~~!

J 4
ANLAMAK i<;iN
MAYIS 2009 - 5 TL
KKTC Fiyatl 6.25 TL

Anadol sarsan
3 YII, 3 24 giin ',
•
Yu n I§
 Siradan lastikler kullamldlk<;a a~lnlr ve a~lndlk<;a yol tutu~unu
kaybeder, fren mesafeleri uzar; performans du~er.
Goodyear OptiGrip ise performanslnl lastik omru boyunca korur.
OptiGrip, benzersiz SmartWear (Akllh A~lnma) Teknolojisi ile
a~lndlk<;a yeni kanallanm ortaya <;Ikanr. 80ylece Islak zeminde
en yakln rakibinden 11 metre* daha once duran OptiGrip,
a~lndlglnda bile ustUn performans gosterir.

OptiGrip lastikler, gizli su bO$altlm

kanallanna sahiptir. Gizli kanallar,
lastik Cl§lndlkCfa alttan ortaya C;:lkar.
Bu sayede su, lastigin temas
yOzeyinden etkin bir $ekilde
Gizli Kanallar bO$altillr. Lastik, a$lnsa bile
Islak zeminde yol tutu$unu korur.

Lastik amru boyunca

Yuksek hlzda
ustun performans
suru~ hakimiyeti
OptiGrip lastikler, yift Katmanli Hamur
Bile$imine sahiptir. A~lndlglnda, alttan OptiGrip, 3 Boyutlu Kilitleme
C;:lkan yeni hamur bile~imi sayesinde, Sistemi sayesinde, yuksek hlzda
Islak zeminde aray kontrolOnO yOksek daha dengeli ve gOvenli sOrO$
seviyede tutar; daha klsa fren saglar.
C;ift Katmanll 3 Boyutlu
Hamur Bilellimi performansl gosterir. Kilitleme Sistemi
 o tiGrip Ue
Goodyear p \ k zeminde
" etrede ,5 a
30 000 K,\Om "*
. ren mesafes,
• %20 daha k,sa f lI\ama direnci*
" " uda k,za~ "*
• 0/06 daha 'Y' 5 ""~ hakimiyet,
"" ru
/1 "" ksek su "r
• \ki kat daha yu

OptiGrip ile Islak zeminde

0/020 daha klsa fren mesafesi*
OptiGrip, baglmslz Alman test kurulw;;u TUV SU~ Automotive taraflndan test edildi. Sonuc;:lar Goodyear OptiGrip'in
slnlflnln en iyisi oldugunu gosterdi. OptiGrip, 30.000 kilometrede, onde gel en rakiplerine gore, Islak zeminde
%20 daha klsa fren mesafesine, %6 daha iyi suda klzaklama direncine ve iki kat daha yOksek sOrO;>
hakimiyetine sahip oldugunu bir kez daha kamtladl.*

Frenleme Performansl (isiak zemin)

105 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __
Suda Klzaklama Direnci (duz yol)
105 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ___

100 _~~~~~~-----~~~--­
OptiGrip

90 -~~_ _ _ _-a~~~-------

85 _ ________ ~~--~~
%20-
M ___________ ~~--====-~

75 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ~~---~
75 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ~

70 --~Ye~ni~La~
~i~
k ~1~oro
~o~k=
m=so=
nrn=SI~2~
OOO~O~km=s=on=rn~
sl ~30~.
OO~
Ok=m~so=nr=
as~
, -~
04- OptiGrip ~ Rakip 1 -+- Rakip 2 04- OptiGrip -+- Rakip 1 -+- Rakip 2

Goodyear en yeni lastik teknolojileri ile sizi her an gozetip korurken, siz de tUm dikkatinizi yola verebilirsiniz"

"Baglmslz Alman test kuru l u~u TOV SOD Automotive taraflndan,

$ubat-Nisan 2008 tarihleri arastnda, lider iki rakibe ka~t test edilmi~tir. GOOD/yEAR
Lastik Ebadt: 225/45R17; Otomobil: VW Golf 2.0 Fsi; Rapor No:
#76230122-1 Birlikte guvenle
Okurdao · ··· · · · · · · · ··· · · · · · · · · · ··. . . . . ... . . . . . . . . ... . . ... .... . . . . . . . ... . . . ... . . ...
... . ... ..... .. ..... ... . . ...... .. ............. . ... . ...... . ..... ... .. . .... .. .. . ...................... . . .. .......... ... ....... .. .............. . ... ..... ...... ... ....... .. . ... . . .. . ..... . . ........ .

