You are on page 1of 13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

Obesidad
Fechadelaltimarevisin:13/02/2013

ndicedecontenidos
1. Dequhablamos?
2. Qulaproduce?
3. Questudiosharemosenunpaciente
conexcesodepeso?
4. Qupacientestratar?
5. Cmotratarla?
6. Algoritmo
7. Bibliografa
8. Msenlared
9. Autores

Dequhablamos?
Laobesidadesunaenfermedadcrnicaymultifactorialcuyomarcadorbiolgicoeselaumento
delcompartimentograso.Puedeasociarseacomplicacionespotencialmentegravesyprecisa
unenfoquemultidisciplinarporsugranrepercusinclnica,impactosobrelasaludpblicay
elevadocostesanitario.Suprevalenciaenlasltimasdcadashaaumentadohastaalcanzar
proporcionesepidmicas,yafectaal15,5%delapoblacinadultaespaola(2560aos),
siendomsfrecuenteenmujeres(17,5%)queenvarones(13,2%),enpersonasdeedad
avanzadayengrupossocialesdemenornivelderentayeducativo.Adems,dicha
prevalenciaesmayorqueenpasesdelnortedeEuropa(Dinamarca,SueciaoFrancia),pero
menorqueenEstadosUnidos,CanadoReinoUnido(FlegalK,2010).Elsobrepeso,porsu
parte,afectaal39,2%delapoblacinadultaespaola(2560aos)(ArancetaBartrinaJ,
2005).Enlapoblacininfantilyjuvenil(224aos)laprevalenciadelaobesidadha
aumentadodrsticamentesitundoseenlaactualidadenel13,9%,yelsobrepesoenel
26,3%.Laobesidadmrbidahaaumentadoun200%en1993afectabaa1,8decada1.000
habitantes,mientrasqueen2006lacifraaumenthasta6,1(BasterraGortariFJ,2011).
ElmtodomsutilizadoeneladultoparadefiniryclasificarlaobesidadeselndicedeMasa
Corporal(IMC):peso(Kg)/talla(metros2).Esteparmetromantieneunabuenacorrelacin
conlacantidaddegrasatotaldelorganismoenadultos,sinembargo,estarelacinnoestan
buenaennios,adolescentesoancianos,nienpoblacionesderazasnoblancasporotra
parte,losobreestimaenindividuosmusculososyloinfravaloraenpersonasconbajamasa
magra.SeaceptacomopuntodecorteparalaobesidadunvalordeIMCigualosuperiora30
Kg/m(AACE/ACE,1998).LaOrganizacinMundialdelaSalud(OMS)clasificalaobesidad
segnelIMC(tabla1)(WHO,2000PrezA,2011).

Tabla1.ClasificacindelaobesidadsegnelIMC

Riesgodecomorbilidad
IMC
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

Circunferenciacintura
1/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

Normopeso

(kg/m2)

<102/88

>102/88

18,5
24,9

aumentado

aumentado

alto

Sobrepeso(obesidadgradoI) 2529,9
ObesidadClaseI

3034,9

alto

muyalto

ObesidadClaseII

3539,9

muyalto

muyalto

ObesidadClaseIII

40

extremadamentealto

extremadamentealto

Ademsdelexcesodegrasacorporal,sudistribucinconstituyeunpredictorindependientede
riesgoymorbilidad.Lalocalizacincentraloabdominalserelacionaconmsriesgoysu
medidamsprcticayfiableespermetroabdominal(PA),queestvalidadoenlaactualidad.
Loslmitessuperioresqueseaceptancomonormalesson:102cmparaelvarny88cmpara
lamujer(WHO,2000).
Elacmulograsocentralserelacionafisiopatolgicamenteconelincrementoenlaincidencia
y/odesarrollode,entreotras,complicacionescrnicascardiovasculares,metablicas,
respiratoriasyhormonalesdelaobesidad.Estaltimaesunestadoproinflamatorioy
protrombticoporlasalteracionesqueinduceenlaproduccindecitocinas,lacoagulacinyla
fibrinlisis(tabla2)(SIGN,2010SalvadorJ,2004).

Tabla2.Enfermedadesrelacionadasycomplicacionesdelaobesidad

Cardiovasculares

Hipertensinarterial,enfermedadcoronaria,
insuficienciacardiaca,enfermedadvascularcerebral
oarterialperifrica.Antecedentesfamiliaresde
enfermedadcardiovascular.

Endocrinometablicas

Diabetesmellitus,resistenciaalainsulinaysndrome
metablico,dislipemia,gota.

Digestivas

Litiasisbiliar,esteatosisheptica,reflujo
gastroesofgico,pancreatitis.

Respiratorias

Apneadelsueo,aumentoincidenciadeasma.

Reumticas

Osteoartrosis(coxofemoral,femorotibial,tobilloy
columna).

Cncer
Ginecolgicas

Esfago,colon,recto,vesculabiliar,prstata,tero,
ovarios,pncreas,endometrio,rin,mama,
leucemia.
Metrorragia,amenorrea,infertilidad.

Trastornossaludmental Depresin,demencia.
Afeccionescutneas
Otrasalteraciones

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

Linfedema,celulitis.
Sedentarismo,tabaquismo,incontinenciadeestrs.

