raftar vardr, (Ancak Sr R. G.. Bhandarkarn hesaplar kabul
edilirse, buna 200 yl daha eklemek gerektir).
Kand?) byk bir sava ve fatih olarak tannmtr.,.Sal
tanatnn ilk yllarnda Kemiri ..fetheder, orasn ok... sever,
orada K n ^ ap r (Pur Kent) adnda_b ir Jc e n t k u r a r v e
pek cok ant, yaptrr,..,
Daha sonra Gence ovasnn epi ksmlarn ele geirir ve
Magada devletinin bakenti olan Pataliputraya (imdiki Patna,
Asokann eski bakenti) kadar gider
K a m k , siy a sa l
v e a s k e r o la y la r Kanika,
TARH OLAYLAR
75
rana egemen olan PartlarIa da savalar vardr,.

Kamkn en nl ve nemli seferi Kagar, Yarkent ye
Hotana kar olandr; oralar da Kusan..devletine katlr.,
El - Birunnin de and bir gelenek, Kankn. sonu gelmiyen savalarndan bkan, kendi askerleri tarafndan-MriH^
mj)duunu.syler(M, s, 160 veya 360 civar); ^ yiL^ d a
tahtta kalmtr
Devleti, Trkistann byk bir ksmn ve Vindiya da
larna kadar Kuzey - Bat Hindistan, Gence ovasnn da bir
ksmn kaplamakta idi, Hindistandaki Saka - Part__devletinin
bir ksm ortadan kalkm, bir ksm da Kujn jsgemenlii al
tna girmitir. Kank ve Kuan hkmdarlarndan bir ikisi,
tarih devirlerde hem Trkistann hem de Hindistann nem1i ksmlarn kaplvan ilk mparatorluun banda b ul unmu.,0 alardarr-^sonra .bu-olay kere daha grlecektir
khunT
Gaznelilep1 vdT .Guriulajr^devrinde
Kamkn Hindistandaki bakenti Piavar idi; daha gney
de Orta Hindistanda bulunan Matura kenti de onun en nem
li kentleri arasndadr
Kank
K amk pek belli olmyan bir tarihte ve ihtimal saltanatnn sonlarna doru Buda dinine girmitir.
Gelenekler onun bu dine giriini ve ondnônra
ok iyi bir adam oluunu, Asoka iin olduu gibi, savalarda
dkm olduu kan^jdajDLd.^duM,Jt0^ re ^ tfe^ rle rj_ _ ancak
bunlar, hem soka hikyelerinin bir tekrarna benzerler, hem de
Kankn lm, biimi Jakkndaki. gelenekler e karndrlar,
Kankn Budist olup Budizmi yaymas ve korumas ona
ok n kazandrm ve adn t in, Tibet, Moolistan ve
aralarnda Budist ok iken Trkistann drt buca n d aSyk
bir koruyucu olarak tantm ve birka yzyl sevgi ve sayg
B u d izm
JgJindtrmtr
Yine geleneklere gre, Kank, devlet ilerinin msaadesi
nisbetinde, Buda felsefesini incelemiye koyulmu ve ortaya k
m olan hizip ihtilflarndan mteessir olarak, bunlar gidermek
ve inanlar yeniden birletirmek iin Kemirde byk bir konsil (din kongre) toplamtr,, O srada Budizmin nisbeten yeni
bir biimi, ok yaylmtr; bu Ma hayana yani (selmete eriti
HNDSTAN TARH
76
ren) byk veya yksek nakil vastasdr; onun karl Hinayanadr (kk nakil vastas).
Bu yeni biime gre (Mahayana), artk Buda gerekten
bir trl mbut olmutur, ona dualar edilmekte ve ondan dilek
lerde bulunulmaktadr.. Bodisatv adnda azizlerin varl kabul
edilmektedir; bunlar Buda adaylardrlar; kendileri nce er
mi,, olup ondan sonra acunu kurtarmya karar vermilerdir
Genel olarak Budizmin bu biimi Brahmanik dine bir yakn
lama saylr,
Kank. Budizme hizmet etm ek leb irlik te, .btn - dinlere
karLsaygi-gsterm i-vekoruyuculuketm itir.
K a m k t a n
K n ktan
sonra tahta olu Hika, Hvika
s o n r a K u a n *
(Bu, kitabelerde grlen Hint biimidir,
D e v le ti
paralarda Yunancaya alan Herkes, Hirkis
biimi vardr) Trkede buna en yakn olarak

Hyk, yk (Tepe gibi yksek olan yerler, Ouzca) akla
gelebilir (Bak: Divan- Lgatit-Trk, c.. 1, s, 85), 20 yl kadar
tahtta kalm olduu tahmin olunur; paralarnn bolluundan
ve-hyk lkeler zere yayk bulunmasndan babasnn devle
tini elde tuttuu"sanilir.
M s 182 ylna doru yerine olu Vasdeva geer; ad
nn z dahi Hintlilemitir Paralarnn az sayda ve az yer
lerde bulunmasndan byk Kuan imparatorluunun onun
zamannda dalm olduuna hkmolunur, Kbi! blgesinde
t 870 ylma kadar, Kuanlar hkim olacaklardr; belki Ke
mirde ve daha baz Hindistan blgelerinde de Kuan devlet
leri kalmtr; ancak imparatorluk artk dalmtr,,
K u a n la r d e v - Kuanlar
rin d e k lt r
devridir,
devri byk bir . kltrel, gelime

Kankm Budizme verdii- nem ve
Kemirde_toplam ....olduu. Konsil dini ve
dine bal felsef ve ahlk birok konular zerinde deerli
eserlerin ortaya kmasna ve birok bilginin vetimesine ^vesile vermitir,
nl Budist bilgin ve yazarlarndan Nagarcuna, Vasumitra ve Asvaghoa onun devrinin ileri gelenlerindendir; sonun
cusu air ve muzkac olarak da nldr, Hindistann en n
l ve eski tbb eser sahibi araka, onun zel doktoru idi.
TARH OLAYLAR
77
Yukarda andmz Saka Tarih Bann,, Kuan hkm

darlarndan Kadfizese ait olduu, bizce makbul olmyarak,
ileri srlmtr..
Gerek Kank, gerek olu pek ok ant ve yap yaptrm
lardr ; yukarda gr dmz gibi bunlarn devleti, Trkistan
ve Hindistann nemli ksmlarn kapsamakta idi. Bu ifci flceyi biribirine ulatran en nemli geitde, Kankm Hint ba
kenti olan Piaverle o zamann en nemli ticaret merkezlerin
den olan Belh arasndaki balca yolun ortasndan Bamyan
boaznda gresden olan dik dalar iinde oyulmu pek ok
Buda heykeli ve hocreler vardr.. Heykeller arasnda Kank
zamanna ait 35 metre ve olu zamanna ait te 53 metre yk
seklikte iki heykel bulunmaktadr,. Bunlarn yanlarnda birok
Budik manastr vard (imdi yok olmulardr), ve oradan bi
teviye geen yolcu ve tccar iin bu blge en nemli bir
konak yeri idi,,
Kank, bakenti olan Paverde Buda hatralarn sakla
mak in 140 metre kadar ykseklikte byk bir kule ve yine
orada byk bir manastr (El-Briunde sz geer) yaptrmt.
Taksla ve Maturada yaptrm olduu yaplarda ok nldr.
Kemir'de Kankn yaptrd bir Kanikapura kenti (im
diki Kanispu ky) ve olu Hvikan yaptrd Hukapura
kenti (imdiki Ukur ky) vard,
En ok Gandara blgesinde (Piaver ve Taksila blgesi)
gelimi olan ve Greko^Budik d e n ile n mimarlk ve heykelcilik
slbu Kank ve olu zamannda ok yaylm ve onlarn da
tesiriyle t ine, oradan da Japonyaya kadar gitmitir..
Kank devrinde, aradaki btn kara%yollarnn gl ve
dzenli tek bir devletin elinde bulunmas dolaysiyle Turktstn,
Hindistan ve i n ^
ticaret geliir, Ku
an devletinin Roma imparatorluu ile de geni bir ticareti
olmutur..
HNDSTAN TARH
78
VI .
TUrl
Saka
devletleri
dediimiz gibi, Pencap, Taksila

ve Matura blgelerinde bulunan Sakalar, M.,
s . 150 ylna doru ( ? ) 1 byk Saka devletinden ayrlma
benzerler; haklarnda tarih nemli olay bilinmemektedir; sonra
Kuan imparatorluuna katlacaklardr.
K uze
S a k a la r Yukarda
H in d is ta n P a r t - Bunlarn da ayn sralarda Bat-Pencap, Sela r ( P a l l a v a l a r ) yis*an (Sakastan) ve Kandahar blgelerinde
bamsz olduklar anlalmaktadr. Bu devle

tin byk bir ksm da Kuan imparatorluuna katlacaktr.
Bunlarn ne vakit Saka imparatorluundan
ayrldklar pek belli olmamaktadr, Genel
olarak, bakentleri Ucceyndir ve Malva, Gcerat ve Katiyavar yarmadas ellerinde bulunmaktadr,, Yine
genel olarak bunlarn banda bulunan kimselere Bat Katraplar denir; bamsz olanlar Mahakatrapa, yani byk
Katrap nvann tarlar.
lkeleri, Hindistanla Bat acunu arasndaki ticaretin
balca geit yeri olduundan, bu yzden de ayrca zengindir,.
Kuan imparatoru Kank (Kanika) onlar kendine baml
klarsa da, ondan veya olundan sonra yine gl bamsz
bir devlet olarak kalr ve ok geliirlerdik nl Mahakat
rapa olarak atanann ad geer,,
M s 119 da (?) Cayadaman adnda bir hkmdarn (Mahakatrapann) zamannda, aada greceimiz gibi, Andra
kratlarndan Gotamiputra bu lkeyi ksa bit zaman iin eline
geirirse de, Cayadaman'n olu Rudradaman, Andralan kovar
ve yine lkelerine sahip olur.,
B a t S a k a la r
( K a ty a v a r H a lv a )
Bu Bat Sakalar devleti ve ounun bakenti Ucceyn, zen

ginliklerinden baka Hindistann en nemli kltr lkesi ve
merkezi olmakla da nl idiler Ucceyn bir yandan i lkelerle
1 Bu tarihler zerindeki ihtilflarn bykl bunlar anlamz
klmak derecesini bulmaktadr.. Yukardaki tarih sor R. G. Bhandarkara
gredir. ounluun dnceleri kabul edilirse bundan 200 yl karmak
ve M. 50 yln almak gerekir (!)
TARH OLAYLAR
79
Bat limanlar arasnda gidip gelen eyann balca istif merkezi

idi; ayn zamanda, bu kent Hindistann boylam (tul) dairelerinin
balangc idi, yani imdiki dnya iin Grinvi ( Greenvvich) ne
ise, Hindistan iin de Ucceyn o i d i ; ve orada pek ok bilgin
yaard.,
Bat Saka hkmdarlar Buda dininden ok Brahmanik
dini tutmular ve Sanskrit dilinin yeniden gelimesine yardm
etmilerdir;
Gelenekler, Sanskrit dilinin ve Hindistann, en nl air ve
tiyatro yazcs olan Kalidasay ve onunla birlikte sekiz byk
edip ve airi ( Sanskrit edebiyatnn dokuz prlantas diye an
lrlar), Bat Saka devletini fetheden Gupta hkmdarlarndan
andragupta H nin saraynn ssleri arasnda sayarlar,, Kalidasamn eserlerinden ve bunlarn bazlarnda Malvaya ait pek
ayrntl bilgi ve yazlar bulunmasndan, onun Malva'l oldu
una ve Guptalarn fethinden nce, Sakalarn Ucceyn sarayn
daki canl edeb hayata itirak etmi bulunduuna hkmolunur;
Bat Sakalar devleti M. s., 4 nc yzyln sonlarnda,
ileride greceimiz gibi, Guptalar tarafndan ortadan kaldrlr
(388 ylndan sonra)
Sakalar ksa bir zaman iin bat Dekkende imdiki
S a k a la r baharat blgesinin bir ksmna da egemen olurlar;
orada, yukarda da anm olduumuz Kaharata veya
Kakaratalardan ( Karaitai olduunu daha nce grmtk )
Nahapana adnda birinin Mahakatrapa, yani bamsz hkm
dar olduu, anlalmaktadr,, M s. 119 (?) a doru demin de
ad geen Andra kral Gotamiputra ibu lkeyi fetheder,
Nask kenti dolaylarndaki nl maaralara yazdrd kitabe
lerde, ibu Andra hkmdar: Saka, Yavana ve Pallavalar
(veya Pahlava) yendiini ve Kaharata (Karaitai) soyunu sn
drdn vnerek bildirmektedir,,
80
HNDSTAN TARH
VII. Mor ya devletinin dalmas zerine ortaya

kan yerli devletler
I. S u n g a
Devleti
M . 185 ylma doru, Puyamitra adnda bir

P n y a m itr a * komutan, son Morya hkmdarn ldrp onun
n n ilk y l l a n yerine geer ve Pataiiputrada (Patna) kendi ha
nedannn adn tayan Sunga devletini kurar;

devletinin, Bengal darda kalmak zere, Gence ovasnn byk
bir ksmn kaplad sanlmaktadr.
O srada ona komu olarak gneyde, daha nce Asoka
tarafndan fethedilmi olan Kalinga ve onun da gneyinde
Andra devletleri vardr, Bu devlet balca yerli byk
devletlerdir,
M . 165 ve 161 yllarnda Puyamitra ile Kalinga kral
Karavela arasnda iki sava olur. Birincisinde bu son kr al,
Puyamitranm bakenti Pataliputraya kadar yaklarsa da oray alamadan ekilmeyi uygun bulur,, kinci sava da Puya
mitra, boyun emek ve hzinelerini teslim etmek zorunda kalr.
M. . 155 -153 yllarnda, yukarda da anlm olduu
gibi, KbiPin son bamsz Yunan kratlarndan biri olan Menander, Sunga devletine de saldrr ve etin savalardan sonra
geri atlr,,
Az sonra da Puyamitrann bir torunu gneyde Vidarba
(imdiki Berar) Racasn yener,,
P n y a m it r a 'n tn Bu baarlar zerine Puyamitra Asvameda,,
S ? n a(k verilen Vedalardaki at kurban etme tre-
h fik m d ar il n
e t m e s i v e a t nn yapmaya karara verir ; bu trem yapan
k u rb a n e t m e kendini blgesinin stn hkmdar iln etmi
t re n i
ve komularna meydan okumu saylrd,,
Geleneklere gre, trenin ana izgileri unlardr:

Baz zel vasflan tayan bir at seilip, gereken tren
lerle kutsallatrldktan sonra, bir yl babo braklr ve
hkmdar veya onun adam bir ordu ile biteviye onun arka
sndan gider. At, yabanc bir devletin lkesine girince ordu da
onun arkasndan oraya girer, dolaysiyle ibu lke hkmda
TARH 0 L A Y 4 L R
81
rnn ya savamadan giren ordunun babuuna baml olmay

kabul etmesi veya onunla savamas gerekir., Bylelikle atn
arkasndan giden ordu bir yl iinde birok kere savamak
zorunda kalabilir; eer hep yene durursa biteviye yeni lke
ler fethedilmi veya baml klnm olur ve yl sonunda ye
nen hkmdar veya babu yenilmi btn hkmdarlar
arkasna takarak bakentine dner ve byk bit trenle at
kurban edilir. Atm arkasnda giden ordu yenilecek olursa atn
sahibi mahcup ve gln bir duruma der ve kar saldrlara
da uryabilit,
Puyamitrann bu biimde salverdii atm arkasndan
giden ordunun banda onun torunu bulunmakta di; at dolaa
dururken, Menander ordusunun kalntlarndan olduklar sanlan
bir Yunanl birliine rastlar ve Yunanllar onu yakalamak
isterler; arkadan gelen ordu ile ibu birlik arasnda bir ar
pma olur ve Yunan birlii bozulur
Baka bir arpma olmadan yl dolduu iin Puyamitra
byk bir trenle at kurban eder ve kendisini blgesinin
(Kuzey-Dou Hindistan ?) stn hkmdar iln eder..
Bu olay cana kymamak
(kurban)
hususun
yasalarna
artk sayg gsterilmediini aklad iin
b ask
ayrca nemlidir. Gerekten Puyamitra ve
genel olarak Sunga hanedan devrinde Brahman egemenlii,
yeniden kurulmu ve Buda ve Cena dinleri bask altnda tutul
mutur,, Budist edebiyat ar zulmlerden de ikyet eder.
Puyamitra M. .. 149 a doru lmtr,
B uda ve C ena
daki Buda buyruklarna ve Asoka
d in le rin e k a r
Onun lmnden sonraki 70 yl iinde ibu

hkmdar daha tahta
kar ; snk ve tarihte nemli iz brakmam kimselerdir , Bunlarn
sonuncusu, bir Brahman olan veziri Vasudeva tarafndan ldrtlr ve bu kii Kanva hanedanm kurar (M, . 73 ?)
Son
S u n g a la r kanecjandan dokuz
Il K a n v a
Devleti
Bu hanedandan drt kii 45 yl iinde Pataliputra tahtna

otururlarsa da haklarnda nemli bir ey bilinmemektedir,, Son
Hndi&tan 7 arihi 6
82
HNDSTAN TARH
hkmdar M. , 28 ylna doru Andra hkmdarlarndan biri

tarafndan ldrtlr ve lke ibu devletin eline geer.
III.. A n d r a
Devleti
Bu ad Dekkenn dousunda Godavari ve

j^rjna (VCya Kistna) rmaklar arasnda otu
ran bir Dravit ulusunun addr, Bunlarn devleti Asokadan
nce ok zengin ve ordular kalabalkm, Asoka zamannda
onun devleti iinde grnrler,
Asokamn lmnden sonra bamsz olurlar ve ok ge
meden devletleri Dekkenin bat kysna kadar yaylr; Nask
kenti (bat Gaflarnda) ellerine der, M, , 171 ylna doru
Kalinga hkmdar Karavela ile arprlar (Puyamitra ile
savam ve Pataliputraya kadar gitmi olan hkmdar),
Andra devletinin bandaki hanedann ad veya nvan
Satakarnid ir; birok hkmdar yalnz bu adla anld iin
onlarn ounun z adlar bilinmemektedir.
IKk A n d ra i a r
Yukarda grdmz gibi, M, , 28 veya 27

de Andra krallarndan biri Pataliputradaki
son Kanva hkmdarn ldrtr ve lkesinin
pek belli olmyan bir ksmn kendi devletine katar,
Bundan epi sonra Andra krallarndan Gotamiputra
yukarda ad gemi olan Sakalardan Nahapana Kaharata
(Karaitai) adndaki Dekken Mahakatrap ile savar ve onu
yenip lkesini elinden alr (M, s, 119?),, Bu devirde Andra
devleti cceyn Sakalarn da yenmi olup, Bengal krfezine
dklen Godavari rmandan balayp Batya giden ve Berar, Malva, Katyavar ve Gcerat da iine alan kocaman bir
devlet olmutur, Onun hkmdar Gotamiputra Kast,, sz ya
banclara (Saka, Part v s) ve onlarn dinlerine kar Hindu
ve Buda dinleri gibi yerli dinlerin kahraman geinmektedir,
Bu kii Andralarm son byk ve baarl hkmdardr,
Gotamiputradan sonra olu Pulumay tahta kar (M, s,
128 ? ); Ucceynin Saka hkmdar (Byk Katrap) Rudradaman I in kzn alrsa da, bu evlenme ibu iki hkmdarn biribirine kar savamasna mni olamaz. Rudradaman, damadn
B y k l k ve
y k lm a d e v r i
TARH OLAYLAR
83
iki kere yene ve onun babasnn ele geirmi olduu Saka

lkelerinin birounu gei alr Bylelikle Andra devleti epi
klm olur.,
Son Andra hkmdarlar hakknda tarih bilgi yok gibi
dir Hanedan M,, s. 225 e doru sner sanlr
A n d ra d e v le -
Hanedan, Brahmanlara eygindir ve daha ok

on|an tutmaktadr, ancak Budistlere de iyi
tn<h a y a ty a*
baklmakta ve paraca ve vakf salamak yolu

ile yardm edilmektedir,. Maharatlar blgesi,
yani Dekkenin bat kylar ele getikten sonra Bat acunu
ile byk bir deniz ticareti geliir.,
Hemen her meslekten esnaf birlikleri vardr ve bunlar
banka grevini de grmektedirler
Kentlerde bir trl belediye meclisleri vardr ve bunlar
birok ilerin mesel vakflarn kaytlarn tutmaktadrlar.,
Andra devletinin bir nemi de Malva ve Gcerat gibi
Dekken dndaki lkelere kadar tam ilk byk Dekken
devleti olmasndadr
V III.
Gupta
Devleti
Gagada lkesinde bir raca olan andragupta

adnda biri, M s 308 ylma doru Pataliputra
(Patna) kentine egemen bulunan nl Lihavi oymandan Ku
mara Devi adnda bir kz alr, Bu oymak, ilk Budik devirden
beri tannm olup Magadaya Tibetten ve her halde kuzey
den gelme saylmaktadr. O srada Pataliputra blgesinde
nemli byk bir devlet yok idi.,
andragupta, karsnn oymana dayanarak ibu kente
ve blgesine egemen olur ve devletini biteviye byterek onu
imdiki Allahabad yrelerine kadar uzatr, O da, Mildn 320
veya 321 ylma tekabl eden bir Tarih Ba,, kurar,,
a n d r a g u p ta I
andragupta M, s 330 veya 335 de lr ve

yerine daha nceden velihatla setii Kuma
ra D^viden olan olu Samudragupta geer Bunun devrinde
Lihavi oymann nemi, ibu hkmdara ok kere LihavHerin kznn olu denilmesiyle belirmektedir,,
S a m u d r a g u p ta
84
HNDSTAN TARH
Samudragupta Hindistann tannm byk fatihlerindendir.,

Bata Gence ovasnn hemen btnn (Bengaiin bir ks
m ayral) ele geirir. Ondan sonra bu ovann gneyinde ve
Dekkende uzun bir sefer yapar, savalar biteviye baarl olur
ve lkesine pek byk ganimetlerle dner; ancak istil ettii
btn lkeleri kendi devletine katmaz ve bunlarn ounu yal
nz haraca balamakla yetinir,,
Bundan sonra Samudragupta, z ve anlam yukarda an
latlm olan at kurban etme trenini yapar,,
Kendisinin toptan Saka Babular,, diye and, Kuan ve
Saka devletleriyle ve Seylan adas hkmdariyle siyasal mna
sebetleri olmutur..
Byk bir sava ve baarl bir ynetimci diye tann
mtr; airlii, algcl ve trkcl de vard,,
Tarihi kesin olarak bilinmiyen (375 ?) lm srasnda
devleti, Bengal krfezinden Delhi-Agra blgesine (Cumne-embel rmaklarna) ve Himalaya dalarndan Narmada (Narbada)
rma kylarna kadar yaylmakta idi.,
Babasnn salnda oullarnn en deerlisi
olarak veliahtla seilmiti, iktidar Gnei,,
anlamnda olan efsanev Vikramaditya lkab
n taknmtr,, Bu efsanev ad ilk tayann kendisi olduu da
sanlmaktadr.
a n d r a g u p ta
XI (3 7 5 - 4 1 3 )
andrgupta llnin en byk asker baars Bat Sakalar

devletini ortadan kaldrmas ve Bengal krfezinden Arabistan
denizine kadar hemen btn kuzey Hindistan birletirmesidir
(Douda Bengalin bir ksm ve batda Racistan = Racputana
ile Pencabn anab rmann kuzeyinde kalan ksm ve Sint
ayral).
413 de andraSTuPta Hnin lm zerine
oullarndan Kumaragupta tahta kar ve 40
yldan uzun bir sre orada kalr. At kurban etme trenini
yapm olmasndan baz yeni lkeler fethettiine hkmolunur,
K u m a ra g a p ta I
Saltanatnn sonlarnda 450 ylna doru Gupta devleti,

Puyamitra adl bir devlet veya ulus tarafndan byk bir boz
guna uratlrsa da, ok gemeden asker durum, veliaht Skan-
TARH OLAYLAR
85
dagupta tarafndan dzeltilir, dman yenilir ve devlet eski

gcn bulur.
Kumaraguptann lmnden sonra (455 ? e doru) yeri
ne olu Skandagupta geer; onun zamannda devlet ok
sarslacak ve ondan sonra da ok gemeden Ak Hunlarm ar
kas gelmiyen darbeleri altnda dalacaktr..
Gupta hanedan yine bir iki devletin banda kalacaksa
da, Gupta hkmdarlar ok ufalm lkelerde ve hemen yalnz
eski Magadada saltanat sreceklerdir.
ôn
âka hkmdarlar devrinde onlarn
lkesinde balam olan Brahmanik Hindulua
ve, resm dil olarak, Sanskirt diline doru kay , Gupta hkmdarlar devrinde daha ok
geliir ve devletin bykl dolay isiyle daha
genel bir biim alr.. nl Kalidasa ile Sanskrit dilinin daha
sekiz edip ve airinin andragupta II devrinin prlantalar
diye anldn yukarda grmtk, Matematik ve astrono
mide de byk gelime vardr. Prof Sor, R. G Bhandarkar
baz Yunan astronomik bilgilerinin Belhliler ve Sakalar yolu
ile Hind Brahmanlarna eritiini yazar (s . 7 1 ) , Bat S a
kalarnn bakenti Ucceynin Hindistann boylam (tul) dairesi
merkezi oluuna baklrsa, Guptalarn Bat Sakalarndan ren
diklerinin gelitirdikleri kabul olunabilir..
G u p ta d e v le tin in b fiyfilk k
d e v r in d e d in v e
k filt r h a y a t
Hindu Hindistann kutsal kanunlarnn bir toplam olan

Manu kanunlar da Gupta devrindendir,,
Pataliputra kenti yine byk ve zengin kalmakla birlikte,
bakentin gney Oudda, Feyzabad yaknlarnda Acodyaya
nakledildii sanlmaktadr.
andragupta II devrinde nl inli Budist gezeri Fa-Hien,
405-411 yllarnda, Hindistanda uzun bir gezi yapm olup,
Hindistann gezmi olduu ksmlarnn o andaki durumu ze
rinde epi bilgi vermitir, inli gezer, ynetimi genel olarak eyi,
lkeyi zengin ve halk mutlu bulmaktadr; yollardaki rahat
konak ve hanlar ve hastalara iyi baklan Pataliputra hastahanesini de ayrca anmtr.
86
HNDSTAN TARH
IX, A k H . |a r
Yunanllarca EptaUt ve Araplarca Hayatile
lk^ knlar ve denilen bu ulus, M. s. 5 inci yz ylda, CeyU y le-sav alar ûn vasmda.l).uJUmmaktadr Dorudan doru
Hun denilen ana kol, o srada, Ayiiipaya git
mitir, Daha yukarda rklar blmn de k Hunlar'la AptalAptaliler,, arasndaki mnasebet anlmt; HinHkiAnla-^ giren
Ak Hunlarn baz babular Tekinpnvan n tamaktadr,
Gupta hkmdarlarndan yukarda ad gemi olan Kumaraguptann oul ve veliaht Skandagupta, 455 'e doru tahta
ktktan az sonra, ilk nemli Ak Hun aknna kar koymak
zorunda kalr ve bu ilk dalg^,...yeip.,J]kesini_.hir ,s.ûicin
korut (458den n c e ) ^ ' ^ ^
Ancak ok gemeden, Ak Hunlar. Gandara (Piaver-K bil) blgesine yerleir ve oradaki Kuan hkmdarnn lkesi
ni elinden alrlar,, 470 ylna doru Ak Hunlar oradan gneye
ilerler ve S kandagup|aly~bozarlar,
Bundan sonra artk Gupta devleti dalmya yztutmu
ve ok gemeden, yukarda da dediimiz gibi, bu^ . h
elinde
yalnz
.. i.v^-.rf.W
tv<.n.n,, eskifMagada/ lkesi kalmtr
*
Hindu - Ku kuzeyinde, Ceyhun ovasnda bulanan ana A k
Hu-nk-tlesi, 484 ylnda, ran Sahi Firnzn ordusunu tamarnivle
ezer, Sah vuruma srasnda lr ve ran, . Ak Hunlara"' hara
vermek zorunda .kalr, _
Ulusun asl hkmdar veya babuunun Bamyanda otur
duu, Belhin ikinci bir bakent olduu, ibu babuun ran
dan Hotana kadar giden lkelerden hara ald, in eli ve
hacs S o n g -Y u n un yazlarndan anlalmaktadr (519 yl)..
1
^
ran ordusunun ezilmesinden..jjn^.,vjLkad.ar.
A k H u n la r n
sonra, byk Âk_ Hun J UeXerj.,s,HijQ
H in d is ta n i i n e yenidengirm iye koyulur. 500 ylna doru
(Toramgr>admda bir babuun komutasnda
bir ordu Malvaya kadar ilerler ve Toraman.oraya yerleip
Mahar aalar h babuu,, nvann alr ; Kuzev-bat Hindistannn birok hkmdSfr"*ve bunlar arasnda dalm Gupta
detdBtHknffictetan^^
ona -hara verirler,.
TARH OLAYLAR
87
-J oraman 502Ve dor tlr ve HindislaaâklÂfcJblun"

larnJbasnaôgludVlihiak^^^^
geere Bakenti*
Pencapta Sakalardr ( Siaikot).. 520de sz geen inli eli ve
nac onu ziyaret eder; o srada, bu hkmdar Kemire kar
savamaktadr..
HindisJ:angeleneklejj,^
diye anarla r; 528 ylma doru merkez Hindistann Yasodarman adnda bir racas ona kar birok hkmdarlarla bala
r ve onu bozar; bunun .zerine Mihir agulann bir .kardei
ona kar ayaklanp bakent olan akajad ^
hkmdar
iln eder ve Mihiragula Kemire kaar: bir sre sonra oraya
egemen olup Pencaba.in er ve orada bvk zulmler yapar,
542 ye doru lr.
Bundan sonra Hindistan Ak Hunlarnn durumu zerinde
nemli bilgi yok gibidirC.565_Aylnda Gk Trklcr, Ak-Hurufa
tn O rta Asyadaki devletini t sq & a;rd k d ik lfiii^
Hindistan "ksm da zamanla snm savlabilirv r bununla bir
likte, Huna adn tayan birtakm_ovmak ve&mluslar daha epi
^ m Mindtanda ^nem lj^J^
50 60 yl sonra kuzey Hindistanda byk bir devlet kuracak
olan Hara, bu Hunalarla epi savaacaktr..
de^kuzey-Hindistann nemli basmlarna^ egemen-olmu ikinci
devlettir ? "
A k H u n l a r m
H in d is ta n 'd a
b r a k m o ld n k la r iz le r
Racputlarn ahane,, saylan oymaklarndan

birinin ad Huna dr Ve bu oyman Hunlarn soyundan olduu kolaylkla kabul ediley jjj
Esasen baz etin da ve tepeleri kapsyan ve yerine

gre sk veya seyrek vahal byk bir l olan Racistan (Racputana) ahalisinin, yani Racputlarn bir ksmnn kuzeyden
gelip Hindistann trl blgelerine egemen olduktan sonra,
devletleri dalan uluslarn torunlar olduu az ok kabul edi
len bir yndr,,
Bu gibi uluslarn boyunduruk altna girmek istemiyen k
smlarnn Racistan iine ekilip, oradaki vahalara yerletikleri
ve ora tepe ve dalarn berkittikleri, yine kabul edilen bir
88
HNDSTAN TARH
yndr. llk olduundan byk ordularn oraya girmesi ve

uzun kuatma ilerini baarmak iin gerektii kadar uzun zaman kalabilmesi ok g olduu iin trl Racput oymaklar
kk devletler halinde hemen hep bamsz yaamlardr.
Ak~Hunlarla birlikte ad geen ve Hindistana onlarn isti
ls srasnda girdikleri sanlan nemli bir ulus da Gurcar, Gucar, Guzar diye anlan ulustur.. Gucerat- Guzerat lkesi, ve Pencapta yine bu ad tayan kent ile Gucranvala blgesi adlarn
bunlardan almlardr.. Bunlarn ad en ok Guz oyman
hatrlatmaktadr; Bunlarn Hazarlar olduu da ileri srlmtr;1 ilerde kuzey Hindistanda byk bir devlet kuracaklardr,
Ak Hunlardan Gazne sultan Sevk Tekin olu Mahmut
devrine kadar (4 50-500 yl), Hindistan, kuzeyden nemli bir
istilya uramyacaktr, veyahut byle bir olay olmusa buna
dair bir bilgi bize kadar gelmemitir,, 8 inci yzylda Araplarn
Sindi istils nisbeten dar bir alanda kalm ve Hindistan ta
rihi zerinde nemli bir tesir brakmamtr.
X, H a r a
( 6 0 6 -6 4 7 )
teden beri Hindularca kutsal saylan Tanesar

S iy a s v e a s - (Stanvisvara veya Stanesvara; Delhinin 150 km
k e r o la y la r âdar kuzeyinde) kent ve blgesinde 6 inci yz
yln sonlarnda Prabhakara-Vardana adl bir raca, bat Pencaptaki Hunlar ve Gucarlar d ah il, komulariyle baarl sa
valar yaparak n kazanmt, Bu racann anas Gupta hane
danndan di,,
Bu raca 605de ve byk olu da bir sava sonunda
606 da lnce, kk olu Hara tahta kar.. lk 5-6 yl kz
kardeiyle ortak olarak saltanat srd sanlr ve ancak 612
de hkmdar olma trenini yaptrr,
Hara, btn Hindistan fetih yolu ile birletirmek isteile tasanlar yapp ordu hazrlar; 5,000 fil, 20,000 atl ve
50,000 yayaya varan bir ordu ile bu ie kalkr ve Pencap,
1 Sr J M Kampbel (Sir J.
h, 2,
M,
Campbeil) ; V,
A, Smith, s 428,
TARH OLAYLAR
89
Sint ve Racistan darda kalmak zere, btn kuzey Hin

distan ele geirir. Bundan sonra ordusunu 60,000 (?) fil ve
100,000 atlya karr.
Ancak Dekkeni ele geilme iini baaramyacaktr. O s
rada anayurdu Godavari rmann gneyi olan aiukya
hanedanndan Pulakesin II adl bir hkmdar Dekkenin byk
bir ksmna egemen olmu ve devletini Narmada (Narbada) r
mana kadar bytm idi., Hara ve Pulakesin, byk ordu
larn banda biribirine kar yrrler ve ibu Narmada rma
zerinde karlarlar.. Saldrgan olan, yani tekini kendi
egemenlii altna sokmak veya lkesinden etmek istiyen Hara
idi,, Dekken hkmdar rman balca geitlerini tutmakla ye
tinir ve Hara suyu aamaz ; sonda, bu rmak smr olmak zere,
bar yaplr ; bu i, saldrgan olmas dolaysiyle Hara iin bir
baarszlk saylmtr (620ye doru),
Kuzey Katiyavar yarmadasnda kurulmu olup Ak Hunlardan nce epi bym, sonra onlara hara vermi, onlar
ekildikten sonra yine g kazanm olan Valabhi devleti ve
Ku ile Katiyavar yarmadasnn btn, 641 ylna doru, Haranm egemenlii altna girer,,
Haramn inle siyasal
de lr,,
mnasebetleri olmutur,, O, 647
nl inli gezeri ve Budist hacs Hiung^ san> Hara devrinde Hindistanda do

lam ve grdklerini yazmtr, Yne
timi beenmektedir, devlet gelirlerinin en nemlisi devlete ait
araziyi iliyen kylden alman vergidir; bu, mahsln altda
birine varmaktadr; memurlara (tmar, ziamet biiminde) toprak
verilmektedir; bayndrlk ilerinde zorla altrlanlara ayrca
para verilmektedir, vergiler hafif ve angariyalar azdr.. Her di
nin kei ve fukarasna cmerte para ve vakflar verilmekte
ve salanlmaktadr. Ancak yol kesme ve adam soyma olayla
r oktur ve bu inli hacnn da bana gelmitir,,
llerde, olaylar kaydeden memurlar vardr ve Hara
nn bir de olay yazcs (vakanvis) bulunmaktadr. Bu hkm
dar retime nem verirdi ve kendisi de tannm bir yazard,
ve yazarlar ok korurdu,,
90
HNDSTAN TARH
Hara, balangta hem Sivaya, hem gnee,

hem de Budaya tapmakta idi (o devirde Buda
bir trl mbut saylageldii iin tapma tbiri pek mbalal
deildir)., Son yllarnda ise daha ok Buda dinine ballk
gsterir ve Asoka ve Kankn yolunu tutar. Hara, bata Bu
dizmin eski Hinayana biimine ve sonra da yeni Mahayana
biimine eyginlik gstermitir; hayvan ldrme tahditlerini de
yenilemitir,
Genel olarak, Ha a, her dine kar sayg gstermi ve hi
bir dine kar baskda bulunmamtr; hatt kendi soyu ve
saraynda trl din ve mbutlara bal kimseler yaard,
H a r a v e d in
Ancak onun devrinden az nce, Orta Bengal kr allarn

dan Sasanka adnda biri, Budann, dibinde klanm olduu
Bod-G aya'daki kutsal bilgi veya klanma aacn yakm,
Pataliputrada zerinde Budann ayak izleri bulunan ta kr
m ve buna benzer tahribatta bulunmutu. Bu, Brahmanlarm
ve Hindu dini mensuplarnn Budizme kar etin bir tepkisi
saylmaldr; Hara zamannda da Budizmin, Hinayana ve Ma
hayana hzplar s atikleri arasnda ok arpma ve ac tart
malar olmutur.
Btn bunlar, ibu devirde, din sava zihniyetinin geli
mekte olduunu gsterir, hatt Harann Buda dinini stn
tutmasna kzan baz Brahmanlar onu ldrtmek iin birini
kkrtrlar, ancak o adam kral ldrmeden yakalanr,
Hara, inli hac Hiuen - Tsang ok sevmi, demin de
dediimiz gibi, onun da taraftar olduu Budizmin Mahayana
biimine eyginlik gstermi ve bu biimi az ok da tehdid ve
zor kullanarak stn bir duruma sokmutur. Bakenti Kanavcde ibu hac erefine ve onun dinlenilmesi iin binlerce kiinin
bulunduu (yalnz bilgin Buda keielerinden 4,000, Cena keieleriyle Brahmanlardan 3,000 kii bulunmutur) byk bir di
n toplant yapar Kral orada saysz elmas, inci ve deerli
ta saar ve deerli talarla sslenmi binlerce ipek elbise da
tr (643),
Bundan sonra Cemne ve Gence sularnn birletikleri yer
de (imdiki Allahabad blgesi) Haranm be ylda bir yap
mak greneinde bulunduu bir trene inli hac da arlr.
Orada Haraya baml btn hkmdarlar ve 500,000 kadar
TARH OLAYLAR
91
kii bulunur ; 75 gn sren bir sr din tren yaplr ve bin

lerce kei, Brahman ve saireye ve keza binlerce yoksullara pek
geni lde deerli ta, para, giyecek ve yiyecek datlr.
XI. Haranm dilimimden sonraki genel durum

Harann lmnden sonra, ok gemeden, byk impa
ratorluu dalr ve mslman Turklerin Hindistana giriine
kadar (Gazne sultan Sevk Tekin olu Mahmut devri) kuzey
Hindistanda o apta bir yerli devlet kurulmaz.
Arap istil ve aknlarmn n gnnde bat-kuzey Hin
distann durumunu gzden geirelim.
K e m ir d e v l e t i ^ devirde
ve Pencabm
Isan g a gre)
(7 nci yzyln ikinci yars) Ke

mir, gl bir devlet olup Taksila blgesine
dousundaki dalklara da egemendir (Hiuen-
Yine ayni yazara gre bakenti Sakala

(Siyalkot) veya oraya yakn bir yer olmak
zere Bias ve Sint rmaklar arasndaki lke ve Multan blge
si ayrca bir devlet halindedir, Ancak bu devletin genel du
rumu hakkmdaki bilgiler ok mphemdir; nk Pencap baz
baz Kabildeki Trk ah,, hanedan ve Sint hkmdarlar ara
snda blnm veya u veya bu komu lkeye baml
grnmektedir,
P e n c a p d e v le ti
Bu ad Hindistan tarihlerinde, genel olarak,

raU arm ^^devlet ^ anl^ soyundan olup bakentleri Kabilde
bulunan Kuan hkmdarlarnn devletine
verilir, ibu devletin snrlar pek belli olmamakla birlikte, Sint
rma ile Hindu - Ku ar asnda kalan ve Kbilin dousunda
ki etin dalk blgeden Bst - Kandahar ve belki de Seyistana kadar giden yerlerin Trk ah,, kr allar ma ait olduu
sanlr, Bazen do Pencabm nemli ksmlar bu devlet iinde
bulunmutur,
Ak Hun devleti Hindistana yerletii srada, ibu Trk
ah,, krallar onun egemenlii altna girmilerdi; Ak Hun dev
leti daldktan sonra bunlar yine bamsz olurlar,,
92
HNDSTAN TARH
Byk Gk Trk devleti en ok in ifsadat sonucunda

daldktan sonra, inliIerin, Trkistann nemli ksmlarna
egemen olduklar srada sz geen Trk ah,, krallar ine
bal olurlar (661 -665 yllarna doru); inliler Trkistandan
kovulunca ibu krallar yeniden bamszlklarna kavuurlar.
Hicretten nce ve hicret devrindeki Hicaz Arap airlerinin
andklar (yukardaki Kuanlar konusuna bakmal) Kabil Trkleri, Trk ah devletindeki Trklerdir; yine yukarda dediimiz
gibi, enmede ad geen ve Sind devletine komu olanTrkler
de bunlar olmaldr.. Keza Halife Osman veya Muaviye devrinde
Seyistan igal eden mslman Araplarn yllarca savatklar
genel slm tarihlerinde grlen Trkler, yine bunlar olmaldr,,
Halife Harun - r-R eid ve onun olu Memun zamanlarn
da Kbil zerine birok Mslman (Arap ve slmlam Trk)
akn ve seferi olur., Memun devrinde Kabilde Kank soyundan
Trk Kuan ahlarndan biri, ksa bir zaman iin ve daha ok
gr nte, Halifeyi babu tanr ve mslman olur K
Daha sonralar, 871 ylma doru, Abbas Hilfetinin g
szletii bir srada, Seyistanda bamsz bir duruma girmi
olan Yakub ibn-Leys, Tarih-i Gzidede ad Kbil Padiah
Rutbil,,12 diye geen zat yener ve Kbili (kent ve bir ksm
blgeyi) ele geirir,, Trk hkmdar Sint, rma zerinde bu
lunan Hind veya Vahinde (Kalhana, bu yere Ubadhandapura
der) ekilir.,
ok gemeden veya hemen o sralarda, Kank soyunun
son hkmdar Lagatorman (bu ad El - Birunde vardr), Brah
man olan Keller veya Kallar adndaki veziri tahttan indirip
yerine kendisi geer.. Bu yeni soydan Toraman gibi Trk ad
tayan bir hkmdarn geldiini ve tahta knca Kamulakaya adn aldn Kalhana yazar (El-Birun, Kamalu demektedir)3,,
Bylelikle Hindistan tarihlerinde genel olarak Trk ah
Hanedan,, diye anlan hanedan yerine yine ayn tarihlerde
1
Butun bu olaylar hakknda Taber, bnl*Esir ve genel slm tarih*
lerinde ayrntlar vardr., slm Ansiklopedisindeki Afganistan ve Kbil adl yazlara da bakmal (Franszca).,
3 Baz nshalarda ve ez cmle Gibbs Memorial klliyatnda teksir
edilen yazmada Tenbel,, denilmektedir..
3 Mphem ve karktr.. Bak: Vadya c. 1 , s 201
TARH OLAYLAR
93
Hindu ah Hanedan,, diye anlan hanedan gemi olur,, (870)..

bu yeni hanedan Gazne sultan Sevk Tekin olu Mahmud
devrine kadar tahtta kalacaktr (1026),.
Harann son yllarna doru Sint lkesinde gl zenn
gin ve kalabalk bir devlet vardr, Beluistan da ona
bamldr,, Bakenti Aror (veya Alor) dur (Rohrinin az g
ney - batsnda, ukur veya Sakar blgesinde).,
Hkmdar Buda dinine girmi Sihras Rai adnda bir
Sudra'dr.. 644 ylma doru Araplar Makrana (Beluistan) sal
drrlar; Sihras Rai savata lr ve Makran slm lkelerine
katlm bulunur. Sihras Raiyn olu da iki yl kadar sonra
Araplarla savarken lr,,
Ondan sonra saltanat bir sr arpma ve i sava
sonucunda e adnda bir Brahmana geer ve o, 40 yl kadar
saltanat srer..
Devleti Kemire kadar uzanmaktadr ve onun birok
baarl seferleri vardr; Turana ve Trklere kar da savar..
Bunlar, Sint ve Pencabn kuzeyinde bulunan dalk blgedeki
Trkler (Kuan Trkleri) olmaldr, nk enme bu seferi
anlatrken ein Kandahr blgesini istil ettiini yazar (bu
ad imdiki Kandahardan ok Piaver Taksila blgesine veri
len Gandara adile ilgili saymaldr),,
e ldkten sonra olu Dahir, birok sava sonucun
da tahta yerleebilir.,
A r a p la r n sindi nc* yzy^n balarnda Emevilerden Velidi s t i l e t m e l e r i m halifelii ve Haccacm Irak ve Horasan va
lilii srasnda, z trl trl anlatlan bir

korsanlk olay yznden Haccac, Dahirden tarziye ve zarar
ziyan ister, Dahirin sulularla ilgisi olmad ve onlara kar
elinden birey gelemiyecei yolundaki karl zerine Haccac,
Sindin o vakit balca liman olan Debule kar (Tette'nin
40 km, kadar gney - batsnda) iki kere ordu gnder irse de
bunlar bozulur,,
Haccacm kendi damad Muhammed ibn Kasmn komu
tasnda gnderdii nc ordu Debul kuatr ve ierden
edindii adamlarn da, hi olmazsa mnevi yardmiyle, oray
alr (711 sonbahar),,
94
HNDSTAN TARH
Kesin vuruma, 712 hazirannda Niruna (Sint Haydarabad dolaylarnda) yakm bir yerde, Sint rmann Mihran de
nilen ana kolu Araplar tarafndan aldktan sonra yaplr,, 50000
atls olan Sind ordusu bozulur ; Dahirin bindii file, ucunda
gaza batrlp tututurulmu pamuk bal olan bir okun sap
lanmas ve filin delicene kamas, sonradan yine savaa katlan
Dahirin vuruma srasnda lmesi, bu bozgunda nemli tesir
yapmtr, kinci bir bozgundan sonra Snd devleti, toplu ve
baarl bir kar koymada bulunamaz bir duruma girer ye
Araplar iin i, trl kent ve kurganlarn kuatlp drlme
sine kalr., 713 ylnda Multan alnr ve oradan denize kadar
olan yerler (Sint lkesi) hilfet lkelerinin bir ili olur.. Arapla
rn bundan sonraki savalar daha az nemli zdedir, ve epi
uralarda bulunurlarsa da artk Hindistandaki lkelerini pek
geniletemezler.
871 ylnda Abbas halifeleri gszlemi bir durumda
iken, iki Arap emri, merkezleri Mansua ve Multan olmak
zere, aa ve yukar Sintte, szde halifeye bal kalmakla
birlikte, gerekten mstakil olurlar.. Bu durum, 11 inci yz yl
n balarnda Gazne sultan Sevktekin olu Mahmud zama
nna kadar srer,,
A r a p la r n S in t t e - vakite kadar msiman Araplar , ele gek i d in s i y a s a l a r edikleri yerlerdeki halk genel olarak
Mslman olmya arr kabul etmiyenleri, eer Ehl-i Kitaptan yani Kitap Sahip,, lerinden iseler (H
ristiyan ve Yahudiler) cizyeye (kiisel vergi) balarlard Ehl-i Kitaptan olmayanlar ise ldrlrd,, Ancak, Peygam
berin her vakit byle davranmadn ve bu gibilerini behemahal ldrtmeyip bazen onlardan da cizye alm olduunu
bildiren gelenekler de vard, Muhammed ibn Kasm, Debulde
genel usul yrtr ve mslman olmak istemiyenleri kltan
geirirse de, ondan sonra, Hindular cizyeye balamakla
yetenr
Baz Avrupal yazarlar bunu yapabilmek iin Zerdetin
yazlarn veya trl Hindu kutsal kitaplarn Tevrat ve ncil
ayarnda tutmak ve bylelikle Hindular da Ehl-i kitaptan,,
saymak gibi bir er hile,, yoluna gidilmi olmas ihtimalini
TARH OLAYLAR
95
ileri srmlerdir. Ancak Peygamberden kalma baz gelenekler

ve nisbeten ufak bir ordu ile koskocaman bir acun iine dal
m olmann zaruretleri, Muhammed ibni Kasmn davrann
izaha yeter sanrz..
Bugn Sint ili, Mslman nisbeti en yksek olan Hin
distan illerinden biridir.
XII. Gurcar veya Gucar*lar ( Guzar, Hazar )

Bunlar 8 inci yzyln son yarsndan 10 uncu yzyln
balarna kadar kuzey Hindistann en gl devletinin banda
bulunacaklar ve Haranm eski bakenti olan Gence zerindeki
Kanevci kendilerine bakent yapacaklardr..
Balca Gucar devletleri arasnda ilk olarak Kambey kr
fezi zerinde Broda kkcene bir devleti anacaz; M s..
580 den 734 e kadar sr mtr (bu tarihlere pek gvenilemez).,
Yukarda sz geen Bro devletinin bir Gcar
P arih arlarm devleti olduunda aykrlk (ihtilf) yoktur., im-
^ andmz devlet, bakenti Haranm eski

bakenti Kanevc olmak zere, 200 ylla yakn
bir sre boyunca kuzey Hindistann bat ve merkezinin byk
bir ksmnn egemeni bulunmu, Gazne sultam Sevk Tekin
olu Mahmut zamanna kadar nemli bir devlet olarak kalm
ve o devirde ortadan kalkmtr,, Bu devlet Parihar veya (Prathara) larn Kanevc devleti diye anlr., Onun bir Gcar ve
genel olarak kuzeyden gelme bir ulus ve hanedann devleti m,
yoksa yerli bir devlet mi olduu zerinde ok tartma vardr,
d ev letT
P a r i h a r l a r h a n - Profesr Dr, D, R Bhandarkar (Sr R G

gi u lu s ta n
Bhandarkar ile kartrlmamaldr) bata, ha
ld ile r
21 Hintli ve Sr V, A. Smith ile bay Kruk
(Crooke) gibi baz ngiliz tarihiler, u drt Racput oymann:

Pavar (Paramara), Parihar (Pratihara), avhan (ahumana) ve
avlukya veya Solmanki oymaklarnn Gucar olduklarn ileri
srmektedirler
Bu drt oyman zellii, baz geleneklerin 1 onlar Anikula,, yani ateten doma veya gelme diye anmas ve gney
* end'in Pritvirac Rasa,, adl destan (B, Vaidya e II, s 12)
96
HNDSTAN TARH
Racistanda Mont Abu ( Abu d a ) da bulunan bir adak ate

inden km saymasdr. Bu efsaneyi birok tarihi, onlarn
ayn kkten ve Abu Dabinin bulunduu gney Racistandan
gelme olduklarna ve adak ateinden geerek temizlenmi
ve Hindu Kast,, usul iine girmiye liyakat kazanm yaban
clar bulunduklarna iaret saym lardr1,,
Her ne ise bunlarn kuracaklar byk devletle dorudan
doruya temasa gelen veya devirlerine kadar yayan gele
nekleri toplyan Mslman yazarlarn eserleri ilk gr, yani
bu oymaklarn Gucar olduklar grn berkitmektedir.
Mesel 9 uncu yzylda yazan Mesud bu devlete Czr
devleti demektedir2 3; bu ise Guzr ve Guzarm karl sa
ylmaktadr8 Fi te de (c. Is54), Delhi kentinin kurulmasn,
zerinde durduumuz Kanevc devleti devrinde Racputlarn
Turan,, taifesine atfeder (Hicr 307, Mild 919-920) 4 *.
Gcarlarn Gz (Ouz) veya Hazarlar olduklar zerindeki
dnceleri daha nce anmtk,,
P a r i h a r i a r m Bu devlet, Gucar Racputlanndan Parihar veya
D e v le tiy le Pratihara adn tayan bir oymaa mensup
ilg ili t a r i h i Nagabata I (725-740) adnda biri tarafndan, en
o la y la r
byk ihtimale gre, Racistanda Marvarda
kurulur,, Kendisi put kran Araplara kar baz baarlariyle

vnmektedir.
Bu hanedann drdnc hkmdar Vatsaaca (770-800),
780 e doru Kanevci ele geirir..
Onun olu Nagabata II (800-825) Kanevc imparatoru
ve kuzey Hindistann byk bir ksmnn da stn hiikm1 Bk. ezcmle : V.. A.. Smith, s, 428,
Bu oymaklarn Gucar olduuna ve Gucsrlarn yabanclna karn
dncelerin topu Vaidyada birka blmde uzun uzadya anlatlr (ezemle, c.. II, kitap III, blm IH ve IV ve kitap IV. b IV ; bibiyorafiyaya bakmal.
2 Elliot ; c. I, s. 4,
3 Baz Arap lehelerinde <c nin G,, gibi okunduu da hatrda tu
tulmaldr.
4 Bu olay trl trl anlatlr, yukardaki yaz, bunlardan birini anm
olmak iin konulmutur.
VH. Y ZY IL DA
HN D STAN
HARTA:
TARH OLAYLAR
97
dan grnmektedir; Kanevci 810 ylna doru kendine ba

kent yapt sanlmaktadr,,
Savat ve kurganlarn ald devlet veya uluslar
arasnda Turuka (Trk) larn da ad geer, Bunlarn hangi
Trkler olduu kestirilememektedir, Kuzey Hindistann bir
ksmnda kalm Trk-Turuka adn tayan bir Trk devleti
ne mensup olabilecekleri gibi bazlarnn ileri srdkleri vehile
Sintteki Araplarn kullandklar Trk askerleri de olabilirler,
Devletin en gl hkmdar Boca I nvanile nl olan
Mihiradr (840*890)., Devleti, douda Benares blgesine kadar
Gence ovasm, Gvalyor blgesini, Stlec rmann gneyinde
kalan yerleri, Racistann byk bir ksmn ve belki de Gcerat, Malva ve Katiyavar yarmadasn kapsamakta idi. Her
halde bu son lke onun olu ve torunu zamannda Kanevc
devletinin iinde grnr., Belki de imdi Bundelkent adn
tayan blge de ona baml idi.,
Bocann douda, birlemi Bengal ve Bihar devletlerinin
kral Devapala ile savalar olmutur ; FCuzey-batda Sintteki
Araplarla da savar, O devirde Dekkene egemen olan
Ratrakuta hanedan ile de savalar vardr; bu sonuncular
Araplarla dost ve balak grnmektedirler..
Boca, rnsan klna girmi mbut Vinu olduu iddia
snda da bulunmutur.
Onun yerine geen olu Mahendrapala (890-908) devletin
bykln korur, hatt Magada (Bihar ve Bengal) lkesinin
de, bir sre iin olsun, onun devleti iinde bulunduu sanl
maktadr.
nl air Racasekara onun hocas (Guru) idi,
Mahendrapalann olu Boca II tahtta ancak iki yl kalr
ve yerine kardei Mahipala geer (910-940).. Onun zamannda
devlet dalma devrine girer, Dekkene egemen olan Ratra
kuta hanedanndan ndra III, 916da bir ara Kanevci bile
alrsa da orada uzun mddet tutunamaz, ancak devlet bir
ok illerini kaybedip ufalr ve ufak kalr,,
Bu hanedann son hkmdar Racyapala (990-1019), Gazne
sultan Sevk Tekin olu Mahmuda kar birok Hindu
hkmdarla badamt., 1019 balarnda Mahmut, Kanevc
nne gelir, o gn kurgan alr ve Racyapala ona boyun
Hindistan Tafiki 7
HNDSTAN TARH
98
eer ve onun egemenlii altna girer. Mahmut, Gazneye

dnnce br Hindu hkmdarlar Racyapalay hain sayar,
ona kar savar, onu yakalar ve ldrrler.
Bylelikle Gucarlarn Kanevc etrafndaki Pratihara dev
leti, bu hanedann elinde urada burada tek tk beylikler
kalrsa da, sona ermi olur.
Bu oyman Gucar Racputlanndan olduunu
Pavar (Parama- yukarda grmtk. Bu oymaa mensup UpMalva devTeti
eM*ra veâ K a n a ra ca adnda biri 820 ylna

doru Malvada bir devlet kurar ve bu dev
let 1060 ylna kadar gl bir durumda kalr
Bu hanedann 7 inci hkmdar Munca (974-975) hem
sava, hem de edip ve air diye nldr, Savalar en ok
Dekkenn avlukya kratlarndan Tayla llye kardr, Sonda
bir vurumada tutulur ve ldrlr nl edip ve bilginlerden
Danamcaya ve Danika onun maiyetinde bulunmulardr,
Yerine geen Boca da (1018-1060), hem sava hem de
edip ve bilgin diye nldr ; Sevk Tekin olu Mahmut ile
bir sava olur. 1060 da, aralarnda badam olan Gcerat
ve edi krallan onu yenerler. Bundan sonra hanedan ve dev
let ufalm ve snk olarak kalr, 13 nc yzyln balarn
da Malvada egemenlik, yine Gucar Racputlarfndn olan avhan oymann eline geer
a v h a n I a n n
S a m b a r dev-
Bu devletin en nl hkmdar ve Hinduluun

mslmanlara kar en byk kahramanlarndan
j2 inci yzyln ikinci yarsnda yaam
^blgesi)**
ân F>r*^v^raca veya Ray Pitoradr. Gur sulta

n Muiz - d - Din Muhammede kar savalariyle
ok n kazanmtr (1191-1192). lerde kendisi yine alnacaktr,
Bylelikle Kuzey Hindistann balca Gucar-Racput dev
letleri anlm olur.
X III. K u z e y H i n d i s t a n d a k i b iir d e v l e t l e r
Kem ir nce Morya, sonra da Kuan devletlerinin bir ili veya
baml bir lkesi bulunmu olan Kemirin kendi tarihi,

ancak 7 inci yzyln ilk yarsndan itibaren bilinmektedir.
Orada Durlabavardana adnda biri Karkota hanedann kurar.
TARH OLAYLAR
99
Kemir en ok, etin bir dalk lke olmas ve kuzeyle Hin

distan arasndaki geit yollarnn zerinde bulunmamas dolaysiyle genel Hindistan tarihinin dnda yaamtr,, En nl
kratlarndan Lalitaditya (Muktapida) istisnaen onu ok bytr,
740 ylna doru Kanevc hkmdar Yasovarman (Pariharlardan ncedir) daha sonra Tibetlileri ve Kuan T rkierini yener.,
1339 da oraya bir mslman hanedan yerleecektir..
Gencenin yukar ve orta ovalarnn kuzeyinde
ki Himalaya dalk blgesinde bulunan bu lke,
Gence ovasnda byk Hint devletleri teekkl etmi bulun
duka (Asoka ve Guptalar zamanlarndaki gibi) onlara baml
grnmektedir.
7 inci yzylda Nepal, o sralarda byk bir devlet olan
Tibet ile Hara devleti arasnda bir trl yastk roln ( etattampon) oynamaktadr,,
Harann lmnden sonra Nepariiler Tibetlilerle birlikte
Hara devleti iindeki i savalara katlrlar, o srada Nepalda
Takuri hanedan tahttadr ve devlet Tibete baml grnmek
tedir,, 703 e doru bu bamszlktan kurtulacaktr,
Nepal, coraf durumu dolaysiyie, genel olarak, Hindistan
tarihi olaylarnn dnda kalmtr ; 1769 da, hl oraya ege
men olan Gurkalar, ibu lkeyi ele geirirler,,
N ep al d e v l e t i
Ortaada Cecakabukti a d , Cemne ile Nararasndaki lkeye verilirdi

( imdiki Bundelkent), edi lkesi onun gne
C e c a k a b u k t! v e
ed i d e v l e t le r i bada rmaklar
yine der,,
ilk lke Kanevc hkmdarlarndan Boca I ile oul ve
torunu zamannda ibu Kanevc devlet iinde veya ona baml
grnr. Onuncu yzyln ilk yarsnda Cecakabukti lkesine
egemen olan andel (andela) hanedan bamszln elde
etmitir ve gl bir devletin bandadr.,
Bu hanedann en nl hkmdar Dangadr (950 - 999),. O,
Sevktekine kar savaan ve Kuram ovasnda (Kurmadere)
bozulan Hindu hkmdarlarndan biridir,,
Onun olu Ganda (999 -1025), Sevuktekin olu Mahmuda
kar trl savalara katlm ve bozulmutur.. Mahmuda boyun
100
HNDSTAN TARH
eydii iin Kanevc hkmdar Racyapalay yakalayp ldren

badak Hindu hkmdarlarn banda bu Ganda vard Ancak
kendisi de Mahmuda boyun eymek ve Kalincar kurgannda Ona
baml olmak zorunda kalacaktr..
Gandadan sonra ibu lke ve blgede egemenlik g
neydeki edi blgesinin Kalauri hanedanna geecektir,
B e n g a l 1 v e Biharn Kuzey Hindistan kaplyan birka byk
B ih a r
devletin (Morya ve Gupta gibi) beii olduunu
yukarda grmtk,. Bengalin eski ve ortaa tarihi ise pek

az bilinmektedir.,
7 inci yzyln ilk yansnda Bengal, byk lde
Hara devletinin iinde id i; Haranm lmnden sonra yerli
Racalar urada burada hkm srerler,, Bengal gelenekleri,
Adsura adnda bir kiraln, Buda dininin stn gelmesi ze
rine snm ve unutulmu olan Hindu greneklerini yeniden
canlandrmak iin Kanevc'den be Brahman getirttiini bildi
rirler,,
730 ylna doru Gopala adnda bir kk babu Bengaldeki karmakark durumu sona erdirmek greviyle kral
seilir; kurduu hanedana Pala hanedan denir.
Gopala, gney Bihar da fetheder. Halefi Darmapalann
ksa bir sre iin devleti Delhi blgesine kadar yayd sanlr.,
Bu hkmdar bir zamanlar Asokann bakenti olan Pataliput
rada (Patna) oturur., ibu kent, inli Hac Hiung-Tsang onu
grd vakit (7 inci yzyln ilk yars), ykk idi ve iinde
bin kii kadar oturan bir ky durumuna dmt,. Darmapala
810 ylna doru oraya yerletii srada ibu kent az ok
kendini toplamtr.
Pala hanedannn nc hkmdar olan Devapala bu
spyun en gl ve baarls saylr; Asam ve dou Dekkende
Kalinga lkeleri onun zamannda fethedilir,,
Bu hkmdar da Buda dinine bal idiler.
Onuncu yzyln ikinci yarsnda Bengal ve Bihar, Kamboca ad verilen dallarn, ksmen olsun, istilsna urar,,
Pala krallarnn 9 uncusu olan Mahipala I (978-1030) bu
dallar kovar ve devletin eski gcn canlandrr,. ok sevi1 Bengile,, diye de okunur.
TARH OLAYLAR
101
ien bir hkmdar olup onun iin yaplm trkler bugne

kadar halkn aznda yaamaktadr. Dekkenin ola krallariyle
savalar o lu r,. Tbetde Buda dininin yeniden yerlemesine
yardm ve tesiri olmutur,.
Ondan sonra bir karmakarklk devresi vardr.
Ramapala (1084-1130) adnda bir kr al devletin g ve
bykln yeniden berkitir. Asam ona bamldr.
Bu kii Pala hanedannn son gl hkmdardr.
Kk bir beyliin banda bulunan Vicayasena (10701108) adnda bir kii, Bengalin byk bir ksmn Palalardan
alr ve kendi hanedann (Sena Hanedan) onlarn yerine ge
irir, Bundan sonra Palalardan bazlar ancak ufak beyliklerin
banda grnrler,,
Bu yeni hanedan Brahmanlar tutacak ve Buda dinine
karn durum alacaktr,,
Vicayasenann olu Vallalasena, Ballal Sen diye daha n
ldr (1108-1119), Kast,, usuln yeniden dzenlemi ve Gaur veya Laknavti kentini kurmu olmakla tannmtr., Ancak
bu kentin daha eski olduu sanlr,,
1197 ve 1198 yllarnda, Kut b- ud- Di n Aybeyin Delhide
genel valilii srasnda, Bihar ve Bengal, onun komutanlarn
dan ve Kala beylerinden Bahtiyar olu Muhammed tarafndan
peh az adamla fethedilir ; ibu komutan bakent Nudiaya 18
kii ile girer ve son kral Lakmanasena glkle kaabilir;
bylelikle Bengal ve Biharn Hindu devleti sona erer,,
Sena hanedan Hindu dini lehinde Budizme kar ok
baskda bulunmutur.
Bengalin kuzey dousunda bulunan bu lke^ m ^ d e v le H 8" n*n es^
hakknda pek az bilgi vardr.
Gupta devletinin dnda kalm, ancak ona ha
ra vermitir,, Hara devrinde de ona az ok baml grnr,
1204 de yukarda sz geen Kala beylerinden Bahtiyar
olu Muhammed, Asam istil eder ( bu olay ilerde anlatla
caktr ),,
1228 ylma doru lke Ahom oymann egemenlii alt
na girer,
102
HNDSTAN TARH
X IV . D e k k e n 1
Devletleri
Milttan sonra 3 nc yzyln balarna kadar bu lke

nin en gl devletinin Andra devleti olduunu yukarda gr
mtk. Ondan sonras iin 6 inci yzyln ortalarna kadar
Dekken tarihi hakknda pek az ey bilinmektedir.
Bu ad yukarda sz geen Gucar Racputlarnm
^^r(. oymandan birinin addr. M, s. 550 ylna
doru bu oymaktan Pulakesin adnda bir kk babu im
diki Bicapur blgesinde bulunan Vatapi (imdiki Badami)
kentini (Goa dolaylar) ele geirir ve orada bir devlet kurar,
At adak etme trenini yapt in, o blgenin olsun stn
hkmdar olmak iddiasnda bulunduu sanlmaktadr.,
Baz i didimelerden sonra 608 de tahta kan Pulakesin
II devletini Dekkenin en gl devleti yapar; Dou Dekkende
Godavari ve Krina (Kistna) rmaklar arasndaki yerleri de
fethedip oraya kardeini yerletirir ve bu kii az sonra bam
sz olup Dou avlukya hanedanm kurar., Bu hanedan 1070
de olalarla birleecektir,
avlukya devleti genel olarak Dekkenin ortasn ve
ksmen de batsn kaplard
Yukarda andmz gibi Hara ile savaan bu Pulake
sin Ildir, Onun ran hkmdar Hsvev II ile siyasal mna
sebetleri olmutur,
Acanta mahzenlerindeki resimlerin en nlleri onun dev
ri ndendir
Pulakesin II, 642 de, daha nce birok defa yendii
Gney Dekkenin dousuna egemen olan Pallavaiara yenilir,
bakenti onlarn eline der ve belki de kendisi onlarca
ldrlr ; bunun zerine Pallavalar bir sre iin Gney
Dekkenin stn devleti olurlar.,
655 ylna doru Pulakesin Hnin olu Vikramaditiya I,
avlukya hanedannn durumunu dzeltir, 674 de Pallavalar
bozar ve bakentleri Kanya (Konciveram) girer., Bu av a v lu k y a
d e v le ti
1 Bu kelime Narmada ( Narbada) rmann gneyindeki lkeler iin

kullanlr. Bazen yarmadann en gney ksm bunun dnda saylr,,
Dakkan,, diye de okunabilir
TARH OLAYLAR
lukya-Pallava sava uzun bir sre

siyasal olay olacaktr,
iin Dekkende
103
balca
bu Vikramaditya I zamannda avlukyalarn bir kolu

Gcerata egemen olur ve orada bir hanedan kurar;
Dekkende avlukyalar devrinde Buda dini gitgide
sner ve Brahmanik Hindu dini ile biraz da Cena dini g
kazanr;
753 (?) e doru Dekkenin yerlisi olduu
sam*an Ratrakuta oymandan Dantidurga
adl biri avlukya devletinin bana geer,
ok gemeden Ratrakuta hanedannn bir kolu Gceratta da
bir beylik kurar;
Bu hanedann en nl iki hkmdar Govinda III (793-815)
ve Amogavara ( 815-877 ) dir; Birincisi devleti, kuzeyde Vindiya dalarndan gneyde Kani rmana kadar yayar. kin
cisi, Arap yazar ve gezmeni tccar Sleymann Silsile-ttTevarihinde Bal hara 1 diye ad geen zattr; Sleyman onu
devrin byk hkmdarlarnn drdncs olarak gstermekte
dir (Badat Halifesi, in Fagfuru ve Kostantiniye ( stanbul )
Kayserinden sonra),
Yine bu hanedandan Indra III (914-916), yukarda da gr
m olduumuz gibi, ksa bir sre iin Kanevci ele geirir
Ratrakutalarn Dekkenin stn devletinin banda bu
lunduklar devir, Araplarn Sinde yerletikleri ve Hindistandaki
lkelerini geniletmiye uratklar devirdir. Onlarn kuzeyden
ve kuzey-batdan saldrdklar Hint devletlerine Ratrakutalar da
gneyden saldrdklar veya onlarla ok kere savaadurduklan
iin Araplarla Ratrakutalar tabi balak durumunda idiler,.
Bunun birok Arap ve mslman tccar ve gezmeninin Dekkene gidip gelmesine ve arada nemli bir deniz ticaretinin
gelimesine tesiri olmutur; Elloradaki ( Nasik Dousu) kaya
iinde oyulmu Kaylasa mbed bu hanedandan Krina I zama
nnda yaplmtr ( 8 inci yzyln ikinci yars).
1 Vallabha Ray (sevilen hkmdar) unvanndan bozma.
104
HNDSTAN TARH
ylnda avlukyalardan Tayla veya

Tay lapa II (973-997) adnda biri son Ratrakuta kral olan Kakka Hyi devirir ve
devletin bana geer; bu yeni krallar zin
cirine Kalyan avlukyalar denir,
1000 ylnda avlukyalann lkesi ola ( Krina veya
Kistna rmann gneyinde egemendirler) kr allarndan Racaraca tarafndan istilya urar ve ok tahribat grr,
Bu devletin en nl hkmdar Viktamanka veya Vikramaditya VI (1076-1126) dr.. Bilhananm iir olarak yazd tarihin
kahraman bu kraldr. Keza byk Hindu hukuku Vicnanesvara,
Mitakara adl eserini onun zamannda yazmtr,
Vikramaditya VI dan sonra ikinci avlukya devleti kmiye
koyulur, 1190 ylna doru kuzeyde Yadava hanedannn (ba
kentleri Devagiri veya Deogarhtr; bu kent daha sonra Tuluklarn Devletabad olacaktr) ve gneyde Hoysalaiarm
(imdiki Maysor lkesine eemendirler) bymeleriyle ufack
bir beylik durumuna der,
a v lu k y a h a n e d a n m n y e n id e n
d e v le tin b a n a
gem esi
973
avdukya devletinin son yllarnda Sivaya tapan

Veda'larn hkmlerini tanmyan, yeniden domya (tenash) inanmyan, dul kadnlarn yeniden
evlenmesini doru bulan, Brahman dman bir hizip trer ve
Buda ve Cena dinlerinin o blgelerden hemen bsbtn skl
mesinde nemli tesirde bulunur, Bu hizip Dekkenin bat ky
larnda bugne kadar nemli bir durumdadr,
L ln g a y a t
m ezhebi
Bu hanedana mensup babular, imdiki Maysor

nem kazanm ve 12 ve 13 nc
yzylda Dekkenin gl devletlerinden birinin banda bu
lunmulardr, Bunlardan ilk nemli hkmdar Bittideva veya
Bittigadr (1111*1141). ola, Pandya ve era racalarm
yenmi ve devletini ok geniletmitir. Kendisi nl din nder
Ramanucann mridi olup Vinuizme girmi ve kendisi de
Vinu adm almtr.
Hoysala krallarndan Narasinha II, Trionpoliy de alm
tr (1223),
Konarak (veya Kanarak) tki (Purinin 30 km, kadar
kuzey-dousu) Gne mbuduna ait nl mbetin (siyah
H o y s a la 1ar |jlsresincie
TARH OLAYLAR
105
Pagod) yaplmas ona atfedilir; ancak bu yon zerinde tar

tma vardr,,
1310 da Hoysala devleti Delhi sultan Ala-d-Din Kalan
ordular tarafndan devrilir..
Bunlar bata, avlukyalar devletine ba-ml olaraj^ Devagiri ( Deogarh , Devletabad ) etrafnda
ve ibu kentle Nask arasnda bulunan bir beyliin banda
grnrler.,
Bunlardan ilk n kazanan Billamadr, 1191 de Hoysala*
larla savarken lr,
Y a d a v a lar
Bu hanedann en gl hkmdar 1210 da tahta kan

Singanadr,, Gcerat da dahil olmak zere birok lkeyi istil
eder ve uzun srmiyen byk bir devlet kurar.,
1294 de, o srada Kara (Allahabadn batsnda) valisi
bulunan Ala-d-Din Kala, Devagriye girer ve o zamanki
Yadava racas Ramaandradan pek ok para, elmas ve saire
kopartr., 1309*da Ala-d-Dinin sultanl srasnda Yavana
devlet fethedilir, Bu olaylar ileride daha ayrntl olarak
anlatlacaktr,,
XV. G n e y
Dekken
devletleri
Krina (Kstna) rmann gneyine den ksma "Gney

Dekken,, denir ve bu lkenin halk Dravitlerin Tamil zmresi
ne mensuptur K Uzakl dolaysiyie bu lke uzun zaman ve
her bakmdan (din, soysal durum ve saire) Hindistann br
ynlerinden ayr yaamtr,,
Ezcmle milttan sonraki ilk yzylda daha Kast
usul oraya yerleememitir; din ise, genel olarak, bir trl
eytana tapma,, biiminde kalmt
Biber gibi baharatn ve inci ve gkel zmrt (akua
marina) gibi deerli talarn bu blgede bol olmas, t Roma
mparatorluu devrinden b e r i, orann birok Dou ve Bat
lkeleriyle ticaretinin gelimesine sebep olmutur.,
1 Veya Tamil dili konuan zmreye mensuptur Daha kuzeyde Orisaya kadar giden don Dekken blgesinde Dravitlerin Telegu dili konu
an zmresi yaar
106
HNDSTAN TARH
Gney Dekkenin balca devletleri unlardr:

1) Dekkenin gney ucunda, Seylan adasna bakan dou
kyda, Pandya devleti,
2) Onun kuzeyinde yine dou kyda ola devleti
3) Dekkenin gney ucunda, bat ky zerinde era ve
ya Kerala devleti,
4) Daha kuzeyde ortaya doru Pallava devleti,
Bu drt devletten, genel Dekken tarihi zerinde tesiri
olanlar bilhassa son ikisidir; Bunlar ksaca anmakla yetine
ceiz,
o la d e v l e t i Mildn 2 inci veya
nc yzylndan nce
ye ait efsane ve gelenekler Pandya, era ve
olaIar arasnda bir sr savatan bahseder: Karikala
adnda bir ola kral, Seylan adasn fethetmitir
4 nc yzylda gney Dekkende, Pallavalar stn
durumdadrlar ve ola blgesinin iinde Kani kentinde (im
diki Koniveram, Madrasm gney-bats) bir Pallava kral
hkm srmektedir, Bu durum 8 inci yzyla kadar aa yu
kar byle kalr,, Ve olalar genel olarak Pallavalarn ve
gneyden de Pandyalarn basks altnda bulunurlar., bu
yzyln balarnda avlukyalarla Pallavalar arasndaki etin
ve amansz savalar ve Pallavalarm 740da uram olduklar
byk bozgun, olalara g ve nem kazanmak imknm
verir,,
Bym ola devletinin krallarmdan Aditya (880-907),
Pallava stnlne son verir,, Onun olu Parantaka I (907-953)
Pandyalarm bakenti Maduray alr ve Seylan adasn da
istil eder,
Bir kargaalk, yenilgi (947-8 de Ratrakutalar olalar
bir bozguna uratrlar) ve i didime devrinden sonra byk
diye anlan Racaraca-Deva (985-1018), ola devletini gney
Dekkenin stn ve egemen devleti yapar. era, dou avlukya, Pandya, Kalinga blgeleri ile Dekkenin bat kyalarnn
bir ksm ve Seylan adas onun eline geer. En gl dman
lar avlukyalar olup onlara kar epey baarl savalar
yapmtr.
TARH OLAYLAR
107
Racaracanm gl bir donanmas da vard., Bakenti

olan Tancorda, Byk Pagod,, diye nl olan mbet onundur.
Kendisi ivaya tapard, ancak Budistleri de korumutur,,
Olu Racendra-oladeva (1018-1035) Bengal ve Biharn
Pala krallandan Mahipala I ile savar ve Gence kylarna
kadar ilerler (1023), Bundan sonra Racendra, donanmasn in
Hindistanna gnderir ve Pegu (Rangunun kuzey-dousunda)
kent ve krallm ele geirir (1025-27); az sonra Nkobar ve
Andaman adalar da ola devletince alnr,
Racendra lnce olu Racadiraca (1035 -1052) tahta
kar ve ibu ylda avlukyalarla bir vurumada lr; bunun
zerine Tungabadra rma (Krina rmann en gneyde
bulunan kolu) iki devlet arasnda snr yaplr,,
Ancak ola-avlukya savalar trl talilerle sk sk
tekrarlanacaktr,
1074 de ldrlen ola krallarndan Adiracendra ocuk
brakmad iin 1070 den beri avlukyalarn Dou kolunun ba
olan ve anas tarafndan ola krallarndan Racendra oladeva
Iin torunu bulunan Kulotunga I, onun yerine geer ve ola
devleti bir avlukya-ola hkmdarnca ynetilir,,
Kulotunga, Kalinga lkesini yeniden fethedecektir. 1118de
lr.
Ondan sonraki hkmdarlar nisbeten nemsizdirler,, 1287
de. lke iinde kargaalklar ve i savalar balar ve gney
deki Pandya devleti stn bir duruma geer.
1310 da Ala-d-Din Kala ordular bu lkeleri fethe
derler,,
_
Bu Pallavalann nereli olduklar zerinde Tok

vardr, Bunlarn PartIar olduu id
dia edildii gibi Seylandan gelmi olduklar da
iddia edilmitir
Bu hanedan ve devlet hakkndaki ilk bilgiler, bunlar
bakent Kani (Konciveram) olmak zere, Gney - dou Dekkende Kaveri ve Krina (Kistna) rmaklar arasnda bir bl
genin banda gstermektedir.. M., s.. 350 ylnda Gupta'lann
byk kral Samudragupta tarafndan yenilen Vinugupa
adl kiraln bir Pallava olduu kabul edilmektedir.
P a ll a v a la r n
d e v le t
tartma
HNDSTAN TARH
6 inci yzyln ikinci yansndan 8 inci yzyln ortasna

kadar Pallavalar sk sk avlukyalara savar grmekteyiz.
Pallavalarn nl krallarndan Mahendravarman I (600625) avlukyalardan Pulakesin Ilye yenilir (609-10) se de
gneye doru lkesini bytr ve ezcmle Triinopoliyi ele
geirir:
Pallavalarn en byk kral Narasimhavarman Idir
(625-645); Pulakesin Ilyi yener ldrr ve bakentini alr
(642) 655de ibu Pulakesinin olu Vikramaditya I, babasnn
kaybettii lkeleri geri alacaktr.,
740 da avlukyalardan Vikramaditya II, Pallava kral
Nandivarman bozar ve bakentini alr: Bundan sonra Pallavalar gitgide nemlerini kaybeder ve snmeye yztutar.
hanedann iki kolundan biri Gandavadi (Maysor) da saltanat srm ve Pallavalarla epey sava
mtr ; buna Bat Gangalar kolu denir
Dou Gangalar kolu Kalingada saltanat srmtr;
bunlarn en nemli krallar Anantavarman odagangadr
(1076-1147); devletini Genceden Godavariye kadar genilet
mitir.,
Purideki nl Caganat mbedini o yaptrmtr,
G a n g a * la r
XVI. H i n d u
D in i
Avrupal bilginlerin (^Hindu dinl^) adn verdikleri bu

yeni biim, dindar Hintlilerce pek yle yeni birey saylmaz;
onlar Yedik, Brahmanik ve Hindugibi baka zde veya baka
trl anlaylaradayanan dinler bulunduunu kabul etmezler,,
nlar ^ A jy ^ B a rm P yani "ezel ve ebed... doru i yolu,,
faBir Ieri m kulanrlar 1 ve bu "szler hele sonuncusu onlarn
kendi dinlerini nasl anladklarn akana gsterir.
Saysz denecek kadar ok ve bazen biribirine karn bir
sr inan, efsane, dnce, gelenek ve grenek iinde bocala
madan bugnk Hint dini inanlar hakknda bir gr ortaya
1 B ak' Yogi Ramaarkara: The Inner Teachings of The PhiJosophiea and Religions of India, s 235..
TARH OLAYLAR
109
koyabilmek iin aadaki ema bir deneme olaak yazlmtr.

Her ema gibi bunun eksiklikleri bulunduu ve biribirine kar
n inanlarn bazlarna da karn dmesi tabi olarak kabul
edilmelidir.
Aadaki yazlar bu ihtiraz kaytlar gznnde tutularak
okunulmahdr,
Cena ve Buda dinleri ve hele bunlarn kincisi, birtakm
yerli veya kuzeyden gelme hkmdarn da yardmiyle birok
yerde egemen bir duruma getikten sonra Brahmanlar, eski
dinle birlikte pek geni lkelerde, epey sren devirler iin, az
ok glgede kalrlar.. Ada her eyden, hatt gerek inandan
stn addetmenin ve onun yaplmasn da kendilerine hasret
menin bu sonuta az ok tesiri olmu olmas tabidir. Bu duruma
den Brahmanlar, yava yava, pek belli olmyan, ancak uzun
devirleri kaplamas tabi olan bir zaman iinde eski dinde
nemli deiiklikler yapp mnevi ve madd eemenliklerini yeni
den kurmaya alrlar ve bu sefer yukarda sz geen ayk
rlklardan saknrlar,
Bylelikle Veda ve Brahmanlardaki din yeni biimlerle
ortaya kar , Bu hareketin Sunga hanedann kuran Puyamitra
zamannda kuvvet bulduu kabul edilebilir1 Eski din edebi
yat ta yeni bir kalba sokulur; bu ilerde anlacak olan Purana 1ar edebiyatn douracaktr.
Ortaya karlan dini yeni biimlerde bir ana dnce
grmek istenilirse unlar ileri srlebilir:
Brahmanlar ve genel olarak yeni biimleri ortaya karan
lar, byk halk ktlelerince tedenberi sevilen ve taplan iki
mbudu n safa srm ve onlarn Vedalarda adlan geen
baz mabutlarla ayn eyler olduklarn iddia ederek onlara
kar beslenen ball smrmek istemilerdi.
Bylelikle bir mbudu ba mbut sayan ve tercihan ona
tapan ancak br mbutlar da hogren ve kendi ba mabu
dunun bir trl yardmcs addeden birka blmeye, baka
tabir bulamadmz iin birka hizba Secte,, ayrlm bir
din ortaya km olur,
1 Govada, Das Hindism, s
118,
HNDSTAN TARH
Bu bimlein en bykleri iva ve Vinuya tapanlar

kapsyanlardr,,
Mohenco - Daroda heykelcii bulunan ve halk kalabalkla
rnca binlerce yldan beri taplan ve sevilen mbut ivann
ad Vedalara en ok Rudra,, diye girmiti, veya daha do
rusu ivanm Vedalardaki Rudra,, olduu ileri srlm ve
kabul edilmiti, Bundan baka daha birtakm mbudun ve
bunlar arasnda Agni nin de ibu Rudra iva kavramile
ayn ey olduu leri srlmt,,
vann hem byk kalabahklarca sevilmesinden, hem de
adnn Vedalarda Rudra diye gemesinden veya getii kabul
edilmesinden istifade iin O, n safa srlecek ve en byk
mbutlardan biri ve hatt bazlarnca en byk mbut yapla
caktr,, O, en eski geleneklere gre, kuzeyde bir dada oturur
gsterilir; hizmetinde Yakalar,, vardr,, Birok daha az nem
li mbud veya insan st,, varlklar onun etraf ve maiyetinde
gsterilir,, Ve onlara da trl derecelerde taplr,
Pek eski geleneklerde hem bir kahraman hem bir bilgin
ve yol gsterici gibi grnen ve Milttan nce nc yzyl
da Selkosun elisi Megastence Gence ovasnda en ok tap
lan mbut ve Yunanhlarn Heraklesinin bir e veya karl
gibi gsterilen Krinad an da istifade edilmitir.. O nl "Mahabarata,, destannn (epope) ba kahramandr; resimlerde rengi
kara olarak gsterilir ve 'Krina,, esasen Kara,, anlamndadr,,
Bu kiinin nnden ve pek byk kalabalklarrn ona
tapmasndan istifade etmek iin olacak Krina, Vedalarda ad
ok geen ve bir zamanlar balca mbutlardan biri saylan
Vinu,, ile birletirilir, yani ikisinin ayn kii olduu leri sr
lr ve Krina = Vinu kavram en byk mbut veya en b
yk mbutlardan biri olarak ortaya atlr.
Bu iddiay kabul ettirmek iin Avatar,, yani yeniden
dnyaya geli nazariyesine dayanlr ve denilir k i : mbut Vi
nu, zaman zaman, ktleri ve ktl yoketmek ve insanlara
doru yolu gstermek iin adam biiminde doar,, Krina, onun
bu doularndan biri srasnda ald biimdir,,
Bylelikle Tevhid,, yani Tek Tanrclk,, nazar iyesiyle,
trl halk kalabalklarnn teden beri tapadurduklar mbutlara ballklarn telif etme yolu az ok bulunmu saylabilir,
TARH OLAYLAR
111
Vinunun Avatarlar hakknda birok say verilir, 10,

12, 22, 24 ve 28 ; daha sonra bunlarn saysz olduu iddia
edilir,
Vinunun alm olduu br biimlerden biri de az ileride
anacamz Ramayana epopesinin kahraman olan Ramadr.
Buda,, dahi Vinunun bir avatar,, dr; ancak bu sefer mabut
ktleri idll ve yoketmek iin dnyaya gelmitir
Brahman'lar bu iki mbuda birde Brahmay katmlar
ve l bir mabut grupu yapmlardr., Onlara gre Brahman,,
denilen ve mutlakiyeti temsil eden ahsiyet, biimde kendini
gstermektedir t
1) Brahma ; yaratc
2
: koruyucu
3) iv.a: y ok edici ve yeni ley ic i

Bugn yayan Hindu dininin esasl mbutiar bu
dr Bunlara Trimurti,, yani Her eyin stndeki l B ir
lik,, denir,,
Bu szden de anlalaca gibi, Hindular, dinlerinin oktanrclk yani polytheisme,, olmayp tek tanrclk yani tevhid, monotheisme,, olduu iddiasndadrlar,, Bunu anlatmak iin
Hindu dini ders kitaplarndan u paralar almay gerekli bul
duk 1:
"Vinu -Puranad a 2 gryoruz ki: Bir Tek Allah, 3 Canardana: yaratma, koruma ve yoketme ilerinden birini gr
ne gre Brahma, Vinu ve iva adlarndan birini anlatmakta
dr ; ve yaratma, koruma ve yoketme ileri btn acunlarda 4
grledurmaldr, Allah da kendini bu biimin her birinde
gstermelidir:
Bu Trimurtidir, bu Her eyin stnde olan l Biriikin mekn ve zamanda vaki olan iniksdr......
Bu l Birlik,, A, U ve M harfleriyle ifade edilir, bu
harf birlikte A U M Om diye okunur ve bu sz kutsal saylr,
1 An Advanced Text Book s 65 (Bk. bibiogrfiyaya)
2 Pnrana adl eserler hakknda az aada bilgi verilmektedir.
3 Burada herhangi bir mabut deil hristiyanlktaki biime uzaktan
olsun benzetilebilen bir tek Allah anld iin bu tabiri kullanyoruz,.
4 Hintliler birok acunun bulunduuna ve bizimkinin onlardan biri
olduuna inanmaktadrlar
112
HNDSTAN TARH
Bu harfler ve bu sz daha nce ilk Veday temsil

etmiti Bunun trl zamanlardaki trl anlamlan hakknda,
Hindu dini ile ilgili her ey iin olduu gibi, birok sylenti
vardr,
Az aada anacamz Bagavad-Gita,, da mabut KrinaVinu onun iin yle d e r1:
AUM = OM, Tat 2, Sat 3.. Bunun uluhiyetin (veya ezel
ve ebed olann) l iareti sayld retilmektedir,.
Bu kelime iledir ki balangta ilk ibadet (Eski Brahmanalar, Vedalar ve adaklar) kurulmutur,,
Bunun iindir ki kurallar gereince Uluhiyet urunda
( veya ezel ve ebed,, yi tanyanlarca) grlen her ie ( adak,
sadaka, nefsini cebir) A. U M. = Om kutsal hecesiyle balanlr,,.,
Bugnk tap biimlerine geersek unlar grrz..
Akl erenler taptklar mabudun l Birliin,, biri ol
duunu bilirler, ancak ktle, tapt mbudun daha ok ken
disine tapar, ve O, yzlerce yllardan beri tapageldii mbuttur, Onu en byk mbut sayar ve br mbutlar daha
ok Onun bir trl yardmclar bilir; bu en ok iva ve Vinuya tapanlar iin dorudur ve bu mbuttan herhangi birini
kendi mbudu bilen kimse tekini onun bir yardmcs gibi
sayar
Dorudan doruya Brahmaya tapan halk ktlesi yok
gibidir; Dou, ounluk bakmndan ivaya, Bat Vinuya
tapar. ou bu iki mbutla trl biim ve derecede ilgili
daha birtakm mbuda da taplmaktadr veya onlar da u
veya bu derecede birer tapma konusudur,,
Vinu, kendine tapanlarn bir trl zel mbudu kal
mtr ve onun mbetlerine yabanclar sokmamak taassubu
elan yaamaktadr.. iva mbetleri ise herkese aktr,
Mslman Trklerin Hindistana yerlemesinden sonra
Hindu ve Mslman dinlerinin birbiri zerine yaptklar tesir
ler ve bu tesirlerin siyasal ve sosyal tepkileri ilerde mslman
Trklere ait blmlerde anlacaktr,,
1 Trk 17, beyit 23 ve 24,
2 O anlamnda; slmiyettek Huvenin karl.
3 En geni anlamda Ey, Eyilik .
TARH OLAYLAR
XV II. G zel
s a n a tl a r a
113
bir bak
Her devir ve devlet anlrken onunla ilgili gzel sanatlar

da ksaca anlmt. Burada baz genel konulara dokunulacak
ve devir ve blgeleri belli olmyan veya oinayacak kadar
geni ve yayk olan birka eser zerinde durulacaktr.
Hindistann ok nl iki byk destan (epope) vardr :
Ramayana ve Maha-Barata.
Bunlar Sanskrit dilinde yazlm olup daha nce yzlerce
yl azdan aza dolam, byye byye, ekler ala ala
gelimi ve sonra sanskrit dilinde yazl biimde ortaya ko
nulmutur; bunlarn doma, gelime ve yazl olarak son
biimlerini alma devirleri zerinde pek ok tartma vardr.
Genel olarak bu iki eser de Brahman zihniyetini ta
maktadr, bir bakmdan da Brahmanlarn ve Aryalarn ya
banc ve kendilerinden olmyan tesirlere kar bir tepkisi
saylabilirler, Bunlar, bugne kadar Hintlilerce en ok okunan
eserlerdir. Homerin llyad ve Odisesi iin olduu gibi bun
larn birok paras ve hikyesi yeni tiyatro ve romanlarn
konusu olmutur, Ahlkiyat bakmndan da bu destanlarn
kahramanlar rnek saylmaktadr,
Ram ayana ^ ar heceli 48,000 msra olan ve 7 kitaba ayr
lan bu eserin konusu udur :

K, I : Kosala (Oud blgesi) kral Dasaratann kar
sndan drt olu vardr, Byk olu Rama, mbut Rudraya
ait kocaman bir ok yayn gerebildii iin Videha (Oudun
dousunda, imdiki Tirht blgesi) kiralnn kz Sita ile evlenmiye hak kazanr,
K, II: Rama kars Sita ile Videhadan dndkten sonra
veliaht yaplr; ancak vey anas kendi olu Baratay tahta
karmak iin kral Dasaratay kandrr, Ramay 14 yl iin
vah gney blgesine (imdiki Bundelkent) srdrr ve kendi
olu Baratay veliaht yaptrr,, Rama, kars Sita ve kk
kardelerinden Lakmana (babasnn nc karsndan olma
bir ocuu) ile birlikte srgn yerine gider, Sevgili byk
olundan ayrl srasnda aylp bayla duran ihtiyar kral
o gittikten sonra ok yaamaz, Vezir, veliaht Barataya tahta
H in d is ta n
1 a rifti 8
114
HNDSTAN TARH
kmasn sylerse de o, nce gidip aabeysi Ramay grr

ve ondan tahta kmasn diler; Rama len babasnn buy
ruuna uymak iin 14 yl srgnde kalmakta direnir ve Barata
geri dnp bu sre iin tahta kar l
K. III: Yeni kral Barata, bakentine geri dndkten
sonra Rama, daha gneye iner ve Ari olmyan (Dravit olan)
lkelerin kenarna gelir. Oras Rakasalarn (eytan) lkesidir.
Homer kahramanlarnmkilere benziyen bir sr arpmalar ve
mnferid dme ve vurumalar olur. Rama, kars ve kar
dei bylece 10 yl yaadktan sonra Dekkende Godavari
rmann kayna dolaylarnda iken Rakasa kiralnn kz
kardei urpanaka, Ramaya tutulur, ondan ve kardei Lakmanadan yz bulmaz kzgnlndan Sitann zerine atlr,
Lakmana da onun (urpanakann) burun ve kulaklarn keser2,,
Bu olay bir sr arpma ve savaa yol aar, ancak
Rama hep stn gelir ve byk kahramanlklar gsterir; son
da, bakenti Seylan adasnda, Lanka kenti olan RakasaIarn
byk kral Ravana, Rama ve kardeini savata yenemiyeceini
anlayp Sitay karmya karar verir.. Bir gn Rama, bir ceylan
kovalamya koyulur ve kardeine Sitamn yannda kalmasn
s y le r; az sonra bir barma duyulur, Sita kocasn tehlikede
sanarak Lakmanay onun yardmna gndermek ister ; O ise,
aabeyim beni sana beki diye brakt, seni yalnz brakamam,
onun iin tehlike yoktur, korkma der; Sita ise ona kr ve
kendisini sevdiini ve alabilmek iin aabeyinin lmn bek
lediini syler ve bylelikle onu Ramanm gittii yne yollar,,
Bu yersiz phe ve kt szler Sitanm felketlerinin sebebi sa
ylr. Lakmana uzaklar uzaklamaz Rakasalarm kral Rava
na gelir, Sitay zorla karr ve bakenti Lankaya gtrr..
Ancak Sita ona daima mukavemet edecek ve varmyacaktr.
K, I V : Rama ve kardei Lakmana, Sitay aramya ko
yulurlar ; bir sr macera ve vuruma olur,, Maymunlarn (ve
1 Btn bu olaylar rnek kahraman Ramann ne kadar iyi bir oul
ve babasna ve onun buyruklarna ne kadar bal olduunu gstermek
iin konulmutur.
2 Bu kadar yksel ahlakl iki ehzadenin byle bir ey yapmalar
aa rktan saylan Dravitlere kar her ktln caiz saylmasnn bir
sonucudur,
TARH OLAYLAR
115
yahut totemleri maymun olan bir ulus veya om am ?) kral

Sugrivaya rastgelirler, ona yardm eder ve onunla balarlar;
onun yardmcs olarak bir sr kahramanca arpmalar olur.
Bundan sonra Rama, Maymun babularndan Hanumann ve
Sitay karm olan Ravana'nm kendi kardeinin yardmiyle
Lanka kentine saldrmaya hazrlanr
K, V : Maymunlar kayalar yuvarlyarak Hindistanla Sey
lan adas arasnda bir kpr kurarlar, Buna elan Hindistanda
Rama kprs denir,, Bat ucunu onu, ilk adam olan Ademe
isnadeder ve Adem kprs diye anar,,
K, V I: Bir sr kahramanca savatan ve mucizev baar
lardan sonra Rama, Ravanayay ldrr, bakenti Lankay alr,
kars Sita'y kurtarr ve kendisine yardm etmi olan Ravana nn kardeini tahta karr,, Sita, kocasnn nne gelince Rama
onun sadakati hakknda phe gsterir ve artk kendisini iste
mediini ve diledii yere gidebileceini syler,, Sita alya a
lya bir ate yaktrr ve eer sadakatsizlik ettisem yanaym,
yoksa ateten sa salim kaym, der. Rama raz olur, Sita
byk bir kalabaln nnde kendini atein iine atar, ate
mbudu Agni onu hibir yeri ve giydikleri yanmadan oradan
karp Ramann nne gtrr, Rama esasen karsndan p
helenmemi olduunu, ancak erefini korumak iin herkesin
de bunu grmesini istediini syler.. Bandan sonra barm
olan kar koca, Ramanm srgnlk sresi olan 14 yl dolmu
olduundan, kendi lkelerine dnerler ve Rama tahta kar.,
tC VII: Mutluluk iinde geen bir iki yldan sonra Sita
gebe olur, kent dnda Cengeide bir keiin ekilme kesin
de (nzivagh) bir gnn geirmek ister. phe ve kskanlk
esasen Ramanm iinde yeniden domutur; halkn, bir yl
kadar Ravananm saraynda kalm olan karsn geri alm ol
mas dolaysiyle kendi aleyhinde dedikodu yaptn da renir,
bu gibi dedikodu konusu olmann bir kral iin doru olmyaca inanma varr ve karsn kei Valmikinin ekilme ke
sine gnderip onu bir daha grmek istemez., Manen ezik bir
dur uma den Sita, or ada iki ikiz erkek ocuu dour u r ;
bunlar ak renktedirler, yani gney Hindistan halknn koyu
renginde deil, henz kuzeyden yeni gelmi olan Ariler gibi
aktrlar. Valmiki, Ramayana destann yazar ve iki ocuk bunu
116
HNDSTAN TARH
ezberlerler ; bir gn Rama, at kurban etme treni yaparken

ocuklar gelip destan okurlar ; Rama bunlar tanr ve kars
Sitay getirtir ; Valmiki onun susuzluu zerinde uzun uzadya
konuur, Rama inandm der, ancak oradaki kalabalk halk da
inandracak bir kant (delil) ister. Bu ac szleri duyan Sita
Toprak Anadan susuzluuna ahadet etmesini ister ve ora
da lr: Rama ve kardei Lakamana zerine uursuzluk ker;
Lakamana, aabeyi Rama ve soy sopu zerine bir lanetleme,,
tehdidini nlemek iin cann feda eder; Rama da bir ormana
ekilip orada lr. Oullar ve kardeinin oullan birok lke
lerin bana geeceklerdir.
Yazar, yni yzyllarca dolam olan efsaneleri toplayp
onlara son yazl biimini veren, VII inci kitapta ad geen
Valmikidir; hangi devirde yaad hakknda epey tartma
vardr ; bu tartmalar M. , 400 ile M. s., 200 yllar gibi 600
yl kapsyan ar geni bir sre zerindedir:
Genel olarak Hintliler bu eseri bir siyasal ve zel ahlkiyat rnei sayarlar ve Hindistanda hemen herkes bunun
balca ksmlarn ezbere denecek kadar iyi bilir . Destann
neyi ifade ettii zerinde de ok tartma vardr,
Bunun, Arilerin gney Hindistan istilsn veya Brah
manizmin gney ve hele Seylan Budizmine kar mcadelesini
ifade ettii ileri srld gibi srf mitolojik bir eser olduu
veyahut Homerin liyadnn bir Hint benzeri bulunduu da
ileri srlmtr:
I nci kitabn baz ksmlariyle VII inci kitabn Valmikinin
eseri olmad ve ondan sonra eklenmi bulunduu da iddia
edilmektedir: Buna sebep olarak baz slp bakalklar ve
br kitaplarda Rama yalnzcana bir kahraman gibi grnr
ken ibu iki kitapta onun mbutlatrlm ve mbut Vinunun
kendisi gibi gsterilmi olduu ileri srlr:
M aha-Barata, Baratalarn byk (destan),,
M alta - B a r a t a
anlamndadr. Gkteki Ay soyundan olduu
ve
B a g a v a d - G ita iddia olunan krai Baratann (Hindistana ona
izafeten Barata-V ara yani Baratalar lkesi denilmitir) sl

lesinden olup biri kr olan br de len iki kardein (bun
lar Delhi kentinin yerinde bulunan Hastnapura krallk hane-
TARH OLAYLAR
117
danndandrlar) oullar ve soy soplar arasndaki savalar

anlatr,, Bu savalar ok genilemi ve birok lkeler ona
katlmlardr,, Genel olarak kabul edildiine gre, bu destann
tarih temeli, Gence ile Cemne rmaklar arasnda oturan Kuru
ve Panalas (be ulus veya oymak anlamnda) uluslarnn bir
savadr,
200. 000 msra* aan bu destan, uzun yzyllarn kahra
manlk efsanelerinin, din, felsef ve ahlk gelenek, grenek
anlay ve dnlerinin bir toplam saylmaldr. Daha sonra
Brahmanlarca, kendi ilerine geldii biimde, dzeltilmi ve
dzenlenmi ise de herkese bilinen ve kutsal saylan birok
efsane, hikye ve para pek deitirilememitir ; dolaysiyle
Brahmanlarn iine gelmiyen veya az gelen ynleri de kalm
tr; bu yzden destanda biribirini tutmyan epey dnce bul
unmaktadr,,
Destanda Krinann zel bir nemi vardr. O, bu eserde
en byk mbut ve Vinunun bir avatar saylmaktadr; bu
yzden ibu esere bazen Krina Vedas,, dahi denilir.
Maha - Baratann iinde bulunan Bagavat - Gita yani
"Kutsal Kii tarafndan sylenen trk,, adn tayan parada
Krina, inann, dinin ve yaamann ana izgilerini ve felsefesi
ni aklamakta ve mutlak kudretin bir tecellisi olmas dolaysiyle kendisine tapmlmasm istemektedir,, Bu para bir Upaniattr, ancak bu eserlerden bahsederken o yolu tutmu olanla
rn andmz ifratlarndan (a kalmak v. s,) saknlmas
dn de kapsamaktadr,
Bagavad-Gita, Hint din duygularnn ve Hintlilerin
acunu ve yaay anlaylarnn bir aynas saylm, ona Hin
distan dnda da ok nem verilmi ve o birok defa byk
bat kltr dillerine evrilmitir,,
ibu parada Krina, vurumak zere bulunan iki akraba
ordudan birinin komutan olan Arcunanm sava arabasnda
arabacdr,, Arcuna, akraba kan aktmaktan ekindii iin
vurumaya balama iinde duruksamaktadr; Krina ise ona
savamak dn vermekte ve bu srada Upaniatar usu
lnde din ve felsef bilgiler aklanmakta ve "erme,, yani
kendi ruhunun genel ruh ile bir olduunu kavrama esasn da
anlatmaktadr,,
118
HNDSTAN TARH
Krinann szlerinin ksa bir zeti aadadr; daha nce

grdmz Upaniat felsefesini anlatan ksmlar zerinde
durmuyoruz 1
Yokluk iin varlk olamaz, Var olan da yok olamaz,
ruh domaz ve hibir vakit lmez, o yalnz elbise deitirir
gibi vcut deitirir2.
Bugn savamazsan herkese kar rezil olursun. lr
sen lmsz olursun, yenersen yeryzne egemen olursun,,
Yukarda manta gre konutum imdi Yoga dstu
runa (ahs ruhun genel ruhla birlemesi, wermek) gre ko
nuacam.,
Sen grevini grmiye bak, onun sonucunu dnme,.
Kim ki vicdannn buyruuna uyarak yaplmas gerekeni yapar
ve onlarn sonularna (hem fayda hem zarar) bakmazsa o
gerekten hakimdir,
Grlen bir iin sonularndan, yani onun salyaca
menfaatlerden vazgemeyi gze almak, nefsini zorlamak ve kr
maktr, bu iyi bir davrantr..
- Herkese gre bir grev vardr..
lllk (itidal), bar, gayret, saflk, sabr, doruluk
hakimlik, bilgi, hakimin iidir,
Yreklilik, kahramanlk, eviklik, cmertlik, adalet, sa
vann paydr,
alkanlk ve sz dinleme brlerinin grevidir,
Kendi grevine balanp onu grmekle kemale doru
gidilir
Grevini grmekle adam Yogaya (birlie, kendi ruhu
nun genel ruhla birlemesine; ermeye) ular. Eserlerini bu
birlik ur unda feda etmi olur 3
Bencilliine (hodgmlna) brnm, kendi klarna
(bilgine) inanm olarak Ey Arcuna! savamamak gerektiini
sylyorsun; bu yanltr; bu kararn botur ; bunu ben nce
den biliyorum; senin yaradln seni (aksi yne) zorhyacaktr.
1 Trl kavramlar bir araya toplamak iin Bagavad - Gitadaki s
raya tpk tpksna uyulmamtr,,
2 Dolaysiyle lmden korkmak, samadr..
3 Yukardaki bleklerde (fkralarda) UpaniatTarm ar biimde
uygulanmasna kar bir tepki grnmektedir,
TARH OLAYLAR
119
Dostum Sen elindeki vastalarn esirisin, yaradlna

uymak zorundasn,, imdiki rendin, nce bilgisizliin yzn
den yapmak istemediini yapmak zorunda kalacaksn (yani soy
sopunla savaacaksn),,
Bundan aaya koyduumuz bleklerde (fkralarda) Upaniatlann genel anlahmdan az ok ayrlma, zel bir mbuttan yana propaganda ve bir tanesinde de (ilk gelecek olanda)
Buda dnlerine bir yaknlama grlmektedir (Daha nce
de dediimiz gibi, Bagavad - Gitann Upaniatlardaki genel
dnceleri aklyan ksmlar zerinde durmay gereksiz bul
duk nk bunlar yerinde anlatlmt).,
Yemekte ve uyumakta ifrat ve tefritten kanmal..
Benim lh kudretimi bilen ulu hakimler bana taparlar
ve yalnz beni dnrler; onlar bilirler ki ben varlklarn, de
imez ezel ve ebed esasym.
Mbutlara hizmet edenler onlara, eytanlara tapanlar
da eytanlara gider ; hakimler bana gelirler,,
Beni, balangc oimyan ezel ve ebed ruh olarak
tanyan gerei,, ele geirmitir, hayalden ve gnahtan kur
tulmutur,,
P u r a a a la r Eski,, anlamda olup dnyalarn yaradl ve bat
larn, bir sr mbut ve r nin ( peygamber

karl), hkmdar ve kahramann ecere ve yaayn an
latmak iddiasndadrlar.. Baz bakmdan tarih kaynak saylrlar..
Brahman zihniyetine gre yazlmlardr ; genel olarak bu eser
lerde Brahma-Vinu-iva l veya " Uluhiyetin ,, bu bi
imde tecellisi kabul edilmekle birlikte bu eserler ok kere
ayrca bir mabudun veya ziyaret yerinin kutsalln ispata
alrlar.. Bunlara Beinci Veda denildii de olur. Eski dinin
yeni biime sokulmasnda rolleri olmutur,
Hindu ilmihal (din bilgisi) kitaplarnda 1 u yolda tarif
edilirler:
Puranalar, tarih, hikye ve remzleri kapsarlar, bunlar
ulusun az bilgili ( veya az aydn ) olanlar, bilhassa Vedalar
incelemiyecek durumda bulunanlar in yazlmtr., Okunmalar
1 Sanatana Darma s. 6 (Benares Hindu niversitesi yaynlarndan).
120
HNDSTAN TARH
ok ilgi eker ve her trl bilgi ile doldururlar. Baz remzler

g anlalr ve bir retmenin yardmn gerektirir,,.
Puranalann says oktur, Bunlardaki ecereler ok defa
birtakm hanedanlara asalet ehadetnmesi salamak amaciyle
dzenlenilmitir,.
M im arlk v e Yukar da iklim ve halkn baz zellikleri dola h e y k e lc ilik
ysiyle Hindistanda pek b o l, azla doyan, dola-
ysiyle pek ucuz ve her istee kolayca uyan

ii ve usta bulunabilecaini anlatmdk. Bunun sonucu olarak
ant yaptrmak veya herhangi ii grdrmek istiyenler ve hele
hazneleri ok dolu olan hkmdar ve mabetler, istedikleri
kadar uzaktan, istedikleri derecede iyi gereleri getirtip, onlar
istedikleri kadar uzun zamanda iyice ilettirebilirler. Dolaysiyle
Hindistan antlar ok salam, ok dayankl ve ok ssl
olmutur,
Yine bu uygun artlar dolaysiyle, yaknda iri yontuiabilecek ta bulunmad iin Jtla kullanarak ve sert talar ze
rine sonsuz emeklerle - kitabeler ve "ssler yontturmamak iin
n gibi nisbeten daha kolay ve ucuza mal olacak ve ksmen
mihaniki biimde yaplabilecek gerelere bavurmak lzumu
birok Hindistan antnda pek duyulmua benzemez.
Sonu olarak denilebilir ki, Hindistanda antlarn byk
ounluu kesme tala yaplm ve bunlar bitmez tkenmez
o.yma.yejlemelerle sslenilmi, yani bu ilerde sabr ve emek
esirgenmemitir..
Bunun karl olarak byk kubbe yapmak gibi fenn
ve mimar glkleri yenmek, ini yapmnn gerektirdii kim
yev bilgi ve emekleri elde etmek ve gze almak veya daha
batda, heykel ve ssler iinde varlan incelik ve tekemmle
kadar gitmek yolu pek tutulmam veya nadiren tutulmutur,
Byk antlarn damlan iin en az teknik himmet istiyen
ancak tekilerden daha salam olan ii bo ehram biimi
seilmi ve har olarak okluk amur kullanlmtr ; bylelikle
salamlk daha ok muvazene kurallarna uygunlukla salanl
mak istenilmitir. br yandan bu antlarn i ve dlar son
suz sslerle sslenmitir, Mabetlerde, bizlerin anlayna gre,
ahlka uygunsuz saylan resim ve iaretlere sk rastlanlr,,
TARH OLAYLAR
121
Bu esere koyduumuz mslman Trklerden nceki

devreye ait resimlerinin (1-27) altndaki yazlarla Hindistann
slmdan nceki sanat zerinde bir fikir vermiye altk..
En ok imdiki Efganistanm dou gneyinde ve Pencapta, Gandara denilen blgede (Piaver-Cellabad blgesi)
Gandara okulu veya Greka-Budik , adn tayan bir heykeltralk usul gelimitir....Kankn Buda dinine ,, girmesi ve
pek ok yap, ant, heykel vesaire yaptrmas bu slbun
doma ve gelimesinde ve Budik konular zerinde ok dur
masnda nemli bir mil olmutur,
MSLMAN rRKLERDEN NCEK DEVRE AlT

SELM BBLtYORAFYA1
Irk la r in
S i r H er b e r t
and Calcutta 1915,
Risley:
The People o f ln d ia , London
S i r D e n z l b b e t s o n , Pancap Castes, Lahor e 1916.,

S in t m e d e n iy e ti i in t
S i r J o h n M a r s ha 11: Mohenco-Daro, London 1931,,

K ast iin t
lm incelem e:
E m i l e S e n a r t : L es Castes dans t in d e , Paris 1927.
H i ndu d i n i grr
An advanced Text Book o f Hindu Religion and Ethics,
(Sanatana Dharma series No III; Benares Hindu niversitesi
yaynlarndan 1905),,
,
H i n d u d i n i g r t\ n n l m i n c e l e m e i l e t e l i f ir:
L a k m i N a r a s u: A Study o f Caste, Madras 1922.
H in d is ta n n e s k i din v e f e l s e f e s i in t
(Kutsal kitaplarn pek ou Bat dillerine evrilmitir):

Hindu dini gr:
a) Yukarda sz geen Text Book.,
b) Y o g i R a m a a r a k a : The nner Teackings o f
Philosophies and Religions o f lndia, London 1918,,
The
1 Trk ve Osmanl tarihi zerinde yazlm birok bat eseri okunur

ken, ne kadar ok yanla veya yanl gr ve anlaya tesadf edildi
ini hep tecrbe ile biliriz ; bu yzden, bu ve bundan aaki blmler iin
eser gsterirken nleri daha az da olsa yerli eserlerden de birka tanesini
koymay uygun grdk Her konu zerinde bir iki kitap ad vermekle
yetinil mtir,
BBLYORAFYA
123
Y e r l i bil g i n l e r i n gr::
a) Prof S. D a s g u p t a : A History o f Indian Philosophy>
Cambridge 1922,,
b) L o k a m a n y a B G T il a k : Gita R akasya ( A Book
on Hindu Philosophy; Poona ),
c) L. B, G T i 1a k : The Arctic Hom in the V ed as, Po
ona 1925,,
l m Mu s l m a n - T r k g r :
E b u R e y h a n E l - B i r u n : T a h k f i - M alil - Hind
(T,, Tarih Kurumu ktphanesinde yazma bir Trke tercmesi
vardr) ngilizce tercmesi: S a c h a u : A lberuns In d ia ; London 1914.
11 m A v r u p a g r : :
a) A u g u s t e B a r t h : les religions de
d Auguste Barth, Paris 1914.
ITnde,
Oeuvres
b) D e u s s e n : Philosophie des Vedas., Paris.

c) D e u s s e n : Outline o f the Vedanta, Cambridge 1906.
d) P a u l O l t r a m a r : L Histoire des idees Theosophiques
dans Ylnde^ c, I. Annales du Musee Guimet, t, 23, Paris 1906,.
Hint dini f e l s e f dncesinin Bat dnce
ve a n l a y i y l e k a r l a t r m a d e n e m e s i :
1924,
V a s u d e v a 1. K i r t i k a r : Studies in Vedanta; Bombay
I s l m ve H i n d u
dinlerini yaknlatrm ak
iin s iy a s a l ve lm a l m a l a r :
a) E b l - F a d l A 11 a m i : A yin-i-Ekberi sonunda bulu
nan Ekber'in szleri ahnahn yrekler avlayan szleri,, ba
l altnda, Royal Asiatic Sosety of Bengal,, yaynlarndan;
Calcutta.
b) A llah-U paniat Journal of the R, A Society of Bengal
CXL Calcutta,,
c) e h z a d e M u h a m m e d D a r a k u h : Srr Ekber
d) . M D a r a k u h : M ecmal-Bahreyn (ah Cihann olu ve Evrengzip Alemgirin aabeysi olan yazarn idam
fetvasnda bu eser de bahane edilmitir),, R A. S. of Bengal;
Calcutta 1929,
HNDSTAN TARH
124
B a d a v e B u d izm in
Buda din ve felsefesinde Hristiyanlkla benzerlikler bulun

mu ve Hristiyanln Budizmin bir trl taklidi olduu ileri
srlm olduu iin bu konu zerinde pek te nesnel yani
objectif,, eser bulmak gtr
Budist gr :
S r H a r i S i n g h G o u r :
cutta 1929,
The Spiril o f Buddhism , Cal-
Ortalama Bat gr:

a) E B u r n o u f : Introduction VHistoire du Bouddhisme
ndien, Paris 1876,.
b) O l d e n b e r g : Le B uddha, sa vie, sa dostrine, sa communaute (Budizmin felsefesi ve msbet olaylar zerinde daha
ok durur), Paris 1921,,
c) Prof. H, K e r n : H istoire da Bouddism e dans Vnde;
Traduction fran aise de Gedeon H u ei; Paris 1901 (efsanev
ksmlar zerinde ok durur)..
H ristiyan gr
d) Prof,.
Paris 1911,
A .,
R ou s s e l :
^
Le
Bouddhisme
primitife
T a r ih o l a y l a r
a) Sir R ., G. B h a n d a r k a r (Hintli):
Early History o f n dia, Bombay 1930,,
A Peep into the
b) C .. V , V a i d y a (Hintli): M edilval Hindu n dia,

Poona 1921.
c) V A , S m i t h : Early History o f ndia, Oxford 1924,.
d) L o u i s d e L a V a l l e e P o u s s in r V n de aux Temps
des Mauryas et des Bar bar es, Grecs, Seythes, Parthes et YueTchi ( yazar bu konular zerindeki mnakaalara biteviye
iaret etmekle birlikte bunlarn ayrntlarna girmemekte ve
pek nadiren hkm vermektedir), Paris, 1930.
e) L d e L a V a e e P o u s s i n : Dynasties et H istoire de
V nde depuis K an ika ju sqa,au,x Invasions mslmanes, Paris,
BBLYORAFYA
125
1935 (Bu ve bundan nceki eser: Histoire du monde,, ad

zincirin VI (1) ve VI (2) cildlerini tekil eder)
f) The Cam bridge History o f n dia c, I ve II, (II inci
cilt daha kmamtr; C. I, Cambridge 1922,
g) P . M a s s o n - O u r s e l , H . . d e W i I l m a n - G r a 6 o w s k a , P h , S t e r n L ' I n d e Antique et la Civiiisation Irdienne
(Evolution de IHumanite c. XXVI), Paris 1933,
h) The Cam bridge Shorter History o f ndia, Cambridge
1934,
i) Prof, W a l t e r R u b e n : E ski Hint tarihi (Trke);
daha ok mitolojik, felsef ve kltrel ksmlar zerinde durur,
Bu ynlerde Trk acunu ile ilgi eken karlatrmalar da
kapsar, Ankara 1944,,
j) Prof., W R u b e n :
Belleten 14-15; 1940..
Hint
Dramnn
menelerine
d air}
k) S i t H. M, E 11i o t a n d Prof. J o h n D o v v s o n : The

Historu o f n dia as told by Us Ovm H istorians, ( 8 cilt), London 1867-18 77,.
DRDNC
MSLMAN
BLM
TRKLERlN HNDSTANA GRMES
GAZNE DEVLET
I,
Kurulu
ve
ilk y lla r
slman Trkler Hindistana, Gazne devletinin KjGneye

doru bymesiyle girmi ve yerlemilerdir.
...
Bu devletin kur ucusu Alptekindir, kendisi Saman olu
padiahlarndan smail olu AKmeHTnTkuluolup be Saman
olu padiah devrinde gitgide ykselip n kazanrm~ve dev
letin en byk adam olmutur., 961 bandanberi Horasan
valisidir (daha dorusu bakomutan), Saman olu paHâE
Abdlmelik lnce (961 ^sonbahar), Alptekinin tlerine
karn olarak tahta karlan kk yataki olu Mansur, bu
yzden Alptekin'e .. kin balar ve 6 yl kadar sonra onu
Bfiraya artnca, ldrtlmekten ekinen Alptekin kendi
da. bakent Buharaya gidecei
yerde Belhe gider, orada Mansur a zerine y pllanlan bir
k u v y e tr b jS ^ Gneye iner ve Gazneyi kuatp a lr; o srada
bu kentin Saman oullan devleti iinde olup olmad pek
beirreilir, Alptekin oray Lavik admda birinden almtr.
!
Mansur, Alptekin'e kar bir sefer daha yaparsa da gn"* derdii ordu yine bozulur ve Gaznede mstakil fakat kck
yeni bir Mslman - Trk devleti kurulmu olur; ok gemeden
Alptekin lr.
ibu yeni devletin Hindu!arla birok arpmas vardr;
kendi kkl ve komularnn tehdidi dolaysiyle~Alptekinin {
lmnden sonra korunmak iin Saman olu devletinin ee-!
menliini kabul eder,
Alptekinin lmiyle onun damad Seviktekinin Gazne
emri olmas arasndaki olaylar ve birok tarihler pek ak
olarak belli olmamakta, anca^,kajru^k_to^ devir getii anlalmaktadr. Alptekinden sonra sra ile olu shak, Belkatekin
128
HNDSTAN TARH
ve Piri adnda kii devletin bana geer ve 20-4-9771 de

Hindulara kar kazand nemli bir baar zerine SevktekinTêvilnfl^nT^rPnn yerine (emir seilir.,
II* S e v k t e k i n
(977-997)
Gazne beyliini byk devlet yapan bu kiidir., Ancak o,

son gnlerine kadar Saman ofriu padiah 2 inci Nuh!a .bal
kalacak, onun ken devletini ayakta tutmak yejjorum ak- kar
l olarak en nemli yerlernPvliliTni (gerekten kesin ege
menliini) kendisine ve u MaHmdîr^safrlvacak ve gitgide
Samanoiud ev letL Jcinde sz geen balca ve hatt tek
uzkii olacaktr.
Sevktekin 977de Gazne ve dolaylarnn emri
olduktan sonra ilk savasn 43st) iin yapar2. Ora
hkimi Toan ile Bay Tuz adnda biri arasndaki arpmalar
ve Sevktekinin bunlara karmas sonucu olarak, kent ve
blge kendisinde kalr.,
Bundan sonra Sevktekin, Kusdar3 kent ve lkesine de
egemen olur,
^
lk d e v r e
Bylece batda durumunu salamlatran Sevktekin, Hin

dulara 4 kar dner ye onlarn lkelerine aknlar yapar
nemli ilk aknnm 986-7de olduu tahmin edilir,, Kar
lat Hindu hkmdarna El-Utbi. Hindistan hkmdar
Caypal,, demektedir,, Bu kiinin Kbildeki Kuan Trk hane
dann (Trk ahiler) devirip onun yerine geen Brahman
hanedanna (Hindu ahiler) mensup olduu El-Birunden aka
anlalmaktadr.
1 Bu tarih zerinde ihtilf vardr; Tabakat- Nasrdekini aldk (cu
ma, 27 aban 366)
2 Kandaharm 130 km,, kadar Batsnda, Hilmend ve Ergandap sula
rnn birletikleri noktada,,
3 imdiki Belcistan'n merkezi olan Kelatn 185 km,, kadar Gne
yinde; Yakut (9un*.u yzyl), ibu blgeye Turan demektedir,.
4 El-Utbi'deki Hindistan szn Hindularm elindeki yerler anla
mnda almak ve bunun Kabili ve onun Dousundaki blgeleri de kaps
yor saymak doru olur dncesindeyiz,,
129
GAZNE DEVLET
C e u j pR i
Olaylarn gelimesinden bu kiinin Pencabn nemli bir
ksmna, Snt rmann yukar ovasna, Kabil .ile jonun .dou
sundaki dalk blgeye egemen olduu anlalmaktadr. Ancak
bu devletin bykl zerinde tartmalar vardr ve bazlar,
ezcmle sir V A. Smith (s.. 396), onun devletini Stlec rma
nn epey Gneyine tam gsterir,
Sevktekinin bu akmlarmdan almak amaciyle Caypal,
iki yl...sonra -Gazne....zerine...yrr, devletinin bykl,
kalabal ve zenginliine baklnca Sevktekinden ok gl
bir hkmdar- olmas .gerekir
Savata kesin sonular- verecek arpmalar olmaz; olay
lardan yle anlalyor ki kn girmesi v ey a yaklamas ze
rine, ordusu ounluk bakmndan scak lkelerden toplanm
olan ve dolaysiyle Kabil - Gazne yksek dalk blgeinin
souklarna g dayanabilecek bir- durumda bulunan tgaypal,p
ko\^l|Ln^^
|,.in bir anlama arar. Bunu Eefsanev bir biimde anlatmaktadr; ona gre, Hindu
ordusunun gerisinde bir pnara pislik konulunca frtna km,
havalar soumu ve Hindular orada kalamaz olmular.
Her ne ise Caypal, Sevktekine adam gndererek bar
diler ve, yine El-Utbiye gre, her ne isterse vereceini syletir,,
Sava srasnda ok byk yar arlklar gstermi olan byk olu
Mahmudun karmlna ramen Sevktekin bara raz olur.
Buna balca sebep olarak El-Utbi u yn gstermek
tedir : Caypal eer sktrlacak olursa, Racput geleneklerine
gre, askerleriyle birlikte her eyini yaktktan sonra kendini
ldreceini bildirmi (buna bevher,, derler); bu yaplrsa birey kazanmyacan dnen Sevktekin ii buraya kadar
gtrmek istemez ve u esaslara gre bir anlama yapar: ^
1, Caypal bir milyon dirhemi ah1 ve 50 fil verecek,
2, Hint lkesinin gbeinde birka kent ve kurgan Se
vktekine brakacak;
3, Bu yaplncaya kadar soyundan ve babularndan bir
ka kii tutak (rehine) olarak Sevktekinin yannda kalacak;
4, Verilecek kent ve kurganlar almak iin Sevktekinin
adamlar Caypalla birlikte gidecek.
1 2 gr,, 97 arlnda gm para.
H ind istan
7 a rih i
130
HNDSTAN TARH
Ancak Caypal ekilir ekilmez, Sevktekinin bu adam

larn kendi tutaklarnn karl olarak yakalar ve anlamay1
bozar Bunu renince Sevktekin, yeniden sava aar ve
Lamban 1 blgesinden de ileri gid er; birok yerleri alr, bir
oklarn da yama ettirir (988 - 9).
Bunun zerine Caypal birok Hindu racas ile balar *
bunlar arasnda daha nce anlm olan Kanavcn Gcar h
kmdarlarndan Racyapala ve Cecakabukitideki andel hane
dan hkmdarlarndan Gandada vardr. Balaklar birok
fil ve pek kalabalk bir ordu ile Sevktekine kar yrrler..
Karlama Kuram veya Kurma dere ovasnda (Gaznenin G
neyinde) olur.
Trk ordusundan lsz olarak daha kalabalk bulunan
bu ordu karsnda Sevktekinin kulland tabiye pek ok
Trk - Hintli vurumalarnda kullanlaca iin El-Utbideki taf
silt aaya koyduk; Sevktekin u yolda bir buyruk verir:
Seme i erlerinden, nce, 500 kii saldrsn, bunlar grev
lerini gerektii gibi yapnca ekilsinler, yerlerine 2 inci 500
kii gesin ve onlar da bu yolda davransnlar; sava yiitleri
emir Nasr-d-Dinin 2 (Sevktekin) b buyruuna uydular ve
bylece davrandlar; bylelikle dman hrpalanm oldu;
dman iyice hrpalandktan sonra emr Nasrdd^Din buyurdu
ve btn ordu birden saldrd, dman fena halde bozdular,
biroklarn kltan geirdiler......
^ Bu usul u esasa daynanmaktadr : Trk savalar ve
atlar genel olarak Hintlilerden daha gl, daha dayankl,
daha iyi yetitirilmitirler ve daha evik ve abukturlar ; silh
larn daha iyi kullanmakta ve ok atnca hem daha iyi nian
almakta, hem de oklar daha uzaa gitmektedir; ve Trkler
bunu atlarn drtnal srrken de yapabilmektedirler., Komuta
daha stndr ve ordu vurumann sonlarna kadar ba
bularnn elinde ve buyruu altnda kalmaktadr,. Dolaysiyle
ufak bir Trk ktlesi Hintlilere saldrnca arada istedii mesafeyi
muhafaza edebilmekte,onlara kendisinin uradndan pek byk
lde kayplar verdirebilmekte ve istedii anda vurumay
1 Kabilin 100 km,, kadar Dousu..
2 Sevktekin'e daha sonra verilmi olan iinvan..
GAZNE DEVLET
131
kesip syrlabilmektedir, Bylelikle Hintli ordusu ypratlp mneviyat sarsldktan ve sava nizam bozulduktan sonra toplu
bir saldr ile o, ezilmektedir..
ordusunu tamapiyle ezer.
N
Bu savan sonucu olarak Gaznenin Dou ve Kuzeyinde
bulunan dalk blgenin en nemli ksmlar Kabil, Lamgan.
Celalbat v.. s., Mslman Trklerin eline gemi bulunur (991).
w r Bundan sonra Kaa Trkleri 1 ile Afganlar Sevktekinin
buyruu altna girerler.,
Tabakat- Nasrye gre, Sevktekin, Bamyan 2, Toharista n 34 ve Gur 4 blgelerini de ele geirir,,
Sevktekinin beyliinin ibu ilk devresindeki olaylar yle
toplanabilir.
imdiki Afganistann ve imdiki Belcistann nemli veya
bykcene ksmlar onun eline gemitir*^ Hindulardan epey
lke, ganimet ve para alnmtr ve { Gazilik onuru kazanl
mtr; bu para ile eskisinden daha byk lde Trk askeri
getirtmek mmkn . o to
Bundan baka Sevktekinin
buyruu altna girmi olan Kala Trkleriyle Afganlar gibi
. iki ok yurukan ktle de birer, nemli asker kaynadr.
Baarlariyle salam olduu bu gc millerine dayanarak

ve Kuzeydeki Trk ve Islm acununun durumundan istifade
ederek Sevktekin bana getii srada kck bir beylik
" olan Gazne Trk beyliini kocaman bir devlet yapacaktr.
Sevktekin Gazne beyliini bylece bytr,
berkitir ve zenginletirirken, Kuzeyde onun
egemeni saylan Saman oullan devleti k
me ve dalma yolunu tutmu bulunuyordu; bu devlet yklma
dan nce son .bir destek olarak Gazne beyliine dayanp onun
H in d u k u K u ze
y ia d e k i d u ru m
1 O srada bunlarn nerede oturduklar pek belli deildir, ancak

Hiudukuun Gneyindedirler, 2 1/s yzyl sonra yazlm olan Tabakat-
Nasr bunlarn Gur ve Germsirde ( Kandahar dolaylar ) oturduklarn
yazar,
2 Kbil-Belh yolu zerinde nl boaz
3 Beihle Badahan arasndaki dalk blge..
4 Gurun birok okunuu vardr, burada vav marufla mur veznin
de diyen Burhan- Katdak okuyuu aldk.. Herat'n Dousundaki dalk
blgedir.. Burann Sevktekine tbi olduu bizce phelidir,
132
HNDSTAN TARH
yar dimiyle ayakta durmaya alacaksa da bu tedbir onu ancak

birka yl fazla yaatabilecektir..
Kuzeydeki durumu ylece toplayabiliriz :
Badatta Abbas Halifesi Tay Iran ve Irakm bir ksm
na egemen olan Bveyh oullarnn ( Al--Bveyh) elinde bir
kukladr.. 984 denberi bu hanedann banda bulunan Fahrddevle ile onun yeeni Fars emri erefd-Devle Ebul Fevarisin
(mehur Azdd-Devlenin olu) aras aktr ; bunlardan herbiri
Saman oullarna ait Horasanda valilik etmek stiyen iki
beyden birini desteklemetedir; birincisi, Ebul Abbas Ta' ve
kincisi, Simcur olu Ebul-Hseyini tutmaktadr ; Saman olu
padiah Nuh da bu kincisini istemektedir, Bir sr arpma
dan sonra Horasan Simcur olunda kalr, ve o, 3 7 7 de (987-8)
lnce yerine olu Ebu Ali Muhammed Simcur olu geer.
Nuh, onunla Herat valisi Faikin (Faik-l-Hassa diye nldr)
arasn bozar ve bu iki beini biribiriyle arptrr; Simcur
olu, Faiki bozduktan sonra devletin gerek eemeni olur,
Buharaya hi para yollamaz ve devletle tek ba hutbe ve
parada Nuhun adnn bulunmasndan ibaret kalr
Bundan sonr a Simcur olu Dou Trkistana egemen olan
Hanl veya Karahanhlardan Bora Hanla gizlice^ badap
onunla Saman olu devletini paylamak zere bir anlama
yapar; Ceyhun, Simcur oullariyle Hanllar arasnda snr ola
caktr.
Bu sralarda Bveyh oullarndan Baha-d-Devle, 991de
Badattaki Abbas Halifesi Tay Ti hal ve hapseder ve yerine
El Kadiri - Billh geirir Nuh ise bu deiiklii tanmaz ve
hutbeyi Tay adna okutmakta devam eder.,
Simcur olunu ve Nuhun daha birok beyini kandrp
kazanm olan Bora Han, Saman olu devletine saldrp
yene yene ibu devletin bakenti olan Buharay alr (mays 992)..
Ancak Bora Hann, Ceyhunun solunda bulunan Belhe kendi
tarafna gemi olan Faiki gndermesi zerine Hann ara
daki balamay bozduuna ve Ceyhunun sol kysndaki l
kelere de gzdiktiine hkmeden Simcur olu, Nuha yardm
etmek zere Niapurdan Merve gelir; o srada hastalanan
Bora Han, Buharadan ekilir ve az sonra lr
GAZNE DEVLET
133
Bylelikle Nuh yeniden Buharayi ele geirmi olur,

gerektense Simcur olunun elinde bir kukladr ve Faikle
birlemi olan bu kii Nuhdan Buharay da almaa hazrlan
maktadr,,
Bu zor durumda Nuh, Sevktekine bavurup ondan yar
dm ister.
S e v k t e k in in Nuhun ku bilei zerine Gazne Trk beylii,
H o r a s a n ' e le Trk ve Islm acununun genel siyasas iine
g e irm e si
dalm bulunur ,
Nuh ve Sevktekin daha nce Ki (K e )1 de grtkten

sonra ordulariyle Horasana girerler ; Simcur olu, kendisini
padiahla bartrmasn Sevktekinden diler ; Nuh, taksitte
15 milyon dirhem vermesi ve bundan byle her buyruu yeri
ne getirmesi artiyle Simcur olunu affa ve onu Horasan vali
liinde brakmaya raz olursa da, Ei-Utbiye gre, Simcur olu
nun yanndaki baz genler bu artlan ar ve alaltc bulurlar
ve Sevktekinin elisine kar kt davranrlar; dolaysiyle
iin savala zlenmesi gerekir,.
Vuruma sonucunda Simcur olu or dusu bozulur (9 9 3
veya 994),
Bu vuruma Sevktekin ve olu Mahmudun durumunu
ok ykseltir ve Gazne devletini, yine Saman oullar devletine
szde baml olmak zere, bir byk devlet ve gereten Sa
man olu devletinin egemeni yapar,, Nuh, Sevktekine Nasrd-Din ved-Dnya 2 ve Mahmuda Seyf-d-Devle 3 unvanlarn
verir ve Mahmudu Horasan valisi ve gelenek olduu gibi
Emir-Leeker yani bakomutan yapar,
Simcur olu ile Faikin 995 'de Horasan geri alma dene
meleri onlarn bsbtn bozulmasiyle sonulanr,
1 Bugnk ehri Sebz (Trkistan),

2 Din ve dnyann yardmcs.
3 Devletin klc..
134
HNDSTAN TARH
Ceyhun dolaylarnn ve daha tedeki Trk

illerinin balca egemeni olan tlek Han, 996
ylnda, Saman oullar lkesine saldrmaya
koyulunca Nuh, tek gl adam olan Sevktekini yardmna arr. O srada Ceyhunun
Gneyindeki yerlerle Horasan u veya bu adla Sevktekindedir, Herat kardei Borackta, Horasan olu Mahmuttadr ;
kendisi de okluk Belhde oturmaktadr..
lek Han, Sevktekinin Nuha yardm edeceini renince,
ona eliler yollayp unlar dedirtir :
Siz Hint, ben de Trk kfirlerine (yani daha mslman
olmam olan Trklere) kar Cihat,, etmekteyiz, dolaysiyle
aramzda din kardelik vardr, Nuh ise ortamzdaki koca
lkenin gelirlerini algclara, trkclere ve kendisini eylendirenlere veredurmaktadr; onun Islma ve Islm snrlarnn
korunulmas iine bir yardm dokunmamaktadr ; aramzda
vuruacamza onu ortadan kaldrp Cihat,, la uraalm,
Sevktekin ise, eski hukuku ve Saman olu hanedannn
islmiyete daha nceleri etmi olduu hizmetleri^ ileri srerek
Nuhu korumak yolunda verdii szden dnmiypcei karl
nda bulunur ve her iki yan sava hazrlklarna devam eder,
Sevktekin, ordusunu Ceyhunun Kzeyine geirdikten
sonra, Nuhu ordughna am sa da Nuhun veziri, oraya
giderse, gc, alm ve her ynden Sevktekinden aa bir
durumda grneceinden kk deceini syler ve onu
gitmekten alkoyar. Buna kzan Sevktekin, olu Mahmudu
20,000 atl ile Buharaya yollayp Nuhu getirmesini buyurur
ve Mahmutla birlikte Saman oullar devleti iin yeni bir
vezir gnderir, Nuh Gazne beyinin ordughna gitmezse de,
Sevktekinin yollad adam vezir yapar ve Sevkteknce
sevilmiyen birok adamlarn, birlikte gtrmesi iin, Mahmuda teslim eder,
lek Hanla Sevktekin, arpmadan bir bara varrlar;
Katvan l (Semerkandn Dou - Kuzeyi) Hanl ve Saman olu
devletleri arasnda snr olur, lek Hann dilei zerine FaikN u h un H a n lla ra 1 k a r Sev k t e k in d e n
y a r d m is t e m e s i
1 Dou Trkistana eemen olan bu devlete Douda yazlm eski

tarihlerde Devlet- Haniye ve Haniyun denilmektedir; Bat tarihileri
Karahanides* (Karahanhlar) tbirini kullanrlar,
GAZNE DEVLET
135
I-Hassa Semer kant valiliine getirilir; yani o orada, szde

Nuh'a baml olacaksa da, llek Hana dayanacandan ger
ekten bamsz kalacak ve az da olsa lek Hana uymak
zorunda bulunacaktr.
Bu olaylar Sevktekinin Saman olu devletinin gerek
ten egemeni olduunu gstermitir; onun adna andlamalar
yapmakta, vezir ve valiler semektedir, dolaysiyle artk g
rndnden tersine olarak Saman olu devleti Gazne devle
tine baml bulunmaktadr,,
Sevktekinin Bveyh olu padiahlarndan Fahrd-Devle
ile aras kh iyi, kh bozuktur ; Simcur oullarnn bazlar
ibu Fahrd-Devlenin yanna snm bulunmaktadr,,
Gazne, Saman olu, Hanl ve Bveyh oullar devletleri
nin durumu byle iken, sra ile Nuh (22-7-997), Sevktekin
austos 997), Fahrd-Devle ve Harezmah Memun (bu sonun
cusu ldrlr) arka arkaya lrler ve yukardaki durum
bozulur.,
S e v k t e k in in Sevktekin Belhte hastalanm ve Gazneye
ik i o lu a r a - gederken yolda lmt; bundan nce Alptes m d a s a l t a n a t kinin kzndan olmu olan ikinci olu smailin
k avg as
kendi yerine geirilmesini beylerine sylemi,
onlar da bunu yapmlard,,

smail gevek bir adam olduundan ve aabeyi Mahmud'un hem iktidar hem de nnden korktuundan asker ve
baz beyleri ok martr ve biat paras diye ve daha baka
adlarla devlet hzinesini bo brakacak derecede biteviye para
ve armaan datmaya koyulur,,
E-Utbiye gre, Niapurda bulunan Mahmut ona u yolda
haber yollar :
Seni ok severim, ancak sen bu iin ehli deilsin, baba
mn vasiyeti benim uzakta olmam dolaysiyle ve ordu ve l
kede kargaalk kmasn diye yaplmtr,, Babamdan kalan
maldan paym ve Gazneyi kendim iin isterim; sana da ister
sen Belh, istersen de Horasan valiliini bakomutanlkla birlikte
veririm,
smail anlamaya yanamaynca Mahmut ii yeni Saman
olu padiah Mansura yazar ve Gazne zerine yryp s
136
HNDSTAN TARH
maili yener ve ele geirir. nce onu serbest brakrsa da,

onun bir suyikastinden phelenmesi zerine onu, her trl
rahatn sal yarak bir kur ganda hapseder.
III.
Mahmud
(998-1030)
Mahmut, zamannn en byk ve gl hkmdar ola

caktr, bundan baka slm acununda snm gibi olan CihacL canlandracaktr: siyasal ve asker dehas ve ahs kah
ramanl ile pek byk baarlar elde edecek, efsanev bir n
kazanacak1 ve Hint seferlerinde edindii pek byk servetler
sayesinde bu nn daha ok yayacak ve berkitecektir.
Sevktekin'in lmesiyle Mahmudun tahta kmas arasnda 8 av kadar geer (997 yaz, 998
ilkbahar), Mahmud'un kardeiyle urat bu
devirde Sam an^^h^ley^
leri gzden geirelim,
^Yeni Saman olu padiah Ebul-Haris Mansur grgsz
m_anlayszdr Mansurun adamlarnn da kkrtmasiyle lek
Han, Semerkant kaplarna kadar gelip Faik-l-Hassay Buhara
zerine yollar; Mansur da Ceyhunun soluna^kaar; ancak
Faik, Buharaya yerleince Mansura kendisine baml oldu
unu bildirerek onu geri arr, o da gelip yeniden tahtna
oturur2 ve Ba Hacip Beytzeni 3 Horasan valisi ve sipehsalar
yapar; o da, Mahmudun, kendi kardei smail ile uramak
iin Gazneye gitmi bulunmasndan istifade ederek Niapura
yerleir..
Yeni Bveyh olu padiah Mecd-d-Devledir, eski Ho
rasan valisi Simcur olu Ebu Alinin kardei Ebul-Kasm onun
M ahm udun
t a h t a k t
a n d a k i d u ru m
1 Tabakat- Nasrye gre 361 ylnn aure gecesinde doar (1/2-11971); douundan bir saat kadar nce babas Sevktekin bir ryada
odasndaki mangaldan bir aa ktn ve byye byye btn dnyay glgelendirdiini grr; yine bu gece Sint rma zerindeki Veyhandda
bulunan nl Hindu mabedi yklr,
2 Bunlar yazan El-Utbi, lek Hann bu ie neden ses karmadn
yazmamaktadr..
3 Bu ad Bat tarihileri trl biimde okumulardr, yukardaki
okuyu Tarib-i Gzide* deki harekeleyie gredir (s,. 387),.
GAZNE DEVLEI
137
maiyetinde Crcandadr; Faikin kkrtmasiyle Ebul-Kasm,

Horasan valiliinin Simcur oullarna ait olduunu ileri srerek
ibu lkeye girer. Beytzenle birka arpmadan sonra ara
larnda paylama esas zerinde bir anlamaya varlr,.
Yine bu kargaalklar srasnda Seyistan hkmdar
Halef (bir zamanlar szde Saman oullarna baml di) de
Horasana girip oradan bir para koparr..
Dolaysiyle Mahmudun kardeiyle urat aylar iinde
kendi vilyeti olan Horasan, kii arasnda paylalm bulu
nur. Yeni Saman olu padiah Mansur da, babas gibi, bir
kukladan baka bir ey deildir.
Mahmut kardeiyle isini bitirince
M ah m u d un
ve Mansura eli yollayp unlar dedirtir :
D o u -s la m
a c u n u n u n ge-^Babam devletinizin koruyucusu ve bekisi idi,
n e l s i y a s a s n a bu ii imdi ben grmee hazrm.
Buna karlk olarak Mansur, Mahmuda Belh,

Her at. Termiz ve jhiskjvilvetlerinin menur
larn yollar ve Niapru fHnrasan) naslsa Beytzene vermi
olduundan orasm ondan -alamyaeam bildirir.
k a rm a s
Mahmut da elisi ile u karl yollar (El-Utbiye gre):

Gerek babamn, gerek benim tahtnza olan hizmetimizin
hukuku sabittir; dmanlarn ifsat ve hilesiyle o hukuk ziyaa
uratlmamaldr ; tedenberi Horasan ilerini gzelcene gr
m ve Horasan sipehsalarln hakkiyle yapm olduuma
gveniniz ortadan kalkmamaldr,,,
Mansur . Buhar aya gelen Mahmudun elisini kendine vezir
yapar ; o da bunu kabul etmekle, yani Mhmnd'nn hizmetinden
kmakla, aradaki mzakene-Jcesilmis-buhmur, Bunun zerine
Mahmut ordusiyle H orasan a g ire r ve B evtzen Buharadan
yardm ister ; Mansur ordusiyle onun yardmna gelince, Mah
mut meru tabiine kar savamak ve Saman olu devletini ken
disi ykm olmak istemez ve Niapur yolundan sapp Merv
kylerinden Zagol (?) kprsne gelir ve oraya konar1,,
1
El-Utbiye ve bu ksm ok ksa ve dumanl olan Gerdizye g
redir.. Ibnl-Esir (c.. IX, s, 98) bu olaylar Mahmud'un nce Niapuru
lamasndan sonraya koyar.,
HNDSTAN TARH
138
srada Bevtzenle Faik. Mansurdan yeter sayg gr

mediklerinden (El-U tbi). veya onun Mahmutla-anla^kendilerm i" ona teslim etmesinden korktuklarndan 1 (Beyhaki),
Mansuru bir kurnazlkla bir toplantya arr, orada onn
yakalayp gzlerine mil ektirir ve pcuk_oJan_ kk kardei
CMbMelPPfehta karrlar (2-2-999),
Artk Mahmudu savatan alkoyacak bireykalmamt,
o Merve gelir ; kar takm da kk padiah alarak onun
zerine yrr ve bir anlama denemesinden sonra kesin vuru
ma olur, Mahmut yener (16-5-999) ve'-H orasano^^
bn-l Esire gre,2 bu vurumadan sonra l-i-Ferigun (Czcanan derebeyi) gibi btn Horasan derebeyleri ittifakla Mahmuda itaat ederler,
G azn e d e v l e t izaêrcên sonra Mahmut, olan bitenleri
n in r e s m e n b a - Badat Halifesi El-Kadir Billha yazar ve
m s z o lm a s hutbeyi onun adna okutur; halbuki o ana
kadar Saman oullan hutbeyi sekiz yl nce

hal ve hapsedilmi olan eski Halife^ Tay adna okutagelmekte idiler,
Bunun zerine minnettar olan El-KadLBUlh, Mahmuda
ok deerli bir hiltia bir]ikte, pnu, eie gecirmis olduu yerlerin ^hkmdar tanyan bir menur^.yollar ve ona ^ in-l^Mille^
ve Y em in- d-D ^
verir ,
Gazne devletinin resm bamszl bu andan balar (999
sonlan); ona bazen Devleti-Yeminiye denilmesi de bu yzden
dir. Bu hilt, menur ve unvanlar aldktan sonra Mahmut,
El-Utbiye gre, Din-i Islma vardm etmek. slm dmanla
rn skp atmak amaciyle her_yl_^_!Ga?aj, __iin, Hindistana
gitmeyi kendi nefsine farz kld ..*4.
Bundan byle Mahmut, baz istisnalarla, Halife ile hep iyi
geinecek ve hem Islmn ve hem de Snnliin kahramanln
zerine alacaktr. Genel olarak denilebilir ki, babas Sevkte4 Bey Kak s, 803.
2 C, IX, s. 103,
* Devletin sa eli
4 bnl-Esir c, IX, s. 120de (392 hicri), Mahmudun bir Hint sefe

rini Mslmanlarla yapt savalarn Kefareti diye gsterir,
GAZNE DEVLET
139
kinin Saman oullarna kar taknd durumu o, Abbas

