You are on page 1of 3

r

AMlhamit 'in

in Mslmanlarna nasihat iin gnderilen


heyetin bakan Enver Paa.

in'de patlak veren Boxer isyan zerine


Alman mparatoru Wilhelm,
Sultan Abdlhamit'e mracaat ederek,
in'e bir nasihat e heyeti
gndermesini istemiti.
Bir Mslman heyeti etkili olabilirdi;
nk in'de 30 milyon Mslman vard...
Yazan: T.T.
yzyl XX. yzyla balayan tarih, dnyay
yerinden oynatan bir in krmna yol at.
Boxer denilen olay, ister istemez, Sultan
II. Abdlhamiti in ile ilgilenmeye yneltti.
Dnyann byk devletleri in'de siyasi ve
ktisad bakmdan geni apta smrgecilik
yarnda iken, in ihtillcilerinin Avrupaliara kar ayaklanmas, kanl sonular verdi.
Kolay yattrtamayan bu olay, ini ar para cezalarna
mahkm ettii gibi, limanlaryla doal kaynaklarnn da
adet paylalmasna yol at.

SMRGECLK EMBER
II. Abdlhamit tarafndan nasihat heyetine
dahil edilen din bilgini
Hoca Mustafa kr Efendi.

inde Ingilizler, Franszlar, Almanlar, Italyanlar, Beli


kallar, hatta AvusturyalIlar bile smrgeci olarak kar yar-

11

ndaydlar. Bunlara Amerikay; inin ezeli dman iki


byk komusu Japonya ile Rusya'y da eklemek gerekir.
Btn bu devletler, her frsatta paylarna fazla hisse kopar
mak abasyla, in'i yolmak eilimindeydiler. in ise XIX.
yzyl iinde lkesine yaplan saldrlara, kar koyduu
btn savalar kaybetmi, 1860 ylnda Ingilizlerden, 1884
-85 ylnda Franszlardan, 1894 senesinde komusu Japonlardan byk darbeler yemiti. Btn bu yenilgiler serisi
inin yabanc devletler tarafndan parsellenmesine, sm
rlmesine, erimesine sebep oluyordu, te yandan, dejenere
olmu, beceriksiz bir imparatorluk ailesi vard. Afyon yuttu
rulmu inin, iinde bulunduu, bu uyuukluktan kurtul
mas iin XX. yzyl balarken m illiyeti ve ihtillci gizli bir
rgt kuruldu. Bunlarn kanl ayaklanmalarnda kullandklar
sloganlar, yabanclarn lkelerinden defolmalarn, uluslar
nn siyasal ve ekonomik bamszlk iinde yaam.asn
hedef tutuyordu. Bu gizli rgtn ad Boxerdi. Boxer,
aslnda yumruklama ve yumrukla ldrme anlamna geler.
bir kelimedir. inliler, eylemlerinde bu kelimeyi Hakkn
Yumruu anlamnda kullandlar.

HAKKIN YAMURU
Boxerlerin AvrupalIlara lm arlar ile balattklar
ayaklanma, pek kanl oldu. Yabanclara ait binalarn ou,
yerle bir edildi. Almanyann Pekin Bykelisi Bare de
Ketteler. sokak ortasnda, lin edilmek suretiyle, feci ekil
de ldrld. Alman Elisi K. Von Ketteler, 22 ubat
1853de Potesdamda domutu. Gen yata diplomasi
mesleine geti, ilk d grevini indeki Kanton ehrinde
yapt. ince rendi. Daha sonra Vaingtonda grev ald.
1899 ylnda, Almanyann in bykelisi oldu. 20 Haziran
1900 gn, Boxer ayaklanmas srasnda, Pekinde ldrl
d. Bu olay, dnyay ayaa kaldrd. Batl devletler, alma
eyleminde birletiler.
Askerlerini bakumandan olarak setikleri Alman
Mareali Waldarseenin emrine vererek, acmaszca inli
avna getiler

Sultan Abdlhamitin ince beyannamesi. in Mslman lan'na


datlmak zere hazrlanan beyanname besmele ile
balyor ve ince devam ediyor.

MPARATOR WlLHELMlN SULTAN HAMTE


MRACAATI
4000 senelik bir devlet olan inin, 1900 yl banda
nfusu, tahminen 440 milyondu. Bunun, 30 milyonu Msl
mand. Geri, Alman mparatoru Wilhelmin mesajn Sul
tan Abdlhamite ileten stanbuldaki elisi, indeki Ms
lman adedini 50-55 milyon olarak belirtiyordu ama, gerek
miktar bilinmiyordu.
Alman mparatorunun Abdlhamite ricas, esas itibariy
le, iki maddeden oluuyordu. Abdlhamit, hkmdarlnn
yansra, Mslmanlarn dini lideri yani halifesiydi. Bu
nitelii ile in Mslmantarnn Boxer olaylarna karma
malar iin bir tavsiyede bulunabilirdi. Dier taraftan, bir
hkmdar olarak inin Sathlara kar kanl eylemlerini
nlemek zere AvrupalI milletlerden oluan orduya, Trki
yeden de bir miktar asker gndermek suretiyle katkda
bulunabilirdi. Alman mparatorunun bu teklifinin gerekle
mesi iin Trkiyedeki bykelisi Baron de Marshall Bilbertayn birka defa, Sultah Hamlti ziyaret etti. Hatta son
grmesini, bu iin abuklatrlmas dileiyle, 5 Nisan
1901 gn, cuma selamlnda yapt.
Padiah, konuyu Sadrzam Halil Rfat Paa ve dier
yetkililerle grt. Trk hkmdarnn, halife sfatyla in
olayna ilgi gstermesi, lehte bir sempati douracandan,
uygun grld ise de ine, bir miktar asker gnderilmesi,
benimsenmedi. Ancak, kan dklmemesi iin inlilere
nasihatte bulunmak, ayn zamanda indeki mttefik ordu
su bakumandan ile temas etmek zere, bir heyetin gn
derilmesi kararlatrld.

