UNIVERSITETI I PRISHTINS

FAKULTETI I INXHINIERIS MEKANIKE

PRISHTIN

PUNIMI I PAR SEMINARIK NGA:

SALDIMI II

Profesori:
Dr. sc. BAJRUSH BYTYI prof. ord.

Kandidati:
Inxh. Blerim KRASNIQI

Prishtin 2010

PRMBAJTJA

6.3.7. Provat e Varestraint

18
6.3.8. Provat e Transvarestraint 19
6.3.9. Prova sipas Tekkenit
19
6.3.10. Prova Lehigh
20
6.3.11. Prova CTS
20
6.4. Prova e tegelit saldues me mjete t thjeshta
6.4.1. Prova n lakim
21
6.4.2. Prova e shtypjes me uj
21
6.5. Provat jo shkatrruese
21
6.5.1. Prova e deprtimit t ngjyrs
21
6.5.2. Prova me ultratingull
21
6.5.3. Prova magnetike ............ 22
6.6. Reaksionet e tkurrjes
22

21

6.7. Sforcimet vetijake t saldimit

23
6.8. Masat kundr shtrembrimit
24
6.9. Pajisja e testimit me ultratingull pr testimin e saldimit jo
shkatrrues t gypave t elikut 25
6.10. Parregullsit e saldimit t tegelit ballor dhe kndor (Rntgen fotografi) 25
7.0. KONSTRUKSIONET BARTSE T SALDUARA
26
7.1. eliqet pr konstruksione t saldume
26
7.2. Cilsia e tegeleve t salduara
27
7.3. Shnimi i tegeleve 28
7.4. Rregullat themelore pr llogaritjen e bashksive t salduara
29
7.4.1. Llogaritja e tegeleve t bashksive t salduara 29
7.4.2. Sforcimet e lejuara t bashksive t salduara
31
7.5. Konstruktimi i bashksive t salduara
32
8.0. NDIKIMI I TEKNOLOGJIS N SHFAQJEN E DEFORMIMEVE
34
9.0. MASAT PR PENGIMIN E DEFORMIMEVE
37
9.1. Masat gjat saldimit
38
10. KONTRIBUTI NGA LITERATURA DHE INTERNETI............................................... 41
10.1 Simbolizimi i vendsaldimit......................................................................43

10.2 Saldimi me shprthim (eksplodim) dhe llojet e eksplozivve...........................44

10.3 saldimi me plazm............................................................................................ 45
10.4 saldimi me ultraz............................................................................................46

11. KONTRIBUTI NGA PRAKTIKA............................................................................. 47

12. PRFUNDIM
13. LITERATURA

48
50

1. QLLIMI I LNDS
Qllimi i lnds s saldimit sht q studentt dhe t gjith t tjert q kan t bjn me saldimin
t studiojn dhe t aftsohen edhe m shum pr pun profesionale dhe shkencore

2. QLLIMI I SEMINARIT
Qllimi i ktij seminar sht hulumtimi dhe studimi m i thell pr lmin e saldimit e prqndruar
n nj pjes t lnds, si jan:
Proceset speciale t saldimit
Saldimi me frekuenca t larta
Provat e saldueshmris
Konstruksionet bartse t salduara
Ndikimi i teknologjis n shfaqjen e deformimeve
Masat pr pengimin e deformimeve
Prmbajtja e seminarit sipas mundsive sht prcjellur me vizatime dhe ilustrime grafike duke
lehtsuar t kuptuarit e tyre.

3. HYRJE (Saldimi, analiza, vegla, pajisja, makinat, prparsit, saldimi, regjenerimi,

ndarja e proceseve, t metat)

3.1.

Saldimi
Mundsia e punimit t konstruksioneve t lehta, n krahasim me ato t punuara me
derdhje ose ribatim, pastaj kursimi m i madh pr shkak t zvoglimit t mass s materialit,
shpenzimeve pr energji ngasse etj., kushtzuan zhvillimin e hovshm t metodave pr saldim.
Mirpo, me zbulimin e burimeve t reja t energjis si p.sh. me tuf elektronesh dhe laser,
zhvillohen edhe metoda t reja pr saldimin e materialeve, t cilat deri ather nuk mund t
saldoheshin. Deri m sot jan zhvilluar dhe gjetn zbatim me tepr se pesdhjet metoda t
saldimit dhe ngjitjes s metaleve dhe t masave plastike.
Pavarsisht nga numri aq i madhe i metodave t saldimit, te saldimi i konstruksioneve t
salduara, m tepr se 90% e mass s materialit t prpunuar bhet me pes gjasht metoda
universale.
3.2. Analiza, vegla, makina
Nga ana e praktikes, q t bhet saldimi i dy apo me shum detaleve duhet q s pari t
bhet analiza e detaleve se far materiali jan dhe disa veti t tij, m pas duhet ta caktojm se
far veglash duhet t prdorim n raste t saldimit. Pas caktimit t vegls duhet ta caktojm se
ciln pajisjen pr saldim t ciln duhet ta prdorim pr tu arrit saldimi sa ma efikas, dhe n fund
duhet ta cekim edhe makinn e cila i prgjigjet atij saldimi.

3.3.

Pajisja
Pajisja pr saldim prbhet prej ktyre pjesve kryesore:
- Burimit t rryms pr saldim (me veori t caktuara), t sistemit pr lvizjen e elektrods
dhe t sistemit t ftohjes;
- pajisjes pr lvizjen e telit (elektrods)
- bombols me gaz mbrojts, n t ciln sht e vendosur valvola redtukuese,matsi i
rrjedhjes dhe nxehtsi i gazit;
- pjesve t tjera ndihmse: kabllove, gypave, etj.

3.4.

Prparsit ekonomike t saldimit

Me prdorimin e saldimit n prodhimtari, jo vetm q ngritt prodhueshmria, por arrihet
edhe efektet tjera:
- konstruksioni lehtsohet pr 15 20%,
- zhduket dyfishimi i llamarinave,
- zvoglohet gjithnj e m tepr nevojat pr profile t ndrlikuara,
- lehtsohet transporti,
- shkurton afatin e ndrtimit investimit,
- pajisja sht relativisht e lir dhe e thjesht pr prdorim dhe mirmbajtje,
- aftsimi i fuqis puntore bhet m shpejt dhe lir, etj.
Pr kt arsye sot saldimi gjeti prdorimin t madh. Duhet theksuar se rreth 70% t
konstruksioneve metalike sot bhen me saldim.

3.5.

Saldimi
Saldimi sht bashkimi i dy e m shum detaleve, me ose pa material plotsues, n at
mnyr q ti ket vetit e nevojshme pr ka sht dedikuar konstruksioni-bashksia.

3.6.

Regjenerimi
Regjenerimi sht mbushja me material e vendit t prgatitur, me qllim t fitimit t
prmasave, vetive mekanike, apo prmasave dhe vetive t caktuara.

3.7.

Ndarja e proceseve
Ndarja e proceseve t saldimit mund t bhet n shum mnyr n varsi nga faktort q
ndikojn. Kshtu p.sh. mund t ndahen n saldimi me shtypje ose me nxehje, ose pa material
plotsues, etj.
Sipas standardit ISO 4063 metodat e saldimit jan klasifikuar: saldimi me hark elektrik,
saldimi me elektro-rezistenc, saldimi me gaz, saldimi me shtypje (frkim) etj.

3.8.

T metat kryesore
T metat kryesore jan: shfrytzimi i dobt i energjis (vetm 3 6%), ndikimi i
nxehtsis n zonn e ndikimit termik sht i madh, deformimi i madh i detaleve, etj.

4.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

PROCESET SPECIALE T SALDIMIT

N proceset speciale t saldimit bjn pjes:

Saldimi me frkim,
Saldimi me ultratingull (ultraz),
Saldimi me frekuenca t larta,
Saldimi me plazm,
Saldimi me tuf elektronesh,
Saldimi me laser dhe,
Saldimi me shprthim (eksplodim).
4.1.
Saldimi me frkim
Saldimi me frkim sht proces n t cilin nxehtsia pr saldim krijohet me shndrrimin e
drejtprdrejt t energjis mekanike n at t nxehtsis. Ky shndrrim i energjis zakonisht
bhet n siprfaqe kontaktuese t detaleve q saldohen. M s shpeshti, njri detal q saldohet
sht i palvizshm (fiksuar), ndrsa tjetri rrotullohet (fig.4.1.a). N momentin e kalimit t nj
shtrese t holl t materialit n gjendje plastike frenohet me shpejtsi momenti rrotullues dhe
njkohsisht vepron presioni aksial (shtypja). Saldimi me frkim mund t bhet edhe gjat
rrotullimit t dy detaleve n kah t kundrt (fig.4.1.b) ose me vendosjen e cilindrit i cili rrotullohet
n mes t dy detaleve t palvizshme (fig. 4. 1. c).

Fig. 4. 1. Saldimi me frkim: a) detalet ku njri sht i palvizshm e tjetri i lvizshm: b)

detaleve q rrotullohen n kah t kundrt: c) detalit t palvizshm me detalin q rrotullohet, 1,2
- detalet q saldohen, 3 cilindri rrotullues, 4 nofulla, 5 tegeli.
Saldimi me frkim klasifikohet n proceset e saldimit n gjendje t ngurt, sepse tegeli
formohet n temperatur m t ult se temperatura e shkrirjes s materialit. Kjo metod
zakonisht e zvendson saldimin ballor me elektrorezistenc. Prparsi kryesore e ksaj metode
sht sepse mund t prdort pr saldimin e detaleve prej materialeve me veti t ndryshme
termike dhe mekanike. Procesi i saldimit sht gjysm automatik dhe i produktivitetit t lart,
kshtu p.sh. mund t saldohen 1200 cop valvola t motorit me djegies t brendshme, vetm pr
nj or. Shikuar nga ana energjetike, saldimi me frkim ka shkall t shfrytzimit mjaft t madhe
( = 0.8).
Ndr t metat e ksaj metode mund t prmendet se me kt metod mund t saldohen
vetm detale me prerje trthore rrethore me diametr t kufizuar (d = 30 50 mm) dhe gjatsi
deri 200 mm. n raste t veanta diametri i detalit mund t arrij deri 90 mm.
Veprimi i presionit aksial, momentit rrotullues dhe momentit frenues (Mfr) realizohet n
mnyr automatike. Edhe pse parametrat e till figurojn n katalogt prodhuese, ato njherit
jan vlera orientuese dhe duhet t vrtetohen praktikisht, dhe sipas nevojs t korrigjohen.
Parametrat e tjer t saldimit jan: forca e presionit, momenti i frkimit (Mf), numri i
rrotullimeve (n), dhe koha, marrdhnia e t cilave mund te paraqiten si n fig. 4. 2.

Fig. 4. 2. Cikli i saldimit me frkim

Presioni i frkimit Pf varet nga vetit fiziko kimike t materialit baz, e n radh t par
nga plasticiteti dhe prmasat e detalit. Koha e frkimit tf dhe presioni i frkimit PfF jan
parametrat kryesor n procesin e shfaqjes s nxehtsis, me rast materiali n siprfaqet
kontaktuese sillet n gjendje plastike. Presioni aksial Pa, vepron n momentin e arritjes s
nxehtsis s nevojshme dhe pas frenimit t trupit rrotullues (n disa raste presioni aksial mund
t veproj edhe gjat kohs s frenimit t trupit rrotullues).
Koha e veprimit t presionit aksial (ta) sht relativisht e shkurtr n krahasim me kohn
e frkimit (tf) dhe sillet n kufijt ta=1 5 s. Sasia e nxehtsis, e cila lirohet gjat procesit t
saldimit caktohet sipas shprehjes:
tf

Q = M f dt
0

Mf momenti i frkimit i cili varet nga lloji i materialit dhe gjendja e siprfaqeve,
shpejtsia kndore.
Saldimi me frkim mund t prdort pr prpunimin e veglave, detaleve t ndryshme n
industrin e automobilave, traktorve, biikletave, etj. Prej metaleve t njjta ose t ndryshme.
Me kt metod mund t saldohen detalet me prerje trthore rrethore, unazore.
Shembuj tipik t saldimit me frkim n fushn e prpunimit t instrumenteve metalprerse
jan burgia (fig. 4. 3a) frezat dhe kalizvart me bosht q punohen prej dy materialeve t
ndryshme. Pjesa punuese (prerse) e instrumenteve sht prej eliku shpejtprers apo prej
metalit t fort, i cili sht mjaft i shtrenjt ndrsa mbajtsi sht prej eliku karbonik.
N industrin automobilistike, saldimi me frkim prdort pr prpunimin e boshteve,
akseve, valvolave pr motort me djegies t brendshme (fig. 4. 3b), pr saldimin e mocos me
dhmbzorin, etj.

