Brizendine KadınBeyni

K A D I N B E Y N
Dr. Louann Brizendine

San Francisco, California niversitesi'nde nro-psikiyatr olan Dr. Lauann Brizendine, hormonal nedenlerle duygudurum, konsantrasyon,
enerji, kayg, cinsel fonksiyon gibi konularda sorunlar yaayan her yatan
kadnn tedavi edildii Kadnlar ve Gen Kzlar in Duygudurum ve Hormon
Kliniinin (W omen's and Teen Girl's Mood and Hormone Clinic) kuru
cusudur.
Harvard niversitesi Tp Fakltesi'nde grev yapan Brizendine, Yale
niversitesi Tp Fakltesi ve Berkeley California niversitesi, nrobiyoloji
mezunudur.
lk kitab Kadn Beyni 21 dile evrilen yazarn Erkek Beyni adl kitab
2010 ylnda yaymlanmtr.
KADIN
BEYN
Dr. L o u a n n B riz e n d in e
eviren:
Zeynep Heyz en Ate
Say Yaynlan / Psikoloji

KADIN BEYN / Dr. Louann Brizendine
ISBN 978-975-468-734-7
.Sertifika No: 10962
zgn Ad: The Female Brain
Copyright 2006 by Lounn Brizendine
Random House Inc. kuruluu olan The Crown Publishing Group,
Broadway Books izniyle yaymlanmtr.
Trke Yayn Haklar Onk Ajans Ltd. araclyla Say Yaynlan
Bu eserin tm haklan sakldr. Yaynevinden yazl izin alnmakszn ksmen
veya tamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopyalanamaz, oaltlamaz
ve yaymlanamaz.
Yayn Ynetmeni: Asl Kurtsoy Hsm
eviren: Zeynep Heyzen Ate
Sayfa Dzeni: Tlay Malko
Bu kitaptaki bilgiler doktor tavsiyesi yerine gemez. Yaynevi ya da yazar
kitaptan yola karak yaplan tedavi ya da ila kullanm sonucu yaanabi
lecek salk sorunlarndan dolay yasal bir sorumluluk tamamaktadr.
Bask: Lord Matbaas
Topkap /stanbul
Tel.: (0212) 674 93 54
1-7. Bask: Kelebek Yaynlar
8. Bask: Say Yaynlan, 2008
9. Bask: Say Yaynlan, 2010
10. Bask: Say Yaynlar, 2011
Say Yaynlan
Ankara Cad. 22 / 4 TR-34110 Sirkeci-Istanbul
Telefon: (0212) 512 21 58 Faks: (0212) 512 50 80
www.sayyayincilik.com e-posta: say@sayyayincilik.com
Genel Patm: Say Datm Ltd. ti.
Ankara Cad. 22 / 4 TR-34110 Sirkeci-Istanbul
Telefon: (0212) 528 17 54 Faks: (0212) 512 50 80
e-posta: dagitim@saykitap.com
online sat: www.saykitap.com
Eim Samuel Barondes'e,

Olum John Whitney Brizendine'e
ve Louise Ann Brizendine'in ansna
ilNf>eKlteR
Teekkr................................................................................................9
Kadn Beyni........................................................................................ 13
Barollerdeki Nro-Hormonlar......................................................15
Kadn Hayatnn Evreleri................................................................ 17
Giri
Bizi Kadn Yapan Nedir? ............................................................. 21

B ir
Kadn Beyninin D ouu............................................................... 31

ki
Gen Kz Beyni .............................................................................. 55
a
Ak ve Gven ................................................................................. 87
rt
Seks: Bel Altndaki Beyin..........................................................
111
B(
Anne B ey n i.................................................................................... 131
t l ti
Duygu: Hisseden Beyin............................................................. 157
yedi
Olgun Kadn Beyni.....................................................................
179
o n * z
Kadn Beyninin Gelecei...........................................................
207
ek-l:
Kadn Beyni ve Hormon Tedavisi..........................................
213
ek- 2 :
Kadn Beyni ve Postpartum Depresyon................................ 233
ek-3:
Kadn Beyni ve Cinsel Eilimler.............................................. 237
Notlar.............................................................................................. 241
Kaynaka........................................................................................ 263
Dizin................................................................................................ 323
T eeR K R
U KTABIN temelleri Berkeley California niversitesi, Ya

le, Harvard ve Londra University College'daki eitim ylla
rmda atld. Bu nedenle btn bu sre boyunca dnme bii

mimi en ok etkileyen renci ve retmenlere teekkr etmek
istiyorum: Frank Beach, Mina Bissel, Henry Black, Bill Bynum,
Dennis Chamey, Marion Diamond, Marilyn Farquar, Carol Gilligan, Paul Greengard, Tom Guteil, Les Havens, Florence Haseltine, Marjorie Hayes, Peter Homick, Stanley Jackson, Valerie Ja
coby, Kathleen Kells, Kathy Kelly, Adrienne Larkin, Howard
Levitin, Mel Lewis, Charlotte McKenzie, David Mann, Daniel
Mazia, William Meissner, Jonathan Muller, Fred Naftolin, Ge
orge Palade, Roy Porter, Sherry Ryan, Carl Salzman, Leon Sha
piro, Rick Shelton, Gunter Stent, Frank Thomas, Janet Thomp
son, George Vaillant, Roger Wallace, Clyde Willson, Fred Wilt
ve Richard Wollheim.
Harvard ve San Francisco'daki California niversitesinde
geirdiim yllarda, Bruce Ames, Cori Bargmann, Regina Casper,
Francis Crick, Mary Dallman, Herb Goldings, Deborah Grady,
Joel Kramer, Fernand Labrie, Jeanne Leventhal, Sindy Mellon,
Michael Merzenich, Joseph Morales, Eugene Roberts, Laurel Sa
muels, Carla Shatz, Stephen Stahl, Elaine Storm, Marc Tessier-Lavigne, Rebecca Turner, Victor Viau, Owen Wolkowitz ve Chuck
Yingling'in dncelerinden etkilendim.
Kadnlar ve Gen Kzlar iin Duygudanm ve Hormon Klinii'ndeki i arkadalarm, personel, doktorlar, tp rencileri ve hastalar
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyni
bu almaya birok ynden katkda bulundular: Denise Albert,

Raya Almufti, Amy Berlin, Cathy Christensen, Karen Clitfe, Allison
Doupe, Judy Eastwood, Louise Forrest, Adrienne Fratini, Lyn
Grade, Marde Hall - Mennes, Steve Hamilton, Caitlin Hasser,
Dannah Hirsdi, Susie Hobbins, Fatima Iimara, Lori Lavinthal,
Karen Leo, Shana Levy, Katherine Malouh, Faina Nosolovo, Sarah
Prolifet, Jeanne St. Pierre, Veronica Saleh, Sharon Smart, Alla
Spivak, Elizabeth Springer, Claire Wilcox ve Emily Wood.
Ayrca Langley Porter Psychiatric Institute'taki ve UCSF'deki
i arkadalarma, rencilerime ve personele de katklarndan
tr teekkr etmek istiyorum: Alison Adcock, Regina Armas,
Jim Asp, Renee Binder, Kathryn Bishop, Mike Bishop, Alla Borik,
Carol Brodsky, Marie Caffey, Lin Cerles; Robin Cooper, Haile
Debas, Andrea DiRocchi, Glenn Elliott, Stu Eisendrath, Leon
Epstein, Laura Esserman, Ellen Haller, Dixie Horning, Marc
Jacobs, Nancy Kaltreider, David Kessler, Michael Kirsch, Laurel
Koepemick, Rick Lannon, Bev Lehr, Descartes Li, Jonathan
Lichtmacher, Elaine Lonnergan, Alan Louie, Theresa McGinness, Robert Malenka, Charlie Marmar, Miriam Martinez, Craig
Nelson, Kim Norman, Chad Peterson, Anne Poirier, Astrid
Prackatzch, Victor Reus, John Rubenstein, Bryna Segal, Lynn
Shroeder, John Sikorski, Susan Smiga, Anna Spielvogel, David
Taylor, Larry Tecott, Renee Valdez, Craig Van Dyke, Mark Van
Zastrow, Susan Voglmaier, John Young ve Leonard Zegans.
Bu kitabn ilk nshalarn okuyup deerlendiren kiilere de
teekkr borluyum: Carolyn Balkenhol, Marcia Barinaga, Eliza
beth Barondes, Diana Brizendine, Sue Carter, Sarah Cheyette,
Diane Cirrindone, Theresa Crivello, Jennifer Cummings, Pat
Dodson, Janet Durant, Jay Giedd, Mel Grumbach, Dannah
Hirsch, Sarah Hrdy, Cynthia Kenyon, Adrienne Larkin, Jude
Lange, Jim Leckman, Louisa Llanes, Rachel Lianes, Eleanor Maccoby, Judith Martin, Diane Middlebrook, Nancy Milliken, Cathy
Olney, Linda Pastan, Liz Perle, Lisa Queen, Rachel Rokicki, Da
na Slatkin, Millicent Tomkins ve Myma Weissman.
Teekkr
Bu kitab yazarken aadaki kiilerin aratrmalarndan ya

rarlanlmtr: Marty Altemus, Arthur Aron, Simon Baron-Cohen, Jill Becker, Andreas Bartels, Lucy Brown, David Buss, Larry
Cahill, Anne Campbell, Sue Carter, Lee Cohen, Susan Davis, He
len Fisher, Jay Giedd, Jill Goldstein, Mel Grumbach, Andy Guay,
Melissa Hines, Nancy Hopkins, Sarah Hrdy, Tom Insel, Bob Jaffe, Martha McClintock, Erin McClure, Eleanor Maccoby, Bruce
McEven, Michael Meaney, Barbara Parr)', Don Pfaff, Cathy Roca,
David Rubinow, Robert Sapolsky, Peter Schmidt, Nirao Shah,
Barbara Sherwin, Elizabeth Spelke, Shelley Taylor, Kristin
Uvns-Moberg, Sandra Witelson, Sam Yen, Kimberly Yonkers ve
Elizabeth Young.
Kadn beyni zerine getiimiz yllar boyunca verimli tart
malar yaptm destekilerime de teekkr etmek istiyorum:
Bruce Ames, Giovanna Ames, Elizabeth Barondes, Jessica Barondes, Lynne Krilich Benioff, Marc Benioff, ReVeta Bowers, Larry
Ellison, Melanie Craft Ellison, Cathy Fink, Steve Fink, Milton Fri- edman, Hope Frye, Donna Furth, Alan Goldberg, Andy Grave,
Eva Grave, Anne Hoops, Jerry Jampolsky, Laurene Powell Jobs,
Tom Kornberg, Josh Lederberg, Marguerite Lederberg, Deborah
Leff, Sharon Agopian Melodia, Shannon O'Rourke, Judy Rapoport, Jeanne Robertson, Sandy Robertson, Joan Ryan, Dagmar
Searle, John Searle, Garen Staglin, Shari Staglin, Millicent Tom
kins, Jim Watson, Meredith White, Barbara Willenborg, Marilyn
Yalom ve Jody Kornberg Yeary.
Ayrca almam destekleyen birey ve kurumlara da teek
kr etmek istiyorum: Lynne ve Marc Benioff, Larry Ellison,
Lawrence Ellison Tp Vakf, USCF, Osher Vakf, the Salesforce.com Vakf, Staglin Ailesi Akl Sal iin Mzik Festivali,
Stanley Vakf, UCSF Psikiyatri Departman.
Bu kitap Susan Wels'in yardmlaryla yazlmtr. Kendisi ilk
kopyay yazmamda ve kullandm materyalleri dzenlemem
de bana ok yardmc oldu. Ona byk bir teekkr borluyum.
Bu kitab yazmam iin srar eden Liz Perle'e de minnettarm,

onun ardndan dierleri de bu kitaba inandlar ve gerekleebil
mesi iin ok altlar: Susan Brown, Rachel Lehmann-Haupt,
Deborah Chiel, Marc Haeringer ve Rachel Rokicki. Queen Literary'den Menajerim Liza Queen bana byk destek oldu ve kita
bn yazm srecinde ok parlak nerilerde bulundu.
zellikle de bu projeyle ilgili en bandan nemli bir vizyo
nu olan Morgan Road Yaynclk'n bakan yardmcs Amy
Hertz'e teekkr borluyum. Bilimin iinde hayat bulan edebi
bir dil yakalamam iin beni sonuna kadar zorlad.
Ayrca bu uzun almada bana gsterdii sabr ve kitabn
genlerle ilgili blmne katklar iin olum Whitney'e de te
ekkr etmek istiyorum.
En ok da ruh eim, kocam Sam Barondes'e teekkr ederim.
Bilgelii, sonsuz sabr, editoryal tleri, sevgisi ve destei iin.
K flfM N
S ey N
1. A N T E R O R SN G U L A T K O R T E K S : Seenekleri tartar, karar

lan verir. Endie merkezidir ve kadnlarda erkeklerden daha genitir.
2. PR EFR O N TA L K O R T E K S : D uygulan kontrol eden ve ldr
may engelleyen kralie. Am igdala'y frenler. Kadnlarda daha geni
tir ve erkeklere kyasla bir ya da iki yl daha erken olgunlar.
3. N SU LA : Sezgilerden sorumlu m erkez. Kadnlarda daha geni
ve aktiftir.
4. H tPO TA LA M U S: Hormonal senfoninin orkestra efi. Kadn
larda erkeklerden daha erken harekete geer.
5. AM GDALA: erideki vahi canavar; drt merkezi. Sadece
prefrontal korteks tarafndan durdurulabilir. Erkeklerde daha genitir.
6. H P O FZ BEZ : Dourganlk horm onlanm retir, st retimini
salar, beslem e gdsn glendirir, anne beyninin harekete ge
m esini salar.
7. H P O K A M P U S: Hibir kavgay, romantik karlamay ya da
sevgi dolu an unutm ayan fil; sizin de unutm anza izin vermez. Ka
dnlarda daha geni ve aktiftir.
B fi ftO k k e w e K j N R o -tio iw o N k flR
(zetle, horm on lar kadn beynini nasl etkiler?)

DOKTORUNUZUN bildikleri:
STROJEN: Kralie. Gl, kontrol elinde tutan, her eyi

tketen, bazen sadece ile ilgilenen, bazen, batan karc. Do
pamin, serotonin, asetilkolin ve norepinefrin'in (beyne kendini
iyi hissettiren kimyasallar) arkada.
PROJESTERON: strojenin arka planda kalan ama son dere
ce gl kz kardei; zaman zaman ortaya kar. Bazen stroje
nin etkilerini tersine eviren bir frtna bulutu gibidir, bazen de
yumuatc bir etkendir, allopregnanolon'un annesidir (beynin
Valium'u, sakinletirici hapdr).
TESTOSTERON: Hzl, iddial, odaklanm, her eyi tketen,
erkek; batan karc; saldrgan, hissiz; sarlmaya iin zaman
olmayan.
DOKTORUNUZUN kadnlarn beynini etkileyenler arasnda
bilemeyebilecekleri:
OKSTOSN: Yumuack, mrldayan kedi; sevecen, besleyici,

toprak ana, Oz Bycs 'ndeki iyi cad Glinda; yardm etmek
ten ve hizmet etmekten zevk alr; strojen'in ve vasopressin'in
(erkek sosyalleme hormonu), kz kardei, dopamin'in arkada
(beyne kendini iyi hissettiren dier bir kimyasal).
K O R T Z O L : Yorgun argn; stresli; fiz ik sel ve ruhsal o la ra k
hassas.
VASOPRESSN: Gizli, arka planda, iten ie saldrgan erkek
enerjiler; testosteronun erkek kardei, oksitosinin erkek kardei
(oksitosinin de yapt gibi aktif, erkeksi bir biimde balanm a
y istemenizi salar).
DHEA: Tm hormonlarn deposu; ayn anda her yerde olabi
len, her zaman hissedilir, hayatn zn iinde barndran; ener

ji verici; testosteron ve strojenin annesi ve babas. Takma ad
"anne hormon", hormonlarn Zeus ve Hera's; genlikte bol
miktarda bulunur yalandka gittike azalr.
ANDROSTENEDON: Yum urtalklardaki testosteronun an
nesi; kstahln tedarikisi. Genlikte hareketli, m enopozda z a
yflar ve yum urtalklarla birlikte lr.
ALLOPREGNANOLON: Projesteronun lks dkn kz;
onsuz huysuz oluruz. Yattrc, sakinletirici, rahatlatc; stresi

ortadan kaldran, ama gider gitmez de son derece rahatsz edici
bir yoksunluk sendromuna neden olan hormon. Ani gidii,
PMS'nin (det ncesi sendromu) nedenidir, kadnlarn det d
nemlerinin balamasndan -drt gn ncesine denk gelir.
16
WI1N tlfiy'fl TININ eVReteR

HORMONLAR BEYNN isteyecei eyleri belirleyebilir.
Beslenmenin, sosyal, cinsel ve saldrgan davranlarn ynlendi
rilmesine yardmc olurlar. Batan karc, konukan olmay et
kileyebilir, parti vermenize, partilere gitmenize, teekkr notla
r yazmanza, ocuklarn oyun arkadalarn ayarlamanza, ge
rilmenize, sklmanza, bakalarnn duygularn incitmekten
korkmanza, rekabeti olmanza, mastrbasyon yapmanza ya
da cinsel anlamda harekete gemenize neden olabilirler.
L o u a nr B r i z e n d i n e Kadn Beyni
TEMEL HORMON
DEM LER
FETS
KADINLARDA
ERKEKLERDE
OLMAYAN NE VAR
E rk e k lerin bey n in i etk iley en
Beyin hcreleri X X 'tir, bu da
yk sek testosteron akm dii
hzl beyin geliim i v e dii be
beynin i etkilem ez.
yin devrelerinin olu aca an

lam na gelir.
OCUKLUK
6 ile 24 aylk arasndayken b
D oum dan sonra iki yam a k a
yk strojen ak m lan yaanr.
d ar yksek strojen.
Son ra ocukluu n sakin dne*

m ine girilir.
ERGENLK
stro je n , projesteron ve testos
Daha fazla strojen, daha az tes
tero n h o rm on lan ykselir, det
tosteron; kzlarn beyni erkekler
g rm eye balanr.
den iki yl nce geliir.
CN SEL
s tro je n , projesteron ve testos
likilere odaklanm a, e aray,
OLGU N LU K
teron h orm on lan ayn her g
aile kurulm aya engel olm aya
n deiir.
cak bir i ya da kariyer seilir.
s tro je n v e projesteronda ok
Yuva kurmaya odaklanm a, aile
byk art.
yi birinci plana alma, kariyer ve
BEKR KADIN
HAM LELK
rekabete daha a z ilgi-
EM ZRM E
O ksitosin, prolaktin.
Bebee odaklanlr.
OCUK
O k sito sin ; strojen, projesteron
n s e lli e ilginin azalm as, ilgi
YETTRM E
ve testosteron.
yi ocuklara yneltm e.
M ENOPOZ
D eien m iktarlard a strojen,
n s e lli e kar ilgi art. D
N CES
projesteron ve testosteron sali
zen siz uykular, y orgu n luk art
mim.
. endie, d u ygu durum d e i

im leri, scak basm alar ve asa
biyet.
D k strojen. Projesteron hi
Beyinde h orm on lar nedeniyle
yok. F SH /L H 'd e ykselm e.
gerekleen son k a ln deiim .
M EN OPO Z
D k sabit strojen ve testos
Sakinlik
SONRASI
teron seviyesi; ok dk oksi
M EN OPO Z
tosin.
Kadn Hayatnn Evreleri
KADIN BEYNNE ZEL

DEM LER
YAAMA
YANSIMALARI
K adnlara zg iletiim , duygusal hafza
letiim iin daha fazla beyin devresi, du y
v e fk eyi bastrm a devreleri geliir. Etrafta
g u lan okum a, sosyal nanslar, beslem e ye
bu hcreleri ld recek erkek testosteronu
tenei, beynin her iki tarafm da kullana
yoktur.
bilm e.
Szel v e duygusal devreler geliir.
D ier kzlarla -erkeklerle deil- oyun oy

nam aya ve elenm eye ilgi duyulur.
D uyarllkta art; stres, du ygu ve cinsellik
Cinsel anlamda ekici olm ak nem kazanr.
le ilg ili devrelerin bym esi.
um utsuzca ak arayna dlr, aile gr

mezden gelinir.
K arar verm e ve duygusal kontrol devreleri
K oca/sevgi bu lm aya ve kariyer geliim i
nin erken olgunlamas
n e odaklanlr.
Cinsel devreler bastrlr; beyin projesteron tara
Kendi fiziksel durumuna byk nem verme,

yorgunlukla, mide bulants ve alkla baa kma;
fndan sakinletirilin beyin klr; fctsten ve

plasentadan gelen hormonlar beyni ve vcudu
devralr.
Stres devreleri bastrlr; cinsellik ve duygusallk
devreleri ocuk bakm tarafndan ele geirilir.
fetse zarar vermemeye odaklanma, iyerinde ar

tan stresle mcadele, doum iznini planlama.
Yorgunluk, aryan meme ulan, st retimi ve
nndeki 24 saati atlatmaya odaklanmak.
S tres v e en d iede art; duygusal adan
ocuklarn iyi o lm alarn a, geliim lerine,
balanm a devrelerinin glenm esi.
eitim lerin e v e gvenliklerine odaklanm a.

Artan stres ve i y k y le baa km a.
Baz beyin devrelerin de strojen e gsteri-
G n atlatm aya odaklan m a ve hem duy-
len hassasiyetin azalm as.
gusal h em fiziksel ini klarla boum a.
strojen, oksitosin ve projesteron tarafn
S a lk l k a lm a y a ve k e n d in e z e n g s
dan beslen en devrelerin azalm as.
te rm e y e o d a k la n m a ; y en i m c a d e le le r e
a tlm a .
Strese daha az tepki veren devreler; daha

az duygusallk.
N e yapm ak istiyorsan onu yapm akla ilgi

lenm e. Bakalaryla ilgilenm eye kafay da
ha az yorm a.
RKEK VE KADIN genetik kodlarnn %99'dan fazlas ayn

dr. nsan genomundaki otuz bin genin %1'inden daha az
cinsiyetler arasnda deiiklik gsterir. Ama bu farkl olan yz
de, acy ve zevki kaydeden sinirlerden algy, dnceleri ve
duygular belirleyen nronlara kadar vcudumuzdaki btn
hcreleri etkiler.
inceleyici bir gzle bakldnda kadn ve erkek beyinleri ay
n deildir. Erkek beyni hesaplamalar, vcut lleri gibi kriter
ler gz nnde bulundurularak dzenlendiinde bile %9 daha
byktr. 19. yzylda bilim adamlar bu bilgivi kadnn erkek
ten daha az zihin kapasitesi olduu ynnde yorumlamt. Oy
sa, bu alan farkna karn, kadn ve erkek eit miktarda beyin
hcresine sahiptir. Sadece bu hcreler kadn beyninde daha yo
un biimde paketlenmitir - daha kk bir kafatasna korsey
le sktrlm gibidirler.
20. yzyln byk ksmnda ou bilim adam kadnlarn,
nrolojik ve reme ilevleri dndaki btn alanlarda, kk
boyutlu erkekler olduklarn varsayyordu. Bu varsaym kadn
psikolojisini ve fizyolojisini zmekle ilgili btn yanl anla
malarn merkezini oluturuyordu. Beyindeki farkllklara derin
lemesine baktnzda kadn kadn, erkeiyse erkek yapann ne
olduunu anlayabilirsiniz.
21
1990'a kadar aratrmaclar kadn fizyolojisine, nro-anatomisine ya da psikolojine erkeinkiyle ayn gzyle baktlar.
1970'te Berkeley'deki nrobiyoloji eitimimin son yllarnda,
Yale'deki tp eitimim ve Massachusetts Akl Sal Merkezi'ndeki psikiyatri eitimim srasnda bu yanl varsayma ilk
elden ahit oldum. Bu kurumlarda alrken kadn biyolojisi ya
da nrolojisinin farkllklaryla ilgili olarak hamilelik d d
nemleri kapsayan ya ok az ey rendim ya da hibir ey
renmedim. Yale'de bir gn bir profesr, hayvanlarn hareketle
riyle ilgili bir aratrmay sunarken elimi kaldrp bu aratrma
da diilerle ilgili ne gibi sonular elde edildiini sordum. Erkek
olan profesr sorumu, "Aratrmalarda asla dii denek kullan
mayz. Menstrual dngleri elde edilen verileri mahveder," di
yerek geitirdi.
Her eye ramen, kadn ve erkek beynindeki farkllklarla il
gili az sayda aratrma, hemen gze arpmasa da farkllklarn
ok byk olduunu gsteriyordu. Psikiyatri eitimim srasn
da kadnlarda erkeklere kyasla depresyon orannn l'e 2 oldu
unu renmek beni ok etkilemiti. Kimse bu fark iin akla
yatkn bir aklama getiremiyordu. niversiteye, feminist hare
ketin ykselite olduu dnemde gittiimden bu farkla ilgili
aklamalarm politik ve psikolojik yndeydi. Sulu, 1970'lerin
Bat kltrne hkim olan erkek egemen duru olmalyd. Bu
duru kadnlar bastryor ve onlann erkeklerden daha az ilev
sel olmalarna yol ayor olmalyd. Ama bu aklama tek ba
na yeterli deildi: Yeni aratrmalar bu oranlarn dnya genelin
de geerli olduunu gsteriyordu. Daha byk, daha temel ve
biyolojik bir aklama olduunu dnmeye baladm.
Bir gn kadn-erkek depresyon oranndaki farklln kzlar
12 yama basana, det grmeye balayana kadar geerli olmadk
lar birdenbire aklma geldi. Grne gre ergenlik dneminde
ki deiimler kadnlarda erkeklere oranla daha fazla depresyon
olumasna yol ayordu. O dnemde ok az bilim insan bu ko
Bizi Kadn Yapan Nedir?
nuyu inceliyordu ve benim gibi psikiyatrlarn birou da gele

neksel psikoanalitik teorilerle eitilmiti; bu da ocukluk dnemi
incelense bile neden zellikle kadn beyninin kimyasnn hesaba
katlmadn aklyordu. Psikiyatrik deerlendirmelerimi ya
parken kadnlardaki hormonal deiiklikleri hesaba katmaya
baladmda hayatn eitli dnemlerinde hormonlarn nrolo
jik etkilerinin kadnlarn arzularn, deer yarglarn ve hayat al
glaylarn birok ynden etkilediini kefettim.
Cinsel hormonlarn yaratt farkl gerekliklerle ilgili ilk uya
nm u noktadaki det ncesi beyin sendromu dediim rahat
szlktan yaknan kadnlar tedavi etmeye baladmda gerek
leti. det gren btn kadnlarda kadn beyni her gn biraz de
iir. Beynin baz ksmlar her ay %25 deiikliklie urar. ler
bazen ok zorlar ama ou kadn bu deiiklerin altndan kal
kabilir. Yine de hastalarmdan bazlar bana geldiklerinde hor
monlar yznden baz gnler alamadklarn, srekli alama
ya baladklar ya da birini sracak kadar fkelendikleri iin ko
nuamaz hale geldiklerini sylyorlard. Ayn ou haftasnda
zeki, retken ve iyimser olan bu kadnlar kalan gnlerde beyin
lerine akn eden hormonlar nedeniyle gelecein belirsiz olduu
hissine kaplyor, kendilerinden ve hayatlanndan nefret eder ha
le geliyorlard. Bu duygular glyd ve gerek gibi geliyordu.
Bu kadnlar sanki bu duygular gerekmi ve -sadece hormonal
deiiklerden kaynaklansa bile-sonsuza kadar byle devam ede
cekmi gibi hissettiklerinden ona gre davranyorlard. Durum
deitiinde yine eski iyi hallerine geri dnyorlard. Bu u det
ncesi sendromu vakalar, ki bu rahatszlk kadnlarn ok kk
bir yzdesinde grlr, benim kadn beyninin gerei nasl de
itirebileceini fark etmeme neden oldu.
Eer kadnlarn gerekleri haftadan haftaya radikal deiik
liklere urayabiliyorsa bunun nedeni kadnlarn hayatlar bo
yunca hormonlaryla ilgili yaadklar ar deiimler olmaly
d. Bu olaslkla ilgili daha fazla aratrma yapmak istiyordum
L o u a n n B r i z e n d i n c Kadn Be/ni
ve 1994'te San Francisco'daki California niversitesinin Psiki

yatri Departmannda Kadnlar iin Duygudurum ve Hormon
Klinii'ni kurdum. lkede kadn beynini, nrokimya ve hor
monlarn kadnlarn duygudurumlarn nasl etkilediini arat
ran ilk kliniklerden biriydi.
Bulgularmz, hormonlarn kadn beynini derinden etkiledi
i ve bu etkinin kadnlar iin gereklii deitirdii ynnde ol
du. Hormonlar kadnlarn deer yarglarn ve arzularn ekillendirebiliyor ve ona gn be gn neyin nemli olduunu syle
yebiliyorlard. Varlklar doumdan itibaren hayatn her dne
minde hissedilebiliyordu. Her hormonal etap -ocukluk, ergen
lik, flrt yllar, annelik ve menopoz- yeni dncelerden, ilgi
lerden ve duygulardan sorumlu olan farkl nrolojik balantla
rn kurulmasn salayan bir gbre ilevi gryordu. Bu dei
imler drt aylk kadar erken bir dnemde balayp menopo
za kadar devam ettiinden kadnn nrolojik gereklii erkeinki kadar sabit deildi. Erkekler buzullar, hava deiiklikleri ve
yeryznn ani tektonik hareketlerinden korunan dalar gibi
dir, kadnlarsa havann kendisi gibi - her an deiken ve tahmin
edilmesi g.
YEN BEYN BLM kadn ve erkein temel nrolojik farkl
lklaryla ilgili temel bilgilerimizi hzla deitirdi. Eskiden bilim
insanlar bu farkllklar ancak kadavralarn beyinlerini ya da
beyinleri hasar grm bireylerin gsterdikleri semptomlar in
celeyerek aratrabiliyorlard. Ama genetikteki ve beyni grn
tlemeye ynelik teknolojilerdeki gelimeler sayesinde nrolo
jik bilimlerde ve teorilerde byk bir devrim yaand. Beyin to
mografisi (PET) ve manyetik titreimler sayesinde grnt elde
etmeyi salayan (MRI) gibi yeni aletler artk insan beynini ger
ek zamanl olarak, sorunlar zerken, kelimeleri kullanrken,
hatrlarken, yz ifadelerini deitirirken, k olurken, bir bebe
24
in alamasn dinlerken veya depresyondayken, korku ya da

endie duyarken gzlemleyebilmemizi salyor.
Bunun sonucunda da bilim insanlar kadn ve erkek arasn
daki kimyasal, genetik, hormonal ve ilevsel beyin farkllklar
n belgeleyebildiler. Kadn ve erkek beyinlerinin bask ve eli
ki durumlarnda tamamen farkl tepkiler verdiini rendik.
Kadnlar ve erkekler sorunlar zerken, konuurken, deneyim
lerken ya da gl duygulan depolarken beynin farkl blgele
rini kullanyorlard. Kadnlar ilk randevularndaki, ilk kavgala
rndaki en ufak ayrntlar dahi unutmazken kocalar bu olaylann gerekletiini bile zar zor hatrlyordu. Bunun byle olma
s, beynin yaps ve kimyasyla ilgiliydi.
Erkek ve kadn beyinleri duyularndan gelen verileri farkl
iliyor. itme, grme, "hissetme" ve bakalarnn hissettiklerini
deerlendirme biimleri farkl. Birbirinden farkl olan kadn ve
erkek iletim sistemlerinin her ikisi de uyumlu ve becerikli ama
ayn sonulara ulamay ve ayn grevleri yerine getirmeyi fark
l devreleri kullanarak baaryorlar. Almanya'da yaplan bir a
lmada aratrmaclar, boyutlu soyut grntleri izlettikleri
kadn ve erkeklerin beyinlerini grntlediler. Performans ola
rak erkekler ve kadnlar arasnda fark yoktu ama grevi tamam
lamak iin kullandklar beyin devreleri birbirinden ok farkly
d. Kadnlarn beyinleri grsel tanmlamalar ileyen beyin ka
nallarn tetikleyerek grntleri zihinlerinde canlandryor ve
erkeklere kyasla daha fazla zaman harcyordu. Bu gerek, ka
dnlarn ayn zme ulamakta erkeklerden daha fazla zaman
harcamalar anlamna geliyordu. Ayn zamanda kadnlarn da
erkeklerin gerekletirdii tm grevleri yerine getirebildiini
gsteriyordu. Kadnlar yalnzca bunu farkl beyin devrelerin
den yararlanarak gerekletiriyorlard.
Bir MR1 taramas mikroskop altnda incelendiinde kadn ve
erkek beyinleri arasndaki farkllklar ok kark ve dank gr
nr. rnein, beynin iitme ve dil merkezlerinde kadnlar erkekle
re kyasla %11 daha fazla nrona sahiptir. Duygu ve hafza merke

zi -hipokamps- tpk konuulan dili ilemeye ve bakalarnn
duygularn gzlemlemeye ynelik beyin devreleri gibi, kadnlarda
daha genitir. Bu, kadnlarn genel olarak duygulann ifade etme
de ve duygusal olaylann detaylanru hatrlamada daha iyi oldukla
r anlamna geliyor. Erkeklerse, aksine, cinsel eilimler, saldrgan
lk ve eylemlerle ilgili beyin ilevlerini idare eden blmlerde ka
dnlara kyasla 2,5 kat daha byk bir alan kullanyorlar. Cinsel
likle ilgili dnceler bir erkein beyninden her gn pek ok kez
geerken, bir kadnn beyninden yalnzca bir kez geiyor. En ateli
olduu gnlerde belki ya da drt kez.
Bu temel yapsal farkllklar alglama farkllklarn da akla
yabilir. Bir almada, bir erkek ve kadn sradan bir konuma
yaparken beyin taramalar yapld. Erkein beyninin cinsellikle
ilgili ksmlar annda ldamaya balad - erkek durumu potan
siyel cinsel bir randevu olarak deerlendiriyordu. Kadn beyni
nin cinsellikle ilgili blmlerinde hareketlenme olmad. Kadn
beyni durumu birbiriyle konuan iki insan olarak deerlendirdi.
Erkekler ayn zamanda beynin korku ve iddet eilimlerini
kontrol eden en ilkel blmnn merkezinde de -am igdala- da
ha geni ilemcilere sahip. Bu nedenle kadnlar kavgadan kan
mak iin her yolu denerken baz erkekler hibir ey yokken bir
anda yumruk yumrua dvmeye balayabiliyorlar. Ama at
malardan doan psikolojik gerilim kadn beyninde daha derin
lerdeki blmlerde ileniyor. Her ne kadar modern ehir hayatla
r yayorsak da vahi doada yaamaya programlanm vcutlar
kullanyoruz ve her kadn beyni, iinde en gl atalarnn gene
tik baar iin programlanm ve vahi doada yaanan gerilimlere karlk olarak gelitirilmi drtlerini ieren gl, ilkel
devreler barndryor. Bizim gerilime verdiimiz tepkiler fiziksel
tehlike ve hayati tehdit tayan durumlara tepki vermek zere ta
sarlanm. imdi bu tepkileri evin ihtiyalar, ocuklar ve yeterli
destek olmadan almak gibi modem hayatn tehditleriyle bir
26
letirin, kadnlarn birka faturay bile hayati tehdit olarak gre

bilecekleri bir alg elde edersiniz. Bu tepkiler kadn beyninin bah
si geen trde basit durumlar karsnda ailesinin hayat tehlike
deymi gibi reaksiyon gstermesine yol aabilir. Erkek beyni,
gerekten aniden ortaya kan fiziksel bir tehlike sz konusu ol
mad srece bu tepkiyi vermeyecektir. Beyindeki bu temel ya
psal farkllklar gndelik yaamdaki davran farkllklarnn,
kadnlarn ve erkeklerin yaam deneyimlerindeki farkllklarn
temelinde yatar.
Biyolojik drtler, bugn durumumuzu anlamann vebaanya
giden yolun.anahtarlardr. Eer beynin biyolojik durumunun tep
kilerinizi kontrol ettiinin farkndaysanz harekete gememeyi ter
cih edebilir ya da doru olduunu hissettiinizden daha farkl bir
karlk vermeyi seebilirsiniz. Ama ncelikle kadn beyninin yap
snn nasl olutuunu, evrim, biyoloji ve kltr tarafndan nasl ekillendirildiini anlamay renmemiz gerekiyor. Bu bilgi olma
dan biyoloji kader haline gelir ve karsnda aresiz kalnz.
Biyoloji, karakterlerimizin ve davranlarmzla ilgili eilimle
rin temelini oluturur. Ama zgr irade ve politik olarak doru
davranmak adna biyolojinin beyin zerindeki etkisini grmez
den gelmeyi deniyoruz, kendi doamzla savayoruz. Eer biyo
lojimizin vcudumuzdaki cinsellik hormonlar gibi baka faktr
lerden de etkilendiini kabullenecek olursak bizi kontrol eden sa
bitlenmi bir gereklik oluturmasn engelleyebiliriz. Beyin her
eyden nce yetenekli bir renme makinesidir. Hibir ey sabit
deildir. Biyoloji gl bir etkendir ama bizi kendi gerekliine
hapsedemez. Bu gereklii ap, zekmz ve kararllmz hor
monlarn beynin yaps, davranlarmz, gereklik algmz, yara
tclmz ve genel olarak yaantmz zerindeki etkilerini
ynetmek ve gerektiinde deitirmek iin kullanabiliriz.
KADINLAR VE ERKEKLER ortalama olarak ayn zekya sa
hiptirler ama kadn beyninin gereklii ounlukla matematik ve
bilim gibi baz alanlarda daha az yetenekli grnmesine neden ol

mutur. 2005 ylnn Ocak aynda Harvard niversitesi Bakan
Lawrence Summers, Ulusal Ekonomik Aratrmalar Brosu'nda
yapt bir konumayla meslektalarn ve halk hem artt hem
de kzdrd: "Grnen o ki insani vasflarn birou -matematik ve
bilime yetenek gibi- sz konusu olduunda kadnlarla erkeklerin
yetenekleri arasnda fark vardr. Ve u da bir gerektir ki bahsi ge
en ya da gemeyen vasflar ve ynelimler kltr tarafndan man
tk erevesinde belirlenmektedir." Halk onun kadnlarn matema
tik ve bilim konularna erkeklerden daha az yatkn olduklarn sy
lediini zannetti.
Son aratrmalarn nda Summers hem hakl hem de hak
szd. Artk, kzlar ve erkekler ergenlik yalanna bastklarnda
matematik ve bilim alanlarndaki kapasitelerinde farkllk olma
dn biliyoruz. Hatal olduu nokta buydu. Ama strojen ka
dn beynine hcum etmeye balad anda, kadnlar duygular
na ve iletiime -telefonda saatlerce konumaya ve arkadalary
la alveri merkezlerinde bulumaya- younlayor. Bu srada
testosteron tarafndan ele geirilen erkek beyni daha iletiime
kapal hale gelerek rekabeti saplant haline getiriyor - oyunlarda
ve arabalann arka koltuklarnda. Kzlar ve erkekler kariyerlerine
karar verme noktasna geldiklerinde kzlar daha ciddi ve yalnz
alma gerektiren, insanlarla az iletiim iinde olunan konulara
ilgilerini yitirmi oluyor, oysa erkekler rahata tek balarna oda
larna kapanp saatlerce bilgisayar banda oturabiliyor.
Hastalarmdan Gina'nn erken yalardan itibaren matemati
e zel bir yetenei vard. Mhendis oldu ama 28 yana geldi
inde insanlarla daha i ie olabilecei, ayn zamanda bir aile
hayat kurmasna izin verecek bir meslek edinme arzusuyla bo
umaya balad. Mhendislik sorunlarn zmek gibi zek ge
rektiren problemlerle uramaktan zevk alyor ama insanlarla
gndelik temas kaybettii iin kariyer deiiklii yapmay d
nyordu. Bu, kadnlarda ok rastlanan bir elikidir. Bir bilim
insan olan arkadam, Cori Bargmann bana birok zeki kz ar

kadann bilimi daha sosyal alanlarda almak iin braktkla
rn syledi. Bunlar deerlerle ilgili kararlardr ve kadn beynini
balant kurmak ve iletiime gemek gibi ynlere iten hormon
larn etkileriyle ekillenirler. Az sayda kadnn bilim alannda
almasnn ardnda yatan gerein, kadn beyninin matemati
e ve bilime olan yetkinliiyle bir ilgisi yoktur. Bu nokta, Summers'n gerekten hatal olduu noktayd. st dzey bilimde ve
mhendisliklerle ilgili pozisyonlarda ok az kadn olduu ko
nusunda haklyd ama kadnlarn bu blmleri yetersizlikleri
nedeniyle semediklerini ima etmek lmcl bir hatayd.
Kadn beyni inanlmaz yeteneklerle donatlmtr: sosyal ye
tenekler, derin arkadalk balar kurabilmek, yzleri okumak
konusunda neredeyse psiik bir kapasite ve kar atmalarn
ortadan kaldrabilme yetenei. Btn bunlar kadn beyninin ya
psnda yer alr. Kadnlar btn bu yeteneklerle doarken, do
ruyu sylemek gerekirse ou erkek bunlardan mahrumdur. Er
kekler kendi hormonal dengelerinin ekillendirdii baka yete
neklerle doarlar. Ama bu baka bir kitabn konusu.
YRM YIL BOYUNCA kadn hastalanm tedavi ederken ka
dn beyninin yaps ve kadn davranlar zerindeki bilgimi ge
litirdim. Var olan aratrmalar ancak yeni milenyuma geldii
mizde kadn beyninin yapsnn, kimyasnn, ileyiinin davra
nlarn, dnme biimini, enerjisini, cinsel eilimini ve ruh
halini nasl etkiledii konusuna yneldiler. Bu kitap kadn bey
ni ve bizi kadn yapan davran biimleri zerine yaplan yeni
aratrmalar konusunda bir klavuzdur ve bir nropsikiyatr ola
rak yirmi yllk klinik almam ortaya koymaktadr. Genetii
anlamak konusundaki inanlmaz ilerlemelerden molekler nrobilimlere, pediatrik endokronolojiden nrohormonal dei
imlere kadar birok konuyu kapsamaktadr. Nropsikolojiden
ve nrobilimlerden, ocuk geliiminden, beyin taramalarndan
ve psikonroendokronolojiden rnekler iermektedir. Kadn

davranlarnn doasn zmek adna primatlar zerinde ya
plan aratrmalar, hayvan incelemelerini, ocuklar zerinde
yaplan gzlemleri ele almaktadr ve belirli davran biimleri
nin doa ve yetitirme yoluyla nasl kadn beyninin iine yerle
tirildiiyle ilgili yantlarn aray iindedir.
Btn bu ilerlemeler nedeniyle yeni bir aa giriyoruz, so
nunda kadnlar kendi farkl biyolojilerini ve bu biyolojinin ha
yatlarn nasl etkilediini anlayabilecekler. Hepimiz kadn ve
erkeklerin astronot, sanat, CEO, doktor, mhendis, politikac,
anne-baba ve ocuk bakcs olabildiklerini biliyoruz. Benim ki
isel hedefim konuyla ilgilenen doktor, psikolog, retmen,
hemire ve eczaclar eitmek oldu. Onlar da aldklar eitimle
kendilerine bavuran birok kadna ve gen kza yardmc oldu
lar. Kadnlar ve gen kzlar zgn beyin-beden-davran sis
temleri konusunda eitmek adna nme kan tm frsatlar
deerlendirdim ve her yata potansiyellerini en iyi biimde kul
lanmalarna yardm etmek iin elimden geleni yaptm. midim,
kliniim araclyla ulaamayacam birok kadn ve gen k
zn bu kitaptan yararlanabilmesi ve kadn beyninin ne mthi
ve yetenekli bir enstrman olduunun anlalmasdr.
30
Kfl>IN SeyNNN 0(3a|.0
ELA, OYUN PARKINDA dolaan, tand, tanmad b
tn ocuklarla konuan aktif bir ocuktu, iki kelimeden

oluan cmleler kurabildii halde bulac glmsemesini ve empati yaratan ba sallamalarn kullanarak iletiim kurard ve ileti
im kurmay gerekten baarrd. Tpk dier kk kzlar gibi.
"Dolly," dedi biri. "Alveri," dedi bir dieri, ine ba bykl
nde bir topluluk oluuyordu, sohbet ediyor, oyun oynuyor ve
hayali aileler kuruyorlard.
Leila, oyun sahasnda yanma geldii zamanlarda kuzeni Joseph'i grmekten mutlu olurdu ama mutluluu uzun srmezdi.
Joseph, Leila ve arkadalarnn ev yapmakta kullandklar blok
lar ald. Bir roket yapmak istiyordu ve tek bana yapmak isti
yordu. Bu arada arkadalar, Leila ve arkadalarnn birlikte
yaptklar her eyi yktlar. Olanlar kzlar itti, srayla oynama
y reddettiler ve kzlardan birinin durmalar ya da bir oyunca
geri vermeleri konusundaki szlerini duymazdan geldiler.
leye doru Leila dier kzlarla beraber oyun alannn dier ucu
na ekildi. Birlikte sessiz sakin evcilik oynamak istiyorlard.
Saduyu bize kz ve erkek ocuklarn farkl davrandn sy
ler. Her gn evde, parkta, snflarda bunun byle olduunu gr
31
rz. Ama kltrn bize sylemedii onlara farkl davranmalarn

syleyenin beyinleri olduudur. ocuklarn drtleri o kadar i
gdseldir ki biz yetikinler onlar farkl bir yne ekmeye al
sak bile ortaya kabilirler. Hastalarmdan biri 3,5 yandaki kz
na birok niseks oyuncak verdi, bunlardan biri de oyuncak be
bek yerine verdii krmz bir itfaiye arabasyd. Bir gn kznn
odasna girdiinde kzn itfaiye arabasn bebek beii iinde bat
taniyeye sarm, "zlme araback, her ey yoluna girecek," diye
rek bir ileri bir geri sallarken buldu.
Bu, sosyallemek deildir... O kk kz, niseks beyni evre
sinden etkilendii iin itfaiye arabasn bebek battaniyesine sar
mad. niseks beyin diye bir ey yoktur. O, kendine zg drt
lerle birlikte gelen bir dii beyniyle dodu. Doduklarnda, kzlar
kz olarak, erkekler de erkek olarak oktan ekillenmitir. Do
duklar andan itibaren beyinleri birbirinden farkldr ve beyinle
ri, drtlerini, deer yarglarn ve gerekliklerini kontrol eder.
Beyin grme, iitme, koklama ve tatma biimimizi ekillendi
rir. Sinirler duyu organlarmzdan dorudan beynimize gider ve
btn yorumlama iini beyin yapar. Kafaya inen ve doru yeri
tutturan bir darbe koku alamayacanz ya da tat alamayaca
nz anlamna gelebilir. Ama beyin bundan fazlasn yapar. Dn
yay nasl kavramsallatrdmz belirler -birinin iyi mi yoksa
kt m olduunu dndmz, bugn havadan holanp
holanmadmz ya da bugnn ilerini halledip etmeyecei
mizi belirler. Bunu bilmek iin nroloji eitimi alm olmanz ge
rekmiyor. Kendinizi biraz kt hissettiiniz bir zamanda bir par
a ikolata veya bir kadeh arap ruh.halinizin deimesini sala
yabilir. Gri, bulutlu bir gn parlak bir gne dnebilir ya da
sevdiiniz birine duyduunuz kzgnlk ortadan kalkabilir n
k bu maddelerin iindeki kimyasallar beyni etkiler. Gereklii
niz bir anda deiebilir.
Eer beyindeki kimyasallar farkl gereklikler yaratabiliyorsa iki beyin farkl yapya sahip olduunda ne olur? Her ikisinin
Kadn Beyninin Douu
de gerekliklerinin farkl olaca konusunda phe yok. Beyin

hasarlar, inmeler, lobotomi ve kafa yaralanmalar kiinin haya
tnda nemli olan eyleri deitirebilir. Hatta kiinin karakteri
ni saldrgandan uysala, sevecenden aksiye evirebilir.
Ama zaten bizler ayn beyin yapsyla hayata balamyoruz.
Kadnlarn ve erkeklerin beyinleri doalar gerei farkldr. Bunu
dnn. Bir beyindeki iletiim merkezi dierininkinden byk
se ne olur? Duygusal hafza merkezi birinde dierinden daha b
ykse ne olur? Bir beyin insanlarn yz ifadelerindeki ipulann
dierinden daha iyi okuma yetenei gelitirebiliyorsa ne olur? Bu
durumda karnzda gerekliin, temel deerlerin iletiim, ba
lant kurma, duygusal hassaslk ve sorumluluk olarak belirledii
biri var demektir. Bu kii bu deerleri dierlerinden daha n plan
da tutacaktr ve bu deerlerin nemini anlamayan bir beyne sahip
olan insanlar onu artacaktr. znde kadn beynine sahip biri
olacaktr.
Bizler, yani doktorlar ve bilim insanlar, cinsiyet ayrmnn in
sanlar tarafndan kltrleri erevesinde yaratlm bir kavram ol
duunu, hayvanlar iin geerli olmadn dnrdk. Tp fa
kltesinde okuduum 1970 ve 80'li yllarda hayvan beyninin dii
ve erkeklerde uterusta farkl gelitii ve iftleme, gebelik ve yav
rularn yetitirilmesi gibi drtlerin hayvan beyninde deitirile
mez eyler olduunu gsteriyordu. Oysa bize insanlardaki cinsi
yet ayrmnn ailelerin ocuklan kz ya da erkek olarak yetitirme
lerinden kaynakland retilmiti. Bugn bunun tamamen do
ru olmadn biliyoruz ve geriye, her eyin balad noktaya gi
decek olursak, grnt daha da netleiyor.
1 Vajinal kanaldan geen bir mikrokapslde olduunuzu d

nn, servikse doru sperm tsunamisinin en nnde ilerleme
ye alyorsunuz. Uterusa girdiiniz anda ieri girebilecek ka
dar gl, ansl spermi bekleyen dev, dllenmemi bir yumur
ta greceksiniz. Diyelim ki ieri giren sperm Y deil de X kro
mozomu tayor. te, dllenmi olan yumurta bir kz.
38 haftalk bir srecin sonunda bu ine ba byklnde

ki hcre grubunun bydn, ortalama 3,5 kiloluk ve anne
sinin vcudu dnda yaamak iin gerekli mekanizmay geli
tirmi bir kz bebek haline geldiini grebilirsiniz. Ama beynin
cinsiyet merkezinin devrelerindeki geliimin ou hamileliin
ilk 18 haftas iinde tamamlanr.
8 haftalk olana kadar btn fets beyinleri, kadn beyni gi
bi grnr - dii, doann balang halidir. Eer bir kadn ve
erkek beynini geliirken izler ve zaman iindeki deiimlerini
fotoraflarsanz diyagramlarnn genler ve seks hormonlar ta
rafndan oluturulan mavi izgilerle belirlendiini grrsnz.
8. haftada balayan devasa bir testosteron seli, iletiim merke
zindeki hcrelerin bir ksmn ldrerek bu niseks beyni erkek
beynine dntrr. Ayn srete saldrganlk ve cinsellik hc
relerinde de art grlr. Eer bu testosteron seli gerekle
mezse kadn beyni deimeden bymesini srdrr. Fets ha
lindeki dii beynin hcreleri duygusal geliimi de belirleyen ile
tiim ve balant merkezlerinde younlar. Fetsn bu geliimi
bizi nasl etkiler?
ncelikle geni iletiim merkezi nedeniyle kz ocuk bydk
e erkek kardeinden daha konukan olacaktr. Erkekler gnde orr
talama 7 bin kelime kullanr. Kadnlarsa 20 bin. Kz ocuk pek ok
sosyal durumda erkek kardeinden ok daha farkl iletiim yn
temleri kullanacaktr. Bir dier etkisiyse doal biyolojik kaderimi
zi belirlemesi, her birimizin dnyaya bakn ekillendirmesidir.
f>uygular Okumak G e r e i Okumaktr

Kadn beyninin gelitirdii ilk becerilerden biri yzleri oku
maktr. Eski rencilerimden biri olan Cara, bebei Leila'y dzen
li olarak ziyaretimize getirirdi. Leila'mn byyp deimesini, ge
limesini izlemeyi seviyorduk ve bebekliinden anaokulu ama
34
Kadn Beyninin Douu
gelene kadar onun hemen her dnemini grdk. Daha birka haf
talkken Leila nnde beliren her yz tanmaya alyordu. Per
sonelim ve ben onunla gz temas kuruyorduk, o da ksa sre son
ra bize glmsemeye balad. Birbirimizin seslerini ve yz ifadele
rini taklit ediyorduk ve bu ekilde onunla ba kurmak elenceliy
di. Bir gn onu beraberimde eve gtrmek istedim, zellikle de o
lumla ayn deneyimi yaamam olduumuz iin.
Bu kz bebein bana bakmak istemesinden holanyordum ve
olumun da benim yzmle bu kadar ilgilenmesini istiyordum. O
ise tam aksi biimde davranyordu. Benden baka her eye bak
mak istiyordu -hareket eden eylere, klara, kap kollarna- ama
bana deil. Gz temas kurmak yaplacak ilgin iler listesinin en
alt sralanndayd. Tp fakltesinde btn bebeklerin karlkl ba
kmaya ihtiyalar olduunu renmitim. Bu, anneyle ocuk
arasnda ba kurmann nemli admlarndan biriydi. Aylarca o
lumda bir eylerin korkun ekilde yanl olduunu dndm. O
zamanlar beyinde cinsiyet tarafndan belirlenen farkllklarla ilgili
fazla bir ey bilinmiyordu. Btn bebeklerin yzlere bakmaktan
holandklan dnlyordu ama daha sonra eitimin bu erken
aamalaryla ilgili teorilerin aslnda kadnlar temel alnarak hazr
land ortaya kt. Erkek ocuklar deil, kz ocuklar karlkl
bakmaya akt. Kzlar beyinlerindeki iletiim, gzlemleme ve
duygulan ileme merkezini klten testosteron akmn yaam
yorlard, bu nedenle de bu alanlardaki yetenekleri gelitirme po
tansiyelleri erkek ocuklardan fazlayd. Hayatnn ilk aynda
kz bebein gz temas kurma ve bakma yetenei %400 orann
da artyor, bir erkek bebein yz ifadelerindeki geliimdeyse bu
sre iinde hibir ilerleme olmuyordu.
Kz bebekler duygusal ifadelere ilgili doarlar. Bir baktan,
dokunutan, iletiime getikleri insanlarn tepkilerinden anlam
karabilirler. Bu ipularndan yola karak deerli olduklarna,
sevildiklerine ya da can skc olduklarna karar verirler. Yz
deki ifadeleri oluturan iaretleri ortadan kaldrdnzda ka-
din beyninin gerei belirlemedeki temel talarn da ortadan

kaldrm olursunuz. Bir pandomimciye yaklaan bir kz ocu
unu izleyin. Pandomimcinin yznde bir ifade grmek iin
elinden gelen her eyi yapacaktr. Kk kzlar ifadesiz yzle
re tahamml edemezler. Kendilerine ynelik ifadesiz bir yz
yanl bir ey yaptklar ynnde bir iaret olarak yorumlarlar.
Frizbi kovalayan bir kpek gibi, kk kzlar da bir karlk ala
na kadar yzlerin peinde koar. Kzlar, eer doru hareket
ederlerse bekledikleri karl alabileceklerini dnrler. Bu,
yetikin bir kadn narsist ya da duygusal anlamda uygun ol
mayan bir erkein peinden komaya srkleyen itkinin ayn
sdr: "Eer doru eyi yaparsam beni sevecektir." Depresyon
daki bir annenin ifadesiz yznn -ya da gereinden fazla botoks yaptrm bir annenin yznn- kk bir kz zerindeki
olumsuz etkisini tahmin edebilirsiniz. Yz ifadelerinin eksikli
i kz ocuklar iin kafa kartrcdr ve hatta bekledii tepki
yi alamadn, hak ettii ilgiyi gremediini dnd iin
annesinin onu aslnda sevmediini dnmeye kadar gidebilir.
Enerjisini sonunda kendisine daha fazla tepki veren yzlere y
neltecektir.
Hem kz hem erkek ocuk yetitirmi ya da yetimelerini iz
lemi herkes onlarn farkl biimde gelitiklerini, kz ocuklarn
erkek ocuklarn kurmad duygusal balar kurduklarn gz
lemleyebilir. Ama psikoanalitik teoriler cinsiyet ayrmnn ge
tirdii bu nitelii yanl yorumlayarak, kz ocuklarnn bak
malara ve tepkilere olan hevesini "muhtalk duymak" olarak
deerlendirmi, "srekli ihtiya iinde olma" haline balam
ve onlarn annelerine kar daha zayf, anneden gelecek ilgiye
arsz olduklar sonucuna varmtr. Bakma istei, zayf ya da
muhta olunduu anlamna gelmez; doutan gelen gzlemle
me yeteneinin iaretidir. Bu yetenek doutan, erkeklerinkinden daha olgun olan bir beynin iaretidir ve kz ocuun beyni
nin bir ya da iki yl farkla, daha hzl gelitiini gsterir.
Kadn Beyninin Douu
i t mek, O n a y l a m a k v e f > u y u r m a k
Kzlarn, yz ifadelerini okumak ve ses tonlarn yorumla
mak konusunda gelimi olan beyin devreleri onlar erken
yata sosyal anlamda bakalarnn onayn alp almadklarn
anlamaya iter. Karlarndaki bireyin kendilerine ve hareketle
rine kar ne hissettiini zebilirler. Cara, Leila'y insan iine
karabildiini grd iin armt. "Bu byleyici. Bir res
toranda oturuyoruz ve daha 18 aylk olan Leila elimi kaldrd
m anda arap kadehime uzanmay brakmas gerektiini bi
liyor. Ve fark ettim ki, eer babasyla tartyorsak, ikimizden
biri ona bakana kadar elleriyle yiyor. Ancak tartmay kesip
ikimizden biri dikkatini ona ynelttiinde yeniden ataln eli
ne alyor."
Bu ksa etkileimler Leila'nm, ailesinin yz ifadelerinden ku
zeni Joseph'in byk ihtimalle dikkat dahi etmeyecei ipular
yakaladn gsteriyor. Teksas niversitesi'nde yaplan bir ara
trmaya gre 12 aylk kz ve erkek ocuklar gzlemleme konusun
daki ilgilerinde ve yeteneklerinde farkllklar gsteriyor. Bir r
nekte, kz ocuk ve annesi bir odaya almyor, birlikte oturtuluyor
lar ve oyuncak bir inee dokunmamalar konusunda onlara tali
mat veriliyor. Anne kenara ekiliyor. Her hareket, her bakma,
her sz kameraya alnyor. Anneleri onlara ayrntl olarak aklamasa bile kz ocuklardan ok az dokunulmas yasaklanan obje
ye dokunuyor. Kzlar annelerinin yzne erkek ocuklardan on
ila yirmi kez daha fazla bakyor, onaylama ya da onaylamama be
lirtisi olan iaretleri aryorlar. Erkek ocuklarsa tam aksine, oda
nn iinde dolap ender olarak annelerine bakyor. Sk sk yasak
objeye dokunuyor ve bunu anneleri "Hayr!" diye barsa bile ya
pyorlar. Bir yandaki erkek ocuklar, testosteron etkisindeki er
kek beyinleri tarafndan ynlendirilerek evrelerini aratrma ih
tiyac duyuyorlar ve evrelerindeki objelere dokunmann yasak
olup olmamas onlar ilgilendirmiyor.
Kz ocuklar, beyinleri testosteron akmna uramam, duy

gu ve iletiim merkezleri bozulmam halde kaldndan yz
ifadelerini okumakta ve sesleri yorumlamakta erkek ocuklara
gre daha gelimi olarak dnyaya gelirler. Tpk kedi ve kpek
lerin duyamadklar sesleri duyan yarasalar gibi, kzlar da insan
seslerinin frekanslar ve tonlar konulunda erkek ocuklarn du
yamadklar ayrmlar fark edebilirler. ocukken bile kzlarn
annelerinin lks paket ktlarn saklad ekmeceleri ap i
lerini kartrmamalar gerektiini anlamalar iin annelerinin
ses tonlarndaki ufak deiimleri duymalar yeterlidir. Oysa bir
erkek ocuu, Noel'de verilecek hediyelerin paketlerini amak
tan ve ktlar yrtmaktan alkoymann yegne yolu onu paket
lerden fiziksel olarak uzak tutmaktr. Bu, ocuun annesini gr
mezden gelmesinden deil, fiziksel olarak annenin ses tonunda
ki uyary duyamamasndan kaynaklanmaktadr.
Bir kz ocuk ayn zamanda karsndaki kiinin yz ifade
sinden kendisini dinleyip dinlemediini anlama yeteneine de
sahiptir. 18 aylkken Leila'nm sessiz kalmasn salamak imkn
szd. Bize sylemeye alt eylerin hibirini anlamyorduk
ama ofisteki herkese bararak bir eyler sylyor, hepimizi an
lalmaz kelimeler yamuruna tutuyordu. Hepimizi, onaylayp
onaylamayacamz grmek iin deniyordu. Eer en ufak bir il
gisizlik belirtisi gsterirsek ya da bir saniye iin bile gz temas
n kesecek olursak ellerini beline koyup ayan yere vuruyor ve
homurdanyordu. "Dinle!" diye baryordu. Gz temasnn ol
may onu dinlemediimiz anlamna geliyordu. Cara'yla koca
s Charles, Leila kendisinin de evdeki btn konumalara katl
mas gerektiini dnd iin endieliydiler. O kadar talepkrd ki kzlarn marttklarn dnyorlard. Ama iin asl
bu deildi. Bu sadece, kzlarnn beyninin benlik duygusunu
onaylatma arayyd.
Kz ocuunun evresindekiler ve ailesi tarafndan dinlenip
dinlenmedii, karsndakiler tarafndan ciddiye alnp alnmad
Kadn Beyninin Douu
ileriki yalarda zgvenini biimlendirecek nemli etmenler

den biridir. Henz dil yetenekleri gelimemi olsa bile, gsterdi
inden daha fazlasn anlar ve daha siz fark etmeden dikkatinizin
daldn kefedebilir. Karsndaki yetikinin kendisini anla
yp anlamadn bilebilir. Eer yetikin onunla ayn dalga boyu
na gemeyi baarabilirse bu, kz ocuun nemli olduunu ya da
baarl "biri" olduunu hissetmesini salar. Eer balant kura
mazsa, baarsz "biri" olduunu dnecektir. zellikle Char
les, kzyla iletiimini koruyabilmek iin ne kadar enerji ve odak
lanma gerektiini grnce armt. Charles, onu dikkatlice din
lediinde kznn daha fazla gven duymaya baladn kefetti.
6 m p a ti
letiim ve duygusal yeteneklerindeki stnl kz bebein
davranlarnda hemen hissedilir. Yllar sonra Cara olunu kuca
na aldnda onun neden kz Leila gibi hemen sessizlemedii
ni anlayamamt. Bunun daha farkl ve yaygarac bir karakterin
gstergesi olduunu zannediyordu. Oysa byk ihtimalle bu
davran farklln aklayan en nemli etken, empati kurma ye
teneini de belirleyen cinsiyet farkyd. Kz bebek iin annesiyle
balantya gemek, onun hissettiklerini alglamak daha kolaydr.
Kzlar yattrc davranlara ok daha erken tepki verir, alama
y ve barmay brakrlar. Harvard Tp Fakltesi'nde yaplan bir
almada kz bebeklerin annelerini erkek bebeklerden daha iyi
anladklar gzlemlenmitir.
Baka bir alma, yeni doan kzlarn 24 saatlik olmadan di
er bebeklerin stresten kaynaklanan alamalarna -v e yz ifa
delerine- erkek bebeklere kyasla daha fazla tepki verdiklerini
gstermitir. Kzlar daha bir ya gibi erken bir zamanda baka
larndaki gerilim belirtilerine tepki vermeye balarlar, zellikle
mutsuz ya da ac eken insanlara tepki verirler. Bir gn kendi
L o u a n n B r i z e d i n e Katin Beyni
mi biraz mutsuz hissediyordum, bundan Cara'ya bahsettim. 18

aylk olan Leila, ses tonumu yakalad, kucama trmanp ku
laklarmla, salarmla ve gzlmle oynamaya balad. Yz
m ellerine ald ve dorudan gzlerimin iine bakt, annda
kendimi daha iyi hissetmeye baladm. Bu kk kz ne yapt
n tam olarak biliyordu.
O dnemde Leila, bebek ergenlii olarak adlandrlan hormonal dnemden geiyordu. Bu dnem erkek ocuklarda sadece do
kuz ay srerken kzlar iin 24 ay uzunluundadr. Bu dnemde
yumurtalklar ok yksek miktarda strojen retmeye balar -n e
redeyse yetikin bir kadnnki kadar- ve bu strojen, kz bebein
beynine hcum eder. Bilim insanlar bebekteki bu strojen akm
nn yumurtalklann ve beynin reme yetisinin gelimesi iin
nemli olduunu dnmektedir. Bu yksek miktardaki strojen
ayn zamanda beynin de daha hzl gelimesine yol aar. Beyin
byr ve nron retmeye balar, kz bebein gzlemleme, hisset
me ve iletiim merkezi daha da geliir. strojen, kz ocuun be
yin devrelerinde o dneme kadar gelitirdii yeteneklerde uz
manlamasn, sosyal nanslar fark etmesini ve cinsel kimliini,
dourganlm gelitirmesini salar: te bu nedenle daha bebek
beziyle dolarken duygusal adan bu kadar uyumlu ve gelimi
lerdir.
f n n pd p n G e n l e r d e n f a z l a s n
M i r a s f ll m a k
Gzlemleme ve duygusal ipularn yakalama yetenei saye
sinde, kz ocuu aslnda annesinin sinir sistemini kendine kop
yalar. Sheila bana geldiinde ocuklaryla baa kabilmek iin yar
dmm istiyordu. lk kocasndan iki kz vard: Lisa ve Jennifer. Lisa doduunda Sheila hl mutluydu ve evlilii yolunda gidiyor
du. Becerikli ve ocuuna iyi bakabilen bir anneydi. Jennifer do
40
Kadn Beyninin Douu
duundaysa daha 18 ay gemeden koullar tamamen deimi,

kocas baka kadnlarla birlikte olmaya balamt. Kocasnn ili
ki kurduu kadnn kocas Sheila'y rahatsz ediyordu. ler daha
da ktye gitti. Sheila'nn sadakatsiz kocasnn gl ve zengin
bir babas vard ve eer kocasn terk etmeyi denerse ya da baka
bir eyalette yaayan ailesinin yanna tanmay dnrse ocuk
lar karacan sylyordu.
Jennifer, ocukluunu bu gergin ortamda geirdi. Daha alt
yama gelmeden evresindeki herkesten phelenmeye balad.
Annesi ikinci kez evlendiinde de ablasna, yeni ve sevgi dolu
vey babalarnn annelerini aldattndan emin olduunu defa
larca syledi. Jennifer bundan ok emindi ve phelerini dile ge
tirmeyi srdrd. Lisa en sonunda annelerine giderek bunun
doru olup olmadn sordu. Yeni ei aldatacak tipte bir adam
deildi ve Sheila bunu biliyordu. Kk kznn neden son dere
ce takntl bir biimde bu fikre saplanm olduunu anlayamyordu. Jennifer iinde byd gvensizlik ortamnda oluan
sinir yapsnn etkilerini yayordu, bu nedenle de evresindeki
herkes ona gvenilmez ve tehdit unsuru olarak grnyordu,
ki kardei de ayn anne yetitirmiti ama farkl koullarda. Kz
lardan birinin beyin devreleri gvenli bir anne tarafndan ekillendirilirken dierininki korku dolu ve endieli bir anne tarafn
dan ekillendirilmiti.
Kz ocuklarn hayatlarnn ilk iki ylnda ahit olduklar,
sindirdikleri "sinir sistemi ortam" onlarn gereklik alglarn
hayatlarnn sonuna kadar etkiler. Memelilerde yaplan alma
lar, sakin bir ortamda ya da gergin bir ortamda bymenin -b u
na epigenetik damga deniyor- nesiller boyunca aileyi etkileye
bileceini gsteriyor. Michael Meaney'nin grubunun memeli
lerde yapt aratrmalar, dii yavrularn kiiliklerinin ve dav
ranlarnn annelerinin ne kadar sevecen ve sakin olduuyla
doru orantl olarak deitiini gstermitir. Bu ilikinin do
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Be/ni
ruluu primatlar kadar insanlar zerinde yaplan deneylerle de

ispatlanmtr. Gergin anneler genelde daha az sevecen olur ve
onlarn gergin sinir sistemlerini hisseden kz ocuklarn gerek
lik alglar da deiir. Bu bilisel olarak ne renildiiyle deil,
nrolojik dzlemde hcresel mikrodevreler araclyla neyin
zmsendiiyle ilgilidir. Bu, iki kz kardein nasl olup da bir
birlerinden tamamen farkl bak alarna sahip olduklarn
aklayabilir. Grne gre, erkek ocuklar annelerinin sinir
sistemiyle bu kadar etkileim iine girmiyorlar.
Nrolojik etkileim hamilelik srasnda balar. Hamilelik s
rasnda yaanan gerilim, zellikle kz ocuklarda duygusal re
aksiyonlara ve stres hormonu reaksiyonlarna yol aar. Bu etki,
yaplan deneylerde olaklarda da gzlemlenmitir. Stres altn
daki kz bebekler doumdan sonra ok daha kolay alama ei
liminde olur, genelde sakin deildirler ve erkek bebeklerden da
ha gergindirler. Hamilelik dneminde strese maruz kalan kz
bebekler, kalmayanlara gre ok daha fazla duygusal gerilim
belirtisi gsterir. Yani dnyaya gelmeyi planlayan bir kz ocu
uysanz, gergin olmayan, sakin bir.ev hayat, sevdii bir part
neri ve kendisini destekleyecek bir ailesi olan bir anne semeye
zen gsterin. Ve eer hamile bir anneyseniz, rahatlamaya al
n ki kznz da byynce rahatlamay baarabilen biri olsun.
Kavga etm ein

Peki neden kz ocuklar yzleri okumak, ses tonlarndaki,
duygulardan kaynaklanan deiimleri fark etmek ve bakala
rndaki, szlerle ifade edilmeyen ipularn yakalamak konu
sunda bu kadar yetenekli bir makine olarak dnyaya geliyor?
Bir dnn. Byle bir makine ancak iletiim kurmak iin yara
tlmtr. Kadn beyninin temel ilevi budur ve kadnlan doum
larndan itibaren bunu gerekletirmeye ynlendirir. Bu binlerce
Kadn Beyninin Douu
milenyumluk evrimin bir sonucudur ve bir zamanlar olduu gi

bi bugn de hayat idame ettirebilmek, hayatta kalmak adna b
yk nem tar. Eer yzleri ve ses tonlann okuyabilirseniz bir
bebein neye ihtiyac olduunu anlayabilirsiniz. Sizden daha
byk, daha saldrgan olan erkein ne yapacan nceden kes
tirebilirsiniz. Ve daha kk olduunuza gre, maara adam
nn -ya da adamlarnn- saldrs karsnda dier kadnlarla bir
lik olmanz, birlik olabilmek iin de onlarla balant kurabilme
niz gerekir.
Eer bir kz ocuuysanz, sosyal uyumu koruduunuzdan
emin olmaya programlanmsnzdr. 20. yzylda artk bu ka
dar nemli olmasa bile bu, beyin iin lm kalm meselesidir.
Bunu, iki buuk yandaki ikiz kz ocuklarnda gzlemleyebili
riz. Her sabah kzlar birbirlerinin giysi dolabna trmanp dolap
ta asl giysileri alyorlar. Birinin pembe, dierinin yeil bir kya
feti var. Anneleri ne zaman birbirlerinin giysilerini giydiklerini
grse kkrdamadan edemiyor; yeil stle pembe pantolon,
pembe stle yeil pantolon. kizler bunu kavga etmeden yap
yor. "Pembe pantolonunu dn alabilir miyim? Daha sonra ge
ri vereceim. Sen de benim yeil pantolonumu alabilirsin," ge
nelde kurduklar diyaloga bir rnek. Eer ikizlerden biri erkek
olsayd senaryo farkl olurdu. Erkek ocuk giymek istedii ti
rt kapard ve kz kardei onunla konumay denese bile so
nunda kz karde, erkek kardeinin iletiim yetenei kendisininki kadar gelimemi olduundan gzyalarna boulurdu.
Testosterona boulmam, strojen hkimiyeti altndaki ti
pik kzlar uyumlu ilikiler kurmaya ve kurduklar ilikilerdeki
ahengi korumaya zen gsterirler. Erken dnemlerinden itiba
ren barl insan ilikilerinden oluan dnyalarnda rahat ve
mutludurlar. atmalardan kanmaya alrlar nk bu,
onaylanma, sevecenlik ve iletiim iinde olma ihtiyalaryla e
liir. Kzlarn beynindeki 24 aylk strojen banyosuyla geen be
bek ergenlii dnemi iletiime dayal sosyal balar kurma iste
ini daha da glendirir. Leila ve oyun arkadalarnn parkta

oynarken balarna gelen de budur. Tanmalarndan daha bir
ka dakika sonra birbirlerine oyunlar nerir, birlikte alr ve
kk bir topluluk olutururlar. Birlikte oynamaya ve belki de
arkadala giden ortak bir zemin bulurlar. Peki Joseph'in g
rltl giriini hatrlyor musunuz? Bu, genellikle gn mahve
der ve kzlarn beyinleri tarafndan aranan uyumu bozar.
Deborah Tannen'in de iaret ettii gibi, kk ocuklarda
cinsiyetler arasndaki konuma farkllklarn -cinsiyete [gederlect)- belirleyen beyindir. Tannen, 2 ile 5 be ya aras ocuk
larla yaplan deneyler sonucunda kzlarn genellikle, "Haydi
evcilik oynayalm," gibi birlikte hareket etmeye ynelik cmle
ler kurduklarn tespit etmitir. Kzlar, aslnda, dorudan ne ya
pacaklarn sylemeden bakalarn etkileyerek fikir birlii olu
turmad iin dil kullanmay ok erken yalarda renirler.
Leila oyun alanndayken, arkadalarna birlikte oyun oynamay
nerdi: "Alveri." ne atlmak yerine evresine baknp bir
yant beklemeye balad. Benzer bir olay, arkadalarna oyun
nerisi olarak, "Bebek" diyen ve onlarn yantlarn bekleyen
baka bir kzla gerekleti. almalarda da gzlemlendii ze
re kzlar toplu olarak kararlara katlr ve gerilimi, atmay ya
da stat belirleyici etkenleri ortadan kaldrrlar. ounlukla ar
kadalarnn nerilerini onaylarlar ve kendi fikirleri olduunda
bunu ounlukla soru yoluyla gndeme getirirler, "Bu oyunda
retmen ben olacam, tamam m?" gibi. Genleri ve hormonla
r beyinlerinde onlara sosyal balantlarn ve iletiimin varlkla
rnn merkezi olduunu syleyen bir gereklik yaratr.
Erkek ocuklar da bu sylemin nasl kurulacan bilirler, is
terlerse kendilerini benzer biimlerde ifade edebilirler ama ara
trmalar ounlukla bu yntemi kullanmadklarn gsteriyor. Bu
nun yerine genelde, emretmeye ynelik bir dil kullanmay tercih
ederler. Emirler yadrr, bbrlenir, tehdit eder, arkadalarnn
yorumlarn dinlemez, bakalannn konumalarna engel olurlar.
44
Kadn Beyninin Douu
Joseph oyun alanna geldikten ksa sre sonra Leila alamaya ba

lyordu. O yataki olan ocuklar istedikleri eyi, ne olursa olsun
almak iin harekete gemekte tereddt etmeyeceklerdir. Joseph,
Leila'mn oyuncaklarn ne zaman isterse alyor ve genelde dier
kzlarla beraber yaptklar her eyi bozuyordu. Olanlar bunu bir
birlerine srekli olarak yaparlar nk tartma kmasndan e
kinmezler. Risk umurlarnda deildir. Rekabet yaplarnn bir
parasdr. Ve genelde kzlarn yorumlarn ve emirlerini duymaz
dan gelirler.
Testosteron tarafndan ekillendirilen erkek beyni, kadn bey
niyle benzer biimde sosyal balar kurma arayna girmez. Top
lumsal ayrntlar alglayamamakla ilgili bozukluklar -otizm spektrumlar ve Asperger Sendromu gibi- erkeklerde kzlara oranla se
kiz kat daha yaygndr. Bilim insanlar artk tek doz X kromozo
muna sahip tipik erkek beyninin (kzlarda iki X vardr) gelime a
nda testosteronla dolarken daha kolay sosyal rahatszlklar geli
tirdiini dnyorlar. Bu tr bozukluklar olan insanlarda ekstra
testosteron ve genler beynin duygusal ve sosyal hassasiyet devre
lerinden bir ksmn yok ediyor olabilir.
T o p l u l u k Kurmak s t i g o r f m a a d e e
Kendi K o u l l a r n d a
ki buuk yama gelindiinde kzlardaki bebek ergenlii so
na erer ve kzlar daha sakin bir dneme geerler. Yumurtalklar
dan gelen strojen akm geici olarak kesilir. Nasl? Bunu henz
bilmiyoruz. Ama strojen ve testosteron seviyelerinin hem erkek
hem de kz ocuklarda ocukluk dnemi boyunca ok dk ol
duunu biliyoruz -yine de kzlar erkeklere kyasla 6-8 kat daha
fazla strojene tabi olurlar. Kadnlar "arkalarnda braktklar kz
ocuu"ndan sz ettiklerinde, bahsettikleri genelde hayatlarnn
bu dnemidir. Ergenliin tam zamanl Rock'n Roll'undan nce-
ki sakin dnemdir bu. Kzlar en yakn arkadalarna yrekten

baldrlar, erkeklerle oynamaktan fazla holanmazlar. Aratr
malar bu durumun hemen her kltrde iki ile sekiz ya aras kz
ocuklarda geerli olduunu gstermitir.
Ben ilk oyun arkadam Mikey'le tantmda iki buuk ya
ndaydm, o ise yandayd. Ailem Mikey'nin ailesinin Kan
sas, Quincy sokandaki evlerinin hemen yanma tanmt ve
arka bahelerimiz bitiikti. Kum havuzu bahenin bizim taraf
mza ait blmnde yer alyordu ve ortada baheyi ikiye blen
bir salncak vard.
Annelerimiz, ksa srede arkada oldular ve ocuklarnn
birlikte oynamasnn getirdii avantajlar kefettiler. Sohbet
edebiliyor ya da bize srayla gz kulak olabiliyorlard. Anneme
gre Mikey ve ben ne zaman kum havuzunda oynasak beni
kurtarmak iin koarak gelmesi gerekiyordu, nk Mikey be
nim oyuncak kreimi ya da baka eyalarm alyor ve kendioyuncaklarma dokunmam yasaklyordu. Ben protesto etmek
iin alarsam, Mikey barmaya ve tepinmeye balyor ve anne
si benim oyuncaklarm ondan kurtarmak iin geldiinde zeri
mize kum frlatyordu.
Annelerimiz tekrar tekrar denediler, nk birlikte zaman
geirmeyi seviyorlard ama Mikey'nin annesi ne yaptysa -bar-'
mak, konuarak anlamaya almak, yasaklar getirmek, ceza
landrmak-onun bu davrann deitirmesini salayamad. En
sonunda annem bana yeni oyun arkadalan bulmak iin sokan
dier ucundaki ailelerle grmeye balad; bazen kavga etseniz
de sonunda anlamaya varabileceiniz, sizi krmak isterse sz
ckleri kullanan ama asla elini kaldrmayan, vurmayan, yumruk
atmayan kz ocuklar. Mikey'le her gn ettiimiz kavgalardan
yorulmaya balamtm ve bu deiiklikten memnundum.
Neden ayn cinsten oyun arkadalarnn tercih edildii hl
bir sr olarak kalmay srdryor ama bilim insanlar temel be
yin hareketlerinin bu nedenlerden biri olabilecei yolunda var46
Kadn Beyninin Douu
saymlar retiyor. Kzlarn sosyal, szel ve iliki kurma yetenek

leri erkeklerinkinden yllar nce geliiyor. letiime geme ve
iliki kurma yntemleri birbirinden tamamen farkl ve bu da
byk ihtimalle beyinlerindeki farkllklarn bir sonucu. Tipik
erkek ocuklar gremekten, dvmekten, arabalarla oyna
maktan, kamyonlardan, kllardan, silahlardan ve grltl
-mmknse patlayc- oyuncaklardan holanyor. Ayrca ba
kalarn tehdit etme eilimleri ve atmaya girme hevesleri iki
yandan itibaren balyor ve oyuncaklarn paylamaya da ile
tiim kurmaya da kzlar kadar hevesli deiller. Tipik kzlarsa
tam aksine, sert oyunlardan holanmyorlar -eer ok itiip ka
kma olursa oynamay brakyorlar. Eleanor Maccoby'ye gre
kzlar kendi yalarnda -onlara sorarsanz sadece elenen- er
kekler tarafndan ok fazla itilip kakldklarnda oyun alann
dan uzaklap tercihen iinde olanlarn yer almad baka bir
oyun bulmay tercih ediyorlar.
Aratrmalar, kzlarn srayla oynamay erkeklere gre yir
mi kat daha fazla tercih ettiklerini ve oynadklar oyunlarn ge
nellikle sevecenlie ya da iletiime dayal olduunu gsteriyor.
Tipik kadn beyni bu davran biimini gelitiriyor. Kzlarn
oyunlarda kendini gsteren ve beyin geliimleri tarafndan be
lirlenen sosyal gndemi yakn birebir ilikiler kurmak. Erkek
ocuklardaysa oyunlar insan ilikileriyle deil, oyunun ya da
oyuncan kendisiyle ilgili. Bu oyunlar ayn zamanda sosyal
stat, g, alan savunmas ve fiziksel g gsterisi de barnd
ryor.
2005 ylnda ngiltere'de yaplan bir almada drt yanda
ki kz ve erkek ocuklar sosyal yetenekleri bakmndan karla
trldlar. Bu karlatrma dier ocuklardan kann onlarla oy
namak istediine dayandnlan bir poplerlik derecelendirmesi
de ieriyordu. Kk kzlar ak farkla kazandlar. Bu ocukla
rn, 12-18 haftalkken, beyinleri cinsiyete gre ekillenmeye ba
ladnda testosteron lmleri de yaplmt. En az miktarda
testosterona maruz kalanlar drt yandayken en iyi sosyal ili

ki kuranlar oldular. Bunlar, kzlard.
Dii primatlar zerinde yaplan aratrmalar cinsel farkllkla
rn doutan geldiini ve doru miktarda hormon salglarna ba
l olduunu gsteriyor. Aratrmaclar ocukluk dnemindeki dii
primatlarda strojen akmn engellediklerinde diiler, normal di
ilerin gsterdikleri alanlara ilgi gstermediler. Aratrmaclar dii
primat fetslerine testosteron enjekte ettiklerinde, bu diiler by
dklerinde dier diilerden daha saldrgan oldular. Bu, insanlar
iin de geerli. Her ne kadar kz bebekler zerinde strojeni dur
durma yolunda deneyler yaplmayp, insan fetslerine testosteron
enjekte edilmediyse de beynin bu ekilleniini ender grlen (yir
mi bin ocukta bir) bir enzim bozukluu olan "Konjenital (Dou
tan) Adrenal Hiperplazi" (KAH) hastalar sayesinde bu etkinin in
sanlar iin de geerli olduunu syleyebiliyoruz.
Emma, bebekleriyle oynamak istemiyordu. Kamyongtlerden
ve aalara trmanmaktan, bir eyler ina etmekten holanyordu.
Eer iki buuk yandayken ona kz m erkek mi olduunu sorsaydmz size erkek olduunu syler ve suratnza bir yumruk
atard. Sonra da nne kan herkese tekme atarak komaya ba
lard. Sertti ve okulundaki dier kzlar onunla oynamak istemi
yordu, ayrca dil ve iletiim yetenekleri bakmndan da dier kz
larn gerisindeydi. Emma, yine de teyzesinin onu giydirmesinden
ve san yapmasndan holanyordu. Bir bisikleti, profesyonel
atlet ve fen retmeni olan annesi Lynn, Emma'y bana getirdiin
de kznn neden byle olduunu merak ediyordu. Kendisinin
sporcu olmasnn ve kiiliinin kzn etkileyip etkilemediini bil
mek istiyordu. Genelde Emma gibi kzlarn ou sadece "erkek
Fatma"drlar ama Emma'da KAH vard.
KAH, fetsn yksek miktarda testosteron, saldrgan cinsiyet
hormonu, salglamasna yol aar, adrenalin oranlan hamileliin
sekizinci haftasndan yani beynin kadn veya erkek beyni olarak
ekillenmeye balamasndan itibaren yksektir. Bu dnemde be
Kadn Beyninin Douu
yinleri testosterona maruz kalan kzlara bakacak olursak, bu kz

larn davranlarnn ve muhtemelen beyin yaplarnn diilerinkinden ok erkeklerinkine benzediini grrz. Muhtemelen di
yorum nk bir ocuun beynini incelemek kolay deildir. ki
yandaki bir ocuun uyutulmadan MRI's ekilirken hi kml
damadan saatlerce oturduunu dnebiliyor musunuz? Ama
davranlardan birok sonu karabiliriz.
KAH almalar testosteron akmnn kzlarn beyninin nor
mal ekillenmesini deitirdiini delillerle ortaya koyuyor. Bir
yandaki KAH hastas kzlar kendi yalarndaki dier kzlara
Kyasla ok daha az gz temas kuruyor. Testosterona maruz ka
lan bu kzlar, bydkleri zaman bebekleriyle oynamaktan ve
prenses kyafeti giymektense hareketli ve sert oyunlar oynama
ya, canavarlar ve aksiyon kahramanlaryla ilgili izgi filmler iz
lemeye daha dkn oluyorlar. Uzamsal testlerde tpk erkek
ocuklar gibi dier kzlardan daha baarllar. Szel yetenekler
le ilgili davran, empati, itenlik gibi alanlarda yaplan ve kz
larn baarl olduu testlerdeyse geride kalyor ve daha dk
puanlar alyorlar. Btn bunlar kadn ve erkek beyinlerinin sos
yal balantlar kurmalarnn ve bu balantlarn biiminin sade
ce genlerle deil, fetsn beynine giden testosteron miktaryla
da doru orantl olduunu gsteriyor. Lynn, kimse ona daha
nce KAH'n beyin zerindeki etkisini aklamadndan, so
nunda ocuunun davranlaryla ilgili bilimsel bir aklama
bulduu iin rahatlad.
Cinsiyet Citimi
Cinsiyete zg davranlarda kesinlikle en byk rol doa
oynar ama deneyim, pratik yapmak ve bakalaryla karlkl
iletiim, nronlar ve beynin balantlarn ekillendirebilir.
Eer piyano almay renmek istiyorsanz pratik yapmanz ge-
rekir. Her almanzn ardndan beyniniz bu aktiviteyle ilgilen

mesi iin daha fazla nronu grevlendirir, en sonunda da bu n
ronlarn izledii zel devreler oluur, yle ki piyanonun bana
oturduunuzda almak doanzn bir paras haline gelir.
Anne ve baba olarak ocuklarmzn tercihlerine karlk ve
ririz. Aktiviteyi, bazen hi farknda olmadan -annemizin g
lmsemesini, oyuncak trenin ddn- tekrarlarz. Bu tekrar
lar bebein karsna kan her veriyi ileyen ve ilgisini eken
her eye karlk veren beynindeki nronlar ve devreleri g
lendirir. Bu dng devam eder ve ocuklar kendi cinslerine z
g alkanlklar renirler. Kk kzlar yz ifadelerine ok iyi
yant verdiklerinden anne ve baba yz ifadelerini eitlendire
cek ve bunun sonucunda kk kzn karlk vermekte daha da
iyi olmas kanlmaz olacaktr. Yz ifadelerini renmekle ilgi
li yeteneklerini gelitirebilecei her aktivite ona ekici gelecektir
ve beyni bu aktivite iin gittike daha fazla nrgn grevlendire
cektir. Cinsiyet eitimi ve biyoloji bizi biz yapmak konusunda
ibirlii yaparlar.
Yetikinlerin, kzlarn ve erkeklerin davran biimleriyle il
gili beklentileri beyindeki devrelerin ekillenmesinde nemli rol
oynar. Wendy, kz Samatha'ya kendisinin kzlarn daha narin,
erkeklerden daha az macerac olduklaryla ilgili nyarglarn
dayatsayd kznn hayatn zehir edebilirdi. lk karlamamz
da Wendy bana kznn jimnastik salonundaki merdivene ilk
kez tek bana trmanrken sanki izin almak ister gibi kendisine
baktn syledi. Eer annesinin yznde onaylamayan ya da
korkulu bir ifade grseydi byk ihtimalle merdivene trman
may brakr, aa iner ve annesinden yardm isterdi - kzlarn
%90'nm yapt gibi. Wendy'nin oluysa o yatayken asla an
nesinin ne dndne bakmakla uramazd. Tek bana tr
manmaya, bamszla ynelik bu ilk admn annesinin onay
layp onaylamadna aldrmazd. Samantha da belli ki kendisi
ni "byk bir kz" olmaya ynelik bu adm atmaya hazr his
50
Kadn Beyninin Douu
setmiti. Wendy korkusunu bastrmay baard ve kzma, ihti

ya duyduu onay verdi. Bugn, "keke kameram yanmda ol
sayd," diyor, kznn yere indii andaki grntsn ve y
zndeki ifadeyi ekebilmek istermi. Kznn yz, gurur ve he
yecanla aydnlanm ve hemen ardndan annesinin yanna ko
up ona sarlm.
Beynin olumasndaki ilk etken genler ve hormonlar olmas
na ramen beynin ekillenmesi srecinde sonradan devreye
giren insanlarla ve evreyle etkileim gibi faktrleri de gz ard
edemeyiz. Annenin ya da bakcnn ses tonu, dokunuu ve keli
meleri bir ocuun beyninin olumasna yardm ediyor ve o
cuk gerekliinin ekilleniini etkiliyor.
Bilim insanlar hl doann bize verdii beynin ne kadar
nn yeniden ekillendirilebileceini tam olarak bilmiyorlar. Ge
nel kannn aksine, baz aratrmalar kadm ve erkek beyninin
evresel etkenlere kar farkl genetik yatknlklar olabileceini
gsteriyor. Ne olursa olsun, "genetik mi, evre mi?" tartmas
n bir tarafa brakmamz gerektii ortada, nk ocuklarn bey
ninin geliiminde her ikisinin de rol oynad kesin.
Patronluk Taslayan eyin