2/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

Qulaproduce?
Laetiologadelaobesidadincluyefactoresgenticosymedioambientales.Lacausams
comneselexcesodeaporteenergticoenrelacinalconsumo(AACE/ACE,1998).Enlas
ltimasdcadasexisteunmayorconsumodealimentoshipercalricos(conaltocontenidode
grasasyazcares)yunamenoractividadfsica,tantolaboralcomosocialodeltiempodeocio.
Laobesidadsecundariaaotrosprocesos(sndromesgenticos,alteracionesendocrinaso
inducidosportratamientosfarmacolgicos)esraraynoesprecisoincluirpruebasrutinariasen
elestudiobsicoparadescartarla.
Causasdeobesidadsecundaria:
Obesidadneuroendocrinolgica:
Obesidadhipotalmica.
Alteracionesdelcomportamientoalimentarioypsicosis.
Obesidadovrica(sndromedeSteinLeventhal,poliquistosisovrica).
Obesidadconhiperinsulinismo.
SndromedeCushing.
Hipotiroidismo.
Sndromesgenticosmalformativos.
Discapacidadfsicaointelectual.
Lipomatosisolipodistrofias.
Obesidadinducidaporfrmacos:
Hormonas:glucocorticoides,contraceptivosorales,insulina.
Antidiabticosorales:sulfonilureas,tiazolidindionas,metiglinidas.
Antipsicticostipofenotiacina,olanzapina,risperidonaoquetiapina.
Anticomiciales:valproato,carbamazepina,gabapentina,difenilidantoina.
Antidepresivostricclicos,IMAO,mirtazapina,ltio,ciproheptadina.
Isoniacida.
Betabloqueadores.
Suspensindelusodenicotina(cesacindelhbitotabquico).
Antihistaminicos:pizotifeno.

Questudiosharemosenunpacienteconexcesodepeso?
ElProgramadeActividadesPreventivasydePromocindelaSaludrecomiendavaloraralos
pacientesconunabdomenprominentedeformavisualeintervenir,siespreciso,sobresus
estilosdevida(MaiquesA,2012).Enpacientesmayoresde20aos,desdeelprincipio,
mediremossistemticamenteelpermetroabdominal,elpesoylatalla(paracalcularsuIMC)y
repetiremoslamedidadelpesocada4aos.
Lahistoriaclnicaserestructuradayrecogerlasiguienteinformacin(NICE,2006):
Cronologadelexcesodepesocorporal:edaddeinicio,evolucin(pesomximoy
mnimo),desencadenantes(cambiosdetrabajo,domiciliooestadocivil,embarazoy
lactancia,cuadrosansiosodepresivos,frmacos,etc.)eintentosdeprdidadepeso.
Entornorelacionadoconlaalimentacin(registroalimentariode24horas,nmerode
comidasquerealiza,dndeyconquin,eltiempoqueselesdedica,hbitos
compulsivosocostumbredepicar,preferencias).
Comorbilidades.
Percepcin,expectativasyconocimientosacercadelaobesidadysurelacinconel
riesgovascular.
Estilodevida:patrndietticoyactividadfsicacotidiana(caminar,subirobajar
escaleras,iralacompra,etc.)yprogramada(gimnasia,tenis,correr,etc.).
Hbitostxicos(alcohol,tabaco,etc.).
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

3/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

Respuestaatratamientosprevios.
Antecedentesfamiliares,socialesypsiquitricos.
Aunqueelcriteriodiagnsticomsexactoloproporcionanlosmtodosquedeterminanel
porcentajedegrasaquecontieneelorganismo(costososypocoasequibles)(ValtueaS,
2001)enlaprcticaclnicasuvaloracinsefundamentaenlasmedidasantropomtricaspor
ello,enlaexploracinfsica,paraevaluarelgradodeobesidaddeterminaremos:
Peso(aintervalosde100g,sinzapatosyenropainterior),tallayclculodelIMC.
Medicindelpermetroabdominal:conelpacientedepieserodeasuabdomenenel
puntomedioentrelaespinailacaanterosuperioryelmargencostalinferiorsielIMC
es35kg/m2sumedicinnoaportamayorpoderpredictivo.
Presinarterialconmanguitoadaptadoalgrosordelbrazo.
Signosdecomplicacionesasociadasalaobesidad.
Laspruebascomplementariasydelaboratorioquedeformarutinariapuedensertilesson
(NICE,2006LauDC,2007):
Hemograma.
Bioqumica:glucemia,perfileslipdico,hepticoyrenal,cidoricoyelectrolitos.
Otrasexploracionessoloestaranindicadasencasosespecficosydependerndelasituacin
clnicadelpaciente.

Qupacientestratar?
Laintervencinhadesersiemprepactadaconelpaciente(NICE,2006).
Lospacientesconsobrepeso(IMC2529,9kg/m2)debentratarsesitienenobesidadcentral
(CC102cmparaelvarny88cmparalamujer),sndromemetablicoodiabetestipoII.
Losindividuosobesos(IMC3034,9kg/m2)debentratarsesisonjvenesotienenalguna
enfermedadrelacionada,valorandoindividualmenteotroscasos.
Lospacientesconobesidadmrbida(IMC35kg/m2)debentratarsesiempre(Arrizabalaga
JJ,2004MustajokiP,2004).