Dumlupmar faciasl
Mektuplar-mesajlar Derginizi ilk sayrsmdan Saklnan goze
itibaren okumaktayrm. 4 batanlar
ganakkale'de ibradlll bilgi, yazanmlz Prof. Dr. Nisan 1953'te <;anakkale'nin
Ibrahim Haluk Oral'm i~ Bankasl Nagra Burnu a<,:lklannda S. 17 "Bilim Tarihi Boyunca
Gee,:en saYlmzda "<;anakkale Yayrnlan' ndan <,:Ikan Arzburnu Dumlupmar adh gemimizin Baskl ve ~iddet" ba~hkh
can siperi" ana ba~hkh konuda, 1915 - 9anakkale Savajt'ndan isvee,: bandlrall bir gemiyle yazmm "Scopes Davasl"
ibradlh ibrahim ile ilgili BelgeselOykuler adh kitabmdan e,:arpl~arak 81 denizcimizin 90 kutusunda "Tennesee ~ehri"
makaledc, "27. Alay, 2. Tabur, edinilebilir. metre derinlikte havaslzhktan denmi~tir. Tennesee eyalettir
4. Boliik" diye belirttiginiz can e,:eki~erek olmesiyle ilgili (Onur ilhan'a te~ekkiirler)
kuvvetler, ibradlh ibrahim'in Karabekir ve Orbay tek kelime edilmeyi~i beni e,:ok S. 32 Sezar Zile'yi Amasya'ya
muhabereden 30 yrl sonra Mai:t saymlzda K§.zlm iizdii. baglayan antik yola girmeyip
yazml~ oldugu mektupta, "27. Karabekir'in sanat<,:l Kaslrn Tuna, Giresun "doguya" degil "batlya"
Alay, 3. Tabur, 4. Boliik" oldugu belirtilmi~ ama hie,: yonelmi~tir.
olarak belirtiliyor. orn~k verilmemi~; kendisi Tarih~i1er yazmall S. 62 "Seddiilbahir'de yalmz
Faik Sarned Yllrnaz ,
"Turkyrlmaz" isimli bir Tiirkiye'nin iyi bir tarih bir mezar" ba~hkh yazlda
milli mar~m soz yazan ve dergisine ihtiyaci oldugunu "Royal Welch Fusiliers" olarak
NTVT Okurumuzu dikkati besi:ekandlr. Rauf Orbay'm dii~iiniiyorum; ama popiiler belirtilen alaym dogru adl
ie,:in tebrik ederiz. Dogrusu, da .f\masya Genelgesi'ne bir tarih dergisinin mutlaka Royal Welsh Fusiliers'tir.
metinde yer aldlgl gibi 2. im~a atanlardan biri oldugu kolay okunan bir dergi olmasl S. 68 "Kayrp bir dilin pe~inde"
Tabur'dur. 3. Tabur 25 Nisan yazllmallydl. gerekmiyor bence. Bir tarih ba~hkll yazlda "Fitcarraldo"
sabahl Eceabat-T opzeytin Cern Angm dergisinin "tarih yiiklii" olmasl olarak yazliml~ filmin dogru
bolgesinden hareketlc, sabah gerektigini dii~uniiyorum. adl "Fitzcarraldo" dur.
08.30 civan dii~manla temas NTVT Bilgiler ie,:in te~ekkiir Uziilerek soyliiyorum ki, S. 70 "Hiyeroglif hakkrnda ilk
saglaml~tlr. ibradlh ibrahim ederiz. Kiie,:iik bir hatlrlatma: derginizi okudugumda tarihin ve tek Tiirke,:e eser" ba~hkh
mektubunu yazarken kiie,:iik bir Amasya Tamimi veya Amasya dl~mda ba~ka ~eyler okumu~ yazmm yarlm kalan spotunun
hata yapml~tlr. Bildirgesi olarak bilinen gibi oluyorum. Yazl1anmz tamaml, "Mehmed Muhsin,
Konuyla ilgili daha aynntlh metnin altmda sadece Mustafa "tarih yazl1an" olmaktan MlSlr hiyerogliflerinin
Kemal'in imzaSI vardlr. Rauf e,:ok "tarihle ilgili" yazllar. e,:oziilmesinden 73 yrl sonra,
Bey'in de imzasl olan belge, T arih dergisinde tarihe,:iler 1895'te eserini yayrmlar.
buna temel olu~turan Amasya yazmah diye dii~uniiyorum. Gee,:en 114 yrl ie,:inde,
Mukarreratl'dlr (Amasya Gazetecilerin gazeteci bakl~ Tiirke,:ede hiyeroglifle ilgili
Katarlan). a<,:lslyla yazdlklarl yazllara ba~ka bir kitap yazllmaml~tlr"
"tarih yazlSl" denebilir mi? ~eklindedir. Sultanahmet'teki
NTV Gen~ Tarih Pirce Altmok, tarih ogrencisi Dikilita~'m iskenderiye'den ne
NTV Bilim'in eki Gent Bilim zaman getirildigi net degildir;
gibi;, NTV Gene,: Tarih eki NTVT Sayrn Altmok'a ~u andaki yerine M b degil
yapinayr dii~iiniiyor musunuz? te~ekkiir ediyoruz. NTVTarih MS 4. yiizyrlda, Theodosius
Kaan Tan Aksudogan (13) kendisinin de gayet dogru doneminde dikilmi~tir.
,
tespit ettigi gibi "tarihle ilgili" S. 74 Ortadogu'yu Anlamak
NTVT Dii~iinmiiyoruz ama, yazliar yayrmhyor; akademik kitablyla ilgili yazmm dogru
yakinda e,:ok daha zengin bir yayrn yapmlyor. Zaten ba~hgl "Ortadogu'ya Batl'dan
ie,:erikle hazlrlayacaglmlz web "ogretmenlik yapmak" gibi bir degil ie,:eriden bakmak"tlr.
siteinizde, ozel olarak gene,:lere iddiamlz olamaz. Amaclmlz
yonelik bOlumler olacak. "okunabilir bir tarih dergisi". Diizeltir, oziir dileriz.
... w~
~~~E: ., ... . .. .. . .. .... . . .... . .. . . ......... . ........ . . . ........ . . . ....... ... ....... ... . . .... . ..... ....... . ..... .............. .... . ...... . ......... . .

Geldim, gordiim, yendim: Daha fazlasInl bilmek isteyenler i~in

Ge,en ayki kapak konumuzla ilgili bir
,ok e-mail ve telelon ald lk. Okurlanm lzln
,ogunlugu, Sezar'1n lela sava~ 1 ile ilgili
daha lazla bilgiyi nereden bulacaklannl
ogrenmek istedi. Konunun yazarlanndan
Serhan Gungor'un, yer darligl nedeniyle
yaYlmlayamadlg lmlz kaynak kitap listesi
~oyleydi:
• Julius Caesar, The Civil War, Penguin
Classics, 1967.
• Julius Caesar, The Conquest of Gaul,
Penguin Classics, 1982.
• Matthias Gelzer, Caesar, Politician and
Statesman, Harvard University Press, 1997.
• Christian Meier, Caesar, A Biography,
Basicbooks, 1982.
• Richard Platt, Julius Caesar, Great
Dictator of Rome, Dorling Kindersley, 2003.
• Simon James, Ancient Rome, Dorling
Klndersley, 2002.
• Lawrence Keppie, The Making of the
Roman Army, Routledge, 1998.
.Tim Cornell, John Matthews, Atlas of the
Roman World, Angus, 2006.
• Adrian Goldsworthy, Roman Warfare ,
Cassell,2000.
• Bilge Umar, Karadeniz Kappadokyasl,
inkllap, 2000.
• Bilge Umar, ilkqagda Turkiye Halkl,
inkllap, 1999.
• Bilge Umar, Tilrkiye'deki Tarihsel Adlar,
inkllap, 1993.
• Oguz Tekin, Eski Yunan ve Roma Tarihine
Giri§, ileti~im , 2008.
• Oguz Tekin , Eski Anadolu ve Trakya,
ileti~im , 2007.
• Mehmet Ali Kaya, Anadolu'daki Galatlar
ve Galatya Tarihi, ilya, 2005.
• Chris Scarre, Historical Atlas of Ancient
Rome, Penguin , 1995.

6 NTV TARiH MAYIS 2009

 Katkllar
Ublh~ ve Son Sesler
olmeyecek
D erginizin Nisan sa}'lSlm
okudum. Enis Batur 1992 }'llmda
olii diller arasma kan~an Ublh
dilinin seruvenini de ele alan
yazlslmn sonunda, "son Ublh"
T evfik Esens:'ten soz ediyor; bu
trajedinin tek sinemasal tamgl
olan "Son Sesler"belgeselimize
sahip s:OOlmasl gerektigine
i~aret ediyordu. 1987 yilimn
yaz ba~mda, kUs:uk bir gazete
haberinden ba~layarak maceraya
donu~en ara~tlrmalarlmlz
derinle~mi~, sonunda TevfIk
Amca'}'l Manyas'm HaclOsman
Koyii'nde bulmu~tuk. Cemal
Uzunoglu, Alican Gebe~ ve
H asan Gergin ile beraber,
gonUllu ama paraslzdlk. i~te 0
zaman, bazl harcamalarlmlZl
Osman Kavala kaqllamasaydl,
T imur Aksu'nun ekipman ve
teknik destegini gormeseydik,
filmi Turks:e ve i ngilizce
seslendiren Mu~fik Kenter'in,
e~siz ozgiin muzigini yapan
Cuneyt Duru'nun katkllarl
olmasaydl, $amil VakfI'nm
degerli ar~ivlerinden
yararlanamasaydlk, bu film
dogmazdl. Filmimiz internet
ortaml dahil, en kotii DVD-
VeD kopyalarla her tiirlu haklarl
<;:ignenip, jenerigi degi~tirilip
-ustelik "kwtiirel ama<;:larla"-
s:ahmp dag1t1lill, satlldl ve
kopyalandl. Ve bu sure<;: hala
devam ediyor. -ostelik bunu
"anadile saygl" isteyenler yaptl.
Evrenin anadilinde ve evrensel
ahlakta bulu~amamak ne kadar
hazin!
"Son Sesler" zamana~lfl degerini
her tiirlu zorluga ragmen
korumaya devam ediyor.
O nu hala merak edenler var.
FilmIer de canhdlr. Eger
seyredilmezlerse, diri diri ... son
nefeslerini saklarlar.
SaygllarlmIa
ismet Arasan, sinemacl-yazar
Okurlardall gelen mcsajlar, gerektiginde
kualtdarak 'Ve diizeltilerek yayrmlanmaktadlr.
Editor GUrsel Goncu
MaYls gemisinin rotasl
insanoglu havalanmadan once, sadece heyecanh kalabaliga kan~lyoruz; Kansu
karadan denize veya denizden karaya $arman fotograf s:ekiyor, 21. yiizpl i<;:in
baklyordu. Tarihin maceraSI esas olarak bu malzeme topluyor.
ikisi arasmda gelgitlenmi~tir. AtalanmlZ 1911'de Karadeniz'e <;:Iklyoruz. Amasra
esas olarak ayagl "yer"e basan insanlardl mendireginde bir i~<;:i, kayaya "1 MaYIs"
ama; Osmanlllar doneminde, 300 seneden yazlSl kazlyor; Necdet Sakaoglu goriiyor.
fazla bir sure Akdeniz'e (Bahr-i Sefid) Yine Karadeniz'deyiz iis: yll aradan sonra.
ve tabii Karadeniz'e (Bahr-i Siyah) Riizgar Azerbaycan'dan "<;lrpImrdm
hiikmetmi~ligimiz de vardlr. Karadeniz" melodisini ta~lyor; ~air Ahmed
NTV Tarih gemisi de bu ay maYls seferine Cevad, Haluk Oral'a bir kitabmi imzallyor.
S:lklyor ve ge<;:mi~in limanlanm dola~lyor. Be~ sene sonra izmir. Yunan i~gali ba~hyor;
2500 yll once Ka~ yaklnlannda Aperlai'de Engin Berber biitiin geli~melere tamkhk
ba~hyor yolculugumuz, Biinyad Din<;: ediyor; i~galcilerin faaliyetlerini not ediyor.
rehberimiz. Kent heniiz depremler sonucu Dort giin sonra Samsun'a biraklyoruz
batmaml~ durumda. Mustafa Kemal'i; milletin makus talihine
Rota kuzeye, istanbul'a dogru doniiyor; son vermeye gidiyor Anadolu'ya. Bir
<;aka Bey donanmaslyla Bizans surlarl yll sonra istanbul'da hiiziin var. ingiliz
oniinde sava~lyor; Ahmet Ye~iltepe aktanyor. gemilerinden <;:Ikan askerler ~ehri i~gal
Bir be~yiiz yll kadar daha ge<;:iriyoruz aym ediyor: Ahmet Kuya~ "Kurtulu~ sava~l esas
sahada ve Turhan Sultan'm <;anakkale ~imdi ba~ladl" diyor.
Bogazl giri~i i<;:in emrettigi Seddiilbahir Yorulmu~uz, biraz dinlenelim derken,
ve Kumkale'nin yaplmma ~ahit oluyoruz. Ahmet Rasim Bey <;:Iklyor bir tekneden.
Valide Sultan arada Kaptan papyl da ihtar "Durmak yok" diyor "dolapglz Hopa'dan
ediyor. Lucienne Thys-$enocak anlatlyor. iskenderun'a, <;:lkaracaglZ haritalanm tiim
A<;:lk denize <;:Iklp rotaYI Hindistan'a, <;in'e, klplanmIzm ... "
hatta Japonya'ya s:eviriyoruz. Yol boyunca Arada istanbul'a ugrayalIm; <;ubuklu'daki
onlarca kultiiriin binlerce miizigiyle doluyuz; "Seyir, Hidrografi ve O~inografI"nin
Enis Batur gurumuz. oniinden ge<;:erken Tugamiral Mustafa
Yurda doniiyoruz 19. yiizyll sonlannda; ipte~'e el sallayalim. Giivenli bir seyir ve
ilk Tiirk denizaltlSI diinyada ilk torpidoyu bilimsel ara~tlfmalann 100. yIhm kutlayahm.
atlyor. Galata kopriisiiniin iizerinde 29 MaYIs'ta karaya <;:lkacaglZ.
.nvlDrill. YAZI i~LERi MUOURU
(Sorumlu)
Melda Bagdatll
R. Sertac Kayserilioglu,
Feza Kurk,uoglu, Ceal Oguz,
Senih Onur, ilber Ortaylt,
Muslala Cardak (Teknik sorumlu)
02123354404
HALKLA iLi~KiLER VE
ntvtarih@ntv.com.tr
Abonelikle i/gili sorulanmz i~in:
T: 0 212 335 48 01
GOI Pulhan, Celal $eng6r,
YAZI i~LERi PAZARLAMA OiREKTORU
OOGU$ GRUBU iLETi$iM
YAYINCILIK VE TicARET A.~, AYlegOI Parlayan
Cemalettin Ta~klran,
Lucienne Thys-$enocak, Siren Uludag BASIM VERI
Promat Baslm Sanayi ve
YONETiM KURULU BA~KANI Derya Tulga, Ahmet Yelillepe,
GRAFiK OPERASYON MUDURU Tiearet A.$.
VE iMTiYAZ SAHiBi Hayri F. Yllmaz Sena Uzunoglu Sanayi Mahallesi 1673. Sokak
Erman Yerdelen Yavuz DUrUst
No: 34 34510 Esenyurt
KATKIOA BULUNANLAR PAZARLAMA MUOURU
REOAKSiYON BUyUkyekmece, istanbul
GENEL MU OUR
Ewen Bann Egrik
Budak Akalln, Bade Baysal, Can Pabuyyuoglu T: 0 212 622 63 63
CemAydm Emre ErgUven, Can Gi rgi~,
GENEL MU OUR YARDIMCtSt YAYIN KURULU Mustafa ipte~, Cengiz Kahraman, YAYIN TURU RENKAYRIMI
Enis Batur, E. Nedre! i~li, Mustala Pullar, GUllah Seyhan, Ayllk yaygm sureli yayln XL Print House
Gorkem Ya~ayan (Operasyon)
Ahmet Kuyal, Masis Kurk,ugil, Kansu ~a rman, Eftalin Tekeli.
Atel inee (Reklam salil)
Rasim OnlO, Esra Yalymalp, NTV Tarih Her hakkl sak/ldlr. Bu dergide
Ahmet iren (Finans) Sevin Okyay, Necdet Sakaoglu,
Ugur Yegin, Ceyda YOksel SaYI 4, MaylS 2009 yer a/an yaZ/, maka/e, fotograf
isenbike Togan
ISSN 1308·7B78 ve iIIOstrasyonlarm elektronik
YAYIN OiREKTORU
YAYIN OANI~MANLARI REKLAM ortamlar da dahi/ olmak uzere
Mustafa Alp Daglstanli
(NTV YaYlnla,,) M. Tanju Akad, Muzaffer Albayrak, Banu Acar (Reklam Sa ll ~ YONETiM VERi ,ogaffllma haklarl DorM
$ahin Aldogan, Serpil Bagel, Koordinatoru) Dogu~ Grubu ileti~im ileti§im'e aittir. Yaz/II on izin
YAYIN YONETMENi M. Burak Cetintal, Funda Turan (Reklam Salil Grup Yaymclilk ve Tic. A.$. olmakS/ZIn hangi dilde ve hangi
Gursel Gencu Turgut Ceviker, Bunyad Din~, Muduru) Eski BOyOkdere Cad. No: 245 A, ortamda a/ursa o/sun materyalin
Semavi Eyice, Emre Genen, $ebnem Duzcu (Rezervasyon 34398 Maslak, istanbul tamammm ya da bir bO/Umiinun
GORSEL YONETMEN T: 0 212 335 4758,
Ra~it Gurdilek, Huseyin Irmak, MudOrD) ~ogaltllmasl yasaldlf.
Fusun Turcan Elmasoglu F: 0 212 335 03 26
Yavuz Selim Karak l ~ l a, 02123354865
NTV TARiH MAY)S 2009 7
Okurdan
Tartl§ma
Panorama 1453 Fetih
Miizesi'nde
yeni hatalar
Bilkent Universitesi
ogrencisiyim. 1453 Fetih
Muzesi'ndeki tarihi-teknik
hata iddialanyla ilgili,
derginizi okumadan once fark
ettigim bazi hatalan payla~mak
istiyorum:
1. Ku~atma kuleleri,
ku~atmanm son gununden
s:ok daha once kullamlml~ ve
ba§arlsIzhga ugraml~tIr. Son
saldmda kullamidigi du§unulse
de yine yanh~ gosterilmi~tir:
Tarihi kaynaklarda kulenin,
kentin is: surlanndan daha
yliksek, yakla§lk 10 metre
oldugu ve deve derisiyle kaph
oldugu belirtilir.
3. Hendekler ku§atmamn son
glinlerinde buylik ihtimalle
doluydu. Fakat hendegi
dolduran molozlann hendegin
29 MaYls 1453:
"Fatih gemileri
karadan yiiriittii"niin
en eski kamtl
Unlu gezgin Bertrandon de la
Brocquiere'in 1455 tarihinde
tamamlanan elyazmasl
Voyage d'Outremer (Deniza~m
Seyahat) adh eserinden alman
bu minyatlirun, bizde her
nedense ihmal edilen sol
tarafmdaki aynnt!ya dikkati
s:ekmek istedim. istanbul'u
ku§atan Osmanh ordusu,
bizim tarihs:iler ortammda
itiraz edilen rivayetlere tam
uygun bir glizergah izleyerek,
aralannda bir "goge"nin de
bulundugu birkas: tekneyi
Halis: sulanna indirmeyi
ba~arml~tlr. Diger tekneler ve
olduke,:a buylik s:aph toplar da
inmeye devam etmektedir.
Brocquiere, istanbul ve
e,:evresini iyi bildigi halde,
kitabmda kentin dokusunu
hayali §ekilde tasvir eden
8 NTV TARiH MAYIS 2009
tamammi kapatacak, duz bir
zemin olu~turacak denli yogun
oldugunu du§unmek imkansiz.
4. Pars kurku giyen Osmanli
askerleri vardl, fakat pars
kiirku serdengee,:tilerin degil,
deli (delil) olarak bilinen
ses:kin aklnCl birliklerinin
uniformaslydl. Minyatlirlerde
ve Bat! kaynakh gravurlerde
resmedilmi~tir.
5. Kartalli sutunun yamsIra,
surlardaki bayraklardan birinin
de ash yoktur. San-siyah Rum
bayragi dogru kullamlml~ken,
diger ye§il turuncu kartalli
bayrak uydurmadu.
6. Toplann iki yanmda
bulunan tahta perdelerin de bir
duvar gibi uzanmaSI gerekir;
perdelerin amaCI topun yerini
gizlemektir. Aynca perdelerin
arkasmda Osmanh askerinin
kazIlml§ siperi de unutulmu§.
7. Hava s:ok ae,:lk olarak tasvir
edilmi§. Hava iyi olsa bile
top ate~inden, atlann ve yaya
askerlerin hucumuyla e,:ok
bir resim koymu§tur.
Bununla birlikte, gemilerin
ve ba§ka aras:-geree,:lerin
karadan yiirutlilmesinin
en azmdan guvenilir bir
iddia olarakistanbul'un
fethinin hemen ardmdan
dola§lma girmi~ oldugu, bu
resimle kamtlanmaktadir.
"Karadan ylirutme" haberinin
.~
'"
~ ba~mda devredl~1 kaldIklanmn
~ antitezi gibi. Neticede
~ his: patlamaml~ toplarm
yogun bir sis ve toz bulutu
oimasl gerekirdi.
8. Panoramik resimdeki
askerlerin bire,:ogu doneme
uygun resmedilmemi§.
Zlrhlar, kalkanlar ve silahlar
en erken 16. ylizyllin
sonuna ait gorunuyor.
Hatta kalkanlar arasmda
Turk i§i olmaYlp Acemlerin
kullandigi tlirden olanlar
mevcut. T ufek kullanan
askerlerin yenie,:eri
oimasl gerekiyordu. 15.
ylizJ1la ait fitilli arkebuz
ya da "handgonne" (el
topu) oimasl gereken
tlifeklerin tipleri de yanh~.
Zlrhlar uydurma ya da gee,:
donemlerden ... Bazi Turk
askerlerinin elinde hie,:
oimamasl gereken arbaletler
mevcut. Atlann da bazlsmm
zirh ve eyer ortlisu (caparison)
ie,:inde oimasl gerekiyordu;
Osmanh suvarileri atlanm
pplak bIrakmaJ1 tercih
etmezdi. Bizans ve italyan
kaynagmm, harekati yaklndan
izleyen Galata Cenevizlileri
oimasl s:ok kuvvetli bir
ihtimal. istanbul'un fethine
e,:e§itli kulplar takanlann bunu
da hesaba katmasl his: fena
olmaz. Gemileri karadan
e,:ekerek du§man glic,:lerini
siirpriz basklna ugratmak,
Bizanshlarm bilmedigi bir
askerini ise hala neye
benzedigini ara~tlrmadIklan
ie,:in tasvir etme geregi bile
duymaml§lar.
9. Son olarak Fatih'in bayragi
yanh§. 1485'teki bayragi
du§unursek, beyaz bayragm
uzerinde bir hilal ve bir gline~
oimasl gerekiyor, onun yerine
yazuar konulmu§.
Alper i~ler
yontem degildi. Bunun tarihte
en bilinen orneklerinden
biri, 874 tarihinde gemilerini
Korint korfezine karadan
indirerek, burada yatan Arap
donanmasmi gafil avlayan
Amiral Niketas Orifas'm
harekatidir.
Brocquiere'in bize
sundugu diger bir aynntl
da, Osmanhlarm neden
Kagithane' de in~a ettikleri
tekneleri Halie,:'e surmediginin
cevabmi veriyor. Halis: 0
tarihte a~agi yukan buglinku
Unkapam koprusunun
bulundugu yerde batmlan
gemilerle tlkanml~
durumdaydl.
Minyatlirde ~ahi toplar da
rahats:a ses:ilebiliyor; bu da
onlann daha ku~atmanm
glimburtlisu ta Fransa'ya kadar
ula~amazdl. _
Oerya Tulga
 ~& G t·
.~ aran I In
cep su8esi
wap.garan~i . [omJr

En yakln Garanti Paramatik'e

gitmenin en kolay yolu!
Bulundugunuz yere en yakln Garanti ~ubesini ve Garanti Paramatik'i bulan, TOrkiye'nin
ilk cepten banka bulma servisi BulBana wap.garanti.com.tr'de. Ba~ka bir arzunuz?

BulBana servisinden sadece Turkcell aboneleri yararlanabilmektedir. .,

N OKIA
I
- ... ... -
I
 14MAYIS
I AM BECAUSE WE ARE
(Madonna)
21MAYIS
SHINE A LIGHT
(Rolling Stones)
28MAYIS
DREAM OF LIFE
(Patti Smith)

TV ' DE DVD KU$AG I

PER$EMBE GECE 10 -==-= CNBc-e
• Zeugma: 3750 pan;:allk Roma tetradrahmi definesi • YenikapI: Bir neolitik buluntu daha
• MlslIbilim: Mumyalan en iyi tamyan adam . Washington: Padi§ahm imzasl 156 Ylldn Amerika'da
• Kiiba: Ernest Hemingway'den yeni bir final cumlesi daha • Giindemin tarihi: 1 MaylS 4 Fotograf

Kompresorlii saldln:

Tarih aglr yarall

Mersin Klzkalesi'nde, tarihi MO 4. yuzYlla uzanan
ve yuksek arkeoloj ik deger ta~lyan Adamkayalar
kabartmalan defineciler tarafmdan tahrip edildi.

oyuk a<;:arak traktor dolusu

B
MEHMET Mi RAS
ugiin Toros daglan olarak
adlandmlan, Antiks:ag'da Ki-
likia denen biilgenin daghk
bOliimii s:ok saYlda arkeolo-
jik kahntlJ1 giiniimiize kadar
koruyabilmi~. Kalykadnos (Goksu) ve La-
mos (Limonlu) lrmaklannm olu~turdugu
vadilerde, <;:evreye hakim konu~landmlml~
antik kalmtllardan biri de Adamkayalar...
Adamkayalar, yore halkmm kayaya
oyulmu~ kabartmalara verdigi isim. Ni~
is:erisinde 11 kabartmadan olu§uyor. Hem
yoneticilerin (asker-rahip krallar) hem de
ailelerinin giimiildiigu bir kiilt alaillnda
olan bu kabartmalar, MO 4. yiizyll ile MS
3. yiizJ11 arasmda yapuml§.
Giiniimiize saglam ula§an bu eserler,
define arayanlarca Mart sonunda tahrip
edildi. Kabartmalardan birinin bacak bo-
liimii ve altmdaki kaya bloku kompresor-
lerle delindi. Diger kabartmalarda da yer
toprak S:lkartml§.
Konuyla ilgili olarak go- ~
.",
• 0
rU§lerini aldlglmlz Mersin o
LL
Universitesi Arkeoloji Bolii-
mii ogre tim iiyesi Yrd. Do<;:. Roma donemine ait kabartmalar,
Dr. Murat Durukan, sadece Tiirkiye'nin yakla§lk 150 metre yiikseklige oyulmu§.
Kabartmalann oldugu bolgeye vadinin iist
degil, diinya kiiltiir mirasma sabotaj ya-
boliimiinden 30 metrelik bir ini§le ula§lhyor.
plldlglill; rolyeflerin acilen ashna uygun Definecilerin kompresor izleri olduklfa
olarak restore edilmesi gerektigini soyledi. belirgin.
Adamkayalar'm en klsa zamanda merdi-
venIer ve korkuluklarla oren yeri olarak diinyada da hizmet edecek koleleri de tas-
diizenlenmesi ve bolgede kamera sistemi vir edilmi~. Kabartma figiirlerden biri, bir
olu§turulmasmm onemli oldugunu ekledi. elindeki testiden diger elindeki lciseye SlVl
MersinJandarma Komutanhgl, hazine dokerken betimlenmi~. Bu, Antik<;:ag'da
avcuarmm hangi bolgeden giri§ S:lkl~ yap- kutsal alanlarda SlVl sunusu yapudlgma
ttgml saptamaya <;:all§lyor; bolgede sablkall dair onemli bir ipucu verirken bolgeyi
tarihi eser ka<;:ak<;:uannm olayla ilgisi olup - konumuyla beraber- diinya arkeolojisi
olmadlglill ara§tmyor. is:in de onemli klhyor. •
Adamkayalar,
Bir Antik~ag hazinesi r----"'!'!l:l1'!"""'~~M:::-e-
rsi:n-- Klzkales i'nden
Bazl kabartmalarda kabartmaYl yapttran .~....~"
Hiiseyinler
Hiiseyinler
ki§inin adl, kim is:in yapttrdlgl bilgilerini i>~ koyiine giden
.~

~l;> yolun 5.
yer hasar tespit edildi, kabartmanm kopan i<;:eren yazltlar bulunuyor. Uzanml~ olan
Adamkayalar Aya! km'sinden
bacak boliimii Silifke Miizesi'ne teslim figiirler olen ki~iyi temsil ediyor. Diger
aynlan 2 km'lik
edildi. Tahrip i~inde kompresor ve kazl sahnelerde silah ku§anml§ askerler, tann- yolun sonunda,
Klzkalesi
aras:lan kullanan hazine avcllan kabart- lara kurban edilen adakhk hayvanlar, ki§i :?eytan deresi
Sillfke Narllkuyu
malarm yer aldlgl magarada da biiyiik bir oldiikten sonra ona hayattaki gibi obiir _ _ _ _.... vadisinde.

NTV TARiH MAYIS 2009 11

Haber
Zeugma Roma tetradrahmi definesi
ii~binyediyiizellisi bir
2300 YII onceydi. BugOnkO
Gaziantep yakmlanndaki
Zeugma kenti, 70 binlik
nOfusuyla donemin en
bOyOk yerle§imlerinden
biriydi. Zaman ilerledi, §ehir
Ylklldl; iranillar, Bizansillar,
Araplar derken TOrkler geldi
ama kent 0 altm c;agma bir
daha donemedi. Zeugma,
Birecik baraj goletinin altmda
kalmadan once yapllan
kazllarda 3750 adet Roma
sikkesi birarada bulunmu§tu.
Benzersiz bir hazinenin
ortaya C;lkanll§ hikayesi.
Sava~ Tannsl Mars'm bronz
heykelinin bulundugu an
ve temizlendikten sonra
Gaziantep Muzesi'ndeki haiL
12
B
bZGENACAR
uyiik iskender MO 331'de FI-
rat nehrinin klYlsllla getirdigi
ordusunu kar§l yakaya ges:ire-
cek guvenli ve uygun bir yer
anyordu. Yerlilerin binlerce
Ylldlr kul1andlgl bu nehirlerdeki ilkel ta-
§lma aras:lanndan esinlenerek sal1an yan
yana baglattl. Uzerlerine kalaslar yerle§-
tirerek bir kopru yaptl; askerlerini kar§lya
ge~irdi. i§te bu kopruler iskender'e Asya
seferinin kapllanm as:acaktI.
iskender'in olumunden sonra, ko-
mutanlanndan Seleukos 1. Nikator, MO
300'lerde Ku~uk Asya-Mezopotamya
araslllda, yine onun nehri ge~i§ i~in se~ti­
gi aym noktada kurdugu kenti "Euphrates
Seleukeai" diye adlandlrdI. Kentin adl za-
manla, konumundan dolap "k(ipru-ge~it"
anlamma gelen "Zeugma"ya donu§tU. Kent
aSll geli§mesini Roma imparatorlugu do-
neminde kaydetti. Romall1ar, olasl Pers
saldmlanna kaql, be§ bin askerden olu§an
4. iskit Lejyonu'nu Zeugma'da konu§lan-
dudI. Tuccarlar da kente yerle§tiler. Komu-
tanlardan ba§ka, ~evre soylulan, Dionysos
rahipleri ile tUccarlar, FIrat bYlsmda gUn
batlmma kar§l gorkemli vil1alar yaptlrdl1ar.
<;ok slcak bir iklime sahip olan bu kentte-
ki vil1alann avlularmda, serinlik veren ha-
vuzlan mozaiklerle, duvarlan da resimlerle
suslettiler. Kent Pompei'nin u~ katl, done-
min Atinasl ile aym buyiikluge Ula§tI.
Kurtarma kazllanndaki ke~if
Zamanla Roma'nm gU~ yitirdigini algl-
layan Partlar Anadolu'da ilerlemeye ba§-
lad!lar. Zeugma ile Apameia'Yl da yaklp
Ylktllar. Kent bir daha 0 eski zenginligine
kavu§amadl, 11. yuzYlldan sonra adl anu-
maz oldu. Bazl kalmtuar dl§mda toprak
altmda derin bir uykuya yattI.
Devlet Su i§leri muhendisleri, 1986'da
iskender'in saptadl~ aym stratejik nok-
tada baraj yaplmma karar verdiler. Bunun
uzerine sivil toplum orgutleri, arkeologlar,
basm Zeugma'nm baraj sulanndan kurta-
yerde
nlmasl is:in kampanya ba§lattI. 2000 Yl-
llllda Turk ve yabanCl arkeologlar geceli
gUnduzlu Zeugma'nlll su altlllda kalacak
bolumunde kurtarma kazllan yaptI. Gor-
kemli mozaikler bulundu. Zeugma'nlll
bagh oldugu Gaziantep'te bir mozaik
muzesi as:udI. Yalmzca Zeugma bulun-
tulan ile yeni muze, Tunus-Bardo ve
Turkiye-Antakya mozaik muzclerinin de
onune ges:ti.
Roma'nm sava~ kasasl
Kurtarma kazllan slrasmda arkeolog Yusuf
Yava§ once 1.55 metre yiiksekliginde bronz
Mars heykeli buldu. Daha sonra duvardaki
ni§ten yere yuvarlandlgl anla§l1an, birbiri-
ne kenetlenmi§ iki topak halinde sikke bu-
lundu. Sikkeler, yangm ge~irmi§ bu alanda,
kUllerin i~inde doldurulduklan torbalann
bi~imini alml§lardI. Ust torbada 2687, alt
torbada 1063 adet olmak uzere toplam
3750 sikke gUn l§lgma ~lkanldI. Anla§uan
bina, 4. iskit Lejyonu komutamnm villaslY-
dl; paralar da buyiik olaslhkla asker maa§l
olarak odenecekti. Bir ba§ka deyi§le bu bir
"sava§ kasasl"ydI.
Okside olduklan i~in sikkeler ilk anda
bronz izlenimi veriyorlardI. Temizlendik-
ten sonra gumu§ olduklarl anla§l1dI. Ama
giimu§unun du§uk ayarh (billon) olmalan
nedeniyle okside olmu§lardI. Sikkclerin
yiizde 98'i tetradrahmi oldugu i~in, bulun-
tuya "Zeugma Tetradrahmi Dennesi" adl
verildi. Babra yuzde 40 oranmda giimu§
katllml§tI. Tetradrahmiler 9.425-14.216 gr
aglrhk, 2.35-2.80 mm ~ap arasmda degi-
§en ol~ulerdeydi. Dennede, Caracal1a'dan
(Marcus Aurelius Antoninus) Volusianus'a
kadar 198-253 arasmda 55 yll1lk sure i~in­
deki 13 Roma imparatoru ile iki imparato-
ri~enin sikkeleri bulunuyordu.
Roma imparatorlugu'nun belirli bir
doneminin Ku~uk Asya'daki en uzak yo-
resinde bulunan ve bUgUn Gaziantep Ar-
keoloji Muzesi'nde sergilenen bu benzersiz
denne donem ekonomisine, askeri tarihe,
sosyal hayata ili§kin 3750 ~ok bymetli bel-
geyi gunumuze ta§lyor. •
 Yenikapi ve
vine neolitik
• stanbul Arkeoloji Muzeleri Mudur-
I lugu ba~kanbgmda yiirutillen istanbul
tarihinin en kapsamb arkeolojik kazlSl
olan Marmaray Yenikapl kazllan surpriz-
lerine devam ediyor. Yenikapl'da 2009'un
ilk aylannda altlSl kremasyon (olunun
yaktldlkdan sonra kemik ve kullerinin bir
kapta toplanmasl) olmak uzere yedi <;:om-
lek mezar bulunmu~; Anadolu i<;:in bili-
nen en eski ornekler oldugu anla~llml~tl.
10 Nisan'da ise, "hoker" (bebegin ana rah-
mindeki duru~u) pozisyonunda yatmlml~
eri~kin bir insan iskeleti ile iki <;:ocuk iske-
leti daha ortaya pkanldl.
Mazgalb bir ah~ap duzenek uzerine
yatmlan "ilk istanbullu"nun ayak ucunda
bir <;:ocuga ait <;:omlek mezar ve iskeletin
hemen guneyinde ise, buyiik orand a da-
gllml~ bir bebek iskeletine rastlandl. U<;:
gomu neolitik doneme, yani yakla~lk MO
6200-6000 Yillanna ait.
Yenikapl neolitik yerle~mesi, Marma-
ra Denizi'nin tath su golu oldugu donem-
de, bir akarsu ktYlsmda kurulmu~. Yenika-
pl kaztlan Marmara Denizi ile istanbul
Bogazl'mn zaman i<;:inde ge<;:irdigi degi-
~imlerle, istanbul'un denizle ili~kisini ve
geli~imini de gostermesi a<;:lsmdan onem-
li. Yenikapl ah~ap buluntular a<;:lSlndan da
zengin. Neolitik yerle~menin yaktnmdaki
batakllk sayesinde ah~ap malzemeler bo-
zulmadan glinumuze ula~abilmi~.
Zeynep Kzztitan, istanbul Arkeoloji
Muzeleri Mud. Yrd.

Sikkelerin on yiiziinde Roma imparator

resim leri, arka yiizlerinde kanatlarlnl a9ml~
karta l figiirleri betim l e n mi~.

NTV TARiH MAYIS 2009 13

Haber
Dr. Kent Weeks:
Mumyalarl en iyi tanlyan adam
Avrupa'da 'Iahit a~ma
partileri' diizenlenirdi
M
lSlf'da bulunan en buyUk alllt me-
zar KV5 dahil, antik MlSlf'dan
glinumuze ula~an binlerce ka-
hntl}'l ke~fetmi~ birini istanbul'da gormek
Slfadan bir ~ey degil. Ozellikle Turkiye' nin
hi<;:bir universitesinde Mlsubilimi kursusii-
nun bile olmadlgl gi)z onunde bulunduru-
lursa, Dr. Kent Weeks'in istanbul'da konu~­
rna yapmasmm onemi anla~lhyor. 1963'ten
beri Mlsu'da ya§ayan D r. Weeks, ozellikle
1978'de ba~lattlgl Krallar Vadisi haritalama
projesiyle hem Bat/da hem de Mlslr'da bu-
yiik saygl goriiyor. Proje kapsammda antik
MlSlr'm gorkemli ~ehri Teb'deki tiim arkeo-
lojik buluntulan milimetrik hesaplarla hari-
tahyor, karl§ kan~ fotografla}'lp belgeliyor.
istanbul Arkeoloji Muzeleri'nde mum-
yaslyla sergilenen ah~ap lahdin onunde Dr.
Weeks'le konu~uyoruz. Ne yazlk ki mumya-
14 NTV TARiH MAYIS 2009
nm hangi zamana ve mekana ait olduguna
dair bir not du~Ulmemi§; ama ~ansh}'lz ki
yalllmlZda Dr. Weeks var. Uzman, mumya}'l
Ge<;: Yeni Kralhk donemine tarihlendiriyor
ve sargllarm i<;:indekinin ka<;: ya~mda ve ne-
den oldiigunu ogrenmek i<;:in rontgen <;:ekil-
mesi gerektigini hatlrlatlyor.
Sonra da 19. yiizyll Avrupa'smda "lahit
a<;:ma partileri" duzenlendiginden dem vu-
ruyor. Donemin zenginleri MlS1f'dan OZel
olarak getirtilen lahitleri, i<;:kiler e~liginde
a<;:ar, i<;:inden <;:lkan mumya ve diger nesneleri
kendi aralannda payla~lr, ustiine de bir glizel
ziyafet <;:ekerlermi~.
Dr. Weeks, antik MlSlf'da hayvanlann
mumyalanmasmm olagan oldugunu soylu-
yor. Bunun sebebi ise bazl hayvanlann MlSlr
tannlannm sembolleri olmasl. Dr. Weeks,
Sakkara kentinde kilometrelerce uzanan ye-
raltl tiinellerindeki on milyonlarca kaz, kedi,
maymun, timsah ve Yllan mumyasmm ziya-
("I
07
Ile
.;c
e
, C)
=
.8
o
u..
History Meetings (Tarih Bulullmalan)
MaYls aYI programl:
12.05.09 Erken 18. Hanedan KraliyetAilesi
13.05.09 Hat§epsut: Kraligelikten Firavunluga
23.05.09 Antik Mlslr'da Teknoloji ve Yenilikler
23.05.09 Antik Mlslr'da Sava§
www.historvmeetings.com
ret<;:ilerin tiiylerini iirperttigini anlatlyor.
Dr. Weeks, MO 1258'de Hititler ve Ml-
suWar arasmda imzalanan dunyallln ilk barl~
antla§masl Kade§'in Hitit versiyonuna bakl-
yor. Muzede neredeyse gizli bir ko~eye sak-
lanan bu nadide eserin buyiitUlmu~ bir rep-
likaSl Birle~mi~ Milletler'in New York'taki
merkez binasmm duvannda aSlh. Kent
Weeks'in dunyadaki en onemli arkeolojik
nesnelerden birinin kar~lsmdaki hayranhgl
gorUlmeye deger. MlS1f'da bir tapmagm du-
varma hiyeroglifle olumsuzle§tirilen Kade~
Sava~l tasvirlerinin devasallgml hatulatlyor
ve HititWerin belki de antla~mayl dosyala-
mak i<;:in minyatiir bir versiyon hazlrladlklan
yorumunu yaplyor. Sonra da antla§mallln en
sevdigi bsmmmdan ahntl yaplyor: "Burada
yazanlara Hitit ve MlSU kral1arl, halklarl,
daglar, lrmaklar, agas:lar ve bulutlar ~ahit... "
Ve ekliyor: "Ke~ke antla~malar hala bu kadar
~iirsel oIsa." •
Haber

Hussein Barack Obama, TBMM'de dostluk tarihini hatlllattl

Padi§ahln imzasl
156 Ylldll WashingtQn'da
Amerika, Olkenin sembolO
olacak Washington Anltl'nrn
yaplml i9in, her devletten birer
hatlra ta~ ister. Dilek, Sultan
AbdOlmecid'e iletilir. Padi~ahrn
onaYlyla beyit yazillr, tugra
kazrnlr ve Amerika'ya yollanlr.
Maliyeti bugOnOn paraslyla
yakla~lk 10 bin TL'dir.

I • lk Amerikan ba~kamnm amsma,

kendi admm verildigi ~ehirde ya-
pilan Washington Anltl, Barack
Obama'mn Turkiye ziyaretinde
kendisi tarafmdan konu edildi. 6 Nisan'da
TBMM'de konu~an Obama, iki ulke ara-
smdaki dostlugun tarihine gonderme yap-
mak ic,:in, bu amtta bulunan ve zamanmda
Sultan Abdulmecid tarafmdan yollanan bir
Oval Cfercrevede "Sultan Abdiilmecid Han bin Sultan Mahmud Han" istifli Abdiilmecid'in
mermer ta~tan bahsetti. tugrasl altmdaki iki satlrda da ozgiin diliyle : "Devam-I hulleti te'yid iCfiin Abdiilmecid
1848 yllmda yapimma ba~lanan, fakat Han'm I Yazlldl nam-I paki seng-i balaya Va~ikton'da" yazlyor.
c,:e~itli nedenlerle 1885 Yllmda ac,:llan amt,
ylikselen Amerika degerini cumle ale me
gostermek amaClyla, d(inemin en yliksek aldl. Gecikmeler ya~andl. Zaman ic,:erisin- to bin TL'ye mal oldu .
amti olmak uzere tasariandl (bu unvam de bu surece katkl yapanlar oldu ve haki- Washington Amtz'na hem kendi ra
1899'da Eyfel Kulesi'nin yapimma kadar katen bUgUn amtm varhgml bu katkllara eyaletlerinden, hem de devletlerden birer tai
elinde tuttu) . 169 metre yliksekligindeki borc,:luyuz. Yardlmlmlza ko~anlar arasmda veya kitabe koymak isteyen ABD yetkilileri, .
amt, tarihi eser konusunda slkmtl ya~a­ dunya genelinden dostlar oldu. Herkes 1853 yzlzndaJP Brown adlz sejiri
yan ABD'nin hem bu ihtiyaClm gidermek Washington'a ve onun kurdugu ulkeye say- vasztaszyla Osmanlz hiikiimetine isteklerini
hem de dunya tarihine sahip c,:lktlgml gos- gllanm gostermek ic,:in bu c,:abaYl gosterdi- iletirler. Kitabeye kazznacak beyti yazma me

termek ic,:in Misir obeliski bic,:iminde in~a
edilmi~ti.
Amtm in~asl sirasmda, ABD'nin tale-
bi uzerine birc,:ok ulkeden c,:e~itli hediyeler
yollandl. Bunlardan biri de, 1853 ytlmda
Abdulmecid tarafmdan gonderilen, mer-
mer uzerine i~lenmi~ uzerinde sultanm
tugrasl bulunan bir kitabeydi.
Obama TBMM'deki konu~masmda
her ne kadar, "Washington Anltl, Beyaz
Saray'm penceresinden her gUn gordugum
bir amt. Bunu yapmak, in~a etmek on Yillar
ler. Bu yardlmlardan biri de istanbul'dan
geldi. Osmanh Sultam Abdulmecid, bize
bir mermer plaka gonderdi, bu amtm in-
~asma yardlmcl olmak ic,:in" dese de; mer-
mer ta~m herhangi bir maddi degeri yok-
tu ve Abdiilmecid ta~m uzerine, George
Washington'la degil, kendisiyle ilgili bir
ibare yazdlrml~t1:
"Dostlugun devaml amaclyla
Abdillmecid Han'm temiz adl,
Washington'daki bu yliksek ta~a yazlldl.".
gorevi, Ziver Paia'ya verilir. Yazdzgz iir ga
ornek beyitten teki padiiah tarajindan
begenilir. Szra beytin mermere kazznma
iilemine gelmiitir. Bu ii de Kazasker
Mustafa jzzet Efendi'ye yaptzrtfmzi,
biraz acele edilmesi gerektigi irin 0 szrada
rahmetli olan Haiim Efendi'nin hazzr
bir tugraszmn kalzbz alznarak mermere
kazznmzitzr. Sonurta kitabe, toplam 3750
kuruia (bugiinkii rayirle yaklaizk 10 bin
TL'ye) malolmuitur.
(Mustafa Armagan, Zaman gazetesi)

16 NTV TARiH MAYIS 2009

 Washington hatirasl
36.491 adet blok ta~
kullanrlarak yapl lan anrt,
Was hingt on kent inin
sembolii.
Anrtln yaplm a~a m asln d a
i~~ il e rin hatlra pozu,
1860'lar (sagda).

Washi ngton Anrtl iizerine

konmak i~in tugrall ve Abdiilmecid'den Amerika'ya
yazlll mermer bir allnllk
gonderil mesine dair padi~ahln
izin verdigini gosteren beige.
Direk yapIlIyor,
ta§ gonderilsin
"Merhametli efendim hazretleri,
Amerika Devleti'nin ba:;;kenti olan
Washington :;;ehrinde, devletin kurucusu
olan Washington'un adlnl ya:;;atmak
iyin birkay seneden beri bir direk
yapllmakta oldugundan, bahsedilen
diregin bir yerine konulmak uzere bir
parya mermer ta:;;1n uzerine padi:;;ahln
tugrasl ve bir tarih yazilarak dostluk
eseri olmak uzere gonderilmesi Amerika
Sefareti'nden yazillp padi:;;ahln gormesi
iyin takdim edilen yazlda rica edilmi:;;
ve bu direk iyin her devletten birer
parya ta:;; alinml :;; oldugundan belirtilen
olyulere gore bir mermer yapllarak
gonderilmesi hakklnda her ne :;;ekilde
padi:;;ah emri buyurulur ise ona gore
hareket olunacagl beyanlyla bu yazi
yazlldl efendim ."
28 $ubat 1853
"Yuksek Sadaret makaml taraflndan
gonderilen i:;;bu yazl padi:;;ah taraflndan
gorulmu:;; olup belirtilen olyulere gore
bir mermer yapilarak gonderilmesi
uygun gorulmu:;;tur. Ancak haZirlanacak
mermerin onceden bir resmi yapllarak
padi:;;aha sunulmasl emredilmektedir."
2 Mart 1853
Gbkkubbe Altlnda Birlikte Ya§amak,
Dev!et Ar§iv!eri Gene! MDdDrlOgD, YaYIn
Nu: 77, s.308, BOA, i. HR, 4660

NTV TARiH MAYIS 2009 17

 Haber
........ .... ..... ..... .. .... .. ... ............ ...... ...... ........ ......... ...... ........... ............ .. ....... .........
Hemingway'in
evrak-I metrukesi
Amerikall yazar Ernest Hemingway'in Havana'daki evinin bodrumu
Yillarca OnlO yazann mektup ve eskizlerini sakladl. 2001 'de
tesadOfen ortaya glkan belgeler arasmda, yazann 9anlar Kimin
h;in 9altyor igin yazdlQI alternatif final de vardl.
ASLI PELiT
F inca Vigia ... Havana ~ehir merkezi-
ne 20 km uzakhktaki ev iinlii yazar
Ernest Hemingway'in son 22 yuma
~ahit oldu. 1961'deki aliimiinden sonra e~i
Mary'nin hiikiimete baj9.~ladlgl mekan, hi~­
bir degi~iklik yapumadan miize olarak halka
as:udl. Yazar sanki heniiz ayruml~ gibi kitap-
larl, daktilosu blraktli!;I yerde. Bodrumdaki
kutular dolusu mekmp ve belge de ...
Belgelerin bulunu~u, Hemingway'in
yillarca editorliigunii yapan dostu Maxwell
Perkins'in torunuJenny Phillips'in2001'deki
Kiiba ziyaretiyle ba~hyor. Biiyiikbabasmm
yazarla olan ili~kisi hatmna iizcl izinlerle
Finca'J1 ziyaret eden Phillips, J1llardan beri
tropikal iklimin azizligine ugrayan binlerce
dosyaya bakabilen ilk Amerikah olur. Bii-
yiikbabasmm yazara gonderdigi mekmplarl
bulmak is:in tozlu bodrumda saatler ge~irir;
eline attlgl ilk dosyalardan birinde Og/eden
Sonra Oliim'iin (Death in the Afternoon) ilk
baliimiinden be~ sayfa, Ingrid Bergman'dan
1941 tarihli bir mekmp, yazarm yeni rom a-
m is:in yaptlgl s:iziktirmeler, hatta diirdiincii
e~ine yazillj9. bir nom bulur. Ba~ka bir kutu-
da yazann evde s:ah~anlara sevdigi yemekleri
ve nasu yapudlklanm anlatan notlarl ve tabii
Mary ile evlenmeden once yazdlgl ate~li a~k
mekmplan vardlr. 9anlar Kimin jrin 9ah-
yor yazan dosyadan S:lkan, 12 sayfahk eskiz
ile iizerinde "epilog" yazan tek bir sayfa ise
siirprizlerin en biiyiigudiir.
Yazarm son a§kl ve Irmaktan dteye ve
romamna ilham kaynagl
Aga!(larm i!(ine
olan Adriana Ivancich'ten gelen 26 a§k
mektubundan biri.
Papa my darling
Thank you for your present : it did'nt arrive
to see what it is • A book, una paloma blanca como la nieve como la nieve?
A pencil,a black horse? Thank you Papa,you are always so,so •• well you
know}
Belgeleri kurtarmak i~in iilkesine daner
donmez s:ah~malara ba~layan Phillips, Mary
Hemingway'in bir~ok bclgeyi bagl~laillgl
Boston'daki JFK Kiitiiphanesi'nin, merkezi
New York'ta olan Sosyal Bilimler Ara~tlrma
Kurulu'nun ve Kiiba hiikiimetinin destegiy-
Ie 2002'den bu yana Finca'da restorasyon ve
dijitalizasyon is:in s:ah~lyOr. Proje ABD'nin
Kiibiya uyguladlgl ambargo yiiziinden bir-
s:ok giis:liikle kar~ua~ml~. Ancak ges:tigimiz
Ocak aymda iis: bine yakm sayfa restore edi-
lerek mikrofilme kaydedilmi~. Dokiimanlar,
"Hemingway Kiiba Koleksiyonu" adlylaJFK
Kiitiiphanesi'nde ara~tlrmacuara as:uacak.
Ma~o degil aile babaslydl
Kiibidaki restorasyon s:ah~malanm yiiriiten
Sarah Doty, NTVTarihle yaptlgl roportajda,
ar~ivlemenin uzun ve zorlu bir siires: oldu-
gunu sayliiyor. Belgeleri, nemden korumak
ve onarmak is:in iizel maddelerle temizlen-
digini, daha sonra asitsiz kaj9.tlarla kaplana-
rak kutularda korumaya ahndlgml anlatlyor.
Ambargo yiiziinden her ~eyi iis:iincii bir
iilke iizerinden getirmeleri, siireci daha da
zorla~tlrml~. Projenin koordinatorii Sandra
Spanier ise, belgelerin yazarm hayatlyla ilgili
bilinmeyen birs:ok detaya l~lk mtacagml be-
lirtiyor: "Hemingway'i Amerika'da avlanan,
sarho§ ve ma~o bir yazar olarak tamyor s:ogu
ki~i. Halbuki yazann atmaya klyamadlgl her
~ey, onun ~efkatli bir aile babasl, Kiiba'ya ve
Kiiballlara bagh, eviyle ilgili her detaya dik-
kat eden biri oldugunu giisteriyor." .
t d I
ye an am very
'"
Q)
E
w
Vazge~i1rni§ bir ciirnle
Y akla~lk 62 YII once, Hemingway
ba~yapltml, romanm kahramanl
Robert Jordan olumle penc;:ele~irk e n,
"Ormanm c;:am igneleriyle ortulu
topragma dayall yureginin c;:arpl~lnI
duyabiliyordu" cumlesiyle bitirir. Ancak
romanln sonunun havada kaldlgmdan
~uphelenerek ediWru Maxwell Perkins'e
fikrini sorar, "Ne du~unuyorsun? Boyle
iyi mi? Lutfen okuduktan ve birkac;:
ki ~i ye okuttuktan soma uc;:ak postaslyla
hemen cevabml gonder. Bir epilog
yazmama gerek var ml? Yoksa kitabln
sonunu okuyucuya blrakmak daha ml
iyi?" Perkins kitab l okuduktan soma
Hemingway'e sonu begendigini, oldugu
gibi blrakmasml tavsiye eder ve 9anlar
Kimin ir;in 9a/iyor edebiyat tarihine
ba~yaplt olarak gec;:er. Jenny Phillips'in
buldugu beige ise, yazann muhtemelen
Perkins'ten gelecek cevaba kar~1
yazdlgl alternatif bir son ya da
vazgec;:ilmi~ bir denemedir. Parantez
ic;:indekiler el yazlslyla karalanml~tlr:
"Golz makam arabasml EI Escorial'in
yanmdan gec;:en yola
su rdugunde hava
kararml~t l" (It was
night [on the road]
when Golz rode
[back] in a staff car
[down from the pass]
on the road down
from the pass to EI
anxlou~ "
Escorial).
 Farkll kltalarda binlerce c;:al lsana sahip bir
guc;:, milyonlarca insanm guvenini kazanmlS
bir dost...
Ve her zaman en iyiyi sunan tecrube simdi
Turkiye'de.
Dunya sigorta devi MAPFRE, Genel Sigorta
ile birlesiyor MAPFRE GENEL SiGORTA
oluyor .. .
MAPFRE GENEL SiGORTA'nln getirecegi
yeniliklerle siz de gelecege guvenle bakln .

"' - -

@ MAPFRE I GENEL YA~AM @ MAPFRE I GENEL SiGORTA

Hayatl kesintisiz yasaym
,..~\\" :'l nul_(v

www.mapiregenelyasam .com {AA':! www.mapiregenelsigorta.com

 ')
. r "I

I
,

-{
-
-
~ ,
I
...
• /"

1 MaYls 1924'te yapllacak kutlamalan, Tiirkiye
Amele Birligi iistlenmi§ti. Yasaklamalara ragmen,
ba§ta Ankara olmak iizere bazl illerde kutlama
giri§imleri oldu. 1925 ba§mda patlak veren
~eyh Sait Ayaklanmasl'ndan sonra ~lkanlan
Takrir-i Siikun Kanunu, iilkede her tiirlii gosteriyi
yasakladl. 1 MaYls 1925'te dagltllan yasadl§l
"1 MaYls nedir?" ba§hkh bir bro§iirden sonra
tutuklamalar ba§ladl. Aralarmda Nclzlm Hikmet'in
de bulundugu bazl ki§iler, istiklal Mahkemesi'nde _
yargllanarak 7 ila 15 yll arasmda hapis cezalanna
mahkum edildi. Cumhuriyetin ilk ylllannda,
1923-1925 arahgmda, iinlii ressam Namlk ismail'in
done min sosyalist dergilerinden biri i~in ~ini
miirekkebiyle yaptlgl des en ~ah§masmm iizeri'nde
;teo "i§~i Bayraml - 1 MaYIs:' yazlyor.

20 NTV TARiH MAYIS 2009

 1911 T~§a k:a zman
blr tanh
Osmanh kentlerinde ilk i§!(i gosterisi yiizyIl once 1 MaYls
1909'da Uskiip'te diizenlenen "amele niimayi§i"dir.
Tiirkiye'deki i§!(i bayraml yazltl ise Amasra'dadll. Bu
yazltm ilgin!( bir oykiisii var: Saray miman Sarkis Balyan
1873'te Amasra'da komiir ocagl a!(ma imtiyazl alml§,
kar§lhgmda da dekovil hattl, dalgakllan ve nhtlm yapma
i§ini yiikiimlenmi§ti. Ama bu i§i yerine getirmeden
1899'da olmii§, imtiyaz siiresi de 1908'de dolmu§tu.
Sozle§meyi yenileyen varisleri, 1911'de Amasra kalesinin
ta§lanm soktiirerek dalgakllan yaplmlm ba§latml§lardl.
Soz konusu yazlt bu tarihi ta§lardan birine, Balyanlar'm
FranSlzca bilen elemanlannca, kazlma-kakma teknigiyle
i§lenmi§tir: 1 MaYls 1911 (Necdet Sakaoglu)

1977 Zamana§lmma
ugrayan katliam
o yIl darbe soylentileri altmda Haziran aymda
yapIlacak se!(imlere dogru, Taksim Meydam'nda
ger!(ekle§en ve yiizbinlerin katIldlgl 1 MaYls
kutlamalan felaketle sonu!(landl.
Bugiin dev TV ekranmm durdugu yerin
yakmmdaki Sular idaresi'nin !(atlsmdan ve
§imdiki adl The Marmara olan Intercontinental
otelinin pencerelerinden a!(llan ate§ ve
kalabahgm i!(ine giren panzerlerin neden oldugu
panik havasl sonucunda 42 ki§i hayatml kaybetti.
Kazancl yoku§unun agzmda ezilerek Olenlerin
yamslla yiizlerce ki§i yaralandl. Otuz yIlda
tamamlanamayan dava zaman a§lmma ugradl.

2008 Gazll, dayakll

kutlama
Ge!(en seneki 1 MaYls'l kutlama giri§imleri,
yine Taksim Meydam'na kilitlendi.
istanbul' un {:e§itli semtlerinde meydana
gelen olaylarda, giivenlik kuvvetlerinin
sert ve orantlslZ gii!( kullamml tepki {:ekti.
6zellikle !?i§li Etfal Hastanesi bah{:esine
atIlan gaz bombalan; yere yatmhp, etkisiz
hale getirilmi§ ki§ilerin tekmelenmesi; basm
kartml gostermesine ragmen "Cumhuriyet"
muhabiri Alper Turgut'un doviilmesi
hatllalarda ve fotograf karelerinde kalan
goriintiilerdi. istanbul'da 38 ki§i yaralandl;
530 ki§i gozaltma almdl.

NTV TARiH MAYIS 2009 21

 MAYIS 1931 V'S 1904
Empire State Building, italyan heyke llira~, Panama Kanal l'n ln
"dOnyanln en yOksek ressam, mimar ve in~aslna ba~landl. Atlas ve
binasl" unvanml kazandl. mOhendis Leonardo da BOyOk okyanuslarl birbirine
102 katll binanln Vinci oldO. Eserlerini baglayan kana l 1914'te
yOksekligi 381 metreydi. "Leonardo" ya da ki~ilikbir ekip taraflndan a<;:lldl. 77 ki lometrelik
DOnya Ticaret Merkezi'nin "10, Leonardo" (Ben, haZirlanml~tl. Gotik kanaldan halen her YI I 14
1972'deki a<;:IIi~lna kadar Leonardo) olarak harflerle tasarlanan ilk binden fazla gemi gelfiyor;
bu unvam elinde tuttu. imzalayan Da Vinci, Milliyet logosu, ihap ta~lnan yOk miktan 203
Ronesans sanatlnl Hulusi (Gorey) imzaslnl milyon tona ula~IYor.
doruguna ula~tlrdl. ta~lyordu .

, .......................... ....... ........ ..... ............. . ..... .............L . ..........................................................................................~~~:A.~~~~~';[ . .•~ , millilJd , Jf~'i\
8 MAYIS 1945 9 MAYIS 1942
2. DOnya Sava~1 Mimar Vedat Tek oldO. Cezzar Ahmet Pa~a, DOnyanln en iyi satran<;:
Avrupa'da sona erdi. Tek, erken Cumhuriyet Napolyon'a Akka oyuncusu bir bilgisayara
Alman general Keitel'in, Oslubunun bi<;:imsel kalesini teslim etmedi. yenildi. 6. ve son oyunda
Sovyet general Zhukov'a ve kuramsal temelini Napolyon'un Akka siyahlarla oynayan
teslim oldugu tarih, olu~turdu. istanbul'daki ku~atmasl 64 gOn sOrdO, Gari Kasparov, yandaki
Avrupa i<;:in sava~1n sonu Haydarpa~a ve Moda ordusunun yansml pozisyonda IBM'in sOper
kabul edildi. iskeleleri, Sirkeci'deki kaybetti. 21 MaYls'ta bilgisayan Deep Blue'nun
Posta ve Telgraf Nezareti Kahire'ye geri dondO. "piyon c2-c4" hamlesinden
binasl (BOyOk Postane) en sonra oyunu terk etti.
bilinen eserlerindendir.

15 MAYIS 1718
Makineli tofegin atasl icat
16
Voltai re (Marie de
MAYIS 1717 17 IVI... ) . "

Tari hte ilk defa bir TOrk

2000

edildi. Londrali avukat Voltaire), din ve krallik futbo l kulObO UEFA

James Puckle'm icadl, 92 kar~ltl yazllanndan otorO Kupasl 'nl ald l. Finalde
cm uzunlugunda namlusu Bastille'e gonderildi. ile kar~lla~an
olan <;:akmakll bir tOfekti ; Hapishanede ge<;:irdigi 11 penaltl atl~lari
silindiri 11 ~arjor aliyordu ay i<;:inde ilk oyunu CEdipe'i
ve dakikada dokuz atl~ yazdI.
yapabi liyordu.

2 2MAYIS M0334 2 3 MAYIS 1949

BOyOk iskender, Pers
----------------
2. DOnya Sava~I ' ndan
kra ll III. Darius'u Granikos sonra, Almanya ikiye
Sava~I ' nda yendi. aYri ldl. Federal Almanya
Granikos <;:aYlnda (Biga Cumhuriyeti'nin (Batl
veya Kocaba~ <;:aYI) ge<;:en Almanya) temel yasasl
sava~, iskender'in Asya Bonn'da ilan edildi. 14
seferinin ilk adlmlydl. Agustos'ta ilk Federal
Meclis se<;:imleri yaplldl.
Batl ve Dogu Almanya
1990'da tekra r birle~ti.

2 7 MAYIS 1960
Cumhuriyet tarihinin
28
Filistin Ulusal Kongresi,
MAYIS 1964 29
Yeni Zelandall Edmund
MAYIS 1953

ilk askeri mOdahalesi Filistin Kurtulu~ Hillary ile Nepalli Tenzing

ger<;:ekle~ti. 37 subaydan OrgOtO'nOn (FKO) Norgay, Everest'in
olu~an Milli Birlik Kom itesi, kurulmasl karannl aldl (Chomolungma) zirvesine,
TBMM 'yi feshetti. ve ba~kanliglna Ahmet yani dOnyanln en yOksek
Cumhurba~kam Celal $ukeyri'yi getirdi. Aynl noktasma ula~an ilk
Bayar, Ba~bakan Adnan YI I EylOI'de toplanan insanlar oldu .
Menderes, bakanlar ve Arap Zirvesi, FKO'nOn
DP milletvekilleri ile kim i kurulu~unu onayladl.
bOrokratiar tutuklandl.

22 NTV TARiH MAY IS 2009

 MAY IS 1968
MaYls '68. Vi etnam Sava:;;1
nedeniyle Fransa'da
gergekle:;;en Amerikan
kar:;;ltl gbsterilerde 30
bin bgrenci Paris'te
ayaklandl . Sorbo nne
Oniversitesi kapatlldl. i:;;gi
hareketleriyle bOyOyen
muhalif gbsteriler tOm
dOnyaya yaYlldl.
18 MAYIS 1897
Irlandall yazar Bram
Stoker'ln OnlO romam
Dracula yaYlmlandl.
Stoker'ln ilham kaynagl ,
Kazlkll Voyvoda olarak
da bilinen, 1456'da
Osmanillara esir dO:;;en ,
Eflak beyi II I. Vlad'dl.
24 MAYIS 1626
Hollanda sbmOrge
ybnetiminin lideri Peter
Minuit, Algonquin
Klzllderili lerinden
Manhattan'l 60 Florin'e
satm aldl. Ada adml
Manahata yerlilerinden
alml:;;tl.
30 MAYIS 1453
Fatih Sultan Mehmed,
HIZir bin Celaleddin'i
Istanbul'un ilk kadlsl ve
belediye ba:;;kam atadl.
istanbul'da 0 gOnden bu
yana 475'i Osmanll, 30'u
Cumhuriyet dbneminde
olmak Ozere 505 belediye
ba:;;kam gorev yaptl.
MAYIS 1930
Hakkari'de deprem.
Hakkari'nin Slnlr
bblgesinde meydana
gelen 7,2 bOyOklOgOndeki
depremde 2514 ki:;;i bldO;
3 bine yakln bina hasar
gbrdO.
12 MAYIS 1820
Modern hem:;;ireligin
kurucusu Florence
Nightingale dogdu. Klnm
Sava:;;1 slrasmda, hastane
olarak kullanilan Selimiye
KI:;;lasl'nda, gece gOndOz
yaraillaria ilgilenen
Nightingale, "fenerli kadln"
olarak da anillyordu.
19 MAYIS 1935
Arabistanll Lawrence
adlyla tan man , ingiliz
asker, istihbaratgl ve yazar
Thomas Edward Lawrence
bldO. Osmanll Devleti'ne
kar:;;11916-1918'de
Arap isyanlm brgOtleyen
Lawrence, 1962 tarihli
"Arabistanll Lawrence"
filmiyle me:;;hur olmu:;;tu .
25
"Ylldlz Sava:;;lan "
ba:;;ladl. George Lucas'm
kOlt bilimkurgu seri si "Star
Wars"un ilk filmi "A New
Hope" (Yen i Bir Umut)
gbsterime girdi .
31 MAYIS 1933
Istanbul Oniversitesi
kuruldu; DariilfOnun
ve ona bagll biitOn
miiesseseler dagltlldl. Milli
Egitim Bakam Re:;;it Galip,
"istanbul Oniversitesi
ile diinkii DariilfOnun
arasmda higbir ili:;;ki
yoktur. Oniversite yeni bir
kurulu:;;tur" dedi.
13 fl,Y S 1277
"Bugiinden geru divanda,
dergahta, bargahta,
mecliste ve meydanda
TOrkged en ba:;;ka dil
kullanllmayacaktlr... "
Karamanoglu Mehmet
Bey, Konya'YI topraklan na
kattlktan sonra TOrkgeyi
resmi dil ilan etti.
20 MAYIS 1481
II. Bayezid tahta glktl.
Sekizinci Osmanll
padi:;;ahl II. Bayezid ,
2.214.000 km2'lik
imparatorluk topraklannl
2.375.000 km2'ye ula:;;tlrdl.
1512'de tahtl
oglu Sultan
Selim'e blraktl.
MAYIS 1824
9. Senfoni ilk kez Viyana
Kiirntnertortheater'de
gallndl. Alman besteci
Ludwig van Beethoven ,
son senfonisi olan 9.
Senfoni'yi i:;;itme duyusunu
tamamen yitirdigi
dbnemde bestelemi:;;ti.
14 MAYIS 1950
Demokrat Parti yOzde 53
oranmda oyla Meclis'te
salt gogunlugu saglayarak
tek ba:;;lna iktidara
geldi. Cumhuriyet Halk
Partisi'nin 27 Yllilk tek
parti iktidan son buldu.
21 MAYIS 1927
Amerikall Charles
Lindbergh , Spirit of St.
Louis adll ugaglyla New
York'tan Paris'e ugtu ve
Atlas Okyanusu'nu gegen
ilk pilot oldu. Lindbergh,
20 MaYls'ta ba:;;layan 33 ,5
saatlik yolculugunda 3500
mil (28 bin km) kat etti.
26 MAYIS 1989
Soyda:;;larm zorunlu gbgO
ba:;;ladl. Bulgaristan'dan
"zorunlu pasaport" verilen
ve TOrkiye'nin Viyana ve
Belgrad bOyOkelgiliklerine
slglnan 270 Tiirk'ten 16Tsi
istanbul'a getirildi. MaYls
boyunca yakla:;;lk iki bin
ki:;;i Bulgaristan'dan
aynldl.
"Doktor Jivago" fi lminin
bestecisi Maurice 30
Mart
Jarre (84) oldii. Film
miizikleriyle iig kez Oscar
kazanan Maurice Jarre;
Alfred Hitchcock, Luchino
V isconti, Peter Weir gibi
iinlO yonetmenlerin film
mOziklerini yapml:;;, islam
tarihi iizerine yapllml:;; en
iyi filmlerden kabul edilen
"9agn"nm miiziklerine
imza atml~tl.
Son "partizan" oldO.
1948 Goncourt OdO IO
sahibi Franslz yazar
Maurice Druon (90),
amcasl Joseph Kessel
ile Partizan Mar~I'n m
(Cha nt des Partisa ns)
sozleri ni yazml~, beste
2. DOnya Sava~I'n da
Franslz di reni~i nin
simgelerinden o lmu~tu.
A~ l k ihsani olarak 21
bilinen halk ozanl Ihsan
Sirliogiu (77) oldii.
$iirlerini Agall DOnya,
Yazacaglm, Bakalim
He/e, Bak Tarlanm
Ta§ma Vur Aganm
Ba§ma adli kitapla rda
toplayan A~lk ihsan i, 12
EylOI'iin ardmdan uzun
Yillar Fransa'da ya:;;aml:;;,
1995'te memleketi
NTV TARiH MAYIS 2009 23
Hlzlr
•
yeti§ir
Ilyas kurtarlr;
6 MaYls'ta
Hldlrellez kutlaolr
Peygamber, melek veya
ermi§ ... HIZll ve ilyas'm
adlanmn kayna§maslndan
dogan Hldllellez; insanhgln
belki de en eski bahar
ve doga bayramldll.
Kltalar boyu yaygm olan
Hldllellez'in adetleri
saymakla bitmez.
Koklii bir gelenegin tarihi...

E
NECDETSAKAOGLU
ski takvimlerde yilin altl~ar
ayhk iki evresi, giine~in (11-
ker burcuna girdigi 6 Mayts-8
Kaslm araSI "Yaz fash" (RUZ-I
HlZlr), 9 Kaslm-5 MaYls araSI
ise "K1~ Fash"rur (RUZ-I Kaslm). HlZlr-ilyas
sozcuklerinin kayna~ml~l Hldlrellez de yaz
fash ba~larken bahar ve doga bayramldlr.
Darda kalanlann yardlma s:aglrrugl HI-
Zlr; deni7lerde felakete ugrayanlarm yarru-
mma ko§tuguna inamlan ilyas! Bunlar kim
ve bu bayram ne zamandan beri kutlamyor?
Temeli Mezopotamya, Hitit, Uzakdogu,
Orta Asya inans:larma inen, semavi dinler-
de de yer bulmu~ bir gelenektir Hlrurellez.
HlZlr-ilyas ikilisi, kimi inam~larda peygam-
ber, melek, kimilerinde ermi~; Mezopotamya
efsanesiyle ba~layan olumsuzluk araYl~mm
~ansh iki kahramamdu. Anlatlya gore on-
lann is:tigi Ablhayat'l, arkada~l Enkidu'nun
olumune uzwen Gllgaml~ da araml~. Bir
ba~ka efsane, iskender-i ZUlkarneyn'in
olumsuzluk suyu scrUvenidir. Bu iskender'lc

26 NTV TARiH MAYIS 2009

 Kartpostallara ~ok~a konu olan Clrplcl,
Kaglthane, Goksu mesireleri MaYls aymda
eski istanbullulann gozdesiydi.

Makedonyah iskender'in ya~amoykUlerinin gillbanklerinde "HlZlr yolda~m ola" dilegi de kumlzl keselerdeki paralann bsmet-bereket
ortak ve ayrl~lk noktalan vardlf. ZWkarneyn vardlr. Ciibbesi bahar c,:ic,:eklerinden <)rWii; akc,:esi olarak ciizdanlarda saklanmasl; ev sa-
ve idris (HIZ1f/Andreas) birlikte Ablhayatl al kiilahma c,:imenden sarlk dolaml~ HlZlr hibi olmak isteyenlerin hamurdan ev maketi
bulmak ic,:in Zulumat'a (Karanhklar Ulkesi) Baba, bereket tanrlSl gibidir. Al yemenisiyle yaplp gUl dibine koymalarl; eski haSlflarm
giderlerken yemek molasl vermi~ler. idris, bastlgl yerlerde c,:ic,:ekler biter, gec,:tigi brlar- kuda yabhp iizerinden atlanmasl, 0 sabah
aZlk torbasmdaki kurutulmu~ bahgllrmakta da bahar uyanlf, ku~lar <)tii~iir. Anadolu'nun HlZlr Aleyhisselam ugrasm diye kapuann
Ylkarken bahk canlarup kaybo1mu~; sudan her yoresindeki Hldlrhklar, Hldlrellez ~en­ ac,:lk blrablmasl bunlardandlr.
ic,:en idris de oliimsiizliige ula~ml~! liklerine mahsus c,:aYlrhklar insanhgm en Yine, ak~amdan gill dahna asuan gom-
Kur'an-l Kerirn'de Hz. idris (HlZlr), "0 eski bayram yerleridir. legm sabahleyin giyilmesi, bilege baglanan
pek dogru bir ins an, bir peygamberdi. Onu Musahipzade Celal «).1959) Eski jstan- sari ipligin gill dibinde c,:oziilmesi; klZlar ge-
iistiin bir makama yiicelttik" (Meryem Su- but Ya,fayz,fz'nda HlZlr'i, Noel Baba'ya ben- lin olsun diye bebeklere gelinlik giydirilmesi;
resi) ve Hz. ilyas, "$iiphe yok ki peygam- zetir. Onun, b~m brmlZl pelerini, piiskUllii koca bekleyen bzlarm ic,:ine yiiziiklerini, kii-
berlerdendi" (Safat Suresi) ayetlerinde birer kUlahl, beyaz sakahyla bacalardan inip c,:o- pclerini, diigmelerini koyduklan c,:<)mlekleri
nebi olarak arulml\;lardlr. Oysa tasavvufta cuklara hediyeler dagltmasl, c,:am dallanna geceden gill dibine blfakmalarl; sabahleyin
H lZlr bir ermi~tir ve her c,:agm HlZlr'l da oyuncaklar asmaSI neyse; Hlzlr'm 6 Mayts yiizii biiriimciikle ortiilii bir bz bsmet c,:e-
ba~kadlr. gecesi ve sabahl bereket, bolluk, bsmet, kerken digerlerinin slfayla mani okumalarl;
Yaygm bir inaru~a gore HlZlr ve ilyas, ugur dagltmasl da odur. bsmeti c,:lkmayanm ba~mda kilit ac,:umasl;
her yu 6 Mayts giinii deniz klytsmda bulu- Kttalar boyu yayglnhgl soz konusu olan mani c,:omlegi bo~almca ic,:indeki suyla yiiz
~ur, ayakiistii bayramla~lrlarken birine "Ya Hld!rellez'in gelenekleri saymakla bitmez. Ylkanmasl gibi pek c,:ok adet Hldlfellez'in
HlZlr yeti~!", otekine de denizlerden "Ya 5-6 MaYls gecesi gill dallarma baglanan renkleri arasmdadlr. •
ilyas kurtar bizi!" c,:agruarl ula~mca veda-
la~lf; H lZlr karalarda, ilyas denizlcrde yine
yardlma ko~arlarml~. ilyas'la ilgili gelenek-
ler, HlZlr'la byaslanmayacak derecede zaytf
olsa da Hlristiyanhgm Aya Yorgi (Ye~il Yor-
gi) kutsamaslyla HlZlr inaru~ma karl~arak
devam etmi~tir.
HlZlr'm asu gorevinin Tann dini-
ni byamete kadar korumak oldugu, Hz.
Muhammed'le konu~tugu; Kadisiye
Sava~l'na katilip islam miicahitlerine yar-
dim ettigi; Kudiis'te oturdugu, her cuma
Mekke'de, Medine'de, Kuba'da, Cebel-i
Zeytun'da namaz klldlgl; HlZlr ile ilyas'm
6 Mayts'ta da Kabe'de bulu~tuklaf1, Siiley-
man havuzundan zemzem ic,:tikleri; Ahmed
Yesevi'ye zikri HlZlr'm ogrettigi; darda ka-
lanlarm imdadma ins an kiligmda yeti~tigi
Anadolu'da yaygm inam~lardandlr. Alevi
NTV TARiH MAYIS 2009 27
Geldikleri
gidemedil
Yunanistan'ln hakslZ ve hukuk dl~l bir kararla izmir'de
ba~layan harekatl, askeri a«;ldan Anadolu'daki direni~i
kllmak, hatta Ankara'YI ele ge«;irmek yolunda geli ~irken;
sosyal-siyasal a«;ldan da i~gal bolgesinde Rum nufusu
temel alan kahcI bir Yunan egemenligini hedefliyordu.
26 Agustos'ta ba~layan Turk taarruzu bu planl bozmakla
kalmadl; denizden gelen istilacIlarla birlikte onbinlerce
sivili de denizin diger yakaslna surdu.

Bu olaydan 2320 ytl soma, 1919 ba-

P
ENGiN BERBER
ers imparatorlugu'nun Sard
valisi Keyhusrev (Kyros),
MO 4. yUzytlda, Atina ve
Sparta'dan parah askerler-
Ie olu~turdugu orduyla Sard
~ehrinden hareket etmi~; Anadolu'yu ge-
e;erek Mezopotamya'mn giineyinde, Babil
yakmmdaki Kunaksa'ya inmi~ti. Burada
agabeyi, Pers krah Keykavus'un (Artak-
serkses) ordusuyla sava~a tutu~an Keyhus-
rev olmu~se de, ordusu zafer kaZanml~tl.
Keykavus'un Yunanh komutanlan tuzaga
du~urup oldurmesi uzerine, Atinah Kseno-
fon (Xenophon) ve dort arkada~l, saYISI on
binden fazla olan Yunan parah askerlerine
rehberlik ederek onlan once kuzeydoguya
goturmu~, ardmdan Karadeniz klytlanm
takiben Truvaya getirmi~ti. Tarihe "On-
binlerin Donu~u" olarak kaydolan bu yol-
culugu Ksenofon "e;lkl~" anlamma gelen
Anabasis adh eserinde anlatlr.
hannda onbinlerin torunlan ya da Yu-
nan Albay Dimitri Ambelas'm deyi~iyle
"yeni onbinler", bu kez Selanik'ten hare-
ket etmi~; 15 MaYls sabahl izmir'e pka-
rak ba~lattlklan "Anadolu seferi" yakla~lk
ue; bue;uk ytl surmu~, ama dedelerininki
gibi mutlu bitmemi~ti. Onbinlerce insanm
olumune, milyonlarcasmm tarifsiz aCl ve
slklnttlar ya~amasma neden olan bu sefer,
Yunanistan'da "Kue;uk Asya Felaketi" ola-
rak isimlendirilir.
Bu sorunun ya-
Neden mtl, genellikle
santldlgl gibi Yu-
geldiler? nan milliyete;ili-
gi, ba~ka bir de-
yi~le "Megali idea" ogretisi degildir. Esasen
ikisi Yunanistan'dan, digeri Yunanistan'm l.
Dunya Sava~l'nda muttefiki olan ingiltere,
