Professional Documents
Culture Documents
SE?I E S1N1TI
Trk?esi ;
Iitan Gndz
N D E K L E R
IV.
*?
... ...
II
... ........
1*?
...
17
2.
45
3.
III.
$2
a.
tx
53
64
c.
... ...
58
d.
e.
62
$8
...
... ...
...
85
105
SEVM E S A N A T I
SEVME SANATI
Erich Fromm / eviren ; Itan Gndz / Yaynlayan ;
Eyll 1985
N S Z
Bu kitab okuyarak
Burada
gs
yaplmak istenen
kantlamaktr.
Bu niteliklere az
zm
bulamadm
bir
dier
ve
Salkl Toplum
kitaplarn-
kazanmaktadr.
E. Fromm
varr, grr...
B ir eyin aslnda, ne kadar b ilgi varsa daha fazla
sevgi vardr...
Tm yemilerin brtlenlerle aym zamanda o l
gunlatn dleyen kii, zmlere ilikin bir ey bil
m iyor demektir.
P A K A C B LS U S
1,
BLM
SE VM E K B R S A N A T M ID IR ?
Kadm larm
11
lkl kr salayan bir al - veri dncesi, sainalma al zerinde ykseliyor. ada insann mutlu
luunun tem el unsurunu, m aaza vitrinlerine bakmak,
pein ya da taksitle diledii bir eyi almak oluturmak
ta. Kadn ya da erkek, insanlara ayn gzle bakyor
lar. Erkek iin, ekici bir kz ks in ekici bir er
kek- peinde olduklar ganimetlerdir. ekiciiik ki
ilik pazarnda genellikle aranan ve peinde koulan
bir ssl nitelikler paketi anlamna gelir. K iiyi ekici
yapan ey, fiziksel olduu kadar dnsel olarak da
gnn modasma baldr. 1920lerde sigara ve iki
ien, klhani ama dii kzlar ekiciydiler. Bugnn mo
dasysa, kzlarn daha evcimen ve nazl olmalarn ge
rektiriyor. 19. Y Y sonlaryla, bu yzyln balarnda
erkein ekici bir paket haline gelebilm esi iin, sal
drgan v e hrsl olmas gerekiyordu. Bugn ise hog
rl ve toplumsal olmas istenmektedir. Her ne olursa
olsun, k olma duygusu, tmyle meta insanlara ba
l olarak, kiinin kendi olanaklaryla al-veri etmesi
biiminde geliti. Pazarla oturduunda, nesne, top
lumsal deer olarak ekici olmal, ayrca benim gr
nen ve sakl kalm deerlerim i ve potansiyelimi gznnde tutabilmelidir. ki insan, ancak kendi deiim
deerlerinin snrlarn da hesaba katarak, piyasadaki
en kullanl nesneyi bulduklarm hissettikleri an bir
birlerine k olurlar. Sk sk sanki gerek br mlk
alyormuasna, gelitirilebilecek gizli potansiyeller
de bu pazarlkta rol oynar. Tm ynelimlerin m erkezi
ni pazarn oluturduu, maddi baarlarn en nemli
deer olduu bir uygarlkta, insanlar aras sevgi ili
kilerinin de meta ve emek pazarm yneten ayn dei
im yolunu izlemesine amak iin pek az neden var.
S evgi konusunda renilecek bir eyin bulunmad
dncesini ynlendiren nc hata, bataki sev
dalanma ediniminin srekli k olma ya da daha do
ru bir deyile ak ite olma durumuyla kartrlma*
13
an yaknlama, cinse!
iddetinin lsym
14
ne yapyorsak
onun aynn
yapmamn gerekecektir.
Herhangi bir sanat renmek iin atlacak adm
lar nelerdir?
B ir sanat renme sreci iki blme ayrlabilir:
lk adm, kuramda ustalamak, kinci adm pratikte
ustalamak. E er doktorluk sanatnda ustalamak isti
yorsam ncelikle eitli m ikroplar
ve in'san vcudu
getirebileceim bir
herhangi
yatmaktadr :
15
18
II.
blm
SE VG K U R A M I
tmyle kopmasa da
egemen olulundadr.