Eer kk bir kz ocuu annesiyseniz, onun her zaman, iin
de yaadmz kltrn bizi inandrd gibi itaatkr ve cici olma
dn ilk elden bilirsiniz. Kzlarnn istediklerini elde etmek iin
neler yapabildiklerini fark ettiinde birok evebeyn hayal krkl
na urar.
Leila, "Tamam baba, imdi oyuncak bebekler yemee gidi
yor, elbiselerini deitirmeliyiz," diyor bebeklere parti kyafetleri giydirmeye balayan babas Charles'a. Leila, "Baba, hayr!"
diye baryor. "Parti elbiseleri deil. Yemek kyafetleri! Aynca
byle konuma. Sana ne syle dediysem onu sylemen gereki
yor. imdi dzgn syle."
"Tamam Leila, sylediini yapacam. Ama sylesene bana,

neden annenle deil de benimleyken bebeklerle oynamay ter
cih ediyorsun?"
"Sen benim sylediim gibi oynuyorsun da ondan." Bu ya
nt karsnda Charles donakalmt. Leila'nn kstahl Cara'y
da aknlk iinde brakmt.
ocukluktaki duraklama dneminde her ey o kadar da gnlk
gnelik deildir. Kk kzlar ounlukla sert hareketlerle saldr
ganlamazlar, erkek ocuklar gibi gremeye ynelmezler. Kzlarn
erkeklerden daha gelimi sosyal yetenekleri, empati zellikleri ve
duygusal zeklan olabilir ama bu sizi yanltmasn. Bu, kz ocukla
rn beyinlerinin istedikleri eyi elde etmek iin ellerinden geleni
yapmaya programlanmam olduu anlamna gelmez. Aksine, her
biri hedeflerine ulama yolunda kk diktatrler haline gelebilir
ler. Kk bir kzn beyninin emrettii hedefler nelerdir? Balant
kurmak, topluluk oluturmak ve dnyay merkezinde yer alabilece
i ekilde dzenlemek ve ynetmek. Kadn beyninin saldrganl
bu noktada ortaya kar - kendisi iin nemli olan korur ve onun
iin nemli olan, kanlmaz olarak ilikilerdir. Ama saldrganlk
bakalarn uzaklatrabilir ve bu, beynin ulamak istedii sonucu
elde etmesini engelleyecektir. Bu nedenle, kz ocuklar ilikilerden
oluan dnyalanmn merkezinde yer almakla bu ilikilerden uzak
lama riski arasndaki ince izgide yrrler.
Gardroplarn paylaan ikizleri hatrlayn? Biri dierine
pembe pantolonunu dn alp karlnda yeil pantolonunu
vermeyi teklif ettiinde durumu yle bir ayarlamtr ki kardei
hayr derse "kt adam" konumuna decektir. Pantolonu kap
mak yerine istediini elde etmek iin en gelimi yeteneini kul
lanr -konum a yeteneini. Kz kardeinin bencil biri gibi grn
memeyi istediine gvenmektedir ve hakl da kar, kardei ona
pembe pantolonu verir. Aralarndaki ilikiyi bozmadan istedii
ni elde etmeyi baarr. Bu pembe renkli bir saldrganlktr. Sal
drganlk her iki cins iin de sa kalma anlamna gelir ve her iki
Kadn Beyninin Douu
beynin de bu konuyla ilgilenen devreleri vardr. Sadece kzlarda,

zgn beyin devrelerini yanstan bir biimde saldrganlk daha
alttan alta bir yaklamdr.
Kzlarn doutan iyi davranma eiliminde olduklarn sy
leyen sosyal ve bilimsel gr, erkeklerle aralarndaki farkllk
tan domu yanl bir kliedir. Kadnlar birbirlerini yere serme
ye ihtiya duymadklarndan erkeklerden daha az saldrgan g
rnrler. Buna karlk hangi standartlar gz nnde bulundu
rulursa bulundurulsun erkekler kadnlara kyasla yirmi kat da
ha saldrgandr, hapishane sistemine stn kr bir bak bile
blnu dorulayacaktr. letiime ak, sosyal kadn beyninin s
cak parlts tarafndan uyutulduumdan, az kalsn saldrganl
bu kitabn dnda brakacaktm. Kadnsal atmadan kan
ma isteim nedeniyle, neredeyse saldrganln yapmzn bir
paras olmad dncesiyle kandrlacaktm.
Cara ve Charles, Leila'nm patronluk taslamalan karsnda ne
yapacaklarn bilmiyorlard. ler babasna bebeklerle nasl oyna
mas gerektiini sylemesiyle son bulmad. Arkada Susan kendi
sinin syledii gibi mavi deil de san bir palyao izince yaygara
y kopartt. Yemek masasnda eer Leila da konumann bir para
s deilse vay hallerineydi. Kadn beyni, kendisi de oradayken ya
plan btn konumalarn paras olmay, kurulan btn balant
larn iinde yer almay talep ediyordu. Danda braklmak katla
nabilecei bir ey deildi. Onun ta devri beynine gre -kabul
edin, hepimiz zmzde hl maara devri insanlaryz- darda
braklmak lmek demekti. Bunu Cara ve Charles'a akladmda
Leila'nm davranlarm deitirmeye almak yerine bu dnemi
atlatmasn beklemeye karar verdiler -elbette iyice kontrolden k
mad srece.
Cara ve Charles'a, Leila'nm yaratt sorunlarn daha balan
g olduunu sylemek istemedim. Hormonlar istikrarlyd, en
dk seviyedeydiler ve gereklii olabildiince dengeliydi. Hor
monlar geri dndnde ve ocukluun bu sakin dnemi sona
erdiinde Cara ve Charles'm Leila'run patronluk taslayan beyniy

le uramaktan ok daha byk sorunlar olacakt. Risk almaya
hevesli beyni devreye girecek, ailesinin uyarlarn grmezden
gelmeye balayacakt. Farkl arkadalar edinecek, evden ayrlacak
ve deiecekti. Gen kz gereklii patlayacak ve ocukluk dne
minde kadn beyninin oluturduu tm balantlar -iletiim, sos
yal ilikiler, onay arzusu, ne dneceine ya da hissedeceine
karar vermek iin karsndakinin yz ifadesinden ipular yaka
lama- daha da iddetlenecekti. Bu dnem bir kzn, kz arkadala
ryla en ili dl hale geldii dnemdir. Bu dnemde kzlar kendi
lerini gvende hissetmek ve koruyabilmek adna kk ama bir
birlerine sk skya bal gruplar olutururlar. Ama strojen yne
timindeki bu yeni gereklikte saldrganlk da byk rol oynar.
Gen kz beyni onun kendisini gl, hareketlerinin sonularna
kar kr ve her zaman hakl hissetmesine neden olacaktr. Bu s
trojen akm gereklemezse asla byyemez ama bu dnemi at
latmak da bir gen kz iin kolay deildir. det ncesi semdromu,
cinsel rekabet ve kontrol ele alan kz gruplar da dahil olmak
zere "kz gcn" deneyimlemeye balad andan itibaren ka
dn beyni kendi gerekliini genellikle, nasl diyelim, cehenne
mimsi bir hale getirecektir.
iKi
seN
k iz
seyNi
RAM, DRAM, DRAM! Gen kzm hayahnda ve gen kzn

beyninde olan budur. "Anne kesinlikle okula gidemem.
Brian'm benden holandn rendim ve suratmda kocaman

bir sivilce var, stelik de gemiyor. Of! Bu halde nasl okula gi
debilirim?" "dev mi? Size syledim, beni uzakta bir okula
gndermeye sz verene kadar tek bir sayfa dev yapmyorum.
Sizinle bir dakika daha yaayamam." "Hayr Eve'le konumam
bitmedi. ki saat olmad ve telefonu kapatmyorum." Eer evi
nizde gen kz beyninin modern bir versiyonu yayorsa kar
laacanz budur.
Ergenlik dnemleri alkantl zamanlardr. Gen kz beyni
alr ve dnme, hissetme ve davran -d grnn sap
lant haline getirme- biimini belirleyen nronlann devrelerini
yeniden dzenler. Beyin, kadn olmakla ilgili eski bilgileri aa
karr. Ergenlik srasnda gen kzn tm varolu nedeni cinsel
adan arzulanr olmak haline gelir. Kendisini, baka gen kz
larla ve medyadaki ekici kadnlarn grntleriyle kyasla
maya balar. Beynin bu durumu kadn atalarmzdan kalan ge
netik mirasn yan sra kadn beynine akn eden yeni hormonlar
tarafndan yaratlr.
55
Erkeklerin dikkatini ekmek, arkadam Shelly'nin kzlan

iin yeni ve heyecan dolu bir kendini ifade etme biimiydi ve
beyinlerine giden yksek dozdaki strojen bunu bir saplant ha
line getirmelerine yol ayordu. Sosyal gerilime kar tepkilerini
etkileyen hormonlar tavan seviyelerdeydi. Bu da birok ar is
tek -v e garip giysi- edinmelerine, srekli olarak aynada kendi
lerine bakmalarna yol ayordu. Grnleriyle ar ilgiliydi
ler, zellikle de gerek ve hayal dnyalarn ssleyen erkeklerin
bu grnty beenip beenmeyecei, onlar ekici bulup bul
mayacayla. "Neyse ki, evde tane banyo var," diyor Shelly.
nk kzlar saatler boyunca aynann karsnda vakit geiri
yor, sivilcelerini inceliyor, kalarn alyor, gslerinin by
mesini, kalalarnn klmesini diliyorlar. Hepsi de olanlar
etkilemek iin. Kzlar, medya nasl grnmeleri gerektiiyle il
gili fikirlerini etkilesin ya da etkilemesin byk olaslkla bunun
bir trevini yapacaklard. Dergi kapaklarnda ya da televizyon
da bir deri bir kemik manken ve oyuncular grmeseler bile be
yinlerine akn eden hormonlar, beyinlerinin bu gdleri geli
tirmesine yol aacakt. Olanlar ekici olduklarn dnsn ya
da dnmesin, nasl grndklerini saplant haline getirecek
lerdi. nk hormonlar beyinlerinde, erkeklerin onlar ekici
bulmasnn dnyadaki eh nemli ey olduunu syleyen bir
gereklik yaratyordu.
Gen kzlarn beyinleri kendilerini yeniden programlamakla
meguldr, bu nedenle gen kzla geildiinde ekimeler ar
tar ve gen kz, bamszl ve kimlii iin savamaya balad
nda daha da gergin hale gelir. Peki gerekte kimdir onlar?
Kendilerini kadn yapacak nitelikleri -iletiim yetenekleri, sos
yal balar kurmak ve reme yetileri- gelitirmektedir. Eer ai
leler gen kzn beyninde oluan bu yeni biyolojik beyin devre
lerini kavrarlarsa kzlarnn zgvenlerinin geliim srecini
destekleyebilir ve bu zorlu yllar daha rahat atlatabilirler.
Gen Kz Beyni
s t r o j p n - P r o j e s t p r o n ^Dalgalarnda
yzmek
ocukluun sakin denizi sona erer, aileler ani tavr deiiklikle
ri ve diren gsteren ocuklarna nasl davranacaklarn amrlar.
Btn bu dram ocukluun sakin dnemi sona erdii iin ortaya
kar. Kimyasallarn beynine hcum etmesiyle ocuklukta kontrol al
tnda tutulan hipotalamik hcrelerin harekete getii kzlar ergen
lik ana girmitir. Bu hipotalamik hcre sahnm yumurtlama sis
temini de devreye sokar. Bebek ergenlii dneminden beri ilk kez
kzlarn beyni yksek strojen seviyelerine maruz kalr. Aslnda,
kzlarn beyni ilk kez her ay tekrar edecek olan strojen-projesteron
akmn deneyimlemektedir. Bu akmlar gnden gne, haftadan
haftaya farkllk gsterirler.
S T R O JE N -P R O JE S T E R O N D A L G A L A N M A S I
GNLER
29
A
. .
Adet
T BafJangKi
delSonu
M E N S T R U A L D N G D E H O R M O N D E K L K L E R
r
------------- S T R O IE N ---------------rESTOSTERON/A.NDROlEN-----------------------PROJESTERON
57
Artan strojen ve projesteron seviyeleri nceki dnemlerde

bastrlm olan birok beyin dngsne enerji yklemeye ba
lar. Bu yeni hormonal salnmlar gen kzn beyninin onaylanma-onaylanmama, kabul ve reddedilme gibi duygusal konula
ra daha da duyarl olmasn garantiler. Vcudu serpilirken yeni
ortaya kan bu cinsel odaklanmay nasl yorumlamas gerekti
ini bilemeyebilir. - Bu durum onaylanabilir bir durum mu,
yoksa onaylanamaz bir durum mu? Gsleri olmas gerektii
gibi mi yoksa deil mi? Baz gnler zgveni ok gl olur, ba
z gnler bir pamuk ipliine baldr. ocukken, bir erkee k
yasla karsndakinin ses tonundaki duygusal deiimleri ok
daha geni bir yelpazede yorumlayabiliyordu. imdi bu ayrm
daha da keskinlemitir. Bakalarnn tepkileriyle ilgili hislerini
belirleyen filtreler artk menstrual dngsnn neresinde oldu
uyla da ilintilidir - baz gnler bu bilgiler onun zgveninin
glenmesini salar, geri kalan zamanlardaysa zgvenini ta
mamen yok eder. Ona kot pantolonunun fazlasyla dk ke
simli olduunu sylediiniz bir gn sizi tamamen grmezden
gelebilir, ama menstrual dngsnn baka bir dneminde onu
yakalarsanz kendisine "fahie" dediinizi.ya da o kot pantolo
nu giyemeyecek kadar iman olduunu ima ettiinizi bile d
nebilir. Bunu demek istememi olsanz bile beyni syledii
niz eyi byle yorumlamtr.
Kadn beyninin pek ok ksmnn -renme ve hafza merke
zi olan hipokaps, vcuttaki organlar kontrol eden hipotalamus
ve duygu merkezi anigdala da dahil olmak zere- bu yeni stro
jen ve projesteron akmndan etkilendiini biliyoruz. Bu akm
eletirel dnceyi keskinletiriyor ve duygusal tepkileri g
lendiriyor. Ge ergenlikten erken yetikinlik dnemine geilir
ken byk lde ekillenen bu devreler yetikinlie ulald
nda sabitlenecekler. Ayn zamanda strojen ve projesteron
akmlarnn ergen kadn beynini yetikin kadn beynine dn
trdn artk biliyoruz. zellikle hipokamps, gerilime gs
58
Gen Kz Beyni
terdii duyarllkta ancak menopoza girildiinde sona erecek

haftalk deiimler gsteriyor.
Yedi yandan on alt yana kadar olan normal genler ze
rinde bir alma yapan Pittsburg Psikolojik Aratrmalar Merkezi'ndeki aratrmaclar genlerin gnlk stres ve kortizol se
viyelerini ltler. Kzlar ok daha iddetli tepkiler verirken er
keklerdeki stres tepkimelerinde azalma grld. Ergenlie gi
rildii andan itibaren kadn beyni ve erkek beyni strese tama
men farkl tepkiler verir. Kadnlarda hipokampsn strese ta
mamen zt tepkiler vermesinin sorumlusu strojen ve projesteron akmlardr.
Erkekler ve kzlar farkl trde gerilim unsurlarna, farkl tepki
ler gelitirir. Kzlar, ilikilerle ilgili gerilimlere daha fazla tepki gs
terirken erkekler, otoritelerine meydan okuyan durumlara tepki
gsterirler, ilikilerdeki atmalar ve elikiler bir gen kzn bey
nini ldrtr nk onun sevilmeye ve sosyal adan evresiyle
balantl olmaya ihtiyac vardr, bir erkekse kendisine sayg du
yulmasna ve erkekler arasndaki stat sralamasnda yukarlarda
bir yer edinmeye nem verir.
Kzlarn beyin devreleri korunakl sosyal alar yaratmasn
syleyen ve strese verecei tepkiyi belirleyen strojen tarafndan
dzenlenmi ve doldurulmutur. likilerde kar atmasma
dmekten nefret eder. Beyninin gerilimlere gsterdii tepkiler
dlanma korkusuyla i iedir. Menstrual dng iinde ykselen
ve azalan strojen akmlar haftadan haftaya psikolojik ve sosyal
gerilim durumunu belirler. Dngnn ilk iki haftasnda, strojen
yksek seviyedeyken gen kz, evresiyle daha iyi ilikiler iinde
ve rahattr. Dngnn son iki haftasnda, projesteron ykselip
strojen azaldndaysa genellikle gittike artan bir gerginlikle
her eye tepki gsterir ve yalnz kalmay tercih eder. strojen ve
projesteron her ay beynin strese kar gsterdii tepkileri sfrlar
ve batan balatr. Dolaysyla bir gen kzn zgveni bir hafta
ok yksekken dier hafta yerlerde srnebilir.
59
ocukluk dneminde, strojen seviyeleri dk ve sabitken

kzlarn sinir sistemleri sakin ve sabittir. Ergenlikte strojen ve
projesteron seviyelerinin artmasyla'beraber hem stres hem de
acya verdii karlklarn dozaj ykselir. Btn bu karlklar
beyindeki stres hormonu olan kortizole verilen yeni tepkiler ta
rafndan belirlenir. Bylece gen kz ok abuk stres altna girer,
kzacak bir eyler aramaya balar.
yleyse 6jzn Kz Nasl akinljzir?

On be yandaki ergenlerden oluan bir smfa kadn ve erkek
beyinleri arasndaki farklar retiyordum ve kzlardan da er
keklerden de her zaman birbirlerine sormak istedikleri bir soru
yu semelerini istedim. Erkekler, "Kzlar neden tuvalete birlikte
gidiyorlar?" diye sordu, yantn cinsellikle ilgili bir eyler iere
ceini umuyorlard ama kzlarn yant yle oldu: "Okulda zel
eyler konumak iin gidebileceimiz tek yer oras." Sylemeye
gerek yok, erkekler arkadalarna, "Hey, birlikte tuvalete gitmek
ister misin?" diye sormay hayal bile edemiyorlard.
Bu sahne, kadn ve erkek beyni arasndaki doutan gelen
teme] bir fark yakalyor. Birinci blmde de grdmz gibi
tipik bir kadn beyninde sosyal ve szel dngler erkeklerinkine kyasla ok daha doal bir biimde ekillenmitir. Ergenlik
yllarnda gen kzn beynindeki strojen, oksitosini ve cinselli
e odaklanan beyin devrelerini harekete geirir; zellikle ko
numak, flrt etmek ve sosyallemekle ilgili olanlar. Lise an
daki kzlar iin tuvalette birlikte zaman geirmek kendilerince
en nemli ilikilerin -dier kzlarla olan ilikilerinin- temelini
atmak demektir.
Birok kadn dier kadnlarn yanmdayken biyolojik olarak
rahatlar. Kadnlan birbirine balayan ey konumaktr. Bunda
artc bir ey yok, kadnlarda beynin szel konularla ilgilenen
Gen Kz Beyni
alanlar erkeklerinkinden daha geni olduuna gre, kadnlarn

erkeklere kyasla daha ok konumalar ve daha ok dinlemele
ri de olaan. Rakamlar deikenlik gsterse de normal artlar
altnda bir kzn bir erkekten gnde ortalama iki kat daha
fazla kelime kulland biliniyor. Kz bebeklerin daha erken ko
numaya baladklarn ve 12-13 aylk olduklarnda erkek be
beklere kyasla iki kat daha geni bir kelime haznesi gelitir
diklerini biliyoruz. Erkekler de sonunda kelime aklarn ta
mamlyorlar ama bunu yapmakta acele etmiyorlar. Kzlar -g e
nelde- daha hzl konuuyor; dakikada 250 kelimeye karlk er
keklerde bu rakam 125. Erkeklerin szel yetenekleri her zaman
takdir ettikleri sylenemez. Amerika'da, Koloni dneminde "ok
konumalarnn" cezas olarak kadnlar ta bloklar arasna yerle
tirilir ve dilleri tahta bir mandalla tutturulur ya da boulma nok
tasna gelene kadar su altnda tutularak kadnlara, erkeklere kar
lk vermemeleri retilirdi. Kadnlar iin "ok konumak" di
ye bir su gerekten vard. Primat kuzenlerimizde bile szel ye
tenekler sz konusu olduunda erkekler ve diiler arasnda
byk farklar vardr. Dii maymunlar, rnein, ses karmay
erkek maymunlardan ok daha erken renir ve birbirleriyle
iletiim kurmak iin kendi trlerinin kard 17 ses tonunun
her birini gn boyunca kullanrlar. Erkek maymunlarsa sade
ce ya da alt tonu renir ve yetikinlie ulatklarnda gn
lerce hatta haftalarca hi ses karmadan dururlar. Tandk ge
liyor mu?
yi de kzlar neden konumak iin tuvalete gider? Neden ka
plarn kapatp saatlerce telefonda konuurlar? Birbirlerine sr
lar verip dedikodu yaparak dier diilerle zel balar kurmaya
almaktadrlar. Gizli kurallar olan kapal klikler olutururlar.
Bu yeni gruplar iinde konumak, sr paylamak ve dedikodu
yapmak kzlarn favori aktiviteleridir - hayatlarndaki stresi ve
ini klar bu sayede kontrol ederler.
67
Shana'nn yznde grebiliyorum. Annesi on be yandaki

kznn derslerine, hatta okulla ilgili basit konulara bile konsan
tre olmasn salayamadndan yaknyor. Onu yemek masa
snda uzun sre oturtma meselesine hi girmeyin. Cep telefonu
na, kz arkada Parker'dan gelen mesaj okumakla ilgilenen ve
annesi tarafndan buraya srklendii belli olan Shana'nn geri
kalan her eye ilgisiz bir tavr var. Notlar ok iyi deilmi, der
ken okulda eitli davran sorunlar ortaya knca arkadalar
nn evlerine gitmesi yasaklanm. Annesi Lauren, bilgisayarn
ve cep telefonunu kullanmay da yasaklamay denemi ama ar
kadalaryla tm ilikilerinin kopartlmasna Shana'nn verdii
tepki ok u noktada olmu - lklar atm, kaplar arpm ve
odasndaki her eyi yere indirmi. En sonunda Lauren ona gn
de 20 dakika telefonda konuma izni vermeye karar vermi.
Ama zel olarak konuamad iin (annesinin 20 dakikadan
fazla konuulmadndan emin olabilmesi iin odasna ekilip
konumasna izin yok) Shana konumak yerine cep telefonun
dan mesajlamaya ynelmi.
Bu tr davranlar iin biyolojik bir aklama var: Konu
makla ilgili aktiviteler gen kzm beynindeki- zevk alma merke
zine balanyor. Cinsel ve romantik ierikler tayan srlan pay
lamak bu merkezi daha da hareketlendiriyor. Az bir zevkten
bahsetmiyoruz. ok byk miktarlar sz konusu. Ykl mik
tardaki bu dopamin ve oksitosin akm, orgazm dnda alabile
ceiniz en byk, en hzl nrolojik dl. Dopamin, motivasyo
nu ve zevk dnglerini harekete geiren bir nrokimyasaldr.
Ergenlikteki strojen kzlarda dopamin ve oksitosin retimini
artrr, oksitosin ise yaknlamalarn tetikledii bir nrohormondur. strojen ykseldiinde gen kz beyni daha fazla oksitosin
retmeye zorlanr. Bu da daha fazla sosyal balanma ihtiyac
duyulmasna yol aar. Menstrual dngnn ortalarnda stro
jen retimi zirveye ulatnda gen kzn dopamin ve oksitosin
seviyeleri de en yksek konumlarnda olur. Szel iletiim ihti62
Gen Kz Beyni
yacmn maksimuma ykselmesinin yan sra yaknlama ihtiya

c da artar. Yaknlama daha fazla oksitosin retimine yol aar.
Bu da balant kurma arzusunu glendirir ve balant kurmak
gen kzn kendisini iyi hissetmesini salayan bir zevk duygu
sunu beraberinde getirir.
Hem oksitosin hem de dopamin retimi yumurtalklardan ge
len ve ergenlik dneminde balayan -reme srecinin sonuna ka
dar devam eden- strojen akm tarafndan ynetilir. Bu bir gen
kzn balant kurmak ve kenetlenmekten duyduu zevkin -bir
birlerinin salarn yapmak, dedikodu, birlikte alverie kmakergenlik ncesi dneme kyasla gn getike artmas demektir.
Bu, kokain ve eroin bamllarnn uyuturucu kullandklarnda
aldklar dopaminin aynsdr. Dopamin ve oksitosin kombinas
yonu stres azaltc bir etki yaratan yaknlamann biyolojik zemi
nini oluturur. Eer ergenlik dnemindeki kznz srekli telefon
da konuuyor ya da cep telefonuyla arkadalaryla mesajlayorsa
bu, kzlara zg bir durumdur ve onun sosyal deiikliklerden
kaynaklanan stres seviyesini azaltmasna yardma olur. Ama
onun igdlerinin aile hayatnz ynetmesine izin vermek zo
runda deilsiniz. Lauren'n Shana'y yemek masasnda mesajlamadan oturmaya ikna etmesi aylar sren pazarlklarn sonucun
da oldu. Gen kz beyni, iletiimi ok iyi dllendirdii iin bun
lar braktmlmas zor alkanlklardr.
6 r k e k lp r 6rkfcktir
Kzlarn strojen seviyesinin ergenlikten itibaren arttm ve
beyinlerindeki koruma drtsn tetiklediini biliyoruz. Arka
dalaryla karlkl iletiimlerini glendiriyor, erkekler hakkn
da daha fazla dnyor, grnlerine daha fazla nem veri
yor, daha fazla geriliyor ve daha fazla duygulanyorlar. Dier
kzlarla -v e erkeklerle- balant kurma arzusu tarafndan yn
63
L o u a n n B r i z e n d i n e Knd Beyni
lendiriliyorlar. Konuma ve balant kurma sayesinde beyinle

rindeki dopamin ve oksitosin seviyelerindeki art onlan daha
yakn ilikiler aramaya motive ediyor. Bilmedikleri, bunun ken
dilerine zg bir gen kz gereklii olduu. ou erkek, szl
iletiim konusunda bu arzuyu duymuyor, bu nedenle de kzla
rn evrelerindeki erkeklerle kurmaya altklar szl iletiim
ounlukla hayal krkl yaratan sonular douruyor. Erkek ar
kadalarnn kendileriyle kz arkadalarnn konutuu gibi ko
numasn bekleyen kzlar kendilerini byk bir srprize hazr
lamallar. Telefon konumalar, karlarndaki erkein bir eyler
sylemesini umduu ac verici beklemelere dnebilir. oun
lukla bulabildikleri en iyi ey, karlarndakinin dikkatli bir din
leyici olmasdr. Gen kzlar karlarndaki erkein konumak
tan skldn ve video oyununa dnmek iin sabrszlandn
anlamayabilirler.
Bu farkllk, yetikin kadnlarn evliliklerinde partnerleriyle
ilgili hayatlar boyunca yaadklar hayal krklnn merkezin
de de yer alabilir - kocalar sosyallemek istemiyordur ya da
uzun konumalardan holanmyordun Bu onun hatas deildir.
ocukluk dnemini yaarken testosteron seviyesi ykselen er
kekler, psikolog bir arkadamn on be yandaki olunun artk
kendisiyle konumay istememesi zerine yapt yorumda da
belirttii gibi, "ergenlik dnemi iinde kaybolurlar". Arkada
mn olu arkadalaryla bir keye ekilmek ya da internette
oyun oynamak dnda bir eyle ilgilenmeyip aile yemekleri ya
da ailecek dar kmak gibi fikirler karsnda dehete dyor.
Her eyden ok da odasnda yalnz braklmak istiyor.
Neden nceleri konukan olan erkek ocuklar ergenlie gir
diklerinde tek kelimelik cmlelerle konuur ve ilerine kapank
hale gelirler? Testislerden gelen testosteron erkek ocuklann be
yinlerinde dolamaktadr. Testosteronun konuma ve sosyalle
me isteini -spor msabakalar ya da cinsellik dnda- azaltt
ispatlanmtr. Aslnda, cinsellik ve vcutlar erkek ocukla
rnda byk lde saplant haline gelir.
Gen Kz Beyni
On be yandakilerden oluan snfta ders verirken sra kz

larn sorusuna gelmiti, bilmek istedikleri uydu: "Az kll olan
kzlardan m holanyorsunuz yoksa ok kll olanlardan m?
nce onlarn ksa ya da uzun sa modellerini kastettiklerini d
ndm ama ksa srede, erkeklerin vajinal blgedeki tylerin
az m yoksa ok mu olmasn tercih ettiklerini sorduklarn an
ladm. Olanlar hep bir azdan yant verdiler: "Hi kl olma
masn!" Laf dolatrmayalm. Erkek ocuklar ounlukla fan
teziler, kzlarn bedenleri ve mastrbasyon yapma ihtiyacndan
baka bir ey dnemezler. Yetikinlerle konumaktan duy
duklar tedirginlik, yetikinlerin sihirli gleri olduu ve gzle
rinin iine bakp zihinlerinden ne getiini, seks fikrinin vcut
larn, ruhlarn, beyinlerini ele geirdiini anlayabilecekleri gi
bi gerekst bir dnceye dayanr.
Ergenlik dnemindeki bir olan kendini yalmz hisseder ve
dncelerinden utan duyar. Arkadalar kzlarla ilgili akalar
ve yorumlar yapmaya balayana kadar kendisinin bu cinsel fan
teziler tarafmdan ele geirilmi tek ocuk olduunu dnr ve
kontrol edemedii ereksiyonlar birinin fark edecei fikri onu
dehete drr. Zorlayc mastrbasyon nbetleri gnde bir
ok kez onu yorar. "Her eyin ortaya kmas" korkusuyla ya
ar. Gece gndz farkl trde yaknlamalarn hayalini kuruyor
olsa da kzlarla szel olarak yaknlarken gerginleir, ilk gen
lik yllarnda konu yaknlamak olduunda gen kz beyninin
ve erkek beyninin ok farkl ncelikleri vardr.
f l r a d a Kal ma K o r k u s u
Yaplan aratrmalar gen kzlarn -molekler ve nrolojik
olarak- sosyal atmalar yattrmaya ve mmkn olduunda
bu tr elikili durumlardan kanmaya eilimli olduunu gs
teriyor. Ne olursa olsun ilikiyi korumak, kadn beyninin temel
hedefidir. Bu durum, gen kz beyni iin zellikle geerlidir.
65
Arkadalarmdan Shelley'nn en byk kz Elana'nn ergen

lik dnemindeyken hemen her gece en yakn arkada Phyllis'in
evinde yatya kaldn hatrlyorum. Birlikte kalmadklar za
manlarda da yatana kadar saatlerce telefonda konuurlard. Giy
silerini planlar, holandklar olanlardan sz eder ve her ikisi de
kendi telefonunun banda birlikte televizyon izlerlerdi. Bir gn
Phyllis okulda pek popler olmayan bir kzla ilgili kt konu
maya balad ama kz ilkokuldayken Elana'nn iyi arkadayd.
Arkadann kt niyetlilii Elana'y rahatsz etti ve fkelendirdi,
Phyllis'le yzlemeyi dnd ama bunu dnd anda v
cudunu bir gerilim kaplad. Eer Phyllis'in yzne kar en ufak
bir eletiride dairi bulunacak olursa aralannda kavga kacak, bu
durum arkadalklarnn sonu anlamna gelecekti. Phyllis'in ar
kadaln kaybetme riskini almak yerine Elana hibir ey syle
memeyi tercih etti.
Bu kaset, en ufak bir elikili duruma den, anlamazlk ya
ayan her kadnn beyninde alar durur. Kadn beyni ilikileri
tehdit eden kar atmalar ve dlanma konusunda erkek bey
ninden ok daha ciddi olumsuz alarm sinyalleri verir. Erkekler
ounlukla birbirleriyle ztlamaktan ve rekabetten holanr, hat
ta bundan olumlu sonular karrlar. Kadnlarda atma stres,
znt ve korkuyu ortaya karan bir tr olumsuz kimyasal tep
kime selinin harekete gemesidir. Arada kalacaklar dncesi
bile kadn beyni tarafndan ilikiye ynelik bir tehdit olarak oku
nacak ve arkadayla yapt bir sonraki konumann son konu
malar olabilecei korkusunu da beraberinde getirecektir.
Bir iliki tehdit altnda olduunda ya da kaybedildiinde
beyindeki baz nrokimyasallar dibe vurur -serotonin, dopa
min ve oksitosin (balanma horm onu)-ve stres hormonu kortizol kontrol ele geirir. Kadn kendini gergin ve sinirli hisset
meye balar, reddedilmekten ve dlanmaktan korkar. Ksa s
re sonra da yaknlamayla gelen oksitosini aermeye balar. Ok
sitosin seliyle beraber yaknlk duygusu artar ve bu da yaanan
Gen Kz Beyni
sosyal temas tarafndan beslenir. Sosyal temas ortadan kalkt

anda oksitosin ve dopaminin azalmasyla beraber kadn yeni
den duygusal karmaa iine der.
Bir kadnn duygular incindii anda hormonlar ilikinin bi
tecei yolunda korkun bir kbusu devreye sokar. te Elana bu
nedenle Phyllis'in, arkada hakkmdaki kt yorumlarna hibir
ey sylememeyi tercih etti ve onu kaybetmesine neden olabile
cek bir kavga riskini gze almad. Bu kadn beyninde dnp du
ran korku dolu gerekliktir. Bir arkadaln bitmesi ya da sosyal
anlamda dlanma fikri zellikle gen kzlar iin bu yzden bu
kadar sinir bozucudur. Beyinde yaknlamalar izleyen birok
devre vardr ve bu yaknlamalar tehdit edecek bir ey olduun
da beyinde alarm anlar almaya balar.
Teksas niversitesi'nde bu konuda aratrma yapan akade
misyenlerden biri olan Robert Josephs erkeklerin zgvenleri
nin bakalarndan bamsz olabilme yeteneklerinden; kadnla
rn zgvenininse bakalaryla yakn ilikiler kurabilme beceri
lerinden kaynakland sonucuna ulat. Sonu olarak, kadn ya
da gen kz beynindeki belki de en nemli stres kayna, kurdu
u yakn ilikileri ve bunun ardndan onun iin hayati nem ta
yan toplumsal destei kaybetme korkusudur.
Bir gen kzn sinirli ve gergin ortamlara verdii tepkiler er
genlikte eitli kliklerin ve kulplerin olumasnn da en nemli
nedenidir. Hatta kliklerin kurulmas tamamen bu stres tepkisin
den kaynaklanyor olabilir. Yakn zamana kadar btn insanlarn
strese, 1932 ylnda W.B. Cannon'un tarif ettii gibi "dv ya da
ka" tepkisiyle karlk verdii varsaylyordu. Bu teoriye gre,
stres ya da tehdit altndaki insan makul bir kazanma ans varsa
stres kaynama saldracak, yoksa kendisini tehdit eden durum
dan kaarak uzaklaacaktr. Ne var ki, "dv ya da ka" tavr b
tn insanlar iin geerli bir hareket biimi olmayabilir. UCLA'de
psikoloji profesr olan Shelley Taylor bunun daha ok, strese ve
tehdide verilen "erkeksi bir tepki" olduunu savunuyor.
67
Her iki cins de iddetli bir stres kaynayla karlatklarnda

bu tehdidin taleplerini renme sreci iindeyken gl nrokimyasallarn ve hormonlarn akmna uruyor. Bu sel, erkekleri
harekete gemeye ynlendirebiliyor - erkeklerin, saldrganl
harekete geiren kanallar kadnlarmkinden daha dorudan. An
cak dvmek evrimsel srete kadnlar iin hibir zaman erkek
ler iin olduu kadar uygun bir zm olmamtr, nk kadn
larn iri bir erkek karsnda kendilerini fiziksel olarak savunabil
me anslar dktr; kendilerine denk bir rakip bulsalar bile ka
dnlar iin dvmek, savunmasz bir ocuu evde yalnz brak
mak anlamna gelebilir. Kadn beyninde saldrganlk devresi,
duygusal ve szel ilevlere baldr, erkeklerdeyse fiziksel hare
keti kontrol eden blgelere baldr.
Kamak konusuna gelince... Kadnlar zellikle hamile ol
duklarnda, emzirme dnemlerinde ve ocuklarn tarken ko
laylkla kaamayabilirler. Aratrmalar anne-ocuk arasndaki
ba bir kez kurulduktan sonra stres altndaki memelilerin o
cuklarn ender olarak braktklarn gstermitir. Bunun sonu
cunda kadnlar, "dv ya da ka"a ek olarak ocuklarn da ko
rumalarn salayacak stres tepkileri gelitirmilerdir. Bu tepki
lerden biri sosyal ilikilere gvenmektir. Kadnlar birbirlerinin
yardmna koabilecekleri gruplar olutururlar. Bylece tehdit
oluturan bir durum olduunda ounlukla birbirlerinin yard
mna koarlar. Grubun yeleri tehdit gereklemeden nce bir
birlerini uyarabilir, potansiyel anlamda tehlikede olan ocukla
r ve bebekleri baka yerlere tayabilirler. Bu davran biimi
nin ad "ilgilen ve arkada ol" dur ve tipik bir kadn stratejisidir.
lgilenmek gvenlik duygusunu glendiren ve hem anne hem
de yavrusu iin stresi azaltan sevecen eylemleri de ierir; "arka
da olmak" bu srece yardmc olan bir sosyal an kurulmas
ve korunmasdr.
Unutmayn, modem kadn beyinlerimiz hl en baanl ata
larmzdan kalan devrelere sahiptir. Primatlar zerinde yaplan
Gen Kz Beyni
almalarn da gsterdii gibi, memelilerin evriminin erken d

nemlerinde diiler erkeklerden gelen tehditlere kar topluluklar
oluturmu olabilir. rnein belirli maymun trlerinde erkek,
diiye kar saldrganlarsa gruptaki dier diiler onun yanma
gelip erkei yere seriyor, omuz omuza verip korkun lklar
atarak erkei karyorlar. Bu dii gruplar baka trl destek sis
temlerinin kurulmasn da salar. Birok primat trnde diiler
dier diilerin bebeklerine bakar, nerede yiyecek bulunabilece
iyle ilgili bilgileri birbirleriyle paylar ve gen annelere rnek
oluturacak davranlar sergilerler. ULA antropologlarndan
Joan Silk, dii babunlarn sosyal balarnn derecesiyle reme
konusundaki baarlar arasnda dorudan bir iliki olduunu
kefetmitir. On alt yllk aratrmas bizlere sosyal adan gru
bun dier yeleriyle sk balar kurmu olan annelerin daha faz
la sayda ocuklarnn sa kaldn gsteriyor. Bu da daha fazla
sayda genin aktarlmas demektir.
Gen kzlar, okul tuvaletlerindeki ba baa konumalarnda
otomatik olarak bu arkadalk ilikilerini kurmaya ve gelitir
meye balarlar. Biyolojik olarak en dourgan dnemlerine gir
mektedirler. lerindeki ta devrinden kalma, nrokimyasallann basknna urayan beyinleri onlara yavrularn koruyabil
mek iin dier kadnlarla balant kurmalarn sylemektedir.
lkel beyin yle der: "Bu ba kaybedersen, sen de ocuun
da mahvolursunuz." Bu gl bir mesajdr. Kzlarn dlanma
nn yaratt duygularla ba etmekte bu kadar zorlanmalarna
amamal.
B e y i n s t r o j e n Davul l ar n n Ri t mi yl e y r r
Shana on yana geldiinde Lauren kzn okula gitmesi iin
uyandrmakta zorlanmaya balamt. Shana hafta sonlan le
ne kadar uyuyordu. Lauren bu uyku dzeninin Shana'nn kt
alkanlklarn yanstt kanaatindeydi: teslim etmesi gereken
projeyi bitirmek iin son ana kadar beklemek, dev yapmak ye
69
rine televizyon izlemek gibi. Shana, annesi kendisine srekli

tembel dedii iin bunalma girmeye balamt ve ona tembel
denmesinin nedenini anlayamyordu. Srekli yorgundu ve uyu
mak istiyordu. Onlar ilk grdmde anne-kz byk bir sava
iindeydiler.
Shana'nn beynindeki uyku hcreleri ergenlikle birlikte yu
murtalklardan gelmeye balayan strojen akm nedeniyle ye
niden programlanmt. strojen neredeyse bir gen kzn yaa
d her eyi etkiler, buna a duyarllk ve karanlk-aydmlk
dngs de dahildir. strojen reseptrleri hipatalamusta bulu
nan ve beynin 24 saatlik dzenini belirleyen hcreleri de etkiler.
Bu hcre grubu vcudun gnlk, aylk, yllk ritmini dzenler;
hormonlar, vcut ssn uykuyu ve ruh halini belirler.
stTojen beyindeki nefes alverii ayarlayan hcreleri bile
dorudan etkiler. Kadnlara zg uyku dzenini ve bunun ya
n sra byme hormonunu da belirler. Ergenlik a geldiinde
strojen kadn beynindeki her eyin zamanlamasn ayarlamaya
balar. Kadn ve erkek beyinleri farkl ritimlerde ilerlemeye ko
yulurlar.
Sekiz ile on yalan arasnda kzlarda -erkeklerde bu yaklak
bir yl kadar ge gerekleir- beynin uyku saatleri deimeye
balar. Kzlar daha ge yatmaya, daha ge kalkmaya ve genelde
daha fazla uyumaya ynelirler. Bir aratrma, dokuz yandaki
kz ve erkek ocuklarn uyku srasnda birbirinin tamamen ayn
beyin dalgalanna sahip olduklanru ortaya koymutur. On iki ya
ma geldiklerinde kzlarn uyku srasndaki beyin dalgalannda
erkeklerinkine kyasla %37'lik bir deiim grlyordu. Bilim
insanlar bunu kzlarn beyninin daha erken olgunlat ynn
de yorumladlar. Bu durum ayn zamanda kzlarn beynindeki
dier devreler iin de geerlidir; bu devrelerin birou erkeklerinkinden daha erken olgunlamaya balar. Ortalama bir kadn
beyni, ortalama bir erkek beyninden iki- yl daha erken olgun
lar. Uykuda grlen bu deiikliin bir benzeri, erkeklerde bir
Gen Kz Beyni
ka yl sonra ortaya kacaktr. On drt yanda uyku sreleri

kzlardan neredeyse bir saat daha fazlalar. Ve bu, cinsiyetler
arasndaki farkllamalarn sadece balangcdr. Kadnlarn er
keklere kyasla biraz daha erken uyuma ve uyanma eilimleri
menopozun sonuna kadar devam eder.
Shana ve annesini zaman ierisinde birok kez grdm.
Sonraki yllarda Shana'nm beynine strojen pompalanmaya
devam etti ve iler daha da zorlat. Menstrual dneminin 26.
gn geldiinde Shana avaz avaz barmakla kalmyor, tepini
yordu. "Yarn plaja gideceim ve bu konuda hibir ey yapa
mazsn. Beni durdurmay hele bir dene."
"Hayr, Shana," diye yantlad Lauren, "O ocuklarla hibir
yere gitmeyeceksin. Sana onlarn ortala bu kadar para sama
larndan holanmadm syledim, ayrca uyuturucu kullan
dklarndan da eminim."
"Sen neden bahsettiini bilmiyorsun. Kendine ait bir hayat
olmayan namus bekisi moruun tekisin. Hibir zaman da bir
hayatn olmad. irkinsin ve sklasn. Neyin haval olduunu
suratna haykrsalar bile anlamazsn. Senden daha zeki olmama
katlanamyorsun ve tm istediin beni bastrmak. Sen pisliin
birisin!"
Lauren bu laflardan sonra kendini kaybetti. Hayatnda ilk
kez kzma tokat att.
strojen tarafndan kontrol edilen en belirgin dng mens
trual dngdr. Bir kzn ilk kez det grd gn heyecan ve
rici ve artc olabilir. Bir kutlama andr, elbette hippivari bir
kutlamay kastetmiyorum ama her ay menstrual dng gen k
zn beyninin eitli ksmlarn yeniler ve besler. strojen hcre
ler iin gbre ilevi grr -beyni heyecanlandrd kadar rne
in menstrual dnemin ilk iki haftasnda gen kz sosyal adan
daha sakin biri haline getirir, ilk ve ikinci haftalar boyunca hipokampsteki balantlarda %25 orannda byme grlr (stro
jen safhas) ve beyin biraz daha zeki hale gelir. Biraz daha iyi i
72
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyi
ler. Hafzanz aktr ve daha fazla eyi hatrlarsnz. Daha hzl

ve daha evik olduunuzu dnrsnz. Ardndan 14. gn ci
varna denk gelen yumurtlama dneminde yumurtalklardan
projesteron yaylmaya balar ve strojenin etkilerini tersine evi
rir, hipokampsteki bu yeni balantlar koparmaya balar. Dn
gnn son iki haftasnda projesteron beynin nce daha sakin,
sonra daha asabi olmasna, daha zor odaklanmasna ve bir mik
tar yavalamasna yol aar. Menstrual dngnn son iki hafta
snda gerilim hassasiyetinde yaanan deiikliklerin asl nedeni
bu olabilir. strojen tarafndan ilk hafta boyunca kurulan ba
lantlar son iki hafta boyunca projesteron tarafndan tersine ev
rilir.
Menstrual dngnn son birka gnnde, projesteron azald
nda yattrc etkisi de ortadan kalkar ve beyni ani znt, ge
rilim ve tedirginliklerle ba baa brakr. Shana, annesine barr
ken dngsnn ite bu noktasndayd. Birok kadn det d
nemlerinden hemen nce daha kolay aladn ve gerilim, buna
lm, saldrganlk ve umutsuzluk gibi eitli duygular karmakar
k halde yaadn syler. Kliniimde byle gnlere "kpek
mamas reklamlarna alanan gnler" diyoruz, nk en aptalca
duygusal eyler bile ksa srede gzyalarna kaplmanza neden
olabiliyor. Balarda bu tr ani duygudurum deiiklikleri Shana
gibi gen kzlar hazrlksz yakalar. Gen kzlar menstrual dn
gleriyle ilgili bilmeleri gereken tek eyin yanlarna ped ya da
tampon almamay unutmamak ve det dnemlerinin ilk gnn
de kramplar engellemek iin Advil ya da Apranax gibi bir ar
kesici imek olduunu sanrlar. Kanama olmad zamanlarda
bile bu dngy oluturan hormonlarn beyinlerini etkiledii d
ncesine almak kolay deildir. Yetikinlie eritiklerinde bu
nunla nasl ba edeceklerini artk renmi olurlar. ou kadn
aylk dnglerinin nc ve drdnc haftasnda fkelendikle
ri durumlar iin iki gn kuraln uygular. ki gn bekler ve hl
ayn ekilde hissedip hissetmediklerine bakarlar.
Gen Kz Beyni
Annesiyle o ekilde konumamas gerektiini anlamak Shana'nn birka gnn ald. Projesteron gidip strojen geri geldi
inde sinirleri de yatmt. Hipokampste yeniden balantlar
kuruluyor ve beyin devreleri yeniden tam kapasite almaya
balyordu. Ksa sre sonra zekice yorumlan ve esprileriyle her
kesi artmaya balayacakt. Erkekler bazen esprilerini anla
makta glk ekecek, o da daha ok kzlarla konuacakt.
Baz kadnlarda beynin performans menstrual dngnn
hangi etabnda olduuna bal olarak byk deiiklikler gs
terebilir. rnein beynin strojene en hassas ksmlarndan olan
hipokamps kelime hafzasnn da merkezidir. Bu, dngnn
strojenin en yksek seviyede olduu ikinci haftasnda, kadn
larn szel yeteneklerinin neden ykseldiinin aklamas olabi
lir. Kadn rencilerimle, szl snavlarna, menstrual dngle
rinin, szel yeteneklerinin zirvede olduu 12. ya da 13. gnn
de girmeleri konusunda srekli akalarz. Belki ayn ey SAT
snavlarna girecek gen kzlara ya da kocalaryla yaptklar
kavgay kazanmak isteyen elere de nerilebilir.
G e n Kz e n i N e d e n f ) e l i r i r ?
Dnn. Beyniniz olabildiince dengeliydi. O ana kadar
hormon seviyeniz byk lde sabitti. Derken, bir gn anne
nizle ay iiyorsunuz, ertesi gn ona kfrediyorsunuz. Ve bir
gen kz olarak yapmay son istediiniz ey atma karmak.
Cici bir kz olmaya alknsnz ve imdi birdenbire artk bu ki
ilie gvenemeyeceinizi kefetmek korku verici. Kendinizle
ilgili bildiiniz, bildiinizi zannettiiniz her ey bir anda anlam
sz hale gelmi. Bu, gen kzn zgvenine vurulan byk bir
darbe olsa da aslnda basit bir kimyasal reaksiyondur; yetikin
bir kadn iin bile. Eer neler olduunu biliyorsanz, durum bu
kadar korku verici olmayabiliyor.
73
Baz kadnlar iin sorun 4. haftada beyindeki strojen ve projesteronun geri ekilmesinden kaynaklanr. Hormonlar beyin
den ayrlrlarken beyin onlarn sakinletirici etkilerini aramaya
koyulur. Bu etkiye ulaamadndaysa gerilir, hatta o kadar ge
rilir ki gerginliin dzeyi bir nbetinkine edeerdir. Bunun az
sayda kadn iin geerli olduunu sylemek gerekiyor ama ya
ayanlar iin hi de elenceli deildir. Bu gerilim ve duygusal
hareketlenme det grmeye balamadan birka gn ncesine
kadar iddetli biimde devam edebilir.
Bethesda Maryland'deki Ulusal Akl Sal Enstits'nde
David Rubinow ve arkadalar det dngsyle balantl ola
rak duygudurum deiimlerini aratryorlar. Bu aratrmann
sonularna gre det dnemiyle balantl olarak gelien hor
mon salglamalar, beyindeki devreleri dorudan etkiliyor, ir
kilme refleksiyle kendini gsteren ve bizim tedirgin olmak diye
adlandrdmz bu durum aslnda beyindeki etkilenmenin bir
gstergesi. Bu durum, kadnlarn, hormon azalmasnn maksi
muma ulat dnemlerde neden srekli irkildiklerini ve diken
stnde olduklarn da aklyor.
Kadnlarn %80'i bu deiimden fazla etkilenmese de %10'u
ar gerildiklerini ve kolaylkla depresif hale geldiklerini belirti- ~
yor. Yumurtalklar daha fazla strojen ve projesteron reten ka
dnlar strese kar daha dayankl oluyor nk beyinlerinde da
ha fazla serotonin (kendinizi iyi hissetmenizi salayan bir kimya
sal) hcresi bulunuyor. strojen ve projesteron oranlan dk
olan kadnlar strese kar daha hassaslar ve daha az serotonin
hcresine sahipler. Strese duyarl bu bireylerin ou, det d
nemlerinin balamasndan nceki gnlerde kendilerini cehenne
me dm gibi hissediyorlar. Dmanlk, umutsuzluk hissi,
depresyon, intihar planlar, panik ataklar, korku, kontrol edile
meyen alama krizleri ve fke onlar mahvediyor. Hormon ve se
rotonin deiiklikleri beynin yarglama blmnde (prefrontal
Gen Kz Beyni
korteks) ciddi bozukluklar olarak kendini gsterip dramatik,

kontrolsz duygu selleri beynin ilkel ksmlarndan ok daha ra
hata dan szlebiliyor.
Shana bu kategoriye giriyordu. det dneminden bir veya
iki hafta nce srekli sras gelmeden konutuu ve snfn dik
katini datt iin ba belaya giriyordu. Bir dakika saldrgan
ve sinirliyken hemen ardndan gzyalarna boulabiliyordu.
Ksa sre sonra bu duygudurum deiimleri daha da vahileti
ve Shana, hem ailesini hem de retmenlerini korkutmaya ba
lad. Mdrn odasnda sonu gelmeyen toplantlar, okul dan
manyla grmeler sadece durumu daha da zorlatrd ve aile
si onu bir pediyatriste gndermeye karar verdiinde, doktor bi
le bu u davranlar karsnda ne yapacan bilemedi. Shana'nm davran ve tavrlarnn her ayn iki haftasnda ktleti
ini kefeden, kadn retmenlerinden biri oldu. Shana ayn iki
haftas dnda normal davranyordu. Bazen sinirli olabiliyordu
ama genelde uyumluydu. gdlerine gvenen retmen beni
klinikten arayarak Shana'nn kt bir PMS (det dnemi sendromu) hastas olabileceini syledi.
Benim iin Shana'nn duygudurum ve karakter deiiklikle
ri u noktada olsa bile srpriz olmad. Kadn sal ve psikiyat
ri alannda yirmi yllk tecrbeme dayanarak benzer sorunlar
yaayan yzlerce gen kz ve kadn grdm syleyebilirim.
ou, kt tavrlar ve ani karakter deiimleri iin kendilerini
sularlar. Bazlar bu sorunu zmek iin yllarca psikoterapi
grr, mutsuzluk ve fkelerinin temelinde neyin yattn z
meye alr. Birou madde bamllyla, kt tavrl ve kt
niyetli olmakla sulanr. Bu sulamalarn ou aslszdr ve hep
si asl sorunu gzden karmaktadr.
Gen kzlarn ve kadnlarn duygudurumlannda dzenli ola
rak dramatik deiiklikler yaanr nk aslnda beyinlerinin ya
ps gnden gne, haftadan haftaya deimektedir. strojen ve
75
projesteron hormonlaryla tetiklenen ve det dneminden nceki

haftalarda ortaya kan u duygusal tepkimeye verilen tbbi ad
"premestrual disforik bozukluk"tur (PMDD). PMDD srasnda
su ileyen kadnlar savunmalarnda bu durumlarn zellikle
Fransa ve ngiltere'deki davalarda baarl biimde, geici delilik
delili olarak kullanmlardr. Dier ortak rahatszlklar da -det
dnemi migreni gibi- ounlukla det dneminin hemen nce
sinde hormonlarla birlikte beyindeki rahatlatc etkinin ortadan
kalkmasyla oluur. Ulusal Akl Sal Enstits'ndeki aratr
maclar bu kadnlarn menstural dngleri boyunca dzensiz ya
adklar duygu ve ruh hali deiikliklerinin yumurtalklardan
dzensiz hormon salglanmasnn kesilmesiyle ortadan kalkt
n kefettiler. Sonu olarak PMDD hastas olan kadnlarn bir an
lamda strojen ve projesteron salnmndaki dalgalanmalara kar
"alerjik" ya da ar hassas olduklar varsaymna ulatlar. Elli
yl nce PMDD iin kullanlan tek baarl tedavi yntemi ameli
yat yoluyla yumurtalklar aldrmakt. O zamanlar hormon salmn durdurmann tek yolu buydu.
Shana'nn yumurtalklarn almak yerine ona her gn alma
s iin bir hormon hap verdim -doum kontrol hap- bu ekil
de strojen ve projesteron seviyelerini sabit dzeylerde tuttuk *
ve yumurtalklarnn beyne ani ve ykl dozlarda hormon gn
dermesini engellemi olduk.
strojen ve projesteron seviyeleri sabitlendiinde Shana'nn
beyni sakinlemeye balad ve serotonin seviyesi de dengelendi.
Baz kzlarda bu tedaviye Zoloft -bir tr SSRI (selektif serotinin
geri alm inhibitr)- ad verilen ilac da ekliyorum. Bu ila sa
yesinde serotonin seviyesi daha da dzenleniyor. Bir baka de
yile kiinin duygudurumu dzeliyor ve hasta kendini iyi hisset
meye balyor. Bir sonraki ay retmeni beni arayp Shana'nn
yeniden eski normal haline dndn, iyi notlar alan neeli bir
gen kz olduunu syledi.
Gen Kz Beyni
Gizn K z l a r da S a l d r g a n l k vp R i s k f J l ma
Shana'run plaja gitmeyi istediini haykrd gn Lauren, kz
nn erkek arkada Jeff konusunda endieliydi, jeff ok zengin ve
ocuklarnn her hareketine izin veren bir aileden geliyordu ve on
be yanda Shana onunla oktan cinsel ilikiye girmiti. Jeff'in ai
lesi evlerinde sevimelerine izin veriyordu ve Shana bunu hamile
olma ihtimali ortaya kncaya kadar ailesinden saklamt. Jeff ve
kz ayrlacak gibi grnmediklerinden Lauren en dorusunun o
cuu tanmaya almak olduuna karar verdi. Ve tandka da on
dan holand. Jeff, Shana'y hediyelere bouyordu (Lauren bun
dan pek holanmasa da Jeff'in kalbini krmak istemediinden sesi
ni karmyordu) ve Shana, Jeff ortalkta olduunda ok mutluy
du. Ailesiyle yle anlamalar yapyordu: "Hadi ama anne, ger
ekten ok bask altndaym. Bir saatliine bile bize urarsa kendi
mi ok daha iyi hissedeceim. O gittikten sonra devimi bitirece
ime sz veriyorum." Ayrca sk sk Jeff'i gizlice eve alyordu.
Shana ve Jeff sekiz aydr kyorlard. Shana annesine Jeff'i
ok sevdiini syledikten bir gn sonra okuldan eve Mike adn
da, sadece arkada olduklarna yemin ettii bir ocukla geldi.
Lauren onlara bakmaya gittiinde kznn odasnn kaps kapa
lyd. Kapy atndaysa kendi deyimiyle, "birbirlerinin surat
larn emdiklerini" grd. Shana'nn Jeff'le ilikiye girmesine
izin verdii iin Lauren imdi ne yapmas gerektiini bilmiyor
du. Shana'nn drtlerinin kontrolden kt belliydi.
Bir gen kzn duygusal merkezleri ergenlikle birlikte ar
hassas hale gelir. Beyninde, duygular -v e tepkileri- kontrol
eden blgeler, prefrontal korteks, gen kz 12 yana geldiinde
hcreyle dolmutur ama balantlar hl zayf ve olgunlama
m haldedir. Bu nedenle de gen kzlarn duygudurum deiik
likleri amigdaladaki duygusal drtlerin artmasndan etkilen
diklerinden hzl ve dramatiktir. Kzlarn prefrontal korteksleri,
eski moda bir modeme benzer. Amigdaladan gelen youn trafi
/7
i karlayamaz ve ounlukla an yklenir. Bu nedenle ergen

ler ounlukla bir fikre taklr ve sonularn dnmeden onun
peinden giderler. Drtlerini bastrmak isteyen btn otorite
figrlerine tepki gstermeye balarlar.
rnein hastalarmdan Joan, liseden mezun olduktan sonra
New York'ta kalmay srdrmeye karar verdi. Onur rencilerin
den biri olan hastamn lise mezunu dahi olmayan New York'lu bir
erkekle ilikisi vard. Bu gen, slahevine dm, 16 yanda da
baba olmutu. Btn yaz birlikte dolatlar ve koleje gitme zaman
gelince Joan durumunu iki kere gzden geirdi. Sevgilisiyle birlik
te kalmak istiyordu. Ailesi oraya gelip onu zorla niversiteye g
trmekle ve arabasn elinden almakla tehdit edince erkek arkada
yla birlikte kat. Bir sre sonra akl bana geldi ve okula dnd
ama ailesiyle medeni insanlar gibi konumaya balamas ok uzun
zaman ald. Bir gen kz beyni iin bu tr durumlarda salkl ka
rarlar almak ok zordur.
Romeo ve Juliet'i hatrlyor musunuz? Bu iki k, beyin dev
relerinin byk bir yaplanma srecinden getiini bilselerdi...
Eer vcutlarnn salglad cinsiyet hormonlarnn beyinlerin
de ar heyecanlanmaya neden olduunu, bu yapnn doru
balantlarla yerine oturmasnn, olgunlam prefrontal kon
tekste doru noktalara balanmasnn yllar alacan bilseler
di... Yine de Juliet'in beyni Romeo'nunkinden iki ya da yl
daha nce olgunlaacakt - yani muhtemelen onun akl bana
Romeo'nunkinden nce gelecekti. Bu tamamlanmam, miyelinsiz balant kablolar duygu merkezi olan amigdalayla duygu
sal kontrol merkezi olan prefrontal korteksi birbirine balar. Bu
kablolarn stres altnda dzgn alabilmeleri iin miyelin
adnda iletiimi hzlandrma ilevi gren bir maddeye ihtiyala
r vardr. Bu, genliin son yllarna ya da yetikinlik dnemine
kadar gereklemeyebilir. Prefrontal kortekste bu hzl balant
olmakszn duygusal drt yklemeleri ounlukla acemi tavr
lar ve ksa devreyle sonulanr.
Gen Kz Beyni
"Partilerde itiini biliyoruz. Erkeklerle ok ili dlsn ve

notlarn da iyi gitmiyor. Cezalsn!" gibi aile tarafndan getirilen
yasaklar bu sistemi bozguna urattnda gen kzn amigdalas "sizden nefret ediyorum"dan daha iyi bir karlk veremeyebilir. Ama farkl bakaldr izleri aramaya balayn nk sizi alt
etmenin bir yolunu bulacaktr.
Karen, imdi biyokimya profesr olan eski bir hastam, bah
settiim ergen gerekliini ok iyi zetleyen bir olay anlatt.
Washington Eyaleti'nde, birok rencinin blgedeki kereste fir
malarnda almak zere okulu terk ettii kk bir kasabada
bym. Kz arkadalar oduncu kamplarnda a ya da sekre
ter olarak alyorm. stelik ou evlenip hamile kalm. Lise
rencisiyken Karen, evden uzaklamak iin yanp tutuuyormu. niversiteye gitmeye karar vermi. Sadece retmenlerin,
doktorlarn ve ktphane grevlisinin niversite mezunu oldu
u bir kasaba iin radikal bir fikir. Ailesi onu hayal dnyasnda
yaamakla sulam. Onu niversiteye yollayacak paralar ol
madn, ayrca byk ihtimalle yirmi yandan nce hamile
kalacan, niversite diplomasnn bir ie yaramayacan sy
lemiler.
Onlarn bu itirazlar Karen' bir k yolu bulmakta daha da
kararl hale getirmi. On sekiz yama bastnda okumaya de
vam etmeye karar vermi. Maa eklerini harcamak zere kasa
baya gelen iilere servis yapan barlardan birinde dans olarak
i bulmu. Erkek arkadayla baka bir eve tanm ve geceleri
barda almaya balam. stsz dans etmek iin ok gen olsa
da g-string'i sayesinde gecede yirmi dolar bahi toplamay baaryormu.
Biyokimya profesr olmak iin allm bir yol saylmaz.
Ama Karen niversitenin ilk smestr cretini karlayacak ka
dar para biriktirmeyi baarm. Sonra da yksek notlan sayesin
de tam burs alm. imdi iki kz ve bir olan annesi olan Karen,
on sekiz yandaki kz bir barda striptizci olarak i bulduunu
79
sylese ne diyeceini hayal bile edemiyor. Kendisi tehlikeli

olaylara bulamamay baarmsa da barlarda dans etmenin so
nularnn ok kt olabileceinin farknda.
MENSTRUAL DNG BOYUNCA deien hormonal ko
ullar gen kzlar iin durumu daha da zorlatrr. Eer strojen
ve projesteron sadece ilk genlik yllarnda ykselip daha sonra
bu yeni, yksek seviyede kalsalard kadn beyni bu yeni duru
ma uyum salayabilirdi. Ama grdmz gibi, bu hormonlar
dalgalar halinde geliyor. Gen kz beyninin nemli deiiklik
lerden getii, bu deiimlerin zellikle hormon deiiklikleri
ne hassas olan blgelerde yaand gz nnde bulundurula
cak olursa ergenliin, birok gen kz iin ok yorucu ve igd
ler ynetiminde bir dnem olduu anlalabilir. Menstrual dn
gnn stresten uzak geen iyi bir haftasnda gen kzn prefron
tal korteksi normal olarak almay srdrebilir. Bu zamanlar
da doru davranlar sergiler ve olaylar yarglay salkldr.
Ama en ufak bir stres -hayal krkl, kt bir n ot- prefrontal
kortekste ar duygusal tepkilere ve kontrol d davranlara
yol aabilir; gen kz kaplan arpar, barp arr. Bizim evde
buna "sinirsel erime" diyoruz.
Testosteron da erkeklerin beyninde buna benzer etkiler olu- *masna yol ayor olabilir ama henz bu konuda yaplm bir
aratrma yok. O yata gerekleen hormon salnanlar, kk
bir olayn ya da hafif bir stres kaynann genlere dev boyutlar
da grnmesine neden olabilir.
Ateli gen kz amigdalasn sakinletirmek kolay deildir.
ou gen kz bask altndayken uyuturucuya, alkole, yemee
(ya yemek yemeyi tamamen brakrlar ya da deli gibi yerler) y
nelir. Bu genlerin ailesi olarak sizin greviniz, onlarn syle
diklerinin byk ksmn duymazdan gelmektir. Ani, duygusal
tepkileri pek ciddiye almamak gerekir. Sakin olun. Genler is
teklerini yle byk bir tutkuyla hisseder ve ifade ederler ki
Gen Kz Beyni
ciddiye almama kararnza ramen bu kararnz uygulayamayabilirsiniz. Unutmayn, gen kznzn drt-kontrol devreleri
veri giriine yetiememektedir. Hounuza gitse de gitmese de
beyni onu kontrol edemezken kontrol siz ele almak zorundas
nz. Joan ailesinin gelip arabasn elinden alma tehdidinden nef
ret ettiyse de yllar sonra bana "doru olan yaptlar," diye itiraf
etti. Onlarn grevi o zaman kzlarnn gsteremedii saduyu
yu gstermekti.
f)prSyon
Mike'm, Shana'nn drtlerinin kontrolden ktn kavrama
s uzun srmedi. Eer Jeff'i bu kadar rahat aldatp terk edebildiyse kendisini aldatmasnn -ya da terk etmesinin- zor olmayaca
n dnd ve Shana'dan ayrlmaya karar verdi. Shana'nn arka
dalarndan bazlar da Jeff'e kt davrand iin ona kzgndlar
ve gen kz dlanmaya balad. O zamana kadar Shana'nn haya
tndaki her ey iyi gidiyordu; okul gazetesinde yazyor, heykeltralkla ciddi olarak ilgileniyor ve niversite seimi zerinde du
ruyordu. retmenleri ondaki bu parlty ve yaratcl seviyor
du. Ama Mike onu terk ettiinde her ey deiti. Shana ok kilo
kaybetti. Derslerinde de artk iyi deildi. Kendisinden istenilen
yazlan yazmayarak okul gazetesindeki arkadalarn hayal k
rklna uratt. Ev devlerine konsantre olamyor, olduunda
da yapamyordu. Uyuyamyordu, kilosunu ve grntsn sap
lant haline getiriyor ve beyninin onu dnmesine engel olam
yordu. Kolunda birka iz grnce kolunu kestiini fark ettim. Bu
dnemde kadnlarda depresyon riski erkeklere kyasla iki kat
daha fazla olduu iin olduka endielendim.
Erkekler ve kzlar ergenlik ncesi dnemde ayn depresyon
riskini tarlar. Ama on be yandan itibaren kzlar depresyona
girmeye erkeklerden iki kat daha fazla meyillidir. Kadn depres81
yonurda genetik de nemli bir rol oynuyor olabilir. Baz aileler

de depresyon oran yksektir; aratrmanlar yakn zamanda
gen kzlan ar depresyon riskine sokan CREB-1 adl bir genin
varln kefettiler. Shana'nn annesi ve bykannesi genlikle
rinde ar depresyon geirmiler ve bir kuzenleri intihar etmi
ti. Bu faktrler ciddi bir risk oran ortaya koyuyordu. Shana ar
bir klinik depresyon geirdi. Antidepresana balattm, onu ya
kn mahede altnda tuttuk ve haftalk terapiye baladk. 4 ila
6 haftalk srenin sonunda yeniden konsantre olabilmeye bala
d, bitirme snavlarna girdi ve Mike' ya da kilosunu saplant
haline getirmeyi brakt.
Kt K zl ar n B i y o l o j i s i
Hormon salnmalar cici bir kz rahatlkla kt bir kza e
virebilir, cinsel rekabet de yle - ki gen kzlar arasnda ok
yaygndr. Ancak bu rekabetin kurallar gen erkekler iin ge
erli olanlardan farkldr. Gen kzlar gruplar oluturmaya y
nelirler, ne var ki bu gruplarn bir ksm birbiriyle sava halin
dedir. Gen kzlar hepimizin de bildii gibi ar acmasz te
bilirler.
Kadnlar dier kadnlarla rekabet halindeyken dman aa
ekmek iin dedikodu yaymak gibi daha kurnazca aralar kul
lanrlar. Bu sayede kimse onlar sulayamaz - "Sana zarar ver
mek istememitim, zr dilerim." Buna benzer taktikler gen kz
beyninin "varolmann zorunlu koulu" olarak grd balan
tlarn kopartlmas riskini en aza indirir. Ancak cinsel rekabet de
varolmann zorunlu koullarndan biridir.
Yedinci snftayken hatrlyorum da ok gzel bir kz vard; o
kadar gzeldi ki erkeklerin btn ilgisi ona yneldii iin dier
kzlar onu kskanrlard. Ayn zamanda utangat da. Bu yz
Gen Kz Beyni
den dierleri hemen zppe olduu sonucuna vardlar. Bir gn

arka srada oturan ve pek de gzel olmayan bir kz bir paket sa
kz iirip nnde oturan gzel kzn sana yapacak ekilde
patlatt. Ne olduunu anlamayan gzel kz elini sanda dola
trrken fark etmeden sakz yle bir datt ki tek zm batan
karc gzelim salarnn kesilmesi oldu. Kzn sana sakz
yaptran ktlkler kraliesi kendini byk bir zafer kazan
m gibi hissediyordu. Cinsel rekabet yolundaki biyolojik dr
ts anlk bir zafer kazanmt.
Kadnlarda da erkeklerde de saldrganlkla ilikilendirilen
hormonlar androjenlerdir. Ergenliin erken dnemlerinde o
almaya balar ve kadnlarda 19, erkeklerde 21 yana gelene
kadar da artmay srdrrler. Kadnlarn rettii ana androjen; testosteron, DHEA ve androstenediondur. Utah niversitesi'nde yaplan bir almada aktan aa saldrgan
olan kzlarn ounda androstenedion androjeninin tavan
miktarlarda olduu gzlemlenmitir. Akne, genlerde androjen seviyesinin yksek olduuna dair iyi bir gstergedir. Ay
rca DHEA ve testosteron seviyesi yksek olan kzlar daha er
ken cinsel ilikiye girme eilimindedirler. On be yandayken
Shana'y grdmde yz sivilcelerle doluydu, gsleri
bymt ve aynca son bir yldr erkeklerle cinsel ilikiye gi
riyordu.
Saldrgan drtler menstrual dng hormonlaryla birlikte
dalgalanabilir. Dngnn baz haftalarnda gen kz sosyal iliki
lere kar daha ilgili olacaktr. Dier haftalarda -dier kzlar ve er
kekler zerinde kullanabilecei- gle ilgilenecektir. Bu ilikinin
de ortaya koyduu zere, dngnn ikinci ve nc haftasnda
yumurtalklar tarafndan retilen yksek miktarda androjen ka
dnlarda ve genlerde saldrganl artrr. Daha az empati, sosyal
balant ve yaknlama genelde her iki cinste de yksek androjen
83
seviyeleriyle ilikilendirilir. Kesin emin olamasak da Shana'nn

belirli haftalarda ykselen androjen seviyesi saldrgan davranla
rn tetikleyen unsur olabilir.
Androjen seviyesinin azalmasyla birlikte sadece saldrgan
lk deil cinsel istek de azalr. Genlerin ald doum kontrol
haplar saldrganlk kadar cinsel istei de azaltr, nk doum
kontrol ilalar yumurtalklar bastrr, bu nedenle de daha az
androjen retilmi olur.
Her ne kadar hem kadnlar hem de erkekler testosteron re
tiyor olsalar da erkekler kadnlarn on kat testosteron retirler.
Bu da seks gdlerinin kadmlarnkinden fazla olduu anlam
na gelir. Bilim insanlar kadnlarda saldrgan ruh halini ve hrs
tetikleyenin sadece androjenler olmadn, strojenin de bunda
etkisi olduunu biliyorlar. Utah niversitesi'nde yaplan al
mada en dadnk, zgveni en yksek kadnlar ayn zaman
da en yksek strojen, testosteron ve androstenedion seviyeleri
ne sahipti. Kendilerini akranlarndan daha yksek seviyelere
yerletiriyor ve dierleri tarafndan ounlukla kendini been
mi olarak nitelendiriliyorlard.
Elbette davranlara sadece hormonlar neden olmaz. Hor-,
monlar ancak belirli bir davrann ortaya gkmasma uygun ko
ullar oluturan ortam glendirir. Beyinde saldrganlkla ilgi
lenen tek bir blge olmad gibi saldrganl kontrol eden tek
bir hormon da yoktur. Ama baanl olmak ve dnyada g elde
etmek her iki cins iin de bir miktar saldrganlk gerektirir. Bu
hormonlar genlerin gerekliklerini ve kendileriyle ilgili (iddia
l, kendine gvenen, seksi vb. olma) alglarn deitirerek ba
msz bireyler olmalarn salar.
Ergenlik yllarnda kzlarn beyin devreleri geliir ve olgun
lar. Kendisine bir sr yeni uzatma kablosu verilmi gibidir ve
hangi kabloyu nereye takacan zmeye ihtiyac vardr. An-
Gen Kz Beyni
cak o zaman kadn beynindeki devreler tam gle alp kendi

lerini ifade etmeye balayabilir. Peki bu devreler kadnlar nere
ye iter? Erkeklerin kollarnn tam ortasna...
85
<
flfK ve eveN
AN FRANCISCOLU BR FLM yapmcs olan Melissa, ger
ekten k olmak istiyordu. Kariyeri nihayet bir dzene
oturmutu ve otuz iki yanda hayatnn bir sonraki aamasna

adm atmaya hazrd. imdi, bir aile ve cinsel heyecanla ykl
iki aydan daha uzun sre yamnda kalacak bir erkekle de
vamll olan bir iliki kurmak istiyordu. Tek sorun doru er
kei bulamyor olmasyd. Arkadalar tarafndan ayarlanan sa
ysz randevuya gidiyor ya da internette tant erkeklerle bu
luuyordu. Ama hibiri kamnda kelebekler uuturmuyor ya
da srekli yanlarnda kalmak istemesine neden olan o mantkd arzuyu tetiklemiyordu.
Bir gece en yakn arkada Leslie onu arayarak birlikte salsa
yapmaya gitmelerini nerdi. Ama Melissa havasnda deildi.
Evde kalmak, rahatlamak ve televizyon izlemek isledii halde
Leslie hayn yant olarak kabul etmeyince dar kmak zorun
da kald. Seksi grnmek iin kvrck salarn datt, stne
dar bir tirt geirdi, yeni krmz set ayakkablarn giydi ve
dudaklarn ortaya karan krmz rujunu srd. Dans kulb
ne gitmek zere bir taksi ard.
Kulbe vardnda Leslie oktan ieride margarita iiyor
du. Dans pistine yneldiklerinde Melissa uzun boylu, yakk
87
l, buday tenli bir adam grd. "Ne muhteem!" dedi arkada

na.
Arkasnda duran Leslie'ye dnp aktrmadan adama bir gz
atmasn syledi ama ok geti. Adam oktan onlara doru yr
meye koyulmutu. Melissa'nm gzleri bu yabancnn gzlerine
kilitlenmiti.
Bir enerji dalgas vcudunu kaplad. Aylarca sren btn o
berbat randevular boyunca deneyimlemeyi bir trl baarama
d histi bu. Adamda tandk olan bir eyler vard. "Hmm, kim
bu?" diye fsldayarak sordu Leslie'ye, beynindeki korteks, ha
fza deposunu tararken. Eleen kimseyi bulamad ama btn
dikkat devreleri bu potansiyel sevgiliye ynelmiti. Yalnz m
yoksa birisiyle mi? diye merak etti. Genelde bu tr yakkl er
keklerle birlikte grlen gzel kadnlara baknd ama kimseyi
gremedi. Adam ona doru yrmeyi srdryordu.
Adam yaklatka Melissa'nm dikkati daha da dalmaya ba
lad ve kendini arkadann anlattklarna veremez oldu, ikisine
sk skya sarld. Gzleri ve dikkati adama kaymt, her ayrnty
inceliyordu - deri Armani ayakkablar, seksi siyah bir kyafeti
vard ve parmanda da alyans yoktu. Beyni balantlar birleti
rirken geri kalan her ey arka plana itildi. k olduunu hissetti.*
Eleme igds devreye girmiti.
"Selam, ben Rob," dedi adam gergin bir halde bara yaslanr
ken. Sesi kadife gibiydi. "Sizinle bir yerlerden tanyor mu
yuz?" Melissa kelimeleri duyamayacak kadar heyecanlyd. Sa
dece adamn varln, teninin kokusunu ve batan kanc yeil
gzlerini fark edebiliyordu.
Romantik dans balamt ve koreograf, bir arkada ya da
sevgili bulma kurumlan deil, Melissa'nm beyninin biyolojisiydi. Bizi etkileyen fiziksel simetri ve yzlerin, batan karan ha
reketlerin ve kalbimizi yerinden kacakm gibi arptran eki
min beynimizde evrim sonucu gelien ak gdsne bal oldu
Ak ve Gven
unu biliyoruz. ki kii arasndaki anlk -ya da uzun srelikinyasal ekim ans eseri ortaya km gibi grnebilir ama
gerekte beynimiz bu ii bilmeye nceden programlanmtr. Bi
zi partnerlerimize yaklatran ekim, insann reme isteinin bir
uzantsdr.
Melissa'mn beyni Rob'u incelemeye balad. Hormonlar hzla
vcudunda dolayordu. Adam, Portero Hill'de yaayan bir pa
zarlama danman olduunu syleyip ardndan da cesaretini
toplayp onu dansa davet ettiinde Melissa'nn beynindeki devre
ler son model bir bilgisayardan bile daha hzl alarak karsn
daki adamn e olarak deerlendirilebilecek zelliklerini hesapla
d. Uygun olduuna dair yeil k oktan yanmt. Seksi, dizle
rini titreten bir ekim yaad bu adam, Melissa'nn vcudunda
onu heyecanlandran hzl bir dopamin akmna neden oldu. Bey
ni ayn zamanda bir l testosteron -cinsel istei tetikleyen hor
m onda salglad.
Rob konuurken aym zamanda Melissa'y tartyordu. Eer
hesaplamalar olumlu sonu verirse o da Melissa'yla elemesi
ni syleyen nrokimyasal bir sarsnt yaayacakt. Ak devrele
rinin tetiklenmesiyle beraber ikili, dans pistine yneldi ve son
raki birka saati salsa ritmi eliinde geirdiler. Saat 2 olduun
da mzik yavalad ve kulp boalmaya balad. Leslie saatler
nce eve gitmiti. Kede duran Melissa flrt eden bir tavrla
eve gitmesi gerektiini syledi ve yksek topuklar zerinde
daire izerek arkasn dnd. "Bekle," dedi Rob, 'Telefon numa
ran bende yok. Seninle yeniden grmek isterim." "Google'da
adm ararsan beni bulursun," diye yantlad kadn glmseye
rek ve bir taksiye atlad. Av balyordu.
Erkekler ve kadnlar iin romantizmle ilgili ilk hesaplama
lar bilinaltnda gerekleir ve her iki taraf iin birbirinden
farkldr. rnein, ksa sreli elemelerde erkekler avc, ka
dnlar seicidir. Bu bir genelleme deil, atalarmzn milyonlar-
ca yl boyunca genlerini nasl yayacaklarna dair edindikleri

tecrbelerden kalan mirasmzdr. Darvvin'in de belirttii gibi
btn trlerin erkekleri diileri etkilemek zere ekillenmitir
ve diiler de tipik olarak kendilerini kovalayanlar arasndan
seimlerini yapar. Beynin ak yaps byledir. Mhendisleri,
reme srecinden galip kanlardr. Setiimiz kiilerin enda
m, yz, kokusu ve ya binlerce yl nce belirlenen ablonlar
dan etkilenir.
in asl, dndmzden ok daha tahmin edilebilir var
lklarz. Bir tr olarak evrim srecimizde beyinlerimiz en salk
l elemeyi nasl yapacan renmitir. Bize ocuk verme ih
timali en yksek olana; kaynaklar ve ball yavrumuzun
varln srdrmesini salayacak olana yneliriz. lkel erkek ve
kadnlarn bilgileri modem beyinlerimizin ve nrolojik devrele
rimizin derinliklerine kaznmtr. Doduumuz andan itibaren
oradadrlar ve ergenlie girdiimizde nrokimyasallardan olu
an bir kokteylle harekete geerler.
Zarif bir sistemdir. Beynimiz potansiyel partnerleri seer ve
biri atalarmzdan kalan listeye uyarsa bir grup kimyasal salg
layarak iimizi titretip o kiiye odaklanmamza neden olur. Bu
na ister cinsellik deyin ister ak. Eleme yolunda alar ncesinden kalma br basamaktr.
Kur yapma-eleme-reme konularn ileyen beyin progra
mnn kaplan almtr. Melissa o akam kimseyle karlama
y istememi olabilir ama beyninin daha derinlerde ilkel planla
r vard. Kulbn dier ucunda Rob'u grdnde beyni ele
me ve uzun srecek bir iliki kurma yolunda sinyaller gnder
meye balad. Rob'un beyni de ayn eyleri hissettii iin ans
lyd. Bir sre sonra her ikisi de gerginlikler, tehditler ve aklla
rn balanndan alacak zevklerle dolu bir yolda ilerleyecekler ve
bunlann hibiri zerinde kontrolleri olmayacak nk artk bi
yolojileri birlikte geirecekleri gelecei planlyor.
90
Ak ve Gven
6m d ey n in Hazrl
Melissa sokaklarda dolayor, kahvesini yudumluyor ya da
Rob'un, telefon numarasn bulmasn beklerken potansiyel rande
vulara gz gezdirmek iin internette dolayor. Gen kadnn kafa
tasnn iindekinin ta devrinden kalma bir beyin olduuna inan
mak kolay deil. Ama insanlarda eleme konusunu aratran bi
lim insanlanna gre durum, tam olarak bu. Milyonlarca yllk evri
mimizin %99'undan fazlasn ilkel koullarda geirdik. Sonu ola
rak, bu teoriye gre, beynimiz atalarmzn karlat trden so
runlar zmek zere programland. Karlatklar en zorlu mca

dele remekti. Bu sadece ocuk sahibi olma meselesi deildi. Ay
n zamanda ocuklarn yeterince uzun sre yaayacaklarndan ve
genlerini devam ettireceklerinden de emin olmalar gerekiyordu.
Eski elemelerde hayatta kalma becerisi yksek olanlar genlerini
sonraki kuaklara aktarmay baardlar. Onlarn beyin sistemleri
nin ileyii e seimleri konusunda daha baanlyd. Yanl seim
ler yapan atalarmz trn gelecei zerinde iz brakamadlar. So
nu olarak, ta devrinde en iyi reyenlerin beyin devreleri modern
a insanlarnn standart beyin devreleri haline geldi. k olmak
aslnda bu devrelerin harekete gemesinden baka bir ey deil.
Fred ve Wilma akmakta'tan daha sofistike olduumuzu d
nebiliriz ama beynimizin temel ekipman ayn.
Evrim Psikologu David Buss'a gre beynimizdeki gdle
rin milyonlarca yldr deimemi olmas dnya genelinde ka
dnlarn uzun sreli ilikilerinde, karlarndaki insanlarda ne
den benzer nitelikler aradklarnn aklamas olabilir. Buss,
Bat Almanya'dan Tayvan'a, Mbuti Pigmelerinden Eskimolara
kadar dnya genelinde 37 kltrde on binden fazla insan ko
nu alan ve eleme tercihlerini inceleyen bir aratrma yapt.
Bu aratrmann sonucunda da her kltrde, kadnlarn potan
siyel kocalannn grnnden ok maddi kaynaklan ve sos
yal statsyle ilgilendiklerini kefetti. Rob, Melissa'ya pazarla
ma danmam olduunu sylemiti - San Francisco'da ok sa

yda pazarlama danman vard ve Meliesa pek ounun isiz
kaldna tank olmutu. Farknda olmad, bu dncenin
Rob'un doru erkek olup olmadna karar vermesini zorla
trdyd.
Buss'un bulgular, birok kadnn gittike daha yksek pozis
yonlarda i bulmaya, sosyal ve ekonomik zgrlklerinden gu
rur duymaya baladklar gnmzde rahatsz edici grnebilir.
Yine de bu aratrma 37 kltrde de kadnlarn elerini seerken
bu zelliklere erkeklerden daha fazla nem verdiklerini ortaya
koymutur. Kadnn geliri ve mal varl bu seimi yaparken
einde arad niteliklerin deimesine neden olmamaktadr. Melissa, ekonomik adan bamsz, kendine yeten biri olsa da yine
de partnerinin kendisine bakabilecek durumda olmasn arzula
yabilir. Dii cennet kular genelde en gzel yuvay yapan erkei
seerler. Kocam, tanmamzdan yllar nce iinde yaadmz
evi ina etmi olduu iin kendisinin de cennet kularna benze
diini syleyerek benimle akalar. Kadnlar, aratrmaclarn
bulgularma gre, genellikle kendilerinden en az on santim uzun
ve yaklak 3,5 ya daha byk erkekleri ararlar. Kadn beenisi
nin bu koullar evrenseldir. Bilim insanlar bunun kadn beyni-'
nin evrim srecinde ekillenen eleme devrelerinin bir sonucu
olduu ve ilevselliini srdrd kansnda.
Rutgers niversitesi'ndeki nc evrim biyologlarndan Robert
Trivers'a gre bu zelliklere sahip bir e aramak yatrm stratejisi
dir. Kadnlarn snrl sayda yumurtalar vardr ve ocuk yetitir
meye erkeklerden ok daha fazla yatrm yaparlar. Bu nedenle de
"genetik mcevherleri" konusunda erkeklere kyasla daha dik
katlidirler. Melissa'nm, beyni dopamin ve testosteronla yklen
mi ve karsndaki erkei kar konulmas zor klm bile olsa
Rob'la ilk geceden yataa girmeyiinin ve dier erkeklerle ilgili
seeneklerini ak tutmasnn nedeni budur.
Ak ve Gven
Erkein kadn tek seferde hamile brakp gidebildii, kad

nnsa dokuz aylk hamilelik, doumun zorluklar, aylarca sren
emzirme ve ocuun sa kalmasn garantileyecek yzlerce g
revle ba baa kalabildii dnlecek olursa bu son derece nor
mal. Byk ihtimalle bu sorunlarla karlaan dii atalarmz
genlerinin srmesini salamak konusunda daha baarszdlar.
Her ne kadar bekr annelik belirli konumlardaki modem kadn
lar arasnda popler hale gelmise de bu modelin ileyip ileme
diini grmek iin nmzde uzun zaman var. Bugn bile baz
ilkel kltrlerde babann varl ocuun hayatta kalma ihtima
lini katna karyor. Sonu olarak, kadnlar iin en gvenli
kumar, yanlannda kalacana, kendilerini ve ocuklarn koru
yacana inandklar, kendilerini besleyebilecek ve barnak sa
layabilecek erkeklerle uzun sreli ilikiler kurmaktr.
Melissa, zaman doru kullanp Rob'un uygun bir e olup ol
mayaca zerine dnmeyi tercih ederek zekice davranmt.
Sevecei ve karlnda kendisini seven ve tapan bir koca hayal
ediyordu.
En byk korkusuysa babas gibi sadk olmayan bir erkekle be
raber olmakt. Dans kulbndeki geceden sonra bir yn olumlu
ipucu elde etti. Rob uzun boylu, kendisinden yaa byk ve eko
nomik adan rahatt. Temelde ta devrinden kalma emaya uyu
yordu ama uzun sreli bir iliki iin uygun olup olmad hl bel
li deildi.
K i m y a s a l ekim
Eer Melissa'nn ilkel beyin devreleri mal varl ve gven
lik aray iindeyse Rob'un ilkel devreleri uzun sreli bir iliki
kuraca partnerinde neyin aray iinde? Buss ve dier bilim
insanlarna gre tamamen farkl bir ey. Dnya genelinde er
kekler 20 ile 40 yalar arasnda, genelde kendilerinden ortala
ma 2,5 ya daha kk ve fiziksel olarak ekici kadnlar tercih

ediyorlar. Uzun sreli partnerlerinin dzgn bir cildi, parlak
gzleri, dolgun dudaklar, parlak salar ve yuvarlak vcut hat
lar olmasn arzuluyorlar. Bu tercihlerin her kltrde geerli ol
malar tm bu tercihlerin erkeklerin ilkel atalarndan kalma be
yin devrelerinin bir paras olduunu gsteriyor. Parlak bukle
lere sahip kadnlardan holanan sadece Rob deil. Melissa'nn
salar, Rob'un iindeki ilkel drtleri tetikliyor.
Peki, neden bu zellikler erkeklerin listesinde st sralarda
yer alyor? Pratik bir adan yaklaacak olursak, btn bu zel
likler ne kadar yzeysel grnrse grnsn, dourganln
nemli gstergeleri. Erkekler farknda olsunlar ya da olmasn
lar, beyinleri yatrmlarna karlk olarak en yksek dourgan
l sunan kadnlar tercih ediyor. On milyonlarca sperme sahip
olan erkekler birlikte olacak dourgan kadnlar bulduklar sre
ce neredeyse snrsz sayda reyebilme kapasitesine sahipler.
Sonu olarak, anahtar grevleri dourgan olan ve remeye yat
kn kadnlarla elemek. Ksr kadnlarla elemek genetik gele
ceklerinin heba edilmesi anlamna geliyor. Yani, milyonlarca yl
iinde, erkek beyni kadnlardaki dourganlk izlerinin grsel
ipulann arayacak ekilde evriliyor. Ya, elbette nemli bir fak:
tr, salk da yle. Hareketlilik, genlik, fiziksel simetri, yumu
ak bir cilt, parlak salar ve strojen tarafndan iirilen dudak
lar aslnda ya, dourganlk ve saln gzlemlenebilir iaretle
ri. Kadnlarn, krklklar yok eden Botox tedavilerine ve kolajen inelerine bavurmalarna amamal.
Biim de -gs implantlarn saymazsak- dourganln en
nemli gstergelerinden. Ergenlik dnemi ncesinde erkeklerin
ve kadnlarn birbirlerininkine benzer vcutlar ve gs-kala
oranlar var. reme hormonlar devreye girdiinde salkl dii
ler yuvarlak hatlar gelitiriyorlar, belleri kalalarna kyasla 1/3
orannda ince kalyor. Bu vcut tipine sahip kadnlarn strojen
Ak ve Gven
oranlan daha yksek ve gen yalarnda bel kalnlklan kalalarmnkine yakn olan kadnlara kyasla ok daha kolay hamile ka
lyorlar.
Hamilelik kadnn siletini tamamen deitirdiinden ince
bir bel kadnn dourganlna dair nemli ipulan verir. Erkek
lerin seiminde itibar da bir rol oynar, nk reme konusunda
en baarl erkekler, sadece kendileriyle eleecek kadnlar se
mek isterler. Erkekler babalklarn garantilemek isterler ama
ayn zamanda yavrularnn geleceinden emin olmak iin, kad
nn annelik yetenekleri de gvenilir olmaldr. Eer Melissa,
Rob'la hemen yataa girseydi ya da o zamana kadar birlikte ol
duu erkekler konusunda ona hava atsayd erkein ta devri
beyni Melissa'nn kendisine sadk kalmayaca ya da kt bir
itiban olduu sonucuna varabilirdi. Dans pistinde ona scak
davranmas ama sonra uygun bir saatte taksiyle evine dnmesi,
erkee onun uzun sreli bir iliki kurmay dnebilecei bir
kadn olduunu gstermiti.
p o t a n s i y e l Tehlikeleri H e s a p la m a k
Rob, Melissa'nn telesekreterine bir mesaj brakmt ama gen
kadn onu aramadan nce birka gn bekledi. Her ne kadar ilk
randevuda pmlerse de hakknda daha fazla bilgi edinene
kadar Rob'la yatmaya niyeti yoktu. ok elenceliydi, etkileyiciy
di ve hayatn dzene sokmu grnyordu ama Melissa'nn, i
gdsel seviyede ona gvenebileceinden emin olabilmesi artt.
Beynin stres devreleri yabanclarn evresindeyken harekete ge
er. Melissa'mn amigdalasnm korku devreleri hl tam g al
yordu. Yabanclara kar tedbirli olma hali hem erkek hem de
kadn beyninin sisteminin bir parasdr ama zellikle kadnlar e
ararlarken erkein balanabilirlik seviyesini dikkatlice ve ilikinin
erken etaplarnda masaya yatrrlar.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kad Beyni
Batan karma ve terk etme eski bir erkek geleneidir. Tr

