You are on page 1of 167

sann anlam

aray
VKTOR E. FRANKL
20- yzyln tinde gelen psikiyalrlarndan Viktor E. Frankl,
otuzun zerinde yabanc dile evrilen ve biltfln dnyada 12
milyondan la/la salan nsann Anlam Aray'nda, kurucusu
olduu logotcrapinin ilkelerini. kinci Dnya Sava srasnda
bir toplumu kampnda yaadklar eliinde nnlalmukludr. ,
Okurlar. Franklin tasvir ettii toplama kampnn, dnyay daha
byk hir hapishane olank kavramamz salayacak parlak bir
ncUfor. dntn fark edecektir. Gasset. Heidegger ve
Sartrc'dan aina okluumuz dnceler nda, varoluun etin
koullarnda "anlam"! kefetmemize yatlm edecek sreci anlatan
Frankl. "nsan insan yapan nedir? sorusuna da yanl vermeyi
alyor..
"Gerekten Uivn duyulan ev. yauna yimefik tunnnuzdaki
temel bir deimeydi- Yaamdan ne beklediimizin gerekten
/mendi olmadn, asl onenl olan evin yaamn bizden ne
bekledii olduunu tirenmemiz ve dahas unulsuz mumlara
retmemiz gerekiyordu Yaamn anlam hakknda sorular
sormay brakmamz, bunun yerine kendimizi yaan tarafndan
her gn, her saal sorgulanan birileri olarak dnmemiz
gerekirdi. Yantmzn konuma ya da meditasvondn deil,
doru eylemden ve doru yaam bi\ iminden olumas
gerekiyordu Nihai anlamda yaam, sorunlara doru zmler
bulmak ve her birey iin kesinlisiz olarak koyduu grevleri
yerine getirme sorumluluunu almak anlamna gelir "

AvusturyalI psikiyatr. nc
Viyana Okulu"nun ve
logotcrapinin kumcusu olan Frankl.
varoluu terapinin de cn nemli
isimlerinden biridir, ikinci Dnya
Sava srasnda, toplama
kamplarnda yaadklarn, kendi
psikiyatrik retisi balamnda
geni kitlelere sunduu insann
Anlam Aray, Frankl'n "Freud
ve Adle^dcn sonra sahasnn en
dikkat ekici ismi" olarak
anlmasn salamtr Dier
nemli eserleri arasnda, 77e
Unconscious God, The Will to
Meaning ve Psychotheraphy and
Existentialism saylabilir.

Viktor E. Frankl (1905-1997)


AvusturyalI psikiyatr. nc Viyana Okulu"nun ve logoterapinin kurucusu olan Frankl, varoluu terapinin de en nemli
isimlerinden biridir. kinci Dnya Sava srasnda, toplama
kamplarnda yaadklarn, kendi psikiyatrik retisi balamnda
geni kitlelere sunduu insann Anlam Aray, otuzun zerinde
yabanc dile evrilmi ve FrankPn Freud ve Adlerden sonra sa
hasnn en dikkat ekici ismi" olarak anlmasn salamtr. Di
er nemli eserleri arasnda, The Unconscious God, The Will to
Meaning ve Psychotheraphy and Existentialism saylabilir.

insann anlam
aray
VKTOR E. FRANKL

okuyanjjfus
Psikolog/Psikiyatri 31
mann Anlam Arayj
Viktor E. Frankl
ISBN: S71-105-4054-20-6
I. Batk: stanbul, Haziran 2009
II. Bask: stanbul, Eyll 2009
III. Bask: stanbul, Aralk 2009
Yayn Koordinatr: Zeynep Uzun
Yayna Hazrlayan: Seluk Aylar
eviren: Seluk Budak
Grallk Tasanm: Berna Kuleyin Tolga
Film, bask ve dit Duplicate Matbaa zmleri San. ve Dif Tic ltd. tl.
Maltepe Mah. Litro Yolu Sok. Fatih San. Sit. No: 12/102 Topkap,
Zeytlnbumu, stanbul Tel: (0212) 674 39 B0, Fak: (0212) S65 00 61
Orijinal Ad- Man's Search for Meaning
Copyright Eleonore 6 Dr. Gabriele Vesely Frankl
Bu kitabn yayn haklar Okuyan Us'a aittir. Her hakk sakldr. Tantm in yaplacak ksa
alntlar dijmda yaymann yazl izni olmakszn hibir yolla og alalamaz,
Okuyan Us Yayn Eitim Danifmanlk Tbbi Malzeme ve
Reklam Hizmetleri San. ve Tie Ltd. tl
Alemdar Mah. Saik im st Sok. Keskinler Merkezi, No: 6011 Caalolu 1st
Tel/Fax: (0212) 519 93 B7
okuyanusBokuyanus.eom.tr

Viktor E. Frankl

NSANIN ANLAM ARAYII


ngilizceden eviren: Seluk Budak

okuyanfjpf

indekiler
nsz........................................................................................... 7
73. Baskya nsz -1984 Basmna nsz................................13
1. Blm
Toplama Kamp Deneyimleri............... .....
2. Blm
Genel lkeleriyle Logoterapi...........
.111
Anlam lemi
Varolusal Engelleme .......................................................... 114
Nojenik Nevrozlar.............................................................. 115
No-Dinamkler.......
118
Varolusal Boluk
120
Yaamn Anlam .
.122
Varoluun z ..
.123
Sevginin Anlam .
126
Acnn Anlam........................................................................ .126
Meta-Kilirk Sorunlar........................................................... 130
Bir Logodrama ..
130
Nihai Anlam...
133
Yaamn Geicilii..
134
Bir Teknik Olarak Logoterapi................................................ .136
Ortak Nevroz
.143
Pan-Determinizmnm Eletirisi..
145
Psikiyatrik Parola
147
Pskyatnnin Yeniden nsani Klnmas
3. Blm
Trajik Bir yimserlik Tanmas ...

NSZ
Elinizdeki kitabn yazan psikiyatrisi Dr. Fankl, yle veya
byle eitli aclar iinde kvranan hastalarna-bazen Neden in
tihar etmiyorsunuz?" diye sorar. Bir ok durumda, bu soruya ve
rilen yantlardan, kendi psikoterapi yaklamnn belirleyici ilke
lerini bulabilmektedir: Bir hastada, onu yaama balayan ocuklanna ynelik sevgi sz konusudur; bir bakasnda kullanlacak
yetenekler; bir ncsnde belki de sadece korunmaya deer
canl anlar. Paralanm yaamn bu ince ipliklerinden salam
bir anlam ve sorumluluk rgs dokumak, ada varoluu
analizn Dr. Frankl'e zg yorumlan olan logoterapi'nm ko
nusunu ve hedefini oluturmaktadr
Bu kitapta Dr. Frankl, logolerapiy kefetmesine yol aan
kendi deneyimlerini anlatmaktadr tnsanlkd toplama kamp
larnda uzun sre kalan bir tutuklu olarak, kendini, plak varo
lua soyunmu olarak bulmutur. Babas, annesi, erkek kardei
ve kars bu toplama kamplarnda lm ya da gaz fnnlanna
gnderilmitir ve bu nedenle kz kardei hari, ailesinin tamam
yok olmutur. Her eyini kaybeden, btn deerlen yok edilen
aln, souun ve acmaszln altnda ezilen, her an her saat
imha edilmeyi bekleyen bir tutuklu olarak Dr Frankl, nasl olur
da yaam srdrmeye deer bulabilirdi? Syleme olaand
eyleri kiisel olarak yaayan bir psikyansl dinlemeye deer
ntann Anlam Amttf

nsanlk durumumuzu bilgece ve efkatle ele alabilecek birisi


varsa, bu, Dr. Franklden bakas deildir. Anlattklar drst bir
tnya sahiptir, nk aldatmaca olamayacak kadar derin dene
yimlere dayanmaktadr. Viyana niversitesi Tp Fakltesindeki
bugnk pozisyonu ve yine Viyanadaki kendi nl Nroloji Po
likliniimde ekillenen ve bugn birok lkede says hzla artan
logoterapi klinikleri nedeniyle, sylediklen ok daha byk bir
saygnlk kazanmaktadr.
Viktor Frankln teori ve terapi yaklamn, kendisinden n
ce gelen Freud'un almasyla karlatrmaktan insan kendini
alamyor. Fler iki doktorun ilgi alan da temel olarak nevrozlarn
yaps ve iyiletirilmesidir. Freud, bu can skc rahatszlklarn
kkenini, atan bilind gdlerin neden olduu kaygda ara
maktadr. Frankl ise eitli nevroz trleri arasnda ayrm yap
makta ve bunlardan bazlarn (nojenik nevrozlar), ac eken ki
inin, varoluunda bir anlam ve sorumluluk duygusu bulmay
baaramayma balamaktadr. Freud, cinsel yaamdaki engel
lenmeyi vurgular, Frankl ise anlam isteminin" engellenmesini
Bugn Avrupada Freuddan belirgin bir uzaklama ve aralannda
logoterapi okulunun da bulunduu varoluu analize yneli ya
anmaktadr. Freudu reddetmek yenne, kendi yapsn onun
katklar zerine kurmaktan memnunluk duymas, Franklin
hogrl yaklamnn tipik bir zelliidir; aynca dier varolu
u terapi yaklamlaryla ztlamaya girmedii gibi, bunlarla olan
akrabaln da honutlukla karlamaktadr.
Elinizdeki bu metin, ksa olmasna ramen sanat bir ruhla
yazlmtr ve okuyan annda yakalamakladr. Bu kitab bir otut*

Viktor E Frankl

ruta ve iki kere okudum, okurken bir an bile elimden braka


madm. Dr. Frankl, yk yanlandktan sonra kendi logoterap
felsefesini tantmaktadr. Bu felsefeyi metnin ak iinde ylesi
ne incelikle sunmutur k, okur ancak kitab bitirdikten sonra,
bunun toplama kamplanna ilikin bir baka vahet yksnden
ibaret olmadm, byk bir dennlige sahip bir deneme olduu
nu kavramaktadr.
Okur, bu otobiyografi parasndan ok daha fazlasn renir
insann, her eyden yoksun kalm yaamndan baka kaybede
cek hibir eyi olmadm anszn kavrad zaman neler yapt
n grr. Franklin, cokudan ve duygu yitiminden oluan kar
ma ilikin tanm, son derece dikkat ekicidir. lk nce, knn
kendi kaderine ynelik souk ve duygudan arndrlm bir me
rak imdada yetiir, Bunun hemen sonrasnda, yaama ansnn
son derece az olmasna karn, kiinin yaamndan arta kalanlar
korumasna ynelik stratejiler gelir. Sevilen insanlara ilikin sk
skya korunan imgeler, din, keskin bir mizah duygusu, hatta do
ann ifa kayna gzelliklerine (bir aaca, gnbatmma) kaa
mak baklar atmak yoluyla, ala, korkuya ve hakszlk karsn
daki derin fkeye katlanmak mmkn olabilmektedir
Ama bu rahatlatc etkenler, tutuklunun, grnrdeki anlam
sz ve ac verici durumdan, daha byk bir anlam karmasna
yardm edemedii srece yaama istemini oluturmaya yetme
mektedir. te bu noktada varoluuluun ana temasyla kar
karya gelinz: Yaamak ac ekmektir, yaam srdrmek, eki
len bu acda bir anlam bulmaktadr. Eer yaamda bir ama ot
sa, acda ve lmde de bir ama olmaldr Ama hi kimse h;r
nfann An hm Arauy

bakasna bu amacn ne olduunu syleyemez. Herkes bunu


kendi bana bulmak ve bulduu yantn ngrd sorumlulu
u stlenmek zorundadr. Kii bunu baarabildii takdirde, onur
kinci btn rezilliklere karn geliimini srdrecektir Frankl,
Niezschenin u szn anmay ok seviyor: Yaamak iin bir
nedeni olan kii, hemen her nasl a dayanabilir"
Toplama kampndaki anlar, tutuklunun ayaklan altndaki ze
mini eker. Yaamdaki bilinen btn hedefler uup gider. Genye
kalan tek ey, insan zgrlklerinin sonuncusudur, yani kiinin
belli bir durum karsnda kendi tanrn belirleme yesidr. Eski
a stoikieri kadar ada varoluular tarafndan da benimsenen
bu nihai zgrlk, Franki'in yksnde canl bir anlam kazanr.
Toplama kampndaki tutuldular sadece sradan insanlard, ancak
en azndan bazdan, ektikleri acya dediine karar vererek, in
sann, kaderinin stne kma yetisini kantlamtr.
Kukusuz, psikoterapist olarak Dr. Frankl, bu ayrt edici ye
tiyi kazanmas iin insana nasl yardm edebileceini bilmek isti
yor. inde yaad anlar ne kadar rktc olursa olsun, bir
hastada, yaam karsnda sorumlu olduu duygusu nasl uyandnlabilir? Frankl, birlikte yaad tutsaklarla yapt ortak tera
pi almasna ilikin canl bir aklama sunuyor.
Yayncnn talebi zerine Dr. Frankl, kitaba, logoterapinin te
mel ilkelerine ilikin ksa bir sunum ve bir de kaynaka eklemi
tir. imdiye kadar bu nc Viyana Psikoterapi Okulunun
(bundan ncekiler Freudu ve Adlerci okullard) yaynlan, temel
1 zgn erde logoterapiye ilikin 450yl akn kaynaka verilmitir ok (azla yer tulmas nedeniyle Trke basma alnmayan bu (ngilizce) kaynaka, zgn eserin
arkasnda bulunabilir. Aynca aratrmaclar bu kaynakay yaynevinden de lemn ede
bilirler, ( N.)

10

Viktor E. Frankl

olarak Almancayd. Bu nedenle okur, Dr. Franklin kiisel met


nini takdirle karlayacaktr.
Avrupal birok varoluudan farkl olarak Dr. Frankl, ka
ramsar olmad gibi dine de kar deildir. Tersine, acnn ve
eytan glerin her yerde bulunduunu gren bin olarak, insa
nn, iinde bulunduu zor durumu ama ve yol gsterici uygun
bir gerek (doru) kefetme becerisi konusunda artc lde
umut verici bir gr savunmaktadr.
Bu kk kitab yrekten tavsiye ediyorum, nk bu, en de
rin insani sorunlara odaklanan dramatik bir hazinedir Edebi ol
duu kadar felsefi bir deere de sahiptir ve gnmzn en an
laml psikoloji hareketi konusunda srkleyici bir sunum sala
maktadr.

GORDON W. ALLPORT

nsann Anlam Arayifi

73. BASKIYA NSZ (1984)

Bugn bu kitap, 19 dile evrilmi olmasnn yan sra, yetmi


nc ngilizce basksn grecek kadar yaad. Ve sadece ngi
lizce basklan iki buuk milyona yakn bir sat saysna ulat.
Bunlar kuru gerekler ve Amenkan gazetelerinin ve zellikle
de Amenkan TV istasyonlannn muhabirlerinin rportajlannda
bu gerekleri dinledikten sonra sk sk Dr. Frankl, kitabnz ger
ek bir bestseller oldu. Bylesine byk bir baan iin ne hisse
diyorsunuz? diye sormalannm nedeni belki de bu kuru gerek
lerdir. Bu soruya benim tepkim, her eyden nce bugn bestsel
ler (en ok satan kitap) konumundaki kitabm, kendi amdan
bir baan olarak deil, daha ok, amzn iinde bulunduu
acnas durumun bir davurumu olarak grdm sylemek
ten ibarettir; eer yz binlerce insan, yaamn anlamna ilikin
ok az ey vaat eden bir kitaba yneliyorsa, bu, insanlann ilikle
rinde hissettiklen kavurucu bir sorun demektir.
Elbette baka eyler de kitabn etkisine katkda bulunmu
olabilir: Kitabn teorik olan ikinci blm (Genel lkeleriyle Logoterapi) deyi yenndeyse, otobiyografisi olan birinci blmden
(Toplama Kamp Deneyimleri) damtlabilecek bir derse indirge
nebilir; buna karlk birinci blm, teorilenmn varclusal dogfnsamn Anlam Arayp

rulanmas olarak i grmektedir, Bu nedenle iki blm birbirini


desteklemektedir.
1945 ylnda bu kitab yazarken bunlardan hibirisi aklmda
yoktu. Kitab dokuz gnde yazm ve kesinlikle isimsiz yaynlan
masna karar vermitim. Aslnda, ilk baskdan nceki son anda
arkadalarmn en azndan i sayfalarda ismimin bulunmas ko
nusundaki srarna sonunda boyun emi olmama karn, zgn
Almanca birinci basksnn kapanda adm gememektedir. Ne
var ki kitap balangta isimsiz kalaca ve yazarna hibir zaman
edebi bir n salayamayaca yolundaki mutlak bir inanla yazl
mt. stediim tek ey somut bir rnek yoluyla okura, yaamn,
her durumda, hatta en acnas durumlarda bile potansiyel bir an
lam tadn anlatabilmekti. Ve konu bir toplama kampmda ol
duu gibi son derece an olan bir durumla rneklendii takdir
de, kitabmn amacna ulaabileceini dndm. Bu nedenle
yaadm eyleri yazma sorumluluunu hissettim, nk umut
suzlua yatkn olan insanlara yararl olabileceini dndm.
Dolaysyla yazm olduum bir dzine kitap arasndan, bana
hibir zaman n salamayacak ekilde isimsiz olarak yaynlan
masn amaladm bu kitabn bylesine bir baan kazanmas
benim amdan garip ve dikkate deer bir olaydr. Bu nedenle
Avrupa ve Amerika'daki rencilerime tekrar tekrar ayn uyanda
bulunuyorum: Baany amalamayn. Bunu ne kadar ama hali
ne getirip bir hedefe dntrrseniz, karma olaslnz da o
kadar anar. nk mutluluk gibi baannn da peinden koamazsnz; kendisi ortaya kmal, kendisi olumal ve sadece ki
inin, kendinden daha byk bir davaya kiisel adannn ama14

Viktor E Frank/

lanmayan bir yan etkisi olarak ya da kiinin kendini baka bir in


sana brakrm bir yan rn olarak olumaldr. Mutluluun
kendiliinden olmas gerekir, ayn ey baan iin de geerlidr
Ona aldr etmeyerek, kendi kendine olmasna izin vermeniz
gerekir. Bilincinizi dinlemenizi ve bilginiz dahilinde bilincinizin
sizden yapmasn istedii eyi yerine getirmek iin elinizden ge
leni yapmanz istiyorum. O zaman, uzun vadede uzun vade
de diyorum! baan sizin peinizden gelecektir, nk baany
dnmey unutmusunuzdur
Bunu izleyen blmler, Auschwitz Toplama Kamp ndan kanlacak bir dersi almanz salarsa, sevgili okurum, bu nsz
yazs da amalanmayan bir bestseller kitaptan kanlacak bir
ders verebilir.
Bu yeni basma gelince: Kitabn teorik sonulann gncelle
tirmek amacyla bir blm eklendi. Bat Almanyada Regensburg
niversitesi Byk Amfisinde yaplan nc Dnya Logoterap Kongresinin (Haziran 1983) onursal bakam olarak verdiim
bir derse dayanan bu blm, Trajik Bir yimserlik Tanmas"
balyla kitabn 1984 Ekini oluturmaktadr. Bu blmn ko
nusu, gnmz kayglan ve insan varoluunun olanca trajik
yanlanna karn yaama evet demenin" nasl olas olabileceidir
Konu balna dnlecek olursa, trajik gemiimizden kanlacak dersten, geleceimize ynelik bir iyimserlik* doabilecei
umut edilmektedir.
V E FRAN KI
Viyam. 1983

/mann Anlam Arayp

1. Blm
TOPLAMA KAMPI DENEYMLER
Bu kitap, gereklere ve olaylara ilikin bir aklama olma id
diasnda deildir, milyonlarca tutuklunun tekrar tekrar yaad
kiisel deneyimlerin bir zetidir. Bu, bir toplama kampnn, ora
da bulunup da sa kurtulmay baaranlardan birisi tarafndan
anlatlan i yksdr. Bu yknn konusu, zaten yeterince an
latlan (yine de yeterince inanlmayan) byk dehetler deil, ya
anan saysz kk aclardr. Baka bir deyile bu kitap u soru
ya cevap vermeye alacak: Ortalama bir tutuklunun zihninde
canland ekilde, bir toplama kampndaki gndelik yaam na
sl bir eydi?
Burada anlatlan olaylann ou, byk ve nl toplama
kamplannda deil, gerek imha ilemlennn ounluunun ger
ekletii kk kamplarda gemitir. Bu yk, byk kah ra manlann ya da ehitlerin aclarn ve lmlerim anlatmad gi
bi, Kapolarn2 ya da nl tutuklulann yks de deildir Bu
nedenle gl olann aclarn deil, kaytlara gemeyen o byk
adsz kurbanlar ordusunun zverilerim, armha genlilennt vc
lmlerim konu olarak semitir. Bu ordu, kollarnda hibir
2 zel ayrcalklar olan ve vekil olarak hareket eden luiuklukr
insann inlam AraHfi

ayrdedic iaret tamayan ve Kapoiar tarafndan gerekten k


msenen sradan tutuklulardan olumaktayd. Bu sradan tutuklulann yiyecek hemen hibir eyleri olmamasna karn Kapolar hibir zaman a kalmamtr; aslnda Kapolardan birou,
toplama kamplannda, yaamlannn nceki dnemlennde oldu
undan daha iyi bir yaam srmtr. ounlukla tutuklulara
kar gardiyanlardan daha kat davranyorlar ve tutuklulan SS
adamlarndan daha acmaszca dvyorlard. Bu Kapoiar elbette
kiilii byle bir ie uygun olan tutuklular arasndan seiliyor ve
kendilerinden bekleneni yapmadklan takdirde annda grevden
almyorlard. Bu insanlarn, Kapo yetkisini alr almaz, SS adamlanndan ve kamp muhafzlarndan hibir farklar kalmyordu;
bu nedenle benzer bir psikolojik temelde yarglanabilirler.
Dardan bakan birisi iin, kamp yaamna ilikin duygusal
lk ve acmayla kank yanl bir fikir edinmek kolaydr; nk
tutuklular arasnda egemen olan etin varolma sava konusun
da pek bir ey bilmez. Bu, gndelik ekmek iin, yaamn kendi
si iin, kiinin kendi yaam ya da iyi bir dostun yaam iin ve
rilen amansz bir mcadeleydi.
Resmi kaynaklarca belli sayda tutuklunun baka bir kampa
nakli olarak aklanan bir sevk olayn ele alalm; oysa gerekle
bu evkin nihai van yerinin gaz odalan olduunu tahmin etmek
hi de zor deildi. alamayacak kadar hasta ya da zayf olan tu
tuklular, gaz odalan ve krematoryumlar bulunan kk merke
zi toplama kamplarndan birisine gnderiliyordu. Gidecekleri
belirlemek iin yaplan seme ilemi, btn tutuklular ya da
gruplar arasnda amansz bir mcadele iareti oluyordu, nemli
18

ViklorE Frankl

olan tek ey, kiinin kendi adnn ve arkadann adnn kurban


lar listesinde atlanmasyd, buna karn herkes, kurtarlan her in
san iin bir baka kurbann bulunmas gerektiini de biliyordu
Her sevkiyatta belli sayda tutuklunun gitmesi gerekiyordu
Kimin gidecei gerekten bir nem arz etmiyordu, nk tutuklulardan her birisi bir numaradan baka bir ey deildi. Toplama
kampna girile nnde btn belgeleri ve btn eya lan alnyor
du (en azndan Auschwitz Toplama Kampndak yntem buy
du). Bu nedenle her tutuklu, sahte bir isim ve meslek uydurma
frsatna sahipti ve eitli nedenlerden tr birou bunu yap
yordu. Yetkililerin ilgilendii tek ey, tutuklulann numaralary
d Bu numaralar ounlukla vcuda dvmeyle yazlyor, aynca
giysilerin zerine de yazlmas gerekiyordu. Bir tutuklu hakkn
da ihbarda bulunmak isteyen bir gardiyann, tutuklunun numa
rasna bakmas yeterliydi (byle baklardan ne kadar korkar
dk!), bu amala kesinlikle tutukluya adn sormazd,
Sevk iin hareket etmek zere olan konvoya dnecek olursak,
kimsenin ahlki sorunlara kafa yormaya ne zaman ne de arzusu
vard. Herkesin dnd tek bir eydi: Evinde kendisini bekle
yen ailesi iin yaamak ve arkadalarn kurtarmak. Bu nedenle bir
baka tutuklunun, bir baka numarann sevkyatta kendi yerm
almas iin elinden geleni yapmakta bir an bile duraksamyordu
Daha nce deindiim gibi Kapo seme ilemi negatif hr ev
di; tutuklular iinde en acmasz, en ha warn olanlar bu iin se
iliyordu (ancak baz mutluluk verici b: imalar da Nanik Ama
SS'ler tarafndan yrtlen Kapo seiminin yan sra, btn tu
tuktular arasnda her zaman sriip giden bir kendinden seilme
nimi* Anlam Aray/1

sreci iliyordu. Ortalama olarak, sadece yllar boyunca o kamp


tan bu kampa tanan, varolu mcadelesinde btn ahlk de
erlerim kaybeden tutuklular yaayabiliyordu: Bu tutuklular,
kendilerini kurtarmak iin drst olsun olmasn her yola, her
trl acmasz gce, hrszla, dostlanna ihanete bavurmaya
hazrlard. Birok ansl olayn ya da mucizenin (artk buna ne
derseniz deyin) yardmyla geri dnmeyi baaran bizler biliyo
ruz: En iyilerimiz dnmedi.
Toplama kamplanna ilikin birok aklama, olay, kaytlara
zaten gemi bulunmaktadr. Burada olaylar, sadece bir insann
deneyimlerinin bir paras olduu lde anlaml olacaktr. Aa
daki denemenin betimlemeye alaca ey de ite bu dene
yimlerin kesin yapsdr. Bu kamplardan birisinde kalm olanlar
iin kitap, orada yaananlar gnmzn bilgileri altnda
aklamaya alacaktr. Hibir zaman byle bir deneyimi yaa
mam olanlar asndan ise, kamplardan sa kmay baaran ve
imdi yaam ok zor bulan az saydaki tutuklunun deneyinden nin kavranmasna, hi deilse anlalmasna yardmc olabilir. Bir
zamanlar tutuklu olan bu insanlar sk sk unu syler: Yaadklanmz hakknda konumay sevmiyoruz. Onlan yaam olanlann hibir aklamaya ihtiyac yok. O olaylan yaamayanlar ise ne
o zaman hissettiklerimizi ne de imdi hissettiklerimizi anla
yabilir"
Psikolojinin, belli bir bilimsel nesnelcilik gerektirmesi nede
niyle, konuyu yntemli bir ekilde sunmak olduka zor. Ama
gzlemlenn kendisi de bir tutukluyken yapm olan bir insan
gerekli nesnelcilie (tarafszla) sahip olabilir mi? Dardaki bi-

risi byle bir nesnelcilie sahip olabilir, ama gerek deere sahip
ifadelerden ok uzak olacaktr. Sadece iinde olan bilir. Yarglannda nesnel olmayabilir; deerlendnneleri orantsz olabilir. Bu
kanlmaz. Kiisel nyargdan kanmak gerekir; bu kitabn kar
karya bulunduu gerek zorluk da ite budur. Zaman zaman,
ok zel deneyimleri anlatacak cesarete sahip olmak gerekecek
Bu kitab isimsiz (anonim) olarak yazmay amalyordum, kitap
ta sadece kampta verilen numaram kullanacaktm. Ama metin
tamamlannca, kitabn, isimsiz bir yayn olarak deerinin yans
n kaybedeceini ve inanlanm aka dile getirme cesaretine sa
hip olmam gerektiini anladm. Bu nedenle, tehircilie kar yo
un bir tiksinti duymama ramen, kitaptaki pasajlardan herhan
gi birisini iptal etmeye kalkmadm.
Bu kitapta anlatlanlardan, kuru teoriler damtmay bakalarna
brakyorum. Burada anlatlanlar, Birinci Dnya Savandan sonra
aratrma konusu olan ve dikenli tel hastal sendromuyla tan
mamz salayan cezaevi yaam psikolojisine katkda bulunabilir
Le Bon'un bir kitabndaki ok iyi bilmen bir deyii biraz deitire
rek anacak olursam, kitlelerin psikopatolojisine" ilikin bilgimiz
deki derinlemeyi, kinci Dnya Savana borluyuz, nk bu sa
va bize sinir savan ve toplama kamplann kazandrd
Bu yk, sradan bir tutuklu olarak benim kendi deneyimle
rimi konu ettii iin, son birka haftas hari kampta bir psiki
yatrisi ya da doktor olarak grev yapmadm gurur duyarak be
lirtmek benim amdan nemli. Meslektalanmdan birka, atk
kt paralarndan bandaj olarak yararlanlan yetersiz stmal
ilk yardm istasyonlarnda alacak kadar anslyd Ama ben
mann Anlam Artnifj

119, 104 Numaraydm ve zamanmn ounu demiryolu hatlan


iin kaz yaparak ve ray deyerek geiriyordum. Bir keresinde
iim, su ebekesi iin, bir yolun altnda tek bama bir tnel kaz
makt. Bu i dlsz kalmamt; 1944 Noelinden hemen nce
beni prim kuponu" denilen bir armaanla dllendirdiler. Bu
kuponlar, pratik anlamda kle olarak satldmz inaat firmas
tarafndan dzenleniyordu; Firma, her gn iin her tutuklu ba
na belirlenen sabit bir creti kamp yetkililerine dyordu. Bu
kuponlar firmaya elli peniye mal oluyordu ve tanesi alt adet si
garayla degitirilebiliyordu; ancak ou durumda karl hafta
lar sonra alnabiliyordu ve bazen de geerlilik sreleri doluyor
du. On iki sigara karl bir dln gururlu sahibi olmutum.
Ama daha da nemlisi, sigaralann, on iki orbayla deitirilebilmesiydi; on iki orba ise ou durumda alk karsnda gerek
bir gvenceye karlk geliyordu.
Gerekte sigara ime ayrcal, haftalk bir kupon kotasna
sahip Kapolara ya da antrepo veya atlyede usta olarak alan
ve yaptklar tehlikeli iler karlnda birka sigara alan tutuklulara aitti. Buna tek istisna, yaama iradesini kaybeden ve son
gnlerinin tadn karmak isteyen tutuklulard. Dolaysyla
kamp sakinlerinden birisinin kendi sigarasn itiini grd
mz zaman, devam etme direncine olan inancn kaybettiini an
lardk ve bir kez kaybedilince, yaama iradesi bir daha kolay ko
lay kazamla myordu.
Birok tutu k unun gzlemlerinin ve deneyimlerinin sonucu
olarak ortaya kan byk miktarlardaki malzeme incelendii
zaman, kamp sakinlerinin kamp yaamna ynelik ruhsal tepki22

Viktor FrankI

lerinin evresi aklk kazanr: Kampa almn izleyen dnem.


kamp rutinine ok iyi uyum salad dnem ve serbest brakm
n izleyen dnem.
Birinci evreye tipik olan belini (semptom) ok tepkisidir. Ba
z durumlarda, tutuklunun kampa resmen almndan nce bile
ok ortaya kabilir. Kampa almma ilikin kendi deneyimimi
bir rnek olarak vereceim:
Bin be yz kiiden oluan bir grup, birka gndr trenle ara
lksz seyahat ediyordu: Her vagonda seksen k vard Herkes
kendi bagajnn, gen kalan birka kii de zel eyalarnn zenne uzanmak zorundayd. Vagonlar ylesine tka basa doluydu k,
sabahn ilk klan ancak pencerelerin st ksmlarndan ien s
zabiliyordu. Herkes trenin, cebn igc olarak altrlacamz
bir mhimmat fabnkasna gitmesini bekliyordu. Hl Silesia'da
m olduumuzu yoksa Polonyaya m girdiimizi bilmiyorduk.
Trenin ddnn, yok olua tad umutsuz yk iin havaya
yaylan acma dolu bir imdat lm andran esrarengiz bir sesi
vard. Derken trenin hz kesildi, bir ana istasyona yaklatmz
anlalyordu. Anszn, kaygl yolculann arasndan bir nida yk
seldi: Bir iaret var, Auschwitz!3 O anda herkesin kalb duracak
gibi olmutu. Auschwitz ad, dehet verici olan her eye karlk
geliyordu; Gaz odalar, krematoryumlar (l yakma odalan\
katliamlar. Tren sanki tereddt edercesine, sanki yolcularn o
rktc kavraytan olabildiince uzun bir sre korumak ister
cesine ar ar yoluna devam etti: Auschwiu1
3 Auschwitz. 1940 ylnda Polonya. Krakow ya knlarnda ina edilen w
Yahudllerin oluturduu 4 milyondan fazla tutsan imha edildii rd l.yuf-vKamp. ( N )
namn Anlam Amvy

afan skmesiyle birlikle ok byk bir kampn hatlan g


rlmeye balad: Birka sral uzayp giden dikenli teller, gzetle
me kuleleri, tarama lambalar ve ssz yol boylarnca srye sr
ye yryen, nereye gittiini bilmediimiz, uzun sralar halinde
pejmrde usan figrleri. Arada bir yksek sesli komutlar ve ko
mut ddklen duyuluyordu. Ne anlama geldiklerini bilmiyor
duk. Hayalimde, daraacnda sallanan insanlar canlandnyordum Dehete kaplmtm, ama bu hibir eydi, nk adm
adm, korkun ve sonsuz bir dehete almak zorunda kalacaktk.
Sonunda istasyona girdik. Yksek sesle verilen komutlar ba
langtaki sessizlii datt. O andan sonra, btn kamplarda, bu
kaba, tiz sesleri tekrar tekrar duyacaktk Sesleri, neredeyse bir
kurbann son ln andnyordu, yine de bir fark vard. Bu ses
lerin, sanki tekrar tekrar katledilen ve barmaya devam etmek
zorunda olan bir insanin grtlandan kyormu gibi, trmalay
c bir boguktugu vard. Vagonun kaplan sonuna kadar ald ve
kk bir tutuldular mfrezesi ieri akn etti. eritli niforma
giymilerdi, balan tralyd, ama besili gzkyorlard. Olas
btn Avrupa dillerinden anons yapyorlar, bunu da o artlar al
tnda garip gzken belli bir mizah duygusuyla yapyorlard. De
nize den ylana sanlr hesab, doutan gelen iyimserliim (ki
bu iyimserlik en umutsuz durumlarda bile duygularm kontrol
edebilmitir) u dnceye sarld: Bu tutuldular son derece iyi
gzkyorlard, moralleri iyi gibiydi, hatta glyorlard. Kim bi
lir? Belki ben de onlann elverili konumlarn paylaabilirdim.
Psikiyatride "af yanlsamas denilen bir durum vardr. dama
mahkm edilen bir insan, infazndan hemen nce, son dakikada
Viktor E Frank

atfedilebilecei yanlsamasna kaplr. Biz de umut krntlarna


drt elle sanlmtk ve sonuna kadar, ok kt olmayacana inan
mtk. Bu tutuklularn krmz yanaklarm ve dolgun yzlerim
grmek bile, son derece cesaret vericiydi. O zaman, bu tutuklulann gnden gne istasyona gelenleri karlamakla grevli, zel ola
rak seilmi bir elit grubundan olutuunu bilmiyorduk. Bu zel
tutuldular, yeni gelenlerden ve kymetli eya ile mcevherat da da
hil olmak zere gelenlerin bagajlanndan sorumluydu. Auschwitz,
savan son yllarnda Avrupada zel bir nokta olmal. Sadece dev
depolarda deil, ayrca SS mensuplarnn ellerinde de alm, g
m, platin ve elmaslardan oluan esiz bir hazine olsa gerek.
Olsa olsa iki yz kiiyi alabilecek ekilde ina edilmi bir ba
rakaya bin be yz tutuklu ulatrlmt. yorduk, kammz
at ve uzanmak yle dursun, oturmak iin bile herkese yetecek
yer yoktu. Drt gn boyunca tek yiyeceimiz, yz elli gramlk
bir ekmek parasyd. Ancak barakadan sorumlu kdemli tutsak
larn, gelen partiden birisiyle, platin ve elmaslardan yaplma bir
kravat inesi iin pazarlk yaptklarm duydum. Krrn ou so
nunda ikiye (cin) yamalyordu Neeli bir akam" geirmek ve
gerekli miktarda ikiyi satn almak iin ka bin marka ihtiya ol
duunu hatrlayamyorum, ancak uzun sredir tutuklu olan bu
insanlarn ikiye ihtiya duyduklarn biliyorum. Bu artlar altn
da kendilerini uyuturmaya altklan iin onlar kim ayplaya
bilir ki? Aynca, SS tarafndan neredeyse snrsz miktarlarda iki
salanan bir baka tutuklular grubu vard Bu tutuktular, gaz
odalarnda ve krematoryumlarda alyor ve bir gn yem bir cel
lat grubunun grevlendirilmesi sonucu, cellat rolnden alrup
insann Anlam A/attfi

kurban durumuna deceklerini ok iyi biliyorlard.


