Trk Ktphanecilii 22, 2 (2008), 187-204

Bilimsel etik ve intihal

Scientific ethics and plagiarism
Nazan zen Uak* ve Hatice Glen Birinci**

z
Bu makalede bilimsel iletiim ve etik konular ele alnmakta ve bilimsel alanda
grlen etik d davranlar incelenmektedir. zellikle intihal konusu zerinde
durularak, intihalin ne olduu, trleri, yapl nedenleri, internetin intihal
zerine etkisi ve nlenmesi konusunda yaplabilecekler irdelenmektedir. ntihalin
nlenmesinde kullanlan yazlmlar tantlmaktadr. Sonu olarak eitimin nemi
ve ktphanecinin rol zerinde durulmaktadr.
Anahtar kelimeler: Bilimsel etik, ntihal.

Abstract
This article studies scholarly communication, ethics and unethical behaviors,
especially plagiarism. It defines genres of unethical behaviors, their reasons,
influence of internet and ways of prevention. It introduces software programs
for prevention of plagiarism. Finally the importance of education and the role of
librarians are underlined.
Keywords: Scientific ethics, Plagiarism.

**

Do. Dr. Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Bilgi ve Belge Ynetimi Blm.
e-posta: ucak@hacettepe.edu.tr
Uzman. Bilkent niversitesi Halil nalck Osmanl Aratrmalar Merkezi. e-posta: birinci@bilkent.edu.tr

188 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

Giri
Bilimsel aratrmalarn doasnda sreklilik ve daha nce yaplan aratrmalardan
haberdar olunmas gerei vardr. Her bilimsel aratrma daha nce yaplm aratrmalar zerine gelitirilir. Yaplan almalarn yayn iinde aktarmnda baz
kurallara uyulmas, yararlanlan kaynaklarn yine belirli kurallara gre belirtilmesi esastr. Bilimsel aratrma yapma ve aratrma sonularn yayma aamasnda bilerek veya bilmeden yaplan hatalar aratrmann gvenilirliini zedeledii
gibi ilgili bilim dalna da zarar vermektedir. Bilimsel iletiim srecinde genelde
"etik d" olarak tanmlanan bu davranlar iine "sahtecilik", "intihal/armaclk", "uydurmaclk" ve "yinelenen yayn yapma" gibi istenmeyen uygulamalar
girmektedir. Bu kavramlar iinde skca karlatmz intihal (plagiarism) sadece akademik evrelerin deil, sanat ve edebiyat dnyasnn da kar karya
kald bir sorundur.
Literatrde giderek zerinde daha ok durulan bilimsel etik ve intihal lkemizde yeterince irdelenmeyen bir konudur. Literatrmzde son yllarda mesleki
etikle ilgili almalara nceki yllara oranla daha sk rastlanmasna ramen, intihal konusunda yaplan aratrmalarn says olduka yetersizdir. niversite ve
Toplum (http://www.universite-toplum.org) dergisinde olduu gibi baz yaynlarda akademisyenlerin konuyla ilgili olarak gr bildiren ve duyarll artrmaya ynelik yazlarna rastlanmakla birlikte, dorudan intihal konusunu aratran
almalarn says son derece azdr. Son yllarda renciler zerine yaplan
aratrma (Uzun ve dierleri, 2007; Akbulut ve dierleri, 2007 ve Namlu ve Odaba, 2007) ve tarih biliminde intihalin anlatld bir aratrma (Birinci, 2006)
konuyla ilgili nemli aratrmalardr.

Bilimsel iletiim ve bilimsel etik

Bilimsel aratrmalar bilinmezi bilinir klmak, sorunlara zm retmek, sosyal
ve kltrel unsurlar tanmlayp aklamak iin yaplr. Sonularnn toplum yararna kullanm ve almalarn devamll esastr. Bu nedenle aratrma sonularnn duyurulmas gerekir. letiim, bilimin temel unsurlarndan birisidir. lk
bilimsel derginin yaymland 1665 ylndan bu yana, bilimsel iletiim artan bilim dallar ve bilgi kaynaklar; gelien bilgi teknolojisi ve aratrma olanaklaryla
byk lde deiime uramtr. Bu sre iinde deimeyen en nemli unsur
ise bilimsel yaynlarn gvenilirliinin nemidir. Bilimsel iletiim sreci iinde
yer alan yazar, hakem, editr, yaync, ktphaneci ve okuyucunun bu srece ve
denetime katks vardr.