NASHAT HEYETNDE BULUNANLAR


Babli ile Yldz arasndaki yazmalardan sonra, in'e
gnderilecek heyet, askeriye, mlkiye ve lmiyeden olmak
zere seilen aadaki, kiilerden kuruldu:
1. Mirliva Enver Paa (Heyet reisi)
2. Kolaas (kdemli yzba) mer Nzm Bey
3. Din limlerinden Mustafa kr Efendi
4. Kad Hac Thir Efendi

12

indeki
Bser
ayaklanmasnda,
lin edilerek
ldrlen
Alman
Bykelisi
Baron de Ketteler

5. Sarkl Zuhaf Alayndan Humuslu Mahmut (muhafz


olarak)
6. Yine ayn birlikten Haan (muhafz olarak)
7. Tercman Viino Kinvoli
8. Hizmeti, stanbullu, Mehmet Efendi
9. Tercmann kz Matmazel Hortans
Buradaki Mirliva Enver Paann, Harbiye Nazr ve Ba
kumandan Vekili Enver Paa ile isim benzerliinden
baka bir ilgisi yoktur. Mirliva Enver Paa, Polonya
aslldr. Babas Constantin Borzecki, 1848 ihtillinde, Tr
kiye'ye snp Mslmanl kabul ederek Mustafa Cellettin adn almtr. Bu Mustafa Cellettin Paa, ordumuzda
byk yararlyla anlr. Rus savanda, 5 yerinden yaralan
d halde, yaralanan atn deitirmek suretiyle, savaa
devam etmi ve bu yararl yznden rtbesi paala
ykseltilmitir. Olu Enver Paa, Pariste eitim grm,
Abdlhamitin yaverliini yapm, Ispanya - Amerika ihtilf
srasnda ataemiliter ve mahit olarak, Kbaya gnderil
mitir. Bilgili ve milletleraras ilikilerde uzman olan Enver
Paa, uzun mddet Yldzda padiahn zel olarak kurduu
Tefti-i Askeri Dairesinde grev yapm, Trk-Yunan hudut
komisyonunda, baarl almalarda bulunmutur.
mer Nzm Bey (1868-1937) merutiyet dneminde,
Selnik merkez kumandan olarak n yapan kiidir. Padia
hn zel emri ile in heyetine, sonradan dahil edilmitir.
Beyazt Camii ve medresesi hocalarndan olan Mustafa

ssledi. Gerek anghayde, gerek Hong Kongda halk, o


gne kadar grlmemi tezahratta bulundular.

NE VARI VE TEMASLAR
Enver Paa, ine varr varmaz oradaki btn misyon
efleriyle grt. Heyet, nl in generali Lin-Van-San ile
Kocong-Kyi, 2 Haziran 1901 gn ziyaret etti. Bu ziyarette
Trk heyetini, in Mslmanlarndan dzenlenmi zel bir
blk karlad. Ayn akam General Lin-Van-San, Trk
heyeti erefine bir yemek verdi. Enver Paa, 4 Haziran gn
Fransann in temsilcisi M. Franois, 6 Haziranda da
Ingiliz Amirali E. Seymourla grt.
Trk heyetinin indeki grevi, in Mslmanlarna hali
fe padiahn t ve tekliflerini ulatrmakt. Ancak, Trk
heyeti ine gelmekte ge kaldndan 54 gn sren Boxer
ayaklanmas Batllarca tamamen bastrlmt. AvrupalIlar
rahata kavumulard. Bu bakmdan, Trk heyetinin grevi
aktalitesini kaybetmiti. indeki Batl ordunun baku
mandan Alman Mareali Valdersee ise, byle bir ortamda,
Trk heyetinin inliler zerinde bir bar melei gibi grn
mesini, kendi prestiji bakmndan, uygun bulmuyordu. Bu
dnceyle, ine gelen Trk heyetine pek nem vermedi.
Enver Paa, Yldz Saray ile yapt ifreli telgraf grme
lerinde, Atman mareali ile indeki dier Batl devletler
temsilcilerinin son durum karsnda, Trklere madd ve
manevi adan ihtiyalar kalmadn padiaha bildirdi.
Ancak Trk heyetinin baard tek hizmet u oldu: Boxerlerin Batllar tarafndan cezalandrldklar srada, Msl
manlarn da bu ayaklanmalarda pay olduu dncesiyle
mezarlklarna el konmutu! Trk heyeti, Islm mezarlklar
n yabanclarn elinden kurtard.
Trk heyetinin dier bir hizmeti de slm halifesi sfa
tyla, stanbulda ince bastrlan beyannameleri, in Mslmanlarna datmas oldu. Bu stunlarda grdnz
ince beyannamede, padiahn iyi niyetleri, esenlik dilekle
ri ve duas yazldr. Bu beyannameyi devrin nl eyhlis
lm Cemalettin Efendi yazm ve Enderundaki inliler
tarafndan bu dile evrilmiti. Bu beyanname, inliler ze
rinde etkili bir hatra brakt. Trk heyetinin datt bu
ince beyannameleri, Mslman inliler erevelettirerek
evlerinin zenli yerlerine mukaddes birer tablo gibi astlar.
Heyete babasyla birlikte katlan ve yolda
Enver Paayla evlenen Matmazel Hortans.