Kervanmzdaki hemen herkes, affedilecei, her eyin iyi ola
ca yanlsamasyla yayordu. Bir sonraki sahnenin arkasndaki
anlam kavrayamamtk. Bagajlanmz trende brakmamz ve k
demli bir SS subay tarafndan kaydedilmek amacyla iki sra ha
linde (birinde erkekler, dierinde kadnlar) dizilmemiz sylendi.
Gariptir, sn antam paltomun altna saklayacak cesareti bul
mutum, Bulunduum sradakler subay tarafndan tek tek kay
da geirildi. Subayn antam farketmesinin tehlikeli olacan
anladm. Byle bir durumda en azndan tekmelenirdim; daha
nceki deneyimlerimden bunu biliyordum. Subaya yaklarken,
ar ykm farketmemesi iin igdsel olarak dikildim. Daha
sonra yz yze geldik. Uzun boylu, lekesiz niformasnn iinde
snm gibi duruyordu. Uzun bir yolculuktan sonra pejmrde ve
pasakl olan bizimle ne byk bir tezat oluturuyordu! Sol eliy
le sa dirseini kavram, tasasz bir rahatlk havasna brn
mt. Sa eli havadayd ve iaret parmayla, rahat bir endam
la sa veya solu gsteriyordu. Bir insann iaret parmann, ba
zen sa bazen solu, ama ounlukla solu gsteren bu kk ha
reketinin arkasndaki eytanca anlam konusunda, hibirimizin
en kk bir fikri bile yoktu.
Sra bana gelmiti. Birisi saa gnderilmenin alma anlam
na geldiini, buna karn sonuta zel bir kampa gnderilecek
olan hasta ve i yapamaz durumda olanlann sola gnderildiini
fsldad. Daha sonra da birok kere yapacam gibi, ii oluruna
braktm. Srt antam beni biraz sola yatrd, ancak dik yrme
ye altm. SS subay beni tepeden trnaa szd, duraksar gibi
26

Viktor E Frankl

oldu, daha sonra ellerini omuzlanma koydu. Zeki grnmek iin


elimden geleni yaptm, SS subay beni yava yava saga evirdi,
bylece saa yneldim.
O akam bize parmak oyununun anlamn anlattlar. Bu, ya
amamz ya da yaamamamz konusundaki ilk karar, ilk seim
anlamna geliyordu. Bizimle gelenlerin yaklak yzde 90 gibi
byk bir ounluk iin bu, lm anlamna geliyordu. Bu karar,
sonraki birka saat iinde uygulanmt. Sola gnderilenler istas
yondan doruca krematoryuma gidiyordu. Orada alan birisi
nin anlatt kadaryla, bu binann kaplarnda eitli Avrupa dil
lerinde banyo yazyormu. Binaya girerken her tutukluya bir
para sabun veriliyormu ve daha sonra... bereket versin ki daha
sonra olanlan anlatmam gerekmiyor. Bu tyler rpertici ilem
konusunda birok ey yazld.
Gaz odasndan kurtulan ve gelenlerin ok kk bir ksmm
oluturan bizler, gerei akam rendik. Bir sredir orada bu
lunan tutsaklara, meslektam ve arkadam Pnin nereye gnde
rilmi olabileceini sordum.
Sol tarafa m gnderildi?
Evet, diye cevap verdim.
O zaman onu orada grebilirsin," dedi birisi.
Nerede? Bir el, Polonyann gri gkyzne alev saan, bir
ka yz metre tedeki bir bacay gsterdi. Bacadan uursuz bir
duman bulutu ykseliyordu.
ite arkadan orada, cennete ykseliyor," diye cevap verdi
birisi. Ama ak seik anlatlana kadar gerei anlayamamtm
Olaylan ok ksa anlatyorum. Psikolojik bir bak asndan, sInsamn An tm Arayp

tasyonda afan skmesinden kamptaki ilk gecemize kadar n


mzde ok uzun bir yol vard.
Silahl SS gardiyanlarnn eliinde istasyondan karldk,
kamp boyunca uzanan elektrikli dikenli telleri geip ykama is
tasyonuna geldik: lk elemeyi geenler iin bu gerek bir ban
yoydu. Burada da, affedilme yanlsamamz tam bir canllk ka
zand. SS mensuplan neredeyse cana yakn grnyordu. ok
gemeden nedenim anladk. Bileklerimizdeki saatleri grdkle
rinden, kendilerine vermemiz iin yumuak bir ses tonuyla bizi
ikna edebildiklen srece nazik davranyorlard. yle veya by
le btn eyalarmz vermek zorunda kalmayacak mydk? Ve
neden, nispeten daha nazik olan u insan saati almasn ki? Belki
bir gn karlnda bir iyilikte bulunurdu.
Dezenfekte odasna alan bir araya benzeyen bir blmede
bekledik. SS grevlileri btn eyalarmz, saatlerimizi ve m
cevherlerimizi brakmamz iin yere battaniyeler serdiler. Yar
dmc olmak zere orada bulunan daha eski tutuklulann alayl
baklar arasnda, bir nikh yzn, bir madalyay ya da bir
uur parasn kendilerine alkoyup koyamayacaklarn soran saf
insanlar vard. Her eyin alnacan hi kimse henz kavrayama
mt.
Eski tutuklulardan birisinin gvenim kazanmaya altm.
Sinsice yanma yaklaarak, paltomun i cebindeki kt tomann
iaret ettim ve Bakn, bu, bilimsel bir kitabn el yazmas. Ne di
yeceinizi biliyorum; yaadm iin minnet duymam gerektii
ni, kaderden sadece bunu bekleyebileceimi syleyeceksiniz.
Ama yapamam. Bu kitab ne pahasna olursa olsun korumam ge28

VklarE FrankI

rek; bu benim hayatmn almas. Anlyor musunuz?"


Evet, anlamaya balamt. nce acyarak, derken alayc ve ya
ralayc bir havayla sntt ve kamp sakinlerinin daarcnda kesin
likle bulunmayan bir kelimeyle cevap verdi: Bok! O anda ak
gerei grdm ve ruhsal tepkimin ilk evresinin doruk noktas
olan eyi yaadm: Gemiimin tamamn danda brakmtm.
Anszn, solgun, korkulu yzlerle aresizce tanan yeni ge
lenler arasnda bir kaynama oldu. Bouk bir sesle venlen komutlan tekrar duyduk. Tekme tokatla, banyoya alan blmeye
srldk. Bir SS grevlisi, unlan syledi: ki dakikanz var. Bu
iki dakika iinde tamamen soyunmu ve her eyinizi olduunuz
yere brakm olacaksnz. Ayakkablannzm, kemerlennzn ve
ya asklanmzm ve olanlar im kuaklann dnda yannza hibir
ey almayacaksnz. imdi!
Tutuklular, akl almaz bir telala zerlerindekileri yrtarcasna karmaya balad. Sre azaldka sinirleri gerilen tutuklular,
i amarlann, kaylarn ve ayakkab balarn kopanrcasna
kardlar. Ve ilk kam seslen duyulmaya balad: plak beden
lere inip kalkan deri kaylar.
Daha sonra tra edilmek zere bir baka odaya srklendik
Sadece kafalarmz tra edilmedi; vcudumuzda tek bir ty bile
kalmamt. Derken dulara geldik, tekrar sraya girdik. Bubinmizi g bela tanr hale gelmitik; ancak baslannz, dulardan
gerek suyun aktn farketmiti.
Du iin sra beklerken, plaklmz lklenmtzde duyumsamtk: Ank plak vcutlarmzdan baka gerekten hibir evi
miz kalmamt; tymz bile yoktu; sahip olduumuz tek e>.
nsann Anlam

kelimenin tam anlamyla plak varoluumuzdu. nceki yaam


mzla aramzda gen kalan maddi bir ba var myd? Benim iin,
gzlklerim ve kemerim vard k bu kemen daha sonra bir par
a ekmekle deitirecektim. Kuaklan olan insanlar iin, fazla
dan biraz daha heyecan sz konusuydu
Akam olunca, barakamzdan sorumlu olan kdemli tutuklu
bizi karlayarak, kuanda para ya da kymetli ta saklayanlan
u kirie" (kn gstererek) bizzat asacana erefi zenne ye
min ettii bir konuma yapt Kibirli bir endamla, kdemli oldu
u iin kamp yasalarnn kendisine bu hakk tandn syledi.
Ayakkablanmzn durumunda iler biraz daha karkt Ya
nmza alabileceimizin sylenmesine karn ayakkablan gzel
olanlar bunlardan vazgemek zorundayd, bunlann yenne uy
durma ayakkablar veriliyordu. Kdemli muklulann grnrde
iyi niyetli tlerini tutup, bekleme odasnda izmelerinin st
ksmn kesip, sabotaj gizlemek iin kesilen yerlere sabun sren
tutuklular, gerek bir problemle kar karyayd. SS grevlileri
sanki bunu bekliyordu. Bu suu ilediinden kukulanlan her
kesin, bitiikteki kk bir odaya gitmesi gerekli. Bir sre sonra,
kay sesleri ve ikence edilen msanlann glklan tekrar duyul
maya balad. Bu kez biraz daha uzun srmt.
Bylece, bazlarmzn hl koruduu yanlsamalar da birer
birer yok oldu, daha sonra beklenmedik bir ekilde, oumuzu
keskin bir mizah duygusu sard. Aptalca plak yaammzdan
baka kaybedecek hibir eyimiz olmadn biliyorduk. Dular
dan su akmaya balaynca, hem kendimizle, hem de birbirimiz
le dalga geerek elenmeye altk. Ne olursa olsun, dulardan

gerek su akyordu!
Garip bir mizahn yan sra, bir baka duygu daha benliimi
zi sard: Merak. Daha ncesinde bu tr bir merak, baz ganp du
rumlara kar temel bir tepki olarak hissetmitim. Bir trmanma
kazasnda hayati bir tehlikeye girince, o anda tek bir duyguya ka
plmtm: Kazadan sag m kurtulacam, yoksa kafatas para
lanm vs. ekilde yaralanm olarak m kacam konusunda
youn bir merak.
Auschwitz lm kampnda bile souk merak hkm sr
yor, adeta evresini nesnel olarak deerlendiren zihni, bu evre
den koparyordu. O dnemde zihnin bu durumu, bir koruma
arac olarak gelitiriliyordu. Bir sonraki anda ne olacam ve r
nein gz sonunun dondurucu souunda, dutan yem km
ve nlplak bir ekilde ak havada durmamzn sonularnn
ne olacan bilme konusunda kayglydk. Birka gn iinde
merakmz bir srprize dnt: tmemitk.
Yeni gelenleri benzer birok srpriz bekliyordu. Aramzda tp
mesleinden olanlarn ilk rendii ey buydu: "Kitaplar yalan
sylyor!" nsann, u kadar saat uyumakszn yaayamayaca
sylenirdi. Kesinlikle yanl! Kesinlikle yapamayacam evler ol
duuna inanrdm: unsuz uyuyamam ya da ununla veya bu
nunla yaayamam. Auschwitz kampndaki ilk gece yattmz ya
laklar, ranzalar halinde dzenlenmiti, lk-k buuk metre kadar
olan her bir ranzada, kuru tahtann zerinde dokuz k yatm
tk. Her dokuz kii iin iki battaniye verilmiti Elbette skklk
tan tr srt srta, st ste yatyorduk, bu da ac souk nedeniy
le avantajl bir durumdu. Ranzalara ka olmas yasaklanm vc
intann Antant Ar any

gn boyunca amura bulanm olmasna karn, bazlar ayakka


blarn yastk niyetine kullanmt. Bunun dnda, kafalarmz
neredeyse kk hale gelen kollanmzn zerine dayamak zorun
daydk. Yine de uykumuz gelmi ve birka saatliine aclan alp
gtrmt.
Nelere dayanabileceimize ilikin birka benzer srprizden
daha sz etmek istenm: Dilerimize bakma olanamz yoktu, yi
ne de buna ve ar vitamin eksikliine ramen, di etlerimiz her
zamankinden ok daha salklyd. Ayn gmlei, ta ki gmlek
grnmn tamamen yitirene kadar, alt ay giyiyorduk. Su borulannn donmas nedeniyle gnlerce ykanamamamza ramen,
toprakta almaktan kirli ellerimizin zerinde oluan yara ve
syrklar (souk srmas olmad srece) iltihap kapmyordu. Ya
da rnein yan odadaki en hafif bir grltyle uyanacak kadar
uykusu hafif olan birisi, kulann dibinde grltyle horlayan
bir yoldaa yaslanp deliksiz bir uyku ekebiliyordu.
imdi bize, insan kabaca her eye alabilen bir varlk olarak
tanmlayan Dostoyevskinin szlerinin doru olup olmad so
rulacak olursa, cevabmz, Evet, insan her eye alabilir, ama
nasl olduunu bize sormayn, olacaktr. Psikolojik aratrmala
rmz henz oraya gelmedi; biz tutsaklar da o noktaya ulam
deildik. Henz ruhsal tepkimizin ilk evresindeydik.
ntihar dncesi, ksa bir sreyle de olsa, hemen herkesin
kafasn kurcaltyordu. Bu dnce, durumun mitsizliinden,
her gn ve her saat glgesi stmzde olan kesintisiz lm teh
likesinden ve dier biroklan tarafndan yaanan lmn yakn
lndan douyordu. Daha sonra deinilecek olan kiisel inan-

Ianmdan tr, kampa vardm ilk akam, tele komayaca


ma" yemin ettim. Bu deyim, en popler intihar yntemim anlat
mak iin kullanlyordu: Elektrik ykl dikenli tel itine dokun
mak. Bu karan vermek benim iin ok zor olmamt. ntihar et
menin pek bir anlam yoktu, nk nesnel bir adan hesaplan
d ve olaslklann tamam dikkate alnd zaman, ortalama
kamp sakim iin yaam beklentisi son derece clzd. Btn ele
meleri geip yaamay baaran kk yzde arasnda olmay ra
hatlkla bekleyemezdi. Auschwitz kampndaki bir tutsak, okun
ilk evresinde lmden korkmuyordu. lk birka gnden sonra
gaz odalar bile dehetim kaybediyordu. Ne olursa olsun, bu
dehet onu intihar etmekten alkoyuyordu.
Daha sonra karlaum arkadalarm, kampa kabul okunun
beni byk lde depresyona sokmadn syledi. Auschwitz
kampndaki ilk geceden sonra gelien aadaki olayca, olanca i
tenliimle glmsemekle yetindim. Bloklanmz'dan kesinlikle
aynlmamamz yolundaki talimatlara ragmen, Auschwitz'e birka
hafta nce gelmi olan bir meslektam, gizlice barakamza szd
Bizi sakinletirip rahatlatmak ve birka ey sylemek istemi Bir
mizah havasyla ve gzn budaktan esirgemez bir tamla, alela
cele birka ipucu verdi: Korkmayn! Seimlerden (elemelerden)
korkmayn! Dr. M. (SS tp efi) doktorlara sempatik bakyor" (Bu
yanll; arkadamn nazik szlen yanltryd Bloklardan bitii
nin doktoru olan altm yalannda bir tutsak, gaz odasna mah
km edilen olunun braktlmas iin Dr M ye nasl yalvardn
anlatmn Dr. M, souk bir lavtrla reddetmiti)
Ama sizden bir ey istiyorum," dve srdrd arkadan
nsann Anlam Auns

Mmknse her gn tra olun; bu i iin bir cam kr da kul


lanmanz gerekse.. bunun iin son ekmek diliminizi vermek zo
runda bile kalsanz, tra olun. Daha gen gzkrsnz ve ke
sikler yanaklannzn daha krmz gzkmesini salar. Hayatta
kalmak istiyorsanz, bunun tek bir yolu var: almaya elverili
gzkn. Diyelim ki topuunuzdaki kk bir yaradan tr bi
raz topallasamz bile, bir SS grevlisinin bunu farketmesi halinde
gaz odasn boylayacanzdan emin olabilirsiniz. Mslman
tabiriyle neyi sz konusu ettiimizi biliyor musunuz? Perian,
kendini brakm, hasta, bir deri bir kemik grnen ve fiziksel
olarak daha fazla alamayan... ite byle birisine Mslman
deriz. Er ya da ge, genellikle ksa bir sre iinde, her Msl
man gaz odasm boylar. Bu nedenle unutmayn. Tra olun, dik
yryn, becerikli olun; o zaman gaz odasndan korkmanz ge
rekmez. Yirmi drt saattir burada olsanz bile, belki de sen han,
hibirisinin korkmas gerekmez. Daha sonra beni gsterdi ve
yle dedi; Ak konumamdan rahatsz olmadn umanm."
Dierlerine dnerek tekrarlad: Aranzda bir sonraki elemeden
korkmas gereken tek kii o. Bu nedenle merak etmeyin!"
Glmsedim. imdi, o gn benim yenmde olan herkesin ay
n eyi yapacana inanyorum.
Sannm bir keresinde Lessing yle demiti: Aklnz kaybet
menize neden olacak eyler vardr ya da kaybedecek akimz yok
tur." Anormal bir duruma gsterilen anormal bir tepki normal
bir davrantr. Psikiyatrist olarak bizler bile, bir insann, rnein
bir tmarhaneye kapatlmak gibi anormal bir duruma ynelik
tepkilerinin, normallin derecesiyle orantladmz zaman anor-

mal olmasn bekleriz. Bir toplama kampna den bir insann


tepkisi de zihnin anormal bir durumuna karlk gelir, ama nes
nel olarak yargland zaman normaldir ve daha sonra gstere
ceimiz gibi, o artlara gsterilen tipik bir tepkidir. Tanmlad
m bu tepkiler birka gn iinde deimeye balad. Tutsaklar,
ilk evreden kincisine geiyordu; bu, kiinin bir tr duygu
yitimine girdii nisb duyarszlk evresiyd.
Yukarda anlatlan tepkilere ek olarak, yeni gelen tutuldular,
ldrmeye altklar ac dolu duygularn iinde kvranyordu.
Her eyden nce, tutsan, evine ve ailesine ynelik snrsz zle
mi sz konusuydu. Bu duygu ounlukla ylesine akut oluyor
du ki, kii, zlemin kendisini yiyip bitirdiini hissediyordu. Bu
nu tiksinti izliyordu: Onu epeevre kuatan olanca irkinlie ve
bunu artran her eye ynelik bir ksint.
Tuuklulann ouna, bostan korkuluundan daha zevkli du
racak paavra gibi birer niforma verilmiti. Kamptaki barakalann aras pislikle doluydu ve ne kadar temizlemeye alsak, o ka
dar ok pislie bulanyorduk. Yeni gelenlen lam temizleme
iiyle grevlendirmek, tercih edilen bir uygulamayd Genellikle
olduu gibi, tutuklu pislii engebeli arazide tarken yzne pis
lik sradnda, bir irenme belirtisi gsterdii veya yzn sil
meye kalkt zaman, Kapolar taralndan dayakla cezalandnlyordu. Bylece normal tepkilerin bastrlmas hzlanyordu
Balangta, bir baka gruptaki ceza gsterilerim grdmz
zaman bamz eviriyorduk; tekme tokat eliinde pisliin ve
amurun iinde saatlerce bir aa bir yu kan yriulcn tuuklulan grmeye dayanamyorduk. Gnler, haftalar sonra dunm dr
nsann An fam

.-1/p

gt Sabahn erken bir saatinde, henz hava aydnlanmadan,


grubumuzla birlikte yrye hazr vaziyette kapnn nnde
bekliyorduk. O saatlerde lklar duyar, bir yoldan yerde nasl
tekmelendiini, sonra kaldrlp tekrar nasl yere vurulduunu
grrdk. Peki neden? Atei km ve yersiz bir zamanda revire
gitmek istemitir. ten kaytarmak iin bu tr bir giriimde bu
lunmasndan tr cezalandrlmaktadr.
Ama ruhsal tepkilerin ikinci evresine geen bir tutuklu artk
gzlerini evirip bakmyordu bile. O zamana kadar duygulan
krelmi ve izledii eyden etkilenmez bir hale gelmitir. Bir ba
ka rnek daha: Birisi, yaral olduu iin ya da belki de dem ve
ya ate yznden, birka gn kamp iinde hafif ilerde altnlma umuduyla revire bavurur. Kar iinde saatlerce hazr ol vazi
yette bekletilen, kampta ayana gre ayakkab olmad iin danda plak ayakla almaya zorlanan on iki yanda bir ocu
un revire getirildiini grmek onu etkilemez. ocuun parmak
lan donmutur ve doktor elindeki pensle, ocuun kangren olan
morarm parmak ulann teker teker keser, Tiksinti, dehet ve
acma: Bu olay izleyen bir tutuklu artk byle eyler hissetmez.
Birka haftalk kamp yaamndan sonra ac ekenler, can eki
enler ve lmler ylesine sradan eyler olur ki, bunlar, tanklk
eden bir tutukluyu artk etkilemez olur.
Atei ok yksek, ounlukla hezeyanl, birou da can eki
mekte olan tifsl hastalann bulunduu bir barakada bir sre
kalmtm. Hastalardan birisi ldkten sonra, her lmle birlik
te defalarca tekrarlanan aadaki sahneyi, cokusal bir alt-st
olu yaamakszn izledim. Tutuklular, teker teker, hl scak
%

VtktorE Frankl

olan cesede yaklat. Binsi, patates ezmesinden arta kalan lan


kapt; bir dieri tahta takunyalanmn kendisininkinden daha iyi
olduuna karar verip deitirdi. nc bir tutuklu lnn pal
tosuna el koydu, bir dieri de gerek kaytan bulmaktan (bir d
nn!) memnunluk duymutu.
Btn bunlan kaytszca izledim. Sonunda hemire"ye cese
di kaldrmasn syledim. Hemire cesede yaklat, ayaklarndan
kavrad, elli tifsl hastaya yatak hizmeti gren iki sra tahtann
arasndaki dar koridora paldr kldr indirdi ve cesedi, tmsek
ti toprak taban zennde srye srye kapya doru grrd
Danya alan kapnn nndeki iki basamak, bizim iin bir so
run oluyordu, nk kronik bir gdaszlktan bitkin dmtk.
Kamptaki ilk birka aydan sonra, kendimizi yu kan ekmek iin
kap tokmana dayanmakszn, her biri on be santim kadar
olan bu basamaklar kamyorduk.
Cesedi srkleyen adam basamaklara yaklat. nce bezgin
bir tavrla kendini yukar ekti. Daha sonra da cesedi: lk nce
ayaklan, daha sonra gvdesi ve nihayet kafas -uursuz bir tkr
tyla- iki basaman zennden yukan ekildi.
Benim yerim, barakann kar tarafnda, tabana yakn bir nok
tadan alan kk, tek pencerenin yanndayd. ven ellerim
le itahla yudumladm scak orba ksesine sarlrken, pencere
den dan bakacak oldum Az nce dan srklenen ceset, par
layan gzleriyle bana bakyordu. O insanla iki saat nce konu
mutum. orbam yudumlamaya devam ettim
Orada yaadm duygu yokluu mesleki adan hem an
m olmasayd, imdi bu olay anmsamazdm, nk o
nsann Anlam A 'tn ly

pek bir ey hissetmemitim.


Tutuklurun ruhsal tepkilerinin ikinci evresinde ortaya kan
semptomlar, duygu yitimi (apati), yani kiinin hissetmeyi gze
alamad coku ve duygulann kreltmesiydi; bu da sonunda
tutukluyu, her gn ve her saat kar karya olduu dayaa kar
duyarszlatnyordu. Bu duyarszlk yoluyla tutuklu, kendini k
sa zamanda ok gerekli ve koruyucu bir kabukla kaplyordu.
En kk bir kkrtmada, bazen de hibir neden olmakszn
dayak fasllar yaanyordu, rnein ekmek iyerinde datlyor
du ve bunun iin sraya girmemiz gerekiyordu. Bir keresinde ar
kamda duran adam sradan biraz sapmt ve bu simetri bozuk
luu SS gardiyannn houna gitmemiti; anszn kafama inen iki
ar sopa yedim. Ancak o zaman yanmda duran eli sopal SS
gardiyanm farkettm. Bu tr durumlarda insan en ok yarala
yan ey (ki bu hem yetikinler hem de cezalandrlan ocuklar
iin geerlidir) fiziksel ac deil, hakszln, mantkszln ver
dii ruhsal straptr.
Gariptir, bazen, hedefini aran bir darbe, hedefini bulandan
daha ok yaralayc olabiliyor. Bir keresinde, bir kar frtnasnda,
demiryolu raylarnn stnde duruyordum. Hava muhalefetine
karn grubumuz almaya devam etmek zorundayd. Raylarn
arama akl atma iinde olduka sk alyordum, nk sn
mann tek yolu buydu. Kreime yaslanp nefesimi toplamak iin
bir an ara verdim. Talihsizlik eseri o anda gardiyan geri dnd ve
beni grnce kaytardm dnd. Gardiyann bende yaratt
acnn nedeni hakaretler ya da dayak deildi. Pejmrde, bir deri
bir kemik nnde duran ve belki de ona insan ancak bulank bir
38

Viktor E Frank

ekilde anmsatan bu figr tek kelime sylemeye, hatta kfremeye bile deer grmemiti. Bunun yerine, ovun oynarcasna,
yerden bir ta alp zerime att. Bu bana, cezalandrlmaya bile ge
rek duymayacak kadar az ortak eye sahip olunan bir yaratn,
bir yabani hayvann dikkatini ekmek ya da evcil bir hayvan ii
ne dndrmek iin bavurulan bir yntem gibi geldi.
Dayak olaylannn en ac verici ksm, artrdklar onur ki
nci eylerdi. Bir keresinde, buzlu, kaygan raylar zerinde, uzun
ve ar kinler tamamz gerekmiti. Birisi kayacak olduu tak
dirde, sadece kendisini deil, ayn kirii tayan dier herkesi de
tehlikeye sokmu oluyordu. Eski bir arkadamn doutan kal
a kkl vard. Buna karn alabilecek durumda olmaktan
memnundu, nk fiziksel sakatl olanlarn bir eleme annda
gaz odasna gnderilmesine neredeyse mutlak gzyle baklyor
du. Aksak ayayla, ar bir krn altna girmiti ve bir an dp
digerlenn de srkleyecek gibi olmutu. O srada kiri tam
yordum, bu nedenle yardm etmek iin dnmeksizin ilen auldm. O anda arkadan bir tekme yedim, sen bir dille azarlandm
ve yenme dnme emn aldm. Beni tekmeleyen gardiyan, birka
dakika ncesinde aalayc bit edayla, biz domuzlar'm voldalk ruhuna sahip olmadn sylemiti.
Bir baka sefennde, su borular demek iin, ormanda, eksi
on yedi derece soukta donan sertlemi topra kazmaya bala
mtk. O gn gelinceye kadar, fiziksel olarak epeyce zayflamtim. Yanma tombul, pembe yanakl bir usta geldi Yz bana
akas domuz kafasn artryordu Ac soukla, ok gzel,
scak, eldivenler giymiti. Bir srt sessizce beni izledi Btr sorun
nsann An hm Annift

olduunu hissettim, nk nmdeki toprak birikintisi, ne ka


dar altm kesin olarak gsteriyordu.
Barmaya balad: 'Seni domuz! Bunca zamandr seni izliyo
rum! Sana nasl allacam gstereceim! Pislii dilennle ka
zyana kadar bekle. Bir hayvan gibi gebereceksin! ki gnde iini
bitireceim! Hayatnda elim ie srmemisin. Nesin sen? Bir do
muz? adam?"
Aldrmadm. Ama bent ldrme tehdidini ciddiye almak zo
rundaydm, bu nedenle dorulup doruca gzlerine baktm.
Uzman doktordum," dedim.
Ne? Doktor mu? Bahse girerim k bu iten ykn tutmusundur."
'Genelde olduu gibi, iimin ounu yoksullara hizmet veren
kliniklerde yaptm," diye karlk verdim. Ama bu kez fazla ko
numutum. Delilmiesine stme atlp beni yere vurdu ve ba
rmaya balad. Ne diye bardn artk hatrlamyorum.
Grnrde nemsiz olan bu ykyle, katlam gibi gzken
bir tutukluda bile ierlemenin alevlendirebldii durumlar oldu
unu anlatmak istedim; bu, acmaszln ya da fiziksel acnn
deil, bunlarla birleen aalamann yaratt bir ierlemedin Bu
olayda kan beynime sramt, nk yaamm konusunda hi
bir fkn olmayan (itiraf etmem gerek: Olaydan sonra arkadalanma sylediim bu szler bana ocuksu bir rahatlama vermiti),
hastanemdeki hemirenin bekleme odasna bile kabul etmeye
cei kadar kaba ve hayvanca grnen" bir adamn, yaamm yar
gladn dinlemek zorunda kalmtm,
Bereket versin ki, alma grubumdaki Kapo bana borluydu;
40

Vtktor E Frankl

benden holanmaya balamt, nk iyerine yaptmz uzun


yrylerde anlata anlata bitiremedii ak hikyelerini ve evlilik
sorunlanm dinliyordum. Kiilii konusundaki tehisimle ve pskoterapk tlerimle onu etkilemitim. Bu nedenle bana minnet
duyuyordu, bu da benim iin deerli bir eydi. Daha ncesinde
birka kere beni, genellikle iki yz seksen kiiden oluan grubu
muzun ilk sralarnda, kendisine yakn bir yere almt. Hava he
nz aydnlanmadan, sabahn erken saatlerinde sraya girmemiz
gerekiyordu. Herkes, ge kalmaktan ve arka sralara dmekten
korkuyordu. Tatsz ve hoa gitmeyen iler olduu zaman, kdem
li Kapo ihtiya duyulan iileri genellikle arka sralardan seiyor
du. Seilen bu tutuldular, ganp gardiyanlann denetiminde, zel
likle korkulan trden ilere gidiyordu. Bu tr ilerde kdemli Ka
po, akgz davrananlar yakalamak iin, bazen k sralardan da
ii seiyordu. Btn itirazlar ve yalvanp yakarmalar amacna
ulaan birka tekme tokatla susturuluyor ve seilen kurbanlar ko
mut ve dayak eliinde belirlenen yere srlyordu
Ne var ki, benim Kapo iini dkme ihtiyac duyduu srece
bama byle bir ey gelmezdi. Onun yannda garantili bir onur
sal yere sahiptim. Ama bunun bir baka avantaj daha vard
Kamp sakinlerinin hemen hepsinde olduu gibi, ben de dem
den ikyetiydim. Bacaklanm ylesine imi ve ikin yerlerin
derisi ylesine gerilmiti ki, dizlerimi kramyordum ien arak
lanma olmad iin, ayakkablanm basz giyiyordum orap
bulunsa bile giymek olanakszd. Bu nedenle yan plak ayakla
nm hep slakt ve ayakkablanm hep karla dolu olurdu Br en ,
bette souk snna ve ikinlie neden oluyordu Bviv
Invtnn Anlam .li ifi

her adm gerek bir ikence olup kyordu. Karl arazide yrr
ken ayakkablarmzn st buz tutuyordu. Arada bir birisi kayp
dyor, arkadan gelenlerse ona taklp yklyordu. Bu durum
da sra ksa bir an iin duruyordu. Gardiyanlardan birisi hemen
harekete geiyor ve abucak kalkp yrmeleri iin, duranlan
dipikliyordu. Srann ne kadar nndeyseniz, o kadar az dur. mak ve dolaysyla agnl ayaklannzla aray kapatmak iin o ka
dar az komak zorunda kalyordunuz. Efendimiz Kaponun zel
doktoru olmaktan ve srann banda dengeli bir tempoyla yr
mekten mutluydum.
Hizmetim im ek bir deme olarak, iyerinde lenleri orba
datld srece, sra bana geldiinde, Kapo'nun kepeyi kaza
nn dibine daldrp birka bezelye tanesini bemm iin avlayaca
ndan emindim. ncesinde orduda subay olan bu Kapo, kavga
ettiim ustann kulana eilip, beni son derece iyi bir ii olarak
tandn syleme cesaretini bile gsterdi, Bu pek ie yaramad,
ama Kapo hayatm kurtarmay baard (bunun gibi birka kere
hayatm kurtarmtr). Ustayla aramda geen olaydan sonra Ka
po beni gizlice bir baka alma grubuna ald.
Halimize zlen ve en azndan inaat alannda durumumuzu
kolaylatrmak im ellerinden geleni yapan ustalar da vard. Ama
onlar bile, sradan bir iinin, ok daha ksa srede bizden bir
ka kat daha fazla i kardn hatrlatp duruyordu. Ama nor
mal bir iinin gnde bir para ekmek ve bir tas sulu orbayla
yaamad; dier kamplara gnderilen ya da derhal gaz odasn
boylayan ailelerimizden haber alamayan bizlerin tbi olduu
ruhsal bask altnda yaamad; normal bir iinin her gn, her
42

VktorE Frankl

saat kesintisiz bir lm tehdidi altnda olmad anlatld za


man, anlyorlard. Hatta bir keresinde nezaket sahibi bir ustaya,
Benim bu yol iini senden rendiim kadar ksa bir sre iin
de, bir beyin ameliyatnn nasl yapldn, renebilirsen, sana
derinden sayg duyanm," deme cesaretim bile gstermitim D
da glmseyerek karlk vermiti.
kinci evrenin temel semptomu (belirtisi) olan duygu yitimi,
gerekli bir kendini savunma mekanizmasyd. Gereklik belirsiz
lemi ve btn abalar, btn duygular bir konu zerinde top
lanmt: Kendi yaamn ve yoldalarnn yaamn korumak
Akam olunca iyerlerinden kampa dnen tutuklulann, gei
rerek Bir gn daha geti," dediklerim duymak, tipik btr olayd
Hayatta kalma meselesi zerinde odaklanmaya ynelik kesin
tisiz zorunluluk eliindeki byies bir gerilimin, tutuklulan, i
sel yaamlann ilkel bir dzeye indirmeye zorlad, kolayca an
lalabilir. Psikanaliz eitimi alan ve kampta bulunan baz mes
lektalarm, sk sk, kamp sakinlerindeki geriieme"den (daha il
kel bir ruhsal yaama genlemeden) sz ediyordu. Tutuklulann
arzulan ryalannda aklk kazanyordu.
Kamp sakinlerinin ryalannda en ok grlen ey neydi? Ek
mek, pasta, sigara ve lk banyo. Bu basit arzulann gdenlmemes, arzu gidenc (wishfulfilling) ryalann grlmesine neden olu
yordu. Bu ryalann ie yarayp yaramad ayn bir konudur, r
yay gren, kamp yaamnn gerekliine ve bununla ryasnda
ki yanlsamalar arasndaki korkun ztla uyanmak zorundavd
Korkun bir kbus grd anlalan ve yatanda kvranan
bir tutuklunun iniltisiyle uyandm bir geceyi hi unutma

gm. Korkutucu ryalardan ya da hezeyanlardan mustarip insan


lar iin zellikle her zaman znt duymam nedeniyle, zavall
adam ryasndan uyandrmak istedim. Anszn, yapmak zere
olduum eyden rkp, adam sarsmaya hazr olan elimi geri
ektim. O anda, ne kadar dehet verici olursa olsun hibir rya
nn, bizi evreleyen ve kendisini sarstm takdirde adamm uya
naca kampn gereklerinden daha kt olmadnn, youn bir
ekilde bilincine vardm.
Tutuklulann yaad ar gdaszlk sorunu nedeniyle, yiye
cek arzusunun, ruhsal yasamn odaklatg temel ilkel igd ol
mas doald. Tutuklular, birbirlerine yakn alkkn ve yakn
dan gz hapsinde bulunduralmadklan zaman, hemen yemekle
re ilikin tanmalara gnyorlard. Tutuklulardan birisi, hendek
te yaranda alan bir bakasna en sevdii yemekleri soruyordu.
Derken birbirlerine yemek tarifi veriyor ve tekrar bir araya gele
ceklen gn (zgrlklerine kavuup evlerine dnecekleri uzak
gelecekteki bir tarih) iin mn hazrlyorlard. Bu konumalar,
en ince ayrntlara kadar iniyor ve genellikle bir parola veya say
ile verilen ani bu ikaz iaretine kadar devam ediyordu: "Gardi
yan geliyor!
Yemeklere ilikin tartmalar hep tehlikeli bulmuumdur.
Son derece yetersiz taynlara ve kalonlere kendim uyarlamay
yle veya byle baaran bir organizmay bylesine aynntl ve
etkili leziz yemek tablolanyla uyarmak yanl deil midir? Bu,
ruhsal adan anlk rahatlama salayabilir, ama fizyolojik adan
tehlike ierdii ak olan bir yanlsamadr.
Tutsaklmzn sonraki dnemlennde gnlk taynmz,
Viktor E. Frankl

gnde bir kere verilen, su gibi bir tas orbadan ve her zamanki
gibi kk bir para ekmekten oluuyordu. Buna ek olarak,
ekstra tayn" denilen ve gnne gre yirmi be gram margarin
den, kalitesiz bir dilim sosisten, bir para peynirden, bir para
sentetik baldan ya da bir kak reelden oluan bir tayn veriyor
lard. Kalori olarak dnldnde, zellikle kas gc isteyen
ar iler ve yetersiz giysiyle srekli maruz kaldmz souk a
sndan, bu diyet kesinlikle yetersizdi, zel bakm altnda olan,
yani i iin kamptan aynlmayp da barakada kalmasna izin veri
len tutuklulann durumu daha da ktyd.
Den altnn son ya tabakalan da enyip zerine deri ve paav
ra geirilerek gizlenen birer iskelete dnnce, vcudumuzun
kendi kendini nasl yediim gzleyebiliyorduk. Organizma ken
di proteinini sindiriyordu, kaslarmz yok olmutu. Bylece v
cudun hibir direnme gc kalmyordu. Barakamzdaki kk
toplumun yeleri birbiri ardna lyordu. Her birimiz, bir sonra
kimin leceini de kendi sonumuzun ne zaman geleceini de he
saplayabiliyorduk. Yaptmz birok gzlem nedeniyle, semp
tomlar (belirtileri) ok iyi renmitik, bu da tahminlerimizin
doru olmasn salyordu. Birbirimize, Bu fazla yaamaz ya
da Sra bunda... diye fsldyor ve akamlan gnlk bit ayklaymz srasnda, kendi plak bedenlerimizi grerek, yle d
nyorduk: te bu vcut, benim vcudum, bir cesetten baka
bir ey deil. Bana ne oldu? u byk insan kulesinin dikenli
tellerin arkasnda, birka toprak barakaya tklan, cansz olmas
nedeniyle her gn belli bir blm rmeye balayan bu kule
nin elinin bir paras olmaktan te bir ey deilim
insann .Anfam .Arar#

Yukarda, en kk bir zaman bulduklarnda, yiyecee ve se


vilen yemeklere ilikin dncelerin, tutuklulann bilincine hcum etmesinin nasl kanlmaz olduuna deinmitim. Bu ne
denle, en gllerimizin bile, yemek iin yemek uruna deil,
yemekten baka hibir ey dnmememize neden olan o insanalt varoluun, bir gn son bulacan biliyor olmamzdan tr,
tekrar bolca yemek yiyebileceimiz zamanlan zlemesi belki de
anlalr bir eydir.
Benzer eyler yaamayan birisi, alktan lmek zere olan bir
insann yaad, ruhu yok eden o zihinsel atmay ve irade g
cnn eziliini kolay kolay kavrayamaz. Byle bir insan, hendek
te kaz yaparken ekmein datlaca (kalmsa) 9:30-10:00 d
dn (yanm saatlik len yemei aras) beklemenin, huysuz
deilse ustaya saatin ka olduunu tekrar tekrar sormann ve
kiinin cebindeki ekmek parasna yumuaka dokunmasnn,
ilk nce donan parmaklaryla ekmei okamasnn, sonra bir
parasn azna atp, kalann kendi kendine lene kadar sak
lama sz vererek son irade krntsyla tekrar cebine koymas
nn nasl bir ey olduunu kolay kolay anlayamaz.
Tutsaklmzn son dnemlerinde, gnde sadece bir kez da
tlan kk ekmek taymlanmzla idare etmeye ynelik eidi yn
temlerin anlamll veya anlamszl zennde iki dnce okulu
vard. lki, taynn tamamnn hemen yenmesinden yanayd, Bu
nun, en ar alk sanclanma en azndan ok ksa bir sre iin de
olsa gnde bir kere olsun bastrlmas ve taynn alnmas veya
kaybedilmesi olasln o nadan kaldrmas gibi ikili bir avantaj
vard, Taynn blnmesini savunan ikinci grup ise farkl taruma46

Viktor E FrankI

lar gelitiriyordu. Sonunda ben de ikinci gruba katldm.


