, Aothonv Arnove

. Irak-tan ekilmenn
mant,t
i

.. .._,

i
i
=

..

agorakitapht
115

ANTHONY ARNOVE
Howard Zinn'le birlikte, Zinn'in Amerika'nn gemiindeki (ve amzda
ki) isyanclann, muhaliflerin ve hayalcilerin grlerini yansm A People's
History of the United States adl kitabn tamamlayter nitelikteki Voices of a
People's History of the United States adl kitabn editrlgn yapmtr. Ay

nca, Iraq Under Siege: The Deadly lmpact of Sanctions and War ile ll Ey
ll'den sonra Howard'la yaptklan syleilerden oluan Terrorism and War
adl kitaplann editrdr. Uluslararas Sosyalist Orgt ile Ulusal Yazarlar
Birlii'nin yesi ve Znet'in srekli yazarlanndan olan Amove, International
Socalist Review ve Haymarket Books'un yaytn kurulu yesi olup, eitli der

gilerde makaleler yazmakta ve Brooklyn'de yaamaktadr.

OSMAN AKINHAY
1960, !zmir, demi domlu. 1976'da SBF'ye, 1980'de hapse girdi. Ieride
evirmenlie balad, 70'i akn kitap evirdi. Gn Agarmasa (2002) ve l
me Bakmak (2005) adl iki roman; Piyasa Sosyalizmi Tartmas (1991) ve

Ozcan Ozen'le birlikte hazrlad eenistan: Yok Saylan lke (2002) ve

Dnyann Btn Sokaklan Isyanda (2003) balkl derlemesi, Mehmet

Uur'la yapt Mzakerelerden yelige: AB-Trkiye Gndemindeki Sorunlar

(2005) adl bir sylei kitab var.

Anthony Amove

IRAK'TAN EKLMENN
MANTIGI
Howard Zinn'in nsz' ve Sonsz'yle
Trkesi: Osman Aknhay

a
agorakitapl

Siyaset-Inceleme 20
Irak'tan ekilmenin Mantg
Anthony Amove
Eserin zgn ad:

Iraq: The Logic of Withdrawal

The New Press, New York, 2006
Ingilizce'den eviren: Osman Aknhay
Kapak tasanm: Mithat nar
Dizgi: Sibel Yurt
<tl 2006, Anthony Amove
<tl 2006, Onsz ve Sonsz: Howard Zinn
<O 2005; bu kitabn Trke yayn haklan

Agora Kitaplg'na aittir.

Birinci Basm: Haziran 2006
ISBN: 9944-916-25-0
Bask ve Cilt: Kitap Matbaaclk
Tel: (0212) 501 46 36
AGORA KlTAPLICI
Gmsuyu Mahallesi Osmanl Yokuu,
Muhtar Kamil Sokak No: 5/1 Taksim/ISTANBUL
Tel: (0212) 243 96 26-27 Fax: (0212) 243 96 28
www .agorakitapligi.com

e-posta: agora@agorakitapligi.com

llNDEKlLER
nsz (Howard Zinn)
Sunu
.

1 ) Tercih Sava

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

.
.

vii
xi
.

1
17
Yeni Beyaz Adamn Mesuliyeti
.40
Bir lgal Tarihi . . . . . . . . .. . ......... . . ........ .55
Irak'ta Direni
.
69
Geri ekilmenin Mantg
81
Hemen kalm!
.
.
1 05
.

2) lgalin Gerekligi
3)
4)
5)
6)
7)

Sonsz: Amerikan lstisnaclg zerine (Howard Zinn)

133
Ek: stanbul Deklarasyonu
(Irak Dnya Mahkemesi Vicdan Jrisi Karar) . . . . . . 1 4 7
.

nsz
Howard Zinn

u anda aka sylennesi gereken eyi, Irak'taki askerleri

mizi er ya da ge geri ekmemiz gerektigini dile getirecek cesa
rete, bilgelige ya da iradeye hibir nemli siyasal figrn, hi
bir byk gazetenin sahip olmamas, lkemiz adna arpc ve
acnas bir durumdur. Bunun sebebi olduka basittir: Bizim
Irak'taki varlgmz ABD asndan felaket, Irak halk asndan
sa daha da byk bir felakettir.
Washington'da ve medyada pek ok kiinin yapmay tercih et
tigi gibi, Irak' igal etmemizin yanl, ama orada kalmamzn dog
ru oldugunu ilan etmek tuhafbir mantktr. New York Times'da ge
enlerde "Irak'ta Kasvetli Gerekler" balgyla yaynlanan bir edi
toryal yazda fiili durum ok dogru zedeniyorrlu aslnda: "Amevii

rikan igalinin stnden yirmi bir ay getikten sonra, ABD'nin as

keri gleri, giderek kuvvet kazanan isyanclarla savamakta esa
sen yalnz kaldlar, ngrlebilir bir gelecekte kesin bir baan an
s da ufukta grnmyor." Sonra da bu saptamann mantgyla
alakasz bir sonuca vanlmaktayd: "Diger lkelerin gnll olarak
ellerini tan altna sokmak istemedikleri dikkate alndgnda, ge
riye kalan tek zm, lrak'a daha fazla Amerikan askeri gnder
mek gibi grnyor; stelik, u andaki planlarda oldugu gibi, ilk
baharla da snrl kalmamal bu... Daha fazla sayda insan askere
alarak safmzdaki gleri geniletmemiz gerekiyor."*
lte, mantk: "Bu igalde dnyada tek bamzayz. lsyan b
yyor. Gzle grlr bir baar umudu yok. O yzden daha ok
asker gnderdim." Bundan daha iyi bir fanatizm (yoksa Jantezi
demek daha iyi bir karlk m olurdu?) tanm olabilir mi; yanl
yne saptgnz anladgnzda insan gerekten hzn ikiye mi
katlar?
Bunlar degerlendirdigimizde, bir ncl irdelemeliyiz: Aske
ri zafer 'baar' demektir. Bilindigi zere Amerika Birleik Devlet
leri'nin elinde muazzam silahlar var, bu yzden Irak'taki direnii
nihai olarak ezebilir. Tabii bunun maliyeti de byk olur. Zaten
imdiden on binlerce kii -belki de 100 bin kii- hayatn kaybet
ti (btn insanlarn eit yaama hakkna sahip olduklarna inan
yorsak, 'onlar'n kayplar ile 'bizim' kayplarmz arasnda bir ay
nn yapmamalyz). Peki, bu bir 'baar' mdr?
Amerika'nn Vietnam'a giriinden ik\ yl sonra, 1967 ilkbaharn
da, Vietnam; Geri ekilmenin Mantg** balgn tayan bir kitap
kaleme almtm. Bu, Vietnam sava vesilesiyle, Gneydogu As
ya'dan derhal ayrlmay savunan ilk kitapu; ne ilgintir ki, o d
nemde geri ekilmenin aleyhine sralanan gerekelerin ve ortaya
*) "Grim Realites in Iraq" , New York Times, 22 Aralk 2004, s. A30.
**) Howard Zinn, Vietnam: The Logic of Withdrawal (Boston: Beacon Press,
1967; Cambridge: South End Press, 2002).

viii

atlan savlarn aynlarn imdi de duymaktaym. Elbette Amerika

Birleik Devletleri, Vietnam'daki askerlerini ondan sonra daha alt
yl ekmedi. Fakat bu inadn sonucunda da, o alt yl boyunca en az

1 milyon Vietnamlyla herhalde 30 bin ABD askeri daha ldrld.

imdi de tekrar tekrar ayn ey syleniyor bize: 'Irak'ta kalmal
yz.' Kalalm ki o lkeye istikrar ve demokrasi getirebilelim! Oysa,
yllk savan ve igalin ardndan Irak'a ancak kaos, iddet ve
lm getirdigi.miz, demokrasiyi kurma ihtimalimizinse hi olmad
g gn gibi ak degi.l mi? Demokrasi, ehirleri ykp yerle bir ede
rek, bombalayarak, insanlan evlerinden srerek gelitirilebilir mi?
Biz Irak'tan ayrldktan sonra orada ne olacag konusunda en
ufak bir kesinlik yok, buras dogru, ancak bizim varlgmzn na
sl bir sonu dogurdugu, mutlak bir kesinlikle gzlerimizin
nnde duruyor: iki tarafta da l saysnn inanlmaz boyutlara
trman. Hayatlarn kaybedenler ogunlukla Irakllar, lenlerin
pek ogu da ocuk. ABD tarafnda meydana gelen kayplar ara
snda binlerce sakat kalm, uzvunu kaybetmi, kr olmu asker
de bulunuyor. On binlereesi de cepheden dndkten sonra psi
kolojik arazlarla boguuyor.
Hepsi de igal edilen halkiara yardm iddiasyla yaplan emper
yal igaller tarihinden hibir ey grenmedik mi?
Byk imparatorluklarn sonuncusu olan Amerika Birleik
Devletleri, en ok da kendisininkini olmak zere bu emperyal i
galler tarihini unutarak, herhalde kendini en ok kandran impa
ratorluktur. Aka sormak gerekiyor: Elli yl sren Filipinler i
galimiz, uzun sreli Haiti ( 1915-1934) ve Dominik Cumhuriyeti

(19 16-1924) igallerimi.z, ya da yirminci yzyl boyunca Gney

dogu Asya ve Karayipler'de eksik etmedigirniz askeri mdahale
lerimiz bu lkelere ve blgelere demokrasi getirdi mi?
Irak'taki askeri varlgmz Irakllar mutlu etmiyor, bilakis,
onlarn gururunu incitiyor. Yeryznn drt bir kesindeki
insanlar fkelendiriyor ve terrizm tehlikesini dehetengiz bo-

yutlara ulatnyor. lgali semek, Bush'un iddia ettigi dogrultu

da Amerika Birleik Devletleri'ni daha gvenli bir yer yapmad
g gibi, fkeli insanlarn bizi burada, Amerika Birleik Devletle
ri'nde vurma ihtimallerini de iyice arttrd.
Askerlerimizi ekersek Irak'ta ('demokrasi' aldatmacasn bir
tarafa brakp) bar ve istikrar saglanmas ihtimalini arttrabili
riz. Bir defada hem Saddam Hseyin'den hem de yabanc igal
den kurtulma ansn bulacak olan lrakllarn, kendi gelecekleri
ni kurma kapasitelerini kmsememeliyiz.
Dolaysyla, bizim atmamz gereken ilk adm, askerlerimizi,
destek szcgmzn gerek bir anlam tayabilecegi tek yolla
desteklemektir: yani, hayatlarn, uzuvlarn, akl saglklarn
kurtarp, onlar evlerine dndrmek.

Sunu

Ben bu kitapta, ABD'nin ve uluslararas glerin Irak'taki

btn askerlerini derhal geri ekmelerini savunuyorum. Bura
da, geri ekilme, kademeli geri ekilme ya da Irak'taki durum
gelecekteki belirsiz bir zamanda 'istikrara kavutugu' zaman
bir geri ekilme takvimi hazrlanmas ynnde eitli neriler
de bulunmaya kar, derhal geri ekilmek gerektigini vurgulu
yorum. Bu sylenenlerin hepsi, eninde sonunda, igalin ve kan
banyosunun srmesi lehinde ortaya atlm arelerdir ve bu
nun tek bir kaynag vardr: ABD ordusuyla mttefiklerinin e
kilme zamanna karar verecek olan insanlarla, sava balatan
lar ayn insanlardr ve bu insanlarn savain kazanlmasnda
byk karlar vardr.
xi

Elinizdeki kitabn balg, Howard Zinn'in kehanet ayann

daki Vietnam: Geri ekilmenin Mantg balgyla, ilkin l967'de
Beacon Press tarafndan yaymlamp, daha sonra 2002'de South
End Press tarafndan yeniden baslan kitabndan alnd.* O ki
tapta Zinn , ABD askerlerinin Vietnam'dan derhal geri ekilme
lerini apak bir dil ve inandrc bir argmanla savunuyordu.
Geriye dnp baktgmzda, o sava uzatmamn yol atg kor
kun straplar btn plaklgyla grebiliyoruz. ABD, Viet
nam'daki sava kaybettigini anlarken, ilk planda askerlerini ge
ri ekmeyip, sava Laos'a ve Kamboya'ya tayarak geniletme
yolunu semiti. ABD ynetimi nihayet askerlerinin hepsini
blgeden geri ekmeye zorlandgnda, on binlerce ABD askeriy
le Hindiin'de yaayan milyonlarca insan daha bo yere hayat
m kaybetmi durumdayd.
Hibir tarihsel analoji tam kesin olmaz, fakat Irak ile Vietnam
arasndaki paralellikler kayda deger ldedir. Her iki rnekte de
insanlk tarihinin en byk askeri gc, kendi iradesini, mda
halesini ho karlamayan bir halka zorla dayatma becerisinin s
nrlarna arpmtr. Vietnam'da oldugu gibi Irak'ta da bizzat as
kerler, politikaclarn sava iin gsterdikleri ve egemen medya
nn her gn sakz gibi igneyip durdugu gerekeleri sorgulama
ya balamlardr. Bu askerler, ABD'nin vahete bogdugu ve bas
kdan bunalttg bir halka 'demokrasi getirdigi' iddiasnda yatan
korkun elikilere kendi gzleriyle tank oluyorlar. Vietnam'da
oldugu gibi Irak'ta da lke dndaki sava, lke iinde agr mali
yetlere yol ayor; sosyal harcamalar trpanlamyor, aileler ve ce
maatler sava yznden paralanyor, emekliler 'askerlerimizi
desteklememiz' gerektiginde srar eden, ogullanm gereksiz yere
ldrp sakat brakan bir sava hi eletirmeden desteklememi*) Howard Zinn, Vietnam: The Logic of Withdrawal (Boston: Beacon Press, 1967;
Cambridge: South End Press, 2002).

xii

zi isteyen bo sloganlada muhalefeti susturmay amalayan h

kmetin kendilerine srt evirdigini gryorlar. Bugn Amerika
Birleik Devletleri, daha nce 'Vietnamlatrma' yolunu takip et
tigi gibi, atmay 'Iraklatrarak', baarszlklannn stn rt
me abas iinde.
Yine de Vietnam'la kurulan benzerlik, pek ok adan, ABD
hkmetinin Irak'taki karlarn vurgulamakta yetersiz kalacak
tr. jeostratejik terimlerle, dnyann en byk ikinci petrol re
zervlerine sahip olan ve dnya apndaki petrol rezervlerinin
te ikisinin bulundugu bir blgede yer alan Irak, bugn ABD'nin
gznde, Vietnam'n l967'deki durumundan ok daha fazla
nem tamaktadr. Washington Post ke yazar Richard Co
hen'in yazdg gibi, "Irak'n Vietnam'dan gerekten farkl oldugu
nokta, vaktinden nce, kaotik ve utan verici bir geri ekilme ih
timalinin sz konusu olmamasdr. Vietnam, nihayetinde ok
nemli degildi. Oysa Irak yle degil." * Kasm 2005'te, etkili bir
sima olan Arizona senatr john McCain, "I rak'taki karlarm
zn Vietnam'daki karlarmzdan ok daha fazla oldugu" savyla,
Irak'a lO bin asker daha gnderilmesini istedi ve bu grn
eitli vesilelerle tekrarlad. * *
Irak'ta 'rejim degiikligi'ni destekleyenler, yalnzca Irak'taki
degil, ayn zamanda btn Ortadogu'daki degiikliklere ilikin
korkun iddialarda bulundular. Amerika Birleik Devletleri,
Irak'ta sadece yukarda dikkat ekilen amalarndan geri adm
atma tehlikesiyle kar karya degil; ayrca, durum ok daha
ciddi lde bunun tersi ynde geliebilir. Irak'taki muhtemel
bir yenilginin sonular ok daha nemli olacaktr. Washing
ton'daki politikaclar ve strateji uzmanlar, en azndan balca
emperyal hedeflerine ulamadan Irak'tan ekilmek zorunda ka*) Richard Cohen, "Vietnam It Isn't", Washington Post, 3 0 Ekim 2003, s. A23.
**) Caroline Daniel ve Guy Dinmore, "McCain Calls for 10,000 More Iraq Tro
ops", Financial Times (Londra) , ll Kasm 2005, s. 2.

xiii

lrlarsa, baka lkelere mdahale etme yeteneklerinin agr bir

darbe yiyeceginin ok iyi farkndalar. Zaten, Demokrat Parti'yi
Irak'taki sava 'kazanma' kartna oynatan, manevra alann da
raltp sava-kart bir muhalefetin ban ekme ansm harca
masna yol atran etken de bu.
Amerika Birleik Devletleri'nin, Irak' ezip iyice harabeye
evirme, en azndan zafer kazandg grntsn saglamak
iin igali yllarca srdrme ihtimalini grmezlikten geleme
yiz. Irak'taki sava, Vietnam'daki gibi, muhtemelen ABD'nin
yenilgisiyle sonulanacaktr. Fakat her iki seenekte de, yine
Vietnam Sava'nn sonulannda en korkun haliyle grdg
mz gibi, en yksek bedeli, igale ugrayan halk (yani, zaten
yllarca ABD'nin destekledigi bir diktatrlkle inim inim inle
tilen, uzun sava yllannn ve yaptrmlarn etkisiyle belini
Q.ogrultacak hali kalmam Irak halk) deyecektir ve bu etki
ler daha yllarca hissedilecektir.
Bugn Vietnam, ABD mdahalesinin, imdiye degin Was
hington'daki hibir politikacnn anlaml bir sorumluluk stlen
medigi trajik sonularm hala yaamaktadr. Oradaki insanlar
bugn bile toksik kimyasal saldnlarn straplarn ekiyorlar.
Amerika Birleik Devletleri, Vietnam topraklanna lO milyon ga
londan fazla Agent Orange adl kimyasal maddeden ve lmcl
toksinler ieren diger kimyasal bileimli maddelerden att.* Fa
kat Washington, iledigi bu sava sulannda sorumlulugu oldu
gunu uzun sre reddetmekten de geri kalmad. Newsday'den
Andrew Metz'in dikkat ektigi zere, "BD'li yetkililer uzun s
re Vietnamllann agr saglk problemleri yaadg iddialarnn te
melsiz ve abartl oldugunu sylediler. Hkmet, eski dmanla
rn Amerikan mahkemelerine bavurmaya davet ederek, saylan
4 milyon oldugu iddia edilen kurbaniara aka meydan okudu".
* ) Bkz. Philip Jones Griffiths,
(Londra: Trolley Ltd., 2003).

Agrnt Orange: 'Collateral Damage' in Viet Nam

xiv

Mart 2005'te Brooklyn'deki bir federal yarg, Vietnam'da kuBa

nlan kimyasal silahlan reten irketlerin, 'kimyasal savala ilgili
uluslararas anlamalar ihlal ettigi' sulamalarn dikkate almad
ve 'her koulda askeri emirlere uyan szlemeli taraflar oldukla
r gerekesiyle, zaten herhangi bir ykmllk altnda olmadk
lar' kararna hkmetti. Bir lkenin harabeye evrilmesinden so
rumlu olan ABD irketleri de herhangi bir sorumluluk almaya ya
namadlar. Balca dioksin imalats Dow'un basn szcs Scot
Wheeler, meseleyi ok zl bir dille ifade ediyordu: "nsanlara,
hayatlara ve evreye zarar veren, savatr," onun iin Dow, sava
silahlarn retiyor diye sorumlu tutulamaz.*
Brooklyn'li yargcn Dow'a ve diger irketlere kar alan
dava dosyasn drmesinden yana olan Adalet Bakanlg, ger
ek itirazn yle aklyordu: "Davaclarn iddialarnn altn
daki fikir hayret verici; sanki Amerikan hukuk sisteminin mah
keme kaplarn, ABD Silahl Kuvvetleri'nden zarar grdkleri
iddiasyla eski dman uluslara ve askerlerine amaktan mem
nunlar." Bunun yannda Adalet Bakanlg, dioksin zehirlenne
sinden zarar gren Vietnamllarn haklarnn tannmasnn
"bakann sava ilan edip yrtme yetkisine vahim bir tehdit
oluturacag" grndeydi. **
Adalet Bakanlg bu mantkla, ABD ordusunun ikence etme
ya da 'dman' veya 'yasad sava' etiketiyle damgaladg kii
lere 'olagand uygulamalar'la davranma hakknn kstlanmas
na kar koymaya almaktayd. Bush ynetimindeki pek ok in
sann gznde, bakan ve ynetim ekibi her eyin stnde bir
uluslararas yasayd ve savalan ancak kongrenin, adli sistemin
*) Andrew Metz, "Bridging the Chemical Divide", Newsday, 1 Austos 2005, s.
AlS. Aynca bkz. Andrew Metz, "Opening a Closing Door", Newsday, 31 Tem
muz 2005, s. A36. William Glaberson, "Civil Lawsuit on Defoliant in Vietnam is
Dismissed", New York Times, 1 Mart 2005, s. B6.
*.*)William Glaberson, "U.S. Urgesjudge to Dismiss Suit on Agent Orange Use
in Vietnam", New York Times, 28 ubat 2005, s. B3.

xv

ya da uluslararas yasalann denetimini yzeysel hale getirip ge

itirerek yrtebilirlerdi. * Gerekten de Bush ynetimi, ubat
2002'de, Cenevre Szlemelerinin ABD'nin 'terrle sava'a kar
yapacag eylemiere uygulanmayacagn resmen aklad.** Guan
tanamo'daki X-Ray Kamp ile Delta Kamp'nn, Irak ve Afganis
tan'daki Ebu Gureyb ve diger hapishane kamplarnn, ikencele
ri mahkrnlara ve gzaltna alnanlara kt muameleleriyle tan
nan lkelere ihale etmenin deheti, bu cezadan muaf olma anla
ynn mantksal sonulardr.
Artk dnyann drt bir yanndaki diger lkeler de ayn man
tkla hareket ediyorlar. lnsan haklan ihlalleriyle sulanan politika
clar, Filistinlileri, eenleri ya da lkelerindeki muhalifleri katlet
tiklerinde, ABD gibi sadece terrizme kar kendilerini korudukla
n gerekesiyle bu tr itharnlan protesto ediyorlar. Washington'a
arka kan birok hkmet, ABD'ye destek saglayp ekonomik ve
siyasal dl kazanmay Orak'ta gelecekte petrol imtiyaz koparma
ihtimali de dahildir bunlara) umarak, 'gnll koalisyon' yeleri
olmaya imza attlar. Koalisyon yelerini sayarken dalga gemek
kolay olmakla birlikte, Ingiltere, Avustralya, Ispanya, ltalya ve
uzun bir liste oluturan diger lkeler, Bush ynetiminin 'uluslara
ras iradeyi zorlama' ve Irak'n igal edilmesinde Birlemi Millet*) Bkz. ed. Elaine C. Hagopian, Civil Rights in Peril: The Targeting of Arabs and
Muslims (Chicago: Haymarket Books, 2004); ed. Rachel Meeropol, America's Di
sappeared: Seert Imprisonment, Detainees, and the 'War on Terror' (New York: Se
ven Stories PressfOpen Media, 2004); Daivd Cole, Enemy Aliens: Double Stan
darts and Constitutional Freedoms in the War on Terrorism (New York: The New
Press, 2003); Michael Ratner ve Ellen Ray, Guantanamo: What the World Should
Know (White Riverjunction, Vernont: Chelsea Green, 2004); David Rose, Gu
antanamo: The War on Human Rights (New York: The New Press, 2004); Mark
Dow, American Gulag: Inside U.S. Immigration Prisons (Berkeley: University of
Califomia Press, 2004); ed. Karenj. Greenberg vejoshua L. Dratel, The Torture
Papers: The Road to Abu Ghraib (Cambridge: Cambridge University Press, 2005);
Alfred W. McCoy, A Question of Torture: CIA Inttrrogation, Jrom the Cold War to
the War on Terror (New York: Metropolitan SooksiHenry Holt, 2006).
**) Tim Golden ve Eric Schmitt, "Detainee Policy Sharply Divides Bush Offici
als", New York Timts, 2 Kasm 2005, s. Al. Ayrca bkz. David Cole, "What Bush
Wants to Hear", New York Review ofBooks, 52, No: 18 (17 Kasm 2005), s. 8-12.

xvi

ler kararlarn uygulamak zere harekete geme gerekelerini kul

lanmasna imkan tanmaya yeterli sayda asker gnderdiler.
2005 yl sonunda Irak'taki 175 bini akn askerden 25 bin ka
dan ABD'nin dndan gelmiti. Saylar byk lde gizli tutul
makta birlikte, yine kabaca 20 bin zel gvenlik muhafz -paral
asker- lrak'tayd ve Irak'taki ikinci en byk silahl g olan Ingil
tere'yle birlikte nemli bir ilev gryorlard.* Aralannda Ebu Gu
reyb'teki ikencecilerin de bulundugu bu paral askerler, byk l
de uluslararas yasalann dnda kalan gri blgedeki operasyon
larda grev alyorlard. **
ABD'nin Irak'taki servenini destekleyen lkeler de bu sava
n sorumlulugunu tamaktadrlar.
Mart 2003'te Irak'n igal edilmesi ve daha sonra igalin b
tn lkeye yaylmas, dnya politikas asndan imdiden b
yk sonular dogurmutur ve bu durum etkisini daha yllarca
srdrecektir. Amerika Birleik Devletleri dnyay daha tehli
keli bir yer haline getirmi, Irak'taki ve baka blgelerdeki ge
rici siyasal akmlar beslemi, lke iinde ve ABD'nin mttefik
leri olan lkelerde terrist saldrlar dzenlenmesi ihtimalini
arttrm ve Ortadogu'da -Bakan Bush'un ve onun anak yala
yclarnn btn iddialarnn aksine- demokratik gelimelerin
saglanmas potansiyelini fiilen yok etmitir.
Amerika Birleik Devletleri'yle mttefikleri , Irak'ta impara
torlugun snrlarna dayandklarn grmlerdir. Bu savatan
sorumlu olanlar bir noktada kayplarn durdurmann yollarn
** ) Daniel Dombey,james Bosell ve Steve Negus, "US Wamed on Long Presen
ce in Iraq as Constitution Approved by Slim Majority", Financial Times (Lond
ra), 26 Ekim 2005, s. 1. Stephen Fidler, "Steady Growth Expected After the
Bubble", Financial Times (Londra), 13 Eyll 2005, "Defence Industry", Ozel ra
por, s. 4.
* ) Stephen Fidler, "Operating in a Troubling Legal and Regulatory Vacuum", Fi
nancial Times (Londra), 9 Mays 2005, "Worldwide Security", Ozel rapor, s. 2.
Felix Rohatyn ve Allison Stanger, "The Profit Motive Goes to W ar", Financial Ti
mes (Londra), 17 Kasm 2004, s. 19.

xvii

TABLO

U ANDA IRAK'TA OL\N LKELER

Ingiltere

8,500

l*

ASKERLERINI EKMI OL\N LKELER

Aralk2005

Gney Kore

3,200

Bulgaristan
Dominik Cumhuriyeti

Mays2004

!talya
Polonya

2,600

Ho nduras

Mays 2004

Macaristan

Aralk 2004

1,500

Avustralya

900

Grcistan

898
863

Romanya

Moldova

ubat2005

Hollanda

Nisan2005

Yeni Zelanda

Eyll2004

japonya

600

Nikaragua

ubat2004

Danimarka

Norve

Kasm2005

El Salvador

530
380

Filipinler

Temmuz2004

Azerbeycan

150

Portekiz

ubat2005

Fiji
Letonya

150
135

Ispanya

Nisan2004

Arnavutluk

120

Tayland
Tonga

Aralk2004

Mogolistan
litvanya

120

Ukrayna

Aralk2005

no

Slovakya

104

ek Cumhuriyeti
Ermenistan

102

Bosna ve Hersek

36
34

Estonya
Makedonla
Kazakistan

Agustos2004

46

32
27

*} Global Security.org.data'ya dayal izelge, eitli haber kaynaklarndan der

lenmitir (http://www. globalseeurlty.org/military/opsliraq_orbat-coalition. htm),

Reuters, "Who's Leaving Iraq", Christian Science Monitor, 13 Nisan 2005, s. ll,
ve Associated Press, "Countries Contributing Forces to U.S.-led Coalition in
Iraq", 1 Aralk 2005. Ayrca bkz. Sarah Anderson, Phyllis Bennis ve john Cava
nagh, Coalition of the Willing or Coalition of the Coerced?: How the Bush Administ
ration Influences Allies in Its War on Iraq (Washington, D.C.: Institute for Policy
Studies, 2003). Fiji, lrak'a Irak'taki BM Yardm Misyonu'nun bir paras olarak
girdi; Macaristan, NATO Egitim Gc'nn bir paras oldu; Slngapur, Irak'a,
Mart 2005'te geri donen bir kartma gemisi gnderdi; diger lkeler hava ve s
destegi sagladlar. Hollanda birliklerinin byk blmn ekerken, 2005 so
nunda Irak'ta sadece on dokuz askeri kalmt.

xviii

arayabilirler, ancak, ok daha agr sonular dogmadan nce

ABD hkmetini mmkn olan en ksa zamanda askerlerini ge
ri ekmeye zorlamak, ABD'deki halk glerinin, ABD ordusu
nun alt kademelerinde grevli ya da rtbesiz askerlerin ykm
llgdr. nmzde ok daha byk bir grev duruyor: Vi
etnam ve Irak'taki savalara yol aan, gnmzde insan tr
nn hayatta kalma ansn dogrudan tehdit eden bu akld
ekonomik ve siyasal sistemi kkten dntrmek.

xix

IRAK'TAN EKlLMENlN
MANTIGI

TERClH SAVAI

Bush ynetiminin Irak igalini hakl gstermek iin bavurdu. gu her argmann yanl ve temelsiz oldugu aka ortaya km
bulunuyor. Irak'ta kitle imha silahlan yoktu; Irak, Amerika Birle
ik Devletleri'ne dogrudan tehdit oluturmuyordu; Irak'n El-Ka
ide'yle de l l Eyll 200l'de gerekletirilen terrist saldrlarla da
ilikisi yoktu. Irak, kitle imha silahianna sahip oldugu iin degil,
olmadg iin saldrya ugrad (ABD'nin mdahalesine hedef olma
potansiyeli tayan diger lkelerin akllanndan karmamalar ge
reken bir gerek) . Amerikan askerleri Irak'ta kurtarclar olarak
karlanmadlar ve igal , ok az asker gerektirip, ok abuk sonu
lanmadg iin, hesaplanandan ok daha agr bir bedele mal oldu.
Ayrca, igal, dnyay daha gvenli bir yer yapmad, ya da kitle im

ha silahlan tehdidini azaltmad. Bilakis, Irak', Ortadogu'yu ve

dnyay ok daha tehlikeli bir barut fsna evirdi.
Ortaya kan bu sonulann hibiri artc gelmemelidir.
Medyann sistematik biimde grmezlikten geldigi sava-kart
hareket bunlann hepsini ok ak bir ekilde ngrd. Sava-kar
t hareketin kendi analizlerinde hakl ktg, Bush ynetimi
ninse yanldg, tek tek her konuda kantland.
Bush ynetiminin sava tezi ylesine tartlmaz ekilde kt
ki, byk irketlerin gdmndeki medya, kendilerinin ABD y
netiminden gelen savala ilgili iddialara an safdilce yer vernele
rini geriye dnk olarak sorgulamak zorunda kald. 26 Mays
2004'te, Irak'n igal edilmesinin zerinden bir yldan fazla getik
ten sonra New York Times, editrler imzasyla "Times ve Irak" ba
lkl bir yaz yaynlad: "Kabul etmek gerekir ki, bazen, olmas ge
reken titizligi gstermedik Baz durumlarda, o zaman tartmal
gelen, imdi de sorgulanabilir grnen enformasyonu, yeterince
szgeten geirneden, eitli kaynaklardan dogrulugunu aratr
madan kullandk. Geriye baktgmzda, yeni kantlar ortaya ktg
-ya da kmadg- iin iddialan yeni bir gzle degerlendirnekte
keke daha titiz davransaydk, diyoruz."1 Gelgelelim, Irak'n sahip
oldugu kitle imha silahlan hakknda -manetten- uyanda bulunan
birok ilk sayfa haberinden farkl olarak, editrlerin bu notu,
onuncu sayfaya sktnlmt ve New York Times muhabirierinin
bile dikkatini ekmemi olabilirdi. En dikkat ekici durumsa, bu
yazda, Bush ynetimiyle Irakl srgnlerin kendilerine szdrdg
sava yanls propaganda haberlerinin borazanlgna soyunan New
York Times muhabiri judith Miller'n adnn hi anlmamasyd.2
Washington Post da, satr aralarna bir sr ihtiyatl cmle ser
pitirerek, "Sonradan baktgmzda anlyoruz ki, dikkat ekici
1) Editrler, "The Times and Iraq", New York Times, 26 Mays 2004, s. 10.
2) Bkz. Amy Goodman ve David Goodman, The Exception to the Rulers: Exposing Oily
Politicians, War Profiturs, and the Media That Love Them (New York: Hyperion,
2004),

s.

137-147.

derecede tek yanl bir dnemimizmi, "3 diyerek, benzer bir sonu
ca varmt.
Pentagon muhabiri Thomas Ricks, "Gazete, n sayfa haberle
rinde bilinli seimler yapyordu," dedi. "Ynetimin iddialan n
sayfada yer alyordu. Ynetimin grlerinin aleyhine aklama
larsa Pazar gn sayfa Al8'e, Pazartesi gn sayfa A24'e kondu.
Editrlerin tutumu yleydi: Bakn, biz savaa giriyoruz, bu
aleyhte haberlerden dolay niye kayg duyalm ki?" ...
lkenin her tarafnda "savaa dair soru soran sesler yalnz
kald" diyordu [ef editr Leonard] Downie Url. "Aznlgn g
rlerini pek umursamyorduk. "4

Washington Post 'un eski editr yardmcs Karen DeYoung,

olay daha zl bir ifadeyle dile getirmekteydi: "Iktidarda han
gi ynetim varsa, kanlmaz olarak onun szelgn stleni
yoruz. ",
Bush ynetiminin retorigi ile Irak'taki fiili gereklik arasnda
ki korkun uurumla ilgili aklamalar, hemen hemen istisnasz
olarak, genel bir dnce gibi yanstlan ve tamamen temelsiz bir
varsayma dayanmtr: Bakan Bush, dnyaya kar ilan ettigi
hedeflerin peinde 'iyi niyet'le, hatta belki de 'ar idealiste' ha
reket ediyordu.6 Beyaz Saray sava planlarken 'kt istihbarat'a
bakarak yanlm ya da Amerika Birleik Devletleri'ni lkelerini
igale srklemek isteyen Irakl srgnler tarafndan aldatlm
olabilirdi, ancak soylu amalarla hareket ettigi kesindi.
Oysa Bush ynetimi, balca destekilerinden birinin -New
York Times ke yazarlarndan Thomas Friedman'n- ifadesini
kullanrsak, 'tercih sava'na halkn destegini saglamak iin
3) Howard Kurtz, "Prewar Articles Questioning Threat Often Didn't Make Front Pa
ge", Washington Post, 12 Agustos 2004, s. Al.
4) A.g.y.
5) A.g.y.
6) Bruce Anderson, "Everyone Should Now Agree: The Worst Thing for the Iraqis
Would Be an American Defeat", Indtpadent (Londra), 12 Nisan 2004, s. 25.

elindeki istihbarat bilerek maniple etmiti.7 Bush'un lrak' i

gal etme stratejisini perde gerisinden ynlendiren yeni-muhafa
zakarlar, Dileri Bakanlg'yla Merkezi Haberalma Tekilat'n
( CIA) atlatmak iin Pentagon'daki zel Planlar Dairesi'ni kur
mulard.8
Bush ve onun st dzey yardmclan, kendi sava tezlerini
ciddi itirazlada karlamayacak, kendi iddialarn 'ilk sayfa'ya ko
yacak olan uysal bir medyaya ve bunun yan sra, yurtsever olma
dklan ya da 'lke gvenligi'ni zayflattklar grnts vermek
istemeyen bir Demokrat Parti'ye gvenebileceklerini bilerek, ka
muoyundan gizledikleri sebeplerden dolay lrak' igal etmeye
kararlydlar. Beyaz Saray, Irakl srgnlerden, hem savatan ya
na bir propaganda kampanyas yrtmede, hem de ayakta kalma
s Irak'ta ABD glerine bagl olan, bu yzden ABD'nin karlar
n kollamaktan baka ekilde davranamayacak bir yeni hkme
tin kurulmasnda faydalanmt (zaten, uzun smrgecilik devir
lerinde snanm ve geerliligi kantlanm bir modeldi bu).
ll Eyll 2001 saldrlar, Bush ynetimine, Ortadogu'yu ye
niden ekillendirmek iin gerekli saldrgan bir savan portresi
ni, Amerika Birleik Devletleri halkn korumay amalayan bir
savunma tedbiri olarak izmekte ihtiyac olan bahaneyi sagla
maktayd. Nitekim ynetim, saldrlardan ok nceden beri
yapmakta oldugu planlarn uygulamaya geirmek iin, ll Ey
ll'deki korkun olaylar bir frsat sayd ve uak korsanlgyla
yakndan uzaktan ilgisi olmamasna ragmen lrak' hedef almak
zere vakit kaybetmeden harekete geti.
Gerekten de, Bush ynetiminin nde gelen yetkilileri ll Ey
ll sonras ortam bir 'frsat' olarak nitelemekte ok pervasz dav
ranyorlard. Bush'un ulusal gvenlik danman -ve daha sonra
7) Diger rneklerin yan sra bkz. Thomas L. Friedman, "Fire, Ready, Aim", New York
Times, 9 Mart 2003, blm 4, s. .
8) Jeffrey Goldberg, "A Little Learning: What Douglas Feith Knew and When He
Knew lt", New Yorker, 9 Mays 2005, s. 39.
4

dileri bakanlgna getirilecek olan- Condoleezza Rice, Ey

ll'den sonra kdemli ulusal gvenlik personelinden, 'uluslarara
s politikadaki tektonik plakalan yerinden oynatacak olan bu fr
sat'tan ABD lehine nasl faydalanabilecekleri konusuna kafa yar
malar'n istemiti. New Yorher'dan Nicholas Lemann'a verdigi
bir demete kendisi de unlar syleyecekti: "Aslnda bu gnler
945'le 947 arasndaki dneme benziyor. Frsat degerlendir
mek nemli ve rakiplerimiz tekrar ayaga kalkmadan nce abuk
davranmamz gerekiyor. "9
Bush, Irak'la ilgili olarak yaptg konumalarda, El Kaide ile
Dnya Ticaret Merkezi ve Pentagon saldnlarn birlikte and
hep; ynetim, bilinli bir politikayla, sava gelimelere kukuy
la bakan kesime satmaya koyulmu, sonunda, halkn ogunlugu
nun zihninde Irak'n Eyll'le baglantl oldugu eklinde yanl
bir izienim uyandrmay baarmt. 10
Oysa Irak'n igal edilmesi terrizmle, El-Kaide'yle ya da l l
Eyll'le ilgili degildi. lgalin sebebi, dnya kapitalist sisteminin
asli bileenlerinden olan, her temel endstride (ordu dahil) re
tim ve nakliye iin hayati nem tayan petrold; baka bir sebep,
Bush'un kendisi iin denmesini hayal ettigi ekilde bir 'sava ba
kan'nn poplaritesi ve gndemini muhafaza etme, poplerligi
ni kaybetmekte olan bir bakann eline, ikinci dnem seilmesi
ne yarayacak koz verme kaygsyd.11
9) Nicholas Lemann, "The Next World Order", N ew Yorker, 1 Nisan 2002, s . 44.
lO) Baka makalelerinin yan sra bkz. joe Battenfield, "Americans Buck Bush on
Attacking Iraq", Boston Herald, 4 Eyll 2002, s. 1, ve Dana Milbank ve Claudia
Deane, "Hussein Link to 9/11 Lingers in Many Minds", Washington Post, 6 Eyll
2003, s. Al.
ll) "Ben bir sava bakanym. Savala ilgili d politika konulannda aklmdan bu
rada, Ova! Ofis'te karar veririm," diyordu Bush, bir saatlik uzun bir rportajda Tim
Russert'a: Meet the Press, NBC, 8 ubat 2005. Ayrca bkz. Frank Rich, "Karl and
Scooter's Excellent Adventure", New York Times, 23 Ekim 2005, blm 4, s. 13. Sa
va satmann ayrnuh bir zmlemesi iin bkz. john Prados, Hoodwinhed: The Do
cuments That Reveal How Bush Sold Us a War (New York: The New Press, 2004).
Ayrca bkz. Norman Solomon, War Made Easy: How Presidents and Pundits Keep
Spinning Us to Death (Hoboken, New jersey: john Wiley and Sons, 2005).

Saddam Hseyin eger daha az stratejik bir blgede (megin,

Dogu Afrika'da) bulunan bir lkenin vahi diktatr olsayd ve
-en kt sularn iledigi yllarda yaptg gibi- Beyaz Saray'dan
gelen emirleri uygulamaya istekli davransayd, rejimi kesinlikle
yerinde kalrd. Ne var ki, Agustos 1990'da Kuveyt'i igal etmesi
nin ardndan, artk ABD karlarna hizmet edebilecek konumu
nu yitirmiti ve Ortadogu'nun istikrarna tehdit oluturuyordu.
Bush ynetimine yakn olan yeni-muhafazakArlara gre, Saddam
Hseyin'in 1991 Krfez Sava'ndan sonra iktidarda kalm olma
s, Amerika Birleik Devletleri'nin artk 'korku salamadg' inan
cn beslemekteydi.12 Bush'un danmanlarndan birogu, Ameri
ka Birleik Devletleri'nin 'vazgeilmez lke' (Bakan Bill Clin
ton'n bulup, onun Birlemi Milletler bykelisi ve dileri ba
kan Maddeine Albright'n sk sk yineledigi bir deyi) konu
munda kalmasnn Irak'ta istikrarl bir rejim kurmaya bagl oldu
gu kansndaydlar.13 Bazlan da, Irak'taki 'rejim degiikligi'nin,
blgede ABD hegemonyasnn yerlemesini saglayacak baka de
giikliklere bir srama tahtas ilevi grerek, Ortadogu'da bir
'pskrtme' srecini balatabilecegini dnyorlard. New York
Times Magazine'de George Packer, "Yeni bir domino teorisiyle,
bu dnceyle hareket edilirse am, Tahran, Riyad ve Kuds'e gi
den yol Bagdat'tan geer," diye yazmt.
lik balarda, hem Clinton hem de Bush ynetiminin yeleri,
Irak'taki 'rejim degiikligi'ni, ordu ve Baas Partisi'nin saflarndan
daha mnasip bir Saddam-benzeri figrn ortaya kacagn
umut edip, i isyan tevik ederek baarmaya almlard. Bu
strateji baarszlga ugradgnda, ABD'deki yetkililer hemen d
12) Wed!y Standard dergisi editr William Kristol, akt. Guy Dunmore, "ldeologues
Reshape World over Breakfast", Financial Times (londra), 22 Mart 2003, s. .
13) David M. Shribman, "The Disappearing Bully Pulpit". Boston Globt Magazine, 20
Nisan 1997, s. 17.
14) George Packer, "Dreaming of Democracy", New York Times Magazine, 2 Mart
2003, blm 7, s. 49.

mdahaleyle gerekletirilecek bir rejim degiikligi planlamaya

koyuldular.
Washington'n Irak'ta kendine itaatkar bir rejim istemesinin
sebebi basitti: Irak'n bilinen petrol rezervi yaklak 1 20 milyon
varildi (onu bir tek Suudi Arabistan geiyordu) ve bu, karl
mas grece kolay ve fiyat ucuz olan yksek kalite petrold. Fi
nancial Times'n akladg gibi, "Hazar blgesi -l990'larn 'b
yk yeni snr'- petrolnden farkl olarak, Irak'n ham petrol
ne ulamak ve onu ihra etmek daha kolaydr. Irak, rettigi pet
roln ogunu bir boru hattyla Akdeniz zerinden Trkiye'ye
aktarmak gibi ek bir avantaja sahiptir -Ortadogu'daki diger
reticilerin sahip olmadg bir esnekliktir bu. "15 Irak ayrca, b
yk ve giderek nem kazanan dogal gaz kaynaklarnn bulun
dugu bir blgede yer almaktadr.6
Washington onyllardr, arzn ve akn denetleyerek pet
rol baka lkelere, zellikle de Asya ve Avrupa'daki ekonomik
ve siyasal rakiplerine kar bir silah olarak tek bana kullana
bilecegi bir dzen saglamaya almaktadr.7 Son yllarda degi
en ey, belli bal ekonomik ve siyasal rakipler Ortadogu ener
ji kaynaklarnn ithalatna daha bagml hale geldike ve dnya
daki petrol rezervleri azaldka, dolaysyla petrol ok daha pa
hal bir mal olup, kaynaklara erime konusundaki sava kz1 5) Carola Hoyos, "Baghdad Re-entry to Market 'Could Have Big Impact', Financial
(Londra), 21 ubat 2003; s. 3.
16) Simon Romero, "Demand for Natural Gas Brings Big lmport Plans, and Objecti
ons", New Yorl Times, 15 Haziran 2005, s. Al.
17) Irak savan eletirenierin bazlan, Bush ynetiminin Saddam Hseyin'in petrol

Times

satlannn ABD dolan yerine, Avro zerinden yaplmas eilimine n ayak olacag
korkusundan Irak savana srklendigini iddia etmilerdir. Amerika Birleik
Devletleri dolara dayal petrol ticaretinden kazan elde etse, dolann dnyann balca
rezerv paras olmasndan daha ok fayda saglasa bile, ABD asndan gerek dl,
dnya petrol ilemlerinin dolarla yaplmas degil, petroln ve petrol ak zerinden
gerekleen jeostratejik stnlklerin denetiminin saglanmasdr. Bu argmann
daha kapsaml bir yorumu iin bkz. Anthony Amove, Siyasal Iktisat Araunna nite
si degerlendinnesi, Behind the Invasion of Iraq (New York: Monthly Review Press,
2002),Incmaional Socialis Revicw 32 (Kasm-Aralk 2003), s. 83.

tka, bu amacn daha da nem kazanmasdr. Japonya u anda,

ihtiyac olan petroln yzde 85'inden fazlasn Ortadogu'dan it
hal ediyor; Amerika Birleik Devletleri'yse ihtiyacnn yalnzca
yzde l 3'n bu blgeden alyor. 18 in ve Hindistan da, ekono
mik bymeleri onlar Amerika Birleik Devletleri'yle daha b
yk rekabete zorladka, hzla artan yakn vadeli enerji ihtiya
larn bu blgeden ithal etmeyi tasarlyorlar. 19
Siyaset bilimci Michael Klare'in Mart 2003'teki igal srasnda
hakllkla iaret euigi gibi, "Saddam Hseyin'in devrilmesi ve
onun yerini ABD'ye minnettar birinin getirilmesi, Amerika'nn
kresel egemenligini kalclatrmay amalayan daha geni kap
saml bir stratejinin anahtar unsurlarndandr" .20 Yine Klare'e g
re, Amerika Birleik Devletleri, Carter Doktrini'ni (ABD'nin Iran
Krfezi petrolndeki 'hayati' karlarn, askeri g kullanmak
dahil mmkn olan her yolla savunacag grn) kresel sah
neye tamtr:
Bugn Carter Doktrini, lran Krfezi'nin tesine uzanmakta
dr. ABD'nin askeri gcnn dnyann diger petrol reten bl
gelerine yaylmasna ynelik bir tasardr. Tpk mevcut ABD po
litikasnn lran Krfezi'nden petrol akn korumak iin askeri
g kullanlmasn

gerektirmesi

gibi, geniletilmi bir Carter

18) Thomas Catan ve David Ibison, "Libya Opens Up its Oil to Asia and Europe",

Financlal Times (Londra), 4 Ekim 2005, s. 32. Ken Belson, "Why ]apan Steps
Gingerly in the Middle East", Ntw York Times, 17 Eyll 2002, s. Wl. ABD petrol itha
latyla ilgili aynntl veriler iin bkz. Enerji Enformasyon Dairesi (Enerji Bakanlg1),
Annual Energy Outlook 2005, Tablo 1 1 7, Imported Petroleum by Source:
http://www.eia.doe.gov/oiaflaeo/supplement/supref.html. Bu hesaplamada Ortadogu
kategorisi, Kuzey Afrika petrolne dahil edilmez. Kuzey Afrika petrol de dahil edil
diginde, rakam 2004 yl iin yzde 1 5'e yaklamaktadr. Aynca bkz. Michael Klare,
"Resources", ed. john Feffer, Power Trip: U.S. Unilateralism and Global Strategy Afttr
Scptember 11 (New York: Seven Stories Press, 2003), s. 53-55.
19) Keith Bradsher, "2 Big Appetites Take Seats at the Oil Table", Ntw York Times, 18
ubat 2005, s. c.
20) Michael Klare, "For Oil and Empire? Retbinking War with Iraq", Current History
102, No: 662 (Mart 2003), s. 1 34. Aynca bkz. Klare, "U. N. Charade: Timing of Iraq
War in Bush's Hands from Start", Pacific News Service, 12 ubat 2003.