O doann
doaya
br parasdr ama
geriye dnmeye
yeltenirse
eer melekler ate saan kllaryla yolunu kesecekferdir, nsan ancak akim kullanarak, bir daha elde
edememek zere yitirdii insanlk ncesi uyumun ye
rine, yeni, insanca bir uyum koyarak ilerliyebilir.
ster birey, ister tm insan soyu olsun, doumuy
la, kesin elan, gdler kadar kesin olan bir ortam
dan belirsiz, kararsz ve ak bir ortama frlatlverir,
Sad ece gemie ilikin kesinlik vardr. Gelecee ili
kin ok uzaklardaki lmden baka kesin olan bir ey
yoktur.
F. 2/11
Bu
kadm ve erkek
kendilerinin ve birbirlerinin
gereinde aka
grlmektedir,)
yalnzlnn,
delilik
bir sr kk
19
belli sayda
Bebekte
B E N fik henz
v e bylece
bymeye balad.
Bu eilim in stesinden gelmenin yollarndan bri
her tr dinsel ayinlerle kendinden gei andir. Bazan
bunlar, uyuturucular yardm yla kendi kendilerini etikiliyerek, kendinden gei (trans) biimi olabilir. B ir
ok ilkel kabile, ayinleri bu tr zmn canl rnek
le in i oluturur. Bu sreklilii olmayan kendinden g e
i annda d dnya ve ondan doan ayr olma duy
gusu yiter. Bu trenler topluca yapldndan, bu z
m daha etkili klan kitle iinde kendini yitirm e de ek
lenir, Bu dinsel zm yoluna
skca bal,
okluk
20
birok kiide,
cinsel boalm peinde kou, alkolizmden ya da uyugiurueu alkanlndan pek fa rkl olmayan bir sonu
dourur. Cinsel boalm peinde koma, tek bamakm verdii huzursuzluktan kurtulmak iin umutsuz bir
ura biimini alr ve artan bir ayr olma duygusu ile
sonulanr. nk iinde sevgi bulunmayan bir cinsel
birleme iki insan arasndaki uurumu ksa bir sre
in kapatsa bile tmyle yok edemez.
21
ada Bat
bir zm hu-
kendi balarna d
Gene de ilerinde hl
az da olsa
dorultusunda
giderek
23
tm dnyay kurtarm
prz karm a
24
25
sabahtan akama
sahte
26
ve bu farklar
Eatmn ve Dounun
27
rinden bamszdr.
olarak vardr
kesin 111iin
szkonusu deildir,
ya da hipnotizma
insann
Dikkate alnmayan
29
Bu durumlarn,
Spinoza tarafndan
sevmenin al
30
E th ie s IV ,
d ef. 8,
Bu, beni
yoksullatrd iin
onu birok
zgn olaya
kadna vermektedir.
Doyum annda kadna dln vermektedir. Eer g(3) M an ov H im selfs E , F rom m , la n d o n , RouUeclge, 1949.
31
vermektedir.
gerekli gereksinim
Bir kii
32
da yans
yaama sevincini
coturarak
onunkini de coturur. Almak iin vermez, vermek baslfaana doyulmaz bir sevintir. Verirken karsnda
kinin yaamna bir eyler aktarmaktan
kendini ala
Gerek ver
almamazh.k edemez.
Eer sanattan
etkilemek istiyorsanz,
Eer
retmen,,
F.
3/33
Boylesi bir
annenin
Yunus Ninevahta
oturanlarn
34
dayanma duygusundan
yoksunluunun,
Sonunda,
harcar
ilg i ve bakm, sevginin br baka unsurunu, sorumluhgu aa karr. Bu gn birok durumda sorumlu*
luk, kiiye dardan yklenmi olan bir grev olarak
anlalmaktadr. Fakat gerek anlam yla sorumluluk,
tarnamiyle iradi br edimdir. Benim baka insanlarn,
ister belirgin, ister gizli olsun gereksinimlerine verdi
im yanttr. Sorumlu olmak demek yant verm eye
hazr olmak demektir. Yunus kendini Nnevah halkna
35
bedensel gereksinmelerin
Yetikinler arasndaki
sevgide ise,
ister kadn,
36
ha
Kendimizin ya
37
Rus i
yaamn gerekten Be
38
Babel Toplu
1955,
nermeler
ileri srerek
bulunulur.
