Professional Documents
Culture Documents
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
DiabetesMellitustipo2
Fechadelaltimarevisin:09/05/2014
ndicedecontenidos
1. Culessonloscriteriosdiagnsticosdela
diabetes?
2. Algoritmodiagnsticodediabetes
3. Existealgunaestrategiadediagnstico
precozdeladiabetes?
4. Quhacercuandodiagnosticamosun
pacientedediabetes?
5. Algoritmodemanejoteraputico
individualizadodeladiabetestipo2
6. Intervencinteraputicaenladiabetestipo2
7. Algoritmodemanejodelashipoglucemias
8. Tratamientodeotrosfactoresderiesgo
cardiovascular
9. Cmoprevenirytratarlanefropata
diabtica?
10. Qufrecuenciaycontenidopuedentenerlas
visitasdeseguimiento?
11. Bibliografa
12. Msenlared
13. Autores
Culessonloscriteriosdiagnsticosdeladiabetes?
Glucemiaalazar200mg/dlenpresenciadesntomasdediabetes(poliuria,polidipsiaoprdidadepeso
inexplicada).
Glucemiaenayunas(almenosdurante8horas)126mg/dl.
Glucemia200mg/dlalas2horastraslasobrecargaoralcon75gdeglucosa(SOG).
Hemoglobinaglucosilada(HbA1c)6,5%.
Enlastresltimasopcionesesnecesarioconfirmareldiagnsticoconunanuevadeterminacindeglucemiaen
ayunas,sobrecargaoraldeglucosaohemoglobinaglucosilada.Pararealizarlaconfirmacinespreferiblerepetir
elmismotestqueseutilizenlaprimeraocasin.Laglucemiasedeterminarenplasmavenosopormtodos
enzimticosylaHbA1csiguiendounmtodotrazablealdelaInternationalFederationofClinicalChemistry(ADA,
2014WHO,2011InternationalExpertCommeette,2009JeppssonJO,2002).NosepodrutilizarlaHbA1c
comotestdiagnsticoenpacientesconanemiaohemoglobinopata(ZiemerDC,2010CowieCC,2010).
Cuandolosnivelesdeglucemiadeunpacienteseencuentranelevadosperonoalcanzanlascifrasdiagnsticas
dediabetes,seclasificacomo:
Glucemiabasalalterada(GBA):pacienteconnivelesdeglucemiaenayunasentre100125mg/dl,segnla
AsociacinAmericanadediabetes(ADA,2014)yentre110125mg/dlparalaOrganizacinMundialdela
Salud(OMS)(WHO,2011).
Intoleranciaalaglucosa(ITG):pacientesconnivelesalas2horasdelaSOGentre140199mg/dl(ADA,
2014WHO,2011).
Riesgoelevadodedesarrollardiabetes:pacientesconHbA1centre5,76,4%(ADA,2014).
Enlostrescasosesprecisoconfirmareldiagnsticorealizandounasegundadeterminacin.LaGBA,laITGyla
HbA1centre5,76,4confierenunriesgoelevadodedesarrollardiabetestipo2,ytambinposeenunriesgo
cardiovascularaumentado(DECODE,2001ZhangX,2010SelvinE,2010HeianzaY,2011).Sehademostrado
quemodificacionesenelestilodevida(dieta,suplementosdeaceitedeolivavirgenextrayfrutossecos(no
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
1/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
salados),ejercicioycontroldelpeso)reducenesteriesgoytambinlaproporcindepacientesqueevolucionana
diabetes(ErikssonKF,1991DiabetesPreventionProgram,2002LindstromJ,2006LiG,2008SalasSalvad
J,2014).Esteefectotambinsehaobservadoconelusodefrmacos(metformina,acarbosa,orlistat,
pioglitazonaeinsulina),aunqueenmenormedidaqueconloscambiosenelestilodevida(DiabetesPrevention
Program,2002ChiassonJL,2002TorgersonJS,2004DeFronzoRA,2011TheOrigin,2012).
Porlotantoelobjetivoenestospacientesesconseguirprdidasdepeso(510%delpesocorporal)yla
realizacindeactividadfsicamoderada(almenos30minutosalda).Lametformina(1.700mg/da)eselnico
frmacorecomendadoenprevencin,reservndosesuusoparaaquellospacientesconITGoantecedentesde
diabetesgestacionalconunIMC(ndicedemasacorporal)mayorde35kg/m2,menoresde60aosyquenohan
respondidoalasmedidashiginicodietticas(ADA,2014).
Algoritmodiagnsticodediabetes
Algoritmodiagnsticodediabetes
(ADA,2014)
Existealgunaestrategiadediagnsticoprecozdeladiabetes?
Aunqueporahoranoexisteningnestudioquedemuestrelosbeneficiosdeunaestrategiaparaeldiagnstico
precozdeladiabetestipo2enindividuosasintomticos,pareceevidentelanecesidaddelabsquedadenuevos
casosentrelaspersonasdealtoriesgo,medianteuncribajeoportunsticoenlaconsulta(ADA,2014).
Criteriosdecribado:determinacindelaglucemiaplasmticaenayunas:
Cada3aosenmayoresde45aos.
Anualmente,yacualquieredad,enpoblacinderiesgodediabetes:personasconunIMC>25kg/m2yal
menosunodelossiguientes:
Antecedentesfamiliaresdediabetes(en1ergrado).
Antecedentespersonalesdediabetesgestacionaly/ofetosmacrosmicos(>4kgdepesoalnacer).
DiagnsticopreviodeITG,GBAoHbA1c5,7.
Etniasdealtoriesgo.
Sedentarismo.
Antecedentespersonalesdeenfermedadcardiovascular.
Dislipemia(HDL<35y/oTG>250).
Hipertensinarterial(HTA).
Sndromedeovariopoliqusticooacantosisnigricans.
Quhacercuandodiagnosticamosunpacientedediabetes?
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
2/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
Valoracininicialdelpaciente:
Descartardiabetestipo1osecundaria.Ladeterminacindeanticuerposcontraelcidoglutmico
decarboxilasa(antiGAD)hademostradosertileneldiagnsticodeladiabetestipo1deiniciolentoenel
adulto(tipoLADA).Estaraindicadasudeterminacinendiabticosadultosnoobesosyderpida
progresin.
Preguntarporantecedentesfamiliaresdediabetesyenfermedadcardiovascularprecoz.
Determinarlapresenciadeotrosfactoresderiesgo,especialmenteloscardiovasculares:tabaquismo,
hipertensin,obesidadydislipemia.
Valorarelgradoevolutivodeladiabetes:presenciadecomplicacionescrnicas.
Interrogaracercadelusodemedicamentos,sobretododeaquellosquepuedaninfluirsobrelosnivelesde
glucemia(corticoides,diurticos,betabloqueantes,neurolpticos,antidepresivostricclicos,antiretrovirales,
inmunosupresoresoanabolizantes).
Conocimientosyvaloresdelpacienteacercadelaenfermedadysutratamiento.Analizarsuactividadfsica,
dieta,yelentornofamiliarysocialparadeterminarlasposibilidadesdeactuacin.
ExamendelafuncintiroideamediantepalpacinydeterminacindeTSHenmujeresmayoresde50aos
y/ocondislipemia.
Examendelabocaydelapiel.
Nota:elrestodelaanamnesis,exploracinfsicaypruebascomplementariasquesedebenhacerenelmomento
deldiagnsticofiguranenelepgrafesobrefrecuenciaycontenidodelasvisitas.
Fijacindeobjetivosinicialesdecontroldeacuerdoconelpaciente
EnprincipiodeberamosintentarconseguirquelaHbA1cseencuentreenvaloresalrededoropordebajodel7%,
dadoquesehademostradoquemedianteelestrictocontrolglucmicosereducenlascomplicaciones
microvasculares(UKPDS33,1998),yalargoplazo,tambinlasmacrovasculares(HolmanRR,2008).Sin
embargodependiendodelascaractersticasdelospacienteselobjetivodecontrolpuedeserdiferente(Ismail
BeigiF,2011InzucchiSE,2012).
Tabla1.Objetivosindividualizadossegnedad,duracindeladiabetesypresenciadecomplicacionesocomorbilidades.
(AlemnJJ,2014)
Edad
65aos
6675
aos
Duracindeladiabetesmellitus,presencia
decomplicacionesocomorbilidades
HbA1c
objetivo
Sincomplicacionesocomorbilidadesgraves
<7,0%*
>15aosdeevolucinoconcomplicacionesocomorbilidades
graves
<8,0%
15aosdeevolucinsincomplicacionesocomorbilidadesgraves
<7,0%
>15aosdeevolucinsincomplicacionesocomorbilidadesgraves
7,08,0%
Concomplicacionesocomorbilidadesgraves
<8,5%**
>75aos
<8,5%**
Basadoen:IsmailBeigiF,2011.
*PuedeplantearseunobjetivodeHbA1c6,5%enlospacientesmsjvenesydecorta
evolucindeladiabetesentratamientonofarmacolgicooconmonoterapia.
**Nosedeberenunciaralcontroldelossntomasdehiperglucemia,independientementedel
objetivodeHbA1c.
Controldelosfactoresderiesgocardiovascular(FRCV)
Dentrodelosobjetivosdecontroltieneespecialimportanciaelcontroldelosfactoresderiesgocardiovascular
(FRCV),porqueaproximadamenteel65%delosdiabticosfallecenaconsecuenciadeunaenfermedadCV,en
partedebidoalapropiadiabetes(elriesgoCVsemultiplicapordosenhombresyporcuatroenmujeres),pero
tambindebidoasufrecuenteasociacinconotrosFRCVcomosonlaHTA,ladislipemiaylaobesidad.