Fransa ve ABD'den kaynaklanan ue; sebep
uzerinde durmak gerekir:
 i!igal sirasmda izmir'e hakim bir noktada
konu!ilanan Yunan askeri birlikleri.

ibi

1. Egemenlerin horoz dovii§ii

Egemen slmflar arasmda ve ulkeyi hem
du§unsel anlamda, hem de idari olarak
ikiye bolecek olan amanSlZ mucadele,
Yunanistan'dan kaynaklanan sebeplerin
ilkidir. Bavyera ve Danimarka'dan ithal
krallann ba§mda oldugu ve on YIliardIr
iktidara demir atml§ aristokratik oligar§i,
1910 Agustos'unda yapllan sec;:imlerde ik-
tidanm Venizelos'un temsilciligini yaptlgl
burjuvaziye kaptlrml§tl. 1915 $ubat'mda
Kral Konstantin, hukumeti kurma gorevi-
ni Gunaris'e vererek iktidan aristokrasiye
iade etmi~se de, 12 Haziran'da yapllan se-
c;:imlerde rakiplerini silip supuren Venize-
los yeniden ba~bakan, burjuvazi de iktidar
olmu§tu. Ama Konstantin ikinci hukume-
tini kurduktan sadece kIrk be§ gun sonra,
Venizelos'tan ba§bakanhgl bIrakmasml is- izmir Turk kalacak
izmir'in i!igalini protesto amaclyla Sultanahmet Meydam'nda diizen lenen biiyiik
teyerek, iktidan bir kez daha aristokrasiye mitingde, Halide Edip Adlvar da konu!imu!i; yakalara takllmak iizere dagltllan rozetlerin
vermi~ti. Son iki sec;:imi kaybeden ancak ik- iizerine hem Tiirk!;e hem Franslzca olarak "izmir Tiirk Kalacaktlr" yazllml!itl. Adlvar'm
tidan kaybetmeyen aristokrasinin, kral ~ konu!itugu kiirsiiniin oniindeki levhada ise, "Vilson Prensibi 12. Madde" yazlsl var.

NTV TARiH MAYIS 2009 29

DOSYA:
Yunancada "bOyOk fikir" demek
olan bu kavraml, Ba~bakan Kolettis
ilk kez 14 Ocak 1844'te yaptlgl bir
meclis konu~maslnda telaffuz etmi~ti.
Adriyatik Denizi-Iran ekseninde, Yunan
soyundan herkesi, ba~kenti istanbul
olacak bir devletin slnlrlan i<;:inde
bulu~turmaYI hedefleyen bu ogretinin
o donemki amacl; toprakslzhktan
otOrO sefalet i<;:inde ya~ayan Yunan
koylOsOnOn, iflas halindeki hOkOmeti
devirmesini onlemekti. Yunan koylOsO
ve emek<;:isinin enerjisini dl~ politikaya
aktaran Megali idea; Yunanistan'da
ezilen slnlflan hak ve iktidar mOcadelesi
yapmaktan ahkoydugu i<;:in , egemen
slnlflann iktidannl peki~tiren bir ara<;:tl.
Venizelos'un sava~<;:1 ve yaYllmacl
Megali idea'sl ise, Batl uygarhglnln
Yunanhhgl yok etmek i<;:in a~lladlgl bir
ogretiydi. Ger<;:ekte Yunan ekonomisinin
durumu, hangi slnlf iktidarda olursa
olsun Yunanistan'a, Venizelos'un
savundugu Megali Idea dl~lnda bir tercih
yapma ~ansl vermiyordu.
30 NTV TARiH MAYIS 2009
Pasaport iskelesinin bulundugu giimriik binasmda Yunan bayragl .
eliyle gen;:ekle~tirdigi bu ikinci hukumet
darbesi uzerine Venizelos Selanik'e gitmi~,
Yunanistan'm kuzeyi ve adalara egemen
olacak ges:ici, ama Zaimis'in ba~mda 01-
dugu Atina'daki hukumete paralel yeni bir
hukumet kurmu~tu . Yunanhlann "Ulusal
Bolunmu~luk" (Ethnikos Dihasmos) de-
digi bu sures:, ingiltere ve Fransa'nm des-
tegini alan Venizelos'un, dolaYlSlyla Yu-
nan burjuvazisinin bir kez daha iktidara
gelmesi (Venizelos hukumeti kurduktan
bir gun sonra, 28 Haziran 1917'de Alman-
ya ve muttefiklerine sava~ ilan etmi~ti) ve
Konstantin'in Yunanistan'l terk etmesiyle
tamamlanacaktl.
2. inas etmi§ devletin
imparatorluk dii§ii
Bogazma kadar bors:landmlarak kuru-
Ian Yunanistan, 1893 Ylhnda iflas ettigini
as:lklaymca, alacakh devletlerin temsilcileri
Atina'da toplanml~ ve Uluslararasl Ekono-
mik Denetim Kurumu'nu olu~turmu~lardl.
Boylece Akdeniz'in diger geleneksel ekono-
milerine; Portekiz, Mlslr, T unus ve Osman-
h Devleti'ne yaplldlgl gibi, Yunanistan'a da
ekonomik pranga vurulmu~ oluyordu. Tuz,
alkol, sigara kagldl ve petrolli tekeline alan;
tiitiin vergisi ile lim an gelirlerini toplayan
bu kurum eliyle Avrupa, Yunan sermayesi-
nin sanayiye yatmlmasml engellemekte ve
Yunan bankalanna ortak olmak suretiyle
lilkenin ekonomik ya~amlm denetlemek-
teydi.
Balkanlar ve Yakmdogu'da yiikselen
milliyets:i1ik ve ulusal ekonomi in~asl­
na yonelik uygulamalannm bir sonucu
olarak, aym yillarda Yunan diasporasl da
Yunanistan'a sermaye ihracma ba~laml~tl.
Sanayiden s:ok devlete bors: verme, demir-
yolu ve kapitalist dlinya pazannm istemle-
ri dogrultusunda tefecilikte kullamlan bu
sermaye; sahiplerinin servetlerini katla-
ml~tl. Eleftheros Tipos gazetesinin, 1919 ylh
ba~mda yazdlklan, Yunanistan'm s:aresiz-
ligini ve iktidann ses:eneksizligini goster-
mektedir: "Sava~m slrtlmlza yiikledigi aglr
yiikten sonra, smlr1anmlZ tiim Yunan hal-
lum tek bir Yunanistan i~inde toplayacak
bir ~ekilde geni~letilrnezse, ekonomik ba-
lumdan ya~amaya devam edemeyiz". Ter-
ciime etmek gerekirse Yunan burjuvazisi,
iilkenin ancak, kalabahk soyda~ niifusuyla
birlikte tanm, ticaret ve madenler balumm-
dan zengin Anadolu'nun batlSl ve (Dogu)
Trakya'YI almak suretiyle Avrupa sermaye-
sinden ekonomik, dolaYlSlyla siyasi baglm-
slZhgml kazanabilecegi dii~iincesindeydi .
Kii~iik Yunanistan, ulus devletler ~agmda,
Venizelos'un " ... dort denizle Ylkanan ve
kendi penceresinden Karadeniz'i seyreden"
diye tammladlgl, biiyiik bir imparatorluk
olmak istiyordu.
3. italya zor, Yunanistan
kolay lokmaydl
italya, itilafDevletleri'nden biriydi ve 1917
tarihli gizli bir anla~ma ile, miitteflkleri ken-
disine izmir ve ~evresini de i~ine alan bir
pay vaat etmi~lerdi . Soz konusu anla~mayl
sonradan, "Rusya'nm onaYI ile yiiriirliige
girecegine ili~kin hiikmii" ger~ekle~medigi
i~in tammayan miitteflkler, italyan flfSat~l­
hgmm sebebiyet verecegi olasl kaYlplardan
endi~e ediyorlardl.
Akdeniz'in ikinci biiyiik giicii olan
italya'ya soz dinletebilmek kolay degilken
Yunanistan, bir~ok balumdan ingiltere ve
Fransa'nm tercih edebilecegi bir iilkeydi.
Heniiz terhis etmedigi ordusu, Akdeniz ve
Karadeniz'deki miitteflk pkarlanm koru-
yabilirdi. Bu kii~iik iilkenin, baglmslz poli-
tikalar izleyemeyecegi a~lktl. Miitteflkler 6
MaYls 1919'da Yunanistan' a, Anadolu seferi
i~in vize verirken bunlan hesaplaml~lardl.
Kordon'da il1gal giinleri ve Yunan devriyesi.
italyan ressam Vittorio Pisani, 15 MaYls giinii bal1layan il1galde Yun an
askerlerinin Konak Meydam'nda sivillere yonelik saldlrlsm l boyle resmetmil1ti.
Sava~m galibi
Nasil biiyiik devletler,
1919 ve 1920 Yl-
geldiler? hnda,Avrupa'nm
~e~i tli ken tlerin-
de topladlklan konferanslarda, sava~ degir-
me nine su ta~lyan bir dizi karar aldllar. 18
Ocak 1919'dan beri toplantl halinde olan
Paris Ban~ Konferansl'nm, italya'nm hazlr
bulunmadlgl 6 MaYls tarihli oturumunda
alman, yeni onbinlerin izmir'e gonderilme-
sine ili~kin karar da bu baglamdadlf. Mii-
tareke (Mondros) mukavelesinin: "Miitte-
flklerin emniyetlerini tehdit edecek durum
oldugunda, herhangi bir noktaYI i~gal haklu
olacaktlr" diyen 7. maddesine dayandmlan
bu hakslZ ve hukuk dl~l karar, ardmda on-
binlerce olii ve yarah; a~ ve a~lkta milyon-
larca go~men; zarar-ziyan ve etkileri giinii-
miizde bile hissedilen derin aCllar blrakan
bolgesel bir sava~a neden olmu~tu.
Venizelos, izmir'in i~gali gorevmm,
Yunanistan'm en se~kin birligi olan 1. Piya-
de Tiimeni'ne verilmesini istemi~ti . Albay
Nikolaos Zaflrios'un komutasmda ii~ piya-
de alaYlyla iki top~u taburundan olu~an bu
tiimen, 12 MaYIs'ta Eleftheron limanmda
(Selanik yalunlannda) demirlemi~ nakliye
gemilerine bindirilmi~ti. Aym limanda, in-
giliz kaptan Gover Granvil'in komuta etti-
gi ii~ ingiliz ve dort Yunan torpidosundan
olu~an bir fllotilla da bulunuyordu. Bu fllo-
tillaya nakliye gemilerini italyan donanma-
smdan ve olasl tehditlerden koruma gorevi
verilmi~ti.
13 MaYls sabahllimandan aynlan gemi-
ler,izmir'deki ingiliz Amirali Calthorpe'dan
aldlgl emir geregi, 14 MaYls ogle iizeri, Mi-
dilli Adasl'nm Yera Korfezi'ne demirledi.
Leon torpid osuna binen tiimen kurmay he-
yeti, ak~ama dogru izmir'e geldi. Averoffve
Iron Duke zuhhsmda yapllan gorii~melerde
~lkarmanm aynntllan belirlendi.
Plan ~oyleydi:
Olasl bir Tiirk
direni~ini lur-
mak i~in izmir
ku~atdacak,
1/38 Evzon AlaYI giineybatldan Karantina-
Kadifekale ~izgisini; Be~inci Alay ku-
zeybatldan Punta (Alsancak)-Kadifekale
~izgisini tutarken, Dordiincii Alay Tiirk-
lerin oturdugu mahalleleri denetim altma
alacaktl. Padi~ah ve hiikiimetten olu~an
merkezi iktidar odagl ile bunun izmir'deki
miilki ve askeri uzantlsl olan vilayet ve 17.
Kolordu'nun ba~mda bulunanlann, kayda
deger bir tepki gostermedigi ~lkarma i~- ~
NTV TARiH MAYIS 2009 31
DOSYA:
·:It
• l.-
N
Yunan sansur damgasl
Bursa 'nm Yun an i§gali doneminde (8 Haziran 1920· 10 Eylii11922) biri
Bursa'da n istanbul'a, digeri istanbul 'dan Bursa 'ya gonderilmi§, "Yunan
Ordusu. Sa nsur" damgasl ile muh urlenmi§ Osmanli pullu posta kartlan.
lemi; 15 MaYls 1919 sabahl ba~laml~, yerli
Rumlann sevin~ gosterileri e~liginde 1. Pi-
yade Tiimeni, Punta iskelesi'ndeki AVCllar
Kuliibii oniine inmi~ti. Beraberinde Rumlar
oldugu halde, saat 11.00 sulannda vilayet
konagl oniine gelen Evzon AlaYI'nm oncii
birligi, kim ya da kimler tarafmdan slklldl-
gl halen tartl~ma konusu olan kur~unlann
hedefi oldu. Anla~llan 0 ki, saYlCa Rumlar-
dan ~ok oldugunu gostermek i~in geceyi
Ma~athk'ta birarada ge~iren bazl Tiirkler,
yeni onbinleri ta~lyan gemilerin giin l?lr-
ken korfeze girdigini goriince, ev veya i~leri
yerine, vilayet konagl oniine giderek elleri
tetikte beklemeye ba~laml~tL
Bu kur~unlann
ilk neden oldugu
klsa siireli bir
kur§un panigin ardm-
dan yeni onbin-
ler ve Rumlar, kolordu binasl (Sankl~la),
vilayet konaglyla Kemeraltl Caddesi'nin
giri~i ve civanndaki kahve ve otellere, bir
saat boyunca kur~un yagdlrdilar. Zafirios,
Venizelos'a gonderdigi 25 MaYls tarihli bir
raporda, 15 MaYls kurbanlanm ~oyle tasnif
etmi~tir: "Yunanhlar: asker 2 olii, 9 yarah;
32 NTV TARiH MAYIS 2009
sivil 9 olii, 34 yarah. Tiirkler: asker 5 olii, 8
subay, 8 er ve 41 sivil yarah ve degi~ik milli-
yetlerden 47 olii. Toplam 163 ki~i. " Franslz
Ba~bakam Clemenceau'ya gonderdigi bir
mektupta Venizelos, toplam saylyl degi~tir­
mezken, Yunan kaYlplanm ~i~irmi~tir.
Paris Ban~ Konferansl'nm 15 Mayls
olaylanm ara~tlrmasl i~in kurdugu komis-
yonun raporunda ise ~oyle denmektedir:
"izmir'in i~gali masmda olen ve yaralanan-
lann saylSl kesin olarak bilinmemektedir.
Tahminen Yunanhlardan 2 er olii, 6 yarah;
Tiirklerden ise, 300 veya 400 olii ve yara-
hdlr".
Tiirk belgelerine gore ''i~galin ilk 48
saati i~inde izmir ve banliyolerinde (Urla
Yanmadasl ve koyleri dahil) oldiiriilen
Tiirklerin saYlsl 2000'in ~ok iizerinde" idi.
i~gali izleyen Yunanh gazeteci Mihailidis;
sadece 15 MaYls giinii, 4000 Tiirk'iin (sivil
ve asker) tutuklandlgml yazml~tl .
Yunan Hiikii-
Yunan meti, Mondros
sonraSl istanbul
orgiitii ve izmir'e, bu
kentlerde ya~a­
yan Tiirkler dahil tUm halklan kazanmalan
I
 Imanmdaki Yunan gemileri sadece as ker
himmat degil, Anadolu'dan c;alman
"rka:.I,t>iik eserleri de ta~Hdl.
misyonu ve "yiiksek komiser" slfat!yla me-
murlar gondermi§ti. 21 MaYIs'ta izmir'e ge-
len yeni Yunan Yiiksek Komiseri Aristidis
RumlarlD
izmir ve art bol-
Go~e
gesmm i§gali
slrasmda ve son-
zorlama raki giinlerde,
Turklere yonelik
ve Rum milislerce de desteklenen oldiir-
me, yaralama, lrza ges;me, i§kence, dayak,
siirgiin, gasp, soygun, angarya ve kundak-
lama ba§hgl altmda toplanabilecek uygu-
lam alar planhydl ve beklendigi gibi dahile
ve beklenmeyen bir §ekilde izmir'e dogru
kitlesel bir Turk gos;iine neden olmu§tu.
Anadolu'nun bat! sahiline serpilmi§ baZI
kaza merkezleri dl§mda, Rum niifusun
s;ogunlukta olmadlgml bilen Yunanistan
boylece, demografik yaplSlm lehine s;evire-
cegi i§gal bolgesinin, kendisine blraktlma-
sml garantilemek istiyordu. 15 ve 16 MaYls
1919 giinii kan§tlklan olaylar bilinmesine
ragmen, Rum milislerin lsrarla askeri ope-
rasyonlara dahil edilmesi bundandlr. 1919
Osmanh Devleti- Ekim'i itibariyle goS; eden Tiirklerin sapSI,
nin sava§tan once
ve sava§ suasmda,
Venizelos'a gore 180.000, Mudafaa-i ~

Stergiadis'e verilen gorev ise, 1914 ilkbaha-

nnda dogu Ege adalanna sevk edilmi§ Os-
manh Rumlanm evlerine yerle§tirmek is;in
gerekenleri yapmasl ve ban§ anla§maslyla
Osmanh Devleti'nden devralmacak arazide
kurulacak Yunan yonetiminin zeminini ha-
zulamaslydl.
Menderes, Gediz ve Baktrs;ay'm yardlgl
vadileri izleyerek doguya ilerleyen yeni on-
binler; Anadolu'da da izmir'deki sivil yone-
time bagh olmasl dl§mda surekli degi§en ve
biiyiiyen, bu nedenle olduks;a karma§lk bir
orgiitsel yapl kurmu§tur.
Bu yapmm s;atlSlm, i§gal donemi bo-
yunca resmi ismi ve ba§komutam s;ok slk
(ortalama be§ ayda bir) degi§tirilmi§ KiiS;iik
Asya Ordusu Komutanhgl (KAOK) olu§-
turmaktadlr.
26 Agustos 1922'de Biiyiik Taarruz
ba§lamadan hemen once, Tiimgeneral
Hacianestis'in komutasmda on dort tiimen,
be§ alay ve Yiiksek Genel Komutanllga
(YGK) bagh birlikleriyle yakla§lk 200.000
ki§iden olu§an bu sava§ makinesinin ciddi
sorunlan vardl.
Bogazma kadar siyasete batan komuta
kadrosu (Konstantinist-Venizelist kamp-
la§masl); siirgiin niteligindeki tayinler ne-
deniyle subaylann birliklerini terk etmesi;
komunistlerin sava§ yllgml erler arasmda
yiiruttiigii "eve donii§" kampanyasl; giderek
kotiile§en siper ko§ullan ve aglr kaYlplar bu
sorunlann ba§mda geliyordu.
iskaDI yeni onbinlerin
Anadolu'da i§gal
Ba~komutan ve liderler
En alttaki fotografta, Yunan Krall Konstantin
Eski~ehir'deki rezidan smda goriiliiyor; sagmda
ettigi bolgeden Prens Andrea var. Alttaki fotografta ise onde
"harice sevk ettigi" Rum-Ortodoks cema- i~gal doneminin ba~bakam Guneris, arkada
atinden uyruklan evlerine yerle§tirildi ve (elinde ~apkall) ise Yunan Yiiksek Komiseri
Aristidis Stergiadis.
arazileri kendilerine iade edildi. 31 Arahk
1920 tarihi itibariyle Anadolu'da
iskan edilen Rum gos;menlerin
saylSl 126 bindir (daha fazla de-
gil). Hukumet son be§ YIh bin bir
zorlukla ges;irmi§ bu insanlann
durumlarml iyile§tirmek is;in,
1 Arahk 1920 tarihi itibariyle
16.136 gos;mene, 17.503.765
Drahmi bors; vermi§; gelecek
gos;menler is;in aynlml§ iki bus;uk
milyon Drahmi'yi yetersiz bula-
rak, be§ milyon daha gondermeyi
kararla§tlrml§tl.
Aynca Rum gos;menlere pul-
luk ve kaliteli tohum dagltllml§;
tanm kurslan diizenlenmi§; ev,
okul, yol ve kiliseleri onanlml§
veya yapllml§; su kuyulan ve
pompalan temizlenmi§tir. Kuva-
yl Milliye'nin denetiminde olan
bolgeden izmir'e gelmi§ Rum
gos;menler, Bahri Baba Parkt'nda
kurulan bir kampta toplanml§;
bunlara, ekmegiyle birlikte giinde
2.000 kap (1000'i Tiirk gos;men-
lere veriliyordu) yemek verebilen
bir a§evi as;llml§tl.
----~- ,~-·----~'NTv TARIH MAYIS 2009 33

Hukuk-l Osmaniye Cemiyeti'nin bir ra-
poruna gore ise 300.000'di. 1920 Haziran'l
itibariyle izmir'de, degi~ik milletlerden
64.500 gos:men bulunuyordu ki, Tiirklerin
s:ogu cami ve medreselerde bannmaktaydl.
Ahlaki ve diplo-
Sagllk matik boyutlan
olan gereklilik-
i leri ler ve propa-
ganda amaclyla,
ozelde izmir'deki Tiirk gos:menlere ve genel
anlamda i~gal bolgesi is:inde ya~ayan herke-
se, sosyal yardlmlarla desteklenmi~ bir sag-
hk hizmeti sunulmu~tur. Hizmete soktugu
a~l istasyonlan ve dispanserler eliyle yiiz
binlerce a~llama, muayene ve tahlil yaptmp
res:ete yazdlrtan; ihtiya~ sahiplerine iicretsiz
ila~, et, ekmek, siit, slcak yemek ve yakacak
maddeleri dagltan Yunan yonetimi; i~gal
bolgesinde yiiksek bir halk saghgl standardl
olu~turmayl ba~arml~tl. Yunan K1zllha~I'na
bagh hastane ve dispanserlerle i~gal bolge-
si i~inde ~ah~masma izin verilen Osmanh
Hilal-i Ahmer Cemiyeti'ne ait dispanserle-
rin, bu sonucun ahnmasmda yaptlgl katki
unutulmamalldlr.
Uluslararasl hu-
Aglr kuka gore yeni
onbinler, ban~
cezalar anla~masl ya-
plhncaya kadar,
i~gal bolgesinde ge~erli yasa ve yonetme-
liklere uymak zorundayru. Ancak Yunanis-
34 NTV TARiH MAYIS 2009
"MYPNH. BtAAQ
SI1YRflE. Belle-I
tan, "slkiyonetim mahkemeleri" (ektakto
stratodikio) kurmak suretiyle hukuku del-
me yoluna gitti. Boylece Rumlar Osmanh
mahkemelerinden kurtanlml~, dolaylSlY-
la Tiirklerin hak ve hukuk arama ~ansl ve
Osmanh yargl hakkl yok edilmi~ oluyordu.
KAO K, 17 MaYls 1919 giinii yaYlmladlgl
bir duyuru ile halki giiya 15 MaYls'ta ilan
edilmi~ slkiyonetimin gereklerine uymaya
davet ederek, slkiyonetim mahkemelerini
me~rula~tlran son adlml da atml~tl. Ozel-
likle Kuvap Milliye'ye yardlm ve yatakllk
iddiaslyla pek s:ok Ttirk'ii 101 pI hapis ve
miiebbet kiirek gibi aglr cezalara ~arptlrml~
olan mahkemeler, su~a gore degil samgm
milliyetine gore cezalar verdi.
i~gal yonetimi-
Ka~lrllan nin Anadolu'ya edilen arkeolojik dokudan almml~ eserler,
tarih ait
jik
arkeolo-
eserleri
Yunanistan'a
nakletmeyi amas:layan ilk giri~imi 1919 son-
bahannda oldu. Sudan bir bahane ile Berga-
aM'.
izmir iizerinden Atina'ya sevk edildi.
Sevr Anla~ma­
sl'ndan
~ baZI Tiirk okulla-
sonra,
rna Miizesi'ne el koyan i~galciler, Osmanh nyla medreselere
makamlanmn itirazlanna aldlrmayarak, lsmma, klrtasiye,
buradaki eserleri bir ~ekilde Atina'ya ta~lru. beslenme giderleri ve ogretmen maa~lan
Atina Arkeoloji Dernegi' nden ikonomos ile i~in bir miktar para aktaran Yunan yoneti-
yine Atina'daki Bizans Miizesi'nin miidiirii mi, Rumlara ait ilk ve orta dereceli okullara,
Sotiriu, Klozemenai (Urla), Efes ve Nisa'da deyim yerindeyse "yagdlrml~" ve izmir'de
(Aydm/Sultanhisar) ba~latlhp yiiriitiilen bir (Rum) Erkek Ogretmen Okulu ile lise
kazllara ekonomik destek vermi~ti. Bu kazl- as:ml~tl. Ama i~gal yonetiminin egitim ala-
lann amaCl ba~langl~ta, Yunan uygarhgmm nmdaki en gorkemli giri~imi, hi~ ku~ku­
i~gal bolgesine damgasml vurdugunu goste- suz izmir Yunan Universitesi'ydi. Ama~,
rerek, "Enosis'e zemin hazlrlamak"tl. Tahrip Anadolu'dan Yunanistan ve Avrupa'ya yo-
· BIf!Ta.
'ue.
nelen beyin gos:unu durdurmak ve Enosis'i
geciktirebilecek eksiklikleri (yetersiz uretim
ve Yunanca bilmeme gibi) gidermekti.
Kurucu rektorlugune Gottingen
Universitesi'nden matematik profesoru
Karatheodoris'in atandlgl ve "Dogu'nun
l~lgl" olmasl beklenen universitenin Fen
Bilimleri ve Ziraat; Muhendislik Bilimleri;
Dogu Dilleri ve Kultiiru; iktisat ve Kamu
idaresi fakulteleriyle Hlfzlsslhha Enstitii-
sunden olu~masl planlanml~t1. iki yli is:inde
fiziki altyaplSl (~imdi izmir Kiz Lisesi'ne ait
binalarda) ve kadrolan tamamlanan izmir
Yunan Universitesi, sadece kimya bolu-
munde ogretime ba~layabildi (Cumhuri-
yet doneminde izmir'de ilk universite, Ege
Universitesi 1955 Yllmda kurulabildi). ~
i!?gal doneminde basllan bir Yunan kartpostalinda izmir.
2 Adliye Mudurlugu
3 Ta§ra Te§kilatl (Sevr Antla~masl'nln 9izdigi slnlrlann
4 Egitim Mudurlugu
5 Maliye Mudurlugu
6 Milli Ekonomi Mudurlugu
(Ticaret ve Sanayi ve Tanm adlnl
ta~lYan iki alt mudurlugu vardlr)
10 Musluman Hizmetleri Mudurlugu
Say I Ta~ra Te~kilatl
(Yunaniliann "idare Altmdaki Bii/ge" dedigi,
Sevr'in Yunanistan'a blraktlgl arazi iqinde)
Manisa Valiligi
2·15 Siyasi Temsilcilikler: bdemi~, Tire, BaYlndl r, Nit, <;:e~me,
Karaburun, Seferihisar, Urla, Eski F09a, Menemen,
Kasaba, Akhisar, Bergama ve Ayvallk'ta (Bunlann
ba~lndaki siyasi temsilciler, Sevr Anla~masl' ndan sonra
kaymakam unvanl kullan ml~lardlr).
otesinde kalan ve Yunanlilann, "Askeri i~gal Altlnda
Tutulan Bolum" dedigi arazide)
Bursa Yuksek Temsilciligi
2·20 Siyasi Temsilcilikler: Mudanya, Band lrma, Gemlik,
Mihali9, inegol. Biga, Ezine, Balya, Balikesir,
Soma, Edremit, Salihli, Ala~ehir, Kula, U~ak, Simav,
Atyonkarahisar, Kutahya ve Eski~ehir'de.
Toplam A91klamalar
35
1. Bu birimlere, merkezi izmir'de bulunan:
birim
iyonya Yuksek Jandarma idaresi ve
Polis Mudurlugu de eklemek gerekir.
2. 12 Agustos 1920 tarihinden sonra, idare Altlndaki
Bolge'de gorev yapan Yunan siyasi temsilcileri,
maiyetindekilerle bi rlikte gittikleri kaymakamllk
binalanndan, kaymakam dahil tUm Osmanll memurlannl
9Ikartml~ l ardlr. Aynl uygulama, vilayet konaglna
gidilmek suretiyle izmir'de de yap llml ~tlr.
NTV TARiH MAYIS 2009 35
 DOSYA:

9 Eylul1922 cumartesi gunu izmir'e giren Turk birlikleri (yukanda). AYni gun ve takibeden
hafta sirasmda limandan aynlmak isteyen Rumlar klYlda izdiham yaratmll1tl (solda).

26 Agustos 1922 tl. Yunanistan'm ingiliz Hukumeti'nden

P;:;1IIII"M1""rtllI Anadolu'dan aynl-
madan klsa bir sure
once, 12 Agustos
1922 gunu Yuna-
nistan, kamuoyuna
hitaben yaYlmladlgl bir bildiriyle i~gal etti-
gi bolgenin ozerkligini ilan etmi~ti . ingilte-
re hukumetinin, Turk ordusu ile <;::anakkale
Bogazl arasmda tampon olacagml du~un­
dugu is:in destek verdigi bu giri~imiyle Yu-
nanistan, artlk kalamayacagml bildigi i~gal
bolgesini, Rum soyda~lan is:in gUvenli klla-
cak bir idari yapl olu~turmayl amas:laml~tl.
sabahl ba~layan
Turk taarruzu, san-
~::,Ao""""""""''''~ sur nedeniyle cephe
gerisinde dolaYl-
slyla izmir'de duyulmaml~/ duyulamaml~tl.
izleyen gunlerde trenlerin, daha once go-
rulmedigi kadar s:ok olu ve yarall askeri
izmir'e getirmesi Turkleri sevindirirken
Rumlan kaygllandlrml~ olmalldlr. Bu ne-
denle izmirli Rumlar, Amalthiya (izmir)
gazetesinin 30 Agustos tarihli nushasmda,
"Du~man saldmsmm ~iddeti nedeniyle
dun AfYonkarahisar'm tahliyesi emredil-
mi~tir... " diyen 28 Agustos tarihli askeri
bulteni okuduklannda, cephenin s:oktligu-
nu anladllar. 0 mada Turk ordusu yonunu
izmir ve Akdeniz'e s:evirmi~ti. Yerli Rumlar
da, bulabildikleri her tur aras: ve goturebil-
dikleri her ~eyle birlikte, Turk ordusunun
onunden aym yone kas:maktaydllar.
Adalara ges:mek isteyen onbinlerce
Rum gos:men, nhtlm ve yolcu gumrugune
ylgllml~ durumdaydl. Polis mudurlugun-
den almml~ seyahat izni ve pasaport talep
ederek, ba~langls:ta bunlann Anadolu'dan
aynlmalanm engellemeye s:ah~an i~gal
yonetimi, sonraki gunlerde bazl vapurla-
ra el koyup Adalar' a sefer bile yaptlrml~-
ate~kes istedigi 2 Eylul gunu Stergiadis,
kldemli memurlanna aqivlerini top lama-
lan ve harekete hazlf olmalan talimatlm
verdi. izmir'de ne ekmek ne de asayi~ kal-
ml~tl. Rum milislerin, yerle~im merkezle-
rini yaklp Ylkacagmdan endi~e eden birs:ok
Turk de, izmir'e gelerek cami, medrese ve
okullara slgmml~tl.
9 EylUl sabahl
Ve Sabuncubeli'nden
hareket eden ve
9 E liil Bomova -Mersinli
gUzergahml ges:en
5. Suvari Kolordusu'nun 2. Tumeni'nden
Yuzba~l $erafettin Bey'in komuta ettigi
bir oncu birlik, nhtlmdaki binlerce Rum
ve yeni onbinlerin dokuntWeri arasmdan
ges:erek, saat 10.30'da vilayet konagma var-
ml~tl. Boynu ve kolundan yarah olan $era-
fettin Bey, burada bir Turk gencinin verdigi
al sancagl gozya~lan is:inde konagm balko-
nundaki gondere s:ekmi~ti.
Boylece izmir, us: Yll, us: ay, yirmi dort gun
s:ektigi hasretin ardmdan, gers:ek sahibiyle
kucakla~ml~, Turkiye emperyalizm illetin-
den kurtulmu~tu ama, i~gal suresince ode-
digi bedel s:ok aglrdl. •

36 NTV TARiH MAYIS 2009

I
 Dunyanln her yerinde kendinizi star gibi hissedeceksiniz.

En prestijli havayolu birliklerinden Star Alliance'a kanlan Turk Hava Yollan ile; ~imdi her zamankinden
daha ayncahkhsmlz . Turk Hava Yollan'mn gen~ filosundaki lOO'den [azla u~agl, dunyaca odullu
servisi, konforu ve kalitesiyle dunyanm 150'den fazla noktasma direkt, Star Alliance ayncahglyla
da dunyanm 960'tan fazla noktasma u~abilirsiniz. Ustelik dunyamn her yeJindeki havalimanlannda,
"oze! yolcu salonu" hizmetlerinden yararlanabilirsiniz.
Turk Hava Yollan'mn ayncahklar dunyasma ho~ geldiniz.

o
YURK HAVA YOLLARI
www.thy. com I 444 0 849 A STAR ALLIANCE MEMBER 7..J.
~
~ ,.
19 MAYIS

Jimnastik R. SERTA<;: KAYSERiLiOGLU

~
11g111ea saY11abileeek bir te?eb-
bus gers:ekle?ip de Cagaloglu

§enliklerinden semtinde gens: k1Z1ar is:in ilk kez

bir jimnastik salonu apld1g111da,
henuz 1910 senesi ya?amyordu.

Gen~lik ve Spor
isves:'te beden egitimi ihtisas1 yaparak yur-
da donmu? olan 35 ya?llldaki Selim Sm1
(Tarean) Bey, Turk kadllllannlll da Batlh

Bayraml'na kadllliar gibi weut baklmllldan muntazam

bir ?ekilde geli?melerinin tek yolunun jim-
nastik salonlannda gosterileeek egitimden
ges:tigine inamyordu. Ama ne var ki devrin
~eyhiilislam1 olaya kar~l S:lklyor vc Turk
klzlannlll as:1hp saS:11arak "Frenk iead1" bu
modern bedcn egitimi ilc ugra?malanna
raZ1 olmayaeaklanm Maarif Nazlfhg1'na
bildiriyordu.
Selim Sm1 Bey buyiik ugra? vererek,
esasen medreseleri ls1ah edip modern
s:aga uygun bir hale getirme taraftan da
olan EvkafNazm Mustafa Hayri (Urgiip-
lu) Efendi ile Vaklf Muesseseleri Mudurii
Nail Bey'i, konunun onemi hususunda ikna
etti. Bu iki aydlll da mollalan ikna ederek,
kendisini Vaiz Medresesi' ne idman hoca-
Sl olarak tayin cttirmeyi ba~ard1. M odern
beden egitiminin ba?lamasllldan sonra,
Selim Sm1 Bey'in yeti?tirdigi ilk kadlll iig-
retmenler klz okullannda gorev ald11ar.
12 MaY1s 1916 giinu ise Turkiye'dc
ilk defa ogrenciler tarafllldan toplu hal-

19 MAYIS 1937 15 Arallk 1936 tarihinde a~llan Ankara 19 MaYls Stadl'nda,

ilk 19 MaYls Gen~lik ve Spor Bayraml gosterileri.

ilk defa 12 MaYls 1916'da

Selim Sim (Tarcan) 8ey'in
giri~imleriyle bgrenciler
tarafmdan dOzenlenen
gbsteriler, Cumhuriyet'ten
sonra her YII MaYls'm
10'unda 11 'inde ve 17'sinde
yaplldl. 1935'ten itibaren
19 MaYls gOnO, bugOn de
kutladlglmlz resmi bayram
ilan edildi.

38 NTV TARiH MAYIS 2009

de bcden egitimi gosterileri yaplldl. Ismi
sonralan <;apa bgretmcn Okulu olan
"Dariilmual1imin" ogreneilcri, Kadlkoy'de
bugiinkii Fenerbah<;e Stadl'nm bulundugu
yerdeki ittihatspor sahasmda, ogretmenle-
ri Selim SlIIl Bey'in yonetiminde ilk gos-
terilerini sundular. Gosteriler "Jimnastik
$enlikleri" adl altmda organize edilmi~ti.

ilk kez 'Dag Ba§lDl Duman Alml§'

o giin ile alakall bizi yakmdan ilgilendiren
c;:ok onemli bir olay daha vardlr. Selim SlIIl
Bey'in isvec;:'te beden egitimi ogrenimi Sl-
ralannda ogrendigi "Tre Tral1ande Jantor"
(Tral la la Diyen Uc;: KIz) isimli bir halk
~arklSlna, okulun edebiyat ogretmeni Ali
Ulvi (Elove) Bey tarafmdan Tiirkc;:e sozler
yazllml~ ve me~hur "Dag Ba~ml Duman
Alml~" isimli mar~lmlZ bu ~ekilde dogmu~ 11 MAYIS 1928 isve9'li beden eg itimi uzmam Inka Nerman yonetiminde, Taksim TOP9u KI~lasl
ve yine ilk defa bu gosteriler strasmda og- avlusunda gergek l e~tirilen ilk "idman Bayraml".

reneiler tarafmdan soylenmi~ti.

"Jimnastik $enlikleri" biiyiik ilgi gor-
mii~ ve 0 tarihten itibaren Erkek bgretmen
Okulu ogreneileri tarafmdan her ytl Mayts
ayl i<,:erisinde, yine Selim Sml Bey'in ida-
resinde tekrarlanmaya ba~lanml~tl. Daha
sonralan "Mekteplilcr Bayraml", "idman
Bayraml", "Jimnastik Bayraml" gibi isim-
ler altmda siiren bu gosterilere devam
edilmi~, ozellikle Cumhuriyet'in ilamndan
sonra, 1926'dan itibaren de, isve<,:li beden
egitimei Inka Nerman yonctiminde geli-
~erek zamanla diger okullara da yaytlml~tl.
10-11 Mayts 1928 tarihlerinde Ankara ve
istanbul'da yapllan torenlere 2000 erkek
ve 1000 ktz ogreneinin kattldlglm, goste-
rileri yakla~lk 6000 ki;;inin davetli olarak
izledigini 0 tarihlerdeki gazetelerden oku-
yoruz.
Donem gazetelerinin 17 Mayts 1929'da
yaptlan gosteriler ic;:in "ikinei idman Bay-
ram!" tabirini kullanml~ olmasl da dikkati
<,:ekieidir. Boylelikle "ilk idman Bayraml"
olarak 1928'in kabul gordiigu anla~llmak­
tadlr.
Spor Kongresi'nin 1935'teki toplan-
ttsmda isc Ahmet F etgeri Bey tarafmdan
"Atatiirk Giinii"niin tiim gen<,:lige mal
edilmesi i<,:in 19 Mayts'lann "Gen<,:lik ve
Spor Bayraml" adl altmda kutlanmasl one-
risi oybirligi ile kabul edildi. 0 yllki ilk 19
Mayts kutlamalanndan sonra, 1936'nm 19
MaYls'mda Atatiirk'iin de izledigi Taksim
Stadl'ndaki gosterilcr diizenlendi. 20 Ha-
ziran 1938 tarihinde <,:lkanlan kanunla 19
MaYls'lar "Gen<;lik ve Spor Bayratm" adlY-
la milli giinlerimiz arasma girdi. •
 § Sa"a§Jl ne zaman ba§ladl?
Samsun'a ~Ikl§ degil,
istanbul'un i§gaJi
S amsun'a e,:lkt~,yani 19
MaYls 1919, Musta-
fa Kemal Atatiirk'un
ya~ammda oncmli
bir donum noktasldlr. Gere,:i
onderlik konumuna 0 tarihte
henuz gclmemi~tir ama, arhk
gelmek uzeredir. Anadolu'ya,
istedigi gibi, gayet gcni~ se-
lahiyctlerle tayin olmu~tur.
Bunlan kullanmaya ba~laya­
cak, durumu ole,:up bie,:ecek
ve bir ay sonra isyancl duru-
muna du~meyi g(>ze alacak-
hr. Bir ay sonra ise, Erzurum
Kongresi'ne katllmaYI ba~ara­
rak, siyasal onder konumuna
yiikselecektir. DolaYlSlyla, yl1-
lar sonra 19 MaYls't "dogum
giinu" olarak gostermesi, anla-
~lhr bir romantizmdir.
Ama Atatiirk'un ki~isel
oykusunun bu onemli donemecinin yakm
tarihimizi algllayl ~lmlzdaki yeri, yani 19
MaYls 1919'un "Kurtulu~ Sava~l'mn ba~ ­
langlCl" olarak gorulmesi yanh~tlr. Sonra-
dan yazllan tarih kitaplannm s(>yledikleri
bir yana, Mustafa Kemal'in Nutuk'u bu ta-
rihte ba~latmasl ve 19 MaYls'm, 23 Nisan,
30 Agustos vc 29 Ekim gibi onemli giin-
lcre yerle~tirilcn bayramlar arasma katllml~
olmasl, bu algllama yanh~ml doguran en
onemli nedenlerdir.
Halbuki 19 Mayts, Atatiirk'u anmak ve
ammsamak ie,:in 10 Kaslm'dan daha anlam-
h bir giin olmakla birlikte, ister siyasi, ister
askeri tarihimiz ae,:lSlndan olsun, yukanda
verilen diger tarihler e,:apmda bir onem
ta~lmaz. Aynca Mustafa Kemal Pa~a 0 ta-
rihlerde oylesine istanbul'un adaml olarak
goruluyordur ki, bilgilcnmek ie,:in Trabzon
Muhafaza-i Hukuk-l Milliye Cemiyeti'ne
e,:ektigi telgrafa cevap bile alamaz.
Oylcyse, "Kurtulu~ Sava~l'm ne zaman
ba~lataca?;tz" diye bir soru geliyor akla. Zor
gibi gozuken bu soruyu ~u bie,:imde sora-
40 NTV TARiH MAYIS 2009
16 Mart 1920: istanbul'un i~gali'nde $ehzadeba~1
Karakolu'nda §iehit edilenlerden Abdiilkadir.
cak olursak, durum aydmlamr: "Mondros
B lrakt~masl'nm son verdigi sava~ haline ne
zaman donulmu~tiir?" Bu sorunun yamtl
ise, hie,: ku~kusuz, "16 Mart 1920"dir; yani
bir tarafm gue,: kullanarak diger tarafm ira-
desini susturmaya kalkt~tlgl giin.
Turk tarafl ie,:in 1919'da mcsele, henuz
vatan mesclesi degil, vatam kimin, ne su-
rette yonetecegi, sonue,: olarak da 1. Dunya
Sava~l'mn galipleriyle ban~ konferansmda
kimin pazarhk edecegi meselesiydi. Yani
Turk uluse,:ulannm giindemindeki birinci
madde, vatan olarak gorulen topraklan sa-
vunma hazlrhklan yapllmakla birlikte, Sul-
tan VI. Mehmed Vahideddin'in son verdigi
me~ruti rejime donme e,:abaslydl. Erzurum
ve Sivas Kongreleri'nin bildirileri dikkatli-
ce okunursa bu kolayhkla goriilebilir.
Saga sola birtaktm i~gal ordulannm
e,:lkmasl da gorece onemli degildi, e,:unku
sava~ kaybedenlerin topraklannm kaza-
nanlar tarafmdan i~gal edilmesinden daha
dogal bir ~ey olamazdl.
.
Kuvayi Milliye Destan~'ndan
I
...
( )
920'nin 16 Marh
uykuda kesti kMir uc;:umiizu.
Soktu Osman'~n karn~na kasaturay~,
bast~ gogsune kMirin dizi.
Dort c;:ocuk babas~yd~ Abdullah c;:aVU9'
Doymafu dUnyasma A~ulJ:a~ir.
fic;:umuzu uykuda kest~ kafu,
kur9una dizdi iJd.mizi.
...
( )
Naz~m Hikmet
Bu noktada tcmel sorun, bu topraklan
kendi vatanlan olarak gorcnlerin "miilkiyct
haklanm" silaha ba~vurmadan elde edip
edemeyecekleriydi. i~te 1920'de gere,:ekle~­
tirilcn eylem, ban~a giden kar~lhkll pazarhk
yolunun tlkanmasl demek oldugundan, 16
Mart tecaviizunu Kurtulu~ Sava~l'mn ba~­
langlCl olarak gormemiz gerekir. Nitekim
Mustafa Kemal Pa~a da, aym giin yaYlmla-
dlgl bildiride, "Bugiin istanbul'u cebren i~­
gal etmek suretiyle Devlet-i Osmaniye'nin
yedi yiiz ytllik hayat ve hakimiyctine hitam
verildi. Yani bugun, Turk milleti, kabiliyet-i
medeniyesinin, hakk-l hayat ve istiklalinin
ve butiin istikbalinin mudafaasma davet
edildi ... Giri~tigimiz istiklal ve vatan mu-
cahedesinde Cenab-l Hakk'm avn ve ina-
yeti bizimledir" demi~tir. •
 •
Iskender Pala' dan
unutulmaqacak bir roman daha

istanbul'da
t
lale zamanl!
Mar lalenin zarif
yapraklarlndan
klZll cinayetlere uzanan
nefes nefese
bir a~k flrtlnasl:

•
-
II
. •
Kapl Vaymlarl www.iskenderpala.net
Ticarethane Sk, No: 53, 34410 Cagaloglu-istanbul Tel: ( 212) 513 34 20-21 Faks: (212) 51 2 33 76 e-posta: bilgicVkapiyayi nlarLcom www.kapiyayinlari.com
 70'lerin starl Taniu Giirsu
70'lik delikanll roliinde
"Sosyete ~akir" filminin senaryosunu Erdogan Tiina§
ve Nejat Saydam'la beraber yazan Tanju Giirsu,29
sene once e;evrilen filmde kolejli krz iigrencileri ta§lyan
servis §oforii roliindeydi. Filmdeki ''Adlm Sosyete
~akir. Bendeki liigat degme kiilhanda yoktur. Ble;krmm,
serseriyim, hovardaYlm, altm kalpliyim ... " ciimlesi
° yillarda me§hur olmu§, Giirsu binlerce gene; krzm
kalbinde taht kurmu§tu. Tam 128 filmde rol alan ve
yonetmenlik, yaplmcillk gibi sorumluluklar da iistlenen
emektar Ye§ile;am oyuncusu; yine aym yerde, istanbul
Bebek sahilinde, bu defa e;e§itli iiniversitelerde okuyan
krz ogrencilerle poz verdi. Tanju Giirsu'nun ogrencileri
go~iince ilk repligi, "bu krzlar fotograftakilerden
42 NTV TARiH MAYIS 2009
de giizelmi§" oldu. Kadro tamamlandlgmda herkes
kaldmmm iizerindeki tarihi pozisyonunu aldl; yiiriiyii§
yapanlann §a§krn bakr§larl ie;inde Giirsu derin bir nefes
e;ekerek omuzlanm dikle§tirdi, etrafmdaki krzlara baktl
ve bir an ie;in 70'lerin deri ceketli ble;km ~akir'i oldu.
Fotografe;lmlz Orner Uzun tam 0 anda deklan§ore bast!.
°
Sonra durdu ve "nerdeee, fotograftaki adam §imdi"
diyerek, kendisine hediye edilen giilleri tek tek gene;
ogrencilere dagltt!. AYiegii1 Parlayan
Soldan saga: Leda Mae;oro, Ay§in Ak§ehirli, Gizem
Orhan, Ece Kaya, Ecem Orhan, Tanju G iirsu, Derya
<;::ie;eke;iler, <;::igdem Aydm, Bilge <;::ie;eke;iler.

akm zaman a kadar Os-
manh saray kadmlan,
yani Osmanh sultanlan-
nm cariyeleri, ktz karde~ ­
leri, e~leri, ktzlan ve an-
neleri tarihs:ilerden s:ok
s:ekmi~ti. 16. ve 17. yiizyuda sultanm ha-
reminde yapyan kadinlar, Cumhuriyet'in
ilk yillannda verilen eserlerde, imparator-
lugun s:okii~iine yol as:an birs:ok etmen
arasmda saJlhyordu. Neyse ki Osmanh
imparatorlugu'nu inceleyen tarihs:iler,
Kanuni doneminden soma meydana
gelen donii~iirn1erin bu derece basit bir
yiikseli~ ve s:okii~ modeliyle apklanama-
yacak kadar karma~lk oldugu gorii~iinde­
ler. Osmanh kadmiarmi tammak ve Os-
manh tarihinde ne tiir etkileri oldugunu
anlamak is:in ar~ivleri dikkatle inceleyip,
irdelediks:e; buiduklanmiz hep Osmanh
kadinlanmn lehine.
Sarayh kadinlar da, tlpkt imparatorluk
ailesi mensubu erkekleri gibi siyasetle ug-
ra~ml~; maiyetleriyle padi~ah gibi hareket
etmi~; Avrupa, Safevi ve Babiirlii hane-
danlanyla diplomatik yazl~malar yiiriit-
mii~; imparatorlugun farkh ko~elerine sik
sik ziyaretlerde bulunmu~; ordularma des-
tek olmu~; camiIer, hanlar, imaretler, sa-
rayIar, kiitiiphaneler, medreseler, tiirbeler,
s:e~meler ve hisarlar yaptlrarak mimarhga
~evkle hamilik etmi~lerdir. Kamu yaran-
na iistlendikleri projelerde erkek emsalle-
ri kadar comert davranml~lar; sadece 16.
yiizyIIda istanbul'daki tiim vaktflann iis:te
birinden fazlasmi kurmu~lardl.
Eger bugiiniin istanbul peyzajmdan
uzun bir kesit alacak olursak, bunun ne
kadanmn Osmanh kadinlan tarafmdan
bis:imiendirildigini, III. Selirn'in anne-
si Mihri~ah'm heybetli ve bugiin bile i~
goren Eyiip imareti'nden, Nurbanu ve
Mihrimah'a atfedilen Uskiidar'daki geni~
Uskiidar kiilliyelerine; Kosem Sultan'm
<;akmakS:llar Yoku~u'ndaki Biiyiik Valide
Ham'na kadar gorebiliriz.
Rengarenk MlSlr <;ar~lsl'na ugra-
dlgImIzda gezdigimiz s:ar~uann s:ogu,
IV. Mehmed'in annesi Hadice Turhan
Sultan'm Halis: ktYIsmm bu i~lek nokta-
smm tam ortasmda gers:ekle~tirdigi Yeni
Valide Kiilliyesi'ni kapsayan biiyiik mi-
marhk projesinden dogmu~tur. Ku~kusuz,
bu biiyiiIeyici kadinlara s:ok ~ey bors:luyuz;
oniarm ges:mi~lerine daha yaktndan ve
daha onyarglSlz bakmakla bu borcumuzu
odemeye ba~layabiliriz.
Bunlarm en onemlilerinden biri ~
 de Sultan ibrahim'in kansl ve Sultan
IV. Mehmed'in annesi Hadice Turhan
Sultandir.
Gen<;: Hadice' nin, kole bulmak ama-
clyia Rusya steplerine yapilan bir akmda
Tatarlarca esir ahndigmi ve istanbul'da
sultanm haremine ahmp "odahk" oldugun-
da yakla~lk 12 ya~lannda oidugunu biliyo-
ruz. Hadice, once Sultan ibrahim'in annesi
Kosem Sultana armagan olarak sunuImu~,
<;:ok ge<;:meden de IV. Murad'm klz karde~i
Turhan Su ltan'm oglu IV. Mehmed Atike Sultana verilmi~ti. 0 ya~ta henuz di-
(Avel) 1687'de annesinin alUmUnden ki~ dikmeyi, nakl~ i~lemeyi, ~arkl soylemeyi,
dart YII sonra tahttan indirildi. saz <;:almaJ1 ve raks etmeyi bilmiyorduysa
da; bu beceriler kendisine bel-
Turban Sultan ve kaYlnvalidesi ki yeni bir dilde, yani Osmanh
Kosem Sultan araslnda ba§layan Turk<;:esiyIe verilen dersierle
()gretiImi~tir. islamiyet'i yeni
miicadele, Kosem Sultan'ln benimseyen biri olarak kendisi-
bog'durulmaslyla son bulmu§tu. ne yeni inanclyia ilgili dersier de
veriImi~tir.
Hi<;:bir sanat<;:lya hareme girip Osmanh
saray kadmlanm resmetme izni verilmedi-
ginden, Sultanm haremindeki kadm-
larm ancak hayal urunu portrclerine
sahibiz ve Hadice' nin nasil goriindu-
gunu bilmiyoruz. Ama Turk tarih<;:i
Kadircan Kafl.1 1953'te bu gen<;: Rus
koleyi, mavi gozlu, apk tenii ve
koyu kumral sa<;:h, <;:ok giizel bir ka-
dm olarak hayal etmi~ti. Ne yazIk
ki, elimizdeki Turhan Sultana ait
tek graviir yine hayali, ya~ammm
sonraki donemierine ait ve valide
sultam Kafl.I'nm hayal ettigi gibi
yansitmayan bir portre.
Osmanh haremindeki cariye-
Ierin giindelik ya~amlan, Gerome
gibi 19. yiiZJ11 oryantalist FranslZ sanat<;:l-
Iarm resmettigi egzotik sahnelerdeki gibi
degil, kurallan kati bir yatlli okuldaki gibi
olmahdu. 17. yiizyll ba~larmda istanbul'da
ya~ayan Venedikli tacir Ottaviano Bon,
Hadice gibi gen<;: cariyelerin, tlkl~ tlkl~
kapatlIdIklan harem dairelerinde <;:ocuk-
luklanm geryirdikleri kalabahk odalanndan
bahsederken, "tlpkl buyiik manastlrlann-
daki rahibeler gibi bir ya~am suruyorlar.
Bu bakireler, kendilerine ayrllan <;:ok geni~
odalarda ya~lyorlar ve yatak odalarmda ne-
redeyse yiiz kadan birarada kahyor" diye
anlatlyor.
Gun geliyor Hadice, Sultan ibrahim'in
dikkatini <;:ekiyor ve 2 Ocak 1642'de IV.
Mehmed'i doguruyor. Mustakbel sulta-
nm annesi srlatIyIa haremdeki konumu
da hemen yiikseliyor. Ne var ki bu defa da
Hadice'nin ogiunu ve muhtemelen valide
Sifatlyia kendi gclecegini, <;:ocuguna kar~1
muhtemel suikast entrikalanndan, ogul-
Ian olan diger hasekilerden gelebilecek
tehlikelerden koruma mucadelesi ba~la­ ~
ml~ oluyor. Bu tehlikeler Agustos 1648'de
ibrahim'in tahttan indirilmesi ve olmesiyIe
iyice artacaktIr; artik 20'li ya~larmm ba~m­ I
I
daki Hadice'nin altl ya~mdaki oglu padi~ah
olurken, kendisi de Osmanh saraymm en
nufuziu konumuna yiikselmi~, Valide Sul-
tan olmu~tur.
Ama Hadice Turhan Sultanm onun-
de, Valide Sultan sifatmi aldlgmdan beri
hayatlm son derece zorla~tIran onemli
bir karakter yarde Kaymvalidesi Kosem
Sultan ya da <;:agmm devietlilerinin ken-
disine hitap ettigi sifatlyla, Valide-i Mu-
aZ'".lama. Ogiu ibrahim oidugunde Kiisem
Turhan Sultan'm 1660-65 Yillarmda yaptlrdlgl
EminanU'ndeki Yeni Camii KUlliyesi'ni n 19.
yUzY11sonundaki hali (solda). Sultanm tli rbesi
de kUlliyenin i~inde yer ahyor (a~aglda ) .
Sultan 60'lanndaydl. iki ogluna da, hem
IV. Murad'a, hem de ibrahim'e validelik
yapml~tl. Bu ylizden Kosem Sultan ve sa-
raydaki diger ki~iler, onun yirmi yIh a~km
tecriibesiyle saray siyasetine hizmet ettigini
du~unuyorlarill.
Gens: ve ya~h iki valide arasmda ha-
remde suregiden mucadele, iki kadmm
farkh hiziplerden haremagalan ve yenis:eri-
lerle ittifak kurmaslyla buylik bir entrika ve
drama donu~tii. Hadice Turhan ve Kosem
arasmdaki rekabet, Kosem'in korkuns: olu-
muyle (Hadice Turhan'm saraydaki mut-
tefikleri tarafmdan boguldugu soylenir)
sona erdi. Sarayda muzisyen olarak s:ah~an
ve haremdeki kadmlar arasmda muhbirlik
yapan Polonya kokenli is:oglam Bobovius,
Buylik Valide'nin suikasta ugradlktan sonra
son defa gorwdugii harem dairesinin kapl-
smdan "is:oglanlarm ibrahim'in annesi ya~h
sultam suriikleyerek S:lkardlklan kapl" diye
soz ediyor. Kendisine eziyet edilen Kosem
Sultan, 1651'de kendi sas:lanyla bogularak
oldiiruldu.
Hadice Turhan'm hukum surdugii do-
nemde kar~lSlna pek s:ok zorluk daha pktl;
ama artlk oglu Mehmed ya~adigi surece
Valide Sultan Sifatlyla konumu s:ok daha
giivencedeydi. Topkapl SaraJl'nda Valide
ve maiyetindeki hizmetkarlanna aynlan,
bir yatak odasl, kus:uk bir ibadethanesi, ta-
yam kubbeli bir tahtlkabul odasl, ~ominesi
ve Halis: manzarall bir balkonu olan geni~
dairelere ta~mdigmi tahmin edersiniz. Da-
irelerinin hemen biti~igindeki son derece
zarif banyosu, iznik s:inileriyle bezenmi~ti.
Sahip oldugu degerli qyalar (bugiin Top-
kapi SaraYI Muzesi kolcksiyonundadlr)
Turban Sultan'dan kaptan pa§aya mubtlra
II Sultan mOlkOnden bir klsmlnln
In Tersane idaresinde ne kadar para oldugunu
donanma mOhimmatln1n giderlerini
kar!?llamak Ozere harcanmasl adettir.
Bildigimiz ve duydugumuz, onceki
sultanlann da boyle yaptlgldlr. $imdi,
imparatorluk tersanesine aynlan mOlke
ne oldu? Bu mOlklerin gelirleri dogrudan
hazineye mi aktanllyor, yoksa hukuka gore,
imparatorluk tersanesindeki masraflan
kar!?llamak i9in mi kullamliyor? Gelirin
nereye gittiginin ve donanmanln neden
hala hazlr olmadlglnln anla!?llmasl i9in
bir ara!?tlrma yapllsln. Dogrusu nedir?
Nicholas de Fer'in 17. yiizYlhn sonunda
arasmda "Valide-i Gazi Sultan Mehmed yaptlgl graviirde, C;:anakkale Bogazl'nm
giri~inde Turhan Sultan'm yaptlrttlgl
Han" yazlSl hakkedilmi~ sedef bir muhur
Seddiilbahir kalesi ve Kumkale .
de yard!.
Bir Avrupa graviirunde, buylik bir at
Slftmda resmedilen Sultan Mehmed, Os-
manh padi~ahl oldugunda henuz kiis:uk bir
s:ocuktu ve bir imparatorluk yonetecek de-
neyimden yoksundu. DolaYlSlyla sultamn
almasl gereken pek <;:ok idari karan almak,
Hadice Turhan'a ve onun <;:evresindeki ba~­
haremagasl Suleyman Aga ve Vezir Kop-
rillu Mehmed Pa~a gibi giivendigi ki~ilere
du~mu~tii.
Turhan Sultan, sadrazam ya da kaptan-I
derya tarafindan dikkatine sunulan s:e~itli
bunallmlarla ugra~lrken yazdl!?;l mektup-
larda ve talimatlarda, etki ve me~ruiyetini ~
ne kadardlr? Bu mOlkleri kaydedip bana
ve bu paranln hangi i!?lere harcandlglnl bilgi gonderin. Duyduguma gore yelkenlerde
bilmemiz onemli. Tahsis edilen onca gelir kullanllacak bez hakklnda bile kanun
nereye kayboldu ki donanmamlz hala varml!? BOtOn bunlan biliyor olmalislnlz.
bu kadar yetersizlik i9inde? Etraflica bir Bu konulara dikkat etliginizi goreyim. <;ok
ara!?tlrma yOrOtolmeli. Donanmanln her deneyimli oldugunuzdan size gOvendik
seferi ne kadara mal oluyor? Seferin her ve bu gorevlere sizi tayin ettik. $imdi size
haZirlanl!?lnda para gidiyor, degil mi? Herkes soyledigim gibi devam edin ki Sultanlnlzln
kendi istedigi gibi yaplyor. Memurlann bu ve Allah'ln huzurunda onurla durabilesiniz.
kadar korkusuz olmasl 90k hayret verici. Vine dualanm sizinledir. "
$u andan itibaren, yapmanlzl istedigim
Valide Sultan
!?eyi yapln ve sonucu bana bildirin. Geliri
tersaneye tahsis edilmi!? olan mOlkOn geliri (1656'dan hemen once)
NTV TARiH MAYIS 2009 47

Yen i Camii'nin meydana a!fllan d l ~ ciim le
kaplsmm kubbesi, donemin saray kadmlarma
ozgii ortii bi!fimini andlrmaktadlr.
Bugiin Kumkale ve
Seddiilbahir kalesi
V
alide'nin iki kalesi de, 1997
Yllmd an ba§layarak, proje
direktorleri Doy. Dr. Lucien ne
Thys-$ enocak ve Doy. Dr. Rahmi Nurhan
<;elik yonetimind e, Koy Oniversitesi
Arkeoloji ve Sanat Tarihi BolOmO ve iTO
Jeodezi ve Fotogrametri bolOmOnden
ortak bir ekip tarafmdan ara§tlnldl ,
incelendi ve belgelendi. Kumkale'deki
proje, Yeni Kumkale koyOnun sozlu tarihi
ve biti§igindeki Osmanh mezarllgmm
eksiksiz dokumantasyonunun yanl slra ,
jeodezi ve mimari bir incelemeyi
iyeriyor. Seddulbahir proj esi ise bir
dokumantasyon projesi olarak ba§ladl,
ama 2005 Ylhn da kal edeki tum Osman ll
48 NTV TARiH MAYIS 2009
vurgulamak ic;in ogluna genel1ikle "aslamm"
diye hitap etmi~tir. Turhan Sultan'm ilk i~i,
ba~kent istanbul'da ve memlekette duzeni
saglamak ve Osmanh gemilerine, haCllara
ve Osmanhlann Dogu Akdeniz'deki mulk-
lerine saldlran ve <;anakkale Bogazl'm
ablukaya alarak i stanbul'u bir danem yi-
yeceksiz buakan Venedikliler ba~ta olmak
uzere imparatorluk slmrlanm saldmlara
kar~l korumaktl.
Yurtic;inde duzenin (ve ba~kenti mahve-
decek hic;bir yangm C;lkmamasmm) saglan-
maSI, istanbullulann eglcncesi olan mukel-
lef ve pek sevilen havai fi~ek gasterilerinin
yasaklanmasml da kapslyordu. Uzun suren
Kandiye Sava~l masmda, Venediklilerin
Akdeniz'de arkasl kesilmeyen saldmlan;
Hadice Turhan Sultan'm ilk buyiik mi-
marhk projesini gerc;ekle~tirme gerekc;eleri
arasmdadlr. Avrupa klYIsmda Seddulbahir,
Anadolu klYlsmda Kumkale olmak uzere
<;anakkale Bogadmn giri~inde iki kale-
nin yaplmma boylelikle ba~landl. Zama-
nm Osmanh tarih<;ileri, hac yolculuguna
pkan Muslumanlann izledigi deniz rotasl
olmasmm yamslra, istanbul limanlannm
ve piyasasmm da hayatmm bagh oldugu
bu stratejik su kanahm koruma arzusunu
buyiik ()vgliyle kar~lladllar, Valide Sultam
goklere <;lkardllar. Fatih Sultan Mehmed'in
15. yiizylldan kalma <;anakkale, Kilitbahir
yapllann m Uy boyutlu lazer taramasl,
arkeolojik kazl yall§masl ve Seddu lbahir
koyunde sozlu tarih ara§tl rmas lnln da
yer ald lg l bir koruma projesine donu§tu .
Proje nin Eylul 2008'de koruma kurulu
tarafmdan onaylanmaslyla, en azmdan
Valide'nin Avru pa yakasmdaki buyu k
comertlik eseri Seddulbahir kalesinin
daha fazla bozulmasmm onune geyilmesi
bekleniyo r.
www.seddOlbahir-kumkale.org
ve Kale-i Sultaniye (<;imenlik Kalesi) ka-
lelerinin etrafhca onanmml ustlenmesine
ek olarak; <;anakkale Bogadnm giri~inde,
ic;erisinde c;ifte hamam, bir cami, bir okul
(slbyan mektebi), askerler ic;in kl~la ve bir-
kac; dukkan da bulunan iki yeni kalenin,
Seddulbahir ve Kumkale kalelerinin in~asl
ic;in bagl~ta bulundugunu Turhan Sultan'm
vakfiyesinden biliyoruz.
Sultan ve maiyetiyle birlikte kaleleri
gezen Evliya <;elebi, bize Seddulbahir'in
en az 80 gemiyi barmdlrabilecek kadar
biiyiik bir limam bulundugunu ve hendek-
lerden birinin dibine bakllamayacak kadar
urkutUcii bir derinlikte oldugunu anlatlr.
Seddiilbahir ve Kumkale'nin buglin ba-
klmslzhktan acmacak durumlanyla, Abdi
Pa~a'nm biiyiik co~ku ic;inde "Batl smlrla-
nnm ~erefl.i muhaflZlan" oldugunu iddia
ettigi, "ate~ sac;an dey ejderleri" andlran
toplanyla Osmanh Devleti'ni yoluna C;lkan
tehlikelerden koruyabildigini hayal etmek
zor olabilir; ama 1. Diinya Sava~l ve <;a-
nakkale muharebeleri oncesi iki kale de
nisbeten iyi durumdaydl.
Valide, Venedik donanmasmm yakln
tehdidi azaldlktan ve Vezir Kopriilu Meh-
med Pa~a'yl (ve daha soma da onun oglu
Fazll Ahmed Pa~a'yl) idari c;evresine aldlk-
tan soma, tUm dikkatini istanbul'a <;evirdi
ve bu ~ehre en buyiik katklsml te~kil edecek
projeye giri~ti: Eminonii'ndeki
Yeni Valide Camii ve Kiilliyesi.
Camiye ek olarak, artlk
~ehrin en kalaballk ticaret mer-
kezinin tam ortasmda kalan bu
c;ok unlii yapmm c;evresinde bir
tUrbe, pazar binasl (MlSlr <;ar-
~lSl), ilkokul (slbyan mektebi) ,
kiic;uk bir saray (Hiinkar Kasn)
ve buyiik bir <;e~me (sebilhane)
bulunuyordu.
Hadice Turhan, kendi bii-
yiik cami kompleksini in~a
ettirmek ic;in, onceki validelerden, III.
Mehmed'in annesi Safiye Sultan'm yerini
sec;ti. Safiye, oglunun 1603'te olumu iize-
rine "erken emekli" olarak, bir zamanlar
Beyazlt'ta bulunan Eski Saray' a gec;mek
zorunda kalmasl nedeniyle kendi projesi-
ni tamamlayamaml~tl. Safiye'nin projesi,
Eminonii'nun bUyiik bir kesiminin, c;ogun-
lugu istanbul'un eski Karaim Yahudi ce-
maatine mensup sakinlerinden ve dukkan
sahiplerinden istimlak edilmesini gerek-
 tirdigi is:in tartI~mah bir projeydi. Donemi
anlatan Osmanh tarihs:ileri, istimlak i~lcri­
nin durust veya adil bis:imde yaplimadlgml
ustii kapah anlatmaktadlr.
1665'te tamamlanan proje buyiik
s:aph bir istimlak gerektirdi am a, Evliya
<;elcbi'nin bize anlattlgma gore, istimlak
dogru duzgUn bir bis:imde yaplldl: "bir
hakkaniyet gosterisi, zulmiye degil adliye
gosterisi". Camideki yazltlann bolumleri
ve vakfiyedcki proje tammlamasl, Hadice
Turhan'm Eminonu'ndcki bu in~aat pro-
jesini, oglunun hocasl ve Eminonu Camii
vaizi olan, tutucu ve ho~gorusuz KadlZadeli
hareketi uyesi Vani Efendi'nin cesaretlen-
dirmesiyle, ba~kentin "kafir" cemaati uze-
rinde kus:uk bir fctih olarak tasarladlglm
!!!!
;tlk !
gosteriyor.
His: ~uphe yok ki Kulliye is:in gercken
geliri saglayacak gumrukler ve Halis: lima-
nmm ticari potansiyeliyle ilgileniliyordu.
MlSlr <;ar~lsl'nm goze s:arpan gorkemli
varhgl da kulliyenin ticari yaplSlm dogru-
luyor.
Hadice Turhan ve oglu IV. Mehmed'in
gomuldugu Valide Turbesi dl~mda, bir de
valide ve maiyetinin Ramazan aymda veya
cami kulliyesini ziyaret ctmek istedigindc
yerle~tigi Hunkar Kasn vardl. Aynntlli
yazltlan, pahah iznik s:inileriyle 17. yiizyll
mimarhk ~aheseri olan kaSlfdan, hem ha-
yata ges:iriJen projenin gorkemli manzaraSl
hem de MlSlr <;ar~lSl'nda satllacak mallan
getiren gemiler yana~tlgmda Halic,:'in te-
la~h ko~turmacasl izlenebiliyordu.
Hadice T urhan, ya~ammm sonuna kadar
politikayla vc Osmanh imparatorlugu'nun
yonetimiyle aktif olarak ilgilendi. Kandiye
1669 Ylhnda Osmanh donanmasl tarafm-
dan fethedildiginde, adada bir Osmanh
kimligi olu~turma s:abalan s:en;evesinde, ele
ges:irilen kiliseleri
camiye s:evirttir-
di. Adadaki bazl
mimari projeleri
desteklcdi.
Seddiilbahir kalesinin II. Abdiilhamid
Bununla birlikte oglu IV. Mehmed'i, donemindeki hali. Kale 0 Yillarda hiilii «ok
atalan II. Mehmcd ve Muhte~em Suleyman iyi durumdaydl (iistte). Bugiin oldukc;;a
gibi onemli bir sava~S:l ve devlet adaml ola- baklmslz durumdaki kalenin giiney
boliimiiniin denizden goriiniimii.
rak yeti~tirme c,:abalan pek ba~anh olamadl.
IV. Mehmed'in ba~kent istanbul'u sevme-
digi iyi bilinir; kcndisine "AVCl Mehmed"
lakabml kazandlran tutkusu nedeniyle,
Edirnc SaraYl'nda kallyor ve Rumcli'ndeki
avlaklan tercih ediyordu.
Turhan Sultan 4 Agustos 1683'te,
Osmanh birliklerinin talihsiz Viyana Ku-
~atmasl is:in Haziran'da
yola S:lkmalarmdan klsa Turhan Sultan, «;anakkale Bogazi
bir sure sonra, 50'lerinin
sonlanndaykcn oldu. Os- giri§ine kaleleri yaptlrlp Venedik
manh Devleti'ne otuz yll tehlikesini azalttlktan sonra, istanbul
boyunca sagladlgl rehber- Yeni Camii Kiilliyesi projesine giri§ti.
lik ve liderlik sona erince
imparatorluhrun mali ve askeri durumu bir
ba~ka karga~a ve kararslzhk s:agma girdi ve
1687'de sadrazam ve digcrleri kaosa sert bir
s:ozum onerdiler: Sultan IV. Mehmed'in
Osmanh tahtmdan indirilmesi.
Osmanll tarihc,:isi Silahdar, Hadice
Turhan'm olumu uzerinc, 0 zamanki Os-
manh tebaasmm bu mustesna kadm is:in
kalplerinden gec,:eni yazml~tIr:
"Devletin diregi gos:tii."
geviren: Emin D agtstanlz
(Lucienne 1hys- ~enocak'mAshgate Press'ten
pkan Ottoman Women Builders: The Architec-
tural Patronage of Hadice Turhan Sultan adh
kitabt, fok yakmda Kitap Yaymevi'nden Os- Turhan Sultan'ln Topkapi SaraYI
manh imparatorlugu'nda Kadm Baniler: Hadi- Miizesi'ndeki sedef miihriine "Valide-i Gazi
ce Turhan Sultan adtyla yayunlanacak.) Sultan Mehmed Han" yazlsl i~lenmi~ .
NTV TARiH MAYIS 2009 49
 ANNELER GUNU

•
rke 10

Anadolu'nun bilinen en eski Tanru;,:aSl Kibele'den bu

vana, anneler havatln ve umudun sembolii. <;e§itli
kiiltiirlerdeki dogurganhk ve anahk §enliklerinden,
modern zamanlann Anneler Giinii'ne geldik. ABD'de
100 Vll kadar once resmen kabul edilen Anneler Giinii,
Tiirkive'de de 1955'ten bu vana kutlamvor.

50 NTV TARiH MAYIS 2009


R. SERTp.<;:'0y?~~~i()(;~lJ
A
..
nne1igin, dogurganhgm
yiice1tilmesi ve kutsanmasl
insanhgm tarihi kadar eski.
Binyillar once "toprak ana",
"bereket ana", "ana Tanns:a"
oldu, tapJ.ldl. Bahann ge1i~i, topragm uya-
lll~l ve bereketi "toprak ana"dan bilindi.
Ya~aml bize bagl~layan anne1eri, tabiatla
ozde~le~tirdik. Kutsaruk ve kutladlk.
Kibe1e, Anadolu'nun bilinen en eski
bereket TanrHraSl veya toprak anaSl, do-
gurgan, hatta bazen doguran kadm for-
muyla yiizyillar, binYlllar once evlerin
ba~ko~esindeydi. Dogallln uyam~l, insa-
nm dogumuyla ozde~le~ti; tabiat, "anne"
oldu ve her bahar torenlerle kutlandl.
Yiizyillar is:inde Tannlarm, Tanns:alann
adl ve torenler degi~ti. Her kiiltiir anne-
sini kendince kutsamaya ve kutlamaya
devam etti.
Anne1ere oze1 bir giiniin varhgl
1600'lere uzalllyor. Britanya adalannda,
Paskalya'dan onceki Biiyiik Perhiz'in dor-
diincii pazar giiniiniin anne1ere aynldlgl
biliniyor. Zamanla kutlamaYl kilise sa-
hiplendi ve bugiinii festivale donii~tiirdii.
Her Mart aymm son pazan, "Mothering
Aktivist bir anne:
Julia Ward Howe
Julia Ward Howe, altl t;:ocuk anne-
siydi. Aym zamanda yazar, ogret-
men, kadm haklan savunucusu
bir aktivistti. 1819'da New York'ta
dogdu, 1843'te evlendi. Kocasl
kadmlann t;:ah~masma kar~ l ydl.
Howe altl t;:ocukla evde get;:en
hayatml , bolca okuyarak, ya-
zarak ve ~ i irlerini yaYlmlatarak
doldurdu . 1861 'de Washington'a
ta~mdl l ar. Arkada~mm istegiyle
sozlerini yeniden yazdlgl "John
Brown's Body" ~ark l s l , unlu "Batt-
le Hymn of the Republic"e donu~to.
Yani, it;: Sava~'m mar~ 1 haline gelen ve
Sunday" (annelik pazan) adlyla annelerin
oldu. '~nne1er giinii" degildi, "annelik"
giiniiydii 0 giin. Anneligin yiikledigi so-
rumlulugu vurguluyordu. Evinden uzakta,
malilci.ne1erde s:ah~an fakir halk ancak bu
oze1 giinde ailesinin yamna gidebiliyor;
anne1er ve evlatlar kavu~uyordu.
Okyanusun diger yakasmda, bu kez
sava~m yol as:tlgl kaYlplardan hareketle I den almmayacak.
"anne1er giinii" ihtiyaCl duyuldu. Slkintlh
giinlerin slgmagl anneler, sava~m as:tlgl
yaralan da kapatabilirdi be1ki ... 1872'de ~ yecek kadar Jefkatle yaklaJacag,z baJka iilkenin-
anneler giiniinii bu kez "resmen" oneren r kilere."
ki~i Julia Ward Howe'du. Amerikan is:
Sava~l heniiz sona ermi~ti. Sava~ kar~ltl
H owe'un istegi, ban~a adanan bir giindii.
Ancak "b an~ is:in anneler giinii" giri~imi
resmiyet kazanamadl. Ama Howe bu gi -
ri§imiyle Amerika kitasmda bir fitili ate§-
lemi~ti bile...
Gens: ev kadml Ann Jarvis, "anne1e-
rin emek giinii" adlyla, is: Sava~'tan sonra
~artlarm iyile~tirilmesi yoniinde kadmlarl
organize etmeye goniillii oldu. Giri~imine
omrii yetmeyip 1905'te oldiigunde bayra-
gl kiZl Anna Marie Jarvis aldl. Annesini
kaybettiginde olgun bir evlattl Jarvis, 41
ya~mdaydl. Annesinin ba~ladlgl giri~imi
siirdiirmek, artlk daha biiyiik bir anlam ~ ~
Anne er Giinii Bildirisi, 1870
Kalkm oyleyse, bu giiniin kadmlan!
Kalkm, kalbi olan tiim kadmlar, suyla da 'vajtiz
edilmiJ olsamz, korkuyla da!
Kesinlikle deyin ki: "B,rakmay'z, biiyiik sorunla-
ra ilgisiz araczlar karar versin.
Kocalanmlz, okJama ya da alklJ ifin, katliamla
let gibi kokarak bize gelmeyecek.
Ogullanmlz onlara haymeverlik, insaf ve sablr
hakkmda ogrettiklerimizi unutturmak ifln biz-
_
Biz, bir iilkenin kadlnl(m, ogullanm,zm onlarm
ogullarm, incitmek ifin egitilmesine izin verme-
Harap edilmiJ topragm bagrmdan bizimkiyle
birlikte bir ses yiikseliyor. "Silahslzlan, Silahslz-
Ian!" diyor.
Cinayetin kzlul, adaletin dengesi degildir. Kan
Jerejsizligi silmez, Jiddet de sahiplik gostermez.
Erkekler naszl savaJ fagrlSlyla blraktzlarsa saban
ile orsii, hadi Jimdi kadmlar da biiyiik ve ift
bir damJma giinii ifin evden kalan her Jeyi -
raksmlar.
Once buluJsunlar, kadm olarak, oliilere a - mak
ve onlan anmak ifin.
Biiyiik insan ailesinin banJ ifinde yaJama yonte-
mi olarak ciddiyetle damJsmlar birbirlerine. 1
Ve her biri de kendi donemince Sezar'm delil l
_ Tann'mn kutsal damgasml taJlSln.
. I
Julia U'ard Howe
(geviri: Sevin Okyay)
onun tom Amerika'da tanmmasm l sag-
layan "cum huriyetin sava~ ilahisi"ne ...
Sosyal adalete olan tutkusuyla,
kad m haklannm ate~li bir savunu-
cusu oldu. 1868'de New Eng land
Woman Suffrage Association 'm
(Kadmla ra Oy Hakkl Birligi) kuru l-
masma onayak oldu. Kadmlan ba-
n~a ve adalete kar~ 1 dimdik ayakta
durmaya davet ediyordu. "Anneler
Gunu Bi ldirisi"ni de (Mother's Day
Proclamation ) bu donemde, 1870'te
yazd I. 1908'de Amerika Sanat ve Ede-
biyatAkademisi'ne set;:i len ilk kadm old u.
1910'da 91 ya~mda oldu.
NTV TARiH MAYIS 2009 51
 ._-"-':' ,

.,
• _. ,
Fenerbah~
~

. j
1911-'1912 ..
- ...... t '

Ilk ~ampiyonl~r
~Fenerbahs:e, 1904-05 sezonu ile
ba~layan Istanbul Futb6l Ligi;ne I
1909- 1910 sezonunda dahil
olmu~, ilk ~ampiyonlugunu da
1911-1912 /sezoT nda ustelik -- i
his: yenilmeden yakalaml~t1. Bu \.,
tarihten itibaren ~ampiyoilluklar
tamamen Turk taktmlanna'ges:ti.
. . I
 , . •
•
;
t
t
-
- \
•
y .
~ DENIZ: Haritaclhk

Cumhuriyet'in
Piri Reis'i* - - ----
Lima:n tUiresi

Tiirkiye'de deniz
haritaclhglnln tarihi denince
akla Piri Reis geliyorsa,
yakln tarihi denince Ahmet.
Rasim Barklnay'ln ismi
gelmelidir. Cumhuriyet'in .
ilk yIllannda Klnm' dan
iskenderun'a biitiin klyllan
dola§arak, iilkemizdeki
bilimsel haritaclhgm
temellerini atan Barklnay,
artlk "unutulmu§ bir
°Ahmet Rasim Barklnay kahraman" olmaktan ~lklyor.
(1881-1950) Suadl§l bir subaYln, Qzel bir
insamn hayat seyri.

58 NTV TARiH MAYIS 2009

