Ad-Soyad:

Numaras:
mzas:

27/12/2011
FZKSEL METALURJ DERS YIL SONU SORULARI
SORU 1: Ergime scakl 660 C olan 20 mm kalnlndaki saf bir alminyum (Al) plaka,
ergime scakl 420 C olan ayn kalnlkta inko (Zn) plaka ile difzyonla kaynaklanmak
istenmektedir. Alminyumda atomlarn bo konuma srayabilme aktivasyon enerjisi: 30.000
kal/mol, A = 1015
a) 340, 390 ve 440 C scaklklarda Alminyumda bir atomun 1 sn de yapt srama
saylarn hesaplayp scaklk-srama says grafii ile gsteriniz (10 P).
b) Al ve Zn elementlerini kaynaklamak iin hangi scakl seersiniz? Aklaynz. (5 P).
c) Metallerde atom boluu hareketinin artmas ile ergime scakl, elastik
modl, atom arl, sertlik ve difzyon arasnda ne tr bir iliki vardr.
Birer cmle ile aklaynz (5 P).
SORU 2: ve fazlar 7 mm uzunluundaki bir snrda uyumlu bir arayzey yapmaktadr.
Kafes parametreleri a = 0.46 nm, a = 0.44 nm olarak verilmektedir.
a) - fazlar arasndaki snrlarda uyumsuzluk parametresini ve verilen snr boyunca kenar
dislokasyonu saysn hesaplaynz (10 P).
b) Uyumlu snrlarda uyumsuzluk parametresinin artmasnn mukavemet, yksek scaklkta
mukavemeti koruma ve kararllk asndan karlatrnz. (5 P).
SORU 3: Bir Ni alam 1000 C de
kullanlacaktr. Yanda bu alamn 4 adet
tanesi gsterilmektedir.
a) Tanelerin enerjilerini karlatrnz.
Alamn 1000 C de 2, 4, 8 ve 12 saat
bekletilmesi ile snrlarn nasl hareket
edeceini her bir sre iin adm adm
gsteriniz (10 P).
b) 2 tanesinin erilik yarap 5x10-5 m ve 4
tanesinin erilik yarap 6x10-6 m olarak
verilmitir. Taneler aras arayzey enerjisi
7x10-7 kg/m3 olarak verildiine gre iki tane
arasndaki kuvvet farkn hesaplaynz (10 P).
c) Ni alamnn 1000 C de mukavemetini koruyabilmesi iin tane snrnn hareketi 300 nm
yarapnda ThO2 partiklleri ile durdurulmaya allmaktadr. Partikl tane snr as 45
olduuna gre erilik yarap 6x10-6 m olan 4 tanesini esas alarak tane snrnn ilerlememesi
iin ilave edilecek ThO2 hacim orann hesaplaynz (10 P).
d) Tane snr hareketi itici kuvvetleri ve tane snrnn hareketini etkileyen faktrleri yaznz
(5 P).
SORU 4: - faz soutma ile 825 C de fazna dnmektedir. 345 C ye ar soutma
sonucu faz hem tane iinde (kresel form) ve hem de tane snrnda (kresel apka ifti)
ekirdeklenmitir.
VERLENLER:
345 Cde: G=5x105 J/m2, G=1x105 J/m2,

S=Cos ;

R=r* Sin

Ad-Soyad:
Numaras:
mzas:
2

r [ 1S ]
23 S+ S3
V apka =2 r
A apka =2
3

= 0,3 J/m2
TS= 0,15 J/m2
TS= 0,2 J/m2

a) Dihedral asn hesaplaynz (10P).

b) Tane iinde ekirdeklenme durumunda ekirdeklenme iin gerekli serbest enerji ve kritik
ekirdeklenme serbest enerjisini hesaplaynz (10 P).
c) Tane snrndaki ekirdeklenme iin gerekli serbest enerji deiimini hesaplaynz. Sizce
tane snrnda ekirdeklenmede mi, tane iindeki ekirdeklenmede mi serbest enerji daha
yksektir. Nedenleriyle aklaynz (5 P).
d) Dihedral as nedir? Dihedral asnn deiiminin malzeme retim ve kullanm alan
asndan nemini en az iki rnek ile aklaynz (5 P).
BAARILAR DLERZ
Prof. Dr. Hatem AKBULUT