Doktrini de Hazar Denizi blgesinde, Latin Amerika'da ve Afri

ka'nn bat kysnda benzer eylemiere giriilmesini meru gs
termektedir. ABD ordusu, yava ama emin admlarla, dnya a
pnda petrol koruma gcne dnyor.21

Klare unlar da ekler:

George W. Bush'un Irak sava, pek ok bakmdan eski sal
drganlklarn bir kopyas olmakla birlikte, gerekte ABD'nin yir
mi be yllk tran Krfezi'nde ve buradaki verimli petrol sahala
rnda kalc egemenlik saglama politikasnn zirvesidir. Aslnda
bu, Carter Doktrini'nin dogal bir ifadesiydi... Bu kta bakld
gnda Bush jr. , 2003'te Irak' igal ettiginde bu doktrini uygula
maktan baka bir ey yapmyordu.
Bush bu konuda ilk degildir. Bakan Reagan bu doktrini,
tran'n yenilmesine katkda bulunmak iin 1980-1988 tran-Irak
Sava'na mdahale etmesini meru gstermek amacyla aktar
mu. Baba Bush, 199l'de Birinci Krfez Sava'nda Irak'a kar
askeri harekat yetkisi isterken bu doktrine bavurmutu. Bill
Clinton da, doktrini aka telaffuz etmese de, bu politikann il
kelerine sadk kalacakt.
Dolaysyla, ABD'nin tran Krfezi petrolne ulamak amacy
la g kullanmas, ll. Bush'un ya da Cumhuriyeti Parti'nin de
gil, iki partinin de benimsedigi Amerikan politikasdr.22

Irak petrolnn denetlenmesi, ABD asndan mthi bir kal

dra ilevi grecek ve Ortadogu enerji kaynaklarna bagml olan
rakip ekonomik ve siyasal glerin durumunu etkileyecektir.
"lrak'n yeniden ayaga dikilmesi tarihsel nem tayacak, diye
n

21) Michael Klare, "The Carter Doctrine Goes Global", The Progrcsslve, Aralk 2004,
s. 18. Aynca bkz. Michael Klare, Blood and Oil: The Dangcrs and Consequcnccs of Amc
rica's Growing Petroltum Dcpcndcncy (New York: Owl BooksiHenry Holt, 2005). Car
ter bu doktrini, 1 980'deki Ulusa Sesieni konumasnda dile getirmiti. "Quotation of
the Day" , New Yorl Times, 24 Ocak 1980, bolm 2, s. 1 .
22) Klare, "The Cartcr Doctrine Goes Global" , s. 17.

gzlemliyorrlu enerji analisli Daniel Yergin, "bunun sebebi de,

kaynaklarn byklg ve belli bal petrol ihracatlar arasnda
gler dengesinin yeniden belirlenmesi olacak". 23
Bush ynetiminin savunucular, daha ak dille konutukla
r zamanlarda, ABD'nin Irak'taki karlarnn dogrudan g po
litikasyla ilgili oldugunu kabul etmilerdir. Bush'un eski ko
numa yazarlarndan David Frum yle diyordu rnegin :
"Amerika'nn liderliginde Saddam Hseyin'in devrilmesi ve
onun yerini, ABD'yle daha sk ilikiler kuracak yeni bir hk
metle radikal Baas diktatrlgn almas, Osmanllar , hatta
Romallar dneminden beri grlmemi bir gle donanm
darak, bizi blgenin tam hakimi haline getirecektir. , z.t
ABD'nin Irak igaline ynelik planlan 'lkenin petrol sahala
nnn abucak ele geirilmesi'ni amalayan ayrntl aamalarla
hazrlanmt.23 Gerekte de, gney Irak'taki igalci glerin ele
geirdikleri ilk blgelere lleri Operasyon ss Exxon ve lleri
Operasyon ss Shell isimleri verilmiti. 26 Irakllar, igali izleyen
kaos ortamnda, ABD birliklerinin iileri ve petrol bakanlklar
n ele geirdiklerini, fakat mzeler , silah depolan, hatta nkleer
silah yapmnda kullanlan malzemelerin yagmalanmasna gz
yumduklann kaydedeceklerdi. 27
te yandan, Bush ynetiminin sava iin ileri srdg baka
bir dayanak, Irak rejiminin insan haklan ihlalleriydi. Bu dayana
gn, "Saddam Hseyin kendi halkna kar kimyasal silahlar kul23) Hoyos, "Baghdad Re-entry to Market", s. 3.
24) Akt. Packer, "Dreaming of Democracy", blm 7, s. 49.
25) David E. Sanger ve james Dao, "U.S. ls Completing Plan to Promote a De
mocratic Iraq", New York Times, 6 Ocak 2003, s. Al.
26) Neela Bannerjee, "Arny Depots in Iraqi Desert Have Names of Oil Giants" ,
New York Times, 27 Mart 2003, s. CH. Ayrca bkz. Richard Sisk, "U.S. Batle
Plan: Slip In and Grab Oil Fields", Daily News (New York), 23 Ocak 2003, s. 7.
27) Robert Fisk, "Amer!cans Defend Two Untouchable Ministries from the Hor
des of Looters", The Independent (Londra), 14 Nisan 2003, s. 7. Patrick E. Tyler,
"Barrels Looted from Nuclear Site Raise Fears for Villagers in Iraq", New Ycrh
Times, 8 Haziran 2003, blm 1 , s. 1 .

lO

land," diye aklyordu Bakan Bush, Irak igalini savundugu

Ulusa Sesieni konumasnda.28 Dogruydu bu, ama tabii, Krtle
rin, pek de Saddam'n 'kendi halk' olmadg geregini bir kenara
brakrsak ! Ancak buradan, ABD'nin ondan hemen sonraki ey
lemlerinin tarihine bakp, bu felaketin siyasal dzeni gerekten ne
kadar 'kayglandrdg'n grenebiliriz. Szgelimi, Irak'n kimyasal
saldmlanyla ilgili en ok aktanlan mege, Mart 988'te Halep
e'de 5 bin Krdn katiedilmesine bakalm. Hkmetin ok daha
geni bir etnik temizlik kampanyasnn paras olan bu vahi sal
dm, 2002 ve 2003 yllarnda lrak' igal etmenin bahanesi olarak
sk sk aktanlmaktayd, oysa Mart 988'de, bu haberler ilk kez du
yuldugunda, Reagan ynetimi felaketi kmserneyi ya da hi
dikkate alnamay tercih ediyordu. Washington'da baz isimler,
saldmiar gerekte tran'n yaptg fikrini desteklemekteydiler.29
New York Times'da yle bir aklama kmt mesela: "Re
agan ynetimi son yllarda Irak'a yaklatg iin ortada hassas bir
durum var. "30 "Suudi Arabistan'dan sonra ikinci en byk petrol
rezervlerine sahip olan Irak, Amerika'nn nemli ticaret ortakla
rndan biridir. Amerika Birleik Devletleri, gnde ortalama 447
bin varil Irak petrol satn alyor, bu da yaklak olarak ylda 2
milyar dolar ediyor. Geen yl ABD, Irak'a, pirin, bugday ve et
dahil olmak zere milyar dolarlk tarmsal rn ihra etti," di
ye ekliyordu Times, Irak'n Agustos 990'da Kuveyt'i igal etme
sinden, Saddam'n aniden bir 'mttefik'ten, 'nefret edilen bir d
man'a dnmesinden sadece alt hafta nce.31
28) Richard W. Stevenson ve David E. Sanger, "Calling Iraq a Serious Threat, Bush
Vows That He'll Disarm lt, and Also Rebuild U.S. Economy", New York Times, 29
Ocak 2003, s. A l .
2 9 ) Anthony Shadid, "lraqi Tribunal Calls Top Hussein Aide", Washington Post, 19
Aralk 2004, s. A32.
30) Elaine Sciolino, "Shulz to See lraqi on Reported Gassing of Kurds", New York Ti
mes, 8 Eyll 1988, s. Al6.
31) Clifford Krauss, "Bush Aide Opposes Sanctions on Iraq", New York Times, 16 Ha
ziran 1990, blm 1 , s. 3.

Halepe haberleri yayldnda, Dileri Bakanl rutin bir

knama notas verdi, ancak Washington, Irak'la flrtn srdr
d. Mart 1988'de Washington Post'tan jim Hoagland, dogru kan
u ngrde bulunacakt: "Washington'n Bagdat'la dostlugunun
mr, muhtemelen zehirli gazlar ve igren bir televizyon filmi
yznden bir gece srecekti. Televizyon alyor, ok edici g
rntler ekran dolduruyor, gcn deheti herkesi dumura ugra
tyor ve kanlmaz olan gerekleiyor. Krtler tarihin kenarla
nnda kalacaklar, politika srekliligini koruyacak. "32
Christian Science Monitor o srada u gzleme yer veriyordu:
"Irak, eylemleri iin fazla bir diplomatik bedel demedi. "33 Ger
ekten de, 8 Eyll l988'de, Dileri Bakan George Schultz,
Irak'n dilerinden sorumlu devlet bakan Saadun Hamadi'yle
Washington'da bir araya geldiginde, Halepe konusunda sadece
'kayglar'n ifade etmiti. "Bizim [Irak'a kar] benimsernek iste
digirniz yaklam, 'Sizinle iyi ilikiler kurmak istiyoruz, ancak bu
tr eyler [Halepe katliam] ibirligini zorlatryor' tutumu
dur," diye aklamt, bir Dileri Bakanlg yetkilisi.34
Aslnda ABD hkmeti, Tarm Bakanlg'na bagl Commodity
Credit Corporation ve Export-Import Bank araclgyla garanti
edilen ihracat kredisi eklinde yz milyonlarca dolarlk bor ve
rerek, Irak'a yardm etmeyi srdrmt. Haziran 1989'da, 'k
mlatif olarak ylda 500 milyar dolarlk sat kontrol eden 23
ABD bankas, petrol ve petrol servis irketi, ileri teknoloji, inaat
ve savunma irketleri'ni temsil eden ABD'li iadamlarndan olu
an bir heyet, Baas rejimle 'st dzey' grmelerde bulunmu
tu.35 Sonra, l2 Nisan 1990'da, be ABD'li senatr, o zaman "pek
32) Jim Hoagland, "Atrocity Du jour", Washington Post, 26 Mart 1988, s. A2.
33) Gary Thatcher ve Timothy Aeppel, "The Trail to Samarra", Christian Scimce Mo
nitor, 13 Aralk 1988, s. Bl.
34) Sciolino, "Shultz to See lraqi on Reported Gassing of Kurds", s. Al6.
35) Amy Kaslow, "US Eyes Sanctions Against Iraq", Christian Science Monitor, 3 1
Agustos 1989, s . 9.

l2

dikkat ekmeyen bir gezi iin Bagdat'a geldiler. Senatrler, Ba

kan Bush'tan, Amerika Birleik Devletleri'nin 'Saddam Hse
yin'in siciline ragmen' Irak'la ilikileri iyiletirmek isterligini bil
diren zel bir mesaj getirmilerdi" . Be senatrden (Bob Do
le, Howard Metzenbaum ve Frank Murkowski) geri dndkle
rinde, Irak'n, kimyasal silahlar kullandg gerekesiyle ABD yap
tnrolanna maruz kalmasn engellemeye alan bir kampanya
nn ban ekecekti. 36
Ne var ki, Irak'n Agustos 1990'da Kuveyt'i igal etmesiyle
btn denklemler ksa srede degiti. Irak, Kuveyt'e girmekle,
Ortadogu'nun istikrarn ve ABD'nin enerji kaynaklar zerin
deki denetimini tehdit eden snr gemiti. Halepe katliam
da bu koullarda birdenbire, 199 1 savan satmak isteyen po
litikaclar adna fke kaynag haline geliverdi.
On yl sonra, Irak' hedef alan baka bir sava hakl karma
ya ynelik bir argman kurulurken, Bush ynetiminin yetkilileri
tekrar tekrar Kuveyt igalinden ve Irak'n komularna tehdit
oluturdugundan (zaten hrpalanp gcn kaybetmi bir
Irak'n, uluslararas snn gemeye cesaret ederse tamamen yere
serileceginin farknda olan o komularn hibiri bu tehdidi ciddi
ye alyor grnmese de) bahsetmeye baladlar. Gerekte de,
Bush ynetimi sava 'pazarlamak' iin halkla ilikiler kampanya
sna (Beyaz Saray kurmay efi Andrew Card'n ifadesini kullana
cak olursak) gaz vermeden nce, hem Condoleezza Rice hem de
Colin Powell, Irak'n komularna tehdit oluturdugu fikrini cid
diye almamlard.37 24 ubat 200 1'de Powell, "Saddam Hseyin
36) Michael Kranish, "lnvasion Changed Views of Five Senators Who Met Hussein",

Boston Globe, 12 Austos 1990, s. 23.

37) Card yle diyordu: "Pazarlama asndan baktgnzda, Austos'ta piyasaya
yeni rn sremezsiniz." Akt. Elisabeth Bumiller, "Bush Aides Set Strategy to
Seli Policy on Iraq", New York Times, 7 Eyll 2002, s. A l . Sava satnay arna
layan halkla ilikiler kampanyas, zellikle de Rendon Group'un rol zerine da
ha fazla bilgi iin bkz. james Bamford, "The Man Who Sold the W ar", Rol! ing
Stones, 1 Aralk 2005, s. 53-62.

l3

kitle imha silahlan konusunda kayda deger bir ilerleme saglaya

mad. Komulan karsnda geleneksel gcn koruyamaz," di
yordu.38 Bu arada Rice da, Temmuz 200l'de CNN'e, "Ona kar
kendimizi rahatlkla koruyabiliriz. Saddam askeri gcn yeni
den kuramad," demecini verecekti.39
Gerekten, kendileri hemen hi kabul etmeseler de, Amerika
Birleik Devletleri ile onun kk ortag Ingiltere, Mart 2003'te
ki igalden nce lkenin altyapsn yerle bir ederek Irak' on
yl aralksz bombalamlard. Uluslararas yasalan aka ihlal
eden Ingiliz ve ABD uaklar, igalden nceki aylarda lrak'a y
nelik saldrlarn iyice arttrmlard. Saldrlarn amac Amerika
Birleik Devletleri'nin iddia euigi gibi kuzey Irak'ta Krtleri ya da
gney Irak'ta iileri korumak degil, savaa bahane saglayabilecek
bir misilierne eylemini kkrtmak ve bylece, planlanan igal s
rasnda Irak'n kendisini daha az savunabilecegi bir duruma ge
tirmekti. Ingilizierin Irak igaline hazrlanmalaryla ilgili 'Dow
ning Street'* memorandumlarn ele geiren Londra'daki Times
gazetesi muhabiri Michael Smith'in yazdg zere:
ngiliz hkmetinin 2002'de gney Irak'a atlan bombalarn
saysyla ilgili olarak verdigi rakamlar, Mart ve Nisan aynda fi
ilen hi bombardman yaplmamasna ragmen, Mays ile Agustos
aylar arasnda ayda ortalama 10 ton bomba atldgn gster
mektedir.
Ancak bu ilk 'kkrtma eylemleri' istenen sonucu dogurma
d. Irakllar herhangi bir misillernede bulunmadlar. Bush'un ve

38) "Secretary of State Colin Powell, Remarks in Egypt with Egyptian Foreign
Minister Amre Moussa", 24 ubat 2001. Akt. John Pilger, "The Big Lie", Daily
Mirror (Londra), 22 Eyll 2003, s. 6. Ayrca bkz. Pilger'in mthi filmi: Brealing
the Silence: Truth and Lies in the War on Terror (Oley, Pennsylvania: Bullfrog
Films, 2003).
39) Ulusal Gvenlik Danman Condoleezza Rice'la grme, John King, La
te Edition with WolfBlitzer, CNN, 29 Temmuz 200 1. Akt. Pilger, "The Big Lie",
s. 6.
*) Ingiltere'deki babakanlk binas. (.n.)

l4

Blair'in ihtiya duydugu bahaneyi saglamadlar. Bu yzden Mt

tefikler, Agustos aynn sonunda, fiilen ilk hava savana yol aa
cak ekilde bombardman yogunlatrdlar.
Mttefik uaklannn gney lrak'a atuklar bombalarn says
sadece Eyll aynda 54,6 tona ularken, 2003'e dogru bu say
durmadan ykselecekti.
Baka bir deyile, Bush ve Blair, savaiarna herkesin inan
dg gibi Mart 2003'te degil, Agustos 2002'nin sonunda, Kong
re Irak'a kar askeri eylemi onaylamadan alt hafta nce ba
lamlard. 40

Bunlara ek olarak Amerika Birleik Devletleri, uaklarn yl

larca Irak zerinde uurmu ve Bush'un Irak'n gizli kitle imha
silahlar hakkndaki iddialarn tartmal klacak ekilde, lke
nin topraklarnn her karn taramt.
Bush ynetimi, Irak'a mdahale ederek yalnzca Ortado
gu'daki denetimini saglamlatrmay degil, bunun yan sra,
Amerika Birleik Devletleri'nin kendi emperyal karlarna po
tansiyel tehdit olarak algladg her yere mdahalede bulunma
hakkn tm dnyann gznde pekitirmeyi amalamaktayd.
Demokrat Parti'yi yedeklediginden emin olarak hareket eden
Bush ynetimi, Irak'taki savan -Afganistan'daki sava gibi
bir 'gsteri etkisi' yapmas niyetindeydi. Bylece ABD hkme
ti, diger devletlere unlar gsterecekti:
i) diledigi herhangi bir hkmete kar (snrl lde, lsrail
gibi mttefiklerini de saflarna katarak) 'nleyici vurular' yapma
hakkna sahipti;
ii) Birlemi Milletler'e ve diger uluslararas kurumlara, ancak
hedefleriyle uyutugunda bavuracak, aksi durumlarda onlar
'dikkate almayacak't;
40) Michael Smith, "The Real News in the Downing Street Memos", Los Angeles Ti
mes, 23 Haziran 2005, s. Bl3. Ingilizierin propaganda kampanyas ve sonulanna da
ir ok iyi enfonnasyonlar iin bkz. Mark Curtis, Unpeople: Britain's Seeret Human
Rights Abuses (Londra: Vintage, 2004), ksm 1 ve ksm 2.

iii) ABD emperyalizminin 'gvenilirligi'ne kimsenin meydan

okumasna izin vermeyecekti.

New York Times'a deme veren mehul bir 'ahin'in belirttigi

gibi: "Irak'a ordumuzu yerletirerek ... baka lkelere rnek olu
turabiliriz: 'Terristlerle ibirligi yaparsanz, bizi herhangi bir
yolla tehdit ederseniz, hatta olur da yan bakarsanz, byle bir
saldn sizin banza da gelebilir.'"41

41) Akt. Maureen Dowd, "Desert Spring, Sprung", Nw York Timts, 9 Mart 2003, bO
lm 4, s. 15.

16

lGALlN GEREKLlGl

Mart 2003'te ABD ordusu, yon hava saldrianna balad ve

kendi kendine ilan ettigi 'ok ve dehet'1 dalgasnn bir paras
olarak karadan igale giriti. Irak, 1980'lerde tran'la yaptg sekiz
yllk savata zaten olduka yorgun dmt; 199 l'deki Krfez
Sava, altyapsna byk zarar vermi ve geride, patlamam cep
hanelerle seyreltilmi uranyumdan oluan bir toksik miras brak
mt; on iki yldan fazla sren geni kapsaml yaptrmlar da eko
nomisini mahvetmiti. Bebek lm oranlan yaptrm yllannda
en yksek rakamlara ularken, Birlemi Milletler yetkilileri S
1) Pentagon'daki planlamaclar bu ismi sec;erken u kitaptan esinlenmilerdi: Harlan
K. Ullnan ve james P. Wade, Shocl and Awt: Achicving R4pid Dominancc (Washing
ton, D.C.: Center for Advanced Concepts and Technology, 1996).

17

ya alt ocuklarn en azndan 500 bininin 'normalin dndaki

koullarda' ldgn hesaplamaktaydlar.2 Irak'n su ebekesi
neredeyse tamamen tahrip oldugundan, normal koullarda ko
laylkla nlenebilecek suyla bulaan hastalklardan ok sayda ki
i hayatn kaybetmekteydi. lkenin tmne ancak aralkl ola
rak elektrik verilebiliyordu; ABD'nin engellemeleri ve szde 'iki
li kullanma ak' maddelerin (askeri amalarla kullamlma ihti
mali olan mallarn) sat konusunda Birlemi Milletler Yardm
Komitesi'ndeki veto hakkm tekrar tekrar kullanmas yznden,
hastanelerde ve diger belli bal kurumlarda en hayati ara gere
ler dahi bulunamyordu . Bu kapsamda degerlendirilip yasakla
nan maddeler arasnda, "onlardan kanlacak karbon, uaklarn
stn boyamakta kullamlabilir ve bylece radarlarn onlar gr
memesi saglanabilir" diye kurunkalemler ve su artma tesisle
rinde kullamlan malzemeler bile vard. 3
Bugnk koullar daha da ktdr. Savunucularnn Irak'
yeniden ina etmekle vndkleri yllk igal sonrasnda,
Irakllarn pek ogu bugn, yaptrmlar ve diktatrlk dnemin
de bile koullarn daha iyi oldugunu sylyorlar. lkenin nem
li bir blmne igal ncesine gre daha az elektrik veriliyor; bu
nun sonucunda, "hastalar, srf gerekli aletler almadg iin acil
servis odalannda lyorlar" .4 Hayatlarnn biraz olsun dzelece
gi umuduyla ABD igalini destekiemi olan birok Irakl bile, i
gali ak ak mahkm ediyorlar imdi. "Geldikleri zaman Ame
rikallan sevdik, bize yardm etmeye geldiklerini sylediklerinde
2) Birlemi Milletler'in raporlanndaki belgeler ve yapunmlann etkisi iin bkz. ed.
Anthony Amove, Iraq Under Sicge: The Deadly Impact of Sanctions and War, 2. basm
(Cambridge: South End Press, Londra: Pluto Press, 2003).
3) Stephen Kinzer, "Smart Bombs, Dumb Sanctions", New York Times, 3 Ocak 1999,
blm 4, s. 4. Aynca bkz. ]oy Gordon, "Cool War: Economic Sanctions as a Weapon
of Mass Destruction", Harpcr's (Kasm 2002), s. 43-49. Kiisel bir yorum iin bkz.
Anthony Amove, "Scenes from Iraq", Agni, No: 54 (2001), s. 34-42.
4) james Glanz, "lraqis Simmer as Demand Oustrips Elecricity Supply", New York Ti
mes, 23 Temmuz 2005, s. AS. Aynca bkz. T. Christian Miller, "Some Iraq Projecs Run
ning Out of Money, U.S. Says", Los Angeles Times, 8 Eiyll 2005, s. A6.

18

onlara inandk," diyordu, eski grenci olan Hseyin Ihrahim ad

l bir Irakl. "Ama artk onlardan nefret ediyorum, Saddam'dan
bile daha ktler. "'
Amerika Birleik Devletleri Irak'n elektrik altyapsn onar
mak iin zlemelere 6 milyon dolar yatrm olmasna karn,
Irakllarn gnlk ihtiyacnn hala ok altnda elektrik verilebi
liyor.6 Su ebekesinin durumuysa daha da kt:
"Belediyeler ve Bayndrlk Bakanlg, lke apnda en ok ih
tiya duyulan yerlerdeki 81 su ve kanalizasyon projesi iin ilk
bata ABD fonlarn kullanmay planlyordu ," diyordu, bir ba
kanlk yetkilisi olan Humarn Misconi. Bu say daha sonra 1 3'e
drld . . .
Ertelenen projelere, Krt blgesinin ikinci e n byk ehri
ne kullanma suyu saglamas amalanan 50 milyon dolarirk
projeyle, Babil eyaletinde yaklak 360 bin kiiye hizmet gt
recek olan 60 milyon dolarlk su artma tesisi de dahildir . . .
Irak'taki hanelerin hemen hemen yars temiz suya ulaamaz
ken, bakenti saymazsak lkenin sadece yzde 8'i kanalizasyon
ebekelerine bagldr.7

Su rezaletine ad karan byk irketlerden biri, "on iki ay

iinde btn kent merkezlerine kullanma suyu verilmesini ga
ranti etme" kouluyla Nisan 2003'te bir szleme imzalam olan
Bechtel'di -bu, irketin yerine getirmedi&i taahhtlerinden sade
ce birisiydi.8
Irak'taki hastaneler enkaz halindedir. ubat 2004'te New York
Times'a yazan jeffrey Gettleman unlar aktaryordu: "Bagdat'taki
5) Howard LaFranchi, "Goodwill is Fragile in New Iraq", Christian Sciau Monilor,
5 Kasm 2003, s. 1 .
6 ) Glanz, "Iraqis Simmer as Demand Oustrips Electricity Supply", s . A5.
7) Rickjervis, "Iraq Rebuilding Shows as U .S. Money for Projecs Dries Up", USA To
day, 10 Ekim 2005, s. lA.
8) Dahr jamail, Bcchcl's Dry Run: Iraqis Suffcr Water Crisis (Nisan 2004), s. 3:
http://dahrjamailiraq.com/reports/.

19

ocuk Hastanesi Egitim Merkezi'nde demeler lagm pislikle

riyle dolu. Ime suyu amur gibi. Doktorlara gre, hastalarn
yzde 80'i, hastaneye geldikten sonra enfeksiyon kapyor. Irakl
doktorlar, savan onlara daha fazla felaket getirdigini sylyor
lar... lkedeki 185 devlet hastanesini denetlemekle grevli Sag
lk Bakanlg yetkilisi Eman Asm, 'imdiki durum, savatan n
ceye gre kesinlikle daha kt, yaptnrolann en agr oldugu d
nemde bile durum bu kadar kt degildi,' diyor."9
Irak'taki birka ilitirilmemi ABD'liden biri olan bagmsz ga
zeteci Dahr jamail, Irak hastanelerini gzlemledikten sonra un
lar yazmt: "Irak Saglk Bakanlg bagmsz oldugunu iddia et
mesine ve ABD'den 1 milyar dolan akn fon yardm alma vaadi
kopannasna ragmen, ABD'nin liderligindeki bu igal srasnda
ve sonrasnda tbbi cihazlar, donanm ve personel eksikligi soru
nu artarak sryor" .10 jamail, "ABD'nin igalci g olarak en s
radan insani grevlerini yerine getirmekte ayak srdg"n
belgelemekteydi.1 1
Byk lde igalci glerin yetkililerinin kararlanndan do
lay isizlik de tavana vurmutur. Igalden sonra, Irak'taki Gei
ci Koalisyon Ynetimi'nin ba L. Paul Bremer III, Irak'n 350 bin
kiilik ordusunu dagtm ve Saddam dneminde Irak'taki ogu
ii alabilmek iin partiye ye olmann art kouldugunu bilmesi
ne ragmen, Baas Partisi yesi olan binlerce resmi greviiyi iten
karmt. 12 Irakl iilerin kabaca yars u anda isiz durumda
dr. Haziran 2005'te Babakan Ihrahim Caferi, hkmet olarak
ABD'li patronlarnn neo-liberal direktiflerini uyguladka kamu
9) Jeffrey Gettleman, "Chaos and War Leave lrap's Hospi.ls in Ruins", New York Ti
mes, 14 ubat 2004, s. Al.
10) Dahr jamail, lraqi Hospitals Aifing Under Occupation (21 Haziran 2005), s. 3:
http://dahjamailiraq.com/repons/.
l l ) A.g.y., s. 34.
12) Michael R. Gordon, "Debate Lingering on Decision to Dissolve the lraqi Mili
.ry", New York Times, 21 Ekim 2004, s. A l . Matthew Fisher, "U.S. Admits Error,
Welcomes Baathists", Oawa Citizcn, 24 Nisan 2004, s. A9.

20

sektrnde daha fazla i imkilm bulunmasn planladklann

aklayacakt. 13
'zgrletirilmi' Irakllar, ABD igal yetkilileriyle ihalesiz i
alan, masraflan da sonradan ekleyerek fahi kiirlar elde eden irket
lerin Irakllann kendi adianna ahacagna gvenmemelerindeki,
bunun yerine milyonlarca dolar fazladan para deyip, ortalama
Iraklnn yllk gelirinden birka kat daha fazla kazanan yabanc i
i getirtmelerindeki ironiye dikkat ekmilerdir. "Her gn binlerce
yabanc ii, petrol ileme ekipmanlann ve diger malzemeleri ta
yan kamyonlan kullanrla:ken, digerleri yemek piiriyor ve Irak'a
yaylm olan ABD'li ve yabanc askerlerin amarlann ykyor;.
lar," diye bildiriyordu Boston Globe, Temmuz 2004'te. "Bu ilerin
ogunu, taeronlar tarafndan Irak'a getirtilmi olan Amerikal, Ko
reli, japon, ltalyan, Hintli, Nepalli ve diger yabanc iiler gryor;
ABD yetkililerinden alnan bilgiye gre, Kellogg, Brown and Root
irketi, tek bana binlerce yabanc iiye Irak'ta i vermitir."14
Bu kanl sirkin tam, eksiksiz tarihi kaleme alndgnda, insan
lar igalcilerin yolsuzlugu ve beceriksizliginin nasl bir yzszl
ge vardgn grecekler," diyordu gazeteci Christian Parenti, The

Freedom: Shadows and Hallucinations in Occupied Iraq (zgrlk:

lgal Altndaki Irak'ta Glgeler ve Halsinasyonlar) adl kitabn

da.' Los Angeles Times'a gre, Kongre'nin Irak'ta 'yeniden yap

lanma' iin kullanlmasna yetki verdigi 18,4 milyar dolarn an
cak yansndan az gerek projelere harcanm, 100 milyon dolar
kadar para da hibir resmi ileme girmeden kaybolmutur!6 Pa13) jonathan Finer ve Omar Fekeiki, "Tackling Another Major Challenge in Iraq:
Unemployment", Washington Post, 20 Haziran 2005, s. AlO.
14) Bryan Bender, "U.S. Hiring Goals Fall Far Shon in Reconstruction", Bostan Glo
bt, ll Temmuz 2004, s. A6.
15) Christian Parenti, Tht Frttdom: Shadows and Hallucinations in Occupitd Iraq (New
York: The New Press , 2004), s. 206.
16) T. Christian Miller, "Some Iraq Projects Running Out of Money, U.S. Says", Los
Angtlts Times, 8 Eyll 2005, s. A6. T. Christian Miller, "U.S. Officials Suspected of
Embezzlement in Iraq", Los Angeles Times, 5 Mays 2005, s. AS.

21

ra, Irak'n yeniden inasnda kullanlmak yerine, Bush ynetimi

nin byk irketlerdeki yardaklanna aktarlmaktadr. "Toplam
50 milyar dolar geen (ki bu rakam, Irak'n Gayri Safi Milli Ha
slas'nn iki katndan fazlayd) szlemelerle, 50'yi akn ABD
irketi dllendirildi. milyar dolarlk payyla bunlarn en b
yg, Halliburton; diger 13 ABD irketinin her biri de ,5 milyar
dolardan fazla kazanyorlar," diye yazyor aratrmac Antonia
juhasz. "Bu irketler Irak halkna degil, ABD hkmetine hizmet
ediyorlar. " 1 7
Bu tablo, Irak igalinin her yn iin geerlidir. Gerek otori
te Irakllarda degil, igal glerindedir. Pakistanl yazar Tark
Ali'nin Bush Bagdat'ta kitabnda iaret euigi zere, Irak'ta 'neo-li
beral ekonomi agndaki emperyalizm'in ak bir megini gr
mekteyiz. 18 ABD'nin igal glerinin bandaki yetkililer, hangi
hkmet baa geerse gesin ona bir neo-liberal ekonomik deli
gmlcgi giydirmeyi amalayarak, igalden sonra da yrrlkte
kalmas tasarlanm yz akn dzenlemeyi hayata geirdiler.
Irak ekonomisinin petrol dndaki her sektr, tam yabanc
mlkiyete ald. Geici Koalisyon Ynetimi, Saddam Hseyin re
jiminin ii-kart sendika yasalarn yeniledi ve Irak'ta irketler
den alnan vergiyi daha nce ABD'li byk korporasyonlann ha
yallerinde bile gremeyecekleri dzeylere indirdi. 19
"Bush ynetimi, Irak ekonomisini ABD'nin grmek istedigi
ekilde yeniden yaplandrmak iin kapsaml planlar tasarlam17) Antonia juhasz, "Bush's Economic Invasion of Iraq", Los Angeles Times, 14 Agus
os 2005, s. M5. Ayrca bkz. Antoniajuhasz, The Bush Agenda: Invading the World One
Economy at a Time (New York: Regan Books, 2006) ve Ed Harriman, "Where Has All
the Money Gone?", London Review of Books 27, No: 1 3 (7 Temmuz 2005), s. 3-7.
18) Tank Ali, Bush in Babylon: The Recolonisation of Iraq, 2. basm (New York: Verso,
2004), s. 3 [Trkesi iin bkz. Bush Bagdat'ta, ev. Osman Aknhay, Agora Kitaphg,
2003 ] .
19) David Bacon, "Saddam's Labor Laws Live On", The Progressive (Aralk 2003).
Herber Docena, "'Shock and Awe' Therapy", Dnya Irak Mahkemesi'ndeki sunum,
Istanbul, Trkiye, 25 Haziran 2005: http://www.wordtribunal.orglmain/popupldoce
na.doc.

22

tr," diye bildiriyordu Wall Street journal, igalin balamasndan

hemen sonra.20 New York Ti mes n ekonomi blm srekli ya
'

zarlarndan Jeff Madrick, Irak iin dnlen ekonomik planla

rn muhtemelen 'yaygn vahet'e yol aacagn ngrnekteydi:
Hemen hemen btn ana ekonomik standartiara gre, Gei
ci Koalisyon Ynetimi'nin bandaki L. Paul Bremer III tarafn
dan onaylanm olan bu plan, ardr -aslnda, hayret uyandr
cdr. Irak ekonomisini hi vakit geirmeden dnyada ticarete ve
sermaye akiarna en ak lkelerden biri yapacag gibi, zengin
olsun yoksul olsun dnyada vergilerin de en dk oldugu lke
haline getirecektir... Yeni plan, st dzey kiilerin geliri ile irket
vergi oranlarn yalnzca yzde 1 5'e indirmektir. lthalata konan
gmrk vergisini de yzde 5'e. Ayrca, yabanc yatrmlara ko
nan hemen hemen btn kstlamalar kaldracak, bir avu ya
banc bankann yerli bankaclk sistemine hllkim olmasna izin
verecektir.21

Naomi Klein'n altn izdigi zere, Irak'n yeniden inas

Irakllarn ihtiyac degildir, bir avu ekonomik planlamacnn
topyac fantezilerinin rndr.
Yirmi be milyonluk bir lke savatan nceki haliyle yeniden
ina edilmeyecek; toptan silinecek, ortadan kaybolacak. Onun ye
rine, dnyann daha nce tank olmadg bir topyac giriimle,

laissez-faire iktisadnn kasvetli bir galerisi kurulacak. okuluslu

irketlerin kendi karlarnn peinden komalarn kolaylaurp
zgrletiren her politika uygulamaya konacak; gc takali kesil
mi bir devlet, esnek bir igc, ak snrlar, asgari vergiler, kal
drlm gmrk tarifeleri, kstlamasz mlkiyet edinme hakk.

20) Ne il King Jr., "Bush Officials Draft Broad Plan For Free-Market Economy in
Iraq", Wall Stru ]oumal, 1 Mays 2003, s. Al.
2 1 ) jeff Madrick, "The Economic Plan for Iraq Seems Long on Ideology, Short on
Common Sense", New York Times, 2 Ekim 2003, s. C2.

23

Irak halk elbette aclar ekmek zorunda kalacak; nceden devle

tin elinde olan kaynaklar, yeni byme ve yaunm frsatlan yanr
maya harcanacak Smrlardan yabanc rnler akuka, yerel ilet
meler ve aile iftlikleri ne yazk ki rekabet edemez hale geldike
birok kii iini kaybedecek. Ancak bu plan kaleme alaniann g
znde, bunlann hepsi, uygun koullar saglannca mutlaka gr
lecek olan (lkenin pratikte kendini yeniden ina etmesini sagla
yacak gte) bir ekonomik patlama ugruna kk bedeller ol
maktan teye gitmeyecek
Sz edilen bu patlamann asla yaanmamas ve Irak'n ok
farkl trde patlamalar altnda parampara olmaya devam etme
si, asla bir plann olmayma baglanmamaldr. Bilakis, plann
kendisi byledir ve grlen olagand llerdeki iddet ideolo
jisi bu plana dayanmaktadr.12

Ekonomik gvencesizlige ek olarak, sradan Irakllarn fziksel

varlklar da byk lde tehlikededir. Eskiden gtetmen ya da
doktor olarak alan kadnlar, imdi evlerinde kalmaya mahktlm
ediliyor, evden kmaya korkuyor ve zorlu abalarla kazandklan
toplumsal ve siyasal haklannn ellerinden alndgn gryorlar.23
Eskiden okula giden ocuklar imdi, onlar sokaga karmaya kor
kan anne babalan tarafndan evlerinde tutuluyorlar. Irakllar her
an kaplannn ABD'li ya da lngiliz askerlerce knlabilecegini, aile
fertlerinin aaglanp tutuklanabilecegini, ikence edilip katledile
bilecegini biliyorlar.

New York Times'dan Dexter Filkins, Ekim 2005'te, ABD Ordu

su 4. Piyade Tmeni, 1-8 Taburu'nun gzpek komutanlarndan
Yarbay Nathan Sassarnan'n bir profilini karrken igalin ger
ekliginde bir pencere amt. Birlikteki bir askerin lmnn
ardndan Sassaman, kendi taburunun "yeni nceliginin asileri l22) Naomi Klein, "Baghdad Year Zero", Harper's (Eyll 2004), s. 44.
23) Etkileyici bir ahsi anlatm iin bkz. Riverbend, Baghdad Burning: Gir! Blogfrom
Iraq (New York: The Feminist Press, 2005).

24

drrnek ve onlar destekleyenleri, hatta desteklemeyenleri de ce

zalandrmak olacag"ni ilan ediyordu.
Ertesi gn [avu Dale] Panchot ldrld ve Sassaman,
adamianna Ebu Hima'y dikenli telle sarmalarn emretti. Ame
rikan askerleri, kyde yaayan on yedi ile altm be ya arasn
daki btn erkeklere kimlik kart kardlar, kyn giriine
kontrol noktalan yerletirdiler. Kampn etrafna, izin verilen gi
rilerin dndaki bir yoldan kye girip kmak isteyen herkese
ate alacag tehdidini savuran tabelalar diktiler. Kimlik kartla
r sadece lngilizce'ydi. "Eger elinizde byle bir kart varsa girip
kabilirsiniz," demiti Sassaman, kyn giriinde sraya dizdigi
kyllere. "Kart olmayan girip kamaz."
Irakllar ibirligi yapmaya ikna etmeyi amalayan bir nlem
olarak Ebu Hima'nn dikenli telle sarlmas bir felaketti. Kyl
ler kontrol noktalarnda sraya girdike, kendilerini, ayn tr g
venlik noktalanndan gemeye zorlanan ve nasl aaglandklar
Arap dnyasndaki televizyon ekranlarnda ftursuzca gsterilen
Filistinlilerle kyaslyorlard. Kyn ihtiyarlarndan Hac Tamir
Rabia, "Ky tpk bir hapishane," diyordu. "Amerikallar gece
basknlan dzenliyorlar, kadnlar uyurken evierimize giriyorlar.
Onlarla savaamayz. Bizim silahmz yok ki.""

Filkins yle devam ediyor:

Ocak 2004'te greve kan Sassaman'n askerlerinden bir
grup, kamyon karma eylemlerine kantgndan kukulanlan
bir Iraklnn evine geldiler. Adam evde yoktu, kapy karsyla
baka iki kadn atlar. "Eyalan dar kartnanz iin on be
dakikanz var," diye emretti baavu Ghaleb Mikel. Kadnlar ag
layp bagrdlarsa da sonunda boyun egdiler; yataklarn, divanla
rn, televizyonlarn n kapnn dna kardlar. Sonra Mikel'in
24) Dexter Filkins, "The Fall of the Warrior King", New York Times Magazine, 23
Ekim 2005, blm 6, s. 57.

25

adamlan eve drt tanksavar fzesi attlar ve evi atee verdiler. Ka

dnlar eyalanyla danda dmdzlak kalmlard.
"Buna, 'geride iz brakmama' politikas deniyor," diye bir
aklama yapacakt Mikel daha sonra,

The New York Times adna

alan fotograf johan Spanner'a.

Ayn k Samarra'da, Sassaman'n adamlan bir hastaneyi bas
tlar ve asi oldugundan kukulandklan bir hastay yatagndan
kaldrdlar. Doktor, Amerikallardan hastaneden aynlmalann
istediginde, askerlerden biri doktorun yzne tkrd. Baka
bir seferinde, bir subay, Sassaman'n askerlerinden Spanner'dan,
yaral bir adam hcreye atp, bildigi her eyi anlatmadka ba
na gelenlerden kurtulamayacagn syleyerek tehdit etmesini is
tedi. 'Konumaya balamadka tedavi grmeyi unutmasn sy
ledik,' demiti yzba Karl Pfuetze, Spanner'a.u

ABD askerleri, her frsatta Irakllarn evleriyle okuHanna

baskn dzenlemekten geri kalmyorlard. "slerinden ok uzak
ta greve kan ABD'li askerler iin Irak'ta yaygn olan evlere ya
da baka binalara el koyma olaylar bazen gnlerce, hatta hafta
larca sryor," diye bildiriyordu Associated Press muhabiri. "Ra
mazan'dan nce evime girdiler ve hala kmadlar," diye anlat
yordu Dhiya Hamid el-Kerbuli. "Gzlerimizin nnde evimize
zarar vermelerine gz yumamazdk. .. Fakat evden kmalarn is
temeye de korktum. "26
"Deniz piyadeleri, el konan evlerde kamp kuruyorlar," diye
aktaryorrlu New York Times muhabiri, Kasm 2005'te nemli bir
saldrnn gerekletigi Huseybe'den. '']etler bamzn stnden
slk alarak geerken, ehrin stne 250 kiloluk bombalar bra
kyorlard. " ("Bazen Irak semalar, buradaki kdemli bir subayn
szleriyle, ihtiya hasl oldugunda zlmesi gereken 'silahlar
25) A.g.y. , blm 6, s. 59.
26) Antonio Castaneda, "Iraqis Forces to Take in Uninvited Troops", Associaed
Press, 27 Ekim 2005.

26

kokteyli'ne -1 tonluk bombalardan 50 kiloluk Hellfire fzelerine

dnyordu," diye aktarmt Washington Post muhabiri de.)27
Askerlerin, igal ettikleri evlere ve binalara yerlemelerinin,
Bagmszlk Bildirgesi'nde Amerikal kolonkilerin Kral George'a
ve Britanya'ya ynelttikleri balca ikayet konulanndan birini
tekil ettiginden ne Associated Press ne de New York Times sz
ediyordu tabii:
Orduyu, Sivil iktidardan bagmsz ve ona stn tutmaya kal
kmtr.
Anayasamza ters den, yasalanmzn benimsemedigi, kaza
en ekillenen Itihatlan bize Yasaym gibi kabul ettirmek iin
bakalanyla ibirligine gitmitir, sebepler de unlardr:
Bizim Topraklanmzda geni silahl birlikler kurmak;
Bu Devletlerin Sakinleri adna askerlerin ileyecekleri Cina
yetlerden dolay cezalandrlmalann engellemek iin, gsterme
lik Yarglarnalara bavurmak ...
Hukuki vakalarda, jrili bir mahkeme tarafndan Yarglanma
hakkndan bizi mahrum brakmak:
Dzmece kantlarla atfedilen sulardan dolay bizi yarglayp,
baka bir ktaya srmek.28

Ancak Irakllarn haklan ya da duygularnn ABD'nin yaptg

hesaplarda yeri yoktu. Huseybe saldrsn yneten tkinci Deniz
Piyadeleri Tmeni'nden Albay Stephen W. Davis'in akladg
zere: "Burada insanlarn kalbini ya da akln dnecek halimiz
yok, gereksiz. "29
Insanlar her gn srf irakl olduklar iin tacize ugruyorlar, l
drlyorlar, tutuklanyor ve ikence gryorlar. Kzl Ha'n
27) Bradley Graham, "Over Iraq, Pilos Fly into Action When Troops Call for
Help", Washington Post, 9 Aralk 2004, s. A3 1 .
28) Bagmszlk Bildirgesi, 4 Temmuz 1776. Bkz. U.S. National Archives ve Re
cord Administration'n web sitesi: httpJiwww.archives.gov.
29) Kirk Semple ve Edward Wong, "Major Offensive His Insurgens on Iraqi
Border", New York Times, 6 Kasm 2005, blm 1, s. 1 .

27

yrttg bir soruturmaya gre, ABD ordusu, Irak'ta, "pheli

lere ve onlarn ailelerine kar vahice davranlarda bulunup,
mallaryla mlklerini yakp ykarken, ayrm gzetmeden herkesi
tutuklamakla bir saknca grmyorlard" .30 "Bazen, yallar,
zrller ya da yatalak hastalar dahil, bir evin btn erkeklerini
tutukladklan oluyordu. "31 ABD askeri yetkililerinin bile itiraf et
tigi kadaryla, Ebu Gureyb hapishanesinde gzaltnda tutulanlar
dan "yzde 70 ila 90' 'yanllkla' tutuklanmt".32
ABD'li askerlere, Irakllara (tpk bir zamanlar Vietnam halk
na kar davrandklar gibi) pek insan muamelesi yapmamalan
gretilmiti. Vietnam'da yeriilere nasl gook diyorlarsa, burada da
Irakllara hac diye sesleniyorlard. Her Irakl potansiyel bir ter
ristti onlarn gznde; en tepedeki siyasal ve askeri yetkililerden,
biriikiere gnderilen ak bir mesaj vard: Irakllarn lmesinin
ya da ac ve straplar iinde kvranmalannn hibir nemi yoktu.
Nitekim, bazen Irakllara srf eglence olsun diye ikence yapyor
lard. 82. Hava lndirme Birligi'ndeki askerlerin gznde, Iraklla
n dvmek 'biraz eglenmek' ve stres atmakt. Tmendeki avu
lardan biri, Irakl PVC'lar (gzaltna alnan Irakllar, ABD'nin

yasal haklarn tanmak istemedigi sava esirlerinden ayrmak

amacyla kullanlan 'Person Under Control'un ksaltlm; yani,
kontrol altna alnm Irakllan) durmadan 'becerdikleri'ni ya da
'dumanladklan'n anlatyordu:
'Bir PUC'u becermek' onu lesiye dvmek demektir. Kafala
nna, ggslerine, hacaklanna ve kannlanna, nerelerine denk ge
lirse vuruyoruz, onlan yere ykyoruz ve baylana kadar dv
yoruz. Byle olaylar her gn oluyor.
Birini 'dumanlamak', takatleri kesilene ve baylana kadar ger
gin pozisyonda tutmak demektir. Byle olaylar da her gn olu30) Francis Williams, "Most Detainees in Iraq Arrested by Mistake, Says Red
Cross", Financial Times (Londra), l l Mays 2004, s. 10.
31) A.g.y.
32) A.g.y.

yor.

Baz gnler canmz yle sklyor ki, hepsini bir keye

oturtuyor ve bir piramit yaparak birbirlerinin stne kanyo

ruz. Ebu Gureyb'te byle mthi eglenirdik."

Gzaltna alnan ya da tutuklanan kiilere ynelik bu tr kt

muameleler Ebu Gureyb'ten nce balamt ve o zamandan beri
halen de devam etmektedir. Ebu Gureyb'te kt muameleye ma
ruz kalan Irakllardan biri olan Haydar Sabbar Abd, "kendisinin
ve alt hcre arkadann nasl dvlp plak brakldklan"n,
"birbirlerinin stne kartlp, birdirbir pozisyonunda srtianna
oturtulduklann, aparalanna kertilip oral seks yapmaya zor
landklan "n anlatyordu. "Aaglatc uygulamalard hepsi. Hibi
rimiz hayatta kalacagmz tahmin etmiyorduk. Bizi ldrecekler
di, Oradan sag kamayacaktk. n H

Byle olaylarn duyulmasnn yaygnlamas zerine, Gney

Carolina'dan sagc senatr Lindsey Graham bile, "Burada sade
ce insanlar kk drc bir olaydan sz etmiyoruz, dpe
dz tecavzler ve cinayetlerden sz ediyoruz," deek zorunda
kalmt. 3'
Bakan Bush, Irak igalini, Irak'ta "artk ikence odalan ya da
tecavz odalan kalmayacak" diyerek meru klmaya almt.36
Fakat, Saddam Hseyin'in siyasal tutukinlara ynelik basklan ve
infazlaryla nl bir yer olan Ebu Gureyb hapishanesinin yeni
den almas kararn da bizzat onaylad. Aratrmac gazeteci
33) Eric Schmitt, "3 in 82nd Airbome Say Beating Iraqi Prisoners Was Routine" ,
New York Times, 24 Eyll 2005, s. A l . Human Rights Watch, Leadership Failu
re: Firsthand Account of Torture of lraqi Detainees by the US Army's 82nd Airbor
ne Division, Cilt 17, No: 3 (G), Eyll 2005: httpllhrw.orglreports12005/us0905/
index. htm, ve akt. "Torture in Iraq: A Report by Human Rights Watch", New
York Review of Bokos 512, No: 17 (3 Kasm 2005), s. 67-72.
34) Ian Fisher, "Iraqi Recounts Hours of Abuse by U.S. Troops", New York TI
mes, 5 Mays 2004, s. Al.
35) Edward Epstein, "Rumsfeld Warns of Photos Depicting Worse Abuses", San
Francisco Chronicles, 8 Mays 2004, s. Al.

36) Mike Alien, "Bush Defends Year-Ago Claim of End of 'Major Combat' in
Iraq", Washington Post, 1 Mays 2004, s. A7.

29

Seymour Hersh'n New Yorker'da yazdg zere, "O srada boal

tlm olan muaizam hapishane binas, kaplar, pencereler ve
tuglalar dahil sklebilecek her eyi alnm haliyle, tam bir ha
rabe durumundayd. Koalisyon yetkilileri demeleri yenilediler,
hcreleri temizletip onardlar, tuvaletlerle dulan yenilediler ve
yeni bir revir ksm eklediler."37 Amerika Birleik Devletleri, Ebu
Gureyb'in yeni ynetime bagl olacagn ilan etmiti.
Bush ynetiminin yetkilileri, Ebu Gureyb'teki ikence seans
lannn resimleri ortaya ktka nasl fkelendiklerini aka dile
getirirlerken, Kzl Ha tarafndan ve bir uluslararas askeri ra
porda belgelendigi ekilde, bu hapishanedeki kt muamelelerin
aylardr hkmetin bilgisi dahilinde yapldg ve bu tr bilgilerin
hasr alt edildigi de anlalmaktayd. Kzl Ha ubat 2004'te,
ABD'nin Irak'ta hapishane kamplarndaki uygulamalarnn 'i
kenceye e' sayldgn bildiren, sava esirlerine yaplacak mu
amelelerle ilgili Cenevre Szlemesi'ni 'ciddi ihlaller'i belgeleyen
bir uyan gndermiti Bush ynetimine.38 "Burada mnfert vaka
lardan degil, sistemli bir modelden bahsediyoruz," diyordu Kzl
Ha'n faaliyetler direktr Pierre Kriihenbhl, "ortada bir mo
del, bir sistem vard".39
ABD Ordusu'ndan tmgeneral Antonio Taguba da ubat
2003'te, ABD'nin gzalt merkezlerindeki 'sadiste, kaba ve edep
sizce suistimaller'i anlatan 53 sayfalk bir rapor kaleme almt.10
Ancak, Ortak Kurmay bakan Richard Myers, daha sonra bu ra37) Seymour M. Hersh, "Torture at Abu Ghraib", New Yorker, 10 Mays 2004,
s. 43.
38) Uluslararas Kzl Ha Komitesi, Report of the International Commitlee of the

Red Cross (ICRC) on the Treatment by the Coalition Forces ofPrisoners of War and
Other Protected Persons by the Geneva Conventions in lrllJl During Arrest, Intern
ment and Interrogation (ubat 2004). Bkz. The Guardian (Londra), 8 Mays 2004,
s. 4.
39) Akt. Hendrik Hertzberg, "Unconventional War" , New Yorher, 24 Mays
2004, s. 3 1 .
40) Sewell Chan ve Michael Amon, "Prisoner Abuse Probe Widened", Washing
ton Post, 2 Mays 2004, s. Al.