 ~~~~~~~~~ii~ii~~~(~E~r~{~~~) !!~~o~s~~~~~~'v;;~-~~Ji~Ji~~~5i~~~IIIi~~~_ ¥ona b*rnu-- --
Tirt'bolu- 6iresun rotaSL
!lln:1 mt:Sllteatn. !/ijrii.niil
l;m8f1L
.
JGzruun. feneri: iistiiJu il
s.alJith«J811. %ipllzIlJredt'i
1'1 k8dellt lrtlflllflrU oillp It.
(dUlIQrvl(ir.

Barkmay'm
Tiirkiye
Cografyasl
Sahilisi
Karadeniz
Sevahili
kitabmdaki
Tireoolu klYI Itizim leri.

..
199 kfrtiriri IzaJak./rfe JO mtldtTlu~3./~ d"jllWZ
mCZI1Zar••fl

A hmet Rasim Bey'in deniz-

lerdeki maceraSl, aslmda 1
Kaslm 1914 tarihinde ya-
§anan kritik bir olay sonraSl
ba§lar. Bu tarihte ylizba§l
Ahmet Rasim Bey ingilizlerce batlrllan
Beyrut yatmda gorev yapml!?, buradaki
degerli olltiim aletlerini kurtarml!?ti.

rutbesiyle Beyrut yatmda gorev yapan Ah-

met Rasim, 0 zamana kadar da parlak ge-
lecck vaadcn bir subay olacagml gostermi§;
1903 Yllmda Mektcb-i Bahriyc'dcn teg-
men rutbesiyle slmfbirincisi olarak mezun
olmu§tu. iki JIl sonra ustcgmenligc ylikscl-
mi§ ve ingilizce denizcilik kitaplanm c;c-
virmeye ba§laml§tl.
Rusc;a ogrcnmi§ti. 1906 yllmdaki gore-
vi masmda, Sivastopol akvaryumunun mu-
duru Zernov ilc birliktc Karadcniz'dc, KI-
zwrmak agzl aC;lklarmda dcniz hayvanlan 1. Dunya Sava§l patlak vcrdiginde Ege ingilizlere fark ettirmcden filikaya ylikledi
hakkmda ara§tlrmalarda bulunmasl, onun denizinde gorev yap an bir mcsaha gcmi- vc bunlar Urla iskelcsindc karaya C;lkanla-
biliminsam karakterinin erken i§aretlcri- sindc (ara§tlrma ve olc;um gemisi), Beyrut rak kurtanldl. ingilizler gemiyi batmr ama,
ni veriyordu. 1911'de yeni kurulmu§ olan yatmda bulunuyordu. i §te 0 kritik tarihte, 1 o donem i<,:in hayati deger ta§lyan <,:ok kty-
Erkan-l Harbiye-i Bahriye Harita §ube- Kaslm 1914'te, ingiliz gambotlan Scorpion mctli olc;um alctlcri elde kalml§tlr. Bugun
sinde <,:ah§maya ba§layan Ahmet Rasim'in ve Wolverine, ate§ gUcu olmayan Beyrulu istanbul <;::ubuklu'daki Seyir Hidrografi
haritaclhga alan ilgisi ve yetenegi artlk slkt§tmr ve murettabatm acele tahliye edil- O§inogran Dairesi Ba§kanhgl binasmda,
belirginle§meye ba§laml§tl. Balkan Sava§l mesi gerektigini, gcmiyi batlracagml bil- komutan odasmm giri§indc koruma altma
masmda, 1912'de, <;::atalca savunma hattl- diriyordu. Yirmi dakika kadar surcn ktsa ahnml§ bulunan bu alctler, yaktn denizcilik
mn Karaburun dogu limanmm haritasmm pazarhk suresinde, Yuzba§l Ahmet Rasim tarihimizin belki de cn ktymctli madalya-
C;lkanlmasmda gorcv yaplyordu. ta§lyabilecegi butUn gerekli alet ve edavatl landu. ~

NTV TARiH MAYIS 2009 59

 DE iz: Haritaclhk
....:....

\:
,,
,
"

KO,

Akdeniz Kllavuzu
Anadolu, Karuman, Fi~ike Ahmet Rasim sava~ yillannda bir yan-
ve Kilikya Sahillefl
"MERMERtS PENERINOEN PAYAS'A KADAR " dan gorevini surdurur, biryandan inamlmaz
YAZAN
Emekli Dt:nit. Y.rbay T. C. bir hlZla c,:eviriler yapar, kitaplar yazmaya
Sene: 17
ba~lar. 1915'te Irak.'ta Dicle ve FIrat hav-
Ahmet Rail'"
SaYI : 41

29~Ekim _ f950
zalannda yirmi be~ yerin cografi konumla-
nm saptar; hidrografi ile ilgili ilk eseri, Os-
manlz ve Hiikumat-l Ecnebiye Bahriyesinde
Hartact/ar Mesahaczllk'l bu donemde yaYlmlar. Berlin
Dergisi Universitesi denizbilimcilerinden D r. Al-
fred Mertes ile birlikte istanbul Bogazl'nlll
akllltilannlll belirlenmesi i~indc c,:alI~lr,
! daha sonra konuyla ilgili aynntlh bir eser
kaleme alIr,
1946 1921'de binba~l olan Ahmet Rasim,
Berk-i Satvet,Aydmreis ve Saklz gemilerin-
de komutanhk yapar. Cumhuriyet'ten son-
ra Milli Mucadele'ye yaptlgl katkIlardan
A nkara. Hltrfn Matbaal'
dolayr, kIrmlZl ~eritli istiklal Madalyasl'na
fiat. tOO Kuru ~
laYlk gorulur.
1925'te Erkan-l Harbiye-i Bahriye
Harekat Dairesi Ba~kanhgl'na getirilir.

60 NTV TARiH MAYIS 2009

 Deniz A1bay

~??1ec ~o&;'n ~Z":'J2'7?

@) GcnelkllrtlUly ~k.nb!l Harp Taribi EnciimenJ
ve istlhbarat $ubesi
AOALAR nENizi
MERSiN
..., LiMANI Ankara

nOMBELEK ADALARI
'~U.MJDonis fUl>e.i lctral'mJen f#!IU ~
. e<5Jmip. latin alfabesiyle ilk Turk deniz haritasl
"l<t/t1i~: A . si.m:"'<. T • .rv·.~7 : N:"
h/-••rstttMJii,g«r6i.{( I#nJ ~ ... ~
Barkmay 50 senelik aktif denizcilik hayatl slrasm da,
j,~ : X~.j,It#.Adi.lJArlX~. telif veya ~evi ri 69 bilimsel esere imza aUI. Yazdlgl
~J:.r.;- kitaplar, verdigi bi lgi ler bir~ok noktada Mia
At-. .. "_~"...... :
a§lliamadi. Modern Turk haritaclhgmm kurucusu
kabul edilen Barkmay, 1930 'da Latin alfabesi
ku llam larak yapllan ilk Turk deniz haritasma da imza
1 atm l§ltJ. 1/100.000 o l ~egi nde ki harita, Mersin limam
ve Dumbelek adalarlm gosteriyor.

Bu donemde ilk kIyt kIlavuzlanm kale me
almaya ba~lar. Aym yll yarbay olur. 1928
yIh, Bahriye Velci.leti'nin omriinu erken ta-
mamiadigi bir ytldu. Bahriye Harita $ube-
si, Hidrografi $ubesi adlyia Harita Umum
Miidurlugu'ne baglamr ve Ahmet Rasim
bu ~ubenin muduru olarak atamr. 1931'de
albayhga yiikseldiktcn sonra, 1937'de
emekli olana kadar aym yerde s:ah~lr.
Benzersiz klYl kllawzlan
Ahmet Rasim'in H idrografi $ubesi mudu-
ru olarak ges:irdigi donem, deniz haritacI-
hgImlzm en parlak donemlerinden biridir;
~ubeye tahsis edilmi~ olan Galata gemisi ile
birs:ok mesaha s:all~masl yapdml~ ve ozel-
likle uyum is:inde uzun sure birarada s:a-
h~ma olanagl bulan bir subay grubu, daha
sonralan Seyir, Hidrografi ve O~inografi
Dairesi'nin temelini olu~turacak s:all~ma­
larda bulunmu~lardlr.
Bu s:all~malar arasmda, Turkiye'nin
s:evresindeki denizlerin ols:umunun yap Il-
dlgl M armara Denizi Kzlavuzu, Akdeniz
Ktfavuzu, Tiirkiye Cografjasl Sahilisi Ka-
radeniz Sevahili ve Adalar Denizi Kzlavuzu
one S:lkar.
KIlavuzlann birincisi olan Karadeniz
Sevahili'nde riizgarlan, sisleri, gelgitleri ve
akIntllan aniatir. Hopa'dan Bulgaristan'daki
Ahtapolu'ya kadar klyl boyunca yer alan Ii-
man ve sigmakiann konumlan , demir yer-
leri, aYlflCl ni~anlan, fenerleri tck tek yazar.
Aynca sayfalann dipnotlanna s:e~itIi hava
tahmini, yddlZ konumlarl, tarihi bilgiler, se-
yir ogutleri gibi ilgins: notlar koyar. Bu bil-
gilerin arasma koydugu ilgins: tavsiyeler ise,
Ahmet Rasim'in hem konuya hakimiyetini
hem espri duygusunu hem de bizzat ya~a­
dIklanm ifade etmekteki ustahgmi ortaya
koyar: "Borda fenerlerinize yamyor diye
itimat etmcyiniz. Zaman olur ki, blraktlgl-
mz nobets:i bir surette yanmakta oldu~runu
rapor etmekle beraber, onune bazen sogu-
sun diye bir testi veyahut bozulmasm diye
bir a~s:mm eti asdabilir ve bunlar fenerlerin
1~lgml orter."
Dizinin ikinci cildi olan Akdeniz Kt-
lavuzu ve u<;uncu cilt olan Adalar D enizi
Kzlavuzu'nda da kIyl ve seyir bilgilerinin
dl~mda, zengin denizcilik tarihimizden
yorumlar bulunur. KIlavuzlann en kIymet-
Ii ozclliklerinden biri de, Ahmet Rasim'in
kIYIlann denizden gorunu~lerini s:izmi~
oimasidir.
KIp cografyalanm, zaman zaman yer-
le~imleriyle berabcr gosteren bu s:izimler;
sadece denizciIikle degil, sosyal tarih, mi-
mari tarihi, dogal dokunun degi~imi, doga
tarihiyle ilgilenen ve kIYllanmda ilgili her
tiirlu donem s:ah~masl yapan, yapacak olan
ara§tlrmaCllar ve tarihs:iler is:in hazine de-
gerindedir. ~

NTV TARiH MAYIS 2009 61

 DE tz: Haritaclhk
Denizci baba
Barkm'ay, meslegi nedeniyle
uzun sure ayn kaldlgl ailesine,
ozellikle klzlan Gulumhan ve
Perihan'a olaganustu mektuplar
yazml§ ve bunlan kendi eliyle
yaptlgl c;izimlerle suslemi§ti.
Ahmet Rasim'in !uYI !ulavuzlanmn so-
nuncusu olan Marmara Denizi Kzlavuzu
ise, yine detayh !uYI bilgilerinin yamSlfa;
bulutlann §ekilleri ve kamtlan, ay ve Yll-
dIzlardan hava tahmini, sis, deniz harita-
lanndaki !usaltmalar, ~amandiralar ve le~
konumlan hakkmda da bilgiler i<;erir
Ahmet Rasim bu kllavuzlann hemen
hepsinde, ingiliz ''Admiralty'' haritala-
nndaki yer isimlerinin yanh~ yazIlml~ 01-
masmdan ya!umr. 0 kadar ki en sonun-
da dayanamaz ve Karadeniz-Hopa'dan,
Akdeniz-Payas'a kadar, bu haritalardaki
996 yanh§hgi Denizcilere Faydalz Bilgiler
ba~hkh kitabmda tek tek duzeltir.
Barkmay: Parlayan ay
Ahmet Rasim hayatl boyunca 69 <;eviri, te-
lif eser veya makaleye imza atml~tIr. Onun
admi ta~lmamakla beraber, hi<; ~uphesiz
onun temel kat!uSI ile Hidrografi $ubesi
subaylan tarafmdan topluca yazIlml~ olan
Turkiye Hidrografi $ubesi Tarihfesi, Turk
deniz haritacIhgmm tarihi konusunda ya-
zllml§ olan en onemli kaynak kabul edil-
mektedir. Verdigi eserlerden bazilan hali
a§llabilmi~ degildir ve ge<;erliligini koru-
maktadif. <;all~malan ulkemiz !uYI cog-
ra£Yasmm bilimsel anlamda ilk defa ortaya
konmasml saglaml§, Turk deniz haritacIh-
62 NTV TARiH MAYIS 2009
gma yeni bir boyut kazandIrml~tIr.
Emekliliginden sonra, 1941'de bir do-
nem Genelkurmay Ba~kanhgi emrinde,
1947'de ise izmit Ana Ussu'nde harita
revizyoneri olarak <;ah~an Ahmet Rasim
Bey, 1950'de Bursa'da oldu. Kendisi tUm
bu benzersiz <;ah§malanna ve Turk deniz-
ciligine yaptlgi kat!ulara ragmen, kenarda
bIra!ulml§ bir insan olarak bu dunyadan
aynldl ve sonrasmda da pek hatirlanmadlo
Soyadl yasaslyla birlikte, kendisi ve ailesi
i<;in "parlayan ay" anlammdaki "Bar!unay"
soyadmi alml~tl. Ahmet Rasim Bey sade-
ce denizcilerin degil, tutkularmm pe§inde
seyreden tUm hayat yolculanmn yolunu
aydmiatiyor. •
* Bu konuya katkzlartndan dolay) Ahmet
Rasim Barktnay'm torunlart Deniz ve Ley-
la Ozserez!i'ye, SHOD Ba;kam Tugamiral
Mustafa jptej'e, Albay Rasim (jnlu'ye ve hem
bu ba;lzgz ilk deja kullanan hem de Barkmay'la
ilgi!i ilk ara;tzrmalart gerfekle;tiren, yazzla-
rmdan fazlaszyla yararlandzgzmzz Prof Dr.
Mustafa Pultar'a te;ekkur ederiz.
• Ahmet Rasim Barkmay, Adalar Deniz Kllavuzu: Enez'den Marmaris
Burnuna Kadar, Denizler Kitabevi, 2005
...... ~ ~\.. - ~~t!JJ"
.'
Seyir, Hidrografi
ve O§inogra .
100 ya§lnda
O
%
smanli bahriyesinde ~.
hidrografi 9all~mala ­
nnm ba~ladlgl 15, yuzYII, aynl
zamanda Piri Reis'in 1531 'de Akdeniz
seyir rotalannl gosteren Kitab-/ Bahriye
I adll eserini derledigi donemdir. Osman Ii
bahriyesi, 19. yuzYl1 ba~lanna dek
duraklama done mine girer. "Modern"
saYllan ve Karadeniz'in bir klsmlnl
kapsayan ilk Turk deniz haritasl, 1840'ta
Mekteb-i Bahriye Matbaasl'nda basilir.
Ilk resmi hidrografi organizasyonu
1909'da Deniz Mesahalan ve Seyir
Burosu adlyla kurulur ve Bahriye
Nezareti'ne baglanlr. 1950'de ise
Deniz Kuvvetleri Komutanligl'na bag Ii
Seyir ve Hidrografi Dairesi olu~turulur
ve Kaslmpa~a'ya nakledilir. 1956'da
C;ubuklu'daki yerine ta~man daire,
I Seyir Hidrografi ve O~inografi Dairesi
Ba~kanllgl adm l 1972'de alir.
Deniz Mesahalan ve Seyir Burosu
adlyla kuruldugu 1909'dan bugune yuz
I Ylli geride blrakan Seyir Hidrografi ve
O~inografi Dairesi, 100. ya~ml 11 -15
MaYls'ta bir sempozyumla kutluyor.
I Sempozyum konu~macllan arasmda
Ilber Ortayli , Gunsel Renda, Celal
$engor, Rasim Onlu gibi Turk deniz
tarihi konusunda yetkin akademisyen ve
uzmanlar bulunuyor. 100, YII dolaYlslyla I
a911acak ozel sergide, Ahmet Rasim
Barkmay'a ait mesleki ve ~ahsi urun ve
e~yalar da sergilenecek.
I~.ShOdb.gOv.tr
 HALiDE EDiB ADIVAR
TURKIYE'DE ~ARK-GARP
VE AMERiKAN TESiRLERi

kitap 60 yll aradan sonra tekrar yaymlandl. Halide Edib,

bugiin de oncelikli tartl~ma konulan olmaya devam eden sag-sol,
Dogu-Batl, Miisliimanhk-Hlristiyanhk gibi sorunlara ozgiin
yorumlar getiriyor; Tiirkiye'nin politik konumu iizerinde duruyor.