39
Bilgimizin,
mantn en
rastlantyla
Ve
retici br
ekilde gelitirmi,
sadece
Durum, salt
havyan
ve bitkilerde,
41
42
Unvvm LUi,
Londra.
ilediini kabul
43
nderlik,
Dii karakter
(H er iki ka
So
Erkekliin
Freud
44
keskinlik oluyor.
2,
farknda deildir,
b id era e
ldr.
ilkesi
aU u
Onun
olarak
yaam
grm esi
ig d s
libido
(e r o s )u
kavram ndan
b ir
sen tez
tmByle
ve
fa r k
45
kakam
Tm bu deneyimler netleserek
u yargda toplanr: seviliyorum . Seviliyorum, nk
annemin ocuuyum.
Seviliyorum, nk aresizim.
Seviliyorum nk gzel ve dayanlmazm.
Seviliyo
46
Sevginin bu ilk to
Sevmek, sevilmekten
ve soyutlama
ise sana gereksinim im v a r, nk seni seviyorum dur. Sevme yetisinin gelimesi, sevgi nesnesinin geli(3} Sullivan bu gelimeyi kitabnda tamm!amtu\ .'Die Intorpcrsonel
Theory of Psychiatry* K.W, Norton & Co. New York, 1953,
4?
ve babayla
48
Ama baba
insan yaps
Onun sevgisi
F,
4/40
Babamn
ve baba etki
sonulanmas,
Bu
nevrozlarn
ar yumuak ya da
51
nesneyle olutuuna
inanmaktadrlar,
dnyay,
kardelik
kay
bizi birbirimizden
ayran
farkllklar grrm. Ama zne ilersem onun, zdetiimizi, karde olma gereim izi bulurum orada.
Bu, zden ze ynelen ballk dtan da olan ba
llk yerine ten ballktr, Y a da Simone W eifin
gzel szleriyle; Ayn kelimeler (rnein bir adamm
karsna seni seviyorum demesi)
bal olarak, sradan
syleni biimine
ya da olaanst olabilir,
Bu
derinlerinden
kopup geldiine
Byece
dinleyen,
G .P . Pu tnam s sons N ew
Y ork
1352, p 11?.
53
Ne
54
au* d e
Annelerin
55
Bunlar
B ir baka
olarak
annenin yaratt
seven kadn
v e tm insanlar
57
Burada lt
istek ve ayrldktan
58
59
60
sini sever. nsan, kendisini ancak bir tek kiiyle boyleine doyurucu ve btnleyici bir kaynama iine so
kabildii iin, bakalarm dlar. Cinsel sevginin dier
insanlar dlad an, sadece cinsel birleme am, in
sann yaamm tmyle bakasna verdii andr,
Kardee sevgi an deil.
Cinsel sevgi eer sevgiyse, tek. nermesi vardr.
V arlm n ta derinlerinden seviyorum. Karmdaki in
am n varlnn
Aslnda
61
evliliin sreklilii
cinsel
62
rahbimsel
gr
kantlamaktadr.
63
bakalarna duydu
64
kural olarak
birbirine
F. 5/65
sevme yetisin
gsterilen doyumsuz
nevrozla zgecili
hastaln belirtileridir*
yakn
etkisi beklediklerinin
karl deildir.
ocuk,
sevildiklerine inanan insanlarn mutluluunu
gstermemektedir, sinirlidir, huzursuzdur, annesini
memnun edememe, onun beklentilerine cevap verem e
me korkusu idededir. Genellikle annelerinin yaama
kar gizli nefretlerinin etkisi altndadrlar. Bunu net
olarak anla masalar bile sezerler ve sonunda bu n efre
ti zmserler, .zgeci annenin etkisi bencil annenin
kinden pek farkl deilse de aslnda annenin zgecilii,
cnu ocuklarnn eletirisinden koruduu iin daha da
sakncaldr.
ocuklar annelerini d krklna u
ratmama ykmll aftma sokulmulardr, kendile
rine erdem maskesi ardnda yaam sevmeme retil
mektedir. Eer gerekten k en din i.- seven bir annenin
etkisini inceleme ans doarsa ocuklarn sevgi, nee
mutluluk deneyimi kazanmalarna kendini - - seven bir
annenin sevgisi kadar hi bir eyin yardm c olmad
grlecektir.