30

poru hi okumadgn itiraf edecekti.41 Taguba'nn gzlemleri, so

nunda kamuoyuna szmaya baladgnda, Beyaz Saray yetkilileri
haber kanallannn bu bilgiyi yaynlarnamalan iin bask uygula
maya koyuldu. CBC News, Ebu Gureyb haberini iki hafta elde
tutup yaynlamadktan sonra, New Yorker'n daha nce davran
masn nlemek iin sonunda basmak zorunda kald.42
Ebu Gureyb'teki ikence seanslar mnfert vakalar degil
dir, ABD hkmetinin en st kademelerinde benimsenmi
olan daha genel bir ikence ve kt muameleler modelinin
parasdr. Artk gizliligi kaldrlm bir dizi bakanlk talima
t, Adalet Bakanlg ynergesi ve istihbarat emirleriyle, istihba
rat ve askeri yetkililerce gzaltna alnm insanlara, avukat
tutma hakk tannmadan , hibir resmi ileme tabi tutulmadan
ve sanklarn kendilerine verilmeyen gizli kantara dayanla
rak kaba kuvvet uygulama; Amerika Birleik Devletleri'nin,
baka devletlerce uygulandgnda resmen ikence saydg usul
lere ekinmeden bavurma; birtakm insanlar, ABD hkme
tinin orada ikenceye maruz kalacaklarn bildigi Msr, r
dn, Fas ve Suriye gibi lkelere nakletme; yasal kurumlarn ya
da insan haklar gruplarnn denetiminden mmkn oldugun
ca uzak kalma; gzaltndaki insanlar aka ldrme izni ve
rilmiti. Human Rights Watch'dan Kenneth Roth'un Financial
Times'da yazdg gibi , "Baka hkmetler de gizlice ikence ya
pyorlar, fakat Bush ynetimi, gzaltna alnm kiilere kt
muamelede bulunma hakkn bir resmi politika olarak iddia et
me cretine sahip tek hkmet" .43
41) Seymour M. Hersh, "Chain of Command: How the Department of Defence
Mishandled the Disaster at Abu Ghraib" , New Yorher, 17 Mays 2004, s. 39-40.
42) Gary Younge ve j ulian Borger, "CBS Delaycd Report on Iraqi Person Aluse
after Military Chiefs Plea", The Guardian (Londra) , 4 Mays 2004, s. 4.
43) jane Mayer, "Outsourcing Torture", New Yorher, 14 ubat 2005, s. 107. Mic
hael lsikoff, "Secret Memo -Send to Be Tortured", Newsweek, 8 Agustos 2005, s.
7. Kenneth Roth", "Terrorism Suspects Need to Be Prosecuted Not Tortured",
Financial Times, 21 Kasm 2005, s. 13.

Kasm 2005'te Washington Post, CIA'in kontrolndeki bir

"dnya apnda gizli gzalt ag" bulundugu, "bu agn yabanc is
tihbarat servislerinin ibirligine bagl oldugu, sistemle ilgili asga
ri bilgilerin dahi kamuoyundan gizli tU:tuldugu, hemen hemen
btn Kongre yelerinin CIA'in rtk eylemlerini seyretmekten
dolay sulu oldugu" haberini yaynlad. "CIA'in denizan bi
rimlerindeki sorgucular, CIA'in onayladg ve BM Konvansiyo
nu'yla [lkenceye ve Diger Zalimane, nsanlkd ya da Aagla
yc Muamele ya da Cezalara Kar Szleme'nin] ABD askeri ya
salannn bir ksmn yasaklam oldugu 'Gelitirilmi Sorgulama
Teknikleri'ni kullanma iznini almlard. te yandan, gizli Beyaz
Saray, CIA, Adalet Bakanlg ve Kongre belgelerinde 'kara delik
ler' diye deginilen bylesi birimlerin varlgn ve yerlerini Ameri
ka Birleik Devletleri'nde ancak bir avu yetkili, ilgili lkelerde
de genellikle sadece devlet bakan (veya cumhurbakan) ve bir
ka st dzey istihbarat yetkilisi bilmektedir.........
Gerekt en, Irak'ta ve Afganistan'da ABD'nin gzalt merkezle
rinde en az 26 tutuklu hayatn kaybetti ve bu lnierin sorum
lulugu konusunda neredeyse hi hesap verilmedV5 New York Ti
mes'daki bir manetin belirttigi zere, "CIA, Tutuklu lmleri
nin ogunda Sulamalardan Kurtulacak" t.46
Irak'ta uygulanan yntemlerden pek ogu, daha nce Afganis
tan'daki gzalt kamplarnda, Kba'daki Guantanamo Krfezi
44) Dana Priest, "CIA Holds Terror Suspects in Seeret Prisons", Washington Post,

2 Kasm 2005, s. A l . Insan Haklar Izleme Komitesi, Human Rights Watch'a g

re, Dogu Avrupa'da gzalt merkezlerinin yer aldg muhtemel lkeler arasnda en
ok Polonya ile Romanya'nn ad gemektedir: "The Washington Post, st dzey
ABD yetkililerinin ricas zerine rtl programda yer alan Dogu Avrupa lkele
rinin isimlerini yaynlamyor." Bkz. jan Cienski, Christopher Condon, Caroline
Daniel, Guy Dinmore, Andrei Postelnicu ve Demetti Sevastopulo, "Evidence CIA
Has Secret jails in Europe", Financial Times (Londra), 3 Kasm 2005, s. 1.
45) Douglas jehl, Erich Schmitt ve Neil A. Lewis, "U .S. Military Says 26 Inmate
Deaths May be Homicide", New York Times, 16 Mart 2005, s. A l .
46) Douglas jehl ve Tim Golden, "C.I.A. Is Likely to Avoid Charges i n Most Pri
soner Deaths" , New York Times, 23 Ekim 2005, blm 1 , s. 6.

32

Deniz ss'ndeki X-Ray Kamp ile Delta Kamp'nda (daha nce

de ABD'nin Latin Amerika ve baka yerlerdeki 'isyan bastrrna'
operasyonlannda) kullanlmt. Washington Post'a gre:
Afganistan'daki Bagram esir kampnda tutulan insanlar ba
zen, balarna siyah kukuleta geirilmi, gzlerine sprey boyal
kocaman gzlkler taklm olarak saatlerce ayakta tutuluyor ya
da diz st ktrlyorlard. . . Bazen mthi ac veren pozis
yonlarda durmaya zorlanyor, yirmi drt saat k bombardma
n altnda uykusuz braklyorlard -'stres ve manevi bask' diye
bilinen teknikierdi bunlar. . . Insan haklan ihlallerinde sicili ka
bank mttefiklerle uyum iinde, sag ile sol, yasal ile insanlkd
arasndaki geleneksel izgilerin bulanklatnldg bir izgide,
bilgi almak iin her trl ynteme ftursuzca bavurulmaktayd.
ABD hkmeti ikence iddialarn aka reddederken, bu
makale iin kendileriyle grlen ulusal gvenlik yetkililerinin
hepsi, gzalundaki kiilere iddet uygulanmasn uygun ve ge
rekli saymaktaydlar ...
megin, terrist olmakla sulananlarn ele geirilmesi ve
baka yerlere nakledilmesine nezaret etmekle grevli kiilerd n
bir yetkili, "Bazlarnn insan haklarn belli bir sre ihlal etmez
seniz, iinizi de yapmyor olursunuz," diyebilmekteydi. "Bu yak
lama sfr hogryle bakacagmz bir noktaya gelmek istedigi
mizi de sanmyorum aynca. Uzun sredir CIA'yle aramzdaki
btn problem buradan kaynaklanyor.""

Washington Post, o zamanki CIA Kar-Terrist Merkezi'nin

bakan olan ve CIA'in terrist zanllarna kar yeni 'operasyon
esnekligi' uygularnalarn savunan Cofer Black'in, Temsilciler
47) Dana Priest ve Barton Gellman, "U.S. Decries Abuse but Defends Interroga
tions", Washington Post, 26 Aralk 2002, s. A l . Bu konuyla ilgili olarak bkz. Na
omi Klein, "'Never Before': Our A'nnesiac Torture Debate", The Nation, 26 Ara
lk 2005, s. 1 1-12; ve Greg Grandin, Empire's Worhshop: Latin America and the
Roots of U.S. lmperialism (New York: Metropolitan Books/Henry Holt, 2006).

Meclisi ile Senato istihbarat komitelerinin ortak bir oturumun

daki tanklgn aktarmaktadr. "Bu , st derecede gizliligi olan
bir alandr, fakat unu aka bilmeniz gerektigini sylemek zo
rundaym: Bir l l Eyll'den ncesi vard, bir de l l Eyll'den
sonras. l l Eyll'den sonra eldivenlerimizi kardk. " Baka bir
yetkili de yle bir aklama yapyordu: "Onlardan tatmin ol
muyoruz artk. Sadece onlar, onlardan tatmin olabilecek baka
lkelere gnderiyoruz. "48
Gerekte, Bush'un hukuk danmanlan, "hkmet yetkilileri
ne, ikenceyi, kk drc muameleyi ya da Cenevre Szle
meleri'ni yasaklayan Amerikan ynetmeliklerini ihlal etmi du
ruma debilecekleri prosedrlerle karlarlarsa, gzaltna al
nan kiilerin resmen baka bir lkenin egemenlik alannda bu
lundugunu ileri srerek sorumluluktan kurtulabilecekleri arg
mann ileri srme"yi tavsiye etmilerdi.49
Wall Street journal, ABD Ordusu'nun Arizona, Fort Huachu
ca'daki sorgulama okulunda egitim alan kiilere, "bir tutuklunun
etnik klielerine, cinsel drtlerine ve dini nyarglarna, ailesi
nin gvenliginden korkmasna, arkadalarna hn duymasna
yogunlamalar"nn, yani aka Ebu Gureyb'te ve Irak'taki diger
hapishanelerde kullanlan tekniklerin gretildigini bildirmekte
dir.50 Sorgu egitmeni john Giersdorf, grencilerine, kendi iinin,
"Cenevre Szlemesi'ne gre yasad bir uzmanlk olmakla ara
snda ancak kl pay bir mesafe bulundugu"nu syleyerek bbr
lenmekteydi. 51
Ebu Gureyb skandal srasnda Irak'taki sorgulamalarla hapis
hanelerden sorumlu olan kii, daha nce Guantanamo Krfe48) A.g.y.
49) james Risen, David johnston ve N ei! A. Lewis, "Harsh C.I.A. Methods Cited
in Top Qaeda lnterrogations", New Yorh Times, 13 Mays 2004, s. A l .
S O ) jess Bravin, "lnerrogation School Tells Army Recruis How Grilling Works
-30 Techniques in 16 Weeks, jus Shor of Torure", Wall Street]oumal, 26 Ni
san 2002, s. A l .
S l) A.g.y.

34

zi'ndeki, 700' akn kiinin, haklannda herhangi bir resmi su

lama olmadan drt yl akn bir sre boyunca "yasal bir kara de
likte" tutuldugu vahi gzalt kampnn bandaki Tmgeneral
Geoffrey Miller'd.'2 New York Times'n srekli yazarlanndan Bob
Herbert'in belirttigi gibi: "Bush ynetimi, Guantanamo'yu, nor
mal srelerin ve hukukun egemenliginin yok sayldg bir yere
evirdi. Buras, insanlarn kendilerine bir sulama yneltilmeden
ya da yarglanmadan, bir avukat bile grmeden ve davalarnn
grlecegi bir mahkemeye sahip olmadan, mr boyu hapiste tu
tulabilecekleri bir yer."53 Nitekim, 2003 ylnda sekiz gn iinde
20'yi akn Guantanamo tutuklusu (sadece tek bir gnde 8 kii)
intihara teebbs edecekti.,..
Ebu Gureyb'teki suistimalierin gn gna kmas Irak'taki
ikence uygulamalarn sona erdirmedi. Ekim 2005'te yaynlanan
bir Human Rights Watch raporu, "genellikle st dzey subayla
rn emirleri ya da onayyla" tutuklulara ynelik kt muamelele
rin yaygnlaugn belgelemiti." lgal yetkilileri, resmi kaytlara
gre, hala 15 bine yakn Irakly (ve muhtemelen resmi kaytlara
girmeyen daha fazla sayda insan) gzaltnda bulundurmaya de
vam etmektedirler.56
52) Uluslararas Af rgt (Amnest International), Guantanamo and Beyond:
The Continuing Pursuit of Unchecked Executive Power (AI Index: AMR
5 1/06312005, 13 Mays 2005. Ayrca bkz. Peter Rothberg, "Gitmo's Shame", The
Nation.com, 4 Ekim 2005: www. thenation.com/.
53) Bob Herbert, "Stories from the Inside", New York Times, 7 ubat 2005, s. A21 .
54) Charlie Savage, "Detainees Attempted t o Hang Selves", Bostan Globe, 25
Ocak 2005, s. A l .
55) Human Rights Watch, Leadership Failure: Firsthand Account of Torture of Ira
qi Detainees by the US Army's 82nd Airbome Division, Cilt 17, No: 3 (G), Eyll
2005: Human Rights Watch, "New Accounts of Torture by U .S. Troops", Basn
Aklamas, 24 Eyll 2005. Aynca bkz. Doug Struck, "Torture in Iraq Stili Ro
utine, Report Says", Washington Post, 25 Ocak 2005, s. A l , ve josh White, "New
Reports Surface about Detainee Abuse", Washington Post, 24 Eyll 2005, s. A l .
56) Eric Schmitt v e Thom Shanker, "U.S. Citing Abuse i n Iraqi Prisons, Holds
Detainees" , New York Times, 25 Aralk 2005, blm 1 , s. 1 , ve izelge, blm 1 ,
s. 12. Ayrca bkz. "The File: Prison Abuse", San Francisco Chronicle, 20 Haziran
2004, s. 17.

lkence, kurtardgn iddia ettigi bir halkn o igali sevinle

karlamadgnn en plak gstergelerinden biridir. ABD gle
ri, Irak halkna kar, yasalara aykr olan eitli toplu cezalan
drma yntemlerine srekli olarak bavurmaktadrlar. ABD
gleri, Nisan aynda bu kente nemli bir saldr dzenledikten
sonra Kasm 2004'te yeniden Felluce'ye girdiklerinde, hedef al
dklar ilk yer Felluce Genel Hastanesi'ydi. "Silahl askerler has
talarla hastane alanlarn zorla odalarndan kartmlar, elle
rini arkalarndan baglarken hepsini yere oturmaya ya da yz
koyun yatmaya zotlamlard," diye bildiriyordu New York Ti
mes. 57 ABD gleri, "hastaneyi asiler iin bir sgnak, mttefik
glere kar bir propaganda merkezi olarak gryorlar" ve "i
irilen sivil kayplarn saysnn aslnn anlalmas amacyla"
hedef almak zorunda kaldklar bahanesine sarlyorlard.'8
Felluce Genel Hastanesi'nin ele geirilmesi, Kasm saldrsn
da ilenen ok saydaki sava suundan sadece birisiydi. ABD
gleri, yzlerce insann Felluce'yi terk etmesini engelleyerek,
onlar sava alanna geri dnmek ve ciddi tehlikelerle yz yze
gelmek mecburiyelinde brakmlard. Bu olayla ilgili olarak New
York Times'da kan haber yleydi: "Amerika Birleik Devletleri,
Uluslararas Sava Sular Mahkemesi'nde yer almay reddettigin
den, Amerikan askerlerinin bu eylemlerinden dolay sorumlu tu
tulup tutulamayacaklar konusu aklga kavumamtr. "59 Ku
kusuz hibiri sorumlu tutulmayacakt.
ABD birliklerinin Felluce'ye dzenlenen Kasm saldrsnda
bastklar evierden birinde, askerlerden biri egri bgr yazsy
la aynaya unlar yazacakt : "Irak' ve oradaki btn Irakllar
57) Richard A. Oppel jr., "Early Target of Offensive Is a Hospital", New York Ti
mes, 8 Kasm 2004, s. Af. Ayrca bkz. Shawn Baldwin'in fotograf.
58) A.g.y.
59) Michael jonofsky, "Rights Experts See Possibility of a War Crime", New
York Times, 13 Kasm 2004, s. AB.

36

sikeyim ! "60 Sradan lrakllara gtrlen zgrlk byle bir ey

di ite.
lgali sonulan ok kapsaml ve ykc olmutur. Ingiltere'nin
saygn tp dergilerinden The Lan cet'in 2004 Ekim tarihli bir ara
trmasnda, ABD igalinin akabinde Irak'ta 'normal olmayan ko
ullarda lm'den dolay 98 bin kiinin hayatn kaybettigi he
saplanmaktayd.61 ABD'nin en lmcl saldnlarndan birini tez
gahladg 'lm adas Felluce'deki kurbanlan dahil etmedigi iin,
bu rakam gerekte azdr. Ayn aratrmaya gre: "lgali izleyen
dnemde iddetten dolay lm riski, savatan nceki dneme
kyasla elli sekiz kat daha fazlayd... "62
Iraq Body Count'un (Irak Ceset Saym rgt) yalnzca
dogrulanm medya raporlarna dayanlarak hazrladg bir ra
porda, igali izleyen ilk iki ylda dogrudan ABD ateiyle ld
rlm Irakl sivillerin saysnn 9,270 oldugu hesaplanmt.63
60) Ali Fadhil, "City of Ghosts", The Guardian (Londra), l l Ocak 2005, blm
G2, s. 2.
6 1 ) 'Normal d koullardaki lmler', nfus oranlarnda bugnk egilimlere
gre yaplan tahminierin sonucudur. The Lancet, igalin genel toplumsal sonu
larnn sonucu olarak ldrlen ya da vakitsiz lenlere ek olarak, Irak'ta ocuk
dogum oranlarnn da dtgn saptyordu. Les Roberts, Riyadh Lafta, Richard
Garfield, ]ama! Khudhairi ve Gilbert Bum ham, "Mortality Before and After the
2003 Invasion of Iraq: Cl uster Sample Survey" , The Lan cet 364, No: 9448 (20
Kasm 2004). Ayrca bkz. Richard Horton'un u raporu zerine bir yorum: "The
War in Iraq: Civilian Casualties, Political Responsibilities" , The Lancet 364, No:
9448 (20 Kasm 2004). Bu raporun nefis bir zeti iin bkz. Ira Glass, "What is a
Number?" This American Life, WBEZ Radio!Public Radio International, episod
300 (28 Ekim 2005) , "Ac One: Truth, Damn Truth, and Statistics
(htttpJ/www. thislife.org) . Ayrca bkz. Ula Guterman, "Researchers Who Rus
bed Into Print a Study of Iraqi Civilian Deaths Now Wonder Why It Was Igno
red", Chronicle of Higher Education, 27 Ocak 2005 (http://chronic
le.comlfree/2005/0l/2005012701n.htm).
62) Roberts vd., "Mortality Before and After the 2003 Invasion of Iraq: Cluster
Sample Survey" .
63) Hassan M. Fattah, "Civiiian Tll in Iraq Is Placed at N early 25,000", New
York Times, 20 Temmuz 2005, s. AB. 26 Ekim 2005'te The New York Times, Irak
l sivil lnierin saysnn 26,690'dan 30,05l'e kugn ve bunun yzde
lO'unun ocuklar oldugunu bildiriyordu (Sabrina Tavernise, "Rising Civilian
To ll Is the Iraq War's Silen , Sinister Pulse", New York Times, 26 Ekim 2005, s.

37

Tabii, ok sayda Iraklnn lm medya haberlerine yansrna

dg iin bu rakarn da geregin altndadr. Columbia ]oumalism
Review'un ilkbahar 2005'te bildirdigi zere, "lm oran [ The
Lancet aratrmasnn tahrninleriyle] ayn kalrnsa, kabaca 25
bin Irakl daha lrntr."M
Bylesi koullarda, Irakllarn byk ogunlugunun ABD'li
askerlere 'kurtarclar' olarak degil, 'igalciler' gzyle bakmasn
da alacak bir yan yoktur. 2004 ylnda USA Today, CNN ve
Gallup'un yaptg ortak bir aratrmada, Irakllarn yzde 7l'inin
yabanc askerleri igalciler olarak grdg, bu rakamn kuzey
Irak'taki zerk Krt blgelerinin dna kldgnda yzde 8 l'e
ykseldigi bildiriliyordu.65 Mays 2004'te Bagrnsz ldare ve Sivil
Toplum Aratrmalar Enstits'nn yaptg bir ankette, Iraklla
rn yzde 92'sinin yabanc askerleri igalci saydgna, sadece yz
de 2'sinin onlar kurtarc grdgne dikkat ekilrnekteydi.66 Ay
n ankete gre, Irakllarn sadece yzde 7'si, ABD'nin ban ek
tigi 'koalisyon gleri'ne gven duydugunu ifade etrniti.67
Al2). Aynca bkz. Iraq Body Count, A Dossier of Civilian Casualties 2003-2005
(Temmuz 2005) ve Iraq Body Count stne gneellenmi veritaban:
httpJ/www . iraqbodycount.net/. Ekim 2005'te Pentagon, Irakl sivillerin ve g
venlik personelinin lmlerini ilk defa bildiriyordu, ama sadece isyanclarn l
drdkleri kiiler itibariyle. "Amerikan liderligindeki glerin ldrdg Irak
llarn says iin hi rakam verilmemekteydi" (Sabrina Tavernise, "U.S. Quietly
Issues Estimate of Iraqi Civiiian Casualties", The New York Times, 30 Ekim 2005,
blm 1, s. 10.
64) Ula Guterman, "Dead Iraqis: Why an Estimate Was Ignored", Columbiajo
umalism Review, Mart-Nisan 2005, s. ll.
65) Cesar G. Soriano ve Steven Komarow, "Poll: Iraqis Losing Patience", USA
Today, 29 Nisan 2004, s. Al. Daha fazla anket verisi iin bkz. Cari Conetta, Vi

cious Circle: The Dynamics of Occupation and Resistance in Iraq, Part One: Patterns
ofPopular Discontent (Project on Defense Alternatives Research Monograph, No:
10), IS Mays 2005; keza, Oxford Research Inernatinal, Irak apnda aratr
ma, Haziran 2004.
66) Independent Institute for Administration and Civil Society Studies (11ACSS) , Public Opinion in Iraq: Hrst Poll Following Abu Ghraib Revelations ( 15 Ha
ziran 2004), s. 35. Bu anket 1 4-23 Mays 2004'te Bagdat, Bakuba, Basra, Divani
ye, Hilla ve Musul'da yaplmtr.
67) A.g.y., s. 13.

38

Bu arada, ABD'li askerlerin can kayb da artmaya devam et

mektedir ve u sralarda 2 bini amtr. Ayn ekilde, yaralla
rn says da durmadan ykselmektedir. Irak'tan geri dnen al-
t askerden birinin, bir ksm depresyona ve intihara da srk
lenen, post-travmatik stres bozuklugu belirtileri gsterdigi bil
dirilmektedir. 68
Irak'a dnyay Irak'n kitle imha silahlarndan koruduklar
na ya da Irakllar zgrletireceklerine inanarak gelen asker
ler, burada tersine , onlar istemeyen bir halk boyunduruklar
altna almaya altklarn gzlemliyorlar. Daha sonra vicdan
reti olmak iin bavuran bir asker yle diyordu, rnegin:
"Ben Irak'a ilk geldigimde, hkmetin sylediklerine, kitle im
ha silahlar aradgmza, lkeyi demokrasi iin emin bir yer ha
line getirecegimize ve bu tr eylere gerekten inanyordum.
Fakat Irak'a ayak basar basmaz baka bir hikayeyle karlatm:
Irakllarn bizi istemediklerini anlarnam ok srmedi... Eger
yabanc bir gcn askerleri bizim lkemize gelseler, bizim top
raklarmz igal etseler ve bizim evierimize girselerdi, ben de
onlarla savardm. " 69

68) Irene Sege, "Something Happened to Jeff", Boston Globe, Mart 2005, s. Al.

Ayrca bkz. Charles W. Hoge vd., "Combat Duty in Iraq and Afghanistan, Men
tal Health Problems, and Barriers to Care", New England journal of Medicine,
35 , No: ( Temmuz 2004), s. 13-22.
69) Amy Goodman'la sylei: Democracy Now/, 15 Mart 2005.

39

YEN BEYAZ ADAMIN MESULlYETl

Irak'n igal ve istila edilmesini destekleyen argmanlarn o

gu, Amerika Birleik Devletleri'nin dnya olaylarnda, benzersiz
haklar ve sorumluluklada donatlm, hayrsever bir devlet oldu
gu; agzllk ya da kudret drtsyle degil, daha byk ortak
yarar duygusuyla hareket eden bir demokrasi ve uygarlk gc
oldugu ynndedir.
Amerika Birleik Devletleri, yzyl akn bir sredir ve gn ge
tike artan bir zgvenle, genellikle 'istikrar' diye adlandrdg (ve
bu kavramn, merkezi ABD'de bulunup, rnlerini satacak bir k
resel piyasa ile emegini ve kaynaklarn smrecek bir kresel pa
zar bulmas gereken byk irketlere elverili koullan saglamak
adna uydurdugu bir ilev grdg) bir dzeni korumak adna,
40

ekonomik ya da -eger gerekirse- askeri baskya bavurma hakkn

sakl tutmaktadr. Entelektel savunuculanndan birinin szleriyle,
baka bir devletin ya da devletlerin altndan kalkarnadg zamanlar
ya da yerlerde mdahalede bulunmaktan (pek ok kii 'anti-Ameri
kanizm'den dolay bu eylemlerin faydalann gremese bile) kan
mayan Amerika Birleik Devletleri 'hayrsever bir hegemon'dur!
Ancak, tarihi Sidney Lens'in ok degerli kitab The Forging of
the American Empire'da vurguladg zere, hayrsever bir hegemon
olarak Amerika Birleik Devletleri fikri, yeni bir ey degildir:
Amerika Birleik Devletleri, diger lkeler gibi, kendi vicdan
n rabatiatp kendi imgesini kalc klacak bir ahlak miti form

le etmitir. Amerika Birleik Devletleri'nin savatan kanmak

iin elinden geleni her zaman yaptg sylenir bize; askeri see
nege bavurmaya zorlandgnda da bu yolu kazanmak ya da an
eref ugruna setigi ok enderdir, denir. Tam tersine, savalar sa
dece, denizierin zgrlg, halklarn kendi kaderini tayin etme
hakk ve saldrganlann durdurulmas gibi yksek ilkeler ugruna
yaplr. Amerika Birleik Devletleri dncede -gerekte oldugu
gibi- sava-kart, emperyalizm-kart, smrgecilik-kart ol
mutur hep. Bakasnn tek kan topragna gz dikmemitir ve
ele geirdigi birka kolonide de elinden geldigince efkatle dav
ranp, en ksa zamanda koullan zgrletirmitir...
Mite gre, Amerika Birleik Devletleri genelde baka halkiann
dini olarak kendi kaderlerini belirleme hakianna sayg gstermi,
gerek bagmszlk ugruna savaan devrimcilere her zaman saygy
la yaklam, byk ya da kk, gl ya da zayf olsun baka l
kelerin i ilerine kanmaktan daima geri durmutur. Baka b
yk uluslardan hep daha fazla, talihi daha az yaver gidenlerin yar
dmna fedakarca koma ilkesiyle hareket etmitir.2

1 ) Francis Fukuyama, "The Bush Doctrine, Before and After", Financial Times
(Londra), l l Ekim 2005, s. 21.
2) Sidney Lens, The Forging of the American Empire, 2. basm (Chicago: Haymar
ket Books, 2004), s. 1 . Ayrca bkz. Howard Zinn'in 2004 basmna Sunu yazs.

41

Bush ynetiminin Afganistan ve Irak'ta giritigi savalan hakl

gstermek ya da Eyll 200l'de balattg ak ulu 'terrle sava'
politikasn aklamak amacyla kullandg dili inceleyen herhangi
biri, Lens'in yukanda ana hatlaryla anlattg miti kolaylkla fark
edecektir. megin Bakan Bush, Haziran 2002'de West Point'te
katldg bir mezuniyet konumasnda, "Amerika'nn geniletilecek
bir imparatorlugu, kurulacak bir topyas yoktur. Biz kendimiz
adna ne diliyorsak, bakalan iin de sadece onu diliyoruz," demi
tir.3 Bush, Kasm 2002'de, Amerika Birleik Devletleri'nin "toprak
ele geirme hrs olmadg"n iddia ederek bu temaya geri dnm
tr: "Biz bir imparatorluk kurma peinde degiliz. Bizim lkemiz
kendimiz ve bakalan adna zgrlge tutkundur."4
Lens'in ileri srdg gibi:
Oysa hayrsever Amerika . . . yoktur, asla da olmamtr. Ame
rika Birleik Devletleri, umutsuzluga dm ya da aresizlik
iinde kvranan halklardan byk topraklar almur; lkelerin
kendi istekleri ve karlarna karn kendi iradesini zorla dayat
mtr; yzlerce anlamay ihlal edip ignemitir; ok edici sava
sular ilemitir; insanlgn daha nce asla tanmadg bir em
peryalist imparatorlugu herkese kabul ettirmek iin askeri sopa
ile dolar havucunu kullanmaktan ekinmemitir; onlarca lke
nin kendi istedikleri liderleri semelerini nlemek iin acmasz
ca mdahalelerde bulunmu, bunu baaramadg yerlerde de
zorla hkmetler devirnitir.'

Amerika Birleik Devletleri'ndeki politikaclar ile egemen

medya, bu askeri mdahaleleri istisnasz her seferinde savunma
nitelikli eylemler olarak gstermeye almtr:
3) Bakan George W. Bush, West Point Askeri Akademisi'nde Al Konuma
s, West Point, New York, 1 Haziran 2002.
4) Bakan George W. Bush, Gaziler Gn Onuruna Konuma, Washington D.C.,
ll Kasm 2002.
S) Lens, The Forging of the American Empire, s. 1-2.

42

Amerikan tarihesindeki her byme hareketi, ftursuzca

bir retortkle savunma adna kamulle edilmitir. . . Kzlderililere
kar verilen saysz savalar, onlarn saldrganlkianna ve an
lamalar ignemelerine kar bir 'savunma'yd. Meksika'ya kar
sava, Texas'n 'savunulmas', ayrca, Dileri Bakan james
Suchanan'n szleriyle, 'Meksika'y elde tutup uygarlarma'y
amalayan mecburi bir tedbirdi. spanyol-Amerikan Sava,
Maine'in intikamn almak amacyla yaplmt... Kore'de ve Vi
etnam'da Amerika Birleik Devletleri, Harry Truman ve
Lyndon johnson'a gre, komnist saldrganlga kar aresiz
kalan kk devletleri 'savunuyorlard'.6

Lens yle yazar: "Ahlak miti, tarih btnne kar ince

kalmaktadr. . . stnkr bir bak bile, Amerikan politikasna
baka halklarn ihtiyalarn gzeten yce dncelerin degil,
Amerika'nn kendi toprak, ticaret, pazar, nfuz alan ve yat
rm arzusunun yn verdigini grr . . . Esas ama ahlaki degil,
emperyaldir. "7
Emperyalizm szcg -byk lde egemen liberal szcle
rinin McCarthyizmi iselletirmelerinden dolay- solun siyasal
syleminden fiilen kartlm olsa da, bu terim son zamanlarda
(eletiricilerinin olmasa da, savunucularnn syleminde) yeni
den canllk kazanmaya balamtr. Szgelimi, Ingiliz tarihi Ni
all Ferguson, Empire (Imparatorluk) adl kitabnda, Amerika Bir
leik Devletleri'nin "kendini hedef alan anti-emperyaizmin ste
sinden gelmesi ve Soguk Sava'n sona eriinin ona ykledigi so
rumluluklan yerine getirmesi gerektigi" kanaatindedir.8
6) A.g.y.

7) A.g.y.
8) john O'Sullivan, "The Sun Set on One, but It Rises on Another", Wall Street
journal, 10 Nisan 2003, s . DS, u kitabn eletirisi: Niall Ferguson, Empire: The
Rise and Demise of the British World Orden and the Lessons for Global Power (New
York: Basic Books, 2003). Aynca bkz. Niall Ferguson, Colossus: The Rise and Fall
of the American Empire (New York: Penguin, 2004) .

43

Gerekte, birok yazar ve teorisyen, emperyalizmin (hatta,

smrgeciligin) l l Eyll 2001 saldnlarnn ertesinde daha
olumlu bir kta yeniden yorumlanmas gerektigini ileri srmek
tedir. 7 Eyll 2002'de New York Times'da yazan Edward Rothste
in u noktaya dikkat ekmitir, rnegin:
Emperyalizm szcg h1lla ovenist

agrmlaryla yank

lanyor kulaklarmzda. Amerikan neo-emperyalizmi de hayal

krklklaryla trajik bir dn yapabilir, tpk Rudyard Kip
Iing'in uzun zaman nce "Beyaz Adamn Mesuliyeti" balkl
yanl anlalm methiyesinde ngrdg zere.9

9) Kipiing'in 1899 tarihli "Beyaz Adamn Mesuliyeti" iirini tam olarak aktarma
ya deger:

Omuzia Beyaz Adam'n mesuliyetini

Sar ileri nesiinin en iyilerini Haydi, raptet evlatlann sargane
Esirlerinin hacetlerine hizmet iin;
Agr houmlar iinde bekleyerek,
Tela iinde rpnan halk ve hayvanat azerinde
O yeni avladgn, haskan milletlerin,
Yan iblis ve yan sabyan.
Omuzia Beyaz Adam'n mesuliyetini
Sebatla riayet etmelerini bekle,
Deletin tehdidini perdeleyiver
Ve durdurover gurur temsillerini;
Sarih bir dille ve basite,
Yazlerce hez a h ak aniatver
Bahasnn hdn iin abalamay,
Ve bahasnn iine homay.
Omuzia Beyaz Adam'n mesuliyetini Bann vahi savalann Tha htlgn bogazn
Ve ugra hastalklar bitsin diye;
Ve amacna en oh yahlatgnda
Bakalan iin houturdugun o hedefe,
Izle u miskin ve hitfir meczuplann
Batn mitlerini boa harmalann.
Omuzia Beyaz Adam'n mesuliyetini Kraliann bayag hakimiyeti degil bu,

44

Yine de bu fikrin niteligi degitirilmek zorundadr. Her ey bir

yana emperyalizm, smrnn yerine, aruk demokratik reform
larla -bazen de egemenligi altndaki halklarn kran duygulary-

Fakat rgat ve lJpalerin alnteri

Aldade eylerin hikayesi yani.
Giremeyecekleri kaplan,
Gidaneyecekleri yollan,
laretleyiver tarz hayatnla,
Ve damgala onlan Dialerin le.
Omuzia Beyaz Adam'n mesuliyetini Ve topla onun kadim semeresini:
Islah ettiklerinin azann,
Himaye ettiklerinin nefretini enlrndirdigin kalabalklann feryadn
(Ah, agr agr!) o nura yaklatrdklannn:
"Niin kurtard bizi esaretimizden,
Pek sevdigirniz Msri zulmetimizden ?"
Omuzia Beyaz Adam'n mesuliyetini
Az da yalaklanma onlara Ama ok da bagrma Ozgarlak diye
Bezginligini gizlemek Iin;
Tam haykn ve fsltlannla,
Yapgn ve yapmadgn her eyle,
Sessiz, kaskan milletler
Tartacaklardr tannlann ve seni.
Omuzia Beyaz Adam'n mesuliyetini
ocukluk ganlerindeki gibi kabullen Hafife arz edilmi an ve erefi,
Yumuak, kinsiz sitayii.
Geliyor imdi, senin adamlgn tefti iin
O kadir bilmez yllar boyunca
ok paha iJdenerek bilenen buz gibi hikmetiyle,
Emsallerinin yargs ! *
"White Man's Burden (The United States and the Philippine Islands)" , Rudyard
Kipling, The Portable Kipiing iinde (New York: Viking Books, 1982). s. 602603. Nefis bir yorum iin bkz. John Beliamy Foster, Harry Magdoff ve Robert W.
McChesney, "Kipling, the 'White Man's Burden', and U.S. lmperialism" , ed. john
Beliamy Foster ve Robert W. McChesney, Pax Americana: Exposing the American
Empire (New York: Monthly Review Press, 2004) , s. 12-2 1.
) "Beyaz Adamn Mesuliyeti" iiri Kaan H. kten tarafndan Trke'ye evril
mitir. (.n.)
*

45

la- birlikte anlmaktadr. Bu dogrultuda, belki on dokuzuncu

yzyl emperyalizmi bile yeniden yorumlanacak ve Saul-olma
yan pek ok lkenin, salt emperyalist etki sebebiyle demokratik
kurumlar gelitirmi olmasyla anlacakur. Emperyalizmin sm
rsnn genellikle erdemle ykl bir yan olagelmitir hep.10

Rothstein, 'beyaz adamn mesuliyeti' mantgn tarihsel ve

agda formuna kusursuz bir ekilde damtmaktadr. Boyundu
ruga vurulmu, ldrlm, alktan lme tehlikesiyle yz yze
getirilmi, angaryaya tabi tutulmu, hastalklara maruz kalm,
tecavz edilmi, kltrel miraslar tannmam, smrlm, so
yulup sogana evrilmi milyonlarca insan saliayn gitsin -em
peryalizm bir demokrasi ve uygarlk gc olmutur! 'Geri' halk
lar uygarlk gyla aydnlatmtr.11
lmparatorluk, anlalan kt bir alm yemitir. Wall Street
journal'in editoryal sayfasnn eski editr Max Boot, bugn dn
yann Amerika Birleik Devletleri'ne "eskiden zgvenli ngiliz
lerin kolJnyel apkalaryla kurdugu trde aydnlanm yabanc
idaresi"ni saglamak zere ihtiya duydugunu sylemiti.12 Kendi
ni "neo-emperyalist etenin tam maal yesi" sayan Ferguson,
bir yandan da, "Britanya lmparatorlugu'nun olduka berbat bir
basn oldugu "ndan yaknmaktadr. 13
Neo-emperyalist dnce okulunun baka bir nfuzlu savu
nucusu, Harvard niversitesi'nin john F. Kennedy Ynetim Bl
m'nde Carr lnsan Haklar Politikas Merkezi bakan olan, Boot
ve Ferguson'un olduka kaba argmanlarn liberal bir cilayla par10) Edward Rothstein, "Cherished Ideas Refracted in History's Lens", New York
Times, 7 Eyll 2002, s. B l 1 .
l l) B u fi kri etkili bir ekilde rten bir alma iin bkz. Adam Hochschild,
King Leopold's Ghost: A Story of Greed, Terror, and Heroism in Colonial Africa
(New York: Mariner Books, 1999).
12) Max Boot, "The Case for American Empire" , Weekly Standard 7, No: 5 (15
Ekim 2001 ) , s. 27.
13) Niall Ferguson, "The Empire Slinks Back", New York Times Magazine, 27 Ni
san 2003, blm 6, s. 54.

46

latp sunan Michael lgnatiefPdir. Ignatieff, 28 Temmuz 2002'de

konuk yazar olarak New York Times Magazine'e verdigi bir yazda
yle yazyordu: "Emperyalizm, beyaz adamn mesuliyeti olagel
mitir. Bu yzden kt n yapmtr. Oysa emperyalizm, salt si
yasal adan artk yanl hale geldigi iin gerekli olmaktan km
degildir. Uluslar bazen baansz olurlar ve byle durumlarda an
cak dandan gelen bir yardm -emperyal g- onlan tekrar ayak
lan stne dikebilir. " 1 IgnatiefPin hafif bir dokunuuyla, emper
yalizmin vahi tarihi 'siyaseten dogruluk'a indirilmi olmaktadr,
ki bir an bile zerinde durulacak bir dnce degildir bu.
Ignatieff, New York Times Magazine de imparatorlugun savu
nuculugunu stlendigi bir makalesinde de okurlanna u akla
may yapmaktayd:
'

Yine de, bir emperyal g olmak, dnyann en gl ya da en

ok nefret edilen lkesi olmaktan daha fazla bir eydir. Dnyada

var ol ugu kadaoyla bir dzeni tesis etmek ve bunu Amerika'nn

karlan dogrultusunda yapmak demektir. Amerika'nn (piyasalar
dan kitle imha silahianna kadar her konuda) benimsedigi kuralla
n yaymak, karianna aykn den diger kurallardan (iklim degi
ikligiyle ilgili Kyoto Protokol ve Uluslararas Sava Sulan Mah
kemesi gibi) kendini muaf tutmak demektir. Aynca, Amerika'nn
yirminci yzyln baansz imparatorluklanndan (Osmanl, Britan
ya ve Sovyet imparatorluklan) miras aldg yerlerde emperyalist i
levlerini yerine getirmesi demektir. Yirmi birinci yzylda Amerika,
baarsz oldugu kantlanm gemi imparatorluklann asi blgele
ri (yalnzca ikisini anarsak, Filistin ile Pakistan'n kuzeybat snn)
hizaya getirmeye ugraarak tek bana bir egemenlik kurmutur.
Amerika'nn imparatorlugu, gemi zamaniann -smrge, fe
tih ve beyaz adamn mesuliyeti stnde ykselen- imparatorluk
Ianna benzemez; artk, Amerikan irketlerinin, Deniz piyadeleri-

14) Michael Ignatieff, "Nation-Building lite", New York Times, 28 Temmuz

s. 57.

2002, blm 6,

47

nin yaunm blgelerini ele geirmesine ihtiya duyduklan Uni

ted Fruit Company agnda degiliz. Yirmi birinci yzyln kuvve
ti, siyasal bilim yllklarnda (ana balklan serbest piyasalar, in
san haklan ve demokrasi olan) yeni bir icat, bir imparatorluk be
rat, dnyann imdiye degin tandg en dehetengiz askeri g
cn yrrlge koydugu bir kresel hegemonyadr.

1'

Ignatieffin kendine setigi uzmanlk alan iir degildir, fakat

onun ABD imparatorluguna dzdg vg, Rudyard Kipiing'in
l899'daki tavr kadar gereklikten uzak ve dalkavukadr.
Kipiing'in dnemi ile kendi dnemimiz arasndaki paralellik
ler, zerinde durolmaya degerdir. Filipin halkna kar sava
hakl karmak amacyla bavurulan retorik, bugn Irak'n 'pasi
fize edilmesi' iin kullanlan argmanlarla paralellik gstermek
tedir. Gerekten de, Bakan Bush'un kendisi, 18 Ekim 2003'te Fi
lipinler Kongresi'nde yaptg bir konumada iki igal arasndaki
bag ak bir ekilde dile getirmiti.
"Askerlerimiz birlikte Filipinler'i smrge ynetiminden kur
tardlar," diyordu Bush, meclis yelerinin nnde:
Demokrasinin her zaman onu pheyle karlayan muanzlan
olmutur. Bazlan, Ortadogu'nun kltrnn demokrasi kurumla
nn ayakta tutmaya yetmeyecegini sylyorlar. Ayn pheler eski
den de Asya kltrne dair dile getirilmiti. Neredeyse altm yl
nce, Filipinler Cumhuriyeti Asya'daki ilk demokratik lke olunca
bu phelerin yersiz oldugu anlald. O zamandan beri zgrlk,
Bau Pasifik sahilinin hemen her kesine ulamur.

16

15) Michael lgnatieff, "The Burden", New York Times Magazine, 5 Ocak 2003,
blm 6, s. 24. Aynca bkz. Michael lgnatieff, The Lesser Evi!: Political Ethics in
the Age of Terror (Princeton: Princeton University Press, 2004), vejeanne More
field'in eletirel degerlendirmesi: Perspectives on Politics 3, No: 3 (Eyll 2005) , s.
688-689. Morefield ayrca u faydal almann yazardr: Covenans Withou
Swords: Idealis Liberalism and the Spirit of Empire (Princeton: Princeton Univer
sity Press, 2004).
16) Bakan George W. Bush, Filipinler Kongresi'nde Konuma, Manila, Filipin
ler, 18 Ekim 2003.

48

Bush'un tarih versiyonu ok fantastik olsa da, New York Times

bile okurlarna, ABD'nin glerini ekmesinden sonra "elli yl
boyunca Filipinler ynetiminin tam zerklik kazanmadg dikka
te alndgnda" "Filipinler'deki Amerikan idaresiyle benzerlik
kurma"nn bir para sorunlu oldugu baz tatsz tarihsel gerekle
ri, nazike hatrlatmak zorunda kalmt.17
New York Times aslnda, Bush'u eletirenierden pek ogunun
"Irak' igal etme gerekesinin, ABD'nin (Maine sava gemisinin
Kba'da spanyol glerince bilerek havaya uuruldugunu kant
gstererek -gerekte dayanksz bulunarak rtlm bir kant
tr bu) 1898'deki o savaa balarken kullandg dayanaga benze
digini ileri srdkleri" dikkate alndgnda, zellikle de "Bush,
Saddam Hseyin'in acil tehdit oluturan kitle imha silahianna sa
hip olup olmadgn sorgulayanlardan aldg benzer sulamalar"
dnldgnde, kurulan paralellikterin fazla geerliligi olmad
gna parmak basmak istiyordu. 18
Analoji elbette tam degildir. Maine gerekten batmt, tesadfen
olsa bile. Onun iin yalann boyutu da ayn degildir. Fakat her iki
rnekte de yurtsever basn, ynetimin grlerinin gnll szc
lgn stlenmiti. imdiki bakan Bush gibi o devrin bakan
McKinley de, bir igale kalkmann sebeplerini kurtanc bir temel
de ifade etmiti. Nitekim kendisiyle 1899'da yaplan bir rportajda
unlan sylyordu:
Dizlerim zerine ktm ve geceler boyu k versin, rehber
lik etsin diye Yce Tann'ya dua ettim . . . Fikir bana byle geldi
-nasl oldugunu bilmiyorum, ama geldi ite . . . Filipinolan kendi
hallerine brakamazdk -kendilerini ynetmeye uygun degiller
di. tspanya'nn durumundan bile daha kt bir anariye ve kaosa
srklenirlerdi. Yardmianna komak, Filipinolan egitmek, uy-

17) David E. Sanger, "Bush Cites Philippines as Model in Rebuilding Iraq", New
York Times, 19 Ekim 2003, blm 1, s. 1 .
18) A.g.y.

49

garlaurp Hristiyanlatrmak ve Tanr'nn inayetiyle, lsa'nn

ugurlarna ldg insanlar gibi, onlar iin elimizden gelenin en
iyisini yapmak bizim amzdan kanlmazd. Sonra yatagma
gittim, uykuya daldm ve sakince uyudum.19

McKinley'in asl sebepleri ok daha temel nemdeydi tabii:

Amerika Birleik Devletleri, hzla byyp geniiernekte olan
bir gt; deniz ticaretinde daha fazla pay kapmaya ugrayor,
yabanc pazarlara ulamak iin aba harcyor ve zellikle de ba
t yarmkresinin (Sava Bakan Henry Stimson'n nitelemesiy
le, 'buradaki kk blgemiz'in20) politikasn belirlemeye al
yordu. Bu karar Amerika Birleik Devletleri'ni, Kba, Guyam
ve Porto Riko'nun yan sra Filipinler'de de smrgeci g olan
Ispanya'yla atmaya sokmutu. 1898 ylna damgasn vuran,
sadece Amerika Birleik Devletleri'nin, blge halklarn tspan
yol tahakkmnden kurtarma retorigiyle, bu lkenin top
raklarnn da kendisine ait oldugu iddiasyla Ispanya'yla kap
mak degil, bunun yan sra, sonradan ABD'yle birletirilecek
olan Hawai'nin igal edilmesi olacakt.
Tarihi Clifford Kuhn'un dikkat ektigi zere: "Bush'un vur
gulayarak belirttiginin aksine, hi de ulus kurma ve demokrasi
asndan model bir lke olmayan Filipinler, kukulu savlar ve
sahte ncHere dayal Amerikan d politikasnn en tipik rne
gidir." Kuhn yle devam etmektedir:
Filipinler'de Amerikan askerleri her trl vaheti ilediler, si
villere saldrdlar, onlarn rnlerini ve kylerini yakp yktlar.

19) General james Rusling, "lnterview with President William McKinley",

Christian Advocate, 22 Ocak 1903, s. 17. Yeniden basm iin bkz. ed. Daniel
Schirmer ve Stephen Rosskamm Shalom, The Philippines Reader (Boston: South
End Press, 1987), s. 22-23. ROportaj 21 Kasm 1899'da yaplmu.
20) Henry Stimson ile john] . McCloy arasndaki konuma metni: 8 Mays 1945,
Stimson MSS, Kutu 420. Akt. john Lewis Gaddis, The United States and the Ori
gins of the Cold War, 1941-1947 (New York: Columbia University Press, 1972),
s. 226.

50

Sava l902'de sona erdiginde ( anmalar aralkl olarak daha

onyllarca devam ernekle birlikte) 4 bini akn Amerikan aske
ri, 20 bin asi ve muhtemelen 200 bin sivil hayaun kayberni du
rumdayd. Amerika Birleik Devletleri'nin dnyann geri kala
nyla ilikisi kalc bir ekilde degimi oluyordu.
Dileri Bakanlg'nn Bush'un maiyetine daha bu hafta
[Ekim 2003] dagtug brifing belgelerinde, hala "ABD'nin Fili
pinler'deki idaresinin geici oldugu hep ilan edilmitir" deniyor
sa da, Filipinler'e bagmszlk tanndgnda yl l 946'yd.
Mdahale yllannda, ABD hkmeti Filipinler'de bir dizi an
ti-demokratik, baskc rejimi desteklemeye devam etmitir.

21

ABD'nin Filipinler igalini eletirenierden birisi, Avrupa'da

uzun sre yaadktan sonra, yeni kurulan Anti-Emperyalist Bir
lik'in bakan yardmclgn stlenmek zere lkeye geri dnen
romanc ve denemed Mark Twain'di. Twain, Filipinler'deki sava
a kar kan ateli konumalar yapm ve savan srdrlmesi
( l906'da ABD glerinin yzlerce Moro'luyu katietmesi de dahil)
zerine agr ithamlar ieren denemeler kaleme almt.22 Renk ay
rmnn yapldg askeri birliklerde grev alan Siyah askerler,
kendi yerel gazetelerine, tank olduklan hunharlg ve subaylarn
hem siyah askerlere hem de Filipinolara kar rklgn anlat
yorlard.23 Bir Kzl Ha yetkilisinin bildirdigine gre, "Amerikan
askerleri grdkleri her Filipinoyu ldrmeye kararlydlar" ; ni
tekim bu yetkili de, 'korkun biimde yaralanm Filipinli beden
leri'ni kendi gzleriyle grmt.24
21) CHfford Kuhn, "Philippines Not a Good Model" , Atlanta]oumai-Constituti

on, 22 Ekim 2003, s. 23A.