Bilimsel etik ve intihal / Scientific ethics and plagiarism

189

Bilimsel bir yaynn etik adan iyi saylabilmesi iin yazm aamasnda kurallara uyulmas ve bilimsel deerlere bal kalnmas gerekmektedir. Bu srecin
yazar, editr, hakem ve okuyucu boyutuna vurgu yapan Ouz (1999), yazarn
aratrma ve sunum asndan sorumluluklarn belirtirken, editrn bu sre
iinde iletiimin uygun, zamannda, ak, gvenilir ve tarafsz olarak srdrlmesindeki rolne deinmektedir. Hakem sorumluluunda tarafszlk, eldeki metnin
yetkin hale getirilmesi; okuyucu boyutununda ise okuyucunun ilgi alanna giren
konulardaki yazlar izlemek, incelemek ve yanllar bilimsel yayn ortamnda
ortaya koymak, yani tepki vermek sorumluluunun bulunduu ifade edilmektedir
(Ouz, 1999, s. 154-158).
Trkiye Bilimler Akademisi Bilim Etii Komitesi (2002) bilimsel yaynlarn
gvenilirlii ve bilimsel srecin ileyii konusunda son 20 ylda sknt ve kayglarn arttn belirtmektedir. Ayn komite hazrlad raporda bunun nedenlerini bilim insanlarnn arasndaki rekabete; yayn saysnn bilimsel baar lt
olarak grlmesine ve aratrma saysndaki artla birlikte etik sorunlarn buna
paralel olarak oalmasna balamaktadr. Raporda ayrca bilim insanlarnn
sorumluluklarna da deinilmekte; gerekli mesleki standartlara sahip olmann,
aratrma sresince drst ve ak olmann yan sra ayn konuda aratrma yapan
kiilerin katklarn belirtmenin gerei vurgulanmaktadr (s. 11-12).
Aratrmaclarn ayn konuda daha nce yaplan aratrmalar grmezden
gelmelerinin yan sra pek ok etik ihlali sz konusudur. Bilimsel etik konusunda grlen ihlaller eitli akademik ortamlarda dile getirilmekte ve nlenmesi
konusunda almalar yaplmaktadr. Nitekim Michigan niversitesi tarafndan
yaymlanan Plagiary adl hakemli ve elektronik bir dergi konuyla ilgili makaleler ve grleri akademik ortamda tartma yaratmak ve konuyla ilgilenenlere
duyurmak asndan bir rnektir (www.plagiary.org).
Konunun bilgilendirme ve eitim boyutu giderek nem kazanmaktadr. Bu
konuda alnacak nlemlere gemeden nce bilimsel alanda etik ihlallerinin irdelenmesinde yarar vardr.
TBTAK (2006), etik ihlallerini u ekilde listelemektedir;
Uydurma (fabrication): Aratrmada bulunmayan verileri retmek, bunlar
rapor etmek veya yaymlamak.
arptma (falsification): Deiik sonu verebilecek ekilde aratrma materyalleri, cihazlar, ilemler ve aratrma kaytlarnda deiiklik yapmak
veya sonular deitirmek.
Arma (plagiarism): Bakalarnn metotlarn, verilerini, yazlarn ve ekillerini sahiplerine atf yapmadan kullanmak.
Duplikasyon (duplication): Ayn aratrma sonularn birden fazla dergiye

190 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

yaym iin gndermek veya yaymlamak.

Dilimleme (Least Publishable Units): Bir aratrmann sonularn, aratrmann btnln bozacak ekilde ve uygun olmayan biimde ayrarak
ok sayda yayn yapmak.
Destek belirtmeme: Desteklenerek yrtlen aratrmalarn sonularn
ieren sunum ve yaynlarda destek veren kurum veya kurulu desteini
belirtmemek.
Yazar adlarnda deiiklik yapma: Aratrma ve makalede ortak aratrc
ve yazarlarn yazl gr birlii olmadan, aratrmada aktif katks bulunanlarn isimlerini kartmak veya yazarlkla badamayacak katk nedeniyle yeni yazarlar eklemek veya yazar sralamasn deitirmek.
Dier: Aratrma ve yayn etii ilkeleriyle badamayan dier davranlarda bulunmak.
Bilimsel iletiimin en nemli yayn aralar olan bilimsel sreli yaylarda yayn etiine ne derece uyulduu konusunda eitli aratrmalar yaplmaktadr. Bu
konuda Arda (2001) nn yapm olduu alma sonucunda etik kurallara uymayan durumlar 7 balk altnda toplanm ve karlalan durumlar yzdeleri ile
belirtilmitir. Bu balklar ve yayn etiine uymayan durumlar u ekilde sralanabilir; bakalarna ait bilgi, rnek, vaka ya da verilerin izinsiz ve kaynakada gsterilmeden yaynlanmas (%20.6); bakalarna ait eserlerden kaynak verilmeden
alnt yaplmas (%20.6); bir yaynn birden fazla dergide yaymlanmas (%19.6);
yaynda emei gemeyenlerin adna yer verilmesi (%19.6); bir almann blmlere ayrlarak yaymlanmas (%9.5); ayn almann Trke ve yabanc bir
dilde ayr ayr yaymlanmas (%8) ve dier bal altnda toplanan eitli durumlar (%4) olarak saptanmtr.

ntihal/Arma (Plagiarism)
ntihal "bakalarnn yazlarndan blmler, dizeler alp kendisininmi gibi gsterme veya bakalarnn konularn benimseyip deiik biimde anlatma" olarak
tanmlanmaktadr (TDK, 2007).
Kansu (1994) intihali, bilimsel yanltma (scientific misconduct) bal altnda gruplad unsur iinde tanmlamaktadr. Kansu'ya gre bilimsel yanltma
u unsurdan olumaktadr.
1. Bilimsel korsanlk (piracy): Baka aratrmalardaki verilerin aratrmacnn izni olmadan alnmas.

Bilimsel etik ve intihal / Scientific ethics and plagiarism

191

2. ntihal (plagiarism): Bakalarnn fikir, yaz ve almalarn alarak, ald

kiilere gereken ekilde atf yapmadan kendisinin gibi gstermek.
3. Saptrma (fabrication, desk-research, dry-lab): verilerin saptrlmas veya
var olmayan bilgilerin/verilerin yokdan var edilmesidir (s.72).
Bu gruplamalardan da anlalaca gibi bilimsel yanltma veya etik d davranlarn pek ok rnei vardr. ntihali dierlerinden ayran temel zellik bilimsel intihalin merkezinde atfn yer almasdr.
Atf, temel ilevi; atf yapan ile atf yaplan belge arasnda bir ba kurmak
olarak tanmlanmaktadr (Smith, 1981, s.84, aktaran Al ve Cotur, 2007, s.144).
Neden atf yaplr sorusunun cevabn Garfield (1965, s. 189) 15 ana balkta aklamaktadr. Bunlar: Aratrma konusu ile ilgili almalar yanstmak ve sayg
gstermek; aratrma yntemi hakknda bilgi vermek; konuyla ilgili nceden yaplan almalarn okunmasn salamak; yazarn daha nce yapt ve/veya bakalar tarafndan nceden yaplan almalarn dzeltilmesini salamak; konuyla
ilgili iddialar dorulamak veya daha nceki almalarn eletirisini yapmak;
daha nceden yaplan yeterince bilinmeyen yaynlar ve yakn tarihte yaplacak
yaynlar tantabilmek; bir dnce veya kavramla ilgili orijinal kayna tantabilmek; nceden ortaya atlm iddialar tartabilmek, eletirebilmek ve aratrmada kullanlan verinin doruluunu ve gerekliini kantlayabilmek olarak
zetlenebilir.
Ancak intihal sadece yararlanlan kaynaa atf yaplmamas olarak da alglanmamaldr. Nitekim Plagiarism.org intihalin kaynak gstererek ve kaynak gstermeyerek yapldn belirtmektedir ( Plagiarism, 2007).
Ayn kaynaa gre kaynak gstermeden yaplan intihaller arasnda unlar
yer almaktadr;
Hayalet Yazar (The ghost writer): Bir baka kaynaktan kelime kelime tm
bilgiyi almak.
Mevcut Yaz (Thepotluckpaper): Pek ok kaynaktan alarak kendine ait gibi
gstermek.
Zayf / Yetersiz Gizleme (Klk Deitirme Saklama) (The poor disguise):
Paragraf iindeki anahtar kelimeleri deitirerek gizlemek.
Kendinden Arma (The self-stealer): Kendisine ait nceki bir almadan
aynen almak.
Fotokopi (The Photocopy): Belli bir kaynaktan hi bir deiiklik yapmadan
bir blm almak.
Emek Tembellii (The Labor of Laziness): Orijinal alma iin aba sarfetmek yerine almann byk bir ksmn baka kaynaklardan alntlarla
doldurmak.