Kendini sevme zerine dnceler M eister Eek~
h&rthn szlerinden daha gzel zellenemez, E er ken
dinizi. severseniz, bakalarm da kendiniz kadar sever
siniz. Bir bakasn, kendinizi sevdiinizden daha az
seviyorsanz, kendinizi
sevmekte
E . Elakney,
H a rp er
and
Brothers
e T a n n Sevgisi
Daha nceki blmlerde
sevme gereksinimimizin
insanolunun
gelimesi,
Hl hayvanlar v e bitkiler
hayvan maskeleri
taklr,
nsan biimli
insann ulat
olgunluk derecesidir.
nce, anne m erkezli dinlerden baba m erkezli din
lere doru, olan gelim eyi ele alalm. Birok akademik
evre tarafndan yadsnmasna ramen Bachoen ve
M organ.m 19. yy ortalarnda gerekletirdikleri byk
ve kesin, bulgular en az birka uygarlkta, bahaerkil
din evresinden nce anaerkil din evresinin yer ald
na dair en ufak bir kukuya yer brakmamaktadr,
Anaerkil evrede, en yce varlk annedir. Anne Tanr
adr. Toplumda ve ailede hkmedendir. Anaerkil di
nin zn kavramak iin, anne sevgisinin niteliine
ilikin sylediklerim izi
anmsamak yelerlidir.
Anne
srece,
anne sevgisi,
Tm insanlar eittir, nk
bu nedenle tap
70
taca gizlenmi
anaerkil eler vardr. Anne sevgisi
elde edilemez. O ya vardr, ya ela yoktur. Benim tm
yapacam ey ona inanmam (iia.hiie.rin dile getirdii
gibi sen, benim annemin gslerine inanmam sa
ladn. ) C )
unsurlar arasn
Onun adaletli ve
sndm
beni sevecektir
22; 8.
71
meyvesini
cennetten kovduu
Tanr
72
ok ey renebilirim, ( !8)
Tek Tanrl d n dncesinin olgunlamasn izle
mek bizi bir tek sonuca gtrr: Tanrnn adn azna
alma, Tanr hakknda hibir
(1$) cf. M aim om des in olumsu*
ide fo r P e rp!exed.
ey syleme.
bakn.
Bylece
The
Gu~
73
aresizliim i
biroklan
Tanrya
kendilerini koruyan
H er
74
dnr, sevgiyi ve
Tanr tanmaz
sistem arasnda
anlamn dnda
75
birbirinden
farkl iki grtr, fakat bir bir feriyle kavga etm eleri
gereksizdir.
Bu noktada, Tanr sevgisi sorununun bir baka bo
yutu beliriyor, sorunan karmakln zebilmek iin
bunu da incelememiz gerekli. Dou ile (n ve Hin
distan) Batnn dinsel tutumlar arasndaki temel fa rk
llklardan sz etmek istiyorum. Bu farkllklar mantk
kavram laryla aklk kazanabilirler,
A ristodan
bu
ne A, ne de A olm ayandr,)
ve kendili
76
G am m a
1005
20. Colombia
U n ive rs iy
Paradoksal mantk
Heraklitusun retisinde
H egel ve Marksm
mantm
bu formulasyonu
olumludur; O 1dur ve o deildir. Bir baka formulasyon ise olumsuzdur: T ne bndur, ne de udur, Dn
cenin ilk biimini Taoistik dncede Heraklitus felse
fesinde ve Hegel tiiaektiinde bulmaktayz, ikinci for*
m ula y ona ise Hint felsefesinde rastlarz.
H er ne kadar Aristo mant ile paradoksal mantk
arasndaki farklar detayyla anlatmak bu kitabn bo
yutlarn asarsa da ilkeyi
daha anlalr
klabilmek
Y a da yaayan ve l*
yuyan ve
O x fo r d
U n iv .
p re s s .