•
~ DENiZ: Anadolu Ustalan
~
OnlU TUrk denizci <;aka Bey 912 YII oncesinden NTV Tarih'e yazdi
DeryalarlD ilk muzaffer
Tiirk komutaDIYlm, destur!
Kanda§, karmda§lanmm verine beni Konstantiniyye
§ehrindeki Rum klZI Anna'nm size anlatmasl muhakkak
kaderin cilvesi... Turk soyundan eli kalem tutanlar araslnda,
hakklmda soz soyleyen 0 kadar az ki... UnutulmamaYl,
adlmln ve yaptlklanmm size ula§masml Turklere degil can
du§manlmln klzlna bor~luyum, ne kader!
AHMET YE~iLTEPE
M
.. ...... .. ... .. ............... .. ..............................
alazgirt'teki buyiik zaferin
ardmdan, batlya yiiruyen Uz
(oguz) Turklerinin yavul-
dur a§iretindenim. Boyumuz
Melitene (Malatya) civanna yerle§tiginde,
babam ve omuzda§larl burada ya§anacak bir
yurt kurma hayalinden bsa surede vazges:-
mek zorunda kaldllar. yunku ulu Sels:uklu
onderi Melik ~ah'm komutam Artuk Bey
ile ~ehzade Tutu§, onlan Bizans'm muh-
te§cm ba~kentine ve sahiplendigi topraklar
uzerine abnlara gcinderir oldu. Her abn,
Sel<;:uklu hakimiyetine daha fazla toprak,
zengin mwk kazandlrdl.
Beni aklnlarda yanma alan, sava§<;:l 01-
mayt ogreten atalanm, bsa surede er mey-
danmdaki kudretimden pek gururlandllar.
Henuz 17 ya§lma gelmeden kWClma giimu§
bn, attmm yelesine ipek §al dolaYlp emrime
yirmi er verdiler, adlml "Gens: Gazi" belle-
diler. Dani§mend Gazi'nin abncl komuta-
m oldugumda ise, er meydanmdaki §amm
Konstantiniyye §ehrine varml§tt bile.
Gen<;:lik, dirilik, azamet, her ptl§ma-
dan muzaffcr aynlmak adlmla bir amhr
oldu. Lakin kendime en giivendigim anda,
henuz yeniyetme bir abncl oldugumu gor-
dum, dersimi aldlm! Kas giicunden once
abl ve tecrubenin ge1digini, basit bir tuza-
ga kamp, du§mamma tutsak du§tiigumde
ogrendim. Konstantiniyye ~ehrine elleri
zincire vurulmu§ halde, boynundan urganla
<;:ekilerek girdim.
Tutsak du§tiigum Aleksandros Kabali-
64 NTV TARiH MAYIS 2009
kos admdaki Rum komutan beni impara-
tor Nikephoros III. Botaneiates'e armagan
verdi. Turkmen byafetiyle girdigim saray-
da adlm soruldugunda, gogsumu kabarttp
haybrdlm: yaka! imparator boyle gok
giirultiisu gibi giirleyip esen kus;ucuk <;:0-
cuga §a§bn baktl, sonra giildu uzun sure
ve donup yanmdakilere emrctti: "Bu de-
likanhnm adl arttk Protonobilissimos (en
soylulann birincisi) oldu. ~imdi ahn onu,
dcv~irin tebaamlza."
Ben, yavuldur eri yaka, artlk Rumlann
"Tzachas"l, imparatorun en degerli Oi:,ruz
kolesi, aciz bir Turkmen u§agl idim.
Dcrsimi alml§ken henuz, uzun surme-
di bedbahthglm sarayda. Kahretmek yeri-
ne kendimi, bsa zamanda ogrendim tiim
Rum §.detini, dilini. Bizans saraymdakiler
dogrusunun bu oldugunu anlatttlar; goz-
lerinde ve gciniillerinde bana, asil soydan
ge1en, onurlu bir Turkmen §ehzadesinin
tahtml verdiler.
Denizci Tzachas
Bizans'ta denizi, onunla ya§amaYl, ondan
kazanmaYl, almaYl, ona geri vermeyi, ge-
rekirse onunla sava§maYl ama ona mutlak
hakim olmaYl ogrendim. Yeni hayatlmda
ve §ehrimde henuz u<;:uncu ywma girmi~­
ken, arttk "denizci Tzachas"ydlm. ~ehrin
surlanna vuran dalgalar, artlk bana yeni bir
gelecek mujdeliyordu.
1081'in Nisan ayl ba§lannda imparator
Nikephoros, Aleksios Komnenos'un bas-
bSlyla manastlra <;:ekilip tahtl ona blraktl.
Komnenos saraya girer girmez aralarmda
benim de bulundugum onlarca dev~irmeyi
sonu olumle biten i~lcre yonlendirdi. Kons-
tantiniyye ~ehrinden ka<;:mayl ba§ardlm.
Nikaia <;:evresindeki Turkmen boylanna ait
yerle§imlerden goniillu ya da parah asker-
ler toplaytp Vencdikli tiiccarlann "Zmirne"
olarak andlgl giineyin batlsmdaki izmir
§ehrine at surdum. izmir'in ilk Turkmen
fatihi olarak sancaglml §ehrin surlanna
<;:ektigimde, burada beyligimi ilan ettim.
Burada evlendim, hatunum bana izmir ka-
dar giizel bir klZ s;ocugu verdi.
Beyligim suratle gii<;:lenirken yerli
halbn destegi ve katlhmlyla bir tersane
kurdum ve burada 33'u ye1kenli 17'si ku-
rekli toplam 50 gemiden olu~an gii<;:lu bir
donanma in~a ettirdim. C;ogu ustii ka-
pall, korunakll bu gemilerim sayesinde,
once Klazomenai (Kilizman; Urla 'iskelesi
ve kar§lsmdaki Uzunada), sonra Fokaya
(Fos;a) §ehirlerini, ardmdan Midilli vc Sa-
bz adalanm e1e ge<;irdim. Komncnos'un
uzerime gonderdigi iki ayn Bizans donan-
masml sulara gomdum. Sisam ile Rodos'u
(,;aka Bey' in oliimiinden sonra, 1097-1099
Yillarmda Akdeniz ve Avrupa diinyasl.
da Beyligimin smlrlanna kattlm. Artlk
mada, tutsak edildigim Konstantiniyye'ye
gidip Bizans imparatorluk tacml ve tahtml
ele ge~irmek vardl!
Ba~kentin surlan gUs:luydu ve surekli
dl~andan yardlm ahyordu. Bu nedenle ~eh­
ri ele ge~irmenin en kolay yolu, Nikaia'da
yerle~ik Rum (Anadolu) Sels:uklu Sultam
Klli~ Arslan ile Meri~ nehri krYlsma kadar
gelmi~ ve ordugah kurmu~ Pes:eneklerin
yardlmlm almaktl.
Bizans'l u~lu bir Turk krskacma oturt-
mak is:in, once onu batldan slkr~tlracak Pe-
~cnek kavirnleriyle anla~tlm.
Komnenos bu anla~madan haberdar
olunca, Turk asrlh bir ba~ka topluluk olan
Kumanlar (Klp~ak kavimleri) ile gizlice i~­
birligi yaptlm. Fakat mahir Bizans siyaseti
sonucu, Kumanlar ve parayla satm almml~
bazl Uz Turkleri, Pes:enekleri 29 Nisan
1091'de Enez yakinlanndaki Levunion
(Hisarhdag mevkii) Meydan Sava~l' nda tu-
muyle klll~tan ge~irdi.1071 'de,Malazgirt'te
kar~l tarafm Turk oldugunu ogre nip saf
) f
degi~tiren ve sava~mk aderini tayin c:;den
Pe~enek karmda~lanmlz; 0 gUn yardlmma
yeti~tikleri kannda~lan tarafmdan katle-
dildiler. Bu aClmaSlZ Bizans siyasetine, ben
de KIhs: Arslan ile ittifakrml slklla~tlrarak
cevap verdim. Konstantiniyye'yi dogudan
ku~atacak tek gUs: olan KIh~ Arslan ile hl-
slmhk bagl kurdum. KIzlml Rum Sels:uk-
lu sultam ile evlendirip, ona baghhglml
ilan ettim. Bundan sonra be~ yrl is;erisin-
de donanmaml gU~lendirdim ve kuzey-
de Adramyttium'dan (Edremit) ba~layrp
Dardanellia'ya (<;anakkale) uzanan bi>lge-
deki Bizans yerle§imlerini ele ges:irdim.
istanbul' a dogru
Nihayet 1097 yllmm bir Mayls saba-
hI, Abydos'taki (<;anakkale yakrnlannda
Nara Burnu) son kale burcuna sancaglml
diktigimde, damadlm KillS; Arslan' a artlk
Konstantiniyye'yi ku~atmak uzere yola ~l­
kacaglml haber verdim.
N c aCldlr ki KIhs: Arslan da
Komnenenos'un kr~krrtmasma aldandl;
onun yalanlanna kandl ve bana hain bir
tuzak hazirladl. Abydos' a karadan ula~an
Rum Sels;uklu ordusu, beklemedigim bir
hlZ ve atakhkta donanmaml yaktl; sonra
beni ele ge~irdigim kalede ablukaya aldl.
Son bir s;abayla Bizans'm hain plamm
tersine ~evirmek uzere Kill~ Arslan' a el-
s;ilerimi gondcrdim. Bana cevaben, ban~
niyetiyle, yemekli bir ~i>lende biraraya gel-
mcmizi i>nerdi.
i(aetii etti ,,' bu day t{,e amadlm
, ~
KIhs;ArSlan s,0fraslha oturdugum rlana
once Aleksios Komnenos'un kendisine
gonderdigi bir mektubu okudu. Bu mek-
tupta Bizans imparatoru, KIh~ Arslan'a
"<;aka Bey senin yerini almak istiyor, bu-
nun i~in Turkmen kavimlerini sana , kat~l
kr~krrtlyor, Rum mulkunun sultam olmak
istiyor, ona kanma, asIa inanma" diyordu.
Bunun uzerine cllerimi iki yamma a~­
tIm, ku§aglmda gUmu~ kIm i~inde duran
krhclml gosterip ~oylc konu~tum "Deryada
ilk Turk fatih, Turklerin ilk donanmaslm
kuran kannda~m, karda~mlm; krmmda du-
ran krh~ benim dcgil tUm Turklerin; neyim
varsa al ama bu hainin oyununa gelme!"
KIhS; Arslan daha fazlasml soyletmedi.
Zaten geriyc soyleyecek ba~ka bir ~eyim de
kalmaml~tl. Oraclkta damadlmm kili~ dar-
besiyle can verdim. Bizans'm oyunu yine
tuttu, yine kannda~ kannda~l vurdu!
Bu hikaye benimdir; eksiksiz, yan-
h~SlZ, aman gaflet olunmaya! Bu hazin
hikayenin can du~mamm Bizans impa-
ratoru Aleksios Komnenos'un krZI Anna
Komnena tarafmdan anlatrlmasl ise aCI
bir mukadderat! Oysa ki Turk boylannda
adlmdan soz edenler olmahydl. Bozklrdan
gelip deryaya a~rlan, fatih Turkmen kan-
da~mlZl, kannda~mlZ1 anlatan birileri 01-
mallydl. Adlml anan, muzaffer sava~lanml
anlatan Turkler olmahydl. Aramzda beni
hatlrlayammz yok mu? Yoksa 0 oyun hali
oynamyor mu? •
NTV TARiH MAYIS 2009 65
 -¥-
Y
"'t" DENiz: ~iir hikayesi
~

C;lrplnlrdl Ahmed Cevad

baklp Tiirkiin bayragl
Tiirkiye'de §arklslyla me§hur olan "Cuplmrdln Karadeniz"
§iiri, 1914 sonunda Azeri §air Ahmed Cevad taraflndan
yazlldl. Azerbaycan baglmslzhglmn simge ismi olan §air,
Stalin doneminde kur§una dizildi. 1918'de Gence §ehrine
giren Enver Pa§a'mn karde§i Nuri Pa§a'ya imzaladlgl
kitabl, hazin hikayenin umutlu ba§langlclna i§aret ediyor.

Ahmed Cevad ikinci gruptadlr; vatan,

K
HALUK ORAL
adlkoY'deki sahaftan alman
bir kitap, du;;uncelerimi kah
C;lrpman Karadeniz'in dalga-
lanna attl, kah Sutluce'de ya-
nan bir silah fabrikasma. Kah
Hamidiye kahramam RaufBey, kah Kafkas
islam Ordusu Kumandam Nuri Pa;;a geldi
akhma. Bir de mlsralar... i c;ten, anla;;llir ve
yIllar oncesinden seslenen mlsralar.
Kitap Hicri 1335 tarihinde (1916-
1917) JIlmda Baku'de basIlml~ . Adl Ko;;-
rna, yazan A. Cevad; yani Ahmed Cevad
Ahundzade.
ic; kapakta:
"Kafkas Turk ordusu Kumandam Nuri
Pa;;a H azretleri'ne muellif tarafmdan de-
gersiz bir armagan
Cevad (imza)
30 MaYls 1918
Gence"
yazlsl var. Nuri Pa;;a, yani Enver Pa;;a'nm
karde~i Nuri (Killlgil).
Ahmed Cevad (Cavad,Javad, Cevat) 5
MaYls 1892'de ~emkir ilc;esinin Seyfeli ko-
yiinde dogdu. Gence'deki medrese egitimi
Slfasmda Arapc;a, Farsc;a ve Rusc;a ogrendi;
ilk ;;iirlerini yazdI. 1912'de Kafkas Gonullu
Kttasl'na katllarak Osmanh askerinin ya-
nmda, Balkan Harbi'nde sava~tl.
Sava;;tan sonra ulkesine di)nen Ahmed
Cevad ogretmen olarak C;all;;tl. Azerbaycan
aydmlanmn bir ktsmmda Rusya'da yiik-
selmeye ba~layan sosyalist du;;unceye ya-
ktnhk ba~laml~ken; bir ktsmmda da millet
;;uurunun uyandmlmasl fikri canlanml~tlr.
bayrak, iman ve Turk birligi tern all ;;iirler
yazar. En unlu ;;iirlerinden "C;::lrpmlfdm
Karadeniz" bu donemin urunudur:
Bu ;;iir 1914'te yazllml~t1r. Yavuz'un
29 Ekim 1914'te Kerc; C;lkt;;ma di)~edigi
maymlara c;arparak batan Kazbek adh Rus
gemisini, Ahmed Cevad, Balkan Sava;;l Sl-
rasmda efsanele~en Hamidiye'nin kar~lsma 25 MaYls olarak vermektedir. Bu durum,
C;lkartml~t1r. Belki de sava~m ktslth habcr- rumi ve miladi tarih arasmdaki 13 gunluk
le~me ko;;ullanyla haber boyle ula~ml;;t1 farktan kaynaklanmaktadlr. Belli ki Ahmed
Azerbaycan' a. Cevad' m, pa~anm ~chre giri;;inden be~ gUn
1. Dunya Sava~l yillannda Ahmed Ce- sonra kendisine imzah kitabml vermi~tir.
vad yine Osmanh'mn yanmdadlf: Azer- Nuri Pa~a'nm ~ehre giri~inden UC; gUn
baycan Cemiyet-i Hayriyesi'nin yardlmla- sonra ise, 28 MaYls 1918 Azerbaycan ba-
nm Kars, Ardahan, Erzurum ve Trabzon'da glmsJ:zhgml ilan eder. Baglmslz Azerbay-
ihtiyac; sahiplerine ula;;masl ic;in c;all;;lr. can Cumhuriyeti'nin milli mar~ml da Ah-
1916'da ~ukriye hammla evlenir. Babasl med Cevad yazar COzeyir HaClbeyov'un
raZI gelmedigi ic;in kaC;lrml~t1r e;;ini. Aym bestcledigi mar~, Sovyetler'in ylkth~mdan
yll ilk kitabl KOJma yaYlmlamr. sonra tekrar Azerbaycan milli mar~loldu).
1917 Ekim Devrimi'nde sonra Rus Ahmed Cevad bu tarihten sonra Mil-
imparatorlugu'nda ya~ayan degi~ik halklar
arasmda baglmslzhk umutlan belirir. Fakat
ne Ruslann ne ingilizlerin hatta ne de Al-
manlann Baku'deki zcngin petrol kaynak-
lanm Azerilere blrakmaya niyeti yoktur.
Osmanh ordusu, Kars, Artvin ve Ardahan'l
kurtanr ve Azerbaycan yolu aphr. Enver
Pa~a bu gorev ic;in karde~i Nuri Bey'i du-
;;unur. Rutbesi henuz yarbaydlr, Padi;;ah
kendisine butUn Kafkas islam ordularl ic;in
bir nevi Emirlik Fermam verir ve bir du-
zenlemeyle Nuri Bey "Nuri Pa;;a" olur.
~evket Sureya Aydemir, Nuri Pa;;a'nm
8 Haziran 1918'de Gence'ye girdigini ya-
zar (Enver Pa~a, s.383). Azeri kaynaklan- Ahmed Cevad'lO Nuri Pa§a'ya hediye
nm c;ogu ise pa~anm Gence'ye giri;; tarihini ettigi imzah kitablOlO ilk sayfasi.

66 NTV TARiH MAYIS 2009

 Oer rurkiscne Kreuzer" HA
~lrpmlrdm Karadeniz

91rpmlrdm Karadeniz,
Baklp Tiirk'iin bayragma.
"Ah" deyirdin hif olmezdim
Diijebilsem ayagma.
Ayrt dZIP111~j dost elinden,
Yzllar var ki, [arpar sinen,
Vefaltdlr geldi giden,
Yol ver Tiirk'iin bayragma!
jnciler tok gel yoluna,
Sirmalar diiz sag soluna,
Flrtmalar dursun yana,
Selam Tiirk'iin bayragma!
Hamidiye, 0 Ttirk kam,
Hi[birinin bitmez jam,
"Kazbek" olsun ilk kurbam,
Selam Tiirk'zln bayragma!.. .
.e.:,jiIJ.1I1 Dost elinden esen yeller,
Bana jiir, selam sayler.
Glsun bizim biitiin eller,
Kurban Tiirk'iin bayragma!

li Meelis uyesi olur. Baglmslzhk ve vatan tUsu, Tarih ve Filoloji Fakilltesi'nden me- Kur~una dizilir Ahmed Cevad.
~iirlerinin en eo~kululanm yazar 0 donem- zun olur. 1927-1934 ytllan arasmda Gen- E~i $ukriye H anun'a mahkemedcn
de. i kinei kitabl Dalga, 1919'da yapmlamr. ce ve Baku'de yliksek okullarda ders vcrir. once Ahmed Cevad'tan bo~amrsa ceza al-
Aym pI <;ok sevdigiistanbul'un i~galini 1934'te Azerbaycan Devlet Ne~riyat'mm mayaeagl bildirilmi§ti, ama 0 bunu reddet-
haber ahnea, tercume bolumunde redaktor, 1936'da ti. Bu vefakarhgm bedeli, Sibirya'da aCllarla
Ben sevdi!,im mermer sineli yartn, "Azerbeycanfilm"de belgesel filmler bolu- dolu sekiz ytlhk bir surgun oldu . •
Deyirler koynunda yabancl el var. munun muduru olur.
Baklp ufuklara uzak yollara, Fakat Ahmed Cevad
Agltyormui mavi gozler akiamlar takiplerden kurtulama-
Ah, ey solgun yiizlii, dalgtn istanbul! ml~tu. 1928'de Turkiye'de
Mavi gozleri, ipek, baygtn istanbul. bir ~iir kitabl daha bastllr:
dizeleriyle ba~layan "istanbul" ~iirini yazar. istiklal Ugrunda (Mil-
Ama aym kader Azerbaycan'l da bekle- li Azcrbaycan Nc~riyatI:
mektedir; 28 Nisan 1920'de KlZllordu'nun 7, Orhaniye Matbaasl,
i~galiyle baglmslz cumhuriyet son bulur. 1928).
Ahmed Cevad i<;in zor yillar ba~laml~­ 1937 Azerbeyean i<;in
tIr. Omrunun sonuna kadar takip altmda aCl bir ytldtr. Stalin donc-
kalacagml bilmesine ragmen ulkesini terk minin bu en "azgm" za-
etmeyi du~unmez. manlannda u<; buylik ~air,
1923'te tutuklamr, delil yetersizliginden Huseyin Cavid, Mikayil
serbest blraklhr. "Goygol" adh ~iirinden Mu~fiq ve Ahmed Cevad
dolapl925'te yine tutuklamr. iddia, ~iirde: 4 Haziran gecesi tutukla-
Senin giizelligin gelmez ki saya mrlar. Su<;:larl kar~ldevrimei
Koynunda yer vardlr ulduza, aya; faaliyetler ve halk du~man­
Oldun sen onlara mihriban daye, hgldu. Ahmed Cevad be~
Felek biisatlnt kuralt Goygol! ay sorgulandlktan soma 12
dizeleriylc, Azerbaycan bayragml sembo- Ekim 1937'de mahkemeye
lize ettigidir. Ahmed Cevad serbest blra- <;lkarillr. 15 dakikahk bir
klldlktan soma ogrenimine devam eder; duru~madan soma O!um
1927'de Azerbaycan Ali Pedagoji Ensti- cezasma <;arptlrillr.
NTV TARiH MAYIS 2009 67
 21 MAYIS 1963

Ba§arlslz bir askeri

darbenin perde arkasl
K
27 MaYIS 1960'ta ger~ekle§en askeri miidahalenin sonu~lan
ordu i~indeki kimi subaylan tatmin etmemi§; 22 ~ubat
1962'de Albay Talat Aydemir liderliginde geli§en yeni bir
ldemli binba~l Bahtiyar Yal-
ta, 27 Mayts 1960'ta ba~la­
yan "ihtilal siireci"nde aktif
olarak yer alnl1~tl. Yalta, bu donemi
miidahale son anda engellenmi§ti. Harp Okulu KomutanI kapsayan amlanm yaytma hazrrlaru.
Albay Aydemir 14 ay sonra silahh bir giri§imde bulunacak; Bugiin 84 ya~mdaki Yalta'mn kale-
minden, 20-21 MaYls 1963 tarihin-
bu defa sonu idama giden trajik olaylar ya§anacaktl. de ya~ananlar; ilk elden tamkhklarl,
askeri, siyasi, ki~isel taraflan ve his-
siyadarlyla, ihtilalci subaylarm ba~a­
nSlzhkla sonuc;lanan macerasmdan
bir kesit ...

MaYls'm 20'siydi, saat 09.00'du; 0 gUne

kadar evime his; gelmemi~ Turgut Alpagut
S;lkageldi. Bu ziyarette olaganustii bir zorun-
luluk olmahydl. Alpagut lafi dola~tlrmadan,
- Bu gece ihtilal olacak. i~im var. Ogle-
ustii gelirim ... dedi ve aynldl. Alpagut, ihti-
lal gibi beni de cepte keklik sayml~ olmah ki
beni ikna etmek is;in his;bir aqklama geregi-
ni duymadl. Seyahate S;lkmlyorduk, ihtilale
katlhyorduk. Soracaklarlm ve ciddi endi~e­
lerim vardl. c,::aresiz ikinci geli~ini bekleye-
cektim. i~i haflfe aldlklarl goriiluyordu.

Beklemedigim ziyaret~iler
Kapmm zili 0 gece yine s;aldl. E~im,
- Bir tegmen geldi. GOrU~mek istiyor.
c,::ok heyecanh. N e olur geri s;evirme,
deyince kaplya S;lktlm. Gelen, ogrencile-
rimden Tegmen Sava~ Kilimci'ydi. is;eri gel-
mesini soyledim. <;ekindiginden mi yoksa
acelesi mi vardl, is;cri gelmedi. Kapl onunde
konu~tuk. Kilimci:
- Komutalllm, Tank Okulu'ndan geli-
yorum. Ogrenciniz oldugum is;in arkada~lar
beni size gonderdiler. Bu gece Aydemir'in
ihtilal yapacagl habcri geldi. Komutalllm
sizin Aydemir'le aralllzm as;lk oldugu s()y-
lentisi dola~lyor...
dedigi mada once E. Kur. Bnb. Kadir
<;ltak, sonra Albay Turgut Alpagut geldi.
~y~emir ve arkada§larz 23,30 da Ankara Radyosunu Alpagut ikimizi gorunce s;ok sevindi; ihtila-
ele ger;trdzler; S enato ve Meclisin feshedildigini ilan ettiler
Ie kesin karar verildigini, bizim de katllaca-
HUkumele sadlk Kuvvetler mudahalede glmlzl soyleyince, ben;
- AlbaYlm fikrimin ahnmadl~, derin-
~ulundu ve sabahakarSI duruma hakim oldu
~
'"
1.1..
ligine bilgimin olmadlgl, bana gi)re sonu
.I•.
~r. v: tanbulda vuku bul.n ~rpl!m.lard, Kl2llayd . iki harbiyeli. I.tanbul -
.~?"""'YI "I't'n 0 .....•.. 1- ; " ", " ••, .., -i" il vuruldular ...
70 NTV TARiH MAYIS 2009

karanhk bir ihtilale giremem ... dedim. Ko-
nu~ma ~oyle devam etti:
Tabancaml alIr gelirim
- Beraber ba~ladlk, beraber bitirecegiz.
- Beraber bitirmeyecegiz. C;unku beni
dl~ladmlz. Haberim olmayan bir i~e gozum
kapah nasu girerim.
- Sen olmadan olmaz. Bak tanks:uar ve
ba§kalan da seni ihtilalin is:inde gormek
istiyorlar. Her§ey haz;lr. Bize bir i~ du§me-
yecek. i§imiz harelclt sona erdikten sonra
ba§layacak.
- Albaytm harelclt emrini kim ya da
kimler hazlrladl?
- Talat beni toplantIya s:aglrd!. Kendi-
sine, 'Talat ben toplantlya gelmem. ihtilal
olacagl zaman haber ver. Tabancaml alrr
gelirim' dedim. Plam kimlcrin hamladlgml
bilmiyorum.
- AlbaYlm kItalarda harelcltl ba~latma
subaylan saptandl ml? Hipodromda TNT
infUak ettirme postasl, kritik personeli top-
lama ekipleri, PTT gorevlileri, trafo ve rad-
yo giivenlik tirnleri goreve ham ml? Kritik
hedefleri de ges:irme birlikleri ile ~ehre giri~
anayollarmda kontrol noktalarl kuruluyor
mu? Baskin du§unurken baskIna ugramama-
h ... Gizlilige onem verilmi~ mi? Karargahm
giivenligi ile vurucu ihtiyat gruplan ayruml~
ml? Anons hazu ml?
- Her §eyi Aydemir biliyor.
- Beni sakIncah bulan Aydemir'le go-
ru~meye gitmem. Siz bu si>ylediklerimi
Aydemir'e iletin. Bu hazlrhklar yoksa hare-
ketten vazges:sin. Israr ederse felaket olur...
dedim.
Aym gece Albay Emin Arat'la bir ko-
nu~ma:
- Albaytm, bu gece ihtilal olacakml~,
dogrumu?
- Evet!
- Ben yeni duydum da.
- Siz biliyorsunuz samyordum.
- Albaytm ortam ve durum uygun mu-
dur?
- ArtIk ne ordunun, ne ulusun bekleme-
ye tahammulu kalmadl. Ortam da uygun-
duro Bu i§ daha fazla bekletilemez.
- Peki albaYlm. Harelclt plamndan bil-
giniz var ml?
- Plam sizin bildiginizi samyordum.
- ihtilal duyurusundan bilginiz var ml?
- Aydemir, deklarasyonu gozden ges:ir-
mem is:in bana verdi. Kemalizm doktrinin-
den bir ekleme yaptlktan sonra iade ettim ...
- AlbaYlm oyle bir durum olu~tu ki ben
evet demezsem, ihtilali dinamitleyen, ba~a­
nSlzhga ugratan adam olacaglm ... Ne hain
ne de donek goruntlisu vermek isterim. Ne
s:are ki bu durumda benden onaylamadlglm
bir harekete katIlmam, kendimi feda etmem
isteniyor. Bu as:maz kar~1S1nda onurumu
kurtarmam is:in bana harelclta katllmaktan
ba~ka bir yol kalmlyor.
Albaylm, ihtilal bir surpriz olur da ba§a-
nya eri§irse, bu takdirde sizden beni iki ko-
nuda destekleyeceginize §eref sozu verme-
nizi isteyecegim. Harelcltm sonu 2-3 saatte
belli olur. Ba§arlmn ~erefi sizin olur. Ba~an-
Bahtiyar Yalta:
Kore'den ihtilale
6 MaYls 1925'te dunyaya geldi.
Tekirdag'da Suleymanpa~a
ilkokulu ve Tekirdag Ortaokulu'nda
okudu. Ak~ehir'de Maltepe Askeri
Lisesi'ni, Ankara'da Kara Harp Okulu'nu
bitirerek piyade astegmeni oldu .
yankln 'da Piyade Okulu'ndan tegmen
rutbesiyle, istanbul Kaglthane'de 246.
Piyade AlaYI'nm 4. Aglr Balugune atandl.
istihkam Okulu'ndaki kurstan sonra 23.
Piyade Tumeni yavu~ Talimgahl'nda
garevaldl.
Agustos 1950'de ganullu olarak Kore
Sava~I ' na gitti. Kore'de bulundugu
slrada ustegmenlige yukseldi. Kunuri
muharebelerinden sag ylktl. Kore
Sava~ I'nd an sonra Cumhurba~kanllgl
Muhaflz AlaYI'nm karargah bOlugune
atandl. 1956 Agustos'unda yuzba~llIga
yukselerek, 230. Piyade AlaYI'nm
3. Piyade Saluk Komutanllgl'na
atandl. 1957-59 Yillarmda Kara Harp
Akademisi'ne girdi. Agustos 1960'da
Kara Harp Okulu Ogrenci 2. Tabur
Komutanl oldu. $ubat 1962'deki askeri
darbe giri~iminden sonra emekli edildi.
Turk Tarih Kurumu Yaymlan'ndan ylkan
Kunuri Muharebeleri ve Geri gekilmeler
adll bir harp tarihi kitabl vardlr.
slzhk halinde sizinle birlikte ben de asumm.
~ans bunca idealist gens: subaym yUzune
giller, darbe ba~arlh olursa, 0 saatten itibaren
karargahta s:all§maya ba~lanm. Aydemir'le
aram aC;lktu. Aydemir kar~1S1nda, benim ya-
mmda yer alarak s:evrenizle birlikte beni de
destekler misiniz?
- Evet, yammzda yer alacaglm. Seni
s:evremdeki arkada~larla destekleyecegimize
soz veriyorum.
Kabul edilmez olan
28 Mart 1963 giinune kadar ulke huzuru
ile kalkInmanm, demokrasinin ve c;agda§
norrnlann gers:ekle§tirilmesini, ihtilalde
kurulacak "ulusal kamutay"da goruyordum.
Ancak 28 Mart ve onu izleyen giinlerde
ya~anarUar; liderlik, sadece askeri darbe sap-
lantlsl, kadroya tahammwsuzluk. .. umidimi
kInyordu. Bunun uzerine T. Aydemir'le ili§-
kimi kesmi§tim. Bu tutumum zannedersem
Aydemir'i memnun bile etmi§ti.
Bu durumda bir tek <;lkar yol yard!. 0 da
NTV TARiH MAYIS 2009 71
ihtilali durdurmaktl. Alpagut'tan bu oneri-
mi Aydemir'e bildirmesini istedim. Maale-
sef Aydemir evinden <;lkm1~, bilinmeyen bir
adrese gitmi~ti. Bu yiizden oneri Aydemir'e
soylenemedi. Bu giri~im de hedefine ula~a­
mad1. Onur i<;in daragacm1 se<;mek gereki-
yordu. Bu da kabul edilemezi kabul etmek
anlamma geliyordu.
Mar§lar «;;ahyor
Kara Harp Okulu'nda etraf sessiz. Yalmz
nobet<;iler ayakta. Okul 1~lklarm1 si)ndur-
mu~, sessizlige gomUlmu~tU. Genelkurmay' a
dogru harekete ge<;tik. Harbiye'den
Genelkurmay'a, oradan 229. P.A. b;;lasma
dogru gittik. Kt~lada hareket yoktu. Tekrar
Harbiye'ye di)nduk.
Radyo, Harbiye Mar~l' m <;almaya ba~­
Bakanhklarda durum
Aydemir, u<; albayla yerle~tigi buyiik odamn
masaS1 uzerine koydugu radyodan, duyuru-
sunun tekrarlam~m1 renk vermeden dinli-
yordu ... Bir ara Aydemir'in odasma girince,
huzunlu, ne~eli, ai?;tr bir hava ile kar~ua~t1m.
Odadakiler ytgilip kalchklar1 koltuklarda
sessiz oturuyorlardl. Birden radyonun sustu-
rulmu~ olmas1 dikkatimi <;ekti. Kaygtyla;
- Radyoyu niye kapattm1z? diye sormam
uzerine, Aydemir mas a uzerinde duran rad-
yoyu a<;tl. Radyoda, hukumet yanhs1 duyuru
yaytnlamyordu. $imdi patlak verecek olan
panik, harekatt altUst edecekti. Darbe, rad-
yoyla kaybediliyordu.
P.Yb. Kazancl sallanarak yamma gelince;
- Yarbaytm neler oluyor? Niye ge<;me-
mize engel oluyorsunuz? Demem uzerine
~a;;mr gibi oldu. Askcrlerc;
- Yolu a<;m! Dedi. Uyamk bta <;avu§u;
- Komutarum, bunlar ihtilalci. Arkada
bir subayla bir Harbiyeli oturuyor. Blrakma-
yahm Komutamm! deyince Yarbay tela~lan­
d1. Askerlere;
- indirin, tutuklaytn, alaya gotUriin! de-
mesiyle, ihtilale devam etme du§uncemiz
sona erdi. Bize bagh olan alay, radyonun el
degi~tirmesiyle b~lasma donmu§ ve kar~l-
m1za ge<;mi§ti.

ladl. Ardmdan ihtilal duyurusu verilmeye
ba;;landl. Etraf hila sakin ... Okulun onune
geldik. Harbiye'den <;It <;lkm1yor. ihtilal du-
yurusuna ragmen, okul harekete ge<;miyor-
duo Okulu harekete ge<;irecek olanlar ortada
gorunmuyorlardl. ..
Nobet<;i subaymm odasma girdik, soran
yok. .. Ogrencileri nas1l harekete ge<;irecegi-
mizi tasarlarken, i<; avlunun <;ift kanath bu-
yiik demir kaplSl 00.30 sularmda gUrWtUyle
a<;udl. Ogrenciler heyecan i<;inde d1~artya
co~kun bir sel gibi akmaya ba~ladl. Tam bu
Slfada uzun boyuyla, bir elinde tabancaS1 di-
ger elinde ~apkasm1 sallayarak;
- Aslanlar ya~aym! diye haykuan Fethi
Gillcan't gordum. Ogrenciler Gurcan't ku-
cakhyordu.
Aydemir geliyor
Ogrenci bOlUkleri, Bakanhklar ve Ulus'a
dogru gorevlerine giderken, Aydemir tek
ba;;ma yoku~ yukan yiiriiyerek okula geli-
yordu. Kendisini okul nobet<;i subaylarmm
<;ogu Nizamiyede kar~lladuar. Selamladuar.
Ortahkta co~ku yoktu. Durgun ve aguba;;h
fakat gergin bir hava esiyordu. Henuz ihtila-
lin ba§ar1sm1 gi)steren ust duzeyde katilimlar
olmam1§tl. ButUn bu can slbc1 saptamalara
ragmen, Aydemir'in gelmesinden <;ok mem-
nun olmu~tum. C;::unku i;;lerin yola girecegi-
ni umit etmi~tim .
Aydemir Nizamiye onunde etrafim sa-
ran birka<; subaya;
Kara Harp Okulu Komutam benim,
benden emir alacaksm1z. Arkada~lar toplan-
slnlar, emrini verdi. Aydemir'in yanmda ne
kurmay ba~kam ne karargah subaylart ne de
emir subaylar1varch. Aydemir, ihtilal hareke-
tini karargahS1Z nas1l yonetecekti?
Kar§lhkh hatalar
Hummet ile Genelkurmay, ihtilalin ba;;arili
II
olmas1 i<;in onemli ihmallerde, yanh~ deger-
lendirmelerde bulunmu~larch. Aydemir de 21 MaYls hadisesi
ihtilalin ba~arlSlz olmas1 i<;in ne hata gerekir-
se hepsini noksans1z yaptt diyebiliriz. Radyo
gibi <;ai?;tm1zm <;ok onemli bir etkile~im ara-
cmm, ele ge<;irilir ge<;irilmez savunulmasmm
B a:;;anslzllkla sonuylanan 22
$ubat 1962 darbe giri:;;iminden
sonra, Albay Talat Aydemir
ikinci deneme iyin 20 MaYls 1963
ihmal edilmesi <;ok pahahya patlaml~tt. Kar-
gecesini seyer. Harp Okulu ve Zlrhll
;;1 duyuru uzerine, Harbiyeliler hari<;, tanklar
Egitim Tank Taburu'nun destegini de
hemen havlu att1, piyadeler ve suvariler de
alml:;;tlr. Meclis'in feshedilmesi ve
yerlerini terk ederek panik i<;inde b;;lalarma
bakanliklann i:;;gali, Genelkurmay ve
di)nduler. Olu§an <;okuntU uzerine, Harbiye-
kuvvet komutanllklannln kontrol altma
liler butUn gece, sabaha kadar tek ba§larma
alinmasl ongorOIOyordu. ilk adlm
mucadele ettiler.
radyo istasyonlannm ele geyirilmesi
Radyo elimizden <;lkml~tl. Aydemir'in
ve ihtilal bildirisinin okunmaslydl. Harp
odasmda bulunanlar karamsarhk i<;indeydi.
Okulu ogrencilerinden bir grup Anka ra
- Genelkurmay Kt~la Komutarilii?;t biz-
Radyoevi'ni i:;;gal etti. Radyoda okunan
den yana ml? soruma, Aydemir'in;
Aydemir imzall bildiri, Silahll Kuvvetler'in
- Yalta bana bir ~ey sorma! Ko~ bir ~eyler
yonetime el koydugunu anons ediyordu.
yap! demesi yiiregimi slzlattl.
Fakat radyo binaslna giden tank birlig i
Evet, i§e yarar bir§eyler yapmahyd1m.
henOz emniyeti saglamadan yapllan
Panik i<;inde b§lalarma donen birlikler artlk
bu ihtilal duyurusu, hOkOmeti harekete
gorev yapacak durumda degildi.
geyirmi:;; oldu . 20 MaYls gecesi ya:;;anan
Du~uncem, bir tank tabm1 ve bindiril-
yatl:;;malann ardmdan 21 MaYl s gOnO
mi§ bir piyade bolugunden bir kolla, E times-
sabaha ka r:;; I Hava Kuvvetleri'nin
gut Vericisi, Yenimahalle Trafosu, PTTyi ve
de katilimlyia geryekle:;;tirilen kar:;; 1
olu§turulacak zlrhh ikinci kol ile de Radyo
harekatla, darbeciler etkisiz hale getirildi.
ve i<;i§leri' ni ele ge<;irmek; Genelkurmay
9atl:;;malarda resmi aylklamalara gore
ile Kuvvet Komutanhklar1'm <;evirmek, bu
be:;; ki:;;i oldO, 30 ki:;;i yaralandl.
arada kritik personelin entegre edilmesi-
Olaylardan sonra 151 subay ve emekli
ne giri~mekti. Ba§arl ml? Bu iki kolun ve
subay, 1459 Harp Okulu ogrencisi
KHO'nun harekatma ve en sonunda H ar-
tutuklandl ve yargllandl. Talat Aydemir,
biye platosunda <;evre savunmasma ge<;erek
Binba:;;1Fethi GOrcan , Yarbay Osman
pazarhk olanagl elde etmeye baghydl.
Deniz ve Ostegmen Erol Dinyer idam
cezas ma yarptmldl. Erol Dinyer ve
Uyanlk klta «;;avu§u Osman Deniz idam edilmedi, ama
229. P.A.' mn havasml anlamak i<;in arabadan
Aydemir ve GOrcan'm cezasl 1964'te
indigimde, bir manga bulvarl keserek denet-
onaylandl. GOrcan 27 Haziran'da,
lemeye ba§ladl. Smm gibi bta <;avu~u onu-
Aydemir 5 Temmuz'da idam edildi.
muzde durdu. Alay komutanmm yarchmclSl

72 NTV TARiH MAY IS 2009

 ~
TiMA~ HATIRAT KiTAPLIGI

Sir cariyenin diLinden, Turkiye'nin kGltGr haritasmda Fizan'dan Anadolu'ya kahraman

surgundeki padisahJn hazin keyifli bir yolculuk ... bir Turk subaymJn amlarl ...
sonu:Sostabut. Millet Kutuphanesi muduru M. Serhan
Taysi anlatlyor, biz hatlrllyoruz...

Hakkl Devrim'in sunusuyla ... Gazeteci Altan DeLiorman 'Jn

Hz. Mevlana soyundan bir dervisin,
Turk demokrasi tarihine damgasml kaleminden on iki nadide kultur
seyhLikten, milletvekilligine uzanan
vuran isimler: Sayar, Fevzi Cakmak, adamlmlzJn hatlralarl ...
oykusu ...
Menderes, inonu ve digerleri ...
Sira dlsl bir Celebi'nin amlarl ...

iyi www.timas.com .tr - (212) 511 2424

Kci -It Uzerinde ••
············ENtS·BATUR································ ..........................................................
.... . . . ..g . . .... .... ..... ... . . . ..... ...... . . ... . . ..... . ..... . . . ...... .......... .... .... . . ... ... . . . . ... . . ..... ..... ... . ..... . ... ... . .... . . . ...... ..... . .,

Dogu'ya ve 8atl'ya yol haritalarl

Muzik tarihi i~in kerterizler

"Doguya Yolculuk" ve "Yitik

Cennetler" adh iki CD-kitap,
16. yiizyllda ispanya'dan
Japonya'ya uzanan bir
yolculugun ezgilerini
bugiine ta§lyor. Erasmus,
Machiavelli ve Christoph
Colomb'dan gef;;erek;
Miisliiman, HlIistiyan,
Yahudi cemaatlerinin if;; if;;e
ya§adlgl, yogun sanatsal
ah§veri§lere tamk olunan
uzun bir done min sesleri.