Cmotratarla?
Elabordajeintegralseharconperspectivamultidisciplinaria,considerandoindividualmente
lasestrategiasdetratamientomsadecuadasparaelpaciente.Eltratamientosebasaenlas
modificacionesdietticas,laprcticadeejerciciofsicoyelapoyopsicolgicoconterapia
conductual(imprescindibleparaelmantenimientodeloscambiosalargoplazo,porelcarcter
crnicoymultifactorialdelaenfermedad).Enalgunoscasospuedeutilizarsetratamiento
farmacolgico(LadduD,2011WeintraubW,2011).
Elobjetivoesalcanzarunpesocorporal,lomsprximoalnormal,paradisminuirelriesgo
asociadoalexcesodepeso,atendiendoalascaractersticasdecadapaciente(FESNAD
SEEDO,2011).Esaceptableconseguirpequeasprdidas(510%delpesoinicial)pero
mantenidaseneltiempo,paramejorarelriesgocardiometablicodeestospacientes(tabla3).
Sinembargo,cualquiermedidateraputicaaplicadaenlaobesidaddeberainvestigarlas
repercusionessobreloscompartimentosorgnicosdelobeso(masagrasatotalyensus
diferenteslocalizaciones,masamuscular,masasea,etc.)ynosloinformarsobresu
influenciaenlavariacindelpeso.
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

4/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

Tabla3.Objetivosrealistasparaperderpeso(NHMRC,2007)

Duracin

Peso

Permetroabdominal

Cortoplazo

14Kgpormes

14cmpormes

Medioplazo

10%delpesoinicial

5%despusde6meses

Largoplazo(15aos)

1020%delpesoinicial

8088cm(mujeres)
94102cm(hombres)

Modificacionesdietticas
Loscambiosdietticosdebensergradualesyorientarseaconseguircambiosenloshbitos
alimentarios.Sepropondrnapartirdeundiarionutricionalquepreviamenteelaborarel
paciente,valorandoloqueescorrectoconelpropsitodemantenerloyafianzarloa
continuacinseconsensuarnaquelloscambiosqueconjuguenlaimprescindiblereduccin
energticaconlarealizacindelasactividadesnormalesdecadada(BonowR,2003).
Reduccionesbruscasprovocanrechazoyabandonoalasociardietaconpasarhambre.A
medidaquelapersonaobesavadisminuyendodepeso,sereducenpaulatinamentelas
calorasdeladietahastaaproximarsealpesopreviamentepactado(BonowR,2003).
Paraconseguiradherenciaalargoplazoseadoptarnmodificacionesdietticas,amedida,
evitandodietasestndar.Larelacinentrelafrecuenciadecomidasylavariacindelpeso
corporalesinconsistente,sinembargo,lasracionesdemenortamaoreducenlaingesta
energtica(Vermeer,2010).

Desdeelpuntodevistaenergtico,larestriccinde500a1.000kcal/darespectoaladieta
habitual,atendiendoalascaractersticasdecadapaciente,sueleserbientoleradaesto
supondrunaprdidaponderalde0,51kg/semana,representandounpromediodeun810%
delpesocorporalinicialenunplazode6mesesydelacircunferenciadelacintura>4cm.
Estalimitacinenergticanodeberaconstituirunaportecalricoinferiora1.5002.000
kcal/daenvaronesy1.0001.500kcal/daenmujeres(FESNADSEEDO,2011).

Lacomposicindeestadietasaludable(moderadamentehipocalricaequilibrada)constade
(FESNADSEEDO,2011):
Carbohidratos4555%deltotaldecaloras(nuncainferiora100g/da,peroevitandolos
hidratosdecarbonosimples,yconunaportediariodefibraentre2040g.).
Alimentosdelibreconsumo:frutasyvegetales.
Limitarsegnlagravedaddelaobesidad:cereales,legumbresygranointegral.
Grasas2535%deltotaldecaloras.
<7%saturada.
1520%cidosgrasosmonoinsaturadosy<7%poliinsaturados:aceitesdeolivay
vegetales,frutossecosypescados.
Protenas1525%deltotaldecaloras,predominantementedealtovalorbiolgico:son
preferiblescarneblancas(avesdecorralyconejo),pueslascarnesrojasdeberan
limitarsesuconsumoaunavezporsemana,pescadocuatrovecesporsemana,dos
deellasconpescadoazul,huevosylcteosdesnatados.
Dentrodecadagrupohayalimentosmssaludablesyporlotantomsrecomendables,
existiendocarnescondiferentecontenidoengrasas(tantoencantidadcomoencualidadde
lasmismas)ohidratosdecarbonocondistintogradodecomplejidad,ndiceglucmicoy
contenidoenfibra.Estascaractersticas(altocontenidoenfibrayrelativabajadensidad
energtica)podranexplicarelefectoprotectordeladietamediterrneasobrelagananciade
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

