You are on page 1of 9

1/4/2016

GuaclnicadeGinecomastia

Ginecomastia
Fechadelaltimarevisin:23/12/2011

ndicedecontenidos
1. Dequhablamos?
2. Qusituacioneslapuedenproducir?
3. Estudiodeunpacientecon
ginecomastia
4. Cmosetrata?
5. Algoritmoparaelmanejodela
ginecomastia
6. Bibliografa
7. Msenlared
8. Autores

Dequhablamos?
Laginecomastiasedefinecomounaumentodetamaodelamamaenelvarn.Se
correspondeconunaproliferacin,generalmentebenigna,deltejidoglandularmamario
masculino.Suorigenesundesbalanceentrelosefectosestimuladoresdelosestrgenosy
losefectosinhibidoresdelosandrgenoseneltejidomamario,conunincrementodelos
primerosoundescensodelosltimos.Enunestudioreciente,adems,sehademostradoen
losvaronesconginecomastiaunincrementodelosnivelessricosdeleptina,ascomoun
aumentodelosreceptoresdehCGyLHeneltejidomamario(Nordt,2008).Laginecomastia
verdaderasuelepresentarsecomounbultooaumentodelvolumenmamariodeconsistencia
gomosa,quepuedeseruniobilateralyseextiendeconcntricamentedesdeelpezn.Puede
cursaracompaadodehipersensibilidadmamariaodolor.Peroelmayorproblemaesel
estticoenlosadolescentesylapreocupacinporelcncerdemamaenlosadultosmayores,
aunqueestetipodetumoresmuypocofrecuentesuponiendomenosdeun1%delos
cnceresmamarios.
Laginecomastiaesunproblemacomnenlapoblacinytiene3picosdeprevalencia(Nuttall,
1979Johnson,2009Maidment.2010).
Enlosrecinnacidos,debidoalpasodeestrgenosmaternosatravsdelaplacenta.
Estransitoriaysueleregresaralas23semanas.Prevalenciaenestaedad6090%.
Durantelapubertad(1017aos),debidoalaumentotransitoriofisiolgicode
estrgenosenestaedad.Estransitoriaytardaenregresarentrelos18mesesy3
aos.Prevalenciaenestaedad4864%.
Enlavejez,debidoalaumentodetejidograsoconunamayoraromatizacinperifrica
delosandrgenosaestrgenos,aundescensodelaproduccindetestosteronapor
partedelostestculosyalaaltaincidenciadetomadefrmacosaesasedades.
Prevalenciaentrelos5070aos:5070%.
Esprimordialdiferenciarladelapseudoginecomastia(depsitodetejidograsosinproliferacin
glandular,quealapalpacinnopresentaresistenciaalguna)ydelcncerdemamadelvarn
(masageneralmenteunilateralyenprincipioindolora,excntricaconrespectoalpezn,de
consistenciaduraofirmeyquepuedeasociarseaotrossntomascomocambioscutneos,
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/ginecomastia/

1/9

1/4/2016

GuaclnicadeGinecomastia

retraccindelpezn,secrecinmamariaquepuedesersanguinolentay/oadenopatas
axilares).
Esimportantepreguntarsobreantecedentespersonalesdeotroscarcinomasyfamiliaresde
cncerdemama(O'Hanlon,1995),ascomodeotraspatologascomolamastitistuberculosa
(abscesosenmsculos,paredtorcica,empiema,etc.yaislamientodelbaciloenlacitologa
(Rajagopala,2008)yotraslesionesbenignascomoquistesdeinclusin,enfermedad
fibroqustica,hematomas,ectasiaductal,lipomas,etc.)(Johnson,2009).