22) Mark Twain (Samuel Clemens) , "Comments on the Moro Massacre", ed.
Howard Zinn ve Anthony Amove, Voices of a People's History of the United Sta
tes (New York: Seven Stories Press, 2004), s. 248-25 1 .
23) Bkz. Zinn ve Amove, Voices of a People's History of the United States, s . 243-247.
24) William Loren Katz, "We Are Repeating the Mistake We Made in the Philip
pines 100 Years Ago", History News Network, 3 Mays 2004: http://hnn.uslartic
les14915.html.

O zamann entelektelleriyle politikaclan, imdi oldugu gibi,

savan gerek sebeplerini soylu ve idealiste bir retorikle rtme
ye gayret etmilerdi, fakat szde kurtardklan halk aaglamak
tan da geri kalmyorlard. Amerika Birleik Devletleri, Kba'da
spanyollar yenilgiye ugratan Filipinolarn ve Filipintilerin ikti
dar ele almalarna izin vermeyecekti. Kendi kaderini belirleme
hakk jargonuna bavurarak, her iki lke halklannn da bu hak
larn kullanmalarn -tpk bugn Irak'ta yaptg gibi- kesin bir
ekilde reddetmiti.ll
ABD lmparatorlugu'nun savunucularnn ortak nakaratlarn
dan biri, Bush'un iddia ettigi gibi, Amerika Birleik Devletleri'nin
'toprak hrs' bulunmadg savdr. Bu iddia dpedz yalandr.
ABD yalnzca, kolonHer batya dogru geniledike etnik temizli
ge ugratlan Kzlderiliterin topraklarn fethetmekle kalmad, ay
n zamanda, birka aday ilhak etmenin yan sra Meksika'nn ve
Kba'nn topraklarna da el koydu (Guantanamo Krfezi'ndeki
deniz ss, 1898 savann smrgeci mirasdr). Her koulda,
bu argman kantlamak mmkn degildir. Bir devletin emper
yalist bir g olmas iin baka lkelerin topraklarn fiilen igal
etmesi gerekmez. Yerini aldg daha nceki smrgeci glerden
farkl olarak Amerika Birleik Devletleri de, amalarna ulamak
iin ogunlukla sadece geici igallere gerek duymu, siyasal li
derlerini iktidardan indirmek ya da direni hareketlerini ezmek
amacyla mdahalede bulundugu lkelerin hkmetlerine dog
rudan temsilci atamak yerine, egemenligini yerel kuklalar arac
lgyla kurmay tercih etmitir.
Bugn de ABD ynetiminin Irak' elli birinci eyalet yap
makta hibir kar yoktur. Fakat, ABD'nin karlarn kolla
yan, petroln ABD'ye elverili koullarla karlmas, ilenme25) Ornegin bkz. General Calixto Garcia, General William R. Shafter'a mektup,
1 7 Temmuz 1898, ed. Zinn ve Arnove, Zinn ve Anthony Amove, Voices of a Pe
ople's History of the United States, s. 241-242.

si, ihra edilmesi ve satlnasn saglayan, dnyann hayati bir

blgesinde ABD'yle uzun sreli s kullanduma haklar tan
yan, ABD irketlerinin karlarnn lkeden karlmas ve yat
rmlar iin uygun koullar temin eden, Irak'taki ve Ortado
gu'yu istikrarszlga srkleyebilecek evre devletlerdeki milli
yeti ya da demokratik hareketleri kontrol altnda tutabilecek
ve -eger gerekirse- zorla bastran bir hkmet kurdurmak, ta
mamen kendi karnadr.
Bununla birlikte, bir hkmetin, karlarn korumak ya da
petroln denetimini elde tutmak zere ldrmek ve ldrl
mek zere kendi askerlerini baka lkelere gnderdigini syle
mesine ok ender rastlanr. Sonunda gizlilikleri kaldrldg ya
da ieriden szdrldgnda, kurum ii planlama belgelerine k
saca bir gz atmak bile gerek sebepleri ortaya koymaya yara
yacak, hkmetlerin kendi eylemlerini, dman devletlere
kar savunma, aziz tutulan degerierin korunmas ve uygarl
gm yaylmas eklinde gstermek istediklerini gzler nne se
recektir. Yabanc halklar uygarlatrmay ngren bu tr iddi
alar sadece aldatc olmakla kalmazlar, bunlar ayn zamanda
rk iddialardr.
megin, bugn Irak'ta Araplar ve Mslmanlarla ilgili tart
malarda, genellikle ileyiinin pek kvrak olmadg sylense de
nfuz etmeyi bir ekilde grenmesi gereken 'Arap akl' diye bir
eyin oldugundan kuku duyulmamaktadr. Yorumcularn bilge
ce gzlemlerine gre, bu 'Arap akl' 'anti-Amerikanclga' zellik
le meyillidir, zira, 'bizim' Arap ve Mslman halkn destekie
rnekte oldugumuzu, sadece iyilikseverligimizi onlara anlatmann
dogru yolunu bulamam oldugumuzu bir trl kavrayamaz; zi
ra Mslmanlar modemiteyi reddetmektedirler ve demokrasi an
laylar yoktur, bu yzden hep kendilerini ynetecek ya da ken
di 'airetler'inin ihtiyalarn gzetecek gl adamlar kmasn
tercih ederler.
53

Gerek dnyada hayata geirilmeye kalkldgnda hakikaten

dehet verici sonulara yol amam olsalard, bu tr fikirleri ko
mik bulup gememiz de kolay olurdu. Oysa, Ebu Gureyb'teki i
kence politikasnn seyrini ortaya koyan Seymour Hersh'n an
lattg zere:
Sk sk bahsedilen bir kitap, ilkin 1 973'te yaymlanan, Rap
hael Patai'nin Arap kltr ve psikolojisiyle ilgili bir incelemesi
olan Arap Akl'yd. . . Bir akademisyenin bana anlattg kadaryla,
Patai'nin kitab 'neo-conlar'n Arap davranlar konusundaki in
cilleri' olmutu. Tartmalarnda iki noktann ne ktgn sy
lyordu bu akademisyen: "Bir, Araplar ancak kaba kuvvetin di
linden anlarlar; iki, Araplarn en zaafl yanlar, utan ve aaglan
ma duygulardr.

"26

Bu rk mantk, yalnzca lrakllara ynelik ikenceterin ve

onlarn aaglanmasnn degil, ayn zamanda, Irakllarn kendile
rini ynetmeyi beceremeyecekleri, dolaysyla dzeni zorla sagla
yacak, ynetim kurumlarn ilerlikli klacak ve onlara yol gste
recek bir d gce ihtiya duyduklan fikrinin de zeminini olu
turmutur: lte bu da, yeni beyaz adamn mesuliyetidir.

26) Seymour M. Hersh, "The Gray Zone: How a Seeret Pentagon Program Came
to Abu Ghraib", New Yorher, 24 Mays 2004, s. 42. Aynca bkz. Emran Qureshi,
"Misreading 'The Arab Mind'", Boston Globe, 30 Mays 2004, s. O l .

54

BR GAL TARH

Amerika Birleik Devletleri, igalci olarak degil de kurtarc

olarak geldigini ilan ederek Irak' fethetmeye kalkan ilk lke de
gildir. Irakllarn uzun bir igale maruz kalma (ve direnme) tarih
leri vardr ve Bush ynetimi ile onlarn srgndeki Irakl mtte
fikleri, 2003 ilkbaharnda ksa ve kesin bir zafer kazanacaklarn
dan emin olarak Bagdat'a yrderken bu geregi bile bile gr
mezlikten gelmeyi tercih etmilerdir.
Irak tarihini birazck olsun bilenler, Amerika Birleik Devlet
leri'ne ve mttefiklerine kar sert bir milliyeti tepkinin dogaca
gn ngryorlard. Irakllarn unutmadklan olaylardan birisi,
sadece ABD'nin henz yakn bir zamanda, 1991 Krfez Sava'nn
sonunda Saddam Hseyin'e bakaldran Irakllara ihanet etmesi,
55

ABD'nin nce cesaretlendirip, sonra yz st braktg on binler

ce insann bogazlanmasna yol atg bu isyann bastrlmasnn
akabinde, yllarca sren yaptrmlar ile ABD ve Ingiliz uaklar
nn periyodik bombardmanlan degildir phesiz. Irakllar bun
larn yan sra, yirminci yzyln ilk yarsnda Britanya'nn Irak'
igalinden kardklan dersleri de ok canl biimde hatrlyorlar.
Britanyal ve Amerikan igalcilerin kibirlilikleri ve beceriksizlik
leri arasndaki paralellikler gerekten au:tc boyutlardadr ve
bu paralellikler bugn birok Iraklnn, kendilerini modern kur
tarclar olarak ilan edenlerin iddialarna niin inannayp burun
kvrarak geitirdiklerini aklamaya katkda bulunabilir.
Modern Irak, Birinci Dnya Sava'nda Mttefiklerin Alman
ya'ya ve Osmanl lmparatorlugu'na kar zaferinde nihai yenil
gisini alan Osmanl'nn kllerinden dogmutu. O savan so
unda Britanya, Fransa ve Amerika Birleik Devletleri, yeni
devletlerin snrlarn izme, Krtler ve Ermeniler gibi uzun za
mandr kendi kaderlerini tayin haklarn kullanmalar engellen
mi halklarn sorunlarn zme, Ortadogu ve Bat Asya'daki
degerli ticaret yollar, askeri sler, ekonomik pazarlar ve kay
naklarn kontrolnn kimde kalacagn belirleme kavgasnda
inisiyatifi ellerinde tutan lkelerdi.
Birleik Krallk, Irak'ta petroln bulunmasndan nce bile,
lran Krfezi'ni kontrol altnda tutmak iin bu blgeye hayati
nem veriyordu; ne de olsa, Hindistan'a giden ticaret gemileri
iin nemli bir yolun yaknnda yer alan ve o zamanlar Britanya
lmparatorlugu'nun tacndaki mcevher diye adlandrlan, strate
jik bakmdan kritik bir blgeydi buras. Bunun stne bir de pet
roln bulunmas, Irak'n fethine daha da byk bir jeopolitik
nem kazandrmt. William Stivers, Supremacy and Oi l (stn
lk ve Petrol) adn verdigi kitabnda, Birinci Dnya Sava so
nunda Ortadogu'ndaki kargaay anlatrken, "Irak'n zengin kay
naklar, lkeyi, savatan sonra yerleimin sz konusu oldugu
56

Arap topraklan arasndaki kapmann balca hedefi haline ge

tirmiti, " diyordu. 1
ABD'nin petrol irketleri Ortadogu'ya ilk defa, 191 2'de
"Irak'n petrol servetini smrmek" amacyla kurulan ve bir
dnem boyunca Irak'n petrol imtiyazlarn tekel olarak elinde
tutan Turkish Petroleuro Company'yle ortaklk kurarak girmi
lerdi. 1 Agustos 19 18'de Britanya dileri bakan Lord Balfour,
Imparatorluk Sava Kabinesi'ne Irak'taki muazzam petrol re
zervleri bulunmas ihtimalinden bahsediyordu: "Sava bitme
den nce Musul'a [ o srada Fransa'nn kontrolndeydi] kadar
ilerlemekten yanaym. "3
Britanya, bir dizi antlama ve askeri manevrayla, eyaleti
(agrlkla Krtlerin yaadg Musul, Snni Mslmanlarn agr
lkta oldugu Bagdat ve ogunlugu ii Mslmanlarn oluturdu
gu Basra eyaletlerini) birletiTip Irak devletini yaratmt ve lke
yi idare etsin diye de bir manda ynetimi kurmutu. Irak'n top
rak snrlarna, ilerinde sadece iki Iraklnn bulundugu bir avu
smrge yneticisi karar veriyordu. Britanya, ilkin 1899'da, yeni
devletten gemi tamaclg yollarn dogrudan denetlerneyi
amalayarak kurdugu Kuveyt'i elinde tutmutu!
Britanya'nn Agustos 192l'de Irak'n bana geirdigi monark,
Trklere kar Britanya askerleriyle omuz omuza savam Arap
glerinin komutan olan Kral Faysal'd. Britanyallar, ilk bata
Faysal', Temmuz 1920'de oradan kamak zorunda kalmadan n
ce Suriye'nin hakimi yapmaya almlard. Faysal'n Irak'taki
1) William Stivers, Supremacy and Oil: Iraq, Turkey, and the Angio-American
World Order, 1 918-1 930 (Ithaca: Comeli University, 1982), s. 7. Ayrca bkz. ed.
Reeva Spector Simon ve Eleanor H. Tejirian, The Creation of Iraq, 1 91 4-1921
(New York: Columbia University Press, 2004), s. 8 ve 1 14-117.
2) Stivers, Supremacy and Oil, s. 7.
3) Tutanaklar, Sava Kabinesi 457, Emperyal Sava Kabinesi 30, 13 Agusos
1918, British Cabine Records 23/43. Akt. Sivers, Supremacy and Oil, s. 24-25.
4) Simon ve Tejirian, The Creation of Iraq, 1 9 1 4- 1 92 1 , s. 162-163.

57

rol korkuluk ilevi gnnekti. Nitekim kendisi de, "Ben Britan

ya politikasnn aracsym," diyerek bunu kabul etmekteydi.'
Britanya hkmetinin, o zamanlar Lloyd George'un ynettigi
Dogu Komitesi, Agustos 1918'de bu plan aklkla ortaya koydu.
Irak, bir 'Arap ehresi'yle ynetilmeliydi.6 Lord Curzon'un szle
riyle, "lke Britanya'nn rehberliginde ynetilip idare edilecek,
yerli bir Muhammed ve mmkn oldugunca Arap kadrolar tara
fndan da denetim altnda tutulacakt" .7 Araplara eninde sonun
da bagmszlk tannabilirdi, fakat -Sir Mark Sykes'in szleriyle
"kendileri bunu hak ettiklerini kantlayana kadar"8 beklemek zo
rundaydlar. Lord Curzon'a gre, o zamana dek de Irak'n Britan
ya lmparatorlugu'na "katlmas, bir protektora, bir nfuz alan,
tampon devlet, vb. gibi yapsal formllerle gizlenecekti" .9
Stivers'a gre, "Araplar, ileri uluslara, mlkiyetin ve szle
melerin kutsallgna sayg gsterdiklerini, byk devletleri mem
nun edecek bir erevede idari ve adli yaplar kurup altrabile
ceklerini kantlayana kadar vesayet altnda kalacaklard. Bagm
szlga ancak, siyasal zgrlklerini liberal normlara [bugnn
diliyle, neo-liberal nonnlara; pazarlarn yabanc irketlerin s
mrsne aarak, vergileri drerek, sendikalara ve siyasal mu
halefete kar sert tedbirlere bavurarak] uygun bir modelle ha
yata geireceklerini gsteriderse kavuabilirlerdi. " 10
5) Great Britain, Foreign Office 371/6352/E9483/100/93, 17 Agustos 1 92 1 . Akt.
Hanna Batatu, The Old Social Classes and the Revulotionary Movements of Iraq: A

Study of lraq's Old Landed and Commercial Classes and of lts Communists,
Bat'hists, and Free Officers (Princeton: Princeton University Press, 1978), s. 324.
6) Stivers, Supremacy and Dil, s. 28.
7) Eastem Committee Fifth Minutes, 24 Nisan 1918, British Cabinet Records
27/24. Akt. Stivers, Supremacy and Dil, s. 28-29.
8) Tutanaklar, Sava Kabinesi 94, 12 Mart 1917, British Cabinet Records 23/1.
Akt. Stivers, Supremacy and Dil, s. 33-34.
9) Lord Curzon'un memorandumu, "German and Turkish Territories Captured
in the War", 12 Aralk 1917, British Cabinet Records 23/1. Akt. Stivers, Supremacy and Dil, s. 34.
10) Stivers, Supremacy and Oil, s. 68-69.

58

Ocak 19 1 8'de Bakan Woodrow Wilson , Kongre'de byk

vgyle karlanan, btn halklarn kendi kaderlerini tayin et
melerinin temel bir hak oldugunu ilan ettigi "On Drt Madde"
konumasn yapmt. Ancak Lord Balfour, onun demokrasi
ve kendi kaderini tayin etmeyle ilgili retoriginin arkasndaki
gerek niyetleri kavramakta zorlanmamt: "Bakan Wilson,
formlasyonunu Avrupa dnda uygulamay kastetmiyordu.
Kastettigi, hibir 'uygar' toplulugun baka 'uygar' toplulukla
rn peneleri altnda ezilmeyecegiydi" , yoksa, "siyasal bakm
dan olgunlamam halklar"a kendi kaderlerini tayin etme
haklarnn tannmas degildi.
Bu yzden Balfour, Amerika Birleik Devletleri'nin Britan
ya'nn Irak' ve blgedeki -hatta daha tesindeki- diger lkeleri
kontrol altna alma abalarnn nnde durmayacag sonucu
na varmt. Wilson'un kendisi, kendi kaderini tayin etme ilke
sinin, "halklar henz dk bir uygarlk aamasnda bulunan"
smrgelere uygulanamayacagn ifade ediyordu. Wilson'un
dileri bakan Robert Lansing de, bu politikann "uygarlk l
snde zekice kararlar alabilecek kapasitede olmayan vahi
ler"in bulundugu Afrika'ya uygulanamayacagn yineleyecekti.13
Bylesi bir rklk, Britanya lmparatorlugu'nun emperyalizm
adna gsterdigi gerekelerde her zaman srtrcasna kendini
gsteren bir etkendi.
Sritanyal subaylar ve askerler Mart 191 7'de Bagdat'a girdikten
sonra, o dnemde Irak'taki Britanya glerinin ba komutan olan
korgeneral Sir Stanley Maude, Britanya ordusunun lkeye "fatih
ler ya da dmanlar olarak degil, kurtarclar olarak" geldigini bel l) Eastern Committee Fifth Minutes, 24 Nisan 1918, British Cabinet Records
27/24. Akt. Stivers, Supremacy and Dil, s. -42.
12) Stivers, Supremacy and Dil, s. 66.
13) Robert Lansing, "Memorandum on Subjects in the President's Statement of
War Aims on january 8, 1918, Which Are Open to Debate", 10 Ocak 1918, Lan
sing Belgeleri, Gizli Memorandumlar ve Notlar, Cilt 1 . Akt. Stivers, Supremacy
and Dil, s. 7 1 .

59

lirten bir bildiri yaynlamt. - Neredeyse harfi harfine ayn sz

ckler seksen alt yl sonra, hibir ironik dokundurma olmadan
ve tamamen ayn niyetlerle, Irak'n yeni emperyal prokonslleri
jay Garner ve L. Paul Bremer III tarafndan telaffuz edilecekti.
Fakat o zamanlar, imdi oldugu gibi, Irakllar gelimeleri ta
mamen baka bir gzle yorumlamlar, Britanyallar kurtarc
lar olarak degil, dpedz igalciler gzyle alglamlard. Fay
sal kendi temsilcileri degildi, Irak'taki gerek gcn (Britan
ya'nn) karlarna hizmet eden bir kuklayd. l920'de patlak ve
ren ve ubat l92l 'de hastnlana kadar sren bir halk ayaklan
mas, igalci glerin lngiltere, lran ve Hindistan'dan lkeye as
ker getirtmek zorunda brakt. Sir Arnold bu isyandan u sz
lerle szlanyordu: "Yere dm bir adam tekmelemek, Do
gu'da en sevilen eglence. " ' Bu kta bakldgnda , igalin ger
ek kurbanlar Britanyallar oluyordu; tpk bugn Bush'un da,
Amerika Birleik Devletleri'nin, Irak'a dzenlenen saldrnn
asl kurban oldugunu iddia euigi gibi.
Irak'taki ayaklanma tek rnek degildi; Britanya lmparatorlu
gu'nun daha geni topraklanna yaylan bir dizi isyanlar iinde
yer alyordu , bu yzden de onu bastrmak daha fazla nem ka
zanmt. Winston Churchill, 1920 isyann, "Britanya lmpara
torlugu'na kar genel bir ajitasyonun paras olarak" nitelemi
ti. 6 Hatta, Britanya'nn Hindistan Dairesi'nden gelen bir memo
randum, Irak'taki isyan, Irakllar ve diger ezilen halklan "Avru
pa'nn Dogu'daki her trl egemenligini ortadan kaldrma"ya a14) Korgeneral Sir Stanley Maude, "The Proclamation of Baghdad", 18 Mart
1917, Bagdat, Irak. Yeniden basm: Harper's, Mays 2003, s. 3 1 : http://har
pers.org/ProclamationBaghdad.html. Ayrca bkz. Robert Fisk, The Great War for
Civilisation: The Conquest of the Middle East (New York: Alfred A. Knopf, 2005),
s. 139-149. Deklarasyona anlalan Sir Mark Sykes kaleme almt. Arkaplan iin
bkz. Ghassan R. Atiyyah, Iraq: 1 908-192 1 : A Socio-Political Study (Beyrut: Arap
Aratrma ve Yaynclk Enstits, 19739; s. 15 1-152.
1 5) Stivers, Supremacy and Oil, s. 35.
16) Cabinet Paper 1912, British Cabinet Records 24/1 12. Akt. Stivers, Supre
macy and Oil, s. 37.

gran 1917 Rus Devrimi'ne baglayacakt. 17 Ekim 1920'de Kom

nist Enternasyonal, Azerbaycan'n Bak ehrinde, Asya'daki dev
rimci hareketleri tevik edip aralarndaki koordinasyonu sagla
may ngren bir Dogu Halklan Kurultay toplayacakt. Kurulta
yn manifestosunda, Mezopotamya'nn smrgeletirilmesi ve
Britanya'nn "Basra ve Musul'un ok zengin petrol sahalan"n de

netimi altna alma abalan aka mahkm edilmekteydi. 18

ngiltere'nin baka bir sorunu, egemenliginin kolay kolay kont

rol edemedigi lde geni topraklara yaylmasyd. Emperyal
Kurmay Bakan, neredeyse her satn vurgulanarak yazlm bir
kurum ii memorandumda u uyanda bulunuyordu: "u anda,

dnyann herhangi bir kesindeki gamizonlanmza takviye olarak

g6nderebilecegimiz tek bir yedegirniz yok."19 Bu yzden Britanya,
Irak'taki smrgecilik-kart direnii ezmeye almak iin rakip
siz hava gcn kullanmaya karar vermiti. Albay Gerard Leach
man, isyanc Krtler ve Mslmantarla baa kmann tek yolunun
"onlan ayrmsz katletmek" oldugunu sylyordu.20 Kraliyet Hava
Kuvvetleri Ortadogu Komutanlgt, "inat Araplara kar bir deney
olarak" kimyasal silahlann, yani hardal gaznn kullanlmasn tav
siye etmiti.21 Bu tavsiye memorandumunu okuyan Winston
Churchill, "Uygar olmayan airetleri ikna etmek iin zehirli gaz
kullanlmasn tamamen onaylyorum," diyecekti.22

1 7) Cabinet Paper 1 790, British Cabinet Records 24/1 10. Akt. Stivers, Supre

macy and Oil, s. 37.

18) Baku Dogu Halklar Kongresi, "Manifesto of the Congress to the Peoples of
the East", Kommunistichesky International, No: 15 (20 Aralk 1920).
19) Winston Churchill, "British Military Uabilities", 15 Haziran 1920, Cabinet
Paper 1467, British Cabinet Records 24/107. Akt. Stivers, Supremacy and Oil, s.
39.
20) Akt. Ilario Salucci, A People's History of Iraq: The Iraqi Communist Party,
Workers's Movemens, and the Lef, 1924-2004 (Chicago: Haymarket Books,
2005) , s. 126 [Trkesi iin bkz. Irak'ta Solun Tarihi, Ilario Salucci, ev. Osman
Aknhay, Agora Kitaplg1, 2005 ) .
2 1 ) A.g.y.
22) A.g.y.

61

Churchill, bagmsz bir devlet grntsn korumak gerekti

ginin de farkndayd. Ekim 1922'de Britanya ve Irak'taki kuklala
n, Irak'n 'ulusal egemenligi'ni tanyan, aslnda Irak'n daha yl
larca Britanya denetimi alunda kalmasn pekitiren bir anlama
imzaladlar. Faysal, Britanya'nn (bugn Irakllarn ABD'nin
Irak'taki 'danmanlar' araclgyla kurulan bir sisteme boyun eg
mek zorunda braklnalar gibi) "uluslararas ve finansal ykm
llkleriyle karlarn etkileyen her nemli konuda Yksek Ko
miserlik araclgyla Majestelerinin gtlerine gre hareket et
me"yi kabul etmiti.23
Irak'a kendi askeri gcne komuta etme yetkisi de tannmyor
du. Britanya'nn onay olmadan askeri harekat yaplamazd. Ortak
harekAtlarda da komuta Britanya subaylannda olacakn. Britanya
Yksek Komiserligi, Irakllardan skynetim uygulamalarn iste
yebilirdi. Anlamaya uzun dnemli askeri s imtiyaz, transit ge
i haklan ve petrol imtiyaz da dahildL Sonuta, Britanya'nn l
kedeki smrge faaliyetlerinin hepsinin bedelini Irak deyecekti.
Britanyallar, hedeflerine ulamak iin, lkeyi kendi yararlar
na ynetecek, Britanya'nn destegi olmadan ayakta kalamayacak,
dolaysyla halk nezdinde bir meruiyet tamayan ya da toplum
sal bir tabana dayanmayan, kk bir Irakl sekinler kmesiyle
kurduklar baglar gelitirdiler. Irakllarn ezici ogunlugu yok

sulluk ve baskyla inim inim inletilirken, igalin nimetlerinden

bu komprador snf nasipleniyordu. zetle, eger Arap cilas rol
n oynamaya yetmezse, Britanya'nn askeri gcn devreye so
kacagn ak bir ekilde ortaya koyan ve Britanya'nn emirleriy
le hareket eden bir ynetim sz konusuydu.
Britanya, lrak'ta, Smrge Dairesi'nin bir memorandumunda
belirtildigi ekliyle, "Britanya hkmetine dosta yaklaan, ba
23) Byk Bri nya ile Irak arasndaki Ittifak Antlarnas. Bagda, 10 Ekim 1922,

British and Foreign Sat Paptrs 1 19, s. 389-394. Akt. Stivers, Suprtmacy and Oil,
s. 79.

62

gstermesi muhtemel dmanca etkiler zincirini krabilecek g

l bir Arap devleti" yaratmay umut etmekteydi. 2i Baka bir me
morandumda da yle deniyordu: "Bugnk amalanmz bak
mndan nemli olan, gelecegin en nemli petrol sahalanndan bi
ri olabilecek bir lkeyi Britanya'nn nfuz alan iinde tutmann
yeterliligidir. "23 Bir petrol uzman l9 19'da u ngrde bulun
mutu: "Mezopotamya, dnyann en byk petrol sahalanndan
biri olmaya aday. "26
Amerika Birleik Devletleri bu gelimeler karsnda elini ko
lunu baglayp oturacak degildi. l9lO'da Standard Oil of New jer
sey, Irak'ta ciddi aratrmalara koyuldu. l9 19'a gelindiginde
ABD'nin petrol speklatrleri "esasen Amerikan Yurttalan'na ait
olan" petrol haklarndan sz ediyorlard. 27 Irakltiann petrol ken
di lkelerinde denetleyebilecekleri dnlemezdi. Tek sorun,
petrol kendi emperyal karlan adna smrecek olan lkenin
Britanya m, Fransa m, Trkiye mi, yoksa Amerika Birleik Dev
letleri mi olacagtyd. Sonunda ABD, kendi karlan asndan en
iyi yolun Britanya'nn kk ortag olarak Irak'a girmek oldugu
na karar verdi (bugn iki lke arasndaki 'zel iliki'nin tersine
evrilmi hali). Britanya, ABD sermayesine ihtiya duyuyor, Ame
rika Birleik Devletleri de istikrar gvence altna almann riskle
ri ve sorumlulugunu Britanya'nn stlenmesini istiyordu.
Britanya igali, Irak'n bagmsz oldugu kurgusunu muhafaza
etmekle birlikte, Irak'n Milletler Cemiyeti'ne bavurma hakkn
24) Colonial Office, Ortadogu Masas tarafndan hazrlanan not, komite talimat
lar, ll Aralk 1922. Reports, Proceedings, and Memoranda of the Cabinet Com
milee on Iraq, 1922-1923, British Cabinet Records 271206. Akt. Stivers, Supre
macy and Oil, s. 104.
25) Reports of Cabinet Commitlee on Iraq 3, British Cabinet Records 27/206.
Akt. Stivers, Supremacy and Oil, s. 105.
26) W.E. Perdew'in Bemard Baruch'a memorandumu, lO ubat 1919, Paris'te
H.A. Garfield tarafndan gnderilmitir, 3 Mart 1919, Wilson PaFers, seri SB.
Akt. Stivers, Supremacy and Oil, s. 109.
27) Posta! Censorship Report No 40, Week Ending, 23 Agustos 1919, Foreign
Office 371/4197, no. E 127759. Akt. Stivers, Supremacy and Oil, s. lll.

63

desteklerneyi ancak l932'de, Korgeneral Maude'nin deklarasyo

nundan on be yl sonra kabul edecekti. Perde gerisindeyse Bri
tanya, Irak'n egemenligini byk lde snrlayan anlamalar
koparnann peindeydi.
Britanya egemenligine kar direni, arada periyodik isyanla
rn da ba gsterdigi l920'li ve l930'lu yllar boyunca devam et
ti, fakat tkinci Dnya Sava, Irak'n kaderini batan aag dn
trmesi muhtemel yeni koullar dogurdu. Savan sonunda Ame
rika Birleik Devletleri, Britanya'y ve Fransa'y yerinden edip Or
tadogu'nun nde gelen dnya gc olarak boy gsterdi. l949'da
Hindistan nihayet Britanya'dan bagmszlgn kopanrken, Afri
ka, Asya ve Ortadogu'da dnya politikasn yeniden ekillendire
cek, baarl bir smrgecilik-kart bagmszlk mcadeleleri
dneminin kvlcm aklmaktayd.
Uluslararas gelimeler de Irak'taki bagmszlk mcadelesinin
yaranna seyretmekteydi. l95 l'de Muhammed Musaddk'n lran
petroln ulusallatrmasndan esinlenen Irak'taki rakipler, ken
di aralarndaki rekabeti azalup ibirligine daha ak admlar at
maya baladlar ve ilk defa bir birleik ulusal kurtulu cephesi
kurdular. Ayn zamanda, petrol gelirlerinin artmas Irak devleti
nin halk destegine duydugu ihtiyac azaltyor ve bu suretle ileri
derecede askerilemi devlet brokrasisini kuvvetlendiriyordu.
Samira Hai'nin szleriyle, "Hkmet daha kat ve baskc politi
kalara yneldike, siyasal muhalefet de sesini daha ok karma
ya ve uzlamaz bir tutum benimsemeye balad. " 211 Irak hkme
tinin eylemleri, "muhalefet iindeki lmllan, mevcut rejimi re
formla iyiletirme stratejisine duyduklan gveni kaybetmeye
zorluyordu" . 29 Temmuz l958'de Irakllar, Britanya'nn kurdugu
monariyi kaldrarak, nihayet bagmszlklarna kavutular.
28) Samira Haj, The Making of Iraq, 1 900-1 963: Capital, Power, and ldeology (AI
bany: State University of New York Press, 1997), s. 80.
29) A.g.y.

1958 devrimine yol aan "isyanc ruh, tek bir olayla kendini
gstermi degildi," diye yazyordu Irakl tarihi Hanna Batatu,
"agr agr ve kademe kademe birikip yogunlamt" .30 1958 dev
rimine Irak ordusunun Hr Subaylar' nderlik etmiti. "Halkn
derinliklerine yaylm gl duygular, ordunun derinliklerinde
de ayn esintiler dogurdu. Bunun sebeplerini anlamak zor degil
dir. Ordu 1935'ten beri byk lde mecburi askerlige dayan
yordu, bu bakmdan her kademesinde toplumun bileimini yan
stan bir aynayd ve eninde sonunda halkn tutkularyla isyankar
lgnn aracs ilevini grecekti. Daha tesi. . . subay kadrosunun
byk ksm, yoksul ve orta snf kkenli insanlardan olumak
tayd."31 Subaylar, Britanya'nn kurdugu "monari ile Irak'n ihti
yalan arasnda uzlatnlamaz bir elikinin varlgna tamamen
ikna olmu durumdaydlar".32 "O gece Irak manark Nuri es-Sa
id devrildi, monarinin sembol olan Paysal'n heykeli param
para edildi ve Bagdat fatibi General Maude'nin resmi, alev alev
yanmakta olan eski Britanya Kanlaryas'nn dndaki toz top
rakta ayaklar altnda ignendi."33
Irak'n bagmszlgnn kazanlmas, milliyetileri, Hr Subay
lar', pan-Arabistleri, dini fraksiyonlar ve Irak Komnist Partisi
yelerini iine alan geni bir yelpaze oluturan muhalif glerin
ortak baarsyd. Ne var ki, "muhalefetin bu krlgan birligi, dev
rimden sonras dnemde fazla dayanamazd"; nitekim, ok ge
meden Irak politikasnn ynetici gc olarak Baas Partisi ortaya
kt.)i Parti, denetimini saglamlatrmak amacyla 1963'te bir
darbe dzenledi ve komnist militanlada sempatizanlara ynelik
sistemli bir kym politikasna giriti. Baas Partisi, muhaliflere
30) Bkz. Batatu, The Old Social Classes and the Revulotionary Movements of Iraq,
s. 765-766.
3 1 ) A.g.y., s. 764.
32) A.g.y., s. 767.
33) A.g.y., s. 805.
34) Haj, The Making of Iraq, 1 900-1963, s. 80.

65

kar yrtt kampanyada, Baaslan Irak'ta komnist devri

me kar bir siper olarak destekiernekte olan ABD Merkezi Habe
ralma Tekilat'nn (CIA) kendisine sagladg listelere bakarak
hareket ediyordu.3'
ABD hkmetinin, Baas Partisi'nin saflarndan ykselen,
1968'teki baka bir Baas darbesinin ardndan cumhurbakan
yardmclgna getirilen ve 1979'da cumhurbakan olan Saddam
Hseyin'e verdigi uzun sreli destegin kkenieri burada yatar.
Baaslar, muazzam byklkteki bir devlet brokrasisi ile g
venlik aygtnn elinde giderek daha fazla g topluyorlard. Her
trl muhalif kn sonu ikence, mahkmiyet ya da idamd.
!talyan gazeteci Ilario Salucci'nin Irak'ta Solun Tarihi adl kitabn
da yazdg gibi:
1 968'de iktidar ele alan Baas Partisi'nin ye says birka
yz gemiyordu, yani umutsuzca taban arayna girmi bir
rgtt. lkenin yoksul kylleri ve iilerinden de destek
beklemiyordu; onun amac, en bandan beri, alt snflar nt
ralize etmekti. . . Kendi iktidarlarnn temelini devlet aygtnn
orta snf kesiminde (yllar ierisinde muazzam lde by
m olan silahl kuvvetlerle birlikte), tamamen devlete bagm
l olan yeni orta snf katmanlarda ve eitli orta snf kesimle
rinde aramaktaydlar.36

ABD hkmeti, rakiplerine ynelik vahice operasyonlarda

( 1 980'lerde Krtlere kar lmcl bir etnik temizlik harekatna
giriilmesi de dahiidi bunlara) Saddam Hseyin'i desteklemeye
devam etti. Amerika Birleik Devletleri, ah Muhammed Rza
Pehlevi'nin 1979'da devrilmesinin ardndan, Iran'n Ortadogu'da
baka lslami devrimiere esin vermesinden korkup, Saddam H
seyin'i lran'a saldrmaya da cesaretlendirdi.
35) Bkz. Baatu, The Old Social Classes and the Revulotionary Movenents of Iraq,
s. 899 ve 982-984, bu nemli episodu ayrntlaryla arumakadr.
36) Salucci, A People's History of Iraq, s. 87-88.

66

Washington, Saddam Hseyin'e srtn ancak, kendisinden ba

gmsz bir hareketle Agustos 1990'da, Kuveyt'i igal etmeye kalk
ugnda dnd; Saddam o zaman, ABD'nin nceki yl Panama'da
yapug gibi, dandan ve bir kukla hkmet kurarak, hatta ABD
ynetiminin bu igali st kapal biimde onaylayacagn dne
rek, rejim degiikligini gerekletirebilecegine inanyordu muhte
melen.37 Gerek ne olursa olsun, hesaplannda fena yanlmt.
ABD'nin sava makinesi hemen harekete geti ve sonuna kadar,
2002'de ve 2003'te oldugu gibi, Irak'n Kuveyt'ten mzakereler
yoluyla geri ekilmesi frsatlan aka dogdugunda bile Irak g
lerine nefes aldrmad. Dahas, geri ekilmekte olan Irak ordusu
na merhametsizce saldnp on binlercesini katlederek, btn dn
yaya 'bana meydan okumann bedeli budur' mesajn gnderdi.
Kuveyt igali fiyaskoyla sonulanrken, ordudaki Snnilerin
yan sra Krtler ve iiler de ayaga kalkp, Saddam hkmetini
devirmeye niyetlendiler. Bakan Bush szl aklamalanyla isya
na yeil k yakarken, isyan patladgnda, danmanlanyla birlik
te, denetim altna alarnama ihtimalleri bulunan bir devrimi des
teklemektense Saddam Hseyin'i iktidarda tutmay tercih etti.
Ayaklanma srasnda Irak'ta bulunan kdemli Ortadogulu gazete
ci Charles Glass'n yazdg gibi, "Irak halknn 199l'de bu pii
alaag etmesine izin verilmeliydi, oysa ABD bunu asla isteme
mitir. Ortadogu'da rejim degiiklikleri sz konusu oldugu za
man, eskiden Latin Amerika'da oldugu gibi, Amerikallar iktida
r yeriilere braknay tercih etmezler. "38
37) ABD'nin Irak bykelisi April Glaspie, igalden birka gn nce, 25 Tem
muz 1990'da Saddam Hseyin'e belli belirsiz bir ipucu vermiti, Irakllarn bir
tutanagna gre: "Sizin Kuveyt'le snr anlamazlgnz trnden Arap-Arap a
tmalar konusunda hibir fikrimiz yok." Bkz. jim Hoagland, "Transcript Shows
Muted U.S. Response to Threat by Saddam in Late july", Washington Post, 13 Ey
ll 199 0 , s. A33. ABD hkmeti bu aklamay tartan baka bir tutanaktan hi
sz etmemi ve ortaya karmamtr.
38) Charles Glass, "I Blame the British", London Review of Boohs 25, No: 8 ( 1 7
Nisan 2003), s . 10.

67

Krfez Sava'ndan sonraki dnemde, Baba Bush ve Clinton

ynetimleri, Irak'ta kontroll bir beki degiikligine gitme yolla
rn aramaya koyuldular. Ancak rejim degiiklignin ieriden de
gitirilebilmesi ihtimali ortadan kalktg zaman, ikinci Bush y
netimi bunu dandan yapmaya, l l Eyll saldrlarna cevap ver
me kisvesi altnda silah zoruyla rejimi degitirmeye karar verdi.
lrak' igal eden ABD birlikleri, kurtarclar olarak alkiana
rak karlanmak bir yana, gerek anlamyla fetihiler olarak g
rlyorlar. ABD'nin byk medyas ve politikaclar, igale kar
direnen Irakllan Baas kalntlar, 'kuyruklar' olarak, El-Kaide
militanlar olarak gstermeye alyorlar, oysa, bombalar ve sn
glerle 'demokrasi getirdigi'ni iddia eden emperyal glerin tari
hini iyi bilen her sradan Iraklnn gznde tablo bambaka. Irak
llar, emperyal glerin, varlklarn meru klmak iin bl-ve-y
net taktiklerine bavurup, 'i sava' tehdidi savurmalarnn tari
hini de iyi biliyorlar.
Bugn Irakllar, ksmen 1963 katliamlarnn ugursuz mirasn
dan dolay, nemli lde de on yllk yaptrmlarn ve d sal
drlarn etkisiyle seklerizmin durmadan g kaybetmesine bag
l olarak, l950'lerde oldugu gibi birleik bir ulusal kurtulu cep
hesinden yoksunlar. Ancak Irakllar, yabanc bir gcn igalini
sessiz sedasz kabullenmelerine izin vermeyecek, kkl bir sek
ler milliyetilik ve anti-smrgecilik gelenegine de sahiptirler.

68

IRAK'TA DlRENl

Artk iyice aga kmtr ki, Irakllar ABD'nin lkelerinden

aynimasn istiyorlar. Geri ana medyadan ogu gzlemcinin, sa
dece eski Baaslar, yabanc savalar ve nihilistlerden oluan
tecrit edilmi bir aznlgn Amerika Birleik Devletleri'ne kafa
tutmaya altgna inanmalan ho grlebilir. Gazeteci Charles
Glass, igalden henz birka hafta sonra kehanet ayannda bir n
gryle, "Sanki dnyay yanl anladklarn altn izerek vurgu
lamak istiyorlarm gibi, Amerikan ordusunun szcleri, kendi
igallerine direnen Irakllar 'terrist' olarak adlandryorlar. Ken
di lkesindeki yabanc askerlerle savaan bir adam yeryznde
baka kim 'terrist' olarak adlandrabilir," diye yazyordu. 1
1) Charles Glass , "I Blame the British", London Review of Boohs 25, No: 8 ( 1 7 Ni
san 2003) , s. 10. Aynca bkz. Susan Watkins'in nefis makalesi: "Vichy on the Tig
ris", New Left Review, No: 28 (Temmuz-Agustos 2004), s. 5-1 7 ]Trkesi iin
bkz. "Dicledeki Vichy" , New Left Review 2004 Trkiye Sehisi iinde, ev. Ha
tice Pnar Senoguz, Agora Kitaplg, 2005, s. 3- 18] .
-

69

Yabanc savalar terimi, ABD'de savala ilgili olarak dzen

lenen hemen her basn toplantsnn mantrasdr. Bu, bylesi
aklamalara hi kimsenin kanmadg bir zamanda yerleik med
yann bu savan lehine yrtlen propaganday ne derece isel
letirmi oldugunun bir gstergesidir. Yani, bizden una inanma
mz isteniyor ki, Irak' igal ve istila etmek iin, ogu tek kelime
Arapa bilmeden ya da Irak kltr ve toplumu hakknda bilgi
nin knntsna sahip olmadan binlerce kilometre teden gelen
ABD'li askerler [ABD'nin Iran, Suriye ve rdn'e kar sk sk
tekrarladg sulamayla] 'yabanc savalar' degiller ve 'Irak'n
iilerine karmyorlar' !
Beyaz Saray szcs Ari Fleischer Nisan 2003'te, basn top
lantsna katlan muhabirlere, en ufak bir ironi yapma niyeti
olmadan, "Irak'n demokrasiye ulama yolunda dardan her
trl mdahaleye kar kacagmz kesin bir dille ortaya koy
duk," diyebiliyordu rnegin. 2 Baka bir deyile, Amerika Birle
ik Devletleri tek bana Irak'n gelecegini belirlerken, dnya
bir tarafta durup beklemeliydi.
Irak igalinden nce ABD, lkede direnile karlaabilecegi
ynndeki grlere burun kvrmt. Bush ynetiminin kad
rolar, Kenan Makiye gibi Irakl srgnlerin , igalci askerlerin
'ekerler ve ieklerle karlanacag' fantezisine inanyorlard.3
Bakan Yardmcs Dick Cheney, NBC'ye, "Gerekten kurtarc
lar olarak karlanacagz," demecini veriyordu.4 Igal balad
gnda, hkmetin senaryosu ksa sreligine gerekiere uyar g
rnd. ABD saldrs:nn etkisiyle Irak ordusu ok gemeden
2) Rupert Cornwell, "Bush Warns Tehran to Keep Out of Iraq's Shia Strong
holds", Guardian (Londra) , 24 Nisan !003, s. 12.
3) Judith Miller, "lraqi Dissidents Reassured in a Talk with Bush About the Post
Hussein Era", New York Times, 12 Ocak 2003, blm 1 , s. 12.
4) Bakan Yardmcs Dick Cheney, Tim Russert'la rportaj, Meet the Press, NBC,
16 Mart 2003.

70

teslim bayragn ekrniti, igalci ordularn muazzam askeri g

cne kar geleneksel bir savaa girirnenin intihar etmekten
farksz olacagn anlayan askerler kitleler halinde saflarn terk
etmilerdi. Medya vakit kaybetmeden Irak'taki zafer kutlarnala
rnn, bilhassa da Arnerikan askerlerinin Firdevs Meydan'nda
ki Saddam Hseyin heykelini ykmalarn gsteren, Irak halk
nn (Kasm 1899'da yneticilerinden Berlin Duvar'n ykmala
rn isteyen binlerce Alman akla getirircesine) bu eylemi ken
diliginden yaptklarn iddia edip, zenle tasarlanm televizyon
rnizanseninin grntlerini gemeye koyulrnutu .'
Oysa medya ve Beyaz Saray, Irakllarn gerek duygularn
son derece yanl okurnaktayd. Nefret edilen bir diktatrn dev
rilmesinden ogu mutluluk duymutu, bu dogruydu, fakat bu
durum onlar igal taraftar yapmaya yetrniyordu. Irakllar, igal
kart sloganlarn ok gemeden ortaya koyacag gibi, Saddam
Hseyin'den nefret ettikleri kadar iddetli duygulada George
Bush'tan da nefret ediyorlard. Artk, igalin stnden iki yl a
. kn bir zaman getikten sonra, Saddam Hseyin'in resimleri ger
ekten ayaklar altnda igneniyordu -fakat George Bush'un ve
Tony Blair'in resimleriyle birlikte:
Hafta sonunda Bagdat'n Firdevs Meydan'nda Saddam Hse
yin'in bir kukla resmi yrtlp yerde ignendi. ABD askerleri
Irak'a ilk kez girdiklerinde televizyonlar iin tasarlanm heykel
ykma operasyonuna benzemeyen bu olayda, igalin ikinci yld
nmnde Saddam'n resminin yerlerde srnnesi daha degiik
bir tablo sunuyordu.
Bu sefer gsteriyi dzenleyenler, 20-30 Iraklyla beraber
ABD Deniz Piyadeleri degil, 300 bin Iraklyd. Ozgrlg kut
lamak iin degil de yabanc askerlerin derhal lkeyi terk etme
si agnsyla dzenlenen bir toplantda, eski diktatrn yan s-

S) Matthew Gilbert ve Suzanne C. Ryan, "Snapjudgments", Boston Globe, 10 Ni

san 2003, s. Ol.

71

ra Bush'un ve Blair'in kukla resimlerini de yerlere atp igni

yorlard.6

Mart 2003'teki igalin hemen sonrasnda Irakllar, anlalabi

lir duygularla, dehetengiz bir yaptrmlar ve diktatrlk agn
dan sonra gelecegin daha iyi olabilecegi ynnde ksa sreli bir
iyimserlige kaplmlard. Ilerin daha da ktye gidebilecegini
ok az Irakl ngrebilmiti. Fakat, igalin pratikte sradan Irak
llarn gvenligini saglayamayacag ya da gndelik hayatlarnda
olumlu bir degiiklik gerekletiremeyecegi ortaya knca ve
. Irakllar igalci glerin kstahlgn ve iddet politikalarn ilk
elden tecrbe ettike, hayal krklgnn yaylmas iin fazla za
man gemesi gerekmedi. Felluce'de, igalden sonraki bir ay iin
de ABD askerleri, bir okula baskn dzenlenmesini protesto eden
Irakllarn barl bir gsterisine ate atlar ve 15 kiiyi ldrp,
65 kiiyi yaraladlar. "Byle durumlarda sessiz kalmak istemiyo
ruz," diyordu, oglu ldrlenler arasnda yer alan Ahmed Hse
yin. "Ya Felluce'den giderler, ya da biz onlar kovarz."7
Daha sonra ABD glerinin temel hedeflerinden biri haline
gelecek olan Felluce kenti, aslnda Saddam Hseyin'e uzun za
man kar kan, dolaysyla bu blgede ABD igaline direnii
Saddam'n ve -Savunma Bakan Donald Rumsfeld'in nitelemesiy
le- kk gruplar halindeki 'kuyruklar'n rgtledigini rten
bir muhalif gelenege sahipti.8

l Mays 2003'te Bush, San Diego sahilinde komik biimde sah

neye koyulmu bir sava gemisi konumasnda 'byk sava hare
katlan'nn sona erdigini ilan etmiti.9 Fakat, ABD askerlerine yne6) jonathan Steele, "Don't Be Fooled by the Spin on Iraq", Guardian (Londra),
13 Nisan 2005, s. 24.
7) Ian Fisher, "U.S. Force Said to Kill lS Iraqis During an Anti-American Rally" ,
New York Times, 3 0 Nisan 2003, s . Al.
8) Richard Sisk, "Aide Could Lead U.S. to Dictator, Weapons", Daily News (New
York, 19 Haziran 2003, s. 7.
9) Frank Rich, "The jerry Bruckheimer White House", New York Times, l l Ma
ys 2003, bOlm 2, s. l.