kr Efendi, aydn bir din adamdr. Bu konuda Trke ve


Arapa yaynlanm eserleri vardr. Ayn zamanda gl bir
hatip olan Mustafa kr Efendi Tetkikat- eriyye azal
yapm, 1924 ylnda lmtr. Kad Hac Thir Efendi,
Fetvhane memurlarndandr; tercman Kinyoli aslen Hr
vattr. stanbulda Avusturya Konsoloshanesinde alm,
ine gnderilen heyete tercman olarak, kz Hortans ile
birlikte katlmtr. Hortans, Rus vapuru ile yaplan bu
seyahat srasnda, skenderiye'de, heyetin reisi Enver Paa
ile nikahlanmtr. Bu evlenme, Sultan Abdlhamltin Enver
Paaya Yldz Sarayndan gnderttii ifreli telgraf zerine
yaplmtr. Enver Paann ilk ei, Arnavutlukta ehit edilen
mehur, Mir Mehmet Ali Paann kzdr.

N YOLCULUUNDA, TRK HEYETNE


SEVG GSTERLER
Trk heyeti, padiahn Yldz Sarayndan sadrzama
gnderdii 9 Nisan 1317 (1901) gnl 26 sayl emri zerine,
Rus bandral Nicola gemisi ile, 18 Nisan gn yola kt.
Kzldeniz yolu ile giden heyet, 33 gn sonra in'e vard. Yol
uraklarnda Mslmanlarla temas edildi. Trk heyeti, 4
Mays 1901 gn Kolomba limannda Mslmanlar tarafn
dan heyecanla karland. Halk, lkelerindeki camileri gez
dirdi. Trk heyeti Singapurdan ayrlrken de yzlerce sandal
dolusu Mslman tarafndan, mzka ile uurland. Heyete
byk sempati gsteren halk camileri, Trk bayrayla

KOYUNLAR,KAZLAR, RDEKLER...
Trk heyeti, indeyken, Rus ar,, oradaki temsilcisi
vastasyle bunlar lkesine davet etti. Durumu Yldz Sarayna arzeden Enver Paa, uygun cevap ald. Trk heyeti
inden ayrlrken Mslmanlarn hediye yamuruna urad
lar. Hediyeler arasnda koyunlar, kazlar ve rdekler gibi
hayvanlar da vard! Trk heyeti, bu canl hediyeleri almak
istemedi, fakat heyetteki hocalar:
- Hediye reddedilmez! fetvasn ileri srdler.
Uzun mnakaalardan sonra, kazlarla, rdekler geri veril
di. Koyunlar, bir cami avlusunda kesilerek kavurma yapld!
Trk heyeti inden bir Japon vapuruyla ayrlrken, san
dallar dolusu Mslman tarafndan, mendiller sallanarak
uurland.
Heyet Koreye urayarak Sibirya treni ile Rusyaya gitti.
Moskovada da Kremlin Sarayn gezdi.

N GEZS HAKKINDA RAPOR


Heyet Reisi Mirliva Enver Paa, in gezisi hakknda,
Sultan Abdlhamit'e bir rapor verdi. Bu raporda zetle,
douda nemli noktalarn ngilizlerin elinde olduu, stan
buldan ine kadar deniz yolu zerindeki nemli merkez
lerin hi birinde Trk konsolosluunun bulunmad belirti
liyordu. Bu durumun ekonomik ve politik adan aleyhimize
olduunu belirten Enver Paa, in Msimanlarn din
bilgilerinin zayfl dolaysyle, buraya bilinli din adam
larnn gnderilmesini de teklif ediyordu.
Yaver Kolaasr Nzm Bey'in raporunda da zetle, dikka
te deer u cmleler vard: inliler yaratllar bakmn
dan, ok nazik ve terbiyeli kiilerdir, zellikle konuksever
likleri, hibir Avrupalda yoktur. Bu adamlar ylesine zeki
ve alkandrlar ki, eer bir .gn uygarl benim- ~ y
seyip ilerlemeye balarlarsa, gemi ola Avrupallara ... m .

13
Kiisel Arivlerde stanbul Bellei
Taha Toros Arivi

You might also like