mzn balangcna kadar uzanr. Bir aratrmada, niversite a
nda gen ve yakkl erkekler, kendilerini gerekte olduklanndan daha nazik, daha sevecen, daha drst ve daha gvenilir ola
rak tanttklarn kabul ettiler. Baz antropologlar doal eleme s
recinin, kadnlar batan karma, kandrma ve kendileriyle cinsel
ilikiye girmeye ikna etme yetenei gl erkekleri kayrd y
nnde varsaymlarda bulunuyor. Kadnlarsa, bunun sonucunda,
erkeklerin yalanlann ve abarttklar noktalan tespit etme konu
sunda uzmanlayor - artk kadn beyni bu greve iyice uyum sa
lam durumda. Stanford niversitesi psikologlarndan Eleanor
Maccoby'nin bir almasnda gsterdii zere, gen kzlar gerek
dnyay masal dnyasndan ayrmay erkeklerden daha nce
reniyor. Yetikinlie ulatklarnda kadnlarn ses tonu, gzler ve
yz ifadelerindeki duygusal farklar okuma yetenekleri iyice geli
mi oluyor.
Bu fazladan dikkatliliin sonucu olarak, tipik kadn beyni
cinsel davranlarn heyecanna kendini kaptrmaya ya da tutku
tarafndan yorulmaya erkeinki kadar hazr deildir. Kadnlar
da erkeklerle ayn ya da daha gl romantik sonlara ulayor
lar ama k olduklarn itiraf etmeyi daha yavatan alyorlar ve
ilikilerinin ilk haftalar, hatta ilk aylar boyunca erkeklerden
ok daha dikkatliler.
Erkek beyninin nrolojik ak devreleri kadnlarnkinden farkl.
Ak kadnlarda beyin taramalaryla yaplan almalar kadnlarn
beyninde birok alann hareketlendiini gsteriyor, zellikle ig
dlerle ilgili alanlarn, dikkat ve hafza devrelerinin. Erkeklerdey
se grselliin ilendii alanlarda hareketlenme yaanyor. Grsel
verilerin ilendii blgelerdeki hareketlilikteki bu art ayn za
manda erkeklerin neden kadnlardan daha kolay "ilk grte k"
olduklarnn da aklamas olabilir.
Bir insan k olduunda beyindeki eletirel dnen, ted
birli davranan devreler kapanr. Rutgers niversitesi antropo-
Ak ve Gven
lolarndan Helen Fisher'a gre evrim bu devreleri bir e bul

mamzdan ve bulduumuzda da tamamen o kiiye odaklanma
mzdan emin olmak iin bu ekilde ekillendirmi olabilir. Sevi
len kiinin hatalanna fazla younlamamak iliki srecine yar
dmc olacaktr. k olmakla ilgili almasnda erkeklerden
daha fazla sayda kadn, sevgililerinin hatalarnn kendileri iin
nemli olmadn sylemi ve yine kadnlar, tutkulu akla ilgi
li yaplan testte erkeklerden daha yksek puanlar almlardr.
t ^ k B e y i n
Melissa ve Rob neredeyse her gece telefonda konuuyorlard.
Her cumartesi Rob'un kpeini dolatrmak iin parkta buluu
yor ya da Melissa'nn yeni filminin ekimlerini izlemek zere Melissa'nn evinde bir araya geliyorlard. Rob'un ileri iyice rayna
oturmutu ve en nihayetinde eski kz arkada Ruth'tan bahset
meyi brakmt. Ruth'a olan ballnn sona ermesi Melissa'ya
aralanndakinin eski sevgiliyi unutmak iin yaanan bir ara d
nem ilikisi olmadn ve Rob'un btn dikkatini kendisine y
neltmeye hazr olduunu gstermiti. Melissa istemeyerek de ol
sa oktan Rob'a k olmu ama ona bunu sylememiti. Erkein
fiziksel scaklna almaya balamt. Cinsel gdlerinin ak
gdlerine yetimesine izin verdi.
En sonunda, ayn ardndan, parkta gnein altnda uzana
rak geirdikleri bir gnn sonunda tutkuyla yataa girdiler. Ak
larn tm ynleriyle yaamaya baladlar.
k olmak, hem kadnlarn hem de erkeklerin en mantkd
davran ya da beyin durumlarndan biridir. Romantizmin
nda beyin "mantkl dnemez" hale gelir, kr olur, sevilen
kiinin yetersizliklerini grmezden gelir. Istemd bir durum
dur. Tutkuyla k olmak ya da kendini kaptrmak artk kant
lanm bir zihinsel durumdur. Saplant, mani, sarho olma, su
suzluk ve alkla ayn beyin devrelerini kullanr. Bir duygu de

ildir ama dier duygular glendirir ya da bastrr. k olma
devreleri ncelikli olarak bir motivasyon sistemidir; beyindeki
cinsellik gdsn kontrol eden blgeyle etkileim iinde olsa
da farkldr. Bu ateli beyin hareketlenmesi hormonlarn ve dopamin, strojen, oksitosin ve testosteron gibi nrokimyasallarn
salglanmasyla kendini gsterir.
k olduumuzda harekete geen beyin devreleri uyuturu
cu arayan bir bamlnn beyninde harekete geen devrelerle ay
ndr. Ak devreleri tam g alrken amigdala -beynin korkualarm sistemi- ve anterior singulat korteks -beynin eletirel d
nme ve endie merkezi- kapanr. Ecstasy adl uyarc da ayn
etkiyi yapmaktadr: Yabanclara ynelik uyan sistemleri kapanr
ve ak devreleri almaya balar. Ksaca ak, doal bir ecstasy et
kisi yapar. Akn erken dnemlerinde grnen semptomlar amfetamin, kokain gibi uyarclar ve eroin, morfin ve OxyContin gi
bi afyon trevi uyuturucularn etkileriyle benzerlikler gsterir.
Bu uyuturucular beynin dl devrelerini tetikler, kimyasal sal
glara neden olur ve romantizmin yarattna benzer etkiler yara
tr. in asl, aka baml olmak lafnda doruluk pay vardr.
k iftler zellikle ilk 6 ay boyunca birlikte olmann yaratt
uyuturucu hissini arzular ve birbirlerine kar umutsuz bir ba
mllk duyarlar. Ak zerine yaplan aratrmalar beyindeki bu
durumun 6 ile 8 ay srdn gsteriyor. Bu, o kadar youn bir
durumdur ki, sevgilinin karlar, kendini iyi hissetmesi ve iliki
nin srdrlmesi kiinin kendisinden ncelikli hale gelir.
Akn bu ilk evresinde Melissa, Rob'la ilgili her ayrnty ez
berliyordu. Melissa'nn, bir konferansta yeni filminin bir bl
mn gstermek iin Los Angeles'a gitmesi gerekince ayr kal
mak her ikisine de ok zor geldi. Bu bir fantezi deil, nrokimyasal yoksunluktan kaynaklanan bir acyd. Fiziksel olarak ayr
kalnan srete, dokunmak ve sarlmak imknszlatnda, sev
giliye kar ala benzer bir zlem duyulabilir.
Ak ve Gven
Bazlar sevgilisinden uzak kalp bu kalp arsn hissedene

kadar ne kadar baml ya da k olduunun farknda bile ol
maz. Bu zlemin sadece psikolojik olduunu dnmeye alkn
olsak da bu aslnda fizikseldir. Beyin, sanal bir uyuturucu krizindedir. Siz sevgiliniz uzakta olduu iin ac ekerken anneniz,
"zlemek ak glendirir," diyecektir. Kocamla ilk birlikte oldu
umuz zamanlar hatrlyorum, ben daha o zamandan onun ara
dm kii olduunu biliyordum, o ise henz bunun farknda de
ildi. Ayr kaldmz ksa bir zaman diliminin ardndan evlen
memiz gerektiine "karar verdi" - dopamin ve oksitosin salgla
r sa olsun... Ailesinin ve arkadalarnn da syledii gibi kalbi
nin sesi nihayet kendine yeten, bamsz beyninin dikkatini ek
meyi baarmt.
Ayrlk srasnda yeniden birlemek iin duyulan arzu be
yinde ok gl tepkimeler yaratabilir. Haftann ortalarna gel
diklerinde Rob, Melissa'y grmek iin o kadar youn bir istek
duydu ki onu grebilmek iin bir gnlne Los Angeles'a u
tu. Birleme bir kere gerekletiinde akn ilk etkileri dopamin
ve oksitosin tarafndan yeniden yaplandrlr. Sarlmak, p
mek ve sevimek gibi hareketler beyindeki gven ve akla ilgili
kimyasal balantlar yeniden glendirir. Oksitosin-dopamin
salnm nce gerginlii ve phecilii ortadan kaldrr, ardn
dan beyindeki ak devrelerini glendirir.
Anneler kzlarn bir erkekle ok abuk yaknlamamalar ko
nusunda uyanrlar ve inann bu t grndnden ok daha
fazla bilgelik ierebilir. Sarlmak ve dokunmak gibi eylemler be
yinde, zellikle kadnlarda, oksitosin salrumna neden olur ve
sarlan kiiye kar gven duyma eilimi yaratr. Ayrca size sy
ledii her eye inanmanz iin gerekli ortam yaratr. Sosyal bir
memelinin beynine oksitosin ve dopamin enjekte etmek, sarl
mak ve ift olma halinin ak ve cinsel davranlar olmakszn da
gereklemesine neden olabilir. svire'de yaplan bir aratrma
da, yatrmclardan oluan bir gruba oksitosin ieren bir sprey,
dierineyse plasebo verildi. Deneyin sonunda, oksitosin verilen

yatrmclar dier gruptakilerin nerdiklerinin neredeyse iki kat
para yatrmay nerdiler. Oksitosin alan grup ekonomik dan
man numaras yapan bir yabancya gvenmeye ikinci gruptaki
lerden daha hevesliydiler; yatrmlarnn karln alacaklar ko
nusunda kendilerini daha gvende hissediyorlard. Bu deneyle,
oksitosinin beyindeki gven devrelerini etkiledii sonucuna ula
ld.
Sarlmakla ilgili bir deneyden, sevgiliyle yaanan yirmi saniye
lik bir sarlmann ardndan beynin doal olarak oksitosin salgla
dn biliyoruz. Oksitosin sarlanlar arasndaki ba glendirip
beyindeki gven devrelerini tetikliyor. Yani gvenilir bulmad
nz bir adamn size sarlmasna izin vermeyin. Dokunmak, bak
mak, olumlu duygusal etkileim, pmek ve orgazm da kadn
beyninde oksitosin salnmna yol aar. Bu tr temaslar beyindeki
ak devrelerinin harekete gemesinde anahtar bir rol oynayabilir
ler. strojen ve projesteron da oksitosin ve dopamin retimini ar
trarak kadn beynindeki balanma etkisini tetikleyebilir. Kadn
larn menstrual dnglerinin farkl haftalarnda bu dllendirici
kimyasallardan, deiken dozlarda aldklar bir aratrmayla is
patlanmtr. Bu hormonlar beyindeki dikkat ve honutsuzluk
devrelerini kapatarak ak devrelerini ve annelik igdsn ha
rekete geirebilirler. Bir baka deyile, eer beyninizde yksek
miktarda oksitosin ve dopamin dolayorsa yarg gcnz hap
yutmu demektir. Bu hormonlar beyindeki phecilii tamamen
ortadan kaldrabilir.
Arka planda her zaman k olma istei vardr. Ne var ki bu
istek bir kere gerekletiinde hem beyninizde, hem hayatnzda
k olduunuz kiiye yer amanz; beyindeki ballk ve duygu
sal hafza devreleri araclyla onu kendi resminize eklemeniz
gerekir. Sre ilerledike, duygusal ba korumak iin gittike
daha az dopamin ve oksitosine ihtiya duyulur. Yani 24 saati sa
rlarak geirmek artk gerekli deildir.
Ak ve Gven
Romantik anlamda balanma arzusu beyinde zaten vardr

ama beynin anne kamndaki geliimi, ocukluk srecini nasl ge
irdiiniz ve duygusal deneyimleriniz beynin bakalarn sevme
yi ve onlara gvenmeyi salayan devrelerindeki farkllklar be
lirler. Melissa, babasnn kadnlara olan dknln biliyordu;
ocuklukta edinilen bu bilgi onu k olmak ve birine balanmak
konusunda daha da pheci biri haline getirmiti. Bir bireyin k
olmaya ve ardndan da duygusal bir ba oluturabilmeye ne ka
dar hazr olduu, deneyimlerinin beyin devreleri zerindeki et
kilerine ve beyninin hangi hormonal konumda olduuna bal
olabilir.
Stresli bir yaam alan, iliki kurmay kolaylatrabilir ya da
zorlatrabilir. Yaammzn ilk dnemlerinde bizi besleyen in
sanlarla kurduumuz balar kalcdr ve hayat boyu devam
eder. Bu kiiler, srekli olarak fiziksel ve duygusal ihtiyalar
mz karlamalarnn sonucunda beyin devrelerimizin paras
haline gelirler. Tahmin edilebilir, gvenilir, ilgi dolu kiilerle
bymsek gven devreleri bu ilikileri temel alr. Bu dene
yimler olmakszn ya beyindeki gven devreleri ok zayf kala
caktr ya da hi gven devresi olmayacaktr. Kii yine de ksa
sreliine k olabilir ama ocukluunda gvenli bir ortamn
eksikliini yaam kiiler iin uzun sreli bir iliki kurmak ula
lmas zor bir hedef olacaktr.
6lemi Beyin
"Onu gnn her dakikas mutlaka grmeliyim'Te ifade
edebileceimiz baskn gereklik nasl oluyor da, "Selam, haya
tm, sen miydin? ler nasl?"a dnyor? Beyindeki dopa
min ataklar yava yava yatmtr. Eer bir kadnn roman
tik akn erken evrelerinden uzun sreli iliki ierisindeki ha
line geiinde beyninde yaanan deiimleri gsterecek bir
MRI taraycmz olsayd dl-zevk devrelerinin sakinletiini,

ballk devrelerininse sar bir parltyla ldamaya balad
n grrdk.
Tutkulu akn yaratt duygu selinin sonsuza kadar srme
diini biliyoruz. Bazlar iin bu younluun ortadan kalkmas
gerginlik verici olabiliyor. te ben Melissa'yla bu durumday
ken tantm. Rob'la bir yllk birlikteliinin ardndan beni gr
meye geldi. lk be ay boyunca Rob'la harika, ateli bir cinsel
hayatlar olduunu ve birbirleriyle geirecekleri her dakikay
iple ektiklerini anlatt. Artk birlikte yayorlard, zorlu, za
man isteyen ileri vard. Evlilikten ve ocuk sahibi olmaktan
bahsetmeye balamlard ama Melissa ilikisinden souduu
nu hissediyordu. gdleri ona Rob'un doru erkek olduunu
balangtaki kadar kesin bir ekilde sylemiyordu. Cinsellie
eskisi kadar ilgi duymamas onu alarma geirmiti. Baka biri
sini bulduundan ya da arzuladndan deil, ancak ilk be ay
la kyaslandnda tutkular azalmt. Sorun neden kaynakla
nyordu? Rob doru erkek deil miydi? Kendisi normal miydi?
Cinsel tutkular azalmken ve aralarndaki kvlcm snm
ken onunla srdrecei uzun soluklu bir ilikide mutlu olabilir
miydi?
Birok kii, tpk Melissa gibi, romantik ilikinin balarnda
yaanan atein snn ilikinin tkenmesi olarak grr. Oysa
gerekte ift, nrolojik devrelerin etkisiyle ilikinin baka, ok
daha nemli ve ok daha uzun srecek bir aamasna geiyor
olabilir. Bilim insanlar "balanma ann" romantizmin tutku
sunun yerini alan ve daha uzun sreli, sakin bir ban kurulma
sn salayan bambaka bir beyin sistemi olup olmad zerin
de tartyorlar. imdi, dl sisteminin dopamin gibi zevk kim
yasallarna ek olarak, balanma ve iftleme sistemi de balan
may glendiren oksitosin gibi kimyasallarn dzenli olarak da
ha yksek miktarda salglanmasn tetikliyor ve iftlerin bir ara
da olmaktan keyif almasn salyor. Uzun sreli ilikilerde ba
Ak ve Gven
korumay hedefleyen beyin devreleri daha da aktif hale geliyor.

Londra University College'daki aratrmaclar ortalama 2-3 yl
dr ilikide olan insanlarn beyinlerini taradklarnda beyinde
tutkulu akn dopamin reten devrelerinden ok farkl alanlarn,
rnein eletirel yarg merkezinin ldadn grdler. Beynin
ballk merkezi devrelerindeki hareketlilik aylar yllar boyunca
ve tm oksitosin salnmna yol aan, iki tarafn da zevk ald,
olumlu deneyimlerle srdrlm ve glenmiti.
Pratik bir adan baktmzda srlsklam k olma halinin
uyumlu bir "ift olma hali"ne dnmesi anlamldr. Ne de ol
sa, kiiler sadece birbirlerine odaklanp srekli birbirlerini d
nseler ocuklarla ilgilenmek imknsz olurdu. Akn lgnl
nn ve cinsel gerilimin azalmas, genlerin devamll iin ka
nlmaz grnyor. Bu, akn souduunun deil, vasopressin
ve oksitosin adl yeni nrohormonlarla desteklenen balarn ku
rulduu, daha srdrlebilir baka bir evreye geildiinin ia
retidir.
Sosyal ballkla gelen davranlar hipotalamus ve hipofiz
bezi tarafndan retilen bu iki nrohormon tarafndan kontrol
edilir. Erkek beyni vasopressini sosyal balar kurarken ve baba
olduunda kullanr. Kadnlar bu alanlarda oksitosin ve strojenden yararlanr. Erkeklerin vasopressin iin daha fazla resep
tr vardr, kadnlarsa oksitosin iin daha fazla reseptre sahip
tir. Romantik bir partnerle ba kurabilmek iin erkeklerin bu iki
hormona da ihtiyalar olduu dnlr. Testosteron tarafn
dan uyarlan ve cinsel orgazm tarafndan tetiklenen vasopressin
erkee enerji verir, onun dikkatli olmasn salar ve onu saldr
ganlatrr. k erkek vasopressin'in etkilerini deneyimlediinde btn dikkatini sevgilisine ynlendirir ve zihniyle, yannda
olmad zamanlarda bile sevgilisini izler.
Kadnlarsa tam aksine dokunma ve sevimeyle tetiklenen
dopamin ve oksitosin salnnun yaadktan sonra romantik bir
iliki iinde olduklar kiiye balanmaya hazrdrlar. Belki koca-
mn yataktaki birincil grevi ayaklarm scak tutmak deil ama

oksitosin salglayabilmem iin bana sarlmak birincil grevle
rinden. Zaman ierisinde, sevgilisinin grnts bile kadnn
oksitosin salglamasna neden olabilir.
Oksitosin ve vasopressin'in olaanst balayc gc Sue
Carter tarafndan hayat boyu, setikleri eten ayrlmayan tarlafareleri zerinde yaplan almalarda ayrntlaryla aratrl
mtr. nsanlar gibi tarlafareleri de ilk karlatklarnda fiziksel
tutkuyla doludur ve iki gn hi durmadan sevierek geirirler.
Ama insanlarn aksine tarlafarelerinin beynindeki kimyasal de
iim oynamalar srasnda dorudan incelenebilir. Bu al
malar cinsel birlemenin erkek beyninde yksek miktarda vasopressin, dii beynindeyse oksitosin salnmna yol atn or
taya koymutur. Bu iki hormon bir zevk kimyasal olan ve tar
lafarelerinin sadece elerine k olmalarn salayan dopaminin seviyesini artrr. Bu gl nrokimyasal sayesinde ift ha
yat boyu birbirine balanr.
Hem erkeklerde hem de kadnlarda oksitosin rahatlamaya,
korkusuzlua, balanmaya ve birbirinden memnun olmaya yol
aar. Etkisini uzun sre koruyabilmesi iin, beynin ballk devre
lerinin yaknlama ve dokunmayla salglanan oksitosin tarafm
dan neredeyse gnlk olarak uyarlmaya ihtiyac vardr. sveli
aratrmac Kertsin Uvns-Moberg tarafndan yaplan aratrma
ya gre ayn oksitosin seviyesini koruyabilmek iin erkekler do
kunulmaya kadnlara kyasla iki kat daha sk ihtiya duyar. S
rekli dokunu olmakszn -rnein iftler ayr olduklarnda- be
yin dopamin ve oksitosin al ekebilir. iftler bir sre ayr ka
lana kadar birbirlerinin fiziksel varlklarna ne kadar ihtiya duy
duklarn kestiremeyebilirler; beyinlerindeki oksitosin zevk iin,
rahatlamak ve sakinlemek iin tekrar tekrar birbirlerine dnme
lerini salar. Rob'un uaa atlayp Los Angeles'a gitmesine a
mamal.
Ak ve Gven
p k s , t r p s vp Kadn B p y n i
Tarlafareleri zerinde yaplan deneyler erkekler ve diiler ara
sndaki balanma farkllklarn da aydnlatyor. Dii tarlafareleri
iin en rahat iftleme az stresli ortamlarda gerekleiyor. Erkek
tarlafareleri iinse yksek stresli ortamlarda. Maryland niversitesi'ndeki aratrmaclar, dii tarlafarelerinin, stresli bir ortama so
kulduklarnda eletirildikleri erkeklerle iftlemediklerini kefet
tiler. Ancak eer stres altnda olan erkek tarlafaresiyse ilk bulduu
uygun diiyle iftleiyordu.
nsanlarda da stres seviyesi yksek olduunda erkeklerin
ak devreleri daha ok uyarlr. rnein youn bir fiziksel mey
dan okumann ardndan, erkek gzlerini kendisine diken uy
gun durumdaki ilk kadnla balant kurma ve cinsel ilikiye gir
me eilimindedir. Bu durum sava stresi yaayan askerlerin ne
den ounlukla eve bir gelinle dndklerinin aklamas olabi
lir. Kadnlarsa aksine, stres altndayken kendilerine gsterilen
ilgi ve arzuya karlk vermezler.
Bunun nedeni kadn beyninde stres hormonu olan kortizoln
oksitosinin etkisini bastrmas ve kadnn cinsellie de fiziksel te
masa da olan isteini ortadan kaldrmas olabilir. Kadn iin do
kuz ay hamilelik ve zor koullar altnda ocuk bakma fikri, erkek
lerin hzl sperm boaltma srecine kyasla ok daha az ekicidir.
M o n o g a m i (Tpkplilik) Gpni
Tarlafarelerinin eitli alt trlerinin ak hayatlar zerinde
yaplan aratrmalar beynin, memelilerin sadece %5'inin payla
t bir zellik olan monogamiyle ilgili mekanizmalar hakknda
bilgi edinmemizi salyor. Tarlafareleri ampiyon iftlerdir, tekeli hayatlar srer, maraton misali iftlemelerinin ardndan
hayat boyu sren bir iliki kurarlar. Dafareleriyse aksine asla
tek ele yetinmezler. Bilim insanlarnn kefine gre aradaki far
kn nedeni tarlafarelerinde, dafarelerinde olmayan bir genin,

ufack bir DNA parasnn olmasdr. Rob'la ilikisi ciddileti
inde Melissa telalanmaya balad. Rob bir dafaresi miydi,
yoksa tarlafaresi mi?
Aratrmaclarn bildii kadaryla, erkekler tamamen ok e
liden tamamen tekeliye kadar uzanan eitlilikte davranlar
sergiler. Bilim insanlar farkl genlerin ve farkl hormonlarn bu
nun nedeni olabilecei yolunda varsaymlar retiyorlar. Beyin
de, zel bir tr vasopressin reseptr olumas iin gerekli kod
lar tayan bir gen bulunmaktadr. Bu gene sahip olan tarlafarelerinin beyninde dafarelerine kyasla bu reseptrden daha
fazla var ve bunun sonucunda da vasopressin'in balan koru
yan etkisine kar daha hassaslar. Aratrmaclar bu eksik geni
dafarelerinin beynine enjekte ettiklerinde normalde nlerine
kan btn dii farelerle iftleen erkekler aniden tekeli, ele
rine ve evlerine bal babalara dnm.
Vasopressin reseptr geninin daha uzun bir versiyonuna
sahip olan erkekler tekeliler ve yavrularyla daha fazla ilgileni
yorlar. Daha gen, dourgan ve flrt diilerle kama ans ta
nndnda bile elerini tercih ediyorlar. Bu genin en uzun ver
siyonuna sahip olan erkekler en gvenilir partnerler ve babalar
d. nsan genleri en az on yedi farkl uzunlukta karmza k
yor. Bu yzden kadn bilimciler arasnda sk yaplan akalardan
biri, erkeklerin geri kalan her eylerinin uzunluunu bir tarafa
brakp vasopressin geninin uzunluuna dikkat etmemiz gerek
tii. Belki bir gn eczanelerde satlan ve bu genin uzunluunu
tespit eden bir testle bile karlarz -tpk hamilelik testi gibi
bylece balanmak iin en uygun erkei setiinizden emin ola
bilirsiniz. Erkeklerde tekelilik byk olaslkla her birey iin
nceden belirlenir ve kuaktan kuaa aktarlr. Sadk koca ve
babalar belki de doutan yledirler, nlerindeki baba rnei
tarafndan ekillendirilmilerdir.
Ak ve Gven
Bu gen en yakn iki primat kuzenimizde de -empanzeler ve

pigme empanzelerde (bonobolar)- sosyal davranlarna uy
gun olarak farkl uzunluklardadr. Daha ksa gene sahip olan
empanzeler, dier gruplarn erkekleriyle dzenli olarak lm
cl savalar yapan erkekler tarafndan kontrol edilen, alan hki
miyeti merkezli gruplar halinde yaarlar. Pigme empanzeler
ise diiler tarafndan ynetilir ve her sosyal karlamay yar
cinsel bir srtnmeyle mhrlerler. stisnai biimde sosyaldirler
ve bu genin uzun versiyonuna sahiptirler. Genin insan versiyo
nu da pigme empanzelerdekine benzer. Bu genin uzun versiyo
nuna sahip olanlar sosyal adan daha uyumludur. rnein, bu
gen otizm -sosyal yetersizlik ieren bir rahatszlk- hastas in
sanlarda daha ksadr. Partnerlere ballktaki farkllklar hor
monlarmzdaki ve bu genimizin uzunluundaki bireysel fark
llklarmza bal olabilir.
Kadnlar, her dokuz ayda sadece bir ocua sahip olabilecek
lerinden ocuklarn yetitirmelerine yardm edecek erkeklerle
sadakate dayanan ilikiler kurmak isterler. Ama iler gerekte bu
kadar basit yrmez. Kadnlarn da aldattn biliyoruz. Ara
trmaclar "tekeli" ku trlerinin bazlarnda diilerin yavrulan
iin en iyi genleri bulmak amacyla elerini aldattklarn kefet
tiler. Evrim bilimcilerse uzun sredir, sereler ve horozlar iin
geerli olann insanlar iin de geerli olduunu tahmin ediyor.
Ayrlmak
Bir gece Rob, Melissa'y arayacan syledii halde arama
d. Bu, Rob'un sk yapt bir davran olmadndan Melissa
endieden deliye dnd. Yaralanm myd? Baka bir kadnla
myd? Melissa korkusunu fiziksel olarak da hissedebiliyordu.
Gariptir ki, romantik ak durumu sevgiliyi kaybetme korkusu
ya da tehdidiyle -terk edilme korkusuyla- yeniden tetiklene
bilir. Terk edilmek aslnda hem kadnlarda hem erkeklerde be

yin devrelerindeki ak tepkimesinin derecesini ykseltir. Bey
nin bu ksm umutsuzca, a bir biimde sevgiliyi arar. Yoksun
luk -uyuturucuya duyulan alk gibi- kontrol ele geirir.
Kendinizi, hayatnz tehdit altndaym gibi hissettiiniz anlar
olur, amigdaladaki korku alarm tetiklenmitir. Anterior singulat korteks -beynin endie ve eletirel yargyla ilgili ksm sevgiliyi kaybetmek zerine olumsuz dnceler retmeye
balar. Bu iyice motive olmu, odaklanm hal, saplantl d
ncelerin toplant alandr. Bu ruh hali, gveni ve ball
deil, sevgiliye ynelik ac dolu bir aray ortaya karr. Me
lissa, Rob'u kaybetme fikriyle lgna dnmt. Benliinin,
Rob'un ilgi alanlar, inanlar, hobileri ve karakteriyle btnle
en ve genileyen paras beynin dllendirmeyle ynetilen
blgelerinde, mthi bir duygusal, fiziksel ve igdsel yok
sunluk yayordu.
Benliin romantizmin youn olduu dnemde aniden ger
ekleen genilemesi imdi ac verici bir tepkime iindeydi. Ka
dnlar ihaneti ya da akn kaybn deneyimlediklerinde, erkek
lerden farkl tepki verirler. Ak ortadan kalktnda terk edilen
erkekler intihar etmeye drt kat daha eilimlidir. Kadnlarsa
aksine, depresyona girerler. Yemek yiyemez, uyuyamaz, ala
maz ya da konsantre olamaz hale gelir, srekli alarlar; sosyal
aktiviteleri brakrlar ve intihar zerine dnrler.
rnein on sekiz yandaki hastam Louise, iki yl boyunca
srekli sevgilisiyle ba baa olduu bir iliki yaamt. Derken
bir leden sonra sevgilisi niversiteye gitmek zere yanndan
ayrlm, uzaktayken baka kzlarla da birlikte olabilmek iin
zgr olmak istediini syleyerek ilikiyi aniden bitirmiti.
Drt gn sonra, Louise'in babasndan acil bir telefon aldm. K
z yerde ylece yatyor, yemek yemeyi ya da uyumay reddedi
yor, srekli olarak Jason' aryor ve onunla olamazsa lmek
istediini syleyerek alyordu.
Ak ve Gven
Louis, gerekten -ayrlk nedeniyle- ac ekiyordu. Yakn za

mana kadar "krk kalp" lafnn sadece iirsel olduunu sanr
dk. Oysa yeni almalar bu szn doruluunu ortaya koyu
yor. Reddedilmek, grnen o ki, fiziksel acya benzer bir ac ya
ratyor. nk beyinde ayn devreleri tetikliyor. Sevgilileri tara
fndan yeni terk edilmi insanlarda yaplan beyin taramalar ay
n zamanda romantik akn yksek dzeydeki hareketinden
acnn dz biyokimyasna geildiini gsteriyor. Melissa henz
o noktada deildi. Akn yaratt dopamin salgs kesilince
depresyon-umutsuzluk tepkimesi kara bir bulut gibi beynin
zerine ker. Louise'in bana gelen buydu, ama Melissa iin
ayn ey geerli deildi. Rob o akam onu aramas gerektiinin
farknda bile deildi ve arkadalaryla poker oynamaya gitmi
ti. Melissa'nm ne kadar zldn anlaynca zr diledi ve
onu her zaman arayacana sz verdi. Bu yaananlar hem Melissa'nn hem de Rob'un birbirleri iin ne kadar nemli oldukla
rn anlamalarn salad ve ilikilerini bir sonraki aamaya ta
maya karar vermeleri iin onlar cesaretlendirdi. Sonunda da ni
anlandlar.
Akn kaybndan doan "beyin acs"nm fiziksel bir ac ola
rak gelimesi bizi sosyal ayrlklarn tehlikelerine kar uyarmak
amacyla olabilir. Ac, dikkatimizi eker, ruh halimizi bozar ve
bizi, gvenliimizi salayp acmza son vermek iin abalamaya ynlendirir. Elemenin insan rknn devam iin ne kadar
nemli olduu hatrlanacak olursa, kayp ve reddedilmeden do
an acnn beynimizde, onlardan kanmamz konusunda bizi
uyaracak devrelere balanm olmas olaandr -en azndan ye
niden dopamin ve oksitosin salglamamz salayacak baka bir
ee hzla ynelmemizi garantilerler. Bu yeni zirve noktasna
ulamamzn anahtar nedir? Seks.
RT
seK: s e k fikTiNf>fWi seyiN
ONUNDA HER ey yerli yerine oturmutu. Zihni sakindi.

Masaj ie yaramt. Tatil her zaman en iyisiydi, i yok, en
die yok, alan telefonlar yok, e-postalar yok. Marcie'nin beyni

nin kaabilecei hibir yer yok. Ayaklar bile scakt ve orap al
mak iin yerinden kalkmay dnmyordu. Adam seksiydi ve
harika bir kt. Her eyi oluruna brakabilirdi. Beyninin geri
lim merkezleri kapanyordu. Bilinli kararlarla ilgilenen bl
myse youn biimde parlamyordu. Nrokimyanm ve nrolo
jinin takmyldzlar, orgazm iin bir araya geliyordu: Byk
patlama.
Diilerin cinsel adan tahrik olmalar, ironiktir ki, beynin
tahrik olmasyla balar. Tahrik ancak amigdala -beynin korku
ve gerilim merkezi- kapanmsa zevk merkezlerini hareketlen
dirip orgazm tetikleyebilir. Amigdala kapanmad srece her
an bir endie -ocuklarn okulu, gnlk program, akam yeme
i vb - orgazma doru ilerleyii blebilir.
Kadnlarn bu fazladan nrolojik adma ihtiya duymalar bir
kadnn orgazma ulamasnn neden tipik bir erkekten 3 ile 10 kat
daha uzun srdnn aklamas olabilir. Bu yzden kzlar, er
keinize yavalamasn ve sabrl olmasn syleyin, zellikle de
111
hamile kalmaya alyorsanz. Aratrmalar erkeklerin daha hz

l boalmalarnn biyolojik nedeninin, erkekler boaldktan sonra
orgazma ulaan kadnlarn hamile kalma ihtimalinin daha yk
sek olmas olduunu gstermitir.
Bu incelikli bir sistem ama beyinle balants olabildiince
dorudan. Klitoristeki sinirler dorudan kadn beynindeki cin
sel zevk blgeleriyle irtibat kurar. Bu sinirler uyarldklarnda,
orgazma ulaana kadar elektrokimyasal bir hareketlenme iine
girip tepkimeleri tetikler ve dopamin, oksitosin ve endorfin gibi
balayc, iyi hissettiriri nrokimyasallar salglatrlar. Eer kli
torisin uyarlmas erken biterse ya da klitoristeki sinirler yete
rince hassas deilse ya da korku, stres, sululuk gibi duygular
devreye girerse klitoris kendini kapatr.
Marcie, John'la tant zaman beni grmeye geldi. lk uzun
sreli ilikisini yirmilerinde Glenn'le yaam; Glenn yakkl ve
kendisini tamamen rahat ve gvende hissetmesini salayan bir
adam olmasna ramen Marcie, bir sre sonra ilikiyi sona erdir
miti. Cinsel hayatlarndan zevk alyordu ve onunlayken her za
man orgazm oluyordu ama evlenmek istedii adam o deildi. Ye
niden bakalaryla kmaya baladnda John'u buldu ama vcu
dunun kendisi kadar hazr olmadn kefetti. Bu, John kt bir
partner olduu ya da yetersiz olduu iin deildi. Glenn'den da
ha elenceli ve daha yakklyd. Ama John, Glenn deildi, arada
gven duygusu ve rahatlk hissi yoktu. John yeniydi, bu nedenle
de Marcie kendini gergin hissediyor ve orgazm olamyordu. Bir
gn Marcie bel ans nedeniyle doktora gitti ve doktor da kaslar
n gevetmesi iin Valium yazd. Yemek vakti bir Valium alan
Marcie, ardndan John'la sevitiklerinde rahatlkla orgazm olabil
diini grd. Valium beyninin rahatlamasn salamt. Amigdalas susmu, bu sayede Marcie orgazmn nrokimyasal zirvesine
ulaabilmiti.
Eer gevemi, rahat, scak ve samimi bir halde deilseniz
orgazmn gereklemesi zordur. Kadn orgazmyla ilgili gerek
Seks: Bel Altndaki Beyin
letirilen beyin taramalarnda aratrmaclar kadnlarn rahat ol

maya ihtiya duyduklarn ve cinsel ilikiye girebilecek ruh ha
line gemelerinden nce ayaklarnn scak tutulmu olmas ge
rektiini kefetti. Birok kadn iin rahatlamak -scak banyo,
ayak masaj, tatil ya da alkol- yannda kendilerini tamamen ra
hat hissetmedikleri partnerlerle bile orgazm olabilme kapasite
lerini artrr.
Deli gibi k olan, ilikilerinin ilk evresini yaayan, partnerle
rinin kendilerine taptn ve arzuladn hisseden kadnlar daha
kolay orgazm olurlar. Baz kadnlar iin uzun sreli bir ilikinin ya
da evliliin salad gven duygusu beyinlerinin yeni bir erkek
le olacandan ok daha kolay orgazma ulamasn salar. Or
gazm glendike yaylan oksitosin dalgalar kadnn yznn ve
gsnn kzarmasna yol aar, nk kan damarlar genilemi
tir. Mutluluk ve tatmin parlts zerine ker. Korku ve gerginlik
engellenir. Ama bunun nasl gerekletii evremizdeki erkekler
iin bir srdr. Hemen her kadn yatakta yatarken yanndaki erke
in dnp, "Orgazm oldun mu?" demesini en az bir kez yaam
tr. ounlukla, bunu anlamak onlar iin zordur.
Hassas psikolojik ve fizyolojik yaps nedeniyle kadn orgazm
erkek sevgililerin -ve bilim insanlarnn- kafasn kartrr. On yl
lar boyunca kadnlar kkrtlmaya, filme alnmaya, rportajlara,
kablolar taklmasna ve bilim insanlan tarafndan incelenmeye ra
z oldular. Kadn orgazmndaki ksa nefesler, gerilen srt, scak
ayaklar, yz buruturma, kastl olmadan ses kartma ve kan ba
smann tavana vurmas defalarca lld. Ve imdi, beynin han
gi ksmlarnn hareketlendiini ve hangi ksmlarnn kapandn
gsteren MRI taramalar sayesinde kadn beyninin orgazm kon
trol hakknda ok daha fazlasn biliyoruz.
John'la birlikte yataa ynelen Marcie'nin beyninin MRI ta
ramasn yaptmzda beynindeki devrelerin birounun l
dadn grdk. Scak araflarn arasna girip John'a sarld
nda ve onunla pp koklamaya baladklarnda beyninde
L o u a n n B r i z e n d n e Kadn Beyni
ki baz blmler sakinleti. Yaklak ayn sralarda beynin re

me ve gs hassasiyetiyle ilgilenen blgesi ldamaya balad.
John onun klitorisine dokunmaya baladnda beynindeki panldayan ksmlar krmz renkte ldamaya balad. Marcie he
yecanlandka beynin endie merkezi olan amigdaladaki hare
ket iyice azald ve mavi renkte ldamaya balad. Cinsel iliki
gerekletiinde amigdala tamamen kapand ve zevk merkezle
ri, orgazm dalgalar halinde beynine ve vcuduna yaylana ka
dar krmz renkte yandlar.
Erkekler iin orgazm ok daha basittir. Cinsel birlikteliin ger
eklemesi iin kann tek bir yere gitmesi yeterlidir. Kadn iinse
nrokimyasallarn bir araya gelmeleri gerekir. En nemlisi, kadn
birlikte olduu kiiye gvenme ihtiyac duyar.
Erkein ereksiyonu basit hidrolik temellere dayandndan
-kan penise gidip ereksiyonu salar- aratrmanlar durmakszn
kadmlarda da benzer basit bir mekanizma arayna dmtr.
Baz doktorlar kadnlarn g orgazma ulamasn klitorise giden
kann azlyla aklamtr. Ancak bunun doru olduuna dair
hibir delil yoktur -aynca hibir aratrmac tahrik olduunda
klitorisin ne tr fiziksel deiimler geirdiini lmenin bir yolu
nu bulamamtr. Bunun yerine slanma gibi baka belirtilere y
nelmilerdir. rnein kadnlarn kullandklar tamponlarn ar
ln erotik bir film izlemeden nce ve sonra lerek saptamaya
almlardr. Kadnlarn cinselliini anlama konusunda bilim,
erkeklerle ilgili aratrmalarn onlarca yl -hatta yzlerce yl- ge
risindedir ve ilerlemeler de sinir bozucu lde yavatr. Yeni ba
slm anatomi kitaplarnda bile penisin sayfalarca sren tasviri
varken klitorise, doru dzgn yer verilmez. Tp doktorlar hl
bir erkekte ereksiyon gereklemiyorsa bunun acil tbbi bir du
rum olduunu dnyor, ama kadnlarn cinsel tatmini sz ko
nusu olduunda bu aciliyet hissini tamyorlar.
1998'deki Viagra patlamasndan beri bilim insanlar arasnda
cinsel farkllklara ynelik bilimsel ilgi iyiden iyiye kzt. la
114
firmalar kadnlarn cinsellikten aldklar hazz arttracak bir ila

bulabilmek iin kendilerini paralyorlar. imdilik kadnlar iin
pembe Viagra bulma abalar baansz oldu. 2004'te Pfizer, res
mi olarak, Viagra'mn klitorise kan akn hzlandrarak kadnla
rn cinsellikten daha fazla haz almalarn saladn ispatlama
ynndeki sekiz yllk aratrmasn durdurduunu aklad.
Kadn beyninin erkek beyninin kk bir versiyonu olmad
ndan nasl eminsek, klitorisin de kk bir penis olmadn
biliyoruz. Vajina] girii evreleyen tm deri dokusu, retra ve
vajinann dta kalan te birlik blm, sinirlerle ve klcal da
marlarla klitorise baldr - yani btn dokular hep birlikte ka
dn orgazmndan sorumlular. Baz kadnlar bu blgeye "ate
emberi" adn veriyor.
Buna ek olarak vajinal orgazm ve klitoral orgazm diye iki ayn
orgazm da yoktur. Bu teori neredeyse bir yzyl boyunca sadece
klitoral orgazm yayorlarsa eksik olduklar, gerek bir kadn ol
madktan dncesiyle kadnlar bunalma srkledi. Freud elbet
te ki klitorisin yaps ya da kadn beyni konusunda hibir ey bil
miyordu. Nrobilimciler vajinann klitorise bal olduunu ispatla
dlar, buna gre de kadn orgazm bu tek organdan oluuyordu, ki
o da beynin zevk merkezine balyd. Klitoris belin altndaki beyin
di. Ne var ki hareket sadece belin altnda gereklemiyor ve sade
ce psikolojik faktrlerle ynlendirilmiyordu. Modem nrobilimci
ler iin psikoloji ve fizyoloji birbirinden farkl deildir, bir madal
yonun iki ayr yzdr.
tlavag ozmak H i f> Z o r f)il

Kt kokan nefes, fazla alkol, dizle, elle ya da dudakta yap
lan beceriksiz bir hareket havay bozup kadnn amigdalasnn
yeniden almaya balamasna, cinsellie ilgiyi kesip orgazm
dan uzaklamasna neden olabilir.
Gemite yaanan kt deneyimler utan duygusuna, garip

hissetmeye ya da gvensizlie yol aarak kadnn beyin devrele
rini megul etmeye balayabilir. Yirmi sekiz yandaki Julie, bana
geldiinde orgazm olamamaktan ikyetiydi. En sonunda o
cukken amcas tarafndan taciz edildiini ve bu deneyimin cinsel
likten zevk almamasna neden olduunu itiraf etti. Cinsel ilikiye
girdiinde kendini inanlmaz gergin hissediyordu - kendisini de
li gibi seven nianlsyla bile olsa. On kzdan drd Julie gibi o
cukluklarnda kendilerini rahatsz eden tatsz bir deneyim yaar
ve bu olay ilerleyen yllarda, yetikinliklerinde de cinsel ilikileri
srasmda beyinlerinin telalanmasna yol aar -orgazm olama
mak en yaygn belirtilerden biridir. Julie hem cinsel terapi hem
de travma terapisi grdkten sonra cinsellikten ald zevki gelitirebildi. Birka ay sonra da beni arayp ilk orgazmn yaadn
haber verdi.
zellikle kadnlarda hem fizyolojik hem psikolojik etmenler
tahrik olabilmeyi etkiler. Birok ii ayn anda yapabilme yete
neine sahip olan kadnlarn dikkatleri ok daha fazla dalr,
baka konular beyin devrelerini megul ederek cinsel arzunun
nne geer. Baka bir hastam uzun saatler boyunca almas
n gerektiren yeni bir ie gemesinden ay sonra orgazm ol
makta zorluk ekmeye balad. Kocasyla birlikte rahatlayacak
hi vakti olmuyordu ve einin egosunu zedelememek iin or
gazm taklidi yapmay seiyordu. Tedirginlikler ve yeni iin ge
tirdii gerilim rahatlama yeteneine mdahale ediyor, kendini
gvende hissetmesine ve amigdalasmn kapanmasna engel
oluyordu.
znt ve gerilimin cinsel tatmini ters etkilemesi kadmlann
vibratrlerden holanmalannm nedenlerinden olabilir. Klitorise
yneltilen bir vibratr ounlukla daha hzl ve daha kolay bir or
gazm salar. likiniz, erkein erken boalp boalmayaca ya da
yatakta nasl grndnz konusunda telalanmanza gerek yok
tur. Baka bir hastam -krklarnda, boanm- vibratr kullanmaya
o kadar almt ki yeniden bir erkekle birlikte olduunda erkein

bu mekanik alet kadar iyi i kartmadn fark etti. En sonunda
kesin bir zme bavurmak zorunda kald: Yeniden gerek bir pe
nise alabilmek adna vibratrn arka bahesine gmd.
Kadnn havaya sokulmas gerekir. Cinsellikten nce sakin
letirici ve yattrc bir iliki olmas gerekir. Kadn ancak bu e
kilde erkekle ilgili endielere kaplmay brakr. Cinsel sorunlar
arasnda en yaygn olanlardan biri partnerlerden birinin fkeli
olmasdr. Birok seks terapisti kadnlar iin, cinselliin yirmi
drt saat ncesinden itibaren gelien olaylarn nemli olduunu
syler. Erkekler iinse cinse] ilikiden dakika ncesi nemli
dir. Kadn beyninin birok ksm ayn anda aktif olduundan ka
dnn ncelikle rahatlayarak ve partneriyle olumlu balantlar
kurarak havaya girmesi gerekir. Bu yzden, havaya girmek iin
gzel geirilmi bir yirmi drt saate ihtiya vardr; bu yzden ta
tile gitmek inanlmaz bir afrodizyaktr. Onu gnlk hayatn geriliminden uzaklatrr. yleyse beyler, evet, ona iek ve ikola
ta aln, tatl szler syleyin; ie yaradn greceksiniz. Bir kadn
yn anda hem erkeine kzgn olup hem de onunla sevimek is
teyemez. Ve kadnlar, erkeinize syleyin, sizinle birlikte olma
y umduklar gnlerde sizi eletirmeden ya da kavga kartma
dan nce iki kere dnsnler. Yoksa siz yeniden hazr olmadan
nce her eyin sfrlanmas iin yirmi drt saat beklemeleri gere
kecek.
Kadn Or g a z m n n legii
Evrim perspektifinden bakldnda erkek orgazmnn bir gi
zemi yoktur. Srekli cinsel ilikiler aranmasna yol aan, bam
llk yaratn biyolojik bir boalmadan fazlas deildir. Teori, bir
erkek ne kadar fazla sperm datrsa genlerinin gelecek kuak
larda devamn salama ansnn da o kadar yksek olacan
syler. Kadn orgazm daha karmak ve gizemlidir -v e rahat

lkla taklidi yaplabilir. Kadnlar hamile kalabilmek iin, her ne
kadar yardm ettii bilinse de, orgazma ihtiya duymazlar.
Baz bilim insanlarnn kadn orgazmnn bir amac olmad
yolundaki inanlanna karn, orgazm kadnn cinselliin ardn
dan yatakta yatp kalmasna engel olur ve hareket etmesini sa
layarak dllenme ihtimalini arttrr. Orgazmn youn bir zevk
olduundan bahsetmeye gerek yok ve size zevk veren eyleri
tekrar tekrar yapmak istersiniz - tam da Doa Ana'nn aklnda
olan ey. Bakalar kadn orgazmnn sevgililer arasnda daha
gl bir ba kurulmasn salamak ve her iki taraf arasnda g
ven olumasn salamak iin evrilmi olabilecei fikrini savu
nurlar. Orgazm kadnn sevgilisinden ald cinsel tatmini ve
ona duyduu ball gsterir.
Birok evrim psikologu, kadn orgazmnn kadnlarn farkn
da olarak ya da olmayarak sevgililerini ynlendirebiimelerini
salad ve yumurtann dllenebilmesi iin bunun nemli ol
duu sonucuna ulamtr. Hzlanan nefes alverileri, inleme
ler, hzlanan kalp atlar, kaslarn kaslmas, spazmlar ve nere
deyse halsinasyon yaratan bir zevk durumu olarak kendini
gsteren orgazm, ilevsel bir tasarm olan biyolojik bir yap ola
bilir. Bilim insanlar orgazmn, sonunda kadnn kazanan sper
mi setii bir "sperm yarmas" ilevi gryor olabileceini
sylyorlar.
Kadn orgazmyla gelen kas titremelerinin ve uterusun eki
minin spermleri servikal mukus bariyerinden ieri ekmeye y
nelik olduu uzun sredir biliniyor. Orgazm srasnda serviksin
iine ekilmenin iddetiyle ilgili yaynlanm bir almada, bu
ekimin bir denizcinin penisindeki prezervatifi ekip kartabil
dii bir doktor tarafndan rapor edilmitir. nceleme sonunda
prezervatif serviks kanalnn iinde bulunmutur. Bu, kadn or
gazmnn spermi yumurtaya yaklatrma ilevi grebildii anla
mna gelir.
Bilim insanlan eer kadn, erkein boalmasndan bir dakika

ncesiyle krk be dakika sonrasna kadar olan srete dorua
ularsa, orgazma ulamam olsa tutacandan daha fazla sper
mi iinde tuttuunu kefettiler. Orgazm olmamas, yumurtann
bekledii uterusun kaps olan serviksin iine en az sayda sper
min ekildii anlamna gelir. Erkek, kadn sevgili olarak tatmin
edememekten endielenirken -b ir daha kendisiyle sevimeyece
i korkusuyla- kadnlar ok daha zekice bir eyin peinde olabi
lirler. Orgazmlaryla kadn, ocuklarnn babasnn kim olaca
n belirlemektedir. Eer Marcie'nin ta devri beyni John'un iyi
bir genetik aday olabilecek kadar seksi ve yakkl olduunu
dnyorsa onunlayken orgazm olmak ciddi bir i haline gelir.
Biyolojinin bilinli beynimiz karsnda galip gelmek iin ken
dine zg yntemleri vardr; evrim srecinden sa kmamz
salamak iin gerekliimizi ynlendirir, bu yzden kadn beyni
yakkl erkei seecektir, onun kendisine daha byk orgazmlar
yaatacan dnr. Davran ekolojistlerine gre, hayvanlarn
diileri de -akreplerden krlanglara kadar- vcut simetrisi en iyi
olan erkekleri seerler; vcut simetrisi vcudun iki tarafnn birbiriyle uyumlu olduu anlamna gelir. Vcudun paralarnn m
kemmeliyetine dikkat etmek, gelecek nesle geecek genlerin has
talk, yetersiz beslenme ya da genetik sorunlar nedeniyle bozul
mamasn garantileme amac tar. Kt genler ya da hastalklar
vcutta, rnein ellerde, gzlerde, kularn tylerinde orantszlklara yol aabilir, bu bozukluklar diilerin, hayvanlar leminde
ki benzerlerimizin, seimlerini yapmalarnda nemli rol oynayan
grsel gstergelerdir.
Diiler hamileliklerinde bir sorun kmayacandan emin ol
mak iin en iyi grnl erkei isterler. En iyi erkekler -ba
klk sistemleri gl ve salkl sperm salayc olanlar- en iyi
vcut simetrisini gelitirenlerdir. Vcut simetrisine dikkat eden
diiler hamilelikleri iin iyi genler salayacak eler setiklerin
den emin olurlar.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Beyni
nsanlar da bu tercihi paylar. Aratrmalarda, kadnlar de

vaml olarak yz, el, omuz ve dier vcut paralan tekilerine
gre daha simetrik olan erkekleri seerler. Bu sadece estetikle il
gili bir mesele deildir. Tp alannda yaplan almalarda, si
metrik insanlarn fiziksel ve psikolojik olarak daha az simetrik
kiilere gre daha salkl olduklar ortaya konmutur. Yani,
eer ktnz erkek hafiften komik grnlyse ve siz de onu
yeterince ekici bulmuyorsanz bu, doann size onun genleri
nin kalitesiyle ilgili gnderdii mesaj nedeniyle olabilir. John,
Marcie'nin kt erkekler arasnda en yakkl-olanyd. y
leyse belki de hissettiklerinin, John'un ocuklarnn babas ol
masn istemesiyle bir ilgisi vard.
Bilim insanlar, eer kadn orgazm hamilelik iin iyi genler se
menin bir yoluysa kadnlarn iyi grnl, simetrik partnerlerle
daha fazla orgazm olmalar gerektii sonucuna varrlar. Albuquer
que niversitesinde aratrmaclar cinsel adan aktif seksen alt
heteroseksel ifti gzlemlediler. Grubun ya ortalamas yirmi
ikiydi ve iftler iki yldr birlikte yayorlard - yani gvene daya
l ilikiler oktan kurulmutu. Aratrmaya katlanberkes zel ola
rak -isimleri gizli tutulmak kaydyla- aratrmaclarn, cinsel de
neyimleri ve orgazmla ilgili sorularm yantlad. Ardndan herke
sin yznn fotoraf ekildi ve simetri analizi iin bilgisayara ak
tarld. Ayrca vcutlarnn eitli blmlerinin de lmleri yapl
d: Dizler, dirsekler, bilekler, eller, ayaklar, kaval kemikleri ve ikin
ci ve beinci parmaklar.
Ve sonunda kadn orgazmyla vcut simetrisi arasndaki ili
kinin doru olduu ispatland. Kadnlar -v e sevgilileri- tarafn
dan verilen raporlar, partnerleri daha simetrik olanlarn cinsel
iliki srasnda ak farkla daha sk orgazma ulatklarn gste
riyordu.
Yakkl erkekler bunu ilk elden bilirler. Aratrmalar simet
rik erkeklerin cinsel ilikiden nce en ksa "birlikte zaman geir
me" sresine ihtiya duyan grup olduklarn ve kadnlarn onlar
la daha tasa srede cinsel ilikiye yneldiini gsteriyor. Ayrca

randevulannda en az para ve zaman harcayanlar da onlar. Ve bu
yakkl erkekler, vcutlar daha az orantl erkeklere kyasla
sevgililerini daha fazla aldatyor. Bu, biz kadnlarn inanmay is
temediimiz bir bilgi. Bunun yerine sevecen, bizi dnen erkek
lerle en iyi orgazmlan yaadmz savunan balanma hipote
zinden holanyoruz. Ama gerek u ki erkekler iki farkl katego
ride karmza kyor. Ateli seks iin olanlar ve gvenlik, rahat
lk ve birlikte ocuk bytmek iin olanlar. Kadnlar srekli ola
rak ikisinin ayn pakette olduu bir erkek aryor, ne yazk ki bi
lim bunun hayal olabileceini sylyor.
Elbette, kimse mkemmel lde simetrik deildir ama he
pimiz olas en iyi simetriye sahip olanlar "en iyi grnen" ola
rak tanmlyoruz. Aratrmaclar artan bir biimde, kadnla
rn sevgililerine kar romantik tutkusu, yaadklar orgazmla
rn saysn arttrmyor. Sadece bu da deil -varsaymsal olarak
kadnn cinsel iliki srasnda kendini daha rahat hissetmesini
salayan- doum kontrol ve hastalklardan korunma yntemle
ri de orgazm orann artrmyor. Kadn orgazmyla doum kon
trol yntemleri kullanma arasnda belirgin bir iliki grlme
mitir. Bunun yerine, yalnzca erkein ne kadar yakkl oldu
u kadnn orgazma ne sklkta ulatn etkilemektedir. Ne de
olsa beyinlerimiz doum kontrol yntemlerinin olmad ta
devrinde ekillendiler. Evrim terimleriyle ifade edecek olursak,
prezervatif ve doum kontrol haplar pastann zerindeki ss
ler gibidir - duygular ya da cinsellii deneyimleyiimizi dei
tirmek iin fazla yeniler.
Kad n S a d a k a t s i z l i i n i n i y o l o j i s i
Toprak Ana, iftlerin bir araya gelmeleri ve bebek yapmala
r iin kendisine verilen btn silahlan kullanr. ocuk olabil
mesi iin cinselliin ayn doru zamannda gereklemesi gere

kir. Kokular, rnein duygular, hafza ve cinsel davranlarla
dorudan balantldr. Kadnlarn burunlar ve beyin devrele
ri zellikle yumurtlama dnemi ncesinde ar hassastr - sa
dece sradan kokulara kar deil, erkek feromonlannn etkile
rine kar da. Feromonlar insanlarn ve hayvanlarn derilerinin
havaya salglad sosyal kimyasallardr. Erkeklerin teri iinde
bulunur. Feromonlar beynin algsn ve duygular etkileyerek
kadnlarn cinsellie ynelmesini, erkei arzulamasn salar
lar. Yumurtlama dneminde strojen salglanmasyla beraber
beynin koku hassasiyeti deiir. Az miktarda feromon yeterlidir; bir damla insan terinin yzde birindeki miktar, gl bir
etki yaratmaya yeter. Parfm firmalarnn bu maddeyi tra
sonras kremlerine ve parfmlere katmak iin ldrmasna a
mamal.
Ama koku endstrisinin bilmedii, bu maddenin etkisinin
menstrual dngnn gnne, hatta saatine gre deitii. r
nein yumurtlama dneminin hemen ncesindeki kadnlar do
urganlklarnn da yksek olduu dnemdedirler ve erkek te
rinde yer alan androstadienon adl feromona maruz kaldkla
rnda (androstaDEnon, yumurtalklar tarafndan retilen bir
androjen olan androSTENEdionun birinci kuzenidir) alt dakika
ierisinde ruh halleri iyi ynde deiir ve zihinsel odaklanmala
r keskinleir. Havadaki bu feromonlar kadnlarn saatlerce k
t bir ruh haline girmelerini engeller. Ergenliin balangcnda
sadece kadn beyinleri androstadienon feromonunu tehis ede
bilme yeteneine sahiptir ve bu feromona kar sadece ayn e
itli dnemlerinde hassastrlar. Androstadienon'un dourgan
lklarnn zirvesinde olduklar dnemde kadnlarn duygularn
etkileyerek sosyal -v e remeye ynelik- ilikilerin nn a
yor olmas mmkndr. Marcie'nin bana ilk grmelerimiz
den birinde John'un kokusunun kendisine ok ekici geldiini
sylemi olmas ilgin.
Prag Charles niversitesi'nden Jan Havlicek erkeklerin ko

kularn ve kadnlarn burunlarn kullanarak feromonlar ve ka
dn beyniyle ilgili aykr bir teoriye ulat. Zaten bir partneri
olan kadnlarn yumurtlama dnemlerinde daha dominant ba
ka erkeklerin kokularndan holandklarn ama yalnz kadnla
rn byle bir ilgi gstermediklerini tespit etti. Havlicek, bulgula
rnn bekr kadnlarn aile kurmalarna yardm edecek evcil er
kekleri tercih ettiklerini syleyen teoriyi desteklediini dn
yor. Ama bir kez gvenli ev hayat kurulduunda kadnlar ev
relerindeki en iyi genlere sahip olan erkeklere gz atmak iin bi
yolojik bir drt duyuyorlar. Aratrmalar, hayat boyu birlikte
olacaklar bir partner setikleri dnlen ku trlerinde yavru
larn %30'undan fazlasnn kendilerini yetitiren ve anneleriyle
yaayan erkek kutan farkl bir erkein olduunu gsteriyor.
Kadn sadakatine vurulan bir darbe de insanlar zerinde ya
plan genetik aratrmalarda ortaya kan "kk" srdr: Ara
trmaclarn test ettii babalarn %10'undan fazlas, babas ol
duklarndan kesinlikle emin olduklar ocuklarn genetik baba
s deildir. Etik kurallar bilim insanlarn bu bilgileri aklamak
tan alkoyuyor. Bu neden oluyor? Kadn beyni kendi ei olma
yan bir erkekle orgazm yaayp hamile kalmaya daha m eilim
li? Arzulanabilir bir partnerle orgazm yaamak daha olas oldu
undan bu durum hamile kalma ihtimalini glendirir. Kadn
orgazm, spermi kadnn reme yolundan ieri ektiine gre
ekici bir erkekle yaanan orgazm, spermin yumurtaya ulama
s iin daha uygun bir ortam salar. Hamile kalma ihtimalinin
ykselmesi nedeniyle kadnlar menstrual dnglerinin ikinci
haftasnda, yumurtlama dneminin hemen ncesi olan en do
urgan dnemlerinde baka erkeklere ilgi duyuyor olabilirler.
Baka bir alma, sregelen ilikisi dnda bir sevgilisi olan
kadnlarn uzun sreli partnerleriyleyken dier kadnlara kyas
la daha sk orgazm taklidi yaptklarn ortaya koyuyor. Baka
erkeklerle sadece flrt ettiklerini ama cinsel adan birlikte ol
madklarn syleyen kadnlarda bile orgazm taklidi yapma ora

n yksektir. Erkekler biyolojik olarak karlarndaki kiiyi cin
sel anlamda tatmin ettiklerinin ipularn ararlar-bu tatmin ka
dnn sadakatinin garandsidir. Orgazm taklidi yapmak kadnn
asl sevgilisinin dikkadni datma ve sadakatsizliinin izlerini
grmemesini salama ilevi gryor olabilir. Erkekler iin asl
partnerlerine cinsel ilgileri devam ediyormu gibi davranmak
kendilerinin sadakad konusunda kadnlar aldatmak iin kul
landklar en yaygn aralardan biri olmutur - bazen uzun yl
lar sren bir evlilikte bile.
Arahrmaclar kadnlarn evlilik d ilikiye girdiklerinde
ana partnerlerinden (pek ok durumda kocalarndan) daha az
sperm aldklarn ve gizli sevgilileriyle sevimelerinde byk
orgazmlar yaayp onlardan daha fazla sperm aldklarn ortaya
koymutur. Birlikte deerlendirildiklerinde bu bulgular kadn
orgazmnn evlenmek isteyeceiniz nazik adamlarla sadakate
dayal ilikilerden ok, bilinaltnda bile olsa, baka sevgililerin
genetik havuzunu aratrmakla ilgili olduunu gsteriyor. Ka
dnlar da tpk erkekler gibi monogam (tekeli) deildir. See
neklerini ak tutmaya programldrlar ve partnerlerinin dikka
tini datp sadakatsizliklerini gizlemek iin orgazm taklidi ya-parlar.
flkn yakt
Cinsel arzunun tetikisi her iki cins iin de bazlar tarafndan
yanl biimde "erkeklik hormonu" olarak adlandrlan bir kimya
sal olan testosteron androjenidir. Aslnda seks ve saldrganlk hor
monudur ve kadnlarda da erkeklerde de ondan bol miktarda var
dr. Erkekler onu testislerinde ve adrenalin bezlerinde retir, ka
dnlarsa yumurtalklarnda ve adrenalin bezlerinde. Hem kadnda
hem erkekte beynin seks motorlarn harekete geiren kimyasal ya
124
kt testosterondur. Yeterince yakt olduunda testosteron hipotalamusa ular, erotik duygulan tetikler, cinsel fantezileri uyandrr ve
erojen blgelerdeki hassasiyeti artmr. Bu sre kadnda da erkekte
de ayn biimde iler ama her iki cinsin beyinlerini harekete geir
mek iin ihtiya duyduklar testosteron miktannda byk fark var
dr. Erkekler kadnlardan ortalama on ile yz kat aras daha fazla
testosteron retirler.
Flrt etme eylemi bile testosterona baldr. Aratrmalar tes
tosteron seviyesi yksek olan dii farelerin dier farelerden da
ha oyunbaz ve erkeklere ynelmeye daha eilimli olduklarn
ortaya koymutur. nsanlarda cinsel hislerin tetiklenmesi, rne
in gen kzlarda ilk cinsel iliki testosteron seviyesiyle doru
orantldr.
Sekizinci, dokuzuncu ve onuncu snftaki kzlarla yaplan bir
deneyde yksek testosteron seviyesinin daha sk cinsellii d
nmeye neden olduu ve kzlar daha fazla mastrbasyona y
nelttii ortaya konmutur. Baka bir almaysa ergenlik an
daki kzlarda testosteron artnn ounlukla ilk cinsel ilikinin
belirleyicilerinden olduu ispatlanmtr.
Gen kzlar ve erkeklerde testosteron ykselmesiyle kendini
gsteren cinsel ilgideki keskinlemeyi bir yana brakrsak libido
ve cinsel tavr arasnda cinsiyetler arasnda byk farklar oldu
unu grrz. Sekiz ile on drt yalar arasnda bir gen kzn
strojen seviyesi on ile yirmi kat arasnda artar. Bir erkein tes
tosteron seviyesi ise dokuz ile on be yalar arasnda neredey
se yzde yirmi be orannda art gsterir. Btn bu fazladan
cinsel yaktla, erkek ocuklarn cinsel gdlerinin kendileriyle
ayn yataki kzlardan kat daha fazla olduunu syleyebili
riz - hayat boyu devam edecek bir fark. Ve ergenlik dneminde
erkeklerin testosteron seviyeleri dzenli olarak ykselmeye de
vam ederken kzlarn cinsellik hormonlarnn seviyesi haftadan
haftaya deierek cinsel isteklerinin de neredeyse gnden gne
deimesine neden olur.
L u a n n B r i z e n d i n e Kad Beyni
Eer bir kadnn testosteron seviyesi belirli bir orann altna

derse dnsel ilgisini tamamen kaybedebilir. retmenlik yapa
rak hayatn kazanan, krk iki yanda menopoz ncesi dnemini
yaayan bir hastam, Jill, bana geldiinde hi cinsel istei kalma
dndan ikyetiydi. Bu durum evliliinde sorunlar kmasna
neden oluyordu. Kanndaki testosteron oran o kadar dkt ki
onu testosteron tedavisine balattm. Hormona olan tepkisini de
netleyebilmek iin ka cinsel fantezi kurduunun ve ka cinsel
ierikli rya grdnn, ka kere mastrbasyon yaptnn ya
da yapmay aklndan geirdiinin hesabn tutmasn istedim.
Eer sadece ilikiye girdii zamanlarn hesabn tutsaydk bu bi
ze byk ihtimalle kocasnn libidosunun lmlerini verirdi.
lerlemeyi kontrol edebilmek iin hafta sonra geri gelme
sini istedim. Her iki randevumuz arasndaki zaman diliminde
Jill yanllkla testosteron dozunu iki katma karm. Klinie
geldiinde yz kpkrmz parlyordu. Utanarak bana hatasn
dan bahsetti, cinsel arzular o kadar artmt ki okulda dersler
arasnda mastrbasyon yapmak iin tuvalete komak zorunda
kalmt. Bana, "Bu gerekten sorun olmaya balad ama imdi
on dokuz yanda bir erkein nasl hissettiini biliyorum," dedi.
Eer Jill biraz daha bekleseydi menstrual dngsndeki ba
ka bir hormon vcudundaki testosteron akmyla etkileime ge
ebilirdi. Testosteron beynin cinsel arzuyu atelemek iin ihti
ya duyduu hormondur ama diilerin cinsellie olan ilgilerini
belirleyen ve kontrol eden tek hormon deildir. Menstrual dn
gnn ikinci yarsnda ykselen projesteron, cinsel arzuyu bi
imlendirir ve testosteronun kadnlarn sistemindeki etkilerinin
bir ksmn tersine evirir. Baz erkek seks sulularna, cinsel ar
zularn bastrmak iin projesteron inesi yaplr.
Menstrual dngnn projesteronun yksek seviyede olduu
son iki haftasnda kadnlarn da cinsel isteklerinde azalma olur.
Testosteron dngnn ikinci haftasnda, dourganln zirve
noktasnda olduu yumurtlama dnemi balamadan nce-cin-
sel arzuyla beraber- doal olarak dorua kar. strojen tek ba

na cinsel istekte arta yol amaz ama menstrual dngnn
ikinci haftasnda testosteronla beraber artmasna neden olur.
strojen kadnlar cinsellie daha ak olmaya ynlendirir ve
vajinal lubrikasyon iin zaruridir.
C i n s i y e t l e r r a s n d a k i uyt i k flyrro
Erkeklerin beyinlerindeki cinsellikle ilgili alanlar kadnlardaki
benzer yaplara kyasla iki kat daha byktr. Sz konusu beyin
olduunda ebat nemlidir ve kadnlarla erkeklerin cinsellii d
nme biimleri, yaaytan ve cinsellie tepkileri arasndaki fark
ll yaratr. Erkekler cinsellii kadnlardan daha fazla dnr
ler. Dzenli olarak boalmazlarsa erbezlerinde ve prostatlarnda
srekli bask hissederler. Erkeklerin beyinlerinde cinsellikle ilgili
alanlarn bykl ve bu blgede harcadktan enerji kadnlarmkinin iki katdr. Tpk, kadnlann duygular ilemekte sekiz erit
li otobanlan erkeklerinse toz toprak bir ara yolu olmas gibi, er
keklerin cinsellikle ilgili dnceleri ileme alanlar uluslararas
uularn yapld havaalanlanna benzerken, kadnlarnki zel
uulann dzenlendii havaalanlarna benzer.
Bu, kadnlar gnde bir -dourgan dnemlerinde belki ya
da drt- kez seksi dnrken, yirmi ile otuz ya arasndaki er
keklerin %85'inin neden 52 saniyede bir seksi dndklerini
aklyor. Bu cinsiyetler aras etkileimi daha da ilgin hale geti
riyor. Erkekler kadnlar cinsellie ikna etmek iin ou zaman
saatlerce konumak zorunda kalrlar. Seks ounlukla kadnla
rn akimdaki ilk ey deildir.
Beyindeki bu yapsal deiiklikler hamileliin sekizinci haftas
kadar erken bir zamanda balar. Testosteronun etkisiyle erkek fetsn, hipotalamusta bulunan cinsellikle ilgili beyin merkezleri
geniler. Ergenlikle gelen ikinci testosteron dalgas cinsel merkez
lere bilgi salayan dier balantlar geniletir ve glendirir. G

rnt, koku, dokunma sistemleri ve igdsel sistemler geliir.
Testosteron seviyesinde dokuz ile on be yalan arasnda gerek
leen yirmi be kat art genliin geri kalan boyunca erkeklerin
beynindeki bu seks balantlann besler.
Bu yaplann ve balantlann birou kadnlarn beyninde de
vardr ama yar byklktedir. Kadnlar biyolojik bir bak a
syla yaklaldnda, cinsel kovalamacaya daha az zihinsel alan
ayrrlar ve cinsellie ilgileri menstrual dnglerinden kaynak
lanan testosteron oran deiiklikleriyle birlikte dalgalanr. Er
keklerin cinsellik iin ayrlm beyin sistemleriyse her parfm
kokusuyla, yanlarndan salnp geen her kadnla alarma geer.
C r k p k l e r i i n k s i n Ne f a de e t t i i y l e
lgili K a d nl a r n t n l a m a d k l a r
Otuzlu yalarn sren bir ift, Jane ve Evan, tandk bir so
runla beni grmeye geldiler. Jane yeni bir ie girmi, kilo alm
ve an almaya balamt; btn zamann ve enerjisini -hat
ta libidosunu- ite iyi bir izlenim yaratmaya harcyordu. Bir s
re sonra asla seks iin havasnda olmadn fark etti. Kocas a
knd nk bir yl nce kendisi yeni iine baladnda seksi
her zamankinden ok dnr ve ister hale gelmiti. Her eye
ramen, Evan'm Jane'i batan karabildii, cinsellii balatabil
dii zamanlarda Jane seksten holanyor ve orgazma ulaabili
yordu. Sorunu asla balamay istememesiydi. Ofisime gelen a
lan kadnlar arasndaki en yaygn sorun budur.
Olduka zararsz grnr: "Tatlm, ok yorgunum. Yemek
yemedim, bugn iler ok youndu, yatakta sarlp uzanmay
ben de isterdim ama gerekten, tek istediim yemek yemek, te
levizyon izlemek ve uyumak. Sence bir sakncas var m? Sakn
cas olduunu sylemesi gerekir ama eski uyar devreleri kon
trol ele alr. Unutmayn, lafn gelii deil, erkekler gerekten

de neredeyse her dakika seksi dnyorlar. Eer kadn sevi
mek istemiyorsa bu, ilgisinin azaldnn ya da baka bir erke
in varlnn gstergesi olabilir. Bir baka deyile akn sonu
nun. Evan evlilik terapisi iin beni grmeye gelmeleri konusun
da srar ediyordu nk Jane'in artk kendisini sevmediine,
hatta daha kts hayatnda baka bir erkek olduuna inan
yordu. Kadn ve erkek beyinleri arasndaki fark konuurken,
Jane, Evan'n beyninin gerekliinin kendisinin seks istememe
sine beklenmedik bir tepki gsterdiini anlad. Evan'n beyni Jane'deki fiziksel arzu yokluunu "artk beni sevmiyor" olarak
yorumlamt. Jane, seksin kocas iin ne ifade ettiini daha iyi
anlamaya balamt.
Bu durum, kadnlar ve szl iletiim arasndaki ilikiyle ay
ndr. Eer bir kadnn partneri konumay brakr veya duygu
sal olarak karlk vermeyi keserse, kadn onun kendisini onay
lamadn, yanl bir ey yaptn ya da kendisini artk sevme
diini dnr. Onu kaybetme korkusuyla panikleyecektir, hat
ta bir ilikisi olduunu bile dnebilir. Gerekte Jane sadece
ok yorgundu ve kendisini ekici hissetmiyordu ama Evan'n
zihni bu durumu Jane'in bakasna k olduu ynnde yo
rumlad. Biyolojik gereklii onu baka bir erkein varl fikri
ne ynlendirdike daha da sahiplenici ve kskan biri haline gel
di. Jane eer kendisiyle sevimiyorsa bakasyla seviiyor olma
lyd. Ne de olsa kendisi iin geerli olan bu olurdu. Jane tm
bunlar anladnda Evan'a, bir kadn iin konumak ne kadar
nemliyse bir erkek iin de seksin o kadar nemli olduunu
kavradn anlatt ve Evan, "Harika. Daha fazla erkek tipi ileti
im kuralm," dediinde de kahkahalarla gld.
Evan artk Jane'in snmak iin zamana ihtiyac olduunu
anlyor ve Jane de Evan'n sevildiini grmeye ihtiyac olduu
nu biliyor. Gerekten de daha fazla "erkek tipi iletiim" kurdu
lar ve bir sre sonra Jane hamile kald. Gereklii yeniden de-
imek zereydi ve cinsellik -zr dilerim Evan- yaplacak i

ler listesinde iyice aa sralara inecekti. Anne beyni kontrol
ele alyordu.
se#
t iN N e s e y N i
NNEM BEN, "ANNE OLMAK NSANI sonsuza kadar deitirir," diye uyarrd. Haklyd. Hamileliimden uzun s
re sonra hl iki kii iin yayorum. Vcudum ve ruhumla ger
ek olabileceine inandmdan ok daha gl bir ekilde ocu
uma balym. ocuum doduundan beri ben farkl bir kad
nm ve bir doktor olarak bunun nedenini takdir ediyorum. Anne
lik sizi deitirir nk kadn beynini -yap olarak, ilev olarak
ve daha birok ynden- geri dnlemez biimde bakalatrr.
Trlerin hayatta kalmasn garantilemek iin doann kul
land yol bu, diyebilirsiniz. Yoksa benim gibi, nceden ocuk
lara hi ilgisi olmayan birinin saatler sren doumun uyuturu
cu etkisinden ktnda anne olmak iin yaratlm olduunu
hissetmeye balamasn nasl aklarsnz? - Nrolojik olarak bu
bir gerek. Genetik kodumun derinliklerinde temel annelik i
gdlerini tetikleyen kodlar var. Bu gdler hamilelik sresin
de hormonlar tarafndan da besleniyor ve ocuun doumuyla
harekete geiyorlar, elbette ocuun fiziksel temas da bu anne
lik gdlerini glendiriyor.
Invasion o f the Body Snatchers (Beden Hrszlarnn stilas)

filminde olduu gibi -aslnda Beyin Hrszlarnn denmeliydi131
anne, tad sevimli yaratk tarafndan deitirilir. Bu, babunlar, koyunlar, hamsterler ve maymunlarla paylatmz bir
zelliktir. rnein, dii Suriye hamsterini ele aln. Kendi yavru
sunu dourmadan nce dier yavrulan grmezden gelir hatta
yer. Ama kendisi doum yaptktan sonra yeni domu yavrula
ra ilgi gstermeye balar, onlan besler ve scak tutar; yavrularn
hayatta kalabilmek iin ihtiya duyduklar vcut fonksiyonlar
n oluturmalarna yardmc olur.
nsanlar biyolojik olarak bu kadar tanml deildir. Bir kad
nn beyninde doutan kurulan balantlar, dier memelilerde
olduu gibi, temel belirtilere yant verir - rahmindeki fetsn b
yy, bebeinin douu, dokunuu, kokusu ve ocuuyla ya
ad tensel yaknlk. Babalar, evlat edinen aileler ya da hi ha
mile kalmam kadnlar bile bir ocukla her gn yakn temas iin
de olduktan sonra ana belirtiler gsterebilirler. ocuktan kay
naklanan bu fiziksel gstergeler beyinde yeni nrokimyasal yol
larn olumasna neden olur ve oksitosin miktarndaki devasa ar
tn da yardmyla beyindeki annelik devrelerini glendirir. Bu
deiimler motivasyonu yksek, bebee odaklanm ve saldrgan
olabilecek kadar koruyucu bir beynin olumasna neden olur ve
bu beyin de anneyi hayatndaki ncelikleri yeniden dzenlemey
le zorlar. Kadn bu yeni ortaya kan kiilie daha nce kimseye
olmad kadar baldr. Hatasnn yaam ya da lm anlamna
geleceini bilir.
Kadnlarn bebei sadece dourmakla deil, evin dnda al
arak ona bakmakla da ykml olduklar modem toplumlarda
beyindeki bu deiiklikler kadnlarn derin elikiler iine d
mesine yol aar. Otuz drt yanda bir yatrm bankacs olan Nicole, lisedeyken Harvard niversitesi'ne girebilmek iin kendisi
ni okula vermi, niversiteyi bitirince prestijli bir kariyer elde et
mek amacyla hayatnn bu dnemini derslerine adamt. Lisans
eitimini bitirirken evlenmek, planlar arasnda yoktu. niversi
teden sonra dnyay dolat, bir sre San Francisco'da bir ofiste
Anne Beyni
alt, ardndan da California Berkeley niversitesi'nde letme