72

lik saldnlar devam edip de daha fazla sayda asker hayatn kaybet
tike, Beyaz Saray yetkilileri isyan Saddam Hseyin'in ynettigini
ileri srdler ve bana 25 milyon dolar dl koydular. Sonra, Ara
lk 2003'te Saddam yakalanp isyan yine devam ettiginde, Bush y
netimi bu defa yabanclann lkeye mdahale ettiklerinden dem
vurdu ve yeni kurulacak bir 'egemen' geici Irak hkmetinin hu
zursuzluklan ortadan kaldracagn savundu. Bu hamle de fiyaskoy
la sonulandktan sonra, ynetim btn dikkatini, direnii sona er
direcegi varsaylan dzmece Ocak 2005 seimlerine kanalize etti.
Fakat igal yine srd; iin geregi, igalin boyutlan daha da artt.
lsyann trmanarak yaylmasna kar Bush ynetimi, ark edip
eski mantrasna dnerek, Irak'n El-Kaide'ye kar savata merkezi
cepheyi tekil euigini, Irak'taki direnite byk lde yabanc
mihraklann parmag oldugunu tekrarlamaya balad. Tabii bu ge
reke de uydurnayd. Felluce'deki 300 bin insan topluca cezalan
dnp Kasm 2004'te l ,OOO'i akn kiiyi ldrdkten sonra igal yet
kilileri, yabanc pasaportuna sahip sadece 72 kiiyi gzaltna alabil
diklerini aklamak durumunda kaldlar.10 Ocak 2005'te Irak'taki
askeri yetkililer, "Adalet Bakanlg'nn aklamalanyla Cenevre Sz
lemeleri'nin korumas altnda olmadgn dndkleri bu kiileri,
baka yerlerdeki gzalt merkezlerine gtrlmek zere lkeden
nakledilebilecek" 325 yabanc savay ellerinde tuttuklann iddia
ediyorlard. Ele geirilen kiilerin pek ogunun yabanc lkelerde
oturma ya da alma belgesine sahip Irakllar, pek ogunun da
dogrudan masum kiiler olmas ihtimalinin byklgnn yan s
ra, Irak'ta yakalanan kiilerin yzde 4'nden aznn yabanc sava

oldugu anlamna geliyordu bu aklama. 12

10) Peter Spiegel, "All Agree Insurgents Are Overwhelmingly Domestic, Sunni
and Nationalist", Financial Times (londra), 29 Ocak 2005, s. 7. Ayrca bkz. Ed
ward Wong, "8 Months After U.S.-led Siege, lnsurgents Rise Again in Falluje",
New York Times, 15 Temmuz 2005, s. A l .
l l) Douglas Jehl v e Neil A. lewis, "U.S. Said t o Hold More Foreigners i n Iraq
Fighting" , s. A l .
12) Gzaltnda tutulanlarn saylar iin bkz. jehl v e lewis, "U.S. Said t o Hold
More Foreigners in Iraq Fighting", s. A l .

73

Direnii daha bir sagduyuyla analiz etmeye alan yayn or

ganlar arasnda yer alan Financial Times yle bir yazya yer ver
miti: "Manzarann en nemli yan, Ebu Musab el-Zerkavi'yle i
birligi yapan yabanc savalar dikkatleri stlerinde toplamaya
devarn ederken, isyann ok byk lde yerli, Snni ve milli
yeti nitelikli oldugunun anlalrnasdr." 13 Askeri analist Ant
hony Cordesrnan da, Center for Strategic and International Stu
dies adna yrttg ayrntl bir aratrmada u sonuca varm
t: "lsyan byk lde Irakllarn ve Snnilerin hakimiyetinde
srp giderken, 7le geirilen ya da ldrlenlerin ezici ogunlu
gu, neredeyse yzde 90-95'ine yakn bir oran da Irakl Snniler
den oluuyor. " 14
Cordesrnan'n aratrmas daha sonra u gzlemlerle devarn
ediyor: "Kayda deger sayda yabanc gnlllerden oluan Arap
ve Islamc gruplar . . . Ebu Musab el-Zerkavi'nin liderligindeki gi
bi. . . Irakl arlk yanls slamclar. . . Bu tr gruplarn isyanc
glerin yzde lO'undan fazlasn oluturmas ihtimal d, ok
byk ihtimalle de ancak yzde 5 kadarn oluturuyorlar. " 1 5
stelik muhalefet, sadece Snnileri kapsayan bir karakter
tamyordu. lgale kar kan nde gelen seslerden biri, ii
din adam Mukteda el-Sadr'd. Tarihi Garet Porter'n gzlern
lerine gre:
Siilerin, el-Sadr'n, ngilizlerin Irak'n bagmszhgnn kaybe
dilmesini simgeleyen hareketlerine kar koymalan agnsna
karlk vermeleri bizi kesinlikle artmamahdr. Bir buuk yl
dr Mukteda el-Sadr'n, igal-kart tutumu sebebiyle iilerden

13) Spiegel, "All Agree lnsurgents Are Overwhelmingly Domestic, Sunni and
Nationalistn, s. 7.
14) Anthony H. Cordesman, The Developing lraqi lnsurgency: Status a End-2004
(22 Aralk 2004) , s. lS. Aynca bkz. Anthony H. Cordesman, lraq's Evo!ving ln
surgency (S Agustos 200S). Her iki raporu da yayniayan yer olarak bkz. Center
for Stragetic and International Studies (httpJ/www .csis.org).
lS) Cordesman, lraq's Evolving lnsurgency, s. 47.

74

yaygn bir destek grdg bilinmektedir. Sadr'n poplaritesi Ni

san 2004'te, Mehdi Ordusu, Basra dahil sekiz ayr kentte yaban
c igal askerlerine kafa tuttugunda en st noktasna varmtr.
lsyan hasurma uzmanlan jeffrey White ile Ryan Philips'in jane's

Intelligence Review'da yaynlarlklan ve bir Irak aratrma kurulu

u adna hazrladklan anketi zetleyen bir makaleye gre, ken
dileriyle grlen kiilerden ancak yzde l 'i Aralk 2003'te
Mukteda el-Sadr' destekler durumdayken, Nisan 2004'te Sadr'n
gleri Amerikan birlikleriyle atmaya girdiginde bu destek
yzde 68'e kmt.
Basra'nn, artc bir dnmle ABD ve ngiliz birlikleri
adna gvenli bir cephe gerisi olmaktan kp, bir igal-kart
ajitasyon merkezi haline gelmesi, Amerika Birleik Devletleri'nin
bu lkeyi igal ederken on lan n destegine gvenmek durumunda
kaldg iilerin siyasal tabannn ne kadar zayf oldugunu ortaya
koymaktadr.'"

Snniler ve iiler, ABD'ye kar eitli vesilelerle birlikte so

kaklara ktlar. Nisan 2004'te 200 bin civarnda Irakl, Bag
dat'ta, iilerin ve Snnilerin ortak igal-kart bayraklar altn
da yrdler. Guardian'da bu gsteriyle ilgili olarak yaynla
nan bir habere gre, insanlar yrrlerken, iilerin koalisyon
glerine saldrdklar ehirlerin adlarn sayp, "Yaasn Muk
teda, yaasn Felluce, yaasn Basra, yaasn Kerbela" sloganla
r atyorlard. 1 7 Gsterinin ardndan, Bagdat'taki mm el-Kura
camisinde imam olan Harith el-Dhari vaaznda unlar syle
miti: "Amerikallar kendilerini mezhep atmaianna kar
gvenlik supab sayyorlar, oysa bu, lkede kallarn uzatma
ya almak iin sarldklar bir bahane sadece . . Burada bu ca-

16) Gareth Porter, "How Basra Slipped Out of Control: Portent in the Shiite So
uth?" Foreign Policy in Focu.s, 12 Ekim 2005, s. 1 .
1 7) jonathan Steele ve Rory McCarthy, "Sunni and Shia U ni te Against C om mon
Enemy", Guardian (Londra), 10 Nisan 2004, s. 5.

75

mide, bu toplulukta, btn gruplarn birletigini apak gr

yoruz. Hepimiz koalisyon glerinin lkeden ayrlmalarn is
tiyoruz. " 18
Snnilerle iilerin bir araya gelmesi hibir ekilde benzeri g
rlmemi bir durum degildir. Tarihsel adan degerlendirdigi
mizde, sekler ve milliyeti politikadan etkilenen Irakllarn o
gu, kendilerini Snni ya da ii diye adlandrmaktan ziyade, Arap
ya da Irakl olarak grmlerdir. Gerekten de ii Irakllada Sn
ni Irakllar uzun sreler bir arada yaayp almlar, birbirleriy
le evlenmilerdir. "Krdistan dahil olmak zere Irak'n her tara
fnda yaayan iiler vardr, ayn ekilde, yzyllardr bar iinde
birlikte yaamay seen Snniler ve Hristiyanlar da," diyor Irak
l gazeteci Sami Ramadani. "Irak'ta mezhep srtmelerinin ya da
i savan yaandg bir tarih yok; Irakllar arasndaki ama birli
ginin ve sosyo-ekonomik btnlemenin derecesi genellikle k
mseniyor. Ayrca burada, btn dinleri ve mezhepleri aan
gl bir gelenek vardr."19
Bagdat niversitesi'nden Wamidh Nadhmi'ye gre, Irak'ta g
nmzde ortaya kan esas ayrlk, Snnilerle iiler arasnda, ya
da baka dinsel ya da etnik gruplar arasnda degil, "igal yanls
kamp ile igale kar kan kamp arasndayd" :
Igal yanls insanlar, pratikte kuklalar olarak y a tamamen
Amerika Birleik Devletleri'ne ve Ingiltere'ye srtlarn yasla
m durumdalar, ya da igal dnda Saddam' devirmenin bir
yolu olmadgn dnyorlard. imdi, kimseyi karalamaya
kalkmadan sorunu aka tartalm. Ne yazk ki, igal yanls
insanlar direni ile terrizm, ya da igal-kart sivil toplum ile
iddete bavuranlar arasnda bir ayrm yapmaya egilimli degil
ler. Bizleri Saddam kalntlar, gericiler, intikam peinde ko-

18) A.g.y.
19) Sami Ramadani, Eric Ruder'le sylei, "lraqis Need Our Active Solidarity",
International Socialis Review 40 (Mart-Nisan 2005) , s. 29.

76

anlar, paral askerler, kandrlm insanlar ya da yabanclar

olarak adiandryorlar

.20

Nadhmi'nin ortaya koydugu gibi, igal-yanls gler Irak'taki

btn direnii terrizm olarak grmekte, uzun smrge miras
na sahip bir fenomen saymaktadrlar. Afrika Ulusal Kongresi'nde
apartheid-kart mcadele veren Gney Afrikal aktivistler,
ABD'nin devlet terrizmiyle savaan Vietnamllar, Fransa'nn ca
niyane igaline kar koyan Cezayirliler ve Britanya smrge y
netimine kar zgrlklerinin peinde olan Hintliler; bunlarn
hepsi terristler olarak bir kenara atlm durumdadr. Oysa iki
yzllgn kkleri ok daha derindedir. Her koulda, iddeti
kendi varlklarn hakl gstererek en ok mahkm edenler, do
kunulmazlklarna sgnarak muazzam derecede askeri gce ba
vuran, ayn zamanda bar muhalefetin kendini ifade edebilece
gi alanlar da bilerek engelleyen askeri ve siyasal liderlerdir.
Akla hayale gelmez teknolojik stnlklere sahip silahlarla
donatlm, dnyann en byk askeri gcyle kar karya ge
len insanlarn gerilla saldrlarna girimelerinde artc bir yan
olmasa gerektir. Glenn Perusek'in iaret ettigi zere: "Yerel halk
destegine sahip . zayf gler, ezici askeri stnlge sahip igal
glerine kar uzun zamandr vur-ka tipi gerilla taktikleriyle
baar sagladlar. Onlar byle taktikler benimsemeye zorlayan
etken, kesinlikle bu g asimetrisidir. " 2 1

New York Times'dan Dexter Filkins de u gzlemlerde bulu

nuyordu: "Ezici gcn ve kahramanlklarnn sonucu olarak
Amerikan Ordusu'nun kendisininkine benzer bir dmanla kar
lamas mmkn degildir. O yzden, gerillalada karlamas
daha ok ihtimal dahilindedir. Gerilla savalar tipik olarak, k20) jonathan Steele, "The Iraqi Leader Seeking a Peaceful Path to Liberation",

Guardian (Londra) , 16 Temmuz 2004, s. 28.

21) Glenn Perusek, "A Horizon Lit with Blood: The U .S. Occupation and Resis
tance in Iraq", New Politics 38 (K 2005), s. 48-49.

77

k bir ordu byk bir orduyla karlatgnda, sahip oldugu ye

tenekleri (halkn arasnda saklanma becerisini, yerel blgeleri iyi
bilmesini, abuk ve . srpriz saldnlar dzenleme kvraklgn,
sonra da o byk ordu harekete gemeden nce yine halkn ara
snda eriyip kaybolmasn) avantaj haline getirmeye altgnda
ortaya kar. Vietnam'da oldugu gibi Irak'ta da durum aag yu
kar byledir. "22
Irak'taki frsat gruplar ve kiiler, kesinlikle, Irakllarn ger
ek ulusal kurtuluianna ulama abalarna tamamen ters de
cek ekilde, savunulamaz terrist eylemiere girimilerdir. Fakat
Ramadani'nin iaret euigi gibi: "Her ay Irak apnda igal gle
rine kar giriilen ortalama 300 askeri operasyonlar iinde, sivil
leri hedef alp gnlk manetiere yerleen terrist operasyonlar
ayda 30'dan fazla degildir. " 23
Irak'taki kk bir aznlk Snniler, iiler, Krtler ve teki
aznlklar arasnda bir i sava kkrmaya almtr. Fakat
Irakllar ok abuk bu tr mezhep saldrlarna kar kmlar
dr. Mart 2005'te Mslman gretim yeleri Birligi, Hilla'daki
120'yi akn lrakly ldren bir intihar bombacs eylemini mah
km etmiti: "Bu operasyon dmanlarmzn Irak'taki en kt
planlannn uygulanmasna kapy aacak. Birligimiz, masum
lrakllara ynelik benzeri her trl saldrya son verilmesini talep
eder." 24 Snni mm el-Kura camisinin imam Ahmed Abdl-Gaf
fur da, ogunlukla iilerin yaadg bir kent olan Hilla saldrsn
protesto ediyordu: "Irakllan ldrmek bizi kurtulua gtr
mez . . . Bu gruplar zerinde gc ve etkisi olanlar, Irakllan kat
letmeye son verdirmeye agryoruz." 25 Ayn ay, Basra'l Irakl
22) Dexter Filkins, "The Fall of the Warrior King" , New York Times Magazine,
23 Ekim 2005, blm 6, s. 56.
23) Ramadani, "lraqis Need Our Active Solidarity" , s. 29.
24) Robert F. Worth, "2 from Tribunal for Hussein Case Are Assasinated" , New
York Times, 2 Mart 2005, s. A l .
25) Sarteer N. Yacoub, "Anger Against Iraqi Irsurgent Grows", Associated Press,
4 Mart 2005.

78

petrol iileri ve sendikaclar da, petrol iilerinin ldrlmesi

ni protesto ederek ve "Terre hayr, hayr, hayr! " sloganlan ata
rak Bagdat'ta yryorlard.26 Byk irketlerin gdmndeki
medya, igale kar olan sendikaclann, kadn gruplarnn ve laik
kesimlerin bu tr protestolarn ogunlukla grmezden gelmitir.
Gerekten, Irak'ta tek bir direni yoktur; var olan, eitli e
killere brnm geni bir direni mcadelesidir. "Isyan, niter
ve disiplinli bir ideolojik vizyona sahip bir liderligin yneuigi
monolitik ya da birleik bir hareket degil," diye yazyordu, ABD
Donanma Sava Koleji'nde stratejik aratrma blmnde alan
Ahmed Haim. "Direni, kentte olsun krda olsun btn snflan
kapsyor. Direni saflannda grenciler, entelekteller, eski asker
ler, airet genleri, iftiler ve Islamclar bir arada yer alyorlar. "27
Arundhati Roy, dogru bir saptamayla, "Irak'taki ABD igali
ne direniin, perde gerisinden terristler, isyanclar ya da Sad
dam Hseyin'in destekileri tarafndan idare edildigini ve dire
nii bu yzden mahkm etmek gerekligini sylemenin sama
oldugu "nu ileri srmektedir: "ogu direni hareketi gibi
Irak'taki direni de birbirlerinden apayr fraksiyonlarn kar
mndan oluan bir yamah bohaya benzer. Eski Baaslar, libe
raller, Islamclar, her eyden bkm ibirlikiler, komnistler,
vb. Elbette bu hareket oportnizmle, yerel rakipler, demagog
lar ve sulularla da doludur. Fakat biz yalnzca saf hare-ketleri
destekleyeceksek, o zaman hibir direni bizim aradgmz saf
niteligi karlamayacaktr. "28
Irak halk, lkelerinin igal edilmesine kafa tutarak impara
torlugun hesaplarn kkten degitirmitir. "Irak'ta ya hi direni
26) Traci Cari, "Iraq Workers Protest lnsurgent Attacks", Associated Press, 24
Mart 2005.
27) Ahmed Hashim, "Terrorism and Complex Warfare in Iraq" , Terrorism Mo
nitor 2, No: 12 (17 Haziran 2004), s. 2.
28) Arundhati Roy, Public Powu in the Age of Empire (New York: Seven Stories
Press/Open Media, 2004), s. 32.

79

olmasayd?" diye soruyor Tank Ali: "Sava grtkanlan igalin

bir zafer oldugunu iddia edecekler, ibirliki bir rejim kuracaklar
ve sonra Suriye'deki, belki de tran'daki rejimi degitirmeye koyu
lacaklard. Amerika Birleik Devletleri'yle ngiltere'deki muhale
fet ntrletirilecek, medya hkmete kar dostane tutumunu
srdrecek ve sava hakl karmak zere uydurulan yalanlarn
hepsi seve seve unutulacakt. Bize hep sylendigi zere, aralar
amalan hakl kanr. lkence edilen Irakllarn fotograflan da
aile srn olarak kalacakt. "29
Irak halk ABD igaline kar koymakta yerden gge kadar
hakldr. Bizim balca grevimiz, Irakllara nasl direnmeleri ge
rektigini dayatmak ya da insanlk tarihinin en dehetengiz aske
ri gcyle karlaan insanlarn iddete bavurmamalan gerekli
ginde srar etmek degil, Arundhati Roy'un parmak bastg zere,
"ABD ynetimiyle mttefiklerini Irak'tan ekilmeye zorlayarak
direniin amacna ulamas iin zerimize deni yapmaktr" .30

29) Tank Ali ve David Barsamian, Spaking of Empire and Resistance: Conversati
with Tariq Ali (New York: The New Press, 2005), s. 220. Aynca bkz. Tank
Ali'nin igalin karakteri ile direniin niteligi arasndaki ilikiyi tartmas (s. 228).
30) Roy, Public Power in the Age of Empire, s. 33. Aynca bkz. Tank Ali, Bush in
Babylon: The Recolonisation of Iraq, 2. basm (New York: Verso, 2004).
ons

80

GERl EKlLMENlN MANTIC'il

Bugn az rastlanr bir durumla yz yzeyiz. Irak igaline destek

veren muazzam bir propaganda kampanyas yrtlmesine rag
men, Amerika Birleik Devletleri'nde yaayan halkn ak ogunlu
gu, igalin ortaya kan bu sonulara degmedigine, dolaysyla bu
harekAta asla giriilmemi olmas gerektigine inanmaktadr. Kasm
2005'te yaplan bir Washington Post-ABC ortak anketine gre:
Bush, Amerikan halknn gznden hi bu kadar dmemi
tL u anda onun bakan olarak yaptklarn onaylayanlann ora
n yzde 39'ken, yzde 60'lk bir kesim de grevini yerine getir
medigini dnyor -bu,

Washington

P os t ABC anketlerinde
-

Bush adna imdiye kadar ortaya km olan en tatsz tablodur.

81

Halkn neredeyse onda alts (yzde 58'i) , Bush'un drstl

gnden phe ettiklerini sylemektedir ki, onun bakanlg sre
since lkenin yarsndan fazlasnn Bush'un kiisel drstlgne
mesafeyle bakmasna ilk defa rastlanmtr.
Irak, Bush'un bakanlg iin nemli bir tkatr; durumdan
honut olmayanlarn says gn getike artmakta, ynetimdeki
kadrolarn iki yl akn bir sre boyunca igal politikasnda l
keyi yanl ynlendirdiklerine dair kukular durmadan ogal
maktadr.
Halkn neredeyse te ikisi Bush'un idare tarzn begenmez
ken, onaylayanlarn oran ancak te bir oranndadr. u anda
halkn onda alts, Amerika Birleik Devletleri'nin Irak' igal et
mekle yanl yaptgna inanyor (lkenin neredeyse yarsnn y
netimin yanl yaptgna inandg bir anketin zerinden sadece
iki ay akn bir sre gemiken, bu orann birdenbire yedi puan
daha arttg grlmektedir).
Yaklak drtte lk (yzde 73'lk) bir kesim, Irak'taki ka
yplarn kabul edilemez dzeylere ulatg kansndadr. Halkn
yarsndan fazlas (yzde 52), Irak'la girilen savan Amerika Bir
leik Devletleri'nin uzun dnemli gvenligine bir katk saglama
dg grndedir.
Sava, ynetimin gvenilirligine darbe indirdi: Halkn ak
ogunlugu (yzde 55) , ynetimin Irak'taki politikasn hakl gs
termek iin lkeyi kasten yanl ynlendirdigine inandgn sy
lyor (daha byk bir ogunluksa, bu atmann maliyetine
degmedigini vurguluyor) .1
Keza, insanlar Kongre'de Cumhuriyetilerin ve Demokratla
rn izledigi d politikaya, zellikle Irak'taki savaa ilikin tutum
Ianna kar da ciddi pheler beslemektedirler. 2
1) Richard Morin ve Dan Balz, "Bush's Popularity Reaches New Low", Washing

ton Post, 4 Kasm 2005, s. Al.

2) Richard Benedetto, "Bush's Approval Rating Drops to 39%, Lowest of is Sour

on Bush, Cnogress", USA Today, 26 Ekim 2005, s. lA.

82

Eyll 200S'te dzenlenen bir. New York Times-CBS News an

ketinde, ABD'nin Irak'tan derhal geri ekilmesine destek verenle
rin oran yzde 52'yi buluyordu -ok az siyasal rgtn "Hemen
kalm" konumunu dile getirebildigi dikkate alnrsa olduka
arpc bir rakamd bu.3
Savaa ilikin olarak gsterilen resmi balanelerin hepsinin
safsatadan ibaret oldugu btn plaklgyla ortaya km bulu
nuyor. ABD lmparatorlugu'nun en tutucu savunucular bile,
Irak'taki durumun bir felakete varmasndan ikayetiler.
Yine de, bu haksz igale kar duran, ondan nce de 199 1
Krfez Sava'na ve Irak'a yllarca uygulanan yaptrrnlara kar
km olan, hatta ilerinden bir ksm patlak vermesinden n
ce savaa kar kitlesel gsterilere katlm olan pek ok insan,
ABD ordusunun artk Irak halknn yararna lkede kalmas ge
rektigine ikna olmu durumda. Demek ki imdi, haksz bir sa
vaa kar harekete gemi olan pek ok insann, daha sonra,
dogrudan o sava giriimlerinden kaynaklanan bir askeri igali
gnll olarak desteklmeye baladg, olduka tuhaf bir man
zara karsndayz.
Bu tutumumun sebebini, bir lde, pek ok insann 15 u
bat 2003'ten (belki de insanlk tarihindeki en koordineli protes
to hareketi olan, yeryznn drt bir y:;nnda 12 milyon insann
sokaklara dkldg uluslararas gsteri gnnden) sonra sava
n nlenememesinden dolay karamsar sonulara varmasnda
bulabiliriz. Sava-kart hareketin nde gelen szclerinden ba
zlarnn, gsterilerin sava durdurabilecegini iddia ederek ey3) Raymond Hernandez ve Meegan Thee, "lraq's Coss Worry Americans, Poll
Indicates", New York Times, 7 Eyll 2005, s. A l . Program on International Po
licy Attitudes'un bir aratrmasna gre, Irak'a asker gnderen lkelerdeki ulus
lararas muhalefet de gldr. Clay Ramsay ve Angela Stephens, "Among Key
Iraq Partners, Weak Public Support for Troop Presence", Program on Internati
onal Policy Attitudes, 4 Ekim 2005: httpJiwww.pipa.org[. Ingilizierin tutumla
n zerine aynca bkz. julian Glover ve Michael White, "Blair Out of Step as Vo
ters Swing Behind Iraq Withdrawal", Guardian (Londra), 26 Eyll 2005, s. o.

83

lernlere katlanlan yanl ynlendirmesi de bu kararnsarlg k

rkleyen bir etken olmutur kukusuz. Oysa, gsteriler ne kadar
esiniendinci olsa da, istenen amaca ulalmas iin ok daha st
dzeyde bir protesto hareketi ve rgtlenme, iyerlerinde reti
rnin durdurulmas, vb. abalarn gerekli olacag besbelliydi.
15 ubat'n dersi, protestolarn artk ie yararnadg degil, bi
lakis, protestolarn (anlk ve birbirinden tecrit olarak tasarianma
s degil) srekli, tutarl, dayatc, kararl ve cesurca olmas gerek
tigidir. Aynca, ii snfndan insanlar, gaziler, asker aileleri, vic
dani retiler, Araplar, Mslmanlar ve hedef alnan topluluklar
daki diger kesimler, sadece pasif gzlernciler olarak degil, aktif
katlrnclar ve nderler olarak hareketin iine ekilrnelidirler.
Irak igalini sona erdirmek iin bylesi bir protesto hareketi
ne ihtiyacmz var. Fakat bunun yan sra, ABD askerlerinin
Irak'ta -en azndan 'istikrar' saglanana kadar- niin kalmas ge
rektigini savunan argrnanlarn biriyle ya da birkayla ikna ol
mu, kafas alan, iyi niyetli insanlarn itirazlaryla kaygianna
dogru cevaplar verebilrneye de ihtiyacmz var. Bu yzden ben
aagda, ABD'nin 'ayn izgide kalmas' gerektigini savunan ortak
argmanlar da ele alp, Amerika Birleik Devletleri'nin niin
Irak'tan derhal ayrlmas gerektigini ortaya koyan sekiz sebep ile
ri srecegirn.

1) ABD ORDUSU'NUN IRAK'TA

KALMAYA HAKKI YOKTUR.
Bush ynetimi, Irak' igal etme politikasnn dayanagn bir
dizi aldatmaca zerine kurmutur. Irak'n kitle imha silahianna
sahip oldugu ve Saddam Hseyin'in ABD'nin gvenligine dogru
dan tehdit oluturdugu eklindeki retorikle, Irak'n egemenligi
nin geersizletirilrnesinin hakllg savunulmak istenmi ve bu
nun gerekesi olarak da ABD'nin Irak' igal edip hkmetini de-

virmek iin Birlemi Milletler'den bakaca bir yetki almaya ihti

ya duymadg gsterilmitir. Irak'taki sava, Amerika Birleik
Devletleri'nin nleyici harekiUla Irak'tan gelecek bir terrist sal
dry hertaraf etmekte oldugu fikriyle hakl karhyordu. Oysa
Irak hibir ekilde bir tehdit oluturmuyordu. lke silahszd ve
ar mtecaviz silah teftileriyle yaptrrnlara harfi harfine uydu
ruluyordu; igalden sonra, Amerika Birleik Devletleri'nin yasa
d olarak mfettilerden Irak'a kar askeri harekatta kullanl
mak zere istihbarat toplamak iin faydalandg da kantlanacak
t.4 199 l'den 1997'ye kadar BM'nin silah teftiinden sorumlu di
rektr olan Rolf Ekeus, "Btn alanlarda Irak'n saldr yetenek
lerini kknden yok ettigirnizi dndgmz sylemeliyim,
diyordu.' Bakan Yardmcs Dick Cheney de samirniyetle itiraf
larda bulundugu ender anlardan birinde, Mart 200l'de CNN'ye,
"Bugn [Saddam Hseyin'ini ciddi bir askeri tehdit olduguna
ben inanmyorum," demecini verecekti.6
Sava tezi bylece rrken, ABD'nin Irak halknn egemenli
gini ve igalci glerin igal edilen halkn i ilerine karma hak
kn aka kstlayan Lahey ve Cenevre Szlemeleri gibi her tr
l igal yasalarn ihlal edebilecegi fikrine dayanan igal tezinin
de iler tutar bir taraf kalmamtr.7
n

4) Yararl aklamalar iin bkz. Dilip Hiro, Stcrtts and Lits: Operation 'Iraqi Fre
tdom' and After (New York: Nation Books, 2004) ve Scott Ritter, Iraq Confidtn

tial: The Untold Story of the Intelligence Conspiracy to Undermine the UN and
Ovtrthrow Saddam Hussein (New York: Nation Books, 2005). Aynca bkz. Hans
Blix, Disarming Iraq (Nt:w York: Pantheon Books, 2004), s. 219.

5) George Gedda, "lraqi Weapons lssue Under Wraps", Associated Press, 16

Agustos 2000.
6) Bakan Yardmcs Dick Cheney, Wolf Blitzer'la rportaj, CNN Latt Edition
with Wolf Biitztr, CNN, 4 Mart 200 1 .
7 ) Bkz. Irak Dnya Mahkemesi, Vicdan Jrisi Karan, Istanbul, Trkiye, 2 7 Ha
ziran 2005 (bkz. bu kitabn eki) ve ed. jeremy Brecher, jill Cutler ve Brendan
Smith, In the Name of Dtmocracy: American War Crimts in Iraq and Beyond (New
York: Metropolitan Books/Henry Holt, 2005).

85

2) AMERIKA BIRLEIK DEVLETLERI,

IRAK'A DEMOKRASI GETIRMIYOR.
Irak'ta kitle imha silah (igal iin ilk byk yalan) bulama
yan Amerika Birleik Devletleri, daha sonra yeni bir byk yala
na sarlmur: George Bush, Donald Rumsfeld, john Negroponte,
Condoleezza Rice, john Bolton ve dostlar, Irak halkna demok
rasi getirmektedirler
Demokrasinin, ABD'nin Irak'ta yaptklaryla uzaktan yakn
dan ilgisi yoktur. Bush ynetimi Irak' Ortadogu'da uzun sredir
kovaladg emperyal karlarn gvence altna almak amacyla i
gal etmitir (Washington'n, Irak halkna, Krtlere ve lranllara
kar en agr sular -daha sonra, l99 l 'de kendisine kar savaa
girmeyi hakl gstermekte ve 2003'te onu iktidardan indirmekte
kullanlan bu sular- ilerken Saddam Hseyin'i destekiemi ol
masnn sebebi de ayndr).
ABD, Ortadogu enerji kaynaklarn denetlemenin ABD'nin
kresel hegemonyas asndan art oldugunu onyllar boyunca
tekrarlamtr. Petroln ABD'nin emperyal hesaplarnda tuttugu
merkezi yer, Amerika Birleik Devletleri'nin, Ikinci Dnya Sava
'nn ardndan blgenin enerji kaynaklarn denetleyen dnya
gc olarak Britanya'nn ve Fransa'nn yerine ilk gz dikiinden
beri srekli artmtr. ABD'nin Avrupa ve Asya'daki ekonomik,
askeri ve siyasal rakipleri, zellikle de in ve Hindistan, enerji
kaynaklarn giderek daha fazla Ortadogu'dan ithal etmeye ihti
ya duymaktadrlar ve bu blgeden gelecek petrole -petrolnn
. ogunu Kanada, Venezela ve lkesine yakn diger kaynaklarn
yan sra kendi rezervlerinden temin eden- ABD'ye kyasla ok
daha fazla bagmldrlar. Bunun iin de petrol, petrol boru hatla
n ve petrol tama yollannn denetimi zerindeki rekabet her ge
en gn biraz daha yogunlamaktadr.
Bush ynetiminin belgesi olan Eyll 2002 tarihli Amerika Bir
leik Devletleri Ulusal Gvenlik Stratejisi'nde aka ortaya kon86

dugu zere, Amerika Birleik Devletleri, kendisi ile diger gler

arasndaki muazzam uurumu korumaya alrken, yeni bir po
tansiyel rakibin ortaya kmasna da izin vermeyecektir.8
Washington, Irak' igal etmekle yalnzca ABD'nin petrol
karlarna daha elverili bir rejim kurmay degil, ayn zamanda
Irak', Ortadogu haritasn yeniden izmek iin mdahalelere ze
min oluturacak bir sahne olarak kullanmay umut ediyordu.
Irak'ta birok ABD ss kurulmutur ve ABD askerleri karl
dktan sonra bile orada uzun sre kalmak pekala mmkndr.9
Bugn, dnyadaki en byk ABD bykeliligi Bagdat'tadr.10
Ve tm bunlarn demokrasiyle uzaktan yakndan ilgisi yok
tur. Aslnda, Amerika Birleik Devletleri uzun zamandr, esastan
bir degiiklik yaplmasn savunan blgedeki sekler, demokra
tik, milliyeti ya da sosyalist hareketlerin nnde byk bir en
gel durumundadr ve onlarn karsna her kritik dnemete, en
gerici fundamentalist dinci gleri ya da baskc rejimleri destek
lemek anlamna bile gelse, uydurma bir bahane olan 'istikrar'
karmaktadr. Ayn drtlerle, yalnzca srail'in Filistin toprakla
rn igal edip kendisi iin yerleime amasn savunmak ve nk
leer silahlar gelitirmesini saglamak zere yaylnac bir srail'le
saglam bir ittifak kurmakla yetinmemi; bunun yan sra, 1953'te
tran'da Musaddk'n devrilmesini desteklemekten ve onun yerini
alan baskc rejime silah temin edip, dosta ilikiler kurmaktan
da geri kalmamtr. Washington, Suudi Arabistan'daki kraliyel
ailesini tarihsel olarak desteklemitir ve desteklemeye devam et8) Beyaz Saray, The National Security Strategy of the United States of America, 17
Eyll 2002: http:/lwww.whitehouse.gov/nsclhtml.
9) Ronald Brownstein, "Permanent U.S. Bases in Iraq? Experts See a Political Mi
nefield", Los Angeles Times, 15 Agustos 2005, s. AB. Thom Shanker ve Eric
Schmitt, "Pentagon Expect5 Long-Term Access to Key Iraq Bases", New York Ti
mes, 20 Nisan 2003, s. A l .
lO) Mark Tumer, "Diplomats' Diplomat Heads for Baghdad", Financial Times
(Londra), 25 Haziran 2004, s. 8. ABD'nin askeri s kurma stratejisi zerine bkz.
Chalmers Johnson, The Sorrows of Empire: Militarism, Secrecy, and the End of the
Republic (New York. Owl Books!Henry Holt, 2005).

87

mektedir. New York Times'n szleriyle, iki lke, "temel bir al

verite hemfikirdirler: Suudiler petrol temin eder, Amerikallar
da petrol koruyan silahlar" . Bush ynetiminin bir yetkilisinin
dile getirdigi gibi: "Petrol dnyay idare eder, Suudiler de petrol
retiminin pimidir. " 1 1
ABD hkmeti Ortadogu'da gerek bir demokrasi kurulmas
na tek bir sebeple kardr: Blgenin enerji kaynaklarn sradan
insanlar denetleyecek olurlarsa, Batl petrol irketlerine aktlan
karlan kollamak yerine, yerel ekonomik kalknnay ve toplum
sal ihtiyalar ne karabilirler.
Irakllarn kendi geleceklerine karar verecekleri yolundaki
btn aldatmacalara ragmen, ABD'nin gzelimindeki Ocak
2005 seimlerinin irdelenmesi, demokrasiyi destekleme iddi
alarnn pratikte ne denli sg kaldgn gstermektedir. Amerika
Birleik Devletleri, Irak halknn basksyla ve zellikle de b
yk umutlar bagladg kuklalar Ahmed elebi ile lyad Alla
vi'nin Irak halknda ok az fiili destek bulabilmesinden dolay,
seimleri umut ettiginden ok daha nce yapmak zorunda kal
mtr. Kamuoyuna boyun egmek ve seim yapmak zorunda ka
lan igal yetkilileri, 'srecin denetimini yeniden ele geirmek ve
gelimeleri kendi lehlerine evirmek iin byk gayret gster
milerdir. Oy kullanma gn gelene kadar Irakllar gerek aday
listelerini grenememilerdir, mesela. Bu arada, nde gelen par
tiler, igal gcnn geri ekilmesini isteyen popler sloganlar
atarak seim kampanyas yrtyorlard, fakat seimden he
men nceki gnlerde ABD'nin basksyla bu taleplerini resmen
geri alacaklard. 1 2
l l) Elaine Sciolino ve Neil Macfarquhr, "Naming of Hijackers as Saudis May
Further Erode Ties to U.S." , New York Times, 25 Ekim 200 1 , s. A l . Ayrca bkz.
As'ad AbuKhalil, The Batle for Saudi Arabia: Royalty, Fundamentalism, and Glo
bal Power (New York: Seven Stories Press/Open Media, 2004).
12) Phyllis Bennis, "Reading the Elections", United for Peace and justice Talking
Points, No: 29 (1 ubat 2005): httpJ!www.ips-dc.orglcomment/Bennis/tp29e
lection.htm.

88

Pek ok Irakl seimde oy kullanarak igalin sona ermesine

katkda bulunacagn dnse de, iin geregi bambakayd. 13
Institute for Policy Studies'ten Phyllis Bennis'in yazdg gibi, se
imlerin yaplmasndaki ama, "lrak'taki sleri memnuniyetle
karlayacak bir ABD-dostu hkmetin kurulmasn saglayarak,
ABD'nin lrak' denetlerneyi srdrmesinin meruiyetini ve gve
nilirligini cilalamak"t. l+
Son olarak, daha geni sonulan olan bir noktaya iaret etmek
nemlidir. Demokrasi d glerce, silah zoruyla 'kurulamaz'.
Gerek demokrasi ancak, halkn kendi hayatn ve maddi koul
larn denetleme mcadelesiyle, i yaps da demokratik olan ha
reketlerle kurulabilir. Oysa ABD hkmeti, 199 1 Irak ayaklan
masnda oldugu gibi bu tr hareketlerle karlatgnda, her sefe
rinde onlar ezmeyi tercih etmitir.

3) AMERlKA BlRLElK DEVLETLER!, IRAK'l GAL

EDEREK DNYAYI DAHA GVENLl KILMIYOR.
Irak igali dnyay ok daha istikrarsz ve tehlikeli bir yer ha
line getirmitir. Washington, lrak' igal ederek diger devletlere,
'terre kar sava' adna her yolu mubah sayacagn gstermitir.
Amerikan istisnaclgnn savunucular bu tr haklarn 'evrensel
olmadg'nda srar etseler de, teki lkelerin bunu kabul etmeye
cekleri bellidir.13 l l Eyll'den sonra Hindistan, nkleer rakibi
Pakistan' 'terrizmin merkez ss' olarak adlandrmt. 16 lsrail,
Bush'un Irak igali iin kullandg ayn dayanaga sarlarak, hedef
13) Bkz. Hana El-Beyati, David Barsamian'la rportaj , International Socialis Re

view 43 (Eyll-Ekim 2005), s. 29-30.

14) Phyllis Bennis, "Iraq's Elections", United for Peace and justice Talking Po
ints, No: 29 (20 Aralk 2004): httpJ/www.ips-dc.org/comment/Bennis/tp27elec
tion.htm.
15) Bkz. Henry Kissinger, "Iraq is Becoming Bush's Most Difficult Challenge",
Chicago Tribune, ll Agustos 2002, s. 9.
16) Robert Pear ve Celia W. Dugger, "Powell Tries to Ease ension as Kashmir
Pressure Builds", New York Times, 27 Aralk 200 1 , s. Al.

89

setigi Filistintilere ynelik suikastiara giriti, Suriye'yi bombala

d ve lran' vurmakla tehdit etti. "Terrizmle mzakereye oturul
maz, onun sadece kk kaznr. Bu, Bay Bush'un, bizim de be
nimseyip uydugumuz doktrinidir," diye bir aklama yapyordu,
lsrail kamu gvenligi bakan Uzi Landau. 17
Irak savann ne kadar tehlikeli bir emsal oluturabilecegi
geregi gzden uzak tutulmamaldr. Dnyada onlarca lke, kit
le imha silah gelitirecek potansiyele sahiptir. lsrail, Hindistan
ve Pakistan gibi baka lkeler, Amerika Birleik Devletleri'nin
korumas ve su ortaklgyla nkleer, kimyasal ve biyolojik silah
kapasiteleri oldugunu kantlamlardr.
Dahas, Irak igali, baz lkelerin ABD'nin gcne kar bir cay
dnc gelitirme drtlerini kamaktadr. Irak igaline verilmesi en
muhtemel karlk, daha fazla sayda lkenin, saldndan korunahil
menin tek yolu olarak kendi nkleer silah programn srdrmesi
ve bu dogrultuda, daha geleneksel silah sistemlerine yapug harca
may arttrmas olacaktr. Bu oyundaki her hamlenin, zaten nkle
er sava ya da kazayla kendi kendini yok etmenin eigine yaklaan
bir dnyada, aka ogaltan etkisi yapacag aklda tutulmaldr.
Ayrca, igal, rahatlkla tahmin edilebilecek bir ynde, pek
ok insann ABD ve mttefiklerine kar besledigi hnc ve fke
yi koyultmutur; bu da, 7 Temmuz 2005'te Londra'da, l l Mart
2004'te Madrid'de dzenlenen hunharca saldrlarda grdg
mz zere, bu lkelerdeki masum insanlarn terrizme kurban
gitmeleri ihtimalini arttrmtr. Politikaclann srarl inkarlanna
ragmen ve her iki lkedeki halkn ogunlugunun rahatlkla anla
m oldugu zere, bu iki kentin hedef alnmasnn sebebi, Irak i
galinde oynarlklar rold. 18
17) james Bennett, "Bush's Gamble: Seeking a Delicate Balance" , New York Ti

mes, 5 Nisan 2002, s. Al2.

18) Londra bombalamalannn siyasal baglamnn nefis bir analizi iin bkz. Ta
nk Ali, Rough Music: Blair!Bombs!Baghdad!London/Terror (New York: Verso,
2005). Madrid saldrianna siyasal cevap zerine bkz. Amy Goodman'n El Pais
muhabiri Ignacio Carrion'la syleisi: Democracy Now!, 15 Mart 2004.

90

Amerika Birleik Devletleri'nin aldg tepkilerin ve grdg

hakarederin asl sebebi, Bush'un ileri srdg gibi insanlarn "bi
zim zgrlkletimizden nefret etmesi" degil, asl olarak, ABD
politikalannn kendi hayatlanndaki ok gerek etkilerinden do
laydr. 19 Dnya apnda dzenlenen anketler bize, ABD'nin poli
tikalannn sradan insanlar nezdinde onaylanma orannn keskin
bir d sergiledigini (ve ona kar duyulan hncn ayn lde
arttgn) ortaya koyuyor. 20 lngiliz oyun yazar ve denemed Ha
rold Pinter'in gzlemledigi gibi, "Halk unutmaz. Insanlar dostla
r ve yaknlannn lmlerini unutmazlar, ikenceyi ve aaglan
may unutmazlar, adaletsizligi unutmazlar, basky unutmazlar,
kudretli glerin terrizmini unutmazlar. Insanlar unutmamakla
kalmazlar, bir an gelir, ayn iddetle cevap verirler. " 2 1
Irak igali hibirimizin gvenligini arttrmad. ABD birlikleri
Irak'ta ne kadar uzun kalrsa, onlara kar muhalefet ve direni de
ayn lde artacak.
4) AMERlKA BlRLElK DEVLETLERl,
IRAK'TA l SAVAIN lKMASINI NLEMlYOR.
imdi igali destekleyen sava-kart aktivistlerin pek ogu
nun herhalde en byk korkusu, ABD birliklerinin ekilmesinin
bir i savaa yol amas ihtimalidir. Savan destekiteri de dur
madan bu fikri yinelemektedirler. "Irak'taki mezhepler zerine
kurulu fay hatlar, onu ortadan kaldrmak iin fiilen mdahale
etmedike, iinden klmaz biimde lkeyi i savaa srkleye
cek," diyordu ABD ordu yetkililerinden biri, ABD'nin lkedeki
19) "Presiden Bush's Address on Terrorism Before a joint Meeting of Congress",

New York Times, 21 Eyll 2001, s. B4.

20) Bkz. BBC World Service Poll, "In 18 of 21 Countries Polled, Most See Bush's
Reelection as Negative for World Security", 19 Ocak 2005: http://www .pipa.org.
21) Harold Pinter, Torino niversitesi'nde Fahri Doktorluk konumas, Torino,
ltalya, 27 Kasm 2002: http://www .haroldpinter.orglhomelturinunispeech.html.

91

srekli varlgn hakl klmaya alarak. 22 Kdemli Ortadogu mu

habirlerinden Robert Fisk'in iaret ettigi gibi, smrgeci gler,
gittikleri zaman yerli halk i savaa srklenmesin diye, artk l
keden ekilemeyecekleri bahanesini uzun sredir stp stp
nmze sryorlar. " 1920'de [Britanya dileri bakan David]
Lloyd George, eger Britanya Ordusu lkeyi terk edecek olursa
Irak'ta i savan patlak verecegi uyansnda bulunuyordu. Tpk
imdi Amerikahlann, kendileri giderlerse Irakllan vahice bir i
savan bekledigi uyansnda bulunduklan gibi. "23
Oysa Washington, lkede bir i savan patlak vermesini n
leyebilmi degildir. Aslnda, igal yetkilileri, gelecekteki bir h
kmetin niteligini kendileri belirleyebilmek iin klasik bl-ve
ynet taktigine bavurarak, her frsatta kasten Krtleri Araplann
stne sryor, iilerle Snnileri birbirine kkrtyor, bir hizbi
tekine saldrtyorlar.
Bu fikri mantksal sonucuna dek gtren New York Times k
e yazan Thomas L. Friedman, "iileri ve Krtleri silahlandnp,
parsay toplamay Irak Snnilerine brakmalyz," demektedir.24
Bu tr argmanlar sadece Friedman gibi klavye savalannn fan
tezileri degildir ne yazk ki. Gazeteci A.K. Gupta'nn dikkat ekti22) Greg jaffe, "For U.S. Military, a Key Iraq Mission is Averting Civil War",
Wall Street journal, 14 Ekim 2005, s. Al.
23) Robert Fisk, "Why ls It That We and America Wish Civil War on Iraq?" The
Independent (Londra), 15 Eyll 2005, s. 2.
24) Thomas L. Friedman, "The Endgame in Iraq", New York Times, 28 Eyll 2005,
s. A27. Friedman'n Irak'taki sava sulann savunma sicili hayli kabanknr, o yz
den bu, kendisinin pek aina oldutu bir alandr. Kendisi ve hkmet ile editoryal
'biz' eki arasndaki izgiyi her zaman bulandrarak ve tipik rk bir dille, "Kendi
ocuklann sevdiitinden daha fazla bakalannn ocuklanndan nefret eden bir
halk utruna iyi Amerikallann hayatlann daha fazla tehlikeye atamayz," demek
tedir. Friedman'n Irak'la ilgili grlerine dair daha fazla bilgi iin bkz. ed. Ant
hony Amove, Iraq Under Siege: The Deadly lmpact of Sanctions and War, 2. basm
(Cambridge: South End Press; Londra: Pluto Press, 2003), s. 18-19 ve 21-22. Ay
nca bkz. Friedman'n gecikmi kabul: "Sekiz yllk tran sava, Birinci Krfez Sa
va'ndaki ezici yenilgi ve on yllk BM yapnnmlannn ardndan Irak toplumu,
ekonomisi ve kurumlan nasl haraleye dnd" (Thomas L. Friedman, "What We
re They Thinking?", New York Times, 7 Ekim 2005, s. A29).

92

gi zere, "Pentagon Irak'taki milisieri isyan-bastrma operasyon

lannda kullanmak amacyla silahlandnyor, egitiyor, onlara fon
aktyor" 25 Savunma Bakan Donald Rumsfeld, bu tr komando
larm "asileri bastnp ortadan kaldrmakta en byk kaldra ile
vi grecek gler" arasmda yer alacagn sylemitir.26
Bunlara ek olarak, taslag igal yetkililerinin yogun basksyla
hazrlanan Irak anayasas, esas olarak Irak politikasndaki mez
hep ayrlklarn tescil etmektedir. Phyllis Bennis'in ileri srdg
gibi, anayasa referandumu, "Irak'm egemenliginin ve demokrasi
nin tesis edilmesinin degil, bilakis, imdiki iddete dayal siyasal
atmalar, etnik ve dini cemaatler arasndaki plak bir i sava
a evirecek olan ABD'nin nfuzu ve denetiminin saglamlama
snn bir iareti"ydi:
.

Anayasa taslag, uzun zamandr egemen klnm olan sek

ler yaklarnlara dayanarak Irak'n eitlilik tayan nfusunun
karlann dengelemek yerine, u anda igalin besledigi slami
kimlige ynelii yanstmakta, onu n plana koymakta ve kalc
latrmaktadr . . . Tarihsel adan laik kalm Irak'ta, asl kimligin
'Irakl' olmaktan 'Snni' ya da 'ii' olmaya kaymas (Irak Krtle
rinin kendi kimlikleri her zaman daha gl oldugu halde) b
yk lde ABD'nin igaline gsterilen bir tepkiydi; dolaysJyla,
tarihsel kltrel gereklikleri yanstmyordu. Anayasa taslag, l
keyi ynetecek yap olarak federalizmi ne karnakla kalmyor,
ayn zamanda, merkezi hkmete kesin olarak tannmayan b
tn iktidarn kendiliginden blgesel yetkililere kaydrldg (ve

25) A.K. Gupta, "Unraveling lraq's Seeret Militias", Z 18, No: 5 (Mays 2005), s.
33-37. Aynca bkz. A.K. Gupta, "(ivil War in Iraq, Made in the USA", Indypen
dent (New York), 4 Agustos 2005, s. 8-9: http:l/nycv.indymedia.orglen/2005/081
5497l.htm.
26) Savunma Bakan Donald Rumsfeld, Senato Ihtisas Komitesi, Washington,
D.C., 16 ubat 2005. Aynca bkz. Anthony Shadid ve Steve Fainaru, "Militias on
the Rise Across Iraq", Washington Post, 21 Agustos 2005, s. Al; Shadid ve Faina
ru, "Kurdish Officals Sanction Abductions in Kirkuk", Washington Post, 15 Ha
ziran 2005, s. Al.