Qusituacioneslapuedenproducir?
Lamayorpartedeloscasosdeginecomastiasonidiopticosofisiolgicos,peroesimportante
descartaralgunaspatologas.Lacausaprincipalesundesbalanceentrelaaccinestrognica
ylaandrognicaenlamamadelvarn(ynonecesariamentedelosniveleshormonales
sricos).Lassituacionesquepuedenproducirunaginecomastiasecundariasonmltiples,
perocabedestacarlassiguientes(Braunstein,1999Johnson,2009Wilson,2003):
1. Neoplasiassecretorasdeestrgenososusprecursores:tumoresdeclulasdeLeydigo
Sertoli(un2030%cursanconginecomastia)(Suardi,2009),tumoresadrenales,
tumorestesticularessecretoresdehCG(26%presentanginecomastia).Otrostumores
comoelcncerdepulmn,gstricoyrenaltambinpuedenproducirhCG.
2. Aumentodelaaromatizacinperifricadeandrgenosaestrgenos:obesidad,
enfermedadeshepticascrnicascomolacirrosis(67%deprevalenciade
ginecomastia)(Gordon,1975),hipertiroidismo(1040%cursanconginecomastia),
malnutricin,insuficienciarenalcrnica,trastornoshereditariosdelaaromatasa,
sndromedeKlinefelter,tumoresadrenalesfeminizantes(sonmuyraros,perocasiel
98%desarrollanginecomastia)(Braunstein,1999).
3. Fallodelafuncingonadal:sndromedeKlinefelter,orquitis,castracin,traumatismos,
infeccionesvirales,enfermedadhipofisariaohipotalmica.
4. Sndromesderesistenciaandrognica:feminizacintesticular,sndromedeReifenstein
(ausenciacongnitadereceptoresandrognicos).
5. Alteracindelosreceptoresandrognicooestrognico:generalmenteenrelacincon
elusodefrmacoscomolabicalutamidaofactoresambientales.
6. Inducidaporfrmacos:probablementeeslacausamsfrecuentedeginecomastia
secundaria.Sueleresolverseconlasuspensindeltratamiento(Gruntmanis,2001)y
sonmltipleslosfrmacosquelapuedenproducir(Thompson,1993):
Inhibidoresdela5alfatestosteronareductasa(finasterideydutasteride)usados
eneltratamientodelaHBPylaprevencindelcncerdeprstata(Wilt,2010
Kramer,2009).
Tratamientohormonaladyuvanteenelcncerdeprstataconbicalutamiday
flutamida.Suponeunacausaimportantedeabandonodeltratamiento
(Thompson,1993Kumar,2008Dobs,2005).
Espironolactonayeplerenona.Entreun510%delospacientestratadoscon
espironolactonaabandonaroneltratamientoporginecomastia.Parecequela
eplerenonatienemenorincidenciaalserunreceptorselectivodelaaldosterona,
peronoseconocensusefectosalargoplazo(Marrs,2010UniversityofMichigan
HealthSystem,2009Lopes,2008Reyes,2005Barns,2005).
GHusadoeneltratamientoantiaging.Parecequehaypredisposicinal
desarrollodeginecomastia(Lui,2007).
Antiulcerosos.Cimetidinasobretodo,perotambinranitidinayomeprazol
UniversityofMichiganHealthSystem,2009Thompson,1993).
Calcioantagonistas(Thompson,1993).
Haloperidol.Delosantipsicticosestudiados,elhaloperidolfueelquemostr
ginecomastiacomoefectosecundariosignificativo(Peuskens,2009).
Isoflavonasdesoja.Haycontroversiaalrespectodesusefectosfeminizantes.
Algunosestudiosmuestranalteracindelosniveleshormonalesperonoclnica
claradeginecomastia(Messina,2010).
Otrosfrmacos(Johnson,2009Wilson,2003):acetatodeciproterona,minoxidil,
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/ginecomastia/

2/9

1/4/2016

GuaclnicadeGinecomastia

agentesalquilantes,fenitona,digoxina,metronidazol,diazepam,sulindaco,
IECAs,ketoconazol,antidepresivostricclicos,teofilina,amiodarona,isoniazida,
antirretrovirales,marihuana,metildopa,minociclina,metoclopramida,
anfetaminas,reserpina,metotrexato,penicilamina,heronaymetadona,
anabolizantesesteroideosyotrosfrmacoshormonales(sobretodoen
deportistas).