Yirmi dn saatlik kamp yaamnn en can skc yan, henz
gece vakti, keskin ddk seslerinin, bizi denn uykumuzdan ve
dlerimizdeki zlemlerden acmaszca kopanp ald kalk saa
tiydi. Kalktktan sonra, demden tr ikinleen ayaklarmz
g bela sdrdmz slak ayakkablanmzla cebelleiyorduk.
Bunu, ayakkab balanmn yerine kullanlan tellerle uramak gi
bi kk sorunlarla ilgili, her zamanki sylenmeler izliyordu. Bir
keresinde, cesur ve onurlu birisi olarak tandm bir tutuklunun, ayakkablanmn giyilemeyecek kadar ekmesi nedeniyle so
nunda karda yalnayak yrmek zorunda kald iin ocuk gibi
aladn duydum. Bu can skc anlarda bir avuntu krnts bu
luyordum: Cebimden kardm kk bir ekmek parasn
kendimden geercesine bir hazla iniyordum.
Yetersiz beslenme, zihnin srekli olarak yiyeceklerle megul
olmasna yol amasnn yan sra, cinsel drtnn genellikle bu
lunmaynn da aklamas olabilir, ilk ok etkisinin dnda, bu,
btn erkek kamplarndaki bir psikologun mutlaka gzlemleye
cei olgunun tek aklamas gibi gzkmektedir: Kla gibi sade
ce erkeklerin bulunduu dier kurulularla kartlk iinde, top
lama kamplarnda cinsel sapmaya pek rastlanmyordu Ryalar
da, engellenen cokularn ve daha yce duygularn belirgin bir
biimde davurumasna karn, tutuklular ryalarda bile cinsel
likle lglenmiyormu gibi grnyordu.
Tutuklulann ounda, ilkel yaam, kendi postunu kurtarma
meselesine younlama zorunluluu, bu amaca hizmet etmeyen
her eyin tamamen bir yana itilmesine yol am ve tutuklular:
fitilinin Anlam Artvift

duygusallktan tamamen yoksunlatrmt. Bu, Auschwitz'den


Dachauya bal bir kampa nakledilim srasnda benim iin
aklk kazanmt. Bizi (yaklak 2000 tutuklu) tayan tren Viyanadan gemiti. Gece yansna doru Viyana istasyonlanndan
birinden getik. Tren, doduum caddeden, yaammn onca y
lnn getii, aslnda tutuklanana kadar yaadm evin yanndan
geecekti.
ki adet kk, telli gzetleme delii olan vagonda elli kii
vard. Vagonda sadece bir grup yere melebiliyordu, gzetleme
delklennn evresinde toplanan dierlen ise saatlerce ayakta du
ruyordu. Parmaklanmm ucuna basarak ve dierlerinin balanmn arasndan pencere ubuklanndan bakarak, doduum ehn
bir an iin grebildim. Sevkiyatm, Mauthausendek kampa ya
pldn ve sadece br-ik haftalk mrmzn kaldn dn
dmz iin, hepimiz, kendimizi canldan ok bir l gibi his
sediyorduk. ocukluumun getii sokaklara, meydanlara ve
evlere, baka bir dnyadan gelen ve hayalet ehrine bakan l
bir insann gzleriyle baktm duygusuna kaplmtm.
Saatler sren rtardan sonra tren istasyondan ayrld. Ve so
kaklar... bizim sokak! Birka yldr kamplarda yaayan ve bu yol
culuu bir olay olarak gren gen delikanllar, gzetleme deli
inden dikkatle evreyi izliyorlard. Bir an iin deliin nnde
durmama izin vermeleri iin onlara yalvarmaya baladm. Pence
reden yle bir bakmann benim iin ne kadar nemli olduunu
anlatmaya altm. Ricam, nezaketsizce ve inanszlkla geri ev
rildi; ' Onca yl burada m yaadm yleyse zaten yeterince gr
msn demektir!"
48

Viktor E. fnrnkl

Genel olarak kampta bir de kltrel anlamda k uykusu"


sz konusuydu. Bunun iki istisnas vard: Politika ve din Kam
pn her yerinde ve neredeyse kesintisiz olarak politika konuulu
yordu; tartmalar temel olarak, birbiri ardna hzla yaylan sy
lentilere dayanyordu. Askeri durum konusundaki sylentiler
genellikle elikiliydi. Bir sylentinin arkasndan hemen bir ba
kas geliyor ve tutuklulann tamamnn zihnindeki sinir savana
katkda bulunmaktan te bir ie yaramyordu. ou zaman,
iyimser sylentilerin alevlendirdii, savan abucak bitecei
umutlan suya dyordu. Bazlan umutlarn hepten yitirmiti,
ancak en can skc olanlar, uslanmaz iyimserlerdi
Tutuklulann dinsel ilgileri, gelitii andan itibaren, dnlebilen en iten ilgi oluyordu. Dinsel inancn derinlii ve gc,
sk sk, yeni gelenleri amyor ve derinden etkiliyordu. Bu ba
lamda en etkileyici olan da barakann bir kesinde ya da yor
gun, a ve pejmrde giysilerimizin iinde souktan donmu bir
vaziyette, uzak bir iyerinden dnlerde, kilitli vagonun karan
lk bir kesinde dua okuyan ya da ibadet eden tutuklulard.
1945 baharnda, hemen hemen btn tutuklulann hepsine
bulaan bir tifs patlamas olmutu Olabildiince alr durum
da kalmak zorunda olan zayf dm tutuklular arasndaki
lm oram ok yksekti. Hasta kogulan son derece yetersizdi
pratik anlamda hi ila yoktu, refakati bulunmuyordu Hastal
n semptomlanndan bazlan son derece nahotu. Bir yemek knntsnda bile ba gsteren ve bastrlmayan bir tiksinti (.bu. ya
am iin ek bir tehlike olutunyordu) ve korkun hezeyan no
betleri. Bu hezeyan nbetlerinden en ktsn yasa van da o;
insann Anlam Azm

mek zere olduuna inanan ve dua etmek steyen bir arkadam


d. Hezeyan iinde, dua edecek szckleri bulamyordu. Bu he
zeyan nbetlennden kanmak iin, biroklan gibi ben de gece
nin ounu uyank geirmeye alyordum. Sonunda Auschwitz
kampnn dezenfekte odasmda kaybettiim kitabnm el yazma
sn yemden oluturmaya ve kk kt paralan zerine anah
tar szckleri ksaltarak not almaya baladm.
Kampta ara sra bilimsel bir tartma da geliiyordu. Bir kere
sinde, ksmen mesleki ilgi alanma yakn olmasna karn, haya
tmda hi rastlamadm bir olaya tank oldum: Ruh arma se
ans. Psikiyatride uzman olduumu bilen kampn bahekimi
(kendisi de bir tutukluydu) beni de katlmaya armt. Top
lant, hasta kouunun kk, zel bir odasnda gerekleti. Kk bir ember oluturuldu, shhiye blnden bir gedikli de
ganp bir ekilde gizlice bize katlmt,
Birisi bir tr duayla ruhlan armaya balad. Kamp ktibi,
bilinli bir yazma niyeti olmakszn bo bir kdn nne otur
du. Bunu izleyen on dakika iinde (medyumun ruhlan arma
y baaramamas nedeniyle seansa son verildikten sonra) kalem,
kt zerinde yavaa hareket etti ve okunakl bir ekilde VAE
V* yazd. Ktibin, hi Latince bilmedii ve vae victis (altta ka
lann can ksn) szlerini hi duymad iddia edildi. Kanmca
ktip bu szleri bir kere duymu ve serbest braklmamzdan ve
savan bitmesinden birka ay ncesine rastlayan o dnemde bu
szler, hatrlanmakszn katibin ruhunda (n-bilintek ruhun
da) canlanm olmal.
Toplama kampnda fiziksel ve zihinsel yaamn olabildiince
50

Vlktor E Frank!

ilkellie zorlanmasna karn, tinsel (manevi) yaamn derinlemesi olasyd. Zengin bir entelektel yaama alm olan duyar
l insanlar daha ok ac ekmi olabilirler (bu insanlar ounluk
la hassas bir yapya sahipti), ancak i zlerinin (benliklerinin)
maruz kald hasar daha az olmutur. Bu insanlar, evrelerinde
ki dehet verici dnyadan kopup, isel zenginlikten ve tinsel z
grlkten oluan bir dnyaya ekilebimlerdir. Daha zayf bir
bnyesi olan baz tutuklulann, kamp yaamna, daha salam ya
pl olanlardan daha iyi dayanabilmesi gibi, grnrdeki bir e
liki ancak bu yolla aklanabilir. Sylediklerime aklk kazan
drmak iin, kiisel deneyimlerime dnme gerei duyuyorum.
yerine ulamak iin yrye koyulduumuz sabahn erken sa
atlerinde olanlan anlatmama izin verin.
Komutlarla yryorduk: Blk, ileri, mar! Sol-2-3-4! Sol-23-4! Sol-2-3-4! Sol-2-3-4! Bataki sol, sol sol, sol! Kep kar1' Bu
szler imdi bile kulaklanmda nlyor Kep kar!" komutuyla
birlikte, kampn kapsndan kyorduk ve tarama klan zeri
mizde gezinmeye balyordu. Ustaca yryemeyen bir tekme yi
yordu. Daha da ktsn, ac souk yznden, kepim izin venlmeden nce kulaklanna ekenler yayordu.
Karanlkta, yol boyunca, byk talara, tmseklere taklp t
kezliyor, su birikintilerine batyorduk. Bize elik eden gardiyan
lar srekli baryor ve bizi dipik darbeleriyle yrtyordu.
Ayaklan yara olanlar yanndakilere yaslanyordu. Kolay kolay
tek kelime edilmiyordu; dondurucu souk konumaya enge
oluyordu. Yanmda yryen adam azn paltosunun kalkk vli
kasna gizleyerek, anszn yle fsldad: Kanlarmz imdi h:
nsann Anlam .4/m i fi

grebilselerdi! Kendi kamplarnda daha iyi olduklarn ve ba


mza gelenlen bilmediklerim umanm."
Bu, kanmla ilgili dncelere gmlmeme neden oldu. Ve ki
lometrelerce yolda de kalka, her seferinde birbirimizi destek
leyerek, deni kaldrarak yrrken, tek bir kelime edilmedi,
ama ikimiz de biliyorduk: Her ikimiz de kanlanmz dnyor
duk. Zaman zaman, yldzlann solup, sabahn pembeleen klannm koyu bulutlarn arkasndan yaylmaya balad gkyz
ne bakyordum. Ama zihnim kanmn hayaline sarlmt; garip
bir kesinlikle hayal edebiliyordum. Bana cevap verdiini duyu
yor, glcn, drst ve yreklendirici baklarn gryor
dum. Gerek ya da deil, kanmn grn, ykselmeye bala
yan gneten daha parlakt.
. Kafama bir dnce sapland: Yaammda ilk kez, onca air
tarafndan dile getirilen, onca dnr tarafndan nihai bilgelik
olarak drtaya konan gee grdm. Gerek: nsann zleyebile
cei nihai ve en yksek hedef, sevgidir. O anda, insan iirinin ve
insan dnce ve inancnn vermesi gereken gizin anlamm kav
radm: nsann sevgiyle ve sevgi iinde kurtuluu. Dnyada hi
bir eyi kalmayan bir insann, ksa bir an iin de olsa, sevdii in
sana ilikin dncelerle ne kadar mutlu olabileceini anladm.
Tam bir yalnzlk konumunda, insan kendini olumlu eylemle di
le getiremedii, ektii aclara doru bir tavrla -onurlu bir tavr
la- katlanmaktan baka yapacak hibir eyi olmad zaman, sev
dii insana ilikin iinde tad imgeye sevgiyle younlaarak
doyuma ulaabiliyordu. Yaammda ilk kez, Melekler, sonsuz
bir ilahi mutlulua ilikin dncede kayboldu, szlerinin anla52

Viktor E Frankl

mini kavradm.
nmdeki birisi tkezledi ve arkasndakiler zen ne yld.
zerlerine adayan gardiyan, denleri kamlamaya balad. Bylece dncelerime birka dakika ara verdim. Ama hemen sonra
ruhum, tutuklunun varoluundan bir baka dnyaya yneldi ve
sevdiim insanla yaptm konumaya dndm; ona sorular sor
dum, yantlad; karlk olarak o bana sordu, ben yantladm.
Dur!" yerimize varmtk. yi bir alet bulma umuduyla her
kes karanlk barakaya dald. Her tutuklu, bir krek veya kazma
alyordu.
Acele edin, domuzlar!" Derhal hendekte nceki gn brakt
mz konuma getik. Buzlanan toprak, kazmalann sivn ulary
la atrdamaya, kvlcmlar samaya balad. alanlar sessiz, be
yinleri donuktu.
Zihnim hl kanmn hayaliyle meguld. Zihnimi bir dn
ce kurcalyordu: Hl hayatta olup olmadm bile bilmiyordum
O ana kadar ok iyi rendiim tek eyi biliyordum: Sevgi, en
len insann fiziksel varlnn ok ok tesine geer. Sevgi en de
rin anlamn, knn tinsel varlnda, i benliinde bulur. en
len kiinin gerekte orada olup olmamas, yaayp yaamamas,
bir anlamda nemli olmaktan kyor
Kanmn hayatta olup olmadm bilmiyordum ve bunu anla
mann hibir yolu da yoktu (tutuklu kaldm sre boyunca hi
bir posta hizmeti venlmemiti); ama o anda bu, nemli olmak
tan kmt. Bilmeye ihtiyacm yoktu; sevgimin, dncelenmr.
ve sevgilimin hayalinin gcne hibir ey dokunamazd O ra
man kanmn lm olduunu biliyor olsaydm, sanrm bunda v.
mann Anlam

.(rai

etkilenmeksizm, kendimi yine onun hayaline ilikin dncele


re kaptrrdm; onunla zihnimde yaptm konumalar, yine can
l ve doyurucu olurdu. Beni kalbine mhrle, sevgi, lm kadar
gldr.7
isel yaamdaki bu younlama, tutuklunun gemie kama
sn salayarak, varoluunun boluundan, terk edilmiliinden
ve tinsel yoksulluundan kurtulmasna yardm ediyordu. Hayal
lere dalabildii zaman, lutuklunun hayal gc, gemiin, oun
lukla nemli deil, nemsiz olaylanyla ve kk ayrntlaryla
oyalanyordu. Nostaljik bellei bu olaylar yceltiyor ve garip bir
yapya sokuyordu. Dnyalan ve varolulan uzak gzkyor ve
ruh, zlemle bunlara uzanyordu: Kendi hayalimde otobslere
biniyor, dairemin n kapsn ayor, telefona cevap veriyor, k
lan ayordum. Dncelerimiz sk sk bu tr ayrntlar zerin
de odaklayordu ve bu anlar insan alatabiliyordu.
Tutuklunun isel yaam daha ok younlama eilimi gs
terdike, sanatn ve doann gzellii, o ana kadar hi olmad
ekilde yaanyordu. Bu gzelliklerin etkisi altnda kii bazen
kendi rktc artlarn bile unutuyordu. Auschwitz'den Bavariadak bir kampa yaptmz yolculuk srasnda sevk vagonu
nun kk, telli penceresinden, gnbatmnda parlayan doruklanyla Salzburg Dalarna bakarken birisi yzlerimizi grseydi,
bunlann btn yaam ve zgrlk umutlann yitirmi msanlann yzleri olduuna kesinlikle inanmazd. Bu etkene karn ya
da belki bu etkenden dolay, onca zamandr zlediimiz doann
gzellii bizi bylemiti
Kampta bile birisi, yannda alan yoldann dikkatini, Ba54

Viktor E Frankt

vana Ormanndaki dev, gizli mhimmat tesisinin inasnda kul


landmz agalann arasndan (Drer in nl suluboyasnda ol
duu gibi) parlayan gnbatmnn gzel grnmne ekebilyordu. Bir akam, lesiye yorgun, orba kseleri elimizde, bara
kamzn zemininde dinlenirken, tutuklulardan birisi ieri dald
ve toplanma alanna gidip harika gnbatmn grmemizi istedi.
Dan knca, batda parldayan netameli bulutlan, elik mavi
sinden kan krmzsna her an deien renk ve ekilleriyle bu bu
lutlan banndran canl gkyzn grdk. Virane, gri renkli
toprak barakalar keskin bir kontrast olutururken, amurlu top
raktaki su birikintileri yan gkyzn yanstyordu Dakika
larca sren ve insan derinden etkileyen bir sessizlikten sonra,
tutuklulardan birisi dierine, Dnya ne kadar gzel olabilirdi1"
dedi.
Bir baka seferinde, bir hendekte alyorduk. Bizi evrele
yen afak gnydi; stmzdeki gkyz gnydi; afan solgun
klan almdaki kar griydi, yoldatan m zn zenndek giysiler
ve yzleri gnydi Yine sessizce kanmla konuuyordum ya da bel
ki de aclanmn, yava yava lyor oluumun nedenim bulma
mcadelesi venyordum. Eli kulandaki lmn umutsuzluuna
kar son bir iddetli isyan annda, ruhumun, beni evrelrvcn
karartc hzn paraladn hissettim. Bunun bu mutsuz, an
lamsz dnyay atn hissettim ve nihai amacn varlna ilikin
soruma bir yerlerden gelen evet" yantn duydum O anda. Ba
vanada alan mutsuz grisinin ortasnda, ufuku resmedilmi^
sine duran uzaktaki bir iftlik evinin yand. 'Et lux m i-ncb
ris lucet" (ve karanlkta bir k parladri Saatlerce bur tui^-u;
hum*

topra kazdm, gardiyan hakaretler yadrarak yanmdan geti,


ben yine sevgilimle bir araya geldim. Orada benimle olduunu
daha bir derinden hissettim, ona dokunabileceim, elimi uzatp
ellenni yakalayabileceim duygusuna kapldm. Duygu ok glyd. Karm oradayd. O anda, bir ku sessizce alald ve tam
nme, hendekten kazdm toprak tmsein zenne konarak
bana bakmaya balad.
Daha nce sanattan sz etmitim. Bir toplama kampnda by
le bir ey olur mu? Bu, kiinin sanattan ne anladna baldr.
Zaman zaman bir tr doalama kabare dzenleniyordu. Baraka
lardan birisi geici olarak boaltlyor, birka tahta sra birbirine
balanyor veya ivileniyor ve bir program yaplyordu. Akam
olunca, kamptaki konumlan ok iyi olanlar (Kapolar ve uzak i
yerlerine yrmek zorunda olmayan iiler) orada toplanyordu.
Biraz glmek, belki de biraz alamak, ksacas unutmak iin bir
araya geliyorlard. arklar, iirler syleniyor, bazlan kampla ilgli olan yergili fkralar anlatlyordu. Hepsinin de amac, unut
mamza yardmc olmakt ve oluyordu da. Toplantlar ylesine
etkiliydi ki, yorgun olmalanna ve katlmakla gnlk yiyecek ta
ynlarm karmaianna karn, baz sradan tutuklular da kabare
yi grmeye gidiyordu.
yerinde, bedelim mteahhitlerin karlad ve pek fazla har
cama yapmad orbalann datld yanm saatlik len yemei
arasnda, bitmemi bir makme odasnda toplanmamza izin verili
yordu. Girerken, herkes eline bir kepe dolusu sulu orba alyor
du Biz orbalanmz itahla yudumlarken, tutuklulardan birisi bir
borunun stne kp talyan aryalar sylyordu. Bu arklardan
56

Vklor E Frankl

zevk alyorduk; arkc ise kazann dibinden (bu, bezelye ianele


ri anlamna geliyordu) ekstra orbayla dllendiriliyordu.
Kampla sadece elence iin deil, aynca alk iin de dl ve
riliyordu. rnein ben, hakl olarak Katil Kapo" namyla bilinen
kampn en ok korkulan Kaposunun korumasn kazanablmtm (ne iyi ki, buna hibir zaman ihtiya duymayacak kadar ans
lydm!). yle bir ey olmutu: Bir akam, ruh arma seansnn
yapld odaya tekrar anlmakla onurlandnldm. Bahekimin
ayn yakn arkadatan toplanmt ve ok ganptr, shhiye bl
nn gediklisi de yine gizlice onlara katlmt. ans esen odaya
giren Katil Kapodan, kampta nlenen (ya da nszlenen) irlennden birisini okumas istendi, ikinci kez istenmesine gerek
duymakszn, abucak bir tr gnlk kard ve sanatndan r
nekler icra etmeye balad. Ak iirlerinden birisini okurken, gl
memek iin canm yanana kadar dudaklarm srdm, byk bir
olaslkla bu da hayatm kurtard, Aynca alklama konusunda
da cmert davrandm iin, bir gnlne katldm (bu bir
gn bana yetmiti) alma grubuna dsem bile, hayatm kururacakt. yle ya da byle. Katil Kapo tarafndan iyi tannmakta
yarar vard Bu nedenle olabildiince ok alkladm.
Genel anlamda konuulacak olursa, kamptaki bir sanat al
mas elbette byk lde garipti. Sanalla ilgili herhangi bir e
yin yaratt gerek izlenimin, yaplan sanalla virane kamp yaamnn gen cephesi arasndaki hayaleti andran tezattan kapak
landm syleyebilirim Autschwitzdeki ikinci gecemde denn
uykumdan nasl uyandnldm (mzikle) hi unutmam Bara
kann kdemli muhafz barakann giriine yakn olan kendi xia

/*

/nu

Anlam Aauf

snda bir tr kutlama yapyormu. akrkeyif seslerle baz beylik


arklar syleniyordu. Anszn, ortal bir sessizlik kaplad ve ge
cenin iinden, sk sk alnarak eskitilmemi, allmam, umutsuzcasma hznl bir tango duyuldu. Keman alyor, bir par
am da onunla birlikte alyordu, nk ayn gn birisinin yir
mi drdnc ya gn vard. O bns de Auschwitz kampnn,
belki de benden sadece birka yz metre tede, yine de ulaama
yacam bir yerindeyd. O birisi benim kanmd
Bir toplama kampnda sanata benzer bir eyin olduunu ke
fetmek, dandan birisi iin yeterince artcdr, ama kampta
bir de mizah duygusu olduunu grmek ok daha artc ola
caktr; elbette bu, mizahn ancak solgun bir knnts olabiliyor ve
sadece birka saniye veya dakika sryordu Mizah, kendini ko
ruma savanda, ruhun bir baka silahyd. Mizahn, insan yap
sndaki dier her eyden ok, birka saniyeliine de olsa, uzak
laarak bir durumun almasn salayabildii, ok iyi bilinmek
tedir. tnaat sahasnda yanmda alan bir arkadam, mizah
duygusu kazanmas iin pratik olarak eittim. Ona, birbirimize,
zgrlmze kavutuktan sonra olabilecek eyler hakknda
her gn en az bir elenceli yk anlatma sz vermemizi syle
dim. Kendisi cerraht ve byk bir hastanenin kadrosunda asis
tan olarak almt. Bu nedenle, eski iine dnd zaman
kamp yaamnn alkanlklarn kaybetmemesinin nasl bir ey
olacam anlatarak gldrmeye altm, inaat sahasnda (zel
likle gzetimci kefe geldii zaman) usta, Action! Action'"4 diye
bararak bizi daha hzli almaya zendiriyordu. Arkadama,
4 Ynelmenin film ekimini balatmak iin kameramana verdii komut, Motor1" ( N.)

58

Viktor E Frtmkl

Bir gn, ameliyat salonunda byk bir mide amelyau yapyor


olacaksn, dedim. Anszn ieri bir emir eri girer ve Action!
Action!" diye bararak kdemli cerrahn geldiini bildirir"
Bazen dier tutuklular gelecee ilikin elenceli hayaller ku
ruyorlard; rnein gelecekteki bir len yemeinde orba servi
si yaplrken, kendini unutup garsona dipten kepelemesT iin
yalvarmak gibi.
Mizah duygusu gelitirme ve olaylan mizahi bir k altnda
grme abas, yaama sanatnda ustalarken renilen bir hile
dir. Ama her an her yerde ac bulunmasna karn, bir toplama
kampnda bile yaama sanatm uygulamak olasdr. Bir benzetme
yapacak olursak, bir insann ac ekmesi, bo bir odadaki garn
davranna benzer. Bo bir odaya belli bir miktarda gaz verildi
i zaman, oda ne kadar byk olursa olsun, gaz odann tamam
na yaylr. Ne kadar kk ya da byk olursa olsun, ac da in
sann ruhuna ve bilincine tamamen yaylr. Dolaysyla insann
ektii acnn bykl" kesinlikle greceldir.
Aynca ok nemsiz bir aynnt bile sevinlerin en byn
yaratabilir, rnein Auschwitzden Dachauya bal olan kampa
gidiimizi ele alalm. Hepimiz sevkiyatm Mauthausen kampna
yaplmasndan korkuyorduk. Deneyimli yol arkadalanmzn
ifadesine gre, Mauthausene gitmek iin trenin gemesi gereken
Tuna zerindeki kprye yaklatka, yaadmz gcnim de gi
derek trmanyordu. Benzer bir ey yaamayanlar trenin bu kp
rden gemek yerine sadece Dachau ya yneldiim gren tutuklulann vagonda yaptklar sevin danslarn belki de havai bi
le edemez.
mann An tam AntMy

iki gn gece sren yolculuktan sonra bu kampa vard


mzda neler oldu? Vagonda yere melmek iin herkese yer yok
tu. ounluumuz ayakta durmak zorundayd, buna karlk
birka kii insan sidiine bulanm az miktarda samann zerine
melmiti. Kampa vannca eski tutuklulardan duyduumuz ilk
nemli haber, nispeten kk olan (2500 kiilik) bu kampta,
hibir frn," Krematoryum, gaz odas olmadyd! Bu da, Ms
lman olan bir tutuklunun doruca gaz odasna gnderilmeye
cei, Auschwitze geri gnderilmek zere dzenlenecek hasta
konvoyunu beklemek durumunda kalaca anlamna geliyordu.
Bu sevinli srpriz hepimizin moralini dzeltmiti. Auschwitz'deki kdemli muhafzn arzusu gereklemiti: Auschwitz'in tersine, ubacas olmayan bir kampa olabildiince abuk
gelmitik, sonraki birka saat iinde yaadklarmza karn, kah
kahalarla glp espriler yaptk.
Yeni gelenler saylnca bir kii eksik kt. Bu nedenle kayp
tutuklu bulununcaya kadar, danda, yamurun ve souk rzg
rn altnda beklemek zorunda kaldk. Kayp tutuklu sonunda
bitkinlikten uyuyakald bir baraka kesinde bulundu. Bunun
zerine yoklama, bir ceza gsterisine dnt. Yolculuun geriliminden sonra, btn gece ve ertesi sabah ge saatlere kadar, d
arda iliklerimize ileyen dondurucu soukta ayakta tutulduk.
Yine de hayatmzdan memnunduk! Bu kampta baca yoktu ve
Auschwitz ok uzaklarda kalmt.
Baka bir seferinde, bir grup mahkmun iyerimzden geti
im grdk. O zaman ac ekmenin greceli oluu bize ne kadar
ak gelmiti! Mahkmlara, onlann nispeten dzenli, gvenli ve
60

Viktor E Frankl

mutlu olan yaamlarna imrendik. Dzenli banyo yapma frsatla


r olduunu zntyle dndk. Her binsnin kendine ait d
fras, elbise fras, iltesi vard; akrabalannn yaamlarna ya da
en azndan hayatta olup olmadklarna ilikin haber getiren aylk
postalan vard. Btn bunlan uzun zaman nce yitirmitik.
Bir fabrikaya girip de korunakl bir odada alma frsat bu
lan arkadalanmza ne kadar da imrenirdik! Herkes, yaam kurtanc deere sahip byle bir yerde almay arzuluyordu. Gre
celi ans lei daha da ileri gidiyordu. Kamp dndaki gruplar
arasnda bile (bunlardan birisinin yesiydim) durumu dierle
rinden daha kt olarak deerlendirilen birimler vard. nsan,
kk bir demiryolunun boru lan n boaltmak iin gnde on iki
saat denn, killi amurda, eimli arazide yrmek zorunda kal
mayan birisine imrenebiliyordu. ounlukla ldrc olan gn
lk kazalann ou, bu ilerde oluyordu.
Dier alma gruplannda ustalar, grnrde yerel bir dayak
geleneini srdryorlard; bu da onlann emn altnda olmamak,
belki de geici olarak emirlerinde almak gibi greceli bir ans
tan sz etmemize neden oluyordu. Talihsizlik sonucu bir kere
sinde bu gruplardan birisine katlmtm. ki saadk almadan
sonra (ki bu sre iinde usta benimle zellikle ilgiler ii
lerin yeniden gruplandrl masn gerektiren bir hava saldrs
alarm ie ara verdirmeseyd, sanrm kampa, len va da bitkin
likten lmek zere olan tuuklulan tayan kzaklardan binsen
zerinde dnerdim. Byle bir durumda siren sesinin ver.
hatlamay, raundun bittiini gsteren zili duyan ve h\ *. n
anda nakavt olmaktan kurtulan bir boksr de dahil h\ - Invmn Anlam

hayal edemez.
En kk bir merhamet karsnda bile minnet duyuyorduk.
Tavandan buz paralarnn sarkt stmasz bir barakada plak
durmak anlamna geldiinden kendi iinde haz verici olmasa da,
yataa gitmeden nce bitlerimizi ayklamak iin zaman bulduu
muzda memnun oluyorduk. Ama bunu yaparken hava saldrs
alarm verilmedii ve klar kapatlmad zaman da minnet du
yuyorduk. nk bu ii gereince yapmadmz takdirde gece
nin yansm uyank geiriyorduk.
Kamp yaamnn ender bulunur hazlan, bir tr negatif mut
luluk -ichopenhauerin dedii gibi acdan kurtulu- salyor,
ama bu bile nsbi kalyordu. Gerekten pozitif mutluluk ise ok
azd. Bir gn, bir tr haz bilanosu kardm ve geen onca
hafta iinde sadece iki haz deneyimi yaama frsat bulduumu
anmsyorum Bunlardan birisi, i dnnde uzun bir bekleyi
ten sonra yemekhaneye kabul edildiim ve tutuklu a Fnin
orba datt sraya dtm gnd. Bu a, dev kazanlardan
birisinin arkasnda duruyor ve hzl hzl geen tutuklulann uzat
t kselere orba dolduruyordu. Kselerini doldurduu insan
larn yzne bakmayan; alana bal olmakszn orbay eit da
tan ve patatesleri tandklarna, kazann stnden alnan sulu
orbay da dierlerine datarak kendi zel arkadalarn ve yurt
talarm kayrmayan tek a oydu.
Ama kendi halkn baka herkesten stn tutan tutuklulan
yarglamak bana dmez. Er ya da ge, bu bir lm kalm soru
nu olduu zaman, o koullar altnda kendi arkadalann kayran
bir insan kim talayabilir ki? Benzer bir durumda ayn eyi ya62

Viktor E Frank/

pp yapmayacan kendine mulak bir drstlkle sormad


srece hi kimsenin yarglamamas gerekir.
Normal yaama dndkten uzun bir sre sonra (bu da kamp
tan kurtuluumdan uzun sre sonra anlamna gelir), birisi bana,
ranzalarn zenne uzanm, gelen ziyaretiye bo bo bakan mis
kin tutuklulann fotoraflar bulunan, resimli bir haftalk maga
zin dergisi gstermiti. Korkun deil mi? rkm, bo bo ba
kan yzler, hepsi bu.
Neden? diye sordum, nk samimi olarak anlamamtm.
O anda onca eyi yemden anmsadm: Saat sabahn bei, dars
hl karanlk. Toprak barakada bakma alnan yetmi kiiyle
birlikte kuru tahtaya uzanmtm. Hastaydk ve i iin kamptan
ayrlmamz, talime katlmamz gerekmiyordu. Btn gn bara
kadaki kk kemizde yatabilir, kestirebilir ve gnlk ekmek
datmn (hastalar iin elbette miktan azaltlyordu) ve gnlk
orbamz (yine sulandrlm ve miktan azaltlm) bekleyebilir
dik. Ama ne kadar memnunduk; her eye karn mutluyduk. Biz.
gereksiz yere memek iin birbirimize sokulmu vaziyette
uzanp, gereksiz yere parmamz bile oynatmayacak kadar tem
bel ve ilgisizce yatarken, iten dnen gece vardiyasnn yoklama
iin topland alandan gelen tiz slk ve komut seslenn duru
yorduk. O arada kap sonuna kadar ald, ien kar frtnas h
cum etti. st ba kar iinde, bitkin dm bir yolda, birka
dakika oturmak iin ieri dald. Ama kdemli muhafz yakalnvp
tekrar dan kard Yoklama yaplrken bir yabancy ien ai
mak kesinlikle yasakt. O vatanda iin ne kadar zlmn ve
o anda onun yerme hasta olduum ve hasta kouunda uvuva
nsann Anlam Ant ty

bildiim iin ne kadar da memnundum! Orada iki gn geirme


nin, belki de bundan sonra iki ekstra gn daha geirebilmenin,
ne byk bir yaam kurtanc deeri vard!
Dergideki fotoraflan grnce btn bunlan anmsadm. An
latnca, beni dinleyen vatanda, fotoraf neden korkun bulma
dm anlad: Fotoraftaki insanlar hi de o kadar mutsuz olma
yabilirdi.
Hasta kouundaki drdnc gnmde tam gece vardiyasna
alnmtm k, bahekim ieri dalp tifsl hastalarn bulunduu
baka bir kampta tbbi yardm im gnll olmam istedi. Arkadalanmn aks yndeki tavsiyelerine (ve meslektalarmn hibi
risinin doktor olarak hizmet vermemesine) karn, gnll olma
ya karar verdim. alma grubunda ksa srede leceimi biliyor
dum. Ama leceksem, hi olmasa bunun bir anlam olmalyd. Bir
ot gibi yaayp sonunda o zamanlar olduu gibi verimsiz bir ii
olarak lmektense, bir doktor olarak yoldalarma yardm etmeye
almann elbette daha anlaml olacan dndm.
Bu benim iin bir zveri deil, basit bir aritmetik hesabyd.
Ama shhiye blnn gediklisi, gizlice, tifs kampna gnll
olan iki doktora, ayrlncaya kadar dikkat edilmesi talimatm
vermi. O kadar zayf grnyorduk ki, iki doktor yerine elinde
fazladan iki ceset kalabileceinden korkmu olmal
Daha nce, ncelik tayan, kendini ve en yakn arkadalar
n yaatma meselesiyle ilgili olmayan her eyin nasl deerini
kaybettiim anlatmtm. nsann kiilii, savunduu btn de
erleri tehdit eden ve kukuya boan zihinsel bir alkantya ya
kalanmasna neden olan bir noktaya geliyordu Artk insan yaa64

