VLADMR PROPP

MASALIN
BMBLM

BLM DZS: 1

B/F/S
Muallim Naci Cad. skele Sok. 14 Ortaky - stanbul

Kapak: Sait Maden

Bu kitap 1985 ylnn Haziran aynda stanbul'da Kent Basmevi'nce gerekletirilmitir.

Dizgi: Hseyin Tuncer Tertip: Ruhi Alaca Bask: Ahmet Lale

Vladimir Propp MASALIN BMBLM

Franszcadan evirenler: MEHMET RFAT SEMA RFAT

BLM/FELSEFE/SANAT YAYINLARI

VLADMR PROPP
VE
MASALIN BMBLM

1. GR GZLEMLER.
Dilbilim, gstergebilim, budunbilim, halkbilgisi, insanbilim, anlat zmlemesi, vb.
alanlarda amzn nde gelen bilim adamlarndan biridir V. Propp. Temel yapt
Masaln Biimbilimi (Morfologiya Skazki, 1928; 1969) de sz konusu alanlardaki
kaynakalarda tartmasz olarak yer alr.
Bir benzetme yaparak belirtecek olursak, F.de Saussure nasl ada dilbilim
alannda Genel Dilbilim Dersleriyle (Cours de linguistique generale, 1916) bir devrim
yaratm, kuralc dil incelemelerinden bilimsel dil incelemelerine geii salamsa, V.
Propp da Masaln Biimbilimiyle hem masal incelemeleri alannda, hem de yapsal
anlat zmlemesi alannda yntemsel adan bir nc olmutur.

2. V. PROPP'UN YAAMYKS.
V. Propp (1895 -1970) hereyden nce bir halkbilgisi uzmandr; doduu kent
olan Petersburg'da Slav Filolojisi Blm'nde okuyan ve 1915 ylnda S.A. Vengerov'un
o dnem iin nemli saylan Pukin konusundaki toplualmasna (ilerde doacak
biimciler okulunun en nemli temsilcileri burada yetimilerdir) katlan V. Propp,

1918'de renimini btnledikten sonra eitli okullarda Rus dili ve yazn dersleri
vermi, ardndan Leningrad niversitesi'nde Almanca okutmu ve bu konuda baz
incelemeler yaymlamtr. Daha sonra da halkbilgisiyle ilgilenmeye balayarak
Leningrad niversitesi'nde budunbilim konusunda ders vermitir. Yaymlad balca
yaptlar arasnda Masaln Biimbilimi (1928), Olaanst Masallarn Tarihsel
Kkenleri (1946) * , Destans Rus iiri (1955), vb. saylabilir.

3. MASALIN BMBLM'NN ETL DLLERE EVRLER.

V. Propp'un bilim dnyasnda adn duyuran alma hi kukusuz masallarn
yapsn aratrd Masaln Biimbilimi adl yapttr. Bu yaptta, A.N. Afanasyev'in
derledii Rus Halk Masallar'n (olaanst masallar ya da peri masallar) btnce
(tutarll belirlenmi inceleme konusu) olarak seen ve yapt zmlemeyle btn
olaanst masallarn kaynakland temel yapy ortaya karan V. Propp, bu yapt
Rusa olarak ilk kez 1928 ylnda, ikinci kez de gzden geirilmi ve dzeltilmi biimiyle
1969 ylnda yaymlamtr.
1958'de, ilk basksndan ngilizceye evrildikten sonra Bat dnyasmda
(yaymlanmasndan otuz yl sonra) insan bilimleri evresinde nemli bir olay yaratarak
eitli dnya dillerine aktarlmaya balanm, Franszcaya da 1965 ve 1970 yllarnda iki
kez evrilmitir. Franszcadaki ikinci eviri, gzden geirilmi 1969 basksmda
yaplmtr. Trkeye de, Franszcadaki son eviriden aktarlmtr bu yapt.

4. MASALIN BMBLM'NN NEM.

Yapsal dilbilimde gstergelerin deeri nasl br gstergelerde kurduklar
bantlara gre belirlenirse, ayn biimde herhangi bir metin de br metinlere gre
*

V. Propp, Masaln Biimbilimi adl yaptnn elyazmas metnini Rusya' da Ulusal Sanat Tarihi
Enstittis'nn yaymlad dergiye verdiinde, incelemeye ek olarak, bir de masallarn tarihsel
aklamasna ilikin blm eklemiti. Bu blm Masaln Biimbilimi yaymlandnda kmad ama V.
Propp, sonradan bu blm gelitirerek Olaanst Masallarn Tarihsel. Kkenleri, (1946) adl yaptn
yaymlad.

ayrmsal durumuyla deerlendirilebilir. V. Propp da Rus halk masallarnn yapsn

irdelemeye giritiinde bu yolu izlemitir.
V. Propp olaanst masallarn iki zelliinin etkisinde kalm (masallarn ok
renkli, olaanst eitlilii ve grnrdeki bu eitlilik altnda yatan tekbiimlilik), bu
saptamadan kalkarak da halk masallarn karlatrmaya ynelmitir. Amac, yzeydeki
eitlilik, okrenkli zellik altnda, binlerce masala ortak olabilecek "ilevsel" birimleri
bulup ortaya karmak, bir baka deyile, halk masalnn yapsn dzenleyen deimez
yasalar belirlemektir.
V. Propp, Masaln Biimbilimi'nde, masallarn temel ilevlerini belirlemeye
girimeden nce, masal incelemeleri konusunda daha nce yaplm almalar
eletirir; ona gre, masaln kkenini, douunu, kaynaklarn aratrmak iin ncelikle
masaln ne olduunu bilmek gerekir. Bu adan, V. Propp, masallarn artsremli bir
incelemesinin yaplabilmesi iin ncelikle esremli bir incelemenin gerektiine inanr.
Masal konusundaki daha nceki almalara ve yntemlere getirdii eletirilerden sonra,
yntemini aklayarak ilevlerin saptanmasna girien V. Propp'a gre, ilev kiinin
eylemidir ama bu eylem de olay rgsnn ak iindeki anlamna gre belirlenmitir.
Bir baka deyile, kiilerin eylemleri, masallarn temel blmleridir ve V. Propp bu
eylemleri, kiilerin |her masalda srekli deiebilen zelliklerinden soyutlayarak ele alr
ve her eylemi, anlatnn ak iindeki yerini dikkate alarak belirler. Sonunda da 31 ilev
saptar.
Kukusuz, btn masallarda, bu ilevlerin tmne rastlanmaz ama, aradan bir ya
da iki ilevin eksiklii (baz masallarda, baz kesitlerin atland, ksaltld grlr) bu
ilevlerin, masallarn olay rgsnde ortaya k dzenini (srasn) sarsmaz,
deitirmez. Masallardaki kiilerin, birbirlerinden farkl olmalarna karn, yaptklar
eylemler birbirine benzer. Demek ki, V. Propp'un ilev diye adlandrd bu eylemler,
masallarn srekli var olan eleridir. Kiiler ne olursa olsun, bu ilevlere rastlanr,
anlaty oluturan da bu ilevlerdir.
V. Propp'un stnde alt masallarda herey bir ktlkle balar; ktlk belli
bir ailede, belli bir evrede bir eksiklik yaratr (szgelimi bir kiinin karlmas), bir

kahraman bu eksiklii gidermekle grevlendirilir, ona eyleminde birileri yardm ederken,

birileri de kar kar. Kahraman, birok deneyden, snamadan geerek eksiklii
gidermeye alr ve sonunda grevini baarnca dllendirilir. Bu genel anlat sreci
iinde yer alan ilevler, yukarda da belirttiimiz gibi, ayn sralama iinde birbirlerini
izlerlerken, 7 kii evresinde dalm gsterirler.
V. Propp, ilevleri ve kiileri belirledikten sonra, masaln birbirini btnleyen iki
tanmm verir. Birinci tanm ilevlerin dizililerine gre yaplan tanmdr, ikinci tanmsa
masaln 7 kiiden oluan bir tasla izlediini belirtir.
V. Propp ayrca bu ilevlerin ikili bir dzen iinde bulunduklarn (ikilikler, yapsal
zmlemenin bir zelliidir), bir masaln nasl kesitlenip, nasl zmleneceini, vb.
aklar.
Kendi dnemindeki budunbilim, budunbilgisi, halkbilgisi almalarndan ileri
dzeyde olan Masaln Biimbilimi'nin deeri ancak 1958 ylnda ngilizceye
evrilmesinden ve bata C. Levi-Strauss, A.J. Greimas, R. Barthes, C. Bremond, T.
Todorov, vb. bilim adamlarnn bu yapta dayanarak metin zmleme yntemlerini
gelitirmeleriyle ortaya kmtr. Daha deiik bir anlatmla, yapsal zmleme
ynteminin eitli alanlarda yaygnlk kazanmaya balad 1960 yllarnda V. Propp'un
kitab bir zmleme yntemi aratranlar iin salam bir temel oluturmutur. Ancak, bu
kitap yalnzca insan bilimlerindeki zmleme yntemlerine deil, eitli lkelerdeki
halkbilgisi almalarna da yn vermitir.
MEHMET RFAT

Vladimir Propp
MASALIN BMBLM

GR

Biimbilimin zel bilim dal olarak tannmas gerekir; bu bilim dal, baka
bilim dallarnda ancak gerektii zaman ve yzeysel bir biimde ele alnan
eyleri, kendine balca konu edinir, br bilim dallarnda dank bulunan
eyleri toparlar, doann nesnelerini kolayca ve uygun bir biimde
incelemeyi salayan yeni bir bak as ortaya koyar. lgilendii olgular
son derece anlamldr; olgular karlatrmada bavurduu anlksal
ilemler insan doasna uygundur ve onun houna gider; yle ki,
baarszla uram bir giriim bile, yararlk ve gzellii birletirir.