93

bylece, Irak'n byk lde etnik ve dinsel dogrultuda bln

me ihtimaline sahnenin hazrlandg) federalizmin u bir versi
yonunu dayatyordu. 27

Anayasal dzenlemeden en zararl kacak kesimin Snniler

olmas tesadfi degildir. Irak petrol, Bagda'n bulundugu ve
Snnilerin en yogun olarak yaadg orta Irak'tan ziyade, kuzey
Irak'taki Krt blgeleriyle gneydeki ii blgelerinde yogunla
mtr. Bu durum, Irak petrolnden elde edilecek kazanlarn da
gtm zerinden i atmalara temel hazrlamaktadr. Bennis bu
tabioyu yle zetlemitir:
Federal hkmet, petrol ve dogalgaz 'bugnk sahalar'dan
idare edecek ve gelirlerini 'lkenin tamamndaki demografik da
glma gre adil biimde' dagtacak. Ancak bu garanti, sadece ha
lihazrda kullanmda olan petrol sahalan iin geerlidir; Irak'n
bilinen rezervlerinin (bilinen 80 petrol sahasndan 1 7'si, bilinen
1 1 5 milyar varillik rezervden 40 milyar varili) hemen hemen
te ikisinin gelecekteki kullanm yabanc irketlere braklacak
tr. . . Bu demektir ki, Irak'n petrol zenginliginin gelecekteki
aratrmalar ve kullanm, petroln bulundugu yerlerdeki
(Krtlerin denetimindeki Kuzey ile iilerin agrlkta oldugu G
ney'deki) blgesel idarelerin ellerinde kalacak, bu da Snnilerin,
Bagda'n laik ve kank halklaryla Irak'n merkezindeki diger
topluluklarn gelecekteki yoksullamalannn kesin iareti ola
caktr; etnik ve dinsel srtmelerle dolu bir gelecegin sahnesi
hazrlanm durumdadr... 28

Bunlara ek olarak Amerika Birleik Devletleri, Irak'ta slami

fundamentalizmle kapma retorigine ragmen, Dava Partisi ve
27) Phyllis Bennis, "The Iraqi Constitution: A Referendum for Disaster", United
for Peace and justice Tatking Points, No: 33 (13 Ekim 2005): http://www .ips
dc.or'ifcomment/Bennis/tp34constitution.htm.
28) A.g.y.

94

tran destekli Irak'taki lslam Devrimi Yksek Konseyi gibi eski

den marjinallemi fundamentalist partileri Irak hkmetine ta
yarak, aslnda bu fundamentalizmi kendisi tevik etmitir.
5) AMERlKA BlRLElK DEVLETLER!, IRAK'TA
KALARAK TERRlZMLE MCADELE ETMlYOR.
Irak hibir zaman ABD'ye ynelik bir terrist tehdit merke
zi olmamtr. Geen her ay, Bush ynetiminin, kendini des
tekleyen uydurma kantara bel baglarken, sava tezini rten
olgular hasralt etmek iin de byk abalar harcadgna dair
kantlar birikmektedir. New York Ti m es'in Kasm 2005'te bil
dirdigine gre, "gizliligi yeni kaldrlm bir Savunma Bakanl
g Istihbarat Tekilat (DlA) belgesinden okudugumuz kada
ryla, Amerika'nn elinde olan st dzey bir El-Kaide yesi ,
Bush ynetimi Irak'n biyolojik ve kimyasal silahlar kullanma
lar iin El-Kaide yelerini egiuigi iddialarnn temeli olarak
onun aklamalarn kant gstermeye balamadan nce bir
fabrikatr aday olarak bilinmekteydi" . 29 Gzaltna alnan bu
El-Kaide yesi, lbn el-ayk el-Libi, Bush ynetiminin has has
bagrarak ilan ettigi bu pheli 'istihbarat' saglarken yalnz da
degildi stelik. ubat 2002'de DlA, el-Libi'nin ABD yetkilileri
ni anlalan 'kasten yanlttg'n ve Saddam Hseyin'in "lslami
devrimci hareketlerden uzak durdugu"nu, Bagdat'n "kontrol
altnda tutamayacag bir gruba yardm saglamasnn ihtimal d
oldugu"nu rapor ediyordu.30
El-Kaide Irak'ta ilk defa, ancak igalden sonra boy gster
miti -ABD igalinin nceden kestirilebilir bir sonucuydu bu .
29) Douglas Jehl, "Report Warned Bush Team alout Intelligence Doubs", New
York Times, 6 Kasm 2005, blm l, s. 14.
30) A.g.y.

95

Gerekte Amerika Birleik Devletleri, Irak'ta gzlenmeyen bir

terrist tehditle savayor bahanesiyle devlet terrizmi uygula
maktan baka bir ey yapmyordu ve dogal olarak bu sre
iinde, ABD'yi ya da onun lke dndaki yardaklarn hedef
alan bireysel ve rgtl terrist eylemler gerekletirilmesi ih
timali olduka artmt.
ABD'nin, igale kar direniin 'belini krana' dek Irak'ta kal
mak zorunda oldugu fikri daha da geersizdir. lgal zaten bal
bana direniin kaynagdr; savan kmasndan sorumlu olan
Iann bir ksm bile bu geregi itiraf etmilerdir. Los Angeles Ti
mes'n Ekim 2005'te bildirdigine gre:
Irak'taki sava idare eden baz ABD'li generaller, kamuoyu
na dnk yorumlarnda ve yeminli tanklklarnda askeri duru
ma ilikin yeni bir degerlendirme yapyorlard. .. Su anda Irak'ta
bulunan 149 bin Amerikan askeri, giderek sorunun paras hali
ne gelmektedir...
Generaller, ABD glerinin Irak'taki varlgnn isyan krk
ledigini, yeni kurulan Irak silahl kuvvetlerinde Amerikan birlik
lerine bagml kalmann istenmedigini ve Ortadogu'nun her tara
fnda terrlsderin g kazandgn sylyorlard."

6) AMERlKA BlRLElK DEVLETLER!,

ATlMAYI DEVAM ETTlREREK,
LENLER ONURLANDIRMIYOR.
Bakan Bush, Irak'ta kalmak iin gsterdigi en sinik sebepler
den birini, ABD askerlerinden lenlerin saysnn giderek artma
s ve geri dnen tabutlann grntlerini yasaklamaya ynelik bi
linli abalar karsnda eletiriterin artna cevap olarak gster3 1 ) Mark Mazzetti, "U .S. Generals How See Virtues of a Snaller Troop Presen
ce in Iraq" , Los Angeles Times, 1 Ekim 2005, s. Al.

96

miti. Oglu Casey'i 4 Nisan 2004'te Irak'ta kaybeden Cindy She

ehan'in protestosundan kamak iin geldigi Utah, Salt Lake
City'de dikkatle seilmi bir topluluga hitap ederken, Irak'ta ve
Afganistan'da len askerlerin says konusunda ender aklama
larndan birini yapan Bush yle diyordu: "len askerlerimize bir
ey borluyuz. Onlarn ugruna hayatlarn verdigi grevi tamam
layacagz. Onlarn fedakarlklarn, terristlere kar saldrlar
mz srdrerek onurlandracagz. "32
lgalin srdrlmesi kararnn dogruluguna halk inandrma
ya ynelik bu giriimiere en iyi cevab Cindy Sheehan vermiti:
"Benim oglum ldgne gre, benim getigim yollardan niin
baka bir annenin daha gemesi gereksin? . . . Bakalarn ldr
meye devam etmek iin oglumun lmnden ya da ailemin feda
karlgmdan faydalanlmasn istemiyorum. "33
Irak'taki askerler, Bush'un iddia ettigi gibi, 'soylu bir dava'
ugruna vermediler canlarn.3 Onlar orduya getiren kiisel et
kenler ne olursa olsun, orada petrol ugruna, imparatorluk ug
runa, g ve kar drts ugruna ldler. Sheehan'in, oglu Ca
sey iin syledigi gibi: "Benim oglum bir kahraman degil, sava
kurbandr. Onun yaptg eyin neresi soylu? ABD'ye tehdit
oluturmayan bir lkeye gidip oray igal etmek -bu soylu bir
grev degil. "3
Daha fazla sayda Iraklnn ve ABD askerinin lmesi ve yara
lanmas, imdiden kaybedilmi birok hayatm trajedisini koyult
maktan baka sonu vermeyecektir.

32) Mikel Alien ve Sam Coates, "Bush Says U .S. Wili Say and Finish Task",
Washington Post, 23 Agustos 2005, s. A l O.
33) Cindy Sheehan, "lt's Time the Aniwar Choir Sarted Singing", International
Socialis Review 43 (Eyll-Ekim 2005), s. 14.
34) john Kifner, James Dao ve Albert Salvato, "Confronting Their Losses, Ohio
Families Are Shaken" , New York Times, 5 Agustos 2005, s. A7.
35) Eve Ensler, "My Son Brought Me Here" , 0: The Oprah Magazine (Kasm
2005), s. 218.

97

7) AMERlKA BlRLElK DEVLETLERi,

IRAK'l YENDEN lNA ETMlYOR.
imdi Irak'ta szlemeli i yapan irketler, orada Irak halkna
yardmc olmak amacyla degil, nfuzlu politikaclarla -Pratap
Chatterjee'nin hakl olarak dedigi gibi 'yeniden ina harac'ndan
szleme kapp kazan elde etmelerini saglayacak- sk baglar ku
rup, kendi kasalarn doldurmak zere bulunuyorlar.36
Gerek u ki, Halliburton, Bechtel ve Irak'taki teki irket
ler, yeniden ina etmekten ziyade lkeyi soyup sogana eviri
yorlar. Sradan Irakllar gaz satn almak iin bazen gnlerce
kuyrukta beklerlerken, Halliburton'un itiraki Kellogg, Brown
&: Root gibi irketlerin yarar saglayacag ekilde, petrol ithal et
mek iin trmanan fiyatlarn bedelini Irakllarn demesi isteni
yor. 37 Projeler birbiri pei sra tamamlanmadan kalyor. Hasta
neler harabeye dnm durumda. Elektrik hala acnas derece
de yetersiz dagtlyor.
Gazeteci Naomi Klein'n etkileyici gzlemindeki gibi:
"lrak' yere ykan Amerika Birleik Devletleri, imdi onu yeni
den ayaga dikme srecinde. ABD, Irak' ve Irak halkn baka
aralarla yere serneye devam etmek istiyor: sadece F-l6'larla
36) Bylesi eletirilere karlk veren Halliburton Corporation'n ilanlan, irke
tin sz konusu szlemeleri "birilerini tandgmz iin degil, yapugmz iten
dolay" aldgn iddia ediyor; oysa Halliburton'un 1995 ile 2000 yllan arasnda
ki eski genel mdr, ABD'nin bakan yardmcs Dick Cheney'di ve irket, dur
madan fahi faturalarla hesaplann iirdigi ve kalitesiz iilikle ykmllkle
rini yerine getinnedigi belgelenmesine ragmen, ABD'nin askeri blgelerinde ka
zanl ihaleler kapmadaki uzun sicili sebebiyle nlenmiti. Bkz. jackie Spinner,
"Halliburton to Counter Critics with Commercial", Washington Post, 6 ubat
2004, s. E3. Colum Lynch, "U .S. Owes $208 Million To Iraq, U.N. Audit Finds" ,
Washington Post, 6 Kasm 2005, s. A23. Pratap Chatterjee, Iraq, Ine.: A Profitab
le Occupation (New York: Seven Stories/Open Media, 2004), s. 6 1 .
37) Charles Ciaver v e Roula Khalaf, "'lt Was Wrong t o Apply a n American
Template on the lraqi Reality" , Financial Times (Londra) , 23 Ekim 2003, s. 2 1 .
Erik Eckholm, "Excess Fuel Billing by Halliburton i n Iraq i s Put a t $108 Milli
on in Audit", New York Times, lS Mart 2005, s. Al2.

98

ve Bradley'lerle degil, artk ekonomik adan bogmann daha

n.
az gze arpan aralaryla 38
Irak halk kendi toplumunu pekala yeniden ina edebilir, hat
ta bunu yabanc askerler ya da irketlerden ok daha iyi bir ekil
de baarabilir. Son iki ylda saglanan sosyal hizmetlere ya da g
venlige bakarsanz, onlar gerekletirenler de esas olarak Irakl
lardr. Ayrca Irakllar, kendilerine agr yaptnnlar uygulanan yl
larda, ciddi biimde hasar grm altyaplarn onarma konusun
da ne kadar becerikli olduklarn ak bir ekilde ortaya koymu
lard. Irakl mhendisler, gretmenler ve doktorlar, uzun bir za
man boyunca Arap dnyasnda en iyi egitim alm ve ilerinde en
tecrbeli kiiler olmulardr. Kald ki, Irakllarn kendi lkelerini
yeniden ina edemeyeceklerini ya da kendi kendilerini idare ede
meyeceklerine inanmak rk bir dnya grn temsil eder.

8) AMERlKA BlRLElK DEVLETLER!, YOL ATI(ii

ZARARLAR VE ACILARDAN DOLAYI
YKMLLKLERN YERNE GETlRMlYOR.
Anlalabilir bir ekilde, u anda savaa kar kanlar, Ameri
ka Birleik Devletleri'nin Irak halkna kar ykmllg oldu
guna ve bu yzden "yarattg kargaay temizleyene" kadar orada
kalmas gerektigine inanyorlar. Yrttg Bush-kart kampao
yayla internetten milyonlarca yesinden imza toplayan ve arp
c balklar atmaktan hi ekinmeyen MoveOn.org, artk, ba di
rektr Eli Pariser'in szleriyle, "Irak'ta baka bir iyi tercih kal
madg" iin askerlerin Irak'tan derhal ekilmesi agrsnda bu
lunmaya yanamyor.39 Ayn mantkla hareket eden Education
for Peace in Iraq gibi BM yaptrmianna ve savaa kar mcade
le eden gruplar da, resmen, keke daha iyi niyetli bir igal olsay38) Naorni Klein, "You Break It, You Pay for lt", The Nation, 10 Ocak 2005, s. 12.
39) Akt. N orman Solomon, "MoveOn.org: Making Peace With the War in Iraq",
10 Mart 2005: httpJ!www. norrnansolornon.corn.

99

d bahanesine sanlp, igali destekleyen bir tutum benimsemi

durumdadrlar ve bu yzden derhal geri ekilmeye karlar.40

New York Times yazarlanndan Nicholas KristoPa gre: "Irakl

lar, onlar kurtarmak isteyen muhafazakarlann iyi niyetleri kar
lgnda korkun bir bedel dyorlar. Bizim hatal igalirniz, mil
yonlarca lrakly aresiz ve a brakt, bu yzden imdi onlar yz
st brakmak bize yakmaz. Eger Irak'ta kalrsak, Irakllarn da
ha gvenceli ve daha iyi hayatlar srmeleri iin yine de bir umut
olacak. Fakat geri ekilirsek onlar anariye, terrizrne ve alktan
knlmaya rnahkOrn ediyor olacagz, ki bu da gelecek on yl akn
bir zaman ierisinde yz binlerce ocugun lmne mal olur."'
Kristof, yeni-muhafazakarlann iyi niyetle ya da zgrlk ide
alleriyle hareket etmediklerini, onlar g ve kar elde etmekten
baka hibir eyin ilgilendirmedigini bir an bile olsun aklna geti
rerniyor. Oysa, her zaman iin tartmaya ak bir rnesele olan
hangi saiklerle harekete geildigini tamamen bir kenara braksak
bile, Irak' yakp ykrn, son on ylda yz binlerce Iraklnn haya
tna mal olan yaptnnlan tevik edip uygularnaya koymu, igal
ci bir g olmann en temel sorumluluklarn bile yerine getire
rnemi ve bugn Irak'ta asl istikrarszlk kaynag olan bu insanla
rn, Irakllan alktan ve anariden koroyabilecek yegane kiiler
olduklann sylemenin tuhaf rnantgyla yzlernek zorundayz.
Hayatmzn baka hibir alannda bu tr bir sz sarf etmemiz
mmkn degilken, konu irnparatorlugun sulanna geldiginde, ta
rihi srekli olarak grmezlikten gelmemiz bekleniyor bizden. 'Iyi
niyetli hareket etme doktrini' btn sulan temize kanyor.2
40) Omegin bkz. Erik Gustafson ile Naomi Klein arasndaki tartma: Drnoc
racy Now/, 20 Nisan 2005.
41) Nicholas D. Kristof, "Saving the Iraqi Children," New York Times, 27 Kasm
2004, s. AlS.
42) Bkz. Noam Chomsky, Imperial Ambitions: Conversations on the Post-9/1 1
World, ed. David Barsamian (New York: Metropolitan SooksiHenry Holt, 2005),
s. 1 15-118, ve Noam Chomsky, Hegrnony or Survival: America's Quest for Glo
bal Dominance, 2. basm (New York: Owl SooksiHenry Holt, 2004).

100

Gerekteyse, ABD igali, Irak'ta istikrar kaynag olmak bir

yana, halen yaanan ac ve straplada istikrarszlgn balca
kaynagdr.
Kristof, "Bir ameliyat yzne gzne bulatran bir cerrah, ge
ride 'hey, iler planlandg gibi yrmedi, sana bol ans, ben biraz
dolanaym' trnden bir not brakarak hastay ylece brakp git
mez,""3 dediginde gerekten karnndan konuuyor. Howard Zinn'in
dikkat ektigi gibi, bugn Amerika Birleik Devletleri, bir cerrahtan
ziyade ancak bir kasap olarak adlandnlabilir."" Ancak, Kristofun
mantk yrtmesini kabul etsek bile, tbbi sicili kt ameliyatlada
dolu, kendi yol atg hasan tamir etmek iin de hastaya zarar ver
meye devam eden, ilk hatasn kapatmaya alrken yaptklaryla
durumu daha da vahimletiren bir cerraha hala hasta emanet etme
yi niin srdrelim ki? Bir doktorun ilk ykmllg, hastalarn
'daha fazla zarar grmekten ve hakszlk'tan korumaktr: ABD,
Irak'taki varlgyla bu ilkeyi her gn yeniden ihlal etmektedir.
Dahas, ABD birliklerinin Irak'tan derhal geri ekilmesini iste
yenler izolasyonizmi savunmuyor ve Irak halkn yz st brakp
hibir ykmllkleri olmadgn savunmuyorlar. ABD hkmeti
nin Irak halkna kar bir ykmllg var mdr? Kesinlikle var
dr. Saddam Hseyin'i mttefik bildiginde Washington'n zemin
hazrladg sulardan kaynaklanan bir ykmllktr bu. Vahi
Iran-Irak Sava'nda her iki taraf da silahlandnp desteklemekten;

199 1 Krfez Sava'nda yol atg ykmlardan; seyreltilmi uran

yumlu silahlar, misket bombalar, 'papatya bien' bombalar ve be
yaz fosfor kullanmaktan kaynaklanan bir ykmllktr."5 Dehet
43) Nicholas D. Kristof, "The Exit from Iraq," New York Times, 13 Kasm 200S,
blm 4, s. 13.
44) Howard Zinn, Gino Srada'yla konuma, Cooper Union, New York, 1 3 Ka
sm 200S.
4S) ABD'li yetkililer Felluce'de beyaz fosfor kullandklarn ilk bata reddettiler, fa
kat daha sonra kabul ettiler. George Monbiot, "The US Used Chemical Weapons
in Iraq -and then Lied About It," The Guardian (Londra), lS Kasm 200S, s. 3 1 .
Daha kapsaml hava sava zerine bkz. Seymour M . Hersh, "Up i n the Air," New
Yorker, 5 Aralk 200S, s. 42-S4. Hersh'e gre, 2003'teki igalden beri "3. Marine
Aircraft Wing, Irak'a tek bana SOO bin tonu akn mhimmat amu," (s. 44).

101

verici sonulara yol aan yaptnnlan dayatmaktan, 2003 igalinde

yz binlerce insann aaglanmas ve katledilmesinden, o zaman
dan beri igalin sebep oldugu byk zararlardan kaynaklanan bir
ykmllktr.
Oysa bu ykmllg yerine getirmenin ilk adm, askerlerin
Irak'tan derhal geri ekilmesidir.
Irak halk iin gerekten adalet olsayd, yalnzca bu haksz sa
vatan sorumlu olan politikaclan sulanndan dolay sorutur
nakla kalnmazd, ayrca ABD hkmetinin de Irak halkna ve sa
kat kalm ya da ldrlm ABD'li askerlerin ailelerine tazminat
demesi gerekirdi. Uluslararas adalet gruplannn da, yaptnnla
rn uygulandg yllarda insani yardm engelleyen yasalann bi
linli olarak ignenmesi megindeki gibi, Irak halkyla dayan
malarm gstermek iin baka yollar bulmalan gerekecektir. Me
sela, mmkn oldugunda Irak'taki sendikalara, kadn gruplarna
ve bagmsz medyaya mali ve siyasal destek arttnlabilir -baz en
ternasyonalist gruplar igalden sonraki aylarda, genellikle de b
yk ahsi riskleri gze alarak, bu ynde ciddi abalar harcamlar
dr. Yine ayn dogrultuda, ABD'nin ve Ingiltere'nin arkalannda b
raktg kara maynlanmn ve seyreltilmi uranyumlu mhimmatn
lmcl mirasm ortadan kaldracak projelerin; Irakllarn d
glerin (en belirgin haliyle ABD'nin, fakat bunun yannda, hepsi
de Irak'taki bagmsz siyasal mcadeleterin tehdidi altndaki Tr
kiye, Suudi Arabistan, Kuveyt ve lran'n) , Irak petrolne ulama
lannn snrianmasna ynelik admlan geersiz klmak iin m
cadele edecek olan uluslararas petrol irketlerinin ve bagmsz bir
ekonomik izgi tutturursa Irak' cezalandrmak iin bir an dahi te
reddt etmeyecek olan Dnya Bankas ile Uluslararas Para Fonu
gibi uluslararas mali kurumlarn kendi i ilerine karmalarna
kar koymas abalarnn da desteklenmesi gerekecektir.
Biz, ABD igalinin sona erdirilmesini talep ederken, kesinlik
le baka bir igalci gcn Amerika Birleik Devletleri'nin yerini

102

almasn istiyor degiliz. Byle bir senaryonun en muhtemel ada

y olan Birlemi Milletler, acmasz yaptrmlarn uyguladg yl
larda savaa giden yolun denmesine byk katkda bulunmu
ve ABD igalini onaylayarak ABD gcne kar koyamayacagn,
zaten bunu istemeyecegini gzler nne sermitir. Birlemi Mil
letler Gvenlik Konseyi 9 Kasm 2005'te, Amerika Birleik Dev
letleri, Ingiltere, Japonya, Danimarka ve Romanya'nn ortaklaa
destekledikleri bir nergenin oy birligiyle kabul edilmesi sonu
cunda, 3 1 Aralk 2006'ya kadar igal yetkisinin uzatlnas dog
rultusunda karar vermitir. Bu nergeye olumlu oy kullananlar
arasnda Brezilya, Fransa ve Rusya da bulunmaktadr.%
Birlemi Milletler gerekte, ABD'nin kendisini ABD gcnn
oktarafl bir klkta gsterilmesinde kullanmasna tekrar tekrar
gz yummutur. BM, ya dogrudan ABD'nin amalarna hizmet
etmektedir, ya da, bunu yapmadg takdirde, 'gereksiz' bir kurum
yaftasn yemitir -bugn hibir lke ya da lkeler grubu byle
bir eye kalkmaya cesaret edemez oysa. Bush ynetimi dnya
ya yeni bir mesaj vermektedir. Washington artk sadece, New

York Times muhabiri Serge Schmemann'n ifade ettigi zere, "Ya

bizimlesiniz, ya da bize karsnz," demekle yetinmiyor, "ayn
zamanda ok daha kurnazca bir ey de sylyor". Yeni konum
udur: "Ya bizimlesiniz, ya da size gerek yok."H
Hibir d g Irak halkna kar hesap vermeyecektir. Irak
halknn ektigi straplarn sorumlulugunu tek bana Amerika
Birleik Devletleri de stlenemez. Birlemi Milletler bogazna
dek bu sua batm haldedir. Arap Birligi lkeleri, Irak halkn
korumak iin kllarn dahi kprdatmamlardr. Hatta, birlige
ye lkelerin birogu, savatan ve yaptrmlardan kar elde etme46) Mark Tumer, "Iraq Force Wins Extended Mandate," Financial Times, 9 Ka
sm 2005, s. 3. Ayrca bkz. 1637 sayl BM Gvenlik Konseyi Karan (SIRES/1637
[2005) ) : http://www . un.org/.
47) Serge Schmemann, "All Aboard: America's War Train Is Leaving the Stati
on,"New York Times, 2 ubat 2003, blm. 4, s. 1 .

103

nin yollarn arayarak, 1991 ve 2003 igallerine destek bile sagla

mlardr. ABD'nin yan sra baka birok lke de Saddam Hse
yin'i desteklemi, onu silahlandrm, onu korurnulardr.
Irak halknn kendi gelecegine kendisinin karar vermesine
imkan tanmalyz. Bu, Naomi Klein'n dikkat ektigi zere, aske
ri igalin hemen sona erdinlinesini talep etmenin yannda,
Irak'n ekonomik igalinin sona erdirilmesi ve Irak'n nceki re
jimden devraldg borlarn ertelenmesi agrsnda bulunmay da
gerektirir.i8 Irakllar d yardm isteyecek olurlarsa, bu kendi bi
lecekleri bir itir. Bu karar biz degil, onlar alacaktr ve bu kara
rn zgrce alnabilmesinin tek koulu , Amerika Birleik Devlet
leri, Ingiltere ve diger igalci ordularn Irak'a ynelik ekonomik,
siyasal ve askeri hasklarna tamamen son vermeleridir.

48) Klein, "You Break lt, You Pay for lt," s. 12. Irak borlan zerine aynnuh ra
porlar iin bkz. htpJ!www .jubileeiraq.orglresources.htm.

104

HEMEN lKALIMI

Irak'ta ldrlen ABD askerlerinin says 2 bine ulaug gn,

Bakan Bush, Bolling Hava Kuvvetleri ss'nde toplanan dinle
yicilerin karsnda bbrleniyordu: "Asla geri ekilmeyecegiz,
asla vazgemeyecegiz ve tam zaferden daha azna asla raz ol
mayacagz. " 1
john F. Kennedy, Lyndon johnson ve Richard Nixon da
_
ABD'nin Vietnam'a kar yrttg sava iin benzer aklama
larda bulunmulard. Fakat ABD egemen snf, sonunda, Viet
nam'da 'komnist direni'e kar zaferi cepte keklik saymann bo
a bbrlenme oldugunu anlayacakt.
1) Richard Benedetto, "Bush Says U.S. Must Remain in Iraq," USA Today, 26
Ekim 2005, s. 9A.

105

Amerika Birleik Devletleri'yle mttefikleri, ya Irak'ta yenilgi

yi tadacaklar, ya da bir noktada, muhtemelen Bush ynetiminin
sava yrtne damgasn vuran gayri-meruluk lekesini sile
bilecek yeni bir bakann ynetimi altnda, ezici bir vahetle 'za
fer' grnts yaratmann bir yolunu bulacaklardr.
yleyse asl soru udur: Bu kanl igalin sona ermesinden n
ce ka kiinin daha manaszca hayatn kaybetmesi gerekecektir?

New York Times'n bildirdigine gre: "Bush ynetimi, Irak g

venlik gleri lkenin nemli bir ksmnda bagmsz operasyon
yrtme yetenegine kavuana kadar, ok sayda askerini geri
ekmeye balayamayacagn sylyor. Baz askeri uzmanlar da,
Irak'taki 1 70 bini akn ABD ve ngiliz askerini geri ekmenin iki
yldan az srmeyecegini belirtiyorlar. "2 Erich Schmitt'in yazdg
gibi, "Ordu, Irak'taki savan, baka modern isyanlada ayn yolu
izleyebileceginin, en az on yl ya da ok daha fazla srebilecegi
nin farkna varmaya balyor. "3
29 Eyll 2005'te ABD Merkez Kuvvetler Komutan Abizaid, Se
nato Silahl Kuvvetler Komitesi'nde ifade verirken, Irakl askerler
den oluan tek bir taburun, artk ABD denetiminden bagmsz ola
rak etkili operasyonlar gerekletirebilecek duruma geldigini sy
lyordu! Irak ordusundaki taburlar 300 ila 1 ,000 askerden oluan
birliklerdi.' Bu yzden, "karada byk ilerlemeler saglandg" ya
lanna ragmen yaplabilecek en cmert yorum, tam egitim alan
Irak askerlerinin saysnn 1 ,000'i gemedigiydi.6
2) Kirk Semple ve Eric Schmitt, "U.S. General Sees Further Delay in Iraqi Mili
tary Taking Over," New York Times, 22 Ekim 2005, s .. AlO.
3) Eric Schmitt, "Troops for All Wars; Appetite for Few," New York Times, 23
Ekim 2005, s. 4: 2.
4) ABD Genelkurmay'ndan General John Abizaid'in Senato Silahl Kuvvetler
Komitesi'ndeki tanklg, Washington, D.C., 29 Eyll 2005.
S) Martin Sieff, "Iraq Has More Bombs but No Trained Army," United Press In
ternational, 30 Eyll 2005.
6) RichardW. Stevenson, "Bush to Teli Why He Sees a 'Clear Path to Victory,'"
New York Times, 28 Haziran 2005, s. Al2.

106

Bush'un ulusal gvenlik danman Stephen ]. Hadley, New

York Times'a verdigi demete, ynetimin tutturdugu dile sadk

kalarak, "Egitimin ilerleme hzndan memnun oldugunuzu d
nyorum," demiti. Ancak New York Times'n kabul ettigi gibi,
"Bush ynetiminin baka yetkilileri bile, Beyaz Saray'n egitilmi
asker-polis saysna ilikin olarak bir yl nceki iddialannn abar
tl oldugunun anlaldgn kabullenmekteydiler". 7
Elbette, bu tr hesaplamalar herkesin kendi amacna hizmet
eder. Amerika Birleik Devletleri, igalin dogurdugu isyandan i
gali srdrmek gerektigi dncesini vurgulamakta faydalan
maktayken, Irak'n kapasitesine ilikin degerlendirmeler de, as
keri kadrolarda yaygn biimde dile getirilen, Irakllarn kendile
rini ynetemeyeceklerini ngren rk, smrgeci varsaymlan
yanstmaktadr. Ayn zamanda, Irakl askerleri egitmenin gl
g, yerel halkn ibirliki gzyle baktg bir gvenlik gc kur
maya ahtka Amerika Birleik Devletleri'nin kar karya ol
dugu derin problemierin gstergesidir.
lgale kar muhalefetin yaygnhg, ABD'yle ve diger askeri
birliklerle ibirligine giren Irakllarn yksek risk almas ve ABD
askerlerinin lkeden ayrldklarn grmek isteyen Irakllarn
Irak polisine szdgn gsteren kantlar dikkate alndgnda, Irak
hiatrma stratejisinin -daha nceki Vietnamllatrma stratejisi
gibi- muhtemelen baarsz kalacag anlalmaktadr. Bununla
birlikte, lrakhlatrmann baarsz kalmas, sava-kart hareket
Amerika Birleik Devletleri'ni geri ekilmeye zorlayamadka i
galin kahchgna dayanak saglayacaktr.
Londra'daki International Institute for Strategic Studies'in
Ekim 2005'te yrttg bir almada iaret edildigi zere, Vi
etnam'daki savan eski ynetimlerden yeni ynetimlere devre7) Richard W. Stevenson ve David Sanger,"U.S. Seeks to Aid lraqi Charter at a
Distance," New York Times, 31 Agustos 2005, s. AS.

107

dilmesi gibi, Amerika Birleik Devletleri'nin "Bakan George

W. Bush grevi braktktan sonra da Irak'ta kayda deger b

yklkte g bulunduracag" ortadadr. Enstit mdr Pat
rick Cronin, Financial Times'a verdigi bir demete, bir sonraki
"ynetim, Irak'ta askeri g bulundugunu bilerek hareket ede
cek ve muhtemelen daha uzun yllar bu durum devam ede
cek," demiti.8
Amerika Birleik Devletleri, Irak igalinin bandan itibaren,
lkede uzun vadeli askeri sler kurma planlan yapmaktadr. Do
nald Rumsfeld, "u anda Irak'ta kalc s kurmaya niyetimiz
yok," derken, Bush'un st dzey kadrolar igalden hemen sonra

New York Times'a, Irak'ta yeni kurulacak hkmetle (Pentagon'a

askeri s kurma hakkn tanyacak ve Amerika'nn hegemonyas
nn istikrarsz bir blgenin kalbine nfuz etmesini saglayacak bir
hkmetle) uzun vadeli askeri iliki gelitirmeyi planladklar"n
aklamlardr. 9
Amerikan ordu yetkilileri, bu haftaki rportajlarda, Irak'ta,
gelecekte de rahatlkla kullanlabilecek, muhtemelen drt ss
muhafaza etmekten bahsettiler: birisi, Bagda'n hemen dnda
ki uluslararas havaalannda; ikincisi, gneyde Nasriye yaknn
daki Tallil'de; ncs, rdn'e giden eski petrol boru hattnn
yannda, bat lnde H- 1 denilen izole bir alanda; drdncs,
Krtlerin bulundugu kuzeydeki Baur havaalannda. . .
Yeni Irak'la, Afganistan'dakine benzer ekilde, uzun vaeli bir
savunma ilikisi kurulacak," diyordu ynetimin kdemli kadro-

8) james Boxell, Daniel Dombey ve Demetri Sevastpoulo,"US to Retain Force in

Iraq after Bush Goes," Financial Times (Londra), 26 Ekim 2005, s. l l . Ayrca
bkz. ed. Christopher Langton, The Military Balance 2005-2006 (Londra ve New
York: Routledge, 2006), s. 1 73.
9) Rumsfeld, akt. Ronald Brownstein, "Permanent U.S. Bases in Iraq? Experts
See a Political Minefield," Los Angeles Times, lS Agustos 2005, s. AS. Thom
Shanker ve Eric Schmitt, "Pentagon Expects Long-Term Access to Key Iraq Ba
ses," New York Times, 20 Nisan 2003, s. Al.

108

lanndan biri. "Bunun kapsamnn ne olacagna karar verilmedi

-tam kapasiteli bir operasyon ss m olacak, yoksa ileri ope
rasyonlan idare edecek veya ikmal ilevi grecek daha kk bir
s m, henz belli degil."10

Irakllarn bu tr kalc s kurma planlan hakkndaki dn

celeri degitike Washington'n kamuoyuna yapug aklamalar
da durmadan degiirken, eldeki btn gstergeler, ABD hk
metinin hala Irak'ta uzun dnem kalmak iin planlar yapmakta
oldugunu ve Irak'ta kendisine hava ss ve gvenli toprak sagla
yacak anlamalar peinde kotugunu ortaya koyuyor.

Los Angeles Times'n bildirdigine gre:

GlobalSecurity. org'da savunma analisti olan john E. Pike
baka bir gstergeye dikkat ekiyor. Amerika Birleik Devletleri
sistematik olarak Irakllan asilerle savaacak ekilde egitmesine
ragmen, Pentagon, komulanna kar lkeyi savunabilecek bir
Irak ordusu kurmaya ynelik kilit admlar -tank ya da uaksa
var alm iin planlar yapmak gibi- henz atmamtr.
Pike'e gre bunun anlam, ABD Irak'taki birliklerinin say
sn azaltabilecegi halde, Almanya ya da Gney Kore gibi taze
bir lkenin kurulmasnn byke, belki de 50 bin kiilik bir
Amerikan askeri varlignn srekli varlgn gerektirecegidir.
"Bu kuruluu kolaylatrmak iin temel yapy ina ediyoruz,"
diyordu; mesela.
Yine Pike'in inancna gre, Irakl politikaclann resmi akla
malar ne olursa olsun, zel konumalarnda ilerinden pek o
gunun, po tansiyel bir askeri darbeye kar sigorta ilevi de gre
bilecek ekilde, ABD'nin uzun sre lkede kalmasn tercih ede
cekleri bellidir.

11

10) Shanker ve Schmitt, "Penagon Expects Long-Term Access to Key Iraq Ba

ses," s. A l .
l l) Brownstein, "Permanent U . S . Bases in Iraq?" s . AB.

109

Britanya, yirminci yzyln ilk yarsnda lrak' nasl, kendi ko

rumas olmadan bagmszlg semenin muhtemel ekonomik ve
siyasal sonularyla tehdit edip durduysa, bugn Amerika Birle
ik Devletleri de Irakl sekinlere, kendilerinin hayatta kalmalar
iin ABD'nin destegine ihtiyalar olacag ynnde apak bir
mesaj yollamaktadr. Christian Science Monitor'de kan bir ma
kaleye gre: "ABD yetkilileri, kurulacak -ve muhtemelen daha ilk
gnden itibaren yogun ate altnda kalacak- yeni hkmetin,
kendilerinden tam bir geri ekilme istemeyecegini bekliyorlar.
Kdemli bir ABD'li diplamata gre, 'Sanrm, yeni hkmet btn
sorunlar degerlendirecek, ok gemeden bir dipsiz kuyuya bak
tgn aniayacak ve bu da problem tekil etmeyecek'li". 12
ABD'nin Ortadogu'daki gcn pekitirme planlarnda
Irak'n stratejik bir s olarak nemi, Washington asndan ciddi
bir kaygy oluturmaktadr. ABD ordusu Suudi Arabistan'la,
kendisinin Suudi topraklarna ulamasn ve lkede 'kalc egitim
program' adna baz birlikler bulundurmasn saglayan bir g
venlik anlamasn srdrrken, igale kalkarak sebep oldugu
muhalefetin yaygnlgnn farknda olarak, yakn bir dnemde bu
lkedeki askeri slerini kapatmak zorunda kalmtr. 1 3
Bush ynetimi, lrak' igal etmekle, lrak', komu devletlerin
-bilhassa Suriye'nin ve lran'n- gzn korkutabilecek ve elden
geldigince bu lkeleri 'kontrol altnda tutabilecek', 'Bat yanls'
ve ABD'ye bagmh bir rejim modeli haline getirmeyi umuyordu.
Dolaysyla, Irak'tan atlmak, ABD asndan salt bir geri ekilme
anlamn tamayacak, bunun yan sra ve esas olarak, blgedeki
planlarnn ciddi lde ters yz olmas sonucunu doguracakt.
Amerika Birleik Devletleri'ndeki ve uluslararas dzlemde
ki sava-kart hareket, bylesi bir geri ekilii zorlamak iin,
12) Scott Peterson ve Dan Murphy, "lraqis'Big lssue: US Exit Plan," Christian

Science Monitor, 28 Ocak 2005, s. l .

13) Eric Schmitt, "U.S. to Withdraw All Combat Unis from Saudi Arabia," New

York Times, 30 Nisan 2003, s. A l .

muhalefetini gzle grlr derecede arttrmak durumundadr.

Byle bir hareketi ina etmek, ABD'nin baka bir emperyal ma
ceradaki -Vietnam savandaki- son byk yenilgisinden alnan
baz derslerin gerekten zmsenmi oldugunu ortaya koya
caktr. imdi hatrlamakta fayda var ki, ABD'nin Vietnam'daki
savann sona ermesi, be faktrn bir araya gelmesinin sonu
cunda gereklemiti:

i)

Vietnam halknn ABD mdahalesine kitlesel olarak diren

mesi;

ii) Savaa kar bakaldrnn kvlcmn akm olan, yle ki,

bir analiste, "ABD silahl kuvvetlerinin moral, disiplin ve sa
vakanlg, birka arpc istisnayla, bu yzyln ve muhteme
len ABD tarihinin en dk ve en kt dzeyine inmitir,"1
diye yazdran Amerikan askerleriyle gazilerinin direnii;
iii) Amerika Birleik Devletleri'ndeki sekinleri, Vietnam'da ol
dugu kadar lke iinde de sava kaybettiklerini kabullenme
ye zorlayan aptaki lke ii muhalefet;
iv) Amerika Birleik Devletleri'ni siyasal dzeyde yalnz brakp,
savan bedellerini daha da arttran uluslararas protestolar
ve muhalefet;
v) Savan, ABD ekonomisinin konumunu sarsacak derecede
enflasyona ve bte agna yol ap, giderek agrlaan eko
nomik sonular.

Bugn, tek balarna hibiri yeterli boyutlarda olmasa ve bir

araya getirildiginde henz, Washington' igalden vazgemeye
14) Akt. David Cortright, Soldiers in Revolt: Gl Resistance During the Vietnam War,
gncelletirilmi basm (Chicago: Haymarket Books, 2005), s. 3. Bu kitap, Ho
ward Zinn'in yeni bir sunuu ve Vietnam ile lrak' baglayan Cortright'n yeni b
lmleriyle Vietnam'daki ABD silahl glerinin iindeki isyann kapsamn ve et
kisini anlamak bakmndan vazgeilmez nemdedir. Aynca bkz. joe Alien'n a
lmas: "History of the Vietnam War", International Socialis Review, No: 29, 33
ve 40 (httpJ/www.isreview.orgl; Haymarket Books tarafndan yaymlanacakur).

lll

zorlayabilecek g ve byklkte bir kitleyi temsil etmese de,

yukarda sralanan faktrlerin tek tek hepsi geerlidir.
Bugn Irak'taki direni, ABD ordusunda herhangi bir yetkili
nin tasavvur edebildiginden ok daha yaygndr. ABD'li planla
maclar, abuk, sonu almas kolay bir savaa giritiklerini san
yorlard. Democracy Now!'dan Amy Goodman'la yaplan bir r
portajda, emekli tuggeneral Janis Karpinski, Irak hkmetinin
yklndan hemen sonraki duygular olduka dogru anlatyor
du. ABD birliklerinin "hepsi, l Mays 2003'te Bakan Bush'un za
fer ilan ediinden sonra eve dneceklerine inanyorlard" .
Bana ahsen birliklerin ve askerlerin ogunun grev tamam
landg iin eve dnmeye balayacaklar sylenmesine ragmen,
sonra birliklerimi birletirip Irak'a yaylman ve hepsine birden
komuta etmemi sagladlar.
Kuveyt'e vardgmda, birliklerin orada iki ay daha kalacag,
nk hapishanenin restorasyonu ve egitimi iin yeni bir grevi
stlenmemiz gerektigi, bykeli Bremer'n Bagdat'taki karargft
hnda hapishane uzmanlarnn, hapishanenin ynetilmesi ve g
zalt operasyonlan iin Irakl muhafzlar egitmesine yardmc
olacagmz bildirildi. . . ok gemeden, bize tannan iki aylk s
re drt aya uzatld, derken, btn birliklerimiz mevzilenmi
halde, yz altm be gn postal karmadan nbet tutmaya
baladk.
Askerlerimiz, alt ay bulmadan eve dnecekleri beklentisiy
le savaa gnderildiler; Amerika Birleik Devletleri'ndeki askere
alma garnizonlarnda kendilerine sylenen hep buydu. Fakat bir
kere sava blgesine gelince, bir daha geri dnemediler.1'

O zamann kurmay bakan General Eric K. Shinseki, sava

tan nce Senato'da yaplan bir oturumda, Irak'n igal edilmesi
15) Amy Goodman, janis Karpinski'yle rportaj, Democracy Now!, 26 Ekim
2005.

iin "birka yz bin asker gerekecegi"ni sylediginde, Savunma

Bakan Vekili Paul Wolfowitz ve Savunma Bakan Donald H.
Rumsfeld'in aklamalaryla dpedz elikiye dmt.16 Ro
bert McNamara'nn izinden giderek, Dnya Bankas'nn bakan
olmak zere Irak'taki maceradan ksa srede vazgeen Wolfo
witz, Shinseki'nin tahminini "inanlmaz derecede ar" bularak
dikkate almyor, hatta, igalin maliyetlerinin de dk olacagn,
zira Irak'n petrol gelirlerinin igalin masrafn kartacagn,
"hatta Fransa gibi lkelerin Irak'n yeniden yaplanmasna byk
ilgi duyacaklar"n ekliyordu.17

New York Times Magazine'den Dexter Filkins de unlar yaz

yordu: "Irak'ta direniin ortaya kmas, bar koruma grnt
s altnda niformal bir orduya kar ksa, keskin bir sava plan
lam olan kdemli Amerikal komutanlar hayrete drd."
Buna karlk Amerikal subaylar, askerlerine Irak' tekrar de
netimleri altna almalarn emrettiler. Askerlerinden dmann
peine dmelerini istiyor, her trl saldr taktigi iin yetki ta
nyorlard. Tikriti'deki karargahndan gelen Drdnc Piyade
Tmeni'nin komutan Tmgeneral Raymond Odiemo, subayla
rna 'zayiat arttrmalar' emrini vermiti.18

Oysa bylesi taktikler, igale kar k glendirmekten

baka sonu dogurmad. Gerekten, igal srdke ABD ve mt
tefik lkeler askerlerinin saldrlarnn hz da artmt. Los Ange

les Times'ta Irak'taki 2,000. ABD askerinin lmnden sonra 16) Elisabeth Bumiller ve Jodi Wilgoren, "Ex-Administrator's Remark Puts Bush
on the Defensive,"New York Times, 6 Ekim 2004, s. A22. Ayrca bkz. General
Eric K. Shinseki'nin Senato Silahl Kuvvetler Komitesi'ndeki tanklg, Washing
ton, D.C., 25 ubat 2003.
1 7) Eric Schmitt, "Pentagon Contradicts General on Iraq Occupation Force's Si
ze," New York Times, 28 ubat 2003, s. A l .
1 8 ) Dexter Filkins, "The Fall o f the Warrior King," New York Times Magazine,
23 Ekim 2005, blm. 6, s. 56.

1 13

kan bir yazda yle deniyordu: "ABD'li yetkililer Irak'taki sava

n otuz bir aynda ne kadar ilerlediklerini tekrarlayp durdular,
oysa Amerikal askerlerin can kayb gizlenemez lde yksel
neye devam ediyor, bu suretle savaa ve onunla ok baglantl
ekilde bakana verilen destegi azaltyordu. "
Amerikan askerlerinin lm oran o n sekizinci ay nce, sava
n birinci yldnmndeki kadar artt. lm orannn o zaman
dan beri durmadan ykselmesi, ABD askeri yetkililerinin isyan
la savamak iin devreye soktuklar eitli stratejilere ve siyasal
manevralara ragmen, kayplarla ilgili bir

Los Angeles Times ana

lizinin en arpc bulgular arasnda yer alyor.

Bu analiz, (Mart 2003'te savan baladg tarihten, geen y
ln Eyll ay balarna kadarki dnemde gerekleen) ilk bin l
m, o zamandan beri meydana gelen lmlerle karlauryordu.
Ortaya kan rakamlar, Amerikan askerlerine ynelik en byk
tehdit olarak, roketler, havan toplan ve makineli tfek atei ka
dar etkili olan ve geen yl ierisinde savata lenlerin yarsndan
fazlasna sebep olan yol kenarlarna konan bombalardan dolay
lmlerin keskin biimde artugn gstermekteydi.
Ayrca, savatan dolay Ulusal Muhafziarn ve yedek birlik
lerin saflanndaki lm oranlan da durmadan ogalyordu. Bu
birliklerin askerleri daha nce bete bir oranndayken, imdi ka
yplann te birini oluturuyorlard.

gal glerini hedef alan silahl saldrlar gerekletirenler,

Vietnam'da oldugu gibi Irak halknn nemli bir kesiminden
destek alacaklarna gvenebiliyorlard. ngiliz Savunma Bakan
lg'nn Agustos 2005'te gizli olarak yaptrdg ve daha sonra Te

legraph gazetesine szdrlan bir ankete gre, ngiliz ve Ameri

kan igal glerine kar silahl saldrlar destekleyen lraklla19) Doug Smith ve PJ. Huffstutter, "A Deadly Surge," Los Angeles Times, 26
Ekim 2005, s . Al.

1 14

rn oran yzde 45 ile 65 arasnda degimekteydi. 20 "Siviller ile

asiler arasndaki ayrm izgisi bulank, " diyordu New York Ti

mes muhabiri Sabrina Tavernise. "Sokaklar boaldgnda Ame

rikallar bir saldrnn gereklemesinin an meselesi oldugunu
anlyorlar. 'Halk kokuyu hemen alyor -ortada gerek bir ag
var,' diyordu Yarbay Roger B. Tumer, Frat'n kenarndaki bir
eski saray karargah semi olan nc Tabur Kamp'nda ken
disiyle grtgmzde. "21
ABD hkmeti, Irak halknn direniine ek olarak, savamak
zere gnderilen askerlerin, asker ailelerinin ve Irak ve Afganis
tan'da cepheye gitmi olan sava gazilerinin apak muhalefetinin
yan sra hkmete ve yetkililere kar dmanca tutumlan da
ggslemek zorunda kalyordu. 200S'te ABD, l979'dan beri g
rlmemi oranda, askere alma hedeflerinin gerisinde kalmt.22
"Bugnk koullar, son otuz ylda niforma altna alnacak
acemiterin saysnda en hazin tabioyu gstermekte," diyordu
ABD ordusunun askere alma daire bakan, Tmgeneral Michael
Rochelle.23 Aynca, orduya alnan Afrikal-Amerikal askerlerin
saysnda da keskin bir d gzlenmiti. New York Times'in
200S'teki bir haberine gre:
Orduya yeni alnan acemilerin yaklak yzde 14' Siyah, oy
sa bu oran 200l 'de yzde 23'e yaknd. Ordu yetkilileri, diger
alanlardaki i imkanlannn iyilemesinin bu dn etkenlerin-

20) Sean Rayment, "Seeret Mo D Poll: Iraqis Support Attacks on British Troops,M

Sunday Telegraph (Londra), 23 Ekim 2005, s. 1. Bu araurmada da, Irakllarn

yzde 82'sinin igal birliklerine 'kuvvetle kar oldugu', yzde 67'sinin igal y
znden kendini daha gvensiz hisseuigi, ancak yzde l'in yeni koullar daha
gvenli buldugu ortaya konmaktadr.
2 1 ) Sabrina Tavemise, "Unseen Enemy Is at !ts Fiercest .in a Sunni City," New
York Times, 23 Ekim 2005, blm. , s. 1 .
22) Will Dunham, "U.S. Faces Grim Forecast for Anny Recruitment," Reuters,
Ekim 2005.
23) Demetri Sevastopulo, "Recruiters in Fierce Baule to Hit Targets for Enlist
ment,M Financial Times (Londra), Haziran 2005, s. o.

llS

den biri oldugunu sylyorlar. Fakat geen yl Ordu'nun yapur

dg bir araurmaya gre de, savaa kar olduklan ya da lmek
ten korktuklan iin askere gitmeyi reddeden gen Siyahlann sa
ys giderek aruyordu.