Viktor E Frankl

minin deerini ve insan onurunu tanmayan, kiiyi iradeden


yoksun brakan ve (fiziksel kaynaklarndan son krntsna kadar
planl olarak yararlandktan sonra) imha eden bir dnyann etki
si altnda, kiisel ego sonunda deenni kaybediyordu. Toplama
kampndaki bir insan, zsaygsn kurtarmak iin btn bunlar
la sonuna kadar mcadele etmedii takdirde, bir birey, kendine
ait bir akl, i zgrl ve kiisel deerleri olan bir varlk olma
duygusunu yitiriyordu. Bu durumda kendini dev bir insan kule
sinin sadece bir paras olarak; varoluunu da hayvan yaamnn
dzeyine inmi birisi olarak hissediyordu. nsanlar, kendine ait
bir dncesi ya da iradesi olmayan bir koyun srs gibi, bir
yerden dierine, bazen birlikte, bazen ayn ayn gdlyordu.
kence ve sadizm yntemlerinde ustalam, kk ama tehlikeli
bir birlik, her yanmz kuatmt. Bu birlik, srsn, biran ara
vermeksizin komutlarla, tekme ve dipikle bir ilen bir gen g
dyordu, biz koyunlarsa sadece iki ey dnyorduk: Kt k
peklerden nasl kanacamz ve bir para yiyecei nasl bula
camz.
Tpk korkuyla srnn ortasna kaan bir koyun gibi, her bi
rimiz de insan ygnlannn ortasna girmeye alyorduk Bu bi
ze, srann n, arka ve yanlannda yryen gardiyan nn darbe
lerinden daha iyi kanma ans veriyordu. Onslarda olmann
ac rzgra kar korunak salamas gibi ck bir avantaj daha var
d. Bu nedenle kalabaln iine dalma abasnn, knn kendi
postunu kurtarmaya almas gibi bir anlam vard Toplanma
larda bu otomatik olarak yaplyordu Ama dier zaman'.mu d?
bu, kampn en vazgeilmez yasalarndan birisine -gre arpma
/nurum Anlin Anrtift

uygun olarak, bizim amzdan son derece bilinli bir abayd,


SS'n dikkatini ekmekten her zaman kanyorduk.
Kukusuz, kalabalktan uzak durmann olas, hatta gerekli ol
duu zamanlar da vard. Yaplan her eye her an dikkat edilen
zoraki bir topluluk yaamnn, en azndan geici bir sre iin de
olsa, toplumdan kamaya ynelik dayanlmaz bir gd yaratt
ok iyi bilinmektedir Tutuktular, yalnz olmann, kendileriyle
veya kendi dnceleriyle ba baa kalmann, zel yaamn
hasretini ekiyorlard. Dmlenme kamp" denilen yere sevk edil
dikten sonra, zaman zaman be dakika kadar yalnz kalma an
sm oluyordu. Elli kadar hezeyanl hastaya bannaklk eden al
tm toprak barakann arkasnda, kamp evreleyen k sra di
kenli tel itinin bir kesinde, olduka ssz bir yer vard. Yarm
dzine kadar cesede (bu, kampn gnlk lm oranyd) koru
nak olacak ekilde, kazklarn ve aa dallarnn zerine bir gl
gelik ekilmiti. Aynca su borularna balanan bir de kuyu var
d. Hizmetime ihtiya duyulmad zamanlarda bu kuyunun ah
ap azna meliyordum. Oturup, Bavaria manzarasna, diken
li tel rgleriyle evrili uzaktaki mavi tepelenn ieklerle bezeli
eteklerine bakyordum. zlem ykl hayaller kuruyordum, dncelenm kuzeye, evimin bulunduu kuzey doguva yneliyor
du, ama grebildiim sadece bulutlar oluyordu.
zerinde bitlerin kaynat cesetler beni rahatsz etmiyordu.
Sadece geen gardiyanlarn ayak sesleri ya da revire anlm,
veya yeni gelen ve elli hastaya ancak birka gn yetecek be-on
tabletten oluan ila paketim almak iin anlm, beni dald
m dlerimden uyandrabiliyordu. lalan aldktan sonra has66

Vtktor E. Frankl

talan ziyaret ediyor, nabzlarn dinliyor, durumu ar olanlara


yanm tablet aspirin venyordum. Ama durumu umutsuz olanlara ila verilmiyordu. Bunun bir yaran olmuyordu ve ayrca, he
nz durumu mitli olan hastalan ilatan yoksun brakyordu
Durumu hafif olanlar iin, belki de birka yreklendinci szn
dnda yapacak bir eyim yoktu. Bylelikle, ciddi bir tifs nbe
tinden tr zaten zayf ve bitkin dm olmama karn, bir
hastadan tekine kouyordum. Daha sonra, su kuyusunun ahap
kapann yanndaki inziva yerime ekiliyordum.
Bu kuyu, kaza eseri tutuklunun hayatm kurtarmt z
grlmze kavumadan ksa bir sre nce, Dachauya gitmek
zere bir kitle evki dzenlenmi ve bu tutuklu, zekice bir
planla bu evkten kanmaya almt. Kuyuya inmi ve gardi
yanlardan saklanmlard. Kapan zerinde, masum gzkmeye
alarak, dikenli tellere akl ta atmaktan ibaret ocuka bir
oyun oynayarak, soukkanllkla oturmutum Bern izleyen gar
diyanlar bir an duraksam, ancak geip gitmilerdi. Hemen son
ra, kuyudaki tutukluya tehlikelerin en ktsnn getiim
syleyebilmitim.
Kampta insan yaamna ne kadar az deer verildiini kavra
mak, dandan birisi iin ok zordur. Kamp sakinlen katlam
t, ama hasta tutuldular iin hasta konvoyu dzenlendii zaman,
insan varoluuna ynelik bu toptan saygszln belki de daha
ok bilincine vanlyordu. Bir deri bir kemik kalm olan hastalar
iki tekerlekli arabalann zerine bir eya gibi frlatlp atlyor, bu
arabalar da tutuklular tarafndan bir sonraki kampa kadar ou
kez kar frtnasnda, kilometrelerce ekiliyordu Hastalardan b
/mann Anlam Aatifi

ris araba ayrlmadan nce lse bile arabaya ykleniyordu: Liste


nin tam olmas gerekiyordu nemli olan tek ey listeydi. nsan,
kelimenin tam anlamyla bir numara olup kyordu; canl veya
l olmasnn bir nemi yoktu; bir anumaranm yaamnn ke
sinlikle hibir anlam yoktu. Numarann arkasnda olan ey, ya
am, kader, tarih, sz konusu insann ad, ok daha nemsizdi.
Bavariadaki bir kamptan dierine, doktor yetkisiyle elik ettiim
bir hasta kafilesinde, kardei listede olmayan ve bu nedenle ge
nde braklan gen bir tutuklu vard. Gen adam o kadar ok yal
vard ki, sonunda kamp gediklisi deiiklik yapmaya karar verdi
ve gencin kardei, o an iin kampta kalmay tercih eden bir tutuklunun yerini ald. Ama listenin tamam olmas gerekiyordu!
Bu kolayd. Kardei, sadece bir baka tutuklunun numarasyla
deitirilmiti.
Daha nce de sylediim gibi hibir belgemiz yoktu; herkes,
henz soluklanmakta olan kendi bedenine sahiplenecek kadar
anslyd. Geri kalan her ey, yani p andran iskeletlerimizde
asl olan giysiler, sadece hasta evkine dahil edilmisek, bir
nem tayordu. Ayrlmak zere olan Mslmanlar," paltolar
nn veya ayakkablarnn kendilerininkinden daha iyi olup olma
dm anlamak iin tutuklular tarafndan ftursuz bir merakla
kontrol ediliyordu. Her ey bir yana, kaderleri belirlenmiti.
Ama henz alabilecek durumda olan ve bu nedenle kampta
kalanlar, hayatta kalma anslann arttracak her eyden yararlan
mak zorundayd. Duygusalla yer yoktu. Tutuklular kendileri
ni, tamamen gardiyanlarn ruh haline bal gryorlard (kader
oyuncaklar), bu da onlan, durumun gerektirdiinden ok daha
68

Viktor E Frank!

az insanca yapyordu.
Auschwitz kampnda, kendime, ie yarad kantlanan ve da
ha sonra yoldalarmn ounluu tarafndan uyulan bir kural
koymutum. Genellikle her soruya doru yant veriyordum
Ama aka sorulmayan eyler konusunda sessiz kalyordum. Ya
m sorulduunda sylyordum. Mesleim sorulduunda, dok
tor yantm veriyor, ama ayrntya girmiyordum. Auschwuzdeki ilk sabahmzda gsteri alamna bir SS subay geldi eitli
gruplara aynlmamz gerekiyordu: Krknn stnde, krkn m al
tnda, metal iilen, makineciler vs. Daha sonra, kmk kk mu
ayenesi yapld ve baz tutuklulann yeni bir grup oluturmas ge
rekti. inde bulunduum grup, bir baka barakaya gtrld,
orada tekrar sraya girdik. Bir kere daha sorgulanp yama ve
mesleime ilikin sorulan yantladktan sonra, bir baka kk
gruba gnderildim. Bir kere daha baka bir barakaya gtrldk
ve farkl ekillerde gruplandmldk. Bu, bir sre byle devam, et
ti ve kendimi, anlayamadm dilleri konuan yabanclarn ara
snda bulup mutsuzlua kapldm. Derken son bir seme yap idi
ve kendimi, ilk barakada birlikte olduumuz grubun iinde bul
dum. Geen zaman iinde o barakadan bu barakaya tanp dur
duumu farketmemilerd bile. Ama ben, bu birka dakika iin
de, kaderimin birka kere yn deitirdiinin faikndaydm
Dinlenme kampfna gidecek hastalar iin sevkyat dzenle
mesi yaplnca, benim adm (yani numaram) da listeve alnmt
nk birka doktora ihtiya vard. Ama sevkn gereklen de bu
dinlenme kampna yaplacana kimse inanmyordu. Birka bat
ta nce de ayn sevk hazrlanmt. O zaman da herkes sc\ Mn t*:
Humn Anlam

frnlarna yaplacan dnmt. Korkulan gece vardiyasna


gnll olanlarn, sevk listesinden karlaca duyurulunca,
seksen iki tutuklu zaman yitirmeksizin gnll olmutu. Bir ey
rek sat sonra sevk iptal edilmi, ama bu seksen iki kii gece var
diyas listesinde kalmt. Bunlarn ounluu iin bu, on be
gn iinde lmek anlamna geliyordu.
Dinlenme kampna yaplacak sevkyat imdi ikinci kez d
zenlenmiti. Yine bunun da hasta insanlardan, iki haftalna da
olsa, son i krntlarn koparmak iin dzenlenen bir tezgh m
olduunu, yoksa gaz frnlarna veya gerek bir dinlenme kamp
na gidecek bir sevk mi olduunu kimse bilmiyordu. Bir akam,
saat ona eyrek kala, benden holanmaya balayan bahekim,
gizlice yle dedi: Emir eri odasnda, adn listeden karabile
ceini bildirdim; saat ona kadar bunu yapabilirsin.
Bunun bana gre olmadn; son szn kadere ait olduunu
rendiimi syledim. Arkadalarmla kalabilirim, dedim.
Gzlerinde sanki bir eyler biliyormuasna bir acma vard
Yaam iin deil, yaama veda edercesine elimi skt. Ar adm
larla barakama dndm. yi bir arkadamn beni beklediini
grdm.
Gerekten onlarla gitmek m istiyorsunuz? diye sordu
zntyle.
Evet, gidiyorum."
Gzleri sulanan arkadam teselli etmeye altm. Yaplacak
bir ey daha vard, vasiyetimi vermek:
Dinle Otto. Evime, kanma bir daha kavuamazsam ve sen
onu tekrar grecek olursan, ona, her gn, her saat onu konuturc

VlktorE Frank I

umu syle. Unutma. kincisi, onu baka her eyden ok sev


dim. nes, onunla evli olduum o ksack zaman, baka her
eyden, hatta burada yaadmz onca eyden ok daha nemli'
Otto imdi neredesin7 Hayatta msn? Birlikte olduumuz o
son saatten sonra bana neler geldi? Karn tekrar bulabildin m7
Ve gzlerindeki ocuksu yalara karn, yrekten sana verdiim
vasiyetimi -kelimesi kelimesine- anmsyor musun7
Ertesi sabah kampan ayrldm. Bu kez bir tezgh deildi. Gaz
odalarna gitmiyorduk, gerekten de bir dinlenme kampna git
tik. Bana acyanlar, yeni kampmzdan ok daha ar bir ktln
ba gsterdii bir kampta kaldlar. Kendilenm kurtarmaya al
tlar, ama sadece kendi sonlarn yazdlar. zgrlmze ka
vutuktan aylar sonra, eski kampan bir arkadaa rastladm
Kamp polisi olarak, ceset ynlarnn arasnda, bir para insan
eti arandn anlatt. Atein zerinde bir kazanda grd nsar
etine el koymu. Kampta yamyamlk balam. Tam zamannda
aynlmm.
Bu da insana Tahrandaki Azrail yksn anmsatmyor mu7
Zengin ve gl bir lranl, bir keresinde hizmetilerinden birisiy
le bahede geziniyormu. Hizmeti, az nce kendisini lmle
tehdit eden Azrail ile karlatn alayarak anlatm. Efendisi
ne, abuk yol almas halinde ayn akam varabilecei Tahran a
kamak iin en hrzl atm vermesi iin yalvarm. Efendisi raz ol
mu ve hizmeti doludizgin yola koyulmu Efendi eve dnerken
kendisi de Azraile rastlam ve sormu Neden hzmckJnrr
korkutup tehdit ediyorsun7" Azrail yantlam Onu rhdn c:
medim; sadece, onunla bu gece Tahranda bulunuv piakt
nsann Anlm Ara>v

ken, onu hl burada grmek beni am.


Kamp sakinleri, her ne ekilde olursa olsun karar vermekten
ve bir eye kalkmaktan korkuyordu. Bu, kiinin kaderin klesi
olduu, yle veya byle kaderi deitirmeye almamak, bu
nun yerine olunma brakmak gerektii yolundaki gl bir
inantan kaynaklanyordu. Buna ek olarak, tutuklulann inanlanna byk lde katkda bulunan bir duygu yitimi sz konu
suydu. Zaman zaman, lm-kalm anlamna gelen kararlann o
anda verilmesi gerekiyordu. Tutuklular bunun yerine, seimi
kendi adlarna kaderin yapmasn tercih ediyordu. Bu karardan
kanma tutumunun en belirgin olduu durumlar, bir tutuklunun bir kama giriimi lehine veya aleyhme karar vermesi gerek
tii zamanlard. Bu anlarda (ve bu da her zaman bir an sorunuy
du) cehennem azab yayordu. Kamaya m almal myd
yoksa riski mi almal myd?
Bu ikenceyi ben de yaadm. Ate hatt kampa yaklat s
ralarda kama frsatm olmutu. Tbb grevlerinin ak iinde
kamp dndaki barakalar ziyaret etmesi gereken bir arkadam,
kamak, beni de yanma almak istemiti. Hastal zel uzman
tavsiyesi gerektiren bir hasta hakknda konsltasyon yapma ba
hanesiyle, beni gizlice dan kard. Kamp dnda, yabanc bir
direni rgtnn bir yesi, bize niforma ve belge salayacak
t. Son anda baz teknik zorluklar nedeniyle tekrar kampa dn
mek zorunda kaldk. Bu frsat, gerekli yiyecei (birka rk
patates) salamak ve bir srt antas aramak iin deerlendirdik.
Kadnlarn bir baka kampa gnderilmesi nedeniyle bo olan
kadnlar kampndaki bo bir barakaya girdik. Baraka ok dag72

Vkfor E- Frank!

nkt; birok kadnn gerekli tedariki yapp kat akt Baraka


da paavralar, saman, rk yiyecekler ve krk mlek parala
n vard. Kaplardan bazlar iimize yarayacak kadar iyi durum
dayd. Ama yanmza almamaya karar verdik. Durum umusu bir
hal alnca bu kaplarn sadece yemek iin deil, aynca ykanma
kab ve lazmlk olarak da kullanldn biliyorduk (barakada
her ne trden olursa olsun, kap bulundurulmamas konusunda
kesin olarak uyulan bir kural vard. Ancak yardmla bile dan
gidemeyecek kadar zayf olan tfsl hastalar bata olmak zere,
baz luluklular bu kural inemeye zorlanyordu). Ben gzclk
ederken arkadam ien girdi ve ksa bir sre sonra paltosunun
altna gizledii bir srt antasyla dnd. ende, benim alabile
ceim bir baka anta daha grm. Yerlerimizi deurdk ve
ben ieri girdim, dkntleri kurcalarken bir sn antas, hatta
bir de di fras buldum. Anszn, geride braklan eylenn ara
snda bir kadnn gvdesini grdm.
Eyalanm toplamak iin kendi barakama dndm, yemek
kabm, len bir tifsl hastadan "miras kalan bir ift yrtk par
maksz eldiven ve ksa ksa notlarla dolu (daha nce de deindi
im gibi, Auschwitz toplama kampnda kaybettiim kitabm ye
niden yazmaya baladm) birka kt paras. Barskalann her
iki tarafnda bulunan rk tahta sralann zerine rastgele uzan
m hastalarm son kez ve abucak ziyaret ettim, lmek zere
olan ve durumuna ramen hayatn kunarmak iin rpndm
tek yurttamn yanna gittim. Kama niyetimi kendime sakla
mam gerekiyordu ama yoldam bir eyler olduunu sezmi orv
gzkyordu (belki de biraz tedirginlik gstermitim! Bitkin hu

fannn Anla Artnft

sesle Sen de m kayorsun? diye sordu. nkr ettim, ama zn


tl baklarndan kanamadm. Hasta ziyaretlerimi bitirdikten
sonra tekrar yanna dndm. Yine umutsuz bir bakla beni se
lamlad ve bir ekilde kendimi sulanm hissettim. Arkadama
onunla kaabileceimi sylediim anda beni epeevre saran tat
sz duygu, giderek daha bir younlat, Anszn, kendi kaderimi
kendi ellerime almaya karar verdim. Barakann dna kotum ve
arkadama kendisiyle gidemeyeceimi syledim. Ona hastala
rmla kalma konusunda kararm kesin bir dille sylediim anda,
o tatsz duygudan kunulmutum. nmzdeki gnlerin neler
getireceini bilmiyordum, ama daha nce hi yaamadm bir i
huzur kazanmtm. Barakaya dndm. Yurttamn ayaklannm
dibine oturdum ve onu rahatlatmaya altm; daha sonra dier
leriyle ene alarak hezeyanlann yattrmaya abaladm.
Kamptaki son gnmz gelmiti. Sava cephesi yaklatka,
kitle sevkiyatlan hemen hemen btn tutuklulan dier kampla
ra tamt. O gn, gne batana kadar kampn tamamen tahli
ye edilmesi talimat verilmiti. Geride kalan birka tutuklunun
da (hastalar, birka doktor ve hemire") aynlmas gerekiyordu.
Gece olunca kamp atee verilecekti. leden sonra hastalan top
layacak olan kamyonlar henz gelmemiti. Bunun yerine kamp
kaplan anszn kapanm ve dikenli teller, kimsenin kamaya
kalkmamas iin sk gzetime alnmt. Geride kalan tutuldu
lar, yle gzkyor ki, kampla birlikte yaklacakt. Ben ve arka
dam ikinci kez kamaya karar verdik.
adam dikenli tellerin dnda bir yere gmme talimat al
mtk. Kampta bunu yapabilecek gce sahip sadece ikimiz var74

Vik/orE Frank!

dik- Dier hemen herkes, hl kullanlmakta olan birka baraka


da, ate ve hezeyandan mecalsiz dm halde yatyordu. Plan
mz yapmtk. lk cesetle birlikte, tabut olarak kullanlan eski
banyo kvetine saklayarak, arkadamn srt antasn karacak
tk. kinci cesedi alrken benim srt antam da karacak ve
nc cesedi tarken kaacaktk. lk iki ceset plana gre tan
d. Dndmzde, ormanda geireceimiz birka gn boyunca
yiyecek bir eylerimiz olsun diye arkadam bir para ekmek
ararken ben de onu bekledim. Bekliyordum. Dakikalar geiyor
du. Arkadamn dnmemesi nedeniyle her an biraz daha sabr
szlanyordum. yllk esaretten sonra nee iinde zgrl
dnyor, ate hattna doru komann ne kadar harika olaca
n hayal ediyordum.
Tam arkadam dnd anda kamp kaps sonuna kadar
ald. zerinde byk bir Kzlha iareti bulunan, gsterili,
alminyum renkli bir araba ar ar gsteri alanna geldi. Ce
nevredeki Uluslararas Kzlha rgt'nden bir delege gelmi
kamp ve sakinlerim kendi korumas altna almt. Delege, acil
durumlarda kampa her an yakn olabilmek iin, bitiikteki bir
iftlik evine yerlemiti. Artk kamaya kim aldn ederdi ki?
Arabadan kutular dolusu ila indirildi, sigaralar datld, foto
raflarmz ekildi ve ortala bir sevin havas egemen oldu. Ar
tk ate hattna doru kaarak riske girmemize gerek yoktu
Heyecandan, nc cesedi unutmutuk, bu nedenle dan
kp, ceset iin kazdmz dar mezara ncy de braktk
Bize elik eden ve nispeten daha zararsz olan gardiyan, bu
denbire bize kar olduka nazikleil. Durumun aleyhine gelie
nsann Anlam Aray

bileceini anlam ve gnlmz kazanmaya almt. Cesetle


rin zenne toprak atmadan nce okuduumuz ksa dualarda bi
ze katld. lmle giritiimiz yarn son gnlerinde, geen gn
lerin ve saatlerin gerilim ve heyecanndan sonra, ban iin ettii
miz dualar, insan sesinin alabilecei en cokulu tonla yaplmt.
Bylece kamptaki son gnmz zgrlk beklentisiyle geti.
Ama ok erken sevinmitik. Kzlha delegesi, bir anlama imza
land, kampn tahliye edilmemesi gerektii konusunda gven
ce vermiti. Ama o gece kamyonlarla gelen SS adamlan kamp
boaltma talimat verdiler. Geride kalan son tutuklular, merkezi
bir kampa gtrlecek, oradan da baz sava esirleriyle dei-toku edilmek zere krk sekiz saat iinde svireye gnderilecek
ti. SS mensuplarn gbela tanyabiliyorduk. Son derece dosta
bir tavrla, talihli oluumuza kretmemiz gerektiini sylyor,
korkmadan kamyonlara binmemiz iin bizi ikna etmeye al
yorlard. Yeterince gl olanlar kamyonlara trmand, ar has
talar ve zayf olanlar da zorlukla yklendi. Arkadam ve ben
artk srt antalarmz saklamyorduk son kamyon iin on
kiinin seilecei son gruba kaldk. Bahekim, gerekli sayda nu
maray okudu, ama ikimizi atlad. On kii kamyona bindin 1
di, biz ise geride kalmak zorunda kaldk, yorgun ve dalgn oldu
unu syleyerek zr dileyen bahekimi, aknlk, kzgnlk ve
d kaklyla suladk. Hl kamaya niyetli olduumuzu san
dn syledi. antalar srtmzda sabrszca yere oturduk ve ka
lan birka tutukluyla birlikte son kamyonu beklemeye baladk.
Uzun sre beklememiz gerekti. Sonunda, kesintisiz bir ekilde
umutla umutsuzluk arasnda mekik dokuduumuz son birka
Viktor E Frankl

gnn ve saatin heyecanndan bitkin dm bir halde, terk edi


len gardiyan odasndaki ikelere uzandk, yolculua hazr olmak
amacyla ayakkablarmzla ve giysilerimizle uyuduk
Top ve tfek sesleriyle uyandk; aydnlatma fiekleri ve silah
sesleri barakaya ulat. Bahekim ieri dald ve yere yatmamz
syledi. Tutuklulardan birisi, ayakkablaryla, zerimizdeki ya
taktan kammn zerine atlad. Bu da beni yeterince uyandrd!
Derken olan biteni kavradk: Ate hatt bize ulamt! Silah ses
leri azald ve afak skt. Kamp kapsnn dndaki direkle, be
yaz bir bayrak rzgrda dalgalanyordu
Haftalarca sonra, son saatlerde bile, kaderin gende kalan biz
birka tutukluyla nasl oynadn anladk. nsan kararlarnn,
zellikle de lm-kalm konularnda ne kadar belirsiz olduunu
grdk. Bizimkinden pek de uzak olmayan kk bir kamptan
alman fotoraflan grdm. O gece zgrle gittiini dnen
arkadalanmz bu kampta kamyonlardan indirilip barakalara ka
patlm ve barakalarla birlikte atee verilmi Fotorafta, ksmen
kmr olan vcutlan seebiliyorduk. Tekrar Tahrandaki Azrail
yksn dndm.
Turuklulann iinde bulunduu duygu yitimi, bir savunma
mekanizmas olarak oynad roln yan sra, dier etkenlenn de
bir sonucuydu. Alk ve uykusuzluk (normal yaamda olduu
gibi), buna ve tutuklulann ruhsal durumlarnn bir baka tipik
zellii olan genel sinirlilie katkda bulunuyordu. Uykusuzlu
un nedeni ksmen, genel salk koullarnn kt olmas nede
niyle an lde kalabalk olan barakalan saran hacrevd w
kotin ve kafein olmamas da cokusal duyarszlk ve snrllk du
/namn Anlam Ann

rumuna katkda bulunuyordu.


Bu fiziksel nedenlerin yan sra, belli kompleksler halinde ruh
sal nedenler de bulunuyordu. Tutuklulann ounda bir tr aa
lk kompleksi vard. Hepimiz bir zamanlar birisiydik, imdi
ise bize kesin anlamda birer hi gibi davranlyordu (kiinin ken
di isel degenne ilikin bilinci daha yce, daha tinsel eylere demirlenmitir ve kamp yaam tarafndan sarslamaz; ama tutuldu
lar yle dursun, zgr insanlardan ka byle bir bilince sahip
ki?). Ortalama tutuklu, bilin dzeyinde dnmeksizin, kesin
anlamda aaland duygusunu tayordu. Kampn tekil top
lumsal yapsndaki tezat buna aklk kazandmyordu. Daha se
kin olan tutuktular, yani Kapolar, alar, ambar grevlileri ve
kamp polisleri, kural olarak, tutuklulann ounluu gibi kendi
lerini aalanm hissetmiyorlard. Tersine ycelmi duygusu ta
yorlard! Hatta baziannda minyatr byklk yanlsamas ge
limiti. Kskan ve drdrc ounluun bu gzde aznla yne
lik ruhsal tepkisi, eitli yollardan, bazen de esprilerle dile geli
yordu. rnein bir tutuklunun, Kapolardan birisi iin unu sy
lediim duymutum: Bir dnsene! Bu adam, kk bir ban
kann genel mdrnden baka bir ey olmad zamanlardan ta
nyorum. Bu dnyada bu kadar ykselmesi bir talih deil mi?"
Aalanan ounlukla, sekin aznlk atmaya balad za
man (ki yemek datmyla balayan bu atma iin bolca frsat
vard), sonular patlayc oluyordu. Bu nedenle, bu ruhsal geri
limler de eklenince, fiziksel nedenleri yukanda tanlan genel si
nirlilik en youn halini alyordu. Bu genlmin sk sk genel bir
kavga ile bitmesi amc deildir. Tutuklular srekli olarak da78

Vlkt or E Frank

yak sahnelerine tank olduu iin, iddet drts younlayor


du. A ve bitkin olmama karn, kzdm zaman hnla yumruk
larm sktm hissediyordum. Genellikle ok yorgun oluyor
dum, nk gecelen, fsl hastalar iin barakamzda bulun
durmamza izm verilen sobaya kmr atmak zorundaydk. Buna
karlk geirdiim en huzurlu saatlerden birka dier herkesin
hezeyanl veya uykuda olduu bir gece yansyd Sobann nne
uzanm, alm odunkmrnden yaktmz atete, ime aln
t birka patates kzleyebilmittm Ama ertesi gn kendimi ok
daha yorgun, duyarsz ve snrl hissetmitim
Tifs blounda doktor olarak alrken, hasta olan kdemli
blok muhaizmn yenn almak zorunda kalmtm. B nedenle
kamp idaresine kar, barakay temiz -byle bir durumu anlat
mak iin "temiz" denilebilirse- tutmakla sorumluydum. Kampn
sk sk tbi olduu denetlemeler, salktan ok ikence amacna
hizmet eden bir gsteriti. Biraz daha fazla yemek ve bir para
ila durumu dzeltebilirdi, ama mfettilenn tek derdi, otta ko
ridorda bir para saman kalp kalmad veya krl, yrtk pruk
ve haere yuvasn andran hasta battaniyelerinin, derli toplu bir
ekilde ayak ulanna konmu olup olmadyd. Kamp sakinle
rinin kaderi ise onlan hi mi hi ilgilendirmiyordu Tutuklu ke
pimi tral bamdan kanp becerikli bir edayla topuklum
vurarak, "Baraka numaras VI/952 hasta k shhiye emir en ve
brdokor," diye rapor verebildiim takdirde, bunu yeterli bulu
yorlard. Daha sonra da ekip gidiyorlard Aim nitllettl o :
ne kadar -sk sk bildirilenden saatlerce sonra geliyorlar, hazer
de hi gelmiyorlard- battaniyeleri dzeltmekten ranza: ivdi/n*rn 4x

dklen samanlar toplamaktan ve yataklarnda dnp olanca


dzenlilik ve temizlilik abalarm tehlikeye sokan zavall hasta
lara barmaktan canm kyordu. Ateli hastalarda duygu yitimi
zellikle artyordu, bu nedenle kendilerine banlmad zaman
hi tepki vermiyorlard. Zaman zaman bu bile ie yaramyor, bu
durumda da onlara vurmamak iin korkun bir zdenetim gere
kiyordu. nk kiinin kendi sinirlilii, bir bakasnn duygu
yitimi, zellikle de tehlike karsnda (yani yaklaan tefti) dev
boyutlara ulayordu.
Bu psikolojik sunuda ve bir toplama kamp sakininin tipik
zelliklerine ilikin psikopatolojik aklama giriiminde, insann,
tamamen ve kanlmaz olarak evresinin etkisi altnda olduu
izlenimini verebilirim (elimizdeki olayda evre, tutukluyu, ken
d yaam biimini belli bir yapya uydurmaya zorlayan kendine
zg kamp yaamdr). Peki ya insan zgrl? Belli bir ortama
ynelik davran ve tepkiler balamnda tinsel bir zgrlk yok
mu? nsann, birok koullanmann ve evresel -ister biyolojik,
ister ruhsal ya da toplumsal yapda olsun- etkenin bir rn ol
duuna inanmamz isteyen teori doru mudur? nsan, bunlann
sadece kazara bir rn olmann tesinde bir ey deil midir?
Dahas, tutuklulann, toplama kampnn tekil dnyasna ynelik
tepkileri, insann, evresinin etkilerinden kaamayacan kant
lar m? nsan, bu koullar karstnda hibir eylem seeneine sa
hip deil midir?
Bu sorulara, ilke temelinde olduu kadar deneyim temelinde
de yant verebiliriz. Kamp deneyimleri, insann bir eylem seene
ine sahip olduunu gstermektedir Birok durumda kahra80

VlkorE. FrankI

manca olan ve duygu yitiminin stesinden gelinebileceini, si


nirliliin baarlabileceini gsteren yetennce rnek vardr n
san, bylesine korkun, ruhsal ve fiziksel stres koullan alanda
bile, ruhsal zgrln ve zihinsel bamszln az da olsa ko
ruyabilmektedir.
Toplama kamplannda yaayan bzler, o kamptan bu kampa
koan, ellerindeki son ekmek knntlann vererek bakalanm te
selli etmeye alan insanlan anmsayabiliriz. Saylan az olabilir,
ama bu bile, bir insandan bir eyin dnda her eyin alnabilece
ini yeterince gsterir: nsan zgrlklennin sonuncusu, yani,
belli koullar alanda insann kendi tutumunu belirlemesi, kendi
yolunu semesi.
Ve kampta yaplacak bir tercih her zaman vard. Her gn. her
saat, insan kendi znden, isel zgrlnden yoksun brak
makla tehdit eden glere boyun eip emeyeceimizi, zgrlk
ve onurdan vazgeerek tipik bir kamp sakini kalbna girmemizi
salayacak ekilde koullann bir oyunca olup olmayacamz
belirleyen kararlan verme frsat salyordu.
Bu adan bakldnda, toplama kamp sakinlennm ruhsal
tepkilerinin, belli fiziksel ve toplumsal koullann yalm K:r da
vurumunun tesinde bir ey olduu anlalmaldr Uykusuzluk
yetersiz beslenme ve eitli ruhsal stresle^ gibi koullar, kamp sa
kinlerinin mutlaka belli yollardan tepki vereceini dndrsc
de, son zmlemede bir tutuklunun nasl bir insan olacann,
tek bana kampn etkileriyle deil, isel bir karann vnuc
olarak ortaya kt aklk kazanr Polavsyh bu tr koullar
altnda bile, temelde insan ne olacana -ruhsal ve tinse!
mann Anhm Amyn

ne olacana- karar verebilmektedir. insan, onurunu bir toplama


kampnda bile koruyabilir. Dostoyevski bir keresinde syle de
miti: "Beni korkutan tek bir ey var: Aclanma dememek.1
Kamptaki davranlar, aclan ve lmleri, son isel zgrln
kaybedil e meye cei gereine tanklk eden ahitlerle tantktan
sonra, bu szler sk sk aklma geliyordu. Bu insanlann ektiklen acya dedklen sylenebilir; acya katlanma yollan, gerek bir
isel baanyd. Yaam anlaml ve amal klan ey de, insann
elinden alnamayan ite bu ruhsal (tinsel) zgrlktr.
Aktif bir yaam, insana, deerlerini yaratc almayla gerek
letirme frsat verme amacna hizmet eder; buna karlk elen
ceden oluan pasif bir yaam ise ona gzellii, sanat ya da doa
y iine alan yaantlarda doyum bulma frsat verir. Ama aynca
hem yaratc almadan hem de elenceden hemen hemen yok
sun olan ve yksek ahlki davran olaslndan baka bir eyi
kabul etmeyen bir yaamda da; yani insann, dsal glerle k
stl varoluuna ynelik tutumunda da bir ama vardr. Yaratc
yaam da elence (haz) yaam da ona yasaktr. Ama anlaml olan
sadece yaratclk ya da zevk deildir. Eer yaamda gerekten
bir anlam varsa, acda da bir anlam olmaldr. Ac da yaamn ka
der ve lm kadar silinmez bir parasdr. Ac ve lm olmaks
zn, insan yaam tamamlanm olmaz.
Bir insann kendi kaderim ve ierdii olanca acy kabul edi
yolu, kendi davasm sei yolu, ona, en ar koullar altnda bi
le, yaamna daha derin bir anlam katma frsat verir. Yaam, yi
ite, onurlu ve zgecil olabilir. Ya da bu iddetli kendini koru
ma kavgasnda kii, kendi insan onurunu unutup bir hayvan dVikor E. Frankl

zeyine inebilir. Burada, insann, zor bir durumun sunduu ahl


ki deerlere ulama frsatlanndan yararlanma ya da vazgeme
arasndaki seimi yatmaktadr. Bu da, o insann aclanna deip
demediini belirler.
Bu varsaymlann, dnyalk ve gerek yaamdan ok uzak ol
duunu dnmeyin. Ancak az sayda insann bylesine yksek
ahlki standartlara ulama yetisine sahip olduu dorudur. Onca tutukludan sadece birka isel zgrlklerini tamamen koru
yabilmi ve aclarnn salad deerlere ulaabilmitir, ama bu
trden bir rnek bile, insann isel gcnn, onu dsal kaderi
nin stne karabileceini kantlamaya yeterlidir. Bu insanlar
sadece toplama kamplarnda grlmez. nsan, kendi aclan yo
luyla bir eye ulama ansyla birlikte, her yerde kaderle kar
karyadr.
Hastalann -zellikle de iyilemesi olanaksz olanlarn- kaderi
ni ele aln. Bir keresinde, sakat bir gencin yazd bir mektubu
okumutum; bir arkadana, uzun sre yaamayacan, ameliya
tn bile bir yaran olmayacam anlatm. Aynca, lm yiite ve
onurla bekleyen bir insan tablosu izen bir filmi grdn yaz
m. Gen, lm bylesine gzel karlamann byk bir baan olduunu dnm. Artk -diye yazyor- kader ona benzer
bir frsat tanyordu.
Yllar nce Resurrection adl filmi grenlerimiz -Tolstoy'un
bir kitabndan alnma- benzer eyler dnm olabilir Filmde
byk kaderler ve byk insanlar vard, O zamanlar bizim m
byk bir kader sz konusu deildi; bylesine bir bykle
ulama ansmz yoktu. Filmi izledikten sonra, en yakn katcye

wr Hrvifi

namn AnU

gitmi, bi fincan kahveden ve bir sandviten sonra, bir an iin


zihinlerimize saplanan ganp metafizik dnceleri unutmutuk.
Ama kendimiz byk bir kaderle kar karya gelip de, bunu e
deerde bir tinsel byklkle gsleme karann verme duru
munda kalnca, yllar ncesinin genlik kokan kararlarn unut
mu ve baansz olmutuk.
Belki de bazlarmzn ayn filmi tekrar grecei ya da benzer
bir filmi grecei gnler gelir. Ama o gne kadar baka filmler
kendiliinden insanm gzlerinin nnden geebilir; yaamlarn
da, duygusal bir filmin gsterebileceinden ok daha fazlasna
ulaan insanlann grntlerini bir film eridi gibi izleyebiliriz.
Bir toplama kampnda lmne tanklk ettiim gen bir kadnn
yks gibi, belli bir insann isel byklnn baz ayrntla
r aklmza gelebilir. Szn ettiim basit Dir ykdr Anlatacak
pek bir ey yok ve sanki uydurmuum gibi gelebilir; ama bu y
k bana bir iir gibi geliyor.
Bu gen hanm, birka gn iinde leceini biliyordu. Ama
bunu bilmesine karn, olduka neeliydi Kaderin beni bylesine ar bir ekilde ezmesine minnettarm" dedi. Daha nce mank bir insandm ve tinsel baary ciddiye almyordum.' Bara
kann penceresinden dary gstererek, u aa, yalnzlm
paylaan tek dostum, dedi. Pencereden, bir kestane aacnn sa
dece bir dalm grebiliyordu; daln zerinde iki iek amt.
Bu aala sk sk konuuyorum," dedi. ardm ve szlerini ne
ye yormam gerektiini bilemedim. Hezeyan m yayordu? Ara
sra halusinasyon (yanlsama) m geiriyordu? Kaygyla, aacn
kendisine karlk venp vermediini sordum. 'Evet," dedi. Ona
84

Viktor E Frank!