192 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

Kaynak gstererek yaplan intihaller ise unlardr:

Unutulan Dipnot (The forgotten footnote): Yazar adn vererek fakat tam
knyeyi vermeyerek kaynan orijinaline ulalma ihtimalini ortadan kaldrmak.
Yanl Bilgilendirme (The misinformer): Yanl knye vererek kaynan
orijinaline ulalma ihtimalini ortadan kaldrmak.
Fazla Mkemmel Alnt (The Too-Perfect Paraphrase): Yazarn bire bir
alnt yapt kaynaa atf yapmas fakat trnak iareti koymay nemsememesi.
Becerikli Atf Yapma (The Resourceful Citer): Yazarn tm kaynaklara atf
yapmas, trnak iareti kullanmas fakat aratrmann hibir orijinal fikir
iermemesi.
Mkemmel Su (The Perfect Crime): Yazarn baz yerlerde kaynaklara atf
yapmas fakat yaznn kalan ksmlarndaki analizlerin kendine ait olduu
fikrini yaratma dncesiyle baz kaynaklara atf vermemesi.

Etik d davranlarn nedenleri

Etik d davranlar bireysel zelliklerden kaynaklanabilecei gibi, toplumun
yaps, deerler ve ekonomik nedenlerden de kaynakalanabilir. Bu konuda farkl kesimlerde farkl nedenlerle etik d davranlar olduu bilinmekte, nedenler
konusunda benzer aklamalar yaplmaktadr. TBA'nn (2002) hazrlam olduu raporda bilimde etik d davranlarn nedenleri drt balk altnda toplanmaktadr. Bunlardan ilkini eitim eksiklii olarak tanmlayabiliriz. Bireylere
akademik yaamlarnn ilk yllarnda bilimsel aratrma eitiminin ve disiplininin
verilememesi bu tr davranlarn nedeni olabilmektedir. kinci etken bireysel
zelliklerle aklanabilecek unsurlar iermektedir. Bireylerin bir an nce ykselme, n kazanma arzular ve hrslar nedeniyle uydurma ve arma yapmalar bu
grup iinde deerlendirilmektedir. Bu tr davranlarn zellikle bilim kltr ve
aratrma etii normlarnn yeterince yerlemedii toplumlarda gelime olana
bulduu raporda ayrca belirtilmektedir. nc etken bilimde niceliin niteliin nne gemesi olarak tanmlanabilir. Fazla sayda yayn yapma ile bilimsel
saygnln artaca yanlgs olarak aklanan bu durum zellikle son yllarda
niversitelerde yayn saysnn akademik ykseltmelerde lt olmas ile ayn
aratrmay paralar halinde farkl yerlerde yaymlamak gibi davranlarn artmasna neden olmaktadr. Son etken ise mali nedenler iinde gruplandrabileceimiz
burs, proje veya sanayi desteini yitirme korkusuyla yaplan etik d davranlar
kapsamaktadr (s.40-41).

Bilimsel etik ve intihal / Scientific ethics and plagiarism

193

Etik d davranlarn alkanlk haline gelmesinde renim hayatnda edinilen baz davranlarn etkisine dikkat eken aratrmalar vardr. Bu aratrmalara
gre intihalin balangcnn kopya ekme alkanl olduu sylenebilir. Kopya
ekme alkanlnn bugnn sorunu olmad, gemite de yaygn olarak grld bilinmektedir. Hamilton (2003, s.7), sosyolog William Bowers'in 1960'l
yllarda yapt aratrmada 5000 rencinin yarsndan fazlasnn kopya ektiini belirtmekte ve bundan 40 yl sonra konuyla ilgili yaplan aratrmalarn bu
saynn arttn gstermekte olduununa dikkat ekmektedir. Hamilton (2003)
renciler arasnda kopya ekme orannn artmasnda iletiim teknolojisin etkisinin byk olduunu vurgularken, teknolojinin kopya ekmeyi kolaylatrd
gibi, yakalanmasn da kolaylatrdn ifade etmektedir. Kopya ekme alkanl zerinde duran Saunder (1993) ise rencinin rencilik hayat boyunca
kopya ekme davrann srdrd takdirde rencilik hayat sonrasnda da bu
alkanln srdrmesinin beklenebileceini savunmaktadr.
rencilikte kopya ekmenin nedenlerini derslerin zorluu, notlarn en nemli ey olmas, devlerin anlamsz veya zaman israf olarak grlmesi, kopyann,
sistemin bir paras olarak dnlmesi, arkadalara kopya yoluyla yardmn bir
fazilet olarak grlmesi, almaya vakit bulunamamas ekilde aklanmaktadr
(Popyack ve dierleri, 2003). DeVoss ve Rosati (2002, s. 194) intihal yapma nedenlerini tanmlamann intihalin kendisini tanmlamak kadar karmak olduunu
ifade ederek, renci zerindeki zaman basksnn nemli bir etken olduunu
belirtmektedir. Whitaker (1993) rencilerin ok sayda kaynak kullanma ve atf
vermenin yaznn temel amac olduunu kendi orijinal fikirlerinin ikinci srada
geldiini dndklerini belirtmekte ancak doru bir ekilde atf vermeyi bilmediklerini ifade etmektedir. rencilerin zellikle internetten eriilen bilgiyi
eletirel olarak analiz etme becerisinden yoksun olmalar (Wood 2004, s.238) ve
mali zorluklarn bilimsel hrszlkta nemli bir etken olduu (Kenny 2007, s. 15)
vurgulanmaktadr.
niversite hayatna yeni balayan rencilerin intihali kasten deil bunun
bir yanl olduunu bilmeden yaptklarn, bu nedenle niversitenin ilk yllarnda intihale daha ok bavurulduunu ne sren Stubbings ve Brine (2003), intihal yapma nedenini nasl atf yaplacan bilmemek, alma becerilerinin zayf/gelimemi olmas, bilgi bulma becerilerinde eksiklik, kt zaman ynetimi,
aratrmann anlalmasnda yetersizlik, mali zorluklar ve not basks olarak sralanmaktadr. Kopya konusunda benzer fikirlere sahip olan Hamilton (2003, s.7)
lisans eitiminin ilk yllarnda kopya ve intihal eilimin fazla olduunu, lisans
eitiminin son ylna gelindiinde ise aratrma yapmann ve yazmann sevilip
benimsendiini buna bal olarak da intihalin azaldn belirtmektedir. Ancak
baz aratrmalar intihalin lisans st eitim srecinde de nemli bir sorun oldu-