SRE 120 dk
Yrd. Do. Dr. Mehmet Ouz GLER

Ad-Soyad:
Numaras:
mzas:

ZMLER:

ZM 1.
a) Atomlarn birim zamanda yaptklar srama says, rv = Ae Qm /RT eitliinden bulunur.
340 C iin srama says: T = 340 +273 = 613 K
340 C iin;
r340= 1015 x e-30.000/2x613
r340= 2,3599 x 104 srama / sn.
390 C iin;
r390= 1015 x e-30.000/2x663
r390=1,4939 x 105 srama / sn
440 C iin;
r440= 1015 x e-30.000/2x713
r440=7,3007 x 105 srama / sn
8.00E+05
7.00E+05
6.00E+05
5.00E+05
Srama Says (sn)

4.00E+05
3.00E+05
2.00E+05
1.00E+05
0.00E+00
300 320 340 360 380 400 420 440 460
Scaklk (C)

b) Al ve Zn elementlerini kaynaklamak iin atom hareketliliinin en yksek olduu scakl

semek gerekir. Al iin yaplan hesaplamalara gre bu scaklk 440 C olarak gzkmektedir.
Ancak, 440 C scaklk Zn elementinin sv olduu scaklktr. Difzyon kayna ile
birletirmek iin her iki metalin de kat durumda olmas gerekir. Zn 440 C de sv

Ad-Soyad:
Numaras:
mzas:

olduundan dolay ve ergime scakl 420 C olmas sebebiyle birletirmenin 390 C de

yaplmas uygundur.
c) Metallerde atan atom boluu hareketi veya bir baka deyile atomlarn
birim zamanda yapt srama saysnn artmas ile ergime scakl,
elastik modl ve sertlik der. Dier taraftan atom arl fazla olan
metallerde sramann daha az olmas beklenir. Artan atom boluu ve
birim zamanda atom hareketi ile difzyon art gsterir.
ZM 2.
a) =
=

a a
a

0,460,44
=0,0434
0,46

7 mm uzunluundaki snrda dislokasyon saysn bulmak iin nce

dislokasyonlar aras mesafenin (D) bulunmas gerekir.
D=

a
0,44
=
=10,14 nm
0,0434

7 mm = 7 x 106 nm
Dislokasyon says;
D=

7 x 106
=690335
10,14

adet dislokasyon.

b) Uyumlu snrlarda uyumsuzluk parametresinin artmas mukavemetin de artmasna yol aar.

nk artan uyumsuzluk parametresi latiste daha fazla distirsiyon ve deformasyon retir.
Ancak uyumsuzluk parametresi artnca i enerji artacandan sistemin kararszla doru
gitmesi sz konusu olacaktr. Dolaysyla yksek uyumsuzluk parametresine sahip snrlarn
yksek scaklkta kullanlmas gleecektir. Bu uyumsuzluk parametresinde artn yksek
scaklk mukavemetinin korunmasn zorlatracaktr.
ZM 3.
a)
t=0

E3 > E4 > E2 >E1 olduundan;

t = 2saat

t = 4 saat

Ad-Soyad:
Numaras:
mzas:

t=6

t=8

b)
Erilik yaraplar farkl iki tane arasndaki kuvvet fark

P=

1 1
+
r1 r2

eitlii ile

hesaplanr.
7

P=7 x 10

1
1
+
=0,131kg
6
5
6 x 10
5 x 10

c) 4 nolu tanenin snrnn ilerleyememesi iin ilave edilecek ThO 2 miktarnn

hesaplanabilmesi iin;
4r
R=
3 f (1+ Cos)
Forml kullanlmaldr.
300 nm = 3x10-7 mdir.
6 x 106 =

4 x 3 x 107
3 f (1+cos 45)

lave edilmesi gereken ThO2 miktar f= % 0,039 olarak bulunur.

d)
Tane snr hareketi iin itici kuvvetler:

Ad-Soyad:
Numaras:
mzas:

Depolanan Enerji
Elastik Deformasyon
Arayzey Erilii
Tane snr hareket hzn etkileyen faktrler:

znen miktar (Emprite atomlar)

kinci faz partiklleri
Ynlenme (Oryantasyon)
Scaklk

ZM 4.
a) Hacim serbest enerjisi;
GB = G - G
GB = 1x105 J/m2 - 5x105 J/m2 = -4x105 J/m2;
a)
2 2 x 0,3 J /m2
=
=1,5 x 106 m
5
2
GB 4 x 10 J /m
TS = TS + Cos
0,2=0,15+ 0,3Cos
Cos=0,167
=80,41 olarak hesaplanr.
r

b) Homojen ekirdeklenme iin gerekli enerji deiimi hacim ve yzey enerjilerinin toplam
ile bulunur.
4
Ghomojen = r 3 GB + 4 r 2
3
3
2
4
Ghomojen = ( 1,5 x 106 ) (4 x 105 ) + 4 ( 1,5 x 106 ) ( 0,3 )
3
Ghomojen =2,827 x 1012 J
Kritik serbest enerji deiimi;
16 ( 0,3 )3
16 3
G =
=
=2,8 x 1012 J
2
5 2
3 ( GB ) 3 (4 x 10 )

c) Tane snrndaki ekirdeklenme heterojen ekirdeklenmedir. Heterojen ekirdeklenmede de

serbest enerji deiimi hacim ve yzey serbest enerji deiimlerinin toplamdr.

Ad-Soyad:
Numaras:
mzas:

G(heterojen) = G(hacim) + G(yzey)

Heterojen ekirdeklenme iin ekirdein yabanc partikl zerinde bir apka eklinde
olumas durumunda hacim ve yzey serbest enerji deiimleri aada ayr ayr
hesaplanacaktr.
G(hacim) = GB Vapka

23 S+ S
V apka =2 r
3
S = Cos = 0,167 idi;
3

V apka =2 ( 1,5 x 106 )

17

V apka =1,062 x 10

23 ( 0,167 ) + ( 0,167 )
3

G(hacim) = GB Vapka
G(hacim) = -4x105x(1,062x10-17)
G(hacim) = - -4,25 x 10-12 J
G(yzey) = [A + ATSTS]-ATSTS
Aapka=2r*2 (1-S)
Aapka=2(1,5x10-6)2 (1-0,167)
Aapka=1,178x10-11

Bu ifade - yzey alanna eittir (A).

ATS=R2
Tane Snr yzey alandr.
R= r* Sin2 olarak verildiinden dolay;
ATS=(r*Sin )2dir.
ATS=(1,5x10-6xSin 80,41)2
ATS=6,87x10-12m2
G(yzey) = [1,178x10-11 . 0,3 + 6,87x10-12.0,15] - 6,87x10-12.0,2
G(yzey) = 3,191 x 10-12 J
Heterojen ekirdeklenmede daha nce ifade edildii gibi toplam serbest enerji deiimi;
G(heterojen) = G(hacim) + G(yzey)
G(heterojen) = (- 3,578 x 10-12) + (3,191 x 10-12)
G(heterojen) = - 3,87 x 10-13 J
Bu sonulardan ekirdeklenmenin heterojen ekirdeklenme yoluyla daha baskn olarak
gerekleeceini belirtmek doru olacaktr. Tane snr ekirdeklenen faznn yzey alan ve
dolaysyla yzey gerilimi tane iinde ekirdekletii durumdan daha dk kacaktr. Faz
dnmnde daha dk serbest enerji deiimi engeli heterojen ekirdeklenme seeneinde
olduundan faz tane snr zerinde daha kolay ekirdeklenecektir.

Ad-Soyad:
Numaras:
mzas:

d) Dihedral as slatlabilirlik as olarak bilinir. ekirdeklemede ana

fazdan ayrarak oluan faz arasndaki adr. ki faz arasndaki yzey
gerilimi farkllndan artar veya azalabilir. ki rnek: 1. Sv faz kompozit
retiminde seramik partikller ile sv metal arasndaki dihedral as 0
dereceye doru gitmeli. 2. Yatak alamlarnda ikici fazn yaklak 8-120
derece arasnda ana faz ile snr yapmas