Fig.4.3. Saldimi me frkim: a) burgia; b) valvola

dh.
Fig. 4. 4. Mundsit e prdorimit t saldimit me frkim: a) saldimi i detaleve t plota, b) saldimi i
gypave, c) saldimi i gypit me detal t plot, ) saldimi i detalit cilindrik me pllak, d) saldimi i gypit
me pllak, dh) pamja e detaleve pas saldimit.
4.2.
Saldimi me ultratingull (ultraz)
Ky proces saldimi mbshtetet n shfrytzimin e dridhjeve mekanike t shkaktuara nga
ultratingulli n vendin ku duhet t saldohet (fig.4.5), tegeli formohet me veprimin e menjhershm
t forcs dhe t dridhjeve mekanike me frekuenca t larta.
Dridhjet e ultratingullit frekuencn e kan m t madhe se 16 20 kHz. Pr saldim
prdorn dridhjet me frekuenca deri n 100 kHz. Kjo metod gjeti zbatim te saldimi pikzor (fig.
4.5a) dhe tegelor (fig.4.5b) i detaleve t holla dhe t imta prej materiali t njjt ose t ndryshm
si dhe pr saldimin e masave plastike. Kshtu mund t saldohen llamarina me trashsi 0.004
-2.0 mm prej eliku karbonik, eliku t derdhur, bakri, alumini, ari, argjendi etj. Tegeli i salduar me
kt metod ka veti t mira mekanike. Me kt metod nuk mund t saldohen metalet shum t
buta, p.sh. bakri nuk mund t saldohet, sepse prreth tegelit do t shfaqen plasaritjet. Kjo
metod m s teprmi prdort n industrin precize, n teknikn radio dhe televizive
(kondensatort, transistort, etj). Tegeli i salduar me saldim tegelor (i pandrprer) sht
hermetik, prkatsisht fluidi nuk mund t rrjedh.

Fig.4.5. Skema parimore e saldimit me ultratingull: a) saldimi pikzor, b) saldimi tegelor,

1 bobina, 2 prcjellsi i valve, 3 materiali baz.
4.3

Saldimi me plazm
Nse npr gypin n t ciln formohet harku elektrik (i frekuencave t larta), kalon
fardo gazi, ather ai do t jonizohet dhe do t shkaktohet ndeshja e elektroneve. Kshtu nga
diza do t dal n form t tufs plazmatike, q ka shklqim t zjarrt (fig.4.6)

Fig. 4. 6. Saldimi me plazm.

N varsi nga gazi dhe nga sasia e tij, zgjidhet rryma dhe gjatsia e harkut elektrik si dhe
prmasat e gypit dhe t dizs. Kshtu q temperatura e plazms n dalje arrin vlern deri n
40000 K. Temperatura kaq e lart sht rezultat i ndeshjes intensive n shtylln e harkut elektrik.
Plazma fitohet me zbrazjen e harkut elektrik (4) (fig. 4. 7a) i cili formohet n mes
elektrods (1) dhe elektrods s shpuar dizs (5). Zbrazja elektrike n hark bhet n kanalin
(2), i cili sht i izoluar nga rryma elektrike e dizs dhe elektrods. Plazma mund t fitohet edhe
kur kanali e luan rolin e dizs (fig. 4. 7b). N kt rast gjatsia e harkut elektrik (L) sht n
funksion t energjis s burimit (E) dhe t diametrit t dizs.
Te saldimi i materialeve elektro-prues, detalet mund t lidhn me burimin e energjis,
me rast rritet edhe shkalla e shfrytzimit (fig. 4. 7c). n kt mnyr harku plazmatik prputhet
me shtylln e harkut elektrik, i cili e prcjell rrymn elektrike.

Fig.4.7a. Prfitimi i plazms kur diza

sht e ndar nga kanali: 1 elektroda,
2 kanali, 3 uji pr ftohje, 4 harku elektrik,
5 diza, 6 plazma (vrushkulli plazmatik).

Fig.4.7b. Prfitimi i plazms kur

kanali dhe diza jan bashk: 1 elektroda,
2.5 gypi dhe diza, 3 uji pr ftohje,
4 harku elektrik, 6 plazma.

Plazma e fituar me njrn nga rastet e prmendura mund t prdort pr saldim,

regjenerim, prerje, prpunim termik, shkrirje.
T metat e ksaj metode jan:
- Rendimenti i ult sepse ky varet nga lloji i gazit,
- Gazi q prfitohet pr prfitimin e plazms sht i shtrenjt (He, Ar),
- Pajisja e shtrenjt dhe e ndrlikuar,
- Mirmbajtja e ndrlikuar.
4.4

Saldimi me tuf elektronesh

Tufa e elektroneve pr saldimin e materialeve, pr her t par sht prdorur n vitin
1950. Te kjo metod, energjia e nevojshme pr saldim fitohet me bombardimin e vendit ku bhet
saldimi me tuf elektronesh t cilat lvizin me shpejtsi shum t madhe. Me rastin e goditjeve t
elektroneve n materialin baz, energjia kinetike e tyre shndrrohet n nxehtsi. Saldimi me tuf

elektronesh zakonisht bhet n ambiente me vakum t lart 0.13 - 10 -6 bar. Pjesa punuese e
pajisjes (fig. 4.8) prbhet prej katods s volframit ose titanit (1), rrjets pr drejtimin e
elektroneve (2) dhe anods (3). Elektronet q emitohen prej katods s nxeht (2800 K)
grumbullohen prmes rrjets e pastaj shpejtohen dhe me ndihmn e fushs elektrike (4)
drejtohet kah anoda (3).
Anoda dhe katoda jan t vendosura n ambientin me vakum, me qllim t mbrojtjes nga
oksidimi dhe lidhja e shkurt e cila mund t ndodh pr shkak t avullimit t metalit. Pajisja pr
saldim me tuf elektronesh punon me tension 30 - 75kV dhe jep rrym me intensitet 50 -100 mA.

Fig.4.8. Skema parimore e saldimit me tuf elektronesh: 1 katoda, 2 rrjeta pr drejtimin e

elektroneve, 3 anoda, 4 fusha elektrike, 5 elektromagneti, 6 fusha magnetike,7 materiali
baz, 8 tavolina e lvizshme.
Tufa e padukshme e elektroneve fiton form konike n saje t fushs magnetike (6) e cila
formohet me ndihmn e elektromagnetit (5). Vatra e tufs (pjesa e fokusuar) bie n vendin ku
duhet t bhet saldimi i detaleve (7).
Saldimi me tuf elektronesh karakterizohet me koncentrim t madh t nxehtsis n
vatrn e tufs (rreth 1000 her m e madhe se te harku elektrik), saldimi pa material plotsues
dhe pa prgatitje t teheve, tegel shum t ngusht (fig. 4.9), mundsi saldimi gati t gjithave
metaleve dhe lidhjeve t tyre, diapazon t gjer t trashsis s materialit baz (s = 0.05 300
mm) dhe mundsi saldimi t metaleve, t cilat vshtir saldohen ose nuk saldohen fare me
metoda t tjera (beriliumi, molibdeni, volframi, tantali, vanadiumi, etj.).

Fig.4.9. Tegeli i salduar me tuf elektronesh.

4.5

Saldimi me laser
Prdorimi i laserit (LASER Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation, n
gjuhn shqipe do t thot prforcim i rrezeve t drits me ndihmn e stimulimit t emetimit t
rrezatimit) n saldim sht ende shum i rrall. Pritet q n t afrmen prdorimi i laserit t jet
m i madh, por q vart shum nga ulja e mimit t pajisjes pr saldim (gjeneratorit).

Fig. 4.10. Skema e saldimit me laser: 1 shufra e laserit, 2 pasqyra e padeprtueshme, 3

pasqyra me deprtueshmri t pjesshme, 4 llamba impulsive, 5 cilindri reflektues, 6 drita
e emetuar, 7 pasqyra, 8 thjerrza optike, 9 detali q saldohet.
Prparsi kryesore sht se nuk krkon ndonj material shtes, dhe pr rastin e saldimit
ballor fitohet tegeli i ngusht (b/h = 1 /12), i pastr (pa mbeturina) dhe me zon shum t vogl t
ndikimit t nxehtsis (<0.1 mm). Prve ksaj nuk lajmrohen sforcimet e mbetura dhe
deformimet e bashksis s salduar sikurse te metodat e tjera t saldimit. Saldimi me laser
mundson bashkimin e detaleve me trashsi shum t vogl (foljet) dhe t shufrave dhe telave
me trashsi deri 25 mm, dhe at n t gjitha pozicionet.
Numri m i madh i metaleve dhe i lidhjeve t tyre saldohen me laser kontinual CO 2 ose
impulsiv (Al2O3+0.05-0.07%Cr2O3) i cili prdort m s teprmi. Me rastin e regjenerimit me laser
prdort materiali shtes (teli, shiriti ose pluhuri), i cili shkrihet pr shkak t veprimit t rrezeve t
laserit.
Q t veohet m leht prparsit dhe t metat e ktij procesi ndaj proceseve tjera, n
fig. 4.11 sht dhn skema krahasuese e shprndarjes s fluksit termik (q) pr disa metoda t
saldimit me shkrirje t materialit.

Fig. 4. 11. Skema parimore e fluksit termik pr disa metoda saldimi: a saldimi me gaz,
b saldimi me plazm, c saldimi me hark elektrik, saldimi me tuf elektronesh,
d saldimi me laser.
Prparsit e tjera t prdorimit t rrezeve t laserit jan:
- Tufa e rrezeve mund t prcillet n largsi t madhe nga burimi.
- Tufa e rrezeve t laserit nuk sht e ndjeshme n fushn magnetike.
- Me ndihmn e thjerrzave, tufa e rrezeve t laserit mund t prcillet n ato vende ku me
metodat e tjera nuk sht i mundshm.
- Rrezet e laserit nuk reflektojn rreze iks X.
T metat jan:
- Shpenzimi i madh i gazit (heliumi, dyoksidi i karbonit).
- Ndjeshmria e madhe e rrezeve t laserit n dridhjet mekanike.
- Shkalla e shfrytzimit shum e ult ( = 0.15).
- Mbrojtja e domosdoshme nga veprimi i rrezeve t laserit pr syt e saldatorit dhe t
personave prreth.

10

4.6

Saldimi me shprthim
Saldimi me shprthim (me material shprthyes), sht proces i rrall q nuk mund t
radhitet as n saldim me hark elektrik e as me saldim me elektro-rezistenc d.m.th. nuk e
shfrytzon as energjin elektrike as mekanike pr shkrirjen e materialit baz apo atij plotsues.
Me kt metod mund t saldohen siprfaqe t mdha me konfiguracion t rrafsht ose t
ndrlikuara, q nuk mund t saldoheshin me metoda tjera. N fig .4. 12 sht dhn skema
parimore e saldimit me shprthim.