194 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

unu ortaya koymaktadr. Pecorari (2003, s.317-345) lisans st tezleri zerinde

yapm olduu aratrmasnda intihalin lisans st eitim srecinde de yaygn
olarak yapld sonucuna ulamtr.
Akbulut ve arkadalar (2007, s. 8) rencilerin akademik sahtekarla bavurma nedenlerini bireysel faktrler (zamanszlk, not kaygs, sosyal yaamn
younluu), kurum politikalar (yetersiz cezalar, grmezden gelme), akran basks (arkadalar etkilemeye almak, kar cinse gsteri yapmak) olarak
grup altnda toplamaktadr. ODT'de renciler zerinde yaplan bir aratrmada rencilerin neden intihale bavurduklar aratrlm ve aratrma sonucunda
rencilerin intihale bavurma nedenleri be balk altnda gruplandrlmtr
(Uzun ve dierleri, 2007). Bunlar;

Zaman darl
Dersten gemenin mutlaka not almaya bal olmas
rencilerin dev ve ders hakknda yetersiz bilgilendirilmeleri
Dersin nemsenmemesi veya sevilmemesi
ntihalin tam olarak neleri kapsadnn bilinmemesi olarak sralanmaktadr.

Aratrmalar rencilerin "kes" "yaptr" tr davranlar intihal olarak grmediini gstermektedir. rencilerin %77'sinin farkl kaynaklardan kes yaptr
yaparak ve kaynak gstermeyerek intihale bavurduunu, %30'unun ise nternet
zerindeki bilgiyi tek bir kaynaktan olduu gibi alarak ve kaynak gstermeden
kullandklarn gstermektedir (Kenny, 2007, s. 15).
Bu durum karsnda ne gibi nlemler alnabilecei sorusu giderek daha ok
sorulmaktadr. Hinchliffe (1998, s.4 aktaran Auer ve Krupar, 2003, s. 427). rencilerin intihal yapmasn engellemenin en kolay yolunun akademisyenlerin
derslerde intihalin hem tanm hem de bu konudaki dnce ve yaptrmlar zerine konumas olduunu ne srmektedir. Ayrca akademisyenlerin teknolojik
gelimeleri takip ederek, bilimsel hrszl tesbit eden yazlmlardan, veri tabanlarndan haberdar olmas ve eitimde bu servislerden faydalanmalar nerilmektedir (Popyack ve dierleri, 2003).

nternetin ntihale Etkisi

nternet zerinden eriilebilir bilginin artmasyla intihal farkl bir boyuta tanmtr. nternette yer alan bilginin "kamu mal" olduu yargs intihali arttran bir
dier nemli unsurdur. Benning (1998, aktaran; Akbulut ve dierleri, 2007, s. 3)

Bilimsel etik ve intihal / Scientific ethics and plagiarism

195

ise kelime ilemcilerin, elektronik kaynaklardan kes yaptr tr bilgi elde etmeyi kolaylatrdna ve bunun intihali arttrdna iaret etmektedir. Yaplan aratrmalar nternet zerinden eriilen bilginin artmasyla intihalin artmas arasnda
doru bir orant olduunu gstermektedir (Akbulut ve dierleri, 2007, s. 2)
ntihalin yaplmas internetle birlikte kolaylam olduu kabul edilse de unutulmamas gereken intihalin fark edilmesinin de yine internet sayesinde kolaylam olmasdr. Park(2003, s.482), nternet zerindeki bilginin eriilebilirliinin
ve kullanlabilirliinin ift tarafl etkisinin olduunu, intihal yapmay kolaylatrd kadar bunun ortaya kmasn da kolaylatn ifade etmektedir.
nternet zerinden gerekletirilen etik ihlalleri ayrca tanmlanmakta ve
gruplandrlmaktadr. Akbulut ve arkadalar internet zerinden gerekletirilen
bu etik d davranlar u be balk altnda toplanmaktadr (Akbulut ve dierleri, 2007, s.6):
Hilekrlk (baka aratrmaclarn akademik almalarnn internet zerinden sabote edilmesi; yazya katks olmayanlarn adnn yazar olarak
eklenmesi; kasten yanl atf verilmesi; bakalarnn aratrmalarnn sahiplenilmesi)
ntihal (nternet'teki bir almann tamamnn veya nemli ksmlarnn
yazar ad belirtilmeden kullanlmas; internet'ten bulunan pek ok kaynan atf vermeden birletirilerek kullanlmas; internet zerindeki bir aratrmann aratrmaclarn izinleri olmadan alnmas, kullanlmas)
arptma (nternet'teki bilimsel bilgilerin kiisel yorumlarla maniple
edilmesi; atf yaparken kaynan ieriinin deitirilmesi ve bunun yazarn
fikirleriyle ilikilendirilmesi)
Kurallara uymama (ayn yaznn birden ok yerde kullanlmas; internet'ten
kabul edilemez boyutta alnt yaplmas)
Resmi olmayan yardm (nternet zerinden yaz satn alnmas ya da kiralanmas; bireysel yazlarn forumlar, sohbet odalar, bolglar yada gruplar
yardmyla hazrlanmas; bakalarnn yerine yazlarn hazrlanmas)
nternetin yaygn kullanm ve salad olanaklarla birlikte intihal konusunda nlem almann giderek daha ok konuulur bir konu haline geldii grlmektedir.

