You are on page 1of 8

1/4/2016

GuaclnicadeHipocalcemia

Hipocalcemia
Fechadelaltimarevisin:31/12/2015

ndicedecontenidos
1. Dequhablamos?
2. Culessonlascausasde
hipocalcemia?
3. Conqusntomassepresenta?
4. Quprocesodiagnstico
seguiremos?
5. Qutratamientoseguiremos?
6. Culeslaactitudaadoptarencasos
particulares?
7. Bibliografa
8. Msenlared
9. Autores

Dequhablamos?
Hipocalcemiasedefinecomoladisminucindelasconcentracionesdecalciototalpordebajo
delacifradereferencia,quehabitualmenteesde8,5mg/dl.Antesdediagnosticar
hipocalcemiadebemosasegurarnosdelaexistenciadecifrasnormalesdealbmina,yaqueel
descensode1g/dldealbminaseacompaadeundescensode0,8mg/dldecalcioytener
encuentalosvaloresdereferenciadellaboratorio(CalatayudGutirrezM,2012).

Paraevitardudaspodemosrecurriralascifrasdecalcioinico,queseconsiderande
hipocalcemiacuandosoninferioresa4,6mg/dl.

Culessonlascausasdehipocalcemia?
LahipocalcemiapuedeproducirseporsecrecininsuficientedePTH(comoocurreenel
hipoparatiroidismo)oporotrascausas,encuyocasoseproducirunaumentocompensador
dePTH.EstodividelascausasdehipocalcemiaenaquellasconPTHbajaoelevada
(CalatayudGutirrezM,2012GoltzmanD,2015):
Tabla1.Etiologadehipocalcemia.

PTH
baja

Idioptico.

Sndromepoliglandularautoinmune.
Candidiasismucocutnea.
Hipoparatiroidismofamiliaraislado.

Destruccindela
glndulaparatiroides.

Postquirrgica.
Autoinmune.

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/hipocalcemia/

1/8

1/4/2016

GuaclnicadeHipocalcemia

Hipomagnesemia.
Hipermagnesemia.

Magnesio.

Desarrolloglandularanormal.
AlteracionesenlaregulacindelaproduccinysecrecindePTH.

Resistenciaseaa
PTH.

DficitdevitD.

Pseudohipoparatiroidismo(PHP).
Hipomagnesemia.
Insuficienciarenal.

Hbitosdevida.

Dietainsuficiente.
Exposicinsolar
insuficiente.

Enfermedadesde
aparatodigestivo.

Sndromede
malabsorcin
intestinal.
Cirugadetracto
digestivosuperior.
Enfermedad
hepatobiliar.

Enfermedades
aparatourinario.

Insuficienciarenal.
Sndromenefrtico.

Frmacos.

Anticonvulsivantes.

RaquitismodependientedevitaminaDtipoI.

Resistenciaala
accindelavitD.

PTH
elevada

Raquitismo
dependientedevitD
tipoII.
Raquitismo
resistenteavitD.

Hiperfosfatemia.

Insuficienciarenal.
Administracindefosfato(intravenosoo
enemas).
Rabdomilisis.
Sndromedelisistumoral.

Metstasis
osteoblsticas.

Cncerdemama.
Cncerdeprstata.

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/hipocalcemia/

2/8

1/4/2016

GuaclnicadeHipocalcemia

Pancreatitisaguda.

Enfermoscrticos.

Sepsis.
Grandesquemados.
Rabdomiolisis.

Frmacos.

EDTA.
Sangreconcitrato.
Lactato.
Foscarnet.
Heparina.
Glucagn.
Protamina,etc.

Sndromedehuesohambriento.
Otrascausas.