5/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

peso.
UnejemplodeestasrecomendacionesaparecenreflejadasenlaestrategiaMyPlate.Lagua
dietticasealalaproporcindelos5gruposbsicosquedebenaparecerenunadieta
saludable,eligindosecomidasnonutrientesaislados(USDA,2011).
Porltimo,recomendaremosunaingestasuficientedeagua(1,52L/da),puesdisminuyela
densidaddelaorinayaumentalasensacindesaciedad.Nohaydatossuficientespara
recomendarladietaenriquecidaconfibra(FESNADSEEDO,2011).Dietasconuncontenido
calricoinferiora1.500kcalpuedenpresentarcarenciasdealgunosmicronutrientes
(principalmentehierro,magnesioyvitaminasD,E,B1,B2,B3yB6),loqueenocasiones
planteaelusodesuplementosvitamnicos(Freedman,2001).
Ladietamediterrneafavoreceelconsumodeunavariedaddealimentosnutritivosysabrosos
conuncontenidomoderadamentealtodegrasasquepromuevenlaadherenciaalamisma,y
proporcionabeneficiossaludablesadicionalesademsdelapotencialprdidadepeso,porlo
queprevieneelsobrepeso,laobesidadyelaumentodelpermetroabdominal(BucklandG,
2008MichaelG,2011FESNADSEEDO,2011).
Lasdietasenquesealteranlacomposicindiariadelosmacronutrientes,aunquemuy
populareshoyenda,muchasdeellascarecendefundamentocientfico,suelenser
desequilibradasnutricionalmenteynoenseanaadquirirhbitosalimentariosadecuados.
Entrelasdistintaspropuestasdietticasdestacan:laDietaDukan,Atkins,Montignac,Ornish,
WeightWatchers,lamonoalimentoolaspintorescas(delchocolate,delbuenhumor,etc.)
estosregmenesdietticos,noexentosderiesgos,puedentenerexcepcionalmenteutilidad
cuandosenecesiteunaprdidarpidadepeso,porejemploenelsndromedeapneadel
sueooenlapreparacinquirrgicasiempreconsupervisinmdicayporuntiempolimitado
(DansingerML,2005).
Todasellas,apesardesubajaadherencia(5065%),obtienenmodestasdisminucionesdel
pesocorporaly,lospacientesquecompletanunaodeseguimiento,consiguenmayorprdida
depesoyreduccindefactoresderiesgocardiovascular(DansingerML,2005).
Loshbitosalimentariossonaprendidosyelobesoreaprendersunuevaconductadiettica,
paraquecomersetransformeenunaactividadconsciente,noautomtica.Losequipos
interdisciplinaresconcapacidadparamotivaralospacientesyquetenganresponsabilidad
sobresuestadodesalud,alofrecerunconsejonutricionaladecuadopuedentenerunimpacto
positivoenlasaluddelobeso:favorecenelconocimientodelasguasdealimentacin,el
empleodesuplementosdietticosynutracuticosalimentosconefectobeneficiosoenunao
variasfuncionesespecficasdelorganismo,laactividadfsicaolasintervencionessobrelos
factorespsicolgicosysocioeconmicos(BarretoJ,2011).

Actividadfsica
Lainactividadfsicaesunodelosdesencadenantesfundamentalesdelaactualepidemiade
obesidad,yhayquedebuscarestrategiasmotivadorasquellevenaabandonarestilosdevida
sedentarios.As,elejerciciofsicodeintensidadmoderadaesunpilarbsicodeltratamiento
integralparalareduccinymantenimientodelpesoalargoplazo,yesmsefectivocuandose
acompaadeunadietaodeintervencionesadicionales(inclusindeotrosmiembrosdela
familia,reunionesenpequeosgruposoasesoramientoporunentrenador).
Laactividadfsica,cuandocombinaptimamenteejercicioaerbicoyderesistencia,contribuye
adichaprdidadepesoalaumentarelgastoenergticoadems,ayudaacontrolarelapetito,
contribuyealaprdidadelamasagrasacorporalaltiempoqueconservalamusculaturay
disminuyelosfactoresderiesgoasociadosalaobesidad,laansiedadyelestrs(Fogelholm
M,2010KatzmarzykPT,2012).

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

6/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

Laprcticadeejerciciofsicoincluyetantoelprogramadocomoelnoprogramado(seaen
tiempodetrabajoodeocio),porloqueserecomienda,entreotras,potenciarlaactividadfsica
cotidiana(comosubirescalerasenvezdeusarascensor,prescindirenloposibledelcoche
paradesplazamientoscortos,pequeospaseos)enlamismamedidaqueelejercicio
programadoenelquesemuevengrandesmasasmusculares(comoandardeprisa,correr,
nadar,ciclismo,golf,etc.)almenosdurantetreshorasalasemana,controlandolafrecuencia
cardiacasegnlaformula:frecuenciacardiacamxima:220edad(aos)x0,7.
Paraunpacienteobesonoentrenado,loidealseracaminar5Km/da(consumode100200
Kcal/da)eiraumentandopaulatinamentelaintensidadyladistancia.
Engeneral,laactividadfsicaconstanteaunqueseadebajaintensidadresultaefectivapara
lospacientesnoacostumbradosalejerciciofsicointensoytienemenosabandonos.
Apoyopsicolgicoymodificacionesconductuales
Laspersonasconsobrepesouobesidadsebeneficiandeintervencionespsicolgicas,
particularmentedelasqueutilizanestrategiasconductualesycognitivoconductuales.Sonms
tilescuandolosreaprendizajesdirigidosaconseguircambiosensuscomportamientos
cotidianossecombinanconmedidasdietticasyejerciciofsico(SmithJ,2005ShawK,
2006).
Lograrcambiosduraderostantoencomportamientosalimentariosincorrectoscomoenelestilo
devida,obligaalprofesionalaindagarelniveldemotivacindelpaciente.Enelmomento
inicialyluegoperidicamente,estaraindicadaunabreveconsultamotivacional(tabla4),
detectandolafasedelprocesodelcambioenqueseencuentra,premisabsicaparauna
intervencineficiente.