ntihalin nlenmesi iin Alnan nlemler

Dnyada bilimsel hrszl nlemeye ynelik olarak eitli nlemler alnmaktadr. Bu amala 2007 ylnda in'de "Bilim ve Ahlak Komitesi" kurulmutur.

196 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

Pakistan'da ise intihal suu ileyen akademisyenleri yeterince cezalandrmayan

niversitelerin para yardm kesilmektedir (Mnir, 2007). ABD'de niversiteye
giren her renciye davran szlemesi (code of conduct) denen ve iinde intihali de ieren niversitede uyulmas gereken etik kurallarla ilgili bir szleme imzalatlmaktadr (Cemal, 2004). ABD'de bilimsel hrszl nlemeye ynelik olarak
Virginia niversitesi'nde zel bir birim oluturulmutur. Etik d davranlarn,
zellikle de intihalin nlenmesi amacyla kurulan bu birimin bana getirilen fizik profesr Louis Bloomfield tarafndan gelitirilen bir program (WCopyFind)
ile phelenilen metinler bilgisayara aktarlarak mevcut bilgi kaynaklarndan ne
oranda nasl alnt yaptklar karlatrlabilmekte ve kopya metin tespit edilebilmektedir.
lkemizde ise TBTAK, bilimsel alanda sahtekarln tanmlanmas ve nlenmesine ynelik bir dizi alma yrtmektedir. TBTAK bnyesinde kurulan
"Aratrma ve Yayn Etii Kurulu" bu oluumlara rnektir. Ayrca TBA tarafndan 2006 ylnda "Bilim Etii Kurulu" oluturulmutur. TBA Bilim Etii
Kurulu 1 Aralk 2001 tarihinde yaplan toplantda konuyla ilgili 6 temel ilkeyi
benimseyerek kamuoyuna duyurmutur. Bu ilkeler bilimsel verilerin geree uygunluu; bilimsel aratrmann evre ve insanlara zarar vermemesi gerei; bilim
insanlarnn topluma kar sorumluluklar; aratrmaya katk veren kiilerin aratrmada adlarnn yer almas; kaynak gstermede, alnt yapmada kurallara uyulmas; eitimde ve akademik etkinliklerde etik kurallara bal kalnmas eklinde
zetlenebilir (TBA, 2001).
Bu yaptrmlar intihalin btnyle nlenmesini salayamasa da, rencilerin
ve aratrmaclarn konuyla ilgili duyarllklarnn artrlmas, deerlerin olumas
ve denetim konusunda farkndalk yaratlmas asndan nemlidir. Ancak intihalin nlenebilmesi iin yaplmasnda etken olan nedenlerin de anlalmasnda
yarar vardr. Nitekim bilimsel alanda etik d yaklamlar tanmlanrken bunlarn
nlenmesine ynelik grlere de yer verilmektedir. Aratrmaclarn konuyla ilgili eitim yetersizlikleri; deerlerde grlen deiiklikler; ykselme kriterleri
ve bunlarn aratrmaclar zerinde yaratt basklar dikkate alndnda etik d
davranlarn nlenmesinde yaplmas gerekenler daha iyi anlalmaktadr.
Bilimsel sahtekarln nlenmesinde temel yaklamn nemli olduunu
vurgulayan Kansu (ty) bunlar aratrmaclarn eitim ve retimi; aratrmaclar
zerindeki basklarn azaltlmas; mali basklarn azaltlmas olarak sralamaktadr.
Bu yazda zellikle intihalin nlenmesi konusunda var olan uygulamalar
dikkate alnarak iin hukuki boyutuna, eitim boyutuna ve teknik boyutuna yer
verilmitir.

Bilimsel etik ve intihal / Scientific ethics and plagiarism

197

Hukuki Boyutu
Etik d davranlarn ve intihalin nlenmesinde lkeler yasal yaptrmlar uygulamaktadrlar. Bu yaptrmlarn toplum koullarna ve gelien iletiim teknolojisine bal olarak sk sk gzden geirilerek yenilenmesi karlalan sorunlarn
zm asndan nemlidir.
TBMM Adalet Komisyonu tarafndan Meclise sunulan temel ceza mevzuatna uyum ngren yasa tasarsn 07.11.2007 tarihinde benimsenmitir. 2004
ylnda hazrlanan 170 yasa maddesi zerinde deiiklik geriren tasar, 651 maddeden olumaktadr. Yasann fikir ve sanat eserleri ile ilgili yeniliklerine gre
bakasna ait esere kendi eseri olarak ad koyan kii 6 aydan 2 yla kadar hapis
veya adli para cezasna mahkm edilir. Bu suu, datarak veya yaymlayarak
ileyenlere de verilecek hapis cezasnn st snr 5 yldr. Ayn yasaya gre bir
eserden kaynak gstermeksizin alnt yapanlara, 6 aydan 2 yla kadar hapis cezas
verilir. Hak sahibi kiilerin izni olmakszn, alenilememi bir eserin ierii hakknda kamuya aklamada bulunan kii 6 aya kadar hapis cezasna arptrlr. Bir
eserle ilgili olarak yetersiz, yanl veya aldatc nitelikte kaynak gsteren kiiler
de 6 ay kadar hapisle cezalandrlr (Temel Ceza Kanunu, 2004):
Ayrca Trkiye'de akademik boyuttaki bilimsel hrszla ynelik olarak
"Bir bakasnn bilimsel eserinin veya almasnn tmn veya bir ksmn kaynak belirtmeden kendi eseri gibi gstermek" "retim yeleri Disiplin
Ynetmelii"'nin 1 1/a-3 maddesi kapsamnda niversiteden uzaklatrlma nedeni olarak belirtilmektedir (Yksekretim, 1982).