EnmltiplesestudioshaquedadodemostradoquelosdiabticospresentanunRCVelevado(VaccaroO,2004
JuutilainenA,2005WhiteleyL,2005NatarajanS,2005SchrammTK,2008BulugahapitiyaU,2009),porloque
serecomiendaactuaragresivamentesobretodoslosFRCV,persiguiendolosmismosobjetivosdecontrolqueen
prevencinsecundaria(CollinsR,2003ColhounHM,2004GdeP,2008).
Tabla2.ObjetivosdecontrolenlaDM2.(ModificadoADA,2014)
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
3/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
HbA1c(%)
Glucemiabasalyprepandrial*
Objetivodecontrol
<7
70130
Glucemiaposprandial*
<180
Colesteroltotal(mg/dl)
<185
LDL(mg/dl)
<100
HDL(mg/dl)
>40H>50M
Triglicridos(mg/dl)
<150
Presinarterial(mmHg)
<140/90
Peso(IMC=Kg/m2)
IMC<25
Cintura(cm)
Consumodetabaco
<94H<80M
No
(*)Glucemiacapilar.Lapostprandialsedeterminarentre60120minutostras
laingesta.
Algoritmodemanejoteraputicoindividualizadodeladiabetestipo2
Algoritmodemanejoteraputico
(AlemnJJ,2014)
arGLP1:agonistasdelreceptordelpptidosimilaralglucagntipo1F:frmacosFG:filtradoglomerularGME:
glucemiamediaestimadaiDPP4:inhibidoresdeladipeptidilpeptidasa4IMC:ndicedemasacorporaliSGLT2:
inhibidoresdelcotransportadordesodioyglucosatipo2Met:metforminaPio:pioglitazonaRepa:repaglinida
SU:sulfonilureas.
Eltratamientopersonalizadoesactualmenteelparadigmaenelabordajeteraputicodeladiabetestipo2.Enla
tomadedecisiones,losclnicoshandeatenderalascaractersticasparticularesdelaenfermedad,la
comorbilidad,laspreferenciasdelpacienteylosrecursosdisponibles.
ElalgoritmodelaredGDPSofrecedosopcionesdeentrada:segncifrasdehemoglobinaglucosilada(HbA1c)y
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
4/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
segnlasituacinclnicapredominante(insuficienciarenal,edadavanzadayobesidad),queayudanaescoger
lasopcinmsadecuadaencadacaso,demaneraqueseharuntratamientomspersonalizado.
DependiendodelascifrasdeHbA1cserecomiendaactuardeformadiferentesisuvalorinicialesmenordel8%,
estentreel8yel10%osiesmayordel10%.
SilaHbA1cesmenordel8%:secomenzareltratamientosoloconmodificacionesenelestilodevida
(dietayejercicio).Sien36mesesnoseconsiguealcanzarelobjetivoteraputicopropuesto,se
recomiendalaintroduccindelametforminatitulandoprogresivamenteladosishastaalcanzarunadosisde
2gramosalda(olamximatolerada).Encasodeintoleranciaocontraindicacinalametformina,se
optarporunasulfonilurea(gliclazidaoglimepirida)ouninhibidordelaDPP4.Siconlamonoterapianose
consigueelobjetivo,secombinarlametforminaconunasulfonilurea,uninhibidordelaDPP4uotro
frmacooral,dependiendodelascaractersticasdelpaciente.Siconladobleterapiaoraltampocose
alcanzaelobjetivo,seaadiruntercerfrmacooral,insulinabasalounagonistadelosreceptoresdel
GLP1.
SilaHbA1cestentreel8yel10%:seiniciareltratamientoconcambiosenelestilodevidaymetformina
enpacientesasintomticos,oconunadosisdeinsulinabasalymetforminasielpacienteestmuy
sintomtico.
SilaHbA1cesmayordel10%,yelpacienteestmuysintomticoosihayprdidadepesoreciente,es
preferiblecomenzarconunadosisdeinsulinabasalasociadaametformina.Enpacientesconpocos
sntomas,sepuedeprobardesdeeliniciocondosfrmacos(metforminayunasulfonilureaouninhibidor
delaDPP4).
Enelcasodequeelpacientepresenteuncondicionanteclnico(insuficienciarenal,edadavanzadauobesidad)la
eleccindelosfrmacosparaeltratamientoserealizardeunmododiferente.
Enpacientesconinsuficienciarenalgrave(filtradoglomerularmenorde30ml/min):dadoqueexiste
contraindicacinparaelusodelametformina,lassulfonilureas,losinhibidoresdelSGLT2ylosagonistas
delosreceptoresdelaGLP1,elfrmacodeprimeraeleccinserauninhibidordelaDPP4(conosin
ajustededosisdependiendodelquesevayaautilizar).Otraalternativaseralarepaglinida,sinembargo
debidoalmayorriesgodehipoglucemiasqueprovocayasuposologaincmoda(3tomasdiarias)es
preferibleelinhibidordelaDPP4.Lapioglitazonapresentaunperfildeseguridadpeor,porloquese
consideradesegundalnea.Comotercerfrmacoelpreferibleeslainsulina.
Enpacientesconunaedadsuperioralos75aosoenelpacientefrgil:debidoaqueenestegrupode
pacientesexisteunriesgoelevadodehipoglucemia,espreferibleutilizaruninhibidordelaDPP4enel
segundoescaln.Ademsenestegrupodepacientessedebeprestarespecialatencinaunaposible
alteracindelafuncinrenaldadasuelevadafrecuencia.
Enpacientesconobesidadgrado2(IMC>35kg/m2):enestesupuestosehaoptadoenelsegundoescaln
enasociacinalametforminaporunagonistadelosreceptoresdelGLP1ouninhibidordelSGLT2
porqueambosseasocianaprdidadepeso.Enestospacientessedebeconsiderarademslaposibilidad
decirugabaritrica.
Puntosclavedelmanejofarmacolgicodeladiabetes:
Metforminaeselfrmacodeprimeraeleccintantoenpacientesobesoscomoconnormopeso.
Cuandoserequieretratamientocombinadoporinadecuadocontrollaasociacinsulfonilurea+metformina
eslaquepresentamayorexperienciadeusoymenorcoste.
Latripleterapiaoralesunaalternativaalainsulinizacin.
Laasociacindemetforminaconinsulinanocturnaeslapautadeinsulinizacindeprimeraeleccin.
Enpacientesconmalcontrolconinsulinasedebeaadirmetforminasinohaycontraindicacin.
Intervencinteraputicaenladiabetestipo2
Dadoqueladiabetesmellitustipo2esunaenfermedadcrnicayprogresiva,serprecisomodificareltratamiento
delospacientesalolargodesuevolucindeunamaneraescalonada.Silosobjetivosglucmicos
individualizadosnosealcanzanen36meses,sedebeintensificarlaintervencinparamaximizarsusbeneficiosy
avanzaralsiguienteniveldeterapia.
Dieta:
Cantidaddecalorasadecuadaalaactividadfsica,edad,sexoysituacinponderal.
Composicinadaptadasegnpresenciadefactoresderiesgo(HTA,dislipemia)ocomplicacionesmacroy
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
5/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
microvasculares.Engeneralserecomiendaqueentreun4565%deltotaldecalorasdeladietasean
hidratosdecarbono,1035%protenasy2035%grasas(evitarcidosgrasostransyreducirlossaturados
<7%).Enpacientesquerecibeninsulinarpidaconlascomidasesconvenienteajustarladosisenfuncin
delasracionesdehidratosdecarbonoconsumidas,porloquelospacientesdebenaprendera
cuantificarlas(ADA,2014).
Esrecomendableelconsumodecerealesintegrales,alimentosricosenfibravegetal,aceitedeolivavirgen
extrayfrutossecos(nosalados)(EstruchR,2013).
Sepuedenpermitirconsumosmoderadosdealcoholconlascomidas(mximo2unidadesalda).
Enunensayoclnicoalargoplazonoseobservarondiferenciasenlareduccindemorbimortalidad
cardiovasculartrasuntratamientointensivoencomparacinconunoconvencionalsobreloscambiosenel
estilodevida(LookAHEAD,2013).
Actividadfsica:
Valorarlaquerealizahabitualmenteyadaptarlasrecomendacionesasusposibilidadesypreferencias.
Considerarlosriesgosquepuedesuponersobrelascomplicaciones(cardiopataisqumica,neuropata,
retinopata,hipoglucemias,etc.).
Serecomiendarealizarejercicioaerbicodeintensidadmoderada(5070%delafrecuenciacardaca
mxima:220menoslaedadenaos),dependiendodelasituacinbasaldecadapersonaduranteal
menos30minutosycomomnimo5dasalasemana(ADA,2014).
Farmacoterapia:
Enlaactualidadsedisponedeochogruposdeantidiabticos(ademsdelainsulina)queposeenlossiguientes
mecanismosdeaccin:
Estimulanlasecrecindeinsulina:sulfonilureas,secretagogosdeaccinrpida(glinidas),inhibidoresdela
DPP4(dipeptidilpeptidasaIV)yanlogosdelGLP1(glucagonlikepeptide1).
Disminuyenlaresistenciaalainsulina:biguanidasyglitazonas.
Reducenoenlentecenlaabsorcindelaglucosa:inhibidoresdelasglucosidasas.