Fig. 4.12. Skema parimore e saldimit me shprthim: 1 bazamenti, 2 detali i poshtm q

saldohet, 3 detali i eprm q saldohet, 4 distancuesi teknologjik, 5 materiali shprthyes.
Procesi i saldimit zhvillohet n kt mnyr: mbi bazamentin (1) vendost njri nga
detalet q duhet t saldohen (2. mbi detalin (2) vendost distancuesi teknologjik (4) q ka pr
detyr t siguroj distancn e nevojshme n mes t detalit (2) dhe (3). Mbi distancues vendost
detali (3) q duhet t saldohet, ndrsa mbi t duhet t vendost materiali shprthyes (5)
(eksplozivi).
Mekanizmi i saldimit me shprthim sht dhn n fig. 4.14, ku pas fillimit t procesit t
detonimit prgjat mbushjes me material shprthyes (eksploziv) shprndahen valt e detonimit
me shpejtsi konstante t cilat varen nga lloji i materialit shprthyes, dendsia dhe trashsia e tij.
Valt detonuese transferohen n valt goditse n metal dhe arrijn m shpejtsi prej 0.5 0.75
VD (VD-shpejtsia e detonimit). Detali i eprm (pllaka e eprme), i cili ka trashsi dhe dendsi t
caktuar lviz n drejtim t detalit t poshtm (pllaks s poshtme) me q rast deformohet. Pastaj,
pjesa e till e detalit ndeshet me detalin e poshtm me shpejtsi shum t madhe.

Fig. 4.14. Mekanizmi i saldimit me shprthim: 1 valt goditse n metal t shkaktuar nga valt
detonuese D, 2 deformimi plastik i shkaktuar me ngarkes dinamike, 3 vala goditse e
shkaktuar nga goditja e pllaks s eprme, 4 formimi i rryms komulative, 5 vala goditse e
dbuar, 6 vala goditse kaluese, 7 valt n kufirin e bashkimit, 8 valt goditse t ajrit,
9 rryma komulative, kndi dinamik i goditjeve, Vc shpejtsia n pikn e goditjeve.

11

5.

SALDIMI ME FREKUENCA T LARTA

Te kjo metod e saldimit sasia e nevojshme e nxehtsis pr bashkimin e teheve t detalit

realizohet me induksion elektromagnetik t rryms me frekuenca te larta. Saldimi me induksion
realizohet n at mnyr q n vendin e bashkimit ose n disa vende prnjher bhet nxehja
deri n temperaturn e nevojshme, me an t induksionit elektromagnetik e pastaj vepron forca e
presionit n detal q saldohet. Detalet q saldohen vendosn n fushn elektromagnetike t
induktorit me frekuenca t larta. Pajisjet pr saldim zakonisht kan dy indikator, prej t cilve
njri shrben pr paranxehje e tjetri pr saldim.
Nse frekuenca e rryms sht e madhe, ather shtresa e nxehur e detalit sht e ngusht.
Kjo metod e saldimit ka prdorim t gjer n prodhimtarin e profileve dhe n prodhimtarin e
gypave me saldim gjatsor (fig. 5.1). Pr prodhimin e gypave m s teprmi prdoret metoda e
saldimit t gypave me rrshqitje (kontakte t rrshqitshme) elektroda t rrshqitshme (fig. 5. 1b).

Fig. 5.1. Saldimi me frekuenca t larta: a me induksion, b me kontakt.

Saldimi me frekuenca t larta m s teprmi prdort n prodhimtarin e gypave me
diametr 10 1000 mm, trashsi 0.5 100 mm, nga eliku me pak karbon, eliku i lidhur prej
metaleve me ngjyra. N vendin e kontaktit t rrshqitsit (elektrodave) dhe gypit lajmrohet nj
nxehtsi e caktuar e cila sht m e vogl se te metoda klasike e saldimit me elektro-rezistenc.
Elektroda punohen prej lidhjeve t bakrit dhe t volframit, me qllim t rritjes s rezistencs ndaj
konsumit dhe qndrueshmris n temperatura t larta.
5.1
Saldimi i gypave me frekuenca t larta
Me sukses po zvendsohet gypat e pa salduara q prfitohen me proces t shtrenjta
me gypa t salduara, t cilt jan m t lir. Pr prodhimin e tyre gjithnj e m tepr po prdorn
eliqet me veti t fisnikruara mekanike n mnyr q t ngritt siguria e tyre.
Prdorimi i eliqeve t ktilla zvoglon trashsin e mureve, e me t zvoglohet edhe
masa e gypit. eliqet pr nevojat e ktilla jan t ult lidhura (me pak elemente leguruese) me
niob (Nb) dhe vanad (V).
Krkimet e deri tashme kan treguar se procesi m cilsor dhe ekonomik pr prodhimin e
gypave sht ai me frekuenca t larta, i cili me sukses po zbatohet edhe n prodhimtarin e
gypave me diametr deri 1000 mm dhe me trashsi t mureve prej 0.5 deri 14 mm.
5.2
Prgatitja e llamarins pr prodhimin e gypave
Llamarina para se t hyj n procesin e prodhimit, prgatitet n prmasat t caktuara. Me
kt rast ajo kalon npr kto faza (operacione): mbshtjellje, drejtim, kontroll (me ultratingull),
prerje ansore sipas prmasave t caktuara t gypit q duhet t prodhohet, prgatitje t buzve
pr saldim.

Fig.5.2. Prgatitja e llamarins pr prodhimin e gypave.

12

5.3

Ndarja e gypave

N varsi nga prdorimi, gypat e salduara ndahen n gypa pr konstruksione metalike,

ujsjells, naftsjells, gazsjells, shpim t thell (pr krkime nntoksore), etj. Gypat pr
konstruksione t salduara mund t jen cilindrike, katror, knddrejt, etj. Mund t prodhohen me
saldim n t nxeht dhe n t ftoht. Rreth 60% e gypave prodhohen me saldim.
5.4
Prodhimi i gypave me saldim
Me saldim prodhohen gypat me diametr prej 10 4000 mm, dhe me gjatsi deri 18 m.
Pr formimin kontinual t gypave ekzistojn dy metoda: spirale dhe gjatsore. Saldimi kryesisht
bhet me kto metoda: me elektro-rezistenc, me induksion dhe me hark elektrik.

Fig. 5.3. Parimi i saldimit t gypave me: a kontakt dhe b induksion.

5.5
Saldimi i gypave me tegel drejtvizor
Gypat me tegel drejtvizor mund t prodhohen nga llamarinat n form t pllakave t
rrafshta me prmasa prkatse, ose prej llamarinave n form t shiritit mbshtjells. N rastin
e prodhimit t gypave prej llamarinave n form t shiritit, prodhimi rrjedh n mnyr kontinuale.
N fig. 5.4 sht paraqitur skema e formsimit dhe e saldimit t gypave me tegel
drejtvizor.

Fig. 5.4. Formsimi dhe saldimi i gypave me tegel drejtvizor me frekuenca t larta.
Pajisja pr saldim me frekuenca t larta q prdort pr prodhimin e gypave me tegel
drejtvizor, prbhet prej sistemit t rulave horizontale dhe vertikale apo t pjerrt, dy kontaktues
rrshqits, gjeneratori dhe pajisjet pr prpunim mekanik t tegelit ( figurat 5.5 dhe 5.6 ).
Saldimi bhet me gjenerator, fuqia e cilit sht 300 [KW ] , kurse frekuenca 400 [kHz ] .
N cilsin e gypave t salduar, pos gjersis s llamarins, ndikojn edhe kta faktor:
- Cilsia e formsimit t gypit.
- Sforcimet e brendshme.
- Parametrat e regjimit t saldimit.
- Prpunimi termik.
- Shkalla e deformimit, etj.
Duke rregulluar forcn n elektroda, drejtprdrejt ndikojn n largsin e buzve dhe n
prmasat e kanalit pr saldim.

13

Fig. 5.5. Pozicioni i elektrodave dhe i rulave gjat saldimit t gypave me frekuenca t larta.

Fig. 5.6. Skema e induktimit t rryms dhe vend saldimi i gypit.

5.6 Trajta e buzve pr saldim dhe roli i tyre
T saldimi me frekuenca t larta, trajta e buzve ndikon n cilsin dhe prmasat e tegelit
t salduar drejtvizor. Ato mund t prgatiten n mnyra t ndryshme, por m s teprmi
prdorn trajtat e treguara n figurn 5.7.

Fig.5.7. Trajta e buzve pr saldim me frekuenca t larta.

Buzt e pjerrta e formojn kanalin V me hapje t jashtme (fig. 5.7a). Takimi i
ktyre bhet n diametrin e brendshm. Siprfaqja e ktill nxehet tepr, andaj edhe
shkrirja e materialit sht m e madhe. Spostimit i rrnjs sht m i madh. Preferohet
n raste kur tegeli prpunohet nga ana e jashtme.
b)
Buzt e pjerrta e formojn kanali t hapur nga ana e brendshme (fig. 5.7b).
Buzt takohen n diametrin e jashtm. Siprfaqja e jashtme nxehet m tepr, shkrirja e
materialit sht m e madhe, tegeli ka mbilartsi m t madhe, etj. Preferohet kur tegeli
nuk prpunohet n ann e brendshme.
c)
Buzt e gypit jan paralel me njra tjetrn dhe formojn trajtn I (fig. 5.7c).
Kontakti bhet me diametrin e mesm t gypit, nxehsi shprndahet njtrajtsisht n t
dy ant, andaj edhe materiali shkrihet njtrajtsisht n t dy ant. Pr kt arsye fitohet
tegeli simetrik. Preferohet kur tegeli nuk ka nevoj t prpunohet ose kur prpunohet nga
t dy ant.

a)

5.7
Prparsit e prodhimit t gypave me saldim me frekuenca t larta
Saldimi i gypave me frekuenca t larta prdort pr prodhimin e gypave me diametr 10
1000 mm, me trashsi t mureve mjaft t madhe. Materiali i gypave mund t jet elik
karbonik, metal me ngjyr (bakr, bronz, etj) ose elik i leguruar. Rryma pr saldim ka intensitet
dhe frekuenc t lart (I=100 2000 A). Shpejtsi e saldimit sillet prej 10 120 m/min.

14

Prparsia kryesore e prodhimit t gypave me frekuenca t larta qndron n mimin e ult t

prodhimit.

15

PROVAT E SALDUESHMRIS
Provat e saldueshmris mund t ndahen n:
1. Provat e saldueshmris operative,
2. Provat e saldueshmris metalurgjike,
3. Provat e saldueshmris konstruktive ose t prgjithshme.

5.1.

Provat e saldueshmris operative

Provat e saldueshmris operative zbulojn cilsit e materialit gjat procesit t shkrirjes
dhe mundsin e prfitimit t bashksis s salduar.
Bhet kontrollimi i siprfaqes s thyer q ka qen e shkrir (material i tegelit). Kontrollimi
bhet me sy ose me mikroskop me rritje t vogl. Me q rast prcaktohet karakteri i kristalizimit
dhe zbulohen gabimet eventuale t homogjenitetit (poret, mbeturinat etj.).
Nse llamarinat jan t holla 1 2 mm prcaktimi i saldueshmris s tyre bhet duke i
salduar ato me flak oksi-acetilenik. Ngurtsimi i vendeve t shkrira duhet t jet i qet npr
siprfaqe dhe pa gazra. Pr kt qllim prdort kampioni i Voaren-it, me prmasa 200x200x0.5
mm. Nxehja e kampionit bhet me flakdhns t presionit t ult, ndrsa brthama e flaks
mbahet n largsi 2 mm nga siprfaqja e llamarins. Voareni saldueshmrin operative e vlerson
sipas diametrit t vrims s shkrir fundosur dhe kohs s shkrirjes n varsi t trashsis s
llamarins (fig.6.1)

Fig. 6.1. Prova e Voarenit.