Ynetimi Blm'nde drt yl sren ikinci yksek lisansn yap
t. Uluslararas ekonomi alannda bir ie girmeyi istiyordu. Berkeley'i bitirdiinde yirmi sekiz yandayd ve New York'a tan
d. Bir yatrm bankasnda almaya balad.
Bir ii ne kadar ok yaparsanz beyniniz o i iin o kadar faz
la hcre grevlendirir. Nicole'n beyin devreleri de tamamen
onun kariyerine odaklanmt. Sonraki iki yl yorucu ama kar
ln ald, seksen saat allan haftalarla geti. sim yapmak
istiyordu. Bu nedenle vcudunu, ruhunu ve zihnini kariyerini
ilerletmeye verdi. Ancak ksa sre sonra koridorun dier ucun
da alan gneyli bir avukat olan Charlie'yle tant ve k ol
du; beyni grevlendirdii hcreleri Charlie'ye olan ball ve
ii arasnda blmeye balad. Nicole, bylece otuzlu yalarnn
balarn sonradan evlilie dnen ilikisini ok fazla zaman ve
enerji isteyen iiyle dengede tutmay renerek geirdi. Yakn
da nc bir ufak insan daha hayatna girecekti ve beyin hc
releri yeniden blnmeye zorlanacakt.
eyindeki ebek
Ne kadar urarsak uraalm biyoloji, beyindeki devrele
ri ele geirebilir ve birok kadn, anne beyni semptomlarn o
cuklarnn domasndan ok nce yaamaya balar. Bir sredir
ocuk sahibi olmay deneyen kadnlarda bu semptomlar hami
lelik dneminden nce dahi ortaya kabilir. "Bebek al"
-bebek sahibi olmak iin duyulan iddetli arzu- bir kadn bir
arkadann yeni domu bebeinin beiine dokunduu anda
arpabilir. ocuk sahibi olmay o ana kadar aklndan geirme
mi olan kadn, kendisini aniden bir bebein scak, sevgi dolu
hissini ve kokusunu zlerken bulabilir. Bu hissin biyolojik sa
atten ya da iftlerin dier iftlerle "ben de" (istiyorum) etkile
imlerinden kaynaklanyor olduu sylense de asl sebep be

yindeki deiimin gereklemi olmas ve yeni bir gerekliin
olumasdr.
Bir bebein bann tatl kokusu kadn beynini etkileyen ve
ak iksiri oksitosini salglamasna yol aan feromonlar tar - oksitosin bu kez bebek alna yol aan bir kimyasal reaksiyona
neden olacaktr. Kz kardeimin yeni doan bebei Jessica'y do
umunun nc aynda ziyaret ediimin ardndan uzun sre
tamamen bebeklere odaklandm. Bir ekilde, yeni yeenimden
kaptm bulac bir hastalk gibiydi (gerek anlamda, fiziksel
olarak). Doa bebek sahibi olma gdm tetiklemiti.
Dllenmeyle beraber olumaya balayan anne beyni en kari
yer merkezli kadnn bile devrelerini ele geirebilir, dnme ve
hissetme biimini deitirir, neyin nemli olduu konusundaki
yarglarn etkiler. Hamilelik srasnda kadn beyni fets ve pla
senta tarafndan retilen nro-hormonlarn iinde yzer. Nicole
yaknda bu hormonlarn etkilerini ilk elden yaayacakt. Dei
im baladnda o ve Charlie yukar New York'taki bir hafta so
nu kaamandan eve dnmlerdi. Eer Nicole'n beyninin ii
ne bakmamz salayacak bir MRI taraycmz olsayd sperm yu
murtaya girerken onun tamamen normal bir dii beynine sahip
olduunu grrdk. Yumurta, dlleniinin ardndan iki hafta
ierisinde kendini Nicole'n kanma baladnda her ey deie
cek. Fetsle Nicole'n kan sistemi birletiinde Nicole'n bey
ninde ve vcudunda deiimler balayacak.
Nicole'n beynindeki ve kanndaki projesteron miktar arta
cak. Ksa sre sonra gslerinin hassaslatn ve beyninin
uyutuunu fark edecek. Eer beynin iine bakabilseydik devre
lerinin uykuya benzer bir his yaratarak gevediini grebilirdik.
Bu his, normalden daha fazla yemesine ve dinlenmesine yol aa
cak. Ykselen hormon miktarlaryla birlikte beynin susuzluk ve
alk merkezleri tam randmanl alacaklar. Artk normal kan
miktarnn neredeyse iki katn retmek zorunda. Asla su ie
Anne Beyni
sinden ya da tuvaletten uzak kalmak istemeyecek. Ayn zaman

da zellikle sabahlar beyninin belirli kokulara ve yemeklere
gsterdii tepkiler deitii iin mklpesent davranacak. Ha
mileliinin ilk aynda yanllkla fetse zarar verecek bir ey
yememesi iin gelien bir mekanizma bu. te bu yzden beyni
imdi kokulara kar ar hassaslaacak ve srekli midesi bula
nacak. Her sabah kusma noktasna kadar gelebilir - en azndan
kusar gibi hissetme noktasna. Bunun tek sebebi, hormonlar ne
deniyle beyninin kokulara verdii tepkinin tamamen deimi
olmasdr.
Nicole, hamileliinin ilk aylarnda her gn atlatabilmek iin
byk enerji harcayacak. yerinde btn yapabildii oturup
zmbasn izlemek ve kusmamaya almak olacak. Drdnc ay
geldiindeyse en byk deiim gerekleecek. Beyni kkl hor
mon deiikliklerine alacak ve yeniden normal, hatta a kurt
lar gibi yiyebilir hale gelecek. Hem bilinli hem de bilinsiz ola
rak beyni artk rahminde olup bitene konsantre olacak. Beinci
ay geldiinde midesinde kk gaz baloncuklar hissetmeye
balayacak; belki balarda bunlarn sradan, ar bir yemek yen
dikten sonra ortaya kan gaz olduunu sanacak. Ama beyni ona
bunlarn bebein hareketleri olduunu syleyecek. Anne beyni
aylardr geliiyor olsa da Nicole bu ana kadar bir bebei byt
tnn farknda olmayacak. Hamileliinin altnc aynda beyni
deiip koku, alk, susuzluk devrelerini gelitirmi ve hipotalamusta menstrual dngy tetikleyen hcreleri susturmu ola
cak. Artk sevgi devrelerini oluturmaya hazr.
Bebein her yeni tekmesi ya da hareketiyle bebeini tanmaya
balayacak ve onu kollar arasnda tutmann nasl bir his olaca
n hayal etmeye alacak. Tam olarak nasl olacan gznde
canlandramasa da onu imdiden zleyecek. Bu dnem avn za
manda Charlie'nin de doacak olan ocuuna ilk olarak ilgi gs
termeye balayabilecei dnem - tekmeleri hissederek ve kalp
atlar iin Nicole'n kamn dinleyerek. Minik bebek onun do
kunularna tap-tap-tap diye karlk bile verebilir ve evet, baba

lar ounlukla bir olann, annelerse kz ocuunun hayalini ku
rarlar.
Hamileyken acayip yemekler aerdiimi ve srekli kusacak
m gibi hissettiimi hatrlyorum. Btn bu deiimler beynin
bir eyin ya da birinin vcudunuzu igal ettiine dair gnderdi
i sinyallerdir. Projesteron, hamileliin ikinci ayyla drdnc
ay arasnda normal seviyesinin on ile yz kat stne kar ve
beyin, yattrc etkisi Valium adl ilacmkine benzeyen bu hor
monun iinde yzmeye balar.
Projesteronun sakinletirici etkisi ve yksek miktarda stro
jen hamilelik dneminde stres hormonlarna kar korunmaya
yardmc olur. Kortizol ve benzeri "dv ya da ka" kimyasal
lar fets ve plasenta tarafndan ok yksek miktarlarda retilir.
Annenin beyni bu kimyasallarla da boulmu durumdadr. Ha
mileliin son dnemlerinde kadnn beynindeki stres hormonla
r olabilecekleri en yksek seviyeye ular, gariptir ki bu hor
monlar hamilelik dneminde annenin kendisini gergin hisset
mesine yol amaz. levleri, hamile kadm gvenliine, beslen
mesine ve evresine kar dikkatli klmaktr ve konferans gr
meler yapmak, gnlk i programn belirlemek gibi baka ko
nulara olan ilgilerin de azalmasn salar. Bu nedenle zellikle
hamileliin son aynda Nicole dikkatinin daldn, unutkan
latn ve tedirgin olduunu hissedecek. Ergenlikten beri bey
ninde bu kadar fazla deiim yaamamtr. Elbette her kadnn
tepkisi psikolojisine ve hayatnda olan olaylara da bal ama
bahsettiimiz biyolojik deiimler hamilelii srasnda her kad
nn gerekliinin deimesine yol aar.
Ayn zamanda kadn beyninin bykl ve yaps da dei
ir. Altnc ayla hamileliin sonu arasndaki dnemde ekilen
MRI'lar, bu dnemde kadn beyninin kldn gsteriyor.
Beynin baz ksmlar byd, bazlar kld iin byle
grnyor olabilir - doumdan alt ay sonra eski haline dnen
Anne Beyni
bir deiim. Hayvanlarla yaplan almalarda beynin dnen

ksm korteksin hamilelik srasnda genileyerek kadn beyninin
esnekliini ve deikenliini ortaya kardn grdk. Bilim in
sanlar henz beynin byklnn neden deitiini tam ola
rak bilmiyorlar ama bunun beynin metabolizmasndaki byk
deiikliklerin gstergesi olduunu kabul ediyorlar. Bu deiim
kadn, beyin hcrelerini kaybettii iin gereklemiyor. Baz bi
lim insanlan kadn beyninin, yaanan deiiklikler yeni devrele
rin olumasn gerektirdii -baz tek ynl yollarn otobanlara
evrilmesi gerektii- iin kldn savunuyorlar. Bylece
vcut kilo alrken, beyin kilo kaybediyor. Doumun gerekle
mesinden bir ya da iki hafta nce yeni annelik devrelerini ve on
lara bal alar oluturan beyin tekrar bymeye balyor. Ba
ka bir deyile, bir bebein ilk sz, "Anne, beyninin ekmesine
neden oldum," olmal.
fl n n e ayninin douu
Doum zaman yaklarken, Nicole'n beyni tamamen ve sa
dece bebekle ilgili hale gelecek; doumun acsn ve kendini ya da
bebei ldrmeden bebein salkl domas ve onu dan itmek
iin gereken fiziksel enerjiyi nasl bulacan dnecek. Anne
beyni devreleri alarm durumuna geecekler. Kendisini kmldayamaz durumda bir balina gibi hissederken bile beyni enerji pompa
layacak. Charlie de telalanmaya balayacak, doum sreciyle il
gili fiziksel konular yznden olmasa bile, bebee yer amak, be
bein odasn boyamak ve btn gerekli malzemeleri toparlamak
gibi belki de aylar ncesinden hallettii konular yeniden beynine
doluacak. Aniden ihtiyalar olabilecek alt yeni eya hatrlaya
cak. Baba beyni devreleri hzla byk olaya hazrlanmaya koyula
cak. Ksacas douma geri saym balayacak.
Nicole'e doum iin bir tarih verilecek ama ona doumun iki
hafta nce ya da iki hafta sonra da olabilecei sylenecek nk
her bebek kendi zamanlamasyla douma hazrlanr. Nicole ve
Charlie henz domam ocuklarnn geliimi nedeniyle ilk
kez rehin alnm olacaklar. Bir ocuun geliim sreci ender
olarak planlananlara uyar.
En sonunda hesaplanan gn geliyor. Nicole'n suyu patlyor
ve amniyotik sv bacaklarndan aa akyor. Bebein kafas aa
da ve hazr. Anne beyni doumla beraber gelen oksitosin ak
myla hazr hale getirildi.
Fetsn domaya hazr olduuna dair gnderdii sinyallerle
birlikte hamile kadmn projesteron seviyesi aniden der ve ok
sitosin vcuduna da beynine de yaylarak kaslmalar balatr.
Bebein kafas doum kanalnda hareket ederken beyne da
ha da fazla oksitosin gider, yeni reseptrleri harekete geirerek
nronlar arasnda binlerce yeni balant kurulmasn salar. Do
umun sonucu, oksitosin ve dopamin tarafndan ya da gelien
iitme, grme, dokunma ve koklama duyulan tarafndan yarat
lan coku olabilir. Bir an garip, sahile vurmu bir balina gibi otu
ruyorsunuz, bir an sonraysa rahminiz boaznzda sendeliyorsu
nuz; burun deliinizden balkaba kartma benzeri bir eylemin
iindesiniz. Biroumuza ok uzun gelen saatlerin ardndan do
um sona erdiinde, beyniniz de hayatnz da sonsuza kadar de
imitir artk.
Memeliler dnyasnda doumun yaratt beyin deiiklik
leriyle ilgili hibir ey garip deildir. rnein koyunlar ele aln.
Yavru kuzu annenin doum kanalndan geerken oksitosin, ko
yunun beyin devrelerine dakikalar iinde yeniden dolar ve onu
yavrunun kokusuna son derece duyarl hale getirir. Be dakika
dan ksa bir srede, doumdan hemen sonra yavrusunun koku
sunu tanyabilme yetenei kazanr. Bundan sonra sadece kendi
yavrusunun kendisinden beslenmesine izin verecek, kokusunu
tanmad dierlerini uzaklatracaktr. Eer yavrusunu bu ilk
Artne Beyni
be dakika ierisinde koklayamazsa onun kokusunu tanmaya

cak, doal olarak beslenmeye geldiinde onu da reddedecektir.
Doum eylemi, koyunda hzl nrolojik deiimleri tetikler ve
bu deiiklikler koyunun beyninde, nrokimyasnda ve davra
nlarnda gzlemlenebilir.
nsanlar iin de benzer bir durum geerlidir, yeni doan be
beklerinin kafasnn, teninin kokusu, tkrd stn, kakas
nn ve zerine dklen dier vcut svlarnn kokusu annenin
beynine kimyasal olarak kaznacaktr. Anne kendi bebeinin
kokusunu dier bebekler arasndan %90 isabetle seebilir hale
gelecektir. Ayn durum bebein alay ve vcut hareketleri
iin de geerlidir. Bebein teninin dokunuu, parmaklarnn ve
ayak parmaklarnn grn, ksa alamalar - hepsi beynine
kaznmtr. Saatler, gnler iinde ar korumaclk anneyi ele
geirir. Annesel saldrganlk yerine oturur. Gc ve zilini bu
kk varl korumaya ve ona iyi bakmaya odaklanr. Kendi
ni, bu kk varl korumak adna zerine gelen bir kamyonu
tek eliyle durdurabilecekmi gibi hisseder. Beyni deimitir,
gereklii de. Bu bir kadnn hayatndaki en byk alg deiik
liidir.
Otuz dokuz yanda ilk kez anne olan Ellie beni grmeye
geldiinde kendi iini yrten bir satcyla iki yldr mutlu bir
evlilik srdryordu. Evliliklerinin ilk ylnda dk yapm ve
alt ay ierisinde yeniden hamile kalmt. Kznn doumundan
ksa sre sonra kocasnn salk sigortas, gelecekte kendilerine
bakp bakamayaca konularnda endie krizleri yaramaya
balamt. Gerekte ekonomik durumlarnda hibir deiiklik
olmamt ve daha nce bu konularda panie kaplmamt. Oy
sa imdi kzna ve kendisine daha gvenli bir ev salamad
iin kocasna srekli olarak kzgnd. htiyalar ve gerei alg
lay biimi neredeyse bir gecede kkten deimiti ve yeni ko
ruyucu anne beyni tamamen kocasnn, ailesini geindirebilme
yeteneine odaklanmt.
Tamamen ilkel, saldrgan, koruyucu igdleriyle anneler

evleriyle ilgili konularda son derece hassas hale gelirler. zelik
le bebein gvenlii, prizlerin ocuklar iin dzenlenmeleri,
mutfak dolaplarnn kaplarna mandal taklmas, herkesin be
bee dokunmadan nce ellerini ykadndan emin olunmas gi
bi konularda an hassastrlar. Bir global yer belirleme sistemi
gibi, annenin grme ve iitme sistemleri de bebein hareketleri
ni takip etme ilevi grr. Bu gelimi hassasiyetler ihtiyatl an
nenin, bebein ne gibi bir tehlikeyle kar karya olduunu d
ndne bal olarak birok biimde ortaya kabilir. rne
in "evin tedarikisi" olan kocasnn roln ve ilevini yeniden
gzden geirmesi de artc deildir.
Annelik devreleri baka deiikliklere de neden olur. Anne
lerin grsel hafzas doum yapmam kadnlara gre daha ge
limitir ve karakterleri daha esnek, uyumlu ve cesur olur. B
tn bu yetenekler bebeklerini gzlemek ve korumak iin ihtiya
duyacaklar zelliklerdir. rnein en az bir kere yavrulam di
i fareler daha cesur olurlar, beyinlerinin korku blgesinde da
ha az hareket vardr, labirent testlerinde daha baarldrlar n
k hafzalar daha iyidir ve avlarn yakalamakta neredeyse be
kat daha baarldrlar. Aratrmaclarn bulgularna gre, bu
deiiklikler mr boyu kabadr ve insanlar da bu zellikleri
paylarlar. Bu deiiklikler evlat edinen anneler iin dahi ge
erlidir. ocukla dzenli fiziksel temasnz olduu srece bey
niniz oksitosin salglayacak ve anne beynini oluturmak ve ko
rumak iin gerekli devreleri ekillendirecektir.
b (jn
Elerinin dourmasn bekleyen babalar hamile elerininkine paralel hormon ve beyin deiimlerine urarlar. Hastala
rmdan Joan'm yaad garip deneyimin aklamas bu olabi
Anne Beyni
lir. O ve kocas Jason hamilelik testi pozitif ktnda ok he

yecanlydlar. Ne var ki hamileliinin nc haftasnda olan
Joan'n iddetli sabah bulantlar balad. nc aya geldikle
rinde Joan'n durumu biraz daha iyiydi ama artc biimde,
Jason sabahlar onu kahvalt edemeyecek hale getiren mide bu
lantlar ekiyordu. yle ki yataktan kacak gc bile zor bu
luyordu. haftada be kilo kaybettiinde vcudunda parazit
olmasndan korkmaya balad. Jason'da olan asl ey Couvade
Sendromuydu, ei bebek bekleyen erkekler arasnda sk gr
len bir rahatszlk (dnya genelinde neredeyse %65). Couvade
sendromunda erkekler, elerinin yaad semptomlarn baz
larn paylarlar.
Aratrmaclarn bulgularna gre, doumdan nceki hafta
larda babalarn st salglama ve besleme hormonu olan prolaktin seviyelerinde %20 orannda art olur. Ayn sralarda stres
hormonu olan kortizol seviyeleri iki katma kar ve hassasiyet
lerini artrarak onlar alarma geirir. Derken doumdan sonraki
ilk haftada testosteron seviyeleri 3'te 1 orannda der, strojen
seviyesi normalin stne kar. Bu hormon deiiklikleri yeni
doan yardma muhta bebekleriyle ba kurmalarn salar.
Testosteron seviyeleri daha dk olan erkekler bebeklerinin
alamalarn daha iyi duyarlar. Ama rnein bebein iniltileri
ni anneler kadar iyi duyamazlar ve buna benzer konularda tep
ki gstermekte annelerden daha yavatrlar. Ancak konu bebe
in l olunca anneler kadar hzl tepki verirler. Erkeklerin
azalan testosteron seviyeleri bu devrede cinsellie daha az ilgi
duymalarna neden olur.
Testosteron erkeklerde de kadnlarda olduu gibi ebeveynlik
gdsn etkiler. Couvade sendromu olan babalar dier babala
ra kyasla daha yksek prolaktin miktarna sahiptirler ve bebek
leriyle temasa getiklerinde testosteron seviyeleri hzla der. Bi
lim insanlarna gre ete yaanan bu nrokimyasal deiiklikle
rin nedeni annenin salglad feromonlar olabilir. Kadn bu fero-
monlar sayesinde kocasn baba olmaya hazrlar ve -gizlice, koku

yoluyla- onun gerekli ekipmanlar kazanmasn salar.
Zg.vk f)vnz.lrini 6 ( 3 r n i k
Koyunlann aksine, kadnlarn bebekleriyle ba gelitirmesi
be dakikadan daha fazla zaman alr ama insanlarda ba kurma
frsat bu kadar abuk kapanmaz. Bu benim gibi anestezi, sezeryan, erken doum gibi tatsz bir doum deneyimi yaayan kadn
lar iin iyi haber. Olum doduunda -3 6 saatlik kaslmalarn,
epidural anestezinin ve morfinin ardndan- kendimi garip hisse
diyordum ve ufakl grmeye pek de hevesli deildim. Bebeim
doar domaz yaamay beklediim ani scak annelik dalgasn
hissetmiyordum. Bunun bir nedeni de anestezi ve morfinin oksitosinin etkilerini bastrmasyd. Vcudumdaki uyuturuculardan
kurtulduktan sonra alarma getim ve bebeim konusunda ar
hassas olmaya baladm. Bebei grmemin hemen ardndan da
ona umutsuzca balandm, k olduumu hissettim, beynim
deki btn annelik devreleri ldyordu.
"k olmak" pek ok annenin bebeklerine duyduklar hissi
tanmlarken kullandklar bir szdr. Ve hi de artc olma
yan bir biimde beyin taramalarnda anne sevgisinin grn
romantik akn grnne benzer. Ksa sre nce doum ya
pan anneleri beyin tarama ekipmanlarna balayan aratrmac
lar, onlara nce bebeklerinin resimlerini sonra da elerinin re
simlerini gsterdiler. Beyin taramalar her iki seferde de beyin
de oksitosin etkisindeki ayru blgelerin aydnlandn gsterdi.
Artk bebeimle ilgili olarak neden bu kadar tutkulu hisler ta
dm ve kocamn neden bazen kskanla kapldn biliyo
rum. Her iki tr sevgide de dopamin ve oksitosin salnmlar ba
n kurulmasn salar, eletirel dnceleri ve olumsuz duygu
lar kapatr, balanmay salayan zevk devrelerini harekete ge
irir.
Anne Beyni
Londra University College'daki aratrmaclar beynin baka

laryla ilgili olumsuz, eletirel dnceler gelitiren n halka
korteksi gibi blmlerinin sevilen kiiye bakldnda kapand
n bulguladlar. Yani oksitosinin besleyici etkisine, dl kim
yasal olan dopaminin zevk verici etkisi ekleniyordu. Anne bey
ni de dopamin, strojen ve oksitosin tarafndan ele geirilmitir.
Kadnn zel iletiim ve orgazm iin kulland dl devresinin
aynsdr bu.
Bebeime umutsuzca k olmak ksa sre sonra her gn ken
dini yenileyen kalc bir ruh hali haline geldi. Bu, bebek sahibi ol
mann ini klarn -rnein du alacak zaman dahi bulamad
m iin ldrdm, geceleri hi uyuyamadm iin gndzleri
berbat halde olduum- yaamadm anlamna gelmiyor. (Yeni
anneler bir yl ierisinde ortalama 700 saat daha az uyurlar.) Ye
ni bebei olan arkadam Janet'in de belirttii gibi: "Artk neden
bir bebein olursa hayatn deiir, iki bebein olursa hayatn bi
ter dediklerini anlyorsun." Birok durumda annelik zevki d
mesine srekli olarak baslyor olmas ve bebekle anne fiziksel
olarak yakn olduklar srece ban glenmesi iyi bir ey.
Bu gittike artan balanma, emzirmenin etkilerini de ieriyor.
Bebeklerini emziren kadnlarn fazladan bir avantaj var: Anne
beyni birok zevk verici kimyasal salglyor. Bir aratrmada an
ne farelere bir dmeye basp kokain alabilme ya da baka bir
dmeye basp bir yavrunun kendilerinden st emmesine izin
verme seenei tannd. Bilin bakalm fareler hangi dmeyi ter
cih ettiler? Beyinde salglanan oksitosin her seferinde kokaini
yendi. Ksaca, emzirmenin ne kadar gl bir duygu olduunu
tahmin edebilirsiniz. Trn devamnn salanmas iin bir zo
runluluk olduu dnlecek olursa gl olmas da kanl
maz. Bir bebek minnack elleriyle annesinin gsn yakalayp
emmeye baladnda annesinin beyninde ykl miktarda oksi
tosin, dopamin ve prolaktin salglanmasna neden olur. Ardn
dan memeden st gelmeye balar. Balarda ien, kanayan g
s ular bebek emzirme ikencesiyle geecek bir sonraki gne

kazanamayacanz dnmenize neden olabilir. Ama ilk bir
ka haftann ardndan -eer harakiri yapmamsanz- srekli
alayan bebeinizi susturmay baaracak ve kendinizi, emzirme
nin sakinliine brakabileceksiniz. ya da drt hafta iinde bu
deneyim byk bir zevke dnecek. stelik sadece ac sona er
mi olduu iin deil. Emzireceiniz zamanlar iple ekeceksiniz
- eer uykusuzluktan ldnz iin btn gn hayal leminde
dolamyorsanz. lk aylarn ortalarnda bir yerlerde emzirmenin
ne kadar kolay hale geldiinin ve bundan ne kadar ok holan
dnzn farkna varabilirsiniz. Kan basncnz der, kendinizi
rahat ve huzurlu hissedersiniz; bebeiniz iin oksitosin tarafn
dan ynlendirilen sevgi dalgalar yayarsnz.
Anne sevgisi ve emzirme annenin partnerine duyduu sevgi
nin yerini alabilir ya da bu sevgiyi etkileyebilir. Lisa ikinci ocu
unun doumundan bir yl sonra beni grmeye geldi. "Sevimek,
arlk yaplmas zevkli iler listemde ilk onda yer almyor. Kard
m uykulan uyumay ya da bir trl bitiremediim bir milyon
iten birini bitirebilmeyi tercih ederim. Ama kocam gittike sinir
li olmaya balad, hatta kzgn nk seks artk benim ncelikle
rimden biri deil." Lisa'ya hayatndaki dier eylerin nasl gittii
ni sorduumda bana ocuklaryla fiziksel olarak yakn olmann
ne kadar muhteem bir his olduundan bahsetti. in asl, bana o
cuklarn ne kadar ok sevdiini sylerken gzlerinden yalar bo
alyordu, onlara k olduunu hissediyordu. Bir yandaki bebe
i hl emzirilme dnemindeydi ve gnde iki ya da kere emzi
rilmesi gerekiyordu. Bana bakasyla bu kadar tam, bu kadar ben
cillikten uzak bir iliki kurulabileceini hayal bile etmediini an
latt. "Kocam seviyorum," dedi, "ama u anda onun cinsel istek
leriyle ilgilenmekten daha nemli birok ey var. Bazen sadece be
ni yalnz brakmasn istiyorum."
Lisa'mn deneyimi ender rastlanan bir durum deil ve anne
beyninin devrelerinin verdii tepkilere dayanyor. Lisa -bebekle-
Anne Beyni
riyle yanak yanaa olan, bebeklerini emziren btn kadnlar gibi

kendisine sevildiini hissettiren oksitosin ve dopamin iinde y
zen bir beyne sahip, bebeine derinden bal, hem fiziksel hem de
duygusal tatmin ierisinde. Cinsel temasa ihtiya duymamasna
amamal. Normalde cinsel birliktelikten elde ettii olumlu duy
gularn ounu gnde birka kere bebeinin temel fiziksel ihtiya
cn giderirken yaayabiliyor.
C mz i r me V akn B e g i n
Her avantajn bir bedeli vardr. Emzirmenin de kt tarafla
rndan biri zihinsel odaklanmay zorlatrmas olabilir. Her ne
kadar dalgn bir beyin kadnlarda doum yaptktan sonra yay
gn olsa da emzirme bu dalgnl artrp beynin kendine gelme
srecini uzatabilir. Otuz iki yandaki Kathy hafzasnn duru
mundan tedirgin olarak beni grmeye geldi. Gittike dalgnla
yordu hatta yedi yandaki olunu okuldan almay bile unut
mutu. Hl sekiz aylk kzn emziriyordu ve son gnlerde k
znn daha fazla st emmeye baladn fark etmiti. "Beni asl
telalandran, bir ey almak iin odaya girip ne aradm unut
mak. Bu, gnde bir kere deil birka kere geliyor bama," dedi
bana. Kathy, annesi Alzheimer olduu iin daha da tedirgindi
ve bana gelenin hastaln erken belirtilerinden olabileceini
dnyordu. Konumaya devam ettike Kathy ilk ocuunun
doumundan sonra da unutkanlatn ve bu kafa karkl
nn ocuunu stten kestiinde getiini hatrlad.
Beynin odaklanma ve konsantrasyondan sorumlu olan ksm
lar ilk alt ay boyunca yeni doan bebei gzlemekle meguldr.
Unutmayn, uyku bozukluklarn saymazsak, doumdan alt ay
sonra kadn beyni eski haline dner. O zamana kadar Kathy'nin
de kefettii gibi, zihindeki bulanklk kiinin endielenmesine
neden olabilir. Tandm sekin bir bilim kadn doum yaptk
tan on gn sonra zek gerektiren bir konumay srdrmek iin

gerekli en basit cmleleri ve kelimeleri dahi hatrlayamadn
kefederek afailamt. Aylar sonra, emzirmeyi kesince, zeks es
kisi kadar keskinleti.
ou kadn iin, dalgnlk emzirmenin nimetleriyle kyaslan
dnda ufak bir bedel olabilir. Ve bebekler de bu dlleri payla
rlar. Aslnda emzirme eyleminin nrokimyasal srecinin can
alc ortaklardrlar. Emzirme eyleminin salglanmasna neden ol
duu hormonlar ve tensel temas, anne beynini yeni balantlar
kurmaya zorlar. Bir bebek ne kadar uzun ve sk emzirilirse anne
beyninde o kadar fazla prolaktin-oksitosin salglanr. Ksa sre
sonra anne, bebeini grdnde, ona dokunduunda ya da be
beini emzirmeyi dndnde gslerinin szlamasna ve
karncalanmasna alacaktr. Bebek iin en temel kazan beslen
mek ve rahatlatlmaktr. Oksitosin, annenin gsndeki damar
lar genileterek stle beraber onu iyi hissettirecek kimyasallar
da alan bebein snmasn salar. St, bebein midesini esnetir
ve sindirildiinde iindeki oksitosin bebein beynini rahatlatr.
Bu, bebei sessizletirir ve sakinletirir - sadece besleyici olduu
iin deil, rahatlatc hormonlar ierdii iin de.
Birok anne, bebeklerinden fiziksel olarak ayr olduklarnda
korku, sinirli olma, hatta panik gibi yoksunluk semptomlar gs
terir. Bunun sadece psikolojik deil nrokimyasal bir durum da
olduu artk biliniyor. Olum be aylkken meme pompam da
alp ie dndm hatrlyorum. Anne beyni, grnen o ki, iyi
ayarlanm bir enstrman ve ayrlk, zellikle bebei beslemek
ten kopmak beynin stresi ayarlayan ksmlarna giden oksitosin
miktarn azaltarak annenin ruh halini etkileyebiliyor. ou gn
harap haldeydim ama bunun nedeninin hem hastanede tam gn
alp hem de evimi idare etmek olduunu dnyordum.
Emzirme dnemindeki anneler, bebeklerini stten kestiklerin
de yoksunluk semptomlar gsterirler. Bebein stten kesilmesi
ounlukla stresli bir i ortamna geri dn anlamna da geldi
Anne Beyni
inden anneler gergin, sinirli bir ruh haline brnebilirler. Emzir

me dnemindeki ou annenin ite sekiz ya da daha fazla saat ge
irdikten sonra kendilerini nasl hissettiklerini hayal edebiliyor
musunuz? Evde, birka saatte bir bebeklerini beslediklerinde be
yinlerine oksitosin akn ediyordu. te ise oksitosin kanda ve be
yinde sadece 3 saat dayand iin normal tedarikleri kesilmi olu
yor. Her gn saat civan eve, bebeime dnmek iin duyduum
kar konulmas g arzuyu hatrlyorum. Birok anne iteyken
stn pompalayarak bu semptomlar azaltabileceini bilir. Ar
dndan emzirmeyi yava yava kesip akamlar ve hafta sonlar
bebeklerini besleyerek stlerini korurlar. Bu ekilde hem oksitosin
ve dopamin akmnn zevkini yaayabilir hem de bebekleriyle
balann koruyabilirler.
yi B i r
B e y n i <)ig{zr *flnn islere

h t i y a f>uyar
Besleyici, scak annelik deneyiminin teki yz de sk sk

karmza kar. Deneyimlerime gre, annelerle ilgili ikyetler
duymak sra d deildir. Aklma ilk olarak otuz iki yanda ye
ni hamile kalm hastam Veronica geliyor. O konutuka anne
sine olan fkesinin dorudan annesinin onu yetitirirken dikka
tini ona vermemi olmasndan kaynakland benim iin netle
ti. Annesi Veronica'y bir dadnn ellerine brakarak sk sk haf
talar sren i gezilerine kard ve ne zaman kz zgn grn
se ona scak bir destek salamak yerine kendini duygusal a
dan kapatrd. Veronica'ya ok ii olduunu, dier odada oyna
maya gitmesini sylerdi.
imdi kendisi hamile olan Veronica, annesi gibi bir anne ol
maktan korkuyordu. Bir derginin sanat ynetmeniydi ve zorlu
alma saatleri olan bir ii vard. ten ocuklarna vakit ayramayan annelerden oluan iki kuak. Telalanmak myd? Belki.
Aratrmaclarn bulgularna gre, anneler hangi nedenle

olursa olsun -ok fazla sayda ocuk, ekonomik bask ya da o
cuk bakmna izin vermeyen kariyerler- ocuklarn beslemek
ve yetitirmek konusunda yeterli olamazlarsa ocuklaryla ara
larndaki ba zayf olur. ocuklarnn gven ve gvenlik devre
lerinin geliimini olumsuz ynde etkilerler. Tm bunlarn st
ne bir de kadnlarn, annelerinin iyi ya da kt "annelik tavrla
rn" miras aldklarn ve kzlarna da torunlarna da bunu geir
diklerini ekleyin. Her ne kadar davran genetik yoluyla aktarlamyor olsa da yaplan yeni aratrmalar besleme ve bakm ka
pasitesinin memelilerde kuaktan kuaa aktarldn gsteri
yor. Bilim insanlar bunu non-genomik ya da "epigenik" -fizik
sel olarak genlerin zerinde- miras olarak adlandryorlar.
Kanada'da psikolog Michael Meany dikkatli bir anneden do
an ama dikkatsiz bir anne tarafndan yetitirilen dii bir fare
nin genetik annesi gibi deil, onu besleyen annesi gibi davran
dn kefetti. Fare yavrularnn beyinleri ne kadar iyi bakldk
larna gre ekilleniyordu. Dii yavru fareler beyinlerinde, zel
likle oksitosin ve strojen kullanan amigdalalannda en ok de
iim gsterenler oldular. Bu deiimler diilerin bir sonraki
kuak yavrular besleme biimlerini dorudan etkiliyor. Anne
beyni mimari yoluyla ina edilir, taklit yoluyla deil. Dikkatsiz
annelik tavrlar eer ergenlik ncesinde evre koullarnda bir
deiiklik yaanmazsa kuak sonrasna kadar geebilir.
Bu kefin, insanlar iin ksmen geerli de olsa, byk etkile
ri var: Kznza ne kadar iyi annelik yaptnz, onun torunlar
nza ne kadar iyi annelik yapacan belirleyecek. Biroumuz
iin annelerimiz gibi olma fikri tedirginlik verici olabilir ama
aratrmaclar anne-kz arasnda farelerinkine benzer balar ol
duunu; bakmn ve ilginin kalitesiyle annelik bann gcnn
sonraki kuaklarda da kendini gsterdiini bulguluyor. Bilim
insanlar ayrca iyeri taleplerinin getirdii ar stresin ve evin
ihtiyalarn karlayabilme telann bir annenin ocuuna ve
Anne Beyni
rebilecei bakmn kalitesini -miktarndan bahsetmeye gerek

dahi yok- etkileyecei ynnde varsaymlarda bulunuyorlar.
Ve elbette bu tavr sadece ocuklar deil, torunlar da etkiliyor.
Bilim insanlar sevgi dolu, gven uyandran bir yetikin ta
rafndan beslenmenin bebekleri daha zeki, daha salkl ve
stresle ba etmekte daha baarl kldn da gsterdi. Bunlar
ocuklarn hayatlar boyunca sahip olacaklar ve ileride ocuk
larna da geirecekleri zellikler.
Daha az anne ilgisiyle bym ocuklarsa, tam aksine, da
ha abuk sinirlenen, hiperaktif, dikkat sorunu yaayan, hastalk
l ve abuk korkan yetikinler oluyorlar. lgili annelerle ilgisiz
annelerin ocuk beynindeki etkilerini karlatrmak amacyla
yaplan bir alma, ocukluklarnda annelerinden az ilgi gr
m niversite andaki yetikinlerin PET taramalarnda stre
se hiperaktif beyin tepkileri verdiklerini ortaya koydu. Aratr
maclar bu yetikinlerin kanlarnda ocukluklarnda annelerin
den fazlasyla ilgi grm yatlarndan daha ykl miktarlarda
stres hormonu (kortizol) bulunduunu da gsterdi. Az ilgi gr
m olanlar daha fazla endie ve korku belirtisi gsteriyordu.
Bu, Veronica'nm ite ya da ilikisinde sorunlarla karlatnda
neden ok kolay strese kapldnn ve anne olmak konusunda
neden bu kadar panie kapldnn aklamas olabilir.
Sk sk hastalarmn bykannelerinin -rnein anneleri yor
gun, depresyonda ya da megul olduklarnda- hastalarmn yan
larnda olduklarna dair hikyeler duyuyorum. Anneannesi de
annesi gibi souk ve mesafeli olsa bile Veronica'nm babaannesi
onun kendisini zel hissetmesini salamt. Veronica bana baba
annesinin kendisiyle boyama yapmak ya da birlikte bebeklerle
oynamak iin bir yemek davetinin hazrlklarn bile brakabildi
ini anlatrken alamaya balad. Bykanne scak urupla brtlenli kekler yapard ve Veronica'nm yatan yapp odasn
toplamasna yardm ederdi. Bir partiye gidecei zaman Veronica'nn giysiye ihtiyac olduunda bykannesi onu alverie g
trr ve genelde sevdii giysiyi almasna izin verirdi. Veronica,

annesi olsa o giysileri almasna izin vermeyeceini bilirdi.
Eer yeterince sk gerekleirse herhangi bir anne figrn
den gelen scaklk ve ilgi, yorgun bir annenin ilgisizliinin n
ne geebilir. lgisiz anneler dngsn krp, kz ocuunun
kendi ocuklarna daha ilgili davranacak bir birey olarak yeti
mesini salamak kolaydr. Veronica'nn babaannesi kuaklardr
devam eden bu ablonun bozulmasn salayan etken olabilir.
Yllar sonra, Veronica, kzn tantrmak iin uradnda, k
zyla arasnda gl bir ba olduu grlyordu. Belli ki bir an
ne olarak, annesinin olumsuz rneinden deil babaannesinin
gven uyandran, sevecen rneinden etkilenmiti.
yerinde dikkat Bozukluu

Berkeley'de yksek lisans yapan bir anne olan Nicole de ba
na geldiinde benzer sorunlarla bouuyordu. Bebeine o kadar
balanmt ki ie dnmek konusunda sorun yayordu. Birok
avantaj olan harika bir ie sahipti, maa iyiydi ve ilerleme ko
nusunda n akt. Kocasyla beraber oturup konumu ve iki
gelire de ihtiyalar olduuna karar vermilerdi. e dnmek zo
rundayd ve kk kzn bir yabancnn ellerine brakmak konu
sunda ciddi soranlar yaasa bile, mutsuz bir ekilde iine dn
mt.
Annelerin ou, farkl seviyelerde de olsa, ocuklarnn so
rumluluu, basks ve zevkleriyle kendi ekonomik ya da duygu
sal kaynaklar arasnda blnrler. Kadn beyninin bu elikiye,
stres ve endieyle karlk verdiini; annenin ii ve ocuu iin
ihtiyac olan beyin gcnn azaldn biliyoruz. Bu durum
hem ocuklar hem anneyi her gn krize sokuyor. Olu ya
na bastnda Nicole yeniden beni grmeye geldi. "Hayatm ar
tk yrmyor," dedi bana. Markete gittiklerinde olunun sinir
1 50
Anne Beyni
bozucu alamalara baladn ve kendisinin ie dnmeden n

ce alverii halletmek iin iki saat vakti varken her eyin iyice
birbirine girdiini anlatt. Olunun hasta, kocasnn da uzakta
olduu bir gece yars kendisini yatan kenarna km, g
ne doduunda sabah toplantsna yetiebilmesi iin olunun
ateinin en azndan okula gidebilecek kadar dm olmas iin
dua ederken bulmutu -olunun hastalklar nedeniyle o k
ok fazla devamszlk yapmt ve patronu bu durumdan hi
honut deildi. Aynca bir yn yarm okul gn vard ve her
seferinde okuldaki almayan annelere, iten dnene kadar o
cuuna bakmalar iin yalvarmak zorunda kalyordu. Kendisi
nin ya da olunun buna daha fazla katlanabileceklerine emin
deildi ama iten aynlmay da gze alamazd.
Bu durum alan annelerin kaderi mi? Belki evet, belki hayr.
Aslnda bu modem problemlerin zm ilkel atalanmzdan gele
bilir. Bir kural olarak, insanlar da dahil olmak zere primatlar an
nelie yaptklar yatrmlarda olduka pratik davranrlar. rnein,
vahi doada yaayan primatlar ender olarak tam zamanl olarak
annelik yaparlar. Birok anne maymun yavrularnn bakmn te
mel "grevleri" olan yiyecek tedarik etme, yemek yeme aktiviteleri ve dinlenmekle dengeler. Aynca kendilerininki dnda bir yav
ru, bakma ihtiya duyduunda da devreye girerler; buna payla
lan ebeveynlik ad verilir. in asl, bolluk dnemlerinde dier an
neler baka bir topluluktan ya da trden olsalar bile yetim yavru
lar evlat edinir ve bakmlarn stlenirler. Memelilerin ounun
bakalarnn yavrulanyla ba kurma, onlara bakma ve onlarla ilgi
lenme yetenei vardr. Filipinler'de Agta Negrito kabilesindeki av
c kadnlar zerine yaplan merak uyandnc bir aratrma kadn
trnn dayanma elerinin ilevleri konusundaki grleri te
melinden sarsmtr. Kadnlarn avlanmalar biyolojik anlamda o
unlukla pratik bulunmaz nk ocuk bakmnn getirdii zorun
luluklarla eliecei dnlr. zellikle avlanma amacyla yap
lan saldrlarn kadnlarn ocuk bakabilme, yetitirme ve hamile
lik gibi zellikleriyle ters dt varsaylr. Oysa kadnlarn da

avc olduklar kltrler zerinde yaplan almalar bu kuraln is
tisnalar olduunu ispatlyor. Agta kadnlarnn bir ksm avlanma
eylemine aktif olarak katlrlar nk dierleri ocuk bakm iin
msait durumdadr. Kadnlarn avlanmalan incelendiinde em
zirmeleri gereken bir bebekleri varsa onu yanlarnda gtrdkleri
ya da ocuklarn kabiledeki dier kadnlara, zellikle daha yal
akrabalara braktklar grlr.
Annelik, insanlarda yalnz yaplmas gereken bir eylem ola
rak tasarlanmamtr -vahi bir ortamda bile genetik anneyle s
nrl deildir. Bir ocuun bak asyla bakm bakmdr, sevgi
dolu ve gven yaratan birinden geldii srece bakmn kimden
geldii nemli deildir. Nicole olunun yan komularnn o
luyla beraber yarm gn yuvaya gidebilmesi iin daha esnek a
lma saatleri konusunda pazarlk yapmay baard ve iki anne,
ocuklarnn bakmyla ilgili grevleri paylatlar.
deal *flnne e n i Ortam

Btn hayvanlarda iyi annelik yapabilmek iin asal olan tek
bir faktr vardr: ngrlebilirlik. Ne kadar kaynanzn oldu
undan ok, bu kaynaklara ne kadar dzenli olarak ulalabildii
nemlidir. Aratrmalardan birinde, anne rhesus maymunlar
yavrularyla beraber farkl ortama yerletirildi: Bu ortamlardan
birinde her gn bir yn yiyecek vard; dierinde yiyecek azd;
sonuncusundaysa bazen ok, bazen az yiyecek vard. Annelerin
yavrularn besleme biimi, yavrularna verdikleri yiyecek mikta
r her gn kameraya alnd ve dzenli olarak belgelendi. En iyi or
tamda bulunan ve bir yn yiyecee sahip olan yavrular annele
rinden en iyi bakm grdler. Az da olsa dzenli olarak ayn mik
tarda yiyecein bulunduu ortamdaki yavrular da neredeyse ay
n lde iyi bakm grd. Ama kestirilemeyen miktarda yiyece
Anne Beyni
in verildii ortamdaki yavrular sadece yeterince iyi baklmamakla kalmadlar, ayn zamanda annelerinin saldrgan hareketle
rine de maruz kaldlar. Yiyecek miktarnn kestirilemedii ortam
da bulunan maymunlann beyinlerindeki stres hormonu seviyesi
gruptan en yksek olanyd ve oksitosin seviyeleri de dier grup
lardakilerden dkt.
Ne olaca kestirilemeyen bir ortamda insanlar da benzer so
runlarla karlarlar. Anneler korkak ve ekingen olur, bebekler
depresyon belirtileri gsterir. ocuklar annelerinden uzaklar
ve evreyi kefetmekle de dier ocuklarla oynamakla da daha
az ilgili olur -bu durum ergenlikte de yetikinlikte de devam
eder. Bu aratrma annelerin kestirilebilir, sabit ortamlarda elle
rinden gelenin en iyisini yapabilecekleri ynndeki gr de
dorular. Primatolog Sarah Hrdy'ye gre, insanlarn evrimi
baka annelerin de ocuklarn bakmna yardmc olduu, yar
dmc anneliin bulunduu topluluklarda gereklemitir. Bu
nedenle bir annenin ve evin iinde ya da dnda yer alan baka
larnn, kaynaklarn -ekonomik, duygusal ve toplumsal- ng
rlebilirliini ve devamlln salamak amacyla yaptklar her
ey ocuklarnn refahn gvence altna alacaktr.
ki Kiilik y a a m a k
Bamsz, kendine yeten yaantmn ocuumun doumun
dan sonra artk ilemediini kefettiimde ne kadar ardm
hatrlyorum. O zamana kadar dncem programm dzenle
yebileceim ve ocuumun bakmnn altndan byk lde tek
bama kalkabileceim ynnde olmutu. Ne kadar yanlmm.
Anne beyni kendi tanmn ocuunu da iine alacak biimde ge
nilettiinden ocuun ihtiyalar anne iin biyolojik zorunluluk
lar haline gelir, hatta anne beyni iin kendi ihtiyalarndan ok
daha zaruridir. Hayatm artk eskisi gibi rahata dzenlemem
mmkn deildi. Kocamn yan sra bakalarnn da yardmna

ne kadar ok ihtiya duyacam bilmiyordum.
Her yeni annenin beyninde gerekleecek biyolojik deiik
likleri anlamas ve hamileliini de, annelik koullarn da nce
den planlamas gerekir. Gndelik yaantya kar bu meydan
okuma beyninizdeki devrelerin hi olmad kadar bymesine
neden olabilir. ortamnn ve ocuk bakm iin sevgi dolu, g
venli bir ev ortamnn dengeli, kestirilebilir ve sabit biimde i
leyebilmelerini salamak hayati nem tar. Annenin duygusal
ve zihinsel geliimi, annelik yapt ortamla dorudan balant
ldr. Fazladan yardma ihtiyacnz olacan bilmek, ihtiyacnz
olduunda arayabileceiniz insanlarn olmas ve gerektiinde
annelik grevini paylaabileceiniz dier kadnlarn varl bir
anne olarak baarl olmanzda anahtar rol oynar. Eer anne
beyni iin gvenilir, destek alnabilecek bir ortam salanrsa an
nenin zerindeki stresin ocuklara da yansd domino etkisi
ortadan kaldrlabilir.
Anne beyninde yaanan deiimler bir kadnn hayatnda
yaanan en kkl ve en kalc deiimlerdir. ocuu kendi at
s altnda yaad srece beyin devrelerindeki GPS (arama-bulma) sistemi sevgili ocuunu takip etmeye adanacaktr. Bebek
byyp de yuvay terk ettiinde bile bu takip cihaz almay
srdrr. Belki bu nedenle birok anne, beyinlerinin, varolu
amalar olduunu syledii ocuklaryla gndelik temaslar
koptuunda ac eker ve panie kaplr.
Geliim psikiyatrlar dii beyninin yzleri okuma yoluyla in
sanlarla ba kurabilme, ses tonlarn ayrt etme ve bakalarnda
ki duygusal deiikliklerin izlerini kaydetme yeteneklerinin ta
devrinden bu yana doal eleme yoluyla gelen yetenekler oldu
una inanyor. Bu yeteneklerin dii beyninin konuamayan be
bein verdii ipularn yakalamasn ve ihtiyalarn fark etme
sini mmkn kldn dnyorlar. Dii beyni bu olaanst
yeteneklerini, kurduu btn ilikilerde kullanacaktr. Eer ev
Anne Beyni
lenmise ya da erkek beynine sahip biriyle iliki iindeyse her

ikisi de farkl duygusal gerekliklerde yaayacaklardr. Kadn
ve erkek, duygusal dnyalarndaki farkllklar ne kadar iyi bi
lirlerse ilikilerini daha kalc ve daha verimli birlikteliklere ya
da ailelere dntrme ihtimalleri de o kadar artar. Bu da anne
beyninin mkemmel biimde almas iin gerekli olan en
nemli eydir.
ALTI
gayeti: ttesef>eN eyiN

ADINLAR1N ERKEKLERDEN DAHA duygusal olduklar
ynndeki kltrel yargda gereklik pay var m? Ya da
erkekler gerekten, kafalarna vurulmad srece bir duyguyu
anlayamazlar m? Kocam duygular zerine ayn bir blme ihti
yacmz olmadn syledi. Bense bu konuya bir blm ayrma
dan bu kitab bitireceimi dnemiyordum bile. Dnme bi
imlerimizdeki farklln aklamas beyinlerimizin biyolojisin
de yatyor.
Hastalarmdan Sarah, kocasnn baka bir kadnla ilikisi ol
duundan emindi. Gnlerce, bu fikri sessizce kafasnda evirip
durdu. nceleri neden phelendiinden emin deildi. Ardn
dan beyni fkeyle kocasnn onu aldatyor olabilecei fikrini i
ledike, aldatlmakla ilgili igds onu yorar hale geldi. G
lmsemeyi brakt. Kocas kk kzlarna bunu nasl yapabilir
di? Evin iinde bir aa bir yukar dolayor, kocasnn neden
onu neelendirmeyi hi denemediini anlayamyordu. Ne ka
dar acnacak halde olduunu grmyor muydu?
Nick, her zaman onun iin ok nemli bir yerde olmutu
-ok yetenekli ve ok akllydm- Sarah onun ei olmaktan gu
rur duyuyordu. Beynindeki parlak dnceleri Sarah'a anlatt
257
nda kendini onun harikaln paylaan zel biri gibi hissedi

yordu. Kocasnn k sat anlar iin yayordu. Ama i duy
gusal iletiime geldiinde her ey farklyd. Kocas ulalmas
g biriydi. Derken Sarah bir gece akam yemeinin ortasnda
gzyalarna boulduunda Nick aknlktan ne yapacan bi
lemedi. Sarah kocasnn neden bu kadar ardn anlayamyordu, nk gnlerdir ona souk davranarak ne hissettiini
gsteriyordu. Nick'in k sat btn o anlar gzden geirdi
ve bu duygunun kendisini ne kadar zel hissettirdiini hatrla
d -bu anlarda kocas onu sevdiini ve ona nem verdiini his
settiriyordu. Bu konuda yanlyor muydu -yoksa artk kocasn
tatmin edemiyor muydu? Nasl olurdu da kocas onun duygu
sal durumuna kar bu kadar ilgisiz olabilirdi?
Bir an iin elimizde bir MRI taraycs olduunu varsayalm.
Sarah'n beyni ve vcudu, Nick'le olan konumasn gzden ge
irirken yle grnebilirdi: Baka birisiyle grp grmedi
ini sorduunda grsel sistemi kocasnm bu soruya verdii duy
gusal tepkimeyi grmek iin Nick'in yzndeki ifadeleri tarar.
Yz kaslar geriliyor mu yoksa rahatlatyor mu? Dudaklarn s
kyor mu yoksa normal mi brakyor? Adamn yzndeki ifade
ne olursa olsun kadnn gzleri ve yz kaslar bunu otomatik ola
rak kopyalar. Nefes alp verii onunkiyle elemeye balar. Kad
nn vcudu ve beyni erkein duygusal sinyallerini alr. Bu bilgi
sinirler tarafndan, duygusal veribankasnda bir eleme bulmak
zere beyne iletilir. Bu srece "yanstma" ad verilir ve bunu her
kes ok iyi yapamaz. Her ne kadar bu konudaki almalarn o
u primatlar zerinde yaplmsa da bilim insanlar kadn bey
ninde erkek beyninden daha fazla ayna hcre olabilecei ynn
de varsaymlarda bulunuyor.
Sarah'n beyni sanki kocasnn vcut tepkimeleri ve duygular
kendininmiesine devrelerini harekete geirir. Bu ekilde kocas
nn lileriyle zdeleerek onlar anlayabilir - kocas bu hislerin
Duygu: Hisseden Beyin
farknda olmasa bile. Nefes alveriini, duruunu karsndaki kiininkiyle eletirerek, Sarah bir duygu dedektr haline gelir.
Kocasnn gerilimini iinde hisseder, kocasnn boaz gibi kendi
boaz da kurur. Beyni duygusal elemeyi yapar. Endie, korku
ve kontrol altnda tutulan panik. Nick konumaya baladnda,
Sarah'm beyni kocasnn sylediklerinin ses tonuyla uyumlu olup
olmadn tartar. Eer ses tonundaki vurgu, szlerle uyum gs
termezse Sarah'n beyni vahice hareket etmeye balar. Analitik
dnmeden sorumlu olan korteksi bu farkll rasyonalize et
meye alr. Nick'in ses tonunda alttan alta bir farkllk olduunu
kefeder: masumiyeti ve sadakatiyle ilgili protestolar biraz ar.
Gzleri, karsn szlerine inandrmak iin fazlasyla srara. Szle
rindeki anlam, sesinin tonu ve gzlerindeki ifade birbiriyle uyu
muyor. Sarah onun yalan sylediini anlar. Sarah artk gzyala
rna engel olabilmek iin beynindeki tm duygu an, gdsel ve
duygusal bastrma devrelerini kullanmak zorunda. Ama alama
sn durduramaz. Gzlerinden yalar boalr. Nick'in yz ifadesi
akndr. Sarah'daki duygusal deiimleri takip edememitir,
edebilseydi karsnn alamak zere olduunu bilirdi.
Sarah haklyd. Evlilik terapisinin bir paras olarak Nick beni
grmeye geldiinde i arkada olan bir kadnla gereinden faz
la vakit geirdiini itiraf etti. Cinsel ilikileri yoktu ama flrt et
mekle duygusal olarak ilikiye gemek arasndaki ince izgiyi
gemiti. Sarah bunu biliyordu, gerek anlamyla, vcudundaki
tm hcrelerde bunu hissediyordu. Ama Nick, teknik olarak ei
ni aldatmad iin sorun olmadn dnyordu. Sarah'n,
kendisinin neler dndn ve hissettiini doru olarak ta
nmlam olduunu kavradnda bir kere daha psiik yetenekle
ri olan biriyle evlenmi olduunu dnd oysa Sarah'n tek
yapt kadn beyninin uzman olduu konular ileyen devreleri
harekete geirmekti: Yz ifadelerini okuma, ses tonlarn yorum
lama ve duygusal deiimleri fark etme.
Sarah'n bir F-15 gibi manevra yapan kadn beyni yksek per
formansl bir duygu makinesidir. An be an takip etmeye ve ba
kalarnn duygularndaki farkllklar gsteren ayrntlar yakala
maya programldr. Nick ise, bilim insanlanna gre birok erkek
gibi, yz ifadelerini korumak ve duygusal farkllklar, zellikle
de stres ve umutsuzluk iaretlerini ayrt etmek konusunda ayn
lde baarl deildir. Erkekler ancak birinin gzlerinden yalar
boaldn grdklerinde bir eylerin yolunda gitmediini anlar
lar. Belki bu nedenle kadnlar erkeklerden daha rahat alayacak,
erkein grmezden gelemeyecei kadar ak bir ac ve mutsuzluk
sinyali gnderecek biimde evrilmilerdir. Nick ve Sarah gibi pek
ok ift danmanlk iin bana geliyor. Kadnlar erkeklerin duygu
sal hassasiyetinin eksikliinden yaknyor -nk kendileri bu
konuda hassastr- erkekler de kadnlarn onlar sevdiini anlama
masndan ikyeti. Bunlar kadn ve erkek beyninin ileyiinin
yol at farkl gerekliklerdir.
gdlerin iyol ojis i

Kadnlar evrelerindeki insanlarla ilgili eyleri bilirler. Ergen
lik dnemindeki bir ocuun stresini, kocalarnn kariyeriyle ilgili"
kayglarn, bir arkadalarnn hedefine ulatndaki sevincini ya
da sevgililerinin sadakatsizliini igdleriyle hissederler.
gdler ortalkta ylece salman duygular deildir, beyin
deki eitli blgelerin fiziksel verileri ilemesiyle ortaya karlar.
Bu gelimi igdlerin bir ksm kadnn beynindeki vcut di
lini tercme eden hcrelerin saysyla doru orantl olabilir. Er
genlikten sonra bu say artar. Ykselen strojen oran kzlarn
igdlerini gelitirmelerine ve fiziksel acya kar olanlardan
daha duyarl olmalarna neden olur. Baz bilim insanlar kadn
larn vcut hassasiyetlerinin beynin ac verici duygular hisset
me yeteneini de glendirdiini savunurlar. Beyin taramalar
beynin igdlerle ilgilenen blmlerinin kadnlarda daha ge

ni olduunu gsteriyor. Dolaysya bir kadnn igdleriyle
hisleri arasndaki ilikinin temelleri biyolojide yatar.
Bir kadn kamnda uuan kelebekler araclyla duygusal
veri almaya baladnda -tpk Sarah'n en sonunda Nick'e ba
ka bir kadnla grp grmediini sormas gibi- vcudu insula ve anterior singulat kortekse mesaj gnderir. nsula, beynin
igdlerin ilk ilendii blmlerindendir. Kadnlarda daha ge
ni ve daha aktif olan anterior singulat korteks ise zdeleme,
yarglama, kontrol ve olumsuz duygulara uyum salama konula
rnda kritik rol oynar. Kadnn kalp atlar hzlanr, midesinde
bir dm oluur ve beyni bunu youn bir duygu akm olarak
yorumlar.
Baka bir insann ne dndn ya da ne hissettiini tah
min etmek, znde zihin okumaktr. Ve her ey bir yana, kadn
beyni en ufak ipularn kullanarak bakalarnn dncelerini,
duygularn, inanlarn ve eilimlerini kefetme konusunda us
tadr. Hastalarmdan Jane, bir sabah kahvalt srasnda kafasn
kaldrp kocas Evan'a bakt ve onun glmsediini grd. Ko
cas gazeteyi tutmay srdryordu ama baklar -kansna bak
myor olsa da- evrede dolayordu. Jane, avukat olan kocasnn
yznde bu ifadeyi daha nce birok kez grdnden sordu:
"Ne dnyorsun? Mahkeme salonunda u anda kimi yeniyor
sun?" Evan yantlad: "Hibir ey dnmyorum." Ama aslnda
farknda olmakszn gnn ilerleyen saatlerinde girecei bir
mahkemede syleyeceklerini dnyordu - davay kazanmak
iin harika bir fikri vard ve mahkeme salonunda rakibiyle kar
lamak iin sabrszlanyordu. O daha farknda deilken bile Jane
bunu biliyordu.
Jane'in gzlemleri o kadar yerinde ve o kadar doru oluyor
du ki Evan'a kars dncelerini okuyormu gibi geliyordu. Bu
ounlukla asabn bozard. Jane, Evan'n gzlerini ve yz ifa
desini izledi ve beyninde neler olup bittiini doru olarak yo
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Be/ni
rumlad. Ve daha sonra, ie gitmekten bahsederken tereddt

eder grndnde -konumadan nce ufak bir duraksama,
dudan bzlmesi, dz bir ses tonu- byk bir kariyer dei
ikliinin geldiini anlad. Bundan kocasna bahsettiinde koca
s da byle bir ey dnmediini syledi. Birka gn sonraysa
firmasndan ayrlp yarg olmaya karar verdiini duyurdu. Jane'in gzlemleri bilinaltnda yaplmt. Bu nedenle de" ig
d" olarak kayda getiler.
Erkekler duygusal farkllklar kavramak adna yzleri oku
mak ve ses tonlarn ayrt etmek konusunda ayn isel yetenee
sahip grnmyorlar. Bu fark Jane'le Evan'n tantklar haftalar
da aka ortadayd. Jane bana Evan'n kendisi iin ok hzl gitti
ini ve onun bundan rahatsz olduunun farknda olmadn
syledi. Evan'n kz arkadalarndan biri Jane'e bir kez bakm ve
yaad rahatszl fark ederek Evan' geri adm atmas konu
sunda uyarmt. Evan, kz arkadan dinlememi ve durum ne
redeyse felaketle sonulanmt. Evan'n kz arkada, Jane'le duy
gusal bir denklik yakalamt. Kadnlarn doal olarak yapabildik
leri ve baanl bir psikoterapi iin hayati nem tayan bir yetenek...
Sacromento'daki Califomia State niversitesi'nde psikotera
pistlerin baarlar zerine yaplan bir aratrmada hastalaryla
duygusal balant kurabilen terapistlerin daha baarl sonular
elde ettikleri saptand. Terapist, hastann dnyasna girdiinde
ortaya kan ayna davranlar iyi bir iletiim kurulabilmesini sa
lyordu. Yine ayn aratrmada, ayna davranlar sergileyebilen
terapistlerin tamam kadnd. Kzlar, bakalarnn duygularn in
citmekten nasl kamabileceklerini deerlendirmek ya da bir y
kde yer alan karakterlerden birinin hissettiklerini kavramak ko
nusunda erkeklerden ok daha ndedirler. Kzlarn beyinlerinde
ki bu yetenek bakalarnn ne hissettiini kavramak iin onlar sa
dece gzlemlemelerini deil; onlarn el hareketlerini, durularn,
nefes al hzlarn, baklarn ve yz ifadelerini taklit etmelerini,
yanstmalarn salayan ayna nronlarnn bir etkisi olabilir.
Baklay azmzdan karmann, zaman. nsezinin, zihin

okumann ardndaki sr budur. Kesinlikle mistik bir ey deil.
Aslnda beyin grntleme almalar, bir insan belirli bir
duygusal durumda gzlemlemenin ya da hayal etmenin, gzle
yen kiide gzlemlenen kiininkilerle ayn beyin devrelerini ha
rekete geirdii gsterdi. Kadnlar bu tr duygusal yanstmalar
konusunda zellikle baarldrlar. Bu tr bir yaklamn sonucu
olarak Jane, Evan'm nasl hissettiini, bu duygulan kendi vcu
duna aktarp yorumlayarak zebiliyordu.
Bazen bakalarnn duygulan bir kadn yorabilir, rnein has
talarmdan Roxy sevdii biri incindiinde kendisi incinmi gibi
ac ekiyordu - parmak kesilmesi gibi basit bir ey olduunda bi
le. Ayna nronlar ar tepki veriyordu ama Roxy'nin beyninin
gsterdii tepki -bir bakasnn acsn hissetmek- sadece kadn
beyninin ocukluktan itibaren -yetikinlikte daha da fazla- doal
olarak gsterdii tepkilerin u noktasyd. Londra University College, Nroloji Enstits'nde aratrmaclar, ellerine dk ve yk
sek miktarlarda ksa sreli elektrik oklan verdikleri kadnlar
MRI makinesine yerletirdiler. Ardndan ayn ilem bu kadnlarn
sevgililerine uyguland. Kadnlara, sevdikleri insana verilen o
kun az ya da ok miktarda olduu iaret ediliyordu. Deneye kat
lan kadnlar sevgililerinin yzlerini ve bedenlerini grmedikleri
halde, sevgililerine yksek bir elektrik oku verildiini rendik
lerinde, beyinlerinde kendilerine ok verildiinde aydnlanan bl
gelerin aydnland grlmtr. Kadnlar partnerlerinin acsn
hissediyorlard. Kendini bir bakasnn yerine koymann tesinde
onunla ayn eyleri hissetmek: Aratrmaclar erkeklerde benzer
beyin tepkileri tespit edemediler.
Birok evrim psikologu, baka birinin acsn hissetme ve duy
gusal farkllklan hzla okuma yeteneinin ta devri kadnlarna,
potansiyel tehlikelere ve saldrgan tavrlara kar dikkatli olma ve
bunlarn sonularndan kanarak kendilerini ve ocuklann koru
ma avantaj saladn dnyor. Bu yetenek ayn zamanda ka-
dnlann henz konuamayan ocuklann fiziksel olarak neye ihti

yalar olduunu anlamalarn salyor.
Duygusal anlamda bu kadar hassas olmann artlar ve eksi
leri var. Jane, normalde cesur ve atlgan bir insan olmasna kar
n bana youn bir aksiyon sahnesi grdkten sonra saatlerce
uyuyamadn anlatt. Korku filmlerinin etkileri zerine yap
lan bir aratrmada kadnlarn erkeklere kyasla daha fazla uy
kusuzluk ektikleri ortaya kt. Aratrma, ocukluktan itibaren
kadnlarn ok daha kolay rktn ve derideki elektrik ilet
kenliinden tespit edildii zere daha ok korktuklarn gste
riyor. Evan'n film izleme alkanln, eer Jane'i de bu srece
dahil etmek istiyorsa, yeniden dzenlemesi gerekiyordu. Bun
dan byle Baba filmini izlemelerini nerdiinde, bunun uyku
vaktinden ok nce, gn ortasnda olmasna zen gsterecekti.
erkek Beyninde yol flmak

Erkek beyninde ou duygu, gdlerden ok rasyonel d
nceyi herekete geirir. Tipik erkek beyninin bir duyguya kar
tepkisi onu ne pahasna olursa olsun grmezden gelmektir.
Bir erkek beyninin duygusal anlamda ilgisini ekebilmek iin
kadnn barmaya denk bir eylem yapmas gerekir. "Periskop
yukar! Duygu geliyor. Herkes gverteye!"
Tantklar zaman Evan'a kendisi iin fazla hzl hareket etti
i mesajn iletmek iin Jane'in ok aba harcamas gerekti. Jane
bana daha nce baka ilikilerde cannn yandn ve Evan'la
kmaya baladklarnda erkeklerden ekindiini anlatt. Evan,
Jane'in balanmakla ilgili korkular olduunu syleyen sinyalle
rine hi dikkat etmiyordu. nc bulumalarnda ona arad
kadn olduunu syledi. kinci haftalarnda birlikte bir eve tan
may ve geleceklerini planlamaya balamay istediini syledi.
Jane o haftaki seansna geldiinde araba fanna yakalanm bir ge
264
yik gibi rkm grnyordu. Derken nc hafta, Evan evle

nip bir aile kurmak istediini syledi. Birlikte aile kurmak istedi
i kiinin Jane olduundan emindi. Jane yemyeil oldu ve tuva
lete kotu. Jane belirgin stres sinyalleri yollayana kadar Evan ok
hzl gittiinin farknda deildi. Kz arkadann uyanlarn din
lememiti ve imdi ba beladayd.
Bir kadnn gzyalarna boulmas erkek beyninin dikkatini
eker ama gzyalar neredeyse her zaman beklemedikleri bir
eydir ve byk bir rahatszlk duygusuna neden olur. Bir kadn,
yz ifadelerini okuyabilme yetenei sayesinde kslan dudaklar,
gzlerin evresindeki kaslmay ve azn kenarndaki bzlmele
ri alamann n admlan olarak okuyacaktr. Bir erkekse bu belir
tileri grmediinden tepkisi ounlukla, "Neden alyorsun?
Ltfen bu kadar ufak bir eyden olay karma. zlmek zaman
kaybndan baka bir ey deil," olacaktr. Aratrmaclar bu tipik
senaryoyu erkek beyninin duygusal anlamlan zebilmek iin
kadn beynine nazaran daha fazla zamana ihtiya duymasyla
aklar.
ou erkek bir duyguyu zebilmek iin deerli zamann
harcamay istemez ve bu sre kendileri iin daha uzun oldu
undan gittike daha sabrsz hale gelirler. Cambridge niver
sitesinden Simon Baron-Cohen u noktada erkek beynine sa
hip olan erkeklerde ortaya kan sorunlarn Asperger sendromunun zelliklerine benzediine inanyor. Bu erkekler brakn
bir yz okumay, ona bakmyorlar bile. Bir baka insann y
zndeki duygu ifadeleri onlar iin dayanlmaz bir ac anlam
tayor.
Bir kadnn gzyalarna boulmas erkek beyninde acya
neden olabilir. Erkek, acy umutsuzluk olarak kaydeder ve
byle bir ana katlanmas ok zor olabilir. Baka zaman ok seve
cen davranan Evan'n, nnde alad ilk seferde Jane'e yzey
sel bir ekilde sarlp, "Tamam. Her ey yolunda," diyerek srt
na vurmas Jane'i artt. Bu inkra benzer tepki, ilikilerine
saplanan bir bak gibiydi, ikisi hemen ift terapisi iin bana gel
diler. Evan'm, Jane'e onu alarken grmenin kendisi iin katla
nlmaz olduunu, nk onu alarken, ac iinde grnce hi
bir ey yapamad iin kendisini tamamen aresiz hissettiini
anlatabilmeye ihtiyac vard. Yava yava uzlamaya varabildi
ler, bylece Jane ihtiya duyduu rahatlatlmay bulabiliyor,
Evan'sa deneyimledii acy azaltabiliyordu. Jane zgn oldu
unda Evan koltuunun ucuna bir paket kt mendille oturu
yordu. Bir kolunu Jane'in omzuna atyor, dier elinde hissettii
rahatszl ortadan kaldrmak iin dikkatini datacak bir dergi
ya da kitap tutuyordu. Birka yl sonra Evan, Jane'in ne zaman
byk bir alamaya ihtiyac olduunu anlamaya balad ve
bundan ksa sre sonra da sadece ona sanlp alamas bitene
kadar onunla ilgilenmeyi becerir hale geldi.
erkjz:k K a d n n s t e d i i Gib i T e p k i
V erem ediinde
Duygusal adan zor zamanlarda "orada olabilmek" kadn
larn beyin devrelerine ilenmitir, bu nedenle de kocalarnn
ac ve umutsuzlua dayanabilme konusundaki beceriksizlikleri
onlar artr. Bir aratrma, 24 saatlik bile olmayan kz bebek
lerin dier bebeklerin alamalarna -v e insan yzlerine- kar
erkek bebeklerden daha duyarl olduklarn gsterdi. Bir yan
daki kz ocuklar baka insanlardaki stres belirtilerine kar,
zellikle ac ekiyor ya da zgn grnyorlarsa, daha duyarldrlar. Erkekler kadnlarn yzlerindeki znt belirtilerini sa
dece %40 orannda fark ederler, oysa kadnlar bu iaretleri %90
yakalayabilir. Ve hem kadnlar hem de erkekler mutlu birinin fi
ziksel olarak yaknnda olduklarnda kendilerini daha rahat his
setseler de sadece kadnlar zgn birinin yannda da kendileri
ni ayn lde rahat hissettiklerini bildirmilerdir.
Ac ektiinizde ya da zgn olduunuzda yannzda olan kz

arkadalarnz dnn. Size ne olduunu, neler konuulduu
nu, uyuyup uyuyamadmz, yemek yiyip yiyemediinizi ve
"yannza gelmelerine ihtiyacnz olup olmadn" sorarlar. On
lar iin detaylar nemlidir. Birka yl nce ayak bileimi krdm
zaman hatrlyorum da btn kz arkadalarm holanacam
bildikleri ufak tefek eyler getirerek beni neelendirmeye al
mlard. Beni evde oturmann getirdii boulma hissinden kur
tarmak iin ellerinden gelen her eyi yaptlar. Nasl yardm edebi
leceklerini biliyorlard. Erkek arkadalarmsa tam aksine, telefonu
kapatmadan ya da odadan kmadan nce hzlca, "Umarm ken
dini daha iyi hissediyorsundur," diyerek geitirdiler. Bilerek du
yarsz davranmak gibi bir niyetleri yoktu. Bu durum beynin ilkel
balant sistemlerinden kaynaklanyor olabilir. Erkekler duygusal
olarak zor zamanlar yaadklarnda bakalaryla temasa gemek
ten kanrlar. Sorunlaryla tek balarna bouur ve kadnlarn da
aynsn yapmak isteyeceklerini varsayarlar. Periskop aa. Deni
zalt sorunu zmek iin yirmi kula aa dalyor.
Benzer 'grnrde' duyarszlklar baka duygu alverile
rinde de kendini gsterebilir. Jane ve Evan birlikte bir eve tan
dlar ve baskdan uzak geen be ayn ardndan Jane de hayat
nn geri kalann Evan'la geirmek istediine karar verdi. Ona
bunu syleyecekti. ki ay boyunca ipular brakt halde -o
cuklar, bir ev satn almak, hangi ehre yerleecekleri gibi konu
larda konumalar- Evan hibir ey yapmad. Bir sonraki seans
mzda Jane bana, panikleyerek Evan'a ne istediini dorudan
sylediini anlatt. O leden sonra Evan'a, "Evlenmeye haz
rm," demiti. Evan, "Tamam, bunu bildiim iyi oldu," eklinde
karlk verip basketbol man izlemeye gidince Jane panie ka
plm. Evan fikrini mi deitirmiti? Artk onu sevmiyor muy
du? saat boyunca evin iinde Evan'm peinden koturmu.
En sonunda da fke ve aalanma duygusuyla gzyalarna
boularak Evan'a, kendisini terk etmeyi mi dndn sor-
Louann B rizen d in e
Kadn Be/i
mu. "Ne?!!" diye karlk vermi Evan, "Bu sonuca nasl var
dn? Bana ilk kez evlenmeye hazr olduuna dair bir iaret veri
yorsun. Gidip bir yzk alacaktm, ho, romantik bir akam ye
mei planlayacaktm ama gryorum ki bunu yapmama izin
vermeyeceksin. Tamam o zaman. Benimle evlenir misin?" Jane
onun, hazr olduuna dair gnderdii btn iaretleri nasl
olup da kardm, Evan da mstakbel einin hemen evlenme
teklif etmedii iin neden ona kzdn anlayamyordu.
Bir yz ifadesi grene kadar rahat etmeyen kk kz hatr
lyor musunuz? Eer bekledii tepkiyi alamazsa bir eyleri yan
l yaptna karar verene ya da karsndaki insann artk ken
disini sevmedii sonucuna ulaana kadar zorlamaya devam
ediyordu. Jane'in kafasndaki de benzer bir eydi. Evan ona he
men evlenme teklif etmeyince ve kendisinin dorudan yakla
mna bekledii tepkiyi vermeyince onun artk kendisini sevme
dii sonucuna varmt. Oysa Evan, sadece her eyi doru yap
mak iin zaman kazanmaya alyordu.
uygusal tia/za
Evan ve Jane'i ilerleyen yllarda izleyip sonralan bu balan-'
g dnemlerini nasl hatrladklarm grmek ilgin olurdu.
Evan'n versiyonu, elinde olmayan sebeplerle, bir film fragma
nna, Jane'inkiyse saatlik bir filme benzerdi. Jane hatrlama
may Evan'n aknn soluunun bir iareti olarak grecek, bu
tepkisini Evan'a sylediindeyse Evan, Jane'in neden bahsetti
ini anlamayacakt. Bu farkllklar anlamak iin hatralarn ka
dn hafzasnda nasl depolandklarna bakmamz gerekiyor.
Bir an iin her iki cinsin beyinlerindeki duygusal blgeleri
gsteren bir harita hayal edin. Erkek beyninde, bu alanlar ba
layan yollar patikalar olurdu; kadn beynindeyse bu balantla
rn otobanlara benzediini grrdnz. Michigan niversite-
si'ndeki aratrmanlara gre duygusal deneyimler sz konusu

olduunda erkekler beyinlerinin tek bir tarafn kullanrken ka
dnlar beyinlerinin iki tarafn da kullanyorlar. Ayrca aratr
maclar kadnlarda duygu merkezleriyle ilgili balantlarn da
ha aktif ve daha geni olduklarn da buldular. Stanford niversitesi'nde yaplan bir baka almada, gnlller, beyinleri ta
ranrken duygusal resimlere baktlar. Kadnlarn beyinlerinde
dokuz farkl blge aydnland, bu rakam erkeklerde sadece ikiy
di. Aratrmaclar ayrca kadnlarn tipik olarak, duygusal olay
lar -ilk randevu, tatil, byk kavgalar- erkeklerden daha canl
hatrladklarn ve daha uzun sre hafzalarnda tuttuklarm or
taya koydu. Sonu olarak kadnlar erkein ne sylediini, ne ye
diklerini, darda havann souk olup olmadn ya da yld
nmlerinde yamur yap yamadn hatrlayacaklar oysa er
kekler kadnn seksi grnp grnmedii dndaki btn de
taylar unutacak.
Her iki cins iin de duygularn bekisi, beynin diplerinde yer
alan ve badem eklinde bir yap olan amigdala'dr. Amigdala
beynin gvenlik kuvvetlerinin alarm ve koordinasyon merkezi
gibidir, vcuttaki dier sistemleri -mide, deri, kalp, kaslar, gz
ler, yz, kulaklar ve adrenalin bezleri- duygusal uyarlara dik
kat etmek iin harekete geirir. Amigdala ve vcut arasndaki ilk
balant istasyonu hipotalamustur. Gvenlik kuvvetlerinin bl
ge efi gibi o da koordinasyon sistemini kontrol eder, kan basn
c, kalp atlar, nefes almak gibi unsurlar ayarlar ve vcuttan
gelen sinyalleri deerlendirerek dv ya da ka taktiini hare
kete geirir. Amigdala ayrca beynin gizli servisi olan korteksi de
uyarr. Korteks, duygusal durumu tartar, analiz eder ve ne kadar
dikkatin ona yneltilmesi gerektiini hesaplar. Eer youn bir
duygusal gerilim hissederse korteks, amigdalaya beynin bilinli
ksmnn konuya dikkat etmesi gerektii yolunda sinyaller gn
derir. Bu an, bizim bilinli olarak duygu akmyla dolduumuz
andr. Bu noktadan nceki btn beyin hareketleri sahne arka
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadt Beyni
snda gerekleirler. Beynin karar verme merkezi -prefrontal

korteks- artk ne yaplmas gerektiine karar verebilir.
Kadn hafzasnn duygusal detaylar konusunda iyi olmasnn
nedenlerinden biri duygusal farklarn kadnlarn amigdalalarn
daha kolay harekete geirmesidir. Amigdala kaza ya da tehdit gi
bi gerilim ykl bir ortamda ya da romantik bir akam yemei gi
bi ho bir an sz konusu olduunda ne kadar gl tepki verirse
hipokamps de o deneyimle ilgili olarak o kadar an depolayacak
tr. Bilim insanlar kadnlarn daha geni bir hipokampsleri oldu
una inanyorlar. Kadnlarn, iyi ya da kt duygusal deneyimle
rin ayrntlar sz konusu olduunda -ne zaman oldu, kimler var
d, hava nasld, restoran nasl kokuyordu- daha geni bir hafza
lar var. Kadnlarn duygusal hafzas boyutlu, detayl ve hassas
alyor.
On yl sonra Jane, Evan'la evlenmeye karar verdikleri an
btn ayrntlaryla, dakikas dakikasna hatrlyor ama kocas
zaman getike olaylarn nasl gelitiini unutuyor. Bu konuyu
her zaman konuup glerlerdi ama artk Jane detaylar anlatt
nda Evan bo bo yzne bakyor. Evlilikten ilk bahsettiinde
karsnn midesinin bulandn hatrlyor ama en sonunda nasl
olup da evlenme teklif ettiini hatrlamyor. Beyninde bu deer
li ayrntlarn hibirini depolamad. Jane'i sevmedii iin deil,
beyin devreleri bu bilgileri tutmaya elverisiz olduklar iin. Bu
nedenle de bu anlar uzun zamanl hafzasna yerlemiyor. Eer
Jane onun amigdalasn fiziksel bir tehlike ya da ilikiye ynelt
tii bir tehditle harekete geirseydi bu anlar Jane'inkine kazn
d kadar onun hafza devrelerine de kaznrd.
Erkeklerin duygular ve ayrntlar kaydettikleri iki istisnai
durum vardr: Eer temasta olduu kii fkeli ya da tehditkrsa, erkek bu duyguyu kadnn dier duygulan okuduu kadar
hzl okuyabilir. Saldrgan bir tehdide verdii karlk kadnnki
kadar hzl olacak ve ani bir kas tepkimesine yol aacaktr. Terk
edilmekle ya da fiziksel olarak incitilmekle tehdit edilmek, erke
in dikkatinin hemen konuya odaklanmasn salar. Jane, bir

keresinde bana, bir tartma srasnda -yle demek istememi
bile olsa- Evan'a dik kafallndan skldn ve onu terk ede
ceini sylediini anlatt. Evan o kadar sarslmt ki Jane'den
gerekten kastetmedike bir daha asla kendisini terk etmekle
tehdit etmemesini istedi. Bu hi unutamad bir tartmayd.
K a d n B e y n i n i n /keylz Z o r Z a m a n l a r
Kadn ve erkek beyinleri arasndaki bir dier byk fark da
fkeyi ileme biimleridir. Her ne kadar kadnlar da erkekler de
ayn miktarda fkeyi hissettiklerini bildirseler de fkenin ve sal
drganln erkeklerdeki davurumu ok daha byktr. Beynin
fke, korku ve saldrganlk merkezi amigdaladr ve fiziksel ola
rak erkeklerde kadnlarda olduundan daha genitir. fke, kor
ku ve saldrganlk kontrol merkezi olan prefrontal korteks ise ka
dnlarda erkeklerden greceli olarak daha genitir. Sonu olarak,
bir erkei fkelendirmek daha kolaydr. Erkek amigdalasmn
zellikle ergenlikteki testosteron akmndan sonra fkeye verilen
tepkiyi ynlendiren ve glendiren birok testosteron reseptr
vardr. Bu nedenle testosteron seviyesi yksek olan erkekler,
genler bata olmak zere, ani fke patlamalar yaayabilirler.
Testosteron almaya balayan birok kadn da fke tepkimelerinin
aniden hzlandn fark eder. Erkekler yalandka testosteron
seviyeleri der, amigdala daha az tepkisel hale gelir, prefrontal
korteks kontrol ele geirir ve artk eskisi kadar abuk fkelen
mezler.
Kadnlarn fkeyle ilikileri ok daha dolayldr. Annem
den, bir evliliin kalitesinin ve uzun mrl olmasnn kadnn
ka kere susup dilini srdyla llebileceini ok duydum.
Bir kadnn dilini srp fkesini ifade etmekten kanmas, sos
yal evre ya da yetitirili nedeniyle gelien bir eylemden ok
beyin devrelerinin tercihidir. Bir kadn fkesini o anda ifade et

mek istese bile beyin devreleri kontrol ele geirerek bu tepki
yi engellemeye alr. Ayrca kadn beyninin muazzam bir a
tmadan kanma eilimi vardr. Karsndaki kiiyi fkelendirirse ilikiyi kaybedecei korkusuyla harekete geen 'kanma
mekanizmas' burada devreye girer. fke ya da ilikiyi tehdit
eden atmalar sz konusu olduunda bu duruma rnein se
rotonin, dopamin ve nropinefrin gibi -beyinde neredeyse fi
ziksel acnn yaratt spektruma benzer, katlanlmas g bir
hareketlilik yaratan- beyin nrokimyasallarmn ani deiimf
de elik edebilir.
Belki de bu u noktadaki rahatszla karlk olarak kadn
beyni fke ve atmadan kanmak iin bu srece fazladan bir
basamak daha eklemitir: Duyguyu ele geiren ve tpk inekle
rin fazladan midelerinin sindirmeden nce ayn lokmay defa
larca inemesi gibi duyguyu evirip duran bir dizi beyin dev
resi. Kadn beynindeki bu fazlasyla geni alanlar prefrontal
korteks ve anterior singulat kortekstir. Bunlar, kadn beyninin
fkeyi inemek iin kulland ikinci midesidir. Daha nce
grdmz gibi, kadnlar kaybetme korkusu ve ac karsn
da bu blgeleri erkeklerden ok daha sk harekete geirirler.
Vahi doada, koruyucu rol stelenen erkei kaybetmek fela
ket anlamna gelebilirdi. fkesini dikkatlice bastrmak kadn
ve ocuunu erkekten gelebilecek bir tepkiye kar koruyabilir
di. Eer kadn fkesiyle ba edemezse kolay fkelenen erkekte
iddet ieren bir tepkiye yol amas byk lde kanlmaz
olurdu.
Aratrmalar bir oyun atma nedeniyle blndnde kz
larn fkeden kanmak amacyla oynamay kestiklerini, erkek
lerinse oynamaya devam ettiklerini gsteriyor. Rekabete devam
ediyor, kimin patron olaca yolunda saatlerce tartyor ya da
kimin hangi oyunca alaca konusunda kavga ediyorlar. Eer
bir kadn kocasnn bir bakasyla ilikisi olduunu renirse ya
da ocuu tehlikedeyse u noktaya itilebilir ve fke patlamas

yaayabilir. Buna benzer durumlar dnda, erkeklerin duygu
lardan kanmalar gibi o da yzlemekten ya da fkelenmek
ten byk lde kanacaktr.
Kzlar ve kadnlar, amigdaladan gelen fke basksn erkekler
gibi dorudan hissetmezler. Bir i arkadamn bana hakszlk et
tii bir olay hatrlyorum, eve gelip kocama anlatmtm. He
men o kiiye sinirlendi ve benim neden lgna dnmediimi an
layamad. fke kzlarda ve kadnlarda, erkeklerde yapt gibi
beyinde hzl bir hareket tepkisini tetiklemek yerine igd, atma-ac beklentisi ve szel devreler yoluyla kendini gsterir.
Karlk vermeden nce olay defalarca inemem gerekiyordu.
Kadnlar birine kzdklarnda ncelikle bakalaryla konuurlar.
Ama bilim insanlar kadnlarn fke tepkimeleri yava olsa da,
hzl szel devreleri almaya baladnda kadnlarn bir erke
in asla ulaamayaca iddette bir szck seli oluturabilecei
ni ne sryorlar. Tipik bir erkek, bir kadndan daha az kelime
kullanr ve szel hkimiyeti kadndan azdr, bu yzden fkeli
tartmalarda kadnlar karsnda kendisini eksik hissedebilir.
Erkeklerin beyin devreleri kadnlarn kelimelerine yetiememenin getirdii hayal krkl nedeniyle fke annda fiziksel tepki
ye ynelebilir.
Birbirleriyle iyi iletiim kuramayan bir ift grdmde so
run ounlukla erkein beyin devrelerinin onu sk sk ve abuk
fkeye yneltmesi ve kadnn korkup iine kapanmasdr. Bey
nindeki ilkel devreler kadna durumun tehlikeli olduunu sy
ler ama ayn zamanda kaarsa kendisine bakan kiiyi kaybetme
tehlikesi olduunu ve zor durumda kalabileceini de bildirir.
Eer bir ift, bu ta devrine zg kar atmasnda skp ka
lrsa zme ulama anslar olmaz. Hastalarmn, fke ve g
venlik devrelerinin kadnlarda ve erkeklerde farkl olduunu
anlamalarna yardm etmem ounlukla sorunun zlmesine
yardmc oluyor.
6 n d i p ve e p r p s g o n
Sarah bir gn ofisime geldiinde titriyordu. Ofiste flrt ettii
kadnla ilgili Nick'le kavga etmilerdi. Sarah, o hafta sonu yeme
inde Nick'in kendisinin gzleri nnde kadnla flrt ettiinden
emindi. Kocas tartmay kesip oday terk ettiinde Sarah'n bey
ninde boanma, mal varlklarnn paylalmas ve ocuun vela
yetini konu alan, ailesine veda ediini ve ehirden ayrln izle
dii bir video kaset dnmeye balamt. Odaklanmakta zorluk
ekiyordu, bir sonraki kavgaya hazrd ve evliliklerinin paralan
dndan emindi.
Bu doru deildi. Nick ok aba harcyordu ama tartmak
Sarah'n beynini gerilim ve ac dolu bir nrokimyasal noktaya
tamt. Tm beyin devreleri krmz alarmdayd. aramba
gecesi her zamanki gibi ma izlemeye koyulan Nick ise sarsl
mam grnyordu. Tartmann ardndan karsnn yannda
kendisini garip hissetmiyordu oysa Sarah uykusuzluk ekmeye,
btn gn alamaya ve kendini umutsuz hissetmeye balam
t. Sarah'n gereklik algsna gre dnyalar! sona ermek ze
reydi ve Nick bu durum karsnda tamamen kaytszd.
Nick byle hissetmezken Sarah neden korkuyor ve kendisinin
gvende olmadn hissediyordu? Kadnlar ve erkekler beyinle
rinde gvenlik ve korku konulannda hayattaki deneyimleriyle e
killenen farkl duygu devrelerine sahiptirler. Gvenlik duygusu
beynin yapsna ilenmitir. Yaplan taramalar kzlarn ve kadnla
rn beyinlerinde erkeklerin korku ya da ac karsndaki tepkileri
ne kyasla daha fazla hareketlilik olutuunu ortaya koyuyor. Ko
lombiya'da yaplan bir aratrmaya gre beyin, neyin tehlikeli ol
duunu korku kanallarnn harekete gemesi araclyla renir
ve neyin gvenli olduuna da zevk-dl devrelerinin harekete
gemesi sonucu karar verir. Kadnlar ac ve korku karsnda duy
gularn bastrmak konusunda erkeklerden ok daha byk zorluk
ekerler. te bu yzden Sarah evde tek bana ldryordu.
174
Endie, gerilim ya da korku amigdalay tetiklediinde orta

ya kan bir durumdur ve beynin btn bilinli dikkatini kar
sndaki tehdide yneltmesine yol aar. Endie kadnlarda erkek
lere kyasla drt kat daha yaygmdr. Kadnlarn ar hassas ge
rilim tepkileri erkeklerden ok daha abuk endielenmelerine
neden olur. Her ne kadar bu olumlu bir zellik gibi grnmese
de aslnda kadn beyninin karsndaki tehlikeye odaklanmasn
ve ocuklarn korumak iin hzl tepki vermesini salar.
Ne yazk ki bu an hassasiyet yetikin kadnlarn ve gen
kzlarn zellikle reme dnemlerinde, erkeklere nazaran ok
daha fazla depresyona girmelerine ve endieye kaplmalarna
yol aar. Bu rahatsz edici fenomene Avrupa'dan Asya'ya, Ku
zey Amerika'dan Ortadou'ya btn kltrlerde rastlanr. Psi
kologlar depresyon konusunda cinsler arasndaki bu uurum
konusunda evre koullarn ve sosyal koullar ne sren ak
lamalar getirseler de gittike artan sayda nrologa gre korku,
gerilim, genler, strojen ve projesteron hassasiyetiyle beyin bi
yolojisinin bu depresyonda nemli bir rol vardr. Birok gen
varyasyonunun ve strojen ya da serotoninden etkilenen beyin
devrelerinin kadnlarda depresyon riskini artrd dnl
mektedir.
Depresyon tehisi konulan baz kadnlarda farkl olan CREB-1
geninin strojen tarafndan tetiklenebilen bir ama kapama d
mesi vardr. Bilim insanlar ergenlikte yaanan strojen ve projes
teron akmlarnn kadnlarn depresyon karsndaki savunmasz
lna neden olan birok mekanizmadan biri olabileceini varsay
yorlar. strojenin etkileri ayn zamanda neden kadnlarn erkek
lere nazaran kat daha fazla "K hzn" yaadklarnn ya da
mevsimlere bal sorunlar ektiklerinin de aklamas olabilir.
Aratrmaclar strojenin vcut saatini, aydnlk ve karanlk tara
fndan ekillenen uyku ve uyanma dzenini etkilediini ve gene
tik adan hassas olan kadnlarda "k hznne" yol atn bili
yorlar.
Her yl bilim insanlar baz ailelerde grlen depresyonlarla

balantl olarak yeni gen eitleri tespit ediyor. 5-HTT ad veri
len baka bir gen de bu genin belirli bir trne sahip olan kadn
larda depresyonu tetikler grnyor. Bilim insanlan bu gen
farkllklarnn depresyonun kadnlarda daha yaygn olmasna
yol ayor olabilecei konusunda varsaymlar retiyorlar nk
bu genin tetiklenmesi tehditler ve ciddi gerilimler yoluyla olu
yor. Sarah'n durumunda sz konusu olan bu olabilir. Sarah, sa
dece kadnlarnda depresyon sorununa rastlanan bir aileden ge
liyor. Kliniime gelen pek ok kadndan bildiim kadaryla, ge
netik olarak hassas birok kadn ilikilerini kaybetmeleri nede
niyle klinik depresyon geiriyor. Dier hormonal olaylar da -h a
milelik, hamilelik sonras depresyon, det dnemi sendromu,
perimenopoz*- kadn beyninin dengesini bozabildii gibi zorlu
dnemlerinde kadnlar kimyasal ya da hormonal olarak yeniden
dengelenmeye ihtiya duyabilir.
f a r k i lin
Hem kadnlar hem erkekler orta yaa ulap yalla doru
ilerlemeye baladklarnda daha fazla yaam deneyimi edinirler
ve kendilerini daha gvende hissederler. zellikle erkekler
uzun sredir bastrdklar duygular da dahil olmak zere o
unlukla duygularn daha rahat ifade ederler. Ama kadnlarn
duygusal alglarnn, gereklii alglaylarnn, tepkilerinin, ha
fzalarnn erkeklerinkinden farkl olduu gereini grmezden
gelmek imknszdr. Beyin devrelerine ve bu devrelerin ileyi
lerine bal olarak ortaya kan bu farkllklar birok yanl an
lamann merkezinde yer alr. Evan ve Jane birbirlerinin gerek
liklerini grebilmeye baladlar. Jane ortada hibir ey yokken
alamaya baladnda Evan bir ekilde herhangi bir konuda
* perimertopoz: m enopoza gei sreci.
Duygu: Hissede
tepkisiz davranp davranmadn anlamay denedi. Jane yor

gun olduu iin sevimek istemediinde, Evan igdleriyle sa
vaarak Jane'in sylediklerini doru kabul etti. Evan, asabi ve
sahiplenici davrandnda Jane cinsellie yeterince zen gster
mediini anlad. Ve tam birbirlerini anlamaya baladklarnda,
her ey yeniden deimek zereydi. Kadn gerekliinin atlat
mas gereken bir byk deiim daha kalmt.
yei
OkSON KflSIN eyN

YLVIA BR SABAH uyand ve "artk yeter" diye dnd.
Buraya kadar. Boanmak istiyorum. Kocas Robert'n uy
gun bir koca olmad ve yeterince zverili davranmad fikri

onun iin aklk kazanmt. Kocasnn tiratlarn ve taleplerini
dinlemekten sklmt. Ama asl canna tak eden bir haftadr ba
rsaklarndaki tkanma nedeniyle hastanede olduu halde ko
casnn sadece iki kere ziyaretine gelmi olmasyd. Her iki se
ferde de geli nedeni evle ilgili birtakm sorular sormakt.
En azndan, kahverengi sal, mavi gzl ekici bir kadn olan
Sylvia, terapi seansmz srasnda bana olanlan bu ekilde arlatt.
Yirmili yalarnn bandan beri vaktinin ounu ona ihtiya du
yan zayf, bencil insanlara bakclk yaparak geirdiini hissedi
yordu. Onlarn sorunlanru zyor, onlan alkolizmden ya da taciz
ieren durumlardan kurtanyor ve karlnda da onlar Sylvia'mn
btn duygusal enerjisini kurutuyorlard. Elli be yama geldiin
de, hl ekici bir kadnd ve kendini enerji dolu hissediyordu.
Onu en ok artan, ksa bir sredir, nn kaplayan sis bulutu
nun daldn hissetmesiydi. Artk daha nce gremedii kadar
net bir biimde olanlar grebiliyordu. Kalbindeki, bakalarna
yardm etmek zorunda olduunu hissettiren balar kopmu, bir
anda kaybolmutu. Risk almaya ve hayallerinin onu gtrd
179
yne ilerlemeye hazrd. "Hayatmda yrmeyen ey ne?" diye

sordu. "Hayattan daha fazlasn istiyorum."
Yllar boyunca tam zamanl bir anne olarak ocuunu ye
titirmi, evi temizlemi, yemek piirmiti. e dnmeyi istediy
se de Robert ev ilerini idare etmekteki beceriksizliiyle bunu
imknsz hale getirmiti. Sonuta yirmi sekiz yl boyunca ocuk
larnn ofrlklerini yapm, onlar beslemi ve sevmi, devle
rini yaptklarndan, yemeklerini yediklerinden emin olmu ve
ailenin paralanmasn engellemiti. imdi ortada hibir ey
yokken u soru kafasnda dnyordu: Neden?
Sylvia'nn hikyesi ok tandk bir gei dnemi hikyesi: Me
nopoz dnemindeki birok kadn her eyi ve herkesi brakp ha
yata batan balyor, zellikle de ayda neredeyse 150 bin Ameri
kal kadnn hayatlarnn bu dnemine girdii gnmzde. Bu
sre menopozdaki kadnlar aknla uratyor ve birok koca
da ok geiriyor. Menopozdaki kadn bakalarn memnun etme
konusunda daha az endieli hale geliyor ve artk kendini mem
nun etmek istiyor. Bu deiim, her ne kadar psikolojik geliimin
bir paras olarak deerlendirilse de son byk*deiimini gei
ren kadm beyninin yeni biyolojik gereklii tarafndan tetikleniyor olmas da ayn lde mmkn.
Eer bir MRI alp Sylvia'nn beynine baksaydk, birka yl n
cekinden ok farkl bir manzarayla karlardk. Beyninde menstrual dng nedeniyle oluan strojen ve projesteron akmlarnn
ve ekilmelerinin yerini yeni bir denge ald. Beyni artk daha net
ve daha sabit bir makine. Beyninin amigdalasmda, det dnemi
nin hemen ncesinde gerekliinin batan aa deimesine yol
aan, bazen onu gerek olmayan bir zayfla, bazense sylenme
mi bir hakareti duymaya iten tetikleyici devreleri grmyoruz.
Grdmz, amigdala (duygusal ilemci) ve prefrontal korteks
(yarg) arasndaki devrelerin tamamen ilevsel ve dengeli olduk
lar. Ayn eitli dnemlerinde, en kk bir olayda yklenmi
yorlar. Sylvia'nn amigdalas rnein tehditkr bir yz grd
Olgun Kadn Beyni
nde ya da bir trajediyi duyduunda hl bir erkeinkinden da

ha aktif tepkiler veriyor ama gzlerinden yalar eskisi kadar hz
l boalmyor.
Elli bir buuk ya, ortalama menopoz yadr, kadnn son
det dneminden 12 ay sonras, yumurtalklarn duygu devrele
rini, iletiim devrelerini, bakm ve her trl atmadan kanma
igdlerini ele geiren hormonlan salglamay brakmasndan
on iki ay sonras. Devreler hl orada ama bakalarnn duygula
rn takip eden hassas Maserati motorunu altrmak iin gerek*
li olan benzin orada deil ve bu yokluk kadnn gereklii nasl
deerlendirdiiyle ilgili byk alg farklarna yol ayor.
strojeni dk olduundan oksitosin seviyesi de dk.
Duygu farkllamalarna ilgisi az, bar korumak konusunda
daha az endieli ve daha nce yapt eyler, arkadalaryla ko
numak dahi beyninin eskisi kadar dopamin salglamasn sa
lamyor. ocuklarna bakmann ve onlan beslemenin sakinleti
rici oksitosin dln de almyor beyni, bunun sonucunda da
bakalarnn ihtiyalarna kar dikkatli olmaya daha az hevesli.
Bu deiim hibir uyan olmakszn gerekleebilir, sorun u ki,
Sylvia'mn ailesi dardan bu i kurallarn nasl yeniden yazl
dklarn gremez.
Menopoza kadar Sylvia'mn beyni, ou kadnnki gibi, hormonlann hassas oyunu, fiziksel dokunular, duygular ve etra
fndakilere bakmak, onlar onarmak, dzeltmek ya da farkl bi
imlerde bakalarna yardm etmekle ilgilenen beyin devreleri
tarafndan idare ediliyordu. ster istemez her zaman bakalarn
memnun etmeye itiliyordu. Balant kurma drts, duygulan
okumak konusundaki arzusu ve yetenei en umutsuz durum
larda bile yardmna kouyordu. Bir keresinde bana arkada
Marian' ehirde nasl kovaladn anlatmt; onun bir bardan
ktnda araba kullanmayacandan emin olmak istiyordu.
Ksacas krkl yalarnn ounu annesinin lmnden sonra
akl sal bozulan ve muhta hale gelen babasn memnun et
meye alarak geirmiti. Robert'la kalmay srdrmt, n

k onunla kalp bar korursa bir gn ilevsel bir aile haline ge
lecekleri umudunu tayordu. Evlilii hibir zaman gl olma
mt. "Her zaman endieliydim," dedi Sylvia. ocuklar henz
kkken Robert'tan ayrlrsa ocuklarn bana bir felaket gele
ceinden korkmutu.
Ama artk ocuklar byyp evden ayrlm olduklarndan
bu gdlere zemin oluturan devrelere de yakt ulamyordu.
Sylvia fikir deitiriyordu, insanlara artk daha byk lekler
de yardmc olmak istiyordu - ailesinin dndaki insanlara. Or
ta yal kadnlara rnek olan Oprah Winfrey'in elli yana bas
tktan sonra iirsel biimde ifade ettii gibi:
"Bu yata hl kendimi gelitirdiim, aydnlanmak adna
kiiliimin snrlarnn tesine ulamaya altm iin
kendime aryorum. Yirmili yalarmda, ulaacam si
hirli bir yetikinlik ya olduunu dnrdm (belki
otuz be) ve "yetikinliim" tamamlanm olacakt. Bu
rakamn yllar getike deimi olmas garip, krk ya
ma gelip toplum tarafndan "orta yal" kabul edilmeye
baladmda bile hl olabileceimi bildiim yetikin ol
madm hissediyordum. Artk, hayattaki deneyimlerim
imdiye kadar istediim ve hayalini kurduum her eyi
at iin, olabileceimiz kiiler olmak adna srekli de
imemiz, kendimizi gelitirmemiz gerektiini kesin ola
rak biliyorum."
strojen seviyesi dtnde oksitosin -balayn hormonseviyesi de der. An yklenmek yerine Sylvia'nm duygusal,
sevecen gdleri ortadan kaybolur ve yerini "affetmek yok" di
yen yeni bir gereklik alr.
Bu ilkel kadn beynindeki balantlar yirmi birinci yzyl ger
ekliidir. Sylvia'nn beyninin bu deien gereklii, yeni kurulan
182
Olgun Kadn Beyni
dengesinin de temelidir. Beyin devreleri olgun kadn beyninde b

yk deiiklie uramazlar ama onlar besleyen, nrokimyasallar
ve oksitosin almalarn salayan yksek gdml yakt -strojenazalr. Bu biyolojik gerek, nnde uzanan yol iin gl bir uya
nadr. Bu yataki kadnlar -ve onlann yanlanndaki erkekler- iin
en byk gizemlerden biri hormonlardaki deiikliklerin dn
celeri, duygular ve beyinlerinin ileyiini nasl etkilediidir.
pgrim pnopoz: Zorlu B alang