Inhibenlareabsorcindeglucosaanivelrenal:inhibidoresdelaSGLT2(cotransportadordesodioy
glucosatipo2).
1.Biguanidas[metformina]
Inhibelaneoglucognesisheptica.Eselfrmacoinicialdeeleccinentodoslospacientescondiabetestipo2
(salvointoleranciaocontraindicacin).Noproduceaumentodepeso,reducedemanerasignificativalas
complicacionesmacrovascularesyeselnicoantidiabticoquehademostradounareduccindelamortalidad
(UKPDS34,1998HolmanRR,2008).Suefectosecundariomsfrecuenteesladiarreaqueseproduceentorno
aun30%delospacientes,lacualesdosisdependienteysuelesertransitoriaaliniciodeltratamiento,porloque
serecomiendainiciarlotitulandoprogresivamenteladosis.Otrosefectossecundariosmenosfrecuentesson
nauseas,vmitos,dolorabdominalyprdidaapetito.Noproducehipoglucemiaenmonoterapiaaunquepuede
agravarlaproducidaporotroshipoglucemiantes.
Contraindicaciones:
Insuficienciarenal(filtradoglomerular<30ml/min)yheptica.
Insuficienciarespiratoriay/ocardacasevera.
Embarazoolactancia,cirugamayoroenfermedadgrave.
Alcoholismo.
Enfermedadagudagraveocirugamayor.
Durante24horasanterioresyposterioresalusodecontrastesyodados.
2.Sulfonilureas(SU)
Estimulanlasecrecindelainsulinapreformadaenelpncreas.Reducenelriesgodecomplicaciones
microvascularesyalargoplazotambinlasmacrovasculares(UKPDS33,1998HolmanRR,2008).Unestudio
degrantamao(107.806pacientes)sobremortalidadyriesgocardiovasculardelossecretagogosdemostrun
efectoprotectordelametforminay,posiblemente,degliclazidaylarepaglinida(SchrammTK,2011).Enel
estudioADVANCE(PatelA,2008),laestrategiaintensivabasadoengliclazidaMRfueasociadoconunriesgo
muybajodehipoglucemiaseveraydegananciadepeso(ZoungasS,2010),poresoparavariosautoresla
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
6/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
glicazidaeslasulfonilureadeeleccin.Susefectossecundariosmsfrecuentessonelaumentodepesoylas
hipoglucemias(menorriesgodehipoglucemiaconglimepiridaygliclacidadeliberacinretardada).Losalimentos
interfierenensuabsorcin(exceptoglimepirida)porloqueseadministrarnalmenos30minutosantesdela
ingesta.
Contraindicaciones:
Diabetestipo1osecundariaaenfermedadpancretica.
Embarazo,cirugamayoroenfermedadgrave.
Antecedentesdereaccionesadversasasulfamidas.
Insuficienciaheptica(sieslevepuedeusarseglipizida).
Enfermedadrenal(sieslevemoderadapuedeusarsegliclazidayglimepirida).
3.Glitazonas[pioglitazona]
EnlaactualidadenEspaasolamentesecomercializalapioglitazona.Suaccinseproduceaumentandola
captacinyelusodeglucosaenmsculoytejidograso.Sueficaciaessimilaraladelassulfonilureasy
metformina.LapioglitazonaredujoligeramenteloseventosCVenpacientesqueyahabantenidounevento
previo(DormandyJA,2005).Suprincipalindicacinseraencombinacinconmetforminayunsecretagogoen
tripleterapiaoenpacientesconinsuficienciarenal.Noproducenhipoglucemias,sinembargoproducenretencin
delquidosquepuededarlugaraanemiadilucional,descompensacindeunainsuficienciacardacaedemas.
Tambinsuelenproducirundiscretoaumentodepeso.Lapioglitazonatieneunefectobeneficiososobreel
metabolismolipdicoyaqueaumentaelHDLcolesterolyreducelostriglicridos.Otrosefectosadversosalargo
plazosonelaumentoderiesgodeosteoporosisycncerdevejiga.
Contraindicaciones:diabetestipo1,embarazoolactancia,insuficienciacardacaohepatopata(realizarcontroles
deenzimashepticos).
4.Inhibidoresdealfaglucosidasas[acarbosa/miglitol]
Actanretardandolaabsorcindehidratosdecarbonoanivelintestinal.Sontilessiexistehiperglucemia
posprandialconglucemiabasalnomuyelevada.Laacarbosahademostradounareduccindelaaparicinde
eventosCVenunmetanlisis(HanefeldM,2004).Noproducenhipoglucemiasenmonoterapia.Cuandose
utilizanencombinacinconsulfonilureas,glinidasoinsulinapuedenproducirsehipoglucemiasquesetratarncon
glucosaoral,peronoconsacarosa(azcar),debidoaqueestretardadasuabsorcin.Suefectosecundarioms
frecuenteeslaflatulenciaqueseproducehastaenun30%deloscasos.
Contraindicaciones:embarazoolactancia,trastornosgastrointestinales(trastornosabsorcinydigestin,
enteropatasinflamatorias),insuficienciarenalseveraocirrosis.
5.Secretagogosdeaccinrpida:glinidas[repaglinida/nateglinida]
Producenunaliberacinrpidaydecortaduracindeinsulinaatravsdeunreceptordiferentealdelas
sulfonilureas.Larepaglinidaesmspotentequelanateglinida.Carecendeestudiosalargoplazosobrereduccin
decomplicacionesymortalidad,aunqueunestudioimportantedemostrunprobableefectocardiovascular
protectorsimilarametformina(SchrammTK,2011).Sonventajosasparaelcontroldehiperglucemias
posprandialesytienenmenorriesgodehipoglucemiasquealgunassulfonilureas(glibenclamida).Tambin
puedensertilesenpacientesconunhorarioydistribucindecomidasirregular.Puedenserutilizadasen
pacientesancianosyconinsuficienciarenal.Susefectossecundariosmsfrecuentessonlahipoglucemiayligero
aumentodepeso.Sedebeadvertiralospacientesqueomitanladosissisesaltanunacomidayaquepodra
desencadenarunahipoglucemia.
Contraindicaciones:diabetestipo1osecundariaaenfermedadpancretica,embarazoolactanciaeinsuficiencia
heptica.Larepaglinidanodebeasociarsecongemfibrozilo.
6.Inhibidoresdeladipeptidilpeptidasa4:inh.DPP4[sitagliptina/vildagliptina/saxagliptina/linagliptina]
ActaninhibiendoalaenzimaDPP4,lacualtienecomofuncindegradaralGLP1,elcualseliberaenel
intestinoantelallegadadelosalimentosproduciendolaliberacindeinsulinapancreticaeinhibiendolade
glucagndemaneraglucosadependiente.Poseencomoprincipalcaractersticaelcontroldelahiperglucemiasin
producirincrementodepesoyconunaincidenciadehipoglucemiasmuybaja.Tienenunapotencia
hipoglucemiantemoderada.Seadministraendosisnicadiaria(sitagliptina,saxagliptinaylinagliptina)oendos
dosis(vildagliptina).Estnindicadasentratamientocombinadoconmetforminay/osulfonilureasy/opioglitazona
(exceptolinagliptina),particularmentesiexisteriesgosignificativodehipoglucemia.Tambinentratamiento
combinadocontiazolidindionas(vildagliptina,sitagliptina,saxagliptina).Endosensayosclnicos,unocon
saxagliptinayotroconalogliptina,enpacientescondiabetestipo2conunaltoriesgoCVopresenciadeeventos
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
7/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
cardiovascularesnoseconsiguireducireldesarrollodenuevoseventosencomparacinaplacebo(SciricaBM,
2013WhiteWB,2013).Enelestudioconsaxagliptinaseobservunincrementoenelnmerodeingresospor
insuficienciacardiaca.
Contraindicaciones:diabetestipo1osecundariaaenfermedadpancretica,embarazoolactancia.Lavildagliptina
tambinestcontraindicadaencasodeinsuficienciahepticaoelevacindetransaminasas.
7.AnlogosdelGLP1:[exenatida,exenatidasemanal,liraglutidaylixisenatida]
LosanlogosdelGLP1sonpolipptidosconunaestructurasimilaralGLP1,peroconmodificacionesensu
estructuraqueimpidensudegradacinporlaenzimaDPP4,porloquetieneunavidamediaprolongada.Actan
produciendolaliberacindeinsulinapancreticaeinhibiendoladeglucagndemaneraglucosadependiente.
Poseenotrosefectosquetambinsondeutilidadcomosonelenlentecimientodelvaciadogstricoyla
disminucindelapetito.Reducenlaglucemiadeunamaneraeficazconunbajoriesgodehipoglucemiasy
produciendoademsprdidadepeso,porloqueesunaalternativatilenpacientesobesos.Exenatiday
lixisenatidatienenunaaccinprincipalmenteposprandial,yliraglutidayexenatidasemanaltienenunaaccin
principalmentebasal.Susprincipalesinconvenientessonlanecesidaddeadministracinporvaparenteral
(subcutnea),suelevadocosteysusefectosadversos(nauseasenlasprimerassemanasdeltratamiento).Enla
actualidadnoposeenestudiossobresucapacidaddereducirlaaparicindecomplicacionescrnicas.
Contraindicaciones:diabetestipo1osecundariaaenfermedadpancretica,embarazoolactancia,insuficiencia
renalgraveypancreatitisagudaocrnica.