P azar geceleri, NTV Radyo'da ger-

<;:ekle~tirdigim programl, N isan ve
MaYls aylan boyunca Dogu-Batl
kopriisiine aYlrdlm. Tasam, ken-
di programlml duyurmak degil burada, sev-
mem oyle ~eyler yapmayl; dinleyiciye su-
nacaglm ezgileri dileyen kayda alsm diye
uyanyorum ~imdiden. Bir <;:oziim de, me-
rakh ve biit<;:esi uygun miizikseverlerin dog-
rudan malzemeyi yurtdl~ma IsmarlaYlp ge-
tirtmesi: Jordi Sava1l'in, Hesperion XXI
topluluguyla hamladlgl, iki~er CD'li iki oy-
lumlu kitaptan olu~an bir proje soz konusu:
Doguya Yolcufuk ve Yitik Cennetfer.

74 NTV TARiH MAYIS 2009

 . .. ..... . . ... . ... . . .. ....... . . . . . . . .... . . . . .. .. . . . . . ... . ......... .. ... .. .... .. . . . .. . .... . ..... . . . ..... . . ...... . ...... . ........ . .... . ... ..... . . .. . .. . .......... . .. ... . . ... . ........ .. ... ... . ..

. .... . .... .. ....... . .... . .. . . ..... . ..... . ... . ... . .. ... . ... . ... . .... . .. . . ........... . ... ... ..... . .... . . . ....... . .. . . ... . . .. . ... . . . .... . ... .. .... . . . . . . . . . ........ . . .. .. . ........... . .. . ... . . . ..

Savali ve muzisyen arkada~lan, hazula- donme oldugu dogru muydu, degil miydi ya ve arkada~lannm hazuladlgl Bezmdrd-
dlklan ezgi destelerini icra etmekle yetine- bilemeyiz; bir <;:okkulttirlii ortamm i<;:inde Mecmud'dan Saz ve Sdz (Kalan, 2004),
bilirlerdi. Hem "sav"lanm temel1endirmek, oldugu kesin. Savali, Kehanetler Kitabl'm Yal<;:m Tura'nm dilimizde aglrladlgl Kante-
hem de geni~ bir "baglam okumasl" oner- izleyerek, Seneca'mn Medea'sma kadar iz miroglu Edvarl'ndan hareketle ger<;:ekle~ti­
mek istemi~, bunun onemini ba~tan, i~e gi- siiriiyor: 0 iki bin ytlhk metinde, ger<;:ek- rilmi~ti. Bu yaplmda da donem <;:algllarmm
ri~irken gormii~ler. ten de, yeni dunyalan ke~fedecek bir deniz- yaplml sozkonusu olmu~tu. Dimitri Kante-
Doguya Yolculuk, misyoner din adaml ciden dem vuruluyor. Her iki CD, bu olay- miroglu (Dimitrie Cantemir) ile Lehistan
Francesco Javier'in 16. yiizytlda gen;:ekle~­ insan-tema orgiisiinii serimleyen bir bakt~ kokenli Ali Ufki'nin (Wojciech Bobows-
tirdigi, riziko paYl yiiksek seferinin izdii~ii­ a<;:lSlyla kotartlml~ . ki ! Albertus Bobovius) kom~u ktlmmasml,
miinde tasarlanml~ bir kitap-albiim. iber- Jordi Savali ve toplulugu,2006'da Dogu- Dogu-Batt koprusu a<;:lSlndan degerlendir-
ya yanmadasmdan once Mrika'ya, sonrada Batt 1200-1700 ba~hglyla vaftiz ettikleri memek elde miydi?
Hindeli ve <;in iizerinden J aponya'ya uzun, ba~ka bir albiimle, muzik tarihini yorumla- Dogu-Batl sorunu, Tiirkiye'nin, nere-
yorucu bir giizergah. Gittigi yerlerde, Javi- rna a<;:lsmdan kavurucu onem ta~lyan bir <;:a- deyse 150 ytldu temel entelekttiel sorunu
er onciilugiindeki topluluk hangi ayin ez- h~maya daha imza atml~lard!. istanbul din- olarak kar~lmlza <;:lktyor: Bir baktma defan-
gilerini dinletiyor, hangi yerel ezgilerle letilerinden birini aym izlenceye aytrml~tl sif ve ofansif bir tema bu. Sakalli Celal'in,
kar~lla~lyordu? Kitapta, done min biiyiik <;:1- Savali; Sanat Diinyamlz dergisinde yaytm- "bir yone giden geminin i<;:inde ters yone
kt~larl vurgulamyor aynca: Erasmus, Tho- lanan, Aksel Tibet-Ekrem I~m ikilisiyle yiiruyen" ya da bakan aydmlanyla ilinti ku-
mas M ore, Machiavelli, hiimanizmin orta- ger<;:ekle~tirdigi (Montserrat Figueras'm da rup kurmamak bize kalml~. Ece Ayhan'm,
ya <;:lkt~l, Reform riizgan ve benzeri kulttirel, kattldlgl) soyle~ide tasalarml biittin a<;:lkll- doguya <;:ok gidilirse battya, battya <;:ok gidi-
toplumsal donii~iimlerin dokiimu e~lik edi- glyla ifade etmi~ti. lirse doguya vartlacagl uyarlsma kulak aSlp
yor muzik se<;:kisine. Be~ yiizyll boyunca, zorlu siyasal baskt- asmayacaglmlz da. Dileyen Peyami Safa'ya,
Javier, bu on aydmlanmadan belli ol<;:iide lara kar~m, zaman zaman birlikte, Tanpmar'a, Cemil Meri<;:'e ya da
beslenrni~ bir din adam!. "Oteki"ne olabil- zaman zaman kopukluk ya~aya­ Oguz Atay'a yeniden ugraYlp
digince onyarglSlz yakla~tlgml, yeni tam~­ rak ya~aml~ u<;: buyiik kiilttiriin bakabilir. Bugun de kesintisiz
tlgl uygarhklann ol<;:iilerinden etkilendigi- miizikal diyaloglarl, Amin surdiiriilen bir halat <;:ekme
ni mektuplanndan ve izlenim notlanndan Maalouf'un deyi~iyle "ruh- yan~masldlr.
ogreniyoruz. sal bir ah~veri~" dogurmu~­ Jordi Saval1 ve
tu. Ger<;:ekten de, miizik Hesperion XXI toplulu-
Batl'dan batlya yolculuk tarihi, bir yandan da in- gunun "i(leri, kendi payl-
ikinci kitap-albiim, Yitik Cennetler ba~hgly­ sanlarm ve insan toplu- rna, ba~ka bir haYlfl.anma
la sunulmu~ ama, bir "Batl'ya Yolculuk" ek- luklannm heyecan ge<;:i- kaynagl yarattyor i<;:imde.
senine oturtulmu~; daha dogrusu, Batt'dan ~imlerinin ana sahneleri Spekulatif, yan spekulatif
battya yolculuk! Christoph Colomb ve se- iizerine kurulmu~tur. tartl~malann batakhgmda
ferleri odak noktasmda. Colomb'un se- Savali, konunun bir ba~ka <;:upmmaktansa, ortaya, de-
yir defterlerinden ve gizemli KehCmetler boyutuna dikkat <;:eker Dogu- rin bir ara~tlrmamn sonu<;:-
Kitabz'ndan hareket ediyor Savali ile top- Batl'da: <;algllann dola~lm lanm getirmeyi, onu bizim-
lulugu. mantlgma. Yayltlann Ortadogu'dan Ie payla~mayl yegliyorlar. "Hangi
Oncelikle, Endiilus sonraSl yapnan kiil- Avrupa'ya ge<;:i~ seriivenlerinin ko~utun­ dunyaya kulak kesilmi~se oburune saglr"
ttirel kmlma ve ondan once sin de ya~anan da, saray ve halk katmda yaratllan ezgilerin, olu~a ve kah~a ciddi bir diklenmenin i~are­
<;:ogulcu kiilttir ortaml "yitik cennet" tam- yakarllann, ~arkt ve agltlann kar~lhkll etki- ti bu, bunlar.
mma yerle~tiriliyor. Miisliiman, Hlristiyan, lenmeleri sureci karma~lktlr. Dogu-Batl'da Bize son gonderilen ko<;:ek, "medeni-
Yahudi cemaatlerinin i<;: i<;: e ya~adlgl, yogun Dimitri Kantemiroglu'nun kuramsal <;:a- yetler sava~l" oldu. Kanan kanml~, ortahk
sanatsal all~veri~lere tamk olunan bu done- h~masma ve se<;:kisine asIan paYl aynlml~­ kan golu, goruyoruz. Bir medeniyet oteki-
min buttin sesleri biraraya getiriliyor. Ar- tu. Mgan, Pakistanh, israilli, italyan, Rum, ni ortadan kaldlrmanm pe~indeyse, mede-
dmdan, yeni kttanm ke~fi ve fethi tamam- Arap, Katalan <;:alglctlar yan yana gelir. Mu- niyet olamaz. Bu kadar yahnkat, duzayak
lamrken yitirilen ikinci cennete geliyor Slra: zik tarihi, bana oyle geliyor ki, bu <;:ogulcu bir cumleyi kurmaktan aciz kaldlk<;:a insan,
Avrupalilann koklerini kuruttugu uygarhk- perspektifin esas ahnacagl projelerle kota- kaybolmasl ka<;:mtlmazdlr.
lara bir aglt. nlabilir ancak. Burada muzik dinledigimizi sanmasm
ikinci kitabm, ikinci bir merkezi var Burada, bir ba~ka onemli <;:ah~ma­ kimse: Bir yandan da, ttiriimuzun kern or-
aynca: Colomb'un kimligi ve efsanesi. Bir yl ammsatmak gerekiyor: Fikret Karaka- neklerinden ayn durmaYl ogreniyoruz. •

I
NTV TARiH MAYIS 2009 75
Kitap ·························· · ··· · · ··············....................... ......... .............. . . . .... .......... . . . .................

Fiihrer'in
yanl ba§lnda
Hitler'in, SaVa§ln ba§langlCmdan 1945'teki intihanna kadar
Hitler............................
Kitabl .......................
yamnda bulunan yardlmcIlan, sava§ sonunda Sovyetler'e
YaYlrna hazlrlayan lar: esir dii§er. Bu ki§ilerin dort yll siiren sorgulan sonucu,
Henrik Eberle , Mathiass Uhl
Stalin'e sunulmak iizere detayll bir rapor olu§turulur.
I;eviri : Mustafa TOzel
NTV Yaymlan, Nisan 2009 i§te, macera roman 1 tadmda, ilk elden tanlklIklara dayalI,
496 sayfa, 25 TL Hitler'in ki§isel renklerini de detaylanyla veren bir eser.

gl Heinz Linge, H itler'in yam ba§mdaki

A
ADNAN BOSTANCIOGLU
gorevine 1939'da getirilmi~. Giinsche ise
dOlf Hitler'in Reich $an- daha ges:, 1943'te... Nitekim bu JIllardan
solyesi oldugu 30 Ocak SOnrasma dair tamkhklar, diktatiiriin siyasi
1933'ten, KlZll Ordu tara- ve askeri meselelere yakla§lmml, karar alma
fmdan ku~at1lan Berlin'deki tarzml detaylanyla anlatlYor. Ama kitabm
slgmakta 30 Nisan 1945'te daha ilgi s:ekici yam, sava§m gidi§atma bagh
intihar ettigi gUne kadar, diktatoriin 50 olarak Hitler'in ruhsal gelgitlerini, ozellik-
milyondan fazla insamn oliimiine neden Ie Stalingrad'tan sonra Alman ordulanmn
alan siyasi ve askeri seriivenine s:ok yakm- engellenemez geri s:ekili§inin giderek bir
dan tamkhk eden bir kitap: Hitler Kitabz. bozguna donii§mesi kar§lsmda ya~adli.'} fi-
Bunun nedeni, Heinz Linge ve Otto ziksel ve psikolojik s:iikii§ii son derece canh
Giinsche. Yani uzun JIllar bayunca bir dille anlatmasl. .. Ote yandan Hitler'in
Hitler'in yanmda gorev yapml~ iki SS su- yakIn s:evresinde yer alan Nazi Partisi yiine-
baYl. Linge, Fiihrer'in ki~isel hizmet ~efi, ticilerinin, Alman ordusunun komuta ka-
Giinsche ise ozel yaveri. DolaJIslyla bu iki demesinin ba§aktorlerinin gayet renkli tas-
asker, Hitler'in intihanna kadar yanmda virleri, kitabl daha da ilgins: hale getiriyor.
bulunuyorlar. i§te Hitler Kitabl,
Linge ve Giinsche'nin donemin
Sovyet is:i§leri Halk Komiser-
ligi (NKVD) tarafmdan yak-
la§lk dort JII siiren sorgulann-
dan yola S:lkIlarak hazlrlanml§.
Ustelik bir kitap olarak degil;
Stalin'e sunmak iizere gizli bir
dosya olarak. ..
Parti aqivlerinde "462a" kod
numaraSl ile yer alan bu dosya,
Sovyetler Birligi'nin YlkIlmasm-
dan sonra gUn l§lgma S:lkabildi.
Kitap her ne kadar 1933'te
Hitler'in iktidara geli§iyle ba§-
lasa da aSll biiyiik aglrhgl sava§
JIllan olu§turuyor. Bu da nor- Eva Braun ve Adolf Hitler, kopekleri Idylle ve
mal. <;iinkii, siirecin ba~tam- Zerstorung ile birli kte, 1942.

78 NTV TARiH MAYIS 2009

 Linge: i,birligi yaptl
Giinsche: Direndi
K itaba kaynakllk eden ifadele-
rin sah iplerinden Heinz Linge
1913 Bremen dogumlu. Henuz
1935'te Begleitkommando'ya (SS'in
Hitler ve Heinz Linge, iktidann mutlu giinlerinde. hukumet ve Nazi parti binalannl koru-
makla gorevli refakat birligi) katllml~.
Kitabm hazulanma siircci de ba~h ba~l­ 1939'da da Hitler'in ki~isel hizmet ~efi
na enteresan. Linge ve Giinschc'nin ifade- olmu~, ta ki Fuhrer'in inti hanna kadar.
Ierinin kaynakhk ettigi kitap, belli ki me§ak- Linge, Berlin'deki slgmagl son
katli bir redaksiyondan ge<;mi~. i~te burada terkedenlerden. Berlin metrosunda ya-
Yarbay Fyodor Karpovi<; Parparov'un is- ~anan bir gunlUk kae;:ma kovalamaca-
mini anmak gerekiyor. Parparov biitiin bir nln ardmdan Sovyet askerlerine teslim
sorgu siirecine nezaret ettigi gibi, ifadelerc oluyor. Ba~ l angle;:ta gere;:ek kimligi tespit
son ~eklini veren (yani bir anlamda "kitabl edilemiyor ve Polonya'da bir sava~
yazan") ki~i. DolaYlSlyla kitaptaki dikkati tutsaklan kampma gonderiliyor. Daha
<;ekici "dramatik" iisiubun da sahibi. sonra Hitler'in ki~isel hizmet ~efi oldugu
Alman yaymcliara gore Parparov'un i~i anla~llmca Moskova'nm yolunu tutuyor
kolay degiImi~. <;::iinkii bu "yetenekli" yar- ve dort yli surecek sorgu
bay, bir yandan sorguda ortaya ylkan haki- ba~llyor.
katlere bagh kalmak, diger yandan da dos- Sorgu slrasmda Lin-
yanm sunulacagl Stalin'e "keyifle okuyacagl ge (ozellikle Gunsche'yle
bir yaplt sunmak", aynca Sovyetler'in do- klyaslandlgmda) yeterin-
neme iizgii resmi yazl~ma dilinden (hatta ce direne;: gosteremiyor.
hakim ideolojiden) sapmamak gibi geri- Maneviyatl bozuluyor
Iimierin ortasmda makul bir yol bulmak ve i~biriigine yatkm bir
zorunda. tutuma surukleniyor.
AnIa~Ilan 0 ki Parparov gorevin iiste- Kitaptaki, Hitler'in yakm
sind en gelmi~. Zaten iinlii Alman Feldma- e;:evresinde yer alan
re~al }riedrich Paulus'u kendi tarafma <;e- karakterier, onlarla ilgili
kecek ve Niirnberg'de iddia ~ahidi yapacak dedikodular, ozel hayat
kadar onemii i~lere imza atmasmdan belli, slrlan gibi bolumlerin
Parparov'un mahir bir NKVD ajam oldu- Linge'nin anlatlmlanna
gu... dayandlgl sanillyor.
Kitaba donecek olursak. .. Akla gelen 1955 Yllinda serbest
sorulardan biri de sorgulanan iki SS subaYl- blrakllan Heinz Linge,
nm ifadelerinin ne kadar giivenilir oidugu. oldugu 1980 yl II na kadar
Dort Yll siircn bir sorgudan soz ediyoruz. Federal Almanya'da, mu-
Ustelik biiyiik olaslhkla i~kence de gormii~ tevazl bir hayat suruyor.
oimalan gerekir. Konunun uzmanlanna Otto Gunsche ise
bakIlacak olursa, Linge ve Giinsche'nin 1917 Jena dogumlu . 0
aktardlklan farkh kaynaklarla kar~Ila~tl­ da Linge gibi Begleit-
n Idlgmda, ku~ku duymaYl gerektirmeye- kommando mensubu bir
cek kadar ger<;eklerle ortii~iiyor. byle ki, SS subayl. Hitler'in ozel
Hitler'in kimi yazlh emirlerini dahi, metni yaverligi gorevine daha
gormeksizin neredeyse kelimesi kelimesine gee;: bir tarihte, 1943'te
hatlrlaml~lar. getiriliyor. Kisa bir sure
i<;erden, yeni, ilgin<; bilgilcr var Hitler cephede de gorev allyor,
Heinz Linge
Kitabz'nda ... Ustelik ba~anh bir macera ro-
mam kadar siiriikleyici oidugu da kesin . •
sonra yeniden eski gorevine donu-
yor. Hitler'in intihardan hemen once
cesedinin yakllmasl ie;:in talimat verdigi
ki~i Gunsche. Nitekim Fuhrer'in son
emrin i Martin Bormann'la birlikte yerine
getiriyor.
Gunsche, slgmaktan e;:lktiktan bir
gun sonra yakalanlyor. Kimligi tespit
ed ilince ozel sorgu ie;:in Moskova'ya
gonderiliyor.
NKVD sorgucularmm da raporlann-
da belirttigi gibi Otto Gunsche i~birligi ­
ne yana~mlyor. Hatta bu konuda kader
arkada~1 Linge'yi tehdit etmekten de
geri durmuyor. Parparov'un raporunda
"inanml~ bir Hitlerci, demokrasinin ve
Sovyetler Birligi'nin potansiyel du~ma­
nI" ibaresi yer allyor.
Gunsche, dikkafallllgmi sorgudan
sonraki Yillarda da surduruyor; bulun-
dugu kampta Sovyet kar~ltl propagan-
da yaplyor, e;:all~maYI
reddediyor. Sik slk ek
cezalara e;:arptlnllyor.
1955'te DDR'ye
(Demokratik Almanya
Cumhuriyeti) teslim
ediliyor, bir YII sonra da
serbest blrakIiIY0r.
2003 Yllmda 86
ya~mda olen Gunsche,
esaret sonrasl Yilla-
nnda tam bir sessizlik
ie;:erisinde ya~lyor. Nazi
donemine dair hie;:bir
roportaj talebini ka-
Otto Giinshe bul etmiyor, -bilindigi
kadanyla- anllannl da
yazmlyor. Yakm e;:evre-
sine bakllacak olursa,
III. Reich'a dair hatlra-
lann "ticarile~tirilmesi"ni
dogru bulmuyor.
Bugun neo-Nazilerin
web sitelerinde Otto
Gunsche'den dikkat e;:e-
kici bir sayglyla soz edil-
digini gormek mumkun.
Parparov'un Gunsche
hakkmdaki kanaati, belli
ki e;:ok da yanll~ degil.
NTV TARiH MAYIS 2009 79
.~~.~~.P ............................................................................................................................................................................ .
Havana'da Turk
Tutkusu
Ernesto Gomez Abascal
Everest Yaymlan,
262 sayfa, 12 TL
Kiiba'da bir
Osmanll subaYI
K
I(f\~?l!. .~f\l{J\lIf\~ . .
iiba 1898'de ispanya'ya kar-
~l ayaklamnca, II. Abdiilha-
mid Hasan Enver Pa§a'Yl
bu iilkeye yoliar. Bugiin
Kiiba'nm Ankara Biiyii-
kels:isi olan Ernesto Gomez Abascal ise,
Mehmet Necati Kutlu araclliglyla haber-
dar oldugu 1898 Yllma ait bir belgedcn yola
S:lkarak, Osmanh'mn Kiiba'ya olan ilgisini
ara~tmr ve sonus:ta ortaya bir roman S:lkar.
Romanda Hasan Enver Pa~a, Ahmet Pa~a
admda bir Osmanh istihbarat subaYl olarak
karakterize edilir.
Kitabm s:evirmeni Mchmet Necati
Kutlu ise Latin Amerika ile ilgili s:ah~ma­
lan yla Tiirk okurunun tamdlgl bir isim.
Kutlu daha once 1. Diinya Sava~l'nda Os-
manh subaYl olarak gorev alan Nogales
Bey'in amlanm da yaYlma hazlrlaml~t1.
Romanm nasil hazirlandlgi ve esinlen-
digi tarihi donem konusunda Abascal ve
s:evirmeni M . Necati Kutlu ile konu~tuk.
Tarihi romanm yazan
Ernesto Gomez Abascal ve
Mehmet Necati Kutlu.
- Hasan Enver Pa~a' nIll Kiiba gorevini ro-
manla~t1rmak dii~iincesi nasll pkt1?
Ernesto Gomez Abascal: Tiirkiye ve Kiiba
arasmdaki tarihi ili~kilere dair bilgi top-
larken, Hasan Envcr Pa~a'mn varhgl ve
Kiiba'daki gorevinden Dos:. Dr. Mehmet
Necati Kutlu araClhg1yla haberdar oldum.
Konu s:ok ilgimi <;ekti. Osmanh ordusun-
da gorevli bir pa~a Kiiba'ya neden gelmi~ti,
burada neler yapml~t1? Gonderdigi rapor-
lanndan birinde, Kiiba'da aglr bir ~ckilde
yaralandlgl bilgisi de mevcuttu. Nasll ya-
ralanml\,tl? <;atl\,maya ml katllml§tl? <;ok
az bilgi yard!.
1898 ylh Kiiba tarihi is:in milat saYlhr.
ispanya'ya kar§l verilen 30 ylllik baglmsIz-
hk sava~mm sona erdigi yll, ABD miidaha-
lesi ve bu biiyiik giiciin iilkemizi i§gal ylli
olmu§tur. Bu tarihi flrtmanm tam ortasm-
da bir Osmanh pa§asmm olmasl beni uy-
kusuz blraklyordu ve elimde <;ok da az bilgi
oldugu i<;in, bu hikayeyi roman tarzmda
yazmaya karar verdim.
- Romanda sozii edilen 19. yiiZyll sonu EGA: Biiyiik TUrk ~airi NaZlm Hikmet'in
Kiiba'Sl ve orada ya~ayan Osmaw tebaasl anne tarafmdan dedesi oldugunu ogrendi- Hasan Enver Pa§a:
haklanda bilgi verir misiniz? gimiz Hasan Enver Pa~a'mn gers:ek kimli-
EGA: 19. yiizYIhn ortalannda ispanya'ya giyle ilgili hala c,:ok az bilgi v~r. istanbul'da Nizlm Hikmet'in
kar~1 baglmsIzhk miicadelesi ba~laml~tl. bulu;;tugumuz akrabalan da ges:mi§ini s:ok
Latin Amerika iilkelerinin tiimii s:oktan az biliyorlar. Hatta NaZlm Hikmet bile,
dedesi
bagImslZhklanna kavu~mu~tu; Kiiba en son dedesinin Kiiba'da daha once bulundugu-
ve en uzun baglmsIzhk sava~1 veren iilke nu ve 1898'de sava§ta yaralandigmi sanmm
oldu. Bu yiizden de ispanya tiim birlikleri- bilmiyordu. Naznn'm 1961'deki ziyareti
P Olonya'daki
ayaklanmalara
ni ve giic,:lerini burada toplaml~tl. Bu sava~ esnasmda Havana'da gorii~tiigu ki~iler de, katlldlktan sonra
s:ok kanh oldu. Ama ispanya da, donemin dedesi ve onun adada bulundugu haklanda 1848 yllmda
Osmanh imparatorlu- konu~tugunu hatIr- Osmanli dev-
gu gibi bir s:okii~ ic,:e- 1898'de padi§ah tarafIndan lamiyorlar; bu da 01- letine sigman
risindeydi ve sava~ da Havana'ya gonderilen duks:a ilgins:. subaylardan biri
zaYIflayan giiciinii iyice ABD'de bir iini- olan Konstanty
ytpratmaktaydl.
Hasan Enver Pa§a, versitenin ar~ivlerin­ Borzecki'nin
Aym donemde Kiibahlann baglmslzhk de, Haziran 1898'de (Mustafa Cela-
ABD, ktytlarmm s:ok miicadelesine tamk Kiiba'YI i~gal eden leddin Pa§a) oglu
yakmmda bulunan ve birlikleri yoneten
stratejik bir konuma olur. Mehmet Necati Amerikah bir gene-
olan Hasan Enver Pa§a
185Tde istanbul'da dogdu. Paris'te
sahip Kiiba'YI ele ge- Kutlu'nun bu tarihi oiayia ralin Hasan Enver
egitim gordO. Harbiye'deki egitiminin
s:irmek istiyordu. Av- ilgili buldugu bir beIge Pa~a'dan bahsettigi ardmdan imparator I. Franz Joseph
rupa iilkeleri Kiiba'da amlanm buldum ve
ya~ananlarla yakmdan
ise, Kiiba'mn Ankara c,:ok as:IklaylCl olabile- doneminde Avusturya'da ate§emiliterlik
ilgileniyordu; bu yiiz- BiiyiikeI~isi Abascal'e bu cek bu bilgilere ula~­ yaptl. 189Tdeki TOrk-Yunan Sava§I'nl
den de sava~ta nelerin roman i~in ilham verir. maya s:all~lyorum. Ylldlz SaraYI'ndan takip etmek Oze-
olacagma dair bilgi re kurulan 50 ki§ilik Askeri Tefti§
edinmek iizere ajanlar gondermi~lerdi. Or- - Osmanhlar ile Giiney Amerika iilkeleri, Heyeti'nde bulundu. TeselyaNolos'ta
negin ingilizler, daha heniiz dii~iik riitbeli topiumlarl arasmdaki ili~ki iizerine neler i§gal gOgleri kumandam olarak bulundu .
basit bir subayken, sava~ muhabiri olarak soylenebilir? 1898'de KOba'nm ispanya'ya ba§-
Winston Churchill'i gondermi~lerdi. Mehmet Necati Kudu: Akademik c,:all~­
kaldlrlsml izlemek Ozere gorevlendirildi.
Osmanh imparatorlugu topraklarl malarimi Latin Amerika iizerine yaptigim
1901 'de Boxer Ayaklanmasl'na kan§an
ic,:indeki Arap iilkelerinden, Amerika'ya ve is:in bu ili~kiler de ilgi alamma giriyor. Os-
t;in MOslOmanlan igin gonderilen Na-
Kiiba'ya, 19. yiizyilln son yirmi yill boyun- maw imparatorlugu doneminde bizleri
ca bir gos: ba§laml~tl. Ozellikle Osmanh ~a~lrtacak pek s:ok ili~ki goriiniiyor. Ve- sihat Heyeti'ne ba§kanllk etti. Heyette
tebaasmda bulunan Liibnanhlar, Suriyeli- nezuelall bir subaytn Osmanli ordusunda Enderun Hocasl Dadayll Mustafa
ler ve Filistinliler. Bu gos: 20. yiizyilln ilk gorev yapmasl ya da Venezuela'da yerle~ik $OkrO (BOlent Ecevit'in bOyOkbabasl)
ytllannda daha da arttl ve Kiiba kiiltiiriinii Arap kokenli Osmanh vatanda§lannm ile Ni3zlm Pa§a da (Harbiye Nazln
derinden etkiledi. toplanarak Balkan Sava~I'na kattlmak is:in Enver Pa§a'nm eni§tesi) bulunuyordu .
Sadaret makamma ba~vurmalan gibi bazi 1904 Rus-Japon Sava§I'na gozlemci
- Romanda Girit'le olan benzerlikten bah- ilgi s:ekici noktalan daha once yaylmlaml~­ gonderilmesi plandlysa da Rusya'nm
sediliyor. 0 donem Kiiba ile Girit arasmda tIm. Enver Pa~a' mn Kiiba maceraSI da boy- istememesi Ozerine vazgegildi.
nasll bir benzerlik var? le bir s:ah~manm iiriiniidiir, Osmanh ar§iv- Alman kokenli Osmanll generali
EGA: 0 giinlerde Kiiba'daki mevcut du- lerinde buldugum bazi belgeler 1~lgmda bir Mehmet Ali Pa§a'nm (Karl Detroit) klzl
rumla Girit'teki durum arasmda benzerlik makale hazirladim ve bunu Venezuela'da
Leyla Hamm'la evlendi. Hasan Enver
s:ok az. Her ikisi de ada ama, tarihleri ve bastlrdim. Kiiba biiyiikels:isine de kendi-
Pa§a'nm bu evlilikten be§ gocugu oldu.
ko~ullan c,:ok farkh. Buna kar~m, ileti~i­ siyle ilgili oldugu is:in bir kopya birakttm;
Klzi Celile Hanlm, §air Ni3zlm Hikmet'in
min s:ok zor oldugu bir donemde, Sultan kendisi konuyu bir ytl is:inde giizel bir ro-
Abdiilhamid'in Girit'te meydana gelen man haline getirmi~, bilinmeyen yonleri, annesidir. Diger klzl MOnevver Hanlm,
olaylarda uygulamak iizere, Kiiba'daki du- hayalgiiciiyle tamamlaml~. Bunun yanlSlra §air Oktay Rifat'm annesidir. Emeklili-
ruma dair bazi deneyimlerini kullanabile- heyetin Kiiba'daki faaliyederi, gers:ek tarihi ginde Erenkoy'de okul agtl. "Edebiyatl
cegini dii~iinmesi mantikh. mekanlar canlandmlarak, halen var olan Umumiyye Mecmuasl"na TOrklerin
bin alar, sokaklar ve sair mekanlarda akta- tarihine dair makaleler yazd I. 1929'da
- Hasan Enver Pa~a'yla ilgili ozel bir ha- nlml~. Kitabm Kiiba ve ispanya'da da ba- oldO.
zrrhk s:ah~mamz oldu mu? stlmasl planlamyor. •
NTV TARiH MAYIS 2009 81
 \
... ......... . ... ... ... .... ... ... .. ......... .. ...... ... ... ............ .... .... .. ... ..... .... ....... .. ........... ........... .... .... ... ..

DSMAIIIII TASRASIIBA KDRKO, BEHsn

SavulUD ta§raDID zalimleri,

Deli Giiciik
Ofkeli e§klyalar, yozla§ml§ kanun
adamlan, patlayan silahlar, ha§in
diyaloglar, para hllslyla dolu
insanlar... Yakln donem Anadolu
ta§raslndaki "kotiiler"in kar§ISlna,
onlardan daha kotii bir "iyi" «;;lkar.
Levent Cantek'in editorIiigiinde
hazlllanan "Deli Giiciik" adh «;;izgi
roman albiimii, kurgu tarihten 19
halk hikayesini biraraya getiriyor.

DOCRU Sa'lliRiM BAli RAIl D~:il,

ICRi Sa'lliRiM BAI RAIl DIG ·

82 NTV TARiH MAYIS 2009

VE ADA1ET
geldi!
OKAY GONENSiN
D
eli Gueuk Anadolu halk ma-
sallannda e,:ok az goriinmu§
bir karakter. "Gueuk" admm
"duduk"ten geldigi soyleniyor,
ama "kue,:uk"ten geliyor da olabilir.
Deli Gueuk kargalanyla dola§an, hey-
betli, sac,:l sakal! birbirine kan§ml§ bir ki§i-
dir. Hem koyiin delisidir -bazen de bilge-
si- hem de zalimlere kar§l adaleti saglar.
Deli Gueuk'un ortaya c,:1k1§mm mev-
simlerle ilgili oldugunun i§aretlerini ta-
§lyan birkae,: soz var: Deli Gucuk ya itleri
soldurur ya da dere tepe doldurur...
Deli Giieuk delirir yaprak ueu belirir...
Deli Gueuk §a§mr Mart kapldan bak-
tlnr...
Deli Gueuk'un maeeralan e,:izgi roman
olarak "Osmanh Ta§rasmdan Korku ve
Deh§et Hikayeleri" tammlyla yaYlmlandl.
Osmanh ta§rasldlr, e,:unku Deli Gueuk an-
eak fazla uzak olmayan bir gec,:mi§in koy-
luklerinde varolabilir.
Murat Ba§ekim'in yazdlgl "Dugumler"
adh hikayede Cevher Aga Deli Gucuk'u
§oyle anlatlr: "... Ak§am ezanmdan son-
ra lsslzlarda, viranlarda ortaya e,:lkar.
Bazen kopek, kee,:i ya
da tilki olarak gorunur.
Bazen de dey gibi, kara
sac,:h, kara sakalh, ba§l
kocaman, di§leri at
di§i gibi iri, uzun kol-
lu, tlrnaklarl bir karl§,
as all bir adam sure tine girer.
Derler ki slrtma giydigi aba
aslmda kendi kefeni-
dir. .. "
Deli Gueuk'un 19
hikayesinin toplandlgi kitap-
ta lS'i e,:izgi roman, 4'u birkac,: de-
Deli Giiciik
Editor: Leven! Can!ek
Kamra YaYlnclilk
220 sayfa, 24 TL
senle suslenmi§ maeeralar var.
Osmanh ta§rasmda da, ta§-
raya ozgU gue,: ili§kileri vardlr; ie,:i
kotU varhkll insanlar vardu; ka-
dmiar en alt seviyedeki mallar-
dan saythr. E§k1yalar kahraman
degildir, dupeduz e§k1yadlr. Eu dar ufuklu,
ama §iddeti bol dunyaya nizam vermek
ie,:in insanlar korkutulmalldir. Deli Gucuk
o korkunun ta kendisidir; hatta oldukten
soma dirilebilir. Eu kotUlukler dunyasmda
Deli Gucuk'un varhgl §arttlr; ancak b<iyle
bir gUe,: kotUleri, zalimieri puskurtebi-
lir, onlarm "kotU emelleri"ne ula§-
malarml engelleyebilir.
Deli Giiciik, Osmanlz TaI-
raszndan Korku ve Dehlet
Hiktiyeleri'ni uretenler kala-
bahk bir yazar ve e,:izer grubu.
Her hikayenin hem yazlSl
hem e,:izgileriyle olduke,:a gUe,:lu
bir yaplSl var. Boyle gene,:
bir grubun boyle bir or-
tak yaplt ortaya e,:lkarml§
oimasl, Turk e,:izgi roman
sanatmm biraz destekle ne
kadar ileri gidebileeegini de
gosteriyor.
Her ta§ra e,:ok kiie,:uk bir
dunyadlr, 0 dunyayt Deli Gu-
cuk gibi mitler renklendirir, kendi
kendisiyle yiizle§tirir. Kitabm ba-
§ma alman bir Deli Gueuk sozu de
bu dunyalarda ya§amamn zorlugu-
nu anlatlyor: "Dogru s(iylerim halk
raZI degil, egri s(iyIerim Hak raZI
degil." .
.~~.~~.P ................................................................................................................................................................... .
YENi C;IKANLAR Sicill -i Osmani Zeyli
MEHMET ZEKi PAKALIN
TUrk Tarih Kurumu Yaym/an
ARA~TIRMA Rumeli Yagmalanan HATIRAT 19 Gilt, 240 TL
imparatorluk
Dogu 'ya Bakl§
1800 Oncesi D6nem Ingiliz
Yazmalan ve Osmanll
Imparatorlugu
HAF1Z HAKKI PA~A
MAHMUT ~EVKE T PA$A
6rgDn Yaymevi, 592 sayfa, 22,50 TL
1831-1832 Tiirkiye'sinden
Goriiniimler
JAMES ELLSWORT DE KAY
OOTD Ge/i§tirme Vakfl, 440 sayfa, 20 TL
A tati.irk Kulti.ir, Dil ve
Tarih Yuksek Kurumu
50 yddan beri Turk
GERALD MACLEAN "Berlin Kongresi'nde yapllan duzenlemeler Tarih Kurumu kutuphanesinde
OOTD Ge/i§tirme Vakfl yalnlz ban ~1 garantilememekle kalmlyor, Bir yabanclnln giizuyle 1830'lar elyazmasl notlar halinde duran
350 sayfa, 18 TL daha byle ~artlar yaratlyordu ki, -olaylann Turkiye'sinin panaromasl. .. insanlann
gbsterm i~ oldugu gibi- gelecekteki gunluk ya~amlanndan dillerine; ticari
90k 6nemli bir eseri yaYl mladl.
ingiliz ve isk09yalilann kan~lkllklann hayattan Turk Cumhuriyet
Osmanll dunyaslyla tohumlanm da hukumetinin bastlgl d6neminin
ya~adlgl etkile~imleri atmaktayd I.' ilk gazete Moniteur biyografi
konu alan kitap, Ayastefanos Ottoman'a; isyankar yazarlanndan
Musluman Dogu'yu Antla~masl ' m '1ahrip pa~alardan dervi~lere
Hlristiyan Ball'dan etmek" i9in Berlin ve kiilelere uzanan
Mehmet Zeki
1831 ·1832
aYlran "medeniyetler Kongresi'nde toplanan bir sosyal tarih TORKiYE·Sb")I;.~ Pakalln'ln
GqRONUMLER
9atl~masl" kavrammm devletlerin planlan ... 9all~masl .. . (1886-1972)
'yan ll ~ ve tehlikeli bir Osmanll
mit oldugunu" gbstermeye 9a ll ~lyor. tarihinin son tercume-i hal
~ark Seyahati
C;in Felsefesi Tarihi Istanbul 1911 (biyografi) yazarlanndan
9in-Dogu Tiirkistan FUNGYU-LAN LE CORBUSIER Mehmed Sureyya'nln
Ipek Yolu-l istanbul Bilgi Dniversitesi Yaym/an TOrkiye i§ Bankasl Yaym/an (6 . 1909) Sicill-i Osmani yahut
G. AHMETCAN ASENA 474 sayfa, 22 TL 213 sayfa, 18 TL
Pan Yaymcillk, 504 sayfa, 25 TL Tezkire-i Me§ahir-i Osmaniye
~in felsefesinin tarihini aynntlll olarak 20. yuzYl1 mimarllgma ve sanatma Le isimli eserine zeyl [ek] olarak
ipek Yolu'ndan kimler ele alan eser, bnemli Corbusier adlyla hamladlQI bu kapsamll yali ~ma
geldi, kimler ge9ti? tarih ipu91an sunuyor. damgaslnl 19 cilt olarak raflardaki yerini
Kim yan yolda kald I, ~in felsefesinin vuran isvi9reli aldl.
kim hedefine vardl? temelini olu~turan gen9 mimann
Yolculugu Baykal Tao du~uncesi farkll Viyana'dan
Prof. Mustafa Keskin, Prof.
klYllannda ba~laYlp, du~unce aklmlanmn istanbul'a uzanan Mehmet Metin Hulagu gibi
Fransa Alpleri'nde son tezleriyle kar~lla~tlnllp bir yolculugu. biliminsanlannln 9abalanyla
bulan Hunlar, bu uzun tartl~llIyor. Turkgede ilk kez ortaya 91kanlan bu 6nemli
yolculukta ka9 klyafet, eksiksiz yaYlmlamyor. biyografi kitabl Osmanll'dan
ka9 din ve ka9 dil degi~tirdi?
ROMAN Cumhuriyet'e 1246 ki~inin
ya~am6ykusunu igeriyor. Prof.
Aynacl (Der C;ocuklugumun Oykiisii Ali Birinci'nin "Mehmet Zeki
Yakm C;aglar Tarihi Spiegelmacher) Rusya, Almanya, TUrkiye
N. V. YELISEYEVA
Pakalin'ln hayatl ve eserleri"
PHILIPP VANDENBERG U<;:geninde Savrulan Bir Aile
Yordam Kitap, 350 sayfa, 20 TL ba~llkll incelemesi de 4661
Te/os Yaymclllk, 506 sayfa, 25 TL AYSUERiN<;:
Everest Yaym/an, 246 sayfalik eserin giri~ b61umunde
1648 ingiliz Hlristiyan dunyasmm sayfa, 12.50 TL yer allyor. Eski bir Osmanli
devriminden 1917 dogudaki en iinemli Kalem efendisi ve biyografi
Sovyet Devrimi'ne kenti Konstantiniyye, Aysu Erin9, Hitler'in
uzanan tarih
yazan olan ibnulemin'in
Turklerin ku~atmasl iktidara geldigi yll
kesitinde; farkll altmdadlr. Dilsiz 9aQda~1 olan ve onunla zaman
Berlin'de ba~layan
ulkelerde yurutQlen klzlyla yolu bu kente ve Turkiye'de suren zaman 9atl~an Pakalin,
slmf mucadeleleri, du~en Mainz'li ayna slradl~ 1 ya~amml Tanzimat Maliye Naz/rlan, Son
burjuvazinin yuksel i ~i ustasl Michel Melzer, kaleme aldlgl Sadrazamlar ve Ba§vekiller,
ve sanayi devrimi, Avrupa'da henuz kitapta; ailesinin
emperyalizmin dog u~u ve bu sure9te
Ma/iye Te§kilat/ Tarihi gibi
bilinmeyen matbaaclllgl burada iigrenir. ayakta kalmak, kendi kulturlerine ait
emek9i smlfiann mucadeleleri inceleniyor. Mainz'e geri diindugunde ise matbaanm ya~am6ykulerine dayall ba~ka
all~kanllklanm surdurebilmek i9in verdigi
Kitabl N.V. Yeliseyeva ba~kanllglnda bir mucidi oldugu i9in ''kara sanat9!" olmakla mucadeleyi ve dbnemin sosyal olaylanm 6nemli ve hacimli eserler de
kurul hazlrlaml~. sU91amr ve hapsedilir. anlatlyor. yazml~tlr.
www.ttk.gov.tr
Emin Nedret i§1i
GOK SATAN KiTAPLAR
Yaianci Tanlklar Kahvesi Tarihin 1~lgmda Uygarhgl D egi ~tire n Hitler Kitabl Talat Pa~a ' nm Evrak-I
Vedat Tiirka/i i/ber Ortay" 100 Kedi Yay. haz.: Henrik Eber/e, Metrukesi
Turkuvaz Kitap Profit YaYInCi/ik Sam Stall Mathiass Uhf Murat 8ardak(1
Can YaYIn/an NTV YaYIn/an Everest YaYIn/an

84 NTV TARiH MAYIS 2009

 Dostluktan facialara Tiirk-Ermeni ili~kileri ...
izlenmesi gereken bir belgesel. ..