Tabla4.Breveconsultamotivacional(5Rs)

Relevante

Elpacientetienequedecidirsiesimportanteonoparal
laprdidadepeso.

Riesgo

Debeidentificarlosriesgosquelepuedeacarrearsu
obesidadyasumirlos.

Recompensa

Prdidaspequeasdepeso(10%)=grandesbeneficios.
Sinoencuentrarecompensasnolointentar.

Removerobstculos

Seenfrentarasuspropiasobjecionesparadecidir
cambiosensuestilodevida.

Repeticin

Secomprometeareintentarlo,sabiendoquenoesfcil.

UnacausahabitualdelfracasodelosprogramasdeobesidadenlosCentrosdeSaludradica
enlallamadatrampadelexperto:elprofesionalsanitariodirigetodoelprocesocuandoloms
efectivoescentrarelprogramaensuprotagonista:elpacienteobeso,quiendecidir
autnomamenteelgradoyritmodesuimplicacineneltratamiento.Elprofesional
consensuarconlcambioscooperativosparaconseguirunamoderada,realistaysostenida
prdidadepesoyfortalecersuautoestimaparaevitarelincumplimientoteraputico,
mediantealgntratamientoconductualquefortalezcaunpensamientoadaptativode
autoeficacia(NHMRC,2007).
Tratamientofarmacolgico
Lasbasessobrelasquedescansaeltratamientodelaobesidadseorientanhaciala
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

7/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

manipulacindelaecuacindeequilibrioenergticoenunintentodeconseguirunbalance
calriconegativoqueconduzcaalareduccindelexcesodegrasacorporal.

Eltratamientofarmacolgicoesuncomplementodelasterapiasbsicas
(modificacionesdietticas,actividadfsicaycambiosconductuales)yladecisindeiniciarloyla
eleccindelfrmaco,debeindividualizarseenfuncindelascomorbilidadespresentesylos
tratamientosasociados,despusdediscutirconelpacientelosposiblesbeneficiosy
limitaciones,incluyendoelmododeaccin,losefectosadversos,losrequisitosdecontrolysus
posiblesefectosensumotivacin(NICE,2006).

Losestudiosqueevalanlaeficaciaalargoplazodelosfrmacoscontralaobesidadestn
limitadosalorlistat,nicofrmacoautorizadoparaeltratamientoalargoplazoenEspaa.
Estefrmacoparecemoderadamenteeficazparapromoverlaprdidadepesosinembargo,
lasaltastasasdeabandonodetratamientoslimitansuinterpretacin.Paraconocersu
beneficiopotencialenlaobesidad,ansenecesitanmsestudios,mslargosyconmayor
rigormetodolgico,quetenganpoderparaevaluarvariablescomolamortalidadylamorbilidad
cardiovascular(NICE,2006).
Orlistat
Inhibelaslipasasgastrointestinalesresponsablesdelahidrlisisdelostriglicridos,bloquea
parcialmentesuabsorcinintestinalyconsigueasunaeliminacinporhecesdeun30%dela
grasaingerida.Setomaunacpsulade120mg1horaantesodespusdelas3principales
comidassiemprequecontengangrasa.Estaprobadosuusoenadultosyobesosmayoresde
18aos(WaddenTA,2005).
Orlistatcombinadocondietayejercicioproduceunareduccinsignificativadelpesoalos6
mesesyalao(entre2,59Kgalos6mesesy2,9Kgenunao)(KangJG,2012)tambin
a4aosconsiguiunareduccindepesomayorqueplacebo(5,8vs3,0Kg)(HuttonB,
2004).Asimismo,produjodescensosdelcolesteroltotal,LDLC,hemoglobinaglicosiladay
tensinarterialdiastlica(HuttonB,2004RuckerD,2007TorgersonJS,2004).
Puedeconsiderarsesuusocomotratamientoadicionalaloscambiosdeestilode
vidaen
pacientesconIMC28concomorbilidadoIMC>30sinella(SIGN,2010).Sitras12semanas
detratamientonosehaconseguidoreducir,almenos,un5%elpesocorporaleltratamiento
debeinterrumpirse.
Losefectossecundarioshabituales(decarcterleveamoderado)sonlaesteatorrea(mayor
cuantomasgrasacontengaladieta),hecesoleosas,aumentodeladefecacinyurgencia
fecal(CarterR,2012DerosaG,2012).Esposibleelriesgodeundficitdevitaminas
liposolubles(enespeciallaVitaminaD),porloquealgunosautoresaconsejanelusode
preparadospolivitamnicos(McDuffieJR,2002),quedebenadministrarseantesdeacostarseo
doshorasdespusdelaingestadelfrmaco.Aunquemuyraramente,sinembargo,estn
descritosdaoshepticosseverosyrenalesrelacionadosconelusodeorlistat(PrescrireInt.,
2012).

Antesdeprescribirorlistat,debemosasegurarnosdequeelpacienteestsiguiendoun
rgimendietticoydeactividadfsicasuficiente,acotandosuutilizacincada3,6,12meses
segnrespuesta.
Otrostratamientos
Noexistenpruebassuficientesparaelusodelametforminaeneltratamientodeadultoscon
sobrepesouobesossindiabetesmellitusosndromedeovariopoliqustico(LevriK,2005
DPPRG,2012),porotraparteexenatida,liraglutida,ypramlintidesehanasociadocon
prdidadepesoenpacientescondiabetestipo2.Tampocohaydatosdefinitivossobrela
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

8/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

utilidaddeolestraylaeficaciadelafibraalahoradeayudaraperderpesoparecemuy
escasa.