8.InhibidoresdelaSGLT2:[dapagliflozina]
Actananivelrenalinhibiendoalcotransportadordesodioyglucosatipo2deltbuloproximallocualreducela
recaptacindelaglucosadelfiltradoglomerular,consuconsiguienteeliminacinatravsdelaorina.Esto
provocaunareduccindelaglucemiayprdidadepeso.Ademsposeenunligeroefectodiurticoporloque
tienenunleveefectohipotensor.Debidoasurecientecomercializacincarecendeestudiosalargoplazosobre
suseguridad,reduccindecomplicacionesymortalidad.Estnespecialmenteindicadasenpacientesobesos
juntoametformina.Susefectosadversosmsfrecuentessonelaumentodelasinfeccionesgenitourinarias.
Contraindicaciones:embarazoolactancia.Noserecomiendaenpacientesconinsuficienciarenalmoderadao
grave(FG<60ml/min).
Tabla3.Tratamientosnoinsulnicosdeladiabetestipo2disponiblesenEspaa.
Presentacin
(comprimidos)
Dosisdiaria
(mg)
Vidamedia
(horas)
Glibenclamida
5mg(30y100)
2,515
10
Gliclazida
30mg(60y100)
30120
16
Glisentida
5mg(30y100)
2,515
Glipizida
5mg(30y100)
2,515
24
Gliquidona
30mg(20y60)
1590
12
Glimepirida
2mg(30y120)
4mg(30y120)
16
Repaglinida
0,5mg(90)
1mg(90)
2mg(90)
1,56
Nateglinida
60mg(84)
120mg(84)
180mg(84)
180540
1,5
500mg(50)
850mg(50)
1.000mg(30)
8502.550
Sulfonilureas
Glinidas
Biguanidas
Metformina
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
8/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
Inhibidoresdelasglucosidasas
Acarbosa
50mg(30y100)
100mg(30y
100)
75300
Miglitol
50mg(30y100)
100mg(30y
100)
75300
15mg(28y56)
30mg(28y56)
1530
56
Sitagliptina
25mg(28)
50mg(28)
100mg(28y56)
100
12
Vildagliptina
50mg(28y56)
100
Saxagliptina
2,5mg
5mg(28)
3,5
Linagliptina
5mg(28)
12
Exenatidabidiaria
5g(pluma)
10g(pluma)
1020g
Exenatidasemanal
2mg(pluma)
2mg/semana
pluma
1,21,8mg
13
10g(pluma)
20g(pluma)
20g
10mg(28)
10mg
13
850+15mg(56)
1.700+30
Glimepirida+
Pioglitazona
2+30mg(28)
2+30
4+30mg(28)
4+30
Sitagliptina+Metformina
50+1.000(56)
100+2.000
Vildagliptina+
Metformina
50+1.000(60)
100+2.000
50+850(60)
100+1.700
Saxagliptina+
Metformina
2,5+1.000(56)
5+1.000
2,5+850(56)
5+850
Linagliptina+
Metformina
2,5+1.000(56)
5+1.000
2,5+850(56)
5+850
Glitazonas
Pioglitazona
InhibidoresDPP4
AnlogosGLP1
Liraglutida
Lixisenatida
InhibidoresdelaSGLT2
Dapagliflozina
Combinaciones
Metformina+
Pioglitazona
Algoritmodemanejodelashipoglucemias
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
9/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
Algoritmodemanejodelashipoglucemias
HC:hidratosdecarbono.
Tratamientodeotrosfactoresderiesgocardiovascular
Hipertensinarterial:elobjetivoesreducirlascifraspordebajode140/90mmdeHg(HanssonL,1998
ADVANCE,2007Cooper,2010ACCORD,2010McBrienK,2012).Enpacientesconcifrasdetensin
sistlicaentre130139mmHgtensindiastlicaentre8089mmHgdeberninstaurarsecambiosenel
estilodevida(dietayejercicio).Cuandolascifrastensionalessean140mmdeHgdesistlicao90mmde
Hgdediastlicaapesardeltratamientohiginicodiettico,deberinstaurarsetratamientofarmacolgico
(JamesPA,2014).
EltratamientofarmacolgicoinicialdebeincluirunIECAencasodeintoleranciaoefectossecundariosse
sustituirporunARAII.Sinoessuficienteparaalcanzarelobjetivoseaadirunatiazida(sifiltrado
glomerular(FG)>30ml/min)oundiurticodeasa(siFG<30ml/min)encasodeseguirsinconseguirseel
objetivopodraadirseunantagonistadelcalcioysipersistieseelmalcontrolunbloqueante(UKPDS
38,1998HOPE,2000LindholmLH,2002WheltonPK,2005PatelA,2007ONTARGET,2008).
Endiabticosquehayansufridouninfartodemiocardioy/opresenteninsuficienciacardacadebera
incluirsesiempreunbloqueantedebidoaquehademostradounareduccindelamortalidad(Wiysonge
CS,2007).
Hiperlipidemia:lamximaprioridadeneltratamientoesreducirelLDLcolesterolpordebajode100mg/dl,
porelloencasodenosersuficienteeltratamientohiginicodiettico(reduccindegrasassaturadas,grasa
trans,ingestadecolesterol,prdidadepesosiestindicadaeincrementodelejerciciofsico)lasestatinas
serneltratamientodeprimeraeleccin(Pyorala,1997CollinsR,2003ColhounHM,2004).Endiabticos
conunriesgoCVmuyelevadoopresenciadeeventoCVserecomiendareducirelLDLcolesterolpor
debajode70mg/dlutilizandoestatinaspotentesaaltasdosis(StoneNJ,2013).Laterapiahipolipemiante
combinadanohamostradobeneficiosenpacientescondiabetesporloquenoseaconseja(ADA,2014).
Encasodeexistirunniveldetriglicridos>400mg/dl,sernecesarialautilizacindeunfibratoen
monoterapia,oasociadoaunaestatinasiademspresentatambinniveleselevadosdeLDLcolesterol
(estacombinacindebeutilizarsecongranprecaucinporelriesgodemiopata,porloqueesprecisoestar
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
10/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
alerta,suspendereltratamientoydeterminarlaCPKantesntomasdemiositislacombinacin
depravastatinafenofibratopareceserlamssegura)(KeechA,2005).
Tratamientoantiagregante:aunqueexistenabundantesevidenciasacercadelbeneficiodeltratamiento
antiagreganteconcidoacetilsaliclico(AAS)enlaprevencintantoprimariacomosecundariade
eventoscardiovascularesenpersonasdealtoriesgo,noocurrelomismoenlosindividuoscondiabetes.En
estudiosrecientessehapodidoconstatarsufaltadeeficaciatantoenlaprevencinprimaria(Calvin,2009
DeBerardisGATT,2009EkstrmN,2013)comosecundaria(CubbonRM,2008BelchJ,2008)de
eventoscardiovascularesendiabticos.Parecequeestoesdebidoaqueenellosexisteunaresistenciaa
laaccindelAASanivelplaquetario.Portodoellopodemosconcluirqueenlaactualidadnohay
suficientesevidenciasquesustentenlarecomendacindelusodeAASenprevencinprimariaen
diabticos.
Comoalternativasseestestudiandosusustitucinporotrosantiagregantescomoelprasugrel(Duzenli
MA,2008WiviottSD,2008).
Tabaquismo:todoslosdiabticosfumadoresdebenseradvertidosdelriesgoquesuponeparaellosel
hbitotabquicoyselesdebeestimularasuabandono.Enestospacientespuedenutilizarsesustitutosde
nicotina(chicles,parches,etc.),bupropionovareniclina(EisenbergMJ,2008).Enelcasodeutilizar
bupropionesprecisocontrolarlapresinarterialyeneldevareniclinadebetenerseespecialprecaucinen
pacientesconalteracionespsiquitricassubyacentesysuspenderelfrmacosiaparececualquiersntoma
depresivo(AGEMED,2008).
Obesidad:atodopacientediabticoconsobrepesouobesidad(IMC>25),seledebeinstaurarunadieta
hipocalricayestimularalarealizacindeejerciciodemaneraregular.Prdidasdepesomodestasen
tornoaun510%delpesocorporalesunobjetivoeficazyrealista.Tambinexistenopciones
farmacolgicascomosonelorlistat,lafluoxetina,losagonistasdelGLP1olosinhibidoresdelaSGLT2
quepuedenayudarenlaprdidadepeso(NorrisSL,2004NICE,2009AlemnJJ,2014).
Enaquellossujetosconunaedadcomprendidaentrelos20y60aos,quepresentanunaobesidadsevera
(IMC>35kg/m2)yquenorespondeaningunaterapiaharesultadoserunaalternativaeficazelempleode
lacirugabaritrica,yaquesehademostradoenensayosclnicosunareduccinimportantedelpeso
corporal(20%),consiguiendoademsmejorardemanerasustancialelcontrolglucmico(reduccinde2
puntoslaHbA1c),einclusoconsiguiendolaremisindeladiabetesenunporcentajeimportantedecasos
(BucwaldH,2009).
Cmoprevenirytratarlanefropatadiabtica?
EnelestudioUKPDSseobservqueelriesgodeaparicindecomplicacionesmicrovasculares(nefropata,
neuropatay/oretinopata)sereduceenun37%en10aosporcadapuntodedescensodelaHbA1c(Stratton
IM,2000)eigualmenteun37%porcada10mmdeHgdedescensodepresinarterialsistlica(UKPDS38,
1998).Porlotantoelcorrectocontroldeambosfactoresesnecesarioparalaprevencinyralentizacinenla
evolucindelascomplicacionesmicrovasculares.