Estudiodeunpacienteconginecomastia
Enlamayoradeloscasos,conlahistoriaclnica,laexploracinfsicayunaanalticade
sangreconhormonasessuficienteparahacereldiagnsticoetiolgico(Daniels,2003).Sin
embargo,hayocasionesenlasqueestonoessuficienteyesnecesarialarealizacinde
pruebasdeimageny/ocitohistolgicas.
Historiaclnica:esimportantelaedaddelpaciente,eltiempodeevolucin,culessonlos
sntomasmamarios(aumentodetamaoomasapalpable,secrecinporelpezn,dolor),
historiadetalladasobreelusodefrmacos,drogas,anabolizantes,suplementos,etc.Tambin
sedebeinterrogarsobreantecedentespersonalesdeenfermedadestesticulares,hepticaso
renales,enelpasadooenlaactualidad,ysobreantecedentesfamiliaresdeginecomastia
(Nordt,2008Johnson,2009).
Exploracinfsica:sedebemedirelpeso,laaltura,elIMC(paradescartarobesidad),
valoracindelestadiodeTanner,exploracinmamariabilateral(inspeccinypalpacinen
decbitosupino,abarcandolamamaentredosdedosyaproximndoloshastadetectar
resistenciaomasapalpable),exploracinypalpacinabdominal(paradescartarestigmasde
enfermedadheptica,renaloadrenal),palpacintiroidea(paradescartarbocioomasas
tiroideas)ytesticular(buscandotumoresgonadales),ascomodescartaradenopatas
regionales(Nordt,2008Johnson,2009).
Laboratorio:nosiempreesnecesariorealizarpruebasanalticas.Sisetratadeuna
ginecomastiatransitoria,asintomticaodebidaafrmacossepuedeobviarlaanalticade
sangre(Daniels,2003).Sisetratadeunaginecomastiapersistente,decausanoaclaradapor
lahistoriaylaexploracin,serecomiendarealizarnivelesplasmticosdehCG,LH,prolactina,
testosteronayestradiol(Tabla1).Tambinsedebenvalorarlasfuncionesheptica,renaly
tiroidea.Bsicamentelafinalidaddelaanalticaeslabsquedaetiolgicaydescartar,por
tanto,unaginecomastiasecundaria.Sehaencontradoqueenpacientesconginecomastia
idiopticalosnivelessricosdeestradiolytestosterona,ascomosuratiosonnormales.Sin
embargolosnivelesdetestosteronalibresonmenoresenpacientesconginecomastia
idiopticaconrespectoalapoblacingeneral(Johnson,2009).
Tabla1.Interpretacindelosresultadosdelaanalticadesangre

LH T E2 hCG TSH PRL


Tumortesticular(1)

Tumorextragonadal(1)

Hipogonadismoprimario
N/
N
Hipogonadismosecundario
N/

Hipertiroidismo

Resistenciaandrognica

N
T.declulasdeSertoli(2)
N/
Neoplasiasuprarrenal(2)
N/
Hiperactividaddelaaromatasa(2)
N/
(1)Paradiferenciarloshacerecotesticular,RxtraxyTAC
abdominal.
(2)ParadiferenciarloshacerecotesticularyTACoRMNde
glndulassuprarrenales.
Otraspruebasdiagnsticas
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/ginecomastia/

3/9

1/4/2016

GuaclnicadeGinecomastia

Pruebasdeimagen:serecomiendanparadiferenciarginecomastiaverdaderademasas
sospechosasdecncer,cuandolahistoriaylaexploracinfsicaaslosugieren.Existe
controversiasobrequpruebaesmejorparaladeteccindemalignidad:lamamografaola
ecografadopplerylosestudiosmuestranresultadoscontradictoriosalrespecto.Loque
parececlaroesquelamamografanotienelosmismosbuenosresultadosqueenlamujer,
dadoquelanaturalezadelamamamasculinaesdiferente.Algunosestudiosdemuestranla
elevadasensibilidad,especificidad,valorpredictivonegativoyprecisindelamamografaen
ladeteccindemalignidad,apesardeunbajovalorpredictivopositivodebidoalabaja
prevalenciadelcncerdemamaenelvarn,ademsdedestacarqueestapruebapuede
evitarbiopsiasinnecesarias(Johnson,2009Patterson,2006Evans,2001).Otrosdestacanla
sensibilidaddelamamografaporencimadelaecografaDoppler(MuozCarrasco,2010).
Sinembargo,otrosestudiosmuestranlasuperioridaddelaecografafrentealamamografa,
algunosentodoslossentidosyotrosdestacansuespecificidad(MuozCarrasco,2010
Zehra,2009).Pararealizarunconsejoalrespectoserannecesariosmsestudios,dadoque
laevidenciacientficaesescasaodepocacalidad.Peroenloqueparecehaberacuerdoes
enqueestaspruebasnosedebenrealizardemanerarutinarianidebensustituirla
exploracinfsica,sinoquesedebeindicarslocuandohayasospechaclnicademalignidad
ocomoguaradiolgicaparaunaPAAFbiopsia(Hanavadi,2006Hines,2007).
Pruebascitohistolgicas:sedebenindicarslocuandohayasospechafundadadecncer
demamaporlaexploracinfsicaylaspruebasdeimagen.SepuederealizarPAAF,biopsia
omastectoma.Enlabibliografaseencuentraescasaevidenciasobrecundosedebeindicar
cadaunadeellasysobresueficacia,sensibilidad,especificidad,etc.Variosestudios
muestranlacitologa(PAAF)comounaimportantearmadiagnsticaenelestudiodel
carcinomamamarioenelvarnaunquepuedesobreestimarloscasospositivos(Waunters,
2010Westenend,2002).Lamayorpartedelosestudioshistolgicosserealizanpost
mastectomapormotivosestticosyenmsdel99%sonbenignos:msdeun60%
ginecomastiaverdaderayelrestootraslesionesmamariasbenignas(enfermedadesqusticas,
hematomas,ectasiaductal,etc.).Sedemostrmalignidadensloun1%(Johnson,2009).
Apesardequeelcncerdemamaenelvarnesraro,constituyeunimportantediagnstico
diferencial.Existecontroversiasobrelarelacinentrelaginecomastiayelriesgodecncerde
mamaenelvarn,poniendoencimadelamesaelposiblepapelhormonalenlaetiologadel
mismo(Brinton,2010).Asimismounestudiodemostrunamayorincidenciadedeterminadas
neoplasiasentrelospacientesconginecomastiaconrespectoalapoblacingeneral(cncer
detestculoyclulasescamosasdelapiel)(Olsson,2002).