Otrosmedicamentosenfasedeexperimentacin,sinindicacinhomologada,sonlosfrmacos
termognicos(queincrementanelpotencialdeoxidacindeloscidosgrasosmusculares),la
efedrina,losbetaadrenrgicos(queenanimalesmejoranelperfilmetablicoyelpeso
corporal),lashormonastiroideas(soloindicadasenpacientesobesosconhipotiroidismo),los
inhibidoresdelvaciamientogstrico(clorocitratoycolecistokinasa,queproducensensacinde
plenitud)ylaleptina(quepodramantenerelpesocorporalalintervenirenladigestindelos
hidratosdecarbono).Otrasopcionesfarmacolgicas,enfasedeinvestigacin,incluyeneluso
concomitantejuntoaotrasmedidasteraputicasdelorcaserina,lacombinacinde
fenterminatopiramato,fentermina,benzfetamina,fendimetrazina,ydietilpropion(BrayG,
2013).
Aunquehaymuchospreparadosnaturalespromocionadosparaperderpesoycongran
aceptacinpopular(chitosan,garcinia,cambogia,cafena,alcaloidesdeefedraotverde),no
haysuficientesdatosdeningunodeellosparaque,afechadehoy,puedaavalarsesu
seguridady/oeficacia(NiMhurchuC,2008PhungOJ,2010).
Tratamientoquirrgico

Puedeestarindicadoantelafaltaderespuestaaltratamientodietticocon/sintratamiento
farmacolgicoasociadodurantealmenos6mesesenelpacienteobesoconunIMC>40
IMC>3539,9ycomorbilidadgrave(LivingstonEH,2005MechanickJ,2008).

Lastcnicasquirrgicassimples(restrictivas)implicanunamayorseguridadyunamenor
efectividadalargoplazo.Porelcontrario,amayorcomponentemalabsortivohabrmayor
riesgodecomplicaciones,unacurvadeaprendizajemsdificultosaymejoresresultadosen
cuantoaprdidadepeso.

Algoritmo

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

9/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

AlgoritmodeObesidad

Bibliografa
AmericanAssociationofClinicalEndocrinologist/AmericanCollegeofEndocrinology
(AACE/ACE)ObesityTaskForce.AACE/ACEPositionstatementontheprevention,
diagnosisandtreatementofobesity.EndocrPract.19984:297330.Textocompleto
ArancetaBartrinaJ,SerraMajemL,FozSalaM,MorenoEstebanBGrupo
ColaborativoSEEDO.PrevalenciadeobesidadenEspaa.MedClin(Barc).
2005125(12):4606.PubMedPMID:16216203
BarretoJ,EstadaA.Papeldelanutricinenlaprevencindelaenfermedad
aterosclertica.Importanciadelossuplementosdietticos:nutracuticos.RevEsp
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