Hipoparatiroidismo
Idioptico:existendiversostiposdehipoparatiroidismoqueseincluyenenestegrupo:
loscuadrosquepresentanhipoparatiroidismosinotrasalteracionesendocrinas
(estrictamenteidiopticos)yloscasosconbasegenticaque,dentrodealteraciones
endocrinas,incluyenhipoparatiroidismo(sndromedeDiGeorge,deficiencia
poliglandularautoinmunitariatipoI,hipocalcemiaautosmicadominante,etc.)(Shoback
D,2008).
Secundario:existenmltiplescausasdehipoparatiroidismosecundario,aunquelams
frecuenteeslasecundariaaciruga.Enocasionestraslacirugaseproduceuna
hipocalcemiatransitoria,fcilmenterecuperableconadministracinoralointravenosa
decalcio,peroqueenocasionespuedetardarmesesenrecuperarse,porloquees
convenienterealizarcontrolesperidicostraslaciruga.
Magnesio:tantolosniveleselevadoscomoeldescensoimportanteenlamagnesemia
ocasionanunainhibicinenlasecrecindePTH,provocandounahipocalcemia.
Aunquecualquieradeloscasossonraros,lahipomagnesemiaeslamsfrecuente,
ocasionandolahipocalcemiaporreduccindelasecrecindePTHoresistencia
perifricadelamisma.Lascausasdehipomagnesemiasonalcoholismocrnico,
sndromesmalabsortivosytratamientoconcisplatino.
Enfermoscrticos:enocasiones,lospacientescrticos(sepsis,quemados,etc.)pueden
presentarhipocalcemiapordescensodePTHobienporlatransfusindesangrecon
citrato.
Pseudohipoparatiroidismo.Sonunaseriedesndromeshereditarios,quesepresentanen
lainfancia,caracterizadosporlaresistenciaperifricaalaPTH,enelhuesoy/orin.Se
producecomoconsecuenciaseproduceunligeroaumentodelosnivelesdePTH,que
contrastaconlascausasanteriores,acompaadodehipocalcemiayhiperfosfatemia.
DficitdevitaminaD
Hbitosdevida:elorganismopuedeobtenerlavitaminaDatravsdeladietaobien
porlaconversinde7deshidrocolesterol(elprecursorinmediatodelcolesterol)dela
pielavitaminaDporirradiacinderayosultravioleta.Cuandoseinterrumpenestasvas
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/hipocalcemia/

3/8

1/4/2016

GuaclnicadeHipocalcemia

deobtencindelavitaminaD,seproduceunacarenciadelamismaenelorganismo,
quepuedecompensarseenunprincipioporunaumentodePTH(GonzalezE,2008).
Enfermedadesdelaparatodigestivo:estasenfermedadesfavoreceneldficitde
vitaminaDporqueinterrumpensuabsorcin(GonzalezE,2008).
Enfermedadesdelsistemarenal:lavitaminaDensumetabolismorequiereuna
conversinacompuestoactivoenelrinsiexistealgunaalteracinrenalquedificulte
ointerrumpaestemetabolismoseproducirundficitdelasformasactivasdevitamina
D(GonzalezE,2008).
Tratamientoanticonvulsivante(fenitoinaycarbamacepina):provocalaconversinde
vitaminaDencompuestosinactivos,demodoqueseproduceundficitadquiridode
vitaminaD.Estasituacinsepuedeveragravadaenaquelloscasosenlosqueexista
undficitenelaportedevitaminaD(GonzalezE,2008).
RaquitismodependientedelavitaminaDtipoI:sedebeaundefectoenelenzimaque
transformala25(OH)vitDenformaactivade1,25(OH)vitD.Estesndromerespondeala
administracindecalcitriol(GonzalezE,2008).
ResistenciaalaaccindelavitaminaD:existeunaresistenciaenelrganoefectorde
laformaactivadevitaminaD,conlocual,stanollevaacabosufuncin(GonzalezE,
2008).
Hiperfosfatemia.Lahiperfosfatemiapuedecausarhipocalcemiadebidoalaformacinde
complejosfosfoclcicosqueprecipitanentejidosblandos,pordisminucindelasntesisde
calcitriolporpartedelrinypordisminucindelflujodesdeelhuesohaciaelespacio
extracelular.
Pancreatitisaguda.Lahipocalcemiaseproduceporprecipitacindejabonesdecalcioen
cavidadabdominal.
Metstasisosteoblsticas.Provocahipocalcemiadebidoalaaposicindecalcioentejido
perimetastsico.Esespecialmentefrecuenteentumoresdemamayprstata.
Frmacos.Puedenaparecercuadrosdehipocalcemiatraslaadministracindefrmacos
(protamina,EDTA,heparina,bifosfonatos,etc.).Suelensercuadrosasintomticosobien
leves.
Existencasosdehipocalcemiatraslaadministracincombinadadesulfatodemagnesioy
nifedipino,locualcondicionalaprecaucinquesedebetenerconpacientesatratamientocon
steltimocuandosepretendeadministrarlessalesminerales.
Sndromedehuesohambriento.Estesndromesepresentatraslaparatiroidectomaen
casosdehiperparatiroidismoprimarioysecundarioainsuficienciarenal.Enestoscuadros
existencifraselevadasdePTHasociadasalesionesseasdeelevadoremodelado.Trasla
extirpacindelasparatiroidesseproduceundescensobruscodelaPTH,mantenindosela
formacindehuesoporpartedelososteoblastos,queconsumenelcalcioyoriginanla
hipocalcemiaylahiperfosfatemia.
Otrascausas.Existeunamiscelneadegravesenfermedadesquecursanconhipocalcemia,
siendostaunobjetivomsdeuntratamiento.Entreellassepuedendestacar:enfermedad
porreflujogastroesofgico(sobretodoenneonatos),rabdomilisis,infeccinnecrticade
tejidosblandos,intoxicacinporetilenglicol,etc.