CNNTtirk ve Kanal D'de dort

boltim halinde yaylnlanan ve
btiytik ilgi goren "Ortak ACI
1915, Ttirkler ve Ermeniler"
belgeselinin kitabl ve DVD'si
bir arada.
"Ermeni eylemlerini ve dl§ gti91erin
etkilerini anlatlyorlar ama, degindikleri
olaylan dramatize etmiyorlar, abartnuyorlar.
tr sluplarl, soon, ban§91. .. "
Altan Oyrnen, Radikal

"Taha Akyol'un CNNTtirk'te yaymlanan bu

belgeselini gordtintizse §anslI, ka9IrdmlZSa
§ansslzsmlz demektir. Zira gergekten
izlenmesi gereken bir belgesel."
Mehrnet Ali Birand, Posta

"0 Yillar aCl Yillar olmu§tur. iki taraftan

da ytiz binlerce insan olmti§ttir ...
Taha Akyol 'un Ermeni olaylarml anlatan
bu 9ah§maslmn adl i§lerin ozetidir.
Evet, kar§llIkh acllar ya§annu§tIr.
ACl 'Ortak ACl' dIr."
Narnlk Kernal Zeybek, Radikal

"Taha Akyol'un CNNTtirk'te yaymladlgl

'Ortak ACl', mtirnktin oldugunca nesnel
bir tabla sunuyor bizlere."
Orhan Bursah, Cumhuriyet

Televizyonda yaYlnlanmayan gortinttilerle ve bilgilerle zenginle~tirilen c;ah~ma,

1915 Ylhnda ya~anan "Ortak ACl"Yl anlamak isteyenler ic;in c;ok degerli bir kaynak.

~DPGAN
_KITAP
www.dogankitap.com.tr
 ..
.~ .y.l.iY.~ C. ~.J~b.J.
SEYAHATNAME
Pa §a lar mekaol
Mard-n
M akdisi, bu kalenin kurucusu
Yunus Aleyhisselam'dl der.
Peygamber Yunus, kI§m
Musul'a yakIn Hatib §eh-
rinde oturur, yaz gelince yaylaya pkIp bu
Mardin dagmda dinc;le§ir ve ibadet eder-
mi~ . Halen, bir buyiik magaraya Yunus
Nebi tekkesi derler. 0 aSlfda Kuh-l $ahka
denen bu magaralarda bir ejderha peyda
olup Yunus Nebi'nin nice bin ummetini
yemi§. Kafirler Yunus'a, mucize gosterip ej -
derhaYl oldururse kendisine inanacaklanm
bildirmi§ler. 0 da peygamberlik kudretiyle
bir ta§ vurup ejderhaYl oldurmu~. Oc; bin
imanSlZ imana gelip Yunus'un c;evresine
yerle§erek glinden gune zengin ve bay 01-
mu~lar. Tepeye Kuh-i mar (Yuan dagl) bel-
deye de "Mar-din" denmesi bundandlr.
Bir padiphtan otekine gec;en kale, bir
zaman da Dara $ah'a tahtgahhk etmi~­
tiro Dad buralarda avlanmaktan ho~lamr,
Temmuzda Mardin'de, kI~m Kara Dad
~ehrinde otururmu~. iskender, Dad'Yl ye-
nip Azerbaycan, iran ve Turan'l almca bu
Mardin kalesinde de buyiik tapmaklar
yaplldl. (... ) 795 (1395) senesinde Timur
burap UC; sene muhasara etmi~, alamadan
86 NTV TARiH MAYIS 2009
. ·..·..··.·.·.·..· .· .·.. . ... . . . .. ....... .. . . ...... . . ... . ....... ....... ... . . . . ......... ... ...... . ........ .... .. . ..
Jaques Peeters'in
1697 tarihli II Hendegi olmayan
graviirunde Mardin.
Anadolu'ya yiirumu~tU.
(... ) Sultan Suleyman
Han 941 (1534) tarihinde
Bagdat gazasma giderken
Mardin'i sancakbeyligi
tahtl olarak Diyarbekir
eyaletine kattl.
Mardin pa~asl bin
kadar askerle hukumet eder am rna yigit,
namdar yarar, pa§a olmahdlr. Degme adam
i§ goremez. <;unku bir tarafmda Sac;h dagl-
nm Kurtleri, bir tarafmda A§dl, diger tara-
fmda $akagl a~ireti Kurtleri, ovalannda da
goc;ebe Turkmenler oturur; c;olunde Nay
kabilesi Urbanlan konar goc;er. Bu seyyar
kavimlerden o§ur, koyun ve otlak vergisi
almak hunerli pa§alar ister. (... )
Kalesi, c;olun ortasmda gokyi.izune yiik-
selmi§, bulut renginde bir kayamn tepesin-
dedir. Anlatmaya dil ve kalem yetmezse
de giine§ten zerre, denizden katre kadar
oveyim: byle yiiksek bir kaledir ki burc;-
Ian bulutlara, Kehke§ana ula~ml§tlr. bgle
giine§inde bulutlar c;ekilmeyince minaresi
ve yiiksek binalar gorulmez. DunyaYl do-
la§an seyyahlarca me§hur pek c;ok kaleleri
gormek bana da kismet oldu. Ancak bu
kalenin etrafl
cehennem c;ukurunu
hatlrlatan derinlikte
tlra~lan lp parlatllml~
kayalardlr. Birc;ok
magaralan, karanllk
pUSu yerleri, on sene
ku~atmaya yetecek
su sarn lc;lan vardlr.
YalC;lnlardan inen
yagmurun bir damlasl
heba edilmeyip kaya
yollanndan sarnlc;lanna
gider. 11
kalesi etekleri, 2008.
Mardin kalesine hic;biri benzemez. Dort
yandan, UC; dort menzillik yerlerden goru-
nen kalenin zirvesi iki fersahhk yoku§tur.
Tepeden bakInca Nusaybin ve Sincar kale-
leri, Sincar dagl, Hamun c;olu ayna gibidir.
Fethi mumkun degildir, Belki ~iddetli mu-
hasara veya gizlice girilerek almabilir.
Magaralar, yedi sekiz yiizyl1dan beri de-
polanml§ kIZlldan, karasurat darlSl, c;eltekli
pirinc; dopdoludur. Goren, harmandan yeni
kaldlrl1ml§ zanneder. SaylSl belirsiz ba~ka
magara ve mahzenler de arpa bugday ve
hububatla doludur. Her sene bunlar ahaliye
dagltllarak yerine yenisi almlp konur. Ka-
ledeki miihimmat ve cebehanenin hesabml
Allah bilir. Barutun, giillenin, humbara ve
topun c;oklugunu anlatmaya giri~sek ayn
bir cilt olur. (.. .)
Evliya gelebi Seyahatnamesi, 4. Cilt,
ikdam Matbaasl, 1314, S. 57- 60 •
 500 Yllilk minyatiiriin
izinde 2000 Yllilk tarih
•
I znik goltinun
J<;YlSlndaki Nikaia
(Iznik), Anadolu
tarihinin en onemli
antik kentlerindendir.
D unyaca me~hur ~inileri,
H iristiyanhga yon vermi~
konsul topiantilan, e~siz
surlan, bir~ok medeniyetin
izlerini ta~lyan eserleri
tarihle ilgili herkes i<;in
bilinenlerdir. Ama burasl,
surlan dl~mda da bir~ok
esere ev sahipligi yapmakta.
Nikaia obeliskinin
Bunlann en gorkemlisi,
bulundugu btilgeyi
gtisteren 16. yiizYlla ku~kusuz yore halkmm
ait minyaturii. "Be~ta~" dedigi Roma d()nemi
mezar a1l1tIdlr. Merkezin
8 km kuzeybatlSlnda kalan
Elbeyli koyiinun zeytinlikleri
arasmdan yukselir. Tarihte
Nikaia'YI Nikomedia'ya
(izmit) baglayan antik yol
uzerindedir. Gunumuzdeki
yiiksekligi 12 metredir.
Bir kaide uzerine ust uste
oturtulmu~ prizmal be~
mermer bloktan olu~ur.
Eskiden en ustte bir
ustunde de Zafer Tann<;asl
Nike veya Tann Zeus kartall
heykelinin oldugu sa1l1hyor.
Yunanca kitabesinde "C.
Cassius Philiscus, C. Cassius
Asklepiodotus'un oglu 83 yll
ya~adl" yazmaktadir.
16. yUzyllda unlu minyatur
ustasl Matrak<;1 Nasuh buraYI
ve <;evresini resmetmi~.
Resimdeki mezar a1l1tmm
altmda "dikilita~" yazmakta.
Varhgmi bildigimiz antik
yol da ~izilmi~. M inyaturun
ust klsmmda ise "Kazkolu
Derbenti" yazlyor. Derbent
ge~it demek; arka plandaki
kayahklan da minyaturde
resmettigi gibi kaz kanatlanna
benzetmi~ olmall. Bu
kayahklan bugun de iznik'in
guneyindeki daglarda gormek
mumkun. Karayolu da
iznik'ten giineye dogru bu
daglara tlrma1l1yor; tam a~lt
noktasmdaki Derbent koyU
yerli yerinde. Bu kOyUn birka~
kilometre kuzeybatlsmda,
en yUksek kayaligm dogu
yUzundeki bir grup ge~ Roma
donemi adak steli ise doganm
ve insanlann tahribatma
direnmekte. Kabartmalann
bulundugu kayaligm kolayca
~lkUan zirve noktasmm
manzarasmi gormck ~art.
Sansarak
I~ Elbeyli O Obelisk·
iznik
•
Nuzhetiye . ~amoluk
•
Derbent O . Mecidiye
D Bursa iznik
Unutmaym: Buwlun gezdiwcck.
daglardu yiiriiyU§ yaptlracak birini
anyursamz. malura yerle§ip artlk koylii
olrml§ bir §ehirli var: i\tilla Ula§. Size
yatucuk yer temin cdcr. halla sabah
kahvaltl da veriL Tel: 053547129 81
Kitap: Bedri Yalman. iznik. Bursa Rotary Kulubu
KulWr Yaylnl.
NTV TARiH MAYIS 2009 87
APERLAi
Batik kent K a~ veya 0<; AglZ'dan
deniz yoluyla
veya Kllm<;h koyU
uzerinden yUruyerek
vanlabilen, masmavi denizin
kt)'lsmda zeytinlikler arasmda
ruya gibi bir antik Likya
kenti. Sl<;ak yanmadasml
anakaraya baglayan ktstagm
batl tarafmdaki Sl<;ak koyunun
yama<;lanm, kt)'lsml ve
suyun altml kaplamakta. Bir
zamanlar Likyahlann melcim
olan yapllann bir ktsml artlk
bahklann ya~am alamo Bir<;ok
ba~ka antik kt)'l kentinde
oldugu gibi, bu ~ehrin bir
ktsmml da depremler denizin
altma indirmi~.
Kentin varhgml ilk defa antik
donem yazarlanndan (Plinius,
Ptolemaios, Hierokles) ve
MO 5. yUzyllda kentin
adma basllan sikkelerden
ogreniyoruz. Roma
doneminde, <;cvresindeki
Apollonia, Ismda ve Simena
kentleriyle bir sympoliteia
(siyasi birlik) olu~turarak
Likya birliginde temsil edilme
hakktm kazanml~ . ~ehrin adl,
Bizans donemi ka)'ltlannda
Aprillac olarak ge<;iyor. 16.
yUzylla ait Piri Reis'in Kitab-z
Bahriye'sinde de buradan
bahsediliyor.
Gunumuze <;ok iyi korunarak
88 NTV TARiH MAYIS 2009
gelmi~ antik kentin sud an
i<;indeki en belirgin yapl,
Bizans kilisesi. Kale dl~mda
kalan nekropoldeki Likya
tipi lahit mezarlar yama<;tan
ba~la)'lp denizin i<;ine kadar
Slfalanml~.
Kentin nhtlml isc artlk
tamamlyla Sl<;ak koyunun
derinliklerinde. Bu korfezde
bir tiir deniz salyangozu olan
"mureks"ten bol bulunuyor.
Aperlai'de ya~ayanlar, sadece
Likya kraliyet ailesi uyelerinin
giydigi elbiselerde kullanllan
mor boyaYl bu canhdan elde
ederlermi~.
J
Yavu
Aglll l
•
Cevreli
• KI~, 1i
•
•
Ka~
•
O,aglZ
0
Aperlai
II Antalya Kat
Unutmaym: Sl<;ak koyundaki yoresel
bir aile i.letmesi olan The Purple
House'un (mOl ev) ta'l evlerinde veya
kamping alamnda gecclemek miimkiin:
www.apcrlai.com. 0538 217 6183- 0212
834 0003· Aperlai'yi gezmek i<;in en
iyi plan Klltn<;l!'dan 1.5 saat yiiriiyerek
gitmek; <;iinku patika hem yoku'l
a'lagwa hem de i.aretli, aynca soma da
deniz yoluyla Ka.'a dbnmek mumkun.
Ayarlamalarmlzl buna gore yapm.
Makale: Bill Leadbetter, 'Diocletian and the Purple
Mille of Aperlae", Epigraphica Anatofiea, 2003.
Hyoisos
Ormanda 'ke§fetmek
i~in bak'
M ilas'a bagh
Kar~cahisar
koyunun
dogusunda kalan ~ift zirveli bir
tepenin iizerindedir. Koyliiler
zirvelerden yiiksek olam
Biiyiik Asar, digerini ise Kii~iik
Asar diye adlandlrml~lar.
Antik kalmtllann tepelik
noktada olmasmdan dolaYl
kolayca goriilebilecegi samlsa
da bu yamltlC1dlr; ~iinkii
ytikseltinin biiyiik boliimii ~am
aga~lan ve yiiksek ~ahlarla
kapl!. Gezmek a~1S1ndan bu
durum itici gelebilir, ama buna
aldlrmaym. Ye~il ortiiniin
altma gizlenmi~, gezeni
heyecanlandlracak, ke~fetme
duygusunu ok~ayacak bir~ok
kalmtl var. Ormam bir ag gibi
ormii~ patikalar sayesinde
rahathkla dola~abilirsiniz.
Ozellikle neredeyse kenti
~evreler durumda saglam
kalml~ Helenistik donem
surlanm takip
etmek, sizi diger
kalm tllara ula~ tmr.
Burasl ~ok az ara~tmldlgl i~in,
yapl kalmtllannm ~ogu ~u an
i~in tammSlZ. Biiyiik Asar'm,
kentin akropolii oldugu belli.
Biiyiik Asar ile Kii~iik Asar
arasmdaki diizliigiin agora,
yani ~aql oldugu dii~iiniiliiyor;
yanmdaki dortgen yapl da
bouleuterion (meclis binasl)
olabilir.
Kentin ne zaman, kimler
tarafmdan kuruldugu
bilinmiyor. Tarih sahnesine
MO 5. yiizyllda, Atina
onderligindeki Delos birligine
bir talent vergi veren kii~iik bir
kent~ik olarak ~lbyor. $ehrin
Roma donemi sikkelerinin
iizerinde Zeus Areios tasvir
edilmi~tir.
eMiias
Be,in
•
Gbk,eter . Uta,
Darttepe
•
• Karacahisar
Ciftlikk6y.
O Hydisos
IIMuQ1a Milas
Unutmaym: Karacahisar koyii el
dokuma hahlan ile rne~hur • Giyiminiz
boyle bir yeri gezmek i9in uygUll
olrnah; klSa pantalon, a91k ayukkabllar
kesinlikle tavsiye edilrnez • Kbyliilm
, ok konuksever, ama sizi defineci
zannerlip jandarrnuyu huber verebilirler.
Mutlaku bnce muhtara Asar'l gczrncyc
geldiginizi soyleyin.
NTV TARiH MAYIS 2009 89
SOKULLU KOLLiYESi
Hac yolunda mola
S adrazam Sokullu
Mehmet Pap tarafmdan
1574'te Mimar Sinan'a
yaptlfllml~. Klasik Osmanh
mimarisinin butun ozellikleri
burada gorUlebilir.
Hac yolu uzerinde
olmasmdan dolaYl,
zamanmmen
iinemli konaklama
noktalanndandl.
HaCllann ve
seyyahlarm her
tlirlu ihtiyacmm
du~unuldugu,
mukemmel tasarlanml~
bir yapldrr. Cami,
medrese, hamam,
KASTAMONU KALESi
Komnenoslarln eseri
90 NTV TARiH MAYIS 2009
kcrvansaray ve bedesten
bolumlerinden olu§ur.
Yapl topluluhrunun en
buylik klsmlm, dogudaki
kervansaray kaplar. Bedesten,
en batlda kalan cami
ile kervansaray arasma
yerle§tirilmi~tir. Bedestenin
kuzeybatl tarafmdaki
hamam yakln tarihlere kadar
kullamlmaktaydl. Kulliyeye
biti~ik Payas kalesi, aym
zamanda unlu ~air Namlk
Kemal'in sUrgline gonderilirken
birkac,: glin hapis yattlgl yerdir.
K ent merkezinde tarihi
evlerin arasmdan
ylikselen kayahk bir
tepenin uzerindedir. Korunakll
konumundan dOlaYl bu tepenin
tarih boyu yerle§im gordugu
soylenebilir. Kalenin yaplh~
tarihi tam olarak bilinmemekle
birlikte sur duvarlarmda
8. ve 9. ylizYlllarm yaplm
teknikleri izlenebilmektedir.
Tarihi kaynaklar buraYl Bizans
Komnenos hanedanmm 12.
ylizyll sonlarmda yaptlrdlgml
yazar. Kastamonu ~ehrinin de
ismini bu hanedanhktan aldlgl
iddia edilir. Kalenin diger bir
tarihsel ismi de Kastelkomneni,
yani "Komnenoslann kalesi"dir.
Kale ve c,:evre bolge 1211-
1212'de Selc,:uklu hukumdarl
Alaeddin Keykubad'm
emirlerinden Husameddin
<;::oban tarafmdan ele gec,:irilir.
Daha soma da beylikler
•
Yeniyurt
.
eOiirtyol r
payas O Sokullu
Kiilliyesi
D Hatay Payas
Unutmaym: Killliyenin i<;:indeki zeytin
agacmm 13 aSlf~k oldugu siiyleniyor.
Tam bir amt aga<;:.
Makale: Adem Kara, "19. yuzYll1n ilk Yanslnda
Antakya" (doktora tezi), Ankara Oniversitesi 50syal
Bilimler Enstitusu, 2004.
Ay~egul DaYI, "Dartyol Tarihi" (yuksek lisans
projesi), Kahramanmara~ Oniversitesi 50syal
Bilimler Enstitusu, 2007.
doneminde <;::andarogullan'nm
kontrolune gec,:er. Gunumuzde
gorillen sur duvarlarmm
onemli bir klSml bu donemde
yapllml~tlr. Buglinku kale daha
buylik bir dl§ sur sisteminin
ortasmdaki ic,: kaledir. Bu dl~
kaleden glinumuze neredeysc
hic,:bir~ey kalmaml~tlr.
,
Kastamonu
Kalesi
o ,$'
'Si
.~~
"
~ .,..'"
"'~
~ ,..'{olu
l'{olU .~\<.a
\s\anIlU "'s~
I IKastamonu Merkez
Unutmaym: Kaleye mutlaka ~ehir
merkezinden yuruyerok <;:lkm. t;unku
bu ufak tlIlnal11~ sizi tarihi konaklann
urasmdan ilerleyen yollardan
ge<;:irecektir. • Kastamonu'nun 1m
pidcsi vc <;:ckmc helvasml tadm.
Kitap: Nazmi 5evgen, Anado/u Ka/eleri, DogUj
YaYlnla",1960.
HANDZTA MANASTIRI
Vah§idogada
bir Tanrl evi
T arihi Tao- Klarceti
bolgesi i<;inde kalan
Artvin ilindeki eski
Gurcu manastlrlannlll en
etkileyicilerinden biridir.
$av?at karayolunun ge<;tigi
guzergahtan aynhp tepelere
dogru oldukp dik yiikselen
bir yan vadide gbzlerden
lrak, asrrlara direnmektedir.
Birka<; evden olu?an Plrnalh
koyiinun mezrasl, hemen
yam ba?lllda sanki bek<;ilik
DONER KOMBET
Hem ko§eli hem
yuvarlak bir §aheser
~
ehirdeki <;arplk
yaplla~madan kendini
koruyabilmi~ bir
Scl<;uklu eseri.
Kitabesine gore Prenses ~ah
Cihan Hatun adllla yaptmlml~.
Bir goru~e gore, Ahlat ve
Nigde'deki kumbetlerin
mimari usluplanyla
kar§lla~tmlarak, 1275 -76
yI1lannda yaplldlgl ileri
surulmekte. Eger dikkatlice
baklhrsa, yapllllll mimarisinde
hayranhk uyandlran bir<;ok
detay fark edilebilir.
Kumbet, kare bir kaide uzerine
oturtulmu~, ustii konik kubbe
ile ortiilu on iki ko§eli bir
yapmaktadlr.
Bulundugu vadiden akan
<;aylll ismi Porta oldugu i<;in,
manastlr ybrede bu isimle
de amhr. Yapl, kilise, <;an
kulesi, yemekhane, ke~i~
hucreleri, dbrt ~apel ve
i~levleri bilinmeyen bir bina
grubundan olu~ur. ismini
buraYI kuran Rahip Grigol
Handzta'dan almaktadlr.
Bu yapl toplulugu i<;inde
en iyi korunan eser, Aziz
gbvdeden olu~ur. T am amen
kesme ta~tan yapllml~tlr.
H angi yonden bakthrsa
baktlslll aym yerden baktldlgl
hissi uyandlrdlgl i<;in, halk
tarafllldan Doner Kumbet
olarak adlandlrI1ml~ . Ustallkll
yaplsl nedeniyle, on iki ko?eli
govdeden dairesel tabanh
<;atl brtiisune ge<;i~, bir butiin
olarak algtlanmaYI saghyor.
Kumbetin i<; mekam ise dl~lll
aksine dairescl formda. Giri~
kaplSlmn ust ktsmllldaki
kabartmada iki asIan figiirunun
araslllda <;ift ba~h kartal
betimlenmi~.
Erciyes dagl1l111 golgesindeki
on: oy Plnarll
Giorgi'ye adanan kilisedir.
Kuruldugu donemlere ait bir
elyazmasllllll incelenmesi
Artvin
• Hamamll
•
Handzta
Manastm
0
sonucu, burada ilk in~a
<;ah~malannlll 782 Ylhnda Ard£nu,
ba?ladlgl ortaya <;lkml?tlr.
Belli ki zaman i<;inde yapllan
II Artvin Plmalh
UnutmaYln: Malll1stml Artvin··SavGilt
eklemelerle bugunku halini karayolu iizmmden patika vr. toprak
alml~trr. Yaktn zamanda araba yOlll var . l'atika qok (lik ve bir saat
suriiyor. Her iki yolda cia uwrumlara
yanglll sonucu harap olan dikkat edin. Val l~i Artvin cografyasmda
yapllllll tamamen yok bir tarih gezisi yapacaksHllz.
olmadan restore edilmesi Kitap: Fahriye Bayram. Artvin'deki Giircii
ManastJriarmm Mirnarisi, Ege Yay,"la" 2005.
gerekiyor.
\"' Kayseri
'\ Kalesi
" • Seyilgazi
Mezarllgl
•
Unutmaym : Kayseri gibi tarih
dolu bir kenti gezmek i, in h(ml
uzun zaman aymnah hem de acele
etmolisiniz ; 9unkii bir,ok eski e8ot<: ov
sahipligi yapan Kayseri a~m ve ,arplk
tehdidi altmcla.
Kitap: Anadalu Sel,uklularl ve Beylikler Diinemi
UygariJiiJ. TC KGllGr ve Turizm BakanilQI Yay,"la".
2006.
Kayseri' nin §ehir surlanndan
Yliruyerek rahathkla
ula?llabilecek uzakllkta.
Kiimbet, Kayseri
ka lesinden Tavas'a giden
anayolun iizerinde.
NTV TARiH MAYIS 2009 91

Ahmet Rasim ve e§egin
oniine konan rakl kovaSl
Edebiyat~l kimliginin
yamslra gazeteci, yazar,
tarih~i, ~air, ~evirmen,
mizahp, besteci ve
milletvekili kimligi ile de
tanman Ahmet Rasim aym
zamanda "ehli keyif" alarak
da bilinirdi. Rakl iizerine
yazllan ve hikayeleriyle de
iinlenen Ahmet Rasim omrii
boyunca kalemi ve raklYl
elinden dii~iirmedi ...
Falih Rlfk1 Atay, Ahmet
Rasim'den dinledigi bir
hikayeyi Hilmi Yiiceba~' m
Ahmet Rasim AJklart,
H atzralart isimli kitabmda ~u
satlrlarla anlatlyar: "Ye~ilay
Dernegi'nin bir taplantlSlnda
ka nferansp sarar:
- Sevgili dinleyicilerim, bir
e~egin oniine bir kava su, bir
kava rakl koysamz hangisini
ister?
92 NTV TARiH MAYIS 2009
Hemen biri cevap verir:
- Tabii suyu.
- Neden?
Bir keyif ehli de orada imi~ .
ikinci cevabl a verir:
- E~ekliginden!
Atahirk hikayeye baYlldl.
Slk slk tekrar ederdi.
Bir ak~am <;iftlikte eski
kii~iik ko~kiin oniinde
oturuyorduk. Uzak~a
duran bir i~~i ~acugu
bizi seyrediyardu.
Atatiirk:
- Gel ~ocugum buraya ...
dedi.
<;acuk sofraya yana~tl.
Atatiirk sardu:
- Bir e~egin oniine bir
kava su bir kava da rakl
kaysalar hangisini i~er?
<;ocuk oniimiizdeki
kadehlere bakarak:
- RaklYl efendim,
Fotograf mOdaSI
Ku{!uk klZlann
buyuk pozlan
1950'ler ve 60'lar... Pileli,
juponlu etekler, kaca
kurdeleler... K1z ~acuklan
objektife en gozde giysileriyle
paz verirken, etek pililerini de
yukan kaldlrml~. Eteklerinin
kabankllgl, pililerinin
~akluguyla gurur duymu~
ve bir fatagraf karesinde
oliimsiizle~mi~ler.
Ahmet Rasim, Bahariye'de
Bakla Tarlasl'nm ucundaki
•
•
r~
~
bir a~lk hava kahvesinde •
~
~
demlenirken... •
~
~
~ {Lehcei .]
-.-
demesin mi?
Atatiirk giilerek: ~ I
- Aman 'neden aldugunu ~
sarmayahm' demi~ti."
~ I e.tanbul Kul han Beyleri kendi-
~ lerine mahsus bi r di l He ko-
~
nu~mu~lard.. Yukanda 0 a-
p.~lann he rhangi bi r din ile, isla·
~ miyetle vicda n bagl." o lmad.g'nI
~
soylemi~ t i m . Ozel d illeri de uzer in-
~
de dik ka tle du rulacak b ir noktador
bence. Oyle ki, o nla rdan o lmayan
§ bir kim. enin iki ku lhan bey i n'i~ ko·
~ nu§masmdan bir §ey anlamaslna im
§~
kan yok tu r.
Ku lhana yeni gi re n, al tna n bir
~ socugun ilk onemli i~i, Kisa za man-
§ da kulhan beyi argosunu geregi gi-
~ bi ogrenmek idi .
~~ L~~~~a K~i~~~:iY::s.t::'lni~: ~u~~~
bi;'
den zama no mlZa yuze ya k.n keli me
~ kalm . ~tor. Mustehcen olanlannm
§ kar~.hg lno bo§ b oraKarak ve bug unku
~ Turk Alla besine go re Slra layan .. Leh-
~ cei Kulhaniye . yi nakled iyo rum.
~ :~~:: ~ c:~:s
Ahm et Rasim ~ ANA - Kul han
~ ARABA - Takunya
§ BABA ..:.. Ku lhanci
§ BAt ALMAK - Op mek
~ RFKTAC; _ VM ;_M; ""'<0
 Her ye re gider.•.
Her i,i goriir ...

Yazan: 1954 Modeli

Re,atEkrem f;ift Dlferansiyelli

KOyU

Ihaniye~ KuIhan Beyler Argosu

)lBOL - Mahbub HURMA - Esmer guzeli SOYUNUK - Deliak
~MCI - Kurnaz iSTiF - Uyku SUCUK - Zengin
I\Mi - Kalabahk, toplantl KALAYCI - Ko,ek oglan SU YOLU - Cadde
~KIL - Delika nh, memes; KANDil - Sarho ~ SOPORGE - Sakal
KARA KATI~ - Komur ~AH - E~siz guzel delikanh
~MUR - Ziyafet, yerine gore §a- Tlirkiye IJmumf Mtimesslli :
KARANFil - .,.
~AHMERDAN - '"
~EK - Gen" fUysvz delikanli
iFTLiK - ~ar~l, pazar
KASIK MANCASI -
KA~ - B,y,k
~AKAAYIK

~AMDAN -
- ' .,
Arkada~, ayakda~
MATAS TieARET T.A.S.
Harbiye Cumhuriyet Cad. No. 237 - Ist anbul
/

KAYIK - Hamam na!'nl 1'.·I;'J. . ItllYUl I$T \\!l1 I.