10/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

Cardiol.201111(SuplE):137.
BasterraGortariFJ,BeunzaJJ,BesRastrolloM,ToledoE,GarcaLpezM,Martnez
GonzlezMA.TendenciacrecientedelaprevalenciadeobesidadmrbidaenEspaa:
de1,8a6,1pormilen14aos.RevEspCardiol.201164(5):4246.PubMedPMID:
21411209.Textocompleto
BonowRO,EckelRH.Diet,obesity,andcardiovascularrisk.NEnglJMed.
2003348(21):20578.PubMedPMID:12761363
BrayG.Drugtherapyofobesity.May30,2013.Uptodate.Disponible
en:http://www.uptodate.com/
BucklandG,BachA,SerraMajemL.ObesityandtheMediterraneandiet:asystematic
reviewofobservationalandinterventionstudies.ObesRev.20089(6):58293.
PubMedPMID:18547378
CarterR,MouralidaraneA,RayS,SoedaJ,ObenJ.Recentadvancementsindrug
treatmentofobesity.ClinMed.201212(5):45660.PubMedPMID:23101148
DansingerML,GleasonJA,GriffithJL,SelkerHP,SchaeferEJ.Comparisonofthe
Atkins,Ornish,WeightWatchers,andZonedietsforweightlossandheartdiseaserisk
reduction:arandomizedtrial.JAMA.2005293(1):4353.PubMedPMID:15632335.
Textocompleto
DerosaG,MaffioliP.Antiobesitydrugs:areviewabouttheireffectsandtheirsafety.
ExpertOpinDrugSaf.201211(3):45971.PubMedPMID:22439841
DiabetesPreventionProgramResearchGroup(DPPRG).Longtermsafety,tolerability,
andweightlossassociatedwithmetforminintheDiabetesPreventionProgram
OutcomesStudy.DiabetesCare.2012Apr35(4):7317.
FlegalKM,CarrollMD,OgdenCL,CurtinLR.Prevalenceandtrendsinobesityamong
USadults,19992008.JAMA.2010303(3):23541.PubMedPMID:20071471.Texto
completo
FogelholmM.Physicalactivity,fitnessandfatness:relationstomortality,morbidityand
diseaseriskfactors.Asystematicreview.ObesRev.201011(3):20221.PubMedPMID:
19744231
FreedmanMR,KingJ,KennedyE.Populardiets:ascientificreview.ObesRes.20019
Suppl1:1S40S.PubMedPMID:11374180
HuttonB,FergussonD.Changesinbodyweightandserumlipidprofileinobesepatients
treatedwithorlistatinadditiontoahypocaloricdiet:asystematicreviewofrandomized
clinicaltrials.AmJClinNutr.200480(6):14618.PubMedPMID:15585756.Texto
completo
NiMhurchuC,DunsheaMooijCAE,BennettD,RodgersA.Quitosnparaelsobrepeso
olaobesidad(RevisinCochranetraducida).En:LaBibliotecaCochranePlus,2008
Nmero4.Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:http://www.updatesoftware.com.
(TraducidadeTheCochraneLibrary,2008Issue3.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,
Ltd.).CD003892.Textocompleto
KangJG,ParkCY.Antiobesitydrugs:areviewabouttheireffectsandsafety.Diabetes
MetabJ.201236(1):1325.PubMedPMID:22363917.Textocompleto
KatzmarzykPT,LearSA.Physicalactivityforobeseindividuals:asystematicreviewof
effectsonchronicdiseaseriskfactors.ObesRev.201213(2):95105.PubMedPMID:
21951422
LadduD,DowC,HingleM,ThomsonC,GoingS.Areviewofevidencebasedstrategies
totreatobesityinadults.NutrClinPract.201126(5):51225.PubMedPMID:21947634
LauDC,DouketisJD,MorrisonKM,HramiakIM,SharmaAM,UrEObesityCanada
ClinicalPracticeGuidelinesExpertPanel.2006Canadianclinicalpracticeguidelineson
themanagementandpreventionofobesityinadultsandchildren[summary].CMAJ.
2007176(8):S113.PubMedPMID:17420481.Textocompleto
LevriKM,SlaymakerE,LastA,YehJ,FerenceJ,D'AmicoF,etal.Metforminas
treatmentforoverweightandobeseadults:asystematicreview.AnnFamMed.
20053(5):45761.PubMedPMID:16189063.Textocompleto
MaggardMA,ShugarmanLR,SuttorpM,MaglioneM,SugermanHJ,LivingstonEH,et
al.Metaanalysis:surgicaltreatmentofobesity.AnnInternMed.2005142(7):54759.
PubMedPMID:15809466.Textocompleto
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

11/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

MaiquesGalnA,BrotonsCuixartC,VillarlvarezF,NavarroPrezJ,LobosBejarano
JM,OrtegaSnchezPinillaR,etal.GrupodePrevencinCardiovasculardelPAPPS.
Recomendacionespreventivascardiovasculares.AtenPrimaria.201244Supl1:315.
Textocompleto
MechanickJI,KushnerRF,SugermanHJ,GonzalezCampoyM,CollazoClavellML,
GuvenS,etal.AACE/TOS/ASMBSBariatricSurgeryGuidelines,EndocrPract.
200814(Suppl1).Textocompleto
AllanGM,IversN,SharmaAM.Dietsforweightlossandpreventionofnegativehealth
outcomes.CanFamPhysician.201157(8):8945.PubMedPMID:21841109.Texto
completo
MustajokiP.Treatmentofobesity.EBMGuidelines[Internet].Helsinki:Duodecim
MedicalPublicationsLtd2010ID:ebm00500(024.002)[acceso17/1/2013].Disponible
en:http://www.ebmguidelines.com
NationalHealthandMedicalResearchCouncil(NHMRC).ClinicalPracticeGuidelinesfor
theManagementofOverweightandObesityinAdults.2003.Textocompleto
PadwalR,LiSK,LauDCW.Tratamientofarmacolgicoalargoplazoparalaobesidady
elsobrepeso(RevisinCochranetraducida).En:LaBibliotecaCochranePlus,2008
Nmero4.Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:http://www.updatesoftware.com.
(TraducidadeTheCochraneLibrary,2008Issue3.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,
Ltd.).CD004094.Textocompleto
PrezA,OvejeroD.Cliniguia2011760761.
McDuffieJR,CalisKA,BoothSL,UwaifoGI,YanovskiJA.Effectsoforlistatonfat
solublevitaminsinobeseadolescents.Pharmacotherapy.200222(7):81422.PubMed
PMID:12126214
CentreforPublicHealthExcellenceatNICE(UK)NationalCollaboratingCentrefor
PrimaryCare(UK).Obesity:ThePrevention,Identification,Assessmentand
ManagementofOverweightandObesityinAdultsandChildren[Internet].London:
NationalInstituteforHealthandClinicalExcellence(UK)2006Dec.(NICEClinical
Guidelines,No.43.)Disponibleen:http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK63696/
PhungOJ,BakerWL,MatthewsLJ,LanosaM,ThorneA,ColemanCI.Effectofgreen
teacatechinswithorwithoutcaffeineonanthropometricmeasures:asystematicreview
andmetaanalysis.AmJClinNutr.201091(1):7381.PubMedPMID:19906797.Texto
completo
Orlistat:hepatitisandoxalatenephropathy.PrescrireInt.201221(125):71.PubMed
PMID:22428191
Recomendacionesnutricionalesbasadasenlaevidenciaparalaprevencinyel
tratamientodelsobrepesoylaobesidadenadultos.ConsensoFESNADSEEDO.
RevistaEspaoladeObesidad.201110(Supl1).Textocompleto
RuckerD,PadwalR,LiSK,CurioniC,LauDC.Longtermpharmacotherapyforobesity
andoverweight:updatedmetaanalysis.BMJ.2007335(7631):11949.PubMedPMID:
18006966.Textocompleto
SalvadorJ,PayerasF,SilvaC,FrhbechG.Obesidad.Concepto.Clasificacin.
Implicacionesfisiopatolgicas.Complicacionesasociadas.Valoracinclnica.Medicine9
serie,n19,pags.116775.
ShawK,O'RourkeP,DelMarC,KenardyJIntervencionespsicolgicasparael
sobrepesoolaobesidad2005(RevisinCochranetraducida).En:LaBiblioteca
CochranePlus,2008Nmero4.Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:
http://www.updatesoftware.com.(TraducidadeTheCochraneLibrary,2006Issue1.
Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).Textocompleto
ScottishIntercollegiateGuidelinesNetwork.Managementofobesity.SIGN2010.Texto
completo
InstituteforClinicalSystemsImprovement.Behavioraltherapyprogramsforweightloss
inadults[Internet].Bloomington:InstituteforClinicalSystemsImprovement(ICSI)
[acceso21/01/2013].TechnologyAssessmentReport.2005.Disponibleen:
http://www.crd.york.ac.uk/crdweb/ShowRecord.asp?
LinkFrom=OAI&ID=32005000074
TorgersonJS,HauptmanJ,BoldrinMN,SjstrmL.XENicalinthepreventionof
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