GOETHE

Biimbilim szc,

biimlerin

incelenmesi

anlamna gelir. Bitkibilimde,

biimbilim, bir bitkiyi oluturan blmlerin, bu blmlerin hem birbirleriyle, hem de

btnle kurduklar bantlarn, bir baka deyile, bir bitkinin yapsnn incelenmesini
kapsar.
Masaln biimbilimi diye bir kavramn ve terimin varolabileceim hi kimse,
dnmemitir. Oysa, halk masal alanmda, biimlerin incelenmesi ve yapy dzenleyen
kurallarn ortaya konmas olanakldr; hem de, rgensel oluumlar inceleyen
bimbiliminki kadar bir kesinlikle.
Bu sav, terimin yaygn anlamyla, genel olarak masallara uygulanamasa da,
herhalde olaanst diye adlandrlan "gerek anlamdaki" masallara uygulanabilir. te
bu yapt da, yalnzca bu tr masallara yneliktir.
Burada sunduumuz giriim, olduka titiz bir almann sonucudur. Bu tr
yaklamlar, aratrmac asndan belli bir sabr gerektirir. Ama, biz aklamamz,
okurun sabrn tarmayacak biimde yapmaya altk; byle bir eyle karlalabilecek

her durumda da, yalnlatrma ve ksaltma yoluna bavurduk.

Yaptmz aamadan geti. nce, ok sayda izelge, ema ve zmleme
kapsayan geni bir inceleme biimindeydi. Byle yaymlanmas olanaksz grnd:
nk bu almann boyutu bile, yaymlanmasn engelleyen bir nedendi. Bunun
zerine, en ok ierii tayabilecek en kk boyuta indirgemeye giritik almamz.
Ama, bylesine ksaltlm, zetlenmi bir aklama da, konuya yabanc bir okurun
anlayabilecei bir dzeyde olmayacakt: almamz bu biimiyle bir dilbilgisine ya da bir
armoni elkitabna benziyordu. O zaman, yaptn biimini deitirmek gerekti. Bununla
birlikte, aklamas yaygnlatrlamayacak eyler do vardr. Nitekim, yaptn son
biiminde de rastlanacaktr bunlara. Ama, en azndan una inanyoruz ki, bu alma,
elinizdeki biimiyle, bir eitlilik dolambac iinde bizi izlemeyi kabul edecek, ama
sonunda bu eitliliin artc btnlyle karlaacak olan her masalsever
tarafndan anlalacaktr.
Daha ksa ve daha somut bir aklama yapabilmek iin, uzmann beenebilecei
birok eyi bir yana brakmak gerekti. Bu yapt, ilk biimiyle, ilerde grlecek kk
blmlerin dnda, kiilerin nitelikleri bakmndan ok zengin bir alann incelenmesini de
kapsyordu; masaln deiim, bir baka deyile, dnm sorunlarn ayrntl bir biimde
inceliyordu; karlatrmal byk izelgeler sunuyordu (bunlarn, ek blmnde,
yalnzca balklarna yer verilmitir); banda da, daha kesin bir yntemsel toplubak
yer alyordu. Yaptmzn bu ilk biiminde, yalnzca masalm biimbilimsel yapsnn
incelenmesini deil, ama kesinlikle zel olan mantksal yapsnn incelenmesini de
sunmay amalyorduk; bylece, masaln tarihsel incelemesinin temelleri atlm
oluyordu. Aklamann kendisi de daha ayrntlyd. Burada, ayr ayr verilen eler, daha
nce, titiz karlatrma ve incelemelerden geirilmiti. Ama, elerin yaltlmas bu
almann eksenini oluturur ve sonularn belirler. Bunu bilen okur, sz konusu
taslaklar kendi basma btnlemeyi baaracaktr.
Kitabn bu ikinci basks, ilk basksndan, baz kk dzeltmelerle ve baz
blmlerin daha ayrntl biimde sunulmasyla ayrlmaktadr. Yetersiz ve eskimi
grlen bavuru kaynaklan da kartlmtr. Afanasyev'in derlemesinin devrimden
nceki

basksna

dzenlenmitir.

yaplan

gndermeler

de,

Sovyet

basksna

gre

yeniden

1
SORUNUN TARHES

Bilim tarihi, bulunduumuz noktada her zaman ok nemli bir grnm

kazanr; kukusuz, bizden ncekilere sayg duyuyor ve yaptklar hizmetten
tr, belli bir noktaya kadar gnl borcumuz olduunu biliyoruz. Ama, hi
kimse, onlar, dayanlmaz bir eilimle tehlikeli ve kimi kez de nerdeyse
hibir k yolu bulunmayan durumlara ekilmi kurbanlar olarak
grmekten holanmaz; varoluumuzun temellerini atan atalarmzn, bu
katlm harcayan sonraki kuaklardan daha ciddi olduklarn grrz
ounlukla.
GOETHE

1920 yllarnn sonlarna gelindiinde, masala ilikin bilimsel yaynlarn says ok

fazla deildi. Az yaym yaplmas dnda, kaynakalarda bir de u zellik gze
arpyordu: Yaymlananlar, zellikle metinlerdi; u ya da bu zel sorun stne
yaymlanm almalar da olduka fazlayd; buna karlk, genel nitelikli yaptlar daha
azd. Bu tr yaptlar bulunsa bile, ou durumda felsefe yapmaya zenen, bilimsel
kesinlikten yoksun yaptlard bunlar. Getiimiz yzyldaki, doayla ilgilenen dnr
bilginlerin almalarn anmsatyorlard; oysa bizim, gzlemlere, zmlemelere ve
kesin sonulara gereksinmemiz vard. Profesr M. Speranski bu durumu u szlerle dile
getiriyordu: Ortaya konmu sonularn stnde durmayan budunbilgisi * , derlenmi
*

Etnografi karlnda kullandmz budunbilgisi terimini etnoloji karlnda kullanlan budunbilim

terimiyle kartrmamak gerekir. Budunbilgisi, insan topluluklarnn (budunlarn) betimlemesini yaparken,
budunbilim, budunbilgisinin betimledii olgular kuramsal adan inceleri (.n.)

gereci, genel bir dzenleme iin henz yetersiz bularak, aratrmalarn srdrr.
Bylece, bilim, gelecek kuaklarn yaranna alarak, gerecin toplanmasna ve
incelenmesine d ner yeniden; ama, bu genel incelemelerin ne olaca ve bunlar ne
zaman gerekletirebilecek duruma geleceimiz konusunda hibir ey bilmemekteyiz. 1
1920 yllarnda masalbilimi bu yetersizliin, bu kmazn iine neden dmtr?
Speranski'ye gre, suu gerecin yetersizliinde aramak gerekir. Ama, bu
satrlarn yazlmasndan bu yana, ok yl geti. O arada, Bolte ve Polivka'nn Grimm
Kardelerin ocuk ve Ev Masallar stne Notlar

adl temel yapt yaymland. Bu

derlemedeki her masaln sonunda, o masaln btn dnyada derlenmi deikeleri yer
alr. Son cilt, kaynakayla, bir baka deyile, yazarlarn bildii btn masal
derlemelerinin ve iinde masallar bulunan baka yaptlarn dizelgesiyle biter. Dizelge
yaklak 1200 balk ierir. Bunlarm arasnda, pek nemli olmayan kk metinlerin de
bulunduu bir gerektir ama, buna karlk, Binbir Gece Masallar kadar oylumlu
derlemelerin ya da Afanasyev'in yaklak alt yz metin ieren derlemesinin de
bulunduunu grrz. Ayrca hepsi bu kadar da deildir. ok sayda masal henz
yaymlanmam, hatta bir lde de, dkm yaplmamtr. Bu metinler, eitli
kurulularn arivlerinde ve baz kiilerin ellerinde bulunmaktadr. Sz konusu
koleksiyonlardan kimileri uzmanlara aktr. Bolte ve Polivka'nn gereci de baz zel
durumlarda, ite bu yolla geniletilebilir. yleyse, elimizdedeki tm masallarn says ne
kadardr? Yalnzca basl gereten yararlanan ok sayda aratrmac var mdr?
Bu koullarda, "derlenmi gere henz yeterli deildir" demek kesinlikle uygun
olmaz.
Demek ki, sorun, gerecin nicelii sorunu deil de inceleme yntemleri sorunudur.
Fiziksel-matematiksel bilimlerin uyumlu bir snflandrmas, zel kurultaylarca
benimsenmi tutarl terimleri, ustadan rencisine gelitirilmi bir yntemi varken, biz
btn bunlardan yoksunuz. Masallarn oluturduu gerecin eitlilii, renkli deiiklii
nedeniyle, sorunlar ortaya atmak ve zmek sz konusu olduunda, belirginlie ve
kesinlie byk glklerle ulalmaktadr. Biz, bu denemede, masal incelemesi stne
1

. M. Speranski, Ruskaya ustnaya slovesnost (Rus Szl Yazn), Moskova, 1917, s. 400.
. J. Bolte ve G. Polivya, Anmerkungen zu den Kinder-und Hausmrchen der Brder Grimm, 3 cilt,
Leipzig, 1913, 1915, 1918.
2