Cmosetrata?
Siesderecientecomienzo,indolora,decausaclaraofisiolgica:actitudexpectante
(revisin/6meses)ytratamientooretiradadelacausaencasodequelahaya.
Siespersistente,muydolorosaointerfiereconlavidanormal:farmacoterapiaprecoz
(antesde6meses).
Sinoseobtienerespuestaalafarmacoterapia,largaevolucin,produceproblemas
psicolgicososospechadecncerdemama:ciruga.
Enpacientesatratamientohormonalparaelcncerdeprstataconflutamidao
bicalutamida:radioterapiaotamoxifeno.
Actitudexpectante:eslaactitudmsfrecuenteylarecomendadacuandoseobjetivauna
ginecomastiaverdadera,teniendoencuentaqueenlamayoradeloscasossetratadeun
problemafisiolgico,transitorioosecundarioaunacausaquesepuedetratarosuspender
(frmacos).Debemostranquilizaralpacientesobrelabenignidaddelproblemayrealizar
revisionescada6mesesparaverlaevolucin(Maidment,2010Johnson,2009Daniels,
2003).
Farmacoterapia
Tamoxifeno:esunmoduladorselectivodelreceptorestrognicoconefectoinhibidor.
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/ginecomastia/

4/9

1/4/2016

GuaclnicadeGinecomastia

Eselfrmacomsestudiadoy,porelmomento,elquemuestramejoresresultados.
Presentabuenosresultadosenladisminucindeltamaodelamama,mejoradelos
sntomasasociadoscomoeldolor,einclusoremisincompletaenpocosaosenel50
80%deloscasos.Nosedieronrecurrenciasniefectossecundariosimportantes.La
pautaesde20mg/davoenunaodostomas.Deberasereltratamientodeprimera
lneaenlospacientesquelonecesiten(Maidment,2010Kahn,2003Meyer,2009
Lawrence,2004).
Danazol:esunandrgenoquedisminuyelaproduccindeFSH,LHyestrgenos
medianteunefectodefeedbacknegativo.Seusaenpautasde200mgvodos
veces/da.Presentunbuenresultadofrenteaplacebo,peroefectosadversoscomoun
aumentodepeso(Jones,1990Daniels,2003Kahn,2003).
Raloxifeno:es,tambin,unmoduladorselectivodelreceptorestrognicoquebloquea
losefectosdelosestrgenosenlamama.Parecetenerresultadosprometedorespero
sedesconocenlosefectosalargoplazo(Nordt,2008).Unestudioinclusolopresenta
comomejoropcinqueeltamoxifeno,aunquesenecesitanmspruebas(Lawrence,
2004).
Anastrozol:setratadeunpotenteinhibidorselectivodelaaromatasaquedisminuye
losnivelesdeestrgenosyaumentalaconcentracindetestosterona.Enlosestudios
mostrcambiosenlosnivelessricoshormonales,peronohamostradodiferencias
significativasfrenteaplaceboenladisminucindeltamaodelamamay,
potencialmente,puedetenerefectosnegativosenelcrecimiento,maduracinseay
perfillipdicoalargoplazo.Lapautautilizadafuede1mg/da(Maidment,2010Mauras,
2009Plourde,2004).
Ciruga:sereservaparacasosconfirmadosdecncerdemamaocuandosetratadeuna
ginecomastiaverdadera,quepersisteapesardeltratamientomdicoy/osuponeunproblema
estticoopsicolgicoimportantealpaciente.Existenmltiplestcnicas,perolasmsusadas
sonlamastectomasubcutnea,lamamoplastiareductora,laliposuccin(solaocomo