12/13

1/4/2016

GuaclnicadeObesidad

diabetesinobesesubjects(XENDOS)study:arandomizedstudyoforlistatasanadjunct
tolifestylechangesforthepreventionoftype2diabetesinobesepatients.Diabetes
Care.200427(1):15561.PubMedPMID:14693982.Textocompleto
UnitedStatesDepartmentofAgriculture[Internet].CenterforNutritionPolicyand
Promotion.2011[acceso21/01/2013].Disponibleen:http://www.cnpp.usda.gov
WaddenTA,BerkowitzRI,WombleLG,SarwerDB,PhelanS,CatoRK,etal.
Randomizedtrialoflifestylemodificationandpharmacotherapyforobesity.NEnglJ
Med.2005353(20):211120.PubMedPMID:16291981.Textocompleto
ValtueaS,KehayiasJ.Determinacindelagrasacorporalinvivo:delastcnicas
bicompartimentalesalanlisisdelaactivacindeneutronesylaabsorciometraderayos
Xdedobleenerga(DXA).MedClin(Barc).2001116(15):5907.PubMedPMID:
11412637
VermeerWM,SteenhuisIH,SeidellJC.Portionsize:aqualitativestudyofconsumers'
attitudestowardpointofpurchaseinterventionsaimedatportionsize.HealthEducRes.
201025(1):10920.PubMedPMID:19748992.Textocompleto
WeintraubWS,DanielsSR,BurkeLE,FranklinBA,GoffDCJr,HaymanLL,etal.
AmericanHeartAssociationAdvocacyCoordinatingCommitteeCouncilon
CardiovascularDiseaseintheYoungCouncilontheKidneyinCardiovascularDisease
CouncilonEpidemiologyandPreventionCouncilonCardiovascularNursingCouncilon
ArteriosclerosisThrombosisandVascularBiologyCouncilonClinicalCardiology,and
StrokeCouncil.Valueofprimordialandprimarypreventionforcardiovasculardisease:a
policystatementfromtheAmericanHeartAssociation.Circulation.2011124(8):96790.
PubMedPMID:21788592.Textocompleto
Obesity:preventingandmanagingtheglobalepidemic.ReportofaWHOconsultation.
WorldHealthOrganTechRepSer.2000894:ixii,1253.PubMedPMID:11234459

Msenlared
Grupodetrabajodelaguasobrelaprevencinyeltratamientodelaobesidad
infantojuvenil.CentroCochraneIberoamericano,coordinador.Guadeprcticaclnica
sobrelaprevencinyeltratamientodelaobesidadinfantojuvenil.Madrid:Plande
CalidadparaelSistemaNacionaldeSaluddelMinisteriodeSanidadyPolticaSocial.
AgnciadAvaluacideTecnologiaiRecercaMdiques2009.Disponibleen:
http://www.guiasalud.es/GPC/GPC_452_obes_infantojuv_AATRM_compl.pdf
MathusVliegenL,ToouliJ,FriedM,KhanAG,GarischJ,HuntR,FedailS,timacD,
LemairT,KrabshuisJ,KaufmannP,RobertsE,RiccardiGWorldGastroenterology
Organization.WorldGastroenterologyOrganisationglobalguidelinesonobesity.JClin
Gastroenterol.2012Aug46(7):55561.PubMedPMID:22772737
ScottishIntercollegiateGuidelinesNetwork.Managemenofobesity.SIGN2010.Texto
completo

Autores
AlbertoJ.dellamoAlonso EspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria

AntonioGonzlezlvarez

EspecialistaenMedicinaInterna

ManuelGonzlezRodrguez EspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria

GrupodedislipemiasdelaAsociacinGalegadeMedicinaFamiliareComunitaria.

Elsevier2016

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/obesidad/

13/13

You might also like