Halifesine kar taknacaktr., Mesel iki yl sonra, 1001de eski
Halife El-Vask--Billh ibni Mutezilin (842-847) soyundan
olduunu ileri sren ve lek Han tarafndan korunulan Abdul
lah ibni Osman-el-Vask adnda biri Horasanda grnnce
Mahmut onu yakalatp lnceye kadar hapsettirecektir,
S a m a n o u l l a n Buharada olup bitenlere dnelim,
d e v le tin in
o r - ^ Mervde Mahmut tarafndan bozulmu olan
t a d a n k a lk m a s kk padiah Abdl-Melikin beyleri yeniden
sava hazrlklar yapadururlarken tlek Han,

Buhara zerine yrr, oraya girer (23-10 999) Abdl-Meliki
ve btn soy sopunu yakalattrr ve Saman oullan devletini
sona erdirir,
ok gemeden Abdl-Melikin smail adnda bir kardei,
lek Hann elinden kap onu epey ve Mahmudu daha az l
de uratracak, bir zamanlar Buhara ve Niapuru bile ala
cak ve bu gaile 1004 sonu veya 1005 banda onun lmesiyle
sona erecektir; lek Hanla Mahmudun dostluklar da onun l
mnden az sonra yok olacaktr.
Saman oullar devletinin ortadan kalkmasiyle lek Hanla
Mahmudun lkeleri bitiik olur, Ceyhun arada snrdr; bu
ite asl kazanan ilek Han idi; nk O, Semerkant ve Buharay ele geirmiti, halbuki Sevktekin, ismen Saman oulla
rna baml olmakla birlikte, gerekten onlarn koruyucu ve
egemeni olduu iin sz Buhara, Semerkant vesairede de
gemekte idi,
Bata ilek Hanla Mahmut dost geinecekler ve Mahmut,
ilek Hann kzn alacaktr (1000 ortalar)., Saman olu smail
gailesinin bunda tesiri olmu olmaldr; smailin lmnden iki
yl gemeden aralarnda szde Horasan, fakat gerekten Dou
slm acununun egemenlii iin sava olacak ve Hindistann
serveti ve Mahmudun dehas, stnl Gazne devletine salyacaktr,,
M ah m u d un S e - Mahmut, kardeiyle savan bitirdikten sonra,
y l s t a n t a lm a s Horasan iin Saman oullarnn beyleriyle
arpt gibi, ibu lkeden bir para kopar

m olan Seyistan hkmdar Halef ile de uram ve bir sr
140
HNDSTAN TARH
vurumadan sonra (Mahmudun amcas Borrack bunlarn

birinde lr) Halef yenilmiti; o, kh Mahmuda baml, kh
ona kar ayaklanm bir durumda olarak 1002 ylma kadar
kargaalklar karacak ve bu tarihte ona teslim olup 1009da
lecektir. Seyistan 1003de vak bir ayaklanmadan sonra
kesin olarak Mahmudun lkelerine katlr,,
lk H in t s e f e r it Mahmudun, bamszl Halifece tannnca,
^ P e n c a b a k a r êr yd Gaza,, yapmak iin ant imi oldu
unu yukarda grmtk,. Buna uygun olarak

1000 ylnn sonbaharnda Kbilin Dousunda Hindulann elinde
bulunan birka kurgan aldktan sonra 1001 ylnda Hindistan
dzlne ilk seferini yapar ve babas Sevktekinin savam
olduu Caypala kar yrr.. Onun devletinin merkezi veya
merkezlerinden biri Veyhanddr 1 (ad Ohind ve Und diye de
geer).
Caypal, Sevktekine yenildikten sonra devletini (gneye
belki Bias rmann telerine kadar geniletmi, yani hemen
btn Pencaba egemen olmutu,, Bu yerleri alan ordunun
banda, ilerde ad geecek olan Caypaln olu Anandapal
bulunmutur,,
Mahmut 1001 sonbaharnda, byk scaklar ve yamurlar
sona erdikten sonra Hindistan dzlne iner ve Piaver
dolaylarna konar., CaypaPm yaklatn duyunca 10,000 se
me atl ile ona kar yrr ve onun geriden gelen kuvvetlerinin
yetimesine vakit brakmadan ona saldrr; bununla birlikte
Hindu ordusu Trk ordusundan ok kalabalktr (12,000 atl,
30.000 yaya, 300 fil); Hindu ordusu tamamiyle ezilir, Caypal
soy, sop ve komutanlarndan birok kii ile tutsak olur; Trk
ordusunun eline ok byk servet geer; yalnz Caypalm
boynundaki bir gerdanlk 200,000 altn deerinde idi, o devirde
det olduu gibi Gazneye 500,000 kadar tutsak gtrlr.,
Mahmut, Caypalm kendi lkesine dnmesini ister, tki uyruk
lar (tebas) onu ezik ve alaltlm bir durumda grsn ve
Islmn an onlarn gznde ykselsin; bu dnce ile onu
bir miktar para ve 50 fil karlnda salverirse de, o sradaki
1 imdi yokolmu bir kent, Sndin sa kysnda Etek'ten (Attok)
27-28 km yukarda,,
GAZNE DEVLET
141
geleneklere gre, Mslmanlarn eline den bir hkmdar

tahtnda kalamyac iin Caypal kendini atee atarak ld
rr ve yerine olu Anandapal geer, Bu sefer zerine Mahmut
Gazi,, unvann alr,,
k in c i H in t Mahmut
mddet, daha nce anm olduu**
s e f e r i t B h a - muz gibi, Seyistan ve Saman olutsmail ileriyle
t i y e y e k a r uratktan sonra, 1004 ylnn sonlarnda, 2 inci
Hindistan seferine giriir ve Bhatiye 1 racas

B eci2 ye kar yrr; bu kii t Sevktekin zamanndanberi
Gazne devletine kafa tutmakta idi ve onun ok berkitilmi bir
kurgan vardr..
Mahmut bar yapm olduu Pencap racas Anandapalin
(CaypaPn olu) lkesinden gememek iin olacak Hindistana
Beucistan yolu ile girer; Sint rman Multan blgesinden
aarak Bhatiye zerine yrr; Beci veya Bac Ray, tutmu
olduu mevzide drt gn dayandktan ve kazanacakm gibi
grndkten sonra drdnc gn ordusu bozulur ve Bhatiyeye
snmak zorunda kalr..
Mahmut oray kuatnca raca dayanamam korkusiyle
kaar, kovalanr, yakalanmak zere iken kendisini ldrr,,
Bhatiyede verinir, Mahmut pek ok olca (ganimet) alr. EI-Utbiye gre 120, Gerdiziye gre 280 fil de eline geer.
Mahmut orada bir sre kalp Baci Ray devletinin trl
ynlerini de ele geirir, camiler yaptrr ve Islmiyeti yaymak
iin hocalar tayin eder. Mahmut bylelikle o blgeye yerle
mek istediini gstermi olur ; bunu yapmakla Pencabda
Anandapal'n devletini arkadan evirmi oluyordu,
Mahmut dnnde uygunsuz hava ve yamurlar yzn
den epey zarar grr ve Multan emri de ona kar iyi davran
maz, 1005 yl mays veya haziranda Gazneye dnm bulunur,
1 Neresi olduu hakkoda mnakaa vardr, slm tarihlileri
diye yazarlar (Firite'de c.bV*. den ilmektedir); oylarn ou imdiki Uc
(Pencab'n be rmann birletii nokta yaknnda) veya imdiki Batinda
(Multanm dousunda 75 inci arz dairesi zerinde) olduu yolundadr,
2 Islm yazarlarnn ou ijjjf Frite
diye yazar ; sondaki O ve
j j hkmdar demek olan Ray karl olarak alnrsa ad Bec, Bac
veya Bec'dir,
HNDSTAN TARH
142
** ..
..
, Mahmut, "Batn,, olan Multan emr Ebul-Feth
s e f e r i t M u lta n Davuda kar kzgnd; nc Hint seferini

H a t i m l e r i n e ona kar yapar, bu i, Abbas Halifesine kar
kar
da bir trl cemile idi; O, bu sefere 1006

ylnn ilkbaharnda giriir, sular ok takn
olduundan Sind rman, sularn bol ve dmann yakn
olduu yerlerden gemektense daha yukardan gemeyi uygun
bulur ve Pencap racas Anandapaldan Multana gemek zere
yol ister; o buna raz olmaynca nce onu yenip Kemire
kamak zorunda brakr ve Multan zerine yrr; Davut kor
kusundan Sint rmanda bir adaya kaar, Multan alnr ve
Batn'lere epey eziyet edilir..
O sr alarda lek Han, Horasan ve Belhe saldrr ve Mah
mut arabuk Gazneye dner ; giderken, Caypaln torunlarn
dan olup Piaver vurumasnda tutsak edildikten sonra Msl
man olmu ve Nevase ah adn alm olan Suhpali Multanda,
ele geirmi olduu Hindistan lkelerinin valisi olarak brakrM ah m u d - lek âman oullar devletinin birer yansna konaH an s a v a
rak komu olmu olan bu iki Trk hkmda
rnn dostluu, Saman olu smailin lmnden

sonra pek uzun srmez ; arpma sebebi lke ve saire elde
etmek kadar Dou Islm acununun az ok eemeni olmak
istei olabilir ; lek Hann, Mahmudun Hindistanda bulduu
pek geni byme ve zenginleme alanm kskanm ve ona
kar Horasan almay istemi olmas da akla gelebilir,. Her ne
ise, Mahmut, 1006 ylnn ilkbaharnda, Multan seferine dalm
iken lek Han, bir i Herat, br Belh zerine iki ordu yollar, bi
rincisinin banda Sba Tekin ve ikincisininkinde Cafer Tekin
vardr.
Mahmut daha nceden Tus valisi olan Arslan Cazibe,
byle bir saldrya urayacak olursa Gazneye, yni Hinduku
dalarnn arkasna ekilme buyruunu vermiti, o da yle
yapar ; Belhe giren Cafer Tekin ordusuna kar da Hindukuun Bamyan ve b boazlar berkitilir.. Bylelikle bakan ve
ana ordusu uzaklarda bulunurken ok gl bir dmann
saldrsna uram olan Gazne devletinin almas ok zor
da, geit ve llerin gerisinde kuvvetlerini toplamak imknna
GAZNE DEVLET
143
malik olduu grlr; hele ki ekildii blgede Kala Trkler

ve Afganlar gibi asker kayna olabilecek iki vurukan ktle
yaamaktadr.,
Ancak bu durum llek Hana, Mahmudun Hdu-Ku ku
zeyinde kalm ve hatt Gazneye ekilmi olan Trk bey ve
erlerini kendine ekmek frsatn veriyordu, o da buna koyu
lur; Mahmut ise Gazneye yetiir yetimez, El-Utbiye gre,
kendi adamlarnn balln berkitmek iin onlara armaan
larda bulunur ve hemen Kala Trklerine haber yollayp on
lardan kocaman bir ordu tekil eder, sonra Belh zerine
yrr; bu stn kuvvet karsnda Cafer Tekin, Belhi brakp
Termiz zerine ekilir; Mahmut, Belhi geri aldktan sonra
Arslan Cazibi Her at ele geirmi olan Sba Tekinin yolunu
kesmek iin Ceyhun kenarna yollar, geit yolunun tutulmu
olduunu gren Sba Tekin Merve doru gider, o srada
yazn en scak gnleridir, yol zerindeki kuyular doldurulmu
yol bozulmu ve belirsiz klnmtr., Bu yzden Sba Tekin
Kuzey ve Dou yolunu brakp Gney-Batya sapar ve Arslan
Cazip tarafndan kovalanarak Sarahs ynnden Crcan ve
Dihistana yani Hazar denizi dolaylarna gider, oradan yine
Douya saparak Nesay a 1 ve oradan Merve gelir ve Ceyhunu
geip lek Hann yanna gidebilir; 2-3000 km. boyunca uzanan,
aylarca sren ve on binlerce atl arasnda yaplan bu kovalama
srasnda Sba Tekin, hemen btn arlklarn ve alm
olduu ganimetleri yollarda brakm ve bunlarn ancak bir
ksmn Nesadan Har ezme yollyabilmitir; getii yollarda da
birok arpmalarda bulunmutu (Bilhassa Sarahs ynnde
Ouzlarla).
Bu kovalama yaplrken llek Han, Sba Tekinin ykn
hafifletmek iin Cafer Tekini yine Belh zerine yollam ve
oray alm ise de, Mahmut, Sba Tekinin iini bitirmeden
kuvvetlerini ikiye blmemi ve Belhi kendi durumuna brakm
idi. Bu i bittikten sonra Mahmut, Belh zerine yeniden yrr
ve Cafer Tekin yine Termiz zerine ekilir ; oralarda yaplan
vurumalardan bahsederken Gerdizt, onun ordusundaki Trklerin
Mahmut askerlerinin bir Hotan havasyle syledikleri Trke
1 Mervin 200 km,, kadar Bats.
144
HNDSTAN TARH
bir trky iidmce korkudan kap kendilerini suya attklarn

yazar 1.
Bylelikle Mahmut, lkesine girmi olan btn dmanlar
kovmu olur (1006 sonbahar).
Bu yenilgiden sonra, El-Utbiye gre:
lek Han kederinden yerinde duramaz oldu, Hotan padi
ah olan Bora Han olu K ad ir2 Hana feryatnme gnderdi.
Yalvard, ondan yardm diledi, Fazla olarak btn Trk oymak
larn heycana getirdi. Bylelikle Trk haminin denizi oageldi En uzak yerlerde bulunan Hakan oullar Trkler akn
akn kotular geldiler, lek btn Maverannehri de ayaklandrd,,
Elhasl lek 50,000 veya fazla askerle Ceyhundan geti,,3,.
Mahmut ta buna kar, El-Utbiye gre: Muhtelif Trk
lerden, Kalalardan, Hintlilerden, Afganlardan, Ouz oymak
larndan pek ok asker toplad,,
Daha aada El-Utbi, Mahmudun ordusunun dzenlen
mesini anlatrken ortada onun kardei Nasr, Czcanan valisi
Ebu Nasr Feriguni ve Ebu Abdullah Tayiin bulunduklarn
ve buyruklar altnda Arap, Krt ve Hintlilerin verildiini
yazar, kendisi de orada babuluk edecektir; ordunun sa
ve sol kollarnn banda Altnta ve Arslan Cazip vardr ;
onlarn askerlerinin hangi ulustan olduklarnn ayrca belir
tilmemi oluuna gre br askerlerin yani Trklerin ve belki
de Afganlarm oraya konulduuna hkmolunabilir; bylelikle
en vurukan erler kollara konulmu demektir,, Fahrettin Mba
rek ah, Kitab- Adabl Harp Ve-ecaaasmda4 ordunun
ortasnda saray kullarnn da bulunduunu (ki Trktrler) ve
Hanl ordusunu bozanlarn balca onlar ve filler olduunu
1 s. 53, cmle dumanldr,
3
Divan- Lgat-it-Trk, s 364 de yle denilmektedir Kadir: Ha
kanlarn sert ve etin olanna denir, Bundan dolay Hakanl (Kara Hanl)
ulusunun Hanlarna: Kadir Han derler, dolaysiyle bu ad, arapadaki
Kadir, kadr, kader delildir,,
3 El-Utbi, Ilekin askerlerinden bahsederken Mool tiplerini tarif
etmektedir, Btn slm acununda ve birok slm yazarlarn yazlarnda
Trkler'in gzellii vle geldiine gre lek ordusuna birtakm Mogolun
da karm olduuna hkmetmek gerekir.
4 s, 54a - 55a
GAZNE DEVLET
145
yazar ; ayn yerde lek Han ve Mahmut ordular iin u denil

mektedir :
Sultan Yemin-d-Devle (Mahmut) oraya geldi, onlarn
(Trkistan Hanlarnn) ordusunu grd, kendi ordusundan
kalabalk idi, hepsi Trkt, kendi ordusu daha ok Tacik,
Hindu ve ba bozuk (ba Saidan) idi ve korktu,,,,
Orta A syann bir mddet iin mukadderatn tayin edecek
olan bir vurumada iki yann askerini ve durumunu gstermek
iin bu ayrntlar verdik, zet olarak denilebilir ki Mahmut,
Iraktan Ceyhuna kadar giden lkeler ahalisinden ve Hindis
tandan asker toplamtr, ancak ana kuvveti Trklerdir ve
vurumann balca yk onlarn ve fillerin zerinde olacaktr.,
lek Han da Ceyhunun sa kysndan t Moolistana kadar
giden yerlerden asker toplamtr.
Vuruma Ceyhunun Gney ve Batsndaki lkelerin ka
rk halknn nderliini yapan Mahmudun zaferiyle sonula
nacaktr, dolaysiyle Trk ana yurdundan kalkan, MslmanTrk babuluu altnda ve, durumdan anlaldna gre, ba
lca Mslman Trklerden teekkl eden bu dalgann gney
ve baty kaplamas bu sefer iin yine Trk dehas ve yukarda
sz geen lkelerin koruyuculuunu yapan Trkler yznden
baarlamyacaktr..
Balca vuruanlar ayn ulustan oluuna gre, Mahmudun
zaferi onun stn komutas, filleri, stn silh ve letleriyle elde
edilir; Gerdiz, Mahmudun btn fillerin saldrtlmas buyruunu
verince Trklerin (lek Han ordusunun) yenildiini yazar1..
Vuruma Belhin 20*25 km , kuzeyinde Keter Krnda
olmutu (pazar 4-1-1008) ; lek Han ordusu yenilip Ceyhunu
getikten sonra Mahmut, hem k gelmi olduundan, hem de
ordusunun ok yorgun bulunduundan komutanlarnn dilei
zerine kovalamay durdurur ; anlalan Mahmut, Trk ana
yurdunu almak gcn kendinde grmemektedir ; o sralarda
Multanda brakm olduu Nevase ahin (Suhpal) Hindu dinine
dnm ve ayaklanm olduu haberini de alr..
S.. 5 4 . ,
Hindistan Tarihi
10
146
HNDSTAN TARH
D5rffincfi Hint
kuvvetli ihtimal olarak Nevase ah, Mahs e fe rit
m ut-iek Han savann uzamasndan ve bu
Multana kar sonuncusunun kazanacan ummasndan dola*
y, 1007 ylnn sonlarna doru, ayaklanr ve
Hindu dnine dner. Mahmut, ka bakmadan dalk blgeyi
aar, Multana ular ve Nevase ah (Hindu adile Suhpal)
bozar; bu kii yakn akrabasndan olan Pencap racas AnandapaFn lkesine kaarsa da ok gemeden yakalanr ve hap
sedilir (1008).
B e in c i H in t Mahmudun beinci Hint seferi Anandapala
seferi
kardr. Yukarda da grm olduumuz gibi,
P e n c a b a k a r Multan ve Bhatiye (Batnda) blgeleri Mah-
mudun eline gemi olduu iin Anandapaln

lkeleri, yani bilhassa Pencap, Trklerce kuatlm bulunuyor
du ve Anandapaln bu durumdan kurtulmak istemesi tabi idi.
Ancak onun Mahmut-llek Han savandan faydalanmak
istedii grlmez; El-Birun, bunun tam tersine olarak, "Hindu
ahilerini anan blmn sonunda, AnandapaFn bykln
ve doruluunu ver ve bu sava srasnda Mahmud'a u yol
da bir mektup gndermi olduunu yazar:
Trklerin size kar ayaklanm ve Horasana girmi
olduklarn duydum. Eer isterseniz 5.000 atl ve 10,000 yaya
asker ve 100 fil ile yannza gelirim; ve yine eer isterseniz
size bunun iki misli bir kuvvetin banda olumu gnderirim,,
Ben byle davranrken sizin zerinizde herhangi bir tesirde
bulunmak (yani gznze girmek) dncesinde deilim. Ben
size yenildim, dolaysiyle baka bir adamn sizi yenmesini iste
miyorum,,.
Bu mektubu anan tek yazarn El-Birun oluuna ve onun
da bu iin nasl bir sonu verdiini aklamamasna gre bu
yolda baka birey bilinmemektedir; bilinen ey varsa, Mahmutlek Han sava srasnda kprdanmam olan AnandapaFn
Mahmudun zaferinden bir yl sonra ona kar Ucceyn, Gvalyor, Kalincar, Kanevc, Delhi ve Ecmir racalariyle balam
bulunduu, bunlardan herbirinin ona yardmc ordu gnder
dii ve bylelikle elde edilen kocaman kuvvetle, 1008 sonlarna
doru, Mahmuda kar yrddr,. Belki bu balama gr
GAZNE DEVLET
147
melerine daha Mahmut-lek Han sava srerken balanlm

ve bir anlamaya varlmas ve Kanevc, Kalincar ve Ucceyn
gibi uzak yerlerden ordularn gelip toplanmalar iin 1008 yl
sonlarna kadar beklemek gerekmitir, Ancak bu srf bir var
saym (faraziye) dir.. Balak devletlerin saysnda iirme de
olabilir.
Her ne ise, bir yl nce Nevase ahn yapm olduu
gibi, bu seferde balaklar Mahmuda kar sava k orta
snda aarlar; bylelikle onun 2 -3 0 0 0 metre ykseklikte kar
larla rtl ve tkal boazlardan ordusunu geiremiyeceini
ve o, bunu yapamazsa yaza kadar epey baar elde edeceklerini
ummu olmalar tabi saylmaldr.
yle anlalyor ki Mahmut, bu balamay ve balak
ordularn Pencapta toplanmasn ge renmitir,. O, bunu
duyunca, 31 aralk 1008de Gazneden yola kar ve ordusunu
ok glkle dalk blgenin karl ve dondurucu boazlarn
dan geirip Sint ovasna iner.,
iki ordu Vayhand nndeki ovada karlar.
Bu ayrntlar veren Firiteye gre (c I, s. 26), Hindu or
dusunda Kemir dalar eteklerinde oturan savakan Kakar
oymandan 30,000 kii de vardr ve birok Hindu kadn
elmas gibi deerli sslerini ordu urunda vermilerdir. Mah
mut, bu sefer karsna kan ordunun fedakrlkla vuruaca
n anlad ve ihtimal kendi ordusunun da Gazneden geli
biimine baklrsa pek iyi durumda bulunmad ve sayca da
Hindu ordusundan ok az olduu iin ihtiyatla davranmaya
karar verir, siper kazdrr ve ordusunu bylece berkitilmi bir
mevzie sokup dmann kendisine saldrmasn ister ve bunu
elde etmek iin okularna taciz saldrlar yaptrtr,, Ancak
kar saldrya girien Kakarlar hendekleri ap Mahmut ordu
sunu ok g bir duruma sokarlarsa da, Firiteye gre, o anda
Anandapalm bindii filin rkp kamasndan, daha ok yakn
bir devrede yazan Gerdiziye gre ise, Mahmudun kendi mu
hafz birliine bir evirme hareketi yaptrp onu Hindu ordu
sunun gerisine saldr tmasmdan Hindu ordusunda bozgun
kar ve zafer Mahmutta kalr (Firitenin anlatt olay, Gerdiznin anlattnn bir sonucu da olabilir)
148
HNDSTAN TARH
Mahmut bu vurumada Kuzey Hindistann balca devlet

lerinden ounun ordusunu toptan ezmi ve Hinduiar Msl
man Trklerden yldrmtr; bu ylgnlk bundan sonraki sava
larda akcana grnecektir.,
Bu zaferden sonra Mahmut, Hindistan iine akn eder, ok
nl bir mbedin bulunduu Belhin Nagar (imdiki Nagarkut)1
kurganm a lr ; orada, El-Utbiye gre, ktiplerin yazamad,
muhasiplerin hesap edemedii, ordu develerinin tayamad lde ganimetler ele geer Bunlar arasnda: 70,000,000
dirhem, 70,000 m an2 arlnda altn ve gm kleleri,
90 ayak uzunluunda ve 45 ayak geniliinde gmten yapl
m bir kurma e v (? ), saysz deerli ta ve kumalar bulun
maktadr. Gazneye varldkta bunlar halka seyrettirilir; o srada
llek Hann kardei Toan Hann elileri de orada bulunuyordu
(1009 yaz),,
Bu seferde salanlm olan baarlar, hem slm hem
Hint acununda Mahmudun nn olaanst ykseltmi ve
onu devrin en byk adam olarak tantmtr.
Mahmut, Nagarkut kurganna kendi adamlarn yerletirir ve
muhtemel olarak oraya kadar olan yerleri kendi lkesine katar.
Anandapal bu byk yenilii veykmdan sonra ok ya amaz ve yerine olu Triloanpal geer , Bu hanedann elinde
ne kadar yer kald pek kestirilememektedir,, Ondan sonraki
bakenti Nandana veya Nardindir
6 n c H in t s e f e r i * *^09 sonbaharnda Mahmut, Narayan (NaraN a r a y a n a (N a r a - yanpur) racasna kar yrr; oras ekonoy a n p u r ) k a r . - mik nemi byk olan bir tecim geit blH o r a s a n l a H in - gesidir. Mahmudun bundan nceki Pencap
d is ta n a r a s n d a s e fe rj srasnda kazanm olduu ezici zafet i c a r e t y o lu n u n rjn êsj rj kuac[a grlr. Trk ordusu baz
a l m a s
baarl vurumalar yaparak ilerledikten sonra raca, Mahmuda eliler gnderip, El - Utbiye gre, u ner
gelerde (teklif) bulunur :
1 Cellenderin dou kuzeyindeki dalk blgede,
2 ok deien bir arlk ls: 14 , 16 bazen 20 k, eder,,
riz man bizim eski okka karldr, yani 1283 gr. eder,,
Teb
GAZNE DEVLET
149
1) Cizye vermek; 2) Kurtulmalk (fidye-i necat) vermek

3) Sultann yksek kapsnda hizmet etmek zere 2,000 er ver
mek ve bunlar her yl deitirmek; 4) Herbiri birka saylan
50 fil vermek; 5) Bu filleri Hindistann en deerli mallariyle
ykl olarak gndermek; 6) Her yl belirli bir hara vermek.
Bundan sonra El-Utbi der ki:
Sultan, Islm dininin erefi iin Hint hkmdar adna
gelen elilerin nerge ve dileklerini kabul etti .,, ve bu bar
zerine Horasan ile Hindistan arasndaki yollar, kafileler, tc
carlar iin ald
Bu olayn nemi uradadr:
Mahmudun elindeki lkelerle Cemne ve Gence ovalan ve
Gcerat ve Malva ve daha gneydeki lkeler arasnda tecimin
(ticaret) rahata ilemesi ve kervanlarn tehlikesizce gelip gide
bilmesi iin bir yandan Mahmuda baml olan, br yandan
da komu devletlerle bar iinde yayan ve esasen coraf
durumu bakmndan bu ie elverili olan bir lke salanlm
ve buras serbest bir transit merkezi yaplmtr. Ei-Utbinin
yazs bizce byle anlalmaldr.
1010 yl sonbaharnda Mahmut, daha ok
Multan blgesinin kenarlarnda kalm olan
Batniler ve onlarn ba olan Ebl Feth Davucpa kar bir sefer yapar ; Davud yakalanp
hapsedilir ve birok Batn ldrlr veya tutsak edilir,,
Y e d in c i H in t
s e f e ri* M u ltan
b lg e s i B a t n ile r i'n e k a r
G u r'a k a r 1011de Mahmut, Gura kar baarl fakat ok

sefer
etin bir sefer yapar; Gur derebeyleri, lkelerinin
sarplna gvenerek Heratn dousundan geen

kervanlar vurmakla geinmekte ve zenginlemekte idiler;
o sradaki derebeyi Suri olu Muhammed (?) esir edilir ve
esarette iken ntihar eder; yerine Mahmuda baml olmak
zere olu Ebu Ali geirilir,
HNDSTAN TARH
150
Horasan k th - 401 Hicr (1010-11) ylnda, Horasanda byk

glt m al skn- ve etin bir ktlk olur, adam eti bile yenir,
tla n ve vezi- Mahmut yoksullara ok yardmda bulunur;
rin deitiril- yjne jJU
devlette byk malt skntlar
m es
grlr, vezir Ebl Abbas Fadl vergi toplama
iinde kt davrand, fazla vergi ald ve paralarn bir k s
mn kendine saklad iddiasiyle bask altnda tutulur ve h a
piste lr (1013-14). Vezarete Meymentli Haan olu Ebul K a
sm Ahmet getirilir,, ems-l-Kuffat diye nldr ; El-Utbi onu
eyh elil diye anar , Eyi ynetimci ve tedbir sahibi diye
tannmtr,, Mahmut onu daha sonra azledecek ve bir kur ganda
oturtacaksa da olu Mesut zamannda yeniden vezir olacaktr.
On birinci yzylda Avrupann durumunu ve orada sk
sk olagelen ktlklarn tahribatn ve ora ynetiminin kt
lklerini bilmemezlikten gelen baz Avrupa tarihileri bu
olaylar Mahmudu ve ynetimini ktlemek iin vesile ve
frsat bilmilerdir,.
^ 1 1 ylnda Kusdar emrine kar baarl bir
sefer yaplr, 1012 ylnda Gurun kuzeyinde b
lunan Garcistan fethedilir .,
1012 ylnda, ordusunda kan bir ayaklanma
sonucu olar ak Cr can hkmdar Kabus ldr
lnce yerine geen olu Minuehr, Mahmudun eemenliini kabul eder (hutbe, para, ylda 50,000 dinar
maiyetine
asker verme) ve onun bir kzn alr.. Bylelikle Cr can, Tabaristan ve Damgan Mahmuda baml lkeler arasna gir mi olur.
B e l cista n
G u r , G a r c is t a n v e C rc a n o la y la r
T rk ista n
^ an
y*h banda Belhin kuzeyinde boo la y la r zulduktan sonra kendisine yardmda veya yeter yar
dmda bulunmmam olan kardei Toan Han ile

kavga etmi, iki kardein aras alm ve Toan Han Mah
muda eliler yollyarak aradaki dostluun bozulup sava k
masndan yalnz kardei liek Hann sulu olduunu bildirmiti,
Bu durum ve bu gibi davranlar iki kardein arasn o
kadar aacak ki savamalar ndan bile korkulacaktr; sonda1
1 4,25 gr,. arlnda altn para,
GAZNE DEVLET
151
ikisi birden Mahmuda eliler yollayp dostluk duygularm

sunacaklar ve her kardein elileri, Mahmudun saraynda br
kardeinkilerle kavga edecektir.
Trkistan Hanlar arasndaki bu geimsizlikler Mahmud
iin bir gc kayna olmu ve onun Hindistan, Gr ve sairedeki seferlerinin gvenle yaplmasn salamtr.
M sr F a t i m *^10 ylndan bu yana Irak ve Horasand a,
h a lif e s in in
Msrdaki Fatim halifesi El-Hkim-bi-Emr-Ulu ra la
Iahtan yana kuvvetli bir propaganda ( Dav e t)
grlr. 401 Hicr ylnda (1010-1011) Musul

emri Krva, hutbeyi Msr halifesi adna okutur1. Yine o
sralarda, El-Utbiye gre,12 Mahmudun lkelerinde Msr halifesi
ile haberleen gizli bir tekilt yakalanr ve birok kii idam
olunur 3, 403 ylnda (1012-13) elinde bir mektup ve hediyeler
bulunan ve Msr halifesinin elisi olarak Mahmudun yanma
gelmek istiyen T aherti4 adnda biri yollarda ve Horasanda
halk ibu Msr halifesine biata armaya koyulur, yakalanr,
Batn olduu isbat edilir veya ileri srlr ve idam edilir.
Bu propagandalar Badat Abbas halifesi El-Kadir-biEmr-Ullah ok rktmt. Mahmuda bir mektup yazp Tahertinin eriat,, bakmndan ldrlmesi gerektiini bildirirse
bu i, ibu mektup alnmadan zaten yaplmt. Mahmudun bu
davran ve Msr halifesinden ald bir mektubu Badada
gnderii (orada herkes nnde yaklacaktr) Abbas halifesi
nin korku ve kayglarn yattracaktr. Bunlardan sonra o,
Mahmuda, Nizam-d-Dn nvann verir.
Abbas halifesinin Mahmud hakkmdaki kukular ara sra
yine uyanacaktr,,
1 bnl-Esir, 401 olaylar, c IX, s. 156,

2 Msr elisi Taberti blm
3 Gerdiz, s. 56 ve El-Utbi yukarda sz geen blm.
4 Gerdizde Tehareti (s. 56), Gzide'de (Gibb, s,, 398) Bahiri ve bu
eserin baz yazmalarnda Mahiri denilmektedir,,
152
HNDSTAN TARH
Mahmudun Trkistan, hi olmazsa Seyhuna
M ah m u d un
kadar olan yerleri, yani Seyhun-Ceyhun ara
T rk
d e v le t le rily e sndaki lkeleri (Mavera-n-Nehr) almak istem n a s e b e t le r i inde olduu genel siyasasndan sezilmektedir.
Halife ise ister kendisi byle dnsn, ister

Bveyh olu hkmdarlan tesiriyle byle davransn, bunu
istememektedir ; nk o devirde douda iki gl devlet
vardr: Gazne ve Hanllar (Kar ahanllar) devletleri; bunlardan
birincisinin kincisini yutmas veya ok uzaklara srmesi Dou
Islm acununun ve hilfetin tek eemeni olmas demekti.
EM Jtbiye gre,Ilek Han, 403 ylnda (1012-13) lr ve yeri
ne kardei Toan Han geer. Ilek Han son gnne kadar Mah
muttan c almak iin hazrlklarda bulunmu ve yardm iste
mek iin kardei Toan Hanla Hotan beyi Kadir Hana mek
tuplar yazmt. Ancak u yn belirtilmelidir ki, o devirde
Ceyhun tesindeki blgelerde Karahanl Hanlar'dan hangisinin
ne kadar zaman eemen olduu pek belli olmamaktadr; ibu
blgedeki durumu uygun grdg iin olacak Mahmut, pek
belli olmyan bir tarihte, en byk ihtimale gre 1013 veya
1014 te, Halife El-Kadir Billha bavurarak HanlIarda (Karahanllar) olan Semerkandm kendisine balanmasn ve bu
yolda menur yollanmasn diler1. Halife verdii karlkta:
Maazallah! bunu yapamam ve eer bu ii benim fermanm ol
madan yapmaya kalkrsan btn acunu sana kar ayaklan
drrm, der;
Bir yl kadar nce Msr halifesine kar ve Badat
hlifesi lehine bu kadar kesin durum alm olan Mahmut, bu
son halifenin bu karlna ok kzar ve onun elisine bin
fil ile gelip Badat' yok etmek isteinde olduunu s y ler;
az sonra halifeden kendisine bir mektup gelir, gereken mera
simle alr, iinde yalnz dua ve elif, lm, mim,, harfleri
yazldr; herkes aar, sonunda ileride byk n ve mevki
kazanacak olan Ebu Bekir Kuhistan adnda bir hoca bunun
kurandaki Elemtere keyfe...,, suresine iaret olduunu bulur
1 Mahmudun amac kendi madd gcne Halifenin mnev gcn
eklyerek Semerkand ele geirme iini kolaylatrmaktr; onun bu yolda
diiekte bulunmas btn slm lkesinin, nazar olarak, Halifeye ait sayl
mas dolaysyledir.
GAZNE DEVLET
153
veya ileri srer ve Mahmut mahcup olur Bilindii gibi ibu

surede Habe Necaisinin Yemen valisi tarafndan Kbeyi
ykmak iin gnderilen ve nnde Mahmud,, adm tayan
bir fil bulunan ordunun bana gelen ykma iaret vardr K
bnl-Esir ise ibu 403 yl olaylar srasnda llek Hann
lmn yazdktan sonra yerine Toan Hann getiini ve
Mahmud'a eliler gndererek ona: Senin Hint gazveleriyle
megul olman, benim (Mslman olmayan) Trklere savamam
Islmiyetin ve Mslmanlarn menfaati gereidir, biz biribirimize
dokunmyalm,, dedirttiini ve bylece de yapldn yazar;
Her ne ise, ister halifenin karnl yznden,
^ fe r ^ ^ N a r * *s*-er ôan Hanla anlam olduu veya ged n e (N a n d a - nel durumu uygun bulmad iin Mahmut,
n a ) 3 k a r
llek Hann lmnden istifade ederek Ceyhun
tesini ele geirmiye kalkmaz ve birka yl
(1013-1016) Hindistanda ve trl ynlerde savar.
1013 ylnda Mahmut, bakentini Nandanaya tam olan
Pencap racas Triloanpala kar yrrse de erken kar d
mesi dolay siyle dalk blgenin boazlarn aamaz, Gazneye
geri dner ve sefer 1014 ylna braklr.
Hindistan seferlerinde genel olarak hatrda tutulmas
gereken yon udur ki, Trkler iin Hindistanda en uygun
sava zaman havann serin olduu k aylardr , dolay isiyle
bunlarn oraya son baharda girip ilk baharda geri dnmiye
almalar tabidir:
Son baharda sefer e balayamyan Mahmut, buna ilk bahar
da giriir, El-Utbideki ayrntlardan yle anlalyor ki, o, bu
sefere ok nem vermi ve byk hazrlklar yapmtr. Nandana kenti bugn Salt Range,, denilen (Tuzlu da zinciri
anlamndadr) blgededir; yksek olmamakla birlikte ok sarp 12
1 Bu bilgiler Firitede { c.. I, s.. 28) vardr; tarih verilmemitir,
ancak Mahmud'uu Nandana seferine gitmeden ( mart 1014 ) hemen dnce
vaki olduu, anlat srasndan grlmektedir.. Yalnz Firitede bulunan
bu gibi bilgilerin Beyhaknin Tarih-i-Al-i Seviktekin inin kaybolmu
ksmlarndan alnm olduu genel olarak kabul olunabilir.
2 Pencapta, Cehlem rma zerinde Lahor*la Piaver arasnda yar
yolda.,
154
HNDSTAN TARH
etin ve girintili kntldr, Pencap racas Triloanpal, Ke

mir racasndan yardm salamak iin Kemir geitlerine gider
ve Mahmutla savamak iini olu Bimpala brakr. El-Utbi
bu Nandana (Nardn) seferindeki Hindu tabiyesini yle anlat
maktadr :
Hint padiah ise sultan ordusunu grnce yksek, kl
mas zor iki da arasnda bir boaza girdi; boazn azm
da paras gibi fillerle kapatt: atl, yayan, byk, kk
kim varsa kosun gelsin,, diye hkm ettii yerlere haber
gnderdi,, Tekmil halk kotu; silh kullanamyan, fakat ta
atabilen ocuklarda geldi,, Hint padiah savamak istemi
yordu; o, ii uzatmak, sultan bekletmek istiyordu; o kendi
aklnca dnyordu ki, sultan boaza hcum etmez, biz de
boazdan kmayz, sultan da bir bekler, iki bekler, sonda
usanp gider,,.,
Buna kar Mahmut Deylemli ve Afgan gibi dallar
bunlara saldrr, bu saldrlar daha ok tek bana erler veya
kk topluluklarca bazen da zerlerinden yaplmakta idi.
Sonda yardm alan Hindulat boazdan kar, ak alanda vu
ruur ve tamamiyle bozulurlar, Nandana (Nardin) alnr orada
camiler yaplr, hocalar tayin edilir ve birok kii Mslman
olur. Birok komu hkmdar ve derebeyi de Mahmuda ba
ml olmay kabul eder.
Nandanay aldktan sonra Mahmut, Triloanpar ve onun
Kemirli yardmclarn da bozar ve pek byk olca (ganimet)
ve tutsaklarla Gazneye dner (1014 yaz).
Bu bozgundan sonra Triloanpal'm Dou PencapTa Sivaik dalk blgesinde tutunduu sanlmaktadr. lerde Mahmuda
kar balaklar bularak yine savaacaktr.
D o k u zu n cu H in t Tanisarda 1 ve blgesinde ok nl bir put,
s e f e r it T a n i s a r a byk servet ve ok savakan bir fil cinci
k ar
bulunmakta idi. Mahmut hem o putu krarak
Hindularn maneviyatn sarsmak, hem de

servet ve filleri ele geirmek iin 1014 sonbaharnda 2 Tanisar
1 Delhi'nin 150 kim. Kuzeyinde
2 Gerdiz ,
s. 55 de bu olay 402 bicr (1011-12) ylna koyarsa da
GAZNE D EV LEI
155
zerine yrr. Triloanpal bu iten vazgemesi iin 50 fil ver

meyi nerirse de Mahmut raz olmaz ve yoluna devam ed er;
Dera 1 racas R a m , onun Stleci gemesine mni olmak iin
savar, fakat bozulur ve bu rma aan Mahmut, Tanisara
yaklanca ora racas kaar ve kent alnp yama edilir, putlar
krlr ve bunlarn en nls Gazneye gtrlr. Mahmut 1015
ilk baharnda bakentine dner,,
O n u n cu H in t
ylmda Gur dalarnda bir seferden sonra
seferi *
Mahmud son baharda, bir yl nce Pencap
K e m ir e k a r racas Triloanpala yardm etmi olan Kemir
racasna kar yrr ve Lohkot (Loharin) kur

gann kuatr.
Ancak kn etinlii ve karn okluu yznden ekilmek
zorunda kalr ve ok kayba urar; kn kalan ksmn Pen
cap'ta geirdikten sonra 1016 martnda Gazneye dner,
T o a n H a n n l^nÊsir'in 408 hicri yl ( 1017 -1 8 ) olaylar
h a s ta l
banda Trkistan zerine verdii bilgilere g
re, Toan Hann pek uzun sren bir hastal

dolay isiyle, birok Mslman omyan Trk onun lkesine
girer ve arada pek etin savalar olduktan sonra bunlar kesin
olarak yenilirler.
yle sanlabilir ki, Mahmut ta, 407 ( 1016-17 ) da balam
olmas muhtemel olan, Toan Hann bu pek uzun hastalndan
istifade ederek Kuzeyde bir i grmek istemi ve birok ura
sonucunda Harezm ve Crcaniyeyi ele geirmitir; Ancak Han
llar ( Karahanllar) tarihinin karanl ve onun zerindeki
tereddtler yznden bu yn, yani bu iki olay arasndaki ilgi,
bir faraziye saylmaldr.
. .
Harezm ve Crcaniye emri Ali, 406 (1015-16)

( kz
o r a n n M a h m u t- ylndan b e ri1 Mahmud un enitesidir

c a e le g e ir ilm e s i kardei Kalnm k o cas).
El-Utbi bunu Nandana seferinden sonraya koyduu iin bni-Esirin ver

dii 405 (1014-15) tarihini daha uygun bulduk ( C,, IX, s. 172)..
1 Stlec rmann kaynaklan blgesinde .
2 Gerdiz, s.. 57..
156
HNDSTAN TARH
Ali lnce yerine kardei Memun geer, dul kalan yen

gesi Kalc ile evlenmek iin Mahmuttan izin ister ve bunu
alr1
Memun, Mahmuda ho grnmek iin elden gelen her eyi
yapmakta ve ona son derece sayg gstermektedir, Halife ken
disine hilt, aht, bayrak ve Aynd-Devle ve Zeynl-Mille,,
Ikablarn yolladnda, Mahmut bu yollaym kendi tavassutu
ile deil, dorudan doruya oluundan kzar ve gcenir diye,
Memun Halifenin elisini bakentinde merasimle kabulden eki
nir ve EI-Birunyi onu lde karlamak ve armaanlar almac
zere ileriye yollar,, Halifenin Semerkant iinde Mahmuda kar
alm olduu duruma baklrsa Memuna gsterdii iltifatlardan
onun (Memunun) Mahmuda kar bamszln belirtmek ve
ikisinin arasn amak istedii de sezilebilir,
Pek belli olmyan bir tarihte, ancak Beyhaknin El-Birunden naklen anlat srasna gre, yukarda sz geen olay
dan sonra Mahmut, Hanllarla (Karahanhlar) Harezmah
Memun arasnda da anlama ve dostluk olmasn diler ve bu
ie, kimler arasnda yapld pek ak olarak anlalmyan,
zkent vurumasndan sonra giriir.. Mahmut ister ki hanlara
yollad elilerle birlikte Harezmahn elisi de bulunsun.
Mahmudun bu ite gtt amac sezmek gtr, belki
kendisine ok bal grnen ve her ite bir korunuu gibi
davranan Harezmahn bu durumunu ak olarak Trkistan
Hanlarna gstermekle onlar zerinde daha byk bir tesir
yapmay ummutur..
Harezmah Memunun bunu neden reddettii de ak
anlalamamaktadr; Beyhakye veya daha dorusu El-Birunye
gre, Memun, verdii karlkta bir yandan Mahmuda ballk
gstererek ve br yandan da kendini klterek Tanr bir
insann iinde iki yrek yaratmamtr,, ve Ben emrler tak
mndan olduum iin hanlarla mnasebetim yoktur ve hibir
suretle onlarn yanna adam gndermem,, der.
Mahmut, kendisine koltuk verici zde olan bu karl
alnca holanr, ancak bir ynden de bundan kukulanr ve
1 Gazne-Harezm mnasebetlerinin bu ksm en iyi Beyhaknin ese
rinin sonunda ( s 337 ve s..) bulunan El - Birunden alnm yazda
grnr,,
GAZNE DEVLET
157
vezirine der k i: "Galiba bu adam grnd gibi bize bal

deil, onun iin byle sylyor Vezir de: Ben onlara
bir i yapaym, bununla bize bal olup olmadklar anlalr,, diye
karlkta bulunur ve Har ez m elisiyle babaa grerek verilen
bu menf karlk dolaysiyle ona kr ve sultann buyruu
zerine deil kendiliinden sylediini aklyarak: "Aradaki
btn dedikodular ortadan kaldrmak ve lkeniz zerinden
Cihanyanm gzn defetmek iin niin Sultan (Mahmud) ad
na hutbe okutmuyorsunuz?,, der
Memun bunu renince E-Birun ile danr; o da, bu sz
leri duymamazlktan gelmesini ve vezirin kendi adna bir t
verdii yolundaki konumasn ganimet bilmesini syler; Memun
ise byle bir durum almaktan ekinir, kendi isteile Mahmud
adna hutbe okutmazsa bunu zorla kendisine yaptrlmasndan
korkar ve Gazneye yeni bir eli yollar; bu adam da ortal
kartrc olduundan Harezmde hutbenin Mahmut adna okun
mas iini, Memunun minnettarln mucip olacak bir nimet
gibi gsteren bir dil kullanr; her nedense buna ramen yz
bulmaz, ancak vezir, Harezmaha yazd mektuplarda
dn tekrarlar,,
Mahmudun gcnden korkan Memun, Harezm orudsu
nun babularn ve halkn ileri gelenlerini toplar, onlara ii
anlatr ve yok olmamak iin Mahmudun dileini kabul ede
ceini syler. Onlar ise coarak buna hi raz olamayz derler
ve dar karak, bayraklar aar, silhlan eker ve kfrler
savururlar; Memun onlar yattrmaya urar ve d erk i: ben
sizi denemek ve bu ite dncenizi anlamak iin bunlar
syledim,. Bundan sonra El-Birun, ibu ileri gelenleri kandrp
onlar Memundan af dilemeye sevkeder,,
Ulus ve din birlik ve bakalklar yn bir yana brak
lrsa Memunun durumu, lkeleri smrgeleme yoluna giren
baz hkmdarlarn durumuna benzemekte idi, Hkmdar bir
kukla olarak ta olsa tahtnda kalmak iin mstevlinin her iste
diini kabule hazr iken, ordu halk ve ileri gelenler buna yanamayp ayaklanmlardr,
zet olarak denilebilir ki, Harezmah Memun, rs ile
eki arasnda kalmt; dant El-Birun ona, bir yandan
Mahmudun korkun gcn ve br yandan da onun Hanl-
158
HNDSTAN TARH
lara (Karahanllar) dost ve anlam olmasna karlk Harezmahm ibu Hanlarla arasnn ak olduunu belirtir ve el ele
vermi ok gl iki dmanla karlamak tehlikesinin var
olduunu gsterir,, Buna are olarak da der k i: Bugn
zkent kaplarnda savaan Hanlar elde etmelisiniz, Efendi
mizin aracl ile Hanlarla llek 1 arasnda bar yaplmaldr,
bu olursa onlar bu yzden size minnettar olurlar,,.. Harezmah
bu yola girer, eliler yollayarak sz geen barkl salar,
Hanlarn dostluk ve minnetini kazanr ve onlarla bir de ant
lama yapar;
Bylelikle kurulan dostluk kh Semerkant, kh Harezmi
almak itemi olan Mahmudun birok mitlerini suya d
recek zde idi, Horasan bile tehlikeye drebilirdi; dolaysiyle Mahmut bu olan bitenleri renince, hem Hanlara hem de
Harezmaha kzar ve onlardan kukulanr; Belhe gelir ve
Hanlarla leke eliler gnderip krgnln bildirip onlara k
r; Onlar da karlk olarak derler k i: Biz Harezmah Mahmud'un dostu ve damad (enitesi) olarak tanyoruz, onun bu
iten dolay bize kzmas doru deildir; hepsinin eyisi udur
ki biz araya girelim Sultanla Harezmah bartralm.,
Mahmut buna bir karlk vermez, fakat Hanlar hakknda
kt zanlar besler; Hanlar da Harezmaha Eliler gnderip
bu durumu ona bildirirler; Harezmah da ii aztarak Hanlara
u teklifte bulunur:
Birka ynden ve dank ve artc biimde Horasana
aknlar yaptralm, ancak aknclarmz halk ezmesinler ; bu,
Trkistan Hanlarna, Mahmuda kar kesin bir savaa gt
rebilecek bir balama nermek demekti. Hanlar bu tehlikeli
oyuna yanamazlar, ancak bir kere daha araclk etmiye
koyulurlar ve Belhe yeniden mektup ve eliler yollarlar,
Mahmut, bunlara Harezmahla kendisi arasnda nemli bir
incinme olmadn ve olmu olann da araclklar ve szle
riyle ortadan kalkm olduunu bildirir ve eliler geri dner ler .
Bundan sonra Mahmut, Harezmaha eli yollar ve dedir
tir ki: aramzdaki aht ve akdin ne yolda olduu ve bizim
1 Beyhakde kh Han ve lek, kh Hanlar ve iek denilmektedir ve
ayrca ad verilmemektedir,,
GAZNE DEVLET
159
hakkmzn ona ne kadar getii bilinmektedir., Hutbe iinde

o bizim dileimizi kabul etti ve etmeseydi iin nereye vara
cam biliyordu, ancak kavmi onu brakmad, maiyeti ve
uyruklar (tebas) demiyorum nk padiaha unu yap ve
yapma diyebilenlere bu ad verilemez; bu hkmdarlkta acz
belirtisidir. Uzun,zamandr Belhde kaldm ve 100,000 atl ve
yaya ile 500 fili bu i iin hazr kldm ta ki buyrnk dinlem yen ve hkmdarnn oyuna kar koyan o kavm ceza grsn
ve doru yola gelsin ve bizim karde ve damadmz (enite)
olan emri uyandralm ve emrlik nasl olmaldr retelim,
zaif emr ie yaramaz, Bizim Gazneye geri dnmemiz iin
ak zr dilenmi ve u ynden b ir i12 yerine getirilmi
olmaldr : ya hutbenin, sz verilmi olduu gibi itaat ve
istekle (Mahmut adna) okunmas; ya bize yakacak gibi he
diyeler yollanmas, ki biz onlar gizli olarak kendisine geri
gndeririz, nk biz fazla mala muhta deiliz ve bizim
kurganlarmzn topra altn ve gm okluu altnda ezil
mektedir; veya sularn balattrmak iin lkenin ileri gelen
lerinin, imam ve fakihlerinin yollanmas, Biz gelmi olan bu
binlerce halk sonra geri gndeririz.,
Mahmudun bu haberi bir ltimatom idi; O, Trkistan
HanlarTnn elilerini savm ve onlar yattrmtr; kendisi
ise 100,000 kii ve 500 fil ile savaa hazr bulunmaktadr ve
Hanlar ii duyduktan sonra isteseler de yeter gcde bir ordu
toplayp gelinceye kadar Mahmut, Harezm iini bitirebilecek
bir durumdadr, dolaysiyle atlgan ve kesin davranmaktadr,
Memun, Mahmudun bu dileine de az ok boyun
eer, hutbeyi Nesa ve Feraveden balamak ve Harezmle
Urgenc ayral (mstesna) br kentlerlerde de yle yaplmak
zere Mahmut adna okutturur, 80,000 dinar ve 3,000 at, bir
ok eyh, kad ve ilerigelenlerle Mahmuda yollar.
Memunun ana ordusu byk hacip Buharah Alp Tekinin 3 babuluu altnda Hezarespte bulunmaktadr; bu
olaylar duyulunca, bu ordudan birtakm babu ve er bakente
1 Metinde B iri denilmekte ise de olaylar bunlarn her biri
istenilmi gibi geliecektir,
2 Beyhak byle der *, Et-Utb, Harezm ilerini anarken kh Niya
Tekin kh Yenal Tekin der.
HNDSTAN TARH
160
gelir, Memunu , bu yola yneltmi olduklar sanlan birok

kiiyi ve sonda Memunun kendisini ldrrler (20 - 3 -1 017);
yerine 17 yanda bulunan kardeinin olu Muhammed adnda
bir genci geirirler, Ahmet Toan adnda bir ini de vezir ya
parlar ve epey yamalarda bulunurlar; lkenin gerekten eeraeni Alptekindir.,
Mahmut bu olan bitenleri renince Seyf-I-Dinin AsarlVzerasna g re 1 ilerigelenlerden bir meclis toplar ve unlar
d e r:
Harezme kar ne yaplmaldr ? Ora halk hkmdarlar
olan enitemi ldrmek kstahlnda bulundular,, Katiller
yakalanmadka komu emirlerin tenkit ve tezyiflerinden kur
tulan am ve bundan sonra kimse benim dostluuma gvenemez.
Katillerle savamak da byk tehlikeler dourabilir; nk
kalabalk ve iyi dzenlenmi ordular vardr ve sava tali'i
bize karnhk gsterebilir, br yandan eer Harezm elimize
geerse kendisine gvenilir birinin buyruu altna konulmaldr,
nk byk lkedir ve dmanlarmzn2 lkelerine komu
dur ; ancak bunu yaparsak Har ezmin az olan gelirleri, masraf
lar korumaz., Bu biribirine karn dnceler arasnda bir karar
veremiyorum,, Sizler ne dersiniz,,,.
lk sz vezirden bekleniliyordu, ancak o, sultandan
nce dncesini sylemekten korktuu iin asker ileri daha
eyi bildiklerini ileri srerek mesuliyeti asker komutanlarn
zerine atmaa alr,, Bunlar da, karlk olarak mesuliyeti
zerlerinden atmak iin, grevlerinin sultann buyruuna
uymak ve gerekirse o yolda lmek olduunu sylerler,, By
lelikle skan vezir yine atlatmalarda bulunur; gazebe gelen
Mahmut, her trl terifat bir yana brakarak bunlar yle
kovar:
u Defolun korkaklar, devletimin bydn istemiyor
sunuz, kararm kendim vereceim,,
Bu ayrntlarn Beyhaknin eserinin kaybolmu bir ks
mndan alnm olmas ok mmkndr ; elde bulunan ksmn
da ise Mahmudun bu olaylar duyunca, her ne olursa olsun,
Harezmi alacan ve enitesini ldrm olanlar ldreceini
1 M Nazm, s, 128
2 Trkistan Hanlar dnlmektedir,
GAZNE DEVLET
161
vezire syledii yazldr, Bu ite yle bir yol tutulur:

Harezme eli yollanp yeni Harezmah rahat brakmamz
isteniliyorsa, Memunu ldrm olanlar bize gnderin ve hut
beyi admza okutun dedirtilir, ve eli de kendiliinden Mahmudun kz kardei Kalcnm geri gnderilmesini Harezm ele
balarna syler; ama, nce hafif bir teklifte bulunup, bu
kadnn tutu gibi alkonulmasn nlemektir.,
Elebalar Kaicy hemen geri gnderirler, Metnunun
katilleri diye 5-6 kiiyi yakalayp hapseder ve Mahmudla bir
anlamaya varlr varlmaz, bunlar 200 000 dinar ve 4,000 atla
birlikte yollyacaklarn bildirirler. Grld gibi elebalar
hutbeye hi yanamamaktadrlar ve katillen veya katiller diye
gsterdiklerini ve para ve atlar ancak Mahmudla bir antla
ma yaptktan, yani onun Harezmi almak tasarnda olmadn
aklamasndan sonra gndermeye raz olmaktadrlar
Mahmud, Harezmilere Gazneden kar lk verir., Alptekin
in ve br elebalarnn ldrlmek zere kendisine teslimini
ister; bu istek sava demekti. Hazemli elebalar 50,000 kii
lik bir ordu toplar ve biribir terinden aynlmtyacaklarma ant
ierler.,
Mahmut, t batan Han ve leke haber yollayp, olan ilerin
ktln anlattktan sonra damadnn (enitesinin) kannn
aktlmasndan c alacan ve Harezmi ele geireceini bil
dirmiti, t ki hera Hanlarn hem de kendisinin bandaki bu
dert kalksn Han ve lek, bu ii beenmemekle birlikte, kar
koymay uygun bulmazlar ve yazarlar k i; doru dnyor
sunuz, mrvvet, siyaset ve diyanet bakmndan gerekeni
yapnz t ki bundan sonra kimse hkmdarlarnn kann
aktmya yreklenmesin,
Kendi balarna kalan Harezmliler ezilirler, lke ve ba
kent Mahmudun eline der (3-7-1017) ve elebalar ldrlr.
Mahmut, ksmen de Harezm seferinin anlamn ve bu
iteki siyasasn belirtmek iin olacak, Memunun mezar
tama unlar yazdr tr (El-Utbiye gre):
Bu mezar, adamlar kendisine kar ayaklanm olan,
onlar tarafndan haksz yere kan dklen Memunun kabri
dir, Yemin-d-Devle Sultan Mahmut, o mazlumun cn almak
H in d ista n
7 arifti 11
162
HNDSTAN TARH
zere canileri yakalatm, bakalarna ve btn dnyaya ibret

olmak zere onlar daraacna ektirmitir,,.
Tutsak edilmi olan nemsiz kimseler ve erler Gazneye
gtrlp hapsedilirse de sonra salverilir ve Mahmudun or
dusuna alnrlar; Bunlar gzclk ve koruyuculuk etmek zere
Hint snrlarna gnderileceklerdir.,
Mahmut, nl komutanlarndan Aitunta Harezmah
nvaniyle Harezme vali yapar,
H o r a s a n K e r - Gazne hkmdarlar snn mslmanla bu
ra m ile ri
kadar bal olmakla birlikte, Sevktekin ve
hele Mahmut, Horasanda olduka yayk olan

Kerrami,, mezhebine eyginlik gstermilerdir ; sebebi, bunlarn
bakan olup, El-U tbice: Meahiri Kerramiyeden fazl, mte
deyyin Ebu Bekir Muhammed bn Mahmaad,, denilen kimseye
kar beslenilen sayg kadar Kerramilerin Horasanda pek
yayk ve gl olan rgtne (tekilt) dayanmak istei olma
ldr, Bu son yn, sz geen iki hkmdarn Horasan iin
savatklar ve oray alp verdikleri sralarda ok nemli
grlm olmaldr; EMJtb, ibu hkmdarlarn Kerramilerin
ad geen bakanma kar dindarl ve bilgisi dolaysiyle
gsterdikleri saygy andktan sonra lek Han ordusunun, 1006
da, Horasana girdii srada ibu Ebu-Bekir Muhammed iin:
Sultann (Mahmudun) adam olmakla birlikte taraftan da ok
olduundan belki bir gaile karr diye (lek Hanca) yakalat
trlm, muhafaza altna alnm ve sonra Sultann gazadan
dnnde (lek Han ordusu) ekilip giderken onu da birlikte
gtrmt, Fakat o, bir frsat bularak kam kurtulmutu,, der.
Bundan Kerramilerin Gazne hkmdarlar iin Horasanda
bir dayanak olduklar anlalmaktadr;
Daha sonra Mahmut, Horasanda smail, Batn ve Krmtlerle manen uramak, daha dorusu onlar bulup aa
karmak iinde, ibu Ebu Bekire pek geni yetkiler verir ve
onun mezhebi bozuk,, dedikleri idam edilir veya ok ar
cezalara arplr; bylelikle Kerram tekilt din kalplara
brnerek kargaalk karmak istiyenlere kar kullanlm olur.
Ancak Ebu-Bekir ve Kerramler bu yetkileri, bir yandan
kendilerine adam ekmek, br yandan para szdrmak yolunda
GAZNE DEVLET
163
kullandklar iin birok ikyetler olur; Mahmud, Badad

Halifesinin kendisine onlarn mezheplerinin bozuk olduunu
bildirmesi ve bir sr dn aytmadan sonra, Ebu Bekir ve
Kerramlere artk yz vermez olur ve onlar epey de bask
altna alr,.
O n b lrin ci
Harezm iini bitirdikten bir yl kadar sonra
H in t s e f e r i t
Mahmut, 27*9-1018de ordusu ile Gazneden
K a n e v c e 1 k a r kalkp Kanevci almak zere Hindistana girer;
Ei-Utbiye gre, O, Harezmden sonra Bste

gelmi ve orada iken, O, ne vakit Gaza ya giderse bir
likte gitmek zere 20,000 kii Trkistandan gelip onun ordu
suna katlmtr.. Mahmut, bunlar ve, Firiteye gre, 100,000 e
varan kendi z askerleriyle yola kar, Himalaya etekleri
boyunca ilerliyeek 2 -1 2 -1 0 1 8 de Cemne rma kysna
varr; Hint acunu ondan o kadar ylgndr ki nemli hi
bir kar koyma olmaz; Racalar ya kent ve kurganlarn bra
kp ormanlara karlar, ya teslim olurlar ve yahut ta slm
kabul ederler.
Kemirde Kalancar racas engi, Mahmudun hizmetine
girer ve ona klavuzluk eder, Cemne rma 2 aralk 1018de
alr ve ister bu rmak boyunda, ister Cemne ile Gence ara
snda birok kent ve kurgan alnr, Cemneye vardktan
sonra ordu, gneye inmeye koyulmu ve sada, solda kent ve
kurgan almya balama benzer.
Sirsava 2 racas savamadan kaar ve kent verinir; bir
milyon dirhem ve 30 fil ele geer , Baran ( Bulentehir) 3 ra
cas Hardat, El-Utbiye gre, Mahmudu karlar ve adam veya
askerlerinden 10.000 kii ile birlikte mslman olur,
Mahaban4 racas Klend ok sk bir engelde mevzi
alrsa da Mahmudun bir birlii onu bozar; bir ksm askerleri
kaarken suda boulur; Klend tutulmamak iin nce karsn,
sonra da kendisini ldrr. 185 fil alnr,
1 Agranm 170 km, kadar dousunda, Gence zerinde
2 Yukar Cemne ovasnda.
3 Delhi'nin 150 km, dousunda.
4 Mutrann 10 km, gneydousunda.
164
HNDSTAN TARH
Bundan sonra Mutra 1 zerine yrnr; buras Hindis

tanda Kuds ayarnda kutsal bir kent olup mabut ve kahra
man Krinann doum yeri saylr,, ok berkitilmi bir ta
duvarla evrilmitir. Mbetleri ve byk yaplariyle nldr.
Mahmut onu aldktan sonra Gazneye gnderdii mjde mek
tubunda, El-Utbiye gre, yle demektedir:
Bir kimse o yaplar gibi yap yaptrmak isterse yz bin
kere bir kzl alt un sarf etmelidir.. Hem de eli abuk sihir ci gibi
becerikli ustalar tarafndan yaplmak artiyle iki yz ylda
bitirilebilir,,,
Kent kar koymadan verinir, ele geirilen putlar hak
knda El-Utbi ve Gerdiz iirilmie benziyen saylar verirler:
450 mskal yani 9,000 kratlk bir gkyakut ( safir ), 50,000 di
nar 2 deerinde iki yakut ( bunlar bir putun gzleri idiler) ele
geer; elde edilen altn putlarn arl, 98,300 mskal yani
393 k, 200 gr, eder, vesaire. erlerindeki deerli eya alndk
tan sonra mbetler yaklr,, zel evlere dokunulduuna dair
bir kayt yoktur; kent savasz verindii iin bunlara bir ey
yaplmam olmaldr,
Bundan sonra seferin ana amac olan Kanevc zerine
yrnr, Daha nce Hindu devri olaylar anlatldktan Kanevc
hkmdarlarnn Gucar olduklarn ve Kuzey Hindistann stn
devletinin banda bulunduklarm sylemitik,, El Utbiye gre,
Mahmut, Kanev zerine az askerle yrr, t ki raca Trk
askerlerinin azlna bakarak kamasn ve dayansn,, Ancak
raca Racyapal bakentini brakp kaar ve Mahmut orasn
bign iinde saldr ile alr (20 aralk 1018)..
EMJtbi daima mbetlerin ve kfir,, kentlerinin tahrip
veya yamasn byk zevkle ve sevap sayarak anlatrken, bu
sefer, Kanevin yalnz yedi kurgannn alnp yama edildiini
yazar ve orada bulunduunu bildirdii 20,000 puthanenin
(mabet) ve zel evlerin yama ve tahribi zerinde birey de
mez,, Bundan onlara iliilmedii anlam karlabilir, bu ise sal
dr ile alman bir yer iin o devrin greneklerine gre tabi
deildir, Mahmut ekildikten sonra komu racalar Kanev
1 Cemne zerinde Delhi ile Agra arasnda yan yolda
2 4,25 g. alrlnda altn para..
GAZNE DEVLET
165
racasn hain bilip zerine saldrlarna baklrsa ibu Raca

ile Mahmut arasnda bir anlama yaplm olduuna, Racann
u veya bu biim ve lde Mahmuda baml olmay kabul
ettiine ve bunun karl olarak bakenti Kanevin tahrip
edilmediine hkmolunabilir,
Ondan sonra dn balar; yolda, Mahmudun ordusu
yaklanca hkmdarlar kaan, birka kent ve kurgan alnr.,
Bunlardan yalnz arva 1 racas andar Ray kar koy
maya yeltenir; yukarda ad gemi olan Pencap racas Triloanpalin olu Bimpal ( Mahmudun Nandana nnde bozmu
olduu kii) onun damaddr; ancak o srada o, damadm hapsettirmitir., El-Utbiye gre, Mahmudun ordusu yaklanca
Bimpal kayn babasna u yolda haber yollar: Mahmut senin
Hint hkmdarlarnn cinsinden deildir ki, onunla sava ala
nnda oyun oynayasn, yahut onun bayraklar karsnda
dayanasn. O, senin kurganndan daha gl kurganlar ova
yapm, senin ordundan gl ordular zebun etmitir.. Onun
nnden kamay ganimet bilmek, askerinin nnden kamya
bakmak gerekir,,, Bimpaln bu d, kayn babasn sevdiin
den deil, Mahmuda dayanamayp onun korkusundan Msl
man olur diye imi,
andar Ray bu de uyarak ordu ve hzineleriyle yk
sek bir dalkta bir ormana snrsa da kovalanr, kamya
koyulur, hzinesini yollara serperek ibu kovalamay geciktir
meye alr, fakat bundan bir fayda kmaz, Trk ordusu
onunkine yetiir ve onu bozar (6-1-1019).
Mahmut pek ok servet ve tutsak ile dner ve bu sefer
deki baar ve kazanlar onun nn gerek slm, gerek Hris
tiyan acunlarnda ok artrr
Gaznenin nl byk camii en ok bu seferde elde edilen
servetlerle yaplmtr,,
Mahmut Kanev seferinden dnerken Gazne ile
Sint rma arasndaki dalklarda yayan ve
yerlerinin sarplna gvenen Afganlar, onun
geride kalm baz er ve kafilelerini vurmulard Mahmut, 1019
A f g a n l a a
k ar se fe r
1 Yukar Gence ovasnda Miruttan 20 km kadar gneyde
166
HNDSTAN TARH
sonbaharnda, onlara kar bir baskn seferi yapar, erkeklerin

birounu ldrr, kadn ve ocuklara dokundurtmaz
O n ik in c i H in t Mahmut, Kanev seferinden dndkten sonra
s e f e r i t K a lin - Kalincar racas Ganda (Mslman tarihiler
c a r r a c a s v e Nanda derler), Kanev racas Racyapal Mahb a l a k l a r m a mudun nnde kam olduu iin ayplar,
k a r
ona
birka raca ile birleir, ona atar,
onu yener, ldrtr ve yerine Troanpal

adnda birini geirir (bu kii belki Racyapalm oullarndan
biri idi),,
Ganda, Hindu devrini anarken ad geen Cecakabukti
lkesinin (imdiki Bundelkent) andel hanedanna mensup
hkmdardr ve bakenti Kalincar, Kemirdeki Kalancarla
kartrlmamaldr., O srada Gvalyor racas Ercan da Gandaya bamldr.,
Racyapal'a kar kazand baar ve birka balann
onu stn ortak tanmalar Gandaya yle bir gven ve gurur
verir ki nce birka kere ad gemi olan Pencapta, ufak
br dalk blgede tutunabilen eski Pencap racas Anandapal
olu TYiloanpal ile (yeni Kanev racas olan adaiyle kar
trlmam ah) gizli grmelere koyulur ve Pencab Mahmudtan
geri alp bu kiiye vermek gibi dncelere kaplr..
Mahmudun Gandaya kar yrmesi iin iki sebep
vard: birincisi, bu Racanm kendisine boyun emi olan birini,
Kanev racasn, ldrenlerin banda bulunmas, kincisi de,
Pencab kendisinden geri almak iin tasanlar yapmas ve
grmelere girimi olmas,,
Mahmut, 1019 sonbaharnda, Ganda zerine yrr; bunu
renince eski Pencap racas Anandapal olu Triloanpal,
ordusu ile douya ekilip balaklarnn ordusu ile birlemiye
alr,, Onu kovalyarak ilerliyen Mahmut, ona Ruhut (Ramganga) 1 rmann kysnda yetiir,, Triloanparn am ac,
karanlk basncya kadar Trk ordusunun suyu gemesini
nlemek ve gece ekilmekti,, Bunu anlyan Mahmut, El-Utbiye
g re :
1 Genceuin dojusundadr, yukar Genceye dklr
GAZNE DEVLET
167
Saray kullarna: Tulumlar zerinde suyu kim geer,,

diye sordu,. Derhal sekiz kul ayrld, bunlar tulumlar iirdiler,
arkalarna baladlar, kendilerini suya attlar,. Purual (Triloanpal), kullarn suya atldklarn grnce onlarn iini
bitirmek iin zrhl be fil ile birtakm insanlar gnderdi.
Peygamberin benim dinim acunun Dou ve Batsn tutacak
tr,, szn doru karmak iin yce Tanr kullara ilham
buyurdu. Kullar derhal ayak zere durdular, oklar attlar,
atlan oklar fillerin ellerini, ayaklarn birbirine dikti; gelen
insanlar da yere serdi, Byle sekiz kiinin tulum ile rma
gemesi, karlarna gelen filleri, insanlar okla ldrmeleri mu
cize kabilindendir Kullarn halini grnce Sultann azndan u
sz k t: Her kim yzp geebilirse gesin, btn mrnde
rahat etmek istiyen bu skntya katlansn!,,
Sultann bu ltfkr tatl szn iitenler hep brden
gemiye baladlar. Kimisi tulum ile geti, kimisi atnn yele
sine yaparak geti Elhasl askerin hepsi elemsiz, kedersiz
selmetle geti; geenler rman br kysna atladlar,,
Allah Ekber,, sesini gklere kardlar, dmana daldlar ;
dman bozuldu, bir ksm kltan geti, bir ksm tutsak
oldu.. Kemend ile 200 fil tutuldu, onlar da tutsak edildi, D
man birok mal, hazine brakmt, itinam edildi,,.
Bu vuruma Trk ve Hindu ordularnn karlkl madd
ve mnevi durumlarn aklar,
Anandapal olu Triloanpal bu vurumadan yaral olarak
kaarsa da ilerde kendi adamlarndan biri onu ldrecektir.,
Olu Bimpal daha ok nazar olarak onun yerine geer, O da,
1026 da lnce, Kabilin Hindu ah hanedan snm olur,
Ruhut rma vurumasndan sonra Mahmut, Kanev ve
Bari racas olan Triloanpal zerine y rr, Bari kentini
alr ve yama ve yok ettirir,
Balak Hindu racalarn ba olan Kaincar racas
Ganda, trl tarihilere gre, 170-180,000 atl ve yaya asker
ve 640-900 filin banda Mahmuda kar ilerler, ki ordu kar
lanca Mahmut, Gandaya slm dinini kabul etmesini ner
mek iin eliler yollarsa da Ganda buna yanamaz.
Mahmut bir tepeye kp dmann saysz kalabal
grnce, Gerdizye gre, tereddde der ve bu kadar uzak
HNDSTAN TARH
168
lara gelmi olduuna belki piman olur,. Ancak Ganda kendi

nclerinin bir yenilgisi zerine kp gece karanlnda
ordusu ile birlikte ekilir veya kaar,
Bunu biimiyen Mahmut, ertesi sabah elisini Gandaya
yeniden gnderir; ancak eli dman ordusunun ekilmi ol
duunu grr ve i Mahmuda bildirilir,, O da Allaha kreder
ve ide bir tuzak olup olmadn inceledikten sonra askerle
rine, ekilen orduyu kovalattrr ve braktklar mallar yama
ettirir.
Trk ordusu kaanlardan pek ok kiiyi ldrr veya
yakalar. 580 fil ele geer ve Mahmut Gazneye geri dner,,
yImn ilkbaharnda ( mays - haziran )
Mahmut, Kabil'in dousunda bulunan ve imdi
Nuristan (eski Kfiristan) denilen ok dalk blgeye bir sefer
yapar; ama, ora halkn Mslman yapamktr. Sarp dalardan
orduyu geirebilmek iin yollar yaplr,, Sefer Nur ve Krat
ovalan yerlilerine kar id i. lk yerdeki derebeyi kafa tutar ve
lkesi igal edilir; ikinci yerdeki ise Mslman olur; Mahmud'a baml kalmak ar tiyle yerinde braklr.
Yine ibu 1020 ylnn sonbaharnda Mahmudun byk
olu Mesut, Gur lkesinin kuzey-bat ksmnda bulunan Tab
blgesini almaya gnderilir,, Mesut kurganlar ele geirmek
iin yapt baarl birka arpmadan sonra gereken yerleri
alm olarak geri dner.,
T u rlu s e f e r l e r 102 0
Onncu
1021
sonbaharnda Mahmut alt yl nce

kendisine Kemir yolunu kaLohkut (Loharn) kurganna
kar yrrse de k basmadan onu alamaz..
K Pencapda geirdikten sonra, 1022 ilkbaharnda, Gazneye
dner. Bylelikle Kemiri ele geirmekle sonulanabilecek
ikinci sefer de baarsz kalr,,
H in t s e f e r i :
alamam ve
K e m lr e k a r pam
olan
1019-1020 seferi srasnda Kaiincar racas
O n d o rd n cu H in t
s e f e r it G v a ly o r v e ve Mahmud'a kar toplanm olan balak
K a l i n c a r a k a r racalarn babuu Ganda karlm ise de
kesin olarak yenilmemiti,, 1022 ylnda

Mahmut ona kar bir sefer daha yapar, Yolda Ganda'ya ba-
GAZNE DEVLET
169
ml olan Gvalyor racas Ercan zerine yrr, Gvalyor kur

gan o kadar sarp bir kayalk tepe zerindedir ki saldr ile
alnmas imknsz gibidir; ve Mahmud'un ilk saldrs hibir
sonu vermez, ancak Raca kuatmann drdnc gnnde b a
r diler, Mahmuda baml olmay ve 35 fil vermeyi kabul
eder.
Mahmut oradan Kalincar zerine yrr; oras da ok
sarp ve etin kayalar zerindedir; iinde 500,000 adam, 20,000
hayvan ve 500 fil barnabilmektedir ve yeter yiyecek ve silh
vardr,, Ancak Mahmut kenti kuatnca Gandann iine korku
girer ve boyun emeye karar verir; bylelikle yl nce
hain diyerek savat ve ldrtt Kanev racas Racyapal
m yapm olduunu kendisi de yapar ,
Bn mnasebetle G erdiz1 unu da anlatr: O (Ganda) bar
diler; cizye, armaanlar ve 300 fil vermesi kararlatrlr; O,
hemen 300 fili fiicisiz, yani babo olarak, kurgandan dar
koyuverdirir; Mahmudun buyruu zerine Trkler (saray kullan
anlamnda olmal) ve askerler bu filler zerine yrr, onlar ya
kalar ve stlerine binerler, bunu kurgan iinden grenler aa
kalr ve rkerler,, Ganda da Mahmut iin bir iir yazp yollar,
ok beenilir ve Mahmut Kalincarla birlikte onbe kurgan
Gandaya verir (Kendi egemenlii altnda olmak zere) ,
Mahmut 1023 ilkbaharnda Gazneye dner. Bu sefer
boyunca kimse bir ordu ile kurgan dnda onunla savamak
yrekliliini gstermemitin
M ah m u t ve H a c Fri5teye re> 4 1 2 hicr
yl,nda (1021-1022)
birok lema,,, suleha,, ve ileri gelen mslman, Mahmuda bavurup onun sevap kazanmak iin her
yl Hinde gittiini ve orada slm dinini yaydn, ancak
Araplarn ve Keramitenin Hac yolunu kapam bulundukla
rn ve mslmanlarn onlarn korkusu ve Abbas Hilfesinin
zf dolaysiyle farz yerine getiremediklerini syler ve ondan
yardm isterler; O, bunlarn dileklerini kabul eder, kendi
kadlar kadsn Emri-Hac tayin eder ve ona 30,000 dinarla
bir kuvvet verir ve yollar. Kafile, yol kesmek istyen bir Arap
reisi ldrldkten sonra Hacca gider ve gelir
1 s 63,
170
HNDSTAN TARH
A b b a s H a life
(1023-1024) de Horasan haclarnn ba
sin in k u k u la r âra^ Hacca gnderilen Hasenek (daha sonra
vezir olacaktr), tehlikeli grdnden lden

dnecei yerde Medineden am yolunu tutar ve yol zerinde
bulunan Vadi-l-Kuradan geerek yani Msr Fatm Halifesinin
lkesi iinde ok kalarak Horasana dner; Islm Fatm Hali
fesi ona ve br haclara hilt ve birok armaanlar verir ve
aralarnda epey propaganda yaptrr1 , Badattaki Abbas
Halifesi bunun Mahmudun buyruu ile yapldn sanarak
ok kukulanr ve kzar ve Hasenekin Krmt olduunu ileri
srp Mahmuttan idamn iste r; Mahmut buna son derece
kzar ve der k i: Bu bunam Halifeye yazmal, o bilmi olsun
ki ben burada Abbaslerin an ve erefini korumak iin bunca
alyor, her ynde Krmt arayor, bulunca ve Krmitiii anla
lnca onu astryorum., Eer Hasenekin Krmitiii tahakkuk
etse Emir-l-Mminin onun da byle bir sonuca uradn
duyard. Onu ben yetitirdim, onun benim ocuklarmdan ve
kardelerimden fark yoktur, eer o Krmt ise benim de Krmt olmam gerekir,, Tabi Halifeye daha yumuak bir biimde
karlk verilir ; arada birtakm eli ve mektup gidip gelmesin
den sanra Msr Halifesinin gnderdii hiltlar yaklmak zere
Badada yollanr ve orada bir kalabaln gz nnde ya
klr,, Beyhakye gre, bu ie ok cam sklm olan Mahmut:
lnceye kadar Halifeye kar iinde gizli bir nefret besler,,.
Bundan iki yl kadar sonra Haseneki vezir yapmas her
halde Halife ile onun arasn gizliden gizliye de olsa daha ok
aacak zde idi,,
M ahm ut v e ild eki kaynaklardan o devirde Trkistan duruT rk sta n munu iyice anlamak gtr Mahmudun dostu
H anlar
Toan Han 1017-18de lr, yerine kardei Arslan
Han geer, dostluk devam eder ; Mahmut byk

olu Mesuda onun bir kzm a lr3, Arslan Han 1023de lr3.
1 Beyhak s, 207 v. s ; tbnI Esir e X, s, 239 ( 415 olaylar )
2 Kagarl Mahmut, bu kzn gerdek gecesi Mesudu (belki bir kavga
sonucu olarak) ayaiyle dokunup drdn ve bu yzden: Kzla g
reme - ksrakla yarma sznn karldn yazar ( Divan c,. I, s,. 474
Ksrak sz ),,
3 Baz tarihiler ( Bak,, bnl-Esirin 408 hicri yl olaylar srasnda
GAZNE DEVLET
171
Bundan sonra Trkistanda bir sr arpma olduu

grlmektedir. Btn Trkistann padiah diye ad geen ve
Kagar ve daha doudaki lkelere egemen olan Yusuf Kadir
Han, birincisi Fergana ve kincisi Buhara ve Semerkanda eemen olan yine ayn hanedandan (baka bir) Toan Han ve
Ali Tekin adnda iki kiiye kar savamaktadr; Seluk hane
danna baml Ouzlar da daha ok bu sonuncusu ile ibir
lii yapmaktadrlar,,
Mahmudun bu savalara ne biimde kartn da kesin
olarak anlamak gtr; bu yolda en doru bilgilerin Harezmah Altntaa yeni tahta km olan Mesuda yazlm mek
tupta grlenler olmaldr; bu mektup ise olaylar bilen birine
genel dnce sunma kabilindendir, aaya koyduk: 1
....Merhum Emir (Mahmut) Kadir Han han yapmak iin
ne kadar zahmetler ekti, paralar ve mallar sarfetti; onun
yardmyie ( Kadir Hann) ileri istikrar buldu; bugn bu
dostluun artmas iin aradaki bu samimiyeti beslemek gerekir.
Tabi bunlarn gerek dost olmas beklenilemez; ancak ne de
olsa ho geinmek zarurdir ; byltce bir taknlk gsterme
lerinin n alnm olur,, Ali Tekin gerekten bir dman,
kuyruu kopmu bir ylandr, nk Tugan Han bunun karde
ini merhum Emrin kuvvet ve kudretiyle Blasagundan karp
atmt; o, hibir vakit dost olm az,..,,,
Bizce Mahmud'un en yakn bir adam olup btn bu
ilerde onunla birlikte alm olan Altntan bu yazsna
kart olan hibir yaz kabul edilmemelidir., Buna gre, Mah
mut, 1024den bu yana Trkistan siyasasn, iten olmasa da
siyasal alanda, Kadir Hann dostluk ve ittifak zerine kurmu
ve balca amac, Semerkant ve Buharaya eemen olmas dolas. 210-11 de Hanllar hakknda verdii toplu bilgiye ) onun devrinde, ak
rabasndan Kadir Han'n Mahmutla ibirlii yaptn, sonra ondan ayrlp
Arsian Hanla birletiini, ikisi birden Ceyhunu geip Mahmuda yenil
diklerini yazarlar.. Gerdiz gibi ada tarihilerde bundan bahis yoktur;
bu olay aada grlecek olan olayn yanl anlatlm bir biimine
benzer.
1
Beyhakdeki metin (s. 98) olduka dumanldr, Baka bir yerde (s.
655) Beyhak Toan Han' Ali Tekinin kardei diye gsterir; ancak ilk k,
iin iinde bulunmu Altnntan bir mektubuna, ikinci k ise Beyhakinin
kendi ifadesine dayand iin birincisini tercih ettik..
172
HNDSTAN TARH
ysyie ok byyp gleirse Horasan tehdit eder bir du

ruma geebilecek olan Ali Tekinin bymesini nlemek
olmutur ; bu dnce ile Kadir Hana yardm etmitir,,
Olaylar genel olarak u yolda geliir: Trkistan Hanlar
arasndaki savalarn kzm olduu bir srada, 1024de, Mah
mut Belhe gelir ve byk bir ordu toplar ve Ceyhun tesi
halknn Ali Tekinin zulmnden szlandklarn ileri srerek
savaa katlr. Ceyhunu kpr kurarak geer ve Semerkant
zerine yrr ; Ali Tekin vurumadan ekilir, bozkrlara girer
ve daha sonra orada Mahmudun hacibi Bilge Tekin tarafndan
bozulur,.
Yusuf Kadir Han ise Semerkanda gelir ve oradan da
ilerliyerek Mahmutla buluur; Han ve Sultan, ordularnn ileri
sinde, yanlarnda birka atl olarak buluup grrler1;
byk ziyafetler olur, pek deerli armaanlar alnp verilir ve
bazr anlamalara varlr; bunlara gre: Yusuf Kadir Hann
olu Yaan Tekin2 3, Mahmud'un kz Zeyneple evlenecek ve
Mahmudun ikinci olu Muhammet te Hann kzn alacaktr,
Beyhakdeki 1 u cmle: O (Yaan Tekin) bizim yardm
mzla Buhara, Semerkant ve o blgeleri Ali Tekinden almak
zere Emir Mahmud'un kz Hurre Zeyneple evlenmiti , ibu
yerlerin alnmas ve elde tutulmas iin ona yardm vadedildiini gsteril. Bundan baka Ceyhunun sa kysnda bulunup
Belhin kuzeyine den aganiyan, Termiz, Kabadiyan ve
Hutlan gibi yerlerin Gazne devletinde kalm olduuna Harezmah Altntan Mesuda yollad yukarda sz geen mek
tuptan ve keza Mesudun yeni Halife el-Kaim B - Emrullahtan
istedii menurdan hkmolunabilir 4 Ancak bu yerlerin bu
anlama doiaysiyle mi yoksa Mahmudun daha sonra Ali Tekinle varaca anlama zerine mi ona getiini kestirmek g
tr.. Keza Kadir Hanla olan anlamada ona ve olu Yaan
1
lerinin
3
handr
vardr,
3
4
Yani iki e hkmdar gibi e artiar iinde buluurlar ve biribirayana gitmi olmazlar (perembe 2 9 - 4 - 1025 )..
Fil demektir., Beyhak bunu lkap olarak gsterir ve ad Bura
der ( s 655, bak. keza s 230 a ) ; baz yazmalarda Yaa Tekin
s. 655.
Beyhak, s 98 ve 359,.
GAZNE DEVLET
173
Tekine ayrlan yerleri kestirmek de gtr; herhalde Mahmut,

Semerkand Kadir Hann eline brakmtr,
Mahmut kendi lkesine dndkten sonra Ali Tekin, Bu
hara ve Semerkand geri alr; Yaan Tekin Mahmutdan
yardm istemek zee Behe gelince, Beyhakye gre, Mahmut
ona 1 Siz bizimle bir olun, ittifak yapalm, fakat sizin imdi
lik geri dnmeniz lzmdr; nk biz imdilik Somanat zerine
yrmek istiyoruz, nce bu ii bitirelim, siz de Trkistan Han
lm ele geirin, o zaman bu Ali Tekine kar bir tedbir
dnrz,, diyerek onu savar,
Yaan memnun olmyarak geri dne ; daha da Zeyneple
gerekten evlenmi deildir, Beyhaknin yazsndan u anlal
maktadr ki Mahmutla Kadir Han veya olu Yaan Tekin
arasnda henz kesin ittifak yoktur ve Mahmut, Trkistan
Hanlarndan kendisine en yakn olan Ali Tekinin gcn
krmak ve Horasann gvenini salyacak birka menfaat elde
etmekle yetinmitir.,
Mahmut Somanattan dndkten sonra Hanllar arasndaki
kavgalara yeniden karacak, Yusuf Kadi Hana yardm iin
Ali Tekine kar kuvvet yollyacak, az sonra onunla pek ak
anlalamyan artlarla bir bara varacaktr 2 (1026),
Mahmudun bu devirlerdeki davranndan karlabilecek
bir mna da Ceyhunun tesinde gl tek bir devletin kurul
masn istemedii ve Hanl hkmdarlar arasnda biteviye anlaamamazhklar olmasn kendi gvenini salamak bakmndan
uygun bulduudur,
Yine bu sralarda mslman olmyan ve kim olduklar
pek belli olmyan Kaya Han ve Bora Han adnda iki Tr
kistan Hanudan Mahmuda eliler gelir, ona itaatlerini bildirir
ve kz isterler, Mahmut karlk olarak kz ve kz kardelerini
onlara verebilmek iin nce mslman olmalar gerektiini
syler,,
Genel olarak denilebilir ki, 1026 ylndan bu yana Mah
mut Trkistann nemli bir ksmnda az ok eemendir ve hi
olmazsa yle olmak iddiasndadr ve Trkistan Hakan iin
1 Beyhak, s. 655-6.
2 Beyhak, s 655; ok belirsizdir
HNDSTAN TARH
174
raiyetim,, tabirini kullanmaktadr

Ve bu iddiasn Badat
Halifesine de zmnen olsun kabul ettirmitir ; nk Beyhaknin 12 1031 de Halife olan El Kaim Bi-Emrullahn Mahmudun olu Mesuda yollam olduu eliden bahsedi tarzndan,
lm Halife El Kadir Billh ile Mahmut arasnda yle bir
aht olduu anlalmaktadr :
Halife Mahmudun aracl olmadan Trkistan hakaniyle
mektuplamyacak ve ona armaan ve hilt gndemiyecektir,,
M ah m u t v e
konu trl tarihilerce olduka bakalk ve
O u z 'la r
karmlkla anlatlm ve dolaysiyle epey du
manl kalmtr ve genel olarak Mahmudun, 1024

de Ceyhun tesine yapt sefer srasnda, Ouzlarn Ceyhunun
sol yakasna gemelerine izin vermekle byk bir siyasal yan
l iledii ileri srlmtr.
nce unu belirtmek gerektir ki, 1024-25 ylndan ok
nce Ceyhunun solunda Ouzlar bulunmakta idi.. EMJtbi,
1006 ve 1008 yllarndaki Ilek Han-Mahmud savalarn anla
trken bu yn iki kere aklar; ona gre: a) 1006da lekin
komutan Sba Tekin Mahmudun komutan Arslan Cazipce
kovalanld srada Merv ile Serahs arasnda Ouzlarla ar
pr, b) 1008de Mahmud, Ilek Hanla Belh kuzeyinde kesin
arpmasn yapaca srada: Trl Trklerden, Kalalardan
Hintlilerden, Afganlardan, Ouz oymaklarndan pek ok
asker,, toplamtr, Bu Ouzlarn, Ceyhunun sa kysnda
oturanlardan deil, Mahmuda ait yndekilerden olduklar bes
bellidir . Ibn-l Esir de 3 Sba Tekinin kovalanmas olayn
anlatrken, onun Merv dolaylarnda Ouz Trkmenleriyle ar
pm olduunu syler.
Dolaysiyle Mahmud, 1024 - 25 ylnda, birtakm Seluk
Ouzlarnm Ceyhunu gemesine zin vermekle lkesi iine
yeni bir unsur sokmu deil olsa olsa esasen orada bulunan
bir unsurun saysn oaltmtr..
1 Siyasetnme, 132,
2 s 359
3 C. IX, s 142-143,
GAZNE DEVLET
175
Mahmud, Ceyhun tesine sefer yapt srada ve ondan

nceki devirde Seluk, Ouz veya Tkmenler Ali Tekinin
bala gibi grnrler. 1
Gerdizfye g r e ,2 Mahmut, Ceyhunu geince Ali Tekin
onun nnden kaar ve Seluk olu srail saklanr ; Mahmut
onu bulup yakalattrr ve Gazne ve sonra Hindistana srer 3.
Seluklarn Ceyhunun sol kysna geirilmesi iinde de
trl sylenti vardr..
Tabakat- Nasirde Seluklar blmnn banda, bni
Heysem ( J U ) m Tarih-i Sani veya Ksas Sanisine atfen
bildirildiine gre, Mahmutla Kadir Han babaa kalp b
tn Iran ve Turan,, ileri zerinde grtkleri srada Kadir
Han Trkmen Selukun olunun ve maiyetinin,, Horasana
gemesine izin vermesini diler ve Mahmut buna peki der. Bu
biim kabul edilirse Kadir Han, rakibi Ali Tekinin yardmc
larnn azaltlmasn istemi demektir.,
G erdizfde4 ise i : Seluk Trklerinin balangc,, bal
altnda, baka bir biimde anlatlr; bu tarihiye gre,
Trkistan komutan ve ileri gelenlerinden bir ksm Mahmuda
gelerek kendi emirlerinden grdkleri zulm ve eziyetten szla
nr ve Biz drt bin haneyiz, Emr (Mahmut) izin verirse suyu
(Ceyhun) geip Horasan kendimize yurt edinelim.. O bizim
yzmzden rahat eder ve lkesinde bizim yzmzden bolluk
olur, biz l adamlaryz, bizim pek ok koyunumuz vardr ve
Emrin ordusunda bizden pek ok kii asker our,, Mahmut
da istenilen izini verir.
Bu kart anlatlardan zet olarak una varlabilir ki
Mahmut: bir yandan hem Ali Tekinin, hem de Ouzlar toplu
luunun gcn azaltmak ve Kadir Hann da dileini yerine
getirmi olmak, br yandan da vurukan bir oyman bir
1 bul-Esir C.. IX s 266 ve Gerdz s 66 67,
2 s 66-67,,
3 bnl-Estir (IX , 266) ve Gzide (s, 435) gibi baz sonra yazlm
eserlere gre, Mahmud, kendini grmeye gelen sraili yakalatp srmtr,
Birincisi onu Aralan adiyle anar; kincisi Mahmudun srail'in gc ve
adamlarnn okluu ile vnmesi zerine ondan kukulandn ve
rktn ve bu yzden yakalattn yazar.,
4 s. 67..
HNDSTAN TARH
176
ksm ve onun varn younu kendi lkesine geirerek bir ka

zan salamak istemitir; bylelikle Gazne devleti iinde yayan Ouzlara drt bin hane halk daha katlm olur, leride
greceiz ki Ceyhunun iki yanndaki Ouzlar, durumu uygun
bulduka ilerine geldii gibi bir kydan tekine gemektedir ler Bunlar Gazne ordusunda da hizmet etmekle birlikte Mah
mut devrinde bile devletin bana olduka gaileler karacak
lar ve Mesut devrinde Gazne devletini Horasandan skp
kendileri kocaman bir devlet kuracaklardr.
O n b e in c i H in t Mabmudun Hindistanda yapt en mhim
s e f e r i * S o m a - seferlerden biri Somanat seferidir. Hindistann
n a t a k a r
Bat kysnda, Katiavar yarmadasnda, So-
(1 0 2 5 -2 6 )1
manat kentinde, mbut ivaya ait pek nl,

kutsal ve zengin bir mbet vard ve buras, o
vakte kadar Mahmud'un zaptetmi olduu btn kent ve
mbetlerden ok stn idi.. Mbet hizmetinde 1000 Brahman,
oraya gelen haclar tra iin her gn muvazzaf 300 berber,
ve durmadan mbut nnde dansetmek zere 350 oyuncu
kadn bulunmakta idi,, Mabede vakfedilmi 10,000 ky vard,,
Put, her gn 1000 ve ksur kilometre uzakta olan Gence
rmandan getirilen su ile ykanmakta idi,,
ibu mbedin Brahmanlar, kendi mbutlarnn dnyann
en kudretli mbudu olduunu, hibir dman ordusunun ona
yaklaamyacan ve eer Mahmut br mbetleri ykp yok
edebilmi idiyse bunu ancak Somanattaki mabudun msaa
desi ile yapabildiini, zira ibu mbudun br mbutlarn
kendisine saygszlk gsterdikleri iin onlara kzm olduunu
ve onlar Mahmut vastasiyle yok ettiini propaganda etmekte
idiler.. Hindularn maneviyatn krarak slmlama hareketini
abuklatrmak, bu cakalara bir son vermek, ve byk bir
ganimete konmak istei ile Mahmut, Somanat mbedini yk
maa karar verir,
Bu sefer, Trk cesaret ve tekiltlnn bir aheseridir.
Mahmut 30.000 muntazam svari ve birka yz gnllnn1
1 ihtilf vardr, baz tarihiler 416 hicr yerine 415 hicriyi gsterir
ler, 1024-25 eder,. Firite bunlar arasndadr.
GAZNE DEVLET
177
banda, 1025 ekim aynn 18 inde Gazneden kalkp 21 inci

gn Multana varr ve orada l seferi iin hazrla balar,,
nnde geilecek yzlerce kilometrelik mehul ve korkun bir
l vard
Askerlere yol hazrl yapmalar iin 50,000 dinar da
tlr, her ere yiyecek ve suyunu tamak iin ikier deve veri
lir ve deve says yetmeyince, Mahmut, kendi ahrlarndan 20,000
deve verir , 26 kasmda ordu gneye ilerleyip az sonra mehul
le dalar,, Bunun geilmesi bir ay kadar srer, Yol zerinde
birtakm arpmalardan sonra 6 ocak 1026 da, yani Multandan
kalktan 42 gn sonra, 1100 ve ksur kilometre alm olarak
Somnata varlr.
Kuatma drt gn srer ve kent ikinci saldrda alnr,
Ortalk yattktan sonra Brahmanlar mbetteki putu krdrmyacak olursa pek byk bir kurtulmalk (fidye) vermeyi
nerirlerse de Mahmut buna yanamaz, putu krdrr ve iinden
kendisine vadedilen kurtulmalktan birha misli deerde m
cevher ve altn dolu bir define kar 3,
Mir hondun Revzatssefasna gre, yamadan yalnz Mahmudun payna den ksm, yani genel yamann bete biri,
20 milyon dinardr3,,
Dnte deve, at, katr gibi 200,000 yk hayvan gani
metleri tamakta id i4..
Mahmudun askerleri byle bir kafileye ancak muhafz
rol oynyabilecek sayda idiler. Buna gre dn srasnda
Mahmudun btn amac, bir byk dman ordusu ile kar
lamamak olmutur Birok Hint hkmdarlarnn kuvvetli bir
ordu ile kendisini yanmada dilinin kuzeyinde beklediklerini1234
1 Buna Tar veyahut Byk Hint l derler,. O blgede Sint rma
nn gneyinden itibaren vahah l balar ve bu az sonra mutlak l
halini alr ve kuzey gney ynnde pek seyrek vahalar olmak zere
4-500 kilometre uzam,
2 Gaznede bugn ibu putun paralar diye, krk mermer paralar
gsterilir,
3 Mahmudun bir dinar 4,25 gram arlnda altn olduundan,
yalnz onun ganimet hissesi bizim 12 milyon altn liramza yakndr ;
fakakt bu genel ganimetin kymeti de olabilir zira rakam ok b
yktr
4 Farkye atfen M, Nazm; s 119.,
Hindistan
7 atthi
12
HNDS AN TARH
178
renince yolunu deitirip Somanattan doru kuzeye kar,

Katiyavarla K arasndaki krfezi sularn alak olduklar bir
zamanda atla ve kendisi ordunun ilerisinde olarak g eer; bu
gei iki gn srer i. Yolda baz kurganlar alnr, K'te iken
Hindu bir klavuz mbudun cn almak iin orduyu susuz
bir blgeye gtrdnden birka gn btn ordu lmek teh
likesiyle karlar ve sonda sulu bir yere yetiilip ordu kurtulur
ve Mansura civarnda Sint rmana eriilip su boyunca Multana
gidilir; yolda atlarn arkas kesilmiyen saldrlarna uranlp
nemli zayiat verilir ve iki nisan 1026 da, yani hareketten be
buuk ay sonra Gazneye dnlr.
Bu seferde yenilen glklerin byklk ve korkunluu ;
alnan ganimetlerin bolluu ve Hindulua vurulmu olan madd
ve mnev darbenin iddeti, btn Hindistan ve slm acununda
sonsuz akisler uyandrmtr..
Bundan sonra Mahmut, slm acununda IV nc Halife
Ali veya Afrasyaplar ve Rstemler gibi efsanev bir kahraman
mahiyetini alm ve menakibi hakknda halkn aznda bitmez
tkenmez destan ve hikyeler dolamaa balamtr,, Hatt Ev
liyalar srasna gemitir;
Bu sefer dolaysiyle Halife Mahmuda Kehf-d - Devle velslm (Devlet ve islmn sna), byk olu Mesuda,
ihab -d-Devle ve Cemal - l - Mille ve ikinci olu MuhammedIe
kardei Yusufa da bunlara benzer lkaplar verir,
e
atlarn Somnat seferi srasndaki salu*n
C
J
t
7
drlarn
cezalandrmak zere, mart 1027 de Muls o n 2 H in d is ta n
s e f e r i* a t 'l a r a *an a fPcr.. Caf 1ar da Trk rkndan olup, yzk a r ( 1 0 2 7 ) . lerce yllardanberi Sind vdisine yerlemi ol
malarna ramen, cengverliklerinin ve etinlik
lerinin byk bir ksmm muhafaza etmekte idiler; Hindu dininden
olduklar iin de Pencapta yeni kurulan Mslman-Trk yne
timi iin daim bir bel olmulard. Bu sefer esnasnda Mah
muta yenilmesi gereken glkler, uzaklk ve tabiat glkleri
deildi, kalabalk ktleleri savata yenmek gl de deildi,12
O n a ttn
1 Farkye atfen M Nazim ; s. 119.

a) Mahmudun Hindistan seferinin says zerinde baz ihtilflar
vardr.
2
GAZNE DEVLET
179
fakat hemen Trkistandan getirdii adamlar kadar vurukan

bir oyma yenmek, yldrmak ve uzun zamanlar iin kprdamyacak duruma getirmek gl idi. Burada cretli bir ma
nevra ile ordusu datlp uyruk durumuna sokulacak bir Raca
da yok idi,
Mahmut seferini btn ayrntlarna varncaya kadar ha
zrlar ve galebeyi fenn vastalardaki stnlkte arar,, atlar
usta gemici ve geni Sint rmann eemeni idiler 1 ; Mahmut,
1400 byk gemi yaptrr ve bunlarn her birine, biri nde ve
ikisi yanlarda olmak zere, ucu sivri boynuza benzer ubuklar
koyar, bunlar dman teknelerini delip paralamya mahsus
idiler. br taraftan her gemide mrettebattan baka yirmi
asker vard ve bunlarda mutat silhlardan baka gazla dolu,
veya daha dorusu tututurmya mahsus bir nevi el bombalan
bulunmakta idi 2 Bu hazrlklardan haberdar olan atlar, aile
ve servetlerini uzak bir adaya gnderip btn gemi ve kuvvet
lerini toplar ve gemicilikteki ustalklarna gvenerek, ve kar
tarafn onlarn yolcu ve yk tamya mahsus gemileri karsna
gayet stn silhlarla mcehhez gemiler karacan hatrlarna
getirmiyerek, rmak zerinde vuruurlar,
Mahmudun 1400 gemisi, atlarn 4000 ve bir sze gre
8000 gemisini tabi abucak batrr, yakar, karr, Mahmut
suyun iki kysn atllar ve filleriyle tutmu idi, ve bunlar
kyya kaan atlar ldryor veya tutuyordu, Bylelikle
atlarn savaa katlm olanlarndan hi kimse kurtulamaz
ve savaa giren gemilerin saysna gre lenlerin 10 binlerce
olduuna hkmolunabilir,, Sonra bunlarn adalarna gidilip
servetleri alnr ve kadn ve ocuklar tutsak edilir.
ve 28 yllarnda Horasana yerlemi
ân Seluklarla Mahmudun Tu s valisi
Arslan Cazip arasnda epey arpmalar
olur ve Seluklar ok ezilir ve kovalanrlar,
ancak istenildii gibi kesin olarak yok edilemezler, Mahmut
dahi, hasta olmasna ramen, Tus yolunu tutmu idi.
M ah m u d un s o n
y lla n , H o ra sa n
v e r a n o la y la r
1 Sint rmann bat ksmnda bugfin bizim Boazii vapurlar

ayarnda vapurlar iler.
2 Gerdiz, s 72,
HNDSTAN TARH
180
Yine 1028 ylnda, Reyde, Bveyh hkmdar Mecd-dDevlenin anas Seyyide, ki gerekten hkmdar o idi, lr;
olu devlet ilerinde cizdir, askeri zapt altnda tutamaz ve
kargaalklar kar, bunun zerine kendisi veya ordusu Mahmudu arr; o d a Reye girer (29-5-1029) ve Mecd-d-Devle
ile olunu Hindistana yollar.
Bundan sonra Mahmut, Krmt ve Batnleri epey ezer,
olu Mesudu Reyde brakp Bveyh oulllarnn btn lke
lerini almak devini verir ve kendisi Gazneye dner, Mesut,
Kazvini ( 1 3 -9 - 1029), Hemedan ve sfehan (1030 ba) alr,.
^ srada Mahmudun salk durumu bozulmutur,, Ancak devletinin durumu o salam ve gldr; Trkistann durumu da
Gazne devletin gvenini salyacak zdedir;
Harezm Mahmudun elindedir, Seluklar
ezilmitir, Crcan, Taberistan, Gur gibi yerlerdeki hkmdarck
ve derebeyleri ona kar boyun emilerdir,
Ma hm u d un R u m
v e M sra k a d a r
byk f tu h a t
ta s a rla r
Mahmud lp olu Mesudun Gazne tahtna yerletikten

sonra Trkistan hanlarndan Kadir Hana yazd mektup
tan x yle anlalyor ki Mahmud lmeden az nce, Seluklarn ok gemeden yapacaklarn kendisi yapmay veya olu
Mesuda yaptrmay, yani Badad ve tesini almay dn
mtr ve bu i in gereken siyasal hazrlklar da olduka
ileri gtrmtr., Mesudun Hana yollad bu mektupta biraz
iirme olduu dnlseFde ak yalan ve uydurmalar olduu
kabul olunamaz; ibu mektupta Kazvin, Hemedan, sfehan gibi
yerlerin Mesudca daha babasnn salnda alnmas dolaysiyle denilmektedir k i:
** ...... Fethettiimiz bu lkeler her ne kadar mehur ve
ad saylan vilyetlerden idisele de bizim admz tamak,
bizim ynetimimiz altna girmek iin bu vilyetler ahalisi kalk
tlar, bunun iin hazrlandlar, ahali bizim raiyetimiz olmak
iin el kaldrp dua ettiler,, Emu-l-Mminin (Halife) de iltifat
larda bulundu, Badattan mektuplar yazd, bizim olanca s
ratle Badad zerine yryerek hilfet makamnn dt1
1 Metin Beyhak, s, 82 v s
GAZNE DEVLET
181
zf telfi etmemizi, onu sktran ayak takmlarn tepeleyip

uzaklatrmamz istedi, Biz de muhakkak bu yiice ferman ye
rine getirmek, Badada gitmek ve Emir-l-Mminin yzn
grmek saadetine erimeyi kararlatrdk; fakat bu srada ba
bamzn Tanrnn rahmetine kavutuu haberi geldi ......
Bundan sonra Mesud, baz ilerielenlerce Mahmudun
mphem bir vasiyeti zerine kardei Muhammedin tahta ka
rlmasn anar ve der k i:
O zaman phesiz skneti salamak iin byle yap
mak gerekiyordu, nki biz uzakta idik, bundan baka ba
bamz bizi hayatnda her ne kadar veliaht yapm idise de, o
azamet ve hamete ramen mrnn son gnlerinde salk
durumu bozulmu, akl ve fikrine bir geveklik gelmiti, ken
disine beeriyet icabzamandan, hususile mstahak olmadklar
mevkileri igal eden padiahlar grmekten bir bkknlk
arizolmutu; 1 bunun iin bizi Reyde brakt; nki o diyarn
Rum 'a ve br ynden Msr a ka d ar tulen ve arzen bizim feth
ve istilm z erefin e m azhar olaca , Gaz ne ve Hindistana
kadar fethedilen yerlerin tarafmzdan kardeimize braklaca

ve yabanc ellere gememesi iin onun orada kendimize bir
halife yaplaca ve kendisinin (kardei Muhammedin) son
derece aziz ve muhterem tutulmasnn mukadder olduu onca
malm idi,,..
Mahmudun bu ftuhat tasarlar, kendi lm, iki olunun anlaamamalar ve sonunda taht salyan Mesudun bu
yolda gitmiye hevesli olmakla birlikte byk ileri baaracak
apta br adam olmamas yznden yrtlemiyecek ve ok
gemeden bunlar Seluklar baaracaklardr.
M ahm ud un
Mahmud Dik,, hastalna tutulur (verem?),
lm ve zel- hastal epey srer fakat hi yataa girmek
lik le ri
istemez ve oturduu yerde lr (23 ikinci
rebi 421 ve 30-4-1030)2

Dou acunu onu en byk adamlardan saymr ve uzun
zamanlar onu rnek olarak gstermi ve vmtr ; belki ks
1 Eyi anlalmyor, belki birer birer lkeleri ellerinden
hkmdarcklar kastedilmektedir
2 Gerdiz, s 73..
alman
182
HNDSTAN TARH
men bu yzden, ksmen de Trkl dolaysiyle, birok A v

rupa tarihisi onun 10 ve 11 inci yzyllarda yaam oldu
unu ve o devirdeki Avrupann durumunu unutmu grne
rek, onu, lmnden 900 yl getikten sonra Avrupada hasl
olan siyasal, ynetel ve ahlk anlaya gre yarglamya,
tenkide ve dolaysiyle kltmeye almlardr; onun hak
knda bu gibi tarih eserlerde grlecek yazlar hep bu yn
gznnde tutularak okunmaldr.
Gerekten Mahmud siyasa, ynetim ve askerlik ilerinde
bir dah idi ve en g durumlar karsnda ykselmi ve
blgesinin en gl hkmdar olmutur .
ahsiyeti Trk kabiliyetinin bir rnei olmakla birlikte,
tarih rol, okluu Trk olan ordusiyle halk kark olan Ho
rasan v.. s, gibi lkelerin Trk istillarna uramasn men
etmek olmutur ; bu ynden, Trklk bakmndan tarih rol
menfi saylabilir; ancak bu olay, zengin lkelere yerleen her
Trk dalgasnn, sonra gelen br Trk dalgalarn durdurmya almasnn bir tekerrrnden ibarettir, bu bakmdan
olagat eylerdendir,,
bnl-Esire gre, orta, boylu zarif ve gzel yzl, kk
gzl, sarn sal id i1. Siyasetnme ise onun iin irkin idi
der ve onun tarih merakls olduunu kaydeder2,
Yaknlariyle danma tarz hakknda Beyhakfde birka
kayt vardr; birinde denilir k i3:
. Huysuz (fakat) uza gren bir adamd,, Doru olmyan bir ey iin: Ben byle yapacam,, dedimiydi onu cebbarlndan sylerdi; eer bir kimse onun yanl olduunu
sylese kzard, sp sayard; ancak sonra bunun zerine
dnr, yanl olduunu anlar ve doru yola gelirdi,,,.
Bundan sonra olu Mesudla bir karlatrma yaplarak:
Bu Emrin (Mesud) tabiat baka trldr ; hi dnmeden
istibdat yapyor, bilmem ki bu gidile ilerin sonu ne olacak,,,
denilmektedir.
1 C, IX, s 284,. Ahmer
diye kabul edilmelidir,
tabiri vardr, kzla
alan
koyu
2 s, 44 ve 108.,
3 s,, 495 Sahibi Divan Risalet Bu Nasr Mknt szleri,.
sar
GAZNE DEVLET
183
Yine Beyhakye gre, Mesud, Sahibi Divan Risaleti,, bu

Nasr Mkna elemi k i 1:
. . . Ben biliyorum,, Babam (Mahmud) her ne yapmak
isterse oya koyard, herkes fikrini syleyip gittikten sonra
seninle ayrca danrd....
Ibnl-Esire gre tannm bir vaizin d zerine Mah
mud bir vergiyi kaldrr 2
Beyhak onun adam yetitirmekteki baarsn v e r3.,
Ibnl-Esir onu mal ve paraya ok haris gsterir ve der
k i 4 onun ayp ve kusur saylacak hibir hali grlmemitir;
yalnz mal ve para ele geirmek hususunda her trl yol ve
areye bavurmu olduu bundan mstesnadr,,,,
Bununla birlikte Mahmut, adaleti ve adalete verdii
nemle nldr ; bunu ilerde Gazne devletinin tekilt ve
sairesinde greceiz.,
slm tarihini sonsuz kargaalklariyle dolduran trl e
itten Batn, lsmail ve Krmt gibi mezheblerin eleba veya
atlganlar bir yana braklrsa o devre gre adam ldrt
mekten ok ekinmi bir hkmdar saylr. Kardei smail ile
yapt taht sava dolaysyle El-Utbi der ki: Sultansiyaset
(idam) hususunda kolay kolay cana kymazd, onu siyaset
iin kkrtan bulunsa bile o gibilere: akll hkmdara gerek
tir ki insanlardan onu alsn ki tekrar verebilsin,,,,.,,,,
Yine El-Utbi Kerramler bahsinde onun iyilik ettii ve
ykselttiini kolaylkla alatmadn ve dini dnyaya alet
ettirmediini yazar,
Mahmut, baz yaknlarna hele vezirlerine kar ok titiz
ve kukulu davranmtr, Birinci veziri Ahmet olu Ebul-Abbas Fadl kt idare ve yolsuz zenginleme ile sulandrlm
ve hapiste lmtr (1013); ikinci vezir emsl-Kuffat,, ve
eyh elil,, denilen Meymendli Haan olu Ebl-Kasm
Ahmet, kendi st kardei id i; ilerigelenlerden birounu
incitir ve pek iyi anlalamyan sebeb er dolaysyle, 1025 de
Hindistanda bir kurgana gnderilir, daha sonra iki yl iin
Mesudun veziri olacaktr, nc ve son veziri Hasenek
denilen Muhammed olu Ebu Ali Hasand r; Mahmudun l s 552
2 c. IX, s, 247,
3 s 562
4 c IX, s.. 283.
184
HNDSTAN TARH
mne kadar i banda kalr ve olu Mesudu krar; o tahta

knca onun garezi dolaysiyle, idam edilir (1031); bahane ola
rak 1024 de Badat Halifesinin onu, Msr Halifesinden hilt
almas zerine Krmtlikle sulandrarak idamn istemi ve bu
istein 1031 de yenilenmi olmas ileri srlr.
Mahmut ld anda aadaki lkeler onun devleti iinde
bulunuyordu:
Bugnk Afganistan ve Belcistann hemen topu, Hindis
tanda Pencap, Stlec rmann gneyinde baz blgeler; Seyistan, Horasan ve Harezmle, Rey, Hemedan ve Isfehan blgeleri;
Ceyhunun tesinde aaniyan, Termiz, Kubandyan ve Hutlan
u lkelerin hkmdarlar da onun eemenlii altnda
bulunuyordu :
Grcan, Taberstan, Gilan, ve Gur ; pek anlalmyan bir
lde baz Trkistan Hanlar, Hindistanda Sintteki baz Emirler
ve Delhi, Gvalyor, Kanevc, Kalincar racas ve dou Racistann
bir ksmndaki racalar Bunlardan baka Mkran emri ona
baml iken onun Seluklarla urat son yllarda ( 1029)
bamszla kalkm ve Mahmut ona kar bir sefer gnderemeden lmt,, Kirmanda dahi ksa bir zaman iin, kardei
olan Bveyh oullarndan Fars emri Sultan-d-Devleye kar
ayaklanp Bst'e snm bulunan Kvam-d-Devleyi (1016 -17)
yeniden Kirmana yerletirmekle oraya dolaysiyle eemen
olmutu,,
Mahmud'un iki olu vard: By Mesut,
pehlivan yapl ve kahraman nl idi, baarl
bir komutan diye tannm olup orduca ok
sevilirdi; ikinci olu Muhammed ise gevek
bir adamd. Mahmut, nce Mesudu veliaht yapmt, sonra
araya gerginlik ve kuku girmi, Mahmut ibu byk olunu bir
mddet Hindistana srm (1020 - 2 1 ) sonra yine salvermiti,.
Yukarda grdmz gibi Mahmudun lmnde Mesut bir
ordunun banda batda sfehan blgesinde bulunup Hemedana
gitmek ve oradan Badat zerine yrmek dncesinde idi.
Muhammed ise Crcananda ( Herat-Belh aras) vali idi.
M ah m u d 'u n lm e s iy le o r t a y a
b a n d u ru m ;
M n b am m ed
Mahmut eski kararna kar olarak tahta kk olu Muhammedin geirilmesini vasiyet etmi olduundan Gaznedeki
GAZNE DEVLET
185
beyler, hem bu vasiyete uymak, hem yaknda bulunan bir

ehzadeyi arabuk tahta karmakla kargaalk ihtimallerini
nlemek ve belki de yumuak birini tahta karm olmak iin
Muhammedi getirtip Sultan yaparlar; bu ilerin ba Muhamedin
akrabasndan byk hacip I-Arslan olu AH Kariptir ve ger
ekten ynetim onun elindedir,
Bu olaylar renince Mesut, kardei Muhammede bir
mektup yazp ona Gaznede bamsz Sultan gibi deil, kendi
vekili (halifesi) gibi kalmasn, kendisi Badat ve daha ilerisini
almaya gideceinden Gazneden istedii sava er ve gerelerini
geciktirmeden yollamasn teklif e d e r: *' T ki Mslmanlarn
lkesi biz iki kardein buyruu altna girsin ..
Muhammed ise aabeyine gnderdii karlkta kendisinin
veliaht olduunu, dolaysiyle tahtta bir vekil gibi kalamyacan, babalar Mahmut lmeden nce Mesudun Reyle yetin
mesini buyurmu olduunu, ancak eer Mesud Horasana gir
mezse kendisine kul ( saray kulundan olan asker) , at, fil ve
silh gnderileceini v s bildirir 1
Bunun zerine Mesud Badat zerine yrmekten vazge
er, Halifenin daha nceki bir iltimasn yerine getirerek sfehan eski sahibi Kakveyh olu Ala-d-Devleye kendi eemenlii altnda olarak mukataa ile verir ve kendisi Rey ve Niapur
zerinden Herata doru yola kar,.
Reyde iken Halifeden, Mesudu Mahmudun veliaht tan
yan ve Rey, Cibal ve Isfehan vilyetlerinden ele geirdii yer
lerin kendisinin tanndn bildiren haber gelir.. Halife ayn
zamanda Mesuda Horasana gitmek dn vermekte, yani
Badada gelmesini istemediini aklamaktadr
Mesut, Niapura varnca genel af yapar, Horasan ordusu
ve onun babuu olan Gazi Asaftekin2 onu tan r; Mesut
Niapurda iken Halifenin elisi yetiir, ona birok lkaplar
verilmi, babasndan kalan lkelerle kendisinin e|e geirdii
ve geirecei yerler onun tannd ve tannaca bildirilmitir.,
Halifeyi kazanm olan Mesut, Buharaya eemen olan
Ali Tekini de kazanmak ister, ona haber yollayp kendisinin
1 Beyhak, s- 7 ve 85-86 ; Mesut'a Trkistan Ham Kadir Hana ya
zlan mektuba gre,
2 Beyhakde t d i y e geer,,
HNDS AN TARH
186
veya oullarndan birinin bir ordu ile yardmna gelmesi kar

l olarak bir vilyet vereceini b i l d i r i r b u bavurma ilerde
bir savaa kap aacaktr.
Mesudun her yerdeki halk ve askerleri kazanarak Herata
gelmesi zerine, vaktini hep elence ve gnl almak iin para
datmakla geiren Muhammedin tahtta tutunamyaca anla
lr; Trk olan saray kullar bundan da nce Mesuddan yana
gsterilerde bulunmu, Muhammet onlara kar Hindu askerleri
kullanmak istemi ve Trkler bunlar bozmulard. Btn bu
olaylar dolaysyle Muhammet, onu nce tahta karm olanlarca
tahttan indirilir ve herkes Mesuda biat eder.
IV. MESUT (1030 1040)

M es u d un
kadar Tenel bir istein sonucunda tahta kan
z a a f l a r Mesut, beslenilen btn mitleri boa karacak ve
on yl gemeden Gazne devleti nemsiz kk bir

devlet durumuna decektir. Sebep, Mesudun biteviye siyasal
ve asker yanllar ilemesi, Seluklardan ar Bey Davud
ve Turul Beyle boy lecek apta olmamas, komutanlnn
az ok iyi bir tabiyecilik ve korkusuz bir vurukanlktan ileri
gitmemesi ve geni bir asker seferi dzenlemek gerekince
pek yaya kalmas; gevek, sefih ve hasis olmas ve nemi
bunlarn hi birisinden az olmamak zere sinsi ve gvenilmez
diye n kazanp herkesi kendisinden kukulandr masdr.. Bu
en ok, birtakm adamlarn hatt kendisinin tahta kmasnda
ok hizmeti grlm olanlar, yerli yersiz en ufak bir kuku
zerine yakalattrp yok etmesinde grlr, Mesut bu yaka
lattrma iine az ok basma kalp bir biim vermitir. Kuku
land ve ortadan kaldrmak istedii adama son derece sayg
ve sevgi gstermiye balar, onu bazen herkesin iinde ver
ve ona iten gvenini bildirir, bazen ona kendi eliyle sevgi
ve ballk gsteren mektup yazar; bylelikle o adamda her
trl kuku duygular uyuturulduktan sonra bir elence veya
i iin saraya arlr ve yakalattrlr; ok kere byk Trk
komutanlarn yakalamak iin ITintler kullanlr. Bylelikle
1 Beyhak, 70.
GAZNE DEVLET
187
babasndan kalma en deerli komutanlar ortadan kaldrlaca

gibi bu yzden doan kukular dolay siyle biroklarnn ayak
lanmasna da yol alacak ve devlette adam ktl glmiye balanacaktr; yok edilenlerin adam ve askerlerinin
byk bir ksm da kap ilerde Seluk ordusunda Mesuda
kar savaacaklardr, Mesudun Seluklara ve onlarn beyle
rine kar da bu biimde davranmas ve davranmak istemesi
Gazne-Seluk dmanlnda nemli rol oymyacak ve her
trl bar imknsz klacaktr.
Bunlardan baka ynetimde, hele ordu ynetiminde
genel bir bozulma grlr ; son yllarda halk soyulmakta ve
zulm grmektedir; bu yzden Horasan ilerigelen ve zengin
lerinin Trkistan iierigelenlerine bavurduklarn, onlarn da
Trkmenleri kkrttklarn, Horasan soyan Sahibi Divan,,
Surinin bylelikle elde ettii paralarn yarsn Sultana ver
diini Beyhak yazar 1.. Ordu babularnn hrszl ve ileri
gevek tuttuklar da grlmektedir2; asker aidat zerinde
de ksntlar yaplarak giderlerin azaltlmasna allmakta ve
bu da askerin mneviyatn krmaktadr; vurumalarda askerin
buyruk dinlemiyerek dman bsbtn yenmeden yamaya
koyulmasnn zaferleri bozguna evirdii, Mesudun aldrszl ve komutanlarn geveklii yznden yenilen dmann
cidd kovalanmamas ve bu yzden derhal kendini toparlamas
da grlmektedir 3, Mesud da iki, av ve sefahati ok ileri
gtrmtr ve kendisine doruyu syliyenlere kzmakta ve
onlar rktmektedir,
Sahib'i Divan- Risaletin Mesuda verdii aadaki t
ler durumu iyice aydnlatr;
Efendimizin mr uzun olsun, eylencelerden biraz el
ekmeli, orduyu gzden geirmeli, Hoca Arz,, m (Savunma
Bakan) bir hizmette bulunmak dncesiyle asker aidatndan
yapt kesmelere bir son vermeli, askerin gnln almal,
deerli kimseleri byk bir servet gibi elde tutmaya almal,
gemi Emir (Mahmut) ie yaryan kimselerden mal ve para
esirgememitir, eer yiitler mal ve para ile elde tutulmazsa,
1 S, 510,
2 Ezcmle Bey haki', s., 667,
3 Beyhak, 601, 605 ye 720,.
HNDSTAN TARH
188
Allah korusun! sonra dmann yiitleri gelir, o saklanp harcanmyan mal ve paray alrlar; bu yanl tutumda her trl
tehlike vardr; ben biliyorum ki bu tlerim Efendimizin
houna gitmiyor; hak sz acdr, ancak baka are yoktur,
mfik kullar szlerini sylemekten kendilerini alamazlar, , 1,
Yine ayn zatn Beyhakye olan szlanmas da ayn zde
olup son cmlesi uranlan yenilgilerin sebeblerinden birini
aydnlatr: Ordu tehizat ve mhim ma tiyi e birlikte altst
oldu, Horasann hali de byle, her ynde karklk var;
Emir (Mes'ut) ise eylence ve istibdadnda berdevam, vezir
thmet altnda ve korkuyor ; byk komutanlar hi yoktan
mahvolup gittiler,, 2.
Aada Mahmudun brakm olduu koca mirasn nasl
eriyeceini greceiz,,
ifc y lla r
y*âr iinde bir ibirine karn iki trl olay(1 0 3 0 1033) v e lar zinciriyle karlamaktayz; bir yandan MahT r k i s t a n la mudun brakm olduu g ve ne dayanlam n a s e b e t le r rak asker ve siyasal baarlar elde edilmekte,
br yandan da ykmlar douracak olan kt

lkler gelimektedir.
1030 ylnn sonlarnda Mkrana kar baarl bir sefer
yaplp oras Mahmut zamanndaki durumuna, yani Gazneye
baml bir emirlik biimine sokulur,, Halifenin Mesuda, ald
ve alaca yerleri tamm olmasna dayanlarak ve orann ba
kmsz ve sahipsiz olduu ileri srlerek Kirman alnr ve bu
yzden oraya eemen olmu olan Bveyh oullariyle Halifenin
aras alr (1031 ?),
Mesudun iki yzllklerinden ve onun sinsice adam ya
kalattrmasndan rkp ondan kaarcasna ayrlm ve Harezme
dnm olan Harezmah Altnta yattrmak iin Mesut, ona
u szlerle balyan bir mektup yazm: Biz Hacib-i Fazl am
camz Altnta gnlmzde merhum babamz Mahmudun ye
rinde tutarz, onu babamz gibi tanrz.,,,,,, ve her ite onun
tlerine uymak istediini bildirmiti8,, Altntan karlnda,
genel olarak Mahmudun kurallarna gre, davranlmas syle1 Beyhak, 604,
2 Beyhak, 670,
Beyhak, 108,
GAZNE DEVLET
189
nilmekte ve d siyasa ilerinde u tler verilmektedir: Kagar

daki Kadir Hanla dostluun yaatlmas, Buharaya eemen
olan Ali Tekinin dman bilinmesi ve ona gvenilmemesi,
ancak onunla da bir anlama ve yaknlk elde etmiye all
mas, onun bo bulduu her yere saldrp oray yama ettii
iin Ceyhuna yakn olan Belh, Tuharistan, aaniyan, Kubadiyan ve Hutlan blgelerinin insanla doldurulmas.
Mesut bu biimde mektuplat Altnta ok gemeden
ldrtmek isterse de, O, ii renir, Mesudun bu yolda kendi
eliyle yazd mektubu yakalar ve daha abuk davranarak ken
dini ldrecek adam kendisi ldrtr; bunun zerine Mesut,
suu Arz (Savunma Bakan) zerine atp Altntaa yine
Amcam,, diye mektup yazar; Altnta da ii daha ileri gtr
mez ve mesele kapanr: vezirin dedii gibi, O : Trktr ve
aklldr ve yaland, kendini kt adl yapmak istemedi, yoksa
o bamza pek ok bellar getirebilirdi 1M
Az sonra, Ali Tekin ii patlak verince Mes'ud, Altntaa
bavurur, o da, arada geen bu kt olay unutarak onun
dileini yerine getirir ; olaylar yle geliir *. Ali Tekin, Mahmudun lmnden faydalanmak dncesindedir; kendisi
f|len Mesuda bir yardmda bulunmam olmakla birlikte, onun
kardei Muhammet'le taht savana girimeye hazrland
srada yardm karl olarak yapm olduu bir vilyet verme
vadini kazanlm br hak,, saymakta ve bu hakkn,, elde
etmek iin asker toplamaktadr. 1031 - 32 knda Mesut Belh
dedir ve Ali Tekinin hazrlklarna kar tedbirler almaktadr;
ona kar iki mttefik akla g e lir: a) Kadir Hann olu Bora,
ki Mahmuda damat olaca yukarda grlmt; b) Harezmah Altnta 2
Sonda bu ii Altnta zerine alr; kendi ordusu ve mer
kezden gnderilen gl bir ordunun banda Ceyhunu
geip Buhara zerine yrr; Ali Tekin, Buharay brakp
dou gneye doru ekilir ; vuruma aaniyan snrlarnda
Debuside olur, Ali Tekin ordusunda Seluklar da bulunmak
tadr ; ilk vurumada yenen yenilen pek belli olmaz, ancak
Altnta yaralanr ve ordusunun mneviyat bozulmasn diye
1 Beyhak, 393..
Beyhak, 418.
HNDSTAN TARH
190
bunu belli etmez, ertesi gn attan der, eli krlr ve genel

durumu ok ktleir, Ancak kethdas Ahmet, Ali Tekinin
mneviyatnn bozulmasndan istifade ederek onun kethdasna
haber yollayp bar grmelerine yol aar ve kesin bar
ilerde yaplmak zere iki ordunun biribirinden uzaklamasna
karar verilir, Ali Tekinin elisini, salk durumunu hi belli
etmeden kabul etmi olan Altnta, o gittikten az sonra lr,
ancak olay gizli tutulur ve ordu gvenle yeniden Ceyhunu
aabilir,
Altntan lm zerine Mesut, Harezmahla kendi
olu Saidi seer ve Altntan olu Harunu Halifet-d-Dar
Harezmah,, nvaniyle Sade vekil olarak Harezme yollar,
Harun orada gerekten Harezmah olacaktr (1032),
Bu olaylar Mesudun ilk yllarnn baarl i ve seferleri
dir; geri Ali Tekin ezilmemise de bakenti Buhara, geici
olarak da olsa, Altntan eline dm ve Mesudun onun
lkelerini inemiye gc olduu grlmt,
Bu ilk devrenin nemli siyasal olaylar arasnda Kagarda
Trkistan Ham Kadir Han ve yeni Halife ile olan mnasebet
ler bulunmaktadr.
Mesut, saltanatnn t banda Kadir Hana bir mektup
yazp babas zamannda kurulmu olan dostluu yaatmak
istediini bildirmi; babasnn salnda Badat ve daha tesi
zerindeki tasarlar ve kardei Muhammedle taht iin olan
uralarn anlatmt; yaz biiminden Mesudun bu son te
kendini hakl gstermiye ok nem verdii grlmektedir.1031
ylnn balarnda Mesud, Kadir Hana eli yollar; amalar:
a) bir antlama yapp arada dostluk ve dayanma kurmak
ve herbir yann baka ynlerde gtt zel amalara eri
mesini bylelikle kolaylatrmak; b) iki hanedan arasnda kz
alp vermek; c) hapsettirdii kardei Muhammedin KarahanlTlardan bir kzla olan nikhm bozdurmak1 Kadir Hann
lmesi ve olu Bora Tekinin Arslan Han nvaniyle yerine
gemesi bu ii uzatacaktr. Eliler antlamay yaparak 1034 de
geri dnerler ve Mesud'a nikahlanm olan kz getirirler, olu
Mevdudun nikhls yolda lr.
1 Bey hak, 251 v, s.
GAZNE DEVLET
Mesu t v e
H a life
191
ylnn sonlarnda yeni Halife El-Kaim-Billh*m

elisi gelir, Mesut yeni Halifeye biat eder; ondan
unlar dilemektedir:
a) Halife Mesuda u yerlerin menurunu gndersin: Ho

rasan, Harezm, Zabilistan (Gazne), Nimruz (Seyistau), btn
Hint ve Sint, aaniyan, Hutlan, Kubadiyan, Termiz (bu son
drt yer Ceyhun kuzeyindedir), Kustar, Valistan, Mkran (bu
son yer imdiki Beluistan iindedir), Rey, Cibal, Isfehan t
Akabe-i-Hlvana (Zaros dalar blgesi) kadar btn yerler,
Grcan ve Taberistan.
b) len Halife ve Mahmut devrinde olduu gibi Gazne
sultannn aracl olmadan Halife, Trkistan hanlariyle mek
tuplamasn ve onlara nvan ve hilt yollamasn.
c) Kirman ve Ummann Mesudca alnmasna ve oradaki
Krmtlerin yok edilmesine Halife izin versin, nk ok asker
toplanmtr ve bunlar kullanmak gerekmektedir.,
d) Bveyh oullar hilfet makamna daha ok sayg gs
tersin ve hac yolunu ak tutsunlar,.
Mesudun Kirman seferi bu yoldaki grmelerin bir
sonucu saylmaldr : 1032 ylnda Bveyhler Hac yolu ile ilgili
tehditten ekinmi olmaldrlar ki l yolunun alm ve su
havuzlarnn yaplm olduu Gazneye bildirilir ve Mesut bir
komutan seip Horasan ve Maveran-Nehir haclarn yola
karr1., Bylelikle Gazne sultanlarnn Ceyhun tesi hacla
rnn gidi geliini de koruduklarn grmekteyiz,.
1033 ylnn ilkbaharnda Halifenin elisi Mesudu Niapurda bulur ve babasndan kalm veya kendisince ele geiril
mi ve geirilecek olan btn yerlerin menurunu getirir2 ..
Beyhakde, Halifenin, Mesudun aracl olmadan Trkistan
hanlariyle mektuplamamas yolunda Mesudca ileri srlen
dilee bir karlk gelip gelmedii soylenilmemektedir..
Bu yllarda Mesudun Bat lkeleri zerinde gz bulun
duu, Horasan ve Reye yollad komutan Taa ve onun
yanndakilere syledii u szlerden anlalr: "Umarm ki btn
1 Beyhak, 441.
2 Bey haki, 458
HNDSTAN TARH
192
Irak ktas sizin elinizle fethedilmi olsun 1 Ancak olaylarn

gidii bu amac imknsz klacaklardr,,
Mes ut v e
nce grlm olduu gibi Mahmut, TrkTrkm en ler menleri ezmi ve Horasandan karp uzaklara
srmt; Mesut onlar yeniden ordusuna alr

ve trl hizmetlerde ezcmle Mkran seferinde ve Hindistanda
kullanr; Mkran seferi bitince oradaki Trkmenleri Horasana
yollar ve oraya giden komutan Taa bunlarn babularndan
Yamur, Buka, Gkta ve Kzl gibi kimselerin kt dnce
ler beslediklerinden yakalanmalarn ve oyman ise gnlnn
alnmasn, buyurur,, Ta da Yamuru ve birka Trkmen be
yini idam ettirir; bu beylerin oullan da babalarnn cn
almya hazrlanrlar, Bu anlalnca Mesut ordudaki Trkmen
lerin bir geit resmi bahanesiyle toplanlmasn ve yakalattrlmasm buyurur; bu i baarlamaz ve bu Trkmenler de kap
Yamurun olunun toplad orduya katlrlar ve hep birden
Horasanda pek geni lde apulculuk ve hayvan hrszlna
koyulurlar 2,
B a a r s z l k la r v e Baarslzljkla sonulanan bu sinsice deneb o z u k lu k la n n
melerden doan olaylar Mesut saltanatnn
b a g ste rm e s i
dnm noktas saylmaldr; bundan byle
iler hep ktlemiye doru gidecektir.