dzenli bir tarihsel aklama yapmak amacnda deiliz. Byle bir ey ksa bir giri
blmnde olanakl deildir; ayrca, daha nce, birok kez gerekletirildiinden, bu ok
da gerekli deildir. Biz yalnzca, baz temel sorunlar zmek iin yaplm giriimleri,
eletirel olarak aydnlatmaya ve okuru bu sorunlarla snrlandrlm alana yle bir
sokmaya alyoruz.
evremizdeki olgular ve nesneleri, bileimleri ve yaplar asndan, kkenleri
asndan ya da geirdikleri sre ve dnmler asndan inceleyebileceimiz
tartlamaz. Hibir tantlamaya gerek duymayan bir baka gereklik de udur: Ne tr bir
olgu olursa olsun, onu betimlemeden nce kkeninden sz edemeyiz.
Bununla birlikte, masal zellikle olusal (genetik) adan incelenmi, ounlukla
da, daha nceden, dzenli en kk bir betimleme giriiminde bulunulmamt. Biz
burada, imdilik masallarn tarihsel incelemesinden deil, betimlemelerinden sz
etmekle yetineceiz; nk, her zaman yapld gibi, betimleme sorununa zel bir
dikkat yneltmeden masallarn oluundan sz etmek kesinlikle bounadr. Masaln
kkeni sorununu aydnlatmadan nce, masaln ne olduunun bilinmesinin gerektii bir
gerektir.
Masallar son derece eitli olduuna ve aka bunlar btn eitlilikleri iinde
hemen inceleyemeyeceimize gre, btnceyi birok blme ayrmak, bir baka deyile,
snflandrmak gerekir. Doru bir snflandrma, bilimsel betimlemenin ilk admlarndan
biridir. Yaplacak incelemenin doruluu, snflandrmann doruluuna baldr.
Snflandrma, her ne kadar btn incelemelerin kaynanda yer almaktaysa da,
kendisinin de hazrlk niteliindeki derin bir n aratrmann rn olmas gerekir. Oysa,
bunun tam tersini grmekteyiz: Aratrmaclarn ou, snflandrmayla ie balar,
dardan hazrladklar bu snflandrmay btncenin iine sokarlar; ama, gerekte,
btnceden kalkarak bir snflandrmaya varmak zorundadrlar. stelik ilerde de
greceimiz gibi, snflandrmaclar, ou kez, blmlemenin en yaln kurallarna bile
uymazlar. Speranski'nin szn ettii kmazn nedenlerinden biri de budur ite.
Burada birka rnek ele alalm.
Masallarn en allm blmlemesi, onlar olaanst masallar, tre masallar,

hayvan masallar diye ayrt eden blmlemedir. 3 lk bakta, doru gibi grnmektedir
bu. Ama, hemen ardndan, ister istemez bir soru sorulur: Hayvan masallar, kimi kez ok
geni lde bir olaanstlk esi tamaz m? Kart ynde dnrsek, hayvanlar
da olaanst masallarda ok nemli bir rol oynamaz m? Bu gstergelerin yeterince
kesin olduu kabul edilebilir mi? Szgelimi, Afanasyev, balkyla kk baln
yksn hayvan masallar arasna koymaktadr. Hakl mdr, haksz mdr? Hakszsa,
neden hakszdr? lerde, masallarn ayn olaylar insanlara, nesnelere ve hayvanlara ok
kolaylkla yklediklerini greceiz. Bu kural, zellikle olaanst diye adlandrlan
masallarda grlr ama, br masallarda da karlalmaktadr bu kuralla. Ayn alanda,
en tannan rneklerden biri, tarladan alnan rnn paylalmas konusunda anlatlan
masaldr ("Ben, Mia, ekinin st ksmn alyorum, sen de kklerini"). Rusya'da, aldatlan
aydr, ama daha Bat'ya gidildike, aldatlann eytan olduu grlr. Dolaysyla, bu
masal, Bat'daki deikesini de ekleyecek olursak, hayvan masallarndan hemen ayrlr.
Peki bu masal nereye koymak gerekir? Tre masal olmad kesindir; nk, hangi
trelere gre ekin bu biimde paylatrlr? Ama ayn zamanda, olaanstl'de iin
iine katan bir masal deildir. Bu masal, nerilen snflandrma iinde yer alamaz.
Yine de bu snflandrmann, ilkesi bakmndan doru olduunu ileri sreceiz.
Sz konusu snflandrmay yapanlar, sezgileriyle davranyorlard ve kullandklar
szckler, duyumsadklar eyi karlamyordu. Herhangi bir kiinin, ate kuunun ya da
boz kurtun yksn, hayvan masallar arama koyma yanl yapabileceinden
kukuluyum.

Afanasyev'in

altn

balk

yks

konusunda

yanld

da

aka

grlmektedir. Ama, bundan emin olmamzn nedeni, hayvanlarn masallarda bulunup

bulunmamas deil, olaanst masallarn kesinlikle kendilerine zg bir yap
tamalardr; sz konusu olaanstlk ulamn tanmlayan bu yapy, bilinli olarak
kavramasak

bile,

hemen

sezinleriz.

Snflandrmay,

nerilen

emaya

gre

gerekletirdiini syleyen her aratrmac, gerekte baka trl alr. Ama kendi
kendisiyle elitii iin de yapt doru olur. Durum byleyse, blmleme, farkmda
olmakszn, henz incelenmemi ve hatta tanmlanmam masal yaps stne
dayanyorsa, masallarn snflandrmas btnyle yeniden gzden geirilmelidir. Bu
3

V.P.Miller'in nerdii bu snflandrma, gerekte, sylenlerle ilgili okulun yapt snflandrmaya

(sylensel masallar, hayvan masallar, tre masallar) denk der.

snflandrmann, br bilimlerde olduu gibi, biimsel ve yapsal gstergeler dizgesini

yanstmas gerekir. Bunun iin de, sz konusu gstergeler incelenmelidir.
Ama biz ok hzl gidiyoruz. Betimlediimiz durum, gnmze dek karanlkta
kalmtr. Yeni giriimler, gerekte, hibir gelime salamamtr. te bu nedenle,
szgelimi bir Wundt, halklarn ruhbilimi stne yazd nl yaptnda 4 , u blmlemeyi
nerir:
1. Sylensel (mitolojik) fabl-masallar (Mythologische Fa-belmarchen).
2. Katksz olaanst masallar (Reine Zaubermarchen).
3. Biyolojik masallar ve fabllar (Biologische Marchen und Fabeln).
4. Katksz hayvan fabllar (Reine Tierfabeln).
5. Soy sop masallar (Abstammungsmarchen).
6. Glmeceli masallarfve fabllar (Scherzmarchen und Scherzfabeln).
7. Ahlak fabllar (Moralische Fabeln).
Bu snflandrma ncekilerden daha zengindir ama, yine de baz eletirilere yol
aar. Yedi kmeden beini tanmlayan fabl biimsel bir ulamdr. Wundt'un, bu terimi
hangi anlamda kulland da belli deildir. "Glmeceli" szc de kesinlikle kabul
edilemez, nk ayn masal hem kahramanlk, hem de gldr asndan ele alnabilir.
Ayrca, "katksz hayvan fabllar" ile "ahlak fabllar" arasnda da ne gibi bir ayrmn
bulunduu sorulabilir. "Katksz fabllar" hangi adan "ahlaksal" deildir, "ahlaksal"
olanlar da hangi adan "katksz fabl" deildir?
ncelediimiz snflandrmalar, masallarn baz ulamlara gre blmlenmesiyle
ilgilidir. Ayrca, bir de masallarn konularna gre blmlenmesi vardr.
Ulamlara gre blmleme sz konusu olduunda glklerle karlarken,
konulara gre blmlemede tam bir karkln iine deriz. Konu kadar karmak ve
belirsiz bir kavramn hibir anlam tamad ya da her yazarn bu kavrama gnlnce bir
anlam ykledii gereinden sz etmeye gerek yok. imdiden yle diyebiliriz:
Olaanst masallarn konuya gre blmlenmesi ilkece, kesinlikle olanakszdr. Bu
blmlemenin de, ulamlara gre yaplan blmleme gibi yeniden gzden geirilmesi
gerekir
4

Masallarn yle bir zellii vardr. Bir masaln oluturucu blmleri, hibir

W.Wundt, Vlkerpsychologie (Halk Ruhbilimi), 2. cilt, Leipzig, 1960, Blm 1, s. 346,

deiiklie uratlmadan, baka bir masala aktarlabilir. Bu deitirilebilirlik yasas ilerde

daha ayrntl biimde incelenecektir; biz burada, szgelimi, Baba Yaga'nn en deiik
masallarda, en deiik konularda yer aldn belirtmekle yetineceiz. Bu ayrc nitelik,
halk masalnn bir zelliidir. Ama, sz konusu zellie karn, konu hep yle saptanr:
Masaln herhangi bir blm (ounlukla da rastlantsal olarak dikkati eken blm) ele
alnr, neden sz ettiine baklr ve i burada sona erer. Bylece, bir ejderhaya kar
giriilen savamn yer ald masal "ejderhayla savam", Koey'in ortaya kt masal
"Koey" diye adlandrlacak ve bu ilem byle srdrlecektir. Belirleyici elerin
seiminde hibir ilkenin egemen olmadn bir kez daha anmsayalm. Deitirilebilirlik
yasasndan tr, tam bir karkla dmek, mantksal adan kanlmazdr. Daha
kesin bir biimde yle diyebiliriz: stste binen bir blmlemeyle kar karya kalrz ve
byle bir snflandrma, her zaman iin, incelenen gerecin z niteliini deitirir. Ayrca,
blmlemenin temel ilkesinin, bu durumda, sonuna kadar uygulanamayacan da
ekleyelim, bylece, mantn en temel kurallarndan biri, bir kez daha yerine getirilmemi
olur. Bu duruma gnmzde de hala rastlanmaktadr.
Sylediklerimizi iki rnekle aklayabiliriz. Odessa'da ders veren R.M. Volkov,
1924'te, masal konusunda bir kitap yaymlamt 5 . Volkov, bu kitabnn daha ilk
sayfalarnda olaanst masaln on be konu ierebileceini sylyordu. Bu konular
yle sralanr:
1. Hrpalanan susuzlar.
2. Aptal kahraman.
3. erkek karde.
4. Ejderha ile savaan kahraman.
5. Nianl kzn aranmas.
6. Bilge bakire.
7. Bynn ya da kaderin kurban olan kii.
8. Tlsm elinde bulunduran kii.
9. Byl nesneleri elinde bulunduran kii.
5

R.M.Volkov, Skazka. Roziskanya po siyujetoslojeniyu narodnoy skazki, cilt, 1, Skazka

velikoruskaya, ukrainskaya, beloruskaya (Masal. Halk Masalnda Konunun Oluumu stne

Aratrmalar, cilt 1. Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya Masallar), Gosizdat Ukrainiy (Odessa). 1924.