Diagnsticoprecozdenefropata:serecomiendarealizarunadeterminacinanualdemicroalbuminuria
pordebajodelos75aos.Eldespistajeserealizarmedianteladeterminacindelndice
albmina/creatininaenunamuestradeorinamatutina.Antelapresenciadealbuminuria(vervaloresde
referenciaentabla4),esprecisouncontrolanmsestrictodelosfactoresdeprogresin:HTA,tabaco,
dislipemias,prohibicindefrmacosnefrotxicosytratamientodelasinfeccionesurinarias(AlcazarR,
2008).
Tabla4.Categorasdealbuminuria.
CocienteA/C1
Descripcin
A1
<30
Normalaligeramenteelevada
A2
30300
Moderadamenteelevada
A3
>300
Muyelevada2
Categora
1 Laalbuminuriaenlatablaseexpresacomococientealbmina/creatinina
enmg/genmuestraaisladadeorinacomodeterminacinms
recomendadalasequivalenciasenmg/mmolsonA1<3,A2330yA3
>30yenalbuminuriaenorinade24horassonA1<30,A230300yA3
>300mg/24horas.
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
11/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
2 Estacategoraincluyeelsndromenefrticoenelquelaalbuminuria
sueleser>2.200mg/g(>220mg/mmolo>2.200mg/24horas).
Cuantificacindelafuncinrenal:serecomiendarealizarunadeterminacinanualparadetectar
precozmentesudeterioroyposteriormentevalorarsuevolucin.Parasuclculoendiabticosespreferible
utilizarlaecuacindelMDRDaunquetambinpuedeservirladeCockcroftyGault
(http://www.fisterra.com/herramientas/calcumed/)ambasnospermitenestimarsuvalorenfuncindel
sexo,laedad(aos),lacreatininaplasmtica(mg/dl)oelpeso(Kg)(RigalleauV,2005).
ControldelaHTA:sucontrolestrictodisminuyeenun29%elriesgodeprogresindelamicroalbuminuria.
EltratamientodeeleccindelaHTAendiabticosconmicroalbuminuriaonefropatasonlosIECAoARAII
(HOPE,2000BrennerBM,2001ParvingHH,2001LewisEJ,2001BarnettAH,2004PatelA,2007
GdeP,2008MannJF,2008).
Controlglucmico:enpacientesconnefropataserecomiendaunadecuadocontrolglucmico(HbA1c
7%).Encasodeinsuficienciarenalgravepuedenutilizarseinsulina,inhibidoresdelaDPP4(modificando
ladosisexceptolinagliptinaquenotieneeliminacinrenal),repaglinidaypioglitazonanopudiendo
utilizarselosrestantesantidiabticos(vertabla:Indicacindefrmacosantidiabticossegnelgrado
deinsuficienciarenal)(GomezHuelgasR,2014).
Frmacos:administrarlosfrmacosimprescindibles,ajustndolosalasdosiseintervalosadecuados,
duranteeltiempoestrictamentenecesario.ElajustedeladosisseharsiemprequeelFGestpordebajo
de60ml/min(GmezHuelgasR,2014BonalJ,2007).
MicroalbuminuriasinHTA:esaconsejablelautilizacindeunIECAoARAII.
Encasodeinsuficienciarenalmoderadaograveesrecomendablelarestriccindeprotenaspor
debajode0,8g/Kgdepeso/da(tabla5)(ADA,2014).
CuandoseutilicenIECASy/oARAIIenpacientesconnefropataesprecisomonitorizarlosnivelessricos
depotasioporelriesgodehiperpotasemia.
Criteriosderivacinanefrologa:
Diabticosconhipertensinrefractariaaltratamiento.
Deteriororpidamenteprogresivodelafuncinrenal.
HiperpotasemiaquenocedetraslasuspensindeIECA,ARAIIodiurticoahorradordepotasio.
Pacientesconafectacinseveradelafuncinrenal:filtradoglomerular<30ml/min.
Embarazadasconmicroalbuminuriaoafectacindelafuncinrenal.
Anemiasecundariaalainsuficienciarenal.
Sospechadenefropatanodiabtica(tabla5).
Tabla5.Manejodelaenfermedadrenalcrnicaenpacientescondiabetes.
Filtrado
glomerular
(ml/min)
Recomendaciones
Enviaranefrlogosiposiblenefropatanodiabtica:
4560
Duracindiabetes<10aos.
Proteinuriaintensa.
Alteracionesenecografarenal.
Hipertensinrefractaria.
Rpidodeteriorodelafuncinrenal.
Alteracionesenelsedimentourinario.
Valorarnecesidadajustedosismedicamentos.
Monitorizarfiltradoglomerularsemestralmente.
Monitorizarelectrolitosanualmente.
CubrirnecesidadesvitDycalcio.
3044
<30
Monitorizarfiltradoglomerulartrimestralmente.
Monitorizarelectrolitos,bicarbonato,calcemia,
fosfatemia,hormonaparatiroideayhemoglobina
semestralmente.
Valorarnecesidadajustedosismedicamentos.
Enviaradietistaparainstaurardietabajaenprotenas.
Enviaranefrlogo.
Qufrecuenciaycontenidopuedentenerlasvisitasdeseguimiento?
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
12/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
Lafrecuenciayelcontenidodelasvisitasdependerndelascaractersticasdecadapaciente.Acontinuacin
sugerimoslasrecomendacionesencasodesituacinestableyconbuencontrol(CanoPerezFJ,2011ADA,
2014).
Tabla6.Recomendacionesdecontrolenunasituacinestableyconbuencontrolmetablico.
Actividades/Frecuencia
Sntomashiperglucemia
Inicio
X
3meses
X
6meses
Anual
Sntomashipoglucemia
Sntomascomplicacionesa
Cumplimientodietayejercicio
Cumplimientofarmacolgico
Consumoalcoholytabaco
Autoanlisissangreb
Intervencioneseducativasc
PesoyPresinArterial
Exploracinpiesd
Fondodeojoe
Hemoglobinaglicosilada
Perfillipdico
Filtradoglomerularf
Albuminuriag
ECG
Vacunacingripeh
aCambiosenlaagudezavisual,dolortorcicoconesfuerzoyenreposo,claudicacin
intermitente,ortostatismo,alteracionesdelritmointestinal,impotencia,parestesias,doloreso
calambresenpiernasobrazos.
b Serevisarcada3meseselcuadernoderegistrodeglucemias.Elautoanlisisseconsidera
imprescindibleenaquellospacientesquerecibentratamientoconinsulina.Puedesertilenlos
tratadosconsulfonilureasoglinidasparadetectarhipoglucemias.
cGeneralidades,alimentacin,ejerciciofsico,consejoantitabaco,actuacinensituaciones
especiales,cuidadopies,deteccinymanejohipoglucemias,realizacindeautoanlisisy
tcnicamanejoinsulina(siprocede).
d Inspeccin,palpacinpulsosyexploracinsensibilidadconmonofilamentoy/odiapasn.
Ademsndicetobillo/brazosi:ausenciapulsos,claudicacinintermitentey/opresenciade
lceras.
e Encasodeutilizarseparaeldespistajeretinografadigitalsepuederealizarlaexploracin
cadadosaos,exceptoenlossiguientescasos:pacientesmalcontrolados,condiabetesde
msde20aosdeevolucin,tratadosconinsulinaocongradosinicialesderetinopataalos
cualesselesdeberealizaranualmente(EchouffoTcheuguiJB,2013).Serecomiendaadems
revisindeagudezavisualypresinintraocularcada2aos.
fSedeterminarelfiltradoglomerularmedianteecuacindeMDRDoCockcroftyGault,paralo
cualserprecisoconocerelvalordelacreatininaplasmtica.
g Lacuantificacindelamicroalbuminuriaserealizarmedianteladeterminacindelndice
albmina/creatininaenunamuestradeorinamatutina.
h Ademsdelavacunaantigripalanualmente,serecomiendalavacunaneumoccicaal
diagnsticodeladiabetesylarevacunacindespusdelos64aossihanpasadoalmenos5
aosdelaprimeradosisysilaprimeradosisfuepuestaantesdelos65aos.Tambines
recomendablelavacunacincontralahepatitisBenpacientesconinsuficienciarenal.
Bibliografa
ACCORDStudyGroup,CushmanWC,EvansGW,ByingtonRP,GoffDCJr,GrimmRHJr,etal.Effectsof
intensivebloodpressurecontrolintype2diabetesmellitus.NEnglJMed.2010362(17):157585.PubMed
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
13/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
PMID:20228401.Textocompleto
ADVANCECollaborativeGroup,PatelA,MacMahonS,ChalmersJ,NealB,BillotL,etal.Intensiveblood
glucosecontrolandvascularoutcomesinpatientswithtype2diabetes.NEnglJMed.2008358(24):2560
72.PubMedPMID:18539916.Textocompleto
AgenciaEspaoladeMedicamentosyProductosSanitarios.Vareniclina(Champix):evaluacindeun
nuevoanlisissobrereaccionescardiovasculares[Internet].MinisteriodeSanidad,ServiciosSocialese
Igualdad2011[acceso4/5/2014].Disponibleen:
http://www.aemps.gob.es/informa/notasInformativas/medicamentosUsoHumano/seguridad/2011/NI
MUH_152011.htm
AlczarR,EgocheagaMI,OrteL,LobosJM,GonzlezParraE,AlvarezGuisasolaF,etal.Documentode
consensoSENSEMFYCsobreenfermedadrenalcrnica.Nefrologia.200828(3):27382.PubMedPMID:
18590493.Textocompleto
AlemnJJ,ArtolaS,FranchJ,MataM,MillarueloJMySangrsJ,ennombredelaRedGDPS.