Kadnlarn hormonlar menopoz gnnn gelmesinden yl
lar ncesinden itibaren deiir. Krk yanda beynin strojene daha az hassas hale gelmesiyle balayarak aydan aya ve yl
dan yla deien, scak basmasndan aaya, endieden depresyo
na eitli semptomlar ortaya kar. Bilim insanlar artk meno
pozun beyindeki strojen hassasiyetinin deimesiyle tetiklendiine inanyorlar. Bu srete cinsel arzular da kkten deiebi
lir. strojen azaldnda cinsel arzularn yakt olan testosteron
da azalr. Kadn beyninin gereklii krk yedi yandan krk se
kiz yama kadar her gn deiebilir.
Menopozdan nceki 24 ay, yumurtalklarn hormon retimi
ni tamamen brakmadan nce dzensiz miktarlarda strojen
rettii bu dnem birok kadn iin zorlu geebilir.
te krk yedi yandaki Sylvia randevu almak iin kliniimi
aradnda kendisini byle hissediyordu. Hayatnda ilk kez bir
psikiyatrla grecekti. Bir nceki yl son ocuu da niversiteye
gitmek zere evden ayrlmt ve srekli yaad duygusal pat
lamalar, umutsuzluk ve mutsuzluk da ieren duygudurum dei
iklikleri onu yoruyordu. "Perimenopoz elenceli yan olmayan
bir ergenlik a gibi," dedi bir gn bana. Doru: Beyniniz tpk
ergenlikte olduu gibi deien hormonlarn insafna kalm, si
nirleri geren psikolojik stres tepkileri hassaslam, grnle il
gili endieler yeniden ortaya km ve duygusal tepkimeler zir

veye ulamtr. Sylvia bir an kendisini ok iyi hissediyor ama
Robert'tan gelen tek bir yanl yorumla evin iinde kaplar arp
maya balyor ve kendini bir saate yakn sre garaja kapatyordu.
Artk buna dayanamadmdan ona bu belirtilerden kurtulmasn
salayacak bir ey yazmam istedi. Robert'la olan sorunlar bek
letmek zorundayd. Ben de ona strojen ve Zoloft yazdm. ki
hafta sonra kendini ne kadar iyi hissettiine kendisi de ard.
Beyninin nrokimyasal destee ihtiyac vard.
Kadnlarn ok ansl %15'lik bir ksm iin perimenopoz
-menopozdan iki ile dokuz yl ncesi- hafif bir meltem gibidir;
%30'luk bir ksmndaysa ciddi rahatszlklara yol aar ve kadn
larn %50-60 kadar bu zaman diliminin bir ksmnda perimonopoz semptomlarn yaar. Ne yazk ki oraya gelene kadar nasl
tepki vereceinizi bilmeniz imknszdr.
Ancak bu yola adm attnzda ak olan baz sinyaller var
dr. Yaadnz ilk scak basmas, rnein, beyninizin strojen
miktarndaki deiimi deneyimlemeye baladnn gstergesi
dir. Hipotalamusunuz den strojen seviyesine tepki olarak
snz ayarlayan hcrelerin ayarn deitirerek, hava normal
olsa bile ar scakm gibi hissetmenize yol aar. Bir baka pe
rimenopoz gstergesi de, scak basmasn yaamam bile olsa
nz, menstrual dngnzn bir ya da iki gn ksalmasdr. Bey
nin glikoza tepkileri de byk lde deiir, enerji verecek tat
l yiyecekleri, ekerleri istemeye balar. strojen deiimleri hipofiz bezini etkiler, menstrual dngy dzensizletirerek yu
murtlama ve reme dnemlerinin zamanlamalarn gvenilmez
hale getirir. Yani, dikkatli olun. Birok kadn yumurtlama d
nemlerinin kestirilebilirliiyle ilgili sorunlar nedeniyle "hayat
larn deitiren" bebek srprizleriyle karlar.
Kadnlar ve Gen kzlar iin Duygudanm ve Hormon Klinii'ni

perimenopoza ya da menopoza girmeden uzun sre nce kur
mutum, dolaysyla bu srete ilk elden yalnzca rahatsz edici
Olgun Kadn Beyni
bir PMS ve postpartum hipotiroidizmi yaamtm. Krkl yalar

mn ortalarna geldiimdeyse durumum gerekten ktleti. ok
hzl ve keskin duygudurum deiiklikleri yayordum. nceleri
buna iimin ve ocuumla birlikte gelen sorumluluklarn yaratt
stresin neden olduunu dndm. Bu etkenlerin perimenopoz sendromlarmda rol oynadklarna phe yok ama yllarca
hormon tedavisi grmeyi, "bu her gn hastalarmda grdmle
ayn ey deil," diye dnerek reddettim. Ne kadar yanlyor
dum. Krk yedi yama geldiimde felaket bir perimenopozun
iindeydim. Uyuyamyordum, scak basmalaryla uyanyordum
ve sk sk geceliimi deitirmek zorunda kalyordum. Sabahlan
kendimi cehennemde gibi hissediyordum: yorgun, sinirli ve her
hangi bir nedenden dolay alamaya hazr. strojen ve Zoloft'a
baladktan sonra mucizevi bir biimde kendimi eski kendim gibi
hissetmeye baladm.
strojen beynin serotonin, dopamin, nrepinefrin ve asetilkolin -ruh halini ve hafzay kontrol eden nroilemciler- seviyele
rinde azalmaya yol atndan strojen seviyesinin beyin fonksi
yonlarnda byk deiikliklere yol amas artc deildir. Zoloft ve dier SSRI'lar bu noktada devreye girer, beyindeki ilem
cileri destekler. Aratrmalar, perimenopozdaki kadnlarn her tr
semptomdan -depresyondan uyku ve hafza problemlerine- me
nopozu atlatm olan kadnlara gre daha fazla yakndklarn or
taya koymutur. Cinsel arzu ya da bu arzunun eksiklii de nem
li bir sorun olabilir nk strojen seviyesinin dmesiyle beraber
testosteron -ak yakt- seviyesi de decektir.
Kadnn o n J i n e k o l o j i k Krizi
Marilyn'le kocas Steve, kars tarafndan cinsel anlamda
reddedilmek Steve'in canna tak ettiinde beni grmeye geldi
ler. "Artk ona dokunmama izin vermiyor," dedi bana Steve.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Bejni
"Eskiden cinsellikten ok holanrdm ve bu hisleri yeniden ya

amak istiyorum ama bana ne zaman dokunsa ya da gzlerine
o bak yerlese rahatsz oluyorum/' dedi Marilyn. Kocalar bu
dnemde kendilerini dibe vurmu hissedebilirler nk erkek
lerin hormon seviyeleri ileride byk dler yaayacaksa da
henz kadnlarnki kadar byk deiiklikler iine girmemitir.
Onlar da ilerleyen zamanlarda den hormon seviyeleri nede
niyle daha az cinsel istek duyarlar ama beyinleri kadnlarn bey
ninin katlanmak zorunda olduu kadar rahatsz edici hormonal
deiiklikler yaamaz.
Bana geldikleri iyi olmutu nk bu tarz bir sorun ksa za
manda evlilik sorununa dnebilir. Birok kadn cinsel istekte
azalma hisseder ama Marilyn'in perimenopoz durumunun bun
dan daha u noktada olduundan pheleniyordum. Testosteron
seviyesini ltm ve neredeyse yok denecek kadar az olduunu
kefettim. Steve'i reddetmesinin nedeni bu olabilir miydi? Yant
bulmak iin testosteron kullanmay denemeye karar verdi, ben
de ona testosteron band yazdm. Ayn gn band kullanmaya
balad.
Her ne kadar hormonlar ve cinsel tepkiler kiiden kiiye
farkllk gsterse de krk iki ve elli iki ya arasndaki kadnlarn
%50'si cinsellie kar ilgilerini kaybeder, tahrik edilmeleri zor
lar ve orgazmlarnn daha az youn ve ulalmas daha g ol
duunu kefederler. Menopoz ya geldiinde kadnlar yirmili
yalarda sahip olduklar testosteronun %60'm kaybeder. Ama
bu kayp gnmzde birok ekilde -bantlar, jeller, haplar- tak
viye edilebilir.
ki hafta sonra Steve ve Marilyn'i bekleme odasnda grd
mde Steve baparman kaldrarak her eyin yolunda oldu
unu iaret etti. Marilyn, daha birinci hafta dolmadan kocasnn
cinsellik ieren hareketlerinden daha az rahatsz olmaya bala
dn ve ikinci haftada kendisini cinsellii balatabilir hissettii
ni ama balatmadn syledi. Cinsel arzuyu ayarlayan beyin
186
Olgun Kadn Beyni
devreleri hormona! yaktlarna kavumutu. Kullann ya da atn

gitsin mant her eye uygulanabilir, hafza ve cinsellik de bu
na dahildir. Belin altndaki beyin de kullanlmazsa klr.
Perimenopoz ya da postmenopozdaki tm kadnlar cinsel
arzularn kaybetmez ve tmnn testosteron seviyeleri d
mez. Antropolog Margaret Mead "perimenopoz hazz"ndan
sz ediyor. Bu dnemde artk doum kontrol, det dnemi
sendromlar, ac verici kramplar ve dier aylk jinekolojik rahat
szlklarla uramamz gerekmez. Hayatn bu dnemi kadnlar
iin birok sorundan arnlan ve yepyeni imknlarn ald bir
dnemdir. Hl hayatn zevkini kartacak kadar gencizdir ve
doann bize sunduu btn iyi eylerden yararlanrz. Birok
kadn hayattan zevk alma yetilerinin yenilendiini hisseder,
cinsel arzular genleir ve yeni balanglarla heyecan verici
maceralarn arayna derler. Bu cokuyu yaamayanlar ise
testosteron bandndan yararlanabilirler.
Sylvia, Robert'tan boanma konusunu konumak iin beni ye
niden grmeye karar verdiinde -kendisini hastanede yeterince
ziyaret etmemesinin ardndan- perimenopozun son hengmeleri
ni de atlatm, Zoloft ve strojen almay brakmt. Bana ite o za
man det dnemleri kesildiinden beri beyninden bir sis bulutu
kalkm gibi hissettiini aklad. Her zaman iddetli det dnemi
sanclan ekmiti ve imdi tm bu sanclar ve PMS ortadan kalk
tndan hayatta ne yapmak istedii ve ne yapmak istemedii ko
nusundaki gr netlemiti. Artk nelere devam etmek isteme
diini biliyordu. Robert'a hl sayg duyuyorsa da onun taleple
rinden ve kendi hayatn onun zamanlamasna uydurmaktan yo
rulduunu, ayrca byk bir eve eki dzen vermekten de bkt
n syledi. Beyin devrelerinin bakalarnn ihtiyalarn n planda
tutmasn salayan aylk strojen ve oksitosin salglan kesilmiti.
Elbette hl ocuklarna kar derin bir sevgi duyuyordu ama fi
ziksel varlklarna da oksitosin salglamasn salayan sanllanna
da eskisi kadar ihtiyac yoktu ve beynindeki bakm ve ilgi devre
lerini tetikleyecek strojene sahip deildi. Elbette tm grevlerini

yerine getirmeyi srdrebilirdi ama artk kendini onlan srdr
mek zorunda hissetmiyordu. Robert'a dnd ve yle dedi: "Sen
bir yetikinsin ve ben de ocuklar yetitirme iini bitirdim. imdi
bir hayata sahip olma sras bende."
ocuklar tatil dneminde okuldan eve geldiklerinde Sylvia
onlar grmekten memnun olduunu ve anlatacaklar ykleri
merakla beklediini ama hl kendisinin onlara hizmet etmesi
ni, bakmasn, yemeklerini piirmesini ve amarlarn ykama
sn beklemelerinden rahatsz olduunu syledi. ocuklar asl
sorunun amarlar ykamak deil oraplar eletirmek oldu
uyla ilgili espriler yaptlar. Syivia da gld ama hayatnda ilk
kez onlara karlk verdi: "Kendi amarnz kendiniz ykayn,
bymenizin zaman geldi!"
Anne beyni devreden kyordu. Bir kadn ocuklarn yetitir
diinde ilkel anne beyni zayflar ve ocuklarn takip etmeye y
nelik devrelerden bir ksmn kapatmasna izin verilir. ocuk b
yyp evi terk ettiindeyse anne beyninin devreleri yeni tutkular
ve yeni dncelerle ilgilenmek iin zgr kalr. Birok kadn, yi
ne de ocuklan evi ilk terk ettiinde kendisini kaybolmu hissede
bilir. Milyonlarca yllk bir srete gelien, stroje tarafndan
beslenen, oksitosin ve dopaminle desteklenen bu devreler artk
zgrdr.
Hayatn bu dnemi her kadn iin Sylvia'da olduu kadar
hrn gemez. Hastalarmdan Lynn'in iki ocuu da niversite
ye gitmek iin evden ayrldnda kocas DonTa otuz yllk sev
gi dolu, derin bir evlilii vard. Lynn ve Don yllardr grmek is
tedikleri yerlere yolculuklara ktlar, iki harika ocuk yetitir
mi olmann tatminini yayorlard. Lynn annelik yapmaktan
memnundu ama ocuklarnn niversiteye gitmek iin evden
ayrlmalarnn ardndan gelen iki ay boyunca ayrlk acs ek
tikten sonra her sabah ocuklaryla ilgilenmek, onlarn kahvalt
larn hazrlamak, onlar kapdan kana kadar onlarla ilgilen
Olgun Kadn Beyni
mek gibi rutinlerden kurtulmann da rahatln yaamaya ba

lamt. niversitede baarl ve sevilen bir yneticiydi. Don,
zel sektrde mhendis olarak alyordu. Ne kadar fazla za
man ba baa geirirlerse ilikileri de o kadar gleniyordu. Yl
larn getirdii ortak sevgiyi ve anlay birletirerek bu zorlu ge
i dnemini birlikte atlattlar ve nlerinde uzanan yol iin yeni
kurallar belirlediler.
Sylvia'mn orta ya geii bu kadar huzur dolu deildi. Bir
sonraki seansmz geldiinde okula geri dnmeye ve bir ruh
hastalklar kliniinde haftada iki gn almaya karar vermiti.
ocuklar annelerinin yeni ilgi alanlarndan biraz rahatszdlar.
En genleri niversiteye balam, yeni bir hayat kurmaya ha
zrlanyordu, evden tandndan beri annesine eskisi kadar ih
tiyac yoktu ama yine de Sylvia'yla telefonda konutuunda in
cinmi ve armt. Annesinin ona btn anlatmak istedii ye
ni projeleri ve okula dnme planlaryd. Sylvia, bana kznn,
kendisi hakknda sorular sorulmad iin neredeyse ok geir
diini ve endielendiini syledi. Kendisi de kznn bu mesafe
li tavrna armt.
Sylvia'mn beyninde neler oluyor? Tkenen sadece strojen
deil, ocuklara dokunmann ve onlarn bakmm stlenmenin
getirdii fiziksel haz da yok artk. Bu hazlar, strojenle beraber
bakm devrelerini glendirir ve beyinde oksitosin salglanma
sn salar. Ayrla alma sreci birok annede ocuklarnn er
genlik dnemlerinde, ocuklar sarlmay, plmeyi ya da do
kunulmay reddetmeye baladnda balar. Yani evi terk ettik
leri zaman anneler ocuklarna daha az yakn olmaya alm
lardr.
Fareler zerinde yaplan bir annelik deneyi, annelik devrele
rinin almaya devam etmesi iin fiziksel temasn zorunlu ol
duunu ortaya koyuyor. Bilim insanlar farelerin gslerini,
midelerini ve meme blgelerini hissizletirdiler. Anne fareler
yavrularn grebiliyor, iitebiliyor ve koklayabiliyor ama onla
r hissedemiyorlard. Sonu: Annelik ve ballk gdleri byk

lde azald. Anne fareler yavrularn normal bir anne farenin
yapaca gibi yalamadlar ve emzirmediler. Her ne kadar beyin
devreleri hormonal olarak annelie ayarlysa da dokunmann
destekleyici etkisi olmadan anne farelerin annelik igdleri ge
limedi ve bunun sonucunda da birok yavru ld.
Kadnlar da dokunma duyusundan annelik ve bakm gdle
rini harekete geiren beyin devrelerini desteklemek iin yararla
nrlar. Ayru evde yaamann getirdii normal irtibat bir kadnn
bu gdlerini korumas iin yeterlidir, yetikin ocuklarna kar
bile. Ancak bir kere ocuklar evden ayrldlar m her ey deiir.
Eer anne bu dnemde aynca bir de menopozdaysa bu devrele
ri yaplandran ve koruyan hormonlar da gitmi demektir.
Bu deiim, ilgi ve bakm devrelerinin tamamen ortadan
kalkt anlamna gelmez. Ellili yalarndaki be kadndan dr
d bakalarna yardm edebilecekleri bir ie sahip olmann ken
dileri iin nemli olduunu sylyor. Her ne kadar menopozun
ortaya kard ilk gd kadnlar kendileri iin bir eyler yap
maya ynlendirmek de olsa bu ilk tepkiyi izleyen sre onlar
genelde bakalarna yardm edebilecekleri ilere yneltirler, ilgi
devreleri kolaylkla yenilenebilir. Eer elli yann zerindeki
bir kadn yeniden hamile kalp bebek sahibi olursa gnlk te
mas, beynindeki bu devrelerin yeniden hareketlenmesine yol
aar - elli be yanda, kk bir inli kz evlat edinen bir ka
dn meslektamn da size anlatabilecei gibi. Devreler orada ol
duklarndan yeniden harekete geirilebilirler. Anne beyni bitti
denene kadar bitmemitir.
Ancak Sylvia iin, devrelerin kapand bu dnem, onun al
tn ayd. Yeni gerekliine gre artk diledii fareli kyn ka
valcsn izlemekte zgrd. Kendi projelerini gerekletirmeye
karar vermiti. Yeni eitiminin de katksyla, genlerin problem
lerinin birounun erken dnemlerinde grdkleri eitimdeki
sorunlardan kaynaklandna karar verdi ve kendini ailelerin ve
Olgun Kadn Beyni
retmenlerin okul ncesi evrelerindeki ocuklarla ilgilenme bi

imleri gelitirmeye adad. Sosyal almalar alanndaki yksek
lisans eitiminin bir paras olarak yerel okullardaki yuva
retmenlerini eitmeye balad. Bana ayrca byd blgenin
kilisesindeki gnll grevlerine de dndn ve garajnda
resim yapabilecei bir atlye kurduunu anlatt -resim yapma
y RobertTa evlendiinde brakmt. Seanslarmzdan birinde
yeni hayatnn kendisini ne kadar mutlu ettiini anlatrken ne
redeyse gzyalarna boulacakt. Dnyada bir farkllk yaratt
n hissediyordu. Yeni ruh hali her gece Robert eve geldiinde
girdikleri ateli tartmalarn yaratt ruh halinin tam aksiydi.
en Kimsin vg K a r m a Ne y a p t n ?
Ksa bir sre sonra Sylvia ve Robert yeni bir evlilik terapisi
seans iin bana geldiler. zlmemi sorunlar her ikisinin de
canna tak etmiti. Robert duyduklarna, rnein, "Kendi kahro
las yemeini kendin yap ya da git darda ye. Son kez sylyo
rum, a deilim. u anda resim yapyor olmaktan son derece
memnunum ve ara vermek istemiyorum," gibi cmlelerin kar
snn azndan ktna inanamyordu. Bana Sylvia'nn iki gece
nce bir partide kendisini terslediini anlatt. Kars baz hisse
lere yatrm yapmann iyi olabileceini nermi, Robert'sa ne
den bahsettiini bilmediini syleyerek konuya karmamasn
rica etmiti. Ne de olsa Barrori s dergisini okuyan oydu. "Evet,
sen okumaya ve para kaybetmeye devam et. Son dnemlerde
benim portfolyomu grdn m? Senin kazandnn kat pa
ra kazandm, bu yzden beni kmsemeyi brak," diye yant
lamt onu Sylvia. Kocasnn syledii her ey onu rahatsz edi
yor gibiydi. Sonunda evden ayrlacan syledi.
Sylvia, daha genken ok fkelendii zamanlarda bile koca
syla tartmaktan kanmak iin elinden ne geliyorsa yapard.
Ergenlik yllarnda strojen, duygu ve iletiim devrelerini hare

kete geirdiinde kzlarn kafalarnn iinde dnen kaseti hatr
lyor musunuz? Onlara bakalaryla ilikilerinin bozulmasna
yol aabilecek her tr atmadan kanmalarn syleyen kase
ti? O kaset bir kadn bilinli olarak onu grmezden gelmeye ka
rar verene ya da kasedin srekli dnmesini salayan yakt olan
hormonlar tkenene kadar asla durmaz. u an olduu gibi.
Sylvia btn hayat boyunca boynunu bkerek kocasnn tm
tartmalar kazanmasna izin vermiti - zellikle iten eve yor
gun ve kzgn dndnde. Kocasna duyduu sevgi itendi ve
ta devri beyni yle yapmasn syledii srece aileyi bir arada
tutmak adna aralarndaki bar korumutu. "Bir kocaya sahip
olmak iyidir, kadnlar bu ekilde daha gvende olurlar," gibi
mesajlar onun tartmaya girmesini engellemiti. Eer Robert
yl dnmlerini unutursa ters bir laf sylemektense dilini srr
d. te yorucu bir gnn ardndan kocas szel olarak saldrgan
bir tavr ierisine girerse Sylvia gzlerini ocaktaki yemee dikip
bekler ve kocasna karlk vermezdi.
Ama Sylvia menopoza girdii anda tm bu filtreler kapanm,
endieleri azalm ve fkesi artk da vurulmadan nce inen
mek iin ekstra mideye ynelmemeye balamt. Vcudundaki
strojen/testosteron oranlan deitiinden fke yollan da erkeklerinkilere benziyordu. fkeyi sakinletirecek projesteron ve oksi
tosin etkileri de yoktu artk. Bir ift olarak sorunlann tartmay
ve zmeyi hibir zaman renmemilerdi. imdi Sylvia, Robert'
onlarca yldr iinde biriktirdii fkeyle yzletiriyordu.
Bir sonraki seanslannda her eyin Robert'n hatas olmad
ortaya kt. O da kendi, daha kk apl deiimlerini atlatma
ya alyordu. Sylvia yine de evden aynlmaya kararlyd. Her iki
si de henz Sylvia'mn beyninin deien, ilikilerinin her admn
tekrar tekrar yarglayan ve tartan gereklik, algsndan haberdar
deildi. Aratrmalar evliliklerinde mutsuz olan kadnlann meno
poz yllarnda daha fazla depresyon belirtisi gsterdiini ve olum
Olgun Kadn Beyni
suz tavr sergilediini ortaya koyuyor. Bylece hormona! sis orta

dan kalkp ocuklar da evi terk ettiklerinde daha nce farkna var
madklar kadar mutsuz olduklann kefediyorlar. Genellikle bu
mutsuzluun btn suu kocann zerine kalyor. Akas
Sylvia'nm kocasyla ilgili ikyetlerinin tamam abart deildi ve
ilerinde olduka gerek pay tayanlar vard ama bu rahatszl
hissetmesinin kkleri hl aklk kazanmamt.
Bir sonraki hafta kznn, "Anne, garip davranyorsun ve ba
bam da korkuyor. Senin, neredeyse otuz yldr evli olduu ka
dn olmadn sylyor ve btn paranz alp kamak gibi bir
lgnlk yapmandan korkuyor," dediini iletti. Sylvia ldrm
falan deildi ve btn birikimlerini alp kamak gibi bir niyeti
yoktu ancak eskiden olduu kadn olmad doruydu. Bana
bir keresinde kocasnn kendisine "Karma ne yaptn?" diye ba
rdn anlatt. ok sayda beyin devresi kapanmt ve Sylvia
aniden ilikisinin kurallarn deitirmiti. Buna benzer durum
larda sk sk olduu gibi, kimse Robert'a bunun byle olacan
sylememiti.
Genel kan, erkeklerin yalanan, tombul menopozdaki ele
rini brakp gen, zayf ve dourgan bir e bulmaya yneldik
leri ynndedir. Fakat bulgular byle sylemiyor. statistikler
elli yandan sonra yaanan boanmalarn % 65'inin kadnlar
tarafndan talep edildiini gsteriyor. phelerim elli yan
dan sonra yaplan boanma taleplerinin ounun kadnlarn
menopoz tarafndan yenilenen gereklikleri nedeniyle ortaya
kt ynnde. (Elbette, kliniimde grdm gibi, evliliin
zorluklaryla ya da aldatan bir kocayla uramaktan bktklar
ya da ocuklarnn evden ayrlacaklar gn bekledikleri iin
de olabiliyor.) Kadnlar iin nceden nemli olan olgular -ili
kileri koruma, onay, ocuklar ve ailenin bir arada kaldndan
emin olm a- artk n planda yer almyor. Ve beyinlerinin dei
en kimyas hayatlarn alglay biimlerinin deimesine yol
ayor.
Hormon deiikliklerinin yaand ve bu deiimin gerek

lik algnz ele geirdii btn durumlarda gdleri gzden ge
irmek ve gerek olduklarndan, hormonlar nedeniyle ortaya
kmadklarndan emin olmak nemlidir. strojen ve projesteron det dneminden nce dmeye baladnda bu durum si
zi iman, irkin ve deersiz olduunuza inanmaya ynlendire
bilir. reme hormonlarnn yokluu sizi sefaletinizin btn
kaynann kocanz olduunu dnmeye sevk edebilir. Belki
yledir. Ama belki de deildir. Sylvia'mn tartmalarmz sra
snda rendii gibi duygularnzn deimesinin altnda yatan
biyolojik gerekleri kavrarsanz kocanzla konumay da re
nebilirsiniz ve o da deiebilir. Bu uzun bir eitim srecidir ve
en iyisi bu eitime deiimler devreye girmeden nce bala
maktr.
yszmjzgi Kim p iirek?

Austos aynda yaptm tatilimi izleyen ilk seansmzda
Sylvia bana her eye karn boanmak istediim aklad. in as
l, benim tatilde olduum ay zaten evden tanmt ve arkada
lar ona yeni erkeklerle randevular ayarlamaya koyulmulard.
Onlardan da Robert'tan skld kadar sklmaya balamas uzun
srmedi. Sylvia'mn ksa bir sre iinde kefettii gibi yal erkek
ler "paral bir hemire" aray iindeydiler - kendini idame etti
recek kadar paras olan ve hayatlarnn geri kalannda bakmlar
n stlenebilecek bir kadn. Bu onu artmt nk bunlar gen
bir kzken onun bir erkekte arad zelliklerdi. O zamanlar ken
disine bakabilecek, paras olan birisiyle evlenmek istiyordu. O
zamanlar bir erkee ve ocuklara bakmaya hevesliydi. Oysa im
di byle bir iliki aklndaki en son eydi.
Sylvia, hl birlikte yalanabilecei "mkemmel erkei"
bulabilme umudu tayordu, eit bir partner, ruh ei, konua
Olgun Kadn Beyni
bilecei ve hayatn zevklerini paylaabilecei biri. kt bir

ok erkek eski elerinin yerini alacak kiiden kendisine fiziksel
ilgi gstermesini, alveri, temizlik ve yemek yapmasn, a
mar ykamasn bekliyordu. Sylvia'nn arad bundan fazla
syd ve kesinlikle kimsenin hemiresi olmaya niyeti yoktu.
Kendisinin de ifade ettii gibi, parasn yiyecek birini istemi
yordu. "Eer byle olacaksa, kimseyle olmamay tercih ede
rim," dedi bana. Ne de olsa, kendisini mutlu eden birok arka
da vard. Yalnzlk ekmiyordu ve Robert'la tarttklar za
manlara kyasla psikolojik olarak ok daha az stresli bir hayat
aray iindeydi.
Menopozun ardndan bakma ve besleme drtlerinin kay
bolmas baz kadnlara rahatlatc gelmeyebilir. Aratrmac hl
strojen seviyesinin dmesinin ardndan gelien oksitosin yok
luunun duygudurum deiikliklerine yol amas dndaki et
kilerini aratryorlar. Yine de ou kadn, bu durumun farkna
dahi varmadan hayatlarn srdrebiliyor. Hastalarmdan 61 ya
ndaki Marda, bir gn bana, ailesinin, arkadalarnn ve ocuk
larnn ihtiyalarna ve problemlerine daha az ilgili ve kendisine
daha fazla odaklanm hale geldiini itiraf etti. Kocas son za
manlarda neden sk sk kendi yemeini kendisinin yaptn d
nse de hi kimse ondaki bu ilgi azlndan yaknyor grn
myordu. Temel olarak bu deiimi fark eden sadece Marria'nn
kendisiydi. Yeni bulduu bu duygusal zgrlk zerine ok d
nmyordu. Vaktinin ounu, tek bana zevk ald ileri ya
parak; rnein ailenin soyaacm kararak geiriyordu ve bun
dan memnundu. Drt yldr det grmemiti. Vajinal kuruluk,
gece ate basmalar ve uykusunun blnmesi ok rahatsz edici
hale gelince strojen terapisine balamaya karar verdi. strojen
terapisine balamasndan ay sonra ilgi ve bakm gdleri de
geri geldi. Bu gdlerin olmad drt ylda, her eyin ne kadar
kkten deimi olduuna arm grnyordu. Bana bir ha
pn kendisini eskisi -kaybettiinin farknda dahi olmad bir ki
ilik- gibi hissettirebilmesine ok ardn syledi. strojen te

rapisi beynin yeniden yksek miktarlarda oksitosin retmesine,
aileye odakl, evresindekilerle ilgili davran ablonlarnn yeni
den ortaya kmasna yol aabilir.
BR KADININ BUNDAN NCE, STRES karsnda gster
dii tepkinin sabit olduu, hormonlarnn seviyesindeki dei
ikliklerden etkilenmedii son dnem ocukluktaki duraklama
dnemi ya da hamilelikte, hipotalamusun stres tepkimelerini s
nrlad dnemdir. Hormonsuz geen on yln ardndan meno
poz sonras dnemindeki hastalanmdan biri her ne kadar cinsel
ilgisini byk lde kaybetmise de kocasyla tatile ktklarn
da artk neredeyse hi kavga etmediklerini anlatt. Eskiden tatil
ler onun iin byk stres kaynayd ama aniden, uaa binmek
iin erken uyanmann ve bilinmeyen yerlere gitmenin her daki
kasn sever hale gelmiti. Hatta valiz hazrlamay bile seviyor
du ve stres ortadan kaybolunca tatil kavgalar da ortadan kalk
mt.
Sylvia'ya dnecek olursak... Evden tanmasnn ardndan
zerindeki gerginlik ortadan kalkt ve duygudurum deiiklik
lerinin de kaybolduunu fark etti. Bana yuva retmenleri ve
ailelerle yapt almalarn kendisine her zaman olmay istedi
i kii olma ansn tandn anlatt. Yalnz geirecei geceleri
iple ekiyordu, eski filmleri izliyor, kpk banyosu yapyor ve
yeni atlyesinde sabahlara kadar alyordu. ocuklar arad
nda onlarla konumaya can atyordu ama artk onlarn prob
lemlerini zmeye, onlar iin endielenmeye ya da onlara sonu
gelmeyen tler vermeye hevesli olmadn kefetmiti. Ba
larda kendini iyi hissetmesinin ve zerindeki gerginliin orta
dan kalkmasnn nedeninin hayatndaki en byk sorunu, evli
liini ortadan kaldrm olmak olduunu dnd. Ama ksa
sre sonra kefetti ki scak basmalan da ortadan kalkmt ve
geceleri kesintisiz uyuyabiliyordu.
Olgun Kadn Beyni
Robert' terk ettikten alt ay sonra beni grmeye geldiinde

ona sakince, bu rahatln nedeninin kocasndan ayrlm olma
s olabilecei gibi beyninin bu yeni hormon dzenine alm ol
mas da olabileceini anlattm. Artk bu yeni hormon seviyesi
dzenli hale geldiinden gerginlikler de byk lde azalm
t ve Sylvia daha az endieli biri olmutu fakat seansn ilerleyen
ksmlarnda kendini yalnz hissettiinden yaknd. Kendi haya
tndaki ve ocuklarnn hayatlarndaki deiiklikleri konuacak
kimsesi yoktu. Ona Robert' ve onunla birlikte vakit geirmeyi
zlyor olabileceini syledim ve yeni kurallar belirleyerek tek
rar grmeye balamalarn nerdim. Bylece ilikisinin yeni
bir denge kazandn kefedebilirdi.
Tam B a l a m k e n . . .
Kadn beyni, menopoza girdiinde emekli olmaya hazr de
ildir. Aslnda, birok kadn bu dnemde hayatlarnn zirvesindedir. ocuk bakmnn yklerinin ve anne beyninin endieleri
nin ortadan kalkt bu sre heyecan verici bir entelektel d
nem olabilir. Kadnn kiilii, ii, zaman arasndaki blnme bir
kere daha anne beyninden nceki haline dnmtr. Sylvia, sos
yal almalar alannda yksek lisansa kabul edildiini rendi
inde hayatnn en mutlu gnlerinden birini yaamt. niver
siteden mezun olduundan beri byle bir tatmin yaamamt.
almak ve baar, kadnn bu gei dneminde kendini iyi
hissetmesinin anahtar olabilir. Aratrmalar hayatlarnn bu d
neminde ykselen bir kariyer ivmesi elde eden kadnlarn ileri
ni, ileri sabit kalan ya da azalan kadnlara kyasla daha fazla ka
rakterlerinin merkezinde grdklerini ortaya koyuyor. Ayrca
kariyerlerinde ilerleme gsteren kadnlar kendini kabullenme,
bamszlk, ellileriyle altmlarnda daha ilevsel olma ve fizik
sek salk lmlerinde de dier kadnlara kyasla daha yksek
skorlar elde ediyor. Menopozdan sonra yaanacak uzun bir ha

yat var ve ie tutkuyla sanlmak -hangi i olursa olsun- kadmlann kendilerini yeniden enerji dolu hissetmelerini salyor.
Bfci imdiden y a l n z B r a k n
Edith, bir psikiyatr olan kocas muayenehanesini kapatp
.emekli olmaya karar verdiinde benden randevu ald. ou za
man iyi bir ilikileri olmasna karn artk tek hissedebildii ko
casnn kendisine ait tm alanlan igal edecei ve 24 saat kendi
sine hizmet etmesini bekleyeceiydi. Bu fikir uykularnn ka
masna neden oluyordu. Ve hakl olduu da ortaya kt. Koca
s eve geldii anda, "Yemek nerede? Senden alman istediim
salam aldn m? Benim alet kutumun yerini kim deitirdi? Bu
laklar ykamayacak msn? Saatlerdir lavaboda duruyorlar!"
gibi eyler sylemeye balad. Edith megul olduundan alve
rie kamadnda, "Neyle meguldn ki!" gibi ters laflar edi
yordu. Edith, annesinin eski arkadalarndan birine, evini d
zenlemesi iin yardm etmekle meguld. Sal gnleri onun to
runlarna baklalk yapyordu. le yemei vaktinde dzenli
olarak bri oynamaya gidiyordu ve bir kitap kulbne yeydi.
Vaktini kendisi iin nemli olan eyleri yaparak geiriyordu.
zgrln seviyordu. Kocas, Edith kendisiyle bu kadar az
ilgilendii iin aknd ve ona ok az yaam alan brakyordu.
Davranlardaki bu tr deiiklikler altm ya ve st ka
dnlarda ok yaygndr. Ofisime, Edith gibi depresyona girmi
olarak gelirler, sinirli olurlar ve uyku sorunlar vardr. Edith de
onlardan biriydi.
Ksa srede kocasnn bir yl nce emekli olduunu ren
dim. Bu durumdaki kadnlar, kendilerini kar atmas iinde,
fkeli ve kendi aktivitelerinden uzak kalm hissederler. Hayat
larnn geri kalann bu ekilde geirmek istemezler. zgrl
Olgun Kadn Beyni
n kaybetme korkusu evlilik temelde yolunda gitse bile ortaya

kabilir. Nedense birok kadn evliliin yazl olmayan kuralla
r zerinde pazarlk edemeyeceklerini hissederler. "Elbette ede
bilirsiniz," derim onlara. "Hayatnz nasl srdreceiniz bunu
yapabilmenize bal."
Haftalar sonra kocasyla bir aylk tatillerinin ardndan Edith
beni grmeye geldi. Yznde kendinden memnun bir glmse
me vard. "Grev baaryla tamamland!" dedi bana. "Beni rahat
brakmay kabul etti." Hayatlarnn geri kalann nasl geirecek
lerini belirleyen kurallar zerine pazarlk etmilerdi.
M e n o p o z d a n l o n r a Kadn B e y n i n d e k i
H o r m o n l a r
Beyindeki hormonlar bizi kadn yapan unsurlann bir para
sdr. Cinsiyet merkezli devrelere yakt salayan, dii tavrlar ve
yetenekleri ortaya karan onlardr. Menopozda, bu hormonal
yakt tkendiinde beynimize ne olur? strojene bal beyin
hcreleri, devreleri ve nrokimyasallan azalr. Aratrmac Bar
bara Shenvin, Kanada'da yumurtalklar alndktan hemen son
ra strojen ykleme terapisi gren kadnlarn hafza ilevlerinin
eskisi gibi devam ettiini ama yumurtalklar alndktan sonra
strojen terapisi grmeyenlerin szel hafzalarnda gerileme ol
duunu kefetti. Terapi, hafzalarn neredeyse menopoz ncesi
dnemdeki seviyesinde tutuyordu ama yalmzca strojen terapi
sine hemen balanan kiilerde. Grne baklrsa, beynin strojenden tam olarak faydalanabilmesi iin arada dar bir zaman
aral var.
strojenin birok beyin ilevi konusunda koruyucu etkisi olabi
lir, hatta zellikle beyin damarlarndaki mitokondria -hcrelerin
enerji merkezleri- sz konusu olduunda. Califomia niversite
sindeki aratrmanlar strojen tedavisinin mitokondrianm etkinli
ini artrdm buldular, bu durum neden menopozdaki kadnlann kendi yalarndaki erkeklere kyasla daha az fel geirdiklerinin
aklamas olabilir. strojen beyindeki svlarn aknn yalanma
srecinde dahi gl kalmasn salyor olabilir. rnein Yale niversitesi'nde aratrmaclar yirmi gn boyunca kadnlara strojen
ve plasebo vererek, hafzayla ilgili grevleri yerine getirirlerken be
yin taramalar yaptlar. strojen kullanan kadnlarn beyin emala
r gen deneklerinkiyle uyum gsteriyordu ama strojen yerine
plasebo verilen kadnlann beyin emalar kendilerinden ok daha
yal kadmlarmkiyle aynyd. Menopoz sonras dnemlerini yaa
yan kadnlarn beyin hacmiyle ilgili yaplan baka bir aratrma, strojenin beynin eitli blmlerini koruduunu ortaya koydu. s
trojen kullanan kadnlarda beynin karar verme, deerlendirme,
odaklanma, szel ilevler, dinleme yetenei ve duygusal deerlen
dirme alanlarnda daha az klme yaanyordu.
strojenin kadn beyninin ilevleri zerindeki koruyucu et
kileri, bilim insanlarnn 2002 ylnda gerekleen Kadn Sal
nisiyatifinin sonularn yeniden dikkatle ele almalarnn ne
denlerinden biri. Bu aratrmada menopozdan sonraki 13 yln
ardndan strojen kullanmaya balayan kadnlarn strojenin
koruyucu etkilerinden yararlanamadklar ortaya konmutu. Bi
lim insanlar menopozla strojen almna balanmas arasndaki
akln be ile alt yldan fazla olmas halinde strojenin kalp,
beyin ve damarlar zerindeki koruyucu etkisinden y ararlan l
mayacam dnyorlar. strojen tedavisine erken balanma
s beynin ilevlerinin korunmas asndan da nemli olabilir.
Birok kadn bir yl nce kendilerine hormon tedavisiyle ilgili
olarak doktorlar tarafndan verilen bilgilerle Kadn Sal nisi
yatifinin bulgularna dayanan kar gr arasnda kalnca kendi
sini ihanete uram hissetti. Ben de hem bir doktor hem de postmenopoz dneminde bir kadn olarak grler arasndaki bu ara
lkta kalanlardandm. Hormon tedavisine ne zaman ve nasl ba
lanmal; balanmsa kesilmeli mi sorulan hem doktorlann hem
Olgun Kadn Beyni
de hastalarn beyninde dnyordu. Yeni aratrmalar bu sorulara

aklk getirene kadar her hasta kendi yolunu bulmal: rejim yap
mak, hormon tedavisi grmek, aktiviteler, egzersizler ve hormon
tedavisi, uzman doktorlarla konuyu dzenli aralklarla tartmak
bunlardan bazlar. Artk menopozdaki hastalarmdan her biriyle
bu konuyu ayrntl bir ekilde tartyorum, ailelerinin genetik
yapsn, hayat biimlerini, salk meselelerini, hormon tedavisi
nin yararlarn ve risklerini birlikte gzden geiriyoruz.
Menopozun frtnalarn ve hormonal karmaasn saymaz
sanz ou kadn yalandnda strojenin yardm olmadan da
zeki, kuvvetli ve kendilerine yeten insanlar olarak hayatlarn
idame ettirir. Her kadn hormon tedavisi grmek zorunda de
ildir ve her kadnn buna ihtiyac da yoktur. Genelde doal
yalanma srecinin kadn beyninin ilevlerini etkilemesi meno
pozdan onlarca yl sonrasna denk gelir. Kadnlar ve erkekler
farkl yalanrlar, erkekler kortekslerini kadnlardan ok daha
erken kaybeder.
Her kadnn beyni ve vcudu menopozdan sonraki yllarda
farkl tepkiler gsterse de ou kadn iin bu dnem artan z
grlkler ve hayatlarnn kontroln ele alma dnemidir. G
dler ender olarak devreye girer ve bizi bir eyler yapmaya zor
lar. Hayatta kalmamz ounlukla dzenli bir maaa bal de
ildir ve nasl hissettiimizi, ne dndmz saklamamz
iin geerli nedenler ortadan kalktnda daha fazla kendimiz
olabiliriz. Bakalarna yardm etmek ve ciddi sorunlar zmek
bize enerji verebilir. Bu dnem ayn zamanda bykanneliin
de hayatmza girip, ou zaman karmak olmayan bir keyif
ekleyebilecei dnemdir. Belki de hayat en byk zevklerden
bazlarn en sona saklamtr.
rnein hastalarmdan 60 yandaki Denie, her zaman, iki
ocuunu yetitirdii zamanlarda bile, pazarlama kariyerine
odaklanm bamsz bir kadn olmutu. Kz ilk kez doum yap
tndaysa bana anlatt kadaryla, anneanne olmann getirdii
L o u a n n B r i z e n d i n e Knd Beyni
duygu seline hazrlksz yakalanmt. "Kendimi uuyormu gibi

hissettim," dedi bana. "Byle hissetmeyi kesinlikle beklemiyor
dum. Yapmay istediim milyonlarca ey olmasna ramen ne
dense bir trl bu bebee doyamyorum. stelik kzm da daha
nce hi yapmad biimde hayatna girmeme izin veriyor. Bana
ihtiyac var ve ben de onun yannda olmak istiyorum."
Bykannelerin oynad bu destekleyici rol, evrim srecin
de kadnlarn dourganlklar bittikten sonra dahi uzun bir ha
yat srecek biimde gelimelerinin nedenlerinden biri olabilir.
Utah niversitesi antropologlarndan Kristen Havvkes'a gre
bykanneler ilkel toplumlarda bymenin ve hayatta kalma
nn anahtaryd. Hawkes, ta devrinde postmenopozda olup ha
reket kabiliyetleri devam eden yal kadnlarn tedarik ettikleri
fazladan yiyecein kk ocuklarn hayatta kalmalarnda
nemli bir rol oynadn iddia ediyor. Bykannelerin destei
ve yardm ayrca gen kadnlarn daha ksa aralklarla daha
fazla ocuk yapabilmelerini salyor, topluluun dourganlk
ve reme baarsn ykseltiyor.
Her ne kadar avc-toplayc topluluklarda ortalama mr
krk ya olsa da kadnlarn te biri daha uzun yaamay baa
ryor ve birou altmlarnda da yetmilerinde de retken bir
hayat srdryordu. Tanzanya'daki Hazda avc-toplayc top
luluunda Havvkes'n bulgularna gre, altm yandaki by
kanneler ocuk bakmyla ve onlara yiyecek salamakla gen
annelerden daha fazla ilgileniyorlar ve ocuklarn yaam kalite
lerini ykselterek hayatta kalma anslarn artryorlar. Aratr
maclar benzer olumlu etkilere Macar ingenelerinde, Afrika ve
Hindistan'daki topluluklarda da rastladlar. Antropologlar, r
nein Gambia'nm krsal kesiminde, bykannenin varlnn
ocuun yaama ansn bir babann varlndan daha fazla et
kilediini bulguladlar. Bir baka deyile, menopozdaki kadn
lar, dnya genelinde, bykanneliin hayat kurtarc roln de
stlenme ansna sahipler.
Olgun Kadn Beyni
f im d i Np y a p m a l y m ?
Yzyllar nce, menopoz karmza ender olarak kyordu.
Hatta 19. yzyln sonu ve 20. yzyln banda bile ABD'deki
kadnlarn ortalama lm yalar krk beti - tipik bir kadnn
menstrual dngsnn kesilmesinden iki yl ncesi. ABD'deki
kadnlar artk det dnemleri kesildikten sonra onlarca yl ra
hatlkla yaayabiliyorlar. Ancak bilim, henz bu demografik de
iikliklere uyum salayacak biimde deimi deil. Her ne
kadar menopoza giren kadn saysnn artmasyla (Amerika'da
45 milyon kadn krk ve altm yalar arasnda) beraber bu ko
nudaki aratrmalar hzla ilerlemeye balamsa da menopozla
ilgili bilgilerimiz hl yeni ve eksik.
Menopozdan sonraki yllar planlamak tarihsel olarak kadn
lar iin yeni bir seenek. Kendi seimleri olan heyecan verici
projeleri gzlerinde canlandrmak ve hayata geirebileceklerini
bilmek bu yeni yzylda kadnlarn yaamlarnn en keyif veri
ci ksm olabilir. Menopoza girdikleri dneme kadar ekonomik
ve bireysel zgrlklerini kazanm olabilirler. Kendilerine ze
min oluturacak bilgileri biriktirmi olabilir, imdiye kadar
mmkn olacan hayal bile etmedikleri lde heyecan verici
seeneklere sahip olabilirler. Arkadam olan bilim kadnlarn
dan biri, yalanma konusunda uzmanlam olan Cynthia Kan
yon, gelecekte kadnlarn 120 yama kadar yaayabileceklerini
dnyor.
Sylvia iin menopoz sonras yllarn hayal etmek Robert'
yeniden deerlendirmek demekti. Robert'la ayrlmalarndan iki
yl sonra yeniden beni grmeye geldiinde gen kzlk haline
geri dndn, kim olduunu yeniden kefetmekten mutlu
olduunu ve hayallerini ykmaya yetecek sayda erkekle ktk
tan sonra Robert' zlediini kefettiini syledi. Harika ocuk
lar da dahil olmak zere baz konulan konuabildii tek kii
oydu. Bir gn Robert onu yemee davet ettiinde bu teklifi ka
L o u a n n B r i z e n d i n e Kdn Beyni
bul etmeye karar verdi. Romantik bir restoranda bulutular, ne

yin yanl gittii konusunda sakince konutular ve birbirlerine
verdikleri mutsuzluk ve rahatszlklar nedeniyle birbirlerinden
zr dilediler. Birbirleriyle paylaacak yeni deneyimleri de var
d - Sylvia'mn ii, resimleri, Robert'm antikalara olan yeni ilgisi
ve hatta komik randevu maceralar. Zamanla arkadalklarn
ve birbirlerine olan sayglarn yeniden kefettiler ve ruh eleri
ni oktan bulduklarn anladlar. Sadece evlilik kontratn yeni
den yazmalar gerekiyordu.
OLGUN KADIN BEYN hl tam olarak zlememi bir
alan olsa da kadnlarn kefetmeleri, yaratmalar, katkda bu
lunmalar ve gelecek nesilleri olumlu biimde etkilemeleri iin
ak bir alan yaratr. Hatta kadnlar bu dnemde hayatlarnn en
elenceli yllarn geirebilirler. Postmenopoz yllar hem kadn
hem de erkek iin ilikilerini ve bu ilikideki rollerini yeniden
tanmlama, birlikte ya da birbirlerinden bamsz yeni macera
lara atlma zaman olabilir.
Kendimden biliyorum, ocuumu yetitirmek, iime duydu
um tutkuyu kefetmek ve ruh eimi bulmak minnettar olma
ma neden oluyor. Bu yoldaki mcadelelerin ac verici olduu
zamanlar oldu ama onlardan ok ey rendim. Bu kitab yaz
ma nedenim kadn beyninin doutan gelen ileyiiyle ilgili bil
gilerimi benzer yollardan geen, gerekte kim olduklarn bul
maya alan ve biyolojilerinin gerekleri alglaylarn nasl et
kilediini anlamaya alan dier kadnlarla paylamak. Haya
tmn iyice lgnlam olduu zamanlarda beynimin nasl ile
diini bilmenin bana yardmc olduunu biliyorum. Eer beyni
mizin nasl ilediini kavrarsak bu yolda ilerlerken attmz her
admda dnyamz daha iyi anlayabiliriz. Sahip olduumuz ka
dn beyninin gcn nasl kullanabileceimizi renmek ulaa
bileceimiz seviyelerde kadnlar olmamzda bize yardm ede
cektir. Postmenopozda bir kadn olarak kendimi, ulaabildiim
Olgun Kadn Beyni
gen kzlarn ve kadnlarn hayatlarnda bir fark yaratmaya a

lmak konusunda her zamankinden daha kararl ve heyecanl
buluyorum. Elbette, ben de keyi dnnce ne olacan grebi
liyor deilim ama nmdeki onlarca yl umut ve tutku dolu ola
caa benziyor. Umarm bu harita, kadn beynindeki yolculuu
nuzda yolunuzu bulmanza yardmc olur.
ONSZ
KfifMN seyHiNlH se te ce i
ADINLARLA, BU KlTABI yazarken rendiim tek bir
dersi paylamam istense, doutan gelen biyolojimizi anla
mann gelecei daha iyi planlamamz saladn sylerdim.
Birok kadnn dourganlklar zerinde kontrol kazandklar
ve ekonomik zgrle ulatklar gnmzde, nmzdeki
yolun haritasn karabiliriz. Bu, toplumun yapsnda, eleri
mizde, ilerimizde ve ne zaman ocuk sahibi olacamz konu
sundaki bireysel tercihlerimizde devrim yaratacak deiiklikler
anlamna gelir.
Kadnlar yirmili yalarn eitimlerini tamamlamak ve kari
yerlerini oturtmakla geirdiklerinden her geen gn daha fazla
sayda kariyer sahibi kadn biyolojik saatlerinin snrlarn zor
lamaya ve otuzlarnn ortasnda -hatta krklarnn banda- o
cuk sahibi olmaya yneliyor. Asistanlarmn ou otuzlarnn
ortalarnda ve daha kiminle aile kurmak istediklerini bulabilmi
deiller nk kariyerlerini oturtmakla meguller. Bu durum
kadnlarn yanl tercihler yaptklar anlamna gelmiyor; hayat
larnn aamalarnn kkten deitii, geniledii anlamna geli
yor. Modem Avrupa'nn erken dnemlerinde kadnlar on alt,
on yedi yanda dourganlayor ve yirmilerinin sonuna gelme
den ocuk sahibi oluyorlard. Artk anne beyni kontrol ele ge207
irene kadar kadnlar kariyerlerinde ilerlemi oluyorlar, bu da

ar yklenen beyin devrelerinde kanlmaz bir g sava ya
anmasna neden oluyor. Kadnlar ocuklar daha yuvaya gi
derken kendilerini perimenopozun ve menopozun gelgitiyle
kar karya buluyorlar. Ayn zamanda yorucu kariyerlerini de
idare etmek zorunda kalyorlar. Eer bir kadn otuzlarnn orta
snda dourganlkla ve kariyeriyle ilgili sorunlarndan bahset
mek iin beni grmeye gelmemise krklarnn ortalarnda perimenopoza vakti olmadndan yaknmak iin gelecek demektir.
Hafzasn ve odaklanma yeteneini kaybetmeyi gze alamaz ve
hormonlar ldrd iin yaad duygudurum deiimlerine
katlanamaz haldedir.
Btn bunlar kadnn doutan gelen biyolojisi gz nnde
bulundurulduunda ne anlama geliyor? Elbette kadnlarn anne
lik ve kariyeri bir arada yrtmemeleri gerektii anlamna gel
miyor. Yapmak istedii ilere ve hayattan ne istediklerine karar
verirken, en azndan erken yalarda nlerinde onlar bekleyen
meselelere gz atmalarnda yarar olduu anlamna geliyor. Hi
birimizin gelecein bizler iin ne hazrladn grmemiz ve ne
tr desteklere ihtiya duyacamz bilmemiz mmkn deil.
Ancak her aamada beynimize neler olduunu kavramak haya
tmz kontrol etmek yolunda nemli bir adm. Modem an
nmze kard asl zorluk, toplumun doal kadns yetenek
lerimize ve ihtiyalarmza destek vermesini salamak.
Bu kitab yazarken amacm birok kadna hayatlarnn eit
li evreleriyle ilgili olarak yardmc olmakt: Kadnn ncelikleri
ni deitiren, gerekleri alglayn ve deer yarglarn etkile
yen byklkte deiiklikler. Eer hayatmzn beyin kimya
mz tarafndan nasl ekillendirildiini anlarsak belki nmz
deki yolu daha net grebiliriz. Gelecein neler getireceini g
zmzde canlandrmak ve planlamak nemlidir. Umarm bu
kitap kadn gerekliinin haritasnn karlmasna bir katkda
bulunur.
208
Kadn Beyninin Gelecei
Kadnlarla erkekler arasnda fark olmamasn dileyenler var.

1970'lerde Berkeley'deki gen kadnlarn slogan "zorunlu niseks"ti. Bu, cinsiyet farklarndan bahsetmenin bile politik an
lamda yanl olduu anlamna geliyordu. Hl kadnlarn eit
olabilmeleri iin "niseks"in standart olmas gerektiini d
nenler var. Oysa biyolojik gerekler niseks beyin diye bir eyin
olmadn gsteriyor.
Derinlerde farkllklara dayanan ayrmclk korkusu yatt
ndan yllar boyunca cinsiyet kkenli farkllklarla ilgili aratr
malar, bu aratrmalarn sonulan kadmlann eitlik iddialarn
zorlatrabileceinden yaplmad. Ne var ki kadnlar ve erkekler
aynym gibi davranmak kadnlarn da erkeklerin de iine ya
ramad gibi kadnlara zarar veriyor. Erkeklerin standartlar
nn yaratt bu efsaneyi kabul etmek kadnlarn gerek biyolo
jik farkllklarn reddetmek ve bu farkllklarn yaratabilecei
sorunlar zme ansn karmak demektir. Aynca zihinlerin
farkl ileme ve buna bal olarak farkl alglama biimlerini de
inkr etmektir.
Erkekler tarafndan belirlenmi olan bu tr kriterlerin kabu
l ayn zamanda kadn beyninin gl, kendi cinsiyetine zg
yeteneklerinin de grmezden gelinmesi anlamna gelir. imdiye
kadar kadnlar i dnyasnda szel ve sosyal yetenek gerektiren
ilere yerletiler. Erkeklerin dnyasna uyum salamaya al
yorduk - ne de olsa kadn beyni uyum salama konusunda ye
teneklidir. Umanm bu kitap hem bizim iin hem de kocalar
mz, oullarmz, erkek meslektalarmz ve arkadalarmz iin
kadn zihni ve kadnlarn biyoloji kaynakl davranlar konu
sunda iyi bir rehber olur. Belki bu kitap erkeklerin bizim dnya
mza uyum salamaya balamalarna yardm eder.
Ofisimde grdm hemen her kadn, "Bir peri gelip di
leinizin ne olduunu sorsa ondan ne istersiniz?" diye sordu
umda, "Mutlu bir hayat, doyurucu bir iliki ve daha az stresle
kendime ayracak daha fazla zaman," yantn veriyorlar. Mo-
dem hayatlarmz -ev ve aileyle ilgilenmek ve almakla geen

ifte vardiya- bu dilekleri ulalmas g hedefler haline getiri
yor. Bu yaplanma nedeniyle bask altndayz. Bizi depresyona
ve gerginlie srkleyen en nemli etken stres. Hayatlarmzda
ki en byk gizem, biz kadnlarn, biyolojik gerekliimiz ve
beynimizin doal yapsyla elimesine ramen mevcut toplum
szlemesine kendimizi neden bu kadar adadmzdr.
1990'larda ve milenyumun balarnda kadn beyniyle ilgili
yeni dnceler ve bilimsel gerekler ortaya kondu. Bu biyolo
jik gerekler kadnlarn toplum szlemesini yeniden gzden
geirmeleri iin gl bir uyarc oluturuyor. Bu kitab yazar
ken beynimde iki sesle savamak zorunda kaldm: biri bilimsel
gerek, dieri politik olarak doru olmakt. Bilimsel gerekleri,
her zaman ho karlanmasalar da politik olarak doru olmann
stnde tutmaya karar verdim.
Kliniimin alndan bu yana binlerce kadmla tantm. Ba
na ocukluklar, ergenlikleri, genlikleri, kariyerleriyle ilgili ka
rarlar, e seimleri, cinsellik, annelik ve menopozlaryla ilgili en
mahrem ayrntlar anlattlar. Kadn beyni milyonlarca ylda de
imemiken kadn hayatnn eitli etaplarndaki modem m
cadeleler atalanmznkilerden gz ard edilemeyecek kadar
farkllamtr.
Artk kadn ve erkek beyinlerinin farkllklaryla ilgili bilimsel
ispatlar bulunsa da yaadmz, birok anlamda kadn zihni iin
Perikles'in altn a. Altn a, yani Aristoteles, Sokrates ve Platon'un a, Bat kltrnde erkeklerin entelektel ve bilimsel
amalar peinde komalarna olanak salayan kaynaklara sahip
olduklar ilk ad. 21. yzylsa kadnlarn benzer bir konum el
de ettikleri ilk a. Sadece dourganlmz zerinde kritik nem
tayan ve daha nce benzeri grlmemi bir kontrolmz oldu
undan deil, ayrca ekonomik anlamda da bamszz. Kadn
dourganl konusundaki bilimsel ilerlemeler bize byk z
grlkler salyor. Artk ne zaman ve nasl ocuk dourmak iste
Kadn Beyninin Gelecei
diimize, ocuk dourmak isteyip istemediimize karar verebili

yoruz. Ekonomik olarak erkeklere bal deiliz ve teknolojideki
gelimeler hem ev hem de i hayatmz bir arada yrtmemizi
kolaylatran bir esneklik salyor. Bu seenekler, kadnlara sahip
olduklar kadn beynini i ve kiisel hayatlarn, dourganlklar
n dzenleme konusunda yeni rnekler yaratma frsat sunuyor.
Kadnlarn, insan topluluklarn deitirecek biyolojik ger
eklii konusundaki bir bilin devriminin ortasnda yayoruz.
Bu deiimin doasn tam olarak kestirmem mmkn deil
ama tahminim geni ayla bakldnda yapmamz gereken de
iiklikler konusunda basit dncelerden daha derin dnce
lere geileceidir. Eer d gereklik insanlarn onu alglayla
rnn toplamysa ancak ona egemen olan bak as deitiin
de deiecek demektir. Kadn beyninin nasl ilediinin, gere
i nasl algladnn, duygulara nasl tepki verdiinin, bakala
rnn duygularn nasl okuduunun ardnda yatan bilimsel ger
ekler kadnlarn gerekliidir. Tam g alma ve kadn bey
ninin doutan gelen yeteneklerini kullanma ihtiyalar bilimsel
olarak aklk kazanmtr. htiyalarnn gz nnde bulundu
rulaca yeni bir toplum szlemesi istemek kadnlarn biyolo
jik zorunluluudur. Geleceimiz ve ocuklarmzn gelecei bu
na baldr.
6 K ~ l:
SeyN ve tlO'RMON TOTtlVlSl
002'DE KADIN SALII NSlYATF (Women's Health

Initiative -WHI) ve Kadn Sal inisiyatifi Hafza alma
lar (Women's Health Initiative Memory Studies -WHIMS) 64 ya

da daha ileri yalardan itibaren alt yl boyunca hormon tedavi
si gren kadnlarn gs kanseri, fel ve bunama konusunda
biraz daha fazla risk altnda olduklarn gsterdi. O andan itiba
ren de kadnlarda hormon tedavisi (HT) kafa kartrc hale gel
di. Doktorlar kadn hastalarna hormon tedavisiyle ilgili verdik
leri neriler konusunda geri adm attlar. Ve tedavinin ortasn
da olan doktorlar ve kadnlar kendilerini ihanete uram his
settiler.
Byk soru hl ortada: Menopozdan sonra hormon almal
m almamal m? Bana gre, kadnlarn bilmek istedikleri, avan
tajlarn risklere ar basp basmad. WHI almalarnda yer
alan kadnlarn ya ortalamalar 64 olduundan ve menopoz
dan 13 yl sonrasna kadar hi hormon kullanmadklarndan
aratrmann sonular 51 yanda menopoza giren ve kendisini
acnacak durumda hisseden bir kadn iin de geerli mi? Ya da
altm ksurlarnda ve aralklarla hormon tedavisi gren bir ka
dn iin? Kadnlar, "Beynim strojen yokluuna alabilecek mi?
213
Eer hormon tedavisi grmezsem beyin hcrelerim korunmasz

m kalacak?" Sorularnn yantlarn bilmek istiyorlar.
WHI almas hormon tedavisi ve kadn beyninin korunma
syla ilgili sorulan yantlamad iin dorudan strojenin etki
lerini aratran baka almalara ynelmek zorundayz.
strojenin beyin hcreleri zerindeki etkisi ve ileyii dii
primatlar ve laboratuvar hayvanlar zerinde yaplan alma
larla youn biimde aratrld. Bu aratrmalar, strojenin be
yin hcrelerinin hayatta kalmalarn, bymelerini ve oalma
larn saladn aka gsteriyor. Kadnlar zerinde yaplan
baka almalar, strojenin yalandka nronlarn gelimesi ve
beyin fonksiyonlarnn korunmas ynnde birok yaran oldu
unu gsteriyor. Bu aratrmalarda hem HT grm hem de
grmemi menopoz sonras kadnlarn beyin taramalan yapld.
Aada saydm blgeler hormon tedavisi grm kadnlarda
yatan kaynaklanan klmeden kurtulmutu: Prefrontal korteks (karar verme ve deerlendirmeyi salayan alan), parietal
korteks (konuma ve dinleme yeteneini kontrol eden alan) ve
temporal lob (duygu ilemcisi). Bu olumlu almalar gz nn
de bulundurulduunda birok bilim insan her ne kadar WHI
ve WHIMS'in bulgularyla elise bile yaa bal beyin gerile
melerine kar koruyucu olarak hormon tedavisinin gzden ge
irilmesi gereken bir seenek olduuna inanyor.
Elli be ya civarnda, menopoz srasnda hormon almaya ba
layan kadnlarn beyinlerinde strojen tedavisinin ne gibi etkileri
olduu zerine yaplm uzun vadeli bir alma olmadmm anla
lmas nemli. 2005 ylnda Fred Naftolin ve Yale'deki meslekta
larnn yapt The Kronos Early Estrogen Prevention Study - KEEPS
(Kronos Erken strojen almas) krk iki ile krk sekiz ya aras
menopoz ncesi ve menopoz dnemindeki kadnlarda hormon te
davisinin etkilerim aratryor. Sonularn 2010 ylnda alnmas
bekleniyor. O zamana kadar karar vermek iin WHI ve WHIMS d
nda hangi organizasyonlarn verdikleri bilgilere gvenebiliriz?
Kadn Beyni ve Hormon Tedavisi
Olumlu tarafta, Baltimore Longitudinal Study of Aging var ABD'de yalanma zerine yaplan en uzun soluklu aratrma,
1958'te balamtr. Bu almann bulgulan HT'nin beyne saysz
yarar olduunu gsteriyor. almalara gre hormon tedavisi g
ren kadnlarn hipokampslerine ve beyinlerinin hafza ve szel
yeteneklerle ilgili blmlerine giden kan daha fazla. Szel ve gr
sel testlerde hi hormon tedavisi grmemi kadnlardan daha ba
arl sonular alyorlar. Hormon tedavisi -projesteron iersin ya
da iermesin- beyin dokusunun yapsnn korunmasna yardmc
oluyor ve yala birlikte gelen klmeyi engelliyor.
Beynin eitli blmleri kadnlarda ve erkeklerde daha hzl
ya da daha yava yalanyor, tpk erken yalarda farkl hzlar
da gelitikleri gibi. Erkek beyninin kadn beyninden daha hzl
kldn biliyoruz. Bu durum zellikle hipokamps, prefrontal korteks ve gyrus yani yz tanmay salayan blge iin
geerli. UCLA'deki aratrmaclar menopoz sonras strojen te
davisi gren kadnlarn daha az depresyona girdiklerini, daha
az sinirlendiklerini ve szel yetkinlik, iitme ve hafza testlerin
de postmenopozda strojen kullanmayan kadnlardan daha iyi
sonular aldklarn ayrca erkekleri de geride braktklarn bul
dular.
Dier tarafta, Illinois niversitesi'ndeki aratrmaclar hi HT
grmemi olan kadmlann beyinlerindeki klmenin hormon te
davisi grm olanlara kyasla belirgin oranda daha fazla olduu
nu ortaya koyuyor. Ayrca bir kadn ne kadar uzun sre hormon
tedavisi grrse beynindeki gri maddenin ya da beyin hcresi hac
minin hormon tedavisi grmemi kadnlara kyasla o kadar daha
fazla olduu da grlyor. Bu olumlu etkiler hormon tedavisinin
sresi uzadka artyor.
Her kadn, elbette ki, ayn bir bireydir ve beyni sadece erkeklerinkinden deil, dier kadmlarmkinden de farkldr. Bu fark
llk bireyler arasnda yaplan beyin karlatrmalarn zorlat
rr. Bu zorluu amann yollanndan biri, tek yumurta ikizlerini
incelemektir. sve'te yaplan ve menopoz sonrasndaki ikizleri

altm be yandan seksen drt yana kadar inceleyen bir ara
trmada ikizlerden birine hormon tedavisi uygulanrken dieri
yllarca hormon kullanmad. Hormon tedavisi gren ikizler s
ze] beceri ve hafza gerektiren testlerde tedavi grmeyen ikizin
den daha yksek puanlar ald. Hormon tedavisi gren ikizlerde
hormon tedavisinin zaman ve tr ne olursa olsun %40 daha az
idrak zayflamas grld.
Kanada'da da Barbara Shervvin yirmi be yldr menopoz
sonrasnda ve rahimin ameliyatla alnmasnn ardndan kadn
larn beyinlerinde strojenin etkilerini aratryor. Aratrmala
rnn sonucunda strojen tedavisinin, ameliyatla menopoza gi
ren ve ameliyatn hemen ardndan strojen tedavisine balatlan
krk be yandaki salkl kadnlarda szel hafzamn korunma
sn salad grlmtr. Ancak ameliyat sonras menopoza
giren daha yal kadnlarda herhangi bir etkisi olmamtr. Bu
bulgular menopozun ardndan strojen tedavisine balanmas
konusunda zamanlamann ok nemli olduuna iaret ediyor.
Sherwin'e gre bu faktr WHIMS'de yaplan almada hormon
tedavisinin bilisel yalanmaya kar koruyucu etkisi olduuna
dair herhangi bir bulgunun neden ortaya kmadn aklyor.
Hormon tedavisinin beyni koruyucu etkisiyle ilgili olarak ya
plan bu yakn tarihli aratrmalarla WHI ve WHIMS'in kart bul
gular, menopoz sonras hormon tedavisi ve kadn beyni konusun
daki ada tartmalardan bir ksmna k tutuyor.
S k S o r u l a n S o r u l a r
M enopozdan geerken beynime ne oluyor?
Menopozun kendisi aslnda sadece 24 saat srer - son det
dneminizden 12 ay sonrasndaki gn. Bunun ardndan postmenopoza, menopoz sonras dneme girersiniz. Bu tek gn s
ren menopoza sizi hazrlayan 12 ay, perimenopoz olarak adlan

drlr. Krk ile krk drt ya arasnda, menopoz gnnden 2 ila
9 yl ncesinde kadn beyni perimenopozun erken evrelerine gi
rer. Bu aamada beyin bilinmeyen bir nedenle strojene daha az
duyarl hale gelir. Yumurtalklar ve beyin arasndaki kesin za
manl iliki bozulmaya balar. Menstrual dngy kontrol eden
biyolojik saat bozulur. Beyindeki bu deiim menstrual dng
de de deiikliklere yol aar ve det dnemleri bir iki gn ge
ya da erken gelmeye balar. Ayrca det dnemindeki kan mik
tarnda da deiiklikler olabilir. Beyin strojene kar az hassas
hale gelirken yumurtalklar baz aylar daha fazla strojen rete
rek bu durumu deitirmeyi deneyebilirler, bu da daha fazla
kan gelmesine yol aar. Beynin strojene olan hassasiyetinin
azalmas scak basmas, aniden ortaya kan sinirlilik hali, dep
resyon ve libido deiimleri gibi aydan aya, yldan yla deien
baka semptomlara da yol aabilir.
Depresyon, perimenopozda artc lde yaygn bir sorun
dur. Ulusal Akl Sal Enstits'ndeki (National Institute of
Mentai Health) aratrmaclar menopozdaki kadnlarn dier ka
dnlara gre %14 daha fazla depresyona girme riski tadn
buldular. Bu risk zellikle perimenopozun son dnemlerinde,
detin kesilmesinden nceki son iki ylda daha fazladr. Bu neden
byle oluyor? strojen deiiminin maksimumda olduu d
nemde normalde strojen tarafndan desteklenen nrokimyasallar ve beyin hcreleri -serotonin hcreleri gibi- rahatszlanrlar.
Perimenopoz depresyonu eer arlarsa strojen terapisiyle te
davi edilebilir. Sonunda, perimenopoz yoluyla yaanan gei s
reci, ar hassasiyetten ani duygudurum deiikliklerine, kolay
tedirgin olmaya kadar beynin strojen ve stres hassasiyetinin de
imesinden kaynaklanan sorunlarla doludur. Depresyon aniden
ortaya kabilir, hatta daha nce hi depresyon geirmemi ve
depresyona girmek iin geerli bir nedeni olmayan kadnlar bile
etkileyebilir.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Bex/ni
Hayattan zevk alamamak, herhangi bir gerek trajedinin ya

anmad durumlarda beyindeki strojen azlndan kaynakla
nyor olabilir. strojen yokluu ruh halini iyiletiren serotonin,
norepinefrin ve dopamin gibi kimyasallarn seviyesinin dme
sine neden olabilir. Rahatszlk hissi, odaklanamama ve yorgun
luk da, gittike uyku uyuyamaz hale gelmek gibi strojen yok
luundan kaynaklanyor olabilir. Perimenopoz dnemindeki
kadnlarn en yaygn ortak sorunlarndan biri de -scak basma
laryla kendini gstersin ya da gstermesin- uyku sorunudur.
nsan hayatnda yeterince uyumamann salkl olduu hibir
dnem yoktur ama krk yam amsanz uykunun nemi iyice
artar. Uyku, beyin iin nemli bir yenileme mekanizmasdr. Ne
yazk ki, perimenopoz srecinde strojen miktarndaki ini
klar kadn beyninin uyku ayarlarn bozabilir. Eer birka
gndr dzgn uyuyamyorsanz herhangi bir eye konsantre
olmanz zorlar; ayrca daha ani tepkiler vermeye ve ok abuk
sinirlenmeye balar, sonradan keke sylemeseydim dediiniz
eyler sylersiniz. Bu dnem ilikileri korumak adna dilinizi
srmay tercih edeceiniz bir dnem olabilir. Benim deneyimle
rime gre, perimenopozdaki btn bu semptomlar strojen, antidepresanlar, egzersiz, diyet, uyku ve destek terapisinden olu
an bir bileimle tedavi edilebilir.
Kadnlar bir kere resmi olarak menopozu atlattlar m beyin
leri azalan strojene uyum salamaya balar. ou kadn iin
perimenopozun rahatsz edici semptomlan azalr. Ne yazk ki
gerekten anssz ufak bir aznlk be yla kadar uzayabilen bir
sre boyunca bu semptomlan ekmeye devam eder. Baz kadn
larda yorgunluk, ruh hali deiiklikleri, blnen uykular, "zi
hinde bulanklk" ve hafza sorunlar ortaya kar, %15'i bulan
bir kesimse menopoz getikten on yl sonrasna kadar uzayabi
len bir sre boyunca scak basmalaryla yaamak zorunda kalr.
Postmenopoz dnemindeki her on kadndan kendilerini k
t hissettikleri ya da depresyona dtkleri zamanlardan; her on
kadndan sekiziyse yorgunluktan ikyetidirler. (Yorgunluktan

ikyeti olan btn kadnlarn tiroidlerini kontrol ettirmeleri
gerekir.) Tm olmasa da baz almalar ksa zamanl hafza gi
bi yaa bal yetilerin menopozdan sonraki ilk be yl boyunca
sonraki yllara nazaran daha hzl gerilediini gsteriyor.
ou vakada, kadn beyni azalan strojen miktarna adapte
olur ve yumurtalklar emekliye ayrlr. Ancak perimenopozdaki
bir kadn ameliyat olup yumurtalklarn ve rahmini aldrrsa bu
ara dnemi yaamadan dorudan menopoza geer. Testostero
nun ve strojenin bu ani kayb, enerjinin, zgvenin ve cinsel is
tein azalmas gibi semptomlar yaratabilir, ok ciddi uyku sorun
larna ve scak basmasyla birlikte gelien duygudurum deiik
liklerine yol aabilir. Tam histerektomi yaptran kadnlarn ou
bu sorunlar nekahet dneminde strojen tedavisi grerek, hatta
strojen tedavisine ameliyattan nce balayarak zebilirler. Er
ken strojen tedavisi Barbara Shervvin'in almalarnn da gs
terdii gibi zellikle hafzann ilevini korumak asndan nem
li olabilir.
Beynim iin hormon alm ah mym? Kalp krizi ve gs kan

seri riskini azaltm ak iin ne yapabilirim?
Artk ou doktor perimenopoz ya da postmenopozdaki her
kadnn kendi belirtilerinin sesini dinlemesi gerektiini dn
yor. Birok kadnda hormon tedavisi, zellikle strojen ykle
mesi, ani duygudurum deiikliklerinin ortadan kalkmasna,
hafzann korunmasna ve zihinsel odaklanmaya yardmc olu
yor. Baz kadnlar strojen tedavisinin onlar yeniden zeki yap
tn, zihinlerini keskinletirdiini sylyorlar. Baz kadnlarsa
det dnemi kanamalar, kramplar, gslerde ar hassasiyet
ve kilo almak gibi tedaviyi kesmelerine yol aabilecek rahatsz
edici yan etkiler bildiriyor.
yleyse bugn HT ile ilgili verilebilecek en iyi t ne? G
da ve ila Dairesi (The Food and Drug Administration) meno
poz semptomlarndan ikyeti olan kadnlara, mmkn olan

en az miktarda hormonu mmkn olan en ksa sre boyunca al
malarnn en gvenli yol olduunu sylyor. Uluslararas Me
nopoz Dernei Ynetim Kurulu'nun (Executive Committee of
the International Menopause Society) yaynlad bildirgedeyse,
WHIMS'in yapt almann menopoza gei dnemindeki ka
dnlan iermedii gerekesiyle, doktorlara daha nceki tedavi
biimlerini deitirmemeleri, kadnlarda hormon tedavisine de
vam etmeleri ve hormon tedavisine balattklar hastalarnn te
davisini kesmemeleri neriliyor. Yale niversitesi'nden Fred
Naftolin gibi baz Amerikal aratrmaclarsa, doktorlar nlem
olarak strojen kullanma ansn kadnlarn ellerinden alabilece
i iin endieliler. Fred Naftolin yle diyor:
"Menopoz semptomlar strojen yetersizliinin gsterge
leridir ve zamannda nlem alma fikrini dnmemiz ge
rektii konusunda bizi uyarrlar. Amerika'da strojen
araclyla menopozun komplikasyonlarnn nne geilebilmesinde durduumuz yeri gzden geirmeli ve ka
dnlarn hak ettikleri bilimsel tedaviyi grmelerini sala
malyz."
Baz aratrmalar, eer menopozunuzun zerinden alt yl ge
tiyse mdahale ansnz yitirmi olacanz ve HT'ye kesinlikle
balamamanz gerektiini gsteriyor. Sonu olarak, her kadnn
hormon tedavisinde uzmanlam bir doktorla kendisi iin geer
li olan riskleri ve yararlar tartmas gerekli. Otuz yllk bir
hormon tedavisi uzman olan Rogerio Lobo, hormonlarn uygun
miktarlarda kullanmnn kalp hastalklar ve gs kanseri riski
ni azaltacann altn iziyor. "Hormonlarn uygun kullanm;
menopoz semptomlar gsteren gen ve salkl kadnlara dk
dozlarda hormon verilmesi ve mmkn olan en ksa zamanda sa
dece strojen tedavisi uygulanmasdr."
220
Eer yaam kalitenizi etkileyen semptomlarla bouuyorsa

nz, beyninizin bu gei dnemini atlatabilmesi iin birka yl
lk bir hormon tedavisi fikrini gzden geirmelisiniz. Bu bir ki
ilik meselesi deildir, hormonal gei srecinde iyi olabilmek
iin tbbi yardma ihtiya duyan byk bir kadn grubunun
iinde olmanz zayf olduunuz aniamma gelmiyor. Ayrca,
bugn vereceiniz kararn sizi nnzdeki krk yl boyunca be
lirli bir tedaviye sadk kalmak zorunda brakacan da dn
meyin. Menopoz gei dnemini atlattktan sonra HT'ye de
vam etmek isteyebilir ya da istemeyebilirsiniz. Her gn yeni bi
limsel bulular ve rnler piyasaya kyor. la firmalar ka
dnlarn gslerini, kalplerini, rahimlerini ve damarlarn ris
ke atmadan kemiklerini ve beyinlerini koruyacak strojene
benzer bir ila yaratabilmek iin kran krana bir yar iindeler.
Ayrca hormonal olmayan ve alternatif tbbn nerdii -egzer
siz yapmak, SSRI, soya, protein, dk kalorili diyetler, E ve B
vitamini karmlar, akupunktur, meditasyon gibi- size yar
dmc olabilecek yntemler de var. En akllca hareket, bilgi
edinmeye devam etmek ve her on iki ayda bir verdiiniz kara
r gzden geirmek.
Eer HT'ye karar verirseniz, deneme yanlmayla geecek bir
dneme hazrlann. Tepkiler byk lde kiiden kiiye dei
ir, bu nedenle farkl yntemleri denemeniz gerekecektir. Baz
doktorlar yumurtalklarnzn rettiine ok benzeyen hormon
lar olan "bio-identical" hormonlarla balamay tercih ederler.
Bu hormonlar herhangi bir nedenle kendinizi daha iyi hissetme
nizi salamazsa farkl trde hormonlar konusunda doktorunu
za danmaksnz; baz kadnlar sentetik hormonlar, ilalar, jeller ya da enjeksiyonlarla daha rahat ederler. Yine de kendinizi
iyi hissetmezseniz sakn pes etmeyin. Doktorunuza alternatifle
ri ve hormonlarnza ek olarak kullanabileceiniz, semptomlar
nz sonraki bir ya da iki yl boyunca geirecek Effexor, Zoloft,
Prozac gibi serotonin salglanmasn salayan ilalar, ifal bit
kileri ve rahatlama terapilerini sorun, iin asl u ki, kendi vcu

dunuzu en iyi siz bilirsiniz. Semptomlarnzn size yol gster
mesine izin verin. Her eyden nce, aratrmalarn gittike iler
ledii gz nnde bulundurulacak olursa, hangi tedaviye de
vam ediyor olursanz olun seeneklerinizi her yl doktorunuzla
tartn. Doum gnnz civarnda bir tarihi randevu tarihi ola
rak belirlemek en iyisidir, bylece kolay unutmazsnz.
Bilim insanlar, WHI ve VVHIMS'in almalarnda hormon
tedavisi gren kadnlarn kalp krizi, demans ya da fel geirme
lerine, yalanmakta olan damarlarn, zellikle kalp ve beyin da
marlarnn zerine -bu kadnlarn birou sigara kullanyordustrojen binmesinin neden olduuna inanyorlar. Eer hormon
tedavisine karar verirseniz kan basmanz dk tutun, sigara
kullanmayn, haftada en az 60 dakika kardiyovaskler egzersiz
ler yapn, kolesterolnz dk tutun, yiyebileceiniz kadar
sebze yiyin, vitamin aln, stres seviyenizi drn ve sosyal
desteklerinizi artrn
Bugn birok kadnn hormon tedavisiyle ilgili asl endiesi
beyin ilevleri deil, kilo almak. Yaplan anketlerde kadnlar
hormon tedavisini brakmalarnn balca nedeni olarak kilo al
may gsteriyorlar. tahmz hipotalamus kontrol eder. Meno
poz srasnda beynin bu blgesinde birok deiiklik olduun
dan baz bilim insanlar itah kontrol eden hcrelerin de azalan
strojen seviyesinden etkilendiini tahmin ediyorlar. Hormon
tedavisinin kilo almaya neden olup olmadn ortaya karmak
iin Norveli aratrmaclar hormon tedavisi gren ve grme
yen krk be ile altm be ya aras on bin kadn zerinde bir
aratrma yaptlar. Aratrmalarn sonucu kilo almann ya da
vermenin hormon tedavisiyle ilgisi olmadn gsterdi. Bunun
yerine, kilo alma sebebinin kadnlarn diyetlerinde ve fiziksel
aktivitelerinde grlen deiiklikler olduu ortaya kt. Kilo al
maya yol aan her iki deiimin de hipotalamusun menopoz
dneminde geirdii deiikliklerle ilgisi olabilirdi.
222
H o r m o n T e d a v i s i y l e lgili i r Not:
s t r o j e n - p r o j e s t e r o n l a ya da
projesteronsuzunu bilmek nemli: Projesteron olmakszn sadece strojene
dayanan tedavi, sadece histerektomi yaptrm postmenopoz d
nemindeki kadnlara uygundur. Hl rahmi olan kadnlara uygu
lanan projesteron ieren hormon tedavileriyle ayn ey deildir.
Arada nemli bir fark var: Projesteron ieren HT, strojenin rahim
yollarna ylmasn ve kanser hcreleri oluturmas ihtimalini
engeller. Projesteron, strojenle birlikte hap olarak ya da vajinal
jel yardmyla alnabilir. Ancak projesteron ayn zamanda stroje
nin kadn beynindeki baz olumlu etkilerini engeller. Rahimde, is
tenmeyen hcrelerin bymesini engelledii gibi beyindeki yeni
balantlarn da bymesini engelliyor gibi grnmektedir. So
nu olarak, beynin projesteron ieren HT'den salad yararlar
elikilidir. Eer bir kadn, rahmi olmad iin sadece strojen
kullanabiliyorsa, strojenin menstrual dngsnn en iyi zaman
larnda yaad btn nimetlerinden srekli olarak yararlanabi
lir, hem de PMS'ye yol aan projesteron olmakszn. Projesteronu
tolere edemeyen ama hl rahmi olan kadnlar rahimlerinde biri
ken hcreleri Ama ve Kazma (Dilation & Curettage) adl operas
yonla aldrabilir, hcrelerin yeniden birikmediinden emin olmak
iin de yllk vajinal ultrasonlar ektirebilirler. ok dk miktar
larda strojen ieren hormon tedavileri gren kadnlarn hl ra
himleri olsa bile ounlukla projesteron kullanmalar gerekmez.
Kadn beyni zerinde yalanmann belirgin etkilerinin g
rlmeye balamas menopozdan yllar sonrasna denk gelir. Ba
z hafza zayflamalar elli ya gibi erken bir yata balayabilir
ama bunlar ounlukla rahatsz edici lde olmaz. Hormon te
davisi bunu yavalatabilir ya da yavalatmayabilir. Yalanmay
la ilgili sre ounlukla kan miktarnn ve vcudun hasarlar
onarma yeteneinin azalnasm da ierir.
Artk strojenin beyindeki kan damarlar iin salkl olduu

aka biliniyor. California niversitesi'ndeki aratrmaclar, s
trojenin beyindeki kan damarlarnda enzim retilmesi konu
sundaki etkinliini ispatladlar. Bu ispat, bir ihtimal, menopoz
ncesi dnemdeki kadnlarn kendileriyle ayn yataki erkekler
den daha az fel geiriyor olmalarnn aklamas olabilir.
Pennsylvania Pittsburgh ocuk Hastanesi'de yaplan aratr
malar yaralanma sonrasnda len hcrelerle ilgili olarak da cinsiyetleraras farkllklar olduunu ortaya koydu. Beyin hcrele
rinin oksijen mahrumiyetinden sa kmalarn salayan bir
molekl olan glutatyon seviyesi kadnlarda beyin hasar grdk
ten sonra da sabit kalr ama erkeklerde daha fazla beyin hcre
sinin lmne yol aan %80'lik bir azalma grlr. Cinsiyet
merkezli biyolojik ablonlara bal olarak kadn ve erkek beyin
lerindeki hcrelerin farkl biimlerde lyor olmalar kadnlarn
erkeklerden uzun yaamalarnn aklamas olabilir.
Cinsiyet farkllklar yalanmakla ilgili baka srelerde de or
taya kar. rnein strojen ve projesteron beyindeki blmler
arasndaki balant kablolarn onarmaya ve korumaya vardm
ediyor gibi grnmektedir. Beynimiz yalanp vcudumuz bu
balantlan onarmay braktnda beynimizdeki beyaz madde
azalr ve beynimiz bilgileri daha yava iler ya da hi ilemez ha
le gelir. Sonu olarak, baz sinyaller gszleir, yol deitirir ve
yalanan beyinlerimiz iyice zorlanmaya balar.
Yalanmayla beraber belirgin lde yavalayan srelerden
biri de hatrlama sistemidir. Unutkanlk, yalanan beyinlerde
herhangi bir hastaln yol at hasar ya da bunama olmasa bi
le yaygn olarak grlr. Alzheimer beyin hcrelerini yok eden
ve beynin ilemesini engelleyen demans hastalklarndan biri
dir. Alzheimer beyinde yapkan plakalar oluturur, beyin hc
relerinin birbirleriyle iletiim kurabilme yeteneklerini azaltr ve
en sonunda onlan ldrr. Her ne kadar erkeklerin yalanmay
la balantl hafza sorunlar yaama ihtimalleri kadnlardan da
224
ha yksekse de, grne gre postmenopoz dnemindeki ka

dnlar Alzheimer hastaln gelitirme konusunda erkeklerden
3 kat daha fazla risk altndalar. Bilim insanlar henz bu cinsiyetleraras fark tam olarak anlayamyorlar ama bunun erkek
beyninin HT tedavisi grmeyen kadnlara kyasla daha fazla
testosteron ve strojene sahip olmasyla ilgili olabileceini d
nyorlar. Alzheimer'n hayvanlarda grlen tr zerinde
yaplan deneyler de bu hayvanlarn strojen seviyelerinin yeter
siz olduunu ortaya koyuyor. Yine de, diilerin daha uzun ya
adklar gz nnde bulundurularak hesaplamalar deitirildi
inde bile kadnlarn bu hastal gsterme oranlarnn neden
hl daha yksek kt gizemini koruyor.
Aratrmalar strojen terapisine menopozun erken dnemle
rinde, nronlar salklyken balamann Alzheimer riskini azalt
tn gsteriyor. Ne var ki, Alzheimer bir kere baladktan sonra
ya da menopozdan onlarca yl sonra hormon tedavisine geilmi
se tedavi bir yarar tamyor. Hayvanlar ve insanlar zerinde ya
plan almalar ayrca strojenin kadnlarda bunama belirtilerini
geciktirme ve beynin yalanmasn yavalatma etkileri de olabile
ceini gsteriyor. strojen terapisinin baz Alzheimer trlerinin
engellenmesine yardmc olabilecei fikri ekici olsa da henz is
patlanabilmi deil.
Kadnlar iin -menopoz dnemini gemi olsalar bile- sos
yal adan aktif kalmak ve desteklenmek tek bana yaamann
ve yalanmann stresini ortadan kaldrmann en nemli yolla
rndan biri. Kadnlar strese erkeklerden farkl tepki veriyor ve
bakalarnn desteinden daha fazla yarar salyorlar.
Birok aktivite beyindeki yalanma belirtilerini geciktirebilir.
Johns Hopkins niversitesi'ndeki aratrmaclar altm be ya
zerindeki kadn ve erkekler arasndan en geni aktivite yelpaze
sine sahip olanlarn en az bunayanlar ve hafzalaryla en az sorun
yaayanlar olduklarn kefettiler. Yrmek ya da bisiklete bin
mek gibi fiziksel egzersizler kadar, kart oynamak gibi zihinsel eg
zersizler de hafza sorunlann nlemeye yardma oluyor. Vcutlanmz yalandka eitli seviyelerde aktif kalmak nemlidir ve
bu aktivitelerin younluu deil de eitlilii anahtar olabilir.
B e y i n d e i r T k e n i f ) h a :
T e s t o s t e r o n Kayb
Ne yazk ki strojen kayb menopoz dneminde beyinde ger
ekleen tek kayp deildir. Elli yama gelindiinde birok kadn
vcudundaki testosteronun neredeyse %70'e yaknn kaybeder.
Bunun tek nedeni menopoza girildiinde yumurtalklarn testos
teron retimini azaltm olmas deildir. Kadnlarn dourganlk
larnn devam ettii dnemde androjen ve testosteron oranlarnn
%70'e yaknn DHEA pre-hormonu ad altnda reten adrenalin
bezleri de retimlerini byk lde azaltp "adrenopoz" ad ve
rilen bir hormonal gei srecini balatrlar. Menopozdan sonra
adrenalin bezleri azalan retimleriyle bile olsa kadniann andro
jen ve testosteronlarnn %90'n tedarik eder. Aslnda adrenalin
bezlerindeki bu retim azalmasn krkl yalarda baz adrenal
hcreleri ld iin hem kadnlar hem de erkekler yaarlar. Elli
yama gelindiinde erkekler de adrenalin bezlerinden gelen tes
tosteronlarnn yansn ve testislerinin genken rettii testostero
nun %60'm kaybetmilerdir. Bunun sonucunda erkeklerin de cin
sel istekleri yllar getike azalr. Testosteron, beyinde cinsel arzu
nun uyanmas iin gerekli olduundan menopoz sonrasnda ka
dnlarda testosteron retiminin azalmas kadnlarn cinsellikle
ok az ilgili olmalanna ya da hi ilgili olmarrtalarna yol aabilir.
Erkekler, yetikinliklerinin byk ksmnda kadnlardan on
ile yz kat arasnda deien miktarlarda daha fazla testosteron
retirler. Kadnlarn 20 ile 70 pikogram arasnda deien testos
teron seviyelerine kar erkeklerinki 300 ile 1.000 pikogram ara
snda deiir. Erkeklerin testosteron oran yirmi be yandan iti
baren ylda %3 orannda azalsa bile orta yaa geldiklerinde 350