"Daha ok Afrikal-Amerikal, desteklemedikleri bir dava .

ugruna dvrnek zorunda kalmay, askere gitmeye engel sa
yyorlar.

nl+

Amerika Birleik Devletleri'ndeki okullarda ve niversiteler

de, Kamps Sava-Kart Ag gibi rgtlerde bir araya toplanan
genler, niforma altna alnm acemilerin nne dikildiler, ba
z durumlarda onlar kampsten attlar. 25 Seatle'da rgtlenmi
bir ebeveyn-gretmen-grenci birligi, askere gidenlerin yerel li
selere devam etmesini nlerneyi ngren bir karar ald. "Orduya,
bu binadaki ebeyeyn-gretmen-grenci birliginin kendilerini tas
vip etmedigini gstermek istiyoruz," diye aklant bu tutum
lannn sebebini, Seatle Garfield Lisesi'ndeki birligin ortak-ba
kan Amy Hagopyan. "Diger okullardaki birliklerin de bizim gibi
davranacaklarn umuyoruz. " 26 Annebabalar ve grenciler, ABD
Yurtseverlik Yasas'ndaki, devlet okullarn, annebabalar ocuk
larnn isimlerini zellikle sildirmedike, grenci kayt bilgileri
nin askere alma grevlilerine verilmesini art koan bir hkme
kar da kampanya yrtmeye balamlard.
Ordunun ii snf kkenli ve yoksul ocuklar savaa gn
dermek iin bavurdugu yalanlar tehir etmek amacyla gl
bir askere alma-kart hareket gelitirmemiz hayati nem ta-

24) james Dao, "2,000 Dead: As Iraq Tours Sretch On, a Grim Mark," New York
Times, 26 Ekim 2005, s. A l .
2 5 ) lki faydal genel degerlendirme iin bkz. Anya Kamenetz, "Coalition o f the
Unwilling," VillageVoice, 28 Ekim 2005, s. 39, ve Elizabeth Wrigley-Field, "A
New Battleground on Campuses," ZNet, 18 Haziran 2005 (www .zmag.org).
26) Damien Cave, "Growing Problem for Military Recruiters: Parents," New
York Times, 3 Haziran 2005, s. Al.

1 16

yor.27 Bunun yan sra, Irak'taki savaa gitmeyi reddeden asker

lerle yedeklere tam destegimizi de eksik etmemeliyiz.
Ekim 2003'te, Florida Ulusal Muhafz Birligi'nin mensubu
olan kurmay avu Camila Mejia, Irak igali srasnda izne ayrl
dktan sonra cepheye geri dnmeyi reddeden ilk asker olmutu.
"Yine orada olmak, bakalarn ldrmek ya da ldrlmek iin
tek bir geerli sebep bulamyorum," diyordu Mejia. "Oradaki
halk bizi daha fazla istemiyor, biz de orada olmak istemiyoruz. "28
Mejia dokuz ay boyunca gzaltnda tutuldu. Bugn kendisi, sa
vaa kar seslerini karan ok saydaki gaziden ve askerden bi
ri. tekiler arasnda, yine o da Irak'ta yeniden grev almay red
deden ve ay agr almaya mahkm edilip, rtbesi indirilen
donanma astsubay Pablo Paredes ile savaa kar kp vicdani
reti oldugu iin on be ay gzetim altnda tutulmaya mahkm
edilen avu Kevin Benderman da yer alyorlar.29
Kentucky, Lawton'dan Darly Anderson adl asker, Irak'a geri
dnmektense, Amerika Birleik Devletleri'ne bir daha asla gire
meyebilecegini bilerek Kanada'ya gemeye ve orada barnmaya
almaya karar vermiti. "Bagdat'a geri dnseydim benden tek
rar insanlar, sivilleri ldrmemi isteyeceklerdi; artk yapamaz
dm," szleriyle aklyorrlu kendi durumunu. "Kendilerine yar
dm ettigimizi sandgmz insanlarla savayoruz, oysa onlar biz
den nefret ediyorlar ve ne zaman sokaga ksak, lkelerini igal
ettigirniz iin stmze ate ayorlar. Onlarn evlerine, iyerle-

27) Bkz. ed. Elizabeth Weill-Greenberg, Ten Exeeliat Reasons Not to )oin the Mi
litary (New York: The New Press, 2006) ve ed. Tod Ensign, America's Military
Today: The Challenge of Militarism (New York: The New Press, 2005).
28) Dan Rather, Camilo Mejia'yla rportaj, CBS, 6 0 Minutes ll, 3 1 Mart 2004. Su
zanne Goldenberg, "The Stand," The Guardian (Londra), 5 Mays 2004, blm.
G2, s. 6. Bkz. Camilo Mejia, The Road from Ar Ramadi (New York: The New
Press, 2006).
29) joe Garofoli, "Anti-War Sailor Lifts Foes of Iraq Policy," San Francisco Chro
nicle, 28 Mays 2005, s. B l . Stuart Cashin, "War Objector Simply Put Conscien
ce First," Atlanta)oumal-Constitution, 10 Agustos 2005, s. l lA.

117

rine girmemiz, yollarn kapatmamz isteniyor bizden; onlarn

gznde igalci bir gcz biz, gnlk hayatlarn alt st ediyor,
cehenneme eviriyoruz. Kurtarc degiliz. Evlerine baskn dzen
liyor, ailelerini ldryoruz. " 30

St. Louis Post-Dispatch'ta 2005 yl balarnda yle bir haber

kmt: "Irak ve Afganistan'daki savalar devam ederken, dan
manlar, sava-kart eylemciler ve asker aileleriyle alan baka
kurumlarn grevlileri, askerlerden, denizcilerden, havaclardan
ve deniz piyadelerinden gelen, grevden alnmalan iin kendileri
ne yardm edilmesini isteyen agrlann arttgn bildiriyorlar. "B
tn gnll birlikler iinde giderek daha ok sayda asker ve de
niz piyadesi, vicdan reti olarak ilan edilmenin yollarn ararken,
5 ila 6 bin asker de "izinsiz ortadan kaybolmu durumdalar".3 1
Irak'ta cephede grevli olan baz askerler de, stlerinden ge
len emirleri reddettiler. Ana merkezi Gney Carolina, Rock
Hill'de bulunan 343. lae Grubu'nun 23 yesi, bir yakt konvo
yunun gney Irak'ta Tallil Hava ss'nden Bagdat'n kuzeybat
sndaki Taci'ye gtrlmesini isteyen Ekim 2004 tarihli bir emre
uymadklar iin cezalandrldlar.31 "Askerlerin ikayeti, arala
rnda yeterince tehizat bulunmamas, kendilerine kirli yakt ve
rilmesi ve yolda kendilerine hibir silahl aracn elik etmeyecek
olmasyd." Bu bir 'intihar grevi'ydi. 33
Vietnam Sava srasnda ABD hkmeti, haksz bir sava
srdren bir ordunun disiplininin ne kadar abuk bozulabilece
gini ok iyi grenmiti. Bugn de cephedeki askerler, subaylar30) Paolo Pontoniere, Pacific News Service,"Deserters Speak Out," Chicago Sun
Times, 3 1 Temmuz 2005, s. 5.
3 1 ) Phillip O'Connor, "Some just Say No to Iraq Duty," Saint Louis Post-Dis
patch, 20 ubat 2005, s. A l .
32) john F. Worth, "Army Punishes 2 3 for Refusing Convoy Order," New Yorh
Times, 7 Aralk 2004, s. Al2.
33) Eric Schmitt ve Ariel Hart, "Punishment Urged for Reservlsts Who Disobe
yed," New Yorh Times, 16 Kasm 2004, s. Al3. Celeste Katz, "'All of Us Refused
to Go,'"Daily News (New York) , 17 Ekim 2004, s. 7.

1 18

nn, zellikle de onlar savaa gnderen politikaclarn iddialan

ile cephedeki atmann gerekligi arasndaki elikileri plak
gzle grebiliyorlar. Irak'ta kitle imha silah bulunmadgn ve
Irak'n ABD'ye dogrudan bir tehdit oluturmadgn biliyorlar.
Irak'ta igale kar direni bydke, daha ok sayda asker as
lnda Irakllar zgrletirmek iin degil, onlar 'pasifize etmek'
iin savatklarn anlamaya balyor. Tabii, bu sava sona erdir
mek iin, Mejia ve bir yalan ugruna lmeyi -ya da ldrmeyi
reddeden teki askerler gibi daha fazla sayda insann vicdannn
sesini dinlemesi gerekecektir.
Uluslararas cephede de Bush ynetimi giderek yalnzlamak
tadr. Bir zamanlar gnll koalisyon diye anlan ortakhgm par
as olan lkelerin listesi, bu lkelerin kendi iindeki muhalefet
hkmetlerine askerlerini Irak'tan ekmeleri iin bask yaptka
srekli azalmakta. u ana kadar Bulgaristan, Dominik Cumhuri
yeti, Honduras, Macaristan, Moldova, Yeni Zelanda, Nikaragua,
Filipinler, Portekiz, Gney Kore, Ispanya, Tayland ve Tonga,
Irak'tan askerlerini ektiler.34 Mart 2004'te, sosyalist aday jose
luis Rodriguez Zapatero, Bakan Bush'la sk baglar kurmu olan
tspanya'nn memur kafal babakan jose Maria Aznar' yenilgiye
ugratt. Zapatero, seilir seilmez Irak'tan spanyol birliklerini
ekti ve tspanya hkmetinin 'yurttalarnn srtndan yrtlen'
savaa bir daha asla asker gndermeyecegini aklad. 3'
Pew Global Attitudes Project'in bir raporunda, "Anti-Ameri
kanclk artk, modem tarihin her dnemine kyasla ok daha faz
la derinleiyor ve geniliyor," denmektedir.36 Geri, anti-Ameri

kanclk terimi yanltcdr. Kuzey ve Gney Amerika'nn -sk sk

34) Bkz. Tablo 1 (sayfa xviii) ve kaynaklar.
35) Mark Mulligan, "Spanish Premier Gives Pledge on Troops," Financial Times
(Londra), 12 Mays 2005, s. 10.
36) Pew Global Atiudes Project, "Global Opinion: The Spread of Ani-Ameri
canism," Trends 2005 (Washington, D.C.: Pew Research Cener, 2005) , s. 1 131 27. zel iin bkz. hp://pewglo bal.orglcommenary/display.php?Analysi
slD=l04.

ll

yapldg zere- Amerika Birleik Devletleri'yle e tutulmasnn

yanllg bir tarafa, kamuoyu anketleri, insanlarn ABD kltr
n reddetmedigini ya da bu lke halkndan nefret etmediklerini
plak biimde gzler nne sermektedir. Tam tersine, insanlarn
kar kug ey, ABD hkmetinin politikalar, zellikle de sra
il'e verilen destek, Afganistan ile Irak'n igal ve istila edilmesidir.
Savaa kar uluslararas muhalefetin dzeyi, i dnyasnn
baz liderleriyle sekin kesimden bazlarn, hzla byyen ak
lan ve enflasyon risklerini aktarp, ABD irketleriyle rnlerinin
lke dndaki imajnn gittike daha fazla ktletigine dikkat
ekerek, Irak igalinin dogurdugu zarar aka konumaya y
neltmitir.37 Reagan ynetiminde Ulusal Gvenlik Kurumu'nun
direktrterinden olan William Odom gibi nde gelen ahinler de
savaa kar seslerini karmaya balamlardr. Odom'a gre,
"Orada kalmak... gvenilirligimize, Irak'tan ayrlmaktan daha
fazla zarar veriyor" . 38 u anki ynetimin baz eski kadrolar da
Irak'taki savaa kar grlerini dile getirmeye ve bakann igal
de ilerleme saglandg retoriginin ne kadar temelsiz oldugunu
vurgulamaya balamlardr.
Fakat daha da nemlisi, halkn savaa kar muhalefetinin git
tike bymesidir. Kamuoyu anketleri, artk nfusun ogunlu
gunun lrak'a saidrma kararna kar kugn gsteriyor. Yine
halkn ogunlugu, Bush'un, Kongre'deki Cumhuriyetiterin aksi
yndeki dncelerine ragmen, askerlerin ya hemen, ya da yakn
bir gelecekte eve geri dnmelerini istiyor.39 Eyll 2005'te yaplan
37) Omegin bkz. William ] . Holstein, "Erasing the Image of the Ugly American,"
York Times, 23 Ekim 2005, blm 3, s. 9.
38) William E. Odom, "What's Wrong with Cutting and Running?" Nieman
New

Watchdog journalism Project, Nieman Foundation for Journalism at Harvard

University, 3 Agustos 2005: http://www.niemanwatchdog.org. Makale ayrca u
rada yeniden baslmt: "Now's the Time to Leave Iraq," Pittsburgh Post-Gazet
te, 18 Eyll 2005, s. K l .
39) Richard Morin ve Dan Balz, "Bush's Popularity Reaches New Low," Was
hington Post, 4 Kasm 2005, s. A l .

120

bir ankette kendilerini sava-kart hareketin yesi sayp sayma

dklan sorulan kiilerden yzde 23' 'evet' cevabn vermiti ve
bu oran, kabaca, en son Nfus Dairesi rakamanna gre 16 yan
stndeki 50 milyon insann dncesine denk geliyordu.40

TABLO 2
BAKAN BUSH'UN IRAK POUTIKASINA VERILEN DESTEK
9
0 %

80

70

60

50

40

30

20

"
' W<'o'J>f_.,.,,,,uuu.;uN.WU.I'h'_.,._.,.,_.,.,_.

.._...,.._.., "N'o._.,,._.....,.,,.v.v.-.,.-.v.,,,._.,.,.,.,H,'"N'._.,.

....u...... .._.uuu.v.,,v,.-,N.-.-..v,'f'h,

M A MJ J A S O N D J F M A MJ J A S O N D J F M A MJ J A S O
2004

2006

200 5

The HarTis Poll, 79, 25 Ekim 2005.

"En son Harris anketine gre, ABD'de yaayan yetikinlerin
ogunlugu, Irak'taki askeri harekatn yanl bir hareket oldugu
kansnda. ""
40) Rasmussen Reports, "23 % Belong to Anti-War Movement," 28 Eyll 2005:
http://www.rasmussenreports.com/2005/Anti-War%20Movement.htm. 1 Tem
muz 2005, Population Estimates Program. Demografik adan ABD saym so
nular iin bkz. http://www .census.gov/popest/age.html.
41) Tablo 2, The Harris Poll'un izniyle.

121

24 Eyll 2005'te Washington D.C.'de, Irak'n igalinden beri

dzenlenen en byk gsterilerde 100 bini akn insan yrd.
Bu gsteriye katlanlar, 3 bin Louisana ile 3,800 Mississipi Ulu
sal Muhafz askerinin ve yardm almalarnda ie yarayabilecek
donanmn, frtna vurdugu zaman Irak'ta olmasna dikkat eke
rek, sava ile hkmetin Katrina Kasrgas'n caniyane biimde
grmezlikten gelmesi arasnda bag kuruyorlard.42 Protestocular,
"Sava Yapma, Set Yap" * yazl dvizler tayorlard. Birok kii
gsteriye, Cindy Sheehan'in nceki ay Bakan Bush'un Texas,
Crawford'daki iftliginin dnda savaa kar takndg cesur tu
tumunu rnek alarak gelmiti.
Ne var ki, mevcut muhalif akmlarn hibiri halihazrda sava
sona erdirecek gce sahip degildir. Her akm , eletirel ittifak
lar zorlayarak, bagmsz biimde kendi yolunu ina etmek zo
runda kalacaktr. Bununla birlikte, zellikle ABD solu, sava iin
gsterilen sebepler, savan siyasal baglam ve sava sona erdire
cek etkili bir strateji benimsenmesi konusunda ok daha berrak
bir yoruma ihtiya duymaktadr.
ABD solu, bakanlk seiminde john Kerry'yi desteklemekle,
sava yanls bir aday desteklemek ugruna bagmszlgndan ve si
yasal ilkelerinden vazgemekle korkun ve hepimize son derece
pahalya patlayan bir hataya dt. O Kerry ki, "imdi bizim da
gnk bir ekilde geri ekilmemizin dnlemeyecegi"nde srar
ederek, Irak'a daha fazla asker gnderilmesi agns yapmaktayd.'3
42) David E. Sanger, "Hard New Test for President," New Yorl Times, l Eyll
2005, s. Al.
*) "Make Levees, Not War": Yazar burada, l960'1 yliann "Make Love, Not
War" (Sava Yapma, Ak Yap) sloganna gnderme yapan bir szck oyununa
bavuruyor. (.n.)
43) James Harding, "Kerry Avoids Anti-War Campaigning," Financial Times
(Londra) , l 2 Mays 2004, s. 9. Harding'in gzlemine gre, "Son anketler 'imlcln
sz ama gerek' hilclyesini yanstmaktadr: 2004 bakanlk seimlerini hem Bush
hem de Kerry kaybediyorlar." Bu yerinde bir meafordur. Sonunda sava yanls
iki adaydan Bush, Kerry'yi zar zor yenilgiye ugratt.

122

Kerry aynca, Irak'n kitle imha silahlarna sahip olmadgn bili

yor olsayd da Bakan Bush'un Irak' igal etmek iin yetki isteme
sine olumlu oy kullanacagn iddia ediyordu (ki Kerry, bu konu
mundan ancak seimi kaybettikten ve halkn duygulan gl bi
imde savan aleyhine dndkten sonra geri adm atacakt).44
Gelgelelim, deneyimlerden ders karmak bir tarafa, sava
kart hareketteki birok insan, bir ekilde igal-kart mesajn
standart taycs roln stleneceklerini umut ederek Demok
ratlar hakknda yanlsamalara kaplmay srdrmtr. Baz De
mokratlar, oportnist gerekelerle, Bush'a meydan okuyarak oy
toplayabileceklerini fark etmilerken, buradaki kayglannn sa
va-kart harekete nderlik etmek degil, bu hareketin nne
kendilerini koymak ve sonra da seime kanalize etmek oldugu
nun anlalmas uzun srmemitir. Yalnzca savaa olumlu oy
kullanm olmakla kalmayan, ayn zamanda oylaryla defalarca
sava fonlarn da destekleyen Demokratlar, Washington Post'un
szleriyle, "bu noktada Irak'ta kazanlacak bir baarnn lke a
sndan ok byk nem tadg"na inanarak, Cumhuriyetiler
den sadece taktik -ilkesel degil- farkllklarda aynlmaktadrlar.i'
Aslnda, senatrler joseph Lieberman ve Hillary Clinton gi
bi nde gelen Demokratlarn birogu, askerlerin yurda geri
dnmelerini savunmaktan ziyade, Irak'ta daha fazla asker bu
lundurmaya agrarak Bush'u sagdan kuatmann derdindeler.
megin, Connecticut senatr Lieberman, Hartford Courant
yaz kuruluna, "imdi Irak'ta daha fazla askerimiz olmal," di
yordu.i(j Pek ok liberal de esas olarak New York'ta Clinton'n
44) jim VandeHei, "In Hindsight, Kerry Says He'd Stili Vote for War," Washing
ton Post, 10 Agustos 2004, s. Al. Daha sonraki patetik ekilii iin bkz. Dana
Milbank, "An Iraq Policy, Setter Late Than Never," Washington Post, 27 Ekim
2005, s. A3.
45) Peter Baker ve Shailagh Murray, "Democrats Split over Position on Iraq
War,"Washington Post, 22 Agustos 2005, s. Al.
46) joseph I. Lieberman, "Lieberman on Iraq, judge Roberts, Party Politics,"
Hartford Courant, 14 Agustos 2005, s. C6.

1 23

Senato adayhg iin kampanya yrtmekteydi. Fakat, New York

Times'n gzlemledigi gibi, "Son konumalaryla rportajlarn
da, ayrca Senato'da kullandg oylarla Hillary Clinton, silahl
kuvvetlerin kararl bir mttefiki ve Amerika'nn lke dnda
zora dayal askeri varlgnn gl bir savumcusu olarak orta
ya kmt. Mesela lrak'ta, bakann sava srdrmesinden ya
na oy kullanarak tavrn belirtmi ve orada daha fazla sayda as

ker bulundurulmasn SaVUnffiUtU. nH

Temsilciler Meclisi yesi, Pennsylvania'dan Demokratjohn P.

Murtha, partisinin tepkisini anlatrken, Irak'tan asker eme ag
rlarnn parti saflarn bldgne dikkat ekiyordu. nde gelen
parti yeleri, Murtha'nn konumuyla hemen aralanna bir mesafe
koydular. "jack Murtha ortaya kt ve jack Murtha adna konu
tu, parti adna degil," diye aklant bu durumu, yine Temsil
ciler Meclisi yesi olan Rahm Emanuel. Kendisinden Demokrat
larn savaa bakn aklamas istendigiydeyse u cevab vere
cekti: "Dogru zaman geldiginde bir tutum benimseyecegiz

. ..

..a

Gazeteci jeremy Scahill, "Demokratlar bir muhalefet partisi

degil, sava-kart bir hareketse hi degil -hibir zaman da olma
d. En iyi ihtimalle, sadk muhalefet denebilir onlar iin," sapta
masn yaparken kesinlikle hakldr.

47) Raymond Hemandez ve Patrick D. Healy, "From Seeking Major Change at

Once to Taking Smail Steps," New York Times, 13 Temmuz 13, 2005, s. Bl.
48) Charles Babington, "Hawkish Democrat joins Call For Pullout," Washington
Post, 18 Kasm 2005, s. A l . Ayrca bkz. Gilbert Achcar ve Stephen R. Shalom,
"On john Murtha's Position," ZNet, 2 1 Kasm 2005 (www.zmag.org) . Achcar ve
Shalom hakl olarak, Murtha'nn konumunun ABD birliklerinin Ortadogu'ya ye
niden mevzilenmesinden yana bir strateji olduguna dikkat ekerler. Aslnda
Murtha, derhal geri ekilmeden yana oy kullanmu ve onu destekleme cesare
tini gsteren Demokratlarn says sadece 3't. Murtha, Hersh'n 29 Kasm
2005'te Democracy Now/'da belirttigi zere, savunma bakanlg bnyesinden gel
mektedir. Gerekte, uzay silahlar lobisinden en ok para alan Kongre yesidir.
Bkz. William D.Hartung vd.,Tangled Web 2005: A Profile of the Missile Defense
and Space Weapons Lobbies (New York: Arms Trade Resource Center, 2005),
Tablo lll ve IV.

1 24

Bugn Irak'ta tezgahianan dehet oyununun hibir ksm De

mokratlar olmadan sahnelemezdi. Baz parti liderleri ne kadar
sert bir tutumla yadsmaya alriarsa alsnlar, bu onlann da
savadr ve son asker ekilene dek byle kalacaktr. Bush yneti
minin bu lkenin tarihindeki en yozlam, en iddet sevdals ve
en vahi hkmetlerden biri olduguna phe yoktur, ancak bu,
Demokratlann Irak'ta dklen kanlarda tadklan ciddi sorum
lulugu ortadan kaldrmyor. Demokrat danmaniann savaa oy
verirken bir ekilde kandnldklan eklindeki dayanaksz iddia
da, Bush ynetiminin Irak'n kitle imha silahianna sahip oldugu
iddias kadar samimiyetsizce. Irak'n 2003 ylnda, Bakan Clin
ton'n Bagdat' bombaladg 1998 ylna kyasla ABD'ye bir nebze
daha fazla tehdit oluturmadgn john Kerry ve meslektalan da
iyi biliyorlard. Demokratlann Saddam Hseyin rejiminin devril
mesi politikasn desteklemeleri iin dzmece istihbaratlara ihti
yalan yoktu. Bu onlann politikasyd; srf George W. Bush dne
mindeki lkenin degil, Irak'taki rejim degiikligi srecini resmen
balatan 1998 Irak'n zgrlg Yasas'n imzaladgnda Bakan
Bill Clinton dneminde benimsenmi bir politikayd. ..

Gerekte, Irak'taki sava ve daha genel olarak 'terre kar sa

va', iki partinin de destekledigi bir konsensse dayanmaktadr.
Amerika Birleik Devletleri'nin baka lkelere mdahale etmek,
begenmedigi rejimleri devirmek ve kresel bir hegemonik g
olmak gibi temel bir hakka sahip oldugunda Demokratlar da
Cumhuriyetiler de hemfikirdirler. Delaware'den Demokrat lider
joseph R. Biden jr. Da, partinin tipik 'ben de' agzyla, Demokrat
larn "kimsenin iznini istemeden" g kullanacak olmasyla
vnmektedir.50
49) jeremy Scahill, "Vegeariars Between Meals: This War Cannot Be Stopped
by a Loyal Opposition," Common Dreams.org, 18 Kasm 2005.
SO) Rick Klein, "Democrats Embrace Tough Military Sance," Bostan Globc, 14
Austos 2005, s. Al.

125

Baz liberaller Irak'taki savaa kar klarn, Irak'n bir

'sapma' oldugu fikrine dayandrmlardr. Bu akl yrtme iz
gisinin sorunu, Bush'un u anda aslnda meru olmayan bir sa
va srdrmekte oldugudur. Bush'un gndeminin terrizmle
mcadele etmekle ya da terrizm tehlikesini azaltmaya al
nakla yakndan uzaktan ilgisi yoktur. Bush ynetimi, kendisi
ne Eyll'den nce setigi bir dizi yabanc politika hedefine
ulamann peindedir. Bunlar da savunmaya dnk degil, dog
rudan saldrya dnk hedeflerdir; ABD'nin ekonomik ve aske
ri gc d lkelere yaylmay gzetmektedir. 'Terre kar sa
va' balg , daha nce ABD'nin Afrika, Orta Asya, Latin Ame
rika ve Ortadogu'daki hedeflerine ideolojik dayanak olarak an
ti-komnizmin kullanlmasnda oldugu gibi, onyllarca sre
cek sava rklkla ve Araplarla slamiyet'in eytanlatrlma
syla satmann iyi bir yoludur.51
Irak'ta sava sona erdirecek bir hareket, hem byk partilere
hem de sava satmakta bavurulan btn ideolojik ereveye
meydan okumak durumundadr. Sava-kart hareket, Demok
ratlardan bagmsz hareket etmeli ve terre kar savan, zellik
le de ABD istisnaclgnn, lslam-fobisinin, Arap-kart rklgn
ve liberal emperyalizmin temelini oluturan geni apl konsen
ss esasten reddetmelidir.
Bunlara ek olarak, sava-kart harekete politikay daha faz
la (daha az degil) sokmamz gerekiyor. 'lkenin kalbindeki',

5 1 ) Samih Farsoun, "Roos of the American Antiterrorism Crusade," ed. Elaine

C. Hagopian, Civil Rights in Peril: The Targeting of Arabs and Muslims (Chicago:
Haymarket Books, 2004), s.133-160. Aynca bkz. Mahmood Mamdani, Good
Muslim, Bad Muslim: America, the C old War, and the Roots of Terror (New York:
Pantheon Books, 2004) ve Tariq Ali, The Clash of Fundamentalisms: Crusades,]i
had and Modemity, 2. basm (New York: Verso, 2003). lslamiyet zerine daha
genel bilgiler iin bkz. Gilbert Achcar, Eastem Cauldron: Islam, Afghanistan, Pa
lestine, and Ircu in a Marxis Mirror (New York: Monthly Review Press, 2004) ve
Paul N . Siegel, The Meek and the Militant: Religion and Power Across the World
(Chicago: Haymarket Books, 2005).

1 26

yani 'Orta Amerika'daki ya da asker ailelerindeki insanlarn po

litikadan uzak tutulup korunmas gerektigi dogrultusundaki
yaygn fikir, tamamen elitist bir zihniyetin rndr ve bizi
yanl ynlere sevk edecektir. ABD'nin Irak igali ile srail'e ve
halklarna bask uygulayp, blgedeki 'istikrar' koruyan eitli
Arap rejimlerine verdigi uzun sreli destek arasnda sk baglar
bulundugunu anlayanlar, sadece radikaller ya da ilericiler de
gildir. Artk askerler ve asker aileleri de petrol, emperyalizm ve
rklkla ilgili sorunlar gndeme getirip, savan arkasndaki
gerek sebepleri btn aklgyla tartabilecek duruma gel
milerdir. Dahas, baz askerlerin, kendilerine kar direnen
lrakllara empati duyduklarn ifade ettikleri bile olmutur. Yar
bay Kim Keslung, "Birileri gelip Texas' igal etse, biz de ayn
eyi yapardk," diyordu rnegin.52
Sava-kart harekette bilinli emperyalizm-kart akm ne
kadar gl olursa, sava sona erdirme hareketi de o denli g
toplam olacak ve gelecekteki savalar durdurmak iin gereken
temel degiikligi gerekletirme ansmz o denli artacaktr.
Byk satirist ve romanc Mark Twain, ABD'nin Filipinler
igaline kar kug devirde anti-emperyalizm politikasn ok
etkili bir szle zetliyordu: "Ben kartaln penelerini herhangi
bir lkeye geirmesine karym. " '3 Bizim hem bu duyguyu
canlandrp yaymamz, hem de tamamen akld nceliklerle
alan, insanlar evre asndan srdrlebilir bir retim ve
nakliye sistemini gelitirmek yerine giderek azalan petrol re
zervlerini kontrol altna almak amacyla lp ldrmeye gn
deren, halk Katrina Kasrgas gibi evre felaketlerine kar sa
vunmasz brakrken, lrak' igal etmek ve Ortadogu haritasn
52) Yaroslav Trofimov, "In a Tent Hospital, a Clos;-Up View of Attacks in Iraq,"
Wall Street journal, 29 Ekim 2003, s. A l .
53) Bkz. Howard Zinn v e Anthony Arnove, Voices of a People's History of the Uni
ted States. (NewYork: Seven Stories Press, 2004), s. 248.

127

yeniden izmek iin milyonlarca dolar harcayan, dnyann en

byk petrol zengini lkelerinden biri olan lrak' ayda yakla
k 200 milyon dolar maliyetle komularndan petrol ithal et
meye zorlayan bir sistemde savan ekonomik kklerine egil
memiz gerekiyor."'
Dolaysyla, biz bu savan snfsal ynlerini ne karmalyz.
Kimler savayor, kimler lyor, savaacak askerleri kimler gn
deriyor? Niin bu savaa milyonlarca dolar yatrlyor da, bir s
r

okul hala acnas durumda kalmaya devam ediyor ve ABD'de

ki 45 milyon insan hala saglk sigortasna sahip olamyor, on mil

yonlarcas daha yetersiz ya da ksmi imkanlarla hayatlarn idame
ettinneye alyor?
Afganistan ve Irak'taki savalar, "Bu lkedeki birok insann
hala muhta durumda oldugu geregini gizledi," diyor tarihi
Howard Zinn. "Bizim savan plerini eeleyip, Bush ynetimi
nin, savat.n, bu lkedeki gelir uurumunun daha da ktleme
sini saklamak amacyla faydalandgn, dolaysyla byk irket
ler zenginletike zenginieirken Amerikan halknn ogunlugu
nun sorunlarna hi egilmedigini insanlarn gzlerine sokmamz
gerekiyor. Bence snf sorununa yogunlamak, byk irketlere
aktanlan kazanlara yogunlamak kritik nemde.""
Zinn, bunlarn yannda daha acil bir sorunu da masaya koyu
yor: "Sol, sorunun kkne inmeksizin savalara mtemadiyen
kar knakla megul olabilir; oysa savaa ihtiya duyduran ve
savalan kanlmaz klan, ekonomik sistemdir. "'6
Amerika Birleik Devletleri, Irak igalini srdrmek amacyla
(hkmetin ve medyann muazzam byklkteki federal fonlar

54) Steve Negus, "Baghdad to Start Lifting Petrol Subsidies," Financial Times, 28
Ekim 2005, s. 7.
55) Howard Zinn, Terrorism and War, ed. Anthony Amove (New York: Seven
Stories Press/Open Media, 2003), s. 3 7 .
56) A.g.y.,

s.

38.

1 28

Bush ynetimine yakn olan byk irketlere aktarmak iin sanl

dklan bir terim olan 'yeniden yaplanma' maliyeti hari) haftada
milyar dolar harcyor. "Eger Savunma Bakanlg bir iletme ol
sayd, imdiye degin oktan iflas etmi olurdu," yorumunda bu
lunuyordu, maliye bakanlgndaki ba mfettilerden David Wal
ker. "Mali ynetirnde kesinlikle berbatlar . . . Haftada milyar do
lar nasl byle harcadgmz anlayamyorum. "'7 stelik bu meb
lag, Irak igaline tahsis edilmi olan on milyarlarca dolarn,
ABD'nin Ortadogu ve Asya'daki muazzam askeri cephaneligini
muhafaza etmek iin sap savurdugu on milyarlarca dolarn, h
kmetin lsrail, Msr, rdn, Trkiye, Suudi Arabistan ve Birle
ik Arap Emirlmikleri gibi 'mttefikler'i desteklemek iin gz
n krpmadan elinden kardg on milyarca dolarn yannda hi
kalmaktadr.
Afganistan ve Irak'taki savalar artk 300 milyar dolar akn
bir bedele mal olurken ve Pentagon'un yllk btesi 400 milyar
dolar aarken, lkenin her tarafnda ocuklarn egitim program
larna, saglk bakmna, gnlk bakma, ktphanelere ve temel
sosyal hizmetlere ayrlan bteler inanlmaz kesintilere ugra
maktadr.'8 Neredeyse her eyaletin her kentinde mali kriz yaan
dg bildirilmektedir.
Byk irketlerin Irak' yagmalamas, servetierin gn getike
daha ok iilerden zenginlere aktlmasyla gerekletirilen lke
iindeki yagmann basit bir uzantsdr. Yoksullara ve iilere
kar yrtlen bu ekonomik sava, sivil zgrlkleri, zellikle
de yanl tutuklama, tacize ugrama, lke dna srlme ve gzal
tna alnma riskleriyle daha fazla yz yze gelen gmenleri ve
Mslmanlar hedef alan byk savala el ele yrtlmektedir.59
57) Susan Milligan, "GAO Invesigaor Rips Pentagon on Iraq War Finances,"
Boston Globe, 15 Temmuz 2005, s. A4 .
58) Reuters, "House Passes $409 Billion in Defense Spending," Washington Post,
21 Haziran 2005, s. AS.
59) Pek ok rnek iin bkz. ed. Hagopian, Civil Rights in Peril.

1 29

Sava-kart hareketin yalnzca bu topluluklarn haklarn sa

vunmas degil, onlaq temsil eden ve onlar da iine katacak bir
yaplanma -ve buna uygun decek bir liderlik kadrosu- kurma
s gerekmektedir.
Bte kesintileriyle kar karya kalan, ileri ve sendikalan
saldrya ugrayan, sivil zgrlkleri ihlal edilen daha ok sayda
insan, aynca Irak'taki btn yabanc- askerlerin derhal evlerine
dnmesi talebiyle orduda grevli insanlarn aileleriyle dostlarn
da harekete katabilmeliyiz.
Pek ogu ABD'deki Savaa Kar Emek rgtyle birlikte al
an eitli sendikalar, sava sorunuyla iyerlerimizdeki igali
gndeme getirmekte model ilevi grebilecek kararlar kabul et
milerdir. Chicago'daki Kamyon ofrleri Birligi, ierdeki sava
ile dardaki sava birbirine nasl baglayabilecegimizin gretici
bir megini sunuyor bize:
ogullanmzn ve kzlanmzn, erkek ve kz kardelerimizin
hayatianna Bush'un Ortadogu'daki petrol ktrlann denetimi al
unda tutmasndan daha fazla deger verdigirniz halde;
Bu savata en byk aclan eken Irak'taki sradan iiler, ka
dnlar ve ocuklarla hibir kavgamz olmadg halde;
Bu igali tezgahlamaya ve yrtmeye aynlan milyarlarca do
lann bizim okullanmzn, hastanelerimizin, konutlanmzn ve
sosyal gvenligimizin btedeki payndan kesildigini bildigirniz
halde;
Bush'un sava arzularnn ekonominin batn, byk ir
ketlerdeki yolsuzluklar, iten karmalar gizlerneye ynelik
bir bahane, bir sapurma arac oldugunun farkna vardgmz
halde;
705 nolu ubenin kamyon ofrleri, adalet savalar olarak
tanndg halde;
Bizler, Bush'un savaa grme arzusunun kesinlikle karsn
da oldugumuzun,

130

Sava-karu faaliyeti glendirmeye alan diger sendikalar

ve cemaatler arasnda destek ve ibirligini arturmak amacyla bu
aklamay yapugmzn bilinmesini isteriz.60

Gerekte de, Vietnam'daki savala ilgili oldugu gibi Irak'taki

savaa dair grler de, rk ve snf sorunuyla gl baglar ta
maktadr. Kazancnz ne kadar azsa, savaa kar kma ihtimali
niz o kadar fazladr.61 Afrikah-Amerikallarn yzde 79'u Irak'ta
ki savan yanl oldugunu dnyorlar.62 Afrikah-Amerikallar
arasnda Bush'un yaptklarn onaylayanlarn oran yzde 2'yi
gemiyor.63
Milyonlarca insan sava-kart hareketin hedeflerine sempati
besliyor, ancak henz bu hedeflere ulamak iin dzenlenen ey
lemlere katlabilecek durumda degiller. Bu daha geni kesimleri
de hareketemize katabilmemiz ve yerel eylemleri, pek ok kiinin
yaadg yaltlmlk ve atomlama duygusunu ortadan kaldra
bilme potansiyeli olan, koordineli lke apndaki eylemiere bag
lamalyz.
Gsterilerimizin etkisini arttrmak iin, sivil haklar militan
john Lewis'in bir keresinde syledigi gibi, "artk yrylerimiz
Washington'la snrl kalmamal".64 lke apndaki gsteriler tabii
ki hayati nemdedir, ancak bu eylemler, savan kurumlaryla
sembollerini hedef alan yerel eylemlerin yerini tutamaz. Sivil itaat
sizligimizi protestocularn ogu evlerine dndkten sonra, byk
60) International Brotherhood of Teamsters Local 705, Sava Aleyhinde Karar,
18 Ekim 2002. Yeniden basm iin bkz. ed. Zinn ve Arnove, Voices of a People's
History of the United States, s. 608.
61) joseph Carroll, "Who Says It Was a Mistake to Send Troops to Iraq? " Gal
lup Poll, 1 Kasm 2005: httpJ/poll.gallup.comlcontent/default.aspx?ci=l0024.
62) A.g.y.
63) NBC News-Wall Street journal anketi, 12 Ekim 2005. Tim Russert ve Brian
Lehrer, NBC Nightly News, NBC, 12 Ekim 2005.
64) Asl konuma metninden anlalan, john Lewis'in Washington'a 28 Agustos
1963'te yaplan yry kastettigidir. Bkz. Zinn ve Amove Voices of a People's
History of the United States, s. 399.
,

131

apl eylemler sona erdikten sonra da gndelik hayatn iine ta

yabilmeliyiz. Aksi takdirde, sava-kart hareketin, sava sona er
direcek glerin bir paras olmas gereken halk kitlesinden ayr,
aydnlanm bir aznlk oldugu fikri de dogrulanm olacaktr.
Vietnam'daki sava sona erdirmeyi amalayan harekette ol
dugu gibi, biz de pek ok cephede birden mcadele etmeliyiz:
Askere alnmaya kar koyanlar desteklemeli, bu savan insani
maliyetleri ve sava meru gstermekte kullanlan yalanlar te
hir edip hkmet ve ordu yetkilileriyle her frsatta kar karya
gelmeli, savatan muazzam karlar elde edenleri tehir etmeli, sa
vaa kar seslerini ykselten ve emirlere uymak istemeyen as
kerleri korumal ve desteklemeli, Savaa Kar Irakl Gaziler gibi
gazi demekleri ve Gold Star Families for Peace gibi asker aileleri
gruplaryla birlikte almal, btn bunlarn yannda, igali im
di sona erdirmek iin evremizdeki herkese sabrla ama vakit
kaybetmeden grlerimizi anlatmalyz.

132

SONSZ:
AMERKAN STSNACILICI ZERNE
Howard Zinn

Amerikan istisnaclg anlay yeni degildir. Ilk defa, daha

1 630 yl gibi ok eski bir zamanda, Massachusetts Bay Koloni
si'nde Vali john Winthrop tarafndan ortaya atlmtr (ki Ronald
Reagan yzyllar sonra valinin bu szne atfta bulunacaktr) .
Winthrop, Massachusetts Bay Kolonisi'ni "tepde bir ehir" ola
rak adlandrmt. 1 Reagan da bu laf biraz ssleyip psleyerek,
"tepede parlayan bir ehir " diye degitirdi.2
1) John Winthrop, "A Model of Christian Charity," Plyrnouth'a yolculukta veri
len vaaz, akt. ed. Stuart Rosenblum, Pragmatism and Religion (Chicago: Univer
sity of Illinois Press, 2003), s. 21-23.
2) Ronald Reagan, A Konumas, Republican National Convention, Dallas,
Texas, 23 Agustos 1984.

133

Tepede bir ehir fikri insann iini styor. George W.

Bush'un syledigi bir eyi akla getiriyor: Amerika Birleik Devlet
leri, zgrlgn ve demokrasinin feneridir. nsanlar bize bakabi
lirler, bizden grenebilirler, bizi taklit edebilirler.
Oysa gerekte biz asla o tepedeki ehir olmadk. Vali Winth
rop nl szn sarf ettikten birka yl sonra, tepedeki ehirde
yaayan insanlar Pequot Kzlderililerini katletmeye koyuldular.
lte, ilk yerleimcilerden William Bradford'un, Yzba john Ma
son'n bir Pequot kyne dzenledigi saldnyla ilgili yazdklan:
Ateten kaanlar, klla biildiler; bazlar balayla dogrand,
bazlar ekinierin arasna kamaya altysa da abucak yakalan
dlar; ilerinden ancak ok az kurtulabildL Bir seferinde, 400
kadarn yok etmilerdi. Onlar yle cayr cayr yanarken, ky
kan glne dnerken grmek korkuntu; adrlardan igren ko
kular ykseliyordu.'

Bradford'un tasvir ettigi katliam manzaralan, kolonkiler bat

ya, Pasifik'e, gneye, Meksiko Krfezi'ne dogru yrrlerken dur
madan tekrarland. (Gerekte bizim nl zgrlk savamz
-Amerikan Devrimi- Kzlderililer asndan tam bir felaketti. Ko
lonicileri ilk balarda Kzlderili topraklanna girmekten alkoyan
tek ey, Britanyallar ve 1 76 Bildirgesi'nde saptanm olan snr
lard. ABD'nin bagmszlg bu snrlan ortadan kaldrmt.)
Baka topraklara yaylma, o topraklan igal etme ve igale
kar koyan insanlarla en vahi yntemlerle savana, ilk yerle
imcilerden bugne degin ABD tarihinin srekli tekrarlanan ger
eklerindendiL Ve bu tabloya, ilk zamanlardan itibaren Ameri
kan istisnaclgnn zel bir ekli elik etmitir hep: ABD'nin ya
ylp genilemesi, ilahi takdirdir. On dokuzuncu yzyln ortasn3) William Bradford, History of Plimoth Plantation, ed. William T. Davis, Brad
ford's History of Plymouth Plantation, 1 606-1646 (New York: Charles Scribner's
Sons, 1908) iinde, s. 339-340.

134

da Meksika'yla savan arifesinde, Amerika Birleik Devletleri Te

xas' ilhak ettikten hemen sonra, editr ve yazar john O'Sullivan,
nl 'bariz kader' deyiini bulmutu: "Btn ktaya yaylmamz,
her yl says artan milyonlarcamzn zgrce gelimesi iin Yara
dan'n bize bahettigi bariz kaderdir. "4
Yaradan, ABD'nin genilemesine bumunu sokmaya devam
etti. Yirminci yzyln banda, Amerika Birleik Devletleri Fi
lipinler'i igal ettiginde, Bakan McKinley, Filipinler'e gitme
kararn bir gecede aldgn, dizlerinin stne kp dua etti
ginde Tanr'nn kendisini gidip o lkeyi almasn istedigini
syleyecekti.'
Tanr'nn adn anmak ABD tarihi boyunca lkenin bakanla
rnn ahkanhg olmutur, fakat George Bush bu tarih iinde ok
zel bir 'yerdedir. lsrail gazetesi Haaretz'te yakn zamanda kan
bir makaleye gre, haberi yazan kii, Bush'la bir araya gelen Fi
listinli liderlerle konumutu. Bush ona gya unu sylemiti:
"Tanr bana El-Kaide'yi vurman syledi, ben de vurdum, sonra
Saddam' vurma talimat aldm, onu da vurdum, imdi de Orta
dogu sorununu zmeye karariy m. "6 Bu szn gerekten sy
lenmi olup olmadgn bilmek zor, fakat pek akla yatkn grn
medigi de ak. te yandan, Bush'un kendine yaktrdg iddi
alarla uyum iinde oldugu da besbelli.
llahi takdir ok tehlikeli bir fikir, zellikle de askeri gle
birletiginde. Tanr'nn onayn aldgnzda insanogluna ait ah
lak standardna ihtiyacnz kalmaz. Bugn Tanr'nn destegine
4) john O'Sullivan, "Annexation" U.S. Magazine and Drnocratic Review 17, No.
85 (Temmuz-Austos 1845), s. 5.
5) General James Rusling, "lnterview with President William McKinley," Chris
tian Advocate, 22 Ocak 1903, s. 17. Yeniden basm iin bkz. ed. Daniel Schirmer
ve Stephen Rosskamm Shalom, The Philippines Reader (Boston: South End Press,
1987), s. 22-23. Asl grme tarihi 21 Kasm 1899'du.
6) Amon Regular, "Road Map ls a Life Saver for Us, PM Abbas Tells Ha
mas,"Ha'aretz, 24 Haziran 2003.

135

sahip oldugunu iddia eden herkes, bellerinde "Gut mit uns"

(Tanr bizimle) kemerlerini tayan Nazi hcum taburlarn ha
trlatmaktadr bize.
On bin nkleer silah, yz farkl lkede askeri sleri ve her
denizde sava gemileriyle kudret timsali bir lke olan Amerika
Birleik Devletleri'nin hkmeti, bizi dnyann tehlikede oldu
guna dair Tanr'dan vahiy indigine inandrmak istemektedir.
Her ABD lideri ilahi onayla harekete getigini iddia ediyor de
gildir tabii, ancak bu fikir, ABD'nin dnyann her tarafna yayl
ma gcn kullanma konusunda kendini esiz bir mantkla hak
l grmeye altgn da gzler nne sermektedir. l945'te, lkin
ci Dnya Sava'nn sonunda, bir dizi medya kuruluunun (Time,

Life, Fortune) sahibi olan Henry Luce, bu yzyln 'Amerikan

yzyl' olacagn, savataki zaferin Amerika Birleik Devletleri'ne
"bizim uygun grdgmz amalar ugruna ve bizim uygun gr
dgmz aralarla btn gcmz dnyaya dayatma" hakkn
tanyacagn aklamt.7
Bu gvenli kehanet, yirminci yzyln geri kalan dnemi bo
yunca gerek oldu. tkinci Dnya Sava'ndan neredeyse hemen
sonra Amerika Birleik Devletleri, Suudi Arabistan'la yaptg zel
dzenlemelerle Ortadogu'nun petrol blgelerine girdi. Japonya,
Kore, Filipinler ve eitli Pasifik adalarnda sler kurdu. Sonraki
onyllarda lran, Guatemala ve ili'deki sagc gruplar kendi ama
lan dogrultusunda ok iyi organize etti ve Karayipler'deki eitli
diktatrlklere askeri yardm gnderdi. ok gemeden dnyann
her tarafnda askeri sse sahip olan ABD, Gneydogu Asya'da bir
ko ba elde etmek amacyla da Vietnam' igal edip, Laos'la
Kamboya'y bombalad.
Sovyetler Birligi'nin varlg, hatta nkleer silahiara sahip ol
mas bile bu yaylmay engellemiyordu. Aslnda, abartl bir teh7) Henry R. Luce, "The American Century," Life ( 1 7 ubat 1941), s. 61-65.

136

dit olarak bavurulan 'dnya komnizmi' heyulas, ABD'ye yer

yznn her tarafna yaylmak asndan etkili bir bahane sagl
yordu ve ABD zaten ok gemeden yz kadar sse sahip olmu
tu. Sovyetler'in dnyay fethetmesinin nnde sadece Amerika
Birleik Devletleri durabilirdi l
Amerika Birleik Devletleri'nin saldrgan militarizmini doguran
etkenin Sovyetler Birligi'nin varlg olduguna inanabilir miyiz? y
le olsa, 191 7'den nceki zorla genileme politikalarn nasl akla
yacagz? Bolevik Devrimi'nden yz yl nce ABD ordular, imdi
lerde 'etnik temizlik' terimiyle karladgmz knmlarn ilk megi
ni sergileyerek, Bat'ya dogru yaylmas srecinde Kzlderili kabi
leleri yeryznden silmekle meguld. Ktann fethi tamamlann
ca da egemenlerin gzleri denizan lkelere evrildi.
Yirminci yzyln arifesinde, ABD ordular Kba'ya ve Filipin
ler'e ynelirken, Amerikan istisnaclg her zaman ayrcalkl bir
yere oturtulmuyordu. ABD, bir gn hepsini ap geride brakaca
g Batl emperyal glerden oluan kk gruba katlmaya istek
liydi, hatta bayag can atyordu. Senatr Henry Cabot Lodge'un o
zamanlar yazdg gibi: "Byk uluslar, gelecekteki genilemeleri
ve bugnk savunma ihtiyalar iin yeryznn btn orak
blgelerinin peinde koturuyorlar. . . Dnyann byk lkelerin
den biri olarak Amerika Birleik Devletleri, bu yry kolunun
dnda kalmamak zorunda. "8
Amerikan istisnaclg, 1899 ylnda Sava Bakan Elihu Ro
ot'un u szlerinden daha ak bir dille ifade edilemezdi: "Ame
rikan askeri, dnya kurulal beri baka lkelerin hepsindeki b
tn askerlerden farkldr. Amerikan askeri, zgrlk ve adaletin,
hukuk ve dzenin, bar ve mutlulugun ileri koludur. "9 Root'un
8) Heny Cabot Lodge, "Our Blundering Foreign Policy," Forum (Mart 1895), s. 8.
9) Elihu Root, "The American Soldier," Marquette Club'de yaplan konuma,
Chicago, Illinois, 7 Ekim 1899, ed. Robert Bacon ve james Brown Scott, The Mi

litary and Colonial Policy of the United States: Addresses and Reports by Elihu Ro
ot (Cambridge: Harvard University Press, 1916) iinde, s. 3.