Bu Trkmen aknlarnn balad 1033 ylnda Mesut, hem
Reyin kt ynetim yznden pek bozulmu olan ilerini d
zeltmek, hem de sfahan ve Hemedan mukataa ile elinde bu
lunduran Ala-d-Devleden alp dorudan doruya ynetmek
iin byk bir ordu hazrlamakta idi; olaylar bu iin sonu
landrlmasna frsat vermiyeceklerdir; nk bir yandan Hora
san leri Trkmenler yznden altst olduu gibi, Hindistan
ileri de bozulacaktr.
Mahmudun Hindistan komutan Eryaruk, Mesuda z
olan, daha nce anlattmz sinsice biimde yakalattrlp, yeri
ne Niyl Tekin olu Ahmet gnderilmiti.. O, 1033 ylnda Benarese kadar bir sefer yapm ve Lahora olaanst ganimet
lerle dnmt; bunlardan Gazneye bir ey yollamaz ve ordu
1 Beyhak, 346
2 Beyhak, 323, 458 ve 479 - 495,
GAZNE DEVLET
193
sunu oaltmya koyulur, yanndaki Trkmenleri de Mesuddan

soutur ve kendisinin (A Niyal Tekin) Mahmudun meru olmyan olu olduu sylentisini yayar, yani kendisinin de Mah
mudun mirasndan pay almas gerektiini ileri srm olur,,
Btn bu olaylar dolaysiyle o, ayaklanm saylr ve zerine
Hintli birlikleri komutan olan Hindu Taylek'in komutasnda
bir ordu yollanr; Taylek hem Mesuddan ald g ve nfuzu,
hem de yerliler zerindeki zel nfuzunu kullanarak Ahmet
Niyal Tekinin adamlarndan ounu elde edecek ve Ahmet
Niyal Tekin kaarken yerlilerce ldrlecektir (1034 sonbahar),
Yine bu olaylar srasnda Harezm ileri de karr, 1033
ylnda Mesudun yannda bulunan Altntan oullarndan
biri sarho iken seyr iin kt damdan dp lr; Mesudun
sinsice adam ldrtme n dolaysiyle lenin kardei, Harezmah vekili Harun ve pek ok kii, bu genci Mesudun ldrt
tne inanr ve Mesud biroklarn susuzluuna inand
ramaz,,
Arada zaten geimsizlikler vard. Trkmenlerin Horasan
kartrmalarndan yreklenen Harun, Horasan emirliini akima
kor, Ali Tekin ve Seluklarla anlar, ve 1034 de Harezmde
hutbeyi kendi adna okutur, Harun, Horasan almya hazrla
nrken, asl yerleri Buharann Nur blgesi olan ve k ksmen
Harezm dolaylarnda geiren Trkmenlerin de gnln almya
koyulmutu; bunlardan, Turul Bey, ar Bey Davud ve sair
Seluk beylerinin buyruu altnda bulunanlara otlaklar verir
ve Horasan seferinde onlar nc gibi kullanmay tasarlar K
O sralarda Ceyhun tesinde bulunan birtakm Trkmenler de
Termiz, Belh ve Tuharistan ynlerini zorlamaktadrlar; Termiz
kutval bunlarn bir kolunu bozarsa da onlar kovalarken lr,
Horasan dardan byle bir sr tehlike ve tehdit altnda
iken bu lkenin ierisinde de kt ynetim ve Sahib-i Divan
Surinin hrszl yznden (ki bunu ve Surinin Mesudla
ortakln yukarda grdk) memnuniyetsizlik vardr ve halk
bir koruyucu aramaktadr.
Horasanda bu kark durum varken Kirman ahalisi de
kt ynetim yznden ayaklanmya hazrdr; Kirmanllar
1 Beyhirk, 856 v s,,
H in d ista n
T a r ik i 13
HNDSTAN TARH
194
Bveyh oullarndan grdkleri yardmla Mesudun, lkelerinde

bulunan ordusunu yener ve dar srerler1; bu, Mesud
ordular iin ilk kesin yenilig-i olur (1034 sonlar)
Her ynden beliren bu tehlikeler iinde Mesud, Merv
komutam Nutekinin Trkmenlere kar bir baarsn, Trk
men tehlikesini ortadan kaldrd sanar ve vezir ve btn ilerigelenerin karnlma aldr etmiyerek Crcan emir i Bukalicara (Ebu Kalicar) kar t Hazar kylarna kadar bir sefere
giriir, Bu ie 100,000 kiilik kocaman bir ordu gtrr Sefer
grnte baarl olur, 1035 ylnn ilk yarsn kaplar ancak
Mesuda pek byk masraflardan baka hibir nemli fayda
salamaz ve onun varlm temelinden sarsacak olan olaylarn
bir ksm, o, kocaman bir ordusunu byle uzaklara gtrm
ve yormu olduu srada geliir.
v
- *. c .
Y e n i b ir S e l-
Bu seferden az nce ve bu sefer srasnda

n k - T rk m e n Ceyhun tesiyle Harezm m durumunu gzden
d a lg a s n n H o- geirelim: Buhara'da Ali Tekin lm ve
r a s a n a g e lm e s i ileri ele alan bakomutan (sipahsalar) Kutu (?) la Selukiar arasnda dmanlk oldu
undan bunlar artk o blgede barnamyacaklarn anlam
ve Harezm blgesindeki otlaklarna gelmilerdir, 1035 ilk
baharnda, Mesud, Hazar kylar seferinde iken Harezmah
Harun, Seluklar nc gibi ileri srerek Horasan zerine
yrrse de yolda ldrlr (nisan 1035) ve ordu ve lkesi
karmakark olur; bu ii Altntan eski kethdas olan Mesudun veziri tertip etmiti Az sonra Harunun yerine kardei
Handan geer. Bu olaylar srasnda Ali Tekin oullan da
aaniyan yama etmi, sonra Termize saldrm, oray ala
mam ve Harunun ldrldn duyunca geri ekilmilerdir,
Selukiar ise Harezmin kark durumu ve oraya yakn
olan Cund emri ah Melikle olan dmanlklar dolaysiyle
Harezme dnmezler ve Horasan kenarlarna gelirler,
O ana kadar Mahmut ve sonra Mesudun uram
olduklar Trkmenler Seluk olu Arslanm oym a2 veya
Bey haki, 533,
2 bniil-Esir, c, IX, s 366 * 7
GAZNE DEVLET
195
ondan da nce gelmi Trkmenterd i; bundan byle Turul,

Davut ar, Bigu (Yabgu) ve bahim Niyalin oymaklariyle
de uramak gerekecektir
Bu yeni gelenler 10,000 atl olarak Nesaya gelir ve un
lar sylerler: Bizim artk kalacak yerimiz yoktur, Sultan
Mesuda snyoruz, bizden biri (yukarda ad geen ilk
beyden biri) Sultann hizmetinde (yannda) bulunsun, ln
kenarnda bulunan Nesa ve Ferave vilyetleri bize verilsin;
biz l ynnden gelecek her fesatya kar bekilik ederiz,
rak ve Harezm Trkmenleri'ni de (eskidenberi gelmi Trkmener) srp karrz; ancak dileimiz kabul edilmezse i
ok kt olur nk bizim yer yznde gidecek yerimiz
kalmad
S e l u k la r a
Mesut ku bavurmay Hazer kylarnda Crcan
k a r y e n ilg i seferinde iken renir; dncesi, Seiuklar
oralarda (Nesa blgesinde) kk salmadan ordu

sunun en abuk ksmiyle Crcandan Nesaya gitmek ve onlar
ezmektir; ancak ordu atlar yorgun ve besisiz olduundan
bunu yaparsa dinlenmi Seluk atllarnca yenilmesi tehlikesi
vardr, dolaysiyle Seluklara zaman kazandrc yarm yamalak
bir karlk verilir
Haziran 1035 de Mesut, Crcan seferini yaptna piman
olarak Niapura dnmtr, atlar dinlendikten sonra Seiuklar
zerine saray kleleri komutan Beydodunun babuluu
altnda bir ordu gnderilir; tali komutanlarn sz dinlememeleri
ve aldatc ilk baar zerine yamaya konuiunmas yznden
bu ordu Seluklarca bozulur ve Gazne devletinin onuru ok
alalm olur (temmuz 1035),
Seiuklar bundan sonra ilk tekliflerini yenilerler ve bu
kabul edilir.. Dehistan ar Bey Davuda, Nesa Turul ve F e
rave Bigu (Y b g u ) Beylere verilir; yazlan menurlarda bunlara
Dihkan,, denilmektedir, kendilerine valilere mahsus hilaller
ve iki dall klhlar yollanlr,, Seluk beyleri de Mesudun
btn buyruklarna uymay slenirler2 . Ancak arada hi
gven yoktur ve Seluk beyleri Gazne devletine nem verme
mektedirler,
1 Beyhak, 583,
2 Beyhak, 611,
HNDSTAN TARH
196
Beydodu bozgunu duyulunca Ali Tekin oullar da aaniyan ve Termiz zerine yrrler; ancak byk bir Gazne
ordusu yaklanca ekilirler..
1036 ylnda birtakm Trkmenler Horasana yamalarda
bulunurlar, Byk Hacip Suba komutasnda 15,000 kiilik
yeni bir ordu Horasana gnderilir, Isfehandan Al-d-Devle
de bir ksm TrkmenlerTe birlikte saldrda bulunur ve bozu
lur (austos 1036). Halifenin vezirinin iltimasiyle sfehan (yeni
den) ona (Al-d-Devleye) mukataa ile verilir1..
1036 ylnn sonlarnda Seluklar Mesuda eli yollayp
unlar dedirtirler :
Biz imdiye kadar hibir ktlk yapmadk, Horasanda
yamalarda bulunan Trkmenler bizden deildir, Ceyhun ve
Balkan Kuh yollar ak olduundan daha birok yeni ya
mac da gelecektir; bize verilen vilyetler dardr, ahalimizi
almyor, sultan le bitiik olan Merv, Serahs ve Baverd
(Abiverd) kentlerini bize versin, oraya memur ve kadlar ken
disi tayin etsin, onlar vergileri toplar, bize bistigan (asker
aidat) verirler, asker olarak sultann ordusunda alalm,
Horasan fesatlardan temizliyelim, Irakta veya baka yerde
grlecek bir i varsa onu da grrz.. Sba ordusu Niapur
ve Herattadr, eer o bize saldrrsa kar koymak zorunda
kalrz ve sultana olan sayg ve sevgimiz ortadan kalkar2.,
Kendilerine
verilir,
ne
evet ne hayr diyen atlatc bir karlk
H a n lla r d a
s,raâr<â Mesut hastalanr; bsbtn iyilem f i n a s e b e t le r nemiken Ali Tekin oullarnn elileri gelir,
u dileklerde bulunur ve bir balama (ittifak)

nerirler; a) Mesut hanedaniyle aralarnda kz alp verilmesi
b) Arslan Hanla antlama ve mektuplamalarna Mesudca izin
verilmesi,. (Anlalan Mahmut veya Mesuda kar Kagar han
larnn byle bir stenmesi vard, nk bu stenme yalnz
Ali Tekince yaplm olsayd, o ve oullar Termiz v.. s ye bir
ok kere saldrdklar gibi bu stenmiye de aldr etmezlerdi)..
1 Bevhak, 622 ve 634-5..
Beybak, 627-8.
GAZNE DEVLET
197
Mesud bu dilekleri kabul eder ve arada balama yaplr.,

O sada Horasan ve Reyde durum Trkmenler ve Al-dDevle yznden karmakarktr ve Gazne ordusunu ok ura
trmaktadr ; vezir, 1037 lkbaharnda, durumu az ok dzeltir
Mesudun Hanllarn (Karahanllarn) Buhara kolu ile aras
dzelirken onlarn Dou kolu ile aras bozulmya yztutmutu;
yle ki: byk kardei, Arslan Han nvaniyle tahta ktktan
sonra Taraz ve Sencap blgeleri kendisine verilmi olan Mahmudun kz Zeynebin nikhls Bora Han (eski Yaan Tekin)
ibu kzn kendisine gnderilmesini ister; ancak Mahmudun
mirasndan da pay istiyecei sylentisi Mesudun kulana
geldii iin, o bundan ok kukulanr Bora Hann elisini
savar ve Arslan Hana kardeinin bu yapt dolaysiyle szlanr,,
Bu yzden hem iki kardein, hem de Mesuda onlarn her iki
sinin aras alr,
Bora Han da Beydodu ordusunun urad bozgunu
duyunca bayram yapar, dostu ve yetitirmesi olan Turul Bey
Seluku gizlice Mesuda kar kkrtr ve asker vadeder;
Bora Hann Seluk beylerine yollad baz mektuplar da
yakalanr,, Mesut kzarsa da durumunun ktl dolaysiyle
bunu belli etmemeyi ve Arslan ve Bora Hanlara eli yollayp
birincisiyle barklk kurmya ve kincisinin ktlklerini n
lemeye almay daha uygun bulur Eyll 1037 de yola ka
rlan eli btn przl ileri znleyip dostluk kuracaktr1,
^ es u^ hastal srasnda iyi olursa Hindistana
Gaza,, yapacan adamt; durumun tehlikelerini
gsteren btn ilerigelenlerin tlerini dinlemiyerek, 1037-38 knda, Hindistana gider ve Hansi kurgann
(Delhinin kuzey-bats) alr,,
H in d is ta n
se fe ri
Ancak o srada Trkmenler ve Ala-d-Devle Horasan ve

Rey blgelerini altst ederler; Rey kuatlr, ok gemeden
decektir.,
Mesut, Hazar kylarndaki Crcan seferi iin olduu gibi,
Hindistan seferine gittiine bin piman olur;
1 Beyhak, 655-8.
HNDSTAN TARH
198
_ .
Napur da bulunan Mes ud un komutam Suba,
H o r a s a n 'n S e l* r
u k l a r m e lin e ypranm ordusu ile Trkmenlerle kesin bir
d m esi
arpmaya girimekten ekinmekte olup ordu
sunun gcnn buna yetmediini Mesuda

bildirir; br yandan o para yemekle sulandrlmaktadr T
1038 ilkbaharnda Mesut ona, her ne olursa olsun, Trkmenlerle
kesin arpmada bulunmas buyruunu yollar; ba ordusu
bozulur (haziran 1038) ve Horasan, Trkmenlerin eline der;
Turul Bey kar koyma olmazsa yama da olmyacan bil
direrek Niapur ahalisinin korkusunu yattrr ve byk bir
alayla savasz ibu kente girer; hutbe onun adna okunur,, Bu
olaylar Mesudu ok sarsarsa da o : Mihign (21 eyll) bay
ramndan sonra dnyann imdiye kadar grmedii bir ordu
ile,, Trkmenler zerine yryeceini veya 50.000 atl ve 300
fil ile gelip Horasan temizlemeden Gazneye dnmiyeceini,,2
Horasanda kalan kendi taraftarlarna bildirerek mneviyat
yksek tutmya alr.,
Ancak artk herkes onu kk grmiye balam ve
ona kafa tutabileceine inanmya koyulmutur, Kendi adam
lar da aralarnda biteviye onun yanl davranlarm say
makta ve onu tenkit etmektedirler; Vezir ona gnderdii bir
mektupta; Efendimizin evket ve saltanatna her ne kadar
byle kt bir nazar de>diyse de bunun telfisi mmkndr;
yalnz bundan byle ileri baka trl ynetmek gerekir,,
demektedir
1038 ylnda Hanllardan kimin nesi
olduu pek belli olmyan ve Beyhakde ad
kh Bur Tekin kh Pur Tekin 4 diye geen
Ali Tekin oullarnn hapisinden kaarak
Ceyhuna yakm blgeleri kartrmya koyu
lur, O, kh Mesuda i birlii nerecek kh ona ait yerleri
yama edecek kh Seluklarla birlik olacaktr,,1
H a n lla r 'd a n
B u r T e k in *e
k a r sefer v e
a r B e y T n
s a ld r la r
1 Beyhak, 667,
2 Beyhak, 686 ve 993
3 Beyhalc, 682..
4 Beyhak, 683, 696 v s ; Divn--Lgat-it-Irk te Bur iin
iyi kokmak denilmektedir,, Barthold (Trkistan down to the Morg'
Invasion, s 300 ) bunun kurt anlamnda olan Buri olmas gerektiini yat
maktadr Beyhak, s 682 de bunun in : Bu Ishak pser-i lek- mazi
GAZNE DEVLET
199
Mesut da bata ona kar alaca durumda tereddt

ederse de sonda una inanr veya inandrlr ki en tehlikeli
dman Bur Tekindir, nk eer Seluklar Horasana yerle
irlerse onu baa geirip hkmdar yapacaklardr, zira o
Melik Zade,, olduu iin buna en lyk olandr1.. Bu zan,
ok gemeden acunun en byk devletlerinden birini kuracak
olan Seluklann ve kendine Sultan-l-Muazzam dedirten ve
Niapurda adna hutbe okutmu olan Turul Beyin dnce
ve amalar zerinde batan baa yanlmak demekti. Bu
inanla Mesut, o k (1038-39) Bur Tekinin iini bitirmeye ve
gelecek yaz Trkmenlere kar yrmeye karar verir ; Vezir
kendisine der k i: her yerin buz tuttuu bir srada bir sefere
balanlmaz, bu, ya ortaln yeillendii ilkbaharda veya
ekinlerin olgunlat zamanda yaplr ; bizim Bur Tekin iinden
daha nemli ilerimiz vardr; biz bu ii aaniyan valisine
veya bizimle antlam olan Ali Tekin oullarna brakalm,
yenerlerse ne iyi, yenilirlerse onlarn ordular ypranr2 ,
Mesut bu dnceyi kabul etmez ve ordusiyle Termiz dolay
larnda Mahmudun yaptrm olduu kprden Ceyhunu
geerek Bur Tekin zerine yrr; O ise ekilir, ok gemeden
renilir ki Seluklardan ar Bey Davud gl bir ordu
ile kprye doru yaklamaktadr; eer oraya gelip kpry
ykar ve Ceyhun kylarn tutarsa Mesut ve ordusu yok ola
bilirdi; Sultan arabuk geri dner, ekilirken Bur Tekin
onun gerilerini vurur; yllardan beri grlmemi souk bir
km iinde giriilmi olan bu seferden ordu ok ypranm
olarak kar ve devletin onuru da ok krlr, Ceyhunu geriliyerek getikten sonra Mesut Belhe gelir; ar Beyin atl
lar bu kentin kenar ve hatt ierlerine kadar aknlar yapar
ve Mesudun bir filini bile srp gtrerek mnevi durumunu
bozarlar, ilkbaharda Mesud, ar Beyi yenerse de Trkmenier le doru kaarlar ve kovalanmadklar iin yenil
gileri bir yknla sonulanmaz (nisan 1039).
brahim yani lm tele brahim'in olu Ebu shak denilmektedir,
Barthold metinde bir kesinti olduu ve bunu : <rKek Nasrm olu Ebu is
hak brahim dye okumak ve iinvann Bun Tekin dye kabul etmek
gerektii dncesindedir,
1 Beyhak, 703,.
Beyhak, 703-4
HNDSTAN TARH
200
S e i u k la r a k a r - Bundan sonra Mesut, Gazneden bekledii

$ b y k s e f e r asker ve mhimmat alm olarak grenlerce
btn Trkistan batan aaya ele geirmiye yeten bir ordu ile 1 Serahs zerine yrr,. Trkmenler
20,000 atldrlar; Seluk beylerinin bir danma toplantsnda
Turul ve Niyaliler: Rey, Cibal ve Crcan ynlerine ekilmek
dncesini ileri srerler, orada kolay tutunup yayabileceklerini ve Horasan iin Mesudun kocaman ordusu ile boy
lmenin doru olmadn sylerler; bunlara kar ar
B ey: bir kere Horasandan atlrsak bu Sultan btn acunu
bize karn klar ve bir daha hibir yerde tutunamayz, der
ve Gazne ordusunun arlklar dolaysiyle ona bal kaldn
ve onsuz yayamadm, ibu ordu erlerinin vuruma sra
snda canlarn m, mallarn m koruyacaklarnda tereddt
ettiklerini ve bu yzden yenildiklerini syler, Onun dncesi
kabul edilir ve Horasan iin savamaya karar verilir 2
Seluk ordusunda, Mesudun daha nceleri sinsicesine
ldrtt veya hapsettirdii kimselerin de adamlar vardr
(Amcas Yusuf, Mahmudun byk hacibi l-Arslan olu Ali
Kar ip, Horasan komutan Gazi Asaf Tekin, Hindistan komu
tan Eryaruk), Bur Tekin de Seluklarladr.
Serahs lnde iki ordu karlar, 1015 gn sren nisbeten ufak, arprmalardan sonra kesin vurumada Seluklar
yenilir ve kaarlar; ancak Mesut onlar kovalamak iine ken
disi hi katlmaz ve bu ii zerlerine alanlar bunu ok gevek
tutarlar, dolaysiyle Seluklar yine yok olmaktan kurtulurlar
(haziran 1039)3
Bunlar bu yzden ok gemeden Mesut ordusu yanla"
rnda dolamya, onu sktrmya ve vurgunlar yapmya koyu
lurlar. Mesut is e : Bu adamlar bu kadar dayak yedikten sonra
hl utanmadan grnyorlar,, gibi safa szler sylemektedir.,
Seluklar da aralarnda artk bundan byle Mesudla
meydan vurumalarndan saknmya ve ete ava yapmya
karar veirler, bu biim sava ve Mesut ordusunun kenarna
konmu olduu bir suyu evirip orduyu kuyu kazmak zorunda
1 Beyhak, 712..
2 Bey haki, 712-13,
3 Beyhak, 720,.
GAZNE DEVLE I
201
brakmalar ibu orduyu alk ve susuzluktan o kadar kt bir

duruma drr ki, Mesut bir anlama aramak zorunda kalr,
Vezir, gya Mesudun haberi yokmu gibi
bir eli yollayp isterlerse onlar
iin sultan katnda efaat edeceini ve byle
likle onlar sonda u veya bu biimde yok olmaktan kurtara
can syletir. Seluklar bunu kabul ederler, varlan anlamya
gre: Nesa, Baverd (Abiverd) ve Ferave, Mesudun eemenli
altnda Seluklara verilecektir; onlar da akm ve halka zulm
den saknacaklardr,, leride kesin bir antlama da yaplacaktr.,
Her iki yan bu bar geici bilmektedir, zaten Seluklara
gitmi olan eli dnnde onlarn kafasna padiahlk istei
yerlemitir, onlar artk bundan vazgemezler, demitir
Mesut ordusiyle bulunduu skk durumdan kurtulup
Herata dnnce ordusunu berkitmiye koyulur, o da Trkmenler gibi arlksz savaacak bir ordu kurmya urar, Seluk
lar da Ceyhun tesinden daha ok adam getirterek glerini
artrmya almaktadrlar, Bundan baka Bur Tekine asker
verip onu Mesudun bala olan Ali Tekin oullariyle savatrmakta ve ellerini Ceyhun tesine de uzatm bulunmaktadrlar.
Harezmah Handan ile (ldrlm olan Harunun kardei)de
balaktrlar; o Ceyhun geitlerini Seluklann ordularna
amtr, hatt Horasan yamas iin Ceyhun tesinden adamlar
bile gelmiye balamtr 1
S e l u k la r la
b a r* d e n e m e s i Seluklara
Turul bey Niapurda, ar Bey Sarahsda, Niyaliler

de Nesa ve Bavertte yerlemi olup Mesudla onlar arasnda
eliler gnderilip kesin antlama yaplmas ii unutulmutur,
^ asm 1039 balarnda Mes'ut pek byk bir
ordu
Herattan Niapur zerine yrr, orada
bulunan Turul Bey ve kuvvetini aldatarak
karmadan yakalyabilmek iin Tus yolundan gidilir ve baz
manevralar yaplrsa da, son gece yry srasnda Mesudun
fil zerinde uyumas ve filmlerin onu uyandrrz korkusiyle
fil gereken abuklukla srmemeleri yznden birka saat
S e l u k la r la
yeni sa v a
1 Beyhak, 745,.
202
HNDSTAN TARH
gecikilir ve Turul kap kurtulmya zaman bulur; bundan

sodra Mesut, Abiverde l kenarna doru yryp Seluk
lar kovalar; bu ve bundan sonraki kovalamalarda da yine
her sefer bir yanllk, bir gecikme, bir aksilik, bir geveklik,
Trkmenlerin ana veya nemli bir kuvvetinin yakalanp
vurumak zorunda braklmasna mni olur,, Bu anlarda Turul
birok gece izme ve zrhla yatar ve uyurken kalkann
yastk yaparl..
Mesut 1040 banda Niapura gelir, kent epey harap
olmutur ve ktlk vardr, igal ve geinme iin ordu yaylrsa
da yine ok sknt eker. O srada Mesuda Halifeden mektup
gelir: Trkmen fitnesini bastrmadan Horasandan ayrlma,
ondan sonra Rey ve Cibale gidip ora mtegaJlibesini de te
mizle denilmektedir. Mes'ut: ba stne der, Bat Horasanda
1040 ilkbahar ve yaz grlmemi derecede kurak geer ve
dolaysiyle bir nceki yln ktl bir ykm biimini alacak
kadar artar,, Mest bu duruma aldrmyarak btn k ktlk
iinde gemi olan besi siz asker ve atlariyle Trkm enler i
kovalamak ve bu yl onlarn iini bitirmek ister; bunun imkn
szlk ve tehlikelerini gsterenlere ve geim durumu iyi bulunan
Badgs ve Herat blgelerine gidip Trkrnenleri kovalama iini
br yla brakmak istiyenlere kzar, onlara kendi baarsn
istemiyen dmanlar der ve kendisiyle bu konu zerinde
konuulamaz olur; btn adamlar kendisine soumutur,,
S e l u k la ra k a r - ^yle ^r madd ve mnev durum iinde
k esin y e n ilg i Niapurdan Merv zerine yr nr,, Trkmen-
ler de ok sknt ekmilerdir; ancak, hem sa

ylar azdr, hem de onlar Mesut gibi uzun mesafeler katetmeyip
onu yerlerinde bekliyecekleri iin geimleri daha ok kolaydr;
Gazne ordusu alk ve susuzluk ekerek, bazan su bulmak iin
yollarda kuyular kazarak, insan ve hele atlardan birok l
vererek Merve doru ilerler; dmann kovalyandan ok
kaarak cann kurtarmak istiyen bir ordu durumundadr.
Serhasla Merv arasnda Trkmen atllar ordunun etrafn da
dolamya ve onunla arpmya balarlar, ordu da biteviye*
* Bey haki, 760,
GAZNE DEVLET
203
bu aknclar pskrterek ilerler, Mesut da giritii iten

pimandr, ancak artk geri dnemiyecek bir durumda ve
yiyecek bulmay umduu Merve, ne olursa olsun, erimek
zorundadr..
Bu srada Seluk beyleri de bir danma toplants
yaparlar, yine Horasan' brakmak dncesi ileri srlr ve
yine ar Beyin direnmesi zerine bundan vazgeilip sonuna
kadar savamaya karar verilir,
Ykm, Mesuda 23 mays 1040 da, Mervden konak
beride Dendakan (Dendanakan) kurgan dolaylarnda gelip
atar Onun, bozgundan sonra Arslan Hana yollad mektupta
akasna anlatt gibi i yle geliir (zet)1:
Klavuzlar, Dendakan kurgan geilip bir fersah ileri gidi
lirse akar sular bulunacan sylemilerdi, leye doru Denda kana geldik, dman, kurgan kapusu nndeki kuyular doldur
mutu; Kurgandakiler ierde be kuyu olduunu ve btn aske
rin iebileceini, dardaki kuyularn da temizlenebileceim sy
lediler; hava ok scakt, dorusu oraya inmekti, ancak Tanr
baka trl taktir etti, biz orada inmeden yolumuza devam
ettik, bir fersah gittikten sonra byk havuz ve rmaklar kar
mza kt, fakat hepsi kuru idi, klavuzlarmz da hayrette
kaldlar, bu hi grlmemi bireydi, burada su bulunamaynca
herkesi korku ald, orduda kurduumuz dzen bozuldu; bunun
zerine dmanlar her ynden bizi sktrmya koyuldular, i
o dereceye geldi ki bizim bizzat merkezden kp nde vuru
mamz gerekti, Trkmenlere kar etin saldrlarda bulunduk,
bunu yaparken yle sanyorduk ki sa ve sol kanattaki atllar
yerli yerlerindedirler, halbuki deve zerinde bulunan saray
kullarndan br ksm yee inmiler kimin atm bulmularsa
zerine binip savaa gitmek iin almlar, askerler biribirne
girmi; bu karkl dzeltmekten ciz kaldk; bu yzden
btn mhimmatmz orada brakp kamak zorunda kaldk...
Gazne devletini bir byk devlet olmaktan karan ve
onu Hindu-Ku gneyine sren bu yenilgidir, Sava alannda
Turul Bey bir taht zerine oturur ve Horasan emri diye
selmlanr,, Trkmenler, Mesut ordusunun yaya kaan btn
1
zan 431 )
Beyh^k, 494-5, Vuruma tarihini Gerdiz s. 86 da verir (8 rama
204
HNDSTAN TARH
erlerini Amoy l ynne srerler t ki Buharallar onlar

grp Mesudun urad yenilgiyi anlasnlar
Mesut Gazneye dner, daha yolda iken durumunu Arslan
Hana bildirmi ve yardm istemiti, kendisi savaa devam
dncesindedir,
M esudun H in - Temmuz 1040 da ar Bey gl bir ordu ile
d i s t a n a k a a r - Belh nne gelir ve vuruma balar; Mesudun
ken ta h tta n
oraya yardma yollad bir kuvvetin pusuya
.. ,[^df illP # dp bozulmas Mesudu rktr ve her

trl mitlerini krar, O, ar Beyin Belhi
almadan da Gazne zerine baskn biiminde yrmesinden
korkmaktadr, Belhe yardm iin olu Mevdud ve veziri ile
bir ordu yollar; bir zamanlar Belhi Bur Tekine vererek
onu Seluklarla arptrabilecei midine derse de bu
yoldaki fermann vezir alkoyar, Sonunda Mesut btn soy
sopunu ve hzinelerini alp Hindistana gitmiye karar verir;
yanndakilerin hepsi buna karndr, bu dnceyi renince
vezir ona: Eer efendimizin btn haremi ve hzineleriyle
Hindistana gittii duyulursa ok ayp olur, Hindistann nesine
gvenip de harem ve hazineler sahralar ortasndan hep oraya
tam yor?...... Eer efendimiz Gazneyi brakp giderse btn
uyruklarn (teba) gnl krlr, kendisinden nefret ed er....
diye yazar1,,
Mesut dinlemez ve bahara geleceim diye yola kar;
bari hzineleri gtrmeyin diyen Gazne kutvalna: onlarn bizim
yanmzda bulunmas dorudur der ve komutanlarnn kendisini
bu iten vazgeirmek iin ona sundurduklar bir yaz dolaysiyle Mesut: filn ve falan kiide ok altn vardr, dman
buraya gelirse verir ve u veya bu makama geer gibi ok
kt szler syler ve btn adamlarn krar, Hapiste olan
kardei Muhammedi ve onun drt olunu da birlikte gtr
mektedir,
Yolda ordusunda ayaklanma olur, kardei Muhammed,
sultan iln edilir; O Mesuda iyi bakmak isteinde olursa da
onun oullarndan Ahmed ok gemeden amcas Mesudu
ldrtr (17 -1 -1041)
ld r lm e si
1 Bey ha k, 829,
GAZNE DEVLET
205
V. G a z n e - S e l u k s a v a l a r
Dendakan bozgunundan sonra Gazne ve Seluk devlet
leri arasnda 20 yla yakn sren pek az kesintili bir sava
olur. Gaznelilerin amac Horasan ve Seyistan geri almak ve
genel olarak eski byklklerini yeniden kurmaktr; Seluk
larn amac da Gazneyi ele geirmek veya bu devletten elden
geldii kadar byk paralar koparmaktr,, Bunlardan hibiri
tam amacna eriemez; Gazne devleti Hindistan dnda aa
yukar Zabulistan, Germsir, Gur ve Tuharistan ya dorudan
doruya veya yerli babulara eemenliin tanttrmak yolu
ile elde tutabilir ve 1059 da len Gazne sultan Ferruhzadn
saltanatnn son yllarnda byle bir durum iinde bara varlr ,
Aada bu devrin olaylar grlecektir,
M evdud (Ebul-Feth, Kutb-l-Mille, ihab-d-Devle) Mesudun
olu Mevdud Belh blgesinde iken, babasnn taht

tan indirildiini duyar, gneye yrr ve amcas Muhammed
ile Gazne ile Sint rma arasnda Nangraharda karlap onu
yener, ele geirir ve biri ayral (Mesuda kar iyi davranmt),
btn oullariyle ve birok beylerle birlikte ldrtr. (1141-42).
Bundan sonra Mevdud, babas zamannda Hindistan valisi
olup ta Tanesar kentini alm ve Delhiyi almak iin Hanside
hazrlk yapmakta olan kendi kardei Mecdud ile Lahor dolay
larnda karlar; daha bir arpma olmadan Mecdud yata
nda l bulunur, dolaysiyle Gazne taht Mevduda kalr,
Mevdud, Seluklardan ar Bey Davudun damad
olmakla birlikte1 dokuz yl sren saltanat boyunca hemen
biteviye SeluklarIa savamak zorunda kalr; Beylerinden
Ertekin, kuzeyde Belh blgesinde ve Turul (Seluklardan
Turul Beyle kartrlmamal) ve daha sonra' Ba Sevktekin
batda Bst, Germsir ve Tekinabad blgelerinde bu savalar
idare ederler; genel olarak stnlk Seluklarda olmakla bir
likte bunlarn yenilgilere uradklar da olur ve bunlar Gaz
neyi alamazlar.
br yandan Ceyhun-Seyhun aras hkmdarlar, belki
Seluklara kar bir dayanak aradklar iin, Mevdudu ee125 Firite c. I, s, 44; birok kaynak bunu anmaz
206
HNDSTAN TARH
menleri tanrlar ve Ouzlara kar ayaklanm olan Heratllar

ibu kenti bir mddet Mevdud adna elde tutarlar b
Hindistanda da Gazne devletinin durumu ktdr,, Delhi
racas Mahipal daha birok raca ile birlikte Hans, Tanesar
ve Kangra kentlerini geri alr (1043 44); Hindistanda bulunan
Trk beyleri arasndaki anlamazlklar ona bu baarlar sa
lam veya kolaylatrmtr; ancak Raca, Lahora saldracak
kadar yreklenince Trk beyleri arasnda anlama ve daya
nma yeniden kurulur ve Lahor kurtulur. 1048-49 ylnda
Mevdud oullarndan Mahmudu Lahora ve Mansuu Piavere yollayp beyle arasndaki geimsizlikleri gidermek ister;
Gazne kutvali (zabta miri) Ebu Ali de ordu komutan ola
rak Hindistana girip birka baar salar.
Mevdud Horasan ve Sicistan zerine yrmek zere
iken, 1049 sonunda, hastalanp lr; Ibn-l-Esire gre, 12
O, bu i iin birok balak salam ve epey de para har
camtr; Isfehan sahibi Ebu Kalicar ve Trklerin Hakan
(Karahanl) bu balaklar arasnda idi,
M e v d a d d a n
Mevdudun ar Beyin kzndan olan 4 yas o n r a k i k a r k udaki olu Mesut II, babasnn vasiyeti
d u ru m
olduu ileri srlerek tahta karlr ve anas
ona atalk yaplr; Reb olu Ali adnda biri

taht ele geirmek dncesiyle bu ii dzenlemiti, O srada
birinci Mesudun oullarndan Ebul Haan AH Gaznede idi;
Rebi olu Ali onu yok etmek isterse de o, Mevdudun byk
hacibi Ba Sevktekine snr ve bu zat birtakm beylerle
birlikte ibu Ebl-Hasan Aliyi tahta karr; o da ar
Beyin kz olan yengesi ile evlenir, Rebi olu Al ise Hindis
tana kar, Piaverden Multan ve Sinde kadar olan yerleri
ele geirir ve ayaklanm olan Afganlar yener;
Ebl -Hasan Ali tahtta uzun tutunamaz, gsz bir adamd;
baz beyler onu indirip Byk Mahmudun olu Abd-r-Reidi
tahta karrlar (1052). O da bn bir adam olup tahtta uzun
1 bnl-Esir, 432 hicri yl olaylar; e, IX, s,. 344 (yanl olarak 334
diye yazldr.
2 441 hicri yl olaylar; c IX, s 392 (yanl olarak 382 diye
gzkmektedir)
GAZNE DEVLET
207
zaman kalmyacaktr,, Kendisini tahta karm olanlardan Nutekini Hindistan bakomutan (Emirl meras) yapp, Lahora,
yollar, o da Kangra kurganm Hindulardan geri alr ve Hin
distan durumunu dzeltir,. Abd-r-Reit, Turul adnda ok
baarl ve vurukan baka bir beyi de (Mevdudun kaynbira
deri idi) Seluklara kar yollar, Ebl-Haan Ali tahttan indi
rilip bir kurgana hapsedildii vakit onun kars, kendi babas
ar Bey Selukun yanna gitmi ve ibu ar Beyle olu
nl Alp Arslan Gazne zerine yrmee koyulmulard; Turul
(Tabakat- Nasrye gre) bunlar yenip Seyistan alr, bn-lEs 1 onun 444 hicri ylnda Bguyu (Yabgu) yeniini aynntlariyle anlatmaktadr Bundan sonra Turul Horasan Seluklar
dan geri almak zere Abd-r-Reidden yeni kuvvet ister, bu
gelince Horasan zerine yryecei yerde tahta kmak d
ncesiyle Gazne zerine yrr, oray alr, Abd-r-Reidi ve
Sevktekin hanedanndan ele geirdiklerini ldrp sultan
olur (1052),, Tabakat- Nasrye gre, kendisine saltanata nasl
gz dikebildii sorulmu o da demi k i: Sultan Abd-r-Reit
beni Seluklardan Davut (ar B ey ) ve Alp Arslana kar
yolyaca srada elimi tuttu ve benimle andlat, o vakit eli
nin korkudan titrediini duydum ve bu korkak adamn padi
ahla lyk olmadn dndm ve kendim onun yerine
gemeyi tasarladm
Tarihte Kfir-i-Nimet ve Melun,, diye anlan Turul,
krk gn gemeden saray adamlarndan silhdar Nutekin
(Hindistan ordusu bakomutan olan kii deil) tarafndan ld
rlr; esasen onun sultanln duyunca bakomutan Nutekin
Hindistandan Gazne zerine yrmt, oraya vardnda
Turulu ldrlm bulur ve beylerle danarak Sevktekin
soyundan sa kalan son kiiden, Ferruhzat, brahim ve
cadan nce kincisini ve onun hasta olduu anlalnca
birincisini tahta karrlar (1053)2.
1 C, IX, s, 408 ve 409 (yanl olarak 398 vs 399 diye gzkmektedir),

2 Fernhzad Tabakat- Nasr Mesud I in ve Tarih-i Gzide Abdrred'i olu yapar,, Ancak o devir yaam olan Beyhak onun kardei
brahim iin Mesudun olu der (s, 467),.
208
HNDSTAN TARH
S e lu k la rla êrru^zac^ devrinde iler Nutekinin elindedir ;

b a r
Gaznedek karklk ve sultan deitirmeleri
Seluklar yeni saldrlarda bulunmya kkrtr,

nce ar Bey saldrr ve Nutekince byk bir bozguna
uratlr; bundan sonra Ferruhzad ordunun banda Horasan
almak iin ilerler, Glyark adnda bir nl Seluk komutann
yendikten sonra Alp Arslanm kendisiyle arpr, baar daha
ok Seluklarda kalr, ancak kesin bir yenilgi olmaz, ki taraf
tutsaklarn salvererek arada bar yaplr ve 20 yldr arkas
alnamyan Gazne-Seluk savalar sona ermi olur. Bu savalar
yznden Hindistanda Hindular, Mahmut ve Mesut devirle
rinde kaybetmi olduklar birok yerleri geri alm ve Msl
man Trklere kar durumlarn salamlatrmlard Ferruhzad
1054 de lr ve yerine kardei brahim geer.
VI . G a z n e - S e l u k b a r v e d o s t l u u
b ra h im ( 1 0 5 9 - ^ ra^ m sofuluu ile nldr. Saltanatnn ilk
1 0 9 9 ) v e M e s 'u t yllarnda Seluklarla biribirierinin lkelerine
III (1 0 9 9 -1 1 1 5 ) saldrmamak ve uyruklarn (teba) incitme-
mek esas zerinde bir antlama yapar ; bun

dan sonra byk Seluk sultan Melik ahm kzm olu Mesuda alacaktr 1,, Sz geen antlamaya ramen Melik ahn
Gaznede ok gz olur ve brahim ok zaman korku ve
kayg iinde yaarsa da, ksmen de birtakm kurnazlklarn
yardmiyle (baz beylerinin Gaznelilere satlm olduklarn
sandracak biimde uydurma mektuplar Melik ahn eline
drmek g ib i)2 arada bar bozulmaz.
Kuzey ve batda salanlan bar ve gven yznden
Hindistanda sefer yapmak ve lkeler almak mmkn olur;
1079 da yaplan bir seferde Gcerat kylarna kadar gidilir,,
Yukarda denildii gibi Seluklardan kz alm olan
Mesut III, 1099 da, len babas brahimin yerine geer; o
1 Rivayetler baka bakadr en yakn iki yazardan Minhac-d*Din,
Melik ahn kz, Fah-d-Dm Mbarek ah ise halas, yani ar Bey
Davud'un kz der; ad Mehd-i-rak diye geer, ikab olmaldr..
2 Bak Fahr-d-Dn Mbarek ah Adab l-Harb ve-ecaa= hikye
7 ve F irite s 48, v. s.
GAZNE DEVLET
209
devirde Seluklann Dou lkelerine Sancar eeraendir; GazneSeluk bar ve dostluu bozulmaz; Mesudun Lahor valisi
Tua Tekin Hindistanda Gence telerine baarl bir sefer
yapar,, Fasihye gre, Mesut, 493 ylnda (1099 1100) Gur
lkesinin bana Sam olu Hseyini geirir, bundan o vakit
Gur emirlerinin az ok Gazne sultanlarnn eemenlii altnda
bulunduklar anlam karlmaktadr 1
M esu t m d e n Mesut III lnce yerine oullarndan irzad2
s o n r a k i k a r k geer; bir yl kadar sonra kardei Arslan onu
d u ru m
ldrr ve yerine geer (1116). Seluklardan
Melik ahn kz veya halasndan domu olan

baka bir kardei Behram ise days veya akrabas olan Sancara snr ve ondan yardm diler. Behram iki defa Sancarn
yardmiyle Gazneyi ele geirir ve kincisinde orada kalr (1118)
ve yakalanm olan kardei Arslan ldrtr,
Behram ahn saltanat bilgi bakmndan byk bir ge
lime devridir ve O, bilgin ve airleri ok korumutur ; birok
eser zamannda yazlm veya arapadan farsaya evrilmitir
(Kelile ve Dimne evrilmesi bunlardandr),
Behramm Hindistanda birka seferi vardr; kardei Arslann oraya atam olduu komutan Muhammet Behlim iki defa
Behrama kar ayaklanacaksa da sonda onunla bir arpmada
lecektir; arada, ibu Behlim, Sevktekin olu Byk Mahmudun
dahi gitmemi olduu, Nagoru (Racistan) almt.
VII. G a z n e - G u r s a v a l a r v e G a z n e
devletinin yok olmas
Grdmz gibi 1059 ylmdanberi Gazne ve Seluk
devletleri arasnda dostluk vard; bu durum Arslan ahn
Gazne tahtnda bulunduu devirde (11161118) sultan Sancar'm
kendi soyundan bir kadnn olu olan Behram ah tahta
karmak iin yapt uralar srasnda ksa bir mddet iin
bozulmu idiyse de Behram tahta yerleince yeniden kurulmu
1 Bak Iabakat- Nasr, (Raverty) c, I s. 106, haiye 3..
3 Baz tarihiler onun saltanatn hi anmazlar,.
H in d ista n
T a r ih i 14
210
HNDSTAN TARH
ve hatta berkitilmiti., Ancak bu uzun bar devrinde ayrntl

eserlerin bulunmamas dolaysiyle akcana anlalamyan se
bepler dolaysiyle Gazne devletinin Hindistan ynnde epey
baarlar salamasna ramen gitgide gcden dt grl
mektedir; belki hanedan yoslamaktadr, belki de eski lde
Trk getirtmiye nem verilmediinden veya bu yaplamadn
dan ordu br Trk ordulariyle gitgide daha az boy lecek
bir duruma girmektedir., 1141 de Sultan Sancarn Kara Hatalarca yenilmesinden sonra ve 1143-44 ve 1147 de Harezmahlarla uraadurduu sralarda Gur emirlerini olduka gle
mi buluyoruz; onlarn da ordularnda kendi lkeleri iin
den ve dndan alnm binlerce Trk bulunduunu greceiz.
Dolaysiyle 12 nci yzyln ortalarnda Gazne devleti 90 yldr
Seluklarla anlaarak salam olduu Kuzey ve Bat gvenini
kaybedecek ve kendisi gibi sarp dalar iinde ve onlarn
arkasnda bulunan ve en ok ierden ve dardan salad
Trklerle devlet ve ordusunu gl klan bir devletin saldr
larna urayacaktr. Saman oullan devletinin kme ve dal
masndan Gazne devleti istifade etmiti; Seluk devletinin
Dou ksmnn kme ve dalmasndan da bata Gur devleti
istifade edecektir,,
Olaylar u yolda geliir:
Gur emirlerinden Kutb-d-Din Muhammed kardeleriyle
geinemedii iin Gazneye gelir Behramn bir kziyle evlenir
ve sonra bir ayaklanma hazrlyor sanldndan, sylenildiine
gre, Behramca zehirlettirilir (1146), c almak iin Kutb-dDinin kardelerinden Seyf-d-Din Suri, Gazne zerine yrr
ve yzyl kadar nce ar Bey Davut ve Alp Arslann ya
pamam olduklarn yapar, Gazneyi alr; ancak Lahora ekil
mi olan Behram ah oradan baskn biiminde dner Gazneye
girer, Seyf-d-Din'i yakalar ve verilmi sze ramen onu idam
ettirir (1149),,
Bunun zerine ldrlen bu iki Gur emrinin baka bir
kardei, Ala-d-Din Hseyin, Gazneye yrr Behram yener,
onu yine Lahora kamak zorunda brakr ve Gazneyi alp
batan baa yakp ykar (1151), bu yzden ona Cihansuz,,
yani Acunu yakan,, denilmitir. O ekildikten sonra ve bel
ki de onun bir yl kadar sonra Sultan Sancara yenilip tutsak
GAZNE DEVLET
211
olmas yznden Behram yeniden, yok edilmi Gazneye geri

dnmt; Behram 1052 de lr.
Yerine geen olu Hsrev ah,1 Sultan Sancar yenip
tutsak etmi olan Ouzlarn bir kolunun saldrs karsnda
Gazneyi onlara brakp Lahora ekilir (1 1 5 3 ). Artk Sevktekin hanedan Gazneyi kaybetmitir. Hsrev ah 1160da Hin
distanda lr..
Yerine geen ve ayn ad tayan olu Hsrevin nvan
Meliktir, Lahorda hi nfuzsuz bir hkmdardr. Her yerde
Trk ve yerli beyler bamszm gibi davranmaktadrlar.. 1173
denberi Gazneyi ele geirmi olan Gurlu Muizd-Din Muhammed, hemen her yl Hindistana girmekte ve oray gitgide
ele geirmektedir. 1181de Muiz-d-Din, Hsrev Melike kendi
egemenliini tantr; ancak o, Gazneye dnnce Hsrev yine
bamszlk gsterir,, 1186da Hindistana yapt bir seferde
Muiz-d-Dn onu, bir anlama iin yanma gelmi olduu bir
srada, yakalatp Gura tutsak olarak yollar ve bylece Sevktekin soyunun son hkmdar da tahtn kaybetmi olur,
VIII. Gazne devletinde ynetim, kltr ve

tutum ileri
Halk Birok Avrupa tarihisi Trk yurdu olarak ta Seyhunun
tesini gsterir ve Seyhun - Ceyhun aras lkelerle Cey
hun berisi baz lkelerin trklemesini onuncu yzyl sonla
rnda Saman oullan devletinin yklmasiyle balattrr. Bu
yalana en ok: a) Trklerin tarih nemini ksmak; b) slm
medeniyetini parlatan ve pek ou Trkistanl olan byk
adamlarn Trk aslndan olduklarn gizlemek dncesiyle
bavurulur. Buna inanlnca Ceyhun berisi lkelerin evleviyetie hi Trk olmam olduklar samlabilir Bu iddiann Sey
hun - Ceyhun aras lkelere ait ksmnn batan baa uydurma
olduunu, hem Frdevsnin ehnmesinde toplu olarak gr
len btn ran gelenekleri, hem de btn slm tarihilerinin
yazlar gsterir, Taber, bnl-Esir v, s, de aka grlr ki,
1 Tac-iil-Measr,
yazaar.
Ala-d-Din Cihansuz nnde ekilenin o olduunu
HNDSTAN
212
TARH
Mslman Araplar Ceyhun tesini 'Trklerle savaarak ele

geirmilerdir, orada Trkler oturmaktadr ve T aber1 Cey
hun tesinin Trk melikinin elinde bulunduunu aka yaz
maktadr,
Bundan baka Belhe t Byk skender zamanndan nce
Balk - Balka (eski Trkede kent demektir) denildiini bir
yana braksak da Mslman Araplarn ilk yzyllk fetihlerini
yazan btn tarihiler Ceyhunun berisindeki lkelerde de bir
ok Trkler bulunduunu ve Araplarn onlarla savam
olduklarn yazmlardr, Bu eserde, Mslman Trklerden
nceki Hindistan tarihine ait ksmda, Kuanlar bahsinde,
9 uncu yzyla kadar Kabil - Bst blgesinde ve Hindistan
snrlar zerinde Trkler in bulunduu ve uzun yllar Arapla
rn biteviye onlarla savat Taber, bnl-Esir, Biladur gibi
tarihilerden naklen gsterilmiti,, Ceyhun berisinde daha bir
ok yerlerde de durumun byle olduu yine ayn tarihilerden
anlalr, 47 hicri ylnda (667) Mhelleb, Horasann dalk
blgesinde ve 51 ylnda da (671) Rebi, Belh blgesindeki
dalk ksmlarda Trklerle savarlar2,, Yine ayn yazarda 119
hicri yl olaylar srasnda Huttel, Tohaistan, Belh, Czcan
blgelerinde Trklerle Araplar arasnda bir sr sava anla
tlmaktadr,, Keza ayn yazar 98 hicri olaylarn anlatrken
Mhellebin olu Yezidin, Hazer kysnda Crcan Khistanm
alrken Trklerle savatn ve onlardan aldatarak ele geir
diklerinden 14,000 kiiyi ldrttn yazar,
Onuncu yzyln ortalarnda gezmi ve yazm olan bni
Havkal, *Ekl-l-Bilad mda Gney Belucistann Kusdar
kentini kapsyan ksmna Turan adn vermektedir3,,
El-Utbiden de Hindu-Ku gneyinde Kala Trklerinin
yaadklarn renmekteyiz,
Btn bunlardan u kmaktadr ki Gazne devletinin
iinde bulunan lkelerde tedenberi, yzlerce yliadanberi,
Trk adiyle anlan Trkler de yaamaktadr ve bu yerler
1 Trke tercme c, III, s, 126
tbnl-Esir, c III, s. 380 ve 408-9,
3 Bak: Ellioi, c, I ; s, 38-39
2
GAZNE DEVLET
ahalisi, okluk Farslarda ve daha dorusu

olmakla birlikte, karktr 1
213
Farsliamalarda
G azn e d e v l e t izellikleri anlamak iin u birka yn gz

n in k u ru lu b i- nnde bulundurmak gerektir:
im i v e b a z
A) Saman olu devletinin tarihi, bu eserler
z e llik le ri
zincirinin baka bir cildinde bulunmaktadr;
burada Gazne devletinin kurulu biimini ve onun zn gs

termek iin Saman oullan devletinin kme millerinden bir
ikisini anacaz, Gerek El-Utbi2, gerekse Nizam - l - Mlk3
Saman oullan devletinin yklmasnda en nemli mil olarak
iyi devlet adamlarna deer verilmemesini ve ktlerin i ba
na geirilmesini gsterirler,, El-Utbi der ki :
Seyf-d-Devle (Mahmud) bakt ki Buharadaki devlet
adamlar aklca zaif, oylar perian, istedikleri birbirine uymaz,
tedbir adna bir eyleri yok, ilerin iyilemesini dnecek
leri yerde kendi karlarm elde etmiye koan bir alay menfaata tapc kimselerdir; ve bu gidile Al-i-Saman devletini
ktrecekleri bellidir....
Nizam-l-Mlk de, Alptekine kar gsterilen nankr
ln, yani devlete iyi ve byk hizmetler bulunmu birinin
deerinin gerektii gibi bilinmemesinin, Saman oullan devleti
nin yklnda balca mil olarak gsterir,
Genel olarak u denilebilir ki Saman oullar devletinin k
me devrinde saray dalaverelerinden irenen ve bunlarn kendi
balarna getirebilecei kt sonulardan rken byk beyler
vard; bunlar efendileri olan Saman olu padiahn ve dev
letini dorudan doruya devirmekten ve bu yzden kt adla
anlmaktan ekiniyorlard; belki biraz da bunu g gryor
lard; mesel Alptekin, Buharaya aldatc szlerle arld
vakit orada ldrleceini biliyordu, kendi ordusu devletin
en gl ordusu olduu halde onun banda Buhara zerine
1 Belletenin 37 inci saysnda (ocak 1946) btn bu blgelerin
Trkln veya Trklkle ilgisinin kantlariyle gsteren Richard N Frye
ve Aydn Sayhnn gzel bir incelemesi kmtr,
2 Mahmud un Niapur serdarlm geri alma blmnn ba..
3 Siyasetnme 2'7 inci bolmn sonu ( Kullarm ilerinin dzen
lenmesi v s, ),
214
HNDSTAN
TARH
yryp devlete egemen olmay deneyecei yede ibu ordu

nun byk bir ksmm salverip Gazneye doru gider ve 60
yl korumu ve berkitmi olduu bir devleti 80 yandan sonra
ykm olmakla sulandrlmaktan ve kt bir adla anlmaktan
ekindii iin byle davrandn beylerine syler1; keza
Mahmudun tahta kndan az sonra Horasan valiliini geri
almak iin urarken Saman olu padiah Mansur ile arp
maktan ekinmesi de bu gibi dnceler yzndendir,.
B) Bu millerin tesiriyle Gaznede ayr bir devlet kurmak
yolunu tutan Alptekinin bir gc kayna da doru ve dil
adam olmasdr,, Gazneyi kuatrken yamaclkta bulunan ordu
sunun bir erine kar gsterdii etinlik ve genel olarak doru
davran ora halkna*. Bize dil bir padiah gereklidir.......
o ister Trk, ister Tacik olsun,, dedirtir ve kentin kaplar
ona alr2,, Bu bir efsane de olsa ilk devrelerde Gazne dev
letinin genel durumunu iyi aydnlatr ve birok eserde anla
tlan olaylara uyar.
C) Gazne devletinin t batanberi belirli bir g kayna
da slm ve Hint acunlarnn snrda olduklar blgede bulun
mas ve ken Saman oullar devletinin en iyi ve atlgan
unsurlarna, ana ama ister Cihad,,, ister o devirlerde her
yerde grenek olageldii gibi yama yolu ile zenginleme
olsun, uygun bir sava ve i alan amasdr; Alptekin, Sevktekin ve hele onun olu Mahmut bu son yn ok ustacasna
smreceklerdir,, Gazne devleti Tk acununu bir adam ve gc
ve Hint acununu da bir servet kayna gibi kullanacak ve
getirttii Trk komutan ve erlerini Hindista'ndan daha byk
servet salamak ve bu servetlerle Trkistandan daha ok
adam elde etmek ve getirtmek iin kullanp bir zamanlar dev
rin en gl devletlerinden biri olacaktr.
D) Beyhakye gre (s. 372) yeni halife El-Kaim bi Emrullahn elisine Mesuta sylettirilen aadaki szler :
(Halife) bizim Seyistandan, Kirman zerine ve Kirmari*dan da Umman zerine yryerek Krmtleri ortadan kaldr
mamza izin versin; bizde haddinden fazla asker toplanmtr,
1 iyasetnme, s. 100
2 Siyasetnme, s. 105
GAZNE DEVLET
215
fazla vilyet fethetmek ihtiyac grlmtr; bu asker bo

duramaz, bunun bir i grmesi gerekir. Bizim oullarmz
yetimi, i grecek bir duruma gelmilerdir ve bir yandan da
yetiiyorlar, onlara da bir i vermek gerekir,.,,,, ve siyasetnmede bir adama iki i verilmemeli,.,.,.,, balkl 42 nci blmdeki1
u szler (zet):
Sultan 400,000 atl beslerse : Horasan, Mavera-n-Nehir,
Kagar, Biassaun, Harezm, Nimruz, rak, Fars, Suriye, Azer
baycan, Ermenistan, Antakiye ve Beyt-l-Mukaddesin egemeni
olur; eer 700,000 atl beslerse bunlardan baka: Sint, Hint,
Trkistan, Kuzey ve Gney in, t Habeistan, Berber, Rum
(Bizans mparatorluu), Msr ve Maribe kadar olan yerler
onun olur,, Eer 400,000 kiilik ordu 72,000 e indirilirse byle
likle tasarruf olmaz, nk akta kalanlar kendilerine bir ba
bulup yamacla koyulurlar ve onlarla baa kmak iin
atalardan kalan hzinelerin topu erir,,.
0 2amann siyasal dnce ve gerekliklerini ve Gazne
devletinin bykl srasndaki bir ynn aydnlatr..
Sevktekin ve hele Mahmut ve ilk zamanlarda Mesut,
Trkistandan Anadoluya kadar giden lkelerde ister kendile
rine yeter geim bulamadklar, ister sava ve macera arayc
kimseler olduklar iin ortal kartrabileceklere ordularnda
i vermiler, onlara dayanarak pek byk lkeleri nce feth
ve sonra elde tutmu, onlar gven ve baysallk iinde yaat
m bylelikle malarda tecim ve tarm gelitirmi ve oralarn
vergileriyle ordularn beslemilerdir. Buna bir de Hindistana
yaplan seferlerin saladklar paralan ve bu lkenin bir ks
mnn elde tutularak onunla Asyann br ksmlar arasnda
geni bir tecimin gelitirilmesinin salad faydalar eklenilmelidir.
E)
Gazne devletinin Mahmud devrinde oynad bir rol
da, ahalisi kark olan veya Trk olmyan ve iklim ve top
rak bakmndan daha uygun ve zengin olan lkelere eemen
olmu olan Trklerin tedenberi oynayagelmi olduklar bir
roldr; o da bu ele geirmi olduklar lkelere yeni bir Trk
1 eferce yaynlanan Farsa metinde yanllkla 44 diye gste
rilmektedir (s.. 138-156)
216
HNDSTAN
TARH
dalgasnn gelip toptan yerlemesini nlemek iin savamaktr,

Bu geli, ancak damla damla ve azar azar kendi hizmetine
girmek zere olursa kabul edilirdi,, Mahmud, lek Hana kar
bu rol baar ile oynaybmi ise de ayn apta bir uzkii olmyan olu Mesut, Seluklara kar ayn baary gstere
memitir,.
F)
Ana gc dardan getirtilen ve kark uluslar kapsyan ok geni her devlet gibi, Gazne devletinin hem Trk
ve ran, hem de Hint acunlarnda sz ve gc geer bir dev
let olarak kalmas, banda bir dhinin bulunmasna bakard,
Mahmudun olu Mesut yle bir adam olmad iin onun bir
ka yllk ynetimden sonra devlet Trk ve ran acununda
nemi kaybedip Hindu-Ku gneyine atlm bulunacaktr.
Emr veya Sultan devletin kesin eemenidir, onun buy
ruklar uygunlanr, o isterse-ki bunu genel olarak
yapmaktadr- vezir ve daha baka istedii kimselere iler
zerinde danabilir, fakat onlar oylariyle bal olmayp ka
rarn diledii gibi verir. Ancak ters veya utanlacak bir i
olunca suun birine ykletilmek istenildii ve onun cezaland
rld grlmektedir (Tarih ksmda grld gibi Mesudun
Harezmah Altnta ortadan kaldrma denemesi baarsz
kalp aa vurulduktan sonra btn suun Ariz Bu-Sehle
ykletilmek istenmesi buna rnektir),
En sk danlan kimseler, Vezir, Ariz ve Sahibi Divan
Risalettir, ancak ok kere danlanlar daha byk bir kala
balktr, Beyhakide birka kere grlen bir olay danma
toplantlarnda yle bir grenek olduunu sandrmaktadr:
Vezirce asker komutanlara: Siz ne dnyorsunuz diye
soruldukta onlar: Biz emfrin kullaryz, bizim grevimiz sa
vamak, kl vurmak ve lkeler ele geirmektir,;.,, Emr ne
buyurursa biz onu yerine getiririz.... Bu ite sz sylemenin
gerekip gerekmediini kestirmek vezirin iidir-yolunda konu
maktadrlar 1..
Sultan
1 Beyhak, s 550 ve 586 Tarihi ksmnda grlen Harezm sava

iin Mahmudun yapt danma toplantsndaki szler de Beyhaknin
kaybolmu ksmndan alnma benzer..
217
GAZNE DEVLET
Bir danma toplantsnda bulun anlar ca bir komutan

seilip ad sultana sunulmak gerekince bunlar vezir ile ayrca
bir toplant yapp dnce ve oylarn orada aklamlar ve
sonu vezirce sultana sunulmutur V.
Bazan sultan birden dncesini syleyince kimse baka
bir dnce ileri srmeye yreklenmiyor ve hele vezir de o
oyu: Emrimiz nasl dnyorsa dorusu odur diye karlar
sa artk kimsenin bir sz sylemesi doru grlmyor 2
Bazen de dnceleri sorulanlar arasnda, u veya bu
yabanc hkmdarn adam olmakla sulandrlmaktan korka
rak oyunu belli etmekten veya onda direnmekten ekinenler
bulunmaktadr 3.
S u lt a n m H a li- Sultan, gerekten mutlak hkmdar olmakla
fe y e k a r
birlikte, grnte Badat Abbas Halifesinin
d u ru m u
bir trl vekili ve memurudur; gya ancak
onun menuru ile lkelerinin sahibidir ve, ta

rih ksmnda grld gibi, bir yeri almak isteyince, szde
de olsa, Halifenin iznini dilemektedir,.
Beyhak de El - Kaim - b - Emrullahn Halife olunca Mesuda gnderdii mektupla, Mesudun ahitnamesi,, vardr;
Halife Mesuda unlar dem ektedir:4
.......... imdi ey Sultan Mesud, Tanrnn bereketi ve
gzel tevkii ile Emir-l-Mminin (Halife) biatna elini uzat
ve maiyetinde ve lkende bulunanlarn da ellerini uzatmalarn
sala; nk sen onun (Halifenin) devletinin snmiyen bir
ihab, bulunmyan (esiz) bir suyu, grlmemi bir klcsn,
Ahalinin hukukunu gzetmekteki gzel tavrlarn, huylarn ve
seciyelerin gereince davran, uyruklarn (teban) iin efkatli
bir baba ve sevgili bir ana ol, nk Emir-l-Mminin (Ha
life) seni onlarn koruyucusu yapm, siyasalarn sana havale
etmi; sana gnderilen bu mektupta yazl olan yemine sadk
kalacana nefsin ile aht peyman (yemin) e t __ __ bylece
Tanrnn ve Emir-l-Mmininin (Halifenin) hcceti senin ve kavminin zerinde sabit olsun, bu yemine bal kalmak vaciptir.
1 Beyhak s 598.
4 Beyhak s 381,
2 Beyhak s., 550
Beyhak s. 553.,
HNDSTAN TARH
218
Emir-l-Mminin (Halifenin) yannda senin durumun, doru

syliyen, kendisine gvenilir bir adamn durumudur, pheli
bir adamn durumu deiidir, nk O (Halife) hkmet ilerini
sana emanet etmitir, sana gvenmitir, senden yzn evirmemitir, nk O, biliyor ki sen dorularn gittii yoldan
gidersin ve kurtulua ereceklerden olacaksn; nk phe
yok ki saadet doruluktadr ve bunda bereket oktur; bu
nunla sen ok iyiliklere erieceksin ve bu erimen srekli ve
sonsuz olacaktr.............
Mes'ud karlk olarak Halifenin elisi ve kalabalk bit
dinleyici ktle nnde u ahtnmeyi,, okur ve yollar:
Ben, Bym ve Efendim ve Emir-I-Mminin olan
Abdullah olu Abdullah Ebu Cafer man Kaim-bi-Emrullaha
biat ettim; bu kalbden, doru bir niyetle bir ihlas ve gerek
bir inanla, deimez bir istekle ona rza gstermek, inanla
onun Emirliini (Halifeliini) kabul eylemek iin yaplm bir
biattir. Bu biati yapmak iin kimse beni zorlamad, kendi iste
imle onun (yani Halifenin) faziletini ve hakkiyle mamla
lyk olduunu ikrar ve onun bereketini itiraf ettim ve onun
eyilik ve efkatine ve faydasna inandm. .. Onun fermanna
itaat etmek ve ona kar doru davranmak bana farz ve onun
Vilyet ve imameti btn mmet-i Muhammede vaciptir,. Onun
hakkn eda etmek, ahtna vefa etmek herkese lzmdr... Bu
grevlerin hibirini ihmal etmem, Ondan bakasna eyginlik
gstermem, onun uzak yakn, gaib hazr, has ve m btn
dostlarna dost ve dmanlarna dmanm... Beni Emir-lMmninnin fermanna uymaa sevkeden iimde yerlemi
olan bu biat ve boynuma bor olan bu s e v g id ir B t n bu
artlara ve ahitlere sadk kalmak iin ettiim bu biat, onun
(Halifenin) ktipleri, hacipleri, tbileri ve mensuplarnn yap
t biat gibidir.. Bunun byle olduuna rza ile ikrah ile
deilemniyet iindekorku iinde deilyemin ederim
Bundan sonra Mesut bu yeminini tutmazsa karlarnn
bo dmesi, klelerinin azat olmas, mallarnn elinden git
mesi; bu yolda hibir kefaretin kabul edilmemesi yolunda
birok sz sylemektedir,
1 Beyhak s., 384.
GAZNE DEVLET
219
Bu kadar koltuk verilen Halife ise o devirde gerekten

Biiveyh hanedannn elinde bir kukladan baka bir ey deil
dir! bu, Mesudun Halifenin elisine sylettirdii u szlerle
de anlalr:
A-i-Bveyhle aramzda dostluk vadr; biz onlar
incitmek istemeyiz, bununla birlikte onlarn da biraz daha
akllarn balarna almalar, hilfet makamna daha ziyade
sayg gstermeleri, Hac yolunu amalar gerekir,,,,
Bu yaz ve bnl-Esirde Halife El-Kdir-Billh'n lm
dolay siyle yazlan u szler 1:
Kdir, Halife olduktan sonra Hilfete ciddiyet ve ere
fini iade etti., Tanr da uyruklarn yreine Kdirin heybet
ve ululuunu ilka etti,,,
unu gsterir ki Gazne devletinin en byklk devrinde,
yani bilhassa Mahmut zamannda ve Mesudun ilk yllarnda
Halife, Gazne sultannn gcne dayanarak kendi tepesinde
olan Bveyh hanedanna kafa tutmutur ; Gazne sultanlar da,
tarih ksmda grlm olduu gibi, Halifenin mnev nfuzuna
dayanarak ftuhatlarna bir trl meruiyet vermilerdir,,
lnce tahta k, hemen hep zorla
olmu ve ya veya nceden yaplm bir
vasiyet yani veliahtlk nemsiz kalmtr,,
Bununla birlikte bir ehzadenin nasl veliaht yapldn gs
termesi dolaysiyle Mesudun Trkistan hanlarna yollad
eliye verdii mafehe,, (talimat, ynerge) de onun bu ii
anlat biimi aaya konulmutur2:
Biz mektebi bitirdikten ve aradan bir mddet getikten
sonra (Babamz) 406 ylnda (1515-16) bizi veliaht yapmt,,
Emir (Mahmud) ld vakitte Saltanatn bana geeceine
dair kardeleri Nasr ve Yusufa, sonra btn hsm ve akraba
ve devletin ilerigelenlene yemin ettirdiler,. Emr merhum
(Mahmud) bunun iin lzmgelen vesikalar hazrlad ve ihti
yat tedbirlerini ald, Herat vilyetini bana ve Gzganan (veya
Czcanan, Herat ile Belh arasnda bir blge) vilyetini kardeT aht
d e i m e - Sultan
leri
1 C IX, s.. 292-3 ( yanl olarak 282-3 diye yazldr).

2 Beyhaki s 256.
HNDSTAN TARH
220
ine (Muhammed) verdi; bunun zerine kendisine (Muhammede)

tahta ktm vakit benim ferman ve itaatim altnda olacana
dair yemin ettirdiler ve bana veliahtlara verilmesi grenek
olan kle, eya ve vezir ayarnda bir kethda, hacipler ve
hizmetkrlar verdiler..
~
j
D e v le t dai
Genel olarak devlet dairelerine Divan denilmektedr; Bata u drt divan gelmektedir; bunlarn
banda bulunanlar Sultann hemen her i iin
dant kimselerdir,
1., Divan-1 Vezaret: Maliye ve genel ynetim ileri
2 Divan- A rz: ordu ileri
3.
Divan- Rislet veya na: Muhaberat ileri
4) Divan- raf (Divan- ir afi uuli memlkt): istihbarat
ve emniyet ileri,,
re le ri
Bu dairenin banda vezir bulunmaktadr.,

Beyhaknin Mesut devrinin balarn anlat
ndan u kmaktadr ki daima vezir bulunmamaktadr; Mesut
babasnn lmn rendikten dokuz ve kardei Muhammed
tahttan indirildikten be ay sonra ilk vezirini tayin etmitir,
O vakte kadar her daire kendi bakannca yrtlm ve
Mesudun en gvendii kimse her ie kararak, ad zerinde
olmamakla birlikte, vezirlik grevini grmtr,, Mahmud
devrinde de, 1014 ylnda, 5-6 aylk bir vezirsiz devir vardr;
Vezirin tayini eer o zatn tannm bir byk adamsa
sultanla onun arasnda bir anlama mzasiyle olmaktadr h
bu ie muvazaa,, ve imzalanan anlamaya Kasemnme,,
denilmektedir; Mahmudun vezirlerinden Meymenedli Haan
olu Ahmedin Kasemnamesinde u satrlar vardr12 :
1) Sultan vezirin iyi dncelerle yapaca yanllar ba
layacak; 2 ) Vezir, A rz3 ve V eklet4 Divanlarn denetliyebilecek; 4) Sultan, ehzadelerin vekillerinin ve valilerin halk
tan haksz yere para almalarna gz yummayacak; 5) Mrf
(hafiye) ve Beridleri (posta memurlar) vezir tayin edecek,,
V e z ir v e
D iv an v e z a r e t
1 Beyhak s 171
2 Bak, Nazm s, 130 h, 4..

3 Savunma Bakanl.
4 Mabeyin, saray ve Hazine-i Hassa ilerine bakac daire-
GAZNE DEVLET
221
Mesut ta ayn kimseyi vezir yaparken o nazlanm ve

sultan yiyip ime ve elence, ukan oynu ve sava ilerinden
baka her ii vezire brakacan,, ona bildirmiti1.. Yine bu
mnasebetle grlmektedir ki Arz ve Risalet Divan Sahibi,
vezirin yardmclar saylmaktadrlar; ve vezir onlarn tayin
lerinde messirdir,, Birok byk memurun tayininde de muvazaa vardr ve bunlar Vezirin oyu alnarak tayin edilmekte
dirler,,
Vezirin muvazaas ve ona hilat giydirilmesi byk
merasimle yaplmaktadr; Mesudun ilk veziri bu merasimden
sonra sultana 10,000 dinar deerinde bir mcevher dizisi sun
mu ve sultanda ona zerinde kendi ad yazl bir firuze yzk
vererek: Bu bizim saltanatmzn yzdr, sana veriyoruz ,
bununla bizim ferman ve buyruklarmzla, hocann (vezirin)
ferman ve buyruklarnn yrd anlalsn,, der 2.
Mesut, ibu ilk veziri ldkten sonra yerine geirdii
Ahmet Abds-Samede de yzn verirken:
Hocaya (vezire) verdiim bu yzk saltanat yzdr,
o bizim halifemizdir, tam bir kalp kuvveti ve hevesle ileri
eline almaldr,, Devlet ve lkenin menfaatiyle ilgili her ite
bizim fermanmzdan sonra onun ferman yrr,, der,
llerigelenler vezire birok armaanlar sunmaktadrlar;
vezir de bunlarn bir pusulasn Emre gndermektedir; Emr
isterse bunlardan beendiini kendisi iin alabilir; Beyhak,
Mesudun bunu yapmayn vmektedir3
Divanda veya kendi evinde herkesin vezire bavurup dert
anlatabilmesi vlen bir olaydr.,
Vezirin nnde de sultann nnde olduu gibi yer plmekte, od a sultann hzinesinden hilat ve armaanlar verebil
mektedir.
Mal idarenin ana izgileri unlardr:
Her vilyette defterdar grevini yapan bir Sahib-i Divan,,
vardr, onun buyruu altnda Amil,, ler yani tahsildarlar bulun
maktadr; bunlarn bu ii iltizam yoiuyle zerlerine aldklar anla
lmaktadr; Beyhakde4 gizli kalm gelirin, onu ortaya karana
1 Beyhak 173,
3 s.. 178
2 Beyhak 178..
4 s. 181
HNDSTAN TARH
222
ait olduunu gsteren bir blek vardr , yine ayn tarihide1

pek ak anlalamyan bir blekte hususi kazan veya ahs
haslat salyan Amil,, lerin Mahmudca ok ar cezalara arp
trld grlmektedir. Mahmud'un, veziri Ebl-Abbas Fadl ibni
Ahmede kar hem artk vergi alp zenginletiinden, hem de
kendisine kafa tuttuundan dolay ok etin davrand ve iin
vezirin lmiyle sonuland E l-U tb ide grlr2; ayn
eserde bundan sonraki blmde yanlarnda para kalm olan
Sahib-i Divan ve millerin nasl sktr ildii da grlr.
Siyasetnmenin 48 inci blmnden (hazinecilik ve onunla
ilgili kurallar) aadaki hkmler karlabilir:
a) Devletin iki haznesi vardr: 1) "Hazine-i-asl,, ki gelir
lerin ou ona konulur ve ancak ok gerekirse ondan para
karlr ve frsat dnce ibu para yerine konur, 2) Hazinei-har ve mal,, ki genel giderler oradan denir
b) Hi olmazsa byk vali ve komutanlar deneklerini
(tahsisatlarn) istedikleri gibi kendi vilyetleri gelirlerinden
alamamaktadrlar, bu gelirler merkeze gnderilmekte ve valiye,
adamlarn gnderip baka bir vilyetten para almas iin bir
berat verilmektedir. Bu olay Harezmah Altnta'n bu yolda,
yani yllk deneinin btnn vilyeti gelirlerinden almak
iin, ileri srd dilek zerine vezirin kendisine yollad
karlktan anlalmaktadr; yine bu karlktan u kmaktadr
ki bunda balca ama, vali Altnta ile sultan arasndaki farkn
gzetilmesi, yani valinin vilyet gelirlerinin kendisinin olma
dm ve onlar istedii gibi kullanamyacan bilmesi ve dolayisiyle bamszla kaymasnn gletirilmesidir.
c) Byk vali ve komutanlarn denekleri ok yksektir;
Harezmah Altntan camegisi ylda 120,000 dinardr, tabi
o, kendi z adamlarn bu para ile beslemektedir..
Toplanan vergileri Sahib-i Divan, yersel hzineye koyar,
oradaki askerin giderini veya sultan ve vezirin buyruklarna
gre orada denmesi gereken paralar verir ve artann Gazneye dar-i-istifa,, ya, yani genel devlet hzinesine gnderirdi,,
Kurakla veya dman akniana uram yerlerde baz
vergilerin balanld ve kylye bor verildii grlr,
1 Bey bak, s 146
2 Bu vezirin adn tayan blm,.
GAZNE DEVLET
223
keza Beyhak* nin birka yerinde Mesudun u veya bu yzden

vergi balad da yazldr (bir mjdeyi ald bir yerin
haracn balamas gibi),, Bazan da kt bir grenek olarak
ayn sultann asker aidatndan kesintiler yaptrd veya buna
gz yumduu da olurdu1,
Vergilerin ou para olarak alnr, fakat mal da alnd
olur. Sultana ait on binlerce koyunu kapsyan srlerin byle
likle elde edildii sanlabilir2; hara karl olarak fil de
alnmaktadr3,
Balca gelir kaynaklan unlardr:
a) Toprak vergileri: r, hara v. s
b) Zekt..
c) Mlk ve mal vergileri,,
d) Altn ve gm madenleri,.
e) Egemenlik altna girmi hkmdarlarn dedikleri ha
ra ve yolladklar pek yksek deerde armaanlar,,
f) Sava olcalar (ganimet)..
g) in, Trkistan, Hindistan, Horasan, ran, Irak ve Bat
acunu arasndaki pek byk tecimi yapanlardan alman vergiler,.
Divan- arz ve
Divan bizim Savunma Bakanlnn karldr, bandakine Arz,, veya Sahibi Divan
Arz denilir, grevleri unlardr:
Bar srasnda
a) Askerin ihtiyalarn ve ordunun biteviye savaa hazr
bir durumda bulunmasn salamak.
o rd u i l e r i
b) Asker saysn yoklamak ve bunu her gereken anda

sultana bildirecek durumda bulunmak.
c) Ylda bir defa Gazne dolaylarnda merkez ordusuna
btn birlikleri sava klnda olarak geit resmi yaptrp
eksiklikleri denetlemek; bazan sultan da bu geitte hazr bulu
nurdu, buna arz,, denir.
d) Sultann gezilerinde onun ihtiyalarn salamak.
1 Beyhak, s, 416,,
2 Beyhak, s. 146
3 Beyhak, s. 614.,
224
HNDSTAN TARH
e)
Arz, sava srasnda bir trl levazm ve menzil ileri
bakamdir, bundan baka olcalann paylalmasn ve sultan
paynn ayrlmasn denetler,
Olca paylalmas iinde Sultana ait olan bede bir pay
iin daha ok mcevherler, kle veya para biiminde deerli
madenler, silh ve filler seilirdi. Atl erlerin pay yayalarnkinin iki misli idi.
Arz nl komutanlardan deil, daha ok ynetim ile
rinde baarl kimselerden seilmektedir,
nemli ordularda da bir Arz ve yine ynetim ilerine
bakmak in bir de kethda bulunmaktadr,
Ordu balca drt ksma ayrlr:
a) Svariler ; on iki atldr ve ordunun en kalabalk
ksm bunlardr ;
b) Says az olan yayalar, ki daha ok kurgan koruyu
culardrlar,
c) Sultann zel birlii; buradaki erler Trkistanda oy
mak savalarnda tutsak edilip satlm Trk ocuklar idiler,
Beyhak Mesut devri sonlarnda saylarn 4000 ve daha sonra
6000 kadar gsterir *; bunlarn komutan en gvenilen adam
lardand ve bunlar dorudan doruya sultann buyruu altn
da bulunurlard; Osmanl kap kullan iin olduu gibi, sivrilen
ve n kazanan pek ok kii bunlardand, Beyhaka bunlarn
bayrann arslan ve mzrakl olduunu yazar.
Byk adamlarn da byle kullar vard; lerigelenlerden bitinin Trkistandan okcana kul satn almas kuku
uyandrrd, Harezmah Altnta, Mesudun kendisine kar
bir suyikast hazrladn rendikten ve Hindistan sipehsalar
Niyaltekin olu Ahmet, ayaklanma dncesini beslemiye
baladktan sonra bu ie geni lde koyulmulard 3
d) Filler; bunlar da dorudan doruya sultanca denet
lenirdi; filmlerin ou Hintli idi, Mahmut devrinde fillerin
says trl yazarlara gre, 13002000 arasndadr; bunlarn
vurumalarda genel grevi dman sralarm bozmak ve yar
mak, dman atlar kendilerine ve kokularna almamsa1
1 Beyhak, s, 652 ve 701..
3 Beyhak, s 400 ve 498.
2 Beyhak, s. 329.
GAZNE DEVLET
225
onlar rktp bozgun karmak, okulara yksek at yeri

salamak, vurumay denetlemesi ve ynetlemesi iin ordu
komutanna hem yksek, hem de istenilen yere gidebilen bir
trl krs salamak v s.; ancak yaralanan ve rken bir fil
bazen delirmi olarak geri dnp kendi ordusunda karmakarklklar kard iin bu hayvan sakm ile kullanlacak bir
silhd., Beyhakde 1 dii filin kurgan kaplarn zorlamak iin
kullanld da grlmektedir,.
Orduda balca tat devedir ; bazen askerin bir ksmnn
olsun vuruma alanna hem kendileri, hem de atl iseler atlar,
az yorulmu olarak gelmesi iin erlerin deveye bindirildikten
de olurdu
Gazne devletinin en gl devri olan Mahmud devrinde
ordunun 100,000 kiiden ok kalabalk olduuna hkmolunabilir., Gerdizye g re,3 1023 ylnda, Gazne dolaylarnda abehar krnda yaplan geit resminde lkenin etrafnda,, bulunan
askerler dnda arzgh,, da yani arz yerinde 54,000 atl ve
1300 fil bulunmutur,, Beyhakfye gre, Mahmut, Harezm seferi
iin 1015-16 da Belhde bulunduu srada orada 100,000 atl ve
500 fil toplanmt; tabidir ki lke ve ok geni snrlar bo
braklm deildi,, Bu ordudan baka Hindistanda Cihad,,
yapmak iin Trkistandan birok gnll Gazi,, nin geldii de
olurdu, El Utbi ve bn-l-Esir 3, Mahmudun Matura ve Kanevc
seferine gitmek zere iken Seyhun - Ceyhun aras ve br
slm lkeleri halkndan 20,000 gnllnn gelip ordusuna ka
tldn yazarlar,
Ordunun byk okluu Trktr ; Trklerin sava dee
rinin stn tannd Adab-l-Harb-ve-ecaa 4 da bulunan
Mahmudun 1008 ylnda Belh kuzeyinde lek Han ordusu ile
karlat srada kendi ordusunun kark ve lek ordusunun
hem daha kalabalk, hem de safi Trk olmasndan rktn
bildiren blekten anlalr,,
Ancak Trklerin yannda daha birok ulustan asker
alnrd; Siyasetnmede 5 buna sebep olarak bylelikle birlik
1 Beyhak, 488
2 Gerdiz s 63,
3 Bu son tarihi ( s 185 ) ibu seferi yanl olarak 407 hicr olay
lar arasnda gsterirse de Gerdiz v s, 409 da gsterirler,
4 Hikye 6, s 16,
5 Blm 24
H in d is ta n T a r ih i
75
HNDSTAN TARH
226
lerin biribirlerini denetlediklerini ve savata biribirleriyle ya

rtklarn gsterir; bu yazdan ve Beyhakden * genel
olarak br birlikte hep ayn ulustan asker bulunduu anlal
maktadr; yenilen Trk ve Mslman hkmdarlarn askerle
rinin Gazne devleti hizmetine alnd da grlr; Mahmud,
Harezm ordusunun bir ksm iin byle yapmt, Mesut ta 1035
ylnda Crcan seferi srasnda byle yapar12.
Siyasetnme3 ve A d ab 4* dan yle anlalyor ki asker
denei, ayda bir kendilerine para olarak verilmektedir,
bunlara ikta (timar, ziamet) olarak tahsis edilmi blgeler var
sa da ora gelirleri miller (tahsildar) ca toplanlmakta ve
askere denei hzineden verilmektedir.
Adabda sz geen hikyede: Akta ve Enam Trkan
ve Trkckn,, denilmesinden u da karlabilir ki ksz kal
m asker ocuklar iin de bu yerler gelirlerinden para ayrl
maktadr 3
fi
ava
Sava kurallar ve dzeni tabi ok deie
ura a n ge|mekecjjr . Harezmah Altntan, Mesudun
buyruu ile Buhara Han Ali Tekine kar giritii savata

ordusuna verdii dzen klsie benzedii iin aaya kon
mutur 6 :
Harezmah ordunun merkezinde (ve cenahnda?) durdu,
ordunun en gl ksmn, gerekeceine gre sa ve sola
gndermek iin merkezin buyruu altnda brakt, Beytekin
ukani ve Miri Ahir Salarm da gl bir kuvvetle sada
bulunmalarn buyurdu; Sipehaslar Ta sola yerletirdi ve
Sultann askerlerinden bazlarn ordunun gerisinde brakt;
be nl komutan ve birtakm sava erlerini her iki yana
tayin ederek, kaanlar olursa vurup iki para etmelerini
buyurdu, nclerle birlikte birtakm seme atllar gnderdi,.
1 s 6X7.
2 s.. 559.,
3 Bolm 25.
4 Hikye 7 s, 20.
3 Burada Trk szn cmlenin geliine gre asker anlamnda aldk;

ikta diye bir hizmet karl ve inam diye kszlere ve bazen dervi
lere ve ulemaya verilen para ve ayrlan topraklara demUme gre
yukardaki ikta szn Trklere yani askerlere ve inam zn de
Trkcklere yani onlarn ksz kalm ocuklarna ait dndk,,
6 s, 427,
GAZNE DEVLET
227
Gndz olunca davullar ve borular almaya balad, her yn

den naralar ykseldi......, ,
Gerdiznin1 Mahmudun Ceyhun tesine geip Kadir
Hanla bulumasndan nceki olaylar anlatrken ordunun tabiyesi zerine verdii ayrntlardan ibu ordunun her ksm
arkasnda bir silh deposunun bulunduu hkmne varlabilir.,
Beyhaknn2, Seluklarla yaplan bir sava dolaysiyle,
verdii ayrntlardan yle anlalyor ki sava dnda kalp
vurumann gelimesini gzetliyen ve sonucu haber vermek
iin (eer vuruma alannda deilse) sultann yanma gnderilen
atllar vardr, ibu yazarn Sarahs dolaylarnda Mesudun Sel
uklarla sava dolaysiyle verdii ayrntlara gre3 dman
yakn olunca ordu kendini bir hendekle kuatp gecelemektedir,,
Yine ayn yazarn ayn sefer dolaysiyle yazdna g re4 ordu
iinde er klnda mnhi ve mukaddemler ( subay )
vardr ve bunlar erlerin mnev! durumunu her an denetlemede
ve grp iittiklerini komutanla bildirmektedirler.
Genel olarak savalar srasnda babo yamann onu ne gemye ok alld ve ta
Alptekinden beri bunu yapanlara kar pek
etin davranid grlmektedir,. Beyhakye
gre, 5 Mesudca Harezmah Altnta komutanlnda Alitekine
kar yollanlan ordu babularna verilen ynergede: Aklnz
banza alnz, ey komutanlar, raiyeti incitmeyiniz, gerek bizim
topraklarmzda, gerekse dman topraklarnda askerin bizim
ahalimize ve dman ahalisine bir zarar vermesine meydan
brakmayn,, denilmektedir, Bu, Mesudun ilk yllarna, daha
ynetimin bozulmadt devreye aittir,
Genel olarak 19 ve 20 nci yzyllarda sava olan ve
olmyanlar arasnda szde olsun gzetilmesi birok kongre
lerde kararlatrlm olan ayrlk, sava olmyanlar kendilik
lerinden savaa katlmadka, Gazne ve Hanl (Karahanh) Trk
devletlerince, Trk ve Mslmanlar aras savalarda olsun, bir
ilke (principe) gibi kabul edilmi grnr; yukardaki olay
bunu gsterdikten baka 1006 ylnda llek Han ordusu Belhe
h a lk a k a r
d a v ra n
3 s 64,
2 s.. 603.
3 s- 715,
4 s. 724,
5 s, 423
HNDSTAN TARH
228
geldii srada oada olan bitenler zerine Mahmudun szleri

de bunu berkitir, O srada Belhliler llek Han ordusuna kar
koymular ve kent yaklm ve yama edilmiti; yanan yaplar
arasnda Mahmudun yaptrm olduu Pazar- Aikan,, da
vard, Mahmut Belhi geri alp oraya girince halka der k i1:
"Ahalinin savala ne ii v ar? Ahali bu iten ne anlar?
te bu yzden kentiniz elbette yklp gitti; benim de byle
gelir getiren bir eserim yok oldu; bunun szlere dettirilmesi
gerekiyorsa da bundan vazgeiyoruz; fakat bundan sonra bir
daha byle yapmayn, Eer gl bir padiah size saldrm,
sizden hara ister ve sizi korursa ona itaat edin, haracn
verin, kendinizi kurtarn; siz niin Niapur ve br yerler
ahalisine bakmadnz ? Onlarn yaptklar dorudur, bu yzden
lkeleri yamaya uramad....
Mahmuda kar dmanln gizlemiyen bir yazar2,
Beyhaknin bu yazsn u alacak cmle ile birlikte okurla
rna sunmaktadr:
Muasr yahut zamanca Mahmuda yakn bulunan dou
muharrirleri, Gaznev devleti hkmdarnn ahaliye kar nef
retten baka bir duygusu olmadn kaydetmektedir,,
Seluklardan Turul Beyde Niapuru aldnda bu ilkeye,
yani kar koymyan halka zarar vermemek ilkesine (prensip),
gre davranr ve bunu halka biitler 3
Bunlardan genel olarak anlalan udur ki savasz verinen yerlerde yamann yasak edilmesi kabul edilmi bir
ilkedir,.
Hindistan gibi Dar-I-Hap,, saylan Kfir,, lkelerde de,
Avrupal Hallarca Mecreants,, (kt inanl, Mslmanlara
verilen ad) larn lkesinde yaplandan daha az ktlk edildii
ve daha insafl dav anld gvenle ileri srlebilir; oralar
daki yamalarn pek byk lde raca veya mbed hzine
lerinde olduu zaman tarhilerinden anlalmaktadr;
Beyhakden 4 u da anlalmaktadr ki krlm ve eritil
mi altn putlarla yaplan altn paralar ayrca bereketli sayl
maktadr
1 Beyhak, s. 688.
Yakubovski : * Gazne devletinin menei ve karakteri * ; Uik, say
76, s, 327 deki evirmeye gre,
3 Beyhak, s 690
4 s. 636
2
GAZNE DEVLET
229
O rd u n u n Vilyet ordular banda bir sipehsalar bulunurdu;

d u ru m u adlara bakarak bunlarn hemen hep Trk olduuna
hkmolunabilir; en nemli komutan uzun zaman

Horasan komutan olmutur ; Sevktekin ve Mahmut devrinde
bu makamda hanedan yeleri bulunmutur,, Byk sipehsalarlarn oullar sarayda tutu (rehine) olarak alkonulmakta,
kendileriyle, vezir iin olduu gibi, bir mvazaa,, yaplmakta,
kendilerine ok ayrntl ynetmelik (talimat) verilmekte, onlar
dan bir Kasemnme,, alnmakta ve byk merasim ve geit
resmi ve Sultann onlara olan gvenini aklyan gsterilerle
yerlerine yollanlmaktadrlar ( Belirli bir sefer iin dzenlenen
bir ordunun komutan iin de byle yaplmaktadr; Seluklara
kar giden bir ordu bana geirilen Beydodu, Mesudun
yanndan ayrlrken Sultan onun buyruu altnda bulunanlara:
Sizin Salarnz ve bizim Halifemiz bu adamdr, hep onun
buyruk ve iaretlerine baknz, onun verecei buyruklar bizim
fermanmzla birliktir,, d e r2
Mahmut devrinde Gazne ordusu zamann en gl sava
makinesi idi; bu ordu trl trl durumlarn gerekliklerine
uymay ve bunlardan doan btn glkleri yenmeyi daima
bilmitir, Ordunun genel gc, 1008 ylnda, Trkistann btn
gcne baar ile kar koymasiyle grlmtr.. lek Han
kendi komutanlarm uradklar yenilii dolaysiyle knad
vakit bunlar, Gerdizye g re 3: Bu filler, bu silh ve let
ve adamlara kar kimse dayanamaz,, derler.,
Ordu genel sava gc bakmndan olduu gibi teknik
vastalar bakmndan da ok ileri idi; 1024-25 ylnda Mahmud Ceyhunu gemek iin biribirine balanm gemilerle ko
caman bir kpr kurdurmu ve filleriyle birlikte ordusuna
rma onun zerinden geirmiti; Gerdizde 1 bu kprnn
yapl zerinde epey ayrnt vardr,
Yine ayn eserde 5 atlara kar yaplan seferde kulla
nlm olan teknik vastalar (gemilere demir boynuz koyma,
saldrlarda neft kullanma gibi) tarih ksmda grmtk.,
Ancak bu ordu Mesudun elinde hmbllaacak ve sava
gereleri onun iin faydadan ok yk olacaktr,, Seluk bey1 Beyhak, 325
3 s 54
4 s,. 66..
Beyhak, 598.
5 s. 70
230
HNDSTAN TARH
leri arasnda yaplan bir danmada ar Bey Davudun u

szleri bunu gsterir: 1 ....... Ben Ulyabadda bu ordunun
(Mesut ordusunun) vurumasn grdm, istedikleri kadar er
ve mhimmatlar var, ancak ordunun levazm arl oktur;
onlar bunsuz yayamazlar, ona baldrlar; canlarn m ko
rusunlar, yoksa arlklarn m ? Bunda tereddtte kalrlar.
Bizim gibi deildirler, Beydodu ve Sba bu yzden boz
guna uradlar...
Divan R isalet Devletin genel muhabere dairesi olduu gibi
veya na
hkmetle ii olan halkn da bavuraca
yerdir, Beyhakde 2 onun, bu iki sfatn
belirten, ileme biimi zerinde epey ayrnt vardr. Haiife ve
yabanc hkmdarlarla da muhabere bu dairece yaplmaktadr..
Mesudun gvenmedii adamlar oradan karmas ve bu kardiklarn mriflik (casusluk) ve beridlik (posta ve ak ve
resmi istihbarat memuru) gibi ilere tayin etmesi Divan- Risalette ancak en gvenilir kimselerin bulunduunu gsterir3..
ok kere bu daireye orada bulunanlarn oul ve akrabalar
alnrd. Sultan avda veya elencede olsa da yannda daima
bu daireden bir nbeti bulunurdu,,
Bu dairede ok zengin kimseler vard ve ticaret, hayvan
besleme vesaire de yaptklar olurdu4 ; bunlar hakknda
genel olarak Tacik,, tbirinin kullanlmas okluk bakmndan
bunlarn Fars veya Farkllamlardan olduklarn gsterir.
Ancak Sultann yannda Trk ktiplerin de bulunduklar anla
lmaktadr. Beyhak3, Harezmde ayaklanm olan Altn
tan olu Harun dolaysiyle gelen bir ifre iin der ki: Bu
Nasr (Sahibi Divan Risalet) ifrenin hallini Trk divittara
(ktip) verdi; Emr bunu okudu Sonra yazdlar; tekrar Bu
Nasra verdiler,,.,
Bu dairenin ba olan Sahib-i Dvan- Risaletn Sultann
en yakn ve daima dant adamlarndan biri olduunu daha
nce grdk,
1 Beyhak, 712,
4 Beyhak, s, 746 ve 495,
163-4,.
3 Bey haki, 165*6,

5 s 541,
GAZNE DEVLET
231
E l i le r Bunlarn i ve yazlar bu divanca grlr ve yazlrd.
Eliler tannm yksek ailelerden seilirdi; Mesut,

Trkistana gnderdii eli ile ora hanna yollad mektupta
eli iin: Kardeim ve mutemedim,, ve: Onun syledii sz
bizim azmzdan km gibidir,, demekte ve onu bir sr
vmektedir
bu eliye bir de kad katlmt, bunun balca
grevi: ayet elinin elinde bulunan aht ve akit nshasnn
maddelerinde anlalmyan ynler olursa bu kad onlar eriata
uygun olarak aydnlatacaktr,, cmlesinden anlalmaktadr.
Eliye trl kt verilmektedir; biri, itimatnme kabi
linden olan gidecei yerdeki hkmdara hitaben yazlm mek
tuptur ki konusu genel nezaket ve dostluk gsterileridir.
kincisi mafehe,, dir; bu, elinin kendisine hitaben ya
zlm bir talimatnamedir; ve ne deyip yapaca ayrntl olarak
anlatlmaktadr; ancak gerekirse, gittii yerdeki hkmdara da
gsterilebilecek biimdedir,,
ncs ahtnme,, tasarsdr,. Eliye verilen "mafehe,,
de bu ahtnmenin nasl aktedilecei yolunda ilgiye deer
ayrntlar vardr, mafehe nin o devirde iki devlet arasnda
nasl andlama yapldn ve hanedanlar arasnda evlenme
mzakerelerini gsteren ksmlar aaya konulmutur :
. . .. eer Han isterse bir muahede aktna teebbs olunur,
bu i iin Hann uygun grd birgn iin kendisinden sz
alrsn ve kadlar ve ulema ile birlikte Hann btn ayan (ilerigelen), mutemet, amca, karde ve oullarnn Hann meclisinde
hazr bulunmalarn istersin, Sonra sen oraya gider ve kad
Bu Tahiri (eli ile giden kad) de birlikte gtrrsn; sana
verilen ahtnmeyi gsterirsin. Btn artlar kararlatrldktan
sonra onlara, szlerle birlikte gnderecekleri elilerin bizim
saraymza gelmesini ve bizi grmesini syle, bir sureti sizde
olan istediimiz nsha zerine biz de imzamz koyalm ki bir
ziyade ve eksik olmasn,. Ahtnme artlarndan hibirinin
deitirilmemesi gerekir, nk bundaki ama sulh ve salahtr,..
Eer onlarn bir mutemedi sana bu ahtnmedeki meselelerden
biri hakknda bir sz sylerse onu sen iyi dinle ve hakkiyle
karln ver; eer mnazere gerekirse ekinmeden yap. Burada1
1 Beyhak,250
232
HNDSTAN TARH
(Gaznede yani Mesudca) senin grdne gre hkm verile

cektir.. Biz senin yaptna razyz, senin doru grdn biz
imza buyururuz; ancak yle davranmalsn ki senin raz oldu
un bir ey bizim saltanatmza bir eksiklik getirmesin. Eer
zor bir sorum ortaya kar ve sen onun zerinde bir hkm
veremez olursan ve bizden o y zerinde bir buyruk alma
msan o zaman bizim dncemizi sor, abuk giden bir Kastla
mektup gnder........ buraya dndn vakit ii yle btnlemi
olmalsn ki artk yeniden gidip geli gerekmesin. Bu ahtnme
hkmleri btnlenip kararlatktan sonra kad ile birlikte
Handan ,(grmelerde) btn hazr bulunmu olanlarn nnde
ahtnmede bulunan btn artlan ve yeminleri, az ile ikrar
etmesini isteyin, Bunlarn eriat ahkmna uygun olmasna ok
dikkat ve ihtiyat edilsin. Bundan sonra ayn, ahadetlerini
grenek olduu gibi el yazlariyle yazsnlar . ......
imdi biz Handan iki shriyet ba istiyoruz: bunlardan
biri benim, teki de bizden sonra veliaht olacak olan byk
olumuz Ebu Feth Mevdud iindir,, Bana nianlanacak olan kz
Hann kzlarndandr, teki de Hann olu ve veliaht Boratekinin kzlarndan olmaldr,, Bu iki kzn her ikisi ana ynnden
de asl olmaldr............. Onun (Hann) bu ite bizi reddetmesi
mrvvete aykr bir davran olur, hibir ynden doru olmaz,,
Buna raz olursa o ne isterse biz de raz olur ve yerine geti
ririz,, Bylelikle aramzdaki dostluk o kadar kuvvetleir ki
zaman onu zmek in hibir tesir gsteremez, Eer Han buna
raz olursave olacan kesin olarak biliyorumbtn byk
lklerde ei olmadn gstermi olur, Bundan sonra baka
bir gn iin kendisinden sz alrsn, o gnde iki nikh akde
dilsin; bunun iin Kad Bu Tahinde birlikte al, eriatn hkm
ve rknlerini o yerine getirsin; bana nianlanacak kzn mihri
50.000 ve olumuza nianlanacak kzn mihri de 30,000 halis
dinar olsun........
Eliler byk debdebe ile karlanmakta, onlarla ar
armaanlar gnderilmekte ve bunlarn bir hi olduu tevazuyla
bildirilmektedir; elilere de armaanlar verilmektedir.
Eer elinin casusluundan phelenilmekte ise izinsiz hi
kimse ile grmemesine dikkat edilmektedir I..
1 B e j haki, 632.
GAZNE DEVLET
233
nemli iler iin eliye ok para verilmektedir; Mesut

428 ylnda Trkistanda Arslan Hana yollad eliye 10,000
dinardan ok para verdirmitir \ bu bizim 6,500 altn liramz
kadar eder ve o zamann ucuzluuna gre pek byk para
dr ; ama, elinin gittii yerde para databilmesini salamak
olmaldr..
Devletin gizli haber alma dairesi olup ok
gelimi bir durumda idi; hele Mahmut devi k t
rinde ok baar ile ilerdi; Beyhak ve Siyasetnme bu dairenin ayrnt ve baanlariyle
doludurlar; gerek kendi saray, ordu ve lkesinde, gerekse
Badattan Kagar ve daha telere kadar hibir saray ve
nemli kent yoktu ki orada Mahmudun gizli mrifleri (casus
lar) bulunmasn, bazen bunlar yabanc hkmdarlarn kendi
adamlar veya soylarndan kimselerdir; genel mrifler olduu
gibi bir adam zerine veya bir ordu iin tayin edilmi zel
mrifler de v ard ; bunlar herhangi ilerine ek olarak gizlicene
mriflii de yklenmilerdir. Dairenin ba olan raf- memle
ket,, bazan eski bir vezir bile olurdu 2
D iv a n u u lu
ra fi-M e m -
Saray tekilt iinde hacip ve byk hacipler ok

anlr; Gazne devletinde haciplik hem bir askeri
rtbe, hem de bir trl mabeyincilik gibi grnr; hacip daha
sonra, herhangi i ve makama gese yine hacip diye anl
maktadr.,
H a c ip le r
A. ,
. ,
. Devletin byklk devrinde bu ilere ok nem

! ! *
**
.
1
verildii gorulur; gerek Beyhak, gerekse Siyasetnme Alptekin, Sevktekin ve Mahmudun bu ilerle ok
yakndan ilgilendiklerini gsteren pek ok yazy kapsar; sk
sk sultann dorudan doruya yarglk etmek iin halk ka
bul ettii ve yarglama ilerinin, ilgililerin byk kk olma
larna baklmadan yrtld grlr 2
I6Y
! Beyhak, 658,
2 Beyhak, 183,
3 Mahmut iin bak. Siyasetnme bolm 13: Onun gveni ktye

kullanan bir kady yakalay; blm 49: Olu Mesudu borcunu demiye zorlamas; blm 6 : Buyruu altnda 50,000 kii bulunan byk ko-
234
HNDSTAN TARH
Yarglk ileri kadlarca grlrd, her kentte kad, vil

yet yarg ilerinin banda ise Kad-i-Kuzzat bulunurdu,,
Siyasa ve ynetim ileri dolaysiyle sultan ve vezirin
buyruu ile adam cezalandrld da ok olurdu; genel olarak
nl ve adam ok olan biri yakalandnda bir karklk
karmamalar iin adamlar da yakalanr ve mallarna el
konurdu,,
Medreseler yani kltr ileri ve evkafa bakan daireye
Iraf-i Evkaf denirdi i
Mahmudu ve genel olarak haleflerinin bilginlere ve din
lemasna ok sayg gsterdikleri, zaman tarihilerinden anla
lr; ancak din riyann sevilmedii ve kadnlardan rvet
alanlar olursa dikkatli davranld da grlmektedir,, Yoksul
olmasna ramen, Mesudun bir armaann, verilen parann
hell para olup olmadn bilmedii iin, reddeden Bul-Hasan
adnda bir kady bu hkmdar ok takdir etmiti; bu ona
br trl lema ile karlatrmalar yapma vesilesi verir ve
Be>hakye gre:
Emr nerede bir mutasavvf veya trp bykl, riya
tuzan kurmu, kalbinden daha kara eski bir esvap giymi
bir adam grse glerdi ve Bu Nasra 2 Bul Hasan fena nazar
dan saklasn derdi,,
lle r d e k i ^ ercê birbirine kar bamsz ve dorudan dot e k l l t ya merkeze bal olarak iliyen birka tekilt
vardr,,
1 Asker komutan (salar, sipehsalar v. s); sultana ve
vezire baldr. ok kere nl bir kiidir,,
2 Sahib-i Divan; ynetim ve maliye ilerine bakar ve
Divan- Vezarete baldr ; maliye ileri anlrken grevi bildi
rilmiti, Ancak baz olaylardan Sahib-i Divann ok byk yet
kileri olduu anlalmaktadr. Niapurun Selukiar eline de
cei srada orada Sahib-i Divan olan Suri adnda birinin bir
sk ynetim kurduu herkesin ve en byk memurlarn ondan
mutanlarndan Ali Nutekinin sarho olarak sokakta yakaland in
muhtesipten meydan daya yemesi,
1 Beyhak 38
2 Mesudun Sahib-i Divan- Risaleti; Beyhak s.. 636
GAZNE DEVLET
235
korktuklar grlmektedir l, Dolayrsiyle Sahib-i Divan, az ok

bir vali saylabilir, Ordunun ihtiyalarn salamak da onun
ana grevleri arasndadr,
Genel olarak asker komutan, nl bir kii olmas dola*
ysiyle, illerde stn durumda grnmektedir ve bizdeki vali,,
nin hkmeti temsil sfatn onun tad kabul olunabilir,
Ancak vali,, nin en nemli ilerini bilhassa mal ileri asker
komutana bamsz olarak gren Sahib- i Divan,, dr.
Bununla birlikte yeni eserlerde l|er anlrken vali,, veya
gouverneur,, denildii vakit daha ok asker komutan d
nlmektedir.
Bu kii Sevktekin devrinde Niapur sipehsalar Mahmut
(veliaht) veya Mahmut devrinde Harezmah Altnta gibi biri
olursa tabiatiyle vali,, saylmas gereken odur,
3)
Sahib-i Berid ( veya Berid) ; vilyette olan bitenleri ve
komutan ve iyarlarn yapp ettiklerini merkeze bildirir; en
gvenilir adamlardan seilir; Divan- Risalete baldr; resm
atllar vardr ve gereken haberleri yazl veya ifreli olarak
arabuk merkeze yollar; bazen bir asker komutan veya onun
adamlar bir ayaklanma hazrladklar itn Sahib-i Beride zorla
merkeze yanl haber gndertirler veya onun haber grdermesini nlemek isterlerse o, gizli adamlarla doru haber yollyabilmek iin tertipli bulunmaldr, Beyhakde Sahib-i Beridlerin bu yolda ok iyi ve fedakrane altklarn gsteren olay
lar vardr. rnek olarak Harezmah Altntala Kaid Mencuk
olaynda Sahib-i Beridin resmen yazmya mecbur edildii ya
zy yollamakla birlikte el altndan da gerekten olan bitenleri
merkeze yetitirmesi 2 ve Niapurun Seluklar'dan Turul
Bey'n eline gemesinden sonra orada sakl kalan Sahib-i Be
ridin durum ve olaylar biteviye Gazneye bildirilmesi8 zik
redilebilir..
Beyhakd e 1 bir S ah ib -i Berid ve bir vilyet Debiri
(ktip) iin ayda 70,000 dirhem verildii yazldr. Bolluk ylla
rnda kylerde bir dirheme 20 okka buday alnabildii (bak.
ekonomik ksmna) dnlrse aylklarn ok yksek olduu
1 Bey haki,683..
3 s- 389 v.. d
3 s. 692,.
166.,
236
HNDSTAN TARH
grlr; ancak bu paradan memurun memuriyeti icab ne

kadarm i iin harcamak zorunda olduu kestirilememektedir:
4) Mrfler (c a s u s ); bunlar u veya bu grevden baka
mrifiii de stenmi kimselerdir Beyhakde grevleri bunlarmkine ok benziyen mnhi,, adn tayan memurlar da sk
sk anlmaktadr: Bunlar Gazne devleti iinde ve dnda al
r gster ilmektedirler,.
5) Kad-l-Kuzzat, ki yukarda sz gemiti,,
6) Vali,, taribi az ok bamsz blge bakanlar iin
kullan lrdBeyh akde 1 aganyan valisi tabiri vardr ve
tarih ksmnda grm olduumuz gibi Dehistan, Nesa ve
Ferave Seluk beylerine verildii vakit bunlara Dihkan,, de
nilmi ve valilere mahsus hilatlar gnderilmiti,,
Bunlardan baka : a) balca kentlerde ve kurganlarda
kutva,, adn tayan br memur vardr ki genel olarak zabta
miridir; bazen kurgan komutam olarak ta grnr; b) kay
makam ve mdr gibi kk ynetimciler vardr ki bunlara
ahne,, denilmektedir ; c) kethda larn tam durumunu an
lamak gtr; bazen bir sipehsalann maiyeti ve gvendii
adamdr ve kendisince seilmitir ; bazen merkezce tayin
edilmi ve sipehsalara kafa tutabilecek bir ynetimcidir ; genel
olarak byk bir kiinin yannda ynetim ileriyle uramak
tadr ; d) muhtesip ,, 1erin ii br slm lkelerindekine ben
zemektedir.
D il v e kltr Resm dil arapadr; Mahmudun ilk veziri Ebulileri
Abbas Fadl zamannda bu kiinin arapay
bilmemesi veya iyi bilmemesi yznden resm

yazlarda farsa kullanlr; 1014 de onun yerine vezir olan
Ebul-Kasm Ahmed ( eyh elil diye nldr ) yine arapay
resm dil yapar, ancak arapa bilmiyen biri iin yazlacak
yazlarn farsa yazlmasna izin verilir 3
Farsann yeniden bir kltr dili olarak kalknmasnda
Mahmudun: Unsun, Firdevs, Asced, Ferruh gibi birok
aire ;i pek cmertesine datt paralarn ok nemli tesiri
1 s 703
2 El'Utbi : eyb elil blm..
3 Firite 400 der, s- 39..
GAZNE DEVLET
237
olmutur, Mahmudun bunu bir yandan propagandasn yrt

mek istedii ve air ve iirden holand iin yapt kabul
edilebilecei gibi kendisinin lek Hanla olan etin savala
rnda grld zere olaylarn gidii onu Turana,, kar
rann,, koruyucusu ve babuu yapm olduundan bu yolda
davranm olmas da bir faraziye olarak akla gelebilir,
Bununla birlikte, Mahmudun, Firdevsye yazm olduu
ehname,, iin, kendi greneklerine gre ok az para vermi
olmasn, ibu eserde Turan,, lere ve hele Iran,, lerden olup
ta onlarla i birlii yapanlara ve evlenenlere kar bazen etin
yazlar bulunmasiyle de aklamak mmkndr,,
Genel olarak Mahmut bilgin ve airleri ok korumu olup,
Tarih-i Gzideye gre, onlar iin ylda 400000 dinardan ok
sarfedermi.
El-Utbi, Gazne Mescidi blmnde Mahmudun yaptrd
nl byk medrese iin unlar der:
Sultan camiin yaknnda geni bir medrese yaptrd,
Bu hem medrese, hem ktphane idi,, Birok odalar tabandan
tavana kadar kitap ile dolmutu, Ulmu evvelin ve ahirin,, e
ait olan bu kitaplar byk padiahlar raktan ve dier yer
lerden buldurmu ve hzinelerine koymulard; bunlar, sonra
Sultana ntikal etmiti,, Bu kitaplar deerli kitaplard Yazlar
gzel, nshalar sihirli birtakm bilginler elinden veya gzn
den gemi, kenarlan kaytlarla haiyelenmi kitaplard Bu
kitaplar Gazne fakh ve bilginlerinin okumas ve okutmas
iin oraya konulmutu,, Sultan ayn zamanda okutan bilginler
ve okuyan renciler iin medresenin evkafndan dolgun
aylklar, yllklar tayin ederek onlarn geimlerini salamt,,,
Her ne kadar El-Utbi Mahmud devrinde yazm ise de
bu gibi madd ayrntlar uyduramyaca ve bunlar gerek
olmasalard onlar yazmak Sultanla bir trl alay etmek ola
ca iin Mahmudun, bilgin ve airlerin koruyuculuu ve bilgi
yaycl yolunda kazanm olduunu doru saymak gerekir,
Bunun iki istisnas, yani elerinden az yardm grm ve
armaan alm iki kii vard: Firdevs ve Birun, birincisi iin
akla gelen ve sylenilmi olanlar yukarda grdk; kincisine
gelince, tarih ksmda grm olduumuz gibi, o, balca akl
HNDSTAN TARH
238
hocas bulunduu Harezmah Memuna Mahmudm gcn

temelinden sarsacak tler vermiti (Trkistan Hanlariyle i
birlii yapmak v s, gibi)- Bununla birlikte Mahmut, Harezmi
ele geirdikten sonra Birunye bir ktlk etmeyip olsa olsa
ona ayrca belirli bir eyilikte bulunmamtr; br yandan ona
Hindistanda ok deerli incelemelerde bulunmak frsatm ver
mitir.
El-Birunnin Tahkik-i-Mal-il-Hind,, inde Mahmudu nisbeten az vmesi ve El-Kanun-l-Mes'ud,, adl riyaziye ve
heyet kitabnda silik bir hkmdar olan Mesudu gklere
karmas da gsterir ki ibu son Gazne sultanndan umduu
ve siyasal hatalarna ramen kendisine gsterilmesi gerekli
olan sayg ve yardm grmtr,, Firite1 bu son eser iin
Mesudun Birunye bir fil yk gm verdiini yazmaktadr,,
uras muhakkaktr ki Biruny siyasadan ayrp ona
yukarda ad geen iki lmez eseri yazdran, onu az veya ok
korumu olsa da, Mahmuttur ve ondan sonra da onu daha
ok koruyan ve ho tutan Mesuttur..
Eski Hindu acununun felsefesi, edebiyat, corafyas, ge
lenek ve grenekleri, trl bilgileri ve azck ta tarihi hak
knda en nemli bilgilerin Birunnin Tahkik-i-Mal-il-Hindinde
bulunduu da phesizdir ve bu eser bugn dahi o devir
zerinde elde bulunan pek nadir kaynaklarn biri ve en gve
niliridir
kirite 2 Mesudun pek ok mederese yaptrdn lema
ve fuzela,, ile grmeyi ok sevdiini, onlara ok iyilikte
bulunduunu; Hanef fkh bakmndan nemli olan Kad
Ebu Ahmed Nash nin Kitab- Mesud sinin ona sunulmu
olduunu yazar,,
Gazne sultanlarnn ou bu yoldan yryeceklerdir,
Sultan brahim ve onun torunu Behram ah zamannda
nl suf ve air Gazneii Hakim Ebul-Mecd Sanainn (Hadikatl-Hakak yazan) ok sayg grm ve Behram ah ona
kz kardeini vermek istemitir,, Fiiteye g re 3, Behram ah
da ulema ve fuzela,, ile grmeyi ok severmi, Gazneli
Seyyid Haan onun airierindendi, eyh Nizam Mahzen-l-Es1 s. 44
9 s, 44.
3 s 50,
GAZNE DEVLEI
239
rar m ona sunmutu ve "Kelile ve Dimne,, nin arapadan

farsaya evrilmesi (asl, Hindistanda tannm bir eser olan,
Penetantra,, daki hikyelerdir) yine ona sunulmtuur,,
Gazne devleti Cihad,, temeli zerine kurulmutu; Alpte
kinle Sevktekin buna ok nem verdikleri gibi Mahmut
ta bu ii ok ileri gtrmt, bundan baka Halife ile iyi ge
inmek ve onunla dayanmak ta Mahmut ve Mesut devirleri
nin ana siyasalar arasndadr; ancak Mahmudun Halife ile
ekitii de olurdu; keza Mahmut, bir yandan Halifeye kar
gtt dayanma dolaysiyle, br yandan da lkesinde
dzen istedii iin kendisinden nce ve sonra slm acununda
sonsuz karmakarklkla!" dourmu olan Batn, smail ve
Krmt gibi din cereyanlara kar ok kesin ve etin bir
durum taknm ve elinden geldii lde bunlar yok etmiye
uramtr.. Gazne devletinde okluk Hanef fkh geerdi;
Mahmut kh buna, kh afi fkhna eyginlik gstermitir.. Ken
disinin Hindistanda slm dinini yaymakta nemli baarlar
olduu tarihilerinden anlalmaktadr; ancak zorla kimseyi
mslman yaptna dair kayt yoktur,,
D in
A n tl a r Gaznenin 1151 ylnda Gur sultam Ala-d-Din Cihan-
suzca batanbaa yaklp yklm olmas; bu devletin

byklk devrindenberi 900 yldan ok gemi bulunmas,
onun kapsam olduu lkelerin arada pek ok akn ve istilya
ve hele Cengiz istilsna uram olmas gibi olaylar, antlarnn
zenginlii ve bolluu ile nl olan ibu devirden ayakta he
men hibir ey kalmam olmas sonucunu vermitir,,
Mahmut devri antlarnn en nls Gazne camisidir; ElUtbi, onun gzellik ve sslerini, mermerlerini, yaldzlarn, altn
dan yaplm yaprak, iek ve ubuk biiminde sslerini sayp
durmakta ve onun am camiinden (Velidin yaptrm olduu
Emevye camii) ok stn ve gzel olduunu savlamaktadr,,
Bugn Gaznede bu camiin olmas muhtemel bulunan iki mi
nare ayaktadr, bunlarn d ksm cill sar tuladandrlar ve
900 yldr cila ve parlaklklar bozulmamtr, biribirlerinden
uzaklklar 360 ve ykseklikleri 45 m, kadardr, ok ssldr
ler ve zerlerinde kufi yazlar vardr.,
HNDSTAN TARH
240
Sevktekin ve Mahmudun mezarlar elan durmaktadr,

yeri kaybedilmi olan birincisi, 1914 savandan az nce bulun
mu ve yamurdan korumak iin zerine bir dam ekilmitir,
yanlan aktr.
Mahmudun trbesi gzellii ile nl olup Ala - d - Din
Cihansuzun ayakta brakt tek ant id i; bugn yok olmutur,
onun yerinde sandukay korumak iin Afgan Emri HabibUllahca yaptrlm bir bina vardr; sanduka byk bir ken
biiminde, ok gzel bir mermerden olup zerinde kabartma
kufi yazlar vardr, Eski trbenin kaplarn ngiizler 1839-1842
ngiliz-Afgan sava srasnda, Somnat mbedinin kaplardr
diye, Agraya tamlardr ve bugn orada bulunmaktadrlar.
T u tu m ileri Gazne
devletinin en parlak zaman Mahmut

devridir,, Baz Avrupa tarihileri bu parlakln
istihsal ve almadan doma olmayp Hindistan yamalariyle
salanm olduunu ileri srmlerdir,
Byle bir iddia sava ve ftuhatla zenginleen herhangi
bir devlet iin ileri srlebilir,, Hele Hal seferleri, yeni bulun
mu Amerika yamasiyle zenginleen veya smrgelerini bata
soyan ve sonra smren birok devlet iin bu iddia en aa
Gazne devleti iin olduu kadar dorudur,
Ancak bu iddia ileri srlrken byk Gazne hkmdar
larnn iyi ynetim ve alma yolu ile saladklar zenginlikler
de anlmaldr; devrin eskilii ve o devir tarihi ve yazarlar
nn tutum ileriyle pek ilgili olmamalar yznden bu yoldaki
bilgiler az olmakla birlikte yine elde bulunanlar yukardaki
iddiay byk lde yalanlamaya yeter, Bunlar aada
sralanmtr :
1. Sevktekin ve Mahmut, ellerindeki lkelerde byk bir
gven salamlard; sonsuz derebeyi ve hkmdarck kavga
larn sona erdirmi, Batn, smail, Krmt gibi din hzp
perdesi altndaki ayaklanma ve soygunculuklar da geliemez
bir duruma sokmulard; dolaysiyle herkese rahat almak
ve almas mkfatn grmek imknn vererek lkelerin
kalknma ve zenginlemesini salamlard,. Siyasetnmede g
rlen birok hikye1 zamann bunu byle bildiini gsterdii
1 Bak. ezcmle onuncu blmne,.
GAZNE DEVLET
241
gibi Beyhak d e 1 Mahmudun lmnden az sonra Rey hal

knn Gazne devletine balln ve kendileri gibi i olan
Bveyh oullarna karn olmalarn Mahmudun doru ve iyi
ynetimine ve onun bu yzden halka bir kurtarc saylmasna
atfedilmektedir
2. Kocaman bir lkede tek devlete vergi ve gmrk ver
mek, gven iinde gidip gelebilmek ve dil bir ynetim kar
snda bulunmak yznden Gazne devletinin byklk devrinde
tecim ok gelimi bulunuyordu; Siyasetnmenin 49 ncu bl
mndeki hikye bu son yn iyice aklar, inden Batya
kadar uzanan lkeler arasnda rahata ve ok geni lde
yaplan bu tecim de Gazne devleti ve halk iin byk bir
kazan kayna idi, El-Utbi 1009 da Mahmudun Narain (Hin
distanda, Racputanada Elver blgesi) seferini ve varlan bar
anlattktan sonra: HBu bar zerine Horasan ile Hindistan
arasndaki yollar, kafilelere, tecimeriere ald,, der,, Bundan
u kar ki Mahmut Hindistann bir ksmnn olsun karadan
br Asya lkeleriyle tecimini salam, dolaysiyle Gazne
devletinden geen ve onunla yaplan tecim iin yeni bir alan
amtr,, Bunun da nemli kazan kayna olduu apaktr.
Pr. A Metz: Die Renaissance das slam,,2 adl eserinde:
ve 490 (1010) tarihinde, Hindistann tecim iin olaanst
nemli olan byk ksmlar, slm devletine ilhak edildi,,
demekle bu yn onamaktadr..
3., Gazne dolaylarnda birka ykk byk sulama bendleri (baraj) vardr, halk bunlar herhalde byk lde hakl
olarak Mahmuda atfeder; bunlardan Bend-i-Sultan adn
tayan biri (60 m., kadar uzunluk, 8 m., kadar ykseklikte) p
hesiz olarak onun eseridir ; 152526 da Baburca onarlm
veya yeniden yaptrlm olup elan kullanlmaktadr.
4., Tarihi-i Gzdede 3 Mahmud zamannda bulunup ile
tilen bir altn madeni anlmaktadr.
5 Seluklardan Turul Beyin Niapur u almas dolaysiyle
srf bir tesadf olarak Beyhak, Mahmudca Belhde yaptrlm
1 s. 20 v s
2 slmda Rnesans ; lkde: O rta Zaman
Trk-slm Dnyas adiyle Trkeye evrilmitir,. Bak say 43, s, 13,
stun 1
3 s, 395,.
Hindistan Tarihi 76
242
HNDSTAN TARH
ve Ilek Han ibu kenti alrken yanm olan Pazar- ikan,,

adnda bir arnn var olmu olduunu bize bildiriyor1. Bize
kadar adlar gelmemi byle nice imaretler olduunu tabi ola
rak kabul etmeliyiz,,
Btn bunlara bakarak, Gazne devletinin zenginliinin
hemen hep yamaya dayand yolundaki iddiay bo bir lf
saymaldr. Niapur tecimerlerinin ora arsnn stn ok
ssl bir biimde rtmek iin yzbin altn harcamalar da
gsterir ki halkta da para buldu2,,
Yine El-Utbi'ye g r e :3
Gazne kenti Sultann
(Mahmudun) zamannda, genilik ve yce yaplar bakmndan
dnyann btn byk kentlerini gemitir.. Gaznenin byk
ln anlamak iin unu bilmek yeter ki Gaznede bin fil
vard; bunlar iin filhaneler yaplmt; bunlarn her biri geni
bir saray, geni bir mahalle halinde idi; nk her fil iin
filci, filin yemeine bakan hizmetiler, onun br ihtiyalarna
bakan hademeler vard
Gazne kentinin bykl (ide bir mikdar iirme de
olsa) Adab daki drdnc hikyeden anlalr 4; buna gre
bir ktlk srasnda Sultan brahim devlet ambarlarndan erzak
sattracan halka iln iin at ve deveye binmi 200 delll
bartr; o zaman Gaznede 6000 tabbah (frnc ?) ve 6000
ullaf (erzak veya hayvan yemi satan ?) varm.
O devrin eya fiyatlar hakknda bir fikir edinmek im
knsz gibidir ; zaman tarihilerinin tektk verdikleri erzak
fiyatlar hep olaanst ktlk anlarna aittir; yalnz bir defa
Beyhakd e 3 Horasan kylerinde bolluk ve ucuzlua rnek
olmak zere bir dirhemle on men buday ve on be men arpa
alnabildii yazldr,, O zamann Tebriz meni bizim eski okka
ve dirhem aa yukar 3 gr arlnda bir gm para ola
rak kabul edilirse buday ve arpa fiyatlar zerinde bir fikir
edilinebilini,
Fiyatlar zerinde hkmetin narh vardr ve bu narhlarn
dkl yani ucuzluk olmas eyi br ynetimin sonucu
saylmaktadr 6
1 s 688.,
2 El-Utbi: stad Ebu-Bekir ve Kad Ebul-Ula blmnn sonu..
a Gazne mescidi blmnn sonu,. 4 s. 43 b, 5 s.. 550. 6 Gerdiz, s. 74..
GAZNE DEVLE
243
Eldeki bilgilere gre Mesut devrindeki knt zerinde

ekonomik durumun ayrca bir tesiri olduu sylenilemez; bir
yandan kt ynetimin ve kt komutanm dourduu asker
yenilgiler ve br yandan yine kt ynetim ve memurlarn
hrszlk ve sairesi gibi eylemlerin dourduu honutsuzluklar
bu knty aklamaya yeter. Horasanda ekonomik duru
mun bu yzden ve Trkmen sava ve akmlar yznden
ktlemesini knty dourmu bir mil deil, onu belki
sakmamaz bir olay yapm olan ek bir amil saymak gerekir
Gazne devletini bsbtn ortadan kaldran miller ise,
bir yandan hanedann yoslanmas, br yandan da devletin
Trk gc kaynandan uzak dmesi ve oradan rakipleri
lsnde adam getirtmez veya getirtemez olmasiyle aklamak
bizce en dorusudur..
>
E^
00
v> ^-
c
15
4)
osr
J*
:P
>
O
a
V
*rt tn rOn
4)
M 'e
19 tu
UJ >
4t
z t
M
<
O
!
<
nJ
2:
<
H
J
O
00
M
S
(S
V
c
rt
s
O^
co
,s o
m
4) n
O
s c
4> _
ô
r%
'ST
T33 l-H
O
V
S
" *
O t i,
CN '
5>T-
oo
c/
*;
'- s -
[a] Onunla 12 nci sultan arasnda Turul adl Bey 40 gn saltanat srer ,
fbl Behram'n lm ve iki Hsrev'in tahta k tarihlerr kesin deildir.
Adlarn yannda bulunan muterize iindeki saylar tahta k srasn gsterir ; alttaki saylar tahta k ve lm
tarihlerini gsterir . Sralar yaa gre deil tahta ka gredir. Sultan nvan Mahmut'la balar.
N
zWC
GA.ZNE
DEVLET HAKKINDA
BBLYOGRAFYA
SELM
A a d a e s e r le r i
1. El-Utbi diye tannm Ebu Nasr Muhammedin Tarih-i

Yemini s i; yazar Saman oullan ve Gazne devletinde trl
memuriyetlerde bulunmu (Debir ktip, eli, Sahib-i Berid =
posta ve istihbarat mdr) ve Sevktekin ve Mahmudun
zamannda yaamtr.
Eser, Sevktekin devriyle Mahmut
devrinin ilk 25 yln (997 - 1021) anlatr., Mahmudun kardei
Nasrm lmnde durur. Pek az tarih vardr ve birok olay
pek ksa ve belirsiz geilmitir; slb, o zaman det olduu
gibi hkmdarlar ok ven bir slptur; ancak, hele Mahmud
devrinde bu vmeler inde, yaplan ilerde Sultan veya ilerigelenlerin noktai nazarnn ifadesi de sezilmektedir ve eserin
bir nemi de bundadr,
2 Gerdizi diye tannm olan Ebu-Said Abd-l-Hayn
Zeyn-l-Ahbar\, Eser, nvan Zeyn-l-Mille olan Gazne Sul
tam Abd-r-Reide sunulmu olmasna gre, 1052 ylnda
bitirilmi olmaldr, dolaysiyle yazar Mesud ve ksmen olsun
Mahmut devirlerini yaamtr,, Tahinlerin, Saman oullarnn
ve Gaznelilerin tarihini, daha ok bir kronoloji gibi pek ksa
olarak anlatr, ancak hemen her ola>n tarihini verir. Eserin
Mevdud devrinin balarndan sonraki ksm kayptr. Yakar
daki sahifeler 1315 tarihli (hicri) Tahran basmasna aittir,
3 B eyhaki diye tannm olan Ebl-Fadl Muhammedin
Tarh-i A l'i-Sevk Tekin,, i, Eserin 6 mc cildinin bir ksmiyle
7, 8 ve 9 uncu ciltleri ve 10 uncu cildinin bir ksm bugn var
olup br ksmlar kayptr, Elde kalan ksmlar hemen hep
Mesud devrine ait olduu iin esere Tarih-i Mes'ud de
denir; en ok Tarih-i B eyhaki diye nldr,
Yazar Mahmud ve Mesut devirlerinde Divan-j Risalet,, te
alm ve Mesudun son zamanlarnda bu dairenin Sanib,,
inin vekili olmutur. Olaylar iinden bilen bir adamdr ve bir
ok resm belgeyi aynen eserine koymutur; dolaysiyle eser
246
HNDSTAN TARH
ok nemlidir, ve sonsuz ayrntlarndan devrin trl ynle

rine nfuz etmek mmkndr. Tarihler olaylarn tarihlerinden
ok bunlar bildiren evrakn merkeze varma tarihleridir, Mah
mut devrine ait birok fkralar da eserde vardr Eserin
eldeki ksmlar Ferruhzad ve brahimin saltanatlar srasnda
yazlmtr:
Yukardaki sahifeler W, H Morley tarafndan 1862 de
Kalktada yaynlanan metne aittir
B, a d a o lm y a n e s k i e s e r l e r :
1 Minhac-d-Din in Tabakat'i Nasr,, si; bu eserde Gazneliler blm ksa ve pek eksik olmakla birlikte Seluk, Gut
ve Harezm blmlerindeki yazlar da bir araya getirilince, ya
zarn, bilhassa bugn kayp olmu bulunan baz eserleri gr
m olmas dolaysiyle, nemli bilgiler elde edilebilir (Royal
Asiatic Society of Bengal, Calcutta yaynlarndan),
2 F iritenln Glan- Ibrahim si de (T arihli Firte
diye daha nldr) bu son bakmdan nemli saylabilir (Lucknow ta basmas; 1323 hicri).
3 bnl-Esir*in E l K m il-fit- Tarih i, (14 cilt Leiden
1867-1876), H am d-U llah K azvin n in Tarih-i Gizide (Gibb
Memorial Leiden 1910) si gibi genel slm tarihleri de (hele
ilk andmz) ok faydaldr.
4, Fahr-d-D in M barek ah, Fahr-i M debbir, El-M erverrud gibi adlarla anlan Muhammedi'm A dab-l-H arb ves-ecaa s Gazne sultanlarna ait birok hikyeleri kapsar ve
baz ynlerin belirmesine yarar:
Yukardaki sahifeler Bayan kbal M. afi tarafndan
Fresh Light on the Gaznevids,, adile yaynlanm paralara
aittir,
5. Nizam-l-Mlk'n Siyasetnm e s i; yazar, Mahmudu
ve biraz da Sevktekin ve Gazne devletinin kurucusu Alp
tekini siyasal rnekler arasna ald iin onlar zerinde ve
Gazne devletinin tekilt zerinde epey bilgiler vermektedir.
Bunlar ar asnda yanl ve iir ilmi ynler olsa da eser bir
btn olarak nemlidir (Schefer yayn Paris 1891, Farsa
metin).,
BBLYOGRAFYA
6,. Elliot ve Dozvsonn The History o f Jndia as

its Ovm H istorians adl 8 ciltlik eseri, Hindistanla ilgili
eserlerden birok paralan ngilizceye evirmi olduunda
faydaldr (London 1867-1877),
C. Y e n i e s e rle r t
Bunlarn pek ounda Mslman ve hele Trk devlet ve

byklerini kltmek ve bin yl nce gemi olaylar imdiki
ahlk ve siyasal llere gre yarglamak eyginlii olduun
dan bu gibi eserler bu yn aklda olarak okunulmaldr,,
Bartholdun Mool istilsndan nce Orta Asya,, tarihi
bu zihniyeti tayan lm perdeye brnm en tannm eser
dir ve Batda yazlm pek ok esere kaynak olmutur. Ayn
yazarn slm ansiklopedisindeki yazlan da bu zdedir.
Muhammedi Nazm'in (Hint Mslmanlarndan) The life
a n d times o f Sultan Mahmud o f Ghazna adl eseri byle bir
zihniyet altnda yazlmam, drst ve lm nadir yeni eser
lerden biridir (Cambridge 1931),,
246
HNDSTAN TARH
ok nemlidir, ve sonsuz ayrntlarndan devrin trl ynle

rine nfuz etmek mmkndr., Tarihler olaylarn tarihlerinden
ok bunlar bildiren evrakn merkeze varma tarihleridir. Mah
mut devrine ait birok fkralar da eserde vardr Eserin
eldeki ksmlar Ferruhzad ve brahimin saltanatlar srasnda
yazlmtr,,
Yukardaki sahifeler W,. H. Morley tarafndan 1862 de
Kalktada yaynlanan metne aittir..
B. a d a o lm y a n e s k i e s e r l e r
1, Minhac-d-Din'm " Tabakat- Nasr,, si; bu eserde Gazneliler blm ksa ve pek eksik olmakla birlikte Seluk, Gut
ve Harezm blmlerindeki yazlar da bir araya getirilince, ya
zarn, bilhassa bugn kayp olmu bulunan baz eserleri gr
m olmas dolaysiyle, nemli bilgiler elde edilebilir (Royal
Asiatic Society of Bengal, Calcutta yaynlarndan),
2 Frrzpfenin "Glan- Ibrahim si de ( Tarih-i Firite
diye daha nldr) bu son bakmdan nemli saylabilir (Lucknow ta basm as; 1323 hicri)..
3 bn l-E sirm "El Km il-fit- Tarih i, (14 cilt Leiden
1867-1876), H am d-U llah K azvin n in "Tarih-i Gzide (Gibb
Memorial Leiden 1910) si gibi genel slm tarihler i de (hele
ilk andmz) ok faydaldr,
4 Fahr-d-Din M barekah, Fahr-i M debbir, El-M erverrud gibi adlarla anlan Muhammedi'm "A dab-l-H arb ves-ecaa s Gazne sultanlarna ait birok hikyeleri kapsar ve
baz ynlerin belirmesine yarar,.
Yukardaki sahifeler Bayan kbal M, afi tarafndan
Fresh Light on the Gaznevids,, adile yaynlanm paralara
aittir,,
5 Nizam-l-M lkiin "Siyasetnme s i ; yazar, Mahmudu
ve biraz da Sevktekin ve Gazne devletinin kurucusu Alp
tekini siyasal rnekler arama ald iin onlar zerinde ve
Gazne devletinin tekilt zerinde epey bilgiler vermektedir,,
Bunlar arasnda yanl ve iirilmi ynler olsa da eser bir
btn olarak nemlidir (Schefer yayn Paris 1891, Farsa
metin).,
BBLYORAFYA
247
6, Elliot ve Dovson un The History o f India as told by

its Own H isiorans adl 8 ciltlik eseri, Hindistan'la ilgili eski
eserlerden birok paralan ngilizceye evirmi olduundan
faydaldr (London 1867-1877),,
C . Y e n i e s e r le r
Bunlarn pek ounda Mslman ve hele Trk devlet ve

byklerini kltmek ve bin yl nce gemi olaylar imdiki
ahlk ve siyasal llere gre yarglamak eyginlii olduun
dan bu gibi eserler bu yn aklda olarak okunulmaldr,,
Bartholdun Mool istilsndan nce Orta Asya,, tarihi
bu zihniyeti tayan lm perdeye brnm en tannm eser
dir ve Batda yazlm pek ok esere kaynak olmutur,, Ayn
yazarn Islm ansiklopedisindeki yazlar da bu zdedir.
M ukammed Nazm'in (Hint Mslmanlarndan) The life
an d times o f Sultan M ahmud o f Ghazna adl eseri byle bir
zihniyet altnda yazlmam, drst ve ilmi nadir yeni eser
lerden biridir (Cambrdge 1931)..
BEtNC
GUR'
I. l k
BLM
DEVLET
devirler
ve
byy
ur lkesi Heratn dousundaki ok yksek ve etin da

lk lkedir,, Ora halk ve hanedannn ne olduklar hak
knda trl iddialar ileri srlmtr,,
Dow ve ondan sonra da Briggs, Firitenin tarihini ngiliz
ceye evirdikten sonra bu evirmeler ve hele kincisi Bat
tarihilerinin birou tarafndan ana kaynak olarak alnm ve
hep ona gre yazlmtr; bu evirmelerde ise epey yanllar
vard; bunlar arasnda, Firite hibir yerde Guriulara Afgan
dememiken Dowun ve Briggsin yaptklar evirmelerin birka
yerinde "Guri sz yanma bir "Afgan,, sz katlm ve bazen
de aslnda varm gibi Gurlular Afgan gsteren cmleler
metne hi yoktan sokulmutur,, Bylelikle bu yazarlara inanan
baz Bat tarihileri Gurlular Afgan sanm ve eserlerine de
yle yazmlardr,
Daha sonra Raverty, Tabakat- Nasnyi ngilizceye evi
rirken yukardaki yazarlarn bu uydurmalarn meydana koy
musa da ( s. 442 v s, ve 509 v s deki uzun haiyeler) hl
bu iddiaya rastlanlmak tadr; halbuki hibir ana kaynakta Gulu jar iinÂfgan^veva fiiitan?denilmemektedir.
Eski kaynaklarda Gurlular hakknda su bilgiler vardr :
Tabakat- Nasrde Bengal fatihi .Melik-l-Gazi htiyar-dDin Muhammedden bahseden blmn ba nd a .bu. uzkii oin
Gur ve Germsir'deki Kala'ardan olduuL-Yazldr; bundan
ur'da KalaIarn da bulundujJLânlaslmaktadr.
Yine Tabakat- Nasr, baka bir yerde, Gur emirlerinden
Melik Kutb-d-Din El-Hasan blmnn banda Gur-oymak-1
1 Baz Bat tarihileri Gor dye okumulardr; ancak en gvenilirleri
Gur biimini kabul etmilerdir Burhan Kat da sur vezninden Gur der..
250
HNDSTAN TARH
lamm biteviye biribiriyle boutuklarn anlatrken buna

Arap soyundan olduklar yolunda var olan bir gelenei
sebep gstermektedir,, Ancak bu gelenek efsanev bir zdedir
ve tarih bakmdan anlalmas ve anlatlmas ok gtr ; nk
Arap oymaklarnn Gura yerlemesi olay eer bilinen tarih br
devrede olmusa ancak Orta Asyann Mslman Araplarca
fethi srasnda olabilirdi, halbuki bu olaydan 300 yl kadar
sonra Guriulan hl puta tapar buluyoruz ve T abakt Nasar
den yz yl kadar nce yazm olan Beyhak de Gazne Sultan
Mahmudun olu Mesudu puta tapan Gurun ierlerine girmi
olan ilk Mslman fatih diye gstermektedir,,
Gur Emirleri arasnda az ok tarih zde saylabilecek olan
ilk uzkisLEmir Bencidir: O, bir gelenee gre..Halife Harunr -Reid'i zivareLjedipQndan. GrÊmrliini aImjtiL Tabakat-
Nsr ona ait blmn banda babasnn Naharan, onun ba
basnn Vermi, onun babasnn da Vermian adnda olduunu
yazmaktadr; bu adlar daha birok eserde de bulunur. Benci
iin tereddt edilse de <<y_ermi^,,,jyeJ!Vermisan.. n Trk adlan
olduun,da..ter.edd^
"
Daha sonra, 11 inci ..saizvjtlda . Horasan

olmu olan
Gazneli Mahmudhm ol j^fisu^Gur iine bir sefeT"y5p ar;
Beyhakye gre, orada eskiden Gurun bakentini kapsam
olup, lkesi en sarp, ahalisi en vurukan ve etin olan bir
Zeran blgesi vardr, orann ba Y ermiadndabiridir, ve
Mesudu babu tanr1 1.
Gur emirleri hakknda Kan inun r e
g.vrit^M
IW
[kh
,n - ta
Ademe kadar kan efsanev ecereleri bir yana brakrsak
(ki bunlarda da baz Trk adlar grlr) elde bulunan en
ski kaynaklarda^ raslanlan iaretler Jburiann ve halkn Trk
olmalar ihtimalini en kuvvetli,,gstermektedir; u da'eklenil>
1 s. 138 ve 141 Bu ite dikkate deer yn udur ki bu ad okumak
ta glk eken Raverty ii Briti Mzeumda Profesr Ri (Rieu) den
sorar o da ibu Mzede bulunan Beyhak yazmasn Ravertyninki ile kar
latktan sonra ibu adm
(Vermi, belkide Varmi veya Vurmi)
olduuna inan getirir,, Hibiri Trke bilmedii iin olacak, bu adn keza
daha yukarda geen ve aalarda geecek olan ayn adn Trke bir ad
olduunu anlamamlardr.
GUR DEVLET
251
melidir ki bu kaynaklarn bunlar iin hibir yerde dorudan

doruya Trk dediklerine de raslamadk: ancak Trk ulusu
nun bykl ve yaykl dolaysiyle birok yazarlarn
yersel adlar kullanmay daha uygun bulduklar da herkese
bilinir,,
Genel olarak Gur halk ve emirleri Heratn
{'^9ou^Ve ffnevnden ^ ecen Hkenmnlan 'vurmak
ve, rabakal-]IHrsu4de.. denildii gibi, kkten kke^ sava
makla vakitênDfikt^ya-ni derebeyi, hayat srmekte idiler;
4 nc Halfe Ali tarafndan..msiman^ vapjm olduu sv*
lenilen ansab adnda efsanev^ bir,,, frtqlai7-dolaygiy]fi.. Emirler
m neaanna Sansabam denilir..
E fsa n e a ta
Sevktekinin, olu Mahmudun ve onun olu Mesudun

Gura karg trl seferleri olur; Gur emirlerinden""b azaT
Gaz ne sultanlarnn buyruu altna, girerlerse, de lkenin s arp
ve etinlii ve halknn vurukanl .yznden - bu-eemettlik
uzun srmez; êyhakt) hn iilke iineadamakll., ilk giren
mslman emrin~Mesut olduunu yazar; o vakit Gur emir.^veîsim iy^jaud^r
1er i ve
msTujma^
sonra orada yaylr,,
ta rih Gur zerinde.jack tarih bilgiler son byk Seluk
bilgiler Sultan ola^^ ^ c a r^ ev rin d e balar; l l nc yz
yln so n1a nd a zz-d - Di n Hseyin 1* adnda bir
Gur emri, hem Sultan ancar'a hem de Gazne sultanna armaanlar sunmaktadr; yani aa yukar onlarn her ikisini
de Fy saymaktad r ; ancak daha ok Gazne Sultan
Mesut III n uyruku (tebas) grnmektedir, ve Fasih onun
Mesut HI tarafndan o makama geirildiini yazar; Bundan
sonra G r ye ona bal lkelerin banda hep onun kolundan
olan emir ve sultanfar bulunaca ve ondan nceki'FHtFIeT"
zerinde tarih bilgiler pek dumarili olduu' iin 1 sBu hkm- 5
darlarjaecrei ocunla balatlr.
.....
O lnce)lke onun yedi olu arasnda paylalr; asl
bir anadan domu oullarn en by olmas dotaysTvle
lk
1 Baz eserlerde El-Hasan diye yazl ise de Tabakat- Naardeki

Hseyin ad doru saylmaldr; Haan babasnn addr.
252
HNDSTAN TARH
nc olu Seyf-d-Din SurpGur emri nvanile soyun bakan

kalr ; bir Trk halayktan domu olan Fahr-d-Din Mesut
adl en byk karde Bamyan emri olur ve hanedann
Tuharistan kolunu kurar; bu kola ve ora halkna Ak Hunlara
verilen Hayatile ad da verilir,,
kinci oul Kutb-d-Din Muhammede Blad-i-Cibal ver^r ve orada, daha sonra Gurun bakenti olacak olan Firuz-Kuh kurganm yaptrmaya
koyulu r; sonra kardeleriyle geinemediinden Gazneye ekilir, ora sultan Behram -ahn bir kziyle evlenir; az sunra
taraftar edinmesinden kukulanan Behram. ahn onu gizlice
zehrlettirdii (1146) sylenilir; bu yzden Gazne ve Gur ha
nedanlar arasna kan davas girmi olur,,
Kutb-d-Dinin verine kardei Baha>d-Din Sam, FiruzKuh tahtna kar, Gurun iki byk sultan olacak olan Gysûd-Din*n&luhammed ve Muz-d-Din Muhammed bunun
oullardrlar.
Kutb-d-Dinin zîri^ljtLesudev^^-He^makîJangda''
nn ba saylan"Sevf-d-Din S u r. k a rd e i Baha-d-Din am'
Gurda vekil brakarak Gazne zerine yrr, oray jh r ve
Behram ah (Lahora^ g k jjm ek zorunda, kalr; .ok gemeden
Behram baskn îiminde Gazneve dner Sevf-d-Dini yener.
ttsaF~eHer ldrtr (1149),, Gur emirleri atasnda sultan nvamn ilk Jam . olan ibu Seyf-d^Dindir.
Gurda vekil olarak kalm olan. Baha-d-Din Sam, bun
dan c almak zere kardei Ala-d-Din JHseyini Gurda vekil
brakp Gazneye yrrken yolda lr ve Alariid-Din onun
verine geerek Gazne zerine
yener,
Gazneyi alr ve Byk Mahmuden trbesi ayral btn kenti
batan baa yakar ve ykar (1151),, Bu yzden ona A a-^fT
Cihansuz (acuHTyakani denir.
savalar ^
G ur - S e l u k ûnc*an sonra Ala-d-Din Cihansuza gurur gelir,

sav a
Sultan Sancara kafa tutmya koyulur ve ona her
yl g nder mekte olduu armaanlar keser; S a carn Herat Valisi de l a-d -Din Cihansuzla anlamtr; Sancar, Gur zer ine yrr ve iki. ordu Heratla Firuz-Kuh arasnda
GUR DEVLET
253
Nab kenti dolaylarnda karlar; Aia-d-Din Cihansuz ordu

sunda da birok Trk vardr; Tabakat- Nasr,^ "'g w e savs
balaynca onun sa kanadnda bulunan /6000 kiilik Ouz,
Tiitk 1 ve Kala, Sultan Sancar ordusuna geer ve Ala-d-Din
Cihansuz yenilir ve tutsak olur (hicrf 547?; 1152*3); Bir md
det Sanca/m hizmetinde bulunduktan sonra affedilir ve Gur a
dner; arada Behram ah Gazneye yeniden girmiti.
Bir yl sonra Sultan Sancar
(1153); 1156 da tutsaklktan kurtulursa da yetkisiz ve nemsiz
kalr ve 1157 de lr,,
1.153 den bu vana Sultan Sancarm lkeleri ve
Gur devletinin
h e le Horasa n karmakark bir durumdadr ve
bym esi
baz Ouz oymaklar her tarafa' bir sr ak tnlar yapmaktadrlar.