Nga kjo prov mund t prfundojm:
- Pr llamarina t elikta me trashsi m t madhe se 2mm diametri i vrims nuk mund
t merret si kriter pr vlersimin e saldueshmris operative, sepse n kt rast
viskoziteti i materialit t shkrir ka ndikim m t madh.
- Sa m tepr q zgjat koha e formimit t vrims, saldueshmria sht m e mir dhe
anasjelltas.
Provat e saldueshmris metalurgjike
Kto prova prcaktojn transformimet fiziko-kimike t materialit baz n ndikimin e ciklit
termik t saldimit.
Provat n bashksin e salduar
N prgjithsi kto prova parashohin prcaktimin e karakteristikave mekanike t
bashksis s salduara ballore, nn ndikimin e sforcimeve statike dhe dinamike n temperatura
t larta dhe t ulta. Ktu bhen kto prova: e trheqjes, prerjes, lakimit, shtalbsis, fortsis
etj.
Provat n kampion q emetojn kushtet e saldimit
Me rndsi sht prova e shprbrjes s fortsis n zonn kalimtare, pasi q kjo zon
sht e ndjeshme ndaj shfaqjes s plasaritjeve. Prova mbshtetet n saldimin me hark elektrik t
nj tegeli dhe n marrjen e mikrofortsis prgjat prerjes trthore t tegelit. Pr matjen e
fortsis prdort metoda e Vikersit (me forc shtypse 100N) ose ndonj metod tjetr.
Prova e saldueshmris konstruktive ose t prgjithshme
Me kto prova prcaktohet afiniteti i elikut ndaj shfaqjes s plasaritjeve ose ndjeshmria
e tij ndaj kanalit.
Prova bhet n kampion t lir ose t ngarkuar mekanikisht, nse llamarinat jan shum t holla
ose n kampion t vetfiksuar, pr rastet e llamarinave t trasha.

16

Prova e afinitetit ndaj shfaqjes s plasaritjeve

Me kto prova prcaktohet afiniteti i elikut ndaj shfaqjes s plasaritjeve,
mikroplasaritjeve dhe at pas saldimit. Kto prova prdorn pr eliqe karbonike dhe legurim t
ult.
Provat e plasaritjeve n llamarinat e lira
Prova m e thjesht sht prova e bashksis kryqsore (fig.6.2) t dy llamarinave t
elikta me trashsi deri 2mm dhe gjersi 100mm, llamarina saldohet me flak oksi-acetilenike.
Kampioni pas saldimit i nnshtrohet lakimeve n njrn dhe tjetrn an deri sa t paraqitn
plasaritjet n zonn e ndikimit t nxehtsis.

Fig. 6.2. Prova e bashksis kryqsore.

Prova e Foke Vulfit
Kjo prov sht m e prsosur se provat e mparshme pr shkak se shkrirja fillon nga
kndi i llamarins e vazhdon deri n qendr (Fig. 6.3).
Prova duket mjaft e thjesht, por sht prov mjaft rigoroze pr prcaktimin e afinitetit ndaj
shfaqjes s plasaritjeve.

Fig. 6.3. Prova e Foke Vulfit.

Provat e plasaritjeve n llamarinat e fiksuara

Prova e Bolenratit (fig. 6.4) mbshtetet n saldimin e bashksis ballore t llamarinave t
shtrnguara me pajisje speciale. Nse gjat ftohjes paraqitn plasaritjet ather eliku
konsiderohet i pa salduar.
Nse plasaritjet nuk shihen, ather kontrollimi prsritet dhe plotsohet me prova
radiologjike ose me prova me shkatrrim, trheqje, lakim etj.

17

Fig.6.4. Prova e Bolenratit.

Prova e ONilit
Kjo prov po ashtu prdort pr kontrollimin e saldueshmris s llamarinave t
shtrnguara. Kampioni prbhet prej dy llamarinave, t cilat saldohen njra mbi tjetrn (fig.6.5)
dhe t shtrnguara n pajisje speciale. Gjatsia e mbshtetjes s llamarinave sht 25mm.
Saldimi i kampionit bhet sipas radhs s shnuar n vizatimin (1,2,3 dhe 4, ku tegeli 4 saldohet
pas ftohjes s plot t kampionit). Pas saldimit kampioni pritet nj pjes e caktuar (I, II, III dhe IV)
me qllim t zhvillimit t plasaritjeve.

Fig. 6.5. Prova e ONilit.

6.3.6. Prova Murex
Tegeli q provohet, saldohet si tegel kndor n mes dy llamarinave me trashsi 10
15mm dhe prmasat 50x75 mm (fig. 6.6). Llamarinat ant t shtrnguara me dy shtrngues, t
cilt mund t lvizin rreth e prqark tegelit t salduar. Afrsisht 5 sekonda pas fillimit t saldimit
mbshtetset fillojn t sillen. Gjat kohs s rrotullimit lajmrohen plasaritjet trthore, shpejtsia
e lakimit t tegelit sht prafrsisht 1/s.

Fig.6.6. Prova Murex-it.

6.3.7. Prova Varestraint
Pr kt prov nevojitet llamarina me prmasa 220x50x10mm. Njri skaj i llamarins
sht i shtrnguar n mbshtets (fig.6.7). Tegeli saldohet n mesin e ans s eprme t
llamarins, duke filluar nga njra an n tjetrn. Saldimi bhet me metodn TIG ose pa material
plotsues.
Lakimi i llamarins me tegel do t shkaktoj deformime fibrave t eprm t tegelit.

18

S
100 ( % ) .
2R

Ku sht:
S trashsia e llamarins dhe
R rrezja e lakimit.
Plasaritjet e nxehta lajmrohen gjat kohs s lakimit t llamarins dhe at n materialin
e tegelit ose n zonn e ndikimit t nxehtsis, n at pjes e cila ka qen kufi n mes t fazs
s lngt dhe t ngurt.

Fig.6.7. a) Paraqitja skematike e provs s Varestraint, b) paraqitja grafike e rezultateve t

provs
6.3.8. Prova Transvarestraint
Gjat provs Transvarestraint lajmrohen plasaritje trthore. N praktik m s teprmi
paraqitn plasaritjet e nxehta n mes t tegelit, dhe at n drejtim gjatsor. Pr kt arsye
metoda e mparshme sht modifikuar ashtu q sforcimi n lakim t shkakton plasaritje
gjatsore (fig.6.8).

Fig.6.8. Prova Transvarestraint.

6.3.9. Prova sipas Tekkenit
Kjo prov mbshtetet n diletacionin e llamarinave t salduara. Mund t prdort si prov
teknologjike gjat saldimit me hark elektrik me dor nn mbrojtjen e pluhurit, pr llamarina t
holla (12mm), si dhe ato me trashsi deri n 180 mm.

19

Fig.6.9. Prova e Tekkenit.

6.3.10. Prova Lehigh
Kjo metod (fig.6.10) prdort kryesisht pr zgjedhjen e elektrods pr saldim me hark
elektrik me dor. Trashsia e materialit baz sht 10 50mm. Hapsira drit n rrnjn e
tegelit sht 1.6 2mm. Te kjo plasaritjet lajmrohen kryesisht n materialin e tegelit dhe mund
t jen n rrnjn e tegelit ose n siprfaqen e eprme.

Fig.6.10. Prova Lehigh.

6.3.11. Prova CTS (Control Thermal Severity)

Prova CTS (Control Thermal Severity) sht prov e cila mbshtetet n parimin e tegelit
kndor. Materiali baz (pllaka) me trashsi 12mm shtrngohet me ann e bulonit (fig.6.11),
pastaj bhet saldimi i dy ose tre tegelave ndihms. Pas ftohjes s tegelave ndihms dhe
shtrngimit t bulonit saldohet tegeli provues me trashsi 4 6mm dhe gjatsi 75mm. Kampioni
nga pllaka e salduar mund t merren m s paku 72 or pas saldimit.

Fig.6.11. Skema e provs s plasaritjeve me metodn CTS.

20

Prova e tegelit saldues me mjete t thjeshta

Prova n lakim
Prova e lakimit jep prfundime mbi deformim dhe cilsin e lidhjes salduese shkrirse.
Cilsia e lidhjes konstatohet nga pamja e siprfaqeve t thyera. Prova e lakimit bhet me nj
pajisje mekanike ose hidraulike. Provat bhen deri n arritjen e kndit t krkuar t lakimit.

Fig.6.12. Prova e lakimit.

Prova e shtypjes me uj
Izolimi dhe qndrueshmria e tegelave saldues n kazan dhe tubacione (gypa prues)
vlersohet (konstatohet) edhe me shtypje t ujit. Pr shembull n detajin - DVS pr prov bhet
me shtypje provuese t parapar me rregulla.

Fig.6.13. Tegelat saldues n tubacione.

Provat jo shkatrruese
Prova me penetrant (lng kapilar)
Pr tu provuar mund t merren t gjitha lndt baz jo poroze mbi siprfaqen e
mundshme t qarjes.

a) Siprfaqja e siprme e pastruar.

c) Siprfaqja e pastr, masa e

lngt deprtuese n qarje.

b) Qarja dhe siprfaqja me mas

lngu kapilar.

d) Zhvilluesi mbi siprfaqe tregohet

nprmjet t ngjyrosjes s qarjes.

Fig.6.14. Prova me penetrant (lng kapilar).

Prova me ultratingull
N fig.6.15 sht treguar n mnyr skematike parimi i provs s materialit me ultratingull
me metodn eho. Parimi i puns sht: pr shkak t kalimit t rryms elektrike npr gjenerator
t impulseve, ky do t prodhoj impulse elektrike t cilat e bjn ngacmimin e vibratorit, i cili
bn prcjelljen e impulseve n materialin q provohet. Impulset (ehot) e reflektuara (kthyera) i
pranon sonda e cila tash ka rolin e pranuesit t impulseve dhe i shndrron n impulse elektrike
q regjistrohen n ekranin katodik t oshilografit.

21

Fig.6.15. Paraqitja skematike e provs me ultratingull.

Prova magnetike
Prova magnetike pr kontrollim t kualitetit prdoret pr zbulimin e gabimeve n
siprfaqe dhe nnsiprfaqe t materialit.
Provat magnetike ndahen n dy grupe:
1. Provat q shfrytzojn pasojat e ndikimit t forcs magnetike t prodhuar n detalin
e magnetizuar, q kontrollohet dhe,
2. Provat q shfrytzojn veprimin induktiv t forcs magnetike, t rryms alternative.
Materiali i cili duhet t provohet, vendoset n mes t poleve t elektromagnetit, npr
dredhat e t cilit kalon rryma alternative (fig.6.16). Fusha magnetike devijon m tepr kur
gabimet n material ndodhen t vendosura n mnyr t trthort ndaj kahut t fushs
magnetike, se sa ather kur ndodhen n kah t njjt me gabimin. Pr kt arsye fusha
magnetike prher duhet t induktohet ashtu q ajo t veproj trthorazi n gabim.

Fig.6.16. Paraqitja skematike e zbulimit t gabimeve me metodn magnetike.

6.6 Reaksionet e tkurrjes
Tkurrje trthore
Shkurtim s gjati trthorazi n tegel te llamarinat e shtrira dhe tegelat simetrike.

Trheqje kndore e tegelit V dhe tegelat kndor n ballin T.

22

Shkurtim i dyfisht i trarve T me tegel n gjitha ant.

Krrusja e trarve T me tegel gjatsore.

Shtrembrim i llamarinave t holla.

Fig.6.17. Reaksionet e tkurrjes dhe deformimit.

6.7 Sforcimet vetjake t saldimit
Sforcimet vetjake t saldimit shkaktohen, kur t shkurtuarit sht me pengesa. Deformimet
e penguara kan arsye t shumta e t ndryshme.
Sforcimet e jashtme te konstruksionit

23

Sforcimet e brendshme nprmjet materialit baz fqinje

Sforcimet e brendshme nprmjet saldimeve te shpeshta

Fig.6.18. Sforcimet vetjake t saldimit.