10. Aldatan kadn, vb.

Bize, bu on be konunun nasl dzenlendiiyle ilgili bilgi verilmemektedir.
Blmlemenin ilkesini incelersek, unu syleyebiliriz: Birinci alt-blm olay rgsne
gre (olay rgsnn ne anlama geldiini ilerde greceiz), ikincisi kahramann
kiiliine, ncs kahramanlarn saysna, drdncs olayn akndaki anlardan
birine gre, vb. belirlenmitir. Dolaysyla, bu blmlemede, hibir ilkeye bal
kalnmamtr. Ortaya gerek bir karmaa kmaktadr. kardein (nc alt-blm)
nianl (beinci alt-blm) aramaya gittikleri masallar yok mudur? Tlsm elinde
bulunduran bir kii, kendisini aldatan karsn cezalandrmak iin, bu ulamdan hi
yararlanmaz m? Bu snflandrmann, szcn gerek anlamyla, bilimsel bir
snflandrma olmadn syleyebiliriz, deeri ok tartma gtren, rastlantsal bir
dizinden baka bir ey deildir bu. Sz konusu snflandrma, grnmlere gre deil de,
btncenin nceden, doru ve ileriye gtrlen incelenmesiyle dzenlenen bitki ya da
hayvan snflandrmasyla, uzaktan da olsa, karlatrlabilir mi?
Konulara gre snflandrma sorununa deindiimiz iin, Antti Aarne'nin masal
dizisinden de sz etmeden geemeyeceiz. 6 Aarne, Fin Okulu denilen topluluun
kurucularndan biridir. Bu yneli konusunda ne dndmz sylemenin yeri buras
deil. Yalnzca unu belirtelim ki, bilimsel yaymlar arasnda, u ya da bu konunun
deikeleri stne olduka nemli sayda yaz ve not bulunmaktadr. Sz konusu
deikeler, kimi kez, beklenmedik kaynaklardan doar, iyice biriken bu deikeler,
dzenli bir incelemeden de geirilmemitir. te, Fin Okulu, zellikle byle bir inceleme
yapmaya ynelmitir. Fin Okulunun temsilcileri her konunun dnyadaki deikelerini
derlerler ve karlatrrlar. Gere, nceden oluturulmu bir dizgeye gre, corafya ve
budunbilgisi asndan toplanm, sonra da, konularn temel yaps, yaylmas ve kayna
stne sonular karlmtr. Ama, bu yntem, baz eletirilere aktr. lerde de
greceimiz gibi, konular (zellikle de olaanst masallarn konular) birbirlerine ok
yakn bir akrabalkla balanmlardr. Bir konunun, deikeleriyle birlikte nerede bittiini
6

A. Aarne, Verzeichnis der Mrchentypen (Masal Trkleri Dizini), Folklore Fellows Communications, 3,
Helsinki, 1911. Bu dizin birok kez evrilmi ve yaymlanmtr. Son bask: The Types of the Folktale
(Halk Masal Trkleri). Snflandrma ve kaynaka: Antti Aarne'nin Verzeichnis der Mrchentypen (FFC,
3) adl yaptnn S. Thompson tarafndan evrilmi ve geniletilmi biimi, Folklore Fellows
Communications, 184, Helsinki, 1964.

ve baka bir konunun nerede baladn, ancak masal konularnn derin bir incelemesini
yaptktan ve gerek konularn, gerekse deikelerin seilmesindeki ilkeyi kesinlikle
tanmladktan sonra belirleyebiliriz. Bu koullar bir araya getirilmemitir. elerin
deitirilebilirlii, burada da, dikkate alnmamtr. Bu okulun almalar igdsel bir
ncle dayanr. Bu ncle gre, her konu baka konular ynndan ayrabileceimiz ve
tek bana inceleyebileceimiz, rgensel bir btndr.
Konularn kesinlikle nesnel blmlemesi ve deikelerin seilmesi hi de kolay bir
ey deildir. Masallarn konular birbirine ylesine sk bir biimde baldr, birbiriyle
ylesine i ie girmitir ki, bu sorunun, konularn blmlenmesinden nce zel olarak ele
alnp incelenmesi gerekir. Bu inceleme yaplmamsa, aratrmac kendi beenisine
kaplr ve konularn nesnel blmlemesi de bylece olanakszlar. Burada bir rnei ele
alalm. Bolte ve Polivka Frau Holle masalnn deikeleri arasnda Afanasyev'in Baba
Yaga (102)

balkl masaln da sayarlar. Ardndan ayn konuyla ilgili ok deiik bir

masallar dizisine yaplan gndermeler gelir. Masaln, o dnemde Rusya'da bilinen btn
deikeleri, hatta Baba Yaga'nm yerini bir ejderhaya ya da farelere brakt deikeler
bile sz konusudur burada. Ama bu sralamada Morozko'nun yksne yer
verilmemitir. Peki neden? Burada da, evden kovulan vey kz, armaanlarla geri dner,
burada da sz konusu olaylar, kzn gnderilmesine ve cezalandrlmasna yol aar. Bu
kadarla da bitmez: Morozko da, Frau Holle de kn temsilcileridir ama, Alman masalnda
diil bir kiiletirme sz konusuyken, Rus masalmda eril bir kiiletirme sz konusudur.
Akas, Morozko, gc ve canllyla kendini kabul ettirmi ve znel olarak, zel bir
masal tr biiminde, kendine zg deikeleri bulunabilecek bamsz bir konu
biiminde yerlemitir. ki konu arasnda bir blmleme yapmay salayacak, kesinlikle
nesnel ltlerin bulunmadn grmekteyiz. Bir aratrmacnn yeni bir konu grd
yenie, bir bakas bir deike grmekte ya da bunun tersi olmaktadr ok yaln bir
rnekti bu verdiimiz ama, btnce gelitike ve geniledike glkler de artmaktadr.
Ne olursa olsun, bu okulun kulland yntemler, nce konularla ilgili bir
dizelgenin hazrlanmasn gerektirmektedir. te Aarne'nin giritii i de budur.
7

Bundan byle ayra iinde vereceimiz rakamlar Afanasyev'in. derlemesinin son basksndaki masallara
gndermektedir: Narodniye ruskiye skazki, A.N.Afanassieva (Afanasyev'in Rus Halk Masallar), 3 cilt,
Moskova, 1958.

Bu dizelge, uluslararas kullanma girmi ve masal incelemesi alannda byk

yarar

salamtr:

Aarne'nin

hazrlad

dizin

sayesinde

masallar

numaralandrlabilmitir. Aarne, konular tr (tip) diye adlandrr ve her tre de bir

numara verir. Masallar uzlamal bir biimde ksaca adlandrabilmek (dizin numarasna
gnderme yaparak) ok kullanldr.
Ama, dizin, bu olumlu nitelikleri yannda, ok sayda ciddi kusurlar da tar.
Snflandrma olarak, Volkov'un yapt yanllklardan kurtulmu deildir. Temel
blmler unlardr: I. Hayvan masallar; II. Asl masallar; III. Fkralar. Kullanlan
yntemleri, bu yeni sunulu biimleri altnda, kolayca kestirebilmekteyiz. (Hayvan
masallarnn, asl masallar olarak kabul) edilmemesi olduka artc bir olaydr.) Ayrca,
fkra kavramnn, rahatlkla kullanlabilmesi iin, yeterince kesin bir biimde incelenip
incelenmediini de kendi kendimize sormaktayz (bu kavram Wundt'un fabllar ile
karlatrnz). Burada, sz konusu snflandrmann ayrntlarna girmeyeceiz ve bir
alt-snf oluturan olaanst masallar stnde durmakla yetineceiz. Yeri gelmiken
unu da belirtelim ki, alt-snf kavramnn iin iine katlmas Aarne'nin baarlarndan
biridir; nk, cinslere, trlere, alt-trlere ayrma ilemi, Aarne'den nce ele alnmamt.
Olaanst masallar, Aarne'ye gre u ulamlara ayrlr: 1. Byl dman; 2. Byl
koca ya da kar; 3. Byl i; 4. Byl yardmc; 5. Byl nesne; 6. Byl g ya da
bilgi;

7.

Baka

byl

eler.

Bu

snflandrma

konusunda

da,

Volkov'un

snflandrmasna kar ileri srdmz eletirileri hemen hemen szc szcne

yineleyebiliriz. Szgelimi, byl i'in byl yardmc araclyla gerekletirildii
masallar (ok rastlanan bir durumdur bu) ya da byl kar'nn byl yardmc
roln stlendii masallar ne yapmal peki?
Aarne'nin gerekten bilimsel bir snflandrma yapmaya girimedii dorudur,
hazrlad dizin, bavuru kitab olarak yararldr ve bu zelliiyle de kullanm asndan
byk bir nem tar. Ama, te yandan, eitli tehlikeler de ierir. in z konusunda
yanl grlere yol aar. Gerekte, masallarn trlerine gre kesin bir blmlemesi
yoktur ve her seferinde de dsel bir yarat olarak grnmektedir. Masal trleri varsa,
bunlar, Aarne'nin yerletirdii dzeyde deil, ama birbirine benzeyen masallarn yapsal
zellikleri dzeyindedir, buna ilerde deineceiz. Konularn birbirine yaknl ve
aralarnda kesinlikle nesnel bir snr izmenin olanakszl u sonucu dourur. Bir metni

u ya da bu tre gndermek istediimizde, ou kez hangi numaray seeceimizi

bilemeyiz. Bir tr ile numaralandrlacak metin arasnda ou kez iyice yaklak bir
uygunluk kurulur. A.. Nikiforov'un derlemesinde sunulan yz yirmi be masaln yirmi
bei (bir baka deyile, % 20'si) ancak yaklak ve saymaca bir numara tar, bu
numara, yazarn ayra iinde belirttii numaradr. 8 Ama birok aratrmac ayn masal
deiik trlere gnderse ne olurdu? te yandan, trler, masallarn yapma gre deil
de, herhangi bir arpc ana gre belirlendiinden ve bir ykde buna benzer birok an
bulunacandan, kimi kez ayn masal, ayn anda birok tre gndermek gerekebilir (bir
masal be tre kadar balanabilir); ama, bu durum, eldeki metnin be konudan olutuu
anlamna gelmez. Bu tr bir belirleme yntemi, temelde, oluturucu blmlere gre
yaplm bir tanmlamadr yalnzca. Aarne, baz masal kmeleri asndan, ilkelerinden
bile sapar: Beklenmedik bir biimde ve biraz da tutarsz olarak, konulara gre yaplan
blmlemeden, rge (motif) blmlemesine geer. te, alt snflardan biri olan ve alk
eytan" diye adlandrd kme de, byle belirlenmitir. Ama bu tutarszlk, bir kez daha,
sezginin gsterdii doru yolu simgeler. En kk oluturucu blmleri incelemenin, iyi
bir aratrma yntemi olduunu ilerde gstermeye alacaz.
Grld gibi, masallarn snflandrlmas ok ileri aamalara gtrlmemitir.
Oysa, aratrmann ilk ve balca evrelerinden biridir bu. Linnaeus'un yapt, ilk bilimsel
snflandrmann bitkibilim asndan tad nemi dnelim. Bizim bilimimiz ise,
henz Linnaeus ncesi dnemi yayor.
imdi de, masal incelemesinin ok nemli bir baka blmne, gerek anlamyla
masal betimlemesine geelim. Karmza yle bir durum kmaktadr. Betimleme
sorunlarna