... - ..
^Bu durum"Gur sultanlarna bymek frsatn verecektir;
ordularna dardan da birok Trk, alacaklar ve az sonra,
Gvas^dsDin-Jûhammed devrinde, ortaln^ yattr^ ve gven kurucusu olacaklardr,
Ala-d-Din Cihansuz bu durumdan, kendi lkesini byt
mek iin istifadeye kalkr; hanedann Bamyan ve Tuharistan
koluna egemenliini kabul ettirdikten sonra, Davari, Bst ve
Horasanda Herat dolaylarnda .T^kCkurganor,..ânjistan ve
Mrgab ovasnda baz yerleri ele geirir, 1161? de ld
vakit Gur oldukca'gcl Er^dev1Hfrrô^''viarmda Mlahid
ve Krmtilere yz vermi ve bunlarn inanlar Gurda ok
yaylmt,
Y erine olu Sevf-d Din Muhammed geer, lk ii Mla
hid ve Krmileri yoketmiye uramak olur ve bunu az ok
baarr.
^
Sipehsalan (ordu komutan) Vermii bir kzgnlk annda
p a rk a d a n okla vurup ldrmt; Seyf-d-Din Merv dolayla-1
\ rnda Ouzlarla arprken Vermiin kardei, yeni sipehsalar/
I Ebl-Abbas ta, onu ldrr ve ordu bozulur,, Bir yl tahtta
(. kalmt.
1 Burada liirk, oyma bilinmeyen veya Ceyhun tesinden gelen
Trk anlamndadr.
254
HNDSTAN TARH
II* B y k l k d ev ri v e H indistan s e fe r le r i
M # Bunlarn birincisi Ûtani-A,zam1~~X3ivas-d"
MX a m m td Dve-5M5X.a ved-Din, ^ j p ^ Fye^ki^cisi SultanMuiz - d - Din l-Muazzam, Muiz-d-Duya ved-Din unvanlaMuhammed rn tar,, 1149 da Gazne zerine yrrken _len
B ah ^ d ^ D in l^ am 'm oullardrla r ibu baba
lar lnce onun yerine tahta km olan Ala-d-Din Hseyin
ihansuz,y.e.ftni^Qan~Liîki..kardei hapsettirmti; Ala-dDin Hseyin lp yerine olu Seyf-d-Din geince sz geen

i ki kardei sal veri r Serbest kalnca Gy as-d-Din Muhamm ed
bu Se^f^d-D in1in (amcasnn olu olur) yannda hizmet eder,
kardei Muiz-d-Din Muhammed de Bamyan Meliki olan baka
bir amcas Eahr^d-Div-Mesudu yjanna^glder,
Yukarda grld gibi yeni spehsalar Ebul Abbas.
Sultan Seyf-d-Dlni,..ldrdkten...sonra tahta Gvas-ud-Din
Mh a romedli-e-k-an r (1162), o na kadar onun -unvan ems-dDin olup bundan sonra Gyas-d-Dn lkabn alr; kardeinin
Gur tahtna ktn_J)xnince. Bamvanda bulunan Muiz-dDin Muhammedi ki o vakit daha lkab îhab-d-Din idi,
aabeyinin y* na....gelirT onun Ser-andar(korucu birliinin
babuu) olur ve bu iki kar de bundan byle..birbirler ine
simsik! Bal kalrlar,,
^ A z nce grdmz gibi Sultan Sancarhn Ouzla rca
yenilmesinden doan karmakaajfedey.redp. onun lk^jen ve
komu yerler dzenleyici bir ((babua -mthta idiler; bu d
zenleyici roln bir yandan ..j^^j_Jijc^W arde ve hele Gvasd-Din ve br yandan da âEftzmahbafr oynayacaklardr;
soziLgêrTlki karde yanlarna topladklar pek byk sa
yda (on binlerce) Trk Bev ve erleriyle bir /.arnan in Guru
o blgenin en gl devleti yapacaklardr.
Bu iki kardein ilk isid^hl-A b b asb ^ ldrtmek olur,,
C JS^ y ^ )h k m d ar ve iki kardein amcas Melik Fahr-d-Din,
soyun en by olduunu ileri srerek Gur tahtn ele ge
irmek, ister ve Herat ve Belh hkmdarlarnn "y ^ ^ ^ y lc
ibu lkeye kar yrrse de yenilir, iki yieninin eline d
er ve onlarca Bamyana geri gnderiliH|T69jr
GUR DEVLET
255
Bundan sonra iki kar de ZemindaverhjG&rmsiri. Ga reis tan

ve Talikan ele ge iri rler; i istan da onlarn egemen li-ini tanr.
"7â z ne ? \gK^Bi
l
4 ms- ve~son
Gazne Sultan Hsrev Melik. Lahorca ekilmiti t en kuvvetli ih
timale gre bu olay 1162 ? de, Gur ordusunun yukarda anl
m olduu gibi Merv dolaylarnda Ouzlarca bozulmasndan
sonra olmutu.
1173 de GurIu iki karde azn d J2M zkd d aa~ ald ^
Giyas-d-Din. kardssL-Mm^-iid-DJ.ni Gazne sultan yapar; asl
eeme nJju rJ^ t^ rG ijE ji^ ^

Azan L jy cfeB L Jjm ^ ^
i ancak iki
karde (ksa bir an ayral) snuna kadar aralarnda hibir an
lamazlk olmadan tam bir dayanma durumunda kalrlar,
1175de Gyas-d-Din Herat alr; bylelikle Dog-u Horasn_GurIu1larn_j&Jine .ggm
JsU
Gazneye yerlemi olan Muiz-d-Din az ok Mahmudun
yolunu tutup Hindistana bir sr sefer yapacaktr; bunlar"
anmadan nce^ Hindistan'n Mahmuttan sonraki durumunu
ksaca gzden geireceiz..
^
Mahmud ve Mesuttan sonra genel olarak
Pencap ve onun gneyinde baz yerler, Multan ve Sindin baz ksmlar Gazne devletinin
elinde kalr, Kuzey Hindistann br ksmlar
eiden kar ve oralara ancak arasra aknlar
yaplr ; baz anlar olur ki Mslman Trkler Pencab bile
kaybedecee benzerler ve ok kere Hindu racalarn basks
altnda gerilerler,,
Mahmudun akm yapp u veya bu lde kendine
baml klm olduu yerlerdeki durumun zeti udur:
K u z e y H ln d lst a n n M ah m u t
v e M u iz- d -D in
d e v ir le r i
a ra s m d a k d u ru m u
K an evc - B enar e s b lg e s in d e ki
G ah arv ar
d e v le ti
Kanevcdeki Gcar Racputlarnn Pratihara

devleti Mahmudun arplar altnda dalma
benzer, bu oymak ve hanedandan baz kimsele ancak kk beyliklerin banda kalrlar,,
1090 ylma doru Gaharvar oymandan andradeva

adnda biri Kanevci ele geirip o blgenin Muiz-d-Dince
fethine kadar (1194) sren ve epey byyen bir devlet kurar.
256
HNDSTAN TARH
andradevann Govindaandra adnda bir torunu (11041155) byk bir devletin banda grnmektedir
Onun tor unu Cayaandra daha ok Raca Cay ent diye
tannmtr; Kuzey Hindistann en gl hkmdar olmakla
nldr, ve pek ok destan, trk ve hikyenin kahramandr.,
Bakentin Benares olduu sanlr Muiz-d-Din onu yenip
Gaharvar devletini ortadan kaldracaktr, Bu yenilgiden sonra
Gahar var oymann bir ksm Racistanda Mavar blgesine
ger, bunlarn orada kurduklar devlet bugn en ok,
bakenti Codpurun adile anlmaktadr,,
Birinci lkenin andel hanedanna mensup
racalarndan Gandann Mahmuda nasl boyun
emek zorunda kaldn yukarda grmtk,,
Qnun ve hanedannn alalmas zerine daha
gneyde bulunan edi lkesinin Kalauri ha
nedannn yldz ykselir, Bu soydan Gangeyadeva (1015-1040)
Tirht blgesine kadar egemen olur veya szn geirir;
C e c a k a b u k ti
v e ed i lk e le rin d e k i a n d el v e K a la u ri
h a n e d a n la r
Olu Karnadeva (1040-1070) batda Malva ve douda

Bengal devletleriyle baarl savalar vapar; bu ynler, devle
tinin bykln gsterir;
Ancak ona kar balam birka komu raca onu bo
zar ve bundan sonra Kalauri hanedannn nemi ok azalr,
Onu yenenlerden biri de andel hanedanndan Kritivarmandr
(1049-1100); onun devrinde edeb bir gelime olmutur,,
andePlerin son nemli racas Parmal (veya Paramardi)
dir (1165-1203), Ecmir racas Pritivi Raca kar savalar n
ldr, 1182 de onun tarafndan yenilir, 1203 de Kutb d-Din
Aybey de onu bozar ve bakenti Kalincar alr. Bundan sonra
andeller urada burada kk derebeyi durumunda kalr
ve snerler.
edinin Kalauri hanedannn da 12 inci yzyln sonla
rna doru snm olduu sanlr,
a v h a n l a r m
avhanlarn Gcar Raputlarmdan olduklarm
S a n b a r (S a h a m - eserin Hindu ksmnda grmtk. Sambar
b a ri) d e v le t
blgesi Ecmiri de kapsayan Racistann
dou ksmdr.
GUR DEVLET
257
Bu oymak ve hanedann en nl racas daha nce de

anm olduumuz, Kuzey Hindistanca Hinduluun Mslmanlara kar kahraman saylan Ray Pitora (veya Pritvirac) dr,,
Delhi kenti de onun elindedir.. Pitorann adamlarndan olan
end Bat adnda biri tarafndan yazlm olup Pritvirac Rasa
end Rasa g-ibi adlarla anlan destan, eln Kuzey Hindistan
n merkezinde ok okunmakta ve sevilmektedir ve ibu raca
nn nnn yaylp yaamasnda ok tesirli olmutur,,
Pritviran Gur sultan Muiz-d-Dinden nce balca nem
li savalar: Gcerat racas Bima (avlukya oymak ve haneda
nndan), Cecakabukti (Bundelkent) racas Parmal veya Paramardt (andel oymak ve hanedanndan) ve Kanevc (Pencala
da denilmektedir) racas Cayent (Gaharvar hanedanndan) ile
olmutur., Pritviracm bu son hkmdarn kzn kar da
efsanev bir zdedir ,
Bu savalar Pritvirac iin birer nemli baar olmu ve
kendisi Kuzey Hindistann stn hkmdar (akarvartin) sa
ylmtr, Bu yzdendir ki Muiz-d-Din Hindistanda en nemli
dman olarak Pritvirac bulacaktr.. Ancak br devletlerde
glerini ve lkelerinin byk ksmn muhafaza etmekte idiler,
Pencap ise Sevktekin soyunun elindedir ve bu soydan
olan hkmdarlar Gazneyi kaybettikten sonra Lahoru kendi
lerine bakent yapmlardr,,
M u iz- d -D in in
ylnda M w ^ d ^ i n ^ ^ ^ ^ ^ | r ^ n ^
H in t s e f e r l e r i ferden ve Uu onu ele geirmi olan bir ra
7 cadan alr,, Bir yl sonra Ouzlarn "Sr kolu

sanlan (j l S u n k u r a n oymana kar etm lakat baarl bir
seferi olmutur.,
1178-HJ.SLjia Muiz-d-Din, bvk Mahmut gibi, Tar l
n geipCGcaratg) saldrmak ister,-Multan ve U.v.oluJle .le
girer ve Gceratm bakenti olan Nehrvala (Anilvara, imdiki
Patan) zerine yrr. O s rad a G ticerat t a yukarda anm oldu
umuz avlukyalardan ^ i m ^ a c a dr., Muiz-d-Dinin ordusu
l atktan sonra o kaaffrgcsz~_dmstr ki Bim onu Anil
vara dolaylarnda bozar ve pek az kii ok glkle Gazneye
dnebilir. Bu, .Mslman Trklerin HindistandaTliririTui ol
duklar ilk nemli yenilgidir., ^
*
258
.J4^DSAN TARH
M u iz- d -D in *in Bir y l sonra (1179-80) Maiz-d-DiriHencabâ^)

S e v k te k in s o - yan Sevktekin soyunun elinde kalan lkeye
y u n u n so n l
atar. O srada Pencapta Hste^ZIlelI^nuk e s in i a lm a s
kmdardr, gsz bir kiidir,. Kermraa-iarnn eteklerinde oturan Kakar oyma ile balaktr ve bu
sayede ibu oymak nce baml olduu Cemu racas akra
Deoyu tanmamaktadr.
Buna kzan raca,..JAniz-Jdîne .is b ^
o da
Pencap^ zerine yrr ve Piaveri kolaylkla alr ,, ki yl sonra
(1181-82) yine Pencaba girer ve Lahoriizerine yrr. Ona
ka.r koyacak gde olmyan Hsrev Melik ona bir fil ile
bir olunu yollar ve onun eemenliini tanr. Muiz-d-Din
Siyalkotta Kakarlar bask altmdaûtmak iin bir kurgan
yaptrr ve Gazneye dner.
O
ekildikten sonra Hsrev Melik bakmszm gibi dav
ranr ve, daha ok Kakararm isteine uymak iin, onlarla
birlikte Siyakota saldrr, ancak oray alamaz.
1185-86 ylnda Muiz-d-Din yine Pencaba girer ve
'Cahoru ar> H sr^ jM eik Jg ^ ^ U er. Grmek iin geldi
inde Muiz-d-Din onu yakalatp Firuz-Kuha ...ypllar^yebo
lelikle "êv^ p n l n kurmu o ^
Hindistanda
kalm olan ksm da sona ererS o ^ -n g i. W. * ^L--U r-'
Muiz-d-Din Lahoru aldktan sonra Tabakat- Nasir ya"zar Minhac-d-Din'in babas Mevlna Sirac-d-Dini Hindistan
ordusu kadlna (eski Osmanh tabirince kazaskerliine) tayin
eder; Mahkemeyi ordu le birlikte tamak iin 9 devenin ay
rlm olduunu Minhac-d-Din yazmaktadr.
Muiz-d-Din 1182-83 de Sntte bir sefer , yapm Dival
(Dibal) a 1 kadar gitmi , ky blgelerini alm ve pek ok
olca (ganimet) ile dnmt
1190-91 knda Muiz-d-Din. Ecmir ve Delhi
racas Pritviracm (Mslman tarihileri Ray
pitora veya Ray kle Pitora derler), lkesine
girjp Lahorn gneyine den Batnda (Ms
lman tarihiler Taber hinde derler) kurgann alr. Geri dnmek
P r i t v i r a c a k a r E c m i r - D e l h i
b e lg e s in e y e r le m e s e f e r i
1 Aa Sintte Tatta blgesinde (Debul da denir),,
GUR DEVLET
259
zere iken Pitoranm hemen btn Kuzey Hindistan racalariyle birlikte kocaman bir ordu ile zerine geldi
ini renince onlara kar gider ve Tarainde (Karnal
yakn) vuruma olur. Hindu o rdusu Gur-Trk ordusundan
z olarak daha kalabalkt; bir s a ld n ~ ^ ^
Din,
onu diinden yabalarsa 'da
kendisi de kolundan vurulur; bunu gren gen bir Kalaêr
onun atma srayp hem sultan tutar, hem de at gTyenlPbir
yere gtrr,. Bu yaralanma olay zerine Gur-Trk ordusu
bozguna urar ve Batm d.a^
Bir vl sonra Muiz-drDin. byjikJazrbkkr^v.apar.ak Hndistana girer, Tac-l-Measire gre, nce Pritviraca elci voljjjsl m an olmasn. ...nerir. Ecmir racas buna yanamaz
ve_ sava zarur olur,, Iki.orjdn .yine Tftrain blgesinde karlar.
Gur-Trk ordusunun... savaa , k sm , ^firlfi _ kaynaklara
gre, kh 42 kh 52,0.00 ., olarak gsterilir ; Hindu ordusu
300.000 ? atldr1, fil ve yayalarda baka.
Muiz-d-Din ordusunu bes ksma ayrr: onar bin kiilik
olan drt ksm sabahtan ikindiye kadar Hindu ordusuna drt
yandan saldrr, ancak Hindular.. zerlerine geldike ekilirler2*56,
Hindu ordusu bylelikle yorulup, ypratldktan sonra taze"
12.000 atlnn bir saldrs ile .ezilir,,
Tac-l-Measir bir miktar iirme ile, Hindu ordusunun
100.000 l verdiini yazar
Pritviracm, savan sonralarna doru mu, yoksa tutsak
edildikten sonra ortal kardrd iin mi ldrld pek
belli olmamaktadr,, Yenen ordu doru bakent Ecmir zerine
yrr, oray alr ve pek ok olca (ganimet) elde eder.. MaSeter,
cami ve medreseye evrilir ve Islm dinini yaymak iin lemler (tedbir) alnr, "*
'
'''"RTuz-H-Dn Ecmir valiliine veya belki de orann kendine
baml hkmdarlna Pritvirachn olu Raynsiyi geirir,
5 Hindistanda kuru kalabala, yetimi erden ok nem verildii
daima grlm olaylardandr ; bundan baka orada birok subay ve er,
karlarn da beraber gtrmektedir, hizmeti de oktur, ordu saylan bu
yzden ok kabarmaktadr,
6 Bu biim savan
mtr..
Trklere salad stnlk daha nce anlatl*
260
HNDSTAN TARH
ikinci Tarain zaferi sonucu olarak Sivalk dalk blgeleriyle

Hansi ve Sur suti blgeleri ele geer,.
Ecmiri aldktan sonra -Muiz-iid-Din. avhanlarn ikinci'
bakenti olan P e ll]i^ e riB s ^ r r,_ p e k kanl sayaM&n_snra
oradaki komutan k &Bt afeJ&urgsm vermezse de hara vermyi
ve kendini Muiz-d-Dine baml saymay kabul eder ^ve o
jâ-imyilla^êtiniUr,
Bundan sonra Muiz*d-Din ordunun en nl komotat
olan Aybeyi Hindistanda genel vali ve ordu komutan olarak
brakp Gazneye dner. Kendisi bir, ik i defa daha Hindistana^
gelecekse de iler genel olaratofAvbevce^rlecektir. Onun"
ilk bakenti, kuhranrdr i 3elbi!yv^Sc^,oxa.v.a gececektirr
Bundan sonraki Hindistan olaylarn aada Delhi sultan
l blmnde anlatacaz.,
G u r s u l t a n l a r - Gurlularn Gazne kolu biteviye Hindistana
n n H a re z m a h * k n la r yapsn ve orada u llc e l e r ^ l e ~ ^ ^ r l ^
I a r l a s a v a l a r Gurdaki ana kofoSancar devletinin ba..mi-
rass^jolan Harezmahlarla uramaktadr.

Harezmah C elal-d-Din Mahmud, kardei Tkle olan bir
sr arpma sonucunda Gur sultan Gvas-d-Dine.^js&nr:
az sonra ondan ayrlp Kata Hata hakannn yanna gider ve
ondan grd _y.ar.dmLaGurlulara a ta r; 6 ay_sren yorucu
bir seferden ve Gurlular epey g bir duruma sokulduktan
sonra "Mahmud 1192 de Merv dolaylarnda bozulur ; bu tehli
keli anda baa bel olur korkusiyle Gurlular Sevktekin
soyunun son hkmdar olup tutsak olarak Gurda bulunan
Hsrev MelikiJSldrtrler.
1200 ylnda Harezmah Tk lr, bunun zerine Gur
ve Gazne sultan olan iki karde,:(Gya-d-Din ..v_e... Muizj;dDin) Bat Horasana yrr ve Niapuru alrlar. (1201). Tabakat- Nasrye gre Tkn olu Muhammed (ileride Tengiz
tarafndan yenilecek olan uzkii) Gyas-d-Dinden onun uyruku
olarak Horasann kendisine verilmesini dilerse de Muiz-d-Din*
in karnl dolaysiyle bu yaplmaz; 1201 sonlarna doru
Harezmah Muhammed, Niapuru kuatr ve orada bulunan Gur
ehzadelerinden Ala-d-Din Muhammed kenti teslim eder ; bir
daha Harezmah Muhammede kar kl ekmiyeceine dair de
GUR DEVLET
261
bir antlama imzalarve ordusiyle ekilir,, Bylelikle Horasan o

srada Harezmahlarla Gurlular arasnda blnm olur,,
Gyas-d-Din 1203 ylnn balarnda lr,
Giyas-d-Din tahta ktnda iki karde kerram id iler; Gazne alndktan sonra ora halk
hanef olduu iin Muiz-d-Din o mezhebe girer; Giyas-d-Din
de afi olur,, Bu, Gur byk bir devlet olduktan sonra Halife
ile iyi geinmek ve hele onunla aras pek ak olan Harezmahlara kar Halife ile dayanmak iin dnlm bir leme
(tedbir) benzer,. Tabakat- Nasrf'nin Tk blmnde Gyasd-Dine gelen Halifenin elisi Ibn-i-Hatibin, bir cuma gn
hutbe okurken, "yardmc,, demek olan Gyas,, ve kendisin
den yardm istenilmi,, anlamnda olan ayn kkten Mstegas,,
szleriyle kelime oyunu yaparak, yle dedii yazldr:
Eyyhel-Giyas-I-Mstegas min-el Tk-t-Tai-l-Bail,,
Y an i: "Azgn ve ayaklanm Tke kar ey kendisinden
yardm istenilen Giyas! (yardmc),,,
ki karde te Kasm Emr-l-Mminin,, yani Halifenin
blcs,, lkabn tard,,
G ur s u l t a n l a r
v e H a life
Gyas-d-Dinin lmnde Gur devleti Horasann nemli

ksmlarn, Sicistan, Ceyhun gneyindeki lkeleri ve Kuzey
Hindistann en nemli ksmlarn kapsamakta idi.
Gyas-fid-Dn*- Gyas-d-Din lnce hanedann bakanl Gazden sonra Gur ne suH;an Muiz-d-Dine geer ; O, Sulta n-l~
dÎHnin ^ a a ^ zam lkabn alr, Gur tahtna amcas cag e m e s i.
d-Dinin olu Ala-d-Din Muhammedi geir ir
( yukarda grld gibi Niapuru Harezmaha brakan kiidir); Gyas-d-Dinin olu Gyas-d-Din Mah
mut Bstte vali idi, Muiz-d-Din onu orada vali veya kendi
sine baml hkmdar gibi br akr, Herat valiliine Seluklardan Kzl Arslann ve kendisinin (Muiz-d-Din) kz kardeinin
olu olan Alp Gazi ( veya Alp Arslan Gazi) yi geirir ( bu
Kzl Arslan, Melik ahm olu Mahmut ahn olu olan Irak
hkmdar Mesudun oludur),
Muiz-d-Dinin bamsz saltanatnn en nemli olaylar
bir yandan HarezmahlarIa olan savalar, br yandan da
262
HNDSTAN TARH
Hindistanda Aybeyin ftuhat ve aa sra kendisinin de ora

daki seferleridir,, Birinci ksm olaylar Harezmahlar ve ikinci
ksm Hindistan blmnde anlatlmtr.
1204
de Muiz-d-Dn, kocaman bir ordu belki 140,000 ki
ve 3 400 fil ile Harezmi istil ederse de Kara Su kylarnda
bir yenilgiye urayp ekilmek zorunda kalr, boyuna kovalanr;
Andhud (A ndhuy)da Ouzlarn veya Tabakat- Nasrye gre
Kara-Hata ordusunun saldrsna urar ve bsbtn bozulur
(1205) , Artk Gur devletinin Mslman - Trk acununda nemi
kalmamtr. Kn Hindistanda bir ayaklanma bastrmaya giden
Muiz - n - Din dnnde bir gece adrnda ldrlmtr
(1206) ..
Kendisinin yalnz bir kz vard, olu bulunmayn yazklayan birine Muiz-d-Dn der k i1:
br hkmdarlarn bir iki olu olabilir; benim binlerce
olum vardr, benim Trk kullarm, onlar benim lkelerimin
mirass olacaklar ve oralarda benim adma hutbe okutturmakta
devam edeceklerdir,,.
En byk merak Trkistandan Trk ocuklar getirtip
onlar yetitirmekti. ki bayra vard : sada siyah bayrak,
bunun etrafnda Trk melik ve emirleri dururdu ; solda krmz
bayrak, bunun etrafnda da Gur melik ve emirleri dururdu,
Tabakat- Nasr vezirinin adn verir :
Ziya-I-Mlk Durmu veya Durmuan, Meyyid-l-Mlk
Muhammed (Abdullah Sancari olu), emsl-Mlk Abdl-Cebbar Kidan,,
lmnden sonra devlet dalacaktr,,
III. Klme ve dalma devri

bu lm annda ansaban hanedannn
^dtm&nden*** k o d d a n kii tahtta bulunuyordu; bunlar:
so n ra G ur d e v a) Byk Sultan Gyas-d-Din Muhammed
l e tln in d u ru m u lnce Gur tahtna geirilen Ala-d-Din Mu
hammed ( z-d-Din Hseyinin 7 inci olu ca-d-Din kolundan),
1 Tabakat- Nasr! Iac^d-Dn blmnn ba.
GUR DEVLET
b) Bst ve Zemndaver tahtnda oturan ibu

Dn Muhammedin olu Gyas-d-Din Mahmud,
263
Gyas-d-
c) Bamyan tahtnda oturan ve Muiz-d-Dinin bir kz

kardeinden olan Baha-d-Din Sam (Iz-d-Din Hseyinin b
yk olu Fahr-d-Din Mesud kolundan),
br yandan, Tabakat- Nasrde 1 ve ondan alnm
olarak birok eserde Muiz-d-Dinin Hindistana 1205 te yap
t son seferde Kuram (eski ad Kurma dered ir; Gaznenin
gney-dousunda, oradan Hindistana giden nemli yol ze
rindedir) dan geerken ora valisi ve Trk kullarnn bakan
olan Tac-d-Din Yldza bir hilat ve bir siyah bayrak ver
dii ve kendisi lrse Yldzn Gazne tahtna kmas iste
ini aklad yazldr; bu yaz Muiz-d-Dinin, olu olmaym
yazklayana verdiini nce grdmz karl tutmaktadr..
Bundan baka yine bu karla uygun olarak Hindis
tanda Muiz-d-Dinin genel valisi olan Aybey de, Fahr-dDin Mbarek ah tarihine gre, hi olmazsa oras iin kendini
veliaht saymaktadr ve bu yolda, yine ayn yazara gre, Muizd-Dinin bir hkm ve ferman,, vardr;
Grld gibi Muiz-d-Dinin mirass oktur ve trl
trldr.
0 ldrlnce cenaze ve 2000 harvar 2 arlnda olan
hzinenin hangi yoldan Gazneye gtrlecei sorumu nemli
bir konu olur , ki dnce ve istek vardr. Vezir Abdullah
Sancar olu Muhammed ve Trk beyleri, Kuram (Kurmadere)
yolu ile gidilmesini istiyorlard, bu yolu tutmak cenaze ve h
zineyi ora valisi Yldzn eline vermek demekti; Onun hzi
neyi ve taht byk sultan Gyas-d-Din Muhammedin olu
Gyas-d-Din Mahmuda vermesi beklenilmekte idi.. Gur emir
leri ise Bamyana daha yakn olan Gum-Rehan (?) yolundan
gitmek istiyorlard, t ki Bamyan hkmdar Baha-d-Din Sam
bunlar ele geirsin de onun Gazne tahtna kmas kolaylasn.
Yolda vezir ve Trk beyleri stn gelip cenaze ve hzine
ye el koyarlar, Kurma dere yolunu tutarlar; Yldz, bunlar kar
1 Tac-id-Din Yldz blm.
2 Harvar eek ykdr; deien br arlk ls olup genel ola
rak 130 k., kadar eder,
264
HNDSTAN TARH
lar ve cenaze ile hazine o yoldan Gazneye gtrlr; o

anda Yldzm taht iin bir istei grlmez.
ansaban soyundan olan miraslarn davran ise yle
olur:
Bst ve Zemindaver hkmdar Gyas-d-Din Mahmud>
Guru (ve merkez Firuz-Kuhu) alr ve ora hkmdar Ala-dDin Muhammed'i hapsettirir, ancak Gazneyi almak in ura
maz; bu yzden olacak, Gaznedeki Trk ve Gur beylerinin
ars zerine Bamyan hkmdar Baha d-Din Gazneye
doru yola karsa da yolda lr; iki olu Ala-d-Din ve
Celal-d-Din onun yerine Gazneye gelirler; en yallar olan
birincisi Gazne tahtna kar ve hazine iki karde arasnda
paylalr,. Ancak ok gemeden vezir ve Trk beyleri Yldz Kuramdan arrlar, o da ordusu ile Gazne zerine
yrr ve Ala-d-Din ordusundaki Trk beylerin onun yanna
gemesi dolay isiyle Gazneyi kolaylkla alr; Aa-d-Din ve
btn ansaban soyundan olanlar onun eline der, fakat o,
onlar salverir ve Bamyana geri yollar,,
Bundan sonra ordusunda Ouzlardan birok kii bulu
nan Celal-d-Din, Bamiyandan gelip Gazneyi alrsa da Yldz
oray bir kere daha ele geirir; iki karde ansaban hkm
darn tutsak eder ve yine salverir., Celal-d-Din Bamyana
dner, Ala-d-Din de nce oraya giderse de sonra kardeiyle
anlaamad iin (kendisi en yal olmas dolay isiyle Gazne
tahtn kaybettikten sonra Bamyan tahtn istemie benzer)
Harezmah Muhammede snr.,
Yldzm Gazneyi al, resmen olsun, onun ve Trk
beylerinin Gur tahtna oturmu olan Gyas-d-Din Mahmudu
Cazne tahtna armalar ve bu kiinin de kendisine Guru
daha uygun grdnden Gazneyi Yldza vermesi ve ona
bu yolda bir ferman ve eter gndermesi zerine olmutur.
Bu olaylar srasnda Ay bey de, arabuk haziran scan
da (Muiz-d-Din 15 martta ldrlmt) Delhiden Lahora
gelir; bu son kent, t Gazneiierden beri Hindistan Mslman
Trklnn bakentidir ve herkes oradan gelen buyruklar
dinlemiye almtr. Orada Fahr-d-Din Mbarek ahn dedii
gibi (2 0 a ): Allahn ilham ona Hindistan lkelerinin gamm
ekmek ve ora riayasnn ilerini grmek gerektiini telkin et-
GR DEVLET
265
tii iin ___ ve kendisine verilmi olan veliahtlk gereince.,.,...

Hindistan sultanlm ele alr, yani Gur devletiyle ilgisi yokmu
gibi davranr.
Tabakat- Nasrde ise 1 Gur tahtna km olan Gyasd-Din Mahmudun ona sultan unvanm verdii ve bir eter
yollad yazldr,, Her iki yazar da cls tarihi olarak 17 zil
kade 602 yi gstermektedir.
Bizce o srada Aybeyin yannda bulunmu olan Fahr-dDin Mbarekahn yazd daha doru saylmaldr, hele ki
Tabakat- Nasr, Giyas-d-Din Mahmut blmnde ii bsb
tn baka bir biimde anlatmakta ve Aybeyin, YldzIa
savap Gazne zerine yrrken (12089) Gura adam yolla
dm ve bunun zerine kendisine bir eter ve Hindistan iin
ferman verildiini yazmaktadr,,
Her halde Ay bey 603 hicr (1206 7) tar ihinde bastrd
paralarda kendisine sultan demektedir,
Son G u r Gyas-d-Din Mahmut sefih bir adamd. Bir yandan
su lta n la r
slm acunun stn hkmdarlar olmu olan
Harezmahlar, br yandan da kendi soy sopu ile
uramak zorunda kalr, byk amcas Ala-d-Din Atsz, Harezmahn yar dimiyle Gur tahtn ele geirmiye alrsa da
yenilir. Ondan sonra Harezmah Muhammed'in kardei Ali,
Gura snr ve Gyas-d-Din Mahmut, Harezmah Muhammedin
korkusiyle onu hapseder ; bu yzden Alinin adamlarndan
birka Gyas-d-Din Mahmudu ldrrler (1210?)..
Olu B ah a- d -D in Sam ancak birka ay tahtta tutuna
bilir ve yukarda sz geen A la- d -D in Atsz, Harzemahm
yardmiyie Gur tahtm ele geirir.,
A la- d -D in Atszm balca ura Gazne tahtnda otu
ran Yldzla olur; bata Gazne ordusunu yenerse de 1214 te
olan bir savata kendisi vurulup lr..
Bunun zerine Gurda durum karmakarr; byk sultan
Gyas-d-Din Muhammed ldkten sonra Muiz - d- Dnce Gur
tahtna karlm olup onun lm zerine tahttan indirilmi
ve hapsedilmi olan Aia-d-Din Muhammed hapisten kurtarlr,
Gazneye getirilir ve Yldz onu yeniden Gur tahtna oturtur.
J
Aybey blmnn sonu
266
HNDSTAN TARH
Orada bir buuk yi kadar kaldktan sonra Harezmah Muham

med ona Niapurda iken kendisine kar bir daha kl ekmiyeceine dair yazm olduu antlamay yollar ve Firuz-Kuh
kentiyle Gur lkesinin kendisine teslimini ister; A lad-D in
Muhammed de pek iyi der, oralar teslim eder ve byle
likle Gur devleti Harezm devletine katlm olur ( 6 12;
1 2 1 5 -1 6 ).
Harezmah Muhammed, Gur devletinin Bamyan ksmn da
ele geirecektir.
bu devletin Gaz ne ksm yukarda grm olduumuz
gibi Muiz - d - Dinin vali ve komutanlarndan Yldzn elinde
id i; Aada Delhi sultanl blmnde greceimiz gibi
1208-9 da Aybey birka ay iin oray (Gazney i) ele geirir
ve sonra ekilmek ve oray Yldza brakmak zorunda kalr,,
(Tabakat- Nasr, Yldz ve Ay beyin Muiz-d-Dinin kullarndan
olmalar ve hutbede onun adn da okutmalar yznden onla
r da Gaznenin ansaban sultanlar arasnda sayar),,
1215 de Harezmah Muhammed Gazneyi alr; Yldz
Hindistana ekilir, orada lletmile savap yenilir, tutulur ve
ldrlr; bylelikle Gur devletinin Hindistan dnda kalm
olan btn ksmlar Harezmahlara gemi olur.
c&
a H
" S t
i?
< .t
!?
J3rt
<
CO"
e w
rt
3
S
S
, "O
-o .5
:3 E "
- | s
js
-o
CO"
<
*S O
< <
I U --.
Sc =t-
-J
' H
T .
P
8
V
0
0
S
M
0
0
w
>
W
ot
0
te
0
0
co
co
C n-4 * W
3- ; H
<
(j o
E-1
'"O
5 2
a ^
-h - 5
5 a E
=
"C
ss
N
S |
O !0
s co
S ~
O [ju
D S
:3 4E)
I :9
^ h h
>> co 2
co
- i
'D
:2 3 s
ta CO
,-C
.3
^ M
o s N-
C
3 :3
u S
tn e
V s
"0
Q
Di
2.
E X
e
'>
tn
3
S
S
(A*
.t
CO
*
bc te
4J .Z
- 'c
V ti
'"Z
*> rt
5 p
fl
,* s
.S
"O " 3
Q M
E ,3
j~
H 2
* rj ^
2 :i
S T3
S5 -S
3 S
J
^ S oo it.
l
i?
.=
Q
"2
^
*
rs
*e i3
!H v,
3 E
*
S
*
,JS
CO
S
-o
-3 3
3 00
S
ay "c
SCJ w
<2
V
T3
N (
J4V 2
"D 7
E
? -M
O -O
NA
" m*
S
rt s
CO g
CQ
o H
00
4J -K
~ CO
o
Adlarn ya srasna gre sralanmasna allmtr.
<
GUR
D E V L E T N E A T S E L M
B B L Y O G R A F Y A
1. Balca genel kaynak Minhac-d-Dinin Tabakat- Nasirsidir..

2.. Bundan sonra Dou slm acunu zerinde yazm olan Genel
slm tarihleri gelir,
a) bn-l-Esrin El Kmil-fit-Tarihi,
b) Hamd-Ullah Kazvinnin Tarih-i-Gzidesi gibi.
3. Hindistanla ilgili olaylar iin genel Hindistan tarihlerinden
baka Muiz-d-Dine ve Aybeye ada olan
Ahmed Nizamtnin Tac*l-Measiri anlabilir.
Bu eserler hakknda yukarda Gazne devleti ye aada
Delhi Trk sultanl hakkmdaki bibliyorafyalara bakmal..
ALTINCI
BLM
BRNC DELH TRK SULTANLII

( 1 1 9 3 1206 1451)
192 ylnda Gazne Sultan Gurlu Muiz-d-Din Muhammed.
ikinci Tarain (Kar nal yaknnda) vurumasnda Hindu ordu
sunu ezdikten sonra en nl komutanlaxndanAy3eyJi ^Hindistanda brakarak kendisi Gazneye dner.j& ybey bir yl sonra,
^119.3 de, Delhiyi ele geirecektir,, bu ll93^ tarihinden bu
yana Kuzev Hindistan dzlnde resmen deilse de gerek
ten Delhi Trk Sultanl kurulmutur,* resm kurulu 1206 da
Muiz-d-Dinin lmnden sonra olacaktr; bu yzdendir ki
vukardaki balkta hem 1193, hem de 1206 tarihi grlmektedirQ 4 5 ) ise Saltanatn Afganlam bir Kala oymak ve hane
dan olan Ludilere yani Afganlara gei tarihidir.,
Delhj!nin m erk^
ayrca bir .nemi vardr, nk
bu kent Gence ve SintJovalarn ayran blgededir ve oradan
Mslman - Trkler kuzeydeki dalk blgeye kar bamsz
olarak her iki ovaya daha kolaylkla eemen olabilecek
durumdadrlar; halbuki merkez Lahor gibi bir Pencap kentinde
bulunduka bunlar Gazne ve Gur lkelerine daha ok bal
ve ora basksna daha ok maruz olduklar gibi, Gence ova
sn elde tutmak iin ok uzakta bulunmakta idiler, Dolaysiyle Delhiye yerleip oray merkez yapmak Hindistandaki
Mslman Trkler iin tarih bir dnm noktas olmutur?
I* A y bey in g e n e l v a lili i sra sn d a k i sav a v e o la y la r

yle anlalyor ki Aybeyin valiliinin ilk yllar, Gucar
Racputlarnm avhan oymana (Priviracm ovmafr) kar hem
savgal, hem de saldrgal savalarla geer; bir yandan bunlar
kaybettikleri yerleri geri almak, ôBir yandan da T rkler ele
geirdikleri lkeleri bytmek isteindedir, lk saldn Hindulardan gelir.
270
HNDSTAN TARH
Tac-l Measirin fcatvan} 1 adn verdimi bii, Hans

kurganna saldrr, Ay bey oray korumaya gider
ve etin bir vur^madan onra ^
bozar; CaiânMa r,.
m as
Bundan sonra Aybey Mirutu 2 ve az sonra da
Delhi'yi alr (1193), Bylelikle avhanIarn Kuzey lkelerinin
"BalTcalarsal a m surette ele geirilmi olur.
A ln a n y e r Ie rln k o ru n m as ve sa l a m la t r l-
Pritviracn oluna braklm olan Gney ksmda ise durum

u biimde g-eliir bu hkmdarn olu Raynsi, Ecmirde y.beê bamh kalr; ancak onun amcas Hari Raca (Tac-l-Measir Hirac der) Ecmirin gney dousunda bulunan ve doru
dan doruya Trklerin elinde olan Rantambor kurganna sal
drr ve Ecmirde Raynsiyi de tehlikeli bir duruma drr;
Aybey onun yardmna vetisir^ye_Har:LRaca kaar,.
Bu baardan sonra Aybey Gazneye gidip Muiz-d-Din
ile grr, dnte Yldzm kz ile evlenecektir,,
C e m n e I r m a m a 589 veya 590 hicrf y^knda (1194-95) 3 Ayd o u s u n a g e i bey, zamann nl kurganlarndan olan
v e K a n e v - B e n - Kolu (Gl, imdiki Aligarh) alr.,
a r e s r a c a s i y l e K a n e ^ - Benares racas daha nce ad ge-
sava
mi olan Cayent, Ecmir Racas Pritiraca
olan dmanl dolaysiyle Trklere kar dostluk deilse
de hafif eyginlik gstermi ve br Hindu racalarla ibir
lii yaparak Tarain vurumasnda asker bulundurmamt,
Hindu kaynaklar ise onu Pritviraca kar Miz-d-Dinin
bala gibi gstermiye kadar giderler..
Kokun (Aligarh) alnmasndan az sonra Muiz-d-Din,
Cayentin Aybeye saldraca haberennTn He^
1 Bu Catvan kelimesi hem avhan,, dan hem de Cat,, tan bozma
olabilir, her iki kta da oymak veya ulus adnn adam ad olarak kulla
nlmas demektir ki bu grlen bir eydir, Firite Gueerat racasnn buy
ruu altnda atlarn saldrdn yaymaktadr, Tae-l-Measir, 588,
Firite ramazan 589 hicri tarihini verir, 1192 ve 1193 eder,,
2 Delhi'nin kuzey dousunda
3 Bu devre ait tarihlerde ep karnlklar vardr; ada olmas
dolaysiyle- Tac-l-Measirdek ve ondan sonra da en yakn eser olan Tabakat- Nasirdeki tarihleri kullanmay en doru bulduk,
I DELH TRK SULTANLII
271
rine, byk br ordu ile Hindistana girer ve Avbevle b[rlikte r

Cayent zerine yrr Bin kiilik bir nc bitliinin banda
giden Aybey, Hjrûiar b^k
arkasndan C ayendin asl ordusu, racann bir ok yemesi zeri
ne endvarda *1 tamamiyle bozulur; 300 den ar fil eTelyeer;
racannhaznelerinin bulunduu Asi kurgan ve az sonra da
Benares kenti alnr, esiz olcaar (ganimetler) ele der, birok
mabetler yklr, cami ve medreseler yaplr (1194) ve Muizd-Din Gazneve dner....
Aybey de Cemne dousundaki lkeler valiliini Malik-lmera diye anlan Hsam-d-Din Oul B e y e 23 verip kendisi
PeThiye dner..
E c m ir d e d u ru - ^ emne dousuna Cayende kar yaplan sem u n k a r m a s êrden nce m sonra m pek iyi anlalmyor,
Ecmir ileriyle yeniden uramak gerekir H

Pritviracn yukarda anlm olan kardei Hari Raca, Ec
mir zerine yrr, orada Aybeye baml kalan yeeni (Hari
Racanm yieni) Raynsi ona kar dayanamyacan anlyarak
Trklerde olan Ramtambor kurganna kap snr, Ecmir
Hari Racanm eline der ve bu kii Cat Rae adnda birini
Delhi zerine gnderir,,
Aybey ona kar yrr, onu Ecmire kadar kovalar ve
ibu kentin dolaylarnda sava kabul eden Hari Racapllbozduktan sonra onu Kentin duvarlar arkasna ekilmek zorun
da brakr ; ok gemeden. dayanamyacan anlyan Hari
1 Pek belli olmyan bir yer, Cemne rma yaknnda Eteva blge
sinde (?),,
2 Bu olay Tc iil-Measirde pek ak olarak byle anlatlmaktadr.
Ancak baz yazarlar ve ezcmle T'abakat- Nasryi eviren Raverty, Oul
beyin ve az sonra Biyana valisi yaplacak olan Turul beyin Aybeye
deil, dorudan doruya sultan Muiz-d-Dme bal olduklarm ve amacn
Aybeyi ok gl klmamak olduunu ileri srmlerdir (B. labakat
tercmesi c, I s 518 deki haiyeyi). Bu dnce, dorudan doruya Muizd-Dince seilmi olan Turul Bey iin doru olabilirse de Oul Bey
iin, Tac-l-Measirdeki aklk dolaysiyle doru olamaz inanndayz..
3 Tac-l-Measir bu olay Kolun alnmasndan ve Cayente kar
seferden sonra anlatr, ancak ibu olaylar in 590 (1194) hicri tarihini
gsterirken son Ecmir seferi iin 589 (1193) de olmu der,.
272
HNDSTAN TARH
Raca kendini atee atarak intihar eder ve; E cm ir^ y Dev e verimrTO da oray dorudan doruya kendi adamlariyle yneltir
yani yemden Pritviracm oluna vermez; bu son ^nSTne"
olduu hakknda da bilgi yoktur .
Bundan sonra Ay bey 1194-95^<^J-y-iLnca
Muiz - iid - Dini yenmi olan Gucerat Racas
Bim Divden almak amaciyle Nahrvala
(Anilvaa, Patan) zerine yrr, onun komutann bozar, Bjm Div
uzaklara kaar ve Aybey pek byk oicalarla Delhiye dner,,
G ucerata kars s e fe r
591 veya 592 Hicride (1194 96) Muiz - d - Din

Hindistana gelir ve Aybeyle birlikte Tangr
(imdiki Biyana, Agranm 150 km, kuzey bats)
kurganm alrlar ve Baha-d-Din Turul bey oraya vali yap
lr,, Bundan sonra Gvalyor zerine yrnr ora racas baml ve hara vermeyi kabul eder ve bu artla yerinde braklr,,
B iyan a ve
G v aly o ra
k ar se fer
Mers oym a- H 97 yaznda Av.bevÊcmirde iken orava vakn

a n _ a y a k la n - bulunan .M e n ler (bir oymak) ona kar sava
m as v e ikinci maya karar verir ve Gucerat racas Bim DivG u e ra ts e fe j den vardm isterler,. Aybey bu yardm gelme
den ne^.Mers eri ezmek iin az bir kuvvetle.. onlar n.zer ine
yr r ve dayanlmaz derecede...ak bir havada onlar la vurxLnwy-a koyulur ; btn gn vuruulursa da kimse bir sonu
elde edemez ; ertesi sabah Gucerat ord usu Merserin yardnna yetiir ve vuruma yeniden balar,,. Aybeyin atnnjdmesi
zerine ok az sayda bulunan Trkler Ecmir.e ekilirler ve
Guceratjordusryle .Mcrs. 1er orasn kuatrlar. Bu durum bir
k a .a.y,_siirer ve ancak Muiz - d - Dinin bir yardmc ordu
gnderdii haberi zerine.Hindular ekilirler Aybev onlar
kovalar ve Abu danda ezer; Bakent Nahrvaly (Anilvara,
Patan) alnr ve pek ok olca ele geirilir,
2I ile
arasl bir dinlenme ve ele

geirilen yerleri dzenleme devresidir., Ancak
doudaâvag ve ftuhat devam eder, Kal a
T rklerinden Bahtiyar olu htiyar-d-Dln
Muhammed adnda bir BeyTEvecf (Dd) vllir
Hsam-d-Din Oul Beyn buyruu altnda kk bir kta
K u zey H in d i.
ta n m dousunun (Bihar,
B en gal v esa ire)
alnm as
DELH TRK SULTANLII
273
(t mar) sahibi iken ykse_jdiksjd&^^ ze_v - P.Qu Hindistann

e byk y.e.^pSclu.rdevletiemdea.b.iri..ola^sggng^bele geirir
O srada Bengalda maneviyat 'zaj^jL.flk...kiriHrr; mneccimler
lkenin Trkler eline _gegme zamannn geldiini bildirmi o l
duklar;md,an o ra d a ^
htiyar-d-Din Muhammed Kala, Bihar lkesinde ok
krl aknlar yaptktan ve kendi oymaûai^ Kalalardan bir
ok kiiyi bana topladktan, sonra vOO k i^ )ile n Bhar^)
kurgann ele geirir,. Bunun zerine onu tlelhiye arg p jr^ ?
bey kendisine ok iltifat eder ? Tabakat- Nasr br beylerin
onu kskandklarn ve bir ziyafette onunla alay ettiklerini,
o da kahramanlm gstermek zere yalnz ba ma bir fiPHe
dntn ve filin hortumuna topuzu (grz) ile vurup onu
kardn yazar,.
Bundan sonra htiyar-d-Dinûjâmmed Kala, Biharda
mukti (vali) gibi grnmektedir, v 1202
kk bir_birliin
banda baskn biiminde Bengal iine dalar ve o zaman ba
kent olan Nudiya zerine dolu dizgin koar; bu kentin nne
vardnda yannda yalnz 18 atl vardr; tekiler ona yetiemeyip gerilerde kalmlardr. htiyar-d-Din Muhammed Kala
bu 18 kii, i l k ente girip doru racann sarayna-gide r; kent
halk bu 18 atlnn kim olduunu anlyanadan--. o^. saray
basar, yemekte olan raca bir kaya atlayp kaa r ; saray,
hazine, racann kar ye.. ocuklar,... arlar, filleri, k n n u erleri
hep bu 18 Trkn eline der ve bylelikle ( B a t Bengj^devletinin bakenti ele gemi olur; btn lke^ de^kplaybkla
ele geecektir..
htiyar-d-Din Muhammed Kala, Avb^yb-.ve onun yoln
ile Muiz-d-E)inre baml olarak (B ih arjv e BengalTfr egemeni
olur.. 1205 de o, Tibet ve fcelki de ini ele geirmek iin bir
sefere giriir; 10-12.000 atlnn Toamda Kamrut (Kamr up,
Kamarupa, imdiki Asam) yolu ile Bihar ve Bengalin kuze
yindeki dalk blgeye girer ; Tabakat-i NasrTnin_anlalmas
g kark ayrntlarna gre bunlar epey (belki 1-2 ay) iler
ledikten sonra puta tapan Trklerineli&de~Jmlunan bir ku-_
ganin nne gelirler, btn gn vuruurlar, bir sonu elde
edileme z ; akam zeri htiyar-d-Din Muhammed KalTn
Mslman Trkeri, tutsaklar sorguya ekerler ve renirler
Hindistan Tarihi 18
HNDSTAN TARH
274
ki be fersah 1 uzakta Kar-Batan ( belki Kara-Batan) adnda

bir_kent vardr, orada atl 50,000 puta tapan Trk okusu
vardr, kendilerine haber ydllanlmtr ve sabaha yetiecek
lerdir.
Bunun zerine Mslman Trkler hemen geri ekilmeye
karar verirler ; ancak yerliler otlara varncaya kadar her eyi
yakp yktklar iin yolda ok sknt eker ve len atlarn
yerler: pek yorgun ve gsz olarak byk bir rmak kenarna geldiklerinde (belki Brahmaputra), Kamrut (Asam) racas
onlar ordusiyie sktrr, atlariyle rmaa atlrlar, pek ou
boulur, htiyar-d-Din Muhammed Kala 200 kii ile br
kyya eriip, kendine bakent edindii Laknavtiye ulaabilir.
Orada hastalk ve kederinden -lr...y,eya yatakta iken bak
lanarak ldrlr (1206)., flkelik-l-Gazi^(Gazi vali) diye nldr
toplu olarak anlatbr ynlerin
deki durumu brakmtk, imdi oralardaki
olaylar anlatacaz.
A y b e y fn K a
l in c a r
Kala beyinin savalarn
a lm a s m a^ ii*1 Kuzey Hindistan'n
5
yl kadar savasz durmu olan Aybey 1202 ylnda
t" K a lin ar; (Cec ak a b ukti, imdiki Bundelkentte) racas andef
^TerdenTParmal (veya Paramara, Paramardi) ile. savaa tutuur.
Param al T yener ve Kalincar..kent ve kurganna snmak
zorunda brakr., Par mal kurtulmalk (fidye-i necat) yejharac
vererek baml olmay kabul ederse de o srada lr ve
veziri anlamay bozup Aybeye kar koyar; ancak su bak
mndan gvenilir bir pnarn kurumas kent iinde bir bozgun
culuk havas estirir ve yeni bir anlama yaplmadan baz kim
seler kaputlar aarlar ve Aybeyin birliklerini ieri sokarlar;
ilk jtjnlamann bozulmalna kzan Aybey kenti yama..ettirir,
birok^^kiiyi tutsak sayar ve mbeten_camiye evirir,
VJ,203J| Gur, Gazne ve Hindistan hkmdar olan Gyasd-Dirr^mhammed lm ve o vakte kadar onun vekili gibi
ve bir uyruk olarak Gazne ve Hindistan hkmdar olmu olan
Muiz-d-Din onun yerine Sansa ban hanedann baka n olmutur.
1 Deien bir uzaklk ls; at yry ile bir saatlik yol,, 5762
veya 6232 m. eder
I.. DELH TRK SULTANLII
275
1205
de Muiz-d-Dinin Andhuyda (Endhud) Trkmenlerce
ar bir yenilgiye uratld ve ld (bu son haber yanl
kar) duyulunca Pencapta Kakar oyma ayaklanp Lahoru
ele geirir, yama eder ve Gazneile_,HindLs.tan..arasndagidip
gelii keser; ancak Muiz-d-Din ve Aybeyin birlikte yaptklar
bir'hareketle ezilir.,
M uiz-ud-D inin Muiz-d-Din bu seferden dnerken Sint rma
lm
kysnda adrnda uyurken ldrlr,.
Bunun zerine olup bitenleri Gur devletine ait

blmde grdk; iin Hindistan tarihini ilgilendiren ksm bu
lmden az sonra Gazne tahtnn Yldza-ve. Hindistan tahtnn
da Aybeye, Gyas-d-Din Mahmudca birer ferman ve eter
(hkmdarlara mahsus adrms byk bir emsiye) yollanla
rak verilmesidir: bu yn onlarn Gyas-d-Din Mahmudun
egemenlii altnda bulunduklar demek olabilirse de gerekten
bamsz olacaklardr..
ve ybeye, Muiz-d-Dinin kullarndan olduklar
iini. El-MuizziJ lkab verilmektedir,,
^
Bunlardan baka Endhud vurumasnda len Muiz-d-Din
in U kent ve blgesinin valisi Aydemirin yerine daha yeni
gemi olan Kabaa da Sint ve Pencabm bir ksmna egemen
olur ; onun gerek durumu ve Aybeye kar bakmszl m\
derecesi pek ak anlalmamaktadr,
II. Aybey (Kutb-d-Dnya ved-Din) ve Muizziye

Hanedan (1206-1211)
ok gerpjd&n Aybeyle Yldz arasnda Pen- J
A y b e y in
G azn e y i
alp ap ve CLahor ji in sava olur, nce Aybey
k a y b e tm e s i v e yener ve Gazneyi de alp orada hkmdarlk
lm
eder, yani Muiz-d-Dinin tam halefi imi gibi
bir durum alr, ancak ok gemeden Gazne yine Yldzn eline

der. Aybey 1210 ylnda Lahorada jukan oynarken attan
derek lr. Baarl bir devlet adam ve komutan idi, cmert
lii dolay siyle kendisine lek - bah 1 denirdi.,
1 Lek, yz bin demektir
276
HNDSTAN TARH
A y b e y in
nemli
uzkii
l m n d en
U. Beyi olan
s o n r a k i durum ( j ;etmi> )
olarak iki damad, vard;

âbaca "ye^Badaun Beyi olan
Bunlardan baka BengaPda az__ok kark bir durumda

Kaa beyleri __eenmndi L,_..0ra da olan bilenlerin zeti udur:
htiyar-d-Din Muhammed Kala lnce veya ok sanldna
gre Merdan olu Ali adnda baka bir Kala beyince ld
rlnce ibu Ali yakalanp Narango kenti Kutvai ( Zabta
m iri) Baba ad veya lkabnda birine teslim edilmi ve
onu yakalyan iran olu Muhammed br Kala beylerince
ba tannmtr,
Ali ise Baba ile anlaarak kendini salverdirtip Aybeyin
yanma gider, kendini ona susuz gsterir, onu Rum i1 Kaymaz
adnda birini BengaPa vali olarak yollamaya kandm ve ibu
Rumi Kaymaz Bengaldaki Kala beylerini yenip oray ele
geirir,,
Ali de Aybeyle birlikte Gazne seferine gider, orada tut
sak olur, kap Hindistana Aybeyin yanna geri gelir ve onun
tarafndan Bengal valisi yaplr,, Aybey lnce kendini orada
bamsz hkmdar iln eder
Aybey lnce Hindistan Trk Sultanl bata drde b
lnm olur : Delhide Aybeyin olu Aram ah, Badaunda
damad letmi, Uta, yani yukar Sintte b damad Kabaca
ve Bengalda Ali kendilerini bamsz sayarlar; birok yer de
yeniden Hindu egemenliine dner. Kuzey Hindistan Trkl
nn toplaycs letmi olacaktr..
T u ru l b e y in Sultan Muiz-d-Dinin Tankur veya Tangir,
d u ru m u
(imdiki Biyana) kurgann aldktan
sonra
oraya Turul bey adnda birini yerletirmi

olduunu yukarda grmtk; bu kii Aybeye kar bam
sza benzer., Muiz-d-Din, TuruPa gc ile nl Gvalyor
kurgann almasn sylemiti, Turul kendisi iin Sultankut
adnda bir kurgan yaptrdktan sonra Gvalyor blgesine
aknlar yaparsa da nemli bir sonu elde edemez,, Gvalyor
kurgan bir saldr ile alnmyacak kadar sarp bir yerde bulun
1 O devirde Anadolu Seluklarndan anlamnda
DELH TRK SULTANLII
277
duu ve berkitilmi olduu iin Turul ona yakn bir yerde

yeni bir kurgan yapp onu ylelikle gerekten kuatlm ve
dardan yiyecek getirtemiyecek bir duruma sokar,,
Bunun zerine kurgan Turula deil Aybey'e verinir ve
bu yzden bu iki kiinin aras ok alr.. Bu olay Muiz-dDinin lm srasnda olmu olmaldr., Turul, AybeyTe
savamaya hazrlanrken lr ve bu son kii ibu dert ve
tehlikeden kurtulmu olarak Muiz-d-Dinin miras iin sava
lara katlabilir..
Gvalyor, ih tifal Aybeyin lmnden sonra Trk beyleri
arasndaki savalar srasnda, yine Hindularn eline der..
III* le tm i*1 ve em siye hanedan (1 2 1 1 12 6 6 )

t. ^
, . .
Bu kiinin tam knyesi (Es-Sultan-l Muazzam
ile t m i in t a h t a
v
r. p .
y e r le m e s i v e emsd-Dnya ved-Dm, Ebul-Muzaffer iletmi,
ilk y lla r
Nasr- Emr-l-Mminin) dir,. Zaman tarihi-
1erinin biribirinuek. -tutmayan anlârndan

zet olarak u..karI.abilir..ki.l ( P e l ^ taht iin oraya oturtulan
ye-4ur4ixna eemen olacak gte bulunmyan Aybeyin olu
( Aram ah)ile damad letmi arasnda arpma olur, kincisi
yen erv e tahta kar, birincisi ise ldrlr; bunun zerine
^ m i s ^ Sems-d-DnyaTêd-Du^sann taknr; Gaz ne Sultan
Tac-d-Din Yldzdan kendisine eter ve gurba gelir2; henz
Hindistan Trklnde kendini Gazneye bal bilme duygusu
bulunduundan bu, letmi iin, mnevi bir gc demekti, Yldz
ise kendi lkesine yakn olan Kabacaya kar letmii tutmay
daha, uygun bulmakta idi.
~~
1 Baz Bat tariheleri letmi,, adnn anlamn bilmedikleri iin
(Bak Catalogue of the Indian Coins in the British Museum c, H, s
XXIX,, da bu adn anlamnn Ahmet Vefik Paaca bildirilmesini gstsren
fkralara) bunun Altm yaltm veya lltutmu olmas gerektiini ileri
srmler ve en ok bu son biim zerinde durmulardr, batta bazlar
badaki l,, i lke veya Ulus anlamnda deil (El) anlamnda sanmlar
dr, Hibir ana kaynakta; Tabakat- Nasr ve Tac-l-Measrda ve btn
eski tarihlerde, paralarda ve antlarda lltutmu biimi olmayp hep letmi
biimi vardr. Ah net Vefik Paa doru olarak bunun letmek,, ten gele
bileceini ileri srmtr,
2 Tabalcat- Nasr:, Bir trl asa,
2 78
HNDSTAN TARH
Iletmile Aramsah arasnda Delhi ja h t iin arpmalar

oIurlcenCKahi.aca5 Multan ve denize kacar Sindi, az sonra da
Lahor , Pencabm byk bir ksmn ve Batnda, Sr esti ve
Serhind gibi Stlec rmann gneyindeki birok yeri ele ge
irip kocaman bir devletin banda ..bulunur,,
Haezmah Muhamnje.d, Hindu-Ku?un gneyindeki lkeleri
de almaya koyulunca (Yldz.,' ordusu ile Gazneden ekilir ve
Lahor, Multan ve Ucu Kabacadan alr (1215): bununla da kal
nlyarak Delhi zerine yrrse de Karnal yaknnda Tarainde
; yaral olarak yakalanr, Badaun
kurganna yollanlr ve orada ldrlr,,
Bunun zerine Kabaca, Yldzm kendisinden alm olduu
y e le r i1, letmie baml olmak veya ona vergi vermek artiyle
geri a lr; ok gemeden 1217 de jletmiIe Kabaca arasnda
Lahor iin sava olur ve ibu kent Ifetmite kalr.7
T e n g iz veC l2 2 0 ^ e acun
tarihinin en nemli olaylardan biri

lr Tengiz Hann buyruu alfcmda-~Mo&ol ve
Mslman olmyan Trkler
ezmahMarD ezer,
nce Mslman-Trk lkelerini ve naan sonra eski
acunun byk bir ksmn ele geirirler,
Birka yl iin Mslman-Trklerin ba ve kahraman
Muhammed Harezmahn olu Cell-d-Din Mengverdi ola
caktr (Namk Kemalin elal-d-Din Harezmah), 1221 de bu
uzkii Tengizce kovalanarak Sint kysna varr ve orada
etin bir vurumadan sonra at ile on metre kadar yksekten
kendini SinL. rmana atarak br yakaya geer. O, trl
talilerle 1224 d kadar Kuzey-Bat_ Hindistan1da kalacak ve
orada bir sr maceras olacaktr. Moollar da onun arkasn
dan Hindistana girerler, birok yamada bulunurlar bir sra
kuatrlarsa da oray almadan ekilip giderler ; bu ite
Jvubaca\>nlara baar ile kar koyar,
M ool
is til la r
Menguverdiye gelince, o yanna birka bin kii topladk

tan sonra Turtaym komutasnda bulunan bir Mool uydusu
nun basks altnda Delhiye doru ekilir ve Iletmie (eli
1 Tac-l-Measrdaki ayrntlardan anlalabildne gre (Elliot II
240) ,
I, DELH IRK SULTANLII
279
yollyarak birlii teklif edip kendisine bir yr> gsterilme

sini ( yani ordusiyle birlikte barnp gelirleriyle geinebilecei
bir yer verilmesini) diler., MenguVerdinin nT kendisinin o
srada M s lm a n-Tr k erinkahr ama n savlmas ve dolaysiyle
Delhi saltanatn ele geirebilmesi ihtimali. Ile t
.gok _dn drr ve ^^kHdlTr^ onun elcisi Avn-l-Mlk. kendi adamla
rn ayartmaya alt iin veya o bahaneyle, ldrtr ve
sonda Menguverdive kendisi bir eliyle armaanlaryollayp
bulunduu yerler ikliminin iyi olmadm ve oralarda kendisine
uygun_bir ( V u r O Bnamyacafrm, ancak efrer--isterse..DfiM
dolaylarnda kendisine, byle bir yerin gsterilebileceini ve
ibu yer dman ve .âyaklanmlar dan temizlenir temizlenmez
kendisineverileceini bildirir 1.
Bu karlk ve hele onun son kB.ak bir atlatma id i;
bunun zerine Menguverdi venidemllBencablaZdne^ v e Kabaca
ile uramaya koyulur, kendi ordusu 10,000 kiiyi bulmutur,
nce Jd blgesinde ( imdiki Ravalpiridf'nTn gneyi ve bat
gneyi) yamada bulunduktan sonra orada oturan Kakar oymayle barr, onlarn bakan Seknin (?) in kzm alr, ona
Kutluk Han nvann verir-^ ve onunla birlikte Kabacaya kar
savar, onu yener-U-u alr
Kabaca rahat braklmas iin
ona ok para verir, ancak yine rahat braklmaz ve Menguvedi
SnLjxm.aLxoyunca^
kadar birtakm se
ferler yapar,, 1224 de Mkran voliyle rana geer.
T engiz olavnn Hindistan bakmndan jn emi oraya pek
byk lde Mslman Trkn snmas ve dolaysiyle
orada byk bir ..Trk kltrnn gelimesi olacaktr ; gerek
Kâ.caêreklJ.letmi_^)snmak iin gelenleri memnuniyetle
kaHI edecekler ve devletlerini
onlarla
TrS a'***'1vdnr,m
M
71'1 -1 ~1 berkiteceklerdir:
A t 'n M f t '
k i stan M an -Jd in d istan ^ ^
Trk aknts,, Trkistan
olaylarnn alacaklar trl biimlere gre kah, artarak kh
azalarak Byk Tim.urmn_Mool.idarini Trkistan'dan skp
atmasna kadar (14 nc yzyln ikinci yars) nemli bir
biimde devam edecektir,, Bu aknt,, nn Timur devrinde aza
lna Hindistan Trklnn o devirde gsterdii zaaf al
metlerinden de hkmolunabilir,,
1 Ciiveyniye gre (Eiliot II,, 393
280
HNDSTAN TARH
1
Menguverdinin birka yl Pencap ve Sintte kalmas ve
Kabacay ok hrpalamas ise, Hetmjse yraycak ve onun
Hindistan Trkln birletirme iini kolaylatracaktr.
B e n g a l o la y la r êtm* *n Delhi tahtna
kmas srasnda ve
ondan sonra Bengaldeki Kala Trklerinin
durumuna geelim,,
Zalim olan Merdan ofrlu Ali ldrlr (1212 ?) ve Hsa
mettin vaz adnda baka bir Kala beyi Gyas-d-Din unvaniyle Bengal tahtna kar.
1224-5 de ltmi^) Bengal. zerine yrr, Bihara girince
H. vaz ona baml olmay kabul ederse de letmi Hindulara
gemi yerleri geri almak ve Hindu kurganlarn ele geirmek
iiyle urarken (1226 da Rantambor; 1227 de Mandevar)
vaz yemdjenÂyaklamr (1227) ve Biharfcalr: ancak Eved
(Oud) valisi olan
Nasr-d-dif Mahmud b irb a sknla onun bakenti...Laknavtiyi alr, onu...yenip yakalar, drtr jye_B.agaEa.efimen^-olur; Mahmud, Trkleri ok hrpaiyan Raca Birtu (?) adnda b ir .komu..Hindu, hkmdarn
ldrdkten az ,sonra kendisi, de. lr. Bunun zerine vazn
olu Balka. Bengal tahtn ele geirirse de (1229) az sonra
1230-1 kndaf^Kabacay ortadan kaldrm olan letmi, Bengala girer onu, yener ve bundan sonra Bengal bir sre Del
hiye bal kalr. 43betmi 1226 da, Rantamborun alnmasndan
sonra Bengal ilerinin o an iin dzeltilmi
olmasndan istifade ederek Kahacalnm-devletini ortadan kaldrmaya karar verir ve 122628 yllar iinde ona fe.arJh. kendisL Jsh
komutanlar baarl seferler yaparlar, bu son ylda Kabaca, ya
kazara derek veva kendini ldrmek iin oraya atarak Sint
suyunda boulur,,
^
K a b a c a n m
51fim v e d e v S etin in o r t a d a n
k a ik m a s
l e tm i in H a l- 1229 da Halifenin elileri gelip Iletmie hilat

f e c e t a n n m a s v e J?uyruk getirirler; bunda iletmi, Hint sul
tan ve ele geirdii btn yerlerin hkm

dar tannmakta ve kendisine Es-Sultan-l-Muazza m ...... Nasr-t
DELH TRK SULTANLII
281
f*
Emir-l-Mminin,, nvanlar verilmektedir. Bylelikle Delhi Mslman-Trk.devteti-BadatHaIifesinc..resmeQtanmndemekti, ^
T rl b a a r l a r
de
Aybey ldkten sonra Hnv e l e t m i in dularn eline dm olan nl Gvalyor kur l m
ganini geri alr.. Tabakat- Nasr yazar Mn-
hac-d-Dini orada kad, hatip ve imam yani

btn er^ ilerin^ ba.yapar..
iletmi 1234 te Maivay feth eder ve orada Bilsan (Bhilsa) kent ve kurgann ve Uceyn kentini alr.
letmi bu seferden dndkten az sonra Krmtlerden
birok kii onu, camide yalnz gitmek greneinde bulun
duu cuma namaz srasnda ldrmeyi ve hkmeti ele geir
meyi tasarlarlarsa da boalar kalabal yarp kendisine eri
meden iletmi camiden kp kurtulabilir ve Krmtilerden pek
ou ldrlr,,
iletmi 1235-6 knda yukar Pencapta Kakarlara kar
bir sefere giriirse qe salk durumu bozulur ve mays 1236
da lr, O, Aybeyin lmnden sonra e ve hatt bir an
iin drde blnm ve bir ksm lkeleri yeniden Hindular
eline gemi olan Hindistan Xrkl.n, kzey_de gkanJMool
tehlikesine ramen, yeniden birletirmi, Hindulara geen lke
leri yeniden geri ..alm... ve Avbey devletine. Kabacann elde
etmi olduu Sint ve kendisinin ald Malva blgelerini ekle
yerek bytmtr.
^Cmertlii, yreklilii, ynetim ve komutada stnlivle
nliyd i, saraynda ok nl uzkiilerin ve bilginlerin bulunmas
"Derbar-1 ems,, szn tpk."Derbar- Mabmud,, ve "Der bar-
San car, szleri gibi, gelecek bir iki yzyldaki hkmdarlar
iin bir rnek, diye kullandracaktr,,
s. .
Iletmiin
tek
muktedir
olu
Nasr-d-Din
i l e t m i t e n so n *
*
r a k k a r k l k Mahmud, yukarda grlm olduu gibi, Bend ev ri
gal valisi iken lmt,, iletmi 1232 de Gval-
____
yor kurganm^geri aInJ3-elhi!ve^nd&nde.
kZLsRazive) 1 yi veliaht yapar; Tbakat- Nasrde ^Raziyenin
ve anas Trkn Hatunun 2 ok nufuz sahibi olduklar yazl-
282
HNDSTAN TARH
dr, Beyler yetimi oullan varken kzn veliaht yapmasna

atklarn sylemeleri zerine letmi: Oullarm gnlk
elencelerine dalmlardr, hi birisinde lkeyi idare edecek
yetenek yoktur; ben ldkten sonra grlecektir ki oullarm
dan hibiri veliahtla kzm kadar yaramamaktadrj,, der,,
Ancak iletmi son P^nan, seferinden hasta olarak dner
ken Lahor valisi bulunan ve yaayan oullarnn en by
olan Rkn-d-Din Firuz ah, Tabakat- Nasrye greJ!Ha|kn
gzleri omjLLP_zejide^.olmas..iin^-kendisiyle birlikteCDelhiVe
geUrix_ ve lnce, beyler ibu ;Rkn*d-Dini Sultan yaparlar,
O hemen elenceye d a la r ,h r j ^
m eline
geer ve ortalk karr; o sradfa G ^z^JCirmap; ve Bamyan bl
gelerine eemen olan Melik Seyf-d-Din Haan Karlk adnda
bir Trk, Penaba girer ve Multan tehdit ederse de U valisi
Seyf-d-Din Aybey onu yenip kuzeye srer,,
ah Trkn ise eski ortaklarna ve onlarn ocuklarna
kar zulmetmeye ve onlar ldrtmeye koyulur ; Iletmiin oul
larndan Kutb-d-Din MuhammedTonce kr ettirir, sonra ldrt r; ok gemeden birok..vali ayaklanr, Eved (Oud) va
lisi olan Iletmiin oularndan Gyas-d-Din Muhammed de
ayaklanp vilyetinden geerek Delhiye gtrlen Bengal ver
gisine el koyar ve saire; sultan Rkn-d-Dn ayaklanm olan
lara kar yrmek zere Delhiden karsa da yanndakilerin
bir ksm ayaklanm olanlar tarafna geer: Delhjde de eski
velihat: olan ablas Raziye ona kar durum alr ve Rkn-dDinin.anas ah..Trknn Raziye
sylentisi k a r; bu olaylar zerine Rfikn-d-.Din_..DeIhi>ve oner,
ancak .oraya yardnda halkn ayaklanp anas ah Trkn
tutsak etmi olduklarn grr; Beylerden birou ondan ay
rlp ablas Raziyeye biat ederler; Rkn-d-Din yakalanp l
drlr (1236); lt ay Kdar saltanat srmt.
slam illerinde gerekten hkmdarlk etmi
ender, kadnlardan biri olan Raziye bin bir
glk karsnda kalr ; babasnn veziri ve birok b e y . ken-1
S u lta n R a z iy e
1
U
Aijti- Hidavendi Cihan denilmektedir; yukarda ad
geen Trkn Hatundan bakadr,,
DELH TRK SULTANLII
283
diini tanmamakta olup JDelhi kaplarna ..kadar^gelir ve ba

kenti tehdit ederler; ierde de byk brjCr mtf^yaklanmas
ohLTvenSnlaHanJ k i binmii bir cuma^ namaz srasnda hal
k camide basp ldrmeye koyulurlar ve g hal il e ps kr tlebilirler, Buhdan sonra Raziye kendisine^^^h^LJtarafFar)
olan beyler ve ordu ile bakentten kp Cemne suyu kysnda
ayaklanm olanlarn karsna konar ve birka arpma olur;
bir yandan da. Jcarn beylerin bazlaryle Raziye arasnda g
rm elerebalanr ve konuulan eyler, br beylerde,rkadalarmzca sultana satldk, kuku ve korkusunu uyandracak
biimde el altndan yaylr. Bylelikle ayaklanm ordunun ba
lar^ birbirine gvenemeyip dalr, kovalanr ve bir ksm ya
kalanp ldrlr.,
Razjyelnin,- ileri bylelikle yoluna girince kargaalklardan istifade ederek Rantamboru kuatm olan Hind,uIjLT.kar ordu gnderilir, kurgan kurtarlrsa da ierdeki .Trk bey ve
erlerini gerLalmak ve kurgan brakmak daha uygun grlr
ve yle yaplr,.
y
Bu devir, btn-.by-k-makamlarn Trklerde bulmduu
bir devirdir1; bundan b^kaJlgtmiin Trk kullan arasnda krk
kii var idi ki bunla (emirlik |hev1 veya melkik (vali) merte
besine, ykselecekler ve aralarnda ekiip arpsalar da Trklerin genel menfaatleri otaya konulunca dayanacaklar ve sul
tanlar d| az ok eemenlikleri altnda tutacaklardr; Bunlarn
topuna ("Krklar,1 denir;
Raziye, en kuvvetli ihtimal olarak, hep Trk olan beyle
rin kendisine de glge eden bu dayanmasn krma yolunda1
1 ilgan,,,, Aada byk ounluu bunlardan olmak zere o
devrt en nl vali ve komutanlarndan 25 inin ad verilmitir} bunlarn
iinde lakab ve adlar biri birinden ayrt etmek gtr ; buraya ayn ad
ve lkab tayanlardan birden fazla kii alnmamtr; dolaysiyle liste
o devirde yazlm tariklerde adlar geen Trk vali ve beylerinin ancak
bir ksmn kapsamaktadr,, Bu ad ve lakablar, uydurma ilvelerle yapl
m tercmelere dayanarak tarih yazm olan birok Bat tarihisinin
Delhi Trk devletine Afgan ve Pathan demelerindeki yanll da ak
lamaktadr. ok defa Trke szler bu dili bilmiyen yazmlarca yanl
yazld iin bu ynden ayrca bir tereddt sebebidir. Baz ad veya
unvanlarn anlamlar iin binba Raverty'nin Tabakat- Nasir tercme-
284
HNDSTAN TARH
bir ilk adm olmak zere (VakuJLyadnda. JbjCHabe jlbJimemH

makamlardan biri olan Ahr^Beyliine getirir ve bu da T rk
beylerini kzdrr, bundan baka Raziye rtnmeyi brakm ve
erkek gibi giyinmeye kovulmutu. Tabakat- Nasr gibi ona
ada olan eserler bu kadarn yazmaktadrlar,, Tababat- Ek
sinde (s. 865) Vamberyden alp koyduu bilgilerden ve Divan-Lugat-itTirkten faydalanlmhr, Ancak bu anlam verme ii bir deneme sayl
maldr.
*
1 htyar-d-Din Altuniye,.
.-'JbL-l
2 Tac-dDin Arslan Han Sancar est (?)
il i iM--1
3 zz-d-Din Kebir Han Ayaz,. jT'ili juT"
4 Seyf-d-Din Aybey Yarat tut (Birok fil tutup sultana gnder
dii iin kendisine yaan-tut,, denilmitir.
il*> ot-1
5 Seyf-d-Din Bet (?) Han Aybey Hatai J lk i
il i
6 htiyar-d-Din Aytekin..
7 zz-iid--Din Balaban Kiil Han itijli/ ' ou
8 Giyas-d-Din Balaban Ulu Han i l i ' i*1;
9 htiyar-d-Din Bilka (veya Berka) han (Bil,,ve Berk kklerin
den gelen bir kelime ?) i'
fedU
10 htiyar-d-Din Bktem (?) Han (Bktehanar?) i l i ^ ir JljLzii
11 Nasr- d-Din yitim (?) Han (yetim,,den veya yiitimden,,
bozma olmas muhtemel il i ^c-J ir^jj-a
12 htiyar-d-Din Karaku (veya ka) Han Aytekin
i c,'j
13 Celal-d-Din Kl Han i^- jt* ir,AHJy,a14 Kutlu Han i !-i i)-
15 Hsam-d-Din Oul Bey ^ tb*'
16 Tac-d Din Sancar Geziik (veya Gejlik) Han (Glkten bozma
olmas muhtemel) i l i ( ^ b - 0
yy-<
17 Tac-d-Din Sancar Kert (veya Kirt, Kret , her nn de Divan
Lgat-it-Trk de anlam vardr ; il i & J *
yd'jry
18 Tac-d-Din Sancar Kkluk (kabakluk) Han. Metinde her iki biimde
geer; gr ve yksek sesli veya iri anlamnda olabilir,,
( j t ;.s veya ) ili. j l ;r y ^ y, AVl;'
19 Tac-d-dn Sancar Tez Han i 'i ?
irdirir
20 Nusret-d-Din ir Han Sunkur Sagalsus(?)
<y j,il-) îi- y - i i i j-.i
21 Nusret-d-Din Tayisi (?) (B elk i: ibii, gzel sesli; ktip
anlamnda da g elir)
^...SU
22 Kamer-d-Din Timur Kran Han( Timur Han Kran i2- ilj\* j
23 Nasjr-dDin Mahmut Turul Alb Han -Jl J_.it
24 z-d-Din Turul Togan Han il i iU t J
25 Balaban yzbeyi
U;
I. DELH IURK SULTANLII
285
ber gibi daha ok sonra yazlm eserlerde ise, Raziyenin

Yalua--ger-ek-miyen..bir bii.xde_yz gz olduunu imleyen''
yazlar bulunur.
Her ne ise T rk beyleri ayaklanrlar: nce Lahor valisi
Iz-d-Din Kebir Han Ayaz, sonra Taberhind valisi htiyar-dDi Altuniye ayaklanr; RaziyeT3u-so0âncusuna^kar...yrrken
br beyler de ayaklanp, Habe Yakutu^Mrr ve Raziyey
hapsedilmek iin Altuniyeye teslim edererTl^l). Bu renilince
Delhideki beyler letmiin oullarndan Muiz^d^DnJlehramah tahta karrlar, Ordudaki beyler Delhiye dnnce bunu
Ihtiyar-d-Din Aytekinin naib (sultann vekili) olmas artiyle
kabul ederler ve yle yaplr; o da B.ehramâhlmJ,krz^kaxdeini alr, kapsnn nnde nbet aldrmak ve biteviye bir fil
bulundu rma k gibl...sultanlara-mah--sus terifatlara kalkr ve her
ii elinde tutar; az sonra Behram ah onu saraynda ldrtr ;
bir ay gemeden Altuniye. Razive i.Le_eviempîkisL.birden saltanat dvasna kalkrlar, ancak yenilir ve kaarken Hindularca^ ldrlrflr,, Raziye buuk.jyjUsaltan^
Bir gen kz iin baarl bir hkmdar saylr; ancak hal
kn erkek hkmdarlarda tabi grd baz teklifsizliklere kal
kmas veya bunu sandracak bir durum taknmas ve ayn
zamanda bunu Trklerin, yani kendi ulusunun, egemenliini bal
talamak in kulland bir adamla yapmas onu ykma gtr
mtr^-------------Raziyet-t-Dnya ved-Din unvann tard kendisine BcU
kis-i-Chan da denirdi,, Saltanatnn ilk ylnda bastrd parada
OmdeAi 1-Nisvan, Meiike-i-Zaman, Sultan Raziye. binti emsd-Din letmi,, diye yazlrd,'
^
..
Yukarda sultan Raziyeyi
deviren
kuvvetin
K r k la t v e
* *
H in d is ta n n
wKrklar denilen TdUb^^v^-4~old-u.uM ool i s t il s n - nu grm ve ilgili haiyede de bunlarn bird a n k o r u n u l- kann adn vermitik,,
/
m as ii
Raziye devrinde bunlarla htniLS soyundan
sultanlar arasnda balyan_ura bu soy tahtta durduka
sregile;ektir
Genel olarak sultanlar, tpk Raziyenin yapmak istemi
olduu gibi, Krklarn veya Trk bey ve valilerinin nufuzunu
286
HNDSTAN TARH
krmak ve hatta onlar yok etmek amacn gden bir sr de

neme ve urata bulunacaklar ve bunlardan bazlarn ld re
ceklerdir,. Ancak bir yandan kendileri bu ii baaracak g ve
apta kimseler olmadklar, br yandan da devletin genel men
faatler inin bunu gerektirmedii iin bu ii baaramyacaklar ve
hep kendileri yanacaklardr,, Bylelikle Raziyeden sonra iki
sultan daha tahttan indirilecek ve ldrlecektir,, Bu yaplrken
onlarn, beyleri ve genel olarak Trkleri yok etmek tasarsn
kurmu olduklar sebep olarak ileri srlecektir.,
Tabakat- Nasirde grlen bu sebebe, bunda iirme de
olsa inanlabilir, nk mutlakiyat isteyen hkmdarlarn buna
mani olanlar yok etmiye uratklar btn tarih boyunca
grlegelmitir. Osmanl padiahlarnn da kendilerine Trk*
den bakalarndan muhit edinmeye alm olduklar da her
kese bilinen bir yndr,,
Burada Hindistann durumunun o sradaki bir zellii
belirtilmelidir,, Trkistana, Hindu-Ku ve Kbil-Gazne dalk
blgesine ok gl olarak yerlemi olan Mool ve Mslman
olmyan Trklere dayanan aatay devleti iin balca ve hatta
tek byme ve akn alan Hindistand.. Dolaysiyle ibu devlet
i fitnelerden veya komular olan br Mool devletleriyle
glklerden veya savalardan masun bulunduka Hindistana
ordular gnderecektir,, Bu ordular zamann en yksek sava
bilgisine gre silhlandrlm ve yneltilmi ordulardr. Hint
acununun bunlar kendi bana durdurabilmesi ihtimali uzaktan
ve yakndan akla gelemezdi; nk bu ordular in denizlerin
den Tuna ovasna kadar karlarna kan her sedi ykp par
alayarak eski acunun belki drte n kaplam bulunuyor
lard; Hindistan ise onlarn ana gc kaynaklarnn bitiiinde
idi
Hindistan Mool istilsndan kurtaran ve nemli lde
de Mool akmlarndan koruyanlar, ana yurtlarndan oraya ok
kalabalk olarak gm olup Mool dmanln ana duygu
olarak yreklerinde tayan Mslman Trkler ve onlarn siv
rilmi bykleri olan ibu Krklar,, id i; bunlar bu ii bin bir
saray dalaverasna ve bu yzden doan i fitne ve kargaa
lklara ramen baaracaklardr,, Dolaysiyle letmiin oul ve
torunlarndan olan sultanlar onlarla, hem Krklar,, hem de
I, DELH TRK SULTANLII
287
daha genel olarak Trklerle, urarken bindikleri dal kes

meye uraan kimselere benziyorlard. Trk egemenliini s
kp atmaya alan Hindu racalar iin de, tabi daha ok ufak
lde, bu dnce ileri srlebilir, nk onlar da Mool selini
tutan duvar arkadan ykmaya alyorlard,
Esasen..,;yukar da da demi olduumuz gibi Krklar,, la u
ramak isteyen letmi soyundan sultanlar aciz ve yeteneksiz
(kabiliyetsiz) kimselerdi ve bu ii baarabilmi olsalard devlet
saray dalaveralar iinde bunalrd, letmi soyu snnce "Krk
lar,, m en gl uzkiis olan Balaban Ulu Han tahta kcak
ve arabuk onlarn nufuzunu krp gerek egemenlii ele alma
sn bilecektir.
Genel olarak " K rklar,,, aralarnda dayanarak gerek
egemenlii ellerinde tutarlar; letmi soyundan yetimi kimse
ler yaadka tahttan indirip ldrttkleri sultann yerine yine
bu soydan birini geirir ve kendilerinden birinin tahta kma
sna meydan vermezler; esasen bunlar biribirine kar da epey
kukuludurlar ve ilerinden birinin ar sivrilmesini de isteme
mektedirler Ancak letmi soyundan tahta karlacak kimse
kalmaymcadr ki ilerinden en gl uzkii olan Balaban Ulu
Hann tahta kmasn kabul edeceklerdir, O, Zaten letmi so
yunun son sultan Nasr-d-Din Mahmudun kayn babas idi ve
devletin gerek egemeni olmutu.
Aadaki olaylar bu bilgilerin altnda okunulmaldr..
aziyenin kardei Behramm saltanat kartklklar ve beylerin ayaklanmalar iinde g eer ;
o srada byk bir Mool ordusunun Hindistana girmesi, geni bir akm znde kalrsa da
a -a t ay devletinin Hindistan ele geirmek
iin yapaca denemelerin bir balangc olur,,
Olaylar yle geliir. Moollar, Gazneye yerlemi olan
Karluk Trklerini oradan gneye srer ve bunlar da Multan
alrlar, Delhi sultannn vali ve beylerinden ve Krklar dan olan
Izz-d-Din Kebir Han Ayaz bir kar saldr yapp Multan
Seyf-d-Din Haan Karlukdan geri alr ve oraya salam ola
rak yerleir, Karluklar Gazne ile Sint rma arasndaki dalk
blgelerde barnmaktadrlar,, Az sonra byk bir Mool ordusu
S u lta n R a z iy e
nin l m n d en s o n r a k i
k a r k d u ru m t
B e h z a m ab
288
HNDSTAN TARH
Muitan nnde grnrse de kente saldrmay gze almaz ve

daha kolay ele geireceini umduu Lahor zerine yrr.,
Oradaki ordu pek gl bir durumda deildir ve sz din
lenen baz ilerigelen tccarlar, balca ileri Moollarn elinde
bulunan Trkistan ve Horasanla al veri olduu iin, Mooilara eyginlik gsterirler,.
Lahor valisi K araku1 bir sre dayandktan sonra bu
durum dolaysiyle hzineyi gmer ve ekilir Kenti kutval
(zabita amiri) Ak Sunkur savunmaya devam eder ve etin bir
Mool saldrs zerine kent onlarn eline der, son vuru
mada Ak Sunkur Mool komutan Bahadr Tair ile arpr ve
ikisi de lr, Bu Ak Sunkur, Hindistan Mslman Trklerinin
kfir,, Mooilara kar fedakr kahraman diye anlacaktr
Moollar Lahoru yakp ykarlar ; sonra epey yamalarda
bulunup ekileceklerdir.
Behram ah onlara kar byk bir ordu yollamt,
Tabakat--Nasiye gre veziri ona ibu ordudaki Emir ve
Irkler hibir vakit sz dinlemeyecekler diye onu kkrtr ve
kandrp hepsinin (i*) ldrlmesi iin bir buyruk alr; sonra
bunu ordudaki beylere bildirip onlar sultana kar kkrtr;
onlar da Delhiye girer Behram yakalayp ldrrler, Salta
nat yldan az uzundur (1242)
K a r k l k l a r n Beylerden z-d-Din Balaban Kiilu Han kend e v a m A la dini Behramn yerine sultan iln ederse de
fid-D in M esu t br beyler bunu kabul etmezler ve Rknah
d-Din Firuz ahn olu ve letmiin torunu
Ala-d-Din Mesud ah tahta karlr, Kiilu

Han, Nagaur, Mendaur ve Ecmire vali yaplr, Vezir Mzehheb-d-Din Nizaml-Mlk btn iktidar Trk beylerinden alp
kendi elinde toplamak istedii iin onlarca ldrlr.
Mesud zamannda devletteki genel geveme ve kar
klk devam eder ,. Bengalda vali Turulun Hindulara kar
kh baarl kh baarsz savalar olur; ondan sonra onun
merkeze ball pheli grndnden arada arpma
olur; Turul yenilip bakent Lahnavtiye ekilir ve Tabakat-
289
r, DELH TRK SULTANLII
Nasir yazah Minhac-d-Dinin aracl ile Turul varyou

ve ordusu ile Bengali brakp Delhiye gelir, ve oradan Oud
(Eved) valiliine gnderilir,,
Douda bunlar olurken kuzey-batda, Multanda vali
Ayaz orasn Karluklardan geri alp Moollar da kendi ba
na pskrttkten sonra bamsz gibi davranr, kendisi lnce
olu Ebu-Bekir yerine geer, ancak Seyf-d-Din Haan Karluk
yeniden Multana saldrnca ona kar duramaz ve kent Karuklarm eline der ve genel olarak Sint, Delhi sultanlnca
kaybedilir.
1245 de Moollar Multana saldrr ve Kartuklar oradan
atarlar ; bundan sonra da U zerine yrrler,
Lahor ve Pencap, yukarda grm olduumuz gibi, byk
bir Mool aknna ve geni yamaya uramt bu vilyetin
Kemir dalarna yakn olan ksmlar da Kakar oymann eli
ne der.
Bu tehlike ve kntler iinde beyler Ala-d-Din Mescudu
tahttan indirip hapsederler (1246); su olar ak Tabakat- Nasir
onun beylerini tutturup ldrmeyi tasarlam olduunu ve iki
ile elenceyi grenek edinmi bulunduunu yazmaktadr, Mesut
ok gemeden lecek veya ldrlecektir; Saltanat drt yldan
az srmtr., Yerine amcas olan, letmiin en kk olu
Nasr-d-Din Mahmut geirilir T.
letmiin lmnden beri geen on yl iinde
M ah m u t v e B a onun soyundan drt sultann otur duunu
la b a n U lu H an ve bunlarn biteviye beylerle uratklarm gr(1 2 4 6 -1 2 6 6 )
dk. Bu srada birka Mool akn olduu
gibi baz yerlerin de Hindulann eline gemi

veya Delhi sultanlnca kaybedilmi olduunu keza az nce
grdk. Beinci olarak tahta kan sultan Nasr-d-Dnya vedDin Mahmut ile i baka bir biime girecektir. O, ksa bir devre
ayral, az sonra kayn babas olacak olan Gyas-d-Din Bala
ban Han (yukarda ve aada ad geen Balaban Kiilu Han
la kantrmamahdr), ona Ulu Han--Azam nvann vererek,
hacip, naip gibi adlarla gerekten i bana geirecek ve onun1
1 Ayn ad tayan aabeysinin Bengalde lmesinden az sonra
doduundan kendisine onun ad verilmiti 17 yanda tahta karlr
H in d is ta n
T a rik i 19
290
HNDSTAN TARH
glgesi altnda yayacaktr, O da Krklar,, n en yetenekli ve

glsii olduu iin br beyleri az ok uslu oturtacak ve otur
mayanlar yola getirecektir. Sultan Mahmut ise, daha ok kendi
elile Kuran yazmak gibi ilere merakldr ve uzun zaman (18yl) kayn babasnn ve arada ksa bir zaman (2 yl) iin de
kendi anasnn ve Reyhan adnda bir harem aasnn nufuzu
altnda bulunacaktr:
Nasr - d - Din Mahmudun 20 yl sren saltanatn
ksma ayrmak gerekir, 1246 dan 1252 ye giden ilk ksmda
Balaban Ulu Hann nufuzu stndr ve gemi devirlerin
ktlkleri az ok tamir olunur.. 1252 den 1254 e giden ikinci
ksmda Balaban i bandan ayrlm olup devlet bir sr fitne
iinde bocalamaktadr,, 1254 den 1266 ya giden nc ksm
da Balaban yine i bandadr. O, 5 6 yl iinde bin bir
kargaalk ortasnda ve Mool basks altnda ortal yatdrdktan sonra bir duruluk elde edilir (1260),,
1260-66 devresi nisbeten olaysz gemie benzer, ancak
bu devre zerinde bilgiler ok eksiktir:
B irin c i K sm t Mahmut tahta knca Balaban Ulu Han emir-
hacip (ba mbeyinci) yapm ve onunla bir

likte, ordu gerekten Balabann babuluunda
olmak zere, Mool'lara kar yrmt,. Trk ordusunun yak
lamas zerine az nce Ua saldrdklarn sylediimiz Mo
ollar ekilir ve Balaban Pencabm bir ksmn ele geirmi
olan Kakarlara kar bir cezalandrma seferi yapar (1247). O
srada Pencabn kuzey ksm o kadar haraptr ki Balabanm
ordusu orada barnamaz; ibu ksm epey zaman Delhi sultan
lnn dnda kalm saylmaldr.
Bir yl sonra Balaban, Kanevc dolaylarnda ve Bundeikentte baz Hindulara ve bir racaya kar baarl bir sefer
y ap ar; o bu ile urarken sultan Mahmudun kardei Celld-Din Mesut (sultann aabeyidir) onu Balabana kar kkr
tr ve hacibinin tahtta gz olduunu syliyerek araya kuku
sokmaya alr; bundan bir sonu kmaz, ancak szlerinin Balabann kulana gittiini sanan Cell-d-Din, az sonra Trkis
tana Moollara kaar ve Moollarn eline Delhi Trk sultan
l iinde fesat karmaya yarayabilecek bir silh gemi olur:
1246 - 1 252 .
DELH TRK SUL TANLiI
291
1249 da Balaban, Delhinin gneyinde Mevatta devlete

kafa tutan ve yol kesen birtakm Hindular ezer,. Sultan Razye zamannda boaltlm olan Rantambor kurgann geri almak
iin yapt bir denemede ise baar salayamaz. Bu yln ya
znda Balabann kz sultan Mahmut ile evlenir ve Balaban sul
tann naibi (vekli) olur,, Emir- haciplie de kardei Seyf-dDin Aybey Kiili Han getirilir,1 Bylelikle Balaban Ulu Han
o srada devletin hem resmen, hem de gerekten egemenidir,,
1250 ylnda Krklardan ve Balaban Ulu Hann soyun
dan olan birka bey arasnda arpmalar olur, yle ki daha
nce Behram ahn tahttan indirilmesi zerine sultan olmya
kalkm ve Nagaur ve Ecmir valilii ile bakentten uzaklam
olan Balaban Kiilu Han (Balaban Ulu Hann akrabasndandr) Multan ve U ikta'larmn (vilyet ayarnda ziamet) kendi
sine verilmesini ister, O srada Multan, orasn Karluklardan
geri alm olan Ihtiyar-d-Din Kerz ( sj^T) Handadr ve bu
kii orada, yine Balaban Ulu Hann akrabasndan olan
Batnda valisi ir Han Sunkurun vekilidir,
Balaban Kiilu Hann istei merkezce renilince buna rza
gsterilir u artla ki Nagaur, Ecmir vesaireyi Ihtiyar-d-Din
Kerze devretsin. Balaban Kiilu Han pek iyi anlalmayan artlar
iinde Multan ve U zerine yrr ve oralar htiyar-d-DinKerz
den alr; ancak kendi iktalarm brakmaz; bu kargaalk srasnda
Karluaklar kuzeydeki dalk blgeden (Banyan blgesi; Gazne
ile Snt rma arasnda bulunan bu blge Bamyan boaz ile
kartrlmamaldr) kp Multana saldrr ve oray ele geirir
ler. ir Han Sunkur da Batmdadan ilerler, Multan Kartuk
lardan geri alr ve vekili htiyar-d-Din Kerzi yeniden oraya
yerletirir, o da Mool aknclarndan yakalad birok tutsa
Delhiye yollyarak bir yararlk gsterir, Multan aldktan sonra
Sunkur, Balaban Kiilu Hann adamlarnn elinde kalan Ua
saldrr, Balaban Kiilu Han da daha nce brakm olmas
gerektii halde elan elinde tuttuu eski ikta Nagaure ekilir,
Onun hem Uu hem de Nagauru elde tutmak istemesi
sultana kafa tutma sayld iin Mahmut ona kar yrr ve
1 Iabakat- Nasrde daha nce Behram ahdan sonra tahta k
maya alm olan Balaban Kiilu Hann Kiilu iinvan (vav) ile biti
rilirken ibu Aybey Kiili Hannki (ye) le bitirilmektedir.
292
HNDSTAN TARH
Kiilu Han Nagauru brakp Ua ekilir; ancak Sunkur da

ibu kente saldrmakla sultana kafa tutmakta idi, Sunkur, Ua
doru gelen Balaban Kiilu Han her naslsa yakalar onu Uu
kendisine vermeye zorlar ve bundan soma Delhiye yollar..
Balaban Ulu Han da bu ki akrabasnn kavgasn yattrmak
iin Balaban Kiilu Han' Badauna vali yapar; Nagaura
Balaban Ulu Hann kardei Aybey Kiili Han tyin edilmiti
1251 sonbaharnda Balaban Ulu Han, Maivada Hinduara kar ok baarl bir sefer yapar, ancak Delhi sultanl
na yeni lkeler katmaz,
Mahmudun saltanatnn bu ilk devresinde Tabakat- Na
iri yazar Minhac-d-Din devletin kads tayin edilmi ve
Delhi hkmeti (bizdeki hkimlik karil) ona verilmiti.
k in c i d e v r e . 1 2 5 2 - Balaban Ulu? Hann byk yetkileri yzn54 baz Trk eh- den onu kskanan ve ekemiyenler oktu,
zade v e b ey le ri- Bunlarn banda sultan Mahmudun anas

nin M oollarla i- ve Hindu iken mslman olmu mad-d-Din
b irli i yapm alar* Reyhan adnda bir saray harem aas vard,
Bunlar Balaban Ulu Han ekemiyen Krklar,, n bir ksm ile

ibirlii yaparak onu sultann gznden dl miye alr ve bu
nu salarlar ; Batnda valisi Sankuun sultana kafa tuttuu hal
de kendi akrabasndan olmas dolaysiyle Balaban Ulu Hanca
yerinde braklm bulunmas elde balca koz olarak kullanlr
1252 - 53 knda Mahmut, Sunkur zerine yrr, Balaban
Ulu Han da birlikte gtrrse de artk komuta onda deil
dir. Sefer srasnda dmanlar ona kar bir suikast yaptrr
lar fakat bunu baaramazlar ve Manmudu onu kendi ikta olan
Hansiye gndermeye, yani Naiplikten karp herhangi bir
vali durumuna sokmya kandrrlar, oradan da Nagaura tayin
ettirirler; her defasnda onun kafa tutacan ve dmanlarna
kendisini ayaklanm bir durumda saymak frsatn vereceini
ummulard; ancak Balaban Ulu Han hi yle bir durum
almaz ve her gnderildii yere gider,,
Ayn zamanda baz valilerin yerleri deitirilir Balaban
Ulu Hann kardei Aybey Kiili Han, ondan uzak bulunsun
diye, Gence ovasnda Kara valiliine tayin edilir ; Trkistana,
Moollara kam olan Sunkurun yerine Batnda valiliine de
293
Balaban Ulu Hana dman olan Krklar,, dan Arslan Han

Sancar est geirilir,,
Balaban Ulu Hann akrabasndan olan Balaban Kiilu
Han da, belki Sunkurla olan kavgas dolay isiyle Reyhanca
kendisine gvenilir beylerden saylr ve eski yerleri olan Mili
tan ve Ua yeniden yerletirilir,, O ise oraya yerleir yerle
mez, Tabakat- Nasirdek tabire gre, Trkistan ehzadele
rinden Mool Hlgu Han,, a (Badad alacak olan kii) ba
vurup bir torununu tutak (rehine) olarak onun yanna gnderir
ve kendisine bir ahne,, (khya, denetleyici) gnderilmesini
ister, yani Mool egemenlii altna girer,
Trkistana kam olan sultann aabeyi Celal-d-Din
Mes'ud ile eski Batinda valisi Sunkur, Moollarn kaan Mengu
Hann yanna ordu,, suna gider ve ona snrlar; Mengu
Han, Celal-d-Din Mesuda bir yer verilmesini buyurur, Hint
snrlarndaki Mool komutan Noyin Sal (veya San)ya bir
yarlk yazlr ve Celal-d-Din Lahor ve blgesine yerletirilir.,
Sunkur da bir sre sonra onun yanna gelir,,
Bu ayrntlar veren kaynak1 sultan Mahmudun vey
babas olup az sonra anlacak olan Kutluk Hann da Mengu
Hana snm olduunu bildirmektedir,,
Bylelikle harem aas Reyhann sultann annesiyle bir
likte kard fitne yznden Moollarn o na kadar zorla
baaramadklar ileri savasz baarmaya baladklar ve Pencapla Sindin bir ksmn, Mslman Trk beylerini kendile
rine ekerek elde etmeye koyulduklar grlr, Esasen Pencabn nemli ksmlar epey zamandr Delhi sultanlna ba
ml grnmemektedir,,
Trk-Mool snrlar zerinde durum byle iken mer
kezde vekil-i-derbar nvann tayan harem aas Reyhann
kstahl ve zorbal her trl snr amt; O, silik bir
adam olan sultann akl hocas ve devletin gerek egemeni idi,,
Dmanlarn yldrmak ve sindirmek iin haydutcasma davranan
adamlar herkesi ondan nefret ettirmilerdi,, Delhide ylgnlk
o dereceyi bulmutu ki kad Minhac-d-Din bile bir buuk
aydan ar bi sre evinden kmaya yreklenemez olmutu,
1 Tarih-i - Fealcetye gre ( B Tabakat- Nairi tercmesinde Bin
ba Ravertynin haiyesine; s, 1224- 25)
294
HNDSTAN TARH
nce Balaban kskandklarndan ona karn olmu olan

Krklar,, ve birok beyler ona gizli haberler yollayp yeni
den ibana gemesini dilerler. Bu haberlemeler sonucunda
birok vali ve b ey : Nagaur valisi Balaban Ulu Han, Ba
tinda valisi Arslan Han Sancar, Sunam valisi Bet Han Aybey,
Mool yardmiyle Pencaba yerlemi olan sultann kardei
Celal-d-Din ve Sunkur ile bir olup sultana kar yrrler.,
Sultan ordusu (Reyhanda oradadr) ile beylerin ordusu ara
snda nemsiz ve sonusuz bir arpma olur, ancak sultan
ordusundaki Trk beylerinin topu br yana eygindirler.
Bu artlar altnda sultan Mahmut ii uzatmaz; uzatsayd
belki taht ve can elden giderdi; Balaban Ulu Han da da
mad olan sultan pek ezmek ve ii, Moollarn bir aleti olan
sultann kardei Celal-d-Din Mesudun tahta kmasna vara
bilecek bir sonuca gtrmek istememi olabilir,, Her ne se
grmeler balar; Reyhan bir bar nlemek iin beylerin
elisi olarak sultann ordusuna gelen Bet Han Aybeyi gizlice
ldrtrse de bu iin ondan geldii ve bunda sultann bir
suu olmad anlalr, Reyhan valilikle sultann yanndan
uzaklatrlr, Balaban Ulu Han yeniden Naib olur (1254
sonu) Sultann kardei Celal-d-Din Mesut da Lahora dner.
Bundan sonra pek belli olmyan bir tarihte Cell-d-Dinm
Sunkur Ta ar as alacak ve o ekilip adamlar Sunkura gee
cektir, bu ehzadenin sonu zerinde kesin bilgi yoktur;
Epey sonra, 1259 balarnda, Snkurun, amcasnn olu olan
Balaban Ulu Han'm delletiyle, affedildii ve Biyana ve Gvalyor blgelerinin ona verildii grlr.
Balaban Ulu Han yeniden i bana geldikten
sonra, devletin dzenini yeniden kurmak ve
bamszla kaan Krklar,, dan byk vali
leri yola getirmek iin bir sr etin sefer ve sava yapmak
zorunda kalacaktr;
Sultann annesi ( Melike-i Cihan diye anlr), daha nce
grdmz gibi, Reyhan ile ibirlii yapmt; kendisi Biyana
valisi Krklar,, dan Kutlu Han ile evli bulunuyordu; Bu kii
nce Reyhan ile ve o ldrldkten sonra Balaban Kiilu Han
ile birlikte devletin bana pek ok gaile karacaktr Bir
n c k s m
<1254-12 66)
I. DELH TRK SULTANLII
295
zamanlar ibu Kutlu ve Balaban Kiilu Hanlar, Delhi kapularna kadar gelip oradaki yanallarnn yardmiyle bakenti ele
geirmelerine ramak kalacak ve sonda adamlarnn ou sul
tan tarafna getii iin Balaban Ulu Hann nnden kamak
zorunda kalacaklardr.
Bundan sonra yannda ancak 2-300 kii kalm olan
Balaban Kiilu Han, Ua gider ve or adan Horasana ve Iraka
geerek Mool Hlgu Hann yanna varr, Delhi nnden
ka haziran 1257 de olmutu; Bu yln kasm aynda Hlgunun Badad alma amacn gden asker hareketleri ba
lam olduu iin Balaban Kiilu Han bu hareketler srasnda
Hlguyu grm olmaldr, Bu grmeden sonra Kiilu Han
Ua dner ve, az aada anlatacamz gibi, bir Mool ordusu
ile birlikte Hindistana saldrr.
Yukardaki haiyede anm olduumuz Tarih-i Fenaket,
Kutlu Han Moollarn kaan Mengu Hana snm
gsterir,,
1257 sonlarnda bir Mool ordusu Hindistana girer;
yanndaki Mool ahne,, (khya, denetleyici) ile birlikte
Balaban Kiilu Han da bu orduya katlr,, Moollar pek byk
yamada bulunurlar ve Multann surlarn ykarlar,, Daha ier
lere girmelerinden korkulur, bunu yapsaydlar bir sr fitneler
iinde bocalyan Delhi sultanl iin durum ok kt olurdu,
ancak bunu yapmayp geri dnerler,,
Balaban Ulu Han onlara kar byk bir ordu toplamya alm ve ksmen de toplamt., Moollarn ekilmeleri
zerine bu ordunun banda, o srada buyruklar altndaki
birliklerle gelip orduya katlmyan baz vali ve beylere kar
yrr Bunlar sindirir ve birounun sularn balar, yu
karda anm olduumuz gibi Mengu Hana sndktan sonra
Pencaba yerlemi olan Sunkurun aff bu srada olur,, Onun
Moollardan ne vakit ve neden ayrld anlalmamaktadr,
Devlet iindeki bu karmakarklklar ve vali ve beylerle
arpmalar Hindularca frsat saylm ve pek geni lde
haydutluk ve soygunculuk gelimiti; o kadar ki 1257 sonla
rndaki Mool akn srasnda bu haydutlar Delhi ordusunun
birok devesini bile alm ve orduyu felce uratmlard.
296
HNDSTAN TARH
1260 da Balaban bunlara kar amansz bir sefer yapar ve

pek oklarn ldrr,,
Bu srada Mool Hlgu Hanm bir elisi gelir. Hilgu
Han Noyin Sah (veya Sar, Hind snr zerindeki Mool ko
mutan) komutasndaki Mool ordusuna u buyruu yollam
tr: Eer sizin ordu atlarnzdan birinin nal sultan Nasir-Din lkelerine deerse o atm drt aya birden kesilmelidir
Bu eli pek byk bir sayg ve debdebe ile karlanr.

O
srada Hlgu, Suriyede Msr Trk Memlkleriyle v
Kpak ve aatay Mool devletleriyle sava veya ekime
halindedir; dolaysiyle i durumu dzelmi olan Delhi Trk
Sultanl ile savamak istememesi makuldr,, Tabakat- Nair
bu Mool elisinin geliini Balabann bir adamnn onun
haberi olmadan Tebrizde Hlgu yanma eli ss taknarak
gitmi olmasnn bir karl gibi gsterir,
Sultan Nasr-d-Din Mahmut 1266 da lr; onun son yl
lar zerinde esasl bilgi yoktur, nk Tabakat- Nasir 1260
ylnda durur ve ondan sonraki devri anlatan Ziya Bern'inin
Tarih-i-Firuz ah* si 1266 dan balar,.
IV. Balaban ve Hanedan (12661290)

Rinhnn
letmi soyundan yetimi erkek kalmad iin

Nasr-d-Din_Mahmut lnce onun kayn~T5aas
Balaban Ulu Han tahta kar ve derhal onunla Krklar,,
arasnda bir ura balar,
Balaban (Essultan-l-Muaz2am, Gyas-d-Dnya ved-Dn)
kendisiyle bevler a rasndakifarkbelktmek^^-odam-, her
trl lbaliliini nlemek icin-sk-bir-terifat kurar, saraynda
giyimler^ dr um1ar hatt btn davranlar sk bir kural a
Hbagfern erilmez ve kk bvk i m_e,Jaiimde-. yrtl en
bir tzeseverlke de beyleri inzibat altna alr ve en dik bal
larn ezer; gerekince _ okffhe^^^^
ve affetmeyi de
bilirdi, Efsanevi Tran padiah frasyah ovundan olmak id
diasnda idi,,
Balaban, Delhi Mslman-Trk devletinin bana geen
3 nc byk uzkiidir ve gsz birka sultan zamannda gev
emi olan devlet erkini ksmen naipli-j ve daha ok sultanl
297
zamannda yeniden kurmu ve darlma belirtilerini nlemitir

22 yl saltanat srmtr.
Onun saltanat Mool devletinin Kpbilay Hanjnêsmenligi altnda yeni bir dzen, gc ve saldrganlk kazand d e v
reye rastlar;' dolaysiyle Haabann ana dsncesh kendisini
Hindulara kar savaa, Gucerat gibi yeni lkeler fethetmiye
ve hi olmazsa letmiin lmnden sonra yeniden Hindularn
eline gemi olan Malva gibi lkeleri geri almya kkrtan
baz beylerine dedii gibi: Badadm bana gelenin Delhinin
de bana gelmesini,, nlemek olacaktr,, Bu amala Sint rma
boyunca ok iyi iliyen bir a s ke r:L jrgi (tekil j iS a r ^ v ^
byk ve tek kabiliyetli olu' lûhammeE) (Caan Melik diye
nldr ), merkezi Muttan olmak zere, bu iin bana geirir.
^ JLJ^!|f|
**
1II l
l >
J " >1 mn n nrn r
.............. .
Balabann nem verdii bir rgt de vilyetlerdekC^berid,7

lerdi; bunlar oralarda olan bitenleri merkeze hemen bildirmekte
grevli idiler ve valiler e baml t deiller di. nemli bir olay
merkeze bildimiyen veya olaylar olduu gibi ve tarafsz
vazmvanlberidler -ar ceza grrd. Bylelikle valilerin ayak
lanma tasar ve hazrlklarnn nceden renilmesi ve dolaysiyle daha,-kolaylkla, nlenilmesi veya bastrlmas mmkn
olur,
Delhi ve Dab (iki su demektir; Gence ile Cemne arasn
daki blgeye denir) Hindularna kar haydutluklar dolaysiyle
yeniden cezalandrma seferleri yapmak gerekir; bunlar Delhi
surlar iine kadar girmiye yrekleniyorlard; etin bir sefer
den sonra ezilirler; oralardan en gl beylere iktalar verilir,
bnl hem haydutlar tepelemek, hem de bunlarn barndklar
cengelleri (orman) amakla grevlendirilirler. Ziya Bern (s.. 57)
birtakm karakollara Afganlar yerletirildiini yazar, Bylelikle
Delhi Trk sultanlga-zamamndaKuzey,,.Hindistan dzlne
Afgan yerletirme olay ilk olarak bu vesile ile zikredilmektedir.
Balaban baz ynetim bozukluklarn da^ dzeltir, Erlere
hizmet karl olarak^venmi tmarlar (ikta) ok kere ihti
yarladklar vakit te ellerinde ve hatt ldklerinde ocuklarn
da kalmakta id i; Balaban bu gibilerinin ayrca geimini salar
(nam,, ver ir) _ve tmarlar (ik.t a) .xuxlardan...alp...filen .âskerlik
edebileceklere verir..
298
HNDSTAN TARH
. Tzeseverik bahanesiyle Krklar dan bazlannn bur

nunun krldn yukarda grmtk; Ziya Bern (s. 65)~daha
oncek ad gemi olan ve o srada Batinda vesaire valisi bu
lunan ir Han Sunkur hakknda bir sylenti kaydeder; buna g
re Balaban, amcasnn olu olan bu kiiyi, kendisinden kukulan
d iin, zehirlettirmitir,, Ancak Ziya Bern bu Sunkurun Moollara kar olaanst baarlarn ok ver ve onun Moollara kap onlarla ibirlii yaptn hi anmaz; bu bakmdan
naklettii sylentiye az ok phe ile bakmak gerekir.
Balaban byk ...avm erakls, olup binlerce atl ve yaya
eri geni yerler kaplyan_ srgn avlarnda kja ntrd; bu onun
iin avdan ok askere idman ve manevra ..yaptrmak .,ve .onlar
bo "Brakmamak iiid i, Mool Hlgu Hann da ii byle
anladn Ziya Bern yazar.
Balaban Pencab yeniden ele geirir, 1268-69 seferinde
orada merkezitam
1270 de Moollarca
daha nce yok edilmi olan Lahor kentini yeniden kurar,
yukarda andmz Moollara karsLcvacalFlm asker rgt
tamamlar ve bana byjikôglu MuhammedT . geiirir, 1279 da
Moollar Pericab saldrr, epey ilerler ve Stlec rmam
aarlarsa da kesin bir bozguna urar ve bir daha Balabann
salnda bu kadar ilerlemeye yreklenemezler.
Yine bu ylda uzaklklara ve yol glklerine (rmak,
bataklk ve saire) ve etin Mool saldrlarna gvenen Bengal valisi Turul, ayaklanp merkezi tanmaz; Bengal coraf
durumu bakmndan daima Delhiden kolaylkla ayrlabilmitir
ve gl valiler bunu yapmak iin ellerine den frsatlardan
sk sk faydalanmlardr, bu yzden Bengal ve onun merkezi
iin Delhi Trkleri fesat ve kargaalk yeri ve kenti anlamda olan Bulgakhane,, ve Bulgakpur,, szlerini kuliana^gelmilerdir,
Turula kar gnderilen Eved (Oud) valisi Ay tekin
bozulur ve adamlarnn ou Turula geer; Balaban, Aytekini astrdktan sonra Targ adnda baka bir komutan Tu
rula kar gnderir, o da yenilip birok adam Turula
geince Balabann kendisi Bengal zerine yrr, uzun bir
kovalama v e b irb a s k n sonu nda Tu-Od1J.., l crjCiLr.^_
299
lananlardan pek ok kii Bengaln bakenti Laknavtinn byk arsnda aslr,,

Balaban, ikinci olu Mahmut Bora Han Bengal valisi
yapar ve ona arda asl olanlar grp grmediini sor
duktan sonra der ki: Olur ki bir gn mfsit bir nankr
sana Delhi padiah ile bozu ve onun buyruklarna uyma der,
o vakit byk ardaki siyasetimi hatrla; bunu bil ve benim
bu szm unutma ki Hint (Gence dousundaki Eved blgesi
kastediliyor), Sint, Malva, Gcerat, Laknavti (Bengal), Sonargaon
(Bengalin dousunda) da bulunan ve hara veren hkmdarlar
veya valiler Delhi padiahna kar ayaklanp klca sarlrlarsa
kendilerinin, oluk ocuklarnn, adam ve oymaklarnn sonu
1285 de 30,000 kiilik bvk-bir Mool akn olur ve
Balaban1n byk, olu Kaan Melik Muhammed ehit der.
Olay yle geliir:
Bu akn kendisine bildiren yazda bu say, nokta ile
gsterilen sfrlarn biri iyi yazlmadndan 3,000 diye oku
nur, Muhammed ona gre az adamla aknclar zerine .yrr
ve ehit der,
O,
Balaban soyunun ilerisi iin tek midi id i; byk
Trk airileri emir Hsrev ve emir Haan ilk iirlerini onun
saraynda sylemilerdi,, Sz geen arpmada emr Hsrev
ksa bir sre iin Moollarn eline derse de abuk kurtulur;
onun Kalan ehit., diye anlan Muhammed hakknda ok gzel
iirleri vardr,
Balaban byk_olu ldkten sonra ok... yaamaz, o
srada 80 yanda idi, 1287 de lecektir,, Karmakark bulduu
devleti dzen ve refah iinde brakr.
Ziya Bernnin Tarih-i Firuz ah sinde ve Nizam-d-Din
Ahmedin Tabakat- Ekber,, sinde Balabann oullarna verdii siyasal tler bulunmaktadr,, Bunlar, onun...ok olgun ve
uza gren bir devlet adam olduunu anlatmaktadr.,
Balaban lmeden nce Bora Han BengaTden getirtip
veliaht yapmt; ancak o, BengaTi daha,iyi bulduundan bab^
sminTastl srasnda av bahanesiyle Delhiden km ve
Bengal1a gitmiti; Balaban da Muhammedin olu Keyhsrevi
300
HNDSTAN TARH
vejiaht yapm ve az sonra lmt (1287), Beyler ise Boranm

olu nCe'ykobad TuHari ^
ve by 1elikle bu gen Bergade vali.olan . babasnn.miri olurv
~
B alban dan Keykobad (Es-SuItan-I-Ekrem, Muiz-d-Dnsonraki k ark ya ved-Din) gen bir <sefihdibyk babas
d e v ir
Balaban devrinde herkes ok sk bir biimde
ve bask altnda yaamt; birdenbire Delhi
saray ve konaklarnda oturanlar en sefih elencelere dalarlar,
devletsizleri-- unutulur, shhat -ve servetler erimeye kovulur
A ncak Balabanm (jSintVe /Fencajpâ kurmu olduu asker
rgt dzenle ileye durur ve Mo gol ak mlar~BnIeae bili r ve
g]..bir Mool ordusu, ezilir...
Bengalde sultan unvann alp kendi adna hutbe okutan

ve para kestiren ve olu ile savamasna ramak kalan Keykobadn babas Bora, olu ile iki bakent arasnda bir noktada
grp ona shhatini kemiren bu biim yaay brakmak
dn verirse de Keykobad babasna bu yolda sz verdik
ten sonra Delhiye dnnce szn tutamaz ve saltanatnn
nc ylnda ok ar hastalannca ortalk karmakanr,
yle., anlalyor ki o devirde belki Tr ki st an.*ur k erinin
Hindistana gelmesinin glemi__olmas dolaysiyje__or duda
okluk, Hindu-Ku gneyinde vayan Kala Trk lerin dedir;
bu kargaalk srasnda onlar daha k basar ve tetik, davra
nrlar. Ariz-i-Memalik (Savunma Banan) olan Kala_bazhula'
rndan
(1290),
V. K ala hanedan (12901321)

^-Daha nce de sylemi olduumuz gibi Hindistan tarih
ileri rijrk) adm T rk st a n|dan veya genel olarak Ceyhunun
tesinden gelen Trkjerle^yerir, Ouz ve Kala gibi"Trkleri
dorudan doruya( oymak jadlariyle anarlar; HindistarT*daki
l Trkitah Trkleri de o Hevirde kendilerini Asl Trk., sayar
ve br Trkleri kmserlerdi.. Bu yzden saltanatn KaJ'a
-Trklerine., gemesi zerine.. Delhide y1e bj/leyaûtulur ve
devLet^Trigierinêlinden gitti sz kar.. O devrin tarihisi
Ziya Bernnin, Tarih-i Firuzah,, sinde bunu yazmas, Ay bey,
301
Uctmi-ve Balabanca A fgan demi olan bazKBat tarihilerine

f^Kalala^ra da._A.fgan demek frsatn vermitir; iin dorusu
^fmrsa aradaki dva Trklkte halislik veya astllik dvasndan baka birsev delildir ve Ziya Bern hibir yerdeHKnS;
lara Afgan demez; esasen ad ve lkaplarda bunlarn Trkl
n ayrca gstermektedir.
Yeni sultann babas Kunduzlu T fek Handr, kk
kardei Yuru Handr, ikinci olu Erkulu (veya Erkli
birinci okuyu bizce daa darudur) Handr ; tahta knca i
bana getirdikleri arasnda: Dad Beyi (Adalet Bakan) Fah
rettin G i, Ahr Beyleri E lm as Bey Ulu Han (kendisinin
damad ve kardeinin oludur) ve Melik A bac
Ser Candarlan (muhafz birlii komutanlar) Melik Sevin
ve Melik
Targ J - J * . Emiri Meclis Melik K ran jl^ j, Kul (imdiki Aligark) valisi Melik Ulti vardr,. Bunlar grenek olduu gibi
kendi tahta kmasnda en ok yararlk gstermi olan Kala
beylerindendirler., Ziya Bernde ad geen br beyler ise
hep bilinen Mslman adlar tamaktadrlar,, bu Kala sul
tannn yannda yaam olan byk air Emir Husrev Grret-l-Kemalinde onun seferlerini anlatrken hep ordusundaki
Trklerden bahseder, yieni Melik Kutlu- Tekin i ver ve Afganlardan ise onlara kar yaplan bir sefer dolaysiyle bahseder,
Bu yzden yukardaki iddiay ileri sren Bat tarihilerinin
bu yoldaki yazlar Trklerin . tarih nemlerini azaltmak iteinin belirtilerinden.,birL saylmaldr
[Vv'
^ 1. C e 1 1 d -D in F ir uz
Es-Sultan-l-Halim,
Cell-d-Din ved-Dnya
Firuz ah Kala diye anlan bu kii tahta ktktnda 70 yanda idi, orada derviesine yaamya alm
ve elden gejdii kadar adam ldrtmek ve ikenceye koy
maktan saknmtr ,* bu yzden. beylerinin szlanmalarna bie
yol amtr,.
Saltanatnn banda Baabann yieni ve Kara valisi
ehcu * Kiili Han taht kavgasna kalkrsa da yenilir, yakaG en el s i y a s a
: Kara, Gence ovasnda Allahabadn batsndadr
HNDSTAN TARH
302
lanr ve kendisiyle yanndakiler birok beylerin szlanmasna

ramen affedilirler ve sultann sofrasnda yemek yer ve ki
ierler; birok yol kesici havduta rTag!laLkasi-da..-.ai_ile^v.eva
srgnle muamele edilir ; Firuz, keza kendini tahta lyk_gr
medikleri iin onu devirmek istiyen ve iki lemlerinde__ bu
yolda kotmarn~beyrerrde azarlamak,tan ileri gitmez.,
Ancak acaip tavrlkJSiddi MoHa,. d enilen
kar
ok etin davranacaktr bu eyhin derghna sultann byk
olu ve en nl beyleri ile birlikte pek ok kii devam edegelmekte idi,, Bunlarn bir ksmnn sultan-ldrp-Siddi Mollay halife yapmay tasarladklar Cell-d-Dine renilir ve
o da eyhi ldrtr..
1291-2 de byk bir Mool akn (100,000 kiilik kadar)
pskrtlr, tutsaklarn ou mslman olur ve Delhi sultan
lnn hizmetine girerler, Tengiz soyundan olan babular
Alg d_a ^jÛna^dMjgkjolur..
ai - j n* v
Bu devrin en nemli olay sultann kardeinin
A la-u d -D zn K a * -
*
la c m D e k k e n e 0^ u ve damad olan Kara ve Eved (O ud)1
akm
valisi Ala-d-Din Muhammedin Dekken*e
kar yapm olduu seferdir, Bu gen hem
son derece haris, Hem de son derece yeteneklidir, byk ko
mutan ve byk siyasa ve ynetim adamdr.
Ala-d-Din, Bilsa 2 ya yapt baarl bir aknn (1292)
mkfat olarak Eved vilyeti de kendisine verilmi ve enderi dolaylar gibi Malvanm baz blgelerini Hindulardan
almas iin vilyet gelirlerinin artklarn merkeze__gndermeyip onlarla ayrca asker beslemesi uygun grlm idi.,
la-d-Din ise kaynanas ve kars, yani sultann kar, ve
kz ile, kavgal idi ve bu da iindeki hrs ve macera sevgi
sine eklenerek onu uzaklara gitmeye kkrtan bir mil idi.,
O
devirde Dekken yarmadasnn hemen btn ba
Deogir devletini tekil ediyordu; bu devlet Yavada haneda
nnn elinde olup o srada hkmdar Ramaandra idi (Ms
lman tarihiler Ramdiv derler),, Bu kocaman devletin bakenti
olan Deogir (sonra Devletabad adn almtr) Ala-d-Dinin
1 Laknov blgesi
2 Malvada
303
vilyetinden 1000 km, kadar uzakta ve ondan, geilmesi ok

g ve kendisince pek iyi bilinmiyen bir sr da ve orman
lklarla ayrlm bulunuyordu,
Ala-d-Din 1296 ylnda sultandan gizli olarak 7-8000 atl
ile Deogir. zerine yrr, az kalabalk yerlerden geerek iki
ayda ' Deogir .devletine bal llipura varr, orada Delhi sulta
niyle kavga etmi bir bey olduunu ve Dekken racalarndan
birinin hizmetine gireceini syiyerek vuruma zorunda kalma
dan geer ve var_abukluu ile D^pg[rJ[êjrjjje.^rr.. Racann
ordusu, olu ile birlikte bakentten uzakta bulunuyordu, raca
el altnda bulunan birka bin kiiyi ileri yollarsa da Aa-dDm^bmlacu Deogirden 20 km, kadar tede bozar ve raca
bakentinin kurganna kapanmak zorunda kalr; byle bir bas
kn hi beklenmedii iin ranm.Kibir^hazrl yoktur; ancak
o srada, kentten .geen bir kervann tad . uvallar kurgan
iine alnmt. Ala-d-Din de kendi ordusunun, arkadan gelen
20,000 atlnn ncs olduunu yayarak ortal korkutmutu.
Kente girince ileri gelenleri yakalatm ve yamalara koyulmu
ve racay kurganda kuatmt; yolda olduuna inand 20,000
atl korkusiyle raca bar ister ve Ala-d-Dine dedirtir ki: siz
ortal bo bulup bu ii baardnz, ancak Dekken ordularnn
says yoktur (yani pek kalabalktrlar), ok gemeden hepsi
buraya geleceklerdir, iinizden bir tek kii kurtulamaz, Malva,
Hande ve br devlet racalarnn da on binlerce askeri var
dr, buradan kaabilenleri onlar yok eder,
Bylelikle balyan konumalar sonucunda syle bir anlamaya varlr: Ala-d-Din, racann ahrlarndan ele geirdii
40 "lirv e birka bin at, yakalad zenginlerden ald 50
man1 altm ve birka man inciyi (mrvarid) ve br yama
larn alp ekilecek ve yakalad kimseleri sajyerecek.
Ala-d-Din bunlar yapp yola kmakta iken racann olu
Sankara pek byk bir ordunun banda Deogire eriir; Firiteye gre, raca o n a : Trkler yni Mslmanlar, acaip bir
taifedirler, grdm ki onlarla arpmak uygun deildir,, diye
haber yollarsa da Sankara dinlemez ve anlamay bozarak
Ala-d-Din*e: eer cann tatl ise aldklarn brakp savu
1 O srada bir man 14 k
kadardr,
HNDSTAN TARH
304
git,, dedirtir; kpren Aia-d-Din savaa hazrlanr: biruathy

Deogir kurgannn kuatmas iinde brakp kalan .5-6000^ kii
ile saysz lde daha kalabalk olan Sankara ordusu ile ar
pr; bata yenilir gibi olursa da Deogir karsnda brakt
bin atlnn yardmna gelmesi Hindularda sz dolaan 20,000
atlnn geldii sanm uyandrr ve onlar bozguna uratr,, Bun
dan sonra Ala-d-Dinf kurpanmJcusatlmasma yeniden koyulur
ve oray sk br ,bask.altnda tutar,, Raca da komu racalar
dan yardm beklemek zere savunmaya koyulursa da yiyecek
ktl ve yiyecek sanarak Ala-dDinin ilk grnnde, ge
en bir kervandan alman uvallarn hep tuzla dolu olduunun
anlalmas ona dayanmak imkn olmad nann verir ve o
da eliler yollayp olunun genlik ve bilgisizlik dolaysiyle
iledii kusurun affn diler ve ban iin yalvarr.,
Varlan anlamaya gre raca, llipur vilyetini Al-dDine brakacak ve ona 600 man altn, 7 man inci, 2 man
prlanta, zmrt, yakut v s.. 1000 man gm, 4000 top ipekli
kuma v. s ,, v.. s. verecektir,.
P^v^z^ciket^ve,^so.Likkanlln....bir,aJhesjexi_^^lunan
ve tarihte ei yok gibi olan bu sefer, bir yandan Ala-d-Dine
esiz Bir n ve servet kazandracak, br yandan da Trklere
Dekkenin ele geirilmesinin kolay bir is olacan ve Dekken
Hindulanna da Trklere kafa tutacak gede olmadklarm
Ai.*s^.nr*nSn Ala-d-Din bu lsz ganimetlere Karaya

dn ve
dnerken ( 1295) sultan v iin tlv'alyord
ta h ta km as bulunuyordu ve damadnn tuttuu yolu kese
bilecek bir durumda idi; zaten Ala-d-DinMn
askerleri bu ganimetlere ancak bekilik etmiye yetebilirdi. Bir
takm beyler sultana derler k i: Ala-d-Din bu servet, fil ve
atlarla vilyetine varrsa hibir vakit ganimetlerini hzineye
teslim etmez, byk bir ordu toplar ve saltanat dvasna
kalk r ; dolaysiyle onu, az ve yorgun bir ordunun banda
iken yolda karlamal ve onun, grevi_oldujygibiganimete
eri,._ gr n te gzellikle de ol sa, ister istemez. hazineyeîeslim
etmesini salamaldr.
m.^îpT unMirruiH*
MW w
m i
im ,lM
M---------- -
' 'flf
'
305
Sultan hem vifren ve_damad4-^>an--.v.e^.keiidi .__v_etistirmes

bulunan Ala-drDa'&.4?.vendiiv.hem^d^-y<>lu^kîler3ek^J3y-k,
bir ordu ile karssna klacak olursa onun, izinsiz bu kadar
nemli bir sefere giritiinden dolay kendinLzaten^nk^hil dii iin, korkup kamaY.a koyulmasndan ye ganimetlerin j >o\larda dalp, k aybolmasndan ekindii iin, bu yola gitmez
v e A ia - .d ^
Orada taknd durum u olacaktr : Delhide^ôk^dii^manim var, ganimetleri teslim ve amcamn elini pmeye gel
mekten ekiniyorum, amcam buraya, gedrse^^deddLiim-anJar
ve ganimetleri teslim...ederim, Ala-d-Din gibi sultann damad
olan onun kardei Elmas Bey Ulu Han da Delhide hep bu
yolda sultanla konuur ve sonda onu Karaya gitmeye kan
drr; orada Celal-drDin..alaka ldrlr.. O anda veliaht
Erkulu Han Multanda bulunuyordu, ancak Celal-d-Dinin
kars ki, Ziya Bernye gre (s. 245) uzun sallarn en ksa
aklls idi,, Delhkde heme-n. ,hir,.snltan. JlanZ^drJmfesnêrek t i i
inaniyle onun en.,..Jdik-o.luRkn-M rD m ,,hrahim i tahta
oturtur ve bu genle aabeysi arasnda kartlk karj bu
durumdan istifade eden, ye elindeki saysz servetle adam
avlyan Ala-d-DiC.Delhiy-r alr, her iki kardei yakalattrr
ve gzlerine mil ektirir (1296),
,2. A 1 - d-D in Mu h am m e d K a 1a
Knyesi Es-Sultan-l-Azam, Sikender-s-Sani, Ala-d-Dnya ved-Din Muhammed ah Kaladr,, Bu kii her alanda byk
iler baaracaksa da, o zamana gre bief korkun ve mansz^
ztmlercle de bulunacak ve ok ^ fijr ^ ic im d e . .vasvacaktr
Onun devrinde en azl Mool aknlarm uranlmakla birlikte
hemen l ^ t n ^
eem enli i altnda birl eecek ve^
ynetimde, zamana gre, byk bir dzen olacaktr. Bu baa
rlarda, Ala-d-Dinin yetenei-vnadam semekte -ok-orsta
olmas, her giriecei is zerinde (son yllar belki mstesna)
onu bilenlerle derinden derine danmas kadar Kalac Trklerinin byk ktle halinde ve eskisinden daha bvk lde '
devlet hizmetinde kullanlmalar. Trkistan!da,Moollara., k ar
yaplan ayaklanmalar sonucu olarak pek ok Mslman. Trkn. Binj^t^n!..îmmas.ve,...daha._.&_e... snm Ttkierin
Hindiatan Tarih 20
306
HNDSTAN TARH
ocuklarnn i grecek y ^ a -^ e lm k olmas ffibi miller de

tesir yapm saylabilir, ^gevr-i Ala^Jdiye anlan onun devri
her alanda yetimi byk aHanTTanyle (ou Trkistan Tr
kdr) ilerdeki Ekber Gurkan. Osmanlda JCanunt Sleyman
ve Fransada 14 nc Lui (Louis XIV.) devirleriye karlatr
labilir.
~~-Ala-d-Din, saltanatnn banda herkesi kendine
ekmek iin elindeki byk servetleri cmerte
sine datr ve amcasnn oullarn brakp
kendi yanna geen amcasnn beylerine de ok para ve mev
kiler verir; ancak taht rakipleri olan amcasnn oullan Erk ulu
ve brahim Hanlar yakalattrdktan sonra, saltanatnn 2 inci
ylnda ibu ehzadeleri brakp ta kendi yanma geen amcasnn
beylerinden mevki ve mallarn geri almya koyulur ve daha
sonra bunlarn bazlarn hapis ve idam ettirir ; amcasnn bey
leri arasnda ancak bu gibi dneklikte bulunmam olanlardr
ki sonlarna kadar mevkilerini muhafaza edebilirler.. Bu Ala-dDinin genel-Jair_sivasas^-olacaktr^ .vani o biteviye dman
saflarnda para vesaire ile ihanetler husule getirtecek, baz
adamlar kendi tarafna ekecek, bylelikle baarlar salandk-"
tan, sonra bu hainlerin cezasn verecektir.
denmemi eski vergileri toplamak iddias (anlalan son
yllarda amcasnn geveklii dolaysiyle vergileri eksik deyen
ok olmutur) ve daha birok yol ve bahane ile halktan, da
pek ok para tahsil eder ve haznesini yine eskisi gibi doldurur,
tik yllarn
siyasas
G u ceratn Ala-d-Dinin
saltanatnn balarnda byk bir

(l^ o o l a k ^ pskrtlm^
S altanatn 3 nc y
lnn banda (1298) Ulu Han ve Nusret Han
Trk, ^ u e ratjTjfeth ve pek ok ganimet elde ederler, bunlar
paylama !Fdolaysiyle ordudaki yeni Msmanlar (Celal-dDinin mslman yapp orduya ald Moollar) ayaklanrlarsa
da ezilirler
f eth
Byk Ala-d-Din 1294 de KaraUia4H]^jeslHken bundan

ta sa rla r drt yl sonra 1298 de acunun en gcu ve^hete
erfzengin hkmdarlarndan biri olmu ve her giri-"
t*t-_.tam bir baar ile sonulanmt; Tarihi Ziya Bernye
1 DELH IRK SULTANLII
307
gre, bu yzden kendisine byk bir gurur gelir ve her eyi

yapabileceini sanar, yakn arkadalaêTkr^TH sm da adn
kyamet gnne- kadar- yaatmak..iin Muhammed-l-Mustafa
gibi bir din veya_mezheb kurmak ve skender gibi acunu
fethetmek ..dnceleri zerinde konu^ff, rEn nl drt
komutann Ulu, Sancar Alp, Zafer ve Nusret Hanlar, Pey-(
gamberin drt arkadaiyle (Ebu Bekir, mer, Osman, Ali) ]
karlatrmaktadr. Ziya Bernnin amcas olan Delhi kutvali)
(zabta miri) Ala-l-Mlke bu i ve tasarlar zerindeki d
ncesi sorulunca ;'^yg^mb erliin _A^^
vahi ii
olduu ve padiahlara vergi olmad ve bu gibi dncelerin
duyulmasnn bile, tehlikeli bulunduu, skender gibi acunu
fethetmee gelince, zamann fesat zaman olduu ve kimseye
gvenilemiyecei ve arkada braklacak Aristo gibi bir vezir
bulunmad, dolay siyle padiah bakentinden ok uzaklarsa
tahtn kaybedebilecei yolunda dnceler iler i srer,
Ala-d-Din karlk olarak bunca hazine, asker, at ve fil
topladm, eer cihangirlik,, etmez, br iklimieri .elime^goirmez ve Delhi sultanl ile kanarsam bunlar neye yarar ve
ben nasl cihangir,, olurum? der,,
Buna karlk kutval btn ayrntlariyle u yolda bir
progr am izer *. ilk grlecek iki i vardr der: l)Ju zey Hin- distanhn batan baa ve gerekten, yani kimse bakaHramT^
yacak biimde jfi__geiril mes i; 2) Mool aknlarmn kesin
oiarakônhnilmesi. Bundan sonra kutval, gvenilir beylerin
komutas altnda Hindi stan* n-kalan..k s m1arn a_ ak nl ar yaplma
s. Hindu hkmdar 1ann, hazine, at ve fillerinin..alnmas ve
ele geirilecek . lkelerin hara^.vermek ve. Delhil.ye^ba4'4talmak
zere yine yerli racalarda braklmas .dn verir. Son ola
rak Ala-l-Mlk Sultann sefahatini ve av merakn azaltmas
n diler; Kutval bu szlerin sonucu olarak kafasnn kesilece
inden korkarken sultandan ve onun yanndaki drt handan
birok armaanlar alr,,
Bu program aa yukar Ala-d-Din!in_saltanatmn program olmutur; bu olay onun nemli iJerLdaruarak kararlatrdftnn bir belirtisi gibLâlmmaldr.
HNDSTAN TARH
308
1299 da Kutlu Hocanm komutasnda 200,000

bir Mool ordusu t Delhi__dolaylanna
kadar gelir; ama lkeyi ele geirmek olduun
dan yolda yamada bulunm a^ f^d-Din, eli altnda, gelen
orduya nisbeten az kuvveti olmasna ve kutvalin vurumann
tehlikelerini gstermeye almasna aldr etmeden, Mool
ordusuna saldrr ve onu bozar,, Savan kazanlmasnda balca mil oian Zafer Han, Moollar kovalarken az kuvvetle 6iraklr ve.bunu. gren Moolar durup onunla arpr ve onu
ldrrler; Ziya - Bernt, Ala-d-Dinin onu kskandndan ve
omdan ekindiinden bunu yaptn yazmaktadr.
B y k b ir
M ool a k m kiilik
Bundan sonra yukarda sz gemi olan progr ama gre Kuzey Hindistapj.iatanbaaJethi
iine bir giri olmak zere Racistann (Racputana) nl n ^ ^ n la n n a n . olan ve Ay bey ve
letmie ele geirilmi olrnakl^%Wifetei>ôfmn'cusundan sonra Hindulann elinde kalm olai-Rantambor^kur ga
ni kh beyler, kh dor udan doruya Ala-d-Dince kusahlr(13001301). Bu kuatma srasnda Ala-d-Dine. kar birka suikast
veya ayaklanma,Ziya Bernfnin tabirince,s:Mgait; olur: 1) Ran
tambor dolaylarnda Ala-d-Dinin kardeinin olu Akat Han
onu yaralar ve ldrdm sanarak tahta kmak ister; iin do
rusu anlalnca kaar ve kendisi ldrlr, 2) Badaun ve Eved
de Ala-d-Dinin kz kardeinin oullar mer ve Meng Han
lar ; 3) Delhide Hac Mevla adnda bir beyle ona katlan ana
tarafndan letmi soyundan olan Ulvi ayaklanrlar, ezilirler ve
ldrlrler veya gzlerine mil ekilir,,
R an tam bor
k u rgan in in
alnm as v e b a z b u lm ak lar
Btn bu tehlikeli durumlara ramen Ala-d-Din RantamS

/bor kuatmasn brakmaz ve ancak oray aldktan sonra
(Delhiye dner,,
B u lg a r la r
Bu b u l g a k .^ a n i ^ n e k m ^ s e b e f r -ve arelerjni
bulmak zere grenek olan danma ve inceleme

toplantlar daha Rantambor kuatmas devam
ederken yaplr (yrrle konu daha ok ibu
kurgan alndktan sonradr) ve u sonulara varlr:
nleme
ted birleri
309
1, Sultan, uyruklarnn (tebasnn) yapp ettiklerini doru

olarak renemiyor,, Buna are olmak zere sk bir hafiyelik
ve haber_alma ag kurulur; i o dereceyi bulur ki en Tierr
gelen beyler bile her szlerini saknmak ve aralarnda konu
maktan ekinmek zorunda kalrlar,,
2, ki, halk dik kafal yapyor ve iki toplantlar birBunu nlemek iin iki ye_geneLolarak.sefahat,.zina,
afyon, kumar v, s., yasa nemle ele alnr; ilk olarak Alad-Din kendi ok deerli iki takmlarn krdrr ve Delhinin
Badaun kaps nne ydrtr, saraydaki araplar da oraya
doktr-tr,,
3. Beyler, dostluk veya karabet ve shriyet dolaysiyle
ok sk fkdrlar ve bu yzden ay aklanma, ilerinde, kolaylkla
el birlii yapmaktadrlar,,
Buna kar bevlerin-"birbiriermmJ..evlerine gitmeleri ye
hatt evlerinde cokcana misafir kabul etmeleri, Jcalabakk zi
yafetler vermeleri, sultana nceden haber vermeden aralarnda
kz alp vermeleri yasak edilir.
4. Her trl bugakm bal a r a d r ; bol paras olan hem
kargaalk karmay dnmek vaktini, hem de onu yapmak
vastas n-bulabilir,,
Ala-d-Din en ok bu ie nem verir ve bu dnce ile
mulnn anlalmas g birok lem (ted6ir)âtrrT"' ~..
a)
Her kimde mlk, inam (zel bir hizmet karl ola
rak balanm veya ulemaya verilmi) veya vakf olarak bir
ky varsa Haliseve. (devlet mal) geirilmesini buyurur,,
b j Gizi i olarak ta buyurur ki her b ahan e ile halkn elindeki altn alnz,
c) drarat,, (yoksullara, hafzlara, trbe bekilerine ve
saireye balanlan yllk), inam ve mefruz,, (hkmete ait bir
vergiden bir kimseye ayrlm ksm) ve vakfiyelerden ylda
birka bin tengeyi (deeri iin bak aadaki tutumsal ksma)
geen miktar kesilsin.
d) Hi*du4addan^p_lde vergi alnsn ki balarn kald
rp kafa tutmaya halleri olma?im T5' ^
) toprak rnleri
verisiJd d e^ d .......................... yansna, karlr; 2 ) vergi topla
makla mkellef..olup ta Buna ârl^Kendi topraklarndan
310
HNDSTAN TARH
vergi vermiyen ky bakanlarnn (Hindu) bu imtiy^zlatHcaidrlr t ki "gdlerin yk gcszlerin -zerine yklenmesin,,;

ayrca ev ve otlatma vergisi de alnr.
Bylelikle hem Hindular kafa tutamyacak bir duruma
getirmek, hem de onlar arasnda ayaklanabilecek gc ve zen
ginlikte yerli bir eraf snfn,, ortadan kaldrmak amac
gdlr,
Doru eri, bu lemler Ala-d-Dini bulgak"lardan ko
ruyacaktr;
~~
Bundan baka Ala-d-Din hzineyi zarara sokacak her
trl hrszlk, rvet ve ktl ok ar biimde cezaland
rr; ancak bu gibi ilerin banda bulunanlara onurla geine
bilecek lde para verdirir.
Ala-d-Din t saltanatnn bandan beri lik bir
hkmdar olmutur, ona gre (Ziya Bern, s, 284)
devlet ve eriat ileri baka baka ilerdir, birin
cileri sultana ait ve kincileri kad ve mftilerin "rivayetlerine,,
baldr ve O, saltanat boyunca hep byle davrana gelmitir.
Ancak yukarda saylan karar ve lemler dolaysiyle,
amma onlar yrrle koyduktan sonra, ulema ile danmak
ister ve Biyana kads Muis-ud-Dinden bunlarn eriata uy
gunluk derecesini sorar.
A la-cU D in
ve e ria t
Kad, Hindularn ezik tutulmasnn ve hrsz maliye me

murlarna kar yaplan muamelenin eriata uygun olduunu
syler; ancak Ala-d-Dinin baka birok ilerinin, hele ok
etin baz cezalarnn eriata hi te uygun olmadnda direnir,
^ ilerden sonra yine ftuhat iine koyuluhur;
1302-3 knda Ala-d-Din Racistanda nl itor
kurgann kuatr, ahr ve ora Ranas (R a c a ) Ratan
Siugi esir ed er; ancak ordu bu seferden ok yorgun ve kayp
l olarak dnmtr; Ayn zamanda Ala-d-Din Dekkenin do
usunda Telingana devletine kar da Kara ordusunu gnder
miti, bu ordu nemli bir baar salyamadan ok hrpalanm
olarak Karaya geri dner.
ito r un
a ln m a s
Durum
byle
iken
311
Targnn komutasnda
v e o n l a r a k a r 120,000 atllk buyuk bir MosoL-ordusu. Alaa ln a n l e m le r d-Dini daha itorda sanarak Hindistana
girer ve Delhi nlerine kadaF g ^ frg p r^ ek

sultan bakentine dnm idiyse de yannda askeri azd ve
hazrlkszd; dolaysiyle Ala-d-Din savgal bir durum almak
ve"ylnz ordusunu ve Delhiyi korumay dnmek ve dank
olan bey ve askerlerinin yetimelerini beklemek zorunda kalr;
bakentte ve dolaylarnda ktlk ta bagsterir ve Ala-dDin devlet ambarlarndan ucuz yiyecek sattrarak halkn ge
inmesini salar,, Ancak Moollar iki ay kadar. Delhi dolayla
rnda ve hatt kenar mahallerinde bir sr yamadan sonra
beklenilmedik bir anda ekilirler ve bakent kurtulur,.
Bunun zerine Ala-d-Din, Ziya Bernye gre (s,. 302),.
aymazlk uykusundan (habi gaflet) uyanp uzaklara ordular
yollamak ve kurganlar almak iini brakr ve Mofrollara kar
bir sr lem alr: snr: ye onlarn gelme' yollar zerindeki f
kurga.nla.r,.b.exkjimek, oralarda yeter ordu ve nl komutanlar'
bulundurmak, ,,v s Bundan baka yaplan danma toplantlarnda ok kalabalk ve ok iyi yetimi bir ordunun her an
hazr bulunmas gerektiinde oy birlii olur.. Ancak bylelikle,
yani ok byk bir orduyu biteviye silh altnda tutmakla;
hzinenin tkenmesinden korkulduu iim..hayat^jiSUZatmaya
ve^jdoljydyJa-^rxlunun_bjelenilme sin i kolaylatrmaya karar
veriiir ve bu yolda baar ile yrtlen birok lem alhir
O
anda Kuzey Hindistann tutumsal durumunun zellii
u idi.:
Ala-d-Din Kala, yenilmi racalardan ele geirdii pek
zengin hzinelerin bir ksmn ksa zamanda sayl baz blge
ve yerlerde harcamt ve harcanmakta idi; bu yerlerin balcalar Delhi ve ordu ynak blgeleri idi,,
Ordu, eskisinden daha byk lde merkeze ve merkezle
Sint rma arasna ve bu rman boyuna toplanm idi,, O
devirde tat kolaylklarnn azl yznden de ibu blgelerde
geinme pahallamt, Dolaysiyle zlmesi gereken sorum
nce bu pahallamay ortadan kaldrmak ve ondan sonra al
ma ve tecimi o biimde dzenlemek ki her ey bol olarak elde
312
HNDSTAN TARH
edilsin, ucuza tansn ve datlabilsin, t ki-hayat daha nncekLdeviriere, gre de nemli bir lde ucuzhyabilsin,
/ H a y a t HuzT\ Bu dnce ile ( hububat A kuma, la ljg ib i bir/ l a t m a o l e m le r i ) c o k -Jtf^ emn delerleri biilmis_ ve bu deer1 - _
lere gre satlmalar iin sk emer almm ve kanunlar karlmtr Bunlarn bahcalarn aada
greceiz,,
Zahire ve hububata ait kanunun ana izgileri aadadr:

1, Narh tayini.
2 Sultana ait ambarlarda zahire biriktirilmesi.
3 arlarda pek sk^denedeme.
4
Btn zahire tama,
alp satma ile uraanlarn tes
cili ve arlara,gelen zahirenin ar denetleyicilerinin buyruu
altna konulmas..
5.
K ylnn htiyacndan fazla zahire saklamamasnn v
mahsulnu. daha^nflada ikenêeimerlere-satmasnn salanmas,,
6
arlarda olan bitenlerden Subanm.vaktinde habea
almas.
7 Yamursuz -mevsimde (ktlk zamannda) kimsenin ihti
yac dnda zahire j atn alamamas,.
8,.
Haliselerden (sultana ai t_topraklar) verginin^pnra ola
rak deij, zahire olarakâhnmas y_e mahsuln yarsna karl
mas. Bu zahirenin sultann ambarlarna konulmas ve narh
tutmak, yani pahallamay nlemek, gerekince piyasaya srl
mesi..
Ziya Bern bu lemler yznden yamursuz yllarda dahi
(ktlk) zahire fiyatlarndahibir -deiiklik --olmadm yazar
(s, 306),,
Bu ilerin denetleyicisi yaplan Melik Kabil Ulu Hani*ve
pek geni yetkiler verilir; ihtikr olunca yalnz muhtekir deil,
onu nlemeye memur olanlar da grevlerini gereiyle yapma
dklar iin yarglanrlar,,
........
Ala d-Din Kala, riJlerinipbirbirinden ayr rgt
yplu ile^ denetlerdu dolay siyle bir ktlk haberini yalnz
rgtlerden biri tarafndan renmesi tekileri^ceza grmele-
DELH TRK SULTANLII
313
eker,' ya- ve kumalr iin de bu yolda kurallar konul

mutur,,
Kumalar iin ayrca baz lemler vardr :
1 Delhide kumalar yalnz belirli bir yerde sattrlr.
2 Birtakm kuma tecimerne hzineden iki milyon tenge1
bor para verilir, onlara kuma aldrtlp istif ettirilir ve pi
yasada kuma azl grlnce bu kumalar sata karlarak
fiyat ykselmeleri nlenilir;
3.
Bey ve ilerigelenlerce kullanlan baz y i cins kumalarn vesika ile sattrlr,
At narhlarm tutmak iin de sz geen genel lemlerden baka hilecilikleriye nl at cambaz ve tellallarnn teimden yasak edilmeleri gelir,
Ala-d-Din Kalacn korku salan etinlii ve amansz
cezalar ve bu ilerin bana rvet almamakla tannm kimse
leri bulup geirmesi, tarihi Ziya Bernye gre, o lnceye
kadar bu nesneler ve hemen her nesne zerine konulmu olan
narhlara kesin olarak sayg gsterilmesini salam ve geim
dilenildii gibi ucuzlatlmstr;
Y e n i o rd u v e
B^ylfelikle bir ksmnn iki at olmak zere
M o o IIara k a r - ^LfLOOO) svarilik bir ordu kurulur; hi olmaz s a l d r l a r
sa erler ikta (timar sahibi deil, cretlidirler).
Bundan sonra her Mool akn ya nlenilir veyahut ta

saldnen5rm ykmla sonulanr,, lerde sultan olacak olan
snr ordusu komutan. .Gyas-d-Din
.... Tuluk,
O """ Moollarla yap-T'
lan bu savalarda byk n kazanacak ve kendisine Gazi\
Melik 'denilecektir: bununla da kalmmayp Sint rmann6fce^sindeki dalk blgeye de girildii, yani koca aatay devle
tine kar, onun en gl bulunduu devirde dahi, saldrgal
biimde sava yapld da olur; Firiteye gre (s, 116), her
yl Tuluk, t Kbil, Gazne ve hatt Herata kadar aknlar
yapar ve oralardam hara alr; air HsreV^^
sinde (na-i-Emr Hsrev de denir) bulunan resm yazlarn
birinde Bedr adnda. birinin Ala-d-Dinin buyruu zerine
ordu ile Sindi geip k ortasnda Gazneye girdii, Moollarn
1 Deeri zerinde ilerde tutnmsal hayat blmnde bilgi vardr,.
314
HNDSTAN TARH
korku iinde kaldklar, ancak sultann fermam kendilerine

okunulunca rahatlatklan ve onun buyruklarna uymyan ha
zr olduklarm syledikleri, cuma namaznda AIa-iichJQin adna
hutbe okununca-^mslmanlarn bunu alkladklan^Jatib^h
giydirildii ve halka altn para sald ve baz kfir in
mslman olduu yazldr,.
~
B t n H in d is- atl kuzey snrnda bu durum salanldktan

t a n m f e t h i
sonra btn Hindistann fethi iine gvenle
giriirler,,
1305 de Nar bada rmana kadar hemen btn Malva ele
geirilir ve Ala-d-Din, kendine bal kalmak zere, itor
tahtna oturttuu eski racann kz kardeinin olu Ar yolu
ile, Racputlara egemen olur,,
1306-7 de hem Malva, hem de Gucerattan Deogir zerine
sefer yaplr; sebep veya bahane udur:
Ala-d-Dinin Kara valilii srasnda Deogire kar yap
t baskn sonucunda ora racas ile vard anlamada Ellipur vilyeti kendisinde kalmt; Ala-d-Din de, vergiler
kendisine gnderilmek zere, ynetimi racaya brakmt;
halbuki arka arkaya yldr vergiler gelmemekte idi,.
Deogir lkesi kolaylkla fethedilir, ancak Ala-d-Din ibu
lkeyi,-^byklnn ilk...kayna savdfr iin racay affeder,
onun 700,,fillik armaann kabul eder ye Delhiye baml kal
mak
zere
tahtnda brakr,,
-Tr.-j ^j--nnVf-rl
*iVr-'1--1onu
"
'
Bu sefer srasnda Gucerat ordusuna babuluk eden Alp
Han, ibu lkenin Deogire snm olan eski hkmdarnn
kz, gzellii ile n.J3e.val Devivi ele geirip Delhiye yollar;
bu kz orada Ala-d-Dinin olu Hzr Hanla seviecek ve ona
varacaktr; air Hsrevin en gzel eseri saylan Deval RaniHzr Han,, veya Akas balca bu ii ve bu sevimeyi an
latr,,
1308 de Telinganaya sefer yaplr, bakent olan Varangel alnr ve raca, 300 fil vererek Delhiye baml kalmak ze
re, yerinde braklr,,
1310 da Gney Dekken (Hoysala devleti, Madura v. s.)
alnr: ganimet "olarak Delhiye S 2 fil, ^20,000 (at, 96 man altn
ve sandklar dolusu yine altn ve inci getirilir,,
i, delh trk: sultanlii
315
Bu olaydan sonra Ala-d-Dinin hizmetinde bulunmu olup

phe zerine karlm Yeni Mslnanl^
kar
bir suikast
ve ok kan iinde boulur.
3 2 de Ala-d-Dinin byk olu Hzr Han velihat yaplr; tembel ve akl kt bir gentir,,
Ala-d-Dinin son yllar hastalk, hrnlk ve
birok sknt_ve ayaklanma iinde geer. O,
Guerattan kle olarak getirilmi bir harem
aasn (ad Kafurdur, satn alnd mebl
doaysiyle kendisine Hezar Dinari,, de denirdi)
ok sevmi ona Melik Naib.. yni kendi,ju&kilLimvann vermi ve Dekkenêlederinin ounu ona yaptrmt; ok kalle
olan bu adam, sultann kayr biraderi- Alp Han bir iftira ile
lekeler ve ldrlmesine sebep olur; bunun zerine Alp,Hann
Gucerattaki ordusu ayaklanr, bunu grnce itor ve Deogir
racalar da ayaklanrlar; 1316 balarnda, ok hasta olan Alad-Din, sylenildiine gre. Melik Naibce zehirlenilerek lr;
ok zali&LOmasna ramen denilebilir ki, Delhi tahtna.pturan en byk ve baarl .Mslman-Trk hkmdarlarndan biri
dir. aatay devletinin en gl ve saldrgan..olduu bir de
virde, hem ona kar koymu, hem de hemen {btn Hindistan
fethetmi ve Delhiye baml klmtr; Bengal, Delhiye baml
olarak
Balaban.
elinde__kalmst.
--------------- ' ovunun
v
............~.... '* ikinci skender dive
J
tannmtr; Clsunun bandanberi bu nvan paralarnda Kul
lanmtr,.
Ala-d-Din Kala byk ve baarl bir ynetimci id i;
geimi ucuzlattrma savan kazanmas buna rnekti v.ejzamannda herkes bu baar karssnda sasa kalmt: hatt onun
zulmne ve dini dnyaya kartrmamakta ayak direnmesine
ramen her.tuttuu ii iyi bir sonuca gtrmesine aan tarihi
Ziya Bern bunun ancak eyh Nizam-d-Din Evliya ve daha iki
byk eyhle ada olmasna ve_Allahn onu o yzden
A la - d -D in in
so n y lla r ,
o l m v e
z e llik le ri
k o ru m a sm a a tfe tm e y e k a
gider.
Her yerde olap^Jhitenlerden haber alma iine de o k '

nem verdii iin fâm^.tekiltm (sk sk at deitiren pos
taclar) ok gelitinhrstT Devrinin antlar da ok nldr . Bu
ynler zerinde daha ilerde ayrntlar verilecektir.
316
HNDSTAN TARH
3.. K a l a H a n e d a n n n D e v r i l m e s i
Al-d-Din lnce Melik Naib olan Kfur, veiiahat H
zr Hann yerine, onun 5-6 yandaki kk kardei ihab-dD in . m ir; len sultann uydurma bir vasiyetini. iejdLsrerek
tahta karm, onun adna hkmet^ idareye kalkm, eski
yeliahtm ve dier bir kardeinin gzlerini kr ettirmi ve M
barek isminde dier bir ehzadeninkuer d e l^ e t t r m ey e kal
km ise de bu i iin gnderdii adamlar Mbarek tarafna
gemi, ayaklanma olmu, Kfur ldrlp Mbarek, sultan
dian kk kardei ihab-d-Dine vas olmu, bir mddet
sonra Mbarek bu ocuu kr ettirip, Kutb-d-Din Mbarek ah adiyle tahtaTikm ve yen ieril erin kil er e benziven ta
vrlar taknan birtakm askerleri ezmitir,. Btn bunlar Alad-Dinin lmnden sonra gelen ilk _aviinde.olmutur,,
Mbarekah
Mbarek (Kutb-d-Dnya ved-Din) 4 yl sren

saltanatnn balangcnda babasnn narhlarn
kaldrmak ve hzineye malettii araziyi eski sahiplerine geri
vermekle birok taraftar kazanm ise de kendisinde babas
nn dehas olmamakla birlikte onun btn iddet ve gariplikleri
bulunduundan taht ve hayatn abuk kaybetmitir.
Hindistan ve Delhi yeniden Keykobadm uursuzluklarn
ve uursuz sefahatini grmtr,, Hindistanda dokunulamvanlar dan addedilgaaa tabakadan bir Hindu iken szde
mslman olan {H^srevâdnda biri Mbarekin gven ve sevgsini kazanarak lkenin gerek eemeni olmu ve herkesi sultandansout mutur
Mbarek, kadn ssleri takn ar ak dolar, en baya d al
kavuk, hokkabaz ve kantocularla bLdikte _yaar; babasnn
ricalini onlara tahkir ettirir di,,
Bir zamanlar da EI-Vasik-i-Billh adiyle kendini halife
iln ettirmitir, ve bu kadar ftuhat yapan babas? Jkini
sicettjerr^lkabiyIe yet i npr i i ken o paralarnda skender ' i Zaman v e El"Vasik*i-Billh,.Emir - l- Mminin nvanlarn
taknmtr (1317 ve 18 tarihli gm ve altn paralan)
Mbarekin nedimi Hsrev ordu kumandan olarak Dekken_de bir sefer esnasnda ayaklanp kendini sultan, iln ettir
317
meyi dnm ie de_Xxk olanJ^yietdmna_y.anamayp ii

Mbareke bildirmi ve Hrevi Delhiye gtrmlerdi, Fakat
x57^ra|kenUe varnca derhal eski nfuzuna kazanm ve onu
Delhiye gtrm olan beylerden birounu azil ve hatt
Kara valisi Melik Telbogay hapsettrmitir,
zne bal bir ordusu olmadan bir ey baaramyacan anhyan Hsrev, budala Mbarekten, br beylerin
kendilerine z ve ounun kendi oymaklarndan askerleri ol
duunu ileri srerek, ayn eyi yapmak msaadesini alm ve
az zaman iinde 40.000 kiilik bir ze],jriiu ^ d mmj ve bunlar ve subaylarn hemen hep kendi Kast mdan yani do-1
kunKamyanar,, arasndan semitir.,
Bunlar gittike daha byk lde
arama sokan Hsrev. b i r ^ e j i u b ^ ^
tahta^kmstr;
.

saray muhafzlar
' V I. H srev v e H indularn egem enlii

e le a lm a d en e m e leri
Nasir-d-Dn nvann tayan ve Kfir-i-Nimch- diye anlah Hsrev, Mbareki ldrdkten sonra kafasn avlnva att
rr, asran Trk muhafzlar kar ve sindirilir ve Hsrevin
Hindular saraya egemen olurlar. Kalac hanedanndan sarayda
ned rad aY ^ rke^
arsa_jldimlrr bykleri zaten M
barek ldrtmt.,
Delhide bulunan btn erigeenler gee ortasnda
saray arlmralupHteni birmedikleri iin hep gelir ve orada
alkonulurlar. Gndz olunca H^xey^tahta^jotum,Jve-Jepsindn----bat
al,, alr; biroklarm
---M ..........,yU
. .1- ldrtr; bazlarn
..^ ...... ilerinden
___
koyar; szde mslman olmu kendi Hindularndn birok
kiiyi de nemli gven yerlerine geirir., Bir yandan gvenme
diklerini^ ldmtrlten, br yandan da yanat
devlet hzinelerini pek cmertesine harcar ye, ileride anaca
mz eyh Nizam-d-Din'Evliya dahij, birok tannm adam
l a r a u _ y e s z
geen eyhe de
yoksullara bakmas iin para vermiti, veyahut eyh, ilerde
paralan geri istiyecek olan Gyas-d-Din Tuluka paralar o
yolda harcam olduunu syliyecektir.
318
HNDSTAN TARH
Mslman ve Tkler bylelikle hem sindirilmek, hem de

kazanlmak istenilirken Hindular da kazanmak ve hatt onlara
dayanmak isteniliyordu; Sarayda bir sr Hindu ayinleri yaplmakta d i; Hindularca kutsal ^saylan sfrn kesilmesi de
y a s k e d ilmiti,
Stlec rmann az gneyinde Dibalpurda vali ve Mo
ollara kar bekliyen ordularn veya balca ordunun komu
tan olan ve pek ok baarl savalar dolaysiyle Gazi Melik
diye anlan Gyas-d-Din Tuluk, yeni durumu kabul etmiven
ilk kii olur; Multan valisi ve yine Moollara kar bekliyen
balca ordulardan birinin komutan bulunan Behram Ayba
Kiilu Handa ona katlr; yani Moollara kar beklettirilen
Trk ordular Delhide kutulan Hindulua. evgin, szde^ miis
Iman, ynetime kar durum alp onu devirmek iin gereken
i^ a ^ 3 o y M ra r
Gyas-d-Din Tulukun olu Muhammed Ulu Han (o
devirde Fahr-d-Din Cavna diye anlrd) Kutb-d-Din Mbarekin Ahr Beyi idi; Hsrev tahta knca, babasnn korkusiyle ve onu da kazanr veya kprdanamaz bir duruma geti
ririm dncesiyle, Muhammedi Ahir beyliinde alkoyar;
ancak onu az ok gz hapsinde tutturur,,
O,
Ayba Kiilu Hann olu ile birlikte bir gn kamak
frsatn bulunca Tuluk ve Kiilu Han, Hsreve kar asker
hazrlklarn aa vurmaktan artk ekinmezler.
Trl talili arpmalardan sonra Hsrevin, iinde pek
ok Hintli bulunan ordusu ezilir, kendisi de bir sre saklan
dktan sonra ele geirilir ve ldrlr (1320),,
Gyas-d-Din Tuluk Delhiye vardnda KalaJanedan
erkeklerinden sa kimsenin kalp, ..kalmadn soruturur ve
hepsuurToIdurrmû^pTduunu renince yeni sultann seilme
sini ile rl^ e n le re blrkr7^>niard^
Ziya Bernnin B anlatlna fibni Batuta unlar ekle
mektedir, Hsrevi yenmi olan iki komutan Gyas-d-Din Tulukla Ayba Kiilu Han arasnda, her birinin taht tekine
nermesi yolunda, bir yarma olmu, sonda Kiilu Hann
Tuluka : tahta siz geemezsiniz, olunuz Muhammed geer
demesi zerine Tuluk taht kendisi iin kabul etmi.
319
V II. T u lu k H a n e d a n ( 1 3 2 0 - 1 4 1 3 )
1. G y a s - d - D i n
Tuluk (1320-1325)
G en el s i y a s a Ihtiy a r y a ta tah ta
? lkan ^ u k ^ m
saltanat, en ok onarma ileriyle g e e r: devletin

bozulan dzenini yeniden kurmak, ayaklananlar yola getirmek
gibi
siyasa bakmndan balca ileri unlar olur :
( ^ S e l e f i Hsrevin yanat kazanmak iin delice datm
olduu paralar hazine hesabna geri alm ak;
b) Ala-d-Din Kalamjpek arlatrm olduu vergileri'
indirmek;
c) Ala-d-Din zamannda hzineye maledilmi. araziden,
henz...geri^verilraem^lanlarm,,,ah ip l^
;
d) Sk bir gven ve baysallk (asayi) salamak;
f
e) Bor iin ikenceyi kaldrmak;
f) yar atanmasnda (memur tayjni)^hahx,.ye^}tjmas kal
drmak .
Hsrev maceras, o devirde halkn ezici ounluunu te
kil eden HindnMarjn~_ffli ,y se rv ^ , ^zanmasnm^MfifiHman
Trk egemenlii iin ne kadar tehlikeli olabileceini, gster
miti; bu ite Gyas-d-Din Tuluk z ok Ala-d-Din Kalan
Siyasasna, belki daha az etin bir biimde geri dner..;,, genel
kural u olur: HindularTn ortalama bir geim genliine (refah);
eriebilmeleri caizdir, ancak hrslarn uyandrabilecek lde
zengi n1e memelidi rlerye buna gre devlete tertibat alnmaldr.
Gyas-d-Din Tuluk iyi, doru ve baarl ve kendini
sevdirip~gyen kznmi~Bir yone^tma^dyenn^ brakmtr;
b yodaTTleride greceimiz gibi, esasl buyruklar vardr.
Birok bahe ve sulama
Kurmu
veya yem batan dzenlemi olduu ulak, (ulatrmadan,
posta) tekilt da ok iyi iler bir durumda idi); bu da ilerde
ayrca arilaaktrT
320
HNDSTAN TARH
Dekken genel valisi Kutlu Han yeni hane

dan tanm ve yukarda anlan deime ve
savalar srasnda Dekkende genel olarak
gven ve baysallk bozulmamt,. Ancak
Varangel (Telingana, Teleng) racas kendini
Delhi Trk sultanlna deil, Kala haneda
nna baml saymak istemi ve o hanedan ortadan kalknca
bamsz gibi davranmtr.
V e l ia h t M u h am
medi U lu H a n 'n
V a ran g el se fe ri
v e t a h t a k m a
d en em esi
1321 de veliaht Muhammed Ulu Han'n komutasnda

kalabalk bir ordu Deogir yolu ile ve oradaki orduyu da bir
likte gtrerek Varangel zerine yrr ve kenti kuatr,. Onu
ok sktrr ve hem ordusunu beslemek, hefh de olca (ganimet)
almak zere askerlerine her bir yne akmlar.âptrr'
Raca bar diler ve, Ala-d-Din Kala zamannda olduu
gibi, armaanlar vermek ve haraca balanmakla kurtulmay
umar Ancak Muhammed Ulu Han buna yanamaz ve kurgan
almva kalkr,,
Kuatmann sonlarna doru birtakmJH indulann. yollar
kesmeleri yznden bir ay k ad ar.. Delhi...ile haberlfisilemez,,
Ziya Bernye gre veliahtn adamlarndan air Ubeyd ve
eyhzade Dmk (aml) nn yalan ve fitneleri yznden
orduda sultann ld sylentisi kar ve ortalk altst olur;
bandan- bakn~~btmtaT v~elatla''byk komutanlarn arasna
kuku sokarlar ve her komutan bam alp bir yana gider.
Varangeldeki Hindu'lar da oradan kp ordugh yama
ederler..
Ibni Batuta ise bu sylentileri veliahtn kendisinin kart
m olduunu ve byk komutanlarn kendisine biata ar
dn, onlarn buna yanamamalar zerine fesadn ktn
yazmaktadr.
Her iki anlatta da, olaylarn gelimesiyle karlatr
lnca uygunsuz ynler grlr., Genel olarak Hindistanda Tuluklar devrinde yazm olan Ziya Bernde, ar kt ahlk
llk saylacak ilerde az ok ekingenlik, bni Batutada ise
en ileri dedikodulara kar bir eyginlik grlr
Her ne ise Gyas-d-Din Tuluk gerek fitne karanlar,
gerekse bu. fitneler, yznden olundan a^Tlam komutanlar-
I., DELH TRK SULTANLII
321
dan eie geenleri ldrtr ( bunlarn birtakm Bengale kaar)

ve Muhammed yiu Han yeniden Var ang e ljiz e r in e gnderir.
Bu sefer o, nce Bihar ondan sonra da Varangeli alr,
Raca'y tutsak eder, btn fil ve hzinelerini ele geirir ve
Telingana (Teleng) lkesini iktalara ayrr, yani dorudan
doruya Delhi sultanlnn ynetimi altna koyar,, Varangele
Sultanpur ad verilir (1323),
Oradan Muhammed Ulu Han, Orisa (Mslman tarihiler
Cacnagar derler) zerine bir akn yapar, 40 fil alp geri dner,
Bu sefer srasnda nemli bir Mool ordusu Hindistana girmi
ve bozulmutu.
-..
..
- ...............
B e n g a l o la y la r Balabann lmnden sonra orada kalan ve
.... ,.
s hatt orada kalmak iin Delhi veliahtln
brakp kaarcasma Bengale dnen Bora Han, Laknavti
tahtnda gerekten bamsz kalmt; ancak pek ak olarak
anlalmamakla birlikte Kala hanedan tahtta iken Bengaldeki
hkmdarlar bir yandan kendi adlarna para bam, br
yandan da Kala sultanlarnn nazar egemenliini tanr g
rnmlerdir,,
Bora Han ldkten sonra onun yerine sra ile iki olu
Rkn-d-Din Keykvus (1292-1302) ve ems-d-Din Firuz ah
(1302-1318) gemiti. Bu sonuncusu zamannda Dou Bengal
(Sonargaon blgesi) fethedilmi ve Firuzun nc olu Gyas-d-Din Bahadr oraya yerlemiti,, Firuz 1318 de lnce
oullan arasnda sava kar; byk olu ihab-d-Din Bora
tahta karsa da Sonargaondaki kardei Gyas-d-Din Bahadr
ona kar yrr, vurumada ihab-d-Din Bora yenilir ve, ya
vurumada ya az sonra lr., Yaa ondan sonra gelen kar
dei Nasir-d-Din, Laknavti tahtna kar, ancak Sonargaon*
daki kardei Gyas-d-Din Bahadrla savamak zorunda kalr,
g bir duruma der ve Delhi sultan Gyas-d-Din Tuluktan yardm diler,,
Ala-d-Din Kalan lmnden ve hele Kala haneda
nnn Delhi tahtn kaybetmesinden beri Laknavtideki Balaban
soyu Delhi ile her trl ilgiyi kesmi gibi idi,, Tuluk bu diHtndistan Tarihi
21
322
HNDSTAN TARH
lei Bengal zerine Delhi egemenliini yeniden

bir frsat sayar ve oraya yrmeye karar verir.
G yas-fir-D in
T u Ju k un
B en gal seferi
kurmak iin
tuluk, Bengale gidecek olan ordunun bana kendisi gemek istediinden olu Muhammed Ulu Han Dekkenden artr ve
onu Delhide vekil brakr.
Sultan Tuluk, Zaferabad (Cevnpur blgesi) yolu ile

Tirhte varr; orada Nasir-d-Din onu karlar; Tuluk ona
Zaferabad valisi Tatar Hann babuluunda bir yardmc
ordu verir, btn Bengal ele geirilir, Gyas-d-Din Bahadr
tutulur ve boynunda ip olarak Tulukun nne getirilir.
Tuluk, Bengal saray ve ordusundaki btn filleri alr
ve Laknavtiyi kendisini yardma arm olan Nasir-d-Dine,
Delhi egemenlii altnda kalmak artiyle verir. Bakenti Sonargaon olan Dou Bengali ise dorudan doruya Delhinin bir
vilyeti yapar ; ve oraya kendi evltl Tatar Han tayin
eder; bylelikle Bat Bengal evrilmi bir durumda bulundu
rulur, Gyas-d-Din Bahadr da Delhiye gtrlr.
Tuluk douda iken olu Muhammed Ulu
Hann hoa gitmiyecek davranlarda bulunduunu renmiti; o , ok sayda kle satn
ahyc^ (yani kendine bal asker ediniyor),
yanat kazanmak in para datyor ve zamann en nl
eyhi, Nizam-d-Din Evliya,ya mrit olup ona ok sk gidip
geliyormu; hatt eyh vecde geldii bir srada ona sal
tanat sana hibe ettik,, demimi, Gyas-d-Din Tuluk btn
bunlara ok kzp bir yandan oluna paylayc mektuplar
gndermi, br yandan da eyhe, kendisi Delhiye dnnce
ikisinden birinin orada fazla olacan sylettirmi, eyh de
Henz Delhi durest,, yani Henz Delhi uzaktr,, demi, Bu
sz hl Hindistanda bizdeki dereyi grmeden paalar
svamak sznn karl olarak kullanlmaktadr.
G y as- d -D in
T u lu k un B e n g a l d en d n u v e l m
Gyas-d-Din Tuluk, Bengalden gelince olu Muhammed

Ulu Han onu az ilerde Afganpur adnda bir yerde karlar,
orada bir yerden filler geince yklmak zere tertip edilmi
I. DELH IRK SULTANLII
323
bir kk yaptrmt; sultan bu kkte oturup fillerin geiini

seyrederken kk yklr ve sultan lr (ubat veya
mart 1325).
Bu ayrntlar bni Batutada vardr ve o bunlar, veliahtm eyhlerinden olan eyh Rkn-d-Dinden duyduunu
yazmaktadr. Tarihi Ziya Bern bu tertibat anmaz ve kkn
ykln olaan bir kaza gibi gsterir,
Byk Trk mutasavvf eyh Nizam-d-Din Evliya ile
byk Trk airi Emir Hsrev de o sralarda lmlerdi,,
2. M uh a m m e d T u l u k , (1325 -1 3 5 1 )
Es-Sultan-l-Mcahid, Ebul-Feth nvanlarm tayan bu
hkmdarn devrinde birinci Delhi Trk sultanl ilk dala
urayacaktr,, Onun dostu tarihi Ziya Bern ve konuku nl
gezmen Tancaii bni Batutanm yazlarndan Muhammed Tuluun u biimde br aclam olduu anlalmaktadr :
ok anlayl, kavrayl ye bilgili; gzel sz sylemek
ye gzel yazmak yeteneine sahip, ancak ok parlak grnen
lemlerinin pek ounda b a ar sizli k, sonsuz bir cmertlik ve
bazen en ufak bir phe zerine birok kiinin canna ky
mak; yine sonsuz bir gurur ve ihtiras, fakat bir ikyet dolaysiyle kadnm ars zerine tek. bana bir sulu gibi mah
kemeye gitmek v s
Genel olarak denilebilir ki Ala-d-Din Kula gibi sonsuz
ihtiraslar beliyen Muhammed Tulukj .bunlar gerekletirmek
aresini bulamam ve bu yzderT kendi kendini, ve .devletini
kasp' kavurmu ve eritmitir. Ala-d-Din Kala birka yz
yllk birikmi raca hzinelerini ele geirmi ve bunlarla or
dularn beslemiti ve Gucerat, Malva ve Dekken gibi birka
milyon km. kareye varan lkeleri ele geirerek cihangirlik
htiraslarn dinizlemiti; Muhammed Tufel.uk ise o lde or
dularbeslem eklih yalnz .vergilere dayanmak ve cihangirlik
ihtiraslarn dinizlemek iin de Hindistan dna kmak yni,
lhan, aatay veya in devletlerinden birini yenip lkesini
fethetmek zorunda idi; bu ise Hindistan iinde yaplacak ftu
hattan llemiyecek derecede daha gt ve tarihte Hindis
tana dayanarak Kuzey lkelerinde ftuhatta bulunmak hi
HNDSTAN TARH
324
yaplmam bir iti,. zet olarak Muhammed Tuluk b' hrs

ve imknszlklar iinde bocalayp yklacaktr. Onunla Ala-dDin Kala ^
ta, tarihilerin yazlarndan
karlabilecek hkme gre, onun bir ie girimeden nce ge
reken danmalarda bulunmay pek sevmemesi ve dolaysiyle
tasarlarn gerektii gibi incelenmeden yrtmeye kalkmasdr.
Saltanat olaylarna geelim :
Muhammed Tuluun ilk nem verdii iler,
dzen ver mek
ve b^ ^ ntn ve vilyetlerde dzenli gelir ve gider defter
leri tutturmak, toprak vergisinin her yerde e
olmasn salamaya almak gibi ; ynler olmutur.. Bunlarda
baarlar salamtr.
Bunlardan sonra, Dekkenin fethi Delhiyi kenarda brak
mtr dncesiyle Deogiri 1327 dejaakent yapar ve oraya
Dev 1etabajd, ,,adn^verir: bu olay Delhi halkn ona dman
klar ve pek ok dedikodularn domasna ve kfrle dolu,
ona karn ve alaltc imzasz ktlarn geceleri gizlice di
vanna atlmasna sebep olur Ziya Bern ve bni Batutaya
gre, Muhammed Tuluk bunlara kzd iin 1329 da Delhi
balknn toptan Devletabada ( 1000 km, kadar uzakta, 40
gnlk yol) tanmasn buyurur ve gereken yardmlar yapl
mak ve konaklar kurulmakla birlikte g pek ok kiinin
yollarda lmesine ve perian olmasna yol aar ve Muhammed
Tulua kar snmez dmanlklar dourur. Bu, onun d
nce ve hesaptan ok his ve hiddete kaplarak giritii i
lerden bir rnektir.
Y n e tim i le r i ynetim. ve hele maliye ilerine
/Y a n l
i k e l i m a l
\ te d b irle r/
3 2 9 -3 0 d an bu y a n a M u b a m m ^ Ju S U k -s fe lu \
dncesi fhihaL*~yapaak.^Grd^
f,
bulmaktr.JDabda (Gence-Cemne aras) ver
giler ok artphr ve bakent, yani yakn ve zengin bir piyasa
oradan kalkm olduundan, bu,5plerr i.bu It^plgey ok e z e r;
birok kyl toprak- ve hayvanlarn brakp zenginler,, hizme
tine, girer yani ecir olur ve zenginler-ayaklanma hazrlklarna
koyulurlar.
I,. DELH TRK SULTANLII
325
Yine o srada Muhammed Turluk mal ykma gtrecek

olan bir leme bavurur: basta bakr ve tun parann g
m para, ile e deerde saylmasna karar^verir; bylelikle,
akl sra, hzinesi yoktan lsz b.ir jser.vetle dolacak- ve -iste
dii ordular ..toplyabilecekti; bu amala kard bakr pa
ralar zerine bir sr yet ve hadis koydurarak onlara bir
trl kutsallk ta vermek ister. Ancak per ok kii evinde bu
paralardan basp onlar gm deerinde geirmekle yoktan
zengin olmaya koyulur ve Muhammed..Tuluk yeni paralarn
deerini drmemek, iin bunlar gmle baa ba deitir
meye koyulunca hazine tamtakr olma yoluna.girer ve >sonda
bu iten ve bu paralardan vazgeilir, ancak devletiam ll g
c b yzden ok sarslm..bulunur ve bilhassa fdindula^dan
pek ok kii lsz zenginleir, Bu lem byle kt sonu '
verince MhammediTakk.dahj^
ba
vurur: vilg^^tlerL.gtr pazarlkla valilere vermek ; yani o na
kadar1 olduu gibi vali, muayyen vergiler toplayp onlarn muay
yen bir ksmn merkeze yolhyan, doruluu ve yeteneki ile
tannm kendine gvenilir bir kimse olaca yerde her yl mu
ayyen Bir paray merkeze yollamak artiyle ve artrma -yolu
ile valilii zer ine alan ve halktan elden ^.geldii kadar ok
para toplamaya alan herhangi bir adam, olur,
Trk g e t i r i c e Muhamraed Tuluk bu gibi lemlerle h m m
'
s i y a s a s / doldrmiy almakla birlikte gzn diktii/
IkeIerdfenwgtettlerSphele^ 5a aS ^ ^ ^ o -< l
r asan Tr klerine k byk armaan ve iyiliklerde ,bulun-\
makta ve oralardan gmen de getirtmekte idi.
A y a k la n m a l a r 1333 de vergilerin arl
ve sefalet dolay 1siyle ayaklanan Dab halkna kar etin bit

sefer yaplr. 1336-37 de yedi yl nce Delhiden Devletabada
zorla gtrlm olanlarn eski yerlerine dnmelerine izin
verilir; ibu blge (Delhi-Dab) az sonra ok byk ktlk
lara da uryacaktr.
1335 de Muhammed Tuluk Madurada (Dekkenin gneyi)
ayaklanm olan valiye kar yrrken yolda ar hastalanr
ve bu duyulunca Devietabad, Hansi ve Lahorda ayaklanmalar
326
HNDSTAN TARH
olur; bu yzden Madur ay geri almak ve valisi Ahseni cezaladrmaktan vazgeilir; bylelikle Hindistann gney ucu
Delhiden ayr bir Trk devletii olarak kalr ve doal ola
rak ok gemeden Hindularn eline der,
Bu sraâ Muhammed Tuuk Horasan ve, TrTifaet seferi fistan fethi iine balamak , zere byk; bir
ordu toplar ise de (370,000 atl kadar) parasz
lk yznden, daha bir i grlmeden, ikinci ylda, bu ordunh'nemi bir ksmn datmak gerekir,
1337-38 ylnda, in fethine bir balang olmak zere,
Muhammed T uluk,Tibetlin fefchina^kalksr, Karal denilen ve
neresi olduu pek anlalmyan dakk4>ir bolgeye -yollad
80,000 kiilik bir ordu en ok tabi^ glkler ve iklim yzn
den ypk olur.
Bu ykm bir dnm noktas olur; bundan sonra Muham
med Tuluk lmne kadar ayaklanmalarla uraacaktr. Bunu
yapanlarn ou vilyetlerini gtr pazarlkla alm olup s
lendikleri paray merkeze gndermiyen valilerdir,, 1339 da
Bengal bir ayaklanma softchd^devletten ayrlr
Q rd u i le r i
clbn-i B a t u t a n n *$ku îket seêrl srasnda in haclarnn

e l i o l a r a k in e ziyaret ettikleri bir mabet yklmt,, in
g S d e rilm e s i
Fafuru onu yaptrmak iznini almak iin
Muhammed Tulua birok armaanlarla

birlikte eli yollar. Sultan da Ehl-i slm arazisinde mbet bi
nas iin yalnz cizye verenlere izin verilebilir, sen de cizye
vermiye raz olursan puthane yaptrmana izin verilebilir,, yo
lunda karlk verir. bn-Batutay ve daha birka kiiyi
deerli armaanlarla in elisine katp kendi elisi olarak
ine gnderir (1342).
D in lilik
Bin bir gjk iinde bocahyan Muhammed-Xuluk
g s te r i l e r i bunlardan kurtulmak midiyle. dinliUL.gaterileîne
bavurur. ehzadeliinde Hindistann en nl ve

sevilmi eyhlerinden olan eyh Nizam-drDin Evliyaya mrit
liye .etmiti, ancak saltanat srasnda fakhleri (mft v, s) dev
let ilerine kartrmazd ve bunlardan bu yolda ileri gitmek
327
istiyenleri idam ettirdii de olmutur. Her ynden ayaklanma

larla karlanca bir Abbas Halifesi bulunup bulunmadn
soruturup renmi, ona eliler yollamakla birlikte uzaktan
biat etmi ve 701 hicri ylnda (1340-41) o yl babasnn ye
rine Msrda Abbas Halifesi olan El-Mstekf Billh,, adna
para bastrmtr.. 1343-44 de Halifenin bir elisi saltanatn
onayan bir buyruk getirince onu uzaklardan karlar, ayan
per, buyruu banda tayarak atla giden elinin arkasndan
yaya yrr, btn kendi buyruklarn Halife adna karr,
onun adna hutbe okutur, Halifeye ve elisine esiz armaanlar
sunar v.s. Birka yl sonra son Badat Halifesi El-Mstasmn
4 nc gbekten torunu olan Muhammed Gyas-d-Din admda
biri Delhiye gelince kendisine hatr ve hayale gelmiyen sayg
gsterilir ve armaanlar verilir,,
a
11
Ancak bu gayret ve masraflar, ne ayaklanma-
A y a k la n m a l a r
,
,
,
,
,
,
...
v e f e n n t a r m lan durdurur, ne de ykmlarn arkas Kesilir,,
d e n e m e le r i
1343-44 yllarnda Kuzey Hindistanda Mul-
tandan Karaya kadar yaylan pek geni bl

gelerde glkle bastrlan bir sr ayaklanma olur. Muham
med Tuluk pek perian olmu olan Delhi blgesinde fenn
ekim yaptrmak ister, blgeyi 4,600 km karelik ksmlara
ayrtp her birinin bana bir memur koyar ve her parann
her yl deien bir rnle ekilmesini buyurur; bu ie de pek
byk bir para yatrr; ancak o karmakarklk iinde ok
byk apta tutulan bu i bir sonu vermeden bir sr paray
yer. Esasen durum bu gibi lemlerle dzeltilmiyecek kadar
rndan kmt
D e k k e n in 1345 de Muhammed Tuluk en tehlikeli lemini
e ld e n
alr; gelb'i ok azalm olan Dekken ve Malvadan
k m a s 670 milyon tenge vergi almaya karar verir. Bunun
iin Dekkenin sevilen valisi Kutlu Han geri a

rlr ve Dekkenle Malva 4 k,, yani ksma ayrlp herbirinin
bana bir tahsil memuru yollanlr.
Bu i iin Malvaya gnderilen Aziz Hammara (meyha
neci) -ki ktl ile nl idi- Muhammed Tuluk etin dav
ranmasn ve hele yzbalklara (yz kyn ba) kar sert
HNDSTAN TARH
328
olmasn ve btn ktlk ve ayaklanmalarn onlardan kt

m sylemiti.
Aziz Hammar, Malvaya varr varmaz 89 yzbal
konann nnde ldrtr, bunun zerine Muhammed Tuluk
ona vc bir buyruk ve hilat yollar,.
Bu olay Malva, Gcerat ve Dekkendeki btn bey ve
yzbalklarm ayaklanmasna sebep olur.. 1345 den 1351 e
kadar Muhammed Tuluk biteviye ayaklanma bastrmakla
urar; her vurumada stn gelmekle birlikte artk her yne
yetiemiyecek bir duruma gelir ; Bengal gibi koca Dekken de
elden gider.. 1351 de Muhammed Tuluk yorgun ve hasta
olarak Sindde bir sefer yakmakta iken lr..
M u h am m ed
Onun lmnde Hindistanda bu avakT u lu u n l - lanmalardan doma bamsz be Mslmanm s r a s n d a k i Trk devleti vard:
d u u m
t Delhide Tuluk devleti.
2 BengaTde 1338 den beri bamsz olan bir, hatt bir

an iin iki devlet,
3.
Madurada 1334 den beri bamsz olan kk bir
devlet,
4,.
Dekkende 1347 den beri bamsz olan byk Behmen! devleti.
5, Kemirde esasen bamsz olan bir devlet.
urada burada Hindu racalarn elinde ufak tefek Hindu
devletleri kalmt, bunlar douda Orisada ve batda Ku
ve Katyavar yarmadasnda ve keza Himalaya eteklerinde
bamsz idiler ; byk Trk devleti iinde de ona baml
byle Hindu devletikleri bulunmakta idi,.
Muhammed Tuluk zamanndaki dalma srasnda ve
az sonra Dekken'in dousunda Telingana (Teleng) devleti
bamsz bir Hindu devleti olarak Trk eemenlii altndan
kar, Dekkenin bat gneyinde Iskit-Dravit rk veya tip,,
inin yaad blgede, daha sonra Viceyanagar adn alacak
olan kentin yaknnda oturan kk bir Hindu derebeyi,
200 yldan ok yayacak (1339-1565) ve br zamanlar Dek
kenin btn gneyine egemen olacak olan byk bir Hindu
imparatorluunun temelini atar,.
329
Kuzey Hindistanda nasl atlar gibi Hindulam eski

Trk oymaklar mslman Trklerin en etin dmanlan ol
mularsa gneyde de Viceyanagar devleti ve ondan sonra
Maharatlar oradaki veya oralara kadar yaylan Mslman
Trk devletleri iin en tehlikeli dmanlar olacaklardr; bu
blgenin ana Mslman-Trk kaynaklarna daha uzak bulun
mas ise bu tehlikeyi daha da arttracaktr.
Aada bu devletlerin tarihleri ksaca gzden geirile
cektir, nce Delhi sultanlnn tarihine devam edeceiz
3. F i r u z T u 1 u k (1351 - 1388)
Muhammed Tuluk Sintte lnce ordu ok kt bir
duruma der; hem yerlilerin, hem de Trkistandan ona yar
dm iin gelmi olan Altn Bahadrn babuluundaki kuv
vetin saldrlarndan korkulmaktadr,. Beylerin yalvarmasiyle
orduda bulunan Muhammedin amcasnn olu Firuz Tuluk
tahta akmay kabul eder., Saltanat 38 yl srecektir ; bir
dinlenme ve pek byk bir lde bayndrlama devri olur.,
Onun bu yoldaki ileri, yaadmz devirde dahi vnlecek
ve o devrin Avrupasnda akla bile gelemiyecek ilerdendir
bunlar az aada grlecektir,
Firuz, Dekken ve Bengali, bu son lkeye seferleri olur
sa da, geri almak iin nemli uralarda bulunmaz veya bunu
baaramaz; ancak Kuzey Hindistann br ynleri toplu ola
rak onun elinde kalr, 1356 da Msrdaki Abbas Halifesinden
kendisine gelen buyrukta onun Sint ve Hint (Bengalsiz Kuzey
Hindistan) Sultanl tasdik edilmekte ve Dekkende Behmen
hanedannn eemenliinin tannd belirtilmektedir,,
Firuz devri, Byk Timurun Trk topraklarn Mool
egemenliinden kurtard ve Trkleri byk ftuhata gtr
d devirdir; dolaysiyle, Tengiz zamanndan beri olduu
gibi, Delhi Trk sultanl artk Mslman Trkler iin hem
bir snak, hem de bir i bulma ve ykselme alan olmaktan
nemli lde k ar; bu yzden artk eskisi gibi bol olarak
Trk akntsiyie beslenmiyen Hindistan Trklnn gc git
gide azalacaktr,, Bu yn Firuzun pek ok yerli kle edindii
yolunda devrin yazarlarnda grlen kaytlardan da anlalr.
HNDSTAN TARH
330
F ir u z T u lu F*ruz Tuluk sofu ve hoca bir sultan idi.,

un d in s i y a s e - Mslmanlar iin idam ve ikenceyi kaldrr,
t i v e y n e tim i er olmyan hibir vergi almaz, Snnlikten
az ok ayrlan btn din mezhepleri ve on

larn kitaplarn, ipek, gm ve altm ssleri, iki ve fuhu
yasak eder; yoksul mslman kzlarn evlenmesini salamak
iin paralar harcar, Brahmanlardan da cizye alr (o na kadar
bu yaplmamakta idi) v. s.
Firuz, ynetimci olarak gevekti ve pek ok ktlk ve
hakszla gz yummutur. Keza ok kere vilyet ve iktalar
(tmar v s.) babadan oula geirmekle yer yer hanedanlar
kurulmasna ve devletin kolayca paralanmasna yol amtr..
Ancak btn bunlar o ldkten sonra patlak verecektir,,
F iru z T u lu un Firuzun bayndrlk ilerindeki baarlar pek
b a y n d r e tli i olaanstdr ve 19 uncu yzylda, buhar v-
s gibi kuvvetler kullanlmaya balanncaya

kadar ayn mddet iinde (38 yl) bu kadar ok iin grlme
mi olduu sylenilebilir. Kendisine 200 kentin (irili ufakl)
kuruluu atfedilir,, Bunlar arasnda: Delhi-Multan yolu zerinde
bulunan Fethabad; daha sonra ayn addaki devletin bakenti
olacak olan Delhinin dousunda Cevnpur; Delhinin 400 km
kadar bat kuzeyinde Hisar-Firuze, ve Delhi yannda Firuzabad gibi byk kentler de vardr.
Bunlardan baka u bayndrlk veya sosyal yardm ile
rini de yaptrmtr (Firite, 151):
50
40
30
20
100
5
100
10
Sulama bendi (baraj)

Cami
Medrese
Hangh (yoksullar iin aevi)
Kk (kervansaray ve han)
Dar-ifa (hastahane)
Makbere (Trbe ve mezar)
Hamam
150 Sulama ilerinde de kullanlabilecek kuyu ve su bi

riktirmeye mahsus havuz ve hazine
100 Kpr
DELH TRK SULTANLII
331
Bunlardan ayr olarak Frozun yaptrm olduu birka

yz km uzunluunda drt byk sulama ebekesi vardr ki
her devir iin byk eser saylr
Bunlardan biri Stlec rmandan (Uluhan su yoiu) ve
teki Cemne rmandan ( Racve su yolu) suyu bir llk
blge iinde yeni kurulmu olan Hisar Firuzeye getirmekte ve
btn o blgeyi sulamaktadr
Bat tarihileri arasnda, ibu Trk eserlerini kksemek
iin, 14 nc ve 20 inci yzyllar arasndaki fark unutuyor
grnerek bunlarn iptida zde olduklarn ve bugnklerle
kyas edilemiyeceklerini yazanlar olmutur..
ems Sirac Afif, Firuz Tuluk devrini bolluk ve ucuzluk
bakmndan Ala-d-Din Kala devrine benzetir. Ancak Firuz
Tuluk zamannda Ala-d-Din Kalam nce grdmz
rgt (tekilt) bulunmad iin yamursuz yllarda fiyatlarda
frlamalar olacaktr, Aada tutumsal durum incelenirken bir
iki karlatrma yaplacaktr,.
4, F i r u z T u l u k t a n s o n r a k i k a r g a a l k d e v r i
v e B y k T i m u ru n H i n d i s t a na ak n . .
Firuz lnce tahta torunu Gvas-d-Din Tuluk kar,
ciz ve sefih bir gentir (1388), bu tarihten Byk Timurun
aknna kadar (1398) geen on yl imde^^dhi taht jyedi kere
sahip deitirecek ve her biri bir veya birka beyin elinde
kukla olan biribirine rakip, sultan, ehzadelerin boumalar
lke iin bir ykm,ôlacaktr; byk vilyetler szde deilse
de gerekten bamsz olacaklar ve Hindular her yerde ba
kaldracak, czyelvermez olacak ve Mslman-Trk eemenliini tehlikeye dreceklerdir;
Genel olarak u yn dorudur ki Tuluk devletini ykp
datan Timur akn deil, u olaydr: 1) Artk Trkistan
Trklerinin Hindistana gelip yerlemeye pek-m uhta olma
malar yznden orada, ordu ve ynetimin. - her bakmdan
daha gsz olan...yerlilemi. . Irklere ve yerlilere gemi
olmas; 2) Firuz_TuIuun en nemli makamlara lenlerin
oullarn geirmekle yer yer kk salan hanedanlar TcurTmsna yol am as; 3) On yllk amansz ehzade savalar,,
ssiM***** mrvrYUH
r,
vu î
332
HNDSTAN TARH
B y k T im u r*- ^397
Timurun t*unu Pr Muhammed, Mulun a k m
tn a^lr ve 1398 de Timur, Hindistan^sultan
larnn puta tapma iini ortadan .kaldramam

olmalarn bahane ederek Hindistana girer, Delhi*yi alr ve byk yama ve tahriplerde bulunur; ayn zamanda Hindulan o
kadar ok ezer ki onlarn o devirde Mslman egemenliini
tehlikeye^ d|urmeleri olabilirlii ortadan kalkar
..
Timur *399 da Trkistana dnerken Tuluk
devletinin beylerinden olup kendi hizmetine
gemi olan Hzr Hn Multanda vali olarak
brakr; Hzr Han, Pencaba ve ona yakn
yerlerin bir ksmna egemen kalr, Pencapla Delhi arasnda ve
Delhi dolaylarnda birok irili ufakl beylikler ortaya kar.
Timur akn srasnda Gcerat ve Malvaya snm olan Del
hinin son Tuluk sultan Mahmut, 1401 de bakentine dner
se de orada ancak szde sultan olur, gerektense biribirleriyle
savaan birtakm beyin elinde bir kukladr ve lke sonsuz
beyler sava iinde bunalagelmektedir,, Bazen ibu sultan
Mahmut kendi beyleri elinden kap douda Cevnpurdaki
bamsz sultana snacak, bazen de onunla savaacaktr,, 1413
B y k T im u r
e k ild ik te n
so n ra
de Mahmut ldnde devleti Delhi dolaylarn amyordu,,

Douda Cevnpurda (Cavnpur) bamsz bir devlet ku
rulmutu,, 1393 de son Tuluk sultan Nasir-d-Din Mahmud
tahta ktnda beylerinden Hoca Cihan diye nl olan Me
lik Server adnda biri, Gencenin dousunda pek byk lde
ayaklanm olan Hindulara kar giden ordunun bana, sultan-ark nvaniyle, geirilmi ve 1394 de yola kmt. Cevnpura yerletikten sonra resmen deilse de gerekten bamsz
bir hkmdar gibi davranr. 1399 da, Timurun Hindistandan
ekildii srada lr ve yerine geen evltl Melik Karanfil,
Mbarekah adn alr, resmen bamszln iln eder ve hut
beyi kendi adna okutur.
Gcerat valisi Zafer Han, yine Tuluk ehzadeleri kavga
lar srasnda 1396 da gerekten bamsz olmutu; 1397 de
olu Tatar Hanla birlikte Delhiyi almak ve orada yeniden
gl bir devlet kurmak dncesiyle Delhi zerine yrmiye
333
hazrlanrken Timurun geleceini duyar ve Giiceratta bamsz

kalmakla yetinir.
Gceratn batsnda ve Malvann gneyinde kk Hande lkesi (Han lkesi) de bamszlar (1382). Bu devleti kuran
Melik Ahmedin 2 nci Halife mer soyundan olmak iddiasnda
bulunduu iin Handedeki devlete, Faruk devleti de denir,
Malvada vali Gurlu Dilver Han, Timur akn sralarnda
gerekten bamsz kalm ve 1406 da lnce olu Alp Han
resmen bamszlm iln edip Hueng ah adn almtr.
Aa Sintte, Muhammed Tuluk zamanndan beri kh
yar bamsz, kh Delhiye bal kalan ve kendilerini nl
efsane kahramaniyle ilgili gstermek iin "Cem,, adm tayan
bakanlar vard, Timur akmndan sonra Tuluk adnda biri
orada bamsz hkmdar olarak grnr,,
Bengal, Kemir ve Dekkendeki devletlerin durumlarnda
nemli bir deiiklik olmaz,,
Btn bu devletlerden ksacana bahsedeceiz,
Bundan nce Hindistann gl ve kurucu unsuru olan
Trklerin durumunu gzden geirelim,, 13 nc yzyln ilk
yarsnda nasl Tengizin Trkistan almas, Delhi MslmanTrk devletinin biteviye kuzeyden gelen bir Trk akntsiyle
beslenmesine yol amsa, 14 nc yzyln ikinci yarsnda
Byk Timurun Moollar Trkistandan srmesi ve ora
Tklerini kocaman bir devletin bana geirmesi, demin dedi
imiz gibi, Hindistana gitmekte olan Trk akntsn tabi atiyle
durdurmu veya ok azaltm ve Hindistan Trkln g
sz brakmt.. Bu durum Pencabn kuzeyindeki dalk bl
gede yayan ve daha nce anlatlm olduu gibi byk
lde Trk olan baka bir ulusun, Afgan ulusunun Hindis
tann en nemli ksmlarna egemen olmasna yol aacaktr,,
15 inci yzyln banda Afganiar arasnda en ok sz ge
enler Ludilerdir, bunlar Afganlam eski Kala Trklerindendirler 1 ,
1 Hindistan Cambridge tarihide bunlar iin (c III s. 224): Ludiler neslen Kala veya Gilca Trkleridir ; fakat Afganistanda o kadar
zamandanberi sakindirler ki 15 inci yzylda onlara Afgan demek doru
olur der..
334
HNDSTAN TARH
Ludilerden Devlet Han Ludi son Tuluk sultan Mahmudun beyleri arasnda en gls olur ve ibu hkmdar
bir kukla gibi kullanarak birtakm br beylere ve Timurun
ve ondan sonra olu Sahruhun Multanda valisi olan Hzr
Hana kar bir sr savaa giriir,
1413 de sultan Mahmut lnce, Devlet Han kendini sul
tan iln ettirirse de Hzr Han Delhiyi kuatp alr ve oraya
yerleir (1414),, Bylelikle Afgan saltanatnn kurulmas 37 yl
gecikmi olacaktr,,
V III. S e y y it H anedan (1 4 1 4 -1 4 5 1 )
Yukarda grdmz gibi Multanda Byk Timurun
valisi olarak kalm olan ve biteviye komu beylerle savaaduran Hzr Han 1414 da Delhiye yerleir,
O,
lnceye kadar kendini Timurun olu ahruhun
Hindistan valisi sayar ve Rayat-i-Ala yani En yksek
bayraklar,, gibi bir nvanla yetinir., Ancak Hindistanda ger
ekten bamszdr.
Hzr Han ldkten sonra olu Mbarek kendisine ah
dedirtip Trkistanla ilgisini kesecek ve bylelikle Delhi tah
tna yeni bir hanedan km olacaktr,, Buna Seyyid hanedan
derler; ancak bunlarn SeyyidTii, Seyyid-s-Sadet denilen
Buharal nl eyh Cell-l-Hak ve er ved-Dinin Hzr
Hann babas Sleymana bir yaktrmasndan ibarettir, Bu
Sleyman, Multan valisi Malik Merdann yetitirdii bir ocuk
olup sz geen eyh onu ibu valinin evinde grm ve
Seyyid'lii ona yaktrmtr, 1
Firuz Tulukun bir yerin valisini hep ayn soydan se
mek grenei dolaysiyle Multanda, Merdandan sonra onun
olu, ondan sonra sra ile evltl Sleyman ve onun olu
Hzr vali olurlar,
1395-96 ylnda Dibalpur valisi Sareng Han, Hzr Hanla
savam ve Multan ondan almt; dolaysiyle 1397 de Ti
murun torunu Pr Muhammed Multan ald srada oras
1 Tarih-i Mbarek ah, s, 182 ve Firite c,. I, s. 162,.
335
Sareng Hann elinde bulunuyordu ve Hzr Han Biyanada bir

snt gibi oturmakta idi.,
Timur Delhiye girince Hzr Han ona gitmi ve hizmeti
ne girmiti; Timur ekilirken ona der ki: Delhiyi ve btn
alnm olanlar sana baladm,,; daha sonra Lahorda iken
Multan ve Dibalpuru Hzr Hana brakr,. Bu ynler Seyyid
hanedannn tarihesi olan Tarih-i Mbarek ah yazar Yah
ya Sihrindice bildirilmektedir (s., 166-167),,
Buna gre Hzr Han kendini, Multan ve Dibalpurda vali
ve Timurun gemi olduu yerler iin de onun genel vekili
saymakta, o zamann anlayna gre, hakl grlebilir,
Hzr Han devri esas bakmndan son Tuluk devrinden
pek farkl deildir; devlet ve hkmdar daha gldr, ve
beyler sarayda egemen deildirler ; ancak ortaln karmakarklii devam etmekte ve vergi toplamak iin biteviye sefer
ler yapmak gerekmektedir; bazen de vali veya beyden vergi
alnlamaymca ve onun kurgann kuatp almak g gelince
ona ait yerleri yama ettirerek vergi karl alnmaktadr.
H zr H a n d a n Hzr Hann olu silik ve gsz bir devlet
s o n r a S e y y id
adam ve komutandr,, Yukarda da grdi a n e d a m
mz gibi Mbarek ah nvanm alr ve
GrkanlTlarla (Timur oullar) her trl ilgiyi

keser,, Saltanat ayaklanmalar iinde geer,,
1434 de nfuzunu krmak istedii veziri Server-l-Mlk
tarafndan ldrtlr ve yerine kardeinin olu Muhammed
ve ondan sonra da 1444 de onun olu Alem ah tahta kar ;
hepsinin saltanatlar kargaalk, ayaklanma ve i veya d
savalar iinde geecektir ve devlet gittike daha gsz
olacaktr, Son yllarda devlet ileri Pencabn byk bir ks
mna egemen olan Behll Han Ludi adnda bir Afgan beyinin
elindedir,, 1451 de Alem ah Behlln basksna dayanama
yarak taht ona brakp Badaunda kk bir toprak sahibi
gibi yaamaya koyulur. Bylelikle bilinci Delhi Trk sultan
l sona ermi ve onun yerine birinci Delhi Afgan sultanl
kurulmu olur,
HNDSTAN TARH
336
IX. Birinci Delhi Trk sultanlnda devlet,)

'""7 tutum laya^
1
Devlet Hayat
1206
da Gaz ne sultam Muiz-d-Dinin lmnden sonra
Hindistandaki Trk .-ynetiminde temelli bir. deiiklik pluT
bu lke kendi iinde yayan ve onun artlarna tbi olan^
kimselerce ynetilir ve bunlar Multan ye-La.hor~.gibi.kenarda
deil Kuzey Hindistan dzlnn gbeinde..Delhiye yerle=_
mig_ bulunurlar. Eer Mslman Trkler Hindistan ikliminin
bilhassa yabanclar in, ypratc ve gcszletirici o lan artlarna ramen kh bir, kh birka hkmet olarak Hindistann
byk ksmn 6=200 yl kadar ellerinde tutabilmilerse, bunun
Ana ^yurttan biteviye akp gelen ve ordu ve ynetimde...Trk
okluunu salyacak lde..bulunan- bir. gmen akntsna^
ve Hindistan .snrlarnda da birok Trk oymann ..yaama
sna- borludurlar, Bu^ akmty nce, Trkistann Tengiz zama
nnda Mool ve Mslman olmyan Trklerin eline gemi
olmas ok bol-olarak salamtr,, 14 nc yzyln ikinci yar
snda byk Timur Trkistandaki Mool egemenliini sona erdi
rince Hindistandaki Trk gcnn gevedii grlr ve bndan,
daha nce iaret ettiimiz baz sebeplerden, artk oraya Trk
gmen akntsnn ok gevedii sonucu karlabilir.. 15 nci
yzylda Kuzey Hindistan egemenliinin Afganlara gemesi de
bu dnceyi berkitir.. 16 nc yzylda, Trkistan, bozkr oy
maklar olan zbeklerin eline dnce Hindistana doru Trk
gmen aknts yeniden kendini gsterir; oraya Babur 10-15.000
kii ile girerse de olu Hmayun on yl sonra 15 yl iin oradan
kovulurken kendisiyle birlikte 200,000 hane halk geri dnmek
iste r; bu aa yukar on yl kadar bir mddet zarfnda ku
zeyden gelip Hindistana yerlemi Trklerin saysn gsterir.
bu 16 mc yzyldan bu yana Avrupa ile in ve Dou
lkeleri arasndaki tecim hemen hep deniz yollarn tuttuu
iin, gitgide genel acun gidi - geliinin dnda kalan ve yok
sullaan Trkistandan Hindistana doru nemli bir gmen
akntsnn olageldii ve Hindistandaki Timur oullan saltana
tnn bu akntdan gc kazand sanlabilir,.
DELH TRK SULTANLII
337
Bu aknt dnda, ancak tabi onunla karlatnlamyacak kadar az lde, ordu iin Trkistandan kul satn alma
usul de vardr, bunlar oymak savalarnda esir edilen ockardiy ancak îmuôlinr.ud,eidndeJa^suLaz._ok ortadan
kalkma benzer..
S u lta n Mutlaktr k
kere beylerce seilmekte ve sk sk

hanedan deimektedir Hdanedanlarn m r, hele
kurucularnn veya byk adam olan hkmdarlarnn l
mnden sonra, alacak kadar ksadr. letmi hanedan o
ldkten sonra ($03ve kendisiyle birlikte 55>;Balaban hanedan
o ldkten sonra 3 ve onunla birlikte 24; Kala hanedan
Ala-d-Din ldkten sonra 4^ onun ve amcasnn saltanatyle
birlikte JSO^yl tahtta tutunabilmistir, Turluklarn t 98"yl..tahtta,.
kalabilmeleri ksmen Orta Asyada yukarda sz geen dei
ikle
(' TimuPunH^'o
nlarn
-L'.ranlalabilir
-u-'
1
~ol 1ar HkvmasTHheda
lilTI. .1... '
bu ksa mrleri balca iki mille aklanabilir: 1) Hindistan
ikliminin ypratcl; 2) Trkistandan biteviye gelen Trk
gmen akmnn ordu ve ynetim ilerinin bana biteviye ok
gl zkisiler geirdii iin bunlarn, mtereddi biri tahta
knca onu kolaylkla devirmeleri. Bu akntnn azalmas
Tuluk hanedanndan birka mtereddinin epey zaman tahtta
kalmasn anlamaya yarayabilir; 15 inci yzyln bana kadar
btn hanedan kurucular Aybey, letmi, Balaban, Celal-dDin Fir uz Kala, Gyas-d-Din Tuluk hep-Jdindisterdmda
domulardr; iVl-d-Din Kala) ve Muhammed TuluD gibi
gl uzkiiler de; en kuvvetli ihtimale gore^ ya^ Hindistan d
nda domular ve babalariyle oraya gelmilerdir Veyahut
yeni Hindistana gelmi Trk ana ve babann ocuklardrlar,,
Delhi devletinde n kazanm kimselerin pek ou da bu
dummddirlar..
Bengal ve Dekken gibi Trk gc kaynandan uzak olan
lkelerde ise durum _az ok baka olup oralarda yerlilerin
nemi daha belirlidir,
DeJhiJTrk sultanlarnn bir zellii de br Mslman
hkmdarlarndan ok az bir lde bir .kamu oyuna (efkr
umumiye) baml olmalardr; nk, hele bata, en ok bir
ka yz bin Trk bey ve askerine ve azck ta birka milyon
H in d is ta n T a rik i 22
338
HNDSTAN TARH
yerli ve yerlilemi mslmana dayanarak on milyonlarca ki

iye eemen idiler ve dayanaklarn yani orduyu memnun et
tike tekilere yani ktleye pek aldr etmiyebilirlerdL
yle grnyor ki bata sultann beylere kar durumu
eler arasnda birinci,, szyle anlatlabilirdi ve baz sultanlar
beylerle anlaarak grmek zorunda idiler, yani beyler azôk
ngizîlHstCratie sine benzemekte idiler, bu en ok, etmisin sra ile tahta,..ckanC olu.bir klz ve bir torununun
devirleri iin dorudur,, Bundan baka ilk zamanlarda sultan
larn yaaylarnda az ok sadelik olmaldr: nk Krmtlerin letmie yapmak istedikleri suykast dolaysiyle reniyo
ruz ki o, cuma namaz iin camiye yalnz bana veya pek_az
kii ile gitmektedir .. Ancak onun der barlar (burada genel
resm kabul anlamnda) debdebeleriyle nldr.. Balabanla bu
debdebeye daha da ok nem verilir ; ona gre sultan hem
beylerine, hem de herkese kar ok stn br durumda ol
duunu gstermelidir ; bunun iin beylere kar ok sk bir
terifat ve halka kar da essiz debdebe ve gc ve byklk
gsterileri yaplmaldr; t ki birinciler sultanla yz gz olmasnlar ve fatihlere yabanc olan yerli halk ta kendi bana
gemi olan kk ktleyi ve onun babuu olan sultan o
kadar gl ve by.iik. bilsin ki ona kafa tutmay a kldan bile
geirmesin.
Sultanlar antlarnn kitabelerinde kendilerine...u sfatlar
verdirmektedirler (din ile ilgili sfatlar din ksmda grle
cektir): Uluslarn boyunlarnn maliki, alemlerde emniyet ve
amann yaycs, adalet ve efkatin sacs.
-- Im|| MJ
I l,,Wll*nrf1tMVfM TI|llll|~nmrTTfc<fiWnr>nf TYD-TTMftflBnfilHI^111
B e ,U r (E m fr,
By k okluSu
1
'
" ""-mn-- -
kuzeyder ^ ^ e . j m d l t e r . dir
ve aralarnda T n e lim i yanlar istememekte

dirler,. Sultanda baz baz bunlarn arasndaki
dayanmay krmak i in ^
nemli makam
lara adamlar getirmek denemelerinde bulunmaktadr; bu dene
meler sutnn gcne gre baar veya baarszlkla karla
maktadr
^
..
/y\
k o m u ta n )
Beylerin bir ksm satn alnm^-/ kullardan, ' bib^ksm da

u veya bu biimde orduya, girip ykselmi kimselerdendir.
1, DELH TRK SULTANLII
339
bezediim iz devre iin bunu kesin olarak gsteren

eser yoktur, mevzuubahs devirde veya nayakn
zamanlarda yazlm eserlerdeki olaylardan bazan ynetim bi
imine dair hkmler karlabilir; aada bunu yapmya al
acaz.
Sultanlk iindeki lkdsLJM Jjvk ksma ayrlmaktadr^
a) memurlarla ynetilen ksm ; (^^harac^veen.êrlLracalarn
elinde braklan ksm,,
Bir lkenin ikinci biimden birinci biim ynetime gemesi
iin oraya binlerce, bazan byk yerse, on binlerce Trkn
(bey, er ve bunlarn oluk ocuklar) yerlemesi gerekirdi ;
dolaysiyle bata, birok yerler daha kola y olan ikinci biimde
ynetilmitir.
Memurlarla ynetilen ksmda iki blge vardr ki ad ok
geer Havali-i-Delhi,, ve Dab (iki su).. Havali-i Delhi ibu
kentin az gneyinden balayp Cemne rmann batsnda 150
km, kadar genilikte olarak Himalaya eteklerine kadar gider.
Dab ise Cemne-Gence rmaklar arasndaki blgenin Hima
laya etekleriyle onlara muvazi olarak Delhi ile Ara arasnda
yar yoldan geen bir izginin kuzeyinde kalan blgedir,.
Memurlarla ynetilen blgede iki trl ynetim vardr,
birincisine Arazi-i-Halise.. veya ksaca (^Halise^)denir; buras
dorudan doruya merkezden sultan hesabnaynetilir; kin
cisine Arazi-i-Maktu veya ksaca ( kta^, (kesilmi) denir
(Caygir ve trke tuyul,, tabirleri de vardr ki bunlar daha
sonraki devirlerde daha ok kuUnalacaklardr); iktalar ksmen
olsun OsmanlIdaki rttm ahve zfometifearslfr savabiliriz. ktlar iktadar veya Mukti denilen kimselere, gelirlerin bir ksm
bir i karl olarak a h k p ^
veya bilinen bir ie sarfedilmek zere .datlmtr. Mukti,, tabiri daha ok valiler,
ktadar,, tbiri de br ikta sahipleri iin kullanlr.
Y n e tim
Havali-i-Delhideki yerlerin pek ou hemen biteviye ve

Dabdakiler Ala-d-Din Kalatan balyarak Halise,,, vil
yetler ise ikta,, idiler. O devrin tarihileri Mukti,, szn,
vali karl olan Melik,, sznn ei gibi kullanmaktadrlar(>
Merkez tekilt iin kesin birsev denemez; Ziya Bern,
Bora Hann, olu Keykubada verdii tler srasnda ba
lca drt daireden bahsettiini yazmaktadr (s. 152),,
340
HNDSTAN TARH
_ tr>0-erke
kh> U
1, Divan- vezaret; babakanlk ve maliye dairesi.
2. Divan- risalet; haberleme dairesi, metinden gizli ilere
bakan bir gven makam olduu anlalmaktadr,
3,, Divan- arz; ordu ilerine bakan daire,,

4,
Divan- ina; vali ve taralardaki idare ve maliye
murlarndan sorulacaklar soran ve onlarn sorularna karlk
veren daire (i ve maliye bakanlklar); yle sanlabilir ki divan- vezaret, melik (vali) ve byk bey (emir)lerin bakente
olan mal ilerine ve divan- ina da genel mal ilere bakmak
tadr
Keza Ziya Bernnin balca sultanlarn devrinden bahse
derken zamann ilerigelenlerini saymaktadr, bylelikle u
makamlarn bulunduu anlalyor:
(r^ ___
1/Kad (ad hep bata, hatt sultann karde ve oullarn
dan nce geer, din ilerinin de ba gibi grnr) ok kere
Sadr--Cihan,, unvann tar, bazan Kad-l-Kuzzat denir..
; Vezir
. Melik naib (sultann vekili anlamnda)
Vezir ve melik naib her vakit yoktur veya adlar her
sefer gememektedir.
Arz (Az-i-Memalik; sava ileri veya Savunma Bakan)
Vekilder veya^vekil-i-der (kap vekili ?)
Bar bey (protokol efi)
Dad bev (Adliye Bakan)
Ahr bey (svari komutan ve belki de merkez ordusu
komutan)
Serdevatdar (baktip)
Has hacip (ba mabeyinci)
Kutval (zabta ilerinin ba)
Emir-i ehr (belediye reisi)
Emir-i ikr (av ilerine bakan bey)
Ser Candar (muhafz birlii bakan)
Ser sIhdar (Silhlara bakanlarn ba?)
ahne-i fiT (fillere bakanlarn ba?).. ahne,, az ok
khya,, karlna benzer.,
Hantadar (Harita, torba ve anta anlamndadr),
Emir-i Meclis ?
341
Debir (Ktib)
Emir-i Kh (Da beyi; tarm ileri ba?)
Kr Bey (tarm ileri ba ?). Bu makamla Emir Kuhluk makamnn birden zikredilmeyiinden birinci nvann kin
cisinin farsas olduuna hkmolunabilir, Bugn elan KbiFde
bahvan ba iin Trke olarak da ba,, denilmektedir.,
Eik melik (Eik aas?)
avu (Bizdekinden yksek bir makam ifade etmeli)
Sahne-i imaret (imaret ileri mdr?)
ahne-i bargh (saray iler; mdr ?)
Mstevfi (Defterdar)
Hzin (Haznedar)
Ser camdar (Bardak b a; eer camedar yerine yanl
yazlm ise esvap ba)
Her sultann devrinde btn bu makamlarn hep birden
mevcut olduu sylenilemez,,
V i l y e t le r
v e v a lile r
( m e lik le r)
Vilyetlerin says^ byklk) ve smrla?! hep

deiegemitir., Vilyet, nce de sylediimiz
gibi, bir ikta,. d r ; dolaysiyle bandakine
mukti., denir, ancak melik., sz daha.cok kullanlmaktadrj
Melikler, vilyetlerinin hem de asker komutandrlar, ve sa
vad a, iktalarmn karl olarak besledikleri ordu ile birlikte bulumdan-veya u veya b u _ j^ y d a ...asker yollarlar;
vilyetler inim asayiinden ve. orada yergilerin toplanmasndan
da sorumludurlar..
Melikler in para bakmnda n merkezle^ mnasebetler i balca iki biimdedir; Birincisine gre ; usulden olan biim ve
lde vergi toplar, vilyetin masraflarn grr, muayyen
sayda asker besler ve muayyen zamanlarda gelirlerin muay
yen bir ksmn merkeze yollar., kincisine gr e : Melik vilyet
gelirlerini iltizama alm bir kimsedir ; stendii paray ba
kente yollamak ve pek ayaklanma ve dik kafallk kokusu
vermemek zere ilerine kimse karmaz.
Sultann gc ve anlayna gre bu iki biimden biri ve
bunlar arasnda ortalama birok biim yrtlmtr,. Ancak
esas olan ilk biimdir,
342
HNDSTAN TARH
Vali, komu HindiL^devIetifirine kars (eer onlarn bir

saldr veya basknna uramamsa) sultandan izin almadan
savaa girisemez; ganimailenn^-nsk,erje--..
sultana getirilmelidir..
y Gvas-d-Din Tufrlukkn aadaki genelgesi (Ziya Bern,
s,. 429-431) meliklerin ve ikta sahibi beylerin genel durum Eer vezaret divanna arlmak yknden ve tazyika
ve nezaketsiz muameleye maruz kalmaktan ve emir ve melik
sfatiyle eref ve itibarnzn erefsizlik ve itibarszla mnkalip olmas tehlikesinden kurtulmak sterseniz:
Iktalarmzdan hafif talepte bulununuz k
Ve bu hafif talepten bir mikdarn kendi adamlarnz
(vekil, memur) iin ayrnz.
Ve askerlerinizin cretinin en ufak bir czne bile gz
nz dikmeyiniz.
Kendi malnz (varidatnz) dan ufak bir eyi askerleri
nize (ilveten) verip vermemek sizin kararnza baldr.
Fakat orduya tahsis olunan mebldan,, en ufak bir
eye gznz dikersiniz :
Sizin hakknzda emir ve melik kelimesi aaza bile
alnmamaldr.
Ve hizmetindekilerin cretlerinin bir ksmn yiyen emir,
toz yutsa daha iyi eder,.
Fakat emir ve melikler blge ve vilyetlerinin varidat
nn onda yarm veya onbirde yarm, onda bir veya onbete
birini beklerlerse (alrlarsa),
Ve valilik ve muktilik hakkn alrlarsa,
Bunu yasak etmek iin sebep yoktur; ve bunu geri
istemek ve geri almak iin tazyika mracaat etmek teessfe
ayandr,,
Keza eer onlarn blge ve vilyetlerindeki vekil (krkunan-i adamlar) ve mutasarrflar maalarna ilveten topla
dklar varidatn yzde yarm veya birini alrlarsa,
1 Az vergi almak mnasna gelebilecei gibi ahsnz iin aldnz
para az olsun mnasna da gelebilir; sonraki fkralar ikinci kk takviye
eder
343
Bundan dolay azledilmemeiidirle ve bu para onlardan

dayak ve kence, hapis ve kelepe vastasiye istirdat edil
memelidir,
Fakat mutat fevkinde para alrlar ve yazlarnda hile
yaparlar ve baz anlamalarla (muvazaa olacak) fazla para
edinirlerse bu gibi hain ve hrszlar azil ve tahkir edilmelidir
ve dvlmeli ve ikenceye ekilmeli, hapse ve kelepeye ko
nulmal ve aldklar para aile servetleriyle birlikte ellerinden
alnmaldr,,.
Gyas-d-Din Tuluk, haslata gre vergi alnmasn,
bu hususta casuslara, mveffirlere (haslat vefir yani ok diye
haber verenler olacak) ve varidat mltezimlerine yz verilme
mesini ve divan- vezaret etrafnda dolamalarna msaade
edilmemesini ve phe ve tahmin veya casus ve mveffirlerin
ihbarlarna inanarak verginin birden arttrlmamasn ve vergi
lerin tarmn artmasn tevik edecek biimde alnmasn
emreder.,
Muhammed Tuluk devrinin banda, bni Batutaya gre,
(c II, s, 10) Sint rma aznda bulunan Laheri valisi gelir
lerin % 5 ini sultana gndermekte, yine % 5 ini kendisi iin
alkoymakta ve % 90 n ordu, ynetim ve sair lere harca
maktadr ; bu vilyet, snr zerinde bulunduu iin, bu nisbetlerin br vilyetlere de temili doru olmaz dncesindeyiz
Daha sonra Muhammed Tuluun, ynetim kabiliyetleri
ne pek bakmadan, vilyetleri artrma usuliyle en ok para vdedenlere verdiini de yukarda grdk..
Hindistanda, lkenin bykl, gidip gelme glkleri,
llk ve bataklk blgelerin gidip gelmeyi ayrc cletir mesi ve aylarca sreh~~yamur mevsiminde yollarn kalabalk
ktleler iin~Hemen geilmez bir duruma gelmesi yznden
uzak vilyetlerdeki meliklerin az ok birer sultan durumunda
bulunmalar gerekmekte id i; bunlar milyonlarca yerliye eemen olmak ve kcnsuH indu devletlerine de gerekince kenolerini saydrmak iin binlerce kiilik orduya, malik olmal idi
ler, Bu ise oluk ocuklariyle birlikte, ou Trk olmak zere,
en aa 15-20,000 kiinin yanlar inci a Bulunmas demekti^'
B u durumda olan bir mel ikin bakentteki ynetimin .g.ev ediini anlaynca, ayaklanp kendini bamsz saymaa kalk
HNDSTAN TARH
344
mas, kolayca anlalr bir yndr; bu olay mesel BengaFde

ok sk grlmtr Bu durumda olan kimseler lnce yerle
rine oullar geirilirse tabidir ki devlet paralanma yolunu
tutmu olur; bunu Firuz Tuluk yapacaktr,,
Genel olarak bir lkeyi fethetmek, veya oray hara veren
bir Hin du racadan alp bir Trk melike vermek, nce oraya
ok sayda TuEpi n ^ b u n l a r n elde bulunan lke
lerden eksilmesi, sonra da onlarn devletten ayrlmas tehlike^"
sinin ortaya kmas demek olabilirdi; bu yzdendir ki Balaban
gibi sultanlar bir yndan Mool basks, br yandan da bu
dnce ile yeni ftuhat J t e memilerdir,. Ancak kendilerine
gvenen ve elleri altnda her nedense ok Trk bulunan sul
tanlar, bunlar iin yeni iktalar bulmak ve dolaysiyle byt
tkleri ordular iin yeni gelirler salamak isteiyle, biteviye
yeni yerler fethetmek yolunu tutmulardr; Ala-d-Din Kala bu
gibilerin en nlsdr..
Yedi._halkn heaen hibir _gc salamad, ve, -tek gc
kaynann kuzeydengelen Trkler olduu bir deyMte.en-Qamr
li yn Trk getirtmek, .imkn ve kolaylklar id i: bunlar ister
kul olarak, Js te r dilekleriyle . getirtilsinler birinin elinde jeya
buyruu altnda oaldlar myd derhal sultann kuskusu
uyanrd; YuTkuYd^Ter kimse ehzade,, melik yeya bey olsun
byk bir gc sahibi oluyor ve dolaysiyle taht dvasna kal
kabilecek bir drma Eiriyor demekti,, Fil iin de byle, idi
ve ok-fil iToplamak ta kuku uyandrrd. Bu iki ii .salyabilecek balca yon para olduundan bundan da pek fazla le
geirmek kukuyu ekerdi,
Melikler im doru olan bu ynler daha kk lde
beylM_inde dorudur.
-
......................Bunlar-komutanlardr, merkezde bir makamlada olab iH n co k h lT l ^ t ^ m d a n ik ta s a h i-
Beyle (em irler)
bidirler,- bazlar dorudan . doruya...sultann ye bazlar da

meliklerin buyruu altndadr; iktalar da bazen Havali-iDelhi,, ve Dabda, bazen de vilyetlerde bulunmaktadr,
Melik ve beyler gibi byk memurlarn ounun
j rk olduu, s h ^ rir]y O ffi!te adi ar geenlerin
pek ounun Trk olmasndan anlalmaktadr; daha sonralar
Memur la t
345
bunlarn atasnda slm kabul etm iM ooliarda grlr; ancak bu sonuncular k kere ayaklanmakta... v.e. kendilerinden
kukulanlmaktad r : bu sebeplerle byk lde yok edildikIeri de olur,, nemsiz ilerde yerli veva.yerlilemi muslumanlar ve belki de Hindular genijl
fV.
Bu son biimin ^fayda^/ kolaylnda ve devleteavrca

rgt (tekilt) kurulmasn gerektirmemesindedir ; harar ise?
i azck gevek tutuldu muydu bir ^derebeylik,, yani feoda
litenin kurulmas tehlikesinin _ bagtermesindedir; nk
devletin gsz bulunduu sralarda bata srf aylk karl
olarak verilen topran babadan oula gemesi ok kere g
rlmtr, bu lonca o yer muayyen bir ailenin mal jsaylma
ya balanr ve m^rkeie.'ik.^TBai ro^ olma duygular uyan r;
uygun bir durumda ise i gerekten bamszla kadar gtrlebiii ve gtrlmtr. Bundan baka ikta_ahibi,
ayrca topra ile ve onun zerinde alanlarla uraacandan
bu yzden vakit ve emek kaybetmektedir.
.^D evlet gcl_ ve uyank bulunduka her ikta sahibinin
lmnde topra geri ahnm^^.gevek zamanlarda jse,.. ok
kere toprak ocuklarnda kalm ve ancak merkez yine uyank
ve gucl olunca bu yerleri arayp geri almtr.,
Bata erlerin bile ikta olmutur.
Zaman zaman ikta veya maa usulnden birinin oal
d grlmtr; iktaIar en ok ksan Ala-d-Din_Kala
olmutur.,
ktadan maksat yjerilen..yerir .iletilmesi d&ik--oxadak
ky ve sair enin ylrgilennT
n
^
- b
lgenin gene le
ynetimid ir: tabi iktidar bunda fayda ve imkn grrse top
ran bir ksmn .kendisi .de . iletebilir,
D evlet g elirle ri DevIeJtHTen nemli gelir kaynaklan unlardr:
1,, Halise/olan toDraklarn gelirleri,,

2 iktak.jalaudopraklarn gelirlerinden alman
pay
....'
3. Baml Hindu racalarndan alnan hara.
ita
346
HNDSTAN TARH
4 Mslman olmyanlardan alman cjzye,, )

5. S ava ganimetleri.
6
Binalardan, hayvanlardan, kentlere girip kan m
lardan, sergi ve panayr yerlerinden v,,s. den alman vergiler;
bunlar her an deimekte olup eldeki bilgilere gre tespitleri
ok gtr.
Gerek halise,, gerekse "ik ta ja r iinde vergi toplama
usul b al c^ i ki tjirl ojm utur: flj>yerli ilerigeenlere vergi
nin toplanlmasn iltizam you ile vermek ;(2)îbuJ iin memur
kullanmak-,
~~
Birinci biim daha kolayd ve ilk yzylda daha ok o
yoldan gidildi; ancak bunun siyasal sonucu, hkmetle yerli
halk arasnda gerekirse ona- bakanlk edebilecek_ve~~ohu
ay aldandr abil ecek zengin ve girikin bir yerli mutavasst snf
yaratmak demekti Bu yolun' tarihte eh..nl rnei smanl
padiahlarndan .J-atih...Mehmedin kurduu veya dediimiz bi
ime soktuu Rum patrikliidir^ Delhi Trk sultanl Bii lde
bir mutavasst ^ydkatm'm olmakla Birlikte, 14 nc yzyln
banda baz kylerde ky aalar, baz yerlerde de birka
veya birok kye amil vergi mltezimleri vard ki ok zengidiler ve baz baz hkmete kafa tutacak durumda bulunmu
lardr; bunlarn kazanlar kendi topraklarm vergi vermeden
iletmek-ki buna hak,, denir-belkide otlaklardan bedava isti
fade etmek ve hele halktan topladklariyle hkmete teslim
ettikleri para arasndaki fark idi; bu son kazan bir yandan
bu mutavasstlarn insafna, br yandan da hkmet denetle
mesinin ciddiyetine bal idi; fakat ok kere halktan fazla
alnmakta ve hkmete eksik verilmekte olduu ortaya kan
servetlerden anlalmakta di. Mltezimlik ok kere babadan
oula gemekte idi,
Ala-d-Dn Kala 14 nc yzyln balarnda hem bun
larn nfuzunu krmak, hem de onlarn kazandklarn hzineye
kazandrmak iin bu hak,,!, kaldrr ve halktan - usl dnda
ve fazla vergi alnmamas iin hem bu\.mutavasstlr, Hem de
memurlarpok skL denetletir ve gerekince mansz cezalandrr,
Bu iemler yerli mutavasst snfn da br kyller seviye
sine indirmek yani onlar bir ba,, olmaktan karmak demekti,
ki gdlen amalardan biri de bu idi,
...
I. DELH
TRK SULTANLII
347
ktaIarda da mukti ve iktadarlar bu yollardan yryerek

para toplard.
Toprak mahsulleri vergileri bay.an_avnen ve bazan para
olarak alnm t
nisbet pek anlalmamaktadr; genel olarak*
er nsbette yani /0 10 olduu sezilmektedir (?), ancak Alad-Din Kala galiba Haliselerde,, bunu % 50 ye kadar kar
mtr ; Muhammed Tulukun yine ayn topraklarda /o 20 ald
anlalmaktadr,,
Meliklerin, iktalanndan topladklar vergilerin kata birini
merkeze yolladklar kesin olarak anlalmamaktadr; bu, vil
yetin durum ve ihtiyalarna gre deise gerektir; bni Batutanm yukarda verdii /0 5 nisbetini her vilyet iin doru
sayamayz,
Baml racalardan alman haralar tabi deiik id i; cizye
iin ayrca bir rakam verilmemektedir ; mmkndr ki bu,
genel grenee uyularak Hindunun zenginliine gre 12, 24
ve 48 dirhem olsun; Brahmanlar yoksul keilere benzetilmi
ve onlardan sofu Firuz Tuluk zamanna kadar cizye alnma
mtr,,
Sava ganimetlerinin paylalmas zerinde de kesin bilgi
yoktur, ancak birok sultann askere ganimetlerin 1/5 ini
braktklar ve 4/5 ini hzineye aldklar anlalmaktadr; Ftuhat'i Firuz ah,, ye ve Tabakat- Ekber,, ye gre, Firuz Tu
luk bu usul brakp er nisbete yani 4/5 savacya ve 1/5
hzineye almak usulne dner,,
6
inci blekte gsterdiimiz br vergiler zerinde kesin
saylar vermek mmkn deildir; ancak bni Batuta (c II,
s, 12) Muhammed Tuluk devrinde giren mallardan genel
olarak /o 25 ve atlardan 7 dinar gmrk alndn, sonra
ibu sultann bunu kaldrdn yazar,, Bu nisbet ve paray da
temil etmek gtr,,
A d a le t Mslmanlar arasndaki dvalar' kadlarN eriata g
re, onlarla Hindular arasndakiler!e-er-Jtnr kent veya

ona yakn bir yerde bulunuluyorsa .yine kadlar^ yoksa ik
tadarlar, Hindular arasndaki dvalar ise kendilerine ait
tilSMS'Eler. grrd.
1
HNDSTAN TARH
348
Bunlar byk lde dzenlyen Ala-d-Din

Kalatr; Devletin btn Hindistana kaplamas1
da bunu gerektiriyordu,, Ala-d-Din Kala bir atn koarak
durmadan gidebilecei uzaklkta yerlerde konaklar kurup bun
lar da her an komaya hazr f y a m j) ( menzil a t) ve svari
bulundurmu ve bylelikle haberler durmadan gece gndz
gidebilmitir.. Birok yol zerinde de her km., da paik,;
denilen yerli koucular bulundurur ve bunlar da yam 1ar
gibi yazlar koup birbirine vererek onlar arabuk gereken
yere ulatrrlard,,
P o s ta ile ri
Yam ve paik lerin iledikleri yollar zerindeki btn

kentlerdeki memurlar her geen postaya ora durumunu bil
diren yazlar vererek sultana her nemli olay arabuk bil
dirirlerdi,,
Tuluklar devrinde atl postaya ulak,, denilmektedir,.
Ibni Batutaya gre (c. II, s, 142) on gnde gidilecek bir
yere ulaklarn 2 gnde gidip geldiklerini yani adi yolcudan
on kere daha abuk ilediklerin5 yazmaktadr.
/ 'Ord^ Askerlik iinde gznnde tutulacak er^ nemli ynf s
lerden biri Trkleria.jflerlilefe-...êJc^ju^mL^maan ve
^h^r iki tarafn bunu_ eye:,,bilmeledirj birka rnek verecezT"7Tultarr^BalaBa kendi 7-8-0Q0,.. atlsnn 200,000 yerli
yaya ve atldan stn olduunu sylemektedir (Ziya Bern,
s. 52), Yine ayn tarihi Cell-d-Din Kalaca kar ayak
lanm olan eccunun pek kalabalk olan yerli yayalarnn
Erkulu Hann atllarnn ok yamuru karsnda kaiam
anlatrken ibu yerli msimanlar iin (s . 1 8 2 ): Damarlar
su d oju ^jem bel, balk ve pirin yiyen, Hindistan cevizi
arab ien Hindistanllar ki kurupatrd yapyorlard,
uradklarm bilmediler,,, der, air Husrev Nuh Sipihr,, inde
Trkle_HindjLL_aslanIaêvlan vibidir der ( Elliot. III,, 561 V, Bu
inan hep byle kalacaktr; 17 inci yln sonlarnda Pencap
da racalarn ayaklanmaya kkrtan Sih dini nderi Gobind
Singhe racalar (Dorothy Field, s. 27) Her Trk btn Jbir
keiyi yiyebilir biz ki yalnz pirin yiyoruz, nasl yle gd
adam!r'~baa kabiliriz? ereler, ahinleri) akallar ceylanlar ldrebilirler mi? derler,,
......... ----------------------------------- mpMC1Huro*l< I ny V.
>TO.
DELH TRK SULTANLII
349
Ordunun eyi yetimi olmasna ok dikkat edilirdi; bni

Batutann bu yoldaki yazs askerden istenilen maharetleri
anlatr (c, II, s.. 13):
Sa ve solunda mera-y askeriye olup cengverler ba
ucunda ve ayakta duruyor ve asker onun huzurunda geit
resmi icra ediyordu,, Burada birok yay vard,, Bir kimse
kemanke sfatiyle askere girmek isterse, yaylardan bir tanesi,
ekmek zere kendisine verilir; bu yaylar iddette mtefavittir.
Kemanke maa kemankelikte gsterdii kuvvet nisbetindedir, Bir kimse svari snfna kayd niyaznda bulunduu tak
dirde, orada bir nian tahtas dikilmi olmasiyle, beygirini
koturarak mzraiyle nian tahtasn vurur; kk bir duvara
bir halka muallaktr, svari halkaya mvazi gelince atn
srer, mzraiyle halkay alabilirse, kendilerince en mahir bir
binici addolunur; bir kimse hem kemanke, hem de svari
snfna girmek arzu ettii surette yere bir yuvarlak konulur.
O adam atn srerek yuvarla nian alr ve maa, hedefe
isabet ettirmekte zahir olan marifetiyle mtenasip olur,,
Trk askeri binicilikte ve ok atmakta cok usta olduu
gibi genelolarak yerlilerden daha gl olduu iin oku
daha zaa^gitmekte, atn srerken, neL arkaya ve yana
ok atabilmektecr, ve .atn daha abuk srebilmektedir, bu
durumn^gerektirdii bir tabiye de yukarda da grdmz
gibi Trk atllarnn yerlilerin oklarnn yetiemiyecei bir
uzaklktan yerli askerini ok yamuruna tutmak, onlar ilerlerse
ekilmek, onlar ekilirse ilerlemek ve bylelikle onlar hrpa
lamak, sava mzamlan bozmak, maneviyatlarn krmak ve
sonra etin bir saldr ile onlar ezmektir^
Filler hem birka okunun rahat ok atabilecei bir trl
yryen kale hem de dman saffmda gedik aan bir alet gibi
kullanlmaktadr. BalaSan7~HF flin 500 ata denk oHfunu
sylermi (Ziya Bern, 54).. Dekken fethedilinceye kadar ba
lca fil kayna Bengal id i; bu yzden Balaban Mool bask
ve tehdidine ramen Bengal valisinin ayaklanmalarna kar
kendisi yrm ve ikinci olu Bora Han oraya vali yap
mtr..
nceleri hemen tek sava at kayna Horasan ve Tr
kistan idi; oralar Moollarn eline dtkten sonra en ok
350
HNDSTAN TARH
Balabanca Sint ve Brota (Giicerat) "tatar atlar,, ve Pencap

ve dolaylarnn trl yerlerinde yerli atlar yetitirilmesine
nem verilmitir,
Pek byk srgn av la n , binlerce atlnn kilometrolar
zerine yaylarak on binlerce av sultan veya melik ve beyin
nne srmesi asker manevra saylmaktadr,,
Asker tekilt zerinde ok ey bilinmemektedir ; yle
anlalyor ki en byk ordu merkezde ve merkezle Sint r
ma arasnda yani Mo^ "aknlarmn gelebilecekleri yol ze
rindedir; tarada en nl komutanlk ve en kalabalk ordu
Sind rma Isnrn Bekliyefl Multan komutanl ve ordusu
dur. Bazan Dibalpur bu ordular komutanlnn merkezi olmu
tur,, Hanedan kurmu olan Cell-d-Din Kala ve Gyas-dDin Tuluk nl Sint snr komutanlarndan idiler,, Genel
olarak vilyet ordular birka bin kiiliktir ve gerekince savaa
katlmak zere arlmaktadrlar., Erlere kh ikta , kh maa
verilmektedir, fakat bu ikinci biim abucak birinciye stn
grlme benzer ; bunlar silh ve atlarn kendileri tedarik
etmektedirler; bu yolda hele Ala-d-Din Kala gibi gl ve
sava sultanlar zamannda ok sk bir denetleme vardr, t
ki her asker gerekten savaa yarar at ve silh bulundursun
ve hele teftilerde ardan dn alnm atlar gstermesin;
keza beylerin de gereken sayda asker bulundurmalar ve tef
tilerde uradan buradan toplanm kimseleri asker diye gs
termemeleri iin de sk bir denetleme vardr,,
Ordu hemen hep atldr, Ala-d-Din Kala devrinde bir
at besliyen ere ylda 234 tenge ve ikinci...bir a f beslerse 78
tenge fazla verilmektedir; bu demektir ki bir er ve ailesi iin
ylda 156 tenge verilmektedir Bu paralarn ne ifade ettiklerini
gstermek iin u ynleri belirtmek gerektir. Bir tenge 64 eytel eder, bylelikle, at ayr, bit erin gndelii 27 eytele gel
mektedir,. Ala-d-Din Kalan narhlarna gre 2 kilo buday
veya 3 kilo kabuklu pirin 1 eytelden az stn fiyattadr^
Yni bir er gndelii aa yukar 50 kilo buday ve 80 kilo
pirin karldr,, eker fiyatlar cinsine gre ok deimekte
ve o devir tabirlerinin neyin karl olduu pek eyi anlala
mamaktadr, en pahal cins ekerin kilosu 3,5-4 eytel, en ucuz
cinsinki bir ey telden aadr. Yalarn kilosu yine ayn ka-
351
yllarla 1-2 eyteldir. Bir metro ince pamuklu 4 eytel, adr

bezi 12 eyteldir,.
At bana verilen para gnde 13-14 eytei eder; yine
ayn narhlara gre arpann 3, 1/2 kilosu bir eytel kadar et
mektedir, Yni at iin verilen gndelik 45-50 kilo arpa kar
ldr., Grld gibi erlere verilen para oktur ; ancak her
er, at ve silhn kendisi satn alacak ve daima savaa hazr
tutacaktr, pek ok grlen para bunun karldr; trl si
lhlarn ve zrhn ne tuttuu eldeki belgelerden anlalmakta
ise de atlarn deeri Ziya Bernfde vardr (s, 313), Orduda kul
lanlacak atlar trl olup deerleri u biimde narhlanmtir:
1 inci cins 100-120, ikinci 80-90 ve 3 nc 65-70 tengedir.
Bu yzden at satn alabilmesi iin yeni askere alnan
erlere bazen nceden yllk para birden verilmektedir,
Yukarda da grdmz gibi ordu says ok yksektir;
Alad-Din Kala devrinde 4*75,000; Muhammed Tuluk dev
rinde bir zamanlar 370,000 atl bulunmutur; bir ksm erlerin
iki at vardr,,
2 K l t r h a y a t
Hindistan Trklnn resm dili* Farsa -idi; yerlilerin
Jbircpk dilleri vard. Kuzey Hindistanda en yayk olan
dil Hind dir. Trk ve yerlilerin temas yznden Farsa ve
daha az _lde Trkenin ibu Hind dili ile karmasndan
tprdu Dili^) denilen dil ortaya kmtr,. Byk air Hsrevin
buTcile ok hizmeti olmutur,, Bugn Hindistan Mslmanlar
arasnda en yayk dil Ordu Dili,, ve Hindular arasndaki de
HihdrdTKTc^r
D inÂ ) /m ve Hindu dininin birbiri zerine tepkileri..
slmlamadan nce Hindistana girmi olan Trklerin
(skit,'Hun\ Saka, Gucar, Turuka v, s ) djjLriyle Hindu, dini
arasnda yenilmez bir kartlk yoktu den i l e b i l i r b u yzden
dinler ok gemeden br birine , karm ve gelen nisbeten az
sgydaT rker, Hindu Kast.,isu iine girmilerdir,
Mslman "Trkler iin bu tabi ^Kabil olamazd; ancak
Islm ve Hindu dinlerinin biribiri zerine nemli tesirleri olur,,
Bu cildin Hindulua ait ksmnda Brahmanlar devrini
anarken o srada dinin ruhlar tatmin etmiyecek kadar kuru
352
HNDSTAN TARH
ve gsterie bal bir z ve biim aldn ve adan gerek

inandan ustn.dutulur olduunu sylemi ve dha^sonra bunun
baz tepkilerini anlatnjgtk. Bu tepkilerden biri de Gney
Hindistanda kan f Bjaktj}, cereyandr; bu, Tek Mbuda iten
ve gerekten tapmay ve kendini candan bu sevgiye bala
may adak ve tapma biimlerinden stn Tutan ve dolay isiyle
Brahmana, yani rahibe, nem vermiyen bir cereyandr; buna
Veynevit,, (VinuTJcereyan derler; en nemli nderlerin
den Ramanuca ( llin c i yzyl) ayn zamanda Upaniat felse
fesine de karn bir durum almtr, Upaniatlar insann ruh
ve^jznn (atman), Mutlak Kudret,, anlamnda alnan Brah
ma,, ile ayn ey olduunu ve kurtulu,, un Bunu bilmek ve
sezmekle yani ermekle,, elde edilebileceini sylemekte idiler,
Ramanuca; Mbudun, insanlarn ve acunun hep birden koca
man bir btn,, olduunu, insanlarn ve acunun, Brahma,,
iin bir trl beden olduklarn ve Brahma,, nn bunlarn bir
trl z bulunduunu ileri srm (dalgalar denizindir, ancak
deniz deildirler) ve kurtulu,,un yani erme,, nin yukarda
hatrlatlan bilgi ve sezile deil, mbudun ltfiyle ve onun
tevecchn kazanmakla elde edilebileceini iddia etmitir .
Dolaysiyle bu felsefeye gre nemli olan tapma biimleri,
adak ve Brahmanlarn delleti deil, atman,, rT'yani z n
Brahma,,nn t kendisi olduunu kavram akta deildir; belki
Tek mbud a ten ve sevgi ile balanp tapmaktr (B ak ti)
ve onun tevecchn kazanmaktr,, Ancak ylelikle selmete
ermek mmkndr,
Bu cereyann Kuzey Hindistanda en eski ve nl n
deri Ramananddr (299-41?); Onun' Allah anlay biimi,
ileride anlatlacak olan Sihlern kutsal kitab Grant Sahip,, de
Ramananda atfedilen u beyitlerde ok iyi grlr K
... ve Tanrya tapmak iin bir mbede gitmekte idim,
nderim (Guru) Tanny bana kalbimde gsterdi.,
Nereye gittisem yalnz su ve ta buldum,
Amma Sen ey Tanr her eyin iindesin,
Ramanandn Efendisi her eye egemen olan_ TanrTdr.
1 From Ramanand to Ram Iirath, s., 11..
353
Bu beyitler birok Mslman sufilerininkilerle yaknlk

gsterirler,
Ramanand ,kendi..cemaatince aforoza urar; bundan sonra
Kast ay gayrlklanna kar durum alr ve btpa^nlann
e olduklar dncesini ortaya atar; bylelikle âktLiJâvra"
mma ve Veynevit cereyanma -Kuzrey ^ ilfd rst'a ^ a ^ y e n bir
dnce...eklenmi olur: KasTm nemi olmad ve btn
insanlarn e . olduklar dncesi) Bu fikrin ne dereceye ka
dar Islmla temasn mahsul olduunu kestirmek gtr.
15-16 inci yzyllarda^ Kuzey Hindistann dousunda
yaam olan eytaniye de bu cereyann nl nderlerinden
olup mritleri arasnda msimanlarn da bulunduu ve bun
lar arasndan bazlarn Hindu yapt sylenilir,
Ramanandn felsef dncelerini slm ve Hindu dinlerini
birletirme TjTunHniilf^
MUM*" Kebir
olacaktr, Kendi kendilennr'T^nlmaHhTvHeK.. ekinmiyen
gelenekler Kebirin nasl Ramanandla. buluup onun _ mridi
dciu^laiL---arlatmakla birlikte jk jn cisinin 141CLda,ldgn ve
birincisinin 1440 da doduunu bildirirler; yine bu gelenekler
Kebiri Benaresli bir mslman dokumac tarafndan bulunup
slm dininde bytlen"' ^
sonra Ramanandm
mridi, olmu olan bir: Hindu ocuu diye gsterilir; felsefesini
Hindu diiinde sylenmi pek ok beyitlerle aa koymutur ;
bunlarn byk bir ksmn Hindistann en nl airlerinden
Rabindranath Tagore ngilizceye evirmitir, Onun ana dn
celerini anlatmalar dolaysiyle aaya birka para koyduk1:
Ey kul Ben i (Tanry)2 nerede aryorsun?
te senin yanndaym,,
Ben ne mbed, ne de camideyim
Ne Kbede, ne Kayladaym 3
1 From Ramanand to Ram Tirath, s, 21.
3 iirlerde Kebir ve onu eviren R Tagore Allah szn slm
dinine hasretmekte, Hindu mabutlarna trl adlar vermekte ve bunlar
dnda saydklar Mutlak Kudret veya Btn Varlklarn Efendisi* ni
Lord veya God gibi szlerle ifade etmektedirler,, Buradaki Trke
evirmede bu son kavram Tanr sz ile ifade edilmitir; bu, Allah
ile ayn ey olmakla birlikte, yazarlarn dnce biimlerine uymu olmak
iin bu kelime fark gzetilmitir
3 Hindu mabutlarn oturduklar yer.
H indistan
T a rih i 2 S
354
HNDSTAN TARH
Ne tapnma ayinleindeyim,
"Ne din riyazet, ne de her eyden vazgeideyim..
Eer sen gerek bir arayc isen beni hemen gre
bilirsin, benimle bir anda grebilirsin,.
Kebir dedi: Ey SadhuM
Tanr btn nefeslerin nefesidir..
Kutsal ykanma yellerinde sudan baka bir ey
yoktur, ve bilirim ki faydaszdrlar, nk onlarda
ykandm,,
ekiller (Mbut ekilleri) hep canszdr, onlar ko
nuamazlar; bunu bilirim nk onlara haykrdm.,
Puranalarla 12 Kurcan yalnzcana szdrler ; perdeyi
kaldrarak grdm,.
Kebir tecrbeden doma szleri ifade ed er; ve
oek eyi bilir ki btn br eyler doru deildir.
ti
Eer Tanr yalnz camide ise br yerler kimindir?

Hindu adiyle anlanlar diyorlar ki Tanr bir putun
iindedir; bu iki mezhebde hakikati grmiyorum,,
Ey Tanr! ister Allah, ister Ram 3 olsun, ben senin
adnla yayorum
Ey Tanr! bana efkat gster,,
H ari4 gneyde bulunuyor, Allahn yeri batdadr 5,
Kalbinde ara, kalbler kalbinde ara; 0nun yeri
orasdr,,,,
Kebir, hem Hindu, hem de Mslmanlarn bask sna uramtr. Onun bu ve bu gibi iirleri baz^mslmam sufilerininkilerle karlatrlabilir,, Mesel 12 inci yzylda Gaznede,
yani Islm ve Hindu acunlarnn temas noktalarnn birinde
yazm olan Hakim Sena (Ebl-Mecd Mecdud), Hadikat-lHakikatmda (beyit 12) der ki:
1 Dnyadan ekilmi (Hindu),.
2 Sanskrit dilinde yazlm tarih (tarihten nceki devirler dahil
ve daha ok efsanevi tarih ) , ecere, felsefe ve merasimden bahseden
eserler. Bunlara 5 inci Veda dahi denildii olmutur,.
3 Hindu Mabudu Vm nun bir avatar ( ald bir nsan
biim i); o devirde ona tapn ok yaykt.
4 Vinuya bazen de Mutlak Kudret e Gney Hindistanda
verilen ad,.
5 Kblenin bulunduu yn,
355
Kfr ve dinio her ikisi senin (Allahn) yolunda

seirtmektedir,
Tek dir orta yoktur diyerek ,,
ve 16-17 inci yzyllarda yaam olan onun ve Cell-d-Din
Rum'nin yorumcusu Hoca Abd-l-Ltif bu beyit dolaysiyle
baka bir sufinin u beyitini vermektedir :
man ile kfr arasndaki dmanla aarm
- * J .Kbe de, puthane de ayn kandille klandrl
maktadr.,^*^
Kebirden aaya koyduumuz para ile Hindistann
en sevilmi ve nl eyhlerinden olup Buharal bir aileden
olan eyh Nizam-d-Din Evliyann (13 nc yzylda yaamtr,
Ala-d-Din Kala ve Muhammed Tuluk gibi (bu sonuncusu
ehzadeliinde) en gl hkmdarlar, byk air Hsrev gibi
uzkiiler onu en byk din nder saym ve onasayg gster
milerdir) din felsefesi arasndaki yaknlk dikkate deer,,
Kebirden:1
1 Pandit2 ve Mollalarn tlerini
Onlardan bir fayda grmediim iin braktm
Kalbim temiz olduu iin Tam y grdm
Kebir arad ve kendi bana arad iin Tanry
kendi iinde buldu
2 Ey Sadhu saf birlei en iyisidir
Ben Tannm bulaldanberi sevimemizin sonu gel
memitir,,
Ben gzlerimi kapamyorum, kulaklarm tkamyo
rum, bedenimi cefalandrmyorum,,
Ak gzle gryor ve glmsyorum, ve 0nu
her yerde seyrediyorum,,
0nun adn sylyorum ve her ne grrsem bana
0nu hatrlatyor; her ne yaparsam 0 n a tapma
oluyor,kalkmak ve oturmak benim iin e oldu, btn
kartlklar zlendi,, Nereye gitsem 0 nun
etrafnda dolam oluyorum; her ne baarsam
0 n a bir hizmet oluyor,,,,
1 From Ramattand to Ram Tirath (s, 33 ve 30)
2 Hindu bilginleri,
356
HNDSTAN TARH
3 Ey dost! yaadn srada O,, na mit bala; yaa

dn srada tan, yaadn srada bil, nk yaa
y kurtulutur,,
Eer yaadn srada balarn koparmazsan lm
den ne kurtulu umabilirsin.
Yalnzcana vcudu brakt diye Ruh, un O,, nunla
birleeceini ummak bo bir hayaldir,
Eer biz 0n u imdi bulursak ilerde de buluruz,
Yoksa hep lm yurdunda kalrz.,
Eer imdi O,, nun isen ebediyette de O,, nun olur
sun k
Bunlarla karlatrlmak zere eyh Nizam-d-Din Evliyann tasavvuf felsefesinin ana izgilerini belirten aadaki
zeti koyuyoruz: 12
Kurtulu (necat) veya saadet en ulu eklinde, bnyev ha
yatn cazibeleriyle mcadele etmekte veya onlara kar lkayt
kalmakta olmayp feleki heyecann tabi ve salim bir biimde
tekemml ve gelimesinde ve ferdin muhiti ile seve seve ho
bir tarzda imtiza etmesindedir.. yle ki, z ve Muhit,,
arasndaki fark Ruhun mutlakiyet (yani felek) iinde tasav
vuf temessl ile ortadan kalkar,, Allah, tannmas gereken bir
yaratcdan ok duyulmas gereken bir varlktr; 0 , bir
Soyut,, (mcerret) gibi deil, fakat etrafmzdaki canl ve
canszlarda tecessm etmi bir varlk gibi duyulmaldr,, By
lelikle kurtulu (necat) ahrette elde edilecek bir ey deildir,
ona, burada ve imdi, adm adm eriilir; yoksa ona hibir
vakit eriilemez,,,,
Grld gibi Hindu kltr ile yetimi, fakat Islmn
tesiri altnda bulunmu~veya, hi olmazsa, onunla temas etmi
bir K ebfe-^-hatt'Br ' Ramanand ile slm kltr iinde ye
timi ve H induûnujje-.tem st:
veya bir Nizam-d-Din Evliya arasnda birtakm dnce
benzerlik ve yaknlklar sezmemek elde deildir. Bu Benzerlik
ve^ yaknlklar, daha birok Mslman mutasavvufinin veTTele
1 R Iagore Poemes de Kabir, a 23.
2 Aligarh niversitesi Profesrlerinden
Hazret Amir Huarau of Delbi, s. 35
Muhammed Habibin:
1 DELH TRK SULTANLlCl
357
byk Trk mutasavvf Mevna Cell-dJMn RumTn$n dnce ve yazlarnda da bulunabilir.,

Bu yaknlklar din deitirmelerini kolaylatracak ve ok
lat racaktr, Bata tabi olarak mslmanlama hareketi l
sz olarak aksi hareketten stndr; bu yolda en byk ve
ilk baarlar salyan 11 inci yzyln kincisi yarsnda Ecmir'e yerleen Muin-d-Din iti diye tannm olan Hoca Muind-Din Muhammed Haan Sancardir (Aybey ve letmi devir
leri); ondan sonra ou kuzeyden gelme ailelerden olan bir
ok eyh, ki en nlleri yukarda sz geen Nizam-d-Din
Evliyadr, bu yolda baarlar salamakta devam edeceklerdir,,
Bunlar halka ok sevildikleri gibi sultanlardan da son derece
sayg grmektedirler; kendilerini itihat sahibi,, saydklar gibi
lm nisbetlerini,, 4 nc Halife Ali yolu ile dorudan doru
ya slm peygamberi Muhammede
kadar gtrmekte
dirler (rnek olarak hcr 6 inci yzylda yaam olan Muind-Din itinin byle bir lm eceresi,, Firitede c. II, s. 375
de grlebilir, ibu eyhle Peygamber arasnda 11 kii bulun
maktadr); dolaysiyle bunlar gerek sultanlarn, gerek zaman lemasmn kendi inan, ders ve yaaylarna karmalarna ve bun
lardan Ehl-i Snnet,, in inan ve yaaylarna uygun grme
dikleri ynlere itirazda bulunmalarna msaade etmemektedirler,,
Ancak, Hindu dini nderi eytaniveden bahsederken,
dediimiz gibi, aksi cereyan da, yani Mslmanlarn Hinduama cereyan da, daha ok kk lde de olsa, vardr, Bu
ide u yn gzden karlmamaldr B slmdini Hindu dinine
jisbeten_d a h a ok mazbuttur ve Kuran ve Hadis gibi kesin
dayanaklar vardr ; Hindu dini ise azam su rette seyyaldir ve
herine biime sokulsa yine eski dindir demek nmkun'drj
dolaysiyle T anrya gerekten ve dorudan doruya man
yeter,, ve bunun btnleyicisi olrT " o ^
yoktur; Tanrya sevgi_ve_ ballk.jrostererÊ-onh-'..teyecCflfafin
kazanmak yeter,, ve keza: tapnma biim ve kurallarmm ve
ruhbannda nemi yoktur yolundaki telkinlere kapl mak, ma
kul bir yolda gitmek duygusunu verse de sonda slm toplu
luundan ayrlmaya ve Hindu dininin bin bir biiminden birinde erimeye varabilirdi ve varmtr; halbuki Hindu dininin
358
HNDSTAN TARH
seyyall yznden bu gibi inanlar ondan aynlmya gtr

myordu.
Kesin bir ey demek g olmakla birlikte, yle grl
yor ki, daha ilerde greceimiz gibi, Ekber Grkan (16 inci
yzyl) Mslman ve Hindular her bakmdan e kldktan
sonra Mslumanlar arasnda Hindulama hareketi artm ve
Evrengzib Alemgirin (17 inci yzyl) bunun aksine olan si
yasas aksi cereyan geniletmitir.,
Bundan baka, Hindular arasndaki bu Bakt cereyanna,
Kast,, aleyhinde ve bir ndere bal kalmann gerektii yo
lundaki telkinlerin eklenmesi, yer yer ulusal duygular uyan
dracak ve halk vurukan kalm olan yerlerde gd asker
devletler kurulmasna yol aacaktr., Dekkende Maharat ve
Pencapta Sih devletlerinin mnevi temelleri bu telkinlerdir,,
) ih Dini. Sihliin (mrit demektir) kurucusu say
lan ve KebiPden sonra bu yolun en nlii_..nderi olan Baba
f^Nnk diye t annmJâask*1Pencapl olup 15 ve 16 inci yz
yllarda yaamtr: Sih dini, Mslmanlk ve HinduTktan epey
ey alm olmakla birlikte, da ha ok yukardan beri sz geen^Bakt;^ kavramna Ramanandn Kuzey Hindistanda verd iiîl mg~"dfry-anrJ
.......... ...........
dinine gr, mutlak kudrete sahip tek mbut vardr, on alteT vegerekten tapmak ve eyi a h l ^
esas
tr, Tapma biimlerinin ve u veya bu rmak veya gl ve ha
vuzda ykanmannnemi yoktur; Kast yoktur," dT' kadn
larn yaklmas yasaktr, iki v e ..ttn vaaktr: ancak bu
dinde yeni bir von vardr: Gut u,, yni nder her eydir
ve kesin olarak onun^T^^^neûymaki,. gerekir,,
Baba Nanakn^ Babur ukerinde mnevi tesiri bulunduu
nu ve onu araptan vazgeilenin Nanak olduunu Sih gele
nekleri, bakaca hibir kni't olmadnr' iddiaelffrektedirle
... Sih dinine girenlerin ou, ok vurukan"'kalm" eski bir
Trk oyma olan atlardr; bunlar 18-19 uncu yzylda
Pencapta gl bir devlet kuracaklardr,.
C) Trk sultanlarnn din siyasas.. Delhi sultanl
nn din siyasasna geelim: yukarda da grdmz gibi, bu
delet, Mool istils yznden, slm acunundan kesilmitir.
Bat-kuzeyde Moollarla snrdatr ve kocaman Hindu acunu
359
iindedir,. Bu durumda Snnlie ve Haneflie sk bal kalr

ve Mool zulmndan kaan Mslmanlar ve Mslman Trkler iin bir snak olmakla gc kazanr,.
Delhinin Trk sultanlar para ve kitabelerinde ken
dilerine:
Halifenin yardmcs, Hilfet gknn ehab, Allah kent
lerinin bekisi, Allah kullarnn koruyucusu, slm ve Msl
manlarn yardmna yetien, Mslman usullerini (rsum) yayan,
Numan (mam- Azam) mezhebinin binalarn kuran, kfirlerin
l usullerini ortadan kaldran, onlar kahreden ve kklerini
kazyan, puthaneleri ykan, Allahtan yardm gren, Allahn
glgesi, cihad kanunlarnn kayna, gaybdajt^v^zdxu^gren,
demektedirler..
... ^
Hindulara kar genel siyasalar iktisad.Alsmda grle
cektir ; din siyasalar Imam- Azamn rivayetine uyarak onlar
dan cizye almak 1 ve Brahmanlar bundan istisna etmektir ;
genel olarak savAiarda^vklmamis veva camiye evrilmemi
mhejjb.r
yeni mbet^
k yasak
tr. Fkuz T uk
Brahmanlardan da cizye anmjEr.
Bilgi ve o k u t' dengiz Hann Trkistan v.. s., yi ele geirmesi
ileri
pek byk sayda Mslman Tjrk HindistanûArd..gibi Smn&rkant. ^ a hara ve bu
gibi nl Trk kltr kentlerindeki bilginlerin Jirouna da
avn. yolu tuttur mutur,, Dolaysiyle 13 nc ve 14 nc yzyl
lar, bunlarn ve ocuklarnn yznden, Delhinin en byk bir
ktlr merkezi olduu devirdir ; ve ..Delhi sultanlar pek ~ok/f ;
medrese am ve renici ve orfetigere her trl yardmda ^
bulunrms^kolaylk gstermi ve .onlara,..kar ok cmert \
davranmlardr.
i
Yukarda sz geen Muiz-d-Din iti ve Nizam-d-Din
Evliyaîle bu ikisi arasnda yaam olan Ulu (Trkistan)
Hoca Kutb-d-Din Bahtiyar ve eyh Ferid-d-Din Mesud Gene
eker, devirlerinin tefsir, hadis, fkh, kelm ve tasavvufta en
ileri gitmileri ..arasnda bulunurlar,. Dounm êlki^m^byk
airi...ol an. -'Emr Hsrev\ (babas Sevf-d-Din, Lain Trk ov.......
/ i
w,.lv
1 Bu yn iin bak: Trk Tarih Kurumu Belleteni, 1945 Ocak says,
s 1- 62 Hikmet Bayur, E. Alemgir ve dini siyasi zerinde bir inceleme,,
360
HNDSTAN TARH
manm ilerigelenlerinden olup Tengiz olay zerine Hindis

tana gm ve orada sultan Balabann Ariz-l-Memaliki yani
Savunma bakan olan Timur Han mad-l-Mlkn kz ile ev
lenip Hsrev domutur) Balabandan t Muhammed Tuluk
saltanatnn bana kadar ve keza Hindistann Sadisi denilen
:| aB Haan Sancar ve al (Takent) Bedrettin, Hindistandaki
T rk sultan ve beylerinden cok sayg ye yardm grmlerdir.
Haan Sancar, Hsrev gibi, eyh Nizam-d-Din Eviiyann
mridlerinden olup onun szlerini birka cild olarak Fevaidl-Fevad adiyle karmtr (Ziya Bern, 360),. Hatt Ziya Bernye gre, Balabann byk olu, ehit Kaan adiyle nl olan
Muhammed, iraza adam yollayp Sadiyi yanma armsa da
air ok htiyar olduundan yola kamamtr,
Ziya Bernden rendiimize gre (s 360), Ala-d-Din
devrinde airler Divam-Arz yani Savunma Bakanlndan air
lik denei (mevacibi airi) almaktadrlar,, Hsrev bin tenge
(yllk olmal) almaktadr, ancak Ala-d-Din, her nedense, onu
yanma pek arp iltifat etmemektedir (s 366)., Keza Hindis
tann herbir bucandan ziyaretine gelinen eyh Nizam-dDin Evliyay da ne bir kere ziyaret etmi, ne de yanna ar
mtr; Ancak Varangele kar yollad ordudan haber alna
maz olunca merak iinde kalan Ala-d-Din, Melik Kara beyle
kad Muis-d-Dini ibu eyhe y ollaypordudan haber sordurur,
yani onun kerametine,, bavurur; eyh gemi bir hkmdarn
ftuhatn hikye ettikten sonra: bu fetihten baka fetihler de
olacak,, der ve bu karlk Ala-d-Dnin merakn yattrr.,
(Tabakat- Ekber, 183)
Ala-d-Din Kalan yannda Emin Arslan Klh adnda
bir tarihisi vard ve Ziya Bernye gre (s 361): gemi sul
tanlarn tarihini o derece ezberden biliyordu ki sultann sor
duklarna ezberden karlk veriyordu,,,, Bundan u da anla
labilir ki Ala-d-Dinde sk sk ve an olarak yle bir durumda
filn ve filn sultann ne yaptn sormak merak vard ve
dolaysiyle kararlar vermeden gemite o yolda yaplanlar
bilmeye nem veriyordu,, Keza bundan u da anlalmaktadr
ki Ala-d-Din Kalaairve-ey-htenok^Jarillyi yannda
bulundurmay-i-~seviyordu,
361
Ala-d-Dn Kala, Kutup Minar avlusuna yaptrd kap

nn gney TciS7ni3aKkltaDrede' kendisine verdii sfatlar ara
snda: Medr^seAS^mbedlerin (cami anlamnda) temelini atan,,
sfatn da koymutur.
Birinci Delhi Trk sultanlnn e m arlak devri Ala-dDin KalaCdevridir; bundan az geride olarak letmi devri gelir,
Trk hkmdarlar arasnda bazlar, hele genel sava
cer eyanjannt.ian..uzakta kalan kenar yer lerdeki Eikmdarlar,
slm ve yerli kltrlerin biribirini tanmalarna ve az ok
kaynamalarna ve hatt Hindu kltr nn yaylmasna yar dim
etmilerdir,, Bengalde aslen Termizli bir Seyit ailesinden olan
Nasr-d-Din Nusret ahm sultanl srasnda ve onun buy
ruu ile Hindularn...nl-.destan,,klalmbarta'~vê..daha birok
eser. Sanskrit dilinden, yani halkn anlamad bilgi ve din
dilinden, Bengal* diline evrilmi ve bylelikle Hindu halkn
bu eserleri okuyabilmesi alamlmtm Baz yazarlar bunulabanm -olu -Bora Hanln yaptrdn bdimler
Rama-
yanaktar-Tlirk-ê_Mdman~kk4mdarlar-mn-^b^
Bengal diline evrilmitir
Kemirde Sikender adile tahta km olan Sankar veya
Sunkurun olu Zeyn-el-Abidin (1420-1470) ibu destan ve
Kalhananm Racataranginisini Farsaya ve birok Arapa ve
F ara eseri Hind diline evirtmitir,
k
Islmdan nceki Hindu gzel sanatnn belirli

6
vasflarn yukarda
anlatmiya almtk.
Mslman Trkler, HindistandaJbuUnap,, bol ve uuz .usta
jye iinin sa lad ,kolaylklardan istifade edecekleri gibi baz (
yerlgjdeJmna, T
i ,
teknik stnl4n....yapjlmasm..^mmknfM
.kld g yaplar }
(yksek (ninarejve geni kubbe) .ekliyeceklerdir, Baz Bat
vazarlarnn Mslman T rk antlarnn Hindu l aklidi---olduu
yolundaki iddialar bu ynden fam-amiyle yersizdir ; kendilerin
den nce minarenin veya o biimde ince ve yksek kulenin
G uzel s a n a t l a r
1 Bak: Narendra Nath Law-* Promotion of Learning- in India

dudag Muhammedan Rule Bay Muhammedans, s. 107 (Nasr-d-Din
yerine Nasr demektedir ; verdii tark Bora Hann Bengale tayini tari
hni tutmaktadr),
362
HNDSTAN TARH
ve hele kubbenin hemen hi bulunmad bir lkede Msl

man Trkler acunun ykseklikte ikinci ve bir binaya dayanmyan minareler arasnda birinci minaresini (Delhide Kutup-Mnar, 1 2 -1 3 nc yzyl) ve acunun genilikte ikinci kubbesini
(Bicapurda sultan Muhammed Adil trbesi, 17 inci yzyl)
yapmlardr,,
Bu taklitilik iddias ancak bol ss ve eyi gere kullanma
yonJjin^dmJlioahilr^
muhitin kolaylklarndan istifadedir, br yandan da Mslman
Trk devrinin,,,sleri heyke)ve resini deil, ovma ves.kakma
^yaz Ve bendesi biimlerdirr dolaysiyl bu bakmdan...BaSu
"iddia anlalamaz bir eydir.,
Birinci Delhi Trk sultan[nm ,.en nemli mimar eserleri,
*ia b il ptarak, ,baker^
DejÎds^kaKiaktadr,
Delhi denildii vakit 20 kilometreye yakn kuturda bir
dairenin iinde bulunan 8 kent anlalmaldr; bu incelemede
sz geen devirde bunlarn yalnz bei var idi,
1
Eski -Delhi: imdikinin 12 km. kadar gneyindedir;
Firiteye gre, 302 hicride (914) Racputlan Turan,, taifesince
kurulmutur ; bu taifeden 7 kii orada hkmdarlk etmi ve
Turan,, devleti ktkten sonra oras avhan taifesinin
eline gemitir.
Aybeyin 1193 de ald kent budur.
2,
Siri kasabas ; eski Delhinin 2 km ., dou kuzeyindedir, Mslman-Trk ynetiminin ilk yzylnda ahali oa
lp kentin duvarlar dna tam ve 1303 de, Ala-d-Din
Kala devrinde, byk bir Mool ordusu bakent dolaylarna
kadar gelince, ibu sultan, varolar korumak iin Siride mevzi
alm ve siperler kazdrmtr,, Moollar ekilince oras da
duvarla evrilmi ve bir kent olmutur,
3 TuglukbacLr Civas-d-Din Tuluk tarafndan 1340 da
tahta ktktan sonra eski Delhi'nin 5 km,, dousunda kayalk
ve olduka sarp bir yerde, belki mdafaa dnceleriyle yap
trlm, ok kuvvetli duvarlarla evrilmi, ancak o abuk l
d iin kesin olarak bakent olmadan braklmtr,,
4,
Cihanpenah; Muhammed Tuluk, Eski Delhi ile Siri
arasndaki boluu duvarla evirip bayndrlatrm ve ona
bu ad vermitir,
363
5,
Firuzbad; Firuz Turluk orada byk bir saray ve
sur yaptrm ve bakenti oraya tamtr (imdiki Delhinin
hemen gneyi).
Bu bakentteki balca (antla^ unlar d r:
Kutup - Minar: Eski Delhidedir; hem Kuvvet-l-slm
camiinin minaresi, hem de hemen btn Kuzey Hindistan
ele geirmi olan Mslman Trklerin bir zafer antdr, 1199
da Kutb-d-Din Aybey'ce balattrlm ve 1230 da letmi
zamannda bitirilmitir., En nemli onarlmas ve az ykseltil
mesi Firuz Tuluk devrindedir; skender Ludi zamannda da
bif tamir grmtr,, Birinci erefeden aa olan ksmn bir
paras Hindu eseri sanlmaktadr, Bugnk halinde ve epieydir st ksm deprem ve yldrm dolaysiyle ykktr,, 1794 te
lldnden ykseklii 242 ayak im i; yklm ksmlar
iin 20 ayak koyarsak 262 ayak, yani aa yukar 88 metre
eder,, Kaidede kutur takriben 12 ve tepede 3 metredir; be
erefesi vardr,, En ok krmz kum ta ve ak mermer kulla
nlmtr ; ilk tan Agra dolaylarndan yani 200 km., ve 2
incisinin Racistandan 600 km,, dan getirildii dnlrse
sarfolunan himmet anlalr,,
Kutup - Minarm mensup olduu antlar topluluu Kala
hanedannn sonuna kadar Eski Delhinin en nemli antlar
topluluudur ; Levha XXIV ve XX V Kutup - Minarm btnn
ve ilk erefeye kadar olan ksmn gsterir..
Ona bal olan Kuvvet-l - slm camii zerine yaz
madan nce Hindistan camileri zerinde unlar aklamak
gerektir:
Hindistanda Mslman Trkler byk kubbe yajpmaya
gec balamlar ve bata camiler ...uzun yzl ve ksa, derinlikli
yaplmtr; mihrap ve mimber yze aral arka-duvarn ortand ad r; caminin derinlii nadiren 10 kiiden^ fazlasnn arka
arkaya secdeye yatmasna msaitt i r ; bu derinlik arttmydi
yze aral direkler tavan veya kk kubbeleri tutar; yzde
ok kere duvar deil, direkler vardr ve cemaatin bir ksm
avluda namaz k la r; yamur mevsimi dnda iklim de buna
msaittir,, Kuvvet-l-slm camiini gsteren resim (Levha XXVII)
bu biim bir caminin balca vasflarn belirtir,,
364
HNDSTAN TARH
Levha XXVI mn (a) ksm ibu camiin Ay bey tarafndan

yaptrlm giri zerindeki yaz ve ssleri gsterir, ssler Hindu
mbetlerindekileri az ok andrr; letmi devrine ait (b) ksm
ise Trk ve slm acunundaki benzerlerine daha ok yakla
mtr, Bundan u kar ki, ya zaman getike Trkistandan
daha ok usta getirtilmi veya yerliden slam ssleme tarzn
bilen daha byk ideusta yetitirilmitir; Direklerin birou,
Levha XXVII de grld gibi, Hindu mbedinden alnmadr,,
Kuvvet - ! - slm camisinin yannda bulunan letmiin tr
besi (Levha X X V III-b; Levha XXV III-a, da grlen kz sul
tan Raziye tarafndan yaptrlmtr) ta zerindeki oyma ve
kabartmalarnn okluu ve inceliiyle nldr ; bu camiin
avlusuna gtren Ala-Dervaze de ok zariftir ; Ala - d - Din
Kalam trbe ve medresesi camiye bitiiktir..
Tuluklarla fazla ss devri kapanr ve bunun yerine sdelik ve salamla nem verilir, Tulukbadn surlar bazen
herbiri alt ton arlnda olan talarla yaplmtr.
Firuz Tuluktan itibaren, belki Muhammed Tulukun
delice siyasa ve masraflarnn dourduu yoksulluk, belki de
Firuz Tuluun pek ok olan bayndrlk ilerinin ayrca
tutumlu olmay gerektirmesi dolaysiyle kesme ta braklr ve
daha ok stanbuldaki gibi kuvvetli harla tutturulmu karma
kark biimde talarla yaplm yaplara geilir ; bu uzkii
eski eserlere de merak etmi ve Firuzbatta yaptrd Ktle-iFiruz- ah adn tayan saraya biri Ambala dolaylarnda ve
br Merutta bulunan iki Asoka stununu tattrmtr; bun
lardan birincisi, ona kaide olmak zere yaplma benziyen bir
yapnn zerinde bugnde grnr; 1 metre kadar kutru ve
15 metre ykseklii olan bir tek tatr; bunun 200 km. dan
oraya tanmas iin ok byk himmet sarfolunmutur (ems
Sirac Arif bunu uzun uzadya anlatr).
Seyyit denilen hanedann 3 nc sultan Muhammedin
trbesinde baz yenilikler grlr (Levha XXIX-a): byk kubbe
etrafnda eteri (adr) denilen kubbecikler ve ierde iniler
(Delhiye gre yenilik),
Taradaki o devre ait Mslman - Trk antlar
de birka sz syliyelim:
zerinde
365
M ilitan; Bura antlar Hindistan dndaki Mslman Trk antlarm ok benzerler ve inilerle sslenmitirler; hatt
iklim dolaysiyle bunlar yaplarn dnda da geni lde kul
lanlmlardr..
Multan nce smail ve Krmtler elinde bulunduktan
sonra Sunnlemi ve orada pek ok eyh ve Evliya yaam
tr; dolaysiyle en gzel antlar bunlarn trbeleridir,
Bunlar arasnda Gyas-d-Din Tuluun snr komutan
iken kendine yaptrd (132024) ve sonra olu Muhammed
Tulukca eyh Rkn-d-Dine ayrlan trbe bunlarn en gzel
ve^nlsdr (Levha: XXlX-b ve Levha: XXX)..
B e n g a l: Uzakl dolaysiyle yerli slb orada daha ok
tutunmutur; bakent nce Laknavti ve Gaur adlarm tayan
kent, sonra da Pandua olmutur.. Bu son kentteki Adna (cuma)
Mescidin cephesi 170 m. dir.. Levha XXXI-a da gsterilmitir,,
D ek k en : Uzun zaman Behmenli devletinin bakenti olmu
olan Glbergedeki Cami Mescit Hindistanda, avlusunun
(7 2 x 6 6 yz lmnde) st rtl olan tek camidir,, Yine bu
kentte bulunan Bende-Nvaz trbesi nndeki kamer, acunun
en byk ta kemeri olmakla nldr (Levha XXXI, b ); 17 nci
yzyl sonlarnda yaplmtr,
Hindistann en byk ve gsterili antlarndan biri Bicapur'da 1657 de lm olan Muhammed Adilahm trbesidir;
kubbe kutur itibariyle acunun genilikte ikinci (birincisi Romadaki Panteon) ve rtt alan itibariyle birincisidir (18, 225
ayak2; Panteondan 2382 ayak2 daha byk),, Kubbe, d yerden
66 ve i yerden 60 metre yksekte ve 41-42 m, kutlundadr;
biim bakmndan acunun en gzel kubbesi saylr (Levha:
XXXII)., Bicapur sultanlar soydalan olan (veya kendilerince
yle saylan) Osmanl sultanlarnn yaptrdklar kubbeleri gl
gede brakmak istemi gibi davranmtrlar., Yine Bicapurda
Mihteri Camisinin kaps olan Mihteri Mahal iiliinin incelii
ile nldr ( Levha: XXXIII, a), 1620 de yaplmtr; yine ibu
kentte brahim Ravza denilen antlar takm ve bunlar arasnda
1626 da lm olan brahim dilah I I nin trbesi zikre deer
(Levha: XXXIII, b).,
Gcerati Kuzey Hindistann Bat acunu ile olan deniz
tecimi bu lkeden getii iin oras ok zengin idi. 1424 de
366
HNDSTAN TARH
bakent Ahmedbatta Ahmet ah tarafndan yaptrlm olan

Cam Mescidi zikriyle yetineceiz (Levha: XXXIV).
3. T u t u m s a l d u r u m
Genel olarak Hindistam. êngln_J?irlkedir ve su olunca
ylda iki kere rn veren ...topraklan ôktur; rnleri trl
trldr; bunlar, makinelerin, icadndan nce acunun en geni
dokuma sanayiine . malik olmas ve ince ie eli yatar pek ok
ii ve ustasnn bulunmas da bu zenginliinin en nemli mil
leri arasndadr,, Bundan baka hemen hemen kend kendine
yeten bir lkedir, at ve baz yemiler _bir-s_yana. braklrsa,
d trdan birey getirtmeye muHta deildir, denilebilir,, Dolay syle dar kard mallar karlnda hemen hep deerli
maden (altn, gm) ve deerli ta getirtir; ve b.unlar..jorada
biteviye birikir.
Hindistan halknn okluk bakmndan az vurukan ve ko
layca buyruk altna girer olmas ve ruhban egemenlii altnda
bulunmas bu deerli tas ve madenlerin bin bir yol ile h
kmdar veya mabet hzinelerine toplanmas sonucunu vermek
tedir; bu da hzinede saklanan altn ve gm YFIlinda
kt para karlmas grenei oimyan bir devir ve yerde
alveri vasitarhm azalmas ve bu yzden genel tutumsal
(ekon omi k) al mn nve durumun"k] ma.demg^Tp dKysiyle zengin bi r lkede yoksulluk-dourmya ya a bir mil di
Mslman
Trklerin Hindistan iinde devlet kurmalarna
kadar bu lkede ancak 1 - 2 gram arlnda gm para
gemesi ve Gur sultan Muiz-d-Dinin oraya Trkistandaki
dinar sokma denemesinin baarsz kalmas bu yoksulluu
gsterir,
Byle hzinelerde battal klnan alveri vastalarnn
yeniden piyasaya srlmesi .okluk bakmndan ibu hzinelerin
bir~sava'sonnda bunlar harcyacak bir devlet ve hkm
darn eline dmesiyle olurdu, Yerli hkmdarlar bunu nisbeten az lde yaptklar iin bu i daha ok Trkler...tarafn
dan grlecektir. Ancak Fatih Trk devleti Gazne ve Gur
devletleri gibi Hindistan dnda bulunduka birikmi hzine
lerdeki deerli madenler karlksz darya tanmakta ve bu
367
iten yerli halkn pek istifadesi olmamakta id i; o , yalnz Hin

distann Trkistan ve Horasanla teciminin artmasndan fay
dalanmt..
Trk devleti, Aybeyin son yllarnda olduu gibi, Hin
distan iine yerleince, i arabuk deiir; artk hzinelerin
boalmasndan piyasaya dklen alveri vastalar Hindis
tanda i ve alma imknlarn arttrmaya ve halkn almasiyle husule gelen servetler hzinelerde gomlmeyip biteviye
i hacmini bytmeye yararlar..
ok gemeden durumun ne kadar dzelip ykseldii
grlr : letmi tenge,, adiyle 11 gr, 375 arlnda, yani
yerli paralardan 7-8 kere daha ar, byk bir gm para
bastrr ve bu para hemen tutunup, birinci Delhi Trk fmparatprluu.nun sonuna kadar . p e k a z , arlk deiiklikleriyle
Hindistann balca alveri vastas kalr, Bu olay, 5-2
yllk Trk ynetiminin nasl bir kalknma__ve zenginlemeye
yPamT~ocluunu gsterrY^b zenginleme ayn zamanda
k e n trk y ve yollarda salanlan gven yznden tarm, tecim
sonucudur,
Firuz Tuluun. bugn bile alacak, lde,,geni olan
sulama ileri ve br Trk sultanlarmm buna benzer gayr et
lerive sanayie yerdikleri ^nem de . bu. zenginleme ilerinde
ok byk mil olmutur,
--
tK
*
*
^* * * * *
T
*n r tt *-:*
T
JL
'u
.'O
::
T
V ; r,^
L
------------------------^
letmiin tengesi 64 eytel ederdi, Muhammed Tuluk

9 gr., 1 arlnda bir tenge karm ve bu 50 eytel etmitir,
XIII ve XIV nc yzyllarda Hindistann ok zengin
bir lke olduu Vassaf, Marko-Polo ve bni-Batuta gibi gez
menlerin yazlarndan da anlalr, Yzlerce iinin alt
dokuma evleri, ok zengin pamuk tarlalar genel bir refah,
bolluk ve ucuzluk olduu bu yazarlarn eserlerinde grlr,
O devirde Avrupa bu ynlerde lsz olarak daha geridir.
Genel olar ak ucuzluk vardr.. Ziya Bern ( s. 305 ve 310 )
13 nc yzyln balar ( Al a - d - D i n Kala devri) ve ems
Sirac Afif (s , 294) ayn yzyln ikinci yars (Firuz Tuluk
devri) iin baz fiyatlar verirler; bunlar olaanst ucuzluk
devirlerine ait olmakla birlikte yine bir fikir edinmeye
yararlar,
365
HNDSTAN TARH
Arl
Buday
1 man 1
Arpa
it
Nohut
M
Str ya (halis 1 sir
tere ya)
Taze eker
1 *
A. K ala devri
7,5 eyte!
Fiyat
F. Tuduk devri
8 eytel
2/3
2,5
1,5
3,5
Trk ynetiminin tarm, tecim ve sanayii tevik

,
.......
.
,
eden bir suru olern, sulama yollan yapmas,

yollarda gveni salamas, byk dokuma evleri kurmas, altn
ve gm gibi alveri vastalarn hzinelerde battal dur dur mayp biteviye piyasalara srp iletmesi, genel olarak en
ok yerli halka yaram ve bunlarn_ve__bunlar arasnda
biroklarn pek byk lde zenginlemesine ~ve~~zSTgm! e trk ^ y g im ^ ^
uma
gemesine yol amt; bu yzden, zmaan zaman, Ala - d - Din
Kala ve Gyas-u - Din Tuluk zamanlarnda olduu gibi,
bunlarn__fazl.a_^zen.gmlfime sin i nl ivecek tedbirler almak
gerekir.
Y erli halk
Baz Bat tarihileri siyasal dncelerle Trk ynetiminin

yerli halk bakmndan kt olduunu savlamlarsada zamann
yazar, tarihi ve yabanc gezmenlerinin lkenin zenginlii hakkndaki yazlan bu iddia'y yalanlamaktadr.. Bu yolda Kembri
Hindistan tarihinden ( c III, s 9 0 ) u satrlar almakla yeti
neceiz :
Mslman toprak (ikta) sahiplerinin topraklarnda alan
Hindu kylsnn durumunun Hindu toprak sahiplerinin top
raklarnda alanlarnnkinden daha kt olduunu sandracak
sebep yoktur., Memnun olmyanlar yksek ve az nce eemen
bulunan byk toprak sahipleri ve kk bakanlar (raca v.. s.)
snfndan olanlard..
Genel olarak savlanlabilir ki Memlk sultanlarn (Aybey,
iletmi, Balaban) Hindu uyruktan zerindeki eemenlikleri,
1 O devirde Hindistan man i aa yakar 14 kilo eder ve 40
sime ayrlrd.,
DELH TRK SULTANLII
369
memnun olmyanlara kar bir mikdar mmaatszlk ve sert

zulme ramen, herhalde Ingilterede Norman krallarnnki kadar
dil ve nsan ve spanya ve Felemenk te 2 inci Filipinkinden
daha ok byk lde yumuak ve msamahal idi.,,,
4. T r k l k D u y g u l a r
Hindistan Trkleri, Trkl her evden stn grm
ve tutmu ve biteviye. Trklkleriyle vnmlerdir; birka
rnek vereceiz:
- - ~
......
1.,
13 nc yzyln balarnda Fahr-d-Din Mbarek
ahm yeni Delhi sultan olmu olan Aybeye sunduu "Bahr-Ensab,, inin giriinde Trkleri u szlerle ver ( Tarih-i Fahrd-Din Mbarek ah, Denison Ross yaym, s 3 6 -3 8 ):
"Dier sual: ayet biri sorar sa ki izzet ve devletin Trklere bahedilmi olduuna ne gibi delil vardr ?
"Cevap :
"Dnya ehlince bilinir ki herkes kendi soyu, oyma ve
kenti iinde bulunduka aziz ve yksek tutulur ve "gurbette,,
ve yabanc lkelere gidince hor grlr, alaltlr ve sayg
grmez, Trklerin durumu ise bunun tersine olarak udur ki
onlar kendi soylar ve lkeleri iinde bulunduka Trklerden
biridirler ve ayrca bir stnlk ve gleri olmaz,, Ancak kendi
lkelerinden kp bir Mslman lkesine gidince, ne kadar
ev, soy ve lkelerinden uzaklarlarsa, deer ve bahalar o
lde artar ve emir ve sipehsalar olurlar,.
"Adem Aleyhisselm devrinden bugne kadar satn aln
m bir kle padiah olmamtr, meer ki Trk ola,.
"Vaktiyle Trklerin padiah olup olaanst eyi, akll
ve doru oylu ve ok bilgin olan Afrasyabn szleri arasnda
u mesele vardr k i: Trk, denizde sedefin iinde duran bir
inci gibidir, kendi yerinde kaldka kadirsiz ve deersiz
durur, ne vakit sedef ve denizden karsa deer ve baha
kazanr ve padiahlarnn tacnn ve gelinlerin gerdan ve
kulaklarnn ss olur,
"Eer Trklerin hibir derece eref ve mevkileri olma
sayd dahi ununla vnp gslerini kabartabilirlerdi ki,
slimin sevgili ve mansur hkmdar Trktr. Bu yzden
H in d is ta n T a rih i 24
HNDSTAN TARH
370
Trkler ve Trkistan btn acuna stn tutulurlar, Allah

Taal daima slm lkesini izzet, ikbal, devlet, mr, mlk ve
saltanatta berhudar etsin.,
Bu gzel yaradl ve eyi ahlktan baka nice adab ve
mehasin vardr ki Trkleri leme mecceh, efdal ve serfiraz
klar. Bunlardan biri udur ki yer yzndeki lkeler iinde
hibir lke Trkistandan daha byk, daha derin ve daha
dz deildir. Douda onlarn lkesinin snr indir, batda
Trkistann snr t Ruma kadar gider (yazar Trk elinde
bulunan ran da Trkistan iine almaktadr).. Kuzeyde Tr
kistann snr Yecc-Mecc sedidir (Sibir buzluklar) ve
gneyde kar iinde olan Hindistan dalardr (Hinduku veya
Sleyman dalar),,..
2., letmiin tamamlattrd Delhideki Kutub-Minar,, n
drdnc katndaki kitabede kendisine Mevlyi Mlk-tTrk, vel-Arab, vel-Acem (Trk, Arap ve Acem hkm
darlarn Efendisi) denilmekte ve Trk bata bulunmaktadr..
3. En gzel ve nl eserlerini Balaban ve Kala hane
danlar devrinde yazm olan byk air Hsrev kendisi iin
yazd bir beyitte:
Benim Hsrevim sevap yolunda (doru yolda) al
T ki sana Tannnn Trk diye hitap edilsin (denilsin) 1 ;
4.. Hindistann en byk mutasavvf ve en nl ve
sevilen eyhi olan Nizam-d-Din Evliyann ilhamiyle yazlm
olan Nafahat-l-nsde Nizam-d-Din Evliyaya atfen u sz
ler nakledilmektedir :
Kyamet gnnde herkes bir eyle vnr, benim v
neceim ey de bu Tanr Trknn (Turkullah) iinin yan
masdr,, 2
T rk s z
anlamlarda kullanld yn ze
rine dikkati ekmek gerekir,,
bu devir tarihileri Trk szn ezcmle:

1) Genel olarak bugn bizim kullandmz gibi; 2) urban,,
sz gibi gebeler iin; 3) ayrca kendilerince tannm bir
1
2
jU ai- ^l is- il
I, DELH
TRK SULTANLII
371
Trk oymandan olmyan Trkler iin; 4) genel olarak Cey

hun tesindeki Trkler iin; 5) bazan de asker karlnda
kullanrlar., Birka rnek verelim:
El-Utbi Kitab-l-Yemin sinde Sevktekin oluMahmudun 1006 ylnda Horasan' ele geirmi olan tlek Hana kar
Kala Trklerinden,, asker stediini yazd vakit Trk
szn bizim gibi anlamaktadr Keza byk air Hsrev, az
nce grdmz iirinde, kendisine Tanrimn Trk dedii
vakit Trk,, szn bugn anladmz gibi anlamaktadr,,
Baz Hindistan yazarlarnn Trk ve Tacik,, tbiri her
kes,, anlamnda olup orada Trk,, asker ve Tacik,, sivil diye
kullanlmtr,
Fahr-d-Din Mbarekah, Kitab- Ensab,, (veya Bahr- Ensab) ma koyduu balangta Trk oymaklarn sayarken(30 b)
Trklerin oymaklar pek oktur, bunlarn ou llerde yaar
lar,, dedii vakit (Trkler) szn daha ok gebe Trkler,,
anlamnda kullanmaktadr; ayn yazar Trk oymaklarnn
banda Trk oyman,, da gstermektedir ki bunu oymak
ad bilinmiyen Trkler,, diye anlamak en dorusudur..
Minhac-d-Din, Tabakat- Nasrde Gur sultan Ala-dDin Cihansuzdan bahseden blmde ibu sultann Seluk
lardan Sultan Sancarla Herat yaknlarndaki vurumasn an
latrken 6000 Guz, Trk ve Kala,, dedii vakit Trk
Ceyhun tesinden gelme veya oyma bilinmiyen Trk anla
mnda kullanmakta ve oyma kendisince bilinen Trkleri oy
mak adlariyle armaktadr.
Keza Ziya Bern, Tarih-i Firuz ah sinde Kala hane
dannn Delhi tahtna kmasn anlatrken Trklerin taht
kaybetmi olmalar,, zerindeki yazsnda Trk,, sz HinduKu veya Ceyhun tesi Trk anlamndadr,,
Dolaysiyle ister bilmemekten, ister baka dncelerle
baz Bat tarihilerinin bu gibi yazlar kullanarak birok
Trk ulus veya devletini u veya bu zel ad altnda Trkten
baka gstermek isteyilerine aldanmamaldr..
D elh i T firk S u lta n l (a )

I. - KUTBYE HANEDANI
(1) Kutb-d-Din Aybey
( 1193 - 1206 vali; 1206 - 1210 sultan )
I
(2)
Aram ah
1210
II. * EMSYE HANEDANI
(3) ems-d-Din letmi
( Aybeyin damad )
1210 - 1236
I
1
Nasr-d-Din Mahmud(b)
(Bengal valiliinde
lmtr)
' t - ;------------- ------- ---------- " T :---------------- 1

(4)Rkn-d-Din Firuz
1236
(5) Razye
1236 - 1240
(6) Muiz-d-Din Behram (8) Nasr-d-Din Mahmud

1240 - 1242
1246 - 1266
(7) Ala-d-Din Mesud

1242 - 1246
(a) Hkmdar adlarndan nce gelen mutenze iindeki saylar saltanat srasn, bu adlarn altndaki saylar tahta
k ve lm veya tahttan ini tarihlerini gsterir.
(b) iletmi ocuklarnn ya sras belli deildir, ancak Tabakat- Nasrde ibu N. Mahmudun en byk veR. Fruzun
kinci ou olduu mezkrdur, br ocuklar tahta k srasyle dizilmitir.
III. BALABAN HANEDANI

(9) Gyas-d-Din Balaban
(letmiin damad)
1266-1287
I
Muhammed (Kaan--ehid)
Nasr-d-Din Mahmud Bora

(Bengal suitan
ve orada hanedan
kurucusu)
I
Keyhsrev
(10) Muz-d-Din Keykobad

(1287-1290)
IV. KALA HANEDANI
Kunduzlu Tlek Han
1
i--------------------------------- -----hab -d-Din
Nasr-d-Din
Veya
(Malva'daki Kala Hane
Nasr -d-Din
dannn atas)
-----------------1-------(11) Cell-d-Din Firuz

1290-1296
i ...........
Hani-Hanan
Mahmud
1
1
Erkulu
Han
l
""
1
(13) Ala-d-Din Muhammed
1
Kadr
Han
1
Yugru Han
1
Esed-ud-Din
1
(12) Rkn-d-Din brahim
1296
1
Elmas Bey Ulu Han
1296-1316
I
Hzr Han
ad Han
(15) Kutb-d-Din Mbarek

1316-1320
(14) ihab-d-Din mer

1316
V.
HANEDAN KURAMIYAN BR MHTED

(16) Hsrev (Nasr-d-Din)
K. Mbarek'in Nedimi
1320
VI.
- TULUK HANEDANI
Sipehsalar Recep
(17) Gyas - d - Din Tngluk