civarnda kalr. Erkeklerin cinsel arzu duymak iin ihtiya duy
duklar testosteron oram mililitrede 300 pikogramdr. Kadnlar
da cinsel istei uyandrmak iin ok daha az miktarda testoste
ron gerekir ama yine de beynin cinsellik merkezini tetikleyecek
kadar olmaldr. Kadnlar en yksek testosteron oranna 19 ya
ndayken sahip olurlar ve krk be-elli yana geldiklerinde bu
oran %70 azalarak onlar ok dk testosteron seviyeleriyle ba
baa brakr. Bu d sonucunda ayn benzini biten bir araba gi
bi, beynin cinsellik merkezi hipotalamus da cinsel arzuyu ve va
jinal hassasl uyandrmas iin gereken kimyasal yakt bula
maz. Cinsel arzunun fiziksel ve zihinsel motorlar durmutur.
Kadnlarn cinsel ilgileri ve performanslaryla ilgili ikyet
ler hemen her yata yaygndr. Her on Amerikal kadndan dr
d -neredeyse yans- cinsel hayatlanmn eitli ynleriyle ilgili
olarak mutsuzdur ve krk ile elli yalan arasnda bu rakam
10'da 6'ya kadar ykselir. Kadnlarda perimenopoz dneminde
ve menopoz srasnda en yaygn ikyetlerden biri orgazma
ulamakta zorluk ekmek, cinsellie olan ilginin azalmas, zayf
orgazmlar ve fiziksel ya da cinsel nitelikli dokunularn rahatsz
etmesidir. Milyonlarca kadn cinsel isteklerinin aniden yok ol
duunu grr. Aratrmaclar dnyann her yerinde benzer du
rumlara rastlarlar. Cinsellie olan ilgideki bu azalmann biyolo
jik nedeni tamamen beyindeki hormon deiiklikleridir. Yu
murtalklardan gelen strojen, projesteron ve testosteron akm
lar artk sona ermektedir. Ergenlik dneminde balayp otuzlu
yalarn bana kadar yksek seviyelerde devam eden, adrena
lin bezleri ve yumurtalklar tarafndan retilen androjen ve tes
tosteron otuzlu yalarda %2 orannda azalmaya balar. Yetmi
li, seksenli yalara gelindiinde yirmili yalarda sahip olunan
orann geriye sadece %5'i kalmtr. Kadnlarda cinsel istek
otuzlu yalarnda azalmaya balar ve zellikle yumurtalklarn
aldran kadnlarda kanlmazdr.
Kadnlarda cinsel iliki oran da krkl ve ellili yllarndan iti

baren azalr. Menopoz dneminde cinsel bir partner olan kadn
lar ilikiye girmeye devam ederler. Huzurevlerinde yaplan
aratrmalar yetmili yalardan doksanl yalara kadar kadnla
rn drtte birinin hl mastrbasyon yapmay srdrdklerini
gsteriyor. Cinsel istei azalm olup bu istei artrmak isteyen
lere, jeller, ilalar ya da kremler yardmyla testosteron orann
genliklerindeki seviyeye ekmek yardmc olabilir.
Birok kadn bu tr sorunlardan ikyeti olmasna ramen
yakn zamana kadar tbbi evreler kadnlardaki testosteron
azalmasna kayda deer bir ilgi gstermiyor; aksine doktorlar,
geleneksel olarak erkeklikle badatrlan bu hormonu alan ka
dnlarn yzde tylenme, saldrganlk ve sesin kalnlamas gi
bi erkeksi zellikler gelitirmesinden korkuyorlard. Byk l
de bu varsaymlar nedeniyle, yakn zamana kadar, kadnlar
da testosteron seviyesinin ok dmesinin yaratt ciddi sorun
lara odaklanan aratrmalar neredeyse hi yaplmyordu.
Ci n s e l i k y e t l e r l e i i gn Ne y a p m a l v e
Nas l y a r d m f l l m a l ?
Feminist ve cinsel devrim dnemlerinde ve sonrasnda yeti
enler ateli, tutkulu, tatmin edici seksin kadnlarn hakk oldu
una inanrlar. Son yirmi otuz yl ierisinde eski moda, batan
karlmaya ya da bir bardak ikiyle gevetilmeye ihtiya duyan
geleneksel kadn figrnn yerini cinsellie ak, kolay tahrik
olan, ava kadn modeli ald. Ama bu kadn da tpk kendisin
den nceki avc kadn gibi tamamen kurgu bir karakter. Ne ya
zk ki, birok kadn menopozun balangcna geldiinde iyi sek
sin sadece bulunmas zor deil, fiziksel anlamda meydan oku
yucu, imknsz ve zevksiz olduunu kefeder. Kendimizi ani
den cinsel gdmzn azalmasyla ya da tamamen kaybolma
syla kar karya buluruz, tahrik olmakta zorluk ekeriz ve or

gazm olamayz - fiziksel deiiklikler artc ve endie verici
olabilirler. Kliniimde her gn bu sorunlarla uraan kadnlar
gryorum. Hastalarm kadnlarn cinsellikleriyle ilgili -hor
monlar nedeniyle nasl kiiden kiiye deitii ve bir kadnn
hayat boyunca hangi aamalardan geerek ne tr sorunlar ya
ad gibi- konularda bilgi sahibi doktorlar bulmakta zorluk
ektiklerinden yaknyorlar. Bugn dahi tp fakltelerinde ka
dnlarn cinsel gdleriyle ilgili bir ders yer almyor.
Kadn vcudunun belin altndaki blm zerinde uzmanla
m olan jinekologlar bile cinsellikle ilgili sorular olan kadnlara
verecek ok az yanta sahipler ve ounlukla gsterdikleri semp
tomlar iin fiziksel aklamalar getiremiyorlar. Bunun sonucunda,
btn bu sorunlar "yalanma srecinin bir paras" diyerek kesip
atyor ve bir kadnn ilikileri ve yaam kalitesi konularnda oyna
yabilecekleri rol grmezden geliyorlar. Psikiyatrlar ve evlilik te
rapistleri de yardm etmek konusunda aym lde hazrlksz. B
tn sorunun kafann iinde -ilikilerde yaanan stresin ve yakn
laamama sorununun bir sonucu- olduunu dnme eilimin
deler. Bu tr sorunlara klasik zm nerisi psikanaliz olmutur,
kadm yedi ila on yl boyunca koltua yatrr ve doal olmayan
"frijitliinin" ya da cinsellie gsterdii "psikolojik direncin" ne
denlerini ararlar. Bu yaklam da ounlukla yanltr nk haya
tn bu dneminde bu duygulann nedeni psikolojik gerilim deil,
kadnn hormon deiikliklerine verdii normal biyolojik ve psi
kolojik tepkidir.
Kadn cinselliini yeniden yaplandrmann bir yolu testoste
ron terapisidir. Aratrmaclar bu tedavinin ie yararln on
yllar nce kefettiler ama ABD'deki tp bilimi, bu bilgiyi genel
likle unutmay ya da grmezden gelmeyi tercih etti. Krk yl n
ce, 1970'lerde Chicago niversitesi'ndeki doktorlar bir deneyde
gs, kanseri olan kadnlara yksek miktarda testosteron ver
diler. Testosteronun kadnlarda kanseri glendiren strojen
miktarn dreceini dnyorlard. Drmedi, ama de

nekler cinsel isteklerinde ve orgazma ulama kabiliyetlerinde
inanlmaz bir ykseli yaadlar. Ayn etki 1980'de McGill niversitesi'nden Barbara Sherwin tarafndan da tespit edildi. Sherwin yumurtalklar alnm kadnlarn bir ksmna testosteron
terapisi uygulad. Hormon verilmeyenler cinsel isteklerinde b
yk azalma olduunu bildirdiler. Testosteron tedavisi grenle
rinse cinsel istekleri ksa srede geri geldi.
Aratrmalar, kadnlardaki cinsel bozukluklarla ilgili olarak
sonunda beynin zevk ve arzuyla ilikili merkezlerine ynelik te
rapilere younlayorlar. Ve ie yarar grnen tedavi -testoste
ron yklemesi-sonunda kabul grmeye balad. Getiimiz yl
larda testosteron yklemeleri erkekler iin son derece yaygn te
davilerdi. Oysa doktorlar kadn hastalanna testosteron ieren
jel, krem ya da bantlar nermeye balayal ok az bir zaman
oluyor. Ben kadnlara 1994 ylndan beri testosteron yklemesi
ieren reeteler yazyorum ve sonularn byk lde olumlu
olduunu syleyebilirim.
Kadnlar cinsel isteklerinin azaldndan ikyet ettiklerinde
testosteron terapisi ounlukla cinsel isteklerinin eski seviyesi
ne dnmesini salyor. Testosteron yererek bir kadnn mastr
basyon ihtiyacn oaltabileceimizi ve orgazma ulaana kadar
geen sreyi ksaltabileceimizi biliyoruz ama bu onun cinsel
partnerine olan ilgisinin artaca anlamna gelmiyor. Testoste
ron, baz kadnlarn cinsel isteklerini byk lde artrabilir
ama bir zamanlar dndmz gibi, kadnlarn cinsellie
olan ilgilerini artracak her derde deva bir ila olmayabilir de.
Erkekler bile testosteronun ya da Viagra'nn ila firmalar tara
fndan vaat edilen mucizevi ila olmadn kefediyorlar. Yine
de llmesi zor olacak kadar dk seviyelerde testosteron
oranna sahip olmann erkeklerde ve kadnlarda cinsel ileyi
bozukluuna yol at konusunda phe yok. Bu sorun her iki
cinste de hormon tedavisiyle zlebilir. Cinsellie olan ilgileri
nin azaldndan yakman kadnlar -ister perimenopozda ister

postmenopozda olsunlar- birok doktorun hastalan erkek olsa
hi dnmeden yazacaklar testosteron tedavisini denemeyi
hak ediyorlar.
Beynin cinsel merkezlerine etkisinin yan sra, testosteron zi
hin abukluunun, kas ve kemiklerin gelimesine de yardma
oluyor. Olumsuz taraftan bakarsak, salann incelmesine, akne
ye, vcut kokusuna, yzde kl kmasna ve sesin kalnlamas
na neden olabiliyor. Ama testosteronun beyindeki etkileri -a r
tan zihinsel odaklanma yetenei, daha iyi bir ruh hali, daha faz
la enerji ve cinsel istek- testosteron alan birok kadnn ve erke
in riskleri kabullenmeye hazr olduklarn sylemelerinin ne
deni.
eK-2:
geyNi v(2 p o s t p a r t u m
(fitfMikeisiK ON^^i)
ep^e^yoN
ER ON KADIN beyninden biri, doumun ardndan bir

yl boyunca depresyona girer. Bir nedenle, kadnlarn bu
%10'luk ksm, doumda yaanan byk hormonal deiiklik

lerin ardndan kendisini dengeleyemeyen bir beyne sahip olur.
Hamilelik sonras psikolojik deiiklikler annelik hznnden
psikoza kadar uzanan bir dzlemde kendilerini gsterirler.
Virginia Commonwealth niversitesinden Ken Kendler, ka
dnlarn cinsellik hormonlarna gsterdii tepkileri belirleyen
ve zellikle hamilelik sonras depresyona girme riskini artran
genler olabileceini kefetmitir. Kadnlarn hayatlarnn farkl
dnemlerinde de majr depresyona girme risklerini artran bu
genler erkeklerde aktif deildir, nk erkekler bu genlerin ha
rekete gemesi iin gerekli olan byk hormonal deiimleri
yaamazlar. Kendler'in bulgulan strojen ve projesteronun
duygudurum deiimlerine, zellikle hamilelik sonras dep
resyon yaayan kadnlara yardmc olabileceini de ortaya ko
yuyor.
233
Kadnlarn bu %10'luk ksm hamilelik sonrasnda eitli ne

denlerle depresyona girer. Beynin stres yant hamilelik srasn
da "krlmtr"; doumdan sonra aniden geri gelir. Kadnlarn
%90'nda beyin strese karlk vermek iin kulland normal
sistemine dnebilir ama baz kadnlar bunu yapamazlar. Bu ka
dnlarda beyin hiperaktif tepkiler vermeye balar ve stres hor
monu olan kortizol ar miktarda retir. Kadnn korku reflek
si artar, en ufak eyleri bile byk problemler olarak grmeye
balar. Bebei konusunda an ihtiyatl olur, hiperaktiftir ve ge
celeri bebei besledikten sonra uykusuna geri dnemez. Gece
gndz ortalkta bir aa bir yukar dolar. Kendisini ok yor
gun hissetse bile parmandan prize taklm, srekli elektrik
akm alyor gibidir.
Hamilelik sonras depresyon ihtimalini gsteren belirtiler ara
snda daha nce yaanan bir depresyon, hamilelik srasnda yaa
nan depresyon, duygusal destein yetersizlii ve ev ortamnn
ar stresli olmas saylabilir. Hamilelik sonras depresyon gei
ren kadnlar aynca yeni annelik kimlikleriyle ilgili sorunlar da ya
arlar. Birey olarak kimliklerini kaybettiklerini hissederler. ocu
un sorumluluklarndan an yorulurlar. Partnerleri tarafndan
terk edildikleri, yalnz brakldklar ve destek vereceklerini syle
yen bakalarnn yeterli destek vermedii hisleriyle bouurlar.'
ocuklarnn leceiyle ilgili mantksz endieleri vardr ve em
zirmekle ilgili sorunlar ekerler. "Kt bir anne" olduklarn d
nrler ama asla ocuklarn sulamazlar. Birok kadm duygulan hakknda konumakta gnlszdr ve sorunlarm hastalktan
ok karakterlerindeki zayflklara balar. Eleriyle eitliini koru
ma sava verir ve babay ocuun bakmna dahil etmeye alr.
Ebeveynlie geie ounlukla depresyon ve stres elik eder.
Yepyeni bir gereklik ve tamamen farkl bir hayat olduundan
bu deneyim tarafndan sarslmak anlalabilir bir durumdur.
Buna ek olarak annelerin yaad kkl hormon deiiklikleri
gerei alglay biimlerini bir yldan az bir zaman diliminde
Kadn Beyni ve Postpartum (Hamilelik Sonras) Depresyon
defalarca deitirir. Depresyona ve strese ak olan kadnlar bu

deiimleri dengelemekte zorluk ekebilirler. Eer kendinizi
dengelemekte zorluk ekiyorsanz, grltc bir ocuk ve uy
kusuzluk da depresyona kar sizi savunmasz klabilir. Baz ka
dnlar iin bu gerilim ykl duygular, doumdan on iki ay son
rasna kadar ortaya kmayabilir.
Daha da kts hamilelik sonras depresyonun belirtileri ge
nellikle gizli kalr. Kadnlar, ocuklarnn doumundan dolay
ok mutlu olmay bekledikleri halde mutlu olamadklar iin
utan duyarlar. Hamilelik sonras depresif ruh hallerinin hormon
deiiklikleri, yeni bir kimlik, emzirmek, uyku, ocuk ve ein et
kileriyle ekillenen karmak yapsn anlamak nemlidir.
Baz bilim insanlar emzirmenin baz kadnlarda hamilelik
sonras depresyona engel olabileceini dnyorlar. St salg
lanmas srasnda kadnlar dk oranda nroendokrin salglar
lar ve ocuun kar karya olduu tehditler dndaki stres
kaynaklarna gsterdikleri tepkiler azalr. Geerli stres kaynak
laryla hayal rn stres kaynaklarn ayrt edebilme yetenei
zellikle evlat edinilen ocuklarla anneler arasndaki ilikide
kendini gsterir ve stres kaynaklarm doru yarglayamamak
da hamilelik sonras depresyonun geliimiyle dorudan balan
tl olabilir.
yi haber, tedavinin mmkn ve olduka etkili oluudur.
Duygudurumu iyiletirmeyi ve kiinin kendisini iyi hissetmesi
ni salayan serotonin gibi beyin kimyasallar doumdan sonra
dk seviyelerde olur ve hamilelik sonras depresyonu yaa
yan beyinlerin bu kimyasallardan yana aklar vardr. lalar ve
hormonlar annelerin beyinlerinin normale dnmesine yardma
olur. Hamilelik sonras depresyon konusunda uzman doktorla
rn nerisi, genelde -ciddi belirtiler gsteren kadnlar iin- antidepresanlara ek olarak destekleyici konuma terapisi gibi teda
vi yntemlerinin kullanlmasdr.
eK -3:
KtffMN eyN V
c i f s e k eiisiMise^
NSEL ELMLER KADIN beyninde nasl oluurlar? Ka

dn beyninde bireysel yetenekleri ve davran biimlerini
belirleyen birok etken yer alr. Genetik farkllklar ve fetsn

beyninin gelitii dnemde maruz kald hormonlar kadn
beyninin ke talandr. Hayat deneyimleri, bireye zg beyin
devrelerini etkileyerek bireysel farkllklarn ortaya kmasna
yol aar. Cinsellikle ilgili farkl bir eilim de, kadnlarn kendi
cinslerinden holanmalardr. Bu eilimin, kadn nfusunun
%5'i ile %10'u arasnda deien bir ksmnda grld tahmin
edilmektedir.
Kadn beyninde kendi cinsine ilgi duymasna yol aacak
balantlarn oluma ihtimali erkelerinkinin yans kadardr. Bu
nedenle erkeklerde ecinsellik oran kadnlara gre iki kat daha
fazladr. Biyolojik olarak genetik farkllklar ve maruz kalman
hormonlar hem erkek hem de kadnlarda, ecinsellie yol aan
etmenlerdir ama bu durumun kkenleri kadnlarda erkeklerde
olduundan farkldr. Heteroseksel ve homoseksel beyinlerin
farkllklar zerine yaplan almalann ou erkekler zerinde
yaplmtr, kadnlarla ilgili almalar ancak yakn tarihten iti
237
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadn Beyti
baren karmza kar. Kadnlarda cinsel tercihler erkeklerin ak

sine genellikle sre ierisinde belirlenir ve kadnlarn ou sa
dece ecinsel deil biseksel olduklann bildirmektedir. Psikososyal almalar ecinsel kadnlarn ecinsel erkeklere kyasla
daha fazla zgvenleri olduunu ve daha iyi yaam standartla
rna sahip olduklann gstermitir.
Bunun balca nedeni ecinsel bir kadn olmann ecinsel bir
erkek olmaktan daha kolay olmas olabilir.
Cinsel ynelimler beynin bilinli bir etiketlendirme tercihinin
sonucu olarak deil, beyindeki balantlar nedeniyle ortaya kar.
Aileler ve ikizler zerinde yaplan birok alma erkeklerde ve
kadnlarda cinsel eilimleri belirleyen genetik faktrlerin varl
na dair ak deliller ortaya karmtr. Anne kamnda kar cins
hormonuna maruz kalmann, rnein genetik olarak dii olan bir
beynin testosterona maruz kalmasnn, sinir sistemini ve beyin
devrelerini erkeklerinkine benzer bir form almaya ynlendirdii
ni biliyoruz. Anne kamndaki hormonal ortam, davranlarda ve
cinsel tercihlerde etkilerini gsteriyor.
Temel cinsel kimlik ve cinsel ynelimler, anne kamnda faz
lasyla testosterona maruz kalm kadnlar zerinde yaplan bir
aratrmada, ocukluktaki cinsiyetle balantl davranlar da
dahil edilerek ele alnd Katlmclar, ocukken, anne kamnda
testosterona maruz kalmam kadnlara kyasla daha ok erkek
lere zg oyunlar oynadklarn ve erkeksi davranlar sergile
diklerini hatrlyorlard. Aynca bu kadnlarda kendi cinslerine
daha fazla eilim grlyor, ounlukla ecinsel ya da biseks
el oluyorlard.
Beyindeki balantlarda grlen farkllklar zerine yaplan
bir almada, ecinsel kadnlarla heteroseksel kadnlarn "ir
kilme refleksi" karlatrld. Ecinsel kadnlarn reflekslerinin
daha dk olduunun tespit edilmesi -neredeyse erkeklerinkiyle ayn- ecinsel ve heteroseksel kadnlarn beyin balant
lar arasnda farkllk olabileceini gsteren bir bulgu olarak ka
235
Kadn Beyni ve Cinse! Eilimler
bul edildi. Ecinsel ve heteroseksel kadnlarn karlatrld

bir alma, ecinsel kadnlarn dk iitsel tepkiler verdikleri
ni de -tipik erkek ablonu- ortaya koydu. Kadn beyni szel ye
tenek gerektiren testlerde genellikle erkek beyninden daha iyi
performans gsterir. Ecinsel kadnlar szel test sonularnda
erkeklerinkine benzer sapmalar gstererek erkekler ve kadnlar
arasnda bir baar elde ettiler. Ecinsel kadnlarn dier skorla
r da kadnlarmkilerle erkeklerinkiler arasndayd. Szel testle
rin genelinde heteroseksel kadnlar ecinsel rakiplerinden da
ha iyi puanlar elde ettiler.
Bu durum, bahsi geen farkllklarn kadn beyninin devrele
rinde yer alyor olabileceini gsteriyor. Bu bilimsel bulgular
kadn beyninin cinsel eilimler konusundaki balantlarnn bi
reyin genetik yapsna ve cinsiyet hormonlanna bal olarak fetsn geliim dneminde olutuuna da iaret ediyor. Beyinde
ki bu balantlarn davranlarla da vurumu daha sonra evre
tarafndan ekillendiriliyor.
NOTlodR
Blmlerle ilgili notlar yllar sren bir aratrmann, dn
me srecinin ve sentezlemenin rndr. Kadn beyniyle ilgili
bir karsamaya ulaabilmek adna eitli alanlarda alan bir
ok bilim insannn almalarn bir araya getirdim. Sonu ola
rak, baz notlar metinde bahsi geen teoriye ulamak iin kullan
dm eitli kaynaklan gsteren birden fazla referans ieriyor.
Birden fazla yazar olan alma ve kitaplar iin, sadece ilk
yazarn ve yayn ylnn adn setim. Birden fazla kaynaka kul
lanldnda kronolojik dzene gre sraladm. Bilgilerin tama
m Kaynaka blmnde grlebilir.
GR: BZ KADIN YAPAN NEDR?
21 "..algy dnceleri ve duygulan...": Nishida 2005, Orzhekhovskaia

2005; Prkachin 2004; Bkz. Blm 6, "D u ygu lar".
23 "..det dnem i ncesi beyin sendromu...": Schm idt 1998; Blm 2,
"G en Kz Beyni..."
23 "..her ay %25 deiiklie urar...": W oolley 1996,2002.
2 3 "..ya da birini sracak...": Blm 2, G en Kz Beyni.
25 ..bask ve eliki durumlarnda tamamen farkl tepkiler...": Shors 2001.
25 "..verileri ilem e sreci...": Bell 2006; Jordan 2002
25 ..farkl beyin devrelerinden yararlanarak...": Tranel 2005; Jordan 2002.
26 "..erkeklere kyasla %11 daha fazla n ro n a...": W itelson 1995; Knaus 2006;
Plante 2006; W ager 2003.
26 "..dil ve bakalarmm duygulann gzlem lem eye..": G oldstein 2005; Giedd 1996.
26 "..ateli olduu gnlerde belki ya da drt...": Blm 4, "C insellik " ve
7, "O lgun Kadn Beyni."
26 "..konuan iki insan olarak deerlendirdi...: Blm 3, "A k ve G ven".
26 "..en ilkel blmnn m erkezinde de -a m ig d a la ...": Cahili 2005; Giedd
1996; W itelson 1995.
26 "..kavgadan kanmak iin h er ey i...: Cam pbell 2005; Blm 6, "D u y
gular".
26 "..vahi doada yaam aya programlanm...": Blm 2, "G en Kz Bey
n i"; Blm 3, "A k ve G ven "; Blm 5, "A nne Beyni."
2 7 "..kadnlar ve erkekler ortalama olarak...": Holden 2005; Blehar 2003;
M adden 2000; W eissm an 1993.
27 "..hayat tehlikedeym i gibi..." Bkz. Blm 2, "G en Kz B eyni"; Blm
3, "A k ve G ven "; Blm 5, "A n n e B eyni".
2 7 "..matematik ve bilim gibi...: Blinkhom 2005; Cherney 2005; Haier
2005; Jausovec 2005.
2 7 "..kltr tarafndan. .
Sum m ers 2005.
28 "..bilim alanlarndaki kap asitelerin d e farkllk olm ad n ...: Sp elk e

2005.
28 "..saatlerce bilgisayar banda oturabiliyor...": Blm 2, "G en Kz Beyni."

28 "..gndelik temas kaybettii iin kariyer deiiklii...": Law rence 2003,
Babcock 2004.
29 "..kar atmalarn ortadan kaldrma yetenei...": Bkz: Blm b,
"D u ygu lar".
BR: KADIN BEYNNN DOUU

33 "..hayvan beyninin...": H in e s2002.
34 "..genler ve seks hormanlar tarafndan...": Arnold 2004.
34 "..Kadnlaa 20 b in ...": Deacon 1997; G arner 1997; Lew is 1997; Pease
1997; Lakoff 1976; T hom e 1963.
34 "..yzleri okum ak...": M cClure 2000.
35 "..duygular ilem e m erkezi. . . " : Bkz: Blm 6, "D u y gu lar".
35
"
..sre iinde hibir ilerlem e olmaz...": Leeb 2004.
36 "..gereinden fazla botoks yaptrm bir annenin y z ..." Herrera 2004.

36 "..anneden g elecek ilgiye...": Silverman 2003.
36 "..bir y a da iki y l farkla, daha hzl. . .
M cClure 2000.
37 "..dokunm annyasak...": M um m e 1996.

38 "..ses tonlarndaki ufak deiimleri...": Schirm er 2005, 2004, 2003.
38 "..yz ifadelerine daha fazla...": M cClure 2000.
39 "..k z bebein davranlarnda...": Baron-Cohen 2005.
39 "..erkek bebeklerden daha iyidirler...": W einberg 1999.
39 "..m u tsu z ya da ac eken...": M cClure 2000.
40 "..kzlar iin 24 ay u z u n lu u n d a d r . G rum bach 2005 kiisel grm e;

Soldin 2005; Bachevalier 1989, 1991.
40 "..beynin reme yetisini...": G rum bach 2005.
40 ..annesinin sinir sistemini kendine kopyalar...": Z h ang 2005; Leckman 2004.
41 "..annelerinin n e kadar sevecen ve sakin olduuyla...": Cam eron 2005;
Cooke 2005; de Kloet 2005; Fish 2004; Zim m erberg 2004; Kinnunen 2003;
Cham pagne 2001; M eaney 2001; Francis 1999.
42 "..primatlar kadar insanlar zerinde...": K ajantie 2006; Capitanio 2005;
Kaiser 2005; C utteling 2005; W allen 2005; Huot 2004; Lederm an 2004;
W ard 2004; M orley-Fletcher 2003.
42 "..nrolojik dzlemde hcresel mikrodevreler...": Leckman 2004; Lovic2004.
42 " ..annelerinin sinir s i s t e m i y l e . Leckman 2006; Zhang 2006.
244
Notlar
42 "...k z bebekler ok daha kolay alam a eilim inde..": Bosch 2006; Estanislau 2005, G utteling 2005.
43 "..20. yzylda arlk bu kadar nemli olmasa bile...: Campbell 2005.
43 "..uyumlu ilikiler kurmaya...": K nickm eyer 2005.
44 ..ve birlikte hareket etm eye y n elik...": Leaper 2004; Tanen 1990.
44 "..gerilimi, atmay ya da stat belirleyici etkenleri...: Cam pbell 2005;
Tanen 1990.
44 "..ounlukla bu bu yntem i kullanmazlar..." Tannen 1990.
45
"
..Rekabet yaplarnm bir parasdr...": M accoby 1998.
45 "..V e genelde kzlarn yorumlarn ve emirlerini duymazdan g elirler...":
Cootjes 2006; Sokhi 2005; Maccoby 1998.

45 "..daha kolay sosyal rahatszlklar...": Baron-Cohen 2005; Campbell 2005.
45 "..duygusal ve sosyal hassasiyetle...": Baron-Cohen 2005.
45 ..daha fazla strojene tabi olurlar...": Grum bach 2005, Kiisel grm e.
46 ..hemen h er kltr...": M accoby 1987.
4 7 "..beyinlerindeki farkllklarn bir sonucu...": Knaus 2004; Deckner 2003;
Leppanen 2001; M cClure 2000.
4 7 "..oynamay brakyorlar...": M accoby 1998.
4 7 ..olanlarn y er almad...": M accoby 1998, 2005 K iisel grm e; Fa
got 1985; Jacklin 1978.
47 ..sevecenlieya da iletiime dayal oyunlar...": M accoby 1998.
4 7 "..sosyalstat, g, alan savunmas...": M accoby 1998.
47 "..sosyalyetenekleri bakmndan karlatrldlar...": K nickm eyer 2005.
48 ..normal diilerin gsterdikleri alanlara ilgi gstermediler...": Wallen 2005.
49 "..prenses kyafetigiym ektense...": Pasterski 2005; H ines 1994, 2004.
49 ..kzlarn baanl olduu testlerdeyse...": Hines 2003; Berenbaum 1999,2001.
49 ..fetsn beynine giden testostoron miktar...": K nickm eyer 2006.
50 "..daha fazla nronu grevlendirir...": M cClure 2000; Fivush 1989; M erzeninch 1983.
50 ..erkeklerden daha az macerac. .." : G olom boch 1994.
51 "..insanlarla ve evreyle etkileim ...": Iervolino 2005.
51 ".. her ikisinin de rol oynad k an lm az...": Iervolino 2005.
52 "..ama bu siziyam ltm asm ...: A rcher 2005; C rick 1996.
53 "..her iki beynin d e bu konuyla ilgilenen devreleri vardr...": Campbell 2005.
53 "..zgn beyin devrelerini ortaya karan...": Campbell 2005; Archer 2005.
53 "..hapishane sistemine stn kr bir bak bunu ortaya.koyacaktr...:
Cam pbell 2005.
tK: GEN KIZ BEYN

55 "..d grnn saplant haline getirm e...": G iedd 1996, 2004, 2005
kiisel grm e.
56 "..Erkeklerin dikkatini ekm ek...": Udry 2004; Baum eister 2000.
56 "..gen kz bamszl ve kimlii iin...": Nelson 2005; Schvveinsburg
2005; Rom eo 2001, 2002.
56 ..rem eyetileri...": Else-Quest 2006; Rose 2006; M cClure 2000.
56 ..bu zorlu yllar daha rahat atlatabilirler...: Rose 2006; M cClure 2004;
C iedd 1997.
57
"
h er ay tekrar ed ecek olan strojen-prejesteron a k m . Speroff 2005.
58 "..bu ayrm daha da keskinleir...1': G aab 2003.

58 "..bu yeni strojen ve projesteron akmndan...": G oldstein 2005; Giedd
1997.
58 -g e ergenlikten erken dnem yetikinlie. . . : Schvveinsburg 2005; Lu
na 2004.
59 " ..m enopoza girildiinde sona erecek...": Jasnow 2006; Hodes 2005;
Shors 2005.
59
"
..gnlk stres ve kortizolseviyelerini ltler...": M organ 2004; Stroud
2004.
59 "..ergenlie girildiinden itibaren...": Stroud 2004.
59 ..kadnlarn hipokam psnn strese tamamen zt tepki vermesinin
sorumlusudur...": T ay lo r 2006; Young 2006 K iisel g rm e; Viau

2004, 2005, 2006 K iisel g r m e; 'Agrati 2005; Putnam 2005; Shors
2005.
59 "..sosyal alar yaratmasn syleyen...": Taylor 2000, 2006; Kudieika
2005; Klein 2002; Stroud 2002; Bebbington 1996.
59 " ..likilerde kar atmasna dm ekten nefret e d e r . Kiecolt-Glaser
1996, 1998.
59 "..dlanma korkusuyla i iedirler...": Stroud 2002.
59 "..sosyal gerilim durumunu...": M organ 2004; K irschbaum 1999; Kudi
eika 1999.
59 ..gittike artan bir gerginlikle. . . " : Kudieika 2004, 2005.
60 ..stres hormonu olan kortizole verilen yeni tepkiler...": Stephen 2006;
Cooke 2005; M ow lavi 2005; M organ 2004; Rose 2004; Roca 2003; Berkley
2002; Young 1995, 2002; Cyranow ski 2000; Kirschbaum 1999; A ltem us
1997; Keller-W ood 1988.
60 "..konumak, flrt etm ek ve sosyallem ekle ilgili...": M atthew s 2005; Salonia 2005; U vnas-M oberg 2005; Cam eron 2004; Ferguson 2001; Giedd
1999; Paus 1999; Turner 1999; G angestad 1998; De W ied 1997; Slob 1996;
A lexander 1990; Cohen 1987.
2 46
Notlar
6 J "..daha geni bir kelim e hzinesi..
Hyde 1988.
61 ..erkeklerde bu rakam 125...": Ryan 2000.

61 "..hatta haftalarca hi ses kartmadan d u r u r la r ... W allen 2005.
61 ..stresi ve ini klar...: Rose 2006; M accoby 1998; Dunbar 1996.
62 "..gen kzn beynindeki zevk atma merkezi...": G lazer 1992.
62 ..yklii miktarda dopamin ve oksitosin akm...": Forger 2004, 2006;
Dluzen 2005; W alker 2000.
62 "..yaknlamalarn tetikledii...": U vns-M oberg 2005; Turner 1999;
W hitcher 1979.
62 "..sosyal balanma ihtiyac...": Depue 2005; Johns 2004; Jones 2004; Motzer 2004; Heinrichs 2003; M artel 1993.
63 "..balant kurma arzusunu g l e n d i r i r . Uvns-M oberg 2005.
63 ..ergenlik ncesi dnem e kyasla gn getike artmas...: Dunbar 1996.
6 4 "..Testislerden gelen testosteron erkeklerin beyninde dolamaktadr...":
Bradley 2005.
64 "..spor msabakalar ya da cinsel avlanma...": Pennebaker 2004; Row e
2004; Sancez-M artin 2000.
65 "..gen kz beyni iin zellikle g ee rlid ir..."; Jasnow 2006; Berlolino
2005; Ham ann 2005; Huber 2005; Pezaw as 2005; Sabatinelli 2005; Viau
2005; W ilson 2005; Phelps 2004.
66 ..dlanma konusunda erkek beyninden ok daha ciddi olumsuz alarm
sinyalleri verir...": O chsner 2004; Levesque 2003; Zubieta 2003,

66 "..halta bundan olumlu sonular k a r t r l a r . M accoby 1998.
66 "..son konumalar olabilecei...": KiecoIt-GIaser 1996-1998.
66 ..stres hormonu kortizol kontrol ele geirir...": Kudielka 2005; Stoud
2002, 2004; Klein 2002; Bebbington 1996.
67 "..yakn ilikiler kurabilme becerilerinden...": Mackie 2000; Josephs 1992.
67 ..eitli topluluklarn ve kulplerin olumas...": Jasnow 2006; Rose 2006.
67 "..W.B. Cannon'un tarif ettii gibi...": Cannon 1932.
67 ..strese ve tehdide verilen erkeksi bir tepki...: Taylor 2006, 2000.
68 "..bu tehdidin taleplerini...": Sapolsky 1986, 2000.
68 "..saldrganl harekete geiren kanallar...": Cam phel! 2005; O 'C onnor
2004; Collaer 1995; O lw eus 1988; H yde 1984.
68 "..anne-ocuk arasndaki ba bir kez kurulduktan s o n ra ...": K evem e
1999; M endoza 1999.
68 "..yardmna koabilecekleri gruplar olutururlar...": Taylor 2000.
69 ..korkun lklar atarak onu karyorlar...": Dunbar 1996.
6 9 " ..gen annelere rnek oluturacak davranlar sergilerler...": Silk 2000;
W rangham 1980.
69 ..daha fazla sayda genin d e aktarlmas demektir.
70 "..dzenini belirleyen hcreleri...: Toussan 2004.
." :
Silk 2003.
70 " ..nefesalverii ayarlayan hcreleri bile dorudan etkiler...": Behan 2005.
70 "..daha fazla uyumaya ynelir. .
":
Roenneberg 2004.
70 ..erkeklerinkinden daha erken olgunlamaya balarlar...": Camphell 2005.

71 "..menopozun sonuna kadar devam ed er...": Roenneber 2004.
72 "..daha hzl ve daha evik olduumuzu dnrsnz...": Monnet
2006; Routtenberg 2005; Uysal 2005.
72 "..son iki hafta boyunca projesteron tarafndan...": Kuhlmarm 2005; Rout
tenberg 2005; Sa 2005; Cameron 1997-2004; Weissman 2002; Woolley 1996.
72 "..ani znt, gerilim ve tedirginlik...": Kajantie 2006; G oldstein 2005;
Protopopescu 2005; Kirschbaum 1999; Tersm an 1991.
72 "..det dnem lerinden hem en nce...": A ltem us 2006; M ellon 2004,
2006; Schm idt 1998.
73 "..byk deiiklikler gsterebilir...": Jovanovic 2004; Toufexis 2004.
74 "..det dnemlerinin balamasndan nceki...": Birzniece 2006; Kuhlmann 2005; Rubinovv 1995.
74 ..an gerildiklerini. . . " : Parry 2002.
74 ..daha az serotonin hcresine sahipler...": Bethea 2005; Zhang 2005; Ca
m eron 2000; W illiam s 1997.
74 "..alama krizleri ve fk e onlar mahvediyor...": Bennett 2005; Lu 2002;
Cyranow ski 2000; Young 1995.
75 "..her ayn iki haftas boyunca...": Korol 2004.
75 "..haftadan haftaya deim ektedir...": G oldstein 2005. Protopopescu
2005; Bow m an 2002.
76 ..'premenstrual disphorik bozukluktur' ( P M D D ) K l a t z k i n 2006.
76 "..beyindeki rahatlatc etkin in ..: Sm ith 2004; Silberstein 2000.
76 "..projesteron salmmna kar an h a s s a s . Roca 1998,2003; Schmidt 1998.
76 ..ameliyat yoluyla yumurtahklan aldrm akt. . . " : Parry 2002.
76 "..beyne ani ve ykl..
":
joffe 2006 Kiisel grm e; Kirschbaum 1999.
76 "..serotonin seviyesi d e dengelendi...": K urshan 2006; Griffin 1999;

Kirschbaum 1999; Tuiten 1995.
76 "..kendini iyi hissetm eye balyor...": Freem an 2004; Luisi 2003.
77
"
..ergenlikle beraber ar hassas hale gelir...": Toufexis 2004.
77 "..zayf ve olgunlamam haldedir...": G iedd 2005, kiisel grm e;

G ardinal 2004; Lewis 2004.
78 "..ounlukla an yklenir...": bkz. Blm 6, "D u ygu lar".
78 "..stres altnda dzgn alabilmeleri...": G iedd 2005.
80 ..gen kz iin ok yorucu...": Young 2004.
80 " ..prefronlal korteksi normal olarak almay srdrebilir...": Roca
1998,2003; A ltem us 2001.
80 "..genlere dev boyutlarda grnmesine..
Amsten 2004; Berenbaum 2004.
80 "..am igdalasn sakinletirm ek kolay d e ild ir...": A m sten 2004.
Notlar
80 "..ou gen kz bask a ltn d ay k en ...": G enazzani 2005; Dobson 2003.

2000, 2005; Blehar 2003; Mazure 2003; Macaiejevvski 2001; Kendler 2000.
81 "..kzlar depresyona girm eye...": W eism ann 1999, 2002; Hayward 2002;
Bom 2002.
81 "...kadn depresyonunda...": M uller 2002.
82 ..ar depresyon riskine...": Beem 2005; Zubenko 2002.
82 "..kzlar arasnda ok yaygndr...: Archer 2005; Fry 1992; Burbank 1987.
82 "..erkekler iin geerli olanlardan farkldr. ..: Cam pbell 2005,1995.
82 "..dedikodu yaym ak gibi...: H olm strom 1992; Eagly 1986.
83 "..hormonlar androjendirler. . . C arter 2003.
83 "..erkeklerde 21 yam a gelen e kadar da artmay srdrrler...": Vermeulen 1995.
83 ..daha erken cinsel ilikiye girm e eilimindedirler...": Netherton 2004;
Hal pern 1997.
83 ..dier kzlar ve erkekler zerinde kullanabilecei gle ilgilenecek
tir. . ." : D reher 2005; Pinna 2005; W einer 2004; Bond 2001; Udry 1977.
83 ..kadnlarda ve genlerde...": Underw ood 2003.
83 ..androjen testosteron. DHEA ve androstenediondur...": Cashdan 1995;
Schultheiss 2003.
: AK VE GVEN
88 "..evrim sonucu gelien ak gdsne...": Rhodes 2005,2006; Brown 2005.
89 ..cinsel istei tetikleye bir horm on...": Fisher 2005; bkz. Blm 2,
"C in sellik ".
89 "..elemesini syleyen...": Em anuele 2006.
90 "..nrolojik devrelerimizin derinliklerine kaznmtr...": Esch 2005.
91 "..Psikolog David Buss'a g re. .
Buss 1990.
92 ..e aram ak yatrm s t r a t e jis id ir .: Trivers 1972.

93 "..katm a karyor...: Hill 1988.
93 "..kendilerini besleyebilecek ve barnak salayabilecek erkekler...: C ar
ter 2004; Reno 2003.
93 "..kendisini seven ve ona tapan...": Botw in 1997.
94 "..yuvarlak vcut hatlar olmasn arzuluyorlar...": Schutzw ohl 2006;
Singh 1993, 2002.
9 4 "..rem eyeyatkn kadnlarla elem ek...": Schm idt 1996.
94 "..grsel ipularn arayacak ekilde e v riliy o r...": Singh 2002.
94 ..gs-kala oranlar...": Singh 2002.
9 5 "..bel kalnlklar kalalarnmkine...": Singh 1993.
95 ..hl tam g alyorlard...: C arter 1998; bkz. Blm 6, 'D u ygular'.
95 "..e ararlarken . . H a s e l t o n 2005.

..daha gvenilir olarak taruthklann kabul ettiler...": Buss 1995; Tooke 1991.
96 "..cinsel ilikiye girm eye ikna etme...": H aselton 2005.
96 ..erkeklerden daha nce...": M accoby 1998.
96 "..yz ifadelerindeki duygusal farklar okum a...": bkz. Blm 6, 'D uy
gular'.
96 "..cinsel davranlarn . .
Carter 1997; Kanin 1970.
96 "..ilikilerin ilk haftalar, hatta ilk aylan...": Hrdy 1997.

96 "..grsel verilerin ilendii alanlarda...": Aron 2005; Brovvn 2005.
96 "..ilk grte k . . : Aron 2005; Fisher 2005, 2004.
98 ..tutkulu akla ilgili yaplan testte...": Fisher 2005.
98 " ..intoksikasyon, susuzluk ve alk . A r o n 2005; Small 2001; Denton 1999.
98 "..strojen, oksitosin ve testosteron...: Aron 2005.
98 "..uyuturucu arayan...: Insel 2004.
98 "..tam gn alrken...": Pittman 2005; Debiec 2005; H uber 2005; Kirsch
2005; Battels 2004.
98 "..bamllk duyarlar...": Insel 2003.
99 "..sanlnan kiiye kar gven duyma eilimi yaratr...": Light 2005;
Grevven 2005; Lim 2005.
99 "..cinsel davranlar...": Young 2005; Cushing 2000; G ingrich 2000; Car
ter 1997.
100 "..dierineyseplasebo verildi...: Kosfeld 2005; Zak 2005.
100 "..beyindeki gven devrelerini etkiledii s o n u c u n a Light 2005.
100 "..oksitosin sahnmma y o l ayorlar.,.": Unvas-M oberg 2003;T u m er 1999.
100 "..kimyasallardan...": D reher 2005.
100 ..dikkat ve honutsuzluk devrelerini...": C arter 1998101 "..sevmenizi ve onlara gvenmenizi...": C arter 2003, 2006.
101 ..ilikikurm ak ulalmas...": Bovvlby 1980, 1988.
102 ..nrolojik devrelerin etkisiyle...": Leckm an 1999.
103 ..eletirelyarg merkezinin ldadn grdler . B a r t e l s 2000103 "..hipotalamus ve hipofiz bezi tarafndan...: Insel 2004.
103 ..oksitosin ve strojenden yararlanrlar...": Bielsky 2004; C arter 2003.
103 "..erkeklerin bu iki hormona da ihtiyalar olduu...": Leckm an 1999.
103 "..yannda olm ad zamanlarda...": Lim 2004.
104 "..kadnn oksitosin salglamasna neden olabilir . .
Fi sher 2004.
104 ..isveli aratrmac Kertsin Uvnas-Moberg'in...": Uvns-Moberg 2001,2004.

104 ..zevk iin, rahatlamak vesakin lem ek iin...": Taylor 2006; Depue 2005;
U vns-M oberg 2003.
105 ..hayat boyu, setikleri ele...: Carter 1992.
105 ..erkekler ve diiler arasndaki balanma farkllklan...": C arter 1995.
105 "..ilk bulduu uygun diiyle iftleiyordu...: U vns-M oberg 2003.
Notlar
105 "..erkeklerin ak devreleri fazladan drtlm olur...": DeV ries 1996.

105 ..asla tek ele yetinmezler...": Young 2001.
106 ...olabileceiyolunda varsaymlar...": G ray 2004.
106 "..elerine ve evlerine bal babalara d n m ...": Young 2005.
106 "..daha gen, dourgan ve flrt diilerle kam a ans tanndnda bi
le ...": H am m ock 2005.

107 ..kendi sosyal davranlarna uygun biim de...": Hammock 2005,
107 ..genin uzun versiyonuna sahiptirler...": de W aal 2005.
107 "-sosyal adan daha uyumludur...": W assin k2004.
107 "..hormonlarmzdaki ve bu geninizin uzunluundaki bireysel farkllk
larmza bal olabilirler...: G ray 2004.

107 "..Kadnlarn da aldattn biliyoruz...": bkz. Blm 4 "C insellik ".
108 "..hem kadnlarda hem erkeklerde...": Sabarra 2006; Aron 2005.
109 "..ayrlk nedeniyle ac...": Eisenberger 2004.
109 "..ayru devreleri letikliyorlar..." Eisenberger 2004.
109 "..sosyalayrlklarn tehlikeleri...": Eisenberger 2004.
DRT: SEKS: BEL ALTINDAK BEYN

111 ..gerilim merkezleri kapanyordu...": Holstege 2003.
111 "..orgazm iin bir araya geliyorlard...": Carter 2006.
112 "..dopamin, oksitosin ve endorfin...": Matthews 2005; McCarthy 1996;
Carter 1992.
112 "..orgazmn nrokim yasalzirvesine. . . Holstege 2003.
112 ..rahatlkla orgazm olabildiini g r d ..: Hill 2002.
113 ..cin sel ilikiye g i r e b i l e c e k .Holstege 2003.
113 ..yeni bir erkekle olacandan o k daha kolay...": Sprecher 2002.
114 "..klitorisine dokunm aya baladnda...": O 'C onnell 2005.
114 "..penisin sayfalarca sren tasviri...": OConnell 2005.

115 "..cinsellikten daha fazla haz almalarm...": Enserink 2005; Haris 2004.
118 "..kazanan sperm i. . Colson 2006; Birkhead 1998.
118 ..prezervatifi ekip kartabildii...": Singer 1973; Fox 1970.
119 "..orgazma ulamam...": Dawood 2005.
119 "..vcut simetrisi en iyi olan erkekleri seerler...": Thornhill 1999.
119 ..iyi genler salayacak eler...: Fisher 2005,2004.

120 "..heteroseksel ifti gzlem lediler...: Thornhill 1995.
121 "...doum kontrol yntemleri...: Martin-Loches 2003; ThomhilI 1995.
121 ..kadnn orgazma...": ThomhilI 1995.
122 ..ayn doru zam annda...: Gangestad 1998.
122 "..erkek feromonlarnn etkilerine kar..."' Savic 2001; G ram er 1993;

G etchell 1991.
122 "..erkeklerin teri...": M cCIintock 1998, 2005.
122 "..yumurtlama dnem inde...": G etchell 1991; G angestad 1998.
122 "..menstrual dngnn...": Drehen 2005; Gangestad 1998.
122 "..zihinsel odaklanmalar...": Landstrom 2003; M cCIintock 2002; Savic
2001; Graham 2000.
122 "..ayn eitli dnem lerinde...": H um m el 2005; G ram er 1993.
122 "..Feromonlar beynin a l g s n . H avlicek 2005.
123 "..anneleriyleyaayan erkek...": A rnqvist 2005.
123 "..babas olduklarndan kesinlikle emin...": B aker 1993.
123 "..hamile kalm a ihtimalini glendirir...": H rdy 1997.
123 ..spermin yumurtaya ulamas iin...": Baker 1993.
123 ..en dourgan d n e m l e r i n d e . . Pillsvvorth 2004; Buss 2002.
123 ..uzun sreli partnerleriyken...": T hom hill 1995.
124 " -gizli sevgilileriyle daha fazla sperm aldklar iftlemelerde...": Baker 1995.
124 "..(tek eli) d eild ir..." : H rdy 1997.
124 ..yumurtalklarnda ve adrenalin b e z l e r i n d e . Svverdloff 2002.
125 " ..beyinlerini harekete geirm ek...": Svverdloff 2002.
125 "..mastrbasyona ynelttii ortaya konm utur...: Bancroft 1991.
125 ..ilikinin belirleyicilerinden...": VVells 2005; H alpem 1997.
125 ..dokuz ile on be yalar...": Styne 2002.
125 "..hayat boyu devam edecek...": M orris 1987
126 "..cinsel ilgisini tamamen kaybedebilir..
bkz. Ek 1.
126 "..testosteron tedavisine balattm...": bkz. Ek 1.

126 "..kadnlarn sistem indeki?..": Pazol 2005; K rueger 2002; Schum acher
2002; M ani 2002.
126 ".son iki haftasmda..
Panzer 2006; Salonia 2005; Bullivant 2004; Slob 1996.
127 "..dourgan dnem lerinde...": Bancroft 2005; Laum ann 1999-2005; Lund e 1991.
127 "..cinsellikle ilgili beyin merkezleri ..." : bkz. Blm 1.
128 "..seksi h er zamankinden ok dnr...": Buss 1989.
129 ..baka bir erkein varl...": Sp recher 2002; Buss 2002.
129 "..bakasna k olduu...": Koch 2005.
BE: ANNE BEYN

131 "..geri dnlem ez biim de bakalatrr...": Lonstein 2005; O 'D ay 2001;
M organ 1992.
131 "..ocuun fiziksel temas d a ...": Soldin 2005; Stem 1989; 1993, Morgan 1992.
252
Notlar
131 ".,/ayaffa kalabilm ek iin...": M artel 1993; Buntin 1984.

132 "..ocuuyla yaad tensel yaknlk...": Johns 2004; Flem ing 1997; De
VVed 1997.
132 "..ocukla her gn yakn temas...": Lam bert 2005.
132 "..ve oksitosin miktarndaki devasa artn da yardm yla..
Fries 2005;
C arter 2003; K insley; 1999 M organ 1992.

132 "..ncelikleriyeniden dzenlem esi iin zorlar. ,
"Paw luski 2006; Gate-
vvood 2005; Brodensteiner 2006; Routtenberg 2005.

132 "..planlan arasnda yoktu...": Story 2005.
133 "..kariyerine odaklanmt...": Xerri 1994.
133 ..Bebek al...": M cClintock 2002.
134 ..fets ve plasenta tarafndan...": Soldin 2005.
134 ..beyninin uyutuunu fark edecek...": K aiser2005; Brunton 2005; Strauss 2004.
135 "..srekli m idesi bulanacak...": K ajantie 2006.
136 "..her kadnn gerekliinin deim esine y ol aarlar...": Richardson
2006; D am audery 2004.
136 "..kadn beyninin kldn gsterirler...": Oatridge 2002.

136 "..doumdan alt ay sonra ..." : Furuta 2005.
137 ..kadn beyninin esnekliini...": Kinsley 2006; Hamilton 1977.
137 "..beynin m etabolizmasndaki byk deiiklikler...": Holdcroft 2005.
137 "..yenidevrelerin olumas...": Kinsley 2006; Hamilton 1977.
138 "..yaylarak kaslmalar balatr...": Mann 2005.
138 "..grme, dokunm a ve koklam a duyular...": nsel 2001.
138 "..kokusuna son derece duyarl hale g e t i r i r . Kendrick 1992.
139 "..%90 isabetle seebilir hale gelir . .." : Fleming 1997,1993.
139 "..beynine kaznmtr...": Fleming 1997; Lonstein 2005; Pedersen 2003;
Kendrick 2000.
140 "..bebein hareketlerini takip etm e...": Li 2003.
140 "..avlarnyakalam akta...": Bodensteiner 2006; Lambert 2005.
140 "..anne beynini korur...": Bridges 2005; Featherstone 2000; Morgan 1992.
140 "..ham ileelerinkine...": Carter 2004; Berg 2002; Storey 2000.
141 "..elerinin yaad semptom lar paylarlar..
Masoni 1994.
141 "..beslem e hormonu olan prolaktin...": Fleming 2002.

141 "..strojen seviyesi normalin stne kar...": Grav 2004.
141 ..alamalarn daha iyi duyarlar...": Fleming 2002.
141 "..bebein l olunca...": Seifritz 2003.
141 "..cinsellie daha az ilgi duymalarna neden olur.. : Gray 2004.
141 "..bebekleriyle temasa getiklerinde...": Storey 2000; Masoni 1994.
142 "..resimlerini gsterdiler...": Bartels 2004.
142 ..balanmay salayan zevk devreleri...": Artdan 2006; Fisher 2005; Bar
tels 2004; Leibenluft 2004; Nitschke 2004; bkz. Blm 3, "A k ve Gven".
143 ..sevilen kiiye bakldnda...": Bartels 2004.
143 ..strojen ve oksilosin...": M iller 2005; Byrnes 2002.
143 "..biryl ierisinde...": M ass 1998.
143 "..bebekle anne fiziksel olarak yakn olduklar srece...: Uvns-M oberg
2003; Carter 1997; M organ 1992.
143 "..kokain...": Ferris 2005.
144 ..bebeiniz iin...: U vns-M oberg 1998, 2003.
145 ..zihinsel odaklanm ay zorlatrmas olabilir...": H einrichs 2002, 2001;
Buekvvalter 1999.
145 "..alt ay sonra...": bkz. Ek 2.
146 ..rahatlatc horm on lar...: Buhim schi 2004.
146 ..hatta pan ik...: N eighbors 2003; Uvns-M oberg 2003; C hezem 1997.
147 ..kanda ve beyinde...": U vns-M oberg 2003.
148 ..ocuklarnn gven ve gvenlik devrelerinin...: Cali 1998.
148 ..kzlarna da torunlarna da bunu geirdiini ekleyin...": M aestripieri
2005; Fleming 2002; M eaney 2001; Francis 1999.
148 ..epigenik miras...: Vassena 2005; W eaver 2004; Flem ing 1999.
148 ..oksitosin ve strojen kullanan...": Cushing 2005; W eaver 2005; Vasse
na 2005; Cam eron 2005; Cham pagne 2001, 2003; M eaney 2001.
148 ..evre koullarnda bir deiiklik yaanm azsa...: Cam eron 2005;
Francis 2002.
148 ..torunlarnza ne kadar iyi annelik yaptn...": Y oung 2005.
149 ..ocuklarna da geirecekleri z e l l i k l e r . F ran d s 2002.
149 ..abuk korkan yetikinler oluyorlar...": Charm andari 2005; Lederm an
2004; D am audery 2004; M orley-Fletcher 2004; Flem ing 2002; M cCor
m ick 1999.
149 ..PET taramalarnda...": Pruessner 2004; Hail 2004.
150 ..yorgun bir annenin...": Francis 2002.
151 "..bakalarnnyavrularyla ba kurm a...: Hrdy 1999.
151 ..yal akrabalara braktklar grlr...": G lazer 1992.
153 "..ergenlikte d e yetikinlikte d e devam e d e r . Coplan 2005.
153 "..yardm a anneliin var olduu...: Hrdy 2005, Kiisel grm e.
154 "..annelik yapt ortam da dorudan balantlar...: Paris 2002.
ALTI; DUYGU: HSSEDEN BEYN

157 " ..kadnlarn erkeklerden daha duygusal...: Butler 2005; W ager 2005;
Sim on 2004; Brebner 2003; Krng 1998, 2000; Brody 1993, 1997; Briton
Notlar
1998; Grossm an 1993; Crawford 1992; Fagol 1989; Brody 1985, Balswick
1977; Allen 1976.
158 "..erkek beyninde...": Orzhekhovskaia 2005; Udin 2005; O berm an 2005
Kiisel grm e; O hnishi 2004.
158 "..duygular kendininmiesine...": Mitchell 2005.
160 "..de stres ve umutsuzluk iaretlerini...": Hail 2004.
160 ..sadakatsizlii...": Naliboff 2003.
160 " ..ergenlikten sonra...": Leresche 2005.
160 "..olanlardan daha duyarl...": Lawal 2005; D erbyshire 2002.
161 ''..tem elleri biyolojide y a ta r...": Levenson 2003.
161 "..olumsuz duygulara uyum salamaz...": Butler 2005; Pujol 2002
161 "..beyninde neler olduu...": Rotter 1988.
162 ..bir ykdeki karakterlerden birinin hislerini...": M cClure 2000; Hail
1978,1984.
162 "..ne hissettiklerini kavram ak iin...": O berm an 2005.
162 "..ayna davranlar sergileyebilen terapistlerin...: Singer 2004.
163 " ..bakasnn acsn deney im lem ek.. .": Singer 2004; Idiaka 2001; ZahnW axler 2000.
163 " ..ocuklarn korum a drtlerinden kaynaklandn dnyorlar...":
T aylor 2000; Cam pbell 1999; Bjorklund 1996; A rcher 1996; Buss 1995.
164 "..erkeklere kyasla daha fazla uykusuzluk...": H arrison 1999.
164 ..derideki elektrik akmyla tespit edildii zere...": M cM anis 2001;
Bradley 2001 Nagy 2001; Madden 2000; Hall 2000.
164 "..ok rasyonel d n c e y i . Naliboff 2003; VVrase 2003.
165 "..rahatszlk duygusuna neden olur...": Cam pbell 1993, 2005; ShoanCohen 2002, 2004; Levenson 2003; Frey 1985.
165 ..duygusal anlamlar zebilm ek iin kadn beynine nazaran...":
M cClure 2004, Lynam 2004; Dahlen 2004; Hail 2000.
165 " .. A spergerSendromu...": Cam pbell 2005; Lim 2005; Baron-Cohen 2002,
2004; W ang 2004; Nagy 2001; M offitl 2001; Loeber 2001.
165 "..katlanmas ok zor...": Cam pbell 1993, 2005; Levenson 2003, Frey
1985.
166 "..erkek bebeklerden daha duyarl olduklann g s t e r d i . McClure 2000.
166 "..ac ekiyor ya da zgn grnyorlarsa...": Baron-Cohen 2004; Blair
1999. Eisenberg 1993, 1996; Faber 1994; Kochanska 1994; Zahn-W axler
1992, Eysenck 1978.
166 "..%90yakalayabilir...": Erwin 1992.
166 "..kendilerini zgn birinin yannda...": M andal 1985.
167 "..aynsn yapm ak isteyeceklerini varsayarlar...": Cross 1997.
168 "..balang dnem lerini nasl hatrladklarn grm ek ilgin olurdu...":
Canli 2002.
168 " .her iki emsin beyinlerindeki duygusal blgeleri...": Cahil 2003.
169 "..erkekler beyinlerinin tek bir tarafn kullanrken...: W ager 2003.
169 "..erkeklerde sadece ikiydi...": Canli 2002; Shirao 2005.
169 "..daha uzun sre hafzalarnda tuttuklarn ortaya koydu...": Cahil
2003, 2005; Canli 2002; Brem ner 2001; Seidlitz 1998; Fujita 1991.
169 "..seksigrnp grnm edii dndaki...": Horgan 2004.
170 "..d eney im le ilgili olarak o kadar an depolayacaktr...": Phelps 2004.
170 "..ii boyutlu, detayl ve hassas alyor...": Phelps 2004; Giedd 1996.
170 ..hzl okuyabilir...": G oos 2002.
171 ..erkeklerdeki davurumu ok daha byktr...": Cam pbell 2005; Lovel!-Badge 2005; A rcher 2004, 2005; Craig 2004; M cGinnis 2004, Rowe
2004; G arslein 2003; Ferguson 2000; Kring 2000; M accoby 1998; Flannerey 1993.
171 "..greceli olarak daha genitir...": G oldstein 2001, 2005, G ur 2002; G i
edd 1996, 1997.
171 "..erkei fkelendirm ek daha kolaydr...": Cam pbell 2005; Sharkin 1993.
171 "..ani fk e patlamalar...": Silverm an 2003.
171 "..aniden hzlandn fark e d e rle r..."; Van Honk 2001.
171 "..eskisi kadar abuk fkelenm ezler...": G iam m anco 2005; Kaufman
2005; M uller 2005; Taylor 2000; Q ian 2000.
172 "..anterior singula t k o d e k s t i r l e r . Rogers 2004; Gur 2002; Goldstein 2001.
172 ..erkekte iddet ieren bir tepkiye y o l amas...": Cam pbell 2002, 2005.
172 "..oyunca alaca konusunda kavga ediyorlar...": M accoby 1998.
173 "..nc kiiye kzgm olduklarnda ncelikle bakalaryla konuur
lar...": Sim on 2004.

173 "..erkein asla ulaamayaca...": Li 2005.
173 ..kadnn kendini korkm u hissederek iine kapanmasdr...": Calder
2001; T hunberg 2000.
174 "..hayattaki deneyimleriyle...": Butleer 2005;,M cClure 2004; Wood 1998.
174 "..zevk-dl devrelerinin harekete g em esi...: Etkin 2006, Kiisel g
rm e; Rogan 2005.
174 ..ac ve korku karsnda...: Butler 2005.
174 "..strojen tarafndan tetiklenebilcn bir ama kapam a dm esi var ..." :
Lee 2005; A braham 2005.
174 "..baz ailelerde grlen depresyonlarla..
A ltshuler 2005.
175 " ..endie gerilim ya da korku...": Butler 2005; G arstein 2003; Cote 2002;
Nagy 2001; Brody 1985; Carey 1978.
175 "..drt kat daha y a y g n d r . A ntonijevic 2006; H albreeich 2006; Sim on
2004; Johnston 1991.
175 "..endieye kaplmalarna y o l aar...": M adden 2000:
175 ..kadnlarda depresyon riskini artrd dnlmektedir...": Kendler2006.
Notlar
176 "..tehditler ve ciddi gerilim ler yoluyla oluyor...": Stalev 2006; Pezawas
2005; Bertoline 2005; H alan 2005; K aufm an 2004; Barr 2004; Caspi 2003;
A uger 2001.
176 "..kim yasalya da horm onal olarak yeniden dengelenm eye ihtiya duya
bilir...": Staley 2006; A ltshuler 2001; Jensvold 1996.
YED: OLGUN KADIN BEYN

180 "..ayn eitli dnemlerinde...": Protopopescu 2005; Morgan 2004.
181 "..yalar eskisi kadar hzl boalmyor...": Labouvie-Vief 2003.
181 "..oksitosin seviyesi d e dk...": Yam am oto 2006; Taylor 2006; Light
2005; M atthew s 2005; M organ 2004.
181 ..dikkatli olmaya daha az hevesli...": Light 2005; Tang 2005.
181 "..dierlerine yardm etm ekle ilgilenen .
182 ..olabileceimiz kiiler olm ak .
Li ght 2005.
Wi nf rey 2005.
182 "..seviyesi de der...": Yamamoto 2006; Light 2005; Motzer 2004; Tang 2003.
182 "..yeni kurulan dengesinin...": Protopopescu 2005; M otzer 2004; M or
gan 2004; Labouvic-V iet 2003.
183 "..beyinlerinin ileyiini...: Kirsch 2005; T ang 2005; W indle 2004.
183 ..acya, endieden depresyona...": Soares 2000; 2001; 2002; 2003; 2004;
2005; Schm idt 2004.
183 ..beyindeki strojen hassasiyetinin...": W eiss 2004.
183 "..cinsel arzulann y a k t...": Burger 2002.
183 ..birok kadn iin z o r l u . bkz. Ek 1, "Kadn Beyni ve Hormon Tedavisi".
184 "..strojen miktarndaki deiim i den ey im lem eye...": Lobo 2000.
184 ..verecek tatl yiyecekleri, ekerleri istem eye balar...: Ratka 2005; Joffe 1998; 2002; 2003.
185 "..postpartum hipotiroidizm ...": Duval 1999.
185 ..testosteron-akyakt-seviyesi de decektir...": Burger 2002 bkz. Ek 1.
186 "..u noktada olduundan...": Davison 2005.
186 "..ay n gn band kullanmaya balad...: Braunstein 2005; Bolour 2005;
G oldstat 2003; Shifren 2000.
186 ..daha az youn ve ulalmas daha g...": Laumann 1999, 2005 bkz. Ek 1.
186 "..yirmiliyalarda...": Davison 2005.
186 "..takviye edilebilir...": W ang 2004; Shifren 2000.
187 ..cinsel arzularn kaybetm ezler ve testosteron seviyeleri dm ez...:
Davis 2005.
187 "..imknlarn ald bir dnem dir...": Taylor 2006.
190 "..birokyavru ld ...: Stern 1989,1993, M organ 1992.
190 "..bir ie sahip olmann kendileri iin nem li olduunu sylerler...":
Shellenbarger 2005.
191 "..ok fkelendii zam anlarda...: Helson 1992.
192 "..admn tekrar tekrar yarglayan ve tartan...": Sw abb 1995; 2001;
Krajiver 2001; Fem andez-G uasti 2000.
192 " ..menopozyllarnda...": Kiecolt-Glasser 2005; Mackey 2001; Robinson 2001.
193 ..ilikisinin kurallarn deitirmiti...": Sbarra 2006; Krujiver 2001.
193 "..istatistikler elli yandan sonra...": U.S. Hum an Resources Services
A dm inistration 2002.
195 "..Robert'la tarttklar zamanlara...": Seerm an 2001; G ust 2000; Burle
son 1998.
195 "..bakm gdleri d e geldi...": Taylor 2006; M iller 2002.
196 "..stres tepkimelerini smrlad...": Kajantie 2006; M organ 2004.
196 ..daha yksek skorlar elde ediyorlar...: Helson 2001,2005, Roberts 2002.
198 " ..aktivitelerinden uzak kalm hissederler...": Kiecolt-Glaser 1996,1998.
199 ..nrokimyasallar azalr...": T aylor 2006; M cEw en 2001, 2005.
200 "..kendiyalarndaki erkeklere kyasla...": Stirone 2005.
200 ..ok yal kadnlarm kiyle aynyd. .
Shayvvitz 2003.
200 ..yetenei ve duygusal deerlendirm e...": Erickson 2005.

200 "..strojenin koruyucu etkilerinden yararlanamadklar..
Rossou w 2002.
200 "..zerindeki koruyucu etkisinden yararlaniamayabileceini..
Saerz
2005; Tessitore 2005; Clarkson 2005; Brow nley 20004.

200 "..beyin ilevlerinin k o r u n m a s . Sherw in 2005.
200 ..hormon tedavisiyle ilgili olarak...": H ickey 2005; Davis 2005.
201 "..kortekslerini kadnlardan ok daha etken kaybeder...": Kochunov
2005; Sullivan 2004; Li 2005.
202 "..dourganlklar bittikten sonra...": Finch 2002.
202 "..ilkel toplumlarda...": H aw kes 1998-2004.
202 "..hayatta kalma anslarn artryorlar...": Haw kes 2003.
202 "..Afrika ve Hindistan'daki topluluklarda.
Beise 2002.
202 "..babann varlndan daha fazla...": Haw kes 2003.

203 "..120 yam a kadar yaayabileceklerini dnyor...": Kenyon 2005;
A rantes Oliveira 2003; M urphy 2003; W ise 2003.
EK-1: KADIN BEYN VE HORMON TEDAVS

212 "..hormon tedavisi...": Brow ley 2004.
212 ..Diiprimatlar ve laboratuvar...: Wise 2005; Clarkson 2005; Papalexi 2005.
bito 2005; Zem lyak 2005.
213 "..ihanete uram hissettiler...": Ekstrom 2005; Hickey 2005.
Notlar
214 "..duygu ilemcisi...": Erickson 2005; Shayw itz 2003.

214 ..WHI ve WHIMS'in bulgularyla...": Franklin 2006; Erickson 2005; Li
2005; G ulinello 2005; Stirone 2005.
214 "..Sonularn 2010ylnda alnmas bekleniyor...": Harman 2004, 2005.
215 "..hafza ve szel yeteneklerle ilgili...": R esnick 2001; Maki 2001.
215 ..yala birlikte gelen...": Raz 2004.
215 "..daha yava yalanyorlar...": K ochunov 2005.
215 "..yz tanmay salayan blge iin geerli...": Raz 2004; Sullivan 2004.
215 "..daha iyi sonular aldklarn buldular..
M iller 2002.
215 "..strojen tedavisi gren kadnlarn...": Erickson 2005; Raz 2004.

215 ..hormon tedavisi grm em i kadnlara kyasla...": M urabito 2005.
215 "..hormon tedavisinin sresi uzadka...": Rasgon 2005.
216 "..menopozun ardndan strojen tedavisine balanmas konusunda...:
Shervvin 2005; Rubinov 2005; W ise 2005; Turgeon 2004.
217 "..m enopozgnnden...": Burger 2002; Lobo 2000.
217 "..strojene olan hassasiyetinin azalm as...": W eiss 2004.
217 "..beyin hcreleri rahatszlanr...": Bethea 2005.
217 ..eer arlarsa...": Bertschy 2005; Rubinov 2002; Schm idt 2000; Kom esaroff 1999.
218 "..scak basmalaryla kendini gstersin y a da gstermesin...": K ravitz
2005; Joffe 2002.
218 "..krkyan amsanz...": Kravitz 2005.
218 "..menopoz getikten on yl sonrasna kadar...": G uthrie 2005; Joffee
2002; H enderson 2002; Dennerstein 1997, 2000.
219 "..menopoz sonras ilk be yl...": D avis 2005; Erickson 2005; M cEw en
2005; Sherw in 2005; Shayw itz 2003; W oolly 2002; Cum m ings 2002; Halbreich 1995; Craik 1977.
219 ..strojen tedavisine ameliyattan nce balayarak...": Sherw in 2005.
220 "..menopoza gei dnem indeki...": W right 2004.
220 "..hak ettikleri bilimsel tedaviyi...: Naftolin 2005.
220 "..v e HT'ye kesinlikle balamamanz gerektiini. . . " : larkson 2005.
221 ..kalplerini, rahimlerini ve damarlann riske atmadan...": Mendelsohn 2005.
221 " ..akapunktur, m editasyon...: Perez-M artin 2005; Bough 2005; Mogi
2005; Yonezavva 2005; Gulati 2005; Elavsky 2005; Hickey 2005; Davison
2005; Brizendine 2004; Epel 2004.
222 "..ifal bitkileri veya rahatlama terapileri.. : Brizendine 2004.
222 "..beyin ilevleri deil, kilo alm ak...": Bakken 2004.
223 ..yavalatabilirya da yavalatm ayabilir...": M orse 2005.
224 "..ayn yataki erkeklerden...": Stirone 2005.
224 ..kadnlarn erkeklerden uzun yaam alarnn...: Vina 2005.
224 "..beyindeki balant kablolarn...": H enderson 2002.
224 "..daha yava iler ya da hi ilemez...": Tanapat 2002.
225 "..A lzheim erhastaln gelitirme konusunda...": Alvarez 2005.
225 "..tedavi bir yarar tamyor...": W oods 2000.
225 "..sosyal adan aktif k a l m a k . Kajantie 2006; Epel 2006; Gurung 2003.
225 "..kart oynamak gibi zihinsel egzersizler d e..
Podevvilis 2005.
226 "..testosteronlarnn n eredeyse %70'ine yaknnn...": Davis 2005; Braunstein 2005; Burger 2002; Shifren 2000.
226 "..adrenopoz ad verilen...": Nawata 2004.
226 "..kadnlarn 20 ile 70 pikogram . .
Lobo 2000.
227 ..cinsel arzu duym ak iin ihtiya d u y d u k l a r . G ray 1991.

227 ..dnyann her tarafnda benzer ablonlara rastlarlar...": Laumann 2005.
227 " ..yirmiliyalarda...": Gray 1991.
227 " ..zellikle yumurtalklarn aldran kadnlarda kanlmazdr...": Lau
m ann 1999, 2005.
228 ..testosteronu jeller, ilalar ya da kremler yardmyla...: W am ock 2005.
228 " ..kadnlarn hakk olduuna...": bkz. Blm 4, "Sek s".
229 "..bir kadnn hayat boyunca ..." : Basson 2005.
229 ".."psikolojik direncin" nedenleri...": Basson 2005.
230 "..cinsel istekleri ksa srede geri geldi...": Shervvin 1985.
230 ..testosteron ieren jel, krem ya da bantlar..
Guay 2002; Bachmann 2002.
230 ..cinsel isteklerinin eski s e v i y e s i n e . Sherw in 1985,

230 ..cinselpartnerine olan ilgisinin...": A pperloo 2003; D a w s 1998-2001.
230 ..kadnlarn cinsellie olan ilgilerini...": Buster 2005; Davison 2005.
230 "..cinsel ileyi bozukluuna yol at konusunda phe y ok ..
230 "..hormon tedavisiyle zlebilir..
Guay 2002.
Davison 2005; Connell 2005; Guay 2002.
231 "..riskleri kabullenm eye hazr olduklarn sylemelerinin nedenleri...":

Rhoden 2004; W ang 2004; R ossouw 2002.
EK-2: KADIN BEYN VE POSTPARTUM DEPRESYON

232 "..stres horm onu olan kortizol re tir..."; Bloch 2005.
233 "..annelik hznnden psikoza...": Longsdon 2006; Zonana 2005; Brandes 2004.
233 "deiim leriyaam azlar. .
H asser 2006; K endler 2006; Boyd 2006.
233 ..hamilelik sonras depresyon yaayan kadnlara...": Bloch 2003; 2006.

234 "..e v ortamnn ar stresli olm as...: O 'H ara 1991.
235 "..uyku, ocuk ve ein etkileriyle...": Edhborg 2005.
235 "..baz kadnlarda hamilelik sonras depresyona. .
Uvns-M oberg 2003.
235 "..hamilelik sonras depresyonun geliimiyle dorudan balantl olabi
lir...: W alker 2004,
Notlar
235 "..antidepresanlarla takviye edilen destekleyici konuma terapisi...":

M agalhaes 2006; Altshuler 2001.
EK-3: KADIN BEYN VE CNSEL ELMLER

237 "..kadn nfusunun %5ile %10arasnda deien ksmnda...": Jorm 2003.
237 "..erkeklerde olduundan farkldr . .
Rahma n 2005.
238 " ..biseksel olduklarn rapor ederler . B o c k l a n d t 2006; Rahm an 2005;

Chiven 2004; Sandfort 2003.
238 "..ecinsel bir kadn olmann ecinsel bir erkek olmaktan daha kolay ol
mas...": Standfort 2003.

238 ..balantlar nedeniyle ortaya karlar...": LeVav 1991.
238 "..kadnlarda cinsel eilimleri belirleyen genetik faktrler...": M ustanski 2005; Pattatucri 1995; Pillard 1995.
238 "..davranlarda ve cinsel tercihlerde...": Hershberger 2004.
238
testosterona maruz kalm am kadnlara kyasla . H i n e s 2004; M anning 2004 bkz. Blm 1.
238 "..ecinsel kadnlarla heteroseksel kadnlarn...": Rahm an 2003.

239 "..tipik erkek ablonu ortaya koydu...": M cFadden 1998,1999.
239 ..erkekler ve kadnlar arasnda bir baar elde ettiler...": Muscarella 2004.
239 "..ecinsel rakiplerinden daha iyi puanlar eld e ettiler...": Rahm an 2003.
KAYNAKA
A braham , I. M., and A.E. Herbison (2005). "M ajo r sex differences in nongenom ic estrogen actions on intracellular signaling in m ouse brain in vivo." Neu
roscience 131 (4): 945-51.

Adams, D. (1992). "Biology does not make m en m ore aggressive than w om en." In
K. Bjorkqvist and P. Niemala, eds.. O f m ice and women: Aspects o f female ag
gression, 17-26. San Diego: Academic Press.

Adler, E. M. A. Cook, et al. (1986) "H orm ones, m ood and sexuality in lactating
w om en." Br J Psychiatry 148: 74-79.
A grati, D, A. Fernandez-G uati, et al. (2005). "C om pulsive-like behaviour accor
ding to the sex and the reproductive stage of fem ale rats. Behav Brain Res
161 (21:313-19.
Alder, E. M. (1989). "Sexuel behaviour in pregnancy, after childbirth and during
breast-feeding." Baillieres d im Obstet Gynaecol 3 (4): 803-21.
Alele, P. E., and L., L., Devaud (2005). "D iffrential adaptations in G ABA ergic
and glutam atergic system s during ethanol w ithdraw al in m ale and female
rats." A lcohol Clin Exp Res 29 (6): 1027-34.
A lexander, G. M., B.B. Sherw in, et al (1990). 'T esto stero n e and sexual behavior
in oral contraceptive users and nonusers: A prospective study." Horm Be
hav 24 (3): 388^402.

Allen, J. (1976). "Sex differences in em otionality." Human Relations 29:711-22.
A ltem us, M., L. Redwine, et al. (1997). "R educed sensitivity to glucocorticoid fe
edback and reduced glucocorticoid receptor m RN A expression in the luteal
phase of the m enstrual cycle." Neuropsychopharm acology 17 (2). 100-109.
A ltem us, M ., C. Roca, et al (2001). "Increased vasopressin and adrenocorticotropin responses to stress in the midluteal phase of the m enstrual cycle." /. d in
Endocrinol Metab 86 (6): 2525-30.

A ltem us, M. and E. Young (2006). "T h e m enstrual cycle and cortisol feedback
sensitivity w ith m etyrapone." In preparation.
L o u a n n B r i z e n d i n e K adm B eyn i
A ltshuler, D., L. D. Brooks, et al. (2005). "A haplotype m ap of the hum an geno
m e." Nature 437 (7065): 1299-320.
A ltshuler, L. L., L. S. Cohen, et al. (2001). "T h e expert consensus guideline seri
es: Treatm ent of depression in w om en." Postgrad M ed (Spec. No.): 1-107.
Altshuler, L. L., L.S. Cohen, et. al. (2001) "Treatm ent o f depression in wom en:
A summary of the expert consensus guidelines." / Psychiatr Pract 7 f3): 185-208.
Alvarez, D.E., I. Silva, et al. (2005). "Estradiol prevents neural tau hyperphosp
horylation ch aracteristic o f A lzheim er's d isease." Ann N Y A cad Sci
1052:210-24.
Amdam , G. V., A. C sondes, et al. (2006). "C om plex social behaviour derived
from m aternal reproductive traits." Nature 439 (7072): 76-78.
Antonijevic, I. (2006). "D ep ressive disorders -is it tim e to endorse different pat
hophysiologies?" Psychoneuroendocrinology 31 (1): 1-15.
Apperloo, M. J., J. G. Van D er Stege, et al. (2003) "In the mood for sex: The va
lue of androgens." JS e x Marital Ther29 (2): 87-102; discussion 177-79.
Arentes-Oliveira, N.. J. R. Berm an, et al (2003). "H ealthy anim als w ith extrem e
longevity." Science 302 (5643): 611.
Archer, J. (1991) "T h e influence of testosterone on hum an aggression." Br J
Psychol 82 (Pt. 1.): 1-28.

Archer, J. (1996). "Sex differences in social behavior: Are the social role and evolu
tionary explanations com patible?" American Psychologist Si (9): 909-17.
Archer J. (2004). "Se x differences in aggression in real-w orld settings: A metaanalytic review ." R ev iew .of General Psychology 8:291-322.
A rcher, j . C., (2005). "A n integrated review o f indirect, relational, and so d al ag-'
gression." Personality and S od al Psychology Review 9 (3): 212-30.
A rnold, A. P. (2004). "Sex chrom osom es and brain g end er." Nat Rev N eurosci5
(9): 701-8.
Arnold, A. P., and P. S. Burgoyne (2004). "A re XX and XY brain cells intrinsically
d ifferent?" Trends Endocrinol Metab 15 (1): 6-11.
Arnold, A. P., J. Xu, et al. (2004). "M inireview : Sex chrom osom es and brain se
xual differentiation-" Endocrinology 145 (3): 1057-62.
A rnqvist, G-, and M . K irkpatrick (2005). "T h e evolution of infidelity in socially
m onogam ous passerines: T he strength o f direct and indirect selection on ex
trapair coupulation behavior in fem ales." Am Nat 165 (Suppl. 5): S. 26-37.
A m sten, A. F., and R. M. Shansky (2004). "A dolescence: Vulnerable period for
stress-induced prefrontal cortical function? Introduction to part." Ann NY
A cad Sci 1021:145-47.
Kaynaka
Aron. A., H. Fisher, et al. (2005). "Rew ard, motivation, and em otion system s asso
ciated with early-stage intense romantic love." /. Neurophvsiol 94 (1): 327-37.
Auger, A. P., D. P. H exter, et al. (2007). "Sex difference in the phosphorylation
o f cA M P response elem ent binding protein (CREB) in neonatal rat brain ."
Brain R es890 <1): 770-17.

A zurm endi, A., F. Braza, et al. (2005). "C ognitive abilities, androgen levels, and
body m ass index in 5-year-old child ren." Horm Behav 48 (2): 187-95.
Babcock, S., and S. Laschever (2004): Women don't ask: Negotiation and the
gen der Divide. Princeton: Princeton U niversity Press.

Bachevalier, J., M. Brickson, et al. (7990). "A ge and sex differences in the effects of
selective temporal lobe lesion on the formation of visual discrimination habits
in rhesus monkeys ( Macaca mulatta)." Behav Neurosci 104 (6): 885-99.
Bachevalier, J. C . Hagger, et al. (1989). "G en d er differences in visual habit for
m ation in 3-m onth-old rhesus m onkeys." D ev Psychobiol 22 (6): 585-99.
Bachevailer, ]., and C. H agger (1991). "Sex differences in the d evelopm ent o f le
arning abilities in prim ates." Psychoneuroendocrinology 16 (1-3): 177-88.
Bachm ann, G., J. Bancroft, et al. (2002). "Ferm ale androgen insufficiency: T he
Princeton consensus statem ent on definition, classification, and assess
m ent." Fertil Steril 77 (4): 660-65.
Baker, R., and M. A. Beilis (7993): "H u m an sperm coinpetion: Ejaculate adjust
m ent by m ales and the function of m asturbation, non-patem ity rates." Ani
mal Behaviour 46 (5): 861-65.

Baker, R., and M. A. Beilis (7993). "Human sperm Competiton: Ejaculate m ani
pulation by fem ales and a function for the fem ale orgasm ." Animal Behavio
ur 46 (5): 887-909.
Baker, R., and M. A. Beilis (7995) Hum an sperm Com petion: Copulation, M as
turbation, and Infidelity. London and New York: Chapm an & Hall.
B a k k e n ,, K., A. E. Eggen, et al. (2004), "Side-effects of horm one replacem ent the
rapy and influence on pattern of use am ong w om en aged 45-64 years. T he
N orw agian W om en and Cancer (NOW AC) study 1997." Acta Obstet Gyne
col Scand 85(9): 850-56.

Balsw ick, j. (7977). "D ifferences in expressiveness: G end er." Journal o f Marria
g e and the Family 39; 121-27.

B ancroft. J. (2005). "T he endocrinology of sexual arousal." J. Endocrinol 186 (3):
411-27.
Bancroft, J., and D. Rennie (7993). "T h e impact o f oral contraceptives on the ex
p erience o f prem enstrual mood, clum siness, food crav in g and other
sym ptom s." /. Psychosom Res 37 (2) 795-202.
Bancroft, J., B. B. Sherw in, et al. (7991). "O ral contraceptives o n the experience
of preim enstrual m ood, clum siness, food craving and other sym ptom s." J.
Psychosom Res 37 (2)-105-20.
Baron-Cohen, S. (2 002). The extrem e m ale brain theory of au tism ." Trends Cogn
Sci 6 (6): 248-54.

Baron-Cohen, S. And M. K. Belm onte (2005). "A ustism : A w indow onto the de
velopm ent of the so d al and the analytic brain ." Annu Rev Neurosci 28:
109-26.
Baron-Cohen, S., and Bruce J. Ellis (ED) (2005). "T h e em pathizing system : A re
vision of the 1994 m odel of the m indreading system ." In Origins o f the So
cial Mind: Evolutionary Psychology and Child Development, 468-92. New
York Fuilford Press.
Baron-Cohen, S., R. C. Knickmeyer, et al. (2005). "Sex differences in the brain:
Im plications for explaining autism ." Science310 (5749): 819-23.
Baron-Cohen, S., J. Richler, et al. (2003). "T h e system izing quotient: An investi
gation of ad ults w ith A sperger syndrom e or high-functioning autism , and
norm al sex d ifferences." "P h ilo s Trans R Soc Lond B Biol Sci 358 (1430):
361-74.
Baron-Cohen, Sim on et al. (2 004). "Prenatal testosterone in mind: Amniotic flu
id studies." Cam bridge, MA: M IT Press.

Baron-Cohen, S. and S. W heelw right (2004). "T h e em pathy quotient: An inves
tigation of adults with A sperger syndrom e or high functioning autism , and
norm al sex d ifferences." J Autism Dev disord34 (2): 163-73.
Barr, C. S., T. K. N ew m an, et al. (2004). "Early experience and sex interact to inf
luence lim bic-hypothalam ic-pituitary-adrenal-axis function after acute alco
hol adm inistration in rhesus m acaques (M acaca m alutta)." A lcohol Clin Erp
Res 28 (7): 1114-19.

Barr, C. S., T. K. New m an, et al. (2004). "Interaction betw een serotonin transpor
ter gene variation and rearing condition in alcohol preference and comsum ption in fem ale prim ates." Arch Cen Psychiatry 61 (11): 1146-52.
Barr, C. S. T. K. N ew m an, et al. (2004). "Sexual dichotom y o f an interaction bet
w een early adversity and the serotonin transporter gene prom oter variant in
rhesus m acaques." Proc Natl A cad Sci USA 101 (33): 12358-63.
Bartels, A., and S. Zeki (2004). 'T h e neural correlates o f m aternal and rom antic
love." N euroim age 21 (3): 115-66.
Bartzokis, G., and I. A ltshuler (2005). "Reduced intracortical m yelination in schi
zophrenia." Am J. Psychiatry 162 (6): 1229-30.
Basson, R. (2005). "W om en 's sexual dysfunction: Revised and expanded defini
tions." CMAJ172 (10): 1327-33.
Baum eister, R. F. (2000). "D ifferences in erotic plasticity: The fem ale sex drive as
socially flexible and responsive." Psychol Bull 126:347-74.
Baum eister, R. F., and K. L. Som m er (1997). "W hat do m en w ant? G ender diffe
rences and two spheres of belongingness: Com m ent on C ross and M adson
(1997)." Psychol Bull 122 (1): 38-44; discussion 51-55.
Kaynaka
Bayliss, A. P., G. Di Pellegrino, et al. (2005). "Sex differences in eye gaze and
sym bolic cueing of attention." Q ) Exp Psychol A 58 (4): 631-50.
Bayliss, A. P., and S. P Tipper (2005). "G aze and arrow cueing of attention reve
als individual differences along the autism spectrum as a function of target
context." BrJ. Psychol 96 (Pt. 1): 95-114.
Bebbington, P. (3996). "T he origin of sex diffirence in depressive disorder: Brid
ging the g ap ." Int Review o f Psychiatry 8:295-332.
Becker, J. B., A. P. Arnold, et al. (2005). "Strategies and m ethods for research on
sex differences in brain and behavior." Endocrinology 146 (4): 1650-73.
Beem , A. L., E. J. Geus, et al. (2006). "Com bined linkage and association analy
ses of the 224-bp allele of m arker D2S2944 w ith anxiety, depression, neuroticism and m ajor depression." Behav G enet36 (1): 127-36.
Behan, M., and C. F. Thom as (2005). "Sex horm one receptors are expressed in
identified respiratory m otoneurons in m ale and fem ale rats." Neuroscience
130 (3): 725-34.