ne sylyordu? Gen bayan yantlad: Bana, 'Buradaym Bura


daym, Ben yaamm, sonsuz yaam, dedi"
Bir lutuklunun isel znn (benliinin) durumunun nihai
sorumlusunun, sralanan ruhsal-fzksel nedenlerden ok, zgr
bir karar olduunu sylemitik. Tutuldular zerindeki psikolo
jik gzlemler, sadece ahlki ve tinsel zlerine ynelik isel ba
larn:: zayflamasna gz yumanlann, sonunda kampn yozlatnc etklennn kurban olduunu gstermitir Dolaysyla onaya
kan soru udur: Bu ba" oluturan ey ne olabilir ya da ne
olmaldr?
Eski tutuldular, deneyimlerim yazarken ya da anlatrken, en
can skc etkinin, bir tutuklunun, tutukluluunun ne kadar s
receim bilmemesi olduunu kabul etmektedir. Serbest brakla
ca gn iin bir tarih verilmemitir (bizim kampta bu konuda
konumak bile anlamszd). Aslna baklrsa tutukluluk sresi,
belirsizliinin yan sra snrszd da. nl bir aratrmac psiko
log, toplama kampndaki yaamn, geici bir varolu" olarak adlandnlableceine dikkati ekmiti. Bunu, snn bilinmeyen ge
ici bir varolu olarak tanmlayp geniletebiliriz.
Yeni gelenler kamptaki koullar konusunda genellikle hibir
ey bilmiyordu. Dier kamplardan geri dnenler, enelerini tut
mak zorundayd, baz kamplarda ise gen donen olmuyordu
Kampa girenlerin dncelennde bir degne oluyordu Belirsiz
liin sonuyla birlikte, sonun belirsizlii ortaya kyordu. Bu va
rolu biiminin bilip bitmeyeceini ya da bilecekse ne zaman bv
tecegn kestirmek olanakszd
Latince finis kelimesinin iki anlam vardr son vu d. l": m
fnxjnin Anlam Aratn

ni) ve ulalacak bir hedef. Geici varoluu "nun sonunu grme


yen bir insan, yaamdaki nihai bir hedefe ynelemiyordu, Nor
mal yaamdaki birisinin tersine, gelecek iin yaamaktan kyor
du. Bu nedenle isel yaamnn yapsnn tamam deiiyor, yaa
mn dier alanlanndan bildiimiz rme belirtileri oluuyordu
rnein isiz madenciler zerinde yaplan aratrmalar, isizlik
lerinin sonucu olan bir tr zaman -isel zaman- de formasyonu
yaadklarm ortaya karmtr. Tutuldular da bu garip zaman
deneyimini yaamlardr. Kampta, kk bir zaman birimi, r
nein her saati ikenceyle ve yorgunlukla dolu olan bir gn, son
suz gibi grnyordu. Daha byk bir zaman birimi, rnein bir
hafta, daha hzl geiyor gibiydi. Kampta bir gnn bir haftadan
daha uzun olduunu sylediimde yoldalanm bana katlmt.
Zaman deneyimimiz ne kadar, eliikti! Bu balamda Thomas
Mannn, son derece doru psikolojik notlar ieren Byl Da
adl eserini anmsarz. Mann, benzer bir ruhsal konumda olan,
yani sanatoryumda yatan ve taburcu tarihlerim bilmeyen verem
li hastalarn tinsel gelimelerini incelemitir. Bu hastalar, benzer
bir varolu -geleceksiz ve hedefsiz- yaamlardr.
Yeni gelenlerden oluan uzun bir srada, istasyondan kampa
kadar yryen tutuklulardan birisi, daha sonra, kendi cenaze t
reninde yryormu gibi bir duyguya kapldn anlatt bana.
Yaam ona gelecekten kesinlikle yoksun gibi grnmt. San
ki zaten lm gibi, her eyi bitmi kabul etmiti. Dier neden
ler de bu canszlk duygusunu younlatryordu Zaman iinde,
hissedilen en keskin ey, tutukluluk sresinin snrszlyd; me
kn iinde ise cezaevinin darack snrlaryd. Dikenli tellerin d06

Viklor E FrankI

nda olan her ey uzakt, ulalamayacak bir yerdeydi ve bir an


lamda gerekdyd. Dardaki olaylar, insanlar, normal yaam,
tutuklu iin hayaleti andran bir yap kazanyordu. Dardaki ya
am, yani grebildii kadan, neredeyse baka bir dnyadan ba
kan l bir insana grnd gibi grnyordu ona
Gelecekte bir hedef gremedii iin kendim ke brakan
bir insan, kendini gemie ynelik dncelere dalm buluyor
du. Farkl bir balamda, gemie ialnaya, olanca dehetiyle bu
gn daha az gerek klmaya ynelik eilimden sz etmitik.
Ama bugn gerekliinden koparmann belli bir tehlikesi var
dr. Kamp yaamnda olumlu bir eyler yaratmaya olanak tan
yan frsatlan gzden karmak kolayd. Geici varoluumuzu
gerekd bir ey olarak deerlendirmek, tutuklulann yaamla
olan balarn yitirmesinde kendi iinde nemli bir etkendi; her
ey bir ekilde anlamszlayordu. Bu insanlar, istisna derecesin
deki zor dsal koullarn, sk sk insana kendi tesinde tinsel ge
lime frsat tandn unutuyordu. Kampn glklerim kendi
isel glerine ynelik bir snav olarak almak yerme, yaamlar
n ciddiye almyor ve anlamsz bir eymi gibi kmsyorlard
Gzlerini kapayp gemite yaamay tercih ediyorlard' Bu in
sanlar iin yaam anlamszlaman.
Doaldr ki ancak az sayda insan byk ;:nsel yceliklere
ulaabilecek durumdayd. Ama bazlan da grnrdeki dnyasal
baanszlklan ve mlen vastasyla insanca bir bykle
ulama frsat yakalamtr; bu, sradan artlarda asla ulaamaya
caklan bir baandr. Gnlsz ve sradan olanlarmz m ise Bsmarckn u szleri geerli olabilir; Yaam, bir diiye gtmevt
mann Anlam Amifi

benzer. Her an, daha ktsnn henz yaanmadna namrsnz, oysa zaten yaanm bitmitir." Bunu deitirecek olursak,
toplama kampndaklerin ounun, yaamn gerek frsatlarnn
gemite kaldna inandn syleyebiliriz. Oysa gerekle
kampta bir frsat da, meydan okuma da vard. Kii, bu deneyim
leri, yaam isel bir zafere eviren bir baanya dntrebilir ya
da tutuklulann ounluunun yapt gibi, bunu grmezlikten
gelip yaam bitkisel dzeyde srdrebilir.
Psikoterapi yntemiyle veya koruyucu ruh sal nlemleriy
le, kampn tutuklu zerindeki hastalk yaratc etkisiyle mcade
le abasnn, tutukluya gelecekte bir hedef gstererek, ona isel
bir g kazandrmay amalamas gerekiyordu Baz tutuklular,
igdsel olarak kendileri iin byle bir ama bulmaya alyor
du. Sadece gelecee bakarak -kendi evrensel doas iinde- yaa
yabilmek, insana zg bir olgudur. nsann, bazen kendim ko
nuya younlatrmak zorunda kalsa da, varoluunun en zor an
larndaki kurtarcs da ite budur
Kiisel bir deneyimi anmsyorum Acdan gzlerim yaanma
sna (yrtk ayakkablar giydiim im ayaklarmda berbat bereler
olumutu), kamptan iyerine giden grupla birlikte birka kilo
metre topallam!un Ac souk ve rzgr iimize iliyordu. Ac
nas yaammzn sonsuz kk sorunlarm dnmeye kapmum kendimi. Bu aece yemekte ne vard? Ekstra tayn olarak
bir para sosis venlrse bunu bir para ekmekle deimeli miy
dim? ki hafta nce dl olarak aldm son sigaram bir tas or
bayla deimeli miydim? Tel bagcklan kopan ayakkablanma
back olarak kullanmak zere, bir para metal teli nereden bu99

Vtktor E Franhl

labilirdim? Her zamanki alma grubuma kailmak iin yenne


zamannda varabilecek miydim, yoksa acmasz bir ustas olan
bir baka gruba katlmak zorunda m kalacaktm? Her gn insa
n canndan bezdiren bu uzun yrylen yapmak yenne kamp
ta almam salayabilecek olan Kapoyla iyi geinmek iin ne
yapabilirdim?
Her gn, her saat, beni byleine nemsiz konulan dnme
ye zorlayan bu ilerden tiksiniyordum. Dncelenm baka bir
konuya younlatrmaya altm. Birdenbire, kendimi aydnlk,
scak ve ho bir snfta, krsde buldum. nmde konforlu, d
emeli sralarda oturan dikkatli bir dinleyici topluluu vard
Toplama kamp psikolojisi konusunda bir ders veriyordum! Bi
limsel bir bak asyla tanmlannca, bana o anda sknt veren
her ey nesnel bir yap kazand. Bu yolla bir ekilde, durumun,
o ann aclarnn stne kmay baardm ve bunlan, sanki artk
gemite kalmasna gzlemledim, Hem kendim hem de sorunlanm, kendi yrttm ilgin bir psikolojik aratrmann
nesnesi oldu. Spinozann Etika'da dedii gibi: AfFectus, qui
passio est, desinit esse passio simulaique eius claram el dstnctum formamus deam." Yani, ac duygusu, buna ilikin nef e ke
sin bir tablo oluturduumuz an, ac olmaktan kar
Gelecee -kendi geleceine- inancn yir
uk an sonu
geliyordu. Gelecee olan inancn yinnu
rr
.cm)ba
n da yitiriyordu; kendi kne, ruhsal _.ksel kne
gz yumuyordu. Bu da genellikle, deneyimli kamp sakinlerinin
belirilenni bildirdii bir kriz halinde, birdenbire ortava s-.k:wrdu. O anda hepimiz -kendimiz iin deil, nk bu anlamsz
nsann Anlam Arayty

olurdu, arkadalarmz iin- korkardk. Bu genellikle, tutuklunun bir sabah giyinip ykanmay ya da toplanma alanna gitmeyi
reddetmesiyle balard. Ne yalvanp yakarmalar ne dayak ne de
tehditler ie yaryordu. ylece kmldamadan yatyordu. Krizi
yaratan ey bir hastalksa, revire gtrlmeyi ya da kendi yarar
na bir ey yapmay reddediyordu. Ksaca pes ediyordu. Olduu
yerde, kendi dksnn zerinde ylece uzanp kalyor, artk hi
bir eye aldr etmez oluyordu.
Bir keresinde, gelecee inancn yitiriiiiyle bu tehlikeli pes
edi arasndaki yakn ilikiye dair dramatik bir olaya tank ol
dum. Olduka nl bir besteci ve libretto yazan olan kdemli
blok muhafzmz F, bir gn bana unlan syledi: Sana bir ey
anlatmak istiyorum, Doktor. Garip bir rya grdm. Ryamda
bir ses, bir ey isteyebileceimi, bilmek istediim eyi syleme
min yeterli olduunu, ne sorarsam soraym yant verebileceim
syledi. Ne sordum dersin? Savan benim iin ne zaman bitece
ini sordum. Ne dediimi anlyorsun: Benim iin! Kampmzn
ne zaman zgrle kavuacam, alannzn ne zaman bitece
ini bilmek istemedim.
Peki bu ryay ne zaman grdn? diye sordum.
1945 ubatnda, diye yantlad. Ryay anlattnda Man
balanyd.
Ryandaki ses ne dedi?
30 Man," diye fsldad saklamak istercesine.
F., bu ryay bana anlattnda hl umut doluydu ve ryada
ki sesin doru kacana inanyordu. Ama vaat edilen gn yak
latka, kampa ulaan sava haberleri, o gn zgr olmamzn
90

Vtktor E FrankI

pek de olas olmadm gsteriyordu. 29 Mart gn F., anszn


hastaland ve atei ok ykseldi. Kehanetinin, savan ve aclarn
kendisi iin biteceini syledii 30 Man gn hezeyana girdi ve
bilincini yitirdi. 31 Mart gn lmt. Dandan bakldnda
lm nedeni tifst.
Bir insann ryhsal durumuyla -cesareti ve umudu ya da bunlann bulunmay- vcudunun baklk durumu arasnda ne
kadar yakn bir iliki olduunu bilenler, umut ve cesaretin bir
denbire yitirilmesinin ldrc bir etkisi olabileceim anlaya
caktr. Arkadamn lmnn nihai nedeni, bekledii zgrl
n gelmemesi ve ar bir hayl krkl yaamasyd Bu, vcu
dunun uykuda olan tifs salgnna kar direncini birdenbire d
rmt. Gelecee olan inanc ve yaama istemi felce uram
ve bedeni hastala yenik dmt; bylece ryasndaki ses
hakl kmt.
Bu olaya ilikin gzlemler ve bunlardan karlan sonular,
bulunduumuz toplama kampnn bahekiminin dikkatimi ek
tii bir olguyla uygunluk iindedir. 1944n son haftasyla
1945in ilk gnleri arasndaki Noel dneminde kamptaki lm
oran, nceki deneyimlerin ok ok tesinde bir art gstermi
Ona gre bu artn aklamas, ar alma artla' yiyecek
kaynaklarnn bozulmasnda, hava artb^ > delmesinde va
da yeni bir salgnda yatmyordu. Bunun
ksaca, tutukulann ounun, ylbana kadar tekrar cvle. de olaca yolunda
safa bir umutla yaam olmalanvdt Yem yl vaklatka eeicn
haberler cesaret verici olmad im, tutuktular cesaretlerini vi
tirmi ve hayal krklna yenik dmlerdi Bu da Jirrmw
fn itinin Anlam ,l*rxv

gleri zerinde tehlikeli bir etki yaratm ve birou lmt.


Daha nce de sylediimiz gibi, kamptaki bir insann isel g
cn yemden kazanmasn salamaya ynelik bir abann, ilk n
ce ona gelecekte bir hedef gstermeyi baarmas gerekiyordu.
Nietzschenin u szleri, tutuklularla ilgili her trden psikoterapi
ve koruyucu ruh sal abalarnn yol gsterici parolas olabilir:
Yaamak iin bir nedeni olan kii, hemen her nasla katlanabi
lir." Frsat bulunur bulunmaz, varolularnn rktc naslna
katlanmalarn salayacak bir gce ulamalar iin, yaamlarnda
bu insanlara bir neden -bir ama- gstermek gerekir. Yaamnda
hibir anlam, ama, hedef gremeyen ve bu nedenle srdrmeyi
anlamsz bulan kiinin vay haline! Kaybetmesi uzun srmeyecek
tir. Bu tr bir insann her trden yreklendirici tartmay reddet
mek iin verdii tipik karlk yle oluyordu: "Artk hayattan
beklediim hibir ey yok. Buna nasl bir yant verilebilir k?
Gerekten ihtiya duyulan ey, yaama ynelik tutumumuz
daki temel bir deimeydi. Yaamdan ne beklediimizin gerek
ten nemli olmadm, asl nemli olan eyin yaamn bizden ne
bekledii olduunu renmemiz ve dahas umutsuz insanlara
retmemiz gerekiyordu. Yaamn anlam hakknda sorular sor
may brakmann, bunun yerine kendimizi yaam tarafndan her
gn, her saat sorgulanan bililen olarak dnmemiz gerekirdi.
Yantmzn konuma ya da meditasyondan deil, doru eylem
den ve doru yaam biiminden olumas gerekiyordu. Nihai an
lamda yaam, sorunlara doru zmler bulmak ve her birey
iin, kesintisiz olarak koyduu grevleri yerine getirme sorumlu
luunu stlenmek anlamna gelir.
92

Viktor EFrank!

Bu grevler ve bu nedenle, yaamn anlam, insandan insana


ve an be an deiir. Bu nedenle yaamn anlamn genel terimlerle tanmlamak olanakszdr. Yaamn anlamna ilikin sorular,
genel ifadelerle yantlanamaz. Tpk yaamdaki ilerin son dere
ce gerek ve somut oluu gibi, yaam da bulank bir ey deil,
son derece gerek, son derece somut bir ey anlamna gelir. Bun
lar, her bireyde farkl ve esiz olan kaderi oluturur. Hibir insan
ve hibir kader, bir baka insanla ya da kaderle kyaslanamaz.
Hibir durum kendini tekrarlamaz ve her bir durum farkl bir
tepki gerektirir. Bazen insann kendini iinde bulduu bir du
rum, eylem yoluyla kendi kaderim ekillendirmesini gerektirebi
lir. Dier zamanlarda kiinin, dncelerini younlatrma frsat
larndan yararlanp bu yolla deerlerim gerekletirmesi daha
avantajldr. Bazen insann sadece kaderini kabul etmesi, kendi
talihsizliine katlanmas gerekebilir. Her durum, kendi esizli
iyle ayrdedilir ve eldeki durumun getirdii soruna her zaman
iin sadece tek bir doru yant vardr
Bir insan, ac ekmenin kaderi olduunu grd zaman, ac
sn kendi grevi olarak kabul etmek zorunda kalacaktr; bu
onun tek ve esiz grevidir (iidir). Ac ekerken bile evrende e
siz ve yalnz olduu gereini kabullenmek zorunda kalacaktr
Hi kimse onu acdan kurtaramaz ya
erine ac eke
mez. Esiz frsat, tad yke katlanma \ da yaratmaktadr
Biz tutuklular iin bu dnceler gerek kten uzak speklas
yonlar deildi. Bunlar, bize yaran olabilecek tek dncelerdi
Bunlar, hayatta kalma ansmz asla yokmu gibi grnd za
manlarda bile bizi umutsuzluktan korumutur Yaam, deeri/usann Anlm Amyifi

bir ey yaratmaya ynelik eylemler yoluyla, bir amaca ulamak


olarak deerlendiren, nihai anlama ilikin bu sorgulama evresini
uzun sre nce gende brakmtk. Bizim iin yaamn anlam,
daha geni yaam ve lm, ac ve lm dnglerim kucaklyor
du.
Ac ekmenin anlam bizim iin aklk kazandktan sonra,
grmezlikten gelerek ya da sahte yanlsamalar besleyip yapay
iyimserlie snarak, kamptaki ikenceleri nemsiz grmeyi ya
da hafifletmeyi reddettik. Ac ekmek, srumz dnmek isteme
diimiz bir i oldu. Acmn, baanya ynelik gizli frsatlarn kav
radk; bu frsatlar, air Rilke'nin u dizeyi yazmasna neden ol
mutu; Wie viel 1st aufzuleiden! (Bitirilecek ne kadar ok ac
var!) Bakalannn bitirilecek ilerden sz etmesi gibi, Rilke de
aclann bitirilmesfnden sz ediyor. Bizim iin bitirilecek bolca
ac vard. Bu nedenle, zayflk anlann ve gizli gzyalarn mini
mum dzeyde tutmaya alarak, acnn tamamn gslememiz
gerekiyordu. Ama gzyalanndan utanmamz gerekmiyordu,
nk gzyalar, bir insann, cesaretlerin en byne, ac ek
me cesaretine sahip olduuna tanklk ediyordu. Ancak ok az
kii bunu kavryordu, demden nasl kurtulduuna ilikin soru
ma, Gz yalarmla dan akttm, diye itirafta bulanarak yant
veren bir yoldam gibi, bazlar, aladklann utana skla itiraf
ediyordu.
Kampta olas olduu durumlarda yaplan psikoterapi ya da
koruyucu ruh sal almalar, bireysel ya da toplu olarak
gerekletiriliyordu. Bireysel psikoterapi giriimleri ou kez bir
tr yaam kurtarc ilem" oluyordu. Bu abalar genellikle inti94

Vlkor E FrankI

harlarn nlenmesiyle ilgiliydi. ok kat olan bir kamp karan, in


tihara kalkan birisini kurtarmaya ynelik abalan kesinlikle ya
saklamt. rnein kendim asmaya alan birisini kurtarmak
yasakt. Bu nedenle bu giriimlenn ortaya kmasn nlemek da
ha da nem kazanyordu.
ntiharla sonulanabilecek olan ve belirgin bir benzerlik gs
teren iki olay anmsyorum. Her iki adam da intihar niyetinden
sz etmiti. Her ikisi de ayn tipik argman kullanyordu: Ya
amdan bekleyebilecek hibir eyleri yoktu. Her iki olayda da so
run, yaamn onlardan hl bir eyler bekledii, gelecekte kendilennden bir eyler beklendii, kavramlarn salamakt. Aslnda,
adamlardan birisinin, ok sevdii ve yabanc bir lkede onu bek
leyen bir ocuu olduunu anladm. Dierinde ise onu bekleyen
bir insan deil, bir eydi. Kendisi bir bilimciydi ve henz tamam
lanmay bekleyen bir dizi kitap yazmt. Tpk bir ocuun duy
gularnda hi kimsenin babasnn yerini alamamas gibi, onun
iim de ondan baka kimse yapamazd.
Her bireyi ayrdeden ve varoluuna anlam veren bu esizlik
ve teklik durumu, insan sevgisi zerinde olduu kadar yarana
alma zerinde de bir etkiye sahiptir. Bir insann yerine bir ba
kasnn konulmasnn olanakszl kavrand zaman, bu kii
nin, o insann varoluuna ynelik sorumlu"'*-ir. olas klar.
Kendisini sevecenlikle bekleyen bir ina
atamamlanma
m bir ie ynelik sorumluluunun bilinen. an k, yaam
n kesinlikle bir yana ilemeyecektir. Varoluunun nedeni'm b
lecek ve hemen her nasDa dayanabilecektir.
Kampta toplu psikoterapi frsat doal olarak kstlyd CV-v

ru bir rnek, szcklerden ok daha etkili olacaktr. Yetkililerin


tarafn tutmayan kdemli bir blok muhafz, adil ve yreklendi
rici davranlaryla, ynetimi altndaki insanlar zerinde ok ge
ni kapsaml bir moral etkisi yapabilecek binlerce frsata sahipti.
Davranlarn annda ortaya kan etkisi, her zaman iin, szler
den ok daha etkilidir. Ama d koullann zihinsel duyarll
younlatrd zamanlarda, bir kelime bile etkili oluyordu. Belli
bir dsal durumun duyarllklarn younlatrmas nedeniyle,
komple bir barakann sakinleri zerinde psikoterapi almas
yapma frsat oluan bir olay anmsyorum.
Kt bir gnd. Toplanma alannda, o andan itibaren sabotaj
olarak deerlendirilecek ve bu nedenle aslmak suretiyle derhal
cezalandrlacak olan birok hareket konusunda bir duyuru ya
plmt. Bunlar arasnda, eski battaniyelerimizden kk eritler
kesmek (topuk ba yapmak iin) ve ok kk hrszlk olay
lar" gibi sular vard. Birka gn ncesinde alktan lme dere
cesine gelen bir tutuklu bir miktar patates almak iin patates
deposuna girmiti. Hrszlk ortaya karlm ve baz tutuklular
hrsz" tanmt. Kamp yetkilileri bunu duyunca sulunun
kendilerine verilmesi, aks takdirde kampn tamamnn bir gn
a braklaca talimatn vermiti. Doal olarak 2500 kii oru
tutmay tercih etti.
Bu oru gnnn akamnda, toprak barakalarmza, moral
lerimiz kk bir halde uzandk. ok az konuuluyordu ve sy
lenen her ey sinir bozucu geliyordu, Derken, klarn snme
siyle durum daha da ktye gitti. Sinirler son haddine gelmiti.
Ama kdemli blok muhafzmz bilge bir insand. O anda aklVlktorE Frankl

mzda olan bir konuda doalama bir konuma yapu. Son birka
gn iinde, hastalktan ya da intihar ederek len birok yolda
tan sz etti. Ama aynca lmlerinin gerek nedeni olabilecek bir
eye de deindi: Umudun yitirilmesi. Gelecekteki olas kurbanlann bu an duruma ulamasna engel olmann bir yolu olmas
gerektiini savundu. Ve beni gstererek, bu iin bana dtn
syledi.
Tann bilir ya, psikolojik aklamalar yapacak ya da vaaz vere
cek -yoldalanma ruhlan iin bir tr tbbi bakm salayacak- du
rumda deildim yordum, kamm at, sinirli ve yorgundum,
ama aba gstermem ve bu esiz frsat deerlendirmem gereki
yordu. imdi cesarete her zamankinden daha ok ihtiya vard.
lk nce, sze rahatlatc ama yzeysel bir eyler syleyerek
baladm, kinci Dnya Savanm altnc knda, Avrupa da bi
le, durumumuzun dnebileceimiz en berbat durum olmad
n syledim. Hepimizin, o ana kadar yaanan yerine konulmaz
kayplarn ne olduunu, kendi kendine sormas gereknm an
lattm. Birou iin bu kayplarn gerekten az olduunu ne
srdm. Hal hayatta olanlarn umutlanmak im nedeni vard
Salk, aile, mutluluk, mesleki yetenekler, talih, toplumdaki ko
num. Btn bunlar tekrar kazanlabilecek ya da eski durumuna
getirilebilecek eylerdi. Her ey bir yana, kemikle : hla ver
il yerindeydi. Yaadmz eyler, gelece1
iin bir dee^
olabilirdi. Nietzscheden alnt yapm
mch m<hr um
bringt, mach midi starker * ("Beni ld \vn ev. beni d-h.c
da gl klar.")
Derken gelecekten sz ettim Tarafsz bns iin gekvefi'r
/iminin Anlan Vfw.

umutsuz gzkmesi gerektiim syledim. Her birimizin, yaam


ansnn ne kadar olduunu kendi bana tahmin edebileceini
kabul ettim. Kampta henz tifs salgn olmamasna karn, ken
di yaama ansm, yzde be olarak hesapladm dile getirdim.
Ama aynca, buna karn umudumu yitirmek ve pes etmek gibi
bir niyetim olmadm ekledim. nk ne gelecekte, ne de bir
saat sonra olacaklar bilen biri vard, nmzdeki birka gn
iinde sansasyonel asken olaylar bekleyemesek bile, olanca
kamp deneyimimizle, en azndan bireysel temellerde, bazen k
k arslann nasl anszn nmze ktm kimse bizden daha
iyi bilemezdi. rnein kii beklenmedik bir anda istisna derece
sinde iyi alma artlan bulunan zel bir gruba verilebilirdi
(nk bu, tutuklunun ansm belirleyen trden bir eydi).
Ama sadece gelecekten ve zerine ekilen perdeden sz etme
dim. Gemie de deindim; olanca sevinciyle, gemiin nn,
bugnn karanlnda nasl dm anlattm. Kendimi vaiz gibi
gstermekten kanmak iin, yine bir airden alnt yaptm: Was
Du erlebst, katn keine Macht der Welt Dir rauben. (Dnyadaki
hibir g yaadn eyi elinden alamaz). Ank gemite kalma
sna karn, sadece yaadklanmz deil, yaptmz hibir ey, sa
hip olduumuz dncelenn, ektiimiz onca acnn hibinsi kay
bedilmi deildi; gemii biz yaratmtk. Gemite yapm ya da
olmu olmak, varolmann bir baka, belki de en emin ekliydi.
Daha sonra, yaama anlam vermek iin karmza kan birok
frsattan sz ettim. Ara sra i ekiler duyulsa da kmldamadan
ylece yatan yoldalanma, insan yaamnn, hangi anlar altnda
olursa olsun, hibir zaman anlamn yitirmediini ve yaamn bu
98

Viktor E Frank!

sonsuz anlamnn, ac ekmeyi ve lmeyi, yoksunluu ve lm


de kapsadn anlattm. Barakalarn karanlnda beni dikkatle
dinleyen zavall yaratklardan, durumumuzun ciddiyetini gs
lemelerini istedim. Umutlarn yitirmemeleri, mcadelenin umut
suzluunun, bu mcadeleyi anlamszlatrmadgndan emin ola
rak cesur olmay srdrmeleri gerekiyordu. Zor anlarda birisinin
-bir dost, e, yaayan ya da lm birisi ya da Tann- her birimizi
gzlediini ve bizden kendisini hayal knklma uratmamz
beklemediini syledim. O binsi bizi, sefilce deil, nasl lnece
ini bilerek gururla, ac ekerken grmeyi umut edecektir
Son olarak, her durumda anlaml olan zveriden sz ettim.
Bu zverinin normal dnyada, nesnel baan dnyasnda anlam
sz gzkmesi bunun doasndayd. Ama gerekte zverimizin
bir anlam vard. Aramzda dinsel inanc olanlann, bunu kolay
ca anlayabileceini ak yreklilikle syledim. Kampa varnda,
ekecei aclarn ve lmn, sevdii insan ac bir sondan kur
tarmas gerektii yolunda, Tannyla bir antlama yapmaya al
an bir yolda anlattm. O adam iin ac ve lm anlamlyd
onunkisi en derin anlama sahip bir zveriydi. Hi ugnna lmek
istemiyordu. Hibirimiz bunu istemiyorduk.
Szlerimin amac, o anda ve orada, o barakada ve pratik an
lamda umutsuz olan o durumda yaamamza tam bir anlam bul
makt. abalarmn baanl olduunu grdm Elektrik lambas
tekrar yannca, acnas halde olan arkadalarmn, gzyalar
iinde teekkr etmek iin topallayarak bana doru geldiklerim
grdm. Ama burada, ac eken arkadalarmla iliki kuracak iv
sel gc ancak ender olarak bulabildiimi ve bunu yapabilire
fns*nn Anl.m ,

4 5
w<

birok frsat karm olabileceimi itiraf etmem gerek.


Bylece, tutuklulann rahsal tepkilerinin nc evresine gel
mi bulunuyoruz; zgrle kavutuktan sonra bir tutuklunun
iinde bulunduu ruhsal durum Ama bundan nce, zellikle bu
konularda kiisel deneyimi olan bir psikologun sk sk karlat
bir soruyu ele alacaz. Kamp gardiyanlannn ruhsal yaplan
konusunda neler syleyebilirsiniz? Etten kemikten oluan bir in
sann, birok tutuklunun anlatt gibi, bakalarna byle davra
nabilmesi olas m? Bu aklamalan duyduktan ve anlatlanlann
gerek olduuna inandktan sonra, insan, ruhsal adan bunlann
nasl olabileceini mutlaka soruyor. Fazla aynntya girmeden bu
na yant vermek iin birka eye dikkati ekmek gerek:
Her eyden nce, gardiyanlar arasnda, klinik anlamyla sa
dist olanlar vard.
kincisi, gerekten kat bir gardiyanlar grubuna ihtiya duyul
duu zaman mutlaka bu sadistler seiliyordu.
Dondurucu ayazda k saat altktan sonra, iyerinde, dal ve
aa kabuklanyla beslenen kk bir sobann banda birka da
kika snmamza izin verildii zaman byk bir sevin yayor
duk. Ama her zaman, bu rahatlama frsatn elimizden almay
byk bir zevk arac yapan bir usu bulunuyordu. Orada durma
mz yasaklamalan yetmiyormu gibi, sobay ters evirip iinde
ki scack atei kara buladklar anda yzlennin yanstt haz y
lesine akt ki! SS grevlileri, bir adamdan holanmamaya ba
ladklar zaman, emirlennde, sadiste ikenceye tutkulu ve bu
konuda olduka uzman olan zel birisi mutlaka bulunuyor ve bu
talihsiz tutuklu onun yanma gnderiliyordu.
100

Viktor E FrankI

ncs, gardiyanlarn ounluunun duygulan, kampn


acmasz yntemlerine her an artan oranlarda tanklk ettklen
yllar iinde kreliyordu. Ahlki ve ruhsal adan katlaan bu in
sanlar en azndan sadiste nlemlerde aktif bir rol oynamay red
dediyorlard. Ama dierlerinin bunlan uygulamasna engel ol
muyorlard.
Drdncs, gardiyanlar arasnda bile bize acyanlarn bu
lunduunu belirtmek gerek. Burada sadece zgrlme kavu
tuum kampn komutanna deineceim, zgrlkten sonra, bu
komutann, tutuldular iin en yakn pazar kasabasndan ila al
mak amacyla kendi cebinden nemli miktarlarda para verdii
ortaya kt (daha nce bunu sadece kendisi de tutuklu olan
kamp doktoru biliyormu).5 Ama yine kendisi de bir tutuklu
olan kdemli kamp muhafz, SS gardiyanlanndan ok daha ka
tyd. Yakalad her frsatta dier tutuklulara dayak atyor, buna
karlk kamp komutam, bildiim kadaryla hibirimize kar bir
kez olsun el kaldrmamt.
Bir insann kamp gardiyan m yoksa tutuklu mu olduunu
bilmenin, tek bana hemen hibir ey ifade etmedii aktr n5 Bu SS komutanyla ilgili ilgin bir olay, onun denetimi altndaki baz Yahudi tutuklulann kendisine ynelik tulumlarna dairdi. Savan sonunda Amenkan birlikleri
kampmzdaki tutuklulan serbest braknca, Macansanl gen Yahudi, bu komutam
Bavaria ormanla rnda saklam Daha sonra bu SS komutann yakala mao hevesli olan
Amenkan Kuvvctleri'nn komuLanna gitmi vc SS komutannn verm bildiklerini ancak
baz anlarla syleyebileceklerini anlamlar Amerikal komuta n bu dama komiik
le zarar verilmeyeceine sz vermesi gerekiyormu Rir sre sonra Amenkab komurar
gen Yahudlere, yakaland takdirde bu SS ko
amr vcnlmcMoenc "V
vermi Amerikal subay szn tumakla kalmam, . bu toplanu kaw^tmr rsk
SS komutan, bir anlamda eski grevine dnm, nk yaknlardaki Ravin* o
lerinden giysi nplanmosma ve bunlann, demiryolu istasyonuna vmn varmaz dcyruc caz
odasna gndenldklcn iin bizim kadar talihti olmayan dgrr Auscfanz
^ke
lerinden miras kalan giysiler iinde olan bizlere dallmasn* gfectmcbu. etmii
Imunm Attkm Anayf

sanca incelik btn gruplarda, hatta bir btn olarak kolaj


aalanabilecek gruplarda bile bulunabilir. Gruplar arasmdak
snr birbirine girmitir, bu nedenle unlann melek, bunlann
eytan olduunu syleyerek konulan basitletirmememiz gere
kir. Elbette kampn olanca etkisine karn tutuklulara nazik ol
mas, bir gardiyan ya da usta iin nemli bir baanyd; buna kar
lk kendi arkadalanna kt davranan bir tutuklunun adilii,
aalanmaya ok daha laykt. Akas tutuklular, bu tr insan
lardaki kiiliksizlii zellikle can skc buluyor, buna karlk
gardiyanlardan grlen en kk nezaket karsnda bile derin
den etkileniyordu. Bir keresinde, bir ustann, kahvaltsndan art
trd bir para ekmei nasl gizlice bana verdiini anmsyorum.
O gn beni gzyalarna boan, verilen bir para ekmek deildi.
Ekmein yan sra bu insann bana verdii insanca bir ey"di:
Armaana elik eden szler ve baklar .
Btn bunlardan, bu dnyada iki insan rk olduunu, ama
sadece iki rk olduunu -soylu insan rk ve soysuz insan rk"renebiliriz. Her ikisi de her yerde bulunur, toplumun her ke
simine szar. Hibir grup sadece soylu ya da sadece soysuz insan
lardan olumaz. Bu anlamda hibir grup an rk deildir ve bu
nedenledir ki bazen kamp gardiyanlan arasnda da soylu birisi
ne rastlanabiliyordu.
Toplama kampndaki yaam, insan ruhunu deitiriyor ve derinliklenni aa kanyordu. Bu derinliklerde de, yine kendi do
as iinde iyi ve ktnn bir kanm olan ayn insan zellikle
rinden baka bir ey bulunmamas artc m? Btn insanlarda
iyiyi ktden ayran atlak, en derinlere ulamakta ve toplama
102

Viktor E. Frankt

kampnn aa kard uurumun dibinde bile grnmektedir


Bylece, bir toplama kamp psikolojisinin son blmne gel
mi bulunuyoruz: Serbest braklan bir tutuklunun ruhsal duru
mu. Doaldr k kiisel olmas gereken zgrlk deneyimlerim
tanmlarken, anlatmzn, byk bir genlimle geen gnlerden
sonra kamp kaplarnn stnde beyaz bayraklarn dalgaland
sabaha ilikin ksmndan balayacaz. Bu isel olarak askda ol
ma durumunu, tam bir rahatlama (geveme) izlem Ama se
vinten lgna dndmz dnmek yanl olacaktr O hal
de ne olmutu?
Biz bitkin tutuktular, kampn kaplarna doru srnmeye
baladk. rkeke evremize bakndk, sorgulamasna birbirimi
ze baktk. Derken kamptan birka adm daha uzaklama cesare
tini gsterdik. Bu kez hibir komut verilmedii gibi tekme ya da
dipikten kanmak iin abucak sraya girmemize de gerek yok
tu. Hayr! Bu kez gardiyanlar bize sigara tutuyordu! Gardiyanla
r zor tanyabildik; nk telala sivil elbiseler giymilerdi
Kamptan aynlan bu yol boyunca ar ar yrdk. Ksa bir s
re sonra bacaklarmz armaya, bklmeye yz tuttu Ama to
pallayarak da olsa yrmeyi srdrdk; kamp evresini zgr
insanlarn gzyle ilk kez grmek istiyorduk, zgrlk.' Bu
szc kendi kendimize tekrarladk, ama anlamn kavrayam
yorduk. Bu szc yllar boyunca o kadar ok kullanm, buna
ilikin yle ok hayl kurmutuk ki, anlamn yitirmiti Gerek
lii bilincimize ilemiyordu; zgr olduumuz gereim kavra
yamyorduk.
ieklerle dolu ayrlara ulatk. Orada olduklann grver