1320 - 1325
(19) Firuz Tuluk

1351 - 1388
(18) Muhammed Turluk 1

1325 - 1351
I-------------------- T " ---------------- 1

Feth Han
Zater Han
|
(22) Muhammed
1390 - 1394
I (a)
(25) Nusret ah (21) Ebu - Bekir
1396- 139 9
1389- 1390
(20) Gyas - d * Din Tuduk II

1388 - 1389
(23) Ala - d - Din

skender
1394
(a) Nasr - d -Din Mahmut'la bir srada ve biibiriyle sava halinde olarak suitanlk etmitir.
VII.
- HANEDAN KURAMIYAN BR EFGAN BEY

(26) Devlet Han Ludi
1413
VIII.
SEYYD HANEDANI
Melik Sleyman
(Melik--ark)
I
(27) Hzr Han
(ahruhun valisi)
1414-1421
I
(28) Muz-d-Din Mbarek
1421-1434
Ferid
(29) Muhammed
1434-1444
(30) Ala-d-Din Alem ah

1444-1451
(24) Nasr - d - Din

Mahmu I
1394 - 1413
al t i nci
blm
DELH TRK SULTANLIININ DAILMASINDAN

DOAN DEVLETLER
u blmde byk Tuluk devletinin her iki dalndan
(Muhammed Tuluk zamannda ve Firuz Tuluktan sonra)
doan devletlerin tarihini ksaca anlatacaz.
I. C e v n p u r v e y a a r k i y e d e v l e t i
Kurulu Daha nce grm olduumuz gibi, 1394 ylnda,
son Tuluk sultan Mahmudun yeni tahta kt
srada, Delhi dousunda ayaklanm olan Hindulara kar yol
lanlm olan Hoca Cihan diye nl Melik Server adnda bir
bey, S ultan--ark uhvaniyle Cevnpura yerlemi ve bam
sz gibi davranmya koyulmutu. Eline geirdii lkeler batda
Cemne rmana yaklamakta ve Kolu kapsamakta idi ( Aligark, yani yksek kurgan, ibu kenti koruyan kurgandr);
Douda ise Tirhutu ve bir ksm Bihar da iine alyordu,,
Timur Gurkanm Hindistan akn srasnda Melik Server
yansz kalr ve o srada lr (1399),, Yerine evltl Melik
Karanfil geer,, Bu kii sultan Mbarekah nvann alr,
kendini bamsz hkmdar sayar ve kendi adna hutbe oku
tur ve para bastrr,,
.
yl sonra lr ve yerine kardei brahim

*ârk *
eer (1402)., O srada son Tuluk sultam
Mahmudu kukla gibi kullanan Mallu kbal Han,
ibu sultan ile birlikte Kanevi geri almak iin sultan brahim
zerine yrrse de kbal Hann zorbalndan bkm olan
sultan Mahmut, sultan brahimin yanna kaar, ondan yz
bulamaynca birka adam ile Kanevi ele geirip orada kalr
ve brahim onun zerine yrmez. kbal Han da Delhiye dner.
1405 ylnda henz Multan ve Dibalpura hkim olan
Hzr Han, kbal Han yenip ldrdkten sonra sultan Mahmut
378
HNDSTAN TARH
Tuluk Kanevden Delhiye dner ve 1407 de sultan brahim

Kanevi geri alr, Delhi zerine yrr, ancak Gcerat hkm
darnn Tuluk sultannn yardmna geldii haberini alnca
geri dner..
Sultan brahim dine ok bal idi ve bilgin ve edipleri
ok korurdu., O, BengaTde ok nfuz kazanan raca Gane
adnda bir Hindu derebeyinin mslmanlar zerinde basksn
durdurmak iin eyh Kutb-l-Alemin istei zerine 1409 la
1414 arasnda BengaTe kar yrm ve raca Gane, olunu
msiman yapmas iin eyhe gnderince, brahim de, yine
eyhin d zerine, seferinden vazgemiti..
Gzel antlar vardr, Cevnpurun kocaman kapulu Atala
camisi onundur. 1436 da lr.
Babas brahim ah'm yerine geer, Kalpi kenti
Ma**arkâIk dolaysiyle Malva hkmdar Mahmut ah Ka<1436-1457) lala nemsiz arpmalar olur,
Delhi ile Cevnpur arasnda, ark devletinin
yok olmasiyle sonulanacak olan kesintili, fakat ok uzun sa
va onun devrinde balar, O srada Delhide ilk Afgan sultan
Behll Ludi bulunmakta idi. Bu savan trl talileri olur ve
bir zamanlar stnlk Cevnpur devletinde sanlr; nk ibu
devlet daha zengin lkelere sahipti ve daha ok byk or du
dular besliyebilmekte idi Ancak bir yandan Behll Ludinin
daha stn bir komutan ve devlet adam olmas ve br
yandan Cevnpur ordular daha ok yerlilerden, yani pek vu
rukan olmyan kimselerden mrekkep iken BehlPn ordu
larnn hemen hep Afgandan ibaret olmas, sonda Cevnpur
devletinin Delhinin eline dmesini salyacaktr,.
Bu yoldaki savalar zinciri 1451 de, Behll Ludinin Multan almak iin bir sefere giritii srada, balar.. Behlulu
istemiyen baz beyler Mahmut ah Delhiye arrlar, o da
Cevnpurdan gelip ibu kenti kuatrsa da Behll yetiir, onun
ordusunu bozar ve Delhiyi kurtarr.
Bundan sonra Behll Pencap ilerinden ok, Delhinin
dousundaki duruma nem verir ve her eyden nce Dabda
ve Gence kylarndaki lkelerden Delhiye ait olanlara ve
Cevnpur!a ekiilenlere kesin biimde el koymak iine giriir
DELH TRK SULTANLIININ DAILMASI
379
Bu yzden iki devlet arasnda kesin sonu vermiyen savalar

ve yarm yamalak bar veya daha dorusu brakmalar olur..
Mahmut byle bir sava srasnda 1457 de lr, yerine
geen olu Muhammed tahtta pek az kaldktan sonra oradan
indirilir ve yerine kardei Hseyin geirilir, Muhammed de Ludi
lerle savamt..
H sey in a h
yen* suân Delhide son Seyyid sultan
a x k ( 1 4 5 8 -1 4 7 9 ) lmu olan Alem ahn damad idi ve kars
Celile onu biteviye Ludilerden babasnn

cn almaya kkrtyordu Bununla birlikte Hseyin tahta
knca Behlul ile 4 yllk bir bar yapar ve 300,000 atl ve
1,400 fili kapsayan bir ordu ile Orisa zerine yrr, yolda
Tirhutu da yama eder.. Orisa racas lkesi epey yama gr
dkten sonra hara vermeyi kabul eder. Bundan sonra Hse
yin, 1466-67 de Gvalyoru kuattrr ve raca onun egemenliini
kabul eder,
1473 de Hseyin karsnn kkrtmalar zerine 140,000
atl ve 1,400 fil ile Delhi zerine yrr ve Havali-i Delhi,, nin
hemen btnn ele geirir., Bu kocaman kuvvetten rken
Behlul Ludi, Malva sultan Mahmut Kalatan yardm istemi
ve karlk olarak ona baz yerler vermeyi nermiti, ancak
sultan Mahmudtan bir haber gelmeden Hseyin ark Delhi
karsna gelmi bulunuyordu,,
Bunun zerine Behlul ondan bar diler ve unlar nerir:
Hseyinin ald yerler onda kalsn, Delhi kentiyle onun etra
fnda 18 kuruh1 luk bir blge Behlulun olsun, orada da o,
Hseyin ah arknin bir Daroga,, s (muhafz ve komutan)
gibi otursun,,
Hseyin ah bunlara hi yanamaz ve Behlul 18,000 atl
ile Hseyinin kocaman ordusu karsna kmak zorunda
kalr.. ki ordu Cemnenin iki kysnda biribirinin karsnda
bir sre durur; Hseyin, aradaki rmaa gvenerek, askerle
rini blgenin trl yerlerini yama iin datnca Behlul fr
sattan faydalanr, suyu geip onun ordughn basar* Hseyin
1 Fersahn te bri 4000 ve bazen de 3000 endaze eder : 2077 veya
1921 m. yapar.
380
HNDSTAN TARH
dar kaabilir, kars Celile bile Behlulun eline der ve onun

tarafndan geri gnderilir,,
Bir yl sonra Hseyin, yine pek byk bir ordu ile Delhi
zerine yrr ve Behlul ondan bar dileyerek her istedii
anda onun hizmetinde savaa gitmeyi nerirse de Hseyin
kabul etmez, yine ister istemez iki ordu vuruur ve Hseyin
yine yenilir,,
Bu savalar daha birka defa yenilenecek ve sonda
Hseyin ezilip Cevnpur kent ve lkesi Afganlarn eline
decektir. Behlul Ludi kendi olu Barbeyi Cevnpur tahtna
oturtur (1479) ve bamsz bir sultanm gibi ona kendi adna
hutbe okutmak ve para bastrmak hakkn tanr. Tabi bu bir
gsteriten ibaretti ve gerekten Cevnpur devleti ortadan
kalkm ve lke yeniden Delhiye katlmt,.
Bengale snan Hseyin, orada 1500e kadar yayacaktr,,
II. B e n g a D e v l e t i
Birok defa Delhiden ayrlan ve onunla birleen bu

lke Muhammed Tuluk zamannda bamsz olmu (1338) ve
Baburun olu Hmyun tarafndan 1539 da fethedilinciye
kadar yle kalmtr,,
Bu devlet, Trklk anakaynandan ok uzakta bulun
duu iin oray fethetmi olan Trkler anayurttan az nisbette
taze kan almlardr. Orada hkmet ekseriyetle Trklerin,
bazen de yerli Mslmanlarn ve pek ksa bir zaman iin de
Habe memlklerin elinde bulunmutur.,
Bugn Bengalde Mslmanlarn says ahalinin % 55 ine
yakndr ve Sint, Pencap ve Kemir gibi Trk anayurduna
yakn yerler ayr tutulursa Mslmanlarn oklukta olduklar
tek blgedir . Bu, iki sebebe atfolunabilir:
1. Mslman Trklerin Hindistan' fethe baladklar s
rada Buda dini imdiki Hindu denilen din karsnda biteviye
gerilemekte olduundan bu dinden olan birok kiinin Hindu
olacaklarna Mslman olmalar,,
2,.
Benga hkmdarlarnn d savalarla nisbeten da
az karlatklar iin dini yayma ile daha ok uraabilmi
olmalar.,
381
3 ok ezici olan Brahman'lara kar, Trk ve Mslman

hkmdarlarn aa Kast,, tan olanlar korumalar ve byle
likle alt tabaka halknn gnln kazanarak bunlardan birok
kiiyi slm dinine ekmeleri,,
Yukarda, Delhi sultam
Gyas-d-Din
Tu-
S u lta n B a l a b a n fokun Bengal seferini anlatrken, onun Balao l u B o a H a n kan SOyUncjan ve Bora Han'n torunlarndan
N asr- d - Dini Bat Bengal tahtnda braktn ve Dou Bengale (Sonargaon) egemen
olan onun kardei Gyas-d-Din Bahadr T
Delhiye gtrp Sonargaona kendisi bir vali tayin ettiini
sylemitik,
Muhammed Tuluk Delhi tahtna knca babasnn evlt
l olup Dou Bengal (Sonargaon) valisi bulunan Tatar Hana
Behram Han nvamn verir ve onu genel Bengal valisi ya
par x, Riyad-s-Seltin in iirmeli olmas muhtemel anlat
na gre ona yz fil, bin at ve on milyon altn vermitir.
Muhammed Tuluk, Tatar (Behram) Hann buyruu
altnda olacak, Dou Bengale (Sonragaon) az nce ad geen
Bora Hann torunu Gyas-d-Din Bahadr tayin edip gn
derir, Bat Bengale (Laknavti), Nasr -d-Din lm olduun
dan, Kadir Han nvaniyle Melik Bidar Kala ve Gney
Bengale de (Satgaon) z-d-Din Azam-l-Mlk gnderir,,
ok gemeden Gyas-d-Din Bahadr ayaklanr, yakala
nr ve ldrlr (1330); Dou Bengal de dorudan doruya
Tatar Hann ynetimi altnda kalr,,
Bylelikle Bengalde sultan Balaban soyundan ve Bora
Han kolundan i banda kimse kalmaz
g a lta h tm
k a y b e tm e si
B e n g a l in D elh i ^ksik ve karn yazlar dolaysiyle

s u lta n l n d a n gelimesini kesin olarak anlamak
a y r lm a s
gibidir.
(Behram) Han
olaylarn
imknsz
Genel olarak denilebilir ki, 1336 da Tatar

lr veya ldrlr, 1338 de de Melik Bidar
1 Trl yazarlarn ifadeleri arrsnda karmlk vardr ve olaylar

dumanl kalmaktadr Burada Tatar Han hakknda Riyad-s-Salatin,, den
kan anlam aldk
382
HNDSTAN TARH
Kala (Kadir Han), Silhdar,, Fahr-d-Dn Han tarafndan

ldrlr,,
Bir sr glk ve ayaklanma karsnda bocalyan Muhammed Tuluk, Bengal ileriyle uraacak durumda deildir
ve Bengaide egemenlii ele geirmi olanlar Delhiye aldr
etmezler; bylelikle ayrl bir olupbitti olur..
Gerekten bamsz ve biribiryle savaan iki Bengal (Do
u ve Bat) devleti ortaya kar, Bir sr arpma ve savatan
sonra Melik llyas adnda biri, 1343 de Bat BengaPe egemen
olur ve ems-d-Din Hac lyas ah nvaniyle kendini sultan
iln eder, Kenevirden yaplan Bang adndaki ikiye dkn
l doaysiyle Bangara,, diye nldr,
Hac lyas 1352 de Dou BengaPi de fetheder, Orisaya
kar baarl bir seferi vardr, Tirhte saldrd iin Delhi
sultan Firuz Tuluk ona kar bir sefer yapar; lyas o srada
bakenti olan Panduay brakp bataklklar doaysiyle korunulmast daha kolay olan kdalaya ekilir, Sava, lyasn Firuza
vergi gibi gsterebilecek armaanlar sunmasiyle biter ve Firuz
ekilir(1353 54),
1357 de lyas lr ve yerine olu skender geer.
lyas tarafndan yenilip ldrlm olan son Sonargaon
(Dou Bengal) hkmdar Mbarekin damad Zafer Hann,
hemen btn Hindistan kylarn dolaarak Delhiye gelip Firuz
Tuluktan yardm istemesi zerine ibu Delhi sultannda,
Zafer Hann yanatlarmn da yardmiyle Bengali geri alabilecei
midi uyanr ve o, oraya ikinci bir sefer yapar (1359),
Firuz Tuluk Bengale girince skender de, babas lyas
gibi, bakentini brakp kdalaya ekilir; seferden kesin bir
sonu kmaz; skenderin Firuza ylda 40 fil vermesi ve Dou
BengaPi Zafer Hana brakmas artiyie bar yaplr. Ancak
Zafer Han, Delhide kalmay daha uygun ve kolay bulduu
veyahut ta yeni maceralara atlmaktan korktuu iin bu son art
yerine getirilemez ve Bengal bir btn olarak Delhiden ayr
bamsz bir devlet olarak skenderin elinde kalr.
DELH TRK SUL TANLIININ DAILMASI
383
H ac lya s
hanedann hangi ulustan olduu zerinde
soyundan sul- kesin bilgi yoktur; ancak bunlar Tuluk devtanlar d evri letinin beylerinden idiler ve bu bakmdan br
beylerin byk ounluu gibi Trk olmalar

pek muhtemeldir,
Bengal lkesi iinde bykcene Hindu devletleri vardr,
bunlarn bandaki racalara zemindar,, denilmektedir, bu kii
ler, Bengal sultanna baml olmakla birlikte, iilerinde geni
lde bamszdrlar ; bu Hindu devletlerinden en byk ve
nlleri Binupur ile Dinacpurdur,.
skender ah, vey annesinin basks dolaysyle ayaklan
m olan olu Azam Hanla savarken lr ve Azam (Gyasd-Din) tahta kar (1393 ?) Saltanatna ait nemli olay kayde
dilmemitir,, Cevnpur devletinin bymesinden rkerek her yl
Firuz Tuluka gnderilmesi slenilmi olan 40 fili (galiba bir
defa) Hoca Cihana yollar, 1410 (?) da lr; irazl byk air
Hafz mektuplald,
Yerine olu Hamza, Seyf-d-Din ve Suitan-l-Seltin nvanlariyle tahta karlr; silik bir kiidir; pek belli olmyan
bir tarihte yerine olu veya evltl ems-d-Din veya ihab
d-Din Beyazt geer,,
S altanatn bir ^ amza ve Beyaztn saltanatlar srasnda pek
Hindu haneda- belli olmyan bir tarihten itibaren yukarda
na gem esi andmz Dinacpurun racas Gane (Mslman
tarihiler Kans derler) devletin egemeni olur,,

Riyad - s - Seltin onun ems-d-Dinin lm zerine tahta
ktn yazmakta ise de ona ait para ve kitabe bulunmad
iin gerek egemenlii ele alm ise de lyas soyundan kukla
bir hkmdar tahtta brakm olduu sanlr.
Mslmanlara ok zulmettii ve onlar zorla Hindulatrmya alt iin Bengalde evliyadan saylan eyh Nur Kutbl-Alem, yukarda grm olduumuz gibi, Cevnpur sultan
brahim aha bir mektup yazp onu dini kurtarmak iin Bengale arr,, O, ordusiyie Bengal zerine yrynce raca Gane
korkar ve onu geri gndermesini eyhden diler.. eyh ise
Ganee ancak Mslman olursa bunu yapacan syleyince,
o, buna raz olur; fakat karsnn itiraz zerine kendisinin artk
384
HNDSTAN TARH
dnyadan ekileceini syliyerek 12 yandaki olu Caduyu

mslman yapmak zere eyhe teslim eder ve kendisi tahttan
inip oraya bu ocuu karr..
Bunun zerine ibu ocua Cell - d - Din Muhammed
adn vermi olan eyh, brahim ahn ordughna gider ve
ondan geri ekilmesini ister; brahim buna kzarsa da eyhin
byk nfuzu dolaysiyle raz olur,,
Az sonra Gane taht geri alr ve yeniden mslmanlara
zulm etmeye koyulur ; olunu da yeniden Hindu dinine
evirmek ister, ancak bu ocuk Islmdan vazgemez ve babas
onu hapsettirir.
Gane, 1414 (?) de lr veya ldrlr ve olu Cell-dDin Muhammed tahta kar,, Onun adna paralar vardr ve
dolaysiyle resmen hkmdarlk etmi olduu kabul olunabilir,
Cell-d-Din, Mslmanl yaymak iin ok alr ve Hindular bask altnda tutar Belki birok Hinduyu Mslman
yapmtr,,
1431 de lr ve yerine olu ems-d-Din Ahmet geer..
Cevnpur sultan brahim ahn bir saldrsndan korktuu iin
byk Timurun olu ahruhdan mnevi yardm diler ve
onun mdahalesi zerine brahim saldrsndan vazgeer..
ly a s h a n e d a - Sultan Ahmet son yllarnda ok zalim olmutu,.
m nxn y e n id e n 1442 de iki beyi tarafndan ldrlr ve lyas
t a h t a k m a s hanedanndan olan veya byle bir iddiada bulu
nan Nair Han adnda bir bey, Nasr-d-Din

Mahmut ah adiyle, tahta karlr,,
Bu kii Pandua bakent olal snm olan Gaur'u ( eski
Laknauti) yeniden yapar ve ssler ; Satgaon camisi gibi gzel
antlar da vardr,, Cevnpur sultan Mahmudun Delhiye kar
srekli savalar balam olduu iin Bengaln bat ynnden
gveni salanlm olur ve bu lke iin bir rahatlk devri
balar.
Mahmut 1459 da lr ve yerine olu Barbey ah geer.
Habe kulu satn almak greneini o kuracaktr Bilindii gibi,
Bengal yerlileri az vurukandrlar; belki baz tecim kolaylklar
ve Trkistandan adam getirmenin gl dolaysiyle, Dekken
devletlerinde yaplageldii gibi, Barbey de byk lde Ha-
HNDSTAN . 1393
H A R iT A H
385
be kulu satn alr ; ama, orduya vurukan bir unsur sokmak

olmaldr. Ancak bunlar, bu gibi durumlarda hep olageldii
gibi, ok gemedan egemenlii ele alacaklardr
Barbey 1474 de lr, yerine geen olu Yusuf sofu bir
mslmand, arap ve sareyi yasak eder,
Saltanatn H a - ^ usu^ ahm ikinci halefi Feth-ah Habelebelere gem esi
nfuzunu krmya alrsa da bunlarn
ilerigelenlerinden biri olan Sultan ehzade

adnda bir harem aas onu ldrr, tahta kendisi kar ve
Barbey ah nvann alr (1486)..
ndil Han adnda baka bir Habe beyi, Yuru Han
adnda bir Trk beyi ile birlik olarak ldrlen sultann cn
almak iin Bar beyi vurur ; bunlar sultan ldrdk sanarak
onu yerde brakr ve ekilirlerse de klar yakmak iin gelen
"Tavai b a,,1 onun yaral olduunu grnce ndil Hana
haber verir o da Barbeyi bu sefer tam ldrr..
Bundan sonra ehit Feth ahn olu iki yanda olduu
iin Habe ndil Han, Firuz ah nvaniyle tahta kar.
indil, devletin dzenini yerine koyarsa da ancak yl
yaar ve lnce Feth ahn olu 5 yandaki ocuk Nasir-dDin Mahmut nvaniyle tahta karlr (1489) ve Habe Han
adnda bir habe ona atalk (vasi) yaplr.,
ok gemeden Sidi Bedr Habe adnda baka bir ha
be hem Habe Han, hem de ocuk sultan ldrp ems-dDin Muzaffer ah nvaniyle tahta kar ve sonsuz zulmlerle
orada tutunmaya alr,. yl gemeden ordu ayaklanr ve
vezir Seyyid Ala-d-Din Hseyinin komutasnda, o srada
bakent olan Gaurda, sultan kuatr ve o bir vuruma sra
snda lnce beyler veziri tahta karrlar (1493),
Term izli Sey]kan vezir, Termizli (Trkistan) bir
ydler hane- Seyyid idi, Kendini tahta karanlar daima
dam
memnun etmiye alacaktr, Birok defa
ayaklanm olan Paik adndaki
yerli
yaya
1 Ru tbir (îl. ls' j ) biiminde, Riyad-s-Seltin ,, ve Firitede

vardr ve Benga saraynda baz Trk tbir ve stlahlarnn yerlemi
olduunu gstermektedir.
H ind istan
T a rih i 25
386
HNDSTAN TARH
askerlerini ve habeleri hizmetten ikarr ve datr; bu so

nuncular Dekken ve Gcerata ekileceklerdir,.
Devletini bytmeye de alr, kargaalklar devrinde
elden km baz kenar lkelerini geri alr, ancak Asama
kar 1498 de giritii sefer baarsz olur. 1518 de lr;
yapc ve kltr ilerini gelitirmi bir kii idi,
Olu Nusret ah eyi bir ad brakmtr,, Tirhutu alp devletine katar Onun saltanat sra
snda Delhideki Ludi Afgan devleti Baburun eline der ve
birok Afgan douya snr
Nusret ah bunlar eyi karlar
ve son Ludi sultan brahimin kz ile evlenir,, Babura kar
durum almak isterse de onunla savamaya yreklenemez ve
onun nnden ekilir,
N usret ah
P ortek izliler*le Gney Afrikay dolaarak Hindistana ulaan

a tm a la r
Avrupa gemileri 1498 de Dekkenin g
ney bat kysnda Kalikte gelen Portekizli

Vasko da Gama (Vasco da Gama) nn gemisidir..
Bundan sonra Portekizler 1510 da Goaya yerleir ve
orasn genel valilerinin merkezi yaparlar.
1528 de Martin Affonso de Mello Jusarte adnda biri
Bengal krfezinde bir liman veya konak elde etmek iin ora
ya gnderilir ; gemisi batar ve kendisi atgaonda (ittagong)
Bengal beylerinden Hda-Bah Hann eline tutsak olarak
der. bu kent tccarndan ihab-d-Din adnda biri onu
1500 altna satn alp salverir..
Az sonra ibu ihab - d - Dinin Bengal sultan Nusret
ahla aras alp ondan ekindii iin Portekizlileri yardmna
arr., Martin Affonso da ayn zamanda ticaret etmek amaciyle
ittagonga gelir, ve sultana baz armaanlar yollar Ancak
Portekiz gemicileri ittagongda ok kt davranrlar ve gm
rk kurallarna hi aldr etmek istemezler. Buna kzan Nusret
ah yakalanmalrn buyurur ve ittagongdaki vali bunlar
bir ziyafete arp yakalatr, kar koyanlar ldrlr ve
100,000 altn deerinde mallan alnr ; tutsaklar ise bakente
gnderilir, Portekizliler de gelip ittagongu yakarlar,
H m y u n a
387
Babur'un olu Hmyun tahta knca ( 1530) ,
k a r k u k u onun Bengali fethetmek dncesinde olduu

v e l e m le r sylentisi dolamya balamt Bunun zerine
Nusret ah, Gcerat sultan Bahadra bir

eliyle armaanlar yollar (1532-33); Bahadr eliyi iyi kabul
eder ve ona hilat giydirir; yani arada Hmyuna kar bir
trl anlama ve balama yaplr.. Ancak iki lkenin birebi
rinden ok uzak olmas ve baka sebepler yznden arada
gerek ve faydal bir asker dayanma gelimeyecektir..
Bata ok eyi bir hkmdar olan Nusret ahn huyu
gitgide bozulmu ve zulme kaymt,, Bu yzden 1533 de,
tehdit ettii saray adamlarndan biri, birka arkadaiyle
birlikte onu ldrr: Bilgiyi korumu ve gzel antlar (cami,
medrese vesaire) yapm olmakla nldr,,
N u s re t a h d a n Yerine een 0 SU Ala-d-Din Firuz ay
s o n r a k i d u ru m sonra amcas Gyas-d-Din Mahmut tarafndan
ldrlr ve bu kii tahta kar:

Ancak Hacpur (Patna kars) valisi olan Mahdum-l-Alem
ayaklanr, Bihardaki Afgan beylerinden ir Han Sur tarafn
dan yardm grr ve bir sr sava sonunda Bengal kh
Hmyunun, kh Afganlarm igali altna girer.
III.
Malva devleti
^ ruz Tulukun Malva valisi olan Dilver Han

Gur, Gur sultanlar soyundan olmak iddiasnda
idi Firuzun lmnden sonra balyan Tuluk sultan ve eh
zadelerinin kavgalar srasnda Dilver Han gerekten bam
sz olur. 1399 da Timur Gurkandan kaan Delhi sultan
Mahmut Tuluk, Guceratta gerektii gibi karlanmad iin
Malvaya gelir; Dilver Han ona, grnte olsun, kendi
hkmdar gibi muamele eder ve onun Delhiye dnd 1401
ylna kadar ona bakar:
Dilver Hann olu Alp Han babasnn bu davranna
karn olmutu. 1406 da Dilver Han lnce, veyahut, baz sy
lentilere gre, olu tarafndan zehirlenince, Alp Han tahta kar
ve Hueng ah nvanm taknarak kendini bamsz hkmdar
iln eder:
K u ru lu
388
HNDSTAN TARH
H uen g ah
Han tahta knca Gcerat sultan Muzaffer
(A lp H a n ) a^> onun babasn zehirlettirdiini ileri srerek
veya bahane ederek ona kar yrr, onu bakent

Dar (Dhar) da kuatp yakalar ve yerine kendi (Muzaffer'in)
kardeini brakrsa da bunun zulm dolaysiyle bir ayaklanma
olur ve Hueng soyundan Musa Han adnda biri Manduda
sultan yaplr,,
Muzaffer, Huengin babasnn lmnden hibir suu
olmad yolundaki szlerine inand veyahut inanmak iine
geldii iin, onu bir ordu ile Dara yollayp yerletirir ; o da
az sonra Mandudaki Musay orasn kendisine brakmya zor
lar ve bylelikle yeniden btn Malvaya egemen olmu olur,,
Hueng tabiat bakmndan ok gl olan Manduyu
bytm, berkitmi ve orasn kendine bakent yapmtr,.
O 1411 de, Guceat sultan Ahmed I e kar ayaklanm
olan beylere yardm iin ibu lkeye saldrrsa da baar salyamaz. 1418 de yine Gucerata saldrr ve yine ekilmek
zorunda kalr. Btn bunlara kzan Ahmed I, 1419 da Malvaya
girer, Huengi Mandu nnde bozar, onu oraya kapanmak
zorunda brakr ve pek ok olca alarak geri dner,,
Btn bu yenilgilerini ordusunda fil bulunmayna atfe
den Hueng, 1422 de, bin atlnn banda kuuuu ile 1200
km, uzakta bulunan Orisaya sk ve hi geilmemi cen
gellerden geerek gider,, Orada kendini !bir tccar gibi gste
rerek racay, mallarn grmek iin, kendi bulunduu yere
gelmiye kandrr,, Raca 500 atl ile gelince onun adamlarnn
yaptklar tahribat dolaysiyle arada kavga kar veya bu
bahane edilir, O nsa atllarnn bir ksm ldrlr, br
ksm kaar ve raca, Hueng ahm elinde kalr., Hueng de
onu 75 fil ile deiir,,
Dnte Hueng, Gucerat sultan Ahmet fin Manduyu
kuattm renir; ancak o yaklanca Ahmet ekilir,.
Bundan sonra Hueng, Gvalyoru kuatrsa da Delhi sul
tan Mbarekin zerine yrmesi dolaysiyle oradan ekilir,,
Kerala kurgan yznden Hueng, Dekken sultam Ahmed
ah Behmenli ile savar ve ona yenilir, Kalpiye kar yapt
bir sefer daha baarl olur.
389
Hueng 1435 ylnda lr ve byk olu Gaznin (Gazn)

Han Muhammed ah adiyle tahta kar; ok zalim ve ikiye
dkn bir adamd., Kardelerinin n ve soy sopundan
birka kiiyi ldrtr.
Dilver Hann kz kardei, yani Hueng1Sahhanedann kurmu
M^lva olan Cell-d-Din Firuzun aabeyi Nasir-d k m a
J
s t M ah m u d Dinin torunlarndan olan, veya bunu iddia
K a la
eden, Ali ir Han Kala adnda bir beyle
evli idi.
Bunlarn olu Melik Muis (Han Cihan nvanm tar)
Malva devletinin nl beylerinden idi ve yeni sultan Muham
med ahn da kayn babas bulunuyordu.,
Muhammed ahn soy sopunun ounu ldrmesi ze
rine ibu Melik Muisin olu ve sultann kayn biraderi olan
Mahmut Han enitesine kar hazrlklar yapmya koyulur,
sonra onu ldrtr ve baz arpmalardan sonra, babas Me
lik Muis tahta kmak istemedii iin, kendisi sultan olur ve
bylelikle Malva bir Kala hanedannca yneltilir (1436)..
Mahmut Kala birka yl i ayaklanmalarla ve Gucerata
Racistana ve uraya buraya kam olan eski hanedan ye
lerinin oralarda aldklar yardmc kuvvetlerle veya Gvalyor
racas gibi bu kargaalklardan faydalanmak istiyenlerle sa
vamak ve arpmak zorunda kalr. 1440 da durumunu sa
lamlatrm ve bu gibi gailelerden kurtulmutur,,
Delhide Seyyid hanedanndan Muhammed Han'n aczi
dolaysiyle baz beyler, belki de Delhinin eski byk Kala
sultanlarnn soyundan olmas yznden, Mahmut Kala
Delhiye arrlar ve ona ora tahtna kmasn nerirler,,
Mahmut Kala Delhi dolaylarnda Tulukbada kadar giderse
de, Delhi sultanlnn gerek egemeni olan Behlul Ludinin
komutasndaki ordu ile sonusuz bir vurumadan sonra ekilir,
1442, 1446 ve 1455 de Mahmut Kala Racputlardan itor
Ranas (Racas) ile savar; ilk sebep, Ranann eski hanedan
yelerine yardmda bulunmu olmasdr,
1455 seferi ok baarl olur, Rananm lkeleri pek byk
tahribata urar ve Ecmir, Mahmut Kalata kalr. Onun 1450
K a la h a n e d a - n ha]asij Delhide Kala
390
HNDSTAN TARH
ve 1451 de Gcerata kar da seferleri vardr; kincisi kendi

sine ok pahalya mal olur.
1461 de Mahmut Kala, Dekkene kar byk bir sefere
giriir; sebep, Hmyun ah Zalim,, diye nl olan Behmenli
padiahnn Mahmut Kalam akrabasndan bir beyi ldrm
olmasdr,, Bata Mahmut Kala yener ve Berar ele geirirse
de (arada Hmyun Zalimin ocuk olan olu Nizam ah tahta
karlmt) gerilerini tehdit eden bir Gcerat ordusu karsnda
ekilmek zorunda kalr ve kendi ordusu ok byk kayplara
urar.
1462 de yine Dekkeni istil eder, Devletbada kadar
sokulur ve yine Gcerat ordusunun kendi gerilerine sarkmas
zerine ekilmek zorunda kalr..
1465
de Msrdaki Abbas Halifesinden kendisine bir f
man ve bir hilat gelir ; 1446 da Timur oullarndan sultan
Ebu-Saidin elilerini kabul eder
1469 da Delhi sultan Behiul Ludi, yukarda da grm
olduumuz gibi, ondan Cevnpur sultan Hseyin arkye kar
yardm istemi ve Mahmut Kala Biyanann kendisine verilme
sine karlk olarak 6000 atly BehluTun yardmna gndermeyi
kabul etmiti,, Ancak buna hacet kalmamtr..
Mahmut Kala 1469 yaznda lr, ok byk bir n ka
zanm, ancak baarlar Delhi, Racistan, Gcerat ve Dekkeni
kaplyan ihtiraslar kadar byk olmamt,,
M ah m u t
Mahmut Kala lnce yerine olu Gyas-dK a l a t a n
Din geer, bar seven ve sofu bir hkmdardr;
s o n r a k i d u ru m ok gemeden delilik belirtileri gsterir ve bu
belirtiler gitgide artar,,

1500 de oullarnn bir sr ayaklanmalar ve onunla veya
aralarnda vurumalar ola dururken lr veya zehirlenir.
Yerine geen olu Nasr-d-Dinin saltanat da nemsiz
geer.. 1510 da, ayaklanm olan olu ihab-d-Din ile savar
ken lr.
Bir sr i arpma ve ehzade kavgasndan sonra taht,
ibu Nasr-d-Dinin oullarndan Mahmut II ye kalr.. Bu kii
henz taht iin savamakta iken, g bir durumda bulunduu
bir srada Malva, iinde bir Racput oymak veya taifesinin ba
391
' olan Medni Raydan yardm istemi ve bu yardmn taht elde

etmesinde nemli tesiri olmutu,
Baardan sonra Mahmut IInin Medni Ray vezir yapmas,
onun da birok yerlere kendi Racputlarn yerletirmesi ve
onlarn ise Mslman kadnlarn nikhl nikhsz almalar
Mslman beylerin ayaklanmas sonucunu verir ve i savalar
yeniden balar, Gcerat sultam Muzaffer II ve birtakm Racputlar da buna karr.
Sonda 1531 de, Gcerat sultan Bahadr ah Malvay
fetheder ve kendi lkesine katar,
IV Gcerat D e v l e t i
Guceratn balca iki zellii vardr :
a) Halk olduka vurukandr; lke adn Gucarlardan
aldna gre bu ulusun ora halk arasnda nemli bir nisbette
bulunduu kabul edilebilir, Gucarlarn Guz, Oguzlardan
veya Hazarlardan olduklar hakkmdaki bilgi ve~3uunceleri
ise bu _cildin_-nc blmnde grmtk K
b) Bu lke Kuzey Hindistann ve Kuzey-Bat Dekkenin
Osmanl, Iran, Arap7 Avrupa ve Afrika lkeleriyle deniz tecimrnnTgetii balca limanlan kapsar ve bu yzden ayrca da
ok zengindir,
Gcerat sultanlar Avrupada Kambay prensleri diye tann
mlardr ve zenginlikleriyle nldrler. Bunlar dardan Trk,
Afgan ve Habe asker getirtmekle birlikte kendi lkelerinde
de vurukan askerler bulabilmektedirler ve servetleri sayesinde
byk ordular besliyebilecek durumdadrlar.
Bu ynler Guceratm, herkesin gz zerinde olmasna
ramen, nasl uzun zaman bamsz kaldm anlamya yarar.
Fmz Tulukun Gcerat valisi (Firite, sipehsalar
der) olan Ferhat-l-Mlk
onun lmnden
sonra Delhideki karmakark durumu grnce bamszlk
dnceleri besler ve buna erimek iin yerlilerin gnln almya kalkr, 1391 ylnda Gcerat lema ve fukahas (fakihleri) o srada Delhi tahtnda oturan Firuzun oullarndan MuK u ru lu
1 Yukarda, s, 88 ve 95-96,
392
HNDSTAN TARH
hammed Tuluk'a gnder dikleri bir dilekede Ferhat-l-Mlkn

puta tapma iini desteklediini ve slmiyete karn durum
aldm bildirirler.. Bunun zerine onun yerine, babas Vecih-lMlk adnda mhtedi bir Racput olan Azam Hmyun Zafer
Han tyin edilir; kendisine verilen menurun bana Muhammed Tuluk kendi eliyle birok lkap yazar; bunlar: Birade
rim,, (kardeim) diye balamakta ve sahipkiran Ulu Kutluk
Azam Hmyun Zafer Han,, diye bitmektedir, Bu kiinin olu
Tatar Han Delhide vezirdir,,
Bu kadar koltukla gnderilen yeni vali, 1392 banda
Ferht-l-Mlk yener, ar yaralar ve ok gemeden Gcerata
egemen olur,, 1396 da Delhi tahtnn Mahmut ve Nusret Tuluk
arasnda ekiildii srada kime biat etmenin gerektiini bile
medii bahanesiyle bamsz gibi davranr.
Olu Tatar Han Nusret Tulukla i birlii yapm ve bir
yenilgi zerine 1397 de Gucerata, babas Zafer Han yanma
kam t; Tatar Han babasn Delhi zerine yrmiye kand
rrsa da o, Timur istilsn duyunca bundan vazgeer,
1399 da Timurdan kaan Mahmut Tuluk Gcerata s
nr, ancak orada bekledii saygy grmediinden Malvaya
gider; esasen Tatar Han onun taht rakibi Nusret Tulukla
ibirlii yapm olduuna gre bu az ok tabi saylabilir.
1400 ylnda Zafer Han, Racistandaki Idar Racput devle
tini kendi egemenlii altna sokar,,
Daha nce anm olduumuz gibi yeniden Delhi tahtna
oturmu olan Mahmut ah, 1403 de kendisini bir kukla
gibi kullanan beylerinden kbal Hanm basksndan kur
tarmak iin Cevnpur sultannn lkesine kam idi. Bunu du
yunca Tatar Han, babasn Delhi zerine yrmeye kkrtr.
Zafer Han ise ihtiyarl dolaysiyle bu uzun seferi zerine
almak istemez ve olu Tatar Han gnderir,, Ancak bu kii,
byk bir ordunun bana geince, ilk i olarak babasn
hapsettirip kendisini Nasr - d - Din Muhammed ah nvaniyle
sultan iln eder,
Bylece Gucerata egemen olan kii resmen de sultan ve
ah nvanlarn taknm olur.
Bundan sonra yeni ah, amcas ems Han, Nusret Han
nvaniyle kendisine vekil brakarak Delhi zerine yrr. Ancak
o yola kar kmaz babas Zafer Han, kardei Nusret Han si
393
olunu ldrmeye kkrtr, o da bunu kabul edip yeninin

ordughna gider ve onu zehirler,.
Bunun zerine Zafer Han, Sultan Muzaffer ah diye res
men hkmdarln iln eder.
Muzaffer ahm Malvaya kar savalar daha nce anla
tlmt, 1411 de lr,
A h m e t a h ^ atar Hanm ^ u olan bu kii Muzaffer ahn to
runu ve veliahtdr, Bata amcalariyle savamak

zorunda kalr, ancak hkmdarln onlara tantr, Malva sul
tan Hueng ahTa, yukarda anlm olduu gibi, birok baarl
sava olur Hande hkmdar NasrMa da baarl sava
vardr..
1430 da Gceratn en gneyindeki liman olan Mahimin
Behmenlilerce saldrya uramas zerine Gucerat ve Dekken
devletleri arasnda, daha ok birinci devlet lehinde gelien, bir
sava olur,
1438 de Ahmed ah, Malvada yeni tahta km olan
Mahmud Kalaa kar eski hanedan yelerinden Mesudu tut
mu ve onun urunda Malva ierlerinde baarsz bir sava
yapmtr..
Ahmet 1442 de lr ve yerine byk olu Muiz - d - Din
Muhammed ah geer,
Ahmet ah, eski Asaval kentinin yerinde bugnk Ahmetbad kentini kurmu ve onu ok sslemitir,
M u h am m ed a h Muhammed shn Racstann trl devletle< E I-K erim
v e r*ne kar baarl seferleri vardr, 1451 de
ik i h a le f i
lr, yi huyu ve cmertlii dolaysiyle ken
disine El-Kerim denilmitir.

Yerine geen byk olu Kutb-d-Din Ahmed, Malva
sultan Mahmut Kalaa kar baarl savunma savalar ya
par, Racput devletlerine kar da birka zafer kazanr, 1458
de lr.
Beyler onun yerine amcas Davudu karrlarsa da bu
kii ok kt davranr, yksek yerlere deersiz nedimler geti
rir ve bir ay gemeden tahttan indirilip onun yerine Kutb-dDinin kk kardei Ebl-Feth Mahmut tahta oturtulur.
HNDSTAN TARH
394
Guceratn en byk hkmdardr ve ibu

m u t ah
lke onun zamannda ok genilemitir MahBigarha 1
mut Bigarhann genel siyasas: slm dininin,
Snnliin ve, o devrin anlayna gre, ada
letin ve doruluun kahramanln, devlet bakanlnn gereklikliine uydurabildii lde, zerine almak olmutur,,
Malva devleti anlrken denilmi olduu gibi, Mahmut
Bigarha, 1462 ve 1463 yllarnda Mahmut Kalan Dekkene
kar at sava srasnda ibu son devlete (Behmenli dev
leti) yardm etmi ve Malva ordularn ok g ve tehlikeli
durumda ekilmek zorunda brakmt, 1463 seferinden sonra
Mahmut Bigarha, Mahmut Kalaa mektup yazp bir ocuk
olan Behmenli sultan Nizam aha atmann yakk almad
n ve eer ona kar bir saldrda daha bulunursa kendisi
nin bu sefer dorudan doruya Malvaya saldracan bil
dirir,
1469 da Mahmut Kala lnce, Gcerat beyleri Malva
istilsnn uygun olacan ileri srerlerse de Mahmut Bigarha,
ilkelerinden ( pincipe) vazgemez ve padiahn yeni kaybet
mi bir lkeye atmann doru olmyacam syler,,
Mahmut Bigarha, Behmenli devletini korumak iin giri
tii seferlerden sonra Hindulara kar bir sr savaa giriir,,
1464 de, korsanlk ettii veya ettirdii iin, Daman
liman yannda Pard deki bir Hindu babuuna kar yrr
onu haraca balar ve bir daha korsanlk ettirmiyeceine dair
ondan sz alr.
1466
da Mahmut Bigarha, Katiyavar yarmadasnn g
neyinde Sorathda ok gl Gir nar racas Ray Mendeeke
atar ve onu haraca balar, 1669-1670 da ona kar yine bir
sefer yapar ve Girnar alp kendi lkesine katar Ray mslmanl kabul eder ve kendisine Han Cihan nvan verilir.
Mahmut, Girnarm yaknnda bakentlerinden biri olan Mustafabad kentini kurar,.
1
veya
diye yazlan bu lkap hakknda trl sylenti var
dr Firite en doru sylentinin ah Cemal-d-Din Hseyin Incu (nci)
ninki olduunu yazar, Buna gre, Hindulardan iki nl kurgan alm
(Girnal veya Girnar ve ampanr) ve bu yzden ona iki kurgan (garha)
sahibi anlamnda bu lkap taklm imi (e II s. 205).
395
Onun 1471 ve 72 de Sntte (aa Sint) iki seferi vardr :

ilkinde ama, Hindularca zulm gren mslmanlar korumakt.
Pek iyi anlalmyan artlar altnda Mahmut orada kendilerine
mslman diyen, fakat ibu din hakknda bir ey bilmiyen
24,000 atl ile karlar ve bunlardan istiyenleri kendi lkesine
gtrp yerletirir ve onlara hanef mezhebince ders verdirtir.
kincisine, kendi anne babas veya anasnn akrabasndan
olan Sint hkmdar Nizam-d-Dine kar ayaklanm olanlar
yola getirmek iin girimiti ve bu ii baarmt Kendi
adamlarndan bazlar, Sint lkesine memurlar tayin etmesini,
yani orann ynetimini ele alp orasn kendi lkesine kat
masn Mahmuda nerirlerse de o, aradaki shriyet dolaysiyle
bunu kabul etmez.
Bu seferden dn srasnda Semerkantl Mevlna
Muhammed (veya Mahmut) adnda bir bilgin ve air ona ba
vurup Katiyavar yarmadasnn kuzey bat ucunda bulunan
Dvarka Hindularnn onu soyduklarndan ve kzlarn kar
dklarndan szlanr ve hakkn ister.
bu Mevlna, Behmenli padiahlarnn yannda uzun
zaman kalm olup mrnn son ksmn geirmek iin bir
takm eya ile Semerkanta dnmekte idi..
Mahmut Bigarha soyguncular zerine yrr, onlarn kent
ve kurganlarn alr, racalar Bimi yakalar Mevlnaya teslim
eder, o da ona dokunmaynca sultan racay idam ettirir ve
Mevlnann mallarn geri verip onlara armaanlar ekler.
Mahmut Bigarhamn sonu gelmiyen seferlerinden bkan
baz ilerigelenler ona kar bir suyikast hazrlarlarsa da o
bunu renir, ancak yumuak biimde bastrr.
Mahmut, 1482-84 de uzun bir kuatmadan ve etin sa
valardan sonra Racputlarn nl kurganlarndan ampaniri
alr. Racputlar Cevher,, yaparlar., Raca yaral olarak yaka
lanr, mslman olmay kabul etmedii iin birka ay sonra
ldrlr ; olu mslman olur ve Nizam-l-Mlk nvaniyle
dar Emri yaplr.,
Mahmut ampanire Muhammedbad adn verir ve onu
bakentlerinden (veya ok kere gidip uzun sre kald yer
lerden) biri yapar,
396
HNDS AN TARH
Behmenli devletinin dalma devrinin dourduu karga

alklar srasnda Bahadr Gilan adnda biri, K onkan1 bl
gesine egemen olup kara ve denizde geni lde ekiyaha
koyulmutu ve Gcerat kylarna kadar soygunculuk et
mekte idi..
Mahmut Bigarha, 1491-2 de ona kar bir ordu gndermek
isterse de bunun iin Behmenli devletinin iinden gemek
gerekmekte id i; Mahmut Bigarha bunu yapmak istemez,
ancak Behmenli sultanna bir mektup yazp hanedanna ettii
iyilikleri hatrlatr ve bu korsan yuvasnn ortadan kaldrl
masn diler. Onun kokusu ile ve onun dorudan doruya bu
ie girimesini nlemek amaciyle, biribiriyle savaa duran Behmen beylerinden birka Bahadr Gilaniye kar yrrler ve
bir sr vurumadan sonra onu ortadan kaldrrlar: Korsann
eline geirmi olduu gemiler de eski sahiplerine geri verilir.,
- ^ 8 de Dekkenin gney bat kylarna
( Mal ab a kys) erimi olan Portekizliler gitgide Bat acunu ile Hindistan arasndaki deniz
ticaretinin btnn ele almya ve Kzldenize
giden deniz yollarn vurarak oradan geen
gemileri batrmya koyulmulard,, Bu, Msrn
Memlk sultanlariyle birtakm Arap eyh ve reislerinin bu
ticaret yznden saladklar byk kazanlar ellerinde almak
demekti.
Bundan baka Bat Hindistann kuzey limanlarndan
hac tayan gemiler de batrlmaya balanlmt; esasen Por
tekizliler kargaalk iinde bulunan Dekkenin limanlarn daha
uygun grdkleri iin o yndeki ticaretlerini daha ok gelitir
milerdi; Kuzey Hindistan limanlarna iliyen gemileri ise daha
ok vurmakla yetiniyorlard; yani ibu limanlarn genel tecimi
ve dolaysiyle Msr tecimi hi karlksz zarar grmekte idi
ve tecim hep Dekken limanlarna akmakta idi,,
Bu sebepler dolaysiyle Msrn Memlk sultan KansuGavri 1507 de Hint sularna bir donanma yollar ve bu donan
P o r te k i z li le r e
k a r G c e r a t,
M sr v e d a h a
b a z M slm an
d e v le tle r in
b a la m a s
1 Bat Gat dalarnn denize bakan yamalarna ve ibu dalarla

deniz arasndaki blgeye verilen ad, Bombay ve Goa limanlarm kapsar..
397
ma Guceratta Bender-i-Dev (D i ) de komutan olan Osmanl

Trklerinden Melik Ayazm babuu olduu Gucerat donanmasiyle birleir..
Msr donanmasnn geldiinden veya geleceinden haberi
olmyan Portekiz genel valisi Fransesko (Francesco) da Amaida olu Lorenso (Laureno) nun babuuluunda Hindis
tann kuzey kylarn incelemek iin bir donanma gnder
miti Bu donanma ile Msr-Gucerat donanmas Bombayn az
gneyinde avl (Kolaba) liman nnde karlarlar, Lorenso
lr ve Portekiz donanmas ar bir yenilgiye urar (1508 ba
lar),, Ancak bir yl sonra olunun cn almaya gelen Almaida Mslman donanmasn Bender-i -Devde yener (ubat 1509).
Bu yenilgiden sonra Kanbeye ekilmi olan Msr donan
mas, Msrda yaplmakta olan yeni donanma ile birlemek
zere 1510 da oraya dner., Mahmut Bigarha da Portekizlilerle
bar yapp onlara Bender-i-Devde bir ticaret blgesi verir
(berkitilmemek zere).,
B i g a r h a m n
so n y lla r
Mahmut 1508 de Hande devletindeki taht

kavgasna karp ora tahtna Hande hkmdar
hanedanndan olup anas tarafndan kendi to
runu bulunan Alem Han, dil Han III nva-
niyle otur tur.

1510 da bu baars dolaysiyle kendisini tebrik etmek
zere Delhi sultan skender Ludiden eli gelir,, Bu, Delhiden
Gcerata gelen ilk eli olduundan Mahmudun n ve gc
nn bir belirtisi saylr;
1510 da randaki Trkmen devletinin banda
bulunan ah smail Safev, Mahmut Bigarhaya
Yadigr Bey Kzlba,, diye anlan bir eliyi
kalabalk bir maiyet ve birok armaanla
birlikte yollar,, Sultan Mahmut Bigarha, ilk halifeye sven
ve birtakm zulmler iliyen Kzlballarn yzlerini grmek
istemediini syliyerek onu kabul etmez,,
Esasen o sralarda da lr ve yerine olu Muzaffer ge
er. Mahmut Bigarbann antlar, hele Muhammedbad adm
verdii ampanirde yaptrd antlar ve bunlar arasnda Ca
mi Mescit ok nldr;
ah sm ail*in
e l is in in
g e lm e s i
398
HNDSTAN TARH
Muzaffer ah tahta knca ah smailin elisi

Yadigr Beyi kabul eder, armaanlar alnp
verilir ve Kzlbalara hil'atlar giydirilir,,
1510 da babasn tahttan indirip kendisi oraya km
olan Malva sultan Mahmut II nin aabeyi Sahip Han, Muzaf
fer aha snr ve kendi tahtn ele geirmesi iin ondan
yardm iste r; O da bunu yamur mevsiminden sonras iin
adaniarsa da Sahip Han, Kzlba eli ile bir kavga dolaysiyle Gucerattan ayrlr; az sonra da lr,,
M u z a ffe r a h
Il ilk y l la r
M u z a ffe r a h a D ah a nce rm olduumuz gibi Malva

R a c p u t l a r la
tahtna kmya urat srada Mahmut Kau ra la r
la II, birtakm Racputla kullanm, fakat
daha sonra bunlar kendisinin ve devletinin

bana bel kesilmiler ve kendisini bir kukla duruma dr
mlerdi,,
Muzaffer II, Racputlara kar Mahmut Kala II, ye yar
dma gitmiye hazrlanrken Gucerata baml olan Idarm
Racput racas Bim Singin Gucerat iine bir akn ve ona
kar giden bir beyin bozulmas haberini alr ve ibu raca
zerine yrmek zorunda kalr; raca dalk blgeye kaar ve
bakenti Idar yama edilip birok mbet ve yap yklr, Raca
suunun balanmasn diler 2,000 tmen 1 deerinde 2 mil
yon ten g e2 ve 100 at vermeyi nerir. Muzaffer ah Ilnin
o andaki amac Malvay almak olduundan buna raz olur ve
bu i o an iin bylece kapanr.,
Bundan sonra Muzaffer II, Malvada Mahmud Kala IFye
yardm edip ora Racputlarn ezmek dncesini brakr, ibu
lkeyi kendi hesabna fethetmee karar verir ve ona gre
hazrlklara balar (1513), Bu amala Malvann eski bakenti
olan Dar igal ettirir, Ancak Mahmut Kala Hnin o srada
kendi lkesindeki Racputlann ba Medni Ray ile savatn
duyunca Kfir,, lerle savaan bir Mslman hkmdara at
may doru bulmaz ve Malvadan ekilir,
1 10,000 anlamnda; burada belki 10,000 drhem'dir,
2 11 gram, 375 m g arlnda gm para, zaman
arlk deiiklerine uramtr,,
zaman az
DELH/ TRK SULTANLIININ DAILMASI
399
1515 de Idar racas Bim Sing lr, yerine olu Bihai

Maln gemesi gerekmekte idiyse de kardeinin olu Ray Mal
taht dvasna kalkr; Meva racas Sangrama 5 (Rana Sanka
veya Sanga) btn Racput devletlerinin bir trl egemeni veya
ba olduu iddiasnda bulunduundan kendi kayn olan Ray
Mal tarafn tutar, dar alr ve onu oraya yerletirir. Bihari
Mal da Gucerata snr,, Gucerat sultanlar Idar zerinde ege
menlik iddiasnda bulunduklarndan Muzaffer II ile Rana Sanka
arasnda sava kar, bir Gucerat ordusu Idar geri alp Bihari
Mal oraya yerletirir,
0 srada Malva sultan Mahmut Kala II kendisini kukla
durumuna sokmu olan kendi Racput beylerinden kap Gucerata snr ; Malvadaki Racputlann babuu Medni Rayda
bakent Manduda kendi adamlarn brakarak itora gidip
Rana Sankadan yardm ister, Bylelikle Idar egemenlii iin
olagelen Gucerat-Racput savama Malva yznden de bir sava
katlm olur,,
Muzaffer II ve Muhammet Kala II, Manduyu Racputladan
geri almak iin oray kuatrlarken Rana Sanka ile Medni Ray
oradaki Racputlara vardm iin ilerler ve Ucceyne kadar gelir
ler,, Muzaffer II onlarn ilerlemesini durdurmak iin kendi
yien, damat ve bada olan Hande hkmdar Adil Han
III yollar,
23 ubat 1518 de Hindularn bir bayram gnnde Mandu
bir saidryle alm ve oradaki Racputlarn bir ksm "Cevher,,
yaparlar, kalan da kltan geirilir,.
Bu ykm duyunca Rana "Sanka ve Medni Ray kaarcasna Malvadan ekilirler, Bu olaylar geliirken Ray Mal, Gucerat'n Patan blgesine bir akn yapp ok yamalarda bulunur;
Muzaffer II ona kar yrrken Rana Sanka da Malvaya girer,
Mahmut Kala II yi ve onun yannda kalm olan 10.000 kiilik
yardmc Gucerat ordusunu bozar ve ibu sultan tutsak eder,
ancak onu derhal salverip ekilir (1519),,
1520 de Rana Sanka Idar alr; gya orada bulunan
Gucerat beylerinden Mbariz-l-Mlk onun herkese vlmekte
1 Bu kii BaburIa Kanvada savaan kiidir ; Mslman tarihileri
Rana Sanka veya Sanga derler. ok kere lke ad yerine bakent
ad kullanlarak ona itor racas denir,.
400
HNDSTAN TARH
olmasna kzm ve bir kpeine Rana Sanka,, adn verip

onu kentin bir kapsna balam, Rana da buna kzp Idara
saldrp oray alm im i1. Bundan sonra Rana Sanka Gcerat lkesi iinde epey ilerler ve yama ve tahriplerde bulunur.
1521 de Muzaffer ah II ona kar, daha nce ad gemi

olan, Osmanh Trklerinden Melik Ayazm komutasnda 100,000
atl ve 100 fillik bir ordu yollar, Mahmut Kala ild e bu or
duya katlr; Mandasor kuatlr.
Orada Gucerat komutanlar
arasnda kurgana kar
kimin lam nce patlatlacak, oray almak erefi kime ait
olacak gibi kskanlklar bagsterir ve bu hal savata bir
geveklik dourur. Firite (s. 210) bu kskanlklarn ba su
lusu olarak Melik Ayaz gstermekte olup onu Kvam-l-Mlk
adnda bir beyi kskandn, orduda yasann gevediini;
Mbaiz-l-Mlk ve baz beylerin Melik Ayazdan izin alma
dan Rana Sankaya kar gittiklerini, Tuluk ah Fuiad
adnda bir beyinde onlar gidip geri evirdiini yazar;
Bu ekimeler yznden Melik Ayaz, Rana Sanka ile
bar yapar; buna gre, Racput hkmdar Gucerat sultannn
buyruklarn kabul edecek (onun Devlethahan,, ndan olacak),
daha nceki savata ele geirmi olduu filleri geri verecek*
olunu sultann yanna gnderecek vesaire.
Muzaffer ah II, bu anlama dolaysiyle Melik Ayaza
kzacak ve 1522 de kendisi Rana Sankaya kar yrmek
istiyecekse de onun olunun birok armaanla birlikte gelmesi
zerine bundan vazgeecek ve Gucerat Racput savalar bir
sre iin sona ermi olacaktr,
M u z a ffe r a h n 1 5 2 4 yilnda Muzaffer ah, Delhi-Afgan sulso n y l l a n
tanl ilerine karmya koyulur,, O srada
sultan brahim Ludinin amcas lem Han; ;

yi geninden ekindii iin daha nce Gcerata snmt; ibu
ylda, sultan brahimin kt ynetimi yznden ona kar pek
ok honutsuzluk olduunu duyunca Delhi tahtna kabilecei
midine der ve Muzaffer ahdan grd yardmla Delhiye
1 F irite, c I!, s. 209,.
401
doru yola kar,. Bu kiinin uralar ve Baburia olan ilerini

ikinci ciltte greceiz..
Muzaffer ahn yetimi olu vard; bunlarn kincisi
olan Bahadr, aabeyi Sikender ayarnda ulufe (geim vastas)
ister, babas buna raz olmaynca kzp Gcerattan kaar,
trl lkeleri dolatktan sonra (bir zaman Rana Sanka yannda
kalmt) Delhiye sultan brahim Ludinin yanna gider ve ibu
j sultann yenilmesi ve lmesiyle sonulanan Babura kar olan
Panipat vurumasnda seyirci olarak bulunur,
Muzaffer ah II, 1526 nisannda lr,,
B a h a d r a h m Muzaffer ah H lnce
tahta byk olu ve
ilk y l l a n v e veliaht olan Sikender ah karsa da, yetenekD e k k e n s e f e r i sizlii ve beceriksizlii yznden ortalk karma-
karr, Trl ehzadeler ve onlarn yanatlan

arasnda birtakm arpmadan sonra geri gelmi olan Bahadr
tahta kar (1526) ve br kardeleri lr veya ldrlr..
Yalnz bir kk kardei Malvaya sultan Mahmut Kala IInin
yanna kaar ve ibu sultann onu geri vermek istememesi iki
hkmdarn arasn aar.
1527 ylnda bir yandan Ahmetnagar hkmdar Burhan
Nizamah ile Bidar hkmdar Ali Berid, br yandan da Berar
hkmdar Ala-d-Din Imadah ve Handi hkmdar Muhammed I arasnda sava olmu ve birinciler kincileri yenmi, hatt
Berar lkesini hemen batan baa ele geirmi ve dmanla
rnn btn top ve fillerini almlard,, Bu kt durumda Alad-Din Imadah, Bahadr yardmna arr, o da bunu kabul
eder.. Bicapur sultan smail Adilahda br yana yardm eder.
Bahadr Dekkene girer, Ahmetnagar kentini alr ve bir
zamanlar Muhammed Tuiukun bakenti olmu olan, byk
Devletbad kent ve kurgann kuatmya koyulur,. Ancak onu
yardmna arm olan Ala-d-Din Imadah onun Dekkene
yerleecei kukusuna kaplr, Devletbada yiyecek gnderdik
ten sonra kendi lkesine kaar ve Bahadr yalnz brakr,.
Geri yollar birok akna unyan Gcerat ordusunda da yiye
cek sknts bagsterir,, Bunun zerine Bahadr, Burhan
Nizamahn bar dileklerini kabul eder ve bir anlamya vaH in d is ta n
T a r ih i 26
402
HNDSTAN TARH
rlr; buna gre, Burhan Nizamah hutbeyi (galiba bir defa)

Bahadr adna okuacak ve Handi ordusunun fillerini geri
verecekti (1529).
B a h a d r a h ^ e^ en kylarn elde tutan ve Bombaya dahi
v e P o r te k i z li yerlemi olan Portekizliler Gice atla Bat acunu
s a ld rla n
arasndaki tecimi daha iyi denetliyebilmek ve
gerekince vurmak iin Gcerat kylarnda bir

iki liman elde etmeyi ok istemekte idiler; bu bakmdan en
ilerine gelebilecek limanlardan biri de Bender-i-Dev (Diu) idi;
esasen onlara orada bir ar kurmak hakk verilmiti; onlar da
bu ary berkitmek, yani kentin yan banda bir kurgana
sahip olmak istiyorlard.
Portekizliler in Bender-i-Dev kenti zerinde gzleri olduu
bilindii iin Sorat (Katiyavar yarmadasnn gneyi) valisi
Melik Toan (Melik Ayazn olu) ibu kente yerlemiti,
1530 da Bombayda toplanm olan byk bir Portekiz do
nanmas Gceratn en gney limanlarndan biri olan Daman ba
sar ve ele geirir, Bahadrn oray geri almak iin nemli bir u
ra kaydedilmemektedir, Bylelikle Portekizler Kuzey-Bat Hin
distan limanlarna girip kan gemileri denetlemek in de bir s
elde etmi olurlar, Bundan daha nemli olan Bender-i-Devi de
alarak baarlarn btnlemek isterlerse de ubat 1531 de
oraya kar yaptklar saldrda baar salyamazlar,
Malva sultan Mahmut Kala II nin Bahadrm kk kardei and Hani koruduu
iin iki devlet arasnn aldn yukarda
grmtk,, 1531 de Bahadr Malvaya girer
ve Mahmudun kendisini hem bir konuu, hem
de by ve az ok egemeni gibi karlamasn ister, Mah
mut ise bakenti Manduya kapanr ve elence ile vakit gei
rir. Gcerat ordusu gelip orasn kuatr ve bir gece duvar
larn koruyucusuz braklm olan bir ksmndan ieri girerek
Mahmudu tutsak eder, Bylelikle Malva devleti Gucerata ka
tlm olur,,
Oradan Bahadr, Handiin bakenti olan Burhanpura gider;
hkmdar kendi akraba ve bala ve hatt korunukudur.
B a h a d r a h m
M a lv a y a l m a s v e N iz a m a h 'l a r l a m n a s e b e tle i
403
Ahmetnagar hkmdar Brhan Nizamah I oraya gelip

Bahadra sayglarn sunar, Bahadr da onun imdiye kadar
tanmam olduu ah,, unvann tanr.
B a h a d r a h m Silhdi adnda bir Racput, Raysin, Bilsa ve
R a c p u tl a r l a s a Sarengpur blgelerini Malvaya baml olarak
v a l a n veGond-elde tutmakta idi, gerektense bamsz idi. v a n ay a kadar
Bahadr, Malvay aldktan sonra Silhs o k u lm a s
îyi e]i altnda tutmak ister, arada atmalar
olur ve ibu blgeler Bahadrcn eline der; ancak itor

Ranas, nl Rana Sankann olu Vikramaditya (veya Bikram acit), sz geen Racputiara yardm ettii iin i bir
Gcerat-Mevar (itor) savana varr, ve Bahadr itoru
kuatr ve orasn 1534 de alr
Bahadr, Malvaya baml olan yukarda andmz Rac
put kurganlarn aldktan sonra Gondvana ierlerine kadar
ordu gndermi ve oraya Alp Han adnda bir valisini yerle
tirmiti.
B a h a d r-H m - Bahadr, itoru almadan nce Timur oulla
yun s a v a
nndan Muhammed Zaman Mirza *, oullan
Ulu ve ah Mirzalarla birlikte ona sn

mt ; ibu ilk Mirza, Baburun olu Hmyun Delhi tahtna
ktktan sonra ona kar bir ayaklanma hazrlad iin yaka
lanm ve sonra kamt.
O
srada Banadr ve Gcerat en gl anlarn yaa
makta idiler, Malva ile Racistanm ve Gondvananm nemli
ksmlar Bahadrn eline gemiti, Ahmetnagar ve Hande
devletleri de az ok ona baml idiler ve Bahadr biteviye
lkelerini geniletmekte id i; dolaysyle onunla Hmyunun
atmas az ok tabii saylabilir, Muhammed Zaman Mirza
ii bir bahane olmutur.
Savan nasl ktn ve gelitii Bahadrm nasl Ludileri Hmyuna kar kullanmak istedii ikinci ciltte Hmyun
1 Muhammed Zaman Mirza, Sultan Hseyin Baykarann byk
olu Bedi-zZaman Mirzanm olu ve ayn zamanda Hmyun'un kz
kardei Masume Beyinin kocasdr..
HNDSTAN TARH
404
konusunda ayrntl olarak grlecekiir,, Bahadr, Hmyuna

kar olan savann ilk devresinde tamamiyie yenilir ve lke
sinin byk bir ksm balca kurganlariyle Hmyunun eline
der,, Bahadr, kovalana kovalana Kanbey limanna gelir;
orada Portekizlere kar kullanlmak zere byk bir donan
ma hazrlanmt; kendisinde onu donatacak ve kullanacak
g ve imkn kalmad in olacak, onu Hmyunun eline
dmesin ve kendisini Kovalamya yaramasn diye atee verir
ve kendisi karadan eriilmesi ok uzun olan Bender-i-Deve
gemi ile geer,,
Orada da Hmyunun saldrsndan korkmakg u korku dolaysiyle kendisi iin bri-
B a h a d r n P o r - j-acj r
bnne karn k yardmc duunur : PortekzMer ve Osmanl,, Dnd ilk yardmclar

yaknda idiler.. Goadaki Portekiz valisi Nnho
da Knha (Cnha) Bahadrdan bu yolda bir
mektup alnca Bender-i-Deve gelip onunla grr ve orada
bir antlama yaplr,, Portekizliler Bahadra kara ve d.nizde
yardm edecekler ve buna karlk Basseyn adac ve liman
kendilerine verilecek ve Bender-i-Devde gmrk gelirleri Bahadra ait olmak zere bir kurgan yapmak haklan tanna
caktr (25,10,, 1535)., Esasen Bahadr bundan nce de 1534 de
daha az kesin olarak bu yolda msaadatta bulunmutu..
Bahadr ayn zamanda Msr alp Kzldeniz kylarna
yerletikten sonra Dou lkelerinde ve Hint denizlerinde b
yk bir n kazanm olan Osmanl devletine de bavurmu
ve bunu yaparken, bir yandan da gerek Portekizlilerden, gerek
Osmanldan yardm grmeden lkemin btn Hmyunun
eline der veya bu yardm beni koruyacak lde olmaz
korkusiyle, kendisine bir snak aram ve bunun Osmanl
lkesi olabileceini dnmt, Bu yzden Kanun Sultan S
leymana yardim istemek iin deerli armaanlarla bir eli
yollarken hzinelerinden karabildii servetlerden 300 sandk
altn ve gmde Hicaza yollamt, Bahadrn elisi 943 de
(1536-7) Edirnede Kanun Sleymanla grr ; o srada, az
aada greceimiz gibi, Bahadr lmt,,
v e O s m a n ld a n y a r d m
is te m e si
405
Ancak Bahadr ne Portekizlilerden, ne de ok uzakta

olan Osmanllardan yardm grmeden lkelerini kendi kendine
Hmyundan geri alacaktr:. Bunda mil, 2 inci ciltte grlecei
gibi, Hmyunun ileri brakp keyfine dalmas ve Gceratta
brakt kardei Askernin taht dvasna kalkmasdr.. Bu
sayede balangta tektk baarlar salamya koyulan Baha
dr ve adamlar sonda btn devleti yeniden ele geirirler
(1537 ba),,
S a h a d r m P o r lkesini yabanc yardm olmadan kurtart e k i z l il e r c e diktan sonra Portekizlilere verdiklerini geri
ld r lm e si almak ister ve Bender-i-Deve gidip Nnho da
Knhay oradan ekilmiye kandrmak iin ura

rar; arada bir grme olacakt, her iki yan ister ki br
ona gelsin, nk her yan tekinden kukulanmaktadr.
Bender-i - Devde bulunan Portekiz komutan Portekiz va
lisine, eer karada Bahadr ziyaret ederse onun tarafndan
bir kafes iinde Kanun Sleymana gnderileceini bildirmiti;
Nnho da Knha da bu korku ile hastalk bahane ederek gemi
sinden kmyacam bildirir ve sultann gemiye gelmesini ister.,
Sonda Bahadr Portekiz valisini, onun gemisinde ziyarete
raz olur ; orada bir kavga kar, Gcerat sultan kendisinin
yakalanacan ve kurtulmalk (fidye-i-necat) olarak kendisinden
yeni imtiyaz ve lkeler istenileceini sanmas zerine gemiden
kaarcasma abucak kmak ister ve o srada Portekizlilerce
ldrlr (ubat 1537),
Bu kt davran ve ihanet hakknda ok yaz yazlmtr.
Portekiz tarihileri, bu lekeyi silmek veya hafifletmek iin ola
cak, Bahadrn Portekiz valisini, onun kendisine ziyaretini iade
iin karaya geldiinde ldrtmek dncesinde olduunu ileri
srmlerdir,, Hi grmemek imkn varken tasarland sa
nlan bir cinayeti nlemek iin mzakere amaciyle arlm
bir konuu ldrmek herhalde acaip ve ok zaif ve anlamsz
bir mdafaadr, in gereine gidilirse Portekizliler bedavadan
salam olduklar kazanlar elden karmamak ve sultann
lm zerine kacak kargaalklar sayesinde yeni yeni
kazanlar elde etmek iin bu cinayeti ilemilerdir, demek, en
dorusudur..
406
HNDSTAN TARH
Bahadrm l- bahadr Gceratn son byk ve gl sultamnden som a- ndr Olu yoktu, Yukarda ona snm ve
k i durum
onun Hmyunla
savamasna
sebebiyet
vermi olduunu yazdmz Muhammet Zaman

Mirza, Bahadrn anasnn kendisini evltla kabul ettiini
bahane ederek taht dvasna kalkm ise de bir baar salyamamtr,,
Baz beyler ana tarafndan Gcerat hanedaniyle pek ok
ilgisi olan Handi hkmdar Muhammed ah tahta kar
mak isterler, ancak o, yolda iken lr.
Sonda Bahadrn kardei Ltifin olu Mahmut adnda
bir ocuk tahta karlr (austos 1537, Sad-d-Din Mahmut
ah III).. Ancak O ve ondan sonraki sultanlar, beylerin elinde
bir kukla olacaklar ve lke bir karmakarklk iinde yayacaKtr.,
Bundan sonraki Gcerat olaylar ikinci ciltte grlecek
tir; yalnz Hadm Sleyman Paanm Hind seferi aada
anlmtr..
Bahadrn ldrlmesi olay stanbulda du-
O sm an l do*
n a n m a s n n
yulunca Hmyuna kar Bahadra yardm
G c e r a t s e f e r i etmek ii, Hicazn deniz yollarn kesen ve
bir Mslman padiahn alakasna ldr

m olan Portakal keferesine,, kar Cihat,, biimini alr.,
Kanun Sleymann Msr valisi Hadm Sleyman Paa, Bahadrm tannm mirass olmadn ileri srerek, onun Hicaza
gnderilmi olan servetini stanbula yollar ve kendisi 80 gemi
ile Bender-i-Deve doru yola kar (15 muharrem 945 14-6-1538),, Yolda Adende durur, ora hkimi (hkmdar)
Amr -ibni-D avudu gemisine arr, yakalatr ve ldrtr ve
Portekizlilerin elde etmeyi ok istedikleri bu ss alr. Ancak
buradaki davran Gcerat ilerigelenlerini rktecek, onlarda
Osmanl amacnn yardm deil, Gcerat da ele geirmek
olduu kukusunu uyandracak veya Portekizlilerin bu yoldaki
propagandalarna kolaylkla inanlmasn salyacaktr., Dolaysiyle, onunla Gcerat ilerigelenleri arasnda iten ibirlii
olmyacaktr,,
407
Osmanl donanmas Hint kylarna vard srada Portekizler onun karsna toplu olarak kp br byk vurumada buunmya yreklenmezler ve donanmalarn slerinde saklarlar, Hadm
Sleyman Paa da Portekiz s ve kurganlarn birer birer
almaya balar, nce Gokala (buna Mslman tarihiler Bender-i-Trk ve Portekizler Villa dos Rumes,, derler) ve Kat
kurganlarn vuruarak alr ve Bender-i-Deve saldr maya koyulur,,
Gcerat sultan 3 nc Mahmut, Aden olay dolaysiyle
Sleyman Paay ziyaret etmekten ekinir ve hibir vakit
arada gven kurulamaz,, Bundan baka Mahmudun OsmanlI
dan korkusu, Portekizden korkusundan da daha bykt,
nk bu son devletin olsa olsa birka limanda gz vard;
halbuki Osmanlnn Gcerat toptan almas bile akla gelebilirdi,.
Osmanl-Gcerat gvensizlii seferin baariyle yrtlememes sonucunu verir; Gceratllar yiyecek bakmndan ve
genel bakmdan Osmanl donanmasna hibir nemli yardmda
bulunamazlar Bir sr vuruma sonucunda Portekizliler i
ana kurgana srlm, onun da deniz ynndeki duvarlar
byk lde yklmken Hadm Sleyman Paa ile gya
birlii yapmaya memur olan Gcerat beylerinden Hoca Sefer
Hdavend Han uydurma bir mektupla Hadm Sleyman Paay
byk bir Portekiz donanmasnn yaklat sanna drr.,
sleri t Kztldenizde bulunan ve Gcerat devletine
gvenmiyen ve birka aydr ypranaduran Osmanl donan
mas iin Hint denizlerinde birok ss olan taze bir Por
tekiz donanmasiyle o anda savamas doru olmazd ve fayda
ve amasz bir i olurdu,, Bu yzden Hadm Sleyman Paa
geri dnmeye karar verir ve Hint denizlerinden ekilir
(5, 11,. 1538),,
V. H a n d i D e v l e t i
Bu devleti kuran Melik Ahmet, Melik Rc, Melik Raca 1
adlariyle anlan kii nl Tuluk beylerinden Hoca Cihann
1 Firite onun adm Raca y yazd gibi
diye yazar; Hf
Han ise ( ^ 0 ) Raci (rica eden anlamnda) diye yazar,, Bizce bu ikinci bi
im daha makuldr. Bu kiinin Handi devletini kuru biimi zerinde
trl sylenti vardr; Firiyte (c II, s. 266-7) ve Hf Handaki (c. III, s
421-7) biimi aldk
408
HNDSTAN TARH
oludur ve atalar Ala-d-Din Kala devrinden beri Delhi sul

tanlarna bey (emir) gibi hizmet etmilerdir.. F irite bu hanedann kitaplar arasnda yapm olduu incelemelerden, bunlarn
ikinci halife mer Faruka dayanan ktklerini bulmutur,
Rcnin 11 inci gbekten atas Belhli Sultan-l - Tarikin ve
Brhan-l-Arifin,, diye anlan brahim ahdr,, Buna gre,bu soyu,
ya Arabistandan gelip Trklemi veyahut birok Seyyid
ailesi gibi, kendisine slm acununca nl saylan ve sayg
gsterilen bir Arap soyuna dayanan bir ktk edinmeye
zenmi bir Trk ailesi diye kabul etmek gerekir,, Keza yu
karda andmz brahim ah adndaki Atanm nvanlarna
baklrsa, bunlarn, nce hoca veya eyh olduklar, ondan sonra,
belki Cengiz istils zerine, Hindistana gelip asker ve bey
olduklar sanlabilir..
Melik Rcnin Handi devletini nasl kurduu da az ok
dumanl kalmaktadr, O nce yoksul bir durumda iken Firuz
Tulukun gzne girip ykselir, Handi (slm yazarlar Handis derler) blgesine vali olur ve ok baar gsterir.
Firuzdan sonra Tuluk devleti dalmya yz tutunca
bamsz olur, Esasen Malva ve Gcerat devletleri bamsz
olunca Handiin Delhiyle ilgisi kalmam oluyordu,
Bu devlet veya devletiin tarih komular olan Malva,
Gcerat ve Dekken ( Behmen) devletleri arasndaki ok ker e
birinin brne kar bala olarak savalara srklenmekle
geer.
Handi en ok Gceratm nfuzu altnda kalm ve ora
hanedan ile en sk evlenme balan kurmutur,
1601 ylnda Ekber Grkan devrinde Grkanl devletine
katlr.
Bakent Burhanpur ve en nl kurgan Asir (Asirgarh) dr.,
VI. S i n t l k e s i
Sint, pek iyi kestirilmiyen bir lde Sevktekin olu
Mahmut devrinde Gaz ne., d e vle t ini n ii nde J.di veya ona ba
ml idi,, Daha sonra Gur sultan Muz-d-Din Muhammed
oray fethetmiti; o ldkten sonra onun valisi Kabaca bir
zamanlar bamsz kalm, sonra lke Delhi sultan Iletmiin
eline dmt.
409
Genel olarak u sylenilebilir ki, Sint lkesinin Multana

yakn olan ksm dorudan doruya ve denize yakn olan
ksm ise daha gevek bir biimde ve daha ok dolaysiyle,
Delhi Trk sultanlarna baml olmulardr.
14 nc yzyln ilk yarsnda veya ortalarna doru,
kesin olarak bilinmiyen bir tarihte Ku ve aa Sintte oturan
Racputlardan Sammalar Sindin byk ksmna ve daha ok
aa Sinde egemen olurlar; bunlar Delhi sultanlarna baml
olup onlara hara veya vergi vermekte idiler,
Bunlar abucak mslman olurlar, hkmdarlar Cam
nvanm tamaktadrlar; aralarnda Tmac, Tuluk, Sancar
gibi Tr k ,adi an tayanlar da vardr; bu, Trk kltrnn
tesiriyle olmu olabilecei gibi ibu Racput oymann Trk
aslndan gelmesinin bir sonucu da olabilir.'
^ lk Cam, Muhammed Tuluka vergi veya hara ver
mekte idiler,, Bundan baka lkenin gmrkleri ve birok y
netim ii dorudan doruya Delhinin memurlar elinde grn
mektedir, Camlarin ncs olan Banhatya, ibu Delhi sul
tanna kar her tarafta ayaklanmalar olagelirken ona kar
ayaklanm olan T i ad veya lkabnda birini korur ve Mu
hammed Tulukun ona kar giritii selerde lmesi sayesinde
ibu Cam bir sre iin bamsz kalr. Onun halefi Tmac
zamannda Ffrz Tluk Sinde kar sefer yapar ve buCam
Delhiye gtrr, lke de yeniden Tuluk devletine baml
lr,,
Firuz Tulukun lmnden ve hele Timur Grkanm
Hindistan akmndan sonra Delhideki Tuluk devletinin k ar
makark bir dur uma dmesi zerine Camlar bamsz o lu rlar,^
Ancak Timur oullarndan sultan Hseyin Baykarann
beylerinden olup Kandahar valisi bulunan Znnn bey Argun
ve hele onun olu Suca (veya ah) bey Argun zamannda
bunlarn aa Sint zerinde basklar duyulmaya balar, Camlar de Gcerat sultanlar hanedaniyle evlenmeler sayesinde
kendilerini glendirmeye alrlar. Sonda Babur 1521 de
Kandahar Suca bey Argundan alnca o da gneye ner ve
aa Sindi Cam'lardan alr ve oraya yerleir,, Sind bundan
sonra, szde de olsa, Grkanllara baml olur; ibu lkeyi
ilgilendiren bundan sonraki olaylar ikinci ciltte grlecektir.
410
HNDSTAN TARH
V I I . Multan
- -v Muttan kent ve ili sra ile Gazne, Gur, Kabaca ve letmiden bu yana da Delhi Trk devleti iinde bulunmutu,,
Timur Gurkan Hindistandan ekilirken Hzr Han Mul
tanda vali ve akn etmi olduu yerlerin de az ok genel
valisi gibi brakmt.
Son Tuluk sultan Mahmut yeniden Delhiye yerletiinde
Hzr Han Multanda ona kar bamsz olarak kalr; kendini
Timur olu ahruha baml saymaktadr,,
HmrJHan-.^Delhi'yi aldktan sonra Multan yeniden Delhi
ile Tlleir; onun tor unu Muhammedâmamnda Delhi sultan
l o kadar ufalmtr ve karmakark bir duruma dmtr
ki, Multan valisiz olarak kendi bana kalr; halk da kendine
hkmdar (hkim) olarak nl eyh Baha-d-Din Zekerya'nn
trbecisi ey h Yusuf Kur eyTyi seer (1438),,
Sibi (Sivi) blgesine yerlsmi bulunan Langah (els)admda
bir Afgan oymann ba olan ehre (_*_.) adnda biri, eyh
Yusufa ok dostluk ve sokulganlk gsterdikten ve ona kzn
verdikten sonra bir gn hile ile Multan ele geirir., eyhi
Delhiye yollar ve Kutb-d-Din nvaniyle Multanda sultan olur^f
Delhi tahtna km olan Afgan sultan Behlul Ludi bir
ka kere Multan almak isteyecekse de gailelerinin okluun
dan ve hele Cevnpur sultanlariyle savalar yznden bunu
yapamyacaktr, ancak arada da bar olmayacaktr,
Behlul lp olu Sikender ( skender) tahta knca, bu
kii o srada Multan tahtnda olan Kutb-d-Dinin olu Hse
yinle bar yapar,,
1527 de Mahmud Langah zamannda Sintte Babura
baml olarak hkmdar olan ah Hseyin Argun (yukarda
sz geen ca Argunun olu), Baburun buyruu zerine
Multan alr ve len Mahmudun yerine tahta karlm
olan Hseyin Langah' tutsak yapar (1528), Multan da Sinde
katlm olur,
Hmyunun Delhide padiahl zamannda Multan, onun
Pencap valisi olan kardei Kmrann lkelerine katlr ve
bylelikle yeniden Delhi ile birlemi olur,
V III. K e m i r
411
devleti
,J
Daha nce de demi olduumuz gibi Kemir, hem ok

dalk bulunduundan, hem de Kbil - Gazne - Kandahar bl
gesi gibi Trkistanla Hindistan arasnda bir geit blgesi
olmadndan dolay Hindistandan ayr ve onunki ile pek az
ilgili bir tarihe malik olmutur.. O, Kala ve Tuluk devletleri
iine alnmamt.
kem iyeti Kemire sokan Mirza ah adnda
^biridir; FiriteTd^TTcute~re7-kendisi MahaBar ata destannda ad geen efsanev Pandujar soyundandr, Babasnn ad Tahir, byk
babasnmki Trke olmas ok muhtemel olan
Ald r; daha yukar iki atasnn ad Farsadr.
Onun hanedanndan ad Trkeye benziyen bir Hindal
ve bir Sakar, Sankar belki Sunkur (?) tahta kacaktr.
B r M slm an
h a n e d a n n
K e m ire y e r le m e s i
Her ne ise ibu ah Mirza, nce Kemirdeki racann hiz

metine girer (1315), onun veya halefinin veziri ve olunun da
Atalk (vasi) olur,, Hizmet ettii racalardan sonuncusu lnce
onun olunu tahta karaca yerde kendisi Sultan ems-dDin nvaniyle tahta kar (1346),,
Tahta Sultan Sikender (skender) nvaniyle
soyun 6m c sultan Sankar (?) a
kadar ibu sultanlar halkm dini ile ilgilenme
mi, yani onlar Hindu dininde brakmlard.. Bu hkmdarn
saltanat srasnda (1393 1416) Timur Gurkann Hindistan
akn olur ve o, Timura kar eygin ve saygl bir durum
alr ve Timur da ona kar mltefit davranr,, Belki de Timur
un korkusu ile, nk o Hindistan akn iin Delhi sultanla
rnn puta tapma ini sona erdirmemi olmalarm bahane
etmiti, Sikender mbetlerdeki putlar krmak ve halk ze
rinde mslman olmalar iin baskda bulunmak siyasasna
giriir ve bu yolda epey baar salar,, Kendisine Putiken,,
yani putkran denilir, Bugn Kemir halknn % 95 inin Ms
lman olmas nemli bir lde onun bu basksnn ve belki
dolaysiyle de Timur korkususnun bir sonucudur..
H a lk m
s l m la m a s ân bu
412
HNDSTAN TARH
Bu hanedann en byk ve nl hkmdar Sikenderin

olu Zeynel-Abidindir (1420 1470); babasnn din basksn
durdurur ve herkesi dininde serbest brakr; buna ramen pek
az kiinin Hindu dinine geri dnd anlalmaktadr,, Daha
nce de dediimiz gibi, bu kii, birok Hind eserini Farsaya
ve yine birok Arapa ve Farsa eseri Hindu diline evirtir,,
Zeynel-Abidinden sonraki hkmdarlar gitgide gsz
ve silik kimseler olacaktr,,
N u rbah Bunlardan
ahn saltanat srasnda(14891497)
m ez h eb i Hazar kylarnda Taliden gelme, ems-d-Din
adnda, bir vaiz Kemire yerleir. Horasan'l eyh

Muhammed Nurbahm mridi olduunu syleyip "Nurbah,,
(k veren) adnda bir mezhep yayar ve bunu anlatan "Ahvata &*>.\ (ihtiyata en uygun olan) adnda bir kitap karr.
Kendisi, "Snn,, olduunu sylemekle birlikte, ilk halifeye
ve Peygamberin elerinden Ayeye iiler gibi lnet etmekte
dir; onun iddiasna gre, Seyyid Muhammed Nurbah beklenilen
Mehdidir ve kyamet gnnden nce dnyaya gelip slm
btn acuna yayacaktr,,
Bu mezhebe kar ok mcadele edilmitir ve Hindistan
lemasnn ona kar fetvalar vardr. Firitede (c II, s 336)
bunlardan biri yaynlanmtr,,
e k o y m a - Kemirde ek (ak) adnda gl bir oymak,
nm nem k a - Zeyn-el-Abidinden sonraki gevek sultanlar devi d id im ele r ^nce,
g^g^de nem kazanp lergelenlern

bana sevkedecek ve bunlarla sultanlar arasn
da kh mcadele olacak, kh da sultanlar tahtta salam ve
rahat kalabilmek iin ek oyma ilengelenlerini (vezir v,.s)
i bana getireceklerdir.
eklerden sonra en gl oymak Makeri oymadr ve
bu iki oymak hemen hep biribiriyle uaadurmaktadrlar.
Ancak dardan gelen dmanlara kar birletikleri olur. Hmyunun kardei ve Pencap valisi olan Kmran Mirza, Ke
mire bir kuvvet gnderdii vakit Kemiriiler birleir ve bu
kuvveti geri atarlar,
413
1533 de Muhammed ah devrinde Kagar sultan S a cid

Han, Kemir zerine kendi olu Sikender Hann ve akrabasn
dan Mirza Haydarn ( Baburun teyzesinin olu ve Tarih-i R eid ,, yazan ) babuluu altnda kzeyden bir ordu gnder
dii srada da Kemirliler arasnda birlik olur.
Bu byle olmakla birlikte, her oymak ve bazan bir oyma
n bir ksmna szn geiren bir ba, kendi kukla sultanm
tahta oturtmak iin bir sr i fitneye sebep olmaktadr,,
M irza H a y d a r1- Byle kir l<< sava5 srasnda Baburun olu
m K e m iri
Hmyun, Afgan beylerinden ir Han Sur
fe th e tm e si
(ir ah) dan kaarak Lahora gelmiti ve
nereye gidebileceini pek bilmiyordu; yannda

az nce andmz Mirza Haydar da bulunuyordu (Firite ona
Mirza Haydar Bey Trk,, d er), Kemirin iki nl beyi,
ayaklanm bir durumda bulunan Abdal Makeri ve Zengi ek,
Haydara bir yaz gnderir ve onu gelip Kemiri almaya k
krtrlar,, O da Hmyunla anlaarak, ona baml kalmak ve
gerekirse ona Hindistandan ekilen 200,000 kadar Trk
ailesine bir snak salamak iin 400 kiiyle Kemire girer
ve kendisine yerli beylerce yaplan yardm sayesinde ibu l
keye egemen olur (1540 sonlar),,
Mirza Haydar 11 yl kadar kendi beceriklilii ve yerli
karmlklar sayesinde Kemir tahtnda kalr. Kendisine Kagardan eli gelir ve ok parlak biimde karlanr, Kuzey
Hindistan ele geirmi olan ir ah, Haydara kar baz
Kemir beylerine yardm ederse de Haydar hep stn gel
meye muvaffak olur,, O, yukarda sz gemi olan Nurbah,,
mezhebiyle ok urar ve onu pek byk lde baltalar,,
Haydar'm, belki kendi Trklerini yerlilerden ok stn
tuttuu, ksmen de kendi adamlar arasnda geimsizlik ve
karmlklar kt iin g ve nfuzu son yllarda gitgide
krlr ve o 1511 de bir gece arpmasnda lr,,
S a lt a n a t n e k Kemir tarihi hep i didimeler ve arasra
le r e g e m e s i âz komulara ve bu arada Tibetlilere kar
oyma
ksa savalarla devam eder,, 1561de ek

ilerigelenlerinden Gazi ah tahta kar ve bylelikle
HNDSTAN TARH
414
yeni bir hanedan i bana gemi olur. savalar da eskisi

gibi devam ededurur,
_
K e m ir m G ur*
bu yeni hanedann
1
J
drdnc hkmdar
k a n fh d evle- Yusuf
ah (1578-1585) birka ayaklanma
tine katlm as sonucunda tahtn kaybeder
ve 1580 yl
banda Ekber Gurkanm (Timur olu) yanna

kaar ve ona baml olaca yolunda vaatlerde bulunarak
ondan yardm ister,, Ekber de ona raca Men Singin komu
tasnda bir yardmc ordu verir,. Ancak nde ilerliyen Yusuf
ah ibu ordunun fil yardm olmadan, fakat onun sald
korkudan istifade ederek, Kemir tahtn yeniden ele geirir,,
Bu anlam Firiteden kmaktadr,. Ekbernmeye gre (c. II s
318), baz Kemir ilerigelenleri ona, eer yalnz gelirse taht
ele geirebileceini vadeder, o da, daha Pencapda hazrlanan
Gurkanl ordusu sefere balyacak duruma gemeden kap
Kemire girer ve tektk arpmadan sonra tahtna yeniden
oturur..
Bundan sonra o kendini yalnz bana tahtn geri alm,
Ekber ise kendi sayesinde yeniden tahta km ve doiaysiyle kendisine baml bir trl vali sayacaktr, Bu anlaamamazlk, Yusufun baz beceriksizlikleri ve 2 inci ciltte grece
imiz ayaklanmalar bastrm olan Ekberin Kemiri almak
istemesi, 1885 de Kemire kar yeni bir Gurkanl seferinin
almasna sebep olur ve oraya ahruh Mirza (Gurganllarm
Badahan kolundan), ah Kulu Han ve raca Bagvan Dasn
komutasnda bir ordu gnderilir, ibu ordunun Kemir boaz
larnda grd kar koymaya ve yaan kara ramen iler
lemesi zerine Yusuf, Gurkanl ordusuna gelip verinir, Bunun
zerine de bir bar yaplr, Baz vergiler Gurganl devletine ait olacak, hutbe ve paralarda Ekberin ad bulunacak
ve saire.
Yusufa Biharda 500 atlnn komutanl verilir, olu
Yakup bir sre daha ete sava yapmaya urarsa da ok
gemeden o da verinir (1589),, Ekber, bir zamanlar Kemiri,
kendine baml kalmak zere, Yakuba geri vermeyi d
nrse de bundan vazgeer veya geirilir ve Kemir, Gurkanl
devletine katlm olur.
IX,
415
Racput devletleri
Racistandaki trl Racput devletlerinin ne lde Rala

ve Tuluk hanedanlarna baml olduklarn kestirmek gtr;
ncak gevek te olsa byle bir bamlln genel olarak var
olduu kabul olunabilir,
Byk Tuluk imparatorluunun dald srada bunlarn
birou da bamsz olurlar Bf~cle vl et ve devletiklerin ve
keza Kuzey "TRnHitan'm trl ynlerinde kalm olan Hindu
devlet ve devletiklerinin tarihini yazmak bu eserin hacmini
ok aar. Bunlar gerektike kendileriyle ilgili mslman dev-^
jetlerin tarihleri iinde anlmtr ve anlacaktr, t-
X. M a b e r ( M a d a r a )
devleti
Dekkenin gney ucunda bulunan Maber blgesinin ba

kenti bulunan Maduradaki vali Ahsen. 1334 ylnda Muhammed
Tuluka kar ayaklanm ve Celal-d-Din Ahsen ah nvaniyle kendini sultarTiTh etmiti. Sz geen Delhi sultan da
ona kar yr rkerTrdd^ bir salgn km, kendisi de buna
tutulmu ve bu yzden Ahsene kar seferden vazgemiti, ^
1339 da Ahsen, la-d-Din deyci 1 adnda bir beyi
tarafndan ldrlr ve bu kii onun_yerine geer,
Bu devlet kcktr ve JDelhi imparatorluundan ayrl
makla bir Hindu denizi iinde yalnz kalm olur, /
bni Batuta, konuu bulunduu ve shriyet peyda etmi
ld Madura sultanlarnn hep Hindularla savamakta ol
duklarn ve lsz olarak daha az sayda askerle kocaman
Hindu ordularn yendiklerini anlatmaktadr. Dman Hindulardan ele geirdiklerine kar da, dehet salmak iin olacak
ok zalimane davrandklarn yine ayn kii yazmaktadr,
Ala-d-Din Odeyci 1340 da bir vurumada dmanlarn
bozduktan sonra su imek iin miferini kardnda bir ok
yiyip lr.
Onun ikinci halefi Gyas-d-Din Damagan ahm Hindular zerine byk seferleri vardr. Ibni Batuta onun konuu
idi ve onunla shriyeti vard,
1 bni Batuta (c, II, s, 264)
diye yazmakta ve zamm- hemze
feth-idal ve sukunû ya ile okunmas gerektiini eklemektedir,
416
HNDSTAN TARH
Maber (Madura) devletinin Hindulara kar stn duru

mu ok srmez; Gney Dekkende byk Viceyanagar devleti
kurulduktan sonra Maberdeki bir avu Trkn, hele ana
yurttan adam getirtmeleri imknsz denecek kadar g olduu
iin, tutunmalar uzun sremezdi,, Ancak buna ramen bunlar
varlklarn ok etin mdafaa etmi olmaldrlar ki, Viceyanagarm ilk krallk hanedann kurmu olan Sangama I in bir
kitabesinde Madurann azametli hkimi kahraman Turukaya
kar kazanlm bir zafer dolaysiyle vnlmektedir,,
Son Maber sultan Ala-d-Din skender ahn elde bu
lunan son paras 779 (1377-78) tarihlidir. Devletin o srada
km olduu sanlabilir.
XI . B e m e n l i
,
Kurulu
devleti
Bu devlet Dekkenin en nemli ksmlarn kap1

lad iin ona Dekken devleti de dendii olur;
Tuluk mparatorluundan ayrlan en byk ve nemli devlet
de budur.
Bu devletin kurulmasna, yani Dekkenin Delhiden ayrl
masna gtren olaylarn ana kayna Muhammed Tulukun
delicene siyasas ve kimsede gven brakmyan zulm idi;
frtnay koparan olay ise, ibu sultann devri anlatlrken
anlm olduu gibi onun Aziz Hammar (meyhaneci) diye an
lan ok kt bir adamnn hibir yarglamya
bavurmadan
89 (yzbalk) n kafasn kestirmesidir (1345)
O
devirde, Hoca Nizam-d-Din Ahmedin Tabaka
Ekberde iaret ettii gibi, Muhammed Tulukun en yksek
gven yerlerine en ktleri ve herkese aa grlen ve se
vilmeyenleri getirdii, bu yzden bunlarn kendisinden ayrlmyacaklarn sand, fakat bunda ok aldand grlmektedir.
Malva yzbalk,, larnn bana gelen ve hele Aziz Hammara bu yzden sultanca hilat gnderildii duyulunca, ilk
olarak, yaknlk dolaysiyle, Gcerat yzbalklar ayaklanrlar,
Gcerat valisi Mukbilin (o da Hoca Nizam-lTdTDm hfhedin
tarif ettii kt adamlardandr) vergileri Delhiye gndermek
iin tekil ettii kafileyi vurup paralan alrlar ve tekilt yap-
417
mya koyulurlar. Kendilerine kar yryen Aziz Hammar

yener, yakalar ve ldrrler,,
Sultan onlara karjp yrr ve onlar iki kere bozar, bir
oklarm ldrr ve oluk ocuklarn efe geirir,, kaabilenler
Baglana (Nasik) racasna snrlar, o da onlar soyar ve hap
seder; bunlardan ve sultann yalnz yzbalk,, olduklar iin
ldrtt baka kiilerin arasndan kap canlarn kurtarabi
lenler hep Devletbada snrlar.
Muhammed oraya Ahmet Bey Lain ve Barlas Bey adnda
iki sazavul gnderir ve orann ybalklarm istetir,, Bunlar
yolda iken balarna gelecei anladklar iin ayaklanmay ve
kamay daha doru bulurlar, sazavullar ldrr ve Devlet
bada geri dner ve derhal: her nerede emr, zemindar ve
muteber kimse varsa ona yazar ve yaptklarna, ayaklanmak
dncesiyle deil, yalnzcana Allahn halknn (Halk-ullah)
bandan kt kibetli bir padiahn zulmn defetmek in
giritiklerini ve sevap olan bu ite her kim kendilerine nder
ve arkada olmak isterse ona uyacaklarn bildirirler,,1.
B ^ j ^ D e ^ U b a d f^jodklerinde--i>ey4 er.. ye halktan
pek ok kii kendilerine katlrM u h am m ed Tuluk oradan
nl komuti ve ynetimci Kutluk Han geri alm ve oraya
grenei olduu gibi bir hi olan ve ne asker, ne de ynetim
ilerinde denenmemi bulunan onun kardei Nizam-d-Dini
koy mutu Iugzden _yzbalklar, ve. onlara katlanlar ko
laylkla kurgan ele_geriHer' Yollarn gvensizlii dolaysiyle
Dekken vergilerinden biriken paralar epeydir Delhiye gnderilemiyordu; bu paralar da ayaklanm olanlarn eline der.
Bunlar iki bin atl komutan olan smail Nuh adnda
bir Afgan, Nasr d-Din ah nvaniyle sultan iln ederler,
Onun kardei Melik Gl, Muhammed Tulukun byk beylerindendir ve nemli bir ordu le Malvada bulunmaktadr,. Bu
davran ibu Melik Gl ve ordusunu da kendi yanlarna ek
mek amaciyle yaplmtr,.
Ayaklanm olanlar hi durmadan btn devlet tekil
tn kurmya koyulurlar, Dekkeni iktalara ayrp aralarnda
blrler; esasen herkes yeniden Muhammed Tulukun
A Muntahab-I-Lbab, c. III, s., 10-11:
f-JJ,'.* ?
....
T.-.-ffc.*
97
418
HNDSTAN TARH
amansz zulm altna dmektense vuruarak lmeyi daha

uygun grmektedir ve bu yolda ant imitir.,
Sultan, onlara kar yrr ve Devletbad yaknnda ya
plan ilk vurumada stn gelir; bunun zerine ayaklananlar
ak alan vurumalarna girimemiye, bir ksmnn ok gl
ve berkitilmi olan Devletbad kurganna kapanmasna, br
lerinin de kendi blgelerine gidip oralar tutmasna ve sultan
ordusunun etrafnda kazaklk 1 etmek zere 2 - 3000 atlnn
banda Haan Kanku adnda bir yzbalkhn grevlendiril
mesine karar verirler, bu Hasana Zafer Han nvam verilmi
ve 350 km kadar gney douda bulunan Glberge kent ve
blgesi onun ikta yaplmt.
Bu durum karsnda sultan, Devletbad1! kuatr ve madl-Mlk Trkmen adnda bir beyi Hasana (Zafer Han) kar
yollar,,
Ayn srada birka Dekkenli raca da ayaklanr ve Delhi
ile ilgilerini keserler, slm dinini kabul etmi olanlardan yeni
den Hindulua dneni olur, Bylelikle Dou Dekken'de Tilengana, (Mslman tarihiler Tileng derler) ve Tungabhadra rma
nn ( Krina rmann en gney k o lu ) gneyinde kalan
yerler ( Gney D ekken) yeniden bamsz olurlar ve Hindu
devletlerinin elinde kalrlar,, Bu son ksmda byk Viceyanagar
(Mslman tarihiler Bicanger derler ) Hindu devleti kurulacak
ve yaylacaktr,,
Muhammed Tuluk Devletbad aydr kuatmakta iken
Tinin Guceratta byk bir ayaklanma kardn ve orada
kalan yzbak'lann ona katldn, bunlarn Patan kentini
aldklarn ve ayaklanmann yayldn renir ve oraya
koar.
Bundan sonra Dekken elde tutulamaz olur, Haan ( Zafer
H an) sultann ordusunun orada kalm olan ksmn yener ve
Malvaya ekilmek zorunda brakr , Dekken, Tuluk devletince
kaybedilmitir.,
^ s r _ Qin aj^ Haan lehine tahttan vazgeer ve
3 8 1347 de O, Ebl-Muzaffer A la - d -D in Behmen ah nvaniyle Dekken sultan iln edilir,,
1 Mntehab-l-Lbab, c IH, s 13,, etecilik ve vurgunculuk,,
DEtH TRK SULTANLIININ DAILMASI
419
Y z b a lk H a- ^ es*n âra^ bilinmemektedir. Frite ve ksmen

sa n K a n k u onu tiakip eden Hf Hana gre, O, yoksul bir
k im d ir ?
adam olarak, nce ey Nizam-d-Din Evliyann
sonra da Muhammed Tulukun mneccimlerin

den Kanku Behmen adnda birinin hizmetinde bulunmu ve ok
doruluk ve namuskrlk gstermi biridir,, Her iki efendisi de
ona ilerde sultan olaca mjdesini vermilerdir,, Hatt ona
iyilii dokunmu olan mneccim, ondan kendi adn Haan
adna eklemesini istemi ve bylelikle o da Haan Kanku
Behmen adn alm ve bundan byle bu adla tannmtr,,
Bu aklay daha sonralar kabul edilmemi ve Hasanm
Sasanoulla hanedannn efsanev atalarndan Behmen,,
soyundan olduu iddiasnda bulunduu iin bu ad ald
ileri srlmtr1 , Kanku adnn ise babasnn ad olan
Keykvustan bozma olduu sylenilmitir, Pek ok nl
kiiler iin uydurulan ktklerden biri de ibu Hasana ait
olduu iddiasiyle Firitede bulunmakta ve yeni sultann atala
rn da ibu efsanev Behmen ve onun babas sfendiyara
kadar karmaktadr,.
Bizce iin gerei Hasanm adn, Firitenin dedii gibi,
Muhammed Tulukun mneccimi Behmen Kankudan alm
olmas ve ondan sonra tahta knca o ada yakan bir
kt uydurtmu bulunmasdr,. Buna ge, yeni Dekken sul
tann Tuluk devletinde er olarak hizmete balam ve yk
selmi kimselerden biri ve, en kuvvetli ihtimale gre, bunlarn
ounluu gibi bir Trk saymak bizce en dorusudur. Esasen,
ilerde grlecei gibi, Behmenli devletinde de dardan gelen
ak renkte er ve beylerin byk ounluu Trktr ve devlet
paralannca yabanclarn (Garihan denir), yani Dekkenli
olmyanlarn, elinde kalan paralarn balarnda Trkler
bulunacaktr,,
bu Behmen oullan soyunun Trkl dncesini
berkiten bir yn de Firitenin nc Sultan Mcahdin
eyi Trke konutuunu yazmas ve Hf Hann da ibu
Mcahdin Trke ve Farsay babas sultan Muhammed
1 Yarbay Wolseley Hagca 1904 de Journal of the Royal Asiatic
society of Bengal ksm I, cilt LXXIII, e ek sayda yaynlanmtr.,
420
HNDSTAN TARH
ve byk babas sultan Ala-d-Din Haan (Haan Kanku) dan

daha fasih olarak konutuunu yazmasdr1.. Bundan u kar ki,
bu soyun ana dili Trkedir (Farsa devletin resm dilidir);
onun byk babas Haan Kanku kk bir kii olduu iin
ve babas Muhammed de kendi babas Hasann daha sivril
medii bir srada yetitii iin Trkeyi tahsilsiz olarak ana
dil gibi bilirlerdi,. Byk baba ve babasnn sultanlklar dev
rinde yetien Mcahid ise bu dili tahsilli olarak konumakta
idi. lerde greceimiz gibi saray ve orduda birok makam
adlar arasnda Trke veya trkeletirilmi kelimeler ok
tur: Tavai (Hassa birlii subaylar), Yasavul, Hazani (saray
hazinedar) gibi..
A la- d -D in Ha- ^ en devletin bakenti Glberged ir; drt
s a n 'm s a l t a n a t vilyet veya tarafa ayrlmaktadr, bunlarn
v e t e k il ta
herbirinin banda bir tarafdar,, vardr; bu
kii ynetim, ordu ve mliyenin de

olduu iin tarafnm kesin egemenidir.
banda
Haan bu yerleri ayaklanmada en nemli ileri grm

olanlara verir, belki bunu yapmya ve bunlara bukadar byk
yetki vermiye mecbur idi; ancak bu yn ilerde devletin par
alanmasn kolaylatracaktr. Bu taraf,, larm merkezleri ba
kent olan Glberge, Devletbad, Ellipur ve Bidardr.
Ala-d-Din Hasann saltanat, yeni dzeni herkese kabul
ettirmek iin bilhassa Hindulara kar yapmak zorunda bulun
duu seferler iinde geer. Devleti Halifece tannr, Gucerata
kar bir sefere girimiken hastalanp lr (1358) ve yerine
olu Muhammed geer,, Haan, byk ftuhat tasarlar besliyen bir kii idi,, Paralarnda kendine ikinci skender denilmek
tedir.
Behmenii-Hindu ^ ene^ larak Behmenliler kendilerini Deks a v a la r n a b ir kende
Kala ve Tuiuk hanedanlarnn
b a k
mirass sayacak ve dolay isiyle bu hane
danlarn elinde bulunmu olan lkeler ze
rinde egemenlik iddia edeceklerdir,,
1 F irite, c.. 1, s,. 296: Miatehab-i-Lbab, c.. III, 3. 36
421
Onlarn karsnda iki byk Hindu devleti bulunmakta

dr: douda bakenti Varangel olan Tilengana (Tileng) devleti
ve gneyde arabuk byyecek olan Viceyanagar (Bicanger)
devleti. Bunlar ise Dekken ve belki de btn Hindu acunu
zerinden Trk ve Mslman egemenliini kaldrmak isteindedirler.. Trl sebep ve bahanelerle kacak olan savalarn
ak olarak grnmese de ana sebebi bu kart isteklerdir.
Sava bahaneleri ok kere kar yanca hakaret saylan
cakalar olur,, Mesel byk bir at tccar Varangel lkesinden
geerken ora hanedanna mensup bir kii atlarn en iyilerini,
Behmenli sultanna satlmak istenildiini rendii halde, satn
alr; sultan ( Mahmud I ) bunu bir hakaret sayar ve sava
kar (1362),, Yine ayn sultan, 1365 de byk bir len (ziyafet)
ve elenceden sonra onun giderlerinin ve algc, trkc ve
oyunculara verilecek para ve armaanlarn Viceyanagar ha
zinesince denmesi iin bir ferman karr ; ferman alan ba
msz raca bunu birka bakmdan hakaret sayar ve sava
kar.
Bu Behmenli - Hindu savalar ibu devlet daldktan
sonra da onun yerine geen devletlerle Hindular arasnda
devam edecek ve sonda Varangel ve Viceyanagar devletleri
yklacaktr,,
ii devlet ve ordu tekiltn kurmak veya
btniemek olur.
Sultann
muhafzlarna Hassa - Heyl denil
mektedir, balarnda Tavai,, ve Yasavul,, 1ar vardr; tavailer saray terifatl yaptklar iin onlara Bardar,, da
denilmektedir. Erler 200 eslihadar,, ve 4.000 Yeke civan,, a
ayrlmaktadr,, Her an bunlarn drtte biri sarayda nbetidir*
Devlet tekiltnn ana izgileri Delhi sultanlmnkini
andrmaktadr.
Padiahlk,, yani stn hkmdarlk almeti olarak altn
para basmak ve gnde be nbet alg aldrmak gibi gre
nekleri Behmenli devletinde o kurar ve Firiteye gre, Dekkende Behmenli sultanlarndan bakas ve onun dalmasn
dan sonra onun yerine geen devletlerin hkmdarlar bu iki
ii birden yapmamlardr.
S u lta n
M nham m ed
422
HNDSTAN TARH
Muhammed sava bir hkmdar olmutur, Varangel ve

Viceyanagar racalarna kar ilk sava acaip bir sebepten
ileri gelir, Muhammedin altn paralan Hindu devletininkinden
daha halis idi,, Yukarda anlan iki raca bu basa ve onun
halisiyetinin srmn salayma kzarlar ve Hindu olan
Behmenii lkesi iindeki sarraflarla da birlik olarak bu para
lardan ele geenleri eritip kendi paralarna evirirler. Bu, hem
Muhammedin almna dokunur, hem de fCelime-i-ahadet
yazl olan paralarn, zerlerinde "put,, resimleri bulunan pa
raya evrilmesi taassubuna dokunur ve birok ihtardan sonra
bunu yapan veya bu ie vasta olan kendi lkesindeki Hindu
sarraflar idam ettirir (1360).
Tilengana ve Viceyanagar racalar da Muhammedin altn
para basmasn kendilerine kar bir trl egemenlik iddias
sayarlar, ondan baz yerler isterler ve birinci raca onu hem
kendisinin, hem de Delhi sultannn (Firuz Tuluk) ordulariyle
tehdit eder.,
Muhammed bunlar bildirmek iin gelen Hindu elilere
ok sayg gsterir ve onlar bir buuk yl oyalar ve hazrlk
larn bitirdikten sonra her iki racaya haber gnderip kendi
sinin tahta kal epey zaman getii halde henz peke,,
ve hediyelerini (bamllk almetleri) gndermediklerini hatr
latr, yani onlar kendine baml saymak ister,, Ve arada
savaa kar.,
Hindu ordular tamamiyle bozulur, Behmenii ordusu Va
rangel dolaylarna gelince raca kurtulmalk olarak 100.000
hun1 ve 26 fil verir ve sefer boylece biter.
1362 de, yukarda anlm olan at tccar dolaysiyie,
Muhammed bir basknla Tilengana devleti iine dalar, bata
baarlar ve baarszlklar olursa da sonda Tilengana ordular
ezilir, Behmenlilere kafa tutamaz olurlar,, Raca, Delhi sultan
Firuz Tuluktan yardm isterse de oradan bir ey salyamaynca bar iin yalvarr, Muhammedden kendisinin slm
padiahnn kullar arasna,, 2 kabuln ( onun egemenlii
altna girmeyi) ve gnahlarnn balanlmasn diler, btn
1 Gizim altnmzn te bir deerinden az stn altn para,,
2
Uj Ij AKa l a - , Firite, c I, s 287..
423
bu ilere Viceyanagar racasnn kkrtmalar dolaysiyle giri

tiini syler; Glkende kent ve blgesiyle, 300 fil ve 1300 000
hun verir ve bara kavuur (1363 - 4),,
Bu sefer srasnda Muhammedin akrabasndan Behram
Han Devletbadda ayaklanm ve o da Tilengana racas ile
birlikte Firuz Tuluktan yardm istemiti; ancak bir sonu
elde edememiti.
1365 de Muhammed, yukarda anlm olan elence ale
minden sonra, giderlerin Viceyanagar hazinesince denmesi
iin ora racasna bir ferman yollar.. Esasa gidilirse una varlr
ki Tilengana ve Viceyanagar Hindu devletlerinin birlikte yap
tklar bir saldry krdktan sonra Muhammed, bunlar ayr
ayr ezmiye karar vermi ve Tilenganay yendikten sonra
Viceyanagara atmay uygun bulmutur,,
Bu ferman alan raca Buka birden kprr, snra yakn
olan Mudgal Behmen kurganna saldrr, onu alr ve iindeki
800 kiinin topunu ldrr
Bunu duyunca Muhammed, 100.000 Hindu ldrerek Mudgaldaki adamlarnn cn almadan sava durdurmyacana
yemin eder ve Viceyanagar lkesine girer, 1367 de KotaFda
10.000 atl ve 30.000 yayas olan Behmenii ordusu. 40,000 atl
ve 500.000 yayas olan Viceyanagar ordusunu tamamiyte bozar,,
Rumiyan ve Frengiyan,,, yani Osmanh Trkleri ve AvrupalI
larn kullandklar Behmenii topusunun da zaferde nemi b
yk olmutur1.
Muhammed, yeminine gre, bu sefer srasnda pek ok
Hindu ldrmt. Sonda raca bar diler, savaa sebep olan
fermandaki paralar der ve br antlama yaplr ve ona bun
dan sonraki savalarda sava olmyanlara iilmemesi kayd
konur. Buna ilerde genel olarak sayg gsterilecektir,,
Muhammed 1377 de lr, Glbergenin byk camiini o
yaptrmtr.
1 Firite, c. I, s,, 290: ona gre bu vurumada Dekken mslmanlan ilk defa olarak topu kullanmlardr. Viceyanagar ordularnn kala
bal hakkmdaki saylar olduka iirilmie benzerler ; ancak erlerin
ou, oluk ocuunu da birlikte gtrd iin bu kalabalk arasnda
sava olan ve olmayan ayrt etmek gtr,
424
HNDSTAN TARH
S u lta n M ca h it kirite
babasnn yerine tahta kan sultan

Mcahidi ok yakkl ve deerli diye anar
iyi Trke konutuunu ve Trklerle ve farsa konuanlarla
grmesini sevdiini ekler,,
Mcahit, Viceyanagar devletine kar baarl bir sefer ya
par, ancak Adoni kurgann kuatrsa da yamur mevsimi ge
linceye kadar onu alamaz ve ekilmek zorunda kalr,, Bu sa
va srasnda amcas Davudu yanl bir askeri hareketi dolaysiyle tersiemiti., Bu yzden ona kin balyan Davud, Mca
hidi bir gece adrnda uyurken ldrr ve kendisi tahta kar
(1378),,
M c a h id d e n
ây renince birok bey kendi blgesine
s o n r a k i k a n - ekilir ve Davuda kar durum alr. Muham k d e v ir
medin kz kardei Ruh Perver Aa, Davudu
kendi adamlarndan Ala adnda birine ldrtr.

35 gn kadar tahtta kalmt.
Bundan sonra birtakm beyler, Sultan Davudun olu
Muhammed Sancar, birtakm da Davudun kardei Mahmudu
tahta karmak ister; ancak bu iki ehzade de Ruh Perver
Aamn elinde bulunmakta id i; O, katil Davudun olu Mu
hammed Sancar tahta karlmasn diye onun gzlerini kr
ettirir ve dolaysiyle Mahmut1 tahta kar (1378)
S u lta n Saltanat1 bar ve rahatlk iinde geer. nl air
M ah m u d Hafz ile mektuplamas vardr. Saltanatnn son y
lnda Saar valisi Ramazan olu Baha-d-Din ayak

lanm ve Trk kullardan Yusuf Ejderin komutasnda bir
ordu onu bastrmt,, 1497 de lr ve yerine olu Gyas-d-Din
geer.
M a h n m d 'd a n
(^tidar), bir zaman iin Trk kullarn
s o n r a k i k a r k babuu olan Tugaline geer, o, gen sultan
d e v ir
Gyas-d-Dini kr eder ve yerine kardei
ems-d-Dini geirir. Az sonra hanedandan

Firuz ve Ahmed adnda iki karde bir kurnazlkla sultan ems1
Firite ve Hft Han ona Mahmut derler; Baz Bat tarihlerinde
(ezcmle Cambridge tarihinde) Muhammed II diye anlmaktadr.
425
d-Dinle Tugalini ele geirir, birincisi kr eder ve tekini

ldrrler, Firuz tahta kar (1397),,
S u lta n T a c - d - ^h Davudun ve kh onun kardei Ahmedin
Din F iru z t ilk olu diye gsterilir,
y lla r
Firuz, Behmen olu sultanlarnn en byk
lerinden biri saylr ; bilgin ve iyi devlet adam

idi, pek ok dil konuurdu; bunlar arasnda Rum (Osmanl,
Bat) ve Turan Trkceleri de saylr; onun birok ulustan kars
olduu iin, her biriyle kendi dilinde konuabilirdi1*
Devrinde en byk mevkilerde iki kii grlr : kendi
kardei Ahmed ve retmeni stad Fadl-Ullah Incu (nci). Bi
rincisine Han - Hanan nvann ve Emir-l-Umera (bakomutan)*
l ve kincisine Vekil-s - Saltanal ve Melik Naip unvann
vermiti.
1398 de Viceyanagar racas Harihara Ilnin bir saldrs
zerine iki devlet arasnda sava yeniden balar. Firuz ayn
srada kuzeyden de Gondvananm Kerla racas Narsingin
saldrsna urar. Bu yzden , Hariharann 30.000 atl ve
900,000 yayalk ordusuna kar ancak 12,000 atl ile yrye
bilir; iki ordu Krina rma boyunca karlarlar,, Firuz ordu
sundan kad Sirac-d-Din, birka arkada ile algc, oyuncu
ve hokkabaz gibi Hindu ordusuna girer, bir gece, bakomutan
olan racann olunun nnde oynarken onu ldrr ve bun
dan kan kargaalk srasnda Firuzun ordusu suyu geer ve
Hindu ordusu tam bir bozguna urar. 600.000 hun karlnda
bar yaplr.
Bundan sonra kuzeyde Berarda epey baar salam olan
Narsinge kar savalr ve o da yenilip haraca balanlr.. Bu
sefere komuta eden Inciye Berar komutanl da verilir.
Delhi sultanl
blmnde Firuz Tulukun
^ G u rk an ^ e 1 e - lmnden sonra Tuiuk devletinin dalma

m e n t a n m a s yolunu tuttuunu grmtk; Byk Timurun
Hindistan akn bu gidii hzlandrmt. Onun

ekilmesinden sonra Gucerat, Malva ve Hande hem gerek
1 Firite, c, I, s.. 309; Mntehab-l-Lbab, c III, s. 51.
426
HNDSTAN TARH
ten, hem de resmen bamsz olunca Behmen oullan devleti

iin, bir kuzey snrlan ve onlarn gveni sorumu ortaya kar;
nk o na kadar her gn biraz daha ken Tuluk devleti
gibi bir komu yerine yeni kurulmu ve bymek hrsn besliyen komular ortaya km olur, Esasen yukarda anlan
Gond racalarndan Narsingin Berara saldr ibu yeni
Mslman devletin kkrtmas zerine olmutu. Dolay isiyle ar
tk Behmen olu sultanlarn o vakte kadar olduu gibi d
siyasa bakmndan hemen tek ileri Tilengana ve Viceyanagar
Hindu devletlerine kar Cihat,, tan ibaret kalmaz,, Kuzeydeki
yeni Mslman devletlerle de uramak ve onlardan saknmak
gerekir,, Ayn zamanda, Behmen oullar devleti Tuluk devle
tinden ayrlm en byk ve gl devlet olduu iin, yeni
ortaya kan veya kmak zere bulunan Mslman devle
tini kendine katmak istemi olmas da akla gelir,
Sultan Tac-d-Din Firuzun, Timur Gurkana bavurmas
muhakeme edilirken bu ynler de gznnde tutulmaldr,,
Firiteye gre, 804 ylnda (1401-2) u yolda mtevatir
haber alnr: Timur Delhi tahtna oullarndan birini geir
mek, btn Hindistan fethetmek ve eer gerekirse bunun
iin bir kere daha kendisi de Hindistana gelmek dncesin
dedir K Bu tevatrler zerine uza gren Firuz, Timura
deniz yolu ile eliler yollar ve dedirtir ki, ben sizin iten b
yklnz isteyenlerdenim (Devlethahan- muhlis): eer kendi
niz veya bir ehzadeniz Delhi zerine yryecekse biz de
hizmet etmek amaciyle Delhiye yrrz.,
Timur ise karlk mektubunda Firuz iin "iyiliimi istiyen olun (ferzend-i hayrhah) der; ona Dekken, Gucerat ve
Malva padiahln verir ve bu yolda bir de ferman yazdrr.
Bunun zerine Gucerat, Malva ve Hande hkmdarlar
bir yandan bu i dolaysiyle Firuza hep karde olduklarn1
1 Osmanl padiah Bayezide kar sefere hazrlanan Timur'un bu
gibi artc haberleri kendisinin yaydrm olmas da mmkndr. Ti
murun tarihileri Firuzun elilerinin gelip gidiini hi anmazlar: ancak
bu olay Timur tarihi bakmndan nemsiz grlm olabilir Firitenin
(c I s., 312), elilerin adlarn vererek, hediyelerin bir ksmn Sayarak
ve Hindistanla Dekkende bundan doan siyasal sonular anlatarak ver
dii ayrntlar uydurma olamaz,.
427
yazarak szlanrlar ve Delhi sultannn bir saldrsna kar

balak bulunmalar gerektii dncesini ileri srerler, br
yandan da Viceyanagar racasna haber yollyarak onu Firuza
kar kkrtr ve ne vakit yardmlarn isterse onu esirgemiyeceklerini bildirirler. Buna gvenen ibu raca da Behmen
oullarna demeyi stenmi olduu bac ve harac keser; Firuz
da bu durum dolaysiyle ona kar savamya yreklenmez,,
zet olarak u denilebilir ki, Firuzun Timura bavur
mas onun iin kazanl bir i olmaz,
F iru z 'm br
da Viceyanagar tahtna kan Bukka II,
s a v a l a r v e Gucerat ve Malva devletlerinin Behmenli dev l m
letine kar aldklar durumdan o kadar yrek
lenir ki ibu devlete ait Mudgal kurgannda oturan ve kendi

sine varmak istemiyen gzellii ile nl bir kuyumcu kzn
ele geirmek iin 5,000 atl ile Behmenli lkesine girer ve bu
yzden sava kar ve trl talili vurumalardan sonra Viceyanagarllar ezilirler, Bukka II, Firuza bir kzn ve onun drahumas olarak Bankapur kurgann verir, Tungabadra rmann
kuzeyindeki yerler Behmen oullarnda kalr; bir milyon hun,
be man inci, elli fil vesaire alnr,
Firuz 1417 de, birka yldr bac ve hara vermiyen,
Tilengana racasna kar bir sefer yapar, bunlar alr ve raca
yine Behmen oullarna baml olur, Bunun arkasndan Firuz
Viceyanagarla ekiilmekte olan Pangul kurganm kuatr;
kuatma ki yl srer, orduya salgn hastalk girer ve onu ok
sarsar, devletin en gl adam olan Fadl-Ullah nci bir vuru
mada lr ve Firuz kt bir durumda ekilmek zorunda kalr,
ok gemeden ar hasta iken kardei Ahmet taht elin
den alr ve Firuz o sralarda lr veya ldrlr (1422), ok
iki imesi ve 800 kars olmas vcudunu erken ypratm ve
onu bu sonuca gtrmt, Dekken Firuzabad kentini o kur
mutur.
S u lta n A h m e t az
ynetim dzeltmelerinden sonra Viceyanagara kar baar ile savar ve pek ok

tutsakla dner, Bunlardan birou mslman olur; ilerinden
mslman olup Feth-Ullah adn alan bir Brahman, ilerde Be-
428
HNDSTAN TARH
rar*da Imadah devletini kuracaktr,, Yine bu tutsaklardan bir

Brahman, mslman olup Haan adn alacak ve ileride dev
letin en nemli adamlar arasna girecektir,, Onun olu Ahmet,
Ahmednagarda Nizamah devletini kuracaktr,,
Sultan Ahmet 1424-25 de Tilengana devletine saldrr,
bakent Varangeri alr ve ikenin hemen btnn kendi
devletine katmakla Behmenli lkesini douda denize kadar ge
niletmi olur,
Ahmed bundan sonra gzn kuzeye evirir; amac,
Timur Gurkanm aabeyi Firuza vermi olduu ferman gereMalva ince Gucerat ve Malvay ele geirmektir,,
Ahmed bu savalarda Gucerata kar hemen hep yenile
cek ve Malvaya kar se baarlar salyacaksa da bunlar
tasarlad ftuhat gerekletirebilecek lde olmyacaktr;
sonda Malva'ya da yenilecek ve Berarn bir ksm olan Kerla,
sultan Hueng'de kalacaktr.
Ahmed 1436 da l r; bakenti, Glbergeden Bidara
tamt veya bir son kentte daha ok kalmya balamt.
Kendisine Veli,, denir, mutassp bir mslman idi ve sanld
na gre i olmutu., Azeri adl veya mahlash air BehmenNme adl bir trl ahnamesini onun zamannda balamt
( bu eser imdi kayptr) Sultan Ahmed, tahta kmasna yar
dm etmi olan Halef Haan adnda Basra tccara Melik-tTccar,, unvann vermiti. Ondan sonra bu nvan devletin en
deerli nvanlar arasna girer,
G a rib a n v e Hindistan ikliminin orta iklimli lkelerden ge D e k k e n iy a n lenler iin ypratc olduunu ve Delhi Trk
k avg as
sultanlnn gcn biteviye kuzeyden gelen
bir Trk gmen akntsna ve bu sayede or
duda ve her nemli teekklde bir Trk ounluu salanlmasna borlu olduunu yukarda grmtk,,
Dekkene ise dardan bu lde Trk getirmek imknsz
denecek kadar gt, dotaysiyle orada orduda ve ynetim
ilerinin banda kuzeyden yeni gelmi bir Trk ounluu
bulundurmak daima elden gelmiyordu; esasen oraya getirilen
Trkler de hemen hep erkekti ve yerlilerle evlenmek suretiyle
ocuklar daha abuk yerlileiyordu. Ancak genel devlet ve hele
429
orda ilerinde baar, elden geldii kadar kuzeyden Trkistan

veya randan Trk getirtmiye bal idi, Behmen oullarnn
Tilengana ve Viceyanagar gibi Dekkenli devletlere kar bu
kadar kolaylkla zaferler kazanrken kuzey devletleriyle at
nca hemen hep yenilmeleri de bu iin nemini belirtmiti.,
Dekkende devlet ilerinde ok kere aznlkta kalmya
mahkm olan kuzeyden yeni gelme Trklerle yerliler ve yerli
lemi eski Trk aileleri arasnda arabuk byk bir nrdelik (rek abet) ve dmanlk doar ve bu Behmen oullar
devletinin dalmasnda en nemli mil olur,.
Dekkene iki ynde yabanc getirilirdi: Kuzeyden ve Ha
beistandan. Kuzeyden gelenlerin ou randan gelme i
Trklerdi; b u d a coraf durumun ve Iran (Basra) krfezi
limanlan ile Dekken limanlar arasnda gidi geliin ok olma
snn bir sonucu idi,, Bu gelenlere bazen Bat tarihlerinde
Iranl denilirse de o devirde randa her ey, ordu ve ynetim
hemen hep Trk elinde olduu iin ayn ileri Dekkende
grmek iin gelen ve getirilenlerin de Trk olduunu kabul
etmek hem makuldr, hem de birok ad ve tarih kayt bunu
gstermektedir, Firite bazen bunlar iin Mool tabirini de
kullanr ise de, O, bu sz genel olarak kuzeyden gelenler
iin kullandndan bu gibilerin gerekten Mool olmas ge
rekmez,, Hele ki Timur Gurkan, Moollar Seyhandan epey
teye srdkten sonra okcana Moolun Dekkene gelmesi
ihtimali yok denecek kadar azd,,
Habeler ve hatt Zenciler de vurukanlk bakmndan
yerlilerden stn olduklar iin Dekkene getirtilirler di..
Genel olarak bu andmz karnlk ve hatt dmanlk
bir yandan kuzeyden gelen ve byk ounluu Trk olan
yabanclar ve br yandan DekkenliIer, yerlilemi ve yerli
lerle karm Trkler ve Habe ve Zencilerin topu arasnda
idi,, Birincilere Gariban,, yani garipler, yabanclar ve tekilere
Dekkeniyan,, yani Dekkenliler denirdi ve Afrikallar da
bunlar arasnda saylrd,, Dolaysiyle kartlk, bugn birok
smrgede grld gibi, ak ve koyu renkliler arasnda idi.
Buna birok Garib,, in i ve Dekken!,, 1er ounluunun
snn olmasndan doan karnlk da eklenilmelidir; ancak
bunun nemi nisbeten azdr,,
430
HNDSTAN TARH
S u lta n la - d -d in babas Ahmedin yerine geen
bu sultan
devrinde Gariban,, ve Dekkeniyan,, ara
sndaki dmanlklar apak vuruma biimine girer,, Sultan
birincileri tutmaktadr,
1437 de Konkan dalk blgesi (Bombayla Goa arasn
daki bat ky blgesi) fethedilir,, Garib,, 1er ordusu ileri g
trlmek ve savaa sokulmak "Dekken,, ler ordusu ise snr
bekisi olarak geride braklmak zere giriilen Hande seferi
tam bir baar ile sonulanr ve bu olay Garib,, lern stn
ln gsterir, Bunlar Viceyanagara kar da byk bir
zafer salarlar (1443),,
Ala-d-Din aylarca haremine kapanp elence alemine
dalard; byle bir srada Dekken,, ler nfuz kazanrlar ve
onlardan Meyamin-Ullah Han Garip,, leri yok etmek iin
Kuzey Konkana yeni bir sefer tertip ed er; Garip,, ler ok
kt artlar altnda ve aldatlarak yprattrldktan sonra
Konkanl bi racann bir gece basknnda ok ezilirler ve
geride kalm olan Dekken,, ler bu ezik kuvvetin subaylarn
bir ziyafette ldrr ve habersiz olan erlere de baskn bii
minde saldrp onlar da ldrrler,, Ancak Kasm Bey adnda
biriyle birka kii kurtulur (1446)..
Bu olay Behmen oullan devletinin ve ordusunun nasl
bir duruma dm ve i dmanlklarn ne dereceyi bulmu
olduunu gsterir,
Ala-d-Din 1458 de lr,
ûlmiyle nldr; Garip,, leri tutar, onun devrinde ilerde en nl mevkilerde bulunacak
olan Mahmut Kavan nem kazanmya balar..
1461 de, zulmnden bkan kendi adamlarnca
S u lta n H m y u n Z alim
Hmyun
ldrlr..
Yerine 8 yanda olu geirilir; nfuz yine

Garip,, lerde ve bunlarn ba olan Hoca Cihan
nvann tayan Melik ah Tkde ve Mah
mut Kavandadr, Yeni sultann ocukluundan istifade etmek
istiyen birok komular Behmenli devletine saldrrlar,, Bunlar
arasnda Orisa ve Tilengana racalar yenilip ekilmek zorunda
kalrlar, daha nce anm olduumuz gibi Malva sultan Mah
S u lta n N izam
ah
431
mut Kala I de Dekkeni istil eder ve byk bir zafer kaza

nrsa da Gcerat sultan Mahmut Bigarhanm ie karmas
zerine geri ekilir Nizam ah 1463 de daha ocukken lr,,
S u lta n M u h am - len Nizam ahn kardei olan ibu sultan
m ed II L e k e t devrinde bata Gariban,, stn durumdadrb a a n y lla r 1ar O ocuk olarak tahta kmt Hoca Ci
han Trk ve Melik-t-Tccar Mahmut Kavan

sultann annesi, Mahdume-i-Cihan ile birlikte devleti yneltmiye koyulurlar,, ok gemeden Anne Sultan, Hoca Cihan
Trk kskanr, ondan kukulanr ve onu Dekkeniyan,, dan
Nizam-l-Mlke ldtr Bu olay, devleti sarsan ibu iki hzb
arasndaki dmanlktan hanedann nasl istifade ettiini gs
termektedir., Ondan sonra Hoca Cihan nvan da Mahmut
Kavana verilir,,
1467
de, Berar ordusu banda, Malva devletinin eline
gemi olan Kerla kurgann geri almak iin savaan Nizaml-Mlk, oraya girerse de Malva hizmetinde bulunan iki Racput onu ldrr ve kurgan yine Malva sultannda kalr, Bu
vurumada ilerde dil ahlar devletini kuracak olan Yusuf
dil Han S e v a i1 Trkmen ve Derya Han Trk diye anlan
iki bey temayz etmiti,,
1469 da Mahmut Kavan, Konkanda (Dekkenin bat
kys) iki yl sren etin bir sefere giriir,, Ama, mslman
ticaret ve hac gemilerini soyan korsan yuvalarn ele geir
mekti Kelna (Vialgarh) kugam ve Ga liman alnr; bu
son yer Viceyanagar racasna aitti.,
1471-2 de Orisaya kar bir sefer yaplr; ama, racalk
tahtna hak iddia eden iki rakipten birini tutup onun yolu ile
Orisay Behmenli devletine baml klmakt,, Bu ide baar
1 Firte, c, I s, 348 de
diye yazldr,. Bu kelimenin anlam
zeride epey tartlmtr. Bunun Kuzey Hindistan'da kullanlp Elver
Mahacalarmca bugne kadar tanan ve bir art drtte bir adam yani
bir adamdan drtte bir adam lsnde stn anlamnda olan tabir ol
duu ileri srlmtr Keza bunun Yusuf Adil'in genliini geirdii
Kuzey randaki Save kentinden geldii de iddia edilmitir ; ancak Seva
ve Save
imllar bu iddiaya pek doru gstermemektedir (Bak.
Cambridge H of ndia, c III, s, 416, h 1 e)
432
HNDSTAN TARH
salanlr, Bu seferin komutan sultan Ahmed Veli zamannda

Viceyanagara kar yaplan bir seferde tutsak edilen ve mslman olan Melik Haan Bahri 1 olup ona Nizam-l-Mlk
nvam verilmiti; bu kii ilerde Nizamahlar devletini kura
cak olan Ahmedin babasdr,,
Haan Nzam-I-Mlkn bu seferden dn-
Y n e tim ile*
rin d e d e i ik - nde d rt taraf Yani vilYetin bana (biri
tik le r
ayral) yeni kiiler getirilir ; bunlardan ikisi
Gariban,, ve ikisi de Dekkeniyan,, dandr Bu,

iki unsur arasnda eitlik gzetilmek istenildiine iaret saylmtr ve devlet iinde balca sz sahibi olan vezir Mahmut
Kavann siyasasdr,, yle k i: Glberge ( Bcapur'u da kap
sard ) Mahmut Kavanda kalr ( Byle iki grevi birden
zerine alma olay ok grlmektedir), Devletbad Yusuf Adil
Hana verilir ve Trk beylerinin ou Derya Han Trk, Kasm
bey, ah Kulu ve saire onun buyruu altna konur,, Haan
Nizam-l-Mlke Tilengana ve ibu Haan gibi Viceyanagar
Brahmanlardan olup mslman olmu olan ve mad-l-Mlk
nvann tayan Feth-Ullaha da Berar verilir,, Bu kiiler iin
Firite, ibu taraf,, veya vilyetlerin Ser Leker'i demektedir,
ancak bunlar hem vali, hem de komutandrlar.
Bylelikle iki unsur arasnda bir bar ve gven havas
esdirmek istenildii anlalmaktadr,, Yusuf Adil Trkmenle
eski Brahman Feth-Ullah Imad-l-Mlk arasnda da byk bir
dostluk vardr.
Ancak genel olarak "Dekkeniyan,, ve hele Haan Bahri
Nizam l-Mlk, Mahmut Kavann itibarn ve Yusuf dilin
bykln ekmemektedirler.
1472 de Viceyanagar racasnn kkrtmasiyle Bilgaum ve
Bankapur racalar Goaya saldrrsa da yenilirler, Bilgaum
alnr ve sultan Muhammed II bu mnasebetle Lekeri,, nvann alr
1 Bu kiinin denizle hibir ilgisi olmamtr. Bu ad Hindu dilinde
ona yakn biimde otan bir trl atmacaya verilen bir addan (Haan daha
nce Sultan Muhammed IPnin kuusu id) veyahut da Hasann babas*
nn ad olan Brahman Bahire den bozma olduu ileri srlmtr (Bak s
Cambridge H of ndia, c, III, s, 415 h. Pe)
433
Yine bu ylda Dekken, mevsim yamurlarnn iki yl ya

mamas yznden ok etin bir ktlk geirir.
1476-7% yllarnda Orisaya kar Telingana blgesinde
baarl seferler olur ve bu son blgenin hemen btn Behmenli devletine katlr,,
1478 ylnda Behmenli devleti en byk
ve gl ann yaamaktadr. Ancak o, iinde
var olan karmlklar yznden ok gemeden
yklacaktr, Bu sonuca gtrecek olaylar zin
c ir u biimde geliir :
Behmenli devleti ok bymtr ve, gneyde
Viceyanagar lkesi ayral, hemen btn Dekkeni bir denizden
br denize kadar kaplamtr, devlet gldr ve sultann
nfuzu byktr; Buna gre, vezir Mahmut Kavan taraf,, yani
vilyetlerin saysn drtten sekize karmak ve taraftar,, yani
valilerin (S er Leker = komutan da denilmektedir ) nfuzunu
azaltmak ve ynetimi kolaylatrmak iin birka yenilik ka
rarlatrr, Bunlara gre:
1. Taraflar drt yerine 8 olur, yani herbir taraf,, ikiye
blnerek kltlr; ayn zamanda bunlarn birok kasaba
ve Parganalar (daha kk ynetim blmleri) Hassa,, ya
plr, yani dorudan doruya sultann ynetimi altna konulur
(sultan hzinesine balanr). Bu sekiz taraftan nn banda
a) kendisi Mahmut Kavan (vezirlik ve ayn zamanda taraftar
lk, yani valilik yaplabilmektedir); b) Yusuf dil Trkmen ve
c) ldrlm olan Hoca Cihan Trkn soyundan Fahr-lMlk bulunmaktadr.. br be taraftan nn banda Dekkenli ve ikisinin banda da Habe bulunmaktadr.. Dolaysiyle
Gariban,, ve Dekkeniyan,, be tarafm bandadr.
2.,
O na kadar her taraf,,taki kurganlar Ser Leker,,
olan taraftarn ve onun setii adamlarn elinde idi; yeni
usule gre taraftara bir kurgan braklr ve br kurganlarn
babuluklar sultanca gvenilen kimselere verilir; ama, vali
lerin ayaklanmalarn gletirmektedir,,
3. nce beylere savaa hazr tutulan 500 atl iin ylda
100,000 ve 1000 atl iin de 200,000 hun, ister para ister caygir olarak verilirdi, ancak ilgililerin gerekten gereken sayda
S u lta n M u h am m e d in so n y l la r n d a d e v le
tin d a lm a s iy le s o n u la n a n
o la y la r
Hindistan Tarifti
28
434
HNDSTAN TARH
er ve at bulundurduklar pek sk denetlenmezdi,, Bundan byle

yukarda anlan para 125 ve 250,000e karlr, ancak her
eksik beslenilen kii dolaysiyle paradan ksnt yaplmasna
karar verilir,
Birok ilerigelen bu yeni durumdan hi holanK a v a n n maz> bata Dekkeniyan,, ve onlarn banda da
ld r lm esi Haan Bahri Nizam-l-Mlk bu ilere kesin olarak
karndrlar,,
Haan Bahri ve bika arkada, Yusuf Adilin bir seferde
bulunmasndan istifade ederek Mahmut Kavann habe olan
mhrdarn kandrp vezirin mhr n bo bir kt zerine
baddrlar. Mhrn zerine de vezir azndan Orisa racasna
bir mektup yazarlar ; bunda Mahmut Kavan gya racaya sul
tan Muhammed IPnin zulmnden ve sarholuundan szlan
makta, herkesin ona karn olduunu bildirmekte, racay Behmenli devletine sakhrmya kkrtmakta, ona yardm vadetmekte
ve i olup bittikten sonra Behmenli lkesinin aralarnda yar
yarya blnmesini nermektedir..
M ah m u t
Bu uydurma mektup sultana gsterilince O ii incelenmiye ve derinletirmiye lzum grmeden Mahmut Kavan
yanma artr; ona bana gelecei haber veren olursa da or
yine sultann yanna gider ve orada ldrtlr (nisan 1481),,
78 yanda id i; hayrat oktu; balatt medrese nldr
O srada Tlenganada bulundurulmakta idi,, Askere ve
apulculara ldrlen vezirin ordughnn yamasna izin
verilir, onun Gariban,, dan olan erleri de Yusuf Adil'in ya
nna kaarlar.
S u lta n M u h am ldr zerine hemen btn Gariban,,
m e d e k a r
ve Birtakm Dekkeniyan,, sultana
karn
a y a k l a n m a l a r durum alr; sultan, bunlardan kimi yanma
arsa, kendisine gvenmedikleri iin gele

meyecekleri karln alr; bunlar Yusuf Adil ne yaparsa biz
de onu uyarz derler ve o gelinceye kadar bekleme durumu
alrlar. O da gelince sultann yanma gitmez ve kendi ordug
hnda kalr,,
435
Bu davran ve genel boykot, vezirinin susuzluunu

anlam ve onu ldrttne piman olmu olan sultan ister
istemez Haan Bahri Nizam-l-Mlkn ve yanatlannm bir
kuklas durumuna sokar, Haan Bahri, Naib-s-Sultan olur, olu
Ahmet, Nizam-l-Mlk nvaniyle Yusuf diFin brakt Devletabada vali olur, Yusuf Adil de Bicapur vilyetini alr
Sultan Muhammed, II mart 1480 de 28 yanda iki y
znden lr; son anlarnda Hoca (Mahmut Kavan) bizi ld
ryor diye sayklard 1
Koca Behmenli devleti resmen deilse de gerekten
dalmtr. Bicapurda Yusuf dil ve Berarda Feth-Ullah
Imad-l-Mlk merkezi tanmaz bir durumdadrlar..
S u lta n M a h m u t Muhammedin yerine geen olu Mahmut, 12
v e d e v le tin r e s - yalda bir ocuktur ve Dekkeniyan,, n ba
m en d a lm a s olan Naib-s-Sultan Haan Bahrinin elinde
bir kukladr: Ona biat iin gelen Yusuf diF

in Gariban ordusu ile bakentteki Dekkeniyan,, ordusu ve
ona katlan bakent Bdarn yerlileri arasnda etin bir sokak
sava olur, nce Dekkeniyan,, stn gelir ve Gariban,, a ait
evler yama edilirse de kentin dnda kalm olan Trk bir
likleri ieri girince i deiir ve Dekkeniyan,, dan pek ok
kii ldrlr. Bu arpmalar 20 gn srer ve 4000 kii lr.
1486 da Naip Haan Bahri, Tileganada bir ayaklanmay
bastrmak iin sultan oraya gtrr, o srada kendisini l
drmek iin baz hazrlklar yapldn renen Haan Bahri
ordudan ayrlp bakente dnerse de orada ldrlr (1486).,
Bundan sonra merkezde stnlk Gariban,, a geer.
1487 de Dekkeniyan,, sultan ldrmek iin saray basarlarsa
da Trk saray koruyucular dardan Gariban,, ordusu yar
dma yetinceye kadar saldrclara kar koyarlar ve yardm
gelince saldrclar ldrlrler. O srada halk Gariban,, in
evlerini yama etmiti. Ertesi gn bu sonuncular almya
kalkrlar ve gn sren vurumalarda pek ok kii lr,,
Bu kargaalklar srasnda Kasm Bey Trk diye anlan
ve Berid-l-Memalik nvanm tayan bir Trk beyi, Naib-s
1 lm tarihi
U '/ msramm ilk iki kelimesiyle tesbit
edilir, Ebced hesabile 887 eder.
436
HNDSTAN TARH
Sultanla geerek duruma egemen olur ve

sultan kukla gibi kullanmya koyulur,
bundan byle o,
Bu yeni durum karsnda Devletbad valisi Ahmed Nizam-l-Mlk (ldrlen Naib Haan Bahrinn olu ), Bicapur
valisi Yusuf dil ve Berar valisi Feth-UHah Imad - l - Mlke
haber yollayp resmen bamszlklarn iln etmelerini nerir;
bunlar da bunu kabul ederler., Dolaysiyle 8 ydr gerekten
ayr yayan byk vilyet devletten resmen de ayrlm
olur,. 1512 de Glkende (Golkonda) valisi Sultan Kulu Kutb-lMlk adnda bir Trk de ayn eyi yapar ve paralanma tamam
olur. Ancak u yn hatrda tutulmaldr ki, bu kiiler sultan
nvann hemen hi kullanmazlar, bunu onlarn halefleri yapa
caktr ; birok yabanc devlet te, balangta olsun, bunlarn
sultan ve ah nvanlarn tanmyacaktr Hele Grkanl devleti
bunlara sonuna kadar Han demekte direnecektir, Keza bunlar
ilerine gelince Behmenli sultaniyle, az ok onu stn durumda
tutarak, ibirlii yapacaklardr.
Behmenli devletinin ayrlm olduu be ksm unlardr:
1 Merkezde, Bidarda Behmenli hanedan bir kukla olarak
kalmaktadr, gerek erke Gariban,, dan Kasm bey Berid-lMemalik ad ve nvanm tayan bir Trk beyindedir,, 1527 de
onun olu Ali Berid son Behmenli padiahnn kamas zerine
bamsz olur. Bu devlete Bidar (bakent ve lke ad) veya
Beridahlar,, (hanedan ad) denilir,,
2, Kuzey-douda Berar'da Dekkeniyan,, dan Feth-Ullah
Im ad-l-M lk 1481 denberi gerekten ve 1490 dan beri de
resmen bamszdr ; bu devlete Berar (lke ad, bakent Elipurdur) veya Imadahlar,, (hanedan ad) devleti denir.
3. Kuzey - batda Devletbadda * Dekkeniyan dan
Ahmed Nizam - l - Mlk 1490 dan itibaren r esmen bamszdr.
Bu kii Ahmetnagar kentini kurmu ve orasn kendine
bakent yapmt. Bu devlete Ahmetnagar (bakent ve lke
ad) veya Nizamahlar,, (hanedan ad) devleti denir. Bu hane
dan mensuplarnn adnn sonuna bir de Bahri,, sz katlr.
Haan Bahri, Brhan Nizamah Bahri gibi,, Bunun anlam ze
rinde yukarda durmutuk.
437
4. Gney-batda Bicapura "Gariban,, dan Yusuf dil