complementodelasanteriores)yotrastcnicasmscomplejas.Lamastectomaserealizaen
loscasosmslevesylamamoplastiasereservaparaloscasosmsgravesconhipertrofiay/o
ptosis.Losresultadossonestticamentesatisfactoriosynopresentancomplicaciones
importantes.Hayqueseleccionarpacientesporquepuedendarseproblemascomocicatrices,
retraccincutneaohiperestesia(Johnson,2009ColomboBenkman,1999Laituri,2010
Samdal,1994).Precisamente,enelintentodeminimizarestosproblemasestticosseestn
desarrollandotcnicasmscomplejas(Gheita,2008).
Tratamientoprofilcticodeginecomastiaenpacientesatratamientohormonal
adyuvanteparaelcncerdeprstata:porlaaltaincidenciadeginecomastiaenestos
pacientes,quepuedesercausadeabandonodeltratamiento,algunosautoresproponen
tratamientospreventivos.Lasdosopcionesquehansidoestudiadassonlaradioterapiayel
tamoxifeno.Laprimerahamostradodisminucindeldesarrollodeginecomastia,pero
respectoalamejoradeldolorhaycontroversia.Sedebenseleccionarcuidadosamente
pacientesalosquelaginecomastialessupongaunproblemaimportante.Laspautas
propuestasfueronunadosisnicade10Gyosesionesenambasmamasduranteelprimer
mesdetratamientosiestevaaserdemsde6meses(NICE,2008Ozen,2010Perdona,
2005Tyrrell,2004).Eltratamientopreventivocontamoxifenohamostradobuenosresultados
enlaprevencindeginecomastiaydedolormamario(Perdona,2005Boccardo,2005).
Algunosautoresloindicancuandolaradioterapianoesefectiva(NICE,2008)yotrosestudios
valoranlaeficaciayseguridaddeunapautasemanalyunapautadiariadetamoxifeno20mg,
mostrandomejoresresultadosladiariaynointerfiriendoningunadelasdosconeltratamiento
delcncerdeprstata,manteniendointactoslosnivelesdePSA(Bedogneti,2010).

Algoritmoparaelmanejodelaginecomastia

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/ginecomastia/

5/9

1/4/2016

GuaclnicadeGinecomastia

Algoritmoparaelmanejodelaginecomastia

Bibliografa
AdibelliZH,OztekinO,PostaciH,UsluA.TheDiagnosticAccuracyofMammography
andUltrasoundintheEvaluationofMaleBreastDisease:ANewAlgorithm.BreastCare
(Basel).20094(4):2559.PubMedPMID:20877664Textocompleto
BarnesBJ,HowardPA.Eplerenone:aselectivealdosteronereceptorantagonistfor
patientswithheartfailure.AnnPharmacother.200539(1):6876.PubMedPMID:
15590870
BedognettiD,RubagottiA,ContiG,FrancescaF,DeCobelliO,CancliniL,etal.An
open,randomised,multicentre,phase3trialcomparingtheefficacyoftwotamoxifen
schedulesinpreventinggynaecomastiainducedbybicalutamidemonotherapyin
prostatecancerpatients.EurUrol.201057(2):23845.PubMedPMID:19481335
BoccardoF,RubagottiA,BattagliaM,DiTonnoP,SelvaggiFP,ContiG,etal.
Evaluationoftamoxifenandanastrozoleinthepreventionofgynecomastiaandbreast
paininducedbybicalutamidemonotherapyofprostatecancer.JClinOncol.
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/ginecomastia/