Recomendacionesparaeltratamientodeladiabetesmellitustipo2:controlglucmico.2014.Disponibleen:
http://www.redgdps.org/
AmericanDiabetesAssociation.Standardsofmedicalcareindiabetes2014.DiabetesCare.201437
Suppl1:S1480.PubMedPMID:24357209.Textocompleto
AntithromboticTrialists'(ATT)Collaboration,BaigentC,BlackwellL,CollinsR,EmbersonJ,GodwinJ,etal.
Aspirinintheprimaryandsecondarypreventionofvasculardisease:collaborativemetaanalysisof
individualparticipantdatafromrandomisedtrials.Lancet.2009373(9678):184960.PubMedPMID:
19482214.Textocompleto
BarnettAH,BainSC,BouterP,KarlbergB,MadsbadS,JervellJ,etal.DiabeticsExposedtoTelmisartan
andEnalaprilStudyGroup.Angiotensinreceptorblockadeversusconvertingenzymeinhibitionintype2
diabetesandnephropathy.NEnglJMed.2004351(19):195261.PubMedPMID:15516696.Texto
completo
BelchJ,MacCuishA,CampbellI,CobbeS,TaylorR,PrescottR,etal.PreventionofProgressionof
ArterialDiseaseandDiabetesStudyGroupDiabetesRegistryGroupRoyalCollegeofPhysicians
Edinburgh.Thepreventionofprogressionofarterialdiseaseanddiabetes(POPADAD)trial:factorial
randomisedplacebocontrolledtrialofaspirinandantioxidantsinpatientswithdiabetesandasymptomatic
peripheralarterialdisease.BMJ.2008337:a1840.PubMedPMID:18927173.Textocompleto
BonalJ,BonafontX.Ajustedeladosisdemedicamentosenlosenfermosconinsuficienciarenal.Butllet
dinformaciteraputica.200719:1924.Textocompleto
BrennerBM,CooperME,deZeeuwD,KeaneWF,MitchWE,ParvingHH,etal.RENAALStudy
Investigators.Effectsoflosartanonrenalandcardiovascularoutcomesinpatientswithtype2diabetesand
nephropathy.NEnglJMed.2001345(12):8619.PubMedPMID:11565518.Textocompleto
BuchwaldH,EstokR,FahrbachK,BanelD,JensenMD,PoriesWJ,etal.Weightandtype2diabetesafter
bariatricsurgery:systematicreviewandmetaanalysis.AmJMed.2009122(3):248256.e5.PubMedPMID:
19272486.Textocompleto
BulugahapitiyaU,SiyambalapitiyaS,SitholeJ,IdrisI.Isdiabetesacoronaryriskequivalent?Systematic
reviewandmetaanalysis.DiabetMed.200926(2):1428.PubMedPMID:19236616.Textocompleto
CalvinAD,AggarwalNR,MuradMH,ShiQ,ElaminMB,GeskeJB,etal.Aspirinfortheprimaryprevention
ofcardiovascularevents:asystematicreviewandmetaanalysiscomparingpatientswithandwithout
diabetes.DiabetesCare.200932(12):23006.PubMedPMID:19741185.Textocompleto
CanoPrezJF,FranchJ.Guadeladiabetestipo2.Recomendacionesclnicasconnivelesdeevidencia.
Madrid:Elsevier2011.ISBN13:9788480864596
ChiassonJL,JosseRG,GomisR,HanefeldM,KarasikA,LaaksoMSTOPNIDDMTrailResearchGroup.
Acarboseforpreventionoftype2diabetesmellitus:theSTOPNIDDMrandomisedtrial.Lancet.
2002359(9323):20727.PubMedPMID:12086760
ColagiuriS.Glycatedhaemoglobin(HbA1c)forthediagnosisofdiabetesmellituspracticalimplications.
DiabetesResClinPract.201193(3):3123.PubMedPMID:21820751
ColhounHM,BetteridgeDJ,DurringtonPN,HitmanGA,NeilHA,LivingstoneSJ,etal.CARDS
investigators.Primarypreventionofcardiovasculardiseasewithatorvastatinintype2diabetesinthe
CollaborativeAtorvastatinDiabetesStudy(CARDS):multicentrerandomisedplacebocontrolledtrial.
Lancet.2004364(9435):68596.PubMedPMID:15325833.Textocompleto
CollinsR,ArmitageJ,ParishS,SleighP,PetoRHeartProtectionStudyCollaborativeGroup.MRC/BHF
HeartProtectionStudyofcholesterolloweringwithsimvastatinin5963peoplewithdiabetes:arandomised
placebocontrolledtrial.Lancet.2003361(9374):200516.PubMedPMID:12814710.Textocompleto
CooperDeHoffRM,GongY,HandbergEM,BavryAA,DenardoSJ,BakrisGL,etal.Tightbloodpressure
controlandcardiovascularoutcomesamonghypertensivepatientswithdiabetesandcoronaryartery
disease.JAMA.2010304(1):618.PubMedPMID:20606150.Textocompleto
CowieCC,RustKF,ByrdHoltDD,GreggEW,FordES,GeissLS,etal.Prevalenceofdiabetesandhigh
riskfordiabetesusingA1CcriteriaintheU.S.populationin19882006.DiabetesCare.201033(3):5628.
PubMedPMID:20067953.Textocompleto
CubbonRM,GaleCP,RajwaniA,AbbasA,MorrellC,DasR,etal.Aspirinandmortalityinpatientswith
diabetessustainingacutecoronarysyndrome.DiabetesCare.200831(2):3635.PubMedPMID:17959865.
Textocompleto
DeBerardisG,SaccoM,StrippoliGF,PellegriniF,GrazianoG,TognoniG,etal.Aspirinforprimary
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
14/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
preventionofcardiovasculareventsinpeoplewithdiabetes:metaanalysisofrandomisedcontrolledtrials.
BMJ.2009339:b4531.PubMedPMID:19897665.Textocompleto
DECODEStudyGroup,theEuropeanDiabetesEpidemiologyGroup.Glucosetoleranceandcardiovascular
mortality:comparisonoffastingand2hourdiagnosticcriteria.ArchInternMed.2001161(3):397405.
PubMedPMID:11176766.Textocompleto
DeFronzoRA,TripathyD,SchwenkeDC,BanerjiM,BrayGA,BuchananTA,etal.ACTNOWStudy.
Pioglitazonefordiabetespreventioninimpairedglucosetolerance.NEnglJMed.2011364(12):110415.
PubMedPMID:21428766.Textocompleto
DormandyJA,CharbonnelB,EcklandDJ,ErdmannE,MassiBenedettiM,MoulesIK,etal.PROactive
investigators.Secondarypreventionofmacrovasculareventsinpatientswithtype2diabetesinthe
PROactiveStudy(PROspectivepioglitAzoneClinicalTrialInmacroVascularEvents):arandomised
controlledtrial.Lancet.2005366(9493):127989.PubMedPMID:16214598.Textocompleto
DuzenliMA,OzdemirK,AygulN,SoyluA,TokacM.Comparisonofincreasedaspirindoseversus
combinedaspirinplusclopidogreltherapyinpatientswithdiabetesmellitusandcoronaryheartdiseaseand
impairedantiplateletresponsetolowdoseaspirin.AmJCardiol.2008102(4):396400.PubMedPMID:
18678294
EchouffoTcheuguiJB,AliMK,RoglicG,HaywardRA,NarayanKM.Screeningintervalsfordiabetic
retinopathyandincidenceofvisualloss:asystematicreview.DiabetMed.201330(11):127292.PubMed
PMID:23819487
Effectofintensivebloodglucosecontrolwithmetforminoncomplicationsinoverweightpatientswithtype2
diabetes(UKPDS34).UKProspectiveDiabetesStudy(UKPDS)Group.Lancet.1998352(9131):85465.
PubMedPMID:9742977
Effectsoframipriloncardiovascularandmicrovascularoutcomesinpeoplewithdiabetesmellitus:resultsof
theHOPEstudyandMICROHOPEsubstudy.HeartOutcomesPreventionEvaluationStudyInvestigators.
Lancet.2000355(9200):2539.PubMedPMID:10675071
EisenbergMJ,FilionKB,YavinD,BlisleP,MottilloS,JosephL,etal.Pharmacotherapiesforsmoking
cessation:ametaanalysisofrandomizedcontrolledtrials.CMAJ.2008179(2):13544.PubMedPMID:
18625984.Textocompleto
EkstrmN,CederholmJ,ZetheliusB,EliassonB,FhrmE,RolandssonO,etal.Aspirintreatmentandrisk
offirstincidentcardiovasculardiseasesinpatientswithtype2diabetes:anobservationalstudyfromthe
SwedishNationalDiabetesRegister.BMJOpen.20133(4).pii:e002688.PubMedPMID:23604419.Texto
completo
ErikssonKF,LindgrdeF.Preventionoftype2(noninsulindependent)diabetesmellitusbydietand
physicalexercise.The6yearMalmfeasibilitystudy.Diabetologia.199134(12):8918.PubMedPMID:
1778354
EstruchR,RosE,SalasSalvadJ,CovasMI,CorellaD,ArsF,etal.PREDIMEDStudyInvestigators.