Trkmen, 1381 den beri gerekten ve 1490 dan beri resmen
bamszdr. Bu devlete Bicapur (bakent ve lke ad) veya
dilahlar,, (hanedan ad) devleti denir., Bu hkmdarlara
ok kere "Adaletpenah,, diye de hitap edilir.
Firiteye gre, Yusuf dil, stanbul fatihi kinci Mehmedin kk kardei olup aabeyi Osmani tahtna knca
ldrlmemesi iin anas tarafndan baka bir ocukla dei
tirilerek karlmtr (bizce bunu, ibu hanedann, kendine
nem vermek iin, kartt bir efsane saymaldr),,
5. Gney-douda Glkendede "Gariban,, dan Sultan
Kulu Kutb-l-Mlk ad ve nvann tayan Baharl Trkmen
lerinden ve Ali kr Bey soyundan olduu sylenilen bir
vali 1512 den beri bamszdr,, Bu devlete Gkende (bakent
ve lke ad) veya "Kutupahlar,, (hanedan ad) devleti denir.
Bazen, fakat nadiren, Tilengana devleti denildii de olur,
Firiteye gre, Sultan Kulunun yukarda anlan nesebi
en dorusudur; Ancak ayn tarihi bu hanedan mensuplarnn
"Mirza Cihanah maktul,, n (873 hicride Akkoyunlu Uzun
HaSan tarafndan yenilip ldrlen Karakoyunlu hkmdar)
soyundan olduklar iddiasnda bulunduklarn da yazar. Sultan
Kulu, Hamadan Trklerinden olup bilgin bir adam diye tann
mtr.
bu devletlerin beinde de halkn byk ounluu
Hindu, fakat egemen unsur mslmandr. Bunlarn nde ibu
egemen unsur "Garibandandr ve Trkt r; br ikisinde
Dekkeniyan,, dandr ve yerlidir, yani Habe deildir. Herbir
devletin egemen unsuru zaman zaman deiecektir,
Bunlardan baka Mahmut Kavanm ihdas etmi olduu
yeni "taraflar,,m bandakiler de kesin durumlar pek belli
olmyarak yerlerinde dururlar; ancak bunlar bamsz devlet
bakan durumuna gemiyecek ve ilerde sz geen be devlet
tarafndan temessl edileceklerdir. Parendada (Ahmetnagar
gneyi) Hoca Cihan Trkn ayn nvam tayan akrabas bu
gibilerden biridir;
HNDSTAN TARH
438
Kasm Bey, Bidara, yani Behmenli devletinin

kk kalm olan merkezine, kukla gibi kulland sultan adna egemen olduktan sonra
ibu sultan kullanarak ayrlm vilyetleri ye
niden toplamak amacn gder, bu ide bite
viye baarszlklarla karlar ve ancak Bidaria yetinmek zo
runda kalr.
O, 1504 de lnce yerine yine naip ve devletin gerek
egemeni olarak olu Ali Berid Bey geer. 1527 de Timur so
yundan Babur Kuzey Hindistana yerleince son Behmen sul
tan olan Kelim-Ullah ona bavurup kendisini Ali Bey Berdl-Memalikin egemenliinden kurtarmasn diler ve bunu yaparsa
lkesinin bir ksmn ona vaat eder.. Bu haberi yolladktan
sonra Kelim-Ullah, Ali Bey korkusiyle bakentinden kaar ve
Ali Bey Bidarda bamsz hkmdar olur.
B e h m e n li h a n e
d a m n o r ta d a n
k a lk m a s m a k a d a r o la n o la y la r
XII. D e k k e n * i n b e M s l m a n 12 v e b i r
H in d u 2d e v l e t i n i n m t e r e k t a r i k i
G en el b a k Yukarda
andmz be Mslman ve bir Hindu

Dekken devletinin tarihi birbirine ok karm
olduu iin onlar burada birlikte anyoruz..
Bunlardan nn (,erar,_Ahmetnagar ve Bicapur) resm
bamszlklar tarihi olanC 1490 dan bal yacaz..
~
Be Mslman devletin genel siyasalarnda belirli ana
cizgjler bulmak colHftictE~H^^^
hkmdarn o andaki hrs ve keyfine gre birtakm i ve
savalara atladurur.
Buna ramen olaylarn incelenilmesinden bir genel gr
karmak istenilirse bu devletlerin beinde de grlen baz
genel duygu ve dnceler oylece toplanlabilir:
a) Behmenli hanedannn, szde olsun, elinde kalm olan
nisbeten gsz Bidar ayral (mstesna), br drt devlet ve
daha dorusu hanedan biribirini son derece kskanmakta ve
1 Ahmetnagar - Nizamah, Berar-Imadahi, Bidar-Beridah, Bica
pur-Adil ah ve Glkende-Kutupah devletleri..
2 Viceyanagar devleti; bundan baka Dekkende birka kk
Hindu devleti de vard,.
439
ilerinden birinin ar byyp glemesini ekememektedir;

Dolysiyle byle bir olay gerekleme yoluna girince, an
byyor ve gleiyor sanlana kar balamalar yaplmakta
dr; Bazen balaklardan biri, byk bir zafer sonunda, kendi
balann fazla g kazanmasndan korktuu iin birdenbire
cephe deitirip kar yana gemektedir, Bu gibi olaylar da
ayrca kinler dourmakta ve yeni savalara yol amaktadr;
b) Bidarda Behmen oullarndan bir sultan kaldka ona
kar, szde de olsa, bir trl ballk gsterilmekte ve ondan
gelen buyruk ve isteklere, ie gelirse, uyularak ondan manen
olsun gc almya yeltenilmektedir; br drt devlet onun
nce Kasm Berid ve sonra onun olu Ali Beridin elinde
kukla olmasn, ilerinden birinin elinde kukla olmasna tercih
etmektedirler; nk Beridler kk bir lkeye dayandklar
iin onlardan pek o kadar korkulmamaktadr; Halbuki br
drt hkmdarn biri Behmenli sultanm ele alsa gerekten
kendi lkesine Bidar lkesini de katm olurdu,, 1514 de smail
: dilah, Behmenli sultann ele geirince Burhan Nizamah
kendi yanna snm olan Ali Beride yardm etmi, o da
Bidar ve Behmenli sultann yeniden ele geirmiti.
c) Bidarda Behmenli sultann kukla gibi kullanan Be
ridler onu alet ederek, gereklense kendi adlarna, br drt
devleti buyruklar veya egemenlikleri altna almya ok ura
acaklar ve bu amala birok tertip kuracaklarsa da bunda,
yukarda da denildii gibi, baar salyamyacaklardr;
d) Be devlet de aralarnda birer ikier balaarak biribirleriyle savarken komu byk Viceyanagar Hindu devle
tiyle i birlii yapmaktan ve ondan yardm istemekten hi
ekinmiyeceklerdir; o kadar ki 16 inci yzyln ortalarnda ibu
Hindu devleti Dekkenin gerek egemeni olacaktr.. Ondan
sonra Mslman devletlerin akllar balarna gelecek, ona
kar balaacaklar ve onu ykacaklardr.,
e) Bu be devletin bandaki hanedanlar da, ilerinden
kendilerini kk duymak ve bykl dardan almak veya
buna almak illeti olacaktr; Mesel son Behmenli sultan
ortadan kalktktan sonra da bunlar hem kendi adlarna altn
para basmak, hem de saraylarnda gnde be defa nbet al
adr mak gibi padiahlk almeti saylan eylemelerden ekinecek-
440
HNDSTAN TARH
lerdr; bunda belki az ok ayn zamanda ve ayn artlar iinde

devlet bakam olmalar dolaysiyle biribirini kskan bir gzle
denetlemelerinin de tesiri olmutur..
dilahlarn Osmanl padiah Murad II ve Kutupahlarn Karakoyunlu hkmdar Cihanah soyundan olduklar
iddias da bu gibi bir duygunun sonucu saylmaldr,
Keza 153132 de Burhan Nzamah ile smail dilah
arasndaki bir atma da bunu gsterir,, Gucerat tarihinde anl
m olduu gibi ibu lkenin sultan Bahadr, 1528 ylnda
Nizamahlar lkesini istil etmiti, bir ikinci istildan korkan
Burhan Nizamahda 1531 de onun ordughna gidip bir yenilmi
durumunda ona sayglarn sunmutu,, Grme srasnda Ba
hadr ilk defa Burhana ah diye hitap eder ve yeni fethet
mi olduu Malvamn sultanlarna ait eter ve afitabgiri 1
ona verir,, Nizamah ve dilahlar arasnda bir savan n
gnnde vaki olan yukarda andmz atma srasnda smail
dilah, Burhan Nizamaha unlar dedirtir :
Eer sana sultan Bahadr'n ah,, sziyle hitap etmi ol
masndan dolay vnyorsan oktandr ki biz Ahir Zaman
Peygamberi soyundan olan ve zemin (yer) ve zamann vnme
sermayesi bulunan Iran ahnm ki ezel saltanat o hanedan
dadr ah,, diye vaki hitabiyle mbahiyiz,, Sen ise Gce- ;
Tatllarn soyu sopu bilinmiyen sr basnnkiye vn
yorsun,, 2.
e)
Toprak istekleri ve bu yzden doan dmanlk
savalar arasnda iki nemli konuyu belirtmek gerekir.
Bunlardan biri olapur kent ve blgesidir ve bu yzden
Ahmetnagar ve Bicapur devletleri biteviye didieceklerdir.
Behmenli sultan Mahmudu kukla gibi kullanan Kasm Bey
Berid-l-Memalik orasn Ahmetnagara verdirtmiti.
Bunlarn kincisi Patri blgesidir,. Buras Berar devleti
iinde ve Ahmetnagar snrna yakndr; bu son lkenin
hkmdar hanedannn (Nizamahlann) atalar ise oraldrlar.
Bu yzden ibu hanedan oray almak istemekte, ancak Berar
sultanlar (Imadahlar) buna bir trl yanamyacaklardrlar.
1 Bunlar padiahlk almettendirler ve hkmdarlarn ba zerin*
de tutulan bir trl emsiyedirler
2 Miintehab-I-Lbab, c. III, s,. 175,
ekkenin 16 mc yldaki
altnda geliecektir,,
441
tarihi bu gibi millerin tesiri
Be mslman Dekken devletinin karlkl durumlarn

gsteren bu genel baktan sonra tarih olaylara geelim,,
T bata, Kasm Bey Berid-I-Memalik, Beh-
M slm an d e v
l e tl e r c e b irik i menli sultannn adn kullanarak br Dek
rin e k a r V ic e - ken mslman devletlerini kendi egemenlii
y a n a g a r d e v ie - altna almya alr ve ilk olarak Viceyanat iy le i b i r l i in e
H in<j u devletini Bicapura kar kkrtr;
gar
icendisi de Ahmed Nizamah ve Parendede

egemen olduu yukarda anlm olan Hoca Cihan ile birlikte
Bicapura kar yrr,,
Viceyanagarl Hindular Bicapur'un gneyinde Rayur ve
Mudgal kurganlarn alrlar; ancak Ahmed Nizamah vuruiiaya katlmaz ve Kasm BeyIe Hoca Cihann ordular dilah ordusunca bozulur,, Bu iin sonucunu yalmzcana bir Hindu
devletine bir mslman devleti aleyhine kazan salamaktan
ibaret kalr (1491),
b a la n lm a s
Behmenli devletinin dalmas patrtlar sraB a h s ^ r^ k a r snda Goay ve Konkann birok yerini ele
uralar
geirmi olan Bahadr Gilan adnda biri, 1491
den beri bamszdr ve byk lde kor
sanlk yapmaktadr. Gcerat sultan Mahmut Bigarhamn szlan
mas ve tehdidi zerine ve onun Dekkene girmesinden kork
tuklar iin Yusuf dil, Ahmet Nizam-l-Mlk ve henz Tilenganada bir bey olan Sultan Kulu Kutb-iil-Mlk, Behmenli
sultan adna konuan Kasm beyin arsn kabul eder ve
Gilanli Bahadra kar sava aarlar, Balaklarn herbirinin
zel amalan bulunmas ve biribirini kskanmas dolaysiyle
i pek sk tutulmazsa da 1494 de Gilanli yenilir ve lr.
g a zl
d e r i ik lik le r
1504 de Bidarda Kasm Berid lr ve yerine
S lu
A Berd
êer
A y ni
y ilda
B erard a
Feth-Ullah mad-l-Mlk lr ve yerine Ala-dDin madah geer ve bu andan itibaren bu hanedan madahlar adn alm olur.
HNDSTAN TARH
442
ibu 1504 ylnda Yusuf dil, Bicapur devle

tinde ilii resm din yapar,, Ali Berid, yine
Behmenli sultan adna, br devletleri ona
kar saldrtr; Snn olan Ahmet Nizamah
ve i olmasna ramen henz bamszln iln etmemi olan
Sultan Kulu Kutb-l-Mlk savaa katlrlar, Beradaki Ala-dDn madah sunn olmakla birlikte savaa katlmaz. Yusuf
dil yenilir, nce Berar, sonra da Handie kaar; ancak 1505
de Ali Beridi yenip Bicapuru geri alr,
Yusuf d il in
ili i resm
din yapm as
^ ^.
Yusuf A d ln
Yusuf dilin lmnde (1516) olu smail 13

yain(j a idi; Yusuf lmeden nce Dekken-
gelien o layla r yan an Ian Kemal Han oluna vasi yap
mt,, Bu kii hutbeyi i biiminde okutmayp

hanef biiminde okutur, yani Snnlii yeniden devletin resm
dini yapar ve ayn zamanda Gariban, Hf Hann tbirine
gre ran, Turan ve Rum Garipzadelerini,,, i bandan uzak
latrp hatt onlara ok zulm edip hep Dekkeniyan,, i ba
na geirir,
smailin tahta kt sralarda Portekizliler Goay alrlar.
dilahlar oray ksa bir an iin geri alrlarsa da ibu liman
yine Portekizlerin eline der ve bunlar Dekken devletlerinin;
i ve d boumalar yznden orada tutunurlar. O sralarda
Viceyanagar Hindular da Rayur Dab (iki su) denilen Tungabadra ve Krina rmaklar arasndaki blgeyi alrlar; bu ie
Ali Beridce kkrtlmalard..
Kemal Hanla Ali Berid arasnda herbirinin kendi padi
ahn hapis ve kr ederek padiah olmak ve lkelerini byt
mek amaciyle baz haberlemeler olur. Bunlar sonucunda Kemal
Han, smaili ve anas Punc Hatunu (Jy ^
Bicapur erkine
kapatp olapur zerine yrr, oray kuatr ve drr. Nizamahlar oraya egemenlik iddiasnda bulunduklar iin bu
olay dilah ve Nizamahlar arasnda pek uzun srecek olan
ileride anacamz bir sr savaa kap aar.
Bundan sonra Kemal Han, smail dilahn gzn kr
edip tahta kmya karar verir ve "eref saat,, hakknda m
neccimlerle danr ; ancak o, amacn ge ekletirmiye vakit
bulamadan smailin anas Punc Hatun onu saray kullarndan
443
Yusuf Trk K k (^ ^ ) diye anlan birine ldrtr; bu yzden

iki yann adamlar arasnda kan vurumalarn sonunda sul
tnn adamlar stn gelirler (1513 ?), Garibanda yeniden
egemen duruma geerler,, Hsrev Trk Lari diye anlan bir
kii Bilgaum (Milkvan) emri yaplr, kendisine Esed Han nvan verilir ve o, bundan byle, devletin veziri makamnda
bulunur.
Yusuf adnda bir Grc kul da divan ahneliine (saray
nazr) getirilir,,
*D ekken le ri sr&da smailin bir buyruu ile Adilah
Bicapur d e v le ti devletinin Trk almasiyle meydana geldii
hizm etinde kul- iin Trklere 1 ait olduu ve bundan byle
Sanmamak
yalnz onlarn hizmete alnmas ve Dekkenli
k ara n
Habe ve Trk ocuklarnn (yani Bicapura
yerlemi Trklerin ocuklarnn) hizmete aln
mamas (yerliletikleri dncesiyle) kararlatrlr. Bu 12 yl
byle srer, ondan sonra Trkler hep birlikte kendi ocuk
larnn da hizmete alnmasn dilerler, bu kabul olunur ve
Racput ve Afganlarn da hizmete alnmasna, ancak Dekkenli
v Habelerin alnmamasna karar verilir; bu durumda lin i
brahim dilah (1535 1558) devrine kadar srer.
Glk d *
1512 de yukarda dediimiz gibi Sultan Kulu
bamszêv*- Kutb-l-Mlk, Glkendede kendini bamsz
le t olmas
iln eder ve Kutupah devleti kurulmu olur,,
1 Firite bu i anlatrken (c II, s, 17-18) Trk yerine Mool tabi
rini kullanmaktadr; ancak yine kendisi Adlhlar devletini kuran Yusuf
dile Trkmen , birok ricale Trk ve imdi anlan buyruun kt
srada Esed Han nvanyle devletin en yksek makamna geirilen Hsreve de Trk demektedir, ondan sonra da nemine iaret iin olmal
Divan ahne liine br Grcnn getirildiini yazmaktadr, Cengiz'in
Trkistan istilsndan sonra Kuzeyden gelenlere Mool demek deti uzun
i zman yaad iin Firitenin de, birok yazarn yapt gibi, burada
Mool sz Kuzeyden gelme anlamnda alnmaldr ve hemen btn
: sivrilenlerin Trk olmasndan anlalma gre bunlarn byk okluu
; Trk tur Esasen Trkistanda Mool egemenliini sona erdirmi olan B
yk Timura bile baz Hindistan tarihileri Mool demilerdir; ve Babur: n kurduu Gurkanl devleti iin de, ibu hanedana bal olmyan tarih
iler, yine bu tabiri kullanmlardr.
HNDSTAN TARH
444
Berid'le anlamas olan Kemal Hann

ldrlmesi zerine ibu Ali Berid, Behmenli
sultam Mahmudu yanna alarak, Nizamah
ve Kutupahlann da yardmiyle dilahlar
jstil eder; ancak smail dilah BicapUr kenti yaknlarnda balaklarn ordu
sunu bozar ve Behmenli sultan Mahmutla olu Ahmet onun
eline derler,, O, ikisine de ok sayg gsterir; Ahmet daha
nceden smailin kzkardei Bibi Satiye
^ j ) nianl idi;
bu vesiyle ile dnleri yaplr ve smail, Behmenli sultanna
5.000 atl verip onu Bdara geri yollar; yani bundan byle ibu
sultann, Ali Beridin elinde deil kendi elinde kukla olmasn
salamya alr. Ancak ok gemeden Ali Berid, Ahmetnagar sultan Burhan Nizamahdan ald yardmla Bidara geri
gelir, oradaki Bicapur ordusu ekilir ve sultan nce Berara
katktan sonra yine Ali Beridin eline der.
Bicapur'a kar
balam a v e
Behmenli sultann sm ail
Adlah n e lin e
dmesi
ran ah smail Safev Hindistann birka

hkmdarna eliler gndermiti,, Bidara gn
derdii eli orada iki yl alkonulur; o da
smail dilaha haber gnderip bundan szla
nr ve smailin aracl ile koyuverilir,, Bunun
zerine smail Safev, smail dilaha gnderdii bir yazda
ona ah,, diye hitabeder Bylelikle Dekkenin yeni be devleti
arasnda yabanc bir hkmdar tarafndan ah diye htab
edilen ilk kii Bicapur sultan smail dilah olur ve o, bununla
ok vnr ve bundan byle cuma ve bayram gnlerinde
cami minberlerinde smail Safevnin adnn anlmasn bu
yurur 1
I r a n a h s m a il
S a f e v n in s m a il d il a h n
a h l m
ta n m a s
Bicapur - v ic e - *521 de smail dilah, Rayur Duabn Viy a n a ga r sava ceyanagardan geri almak iin bir sefere giriir;
iki ordu Krna suyunun iki kysnda kar

karya geldikleri srada smail, sarhoken askerlerini dmann
nnde br kyya geirmiye kalkr, bunlarn birou bo
ulur, geenlerin de ou ldrlr ve smailin kendisi g
1 Firite, c,. II, s.. 19,.
kurtulur.. O bundan sonra

imemeye and ier..
445
bu iin cn alncya kadar iki
uncân sonra smail diiah Sipehsalar,, yani

bakomutan yapt Esed Han Lari Trkle Vicenyanagardan alma iini inceler ; bu kii u
tleri v erir: Ahmednagar hkmdar Burhan
Nizamahla balamak, ona smailin kzkardei
Meryem sultan vermeli, hep birlikte nce b
tn bu fesatlarn ba olan Ali Beridi ezmeli, ondan sonra
Viceyanagar devletinden Rayur ve Mudgal kurganlarn geri
almal..
smail bunu kabul eder, Burhan Nizamahla buluur; kzkardeini onunla evlendirir ve arada balama yaplr.
Varlan anlamaya gr e smailin ocukluunda Kemal Han
tarafndan alnm olan olapur kent ve blgesi Meryem sul
tann cihaz,, olacakt; yani Burhan Nizamaha verilecekti.
Ancak bu anlama smailin bilgisi olmadan yapld iin mi,
yoksa o, sonra bundan vazgetii iin mi, pek kesin anlal
myor, smail olapuru vermez,,
Bu olay bir sr savaa yol aar, Burhan Nzamah, s
mail dilaha kar Ali Berid ve Viceyanagar Racasile ba
lar ve madahlann dayardmiyle onu ezmiye kalkr,,
1525 de Burhan Nizamah, Ali Berid ve Ala-d-Din madahn birlemi ordular smail dilaha saldrrlar, ancak
onun tarafndan olapur nnde bozulurlar,, Firite, bu baarda
paylar olmas dolaysiyle, smailin komutanlarndan Esed Han
Lari Trk, Tursun Aka, Hogeldi Aka ve Mustafa Aka'y sa
yar ; bu adlarla Aka,, tabirleri, Bicapur ordu ve ilerigelenleri
arasnda, Iran Trkmenlerinin oklukta olduklarn gstermek
tedir,
Bfcapur v e Ah m etn agar d evle tle r i arasnda
balam a denem esi v e sava
A li B erid in
de, yuâr<â anm olduumuz gibi, son
b am szl Behmenli sultan Kelim-Ullah, Bidardan kaar
ve Ali Berid bamsz hkmdar olur ; ancak,

bundan byle, br Dekken hkmdarlarna kar nazar bir
sultan adna konuamaz olacaktr. Esasen bu ynn manev ve
madd hemen hibir nemi kalmamt,
446
HNDSTAN TARH
Nizamah ve imadahiar arasnda, yukarda

v a a r ^ e G - an^ml lan Patri kenti dolaysiyle, 1518 de,
cera t'm
Dek- kir sava olmu ve buras Nizamahlara ge
ken ilerine
karmas
mtk
smail Adilah, Esed Han Lan Trkn t

leri zerine Ala-d-Din lmadahla balar ve
ona kzkardei Hadice sultan verir,. Ondan sonra Kutupah
da onunla balatrr ve Ala-d-Din madahla Sultan Kulu
Kutupah, Burhan Nizamaha kar savarlar ve bunlarn
birincisi Patri kentini geri alr (1526-27),, Bundan sonra Bur
han Nizamah, Ali Beridin yar dimiyle Berar istil eder, Patriyi bir kere daha ele geirir ve Ala-d-Din madah Handee
kamak zorunda brakr. madah ora hkmdar Muhammedle
birlikte Nizamahca bir kere daha bozulunca ikisi birden l
kelerini geniletmek isteinde olan Gucerat sultan Bahadr
yardma arrlar, o da Nizamah'lar lkesine girer ve Ahmetnagar bakentini alr (1528); ancak 1529 yamur mevsimi gir
meden ekilir. Bu olay Gucerat tarihinde anlmtr.
Gucerat sultannn istils srasnda Burhan Nizamah,
Baburdan yardm istemi ancak bu isteinden bir sonu elde
edememiti,
Biribirine kar Viceyanagar Hindu devletinden yardm
isteyen ve bunu azok tabi gren Dekkenin be mslman
devleti, Gucerat mslman devletinin Dekken ilerine karp
Ahmetnagar istil etmesinden rkp birlemilerdi; hatt Bahadr yardma arm olan imadah dahi teki Dekken h
kmdarlar yanna gemiti; keza Nizamaha bukadar dman
olan Adilah da onun yardmna asker gndermiti. Bunun
sebebi, Gucerat sultannn Dekkene yerlemesi ve orann ms
lman devletlerini kendine baml klmas korkusu idi.
Bu sava srasnda Ali Berid, Ahmednagarn
yardmna giden Bicapur birliklerini kandrp;
elde etmiye ve kendi hizmetine almya al
mt,, Buna kzan smail Adilah ona kar sa
var onu yakalar ve ldrmek tehdidiyle onun olunu Bidar
kurgann kendisine vermek zorunda brakr. Bylelikle smail,
Behmenlilerin eski bakentini ele geirmi olur ve byk mesm a il A d ilah '
n B id a r a l
m as
rasimle onlarn Taht--Firuze ierine oturur,

dilahIarm beyleri arasna katlr,
447
Ali Berid de
d ilah m
sonucu e^ e edince smail dilah, Ali Berid
Im adahla ve Ala-d-Din madahla bir anlama yapar; buna
balam as gre, ikisi de Viceyanagar Hindu devletinden
Rayur Duabnm geri alnmas iinde ona yardm

edecekler, ondan sonra o da Mahur ve Patrinin Nizamahdan
geri alnmas iin madaha yardm edecektir,,
O
srada Viceyanagarn i durumu karktr ve bu yz
den Rayur Duab kolaylkla ondan geri alnr (1530) ve
smail dilah arap tvbesini bozabilir, ilk sarholuk cokun
luu srasnda Ali Beride kendisini yeniden Bidar tahtna
karmay adanlar (vadeder).
O
srada ise Gucerat sultan Bahadrn yeniden Dekkeni
istil edecei haberi ktndan Mahur ve Patrinin Nizamah
dan geri alnmas ii geciktirilir ve smail dilah sarhoken
verdii sz tutarak Bidar Ali Beride geri verir, u artla ki Kalyani ve Kandhar1 kurganlarn kendisine versin, Ali Berid ise
bu yolda vermi olduu sz tutmyacaktr.
Gucerat-Ahm et- 1531 de' yerinde 2 rm olduumuz gibi,
iagar d ostlu a Gucerat sultam Bahadr, Malva devletini or
tadan kaldrm ve bu lkeyi kendi devletine

kalmt.. Ahmetnagar iin de byle bir sonutan korkan Bur
han Nizamah, bir bynn yanma gider gibi Bahadrm
huzuruna kar ve onun nnde kendini alaltr,. Bahadr o
srada ona ah,, diye hitabeder ve Malva sultannn eter,,
ve sairesini ona armaan eyler. Bahadr, Delhideki Gurkanlj
padiah Hmyuna kar Burhann yardmn salamak iin
bunu yapmt; Burhan ise biteviye Hmyunu Gcerata kar
kkrtmakta idi
1 Afganistan'daki KandaharTa kartrlmaldr.
448
HNDSTAN TARH
^sma^ dilah, bu olaydan az sonra kendisine

verilmi olan sz gereince, Kandhar ve Kalyani kurganlarn Ali Beridden isteyince G
ceratla anlam olan Burhan Nizamah ona
bu g.j^j amalardan vazgemesi gerektiini
serj- îr mektup yollar ve arada sava
kar,, Burhanla Ali Berid, smail tarafndan
tamamiyle bozulur (1532),. Yaplan bar grmeleri srasnda
Burhanla smail btn Dekkeni aralarnda paylarlar: Berar
Nizamahlarm, Bidarla Glkende dilahlarn olacaktr,,
Buna gre, smail dilah Glkendeye hcum ederse de
o sralarda lr (1534) ve paylama ii gerekletirilemez.
dilahIa Nizamah arasnda sava ve bunn arkasndan

Dekkeni aralartnda blme
^sma*i
yerine nce byk olu Mallu geirh ve byk anas Punci Hatun ynetimi
ele alr ; Esed Han Lari de kendi iktana
gider. Ancak Mallu ok ahlksz ve namus
dman k a r; bir gn Divan ahne,, si ve
en gl emirlerden olan Yusuf Han Trk diye anlan bir
kiinin yaknlarna tasallut etmiye kalknca o kendi iktana
ekilir, birok bey de onunla bir olur ve Punci Hatun, Mallunun padiahla lyk olmadn anlyarak Esed Han Larinin de
rzasn alarak Yusuf Han Trk geri artr; o da 2,000
kii ile gelip erk,, e girer Malluyu ve bir kardei Uluu kr
eder ve brahim adnda baka bir kardeini tahta karr
(1535).
smail dilah*m lm fizerine Bicapurda
durumun kanmas
êni sultan snn-hanef mezhebini devletin

resm dini yapar ; Gariban n, yani okluk
bakmndan Trklerin byk bir ksmn hizmetten karr ve yerlerine Dekkenleri alr.
Esed Han Lari ve ecaat Han Rum gibi az
kii ayral, babasnn beylerini savar, bu andmz beylerin de
Trk askerlerini azaltmya kalkr ve birok ie Brahmanlar
sokar,, Resm dil olarak Farsa yerine yerli dili kabul etmekle
Garibann kullanlmasn daha da gletirir. Bylelikle ordu
dan karlanlarn birounu Viceayanagar racas kendi hiz
metine alr; onlar iin bakentinde cami yaptrr ve Islm
dinine ok sayg gsterir.
Bicapur da s&nnin ve Dekkeniyan n stfin gelmesi
H N D STA N , 1525
HA RITA d
449
Bu ilerin sonucunda o na kadar hemen her savata

stn gelen Bicapur ordusu deerini kaybedecek ve Viceyanagar ordusu gc kazanacaktr.,
Bu durum brahim dilhm ilk savanda belirir, nk
onun Viceyanagarn i karklklarndan istifade ederek ona
kar giritii savata Esed Han Lari bir yenilgiye urar ve
bunu ancak bir gece baskn ile telfi edebilir.,
A
1537 de Burhan Nizamah i mezhebini ka*

Bul
ve Bicapurda Esed Han Larinin
dmanlar, onun, mezhepdalk dolaysiyle,
Burhanla gizlice anlam olduu yalann
ortaya atarlar..
Burhan bu durumdan istifade ederek Ali
Beridle birlikte Bicapuru istil eder; urad iftira dolaysiyle, brahim dilhm yanma gitmekten ekinen Esed Han
Lari ister istemez mstevlilerin ordusunun yannda yrr,
ancak daima kendi birliinin banda kalr ve savalara ger
ekten hi katlmaz,,
A h m e tn a g a r*
da li in resm din y a p l
mas v e Bicap u r'a kar
sava
Balaklar olapuru ve onun arkasndan da bakenti

(Bicapur) alr ve bu sonuncusunu yakalar, ancak orann erk,, ini
alamazlar ve Glbergeye ekilmi olan brahim dilah kovalamya koyulurlar., O srada Esed Han Lari 6,,000 atls ile
onlardan ayrlp efendisi brahim dilahn yanma geer, yeni
tahta km olan Derya Imadah da dlahn yardmna gelir
ve bylelikle mstevliler pskrtlrler ve skk duruma
den Burhan, olapuru geri vermek ve bir daha dlahlara
atmamak artiyle bar yapar.
Bidar ve Gl-
seêr sirasnda A li Berid Bey lm ve

kendere h- yarine Bidar tahtna olu Ali Berid ah
kiimdar d ei- km t; ondan bu yana bu hanedan da
m eleri
Beridah Unvann alr
1543 de Sultan Kulu Kutupah 98 yanda

ldrlr ve yerine olu Cemid Kutupah geer,,
lr veya
Hindistan Tarihi 29
450
HNDSTAN TARH
1543 de Burhan Nizamah Bicapura kar

br mslman ve Viceyanagar Hindu
devletiyle balar ve Bicapur devleti her ynd en istilya urar; ancak Esed Han Larinin
^ba^lamagu* Kutupaha kar kazand birka zafer so
nucunda o yl Bicapur iin zararsz geer.
1544 de sava yine bir sonu vermeden devam eder; bu
sefer Ali Beridah Snnlii dolaysiyle brahim Adilah
tutar, bu yzden Burhan Nizamahn saldrsna urar ve
brahimin yardmna ramen Avsa, Udgir ve Kandhar kur
ganlarn kaybeder..
Byle her an balak deitirerek savamalar 1547 ve
1552 de tekrarlanr ,
ibu 1552 savanda Nizamah ve Viceyanagar ordular
Rayur Duabn dilah'dan alrlar ve bu lke Viceyanagar *a
katlr; bundan sonra olapur da alnr ve Ahmetnagara ka
tlr. Bylelikle bukadar yldr ekiilen bu iki blgenin kes"
kili (mukadderat) o srada dilahlar aleyhine sonulanm
olur.. 1553 de iki balak (Ahmetnagar ve Viceyanagar) Bicapuru kuatrlarsa da Burhanm ar hastalanmas ve lmesi
ibu kentin kurtulmasna sebebolur,.
D rt Mslman
d ev letin Bicapura k ar V Iceya n a ga r Hin-
1554 ve 1555 de yine bu tertip savalar olur.,

êmit Kutupah lr, yerine Gariyanda olan olu Suphan Kulunu
karrlar, ancak balarnda byle bir ocuk
olarak Dekkeniyan,, a kafa tutamyacaklarn anladklar iin
onu tahttan indirip Cemidin kardei brahimi sultan yaparlar,,
Baz hkmdar
d eim eleri
ban,,
1552 ile 1558 arasnda Dekken devletinde taht dei

meleri olur. 1552 de len Burhan Nizamahm yerine ksa bir
taht kavgasndan sonra oullarndan Hseyin, Gariban,, a
dayanarak tahta kar.
1558 de brahim dilah lr ve yerine geen Ali, il
mezhebine dner ve Gariban,, i bana geirir,,
451
Ali dilah hem olapuru Nizamahlardan

geri almak, hem de eski yenilgilerin acsn
karmak amaciyle nce Viceyanagar Hindu
devleti ve sonra da br mslman Dek
ken devletiyle balar ve balak ordular Ahmetnagar lkesini
istil ederler. En kalabalk ordu Viceyanagar ordusudur,, Hinduar pek ok camii ahr yapar veya ykarlar, pek ok ms
lman kadnna saldrr veya onlar tutsak ederler,,
Ahmetnagar kenti balaklarca kuatld srada Hindulann bu biim davranlarna kzan madah ve Kutupah,
ordularn geri ekerler, hatt madah ordusunun komutan
Cihangir Han, Hseyin Nizamah tarafna geer ve Hindulara
kar durum alr,. Buna ramen Hseyin Nizamah boyun
emek ve Viceyanagar racasnn btn isteklerini kabul etmek
zorunda kalr ,* bunlar arasnda Kalyani kurgannn dilahara
verilmesi ve Cihangir Hann idam dahi vardr (1559-60). Bu
sefer srasnda ibu raca, Ali dilaha da maiyet muamelesi
yapmakta idi ve Dekken mslmanlarmn egemeni durumuna
gemiti,,
1561-63 de Kutupah ve Nizamahlara kar br
mslman devlet Viceyanagarla birleip sava aarlar ve iki
yl nceki olaylar (cami tahribi, mslman kadnlara taarruz
v, s.) yeniden ve daha geni lde tekrarlanr.
Nizam ahTIara
kar dilah V iceya n a ga r
balam as
D rt mslman
d evletin in V i
ceyan agar Hindularsna kar
birlem esi
1559 60 ve 1561 63 seferleri unu gs

termi olur ki Viceyanagar Hindu devletiyle
birlii yapan mslman devletleri br ms
lman devletlerini ezebilmektedirler, ancak
kendileri de alaltlmaktadr. Bundan baka
bu durumun devam mslman devletlerini yprata yprata,

onlar Viceyanagar Hindularnn egemenlii altna sokmak
sonucuna gtrecek zdedir.
Viceyanagara komuluu dolaysiyle bu tehlikeyi ilk anlyan AH dilah olur; esasen racann kendisine kar stn h
kmdar durumu taknm olmas onu ok krm ve kzdrmt,,
Bu duygularn tesiri altnda Ali dilah, brahim Kutupahn aracl ile Hseyin Nizamahla barr,, Varlan anla
maya gre Hseyin Nizamahm kz and Bibi, Ali dilaha
452
HNDSTAN TARH
verilir ve olapur kurgan ve blgesi onun cihaz saylr, yani

Nizamahlar oradan vazgeerler; Ali dilahn kzkardei
Hadiye sultan da Hseyin Nizamahn olu ve veliaht Murtazaya verilir,,
Ali Berid ah da bu balamaya katlr ve bylelikle
drt mslman devlet Viceyanagar Hindularna kar birle
mi olurlar (1564). Beinci devlet, yani Bear, bu ie katlmak
istemez; orada Derya madah 1561 de lm olup ocuk olan
olu Burhan adna beylerden Tefel Han devleti yneltmekte
idi O, 1559-60 seferinde, Bicapur ve Viceyanagar ordulariyle ibirlii yaptktan sonra Hseyin Nizamah tarafna ge
mi ve onun iin savam olan Berar ordusu komutan Cihan
gir Hann Viceyanagar racasnn istei zerine Hseyince
idam ettirilmi olmasn af edememiti.
Dekkenin keskilini belli edecek olan birleik mslman
ordulariyle Hindu ordusu arasndaki kesin arpma 5 1. 1565 de
Krina rma yaknnda Talikotada olur, Viceyanagar Hindu
ordusunda 900,000 yaya, 82 000 atl ve 2.000 fil vardr., bu
devletin zenginlii buna msaitti ve yllk geliri 120 milyon
huna varmakta id i1 Mslman ordularn ou, gelenek oldu
u gibi, Trkdr ve iyi yetimitir; topular da iyi yneltilmi
olup elebi Rum Han diye anlan bir Osmanl Trknn
komutasndadr,,
Vurpma srasnda Hindu kalabal iki kanatta baar
salamya balamken merkezde ikinci atm iin elebi Rum
Han tarafndan, Firiteye gre, pul-u-siyah, yani bakr p ara2
ile doldurulmu olan toplarn yakndan atei, Hindularn 5.000
kiisini birden ldrr ve onlar ok sarsar; bunun arkasndan
gelen bir svari saldrs Hindu merkezinde bozgun karr.,
Viceyanagar racas tutsak olarak nce elebi Rum Hana ve
sonra Hseyin Nizamaha gtrlr,, 100,000 Hindu lr..
1 Firite, c II s 38 ; ibu yazar bu sava ok ayrntl olarak anla
tr JYukardak asker ve hele yaya er saysn sava olmyanlar da kapsayor saymaldr; esasen Firitenin verdii saylarda baz karalklar
da vardr,.
2 Topla sama atma demek olan bu eylem,
4 - 5 milimetre kalnlnda olduu iin, kabildir
orann bakr paralan
453
Bundan sonra balaklar Viceyanagar kentini

de alrlar ; artk byk Hindu Viceyanagar
devleti yklmtr ve mslman devletlerin
almadklar yerlerde birtakm Hindu devleti
ortaya kacaktr,, Viceyanagar racalar da, daha bir sre
iin, ok ufalm bir lkede hkmdarlk edeceklerdir,,
Portekizlilerin balca tecimi ve dostluklar Viceyanagarla
i d i ; bundan baka onlar, Hindu - Mslman savalarndan ok
faydalanmakta ve bu yzden rahat etmekte idiler,, Viceyanagarm batmasle onlarn Hind denizlerindeki durumu her ynden
zfa urar,
T a lik o ta vu
rumasmm
sonular
1566 da Ali dilahla Murtaza Nizamah ( az

nce lm olan Hseyinin olu) Viceyanagara
kar sefere katlmam ve o srada Ahmednagar lkesine aknlar
yapm olan Berar devletine kar nemli sonu vermiyen
bir sefer yaparlar,.
1567 de dilahlarla Nizamahlar arasnda sonusuz bir
sava olur, KutupahIar Nizamahlara yardm ederler,.
Baz savalar
P o rte k iz lile re
da dilahlar, Nizamahlar ve Kalikt
kar b ir b a- Zamorini (ah, sultan gibi bir nvan) Portelam a
kizlere kar balarlar, birinciler Goa ve
kinciler avl limann kuatrlar,. Ancak bir

yandan kurganlarn gc ve kuatclarn toplarnn bu ie pek
elverili olmamas, br yandan Portekizlilerin ok kahramanca
dayanmalar ve bol para harcyarak Adilah ve Nizamah
ordularnda baz ilerigelenleri elde ederek, haber, yiyecek ve
saire salamalar, kuatlan kentlerin alnmasna mni olur ve
sefer sonusuz biter ,
Dekken*! p ayla m ak iin A d ilah
v e Niz&mahla r
arasnda anlam a
v e m adah 'lar
dilahlarn, Viceyanagarn yklmasndan

faydalanarak gneye doru bymeye koyutmalar Nzamahlar kskandrr ve bu
yzden arada sava kmasna az kalmken
jjir anlamya varlr ; buna gre, Nizamah-
^ ^ ^ lu n a s r "
âr êrarve Bidar lkelerini, dilahlar da

Gney Dekkendebu byklkte yerleri ala-
caklardtr.
454
HNDSTAN TARH
Bana dayanarak Murtaza Nizamah uzun savalardan

sonra Berar lkesini fetheder ve madahlar devletini sona
erdirir (1574). dilahlar da Gney-Bat Dekkende birok yer
alrlar,,
Bundan sonraki Dekken olaylar arasnda en
Trl olayla r
v e Beridahlar k anlmaya deeni 1580 ve 1595 de diid evletin in orta- ahlarla Nizamahlar arasnda nemli sonu
dan kalkm as ver miyen iki savatr. Genel olarak da Gari-
ban-Dekkeniyan ve snn-i arpmalar,

bilhassa Bicapurda ve Ahmetnagarda oklar,, 1612 da dilahlar Bidar alp Beridahlar devletini sona erdirirler,
1579 da Ahmetnagar ehzadelerinden Burhan-d-Din ayaklanm ve Delhi padiah
Ekber Gurkann yanna kamt,, 1595 den
itibaren Delhide Ekberin sk basks duyulmya balanr,,
Bundan sonraki Dekken olaylar ikinci ciltte Gurkanl
devletinin tarihi iinde anlacaktr..
G nrkanllarn
(Tim ur ou lla r)
D ekken ilerin e
karm alar
X III. Tuluk m paratorluunun dalm asndan

dom u olan mslfiman d evletlerd ek i hanedan
ve hkm darlarn a d l a r 1
1. C e v n p u ru n a r k i s u 11 a n 1a r
Iayin veya tahta
k tarihi
1 Melik Server (Hoca Cihan); Tuluk

devleti beylerinden
2 Melik Karanfil ( l in evltl): Mba
rek ah nvaniyle sultan
3 ems-d-Din brahim ah ( l in evlt
l)
4 Mahmut ah (3*n olu),
5 Muhammed ah (4n olu)
1 stisnaen Kemir'de bu listeye sokulmutur.
1394
1399
1402
1436
1458
455
E , Bat Benga sultanlar

; 6 Hseyin ah (4n olu)
14581479
1479 da lke, Delhinin Ludi sultanlarnn eline der.
2. B e n g a
A. Delhi'ye yar
(vali) 1
baml ve bazen d e bamsz m elikler
1 Bahtiyar olu htiyar-d-Din Muhammed Kala

1202
2 iran olu tz-d-Din Muhammed
Kala
12056
3 Merdan olu Ala-d-Din Ali Kala
1208
4 Hseyin olu Hsam-d-Din ivaz
Kala,Gyas-d-Din nvaniyle sultan 1211
5 Nasr-d-Din Mahmud (Delhi sultan
Iletmiin olu)
1227
6 Ala-d-Din Cani
1229
7 Seyf-d-Dn Ay bey Yagan-tut(Fil-tut)
Hatai
1230
;;Y 8 Iz-d-Din Turul Toan
Han
1233
% 9 Kamer-d-Din Kara bey Timur Han 1244
10 htiyar-d-Din Yzbey
1246
11 Celal-d-Din Mesut
1258
12 Iz-d-Din Balaban
1259
13 Arslan Han
1259
14 Muhammed Tatar Han
1261
15 Turul: 1275 den 1279 a kadar Delhi
sultan Balaban'n valisi, son tarihten
itibaren Muis-d-Din nvaniyle sultan 1275
B. D elhi sultam B a lab a n n olu Bora H an soyundan
vali ve sultanlar,
16 Nasr-d-Din Mahmut Bora ( Delhi
sultan Balabann olu; 1282 den
1287 ye kadar babasnn valisi; 1287
den 1290 a kadar bamsz sultan;
1290 dan lm tarihi olan 1291-2 ye
2
Bamsz Sultan olanlar ayrca anlmtr.
456
HNDSTAN TARH
17
18
19
20
kadar Delhi sultam Celal-d-Din Firuz Kalan valisi),.

Rkn-d-Dn Keykvus (16 nn olu,
belli olmyan lde Delhi sultan
Ala-d-Din Kalaa baml, gerek
ten bamsz, kendi adna para bas
trmtr).
- ems-d-Din Firuz ah
(16 nn olu; 17 nin durumunda)
Shal-d-Din Bora ah (18 in olu;
Bat Bengalde sultan)
Gyas-d-Din Bahadr (18* in olu,
nce dou soma btn Bengalde
sultan; 1324 de Delhiye tutsak ola
rak gtrlr, 1325 de Muhammed
Tulukca Dou Bengal valisi yaplr,
1330 da ayaklanr ve ldrlr),,
21 Nasr-d-Din (18in olu, sultan, ilk

tahta k tarihi pheli, 1324 den
itibaren Delhi sultan Gyas-d-Din
Tulukun Bat Bengal valisi)
1282
1292
1302
1318
1319
1324
C. D elhinin Tuluk sultanlarnn BoraHan soyundan

olmyan Bengal valileri..
22 Tatar Han(Behram Han) Gyas-d-Din
Tulukun Dou Bengal valisi; 1325
den itibaren Genel Bengal valisi (?)
23 Melik Bidar Kala (MuhammedTu
lukun Bat Bengal valisi; Kadir Han
nvaniyle de tannr )
24 z-d-Din Azam-l-Mlk (M Tuluk
un Satgaonda Gney Bengal valisi)
1 3 2 4 - 1336
1325 1339
1325 1339
D. Doa Bengal sultanlar

25 F ah r- d -D in Mbarek ah (Tatar
Hann ba silhs)
26 htiyar - d-Din Gazi ah (25in olu)
1338
1349 1352
457
Er Bat B engal sultanlar

27 Ala-d-Din Ali Mbarek ah ( Bidar
Han Kalan beylerinden)
1341
28 ems-d-Dn Hac Ilyas ah (2 7 nin

st kardei)
1343
F. //yas hanedanndan Bengal sultanlar

28 ems-d-Din Hac Ilyas ah; 1352de
Bengali birletirip btn Bengalin
sultan olur.
29 skender ah (28in olu)
30 Gyas-d-Din Azam ah (29un o
lu)
31 Seyf-d-Din Hamza (30*un olu)
32 ihab-d-Din Bayazt (31in olu
veya evltl)
1352
1357
1393 (?)
1410 (?)
1412 (?)
G. Bir Hindu hanedann Bengal tahtna km as

33 Gane (Dinacpur racas: adna para
bulunmadndan tahtta Ilyas soyun
dan bir kukla sultan bulundurduu
sanlr),,
34 Cadu. Mslman olmu ve Celal-dDin Muhammed ah Unvann alm
tr (33 n olu)
35 ems-d-Din Ahmed ah (34n olu)
H. Ilyas hanedannn yeniden tahta kmas
36 Nasr-d-Din Mahmut ah
37 Rkn-d-Din Bar bey ah (36nn olu)
38 ems-d-Din Yusuf ah (37nin olu)
39 skender ah (38in olu)
40 Celal-d-Din Feth ah (36*mn olu)
/. B engal tahtnn H abe'lere
1414 O (?)
1431
1442
1459-60
1474
1481
gemesi
41 Sultan ehzade (bir Habe harem

aas; Barbey ah Unvann alr)
1
1414 (?)
14861
20-28 ve hele 30*34 arasndaki tarihlere pek gvenilemez.
458
HNDSTAN TARH
42 Indil Han (Bir Habe beyi, Firuz ah

nvann alr)
43 Nasr-d-Din Mahmut ah (40'n olu,
lyaslardan)
44 Sidi Bedr Habe, ems-d-Din Mu
zaffer ah nvaniyle
1490
/, Termizli (T rkistan ) Seyit hanedan

45 Seyit Aia-d-Din Hseyin (44n
veziri),
46 Nasr-d-Din Nusret ah (45in olu)
47 Ala-d-Din Firuz ah (46nn olu)
48 Gyas-d-Din Mahmut (45in olu)
1493
1518
1533
1533
K . lk Grkanl egemenlii 1
49 Delhi padiah Hmyun
1538
L, Sur A fganlarnn egemenlii

50 ir Han (sonra ir ah) Sur (Delhi
nin Afgan sultan)
51 Hzr Han (ir ahn valisi, son za
manlarda bamszlar)
52 Kad Fazilet (ir ah Bengali birka
paraya ayrdktan sonra ibu kad
y bu ksmlardaki valilerin stne
tyin eder)
53 Muhammed Han Sur (ir ahn ak
rabasndan; nce onun oul ve ha
lefi Delhi sultan Islm ahm valisi,
o lnce bamsz sultan)
54 Hzr Han S u r; Bahadr ah (53 n
olu)
55 Gyas-d-Din Ebl Muzaffer Cell
ah (53 n olu)
56 55 in ad bilinmiyen bir olu
57 Gyas-d-Din adnda biri
1486
1489
1539
1540
1541
1545
1555
1561
1564
15641
1 Bundan sonraki olaylar ikinci ciltte anlatlmakta ise de

vali ve hkmdarlar zincirini devam ettirmeyi uygun bulduk,,
DELH TRK SULTANLIININ DAISMASI
M, K ar ani (K araran i) hanedan

58 Tac Han Kararani (Deihi sultan slm
ah Surun beylerinden; bamsz
sultan)
59 Sleyman Kararani (58in kardei
Bengal Bihar ve Orisa sultam; 1568
de Ekber Gurkan adna hutbe oku
tur)
60 Bayezt Kararani (59*un olu)
61 Davut Kararani (59un olu)
1576 da Bengal yeniden Gurkanl devletine
459
1564
1565
1572
1572 1576
katlr,,
3, M a l v a s u l t a n l a r
A. Gur hanedan
1 Dilver Han (Tuluklarn valisi, Gur
sultanlar soyundan ?)
2 Alp Han: Huseng ah (1 in olu)
1392
1405
3 Gazni Han: Muhammed ah (2 nin

olu)
4 Mesut ah (3 n olu)
1435
1436
B. K a la hanedan
5 Mahmut (1 in kzkardeinin torunu
Delhinin ilk Kala sultan Cell-dDin Firuzun aabeyi Nasr-d-Din
soyundan ? )
6 Gyas-d-Din (5 in olu)
7 Nasr-d-Din (6 nin olu)
8 Mahmut II (7 nin olu)
1531 de lke Gucerata katlr,
4. G c e r a t
1436
1469
1500
1510 1531
sultanlar
1 Zafer Han (Mslman olmu bir Racputun olu; TulukIarn bamsz

lam valisi)
2 Tatar H an: Nasr-d-Din Muhammed
ah (1 in olu, sultan nvaniyle)
1396
1403
460
HNDSTAN TARH
3 Zafer Han: Muzaffer ah (1 in ken

disi ; ikinci defa, bu sefer Sultan nvaniyle)
1403
4 Ahmet I (2 nin olu)
1411
5 Muhammed1, El-Kerim (4 n olu)
1442
6 Kutb-d-Dn ( 5 in olu )
1451
7 Davud ( 6 nn olu )
1458
8 Mahmut I Bigarha (
5
in olu )1458
9 Muzaffer l (8 in ol u)
1511
10 skender ( 9 un olu )
1526
11 Mahmut Ii ( 9 un olu )
1526
12 Bahadr ( 9 un ol u)
1526
13 Mirza Muhammed Ii (9 un bir kziyle
Handi hkmdar dil III n olu )
1537
14 Mahmut III ( 9 un torunu )
1537
15 Ahmed II (4 n 4 nc gbekten torunu) 1554
16 Muzaffer III ( 14 n uydurma olu) 15621572
1572 de lke Gurkanl devletine katlr:
5 Ha n d i han
ve a h l a r
1 Melik Rc Ahmet Han (Tuluk dev

leti beylerinden; 2 inci halife mer
soyundan ? )
2 Nair Han (1 in olu )
3 dil Han I ( 2 nin olu )
4 Mbar ek Han I ( 3 n olu )
5 dil Han II (4 n olu)
6 Davut Han ( 4 n olu )
7 Gazni Han (6 nn olu )
8 Haan Han (4 n olu)
9 lem Han ( bu hanedandan olmakla
birlikte kimin olu olduu bilinme
mektedir )
10 dil Han III: lem Han (1 in 5 inci
gbekten torunu)
11 Miran Muhammed ah I (10 nun olu;
ay m zamanda Guceratn Muhammed
II adl 13 ncsultan)
1382
1389
1437
1441
1457
1501
1508
1508
1508
1509
1520
12
13
14
15
16
17
Ahmet ah (11 in olu)

Mbarek ah II (10 nun olu)
Muhammed ah II (13 n olu)
Haan (Hseyin ?) ah (14 n olu)
Rc Ali Han (13 n olu)
Bahadr Han (16 nn olu)
461
1537
1537
1566
1576-77
1577-8
1597-1601
1601 de lke Grkanl devletine katlr; son iki hkm

dar Ekber Grkana kar bir sayg eseri olarak ah nvanm
taknmamlardr.,
6. S i n t
h k m d a r 1a r
A.
Sam m a adl Racput oymandan Cam unvann ta
yan hkm darlar1
1 Cam Unar (Tluklara baml)
1336
2 Cam Cavna (keza)
1340
3 Cam Banhatiya (2ninolu; bamsz
olur)
1344
4 Cam Timac (3 n olu)
1359
5 Cam Salah-d-Din
1371
6 Cam Nizam-d-Din (5 in olu)
?
7 Cam Ali ir (5 in olu)
1382
8 Cam Karan (4 n olu)
1388
9 Cam Feth Han
1389
10
Cam Tuluk
1 3 9 9
11 Cam Mbarek
1427
12 Cam skender (9 un olu)
1427
13 Cam Sancar
1428
14 Cam Nizam-d-Din (Nanda diye ta
nnmtr)
1437
15 Cam Firuz (14 n olu)
1494
B, Argun han edan (G rkan l lara szde bam l) ,
16 Mirza (uca) ah Bey Argun (sultan
Hseyin Baykarann beylerinden
Znnn Bey Argunun olu)
1521
1 Bu bknadarlarn srasna, her birinin kimi olu olduu hakknda*
ki bilgilere ve tarihlere pek gvenilemez.
462
HNDSTAN TARH
17 Mirza Hseyin Bey

olu)
Argun (16 nn
G Argun-Tarhan hanedan:
18 Mirza Muhammed sa T ar han
19 Mirza Muhammed Baki Tarhan
20 Mirza Cani bey Tarhan
1524
1556
1567
1585 1591
1591 de ike Gurkanl devletine katlr,,

7 M u 11 a n
1 eyh Yusuf Kureyi (eyh Baha-dDin Zekeriyamn trbecisi)
1438
2 ehre Lengah
: Sultan Kutbd-Din (1 in kayn babas, bir Af
gan oymann bakan serdar,,)
1440
Hseyin Lengah (2 nin olu)
1456
Firuz Lengah (3 n olu)
ksa bir zaman
Hseyin Lengah I (2 inci defa)
?
Mahmut Lengah (4 n olu)
1502
Hseyin Lengah II (6 nn olu)
15271528
1528 de lke, Sint hkmdar Mirza Hseyin
fethedilip Sinde katlr.
Argunca
8. K e m i r s u l t a n l a r
A, ah Mirza hanedan
1 ah Mirza: ems-d-Din (son raca
nn veziri)
2 Cemid (1 in olu)
3 Ali ir: Ala-d-Din (1 in olu)
4 iraamek: ihab-d-Din (1 in olu)
5 Hindal: Kutb-d-Din (1 in olu)
6 Sikender Putiken (putkran; Sin)
olu)
7 Mir Han: Ali ah (6 nn olu)
8 ah Han: Zeyn-l-Abidin (6 nn
olu)
9 Hac Han: Haydar ah (8 in olu)
1346
1347
1350
1359
1378
13934
1416
1420
1470
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
B,
21
C.
22
23
24
25
Haan ah (9 un olu)
Muhammed ah (10 unou)
Feth ah (8 in torunu)
Muhammed ah (11 deki kii, 2 inci
defa)
Feth ah (12deki kii, 2nci defa)
Muhammed ah (11 deki kii, 3 nc
defa)
brahim ah (11 in olu)
Nazik ah (16 nn olu) 1
Muhammed ah (11 deki kii, 4 nc
defa)
ems-d-Din ah (11 inolu)
Nazik ah (17 deki kii; 2inci defa)
D ardan gelen bir Fatih
Mirza Haydar (Baburun teyzesinin
olu; Tarih-i-Reid yazar; szde H
myunun valisi),,
463
1472
1489
1489
14978
1498
1499
1526
1527
1529
1534 5
1540
1541
ah Mirza hanedannn yeniden tahta km as

Nazik ah (17 deki kii, 3nc defa) 1551
brahim ah II (17 dekinin olu)
1552
smail ah (17 nin olu)
1555
Habib ah (24 n olu)
1557
D, ak ( ek ) han ed an :
26 Gazi ah
27 Nasr-d-Din Hseyin ah
ana bir vey kardei)
28 Ali ah (27 nin olu)
29 Yusuf ah (28 in olu)
30 Yakup ah (29 un olu)
1561
(26 nn
15634
156970
15789
1585 1589
1589 da lke, Gurkanl devletine katlr,,

9 M a b e r ( M a d u r a ) s u l t a n l a r
1 Ahsen ah: Celal-d-Din (Tuluklarn valisi)
1334
1 Bu Firiteye gredir, e: U s, 353; bazlar onu Feth ahn (12 ve14) olu diye gsterirler (bak, Cambridge H of ndia c III s, 699),,
464
HNDSTAN TARH
2 Odeyci: Ala~d*Din ah (1 in bey

lerinden)
3 Kutb-d-Din Firuz ah (2 nin da
mad)
4 Gyas-d-Din MuhammedDamaan
ah (1 in damad)
5 Nasr-d-Din Mahmut GaziDamaan
ah (4 n kardeinin olu)
6 dil ah 1
7 Fahr-d-Din Mbarek ah
8 Aa-d'Din skender ah
1339
1340
1340
13445
1356
1360
13723
13778 de lke, Viceyanagar Hindu devletince fethedilir

10. D e k k e nin B e h m e n l i s u l t a n l a r
1 Haan Kanku Behmen: A la- d -D in
Behmenah ( Delhi sultan Muhammed
Tulukun Yzbalk,, larm dan).
2 Muhammed I ( 1 in olu )
3 Mcahid ( 2 nin olu )
4 Davud (1 in olu)
5 Mahmud 2 ( 1 in torunu)
6 Gyas-d-Din ( 5 in olu )
7 ems-d-Din ( 5 in olu )
8 Tac-d-Din Firuz (1 in torunu, 4 n
veya onun Ahmed adl bir kardeinin
olu)
9 Ahmed Veli (1 in torunu, 8 in kardei)
10 Ala-d-Din Ahmed ( 9 un olu )
11 Hmyun Zalim ( 10nun olu)
12 Nizam (11 in olu)
13 Muhammed II Lekeri (11 in olu)
14 Mahmut II3 (13 n olu)
1347
1358
1375
1378
1378
1397
1397
1397
1422
1436
1458
1461
1463
1482
1 Bu ve bundan sonraki sultanlar ancak paralarnn bulunmas dolaysile tannmaktadr.

2 Firite ve Hf Han Mahmut derler. Cambrde H of, ndia c II!
hep Muhammed II der; onun kaynan bulamadk..
3 Bu ve bundan sonrakiler kukla sultanlardr,
15
16
17
18
Ahmet (1 4 n olu )
Ala-d-Din (14 n olu)
Veli-Uilah (14 n olu)
Kelim-UUah (14 n olu)
465
1518
1521
1522
1525 1527
13 nc sultann son yllarnda devlet dalmt. 1527 de

Behmenli hanedan sner.
11. B i d a r s u l t a n l a r ( B e r i d a h * l a r )
1 Emr Kasm Bey Berid-l-Memalik
(Behmenlilerin Trk beylerinden; Naib-s-Sultan)
2 Emir Ali Bey Berid-l-Memalik (1 in
olu; bata Naib-s-SuItan; 1527 den
itibaren emr,, nvanm muhafaza
ederek bamsz hkmdar)
3 Ali Beridah (2 nin olu, ah nvann ilk alan)
4
5
6
7
8
1482
1504
1542
brahim Beridah (3 n olu)

Kasm Beridah II (4 n olu)
Emr Beridah (5 in olu ? ) 1
Mirza Ali Beridah (?)
Ali Beridah II (?)
1579
1586
1589
1601
1609 1619
1619 da lke, dilah'Iarca fethedilir,,

12, B e r a r
sultanlar
( m a d a h lar)
1 Feth-Ullah mad-l-Mlk (mslman

olmu, Viceyanaga Brahmanlarndan
ve Behmenli devleti beylerinden)
1490
1504
1529
2 Ala-d-Din Imadah (1 in olu)

3 Derya Imadah ( 2 nin olu)
4 Burhan Imadah (3 n olu; by
dkten sonra da atal Tefel Ha
nn elinde kukla)
15621574
1574 de lke, Nizamahlarca fethedilir,

1 Frite yle der, ancak phelidir,,
H in d is ta n
T a r ih i 30
466
HNDSTAN TARH
13 A h m e t n a g a r s u l t a n l a r ( N i z a m a h l a r )
1 Ahmet Nizamah (mslman olmu
Viceyanagar Brahman'larndan ve Behmenli devleti beylerinden Haan Nizam-l-Mlk Bahrinin olu)
2 Burhan Nizamah (1 in olu)
3 Hseyin Nizamah ( 2 nin olu)
4 Mrtaza Nizamah ( 3 n olu )
5 Miran Hseyin Nizamah II ( 4 n olu)
6 smail Nizamah ( 7 nin olu, baba
sndan nce tahta kmt)
7 Brhan Nizamah II (3 n olu)
8 brahim Nizamah (7 nin olu)
9 Bahadr Nizamah 1 (8 in olu)
10 Ahmed Nizamah II (gya 2 nin to
runu, gerekten hanedana mensup
deil)
11 Mrtaza Nizamah II (2 nin ah Ali
adnda bir olunun olu)
12 Hseyin Nizamah III
1633 de lke, Grkanh devletine katlr.
1490
1509
1553
1565
1586
1589
1591
1595
1596
1596
1603
1630 1633'
14. B i c a p u r s u l t a n l a r ( d i l a h l a r )
1 Yusuf dil Trkmen (gya Osmanl
padiah 2 inci Muradn kk olu,
Behmenli beylerinden)
2 smail dilah (1 in olu)
3 Mallu dilah (2 nin olu)
4 brahim dilah I (2 nin olu)
5 Ali dilah I (4 n olu)
6 brahim dilah II (4 n torunu; babas
Tahmasptir)
7 Muhammed dilah (6 nin olu)
8 Ali dilah II (7 nin olu)
9 Sikender ( skender) dilah (8 inoiu)
1686 da lke, Grkanh devletine katlr.
1490
1510
1534
1535
1558
1580
1627
1657
16721686
1 Bunun ve 10 un sras phelidir ve devir karmakarktr.,
15,, G l k e n d e
sultanlar
467
(Kutupah*lar)
1 Sultan Kulu Kutupah (gya Baharl

Trkmenlerinden Ali kr Bey so
yundan. Hanedann iddiasna gre
gya Karakoyunlu hkmdar Cihanah soyundan; Behmenli devleti
beylerinden ve Hemendan Trkmen
lerinden).
2 Cemid Kutupah (1 in olu)
3 Suphan Kulu Kutupah (2 nin olu)
4 brahim Kutupah (1 in olu)
5 Muhamraed Kulu Kutupah (4 n olu)
6 Muhammed Kutupah (4 n torunu,
badas Muhammed Emin, 5 in damad)
7 Abd-llah Kutupah (6 mn olu)
8 Ebul-Hasan Kutupah hangi sultann
olu veya torunu olduu belli deil;
7 nin damad)
1687 de lke, Gurk anl devletine katlr.
1512
1543
1550
1550
1580
1612
1626
1672 1687
YEDNC
BLM

LUD HANEDANI
A fg a n d e v l e t iIevê^n tarihini, tarih sr asiyle br Delhi
n in z
sultanlarmnkinden sonraya koymayp, Tuluk
imparatorluunun dalmasndan doan btn

devletlerinkinden sonraya alarak ayr bir ksma koymamzn
sebebi onun gsterdii zelliklerdir..
Ana zellik. Kuzev Hindistan dzlne bitiik bit bl
gede oturan d3TVuru5^n>vCgeth bir ulusun nce, uzun Tullar boyunca, azar azar gelip Hindistandaki hkmdar ve ilerigelenlerin ordu ve trl hizmetlerinde altktan sonra __durumu uygun bulunca pek byk j^tlekrJaUndgt_iaazn--toptan denecek lde Hindistana yerlemesi ve orada gj
oymaklar halindeki eski tekiltn muhafaza etmesidir.
Delhinin Trk sultanlar veya ilerigelenleri ordularna ve
trl hizmetlerine aldklar Trkleri birer fert gibi alrlard.
Devlet iindeki kar koymalar bir vali veya komutann ayak
lanmas biiminde idi; yoksa Trkistandaki herhangi bir
byk oymak bakanmm kendi oyma veya onun bir ks
miyle gelerek Hindistana yerlemesi ve ona dayanarak sul
tana kafa tutmas ve hatta sultanla eitlik veya asalette s
tnlk dvasna kalkmas biiminde deildi.,
Ludi Afgan devletinin d ur umJs e .byle.Qmaz... B irtakm
Afgan beyi, kendi ovmaklarna dayanarak, zaten epey zaman
dr ftencapaJveva Kuzey Hindistann trl y e ^ rin e yedesmig
bulunuyordu., Afgan devletinin kurucusu larfêhlu Ludl^her
eyden nce bunlar kazanmya, buralarda Afganhk-jjuvgu ve
dayanmasn berkitmiye, bunlar kendi etrafnda birletirmiye
nem verir ve6hi hrr kadar ki Behluln 1452 de
Cevnpur sultan Mahmufla savat srada, ibu sultann
hizmetinde bulunan Afgan beylerinden Derya Han Ludiyi
Behluin amcasnn olu Kutup Han Ludi: yabanclar (bigane)
470
HNDSTAN TARH
hizmetinde bulunmas dolaysiyle bararak ayplaynca o,

kendi maiyetiyle Behlul tarafna geer.
Behlul, Delhi tahtm ele geirdikten sonra kuzeydeki datk blgeden pek ok Afgan, belki birka, milyon kiiyi.
Hindistan dzlne yerletirir.. Esasen bitiiklik dolaysiyle
bunlarn akm halinde ktle ktle ve dolaysiyle bir oyman
yeleri baka ovmak v eleriyle^Jcansmadan gelip yerlemeleri \
kolayd ve az ok da tabi idi,
Hindistana bylelikle gelip yerleen Afganlara ve hele
byk oymak ilerigelenlerine kar Behlul'n taknd durum
devleti onlar iin kurduu, devletin onlarn mal olduu, ken
disinin yalnzcana onlardan biri olduudur; her ii de onlarla
danarak grrd,,
Afgan duygu ve anlaylarna ok uygun olan bu biim
davran, Behlle pek ok baar salyacak ve o, kuzeyden
getirttii Afgan ktleleri sayesinde, gl ordular kuracak ve
pek ok yeri ele geirecektir.
Ancak lkenin birok, yerinde ktle halinde yerlemi
kendi bakanlarnca ynetilen kalabalk Afgan oymaklarnda
arabuk dalk blgede alk olduklar gibi, bamszlk duy
gular stn gelecek ve ilk deersiz veya daha dorusu anla
ysz sultan devrinde devleti temelinden sarsacak ve dardan
gelen bir istilya kar ciz brakacaktr.. Baburun, dehs da
ii tamamlyacaktr.
Mesel Behluln lm srasnda Fermuliler lkenin yar
sna sahip idiler (caygir: tmar, ziamet, yolu ile). Fermuli, Ludi,
Luhani, Servni, ahu-Heyl gibi byk oymak bakanlarmn
hemen hep kendi oymaklarndan kocam anlo^JanjrrdT'Servanilerin ba Azam Hmyunun 45,000 atls ve 700 fili
bulunuyordu.
Bunlara bakarak Ludi Afgan devletini bir Afgan ovmak
lar t o l ^ ~ b icnun d ^ cabul etmek gerektir,. (6ata)hem gl
develet adam ve komutan, hem de oymak bakanlarn idare
etmesini ve onlarn gnullerini alma
sultanIar~bHnduka iler iyi yrr ; nc sultan bu ap ve zde bir kii
olmad ve karssna Babur gibi stn bir zkisi kt iin
onun zamannda devlet derhal ker.
471
Ancak bu gibi devletlere z olan bir yn de kendini gs

terir; ana devlet ktkten sonra oymaklar ve bakanlan, urada
burada, gl olarak tutunurlar ve_ Baburûn_.a^.~Hmyn
gibi ciz bir Trk padiah tahta oturunca Afganlar arasndan
kan bir byk a^ m ,^ Ju r Tan^p Afgan devletini eskisinden
daha da byk ve gl olarak canlandrr ; fakat o lp ye
rine eiz~ kimseler geince" eskl^yjJkl yeniden ve ayn sebep
ler dol ay isiyle kendim gsterir ; Bundan sonra da Jtrl oymakfar epey uzun bir sre iin birka yerde gl d evi etle r
halinde tutunurlar.
A f g a n 'la r n ve ûc^ e* Gilca, Galza gibi trl biimde okuL u d ile rin
nan addaki Afgan oym aklarôûlugummjtird u ru m u
koludurlar; Bunlarn __gaj]^m jL^â.JI rk>-
leri olduklarn yukarda (s, 56 da) grmtk.

Kembri Hindistan tarihi de c, III, s. 224, h. 2 de : Ludiler
Kalci veya Gilza olup kk ( ori gi n) bakmndan Trk idiler,
ancak o kadar ok zamandn^ Afganistanda oturuyorlard ki
15 incr~yuz7n3iraoru olarak onlar Afgan diyeHPriT etmek
mmkndr,, der;
T uluk devletinin yklmasiyle sonulanan olaylar srasn
da ve Timur;-Gurkanny Trkistandan Mool'lar koymas ve
orada kocaman ve her gn byyen bir devlet kurarak Trkleri
uraya buraya gmek iztirarndan kurtarmas yznden Delhi
Trk sultanlnn artk Anayurttan taze kuvvet alamaz ol
duunu yukarda grmtk. ok v u ru k a^
bir ulus olan Afganlarn da gitgide daha byk lde Hin
distana yerletiklerini ve zaman getike nem ve glerini
arttrdklarn da keza grmtk.
SeyîHm ned anrul^S-Oii-Viilarnda Afganlar^ve hele Ludjler JPencapta ' ve Delhinin kuzeyindeki bgede ok kalabalk^vfii duruma egemendirler; Lahor ve Serhind blgeleri
t Panipata kadar onlardadr ve onlar ancak szde Delhiye
bamldrlar.
472
HNDSTAN TARH
B e h lu l L u d in in
Delhinin Seyyit sultanlarndan Ms u l t a n o lm a - barek ahn Serhind valisi olan Sultan ah
dan n cek i
Ludi (nvan Islm Handr) nin kardeinin
d u ru m u
oludur; burada vali,, szn, hemen btn
blgeyi tmar yolu ile kendi oymandan

kimselerin elinde bulunduran ve dolaysiyle gerekten bam
sz olan bir ba, anlamnda almaldr,, O kadar ki yieninde
byk deer ve yetenek gren Islm Han, lmeden nce onu
kendisine halef tayin eder..
slm Hann olu Kutup Han vilyetin kendi hakk
olduunu ileri srerek o srada Delhi tahtnda bulunan sultan
Muhammede bavurur, o da bunu frsat bilir, kendi nfuzunu
kurmak amaciyle Kutp Han destekler ve ona yardm iin
veziri Hsam Hann komutasnda bir ordu yollar; Behlul bu
orduyu bozar ve bunun zerine durumu ok salamlar,
Bundan sonra Behlul sultana haber yollayp Hsam
Han idam ettirir ve yerine Hamit Han adnda bir beyi vezir
yaparsa kendisine baml olacan bildirir.
Sultan Muhammed bunu hemen yapar ve Ludiler sultam
tanrlar,, 1440 da Malva sultan Mahmut Kala Delhi zerine
yrynce Behlul ona kar koyar ve kendisine Han--Hanan
nvan verilir,
Kendini gl duyan Behlul, sultana sormadan Lahor,
Dibalpur, Sunam ve Hisar-Firuzeyi alr, yani ora valilerini
oralardan zorla kartr Bylelikle o, topu bir devlet apnda
olan birka nemli vilyetin bana gemi bulunur,
B e h lu l L u d i'n in unu yapmakla
sultana kar ayaklanm
s u lta n o lm a s oluyordu; Behlul bir ara Delhi zerine yrr,
oray kuatrsa da alamaz,, Bundan byle

kendisine sultan dedirtmektedir, ancak henz hutbe ve paraya
adn sokmamtr.,
O sralarda (1444) sultan Muhammed lr ve yerine
Ala-d-Din lem ah geer,, Behlul bir kere daha baa
rsz olarak Delhiye saldrr. Sultan ise unun bunun elinde
bulunan topraklar (tmar, ziamet biimindeki caygirleri) ks
men olsun kendisi almak isteindedir,, Bunun iin birka
bey ve bunlar arasnda Behlule dman olan veya elan yle
473
geinen onun amcasnn olu Kutup Han, sultana her eyden

nce vezir Hamit Han ldrtmesi gerektiini sylerler. Sultan
buna hemen raz olur; ancak o (sultan), bu srada Badaunda
idi; ii renen vezir Hamit Han Delhiye egemen olur ve
baka birini tahta karmya karar verir; nce aklna Cevnpur
sultam gelirse de bu hanedanla Delhi sultanlar arasnda sh
riyet bulunduu iin ondan vazgeer; Malva sultan Mahmut
Kala da uzakta idi, dolaysiye Behlul Ludiyi arr, o da
byk bir birliin banda gelince vezir, Delhi erk,, inin
anahtarlarn ona verir,,
Behlul de kendini sultan iln eder: 17 Rebi-l-Evvel 855
(19 4,1451), Bylelikle Delhi taht Afganlara gemi olur;
Az sonra Behlul, vezir Hamit Han yakalattrr ve
Badaunda bulunan lem aha u yolda yazar:
Ben sizin babanzn yetitir mesiyim, sizin vekiliniz sfatiyle altst olmu olan devlet ilerine dzen vermekteyim ve
sizin adnz hutbeden karmadm (anlalan lem ahn adn
kendi adiyle birlikte hutbede okutturmakta imi).
lem ah ona yle karlk verir:
Babam size olum,, derdi, ben de sizi bir aabey tan
yorum, Devleti size brakyorum ve ben Badaunla yetinirim.,
Bu suretle birinci Delhi Trk sultanlnn son hkm
dar lem ah taht Afgan sultam Behlule brakm olur.,
diinin ana dncesi, tabi olarak, ierdeki
durumunu salamlatrmak ve kendini trl
vali \re beylere tanttrmak ve saydrmak id i; bu yolda baa
rl uralar olur,, Ey i bir devlet adam ve ynetimci oldu
undan iler dzene girer;
Bundan baka Behlul Ludi, nce de dediimiz gibi,
dalk blgedeki Afganlarn ktle halinde Kuzey Hindistan
dzlne yerlemesine ve bir Afgan dayanma duygusunun
uyanmasna ok nem verir., Bu gelenler her nekadar ok
kere oymak tekiltlar iinde gelmekte idilerse de, bir yan
dan BehluPun gl bir uzkii olmas, br yandan da yeni
gelip caygir sahibi olanlarn tabiatiyle, bata olsun, sz ve
buyruk dinler olmalar BehluPe byk bir g ye nfuz sa
lar; Bununla birlikte Behlul daima ok mtevaz olmya, byk
Sultan
Behlul
474
HNDSTAN TARH
oymak bakanlanna kar hep elerimi gibi davranmya, her

ii onlarla danarak yapmya, kendisiyle grmek stiyen
herkesi, bir er bile olsa, kabul etmiye, hibir vakit beyle
rini br taht zerinde kabul etmemiye, ve onlar ayakta
brakmamya ok nem vermitir, Delhiyi ald vakit hzi
nedeki btn paray Ludi Afganlarna datmt ve kendisi
herkes kadar bir pay almt.,
Behlulun d siyasas hemen hep Cevnpur sultanlariyle
savala geer; bunlar Cevnpur tarihi iinde anlattk ve Behlulun bu ide tam baar saladn ve Cevnpur devletini
ykp lkesini kendi devletine kattn gsterdik.,
Yukarda grm olduumuz gibi Behlul, Multan geri
almak iini baaramamtr,, Behlulun siyasasnda dikkate deer
bir nokta da onun kuzey dalk blgeden, yani Afganlarn ana
yurdundan, pek ok kiiyi Hindistana getirip yerletirirken
ibu anayurda egemen olmya ve devletini oraya kadar yay
maya almam olmasdr. O, bu iin gln ve pek ok
kuvvet sarfn gerektireceini, bundan baka da Afganlarn
bamszlk sevgisi dolaysiyle yok yere birok dmanlklar
douracan dnme benzer,,
Behlul 1451 de lr,
.
Behlulun lm zerine epey ekimeli geen
Lmii*1" tartmalardan sonra beyler onun oullarndan
Nizam Han sultan seerler., Bu sei ya
veya len sultann vasiyeti gibi bir esasa dayanmad iin
beylerle sultann karlkl durumunu ve beylerin nfuzunu
gsterir,,
Grenek olduu gibi, yeni sultan, baz ehzade ve kafa
tutmak istiyen byk beylerle arpmak zorunda kalr; bun
lar arasnda en nemlileri iki kardei: aabeyi, Cevnpurda
sultan adiyle vali olan Barbey ve baka bir kardei Alem
Handrr 1
1) lem Han iin F irite ve Hoca Nizam-d-Din Ahmed Behlul'un
olu ve skenderin kardei derler.. Cambridge Hindistan tarihi, c III,
s 235 deki haiyede onun Behlul'un kardei olmas ihtimaline iaret eder.,
Biz, bundan byle, gerek bu ciltte, gerekse ikinci ciltte Firite ve Hoca
Nizam-d-Din Ahmetteki sarahate gre, onu Behlulun olu sayacaz,
475
kincisi iktandan kaacak ve yerine baka bri geirile

cektir ; Cucerat tarihi anlatlrken bu Alem Hann oraya s
nm bulunduunu grdk,, Onun ilerde Baburla da ibirlii
yaptn greceiz,,
Cevnpur "sultam,, Barbey, sultan Behlulun sa kalm
en byk olu idi; Delhi tahtna oturan kk kardei sken
dere boyun ememesi o zamann geleneklerine uygundu;
dolaysiyle arada savalr; Barbeyin ordusu yenilir, ancak
skender, belki Cevnpurn eski ve asil sultan Hseyinin
Biharda tahtn geri almak amaciyle hazrlk yapt iin, ii
ar ileriye gtrmeyi uygun bulmaz ve aabeyini yine Cevnpurda brakr
ok gemeden Cevnpur blgesinin zemindar,, Iar (b
yk toprak sahipleri) iki kere ayaklanr ve Barbeyi kamak
zorunda brakrlar; ikinci seferde skender, Barbeyi oradan
geri alr,, O sralarda eski Cevnpur sultan, Hseyin ark de
bir saldrda bulunur, ancak Benares yaknlarnda bozulur ve
kap Bengale snr, 1495 de Bihar fethedilir ve Bengal
devleti ile bir antlama yaplr; buna gre, ibu devlet kendi
lkesine snan Ludi devleti dmanlarna yardm etmemeyi
stenir,,
Sultan skenderin balca i ii, devlet sayg ve korku
sunu byk beylerin yreklerine yerletirmek ve iktalarn
hesaplarn cidd olarak denetleyip devlet hakkn tamamen
almak olmutur.. Ancak o da, babas gibi, beylerine kar a r
kadaa davranrd,,
Dine ok ball ve taassubu ile nldr ve bu bakm
dan azok Firuz Tuluka benzetilebilir,
skender, Ara blgesinde ok kar koyma ve ayaklan
ma bastrmak zorunda kalmt; bu bakmdan 1504 de imdiki
Ara kentini kurmu ve orada uzun zaman kalmtr.,
Sultan skender, Racputlara ve Ara gneyindeki Hindu
lara kar da seferler, yapar, Nar var ( Gvalyor gneyi) ve
anderi (yine ayn blgede) yi alr. Ancak komu byk dev
letlerle hep bar iinde yaam ve byk savalara girime
mitir., 1517 de lr, devrinde ynetim iyi ilemiti,, Yerine
byk olu brahim geer,,
476
HNDSTAN TARH
Sultan brahim Byk
babas Behlul ile babas skenderin

yaknlarna, beylerine ve genel olarak Afgan
lara kar nasl karde ve arkadaa davranmakta olduklarn
yukarda grmtk. Firiteye gre, sultan brahim bunu:
batanbaa deitirir ve der ki padiahlarn akraba ve kavim
ler! (Afganlar kastediliyor) yoktur, hepsi onlarn hizmetkr
(nker) dir ve gerekir ki bunun icaplarn yerine getirsinler,,..
Yine Firiteye gre, sultan Behlul ve sultan skenderin mec
lislerinde oturmakta olan byk Afgan emirleri, yeni sultann
karsnda elleri kavumu olarak ayakta durmak zorunda
kalrlar, ancak gnlleri krlr ve eski birlik (ittifak) nifaka
evrilmi olur.
Bu yzden birtakm beyler brahimin kardei Cell Han
tahta karmak isterler ve ok etin savaalara kap alm
olur; sonra Cell Han yakalanp ldrlr. Onun bir ara sn
m olduu Gvalyor kurgan kuatlm ve drlmt (1518).
Bundan az sonra sultan brahim bir kuku zerine Azam
Hmyun bata birtakm beyini iten karr ve bazlarn hap
seder, Bu yzden ayaklanan beylerle sultan arasnda etin bir
sava kar ve sultan g halle stn gelebilir,
Sultan brahim tehlikeli biimde bymekte ve g kazan
makta olan, daha nce birka kere andmz, Mevar (itor)
racasRana Sanga (veya Sanka) ya kar baarl bir sefer yap
trr, Birtakm Afgan beyinin Ranaya kamas ve sonra yine
Afganlar tarafna gemesinin bu baarda bir pay olmutur.
Sultan brahimin beylerine kar kukular her gn daha
ok artt ve onlarn birounu sinsicesine yakalattrp l
drtt iin ona kar sevgi ye gven bsbtn ortadan
kalkar ve birtakm beyler Kabil padiah bulunan Babur
bavurup onu Hindistana girmiye kkrtrlar, O d a trl ha
zrlk ve deneme seferlerinden sonra Hindistan dzlne
yapt son kesin seferde, Delhinin Kuzeyinde Panipatta sul
tan brahimin ordusunu bozar ve bu kii vuruma srasnda
lr (1526), Bylelikle Ludi devleti, yani birinci Delhi Afgan
sultanl, sona ermi ve Hindistanda Gurkanl devleti, yani
ikinci Delhi Trk padiahl, kurulmu olur,
Sultan brahime kar Baburun hazrlk ve seferleri ikinci
ciltte grlecektir.
477
Sultan brahimin gtt ana amacn u olduu anlal

maktadr: byk Afgan oymaklarn ve onlarn ikta' ve caygir adiyle ellerinde bulunan lkelerini, sultan ilerine kar
trmadan yneltmek istiyen byk oymak bakanlarnm nfu
zunu krmak ve bunlar memur durumuna geirmek. Bu ie
girien sultan brahim, bir yandan kuvvet hesabn yanl
yapm, br yandan da Baburu hi hesaba katmamt.
Bundan baka, adam kullanma ve idare etme, gnl alma ve
kuku uyandrmama sanatnda ve doru ve isabetli tedbir
bulma iinde sultan brahim pek anlaysz ve yeteneksiz
grnr, Btn bunlara Baburun dehs eklenince kck
Kbil padiahnn ok deerli ve vurukan bir iki yz bin
asker besliyen koca Hindistan padiahln nasl ortadan kal
drp onun hemen btn lkelerini ele geirdii anlalr,
D elhi A fg a n Sultanlar
LUD
HANEDANI
(Afganlam Kalalar)
B ehram Ludi
1
Kala
f
(1) Behlul Ludi

1541 - 1489
I
(2) Skender Ludi
1489 - 1512
1
(3) brahi m Ludi
1512 - 1526
BRNC DELH TRK SULTANLII VE ONUN

DAILMASINDAN DOAN DEVLETLER
HAKKINDA BBLYOGRAFYA
A* Y a zd k la r d evri, v e y a ona b iti ik zam anlar y a
am ta rih ilerin eserleri t
1. Gur sultanlar ve Aybeyden Balabann tahta kma

sndan (1266) alt yl nceye kadar (1260), balca kaynak ilk
Delhi Trk sultanlarnn kadlk, hatiplik ve mderrislik gibi
hizmetlerinde bulunmu olan M e v l n M i n h a c - d D i n in
MTabakat- Nasr,, sidir., Babas Srac- d -D in de Gur sultam
Muiz - d - Dinin yannda ayn trl hizmetlerde bulunmutur.
Esere bu ad, sultan N asr- d -D in Mahmuda (1246 1266)
sunulduu iin verilmitir, Gur sultanlarndan nceki devreye
ait ksmlar hemen btn br Dou Islm acunu zerine ya
zlm, nisbeten genel, tarihlerde bulunduu iin az nemlidir.
Ancak bu ksmlar iin de, zamanmza kadar gelmemi eser
lerden iktibaslar bulunduu iin bunlar da bazen ok deerli
ynleri kapsarlar. Tengiz istilsna ait ksm da ilgiye deer,
H G , R a v e r t y tarafndan iyi ve zengin haiyelerle ngiliz
ceye evrilmitir, ( Asiatic Society of Bengal yaynlarndan
Calcutta 1864), R a v e r t y nin ngilizce tercmesi ayn
kurum tarafndan 1881 de yaynlanmtr,
2. Aybey ve ksmen de Gur sultan Muiz-d-Dinle Delhi
sultan iletmi iin baka bir anakaynakta bunlarn ada
olan H a a n N i z a m nin T ac- l- Measr dr. Bu eserdeki
tarih bilgiler birincidekilerle llemiyecek kadar azdr ( E 11 i o t
and D o w s o n dan London 18671877).
3. F a h r - d - D i n M b a r e k a h n Bahr- V,sacnn
tarihi girii, Muiz-d-Dinin lm zerine Aybey'in davran
larnn bir ahit kaleminden anlatlm kapsamas ve Trklerin
durumunu gstermesi bakmndan nemlidir, uTarh~i Fahr-dDin M barek ah,, diye S ir D e n i s o n R o s s tarafndan ya
ynlanmtr (London 1927).
BBLYORAF YA
479
4..
12661356 yllar iin (Balabann tahta kndan
Firuz Tuluun ilk alt ylna kadar) balca anakaynak Z i y a
B e r n nin (Bereni) Tarih-i-Firuz aAzsidir. Yazar, bu uzun
devrenin yarsndan byk bir ksmnn dorudan doruya
ahididir; ilk ksmlarn ise yaknlarndan duyarak yazmtr,.
Byk Trk airi Emir Hsrevle ok seviildi, Eser, Firuz
Tulua sunulmutur ve ad o yzden yle konulmutur,, Yazar
olduka serbest yazmtr ; belki Tuluklar devri iin biraz ih
tiyatl davranm saylabilir (Asiatic Society of Bengal,, yayn
larnda, Calcutta,, 1862).,
5 Firuz Tulukun (13511388) tarihisi e m s i S i r a c
A f i f in Tarh-i Firuz ah \si o devir iin anakaynaktr;
slp pek dalkavukcanadr ve kapsad iirmeler dolaysiyle
yanltcdr ( Asiatic Society of Bengal,, yaynlarndan, Calcutta,, 1891),.
6.
F i r u z T u l u k , Fthat- Firuz a h adiyle yaptk
larn ve bunlarn mucip sebeplerini kk bir eserde topla
mtr ; eser bu bakmdan ok nemlidir ( E 11 i o t and D o ws o n dan, London 1867 1877),.
7 Seyyt hanedannn en nemli tarihisi olan Y a h y a
i b n i A h m e t i b n i A b d u l l a h e r h i n d nin Tarih-i
Mbarek ah si o devrin anakaynadr; eser, Hzr Hann
olu Mbarek aha (1421 1434) sunulmutur. Muhammed ah
denvrinden de bahseder. Yazar, Gurlu sultan Muiz-d-Dinden
ittibaren olagelenleri de iyi bir surette toplamtr; esasen
eserin 180 sahifesi bu zete ve 64 sahifesi Seyyt hanedanna
aittir ( Asiatic Society of Bengal,, yaynlarndan, Calcutta,,,
1931)..
8 Ludi sultanlarnn yukardaki biimde tarihisi bilinme
mektedir. Daha sonra yazlm eserler az aada anlacaktr,.
B. G enel e s e rle ri
Ekber devrinde, veya daha sonra, yazlm ayrntl baz

eserler, Mslman Trklerin Hindistana girilerinden beri
geen tarih olaylar da kapsarlar; kaynaklar yukarda adlar
HNDSTAN TARH
480
geen eserler ve bunlardan baka bugn tamamen veya ks

men kaybolmu bulunan eserlerdir; bu bakmdan ge te yazl
m olsalar bazen nemleri oktur.
Balcalan aadadr:
1, H o c a
Nizam-d-Din
Ahmed:
" Tabakat--Ek-
bert,,
2, A b d - l - K a d i r
el
B a d a u n : Mniehab-t-Teva-
rih .,
Bu iki eser zerinde ikinci ciltte ayrca durulacaktr.
3..
En ok F i r i t e diye anlan M o l l a E b 1 - K a
H i n d u - a h F i r i t e nin G l e n - i b r a h i m s i ; eser,
daha ok Tarih-i Firite diye tannmtr, Dekken Mslman
devletlerinin tarihi iin en nemli anakaynaktr. Yazar b
yk Timurun hazinedar Hindu-ahm (nvandr) soyundan
olup Bicapur sultanlarnn hizmetinde bulunmutur ve onlarn
resm tarihisidir; eserin ad brahim dilah I l ye (1580-1627)
sunulmu olmasndan dolaydr,. Firite sahife 4de bir ksm
bugn kaybolmu olan kaynaklarn sayar,, Ondan ohra
Afrasyabm Hindistana girmesi gibi efsanev zde ksa ksm
lar ve daha tarih zde baz bilgiler gelir,, Bunlarn arkasn
dan da Gazne ve Gu devletlerinin, daha ok Hindistanla
ilgili tarihleri (bu yn Gur tarihi iin tamamiyle yledir), Delhi
sahanlarnn ve Hindistanda kurulmu olan hemen btn
mslman devletlerin tarihi gelir. Delhi sultanlar ksm, pek
geni lde, Tabakat- Ekber den alnma benzer ;
ancak 17 inci yln bana kadar Dekken tarihi iin eser anakaynaktr, C o h n ( J o h n ) B r i g g s tarafndan History o f
the Rise o f the Muhammedan Pozue in India adiyle ngiliz
ceye olduka yanl ve bazen uydurma eklerle evrilmitir.
Pek ok Bat tarihisi bu evirmeyi kaynak diye kullandklar
iin Hndistandaki Mslman Trk devletlerinin tarihi Batda
nemli yanllarla yazlmtr. Eserin kendisi, yani farsca
metni, deerlidir (Laknov ta basmas H 1323; 1905).
4.
Ekber Grkann buyruu zerine M e v l n a
me din bakanlnda bir kurul tarafndan yazlm olan
Tarih-i E lf ( E l l i o t and D o w s o n dan; London 18671877)
BBLYORAFYA
481
Ekber devrinde Hindistanda yazlm bu 4 eserden

baka M ir H a n d n R avzat-iis-S efa,, s, H a n d - M i rin
H abib-s-Siyer,, i gibi eser lerden de stifade etmek mmkn
dr. Genel slm tarihlerinden de istifade mmkndr..
Cell-d-Din Mengverdinin Hint ve Sintteki maceralar
ve Byk Timurun Hindistan akn iin de yukarda sz geen
genel tarihlerden veya Timura ait eserlerden istifade edilebilir.,
Birka Afgan tarihi, daha sonraki devirlerde, Delhinin
Ludi Afgan sultanlarnn devrini de kapsyan tarih eserler
yazmlardr, balcalar 5, 6 ve 7 saylariyle gsterilen u
eserlerdir:
5. A h m e t Y a d i g r n Tarih-i Saltin- A fagin e si..
Eser, Bengalin son Afgan hkmdar Davut ah Kararaninin
(lmm 1576) buyruu zerine yazlmtr, 1590 dan sonra
bitmie benzer,, Eser Behlul Ludden, sultan Muhammed Adil
Surun lmne (964 veya 968; 1557 veya 1561) kadar
gider,, Efsaneye ok kaar ( E l l i o t and D o v v s o n dan, London 1867 1877),,
6. A b d - U 11 a h n Tarih-i Davudi si ( Davud Kararani), Eser, 1605 de tahta km olan Gurkanl padiahlardan
Cihangir devrinde yazlmtr., Sultan Behlulden Davud ahm
lmne (1576) kadar gider. Bu eer de efsaneye ok kaar
( E l l i o t and D o v v s o n dan, London, 1867 1877)
7. N i m e t - U 11a h m Mahzen-i A f gan , si,. Bu eserin
baz ekleri ve bunlar arasnda Cihangirin beylerinden Han
Cihan Ludiye ait ksmlar kapsyan byltlm ekline
' Tarih-i Han Cihan Ludi denir. Yazar birka yardmc ile
birlikte sz geen Han Cihan Ludinin istei zerine 1609
1612 yllar arasnda eserini yazmtr. lk ksm Ademden
balar ve Beni srail Peygamberlerinden Talutu Afganlarn
atas gibi gsteren efsanenin kk bu ksmdr ve ibu ksm
batan baa efsanev zdedir,, Behlul Ludden itibaren eser
tarih bir z alr, D o r n tarafndan History f the A fghan s,,
adiyle ngilizceye evrilmitir ( E l l i o t and D o w s o n dan, Lon
don 18671877).
Hindistann baz ksmlarnn tarihi hakknda yazlm bir
iki nemli eseri de anacaz,,
HNDSTAN TARH
482
Dekken tarihi iin Fiiteden baka iki eser daha anlmya deer,
8
Behmenii devleti bakmndan S e y i t A 1i S a m n a n

nin " Burhan- M easir,, i deerlidir (ndia Antiquary XXVIII,
1899)..
9. H f H a n n M tehab-l-L ubab mn nc cildi,
bilhassa 17 inci yzyln balarndan, yani Firite tarihinin
durmasndan, itibaren Dekken tarihi iin (Gurkanllarn oray
fethetmelerine kadar) anakaynak saylr. Bu eser ikinci ciltte
ayrca anlacaktr,
10. Bengal tarihi iin G u l a m H s e y i n S e l i m in
R iyad- s-S elatin i faydaldr,, Mslman Trklerin Bengali
fethetmelerinden, ngilizlerin ibu lkeyi almalarna kadar
giden devri kapsar ( Asiatic Society of Bengal,,, yaynlarn
dan, Calcutta 1890),
11. Gcerat tarihi iin M i r E b u T u r a b V e l inin Tarih-i
G cerai,, nemlidir ( Asiatic Society of Bengal,, yaynlarn
dan, Calcutta,,, 1908),
C> Ksm en tarih ksmen de baka zde olan birka
eserden de bahsedeceiz,
1. Byk Trk airi E m r H s r e v in tarihi olan iki

mensur eseriyle tarih zerine k serpen 5 tarih mesnevisini
aada anyoruz*.
a) T arih-i A la',, veya H azain - l-F tu h ; Ala-d-Din
Kala saltanatnn ilk 15 ylndan (12961310) bahseder..
b) Icaze-i-'H srev veya " In a-i-E m r H srev , bir ferman
ve resm muhabere kolleksiy onudur.
c) Kran-s-Sa'degn Balabann torunu Keykobat (1287;
1290) devrini ve onun babas Bora Hanla bulumasn ve
terifat gsterir..
d) M iftah- l-F tu h ; Celal-d-Din Kalan (1290 1296)
savalarn gsterir,
e) D eval R ani-H zr H an ; Ala-d-Din Kalam olu
Hzr Hanla, Gucerat racasnn tutsak kz Dava! Raninin
sevimelerini anlatr ve Ala-d-Din Kala devri sava ve ftu-
BBLYOGRAFYA
483
hatim da tasvir eder,, Leyl ile Mecnun,, ayarnda ince bir

eser saylr,
f) Nuh S i p i h r Mbarek devrini (1316 1320) gsterir.,
g) T u lu kn m e; Gyas-d-Dn Tuluk (1320 1325) dev
rine ait ise de bitmemi veya byk ksm kaybolmutur,.
Ezcmle E l l i o t and D o w s o n da ve M u h a m m e d
H a b i b in H azret m ir K husrau o f D elh i adl eserinde
( Aiigarh Mslman niversitesi yaynlarndan, Bombay 1927)
Hsrevden paralar veya bunlar hakknda tahliller bulunur.
2, Yazlarnn tarih bakmndan nemi olan baka bir
eser de al ( Takent) air B e d r - d - D i n in K asaid
idir; en ok Muhammed Tuluk (1325-1351) devrini aydnlatr,,
( E l l i o t and D o w s o n da, London, 1867-1877),,
3 nl Tancal gezmen b n - i - B a t u t a nn daha ok
Seyahatnm e- Ihn-i B a tu ia diye tannm olan Thfet-lEnzar f i G araiEl-Em sar ve A caib-l-Esfar adl eseri: a)
Kala hanedannn taht kaybetmesi ve nce mhtedi Hsrev
ve sonra Tukluklarn taht ele geirmeleri olaylar ve Gyasd-Din Tulukun saltanatiyle Muhammed Tulukun saltanat
nn bir ksm iin en nemli tarih kaynaklar arasndadr; b)
Hindistann Muhammed Tuluk devrinde (1325-1351) ki genel
durumu ve lkede o srada varolan, gelenek, grenek, ynetim
usulleri ve saire iin de balca anakaynaktr. Mehmet erif
paa tarafndan Trkeye evrilmitir ( stanbul 1335-1337; 1919)..
S i r M.. E E l l i o t la Prof. D o w s o n un The history o f
India as told B y its own Historians adl 8 ciltlik eseri, bazlar
geni olmak zere 154 eski eserden iktibaslar kapsar (Lon
don, 1867-1877),,
D. Y e n i eserler ;
Ksmen yukarda sz geen F irite Tarihinin Briggs

tarafndan yaplm tercmesine gvendikleri, ksmen Dou
acununu anlyamadklar, ksmen eskimi olduklar ve ksmen
de Trklerin tarih roln ksmak siyasal dncesiyle yaz
dklar iin bu devreye ait az ok gvenilir pek az yeni eser
vardr,,
484
HNDSTAN TARH
1 Kembri Hindistan Tarihinin 3 nc cildi: The

Cambridge Hisiory o f n d ia ; in six volumes, Volme III, Trks
and Afgan s (1918),.
2 Profesr Ivari (lshwari) Prasadn: H isiory o f
Medieval ndia from 647 to ihe Mughal Conguesi,, yani: 647
den Mool fethine kadar Ortaa Hindistan tarihi,,, (Aliahabad 1928),,
Bunlar arasnda gsterilebilir,
Ancak bu sonuncunun adnda grlen Mool fethi,,
sz, Hatratnda kendine biteviye Trk diyen ve Moollar
aleyhinde yazan ve Trkl herkese bilinen Baburun Hin
distan fethine aittir,. Bu rnekte yeni eserlerin en gvenile
bilir olanlarna ne derece gvenilebileceini ayrca aydnlat
maktadr,,
Bunun bir Franszca tercmesi: V ln d e d u V IIe au X V Ie
siecle adiyle Kavenyak (Cavaignac) n, Histoire du Monde,,
adl klliyatnda kmtr (Paris 1930),
D Z N
A
438 h, 440, 442, 443, 443 h,
A b a c (Melik), Delhi sultanl
444, 446, 448, 449, 450. 451,
beylerinden 301
452, 453, 454.
A b b a s i Ha l i f e s i , Hi l f e t i ,
92, 94, 132, 139, 142, 151, 169, A d n a M e s c i t , 365.
A d r a e a n d r a (kral), 107.
170, 327, 329, 390.,
A d i t y a (kral), 106
Abdal, Abdali, ulus, 6, 7, 86,
A d o n i, kent ve kurgan 424,
A b d a l M a lc e r , Kemir beyle
A f g a n , Afganlar 4, 5, 6, 7, 11,
rinden, 413
14, 131, 143, 144. 154, 165, 174,
A b d u l l a h Ibni Osman el-Vsstk,
206, 240, 249, 283 h, 297, 301,
Abbasi Hilfet hanedanndan,
333, 333 h, 334, 335, 336, 378,
139.
A b d u l l a h S a n c a r , Gur veziri
380, 386 387, 391, 400, 410,
Muham led'in babas, 262..
413, 417, 443, 469, 470, 471,
A b d-ii 1-C e b b a r K i d a n i , Gur
473, 474, 475, 477..
vezirlerinden, 262.
A f g a n i s t a n (Efganistan), 7, 11,
A b d i 1-L a t i f (Hoca), 355..
92 h, 121, 131, 184, 333 h,
A b d- l-'M e l i k, Saman olu padi
547 h, 471..
ah, 127, 138, 139,
A f g a n p u r , ky, 322.
A b d- r-R e i d, Gazne sultan, 206, A f r a s y a b ( Afrasyap), 178, 296,
207, 207 h,
369,.
A f r i k a, Afrikal 386, 391, 429..
A b i s a r a, devlet, 55
A f a r , oymak, 10,.
A b i s a r e s. Kral, 55.
A n i, Mabut (ate), 29, 110. 115..
A b i v e r d (Kent), 196, 201, 202,
A n i k u 1 a, 95
A b u Da , 96, 272..
A g r a, kent, 2, 13, 84, 163 h, 164 h,
A e o d y a, kent, 85.
240, 339, 363, 475,
A d a b" 1 h a r b
ve - e c aa
(Adab) eser, 208 hM 225, 226, A g r a m e s (Ksandrames) kral, 55,
A h i r B e y i , 284, 301, 340,
242..
A d a k , 33, 45, 109
A H i s t o r y of t n d i a n Phi l oA
s o p h y , eser 26 h, 30
Ad e m (ilk adam), 115, 250, 369,,
A d e m k p r s , 115
A h m e d (smail olu), Saman olu
A d e n , kent, 406, 407,,
padiah, 127,
A d i l Ha n , A d i l a h (Yusuf A h me d , Gazne veziri Ebl Abbas
Adil Trkmen Seval) AdilahFadl'n babas, 183,.
lar devletinin kurucusu, 397, A h m e d A b d - s - S a m e d , Ha399, 431, 431 h, 432, 433, 434,
rezmah Altntan kethdas,
435 436, 437, 442
Gazne veziri, 190, 221,
A l i a h , Aliahlar, Adilahi, Ha A h me d , Bk Ebul-Kasm Ahmed
nedan ve Devlet, 431, 437,
(ems-UKuffat),.
486
HNDSTAN TARH
A h m e d (Niyal Tekin olu), Gazne beylerinden 192, 193.

A h m e d, (ems- d-Din), Bengal
sultan 384.
A h m e d Gazne ehzadelerinden
204,
A h m e d Ve l i , 9 ncu Behmenli
sultan 424, 427, 428, 430
A h m e d H a n ; Behmenli Sultam
Ala-iid-Din Behmenahn olu,
425,.
A h m e d ; 15 inci Behmenli sultan,
444.
A h m e d a h ; I.. Gcerat Sultan,
366, 388,,
A h m e d a h II. ( Kutb-d-Din )
Gcerat Sultan, 393.
A h me d , Nizam-l-Mlk, Nzamah,
Behmenli Beyi, Ahmednagar
Sultam 432,435,436, 441, 442
A h m e d R a e i Han, (Melik), Handi devletini Kuran, 333, 407, 408"
A h m e d T o g a n, bk. TOana
A h m e d B e y Lain, T ugluk devleti
beylerinden, 417
A h m e d a h Baba Abdali, Afga
nistan devletini kurucusu, 6,
A h m e d Vefik paa, Osmanl ve
zirlerinden, 277 h,
A h m e d a b a d , (Ahmetabad) (Kent)
366, 393
Ahmednagar
( Ahmetnagar ) ,
devlet ve lke, 401, 403, 436
438, 438 h, 444, 445, 446, 447,
449, 450, 451, 454,
Ahmednagar
( Ahmetnagar) ,
Kent, 401, 428, 436, 437, 446,
A ho m, oymak, 101,.
A h v a t a, din eser, 412,,
A h s e n a h (Celal-d-Din), Tugluk devleti beylerinden Maber
Sultam, 326, 415,,
A k a b e - i H l v a n , 191,.
A h a m e n i hanedan, 53,
A k a t Ha n, Kala ehzadesi, 308,
A k d e n i z , 48, 48 h, 62,
A k h u n 1a r, ulus, 6, 75, 86, 87, 88,
89, 91, 252,,
A k k o y u n 1u, oymak, 437,
A k S u n g u r , Lahor kutval.. 288
A l, 411,.
Al a , 424.
A 1 a -d-Devle (Kakveyh olu), sfehan sahibi, 185, 192, 196, 197,
A l a - i i d - D i n A t s z , Gur sulta
n, 265..
A l a - i i d - D i n A l e m a h (Seyyid), Delhi sultan, 472 (Bk.
keza Alem aha)
A l a - d - D in
Be hme n a h,
Ala-d-Din Haan, Behmenli
devletinin kurucusu, 418, 420
(Haan ve Haan Kankuya da
bk)
Ala-d*Din
Fi ruz,
Bengal
sultan, 387..
Al a - i i d- Di n Hs e y i n
Ci
h a n s u z, Gur sultan, 12, 210,
211, 239, 240, 252, 253, 254,
371 (Bk, keza Cihansuza),
A l a - d - D i n H s e y i n ( Seyyid), Bengal sultan, 385.
A l a - d - D i n m ad ah, Berar
sultan, 401, 441, 442, 445, 446,
447,
A l a - d - D i n s k e n d e r , Ma
ber sultan, 416
A l a - u d - D i n M e s ud, letmi
soyundan Delhi sultan, 288, 289*
A a d - D i n M u h a m m e d , Gur
sultam, 260, 261, 262, 264, 265,
266
A l a - d - Di n Muha mme dKa 1 a , Delhi sultan, 105, 107;
302,303, 304, 305, 306, 308,309,
310, 311, 312, 313, 314, 315,
316, 319, 320, 321, 323, 324;
331, 339, 345, 346, 347, 348,
350, 351, 355, 360, 361, 362;
364, 367, 368, 408, 430.
DZN
A l a - l - M l k , Dehi Kutval, 307,
A l a i - D e r v a z e , 364
A l e m Ha n F a r u k , Handi h
kmdar , 397
A l e m Ha n L u d , Delhi sultan
Behlui Ludinin olu, 400, 474,
474 h, 475,
A l e m a h (Seyyid) (Alad-Din)
Delhi sultam, 335, 379, 473 (Bk,
keza (Ala-d-Din Alem aha)
A l e m j l r I, (Evrengzib), Gurkan'h
Padiah, 358,
A 1 i Mool komutan, 302,,
A 1 i. Drdnc Halife, 70 h, 178,
251, 307, 357,
A l i , Harezm ve Curcaniye emri,
155, 156,,
Al i > Harezmah Muhammedin kar
dei, 265,,
A l i (Ebl Haan), Gazne sultan,
206, 207
A l i (Rebi olu) , Gazne beylerin
den, 206,
A l i B e r i d Bey, Berid-l-Memalik,
Bidardda Naib s-Sultan ve
sonra bamsz hkmdar, 401,
436, 438, 439, 441, 442, 444,
445, 447, 448, 449
A l i B e r i d a h , Bidar sultan
(sttekinin olu), 449, 450, 452
A l i A d i 1 a h, Bicapur sultan,
450, 451, 452, 453,
A l i K a r i p, (l Arslan olu), Gaz
ne beylerinden, 184, 200.
A 1 i (Merdan olu), Bengalda Kala beylerinden, 276, 280.
A li i r H a n K a i a , Malva
beylerinden, 389,
A li k r Be y , Trkmen beyle
rinden, 437,,
A l i T e k i n , Buhara ve Semerkantn Hanl (Karahanl) h
kmdar, 171, 171 h, 172, 173,
175, 185, 189, 190, 193, 194,
196, 226, 227,,
487
A li
T e k i n oullar, yukardakinin
ad verilmiyen oullar, 196,
198, 199, 201,
A 1 i a r h, kent ve kurgan, 270,
301, 356, 377,,
A l l a h , 31, 111, lllh , 352, 353 h,
354, 356,,
A l l a h - U p a n i a t , 34
A 11a h a b a d , kent, 83, 90, 105,
301,
A I o r (Aror), kent, 93
A lp G a z i , bk, Alp Arslan Gazye
A lp Ha n, Kala beylerinden, 314,
315,
A lp Ha n , Hueng ah nvaniyle
Malva sultan, 333, 387, 388
(Hueng aha da bk.)
A lp A r s l a n , Seluk sultan, 207,
208, 210.
A lp A r s l a n , Gazi (veya Alp
Gazi), Gar Sultan Muiz-d-Din
Muhammedin yieni, 261.,
A lp
T e k i n , Gazne devletinin
kurucusu, 127, 135, 159, 160,
161, 213, 214, 227, 233, 239.
A 1 p i n, rk veya tipi, 5
A l t n (Altun) Bahadr, 329,,
A l t n t a (Altunta) Gazne Beyi
ve Harezmah, 144, 162, 172,
188, 189, 190, 193, 194, 216,
222, 224, 226, 227, 235,
A l t m (letmi), 277 hA 11 u n i y e (htiyar-d-Din), Delhi
sultanl beylerinden, 284 h,
285,
A m b a l a , kent, 364,,
A m e r i k a , 240.
A m f i (Omfi), T ak s ila kral, 55
Ami l , 221,222,,
A m o g a v a r a , hkmdar, 103,,
A m o y l, 204.
A m r i b n i D a v u t , Aden emiri,
406.,
A n a d o l u , 3, 4, 6, 9, 64, 215, 276.
An A d v a n c e t B o o k , eser, 111
488
HNDSTAN TARH
Anandapal,
raca, 140, 141,
142, 146, 147, 148, 166, 167,.
Anantavarman
odaganga, kral, 108,
A n d a r a a n adalar, 107,
A n d huy (Andhud, Endhud), 262,
275.,
A n d r a, ulus ve lke, 78, 79, 80.,
82, 83, 102,,
A t i o k o s S o t f r, 57.
A n a , lke 53,
A n i 1 v a r a, kent, 257, 272,
A n q u e t i 1-D p e r r o n, yazar, 34
A n t a k i y e, 215
A n t i o k o s (Byk), kral, 64,,
A n t i o k o s Teos, kral, 63.
A o r n o s (Avarna), Kurgan, 55
A, P e e p n t o t h e E a r l y H s*
t o r y of i n d i a, eser, 4 3 ,66h
A r a b (Arap), 70, 86 , 9 1,92, 93,
94, 96, 97, 144, 169, 212, 250,
361, 396, 408,
A r a b i s t a n , 84, 408,,
A r a b i s t a n Denizi, 2
A r a k o z s k e n d e r i y e s i (Kandahr) 53
A r a m a h , Delhi sultan, 276, 277,
278
A r a n y a k a Iar (Kutsat kitap), 25,
33
A r a v a 11 i dalar, 3.,
A r c t i c Home i n t h e V e d a s
(The), eser 26 h
A r e u n a, kahraman, 117, 118..
A r i (A n), 20, 27, 69, 114, 116.
A r i s k e n d e r i y e s i (Herat).
53.
A r i s t o , 307.,
Ar z , Arz--Memalik
Savunma
Bakan), 187,189, 216, 223, 300,
340, 360,,
A r s i, raca, 314.
A r s la , Bk Kzl Aralan.
A r s l a n Ha n , Hanl (Karahanl)
hkmdar, 170, 171 h,
A r t a n Hain, Hanl (Karahanl) ;

hkmdar, eski Bora Tekin,
190, 196, 203, 204, 232
A r s l a n H a n (Seluk olu), 175h,
194.
A r s l a n (sultan), Gazne sultan
209
A r s l a n C a z i b (Cazip), Gazne
beylerinden, 142, 144, 174, 179.
A r s l a n K l a h (Emin), tarihi
360.,
A r s l a n Ha n S a n c a r e s t
(Fac-d-Din), Delhi sultanl
beylerinden, 284 h, 293, 294.,
A r t r a s a s t r a , eser, 57,
A r y a , 19, 20, 27, 113,
A r y a D a r m a (Dharma), 108,,
A r y a V a r n a , 19
A r z D i v a n , Savunma Bakanl,
220 . 221 .,
A s a f T e k i n (Gaz), Gazne bey
lerinden, 185, 200.
A s a m , lke, 109, 101, 273, 274,
386 (bk.. keza Kamarupa, Kam- :
rup ve Kamruta)..
A s a r - l - V z e r a , eser, 160..
A s a v a 1, kent, 393
A s c e d i, air, 236..
A s k e r (Mirza), Hmayunun kar
dei, 405,
As i , kurgan, 271.
A s r , A s r g a r h , kent ve kur
gan, 408.
A s o k a, imparator 48, 58, 59, 60,
61 62, 63, 74 , 75, 80, 81, 82,
90, 99, 100, 364
A s v a m e d a (at ada), 80, 84,
102
A s v a g h o a , air v s. 76
A s y a , 215, 241
Aa
Volga taslaklar ,
eser, 6
A i k a, eser, 314 (bk keza Deval
Rani-Hzr Hana)
A t a d a (bk, Asvameday a ).
489
DZN
A t a 1 a c a m i i , 378
A t h a r v a n ( Otharva ), Veda,
kutsal kitap, 25.
A t m a n , 36, 38 39, 352,
A t o k (Attok, Etek), kurgan, 140h
A t s z (bk. Ala-d-Dm atsz) .
A.. U. M (Om), kutsal sz, 111,
112
A v a r n a, (bk,, Aoroosa),
A v a t a r ; 110, 111, 117, 354 h
A v r u p a , 4, 6, 7 12, 16, 23, 34,
35, 68, 86, 94, 150, 182, 211,
240, 336, 367, 386, 391,,
A v r u p a l I , 108, 228, 423.
A v s a , kent ve kurgan, 450,
A y a (maden), 27.
A y a z ( z-d-Din Kebir Han), Del
hi sultanl beylerinden, 284h,
285 287, 289,.
A yaz(M elik), Gcerat beylerinden,
397, 400, 402
A y b a K i i l u H a n (Behram),
Delhi sultanl beylerinden,
318
A y b e y (Kutb-d-Dnya ved-Din),
Delhi sultan, 256, 260, 262,
263, 264, 265, 265 h, 266, 269,
270, 271 h, 272, 273, 274, 275,
276 , 277, 281, 282, 300 , 308,
337, 357, 862, 363, 364, 367,
368, 369.
A y b e y ( Seyf-d-Din Bet Han
Aybey Hata ), Delhi sultanl
beylerinden, 284 h, 294
A y b e y (Seyf -d-Dn Aybey Yaan
tut}, Delhi sultanl beylerin
den, 284 h.
A y b e y (Seyf d-Din Aybey Kiili
Han), Delhi sultanl beyle
rinden, 291, 291 h, 292
A y d e m i r , ur sultanl beyle
rinden, 275.
A y n- d-D e v l e , Seviktekin olu
Mahmudun unvanlarndan, 156,
A y n- I-M 1 k, Cell-d-Din Menguverdilnin elisi, 279
A y e , Peygamber Muhammedin
ei, 412..
A y t e k i n (bk. Karak'a)
A y t e k i n, Gazne sultam Bala
bancn Eved (Ond) valisi, 298,
A y t e k i n, (hiiyar-d-Din), Delhi
sultanl beylerinden, 284 h,
285.
A5z a m Ha n, Sultan Gyas-iid-Din
iinvaniyle Bengal sultan, 383,
A'z am H m a y u n , Afgan beyi,
470, 476
A'Jz a m H m a y u n (Zafer Han,
Gcerat vali ve sultan), 392
(bk keza Zafer Han ve Mu
zaffer aha).,
A z d-u d-D e v l e , Bveyh oullarn
dan, 132
A z e r b a y c a n , 215.
A z e r , air, tarihi, 428.
A z i z H a m m e r , Tuluk devleti
beylerinden, 327, 328, 416, 417,
B
B a s a i d a n, 145
B a b a kutval, 276
B a b u r, oymak, 5
B a b u r, Gurkanl devletinin kuru
cusu, 10, 14, 34, 336 3 5 8 , 380,
386, 387, 399 h, 401, 410, 413,
438, 446, 470, 471, 475, 477
B a c a ur, kent ve blge, 54
B a c , B e c , raca, 141,
B a d a h a n, lke, 131 h
B a d a m i (Vatapi), kent, 102
B a d g i s kent, 202
B a d a u n, kent, 276, 278, 292, 309,
335
B a d a d (Badat),
kent, 132,
151, 170, 180, 181, 185, 233,
281, 327, 347..
Badad
Halifesi
(Abbas
Halifesi), 103, 138, 163, 174,
184, 217.
B a 1 a n a, kent, 417.
490
HNDSTAN TARH
B a g v a n D a s, Racput beyle
rinden, 414,
Bagvat-Gita, kutsal eser, 112, 116,
117, 118 h, 119,
Baharl, oymak, 437.
B a h a d r (Gtyas-d-Din), Bengal
sultan, 321, 322
B a h a d r a h , Gucerat Sultan,
387, 391, 401, 402, 403, 404,
405, 406, 440, 447.
Babadr Giian (Gilanl), Korsan
lar ba, 396, 441
B a h a d r T a i r, Mool komu
tan, 288.,
B a h a - d - D e vl e, Bveyh olu,
132
B a h a - d - D i n (Ramazan olu).
Behmenti devleti beylerinden,
424.
B a h a - d - D i n S a m, Gur sulta
n, 252, 254, 263, 264, 265
B a h a - d - D i n Z e k e r y a (eyh).
410,
B a h i r e , 432 h.
B a h i r i , 155 h.
B a h r i , 432, 435,436
B a h r - i E n s a b, eser, 369, 371..
B a h t i y a r (Hoca Kutb-ud-Din),
eyh, 359..
B a h t i y a r o l u , Kala beyi, 101,
272 (Bk keza Muhammede)
B a k t , 352. 353, 358.
B a k t r i y a n , blge, 54,
B a l a b a n K i i l u Ha n , Delhi
sultanl, beylerinden, 289, 291,
29i h, 292, 293, 294, 295.
B a l a b a n U l u H a n (Sultan
Gyas-d-Din), Delhi sultanl
beylerinden, sonra sultan, 287,
289, 290, 291, 292, 293, 294,
295, 296, 297, 298, 299, 300,
301, 321, 337, 338, 344, 348,
349, 350, 366, 361, 368, 370,
381
a b a r y z b e y i, Delhi sultanl beylerinden, 284 h
B a 1 k a, Bengal sultan 2 8 0
B a l k a n k u h , da ve blge, 196.
B a t k , Balka (Belhin eski ad),
12, 54. 212.
B a m y a n geidi, 2, 69, 77, 86, 131,
253, 254, 263, 282, 291,
B a n g, 382,
B a n a ra, Bengal sultan emsd-Din Hac tyasn unvan,
382.
B a n k a p u r , kent, 432.
B a n h a t y a , Sint hkmdar, 409.
B a r a n (Blendehir), 163.
B a r a t a (Bharata), evsanev krat,
Bharatalar soyunun atas, 116.
B a r a t a (Bharata), efsanev kral,
Ramann kardei, 113, 114.
Baratalar,
(Bharatalar) hane
dan, 116,,
B a r a t a-V a r a (Bharata-Vara),
116,.
B a r B e y (Bar beyi), protokol efi,
340,
B a r b e y, Cevnpur sultan, 380. 474,
475,.
B a r b e y ah, Bengal sultan (lyas soyundan) 384.
B a r b e y ah, Bengal sultan (Ha
belerden), 385
B a r da r (Tavac), 421,
B a r h a t e k i n , Kuan hkmdar,
71, 71 h
B a r i , kent, 167.
B a r l a s Bey, Tuluk beylerinden,
417.
B a r n e t t (Dr, L, D,,), 8
B a r t o 1d (Barthold), tarihi, 198 h,
199 h.
B a s r a . . 429.
B a s r a l , 428.
B a s s e y , ada ve liman, 404,
B a t u t a ( bn), gezmen, 343, 347,
348, 349, 415, 415 h
B a t n d a , kent 141 h, 146, 258,
259, 278, 291, 292, 293, 294,
(Bk.. keza Taberhinde)..
DZN
B t n , Batimler, 142, 149, 162,
180, 183, 239, 240,
B a v e r d (Abiverd), kent, 196, 201,
B a y e z i d (ems-d-Din veya ihab-d-Dn), Bengal sultan,
383..
B a y e z i d I (Bayazid), Osmanh
padiah, 426 h.,
B a y r a m Ha n , Ekberin Atal,
10
B a y u r (Hikmet), 359 h
B e c i (Bac), 141,.
B e d i* z-Z a m a n Mirza, Timur
olu, 403 h
B e d r H a b e (Sdi), ems-dDin Muzaffer ah adiyle Ben
gal sultan, 385,
B e d r e t t i n ( Bedr-d-Din ), air,
360.
B e K i m N a g a r (Nagarkut), kent,
148,,
B e h 1 i m (Muhammed), Gazne beyi,
209,
B e h l u i H a n L u d i , Afgan sul
tam, 13, 335 , 378, 379 , 380,
389, 390, 459, 470, 472, 473,
474, 474 h, 475.
B e h me n, efsanev kii, 419,,
B e h m e u K a n k u , mneccim, 419
(bk keza Kanku Behmen'e).
B e h m e n a h ( bk. Ala-d'Din
Belmen h a),
Behmenli, Behmen oul l a
r , devlet ve hanedan, 329,
365, 388 , 390, 393, 394, 395,
408, 416, 419, 420, 421, 422,
423, 424, 426, 427, 428, 429,
430, 431, 433, 434, 435, 436,
438, 439, 4 4 1 , 4 4 2 , 444, 446,
B e h r a r a H a n (Tatar Han), Bengal valisi, 381.
B e h r a m Ha n, Behmenli ehza
desi, 423.
Behram
a h , Gazne sultan,
209, 211, 238, 252, 253.
491
B e h r a m a h (Muiz-d-Din), Del
hi sultan, 287, 288, 291, 291 h.
B e l h , kent, 12, 54, 64, 65, 77, 85,
86, 127, 131 h, 134, 135, 137,
142,143, 145, 150,158, 159, 173,
174, 184 189, 193, 199, 204,
205, 212, 219, 225, 227, 228,
241, 254, 4 0 8 ,
B e l k i s - i - C i h a n , Delhi sultan
Raziyenn unvan, 285,.
B e l l e t e n , dergi, 213 h..
B e i , Belular, 4, 11
B e 1 i s t a n, 2, 8, 53, 93 128 h,
131, 150, 184, 191, 212.
B e n a r e s, kent, 44, 74, 92, 192,
256, 270, 475.
B e n c i , Gur emiri, 250
B e n d e - N v a z , an t, 365,
B e n d e r . i - D e v (Diu), kent ve
Uman, 397, 402, 404, 405, 406,
B e n d e r - i - I r k,
kurgan, 407
(Bk keza Gokafa ve Villa das
Rumes'e),
B e n d - i S u l t a n , baraj, 241.
B e n g a 1, lke ve devlet, 2, 5, 42
h, 53, 80, 82 , 84, 90, 97, 100,
100 h, 101, 107, 249, 256, 272,
273, 276, 280, 282, 288, 289,
h, 298, 299, 300, 315, 321, 322,
326, 328, 329, 333, 337, 344,
349, 361, 365, 378, 380, 381,
382, 383 384, 385, 386, 387,
B e n g a 1 krfezi, 1, 84
Beni srail, 49,
B e r a r, lke ve devlet, 80, 82,
82, 401, 425, 426, 427, 431,
432, 435, 436, 438, 438 h, 441,
442, 444, 446, 448, 452, 453,
454,.
B e r b e r (Kuzey Afrika), 215,
Berhetekin
( bk,
Barhate kin'e)
B e r d,
B e r i d fi k, 220, 230,
235, 297,
B e r i d a h,
B e r i d a h'lar.
492
HNDSTAN TARH
B e r i d a h , devlet ve ha
nedan, 436, 438 h, 449, 454
B e r i d - n l - M e m a l i k , Beridah
lann unvan, hk Al Bey Berid-l-Memalik ve Kasm Bey
Berid-l- Memalik
B e r k a (bk hiyar-d-Din Berka ya).
B e r t h e l o t (Andre) yazar, 67 h.
Beydodu, Gazne beylerinden, 195,
196, 197, 229, 230.
B e y h a k , tarihi, 138, 138 h,
153 h, 153 h, 156 h, 158 h,
159 h, 160, 170, 170 h. 171 h,
172, 172 h, 173, 173 h, 174,
182, 183 185 h, 186 h, 187 h,
188, 188 h, 189 h, 190 h, 191
h, 192 h, 194 h, 195 h, 196 h,
197 h, 198 h, 199 h, 200 h,
201 h, 202 h, 203 h, 204 h,
207 h, 214, 216, 217, 217 h,
218 h, 219 h, 220 h, 221, 221 h,
222 h, 223, 223 h, 224, 224
h, 225, 225 h, 226, 227, 228,
228, h, 229 h, 230 230 h, 231
h, 232 h, 233, 233 h, 234 h,
235 h, 236, 241, 250, 251,
B e y t e k i n u k a n i , Gazne bey
lerinden, 226,
B e y t- 1-M u k a d d e s, 215
B e y t z e n , Samano^tu beylerin
den, 136, 137, 138,
B b a n d a r k a r (Prof. Dr. O.. R.),
tarihi, 95
B h a n d a r k a r (Sir R G ), 66, 67h,
68, 72 h, 74, 78 h, 85
B h a t iy e (Batiye), kent, 141, 146,.
B h i l s a (Bilsa), kent ve kurgan
281,
B h u m a k a (Bumaka), Saka h
kmdar, 67,
B i a s, Irmak 55, 91, 144.
B c a n g e r, devlet (bk keza Vicayanagara) 418, 421,
B i c a p u r, lke ve devlet 102, 401,
441, 442, 443, 444, 445, 446,

449, 450, 452, 454
B i e a p o r, bakent 362, 365, 435,
437 438, 438 h, 442.
B i d a r, lke ve devlet, 401, 438 h,
439, 449, 453.
B i d a r, bakent, 420,436, 438, 439,
441, 444, 445, 447, 454,.
B i d a r M e l i k K a l a , Bat Bengalda vali, 381..
B i g a r b a, 394 (bk keza Mahmut
Bigarhaya)
B i g u, Seluklardan, 195, 207 (bk.
keza Yabguya).
B i h a r (Bahar), lke ve devlet, 43, :

53, 97, 100, 101, 107 272, 273,
321, 377, 387, 475,
B i h a r i Ma l , raca, 399.
B i k r a ro a c i t, raca, 403 (bk kez
Vkramadit yaya )..
B i 1a d i-C i b a !, blge, 252
B i I a d u r i, yazar, 70 h. 212.
B i g a u m, lke, 432, 443
B i l g e T e k i n , Gazne beylerinden*
172
B i 1g i A g a c i, 44.
B i 1 h a n a, yazar, 104
B i 1 k a (bk htiyar-d-Din Bilkaya)
S i l l a m a , kral, 105
B i l s a (Bhilsa, Bhilsan), kent, 281,
302, 403
B m, (Bhim), Dvarka racas, 395
B i m, (Bhim), Bima, Bim Div (Bhim
Div); Gcerat racas, 257. 272.
B im S i n g, (Bhim Singh); dar ra- :
cas, 398, 399,
B i m b i s a r a, kral, 51, 53
B i n d u s a r a , kral, 57, 58
B i m p a I (Bhimpal), raca, 154,
165, 167,.
B i r t u, raca, 280.
B i r u n i, ( Ebu Reyhan el ) , bilgin
ve yazar, 35, 72, 72 h, 75, 77,
92, 128,146, 156, 156 h, 237, 238.
B i n u p u r , kent ve devlet, 383.,
DZN
493
B i y a n a, kent ve kurban, 271, B r a h m a n , Brahmaniar, ruhban,

271 h, 272, 276, 294,'310 335,
17
18, 25, 27, 28, 29, 31, 32,
390 (bp keza Tangr ve Tan33, 41, 49, 50, 51, 56, 60, 62
kura)
70, 71, 72 h, 83, 85, 90, 91,
B i z a n s , 215
93, 100
101, 104, 109, 111,
B l a s a g u n , 171, 215
113, 117, 176, 77, 330. 347,
B o c a I Kanevc Racas, 97, 99 (bk..
351, 381, 427, 428 432, 448..
keza Mhiraya)
B r a h m a n a , Brahmaniar, kutsal
B o c a II,. Kanevc racas, 98.
kitaplar, 25, 31, 32, 33, 41, 45,
B o c a . Malva racas, 98.
B r a h m a n a s p a t i , 30,
B o d - G a y a (Buth-Gaya), kent, 90
B r a h m a n i k k l t r , 41, 44 h,
B o d i s a t v , 48, 76,
76, 79, 85, 103, 108
B o a z k y ; 29,
B r a h m a p u t r a , rmak 274,
B o r a Ha n , Hanl (Karahanl)
B r a k i s e f a l , 22,,
Dou Trkistan hkmdar, 122
B r i g g s, yazar 13, 249
B o r a H a n Trkistanda Han,
B r i t i s h M u z e u m 250 h.
173,
B r o , blge ve devlet 95, 350
B o r a H a n (Yaan Tekin) Han
B
u d a , din nder, 40, 41, 42 h, 43,
l, Yusuf Kadir Hann olu,
44, 45, 46, 47, 48, 48 h, 49,
Dou
T rkistan hkmdar,
50, 51, 58, 59, 61, 62, 75, 77,
172 h, 189, 197..
79, 81, 82, 90 , 93, 100, 101,
B o r a H a n (Na r-d-Din Mah103, 104, 109, 111, 119, 380
mud), Delhi sultam Balabann
(Sidartaya da bk )
olu, Bengal valisi ve sultan,
299, 300, 321, 339, 349, 361, B u d a di n , 18, 33,
B u d i k, 77, 83, 121
361 h..
B o r a H a n (ihab-d-Din), Ben* B u d i s t , budistler, 53, 65, 71, 73,
gal sultam, 321..
81, 83, 85, 89, 107.
Bora Tekin
(Aralan Han), B u d i z m , 48, 50, 59, 62, 75 , 76,
Hanl (Karahanl), Dou Tr
90, 116,
kistan hkmdar, 190, 232 (bk
B u h a r a , kent, 74, 127, 132, 133,
keza Bora Han, Yaan Te134, 137, 139, 159, 171, 173,
kine),
185, 189, 194, 197, 213, 226,
359.
B o r a c k , Sevktekinin kardei,
134, 140
Bu H a a n (Bul Haan), 234..
B o l a n, geit, 2,
Bu ! s h a k, Hanllardan (Karahanl),
B o m b a y , kent, 5, 396 h, 397, 402,
198 h.
430.
B u k a (Bke). Trkmen babu la
B r a h m a , Anlarn (Aryalarn) bir
rndan, 192.
snf, 19..
B u k a I (Bukka), Viceyanagar raB r a h m a , mahut, 25, 30, 31, 44,
eas, 423.
111, 112, 119, 352.
B u k a II (Bukka), Viceyanagar ra
cas, 427..
B r a h m a n , mutlak kudret, 36, 37,
38, 39..
B u k a l i c a r (Ebu Kalicar), Crcan
emiri, 194.,
B r a h m a n kast (ruhban kast), 18,
31, 46 , 81, 128 .
B u 1 g a k, 308, 809, 310,
494
HNDSTAN TARH
B u l g a k h a n e , 298.
B u N a s r M k a n , Gazne ileri
gelenlerinden, 182 h, 183, 230,
234,
B u n d e l k e n t , blge, 97, 99, 113,
166, 257, 274, 290.
di a (Tbe), ( Kembric Hindis

tan tarihi) 67 h, 333 h, 424 h,
432 h, 474 h,
Cambridge Shorter Hist

o r y of n d i a
( The ) ,
(Kembric ksa Hindistan tarihi)
B u r T e k i n , (Buri Tekin, Pur Te
67 h, 73 h.
kin), Hanllardan (Karahanl), C a m M e s c i t , 366, 397,
198, 198 h, 199, 199 h, 200, C a m i - t - T e v a r i h , eser, 6.
201, 204
C a m p b e l l (Sir J. M,), yazar, 88h;
B u S e h 1, Gaznede Arz, 216..
C a n a r d a n a , 111,
Bu T a h r (kad) 231,
C a t (jat), atlar, ulus, 4, 11, 178,
179, 229, 270 h, 277 h, 329 h,
B k t e m (bk, htiyar-d-Din Bk358,
teme),
C a t R a e, komutan, 271,
B l e n t e h i r , kent, 163,
B u r h a n m a d a h , Berar sul C a t v a n, komutan, 270, 270 h,
C a y a c a n d r a , raca, 256 (bk. ke
tan, 452,
za Cayente).
B u r h a n N i z a m a h , Abmetnagar sultan, 401, 402, 403 , 436, C a y e n t, raca, 256, 257, 270, 271,
271 h,
439, 440, 444, 445, 446, 448,
C
a
y
p a 1, raca, 128, 129, 130, 131,
449, 450
140,
141, 142.
B r h a n - i K a t ' , eser, 131 h,
C a y g i r, 339, 470, 477,
249 h.
C a z i b (bk, Arslan Cazib),
B u r h a n - I A r i f i n , 408..
C
e c a k a b u k t i , lke ve devlet,
B i i r h a n p u r , kent, 402, 408,
99, 130, 166, 256, 257, 274,
B s t ; kent ve kurgan, 70, 91, 128,
C
e
h
l
e m , Celein, Celum, rmak,
137, 184, 205, 212, 253, 261,
54,
55, 153 h.
263, 264.
B v e y h o u l l a r (AI-i-Bveyh) C e l a l Ha n , Ludi ehzadesi, 476.
132, 135, 136, 152, 180, 184, C e l a l - d - Di n, Gur meliklerin
den, 264.,
188, 191, 194, 219, 241
C e l a l - d - D i n F i r u z K aB y k P a g o d , mabed, 107,
I a ( Delhi sultam, 300, 301,
302, 305, 306, 337, 348, 350,
C
389 (bk.. keza Firuz'a),
C a c n a g a r (Orsa) , lke, 321,
C e 1 1- d-D i n M en gu v e r d i ,
C a d u (Celal-d-Din Muhammed),
Harezmah, 278 (bk, keza:
Bengal sultan, 384,
Menguverdi'ye).
C a f e r T e k i n , Hanllarn (Kara- C e 1 a I- d-D in Ma h r n ud , Ha
hanl) komutanlarndan, 142,
rezmah, 260,
143.
C e 1 a 1- d-D in M e s ud, Delhi
C a g a n a t, mabet, 108.
ehzadesi, 290, 293, 294.
a a t a y (bk. aatay),
C e I a 1- d-D in
M u h a m m e d,
C a m, Cem, 333, 409.
Bengal sultan, 384 (bk* keza
C a m b r i d g e H i s t o r y o f n
Caduya)
495
DZN
C e a lI- d-D in R u m , mutasav
vf, 355, 357
C e I a 1-ii 1-H a k k ve-er ved-Din
(eyh), 334
C e I a l a b a d, kent, 121, 131.
e l i l (eyh) Gazne veziri, 236, 236
h. (bk, keza Ebl Kasm Ahmede),,
C e I i 1 e, Hseyin ah arknin
kars, 379, 380,
C e 11 e n d e r,
Cllndr,
kent,
148 h.
C em (bk. cam)
C e m a 1- d-D in H s e y i n I n c u
(nci), 394 h.
C e m a 1- l-M i l l e , Gazne sultan
Mesut Iin unvan, 178,
C e m i d K u t u p a h , 449, 450,,
C e m n e (Cemnu, Cumne), rmak,
5, 41, 56, 84, 90, 99, 117, 149,
163, 163 h, 164 h, 270, 270 h,
283 , 297, 324, 331, 339, 377,
379
C e m u, kent ve blge, 258.
C e n a, Cina, din nder, 40, 51,
53, 81, 104, 109 (bk. keza
Vardamana ve Mahavira ya),,
C e n g i z , 239, 408, 443 h (bk.. ke
za Tengiz'e).
C e v h e r , Racputiarn intihar gele
nei, 129, 395, 399.
C e v n p u r , kent, 320, 330, 332,
377, 378, 380, 383, 384, 390,
392, 410, 474, 475,
C e y h u n , rmak, 9, 13, 54, 86,
132, 136, 139, 143, 144, 145,
152, 153, 171 h, 172, 173,174,
175, 176, 184, 189, 190, 191,
193, 194, 196, 199, 201, 205,
211, 212, 225, 227, 229, 253 h,
261, 300, 371
C i b a l , ran'da blge, 185, 191,
200 , 202 -
C i h a d (Cihat), 134, 136, 214, 225,

239, 259, 406 , 426..
C i h a n (bk.. Hoca Cihan Trk'e)
C i h a n g i r Han, 451,
C i h a n p e n a h , kent, 326.
C i h a n s u z (Ala-d-Din) Gur sul
tan, 210. 239, 240 (bk. keza
Ala-d-Din
Hseyin Cihansuza ) .
C i h a n a h (Mirza) Karakoyunlu,
437, 440,,
C i z y e , 94, 149, 326, 330, 346.
C o d p u r, bakent ve devlet, 256,
C o i n s of t h e
Greck
ant
C c y t h i c k i g s, . ... (The); eser,
69..
C r o o k e , yazar, 95..
C q n d, blge, 194..
C u k a, Kuat hkmdar, 72,
C n h a (Nunho da), Portekiz valisi,
404,,
C r c a n, blge, 137, 150, 180, 184,
191, 194, 197, 200, 226
C r c a n i y e , kent, 155.
C z c a n , C z e a n a n , blge, 138,
144, 212.
C z r, 96..
C S v e y n , yazar, 296 h.
a g a n i y a n , kent ve blge, 172,

784, 189. 191, 194, 196, 199,
236,
a a t a y (aatay), 7, 286, 287,
296, 313, 315, 323
a r B e y D a v u d , Seluk, 186,
193, 198, 199, 200, 201, 203,
204, 205, 206, 207, 208, 208 h,
210, 230,
a h u m a n a , oymak, 95 (bk keza
avhan'a)..
a k , ek, oymak ve hanedan, 412..
akarvartin, 257..
a k r a De o, raca 258.
a 1 a k y a, hanedan, 89,
a m p a n r , kent ve kurgan,394 h,
395.
anap, rmak, 84,
496
HNDSTAN TARH
a n a k y a (Kotilya), Brahman 56,
e y t a n i y e , din nder 353, 357

i l g a n ( K r k l a r ) , 283 h (bk
57..
keza Kirklara),,
a n d B i b i , Hseyin Nizamahn
i n, i n l i , 5 1 , 5 8 , 6 4 , 6 8 , 6 9 ,
kz, 451..
a n d Ha n , Gcerat ehzadesi,
72 h, 73, 74, 75, 77, 89, 92,
100, 215, 223, 241 273, 286,
402
a n d a r R a y , raca, 165
3 2 3 ,3 2 6 ,3 3 6 ,3 7 0
a n d e l (andela), hanedan, 99, in F a f u r u 103
i n H i n d i s t a n , 4 (bk.. keza
130, 166, 256, 274..
Hindi-iniye)
a n d r a d e v a , raca 255, 256.
a n d r a g u p t a , Morya devletini i t o r, kent, kurgan, devlet 310,
311, 314, 315, 38/, 399, 399 h,
kuran hkmdar, 56, 57, 63
403, 476
(bk keza Sandro-Kottos'a).
a n d r a g u p t a I, Gupta devle i t r a 1, blge, 54
i t t a g o n g , kent, 386.
tini kuran hkmdar, 83.
a n d r a g u p t a II, andragupta o k t a n r c l k . l l l
o 1 a, lke ve devlet 63, 101, 102,
I in torunu, 79, 84, 85
104, 106, 107..
a r a k a, tbb yazar 76
u k a n i (bk. Beytekin ukaniye).
a r i k a r, kent, 54.
uksa, kent veya blge, 66..
a t a n a, Saka hkmdar, 78,
a t g a o n (ittagong), kent, 386
D
avhan, oymak, 95, 98, 256, 260,
oo
269, 270, 270 h, 362.