deinen

aratrmaclar,

ounlukla

snflandrmayla

ilgilenmezler

(Veselovski). te yandan, snflandrmayla ilgilenenler de masallar her zaman

ayrntlaryla betimleyip, baz zelliklerini incelemekle yetinirler (Wundt). Bir aratrmac,
bunlardan her ikisine de ilgi duyuyorsa, snflandrmann betimlemeden sonra
gelmemesi gerekir; betimleme nceden dzenlenmi bir snflandrmann dzenine gre
gereklemelidir.
A.N. Veselovski masallarn betimlemesi konusunda ok az ey sylemitir. Ama,
8

A.. Nikiforov, Skazoniye materialiy zaonejya sobraniye v 1926 godu (1926'da Derlenmi Onega
Gl Ky Masallar), Skazonaya Komissiya v 1926 g. Obzor rabot, Leningrad, 1927.

syledii de son derece nemlidir. Veselovski, konunun gerisinde, bir rgeler btn
tasarlar. Bir rge birok deiik konuya balanabilir. 9 ("Bu rge dizisi bir konudur. rge,
konu olarak geliir". "Konular deikendir: Baz rgeler, konular kaplar ya da baz
konular belli bir dzen iinde bir araya gelirler". "Konu deyince, iinde eitli durumlarn
rgeler rld bir izlek anlyorum".) Veselovski'ye gre, rge birincildir, konu ise
ikincil. Konu, bir yaratma, birletirme edimidir. Dolaysyla, incelememizi, zorunlu olarak,
nce konulara gre deil, rgelere gre yapmamz gerekir.
Masallar bilimi, Veselovski'nin "rge sorununu konu sorunundan ayrmak
gerek"

10

(altn izen Veselovskidir) diye ortaya att ilkeye daha iyi uymu olsayd,

birok karanlk nokta oktan ortadan kalkm olacakt. 11

Ama Veselovski'nin rgelere ve konulara ilikin t yalnzca genel bir ilke
niteliindedir. rge terimi iin verdii somut aklama bugn artk uygulanabilirliini
yitirmitir. Veselovski'ye gre, rge, anlatnn ayrtrlamayacak bir birimidir ("rge
szcnden, anlatnn en yaln birimini anlyorum." "rge, imgelerle ykl, temel bir
taslak biiminde olmasyla kendini belli eder; ilerde sunduumuz sylen ve masal eleri
byledir: Daha kk paralara ayrlamazlar"). Ama, rnek olarak verilmi rgeler
ayrtrlabilir. rge, mantksal bir btnse, masaln her tmcesi bir rge retir ("bir
babann olu vard" bir rgedir, "vey kz evi terk eder" bir rgedir; "van ejderhayla
savar" da bir rgedir; ve bu byle srp gider). rgeler gerekten ayrmasalard, ok
iyi olurdu. Bylece, rgeler dizini oluturulabilirdi. Ama u rgeyi ele alalm: "Ejderha
kraln kzn karr" (rnek, Veselovski'nin deildir). Bu rge, herbiri ayn ayr
deiebilecek drt eye ayrr. Ejderhann yerini Koey, rzgar, eytan, bir ahin, bir
byc alabilir. Karma eyleminin yerini, masalda yok olmaya yol aan vampirlik ve
baka eylemler alabilir. Kzm yerini, kzkarde, nianl kz, kar, ana alabilir. Kral, yerini
kralm oluna, bir kylye, bir papaza brakabilir. yle ki, Veselovski'ye karn, rgenin
yaln olmadn ve ayrtrlamayacak bir birim olmadn ileri srmek zorunda kalrz.
9

A.N.Veselovski, Poetika siyujetov (Konularn Yaznbilimi), Sobraniye Soineniy, dizi I (Poetika, 2 cilt,
1, Petersburg s,l-133).
10
A.N. Veselovski, a.g.y.
11
Volkov byk bir yanllk yapmtr. "Konu deimez bir birimdir, masal incelemesinde olabilecek tek
kalk noktasdr" (R.M.Volkov, a.g.y. s. 5). Buna u yant vereceiz: Konu bir birim deildir, bir
btnlktr; deimez deil, deikendir; konuyu, masal incelemesinin kalk noktas olarak almak
olanakszdr.

Temel ve ayrtulamayan birim mantksal ya da estetik bir btn deildir. Parann,

betimlemede, btnden nce yer almas gerektii konusunda Veselovski ile ayn
dnceyi paylatmza gre (Veselovski asndan, rge, kkeni bakmmdan da
konuya gre birincildir) sorunu zmek zorundayz: Bu da, birincil eleri Veselovski'nin
yaptndan deiik bir biimde yaltmakla gerekletirilebilir.
Veselovski'nin baarszla urad yerde baka aratrmaclar da baarsz
olmulardr. Nitekim, bu adan, deerli bir yntemin uygulamas olarak, J. Bedier'nin
almalarn gsterebiliriz. 12 Gerekten de masaldaki deimez deerlerle deiken
deerler arasnda belli bir bamt bulunduunu ilk kabul eden Bedier oldu. Bedier, bu
olguyu ematik olarak aklamaya alr. Deimez, temel deerleri eler diye
adlandrr ve bunlar Yunancadaki omega () harfiyle belirtir. Deiken olan br
deerlerse Latin harfleriyle belirtilir. Buna gre, bir masaln emas +a+b+c,
birbakasnnki +a+b+c+n, yine bir bakasnnki +l+m+n, vb. biiminde gsterilir.
Ama, temelde doru olan bu dn, omega'y doru bir biimde tanmlama
olanakszlyla karlar. Gerekte Bedier'nin elerinin nesnel olarak neyi simgeledii
ve bunlarn nasl yaltld aklanmamtr. 13
Genel olarak, masal betimlemesinin yaratt sorunlarla pek ilgilenilmemi ve
masala bitmi, belli bir btn gzyle baklmtr. ok uzun sreden beri masal
biimlerinden sz edilmesine karlk, kesin bir betimlemenin gerekli olduu dncesi
ancak gnmzde gitgide yaygnlamaktadr. Gerekten de, madenlerin, bitkilerin ve
hayvanlarn betimlemesinin yaplmasnn (bunlar yaplarna gre betimlenmi ve
snflandrlmlardr), bir dizi yaznsal trn (fabl, od, dram, vb.) betimlenmi olmasna
karlk, masal, hala betimlemesi yaplmakszn incelenmektedir. Masal biimleri
dzleminde kalmayan olusal masal incelemesi, V.B. klovski'nin 14 gsterdii gibi, kimi
kez ii samala dek vardrr. klovski, topran bir post yardmyla lld nl
masal gsterir buna rnek olarak. Masal kahraman, bir kz postunun kaplayabilecei
kadar toprak alma iznini elde eder. Postu kay gibi keser ve bylece beklenilenden
12

J. Bedier, Les Fabliaux (Fabliau'lar), Paris, 1893.

J.Badier'nin yntemlerinin daha ayrntl bir eletirisi iin bkz. S.F.Oldenburg, "Fablo vostonogo
proishojdeniya" (Bat Kkenli Fabllar) Jurnal Ministerstva narodnogo prosve eniya, CCCXLV, 1903,
4, fasikl II, s. 217-238.
14
V.klovski, O teorii prozi (Dzyaz Kuram), Moskova Leningrad, 1925, s. 24 ve tesi.
13

daha fazla topra "kaplayarak" kar taraf aldatr. V.F. Miller, baka birka
aratrmacyla birlikte, bu masalda bir hukuksal ilemin izlerini bulmaya almt.
klovski bu konuda yle der: yle grlyor ki, aldatlan taraf masaln btn
deikelerinde bir aldatma sz konusudur toprak lm genellikle byle yapld
iin, topraa bu tr bir el koymaya kar kmaz. Sonunda i samala varr. Bu olayn
getiini varsaydmz dnemde, topra kayla lme alkanl varsa ve bu
alkanlk hem satc, hem de alc tarafndan biliniyorsa bir aldatmacadan sz
edilemeyecei gibi, ortada bir konu da yoktur; nk, satc, durumun ne olacan
nceden bilmektedir." Demek ki, anlatnn zelliklerini bir anlat olarak incelemeden,
masal tarihsel gereklie dayandrmak, bu abay gerekletiren aratrmaclarn ok
fazla bilgili olmalarna karn, yanl sonulara gtrmektedir.
Veselovski ve Bedier'nin dnceleri olduka gerilerde kalmtr. Bu bilginler,
folkor tarihileriydi ama yaptklar biimsel incelemeler temelinde doru, yeni bir
dnceydi, ancak, hi kimse bu dnceyi gelitirmemi ve uygulamamtr.
Gnmzdeyse, masal biimlerini inceleme gerekliliine kimse kar kmamaktadr.
Masaln btn zelliklerinin yapsal incelemesi, tarihsel incelemesinin yaplmas
iin zorunlu bir kouldur. Biimsel yasallklarn incelenmesi, tarihsel yasallklarn
incelenmesini belirler.
Ama, bu koullara yant verebilecek tek inceleme, masal sanatna zg biimsel
yntemlerin yzeysel bir dkmn sunan inceleme deil, yapnn kurallarn ortaya
karan incelemedir. Volkov'un yukarda szn ettiimiz kitab, yle bir betimleme yolu
nerir: Masallar nce rgelere ayrlr. Kahramanlarn nitelikleri ("ikisi akll, ncs ise
aptal damat") ve nicelikleri (" erkek karde"), kahramanlarn eylemleri ("lmnden
sonra, oullarnn mezar banda nbet tutmalarn isteyen babann son arzusunu
yalnzca aptal olan yerine getirir"), nesneler ("tavuk ayakl kulbe", tlsmlar), vb. rge
olarak kabul edilmitir. Bu rgelerin herbiri saymaca bir gsterge, bir harf ve bir rakam
ya da bir harf ve iki rakamla gsterilir. Birbirine az ok benzeyen rgeler deiik
rakamlar olan ayn harfi tarlar. Burada yle bir soruyla karlalr: Gerekten tutarl
davranp bir masaln btn ieriini bu yolla simgeleyecek olursak, ne kadar rge ele
ederiz? Volkov, yaklak olarak iki yz elli simge verir (kesin bir dizelge yoktur). Birok
rgenin bir yana brakld, Volkov'un bir seme yapt kesindir ama, ne tr bir seme