Conqusntomassepresenta?
Aligualquesucedeenotrasalteracioneselectrolticas,lahipocalcemiapresentaun
importanteabanicodesntomasqueimplicaadiversossistemasdelorganismo,
especialmenteelsistemanervioso(ThakkerR,2006CalatayudGutirrezM,2012Goltzman
D,2015).
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/hipocalcemia/

4/8

1/4/2016

GuaclnicadeHipocalcemia

Sntomasdelahipocalcemia:
Sistemanerviosocentral:
Convulsiones.
Edemadepapila.
Demencia.
Psicosis.
Trastornosextrapiramidales.
Cataratas.
Calcificacindegangliosbasales.
Hipertensinintracraneal.
Sistemaneuromuscular:
Tetania:
Parestesiascircunmolaresyacras.
Espasmocarpopedal.
SignodeChvstek.
SignodeTrousseau.
Drmico:
Dermatitis.
Eccema.
Psoriasis.
Alopecia.
Alteracionesungueales.
Moniliasiscutnea.
Respiratorias:
Broncoespasmo.
Laringoespasmo.
Sistemacardiovascular:
AlargaintervaloQTdelECG.
Disminuyelasensibilidadadigital.
Disminuyelacontractilidadmiocrdica.
Insuficienciacardaca.
Arritmiasventriculares.
Embarazo:
Alteracionesdelneonato.
Elrasgomstpicodelahipocalcemiaeslatetania,queseproduceporlahiperexcitabilidad
neuromuscularsubyacente.Latetanianosueleapareceramenosquelaconcentracinde
calciosricodisminuyapordebajode7mg/dl.Enloscasosenlosquelahipocalcemiase
produzcadeformamuyrpidapuedenaparecermanifestacionesdetetaniaconcifras
mayoresdecalcio(CalatayudGutirrezM,2012GoltzmanD,2015).
Latetaniaensuestadioinicialpuedemanifestarsedeformalevecomoparestesiasdemanos
ypies,quepuedeevolucionaramialgias,calambresdeextremidadesinferioresyespasmos
demanosypiesoespasmocarpopedalyenlasformasmsgravesllegaraproducirespasmo
delamusculaturarespiratoriayglotis,ocasionandobroncoespasmoolaringoespasmo.Dos
signostpicosdemanifestacindetetaniasonelsignodeChvstekqueeslacontraccin
muscularperibucalenreaccinalapercusinsuavesobreennerviofacialpordelantedela
orejayelsignodeTrousseauqueeselespasmocarpianoalinflarelmanguitodel
esfingomanmetro20mmHgporencimadelaTASdurante3minutos.

Quprocesodiagnsticoseguiremos?
Aligualqueenlahipercalcemia,eldiagnsticoinicialsuelehacerseporunhallazgocasualen
unanlisisdesangrequedeberserconfirmadoenunasegundamuestra.
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/hipocalcemia/

5/8

1/4/2016

GuaclnicadeHipocalcemia

Unavezconfirmadoeldiagnsticodehipocalcemia,deberemossolicitarlosparmetros
analticosquenosindiqueneldiagnsticoetiolgico(CalatayudGutirrezM,2012ThakkerR,
2006GoltzmanD,2015)(vertabla1).