6/9

1/4/2016

GuaclnicadeGinecomastia

200523(4):80815.PubMedPMID:15681525Textocompleto
BraunsteinGD.Aromataseandgynecomastia.EndocrRelatCancer.19996(2):31524.
PubMedPMID:10731125Textocompleto
BrintonLA,CarreonJD,GierachGL,McGlynnKA,GridleyG.Etiologicfactorsformale
breastcancerintheU.S.VeteransAffairsmedicalcaresystemdatabase.Breast
CancerResTreat.2010119(1):18592.PubMedPMID:19330525Textocompleto
ColomboBenkmannM,BuseB,SternJ,HerfarthC.Indicationsforandresultsof
surgicaltherapyformalegynecomastia.AmJSurg.1999178(1):603.PubMedPMID:
10456706
DanielsIR,LayerGT.Howshouldgynaecomastiabemanaged?ANZJSurg.
200373(4):2136.PubMedPMID:12662229
DobsA,DarkesMJ.Incidenceandmanagementofgynecomastiainmentreatedfor
prostatecancer.JUrol.2005174(5):173742.PubMedPMID:16217274
EvansGF,AnthonyT,TurnageRH,SchumpertTD,LevyKR,AmirkhanRH,etal.The
diagnosticaccuracyofmammographyintheevaluationofmalebreastdisease.AmJ
Surg.2001181(2):96100.PubMedPMID:11425067
GheitaA.Gynecomastia:thehorizontalellipsemethodforitscorrection.AestheticPlast
Surg.200832(5):795801.PubMedPMID:18551338
GordonGG,OlivoJ,FereidoonR,SouthrenAL.Conversionofandrogenstoestrogenin
cirrhosisoftheliver.JClinEndocrinolMetab.197540:1080.
GruntmanisU,BraunsteinGD.Treatmentofgynecomastia.CurrOpinInvestigDrugs.
20012(5):6439.PubMedPMID:11569940
HanavadiS,MonypennyIJ,ManselRE.Ismammographyoverusedinmalepatients?
Breast.200615(1):1236.PubMedPMID:16473746
HinesSL,TanWW,YasrebiM,DePeriER,PerezEA.Theroleofmammographyin
malepatientswithbreastsymptoms.MayoClinProc.200782(3):297300.PubMed
PMID:17352365Textocompleto
JohnsonRE,MuradMH.Gynecomastia:pathophysiology,evaluation,andmanagement.
MayoClinProc.200984(11):10105.PubMedPMID:19880691Textocompleto
JonesDJ,HoltSD,SurteesP,DavisonDJ,CoptcoatMJ.Acomparisonofdanazoland
placebointhetreatmentofadultidiopathicgynaecomastia:resultsofaprospective
studyin55patients.AnnRCollSurgEngl.199072(5):2968.PubMedPMID:2221763
Textocompleto
KhanHN,BlameyRW.Endocrinetreatmentofphysiologicalgynaecomastia.BMJ.
2003327(7410):3012.PubMedPMID:12907471Textocompleto
KramerBS,HagertyKL,JustmanS,SomerfieldMR,AlbertsenPC,BlotWJ,etal.
AmericanSocietyofClinicalOncologyHealthServicesCommitteeAmericanUrological
AssociationPracticeGuidelinesCommittee.Useof5alphareductaseinhibitorsfor
prostatecancerchemoprevention:AmericanSocietyofClinicalOncology/American
UrologicalAssociation2008ClinicalPracticeGuideline.JClinOncol.200927(9):1502
16.PubMedPMID:19252137Textocompleto
KumarS,ShelleyM,HarrisonC,ColesB,WiltTJ,MasonMD.Terapiahormonal
adyuvanteyneoadyuvanteparaelcncerdeprstatalocalizadoylocalmenteavanzado
(RevisinCochranetraducida).En:LaBibliotecaCochranePlus,2008Nmero4.
Oxford:UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:http://www.updatesoftware.com.
(TraducidadeTheCochraneLibrary,2008Issue3.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,
Ltd.).CD006019.Textocompleto
LaituriCA,GareyCL,OstlieDJ,StPeterSD,GittesGK,SnyderCL.Treatmentof
adolescentgynecomastia.JPediatrSurg.201045(3):6504.PubMedPMID:20223338
LawrenceSE,FaughtKA,VethamuthuJ,LawsonML.Beneficialeffectsofraloxifene
andtamoxifeninthetreatmentofpubertalgynecomastia.JPediatr.2004145(1):716.
PubMedPMID:15238910
LiuH,BravataDM,OlkinI,NayakS,RobertsB,GarberAM,etal.Systematicreview:
thesafetyandefficacyofgrowthhormoneinthehealthyelderly.AnnInternMed.
2007146(2):10415.PubMedPMID:17227934
LopesRJ,LourenoAP,MascarenhasJ,AzevedoA,BettencourtP.Safetyof
spironolactoneuseinambulatoryheartfailurepatients.ClinCardiol.200831(11):509
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/ginecomastia/