Beise, J., and E. Voland (2002) "E ffect o f producing sons on maternal longevity
in prem odem populations." Science298 (5592): 317; author reply 337.
Bell, E. C. M. C. W ilson, et al. (2006). "M ales and fem ales differ in brain activa
tion during cognitive tasks." Neuroimage. In press.
Beilis, M. A. R. R. Baker, et al. (2990). "A guid e to upw ardly m obile sperm ato
zoa." Androloga 22 (5): 397-99.
Belsky, J. (2002). " Developm ental origins of attachm ent sty les." Attach Hum d ev
4 (2): 166-70.
Belsky, J. (2002). Q uantity counts: Amount of child care and children's socioem otional developm ent." J. Dev Behav Pediatr23 (3): 167-70.
Belsky, J., and R. M. Fearon (2002). "Early attachm ent security, subsequent m a
ternal sensitivity, and later child developm ent: Does continuity in develop
m ent depend upon continuity of caregiving?" Attach Hum D ev4 (3): 361-87.
Belsky, J. S. R. Jaffee, et al. (2005). "Intergenerational transm ission of w arm sensitive-stim ulating parenting: A prospective study of m others and fathers of
3-year-olds." Child Dev 76 (2): 384-96.
Bennett, D. S., P. J. Ambrosini, et al. (2005) "Gender differences in adolescent dep
ression: Do symptoms differ for boys and girls?" J Affect Disord 89 (1-3): 35-44.
Berenbaum , S. A. (1999). "Effects of early androgens on sex-typed activits and
interests in adolescents with congenita] adrenal hyperplasia." H orn Behav
35 (1): 102-10.
Berenbaum , S. A., (2001). "C ognitive function in congenital adrenal hyperpla
sia ." Endocrinol Metab Clin North Am 30 (1): 173-92.
Berenbaum , S. A. And J. M. Bailey (2005). "Effects on gender identity of prena
tal androgens and genital appearance: Evidence from girls w ith congenital
adrenal hyperplasia." J. Ciim Endocrinol Metab 88 (3): 1102-6.
L o u a n n B r i z e n d i n e K ad m B ey n i
Berenbaum, S. A. K: Korman Bryk, et al. (2004). "Psychologial adjustment in chil

dren and adults with congenital adrenal hyperplasia." J Pdialrl44 (6): 741-46.
Berenbaum , S. A., and D. E. Sandberg (2004). "Sex determ ination, differentiati
on, and identity." N Engl J Med 350 (21); 2204-6; author reply 2004-6.
Berg, S. J., and K. E. W ynne-Edw ards (2002). "Salivary horm one concentrations
in m others and fathers becom ing parents are not correlated." H orn Behav
42 (4): 424-36.
Berkley, K. (2002). "P ain: Sex/G ender differences." In Hormones, Brain and Be
havior, ed. D. W. Pfaff, vol. 5, 409-421. Sari Diego: A cadem ic Pres.

Bertolino, A., Arriero, et al. (2005). "Variation o f hum an am ygdala response du
ring threatening stim uli as a function of 5'H TTLPR genotype and persona
lity style." Biol Psychiatry 57 (12): 1517-25.
Bertschy, G., De Ziegler, et al. (2005). [Mood disorders in perim enopausal wo
m en: Horm one replacem ent of antidepressant theraypy." Rev Med Suisse 1
(33): 2155-56, 2159-61.

Bethea, C L., F. K. Pau, et al. (2005). "Sensitivity to stress-induced reproductive
dysfunction linked to activity of the serotonin system." Fertil Steril 83 (1): 148-55.
Bethea, C. L., M. Streicher, et al. (2006). "Serotonin-related gene expression in fe
m ale m onkeys w ith individual sensitivity to stress." N euroscience 132 (1):
151-66.
Bielsky, 1. F. B. Hu, et al. (2004). "Profound impairment in social recognition and
reduction in anxiety-like behavior in vasopressin V ia receptor knockout mi
ce." Neuropsychopharmacology. 29 (3): 483-95.
Bielsky, I. F., and L. J. Y oung (2004). "O xytocin; vasopressin, and social recogni
tion in m am m als." Peptides 25 (9): 1565-74.
Birkhead, T. W., and A. P. Moller, eds (1998). Sperm Competiton and Sexual Se
lection." San Diego: A cadem ic Press.

Birzniece V., T. Backstrom et. al. (2006). "N eu roactive steroid effects on cogniti
ve functions with a focus on the serotonin and GA BA system s." Brain Res
Rev. In press.
Biver, F., F. Lostra, et al. (1999). "D issociable neural responses to facial expressi
ons of sadness and anger." Brain 122 (PI. 5): 883-93.
Blehar, M. C. (2005). "P u b lic health context of w om en's m ental health research."
Psychiatr Clin North Am 26 (3): 781-99.

Blehar, M. C., and G. P. Keiat (2003). "W om en and depression: A m illennial
perspective." J Affect Disord 74 (1): 1-4.
Blinkhom, S. (2005). "Intelligence: A gender bender." Nature 458(7064): 31-32.
Bloch, M., R. C. Daly, et al. (2003). "Endocrine factors in the etiology of postpar
tum d epression." Com pr Psychiatry 44 (3): 234-46.
Bloch, M., N. Rotenberg, et al. (2006). "R isk factors (or early postpartum depres
sive sym ptom s." Gen Hosp Psychiatry 28 (1): 3-8.
Kaynaka
Bloch, M ., D. R. Rubinow , et al. (2005). "C ortisol response to ovine corticotropinreleasing horm one in a mode) of pregnancy and parturition in euthym ic wo
m en w ith and w ithout a histroy o f postpartum d epression." /. Clin Endocri
nol Metab 90 <2): 695-99.

Bloch, M ., P. J. Schm idt, et al. (2000). "E ffects o f gonadal steroids in wom en with
a history a postpartum depression." Am J Psychiatry 157 (6): 924-30.
Bocklandt, S., S. Horwath, et al. (2006). "E xtrem e skew ing o f X chrom osom e
inactivation in m others o f hom osexual m en." Hum Genet 118 (6): 691-94.
B o d e n ste in e r, K. )., P. C a in , et al. (2 0 0 6 ). "E ffe c ts o f p re g n an cy o n sp atial
co g n itio n in fem a le H ood ed L o n g -E v a n s ra ts ." H orm B ehav 49 (3):
303-14.
Boehm , U., Zihihua Zou, and Linda Buck (2005). "G N R H cell circuitry: The bra
in is broadly wired for reproduction." Cell 125 (4): 683-95.
Bolour, S., and G. Braunstein (2005). "T estosterone therapy in w om en: A revi
ew ." Int J Im pot Res 17 (5): 399-408.
Bond, A . J., J. W ingrove, et al. (2001). "T ryptoph an depletion increases aggressi
on in w om en during the prem enstrual p h ase." Psychopharm acology (Berl)
156 (4): 477-80.
Booth, A ., D. R. Johnson, et al. (2005). 'T esto stero n e and child and adolescent
ad justm ent: T he m od erating role o f parent-child relation sh ip s." Dev
Psychol 59 (V: 85-98.

Born, L., A. Shea, et al. (2002). "T h e roots of depression in adolescent girls: Is m enarche the k ey :" Curr Psychiatry Rep 4 (6): 449-60.
Bosch, O. J., S. A. Krom er, et al. (2006). "P renatal stress: O pposite effects on an
xiety and hypothalam ic expression of vasopressin and corticotropin-relea
sing horm one in rats selectively bred for high and low anxiety." Eur J Neu-
rosci23 (2): 541-51.

Botwin, M. D., D. M. Buss, et al. (1997). "P ersonality and m ate preferences. Five
factors in mate selection and marital satisfaction." /. Pers 65 (1): 107-36.
Bough, K (2005). "H igh-fat, calorie restricted ketogenic diet, KD, stabilizes bra
in and increases neuron stability." Society for N euroscience m eeting. W as
hington, D.C.
B ow lb y .,J. (3 980). Attachment and Loss, vol. 3 London: H ogarth Press.
Bow lby. J. (2988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human
Development. New York: Basic Books.

Bow m an, R. E., D.Ferguson, et al. (2002): "E ffects of chronic restraint stress and
estradiol on open field activity, spatial m em ory, and m onoam inergic neu
rotransm itters in ovariectom ized rats." N euroscience 113 (2): 401-10.
Boyd, R. C., L, H. Zayas, et al, (2006). "M other-infant interaction, life events and
prenatal and postpartum depressive sym ptom s am ong urban minority w o
men in prim ary care." Matern Child Health J: In press.
Bradley, M. M., M. Codispoti, et al. (2005). "W hen good things g o bad: The ref
lex physiology of d efense." Psychol Sci 16 (6): 468-73.
Brandes, M., C. N. Soares, et al. (2004). "Pospartum onset obsessive-com pulsi
ve disorder: D iagnosis and m anagem ent." Ach Women Ment Health 7 (2):
99-110.
Braunstein. G. D D. A. Sundw all, et al. (2005). "Safety and efficacy of a testos
terone patch for the treatm ent of hypoactive sexual desire d isorder in surgi
cally m enopausal wom en. A randomized, placebo-controlled trial." Arch
Intern Med 165 (14): 1582-89.

Brebner, J. (2003). "G end er and em otioas." Personality and Individual Differen
ces 34:387-94.
Bremner, J. D., R. Soufer, et al. (2001). "G end er differences in cognitive and neu
ral correlates of rem em brance of em otional w ords." Psychopharm acoi Bull
35 (3): 55-78.
Bridges, R. S., and V. F. Scanlan (2005). "M aternal m em ory in adult, nulliparous
rats: Effects of testing interval on the retention of m aternal behavior." Dev
Psychobioi 46 (1): 13-18.

Briton, N. J., and J. A. Hall (1995) "Beliefs about female and m ale nonverbal
com m unication." Sex Roles 32:79-90.
Brizendine, L. (2004). "M enopause-related depression and low libido: Finetuning treatm ent." OBG TY M anagem ent, 36 (8): 29-42.
Brody, L. (1997). "G en d er and em otions: Beyond stereotypes." Journal o f Social
Issues 53-369-94.
Brody, L., and J. A. Hall (3995). "G end er and .em otion." In M. Lew is and J. Haviland, eds., H andbook o f Emotions, 447-60. New York: G uilford Press.
Brody, L. R (3985). "G en d er differences in em otional developm ent: A review of
theories and research." / Pers 53:102-49.
Brown, L. (2005). Personal com m unication.
Brown. W. M., L. Cronk, et al. (2005). "D an ce reveals sym m etry especially in yo
ung m en." Nature 438 (7071): 1148-50.
Brownley, K. A., A. L. Hinderliter, et al. (2004). "C ardiovascular effects of 6
m onths of horm one replacem ent therapy versus placebo. D ifferences asso
ciated w ith years since m enopause." Am J Obstet Gynecol 190 (4): 1052-58.
Brunton, P. J., S. L. Meddle, et al. (2005). "Endogenous opioids and attenuated
hypothalam ic-pituitary-adrenal axis responses to im m une challenge in
pregnant rats." /. Neurosci 25 (21): 2117-26.
Buchan, J. C., S. C. Alberts, el al. (2005). 'T ru e paternal care in a m ulti-m ale pri
m ate society. Nature 425 (6954): 179-81.
Buckwalter, J. G., F. Z. Stanczyk, et al. (1999). "Pregnancy, the postpartum , and
streoid horm ones: Effects on cognition and m ood." Psychoneuroendocrino
logy 24 (1): 69-84.
Kaynaka
Buhim schi, C. 5. (2004). "Endocrinology of lactation." Obstet Gynecol Clin
North Am 31 (4): 965-79.

Bullivant. S. B., S. A. Sellergren, et al. (2004). "W om en 's sexual experience du
ring the m enstrual cycle: Identification o f the sexual phase by noninvasive
m easurem ent of luteinizing horm one." J e Sez Res 41 (1): 82-95.
Buntin, J. D., S. Jaffe, et al. (1994). "Changes in responsiveness to newborn pups in
pregnant, nulliparous golden ham sters." Physiol Behav 32 (3): 437-39.
Burbank, V. K. (1987). "Fem ale aggression in cross-cultural perspective." Beha
vior Science Research 27:70-300.

Burger, H. G., E. Dudley, et al. (2002). "T h e ageing fem ale reproductive axis I."
Novartis Found S ym p 2 4 2 :161-67; discussion 167-71.

Burger, H. G., E. C. Dudley, et al (2002). "H orm onal changes in the m enopause
transition." Recent Prog Horm Res 57:257-75.
Burleson, M. H. W. B M alarkey, et al. (3998). "Postm enopausal horm one repla
cem ent: Effects on autonom ic, neuroendocrine, and im m une reactivity to
brief psychological stressors." Psychosom M ed 60(1): 17-25.
Buss, D. (1990). "International preferences in selecting mates. A study of 37 cul
tures." Journal o f Cross-Cultural Psychology 21:5-47.
Buss, D. D. (2005). Evolutionary Psychology: The N ew Science o f Mind, 2nd ed.
New York: Allyn & Bacon.
Buss, D. M. (3989). "C onflict betw een the sexes: Strategic interference and the
evocation o f anger and upset." J Pers Soc Psyhol 56 (5): 735-47.
Buss, D. M . (3995). "Psychological sex differences. O rigins through sexual selec
tio n ." Am Psychol 50 (5): 164/68; discussion 169-71.
Buss, D. M. (2002). "Review : Hum an M ate G u ard ing " Neuro Endocrinol Lett 23
(Suppl4): 23-29.
Buss, J. E., S. A. Kingsberg, et al. (3993). "Sexual strategies theory: An evolutio
nary prospective on hum an m ating." Psychol Rev 100 (2): 204-32.
Buster, J. E., S. A . Kingsberg, et al. (2005). 'T esto stero n e patch for low sexual de
sire in surgically m enopausal w om en: A random ized trial." Obstet Gynecol
105 (5, Pt. 1): 944-52.

Butler, T., H. Pan, et al. (2005). "Fear-related activity in subgenual anterior cing ulate differs betw een m en and w om en." N euroreport 16 (11): 1233-36.
B ym ess, E. M ., B. A. Rigero, et al. (2002). "D opam in e antagonists during partu
rition disrupt m aternal care and retention o f m aternal behavior in rats."
Pharmacol Biochem Behav 73 (4): 869-75.

Cahil, L. (2003). "Sex-related influences on the neurobiology o f em otionally inf
luenced m em ory." Ann NY Acad Sci 985:163-73.
Cahil, L. (2005). "H is brain, her brain ." Sci Am 292 (5): 40-47.
Cahil, L., and A. Van Stegeren (2003). "Sex-related im pairm ent of m em ory for
em otional events w ith beta-adrenergic blockade." Neurobiol Learn Mem 79
(1): 81-88.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kndin Beyni
Calder, A. J., A. D. Law rence, and A. W. Young (2001). "N europsychology of te

ar and loathing." Nature Revieus Neuroscience 2:352-63.
Caldji, C , D. Francis, et al. (2000). "The effects o f early rearing environment on the
development o f and central benzodiazepine receptor levels and no
velty-induced fearfulness in the rat." Neuropsychopharmacology 22 (3): 219-29
Call, J. D. (1998). "Extraordinary changes in behavior in an infant after a brief se
paration." J Dev Behav Pediatr 19 (6): 424-28.
Cameron, ]. (2000). "Reproductive dysfunction in primates, behaviorally induced."
ln G. Fink, ed.. Encyclopedia o f Stress, 366-72 New York: Academic Press.
Cam eron, J L. (1997). "Stress and behaviorally induced reproductive dysfuncti
on in prim ates." Semin R eprod Endocrinol 15 (1): 37-45.
Cam eron, J. L. (2004). "Interrelationships. Between horm ones, behavior, and af
fect during adolescence: Understanding horm onal, physical, and brain
changes occurring in association w ith pubertal activation o f the reproducti
ve axis. Introduction to part III." Ann NY A cd Sei 1021:110-23.
Cameron, N. M., F. A. Champagne, et al. (2005). "T he program m ing of individu
al differences in defensive responses and reproductive strategies in the rat
through variations in maternal care." Neurosci Biobehav Rev 29 (4-5): 843-65.
Cam pbell, A. (1993). Out o f Control: Men, Women and Aggression. New York:
Basic Books.
Cam pbell, A. (1995). "A few good men: Evolutionary psychology and female
adolescent aggression." Ethology and Sociobiology 16:99-123.
Cam pbell, A. (1999). "Stay ing alive: Evolution, culture, and w om en's intrasexual aggression." Behavioral & Brain Sciences 22:203-14.
Cam pbell, A. (2002). A Mind o f H er Own: The Evolutionr Psychology o f Wo
men. London: O xford U niversity Press.
Cam pbell, A. (2004). "F em ale com petiton: Causes, constraints, content and con
texts." J Sex Res 41:6-26.
Cam pbell, A. (2005). "A g g ressio n ." In H andbook o f Evolutionary Psychology,
ed. Buss, D. 628-52 New York: W iley.
Cam pbell, A. L. Shirley, and J. Candy (2004). "A longitudinal study of genderrelated cognition and behavior." Developmental Science 7:1-9.
Cam ras, L. A., S. Ribordy, et al. (1990). "M aternal facial behavior and the recog
nition and production of em otional expression by m altreated and nonm al
treated ch ild en ."D ev P sychol26 (2): 304-12.
Canli, ., J. E. Desm ond, el al. (2002). "Sex differences in the neural basis of em o
tional m em ories." Proc Nall Acad Sei USA 99 (16):10789-94.
Cannon, W. B. (1932). The Wisdom o f the Body. New York: W. W. Norton.
Capitonio, J. P., S. P. M endoza, et al. (2004). "L im bic environm ent and hypotha
lam ic-pituitary-adrenal regulation in young rhesus m onkeys ( Macaca mu-
latta)." Dev Psychobiol46 (4): 318-30.

272
Kaynaka
Cardinal, R. N. C. A. W instanley, et al. (2004). "Lim bic corticostriatal system s

and delayed reinforcem ent." Ann NY A cad Sci 1021:33 -50.
Carey, W. B., and S. C- M cDevitt (1978). "R evision of the infant tem peram ent qu
estionnaire." Pediatrics 61 (5): 735-39.
C arter, C. S. (1992). "O xytocin and sexual behavior." Neurosci Biobehav Rev 16
(2): 131-44.
Carter, C. S. (1998). "N euroendocrine perspectives on social attachm ent and lo
v e." Psychoneuroendocrinology 23 (8): 779-818.
Carter, C. S. (2005). "Developm ental consequences of oxytocin." Physiol Behav
79 (3): 383-97.
Carter, C. S. (2004). "P roxim ate m echanism s regulating sociality and social m o
nogam y, in the context of evolu tion." In The origin and nature o f sociality,
ed. R. D. Susm an, Piscataw ay, NJ: A dline Transaction.
Carter, C. S. (2006). Personal com m unication.
Carter, C. S., and M. A ltem us (1997). "In tegrative functions o f lactational hor
m ones in social behavior and stress m anagem ent." Ann NY Acad Sci
807:164-74.
Carter, C.S., A. C. D eV ries, et al. (1995). "P h y siolo gical su bstrates of m am m a
lian m onogam y: T he prairie vole m od el." N ev rosd Biobehav Rev 19 (2):
303-14.
Carter, C. S., A. C. DeVries, et al. (1997). "Peptides, steroids, and pair bonding."
Ann NY A cad S d 807:260-72.

Cashdan, E. (1995). "H orm ones, sex, and status in w om en." H orn Behav 29 (3):
354-66.
Capi, A., K. Sugden, et al. (2005). "In flu en ce o f life stress on depression: M ode
ration by a polym orphism in the 5-H TT g ene." Sdence301 (5633): 386-89.
Cassidy, J. (2001). "G end er differences am ong new borns on a transient otoacoustic em issions test for hearing." Journal o f Music Therapy 37:28-35.
Cham pagne, F., J. Diorio, et al. (2001). "N aturally occuring variations in m ater
nal behavior in the rat are associated with differences in estrogen-inducible
central oxytocin receptors." Proc Natl A cad S d USA 98 (22): 12736-41.
Cham pagne, F., and M. J. M eaney (2(303). "L ik e m other, like daughter: Eviden
ce for non-genom ic transm ission o f parental behavior and stress responsiv ity ." Prag Brain Res 133:287-302.
Cham pagne, F. A., D. D. Francis, et al. (2005). "V ariations in maternal care in the
rat as a m ediating influence for the effects of environm ent on developm ent."
Physiol Behav 79 (3): 359-71.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadin Beyni
Champagne, F. A., I. C. W eaver, et al. (2005). "N atural variations in maternal ca

re are associated w ith estrogen receptor alpha expression and estrogen sen
sitivity in the m edial preoptic area." Endocrinology 144 (11): 4720-24.
Gharm andari, E., C. Tsigos, et al. (2005). "Endocrinology of the stress response."
Annu Rev Physiol 67:259-84.

C hem ey, 1. D, and M. L. Collaer (2005). "Sex differences in line judgm ent: Rela
tion to m athem atics preparation and strategy u se." Percept Mot Skills 100
(3, Pt. 1): 615-27.

Chezem, J., P. M ontgom ery, et al. (1997). "M aternal feelings after cessation of
breastfeeding: Influence of factors related to em ploym ent and d uration." J.
Perinat Neonatal N u r sll (2): 61-70.

Ghivers, M. L., G. Rieger, et al. (2004) "A sex difference in the specificity of se
xual arousal." Psychol Sci 15 (11): 736-44.
Clarkson, T. B., and S. E. Appt (2005). "C ontroversies about H R T -lesson s from
m onkey m odels." Maturitas 51 (1): 64-74.
Cohen, 1. T., B. B. Sherw in, et al. (1987). "Food cravings, mood, and the m enstru
al cycle." Horm Behav 21 (4): 457-70.
Collaer, M. L., M . E. Geeffner, et al. (2002). "C ognitive and behavioral characte
ristics of T urner syndrom e: Exploring a role for ovarian horm ones in fema
le sexual differentiation." Horm Behav 41 (2): 139-55.
Collaer, M. L, and M. Hines (1995). "H u m an behavioral sex differences: A role
for gonadal horm ones during early developm ent." Psychol Bull 118 (1): 55-
107.
Colson, M. H., A. Lem aire, et al. (2006). "Sexual behaviors and m ental percepti
on, satisfaction and expectations of sex life in m en and w om en in France." /.
Sex M ed 3 (1): 121-31:

Connell, K., M. K. Guess, et al. (2005). "Effects of age, menopause, and com orbi
dities on neurological function of the female genitalia." Int J. Impt Res 17
(1): 65-70.
Connell, K., M. K. Guess, et al. (2005). "Evaluation o f the role o f pudendal nevre integrity in fem ale sexual function using noninvasive techniques." Am J.
Obstet Gynecol 192 (5): 1712-17.

Connellan, J. (2000). "Sex differences in hum an neonatal social perception." In
fant Brain and D evelopm ent 23:113-18.

Cooke, B. (2005). "Sexually dim orphic synaptic organization of the m edial am y
gdala." / N eurosci 25 (46): 10759-67.
Cooke, B. M., and C. S. W oolley (2005). "G onadal horm one m odulation of den
drites in the m am m alian G N S." / Neurobiol 64 (1): 34-46.
Coplan, ]. D., M . Altem us, et al. (2005). "Synchronized m atem al-infanl elevati
ons of prim ate CSF CRF concentrations in response to variable foraging de
m and." CNS Spectr 10 (7): 530-36.
Kaynaka
Corso, J. (1959). "A g e and sex differences in thresholds." Journal o f the Acousti
cal Society o f America 31:489-36.

Cote, S., R. E. Trem blay, et al. (2002). "C hild hood behavioral profiles leading to
adolescent conduct d iso rd er Risk trajectories for boys and g irls." / Am
A cad Child A dolesc Psychiatry'41 (9): 1086-94.

Craig, 1. W., E. Harper, et al. (2 004). "T h e genetic basis for sex differences in hu
m an behavior: Role of the sex chrom osom es." Ann Hum Genet 68 (Pt. 3):
269184.
Craik, F. (1977). The H andbook o f Aging and Cognition. San Diego. Academ ic
Press.
Crawford, ]. (1.992). Emotion and Gender: Constructing Meaning from Memory.
London: Sage.
Crick, N. R., M. A. Bigbee, et al. (1996). "G end er differences is children's norm a
tive beliefs about aggression: How do I hurt thee? Let m e count the w ays."
Child D ev 67 (3): 1005-14.

Cross, S. E. and L. M adson (1997). "M odels of the self: Self-construals and gen
d er." Psychol Bull 122 (1): 5-37.
Cumm ings, J. A. and L. Brizendine (2002). "Com parison of physical and emotio
nal side effeccts of projesterone or m edroxyprojesterone in early postmeno
pausal w om en." Menopause 9 (4): 253-63.
Cushing, B. S., and C. S. C arter (2000). "Peripheral pulses o f oxytocin increase
partner preferences in female, but not m ale, prairie voles." Horm Behav37
(1): 49-56.
Cushing, B. S., and K. M. Kram er (2005). "M echanism s underlying epigenetic ef
fects of early social experience: T he role of neuropeptides and steroids."
Neurosci Biobehav Rev 29 (7): 1089-105.

C ym aw ski, J. M., E. Frank, et al. (2000). "A dolescent onset of the gender diffe
rence in lifetim e rates of m ajor depression: A theoretical m od el." Arch Gen
Psychiatry 57 (1). 21-27.

Dahlen, E. (2004). "Boredom proneness in anger and aggression: Effects of im
pulsiveness and sensation seeking." Personality and Individual Differences
37:1615-27.
Dam audery, M., I. Dutriez, et al. (2004). "Stress during gestation induces lasting ef
fects on emotional relativity of the dam rat." Behav Brain Res 153 (1): 217-16.
Davidson, K. M. (1996). "C oder gender and potential for hostility ratings." He
alth Psychology 15 (4): 298-302.

Davis, S. R. (3998). "T h e role of androgens and the m enopause in the fem ale se
xual response." Int J Import Res 10 (Suppi. 2): S 85-83; discussion S98-101.
Davis, S. R., I. Dinatale, et al. (2005). "A nd rogen levels in adult females: Chan
ges with age, menopause, and oophorectom y." / Clin Endoctrinol Metab 90
(7): 3847-53.
L o u a n n B r i z e n d i n e K adm B eyn i
Dawood, K., K M. Kirk, et al. (2005). "G enetic and environm ental influences on
the frequency o f orgasm in w om en." Twin Res Hum Genet 8 (1): 27-33.
de Kloet, E. R., R. M. Sibug, et al. (2005). "Stress, genes and the m echanism of
program m ing the brain for later life." Neurosci Biobehav Rev 29 (2): 271-81.
de W aal, F. B. (2005). "A century o f getting to know the chim panzee." Nature
437 (7055): 56-59.

De W ied, D. (3997). "N europeptides in learning and m em ory process." Behav
Brain Res 83:83-90.

Deacon, T. (1997). The Co-Evolution o f Language and the Brain. New York: W.
W. Norton.
Debiec, J. (2005). "P eptid es o f love and fear: V asopressin and oxytocin m odula
te the integration of inform ation in the am ygd ala." Biossays 27 (9): 869-73.
Deckner, D. F. A. (2005). "Rhythm in mother-infant interactions." Infancy'4 (2): 201-17.
Dejedicibus, M. A., and M. P. M cCabe (2002). "Psychological factors and the se
xuality of pregnant and postpartum w om en." J Sez Res 39 (2): 94-103.
Dennerstein, L., E. C. Dudley, et al. (3997). "Sexuality, horm ones and the m eno
pausal transition." Maturilas26 (2): 83-93.
Dennerstein, L., E. Dudley, et al. (3997. "W ell-being and the m enopausal transi
tion." J Psychosom Obstet G ynaecol 18 (2): 95-101.
Dennerstein, L., E. Dudley, et al. (2000). "Life satisfaction, sym ptom s, and the
m enopausal transition." M edscape Womens Health 5 (4): E4.
Denton, D., R. Shade, et al. (3999). "N euroim aging of genesis and satiation of
thirst and an inleroceptor-driven theory o f origins of prim ary conscious
ness." Proc Natl Acad S d USA 96 (9): 5304-9.
Depue, R., J. M orrone-Stupinsky (2005). "A neurobiobehavioral m odel of affiliative bonding: im plications for conceptualizing a hum an trait of affiliation "
Behav Brain So'28:313-50.

Derbyshire, S. W., T. E. Nichols, et al. (2005). "G end er differences in patterns of
cerebral activation during equal experience o f painful laser stim ulation." J.
Pain 3 (5): 401-11.

D eRubeis, R. J., S. D. Hollon, et al. (2005). "C ognitive therapy vs m edications in
the treatment of m oderate to severe d epression." Arch Gen Psychiatry 62
(4): 409-16.
DeVries, A. C., M. B. De Vries, et al. (3995). "M odulation of pair bonding in fe
m ale praire voles (Microtus ochrogaster) by corticosterone." Proc Natl Acad
Sci USA 92 (17): 7744-48.

DeVries, A. C., M. B. DeVries, et al. (3996). "T h e effects o f stress on social prefe
rences are sexually dim orphic in prairie voles." Proc Natl A cad Sci USA 95
(21): 11980-84.
DeVries, A.C.. T. Gupta, et al. (2002). "Corticotropin-releasing factor induces social
preferences in male prairie voles." Psychoneuroendocrinology 27 (6): 705-14.
Kaynaka
DeVries, A. C., S. E. Taym ans, et al. ( J 997). "Social modulation of corticosteroid

responses in m ale prairie voles." Ann NY A cad Sci 807:494-97.
DeVries, G. J. (3999). "Brain sexual dim orphism and sex differences in parental
and other social behaviors." In C. S. Carter, 1 .1. Lederhendler, and B. Kirk
patrick, eds. The Integrative Neurobiology o f Affiliation, 155-68. Cam brid
ge, MA: M IT Press.
Dluzen, D. E., (2005). "Estrogen, testosterone, and gender differences." Endocri
ne 27 <3): 259-68.
Dluzen, D. E. (2005). "U nconventional effects o f estrogen uncovered." Trends
Pharmacol S d 26 (10): 485-87.

Dobson, H., S. Ghum an, et al. (2005). "A conceptual model of the influence of
stress on fem ale reproduction." Reproduction 125 (2): 151-63.
Dodge, K. A., J. D. Coie, et al. (1982). "Behavior patterns of socially rejected and
neglected preadolescents: The roles of social approach and aggression." J.
Abnorm Child Psychol 10 (3): 389-409.

Douda, D. (2005). Women turning to custom horm one therapy. W CCO TV, Kan
sas City D ecem ber 14, 2005.
Doum a, S. L., C. Husband, et al. (2005). "Estrogen-related m ood disorders: Rep
roductive life cycle factors." ANS A dv Nuns S d 28 (4): 364-75.
D reher, J., P. Schm id t, et al. (2005). "M en stru a l cycle phase m od u lates the
rew ard system in w o m en ." So ciety for N eu ro scien ce m eetin g, W ash in g
ton, D.C.
Dunbar, R. (1996). Grooming, Gossip, and the Evolution o f Language. Cam brid
ge, M A : Harvard U niversity Press.
Dunn, K., L. Cherkas, and T. Spector (2005). "G en es drive ability to orgasm ." Bi
o l Letter, 5 (2) 308.

Duval, F., M. C. M okrani, et al. (3999). "T h y ro id axis activity and serotonin
function in m ajor d epressive ep iso d e." Psychoneuroendocrinology 24 (7):
695-712.
Eagly, A. H. (1986). "G ender and aggressive behavior. A m eta-analytic review
of the social psychological literature." Psychol Bull 100 (2): 309-30.
Eberhard, W. G. (1996). Fem ale Control: Sexual Selection by Cryptic Female
Choice. Princeton: Princeton U niversity Press.
Edhborg, M., M . Friberg, et al. (2 005). " 'Struggling w ith life': N arratives from
w om en with signs of postpartum depression." Scand J Public: Health 33 (4):
261-67.
Editorial (2 005). "M enstruation and reproduction in the context of therapy: Requi
red reading for all therapists." Psychology o f Women Quarterly, 29 (3): 340-41.
Eisenberg, N. (3996). "G end er developm ent and gender effects." In The Hand
b o o k o f Educational Psychology, ed. D. C. Berliner. New York: M acmillan.

121-39.
Eisenberg, N., R. A. Fabes, et al. (2993). "T he relations of em pathy-related em o

tions and m aternal practices to children's com forting behavior." /. Exp
Child Psychol 55 (2): 131-50.

Eisenberg, N. I., and M. D. Lieberm an (2004). "W hy rejection hurts: A comm on
neural alarm system for physical and social p ain." Trends Cogn Sci 8 (7):
294-300.
Ekstrom, H. (2005). 'T ren d s in m iddle-aged w om en's reports of sym ptom s, use
of horm one therapy and attitudes towards it." Maturitas 52 (2): 254-64.
Elavsky, S., E. M cAuley, et al. (2005). "Physical activity enhances long-term qua
lity of life in older adults: Efficacy, esteem , and affective influences." Ann
Behav Med 30 (2): 138-45.

Elavsky, S., and E. M cAuley (2005): "Physical activity, sym ptom s, esteem , and
life satisfaction during m enopause." Maturitas 52 (3-4): 374-85.
Else-Quest, N. M., J. S. Hyde, et al. (2006). "G end er differences in tem peram ent:
a m eta-analysis." Psychol Bui! 132 (1): 35-72.
Emanuele, E., P. Politi, et al. (2006). "R aised plasm a nerve grow th factor levels
associated with early-stage rom antic love." Psychoneuroendocrinology 31
(3): 288-94.
Enserink, M. (2005). "L e t's talk about sex-and d ru g s." Science 308 (5728): 1578.
Epel, E. S E. H. Blackburn, et al. (2004). "A ccelerated telom ere shortening in
response to life stress." Proc Natl A cad Sci USA 101 (49): 17312-15.
Epel, E S. Jim enez, et al. (2004). "A re stress at risk for the m etabolic syndrom e?"
Ann NY A cad S d 1032:208-10.

Epel, E., Jue Lin, et al. (2006). "C ell aging in' relation to stress arousal and cardi
ovascular disease risk factors." Psychoneuroendocrinology 31 (3): 277-87.
Erickson, K. L, S. J. Colcom be, et al. (2005). "Selective sparing o f brain tissue in
postm enopausal w om an receiving horm one replacem ent therapy." Neur&
biol Aging 26 (8): 1205-13.

Erwin, R. J. R. C. Gur, et al. (1992). "Fadal emotion discrimination. I. Task constructi
on and behavioral findings in normal subjects." Psychiatry Res 42 (3): 231-40.
Esch, T., and G. B. Stefano (2005). "T he neurobiology of love." Neuro Endocri
nol Lett 26 (31:175-92.

Estanislau, C., and S. M orato (2005). "Prenatal stress produces m ore behavioral
alterations then m aternal separation in the elevated plus-m aze and in the
elevated T -m aze." Behav Brain R esl63 (1): 70-77.
Eysenck, S. B., and H. J. Eysenck (1978). "Im pulsiveness and venturesom eness:
T heir position in a dim ensinol system of personality description." Psychol
Rep 43 (3. Pt. 2): 1247-55.

Faber, R. (1994). "Physiological, em otional and behavioral correlates of gender
segregation." In Chidhood Gender Segregation: Causes and Consequences ,
ed. C. Leaper. San Francisco: jossey-Bass. P. 234-302.
Kaynaka
Fagot, B. I., R. Hagan, et al. (1985). "D ifferential reactions to assertive and com
m unicative acts o f toddler boys and g irls." Child Dev 56 (6): 1499-505.
Fagot, B. 1., and M. D. Leinbach (1989). "T he young child's gender schem a: En
vironm ental input, internal organization." Child Dev 60 (3): 663-72.
Farr, S. A., W. A. Banks, et al. (2000). "Estradiol potentiates acetylcholine and
glutam ate-m ediated post-trial m em ory processing in the hippocam pus."
Brain Res 964 (2): 263-69.

Farroni, T., M. Johnson, et al. (2005). "N ew borns' preference for face-m aternal
circuit: Effects o f experience and partum condition on brain astrocyte num
ber in female rats." Behav Neurosci 114 (1): 158-72.
Feingold, A. (1994). "G end er differences in personality: A m eta-analysis."
Psychol Bull 116 (3): 429-56.

Ferguson, J. N. J. M . Aldag, et al. (2001). "O xytocin in the medial am ygdala is es
sential for social recognition in the m ouse." J Neurosci 21 (20): 8278-85.
Ferguson, T., and H. Eyre (2000). "Engend ering gender differences in sham e and
guilt: Stereotypes, socialization and situational pressures." In Gender and
Emotion: Social Psychological Perspectives, ed. A. H. Fisher, 254-76 C am

bridge: Cam bridge U niversity Press.
Fem andez-G uasti, A., F. P. Krujiver, et al. (2000). "Sex differences in the distri
bution of androgen receptors in the hum an hypothalam us." J Comp Neurol
425 (3): 422-35.

Ferris, C. F P. Kulkarni, et al. (2005). "P u p suckling is m ore rew arding than co
caine: Evidence from functional m agnetic resonance imaging and thre edim ensional com putational analysis." J Neurosci 23 (1): 149-56.
Finich, C. (2002). "Evolution and the plasticity of aging in the reproductive sche
dules in long-lived anim als: The im portance of genetic variation in neurom endocrine m echanism s." In Hormones, Brain and Behavior, ed. D. W.
Plaff, vol. 4, 799-820. San Diego: A cadem ic Press. Fink, G., B. E. Sum m er, et
al. (1998). "Sex steroid control of m ood, mental state and m em ory." Clin Exp
Pharmacol Physiol 25 (10): 764-75.

Facher, U., C.. W. Hess, et al. (2005). "U ncrossed cortico-m uscular projections in
hum ans are abundant to facial m uscles o f the upper and low er face, but
may differ betw een sexes." J Neurol 252 (1): 21-26.
Fish, E. W ., D. Sh ahrokh , et al. (2004). "E p ig en etic program m ing o f stress
resp on ses through variation s in m aternal ca re ." Ann NY A cad Sci 1036:
167-80.
Fisher, H. (2004). Why We Love: The Nature and Chemistry o f Romantic Love.
New York: Henry Holt.
Fisher, H. (2005). Personal com m unication.
Fisher. H., A. Aron, et al. (2005). "Rom antic love: An fMRl study of a neural mec
hanism for mate choice." J Comp Neurol 495 (I): 55-62.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kaditi Beyni
Fisher, H. E., A. Aron, et al. (2002). "D efining the brain system s o f lust, rom an
tic attraction, and attachm ent." Arch Sex Behav 31 (5): 413-19.
Fivush, R., and N. R. Hamond (1989). "Tim e and again: Effects of repetiton and re
tention interval on 2 year olds' event recall." / Exp Child Psychol 47 (2): 259-73.
Flannery, K. A., and M. W. W atson (1993). "A re individual differences in fantasy
play related to peer acceptance levels." J Genet Psychol 134 (3): 407-16.
Flening, A.S., C. Corter, et al. (7993). "Postpartum factors related to m other's at
traction to newborn infant odors." Dev Psychobiol 26 (2): 335-32.
Fleming, A. S., C. Corter, et al. (2002). "Testosterone and prolactin are associa
ted with em otional responses to infant cries in new fathers." Horm Behav 42
(4): 399-413.
Fleming. A. S., E. Klein, et al. (1992). "T he effects of a social support group on
depression, m aternal attitudes and behavior in new m others." / Child
Psychol Psychiatry 33 (4): 985-98.

Fleming, A. S., G. W. Kraem er, et al. (2002). "M othering begets m othering: The
transm ission of behavior and its neurobiology across generations." Pharma
col Biochem Behav 73 (1): 91-75.

Fleming. A. S., D. H. O 'D ay, et al. (1999). "N eurobiology of m other-infant inte
ractions: Experience and central nervous system plasticity across develop
ment and generations." Neurosci Biobehav Rev 25 (5): 673-85.
Fleming, A. S., D. Ruble, et al. (1997). "H orm onal and experiential correlates of
maternal responsiveness during pregnancy and the puerperium in hum an
m others." Horm Behav 31 (2): 145-58.
Fleming, A. S., and J. Sarker (1990). "Experience:horm one interactions and m ater
nal behavior in rats." Physiol Behav 47 (6): 1165-75.
Fleming, A. S., M. Steiner, et al. (1997). "C ortisol, hedonics, and m aternal res-_
ponsiveness in hum an m others." Horm Behav 32 (2): 85-98.
Forger, N.G., G. J. Rosen, et al. (2004). "D eletion of Bax elim inates sex differen
ces in the M ouse forebrain." Proc Natl A cad Sci USA 101 (37): 13666-71.
Forger, N. G. (2006). "C ell death and sexual differentiation o f the nervous
system ." Neuroscience 138 (3): 929-38.
Fox, C., H. S. Wolf, and J. A. Baker (1970). "M easurem ent of intravaginal and in
trauterine pressures hum an coitus by radio-telem etry." J R eprod Perl
22:243-51.
Francis, D., J. Diorio, et al. (2999). "Nongenomic transmission across generations of
maternal behavior and stress responses in the rat." Science 286 (5442): 1155-58.
Francis, D. D., F. A. Cham pagne, et al. (2999), "M aternal care, gene expression,
and the developm ent of individual differences in stress reactivity." Ann NY
Acad Sci896:66-84.
Francis, D. D ). Diorio, et al. (2002). "Environm ental enrichment reverses the ef
fects of maternal separation on stress reactivity'," J Neurosci 22 (18): 7840-43.
Kaynaka
Francis, D. D., and M. J. M eaney (1999). "M aternal care and the developm ent of
stress responses." CurrOpin Neurobiol 9 (1): 128-34.
Francis, D. D., L. J. Young, et al. (2002). "N aturally occurring differences in m a
ternal care are associated with the expression of oxytocin and vasopressin
(V ia ) receptors: G ender d ifferences." / Neuroendocrinol 14 (5): 349-53.
Franklin, T. (2006) "Sex and ovarian steroids m odulate brain-derived neurotrophic factor (BDNF) protein levels in rat hippocam pus under stressful and
non-stressful conditions." Psychoneuroendocrinology 31 1:38-48.
Freem an, E. W . (2004). "Luteal phase adm inistration of agents for the treatment
of prem enstrual dysporic disord er." CN S durgs 18 (7): 453-68.
Fray, W. (1985). "Crying: The mystery of tears." Winston Pr (September, 1985).
Fries, A. B., T. E. Ziegler, et al. (2005). "Early experience m hum ans is associated
w ith changes in neuropeptides critical for regulating social behavior." Proc
Natl A cad Sci USA 102 (47): 17237-40.
Frodi, A. (1977). "Sex differences in perception of a provacation, a survey." Per
cept Mot Skills 44 (1): 113-14.
Frodi, A ., J. M acau lay , et al. (1977). "A re w om en alw ay s less ag g ressiv e
th en m en? A review of the ex p e rim en ta l lite ra tu re ." Psychol B u ll84 (4):
634-60.
Fry, D. P. (3992). "Fem ale aggression am ong the Z ap o teco f Oaxaca, M exico." In
K. Bjorkqvist and P. N iem ela, eds. O f Mice and Women: Aspects o f Female
Aggression, 187-200. San Diego. A cadem ic Press.
Fujita, F. E. Dier.er, et al. (1991). "G end er differences in negative affect and well
being: T he case for em otional intensity." / Pers Soc Psychol 61 (3): 427-34.
Furuta, M., and R. S. Bridges (2005). "G estation-induced cell proliferation in the
rat brain ." Brain Res Dev Brain Res Brain Res 156 (1): 61-66.
G aab, N ., J. P. Kennan, et al. (2003) "T h e Effects o f gend er on the neural substra
tes o f pitch m em ory." ). C ogn N eurosci 35 (6): 810-20.
G angestad, S. W ., and R. Thornhill (3998). "M enstrual cycle variation in w o
m en's preferences for the scent of sym m etrical m en." Proc Biol Sci 265
(3399): 927-33.
G am er, A. (3997). Conversationally Speaking. N ew York: M cGraw-H ill.
Gerstein, M. (2005). "Studying infant tem peram ent." Infant Behavior and Deve
lopment, 26:64-86.
Gatew ood, J. D., and M. D. Morgan, et al. (2005). "M otherhood m itigates agingrelated decrem ents in learning and m em ory and positively affects brain
aging in the rat." Brain Res Bull 66 (2): 91-98.
G enazzani, A. D. (2005). "N euroendocrine aspects o f am enorrhea related to
stress." Pediatr Endocrinol R ev 2 (4): 661-68.
G etchell, T. (1991). Smell and Taste in Health and Disease. New York: Raven
Press.
Giam m anco, M., G. Tabacchi, et al. (2005). "Testosterone and aggressiveness."
Med Sci Monit 21 (4): RA 136-45.

Giedd, J. (2005). Personal com m unication.
Giedd, J. (2005). "T h e anatom y of m entalization: A view from developm ental
neuroim aging." Bull Menninger Clin 67 (2): 132-42.
G iedd, J. N. (2004). "Structural m agnetic resonance im aging of the adolescent
brain." Ann NY A cad Sci 2 0 2 2 : 77-85.
Giedd, ]. N., J. Blum enthal, et al. (1999). "Brain developm ent during childhood
and adolescence: A longitudinal M RI stud y." Nat Neurosci 2 (10): 861-63.
Giedd, J. N., F. X. Castellanos, et al. (1997). "Sexual dim orphism of the develo
ping human brain ." Prag N europsychopharmacol Biol Psychiatry 21 (8).
1185-201.
G ied d , J. N J. M. R um sey, et al. (2996). "A q u an titativ e M RI stud y of the
corp u s callosu m in ch ild ren and a d o lescen ts." Brain Res D ev Brain Res
91 (2): 274-80.
Giedd, J. N., J. W. Snell, et al (2996). Q uantitative m agnetic resonance imaging
of hum an brain developm ent: Ages 4-18." Cereb Cortex 6 (4): 551-60.
G iedd, J. N., A. C. Vaituzis, et al. (2996). "Q uantitative MRI of the tem poral lo
be, am gydala, and hippocam pus in norm al hum an developm ent: A ges 4-18
y ears." J Comp Neurol 366 (2): 225-30.
Giltay, E. J., K. H. Kho, et al. (2005). "T h e sex difference o f plasm a hom ovanillic
acid is unaffected by cross-sex horm one adm inistration in transsexual su b
jects." /. Endocrinol 187 (1): 109-16.
Gingrich, B., Y. Liu, et al. (2 000). "D opam ine D2 receptors in the nucleus accumbens are important for social attachm ent in female prairie voles (Micrutus oc-
hrogaster)". Behav Neurosci 114 (1): 273-83..

Gizewsk, E. R., E. Krause, et al. (2 006). "G end er-specific cerebral activation du
ring cognitive tasks using functional MRI: Com parison of w om en in m idluteal phase and m en." N euroradiology 48 (1): 14-20.
Glazer, I. M. (2992). "Interferm ale aggression and resource scarcity in a crosscultural perspective." In K. Bjorkqvist and P. N iem ela, eds. O f Mice and Wo
men: Aspects o f Female Aggression, 163-72. San Diego: Academ ic Press.

G lickm an, S. E., R. V. Short, et al. (2005). "Sexual differentiation in three uncon
ventional m am m als: Spoiled hyenas, elephants and tam m ar w allabies."
Horm Behav 48 (4): 403-17.

Goldstat, R., E. Briganti, et al. (2005). "Transderm al testosterone therapy im pro
ves well-being, mood, and sexual function in prem enopausal w om en." Me
nopause 10 (5): 390-98.

G oldberg E., K. Podell, et al. (2994). "C ognitive bias, functional cortical geo
m etry and the frontal lobes: laterality, sex and handedness." J. Cog Neuros
ci 6: 276-96.
Kaynaka
Goldstein, J. M ., M. Jerram , et al. (2005). "H orm onal cycle m odulates m odulates
circuitry in women using functional m agnetic resonance im aging." J Neu-
rosci 25 (40): 9309-16.

Goldstein, J. M., M. Jerram , et al. (2005). "Sex differences in prefrontal cortical
brain activity during fM Rl of auditory verbal w orking m em ory." Neuropsy
chology 19 (4): 509-19.

Goldstein, J. M ., L. J. Seidm an, et al. (2001). "N orm al sexual dim orphism of the
adult hum an brain assesed by in vivo m agnetic resonance im aging." Cereb
Cortez 11 (6): 490-97.

G olom bok, S., and S. Fivush (1994). G ender Development. New York. Cam brid
g e U niversity Press.
Good, C. D., K. Lawrence, et al. (2003). "D osage-sensitive X-linked locus influen
ces the developm ent of amygdala and orbitofrontal cortex, and fear recogni
tion in hum ans." Brain 126 (Pt. 11) 2431-46.
G oos, L. M. And S. Irw in (2002). "Sex related factors in the perception of thre
atening facial expressions." Journal o f N onverbal Behavior26 (1): 27-41.
Gootjes, L., A. Rouma, et al. (2006). "A ttention m odulates hem ispheric differen
ces in functional connectivity: Evidence from MEG recordings." Neuroima
g e 30 (1): 245-53.
Goy, R. W ., F. B. Bercovitch, et al. (1988). "Behavioral m asculinization is inde
pendent of genital m asculinization in prenatally androgenized fem ale rhe
su s m acaques." Horm Behav 22 (4): 552-71.
G raham , C. A., E. Janssen, et al. (2000). "E ffects o f fragrance on fem ale sexual
arousal and mood across the m enstrual cy cle." Psychophysiology 37 (1):
76-84.
G ram m er, K. (1993). "A ndrostadienone a m ale pherom one?" Ethol S od obiol 14-
201-7.
G ray, A., H. A. Feldm an, et al. (1991). "A ge, disease, and changing sex horm o
ne levels in m iddle-aged men: Results of the M assachusetts Male A ging
Stu d y ." J Clim Endocrinol Metab 73 (5): 1016-25.
G ray, P. B., B. C. Cam pbell, et al. (2004). "Social variables predict betw een-subject but not day-to-day variation in the testosterone of U.S. m en." Psychone
uroendocrinology 29 (9): 1153-62.

G reen, R. (2002). "Sexual identity and sexual orientation." In Hormones, Brain
and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 4, 463-86. San Diego: A cadem ic Press.
G rew en, K. M., S. S. Girdler, et al. (2005). "Effects o f partner support on resting
oxytocin, cortisol, norephinephrine, and blood pressure before and after
w arm partner contact." Psychosom Med 67 (4): 531-38.
G riffin, L. D. And S. H. M ellon (1999). "Selective serotonin reuptake inhibitors
directly alter activity of neurosteroidogenic enzym es." Proc Natl Acad Sci
USA 96 (25): 13512-17.
G rossm an, M., and W. Wood ( J 993). "Sex differences in intensity of em otional
experience: A social role interpretation." ] Pers Soc Psychol 65 (5): 1010-22.
Grum bach, M. (2003). "P uberty." In Williams Textbook o f Endocrinology, ed. R.
H. W illiam s 1115-286. New York: W. B. Saunders Co.
Grum bach, M. (2005). Personal com m unication.
G rum bach, M. M. (2002). "T h e neuroendocrinology of hum an puberty revisi
ted." H on n R es57 (Suppi. 2): 2-14.
Guay, A. (2005). "C om m entary on androgen deficiency in w om en and the FDA
advisory board 's recent decision to request m ore safety data."fn< J Import
Res 17 (4): 375-76.

Guay, A., and S. R. Davis (2002). "T estosterone insufficiency in w om en: Fact or
fiction?" World J Urol 20 (2): 106-10.
G uay, A., J. Jacolbson, et al. (2004). "Serum androgen levels in healthy prem eno
pausal w om en w ith and w ithout sexual dysfunction: Part B: Reduced serum
androgen levels in healthy prem enopausal w om en w ith com plaints of sexu
al d ysfunction." Int J Im pot Res 16 (2): 121-29.
Guay, A., and R. M unarriz, et al. (2004). "Serum androgen levels in healthy pre
m enopausal w om en w ith and w ithout sexual dysfunction: Part B Reduced
serum androgen levels in healthy prem enopausal w om en w ith com plaints
of sexual d ysfu nrition." Int J Import Res 16 (2): 121-29.
Guay, A., and R. Munarriz, et al. (2004). "Serum androgen levels in healthy premonepausal women with and without sexual dysfunction: Part A. Serum andro
gen levels in women aged 20-49 years with no complaints of-sexual dysfuncti
on." Int J Impot Res 16 (2): 112-20.
G uay, A. T. (2002). "Screening for androgen deficiency in wom en: M ethodologi
cal and interpretive issues." Fertil Steril 77 (Suppl. 4): 583-88.
G uay, A. T., and J. Jacobson (2002). "D ecreased free testosterone and dehydroepiandrosterone-sulfate (DHEA-S) levels in w om en w ith decreased libido."
J Sex Marital Ther28 (Suppl. I): 129-42.

G ulati, M. (2005). "Exercise may ward off death in w om en w ith m etabolic
syndrom e." Am erican Heart Association Scientific Sessions, Philadelphia,
Gulati, M., H. R. Black, et al. (2005). "T h e prognostic value of a nom ogram for
exercise capacity in w om en." N Engl J Med 353 (5): 468-75.
G ulinello, M., D. Lebesgue, et al. (2006). "A cu te and chronic estradiol treatm ents
reduce m em ory deficits induced by transient global ischem ia in female
rats." Horm Behav 49 (2): 246-60.
G ur, R. C., F. G unning-D ixion, et al. (2002). "Sex differences in tem poro-lim bic
and frontal brain volum es of healthy ad ults." Cereb Cortez 12 (9): 998-1003.
Gur, R. C., F. M. G unning-Dixion, et al. (2 002). "B rain region and sex differen
ces in age association w ith brain volum e: A quantitative MRI study of he
althy young ad ults." Am J Ceriatr Psychiatry 10 (1): 72-80.
Kaynaka
G ur, R. C., L. H. Mozley, et al. (3995). "Sex differences in regional cerebral glu
cose m etabolism during a resting state." Science 267 (53 97): 528-31.
G urung, K.A., S. E. Taylor, et al. (2005). "A ccounting for changes in social sup
port am ong m arried older adults: Insights from the M acArthur Studies of
Successful A ging." Psychol Aging 18 (3): 487-96.
G ust, D. A., M. E. W ilson, et al. (2000). "A ctivity of the hypothalam ic-pituitaryadrenal axis is altered by aging and exposure to social stress in fem ale rhe
su s m onkeys." / Clin Endocrinol Metab 8517): 2556-63.
G uthrie, J. R., L. Dennerstein, et al. (2003). "C entral abdominal fat and endogeno
us horm ones during the m enopausal transition." Fertil Steril 79 (6): 1355-40.
G uthrie, J. R., L. Dennerstein, et al. (2005). "H ealth care-seeking for m enopausal
problem s." Climacteric6 (2): 112-17.
G utteling, B. M., C. De W eerth. et al. (2005). "T h e effects o f prenatal stress on
tem peram ent and problem behavior o f 27-m onth-old toddlers." E ar Child
A dolesc Psychiatry 14 (1): 41-51.

G utteling, B. M., C de W eerth, et al. (2005). "P renatal stress and child ren's corti
sol reaction to the first day o f sch ool." Psychoneuroendocrinology 30 (6):
541-49.
Haier, R. J., R. E. Jung, et al. (2005). "T h e neuroanatom y of general intelligence:
Sex m atters." Neuroimage 25 (1): 320-27.
Halari, R., M. Hines, et al. (2005). Sex differences and individual differences in
cognitive perform ance and their relationship to endogenous gonadal hor
m ones and gonadotropins." Behav Neurosci 119 (1): 104-17.
Halari, R., and V. Kum ari (2005). "C om parable cortical activation w ith inferior
perform ance in w om en during a novel cognitive inhibition task." Behav
Brain Rs 158 (1): 167-73.

H alari, R., V. Kumari, et al. (2004). "T h e relationship of sex horm ones and corti
sol w ith cognitive functioning in schizophrenia." / Psychopharmacol 18 (3):
366-74.
Halari, R., T. Sharm a, et al. (2006). "C om parable fM Rl activity w ith differential
behavioral perform ance on m ental rotation and overt verbal fluency tasks in
healthy men and w om en." Exp Brain Res 169 (1): 1-14.
H aldreich, U. (2 006). "M ajor depression is not a diagnosis, it is a departure po
int to differential diagnosis-clinical and horm onal considerations." Psycho
neuroendocrinology 31 (1): 16-22.
H albreich, U., L. A. Lumley, et al. (1995). "P ossib le acceleration of age effects on
cognition follow ing m enopause." / Psychiatr Res 29 (3): 153-63.
Hall, J. A. (1978). "G ender effects in decoding nonverbal cu es." Psycholl Bull85:
8845-57.
Hall, J. A. (1984). Nonverbal sex differences: Communication accuracy' and ex
pressive style. Baltimore: Johns H opkins U niversity Press.
Hall, J. A., J. D. Carter, and T. G. Horgan (2000). "G ender differences in the nonver
bal communication of em otion." In A. H. Fischer, ed., Gender and Emotion: So
cial Psychological Perspectives, 97-117. London: Cambridge University Press.

Hall, L.A, A. R. Peden, et al. (2004). "Parental bonding: A key factor for mental
health of college w om en." Issues Ment Health Nurs25 (3): 277-91.
Halpem , C. T. B. Cam pbell, et al. (2002). "A ssociations betw een stress reactivity
and sexual and nonsexual risk taking in young adult hum an m ales." Horm
Behav42 (41:387-98.
Halpern, C T., J. R. Udry, et al. (1997). "Testosterone predicts initation of coitus
in adolescent fem ales." Psychosom M ed 59 (2): 1671.
Ham ann, S. (2005). "Sex differences in the responses of the hum an am ygdala."
Neuroscientist 11 49:288-93.
Hamilton, W. L., M. C. Diamond, et al. (1977). "Effects of pregnancy and differen
tial environments on rat cerebral cortical depth." Behav Biol 19 (3): 333-40.
Ham m ock, E. A., M. M. Lim , et al. (2005). "A ssociation of vasopressin l a recep
tor levels with a regulatory m icrosatellite and behavior." Genes Brain Behav
4 (51:289-301.
Ham m ock, E. A., and L. J. Young (20051. "M icrosatellite instability generates di
versity in brain and sociobehavioral traits." Science 308 (5728): 1630-34.
Harman, S. M., E. A. Brinton, et al. (2004). "Is the WH1 relevant to HRT started
in the perim enopause?" Endocrine 24 (3): 195-202.
Harman, S. M., E. A. Brinton, et al. (2005). "K EE PS: The Kronos Early Estrogen
Prevention Stu dy." Climacteric 8 (1): 3-12.
Harman, S. M., F. Naftolin, et al. (2005). "Is the.estrogen controversy over? De
constructing the W om en's Health Initiative Stu d y :'A critical evaluation of
the evidence." Ann NY A cad S d 1032:43-56.
Haris, G. (2004). "P fizer gives up testing viagra o n w om en." N ew York Times,
February 28.
Harrison, K., ed. (1999). "T ales from the screen: Enduring fright reactions to
scary m ovies." Media Psychology, Spring: 15-22.
Haselton, M. G., D. M. Buss, et al. (2006). "Sex, lies, and strategic interference:
The psychology of deception betw een the sexes." Pers Soc Psychol1 Bull 51
(1): 3-23.
Hasser, C., L. Brizendine et al. (2006). "T o treat or not to treat: Depression in
pregnancy and the use of SSR Is." Current Psychiatry. 5 (4): 31-40.
Havlicek, J. (2005). W om en prefer m ore dom inant men for short-term m ating
before ov ulation." Biol Letter, 5 (2) 217-228.
Hawles, K. (2003). "G randm others and the evolution of hum an longevity." Am
] Hum Biol 15 (3): 380-400.

Hawles, K. (2004). "H um an longevity: The grandm other effect." Nature 428
(6979): 128-29.
286
Kaynaka
H aw les, K., J. F. O 'Connell, et al. (7998). "G randm othering, m enopause, and the
evolution of hum an life histories." Proc Natl Acad Sci USA 95 (3): 1336-39.
H ayw ard, C., and K. Sanborn (2002). "Puberty and the em ergence o f gender dif
ferences in psychopathology." ) A dalesc Health 30 (4 Suppl.k 49-58.
Heinrichs, M T. Baum gartner, et al. (2005). "Social support and oxytocin inte
ract to suppress cortisol and subjective responses to psychosocial stress." Bi
o l Psychiatry 64 (12): 1389-98.

H einrichs, M., G. M einlschim dt, et al. (2001). "Effects of suckling on hypothala
m ic-pituitary-adrenal axis responses to psychosocial stress postpartum lactating w om en." / Clin Endocrinol Metab 86 (10): 4798-804.
H einrichs, M., I. Neumann, et al. (2002). "Lactation and stress Protective effects
o f breast-feeding in hu m ans." StresS (3): 195-205.
Helson, R., and B. Roberts (1992). "T h e personality of young adult couples and
w ives' w ork patterns." / Pers 60 (3): 575-97.
Helson, R., and C. J. Soto (2005). "U p and dow n in m iddle age: M onotonic and
nonm onotonic changes in roles, status, and personality." j Pers Soc Psychol
89 (2): 194-204.
Helson, R., and S. Srivastava (2001). "T h ree paths of adult developm ent: Conser
v e s , seekers, and achievers." ] Pers Soc Psychol 80 (6): 993-1010.
H enderson, V., (2002). "Protective effects of estrogen on aging and damaged
neural system s." In Hormones, Brain and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 4,
821-40. San Diego: A cadem ic Press.
Henderson, V. W., J. R. Guthrie, et al. (2005). "Estrogen exposures and memory at
midlife: A population-based study o f w om en." Neurology 60 (8): 1369-71.
Herba, C. P., (2004). "A nnotation: Developm ent of facial expression recognition
from childhood to adolescence: Behavioural and neurological perspectives."
J Child Psychol Psychiatry 45 (7): 1185-98.

Herbert, M. R., D. A. Ziegler, et al. (2005). "B rain asym m etries in autism and de
velopm ental language disorder: A nested w hole-brain analysis." Brain 128
(1): 213-26.
H errera, E., N. Reissland, et al. (2004). "M aternal touch and m aternal childdirected speech: Effects of depressed mood in the postnatal period." / Affect
Disord 81 (1): 29-39.

H ershberger, S. L., and N. L. Segal (2004). "T h e cognitive, behavioral, and per
sonality profiles of a m ale m onozygotic triplet set discordant for sexual ori
e n tation ." Arch Sex Behav 33 (5): 497-514.
H ickey, M., S. R. Davis, et al. (2005). "Treatm ent of m enopausal sym ptom s:
W hat shall we do now ?" Lancet 366 (9483): 409-21.
Hill, C. A. (2002). "G ender, relationship stage, and sexual behavior: The im por
tance of partner em otional investm ent w ithin specific situations." /. Sex res
39 (3): 228-40.
L o u a n n B r i z e n d i n e K adtnB eyni
Hill, H. F. Ott, el al. (2006). "Response execution in lexical decision tasks obscu
res sex-specific lateralization effects in language processing: Evidence from
event-related potintail m easures during word reading." Cereb Cortex. In
Press.
Hill, K. (7988). "Trade offs in male and female reproductive strategies among the
A che." In Human Reproductive Behavior: A Darwinian Perspective, ed. Berlzig, and Borgerhoff, et al. New York: Cambridge Universty Press. 215-39.
Hines, M. (2002). "Sexual differentiation of human brain and behavior." In Hor
mones, Brain and Behavior, ed D. W. Pfaff, vol. 4 , 425-62. San Diego: A cade
mic Press.
Hines, M., S. F. ahm ed, et al. (2003). "Psychological outcom es and genderrelated developm ent in com plet androgen insensitivity syndrom e." arch Sex
Behav 32 (2): 93-101.

Hines, M., C. Brook, et al. (2004). "A ndrogen and psychosexual developm ent:
Core gender identity, sexual orientation and recalled childhood gender role
behavior in w om en and m en w ith congenital adrenal hyperplasia (CAH)."
) Sex Res 41 (1): 75-81.

Hines, M., and F. R. Kaufm an (1994). "A ndrogen and the developm ent of hu
m an sex-typical behavior: Rough-and-tum ble play and sex of preferred
playm ates in children with congenital adrenal hyperplasia (C A H )." Child
Dev 65 (4): 1042-53.

Hittelm an, J. H. (1979). "Sex differences in neonatal eye contact tim e." Merrill-
P alm erQ 25:171-84.

Hodes, G. E., and T . ). (2005). "D istinctive stress effect on learning during pu
berty." Horm Behav 48 (2): 163-71.
H oldcroft, A., L. Hall, et al. (2005). "Phosphorus-31 brain M R spectroscopy in
w om en during and after pregnancy com pared with nonpregnant control
su bjects." A]NR A m j N euroradiol26 (2): 353-56.
Holden, C. (2005). "Sex and the suffering brain." Science 308 (5728): 1574.
Holmstrom , R. (1992). "Fem ale aggression am ong the great apes." In K. Bjorkqvist and P. N iem ela, eds. O f Mice and Women Aspects o f Female Agressi
on, 295-306. San Diego. A cadem ic Press.

Holstege, G ., et al. (2005). "Brain activation during female sexual orgasm ." Sac
Neurosci Abstr 727:7.

Hoover-Dem psey, K. W. (1986). "T ears and w eeping am ong Professional wo
men: In search of new understanding." Psychology o f Women Quarterly
10:19-34.
Horgan, T.G . et al. (2004). "G end er differences in m em ory for the appearance of
others." Pers Soc Psychol Bull 30 (2): 185-96.
Howard, ]. M. (2002). '"M itochondrial Eve,' 'Y Chrom osom e Adam ,' testostero
ne, and hum an evolu tion." Riv Biol (2): 319-25.
Kaynaka
How es, C . (1988). "P eer interactions o f young ch ild ren." M onographs o f the So
ciety for Research in Child Development, serial no. 217, 53 (1).

Hrdy, S. (1999). Mother Nature. New York: Pantheon.
H rdy, S. (2005). Personal com m unication.
H rdy, S. B. (1974). "M ale-m ale com petiton and infanticide am ong the langurs
(Presbytis entellus) of Abu, R ajasthan." Folia Frimatol (Basel) 22 (1): 19-58.

Hrdy, S. B. (1977). Infanticide as a prim ate reproductive strategy." Am S d 65 (1):
40-49.
Hrdy, S. B. (1997). "Raising Darw in's consciousness: Fem ale sexuality and the
prehom inid origins o f patriarchy." Human Nature (1): 1-49.
Hrdy, S. B. (2000). "T he optim al num ber of fathers: Evolution, dem ography, and
history in the
shaping o f fem ale m ate preferences." Ann NY A cad S d
. 9 07:75-96.
Huber, D., P. Veinante, et al. (2005). "V asopressin and oxytocin excite distinct
neuronal populations in the central am ygdala." Science 308 (3729): 245-48.
H ultcrantz, M. (2006). "Estrogen and hearing: A sum m ary of recent investigati
on s." Acta Otolaryngol 126 (1): 10-14.
Hum mel, T., F. Krone, et al. (2005) "A ndrostadienone od or thresholds in adoles
cen ts." Horm Behav 47 (3): 306-10.
Huot, R. L., P. A. Brennan, et al. (2004). "N egative affect in offspring of depressed
mothers in predicted by infant cortisol levels as 6 months and maternal depres
sion during pregnancy, but not postpartum ." Ann NY Acad S d 1032:234-36.
Hyde, J. S. (1994). "H ow large are gender differences in aggression? A develop
m ental m eta-analysis." Dev P sychol20:722-36.
Hyde, J. S. (1988). "G end er differences in verbal ability: A m eta-analysis."
Psychol Bull 104 (1): 53-69.

Idiaka, T. (2001). "fM R l study of age-related differences in the medial temporal
lobe responses to em otional faces." Society for Neuroscience, New Orleans.
Lervolino, A. C., H ines, et al. (2005). "G enetic and environm ental influences on
sex-typed behavior during the preshool y ears." Child Dev 76 (4). 826-40.
Im perato-M cGinley, J. (2002). "G end er and behavior in subjects with genetic de
fects in m ale sexual differentiation." In Hormones, Brain and Behavior, ed.
D. W. Pfaff, vol. 5, 303-46. San Diego: A cadem ic Press.
Insel, T. R. (2003). "Is social attachm ent an addictive disord er?" Physiol Behav
79 (3): 251-57.
Insel, T. R., and R. D. Fernald (2004). "H o w the brain processes social inform a
tion: Serching for the social brain." Annu Rev Neurosci 27: 697-722.
Insel, T. R., B. S., Gingrich, et al. (2001). "O xytocin: W ho needs it?" Prog Brain
Res 133: 59-66.

Insel, T. R., and. L. J. Young (2000). "N eu ropeptid es and the evolution of social
behavior." Curr Opin Neurobiol 10 (6): 784-89.
Institute of M ed idn e (2005). "Gender issues in m edicine Working-Group on
Gender Issues in Medicine. Institute of M edidne, Novem ber.

Irwing, P., and R. Lynn (2005). "Sex differences in m eans and variability on the
progressive m atrices in university students: A m eta-analysis." Br J Psychol
96 (PI. 4): 505-24.

Jacklin, C., and E. M accoby (J978)."So cial behavior at thirty-three m onths in sam e-sex and m ixed-sex d yad s." Child Dev 49:557-69.
Jackson, A., D. Stephens, et. al. (2005). "Gender differences in response to lorazepam
in a human drug discrimination study." /. Psychopharmacol 19 (6): 614-19.
Jasnow , A. M ., J. Schulkin, et al. (2006). "Estrogen facilitates fear conditoning
and increases corticotropin-releasing horm one m RN A expression in the
central am ygdala in fem ale m ice." H orm Behav 49 (2): 197-205.
Jausovec, N., and K. Jausovec (2005). "Sex diferences in brain activity related to
general and em otional intelligence." Brain Cogn 59 (3): 277-86.
Jaw or, J. M., R. Young, et al. (2006). Fem ales com peting to reproduce: Dom inan
ce m atters but testosterone m ay not." Horm Behav 49 (3): 362-68.
Jenkins, W.J., and J. B. Becker (2005). "D y n am ic increases in dopam ine during
paced copulation in the fem ale rat." Eur J Neurosci 18 (7): 1997-2001.
Jensvold, M. E. (1996). Psychopharmacology and women: Sex, gen der and hor
mones. W ashington: APA Press.

Joffe, H., L. S. Cohen, et al. (1998). "Estrogen serotonin, and mood disturbance:
W here is the therapeutic brid ge?" Biol Psychiatry 44 (9): 798-811.
Joffe, H., L. S. Cohen, et al. (2005). "Im pact of oral contraceptive pill use on pre
m enstrual mood: Predictors o f im provem ent and d eterioration." Am J Obs-
tet Gynecol 189 (6): 1523-30.

Joffie, H., J. E. Hall, et al. (2002). "V asom otor sym ptom s are associated w ith dep
ression in perim enopausal wom en seeking prim ary care." M enopause 9 (6):
392-98.
Joffe, H., C. N. Soares, et al. (2003). "Assessm ent and treatment of hot flushes and
menopausal mood disturbance." Psychiatr Clin North Am 26 (3): 563-80.
Joffe, H. (2006). Personal com m unication.
Johns, J. M., D. A. Lubin, et al. (2004). "G estational treatm ent w ith cocaine and
fluoxetine alters oxytocin receptor num ber and binding affinity in lactating
rat dam s." Int Dev Neurosci 22 (5-6): 321-28.
Johnston, A. L., and S. E. File (1991). "Sex differences in anim al tests of anxiety ."
Hpysiol Behav 49 (2): 245-50.

Jones, B. A., and N.V. W atson (2005). "Spatial m em ory perform ance in andro
gen insensitive m ale rats." Physiol Behav 85 (2): 135-41.
Jones, N. A., T. Field, et al. (2004). "G reater right frontol EEG asym m etry and
nonem pathic behavior are observed in children prenatally exposed to cocai
ne." Int J Neurosci 114 (4): 459-80.
Kaynaka
Jordan, K., T. W ustenberg, et al. (2002). "W om en and m en exhibit different cor
tical activation patterns during m ental rotation task s." Neuropsychologia 40
(13): 2397-408.
Jorm, A. F., K. B. Dear, et al. (2005). "Cohort difference in sexual orientation: Re
sults from a large age-stratified population sam ple." Gerontology 49 (6): 3995.
Josephs, R. A., H. R. Markus, et al. (1992). "G ender.and self-esteem ." J Pers Soc
Psychol 63 (3): 391-402.

Jovanovic, T., S. Szilagyi, et al. (2004). "M enstrual cycle phase effects on prepul
se inhibition of acoustic startle." Psychophysiology 41 (3): 401-6.
Kaiser, J. (2005). "G end er in the pharm acy: Does it m atter?" Sciences 308 (5728):
1572.
Kaiser, S., and N. Sachser (2005). "T h e effects of prenatal social stres on behavio
ur: M echanism s and function." N eurosci Biobehav Rev 29 (2): 283-94.
Kajantie, E. (2006). 'T h e effects of sex and horm onal status on the physiological
response to acute psychosocial stress." Psychoneuroendocrinology 31 (2):
151-78.
Kanin, E. (2970). "A research note on m ale-fem ale differentials in the experien
ce o f heterosexual love." J. Sex Res 6 (1): 64-72.
Kaufm an, J., B. Z. Yang, et al. (2004). "Social supports and serotonin transporter
gene m oderate depression in m altreated childiren." Proc Natl Acad S d USA
101 (49): 17316-21.

K aufm an, J. M., and A. Verm eulen (2005). "T h e decline of androgen levels in el
d erly m en and its clinical and therapeutic im plications." Endocr Rev 26 (6):
833-76.
K eller-W ood, M., J. Siilbiger, et al. (1988). "P rojesterone attenuates the inhibiti
on of adrenocoticortropin responses by cortisol in nonpregnant ew es." En
docrinology 124 (1): 647-51.

K endler, K. S., M. Gats, et al (2006). "A Sw edish national twin study o f lifetim e
m ajor depression." Am J Psychiatry 163 (1): 109-14.
K endler, K. S. L. M. Thornton, et al. (2000). "Stressful life events and previous
episodes in the etiology of m ajor depression in wom en: An evaluation of the
'kind lin g' hypothesis." Am J Psychiatry 157 (8): 1243-51.
Kendrick, K. M . (2000). "O xytocin, m otherhood and bond ing." Exp Physiol 85
(Spec. No.): 111S-124S.
Kendrick, K. M., A. P. Da Costa, et al. (2997). "N eu ral control of m aternal beha
vior and olfactory recognition o f offspring." Brain Res Bull 44-383-95.
Kendrick, K. M ., F. Levy, et al. (2992). "C h ang es in the sensory processing of ol
factory signals induced by birth in sleep ." Science 256 (5058): 833-36.
Kenyon, C . (2005). Personal com m unication.
Kenyon, C. (2005). "T h e plasticity of aging: Insights from long-lived m utants."
Cell 120 (41:449-60.
Kevem e, E. B., C. M. N evison, and F. L. M artel (1999). "E arly learning and the
social bo n d ." In C . S. Carter, 1. I. Lederhendler, and B. K irkpatrick, eds.
The Integrative N eurobiology o f Affiliation, 265-74. C am bridge M A: MIT

Press.
Kiecolt-Glaser, J. K., R. Glaser, et al. (1 998). "M arital stress: Im m unologic, neuro
endocrine, and autonom ic correlates." Ann NY A cad Sci 84:656-65.
Kiecolt-Glaser, J. K., T. J. Loving, et al. (2005). "H ostile m arital interactions, proinflam m atory cytokine production, and wound healing." Arch Gen Psyhi-
atry 62 (12): 1377-84.

Kiecolt-Glaser, J. K., T. Newton, et al. (1996). "M arital confict and endocrine
function: Are m en really m ore physiologically affected than w om en?" J
Consult Clin Psychol 64 (2): 324-32.

Kimura, K., M. Ote, et al. (2005). "Fru itless specifies sexually dim orphic neural
circuitry in the Drosophila brain ." Nuture438 (7065): 229-33.
Kinnunen, A. K. J. I. Koenig, et al. (2005). "Repeated variable prenatal stress al
ters pre- and postsynaptic gene expression in the rat frontal p o le." J Neuroc-
hem 86 (3): 736-48.

Kinsley, C. H., L. M odania, et al. (1999). "M otherhood im proves learning and
m em ory." Nature 402 (6758): 137-38.
Kinsley, C. H., R. Trainer, et al. (2006). "M otherhood and the horm ones of preg
nancy m odify concentrations of hippocam pal neuronal dendritic spines."
Horm Behav 49 (2): 131-42.

Kirsch, P., C. Esslinger, et al. (2005). "O xytocin m odulates neural circuitry for so
cial cognition and fear in hu m ans." /. Neurosci, 25 (29): 11489-93.
Kirschbaum, C., B. M. Kudielka, et al. (1999). "Im pact o f gender, m enstrual cycle
phase, and oral contraceptives on the activity o f the hypothalam us-pituitary-adrenal axis." Psychosom M ed 61 (2): 145-62.
Klatzkin, R. R.,A. L. M orrow , et al. (2006). "H istories of depression, allopregnanolone responses to stress, and prem enstrual sym ptom s in w om en." Biol
Psychol 71 (1): 2-11.

Klein, L. C., and E. J. Corw in (2002). "Seein g the unexpected: How sex differen
ces in stress responses may provide a new perspective on the m anifestation
of psychiatric disord ers." Curr Psychiatry Rep 4 (6): 441-48.
Knafo, A., A. C. Lervolino, et al. (2005). "M asculine girls and fem inine boys: ge
netic and environm ental contributions to atypical gender developm ent in
early child hood." N europsychology 18 (4): 738-47.
Knaus, T. A., A. M. Bollich, et al. (2006). "V ariability in perisylvian brain ana
tomy in healthy ad ults." Brain Lang 97 (2): 219-32.
Knickmeyer, R., S. Baron-Cohen, et al. (2006). "androgens and autistic traits: A
study of individvals w ith congenital adrenal hyperplasia." Horm Behav 50
(1): 148-53.
Kaynaka
Knickm eyer, R S. Baron-Cohen, et al. (2005). "Foetal testosterone, social relati

onships, and restricted interests in childen." / Child Psychol Psychiatry 46
(2): 198-210.
Knickm eyer, R.C., S. W heelw right, et al. (2005). "G ender-typed play and am niotic testosterone." Dev Psychol 41 (3): 517-28.
Knight, G., 1. G unthrie, et al. (2002) "Em otional arousal and gender differences
in aggression: A m eta-analysis." Aggressive Behavior 28:366-93.
Koch, P. (2005). "Feeling Frumpy: The relationships betw een body image and
sexual response changes in m idlife w om en." / Sex Res 42 (3): 852-68.
Kochunov, P., J. F. Mangin, et al. (2005). "A ge-related m orphology trends of cor
tical su lci." Hum Brain M app26 (3): 210-20.
Kom esaroff, P. A., M. D. Esler, et al. (1999). "Estrogen supplem netation attenua
tes glucocorticoid and catecholam ine responses to m ental stress in perimenopausal w om an." / Clin Endocrinol Metab 84 (2): 606-10.
Korol, D. L. (2004). "R o le of estrogen in balancing contributions from multiple
m em ory system s." Neurobiol Learn Men 82 (3): 309-23.
Korol, D. L., E. L. M alin, et al. (2004). "Sh ifts in preferred learning strategy ac
ross the estrous cycle in fem ale rats." Horm Behav 45 (5): 330-38.
Konsfeld, M., M . Heinrichs, et al. (2005). "O xytocin increases trust in hum ans."
Nature 435 (7042): 673-76.

Kravitz, H. (2005). "Relationship o f day-to-day reproductive levels to sleep in
m idlife w om en." Arch Intern M ed 165:2370-76.
Kring, A. M., (2000). "G end er and anger." In Gender and Emotion: Social
Psychological Perspectives: Studies in Emotion an d Social Interaction, ed. A.

H. Fisher, 2nd series (211-31). New York: Cam bridge U niversity Press.
K ring A. M. (1998). "Sex differences in em otion: Expression, experience, and
ph ysiology." J Pers Soc Psychol 74 (3): 686-705.
Krpan, K. M ., R. Coom bs, et al. (2005). "Experien tial and horm onal correlates of
m aternal behavior in teen and adult m others." Horm Behav 47 (1): 112-22.
Krueger, R. B and M. S. Kaplan (2002). "T reatm en t resources for the paraphilic
and hypersexual disorders." J. Psychiatr Pract 8 (1): 59-60.
Kruijver, F. P., A. Fem andez-G uasti, et al. (2001). "Sex differences in androgen
receptors of the hum an mamiHary bodies are related to endocrine status rat
her than to sexual orientation or transsexuality." J Clin Endocrinol Metab 86
(2). 818-27.
K udielka, B. M., A. B uske-K irschbaum , et al. (2004). "H P A axis responses to la
boratory psychosocial stress: in healthy eld erly adults, you nger adults,
and child ren: Im pact of age and g en d er." Psychoneuroendocrinology 29
(1): 83-98.
Kudielka, B. M., and C. Kirsehbaum (2005). "Sex differences in HPA axis respon
ses to stress: A review ." Biol Psychol 69 (1): 113-32.
Kudielka, B. M., A. K. Schm idt-Reinw ald, et al. (1999). "Psychological and en

docrine responses to psychosocial stress and dexam ethasone/corticotropinreleasing horm one in healthy postm enopausal wom en and young controls:
The impact of age and a tw o-w eek estradiol treatm ent." Neuroendocrino-
logy 70 (6): 422-30.

Kuhlm ann, S., C. Kirschbaum , et al. (2005). "Effects o f oral cortisol treatm ent in
healthy young w om en on m em ory retrieval of negative and neutral w ords."
Neurobiol Learn M em .83 (2): 158-62.

Kuhlm ann, S., and O. T. W olf (2005). "Cortisol and m em ory retrieval in wom en:
influence of m enstrual cycle and oral contraceptives." Psychopharm acology
(Berl). 183 (1): 65-71.

Kurosaki, M., N. Shirao, et al. (2006). 'D isto rted im ages o f on e's ow n body acti
vates the prefrontal cortex and lim bic/paralim bic system in young w om en:
A functional m agnetic resonance im aging study." Biol Psychiatry. 59 (4):
380-86.
Kurshan, N., and C. Neil Epperson (2006). "O ral contraceptives and mood in
w om en w ith and w ithout premenstrual dysphoria: A theoretical m odel."
Arch Women Ment Health 8 (1): 1-14.

Labouvie-Vief, G., M. A. Lum ley, et al. (2005). "A g e and gender differences in
cardiac reactivity and subjective em otion responses to em otional autobiog
raphical m em ories." Emotion 3 (2): 115-26.
Ladd, C. O., D. J. New port. Et al. (2005). "V enlafaxine in the treatm ent o f dep
ressive and vasom otor sym ptom s in w om en w ith perim enopausal depressi
on ." Depress Anxiety 22 (2): 94r97.
Lakoff, R. (1976). Language and Women's Place. New York: H arper & Row.
Lam bert, K. G., A. E. Berry, et al. (2005). "P u p exposure differentially enhances
foraging ability in prim iparous and nulliparous rats." Physiol Behav 84 (5):
799-806.
Laumann, E. O., A. N icolosi, et al. (2005). "Sexual problem s am ong w om en and
men aged 40-80: Prevalence and correlates identified in the G lobal Study of
Sexual A ttitudes and Behaviors." Int J Impot Res 17 (1): 39-57.
Laumann, E. O., A. Paik, et al. (1999). "Sexual dysfunction in the U nited States:
Prevalence and predictors." JAMA 281 (6): 537-44.
Lavelli, M. And A. Fogel (2002). "D evelopm ental changes in m other-infant faceto-face com m unication: Birth to 3 m onths." Dev Psychol 38 (2): 288-305.
Lawal, A., M. K em , et al. (2005). "C ingulate cortex: A closer look at its gutrelated functional topography." Am ) Physiol Gastrointest Liver Hpysiol 289
(4): G 722-30.
L aw rence, P. (2006). "M en , w om en and g h o sts in scie n ce ." P LoS B io lo g y 4
(1): 19.
Lawrence, P. A. (2005). "The politics of publication." Nature 422 (6929): 259-61.
Kaynaka
Leaper, C., and T. E. Sm ith (2004). "A m eta-analytic review of gender variations
in children's language use: Talkativeness, affiliative speech, and assertive
sp eech." Dev Psychol 40 (6): 993-1027.
Leckm an, J. F., R. Feldman, et al. (2004). "P rim ary parental preccupation: Circu
its, genes, and the crucial role of the environm ent." J Neural Transm 111 (7):
755-71.
Leckm an, J. F., and L. C. M ayes (1999). "Preoccupations and behaviors associa
ted with rom antic and parental love: Perspectives on the origin of obsessi
ve-com pulsive d isord er." Child A dolesc Psychatr Clin N Am 8 (3): 635-65.
Lederm an, S. A., (2004). "Influence of lactation on body weight regulation."
Nutr Rev 62 (7, Pt. 2): S 112-19.

Lederm an, S. A., V. Rauh, et ai. (2004). "T h e effects o f the W orld Trade Center
event on birth outcom es am ong term deliveries at three low er M anhattan
hospitals." Environ Health Prespect 112 (17): 1772-78.
Lee, M., U. F. Bailer, et al. (2005). "R elationship o f a 5-H T transporter functional
holym orphism to 5-H T1A receptor binding in healthy w om en." Mol Psychi
atry 10 (8): 715-16.

Lee, T. M ., H. L. Liu, et al. (2002). "G end er differences in neural corelates o f re
cognition of happy and sad faces in hum ans assessed by functional m agne
tic resonance im aging." Neurosci Lett 333 (1): 131-36.
Lee, T. M ., H. L. Liu, et al. (2005). "N eural activities associated w ith em otion re
cognition observed in m en and w om en.'' Mol Psychiatry 10 (5): 450-55.
Leeb, R. T. R., and F. G ullian (2004). "H ere's looking at you, kid! A longitudinal
study of perceived gender differences in m utual gaze behavior in young in
fants." Sex Roles 50 (1-2): 1-5.
Legato, M. J. (2005). "M en, w om en, and brains: W hat's hardw ired, w h at's lear
ned, and w hat's controversial." G end M ed 2 (2): 59-61.
Leibenluft, E., M. I. Gobbini, et al. (2004). "M others' neural activation in response
to pictures of their children and other children." Biol Psychiatry' 56 (4): 225-32.
Leppanen, J. M. H. (2001). "Em otion recognition and social adjustm ent in
schooll-aged girls and boys." Scand J Psychol 42 (5): 429-35.
Leresche, L., L. A. M ancl, et al. (2005). "R elationship of pain and sym ptom s to
pubertal developm ent in adolescents." Pain 118 (1-2): 201-9.
LeVay, S. (1991). "A difference in hypothalam ic structure betw een heterosexual
and hom osexual m en." Science 253 (5023): 1034-37.
L evenson, R. W. (2005). "Blood, sw eat, and fears: T he autonom ic architecture of
em otion." Ann NY Acad S d 1000:348-66.
Levesque, J., F. Eugene, et al. (2005). "N eu ral circuitry underlying voluntary
suppression of sadness." Biol Psychiatry 53 (6): 502-10.
Levesque, J. Y. Joanette, et al. (2005). "N eu ral correlates of sad feelings in he
althy girls." Neuroscience 121 (3): 545-51.
Lewis, D. A., D. Cruz, et al. (2004). "Postnatal developm ent of prefrontal inhibi
tory circuits and the pathophysiology of cognitive dysfunction in schizop
hrenia." Ann NY A cad Sri 1021: 64-76.
Lewis, M. (1997). "'Social behavior and language acquistion." In Interactional
conversation and the developm ent o f language, ed. B. H aslett, New York:
Wiley. 313-30.
Li, C. S., T. R. Kosten, et al. (2005). "Sex differences in brain activation during
stress im agery in abstitent cocaine users: A functional m agnetic resonance
im aging study." Biol Psychiatry 57 (5): 487-94.
Li, H., S. Pin, et al. (2005). "Sex d ifferences in cell d eath ." Ann N eurol 58 (2):
317-21.
Li, L. E. B. K evem e, et al. (1999). Regulation of m aternal behavior and offspring
growth by paternally expressed Peg3." Science 284 (5412): 330-33.
Li. M., and A. S. Flem ing (2005). "T h e m ucleus accum bens shell is critical for
normal expression of pub-retrieval in postpartum fem ale rats." Behav Brain
Res 145(1-2): 99-111.

Li. R., and Y. Shen (2005). "Estrogen and brain: Synthesis, function and disea
ses." Front Biosci 10: 257-67.
Li. 2 . J., H. M atsuda, et al. (2004). "G end er differences in brain perfusion
99m TcECD SPECT in aged healthy volunteers after correction for partical
volum e effects." N u d M ed Commun 25 (10): 999-1005.
Light, K. C., K. M. G rew en, et al. (2004). "D eficits in plasm a oxytocin responses
and increased negative affect, stress, and blood pressure in m others w ith co
caine exposure d uring pregnancy." A ddict Behav 29 (8): 1541-64.
Light, K. C , K. M. G rew en, et al. (2004). "M o re frequent partner bugs and hig
her oxytocin levels are linked to low er blood pressure and heart rate in pre
m enopausal w om en." Biol Psychol 69 (1): 5-21.
Light, K. C., K. M. G rew en, et al. (2005). "O xytocincrgic activity is linked to lo
w er blood pressure and vascular resistance during stress in post-m enopau
sal w om en o n estrogen replacenm ent." Horm Behav 47 (5): 540-48.
Light, K. C., T. E. Sm ith , e t al. (2000). "O xy to cin resp on sivity in m others of
infants: A p relim in ary stud y o f relationship s w ith blood pressu re d uring
laboratory stress and norm al am bulatory a ctiv ity ." Health Psychol 29 (6):
560-67.
Lim, M. M ., I. F. Bielsky, et al. (2005). "N europeptides and the social brain: Po
tential rodent m odels o f au tism ." Int ] Dev Neurosci 23 (2-3): 235-45.
Lim, M. M ., E. A . H am m ock, et al. (2004). "T he role o f vasopressin in the gene
tic and neural regulation o f m onogam y." J N euroendocrino1 16 (4): 325-32.
Lim. M. M., A. Z. M urphy, e ta l. (2004). "V entral striatopallidal oxytocin and va
sopressin V ia receptors in the m onogam ous prairie vole (Microtus ochro-
gaster)." J Com p N eurol 468 (4): 555-70.
Kaynaka
Lim, M. M., H. P. Nair, et al. (2005). "Sp ecies and sex differences in brain distri
bution o f corticotropin-releasing factor receptor subtypes 1 and 2 in m ono
gam ous and prom iscuous vole species."/ Comp Neurol 487 (1): 75-92.
Lim, M. M., Z. W ang, et al. (2004). "Enhanced partner preference in a prom is
cuous species by m anipulating the expression o f a single gene." Nature 429
(6993): 754-57.
'
Lim, M. M., and L. J. Young (2004). "V asopressin-dependent neural circuits un

derlying pair bond form ation in the m onogam ous praire vole." Neuroscien
ce 125 (1): 35-45.

Lobo, R. (2000). "Menopause. San Diego: A cadem ic Press.
Lobo, R. A. (2005). "A ppropriate use o f horm ones should alleviate concerns o f
cardiovascular and breast cancer risk." Maturitas5\ (1): 98-109.
Logsdon, M. G , K. Wisner, et al. (2006). "Raising the awareness of primary care pro
viders about postpartum depression." Issues Ment Health Nurs 27 (1): 59-75.
Lonstein, J. S. (2005). "Reduced anxiety in postpartum rats requires recent physi
cal interactions w ith pups, but is independent of suckling and peripheral so
urces of horm ones." Horm B ehav 47 (3): 241-55.
Lovell-Badge, R. (2005). "Aggressive behaviour: Contributions from genes on the
Y chrom osom e." Novartis Found Symp 268:20-33; discussion 33-41, 96-99.
Lovic, V. A nd A. S. Flem ing (2004). "A rtificially-reared female rats show redu
ced prepulse inhibition and deficits in the attentional set shifting task-reversal o f effects w ith m aterial-like licking stim u lation ." Behav Brain Res 148 (12): 209-19.
Lu, N. Z., and C. L. Bethea (2002). "O varian steroid regulation of 5-H T1A re
ceptor binding and G protein activation in fem ale m onkeys." Neuropsy-
chopharm acoiogy 27 (1): 12-24.