Rengrenk tyl bir kuyruu olan bir horozu grnce ilk nee
kvlcmn yaadk. Ama bu sadece bir kvlcm olarak kald; he
nz bu dnyaya ait deildik.
Barakamzda akam tekrar bir araya gelince, birisi bir dieri
ne Anlat bakalm, bugn elendin mi?" diye sordu gizlice.
Dorusu hayr! diye karlk verdi dgen utana skla, n
k hepimizin benzer eyler hissettiini bilmiyordu. Kelimenin
tam anlamyla, elenme, honut olma yeteneimizi kaybetmitik;
bunu yava yava tekrar renmemiz gerekecekti.
zgrlne kavuan tutuklulann yaad eye, psikolojik
adan 'kiiliksizleme" denilebilir. Her ey, tpk ryalardaki gi
bi gerekd, geree aykn gzkyordu. Gerek olduuna inanamyorduk. Geen yllarda ryalara nasl da kanmtk! zgr
lk gnnn geldiini, zgrlmze kavutuumuzu, evleri
mize dndmz, dostlarmz selamlayp kanlanmz kucak
ladmz, masann bana oturup bamza gelen her eyi anlat
tmz dlerdik; zgrlk gnn ryalanmzda bile ne kadar
sk grrdk! Derken uyan iareti olan tiz bir ddk sesi ku
laklarmzda nlam ve zgrlk ryalannn sonu gelmiti. R
ya gerek olmutu. Ama gerekten inanabildik mi?
Vcudun kellemden ruhunkinden daha az oluyor. Vcudu
muz, ilk andan balayarak yem zgrln tadn kanyordu.
Saatlerce, gnlerce, hatta gece yanlan, doymak bilmez bir itah
la yiyorduk. Tutuklulardan birisi bitiikteki dost bir ifti tara
lndan davet edildii zaman, ara vermeksizin yiyor, kahve iiyor,
tekrar yiyordu; bu da dilini zyor ve saatlerce konumasna
104

M klor E FrankI

yol ayordu. Yllar sren ruhsal bask, sonunda onadan kalk


mt. Onu dinleyenler, konumak zorunda olduu, konuma ar
zusunun kar konulmaz olduu izlenimini ediniyordu. Sadece
ksa bir sre iin bile (rnein Gesapo tarafndan sorguya ekil
mek gibi) ar bask altnda kalan ve benzer tepkiler veren insan
lar tanmtm. Birka gn geiyor, sonunda lutuklunun sadece
dili deil, iindeki bir eyler de zlyor; derken ganp bala
rndan zlen duygular dar akn ediyordu.
zgrle kavutuktan birka gn sonra, bir gn, iekli a
yrlan geip, kamp yaknlarndaki pazar kasabasna doru kilo
metrelerce yrdm. Tarlakulan gkyzne ykseliyordu, ne
eli arklarn dinleyebiliyordum. Uzun sre kimseye rastlaya
madm; geni topraklardan, gkyznden, tarlakulannn verdi
i lenden ve mekn zgrlnden baka bir ey yoktu. Oldu
um yerde durdum, evreme, sonra gkyzne baktm ve diz
ktm. O anda kendim ya da dnya hakknda hibir ey bilmi
yordum, aklmda tekrarlayp durduum tek bir cmle vard
"Darack hcremden Tann'ya yakardm, o da bana zgrlkle
yant verdi.
Orada diz km halde ne kadar kaldm ve bu cmlen
ka kere tekrarladm artk anmsamyorum. Ama biliyorum k
o gn, orada, o saatte yeni yaamm balamt. Ta k yeniden in
san olana kadar, adm adm ilerledim.
KampLak son gnlerin ar ruhsal gerilimndcn sonras snr
savandan ruhsal huzura dek geen dnem), elbette engelsiz de
ildi. zgrlne kavuan bir tutuklunun daha fazla ruhsal ba
kma ihtiya duymadn dnmek hata olacaktr Bu kadar
fm :*m Anim

uzun bir sreyle bylesine ar bir ruhsal bask altnda olan bir
insann, zellikle basknn birdenbire kalkmas nedeniyle, zgr
lnden sonra doal olarak tehlikede olduunu dikkate almak
zorundayz. Bu tehlike (ruh sal anlamnda), vurgunun (dal
g hastalnn) ruhsal karldr. Tpk ok byk bir atmos
fer basnc altnda bulunduu dalg hcresinden birdenbire ay
rlmas halinde, dalgcn fiziksel salnn tehlikeye girmesi gibi,
ruhsal baskdan birdenbire kurtulan bir insann, ahlki ve ruhsal
sal da hasar grebilir.
Bu ruhsal evrede, daha ilkel bir kiilik yapma sahip olanla
rn, kamp yaamnda kendilerini evreleyen acmaszlklarn et
kisinden kaamadklar gzlenmitir. Artk zgr olduklan iin,
zgrlklerini saygszca ve acmaszca kullanabileceklerim d
ndler. Onlar iin deien tek ey, eskisi gibi bask altnda ol
mak yerine imdi artk baskc olmalaryd. Kastl g ve adalet
sizliin nesneleri deil, tahrikileri olmulard. Kendi davranla
rn, yine kendi yaadklar korkun deneyimlerle hakl karma
yoluna gitmilerdi. Bu da sk sk nemsiz olaylarda ortaya k
yordu. Bir arkadamla birlikte, tarlalarn arasndan kampa do
ru yryorduk, nmze yeil bir tarla kt. Otomatik olarak
tarlaya girmekten kandm, ama arkadam kolumu kavrayp
beni ekili tarlaya soktu. Henz yeermekte olan ekini ineme
memiz gerektii konusunda bir eyler kekeledim. Cam skld,
fkeyle bana bakt ve bard: Konuma! Bizden yeterince ey
alnmad m? Kanm ve ocuum gaz odasnda ld -baka
eyleri anmama gerek yok- ve sen birka yulaf sapm inememi
yasaklayacaksn!
106

Vlhlor E. front I

Bu insanlar, kendilerine ktlk yaplm bile olsa, hi kim


senin ktlk yapma hakkna sahip olmad yolundaki sradan
geree ancak yava yava dnd itilebilirdi. Onlan bu geree
dndrmek iin aba gstermemiz gerekiyordu, aksi takdirde
sonular, birka bin yulaf sapmn kaybedilmesinden ok daha
kt olacakt. Kollarn svazlayp sa yumruunu burnuma da
yayarak, Eve vardm gn kana bulamazsam bu el kesilsin1' di
ye baran bir tutukluyu imdi bile grebiliyorum. Bunlar sy
leyen adamn kt birisi olmadn vurgulamak istiyorum
Kampta olduu kadar sonraki yaamda da en iyi yoldalanmdan
birisiydi.
Ruhsal basknn birdenbire kalkmasndan kaynaklanan ahla
ki bozulmann yan sra, zgr braklan tutuklunun kiiliine
zarar verebilecek iki temel deneyim daha vard: Eski yaamna
dnd zaman yaad ierleme ve hayal knkl
Tutuklu lkesine dndnde, orada karlat bir din ey
ierleme yaratyordu. Bir insan, dnnde birok yerde sadece
omuz silkmeyle ve sradan ifadelerle karlandn anlad za
man, ierleme duymaya ve onca eyi neden yaadn kendi ken
dine sormaya balyordu. Hemen her yerde ayn szlen -Bilmi
yorduk," veya Biz de ac ektik"- duyunca, kendi kendine soru
yordu: Gerekten bana syleyebilecekleri daha s bir ev vok mu'
Hayl knkl deneyimi farkldr. Burada bu kadar acmasz
gzken, kiinin (yzeysellikleri ve duygusuzluklar kiinin so
nunda bir kuyuya atlayp nsanlan bir daha duvmak va da e
mek istemedii duygusuna kaplmasna yol aacak kadir
dinci olan) kendi yun talan deil, kadenn kendsrdu V.-ku K

yunca, olas her trl acnn mutlak snrna ulatn dnen


bir insan, imdi acmn snn olmadn ve daha ok, daha youn
aclar ekebileceini anlyordu.
Kamptaki bir insana cesaret vermeye ynelik abalardan sz
ederken, ona gelecekte arayabilecei bir eyi gstermemiz gerek
tiini sylemitik. Yaamn yine onu beklediini, bir insann d
nn beklediim anmsatmamz gerekiyordu. Ama ya zgr
lkten sonra? Kendilerim bekleyen hi kimse olmadn gren
insanlar vard. Kamptayken, tek bana amlanyla cesaret buldu
u insan arayan ve ank varolmadn gren kiinin vay haline!
Ryalanndaki gn sonunda geldiinde, zledii onca eyden
hepten farkl bir ey bulan kiinin vay haline! Belki de bir otob
se atlam, yllarca haylinde grd, sadece haylinde yaatt
evine gitmi, tpk ryasnda binlerce kez yapmay zledii gi
bi zili alm ve bulabildii tek ey, kapy amas gereken insa
nn orada olmad ve bir daha da olmayaca gerei olmutur.
Kampta hepimiz birbirimize dnyadaki hibir mutluluun,
ektiimiz aclan telafi edemeyeceini sylemitik, Mutluluk
beklemiyorduk; bize cesaret veren, acmza, zvenmze ve l
mmze anlam veren bu deildi. Yine de mutsuzluk iin hazr
deildik. ok sayda tutukluyu bekleyen bu hayl krkl, ste
sinden gelmeyi ok zor bulduklan ve bir psikiyatrisi m de ste
sinden gelmek iin yardmc olmay yine ok zor bulduu bir ya
antyd. Ama bunun psikyatnsti yldrmamas, tersine ek bir
uyanm salamas gerekiyordu.
Ama zgrlne kavuan tutuklulann her birinin, geriye
dnp, kamp deneyimlerine baktkan zaman, onca eye nasl
108

Vtklor E Frankl

katlandn artk anlayamayaca bir noktaya ulat gn geli


yordu. Tpk her eyin gzel bir rya gibi gzkt zgrlk
gnnn gelii gibi, kampta yaanan her eyin bir kbus gibi g
rnecei gn de gelecekti.
Evine dnen tutuklu iin, yaanan onca eyden kanlar,
onurlu deneyim, ekilen onca acdan sonra Tanndan baka hi
bir eyden korkmas gerekmedii yolundaki hanka duyguydu

2, Blm
GENEL LKELERYLE LOGOTERAP6
Ksa zyaamykmn okurlar genellikle, tedavi greume
ilikin daha eksiksiz ve dorudan bir aklama istemekledir Bu
na uygun olarak, From Death-Camp to Existentialism (lm
Kampndan Varoluulua) adl kitabmn zgn basmna, logoterapiye ilikin ksa bir blm ekledim. Ama bu yeterli deildi
konuyu daha geni apl ele almam yolundaki isteklerle kuatl
dm. Bu nedenle bu basmda, aklamam tamamen yemden yaz
dm ve nemli lde genilettim.
Bu, kolay bir i deildi. Okura, Almancada yirmi cilt gerekti
ren onca malzemeyi ksa bir blmde aktarmak, neredevse
umutsuz bir iti. Viyana'daki broma gelip Syleyin doktor, sz
psikanalist misiniz? diye soran Amerikal bir doktoru anmsa
dm, Ona, Tam anlamyla psikanalist deil; ama psikoterapist
diyelim, diye karlk vermitim, Bunun zenne soru sormay
srdrd; Hangi ekol savunuyorsunuz7 Ben dc Kendi teo
rimi, adna logoerapi deniliyor, diye yantladm Bana bir
cmleyle logoerapinn ne olduunu anlatabilir msnz'' d\r
srdrd konumasn, "En azndan psikanalizle logoterap a-a

floor

6 Gzden geirilip gncel lei inlen bu blm, ilk


Iummr Anlam Armmr --basmnda, 'Logorrapntn Temel Kavramln' ha$lnL tkm$m

smdaki fark nedir? Evet, diye karlk verdim, Ama her ey


den nce bana bir cmleyle psikanalizin znn ne olduunu
anlatabilir misiniz? dedim. yle yantlad: Psikanaliz srasn
da, hastann divana uzanp, bazen sylenmesi hi ho olmayan
eyleri anlatmas gerekir." Bunun zerine u aklamay yaptm:
Logoerapide ise hasta dik oturabilir, ama bazen duyulmas hi
ho olmayan eyleri duymas gerekir."
Elbette bu szler nkteci bir tavrla sylenmiti ve logoterapinin zn vermiyordu. Ne var ki psikanalize kyasla daha az ge
mie ynelik ve daha az ie dnk olan logoterapi bir yntem
olarak dnldnde, yukardaki szlerde bir gerek pay var
dr. Logoterapi daha ok gelecek zerinde, yani hasta tarafndan
gelecekte yerine getirilecek anlamlar zerinde odaklar (gerek
ten de logoterapi anlam merkezli bir pskoterapidir). Ayn za
manda logoterapi, nevrozlarn gelimesinde bylesine byk bir
rol oynayan btn ksr dngl oluumlar ve geri-denetim (fe
edback) mekanizmalarn odaktan kanr. Bylece nevrotik bire
yin tipik benmerkezcillii, srekli olarak beslenmek ve pekiti
rilmek yerine, paralanma srecine girer.
Kukusuz, byle bir ifade konuyu ok fazla basitletirmekte
dir; ancak logoterapidek hasta, yaamnn anlamyla kar kar
ya getinlir ve bu anlama ynlendirilir. Ve hastann bu anlamn
farkna varmasn salamak, nevrozunu yenebilme yetisine ol
duka katkda bulunabilmektedir.
Teorime isim olarak neden logoterapi" terimini kullandm
aklamama izin verin. Logos anlam" anlamna gelen Yunanca
bir kelimedir. Logoterapi ya da baz otoritelerce nc Viya112

Vlklor E. FrankI

na Psikoterapi Okulu olarak adlandrlan leorimn, insan varolu


unun anlam kadar, insann byle bir anlama ynelik aray
zerinde de odaklamaktadr. Logoterapiye gre, kiinin kendi
yaamnda bir anlam bulma aray, insandaki temel gdlendrici gtr. Freudcu psikanalizde merkezi bir neme sahip haz
ilkesine (ya da buna haz istemi de diyebiliriz) kartlk iinde ol
duu kadar, Adlerci psikolojinin dayand stnlk aray"n2
(buna stnlk istemi de diyebiliriz) da kart bir anlam istemin
den sz etmemin nedeni ite budur.
ANLAM STEM
nsann anlam aray, igdsel itkilerin ikincil bir ussalla
trmas deil, yaamndaki temel bir gddr. Bu anlam, sade
ce kiinin kendisi tarafndan bulunabilir oluuyla ve byle olma
s gereiyle, esiz ve zel bir yapdadr; ancak o zaman bu, kii
nin kendi anlam istemini doyuran bir nem kazanabilmektedir.
Baz otoritelere gre anlamlar ve deerler, savunma mekanizma
larndan, tepki oluumlarndan ve yceltmelerden te bir ey de
ildir." Ama bana gre, ben, sadece savunma mekamzmalanm'
uruna yaamak istemeyeceim gibi, sadece tepki oluumlannT
uruna lmeye de hazr deilim, te yandan tnsan, kendi ideal
leri ve deerleri iin yaayabilme, hatta lme yetisine sahiptir
Fransada birka yl nce bir kamuoyu aratrmas yaplmt
Bu aratrmaya gre insanlarn yzde 89'u. insann, uruna yaa
yaca bir eye ihtiya duyduunu kabul etmiti Buna ek ola
rak, aratrmaya katlanlann yzde 61, yaamlarnda, uruna N
tn itinin Aninin.

meye bile hazr olduklar bir ey ya da bir insan bulunduu yo


lunda szler sylemitir. Bu aratrmay Vyanadaki hastane b
lmnde hem hastalara hem de personele uyguladm; elde edilen
sonu, Fransa'da taranan binlerce insandan alman sonula pratik
anlamda aynyd, aradaki tek fark, sadece yzde 2lik bir farkt.
Bir baka istatistiksel aratrma da krk sekiz niversitede,
7948 renci zerinde, Johns Hopkins niversitesinden sosyal
bilimciler taralndan yrtlmtr. Hazrladktan n rapor.
Ulusal Ruh Sal Enstits adna yaplan iki yllk bir aratr
mann bir parasdr. Kendileri iin neyin ok nemli" olduu
sorulduunda, rencilerin yzde 16s ok para kazanmak",
buna karlk yzde 78i yaammda bir ama ve anlam bulmak
kkn iaretlemitir.
Elbette bireyin deerlere ynelik ilgisinin gerekte gizli i atmalan iin bir kamuflaj olduu durumlar bulunabilir, ama
byle bile olsa, bunlar, kural olmaktan ok, istisnaya karlk gel
mektedir. Bu tr durumlarda gerekte sahte deerlerle uramak
zorundayz; bu sahte deerlerin ortaya kanlmas (maskesinin
drlmesi) gerekir. Bu noktada durulmadg takdirde maske
dren psikologun" gerekte maskesini drd tek ey, ken
di gizli gds" olur, yani insanda gerek olan, gerekten insan
ca olan eylere ynelik kendi bilinsiz kmseme ihtiyac.
VAROLUSAL ENGELLENME
nsann anlam istemi twill to meaning) de engellenebilir, bu
durumda logoterapi varolusal engellenme"den sz eder. VaroM klor E Frank!

lusal terimi ekilde kullanlabilir: 1. Kendisini, yan zelik


le insan olma durumunu anlatmak iin, 2. Varoluun anlam iin
ve 3. Kiisel varoluta somut bir anlam bulmaya ynelik aray,
yani anlam istemi anlamnda.
Varolusal engellenme de nevroza yol aabilir. Bu up nevroz
lar iin logoterapi, geleneksel anlamdaki, yan ruhsal kkenli
(psikojenik) nevrozlara kartlk iinde, nojenik nevrozlar te
rimini kullanmaktadr. Nojenik nevrozlarn kkeni, insan olu
unun ruhsal boyutunda deil, nojenik" (Yunanca zihin anla
mna gelen noos szcnden) boyutunda yatmaktadr. Bu,
zellikle insan boyutuyla ilgili herhangi bir eyi gsteren bir ba
ka logoterapi terimidir.
NOJENK NEVROZLAR
Nojenik nevrozlar, itkilerle igdler arasndaki atmalar
dan deil, daha ok varolusal sorunlardan kaynaklanmaktadr
Bu tr sorunlar arasnda anlam isteminin engellenmesi byk bir
rol oynamaktadr.
Nojenik durumlarda uygun ve doru terapinin genelde psi
koterapi deil, logoterapi olduu aktr, yani zellikle insan bo
yutuna girme cesaretini gsteren bir terapidir
Aadaki olay anmama zm verin: Vyana'dak ofisime. New
Yorkta be yl nce balad pskanalitk terapisini srdrmek
amacyla, yksek dzeyde Amerikal bir diplomat geldi Balar
ken, niin analize devam etmesinin gerekli olduunu dm*-?
gn, her eyden nce de neden analize Kladn* sordu*
humuAxl,m

Hastann kanyerinden honut olmad ve Amerikann d poli


tikasna uymay zor bulduu ortaya kt. Ne var ki, analisti ona,
babasyla uzlamas gerektiim tekrar tekrar anlatp durmu;
nk ona gre ABD Hkmeti gibi diplomatn stleri de birer
baba imajndan baka bir ey deildir, dolaysyla iinden
memnun olmamasnn nedeni blindtnda babasna kar bes
ledii nefrettir. Be yl sren analz boyunca hasta, sembollerden
ve imgelerden oluan aalara bakmaktan, gereklik ormann
gremeyecek duruma gelinceye kadar, analistinin yorumlarn
kabul etmeye zorlanm. Birka grmeden sonra, mesleinin,
anlam istemini engelledii ve gerekte baka bir ile uramay
zledii aklk kazand. Mesleim brakp bir baka i tutmama
s iin hibir neden yoktu, o da bunu yapt ve son derece doyu
rucu sonular ald. Son gnlerde bildirdii kadaryla, bunu izle
yen son be yl iinde yeni iinden memnun kalm. Bu olayda
bir nevrozla kar karya olduum konusunda kukuluyum, bu
nedenle sz konusu adamn ne pskoterapiye ne de logoterapiye
ihtiya duyduunu dnmtm; bunun, onun gerekte bir
hasta olmamas gibi basit bir nedeni vard. Her atma zorunlu
luk gerei nevrotik deildir; bir lde atma normal ve salk
ldr. Benzer bir ekilde ac ekmek her zaman iin patolojik bir
olgu deildir; ac, nevrotik bir semptom (belirti) olmaktan ok,
zellikle varolusal engellenmeden kaynaklanyorsa, insanca bir
baan da olabilir. nsann kendi varoluuna anlam bulma aray
nn, hatta buna ynelik kukusunun, her durumda bir hasta
lktan kaynaklandm ya da byle bir hastala yol atm ke
sinlikle reddediyorum. Varolusal engellenme kendi iinde pato116

Viktor E. Frank

lojik (hastalkl) olmad gibi patojenik (hastalk yaratc) da de


ildir. Bir insann, yaamn yaamaya deer oluuna ilikin kay
gs, hatta umutsuzluu, varolusal bir bunaltdr. Ama kesinlik
le bir ruh hastal deildir. Byle bir eyi ruh hastal terimiyle
yorumlayan bir doktor, hastasnn varolusal umutsuzluunu,
uyuturucu ilalar ynnn altna gmebilir. Bunun yerme onun
grevi, varolusal geliim ve gelime krizi boyunca hastaya yol
gstermektir.
Logoterap, hastaya kendi yaamnda anlam bulmas m yar
dm etmeyi bir grev saymaktadr. Logoterapi, hastann, kendi
varoluunun gizli logosunun (anlamnn) farkna varmasn sa
lamas lsnde analitik bir sretir. Bu kadaryla logoterap
psikanalize benzer. Ne var ki, bireyin bilin alundaklen bilince
karma abasnda, logoterapi kendini bilin altndaki igdsel
olgularla kstlamak yerine, anlam istemi kadar bireyin kendi va
roluunun potansiyel anlam gibi varolusal gerekliklen de dik
kate alr. Ne var ki terapi srecinde nolojik boyutu ele almak
tan kanan bir analiz bile, hastann, varlnn derinliklerinde
gerekte zledii eylerin farkna varmasna alr. Logoterap.
inam, temel ilgisi sadece itkilerinin ve igdlerinin doyumu ve
giderilmesinden ya da idin, egonun veya speregonun atan
istekleri arasnda sadece uzlama salamaktan ya da sadece top
luma ve evreye uyum salamaktan ve uyarlamaktan deil, bir
anlam bulma abasndan oluan bir varlk olarak grmesi l
snde psikanalizden ayrlmaktadr.

nsann Anlam A'tft-tfi

NO-DNAMKLER
Kukusuz insann anlam aray isel denge yerine isel geri
lim yaratabilir. Ne var ki, ruh salnn vazgeilmez n koulu
da ite bu gerilimdir. unu rahatlkla syleyebilirim ki dnyada,
kiinin en kt artlarda bile yaamm srdrmesine, yaamnda
bir anlam olduu bilgisi kadar etkili bir ekilde yardmc olan
baka hibir ey yoktur. Nietzschenin u szlerinde bilgelik var
dr: "Yaamak iin bir nedeni olan kii, hemen her nasla daya
nabilir. Bu szlerde her psikoterapi iin geerli olan bir parola
grebiliyorum. Nazi toplama kamplarnda, yerine getirilmesi ge
reken grevleri olduunu bilen insanlarn, yaama ans en yk
sek olan insanlar olduklarm gzlemek olasyd. O gnden ben,
toplama kamplarna ilikin yazlan dier kitaplann yazarlan, aynca Japon, Kuzey Kore ve Kuzey Vietnam sava tutuklusu kamplannda yaplan psikiyatrik aratrmalar da ayn sonuca varmtr
Kendi adma, Auschwitz Toplama Kampna alndmda, ya
yna hazr olan kitabmn metnine el konmutu.7 Kukusuz, bu
metni tekrar yazmaya ynelik derin arzum, yaadm kampn
ar artlannda hayatta kalmama yardm etti. rnein, Bavariadaki bir kampta tifs ateiyle hasta dnce, zgrlk gnne
kadar yaayabildiim takdirde kitab tekrar yazabilmek amacy
la, kk kt paralarna srekli not alyordum. Bavaria Topla
ma Kamplarnn karanlk barakalarnn arkasnda kaybettiim
kitab yeniden yazma iinin, kardiyovaskler k tehlikesinin
stesinden gelmeme yardm ettiinden eminim.
7 Bu, 1955 ylnda Alfred A Knopf, New York iarafndan yaymlanan ilk kitabmn Tle
Doctor and the 5oul An Introduction to Logotcrapy adm tayan ngilizce eviriiydi

18

Viktor E Frankf

Bu nedenle ruh salnn, belli bir genlim lsne, knn


ulam olduu eyle ulamas gereken arasndaki ya da o anda
ne olduuyla olmas gereken arasndaki genlme dayand gr
lebilir. Bu tr bir gerilim insanda yapsaldr ve bu nedenle ruh
salnda vazgeilmezdir. O halde insana, kendi yaamna bir
anlam vermesi konusunda meydan okumakta tereddt etmeme
miz gerek. Ancak bu yolla, insann anlam istemini uyku (gizlilik)
durumundan uyandrabiliriz. Ruh sal konusunda insann her
eyden nce dengeye ya da psikolojideki deyile homeostass'e
yani, gerilimsiz bir duruma ihtiya duyduunu varsaymann,
tehlikeli bir sonulandrma olduunu dnyorum, lnsanm
gerekte ihtiya duyduu ey, gerilimsiz bir durum deil, daha
ok, uruna aba gstermeye deer bir hedef, zgrce seilen bir
ama iin uramak ve mcadele etmektir. htiya duyduu ey.
her ne pahasna olursa olsun gerilimi boaltmak deil, onun ta
rafndan yerine getirilmeyi bekleyen potansiyel bir anlamn a
rsdr. lnsanm ihtiya duyduu ey, homeostats deil, benim
no-dinamikler dediim eylerdir. Yan kutbun binnn ykle
necek anlamla, dierinin de anlam verecek kiiyle temsil edildi
i ift kutuplu bir gerilim alanndaki varolusal dinamiklerdir
Bunun, sadece normal koullar iin geerli olduu dnlme
melidir; bu, nevrotik bireylerde ok daha fazla geerhdr Bir mi
mar eski bir kemeri glendirmek istedii zaman kemenn ze
rindeki yk arttracaktr, nk bylece paralar daha salam
bir ekilde birleir. Bu nedenle terapistler, hastalarnn ruh sal
gn glendirmek istedikleri takdirde, knn kendi yaamnn
anlam dorultusunda, yeniden yneli yoluyla belli llerde
tnuimn Anla"i A

gerilim yaratmaktan korkmamaldr.


Anlam yneliinin yararl etkisini bylece gsterdikten sonra,
bugn birok hastann ikyeti olduu bir duygunun, yani, ya
amlarnn hepten ve nihai anlamszl duygusunun zararl etki
lerine gemek istiyorum. Bu hastalar, uruna yaamaya deer bir
anlam bilincinden yoksundurlar. Kendi ilerindeki bir boluk
duygusunun altnda ezilmektedirler. Benim varolusa! boluk
(vakum) dediim bir duruma yakalanmlardr.
VAROLUSAL BOLUK
Varolusal boluk, yirminci yzyln yaygn bir olgusudur. Bu
anlalr bir eydir; bunun nedeni, gerek bir insan olduktan
sonra insann yaad iki ynl bir kayp olabilir. Tarihin
afanda insan, bir hayvann davranlarn belirleyen ve gven
ce altna alan baz hayvanca igdlerini kaybetmitir. Cennet
gibi, bu gvenlik de insana sonsuza kadar kapanmtr; insan se
im yapmak zorundadr. Ne var ki buna ek olarak insan, davra
nlarm ynlendiren geleneklerin hzla azald son gelime d
neminde, bir baka kaypla daha yz yze gelmitir Hibir ig
d ona ne yapacan sylemez. Hibir gelenek ona ne yapmas
gerektiini sylemez; bazen neyi arzuladn bile bilmez. Bunun
yerine ya dier insanlann yapt eylen arzular (uydumculuk)
ya da dier insanlann kendisinden yapmasn istedikleri eyleri
yapar (totalitercilik).
Son zamanlarda yaplan istatistiksel bir aratrma, Avrupal
rencilerin arasnda yzde 25inin yle ya da byle belirgin bir
120

Vklor E Frank!

varolusal boluk gsterdiini onaya karmtr. Amerikal


rencilerde bu, yzde 60 olarak gzlenmitir.
Varolusal boluk temel olarak kendini can sknts duru
munda davurur. nsanln, bunalt ve can skntsndan oluan
iki u arasnda sonsuza kadar mekik dokumaya mahkm oldu
unu syleyen Schopenhaueri anlayabiliriz. Gerekte bugn can
sknts, bunaltdan daha ok soruna yol amakta ve elbette pskiyatrisdere, zm bekleyen daha ok sorun sunmaktadr. Ve
bu sorunlar giderek daha ok belirleyin olmakladr, nk iler
leyen otomasyon, bir olaslkla, ortalama alann bo zamann
da byk bir arta yol aacaktr. Bunun zc olan yan, bu in
sanlarn, yeni kazandklan bo zamanlannda ne yapacaklarn
bilmemeleridir.
rnein, Pazar gn nevrozunu, yani hafta iinin youn i
lerinin telandan synlan ve kendi ilerindeki boluk belirginle
tii zaman yaamlarnn ierikten yoksun olduunun farkna va
ran insanlarn yaad tatil depresyonunu ele aln. Birok intihar
olay, bu varolusal bolua (vakuma) balanabilir. Depresvon,
saldrganlk, uyuturucu vb. alknl gibi bu trden yaygn ol
gular, bunlarn altnda yatan varolusal boluu kavrayamad
mz srece anlayamayz. Bu aynca emeklilenn ve yal insanlarn
yaad krizler iin de geerlidr.
Aynca varolusal boluun kendim gsterdii eitli maskeler
ve klflar da sz konusudur. Bazen engellenen anlam istemi, en
ilkel g istemi olan para istemi de dahil olmak zere, bir g is
temi ile temsil bir yoldan dengelenir. Dier durumlarda, enge:
lenen anlam isteminin yerim haz istemi alr Varolusal etie.k .
nsann Anlm

Imuji

menin birok durumda cinsel dengeleme ile sonulanmasnn


nedeni budur. Bu tr durumlarda cinsel libidonun, varolusal
bolukta serpilip yayldn gzlemleyebiliriz.
NevTotik durumlarda benzer bir olay ba gsterir. Daha son
ra deineceim baz yeni denetim mekanizmalar ve ksr dng
oluumlar vardr. Ne var ki, bu semptomolojnin, bir varolusal
vakuma szd ve burada gelimeyi srdrd tekrar tekrar
gzlenebilir. Bu tr hastalarda ele almak zorunda olduumuz
ey, nojemk nevroz deildir. Buna karn logoterapyi psikoterapiye destek olarak kullanmadmz takdirde, hastann duru
mun stesinden gelmesini kesinlikle baaramayz. nk varo
lusal boluu doldurmak yoluyla hastann, ileride geri tepmeler
yaamas nlenmi olur. Bu nedenle logoterapi sadece nolojik
olaylar iin deil, aynca psikojenik (ruhsal kkenli), hatta somatojenik (bedensel kkenli) (yalanc) nevroz olaylan iin de tavsi
ye edilmektedir. Bu k altnda bakldnda Magda B. Amoldun
bir ifadesi hakllk bulmaktadr: Ne kadar kstl olursa olsun,
her terapinin bir adan aynca logoterapi olmas gerekir.8
Hastann, yaamn anlamnn ne olduunu sormas halinde
ne yapabileceimize bir bakalm.
YAAMIN ANLAMI
Bir doktorun bu soruya genel terimlerle cevap verebilecein
den kukuluyum. nk yaamn anlam insandan insana, gn
den gne, saatten saate farkllk gsterir. Bu nedenle nemli
8
Magda B Arnold ve John A Gasson, The Human Person, Ronald Press. New York.
1954, sf 618

122

Viktor E. Franhl

olan, genelde yaamn anlam deil, daha ok belli bir anda bir
insann yaamnn zel anlamdr. Sorunu genel terimlerle ona
ya koymak, bir satran ampiyonuna somlan soruyla kyaslana
bilir: Syleyin Ustam, dnyadaki en iyi hamle nedir? Bir ma
taki belli bir durumdan ve rakibin zel kiiliinden bamsz bir
en iyi hamle ya da iyi bir hamle diye bir ey kesinlikle yoktur.
Ayn ey insann varoluu iin de geerlidr. Kiinin, soyut bir
yaamn anlam arayna girmemesi gerekir. Herkesin yaa
mnda zel bir meslei veya uruna aba harcanacak bir misyo
nu, yerine getirilmeyi bekleyen somut bir grevi vardr Ne onun
yeri deitirilebilir ne de yaam tekrarlanabilir. Bu nedenle her
kesin ii, bunu yrtmeye ynelik zel hrsatlan kadar esizdir
Yaamdaki her durum insana meydan okuduu ve zlecek
bir sorun getirdii iin, yaamn anlam sorunu gerekte tersine
evrilebilir. Nihai anlamda kiinin, yaamn anlamnn ne oldu
unu sormamas, bunun yerine bu sorunun muhatabnn kendi
si olduunu kavramas gerekir. Tek kelime ile her insan yaam
tarafndan sorgulanr ve herkes, sadece kendi yaam iin cevap
verirken yaama cevap verir; sadece sorumlu olarak bunu
yapabilir. Bu nedenle logo terapi insan varoluunun zn, so
rumlulukta grmektedir,
VAROLUUN Z
Sorumluluk zerindeki bu vurgulama, logoterapnn katego
rik koulunda kendini gstermektedir "kinci defa Yayormu
asna ve ilk kez imdi yapmak zere olduunuz gibi hatal ha
insann Anlam Annifi

reket etmiesine yaayn1. Bana yle geliyor k baka hibir ey


insann sorumluluk duygusunu, onu ilk nce u ann gemi ol
duunu ve daha sonra da gemiin deitirilip dzeltilebilecei
ni dnmeye aran bu zdeyi kadar iyi kamlayamaz. Bu al
g kiiyi, yaamn belirli (snrl) oluuyla olduu kadar, hem
kendi yaamyla hem de kendisiyle ne yapacann belirleyicili
iyle kar karya getirir.
Logoterap, hastann kendi sorumluluklanmn tam olarak far
kna varmasn salamaya alr; bu nedenle, kiiye, neye kar,
ne iin ya da kime kar sorumlu olduunu anlamas seeneinin
braklmas gerekir. Psikoterapistler arasnda, hastalanna deer
yarglan empoze etmeye en az eilimli olanlarn logoterapistler
olmasnn nedeni budur. nk hastann yarglama sorumlulu
unu doktora yklemesine kesinlikle izin vermeyecektir.
Dolaysyla kendi yaam grevinin topluma kar m, yoksa
kendi bilincine kar m sorumlu olarak yorumlanacana karar
vermek hastaya dmektedir.
Logoterapi retmedii gibi vaaz da vermez, Mantk yrt
mekten olduu kadar ahlki deerleri canlandrmaktan da uzak
tr. Benzetme yaplacak olursa, logoterapistin rol, bir ressam
dan ok bir gz uzmannn oynad roldr. Ressam bize, dn
yay kendi grd haliyle aktarmaya, gz uzman ise dnyay
gerekte olduu gibi grmemizi salamaya alr. Logoterapistin
rol, hastann gr alann, potansiyel anlam spektrumunun ta
mamnn bilinli ve grlebilir olmas iin geniletmekten olu
maktadr.
nsann sorumlu olduunu ve yaamnn potansiyel anlamn
124

VtktorE Frankl

gerekletirmesi gerektiini syleyerek, yaamn gerek anlam


nn kapal bir sistemmi gibi kiinin kendi iinde ya da kendi ru
hunda deil, dnyada kefedilmesi gerektiim vurgulamak istiyo
rum. Bu temel zellie insan varoluunun kendim aknl" di
yorum. Bu, insan olma gereinin her zaman iin, bu ister bir an
lam ister karlalacak bir insan olsun, kiinin kendi dndaki bir
eye ya da birisine yneldii anlamna gelmektedir. K, hizmet
edecei bir davaya ya da sevecei bir insana kendim adayarak ne
kadar ok kendim unutursa, o kadar ok insan olur ve kendim de
o kadar ok gerekletirir. Kendini gerekletirme demlen ey, hi
de ulalabilir bir ey deildir. Bunun da basit bir nedem vardr:
Kii buna ulamak iin ne kadar ok urarsa, bunu da o kadar
ok karacaktr. Baka bir deyile, kendim gerekletirme, sade
ce kendini amann bir yan rn olarak olasdr.
Bu noktaya kadar, yaamn anlamnn her zaman deitiim,
ancak hibir zaman yok olmadm gstermi bulunuyoruz Logoterapiye gre bu yaam anlamm farkl yoldan kefedebili
riz: 1. Bir eser yaratarak ya da bir i yaparak; 2. Bir ey yaaya
rak ya da bir insanla etkileerek; 3. Kanlmaz acya ynelik bir
tavr gelitirerek. Bunlardan ilki, yani baan yolu, olduka ak
tr. kinci ve nc ise, biraz daha ayrnt gerektirmektedir
Yaamda anlam bulmann ikinci yolu, bir ey -iyilik, doru
luk, gzellik gibi- yaamak, doay ve kltr yaamak, son ve
bir o kadar nemlisi de olanca esizliiyle bir insan yaamaktr
Yani onu sevmektir.