7/9

1/4/2016

GuaclnicadeGinecomastia

13.PubMedPMID:19006114
MaidmentSL.Question2.Whichmedicationseffectivelyreducepubertal
gynaecomastia?ArchDisChild.201095(3):2379.PubMedPMID:20308342
MarrsJC.Spironolactonemanagementofresistanthypertension.AnnPharmacother.
201044(11):17629.PubMedPMID:20978214
MaurasN,BishopK,MerinbaumD,EmeribeU,AgboF,LoweE.Pharmacokineticsand
pharmacodynamicsofanastrozoleinpubertalboyswithrecentonsetgynecomastia.J
ClinEndocrinolMetab.200994(8):29758.PubMedPMID:19470631Textocompleto
MessinaM.Soybeanisoflavoneexposuredoesnothavefeminizingeffectsonmen:a
criticalexaminationoftheclinicalevidence.FertilSteril.201093(7):2095104.PubMed
PMID:20378106
MeyerP.Evaluationandmanagementofgynecomastia.RevMedSuisse.
20095(198):7837.PubMedPMID:19418981
MuozCarrascoR,AlvarezBenitoM,MuozGomarizE,RayaPovedanoJL,Martnez
ParedesM.Mammographyandultrasoundintheevaluationofmalebreastdisease.Eur
Radiol.201020(12):2797805.PubMedPMID:20571799
NationalCollaboratingCentreforCancer[Internet].Prostatecancer:diagnosisand
treatment[consultado21/12/2011].London(UK):NationalInstituteforHealthand
ClinicalExcellence(NICE)2008Feb.146p.(NICEclinicalguidelineno.58).Disponible
en:http://www.guideline.gov
NordtCA,DiVastaAD.Gynecomastiainadolescents.CurrOpinPediatr.
200820(4):37582.PubMedPMID:18622190
NuttallFQ.Gynecomastiaasaphysicalfindinginnormalmen.JClinEndocrinolMetab.
197948(2):33840.PubMedPMID:429488
O'HanlonDM,KentP,KerinMJ,GivenHF.Unilateralbreastmassesinmenover40:a
diagnosticdilemma.AmJSurg.1995170(1):246.PubMedPMID:7793489
OlssonH,BladstromA,AlmP.Malegynecomastiaandriskformalignanttumoursa
cohortstudy.BMCCancer.20022:26.PubMedPMID:12383352Textocompleto
OzenH,AkyolF,ToktasG,EskicorapciS,UnluerE,KuyumcuogluU,etal.Is
prophylacticbreastradiotherapynecessaryinallpatientswithprostatecancerand
gynecomastiaand/orbreastpain?JUrol.2010184(2):51924.PubMedPMID:
20620411
PattersonSK,HelvieMA,AzizK,NeesAV.Outcomeofmenpresentingwithclinical
breastproblems:theroleofmammographyandultrasound.BreastJ.200612(5):418
23.PubMedPMID:16958958
PerdonS,AutorinoR,DePlacidoS,D'ArmientoM,GalloA,DamianoR,etal.Efficacy
oftamoxifenandradiotherapyforpreventionandtreatmentofgynaecomastiaand
breastpaincausedbybicalutamideinprostatecancer:arandomisedcontrolledtrial.
LancetOncol.20056(5):295300.PubMedPMID:15863377
PeuskensJ,GillainB,DeGraeveD,VanVleymenB,AlbertA.BelgianSchizophrenia
OutcomeSurveyresultsofa2yearnaturalisticstudyinpatientsstabilisedon
monotherapywitholanzapine,risperidoneorhaloperidol.EurPsychiatry.
200924(3):15463.PubMedPMID:19118983
PlourdePV,ReiterEO,JouHC,DesrochersPE,RubinSD,BercuBB,etal.Safetyand
efficacyofanastrozoleforthetreatmentofpubertalgynecomastia:arandomized,
doubleblind,placebocontrolledtrial.JClinEndocrinolMetab.200489(9):442833.
PubMedPMID:15356042Textocompleto
RajagopalaS,AgarwalR.Tubercularmastitisinmen:casereportandsystematic
review.AmJMed.2008121(6):53944.PubMedPMID:18501237
ReyesAJ,LearyWP,CrippaG,MaranhoMF,HernndezHernndezR.The
aldosteroneantagonistandfacultativediureticeplerenone:acriticalreview.EurJIntern
Med.200516(1):311.PubMedPMID:15733814
SamdalF,KleppeG,AmlandPF,AbyholmF.Surgicaltreatmentofgynaecomastia.
Fiveyears'experiencewithliposuction.ScandJPlastReconstrSurgHandSurg.
199428(2):12330.PubMedPMID:8079119
SuardiN,StradaE,ColomboR,FreschiM,SaloniaA,LaniaC,etal.Leydigcelltumour
ofthetestis:presentation,therapy,longtermfollowupandtheroleoforgansparing
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/ginecomastia/