Eitim Boyutu
Bilimsel almalarda bir ok etik d uygulamann eitim eksikliinden kaynakland bilinmektedir. Bu durum yaplan yanln, yanl olduunun bilinmemesi
nedeniyle tekrarlanmasna neden olmaktadr. Bu nedenle iin eitim boyutu giderek daha n plana kmaktadr. ntihalin balang aamasnn rencilik yllar olduu dnldnde bu eitimin rencilik yllarnda verilmesinin gerei
daha iyi anlalmaktadr. Kansu (t.y.) bu konuda verilecek eitimin prensiplerini
u ekilde gruplandrmaktadr.
1. Eitim kurumlarnn mezuniyet ncesi ve sonras dnemlerde rencilere
etik kurallar retmesi, aratrma becerisi kazandrmas, bu amala aratrma yntemleri, veri toplama teknikleri, verilerin analizi ve yorumu, yayn yapma konusunda bilgilendirmesi;
2. Aratrmaclarn yeterli danmanlk alabilmesinin salanmas;

198 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

3. Aratrma verilerinin incelemeye hazr, dzenli ve eksizsiz tutulmasnn

retilmesi;
4. Veri analizleri ve istatistiksel hesaplar konusunda danmanlk verilmesi,
istatistik konusunda eitim verilmesi;
5. Yayn ncesi denetimin salanmas, atflarn kontrol;
6. Aratrma verilerinin baka aratrmaclar tarafndan kolaylkla tekrarna
ve denetimine olanak verecek ekilde sunulmas konularnda gerekli bilgi
ve beceriler kazandrlmaldr.
Sadece niversite eitimi aamasnda deil, eitimin her aamasnda renciye aratrma becerisi kazandrlrken aratrma sreci ve uyulmas gerekli kurallarn retilmesi gerekmektedir. Bu eitim ne kadar erken yata verilmeye balanrsa bu davranlarn alkanlk haline gelmesi o kadar kolay olacaktr. Derslerde
bu konunun ele alnp verilen devlerin deerlendirilmesinde gerekli denetimin
yaplmas ve rencinin sadece ierikle ilgili olarak deil, alntlar konusunda da
geri bildirim alabilmesi davranlarn pekimesini kolaylatracaktr. Ktphanelerin dzenleyecei bilgi okuryazarl programlar bu adan nemlidir. Bu
programlarda bilgiyi deerlendirme, sentezleme ve sunmann renilmesinin
yan sra etik d davranlar ve bunlara kar uygulanan yaptrmlarn da ele
alnmas konuyla ilgili duyarll artracaktr.

Teknik buyutu: yazlmlar

nternet zerinden intihalin ortaya karlmas konusunda pek ok web sitesinden
bilgi bulunabilecei gibi, nlenmesi amacyla hazrlanm yazlmlar da vardr.
Bunlar u ekilde sralamak mmkndr.
ArticleChecker: www.articlechecker.com
CopyCatch: www.copycatchgold.com
CopyCatch Gold http://copycatch.freeserve.co.uk
CatchItFirst: http://www.catchitfirst.com
CodeMatch (incorporated in CodeSuite): www.ZeidmanConsulting.com
CodeSuite.htm
Copyscape: www.copyscape.com
EVE Essay Verification Engine http://canexus.com/eve/
Glatt Plagiarism Sevices http://www.plagiarism.com
Learning Center http://www.plagiarism.org
iThenticate: http://www.ithenticate.comJplag: www.jplag.de
MyDropBox: www.mydropbox.com

Bilimsel etik ve intihal / Scientific ethics and plagiarism

199

Plagiarism.com: www.plagiarism.com
TurnItIn: www.turnitin.com
WCopyFind: http://plagiarism.phsy.virginia.edu
Word CHECK http://wordchecksystem.com
Bu yazlmlar iinde en fazla tannanlar WCopyFind ve Turnitin'dir. WcopyFind 2002 ylnda Virginia niversitesi tarafndan gelitirilmi bir yazlmdr.
En son versiyonu 2004 ylna aittir. Sistem word ve html dosyalarn tarayabilme,
eer "url"ler belirtilmi ise bu bilgiler internet'ten dolayl olarak izlenebilmektedir. Basit bir arayze sahip olan sistem cretsizdir, sayfasndan indirilebilmektedir (http://plagiarism.phsy.virginia.edu).
Turnitin ise web tabanl ve cretli bir programdr. Genelde niversite ktphaneleri bu programa abone olduktan sonra akademisyenlerin hizmetine sunulmaktadr. Turnitin, 50'den fazla lkede kullanlmakta, 5 milyardan fazla sayfa,
binlerce kitap ve makaleyi tarayabilmektedir. Bu zelliklerinden tr Turnitin
1996 ylndan beri sisteme aktarlan renci devleriyle intihalin saptanmas konusunda en fazla kullanlan programlardan birisidir.
Turnitin'in kullanm birka aamadan olumaktadr. ncelikle kullanacak
kiinin sisteme kaydolmas ve bir kullanc profili oluturmas gerekmektedir.
Kullanacak kii bir akademisyense dersin kodunu kullanarak bir snf aabilmekte ve renci devlerini buraya aktarabilmektedir. Turnitin veri tabanna aktarlan
bu yazlar veri tabanndaki 5 milyardan fazla sayfa, binlerce kitap, makale ve
renci devleriyle eletirerek sonucu bir rapor halinde kullancya sunulmaktadr (ekil 1).
Karlatrma mantna dayanan bu yazlmlar dikkate alnarak lkemizde de
benzer almalar yaplmaktadr. Dokuz Eyll niversitesi Bilgisayar Mhendislii Blmnde yksek lisans tezi olarak hazrlanan DIFFER, var olan sistemler
esas alnarak gelitirilmi benzer bir yazlmdr (Sara, 2007).