Vrejtje mbi sforcimet vetjake salduese: jan t padukshme, shfaqen n drejtime t
shumta, mund t shkaktojn qarje dhe thyerje, pr gjatesi t shkutra mund t jen t
rrezikshme.
6.8 Masat kundr shtrembrimit
Te llamarinat e holla mundsisht saldimi spic.

Te tegelat kndor tegelat n t njjtn koh t saldohen ose duke i ndrruar shtresat
vemas t saldohen.

Parashtrimi i kndit te tegelat kndore dhe ballore.

Llamarinat e holla t shtrngohen.

Saldimi n lvizje (n endje) te tegelat e shkurt si n skic, arritur prej mesit kah ana e
jashtme.

Fig.6.19. Masat kundr shtrembrimit.

24

- Prodhimi n grupe konstruktive me drejtim t kohpaskohshme,

- T nxehurit mundsisht t mbahet i vogl,
- Tegelat salduese t renditen n mnyr simetrike,
- Te konstruksionet e llamarins s holl mundsisht tegelat salduese t saldohen
me ndrprerje,
- Me qllim t dobishm, t prcillet kjo renditje.
6.9

Pajisja e testimit me ultratingull pr testimin e saldimit jo-shkatrrues te

gypave t elikt
Zakonisht i paraqitur n radhn e karakterit t fabrikimit t fabrikave t saldimit elektrik
dhe te prshtatshme pr diametrat e gypave nga 90 220 mm, ky njsit i testimit me ultraz
mund t mbart 2 apo 4 shndrrues t montuar n kapuat metalike t pjesve testuese.
Montimet e anve zvarritse testuese ka sisteme automatik pr ngritje pr zhvillimin e
pjesve pr prerje t xhamave n gyp dhe si shtes ekziston nj sistem i kombinuar ngrit/ul pr
t rregulluar rrotullimin jasht linjave mbi kalibrimin e caktuar.
I tr njsiti sht prshtatshm n pesh pr t rn n ujdi me diametrat e ndryshm
t gypave t prodhuara. Montimet provuese jan t caktuara n qarkun e shoqrimit i cili
mundson rregullimin e pozits periferike automatike n rastet e saldimit bredhs. Pr do lloj
t saldimit bredhs n sken shfrytzohet nj kamer pr t ofruar nj pamje vizuale pr
operuesin.

Fig.6.20. Pajisja e testimit me ultratingull.

6.10

Parregullsit e saldimit t tegelit ballor dhe kndor (Rntgen fotografi)

Fig. 6.23. Gabim i lidhjes n shtres(1),

zgjyrs
dhe rrnj (2)

Fig. 6.24. Gabim i lidhjes n shtres(1),

Fig. 6.22. Pore. Form vargjesh mbetje t

Fig. 6.25. Pore n form gypi.

25

gabim i lidhjes n krah (2), plasaritje (3)

Fig. 6.28. Saldim i pa mjaftueshm sht kapur (1),vargje t zgjyrs (2), plasaritje (3).

7.
7.1

Fig. 6.29. Devijim i teheve. rrnja nuk

KONSTRUKSIONET BARTSE T SALDUARA

eliqet pr konstruksione t salduara

Instituti ndrkombtar i saldimit ( IIW / INS ) , n dokumentin Doc. 367-71 me titull Saldimi
i udhzimeve lidhur me eliqet pr konstruksione t salduara ka dhn udhzimet pr zgjedhjen
e eliqeve pr konstruksione t salduara. N dokumentin e lart prmendur sht br klasifikimi
i eliqeve t cilat ndahen n katr grupe n varsi nga cilsia: B, C, D dhe E.
eliqet e cilsis B prdorn pr konstruksione ose detale me trashsi mesatare t
ngarkuara me ngarkesa nominale. eliqet e cilsis C dhe D jan t qndrueshm ndaj efektit
t kanalit dhe prdorn pr konstruksione ose detale qe jan t rrezikuar nga thyerja e egr.
eliqet e cilsis E prdorn n ato raste kur duhet q eliku t ket qndrueshmri
jashtzakonisht t lart ndaj thyerjes s egr.
Pr eliqet e cilsis C, D, E duhet t bhet prova e egr sipas metods s Sharpit
me kanal V.
N tab.7.1 sht paraqit shtalbsia sipas Sharpit, ndrsa n tab.nr.7.2 dhe 7.3 prbrja
kimike e materialit.
Tab.nr.7.1 Shtalbsia e eliqeve C, D dhe E.
Qndrueshmria n trheqje [N/mm2]
Grupi i elikut
C
D
E

370 520

500 700

Shtalbsia Z2V
[N/mm2]
[J]
350
27
350
27
350
27

Shtalbsia Z2V
[N/mm2]
[J]
[C]
350500 2739 -100
350500 2739 -30-20
350500 2739 -50-40

[C]
0
-25
-40

Tab.nr.7.2 Prbrja kimike e eliqeve me qndrueshmri 370 dhe 520 N/mm2.

Prmbajtja kimike [%]
Grupi i elikut
Cmax
Mnmax
Simax
Smax
Pmax
B
0.24
1.5
0.05
0.06
C
0.24
1.5
0.05
0.05
0.05
D
0.24
1.5
0.40
0.05
0.05
E
0.22
1.5
0.40
0.04
0.04
Tab.nr.7.3 Prbrja kimike e eliqeve me qndrueshmri 560 dhe 700 N/mm2.
Prmbajtja kimike [%]
Grupi i elikut
Cmax
Mnmax
Simax
Smax
Pmax
B
0.22
1.60
0.55
0.05
0.05
C
0.22
1.60
0.55
0.04
0.04
D
0.20
1.60
0.55
0.04
0.04
E
0.20
1.60
0.55
0.04
0.04

26

N realizimin e konstruksioneve t salduara, prdorim mjaft t madh kan edhe gypat pa

tegel. Prbrja kimike e tyre sht dhn n tab.7.4 ndrsa vetit mekanike n tab.7.5.
Tab.7.4 Prmbajtja kimike e materialeve t gypave pa tegel.
Prmbajtja kimike [%]
Shenja e elikut
C
Si
Mn
.1212
0.17
0.100.35
0.40

Pmax
0.05

Smax
0.05

.1213

0.22

0.100.35

0.40

0.05

0.05

.1402

0.36

0.100.35

0.40

0.05

0.05

.1502
.3100

0.45
0.22

0.100.35
0.100.35

0.40
1.50

0.05
0.05

0.05
0.05

Tab.7.5 Vetit mekanike t materialit t gypave pa tegel.

Shenja
e Qndrueshmria
n Kufiri i elasticitetit
elikut
trheqje [N/mm2]
[N/mm2]
.1212
340440
235
.1213
440540
255
.1402
540640
295
.1502
640740
390
.3100
510610
355
7.2

Zgjatimi
As[%] min
25
21
17
12
12

Cilsia e tegelave t salduara

Dokumentacioni teknik duhet t jet n prputhje t plot me rregulloren pr
konstruksionet e elikta bartse t salduara. Pr konstruksione t rndsishme plani i saldimit
sht pjes e dokumentacionit teknik. Plani i saldimit duhet t prmbaj: procesin e saldimit,
llojin e materialit plotsues, radhn e saldimit, cilsin e prodhimit, krkesat pr prodhim dhe
prpunimi, provat dhe mnyrn e kontrollimit t tegelave t salduara.
Ekzistojn tri lloje t cilsis s tegelit:
1. Cilsia speciale S,
2. Cilsia I dhe
3. Cilsia II.
Tegelat me cilsi speciale duhet t jen:
- T mir dhe pa plasaritje,
- Pa gabime n fillim dhe n mbarim t tegelit,
- Me rrnj t pastr dhe t salduar mir,
- Pa kanale (prerje) dhe pa mbilartsi t fytyrs,
- I shndritshm pr gjat gjatsis.
Gjat prodhimit t konstruksioneve dhe prgatitjes s detaleve pr saldim sipas
rregullave bhet shnimi me ngjyr dhe at :
- Me ngjyr t verdh cilsia S,
- Pa ngjyr cilsia I dhe
- Me ngjyr t kaltr cilsia II.

Fig. 7.1. Shnimi i cilsis s tegelave.

27

Shnimi i cilsis s tegelave bhet sipas standardit prkats dhe n prputhje me

paraqitjen e tegelave ne vizatim (fig. 7.1).
Kur parashihet ndonj kontroll i tegelave t salduar: radiologjik, ultratingull, magnetik ose
ndonj tjetr duhet t formohet plani me t ciln duhet t shnohen vendet dhe vllimi i kontrollit.
Pr konstruksione t elikta bartse t salduara prdorn eliqet prkatse pr material
plotsues prdort: elektroda pr saldim me hark elektrik, teli pr saldim me gaz, teli pr saldim
me metoda tjera, shiritat etj. Kto materiale plotsuese jan t standardizuara.
7.3

Shnimi i tegelave.
Paraqitja e tegelave n saldim bhet sipas standardit ISO 2553/94. Tegelat shnohen n
prputhje me rregullat e vizatimit teknik. N tabel (tab.7.6) jan paraqit shenjat themelore dhe
plotsuese t tegelave.

Tab.7.6 Shenjat themelore dhe plotsuese t tegelit.

Shenja themelore
Shenja plotsuese
Emrtimi i tegelit
Simboli
Sqarim
Tegeli I
Rrnja e salduar
Tegeli V
Tegeli
V
m
Fytyra ose rrnja e
nnshtres
prpunuar
Tegeli Y

Simboli

Tegeli X
Tegeli kndor kontinual

Tegeli U
Tegeli
dyfisht

i
Fytyra e rrafsht kontinuale

Tegeli V
Tegeli K
Tegeli J
Tegeli kndor
Tegeli
kndor i
dyfisht
Tegeli n knd
Tegeli pikzor

Fytyra e rrafsht e tegelit

kndor
Fytyra konvekse
kndor

tegelit

Tegeli kndor i salduar

prgjat tr konstruksionit

do lloj i tegelit ka simbolin e vet t caktuar. Paraqitja e plot e tegelave n vizatim

sht dhn n fig.7.2 dhe prbhet prej:
- Shigjets (1),
- Vijave treguese (2),
- Shenjs s tegelit (3).
Vija treguese prbhet prej dy vijave paralele (2a) dhe t ndrprera (2b). Vija e ndrprer
e cila mund t jet mbi ose nn vijn e pandrprer tregon se n ciln an t shigjets gjendet
fytyra e tegelit. Nse tegeli sht simetrik vija nuk vizatohet.

28

Fig.7.2. Shnimi i tegelave: 1 shigjetat, 2 vijat treguese, 3 shenja e tegelit.

Mnyra e paraqitjes s shenjs s kombinuar sht treguar n fig.7.3, ndrsa shnimi i
prmasave t tegelit n fig.7.4.

Fig. 7.3. Paraqitja e kombinuar: a shenja, b prerja trthore e tegelit.

Fig. 7.4. Shnimi i prmasave t tegelit.

Prve ktyre ekzistojn edhe shenja t tjera plotsuese:
- Rrethi, tregon se saldimi bhet prreth detalit (fig.7.5.a).
- Flamuri, tregon tegelin montues (fig.7.5.b).
- Vlera numerike q tregon shenjn e metods s saldimit (111 saldimi me hark
elektrik me dor me elektrod t mbshtjellur).

Fig. 7.5. Shenjat plotsuese: a) rrethi tegeli i salduar prreth tr detalit, b) flamuri
tegeli montues, c) vlera numerike q tregon metodn e saldimit (111 saldimi me hark elektrik
me dor me elektrod t mbshtjellur).
7.4

Rregullat themelore pr llogaritjen e bashksive t salduara

do bashksi e salduar duhet t llogaritet pr ngarkes t vrtet reale, prkatsisht pr
ngarkes t pacaktuar me rregulloren plotsuese pr ngarkes me q rast merren parasysh
ngarkesat dinamike dhe lodhja nse ka.
7.4.1

Llogaritja e tegelave t bashksive t salduara

Tegelat Ballor
Gjat llogaritjes se bashksis s salduar ballore, trashsia e tegelit merret e barabart
me trashsin e llamarins q saldohet (fig. 7.6). Nse saldohen llamarinat me trashsi t
ndryshme merret trashsia m e vogl.