8/9

1/4/2016

GuaclnicadeGinecomastia

surgeryinasingleinstitutionexperience.BJUInt.2009103(2):197200.PubMedPMID:
18990169Textocompleto
ThompsonDF,CarterJR.Druginducedgynecomastia.Pharmacotherapy.
199313(1):3745.PubMedPMID:8094898
TyrrellCJ,PayneH,TammelaTL,BakkeA,LoddingP,GoedhalsL,etal.Prophylactic
breastirradiationwithasingledoseofelectronbeamradiotherapy(10Gy)significantly
reducestheincidenceofbicalutamideinducedgynecomastia.IntJRadiatOncolBiol
Phys.200460(2):47683.PubMedPMID:15380582
UniversityofMichiganHealthSystem(UMHS)[Internet].Gastroesophagealreflux
disease(GERD)[consultado21/12/2011].AnnArbor(MI):UniversityofMichiganHealth
System2007Jan.10p.Disponibleen:http://www.ngc.gov
UniversityofMichiganHealthSystem[Internet].Essentialhypertension.AnnArbor(MI):
UniversityofMichiganHealthSystem[consultado21/12/2011]2009Feb.15p.
Disponibleen:http://www.ngc.gov
WauntersCA,KooistaBW,deKievitVander,etal.Iscytologyusefulinthediagnostic
workupofmalebreastlesions?Aretrospectivestudyovera16yearperiodandreview
oftherecentliterature.ActaCytol.201054:25964.
WestenendPJ,JobseC.Evaluationoffineneedleaspirationcytologyofbreastmasses
inmales.Cancer.200296(2):1014.PubMedPMID:11954020Textocompleto
WilsonJD.Ginecomastia.En:Harrison.PrincipiosdeMedicinaInterna.15ed.
Enfermedadesendocrinasdelamama.BuenosAires:McGrawHillInteramericana
2003.p.253840.
WiltTJ,MacdonaldR,HagertyK,SchellhammerP,TacklindJ,SomerfieldMR,etal.5
Reductaseinhibitorsforprostatecancerchemoprevention:anupdatedCochrane
systematicreview.BJUInt.2010106(10):144451.PubMedPMID:20977593Texto
completo

Msenlared
RevisionessobreginecomastiaenMedline
CarlsonHE.Approachtothepatientwithgynecomastia.JClinEndocrinolMetab.2011
Jan96(1):1521.PubMedPMID:21209041
LaituriCAetal.Treatmentofadolescentgynecomastia.JPediatrSurg.2010
Mar45(3):6504.PubMedPMID:20223338
NuttallFQ.Gynecomastia.MayoClinProc.2010Oct85(10):9612.PubMedPMID:
20884830Textocompleto
PradoASetal.Gynecomastia:evolvingparadigmofmanagementandcomparisonof
techniques.PlastReconstrSurg.2010Dec126(6):22912authorreply22924.PubMed
PMID:21124190

Autores
RebecaQuirogaDotras

EspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria

GrupPoliclnic.Barcelona.Espaa.
Elsevier2016

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/ginecomastia/

9/9

You might also like