olduunu bilmiyoruz. Volkov, rgeleri bu yolla ayrt ettikten sonra, bunlar mekanik
olarak simgelerle belirterek ve ortaya kan formlleri birbirleriyle karlattrarak,
masallarn yeni bir yazmn yapar. Birbirine benzeyen masalar, kukusuz, benzer
formllerin ortaya kmasna yol aarlar. Yeniden yazmlar btn kitab kapsar. Buradan
karlabilecek tek "sonu" benzer masallarn birbirine benzediidir; bu da bizi hibir
sonuca ulatrmad gibi, hibir eye de balamaz.
Bilimin inceledii sorunlarn ne gibi bir nitelik tadn grmekteyiz. Bu konuda
pek hazrl olmayan bir okur, u tr sorular sorabilir: Bilim, gerekte, tmyle gereksiz
soyutlamalarla ilgilenmiyor mu? Bir rgenin ayrtnlabilir olup olmamas neyi deitirir?
Temel elerin nasl ayrt edileceini, masallarn nasl snflandrlacam, bu masallarn
rgeler ya da konular asmdan m incelenmesi gerektiini bilmenin ne nemi var? Daha
somut, daha ak sorularn, masallar sevmekle yetinen kiilerin daha iyi anlayabilecei
sorularn sorulmasnn istendii grlr. Ama bu tr bir istek bir yanlla
dayanmaktadr. imdi bir karlatrma yapalm. Sylemin blmleri stne, bir baka
deyile, kendi dnm yasalarna gre dzenlenmi baz szck topluluklar stne
hibir ey bilmeden, bir dilin yaamndan sz edilebilir mi? Yaayan bir dil, somut bir veri
dilbilgisi ise onun soyut desteidir. Bu tr alt katmanlara varolula ilgili ok sayda
olgunun temelinde rastlanr; ite bilimin dikkati de dorudan doruya bunlara yneliktir
Bu soyut temeller bir inceleme konusu yaplmasayd, hibir somut olgu aklanamazd.
Bilim, burada ele aldmz sorunlarla yetinmez. Biz yalnzca biimbilimle ilgili
sorunlardan sz ettik. zellikle geni tarihsel aratrmalar alanna deinmedik. Bu tr
aratrmalar, grnte, biimbilimsel aratrmalardan daha ilgin olabilir; bu alanda ok
da allmtr. Her ne kadar masallarn douunu ve gelimesini belirleyen yasalarn
varolduu kesinse de (bu yasalar hala aklanmamtr), masallarn nereden geldiklerine
ilikin genel sorun btnyle zmlenmemitir. Buna karlk baz zel sorunlar ok
daha iyi incelenmitir. Burada, yazar ve yapt ad sralamaya gerek yok. Ama, doru bir
biimbilimsel

inceleme

gerekleemeyeceini

yaplmad
kesinlikle

srece,

sylyoruz.

iyi
Bir

bir

tarihsel

masal

incelemenin

oluturucu

de

blmlerine

ayrtrmay bilmiyorsak, dorulanm bir karlatrma yapamayz. Karlatrma

yapamazsak, szgelimi, Hint-Msr bantlarn ya da Yunan fabl ile Hint fabl
arasndaki bantlar nasl aydnlatabiliriz? ki masal birbiriyle karlatrmay

bilmiyorsak, masal ile din arasndaki bantlar nasl inceleyebilir, masallarla sylenleri
nasl karlatrabiliriz? Ksacas, btn rmaklar sonunda nasl denize akyorlarsa,
masal incelemesiyle ilgili btn sorunlar da, her zaman ortaya kan u temel sorunun,
btn dnyadaki masallarn benzerlii sorununun zm sonucuna ulamaldr.
Rusya'daki, Almanya'daki, Fransa'daki, Hindistan'daki, Amerika yerlilerindeki ve Yeni
Zelanda'daki kralie-kurbaa yklerinin birbirine benzedii, toplumlar arasndaki hibir
balant tarihsel adan kantlanamayacama gre, nas aklanabilir? z nitelii
konusunda yanl bir gr edinmisek, bu benzerlik aklanamaz. Biimbilimsel
sorunlar konusunda deneyimden yoksun bir tarihi, benzerlii, gerekten bulunduu bir
yerde grmeyecektir; kendisi iin ok nemli olan ama ayrmna varamayaca
uygunluklar bir yana brakacaktr; buna karlk, bir benzerlik bulunduunu sandnda,
biimbilim uzman, ona, karlatrlan olgularn tmyle ayrk olduunu gsterebilir.
Biim incelemesinin birok soruna egemen olduunu grmekteyiz. Dolaysyla,
pek grkemli olmayan, zmleyici, titiz biimsel ve soyut adan giriildii iin daha da
karmaklaan bu almay yapmaktan kanmayacaz. Bu nankr ve "ilgin olmayan
"alma sonunda genel dzenlemelere ve "ilgin" bir almaya gtrr bizi.

2
YNTEM VE GERE

Dnmler

stne

temellenmi

bir

genel

trn

btn

rgensel

varlklardan getiini ve bunun herhangi bir orta kesitte btn blmleriyle

kolayca gzlemlenebileceine kesinlikle inanmtm.
GOETHE

nce amacmz saptamaya alacaz. Giri blmnde de belirttiimiz gibi, bu

yapt olaanst masallara ayrlmtr. Olaanst masallarn zel bir ulam olarak varl
kanlmaz bir alma varsaym olarak benimsene cektir. Olaanst masallar
teriminden de Aarne ve Thompson'un dizininde 300. ile 749. numaralar arasnda
snflandrlm masallar anlyoruz. Bu giri niteliindeki tanmlama yapay bir
tanmlamadr ama, sonradan daha kesini bir tanmlama verebileceimiz durum ortaya
kacaktr; bu tanmlamay da varacamz sonulardan elde edeceiz. Sz konusu
masallarn konularn birbirleriyle karlatrmaya girieceiz. Bu amala, zel yntemler
izleyerek (bkz. aadaki aklama) nce olaanst masallarn oluturucu blmlerini
ayrt edecek, sonra da masallar oluturucu blmlerine gre karlatracaz. Bu al
mann sonucunda ortaya bir biimbilim kacak, yani masallarn, oluturucu blmleri ve
bu blmlerin de hem kendi aralarnda hem de btnle kurduklar bantlar asndan
bir be timlemesi elde edilecektir.
Masallarn doru bir betimlemesinin yaplmasn salayacak yntemler nelerdir?
Bunun iin, aadaki durumlar birbirleriyle karlatralm:
1. Kral, bir yiite, bir kartal verir. Kartal, yiiti, baka bir kralla gtrr (171).
2. Bykbaba, Suenko'ya bir at verir. At, Suenko'yu ba ka bir kralla gtrr
(132).

3. Bir byc, van'a bir kayk verir. Kayk, van' baka bir kralla gtrr (138).
4. Kralie, van'a bir yzk verir. Yzkten kan iri yar adamlar van' baka bir
kralla gtrrler (156), vb.
Bu saydmz durumlarda, deimez deerlerle deiken deerlere rastlarz.
Deien, kii adlar ve ayn zamanda kiilerin nitelikleridir; deimeyen ise, kiilerin
eylemleri ya da ilevleridir. Buradan, masalm, ounlukla, ayn eylemleri deiik kiilere
yaptrtt sonucu karlabilir. Bu da, masallar, kiilerin ilevlerinden kalkarak
incelememizi salar.
Sz konusu ilevlerin, masaln deimez, yinelenen deerlerini gerekten ne
lde temsil ettiini belirlememiz gerekecektir. Btn br sorunlar, u ilk soruya
verilecek yanta baldr: Masalda ka ilev vardr?
Yaptmz

inceleme,

ilevlerin

artc

bir

biimde

yinelendiklerini

gstermektedir. Nitekim, vey kz snayacak ve dllendirecek kiiler arasmda Baba

Yaga'ya olduu kadar, Morozko'ya, ayya, orman perisine ya da ksrak bana rastlarz.
Bu aratrmalar srdrecek olursak, birbirlerinden ne kadar deiik olurlarsa olsunlar,
masal kiilerinin ayn eylemleri yerine getirdiklerini ortaya koyabiliriz. Bir ilevin
gereklemesini salayan yolun kendisi de deiebilir: Burada, deiken bir deer sz
konusudur. Morozko, Baba Yaga'ya gre baka trl davranr. Ama ilev, ilev olarak,
deimez bir deerdir. Masal incelemesinde, nemli olan tek ey, kiilerin ne yaptklarn
bilmektir, kim ne yapyor ve nasl yapyor, bunlar ancak ikinci dereceden sorulardr.
Kiilerin ilevleri, Veselovski'nin rgelerinin ya da Bedier'nin elerinin yerini
alabilecek oluturucu blmleri temsil etmektedir. unu belirtelim ki, din tarihileri,
sylenlerde ve inanlarda, ilevlerin deiik gerekletiriciler tarafndan yinelendiini
uzun sreden beri farketmilerdi; ama, masal tarihileri bunu gremediler. Tanrlarn
zelliklerinin ve ilevlerinin birbirlerine gemesi ve hatta sonunda Hristiyan azizlerine
ulamas gibi, masallardaki baz kiilerin ilevleri de baka kiilere geer.
unu nceden syleyebiliriz ki, ilevler son derece az, kiiler ise son derece
oktur. Bu da, olaanst masaln u ift zelliini aklayan bir eydir: Bir yanda,
olaanst eitlilii, son derece renkli grnm; br yanda, olaanst saylabilecek
tekbiimlilii, tekdzelii.
Demek ki, kiilerin ilevleri masaln temel blmlerini gstermektedir ve ncelikle

ayrt etmemiz gerekenler de bu ilevlerdir.