Algoritmodiagnsticodelahipocalcemia

Qutratamientoseguiremos?
Eltratamientodelahipocalcemiaestorientadoarecuperarlascifrasnormalesdecalcemiay
dependerdelossntomasdelpaciente,lavelocidaddeinstauracinylaetiologadelcuadro
clnico.
Lasformaslevesdehipocalcemiacrnicahabitualmentesemanifiestandeformaasintomtica
opocosintomtica(porejemplo,parestesiasorales)ydebensertratadasconcalciooral
(carbonatoclcico)adosisde1.5002.000mgdiarias(SchillingT,1997).
Elcalciointravenososeempleaenlahipocalcemiaagudaoenunasituacingrave.Laforma
msempleadaesladegluconatoclcico(TohmeJF,1996).Enlahipomagnesemiaelsulfato
demagnesio(disueltoensuerosalino)yaquenorespondealaadministracindecalcio
(CalatayudGutirrezM,2012GoltzmanD,2015).
Hipocalcemia:
Inicial:12gdegluconatoclcicodisueltoen50mldesueroglucosadoal5%,a
pasaren10minutos.
Mantenimiento:11gdegluconatoclcicodisueltoen1.000mldesuerosalinoo
sueroglucosadoal5%,apasara50ml/hora.
Hipomagnesemia:
Inicial:2gdesulfatomagnsico,apasaren1020minutos.
Mantenimiento:1gdesulfatomagnsicoen100mldesuerosalino,apasaren1
hora.

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/hipocalcemia/

6/8

1/4/2016

GuaclnicadeHipocalcemia

Enlahipocalcemiacrnicaseutilizaelcalciooralqueseadministrahabitualmentecombinado
convitaminaDenformadelactato,gluconatoobiencarbonato,adosisde23gporda.
Esconvenienteevitarlahipercalcemiaylahipercalciuriaeinstaurarunadietaestablede
alimentosconcontenidoclcico.Controlarperidicamentelacalcemiaylaexcrecinurinaria
decalcio.LavitaminaDseutilizaenformadecalcitrolconpreferenciaalcalcidiol(RuppeMD,
2011).

Culeslaactitudaadoptarencasosparticulares?
Hipoparatiroidismo.Eltratamientofundamentaldelahipocalcemiaenestoscasosesla
administracindecalcio(24g/da)juntoavitaminaDsobretodoenformadecalcitriol.El
objetivoesalcanzarunascifrasdecalciosricode89mg/dl.Conestetratamientoseregula
elequilibriocalciofsforo,peroesfrecuentequesemantengalahipercalciuriapropiadel
hipoparatiroidismo(BollerslevJ,2015).
Sedebernaadirtiazidasaltratamientosiconestacalcemiasemantienehipercalciuria,al
objetodeprevenirlaformacindeclculosclcicosaniveldevasurinariasycontrolarms
fcilmentelosnivelesdecalcemia(ShobackD,2008).

Hipomagnesemia.Eslanicacausaquenomejoratraslaadministracindecalcio,porlo
tantosiempredeberinvestigarselaposibilidaddeunahipomagnesemia,sobretodoenlos
casosquenomejorantrasadministracindelcalcio.Unavezconfirmada,eltratamientoser
lareposicindelmagnesiodeficitarioparaellolanicavatileslaparenteral(Calatayud
GutirrezM,2012GoltzmanD,2015TohmeJF,1996).

Insuficienciarenalcrnica.Consistebsicamente,aligualqueencualquieralteracin
electrolticaenunainsuficienciarenal,enelcontrolmedianteanlisisdesangreprevioala
dilisisyajustedelapautadetratamientoencasodesernecesario.

DficitdeaportedevitaminaD.Eltratamientoconsisteenlaadministracinporvaoralde
combinadosdecalcioconvitaminaD,hastalareposicintotaldeldficit.
Tratamientoanticonvulsivo:sehapostuladoqueeltratamientopreventivopuedesereficaz
mediantelaadministracinde50.000UdevitaminaDalmes(GonzalezE,2008).
RaquitismodependientedevitaminaDtipoI.Consisteenunaresistenciaenelrgano
dianaalaaccindelavitaminaD.Lamayoradeloscasossonheterocigticosyrespondena
tratamientocondosiselevadasdecalcitriol,yposteriormenteeneltratamientode
mantenimientosuelensersuficientesdosisfisiolgicas(GonzalezE,2008).