Luisi, A. F., and J. E. Paw assauskas (2005). "T reatm ent of prem enstrual dyspho
ric disorder w ith selective serotonin reuptake inhibitors." Pharmacotherapy
23 (9): 1131-40.
Luna, B. (2004). "Algebra and the adolescent brain." Trends Cogn Sd 8 (10): 437-39.
Luna, B., K. E. G arver, et al. (2004). "M aturation o f cognitive processes from la
te childhood to adulthood." Child Dev 75 (5): 1357-72.
Lunde, I., G. K. Larson, et al. (1991). "Sexual desire, orgasm , and sexual fantesies: A study of 625 Danish w om en bom in 1910, 1936 and 1958." / Sex Educ
Ther 17:62-70.
Lundstrom, J. N., M. G oncalves, et al. (2003). "P sychological effects of subthres
hold exposure to the putative hum an pherom one 4 , 16-androstadien-3-one."
Horm Behav 44 (5): 395-401.

Lynam, D. (2004). "P ersonality pathw ays to im pulsive behavior and their relati
ons to deviance: Results from three sam ples." Journal o f Quantitative Crimi
nology 20:319-41.
M cCarthy, M. M., C. H. M cDonald, et al. (19% ). "A n anxiolytic action of oxyto

cin is enhanced by estrogen in the M ouse." Physiol Behav 60 (5): 1209/15.
McClintock, M. (2002). "Pherom ones, odors and vsana: The neuroendocrino
logy o f social chem osignals in hum ans and anim als." in Hormones, Brain
and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 1, 797-870.

M cClintock, M. K. (1998). "O n the nature of m am m alian and hum an pherom o
nes.'' A nn NY A cad Sci 855: 390-8-92.
M cClintock, M. K., S. Bullivant, et al. (2005). "H um an body scents: Conscious
perceptions and biological effects." Chem Senses 30 (Suppl. 1): i!3 5 -il3 7 .
M cClure, E. B. (2000). "A m eta-analytic review of sex differences in facial ex
pression processing and their developm ent in infants, children, and adoles
cents." Psycholl Bull 126 (3): 424-53.
M cClure, E. B., C. S. M onk, et al. (2004). "A developm ent exam ination of gender
differences in brain engagem ent during evaluation of threat." Biol Psychi
atry 55 (11): 1047-55.

M accoby, E. E. (1959). "R ole-taking in childhood and its consequences for soci
al learning." Child Dev 30 (2): 259-52.
M accoby, E. E. (1998). The Two Sexes: Crowing Up Apart, Coming Together
Cam bridge, MA: H arvard U niversity Press.
M accoby, E. E. (2005). Personal com m unication.
M accoby, E. E., and C. N. Jacklin (1973). "Stress activity, and proxim ity seeking:
Sex differences in the year-old ch ild ." Child Dev 44 (1): 34-42.
M accoby, E. E. and c. N. Jacklin (1980). "Sex differences in aggression: A rejoin
d er and reprise." Child Dev 51 (4): 964-80.
M accoby, E. E. and c. N. Jacklin (1987). "G ender segregation in childhood." A dv
Child Dev Behav 20:239-87.

M cCorm ick, C. M., and E. M ahoney (1999). "Persistent effects of prenatal, ne
onatal, or adult treatm ent with flutam ide on the hypothalam ic-pituitary-ad
renal stress response o f adult m ale rats." Horm Behav 33 (1): 90-101.
M cEw en, B. S. (2001). "In v ited review: E strogen's effects on the brain: M ultiple
sites and m olecular m echanism s." J A ppI Physiol 91 (6): 2785-801.
M cEw en, B. S. and J. P. O lie (2005). "N eurobiology o f m ood, anxiety, and em o
tions as revealed by studies of a unique antidepressant: Tianeptine." Mol
Psychiatry 10 (6): 525-37.

M cFadden, D., and E. G. Pasanen (1998). "C om parison of the auditory system s
of heterosexuals and hom osexuals: Click-evoked otoacoustic em issions."
Proc Natl A cad Sci USA 95 (5): 2709-13.

M cFadden, D., and E. G. Pasanen (1999). "Spontaneous otoacoustic em issions in
heterosexuals, and bisexuals." } Acoust S ocA m 105 (4): 2403-13.
M cGinnis, M. Y. (2004). "A nabolic androgenic steroids and aggression: Studies
using anim al m odels." Ann NY A cad Sci 1036-399-415.
Kaynaka
M cM anis, M H., M. M. Bradley, et al. (2001). "Em otional reactions in children:

Verbal, physiological, and behavioral responses to affective pistures."
Psychophysiology 38 (2): 222-31.

M adejew ski, P. K., H. G. Prigerson, et al. (2001). "Sex differences in eventrelated risk for major depression." Psychol M ed 31 (4): 593-604.
M ackey, R., (2001). "Psychological intim acy in the lasting relationships of hete
rosexual and sam e-gender couples." Sex Roles 43 (3-4): 201.
M ackie, D. M., T. Devos, et al. (2000). "In terg ro u p em otions: Explaining of
fensive action tend encies in an intergroup context."/ Pers Soc Psychol 79
(4): 602-16.
M adden, T. E., L. F. Barrett, et al. (2000). "Sex differences in anxiety and depres
sion: Empirical evidence and m ethodological questions." in Gender and
Emotion: Social Psychological Perspectives: Studies in Emotion and Soda!

Interaction, ed. A. H. Fischer, 2nd series, 277-98. New York: Cam bridge U ni
versity Press.
M aestripieri, D. (2005). "E arly experience affects the intergenerational transm is
sion of infant abuse in rhesus m onkeys." Proc Natl A cad S d USA 102 (27):
9726-29.
M aestripieri, D. (2005). "E ffects of early experience on fem ale behavioural and
reproductive developm ent in rhesus m acaques." Proc Biol S d 272 (1569):
1243-48.
M aestripieri, D., S. G. Lindell, et al. (2005). "N eu robiological characteristics of
rhesus m acaque abusive m others and their relation to social and m aternal
behav ior." Neurosci Biobehav Rev 29 (1): 51-57.
M agalhaes, P. V., and R. T . Pinheiro (2006). "Pharm acological treatm ent o f post
partum depression." Acta Psychiatr Scand 113 (1): 73-76.
M akj, P. M ., A. B. Zonderm an, et al. (2001). "En han ced verbal m em ory in non
dem ented elderly w om en receiving horm one-replacem ent therapy." Am /
Psychiatry 158 (2): 227-33.

M alatesta, C . 7L, and J. M . Haviland (1982). "Learnin g display rules: The sociali
zation of em otion expression in infancy." Child D ev 53 (4): 991-1003b.
M andal, M . K. (1985). "P erception, o f facial affect and physical proxim ity." Per
cept Mot Skills 60 (3): 782.

M ani, S. (2002). "M echan ism s o f projesterone receptor action in the brain ." In
Hormones, Brain and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 3, 643-82. San Diego,
A cadem ic Press.
M ann, P. E. and J. A. Babb (2005). "N eu ral steroid horm one receptor gene ex
pression in pregnant rats." Brain Res Mol Brain Res 142 (1): 39-46.
M anning, J. T., A. Stew art, et al. (2004). "Sex and ethnic differences in 2nd to 3fh
digit ratio o f child ren." Early Hum Dev 80 (2): 161-68.
M arshall, E. (2005). "From dearth to d elu ge." S a en ce 308 (5728): 1570.
M artel, F. L., . M. N evison, et al. (1993). "O pioid receptor blockade reduces m a
ternal affect and social groom ing in rhesus m on keys." Psychoneuroendocri
(4): 307-21.
Martin-Loeches, ., R. M. Orti, et al. (2003). A comparative analysis of the modi
fication of sexual desire of users of oral hormonal contraceptives and intraute
rine contraceptive devices." EurJ. Contracept Reprcid Health Care 8 (3): 129-34.
Masoni, S., A. Maio, et al. (1994). "T h e couvade syndrom e." J Psychosom Obstet
Gynaecol 15 (3): 125-31.

Mass, J. (1998). "Sleep: The Revolutionary Program that Prepares Tour Mind for
Peak Performance. New York: HarperCollins.

M athews, G. ., B. A. Fane, et al. (2004). "A nd rogenic influences on neural asy
m m etry: H andedness and language lateralization in individuals with con
genital adrenal hyperplasia." Psychoneuroendocrinology 29 (6): 810-22.
Matthews, T. J., P. Abdelbaky, e t al. (2005). "Social and sexual m otivation in the
M ouse." Behav Neurosci 119 (6): 1628-39.
M attiesen, A. S., A. B. Ransjo-A rvidson, et al. (2001). "Postpartum m aternal oxy
tocin release by newborns: Effects o f infant hand m assage and sucking."
Birth 28 (1): 13-19.

Mazure, . ., and P. K. M aciejew ski (2003). "A m odel o f risk for m ajor depres
sion: Effects o f life stress and cognitive style vary by ag e." Depress Anxiety
17 (1): 26-33.
M eaney, M. (2001). "From a culture o f blam e to a culture o f safety - th e role of
institutional ethics com m ittees." "Biothics Forum 17 (2): 32-42.
M eaney, M. J. (2001). "M aternal care, gene expression, and the transm ission of
individual differences in stress reactivity across generations." Annu Rev
Neurosci 2 4:1161 -92.

M eaney, M. J and M. Szy f (2005). "M aternal care as a m odel for experience-de
pendent chrom atin plasticity?" Trends Neurosci 28 (9): 456-63.
Mellon, S., L. Brizendine and S. Conrad, (2004). "N eurosteroids, PM S and dep
ression." Behavioral Pharmacology 15:22-28.
Mellon, S., S . C onrad, et al. (2006). "A U opregnanolone synthesis vs cycle vs nor
mal vs P M D D ." In preparation.
M endelsohn, . E., and R. H. Karas (2005). "M olecular and cellular basis of car
diovascular gend er d ifferences." Science 308 (5728): 1583-87.
M endoza, E., and G. Carballo (1999). "V ocal trem or and psychological stress." ].
Voice 13 (1): 105-12.

M endoza, S. P. (1999). "A ttachm ent relationships in N ew W orld prim ates." In C.
S. Carter, 1 .1. H ederhendler, and B. Kirkpatrick, eds. The Integrative Neuro-
biology o f Affiliation, 93-100. Cam bridge, M A : M IT Press.

Miller, G. E., N. Rohleder, et al. (2006). "Clinical depression and regulation of the
inflammatory response during acute stress." Psychosom Med 67 (5): 679-87.
Kaynaka
M iller, K .J., J. C. Conney, et al. (2002). "M ood sym ptom s and cognitive perfor
m ance in wom en estrogen users and nonusers and m en." J Am Geriatr Soc
5 0 (1 1 ): 1826-30.
M iller, S. M ., and J. S. Lonstein (2005). "D opam ine d l and d2 receptor antago
nism in the preoptic area produces different effects on maternal behavior in
lactating rats." Behav Neurosci 119 (4): 1072-83.
M itchell, J. P., M. R. Banaji, et al. (2005). "T h e link betw een sodal cognition and
self-referential thought in the m edial prefrontal cortex." ) Cogr Neurosci 17
(8): 1306-15.
M offitt, T. (2001). Sex Differences in Antisocial Behavior. Cam bridge: Cam brid
ge U niversity Press.
Mogi, K., T. Funabashi, et al. (2005). "Sex difference in the response of melaninconcentrating hormone neurons in the lateral hypothalamic area to glucose, as re
vealed by the expression of phosphorylated cyclic adenosine 3', 5' -m onop
hosphate response elem ent- binding protein." Endocrinology 146 (8): 3325-33.
M onks, D.A. J. S. Lonstein, et al. (2005). "G o t m ilk? O xytocin triggers hippocam
pal p la stid ty ." Nat Neurosci 6 (4): 327-28.
M onnet, F. P., and T M aurice (2006). "T h e sig m a (l) protein as a target for the
non-genom ic effects of neuro(active) steroids: M olecular, physiological, and
behavioral aspects." J Pharmacol S d 100 (2): 93-118.
M organ, H. D., A. S. Fleming, et al. (1992). "Som atosensory control o f the onset
and retention of maternal responsiveness in prim iparous Sprague-Daw ley
rats." Physiol Behav 51 (3): 549-55.
M organ, M . A ., J. Schulkin, et al. (2004) "E strog en s and non-reproductive beha
viors related to activity and fear." Neurosci B iobehav Rev 28 (1): 55-63.
M organ, M. A., J. Schulkin, et al. (2005). "Estrogen augm entation o f antidepres
sants in perim enopausal depression: A pilot stud y." J Clin Psychiatry 66 (6):
774-80.
M orley-Fletcher, S., M. Puopolo, et al. (2004). "P renatal stress affects 3-4-m ethylenedioxym etham phetam ine pharm acokinetics and drug-induced m otor
alterations in adolescent fem ale rats. Eur J Pharmacol 489 (1-2): 89-92.
M orley-Fletcher, S., M. Rea, et al. (2005). "Environm ental enrichm ent during
adolescence reverses the effects of peranatal stress on play behaviour and
HPA axis reactivity in rats." Eur J Neurosci 18 (12): 3367-74.
M orse, C. A., and K. Rice (2005). "M em ory after m enopause: Prelim inary consi
derations of horm one influence on cognitive functioning." Arch Women
Ment Health 8 (3): 155-62.

M otzer, S. A., and V. Hertig (2004). "Stress, stress response, and health." Nurs
Clin North Am 39 (1): 1-17.

M ow lavi, A., D. Cooney, et al. (2005). "In creased cutaneous nevre fibers in fe
m ale specim ens." Piast Reconstr Surg 116 (5): 1407-10.
Muller, M., D. E. G robbee, et al. (2005). "Endogenous sex horm ones and m eta
bolic syndrom e in aging m en." / Clin Endocrinol Metab 90 (5): 2618-23.
Muller, M., M. E. Keck, et al. (2002). "G enetics o/ endocrine-behavior interacti
on s." In Hormones, Brain and Behavior, ed. D. W. Paff, vol. 5, 263-302, San
Diego: A cam edic Press.
M urabito, J. M., Q. Vang, et al (2005). "H eritability of age at natural m enopause
in the Fram ingham Heart Stu d y ." ] Clin Endocrinol Metab 90 (6): 3427-30.
Murphy, C. T., S. A. M cCorroll, et al. (2003). "G enes that act dow nstream of
DAF-16 to influence the lifespan of Caenorhabditis elegans." Nature 424
(6946): 277-83.
Muscarella, F., V. A. Elias, et al. (2004). "B rain differentiation and preferred part
ner characteristics in heterosexual and hom osexual m en and w om en." A/eu
ro Endocrinol Let 25 (4): 297-301.
Must, A. E. N. N aum ova, et al. (2005). "Childhood overw eight and m aturational lim ing in the developm ent o f adult overw eght and fatness: T he Newton
G irls Study and its follow -up." Pediatrics 116 (3): 620-27.
Mustanski, B. S. M- G. Dupree, et al (2005). "A genom ew ide scan o f m ale sexu
al orientation." Hum Genet 116 (4): 272-78.
Naftolin, F. (2005). "Prevention during the m enopause is critical for good health:
Skin studies support protracted horm one therapy." Ferbil Steril 84 (2): 29394, discussion 295.
Nagy, E. (2001). "D ifferent em ergence of fear expression in infant boys and
girls." Infant Behavior and D evelopm ent 24: 189-94.
N alibo ff, B. D S. B erm an , et al. (2003). "S e x -re la te d d ifferen ces in IBS p a
tien ts: C en tral p ro cessin g o f v isceral stim u li." G astroen terology 124 (7):
1738-47.
Nawata, H., T. Vanase, et al. (2004). "A drenopause." Horm Res 62 (Suppl. 3).
110-14.
Neff, B. D. (2005). "D ecisions about parental care in response to perceived pater
nity." Nature 422 (6933): 716-19.
Neighbors, K. A., B. G illespie, et al. (2003). "W eaning practices am ong breastfee
ding w om en who w eaned prior to six m onths postpartum ." J Hum Lact 19
(4): 374-80; quiz 381/5, 448.
Nelson, E. E., E. Leibenluft, et al. (2005). "T he social re-orientation of adolescen
ce: A neuroscience perspective on tire process and its relation to psychopat
hology." Psychol M ed 35 (2): 165-74.
Netherton, C., I. G oodyer, et al. (2004). "Salivary cortisol and dehydroepiandrosterone in relation to puberty and gend er." Psychoneuroendocrinology
29 (2): 125-40.
Niederle, M. (2005). "W hy do w om en shy away from com petiton? Do men com
pete too m uch?" N BER, w orking paper, )uly 2005.
302
Kaynaka
Nishida, Y., M. Yoshioka, et al. (2005). "Sexually dim orphic gene expression in
the hypothalam us, pituitary gland, and cortex. Genomics 85 (6): 679-87.
Nitscheke, J. B E. E. Nelson, et al. (2004). "O rbitofrontal cortex tracks positive
m ood in mothers view ing pictures of their new born infants." Neuroimage
21 (2): 583-92.
O atridge, A., A. Holdcroft, et al. (2002). "C hange in brain size during and after
pregnancy: Study in healthy w om en and w om en with preeclam psia." AJNR
Am J Neuroradiol 23 (1): 19-26.

O berm an, L. M. (2005). Personal com m unication: "T here m ay be a difference in
m ale and fem ale m irror neuron functioning."
Oberman, L. M. Hubbard, et al. (2005). "EEC evidence for mirror neuron dysfuncti
on in autism spectrum disorders." Brain Res Cogn Brain Res 24 (2): 190-98.
Ochsner, K. N.. R. D. Ray, et al. (2004). "F o r better or for worse: N eural system s
supporting the cognitive dow n-up-regulation of negative em otion." Neuro-
im age 23 (2): 483-99.

O 'C onnell, H. E., K. V. Sanjeevan, et al. (2005).-"A natom y of the clitoris." / Urol
174 (4. Pt. 1): 1189-95.

O 'C onnor, D. B., J. Archer, et al. (2004). "Effects of testosterone on mood, agres
sion, and sexual behavior in young m en: A double-blind, placebo-controlled, cross-over stud y." / Clin Endocrinol Metab 89 (6): 2837-45.
O 'D ay, D. H., M. Lydan, et al. (2001). "D ecreases in calmodulin binding proteins
and calm odulin dependent protein phosphorylation in the medial preoptic
area at the onsert of maternal behavior in the rat." J N eurosd Res 64 (6): 599603.
O 'D ay, D. H., L. A. Payne, et al. (2001). "L o ss of calcineurin from the medial pre
optic area o f prim iparous rats." Biochem Biophys Res Commun 281 (4):
1037-40.
O 'H ara, M. W J. A. Schlechte, et al. (1991). "P rospective study of postpartum
blues: Biologic and and psychosocial factors." Arch G en Psychiatry 48 (9):
801-6.
O hnishi, T., Y. M origuchi, et al. (2004). "T h e neural netw ork for the m irror
system and m entalizing in norm ally developed children: An fMRI study."
N euroreport 15 (9): 1483-87.

O jeda, S. (2002). "N euroendocrine regulation of pu berty." In Hormones, Brain
and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 4, 589-660. San Diego, A cadem ic Press.
Olweus, D., a. Mattsson, et al. (1988). "Circulating testosterone levels and agrression in adolescent males: a causal analysis." Psychosom Med 50 (3): 261-72.
O penSpeechR ecognizer (2005). "M ale and fem ale spectral tones of voice." See
w w w .nuance.com .
O rzhekhovskaia. N. S: (2005). ["Sex dim orphism of neuron-glia correlations in
the frontal areas of the hum an brain.]." Morfologiia 127 (1): 7-9.
L o u a n n B r i z e n d m e Kadm Beyni
Otte, C., S. Hart, et al. (2005). "A m eta-analysis o f cortisol response to challenge
in hum an aging: Im portance of gend er." Psychoneuroendocrinology 30 (1):
80-91.
Overm an, W. H., J. Bachevalier, et al. (1996). "C ognitive gender differences in
very young children parallel biologically based cognitive gender differences
in m onkeys." Behav Neurosci 110 (4): 673-84.
Palerom , R. C. (2004). "P hotographs of facial expression: Accuracy, response ti
mes, and ratings of intensity." Behavior Resarch Methods, Instrument &
Computers. Special W eb-based archive of norm s, stim uli, and data, Pt. 2, 36
(4): 634-38.
Panzer, C., S. Wise, et al. (2006). "Im pact of oral contraceptives on sex horm onebinding globulin and androgen levels: A retrospective study in wom en with
sexual d ysfunction." /. Sex M ed 3 (1): 104-13.
Papalexi, E., K. Antoniou, et al. (2005). "Estrogens influence behavioral respon
ses in a kainic acid m odel of neurotoxicity." Horm B ehav 48 (3): 291-302.
Paris, R., and R. Helson (2002). "E arly m othering experience and personality
change." / Fam Psychol 16 (2): 172-85.
Parry, B. (2002). "P rem enstrual dysphoric disorder PM D D ." In Hormones, Bra
in and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 5, 531-52. San Diago, A cadem ic Press.
Parsey, R. V., M. A. O quendo, et al. (2002). "Effects o f sex, age, and aggressive
traits in m an on brain serotonin 5-H T1A receptor binding potential m easu
red by PET using [ C - ll] V A Y-1000635." Brain Res 954 (2): 173-82.
Pasterski, V. L., M . E. Geffner, et al. (2005). "Prenatal horm ones.and postnatal
socialization by parents as determ inants of m ale-typical toy play in girls
with congenital adrenal hyperplasia." Child Dev 76 (-1): 264-78.
Pattatucci, A. M., and D. H. H am er (1995). "D evelopm ent and fam iliarity of se
xual orientation in fem ales." Behav Genet 25 (5): 407-20.
Paus, T A. Zijdenbos, et al. (1999). "Structural m aturation o f neural pathw ays
in children and adolescents: In vivo stud y." Science 283 (5409): 1908-11.
Pawluski, J. L., and L. A. G alea (2006). "H ippocam pal m orphology is differenti
ally affected by reproductive experience in the m other." J N eurobiol 66 (1):
71-81.
Pawluski, J. L., S. L. W alker, et al. (2006). "Reproductive experience differenti
ally affects spatial reference and w orking m em ory perform ance in the m ot
her." Horm Behav 49 (2): 143-49.
Pazol, K., K. V. N orthcutt, et al. (2005). "M ed roxyprojesterone acetate acutely fa
cilitates and sequentially inhibits sexual behavior in fem ale rats." Horm Be
hav 49 (1): 105-13.

Pedersen, C. A ., and M. L. Boccia (2003). "O xytocin antagonism alters rat dam s'
oral groom ing and upright posturing over pups." Physiol Behav 80 (2-3):
233-41.
Kaynaka
Pennebaker, J. W, C. J. Groom , et al. (2004). "Testosterone as a social inhibitor:

Tw o case studies of the effect of testosterone treatm ent on language." J Ab-
norm Psychol 113 (1): 172-75.

Perez-Martin, M V. Salazar, et al. (2005). "Estrodiol and soy extract increase the pro
duction of new cells in the dentate gyrus of old rats." Exp Gerontol 40 (5): 55.
Pezawas, L., A. M eyer-Lindenberg, et al. (2005). "5-H T T LPR polym orphism im
pacts hum an ringulate-am ygdala interactions: A genetic susceptibility m ec
hanism for d epression." Nat N eurosci 8 (6): 828-34.
Phelps, E. a. (2004). "H um an em otion and m em ory: Interactions of the am ygda
la and hippocam pal com plex." Curr Opin N eurobiol 14 (2): 198-202.
Philips, S. M-, and B. B. Sherw in (1992). "V ariations in m emory function and sex
steroid horm ones across the m enstrual cycle." Psvchoneuroendocrinology
17 (5): 497-506.
Pierce, M. B., and D. A. Leon (2005). "A ge at m enarche and adult BMI in the
A berdeen children of the 1950s cohort study." Am Clim Nutr 82 (4): 733-39.
Pillard, R. C., and J. M. Bailey (1995). "A biologic perspective on sexual orienta
tion." Psychiatr Clin North Am 18 (1): 71-84.
Pillsw orth, E. G., M. G. Haselton, et al. (2004). "O vu latory shifts in female sexu
al desire." J Sex Res 41 (1): 55-65.
Pinaud, R., A. F. Fortes, et al. (2006). "C albindin-positive neurons reveal a sexu
al dim orphism within the songbird analogue o f the m am m alion auditory
cortex." J Neurobiol 66 (2): 182-95.
Pinna, G., E. Costa, et al. (2005). "C h anges in brain testosterone and allopregnanolone biosynthesis elicit aggressive behavior." Proc Natl A cad Sci USA 102
(6): 2135-40.
Pittman, Q. J., and S. J. Spencer (2005). "N eurohypophysial peptides: G atekee
pers in the am ygdala." Trends Endocrinol Metab 16 (8): 343-44.
Plante, E., V. J Schm ithorst, et al. (2006). "Sex differences in the activation of lan
guage cortex during childhood." Neuropsychologia 44 (7): 1210-21.
Podew ils, L. J., E. Guallar, et al. (2005). "Physical activity, APOE genotype, and
dem entia risk: Findings from the C ardiovascular Health Condition Study."
Am J Epidem iol 161 (7): 639-51.

Prkachin, K. M., M. Heather; and S. R. M ercer (2004). "Effects o f exposure on
perception on pain expression." Pain 111 (1-2): 8-12.
Protopopescu, X., H. Pan, et al. (2005). "O rbitofrontal cortex activity related to
em otional processing changes across the m enstrual cyscle." Proc Natl A cad
Sci USA 102 (44): 16060-65.

Preussner, ]. C., F. Cham pagne, et al. (2004). "D opam in e release in response to a
psychological stress in hum ans and its relationship to early life m aternal ca
re: A positron em ission tom ography study using [11C] raclopride." J Neu
rosci 24 (11): 2825-31.
Pujol, J., A. Lopet, el al. (2002). "A natom ical variabilty of the anterior cingulate
gyrus and basic dim ensions of human personality." N euroim age 15 (4): 84755.
Putnam, K., G. P. Chrousos, et al. (2005). "Sex-related differences in stimulated
hvpothalam ic-pituitary-adrenal axis during induced gonadal suppression."
/ Clin Endocrinol Metab 90 (7): 4224-31.
Qian, S. Z., Y. Cheng Xu, et al. (2000). "H orm onal deficency in elderly m ales."
Ini J Androl 23 (Suppl. 2): 1-3.

Rahman, Q. (2005). "T he neurodevelopm ent of hum an sexual orientation." Neu-
rosci Biobehav Rev 29 (7): 1057-66.

Rahm an, Q., S. Abraham s, et al. (2005). "Sexual-orientation-related differences
in verbal fluency." N europsychology 17 (2): 240-46.
Rahm an, Q., V. Kumari, et al. (2003). "Sexual orientation-related-differences in
prepulse inhibition o f the hum an startle response." Behav Neurosci 117 (5):
1096-102.
Raingruber, B. J. (2001). "Settling into and m oving in a clim ate of care: Styles and
patterns of interaction betw een nurse psychotherapists and clients." Pers-
pect Psychiatr Care 37 (1): 15-27.

Rasgon, N. L., C. M agnusson, et al. (2005). "Endogenous and exogenous horm o
ne exposure and risk of cognitive im pairm ent in Sw edish twins a prelim i
nary stu d y ." Psychoneuroendocrinology 30 (6): 558-67.
Rasgon, N S. Shelton, et al. (2005). "Perim enopausal mental disorders: Epide
m iology and phenom enology." CNS Spectr 10 (6): 471-78. Ratka, A. (2005). "M enopausal hot flashes and developm ent of cognitive im pa
irm ent." Ann NY A cad Sci 1052:11-26.
Raz, N., F. G unning-D ixion, et al, (2004). "A ging, sexual dim orphism , and he
m ispheric asym m etry o f the cerebral cortex: Replicability of regoinal diffe
rences in volum e." N eurobiol Aging 25 (3): 377-96.
Raz, N., K. M. R od rigu e, et al. (2004). "H o rm o n e rep lacem en t th erap y and
ag e-related brain sh rin k ag e: R egio n al e ffe c ts ." N eu roreport 15 (16):
2 531-34.
Reamy, K. J., and S. E. W hite (1987). "Sexuality in the puerperium : A review ."
Ach Sex Behav 16 (2): 165-86.

Redoute, ]. S. Stoleru, et al. (2000). "Brain proccesing of visual sexual stimuli in
hum an m ales." Hum Brain M app 11 (3): 162-77.
Reno, P. L R. S. Meindl, et al. (2003). "Sexuality dim orphism in Australopithe
cus afarensis w as sim ilar to that of m od em hu m ans." Proc Natl Acad Sci
USA 100 (16): 9404-9.
Repetti, R. L. (1989). "E ffects on daily w orkload on subsequent behavior during
marital interactions: The role o f social w ithdraw al and spouse support." /
Pers Soc Psychol 57-651-59.
Kaynaka
Repetti, R. L. (1997). "T h e effects o f daily job stress on parent behavior w ith pread olescents." Society for Research in Child D evelopm ent m eeting. W as
hington, D.C.
Repetti, R. L., 5. E. Taylor, et al. (2002). "R isky fam ilies: Family social environ
m ents and the m ental and physical health o f offsprin g." Psychol Bull 1228
(2): 330-66.
Resnick, S. M., and P. M. Maki (2001). "E ffects o f horm one replacem ent therapy
on cognitive and brain aging." Ann NY A cad S d 949:203-14.
Rhoden, E. L. And A. M orgentaler (2004). "R isk s o f testosterone-replacem ent the
rapy and recom m endations for m onitoring." N Engl J M ed 350 (5): 482-92.
Rhodes, G . (2006). "T h e evolutionary psychology of facial beauty." Annu Rev
Psychol 57:199-226.
Rhodes, G., M. Peters, et al. (2005). "H igher-level m echanism s detect facial
sy m m etry." Proc Biol S d 272 (1570): 1379-84.
Richardson, H. N ., E. P. Zorilla, et al. (2006). "E xposure to repetitive versus va
ried stress during prenatal developm ent generates tw o distinct anxiogenic
and neuroendocrine profiles in ad ulthood." Endocrinology. 147 (5): 2506-17.
Rilling, J. K., J. T. W inslow, et al. (2004). "T h e neural correlates o f m ate com pe
tition in dom inant m ale rhesus m acaques." Biol Psychiatry 56 (5): 364-75.
Roalf, D., N. Low ery, et al. (2006). "B eh avioral and physiological fin din gs of
gend er d ifferences in global-local visual pro ccesin g ." Brain C ong 60 (1):
32-41.
Roberts, B. W., R . Helson, et al. (2002). "P ersonality developm ent and grow th in
w om en across 30 years: T hree perspectives." /. Pers 70 (1): 79-102.
Robinson, K., and S. E. M aresh (2001). "M ood , m arriage, and m enopause." Jour
nal o f Conuseling Psychology, 48 (1): 77-84.

Roca, C. A., P. J. Schm idt, and M. A ltem us (1998). "E ffects of reproductive ste
roids on the hypothalam ic-pitutiary-adrenal axis response to low dose dexam ethasone." A bstract presented at N euroendocrine W orkshop on Stress.
New O rleans.
Roca, C. A. P. J . Schm idt, et al. (2003)."D ifferential m enstrual cycle regulation of
hypothalam ic-pituitary-adrenal axis in w om en w ith prem enstrual syndro
m e and controls." J Clin Endocrinal M etab 88 (7). 3057-63.
Roenneberg, T., T. Kuehnle, et al. (2004). "A m arker for the end o f adolescence."
C u rr Biol 14 (24): R1038-39.
Rogan, M . T., K. S. Leon, et al. (2005). "D istinct neural sinatures for safety and
danger in the am ygdala and striatum o f the m ou se." Nevron 46 (2): 309-20.
Rogers, R. D., N. Ram m ani, et al. (2004). "D istin ct portions o f anterior ringulate cortex and m edial prefrontal cortex are activated by rew ard processing
in sep arable phases o f decision-m aking co gn ition ." Biol Psydatry 55 (6):
594-602.
Romeo, R. D., S. J. Lee, et al. (2004). "D ifferential stress reactivity in intact and
ovariectom ized prepubertal and adult fem ale rats." N euroendocrinology 80
(6): 387-93.
Romeo, R.. D., S. J. Lee, et al. (2004). "Testosterone cannot activate an adult-like
stress response in prepubertal male rats." Neuroendocrinology 79 (3): 125-52.
Romeo, R. D., H. N. Richardson, et al. (2002). "Puberty and the m aturation of the
m ale brain and sexual behavior: Recasting a behavioral potential." Neuros-
ci Biobehav Rev 26 (3): 381-91.

Romeo, R. D., and C. L. Sisk (2001)."Pubertal and seasonal plasticity in the am y
gdala." Brain Res 889 (1-2): 71-77.
Rose, A. B., D. P. M erke, et al. (2004). "Effects of horm ones and sex chrom oso
mes on stress-influenced regions of the developing pediatric brain ." Ann
NY Acad Sci 1052:231-33.
Rose, A. J., and K. D. Rudolph (2006) "A review of sex differences in peer rela
tionship processes: potential trade-offs for the em otional and behavioral de
velopm ent o f girls and b o y s." Psychol Bull 132 (1): 98-131.
Rosenblum , L. A., and M. W A ndrew s (1994). "Influences of environm ental de
mand on metarnal behavior and infant developm ent." Acta Paediatr Suppl
397:57-65.
Rosenblum , L. A., J. D. Coplan, et al. (1994). "A dverse early experiences affect
noradrenergic and serotonergic functioning in adult prim ates." Biol Psychi
atry 35 (4): 221-27.

Rosip, J. C., J. A. Hall (2004). "K now led ge of nonverbal cues, gender, and non
verbal decoding accuracy." Journal o f Nonverbal Behavior, Special Interper
sonal Sensitivity Pt. 2. 28 (4): 267-86.
Ross, J. L., D. Roeltgen, et al. (1998). "Effects of estrogen on nonverbal proces
sing speed and m otor function in girls with T urner's syndrom e." / Clin En-
doctrinol Metab 85 (9): 3198-204.

Rossouw , J. E. (2002). "Effect of postm enopausal horm one therapy on cardiovas
cular risk." / Hypertens Suppl 20 (2): S62-65.
Rossouw , J. E. (2002). "H orm ones, genetic factors, and gender differences in car
diovascular disease." Cardiovasc Res 53 (3): 550-57.
Rossouw J. E., G. L. A nderson, et al. (2002). "R isks and benefits of estrogen plus
progestin in healthy postm enopausal w om en. "P rincipal results from the
W om en's H ealth initiative random ized controlled trial." JAMA 288 (3):
321-33.
Rotter, N. G. (1988). "Sex differences in the encoding and decoding of negative
facial em otions." Journal o f Nonverbal Behavior, 12:139-48.
Roussel, S., A. Boissy, et al. (2005). "Gender-specific effects of prenatal stress on
emotional reactivity and stress physiology of goat kids." Horm Behav 47 (3):
236-66.
Kaynaka
R outtenberg, A. (2005). "Estrogen changes w iring of fem ale rat brain during
the estrus/m enstrual cycle." Society for N euroscience m eeting. W ashing
ton, D. C.
Rowe, R., B. Maughan, et al. (2004). "Testosterone, antisocial behavior, and so
cial dom inance in boys: Pubertal developm ent and biosocial interaction."
Biol Psychiatry 55 (5): 546-52.

Rubinow , D., C. Roca, et al. (2002). "G on adal horm ones and behavior in wom en:
Concentrations versus context." In Hormones, Brain and Behavior, ed. D.
W. Pfaff, vol. 5, 37-75. San Diego: A cadem ic Press.
Rubinow , D. R. (2005). "Reproductive steroids in context. Ach Women Ment He
alth 8 (1): 1-5.

Rubinow , D. R and P. J. Schm idt (1995). 'T h e neuroendocrinology o f m enstru
al cycle m ood d isorders." Ann NY A cad Sci 771:648-59.
Rubinow , D. R., and P. J. Schm idt (1995). "T h e treatm ent of prem enstrual
syndrom e-forw ard into the past." N Engl J M ed 332 (23): 1574-75.
Sa, S. I., and M. D. M adeira (2005). "N euronal organelles and nuclear pores of
hypothalam ic ventrom edial neurons are sexually dim orphic and change
during the estrus cycle in the rat." Neuroscience 133 (4): 919-24.
Sabatinelli, D M. M. Bradley, et al. (2005). "P arallel am ygdala and inferotem poral activation reflect em otional intensity and fear relevance." Neuroimage
24 (4): 1265-70.
Saenz, C , R. Dominguez, et al. (2005). "Estrogen contributes to structural resovery after a lesion." Neurosci Lett 392 (3): 198-201.
Salonia, A ., R. E. Nappi, et al. (2005). "M enstru al cycle-related changes in plas
m a oxytocin are relevant to norm al sexual function in healthy w om en."
H orn Behav 47 (2): 164-69.

Sam ter, W . (2002). "H ow gender and cognitive com plexity influence the provi
sion o f em otional support: A study of indirect effect." Communication Re
ports: Special psychological m ediators o f sex differences in em otional su p
port 15 (1): 5-16.
Sanchez-M artin, J. R E. Fano, el al. (2000). "R elating testosterone levels and free
play social behavior in m ale and fem ale preschool children." Psychoneuro
endocrinology 25 (8): 773-83.

Sandfort, T . G., R. De Graaf, et al. (2003). "Sam e-sex sexuality and quality of life.
Findings from the Netherlands M ental Health Survey and Incidence Stu dy."
Arch Sex Behav 32 (1): 15-22.

Sapolsky, R. M. (1986). "Stress-induced elevation of testosterone Concentiration
in high ranking baboons: Role o f catecholam ines." Endocrinology 118 (4):
1630-35.
Sapolsky, R. M. (2000). "Stress horm ones: G ood and bad." Neurobiol Dis 7 (5):
540-42.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadi n Bey ni
Sapolsky, R. M., and M. J. M eaney (1986). "M aturation of the adrenocortical

stress response: N euroendocrine control m echanism s and the stress hyporesponsive period." Brain Res 396 (1): 64-76.
Sastre, J. C. Borras, et al. (2002). "M itochondrial dam age in aging and apoptosis." Ann NY A cad Sci 959:448-51.
Savic, 1., H. Berglund, et al. (2001). "Sm elling o f odorous sex horm one-like com
pounds causes sex-differentiated hypothalam ic activations in hum ans.'
Nevron 31 (4): 661-68.

Sbarra, D. A. ((2006). "Predicting the onset of em otional recovery follow ing nonmarital relationship dissolution: Survival analyses of sadness and anger."
Pers Soca Psychol Bull 32 (3): 298-321.

Schirm er, A., and S. A. Kotz (2003). "E R P evidence for a sex-spedfic Slroop ef
fect in em otional sp eech." J Cogn Neurosci 15 (8): 1135-48.
Schirm er, A., S. A. Kotz, et al. (2002). "Sex differentiates the role of em otional
prosody during w ord processing." Brain Res Cogn Brain Res 14 (2): 228-33.
Schirm er, A., S. A. Kotz, et al. (2005). "O n the role of attention for the processing
o f em otions in speech: Sex differences revisited." Brain Res Cogn Brain Res
24 (3): 442-52.
Schirm er, A ., T. Striano, et al. (2005). "Sex differences in the preattentive proces
sing of vocal em otional expressions." Neuroreport 16 (6): 635-39.
Schirm er, A. S. Zysset, et al. (2004). "G en d er differences in the activation of in
ferior frontal cortex d uring em otional speech perception." N euroreport 21
(3): 1114-23.
Schm idt, P. J. (2005). "D epression, the perim enopause, and estrogen therapy."
Ann NY Acad S d 1052:27-40.

Schm idt, P. J., N. Haq, et al. (2004). "A longitudinal evaluation of the relations
hip betw een reproductive status and mood in perim enopausal w om en."
Am J Psychiatry 161 (12): 2258-44.

Schmidt, P. J., J. H. Murphy, et al. (2004). "Stressful life events, personal losses, and
perimenopause-related depression." Ach Women Ment Health 7 (1): 19-26.
Schm idt, P. ]., L. K. N iem an, et al. (1998). "D ifferential behavioral effects of go
nadal steroids in w om en w ith and in those w ithout prem anstrual syndro
m e." N. Engl J. M ed 338 (4): 209-16.
Schmidt, P. )., L. Nieman, et al. (2000). "Estrogen replacem ent in perim enopau
se-related depression: A prelim inary report." Am J Obstet Gynecol 183 (2):
414-20.
Schm idt, P.J., c. A. Roca, et al. (1998). "C linical evaluation in studies o f perim e
nopausal wom en: Position paper." Psychopharmacol Bull 34 (3): 309-11.
Schmitt, D. P., and D. M. Buss (1996). "Strategic self-promotion and competitor de
rogation: Sex and context effects on the perceived effectiveness of mate artraction tactics." / Pers Soc Psychol 70 (6): 1185-204.
Kaynaka
Schultheiss, O . C., A . Dargel, et al. (2003). "Im plicit m otives and gonadal stero
id horm ones: Effects o f m enstrual cycle phase, oral contraceptive use, and
relationship status." H orn Behav 43 (2): 295-301.
Schum acher, M. (2002). "projesterone: Synthesis, m etabolism , m echanism s of
action, and effects in the nervous system ." In Hormones, Brain and Behavi
or, ed. D. W Pfaff, vol. 3, 685-746. San Diego: A cadem ic Press.

Schutzw ohl, A. (2006). "Jud ging fem ale figures: A new m ethodological appro
ach to m ale attractiveness judgm ents of fem ale waist-to-hip ratio." Biol
Psychol 71 (2): 223-29.

Schw ensburg, A. D., B. J. Nagel, et al. (2005). "fM R l reveals alteration o f spatial
w orking m em ory N etw orks across adolescence." J Int Neuropsychol Soc 11
(5): 631-44.
Schweinsburg, A. D., B C. Schweinsburg, et al. (2005). "fM Rl response to spatial
working memory in adolescents with comorbid marjiuana and alcohol use di
sorders." Drug Alcohol Depend 79 (2): 201-10.
Seem an, T. E., B. Singer, et al. (2001). "G end er differences in age-related changes
in HPA axis reactivity." Psychoneuroendocrinology 26 (3): 225-40.
Seidlitz, L., and E. Diener (1998). "Sex differences in the recall of affective expe
riences." / Pers Soc Psychol 74 (1): 262-71.
Seifritz, E., F. Esposito, et al. (2005). "D ifferential sex-independent am ygdala res
ponse to infant crying and laughing in parents versus nonparents." Biol
Psychiatry 54 (12): 1367-75.

Seurinck, R., G. Vingerhoets, et al. (2004). "D o es egocentric m ental rotation eli
cit sex d ifferences?" Neuroimage 25 (4): 1440-49.
Shahab, M., C. M astronardi, et al. (2005). "Increased hypothalam ic G PR54 sig
naling: A potential m echanism for iliation o f puberty in prim ates." Proc
Natl Acad Sci USA 102 (6): 2129-34.

Sharkin, B. (1993). "A nger and gender: Theory, research and im plications." Jo
urnal o f Counseling and Developm ent 71:386-89.

Shayw itz, B. A. S. E. Shayw itz, et al. (1995). "Sex differences in the functional or
ganization o f the brain for language." Nature 373 (6515): 607-9.
Shayw itz, S. E., F. Naftolin, et al. (2003). "B etter oral reading and short-term m e
m ory in m idlife, postm enopausal w om an taking estrogen." M enopause 10
(5): 420-26.
Shellenbarger, S. (2005). The Breaking Point: H ow Female M idlife Crisis Is
Transforming Todays Women. New York: H enry Holt.

Sherm an, P. W. And B. D. N eff (2003). "Behaviou ral ecology: Father knows
best." Nuture 425 (6954): 136-37.
Sherry, D. F. (2006). "N euroecology." Annu Rev Psychol 57:167-97.
Sherw in, B. B. (1994). "Estrogenic effects on m em ory in w om en." Ann NY Acad
Sci 743:213-30; discussion 230-31.
Sherwin, B. B. (2005). "Estrogen and m em ory in wom en: How can w e reconcile
the findings?" Horm Behav 47 (3): 371-75.
Sherwin, B. B. (2005). "Surgical m enopause, estrogen, and cognitive function in
wom en: W hat do the findings tell us?" Ann NY A cad Sci 1052:3-10.
Sherw in, B. B., M. M: G elfand, et al. (1983). "A ndrogen enhances sexual m otiva
tion in females: A prospective, crossover study of sex steroid adm inistrati
on in the surgical m enopause." Psychosom M ed 47 (4): 339-51.
Shifren, J. L., G. D. Braunstein, et al. (2000). "Transderm al testosterone treatment
in wom en with im paired sexual function after oophorectom y." N Engl J Md
343 (10): 682-88.
Shirao, N., Y. Okam oto, et al. (2005). "G end er differences in brain activity to
w ard unpleasant linguistic stim uli concerning interpersonal relationships:
An fM Rl stud y." Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci 255 (5): 327-33.
Shoan-Golan, O. (2004). Do women cry their own tears: Issues o f women's tearful
ness, self-other differentiation, subjectivity, empathy and recognition. Disserta

tion Absracts International: Section B: Sicence and Engineering 65 (1-B): 452.
Shors, T. J. (2005). "Estrogen and learning: Strategy over parsim ony." Learn
Mem 12 (2): 84-85.

Shors, T. J. (2006). "Stressful experience and learning across the lifespan." Annu
R ev Psyhol 57: 55-85.
Silberstein, S. D., and B de Lignieres (2000). "M igraine, menopause and hormonal
replacement therapy." Cephalalgia 20 (3): 214-21.
Silberstein, S. D and G. R. M erriam (2000). "Physiology of the m enstrual cycle."
Cephalagia 20 (3): 148-54.

Silk, J. B. (200). "T ies that bond: The role of kinship in prim ate societies." In L.
Stone, ed., N ew Directions in Anthropological Kinship, 112-21. Boulder, CO:
Row m an and Littlfield.
Silk, J. B., S. Alberts, et al. (2003). "Social bonds of fem ale baboons enhance in
fant survival." Science 302 (5648): 1231-34.
Silverm an, D. K: (2003). "M om m y nearest: Revisiting the idea of infantile
sym biosis and its im plications for fem ales." Psychoanalytic Psychology 20
(2): 261-70.
Silverm an, J. (2003). "G en d er differences in delay o f gratification: A m eta analy
sis." Sex Roles 49:451-63.
Sim on, R. (2004). "G end er and em otion in the United States." American journal
o f Sociology, 109:1137-76.
Sim on, R. (2005). "W anted : W om en in clinical trials." Science 308 (5738): 1517.
Singer, E. (2005). "Sp eech transcript stokes opposition to Harvard head." Natu
re 433 (7028) 790.

Singer, 1. (1975). "Fertility and the fem ale orgasm ." In Goals o f Human Sexua
lity,. Ed. I. Singer, 159-97. London: W ildwood House.
Kaynaka
Singer, T., B. Seym our, et al. (2004). "Em pathy for pain involves the affective but
not sensory com ponents of pain." Science 303 (5661): 1157-62.
Singer, T., and C. Frith (2005). "T he painful side o f em pathy." Nat Neurosci 8
(7): 845-46.
Singer, T., B. Seym our, et al. (2006). "Em pathic neural responses are m odulated
by the perceived fairness of others." Nature 439 (7075): 466-69.
Singh, D. (1993). "A daptive significance of fem ale physical attractiveness: Role
o f w aist-to-hip ratio." ./ Pers Soc Psychol 65 (2): 293-307.
Singh, D. (2002). "Fem ale mate value at a glance: Relationship of w aist-to-hip ra
tio to health, fecundity, and attractiveness." Neuroendocrinology Letters, 23
(Suppl. 4): 81-91.
Sininger, Y. (1998). "Gender distinctions and lateral asymmetry in the low-level au
ditory brainstem response of the human neonate." Hearing Resarch 128-58-66.
Skuse, D. (2005). "X-linked genes and the neural basis of social cognition." No
vartis Found Symp 251:84-98; discussion 98-108,109-11, 281-97.

Skuse, D., J. M orris, et al. (2003). "T he am ygdala and developm ent o f the social
b rain ." Ann NY Acad Sci 1008:91-101.
Slob, A. K., c. M . Bax, et al. (1996). "Sexual arousability and the m enstrual cycle."
Psychoneuroendocrinology 21 (6): 545-58.

Sm all, D. M., R. J. Zatorre, et al. (2001). "C h ang es in brain activity related to ea
ting chocolate: From pleasure to aversion." Brain 124 (Pf.9); 1720-33.
Sm ith, J., M. J. Cunningham , et al. (2005). "R egu lation of Kiss 1 gene expression
in the brain of the fem ale m ouse." Endocrinology 149 (9): 3686-92.
Sm ith, M . ]., P. J. Schm idt, et al. (2004). "G onadotropin-relasing horm one-stim u
lated gonadotropin levels in w om en w ith prem enstrual dysphoria." Gyne
col Endocrinol 19 (6): 335-43.

Sm ith, S. S., and C. S. W oolley (2004). "C ellu lar and m olecular effects of streroid horm ones on CN S excitability." C leve Clin J M ed 71 (Suppl. 2): S4-10.
Soares, C. N., and O .P. Almeida (2001). "D ep ressio n during the perim enopause ." Arch Gen Psychiatry' 58 (3): 306.
Soares, C. N., O. P. Almeida, et al. (2001). "E fficacy of estradiol for the treatm ent
o f depressive disorders in perim enopausel w om en: A double-blind, rando
m ized, placebo-controlled trial." Arch Gen Psychiatry' 58 (6): 529-34.
Soares, C. N., and L. S. Cohen (2001). Association betw een premenstrual syndro
m e and depression. " J Clin Psychiatry 61 (9): 677-78.
Soares, C. N., and L. S. Cohen (2001) "T he perim enopause, depressive disorders,
and horm onal variability." Sao Paulo Med / 119 (2): 78-83.
Soares, C. N.. L. S. Cohen, et al. (2001). "C haracteristics of women w ith prem ens
trual d ysphoric disorder (PM DD) w ho did o r did not report history o f dep
ression: A perim inary report from the Harvard Study of Moods and
C ycles." / W om ens Health Gend Based M ed 10 (9): 873-78.
Soares, C. N., J. R. Poilras, et al. (2004). "M enopau se and m ood." Clin O bstet
G ynecol 47 (3): 576-91.

Soares, C. N.. H. Poitras, et al. (2003). "E ffect o f reproductive horm ones and se
lective estrogen receptor m odulators on mood d uring m enopause." Drags
Aging 20 (2): 85-100.

Soares, C. N . , ). Prouty, et al. (2005). "T reatm ent of m enopause-related mood
d isturbances." CNS Spectr 10 (6): 489-97.
Sokhi, D.S., M. D. Hunter, et al. (2005). "M ale and fem ale voices activate distinct
regions in the m ale brain ." N euroim age 27 (3): 572-78.
Soldin, O . P., T. Guo, et al. (2005). "Steroid horm one levels in pregnancy and 1
year postpartum using isotope dilution tandem m ass spectrom etry." Fertil
Steri/8 4 (3 ): 701-10.
Soldin, O. P., E. G. H offm an, et al. (2005). "P ediatric reference intervals for FSH,
LH, estrodiol, T3, free T3, cortisol, and grow th horm one on the D PC 1M M U L1TE 1000." Clin Chim Acta 353 (1-2): 205-10.
Spelke, E. (2005). "T h e sceince of gender and science." Edge, M ay 15.
Spelke, E. S: (2005). "Sex differences in intrinsic apitude for m athem atics and sci
ence: A critical review ." Am Psychol 60 (9): 950-58.
Speroff, L., P. Kenem ans, et al. (2005). "Practical guidelines for postm enopausal
horm one therapy." M aturitas 51 (1): 4-7.
Speroff, L. (2005). C linical G ynecologic Endocrinology an d Infertility, 7th ed.
Philadelphia: Lippinocott W illiam s & W ilkins.
Sprecher, S. (2002). "Sexual satisfaction in premarital relationships: Associations
with satisfaction, love, commitment, and stability." / Sex Res 59 (3): 190-96.
Staley, J. (2006). "S e x d ifferences in diencephalon serotonin transporter availabi
lity in major d epression." Biol Psyhiatry 59 (1): 40-47.
S ta le y ,). K., G. Sanacora, et al. (2006). "Sex differences in diencephalon seroto
nin transporter availability in m ajor d epression." Biol Psychitary 59 (1): 4047.
Stephen, ]. M . D. Ranken, e t al. (2006). "A g in g changes and gender differences
in response to m adian nerve stim ulation m easured w ith M EG ." Clin N cu-
rophysiol, 117 (1): 131-43.

Stem , J. M., and S. K. Johnson (1989). "P erioral som atosensory determ inants of
nursing behavior in N orw ay rats (Rattus non'egicusj." J C om p P sychol 103
(3): 269-80.
S tem , J. M., and J. M . K olunie (1993). "M aternal aggression of rats is im paired
by cutaneous anesthesia o f the ventral trunk, but not by nipple rem oval."
P hysiol Behav 5 4 (5): 861-68.

Stirone, C., S. P. Duckies, et al. (2005). "Estrogen increases m itochondrial effici
ency and reduces oxid ative stress in cerebral blood vessels." M ol Pharm o-
co l 68 (4): 959-65.
Kaynaka
Storey, A. E., C. J. W alsh, et al. (2000). "H orm onal correlates of paternal respon
siveness in new and expectant fathers." Evol Hum Behav 21 (2): 79-95.
Story, L, (2005). "M any women at elite colleges set career path to m otherhood."
New York Times, Septem ber 20.

Strauss, J. F., and R. Barbieri (2004). Ycm and Jaffe's Reproductive Endocrino
logy Physiology, Pathophysiology, and Clinical Management, 3th ed. Philedelphia: W. B. Saunders.
Stround, L. R., G. D. Papandonatos, et al. (2004). "Sex differences in the effects of
pubertal developm ent on responses to a corticotropin-releasing horm one
challenge: The Pittsburg psychobiologic stud ies." Ann NY A cad Sci 1021:
348-51.
Stroud, L. R., P. Salovey, et al. (2002). "Sex differences in stress responses: Soci
al rejection versus achievem ent stress." Biol Psychiatry 52 (4): 318-27.
Styne, D., D. W . Pfaff, (2002)." Puberty in boys and g irls." In Hormones, Brain
and Behavior, ed. Vol. 4, 661-716. San Diego: A cadem ic Press.

Sullivan, E. V., M. Rosenbloom , et al. (2004). "Effects of age and sex on volum es
o f the thalamus, pons, and cortex." N eurobiol Aging 25 (2): 185-92.
Sum m ers, L. (2005). "C onference on D iversifying the Science and Engineering
W orkforce." N BER transcript, January 14.
Sun, T., c. Pataine, et al. (2005). "Early asym m etry o f gene transcription in em b
ryonic hum an left and right cerebral cortex." Science 5729: 1794-98.
Sur, M., and J. L. Rubenstein (2005). "P atterning and plasticity of the cerebral
cortex." Science 310 (5749): 805-10.
Sw aab, D. F., W. C. Chung, et al. (2001). "Structural and functional sex differen
ces in the hum an hypothalam us." Horm Behav 40 (2): 93-98.
Sw aab, D. F., L. J. G ooren, et al. (1995). "B rain research, gender and sexual ori
entation." J. H om osex 28 (3-4): 283-301.
Sw erdloff, R., C. W ang, et al. (2002). "H ypothalam ic-pituitary-gonadal axis in
m en." In Hormones, Brain and Beha\nor ed. D. W .Pfaff, vol. V, 1-36. San
Diego: A cadem ic Press.
Tanapat, P. (2002). "A d u lt neurogenesis in the m am m alian brain ." In Hormo
nes, Brain and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 3. 3, 779 98. San Diego. Aca
dem ic Press.
Tang, A. C., M. Nakazaw a, et al. (2005). "Effects of long-term estrogen replace
m ent on social investigation and social m em ory in ovariectom ized C37BL/6
m ice." Horm Behav 47 (3): 350-57.
Tannen, D. (1990). "G end er differences in topical coherence: Creating involve
m ent in best friends' talk." Discourse Processes: Special gen der and conver
sational interaction 13 (1): 73-90.

Tannen, D. (1990). You Just Don't Understand: Women and Men in Conversati
on. New York: W illiam Morrow.
Taylor, S. E., G. C. Gonzaga, et al. (2006). "Relation of oxytocin to psychological stress

responses and HPA axis activity in older women." Psycho Med 68 (2): 238-45.
Taylor, S. E., L. C. Klein, et al. (2000). "Biobehavioral responses to stress in fema
les: Tend-and-befriend, not fight-or-flight." Psychol Rev 107 (3): 411-29.
Taylor, S. E. R. L. Repetti, et al. (1997). "H ealth psychology: W hat is an unhe
althy environm ent and how does it get under the skin?" Annu Rev Psychol
48:411-47.
Tersm an, Z., A. Collins, et al. (1991). "C ardiovascular responses to psychologi
cal and physiological stressors during the m enstrual cycle." Psychosom
Med 52 (2): 185-97.

Tessitore, A., A. R. Hariri et al. (2005). "Functional changes in the activity o f bra
in regions underlying em otion processing in the eld erly." Psyhiatry Res 139
(1): 9-18.
T hom e, B. (1983). Language; G ender and Society. Boston: Thom son Learning.
Thornhill, R. (1995). "H u m an fem ale orgasm and m ate fluctuating asym m etry."
Animal Behavior 50 (6): 1601-15.

Thornhill, R. (1995). "T h e scent of sym m etry: A hum an sex pherom one that sig
nals fitness?" Evol Hum Behav 20: 175-201.
Thurberg, M. D. (2000). "G end er differences in facial reactions to fear-relevant
stim u li." Journal o f N onverbal Behavior 24 (1): 45-51.
Tim m ers, M. (1998). "G en d er differences in m otives for regulating em otions."
Pers Soc Psychol Bull 24-947-86.

Tom aszycki, M. L., H. G ouzoules, et al. (2005). "Sex differences in ju v en ile rhe
sus m acaque (Macaca mulatta) agonistic scream s: Life history differences
and effeccts of prenatal ad rogens." Dev Psychobtoi 47 (4): 318-27.
Tooke, W. (1991). "P attern s of deception in intersexual and intrasexual m ating
strategies." Ethology and Sociobiology 12 (5): 343-64.
Toufexis, D. J., C. Davis, et al. (2004). "Projesterone attenuates corticotropinreleasing factor-enhanced but not fear-potentiated startle via the activity o f its
neuroactive m etabolite, allo p reg n an o lo n e."/. Neurosci 24 (45): 1/280-87.
Tousson, E., and H. M eissl (2004). "Suprachiasm atic nuclei grafts restore the cir
cadian rhythm in the paraventricular nucleus of the hypothalam us." J Neu-
rosci 24 (1 2 ): 2983-88.
Tranel, D., H. Dam asio, et al. (2005). "D oes gender play a role in functional asy
mm etry o f ventrom edial prefrontal cortex?" Brain 128 (Pt. 12): 2872-81.
Trivers, R. (1972). "Parental investm ent and sexual selection." In Sexual Selecti
on and the Descent o f Man. Ed. B. G. Cam pbell, 136-79. London: H einem ann
Education.
Tschann, J. M., N. E. Adler, et al. (1994). "Initiation of substance use in early ado
lescence: The roles o f pubertal tim ing and em otional d istress." Health
Psychol 13 (4): 326-33.
Kaynaka
Tuiten, A., G. Panhuysen, et al. (1993). "Stress, serotonergic function, and mood
in users of oral contraceptives." Psychoneuroendocrinology 20 (3): 323-34.
Turgeon, J. L., D. P. M cDonnell, et al. (2004). "H orm one therapy: Physiological
com plexity belies theraputic: sim plicity." Science 304 (5675): 1269-73.
Turner, R. A., M. Altem us, et al. (1999). "Prelim inary researdi on plasma oxyto
cin in norm al cycling wom en: Investigating em otion and interpersonal dis
tress." Psychitary 62 (2): 97-113.
Uddin, L. Q., J. T. Kaplan, et al. (2005). "Self-face recognition activates a fronto
parietal 'm irror' netw ork in the right hem isphere: An event-related fMRl
stud y." Neuroimage 25 (3): 926-35.
Udry, J. R., and K. Chantala (2004). "M asculinity-fem ininity guides sexual uni
on form ation in adolescents." Pers Soc Psychol Bull 30 (1): 44-55.
Udry, J. R., and N. M. M orris (1997). "T h e distribution of events in the hum an
m enstrual cy cle." / Reprod Fertil 51 (2): 419-25.
Underwood, M. K. (2003). Social Aggression Among Girls. New York: Guilford Press.
U. S. Hum an Resources Services A dm inistiration, 2002.
U vnas-M oberg; K. (1998). "A ntistress pattern induced by oxytocin." News
Physiol Sci 13:22-25.

U vnas-M oberg. K. (1998). "O xytocin m ay m ediate the benefits of positive social
interaction and em otions." Psychoneuroendoctrinology23 (8): 819-35.
U vnas-M oberg, K., B. Johansson, et al. (2001). "O xytocin facilitates behavioural,
m etabolic and physiological adaptations during lactation." A ppl Anim Be
hav Sci 7 2 (3 ): 225-34.

U vnas-M oberg, K., and M. Petersson (2004). [O xytocin-biochem ical link for hu
man relations: M ediator of antistress, w ell-being, social interaction, growth,
h e a lin g ...J." Lakartidningen 101 (35):2634-39.
U vnas-M oberg, K., and M. Petersson (2005). "[O xytocin, a m ediator of antis
tress, w ell-being, social interaction, growth and healing]." Z Psychosom
M ed Psychother 51 (1): 57-80.

Uysal, N., K. Tugyan, et. al (2005). 'T h e effects of regular aerobic exercise in ado
lescent period on hippocam pal neuron density, apoptosis and spatial m e
m ory." Neurosci Lett 383 (3): 241-45.
Van Egeren, L. A. B., S. M arguerite, and M. A. Roach (2001). "M other-infant res
ponsiveness: Tim ing, m utual regulation, and interactional context."
Dev
Psychol 37 (5): 684-97.

Van Honk, J A. Tuiten, et al. (2001). "A single adm inistration of testosterone
induces cardiac accelerative responses to angry faces in healthy young w o
m en." Behav Neurosci 115 (1): 238-42.
Vassena, R., R. Dee Schram m , et al. (2005). "Species-dependent expression pat
terns of DNA methyl transferase genes in m am m alian oocytes and preim p
lantation em bryos." Mol Reprod Dev 72 (4): 430-36.
Verm eulen, A. (1995). D ehydroepiandrosterone sulfate and aging." A nn NY
A cad S d 774:121-27.
Viau, V. (2006). Personal com m unication.
Viau, V., B. Bingham , et al. (2005). "G end er and puberty interact on the stressinduced activation of parvocullular neurosecretory neurons and corticotro
pin-releasing horm one m essenger ribonucleic acid expression in the rat."
Endocrinology 146 (1): 137-46.

Viau, V., and M. ]. M eany (2004). "Testosterone-dependent variations in plasma
and intrapituitary conticonteroid binding globulin and stress hypothalam icpituitary-adrenal activity in the mal rat." / Endocrinol 181 (2): 225-31.
V ina, J., C. B orras, e t al. (2005). "W h y fem ales live lon ger than m ales: C on
trol of lon g ev ity by sex h o rm o n es." S o A ging K n ow led g e Environ 2005
(25): 17.
Vingerhoets, A ., and J. Scheir (200). "Sex Differences in C ryin g ." Gender and
Emotion: Social Psychological Perspectives, ed. A. H. Fisher, 118-142. New

York: Cam bridge U niversity Press.
W ager, T. D., and K. N. O chsner (2005). "Sex differences in the em otional bra
in." Neuroreport 16 (2): 85-87.
W ager, T. D., K. L. Phan, et al. (2005). "Valence, gender, and lateralization of
functional brain anatom y in em otion: A m eta-analysis of findings from ne
uroim aging." N euroim age 19 (3): 513-31.
W agner, H. (1993). "C om m unication o f specific em otions: G ender differences in
sending accuracy and com m unication m easures." Journal o f nonverbal Be
havior 17:29-53.
W alker, C. D., S. Descham ps, e t al. (2004). "M o th er to infant o r infant to m other?
Reciprocal regulation o f responsiveness to stress in rodents and the im plica
tions for hu m ans." J Psychiatry N eu rosd 29 (5): 364-82.
W alker, Q . D., M . M. Rooney, et al. (2000). "D opam in e release and uptake are
greater in fem ale than m ale rat striatum as m easured by fast cyclic voltam m etry." N euroscience 95 (4): 1061-70.
W allen, K. (2005). "H orm onal influences on sexually differentiated behavior in
nonhum an prim ates." Front Neuroendocrinol 26 (1): 7-26.
W allen, K. T. (1997). "H orm onal m odulation of sexual behavior and affiliation
in rhesus m onkeys." Ann NY A cad S d 807:185-202.
Wang, A. T., M. Dapretto, et al. (2004). "N eural correlates of facial affect proces
sing in children and adolescents with autism spectrum disord er." J Am
A cad Child A dolesc Psychiatry 43 (4): 481-90.

W ang, C., D. H. Catlin, et al. (2004). 'T estosteron e m etabolic clearance and pro
duction rates determ ined by stable isotope dilution/tandem m ass spectro
m etry in norm al m en: Influence of ethnicity and ag e." J Clin Endocrinol Me
tab 89 (6): 2936-41.
Kaynaka
W ang, C , G. Cunningham , et al. (2004). "Long-term testosterone gel (AndroGel) treatm ent m aintains beneficial effects on sexual function and mood, le
an and fat m ass, and bone mineral density in hypogonadal m en." J Clin En
docrinol Metab 89 (5): 2085-98.

W ang, C., R. Sw erdloff, et al. (2004). "N ew testosterone buccal system (Striant)
delivers physiological testosterone levels: Pharm acokinetics study in hypo
gonadal m en." J Clin Endocrinol Metab 89 (8): 3821-29.
W ard, A. M ., V. M. Moore, et al. (2004). "S ize at birth and cardiovascular respon
ses to psychological stressors: Evidence for prenatal program m ing in w o
m en." / Hypertens 22 (12): 2295-301.
W am ock, J. K., S. G. Sw anson, et al. (2005). "C om b in ed esterifed estrogens and
m ethyltestosterone versus esterified estrogens alone in the treatm ent of
loss of sexual interest in surgically m enopausal w om en." M enopause 12
(4): 374-84.
W assink, T. H., J. Piven, et al. (2004). "Exam ination o f A V P R la as an autism sus
ceptibility g ene." Mol Psychiatry 9 (10): 968-72.
W'eaver, I: C., N. Cervoni, et al. (2004). "Ep ig en etic program m ing by m aternal
behavior." Nat Neurosci 7 (8): 847-54.
W einberg, M. K. (1999). "G en d er differences in em otional expressivity and self
regulation during early infancy." Dev Psychol 35 (1): 175-88.
W einer, C. L, M. Prim eau, et al. (2004). "A nd rogens and mood dysfunction in,
w om en: Com parison of w om en w ith polycystic ovarian syndrom e to he
althy controls." Psychosom M ed 66 (3): 356-62.
W eiss, G J. H. Sku m ick, et al. (2004). "M enopau se and hypothalam ic-pituitary
sensitivity to estrogen." JAMA 292 (24): 2991-96.
W eissm an, M . M. (2000). "D epression and gender: Im plications for prim ary ca
re." J Gend Specift M ed 3 (7): 53-57.
W eissm an, M. M. (2002). "Juvenile-onset m ajor depression includes childhood
and adolescent-onset depression and may be heterogeneous." Arch Gen
Psyciatry 59 (3): 223-24.

W eissm an, M. M., R. Bland, et al. (1993). "Sex differences in rates of depression:
Cross-national perspectives." / Affect Disord 29 (2-3): 77-84.
W eissm an, M. M , and P. Jensen (2002). "W hat research suggests for depressed
w om en w ith children." J Clin Psychitary 63 (7): 641-47.
W eissm an, M. M., Y. Neria, et al. (2005). "G end er differences in postraum atic
stress d isorder am ong prim ary care patients after the World Trade Center
attack o f Septem ber 11, 2001," Gend M ed 2 (2): 76-87.
W eissm an, M. M P. W ickram aratne, et al. (2005). "Fam ilies at high and low risk
for depression: A 3-generation stud y." Arch Gen Psychiatry 62 (1): 29-36.
W eissm an, M. M. S. W olk, et al. (1999). "D epressed adolescents grown u p ." JA
MA 281 (18): 1707-13.
L o u a n n B r i z e n d i n e K adinB eyni
Wells, B. E. (2005), "C h anges in young people's sexual behavior and attitudes,
1943-1999: a cross-tem poral m eta-analysis." Review o f General Psychology,
9 (3): 249-61.
W hitcher, S. J. (1979). "M ultidim ensional reaction to therapeutic touch in a hos
pital setting." / Pers Soc Psychol 37:87-96.
Williams, N.. S: L. Williams, et al. (1997). "M ild m etabolic stress potentiates the
suppressive effect of psychological stress on reproductive function in female
cynom olgus m onkeys." Endocrine Society meeting, M inneapolis, abstract PI367.
W ilson, B. C., M. G. Terenzi, et al. (2005). "D ifferential excitatory responses to
oxytocin in sub-divisions of the bed nuclei of the stria term inalis." Neum-
peptides 39 (4): 403-7.

W ilson, M. E., A. Legendre, et al. (2005). "G onadal steroid m odulation of the
lim bic-hypothalam ic-pituitary-adrenal (LHPA) axis is influenced by social
status in fem ale rhesus m onkeys." Endocrine 26 (2): 89-97.
W indle, R. J Y. M. Kershaw, et al. (2004). "O xytocin attenuates stress-induced
c-fos M RNA expression in specific forebrain regions associated with m odu
lation o f hvpothalam o-pituitary-adrenal activity." J Neurosci 24 (12): 297482.
W infrey, O. (2005). "Turning fifty." Oprah. May.
W ise, P. (2003). "Estradiol exerts neuroprotective actions against ischem ic brain
injury: Insights derived from anim al m odels." Endocrine 21 (1): 11-15.
W ise, P. (2006). "Estrogen therapy: D oes it help or hurt the adult and aging bra
in: Insights derived from anim al m odels." Neumscience. 138 (3): 831-35
Wise, P. M. (2005). "C reating new neurons in old brains." Sci Aging K now ledge
Environ (22): PE13.

W ise, P. M., D. B. Dubai, et al. (2005). "A re estrogens protective or risk factors in
brain injury and neufodegeneration? Rvaluation after the W om en's H e
alth lntitative." Endocr Rev 26 (3): 308-12.
W itelson, S. F., H. Beresh, el al. (2006). "Intelligence and brain size in 100 post
m ortem brains: Sex, lateralization and age factors." Brain 129 (Pt. 2): 386-98.
W itelson, S. F. (1995). "W om en have greater density of neurons in posterior tem
poral cortex." f Neurosci 15 (5, Pt. 1): 3418-28.
Wood, G. E., and T. J. Shors (1998). "Stress facilitates classical conditoning in
m ales, but im pairs classical conditioning in fem ales through activation ef
fects of ovarian horm ones." Proc Natl A cad Sci USA 95 (7): 4066-71.
W oods, N. F., E. S. M itchell, et al. (2000). "M em ory functioning am ong m idlife
women: O bservations from the Seattle M idlife W om en's Health Stu d y." Me
nopause 7 (4): 257-65.

Woolley, C. A. R. C. (2002). "Sex steroids and neuronal grow th in adulthood."
In Hormones, Brain and Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 4, 717-78.
320
Kaynaka
W oolley, C. S. H. J. W enzel, et al. (1996). "Estradiol increasse the frequency of

m ultiple synapse boutons in the hippocam pal CA 1 region of the adult fe
m ale rat." J Comp Neurol 373 (1): 108-17.
W rangham , R. W. (1980). "A n ecological m odel of female-bonded prim ate gro
up s." Behaviour 75:262-300.
W rangham , R. W ., and 8. B. Sm uts (1980). "Sex differences in the behavioural
ecology of chim panzees in the Gom be National Park, T anzania." J Reprod
Fertil Suppl, Suppl. 28: 13-31.

W rase, J. S. Klein, et al. (2003). "G end er differences in the processing of standar
dized em otional visual stim uli in hum ans: A functional m agnetic resonance
im aging study." Neurosci Lett 348 (1): 41-45.
W right, J. F. Naftolin, et al. (2004). "G uidelines for the horm one treatment of w o
m en in the m enopausal transition and beyond: Position statem ent by the
Executive Com m ittee of the International M enopause Society." MaturitasiB
(1): 27-31.
Xerri, C., J. M. Stem , et al. (1994). "A lterations of the cortical representation of the
rat ventrum induced by nursing behavior." J Neurosci 14 (3, Pt. 2): 1710-21.
Yam am oto, Y., C. S. Carter, et al. (2006). "N eonatal m anipulation o f oxytocin af
fects expression of estrogen receptor alpha." Neuroscience 137.- (1): 157-64.
Y am am oto, Y., B. S. Cushing, et al. (2004). "N eonatal m anipulations of oxytocin
alter expression of oxytocin and vasopressin im m unoreactive cells in the pa
raventricular nucleus of the hypothalam us in a gender-specific m anner."
Neuroscience 125 (4): 947-55.

Yen, S., R. Jaffe (1991). Reproductive endocrinology: Physiology, pathophysio
logy, and clinical management. Philadelphia: W. B. Saunders.

Yonezaw a, T., K. Mogi, et al. (2005). "M odulation of growth horm one pulsatility
by sex steroids in female goats." Endocrinology 146 (6): 2736-43.
Young, E., C. S. Carter, et al. (2005). "N eonatal m anipulation of oxtytodn alters
oxytocin levels in the pituitary of adult rats." Horm metab res 37 (7): 397-401.
Young, E. A., H. Akil, et al. (1995). "Evid ence against changes in corticotroph
CRF receptors in depressed patients." Biol Psychiatry 37 (6): 355-65.
Young, E. A., and M. A ltem us (2004). "P uberty, ovarian steroids, and stress."
A nn NY A cad Sci 1021:124-33.
Young, E. A. (2006). Personal com m unication.
Young, E. A. (2002). "Stress and anxiety d isorders." In Hormones, Brain and
Behavior, ed. D. W. Pfaff, vol. 5, 443-66. San Diego: A cadem ic Press.

Young, L. J., M. M. Lim, el al. (2001). "C ellu lar m echanism s of social attach
m ent." Horm B ehav 40 (2): 133-38.
Yue, X., M. Lu, et al. (2005). "Brain estrogen deficiency accelerates A [beta] pla
que form ation in an A lzheim er's disease anim al m od el." Proc Natl Acad S d
USA 102 (52): 19198-203.
L o u a n n B r i z e n d i n e Kadm Bei/ni
Zahn-W axler, C., B Klim es-Dougan, et al. (2000). "Internalizing problem s of

childhood and adolescence: Prospects, pitfalls, and progress in understan
ding the developm ent of anxiety and depression." Dev Psychopathol 12 (3):
443-66.
Zahn-W axler, C., M. Radke-Yarrow , et al. (1992). "D evelopm ent of concern for
others." Dev Psychol 2 8 :1 2 6 -3 6 .w
Zak, P. J., R. Kurzban, et al. (2005). "O xytocin is associated w ith hum an trust
w orthiness." Horm Behav 48 (5): 522-27.
Zald, D. H. (2005). "T he hum an amygdala and the em otional evaluation of sen
sory stim u li." Brain Res Brain Res Rev 41 (1): 88-123.
Zem lvak, 1., S. Brooke, et al. (2005): "Estrogenic protection against g p l2 0 neuro
toxicity: Role o f m icroglia." Brain Res 1046 (1-2): 130-36.
Zhang, T. Y., P. Chretien, et al. (2005). "Influence of naturally occurring variations
in maternal care on prepulse inhibition of acoustic startle and the medial prefrontal cortical dopamine response to stress in adult rats." / Neurosci 25 (6):
1495-502.
Zhou, J., D. W. Pfaff, et al. (2005). "Sex differences in estrogenic regulation of ne
uronal activity in neonatal cultures of ventrom edial nucleus o f the hypotha
lam us." Proc Natl Acad Sci USA 102 (41): 14907-12.
Zim m erberg, B., and E. W . Kajunski (2004). "Sexually dim orphic effects of post
natal allopregnanolone on the developm ent of anxiety behavior after early
deprivation." Pharmacol Biochem Behav 78 (3): 465-71.
Zonana, J., and J. M . Gorm an (2005). "T he neurobiology of postpartum depres
sion." CNSSpectr 10 (10): 792-99, 805.
Zubenko, G. S., H. B. Hughes, et al. (2002). "G enetic linkage of region containing
the CREB 1 gene to depressive disorders in w om en from families with re
current, early-onset, m ajor d epression." Am J Med Genet 114 (8): 980-87.
Zubieta, J. K., T. A. Ketter, et al. (2005). "Regulation of hum an affective respon
ses by anterior eingulate and lim bic m u-opioid neurotransm ission." Arch
Gen Psychitary 60 (11): 1145-53.
DZN
A
52, 55, 56, 58, 60, 63, 64, 71, 74,
Adrenalin bezleri 124
75, 76, 90, 91, 94, 101, 106, 112,
Ak 7, 19, 88, 89, 90, 91, 93, 95, 96,
1 2 5 ,1 2 6 ,1 2 7 ,1 3 2 ,1 3 3 ,1 3 8 ,1 4 0 ,
97, 98, 99, 100, 101, 103, 105,
1 4 2 ,1 4 5 ,1 5 3 ,1 5 7 ,1 6 0 ,1 6 3 ,1 6 9 ,
1 0 7 ,1 0 8 ,1 0 9 ,1 1 1 ,1 3 4 ,1 8 5 ,2 4 3 ,
1 7 1 .1 7 2 .1 7 4 .1 8 3 .1 8 5 .1 8 6 .1 8 7 ,
249, 250, 251, 254, 257, 323

Akne 323
1 8 9 ,1 9 3 ,1 9 9 ,2 0 0 ,2 0 8 ,2 0 9 ,2 1 0 ,
214,215, 2 1 6 ,2 1 7 ,2 2 1 ,2 2 3 ,2 2 4 ,
Allopregnanolon 15
A lternatif tp 221
Amigdala 1
2 2 5 ,2 2 6 ,2 2 7 ,2 3 1 ,2 3 4 ,2 3 5 ,2 3 7 ,
238, 239
Beyin devreleri 18, 2 ], 25, 26, 37,
Androjen 34, 83
Androstadienon 122
A ndrostcnedion 16
Annelik 24
Annelik zellikleri 1
Anterior singulat korteks 98
41, 53, 56, 59, 60, 73, 78, 84, 91,

93, 94, 98, 101, 103, 116, 122,
1 3 3 ,1 3 8 ,1 6 3 ,1 6 6 ,1 7 0 ,1 7 2 ,1 7 3 ,
1 7 4 .1 7 5 .1 7 6 .1 8 1 .1 8 3 .1 8 6 .1 8 7 ,
190, 237, 238, 245, 323
A sperger Sendromu 45
Bykannelik 149, 201, 202
Avc-toplayc 202
Cannon 67
A lam ak 159, 323
B
Babalk 95
Baltimore Longitudinal Study of
Aging 215
C -
Cannon, W. B. 67, 186, 187
Carter, Sue 10, 11,104
Cinsel arzu 116, 124,126, 187, 226,
227
Baron-Cohen 11,165
Cinsel arzunun uyanmas 226
Balanm a a 102
Couvade Sendrom u 141
Bebek 32, 48, 49, 51, 52
atm adan kagnm a 53, 172, 181,
Bekr kadn 9 3 ,1 2 3
Beyin 23, 24, 25, 26, 27, 30, 32, 33,
35, 37, 40, 43, 44, 4 7 ,4 9 , 50, 51,
192, 323
iftlem e 3 3 ,1 0 2 , 105, 252, 323
ocuk geliimi 29
84, 94, 125, 127, 136, 148, 153,

1 6 0 ,1 7 1 ,1 7 5 ,1 8 3 ,1 8 9 ,1 9 2 , 210,
David Buss, 11, 91

Davranlar 17, 22, 27, 29, 30, 39,
41,49, 53, 62, 69, 80,84, 96,103,
227, 246, 247, 248, 254, 255, 323

Erkek Beyni 1 ,2 1 ,2 7 ,2 8 , 3 4 ,4 5 ,4 8 ,
51, 59, 60, 65, 94, 96, 103, 115,
106, 107, 139, 198, 209, 238, 239

Depresyon 25, 36, 74, 81, 109, 149,
1 5 3 ,1 7 4 ,1 7 5 ,1 7 6 ,1 8 3 , 185,192,
155, 160,164, 165, 215, 225, 323

Evlat edinm e 132, 140, 151, 190,
235
1 9 8 ,2 1 0 ,2 1 5 ,2 1 7 ,2 1 8 ,2 3 3 ,2 3 4 ,
235
DHEA 16, 83, 226, 249, 284, 323
Ferom olar 11, 122, 123, 134, 141,
Dil kullanm 44
252, 323
Dv ya da ka 67, 68 ,1 3 6 , 169
Fiziksel ac 109, 160, 172, 323
Doum kontrol hap 76, 84
Fiziksel veriler 160
Drt 13, 26, 27, 32, 33, 63, 77, 78,
Flrt etmek 60, 159, 246, 324
81, 83, 94, 123, 181, 195, 255,
323
Duygular 13, 17, 21, 23, 24, 25, 26,
28,34, 3 5 ,4 2 ,6 7 ,7 2 , 77, 98, 112,
Geliim 56, 154, 239

G en kzlar 30, 64, 67, 69, 72, 80,
122,157, 160,176, 181, 235
82, 96, 125

G enetik 21, 24, 25, 26, 51, 55, 82,
94,7119, 123, 131, 148, 152, 175,

Eleme 88, 89, 90, 9 1 ,9 2 , 109, 158,
159, 249, 323
176, 201, 224, 237, 238, 239

Gven 26, 33,39, 58,87, 99,100,101,
Egzersiz 201, 218, 221, 222, 225,
113,118,148,149,150,152, 215
260, 323
Eletirel dnce 5 8 ,1 4 2 ,1 4 3
Empati 31, 39, 49, 52, 83, 323
Hafza 88, 185, 187, 199, 213, 215,
Emzirme 68, 93, 143, 144, 145,146,

147, 152,190, 235, 323
216, 218, 219, 223, 224, 226

Ham ilelik 22, 42, 93, 95, 105, 106,
Endie 13, 18, 19, 25, 38, 41, 77, 81,
1 1 9 ,1 2 0 ,1 3 1 ,1 3 3 ,1 3 4 ,1 3 6 ,1 3 7 ,
98, 107, 108, 111, 114, 117, 119,
1 4 1 ,1 5 1 ,1 7 6 ,1 9 6 ,2 3 3 ,2 3 4 ,
1 3 9 ,1 4 5 ,1 4 9 ,1 5 9 ,1 7 5 ,1 8 0 ,1 8 1 ,
260, 324
1 8 2 ,1 8 3 ,1 8 4 ,1 8 9 ,1 9 2 ,1 9 6 ,1 9 7 ,
Havlicek, Jan 123, 202
220, 222, 229, 234, 256, 257, 323
Havvkes, Kristein 202
Ergenlik 22, 24, 28, 55, 57, 58, 60,
Hipokamps 26, 58, 71, 72, 73,170,
62, 63, 64, 65, 66, 67, 70, 77, 81,

324
2 1 5 ,3 2 4
235,
Dizin
Hipotalam ik hcre 57
Hipotalamus 5 8 ,1 0 3 ,1 2 7 ,1 3 5 ,1 6 9 ,
222, 227, 250, 324
Hormon tedavisi 185, 200, 201, 213,
214, 215, 216, 217, 219, 220, 221,
222, 223, 225, 227, 229, 231, 257,
258, 259
Libido 125,126, 128, 217, 270, 284,

324
Lobo, Rogerio 220
M
M enopoz 16, 18, 24, 126, 176, 180,
1 8 1 ,1 8 3 ,1 8 4 ,1 8 5 ,1 8 6 ,1 8 7 ,1 9 0 ,
Horm onlar 7 ,1 3 ,1 5 ,1 6 , 17, 18,19,
1 92,19 3 ,1 9 6 , 19 8 ,1 9 9 ,2 0 0 ,2 0 1 ,
23, 24, 51, 53, 55, 56, 67, 74, 76,
2 0 2 ,2 0 3 ,2 0 4 ,2 1 0 ,2 1 3 ,2 1 4 , 215,
80, 83, 84, 100, 103, 131, 135,
2 1 6 ,2 1 7 ,2 1 8 ,2 1 9 ,2 2 0 ,2 2 1 ,
13 6 ,1 4 6 ,1 8 3 ,1 8 6 , 190,192,194,
199,221, 2 2 9 ,2 3 5 ,2 3 7 ,2 4 9 ,3 2 3 ,
2 2 3 ,2 2 4 ,2 2 5 ,2 2 6 ,2 2 7 ,2 2 8 ,2 3 1 ,
324
258, 2 59,324
Hrdy, Sarah 10
Meany, Michael 148
Hcre salnm 57
M igren 76
222,
M onogami 105
Ia duyarllk 70
Nrohorm onlar 103
Nrolojik etkileim 42
lgi ve bakm 190,195
O-
nsula 161
ntihar 74, 8 2,1 08
Onaylam ak 37
rkilm e refleksi 74, 238
O rgazm 6 2 ,1 0 0 ,1 0 3 ,1 1 1 ,1 1 2 ,1 1 3 ,
1 1 4 ,1 1 5 ,1 1 6 ,1 1 8 ,1 1 9 ,1 2 0 ,1 2 1 ,
1 2 3 ,1 2 4 ,1 4 3 ,1 8 6 ,2 2 7 ,2 2 9 ,2 5 1 ,
Josephs, Robert 67
324
O tizm 4 5 ,1 0 7 , 324
fke 7 4 ,1 6 7 ,1 7 1 ,1 7 2 ,1 7 3 ,1 9 2
KAH 4 8 ,4 9
zgven 3 9 ,5 8 ,5 9
Karanlk-aydnlk dngs 70
Kendler, Ken 233

Kimyasal ekim 8 9 ,9 3
Perim enopoz 176, 183, 184, 185,
Klitoris 1 1 2 ,1 1 4 ,1 1 5 ,1 1 6 , 324
186,187,
Konum a 44, 5 1 ,5 2 ,6 0 ,6 2 , 64,129,

181 ,18 7, 235
208, 217, 218, 219,231
PM D D 76
PM S 16, 7 5 ,1 8 5 ,1 8 7 , 223
325
Postm enopoz 200,
202, 204, 216,
219
Prolaktin 141,143, 146
Uvns-M oberg 11,104

Uyku 18, 69, 70, 7 1 ,1 3 4 , 144, 145,
R
Rekabet 17, 45, 54, 66, 82, 83,
1 6 4 ,1 7 4 ,1 7 5 ,1 8 5 ,1 9 5 ,1 9 8 ,2 1 8 ,
245,
219' 234' 235' 255' 260' 325
324
V
S
Vasopressin 15, 103, 1 04,106, 263,
Sadakatsizlik 124
2 6 8 ,2 6 9 ,2 7 6 ,2 8 1 ,2 8 6 ,2 8 9 ,2 9 6 ,
Serotonin 15, 66, 74, 76, 172,
175,
2 9 7 ,3 2 1 ,3 2 5
1 8 5 ,2 1 7 ,2 1 8 ,2 2 1 ,2 3 5 ,2 4 8 ,2 6 6 ,
2 6 8 , 2 7 7 , 2 8 3 , 2 9 0 ,2 9 1 ,2 9 7 , 304,
314, 324
Winfrey, Oprah 182
Sherwin, Barbara 219, 230
W om en's Health Initiative (WHI)
Sosyal gerilim 59
213
Szel hafza 199, 216, 324

Szel yetenekler 49, 61, 215,
Women's Health Initiative Memory

259,
Studies (WHLMS) 213
.3 2 4
SSRI 76,1 85 , 221, 324

Summers, Lawrence 28, 29, 243,
3 1 5 ,3 2 4
Yum urtalklar 1 6 ,4 0 ,4 5 ,6 3 ,7 0 ,7 2 ,
7 4 ,,7 6 , 83, 122, 199, 217, 219,
2 2 7 ,3 2 5
Tannen, Deborah 44
Taylor, Shelley 1 1 ,6 7
Zek 28
Trivers, Robert 92
Zihin okum a 163

Brizendine KadınBeyni

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Brizendine KadınBeyni

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

K A D I N B E Y N

Dr. Louann Brizendine

Say Yaynlan / Psikoloji

Eim Samuel Barondes'e,

Bizi Kadn Yapan Nedir? ............................................................. 21

Kadn Beyninin D ouu............................................................... 31

Gen Kz Beyni .............................................................................. 55

Seks: Bel Altndaki Beyin..........................................................

Duygu: Hisseden Beyin............................................................. 157

U KTABIN temelleri Berkeley California niversitesi, Ya

rmda atld. Bu nedenle btn bu sre boyunca dnme bii

bu almaya birok ynden katkda bulundular: Denise Albert,

Bu kitab yazarken aadaki kiilerin aratrmalarndan ya

Bu kitab yazmam iin srar eden Liz Perle'e de minnettarm,

1. A N T E R O R SN G U L A T K O R T E K S : Seenekleri tartar, karar

B fi ftO k k e w e K j N R o -tio iw o N k flR

(zetle, horm on lar kadn beynini nasl etkiler?)

STROJEN: Kralie. Gl, kontrol elinde tutan, her eyi

OKSTOSN: Yumuack, mrldayan kedi; sevecen, besleyici,

K O R T Z O L : Yorgun argn; stresli; fiz ik sel ve ruhsal o la ra k

len, her zaman hissedilir, hayatn zn iinde barndran; ener

onsuz huysuz oluruz. Yattrc, sakinletirici, rahatlatc; stresi

WI1N tlfiy'fl TININ eVReteR

E rk e k lerin bey n in i etk iley en

Beyin hcreleri X X 'tir, bu da

yk sek testosteron akm dii

hzl beyin geliim i v e dii be

beynin i etkilem ez.

yin devrelerinin olu aca an

6 ile 24 aylk arasndayken b

D oum dan sonra iki yam a k a

yk strojen ak m lan yaanr.

Son ra ocukluu n sakin dne*

stro je n , projesteron ve testos

Daha fazla strojen, daha az tes

tero n h o rm on lan ykselir, det

tosteron; kzlarn beyni erkekler

den iki yl nce geliir.

s tro je n , projesteron ve testos

likilere odaklanm a, e aray,

teron h orm on lan ayn her g

aile kurulm aya engel olm aya

cak bir i ya da kariyer seilir.

Yuva kurmaya odaklanm a, aile

yi birinci plana alma, kariyer ve

rekabete daha a z ilgi-

O k sito sin ; strojen, projesteron

n s e lli e ilginin azalm as, ilgi

D eien m iktarlard a strojen,

n s e lli e kar ilgi art. D

projesteron ve testosteron sali

zen siz uykular, y orgu n luk art

. endie, d u ygu durum d e i

Beyinde h orm on lar nedeniyle

yok. F SH /L H 'd e ykselm e.

gerekleen son k a ln deiim .

D k sabit strojen ve testos

teron seviyesi; ok dk oksi

Kadn Hayatnn Evreleri

KADIN BEYNNE ZEL

K adnlara zg iletiim , duygusal hafza

letiim iin daha fazla beyin devresi, du y

v e fk eyi bastrm a devreleri geliir. Etrafta