29

Fig. 7.6. Tegeli ballor dhe dimensionet e tegelit.

- Llogaritja e tegelave ballor
Dimensionimi i tegelave t bashksive t salduara me tegel ballor sipas rregullores nuk
bhet nse jan plotsuar kushtet paraprake. Bashksia e tegelave ballor sht prcaktuar gjat
dimensionimit t detaleve t materialit baz dhe raportit t formsimit t lejuar t materialit baz.
Nse tegeli ballor llogaritet, sforcimi krahasues prcaktohet sipas hipotezs s puns
deformuese n ndrrimin e trajts.

- Tegelat kndor
Trashsia teorike a e tegelit kndor sht lartsia e trekndshit barabrinjs t vizatuar
n prerjen trthore t tegelit (fig. 7.7). Gjat saldimit n mbrojtjen e pluhurit, trashsia llogaritse
mund t rritet pr 0.6 a 3 mm. Gjersia llogaritse I e tegelit kndor sht gjatsia n t cilin
sht arritur trashsia a e parapar e tegelit.

Fig. 7.7. Tegeli kndor dhe trashsia llogaritse e tegelit.

Prerja trthore e tegelit barts sht e barabart me shumn e prodhimit t trashsis a
dhe t gjatsive I t tegelave.
AI = a I
- Llogaritja e tegelave kndor
Supozohet se sforcimi n, I.II veprojn n tegelin kndor dhe at sipas rrafshit ABCD
(fig.7.8).

Fig. 7.8. Skema pr llogaritjen e tegelave kndor.

Pr ngarkesa dyboshtore sforcimi sht:

30

 gj = I2 + II2 I 2 + K ( I2 + II2 )
gj Sforcim ekuivalent.
II Sforcimi normal, i cili vepron n drejtim t gjatsis s tegelit, dhe shtrihet n rrafshin ABCD.
I Sforcimi normal n shtypje ose n trheqje i cili vepron normalisht n rrafshin ADCD.
I sforcimi tangjencial q vepron normalisht n gjatsin e tegelit dhe shtrihet n rrafshin
ABCD.
II sforcimi tangjencial q vepron n drejtim t gjatsis s tegelit dhe shtrihet n rrafshin
ABCD.
7.4.2
Sforcimet e lejuara t bashksive t salduara
Sforcimet e lejuara gjat ngarkimit t qet, pr disa lloje t eliqeve jan paraqitur n tab.7.7.
Tab.7.7 Sforcimet e lejuara pr materialin baz.
Sforcimi i lejuar te materiali baz [N/mm2]
LLOJI I ELIKUT
Lloji i ngarkess Lloji i ngarkimit
.0361
.0451
.0561
Trheqje
I
160
185
240
Shtypje
II
180
205
265
Lakim
Sforcimet e lejuara te tegelat ballor, varet nga lloji i ngarkimit dhe cilsia e tegelit.
Sforcimet e lejuara pr tegel t till fitohen kur sforcimet e lejuara pr materialin baz, q jan
paraqitur n tab.nr.7.7, zvoglohen pr koeficient k t dhn n tab.nr.7.8.
Tab.7.8 Koeficienti korrigjues n varsi nga lloji dhe cilsia e tegelit.
Vlera e koeficientit k
Cilsia e
Lloji i
tegelit
sforcimit
0361, 0451
0561
N trheqje ose lakim
1.0
1.0
Cilsia
Shtypje
1.0
1.0
speciale
Prerje
0.6
0.6
N trheqje ose lakim
0.8
0.8
Cilsia I
Shtypje
1.0
1.0
Prerje
0.6
0.6
N trheqje ose lakim
0.72
0.65
Cilsia II
Shtypje
1.0
0.8
Prerje
0.55
0.50
Te tegelat ballor sforcimet e lejuara n tegel (tlej) nuk guxojn t kalojn vlern:
Ilog tlej k + lej.
k koeficienti korrigjues n varsi nga lloji dhe cilsia e tegelit (tab.5.2).
tlej Sforcimi i lejuar pr materialin baz. Sforcimet e lejuara t tegelat kndor, jan
dhn n tab.7.9 ndrsa prcaktohet n baz t formuls:
0.5 Rm
klej =
V
Rm qndrueshmria n trheqje e materialit baz sipas standardit prkats.
V koeficienti i siguris sipas standardit prkats.
Tab.7.9 Sforcimi i lejuar pr tegela kndor.
Sforcimet e lejuara pr tegela kndor [N/mm2]
Lloji i elikut
Mnyra e
Ngarkimit
.0361
.0451
.0561
I
120
145
170
II
135
160
190

31

7.5

Konstruktimi i bashksive t salduara

Koncepti i konstruksionit t salduar duhet t jet i till q rrjedhja e forcave t jet sa m e
njtrajtshme dhe gjat prodhimit sa m tepr t zvoglohen deformimet dhe sforcimet e mbetura
gjat saldimit. Gjat projektimit t konstruksioneve t salduara numri i tegelave montues duhet t
jet n minimum.
Tegelat duhet t jen n vende sa m t prshtatshme (vende ku mund t afrohemi).
Gjat saldimit t konstruksioneve duhet ti shmangemi saldimit mbi kok dhe duhet t tentojm q
saldimin ta bjm n pozit horizontale. Gjat saldimit t detaleve t konstruksioneve trashsia e
t cilave sht m e madhe se 30mm, sipas rregulls duhet t merren masa t posame (duhet
t bhet paranxehja). Nuk lejohet saldimi i konstruksioneve t ngarkuara me ngarkesa dinamike
ose t sforcuara, t cilat gjat prodhimit n gjendje t ftoht deformohen m tepr se 5%.
Nuk lejohet grumbullimi i tegelave n nj vend, pr shkak t koncentrimit t madh t
sforcimeve t mbetura n bashksin e salduar. N rast saldimi hapsinor te detalit sekondar n
detalin baz (fig.7.9.), duhet ti shmangemi kryqzimit t tegelave, duke i prer kndet e detaleve
sekondare. Te saldimi ballor i profilit t llamarins prej eliku t pa qetsuar (fig.7.10) sipas
rregulls nuk saldohen vendet e kalimit prej brinjs n kmbn e profilit (zona e segregacionit).

Fig.7.9. Kryqzimi i tegelave.

Fig.7.10. Saldimi ballor i tegelit n

llamarinn e laminuar.

Bashksia ballore e trarit prej llamarine dhe tegeli ballor kndor i lamels plotsuese
duhet t orientohet normal n drejtim t kmbs.
N rast t vazhdimit t kmbve t bartsve t lamelave me trashsi t ndryshme, kur
s3 mm, pr shkak t shprndarjes s njtrajtshme t forcs, trashsia e lamels duhet t
punohet me pjerrtsi sipas figurs 7.11. Tegeli ballor-kndor punohet si tegel me brinj t
ndryshme me raport t kateteve 11 deri 13. Saldimi kontinual prreth skajeve t lamels
shtes bhet i mundshm me prerje (shkurtim) ose me rrumbullakim t qosheve n fund t
lamelave shtes (fig. 7.12).

Fig. 7.11. Saldimi i llamarinave me trashsi t ndryshme.

Trashsia e tegelave ballor-kndor nuk guxon t jet m e madhe se q sht parapar
me llogaritje, prkatsisht me rregulla pr konstruktimin e bashksive t salduara.

32

Fig. 7.12. Saldimi horizontal n afrsi t lamels.

N rastet kur duhet q kmbt t punohen prej dy lamelave t mbshtetura n njratjetrn, ather ato saldohen paraprakisht. T dy lamelat mund t bashkohen n nj trsi m
ndihmn e tegelit Y (fig. 7.13). bashkimi paraprak i lamelave n mes veti bhet pr shkak t
mundsis s prpunimit t kanalit dhe risaldimit t rrnjs (fig. 7.13.a), ose t prfitimit t tegelit
pa gabime t cilat shkaktohen nga paraleliteti i lamelave (fig. 7.13.b).

Fig.7.13. Saldimi i kmbve prej dy lamelave.

Fig.7.14. Kmbzat e trajtave prej llamarinave.

Kmbza e trarit prej llamarins, e salduar me brinjt e trarit, sipas rregulls nuk guxon t
jet m e trash se 50 mm. nse kmbt jan m t trasha se 50 mm, ather duhet t punohen
prej lamelave t veanta (fig. 7.14. a) ose t prdorn kmbt me brinj (fig. 7. 14. b), me q rast
kjo shtes duhet t jet m s paku 40 mm, ose t bhet bashkimi i kmbs dhe brinjs prmes
nj kndori t madh (fig. 7. 14. c).
Ather kur duhet t vazhdohen brinjt me trashsi t ndryshme, kalimi prej brinjs m t
holl n at m t trash duhet t jet i till q t mos ndodh koncentrimi i sforcimeve. Kur dallimi
i trashsive sht s/2 3 mm, prgatitja bhet sipas fig. 7.15.

33

Fig. 7.15. Saldimi i brinjve prej llamarinave me trashsi t ndryshme.

Ngurtsia e brinjs s trarit n vendin, e ku sht i mundshm shfaqja e koncentrimit t
sforcimeve duhet t vendosn me saldim ose me puthitje pr kmb prmes s cils presioni
prcillet n brinj (fig. 7.16).
Nse kmbt e trarit punohen prej dy profileve t njjta, ather bashkimi i tyre bhet me
ndihmn e pllakave lidhse, t cilat duhet t ken trashsi t njjt me at t kmbs (fig. 7.17).

Fig. 7.16. Ngurtsimi i brinjve t trarit.

8.0

NDIKIMI I TEKNOLOGJIS
DEFORMIMEVE GJAT SALDIMIT

Fig. 7.17. Saldimi i trarit prej dy profileve.

PRODHUESE

SHFAQJEN

Procesi m ekonomik pr mnjanimin e deformimeve t krijuara gjat procesit saldimit

qndron n zgjedhjen e procesit t till t montimit dhe t saldimit t konstruksioneve, i cili bn
t mundshme q deformimet e krijuara nga njri tegel t mnjanohen nga deformimet e
shkaktuara nga tegelat e tjer.
Ndikimi i radhs s montimit, varet nga mnyra e bashkimit t detaleve gjat montimit.
Nse detalet gjat montimit bashkohen me tegela t shkurtr, ather detali do t sillet si t ishte
prej nj pjese. N fig. 8.1, sht paraqit skema e montimit dhe e saldimit t bashksis pr t
ciln jan salduar brinjt trthor. N fig. 8. 1a sht paraqitur saldimi me tegel t shkurt i
pllakave pr brinjt. Mirpo nse pjesa e eprme e trarit do t bashkohet n mnyr elastike pr
brinjt me ndihmn e pllakave (fig .8. 1b) saldimi i brinjve trthor do t shkaktonte vetm
shkurtim gjatsor t pjess s eprme t trarit. Pjest tjera t trarit nuk do t deformohen meq
pllaka elastike do t bnin t mundshme shkurtimin e lir gjatsor t pjess s eprme.

34

Fig.8.1. Skema e montimit dhe saldimit t trarit barts.

Radha e saldimit, ndikon n gjendjen e sforcuar dhe deformimin e detaleve t salduara
(fig.8.2). N fig.8.2 sht paraqit deformimi i shiritit t gjeneruar. Nse regjenerimi i shiritit bhet
vetm n nj drejtim ather shiriti do t deformohet sipas lakores 3-2-1-0-1-2-3 (fig.8.2.b). pr
kt regjenerim duhet br sipas kaheve t paraqitura n fig.7.18.a me q rast shiriti do t
deformohet sipas lakores 5-4-1-0-1-4-5.