PrimarypreventionofcardiovasculardiseasewithaMediterraneandiet.NEnglJMed.2013368(14):1279
90.PubMedPMID:23432189.Textocompleto
GaedeP,LundAndersenH,ParvingHH,PedersenO.Effectofamultifactorialinterventiononmortalityin
type2diabetes.NEnglJMed.2008358(6):58091.PubMedPMID:18256393.Textocompleto
GillettMJ.InternationalExpertCommitteereportontheroleoftheA1cassayinthediagnosisofdiabetes:
DiabetesCare200932(7):13271334.ClinBiochemRev.200930(4):197200.PubMedPMID:20011212.
Textocompleto
GmezHuelgasR,MartnezCastelaoA,ArtolaS,GrrizJL,MenndezEGrupodeTabajoparael
DocumentodeConsensosobreeltratamientodeladiabetestipo2enelpacienteconenfermedadrenal
crnica.DocumentodeConsensosobreeltratamientodeladiabetestipo2enelpacienteconenfermedad
renalcrnica.Nefrologia.201434(1):3445.PubMedPMID:24611186
GrupodeTrabajodelaGuadePrcticaClnicasobreDiabetestipo2.GuadePrcticaClnicasobre
Diabetestipo2.Madrid:PlanNacionalparaelSNSdelMSC.AgenciadeEvaluacindeTecnologas
SanitariasdelPasVasco2008.GuasdePrcticaClnicaenelSNS:OSTEBAN2006/08.Texto
completo
HanefeldM,CagatayM,PetrowitschT,NeuserD,PetzinnaD,RuppM.Acarbosereducestheriskfor
myocardialinfarctionintype2diabeticpatients:metaanalysisofsevenlongtermstudies.EurHeartJ.
200425(1):106.PubMedPMID:14683737.Textocompleto
HanssonL,ZanchettiA,CarruthersSG,DahlfB,ElmfeldtD,JuliusS,etal.Effectsofintensiveblood
pressureloweringandlowdoseaspirininpatientswithhypertension:principalresultsoftheHypertension
OptimalTreatment(HOT)randomisedtrial.HOTStudyGroup.Lancet.1998351(9118):175562.PubMed
PMID:9635947
HeianzaY,HaraS,AraseY,SaitoK,FujiwaraK,TsujiH,etal.HbA1c5764%andimpairedfasting
plasmaglucosefordiagnosisofprediabetesandriskofprogressiontodiabetesinJapan(TOPICS3):a
longitudinalcohortstudy.Lancet.2011378(9786):14755.PubMedPMID:21705064
HolmanRR,PaulSK,BethelMA,MatthewsDR,NeilHA.10yearfollowupofintensiveglucosecontrolin
type2diabetes.NEnglJMed.2008359(15):157789.PubMedPMID:18784090
Intensivebloodglucosecontrolwithsulphonylureasorinsulincomparedwithconventionaltreatmentandrisk
ofcomplicationsinpatientswithtype2diabetes(UKPDS33).UKProspectiveDiabetesStudy(UKPDS)
Group.Lancet.1998352(9131):83753.PubMedPMID:9742976
InzucchiSE,BergenstalRM,BuseJB,DiamantM,FerranniniE,NauckM,etal.AmericanDiabetes
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
15/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
Association(ADA)EuropeanAssociationfortheStudyofDiabetes(EASD).Managementofhyperglycemia
intype2diabetes:apatientcenteredapproach:positionstatementoftheAmericanDiabetesAssociation
(ADA)andtheEuropeanAssociationfortheStudyofDiabetes(EASD).DiabetesCare.201235(6):1364
79.PubMedPMID:22517736.Textocompleto
IsmailBeigiF,MoghissiE,TiktinM,HirschIB,InzucchiSE,GenuthS.Individualizingglycemictargetsin
type2diabetesmellitus:implicationsofrecentclinicaltrials.AnnInternMed.2011154(8):5549.PubMed
PMID:21502652
JamesPA,OparilS,CarterBL,CushmanWC,DennisonHimmelfarbC,HandlerJ,etal.2014evidence
basedguidelineforthemanagementofhighbloodpressureinadults:reportfromthepanelmembers
appointedtotheEighthJointNationalCommittee(JNC8).JAMA.2014311(5):50720.PubMedPMID:
24352797.Textocompleto
JeppssonJO,KoboldU,BarrJ,FinkeA,HoelzelW,HoshinoT,etal.InternationalFederationofClinical
ChemistryandLaboratoryMedicine(IFCC).ApprovedIFCCreferencemethodforthemeasurementof
HbA1cinhumanblood.ClinChemLabMed.200240(1):7889.PubMedPMID:11916276[
JuutilainenA,LehtoS,RnnemaaT,PyrlK,LaaksoM.Type2diabetesasa"coronaryheartdisease
equivalent":an18yearprospectivepopulationbasedstudyinFinnishsubjects.DiabetesCare.
200528(12):29017.PubMedPMID:16306552.Textocompleto
KeechA,SimesRJ,BarterP,BestJ,ScottR,TaskinenMR,etal.FIELDstudyinvestigators.Effectsof
longtermfenofibratetherapyoncardiovasculareventsin9795peoplewithtype2diabetesmellitus(the
FIELDstudy):randomisedcontrolledtrial.Lancet.2005366(9500):184961.PubMedPMID:16310551
KnowlerWC,BarrettConnorE,FowlerSE,HammanRF,LachinJM,WalkerEA,etal.DiabetesPrevention
ProgramResearchGroup.Reductionintheincidenceoftype2diabeteswithlifestyleinterventionor
metformin.NEnglJMed.2002346(6):393403.PubMedPMID:11832527.Textocompleto
LewisEJ,HunsickerLG,ClarkeWR,BerlT,PohlMA,LewisJB,etal.CollaborativeStudyGroup.
Renoprotectiveeffectoftheangiotensinreceptorantagonistirbesartaninpatientswithnephropathydueto
type2diabetes.NEnglJMed.2001345(12):85160.PubMedPMID:11565517.Textocompleto
LiG,ZhangP,WangJ,GreggEW,YangW,GongQ,etal.Thelongtermeffectoflifestyleinterventionsto
preventdiabetesintheChinaDaQingDiabetesPreventionStudy:a20yearfollowupstudy.Lancet.
2008371(9626):17839.PubMedPMID:18502303
LindholmLH,IbsenH,DahlfB,DevereuxRB,BeeversG,deFaireU,etal.LIFEStudyGroup.
CardiovascularmorbidityandmortalityinpatientswithdiabetesintheLosartanInterventionForEndpoint
reductioninhypertensionstudy(LIFE):arandomisedtrialagainstatenolol.Lancet.2002359(9311):1004
10.PubMedPMID:11937179
LindstrmJ,IlanneParikkaP,PeltonenM,AunolaS,ErikssonJG,HemiK,etal.FinnishDiabetes
PreventionStudyGroup.Sustainedreductionintheincidenceoftype2diabetesbylifestyleintervention:
followupoftheFinnishDiabetesPreventionStudy.Lancet.2006368(9548):16739.PubMedPMID:
17098085
LookAHEADResearchGroup,WingRR,BolinP,BrancatiFL,BrayGA,ClarkJM,etal.Cardiovascular
effectsofintensivelifestyleinterventionintype2diabetes.NEnglJMed.2013369(2):14554.PubMed
PMID:23796131.Textocompleto
MannJF,SchmiederRE,McQueenM,DyalL,SchumacherH,PogueJ,etal.ONTARGETinvestigators.
Renaloutcomeswithtelmisartan,ramipril,orboth,inpeopleathighvascularrisk(theONTARGETstudy):a
multicentre,randomised,doubleblind,controlledtrial.Lancet.2008372(9638):54753.PubMedPMID:
18707986
McBrienK,RabiDM,CampbellN,BarniehL,ClementF,HemmelgarnBR,etal.IntensiveandStandard
BloodPressureTargetsinPatientsWithType2DiabetesMellitus:SystematicReviewandMetaanalysis.
ArchInternMed.2012172(17):1296303.PubMedPMID:22868819.Textocompleto
NatarajanS,LiaoY,SinhaD,CaoG,McGeeDL,LipsitzSR.Sexdifferencesintheeffectofdiabetes
durationoncoronaryheartdiseasemortality.ArchInternMed.2005165(4):4305.PubMedPMID:
15738373.Textocompleto
NationalInstituteforHealthandClinicalExcellence(NICE).Type2diabetes:neweragentsforbloodglucose
controlintype2diabetes.CG87.May2009.Textocompleto
NorrisSL,ZhangX,AvenellA,GreggE,SchmidCH,KimC,etal.Efficacyofpharmacotherapyforweight
lossinadultswithtype2diabetesmellitus:ametaanalysis.ArchInternMed.2004164(13):1395404.
PubMedPMID:15249348.Textocompleto
ONTARGETInvestigators,YusufS,TeoKK,PogueJ,DyalL,CoplandI,etal.Telmisartan,ramipril,orboth
inpatientsathighriskforvascularevents.NEnglJMed.2008358(15):154759.PubMedPMID:18378520.
Textocompleto
ORIGINTrialInvestigators,GersteinHC,BoschJ,DagenaisGR,DazR,JungH,etal.Basalinsulinand
cardiovascularandotheroutcomesindysglycemia.NEnglJMed.2012367(4):31928.PubMedPMID:
22686416.Textocompleto
ParvingHH,LehnertH,BrchnerMortensenJ,GomisR,AndersenS,ArnerPIrbesartaninPatientswith
Type2DiabetesandMicroalbuminuriaStudyGroup.Theeffectofirbesartanonthedevelopmentofdiabetic
nephropathyinpatientswithtype2diabetes.NEnglJMed.2001345(12):8708.PubMedPMID:11565519.