IneficaciadevitaminaD.Lacausamshabitualsonenfermedadesintestinalesquedificultan
laabsorcindelavitaminaD,porlotantoeltratamientoconsisteenlaadministracin
parenteraldevitaminaD(GonzalezE,2008).

RaquitismodependientedevitaminaDdetipoII.Consisteenunaresistenciaaniveldel
receptordevitaminaD,frentealaformaactivadelamismavitamina.Eltratamientoconsiste
endosismuyaltasdevitaminaD,alaqueslorespondenalgunos(GonzalezE,2008).

Pseudohipoparatiroidismo.Eltratamientoesigualqueenelhipoparatiroidismo,concalcio
yvitaminaD,conladiferenciadequelasdosissonmenoresyaqueelefectodelaPTHes
parcial.

Hiperfosfatemia.Elobjetivoesdisminuirlosnivelesdefosfato.Paraelloseemplean
anticidosfijadoresdefosfato,obiendilisisenelcasodelainsuficienciarenal(FriedmanEA,
2005).

Bibliografa
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/hipocalcemia/

7/8

1/4/2016

GuaclnicadeHipocalcemia

BollerslevJ,RejnmarkL,MarcocciC,ShobackDM,SitgesSerraA,vanBiesenW,et
al.EuropeanSocietyofEndocrinology.EuropeanSocietyofEndocrinologyClinical
Guideline:Treatmentofchronichypoparathyroidisminadults.EurJEndocrinol.
2015173(2):G120.PubMedPMID:26160136.Textocompleto
CalatayudGutirrezM,AlloMiguelG.Hipocalcemias.Medicine.201211(16):94450.
FriedmanEA.Anintroductiontophosphatebindersforthetreatmentof
hyperphosphatemiainpatientswithchronickidneydisease.KidneyIntSuppl.2005
(96):S26.PubMedPMID:15954946
GoltzmanD.Etiologyofhypocalcemiainadults[Internet].EnWalthamMA:UpToDate
2016,version23.7.[acceso24/1/2016].Disponibleen:http://www.uptodate.com
GoltzmanD.Clinicalmanifestationsofhypocalcemia[Internet].EnWalthamMA:
UpToDate2016,version23.7.[acceso24/1/2016].Disponibleen:
http://www.uptodate.com
GoltzmanD.Treatmentofhypocalcemia[Internet].EnWalthamMA:UpToDate2016,
version23.7.[acceso24/1/2016].Disponibleen:http://www.uptodate.com
GonzalezE.VitaminDreceptorligandtherapyinchronickidneydisease.ClinNephrol.
200870(4):27183.PubMedPMID:18826852
RuppeMD.Medicationsthataffectcalcium.EndocrPract.201117Suppl1:2630.
PubMedPMID:21134875
ShobackD.Clinicalpractice.Hypoparathyroidism.NEnglJMed.2008359(4):391403.
PubMedPMID:18650515
SchillingT,ZieglerR.CurrenttherapyofhypoparathyroidismasurveyofGerman
endocrinologycenters.ExpClinEndocrinolDiabetes.1997105(4):23741.PubMed
PMID:9285213
ThakkerR.Hypocalcemia:pathogenesis,differentialdiagnosis,andmanagement.In
PrimerontheMetabolicBoneDiseasesandDisordersofMineralMetabolism,American
SocietyofBoneandMineralResearch.20066:213.
TohmeJF,BilezikianJP.Diagnosisandtreatmentofhypocalcemicemergencies.The
Endocrinologist.19966:10.

Msenlared
HannanFM,ThakkerRV.Investigatinghypocalcaemia.BMJ.2013May9346:f2213.
PubMedPMID:23661111
FongJ,KhanA.Hypocalcemia:updatesindiagnosisandmanagementforprimarycare.
CanFamPhysician.2012Feb58(2):15862.PubMedPMID:22439169
MichelsTC,KellyKM.Parathyroiddisorders.AmFamPhysician.2013Aug
1588(4):24957.PubMedPMID:23944728

Autores
SergioCinzaSanjurjo

MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria(1)

EnriqueNietoPol

MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria(2)

(1)CentrodeSaluddePortodoSon.ServizoGalegodeSade.PortodoSon(A
Corua).Espaa.
(2)CentrodeSaludConcepcinArenal.ServizoGalegodeSade.SantiagodeCompostela
(ACorua).Espaa.

Elsevier2016

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/hipocalcemia/

8/8

You might also like