Fig.8.2. Skema e deformimit t shiritit t regjeneruar.

N fig.8.3 sht paraqitur formimi i sforcimeve reaktive te tegelat montues t trarit I n
varsi nga radha e saldimit.

Fig.8.3. Sforcimet reaktive te tegelat montues t trarit I

35

Nse s pari saldohen tegelat 1 dhe 2 n breza e pastaj tegeli 3 n brinjn e trarit, kjo do
t shkaktoj formimin e sforcimit n trheqje n brinjn dhe sforcimin n shtypje n breza (fig.
8.3a). mirpo nse s pari saldohet tegeli 1 n brinjn, e pastaj tegelat 2 dhe 3 n brezat e trarit ,
kjo do t shkaktoj shfaqjen e sforcimit n shtypje n brinjt dhe sforcimi n trheqje n breza (fig.
8.3b). Gjat saldimit t tegelave montues n kushtet e tilla, sforcimet relative do t jen dukshm
m t vogla (fig. 8.3c). Shkalla e zvoglimit t sforcimeve reaktive varet prej gjatsis I.
Ndikimi i formsimit, n saktsin e konstruksioneve shfaqt prmes ndrrimit t
prmasave dhe pozicioneve t detaleve. N fig .8.4, sht paraqit procesi i mnjanimit t vijs s
lakimit t trarit t shkaktuar nga tegeli gjatsor, me ndihmn e ndrrimit t prmasave dhe
shprndarjes s tegelave t llamarinave nyjore.

Fig. 8.4. Mnjanimi i vijs s lakimit t trarit.

Meq trari pjesn e eprme e ka t gjer, ather ai do t lakohet n form konvekse n
at an t brezit (fig. 8.4a). me shprndarje adekuate dhe n zgjedhjen e prmasave t tegelave
t llamarinave nyjore mund t mnjanohet lakimi i mbetur i trarit, shkaktuar nga tegeli gjatsor
(fig. 8.4b).
Gjat saldimit t detaleve t holla me detale t trasha mund t paraqitn plasaritjet
prreth tegelit. Pr kt, bashksit e tilla duhet t bhen ashtu si sht paraqitur n fig. 8.5a
dhe fig. 8.5b. gjat saldimit t gypave pr llamarin t trash prreth gypit duhet patjetr t
punohet kanali, i cili do t bj t mundshme q gjat procesit t ftohjes dhe t tkurrjes, tegeli t
mund t deformohet lirisht n mnyr q t mos shfaqn plasaritjet (fig. 8.5a). kjo vlen edhe gjat
saldimit t llamarinave t holla me llamarina t trasha (fig. 8.5b).

Fig.8.5. Skema e saldimit t disa detaleve.

Dhmbzoret n fig. 8.5c sht punuar prej dy lloje materialesh; kurora 1 dhe koka 2 prej
eliku t lidhur, ndrsa trupi 3 prej eliku me pak karbon. Q t mund t bhet saldimi pa
plasaritje sht e domosdoshme q detali prej eliku t lidhur t paranxehet. Paranxehja e koks
2 t dhmbzorit gjat ftohjes po ashtu do t shkaktoj zvoglimin e diametrit t tij.
Zgjedhja e teknologjis s prodhimit, duhet t bhet para s gjithash sipas krkess s
saktsis s konstruktorit, n mnyr q ti shmangemi riparimeve dhe t bhet i mundshm
shfrytzimi maksimal i automateve pr saldim. N fig. 8.6 jan paraqitur rastet e mundshme t
montimit dhe t saldimit t profileve I pr shiritin dhe brinjn trthor.
Nse brinja e par saldohet pr profilin L (fig. 8.6a) ather tegelat vertikal do t
shkaktojn lakimin e profilit L. Saldimi i profilit L dhe brinjs trthore pr pllakn horizontale
(fig. 8.6b) po ashtu do t shkaktonte lakimin e profilit L.

36

Nse s pari saldohen brinjt trthor me pllakn horizontale, a pastaj bhet montimi dhe
saldimi i profilit L pr llamarinn dhe pr brinjn trthore (fig. 8.6c dhe 8.6b,d) mund t arrihet
q lakimi i mbetur i trarit t mnjanohet.
Nse s pari saldojm trarin L pr pllakn horizontale, pastaj montojm brinjt trthore
(fig. 8.6.e dhe f), lakimi i gjithmbarshm sht m i vogl se kur saldimi bhet sipas fig. 8.6a dhe
fig. 8.6b. teknologjia m e prshtatshme e prodhimit sht ajo e treguar n fig. 8.6c dhe 8.6d.

Fig. 8.6. Skema e teknologjis s prodhimit me saldim t nj trari.

9.0

MASAT PR PENGIMIN E DEFORMIMEVE

Deformimet n konstruksionet e salduara mund t pengohen (mnjanohen apo

zvoglohen) me shum masa. Ato parimisht, mund t ndrmerren para, gjat dhe pas saldimit.
Masat e parandalimit jan:
- Zgjedhja adekuate konstruktive e tr konstruksionit t salduar,
- Shfrytzimi i deformimeve paraprake,
- Nxehja paraprake, prkatsisht paranxehja,
- Radha adekuate e saldimit etj.
Llamarinat q jan t prgatitura n kanal V duhet t vendosn n pozit t
prshtatshme pr saldim. Para saldimit nn to vendosn mbshtets t caktuar t cilt zgjedhn
n varsi t aftsis s materialit pr tkurrje (fig. 9.1a). Te saldimi gjatsor i anve cilindrike ose i
gypave nuk ka nevoj t bhet prgatitja e kanalit (fig. 9.1b). te tegelat rrethor te ent cilindrike
ose sferike, buzt paraprakisht lakohen nga ana e jashtme (fig. 9.2a).
Pjest pr arnim q duhen t saldohen n detale t ndryshme domosdo duhet t
deformohen (kuposn) (fig. 9.2b). gjithashtu mund t prdort edhe kuposja e llamarinave ose
lakimi i gypave, pr shkak se bhet e mundshme trheqja e lir pas procesit t saldimit (fig.
9.2c). te trupat masiv mund t bhet prpunimi i kanaleve rrethore me qllim t zvoglimit t
koncentrimit t sforcimeve (fig. 9.2c).

37

Fig. 9.1. Pozita e detaleve me qllim t mnjanimit t gabimeve pr shkak t tkurrjes: a

pllaka, b gypi.

Fig. 9.2. Forma e prgatits s detaleve me qllim t zvoglimit t gabimeve pr shkak t

tkurrjes.

Fig. 9.3. Prgatitja e detaleve

Fig. 9.4. Ndikimi i pozits s tegelit
pr saldim n knde.
me deformimet e profilit T.
N tegelat e njanshm kndor kndi n mes t detaleve duhet t jet m i madh pr aq
sa sht kndi i tkurrjes (fig. 9.3). Deformimi kndor i brezit t profilit mund t eliminohet nse
brezi paraprakisht lakohet n ann e kundrt (fig. 9.4b).

9.1
Masat gjat saldimit
Saldimi sipas planit paraprak dhe radhs s caktuar,
Zgjedhja adekuate e diametrit t elektrods, prkatsisht intensitetit t rryms,
Shpejtsia e drejt gjat saldimit, prkatsisht e lvizjes s harkut elektrik etj.
Meq gjat pikimit t bashksis s salduar paraqitn tkurrjet trthore, duhet pasur
parasysh edhe radhn e pikimit. Preferohet radha e pikimit (fig. 9.5) prej mesit kah skajet dhe
prej skajeve kah mesi.

Fig. 9.5. Radha e pikimit t detaleve q saldohen: a prej mesit kah skajet, b prej
skajeve kah mesi.

38

Gjatsia e tegelit t pikimit sht 50 80 mm, ndrsa caktohet n at mnyr q do

tegel i dyt ose i tret t filloj me elektrod t re.
N varsi nga pika n t ciln fillon saldimi dallojm:
- Saldimi prej skajit t tegelit dhe
- Saldimi kah skajet e tegelit.
N t dy rastet saldimi mund t bhet:
- Pa ndrprerje,
- Me ndrprerje dhe
- Me hap kthyes krcyes.
Saldimi prej skajit t bashksis s salduar pa ndrprerje bhet me nj kalim. M s
shumti prdort te saldimi automatik (fig. 9.6). Saldimi me ndrprerje (krcyes), bhet me nj
varg tegelash dhe me radh q sht paraqitur n fig. 9.7. Zakonisht gjatsia e tegelit sht e
barabart me gjatsin e saldimit me nj elektrod.

Fig. 9.6. Saldimi pa ndrprerje.

Fig. 9.7. Saldimi me ndrprerje.

Saldimi me hap kthyes, bhet me disa tegela, ku kahu u saldimit sht i kundrt me at
t saldimit t bashksis s salduar me nj elektrod.
Saldimi me hap kthyes krcyes, bhet me disa tegela, ku kahu i saldimit sht i
kundrt me at t bashksis s salduar (fig. 9.9).

Fig. 9.8. saldimi me hap kthyes.

Fig. 9.9. Saldimi me hap kthyes krcyes.

Fig. 9.10. Saldimi kah skajet.

Saldimi kah skajet mund t jet:
Saldimi kah skajet pa ndrprerje dhe
- Saldimi kah skajet zig-zage.
Saldimi kah skajet pa ndrprerje mund t jet i punuar prej nj apo dy saldatorve pr
njher, ndrsa kahu i saldimit sht paraqitur n fig.9.10.
Nse duhet t bhet saldimi i tegelave q prbjn tegela gjatsor dhe trthor ather s
pari duhet t saldohen tegelat trthor (A) e pastaj tegelat gjatsor (B) (fig.9.11).

Fig. 9.11. Radha e saldimit t

tegelave gjatsor dhe trthor:
A trthor, B gjatsor.

Fig. 9.12. Radha e saldimit t tegelave

ballor kndor: A tegeli ballor (trthor),
B tegeli (gjatsor) kndor.

39

Nse tegeli kndor kalon mbi at ballor, pr shkak t prerjes trthore m t madh t
tegelit ballor, s pari duhet t saldohet tegeli trthor (A) e pastaj ai kndor (gjatsor) (B) (fig.
9.12).
Tegelat kontinual duhet salduar prej mesit kah skajet dhe at sipas mundsis nga t dy
ant prnjher (fig. 9.13). kur ka pengesa, saldimi bhet me dore ose me gravitacion.

Fig. 9.13. Saldimi i tegelave kontinual kndor prej mesit kah skajet.
Kujdes t posam duhet t kem i gjat saldimit dhe arnimit t detaleve t ndryshme pr
pllaka. Gjat saldimit t rrnjs mund t shfaqn plasaritjet. Pr kt shkak tegelat e till duhet t
saldohen sipas radhs s treguar n fig. 9.14.

Fig. 9.14. Radha e saldimit (arnimit) t detaleve: a cilindrike, b t profiluara.

Prve radhs i duhet t prpilohet edhe plani i saldimit, i cili duhet t prmbaj:
- T dhnat pr materialin me pozitn e saldimit, pr kanale,
- T dhnat lidhur me pozitn e saldimit,
- T dhnat lidhur me procesin dhe parametrat e saldimit, temperaturen,
- T dhnat lidhur me procesin e prpunimit pas saldimit (prp. termik, me prerje, etj).
Masat pas saldimit jan:
- Prpunimi termik i tr bashksis s salduar,
- Nxehja lokale e bashksis s salduar,
- Drejtimi (rrafshimi) me nxehje bashksis s salduar etj.
Prpunimi termik, shpesh prdort pr zvoglimin e sforcimit t brendshm. M s
teprmi prdort pikja. Ajo bhet me nxehje t materialit deri n temperaturn e prpunimit
termik, qndrimin n at temperatur dhe ftohjen e kontrolluar deri n temperatur normale.