200 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

(ekil 1): Sonu Raporu*

*(http://www.ipfw.edu/celt/assets/images/StevesImages/turnitin.jpg)

Ktphanecinin Rol
Ktphanecilerin rolleri deien bilgi ortamlarnn da etkisiyle daha ok eitime
arlk verecek ekilde yeniden yaplanmaktadr. Bilimsel etik, etik d davranlar ve intihal konusunda verilecek eitimin kimler tarafndan nasl dzenlenmesi
gerektii dnldnde ktphanecilerin bu konuda stlenmeleri gereken sorumluluk daha iyi anlalmaktadr.
Auer ve Krupar (2001, s. 424-429), ktphanecilerin kampus snrlaryla izil-

Bilimsel etik ve intihal / Scientific ethics and plagiarism

201

mi olan rollerinin giderek deitiini, rencilerin bilgiye eriim ve kullanmnda etik kurallara uyabilmeleri iin ktphanecilerin var olan sorumluluklar iine
bu konuyla ilgili bilgilendirme faaliyetlerini de dahil etmeleri gerektiini vurgulamaktadr. niversite ktphanecilerinin bilgi okuryazarl konusunda fakltelerle ortak bir alma iine girerek eitimci rol stlenmesi, renci merkezli
eitim yaklam erevesinde yeni frsatlarn yaratlmas, yeni renciler iin
seminerler dzenlenmesi, fakltelerin rencilerin yapt intihal konusunda bilgilendirilmesi, kullanclarn var olan yazlmlardan ve web sitelerinden haberdar
edilmesi, veri tabanlarnn etik kullanm konusunda kullanclar bilgilendirmesi
gerekmektedir. Bu bilgilendirmenin yaplabilmesi iin ncelikle ktphanecilerin konuyla ilgilenmeleri ve kendilerini bu konuda eitmeleri gerekmektedir.
rencilerin bilgiyi yasal ve etik bir biimde kullanmalar iin rehberlie ihtiyalarnn olduu aktr. Bu konuda ktphanecilerin rencileri intihal, bibliyografik yazlmlar ve atf verme; akademisyenleri ise intihalin ortaya karlmas
iin kullanlan veri tabanlarndan, yazlmlardan ve web sitelerinden haberdar
etmeleri gerekmektedir. Stubbings ve Brine (2003) rencilere verilecek eitim
seminerleri ile konuyla ilgili standartlarn retilmesinin intihalin nlenmesi konusunda nemli bir adm olduuna iaret etmektedirler. Ayrca literatrde aklamal bibliyografyalarn renciler iin kaynaklara aina olmada nemli olduu
ifade edilmektedir (Shciller, 2005, s. 1062).
Ktphanecilerin intihal konusunda stlenmeleri gereken rol kaynaklarn
tantm, yayn tarama, yaz hazrlama, atf verme, derslerin yaplandrlmas,
intihal ve intihalin saptanmasna ilikin yazlmlarn tantm olarak 6 balkta
toplayan Wood (2004, s. 240) bu konuda verilecek eitimin ok ynllne
dikkat ekmektedir.
Ktphanecilerin hazrladklar kullanc eitimi programlar genelde kaynaklarn tantm, yayn tarama ve rapor hazrlama gibi konular iermektedir.
Bu konular iine bilimsel etik, mlkiyet haklar, atf verme ve intihal konularn
dahil etmek, kullanclarn bu konuda bilgilendirilmesi ve bilmeden yaplan hatalarn nne geilmesi asndan nemlidir.

Kaynaka
Akbulut, Y., enda, S., Birinci, G., Kler, K., ahin, M.C., ve Odaba, H.F.
(2007). Exploring te types and reasons of internet-trigged academic dihonesty
among Turkish undergraduate students: development of internet-trigged
academic dihonesty scale (ITADS). Computers and Education, 1-11. 1 Kasm
2007 tarihinde Science Direct veri tabanndan eriildi.

202 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

Al, U ve Cotur, R. (2007). Trk Psikoloji Dergisi'nin Bibliyometrik Profili.

Trk Ktphanecilii, 21, (2), 142-163. 15 Kasm 2007 tarihinde http://www.
kutuphaneci.org.tr/web/node.php?action=6&type=6&target=contentShow&i
d=2143&node_id=412 adresinden eriildi.
Arda, B. (2001). Bilimsel bilgi retiminde yayn etii. 2001 Ulusal Tbbi Etik
Kongresi'nde sunulan bildiri. 1 Kasm 2007 tarihinde atlas.cc.itu.edu.tr/
~goksel/dersler/etik/barda.pdf adresinden eriildi.
Birinci, A. (2006). Tarihilikte meslek ahlak veya ahlakszln tarihilii
meselesi. Muhafazakr Dnce, 7, 77-108.
Cemal, H. (2004, 11 Eyll)). ntihal. Milliyet. 15 Kasm 2007 tarihinde http://
www.milliyet.com.tr/2004/09/11/yazar/cemal.html adresinden eriildi.
DeVoss, D. ve Rosati, A. (2002)." It wasn't me, was it?" Plagiarism and the web.
Computers and Composition, 2002, 19, 191-2003. 1 Kasm 2007 tarihinde
Science Direct veri tabanndan eriildi.
Garfield, E. (1965). Can citation indexing be automated? in Statistical
Association Methods for Mechanized Documentation, Symposium
Proceedings pp. 189-192. Eds. Mary Elizabeth Stevens, Vincent E.
Giuliano, Laurence B. Heilprin Washington: National Bureau of Standards.
5 Nisan 2007 tarihinde http://www.garfield.library.upenn.edu/essays/
V1p084y1962- 73.pdf adresinden eriildi.
Hinchliffe, L. (1998). Cut and paste plagiarism:preventing, detecting, and
tracking online plagiarism. 5 Aralk 2000 tarihinde http://alexia.lis.uiuc.edu/
%7Ejanicke/plagiary.htm adresinden eriildi.
Hamilton, D. (2003). Plagiarism: librarians help provide new solutions to an old
problem. Searcher, 11 (4), 26-28. 1 Kasm 2007 tarihinde Wilson Select Plus
veri tabanndan eriildi.
Kansu, E. (1994) Dnya'da ve Trkiye'de Bilim, Etik ve niversite iinde (s.7175). TBA,Bilimsel Toplant Serileri 1, Ankara: TBA.
Kenny, D. (2006). Student plagiarism and professional practice. Nurse Education
Today, 27, 14-18. 1 Kasm 2007 tarihinde Science Direct veri tabanndan
eriildi.
Mnir, M. (2007, 25 Ekim). Sekiz soru cevapla intihalin karnesi. Milliyet. 15
Kasm 2007 tarihinde http://www.milliyet.com/2007/10/25/yazar/munir.html
adresinden eriildi.
Namlu, A. G. ve Odaba, H. F. (2007). Unethical computer using behaviour
scale: a study of reability and validity on urkish university student. Computers
and Education, 48, 205-215. 1 Kasm 2007 tarihinde Science Direct veri
tabanndan eriildi.
Ouz, N. Y. (1999). Bilimsel yayn etii. Klinik Psikiyatri, 2, 153-159.