Bunun iin de, ilevleri tanmlamak gerekir. Tanmlama, iki konu stnde
dnldkten sonra yaplmaldr. lkin, tanmlamada hibir zaman gerekletirici-kii
gz nnde bulundurulmamaldr. Durumlarn byk ounluunda, tanm, eylemi
aklayan bir adla (yasaklama, sorgulama, ka, vb.) belirtilecektir. kinci olarak da,
eylem, anlat akndaki konumu dnda betimlenemez. Olay rgsnn ak iinde
verilmi bir ilevin tad anlam gz nne alnmaldr.
van'n prensesle evlenmesiyle, bir babann, iki kz anas bir dulla evlenmesi
bambaka bir eydir. Bir rnek daha verelim: lk durumda, kahraman babasndan yz
ruble alr ve bu parayla da kendisine kahin bir kedi satn alr; bir baka durumdaysa,
kahraman yapt byk i karlnda dl olarak para alr ve masal da byle biter.
Burada eylem zde (para verme) olduu halde, biimbilimsel adan deiik elerle
karlamaktayz. Demek ki, zde edimler deiik anlamlar tayabilecei gibi, bunun
tersi de geerlidir. lev szcnden, bir kiinin olay rgsnn ak iinde
tad anlam asndan betimlenmi eylemini anlyoruz.
Sunduumuz gzlemler ksaca u biimde belirtilebilir:
1.

Kiiler

kim

olursa

olsun

ve

ilevler

nasl

gerekletirilirse

gerekletirilsin, masaln deimez, srekli eleri, kiilerin ilevleridir, ilevler

masaln temel oluturucu blmleridir.
2. Olaanst masaln ierdii ilevlerin says snrldr.
levler ayrt edilir edilmez, bir baka sorun kar ortaya: Bu ilevler ne tr bir
kmelenme, ne tr bir dzen iinde grlmektedirler? nce, ilevlerin dzeninden sz
edelim. Kimileri, bunun rastlantya dayandn dnr. Veselovski bu konuda yle
der: "levlerin ve rastlamalarn (rge rnekleri. V.P.) eimi ve dzenlenii belli bir
zgrlk gerektirir. 1 " klovski, bu

dnceyi daha da ak bir biimde dile getirir:

"Aktarmalarda, rgelerin rastlantsal (altn izen klovski'dir. V.P.) dzeninin neden

korunmas gerektii hi anlalmaz. Tanklklarda ilk olarak deien, olaylarn
dzenidir 2 ." Bir olaya

tank olanlarn anlatlarna yaplan gnderme, baarsz bir

gndermedir. Tanklar olaylarn dzenini deitirirlerse, anlatlarnn bir anlam yoktur:

1
2

A.N. Veselovski, Poetika siyujetov, s. 3

V. klovski, O teorii prozi, s. 23.

Olaylar dzeninin nasl kendi yasalar varsa, yaznsal anlatnn da buna benzer yasalar
vardr. Hrszlk, kap krlmadan gerekleemez. Bu adan, masaln da tmyle zel ve
zgl yasalar vardr. lerde de greceimiz gibi, olaylarn dizilii masalda kesinlikle
ayndr. Bu alandaki zgrlk, kesinlikle belirtilebilecek bir biimde, iyice snrldr. imdi
almamzn ilerde gelitirip tantlayacamz nc temel savma geliyoruz:
3. levlerin dizilii her zaman ayndr.
Yukarda szn ettiimiz yasalarn yalnzca fokloru ilgilendirdiini burada
belirtmemiz gerekir. Bu yasalar, masaln bir zelliini oluturmazlar. Yapay olarak
yaratlm masallar, bu yasalara uymaz.
Kmelenme konusuna gelince, nce, btn masallarda btn ilevlerin yer
almadn bilmek gerekir. Ama bu durum ilevlerin diziliiyle ilgili yasay hibir biimde
deiiklie uratmaz. Baz ilevlerin bulunmay, br ilevlerin dzenini deitirmez Bu
olguya ilerde yeniden deineceiz; imdilik, szcn gerek anlamyla, ilevlerin
kmelenmesini inceleyelim. Bu sorunun yalnzca ortaya konmas bile u varsaym
gerektirir. levler bir kez ayrt edildikten sonra, ayn ilevlerin sraland masallar
kmelendirebiliriz. Bu masallar, ayn trden masallar olarak grlebilir. Pek
anlalmayan ve belirsiz gstergeler olan konulara deil de, kesin yapsal zelliklere
dayanan bir trler dizini de, daha sonra bu temelden kalklarak oluturulabilecektir .Bu,
gerekten olanakl bir eydir. Ama, yapsal trleri kendi aralarmda karlatrma ilemini
srdrrsek, hi beklenmedik yle bir gzlemde bulunabiliriz: levler, birbirlerini
dlayan eksenlere gre bltrlmezler. Bu olgu, bir sonraki blmle, bu yaptn son
blmnde olabildiince somut olarak karmza kacaktr. Ama, bu arada, sz konusu
olguyu yle aklayabiliriz: Her yerde ilk olarak karlatmz ilevi A ile, her zaman
ardndan gelen ilevi (byle bir ilev varsa) B ile belirtirsek, masaldaki bilinen btn
ilevler bir tek anlatya gre dzenlenirler, hibir zaman sray bozmazlar, birbirlerill
dlamazlar, birbirleriyle de elimezler. Byle bir sonuca ulalaca, hibir biimde
nceden beklenemezdi. Kukusuz bu konuda daha ok A ileviyle karlatmz bir
yerde baz anlatlara zg baz baka ilevlerle karlalamyaca dnlebilirdi.
Birok eksen bulacamz sanyorduk; oysa, btn olaanst masallar iin bir tek
eksen vard. Btn bu masallar ayn trden masallard ve yukarda szn ettiimiz
birleimler de bu trn alt blmleriydi. lk bakta, byle bir sonu sama ve hatta

kurallara aykr grnr, ama bunu en kesin bir biimde dorulayabiliriz. Bu olgu,
gerekte, ilerde yeniden ele almak zorunda olduumuz ok karmak bir sorunu
simgelemekte, bir dizi sorun artrmaktadr.
almamzn drdnc temel sav da u:
4. Btn olaanst masallar yaplar asndan ayn tre balanrlar.
imdi, bu savlar tantlamaya ve gelitirmeye alacaz. Burada, masal
incelemesinin kesinlikle tmdengelimli bir ynteme, bir baka deyile, btnceden
sonulara doru uzanan bir ynteme gre srdlmesi gerektiini (almamz da
gerekten bu dorultuda srdrdk) anmsatmalyz. Ama, sunu (aklama) biimi ters
ynde yaplabilir; nk, okur bu almann genel temellerini nceden bilirse,
gelimesini zlemesi de daha kolay olur.
Bununla birlikte, masallarn incelemesine gemeden nce bir soruya yant
vermemiz gerekir: Bu incelemenin uygulanaca btncenin nem derecesi ne olmaldr.
lk bakta, var olan btn masallarn toplanmasma gerekli olduu sanlr. Gerekteyse,
byle bir ey zorunlu deildir. Masallar, kiilerin ilevlerinden kalkarak incelediimize
gre, yeni masallarn yeni hibir ilev getirmediklerini farkettiimiz an, btnce
incelemesini durdurabiliriz. Kukusuz, aratrmacnn inceledii denetleme btncesinin
nemli olmas gerekir. Ama, btn bunlar da bir kitapta kullanmak zorunlu deildir. Biz,
eitli konulara ynelik yz masaln fazlasyla yeterli bir btnce oluturduunu grdk.
Biimbilimci, yeni hibir ilevle karlamadn grnce, aratrmasn durdurabilir, bu
durumda da, inceleme baka dorultulara (dizin oluturma, eksiksiz snflandrma,
tarihsel inceleme, yaznsal yntemler btnnn incelenmesi, vb.) gre srdrlecektir.
Ama, btnce nicel olarak snrlandrlabiliyorsa, bu durum btncenin istee gre,
rastgele bir biimde oluturulaca anlamna gelmez. Btnce kendini dardan kabul
ettirmek zorundadr. Biz Afanasyev'in derlemesini ele alacaz, masal incelemesini 50.
numaradan (bu, Afanasyevin dzenlemesine gre, derlemenin ilk olaanst masaldr)
balayarak 151. numaraya kadar srdreceiz. Btnceye ilikin bu snrlandrma
kukusuz birok eletiriye yol aacaktr ama, kuramsal olarak dorulanm bir
snrlandrmadr bu. Sz konusu snrlandrmay daha geni olarak dorulamak iin,
masallara bal olgularn ne lde yinelendiklerini kendi kendimize sormamz gerekir.
Bu olgular ok yineleniyorsa, snrl bir btnceyle yetinilebilir. Az yineleniyorsa, snrl bir

btnceyle yetinmek olanakszdr. Masaln oluturucu temel blmlerinin yinelenmesi,

ilerde de greceimiz gibi, btn beklenileni aar. Dolaysyla, snrl bir btnceyle
yetinmek, kuramsal adan olanakldr. ok sayda masaln kullanlmas, kitabmzn
boyutunu iyice genileteceinden, bu snrlandrma, uygulama asndan da kendini
dorular. nemli olan, masallarn nicelii deil, masallara uygulanan incelemenin
niteliidir. Yz masal, alma btncemizi oluturmaktadr. Gerisi, aratrmac iin
nem tayan bir denetleme btncesidir, ama pek byk bir yarar salamaz.