nsann Anlam Amip

SEVGNN ANLAMI
Bir baka insan, kiiliinin en denndeki ekirdeinden kav
ramann tek yolu sevgidir. Sevmedii srece hi kimse, bir ba
ka insann znn tam olarak farkna varamaz. Sevgisi yoluyla
insan, sevilen kiideki temel kiilik zelliklerini ve eilimlerini
grebilecek duruma gelir ve dahas, ondaki gereklememi olan
ancak gerekletirilmesi gereken potansiyelleri grr. Ayrca sev
gisi yoluyla kii, sevdii insann bu potansiyelleri gerekletirme
sini salar. Sevdii insann, ne olabileceinin ve ne olmas gerek
tiinin farkna varmasn salayarak, potansiyellerim gerekle
mesini salar.
Logoterapide sevgi, yceltme anlamnda cinsel itkilerin ve i
gdlerin sadece bir yan olgusu (epifenomen)9 olarak yorumla
namaz. Sevgi de cinsellik kadar temel bir olgudur. Normalde
seks, sevgi iin bir davurum biimidir. Seks, bir sevgi arac olur
olmaz ya da sadece bir sevgi arac olduu srece hakl grlr,
hatta merulatrlr. Bu nedenle sevgi, seksin sadece bir yan et
kisi olarak anlalmaz; daha ok seks, adna sevgi denilen nihai birliktelik deneyimini davurmamn bir yolu olarak grlr.
Yaamda bir anlam bulmann nc yolu, ac ekmektir.
ACININ ANLAMI
Umutsuz bir durumla karlatmz, deitirilemeyecek bir
kaderle yz yze geldiimiz zaman bile, yaamda bir anlam bu9

Temel bir olgunun sonucu olarak ba gsteren bir olgu

labilecegimizi asla unutmayalm. nk o zaman nemli olan


ey, kiisel bir trajediyi bir zafere, kendi zor durumunu bir insan
baarsna dntrmek ve sadece insana zg esiz insan potan
siyeli olabildiince gslemektir. Artk bir durumu deitire
meyecek bir noktaya geldiimiz -rnein tedavisi olanaksz bir
kanser gibi iyileme ans olmayan bir hastal dnn- zaman
kendimizi deitirme yoluna gideriz.
Ak bir rnek vermeme izin verin: Bir keresinde, pratisyen
hekim olarak alan yal birisi yaad ar depresyon nedeniy
le bana geldi, iki yl nce len ve her eyden ok sevdii kars
n kaybetmeye alamamt. Ona nasl yardm edebilirdim? Ona
ne syleyebilirdim? Bir ey sylemekten kandm, ancak onu u
soruyla kar karya getirdim: 'Sen ondan nce lseydin ve ka
rn seni yaatmak zorunda olsayd ne olurdu Doktor?" Ah!" di
ye karlk verdi, Bu onun iin korkun olurdu; ne kadar ac e
kerdi! Bunun zerine, Gryorsunuz ya Doktor, onu bu aadan kurtaran sizsiniz; elbette bunun bedeli de imdi sizin onu
yaatmak ve yasn tutmak zorunda olmanz, dedim. Tek keli
me etmeksizin elimi skt ve bromdan ayrld. Her naslsa ac,
bir zverinin anlam gibi, bir anlam bulduu anda ac olmaktan
kyor.
Elbette kesin anlam iinde bu bir terapi deildir, nk her
eyden nce doktorun umutsuzluu bir hastalk deildi ve kin
cisi, kaderim deitiremez, karsn dinlemezdim. Ama dei
mez kaderine ynelik tutumunu deitirmeyi baardm andan
sonra, ektii acda en azndan bir anlam bulabilmitir logoterapinin temel lkelennden birisi, insann temel urann haz al-

mak ya da acdan kanmak deil, yaamnda bir anlam bulmak


olduunu gstermektir. nsann, elbette acsnn bir anlam ol
mas kouluyla, ac ekmeye hazr olmasnn nedeni budur.
Ama una kesin olarak aklk kazandralm: Anlam bulmak
iin ac ekmek kesinlikle gerekli deildir. Ben sadece,acya ra
men anlamn olas olduunu -elbette acnn kanlmaz olmas
kouluyla- vurgulamak istiyorum. Acnn kamlabilir olduu
durumlarda yaplacak en anlaml ey, ister ruhsal veya fiziksel,
ister politik olsun, acya yol aan nedeni ortadan kaldrmak ola
caktr. Gereksiz yere ac ekmek, kahramanca deil, mazoiste
bir tutumdur.
Georgia niversitesinde psikoloji profesr olan Edith Weisskopf-Joelsen, logoterapi zerine yazd bir makalesinde,
Mevcut ruh sal felsefemiz, insanlarn mutlu olmas gerekti
i, mutsuzluun bir uyumsuzluk belirtisi olduu grn vur
gulamaktadr. Byle bir deer sistemi, kanlmaz mutsuzluun
yknn, mutsuz olmaktan tr mutsuz olma nedeniyle artt
rlmas gereinden sorumlu olabilir,10 der. Bir baka makale
sinde, logoterapinin, Ac eken ve bundan kurtulmas olanaksz
olan insana, bu acy alaltc bulduu iin mutsuz olmakla kal
mayp, mutsuzluundan tr bir de utanmak yerine, ektii
acyla gurur duymas ve bunu onur verici bir ey olarak deer
lendirmesi iin pek frsat tanmayan gnmz Amerikan klt
rndeki baz salksz eilimlerin dengelenmesine yardm edebi
leceini11 dile getirir.
10 Some Comments on a Viennese School of Psychiatry,* The Journal of Abnormal and
Social Psychology, 51 (1955), sf. 701-3.
11 Logoicrapy and Existential Analysis.' Acia Psycholherapeutica, 6 (1958),
sf. 193-204.
128

Viktor E Frank/

Kiinin, kendi iini yapma ya da yaamndan zevk duyma fr


satndan mahrum edildii durumlar vardr; ancak hibir zaman
ortadan kaldrlamayacak olan ey, acnn kanlmazldr Ce
surca ac ekmeyi kabul edince, yaam da son ana kadar bir an
lama sahip olur ve bu anlam kelimenin tam anlamyla- sonuna
kadar korur. Baka bir deyile, yaamn anlam koulsuzdur,
nk kanlmaz acmm potansiyel anlamn bile kapsar.
Toplama kampnda yaadm belki de en denn deneyim
olan bir olay anmsamama izin verin. statistiksel verilerle de
kolayca kontrol edilebilecei gibi, kampta yaanan g anlar al
tnda hayatta kalma ans yirmi sekizde birden fazla deildi.
Auschwitze vardmda paltomun altna sakladm ilk kitab
mn notlanmn kurtanlmas, olaslk bir yana, olanakszd. Bu ne
denle, zihnimin rnn kaybetmi olma gereim yaamak ve
bunun stesinden gelmek zorundaydm. Sanki hibir ey ya da
hi kimse beni yaatamazm gibi gelmiti; ne fiziksel ne de zi
hinsel bir ocuum beni yaatabilirdi! Dolaysyla, bu durumda
yaammn nihai anlamda bir anlamdan yoksun olup olmad
sorusuyla kar karya kaldm.
Tutkuyla gretiim bu sorunun yantnn zaten nmde
durduunu ve zaman gemeden karma kacan henz fark
etmemitim. Kendi giysilerimi venp, Auschwitz tren istasyonuna
vardktan hemen sonra, gaz odasna gnderilen bir tutuklunun
giysilerim giymek zorunda kaldm zaman bu yant karma
kmt. Kendi kitabmm sayfalan yerine, yeni kazandm pal
tonun ceplerinde, bir dua kitabndan yrtlm olan ve en nem
li Yahudi duas olan Shema Yisraelin yazl olduu tek bir savla
nsann Anlam Ara\ifi

bulmutum. Byle bir akma"y dncelerimi kda yazmak


yerine, yaatmaya ynelik bir meydan okumadan baka nasl yo
rumlayabilirdim ki?
Bir sre sonra, yakn bir gelecekte lecekmiim duygusuna
kapldm anmsyorum. Ne var ki bu kritik durumda tasam,
yoldalarmn oundan farklyd. Onlann sorusu yleyd: Bu
kampta hayatta kalacak myz? Kalmayacaksak, btn bu acla
rn hibir anlam yok. Benim sorumsa uydu: Btn bu acla
rn, evremizdeki bunca lmn bir anlam var m? nk eer
yoksa hayatta kalmann kesinlikle hibir anlam yok! nk an
lam byle bir rastlantya bal olan bir yaam, nihai anlamda ya
anmaya demez.
META-KLNK SORUNLAR
Bugn bir psikiyatriste, giderek artan sayda, onu nevrotik
semptomlarla deil, insan sorunlaryla kar karya brakan has
talar bavurmaktadr. Son zamanlarda psikiyatriste giden bu in
sanlardan bazlar eskiden papaza, rahibe ya da hahama giderdi.
imdi ise ounlukla bu insanlar papaza gitmeyi reddetmekle,
bunun yerine doktoru, Yaammn anlam ne? gibi sorularla
kar karya brakmaktadr.
BR LOGODRAMA
Aadaki olay anmak isterim: Bir keresinde, on bir yanda
ki olu len bir kadn, bir intihar giriiminden sonra hastaneme
130

VlklorE Frankl

kabul edilmiti. Dr. Kurt Kocourek, kadn bir terapi grubuna


katlmaya armt ve bir psikodrama seans yrtmekle oldu
u odaya kaza eseri girmitim. ocuu len kadn, ocuk felcin
den tr sakat olan oluyla ba baa kalm. Zavall ocuk te
kerlekli sandalyeye mahkmmu. Annesi, kendi kaderine isyan
etmi ama sakat oluyla birlikte intihar etmeye kalknca, ocuk
buna engel olmu; yaam seviyormu! Onun iin yaam anlam
lym. Peki annesi iin neden byle deildi? Annenin yaam
bunlara karn nasl bir anlam bulabilirdi? Ve bunun farkna var
mas iin ona nasl yardm edebilirdik?
Tartmaya hazrlksz katldm ve gruptaki bir baka kadn
sorguladm. Ka yanda olduunu sordum, Otuz,' dedi. Bunun
zenne, Hayr, otuz deil, seksen yandasmz ve lm degmdesiniz, geri dnp ocuksuz ancak mal baanlarla dolu bir ya
amnz olduunu gryorsunuz,' diye karlk verdim ve byle
bir durumda ne hissedeceini hayal etmesini syledim. Ne d
nrsnz, o durumda kendi kendinize ne dersiniz?" Drama
seans srasnda kaydedilen banttan, kadnn sylediklerim alma
ma izin verin: Ben evli bir milyonerim, rahat bir hayatm vard
ve bunu yaadm! Erkeklerle flrt ettim, onlarla cilveletim' Ama
imdi seksenimdeyim; kendi ocuum yok Yal bir kadn ola
rak geri dnp baktmda, btn bunlann ne iin olduunu an
layamyorum; aslnda, yaammn, bir baarszlk olduunu sn lemem gerek!"
Daha sonra olu sakat olan kadna, kendim benzer bir ekilde
geriye dnp bakarken hayal etmesini syledim Ban kavdndap
sylediklerini dinleyelim: ocuklarm olsun istedim vv S;
fnunm Ww I'/

zum gerekleti; oullarmdan biri ld, ancak dieri de sakatt.


Ben bakmasaydm onu bir kuruma gnderirlerdi. Sakat ve aresiz
de olsa, o, benim olum. Bu nedenle onun iin olas olduu kadanyla, dolu dolu bir hayat verdim ona; olumdan daha iyi bir
insan yarattm." O anda gzyalarna gmld ve hkra hkra
devam etti: Kendi adma huzur iinde geri dnp bakabilirim;
nk yaammn anlamla dolu olduunu ve bu anlam kazan
mak iin ok altm, elimden geleni yaptm syleyebilirim;
olum iin elimden geleni yaptm. Yaamm bir baanszlk deil
di! Sanki lm deindeymiesine geri dnp yaamna bakt
nda, anszn bunun bir anlam olduunu, ektii onca acy bi
le kapsayan bir anlam olduunu grebildi. Ayn sebeple, rnein
len olununki gibi ksa bir yaamn bile, coku ve sevgi asn
dan ylesine zengin olabilecei, seksen yl sren bir yaamdan
ok daha anlaml olabilecei aklk kazand.
Bir sre sonra, bu grubun tamamna hitaben bir baka soru
sordum. Sorum, polilmiyelitis serumu gelitirmek iin kullanlan
ve bu nedenle oras buras delik deik edilen bir maymunun,
ektii acnn anlamn kavrayp kavrayamayacayla ilgiliydi.
Gruptaki herkes, elbette kavrayamayacan syledi; snrl zek
syla maymun, acnn anlamnn anlalabild tek dnya olan
insanlann dnyasna giremezdi. Bunun zerine aadaki soruyu
ortaya attm: Peki ya insann, kozmosun evrimindeki biti nok
tas olduundan emin misiniz? Baka bir boyutun daha olduu,
baka bir dnyann, insan acsnn nihai bir anlam bulaca bir
dnyann olduu dnlemez mi?

132

Viktor E Frank!

NHA ANLAM
Bu nihai anlam, zorunluluk gerei insann snrl zihinsel yeti
sini aar; logoterapide bu balamda bir nihai anlamdan sz ederiz.
nsandan istenen ey, baz varoluu felsefecilerin savunduu gibi
yaamn anlamszlna katlanmak deil, yaamn koulsuz anlam
llm ussal terimlerle kavrama yetkisinden yoksun oluuna da
yanmaktr. Logos (anlam), mantktan Gogc)12 daha derindir.
Nihai anlam kavramnn tesine giden bir psikiyatrisi, er ya da
ge, alt yandaki kzmn beni u soruyla utandrmas gibi, has
talan tarafndan utandnlacaktr: Neden iyi Tanndan sz ediyo
ruz? Kzmn bu sorusu zerine, Birka hafta nce kzama ya
kalanmtn ve iyi Tann seni iyiletirdi," dedim Ne var ki kk
kz yant yeterli bulmamt; hemen yaptrd: Peki ama baba,
ltfen unutma: Her eyden nce bana kzam gnderen o "
Ancak bir hasta dinsel inancna skca balysa, dinsel inana
nn tedavi etkisinden yararlanlmasna ve tinsel kaymaklarn kul
lanlmasna kimse itiraz etmez. Bunu yapabilmek iin pskiyarist kendini hastann yerine koyabilir. rnein Dou AvrupalI
bir hahamn bana gelip hikyesini anlatt bir olayda yaptm
tam anlamyla buydu. lk karm ve alt ocuunu, gaz odasna
gnderildikleri Auschwitz Toplama Kampfnda kaybetmi; imdi
ise ikinci karsnn ksr olduu ortaya kmt. ocuk sahibi ol
mann yaamn tek anlam olmadm gzledim, nk o zaman
yaam kendi iinde anlamsz olurdu ve kendi iinde anlamsz
olan bir ey, sadece kalclatmlarak anlaml klnamazd. Ne \*r
12 Logic terimi de logos kknden gelmektedir ( N 1

ki haham, kendi talihsiz durumunu, lmden sonra arkasndan


Kaddi13 okuyan bir olu olmamas nedeniyle, umutsuzluk te
rimleriyle, bir Ortodoks Yahudi gibi deerlendiriyordu.
Ama vazgemeyecektim. ocuklann cennette tekrar grme
yi mit edip etmediini sorarak, ona yardm etmek iin son bir
giriimde bulundum. Soruma, bir gzya saanayla karlk
verdi ve umutsuzluunun gerek nedeni su yzne kt: Masum
birer ehit olarak14 ldkleri iin ocuklarnn cennetteki en
yksek mertebeye ulatklarn, buna karn yal, gnahkr bir
insan olarak kendisi iin ayn yeri bekleyemeyeceini anlatt. Yi
ne vazgemedim ve hemen u soruyu gndeme getirdim: ocuklann yaatmann anlam bu olamaz m haham: Bu ac dolu
yllar sayesinde aklanp, sonunda sen de ocuklann kadar ma
sum olmasan da cennette onlara katlmaya deer olamaz msn?
Tannnm btn gzyalarn saklad, ilahilerde yazmyor
mu?15 Bu nedenle belki de aclarnn hibirisi bouna deildir."
Onca yldan bu yana ilk kez, ona aabildiim yeni bak as sa
yesinde aclarndan kurtulabildi.
YAAMIN GECL
nsan yaamn anlamdan yoksun brakyor gibi grnen ey
ler sadece acy deil, lm de kapsyor. Sadece yaamn ger
ekten geici olan yanlarnn potansiyeller olduunu sylemek13 len kii in okunan bir dua
M VWdduih basbcm,' yan. "Tanr adna
15 'Her dp kalkmn hesabm tuttun; gzyalanm da iene koyl Bunlar kitabnda
yok mu?* (Mez. 56, 8)

ten hibir zaman bkmadm; ancak bu potansiyeller gerekleir


gereklemez, o anda gereklie dnr; bunlar korunur ve
gemie gnderilir ve burada geicilikten kurtarlr, nk ge
miteki hibir ey geri kazanlmaz bir ekilde kaybedilmemi,
her ey geri dnlmez bir ekilde kaydedilmitir.
Bu nedenle varoluumuzun geici olmas, bunu kesinlikle an
lamsz klmaz, ama sorumluluklarmz oluturur; nk her ey,
bizim, z itibaryla geici olan olaslklar gerekletirmemize
baldr. nsan srekli, mevcut potansiyeller ynyla ilgili olarak
kendi tercihlerim yapar; bunlardan hangisi hilie mahkm edi
lecek ve hangileri gerekletirilecek? Hangi tercih gerekte son
suza kadar lmsz, zamann kumlan zerindeki ayak z" kl
nacak insann, her an, yle ya da byle, varoluunun antnn ne
olacana karar vermesi gerekir.
Elbette insan, geiciliinin anz tarlasn dikkate almakta ve
yaptklannn, sevinlerinin ve aclannn tamamn sonsuza kadar
saklad gemiin dolu zahire ambann grmezlikten gelmekte
dir. Yaplan hibir ey eski haline getirilemez ve hibir ey yok
edilemez. Olmu olmann, varolmann en emin biimi olduunu
sylemem gerek.
nsan varoluunun temelde geici oluunu akimda tutan logoterapi, ktmser deil, eylemcidir. Bu noktay bir benzetmey
le dile getirecek olursak: Karamsar kii, her gn bu sayfasn ko
pard duvar takviminin geen her gnle biraz daha inceldiim,
korku ve hznle gzleyen bir insana benzer, te yandan yaa>
mn sorunlanna etkin bir ekilde saldran insan, her gn lakv
mnden bir yaprak koparan, ancak bunlar arkalanna brka
tnsann Anlam Ara>p

gnlk notu aldktan sonra ncekilerle birlikte dzenli ve zen


li bir ekilde dosyalayp saklayan bir insana benzer. Bu notlarda
oluan zenginlii, dolu dolu yaam, gurur ve sevinle dnebi
lir. Yalandn farketmesinin ne nemi olabilir? Grd gen
insanlar kskanp kendi yitik genliine ynelik nostaljiye mi
gmlecektir? Hayr, bunun yerine yle dnecektir: Olas
lklar yerine, sadece yaplan iin, yaanlan sevginin deil, yiit
e gslenen aclar dahil olmak zere, gemiimin gereklikle
ri de var. Bu aclar kskanlk uyandrmasa bile, hayatmda en
ok gurur duyduum eylerdir.
BR TEKNK OLARAK LOGOTERAP
lm korkusu gibi gereki bir korku, psikodinamik yoru
muyla yattnlamaz; te yandan agorafobi gibi nevrotk bir kor
ku da felsefi anlayla iyiletirilemez. Ne var k logoterapi bu tr
olaylar iin de zel bir teknik gelitirmitir. Bu teknik uygulan
dnda neler olup bittiini anlamak iin, balang noktas ola
rak, nevrotik bireylerde sk sk grlen beklentisel kayg duru
munu ele aldk. Bu korkunun tipik bir zellii, tam olarak has
tann korktuu eye yol amasdr. rnein byk bir odaya gi
rip kalabalkla karlat zaman kzarmaktan korkan birey, ger
ekte bu tr koullar altnda kzarmaya daha ok yatkn olacak
tr. Bu balamda arzu, dncenin babasdr deyii, korku,
olayn anasdr eklinde deitirilebilir.
lgintir, tpk korkunun korkulan eye yol amas gibi, zora
ki bir niyet de zorla arzulanan eyi olanaksz klar. Bu an niyet
136

Viktor E Frank!

ya da benim deyiimle hiper-yksek niyet zellikle cinsel nev


roz olaylannda gzlenebilir. Bir erkek cinsel gcn ya da bir
kadn orgazm olma yeteneim gstermeye ne kadar ok akr
sa, baarsz olma olasl da o kadar byk olacaktr. Haz, bir
yan rn ya da yan etkidir ve yle kalmas gerekir ve kendi iin
de bir ama yapld lde yok edilmi olur
Yukarda anlatlan an niyete ek olarak, an dikkat ya da tagoerapde denildii gibi an dnme" (hyper-reflecnon) de
patojenik olabilir (yani hastala yol aabilir). Aadaki rapor
anlatmak istediimi aklayacaktr: Gen bir hanm, ansel so
ukluk (frijit) ikyetiyle bana geldi. zgemii, ocukluunda
babas tarafndan cinsel olarak kullanldm ortaya kard. Ne
var ki, kolayca inanlaca gibi, cinsel nevroza yol aan ey ken
di iinde bu travmatik (yaralayc) deneyim deildi. nk po
pler psikanaliz yaznn okuyan hastann, srekli olarak, trav
matik deneyiminin bir gn karaca faturaya ilikin korkulu bir
beklenti iinde yaad ortaya kt. Bu beklentisel kayg, hem
kendi diiliim dorulamaya ynelik an bir niyete, hem de cin
sel ei yerine kendi zerine odaklanan an bu dikkate yol a
mt. Bu da hastann, cinsel hazzn orgazma ulaurma yetisin
den yoksun kalmas iin yeterliydi; nk orgazm, kendim kar
daki insana vermenin ve brakmann amalanmayan bir sonu
cu olarak kalmak yerine, hem niyetin hem de dikkatin bir obje
si haline getirilmiti. Ksa sreli bir logoterapdcn sonra, hastann
kendi orgazm yaama yetisi zenndeki an dikkati ve mvcr. hr
baka logoterapi terimi kullanlacak olursa- Dnce odandan
karld. Dikkati, uygun nesne, yani cinsel ei zenndc vender
Inunm Anlam ,1'ii

odakland zaman orgazm kendiliinden olutu.16


eliik niyet ad verilen logoterapi teknii, korkunun, kor
kulan eyi yaratt ve ar niyetin, arzulanan eyi olanakszla
trd gereine dayanmaktadr. eliik niyet17 kavramm Almancada, 1939 ylnda tanmlamtm.18 Bu yaklamda fobisi
olan hastaya, bir an iin de ola, kesin olarak korktuu eye ni
yetlenmesi sylenir.
Bir rnek vermeme izin verin. Gen bir doktor, terleme kor
kusu nedeniyle bana geldi. Ne zaman bir terleme nbeti beklese,
bu beklentisel kayg, an lde terlemesine yetiyordu. Bu ksr
dngy krmas iin, insanlara ne kadar terleyebildiim amal
olarak gstermeye karar vermesini tledim. Bir hafta sonra
dndnde ne zaman beklentisel kaygsn hareketlendiren bi
risine rastlaa, kendi kendine Daha nce sadece bir litre terle
dim, ama bu kez on litre ter dkeceim! dediim anlam. Bunun
sonucu, drt yl boyunca bu fobiden ikyeti olan doktorun,
tek bir grmeden sonra, bir haftada, kendini bundan tamamen
kurtarmasyd.
Okur, bu ilemin, korkusunun yerine eliik bir arzu konul
duu lde, hastann tutumunu tersine evirmekten olutuu
nu farkedecektir. Bu uygulamayla kayg yelkenlerini iiren rz
gr kesilmi olur.
16 Cinsel iktidarszlk olaylarnn tedavisi in, yu kanda anlatlan an niyet ve an
dnme kuramna dayal zel bir logoerap teknii gelitirilmitir (Viktor E. Frankl,
The Pleasure Principle and Sexual Neurosis,' The International Journal of Sexology. Vol.
5, No. 3 (1952), sf. 128-30). Logorerapinin ilkelerine ilikin bu ksa sunuda bu konuyu
elbette ele alamazdk.
17 Bugn bu teknik, ada pskoteraplde uykusuzluk, fobi vb semptomlarn giderilme
si amacyla sk sk kullanlan etkili bir tedavi yntemi durumuna gdmitlr. (.N.)
18 Vktor E Frankl, Zur medkamentsen Unterstzung der Psychoihcrape be
Neurosen, Schv/elzer Archlv fr Neurologic und Psychlarie, Vol. 43. sf 26-31

138

Vlklor Frankl

Ne var ki byle bir ilem, mizah duygusunda yapsal olan, in


sana zg kendinden uzaklaablme yetisinden yararlanlmasn
gerektirir. eliik niyet denilen logoterap teknii kullanld za
man insann kendisinden uzaklama yetisi gerekletirilir. Ayn
zamanda hastann, kendim kendi nevrozundan uzaa koymas
salanr. Bununla ayn izgide bir gr, Gordon W Allpon'un
The Individual and His Religion (Birey ve Dini) adl kitabnda bu
lunabilir: Kendine glmeyi renen nevTotk birey, kendim ida
re etme, belki de iyileme yoluna girmi olabilir."19 eliik mye,
Allportun grn deneysel olarak dorulamakta ve klinikte
uygulamaktadr.
Ek birka durum raporu, bu yntemin daha da aklk kazan
masn salayabilir. Aada bahsedilecek hasta, eitli klinikler
de birok doktor tarafndan tedaviye sokulan, ancak hibirisinde
baanl sonu alnamayan bir muhasebeciydi. Benim grev
yaptm hastaneye kabul edildiinde tam bir umutsuzluk iin
deydi ve intihara ok yakn olduunu itiraf etmiti, Birka yldr,
son zamanlarda iini kaybetme tehlikesine yol aacak kadar ar
laan bir yazar krampndan ikyetiydi. Bu nedenle durumu an
cak derhal yaplacak ksa sreli bir terapi, dzeltebilirdi. Dr. Eva
Kozdera hastaya, genelde yaptnn tam tersini yapmasn, yan
olabildiince net ve okunakl yazmaya almak yerine kr var
maya almasn tledi. Burada hastaya, kendi kendine. im
di insanlara ne kadar iyi bir kt yazc olduumu gsterece
im!" demesi tlenir. Ve kastl olarak kargack burgack vazmaya alt an bunu yapamaz. Kt yazmaya altm ama
19

New York. Macmillan Co., 1956, sf. 92


ntann Anlam Anni)i

kesinlikle baaramadm, der ertesi gn. Hasta bu yolla krk se


kiz saat iinde yazar krampndan kurtulmu ve tedaviden sonra
ki gzlem dneminde geri tepme olmamtr. Artk tekrar mutlu
dur ve alabilmektedir.
Konumayla ilgili benzer bir olay da, Viyana Poliklinik Has
tanesinin Larenoloji Blmndeki bir meslektam tarafndan
anlatld. Bu, onca yllk mesleinde grd en ar kekeleme
olayym. Kekeme, hatrlayabildii kadanyla bir istisna dnda,
yaamnda bir an olsun konuma sorunundan kurtulamam. Bu
istisna, on iki yalarndayken bir tramvayn arkasna asld za
man gereklemi. Bileti tarafndan yakalannca, kamann tek
yolunun biletide acma duygusu uyandrmak olduunu dn
m ve bu nedenle sadece zavall bir kekeme olduunu gster
meye alm. O anda kekelemeye alnca, yapamam. Teda
vi amalaryla olmasa da, farknda olmakszn eliik niyet tekni
ini kullanm.
Ne var ki bu sunu, eliik niyet tekniinin sadece tek semptomlu olaylarda etkili olduu izlenimini brakmamaldr. Bu logoterapi teknii yoluyla, Viyana Poliklinik Hastanesindeki eki
bim, en ar dereceden saplanl-zorlanml nevrozlan tedavi et
meyi bile baarmtr. rnek olarak altm be yanda olan ve
altm yldr ykanma gl eken bir kadn gsterebilirim.
Dr. Eva Kozdera eliik niyet teknii yoluyla logoterapi tedavisi
ne balam ve iki ay sonra hasta normal bir yaam srecek du
ruma gelmitir. Hasta, Viyana Poliklinik Hastanesinin Nroloji
Blmne kabul edilmeden nce, Hayat benim iin bir cehen140

Vblor E Frank/

nemdi, diye itirafta bulunmutur. Yaad glk ve bakenyofobi saplants yznden yapamaz duruma gelen hasta, sonunda btn gn yatakta kalmaya balamtr. Elbette ank semptomlanndan tamamen kurtulduunu sylemek doru olmaz
nk saplants her an aklna gelebilir. Ne var ki, kendisinin de
dedii gibi Bu konuda aka yapabilmektedir," yan, eliik niyet
tekniini uygulayabilmektedir.
eliik niyet teknii aynca uyku bozukluu olaylarnda da
uygulanabilmektedir. Uykusuzluk korkusu20, uyumaya ynelik
an bir niyete yol aar. Bu da dnp, kiinin uyumamasna ne
den olur. Bu korkunun stesinden gelmesi iin genellikle hasta
ya kendini uyumaya zorlamamasn, bunun yerine tam tersini
denemesini, yani yatakta olabildiince ok uyank kalmaya al
masn tlerim. Baka bir deyile, uyumamaya ilikin beklentisel kaygdan kaynaklanan ve uyumaya ynelik olan an niye
tin yerini, uyumamaya ynelik eliik niyetin almas gerekir; bu
durumda hasta abucak uyumaktadr.
eliik niyet, her derdin devas deildir. Saplant-zorlanmh
ya da fobi ieren rahatszlklann, zellikle de altta yatan beklentisel kaygl durumlann tedavisinde yararl bir ara olarak gr
mektedir. Dahas, bu, ksa sreli bir terapi aracdr Ne var k
bylesine ksa sreli bir terapinin, zorunluluk gerei sadece gei
ci tedavi etkileri yaratt sonucuna vanlmamaldr Emil A Guheilden bir alnt yapmak gerekirse, Ortodoks Freudculugur.
20 Olaylarn ounluunda uykusuzluk korkusu, hastann, pnsmnr.
ihtiya duyulan minimum uyku miktarn kendi kendine sajtbd.fr ff-rv^
den kaynaklanmaktadr
Atsanr A tam A ra u-'

"w*

ok yaygn yanlsamalarndan" birisi, sonularn kalclnn, te


rapinin uzunluuna karlk gelmesidir.21 rnein benim dosyalanmda, yirmi ksur sene nce kendisine eliik niyet uygula
nan bir hastann durum raporu bulunmaktadr; buna karlk sz
konusu hastada ulalan tedavi etkisi kalc olmutur.
En belirgin gereklerden birisi, eliik niyetin, sz konusu ra
hatszln kkenindeki temele bal olmakszn etkili olmasdr.
Bu da, Edith Weisskopf-Joelson tarafndan dile getirilen bir g
r dorulamaktadr: Geleneksel psikoerapnin, tedavi uygulamalannn kkenbilim (etimoloji) bulgulanna dayandrlmas
gerektii konusunda srar etmesine karn, ilk ocukluk yllannda baz etkenlerin nevrozlara neden olabilmesi ve yetikinlik
aglannda nevrozlar tamamen farkl etkenlenn iyiletirmesi ola
sdr."22
Nevrozlann gncel nedeni asndan, ister bedensel, ister
ruhsal yapda olsun, yapsal gelenn dnda, beklentisel kayg
gibi geri denetim mekanizmalar, bata gelen patojenik (hastalk
yaratc) etken gibi gzkmektedir. Belli bir semptoma fobi ile
tepki verilir, fobi semptomu alevlendirir ve sonuta semptom da
fobiyi pekitirir. Ancak benzer bir olaylar zinciri, hastann srek
li olarak zihnini kurcalayan dncelerle boutuu23 saplantlzorlanml durumlarda da gzlenebilir. Bylece hasta, bunlann
gcn, rahatsz olacak kadar arttrm olur, nk bask, kar
21 American Journal of Psychotherapy, 10 (1956), sf. 134
22 "Some Comments on a Viennese School of Psychiatry, TTie Journal of Abnormal and
Social Psychology. 51 (1955), sf 701-3.
23 Bu sk sk, hastann, saplantsnn, yaklamakta olan ya da gerek bir psikozun belir
tisi olduu yolundaki korkusu tarafndan gdlendirilir, hasta, saplanl-zorlanml bir
nevrozun onu bu yola sokmaktan ok psikoza kars bakllk kazandrd gereinin
farknda deildir.
142

Vtkor E Frankl

basky getirir. Semptom yine pekitirilir! te yandan hasta sap


lantlaryla boumaktan vazgetii, bunun yerine bunlan alaya
bir tavrla ele alp, espri konusu yapt (eliik niyet uygulad)
an, ksrdng kesilir, semptom hafifler ve sonunda klr.
Semptoma davetiye karan varolusal boluun bulunmad
olaylarda, hasta sadece kendi nevrotik korkusuyla alay etmekle
kalmayacak, sonunda bunu tamamen grmezden gelmeyi de ba
aracaktr.
Grld zere, beklentisel kaygya kar eliik niyetin;
an niyet ve an dnmeye kar da dnce odann datl
mas (dereflection) ileminin devreye sokulmas gerekir, ancak
dnce odann deitirilmesi, hastann kendi iine ve yaam
daki misyonuna yneliiyle mmkn olabilmektedir.24
Ksrdng oluumunu kran ey, ister acma ister aalama
olsun, nevrotiin kendine ynelik ilgisi deildir; iyilemenin
ipucu, kendim akmlktadr!
ORTAK NEVROZ
Her an kendine ait ortak nevrozu vardr ve her a. bu
nunla baa kmak iin kendi psikoterapsme ihtiya duyar G
nmzn kitle nevrozu olan varolusal boluk, zel ve kiisel bir
nihilizm ekli olarak tanmlanabilir; nk nihilizm, varln
hibir anlam olmad inancdr. Ne var ki. nihlistk bir felsefe
nin ada eilimlerinin etkisinden uzak kalmad srece ps24 Bu inan, Allport tarafndan desteklenmektedir 'abann oda atlmadan be-*.*
olmayan amalara kaydrld zaman, bir bOn olarak yaam nevroz hvhn
tamamen ortadan kalkmasa bile, daha salkl bir hal alr age . sf 5s
insann Anlam Aunty

koterapi byle bir olayla kitlesel boyutta baa kamaz; aks tak
dirde kitle nevrozunun olas bir tedavisini retmek yerine bunun
bir semptomunu temsil eder. Byle bir durumda psikoterapi nihilistik bir felsefeyi yanstmakla kalmayacak, ayrca, istemeden
ve farknda olmadan da olsa, hastaya insann doru bir tablosun
dan ok bir karikatrn aktaracaktr.
insann, biyolojik, ruhsal ya da toplumsal koullarn sonu
cundan ya da kaltmla evrenin rnnden baka bir ey olma
dn ileri sren nihilizm retisinde, yapsal bir tehlike sz
konusudur. nsana ilikin bu gr, nevrotk bir bireyin, zaten
inanmaya yatkn olduu eye, yan d etkilenn ya da i koulla
rn kurban olduuna inanmasn salar, insann zgr olduu
nu reddeden bir psikoterapi, bu nevroik lmcll besler ve
glendirir.
Kukusuz, insan sonlu bir varlktr ve zgrl snrldr
Bu, koullardan zgrlk deil, koullara ynelik bir tavr alabil
me zgrldr. Bir keresinde sylediim gibi: Nroloji ve
psikoloji gibi iki alanda alan bir profesr olarak, bir insann,
biyolojik, ruhsal ve toplumsal koullara ne lde tbi olduu
nun lam anlamyla farkndaym. Ama ben, k alanda birden pro
fesr oluumun yan sra dn kamptan -yan toplama kampla
rndan- sa km ve bu nedenle, insann dnlebilecek en
kt koullara bile grlmemi lde direnip gs germe ye
tisine tanklk etmi bir insanm.25

25
California Junior College Association iin Holywood Animators, Inc tarafndan
gerekletirilen 'Value Dimension in Teaching' adl renkli televizyon filminden
144

Viktor E Frank!