London .
book o f east
F.
M ax
102?.
m ,
(21) A .g .e s. 133
71
En yce Tanr*
(onun hakknda)
konumaya
78
Kavrayan
M eister
cEn
nemli fark
dncede deil,
eylemde
yaama edimidir,
sonucuna
80
dir. A yn vurgulam ay
Musevilikte de
bulmaktayz.
Spinozanm felsefesinde
gre nemli
olan
yol deilse
yol
F.
6/81
Tanry yaa
yol
82
Tam a
S c k h a rt. A g e
- s.
- 82,
83
balayarak tm evreleri
bulundurur.
B4
Ut
B L M
SEVG V E ADA B A T I T O P LU M D A
S E V G N N Y O Z L A T IR IL M A S I
anne
bu etmenler ada
kkler
86
eylem ynnden
ET
ve makineletirilmi
elence
elenmenin
deitoku etmek,
asl nemli
Bu eksiklie
cinsel
89
sevgi emse!
engelleyen
zorluklar
yatmaktadr.
karlkl
doyumun sevgiyi dourduu sav Freudun kuramlan yla g kazanmtr. Freuda gre sevgi, temeli cin
sellie dayanan bir olgudur, nsan kendisine en byk
zevki, cinsel (cinsel organlarla)
m
sevimenin verdiim
am ac*a dnmtr.
Aslnda,
amac engellenmi
br - olma
91
bata
tepki okrak
katldlar
92
Tm igdsel
eilim oldu.
Freudun kavram laryla,
deerli ruhbilimci U S .
zellikle
of
P su ch a tr N ew
York
im .
93
nevro/Ju
kabul edilen sevgilerdir. Bunlardan ska rastlananlan aada rnek olarak anlatacam. Hevrozlu sevgi
nin temel koulu asklarn her ikisinin ya da ilerin
den birinin anne ya da babaya bal kalmas gelikin
yanda anne ya da babasna kar kkken duyduk*
lanm , korkularm, onlardan beklediklerini sevgilisine
yneltmesidir. Byle kiiler ocuka ballktan kendi
lerini alamazlar - bydklerinde tek istekleri bu baIS) Age. 240
94
stnlk
tasladm
93
srdrebilir yaamn.
E er
daha st
F.
7/37
baba
ilgisiyle
maskelenmi
br nefret du
Baz hallerde
ya da bunlar gelecekteki
100
nk varlk
sorunu ancak kiinin kendisi tarafndan ve
kendisi
nsanlar, tm
101
yaarlar
birbirlerine
varlklarnn,
dntrlmesi
102
sekiz yanda
bir ocua
103
Fisiyle deitirmektir.
ne anlam
Son
1938lerin
104
4.
B L M
SE V G N N U Y G U L A N M A S I
uygulamama
dnda bir
Bu g sorun birok kiinin ve dolaysyla bu kitabm okurlarndan birounun kendi kendinize yapabi
lirsiniz eklinde bir hazr reete beklemelerinden do-*
ay biraz daha glenmektedr. Zira bizden beklenen
sevm eyi retmemiz olmaktadr. Bu son blme bu
ekilde yaklaan biri korkarm d krklna uraya
caktr. Sevmek, kiinin salt kendisi iin ve tek bana
edinebilecei bireysel bir deneyimdir,
aslnda byle
en azndan hazr
105
programlanm...
106
Bir sanatta
ustalam
E er kii sonuca
ksa yoldan
fakat kazandnda
ldrmekten baka
yolu yoktur.
Herhangi br sanat renmenin son koulu o sa~
natta ustalamaya kar eksiksiz bir ilgi gstermektir.
Eer rak iin sanat en nemli ey deilse, onu ren
mesi hibir zaman mmkn deildir.
En son, sanata
10?