Bilimsel etik ve intihal / Scientific ethics and plagiarism

203

Park, C. (2003). In other (people's) words: plagiarism by university students

literature and lessons. Assesment and Evaluation in Higher Education 28
(5), 471-488.
Pecorari, D. (2003). Good and original: plagiarism and patchwriting in academic
second- language writing. Joruanl of Second Language Writing, 12, 317-345.
1 Kasm 2007 tarihinde Science Direct veri tabanndan eriildi.
Plagiarism.org. (2007) Types of plagiarism. 15 Kasm 2007 tarihinde http://www.
plagiarism.org/learning_center/types_of_plagiarism.html adresinden eriildi.
Sara, .F. (2007). Differ-a plagiarism detection system. Yaymlanmam yksek
lisans tezi, Dokuz Eyll niversitesi, zmir. 06.03.2008 tarihinde http://www.
cs.deu.edu.tr/seniorprojects/DIFFER.pdf adresinden eriildi.
Saunders, E.J. (1993). Confronting academic dishonesty, Journal of Social Work
Education, 29, (2), pp. 224-230. 15 Kasm tarihinde Science Direct veri
tabanndan eriildi.
Schiller, M. R. (2005). E-cheating: electronic plagiarism. Journal of the Academic
Dietetic Association, 105, (7), 1058-1062. Kasm 2007 tarihinde Science
Direct veri tabanndan eriildi.
Smith, L.C. (1981). Citation analysis. Library Trends, 30, 83-106.
Stubbings, R. ve Brine, A. (2003). Plagiarism and the role of the library. 1 Kasm
2007 tarihinde http://www.cilip.org.uk/publications/updatemagazine/archive/
archive2003/december/update0312c.htm adresinden erilidi.
Temel Ceza Kanunu, T.C. Resmi Gazete (25611, 12 Ekim 2004).
TBA (2001). Bilimsel aratrmalarda etik ve sorunlar. 1 Aralk 2007 tarihinde
http://www.tuba.gov.tr/duyurugoster.php?yil=01&duyuru=3
adresinden
eriildi.
TBTAK (2006). Bilimsel dergilere gnderilen makalelerde dikkat edilmesi
gereken noktalar. 1 Kasm 2007 tarihinde http://journals.tubitak.gov.tr/genel/
brosur.pdf adresinden eriildi.
Trkiye Bilimler Akademisi Bilim Etii Komitesi (2002). Bilimsel aratrmada
etik ve sorunlar. Ankara, Ttkiye Bilimler Akademisi Yaynlar.
Uzun, E., Karaku, T., Kurun, E. ve Karaaslan, H. (31 Ocak-2 ubat 2007).
renci gzyle "arma" (intihal): neden ve zm nerileri. Akademik
Biliim '07 Ktahya'da sunulan bildiri. 1 Kasm 2007 tarihinde http://ab.org.
tr/ab07/bildiri/1 74.doc adresinden eriildi.
Wood, G. (2004). Academic original sin: plagiarism, the internet, and librarins.
Journal of Academic Librarians hip, 30 (3), 237-242. 1 Kasm 2007 tarihinde
Wilson Select Plus veri tabanndan eriildi.
Yksekretim Kurumlar Ynetici, retim Eleman ve Memurlar Disiplin
Ynetmelii, T.C. Resmi Gazete (17789, 21 Austos, 1982).

204 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

Summary
Reliability of the scientific study is very much related to what extent that the
regulations are followed during research and publication. Authors, referees,
editors, publishers, librarians, and readers are the contributing elements to the
process and control of scholarly communication. Increasing concerns about this
subject is paralleled by the increase in unethical behaviors. Non-ethical behavior
in the scientific area includes infraction fabrication, falsification, plagiarism,
duplication, least publishable units, neglecting support and misusing credit.
Plagiarism may occur both as sources not cited and sources cited. Reasons of
plagiarism can be lack of education, individual characteristics, quantity than
quality in science, deformation of merit, competition and financial issues. It is
understood that the origin of unethical behavior is the attitudes obtained during
education life. Recent studies reveal that the first phase of plagiarism is cheating.
It is obvious that the development of communication technologies affect the
increasing rate of cheating. Plagiarism gains another dimension due to increasing
access of information from the internet. The prejudice that the information gathered
from the internet is public property and word processing programs which make
it easier to cut and paste information from electronic sources are factors that
boost plagiarism. Internet makes it easier to plagiarize, but it also makes it to be
discovered. There is commercial and non-commercial softwares designed for this
purpose, like TurnItIn, WCopyFind, and Word CHECK. Legal sanctions are being
rearranged depending on the changing circumstances to prevent plagiarism. The
importance of the educational aspects of this issue is growing. In the changing
information environment librarians, especially university librarians must take
responsibility take an educational role and guide legal and ethical information
usage with a student-centered approach. This guidance includes introduction
to sources, research, presentation, how to make citations, the construction of
courses, plagiarism, and the determination of plagiarism.