PAN-DETERMNZMN ELETRS
Psikanaliz sk sk pan-seksualist (topyekn cnselci) olmakla
sulanyordu. Bu sulamann yerinde olduundan kukuluyum
Ne var ki "pan-determinizm" (topyekn belrlemecilk) denen
ey bana daha hatal ve tehlikeli gibi gzkyor. Bu tenmle, in
sann u ya da bu koullara kar bir tavr alabilme yetisini gz
ard eden bir gr sz konusu ediyorum. nsan, tamamen ko
ullandrlm ve belirlenmi deildir, daha ok, isler koullara
boyun esin, ister kar gelsin, kendim belirlemektedir Baka bir
deyile, insan nihai anlamda kendini belirleyen bir varlktr. n
san varolmakla yetinmez, bunun yerine her zaman iin varolu
unun kaderine, bir sonraki anda kendisinin ne olacana karar
verir.
Ayn nedenden tr her insan, herhangi bir anda deime
zelliine sahiptir. Dolaysyla, insann geleceini ancak bir gru
bun tamamna ilikin bir istatistiksel aratrmann geni ereve
si dahilinde tahmin edebiliriz; ancak bireysel kiilik. z inham
la tahmin edilemez kalr. Tahminlenn temeli biyolojik, ruhsal ve
toplumsal koullarla temsil edilebilir. Yine de insan varoluunur
temel zelliklerinden binsi, bu koullarn stne kabilme
bunlann tesinde geliebilme yetisidir. nsan, olas olduunda,
dnyay ve gerektii takdirde de kendim daha iyiye doru dei
tirebilme yetisine sahiptir
Dr. Jnin durumunu anlatmama izin venn Yaamm bovvv-
karlalm, ii ktlk dolu, eytani bir figr diyebileceim tek
kiiydi o. O zamanlar genel olarak Scmhofun Vvana 4*i.- w

yk akl hastanesi) kille katili olarak arlyordu. Naziler acsz


lm programn balatt zaman btn ipleri eline alm ve
kendisine verilen ite ylesine fanatiklemiti ki, tek bir psikotigin bile gaz odasndan kamamasna almt. Savatan sonra
Viyanaya dndm zaman. Dr. Jye ne olduunu sordum. Steinhofun tecrit hcrelerinden birisinde Ruslar tarafndan tutuk
land, dediler. Ama ertesi gn hcresinin kaps ak bulunmu
ve Dr. J bir daha grlmemi. Daha sonra, dierlen gibi ben de,
Dr. Jnin, yoldalannm yardmyla Gney Amerika'ya katna
inandm. Ancak yakn bir tarihte, ilk nce Sibiryada daha sonra
Moskovadaki nl Lubianka Cezaevinde olmak zere Demir
Perdenin arkasnda uzun sre tutuklu kalan eski bir Avusturya
lI diplomat bana geldi. Nrolojik muayenesini yaparken, anszn
Dr. Jyi tanyp tanmadm sordu. Evet yantm vermem ze
rine devam etti; Onu Lubiankada tandm, orada krk yanda
bbrek kanserinden ld. Ama lmeden nce, hayal edebilecein
en iyi yolda olduunu kantlad! Herkese teselli verdi. Dn
lebilecek en yksek ahlk standardna uygun yaad. Cezaevinde k uzun yllarm boyunca tandm en iyi dosttu!
te Steinhofun kitle katili Dr. Jnin yks bu. nsann
davranlanm nasl tahmin edebiliriz? Bir makinenin, bir robo
tun hareketlerini ngrebilir, bunun tesinde insan ruhunun
mekanizmalarm ya da dinamik glenn tahmin etmeye de a
labiliriz. Ama insan ruhtan te bir eydir.
Ne var ki zgrlk son sz deildir, zgrlk sadece yk
nn bir blm ve gerein yansdr, zgrlk, olumlu yan so
rumluluk olan olgunun tamamnn negatif yanndan baka bir
146

Viktor E Frank!

ey deildir. Aslna baklacak olursa, sorumluluk terimiyle ya


anmad srece, zgrlk yozlama tehlikesiyle kar karya
dr. te bu nedenle Dou Yakas'ndak zgrlk Anuna, bat
Yakasndaki Sorumluluk Antnn eklenmesini nenyorum
PSKYATRK PAROLA
Bir inam, ona en kk bir zgrlk lannns brakmayacak
ekilde koullandracak hibir ey yoktur. Bu nedenle, ne kadar
snrl olursa olsun, nevrotk, hatta psikotik vakalarda bile insa
na bir para zgrlk kalr. Gereklen de, hastann en dennlerdeki ekirdeine psikoz bile dokunamaz.
yiletirilmesi olanaksz psikotik bir birey, yararlln kaybe
debilir, ancak insan olma onurunu koruyacaktr. Benim psikiyat
rik parolam bu. Bu olmakszn, psikiyatriyi, zerinde allacak
bir alan olmaya deer bulmazdm. Kimin uruna? Onanlmayacak kadar hasarl bir beyin makinesinin uruna m7 Hasta kesin
likle bundan te bir ey olmasayd, acsz lm program hakl
lk kazanrd.
PSKYATRNN YENDEN NSAN KILINMASI
Uzunca bir sredir aslnda yanm yzyldr pskvatr, in
san zihnini sadece bir mekanizma olarak, ruh hastalnn teda
visini de sadece bir tekniin lenmlenyle vorumlamava al:
imdi ufukta grnen ise, psikolojiyle yonlan bir tp ka\a\>
deil, insani klman bir psikiyatridir

Ne var ki kendi roln temelde bir teknisyenin rolyle yo


rumlayan bir doktorun, hastasnda, hastaln arkasndaki insan
grmek yerine, bir makineden baka bir ey grmediim itiraf
etmesi gerekir.
nsan, sradan bir ey, bir nesne deildir; nesneler birbirini
belirler ama insan nihai anlamda kendini belirleyen bir varlktr.
Mevcut yetilerinin ve evrenin snrlan dahilinde, olduu kii
neyse, onu kendinden yaratmtr, rnein toplama kamplannda, bu yaayan laboratuvarda ve bu snav alannda, yoldalar
mzdan bazlanmn domuz gibi, bazlarnn da aziz gibi davrandklanna tank olduk. nsann iinde her iki potansiyel de vardr
ve hangisinin gerekleecei koullara deil, kararlara baldr.
Bizim kuamz gereki bir kuak, nk insan gerekte
olduu ekliyle tanmaya baladk. Her ey bir yana, insan, Auschwitzin gaz odalann icat eden varlktr; ama dudaklannda du
ayla ya da Shema Yisrael ile gaz odalanna dimdik yryen varlk
da insandr.

148

VikorE FrankI

3. Blm
TRAJK BR YMSERLK TARTIMASI^
Birleik Devletlerde logolerapi alnndak nc almalar
1955 ylnda balatan ve alana paha iilmez katklar olan Edith
Weisskopf-Joelsonun ansna adanmtr
Trajik bir iyimserlikten ne anladmz soralm ilk nce
kendimize. Ksaca bu, insan varoluunun (1) ac, (2) sululuk.
(3) lmle tanmlanabilecek yanlanndan oluan ve logoerapde
trajik l ad verilen eye karn, insann iyimser olduu ve
byle kald anlamna gelir. Aslnda bu blm u soruyu ortaya
koymaktadr: Btn olup bilenlere karn yaama evet demek
nasl olas olur? Soruyu baka terimlerle ortaya koyacak olursak,
yaam, trajik yanlarna karn, potansiyel anlamn koruyabilir
mi? Her ey bir yana, Almanca yaynlanan bir kitabmn adna
kaynaklk eden bir deyii kullanacak olursak, her eye kar yaama evet demek," yaamn, her koulda, hatta en kt koullar
altnda bile potansiyel olarak var olduunu varsavar Bu da so
nu itibanyla insann, yaamn olumsuz yanlarn olumlu v, oa
yapc eylere dntrme yetisine sahip olduunu varsjv.-.?
26 Bu blm Bat Almanya, Regensburg niversitesi lidr
Dnya Logoerapl Kongresi'nde verdiim hr sunuma davansak haruUnm**n

vmdj vvv-<

Baka bir deyile belli bir durumda nemli olan, en iyisini yap
maktr. Ne var ki burada en iyisi, Latince'de optimum27 deni
len eydir. Dolaysyla trajik bir iyimserlikten (optimism) sz et
memin nedeni budur. Yani trajedi karsnda ve olabilecek en iyi
insan potansiyeli asndan iyimserlik, her zaman iin, (1) acy
bir insan baarsna dntrmeye (2) sululuk hisseden kiinin,
kendisini daha iyiye ynelik olarak deitirme frsatm kazanma
sna ve (3) yaamn geiciliinden, sorumlu bir tavr almaya
ynelik giriim gc kazanlmasna olanak vermektedir.
Ancak iyimserliin emredilecek ya da smarlanacak bir ey ol
madn unutmamak gerek. nsan kendini, her trl olumsuz
lua, umuda kar aynm gzetmeksizin iyimser olmaya zorlaya
maz bile. Ve umut iin geerli olan, inan ve sevginin de emredilmemesi veya smarlanamamas asndan, lnn dier iki
bileeni iin de geerlidir.
Avrupal iin, kiiye tekrar tekrar mutlu olmasnn emredilmesi. Amerikan kltrnn tipik bir zelliidir. Ama mutluluk
aranmaz; ortaya kmas gerekir. nsann, mutlu olmak iin bir
nedeni olmaldr. Bu neden bulunduktan sonra mutluluk otoma
tik olarak gelir. Grdmz gibi insan, mutluluk araynda de
ildir; belli bir durumda yapsal ve uykuda olan potansiyel anla
m gerekletirmek yoluyla mutlu olmak iin neden aramaktadr.
Bu neden ihtiyac, insana zg olan bir baka olguya -glme
ye- benzer. Birisinin glmesini istiyorsanz, ona bir neden sun
manz, rnein bir fkra anlatmanz gerekir. Onu glmeye zorla
yarak ya da kendim zorlamasn salayarak, gerek bir kahkaha
27 Belli bir durumda olabilecek "en iyi*, iyimserlik" anlamna gelen "optimism" szc
de bu kklen gelmekledir ( N.).
150

Viktor E Frankt

yaratmak kesinlikle olanakszdr. Bunu yapmak, fotoraf maki


nesinin karsnda poz veren insanlar glmsemeye zorlamaya
benzer; bu son durumda baslan fotorafta grlen tek ey. ya
pay glcklerle donmu suratlardr.
Logoterapide bu tr bir davran yapsna an niyet" denil
mektedir. Bu. soukluk ya da iktidarszlk gibi cinsel nevrozlann
nedenselliinde nemli bir rol oynamakladr. Hasla, kendini
unutmak yerine, dorudan orgazma, yani cinsel hazza ulamaya
ne kadar ok aba gsterirse, bu cinsel haz aray da o kadar ok
kendini engelleyici olur. Gerekten de, haz ilkesi" denilen ey
daha ok bir nee yok edicidir.
Bir bireyin anlam aray baarl olduktan sonra bu onu mut
lu klmakla kalmaz, ona, acyla baa kabilecek bir yeti de ka
zandrr. Peki kiinin umutsuz anlam aray boa kt zaman
ne olur? Bu, ldrc bir durumla sonulanabilir. rnein, esir
kamplan ya da toplama kamplan gibi an ortamlarda bazen
meydana gelen olaylar anmsayalm, Amerikal askerler tarafn
dan anlatld kadanyla, ilk durumda "vazgemek" dedikleri bir
davran yaps kristallemitir. Toplama kamplarndaki davran
ise, sabahn saat beinde kalkp ie gitmeyi reddeden, bunun ye
rine barakada sidik ve dkyla slanm samanlarn zennde ya
tan tutuklulann davrandr. Hibir ey -ne uyanlar ne de teh
ditler- bu insanlann fikrini deitiremyordu. Bunun yenne. cep
lerinde sakladklar bir sigaray kanp imeye balyorlard Bu
nu grdmz an, bu insanlann krk sekiz saat iinde lecei
ni biliyorduk. Anlam ynelimi gen ekilmi ve sonu olarak an
lk haz aray duruma egemen olmuur.
fawun AnlPn <n/

Bu, gn be gn karmza kan bir baka duruma benzemi


yor mu? Bununla, dnya apnda kendilerine no future (gele
ceksiz) kuak adn veren genleri dnyorum. Elbette sn
dktan ey sadece bir sigara deil, uyuturucular.
Aslna baklrsa, uyuturucu sahnesi ok daha genel bir kitle
olgusunun, yan varolusal ihtiyalanmzn engellenmesinden
kaynaklanan ve sonu olarak endstrilemi toplumlarda evren
sel bir olguya dnen anlamszlk duygusunun bir yandr. Bu
gn, anlamszlk duygusunun nevrozlarn kkeninde giderek ar
tan bir rol oynadn ne srenler sadece logoterapstler deil
dir. Stanford niversitesinden Irvn D. Yalomun, Existential
Psychotherapy (Varoluu Psikoterapi) adl eserinde dedii gibi:
Psikiyatrik ayakta tedavi kliniine bavuran krk hastadan on
ikisi (yzde 30), anlamla ilgili (anketler, terapistler ya da bam
sz yorumcular tarafndan deerlendirildii kadanyla) nemli so
runlardan ikyetiydi.28 Palo Altonun binlerce kilometre do
usunda durum sadece yzde bir orannda fark etmektedir; ilgi
li en son istatistikler, Viyanada nfusun yzde yirmi dokuzu
nun, yaamlannda anlam olmadndan ikyeti olduunu gs
termektedir
Anlamszlk duygusunun nedenine gelince, an basitletirme
de olsa, insanlann yaamalann salayacak ok eyin bulunmas
na karn, uruna yaayacaklan bir eyin olmad sylenebilir;
insanlar aralara sahip, ama amalan yok. Elbette bazlanrun
aralan bile yok. zellikle bugn isiz olan insan kitlesini sz
konusu ediyorum. Elli yl nce, isizlik nevrozu dediim ey28

152

Basic Books, New York, 1980, sf 448.


Viktor E Frankl

den ikyeti gen hastalarda gzlediim zel bir tr depresyona


ilikin bir aratrma yaymlamtm.29 Bu aratrmada, nevrozun
gerekten de ikili bir hatal zdelemeden kaynaklandn gs
terebilmitim: siz olmak, yararsz olmakla eletiriliyordu, ya
rarsz olmak ise anlamsz bir yaam srmekle. Sonu olarak has
talan, genlik demekleri, kamu ktphaneleri ve benzen ilerde
gnll alma konusunda ikna etmeyi baardmda, bolca sa
hip olduklan bo zamanlanm cretsiz, ancak anlaml bir ura
la doldurmaya baladklan an, ekonomik durumlanrun deime
mesine ve duyduklan aln ayn olmasna karn, yaadklan
depresyon ortadan kalkyordu. Bundan kan gerek, insann sa
dece refahla yaamaddr.
Sosyo-ekonomik durum tarafndan tetiklenen isizlik nevro
zunun yan sra, duruma gre psikodnamik ya da biyokimyasal
koullara balanabilecek baka depresyon trleri de vardr Buna
uygun olarak, srayla psikoterapi ve farmakoterap (ilala tedavi
nerilmektedir. Ancak anlamszlk duygusundan bahsediyorsak,
bunun bir hastalk (patoloji) konusu olmadm gzden kar
mamamz ve unutmamamz gerekir; anlamszlk duygusu, bir
nevrozun belirtisi ve semptomu olmaktan ok, insan olmann btr
kantdr diyebilirim. Ama patolojik bir eyden ka\Tiaklanmamasna karn, anlamszlk duygusu patolojik (hastalkl) bir tepki
ye neden olabilir; baka bir deyile potansiyel olarak paojemktir (hastalk yapc), Gen kuakta bvlesnc yaygn olan kitle
nevrozu sendromunu bir dnn: Bu sendromun bu vanmn -depresyon, saldrganlk ve uyuturucu vb. alkanl- logo
29 Winschaflskrtse und Seclenletwn vom Sundpunkt drs tujjcrtHv ;c Sozifllarrfllche Rundschau, Vol 4 (19331. sf 43-46
nsann Anln*

rinde ayrntlaryla durmayacam. Benzetme yapacak olursak,


bir filmi ele alalm: Bir film, binlerce bamsz grntden olu
ur, bunlardan her biri bir ey ifade eder ve bir anlam tar; yine
de son karesine gelinmedike filmin tamamnn anlam ortaya
kmaz. Ne var k ilk nce bileenlerden, bamsz grntler
den her birini anlamakszn da filmin tamamn anlayamayz. Ay
n ey yaam iin de geerli deil mi? Yaamn nihai anlam da,
eer byle bir ey varsa, en sonunda, lmn eiinde ortaya
kmyor mu? Ve bu nihai anlam da, her bir durumun potansi
yel anlamnn, ilgili bireyin bilgisi ve inancnn elverdii lde
en iyi ekilde gerekletnlip gerekletirilmediine bal deil
mi?
Logoterapi asndan bakldnda, anlamn ve alglannn,
ayaklan havada olmad, tamamen yere bast bir gerek. Bu
arada, anlamn -somut bir durumun kiisel anlamnn- kavramr, Kari Bhlerle Max Wertheimerin teorileri arasna yerletir
mek istenm. Anlamn alglan, klasik Getalt alg kavramndan
farkldr; yle ki sonuncusu, bir zemindeki" bir figrn ans
zn alglann ifade ederken, grdm kadanyla anlamn alg
lan, ok daha zel olarak, gerekliin zeminine (fonuna) kar
bir olasln farkna varlmasna ya da daha ak szcklerle or
taya konacak olursa, belli bir durum iin yaplabilecek olan e
yin farkna varlmasna indirgenir.
Peki bir insan nasl olur da anlam kefetmeye balar? Char
lotte Bhlerin de ifade ettii gibi. Yapabileceimiz tek ey, nihai
olarak insan yaamnn anlamnn ne olduuna ilikin sorular
nn yantlarm bulmu gibi grnen insanlarla, bulamayan in156

VlklorE Frankl

sanlarn yaamlarn aratrmaktr.32 Bu tr bir yaklama ek


olarak, biyolojik bir yaklama da giriebiliriz. Logoterap, bilin
ci, belli bir yaam durumunda ihtiya duyulduunda takp
etmemiz gereken yn gsteren bir ynlendirin olarak deerlen
dirir. Bu ii yrtmek iin bilmem, kiinin kar karya bulun
duu duruma bir lm cetveli uygulamas ve bu durumun da
deerler hiyerarisinin altnda bir ltler dizisine bal ola
rak deerlendirilmesi gerekir. Ne var ki bu deerlen, bilin d
zeyinde alp benimseyenleyiz; bunlar, olduumuz bir eydir. Bu
deerler, trmzn evrim ak iinde kristallemitir; temelle
ri biyolojik gemiimiz ve kkleri de biyolojik derinliimizdir
Biyolojik bir a priori33 kavram gelitirirken Konrad Lorenz de
benzer bir ey dnm olmal; son zamanlarda, deer kazan
ma srecinin biyolojik temeline ilikin kendi grm onunla
tartrken, bana katldn heyecanla ifade etti. Ne olursa olsun,
eer dnce ncesi aksiolojik bir kendim anlama varsa, bunun,
biyolojik kaltmmza demirlenmi olduunu varsayabiliriz.
Logoterapinin de ortaya koyduu gibi, kiinin yaamda bir
anlama ulamasnn temel yolu vardr. Bunlardan ilki bir eser
yaratmak ya da bir i yapmaktr. kincisi bir ey yaamak ya da
bir insanla etkileime girmekter; baka bir deyile sadece ite de
il, sevgide de anlam bulunabilir. Bu balamda Edith WeisskopfJoelson, Yaantnn da baarya ulamak kadar deerli olabildii
yolundaki logoterapi grnn tedavi edici olduunu, nk
sadece dsal baan zerindeki tek yanl vurgulamay telafi ett32 'Basic Theoretical Concepts of Humanistic Psychology.' American Psychologist \M
(Nisan 1971), sf 378.
33 Deneyimden kaynaklanmayan, zihinde doguan gelen { N
mann Anlam Arayf

ini34 gzlemitir.
Ancak daha nemlisi, yaamdaki anlama giden nc yol
dur: Deitiremeyecei bir kaderle yz yze gelen umutsuz bir
durumun aresiz kurban bile kendini aabilir ve bvlece kendi
ni deitirebilir. Kiisel bir trajediyi bir zafere dntrebilir.
"Acnn Anlam balkl blmde de and gibi, logoterapimn,
"Ac eken ve bundan kurtulmas olanaksz olan bir insana, bu
acy alalc bulduu im mutsuz olmakla kalmayp, mutsuzlu
undan lr bir de utanmak yenne, ektii acyla gurur duy
mas ve bunu onur verici bir ey olarak deerlendirmesi iin pek
frsat tanmayan gnmz Amerikan kltrndeki baz salksz
eilimlerin dengelenmesine yardm edebilecei umudunu dile
getiren Edith Weisskopf-Joelson olmutur.
Yirmi be yl sreyle genel bir hastanenin nroloji blmn
de altm ve hastalarmn, yaadklan zorluklar baanya d
ntrme yetilerine tanklk ettim. Bu pratik deneyimlere ek ola
rak, insann acda da anlam bulabilecei olasln destekleyen
deneysel veriler de mevcuttur. Yale niversitesi Tp Faklte
sindeki aratrmaclar, Tutsaklklarnn olaand lde stres
li -ikenceyle, hastalkla, yetersiz beslenme ve tecritle dolu- ol
masna karn bundan yararlandklarm aaa ne sren Viet
nam Sava tutsaklarnn saysndan etkilenmilerdir.33
Ama trajik bir iyimserlik lehine olan en gl tartmalar,
Laineede argmota ad homineni denilen tartmalardr Bir r34 The Place of Logotherapy in the World Today, The International Forum Jor
Logotherapy, Vol 1, No. 3 (I960), Sf 3-7
35 W H. Sledge, J A Boydsun ve A J. Rabe, Self-Concept Changes Related to War
Captivity." Arch. Gen Psychiatry, 37 (1980), sf. 430-443
58

Viktor E Frank/

nek vermek gerekirse Jerry Long, logoterapde insan ruhunun


asi gc"36 denilen eyin yaanan bir tandr. Texarkana Gazette'den alnt yapacak olursak, Jerry Long: yit nce geirdi
i bir dal kazasndan ben boynundan aas felli Kaza geir
diinde 17 yandayd. Bugn Long, az ubuunu yaz yazmak
iin kullanabiliyor, zel bir telefon araclyla. Community Collegede venlen iki derse devam ediyor.1 Telefon balants
Longun hem snftaki tartmalan dinlemesine, hem de bunlara
katlmasna olanak veriyor, Aynca bo zamanlarn okuyarak, te
levizyon izleyerek ve yazarak geiriyor, Long'dan aldm bu
mektupta yle yazyor: Yaamm anlamla ve amala dopdolu
gryorum. Kadenmi belirleyen o gn benimsediim tutum, ya
am parolam oldu: Belimi krd ama beni kramad. Fakltedeki
ilk psikoloji dersime kayt yaptrdm. Sakatlmn, bakalarna
yardm etme becerimi gelitireceine inanyorum. ektiim ac
lar olmakszn, ulatm geliim dzeyinin olanaksz olacam
biliyorum.
Bu, anlamn kefedilmesi iin acnn vazgeilmez olduu an
lamna m geliyor? Kesinlikle hayr. Ben sadece, bu kitabn ikin
ci blmnde de belirtildii gibi, acnn kanlmaz olmas kou
luyla acya karn -hatta ac vastasyla- anlam bulunabileceim
vurgulamak istiyorum. Eer acdan kamlablyorsa, vaplacak
anlaml ey nedenim ortadan kaldrmaktr, nk gereksiz wrc
ac ekmek, kahramanca deil, mazoiste bir tutumdur te
yandan eer kii ac ekmesine neden olan durumu der.renr
36 'nsan Ruhunun As Gc' aslnda, Hazinin 1081 unhrnk vapUn t
Logoterap Kongresi nde Long taralndan sunulan makalenin adJ

yorsa, buna karn tutumunu belirleyebilir.37 Boynunu krmay


Long kendisi semedi, ama bana gelen eyin belini bkmesine
gz yummamaya kendisi karar verdi.
Grld zere ncelik, ac ekmemize neden olan durumu
yaratc bir ekilde deitirmekte yatmaktadr. Ama stnlk, ge
rektii takdirde ac ekmesini bilmektir. Ve kelimenin tam an
lamyla sokaktaki insann" da ayn grte olduunu gsteren
gzlem mahsul bulgular sz konusudur. AvusturyalI kamuoyu
aratrmaclar son gnlerde, en ok sayg duyulan nsanlann,
byk sanatlar, nl bilimciler, byk devlet adamlar ya da
sporcular deil, yaadklar kt kaderin efendisi olmay baaran
insanlar olduunu gstermitir.
Trajik lnn ikinci yanna, yani sululuk kavramna geer
ken, bana her zaman ekici gelen dinsel bir kavramdan uzakla
mak istiyorum. Anlayabildiim kadaryla, biyolojik, psikolojik
ve/veya sosyolojik etkenlere tam olarak gtrlmedii srece
son zmlemede bir suun aklamasz kald anlamna gelen
mysterium injquitatis denilen eyi sz konusu ediyorum. Bir in
sann suunu tam olarak aklamak, suunu ortadan kaldrmaya
ve kiiyi zgr ve sorumlu bir insan olarak deil, onarlmas ge
reken bir makine olarak grmeye edeer olacaktr. Sululann
kendileri bile bu tutumdan tiksinmekte ve yaptklanndan so
rumlu tutulmay tercih etmektedir. Illinoisteki bir slahevinde
37
Avusturya TVsinde, kinci Dnya Sava srasnda Varova'da geto ayaklanmasnn
rgtlenmesine yardm eden PolonyalI bir kardiyologla yaplan bir rportaj bi unut
mam Ne kahramanca bir hareket," dedi rportaj yapan kii Dinleyin,* diye karlk
verdi doktor soukkanl bir ifadeyle Eline silah alp ate etmek bir ey deil, ama bir SS
mensubu sizi gaz odasna gtrd ve elinizden hibir ey gelmedii zaman gryor
sunuz ya. ite kahramanlk diye buna derim " Deyi yerindeyse, davransal kahramanlk

160

Vtktor E FrankI

yatmakta olan bir mahkmdan aldm knama mektubunda


yle yazyordu: Suluya hibir zaman kendini anlatma frsat
verilmiyor, nne, tercih yapaca eitli bahaneler konuluyor
Toplum sulanyor ve birok olayda kabahat kurbanda aran
yor." Ayrca, San Quentin'deki tutuklulara hitaben yaptm bir
konumada, Sizler de benim gibi insansnz ve bu nedenle su
ileme, sulu olma zgrlnz vard Ne var k imdi de su
luluunuzun stne karak, kendinizi aarak, daha iyiye doru
deierek, sulu oluunuzun stesinden gelmekle sorumlusu
nuz," demitim. Anlamlard.38 Ve eski bir tutuklu olan Frank
E.W.den aldm bir mektupta, Ar sulularn bulunduu bir
logoterapi grubuna katldm. 27 kiiyiz ve yeni gelenler, balan
gtaki grubun desteiyle cezaevinden uzak duruyor. Sadece bi
risi cezaevine dnd, o da imdi serbest,39 diye yazyor
Ortak su kavram konusunda kiisel olarak, bir insan baka
bir insamn ya da bir grubun davranlanndan sorumlu tutmann
hibir hakl temeli olmadn dnyorum kinci Dnya Sava
andan bu yana, ortak su kavramna kar kamuoyunda tan
maktan usanmadm.40 Ne var ki bazen insanlar batl inanlarn
dan kurtarmak iin birok retici hile gerekmektedir Amerika
l bir kadn, Nasl oluyor da hala kitaplarnzdan barlarn.
Adolf Hitlerin dili olan Almancada yazabiliyorsunuz?' d iverek
bana sitem etti. Karlk olarak, mutfanda bak olup olmad
n sordum, Evet" yantn alnca, rkm, ok olmu gibi vapp
38 Bkz Joseph B Fabry, Hie Pursuit oj Meaning, Ncvs York H*rpct and R
39 Bkz Victor E Frankl, Duyulmayan Anlam jlj sf 4: <3
40Ayncabkz Victor E Frankl Psvdol hr rap and
VVv~k
Schuser, 1967

bardm: Onca katil, kurbanlarnn kamm deip ldrmek


iin kullandktan sonra nasl hl bak kullanabiliyorsunuz?
Sonu olarak Almanca kitap yazmama itiraz etmeyi brakt.
Trajik lnn nc yan lmle ilgilidir. Ama ayn za
manda yaamla da ilgilidir, nk yaam oluturan anlann hep
si lmektedir, yaanan bir an asla geri gelmeyecektir. Yaamm
zn her ann olabilecek en iyi ekilde deerlendirmemizi anm
satan da bu geicilik deil mi? Elbette yle; dolaysyla benim
vazgeilmez ilkeme kaynaklk eden de bu: kinci defa yayormuasna ve ilk kez imdi yapmak zere olduunuz gibi hatal
hareket etmiesine yaayn.
Aslnda, uygun davranta bulunma frsatlar, bir anlam bul
ma potansiyelleri, yaammzn gen dndrlemez oluu tarafn
dan etkilenmektedir. Ama aynca potansiyeller de bu ekilde et
kilenmektedir. nk biT frsat kullandmz ve potansiyel bir
anlam gerekletirdiimiz zaman, sonsuza dek yapm oluruz,
geri dn olmaz. Bu anlam bulup gemite tutarak, onu ora
da emin bir ekilde saklarz. Gemiteki hibir ey tekrar eriil
meyecek ekilde kaybedilmez, tersine, her ey geri dnlmez bir
ekilde saklanr. Elbette insanlar sadece geiciliin anz tarlasn
dikkate almaya, ama yaamlarnn hasadn doldurduklar ge
miin zahire ambarn -yaplan iler, sevgiler ve bir bu kadar
nemlisi, cesurca ve onurla yaanan aclar- grmezlikten gelme
ye eilim gstermektedir.
Bundan dolay, yal insanlara acmak iin ortada hibir ne
den olmad anlalabilir. Bunun yerine, genlerin onlara imren
mesi gerekir. Yallarn gelecekte hibir frsat, olasl olmad
162

Viktor E Frankl

dorudur. Ama onlar, bundan fazlasna sahiptirler. Gelecekteki


olaslklar yerue, gemiin gereklikleri -gerekleurdklen po
tansiyeller, bulduklan anlamlar, deerler- var ve hi kimse ve
hibir ey bu deerlen gemiten koparamaz
Acda anlam bulma olasl asndan, yaamn anlam, en
azndan potansiyel olarak koulsuzdur Ne var k bu koulsuz
anlamla, her insann koulsuz deen atba gitmektedir. Bu, n
san onuruna silinmez zelliini kazandran eydir. Tpk yaa
mn, en acnas olanlar da dahil her koulda potansiyel olarak an
laml kalmas gibi, her bireyin deeri de onunla kalr ve bunun
nedeni de gemite sz konusu kiinin gerekletirdii deerlere
dayanr ve bugn koruduu ya da koruyamad yararlla ba
l deildir.
Daha zele indirgemek gerekirse, bu yararllk, genellikle top
lum yararna iliyor olma terimiyle tanmlanr. Ama bugnn
toplumu haan ynelimli oluuyla tanmlanmaktadr ve sonula
baarl ve mutlu insanlara. zellikle de genlere byk deer
vermekledir. BOyle olmayan herkesin deerim znde grmez
likten gelir ve bunu yaparken de onurlu olma anlamndaki de
erli olma ile yararllk anlamndaki deerli olma arasndaki be
lirleyici fark bulanklatm. Kii bu farkn bilincinde olmad
ve bireyin deerinin sadece o andaki yararllna bal olduu
nu savunduu takdirde, inann, Hitler'in programyla paralellik
iinde acsz lm programn, yan, yallk, hastalk, sakatlk
ruh hastal vb. nedenlerden tr toplumsal yararlln k3\
bedenlerin ac ekmeden" ldrlmesini savunmamasn, sade
ce sz konusu insann kiisel tutarszlna borlu oluruz
tnunm Anlam ,4m,:

nsan onuruyla yaln yararlln birbirine kartrlmas, so


nuta birok akademiye ve birok analitik literatre gemi olan
ada nihilizme balanabilecek bir kavram karklndan kay
naklanmaktadr. Analist eitim merkezlerinde bile bu tr bir a
lama olabilmektedir. Nihilizm, hibir ey olmadn sylemez,
ancak her eyin anlamsz olduunu savunur. George A. Sargent,
renilen anlamszlk kavramn ortaya atmakta haklyd. Ken
disi de George, dnyann bir aka olduunu anlamalsn. Ada
let diye bir ey yoktur, her ey rastlantdr. Ancak bunu kavrad
n zaman kendini ciddiye almann ne kadar aptalca olduunu
anlayacaksn. Evrende byk ama diye bir ey yok. Evren sade
ce evrendir. Bugn ne yapacan konusunda verdiin kararda
zel bir anlam yok," diyen bir terapisti anmsyor.41
Byle bir eletirinin genelletirilmemesi gerekir. Kural olarak
eitim vazgeilmezdir, ama eer byleyse, terapistlerin, stajyerle
re, kendi nihilizmlerine kar oluturduklan bir savunma meka
nizmas olan inanszlk (sinizm) alamak yerine, onlan nihiliz
me kar baklk kazandrmaya almalar gerekir.
Logoterapi, dier psikoterapi okullar tarafndan getirilen ba
z stajyerlik ve lisans koullarna da uygunluk salayabilir. Baka
bir deyile, gerektii takdirde insan kurtlarla bir olup uluyabilir,
ama bunu yaparken, kurt klnda kuzu olmas gerekir. Logoterapinin insan kavramndan ve yaam felsefesi ilkelerinden ayrl
mas gerekmez. Elisabeth S. Lukasn da Psikoterapinin tarihi
boyunca, logoterapi kadar dogmadan uzak bir okul olmam41 Transference and Coumenransference n Logotherapy * TTe Intrmmlonal Forum for
Logoherapy, Vol. 5, No 2 (Sonbahar/K J981), sf 115-118
164

Vktor E Frankl

tr,42 szleriyle dikkati ektii gerek asndan, byle bir bal k srdrmek zor deildir. Bnnc Dnya Logoterap Kongre
sinde (San Diego, California, Kasm 6-8, 1980). gerek pskoerapinin yeniden insani hale getirilmesi, gerekse logoterapnn ho
calk kavTamndan arndrlmas konulan zerinde durmutum.
stediimiz ey, sadece ustalannn sesim taklit eden papaanlar
yetitirmek deil, mealeyi bamsz, yaratc ve yeniliki ruhla
ra" teslim etmektir.
Sigmund Freud bir keresinde Birbnnden son derece farkl
bir dizi inam ayn ekilde ala terk edin. Kanlmaz alk dr
tsnn artyla birlikte, btn bireysel farkllklar bulanklaa
cak ve bunun yerine doyurulmam bir gdnn tekbml d
avurumu grlecektir, demiti. krler olsun k Sigmund
Freud toplama kamplanm ierden tanmaktan kurtuldu. Onun
hastalan, Auschwitzdeki kuru tahtalann 2enne deil. Victoryen kltrn pel tarz sedirlerine uzamyordu. Toplama kamplannda bireysel farklar bulanklamyordu, tam tersine daha
bir farkllayordu; orada insanlann, hem domuzlarn hem de
azizlerin maskeleri iniyordu. Artk azz" szcn kullanmak
ta tereddt etmeniz gerekmiyor: Auschwitzde nce a braklan,
sonra da karbonik asit enjeksiyonuyla ldrlen ve 1983 ylnda
kilise tarafndan kutsanarak aziz ilan edilen Peder Maximilian
Kolbeyi dnn.
Beni, kural olmaktan ok istisna olan rnekler vermekle su
lamaya yatkn olabilirsiniz. Sed omnia praeclara tam dffciu
12 Psikoterapye ilgi duyanlara logoterap emporc edilme: Bu. dogv* be por.* V#*
bir spermarketle kyaslanabilir lkinde mteri bir ey almas n dkkan? w buna karlk kincisinde mteriye, yararl vt deerli gordg bir c'
.
nafler sunulur
hvmm Anlm 4'inu

quam rara sum ("ama byk olan her ey ender bulunduu gi


bi kavranmas da zordur") diye yazyor Spinoza, Etifeann son
cmlesinde. Azizleri anmaya gerekten ihtiyacmz olup olma
dm elbette sorabilirsiniz, Sadece onurlu insanlar anmak ye
terli olmaz m? Bu nsanlann aznlk olduu dorudur. Dahas,
hep aznlk olarak kalacaklar. Ama ben burada, aznla katlma
ya ynelik bir an olduunu anlyorum. nk dnya kt bir
durumda ve her birimiz elinden geleni yapmad srece her ey
daha da ktye gidecek.
Bu nedenle uyank olalm; iki anlamda uyank olalm:
Auschwitzden bu yana insann ne yapabileceini biliyoruz.
Hiroimadan bu yana da neyin tehlikede olduunu biliyoruz.

166

Vikfor E Frank!

okuyandfas
YAYINLANAN KTAPLAR:
SANAT
1* Dtscn m Demeen mi7 Cem Mumcu. Yldrm B Doan. Desenler SeiA Demire!
2Artrlt ve Sanat. Kolektif
3ocuk ve Sanat Kolektif
* Bedava Gergedan, Orhan Cem etin
5- Orson Welles, Andr* Bazin ev. Senem Deniz
$- Sinema Ketelerinde. Ilhan Mimarolu
EDEBYAT
ROMAN
1Planmz Katliam. Haldun Aydngn
27, Cem Aka}
3Altn, Blaise Cendrars - ev. Nuriye Yiitler
4Bir Kuzgun Yaz, Mehmet Llnver
5Marella, Ma* Gallo - ev. Asena Sarvan
4Math ilde. Max Gallo - ev. Il Brcan
7* Sarah. Max Gallo - ev. Asena Sarvan
IZiyaretiler, Giovanni Scognamlllo
*- Salta Dur, Semra Topal
10- Put, Mehmet nver
II- Kentlerin Kraliesi, Hakan Senbr
12- Cowrie, Cathie Dunsford - ev Funda Tatar
13- SelkleTerin arks, Cathle Dunsford - ev Funda Tatar
14- stifa, Aka Zeynep
15- Acayip Hisli, Kate Atkinson, ev. Devrim Kler Yarangmel
IS- Makber, Cem Mumcu
17- Kt l, Erkut Deral
IS- Bojlukta Sallanan Adam, Saul Bellow - ev. Nete Olcaytu
1*- Tuhaf Bir Kadn, Leyi* Erbil
20- Hazdan Kaan Kadnlar, Fidan Terzlolu
21- Kurban, Saul Bellow, ev. Perran Fgen zik
22- Hey Nostradamus, Douglas Coupland. ev. rem Ba>aran
23- Kseden Hise, Tlbor Fischer, ev. Duygu Gnkut
24- Getrude 2'ye nasl blnd?, ule nc
25- O Batl Ejderha, Leyl Erbil
YK
1Beyolu Kbuslar ve Dier ykler, Giovanni ScognamHo
2Bir Gamze-Br Kfly Yastk, Glseren Tucu Karabulut
3nc Sayfa Gzeli / Bnblr nsan Masallar , Cem Mumcu
4nsel ykler, Kolektif - Editr Cem Mumcu
5Hepimiz Gogol'un Palto sundan ktk, Sreyyya Evren
6Muallkta. Araf'ta ve Dzerde t Bnbr nsan Masallan-li. Cem Mumcu
7r. Cem Aka
iAk ykler, Kolektif - Editr Sevengi Snmez
9- Deli ykler, Kolektif - Editr Cem Mumcu

You might also like