Onlarn
108
arayaca br davran
Rahatsz,
109
kitap okurken,
konuurken, manzara
O anki
110
sylem eli
A yn
kalplam
zombVlevin arkadalndan da
111
uzakl&mamahduiar,
Younlamay renmeye al
Ayn ekilde
deiikliklere ak,
112
ve bunlarla
F . 8/113
ne kavuabildiin i
gzden
114
ve kendi yarats
hepimizin
ou
115
uluslar
ilgilendiren
bir
konuda
nes
simgesi
haline geliverir.
bizim kt
davranlarm z soylu
dnmenin
alak gnlllktr,
kiinin akln
kullanabilmesi
116
v e dier ilikilerinde
(nsana
117
yapar, olgular toplar? Herhangi bir alanda byle ulaSlan nemli bir bulua ok ender rastlanr, Hibir in
sann bo bir hayal peinde koarken nemli sonula
ra vard da grlmemitir, nsan abasn ieren her
alandaki yaratc dnme sreci mantkl grnt
diyebileceim iz eyle balar, bu ise nceki alm ala
ra*, uzun dnce ve gzlem lerin
sonucudur.
Bilim
118
bakalarnda sevgi
11S
zel yeteneklerinin
saplamid|
yaam ad
Robot
toplumsal konularnda
n
Ve
ve sorun
gik aa karmaktr.
120
ancak bu dnce
uygulanacak
birey
121
Bunun iinse
kazanlp gelitirilmesi
gereklemekte
123
ve sevgi arasnda
ba d a trda m ayacam a inan 3yorum.. Kapitalist topl umun ardndaki temel ilkeyle sevginin temel ilkesi ba
daamaz. Fakat ada toplum grnts ok karma k
Kapitalizmin temel
ve deiken
bir yap olduunu ve bireysel kar klarn ve ser(4) H erbert M arcu setm
<The
R ev iso m ii- N ew Y ork, 955.
124
Soda!
Im lication s
of
P sych o a u a ly tle
varolan
sosyal sistemin,
kastet
Bu kitabn
aknda
hylesi deiimlere ancak ksaca dem ilebir.i5) Top3u.mumuz ynetmeyi bilen bir brokrasi ve uzman po
litikaclar tarafndan ynetilmektedir. Kiiler kitle is
teine gre ynlendirilmekte, kendi ilerinde, ama
olarak, daha ok retme ve tketmeyi grmektedirler.
Tm etkinlikler ekonomik hedeflere ynelir,
aralar
dzenlenmelidir ki insann
195S, kita
125
Gerekten de
sevgiden
bireysel deil de sosyal bir olgu olarak gerekleebilirliine inanmak, insann doasm bilerek temellendi
rilmi ussal bir nantr,
126
,;;
l f f jfer%
pl;
;.V
fK^
f l : S ^ K S 5 S S S l i ^ ^ ^ S
',V v-:;:'.'"/;:.-fi .:/>r;-:,.;;'i;;>i-,':,;;.->v;/>-'
-:?.-':-fv:-V-:->',.Y{--:;':<i:?-ir'::^-:
' k '1.:-:Ai'";?> it: : V'-^r i'-/;1
M :::
."^;:'-K. ^:J.'(-V
:6t;l^?'
:;'jss':'
^ .;:>i:;u'^^^^'^^i.^j
::^/?--:o.V^:.^:-^
:-^
^ .^.;i'^i^rv;f:'^WSv^
;V '^? iv. 7
^^ ^
:'
i;
;W
1 ^
v
.rv^-v-V.-^N:''-:-;'-^'
S)'
-$XMii'ri
:'0 'ri^i;'M>:0)
:U,
^:v-fe^i'V
^?vy::[fy
:':.:j-:hv--.:;:':y ^.o
^;:
''fi \=',v
1.'..^'-.^7:
.^'7\
^'---^
:-i:'v_L.'|0->V'-'"\'O;
\l:!; .i
-V':/';C $fe^
'^^S^. y.:h$\:
v>:'.&;.'vhj\:^y^K: >:H-::^/:;};;y^^:: ';<i'>-:/V
:>'
'^^vv;?::r:iy:;,v>
?
i-i
-'^v -r
;.!;^s
!.**:'!:;vW-
*$
w'^V^-'^,;.-;
V;^;4v^:;:;|;':r':;::^;
v-^<?;.;:;
^ ^ ; = =;/:^>
S^:'v?Sr
j/.