D a d B e y , Dad Beyi, 301, 340..
a v I (Kolaba), liman, 397, 453.
D av e t, 151
a v 1 u k y a, oymak, 95 , 98, 102, D a h i r, Sint hkmdar, 93,94..
103, 104, 105, 106, 107, 108, D a k k a n, 102 h (b.. Dekkene),.
257..
D a m a n , liman, 394.
a V u , 341.
D a m a g a n a h ( Giyas-d-Din ),
e c , e h c u K i i l i Ha n, 301,
Maber sultan, 415
348
D a m g a n , blge 150..
e , hkmdar, 70, 93..
D a n a-N a n d a , kral, 56.
e n a m e, eser 70, 92, 93.
D a n a m c a y a , bilgin, 98.
e d i, lke ve devlet, 98, 99, 100, D a n g a , kral, 199.
256
D a n i k a , bilgin, 98
e 01 b e 1 (ambal), rmak, 84,,
D a n t i d u r g a , ki rai, 103
e a a b, anap, rmak, 55,
D a r (Dhar), bakent, 388..
e Qd, e n t B a t , yazar, 95 h, D a r- 1-H a r p, 228
257.
D a r -i s t i f a, 222.
e n d R a s a, eser 257,
D a r a , kral 53.
e n d v a r, yer ad, 271.
D a ra k u h, Gurkanl ehzadesi,
e 8i, Raca 163 .
34, 34 h, 35.
e r a> devlet 104, 106 (bk. keza D a r m a p a t a , kral, 100.
Karalaya).
D a s T r k e n v o l k , eser, 6
265, 275, 277, 447.
D a s a V a r n a , 19
e t e l , para 351, 368,,
D a s a r a t a , kral, 113,
ooo
ooo
o y o o
o o
DZN
D a s g u p t a, yazar, 26 h, 30
D a s y a, 27,.
D a v a r, kurgan, 25.3.
D a v u d (Eb l-Feth), Multan emiri,
142, 149.
Seluk
D a v d B e y
ar ,
beyi erinden, 195, 207 (bk, keza ar Bey'e
D a v u d a h, Gcerat sultani, 393.
D a v u d a h,
Behmenli sultan,
424, 425.
D e b i r, 341,.
D e b u 1, liman 93, 94, 258 h, (bk,.
keza Dibal ve Dival' a),.
D e h i s t a n (Dihistan), blge, 143,
195, 236
D e 1 b i (Dehli ), bakent, 2, 3, 13,
14, :31, 84i, 96, 105, 116. 146,
163 h, 164 h. 184 197, 205,
206, 235, 257, 258, 260, 264, 266,
269, 270 h, 271,
272 273,
276, 277, 278 279. 280, 281,
282, 28.3, 283 h, 285, 287, 288,
289, 290, 291, 292, 293, 295,
296, 297, 298, 299, 302, .303,
305, 307, 308, 311, 313, 314,
315 316, 317, 318, 320, 321,
322, 323, 324, 325, .326, 327,
328, 329, 330, 331, 332. 333,
335, 336, 337, .346, 358. 359,
361, 362, 363, 364, 367, 369,
377, 378, 379, 380, 381, 382,
384, 387, 388, 389, 390, 391,
392, 397, 400. 401, 403, 408,
409, 410, 411, 415, 416, 418,
421, 422, 426, 427, 428, 454,
469, 470, 471, 472, 473, 474,
476,
De k k e n (Dekkat),. lke , 3. 5, 57,
63, 79, 82, 83, 84,, 89 97,
98, 100, 101, 102, 103, 104,
105 105 h, 106, 107, .114, 154 h,
302 303, 304, 310, 314, 316,
320, 322, 323, 324, 325, 327,
328, 329, 333, 337, 349, 365,
497
384, 386, 383,
390,
393, 394, 396, 401, 402,
415, 416, 418, 420, 421,
h, 424. 426 h 427, 428,
431, 433, 638, 438 h.
441, 442, 443, 444, 446.
451, 452, 453
391,
408,
423
429,
439,
448
D e k k e n i y a n, 428, 429, 430, 431,

432, 433. 434, 435, 436, 442,
450, 454,
D e m e t r i o s, kral 64
D e nd a k a n , (Dendanakan), kent,
20.3, 205,
D e o g a r h, bakent 104, 105 (bk
keza Deogir, Devagiri ve De vletabad'a).
D e o g i r, bakent, 302, 303, 304,
314, 315, 320, 324 (bak. ke*a
Deogarh, Devagiri ve Devletabada)
D e r a b'ge 155
D e r b a r - M a h m u d , 281
D e r b a r - S a n c a r i , 281.
D e r b a r i - e m s , 281,
D e r y a H an L d i 469
D e r y a H an T r k , 431 432
De r y a I m a d a h , 419, 452
D e v a g i r i, bakent, 104 105 (bak.
keza Deogarh, Deogir ve Devletabada).
D e v a 1 De v i , 314,
D e v a l R a n i - H m r Ha n , eser,
314 ( bk keza Aikava).
D e v a p a 1 a, kra), 97, 100,
D e v 1 e t H a n 1. u d i. 334,
D e v ! e t a b a d, bakent, 104 105,
302 324, 325, 390, 401, 417,
418, 420, 423, 432, 435, 436
(bk keza Deogarh, Deogir ve
Devagirive).
De v r i - A I a i, 306,
D e y 1 e m 1 i, 154,.
Dh a r m a (Darma), 60, 61,
D il5 a l (Dival), liman, 258 (bk. keza
Debul'a).
Hindistan 7 ar i ini ,32
498
HNDSTAN TARH
D i b a 1 p u r, kent, 318, 334 h, 335,

350, 377, 472,
D e R e n a i s s a a c e d a s s l m ,
eser, 241,
D i h k a n (Dehkan), 195, 236.
D i l a r e r Ha n
(Gurlu), Malva
valisi, 333, 387, 389,,
D i m i k i (ehzade), air, 320.
D i m n e (bk Kalle ve Dinmeye)
D i n a c p u r, kent ve devlet, 383,
D i n a r , para, 150, 164, 177, 221,
233, 347, 366.
D i o d o t o s, kral, 64
D i r h e m , para, 148, 242, 398 h
D i r h e m i a h , para, 129.
D i v a n * Ar z , 220, 223, 340, 360,
D i v a n - n a , 220, 340..
D i v a n - L u g a t-i t-T S r k, eser,
6, 69, 71 h, 76, 144 h, 284 h..
D i v a n - R i s a l e t , 220, 230, 235,
340
Divan-ugulu-lrafiM e m l u k a t , 222, 233,,
D i v a n V e z a r e t , 340,.
D i v i 11 a r, 230
D i u, liman, 402 (bk,, keza BenderiDeve),
D o w, yazar, 249,,
D r a v i t , rk, 4, 5, 7, 8, 24, 25,
105, 105 h, 114, 114 h,
D r a v i t ( i l k \ proto-Dravit, 8,
D r a v i t t e n n c e (Pre-Dravt), 7
D a r a r i , oymak? , 70,
D u r b a , 277,,
D u r t a b a v a r d a n a kral, 98.
D u r m u a n i , Durmui, Gur ve
ziri, 262..
Du a b , blge, 297, 324, 325,339,
344
D i i r r a n i , Afgan ( Afganlam )
oyma, 6 (bk. keza Abdalye),
Drrd-Drran,
Ahmet
Baba Abdainin unvan, 6.

D v a r k a, blge, 395"
ah
Early History
of I ndi a
(The), eser, 69 h, 72 h
E b u A b d u l l a h T a y i, Gazne
komutan, 144,,
E b u A h m e d N a s i h (kad), 238,.
E b u Al i , Gur hkmdar, 149.
E b u Al i , Gazne beyi, 206,,
E b u A l i H a a n , Gazne veziri,
183 (bk keza Haseneke),,
E bu A li M u h a m m e d S i m c u r
o l u , Saman olu devleti
beyi, 132, 136,
E b u B e k i r , Delhi beylerinden, 289.,
E b u B e k i r M u h a m m e d, bni
Mahmaad, Kerramiyeden, 162,
163
E b u B e k i r S d d k , ilk halife,
307,
E b u s h a k . Hanllardan (Kara*
hanl), 199 h.
E b u K a l i c a r ( Bukalicar ) Crcan emir, 194, 206,,
E b u N a s r F e r i g u n i , Cze anan
valisi (emir), 144
E b u R e y h a n el Biruni, bilgin, 71
(bk, keza Birunye),
E b u S a i d (sultan), Timur oul
larndan, 390,
E b u T a l i b ( 4 nc Halife Ali
nin babas ), 70 h
E b u l A b b a s , Gur sipehsalar,
253, 254
E b u l A b b a s F a d l , Gazne veziri,
150, 183, 222, 236,
E b u l A b b a s T a , Gazne komu
tan, 132 (bk keza Taa).
E b u l - F e t h D a v u d , bk, Davud
E ul Feth e..
E b u l F e t h M e v d u d, Gazne
sultan, 205 ( bk. keza Mevduda )
E b u l - F e t h M u h a m m e d , Del
hi sultan, 323 (bk,, keza Muham
med Tuiuk'a).
499
DZN
E b u l F e v a r i s ( eref-d-DevIe),
Bveyh olu, 132,,
E b u l H a r i s , Saman olu, 136.
E b u l H a a n Al i , Gazne sultam,
206, 207,
E b u l H s e y i n S i m c u r ol u,
Saman olu devleti beyi, 132.
E b u l K a s im S i m c u r ol u,
Saman olu devleti beyi, 136,
137..
E b u l K a s m A h m e d (ems-lKuffat), Gazne veziri, 150, 183,
236 {bk, keza elil ve emsl-Kuffata),.
E b u l M e c d M e c d u d , Sufi, 238,
255 (bk keza Hkim Sanaiye).
E b u l U l a (kadt), 242 h..
E c m i r , kent, 98, 148, 256, 258,
259, 260, 270, 270 h, 272, 288,
291, 389..
E d i r n e , kent, 404..
E g e d e n i z i , 54
E h 1 i *K i t a p, 94,,
E k a, 30.
E k b e r G u r k a n, Hindistan padi
ah, 10, 34, 306, 358, 408, 414,
E k b e r n a m e , eser, 414,
E l e n , 23,,
E l i i Ot, yazar, 70 h, 96 h, 212 h,
279 h, 348.
E 11 i p u r, llipur, kent ve blge ,
303, 304, 314, 420, 436
E 1 1 o r a, kent, 103,
E l m a s B e y U l u H a n , Delhi
beylerinden, 301, 305,
E l v e r , kent ve blge, 241,
E m e v i y e c a m i i , 239.,
E m i n - 1- M i 11 e, Sevktekin o
lu Mahmudun unvan, 138
E m i r H s r e v (bk.. Hsreve)
E m i r - i Ha c , 169.
Em i r - i K u h, 341..
E m i r i L e k e r , 133,
E m i r - i e h r , 340.
E m i r - i i k a r , 340,.
E m i r - I - M m i n n , 181, 261,,
E n a m, Inam, 226,.
E n d a z e , 379 h
Endhud (bk. Andhuya).
E r c a n (Arcan) , raca, 166, 169.
E r g a n d a b (Ergandap), 128 h,
E r k u l u Han, Delhi ehzadesi,
301, .306, 348,,
E r m e k, e r e n, v . s., 37, 38, 40,
43, 48
E r m e n i s t a n , 215,.
E r t e k i n, Gazne beylerinden, 205.
E r y a r u k, Gazne beylerinden, 192,
200,
E s e d H a n L a r i l r k , Bicapur
beylerinden, 443, 445, 446, 448,
449, 450 (bk,. keza Hsreve).
E s k i H i n t T a r i h i , eser, 42 h,,
E i k M e 1 i k, 341,.
E k a 1- l-B i 1a d, eser, 212,,
E t e k (Atok), kurgan, 140 h..
E t e v a, blge, 271 h,. 272, 289, 298,
299, 302 (bk keza Evede).
Eved (Oud),
E v o l u t i o n d e lH a m a n i t e
(L)t eserler zinciri, 73 h.
F
F a-H i e n, inli hac, 85,
F a d 1-U l a h I ocu, Behmenli Dev
leti Veziri, 425, 427.
F a h r-i d-D e v l e , Bveyh oulla
rndan, 132, 135
F ah r* d-D i n-H a n, Bengal beyle
rinden, 382,
F a h r- d-D in C a vna, 318, Muhammed Tulukun genlik ad.,
F a h r- d-D in G i, Delhi beyle
rinden, 301..
Fahrd-d-Din Mesud, Gur melikle
rinden, 252, 254, 263.
F ah r- d-D i n M b a r e k a h , ya
zar, 6, 144, 208 h, 263, 264,
369, 371
500
HNDSTAN TARH
F a hr - l - Ml k ,
Behmenli dev
leti beylerinden, 433.
F a i k , Faik-l-Hassa, Saman olu
devleti beylerinden, 132, 133,
134, 136, 137, 138.
Fars,
Farslar, Farsc?, 132, 384,
213, 215, 230. 251, 361,
F a r ti k , air, 177 h 178 h.
F a r u k , Handi hanedan ve dev
letinin unvan, 333
F a s i h i (Fasih-d-Din A hmed) ,
tarihi, 209, 251
F a t m H a l i f e , 170,
F e g e 1i s, Fegeus, 55.,
Felemenk, .369.
F e n a k e t i (tarh-i), eser, 293,
295,
F e r a v e, kent, 159, 195, 201, 236.
F e r g a n a, lke, 171..
F e r h a t - l - M l k , Gcerat va
lisi, 391, 392.
F e r i g u n (Al-i), Ciizcanan hane
dan, 138.
F e r i d - d - D i n Gene e ke r
(eyh). 359
F e r m u ! i, oymak ve hanedan, 470
F e r r u h , air, 236
F e r r u h z a d , Gazne sultan, 205,
207, 207 h, 208.
Fersah, 379 h
F e t h a h, Bengal sultan, 385 (bk.
keza ndie Hana),
F e t h a h , Kemir sultan, 412
F e t h - Ul l a h ma d- l - Ml k,
Behmenli devleti beylerinden,
432, 435, 436, 441,
F e t h a b a d , kent, 330
F e v a i d- I-F e v a d, eser, 360..
F e y z a b a d , kent, 85,
F i 1 i p (II nci), Ispanya kral,
369,
F i r d e v s i, air, 211, 236, 237,
F i r i t e (Molla Ebl-Kasum Hindu
ah) , tarihi , 13, 96, 141 h,
153 176 h, 205 h, 208 h, 236
h, 238 h. 270 h, 303, 313, 330,

334 h, 357, 362, 385 h, 391,
400, 400 h, 407 h, 408, 411,
412, 414, 419, 420 h, 423 h,
424, 424 h, 425 h, 426, 426 h,
429, 431, 432, 437, 443 h, 444
h, 452, 452 h, 474 h, 476.
F i r u z Iran ah, 86.
F i m i (Riikn-ud-Din), Delhi sultam,
282, 288.
F i r u z (ems-d Din) , Bengal sul
tan, 321,
F i r u z (Tac-dDin'lJ Behmenli sul
tam, 424, 425, 427, 428,
F i r u z K a a (Cel-d-Din) , Del
hi sultan, .344, 347 (bk. keza
Cell-d'Din F'iruz Kalaa),
F i r u z Tuduk, Delhi sultan, 329,
330 331, 334, 359, 363, 364,
367, 368, 382 383, 387, 391, .
408, 422 423, 425, 475.
F i r u z a b a d , kent, (Delhi yaknn
da), 330, 363, 364..
F i r u z a b a d kent, (Dekkende),
427.
F i r u z - K u h, kurgan, 252, 258,
264, 266.
F r a n s a , 306.
F r a n s e s k o (Francesco da Aimar
ida), Portekiz valisi, 397.
F i r e n g i y a n , 423
F r o m R a m a n a d t o R a m T ir a t h, eser, 352 h, 353 h,
355 h.
F r y e (Richard N,), yazar, 213 h,
F u 1 a d i, bk.. Tuluk ah Fulad'ye.,
F t u h a t - F i r u z a h i, eser,
347
;
F t u h - l- B u l d a n , eser, 70h.
G
G a h a r v a r , oymak, 255; 256, 257,
G a I z a i, Ghalzai, oymak, 6, 471.
G a n d a, kral, 99, 100, 130, 166,
167, 168, 169, 256.,
DZN
G a n d a r a, blge, 77, 86, 93, 121.
. G a n d a v a d , kent, 108
G a n g a , Gangalar, hanedan, 108
G a n g e y a d e v a , edi de Kalaur
hanedanndan hkmdar, 256
G a n e , raca, 378, 383, 384.
G a t d a l a r , 3, 82, 396 h.
G a r c i s t a n blge, 150, 253, 255.
G a r i b a n , 423, 429, 430, 431, 432
433, 434, 435 436, 437, 442,
443, 448, 450 454,.
. G a u r, kent, 101, 365, 384, 385 (bk.
keza Laknavtiye),
Ga z a , G a z i, Gazilik, 131 138,
140, 197, 225.
G a z i Me l i k , 313, 318 (bk G yasd*Din Tu'luka).
G a z i a h , Kemir sultan, 413
Ga z n e, Gaz niu, Gazn eliler, kent
ve devlet, o( 12, 75, 8fii, 91,
9.3, 94, 95, 97, 98, 127, 128,
129, 131, 133, 134, 135, 138,
139, 140. 141, 142, 143, 147,
148 L52 153, 155, 156 h, 157,
159, 161,. 162, 163 164, 165.
168, 169, 172, 176, 177, T77 h.
180, 181, 183, 184, 185, 186,
187, 188, 191, 192, 195, 197,
198, 200 202, 203, 204, 205,
206, 207, 208 210, 211, 212,
213, 214, 215, 216, 219, 222,
223, 225, 226, 227, 229, 232,
235, 236, 237, 238, 239, 240,
241, 242, 242 h,, 243, 252, 255,
257, 258, 260, 261, 263, 264,
265, 266, 270, 274, 276, 277,
278, 282, 286, 287, 291, 313,
336, 366, 389, 408, 410, 411..
G e n c e, rmak ve ova , 1, 2, 3, 5,
17, 31, 41, 51, 53, 55, 56, 65,
74, 75, 80, 84, 90. 95, 97, 99,
107, 108, 117, 149, 163 h, 166 h,
176 h, 209. 269. 292, 297, 299,
301 h, 324 .332, 339, 378.,
G e r d i z i , (Ebu Said A bd-l-Hay)..
tarihi, 137 h, 145 147, 151 h,
501
154 h, 164, 167, 169, 171 h,

175, 175 h 179 h, 181 h, 225,
225 h, 227. 229
G e r m s i r, blge, 12, 131, 205, 249,
255..
G i 1 c a i, oymak. 6, 333 h, 471 (bk.
keza Kala ve Galca ye)
G i y a s - d - Din, Malvann Kala
sultan, 390.
G a s-ii d-D i n. Dekkenin BehmenH
sultan 424
G y a s-d-Din, ( Hsam - d - Din
vaz), Kala beyi, Bengal sul
tan, 280,
G y a s- d-D in B a h a d r , Ben
gal sultan, 381, 383,
G y a s- d-D in B a l a b a n , Delhi
sultan, 284 h (bk keza Bala
ban Ulug Hana)
G y a s- d-D in M a h m u d, Gur
sultan., 263, 264, 265, 275.
G y a s- d-D in Ma h mu d , Bengal
sultan, 387,
G y a s - d - D i n Mu h a mme d ,
(nce ems-d-Din),Gur sultan,
10, 252 , 253, 254, 255, 260,
261, 262, 263, 274, 282,
G y a s- d-D i n I u g 1 u k, Delhi
sultam, 313, 317, 318, 319, 320,
321, 322, 331, 337, 342, 343,
350, 362, 365, 368, 381,
G i b b s M e m o r i a l , eserler zinciri,
92 h
G i I a n. blge, 184, 441.
G i r n a 1, G r n a r ,
kurgan, 394,
.394 h..
G 1o t z (G ), tarihi, 54 h
G o a, kent ve liman, 102, 386, 396h,
404. 430, 432, 441, 442, 453,
G o b i n d S i n g h , din nder, 348,
G o d a v a r i , rmak, 59, 82, 89, 102,
108, 114.
G o k a l a, kurgan, 407 (bk, keza
Bender-i Trk ve Villa dos
Rumese),
502
HNDSNAN TARH
G o 1ko n d a, kent, 436 (bk,. Glkendeye)..

G o n d, oymak ve ulus, 426.
G o n d v a n a , blge, 403, 425
G o p 'a la , kral, 100,.
G o t a m i p u t r a , kral, 78, 79, 82.
G o t r a, 14..
G o u r (Sir H. S,), yazar, 44 h, 47,
48,
G o v n d a III, Ratrakuta devleti
krallarndan, 103,.
G o v i n d a Da s, yazar, 109 h.
G o v i n d a a n d r a , kral, 256.
G (F a h r-G d-D i n), bk, Fahrd-Din Goi'ye<
G k t a , Trkmen babularndan,
192.,
G k t r k d e v l e t i , 69, 87, 92.
G r a n t S a h i p , kutsal kitap, 352..
G r e e n v c h (Grinvi), kent, (ra
sathane), 79,
G r e k , U U 9 , 20, 55..
G r e k O' B u d i k, slp, 77, 121.
G u c a r, Guc arlar, ulus, 88, 95, 96,
96 h, 98, 102, 130, 164, 255,
256, 269, 351, 391,
G c e r a t, lke ve devlet, 3, 68,
78, 82, 83, 88, 97, 98, 105,
149, 208, 257, 270 h, 272, 297,
299, 306, 314, 315, 323, 328,
332, 333, 350, 365 , 378, 386,
387, 388, 389, 390, 391, 392,
393, 394, 396, 397, 398, 399,
400, 401, 402, 403 , 406, 408,
416, 418, 420, 425, 426, 427,
428, 431, 440, 441, 446, 447,
475..
G u c e r a t , kent, 88,
G u c r a n v a l a , blge, 88.
G u i m e t (Musee), 73 h..
G u m - R e h a n , kent ?, 263,,
G u p t a , hanedan ve devlet, 79, 83,
84, 85, 86, 88, 99, 100.
G u r, lke ve devlet, 10, 12, 75, 98,
131, 131 b, 149, 150, 151, 168,
180, 184, 205, 209, 210, 211,
239, 249, 249 h, 250, 251, 252,

254, 255, 257, 259, 260, 261,
262 , 264, 265, 266, 269, 274,
275, 366, 371, 387, 408, 410,
G u r c a r, 95 (bk.. Gucara).,
G u r k a , ulus ve oymak, 11,99.
Gurkan, Gurkanl,
Timur
oullan, 335, 408, 409, 414;
436, 443 h, 454, 476,
G u r r e t - l - K e m a l , eser, 301.
G u r u, 358,
G u z ( O u z ) , oymak ve ulus, 12,
73 h, 88, 371, 391,
G u z a n a, 73 h.
G uz a r (Guz ve Gucar), 88, 95,
96,
G u z a r a t, (Gucerat), 88..
G u z g a n a n (Czcanan), 219,,
G u z r (Guz, Guzar, Gucar), 96.
G l ( Melik), Delhi beylerinden,
417.,
G 1b e r g e, kent, 365, 418, 420,
423, 432, 449
G 1k e n d e, kent ve devlet 436,
437, 438 h, 443, 448, 449.
G l e n i b r a h i m i, eser, 13
G n e ma b u d u , 104
G r b z , oymak, 15.
G r c , ulus, 443, 443h,
G z i d e (Tarihi) eser, 151 h, 175 h.
G v a 1 y o r, kent ve kurgan, 97,
146, 166, 168, 169, 184, 272,
2 7 6 ,2 7 7 ,2 8 1 , 294, 304, 379,
388, 389, 476,
H
H a b e , ulus, 153, 285, 380, 384*
386, 391, 433, 437, 443, 446.
H a b e i s t a n , lke, 215, 429.
H a b b, bk. Muhammed Habibe.
H a b i b - U l l a h Ha n, Afganistan
emri, 240.
Ha c , 169, 170, 191,
H a c c a c, Emevilerin valilerinden*
93
DZN
H a c M e v l , Delhi beylerinden,
308.,
H a c i b, Hacip, 200, 233.
Ha e k i n (J) Haken, yazar, 73 h
H a e p u r, kent, 387,
H a l l a r , Hal seferleri, 228,
240.,
Hadikal-I-Hakikat,
eser,
238, 354,
H a d i s , 357,.
H a d i y e, Adilahlardan, 452..
H a f i H a n , tarihi, 407 h, 419,
424 h, 442.
Haf z, , air, 383, 424,
Hak, 346.
503
144, 152, 155, 156, 157, 159,

196, 197, 198, 227
H a n s i, kent ve kurgan, 197, 205,
206, 260, 292, 325,
H a n u m a n, efsanev kii, 115,
H a r a , 223, 345 h
H a r a p a, kent harabesi, 8, 21, 22,
23, 25, 27,,
H a r d a t, raca, 163.
H a r e z m, lke, 143, 155, 156 h, 157,
158, 159, 160, 161, 162, 163,
184, 191, 193, 194, 215, 216 h,
225, 226, 230, 238, 266,,
H a r e m a h , unvan, 135, 156, 157,

158, 161, 162, 188, 190, 193,
Ha k a n , 206..
194, 201, 210, 216 , 222, 224,
H k i m b i E m r-Ullah (El), Fatim
226 , 227, 235, 238, 254, 260,
261, 262, 265, 266, 278,
Ha l f e , 151,
H a l e f , Seyistan hkmdar 137, 140, H a r i, mabut, 354,
H a l i f e , 140, 152, 152 h, 156, 178, H a r i R a c a , 270, 271.
180, 186, 188, 190, 191, 196, H a r i h a r a II, Raca, 425.
202, 218, 239, 261, 280, 281, H a r i t a d a r, 340,
H a r a , imparator, 88, 89, 90, 91,
302, 316, 420,
93, 95, 100, 101. 102.
H a l i f e t-ii d-Dar, 190,.
H a l i s e (Arazi*i Halise), 309, 312, Ha r u n , Harezmah, 190, 193, 194,
201,
339, 345, 346, 347,
H
a
r
u
n - u r - R e i d , halife, 92,
Ha >n ad an, Hemedan, kent, 180,
250,,
184, 192, 437,
H a r v a r , yk, 263, 263 h..
H a m i l Ha n , Delhide vezir, 473.
H a s h a e i b, 340,
H a m m a r (bk.. Aziz Hammara).
H a a n ( Kntb-d-Din el ), Gur
H a m z a, Bengal sultan, 383.
emiri, 249, 251 h.
H an C i h a n , Malva nm Kata bey H a a n (Meymendfi), Gazne veziri
lerinden, 389, 394,
bk. keza
Ebl Kasm Ahmedin babas,
Mugise (Melik),,
183,
H a n d a n , Harezmah, 194, 201.
H a a n (Emir), air, 299..
H an d i , Hande, devlet, 303, 333, H a a n (Halef), Behmenli devleti
393, 397, 399, 401, 402, 406,
beylerinden, 428.
407, 407 h, 408, 425, 426, 430, H a a n (Seyyid), air, 238,,
442,
H a a n (Uzun), Akkoyunlu hkm
dar, 437.
H a n e f , Hanefilik, 238, 239, 261,
Hâ s a n B a h r
Nizam-359,
M l k (Melik), Nizamahlar
H a n l , Hanllar, devlet-i Haniye v,
devletinin kurucusu, 428, 432h,
s, Karahanllar devleti ve ha
nedan, 132, 134, 134 h, 135,
424, 435, 436,,
504
HNDSTAN TARH
H a a n K a n k u Zafer Han, Ala H i c r e t , tarih ba, 66,

-d-Din Behmenah, Behmenli H i S m e n d, Hlment, 128 h,
devletinin kurucusu, 418, 419, H i m a l a y a d a l a r , 1, 4, II,
420
84, 99, 163, .328,
H a a n K a r l u k ( Seyf-ud-Din ), H i n a y a n a, mezheb, 76, 96.
Karluk bakanlarndan, 282, H i n d a , Kemir sultan*, 411.
287, 289
H i n d i di l i , 351, 361.
H a s e n e k Gazne veziri, 170, 183 Hi n d i i ni i. 51 (bk, keza in
(bk keza E bu Ali Hasana).
Hindistanna)..
H a s s a (Arazi i), 340..
Hii n d u, 14, 15, 16,, 18, 24, 71., 82;
H a s s a He y l , asker birlik, 421
85, 94, 96. 97, 98, 103, 108,
H a s t i n a p u r a , kent, 31, 116
, 112 147, 148, 154, 167;
H a v a 1 i-i D e l h i , blge, 339, 344,
259, 280, 281, 283 287, 290,
379..
292, 295, 297, 298, 304, 309;
H a y a t i 1 e, ulus 86 (bk.. keza
310, 316, 38, 325, 326, 331,
Akhunlara).
332, 345, 380 451, 452, 453i
H a y b e r, geit, 2,.
H a y d a r Mi r z a , tarihi (Kemir Hii n d u - K u d a 1 a n , 1, h, 2,
7, 9, o ;12, 13, 54, 57, 62 63,
hkmdar) 413
64,
l59, 75;, 86, 91, 131, 143,
H a y d a r a b a d , kent, 94..
203, 212, 216, 278, 286, 300,
H a z a n , 420.
370, 371.
H a z a r d e n i z i , 74, 143, 194, 197,
n
d
u - a h , hanedan, 93, 128,
Hi
212, 412
146, 167
H a z a r T r k l e r i , 88, 95, 391,.
H S t Oi 1r e G r e e q u e, eser, 54 fa.
H z i n , 341.
Hi
n t * A v r u p a rk veya tipi, 4,
H a z i n e-i-A s 1, 222..
5, 7,, 25, 73 h.
H a z i n e-i-H a r c, 222
Hazrat
A m i r H u s r a v o f H i r a c, bk- Hari racaya..
H r i s t i y a n , Hristiyanlk, 48,62,
D e l h i , eser 356 h
94
H e r a k 1 e s, mabut, 110..
H e r a t , kent 2, 6, 9, 53, 65, 131 H i s a r F i r u z e , kent, 330, 331,
472,
h, 132, 134, 137, 142, 143, 149,
184,
185, 196, 201, 202 219, H i u e n - T s a n g , inli hac ve
yazar, 89, 90, 91, 100..
249, 251, 252, 253, 255, 261,
H
o
c
a
C i h a n , arkye devletinin
313,
kurucusu, 377, 383 (bk.. keza
Hezar
d i n a r , 315 (Kafur ve
Servere , melik).
Melik Naibe de bk)..
H o c a C i h a n Delhi beylerinden,
H e z a r e 1 e r.ulus, 11.
H a z a r e s p . kent, 159.
407.
H i v a Ha n i , 54 h.
H o c a C i h a n T r k , Beh menli
H z r Ha n, Delhi ehzadesi, 314,
devleti beylerinden, 430, 431,
315, 316
43.3, 437 (bk,. Melik ah Trke).
H z r Ha n, Timurun Hindistanda H o c a C i h a n , Parende beyi, 437,
genel valisi, 332, 334, 335, 337,
441..
410
H o c a S e f e r Hdavend Han, GH i c a z , lke, 92, 404, 406..
cerat beylerinden, 407,
DZN
H o c e n t, bige, 54 h,
H o m e r, air, 113, 116
H o r a s a n , 24, 54, 63, 64, 74, 132,
133, 134, 135, 136, 138, 139,
142, 146, 148, 149, 150, 158,
162, 170, 172, 175, 176, 179,
184, 185, 187, 188, 191, 192,
193, 194 196, 197 198, 199,
200, 202 203, 205, 206, 207,
208 212, 214, 215, 223, 241,
243, 250 253, 260, 261, 288,
295.
H o r a s m ' Ha n (Hiva Han) , 54.
H o g e I d i Ak a , Bicapur beyle
rinden, 445
H o t a n , lke, 75, 86, 143, 144, 152
H o y s a l a h a n e d a n , 104, 105,
314,
H u n, Hunlar, Huna, ulus, 64, 88,
351
H u e n g a h Maiva sultan, 333,
387, 388, 389. 393, 428 (bk,
keza Alp Hana)
H u k a p u r a , kent. 77
H u t l a n , blge, 172, 184, 189, 191
H u 11 e 1, blge, 212
H d a B a h H a n, Benga! beyle
rinden, 386.
H d a v e n d Ha n (bk Hoca Se
fer Hiidavend Ha'a)..
Hdavendi
Cihan
unvan,
282 hH e r k e s , Hiiirkis, Kuan hkm
dar, 76.
H l g u Ha n, Mool hkmdar,
293, 295, 296, 298
H m a y u n , Hindistann Gurkanl
padiah, 10, 14, 336, 380, 387,
403, 403 h, 404, 405 406, 410,
413, 4^7, 471.
H m a y u n a h Z a l i m , Behmenli
padiah, 390, 430
Hi i s a m Ha n , Delhi veziri, 472,
Hsam- d- Di n vaz, Bengal sulta
n, 280 ( bk., keza Gyas-dDine),
505
H s a m- d-D in O u l B e y , Aybeyin Dou valisi, 271,.

H s e y i n A r g u n , Sint hkm
dar, 416
H s e y i n B a y k a r a (Timur o
lu), 403 b, 409.
H s e y i n N i z a m a h , Ahmet
li agar sultan, 450, 451, 452,
453
H s e y i n a r k , C evn p u r sultan,
379, 380, 390, 475,
H i i s r e v II, Iran hkmdar, 102,
H s r e v ( emir ) , air, 299, 301,
314, 323, 348, 355, 359, 370,
371,
H s r e v (melik), Sevktekin soyndan son hkmdar, 211, 255,
258, 260
H s r e v (sultan), Delhi beylerin
den, sonra sultan, 316, 317,
318, 319..
H s r e v L a r i Tr k,
Bicapur
beylerinden, 443 (bk., keza Esed
Han Lari Trke)
H s r e v a h , Gazne sultan (Lahorda), 211H ve. O, 112 h.
H v i k a, (Huka), Kuan hkm
dar, 69, 72, 76, 77,
I
I r a k , lke, 56, 132, 215, 223, 295,
s t a n b u l , kent, 103, 406, 437-
Ibni
B a t u t a , gezmen ve yazar,
318, 323, 324, 326, 367
I b n i H a l l i k a n , yazar, 70.,
b n i H a v k a l , yazar, 212,,
I b n i H e y s e m , yazar, 175
I b n i M a h m a a d , Kerramiyeden,
162 (bk,, keza Ebu Bekir Muhammed Ibni Mahmaada),
506
HNDSTAN TARH
b n - 1 H a t i b , Halfenin elisi,
261,
b n - l - E s i r , tarihi, 7 0 h, 92h,
138, 138 h, 151 h, 153, 155,
155 h, 170 h, 174, 175 h, 182,
183, 194 h, 206, 206 h, 211,
212, 212 h, 219, 225,
b r a h i m , Hanllardan (Kar ahanl),
199 h
b r a h i m (sultan), Gazne sultan,
207, 207 h. 238, 242 .
b r a h i m ( Rkn-ud-Din), Delhi
sultan, 305, 306.
b r a h i m A d i l a h l , 448, 449,
b r a h i m A d il a h II, 365,
b r a h i m K u t u p a h , 451,,
b r a h i m L u d i , 400, 401, 475,
476, 477.
b r a h i m N i y a l , Seluk beylerDden, 195;
b r a h i m R a v z a , antlar toplu
luu, 365.
b r a h i m a h , Handi hkmdar
lar hanedannn atas, 408
b r a h i m S a h a r k (ems-dDin), Cevnpur sultan, 377, 378,
384.
c a z - i H s r e v , eser, 313
d a r, devlet, 399
d r a r a t, 309
h t i y a r - d - D i n Altuniye,
Delhi beylerinden, 284 h (bk, keza
Altuniyeye)
h t i y a r - i i d - Din
A yt ekin
Delhi beylerinden, 284 h (bk,
keza Aytekin'e).
h t i y a r - i i d - D i n B l k a vey a
B e r k a, Delhi beylerinden,
284 h
htiyar-d-Din
B k t e m,
Delhi beylerinden, 284 h
h t i y a r - d - D i n Karaku,
Delhi beylerinden, 284 h,
h t i y a r - d - D i n K e r z , Delhi
beylerinden, 291,,
htiyar-d-Din Muhammed
K a 1 a , Melik-l-Gaz, Bengal
valisi, 101, 249, 273, 274, 276,
278,
k a , 30,
k b a l Han, Delhi beylerinden,
377, 392,
k d a 1 a, kent ve kurgan, 382.,
k t a . 226, 272, 291, 292, 297, 339,
341, 342, 345, 346, 347, 350,
368, 417, 477
l A r s l a n o l u A l i K a r p ,
Gazne beylerinden, 185, 200
(bk.. keza Ali Karip'e),,
1 e k, Hanllardan (Karahanh) ad
bilinmiyen birka kimse, 158,
158 h, 161, 198 h,
l e k Han, Hanllardan (Karahanh)
Sevktekin ve olu Mahmut'la
savaan Dou Trkistan h
kmdar, 134, 135, 136, 136 h,
139, 142, 143, 144, 144, fa, 145,
146, 147, 148, 150, 174, 216,
225, 227, 228, 229, 237, 242,
371
l e t m i (Sultan ems-ud-Dn ya
ved-Din), ltutmu, yaitm,
Delhi sultam, 266, 276, 277,
277 h, 278, 279, 280, 281, 282,
285, 286, 287, 288, 289, 296,
301, 308, 337, 338,357, 367,
368, 370, 408, 410,
11 i p u r (bk. ElHpura),
l t u t m u , bk, letmie.
1ya d, eser, 113, 116
l y a s (ems-d-Dn Hac) Melik
lyas, lyas ah Bangara, Bengal sultan, 382, 383, 384,, ;
m a d- 1-M 1 k (F e t h-tJ 11a h),
432 (bk. keza Feth-Ullah madl-MEke).
mad-l'Mlk Trkmen, Delhi bey
lerinden, 418,
m a d a h , devlet, 428, 438 h.
m a d a h i a r , hanedan ve devlet,
440, 441, 453, 454.
DZN
m a d- d-D in R e y h a n , bk.. Rey
hana.
m a m-i A z a m, N um a n E bu
H a n i f e, 359
n a m, 297, 309 (bk. keza Enam a),
n c i l , kutsal kitap, 34 h, 94.
n e n , n c i (Cemal-d-Din Hse
yin Incuya bk.).
n e u, n c i (Feth-Ullah ncuya
b k ),
n di i Ha n, Fethah nvaniyle
Bengal sultan, 385
n d r a , mabut, 29 , 30, 32, 42.
n d r a III, Dekken hkmdar, 97,
103,
n g i l i z , 14, 15, 18, 240,,
n g i l t e r e , lke, 369.,
n n e r T e a c h n g s of t h e P h i 1o s o p h e s a n d R e l i g i onsof
n d i a (The), eser,
108 h,
n a-i-E m i r H s r e v, eser, 313.
r a n , lke, 53, 64, 68, 69, 72 h,
75 , 86, 132, 175, 179, 211, 216,
223, 237, 391, 429, 440, 442,
444, 445,,
s a , peygamber, 48, 48 h,
s f e h a n , kent, 180, 184, 185, 191,
192, 196, 206,
l s f e n d i y a r , efsanev kii, 419,
s h a k, Gazne hkmdar, 127skender
(Byk), Makedonya
kral, 10, 12, 32, 53, 54, 55,
56, 57, 63, 65, 212, 307 s k e n d e r , Sikender (Sakar, Sankar), Kemir sultan, 411
s k e n d er, Bengal sultan, 382,
383,,
skender
(Sikender), Gcerat
ehzadesi, 401
s k e n d e r (Sikender! L u d i , Del
hi sultam, 363, 397, 410, 474,
474 h, 475, 476,
s k e n d e r a h , bk Ala-d-Din
skender aha,
507
s k i t , skit Trkleri, ulus, 5, 7,

8, 42 , 351
s k i t - D r a v i t rk veya tipi, 5,
8, 328
s l m , 148, 211 239, 259, 351
s l m A n s i k l o p e d i s i , eser,
73 h, 92 h
s 1 m H a n, bk Sultan ah ludiye
s m a i l , Saman olu padiah, 127,.
s m a i l , Sevktekin o l u , 1 3 5 , 183 s m a i l , Saman olu ehzadesi, 139,
141, 142
s m a i l A d i l a h , 401, 439, 440,
444, 445, 446, 447, 448.
s m a i l Muh, Nasr-d-Din ah,
Delhi beylerinden, 417, 418.
s m a i l S a f e v , ran ab, 397,
398, 444.
s m a i l (Selukolu), 175, 175 h.
s m a i 1 , mezhep, 162, 183, 239,
240, 365..
r a f - e v k a f , 234
r a f i - m e m l e k e t , 233.
y a l t m i , 277 h (bk letmie),
y i tim H a n (Nasr-d-Din), Delhi
sultanl beylerinden- 284 h z- d-D i n A'zam 1-M 1 k, Gney
Bengal valisi, 381 z - d - D i n Balaban Kiilu
Ha n , 284 h (bk. keza Balaban
Kiilu Hana)
z- d-Din Hseyin, Gur emiri, 251,
262, 263
i
] a t i (Yati), 14,
J a p o n y a * lke, 51.,
J o u r n a l of t h e R o y a l A s i at i c S o c i e t y of B e n g a l ,
dergi, 419 hJ o z a f a t, aziz, 48,
J u d, blge 279.
HNDSTAN TARH
508
K
K a a n M e l i k M u h a m m e d , Del
hi ehzadesi, 297, 299 (bk,. keza
Muhammade).
K a b a c a , K a b a a (Nasr-iid-Din),
Sind hkmdar, 275, 276, 277,
278, 279, 280, 281. 408, 410.
K a b a d i y a n , blge, 172.
K a be, 153, 353
K a b i l , Kabul, kent 2, 6, 7. 27,
54, 57, 64, 65, 70, 71. 72 h, 73
h, 74, 80, 86, 91, 92 h, 128,
128 h, 129, 130 h, 131. 132 h,
140, 167, 168 212, 255, 286,
313, 411, 476, 477,
K a b i l (J.;S) U 1 u Han ( melik ) ,
Delhi beylerinden, 312,
K a b u s , Crcan hkmdar, 150.
K a f i r s t a n , blge, 168
K a f k a s s k e n d e r i y e s i , kent,
54
K a f k a s l a r , da1 zinciri, 54,
K a f k a s y a , blge, 54,
K a d f i z e s (l, veya II ?), Kuan
hkmdar, 70
K a d f i z e s I (Kucula), Kuan h
kmdar, 73
K a d f i z e s II, Kuan hkmdar
74; 77..
K a d f i z e s (bk. Kara Kadfizes)..
K a d i- 1-K u z z a t, 234, 236
K a d i r Ha n , Hanllardan Hotan
padiah (beyi), Bora Hann
olu, 144, 152
K a d i r Ha n, nvan, 144 h,
K a d i r H a n (Yusuf), Trkistan
padiah 171, 171 h, 172, 173,
175, 180, 185 h, 189, 227,
K a d i r Ha n , Bat Bengal valisi
Melik Bidar Kalan unvan
381, 382
K d i r-B i 1 l a h (El) Abbas Hali
fesi, 132, 13, 152, 174, 219,,
K a f i r i-N i m e t T u r u l , Gazne
beylerinden, 207
K a f u r , Melik Naip, Hezar Dinar,

Delhi beylerinden, 315, 316
K i m bi E m r-U 1 1a h (El), Ab
bas Halifesi, 174, 191 214,
218
K a k a r , oymak, 147, 258, 275,279,

281, 289, 290,.
K a k a r a ta , 79 (bk Kaharataya),.
K a k k a II, krat, 104,
K a k v e y h ol u, bk.. Alad-Devleye.
K a 1 a , Kala Trkleri, oymak, 6,
7, 12, 13, 42 h. 101, 131, 143,
'44, 174, 212, 249, 253, 259;
269, 272, 273, 274, 276, 280,
301, 333, 333 h, 471..
Kala hanedan
(Delhi
tanlar), 300, .305, 316,
318, 320 321, 337, 363,
371, 411, 420.
Kala hanedan
(Malva
tanlar), 389, 390, 472..
sul
317,
370,
sul
K a 1 a u r , hanedan, 100, 256,,

K a l c , K a 1 , Sevktekin kz,
155, 156, 161,.
K a 1 h a n a, yazar, 72, 92, 361,
K a 1 i d a s a, yazar, 79 85
K a I t k t, kent, 453,
K a 1i n c a r, kent, 146, 147, 163,
165, 166, 167, 169, 184, 256,
274.
K a 1i n g a, devlet, 59, 80 , 82, 100,
106, 107, 108
K a l k o l i t i k devir, 22,
K a 1 p i, kent, 378, 388
K a l y a n , kurgan, 447, 448
K a m a r u p a , lke ve devlet, 101,
273 (bk,, keza Asam, Kamrup
ve Kamruta)
K a m b e y, liman ve krfez, 95, 391,
397, 40D, 404
K a m b o c a, ulus, 100,,
K a m r u p , lke ve devlet, 2'73 {bk.
keza Kamarupa, Kamrut ve
Asama),
DZN
K a m r u t, lke ve devlet, 273, 274
(bk, keza Kamrup, Kamarupa
ve Asama).
K a m u r a n Mi r z a , Gurkanl eh
zadesi, 410, 412.
K a n a r a k (kon rak), kent, 104
K a n , kent, 102, 103, 106 107
K a n d a h a r j U u , Afganistanda
kent, 2, 6, 7, 9, 12, 53, 78,
128 h, 131 h, 409, 411, 447 h
Kandhar
, Dekkende kent
ve kurgan, 447, 448, 450.
K a n e r k e , Kanerki, 71 h, 74 (bk.
Kank ve Kanikaya),
K a n e v c, Knoj, kent. 71, 95, 96,
97, 98, 99, 100, 103, 130, 146,
147, 163, 164, 165, 166, 169,
184, 225, 255, 257, 270, 290,
377, 378.
K a n g r a, kent, 206, 207..
K a n k , Kuan hkmdar, 10, 66,
69, 70, 71, 71 h, 72. 72 h, 74,
75, 76, 77, 78, 90, 92 (bk ke
za Kanikaya).
K a n k a, Kankka, 71 h, 72, 74 (bk,.
keza Kank ve Kanka'ya).
K a n k a (Kank), 10, 66, 69, 70,
71 h, 72 h, 73 h, 74, 78.
K a n i k a p u r a , kent, 74, 77
K a n t a , 72 h (bk Kank ve Kankaya),,
K a n k u , Haan Kankunun unvan,
419
K a n k u B e h m e n , mneccim, 419.
(bk. keza Behmen Kankuya),
K a n s, 383 (bk, Ganee),
K a n su G a v r i , Msr saltan, 396,
K a n u n- 1-M e s u d (El), eser,
238,
Kanun Sultan Sleyman,
Osmanl padiah,404, 405, 406.
K a n v a, kent 81, 82, 399 h,.
K a p l a v a s t u , kent, 42.
K a p u K u l l a r (Osmanl), 224..
K a r a , K a r r a , kent ve eyalet,
509
105, 292, 301, 301 h, 302, 304,

.305, 306, 310, 317, 327.
K a r a B e y (melik), Delhi sultan
l beylerinden, 360
K a rja B a t a n , Kar Batan blge ?,
274
K a r a D e n i z , 54..
K a r a H a n l (Karahanl), hanedan
ve devlet (Hanl), 132, 134 h,
152, 155, 156, 158, 190, 197,
206.
K a r a H a t a (Karahata), devlet
210, 260, 262.
K a r a K o y u n l u (Karakoyunlu),
oymak,
hanedan ve devlet
437, 440..
K a r a K u (Karaku), htiyar-dDin Kara Ku Han Aytekin,
Delhi beylerinden, 284h, 288..
K a r a K a d f i z e s (Kucula), 67,.
K a r a P a l l a n a (Karapallana),
kra], 66.
K a r a Su, rmak, 262.
K a r a h a n i d e s , 134 h (bk. Kara
Hanltya),
K a r a i t a i, oymak, ulus 67 , 79, 82
(bk keza Kabara ve Kaharataya).
K a r a n f i l (Melik) , Cevnpur sul
tan, 332, 377 ( bk. keza M
barek aha),
K a r a v e 1a, kral, 80, 82
K a r a 1, blge?, 326,.
K a r i k a 1 a, kral, 106,.
K a r k o t a, hanedan, 98.
K a r 1 u k, oymak, 287, 289, 291,
K a r l u k (melik Seyf-d-Din Ha
an), oymak bakanlarndan,
282, 287 (bk.. keza Haan Karluka),
K a r n a d e v a , kral, 256.
K a r n a l , kent, 259, 269, 278
K a s e m n a m e , 220, 229.
K a s m B e y , Behmenli devleti
beylerinden, 430, 432..
510
HNDSTAN TARH
Kasm Bey
Berid-l-Me malik,
Kasm Berid, Behmenli devleti
ebylerinden, 436, 438, 439, 441.
Kas m - Emir-l-Mminin,
Gur sultanlar Gyas-d-Din ve
Muiz-d-Din Muhammedin un
vanlar Bk., bu adlara.
K a s t , 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20,
28, 31, 32, 36, 41, 45, 46, 82,
101, 106, 317, 351, 353, 358,
381.
K a g a r , kent, 74, 75, 171, 189,
190, 196, 215, 233, 413.
K a t a k (Ketek), oymak, 5..
K a t v a n l , 134.
K a t y a v a r , blge, 68, 78, 82, 89,
97, 176, 178, 328, 394, 395, 402.
K a v a k g e i d i , 2.
K a v a n (Mahmut), Behmenli devlet
veziri, 431 (bk, keza Mahmut
Ka vana),
K a v e r i , rmak, 107.
K a y a Ha n , Trkistan hanlarn
dan, 173.
K a y Ha n , efsanev kii, 6.
K a y 1 a s a, mabet, 103..
K a y 1 a , mabutlarn yeri, 353.
K a y m a z (Rumi), Bengal valisi, 276,
Kayser,
Kostantiniye kayseri,
Bizans imparatoru, 103..
K a z v i n, kent, 180
K e b i r , din nder, 353, 353 h, 354,
355.
K e h f - u d - D e v l e vel s l m,
Sevktekin olu Mahmudun
unvanlarndan, 178..
K e l i l e v e D i m n e , eser, 209,
239,
K e I a t, kent, 128 h.
K e 1 i m - U 11 a h, Behmenli sultan,
438, 445
K e m a l Ha n , Adilahlar devleti
beylerinden, 442, 444, 445
K e m b r t a r i h i , 7, 8, 70, 7 3 b,
368 (Cambridge Hstory of
lndiaya da bk,,).
K e n e r k i,. 71 h (bk Kank ve
Kanikaya).
K e n g e, 71 h..
Kerata,
Gney-Bat Dekken'de
devlet, 63, 106 (bk. keza eraya).
K e r a 1 a, Kuzey Dekkende kurgan,
388, 425, 428, 431.
K e r a m t, mezheb, 162, 163, 183,
261
K e r a m i t e, 169 (bk. Kirmt)..
K e r i m , Gcerat sultan Muhammed ahn unvan, 393..
K e r 1 a, Kurgan, 431..
K e r z (htiyar-d-Din), bk.. bu ada.
Ke , (Ki, ehr Sebz), kent, 133.
K e m i r , lke ve devlet, 4, 72,
72 h, 74, 75, 76, 77, 87, 91, 93,
98, 99, 142, 147, 154, 155, 163,
166, 168, 258, 289, 328, 333,
361, 380, 411, 412, 413, 414.
K e t e k (Katak), oymak, 5..
K e t e r K r , 145,.
K e t h d a , 190, 230.
K e y h u s r e v , Delhi ehzadesi,
299,
Keykavus,
Haan Kankunun
babas, 419.
K e y k a v u s (Rkn-iid-Din), Bengal.
sultan, 321,
K e y k o b a d (Keykubad), Delhi sul
tan, 300, 316, 399,
K b 1e, 354 h
K l H a n (Celi-d-Din), Delhi
sultanl beylerinden, 284 h.
K n k , oymak, 71 h,
K p a k , lke, 296,,
K r B e y i , 341
K r a n (melik), Delhi sultanl
beylerinden, 301,
K r a t , blge, 168.
K r a t , l, 164.
K r k l a r , 283, 285, 286, 287, 290,
291, 292, 293, 294, 296, 298.
DZN
K r m t , mezheb, 162, 170, 180,
183, 184, 214, 239, 240, 253,
257 283, 338, 365
K r v a , Musul emiri, 151,
K i s a s- S a n , eser, 175,
Kvam -d- Devl e ,
Bveyh
oullarndan, 184,
K v a m - 1 - M l k , Gueeray bey
lerinden, 400
K z l , Trkmen beylerinden, 192,,
K z l Aral an,
Seluklulardan,
261.
K z l D e n i z , 404, 407.,
K z l b a , 397, 398.
K i k l u k (Tac-d-Din Sancar), Delhi
sultanl beylerinden, 284 h.
K i r m a n , blge, 184, 188, 191,
193, 212, 282
K i s t n a, rmak, 82, 102, 104, 105,
107 {bk, keza Krinaya),.
K i (Ka), kent, 133
K i i l i Ha n,
bk, Aybey Kiili
Hana.
K i i 1 u Ha n , bk., Ayba ve Ba
laban Kilu Hanlara..
K i t a b i A d a b- 1-h a r p v e ec a a. eser, 144,.
K i t a b i-E n s a b, eser, 371.
K i t a b M e s u d , eser, 288
K i t a b- 1-Y e m i n i , eser, 12, 371.
K h a I i, 6 (bk Kalaa),
K h a r m o s t i s (Karamosts), kral,
67,.
K l a n , 19. 20, 29.
K o in, blge, 63,,
K o l (gt,) , kent, 270, 271 h, 377
(bk, keza Aligarha)
K o 1 a b a, liman, 397 (bk, keza avla).,
K o l k i d, lke, 54,.
K o n r a k (Kanarak) , kent, 104
K o s a 1 a, devlet, 42, 53, 113..
K o n c i v e r a m , kent, 102, 106, 107
(bk,, keza Kanay).
K o n k a n, blge, 430, 431, 441,,
511
K o n s t a n t i n i y e, kent, 103,
K o t i I y a, vezir ve yazar, 57,,
K r i n a, rmak, 82, 102, 104. 105,
107, 425, 442, 444, 452, (bk
keza Kistnaya)
K r i n a , mabut, 110, 111, 112, 117,
118, 164,,
K r i n a, 1, Ratrakuta hanedann
dan kral, 103,
Krinaraca, Paramara hanedanndan
kral, 98.
K r i t i v a r m a d, kral, 256.,
K s a n d r a m e s (Agrames), Kral,
55
K a h a r a, Kaharata,
Oymak
veya Ulu, 67, 79, 82 (bk, ke
za Karaitaiye),
K a t ra, 19 (bk. Katriyaya),
K a t r a p a , babu,
hkmdar,
67, 68, 78.
K a t r i y a, Kast, 18, 31, 41, 43,
51. 53, 58, 72 h.
K u b a d y a n , blge, 184, 189, 191..
K u b i l a y Ha n , Mool Han, 297,
K u c u 1a, unvan, 70, 74.
K u , blge, 178, 328, 409..
K u d u s, Kent, 164,
K u h-i-B a b a , da 2.
K u h i s t a n , blge, 212,
K b r a m, kent, 260,
K u I o t un g a, Kral, 107.
K u m a r a g u p t a , Kral, 84, 85, 86.
K u m a r a Devi, Kralie 83,,
K u r'an, slmn kutsal kitab, 34,
354, 357,,
K u r a m , (Kurmadere ) , 9 9 , 130,
263, 264.
K u r t u l u , 40, 45, 47,
K u r u , oymak veya ulus, 117,
K u r u h, l, 379.
K u s d a r, (Kustar) , kent ve lke,
128, 150, 191, 212,,
K u a n , Kuanlar, Kuan Trkler,
ulus ve devlet, 10, 65, 66, 67,
68, 69, 70, 71, 72, 72 h, 73,
512
HNDSTAN
73 h, 75, 76, 77, 78, 86, 87,

91, 92, 13, 98, 99, 128, 212..
K u t b - d - D i n Ahmed, Gucerat
sultam, 393 (bk. Ahmed II ye)
K u t b - d - D i n Aybev, (Kutb-dDnya ved-Din) , 101, 275 (bk,
Aybey'e),
K u t b - d - D i n Bahtiyar. (Hoca),
359 (bk,, keza Bahtiyara)
K u t b - d - D i n El Haan, Gur,
e miri. 249 (bk, Hasana).
K u t b - d - D i n Muha nmed
Delhi ehzadesi, 282.
K u t b - d - D i n Muhammed, Gur
emiri 210, 252..
K u t b - d - D i n Mbarek
ah. Delhi sultan, 316, .318,
(bk. keza Mbarekc)..
K u t h - d - D i n ehre,
Multan
sultan, 410
K ut b 1 - A 1 e m (eyh Nur), 378,
383, 384
K u t b - l - M i l l e , Gazue sultan
Mevdud'un unvan, 205.
K u t b ii 1Ml k , unvan, 436, 437,
441, 442, 443 (bk.. Sultan Kuluna)
K u t l e - j - F i r u z a h , saray ve
ant, 364.
K u t l u H a n (Kutluk Han), Del
hi sultanl beylerinden. 284h.
hi sultan Nasr-d-Din Mahmuduu vey babas, Byana
valisi, 293, 294, 295,.
hi Sultan Muhammed Tulukun Dekken genel valisi, 320,
327, 417..
K u 1 1 u (kutluk) Han; Hareznah
Cell d-D in
Menguverdice
kayn babas Seknine verilen
unvan, 279.
K u t l u (kutluk) hoca, aatay
soyu ehzadelerinden, 308.
K u t u p H n Ludi , Afgan eh
TARH
zadesi, 469, 472, 473
K u t u p - M i n a r , minare
361,
362, 363, 370.
K u t u p a h , Kutupahi, kutupah
lar Glkede devlet ve hane
dannn unvan, 437, 438 h, 440,
443, 444.
K u t u komutan, 194
K u t v a 1 , 236 276, 307, 340.
K u v v e t - l - s l m , cami, ,363,
364..
K u z e y I r k v c v a t i p i , 7 (bk..
keza Nordke).
K l c e n t , raca, 163..
K n h a, bk. Cunhaya..
K r t , ulus, 144..
L
L A s i e A n c i e n n e C e n t r a l e
e t S u d O r i y e n t a l e da pr e s P t o e m e e ; eser, 67 h..
La C i v i l i s a t i o n l n d i e n n e ,
eser, 42 h
L a V a l l e e P o u s s i n (de), tarih
i 42 h , 67 h 73
L a n , oymak, 359.
*
L a g a t o r m a n , Laaturmar, Ku
an hkmdar, 71, 92
L a h e r i , kent- 343,
L a h o r , kent, 2, l3 h, 192, 205,
206, 207, 209, 210, 211, 252,
253, 257, 258, 264, 269, 275,
278, 282, 285, 288, 289, 29S,
294 298. 325, 3.35, 336,471, 472
L a k n a v t i , kent, 101, 274, 280,
288. 299, 321, 322, 365, .381..
384 (bk keza Gaura),
L a k n o v, kent, 302.
L a k m a n a , efaanev kii, 113,
114, 116
L a k s m a n a s e n a , Kral, 101,.
L a l i t a d i t y a Kral, 99 (bk ke
za Mktapidaya)..
L a m g a n , kent ve blge, 54, 130..
L a n k a , Kent, 114, 115
DZN
513
L a r k a n a , kent, 21'
M a h a n a d i , rmak, 59,
1 a t i f , Gucerat ehzadesi, 406,
M a h a n d r a , kei ehzade, 62,
L a v i k, Gazne sahibi, 127
M a h a v i r a, unvan, 51 (bk Cen
J. e s C a s t e s
dans
l I n de,
ve Vardaman'a),,
eser, 39
M a h a y a n a , mezheb, 75, 76 , 90,
L e k e r i, Behmenli sultan MuhamM a h e n d r a p a l a , kra), 97,
med L nin unvan, 432,
M a h e n dravarman 1, kral, 108,.
Levhi Mahfuz, 34 h
M a h i m, liman, 393
L I n d e A nt i q u e, 42 h
M a h i j a l , Delhi racas, 206
l Inde aux tetnps des MaurM a h i j a 1 a, Parihar[ardan raca, 97.
y a s ......... , eser, 42 h, 67 h.
M a h i j a 1 a I., Bengal kral, 100,
L i a k a K u s u l a k a , vali, 66, 67,
107,
L i h a v i, oymak, 83,
M
a
h
i r i , 151 h,
L i n g a y a t, mezheb, 104,,
M a h d u m 1-A 1 e m, Ha cip ur valisi,
L o u i s XI V,
Fransa kral, 470
387,,
L o n g w o r t h D a m e s, yazar, 73
M a h d u m e - i - C i h a n , Behmenli
h,
sultan Muhammed IInin anas
L o h a r i n, (Lohkot, Lohkut), kur
431,
gan, 155, 163,,
M
a
h
m u d, Mahmut ( Sevktekin
L o h k o t , Lohkut (Loharin), Kur
olu ) , Gazne sultan, 10, 71,
gan, 155, 168,
88, 93, 94, 95, 97, 98, 99, 100,
L u d i, oymak, 333, 333h 334, 379,
128, 133, 134, 135, 136, 137,
470, 471, 474.,
137 h, 138, 138 h, 139, 140,
L u d i,
devlet, 386, 475, 476
141, 142, 143, 144, 145, 146,
L u d i,
hanedan, 469.,
147, 148, 149, 150, 151, 152,
L u i, (bk Louisye)
152 h, 153, 153 h, 154, 155,
L a h a n i, oymak, 470.
156, 158. 159, 160, 161, 162,
163, 164, 165, 166, 167, 168,
M
169, 170, 171, 171 h, 173, 174,
175, 176, 177, 178, 178 h, 179,
M a ' b e r , blge ve devlet, 415,
180, 181, 182, 183, 184, 185,
416,
187, 188, 196, 197 , 200, 206,
M a d h y a d e s a , lke, 31..
208, 209, 213, 213 h, 214, 215,
M a d r a s, kent, 63, 106.
216, 216 h, 219, 220, 222 , 224,
M a d u r a, kent, 106, 314, 325, 326,
225, 226, 227, 228, 229, 233,
328, 415, 416
233 h, 234, 235, 236, 237, 238,
M a g a d a, lke, 43, 51, 53, 56,
239, 240, 241, 242, 250, 251,
63, 83, 85, 86, 97.
252, 255, 256, 257, 371, 408.
M a g r i b, 216
M a h m u d, Habe ordusunun nn
M a h a b a n, kent, 163.
de Mekke zerine yryen filin
Maha-Barata,
(Mahabarata),
ad, 153.,
destan, 58, 110, 113, 116, 117,
M a h m u d I, Behmenli sultan, 424.,
361, 411
M a h a k a t r a p a , unvan, 67 , 78, M a h m u d II, Behmenli sultan, 435,
444.,
79, 82
514
HNDSTAN
M ah m u d (Gyas-d-Din), Gur sul

tan, 261, 263, 264, 265,.
M a h m u d I Bigarha (Ebul-Feth) ,
Gucerat sultan, 393, 394, 395,
396, 397, 431,441,,
M a h m u d III ( Sa'd-d-Dtn), Gucerat sultam, 406, 407.
M ah m u d (Nasir-d-Din), tletmiin
kiik olu, Delhi sultan, 290,
291, 292, 294,
M a h m u d, (Nasr- d Din), letmi'
in byk olu, Bengal valisi,
280, 281, 289 h
M a h m u d, (Celal-d-Din) Harezmah, 260
M a h m u d K a l a I, Malva sulta
n, 378, 379, 389, 390,393, 394,
430, 431, 469, 472, 473
M ah m u d K a 1 a II, Maiva sultan,
390, 391, 398, 399, 400, 401,
402.
M a h m u d (Kagarlt), yazar, 170 h,
M a h m u d K a v a n , Behmenli dev
leti veziri, 430, 431, 432, 433,
434, 435, 437,,
M a h m u d L a n g a h, Multan sul
tan, 410.
M a h m u d a h , Seluk sultan
Melik ah'n olu, 261.
M a h m u d a h a r k (Cevnpur
sultan), 378, 379, 384, 470
Ma hmud T u l u k
(Nasir-dDin), Delhi sultam, 332, 334,
387, 392, 410.
Ma h u r , kent, 447
M a h z e n - l - E s r a r , eser, 238.
M a k e d o n y a , lke, 56, 61.,
M a k e r i , oymak, 412, 413.,
M a k r a n , blge, 2, 93 (bk keza
Mkrana),
M a k t o a (Arazi-i), 339
M a k s (bk Max Mler'e),
M a t (Ray), raca, 399,,
M a 1a b a r, blge, 396..
M a 1 i u A d i l a h , Bieapur sultan,
448.
TARH
M a l l u k b a l H a n (bk, kbal
Hana),,
M a l v a , lke ve devlet, 68, 78, 79,
82, 83, 86, 97, 98, 149, 256,
281, 292, 297, 299, 302, 302K
303, 314, 323, 327, 328, 332,
333 , 387, 389, 390, 392, 393,
394, 398, 399, 401, 402, 403,
416, 417, 425, 42, 427, 428,
431, 472, 473,
Ma n , l, 148, 303, 303 h, 304;
368, 368 h
Man, (Tebriz Man), 148 h, 242.
M a n d e v a r , kent ve kurgan, 280.
M a n d u, kent, 388, 399, 402
M a n i g u 1a (Manikula), vali, 66.
M a n i s a , kent, 64,
Mamur
I, Samanolu padiah.
127,
M a n s u r II, Samanolu padiah'.
135, 136, 137, 138, 214.
M a n s u r , Delhi sultam Mahmudut
olu, 206..
M a n s u r a kent 94, 178, 279.
Ma n u K a n u n l a r , 26, 85.
M a r a (eytan) 44, 49
M a r a k a n d a (Semerkent), kent;
54
M a r a t a, ulus, 5, 11, 14, 83, 329.
M a r k o -P o o, Gaezmen ve yazar;
367
M a r s h a l l (Sir John), yazar, 22,
24, 25
M a r v a r, blge ve devlet, 96.
M a s u m e B e y i m , Babur'un kz,
403 h..
M a t u r a (Mathura), kent, 66, 68,
75, 7 7 ,7 8 ,2 2 5 ,
M a v a r, blge, 256,
M a v e r a- n-N e h r, Ceyhun-ey
htin aras, 54, 144, 152, 191,
215,,
Ma y a , Budamn anas, 43,.
M a y s o r, kent ve devlet, 5, 63,
104, 108,
DZN
515
M e r d a n (Melik), Delhi sultanl

beylerinden, 334,
M e r s, oymak, 272.
M e r v, kent, 137, 139, 143, 174,
194, 196, 202, 203, 253,
M e r u t (Mirut), kent, 364
M e r y e m S u l t a n , Adilahlardan
bir kz, 445,
M e s c i t C a mi , 365.
M e s * u d I (Mesut), Gazne sultan,
110.
Me h d i , 412.
150, 168, 170, 170 h, 171, 172,
M e h d - i - I r a k , Seluklardan kz,
176, 178, 180, 181,182,183,184,
208 h
185, 185 h, 186, 187, 188, 189,
M e h m e t (Fatih sultan), Osmanl
190, 191, 192, 193, 194, 195,
padiah, 346, 437..
196, 197, 198, 199, 200, 201,
Melik, 339, 341
202, 203, 204, 207 h, 215, 216,
Melik Naib, Delhi sultanl beyle*
217, 218, 219, 220, 221, 223,
rinden, 315, 316 (bk.. Kafur ve
224, 226, 227. 229, 230, 231,
Hezar-Dinariy e),
232, 233, 233 h, 234 h, 239,250,
M e l i k a h , Seluk hkmdar,
251, 252, 254, 255..
208, 208 h, 209, 291.
M e s * u d II (Mesut), Gazne sultan,
M e l i k a h T r k (Hoca Cihan),
206.
Behmenli devleti beylerinden, M e s u d III (Mesut), Gazne sultan,
208, 209
430
'Meli k- t -' I ccar,
Behmenl M e s u d, Seluklulardan Irak h
kmdar, 261..
devleti unvanlarndan, 428, 431..
M e l i k e - i - C i h a n , Delhi devle M e s u d (Aa-d-Din), Delhi sul
tan, 288, 289.
tinde kadn unvan, 294,
M e l l o J u s a r t e ^Martin Affonso M e s ' u d (Fahr-d-Din), Gur me
liklerinden, 263.,
de), Portekiz denizcisi, 386,
M e s * u d, Malva ehzadesi, 393
M e m u n, Abbas Halifesi, 92
M e ' m u n, Harezmah, 135, 156, M e s u d i, yazar, 96
M e t z (Prof.. A ), yazar, 241,.
158, 159, 160, 161, 238,,
Me ml k s u l t a n l a r
Delhi*-) M e v t r, blge ve devlet, 399, 403,
476.
nin), 368.
M e m l k s u l t a n l a r (Msr'n), M e v a t, blge, 291.
M e v d u d (Ebu-Feth), Gazne sul
396
tan, 190, 204 , 205, 207.,
M e n a n d e r , kral, 65, 80, 81 (bk.,
M e y a m i n - U l l a h , Behmenli dev
keza Milindaya).
leti beylerinden, 430,,
M e n c u k (Kaid), Harezmli, 235,
M e z a m i r i - D a v u d , kutsal eser,
M e n d a u r, kent ve blge, 288,
M e n d e 1 e k (Ray), raca, 394.
34 h .
Me n g u H a n , Mogut hkmdar, M s r , lke, 57, 61, 170, 180, 181,
215 , 296, 327, 329, 390, 396,
293, 295, 308.
397, 404 406.
Me n g u v e r d (Celat-d-Din) Ha
M s r F a t m H a l i l c s i , 151.
rezmah, 278, 279, 280.
M e c d- d-D e v l e ,
Bveyh olu,
136, 180.
M e c d d, Gazne ehzadesi, 205,
206.
Me d i n e , kent, 170
M e d n i R a y , Raeput babuu, 391,
398, 399.
M e f r u z, 309..
M e y a s t e n , eli ve yazar, 57, 59,
HNDSTAN
516
M s r H a l f e s i , 184,
M i h i r a , kral, 97 (bk keza Boca
I*e).
M i h i r a g u l a , Mihira Kula, kral,
87,.
M h r a d, rmak, 94
M i h r i g a n , bayram, 198M i h t e r i c a m i i , 365,.
M i h t e r i M a h a l , 365,.
M i l a t , 66M i li n d a, 65 (bk, keza Menander'e).
M i l i n d a S u a l l e r i , eser, 65
M i I k v a )i, 443 (bk. Bilgauna),,
M i a ha c- d-D i d, kad ve tarihi,
208 h, 261, 281, 289, 292, 293,
371,
M ir A h i r S a l a r , Gazne beyle
rinden, 226.
M r h o n d, tarihi, 177..
M i r u t (Merut), 165 h, 270
M i r z a a h , ah Mirza, Sultan
ems-d-Din, Kemir sultam,
411.
M i t a k u r a , eser, 104M i t r a, mabut, 30.
M o e s, kral, 66, 67 (bk,, keza Mo
ga ve Mogusa)..
M o g a , k r a l , (Moes ve Mogusa
bk.,),
M o o l (Mosgol), ulus ve devlet,
279, 281, 286 , 287, 288, 289,
290, 292, 293 , 294, 295, 296,
297, 298, 300, 302, 305, 306,
307, 308, 311, 313, 315 , 318,
321, 329, 333, 337, 344, 345,
349, 358, 359, 362, 429, 443 h,
471.
M o g ol-T r k d e v l e t i , 7
M o o l i s t a n (Mongolistan), lke,
51, 75, 145
M o g u s (Moes, Moga), kral, 66,
67
M o h e n c o d a r o (Mohenco Daro),
kent, 8, 21, 22, 23. 24, 25, 27,
30, 110.
TARH
Mo l l a , 355.
M o n g o 1 (M o g o l ) - D r a v i t rk
veya tipi, 5M o ng o 1 o it (Mogoloit), 4
M o n g o m e r i (Montgomery), kent,
21.
M o n t A b u (Abu da), 96,
M o r y a, hanedan ve devlet, 56, 57,
65, 80, 98, 100
M u a v e y e, halife, 92.
M u d g a 1, kurgan, 423, 427, 441,
445,
M u g i s - d - D i n (kad), 310, 360^
M u g i s (Melik). Malva beylerinden,
389 (Han Cihana da bk.,),,
M u h a m m e d , Muhammed-l-Mustafa, slm Peygamberi, 49,
218, 307, 357 (bk. keza Peygamber'e),
M u h a m m e d , Gazne sultan, 178,
184, 185, 186, 189, 190, 204,
205, 220,,
M u h a m m e d I, Behmenli sultan,
419, 420, 421, 422,
M u h a m m e d , Seyid hanedanndan
Delhi sultan, 335, 364, 389,
472.
M u h a m m e d , Kemir sultam, 413,
M u h a m m e d , Malva sultan (Gaznin Han), 389,.
M u h a m m e d (Harezmah), Cengizle savaan, 260, 265, 266.
M u h a m m e d (Harezmah), MeV
munun halefi, 160..
M u h a m m e d (Aia-d-Din), Gur
sultam, bk Ala-d-Din Muhammede,.
M u h a m m e d (Gyas-d-Din), Gur
sultam, bk Gyas-d-Din Mu*
hammedeM n h a m m e d (Kutb-d-Din), Gur
emiri, bk, Kutb-d-Din Muhammede.
M u h a m m e d (Kutb-d-Din), Del
hi ehzadesi, bk. Kutb-d-Din
Muhammede.
DZN
M u a h m m e d (Muiz-d-Din), Gur
sultan, bk.. Muiz-d-Din Mu*
hammede
M u h a m m e d (Seyf-d-Dn), Gur
sultam, bk Seyf-d-Din Muhammede,
M u h a m m e d , Kaan Melik, Sehid
Kaan, Delhi sultan Baiabann
olu, 297, 298, 299, 360,.
M u h a m m e d (Mevlna), air ve
bilgin, 395
Muhammed
(Meyyid-i-MIk,
Abdullah Sancar olu), Gur
veziri, 262, 263..
M u h a m m e d (Suri olu), Gur .me
liki, 149
M u h a m m e d (Pir), bk. Pir Muham
medi.
M u h a m m e d A d i l , Adilah, 362,
365,,
Muhammed G y a s - d - Di n ,
Abbasilerden, 327.
Muhammed Habi b,
yazar,
356 h..
Muhammed
ibn
Kas m,
Sindin Arap fatihi, 93, 94, 95,
M u h a m m e d K a l a , 101, 278
(bk.. keza htiyar-d-Din Mu
hammed Kalaa).
M u h a m m e d K e r i m (Muiz-dDin), Gucerat sultam, 393.
M u h a m m e d II L e k e r , Behmenl sultam, 432, 432 h, 433,
434, 435..
M u h a m m e d N u r b a h (eyh),
412.
M u h a m m e d S a n c a r, Behmenli
ehzadesi, 424.
Muhamme d a h
I (Miran),
Hande hkmdar, 401, 406,
446
M u h a m m e d a h a r k , Cevnpur sultan, 379..
M u h a m m e d (iran olu), Bengalin Kala beylerinden, 276.
517
Muhammed
Iuluk,
Delhi
sultan, 323, 324,325, 326, 327,
328, 329, 333, 337, 343, 347,
351, 355, 360, 364, 365, 367,
377, 380, 381, 382, 392, 401,
409, 415, 416, 417, 418, 419..
M u h a m m e d U l u H a n (Mu
hammed Tulukun ehzadelik
ad), 318, 320, 321, 322..
Muhammed
Zaman
Mirza,
Hseyin Baykarann torunu,
403. 403 h, 406.
M u h a m m e d a b a d , kent, 395,
397.
M u h t e s i p , 236..
Mui n- d- Di n
t (eyh),
357, 360.
Muiz-d-Din
Muhammed
(nce ihab-d-Din), Gur ve
Gazne sultan, 10, 98, 211,
252, 254, 255, 256 , 257, 258,
259, 260, 261, 262, 263, 264,
266 , 268, 270, 271, 271 h, 272,
275, 276, 277, 336 366, 408.
M u i z z i (El), 275.
M u i z z i y e hanedan, 275..
M u k a d d e m , 227.
M u k b i 1 Han, Gucerat valisi, 416.
M u k t a p i d a , kral, 99 (Lalitadtya'ya da bk,.).
Mu k t i , 339, 341, 342, 347.,
M u 11 a n, kent, 91, 94, 141, 14! b,
142, 145, 146, 149, 177, 178,
206 , 255, 257, 278, 287, 288,
289, 291, 297, 305, 327, 330,
332, 334, 336, 350, 365, 377,
378, 409, 410.
M u 11e r (Max), bilgin, 26..
M a n c a , kra), 98..
M u n d a, ulus, 24..
M u r a d II, Osmanl padiah, 440.
M u r g a b (Mrgab), rmak. 253.
M n r t a z a N i z a m a h , 452 453,
454.
M u s a Ha n, Manduda muvakkat
sultan, 388.
518
HNDSrAN TARH
Mu s o n , mevsim yeli, 3.
M u s t a f a A k a , Bicapur beylerin
den, 445,.
Mus ul , kent, 151.,
M u t l a k K u d r e t , 352, 354 h
M u t r a, kent, 163 h, 164
M u v a t a a, 220,
M u z a f f e r a h ( ems-d-Din ),
Bengal sultan, (bk, Bedr Ha
beye)..
M u z a f f e r a h , Gucerat sultan,
388, 393, 397, 398, 399, 400,
401..
M b a r e k a h ( Kutb-d-Din ),
Delhinin Kala sultan, 316,
318..
M b a r e k a h , Delhinin Seyit
sultan, 335, 388,
M b a r e k a h , eski Melik Ka
ranfil, Cevnpur sultan, 377,.
Mbarek
a h , Dou Bengal
sultam, 382.
Mbarek ah
(F ahr-d-Dio),
yazar (bk,. Fahr-d-Din Mbarekaha),,
M b a r i z - l - Ml k , Gucerat
beylerinden, 399, 400,
M e a h i d, Behmenli sultan, 419
424.
M he 1 l eb, Arap komutan, 212,
M k r a n , (Mukran, Makran), blge,
184, 191, 192, 279 (bk, keza
Makrana).
M 1a h i d, 253,,
M u n h i, 227,,
M n t e h a b - l - L b a b , eser,
417 h, 420 h, 425 h, 440 h,
M s l m a n , 18, 19, 21, 70, 95,
112, 148, 153, 155, 226, 227,
228, 250, 281, 296, 303, 318,
450, 451, 452, 453.
M s t e k f B i l l a h (El), Abbas
Halifesi, 327,
Mstevfi, 341,,
M a f e h e , mafehename, 231,.
M r i f , 220, 233, 236.

M z e h h e b - b - D i n Nizam - lMik, Delhi veziri, 288.
N
N a b, kent, 253,
N a f a h a t - l - n s, eser, 370,,
N a d i r a b A f a r , ran ah,
10,
N a g a b a t a I, kral, 96.
N a g a b a t a II, kral 96,
N a g a r c u n a , yazar, 76,
N a g a r k u t , kurgan, 148..
Nagaur, Nagor, kent, 209, 288, 291,
292, 294..
N a h a p a n a , Saka babularndan,
67
N a h a p a n a , Dekken Saka hkm
darlarndan, 79, 82.
N a h a r a n , Gur meliklerinden, 250.
N a m k K e m a l , yazar, 278,
N a n a (Nana Rao, Nanaa, Nano),
kadn mabut, 69,
N a n a k (B ab a), din nder, 358,
N a n d a, hanedan ve devlet, 57,
N a n d a, bk, Dana-Nandaya,,
N a n d a (Ganda), kral, 165,
N a n d a n a (Nardin), kent, 148r
153, 153 h, 154, 154 b, 165,
N a n d i v a r m a n , kral, 108..
N a n g r a h a r , kent, 205.
N a n o (bk, Nanaya),
N a r a i n (Narayan, Narayanpur)
kent, 148, 241.
N a r a n g o , kent, 276,
N a r a s i n b a III, kral, 104
N a r a y a n , Narayanpur, bk Naraine,
N a r b a d a , Narmanda, rmak, 84,
89, 99, 102 b, 314,.
N a r d i n , bk., Nandanaya..
N a r e n d r a N a t b L a w, yazar,
361 h.
N a r m a d a, bk.. Narbadaya..
DZN
N a r s i t) g, raca, 425, 426..
N a r v a r, kent, 475..
N s k , kent, 79, 103, 105, 417..
519
N s r- d-D i n N u s r e t
ah,
Bengal sultam, 361 (bk, keza
Nosret ah'a)
N g r Ha n , Bengal beylerinden N s r- d- D i n a h , 417, 418
(bk, smail Muh'a),
384 ( bk, keza Nair - d - Din
N s r E m i r- -M m i n n, Sul
Mahmudaha),
tan letmiin nvam, 277, 281.
N a s r Ha n , Handi hkmdar,
N
a
s
r Sevktekin in olu,
144,
393..
219.
N a r- d-D i t ( Nasr-d-Din vedNa s r , (lek), Hanllardan, 199 h.
Dnya) , Sevktekinin unvan,
N a z m (M.), yazar, 160 n, 177 h,
130, 133,
178 h, 2 ?0 h,
N s r- d-D i n, Bora Han soyun
N e b o 1 s i n (9 ), yazar, 6
dan Bengal sultan 321, 322,
N e c a i, unvan, 153.
361, 38!,
N e b r v a I a, kent, 227 (bk, keza
N s r- d-D in B o r a Ha n , bk..
Anilvaraya).
Bora han'a,,
Nepal, lke, 99.
N a r-i d- D i t K a l a Delhi sul
N e s a, 143. 159 195, 201, 236,
tan Cell-d-Din Firuz KalaN e v a s e a h , 142, 145, 146, 147
n kardei, 389.
(bk, keza Suhpala).
N s r- d-D n K a 1 a , Malva sul
N i k o b a r a d a l a r , 107,.
tan, 390,
N i m r u z, lke, 191, 215 (bk, keza
N s r- d-D in H s r e v, Delhi
Seyistana),
sultan, bk, keza Hsreve,
N i r i m, kent, 94
317,
N i r v a n a , 35, 39, 44, 44 h. 47, 49.
N s r- d-D i n I y i t i m
Ha n ,
N i a p u r, kent, 127, 135, 136,
bk, Iytime
137, 137 b. 139, 185, 191, 195,
M s r- d-D in M a h m u d, Sultan
198, 199, 201, 202, 213 ht 228,
letmiin byk olu, 280, 281
234, 235, 241, 242, 260, 261,
(bk. keza Mabmuda),
N y a l T e k i n , Harezm beylerin
M s r- d-D i n Ma h mu d , Sultan
den, 159 h..
letmiin kk olu, Delhi N i y a l T e k i n o l u A h m e d ,
sultan, 287, 289, 290 (bk, ke
Gazne beylerinden, 192, 193
za Mahmuda),
(bk,. keza Ahmede),
N s r- d-D i n M a b m u d, Ben- N i y a 1 i 1 e r , Trkmenlerden bir
gai sultan, 384 (bk, keza Na
grup, 200, 201,
sr Han'a).
N i z a m Ha n , 474 ( bk skender
N s r- d-D i n M a h m u d, BeriLudiye),
gal sultan, Feth aha olu, N i z a m a h ,
Behmenli sultan,
385.
390, 394 , 430, 431.
N s r- d-D iu M a h m u d T u - N i z a m a h l a r , Nizamah, hane
l uk, Delhi sultan, 332 (bk,
dan ve devlet, 402, 428, 432,
keza Mahmud Tuluka),,
438 h, 440, 444, 446 , 447, 448,
N s r- d-D in
Muh a m n e d,
450, 453, 454 h..
Gucerat sultan, 392 (bk. keza N i z a m - d - D i n , Sevktekin olu
Mabmudun unvan, 151.
Tatar Hana),
520
HNDSTAN TARH
N i z a m - d - D i n , Sint hkmdar,
395..
N i z a m - d - D i n , Dekken genel
valisi, 417.
Ni z a m- ' d - D i n A h m e d (Ho
ca), tarihi, 299, 416, 474 h,
N z a m - d - D i n E v l i y a (eyh),
315 , 317, 322, 323, 326, 355,
356, 357, 360, 370, 419.
N i z a m l - M 1 k, Seluk veziri
ve yazar, 213..
N i z a m - l - M l k (Mzehheb-dDin), Delhi veziri, 288,.
N i z a m - i i l - M l k , muhtedi, Gcerat beylerinden, 395..
N i z a m - i i l - M l k , Behmenii dev
leti beylerinden, 431,.
N i z a m - l - M k , 342 (bk Ha
an Bahriye),,
N i z a m (eyh), yazar, 238..
N o r d i k, rk veya tip, 7, 20, 69,
72 h
N o r m a n, ulus, 369..
N u d i y a, kent, 101, 273.
Nuh, peygamber, 250..
N u h II, Samanolu padiah, 128,
132, 133, 134, 135.
N u h S i p i h r , eser, 348
Numani
mezheb,
Hanefilik,
359..
N u n h o da C n h a ,
Portekiz
valisi, 404, 405,
N u r, blge, 168..
N u r K u t b - l - A l e m (eyh),
378, 383, 384
N u r b a h , mezheb, 412.
N u r i s t a n, blge, 168.
N u s r e t H a n T r k , Delhi sul
tanl beylerinden, 306, 307.
N u s r e t Ha n , bk. ems Hana..
Nusret
a h , Bengal sultan,
386, 387 (bk. keza Nasr-dDin Nusret aha),
N u s r e t T u l u k , Delhi sultan,
392.
N u s r e t - d - D i n r Han Sa
galsuz, bk , Sagalsus'a,
N u s r e t - i i d - D i n Taysi (Taii),
bk.. Iayisiye.
Nu t e ki n,
Gazne
sultanlar
Mahmud ve Mesudun beyle
rinden, 194, 234 h.
N u t e k i n , Gszne sultanlar Abd
r-Reid ve Ferruhzadn bey
lerinden, 207..
O
O, Hvve karl, 112, 112 h,
354, 355, 356.
Oerki Voljskogo Nizovva, eser, 6.
O d e y c a h (Ala-d-Dn), Ma ber sultan, 415..
O d i s e, eser, 113,
O u l B e y (Hsam-d-Din), Delhi
sultanl beylerinden, 271,
272, 284 h..
O u z , Ouzlar, oymak, 12, 13,
73 h, 76, 96, 143, 144, 171,
174, 175, 176, 206, 253, 254,
255 , 257, 262, 264, 391,,
O u z K a a n D e s t a n , 6..
O h i n d, kent, 140, bk. keza Und
ve Veyhanda)..
O k y a n u s , 55..
O m f i (Amfi), kral, 55.
Om (A. U M ), kutsal hece, 111,
112.
O n a t (Naim Hazm), yazar, 70h..
Or d u di l i , 351..
O r i s a, lke, 5, 105, 321, 328, 379,
382, 388, 430, 431, 434
O r t a A s y a, 8, 24, 58, 64, 74, 87,
145, 250, 337.
O s ma n , nc Halife, 92, 307.
O s m a n - e l - V a s k , Abbaslerden, 139.,
O s m a n 1 1, hanedan ve devlet, 66b,
286, 306, 339, 346, 365, 391,
DZN
397, 400 , 404, 405, 406, 407,
423, 425, 426 h, 437, 440/
t h a r v a n (Atharvan) Veda, kut
sal kitap, 25
Ou d (Eved), lke, 53, 85, 113, 272,
280, 289, 298, 302.
521
Parende, kent, 437

P a r g a n a, 433
P a r i h a r (Paratihara), oymak, 95,
96, 99
P a r i a, 17.
P a r i s , kent, 73 h,.
P a r m a 1 (Paramardi), kral, 257,274..
P a r t, ulus, 8, 63, 64, 65, 66, 67,
73, 74, 75, 78, 82, 107 (bk.

keza
Pallava'ya),
k r a t d e s , kral, 64.
P
a
t
a
l
i
p
u
t r a , kent (eski Patna),
m e r , mer Faruk, kinci Halife
57, 59, 74, 80, 81, 82, 83. 85,
307, 333, 408.
90, 100.
m e r , Delki Kala ehzadesi, 308..
P a t a n , kent, 249, 257, 418
m e r (ihabd-Din), Delhi sulta
P a t h a d, ulus, 283 h (bk. Afgan'a)..
n, 316,
P a t n a , kent, 57, 65, 74, 80, 83,
r , vergi, 223,,
100, 387.
t i d e m o s , kral, 64.
P a t r i , blge, 440, 446, 447..
z, 36, 37, 38, 39, 356.
P a v a r (Paramara), oymak, 95, 98-.
z b e k , oymak, 336.
P a z a r -i-A i k a n, ant, 228, 242.
z k e n t, kent, 158,
P e g u, kent ve devlet, 107,.
P e n e a b (Pencap), lke, 3, 4, 9, 11,
P
13, 14 , 21, 22, 23, 24, 27, 31,
53, 54, 55. 56, 57, 64, 65, 66,
P a i k, 348, 385.
68, 74, 78, 84, 87, 88, 91, 93,
P a l a , hanedan, 100, 101, 107..
129, 140, 141, 141 b, 142, 146,
P a 1 e s t i n, lke, 48.,
148, 153, 153 h, 154, 165, 166,
178, 184, 257, 258, 269, 275,
P a 11 a v a (PartJ, ulus, 63, 78, 79,
102, 103, 106, 107, J08 (bk.
278, 279, 280, 281. 282, 289,
keza Parta)..
290, 293, 295, 298, 300, 332,
P a m i r yaylas, 1, 2,
335, 348, 350, 358, 378, 380,
P a n e a i a s, ulus veya oymak, 117,
410, 414, 471,
P a n d i t , 355,
P e n c a y a t , 16,.
P a n d u, oymak, 411..
P e n c e t a n t r a , eser, 239.
P a n d u a, kent, 365, 382, 384.
P e o p l e o f l n d i a (The), eser, 4,.
P a n d y a, devlet, 63, 304, 106, 107, P e t u di l i , 5.
P a n g u 1, kurgan. 427,
P e y g a m b e r (Islm Peygamberi),
P a n i p a t, kent ve sava alan,
94, 95, 167 ( bk.. keza Muham401, 471, 476,
mede )..
P i r M u h a m m e d , Timuru'un to
P a n t e o n , ant, 365.
runu, 332, 334,
P a r a m a r a (Pavar), oymak, 95,
98, 2 74
P i r i , Gazne sahibi, 128
P a r a m a r d i (Parnal), kral 257, P i a v e r , kent, 71, 75, 77, 86, 93,
274.
142, 153 h, 206, 258.
P i t o r a ( Ray ) 98, 257, 258, 259
P a r a n t a k a I, kral, 106,
(bk, keza Pritvrac'a).
P a r d , kent, 394.
522
HNDSTAN TARH
P o r o s (Porava), kra, 55..

P o r t a k a l (bk, Portekize).
Portekiz,
Portegizler ulus ve
devlet, 386, 396, 397, 402, 404
405, 406, 407, 442, 453..
P r a b b a k a r a-V a r d a n a ,
raca,
88
P r a c a p a t i , 30., 31,
P r a t i h a r a (Parihar), 95, 96,
255.,
98,
P r i t v i r a c, Pritviraca, raca, 98,

256, 257, 258, 259, 269, 270,
271, 272 (bk
kez Pitora,
Raya),
P r i t v i r a c R a s a. eser, 95 h, 257..
P r o m o t i o n o t L e a r n i n g f in
I nd i a
eser, 361 h.
P t o 1 e m e, yazar, 67.,
P t o 1e m e F l a d e l f , kral, 57.,
P u 1 a k e s i n II, kral, 89, 102, 108
P u 1 u m a y i, kral, 82
P u n c i Hat un,
Adilah) ardan,
442, 448.
P u r T e k i n , bk. Bur Tekine,
P u r a n a l a r , eser, 53, 56, 109,
111, 111 h, 119, 120, 351
P u r i , kent, 104, 108..
P u r o h i t a , 27.
P u r u a 1, kral, 167 (bk.. keza
Trilocanpala).
P u y a m i t r a , Sunga hauedanm
kuran kral, 63, 65, 80, 81, 82,.
109..
P u v a m i t r a devlet veya ulus,
84.
P u t i k a n, unvan, 411..
R
Raca
(melik), 407,
R a c a d i r a c a , k ral,
107,
Racaraca Deva, kral, 104,

107
R a c a s e k a r a , air, 107.
Racatarangini, eser, 72, 361
106,
R a c e n d r a - o 1 a d e v a, kral,
107.
R c i (melik), Handi devleti kuru
cusu, 407, 407 b, 408. (Bk,
keza
Ahmed Raci
Hana
(melik)..
R a c i s t a n (Racputana), lke, 84,
87, 89, 96, 97, 184, 209, 256.
308, 310, 363, 389, 390, 392,
393, 403, 415 (bk. keza Rac
putanaya)
Racput, ulus, 11, 87, 88, 98, 102,
129, 255, 256, 269, 314, 362,
389, 390, 391, 393, 398, 400,
403, 409, 415, 431, 443, 475..
R a c p u t a n a , lke, 4, 65, 84, 87,
96, 241, 308, (bk.. keza Racistana),
R a c v e su yolu, 331
R a c y a p a l , Racyapala, raca, 97,
98, 100, 164, 166, 169.
R a d 1 o f, lgat, 66
R a k a s a , eytan, 114,
R a m, raca, 155.
Ra m, R a m a , mabut ve kahraman,
111, 113, 114, 114 h, 115, 116,
354,
R a m a a n d r a , raca. 105, 302,
Ramaarkara
(yogi), yazar,
108 h,
R a m a n a n d , din nder, 352, 353,
358,
R a m a n u c a , dini nder, 104, 352.
R a m a p a 1 a, krat, 101
R a m a y a n a, eser, 58, 111, 113,
115, 361.
R a m a z a n o f l u B a h a * d- Di n,
Behmenli devleti beylerinden,
424,
R a m d i v, bk Ramacandraya.
R a m a n g a (Rubut), rmak, 166
R i n a S a n g a, Sanka (bk, San*
gaya)
R a n g u n, kent, 107
R a n t a m b o r , kurgan, 270, 271,
280, 283, 291, 308,
DZN
R a t r a k u t a , hanedan ve devlet,
103, 104, 106,
R a t a n S i n g, raca, 310,
R a v a l p i n d i , kent, 279,,
R a v a n a, efsanev kii, 114, 115.,
R a v e r t y, yazar, 209 h, 249, 250 h,
271 h, 283 h
R a y Mal , bk Mal (Ray)a,
R a y a t * - A ! a , unvan, 334,,
R a y u r , kurgan, 441, 445,.
R a y u r D a b , (iki su), 442,
444, 447, 450.
R a y n s i, raca, 259, 270, 271.
R a y s n , kent ve blge, 403,,
R a i i y e , Delhi'nin kadn sultan,
281, 282, 284, 285 286, 287,
291,
R e b i, Arap komutan, 212.,
R e b i o l u Al i , Gazne beylerin
den, 206,.
R e t b i l (Rutbil), unvan, 70,
R e v 2 a t s S e f a, eser, 177,,
R e y , kent, 180, 181, 184, 185, 191,
192, 197, 200, 202, 241,
Reyhan
(mad-d-Din), harem
aas, 290, 292, 293
R e y h a n (E !>u), bk,. Birun (El)ye
R i g V e d a , kutsal kitap, 25.
R i e u, bilgin, 250 h.
R i s a t e t d i v a n , 220, 221..
R i s l e y (Sir H ), yazar, 4
R i i, 4, 25
R i y a d - s - S a l a t i n , eser, 381,
381 h, 383, 385 h.
R o h r i, kent, 93,
R o m a , kent, 40, 74. 77, 105, 365,
R o m a H u k u k u , 20..
R u b e n s (Prof. Waiter), 42 h,.
R u d r a, mabut, 110, 113.
R u d r a d a m a n I, kral, 78, 82..
Ruh , 33, 36. 356,
Ruh
P e r v e r A a ,
Behmenli
hanedanndan kadn, 424.
R u h u t, (Ramganga), rmak, 166,
Ru m, Rumiyan, Seluk ve Osmanl
523
Trkleri, 180, 181, 215, 370

423, 425, 442.
Rum P a t r i i , 346,
R u t b i l (Retbil), invan, 70, 92,
Rukn-ud-Din
Firuz
ah,
Delhi sultan, 282, 288.,
R u k n - d - D i n b r a h i m, Delhi
sultan, 305, 306
Rkn-d'Din
Keykavus,
Bengal sultan, 321.,
R k n - d ' D i n (eyh), 323, 365.,
R s t e m, efsanev kii, 178
S
S a c h a u , yazar, 71, 71 h,
S a d - d - D i n Ma h mu d , Gcerat sultan, 406, 407.,
S a d h u, 354, 355,
S a * d , air, 360.
S a d r i - C i h a n , 340,
S a a i s u a (Nusret- iid-Din ir Han
Sankur), Delhi sultanl beyle
rinden, 284 h.
S a a r , kent, 424.
Sahambari
(Sanber),
devlet,
256.
S a h i p Ha n , Malva ehzadesi, 398.
S a h i b-i B e r i d, 235,
S a h i b* i D i v a n , 187, 193..
S a h i b i D i v a n Ar z , 221, 222,
223 (bk, keza Ariza).
S a h i b-i D i v a n R i s a l e t, 182,
216, 230, 234, 334 h, 235..
S a i d Ha n , Kagar sultan, 413
S a k a (Sakya), ulus ve devlet, 8,
42. 63, 64, 65, 66, 67, 68, 73,
74, 75, 77 , 78, 79, 82, 83 , 84,
85, 351
S a k a l a (Siyalkot), kent, 91.
S a k a r , Sankar (skender, Sikender), Kemir sultan, 411,.
S a k a s t a n , lke, 65, 70, 78,
S a k y a (Saka), Buda'mn ulusu, 42,
42 h, 46,
524
HNDSTAN TARH
S a l a r , 234..
S a l (Sari) Noyin, Mool komutam,
293, 296.
S a l t R a n g e, da, 153,
S a m, Gur meliklerinden, 209.
S a m a n G o t a m (Buda), 47,
S a m a n ol u,
Saman oullar,
hanedan, 127, 128, 131, 132,
134, 135, 136, 139, 210, 211,
213, 214,
S a m a n V e d a , kutsal kitap, 25.
S a m a n a , 49,
S a m b e r, Devlet, 98,
S a m m a, oymak, 409.
S a m u d r a g u p t a , kra), 83 , 84,
107.
S a n a t a n a D a r m a , eser, 119 b,
S a n b a r (Sahambar), devlet, 256,.
S a n c a r, Seluk sultan, 12, 209,
210, 211, 251, 252, 253, 254,
260, 371..
S a n c a r, Sint hkmdar, 409.
S a n c a r A l p , Kala beylerinden,
307 (bk.. keza Alp Han'a)..
S a n c a r e s t (Arslan Han), bk..
Arslan Han Sancar este.
S a n c a r G e z l i k (T ac - d - Din),
Delhi Sultanl beylerinden,
284 h.
S a n c a r K ert(Tac-d-D in), Delhi
Sultanl beylerinden, 284 h.
S a n c a r T e z (Tac-d-Din), Delhi
Sultanl Beylerinden, 284 h..
S a n c a r ( Muhammed ) , Behmenli
ehzadesi, 424.
S a n c a r ( Haan ), bk.. Muin-udDin iti (eyh) ye.
S a n c a r o l u Muhammed, bk..
Muhammed Meyyid-l-Mlke.
S a n i, kent, 61.
S a n d r o -Kottos, 56 (bk,. keza andragupta Morya ya),
S a o g a, Sanka (Rana ) , kra! 399,
399 h, 400, 401, 403, 476,
S a n ga m a 1,, kral, 416.
S a n g r a m a , bk, Sanga (Rana) ya,

S a n k a , bk, Sanga'ya
5 a n kar, Kemir sultan (bk, sken
dere), 361, 411.
S a n k a r a bilgin, 36.
S a n k a r a , Deogir racasnn olu,
303, 304..
S a n s k r i t dil ve edebiyat, 26, 50,
79, 85, 113, 354 h, 361
S a r a h s, (Serahs) , kent, 143, 174,
196, 200, 201, 202,
S a r e n g Ha n , Delhi sultanl
beylerinden, 334, 335..
S a r e n g p u r , kent, 403..
S a r i . ali (Noyin), Mool komutan,
293, 296.
S a s a n o u l l a r , hanedan, 419.
S a s a n k a, kral, 90.
S a t , 112,
S a t a k a r n , hanedan, 82.
S a t g a o n, kent, 381, 384.
S a t ( B i b i ) , Adilahlardan bir
kadn, 444
S a t y a, devlet, 63.
S a v e, 431 h
S a y l (Aydn), yazar, 213 b.
S a z a v u 1, Ordu kaaklariyle me
gul olan subay, 417..
S c h o p e n h a u e r , filozof, 34, 35.
S e f i d Ku h , da, 2..
e h r e , Multan sultan, 410 (bk.
Kutb-d-Dine).,
S e k n i o, Kakarlarn bakan, 279
(bk, Kutluk Hana)..
S e l u k , devlet, hanedan ve tableri, 12, 171, 174, 175, 179,
180, 181, 184, 186, 187, 189,
193, 194, 195, 196, 197, 198,
199,200, 201, 202, 203, 205,
207, 208, 209, 210. 216, 227,
228, 229, 234, 235 , 241, 252,
261, 371,
S e l u k o l u s r a i l , bk sraile.
S e l k o s N k a t o r , komutan ve
kral, 57, 59, 63.
DZN
S e l k o s i a r , han eda o, 63, 64
S e m e r k a n t , kent, 54, 134, 135,
136, 139, 152, 152 h, 156, 171.
172, 173, 359, 395..
S e n a hanedan, 101,
S e n a (Hakim), suf, 354, 356 (bk,
keza Ebl Mecd Mecduda)
S e n a n , 27,
S e n a r t (Emile), yazar, 19, 20.
S e n e a p blgesi, 197,
S e r C a n d a r, 254, 301, 340.
S e r D e v a t t a r , 340.
S e r L e k e r , 432, 433,
S e r S i l a b d a r , 340..
S e r a h s, bk, Sarahsa.
S e r f , 31.
S e r h i n d , kent, 278, 471, 472.
S e r v a n , oymak, 470,
S e r v e r (melik), Cevupur devletini
kuran, 332, 377 (bk keza Hoca Cibana).
S e r v e r- 1-M I k, Delhi veziri, 335,
S e v i n (melik), Delhi sultanl
beylerinden, 301,
S e v a, 431,,
S e v a , 431
S e v k t e k i n , Gazne hkmdar,
10, 88, 91, 94, 95, 98, 99, 127,
128, 129, 130, 130 h, 131, 131
h, 133, 134, 135, 136, 136 h,
138, 139, 140, 141. 162, 207,
209, 211, 214, 215, 229, 233,
235, 239, 240, 251, 257, 259,
260, 371, 408,
S e y f- d-D e v l e , Sevktekin olu
Mahmud'un unvan, 133, 213,
S e y f- d-D i n, yazar, 160,.
S e y f- d-D in H a m z a, Bengai
sultan, 383.
S e y f- d-D in H a a n K a r l u k ,
282, 287. 289 (bk. keza Haan
Karluka),.
S e y f- d-D in L a i n , air Emr
Hsrev'in babas, 359..
S e y f- d-M u h a m m e d, Gur sul
tan, 253. 254..
525
S e y f- d-D in S u r i, Gur sultam,

210, 252,
S e y h u n , 54, 64, 134, 152, 211,
215, 225, 429,
S e y i s t a n, Sicistan, lke, 24, 65,
70, 78, 91, 92, 137, 139, 140,
141, 184, 191, 205, 206, 207,
214, 255 (bk.. keza Sakastan*a).
S e y l a n , ada, 61, 84, 106, 107,
114, 115, 116.
S e y y i d, 408
S e y y i d, Seyid, Seyit, br Delhi
saltanat hanedan, 334, 335,
364, 379, 389, 471, 472..
S e y y i d, bir Bengai saltanat hane
dan, 361, 385..
S e y y i d - s - S a d a t, bk. Celll.Haka.
S e y y id e, Bveyhlerden bir kadn,
180,
S r a c - d - D i n (Mevlna), Delhi
sultanlnda kad, 258.
S r a c - d - D i n , Behmenli devle
tinde kad, 425,,
S r r Efe b er, eser, 34,
S r s a v a, kent, 163..
S i a I k o k, Syalkot (Sakala) , kent
64, 87, 91, 258.
S i b i, Sivi, kent, 410.
S i b i r, lke, 370.
S i c i s t a n , bk Seyistan ve Sakastana,
S i d a r t a, (Buda), 42.
S id d Molla, eyh, 302,,
S i d i B e d r H a b e , bk Bed Ha
be* ya,
S i h, din ve millet, 11, 14, 348,
358..
S i h a, mrit, 47.
S i h r a s Ra i , kra, 93.
S i k e n d e r, bk . trl skender
lere.
S i i a h d i, Racput beyi, 403.
S i l s i l e t- t-T e v a r i h, eser, 103,,
S i m c u r o u l l a r , hanedan, 132,
135, 137.
526
HNDSTAN
S i m c u r o l u (bk., Ebu AH Mu*

hammed, Ebl Hseyin ve
Ebl-Kasma),,
S i n d (Sint), rmak, 1, 1 b, 2, 7,
8, 24, 54, 55, 56, 57, 91, 92,
129, 140 h, 141, 142, 165, 177
h, 178, 179, 179 h, 184, 205,
206, 275, 279, 287, 291, 297,
311, 343,
S i n d ( S i n t ), lke, 3, 4, 8, 9, 21,
22, 23, 24, 53, 64, 65, 68, 74,
88, 89, 93, 94, 95, 97, 147, 191,
215, 255, 258 h, 269, 276, 278,
280, 281, 289, 299, 300. 328,
329,333,350,380, 395, 408, 409,.
S i n g a n a, kral, 105,
S i p e h s a l a r , 234,
S i r s, kra!, 53.
S i t a, efsanev kadn, 113, 114,
115, 116..
S i v a , iva, mabut, 24, 25, 30, 90,
104, 110, 117, 119, 176..
S i v a I i k, dalk blge, 154, 260.
S i v i , bk., Sibye,
S i y a h P a g o d , mabed, 105,
$ i y a s e t n a m e, eser, 174 h, 182,
213 h, 214 h 222, 225, 226,
233, 233 h, 240, 241,
S k a n d a g u p t a , krat, 85, 86,,
S m i t h ( Sir V, A,.), tarihi, 69,
72 h, 88 h, 95, 96 h, 129,,
S o g d i a n, lke, 54.
S o m a , mabut, 29,
S o 1 m a n k i (avlukyaJ, oymak, 95
S o m n a t, Somanat, kent ve mabed,
176,177, 178, 240.
S o n a r g a o n , kent, 299, 321, 381,
382,,
S o n g-Yuo, eli, 86
S o r a t h , Sorat, blge, 394, 402,,
S t i r i t o f B o u d h i s m ( The ),
eser, 44 h, 47.
S r t i, 26.
S t a v i s k a, 25.,
S t a n e s v a r a , Stanvisvara,88(bk,
keza Tanesara).,
TARH
S t n p a, 51, 61,
S v a t, blge, 54
S u d o d a n a , Budann babas, 42.,
S u d r a , kast, 18, 19, 31, 32, 93,
S u f , 353,.
S u b p a l (mhted), 142, 145, 146
(bk,, Nevase ah*a),
SuItanKulu Kutb-l-Mlk,
Behmenti devleti beylerinden,
436, 437, 441, 442, 443,,
S u t t a n K u l u K u t u p a h, es
ki ( Kurub-Til-Mlk ) Glkende
devletinin kurucusu, 446, 449,
450, 451, 453
S u l t a n a h L u d i (slm Han),
472.
S u l t a n - d - D e v l e , Fars emiri,
184,
S u l t a n - - a r k , Cevnpur sul
tanlarnn Unvan, 332, 377.
S u l t a n kut , kurgan, 276..
S u 11 a n p u r, kent, 321 ( bk keza
Varangele)..
S u n a m, kent, 294,
S u n g a , hanedan ve devlet, 63, 65,
80, 81, 109.
S u n k u r (ir Han), Delhi sultan
l beylerinden, 291, 292, 293,
295, 298,,
S u k u r, bk, Sankara, 361, 411.,
S u n k u r a n , oymak, 257
S n p h a n K u l u Kutupah, 450,
S u r , oymak, 14.
S u r i, Horasan sahtb-i divan, 187,
193, 234
S u r i (Seyf-d-Din), Gur sultan,
210,252.
S u r i o l u M h a m m e d , Gur
meliki, 149
S u r i y e , lke, 61, 215, 296,,
S u r s u t i, kent ve rmak, 260,278.,
S u s i m a, Asokanm kardei, 58,
S u t r a, 26.
S b a (Hacip), Gaza e beylerin
den, 196, 198, 230.
DZN
S u b a T e k i n , Hanl devleti komutanlarndan, 142, 143, 174,
S i i l e y m a n (tccar), yazar, 103.,
S l e y m a n , Hzr Han'n babas,
334,
S l e y m a n (Kanuni Sultan), 306,
404, 405, 406,
S l e y m a n P a a (Hadm), 406,
407.
S l e y m a n d a l a r , h, 2, 370,
S m e r , lke, 22,
S n n i , snnilik, 359, 4a, 446, 448,
S t 1e , rmak, 97, 155, 155 h, 184,
278, 298, 318, 331,,
a b e h a r, kr, 225
e f i i, mezhzb, 239, 261. ah Bey
Arnun, Bk ca' Bey Arguna,
a h C i h a n , Garkanl Padiah,
34.
a h K u l u Ha n, Gurkanl devleti
Beylerinden, 414,
527
larn beylerinden, 448,

e h i d Kaan, 360, bk,, keza Mu*
hammede,
e h n a m e , eser, 211, 237.
e h r i S e b z , kent, 133.
e m s Ha n (Nusret Han), Gticerat hanedanndan, 392
e m s i - S i r a c A f i f , tarihi,
331, 364, 367.
e m s - d - D i n Behmenli sulta
n, 425,
e m s - d Di n , Kemir sultan,
411..
e m s ~ i t * Di n , Nurbah mezhe
binden eyh, 412..
e m s - d - D i n A b m e d, Bengal sultan, 334..
e m s - d - Di n B a y a z i t , Bengal sultan, 383,

e m s - d - D i n F i r u z
Bengal
sultam, 321,
m s - ii d , D in H a c l y a s , Bengal sultan, 382 (bk keza tlyas'a)
e m s - ii d - D i n l e t m i , Delhi
a h K u l u Ha n , Behmenli devlet
sultan, bk. letmi'e,
Beylerinden, 432.,
e m s - d - D in M u h a m m e d ,
a h M e l i k , Cudi Emiri, 194
254, Gur sultan, bk., Giyas-d a h Mi r z a , Gurkanl ehzadesi,
Din Muhammede
403,
ems-d-Din
Muzaffer,
a h (M i r z a\ bk, Mirza Saha,
Bengal sultan, 385,
a h , krallar, 73 h.
e m s 1 K ii f f a t, bk, Ebul
a h n e , 293, 295
Kasm Ahmed e,
a h n e-i d e r g a h , 311,
e m s - I - M l k , bk, Abd-! a h n e-i-f i 1, 340,
Cebbar Kidaniye,,
e r e f - n d - D e v l e , bk. Ebu
a h n e-i-i m a r e t, 341,
a h r u h, Timur ojlu, 334, 384, 410,,
Fevars'e,,
a h u * H e y k , oymak, 470
emsiye
hanedatt ve devlet,
ems-d-Din letmi'e matuf.
a m, kent, 170, 239,
a n s a b, efsanev k, 251,
277.
a n s a b a n i , hanedan, 251, 262, e y h e l i l , bk Ebul Kasm
Ahmede
264, 266, 274,
a r k i , arkiye devleti, Cevupur e y h z a d e D u n i k i , air 320.
devleti, 377, 378.,
e y t a n , 49,
a r v a, kent, 165.
i r a z, kent, 360, 383
e c a a t H a n R u m , Adilah- h a b - d - D e v l e , unvan, 178,
528
HNDSTAN TARH
205.
i h a b - d - D i n , tccar, 386
i h a b - d - D i n , MalvannKai&
ehzadelerinden, 390,
i h a b - d - D i n veya ems*dDin Bayezit, Bengal sultam,
383.
i h a b - d - D i n Muhammed, bk,,
Muiz-d-Din Muhammede,
i h a b - d - D i n me r , Del*
hi sultan, 316.
i i, 241, 412, 428, 450.
r H a n S u n k u r , bk Sunkura,
i r H a n S u r , Delhi'nin Afgan
sultam, 387, 413, 471..
i r z a d, Gazne sultan, 209,
i v a, bk Sivaya,.
S o I a p u r, kent, 440, 445, 449,
450, 451, 452.
o p e n h a v e r , bk. Schopenha*
uere,
uara-l - Nasraniye,
eser, 70 h,
u r p a n a k a , efsanevi kadn 114
c a (veya ah) Bay Argun, Sint
hkmdar, 409, 410.
c a - d - D i n A I , Gur Me
liki, 261, 262.
T
T a b, blge, 168
T a b a k a t " E k b e r i,
eser,
285, 299, 347, 360, 416,.
T a b a k a t N a 3 i i i eser, 6,
12, 42 h, 128 h, 131, 131 h,
136 h, 175, 207, 207 h, 209 h,
249, 250, 251, 251 h, 253, 258,
260, 261, 262, 262 h, 263, 265,
266, 270 h, 271 h, 273, 277,
281, 283. 283 h, 284, 288, 289,
291 h, 292, 293, 296, 371.
I a b e r h i n d, kent, 258, 285, bk
keza Batindaya
T a b e r i , tarihi, 70 h, 211, 212..

a b e r i s t a n (Tabaristan), blge,
150, 180, 191
T a c- d-D i a A r a l a n H a n S a n *
c a r e s t, bk.. Arslan Han'a
T a c - d - D i n F i r u z , Behmenli
sultan, bk.. Firuz'a,
T a c - d - D i n Sancar Gezlik
bk Sancara.
T a c - d - D i n S a n c a r Ke r t ,
bk. Sancara.
T a c - d - D i n S a n c a r Te z ,
bk. Sancara..
Tac-d-D in Yldz,
bk..
yldz..
T a c - 1 - M e a i r, seer, 211 h,
259, 270, 270 h, 271 h, 277 h,
278 h
I a c ik - 4, 145, 214, 230, 371..
T a 1 a r, ekiya, 362.
T a l, ayaklanm biri, 409, 418.
T a g o r (Rabindranath), air, 353,
356 h,
I a h e r t i, eli, 151.. 151 h.
I a h i r . Kemir sultan ems-dDin'n babas, 411
T a h i r (Bu), bk, Tahire
T a h k i k i - M a i I H i n d, eser,
71, 238,
T a k s i 1 a, kent, 54, 55, 58, 64,.
66, 67, 77, 78, 91, 93,
T a k s l e s , kral, 55,
T a 1 i b (Ebu), bk, Ebu Talibe
T a l i k a , Kent, 255,
I a I k o t a, kent ve vtrkma alan, :

452, 453,.
T a m i 1, ulus, 105,
T a n c a , kent, 323,,
T a n c o r, kent, 63, 107,
T a n g i r, Tankur, Kurgan, 276 (bk,
keza Biyavaya),
T a n i s a r, Tanesar, kent, 88, 164,
155, 205, 206 (bk, keza Stanesvaraya).
T a n k u r , bk, Tangire,
DZN
T a n r , 352, 353, 354, 355, 357..
T a r (Ihar) t, 177 h, 257,
T a r a f , 420, 433,.
T a r a f t a r , 420, 433,
T a r a i n , kent ve sava alan, 259
260, 269, 270, 278,
T a r a m a D e r g i s i , eser, 66 h.
T a r a z , kent, 197,,
T a r g , Mool komutam, 298, 311.,
T a r g ( melik ), Delhi sultanl
beylerinden, 301T a r i h - iA 1-i S e v k t e k i n , 153
h,
Tarih-
F a h r - d - D i n M
b a r e k a h, 13, 369,
T a r i h i - F e n a k e t i , 295.
T a r i h - i F i r u z a h (Ziya Bernnin), 13, 296, 299, 300, 371..
T a r h G z d e, 92, 136 h, 207
h, 237, 241.
T a r i h - i M b a r e k a h i , 334 h,
335.
T a r i h i R e i d i , 413T a r i h - i S a n , 175..
T a r i h - i Y e m i n , 5
T a (Ebul Abbas), Saman olu
devleti beylerinden, 132,
Ta , Gazne beylerinden, 191, 192,
226.
I a k e n t, kent, 360,.
T a k u r g a n , kent, 74..
Tat, 112.
T a t a r Ha n , sultan Gyas-d-Din
Tulukun evltl, 322, 381,
381 h (bk. keza
Behram
Han'a).
T a t a r Ha n , Gcerat valisi Zafer
Hanfm olu, 332, 392, 393 (bk.
keza Nasr-d-Din Muhammed
aha)..
T a t t a , Tette, kent, 258 h,
T a v a c , Tavai, Tavac ba, 385,
420, 421..
T a y i, Abbasi halifesi, 132, 138T a y i, bk.. Ebu Abdullah Tayi'e
T ay i s i ,
Taisi ( Nus ret- d-Din),
529
Delhi sultanl beylerinden

284 h.
T a y l a II, Taylapa II, kral, 98,
1C4
T a y l a k , Gazne beylerinden, 193,
T a y l a k , bk- Tilak'a,
T e b r i z , kent, 296T e f eS 1 Han, madahlann beyle
rinden, 452T e k i n, 71 h, 86
T e k i n a b a d, kent, 205..
T e k T a n r c l k , 110, 111,
T e 1 b o a, Delhi sultanl beyle
rinden, 317T e 1 e g u d i l i , 105 h
T e 1 e n g, Telingana, bk, Tileng ve
Tilenganaya
T e 1 l o, kent, 22..
T e n a s i i h , 32, 33, 44 h
T e n b e I, 92 h..
T e n g e, para, 313, 350, 351, 360,
367, 398..
T e n g i z Ha n , Mool Fatihi, 260,
278, 279, 302, 329, 333, 336,
359, 260 (bk,. keza Cengiz)
I e r e k , oymak), 5I e r m i z, kent, 137, 143, 172, 184,
191, 193,
194,196, 199, 361,
385..
T e t t e , bk. Tatta
T e v h i d, 34, 110, 111.
T e v r a t , kutsal kitap, 34 h, 94T m a c , Sint hkmdar, 409
T i b e t , lke, 42 b. 71, 75, 83, 99,
101, 273, 326, 413,
T i 1 a k (Taylak), yazar, 26, 26 h,
27.
T i m u r G u r g a n , Trk fatihi, 10,
279, 329,
331,332, 333, 334,
335, 336,
337,377, 384, 387,
390, 392, 403,409, 410, 411,
414, 426, 426 h 427, 428, 429,
432, 438, 443 h, 454, 471,
Timur
H a n I m a d- i-M 1k,
air Hsrev'in byk babas,
360.,
H in d ista n
T a rih
34
530
HNDSTAN TARH
I i m a r K r a n H a n (Kamer-ddin), Delhi sultanl beylerin

den, 284 h.
T i I e n g , Tilengana, lke ve dev
let, 310, 314, 320, 321, 328,
418, 421, 422, 426, 427, 428,
429, 430, 432, 434, 441..
T i r h t, kent, 113, 256, 322, 377,
T o a n , Bst sahibi, 128,
T o a n Ha n , Hanl, lek Hann
kardei, 148, 150, 152, 153,
155, 170, 171.
I o a n Ha n , Hanllardan, 171,
171 h.
I o a n H a n ( Iz-d-Din Iurul),
Delhi sultanl beylerinden
284 h.
I o a n (Ahmed), Harezm'de vezir,
160.,
T o a n (melik),
Gcerat beyle
rinden, 402.
T o h a r i s t a n , Tuharistan, lke,
131, 189, 205, 212, 253,
Torna (Aziz Thomas), 73 h
T o r a m a n (Lagaturman), Kuan
kral, 71, 72 h
T o r a m a n, Akhun kral, 86, 87.
T o t e m, 29
T r a j a n . Roma imparatoru, 74.
T r i i n o p o l i , kent, 104, 108..
I r i l o a n p a l , Pencap racas, 148,
153, 154, 155, 165, 166, 167.
T r i l o a n p a l , Kanevc ve Bari
racas, 166, 167,
T r i m u r t i, 111,,
T u a T e k i n , Gazne beylerinden,
209
T u g a 1 i n, Behmenli devleti bey
lerinden, 424, 425
T u 1 u k, devlet ve hanedan,
319, 320, 328, 332, 334,
337, 364, 377, 378, 383,
407, 408, 409, 410, 411,
416, 419, 420, 426, 469,
104,
335,
387,
415,
471.
T u l u k a h F u l a d Gcerat
beylerinden, 400,.
Tuluk
( Gyas-d-Din )
bk,.
Gyas-d-Din Tuluka.
T u t u k (Mahmud), bk Mahmud
Tuluka,,
T u 1 u k (Muhammed),. bk,. Muhammed Tuluka.
T u l u k ( Nusret ), bk.. Nusret
Tuluka,
T u i u k a b a d , kent, 362, 364,
389.
T u r u I bey Seluk, 186, 193, 195,
197, 198, 199 , 200, 201, 202,
203, 205, 228, 235, 241,
I u r u 1, Kafir-i Nimet, Gazne bey
lerinden, 205, 207.
T u r u l , ( Baha-d-Din ), Sultan
Muiz-d-Dinin Biyana valisi,
271 h, 272, 276, 277,.
T u r u 1, Bengal valisi, 288, 289,
298, 299.
T u r u l A l p H a n (Nasr-d-Din
Mahmud), Delhi sultanl bey
lerinden, 284 h
T u r u l I o a n H a n (Iz-d-Din),
bk.. Ioan Hana
T u h a r i s t a n , bk Ioharistana.,
T u l i b e t-I-TaliI, eser, 70 h.
T u n a , rmak, 286
T u n g a b a d r a , rmak, 107, 427,
442.
T u r a n , lke, 5, 6, 93, 96, 128 h,
175 , 212, 237, 296 , 362, 425,
442.,
Iurkistan
dovvn
to
t he
Mongol
I n v a s i o n , eser,
198 h
T u r s u n A k a , Adlahlarn beyle
rinden, 445.
T r u k a (Trk) , 8, 71 h, 72, 73
b, 97
T us, kent, 142, 179, 201,
T u y u l , 339, 348,
Tu z (Bay), 128,,
DZN
Tk, Harezmah, 260, 261,
T I ek kurgan, 258..
T 1 e k Han (Kunduzlu), 301.
I i i men, 398,
T r k , Turkler, ulus, 5, 6, 7, 8, 11,
12, 13, 14, 15, 18, 20, 42, 42h,
51, 54, 66, 67, 68, 70, 71, 71b,
72, 72 h, 73, 73 h, 91, 93, 97,
99, 112, 121, 127, 130, 133, 134,
140, 143, 144, 145, 148, 153.
164, 165. 166, 167, 168, 169,
174 176, 178, 182, 184, 185 h,
186, 187,
1 8 8 , 189, 206, 210,
211, 213, 214, 215, 216, 224,
225, 226, 226 h, 229, 230, 250,
251, 253, 253 h, 254,. 257, 259,
262, 263, 264, 269, 272, 273,
274, 276 277, 278, 279, 280,
281, 283, 284, 284 h 285, 287,
288, 290, 294 296, 298, 300,
301, 303, 304, 305, 315, 317,
318, 3)9, 320, 325, 326, 328,
329, 331, 333, 333 h, 336, 337,
338, 343, 344, 346, 348, 349,
351, 353, 357, 358, 359, 360,
361, 362, 364, 365, 366, 367, 368,
369, 370, 371, 377, 380, 381,
383, 385 385 h, 408, 409, 410,
413, 416, 419, 421, 424, 428,
429, 432,433, 435, 436, 437, 443,
443 h, 452, 466, 469, 471,
T r k A n a y u r d u , 9, 12, 24.
T r k - r a n r k veya tipi, 4, 5, 8.
T i i r k - D r a v i t r k veya tipi, 5, 8
T r k - a h i l e r , hanedan, 91, 92,
128.
T r k T a r i h K u r u m u , 73 h
T r k n , (Hdavendi Cihan ah),
sultan letmiin kars, 282..
T r k n H a t u n , Sultan Iletmiin
kans, 281, 282 h..
T r k i s t a n , lke, 2, 9, 10, 54,
75, 77, 87, 92, 132, 133, 134 h,
145, 150, 152, 155, 156, 158,
159, 160 h, 163, 170, 171, 172,
173, 174. 175, 179, 180, 190,
531
191, 193 200, 211, 215,

223, 224, 225, 229, 231,
238, 252, 262, 279, 286,
290, 292, 293, 300, 305,
324, 326, 329, 331, 333 ,
337,349, 359, 364, 366,
370, 384, 385, 411, 443 h
T r k m e n , oymak, 6, 54 h,
175, 187, 192, 193, 194,
196. 197, 198, 200, 201,
243, 275, 397, 418, 431
443 h, 445.
219,
233,
288,
306,
336,
367,
174,
195,
202,
437,
U
Ubadhandapura
( Vahind ),
kent, 92
U b e y d, air, 320.
U c c e y n, kent, 58, 61, 65, 68, 78,
79 , 82. 85, 146, 147, 257, 275,
276, 278, 279, 281, 282, 290,
291, 292, 293, 295. 399, 450..
U, kent, 257, 275, 276, 278, 279,
282, 290, 291, 292, 293, 295..
U d g i r, kurgan, 450..
Ui a k , 319, 348
U 1u , Adlah ehzadelerinden, 448.
U 1u Han, Delhi sultanl- bey
lerinden, 306, 307,.
U 1 u Han, bk, Kabil Ulu Han
(melik) a
U l u H a n - Azam, bk,, Balaban
(Gyas-d-Dine).
U 1 u Mirza, Gurkanllardan, 403.
U 1 u H a n i ; su yolu, 331.
U 1u i (melik), Delhi sultanl
beylerinden, 301
Ul v i , letmi soyundan, 308,,
U 1 y a b a d, kent, 230
U mma n , blge, 191, 214,
U n d (Veyhand), 140..
U n s u r , air, 236,
U p a n i a t l a r , kutsal eser, 25,
26, 26 h, 33, 34, 34 h, 35, 36,
37, 40, 42, 44, 45, 117, 118,
118 h, 119, 352,
532
HNDSTAN TARH
U p e o d r a , kral, 98..
U r g e n , kent, 159,
U r u v a U , kent, 43.
U k u r (Hukapura), ky, 77..
U t b (El), tarihi, 5 , 6 , 12, 128,
128 h, 129, 130, 133, 135, 136
h, 137, 137 h, 141, 143, 144,
144 h, 148, 149, 150, 151, 151
h, 152, 153, 154, 155 h, 161,
162, 163, 164, 165, 166, 174,
183, 212, 213, 222, 225, 236 h,
237 , 239, 241, 242, 242 h, 371,
U z a n e s, ehzade, 73 h
U r i m e t - i M u h a m m e d , 218nited
P r o v i n c e s nayted
Provens, vilyet, 42,
V
V a d i - l - K u r a , vadi, 170..
V a h i n d, kent, 92.
V a i d y a (G V.), tarihi, 72 h, 92h
95 h, 96 h,
V a k i a s u r e s i , 34,
V a 1 a b h i, devlet, 89
V a l i , 236,
V a ! i s t a n, blge, 191.
V a i l a l a s e n a (Balla! Sen), ktral,
101
V a I m i k i, yazar, 115, 116.,
V a m b e r y , bilgin, 284 h,
V a r a n g e l , kent, 314, 320, 321,
360, 421, 422.
V a r d a m a n a , Cena, 51.
V a r m , 250h.. (bk. keza Vermie)
V a r n a , V a r u n a , mabut, 14, 19,
29, 30.,
V a s k o da G a m a
( Vasco da
Gama), denizci, 386,,
V a s s a f, yazar, 367..
V a s k - - B i l l h (El), Abbas
halifesi, 139..
V a s k - - B i l l h (El), halife tas

la Delhi sultan Mubarekin
unvan, 316.
V a s u m i t r a, yazar, 76..
V a s u d e v a , Kuan kral, 76.
Vasudeva,
Kanva hanedannn
kurucusn, 81
V a t a p (Badami) , kent, 102,,
V a t s a r a c a , kral, 96..
V a y s y a, kast, 18, 31.
V e c i h-u 1-M 1 k, rac put, 392.,
V e d a , Vedalar, kutsal kitaplar, 19,
20, 25, 26, 26 h, 27, 30, 31, 32,
36, 37, 38, 80, 109, 110, 112,
119, 354 h.
V e d a m e d e n i y e t i , 24,
V e d a n t a (Veda Anta), 35
V e di k, 108
V e f i y a t- 1-A yan, eser, 70 h..
V e k i 1d e r (Vekil-i-der), 340,.
V e l i , 428, bk.. Ahmed Veli'ye.
V e l i d, Emev halifesi, 239,.
V e r m i , Gur meliki, 250, 250 h,
2e3,
V e r m i a n , Gur meliki, 250.
V e y h a n d, kent, 136 h, 140, bk.
keza Ohind ve Unda.
V e y n e v i i , mezheb, 352, 353,
V e z a r e t D i v a n , 220, bk. keza,
Divan- Vezarete
V e z i r , 157, 160, 216, 220, 221.
V i c a y a s e n a , kral, 101,,
V i c e y a n a g a r (Bicanger), devlet,
329, 416, 418, 421, 422, 423,
423 h, 424, 425, 426, 427, 429,
430, 432, 433, 438 h, 439, 441,
444, 446, 447, 448, 449, 450,
452, 453,
V i c e y a n a g a r (Bicanger), kent,
328, 453,
V i c n a n e s v a r a , yazar, 104.
V i d a r b a (Berar), blge, 80
V i d e h a , blge, 113.
V i h a r e , V i h a r a , 71
Vikramaditya,
andragupta
Unin lkab, 84,.
533
DZN
V i k r a m a d i t y a I, avlukya ha
nedanndan kral, 102, 103, 108,,
Vikramaditya
II, avlukya
hanedanndan kral, 108.
V i k r a m a d i t y a VI, Vikramanka,
avlukyalardan kral, 104.,
Vikramaditya
(Bikraraacit),
itor (Mevar) racas, 403,.
V i k r a m a n k a , bk Vikramaditya
VI ya
V i n i d y a dalar, 3, 75, 103,,
V i s , 19
V i a l g a r h , kurgan, 431,
V i n u, mabut, 30, 97, 110, 111,
112, 119, 354 h
V i n u g u p t a , kral, 107,.
V i u n i t, bk Veynevite
V i n u i z m, 104,
V u r m i , 250 h. bk,. Vermie,,
W
W o 1 s e 1 e y (Yarbay Haig),
419 h.
yazar,
Y
Y a b g u (Yafgu), 69, 73
Y a b g u (Bigu), Seluk beylerin
den, 195, 207 ,.
Y a d a v a, hanedan, 104, 105, 302,
Y a f g u , bk, Yabguya,,
Y a d i g r Bey Kzlba, eli, 397,
398
Y a g a 1 e k i n, bk Yaan lekine,
Y a a n T e k i n (Bora Han), Han
llardan, 172, 172 h, 173, 197..
Yamur ,
Trkmen beylerinden,
192.
Y a h u d i l e r , ulus, 94..
Y a h y a S i h r i n d i , tarihi, 335
Y a j i i s V e d a , kutsal kitap, 25
Y a k a 1 a r, 110.
Y a k u b (Yakup), Kemir ehzadesi,
414.,
Y a k u b 1 b n i L e y s, Arap emiri,
70, 92
Y a k u b o v s k i yazar, 228 hY a k u t , Delhi sultanl beylerin
den, 284, 285..
Y a m, 384.
Y a ma , 31
Y a r k e n t, kent, 74, 75,
Y a s a v u l , Yasay yrten subay,
420, 421.
Y a s o d a r m a n , raca, 87
Y a s o v a r m a n , kral, 99,.
Y a t i (jati), 14.,
Y a v a, 27,
Y a v a n a, 63, 79, bk, keza Yunan
Iya
Y e c u c - M e cc , 370
Y e m e n , 353.
Y e m i n - d - D e v l e , Sevktekin
olu Mahmudin unvan, 138,
145, 161,,
Y e m i n i y e (Devleti), Gazne dev
leti, 138.
Y e n a ! T e k i n , 159 b, bk.. Niyal
Tekine.
Y e z i d, Arap komutan, 212,.
Y l d z (Ic-d-Din), Gur beyle
rinden, 263, 263 h, 264, 265,
266, 270, 275 , 277, 278
Y o g a , 118..
Y o g i R a m a a r k a r a (bk.. Ramaarkaraya),.
Y u r u H a n , Delhi ehzadesi,
301.
Y u r u Ha n, Bengal beylerinden.
Y u n a n , Yunanh, ulus, 61, 6 3 , 6 4 ,
65, 74, 80, 81, 85, 86, 116.
Y u s u f , Sevktekin'in olu, 178,
200, 219.
Y u s u f , Bengal sultan, 385Y u s u f , Kemir sultan, 414,.
Y u s u f A d il, Adilah, bk Adil
Han, Adil ah'a..
Y u s u f E i d e r, Bengal Beylerin
den, 424,.
HNDSTAN
534
Y u s u f G r c , Adilahlar'n bey
lerinden, 443.,
Y u s u f H a n T r k , Adilahlarn
beylerinden,
Y u s u f K a d i r Ha n , Hanllardan,
171, 172, bk keza, Kadir Han
(Yusuf)a,
Y u s u f K u r e y (eyh), 410,
Y u s u f T r k K k , Adlahlarn
beylerinden, 443,
Y e i, ulus, 8, 64, 65, 69, 71, 73,
73 h,
Y z b a l k , 327, 328 416, 417,
419.,
Z
Z a b i 1 i s t a n, Zabulisian, blge,
191, 205.,
Z a f e r Ha n, Delhi sultanl bey
lerinden, 3 0 7 , 308,,
Z a f e r Ha n , Bengal beylerinden,
282,
Z a f e r Ha n , Gucerat valisi ve
sultan, 332, 393, bk keza Mu
zaffer aha
TARH
Zaferabad, kent, 322.

Z a g o 1 kprs, 137,
Z a g r o s dalar, 191,.
Z a l i m, bk Hmyun ah Zalim'e.
Z a m o r i n , unvan, 453.
Z e k t , 223,
Z e m i n d a r, 383, 475.
Z e m i n d a v e r, kent, 255, 264.
Z e n i l e r , 429,
Z e n g i e k , Kemir beylerinden,
413,
Z e r a n, blge, 250
Z e r d e t, dini nder, 94,,
Z e y n-e 1-A b i d i n, Kemir sultan,
361, 412,.
Z e y n e b ( Zeynep ) , Sevktekin
olu Mahmud'un kz, 172, 173,
197..
Z i y a B e r n , tarihi, 13, 296, 297,
298, 299, 300, 305, 306, 307,
308, 310, 311, 312, 313, 315318, 320, 323, 324, 339, 340,
342, 348, 349, 351, 360, 367,
371..
Z n m B e y A r g u n , Hseyin
Baykaranm beylerinden, 409,
DZELTMELER
Sahife
Satr
5
11
14
24
26 haiye
26
30
41
63
71
83
89
100
104
109
109
141
169
170
191
192
195
219
220
238
271
278
302
305
9
16
7
4 (sondan)
3
8
17-18
23
14
13
9
23
24
4 (sondan)
19
haiye
haiye 3
6 (sondan)
6
1
3 (sondan)
6 (sondan)
7 (sondan)
13
5-4 (sondan)
10
3
4 (sondan)
16-17
329
358
359
388
397
404
409
413
4
15
6 (sondan)
3 (sondan)
13
4
8 (sondan)
15
D o r u
Ya n l
Makaratlar
Maharatiar
Sivann
Brahmanlar
Brahmaspasti
Brahmanlar
Kera
Kanoj
Maharatiar
Hiung
Marataar
Sivann
Brahmanalar
Brahmanaspat
Brahmanalar
Kerala
Kanevc
Marataar
Hiuen
Trionpoli
Brahmanlar
Govinda, Das
Batinda
Hilfesinin
slm
El-Kaim-Billah
Niyl
(Ybgu)
(1515-16)
(Divan--irafi uguli, )
(Hadikat-l-Hakaik,,)
Malik-l
Srest
Yavada
Uzun sallarn en ksa
aklls
Maharatiar
h dini
Muiz-d-Din
Kerala
Kanbey
Suca
Makeri
Trionopoli
Brahmanlar
Govinda Das,
Batinda
Hilfetinin
Msr
El-Kaim B Emrullah
Niyal
(Yabgu)
(1015-16)
(Divan- ugtli i raf ,)
Hadikat-*Hakikat
Melik-l
Sursuti
Yadaya
Aklszlarn en aklsz
Marataar
Sh dini
Muin-iid-Din
Kerla
Kambey
iica
Makeri
DZELTMELER
536
Sat
Sahife
417
419
421
428
428
429
435
455
460
9 (sondan)
7 (sondan)
12
10-1
16
11
7
kinci Hande h
kmdarnn tahta
k tarihi
462 kinci Kemir sul
tannn tahta k
tarihi
465 Bidar sultanlarna
ait ilk tarih
7
i
5 (sondan)
47'
D o r u
Yan!
smail Nuh
Gariban
Mahmud i
Gere-Malvagince
Sultan Hieng
ynde
1480
E - B a t Bengal sultani ar
1389
smail Muh
Gariban
Muhamned 1.
gereince
Malva sultan Hueng
ynden
1482
1347
1349
1482
1487
1541-1489
1441-1489
1399
Gazne Sultan Sevktekn olu Mahmut ve Mhr
L ev h a I
Mohenco Daroda bulunan eya.

/.
F ild i i t a r a k ,
S . K a k lm
2 . a k m a k ta n d a n
a k ik ,
6.
T a ta n z a r ,
7.
t a r h , 3. a k m a k ta
p a r a la r , 4.
B ron zdan
K e r a m ik te n
m anda,
8.
Y o n t u lm u
oyu n cak
a k m a k t a ,
( B a
oynak
).
L evha I I
1, Mohenco
Sabun
Daro.
T a s n d a n ( s te a t ite )
2. Mohenco Daro.
h e y k e l.
B ir
s o k a k v e b ir
la m .
L ev h a V
Buda
T a k s la ;
G r e k o ~ B u d ik
s l p
s.
ilk
yz
y lla r .
L evha V
1 Asoba direi,
L a u r iy a N a n d a n g a r h
( B i h a r ) ..
3,
Bir Asoka direinin bal,

S a r n a t ( B e n a r e s in S 6
k im , K u z e y i)
Sani Stupasinin gney giriinin stndeki alt levha.

( Tai girift ileme tarzn gsterir),,
L e v h a V I v e V I I ' y e f>afcma/z,
Levha VI
Byk Buda Stupas:nn ( Buda kalntlarn korumaya mahsus ant ) Kuzey doudan grn .
S a n i; M e r k e z H in d is t a n ; M il tta n 1 v e y a 2 y z y l n c e .
L evha V II
Byk ani Stupasnn do4 girii . ( Bak levha VI'ya ).
Levha VIII
Buda-Gaya da ( Benares Dousu Patna gneyi) byk Buda mabedi;

ana bina 60 m,, kadar yksekliktedir. lk yapl belki Buda devrine
yakndr; bugnk biin aa yukar 7 inci yzylda inli Budist hacs
Hien-Tsangm grd biimdir.. Mabetlerde talarn nekadar ilenmekte
olduunu ve yapnn ehram biiminde ykseldiini gstermektedir..
L evha I X
1 Barhut ( Allahabad'm gtey-bats ), Stupann duvar

kabartmalar: Bir Kiraln Buday ziyarete gelmesi,
M . , IL , y z y l o r ta s
2 Ayn anttan bir para t Bir Kiraln Bodi (bilgi,

klanma ) aacna tapmas.,
M . .
1 v e y a 2 in c i
y z y l.
1 . Karl'da ( Puna'nn Kuzey bats ) yeralt

mabedi: uzunluu 41 m,, genilii 27 m., yksekli 15 m. erdeki ant bir Stupadr.
2. Nasikde ( Bombay'n Kuzey-dousu )

yeralt mabedinin girii.
A yn d e v ir =
L evha X
L evha X I
Ramyanda 35 m,, yksekliindeki Buda heykeli ( Kanik devri): Greko-Budih veya Gandara okulu slbunda yaplmtr, Bamyan (Afga*
nistan), Kuan hkmdar Kanikin en nemli iki merkezini (Hindistanda Piaver, Trkistanda Belh-Bahka ) biribirine ulatran en nemli
boazdr ve nl bir kervan konadr, Heykel ve iinde bulunduu
oyuk dorudan doruya kaya iinde oyulmutur,, Heykel etrafnda
Buda keilerine mahsus oyulmu hcreler grnmektedir,,
L evha X II
BamyanMa 53 metre ykseklikte Buda heykeli* Kankn olu devrine

ait sanlr. (Ayrntlar iin bak levha XIe)
Levha X III
Kank kutusu. Piaver yaknlarnda Kanika Stupasnda (Buda'dan kal

ma bir eyi saklamaya mahsus ant ) bulunmutur,. Tepede kapan
zerinde oturmu Buda ve ayakta k Bodisatva ( Buda aday) vardr..
Ortadaki resim Kaniktr; saunda ay, solunda gnei
temsil eden iki ahs bulunmaktadr.
Levha X IV
Acanta maaralar. Dekkende (Bombay'n 350 Clm. Dou-kuzeyinde) oyulmu 29 maara olup
Buda keilerine mahsus imiler. M. 5. 1 inci ve belki 2 inci yzylda oyulmaya balanlm
trlar; en sonlar M. s. 6 inci yzyldandr. Eski Hindistan'n en gzel resimlen buradadr.
evha X y
Acanta maaralar resimlerinden ( Bak levha XIVe )
Levha X V I
Tancor ( Gimey-dou Dekken ) byk mabedi ( Byk Pagoda ) ola

slbu 1000 nc yla doru.. Mabet ok oyma ve kabartmaldr
ve ehram gibi ykselir,
L evha X V II
Tancorda Subrahmanya mabedi; S inci yzyl, ( Bak,, Levha XVIya )
L evha X V III
EUorada ( Bombayn 300 Kim,, Kuzey-dousu ) kaya iinde oyulmu

iva mabedi, ivanm Himalyada oturduu yere atfen Kaylasa
mabedi denir,, ( M, s, 8 inci yzyl >.
yzyllar ) Adiaat mabedinin ii. Heykel ve ssler mermer iinde oyulmutur. (Cevna mabedi ) ,
Levha X X
Kanarakta ( Orssada Puri yaknnda ) Gne mabedi; Kara Pagoda

diye nldr. 13 nc yzyl. Cya ekilen bir araba
imi gibi tekerlekleri vardr,.
Levha X X I
Kanarak'taki Gne mabedinin tekerleklerindeki oyma ve ilerin

ayrntlar (Bak., Levha XXye )
Levha X X II
Gazne Sultan Sevktekin olu Mahmudun trbesinin kaps.

(imdi Arada bulunuyor)
L evha X X III
1 Sevktekin ola Mahmudun sandukasnn

bandaki ta,
2, Sevktekin olu Mahmudun sadakas zerindeki

yazlar, ( Kabartma )
L evha X X IV
Kutub Minar ( Delhi),
L evha X X V
Kutub Minar ( ilk erefeye kadar olan ksm )

ve Hindu eseri olan demir direk,
L evha X X V I
b.
Kuvvet-l-Islm camimdeki oymalar ( Delhi )
a ) Aybey devri,
b ) letmi devri,.
Delhideki Kuvvet-l-slm camimin inden br grn.
L evha X X V II
L evha X X V III
. iletmi kz Sultan Razye
b. Delhide letmi trbesi.
L evha X X IX
b Mltanda eyh Rikn-d-Din ( Rku lem ) trbesi,
L ev h a XX X
Multan*da S^yh Rkn-d-Din trbesinin kesiti,
L evha X X X I
a Pandua (Bengal) : Adna Mescid ( Cuma camii )
bB Gilberge (D ekk en); Bende-Nvaz Kemeri,
Bicapur ( Dekken)! Muhammed dilah trbesi.
L evha XX X II
L evha X X X III
b. Bieapur ( Dekken ) : brahim Ravza'daki trbe.
Levha X X X IV
Ahraedabad (G u c e ra tj: Cami Mescit

Yusuf Hikmet Bayur - Hindistan Tarihi 1.cild PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yusuf Hikmet Bayur - Hindistan Tarihi 1.cild PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HNDSTAN TARH

Birinci bask : 1946

a) Trk-ran tipi 5 b) Hint'Avrupa tipi 7 e) Draviter 7..

Hndiztanm bas zellikleri

Hindistana ktle halinde yaplan gler 9 Kuzeyden gelen ordu*

MSLMAN TRKLERDEN NCEK DEVRLERN

Veda, Brahman ve Upaniatlar devri

Hint kutsal kitaplar 25 Eski Vedatar devrinde yaay 27 Vedalara

Budatun ilk yllan ve genlii 42 Budann * Ermek iin ura

Morya devletinin kurulu ve byy 56 lk Moryalar devrinde

Selkosun kurduu devletin dalmas 63 Belh Yunanllarnn

Genel bilgiler 65 Tarihler sorumu 66 Saka ve Partlar

Kuzey Sakalar 78 = Hindistan Partlar (Pallavalar) 78 Bat Saka

stn hkmdar iln etmesi ve at kurban etn e treni 80 Buda ve Cena

Kemir devleti 91 Pencap devleti 91 Trk ah krallarntn

ola devleti 106 Patlavalarn devleti 107 Gangalar 103..

ve Bagavad-Gita 116 Puranalar

MSLMAN TRKLERDEN NCEK DEVRE AT SELM

MSLMAN TRKLERlN HNDSTANA GRMES

lk devre 128 Hinduku kuzeyindeki durum 131 Sevktekinin

Mes'ud'un zaaflar 186 lk yllar (1030 1033) ve Trkistan'la m

Mevdud 205 Mevduddan sonraki kark durum 206 Seluklarla

Halk 211 Gazne devletinin kurulu biimi ve baz zellikleri 213

DEVLET HAKKINDA SELM ' BBLYORAF YA :

A.. ada eserleri 246 B. ada olmyaa eski eserler 246

Muiz-d-Dinin lmnden sonra Gur devletinin durumu 262 Son

BRNC DELH TRK SULTANLII

Alnan yerlerin korunmas ve salamlatrlmas 270 Cemne r

Balaban 266 Balabandan

kark devir 300

lk yllarn siyasas 306 Guceratn fethi 306 Byk tasarlar

Genel siyasa 319 Veliahd Muhanmed Ulu Han'n Varangel se

4 4 DELH SULTANLARININ KTKLER .

DELH TRK SULTANLIININ DAILMASINDAN

Kurulu 391 Ahmed ah 393 Mubamtned ab 1-Kerim* ve

Bir mslman hanedannn Kemire yerlemesi 411 Halkn slm"

iilim resm din yaplmas ve Bicapura kar sava 449 Bidar ve

BRNC DELH AFGAN SULTANLII

BRNC DELH TRK SULTANLII VE ONUN DAILMASINDAN

A Yazdktan devri ve ona bitiik zamanlar yaam tarihilerin

Bu cildin kendi zellikleri hakknda unlar aklamak

emekler sarf edilmitir. Bylelikle slm ve Hristiyan dini ana

Gazne devletinin kurulmasiyle Mslman Trklerin Hin

indistann tabi kara s n r la ^

Bylece snrlandrlm olan

bu lkede ana blge

Bunun balca zellikleri unlardr:

Pamir.in batsndan Arabistan denk

zine kadar uzanan ve yukarda sz geen

ve bol -rn verieidir ; Bat ksm J e , Gcerat mstesna, o

bozma) yellerine ve onlarn yadrdklar yamurlara tbidir, En

nemli olan gney-bat yellerinin yadrdklar yaz yamurlar

Avrupada olduu gibi Hindistan*da da*birok rk oturur,,

Bu rklarn aralarndaki karmalardan az ok

cai (Ghalzai, Khalci .) lerdir; kendilerini Trk aslndan bilir

Afganlar, Afgan ad altnda imdiki Afganistanda en

ilgili bir dil konuan - bugn Dr av it, dilleri denilen diller bu

Hindistann baz zellikleri vardr ki, bunlar gznnde

lde nemii gler en _son mi ltdeyrinekadar yaplabilmitir,.

1. Hindistan ikliminin ok scak ve gevetici

Hindistan halk vurukan ve etin deildir denildiinde,

Halkn az vurukan ve az etin olmas, yerli hkmdar

Balka,, denilmesi de bunu gsterir. TarHf caytlarn az ok mazbut olduu Islm^-.devj'inde^-Hindu-Kuun

Avrupada olduu gibi Hindistanda dabirok rk oturur,,