Textocompleto
PatelAADVANCECollaborativeGroup,MacMahonS,ChalmersJ,NealB,WoodwardM,etal.Effectsofa
fixedcombinationofperindoprilandindapamideonmacrovascularandmicrovascularoutcomesinpatients
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
16/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
withtype2diabetesmellitus(theADVANCEtrial):arandomisedcontrolledtrial.Lancet.
2007370(9590):82940.PubMedPMID:17765963
PyorlK,PedersenTR,KjekshusJ,FaergemanO,OlssonAG,ThorgeirssonG.Cholesterolloweringwith
simvastatinimprovesprognosisofdiabeticpatientswithcoronaryheartdisease.Asubgroupanalysisofthe
ScandinavianSimvastatinSurvivalStudy(4S).DiabetesCare.199720(4):61420.PubMedPMID:9096989
RigalleauV,LasseurC,PerlemoineC,BartheN,RaffaitinC,LiuC,etal.Estimationofglomerularfiltration
rateindiabeticsubjects:CockcroftformulaormodificationofDietinRenalDiseasestudyequation?Diabetes
Care.200528(4):83843.PubMedPMID:15793182.Textocompleto
SalasSalvadJ,BullM,EstruchR,RosE,CovasMI,IbarrolaJuradoN,etal.Preventionofdiabeteswith
Mediterraneandiets:asubgroupanalysisofarandomizedtrial.AnnInternMed.2014160(1):110.PubMed
PMID:24573661
SchrammTK,GislasonGH,KberL,RasmussenS,RasmussenJN,AbildstrmSZ,etal.Diabetespatients
requiringglucoseloweringtherapyandnondiabeticswithapriormyocardialinfarctioncarrythesame
cardiovascularrisk:apopulationstudyof3.3millionpeople.Circulation.2008117(15):194554.PubMed
PMID:18378618.Textocompleto
SchrammTK,GislasonGH,VaagA,RasmussenJN,FolkeF,HansenML,etal.Mortalityand
cardiovascularriskassociatedwithdifferentinsulinsecretagoguescomparedwithmetforminintype2
diabetes,withorwithoutapreviousmyocardialinfarction:anationwidestudy.EurHeartJ.
201132(15):19008.PubMedPMID:21471135.Textocompleto
SciricaBM,BhattDL,BraunwaldE,StegPG,DavidsonJ,HirshbergB,etal.SAVORTIMI53Steering
CommitteeandInvestigators.Saxagliptinandcardiovascularoutcomesinpatientswithtype2diabetes
mellitus.NEnglJMed.2013369(14):131726.PubMedPMID:23992601.Textocompleto
SelvinE,SteffesMW,ZhuH,MatsushitaK,WagenknechtL,PankowJ,etal.Glycatedhemoglobin,
diabetes,andcardiovascularriskinnondiabeticadults.NEnglJMed.2010362(9):80011.PubMedPMID:
20200384.Textocompleto
StoneNJ,RobinsonJ,LichtensteinAH,MerzCN,BlumCB,EckelRH,etal.2013ACC/AHAGuidelineon
theTreatmentofBloodCholesteroltoReduceAtheroscleroticCardiovascularRiskinAdults:AReportofthe
AmericanCollegeofCardiology/AmericanHeartAssociationTaskForceonPracticeGuidelines.Circulation.
2013Nov12.[Epubaheadofprint].PubMedPMID:24222016.Textocompleto
StrattonIM,AdlerAI,NeilHA,MatthewsDR,ManleySE,CullCA,etal.Associationofglycaemiawith
macrovascularandmicrovascularcomplicationsoftype2diabetes(UKPDS35):prospectiveobservational
study.BMJ.2000321(7258):40512.PubMedPMID:10938048.Textocompleto
Tightbloodpressurecontrolandriskofmacrovascularandmicrovascularcomplicationsintype2diabetes:
UKPDS38.UKProspectiveDiabetesStudyGroup.BMJ.1998317(7160):70313.PubMedPMID:
9732337.Textocompleto
TorgersonJS,HauptmanJ,BoldrinMN,SjstrmL.XENicalinthepreventionofdiabetesinobesesubjects
(XENDOS)study:arandomizedstudyoforlistatasanadjuncttolifestylechangesforthepreventionoftype
2diabetesinobesepatients.DiabetesCare.200427(1):15561.PubMedPMID:14693982.Texto
completo
VaccaroO,EberlyLE,NeatonJD,YangL,RiccardiG,StamlerJMultipleRiskFactorInterventionTrial
ResearchGroup.Impactofdiabetesandpreviousmyocardialinfarctiononlongtermsurvival:25year
mortalityfollowupofprimaryscreeneesoftheMultipleRiskFactorInterventionTrial.ArchInternMed.
2004164(13):143843.PubMedPMID:15249353.Textocompleto
WheltonPK,BarzilayJ,CushmanWC,DavisBR,IiamathiE,KostisJB,etal.ALLHATCollaborative
ResearchGroup.Clinicaloutcomesinantihypertensivetreatmentoftype2diabetes,impairedfasting
glucoseconcentration,andnormoglycemia:AntihypertensiveandLipidLoweringTreatmenttoPrevent
HeartAttackTrial(ALLHAT).ArchInternMed.2005165(12):14019.PubMedPMID:15983290.Texto
completo
WhiteWB,CannonCP,HellerSR,NissenSE,BergenstalRM,BakrisGL,etal.EXAMINEInvestigators.
Alogliptinafteracutecoronarysyndromeinpatientswithtype2diabetes.NEnglJMed.2013369(14):1327
35.PubMedPMID:23992602.Textocompleto
WhiteleyL,PadmanabhanS,HoleD,IslesC.Shoulddiabetesbeconsideredacoronaryheartdiseaserisk
equivalent?:resultsfrom25yearsoffollowupintheRenfrewandPaisleysurvey.DiabetesCare.
200528(7):158893.PubMedPMID:15983305.Textocompleto
WiviottSD,BraunwaldE,AngiolilloDJ,MeiselS,DalbyAJ,VerheugtFW,etal.TRITONTIMI38
Investigators.Greaterclinicalbenefitofmoreintensiveoralantiplatelettherapywithprasugrelinpatients
withdiabetesmellitusinthetrialtoassessimprovementintherapeuticoutcomesbyoptimizingplatelet
inhibitionwithprasugrelThrombolysisinMyocardialInfarction38.Circulation.2008118(16):162636.
PubMedPMID:18757948.Textocompleto
WiysongeCS,BradleyH,MayosiBM,MaroneyR,MbewuA,OpieLH,VolminkJ.Betabloqueantesparala
hipertensin(RevisinCochranetraducida).En:LaBibliotecaCochranePlus,2008Nmero4.Oxford:
UpdateSoftwareLtd.Disponibleen:http://www.updatesoftware.com.(TraducidadeTheCochraneLibrary,
2008Issue3.Chichester,UK:JohnWiley&Sons,Ltd.).CD002003.Textocompleto
YounisN,BroadbentDM,VoraJP,HardingSPLiverpoolDiabeticEyeStudy.Incidenceofsight
threateningretinopathyinpatientswithtype2diabetesintheLiverpoolDiabeticEyeStudy:acohortstudy.
Lancet.2003361(9353):195200.PubMedPMID:12547541
ZhangX,GreggEW,WilliamsonDF,BarkerLE,ThomasW,BullardKM,etal.A1Clevelandfutureriskof
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
17/18
1/4/2016
GuaclnicadeDiabetesMellitustipo2
diabetes:asystematicreview.DiabetesCare.2010l33(7):166573.PubMedPMID:20587727.Texto
completo
ZiemerDC,KolmP,WeintraubWS,VaccarinoV,RheeMK,TwomblyJG,etal.Glucoseindependent,
blackwhitedifferencesinhemoglobinA1clevels:acrosssectionalanalysisof2studies.AnnInternMed.
2010152(12):7707.PubMedPMID:20547905
ZoungasS,ChalmersJ,KengneAP,PillaiA,BillotL,deGalanB,etal.Theefficacyofloweringglycated
haemoglobinwithagliclazidemodifiedreleasebasedintensiveglucoseloweringregimenintheADVANCE
trial.DiabetesResClinPract.201089(2):12633.PubMedPMID:20541825
Msenlared
AlemnJJ,ArtolaS,FranchJ,MataM,MillarueloJMySangrsJ,ennombredelaRedGDPS.
Recomendacionesparaeltratamientodeladiabetesmellitustipo2:controlglucmico.2014.Disponible
en:http://www.redgdps.org/
AmericanDiabetesAssociation.Standardsofmedicalcareindiabetes2014.DiabetesCare.201437
Suppl1:S1480.PubMedPMID:24357209.Textocompleto
Autores
FranciscoJavierGarcaSoidn
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
FernandoMaloGarca
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
MaraJ.ModrooFreire
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
JosLuisLpezlvarez
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
JessM.NovoRodrguez
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
ngelMartnezVidal
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
LuisMeleiroRodrguez
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
FranciscoVzquezTroitio
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
EnriqueFluitersCasado
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
RaquelPlanaPintos
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
J.AntonioPrezVences
MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria
GrupodeDiabetesdelaAsociacinGalegadeMedicinaFamiliareComunitaria.
Elsevier2016
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/diabetesmellitustipo2/
18/18