40

10. KONTRIBUTI I JUAJ NGA: LITERATURA dhe INTERNETI

N vazhdim jan paraqitur disa t dhna interesante lidhur me saldimin e n veanti me
proceset speciale t saldimit.

Fig.10.1 Thellsia deprtuese e tegelit nga prdorimi i disa gazrave mbrojtse

Fig10.2. Efektet e oksigjenit prkundr shtimit t CO2 n mbrojtjen me Argon dhe Helium

Fig.10.3 Shpenzimi i telit gjat saldimit t eliqeve karbonike dhe t ult lidhura.

41

Fig. 10.5. Trajektorja e elektrods te saldimi vertikal

Fig. 10.6. Ndrtimi i mir i tegelit ka pamje t jashtme shklqyese

Masat e prgjithshme q duhet ndrmarr gjat saldimit jan:
Eliminimi i poroziteteve:
1. Pastrimi i vendsaldimit nga lagshtia, ndryshku,
yndyrat, ngjyra dhe papastrtit tjera.
2. Zvoglimi i tensionit
3. Rregullimi i harkut elektrik (distanca mes
elektrods dhe materialit baz)
4. Zmadhimi i shpejtsis s ushqimit me material shtes,
5. Zvoglimi i kndit zvarrits.
Eliminimi i lidhjeve konvekse (t lugta)
1. Korrigjimi i tensionit
2. Zvoglimi i harkut elektrik
3. Zvoglimi i shpejtsis ushqyese me material shtes,
4. Zvoglimi i shpejtsis s lvizjes s elektrods
5. Zvoglimi i kndit zvarrits
Eliminimi i sprkatjeve:
1. Rregullimi i tensionit
2. Zvoglimi i kndit zvarrits
3. Zvoglimi i harkut elektrik
4. Zmadhimi i ushqimit me material shtes
5. Zvoglimi i shpejtsis s lvizjes s elektrods
Rregullimi i deprtueshmris s materialit t shkrir
1. Zvoglimi i harkut elektrik
2. Zmadhimi i ushqimit me material shtes
42

3. Zvoglimi i tensionit
4. Zvoglimi i shpejtsis s lvizjes s elektrods
5. Zvoglimi i kndit zvarrits
10.1 Simbolizimi i vensaldimit

43

10.2. Saldimi me shprthim (eksplodim) dhe llojet e eksplozivve

Skema e saldimit me shprthim

Explozivt

Shpejtsia e detonimit, VD

RDX (Cyclotrimethylene trinitramine, C3H6N6O6

PETN (Pentaerythritol tetranitrate, C5H8N12O4)
TNT (Trinitrotoluene, C7H5N3O6)

(m/s)
8100
8190
6600

Tetryl (Trinitrophenylmethylinitramine, C7H5O8N5)

7800

Lead azide (N6Pb)

Detasheet
Ammonium nitrate (NH4NO3)

5010
7020
2655

44

10.3. Saldimi me plazm

flakhedhsi i plazms me elementet e tij

Skema e saldimit me plazm
Faza e I (aktivizimi i rryms me frekuenc t lart dhe i gazit )

Faza II (drejtimi i harkut t plazmes)

45

Faza III (formimi i harkut t plazmes dhe ndalja e frekuencave t larta)

Orientuesi i plazms me dor

Saldimi me ultraz
11. KONTRIBUTI I JUAJ NGA: PRAKTIKA
46

Plani i ndrtimit t nj tavoline pr saldim dhe renditja e punimeve n praktik

prgatitja e materialit

punmi pllakes

fillimi i puns

saldim edhe nga ana e poshtme e pllakes

47

saldimi i kmbve te tavolines

saldimi i rrotave

saldimi i plakes ndihmse

saldimi i pjesve ndihmse

pamja e tavolines pas saldimit

12. PRFUNDIM (konkluzionet lidhur me kto pika)

Saldimi sht bashkimi i dy materialeve me ose pa materialin shtes ashtu q ti ket
vetit e nevojshme prka sht dedikuar konstruksioni- bashksia. Saldimi me hark elektrik
ndahet n: saldimi me hark elektrik me dor, saldimi nn mbrojtjen e pluhurit, saldimi me hark
elektrik nn mbrojtjen e gazit inert (TIG dhe MIG), saldimi me elektrod t pashkrijshme nn
mbrojtjen e gazit inert (TIG), etj.
N kt seminar rndsi t veant i sht dhn proceseve speciale t saldimit si jan:
saldimi me frkim, saldimi me ultratingull (ultraz), saldimi me frekuenca t larta, saldimi me
plazm, saldimi me tuf elektronesh, saldimi me laser dhe saldimi me shprthim (eksplodim).
Kto procese kan gjetur nj prdorim t gjer n industri pr shkak t saktsis dhe efikasitetit
t tyre.

48

Saldimi me frkim sht proces n t cilin nxehtsia pr saldim krijohet me shndrrimin e

drejtprdrejt t energjis mekanike n at t nxehtsis. Saldimi me frkim mund t prdort pr
prpunimin e veglave, detaleve t ndryshme n industrin e automobilave, traktorve,
biikletave, etj.
Saldimi me ultratingull mbshtetet n shfrytzimin e dridhjeve mekanike t shkaktuara
nga ultratingulli n vendin ku saldohet. Kjo metod m s teprmi prdort n industrin precize,
n teknikn radio dhe televizive (kondensatort, transistort, etj). Tegeli i salduar me saldim
tegeli (i pandrprer) sht hermetik, prkatsisht fluidi nuk mund t rrjedh.
Te saldimi me plazm, plazma e fituar mund t prdort pr saldim, regjenerim, prerje,
prpunim termik, shkrirje.
Saldimi me tuf elektronesh ofron mundsi saldimi gati t gjithave metaleve dhe lidhjeve
t tyre, diapazon t gjer t trashsis s materialit baz (s = 0.05 300 mm) dhe mundsi
saldimi t metaleve, t cilat vshtir saldohen ose nuk saldohen fare me metoda t tjera
(beriliumi, molibdeni, volframi, tantalit, vandiumi, etj.).
Prdorimi i laserit n saldim sht ende shum i rrall, pr shkak t mimit shum t lart.
Pritet q n t afrmen prdorimi i laserit t jet m i madh, por q vart shum nga ulja e mimit
t pajisjes pr saldim (gjeneratorit).
Saldimi me shprthim (me material shprthyes), sht proces i rrall q nuk mund t
radhitet as n saldim me hark elektrik e as me saldim me elektro-rezistenc d.m.th. nuk e
shfrytzon as energjin elektrike as mekanike pr shkrirjen e materialit baz apo atij plotsues.
Me kt metod mund t saldohen siprfaqe t mdha me konfiguracion t rrafsht ose t
ndrlikuara, q nuk mund t saldoheshin me metoda tjera.
Saldimi me frekuenca t larta ka prdorim t gjer n prodhimtarin e profileve dhe n
prodhimtarin e gypave me saldim gjatsor. Pr prodhimin e gypave m s teprmi prdort
metoda e saldimit t gypave me rrshqitje (kontakte t rrshqitshme) elektroda t rrshqitshme.
Gjithashtu pas kryerjes s saldimit duhet t bhet prova e saldimit pr t zbuluar cilsit e
materialit gjat procesit t shkrirjes dhe mundsin e prfitimit t bashksis s salduar.
Provat e saldueshmris mund t ndahen n: provat e saldueshmris operative, provat e
saldueshmris metalurgjike, provat e saldueshmris konstruktive ose t prgjithshme.
Provat e saldueshmris operative zbulojn cilsit e materialit gjat procesit t shkrirjes dhe
mundsin e prfitimit t bashksis s salduar.
Provat e saldueshmris metalurgjike prcaktojn transformimet fiziko-kimike t materialit
baz n ndikimin e ciklit termik t saldimit.
Provat e saldueshmris konstruktive ose t prgjithshme parashohin prcaktimin e
karakteristikave mekanike t bashksis s salduara ballore, nn ndikimin e sforcimeve statike
dhe dinamike n temperatura t larta dhe t ulta. Ktu bhen kto prova: e trheqjes, prerjes,
lakimit, shtalbsis, fortsis etj.
Instituti ndrkombtar i saldimit ( IW / IIS ), n dokumentin Doc.367-71 ka br klasifikimi
i eliqeve t cilat ndahen n katr grupe n varsi nga cilsia: B,C,D dhe E. Plani i saldimit duhet
t prmbaj: procesin e saldimit, llojin e materialit plotsues, radhn e saldimit, cilsin e
prodhimit, krkesat pr prodhim dhe prpunimi, provat dhe mnyrn e kontrollimit t tegelave t
salduara.
Ekzistojn tri lloje t cilsis s tegelit:
1. Cilsia speciale S,
2. Cilsia I dhe
3. Cilsia II.
Shnimi i cilsis s tegelave bhet sipas standardit prkats dhe n prputhje me
paraqitjen e tegelave ne vizatim. Paraqitja e tegelave n saldim bhet sipas standardit ISO
2553/94. Tegelat shnohen n prputhje me rregullat e vizatimit teknik.
Paraqitja e plot e tegelave n vizatim prbhet prej:
- Shigjets,
- Vijave treguese,
- Shenjs numerike t prmasave.
Procesi m ekonomik pr mnjanimin e deformimeve t krijuara gjat procesit saldimit
qndron n zgjedhjen e procesit t till t montimit dhe t saldimit t konstruksioneve, i cili bn
t mundshme q deformimet e krijuara nga njri tegel t mnjanohen nga deformimet e
shkaktuara nga tegelat e tjer.

49

Ndikimi i radhs s montimit, varet nga mnyra e bashkimit t detaleve gjat montimit.
Nse detalet gjat montimit bashkohen me tegela t shkurtr, ather detali do t sillet si t ishte
prej nj pjese
Radha e saldimit, ndikon n gjendjen e sforcuar dhe deformimin e detaleve t salduara.
Ndikimi i formsimit, n saktsin e konstruksioneve shfaqt prmes ndrrimit t
prmasave dhe pozicioneve t detaleve.
Gjat saldimit t detaleve t holla me detale t trasha mund t paraqitn plasaritjet
prreth tegelit. Gjat saldimit t gypave pr llamarin t trash prreth gypit duhet patjetr t
punohet kanali, i cili do t bj t mundshme q gjat procesit t ftohjes dhe t tkurrjes, tegeli t
mund t deformohet lirisht n mnyr q t mos shfaqn plasaritjet kjo vlen edhe gjat saldimit t
llamarinave t holla me llamarina t trasha.
Deformimet n konstruksionet e salduara mund t pengohen (mnjanohen apo
zvoglohen) me shum masa. Ato parimisht, mund t ndrmerren para, gjat dhe pas saldimit.
Masat e parandalimit jan: zgjedhja adekuate konstruktive e tr konstruksionit t
salduar, shfrytzimi i deformimeve paraprake, nxehja paraprake, prkatsisht paranxehja, radha
adekuate e saldimit etj.

13. LITERATURA
1.Dr.sc. Bajrush Bytyi; Dr.sc. Hysni Osmani; Mr.sc. Nexhat Qehaja: Materialet e
makineris, Prishtin 1999
2Mr. inxh. Bajrush Bytyqi: Saldimi, Universiteti i Kosovs n Prishtin. 1986.
3Dr. Bajrush Bytyqi. Mr. Hysni Osmani: Saldimi I. UP. Prishtin. 1996.
4Dr. Bajrush Bytyqi. Mr. Hysni Osmani: Saldimi II. UP. Prishtin. 1997.
5Prof. Dr Nexhat Boshnjaku: Njohuri materialesh t makineris, Universiteti i Kosovs n
Prishtin, Prishtin, 1981

1. welding prove.com.
2. welding machinery.com.
3. welding in the woalrd.de etj.

50