iLEK - Gobek ,ukuru ~ERBET -Kan
iLiNGiR - Para KAZ - YaygaraCi ~EYTAN - Baht
OROKLOK - Kabirlere ta§ dikil-
KINALI - Allin
KIZll BAY RAM - Yangln
~IKIRmM - Kendi aralannda Dort {:eker
'en, oWlerin usl vsle gomuldugu ~uk
KIZIL IRMAK - Salhane
pier, han e berdu~lar mezarhgl TABUTLUK - Yeni,e,i : Land Rover ilk aracml 1948 Ylhnda
KO<;:AN - Zinde ihtiyar
EFTERLi - Defterdarll, KOFlO - Has;s, timri adam
dak; dayak alilan izbeler • iiretmi~ti . 1954 model aras: isc siirekli
TA~lIK- Mezarhk
~VE - Hamamel aga KOSKON - K,z memesi • dort r,:eker aktarma organlanna
)UMAN - Tutun TAVlA - A~,I dvkkanl
lAMELiF - ".
TiRiD - ,.,
• sahip, tente tavanhydl ve istege bagh
/UBARA - Yalan MAHBUBE - Yaz
IO~E~ - Dayak MAKAS - Sus TOPAL - Beeeriksiz • olarak kapllan da r,:lkan labiliyordu.
)O~MAN - Tulumbaeilar MEFRET - .,. TURALI - Padi§ah • 1997 cc'lik motorda, daha once aWl
:DEBLiK - Pe§temal MEKTEB - Zlndan UYKU - ()Ium • lSlnma problemleriyle kar~lla~lhyordu.
;LEMEK - Soymak MEYANECi - Muhabbet deliah UZUNCA OVA - Ham su,lu • Bu modelde ise, tUm silindirlerin
ELMA - Topuk MiHRAB - Civan ka~l , eivan la- hapsedildigi ve amele gibi ,ah§Ii I
• arasma konulan su kanallanyla bunun
EZAN - Horoz ses i bani dlgl tersaneye bagh ,,jplikhane.
GAVUR - Kasab nilen halal imalathanes'i iistesinden ge1inmi~ti.
NAKI~ - Ka~, goz, yvz ,izgisi
GELiN ODASI - Hamam halvet'i NALSIZ - Yal,n, Siplak ayak YADiGAR - Pi, 1954 modelin bugiin ingiltere'deki
GiYiN'iK - Ham am nat", NARGiLE - B,,~bogaz ZIBIK - ... satl~ £Iyatl 30 bin TL civannda.
~Ol - Ale~ PABU<;:lU - Ulem~
GOLiSTAN - Ha mam
GOMO~ - Nikahh kan
PAPAZ - '" ~nm'YARIN:
PESTil - Hasta NTV TARiH MAYIS 2009 93
HABAZA - '" ,SI<;:AN - Bakkal .TARiKATI LAYHARIYE'NIN TARIH~
iAN~ER - ... SIRMA - Fahi~e sl VE BAIl VAK'ALAR
~~~~~~~
 Pas/allmaz
va
Tavanarasl

>:> ~~ .::.,l....J'
Droguerie Hassan Hasan kuvvet $urubu 'A~
Co nsta ntinople Bagtche-Kapou . . ' ,\ kemik husruhktanna ~iI{li teslr-
Zfwil umUlI1!, karl~11."k \ (, • klzi'lr ,'e ihti)'oclar AKLARI
I.n
.
,0 .
klUr Cocuklur, geneler, gen(
her l',,~ta istinlDl edebilirkr.
fin en 8elti aId
akikada bra, '"

YaklD tarihimizde )skop aletile rn

piyasaya ~Ikar
~ Amerikahlar
Alimeti f~'

Hasan vakasl lAS Basan 1Ir&4 i

~brlkasl lJlUilanu
dltutllAn hl~blr
IIa Fazaa. ve TitJ
1930'lu, 1940'h Yillann yok ki? i~te, Eczacl Hasan'm Dl..au. Mallai

gazete ve dergilerinin
ilanlanna goz atanlar mutlaka
iirettigi ve her biri iddiah
ilanlarla si.mulan iiriinlerden
Gunde yalmz
Hasan markasl ta~lyan bir bazllan: Hasan Oksiiriik HASJ
iiriine rastlayacaklardrr. Pastili, Hasan Kinin
Hasan Ecza Deposu,
1940'larda saghk ve Itriyat
Komprimeleri, Hasan Kuvvet
$urubu, Hasan Gazoz Ozii, 8all8 M.
DAN1
Oit war-unu ilt' di~l('rilli2'
ur. 190' runib miidd("iin«.'t!' dl~lf'1
iizerine Hasan markah Hasan Meyve Ozii, Hasan Gayett ,,;ihi ,)llrlnk ,'f> ,

yakla~lk 90 <;:e~it iiriiniiyle 0 Kolonyasl, H asan Kremleri, ~I,elerl Di,leritlil. ,.; iiriinlt!"z, d i
litre .' 'rol' 7..1 , dflll miali 12.5,
Yillar i<;:in kmlmasl zor bir Hasan Ruju, Hasan Tlra~
rckora imza atml~t1. Blc,:agl, Hasan Tlra~ Sabunu,
istanbul Bah<;:ckapl'da Hasan Dantos Di~ Macunu,
bulunan Hasan Ecz;a Far Hasan Fare Zehri,
Deposu'nun iirettigi Hasan Hasan Ozlii U nlarl, Hasan
marka iiriinler arasmda nder Zeytinyaglarl. .. .

')
1\ II ~V II 11 .---"._,-. ---= HASAN

~5 ~
Z EYTiNYA GI
3 - Ii - 7 Idloluk tenekelerde
t l llI'"MtlHzAAATI.;;::"'11 75 k uru~a.

tI "U~I LR R1 I IH'r~"--"" V4 litre ,I,e 40, t/2 60, 1 ntre 100 kuru,tur. Toptancdlrt tlnll1Jl
Haan zeytiny.. bOton eiban plYUI'lnda neflletill mukaJNd~
edecek hit; bit emu" olmamutnl taQmtn bakklldan elmAtnn: •
bthki~' VI htlr tQrtO ytmekllrde Hilin leytlnylOnu :tr rail:
",tin 01.. de...wnde .cnd.r. Piltodl, taU,tarde. nlalallrde.
tertihlQ kuliamnlL Kum, IIntl, btlbrak. ta., maSlne has I linn

OZLU !'
bol bol 1;ln1z. till b.lltlkslRlZ.

c0 C U K L A. R I N I Z A
Vitamini C;ok Kalorisi Yiiksek
HASAN pirio~ 5:111, Yul.f o¥tl, Mercia.ck otu, Patatesozu, Mlslr ozu, Betfllyo 6z0, Irmik.
Nipst. vo Nohut ozu. B.dem o.tU, Turin OZU
UftlarUll yedirioiz. GDrbtll vo kllyvctli i.mine vo marka.loa dikk.t
edinl:c. W'.~!...!ii!:!:!<!2.\!.~ _ _ __ __ ....." "

94 NTV TARiH MAYIS 2009

 Kara Sin e k TiFO Adab-l Mua§eret
Hastairglmn si,ag~t;,te en bugiik sebeptir.

'.

Erkek kadma en rahat ve iyi veri vermeli

Bir m ecliste bulunan ve kendisi rahat bir koltuga
. gom iilii oldugu halde, birokadlnz ayakfa blrakan
vega bir iskemle iizerine oiurmajja mahkum eden
lir data kir tldam terhigeli dejjildir. Bir e,kek, kadznlora
dai1T! a en rahat ve igi gerleri vermek zorunda oldu-
N jjunu unutmamah Fakai nezaketle fazla lsrar ederek,
b ir~pyi b ,,~ kalarzna zarIa kabul etlirmek ve nezoketi

5 de miiz' i~ bir ka baltk haline geiirmek dojjru dejjildir.

oini'l. kauamu.
k 20 kllru,tur. Sinelc.leri vo ha$&Jab tohuml.rile birlikte katiyen oldurur. F3yd. ismine dilc.kat ediniz.
TAKE1TLER1NDEN SAKININIZ
..... .... ........................................
Once taht sonra siinnet
Tahta ~lktlktan sonra sonnet olan
Sanat Giine§imiz
0(: Osmanh padi§ahl kimdir?

Zeki Miiren ve Kink Plak: Nisan sorusunun cevabl:

Unutulmaz sahne ve §arkl istanbul'un, buyiik Bizans doneminde Halir,:'e
ihtimalle Turkiye'nin giri~i onlemek uzere
"Km k PIak" Zeki Miiren'in 1959'da hem en kus:uk minberi hangi r,:ekilen zincirin baglandlgi
ba~rolunu oynadlgl hem de muziklerini camidedir? kulenin mahzenidir. 18.
yaptlgl en onemli fllmlerinden biri. Osman yiizyll ortalannda camiye
Seden'in yonettigi film donemin en Turkiye' nin en kus:uk donu~tUrulmu~tUr. Kapisl
tarunml~ oyunculanru biraraya getiriyordu: minberi istanbul, uzerindeki kitabede 1.
Belgin Doruk, Ayfer Feray, izzet Gunay, Karakoy'deki Yeraltl Mahmud (1730- 1754)
Nubar Terziyan, Renan Fosforoglu, A hmet Camii'ndedir. Diger adl tarafmdan vakfedildigi
Tank Tekr,:e vc Hayri Esen. Kur~unlu Camii olan yapl, yazar.
Ye~ilr,:am filmlerinin babacan oyuncusu
NubarTerziyan'm gizli polis komiseri
roIuyle one r,:lktlgl Kmk Plak filminin en
r,:ok konu~ulan sahnesi, Zeki Muren'in
ameliyat olup sesi duzeldikten sonra bir
ta~ra kasabasmm gaz;inosunda bilerek k6tU
bir sesle soyledigi "Bu Hazan Yine Kalbirn"
adh huzzam ~arklydl. Sahnede izleyiciler
kendisiyle alay edip domates atarlar ve
onlardan birine hedef olan Zeki Muren,
arhk iyile~tigini gizIemeyerek gerr,:ck sesiyle
~arklYl tamarnlar. "Kmk Plak" filminin
bro~uriinde, Turkiye'nin unutulmaz sesi
Zeki Muren'in ~arkl sozleri yer allyordu. Her saYlmlzd a okurlardan gel en sorulara, yine okurlanmlz
cevap veriyor. ntvtarih@ntv.com.tr

NTV TARiH MAYIS 2009 95

 3'leme • ~~~~~~~ '~~~~6~~ "" """""""""" " """"""""""""" " """"""""""

E~raf olabilmek i<;in zenginlik ve

Bir konum: E§raf
U~ gorevli
danl§man
Tanzimat'm ilanmdan onccki
donemlerde, ta~ra kadilarmm
yerel yonetim ve vcrgilendirme
konularmda akti dam~tlgl;
uyu~mazhklarda kadl ile ahali
arasmda arabuluculuk ustlenen;
resmi yazuardaki tammlanyla
"hanedan-I mernlckct", "ayan",
"soz anlar" denen saygm ki§ilerden
dam§manlan olurdu. 1830'larda,
II. Mahmud'un buyruguyla
muhtarhklar kurulunca her koy ve
mahallede imam ve muhtarlardan
aynca 0 <,:evrenin, "e~raf-I
memleket" denen sayili ki~ilcrine
zorbahk degil, saygmhk ve halkm
giivenini kazanml~ olmak ko~uldu.
E~raf-I memleketin u<; temel gorevi
yard!:
1. Kendilerini se<;en yiire halkma,
Tanzimat'm getirdigi yenilikleri
anlatlp benimsetmek; uygulamalarda
kaymakam, mutasarnf ve valilere
yardimci olmak.
2. Vilayet ve kaza meclislerinde uye
olarak yer almak.
3. Vergilcrin hane ve ki~i ba~ma "hak<;a
ve karde~<;e" dagIhmml saglamak; salma
defterlerini tutmak.
Aradan uzun Jlllar ge<;mesine kar~m
giinumuzde kimi dum ilanlarmda
"falan koy veya kasaba e~rafmdan"
denildigi goruluyor ki Cumhuriyet
vatanda§h~ a<;lSlndan yanh~ bir

de onursal gorevler yiiklendi. nitelemedir.

siyaset ..:..-4-- (a.i.): 1. seyislik, at ~dare
etme, at i§leriyle u~a§ma. 2 . me~~ket Idaresl.
3. huk. ceza; ldam cezasl. 4. polltika. 5. dlp-
Bir i§aret: Sorgu~ $ehzade dogumlarmdaki lomathk. Erbiib-' siyaset : siyaset adamlan,
diplomatlar. Meydan-I siyaset : idam ceza-
U~ kltaya
be§ik alaymda, sadrazamm
smm tatbik edildi~i meydan. 6. kurnazca l ~
saraya murassa be~ikle bir de veya hareket.
hcikimiyet sorgu<; gondermesi; valilik
goreviyle sancaga <;Ikan Bir kelime: Siyaset
Sorgu<;, padi~ahlann kavuk ~ehzadcnin sangma tek sorgu<,: : Se-yasa:
vc sanklannm on tarafma takmasl; olen padi~ahm ••
ili§tirilen hukumdarhk, yetke tabutunun ba§ma siyah sank • U~lo dozen
susuydu. Ozeri zumrut, ve siyah sorgu<; konulmaSI da Ktsaca Galatat Lugatz denen
yakut, fimze inci taneleriyle saray adetlerindendi. Kimi • etimoloji sozlugunde, "siyaset"
i~lenmi~ armudi, oval, lale padi§ahlar da serdanekremlik • siizcuj:,rlinun kokeni ve
bi<;iminde bir top ile bahk<,:ll goreviyle cepheye • anlaml, Kemalpa~azade' nin
tUylerinden supurgcyi andiran gonderdikleri sadra'".lamlara, • bir risalesindcn ozetle §oyle
ptiskulden ibaretti. Osmanh kcndi sorgu<,:lanndan tekini aktarllml~: "ilki Acemce,
padi~ahlarlyla <;agda§ ve daha takarlardl. Sank yerine fes ikincisi Tiirk<,:elMogolca iki
onceki Dogu hukumdariarl da giyen II. Mahmud'dan sonra kelimeden birle~iktir: Fars<,:a 'se'
efsancvi huma (devlet)
sarik ve ta<,:lanm mucevherli fesine sorguc,: takanlann • (u<,:) ile Mogolca 'yasa' birle~ip
ku~unu tcmsil cdcr; sorgu<,:
sorgu<,:larla suslerler, bir sonuncusu V. Murad'dir. u<,:lu duzen anlammda'se-yasa'
topunun ortasmdaki iri
baktma bu, ba§lanna kC)!1mu§ olmu~tur. Kemalpa~azade,
zumrutUn <,:evresine her
yll bir degerli ta~ eklenirdi. deyimin dogu~unu da Nucumu'z-
Padi~ah portrelerinde, sarlk • Zahire adh kaynaktan vermi~ :
ve kavuklann onundeki Mogol hakam Cengiz Han,
tek, <;ift veya u<,:lu sorgu<,:lar, buyrugundaki Ulkeleri u<,:
bunlann yukariya veya a~aglya ogluna ule§tirerek her birine
donuk olmasmm anlarnlan gereken uyaruan ve uygulayacagi
vardl. 0<,: sorgu<,:, u<,: kttaya kurallan bildirmi~. Bundan
egemenligin; yandakilerin dolaJl, Orta Asya'da uzun zaman
ba~yukan taktlmasl, • yiirurlukte kalan Cengiz'in
padi§ahm Asya ve Mrika • uc,:lu duzenine 'Se-yasa'
kttalarma hUkUmranhgmm; denilmi~." Galatat Lugatz'ndaki

ba~a~agl ili~tirilen ortadaki

"sc-yasa"kla<,:1 amaSI dogru
ise Avrupa'mn dize • ise, Nizamulmwk'un Cengiz
getirildiginin ya da "karalarm Han'dan yillar once yazdlgl
sultam, denizlerin hakam" Siyasetnamesine ne diyecegiz?
tammlamasmm simgeleriydi. Bu da bir som ...

96 NTV TARiH MAYIS 2009

 Be§inci Murat ve Mehmet Re§ad'tn torunu
Osman Osmanoglu'nun takdimiyle

- - --tlc+----
ilk deja gun yuzune ~tkan Topkapt Sarayt ve
istanbul Universitesi ar§ivi Jotograflan

Adlanm, dogum ve
BlUm tarihlerini
mezar ta~larmdan da
Bgrenebilirsiniz!
Fakat;
• Mekke ve Medine hizmetini
cihan padi~ah l lglna
tercihlerindeki sir

• Sava~a, mecbur kaldlkc;a;

sanata ise daima taraftar
olmalan

• D inlerini ya~amalanndaki
hassasiyet

• Ya~adlklan mekanlar ve
bani si olduklan eserler

sadece; tahtrn kudretli misafirleri : "Osmanh Padi~ah l arl "nda

NT ve diger kitap911arda I Genel Dagltlm: G6kku~agl Tel: 0212 410 50 60 I www.kitapkaynagi.com

Net Tarih .......................... ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... . ... ... ...
Dijital tarih
kiitiiphanesi:
www.wdl.org
UNESCO'nun destegiyle h aZlflanan World
Digital Library (dijital diinya kiitiiphanesi),
diinyanm hemen her balgesinden tarihi
belgeleri dijital ortamda izleyicisine
sunuyor. SaYlsl 30'u bulan kiitiiphanelerin
ar~ivlerinden derlenen elyazmalan, nadir
kitaplar, tarihi haritalar, ses ve miizik
kaYldarl, fotograf ve ~izimler dahil olmak
ii'l,ere zengin bir koleksiyona herkesin
eri~imine a~lk olan bu siteden ula~llabiliyor.
Bdge adl, b6lge, iilke, danem veya ait oldugu
kurum iizerinden arama yapuabiliyor.
Arap~a, ingilizce, Portekizce, ispanyolca
FranSl'l,Ca, Rusc,:a ve <;ince olmak iizere
tam yedi dilde h azlrlanan sitede, aynca
dokiimamn ait oldugu iilkenin orijinal
dilinde bilgi alabilmek de miimkiin.
Dijital kiitiiphanede MC) 8000'lerden
1960'lara uzanan belgeler arasmda
Japonya'dan bin Yllhk bir ramana,
Afrika'dan sekiz bin yllhk kaya resmine
veya Bolivya'dan 1900'lerin ba~ma ait
bir fotografa rasdamak, kisacasl diinya
tarihini dola~mak ~ok kolay.
Fikir olarak 2005'te dogan ve hala
devam eden proje, azellikle "Bat1-dl~l"
belgelere aglrhk vermeyi ama~hyor
ama yine de belgelerin biiyiik
bi>liimii Avrupa ve Amerika ki>kenli.
Devamhhgl olan bir proje oldugu ic,:in
belge ve fotograflann saylSl artmaya
ve muhtemelen c,:e~it1enmeye devam
edecek. Hindistan'daki Mysore Sava~I'nI konu alan
Hemen hepsi bilgisayara yiiklenebilen minyatiir 1790'lara ait.
belgelerin telifkonusu ait oldugu kuruma
gore degi~iyor. <;ogu belge, iiretildigi donem
ve dolaYlSlyla "zaman a~lml" nedeniyle
teliften muaf, ancak kaynak belirtmekte
fayda var. Ozellikle fotograflar i~in,
belgenin ait oldugu kurumun sitede yer
alan internet adresinden telifle ilgili detaylar
ogrenilebiliyor.
1856 tarihli Orta ve Kuzey
Amerika haritalan (solda) . EI Salvador'da rodeo, 1963.
 .. .... ... ................ ... ............ ..... .. ......... ..... .... ........ .. ... ... .. .... .......... .... .. .... .. ..... ...... .. .... .

Ad-:s~y;,d ----------- --~-- - ~-- ~ ---

ABONE _._ - _ ..-
TC Kimlik N o's,;- --- - -oo.- - - ' -- - - - ---.- - -

FORMU Ad;~~ ---- -- - ----- --_ ._-- ._.- --.--- --- ---

iki dergiye birden ozel flrsatla abone olmak istiyorum

o Adrese teslim o Dagmm noktasma teslim*

100 TL 90 TL
Telefon (;v) ' .-...--.- - -(iiT---- . ---- -- .- -
Telef;;~ (Gs"MT '- '''---'''''''---- '''''--'-' -''- -- ''

e-p,;;e;;- - '-- .---.0--- -- ...._.-- .- ---

- ----._--_..-
Meslek
...•.. __ .. __ __.. ... ... __...._.._-_._... .._ .-....-_.-
-

Sadece 0nV1atih. Sadece emb i Um Idiyeti gosteriyordu.

. IlnlZ bir maddi hatayl
0 Adrese teslim 0 Adrese teslim
Odeme tercihl
,Iirtmek istiyorum .
55 TL 55 TL 3vrim'in yaplmmda emegi
o Havale/EFT lyen, Oevlet Oemiryollan
0 Dagmm noktasma 0 Dagmm noktasma
o
teslim teslim o Tudem £Citim Hizm. A.$.
I~ BankaSi GOndoijdu Sb.
Tudem £ljitim Hizm. A.$.
Akbank Izmir Liman Sb.
Uhendislerinin yogu
50 TL 50 TL Sube kodu : 3424 Sube kodu : 0408
ski~ehir'de yali~lyordu.
Hesop no : 115655 Hesop no : 47656 evlet bursuyla yurtdl~mda
Aboneliijiniz hangi saYldan ba~lasm? o Tudem £ljitim Hizm. A.$.
grenimlerini tamamlaml~
Garanti Bankasl Izmir Alsancak ~b. e oradaki tUm imk€mlan
~ube kodu : 127
..-rvlatih. embiUm Hesop no : 6299092
addederek, burslannm
:ar~lligl olan mecburi
0 1. sayl (~ubat) 0 1. sayl (Mart)
Liltlen Havale/EFT dekontunda ADiNIZI ve SOYADINIZI mutlaka belirtiniz. lizmetleri iyin donmU~lerdi .
o 2. sayl (Mart) 0 2. sayl (Nisan)
o 3. sayl (Nisan) 0 3. sayl (MaYIs) o Kredi kart! ile pe~in 0 Maximum Card ile 3 taksit
:ilmde ise sadece geny bir
nUhendis dl~mdakiler Ankara
o 4. say I (MaYIs) 0 4. say! (Haziran) o Bonus Card ile 3 taksit 0 Card Finans ile 3 taksit
. lie diger ~ehirlerden geliyormu~
o 5. sayl (Haziran) o Axess ile 3 taksit gibi bir senaryo olu~turulmu~ . .
Sir de bu mUhendislerin isimlen
Kart No.
., ve resimlerinin eklenmesi yok
• Dergileriniz her ay hafta i~i mesai saatlerincle, gUzel olurdu.
irnza kar~lhgmda teslim edilecektir.
• Dergil erin daha erkcn ula~tlnlabilmesi i~in,
Guvenlik kodu I l. numaranlnkredison u, haneslnl yallnll
liitfen ka~lmzm a~k~ yuziindeki
.
.Yillar sonra bu mUkemmel
filmle en azmdan, "Her ba~an
cgcr s:a h ~ lyorsaml i§ adresinizi tcrcih ediniz.
Son kullanma tarihi W W bir gUn mutlaka 6dUllendirilir"
Telefon (232) 257 71 61 • Faks (232) 257 71 66 o <;evreyi korumaya katklda bulunmak i~in e' fatura istiyorum. hissini ya~adlglm iyin gelecege
T~rih - -- -- --- -·- r;,,_;-·- --- - - -..- -
.. umutla bakabiliyorum .
* Size en yakln daijlbm nokla,,", www.nMarih.com.tr adresinden bulabilir veya www.devrimarabalari.com
(232) 257 n 61 nolu lai)" merkezimizi arayabilirsiniz.

NTV TARiH MAYIS 2009

·Aj·ci"nda······················ · ·················· ··· ... . ............................................... ............... . ........................ . ..................... ....... .
.... ............. ......... ............ .................... ........ ........ ... ..... ...... .... ..... ....... ... ... .... ...... ....... .......... ... ... ..... .... ..... ....... .... .... ........ ..... ...

Sergi "Babamdan kalanlar" ismiyle

" 12 Eylul'de ... " sergisine
gonderilen bir kutu.
"Sabah kalklnca
annem ihtilal
oldu dedi"
ic"l'JeL, _
8-18 Mayls
b!~hH"' ...1..4a~H-ld\ ! "-1, .. / liJu..:.I
ibrahim t;egen Vakfl Sanat .s.ci :-;;r..:d~ tl,h..w ~ k , t I
Ga lerisi, Ankara ,(~.~ Je. '~ c-1k''''I.: 't'L::'~:"~L(:
Lh. ~""" !u,;.t . t.:.4.- " ,tll.l., • i.".,),,""'-l 'l4..!..i,
bl'I', ' " ' ~ ' ~Jo;\r...'~/~';' ''''''''''4 .. .. SCJi
k .tc .

Ugan SOpO rge Uluslararasl ~ ' 'fC~.)...:;.(i.:-'<- L'!.t ..:...~ . tl/... Lt.......
1"'l.,..l..,.L.(;,..,...~.~ • • t...,..J.k. t~l
Kadm Filmleri Festivali'nin ,2.. l.,{
'}.....,,J; if.,i1a ,
bu yllki temasl olan "80'li
_.fk.. .. L "/ ... L..-Lt......... " e,hk. k . . . , 'p
Yillar" kapsammda agllan ...-.---f'-"f'-~'-".L'"-'f..r -k4-£~ ,",L t.....d"" .,J,.
---j'l~"-ta.~~t..J.,.. ___ .Lh.L'-t. .s....A...'1~ 4.!.....L..... .. I!
"12 EyIOI'de ... " adll mektup
t~f-£ 9 tY J.,<V\.,lio_ L:... k ..•. l'~ .. ,
sergisi, kadm lann 0 doneme Sergi mektuplanndan biri de J.u.l.\.... ~, ;';jr,. he>. ')cr" , ~V+PIOI V.
,. . . ,k. l :f1l.l'" Hlr "" :".l.,,,.IUO...:.ldu:.i ~ " " >'~
ait tamkl lklan, amlan ve Hu lya'ya yazllm l ~:
----f>l.w.J<''-..t'->.hJ~.., ::J:t...Ld.\ 1.a..l:~~~I.:.U ... ~:,j,
gagn~ lml anyla hazlrlad lklan sesleri kaydetti, klsa fi lm ve " .. .Ak~am babam gazete .J..u,,-JL.r .N.w..-.. ..L:"J..u. .. ~, . '-jL.
getirdi. On sayfasmda hilt ~.",,,, ', ,u.,, r1f j '~ th'-o" ~'-LU.JC' VI"lo:;
mektuplar Ozerinden izleyiciyle fotograf gekti. Hepsi birer ., b(.~[1.Lt. kJ't1.J',,( ,b"q'f("~ .
resim yoktu , ilk defa boyle f..

i l eti~ im kuruyor. "mektup" olan bu eserlerde, bir gazete goruyorum. 1 lL",,('J.l,<:,

t~~'_"·.uw_" . __
Yakm tarihte bir kmlma done me bir ~eki l de dahil olan, Sokaga ltlkmak yasakm l ~
-t""-''''''~"'''''''-~'-~ ~,~>d.i
artlk. Oturup Kenan Evren'i ~t!' _ h' ,~ ...j":j.~~~ ,'f(
noktasl olan 12 EylOI 1980, gocuk ya da yeti~kin, ogrenci, ..:J.t
izledik televizyonda. 'f, Ln': ~' i. hI \.:, I , J-, -,,,",~ "'- Y
_t_ ('I
herkesi bir yerlere savururken memur, i ~g i , i ~siz herkes 12 Ey1Ul1980" l.'"jl. . i.t i.l:~IC( Ic,-,~ - t{.· ::..~ /All,),'/I ~'L',::"
kadmlara da gok bOyOk aCllar kendinden bir ~ey bu luyor. b"~ ,, fl' \Jo,l~ +'. . 1 .. lu.!"il..L 1ujJ~, ~ J r
r..LI I'''~~ 1.ut ,lJ.,{' u.L.w. ~ (i,b1~<:.E1lt
ya~attl. 0 kadmlar Yillar sonra, 12 EylUl'de henOz dogma ml ~ .,. (50.1.:;. .. .. ' ,,", } (I '4.l'.l.l t" h. ~ . ~. _
ya~adlkl anm mektuplara dahi olsa ... ~'V~"."'e .... \ jJ!.:..Il,11..t.c:.,-:/ ', -<::", ", / ,' E. ,!

dok1O; yazdi, gizd i, boyadl, http://festival.ucansupurge.org

Serg ide, Osman

Zamanln (Ball kesir ve Afyon) yorelerine
TUrk resminin Hamdi'nin
ait 19 kil im, bu lunduklan "Kaplumbaga
otesinden cografyanm 10m izleri ni ve 70 Yllllk seriiveni Terbiyecisi" adh
eserinin farkh
18 Nisan-15 MaYls sembollerini bugOne ta~lyor.
16 Nisan-30 Haziran bir versiyon u da
Koleksiyo n Tarabya, istanbu l Kilim sa natm m etnoloj ik degil, var. Bu res imde
Sak lp Saba nci MOzesi,
evrensel boyutuna odaklanan Pera Muzesi'nde
istanbu l
DOnyanm en onemli kilim sergideki degerli kilimler; bu lunan diger
eserdekinden
koleksiyonerl erinden Brigitte motifleri , dOgOmleri, renkleri TOrk Resm inin 70 Y llh k
fazla kaplumbaga
ve Ayan GO lgonen'in ve sembolleriyle "zaman m SerOveni adl l sergi, Osman var ve ltinilerden
koleksiyonu ndan derl enen, otesinden" 10m zamanlara ait Hamdi Bey, ibrahim t;alh, biri kopuk.
18. ve 19. yOzylla tarihlenen, oykO ler anlatlyor. Feyhaman Duran'm dahil
Dogu Anadolu (Erzurum, oldugu 15 TOrk ressammm
Adl yaman, Malatya, Kag lzman Bilgi igin: 0212 363 6363/2243 1860-1930 Yilianna ait 150
ve Sivas); Orta Anadolu (Konya ozg ur.unel@koleksiyon.com.tr eserinden o l u~ u yor. Sabanci
ve Elmadag) ile Batl Anadolu www.koleksiyon.com.tr MOzesi MOdOrO Dr. Nazan
Olger'e gore, "Tanzimat'ta
Batl'ya yonel i ~ i n bo~una
olmad lgml, higbir cografyada
bu kadar sOrede boyle bir
geli~ i m ya~anmadlgm l
gosteren serg i, gegmi~le
gurur duymamlzl da saghyor."
Serg ide, Paris'teki ilk ku~ak
TOrk ressamlara hocallk
yapml~ Jean-Leon Gerome ve
Gustave Boulanger'nin eserleri
de yer aI IY0r.
http://sabanciun iv.edu
Eskiden
oyuncaklar
tenekeydi
16 Nisan-14 Haziran
Rahmi Ko~ MOzesi,
Fenerba h~e Vapuru, istanbul
"(::ocukken oyu ncaklanmlzm
neden yaplld lglyla
ilgilenmezdik. (::OnkO,
oyuncaklanmlz sah ip
old ugumuz en degerli
varhglm lzdl" diyen, ~ocuk
edebiyatmm usta kalem i Ya l va~
Ural'm oyuncaklarla serOveni
Konya'da kendi oyuncagm l
yaptlgl bir ~ocuklukla ba~laml~.
ilk teneke oyuncaklan ise
1951'de babas mm aldl9i polis
Ya lva~ Ural'ln ilk oyuncaklarlndan
Jumbo ti l. Almanya, 1948.
Sempozyum
ibn Baldun
bugiine deva ml?
29-31 MaYls
Islam Ara~tl rmalan Merkezi,
Bag l arba~l, Istanbul
Uluslararasl ibn Haldun
Sempozyumu'nun ikincisinin
ba~hgl "GOnOmOzde ibn
Haldun DO~Oncesi ve
Sosyal Bilimler". ibn Haldun
Toplulugu tarafmdan O~ Yllda
bir istanbul'da ger~ekle~en
sempozyuma bu YII 11
otomobili ve Jumbo fili olmu§.
Ural, ~ocuk l ann oyuncagm
nasll ~a ll ~tlgm l; zembereg in,
telierin, ~arklann nasll i~ledigini
anlamak i~in, once bozdugunu,
sonra tamir ettigini ve nasi!
oynarsa bozulmayacagml
ogrendigini soylOyor. "(::ocuklan
teneke oyuncaklarla oynayan
OIkelerin, 50 yll sonra otomotiv THY U~agl, 1960.
sanayinin onde gelen Miistecap Bayborii imzali
nadir bulunan bir par~a.
devletleri" oldugunu belirten
Ural, "Oyuncak tarihinde
Almanya onde gel en Olkelerden
biri . Almanya'dan Amerika'ya Yerli oyuncaklardan Alman , demirdokOm ve kur~un
go~ eden ler bu sektorO yeni (::in, Japon, Amerikan oyuncaklardan tahta oyuncak
yurtlanna ta~lml~. Almanlan oyuncaklanna, Frans lz ve ~ i zgi roman karakterlerine
Japonlar ve ingilizler takip arabalanndan ispanya'da orijinal bir koleksiyon
ediyor. Anadolu tarihine Oretilen replika oyuncaklara, z iyaret~ il erin i bekliyor.
baktlglmlzda, Cizreli Ebu'l-iz
dOnyanm en iyi otomat~lsl ve
mucidi kabul ediliyor. Ebu'l-iz'in
otomat (kendi kendine
~al l ~an mekanizma)
yaptlgl donemde
Avrupa'da henOz
boyle bir dO~Once
dahi yok" diyerek
klsa bir tarih dersi
veriyor.
Yalva~ Ural'm
sergisi, 1910-
2008 arasmda
Oretilmi§, ~e§itli Olke
ve donemlerden teneke
oyuncaklar, kutular
ve ~ok ozel par~alann
fotografianndan o l u~uyo r. Yalva!; Ural serginin en buyuk oyu ncaklann dan te neke arabaslyla.
sunulmas l arkeolojiye amator
Olkeden 43
akademisyen
Arkeolojide ilgi duyanlan da rahatlatlYor.
KOitor ve Turizm Bakanhgl
katlhyor.
2008 bilan~osu
tarafmdan 1979'dan bu
ibn Haldun'un 25-29 MaYls yana kesintisiz dOzenlenen
sosyoloji Pam ukkale Oniversitesi, sempozyum, TOrkiye'nin en
ve sosyal Denizli onemli uluslararas l bilimsel
bilimlerin etkinliklerinden.
Sempozyum, TOrkiye'de 2008
on cOsO oldugu http://kazisempozyum31.pau.
boyunca ger~ekle~e n yerli
genel soylemini sorgulama edu.tr
amacmdaki sempozyumda, ve yabanci arkeolojik kazllar,
"ibn Halduncu" dO~Once yOzey ara~tlrmala n ve ortaya
ve yontemle gOnOmOzdeki ~Ikanlan buluntular Ozerindeki
sosyal olaylan a~lklamanm arkeometrik ~ah~malara ili~kin
ne derecede mOmkOn oldugu bildirileri i~eriyor. Akademik
~e~itl i ornek olaylar Ozerinden detaylar nedeniyle, ilk eta pta
tartl~llacak. slklCI bir izlenim blraksa da,
www.isam.org.tr bildirilerin gorsel destekle
NTV TARiH MAYIS 2009 101
. ~j.~.~~~ .................................................................................................................................................................
Televizyon
Mad Men'de
mucizevi makine
Xerox
Her Sail 22.1 5, e2
Mad Men, her b610mOnde
yakm tarihten unuttugu muz
detaylan hatlrlatmaya devam
ediyor. Bu aym b610mlerinde
ofis hayatmda ylglr ayan
fotokopi makinesi arka planda.
<;all~anlan ayn l metni birkay
kez yazma zahmeti nden
kurtaran, ilk otomatik fotokopi
Belgesel
Star, tamirci,
kameraman
demeden...
5-8 Mayls
Marmara Oniversitesi
Ni~anta~ 1 Yerle~kes i, ista nbul
Marmara Oniversitesi Ileti~im
FakOltesi Radyo-Televizyon-
Sinema b610mO son slnlf
6grencilerinin "S6zlO Tarih"
film leri, akordeon tamircisinden
tiyatro oyuncusuna, in~aat
ustas mdan eski Ye~ilya m
kameraman ma, kolieksiyoner
profes6rden sinema
oyuncusuna, il Ostrasyon
sanatylsmdan, usta
an imat6re, pek
102 NTV TARiH MAYIS 2009
makinesi Xerox 914 piyasaya
sOrOIOr ve "kopya" kelimesi
Xerox'ia e~an l amll hale gelir.
1958'de IBM bu projeye
dahil olmaYI dO~OnmO~, fakat
"otomatik kag lt kopyalamanm
bir geleceg i olmadlgma" karar
yok farkl l alandan tanmm l ~
ya da slradan ki~inin ya~am
ve deneyimleri ni kend i
anlatlmlanyla aktanyor.
"Sinema-TV'de Yaplm
Y6netim" dersi kapsammda
ortaya ylkan, elliden fazla
filmin geryekl e~ti rilmes i n i ise
6g retim g6revl isi Mehmet
Yaymog lu sag l aml~. Yaymoglu
amaylannm, "deneyimleri ve
bilgileriyle degerli biryok ki~ i n in
ya~amlann l anlatmak, bunu
yaparken 6grencilerin mesleki
becerilerini arttlrmak ve
sekt6re emegi geymi~ meslek
bOyOkleriyle biraraya gelmeleri
saglamak" old ugunu bel irtiyor.
http://iletisim.marmara.edu .tr/
miraj
- ba~kanl
UNivERSiTELER
Cennetin Kapllarl
28 Nisan-29 MaYls
iTO Ta§kl§la Yerle§kesi,
istanbul
Dogan Kuban'ln
dan l~ma n li g l nda,
yOksek
mimar Basri Hamulu ve Cemal
Emden'in hazlrlad lgl sergi
Divrigi Ul ucamii ve Da rO ~~ifa s l
vermi~tir. Xerox 914, ilk Yllinda
Ozeri ne.
2 milyon Dolar kazany elde
eder. SloganIan basit ve akllda
Edebiyat ve Bilim
kallcld lr: "Her ~eyin kopyasml
4-5 MaYls
Ylkam. Kitabm sayfalann l bile.
Ankara Oniversitesi Oil ve
Hem de slradan kag lda!"
Tarih-Cografya FakOltesi
www.e2.tv.tr
II. Uluslararasl Batl Dil leri ve
Edebiyatlan Sempozyumu'nun
bu yllki konusu "Edebiyat ve
Miize Bilim': Edebiyatln, antropoloj i,
arkeoloji, etnoloji ve tarihle
ili ~k i si irdeleniyor.
Avrupa'da tek: www.ankara.edu.tr
Hukuk Miizesi TUrk Kiiltiiriinde
Ihlamur Sok. No: 1
Hldllellez
Klzllay, Ankara
6 MaYls
Gaziantep Oniversitesi
2006'da ayl lan Hukuk
Konferansa Hacettepe
MOzesi'nin TOrkiye ve
On iversitesi'nden Prof. Dr.
Avrupa'da benzeri yok.
Ozku l <;:obanog lu konu~mac i
Bin paryadan o lu ~an
ola rak katl liyor.
koleksiyonda antika daktilo
www.gantep.edu.tr
ve hesap makineleri, Osmanll
d6nem i duru~ma kaYltlan,
Tasanm Tarihinin
fetvalar, ders kitaplan, farkli
Otekileri
d6nemlere ait cObbeler,
14-15 MaYls
hatta TO rkiye'deki ilk avukat
izmir Ekonomi Oniversitesi
cObbesi de bu lu nuyor.
TOrkiye Tasa nm Tari hi
MOzeler Haftasl:
Toplu lugu'nun yil li k
MOze, 20 MaYls'ta J6n
toplantl lan, mima r eliyle
TOrkler, I. ve II. Me~rutiyet ve
yapllmayan yaplla rda n
31 Mart konulu sergi ve Prof.
popO ler LirLi nlere mimarhk
Dr. Yahya Kazlm Zabunoglu,
tarih in i sorguluyor.
Dr. Sacit Kutlu da konu~maci
www.izmirekonomi.edu.tr
olarak katlldlgl panelier
dOzenliyor. Sergide,
ilk~aglardan
Naim Amas, Sacit
islamiyet'e Ortadogu
Kutlu, Argun Bozkurt'a
29-31 MaYls
ait koleksiyonlar
FIrat Oniversitesi, Elazlg
yer alacak.
Tarihin bir bOtOn olu~und an
www.inisiyatif.neU
yola ylkan Uluslararasl
hukukmuzesi
Ortadogu Semineri'nin
d6rdOncOsO, Ortadogu
ilk meslek odasl tarihine odaklanlyor.
Salih Sim
Bey'in heykeli.
http://web.firat.edu.tr/ods
•
IMGE
kitabevi
i M G E KiTABEVi YAYINLARI
imge-cam-tr
internet kitabevi

Taner Timur
Resmi tanh tezlerinin klslrla~tlrdlgt Turkiye'yi, sosyal tanh(ilikle
modem dunyaya yakl~tlran, ulkemizin 6nunu a(an, demokrat (izgide
saf tutan ve tutmak isteyenlere d~unce malzemesi saglayan
farkh bir tanh(i Prof Dr. Taner Timur.
Ylllardlr yaymladlgtmlZ eserlenne buyuk ilgi g6sterip
(ok saYlda baskl yapmaslnI saglayan okurlanmlza
te~ekkur ediyoruz ...

~ ~ ~
;:: ~
~
~
~ ;:t
~ ""t
~ ~
~
~ ~
~.
!;: ~
~. ~-
~ ""t ~
;: "t "t
~ -rj

--3 ---
(!)
~
~

i~
(!)
c: ......
--+,

1
---t
7" --'.

d -......
N
( !)

~....... ::)

3....... ro 3
--- ~
~
(!)
---t ~~
-<
~
~
(!)

l/)
0 ~
(t)
::::i
---t C:
~
....
~ [..... ~.
<:
~
i: ~.

ft
ro
~
Bulmaca SEDAT YA$AYAN

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 bir sisternin verdigi gOriintiilerin

kalitesini bozan hata - Ham
ipekten yapllmI~ astarhk kuma~ . 9)
DiyarbakIr-Silvan yolu iizerindeki
2 iinlii tarihi koprii - Ki~inin, kendisini
ba~kaslmn yerine koyarak onun
3 duygu ve dii~iincelerini anIayabilme
yetenegi. 10) MlSlr'daki 5. siilanenin
4 son firavunu - "Hayrr" anIammda
kullanlian soz - Futbolda topun oyun
5 alap1mn ru~ma <;Ikmasl. 11) Unvan
- I~<;i smm ile i~verenleri kontrol
6 altrna alabilmek i<;in partiye bagh
sendikalardan yararlanan ve arum, bu
7 modelin uygulayrclSl olan AIjantinli
devlet adarrundan alan siyasal akIm
8 - Nazi partisinin hiicum kItaslm
sirngeleyen harfier. 12) Bir tiir
9 ge<;irimsiz toprak - Mezopotamya'da
kurulmu~ eski bir kralhk - Ttirlii
10 bitkilerin yaprak ve kabuklarlyla
kokulanilln1mI~ aClmnrak bir i<;ki.
11 13) Biiyiik kent serserisi - Aktinyum
elementinin simgesi - Sergen - Bir
12 i~i yaptrrabilme giicii. 14) Bir nota
- Denizli'nin bir il<;esi - Saydam
13 tabaka iizerine <;ekilen pozitif
fotograf - Arap apecesinde bir harE
14 15) Ban Hun Imparatorlugu'nun
en biiyiik hiikiimdarl - Osmanh
15 devletinin Kuzey Afrika'daki son
topraklarlm da yitirdigi ant1~mamn
aru - Endonezya'mn plaka imi. 16)
SOLDAN SAGA: kar~l Budizmi savunmu~ ilhanh YUKARIDAN A~AGIYA: "Kadd-i dildiira kimi ... dedi kimi
1) Timur'un torunu olup hiikiimdan. 8) Asker - "Degersiz, 1) Kaptan-l deryal!gl Slfasmda elifi'Herkesin maksudu bir amma
Semerkand'! bir bilim ve sanat bayagl, kotii" anlammda argo Osmanh denizciliginin geli~mesine rivayet muhtelif" (Kanuni Sultan
merkezi durumuna getirmi~, sozciik Uluslararasl iine onemli katkIda bulunmu~ ve Siileyman) - Giizel, ho~, latif - Tlitiin
astronomi ve matematik sahip bayan kemanclmlZ. 9) Akdeniz'deki Osmanh egemenligini i<;me aracl.17) Piri Reis'in denizcilere
alanlanndaki <;all~malanyla da Bir cetve! tiirii. - Uygun bulan, peki~tirmi~, ya~aml Halikarnas Akdeniz ve Ege kIyliarml ta.J?ltan
tamnml~ Timurlu hiikiimdan benimseyen - Insamn kendine Bal!k<;lSl'mn aym adh romamna iinlii yapltl. 18) Bir nota - Is:ine
ve ~ilgin - Tiirkiye'nin jktisadi \<ar~l duydugu saygl - Eskiden konu olmu~. iinlii denizci antla~ma ve padi~ah mektuplarmm
ve Iftimai Tarihi, Tiirk Halkmm Iran hiikiimdarlanna verilen san - <;anakkale ve Istanbul boga71armm konuldugu metal kutu - Tutsakhk.
Dirlik ve Diizenlik Kavgas! gibi Kenar siisii. 10) Deneme tiiriiniin Lozan Antla~masl'yla belirlenrni~ 19) Soyundan gelinen kimse -
yapltlanyla Osmanh toplumunun onciisii ve en biiyiik adl.anndan statiisiinii Turkiye lehine degi~tiren Yol iizerinde olu~mu~ s:ukur - Kaz
ekonomik ve toplumsal yaplSlm olan FranslZ yazar - Iradeyle uluslararasl an tla~ma.2) $ehzadelerin Dai!;I'mn antik donernlerdeki aru.
incelemi~ tarih<;imiz.2) Mikroskop ilgili olan, istemli - Kii<;iik tekne egitmenleri - Giine~ sisteminde 20) Asu adl Cecilia Baffo olup,oglu
caml - Japonlara ozgii <;i<;ek kaptam. 11) Totem - I<;inden zor yer alan gezegensi bir gokta~l - III. Murad'm tahta <;Ikmasmdan
diizenleme sanatl - ABD yaplml <;lkIhr durum - Eski ve bilinmeyen "Yiice Ger<;ek" de denilen bir Japon ~~nra saraydaki niifuzunu artrrml~,
bir tiir fuze. 3) Ankara kentinin bir tarihi anlatmak i<;in kullamlan tarikatr. 3) Beyligine ekonomik ve Uskiidar'daki Atik Valide Sultan
tarihi bir semti - Asya'da bir iilke ~eyim sozii - Evsel atrksu. 12) siyasal alanda bir yiikseli~ donemi Camii'ni yaptrrffil~ iinlii Osmanh
- Kekeme ya da dilsiz kimse - Ipucu - <;it, perde - Amerika'da ya~atan iinlii Aydmogullarl beyi
kadlm.
Tarla smIn. 4) Eski Rusya'da <;ann ya~ayan Ylrtlcl bir hayvan - ".. .'de yava~ yava~ giiniin minesi
kans~na ya da kadm <;ara verilen Gemide sancagl, yelkeni ya da soldu" (~arkI). 4) Tunceli yoresine
ad - I<;ine sulu ~eyler konulan kap ~ereni direkten a~agl alma. 13) ozgii, "sac smml" da denilen bir
- 1910-1912 arasmda, Hiiseyin Istanbul'da yaYJmlanan ve 4 Arahk tiir hamur yemegi - Bir renk -
Hilmi tarafmdan Istanbul'da 1945'te sag egilimli bir grup "Eve ekmekle... gotiirmeyilBoyle
yaYlmlanan sosyalist dergi. 5) Dal, tar~fmdan yagmalanan gazete havalarda unuttum" (Orhan Veli)
kol - Polonya'nm plaka imi - Bir - Islam inancma gore kIyamet - T lpta en geli~mi~ goriintiileme
renk - Giiney Afrika'da oturan ya giinii biitiin oliilerin dirilerek tekniginin kIsa yazUl~1. 5) Bizmut
da dogan Hollanda aSllh kimse. 6) toplanacagl yer - Kuzu sesi - elementinin sjmgesi 1514'te
Eskrimde .. kullamlan ii<; silahtan Kokusu hardala benzeyen zehirli Osmanhlarm Iran'daki Safevilere
biri Ozsu - Osmanhlarda bir sava~ gazl. 14) Rutenyum kar~l kesin bir zafer kazanrui!;I sav~ Bulmacanm dogru Ifozumunu
onceleri halktan yalmz olaganiistii elementinin simgesi - Mersin'in - Sarp bolgede kurulmu~ Kafkas dag 20 MaYls'a kadar bize ula~tlran
durumlarda, sonralan ise siirekli bir il<;esi - Bilgisiz, kiiltiirsiiz kimse koylerine verilen ad. 6) Bir cismi iki tom okurlanmlza,
toplanan vergi. 7) Homeros'un, - Derebeylik toplum diizeninde e~it par<;aya bolen ger<;ek ya da sanal NTV Yaymlan'ndan Iflkan
Truva Sava~l'm konu alan toprakla birlikte ahmp satrlan kale <;izgi - Divan edebiyatmda mesnevi Diinya Dilleri Atiasl
iinlii destam - Peygamberleri - TaVlr, davram~. 15) 1902-1979 tiiriiniin son biiyiik temsilcilerinden kitabml armagan ediyoruz.
Hud'u dinlemedikleri i<;in Tann arasmda yapyan ve Tiirkiye'de olan 17. yiizyli Osmanh ~airi -
tarafmdan yokedilen kavim - iktisat tarihinin ayn bir bilim dah NTVTarih
Saran, biiyiiyen ~ey. 7) Mekan - Saka
Hindistan'da hiikiimdarlara ve olarak orgiitlenmesine onciiliik : NTV Yaymlan, Eski Biiyiikdere Cad.
Turklerinin iinlii destam - Kimi , No: 245A Maslaklistanbul
prenslere verilen san .- Babasl eden iinlii tarih<;imiz - Dogalgazm yiyecekleri pi~irmekte kullanuan bir ntvtarih@ntv.com.tr ........... ..
........................................
Hulagli Han gibi Islamiyete onemli bir bile~eni olan gaz. ara<;. 8) Asalak bir bocek - Optik

104 NTV TARiH MAYIS 2009

Bilmece NEVZAT ERKMEN

o MaYls 1968 dunya tarihine

MaYls'ta sekiz olay... 6grenci hareketleriyle gec;:ti. '68
fitilini ate~leyen hareket hangi
Hangi glin, kim, nerede, ~ehirde ba~lam l ~t l ?
hangi tarihte? a. Istanbul
b. Londra
o 3 Mayls'ta kutlanan DOnya o 12 MaYls DOnya Hem~ireler c. Paris
Basin OzgOrlOgO GOnO, UNESCO GOnO, OnlO hem~ire, yazar d. Boston
taraflndan hangi YI I ilan ed il mi~ti? ve istatistikc;:i Florence
a. 1991 Nightingale'in dogum gOnOdOr. o Ilk g6sterimi 1 MaYls 1941'de
b. 1961 Peki , Nightingale'in dogum yeri gerc;:ek l e~e n "Yurtta~
Kane/Citizen
c. 1978 neresidir? Kane" sinema tarihinin en iyi
d. 1982 a. Ponte Bocci, Floransa filmlerinden kabul edilir. Filmin
b. Villa Colombaia, Floransa y6netmeni kimd ir?
e A~agldaki eski milli c. Calenzano, Floransa a. Michael Epstein
bayramlardan hangisi maYls d. Fiume Arno, Floransa b. Orson Welles
aylnda kutlanlyordu? c. John Ellis
a. Toprak Bayraml
b. Milletin Hakimiyeti Bayraml
o 15 MaYls Hava $ehitleri ni d. William Randolph Hearst
Anma GOnO, TOrk havaclllglnln
c. Anayasa ve HOrriyet Bayraml 9 Hollanda, Nazi i~galinden
kurucusu Binba~1 Fazll Bey ve
d. Milli Bayram
6grencisi Emin'in ~ehit oldugu kurtuldugu YII olan 1945'ten bu
yana Kurtu l u~ Gunu'nO kutluyor.
e Anneler GOnO TOrkiye'de hangi gOne
nedir?
adanm l ~t l r. BugOnOn tarihi
Peki, bugOn hangi gOndur?
YII kutlanmaya ba~lanml~tl?
a. 27 Ocak 1923 a. 5 MaYls
a. 1942
b. 15 MaYls 1923 b. 6 MaYls
b. 1926
c. 18 Mart 1924 c. 31 MaYls
c. 1933
d. 30 Agustos 1922 d. 15 MaYls
d. 1955 e-g 'q-L '0-9 'e-9 'q-p 'p-£ 'o-z: 'e-f

Ge~en aym ~oziimii Bu nedir?

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

G6nderen: Tevfik Cesur

Kim Korkar 21. YiizYlldan kitabml kazananlar:

1. Plnar GOven 17. Ender Kamil Boyaci Fotografyllar bir zamanlar karanllk odada
2. Esra Ba~kele~ 18. Can Aydemir poz sOresini agrandiz6re bagll poz saatiyle
3. Umul Ba~ 19. M. Fevzi Sakyl ayarlardl. Poz saati, Ylkanan fi lm negatiflerinin
4. Gaven Okalan 20. iller Onsal bOyOtolerek basllmaslna yarayan oplik bir aiel
5. Orhan Eren 21 . Muzaffer Akay olan agrandiz6run ampulOnO aylp kapayan,
6. ~ahabettin Katta~ 22. Niyazi Keskiog lu poz sOresini belirleyen bir zaman sayacldlr.
7. HOnkar Deniz Dalkl"ny 23. Senih Kavlak
8. ~eno l Donmez 24. ~enol Donmez
9. Gizem Duran 25. Osman Zeybek Dogru cevab l bulan okurumuz:
10. OmerAliTek 26. GOngorAras Ali Kemal Balkaya
11 . Flral ~OkrO Eker 27. Gokhan Ba~
12. BOlenl Allan 28. ElifAkkurt
13. Hasan Taylan 29. Rldvan Uyanlk
Cevaplarlnlz ve NTV Tarih'te yer
14. Kadir Akkaya 30. Ahmel Baldlr
almaslnl istediginiz fotografl l
15. Yurdae r Ta~ 31. BO~ra Ciyekdal
sorularlnlz iyin :
16. Ba,,~ Erdil 32. Ertun, Tansug
ntvtarih@ntv.com.tr

NTV TARiH MAYIS 2009 105

Zamanln Izinde
•
Han-I yagma
degildi 0 hanlar
Hanlar memleketin ic idaresinde askere, klllC
kuvvetine, istihkamlara dayanmaz; mal,
miilk ve saray~~ra malik olmaz;~~;~.:. ,0.,
~;~~~z~~:~~l:on!:~ik:~~~=az. fr
':i~" :j\~i
doneminde ise durum degi§ir.
T eVf1k Fikret "Han-1 Yagma"
~iirinde, "Yiyin efendiler yi-
yin, bu han-1 i~tiha sizin ... "
der. Dede Korkut'ta Salur-
lardan Kazan Han'm her y1l evini yag-
malatmas1 ise tam kar~lt1 bir durumu
betimler. Salur Kazan her y1l evini yag-
malatuken, tarihte hanlann mal-miilk,
bugiinkii deyimle han-hamam sahibi
olmamalan gerektigi anlay1~ma dayam-
yordu. Hanlar mal miilk apsmdan yahn
olmalan yamnda, Eric Valli' nin "Hima-
1aya" fllmindeki tuz ticaret kervamnm
kervanba~l gibi, genellikle yalmz olan
ki~ilerdi. Kervanba~mm soyledigi gibi
bu yalmzhk onlan zaman zaman Tann
ile konu~maya itebiliyordu.
<;in imparatorlan da Gogiin Tan-
nS1 ile konu~ma geregi duydular. 14.
yiizplda Ming siilalesinden soma bu
"Tann'yla konu~ma" i~i Y1lda bir giine
indirildi ve ozel bir torenle yerine geti-
rilmeye ba~land1.
<;in'in kom~ulan olmu~ olan kadim
Tiirklerde ise adaylardan kimin kagan
olacag1 ve 0 ki~inin Tann katma var-
masmm uygun olup olamayacag1 hane-
dan mensubu tegin ve ~adlar ile devletin
ileri gelen beyleri tarafmdan ozel bir
torenle smamrdl. Daha somalan bura-
da bir ayn~ma olacak, hanlar ve hanlar
ham kaganlar ile beyler arasmda kesin
bir aymm belirecekti. Ozellikle <;ing-
gis Han'm hakim oldugu 13. yiizY1ldan
soma hanlar ve beyler arasmda beliren
kesin ayn~ma ile, ancak <;inggis evla-
106 NTV TARiH MAYIS 2009
····t·~~~·~·i~T~~~~········· ···· · · ···· · · ·······:······ ......................................... .
,( I ~i:,
;. J ~
Q'
dmdan olanlar han olabilmi~tir. Beyler
ise <;inggisli olmad1klan is;in han 01-
muyorlardl. Bunun en belirgin ornegi
Temiir Beg idi; 0 Islami telakkilere gore
sultan olabiliyordu ama han olam1yor-
duo islamiyet'e gore herkes Allah'm
kulu oldugu is;in, is; Asya geleneklerine
gore olupn bu hanlar-beyler ayn~ma­
Sl Miisliiman olanlar arasmda zamanla
onemini kaybedecekti. Ama Temiir za-
manmda daha boyle bir degi~im olma-
m1~tl. Bunun is;in 18. yiizy1la gelinmesi
gerekiyordu.
"Han kaldllmak"
Ote yandan <;inggisli geleneklere bag-
h olmayan Osmanhlar, ba~tan itibaren
bey olduklan halde, kendilerini han
ilan etmekte beis gorme mi~lerdi. Miis-
liiman olmalan as;lS1ndan zaten diinyevi
i~lerde sultan, yani otorite sahibi idiler.
Hanlar da kaganlar gibi kendileri-
ni destekleyenler tarafmdan "kaldm-
hyorlard1". Kagan veya han kalduma,
o kimseyi bir kahn bir kes;e iizerine
oturtarak, onu destekleyenlerin kes;enin
w;lanndan tutarak havaya kaldumalan
~eklinde oluyordu. Bugiin bunu bizdeki
"omuzlara almak" ~eklinde anlayabili-
riz. Yani kaldmlmak kadar, kald1ran-
lann destegini almak onemlidir; yoksa
insan bir and a kendini yerde bulur.
Hanlar kabileleraras1 davalan hal-
leden hakemler olarak goriildiigii is;in,
kendilerine ait mal ve miilklerinin bu-
lunmamas1, idarede adaletin ilk ~art1 ve
13. yiizYllda avlanan
bir Mogol beyi.
\'-
.....~
tarafs1zhklanmn simgesiydi.
01kenin ogullar arasmda iile~tiril­
mesi sonucu, dort-be~ ku~ak soma h an-
lann idare ettikleri alan gittiks;e kiiS;iil-
mii~ ve boylelikle kabile beylerinin giicii
artm1~t1r.
Beyler, ozellikle yeni beyler giderek
kendi geleneklerini olu~turma yoluna
gitmi~lerdir. Ama "bey anaS1 aglamaz"
soziinden anla~11d1g1 gibi, kendi gele-
cekleri is;in gerekli tedbirleri almakta
mahirle~mi~ler ve bu maharet yava~ ya-
va~ "beylerin zoru" ~ekline donii~mii~­
tiir. Biz de tiirkiilerden "Zorbey"leri,
fllmlerden de Zorba'lan tanmz. i~te bu
durumlarda yeni aray1~lar ba~lam1~ ve
yeniden <;inggis ogullannm etrafm da
toplamlm1~t1r .
Genellikle bu yeni o lu~umlar, bir-
le~me ve devlet kurulmas1 olarak de -
gerlendirilir. Oysa ki is; Asya tarihinde
18. yiizy1l ortalanna kadar devlet ida-
resi ve siilalelerin degi~mesi bu ~ekilde
olmu~tur. 18. yiizY1ldan somaki beyler
hakimiyeti ise, kcndini gorkemli mima-
ri eserler ile ortaya koyar. Bugiin turis-
tik odak noktas1 olan bunlard1r. Hanlar
isc kcndilcrini yiiceltmek is;in gorkemli
binalar yaptumam1~lardu. Biz de bu
durumu kimi zaman yanh~ olarak onla-
nn geri kalm1~ hklanna yoranz.
Hanlar tarafS1z yani yalmzdu. Halk
da "han siiyegi kiye", yani "han kemigi
ugursuz" diyerek onlann yanmda dahi
gomiilmek istememi~tir. Yalmzhklan
oliimden sonra da devam cdcr. •
 2009
MAY I S

... . A....
MODERN TURKIYE'DE SIYASI DU~UNCE
Tiirkiye'de Siyasl Dii~iince'nin yol haritasl tamamlandl! ..
Modem Tiirkiye'de Siyasi Dii:!unce, Cumhuriyet Turkiyesi'ndeki belli ba;;h du;;unce aklmlannm, siyasal a<;lhmlan
ve etkilerini esas alarak, analitik bir degerlendirmesini hedefliyor. Her cildin baglmslz bir kitap kimligi de ta;;ldlgl
bu dokuz ciltlik edisyonda, du;;unsel ybnelimler, tarn;;malar/polemikler, ideolojik s()ylemler, uzerin de
odakla;;llan izlekler, aynca bunlann du;;unsel esin kaynaklan, dbnemler ve aklmlar boyunca etkisini hissettiren
gu<;lu zihniyet kahplan, "marjinal" saytlan arayt;;lan ve savrulu;;lan da gbz ardl etmeden mercek altma ahmyor.

CIL T EDITORO OMERLA<;:INER

Donemler
ve Zihniyetler
75 YAZAR, 81 KONU BA~LIGI, 1350 SAYFA

Siyasl dii~iincey e etki etmi~ aydmlar; devlet zihniyeti; milliyett;ilik,

lrkt;lhk, fa~izm; sol-sag, "merkez"; Kiirt sorunu; din, laiklik, lsliimClhk;
kadmlar, toplumsal cinsiyet; basm-medya, edebiyat, sanat; Batl-Dogu; tabular...
Donemler ve Zihniyetler, siyasl dii~iinceye etki eden tartl?malann
kar~!la?tlrmah bir muhasebesini sunuyor.

(ilT 51 Editor: Ahmet C;igdem (iLT 61 Editor: Yasin Aktay (iLT 7 / Editor: Murat Yilmaz (iLT 8 / Editor: Murat Gultekingil

www.iletisim . com.tr
Binbirdirek Meydanl Sokak, Ilet i ~im Han No.7 Caga l oglu 3 412 2 I stanbu l ' t 212 5 16 22 60 · 61-62 • f 2 12 516 12 58 • e iletisim@iletisim.co m.tr

Genel Dagltlm PUNT S>- t 212 496 1050 f 212 551 30 13 e punto@puntokitap . com • www . puntokitap.com
www.Bitturk.Net
OBJE LER BELGE LER
FOTOGRAFLAR SERGiSi
21 Mart- 19 Nisan 2009 23 Nisan-5 MaYls 2009
iSTANBUL ANKARA
garajistanbul Cankaya Belediyesi
Sa at 10:00- 20:00 Cagdas Sanatlar Merkezi
Saat 09 :00-19:30
• • . . . <00 •
•
air
J3 ~aYl s-3 1 MaYls 2009
IZMIR
Ege Un iversitesi
AtatU r k KUltU r Merkezi
Sa at 08:30-18:00