137

bunu syledigi zamanda, Filipinler'deki Amerikan askerleri, 600

bin Filipinonun canna mal olacak bir katliama girimekteydiler.
Amerika'nn, askeri harekatlan bakalarnn yaranna yapl
yor diye farkl oldugu dncesi, zellikle de kendine liberal, ile
rici diyen bakanlarca dile getirildiginde ikna edici bir haleye sa
nnmaktadr. rnegin, 'liberal' bakanlar listesinin her zaman en
tepelerinde yer alan ve gerek bilimciler gerekse popler kltr
kalemrleri tarafndan 'idealist' gzyle baklan Woodrow Wil
son, daha zayf lkelere kar askeri gce bavurma konusunda
acmaszlgyla nlyd. Srf Meksikallar baz Amerikal deniz
cileri tutukladklar iin 19 1 4'te Meksika'nn Veracruz limann
bombalasn ve igal etsin diye donannay grevlendirmekte bir
an dahi tereddt etmemiti. Wilson 1015'te de deniz piyadeleri
ni Haiti'ye gnderdi ve Haitililer direnmeye altklarnda gz
n krpmadan binlercesinin ldrlmesi emrini verdi.
Ertesi yl Amerikan deniz piyadeleri Dominik Cumhuriyeti'ni
igal ettiler. Haiti ve Dominik Cumhuriyeti igalleri yllarca sr
d. 1916'da, "Hakl oldugunu bakalarna kaba kuvvet kullana
rak inandrmak zorunda kalmayacak kadar hakl oldugunu bilen
bir ulusuz biz," diyerek yeniden seilen Wilson da, seilir seil
mez gen Amerikan askerlerini Avrupa sava mezbahasna yol
layacakt. 10

Theodore Roosevelt ilerici saylyordu. Gerekten de 1912'de

llerici Parti listesinden bakanlga adaylgn koymutu. Ancak o
bir sava agyd, Filipinler'in fethini btn kalbiyle desteklemi
ti; 1906'da 600 kiilik bir Filipin kyn yerle bir eden generali
kutlamaktan ekinmemiti. Monroe Doktrini'nde, Karayipler'deki
kk lkelerin igal edilmesini, onlara 'istikrar' getirildigi gerek
esiyle meru gren 1904 'Roosevelt Sonucu'nu ilan etmiti.
10) Woodrow Wilson, Convention Hall'de yaplan konuma, Philadelphia,
Pennsylvania, 10 Mays 1915, akt. Arthur S. Unk, Wilson: The Strugglefor Equ
ality, 1914-1 915 (Princeton: Princeton University Press, 1960), s. 382.

138

Soguk Sava srasnda birok ABD'li 'liberal', Dogu Avrupa

iin kesinlikle gerek olan, fakat Bat Avrupa ya da Amerika Bir
leik Devletleri sz konusu oldugunda byk lde abartl sa
ylmas gereken Sovyet tehdidi konusunda gerek bir histeriye
kapldlar. McCarthyizrn dneminde, Senato'nun rnek liberali
Hubert Hurnphrey, 'lke apnda olaganst hal' dnemlerinde,
pheli ykclarn yarglanmakszn tutulabilecegi gzalt karnp
lar kurulmasn nerrniti, megin.1 1
Sovyetler Birligi'nin daglrnasnn ve Soguk Sava'n sona er
mesinin ardndan, yaylmann gerekesi olarak 'kornnizrn'in ye
rini 'terrizrn' ald. Terrizrn gerekti, fakat terrizrn tehdidi, l
ke dnda saldrgan askeri eylemiere ve lke iinde sivil zgr
lklerin perdelenrnesine imkan tanyacak bir histeri derecesinde
bytlrnekteydi.
Arnerikan istisnaclg fikri, Baba Bush'un -Henry Luce'un n
grsn izleyerek- lkenin 'yeni Arnerikan yzyl'na girrnek
zere oldugunu ilan etmesiyle srdrlyordu. 1 2 Sovyetler Birli
gi ortadan kalksa bile, lke dnda askeri mdahaleler yaplma
s fikri gndemden . karlm degildir. Baba Bush nce Pana
ma'y igal etti, daha sonra Irak'la savaa giriti.

l l Eyll'deki hunharca saldrlar, Amerika Birleik Devletle

ri'nin dnyann gvenliginden tek bana sorumlu oldugu, bir
zamanlar komnizme kar yaptg gibi imdi de hepimizi ter
rizme kar savunacag fikrine yeni bir canllk kazandrd. Ba
kan George W. Bush, Amerikan istisnaclg fikrini, kendi ulusal
gvenlik stratejisinde, ABD'nin rakipsiz askeri stnlgyle tek
bana yerine getirmekten ekinmeyecegi nleyici sava ilkeleri
nin uygulanmas noktasnda, snrianna kadar tad.
l l) Humphrey bunu. yeterince ileri gidilmedigi gerekesiyle yasaya kar ka
rak, 1950 McCarran Yasas (I Gvenlik Yasas diye de biliniyordu) tammalar
erevesinde nermiti.
12) Editoryal , "The State of Bush's Union," Boson Globe, 30 Ocak 1 99 1 . s. 14.
139

Bu strateji, gvenligin kolektif bir mesele oldugu, savan an

cak kendini savunma hallerinde meru saylabilecegi fikrine da
yanan Birlemi Milletler Szlemesi'ne aka ayknyd. Hemen
not etmek isterim ki, Bush doktrini, Nazi liderlerinin saldrgan
bir savaa (zsavunmay ok ok aan bir lde, nleyici sava
a) girime suuyla mahkO.m edilip asldklar Nuremberg'de ana
hatlaryla benimsenen ilkeleri de ignemektedir.
Bush'un ulusal gvenlik stratejisi, ABD'nin dnyada bar ve
demokrasiyi korumaktan tek bana sorumlu oldugu eklindeki
ftursuzca anlay (Amerikan istisnaclgnn bu ekilde, en p
lak haliyle ilan edilmesi) pek ok kiiyi oka ugratm olmaldr.
Yine de bu izgi, uzun sredir baka lkeleri (Vietnam, Kambo
ya, Laos, Grenada, Panama, Irak) bombalayp igal ederek ve
nkleer ve nkleer-d silahlardaki stnlgn korumak ad
na, ekinmeden saldrgan roln oynayan Amerika Birleik Dev
letleri'nin tarihsel pratiginde dramatik bir kopuu temsil etmez.
nleyici eylem ve tektarafllk, ABD'nin d politikasnn herkes
e bilinen aync zelliklerindendir.
Bu tr bombalamalar ve igaller, bazen, Kore'de oldugu gibi
Birlemi Milletler'i, Srbistan'da oldugu gibi NATO'yu da devre
ye sokarak uluslararas eylem kisvesiyle gizlenmeye almtr.
Ancak temelde, bizim savalarmzn hepsi ABD damgaldr. Bir
keresinde, Amerika Birleik Devletleri'nin "mmkn oldugunda
bakalaryla birlikte oktarafl olarak, mecbur kaldgmzda tek
tarafl olarak hareket edecegimizi" syleyen kii, Bill Clinton'n
dileri bakan Maddeine Albright't.13 Henry Kissinger da ayn
dogrultuda ve bilinen resmiyetiyle, "nleyici eylemi, her lkenin
kullanabilecegi bir evrensel ilke olarak benimsernek Amerika'nn
ulusal karlarna terstir," diyecekti. " lstisnaclk asla bundan da
ha berrak bir dille ifade edilemezdi.
13) Steven Greenhouse,"U.S. Says Iraq Appears to Resume Pullback From Ku
wait Border," New Yorh Times, 17 Ekim 1994, s. A 10.
14) Henry Kissinger, "Iraq Is Becoming Bush's Most Difficult Challenge," Chica
go Tribune, l l Agustos 2002, s. 9.

140

Bu lkede Bush'a kar olan baz liberaller, yine de onun d po

litikadaki ilkelerini kabullenmekten geri durmuyorlar. l l Eyll'n
Amerika'da yaayan herkesin ve tabii ki baz liberal entelektelle
rin stnde gl bir psikolojik etki yaptg aktr; bu, l l Eyll'e
kar gsterilen, lkemizin dnyadaki rol hakknda duru bir zi
hinle dnme yetenegimizi arptan bir tr histerik tepkidir.
Liberal dergi American Prospect'in son saylanndan birinde
editrler unlar yazyordu:
Amerikan savunma ve d politikasnn ilk zorunlulugu g
venligimizi korumaktr; bugn, kollar dnyann her tarafna
uzanan Islamc terristler, bizim hayatmza ve zgrlgmze
en byk dogrudan tehdidi oluturuyorlar . . . Amerika Birleik
Devletleri, ciddi, dogrudan ve somut bir tehditle yz yze geldi
ginde, onlar destekleyen terristlere ya da devletlere kar nle
yici kabilinden ve -eger gerekirse- tektarafl olarak harekat d
zenleme hak ve ykrnllgne sahiptir. 15

'nleyici kabilinden ve eger gerekirse tektarafl olarak'. Bush

doktrini budur. Yazarlar, 'ciddi, dogrudan ve somut bir tehditle
yz yze gelmek' szn araya sokarak, aka saldrgan olan bir
stratejiye meruiyet klfn bimeye almaktadrlar. Oysa, bir
tehdidin gerekte ciddi, dogrudan ve somut olup olmadgna ka
rar verenler, bu forml dillendiren liberal entelektellerin ken
dileri degil, ABD hkmetini idare eden politikaclar olacaktr.
Anlalan, Amerikan istisnaclg (Amerika Birleik Devletle
ri'nin tek bana -meruiyetini ilahi takdirden ya da ahlaki y
kmllkten alarak- dnyann diger lkelerine -gerekirse zorla
uygarlk, demokrasi ya da zgrlk getirme hakkna sahip oldu
gu) fikri, bu lkedeki siyasal yelpazenin her akmnda kabul gr
mektedir.
15) Paul Starr, Michael Tomasky ve Robert Kuttner, "The Liberal Uses of Po
wer,"American Prospect, 5 Mart 2005, s. 2 1 .

141

Bu fikre kar konulmasnn sebebi de, ABD'nin dnyaya yayl

ma tarihinin, egitim sistemimizde ok fazla gtetilen bir tarih ol
mamas degildir. Bizim niversitelerimiz, 'diplomatik tarih' diye
anlan, dolaysyla d politikamzn tarihinin de gerekten diplo
matik bir temelde ele alndg dalda uzmanlar yetitirmektedirler.
Birka yl nce Bakan Bush, Filipinler Kongresi'nde konu
mu ve unlar sylemiti: "Amerika, Filipin halknn byk hika
yesinde oynadg rolden dolay gurur duyuyor. Askerlerimiz bir
likte Filipinler'i smrge ynetiminden kurtardlar." 6 Bakan an
lalan, Filipinler'in kanl fethinin hikayesini hi okumamt.
Geen yl da, Meksika'nn Birlemi Milletler'deki bykeli
si, ABD'nin Meksika'ya nasl 'arka avlusu' olarak baktgna atf
yapan, diplomatik olmayan bir sz sarf ettiginde, Colin Powell,
bu sulamay reddederek sert bir karlk vermekte gecikmeye
cekti: "Bizim tarihimizin nemli bir ksm birlikte yryerek ge
mitir. r (Powell, eline bir tarih kitab alp da Meksika Sava'n
ya da Mek ika'ya dzenlenen ani askeri basknlar okuma zahme
..

tine hi katlanmamt anlalan.) Tahmin edilebilecegi zere,

Meksika'nn BM bykelisi ksa sre sonra grevinden alnd. s
Byk gazeteler, televizyon haber programlar ve radyo soh
bet programlar tarihten bihaber grnyorlar, ya da tarihimizi
unutnay tercih ediyorlar. megin, Bush'un ikinci bakanlk ko
numas basnda (liberal denilen, Washington Post ve New York

Times gibi gazetelerin de ilerinde sayldg basn dahil olmak

zere) byk vglerle karland. Editrler, sanki o tr iddiala
rn tarihini hi bilmiyorlarm gibi, sanki son iki yl akn bir za
mandr Irak'tan gelen aksi yndeki haberlerin en ufak bir anlam
16) Bakan George W. Bush, Filipinler Kongresi'nde Konuma, Manila, Filipin
ler, 18 Ekim 2003.
17) Dileri Bakan Colin Powell, Meksika Dileri Bakan Luis Emesto Der
bez'le konuma, 12 Kasm 2003.
18) Kevin Sullivan, "Mexican Envoy, a Critic ofU.S., Is Fired," Washington Post,
19 Kasm 2003, s. 123.

142

yokmu gibi, George Bush'un dnyada 'zgrlg yaymak'tan

bahsetmesini can gnlden benimsemilerdi.19
Bush dnyaya zgrlg yaymaktan bahsettigi bu konuma
y yaptktan sadece birka gn nce, New York Times, yere
melmi durumdaki, her tarafndan kan akan bir Irakl kzn fo
tografna yer vermiti. Kz feryat ediyordu. Onu arabataryla bir
yere gtren anne babas da sinirli Amerikan askerlerince yeni
vurularak ldrlmt. 20
Amerikan istisnaclgnn sonulanndan birisi, ABD hkme
tinin kendini, dnyann baka lkelerinin kabul ettigi hukuksal
ve ahiilki stardartlardan muaf saymasdr. Bylesi rnekleri gs
teren uzun bir liste karlabilir; evre kirliliginin nlenmesini
dzenleyen Kyoto Protokol'n imzalamay reddetme, biyolojik
silahlar konusunda bir anlamaya varmaya yanamama, vb. Ame
rika Birleik Devletleri, maynlarn sakat braktg ve uzuvlan ke
silen ocuklarla ilgili dehetengiz istatistikierin varlgna ragmen,
kara maynlann yasaklamay kabul eden yz akn lke iinde
yer almak istememitir. ABD, napalm ve misket bombalarnn
kullanlmasn yasaklamay reddettigi gibi, Uluslararas Sava
Sular Mahkemesi'nin yetkisini tanmay da reddetmektedir.
Amerikan istisnasclgnda bu denli srar etmenin cevab ne
dir? Biz Amerika Birleik Devletleri'nde ve dnyada yaayp da
Amerikan istisnaclgn kabul etmeyenler, bar ve insan hakla
ryla ilgili etik normlarn gzetilmesi gerektigini mmkn olan
her yolla dekiare etmeliyiz. Dnyann ocuklannn hepsi tek bir
ailenin paras olarak grlmelidir. Irakl, inli, Afrikal ocuk
lar, dnyann her yerindeki ocuklar, ABD'deki ocuklarla ayn
ekilde yaama hakkna sahiptirler.
19) Elisabeth Bumiller ve Richard W. Stevenson, "Bush, at 2nd lnaugural, Says
Spread of Liberty is the 'Calling of Our Time,'" New York Times, 21 Ocak 2005,
s. Al.
20) Fotograf: Chris Hondros/Getty lmages. New York Times, 19 Ocak 2005, s.
A10.

143

Bunlar temel ahlaki ilkelerdir. Eger bizim hkmetimiz sa

vunmuyorsa, bu ilkelere yurttalar sahip kmaldr. Yakn tarih
te bazen emperyal gler (Hindistan ve Dogu Afrika'da Britanya
llar, Kongo'da Belikallar, Cezayir'de Franszlar, Gneydogu
Asya'da Hollandallar ve Franszlar, Angola'da Portekizliler) g
nlszce de olsa smrgelerini terk etmiler ve kitlesel direni
karsnda mecbur kaldklan iin gururlann bastrmlardr.
Ne iyidir ki, dnyann her tarafnda, her yerdeki insaniann
yaama ve zgrlge kavuma konusunda ayn haklara layk ol
duguna inanan insanlar vardr. 15 ubat 2003'te, Irak igalinin
arifesinde, 60' akn lkede 10-12 milyon insan bu savaa kar
sokaklara dkldler.
ABD'nin tahakkmne ve Amerikan istisnaclgna kar ko
yanlann says her geen gn artyor. Yakn bir zamanda Dile
ri Bakanlg, ikenceden ve diger insan haklan ihlallerinden so
rumlu lkelerin listesini ieren yllk raporunu yaynladgnda,
dnyann her kesinde ABD'nin bu listede yer almamasna itiraz
eden sesler ykseldi. Bir Trk gazetesinde yle deniyordu rne
gin: "Raporda Irak'ta Ebu Gureyb hapishanesinde yaananlardan
hi bahsedilmiyor ... Tabii, Guantanamo'nun da ad anlmyor."21
Avustralya, Sydney'deki bir gazete, Amerika Birleik Devletle
ri'nin pheli grdg (herhangi bir sutan dolay yarglanma
mi ya da sulu bulunmam olan) tutuklulan, Dileri Bakanh
g'nn kendi raporunda ikence uygulayan lkeler arasnda sayd
g Fas, Msr, Libya ve zbekistan'daki hapishandere gnderdi
gine dikkat ekiyordu.
Burada, Amerika Birleik Devletleri'nde, medyann yanst
makta ok gnlsz davranmasna ragmen, Irak'taki savaa kar
direni byyor. Kamuoyu anketleri, yurttaiann en azndan
yansnn artk savaa inanmadgn gsteriyor. Belki de en nem21) Trk gazetesi Harrlyet, akt. Edward Cody, "China, Others Criticize U.S. Re
port on Rights," Washington Post, 4 Mart 2005, s. A l 4.

144

lisi, silahl kuvvetler iinde ve asker ailelerinde savaa kar mu

halefet gn getike artyor.22
Birinci Dnya Sava'nn dehetinin ardndan Albert Einstein,
"lnsanlann kendileri savaa kar kmadka hibir ey sava
sona erdiremez," demiti.23 u anda artk askerlerin savamay
reddettiklerini, ailelerin sevdikleri insanlan savaa gndermeye
kar ktklann, liseli ocuklann anne babalannn ordunun
ogullann ellerinden almamasnda srar ettiklerini gryoruz. Gi
derek sklaan bu olaylar, nihayetinde -Vietnam olaynda grl
dg gibi- ynetimin sava srdrmesini imkanszlatrabilir.
Bizim tarihimizin gerek kahramanlan, zel bir ahlaki grevi
miz oldugunu ve dnyann diger lkelerine kar gce bavurma
hakkmzn bulundugunu kabul etmeyi reddeden kiilerdir. Bu
noktada kleligin kaldrlmas yanls William Lloyd Garrison ge
liyor aklma. Garrison'un kkelik-kart gazetesi Liberator'n ba
nda u szler yer alyordu: "Bizim lkemiz dnyadr -bizim
yurttalanmz insanlktr. "24

22) Michael Gawenda, "Fresh Evidence of CIA Torture Network," Sydney Mor
ning Herald, 8 Mart 2005.
23) Albert Einstein, akt. ed. Alfred Uef, The Fight Against War (New York: john
Day, 1933), s. 37.
24) Bkz. Henry Mayer, All on Fire: William Lloyd Garrison and the Abolition of
Slavery (NewYork: St. Martin's Press, 1998), s. l l l .

145

EK:
STANBUL DEKLARASYONU

VlCDAN JRlSl KARARI

IRAK DNYA MAHKEMESl
!STANBUL, TRKYE
27 HAZtRAN 2005

ubat 2003'te Irak'a kar yasad bir savan balatlmasn

dan haftalar nce, sava protesto eden milyonlarca insan dn
yann btn sokaklarn doldurdular. Ne yazk ki kitlelerin
agrlar karlk bulmad. Hibir uluslararas kurum ya da ku
rulu, ABD ve lngiliz hkmetlerinin saldrganca tehditlerine
kar duracak cesareti ve vicdanl tutumu sergileyemedi. Kim
se saldrganlar durduramad. imdi, igalin balamasnn ze147

rinden iki yl gemi bulunuyor. Irak batan aag igal edildi

ve yagmaland. Irak' hedef alan saldr , adalete, zgrlge, g
venligimize, gelecegimize ve hepimize kar dzenlenmi bir
saldrdr. Biz, vicdan sahibi insanlar, ayaga kalkp, adalet ve
barl bir gelecek talebiyle Dnya Irak Mahkemesi'ni (WTI)
kurmaya karar verdik.
Dnya Irak Mahkemesi, meruiyetini insanlgn kolektif bi
lincinden almaktadr. Bu toplant, Dnya Irak Mahkemesi'nin Is
tanbul oturumu, Irak'n yasad biimde igal ve istila edilmesi
ne odaklanan dnyann farkl kentlerinde yaplm 20 oturum
luk dizinin sonuncusudur. Barselona, Brksel, Kopenhag, Ceno
va, Hiroima, Istanbul, Lizbon, Londra, Mumbai, New York, s
tersund, Paris, Roma, Seul, Stockholm, Tunus, japonya ve Al
manya'nn farkl kentlerinde yaplan bu oturumlarn ve/veya so
ruturmalarn sonular ayr bir cilt halinde bu Deklarasyon'a ek
li olarak yaynlanmtr.
Biz, on farkl lkenin insanlardan oluan Vicdan Jrisi, Istan
bul'da toplanp, Irak, Amerika Birleik Devletleri ve Ingiltere da
hil olmak zere dnyann her tarafndan gelen 54 tank ile iddia
makamn dinledik.
Dnya Irak Mahkemesi Istanbul'da 24-26 Haziran tarihleri
arasnda topland. Bu mahkemenin balca amac, savan kma
sndan sorumlu olanlarn hesap vermesi gerektiginin altn ize
rek ve Irak halkna adalet saglanmasnn nemini vurgulayarak,
Irak Sava'yla ilgili gerekleri anlatp yaymaktr.
I. BULGULARA lllKN GENEL DECERLENDlRME
1) Irak'n igal ve istila edilmesi yasadyd ve halen de ya
saddr. ABD ve Ingiliz hkmetlerinin Mart 2003'te Irak'n
igal ve istila edilmesi iin ortaya srdkleri gerekelerin yan148

l oldugu kantlanmtr. stelik, eldeki kantlarn ogu, sava

n arkasndaki asl gdlerden birinin, Ortadogu'yla bu blge
nin muazzam enerji kaynaklarn ABD'nin kresel hegemonya
zleminin bir paras olarak denetim altnda tutmak ve Orta
dogu'daki hakimiyeti devam ettirmek oldugu sonucunu des
teklemektedir.
2) Irak'n kitle imha silahlarna sahip oldugu ve El-Kaide te
rrizmi ile Saddam Hseyin rejimi arasnda bir bag bulundugu
hakkndaki palavralar, egemen bir bagmsz devleti hedef alacak
bir 'nleyici' saldrya kamuoyu destegi saglamak adna uydurul
mutur.
3) Irak yllardr kuatma altndadr. 6 Agustos 1990'da lke
ye agr ve insanlkd ekonomik yaptrmlarn dayatlmas,
Irak'n kuzeyi ve gneyinde uua yasak blgelerin ilan edilmesi
ve lkenin aralksz olarak bombalanmasyla, sonraki igali ko
laylatrmak amacyla Irak'n insani ve maddi kaynaklaryla ka
pasitesinin adm adm azaltlmas ve zayflanlmas hedeflenmi
tir. ABD ve Ingiltere ynetimleri, bu giriimlerinde, BM Gven
lik Konseyi'nin su ortakhgmdan faydalanmlardr.
4) Bush ve Blair hkmetleri, kendi emperyal gndemlerini
takip ederlerken, dnyann her tarafnda savaa kitlesel olarak
kar kan milyonlarca insann seslerine kulaklarn tkamlar;
sonra da tarihin tank oldugu en haksz, ahlaksz .ve korkaka sa
valarndan birine girmilerdir.
5) Yerleik uluslararas siyasal-hukuksal mekanizmalar bu
saldry nleyememi ve saldrnn msebbiplerinin hesap ver
melerini saglayamamtr. ABD hkmetiyle mttefiklerinin ya
rarlandg dokunulmazlk, uluslararas hukukun, insan haklan
szlemelerinin ve Birlemi Milletler dahil olmak zere ulusla
raras kurumlarn sorunu yetkili olarak ya da sagduyuyla ele al
ma becerilerinin etkisi ve nemini sorguiatan ciddi bir uluslara
ras kriz dogurmutur.
149

6) ABD!lngiltere koalisyonunun Irak'ta son yirmi yedi aydr

srdrdkleri igal, Irak devleti ve toplumunda tam bir ke
ve ykma yol amtr. Insan gvenligini tamamen yok edecek
ekilde yasa ve dzen ortadan kalkmtr. Fiziksel altyap darma
dagndr; saglk bakm sistemi ok kt bir durumdadr; egitim
sistemi neredeyse btn ilevini kaybetmitir; Irak halknn kl
trel ve arkeolajik miras ayaklar altnda ignenmitir.
7) Igal, Irak'n bir ulus olarak kimligini ve btnlgn
temellerinden ykma hedefiyle Irak toplumundaki etnik, mez
hepi ve dini ayrlklar bilinli olarak krklemitir. Bu, eski
den beri bilinen emperyal bl-ve-ynet politikalaryla paralel
lik iindedir. Dahas, igal, kadnlara kar uygulanan iddeti
kat kat arttrm, cinsiyeti basklar yogunlatrm ve ataer
killigi glendirmitir.
8) 1990'da dayatlan BM yaptrmlar, tarifsiz straplara ve
binlerce kiinin lmne yol amtr. Igalden sonra durum
daha da ktlemitir. En az 100 bin sivil ldrlmtr; 60
bin kii ABD'nin gzalt merkezlerinde insanlkd koullarda
ve kendilerine herhangi bir sulama yneltilmeden tutulmakta
dr; binlerce kii kaybolmutur; ikence sradan uygulama hali
ne gelmitir.
9) Igal rejiminin Irak ekonomisini yasad yollarla zelle
tirmesi, deregle etmesi ve liberalletirmesi, lke ekonomisini
zorla, Washington Konsenss'nn ayrlmaz ikilisi olan IMF ve
Dnya Bankas tarafndan denetlenen bagml bir ekonomi hali
ne getirmitir. Igalci gler Irak'n petrol rezervlerinin deneti
mini de fiilen ele geirmilerdir.
lO) Igalin kanatlar altnda oluturulan herhangi bir yasa
ya da kurum, hukuksal ve ahlki otoriteden yoksundur. Dola
ysyla, daha yeni yaplm olan seim, Kurucu Meclis, mevcut
hkmet ve Anayasa J:aslak Komitesi de tamamen gayri-me
rudurlar.
150

l l) Igale kar yaygn bir direni vardr. Bar aralarla si

yasal, toplumsal ve sivil direni, igalci glerin basklaryla yz
yze gelmektedir. Gl bir silahl direniin ortaya kmasm ve
baz aresizce eylemleri kkrtan, igalin kendisi ve uyguladg
vahetlerdir. Birlemi Milletler Szlemesi'nde ve uluslararas
hukukta somutlaan ilkelere gre, igale kar halkn ulusal dire
nii meru ve hakldr. Adalet ve zgrlk isteyen her yerdeki in
sanlarn destegini hak etmektedir.
II. SULAMALAR

Bundan nceki bulgular temelinde ve Birlemi Milletler

Szlem;:si ile ekte sunulan baka hukuksal belgeleri gz
nnde bulunduran jri, aagdaki sulamalarda bulunmaya
karar vermitir.
A) ABD ve Ingiltere Hkmetlerine Yneltilen Sular
1) Birlemi Milletler Szlemesi'ni ve Nuremberg llkeleri'ni
ihlal edip saldrganca bir savaa girierek, en agr sava suunu
planlamak, hazrlamak ve uygulamaya koymak.
Bu suun kantlar, basma szm olan 23 Temmuz 2002 tarih
li Downing Street memorandumunda bulunabilir: "Askeri hare
kat kanlmaz grnyordu. Bush, Saddam'n, terrizm ve kitle
imha silahlaryla bag kurup merulatrlm bir askeri harekatla
devrilmesini istiyordu. Elde edilen istihbaratlar ve olgular da bu
politika etrafnda belirlenmekteydi." ABD ve Ingiltere halkn ve
onlarn seilmi temsilcilerini bilerek kanduacak istihbaratlar
uyduruluyordu.
2) Sivillere, hastanelere, tp merkezlerine, yerleim blgeleri
ne, elektrik santrallerine ve su antma tesislerine bilinli olarak
saldrarak Irak'n sivil halkn ve sivil altyapsm hedef almak. Sa
dece Felluce kentinin batan sona yaklp yklnas bile bu su
larn en korkun rnegini oluturmaktadr.
15 1

3) Misket bombalar, seyreltilmi uranyum ve kimyasal silah

lar gibi, hedefler zerinde etkisi hibir ayrm gzetmeyen silah
sistemlerini kullanmak ve bu suretle orantsz g uygulamak.
Seyreltilmi uranyumlu silahlarla hedef alnan blgelerde yaa
yan 5 ya alt ocuklarda lseminin korkun bir art gsterdigi
ni anlatan uzman tanklar, bu suun ayrntl kantlarn Mahke
me'ye sunmulardr.
4) Bilimcilerle sava gazilerinin, insanlar ve evre zerindeki
uzun dnemli tahrip edici etkilerine dikkat eken btn uyarla
rna ragmen seyreltilmi uranyumlu silahlar ve mhimmat kul
lanmak. Seyreltilmi uranyumun zararl etkileriyle ilgili bilimsel
adan kesin kantlarn henz ortaya konmadgn iddia eden
ABD ynetimi, potansiyel risklerini dikkate alarak bu silahlar
kullanmaktan vazgemek yerine, birka kuakta milyonlarca in
sann hayatn tehlikeye atmaya karar vermitir. Tek bana bu
bile, ABD ynetiminin insan hayatn hi dikkate almadgn b
tn plaklgyla gzler nne sermektedir. Mahkeme, ABD y
netiminin, Irak niversitelerinin bu konuyla ilgili veri toplama
ve aratrma yrtme abalarn fiilen engelledigini gsteren ta
nklar dinlemitir.
5) lgal srasnda ve ondan sonraki aylarda dzenlenen as
keri harekatlarda sivillerin hayatn fiilen hi gzetmemek Bu
su, rnegin 'ok ve dehet' uyandran bombalama teknikleri
ve igal glerinin kontrol noktalarndaki davranlaryla ka
ntlanmtr.
6) Koalisyon glerinin aksi yndeki btn iddialarna rag
men, Irakl kadnlarn statsnn ciddi llerde geriletildigi
koullarn olumasna fiilen byk katkda bulunmak. Kadnla
rn hareket zgrlg agr biimde snrlanmtr; kamusal alan
lara kmalar engellenmekte, egitim imkan bulamamakta, ge
imlerini saglamakta byk zorluklar ekmekte, siyasal ve top
lumsal hayata katlmalannn nne bir dizi engel kartlmakta152

dr. Irak igalinin balamasndan beri cinsel iddetin ve seks tica

retinin artugn dile getiren tanklar dinlenmitir.
7) Nisan 2003'te Felluce'de ondan fazla barl gsteri yapan
protestocu dahil, barl eylem yapanlara kar lmcl iddete
bavurmak.
8) Irak halkna ynelik olarak, herhangi bir sulama ynelt
meksizin ya da mahkemeye kartmakszn cezalar uygulamaya
koymak, bazen toplu cezalandrmalara bavurmak. Bu dogrultu
da, 'karma ve gasp etme' operasyonlarna, kaybetmelere ve su
ikastlara iaret eden ok sayda tank dinlenmitir.
9) Irakl askerlerle siviHere ikence etmek, zalimce, insanlk
d ya da aaglayc davranlarda bulunmak. Kk drc
muamelelere, Irakl askerlerle siviilere ynelik rk, etnik, dini
ve cinsiyeti ayrmlar, ayrca Irakl askerlere Cerevre Szlemele
ri'nin ngrdg sava esiri statsnn tannmamas da dahildir.
Herhangi bir yasal ilem yaplmadan yasad tutuklamalar ve g
zaltna almalarla ilgili ok sayda tank dinlenmitir. Ebu Gureyb
hapishanesinin yan sra Musul, Camp Bucca ve Basra'da artk
herkese bilinen ikence, zalimane ve insanlkd uygulamalara
sistematik olarak rastlandg bildirilmektedir. lkencelerin yapt
rlacag paral askerlerin veya zel irket grevlilerinin istihdam
edilmesiyle, sorumlulugun devredilmesi ya da sorumluluktan ta
mamen kurtulmak amalanmtr.
lO) Yasad karlar elde etmek ve Irak petrol zerindeki
denetimi srdrmek amacyla, igalci glerin sorumlulukla
ryla ilgili uluslararas szlemeleri (Geici Koalisyon Yneti
mi'nin L. Paul Bremer lll'n imzasyla kardg, yabanc yat
rmclarn Irak'ta devlet mlkiyetindeki iletmeleri satn alma
larna, karlarnn ve diger aktif varlklarnn yzde lOO'n l
ke dna karmalarna imkan tanyan 39 nolu emri gibi ted
birlerle) ihlal ederek, yasad yollarla igal ve istila edilmi bir
lkenin yasalarn yeniden kaleme almak. Bu tr ilemlerden
. 153

kr elde eden eitli irketlerin bilanolarnda bol miktarda ka

nta rastlanmtr.

l l) Seyreltilmi uranyumlu silahlar, yanan petrol kuyula

rndan kan kara dumanlar ve muazzam petrol atklaryla ev
reyi bilinli olarak kirletmek ve tarm arazilerini tahrip etmek.
Biyolojik-kimyasal savan eigine gelinmi gibi su ve su art
ma sistemlerini bilinli olarak aksatmak, hatta yok derecesine
indirmek. Nkleer depolardan radyoaktif malzemelerin aln
masn ve dagtlmasn engellemernek Su ve hava kirliligi, tar
lalarn tahrip edilmesi ve radyoaktif kirliligi konusunda ok
miktarda kant vardr.
12) Mzelerin yagmalanmasyla tarihsel binalarn tahrip edil
mesine gz yumarak, kltrel ve arkeolajik adan nemli yerle
re askeri sler kurarak, Irak'taki insanlgn zengin arkeolajik ve
kltrel mirasn koruyamamak Bu tr yagmalama ve suistimal
ler UNESCO'nun ve Irak mze yetkililerinin n uyanlarna rag
men gereklemitir.
13) Gazeteler (megin, el-Havza, el-Marik ve ei-Mustakila)
ve radyo istasyonlar (Bagdat Radyosu) gibi medya kanallarna
sansr uygulamak dahil eitli yntemlerle bilgi edinme hakkn
engellemek, El Cezire Televizyonu'nun Bagdat'taki brolarn ka
patmak, uluslararas gazetecileri hedef almak, akademisyenler,
entelekteller ve bilimcileri hapse atmak ve ldrmek.
14) SOO' akn kiiyi kendilerine herhangi bir sulama y
neltilmeksizin ya da herhangi bir hukuksal koruma imkan ta
nnmadan Guantanamo Krfezi'nde tutmak dahil olmak zere,
ikence yaplmasna ve yasad gzaltlara gz yummak iin
uluslararas hukuku ihlal ederek ikenceyi yeniden tanmlamaya
girirnek ve ikence edilmesini istedikleri insanlar, insan hakla
r ihlalleri ve tutuklulara ikence yapmalaryla tannan baka l
kelere gndermek iin 'olagand yollar'a bavurmak.
154

15) Dnya apndaki sava-kart hareketin iradesini igne

yerek bana kar su ilemek. Dnyann her tarafnda milyon
larca insann nceden grlmemi biimde ve boyutlarda kamu
sal vicdan yanstarak sokaklara dklmesi, Irak'a dzenlenmesi
beklenen saldnlara en byk kar k olmutur. Fakat saldn
nn gerekletirilmesi, bu insaniann seslerini fiilen bogmak anla
mna gelmitir. Bylece, ABD hkmeti ile mttefikleri, tam bir
dokunulmazlk zrhna sgnarak milyonlarca insana, onlann ses
lerinin tamamen gz ard edilebilecegi, yok saylabilecegi ve sus
turulabilecegi mesajn vermilerdir.
16) Egemen devletlere kar srekli sava yrtecek politika
lar benimsemek. Suriye ve Iran imdiden potansiyel hedefler ola
rak ilan edilmitir. 'Terre kar kresel sava' ilan eden ABD h
kmeti, kendi seimine gre diledigi hedefe kar askeri g kul
lannada kendisine ayrcalkl bir hak tanmtr. Dnyann fark
l blgelerinde etnik ve dini dmanlklar krklenmektedir.
ABD'nin Irak igali, srail'in Filistin'deki igalini de katlatrm
ve Filistin halkna ynelik basky arttrmtr. Devlet gvenligi
ne odaktanma ve militarizasyonun trmanmas, dnyann her ta
rafnda insaniann gvenligi ve sivil hakiann ciddi derecelerde
andnlmas sonucunu dogurmaktadr.
B) Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi'ne Yneltilen Sular
1) Irak halkn, saldn suu ilenmesine kar koruyamamak

2) Yaptnrolann dogrudan sivil insanlarda telafisi imkllnsz

kayplara yol aacag ve masum siviilere zarar verecegi bilinme
sine ragmen, lrak'a agr ekonomik yaptnnlar dayatmak.
3) Amerika Birleik Devletleri'yle lngiltere'nin, BM kararlan
n uygulamak gibi sahte bahanelerle uua yasak blgelerde ya
sad bombardmaniara girimelerine gz yummak, bu ihlalleri
tartlmas iin hibir koulda Gvenlik Konseyi'nin gndemine

almamak ve bu suretle, Irak'n altyapsnn yerle bir edilmesiyle

sivil kayplardan dolay su ortaklg yapmak.
4) Amerika Birleik Devletleri'nin Birlemi Milletleri'i diledi
gi gibi ynlendirmesine ve diger ye lkelerin sorumlulugunun
stnde kalmasna izin vermek.
S) Amerika Birleik Devletleri ile onun Irak'taki koalisyon or
taklarnn iledigi sava sularn ve insanlga kar ilenmi su
lan engelleyememek
6) Amerika Birleik Devletleri ile koalisyon ortaklann, igal
ve istila srasnda uluslararas hukuk ihlallerinden dolay sorum
lu tutamamak, igali resmen onaylamak ve bundan dolay, hem
devreye girmek hem de ihmalkar davranmak suretiyle, yasad
bir igalin ibirlikisi konumunda hareket etmek.
C) Gnll Koalisyon Ynetimlerine Ynelti len Su
Irak'n igal ve istila edilmesinde ibirligi yapmak, bylece i
lenen sulardaki sorumluluga ortak olmak.
D) Baka lkelerin Hkmetlerine Yneltilen Su
Irak'n igal ve istila edilmesinde askeri slerin ve hava sahala
nnn kullanlmasna izin vermek, baka trl lojistik destek sag
lamak ve bylece ilenen sulardaki sorumluluga ortak olmak.
E) Irak'n Yeniden Yaplanmas Szlemelerini Kazanan ve Ya
sad Igal Rejiminden 'Tazminat Odlleri' Talep Edip Alan Ozel
irketlere Yneltilen Su
Igal ve istila srasnda, yukanda sralanan maddelerdeki su
lara ortak olarak savatan kar elde etmek.
F) Byk irketlerin Gdmndehi Medyaya Yneltilen Sular
I) ABD ve Ingiltere hkmetlerinin kastl olarak uydurdugu
dzmece kantlan yaymak ve aksi ynde bir sr kant oldugu
durumlarda bile, kendilerine gelen yanl enformasyonu yeterin156

ce soruturmadan yaynlamak. Irak'n kitle imha silahlarna sa

hip oldugu konusunda yalanlan yaymakta zel bir sorumlulugu
olan byk irketlere ait medya kurulular arasnda, New York
Times' zellikle de, esas kaynag olarak CIA'den bordroyla ma
a alan judith Miller' baa koyuyoruz. Ayrca, Fox News, CNN,
NBC, ABC, CBS, BBC ve ITN'nin adlarn anyoruz. Bu listeye
The Express, The Sun, Tbe Observer ile The Washington Post da da
hildir ve elbette liste bunlarla snrl degildir.
2) lgalci glerin Irak halkna kar iledikleri vahetleri
haber yapmamak, ac eken insanlarn szlerine ncelik verme
ve onlarn onurunu koruma grevini ihmal etmek ve dnyann
her tarafnda bar ve adalet isteyen insanlarn seslerini marji
nalletirmek.
3) Devam eden igal hakknda tarafsz haberler yapmamak;
muhalif sesleri susturup haklarnda aaglayc yaynlar yapmak,
Irak'n igal ve istila edilmesinin lkeye tam maliyetini ve sonu
larm yeterince yanstmamak; sahte gerekelerle Irak'taki varlg
mn srekliligini hakl gstermeye alan igal rejiminin propa
gandalanna alet olmak.
4) lgal rejiminin ordularnn uyguladg iddeti hakl kar
mak ve merulatrmak iin kullanlan, ideolojik korku, rklk,
yabanc dmanlg ve lslam-fobisi atmosferini kkrtmak.
5) Sava bir siyasal tercih olarak normal gsterirken, erkekli
gi ve savakanlg kutsayan bir ideoloji yaymak.
6) Saldrgan bir savan srdrlp, sava sular ve insanlga
kar sular iledigine bir igal rejiminin kalc klnmasnda su
ortaklg yapmak.
7) Kastl olarak aktanlan dezenformasyonu dogrulayp yaya
rak, insan kaynaklaryla mali kaynaklarn, uydurma bahanelerle
srdrlen bir yasad savata kullamlmasn saglam olmak.
8) Dnya halklarnn temel kayglan ve ncelikleri asndan
retkenlige kar bir nitelik tayan ve sivil nfuslarn hayatlan,

157

n ciddi lde tehlikeye atan byk irketlerle-askeri evrelerin

'gvenlik' perspektiflerini bilinli olarak yaymak.
lll. TAVSfYELER

Biz, vicdan jrisi yeleri, Irak halknn kendi lkelerinin ya

sad biimde igal edilmelerine kar direnme ve bagmsz ku
rumlar gelitirme hakkn tanmak ve igale direnme hakknn,
Birlemi Milletler Szlemesi'nden kaynaklanan kendi kaderini
tayin etme, zgrlk ve bagmszhk mcadelesini srdrme hak
k oldugunu kabul etmek amacyla, Irak halkyla dayanma ha
linde oldugumuzu akhyoruz.
Tavsiyelerimiz unlardr:
l) Koalisyon gleri Irak'tan derhal ve koulsuz olarak geri
ekilmelidirler.
2) Koalisyon hkmetleri, yasad igal ve istilaya kalkarak
yol atklan devasa insani, ekonomik, ekolojik ve kltrel ykm
dan dolay Irak'a sava tazminat demelidirler.
3) Igal dneminde karlp kurulan ve Irak halknn kendi
karlarna aykn grdg btn yasalar, szlemeler, antlama
lar ve kurumlar geersiz saylmahdr.
4) Guantanamo Krfezi hapishanesi ve ABD'nin yabanc l
kelerdeki diger btn askeri hapishaneleri derhal kapatlmal,
bu hapishanelerdeki tutuklu ve mahkUmlarn adlar aklanma
h, bu insanlara sava tutsag stats verilmeli ve yasal haklar
tannmaldr.
S) Bata Amerika Birleik Devletleri bakan George W. Bush
ile Ingiltere babakan Tony Blair bata olmak zere, bu lkeler
de ve gnll koalisyon lkelerinde nemli kararlarn alnmasn
da kilit konumda yer alan yetkililer, en tepeden balayp aag
inerek bu caniyane savaa giriilmesinde uygulanan stratejileri
158

hazrlayp yrten askeri komuta zincirinde yer alan subaylar ve

askerler ile Irak'ta bu yasad igalin hazrlanmasna yardmc
olup igalcileri destekleyen kiiler, politikaclar ve yetkililer ol
mak zere, Irak'ta insanlga kar ilenen sulardan, sava sula
nndan ve saldnya kalkma suundan sorumlu olan herkes hak
knda kapsaml bir soruturma yaplmaldr.
Bylesi bir soruturma kapsamna dahil edilmesi gereken
lerden en ok bilinenierin isimlerini aagda sralyoruz: ja
ponya'dan junichiro Koizumi, tspanya'dan jose Maria Aznar,
talya'dan Silvio Berlusconi, Portekiz'den jose Manuel Durao
Barroso ve Santana Lopes, Gney Kore'den Roh Moo Hyun ve
Danimarka'dan Anders Fogh Rasmussen gibi Gnll Koalis
yon yelerinin babakanlar; Amerika Birleik Devletleri'nden
Dick Cheney, Donald H. Rumsfeld, Paul Wolfowitz, Colin L.
Powell, Condoleezza Rice, Richard Perle, Douglas Feith, Al
berto Gonzales ve L. Paul Bremer, lngiltere'den jack Straw, Ge
offrey Hoon, john Reid ve Adam Ingram gibi hkmet yetkili
leri; ABD Ordusu'ndan General Richard Myers, General
Tommy Franks, General john P. Abizaid, General Ricardo S .
Sanchez, General Thomas Metz, General john R . Vines, Gene
ral George Casey, Ingiltere'den General Mike jackson, General
john Kiszely, Hava Mareal Brian Burridge, General Peter
Wall, Koramiral David Snelson, General Robin Brims, Hava
Mareal Glenn Torpy gibi askeri komutanlar; Irak'a asker gn
deren btn koalisyon lkelerinin btn kurmay yetkilileriyle
subaylar; baka isirolerin yan sra Ahmed elebi, lyad Allavi,
Abdlaziz el-Hakim ve General Abdl Kader Muhammed gibi
Irakl ibirlikiler.
6) Kasten yalan syleyen gazeteciler, rk, etnik ve dini nef
reti kkrtan byk irketlerin gdmndeki medya kurulu
lar yetkilileri ve bu savatan kar elde eden okuluslu irketle
rin genel mdrleri gibi bu yasad savaa katlmaktan ahlaken
159

ve ahsen sorumlu tutulacak kiilere kar bir hesap sorrna s

reci balatlrnaldr.
7) Dnyann drt bir kesindeki insanlar, bu savatan
dogrudan k1lr elde eden Arnerikan ve Ingiliz irketlerine kar
iddete-bavurmayan eylemlerle harekete gernelidirler. Bu tr
irketler arasnda Halliburton, Bechtel, The Cariyle Group,
CACl Ine., Titan Corporation, Kellog, Brown Root (Hallibur
ton'un bir itiraki), DynCorp, Boeing, ExxonMobil, Texaco ve
British Petroleuro saylabilir. Aagdaki irketler de Irak'tan
'tazrninat dl' almlardr: Toys .sr Us, Kentucky Fried Chic
ken, Shell, Nestle, Pepsi, Philip Morris, Sheraton, Mobil. Hal
kn dzenleyecegi eylemler, bu irketlerinin brolarnn kapat
trlrnas, tketici boykotlar ve hissedarlara hisselerini elden
kartmak iin bask yapma gibi dogrudan eylemler eklinde
yrtlebilir.
8) Genler ve askerler vicdanlarnn seslerini dinlerneli, yasad
bir sava iin askere kaydolup savamay reddetrnelidirler. Ayr
ca, bu lkeler vicdani retilere siyasal sgnrna hakk tanrnaldr.
9) Yabanc lkelerdeki btn ABD askeri slerinin sklme
si iin alan uluslararas kampanya glendirilrnelidir.
10) Dnyann btn lkelerindeki halklar kendi hkmetle
rinin Irak'n igal edilmesine malzeme, lojistik destek ya da mo
ral destek saglarna abalarna direnrneli ve btn gleriyle buna
kar koymaldrlar.
Biz, Vicdan Jrisi yeleri, yukandaki tavsiyelerin kapsam ve
zgl koullara uygunlugunun, uluslararas kururnlarn korku ve
karlada degil, halkn iradesi dogrultusunda ekillenecegi ve yeni
den ekillendirilecegi, gazetecilerle entelektellerin sessiz kalrnaya
cag, dnya halklarnn iradesinin asli ilev grecegi ve insan g
venliginin devlet gvenligiyle irket kldanndan daha nemli say
lacag bir dnyann zerninini hazrlayacagn umuyoruz.
160

Arundhati Roy, Vicdan jrisi Szcs

Ahmet ztrk, Trkiye
Aye Erzan, Trkiye
Chandra Muzaffer, Malezya
David Krieger, Amerika Birleik Devletleri
Eve Ensler, Amerika Birleik Devletleri
Franois Houtart, Belika
jae-Bok Kim, Gney Kore
Mehmet Tarhan, Trkiye
Miguel Angel De Los Santos Cruz, Meksika
Murat Belge, Trkiye
Rela Mazali, lsrail
Selaam El Coburye, Irak
Taty Almeida, Arjantin

161

TEEKKRLER

Bu kitabn hazrlanmasnda emekleri geen, Howard Zinn'e;

beni (o arada baka birinin yazmaya giriebilecegini umut etti
gim) bu kitab yazmaya ilk cesaretlendirip, her aamada paha bi
ilmez destek ve editoryal yardm sunan, dostum ve baarl bir
yaync olan Colin Robinson'a; bu projedeki emekleri iin Eliza
beth Seidlin-Bernstein, Saral Fan, Ina Howard, Ellen Adler ve
teki New Press alanlarna; kitabn ilk taslagn kaleme ald
gm o destekleyici ortam sunan Lannan Vakf alanlar ile ].
Patrick Lannan Jr., jaune Evans ve Linda Carey'e; ok kymetli
aratrma asistanlg iin jessie Kindig'e; ek referanslar iin eit
li yardmlarda bulunan Askold Melhyczuk, Omar Waraich ve Da
vid Whitehouse'a; kitabn msveddesi zerinde ok yararl ele163

tirel degerlendirmelerde bulunan Brenda Coughlin, Dahr Jarnail,

Jeff Guntzel, Lance Selfa, Lily Thorne, Paul D'Arnato, Phil Gas
per ve Shea Dean'e; Sasheern Silkiss-Hero'nun dzenledigi bir ha
zrlk tartmasnda isabetli yorumlarda bulunan Christian Pa
renti'ye; metin zerindeki titiz editrlgyle Aja Shevelew'e; bi
rinci snf retim asistanlg iin Kelly Farley'le Monica Hop
kins'e; Irak'ta eitli kademelerde koalisyon birliklerinde yer alan
kiilerle temas kurmarndaki yardmlan iin john. E. Pike'ye; Irak
haritasm saglayan julie Fain ve David Whitehouse'a; haritalarn
kullanrnarnza izin verdikleri iin Craig Rernington ve Alabarna
niversitesi grevlisine; Istanbul'da Irak Dnya Mahkemesi sra
sndaki cmert konukseverlikleri iin Aya ubuku'ya ve diger
arkadalara; Arundhati Roy'a; Haymarket Books, International
Socialist Review ve Uluslararas Sosyalist rgt'teki yoldalarma
ve o olmasa dogrulara kolay ulaarnayacagrnz B.C.C.'ye kalpten
teekkr ediyorum.

"A B D ' n i n I rak igal i n i n nc y l nda , Bush y neti m i ni n

igali hakl karmak i i n bav u rd u u bt n arg man lar n
yan l ve teme lsiz olduu a a km bu l u n uyor. i galden
n ce btn d nyan n sokaklar nda, tari h i n en byk protesto
eylemlerini gerekleti ren sava- kar t hareket hakl kt .
Fakat, bil hassa 2004 ABD bakan l k seim lerinde mu halif hareketin
bir k sm n n Ke rry'yi desteklem esi nde gr ld zere,
ayn can l l k ve eyle m l i l i k sava sonras nda. s rd r lemed i .
B u g n , Bush ynetimi e n o k da ken d i l kesi nde v e I rak'ta
b u l u n a n askerlerin ai leleri aras nda meruiyeti n i ne m l i l de
kaybede rke n , d nya sol u n u n st n e den g rev, t pk
Vietnam sava gn lerinde olduu gibi , ABD ve i ng i liz yneti m lerini
I rak'tan derhal eki l meye zorlamak ve sava-kar t h areketi
daha faz l a siyasal l at rm aya al m akt r. "