3
KLERN LEVLER

Bu blmde kiilerin ilevlerini, masallardaki dzene uygun olarak sralayacaz.

Her ilev iin de unlar belirteceiz: 1. levin gsterdii eylemin ksa bir betimlemesi; 2.
Olabildiince ksa bir tanm; 3. Bu ilevi belirtmek iin kullandmz saymaca bir simge
(simgeler, daha sonra, masallarn yaps stne ematik karlatrmalar yapmay
salar). Ardndan da rnekler gelecek. Bunlar, birok durumda, btncemizi
tketmekten uzaktr ve ancak birer rnek olarak kullanlrlar. Sz konusu rnekler birok
kmeye ayrlr. Bu kmelerle tanm arasnda, trlerle cins arasndaki ayn balant
vardr. Asl i, cinsleri birbirinden ayrt etmektir. Trlerin incelenmesi, genel biimbilim
almalar iinde yer almazlar. Trler eitlere ayrlabilir. Bu, bir snflandrma
almasnn (sistematik) balang noktasdr. Aadaki dizelge bu tr amalara
uymaz. rnekler yalnzca, ilevin varln, cins tipinin birimi olarak aklamak ve
gstermek iin kullanlmtr. Daha nce de belirttiimiz gibi, btn ilevler tek ve srekli
bir anlat biiminde sralanrlar. Bizim ilevler dizelgemiz, genel olarak olaanst
masallarn biimbilimsel temelini gsterir. 1
Masallarn giriinde genellikle bir balang durumu sunulur. Ailenin kiileri saylr
ya da yalnzca gelecein kahraman (szgelimi, bir asker) adyla ya da durumunun
betimlenmesiyle belirtilir. Her ne kadar, bu balang durumu, bir ilev deilse de, yine
de nemli bir biimbilimsel e nitelii tar. Masallarn al trleri, yaptn sonunda
incelenecektir. Bu eyi, balang durumu olarak tanmlyor ve a ile belirtiyoruz.
Al u ilevler izler:
I ALEDEN BR EVDEN UZAKLAIR
(tanm: Uzaklama, simgesi ().
1. Uzaklama, yetikin kuaktan biri tarafndan gerekletirilebilir. Ana-baba
1

Bu blm okumadan nce, saylan tm ilevlerin tanmlarnn, ayrntlara girmeden art arda
okunmasn, bir baka deyile, yalnzca byk harflerle dizilmi satrlarn okunmasn salk veririz nceden
yaplacak bu hzl okuma, ayrntlarn kavranlmasn kolaylatracaktr.

almaya gider (113). "Prens, uzun bir yolculua kmak, karsndan ayrlmak ve onu
yabanclarla brakmak zorunda kalr" (265). "Satc yabanc lkelere gitti" (197).
Uzaklamann allagelmi biimleri unlardr: almaya, ormana, alverie, savaa,
"ileriyle ilgilenmeye" gitme ().
2. Ana-babann lm, uzaklamann zorlamal bir biimini simgeler ().
3. Kimi kez, gen kuaktan birileridir uzaklaan. Bunlar, birini grmeye (101),
balk tutmaya (108), gezmeye (137), ilek toplamaya (224) giderler ().
II KAHRAMAN BR YASAKLA KARILAIR
(tanm: Yasaklama, simgesi ).
1. "Bu odada bulunan eylere bakmamalsn" (159). "Erkek kardeine gz kulak
ol, evden de dar kma" (113). "Eer Baba Yaga gelirse, sakn azn ama, sus"
(106). "Prens uzun uzun tler verdi, odasndan dar kmasn yasaklad" (265), vb.
Darya kma yasa, kimi kez, ocuklarn bir ukura braklmasyla artrlr ya da yerini
bu ikinci biime brakr (201). Bazen de, tersine, yasaklamann bir rica ya da bir t
biiminde yumuatld grlr: Ana, olunu balk tutmaya gitmekten caydrmaya
alr. "Sen daha kksn" (108), vb. Masal, genel olarak nce uzaklamadan, sonra
da yasaklamadan sz eder. Gerekte, olaylar, kukusuz, ters ynde gelimitir.
Yasaklama, uzaklamayla hibir balant olmadan da kurulabilir: Elma toplama yasa
(230), altn ty alma yasa (169), bir kutuyu ama yasa (219), kz kardeini
kucaklama yasa (219) ()
2. Yasaklamann tersine evrilmi biimi, buyruk ya da neridir: Yemei tarlalara
gtrmek (133), erkek kardeini ormana gtrmek (244) ().
Sylediklerimizin daha iyi anlalmas iin, burada konu d bir aklama
yapacaz. Masaln daha sonraki blmnde, felaketin (her ne kadar nceden
hazrlanmsa da) apansz gelii anlatlr. Balang durumunun canlandrd grnt
bu felakete baldr; kimi zaman son derece belirgin, zel bir mutluluun grntsdr
bu. Kraln, altn elmalar yetien ok gzel bir bahesi vardr; yal ana-babalar kk
vaka'larn efkatle severler, vb. rnn bolluu, bu mutluluun brnd zel bir
biimdir: Bir kylyle oullar ok iyi bir hasat yapmlardr. ou kez, olaanst bir
biimde ba veren tohumlarm betimlenmesiyle karlalr. Bu mutluluk, arkadan gelecek

mutsuzluu ortaya kartmada kart bir temel olarak kullanlmaktadr, kukusuz. Ktlk
bulutlar, grnmeseler bile, daha imdiden ailenin stnde dolap durmaktadr. Dar
kma, vb. yasaklamalar ite buradan kaynaklanr. Aabey ve ablalarn evden
uzaklamalar da felaketi hazrlar, felaket iin elverili an yaratr. Ana-babamn
gidiinden ya da lmesinden sonra, ocuklar kendi balarna kalrlar. Kimi kez, bir
buyruk da yasaklama rol oynar. ocuklardan, tarlalara ya da ormana gitmeleri
istendiinde, bu buyruun yerine getirilmesi, tarlalara ya da ormana gitme yasann
inenmesiyle ayn sonulan yaratr.
III YASAK NENR
(tanm: Yasa ineme, simgesi ).
Yasa ineme biimleri, yasaklama biimlerine denk der. II. ve III. ilevler,
ikili bir e olutururlar. Bu enin ikinci blm, kimi kez birinci blm olmadan da
var olabilir. Prensesler baheye giderler (), eve dnmekte gecikmilerdir. Ge kalma
yasa konmamtr. Yerine getirilen buyruk (), daha nce de belirttiimiz gibi yasan
inenmesine () denk der.
Masalda, bu aamada, yeni bir kii ortaya kar; bu kiiyi, saldrgan (kt kii)
olarak nitelendirebiliriz. Bu saldrgann rol, mutlu ailenin huzurunu bozmak, mutsuzluk
yaratmak, ktlk yapmak, zarar vermektir. Kahramann dman, bir ejderha, bir
eytan, bir ekiya, bir cad, bir kt ana, vb. olabilir. Olayn ak iinde genellikle yeni
kiiler de ortaya kar; bu sorunu zel bir blmde inceleyeceiz. Demek ki, saldrgan,
olay rgsnn iine girmitir artk. Uarak, sessizce, vb. bir biimde gelmi ve eyleme
gemeye balamtr.
IV SALDIRGAN BLG EDNMEYE ALIIR
(tanm: Soruturma, simgesi ).
1. Soruturmann amac, ocuklarn oturduu yeri, kimi kez de deerli nesnelerin,
vb.'nin bulunduu yeri bulmaktr. Ay: "Kraln ocuklarnn nereye gittiini kim syleyecek
bana?" (201). Kahya: "Bu deerli talar nereden alyorsunuz?" (197) Gnah karma
srasnda papaz: "Nasl oldu da bu kadar abuk toparlanabildin?" (258). Prenses: "Syle
bana, satcnn olu van, nerede senin bilgeliin?" (209). Baba Yaga'nn kz "Dii

kpek, neyle yaar?" diye sorar kendi kendine. Tekgz, iftgz ve gz' durumun ne
olduunu ortaya karmak zere yollar (100). ().
2. Soruturmann tersi, saldrgana kurban tarafndan sorulan sorular biiminde
ortaya kar. "Nerede senin lmn, Koey?" (156), "Atnz ne kadar da hzl! Bir
yerlerde sizinki gibi, sizinkinden daha hzl at bulunabir mi?" (160). ().
3. Baz ayr durumlarda da soruturmann baka kiiler araclyla yapld
grlr ().
IV SALDIRGAN KURBANIYLA LGL BLG TOPLAR
(tanm: Bilgi toplama, simgesi ).
1. Saldrgan, sorusuna hemen bir yant alr. Keski, ayya yle yant verir: "Beni
avluya gtr ve yere at; nereye saplanrsam, oray kaz" (201). Kahyann, deerli talarla
ilgili sorusunu, satcnn kars yle yantlar: "Bize bunlar bir tavuk yumurtluyor" (197),
vb. Yeniden, ikili ilevlerle karlamaktayz. Bu tr ilevler, ounlukla karlkl
konuma biiminde ortaya kar. Bunlarn arasmda da zellikle, kt anann ayna ile
konumas yer alr. Kt ana, her ne kadar vey kzyla ilgili dorudan doruya bir soru
sormasa da, ayna ona yant verir: "Gzelsin, kukusuz, ama uyuyan ormanda, yiitlerin
yanmda yaayan bir vey kzn var senin, bu kz senden de gzel." Kimi zaman, bu ikili
ilevin ikinci yans, ilki olmadan da varolabilmektedir. Bu durumda bilgi toplama bir
ihtiyatszlktan kaynaklanr. Ana, eve dnmesi iin olunu arr ve bylece byc
kadna varln belli eder (108). Yal adam, byl bir anta elde etmitir. Komu
kadn bu antadan kard yiyeceklerle arlar ve bylece tlsmnn gizini ele vermi
olur 187)().
2-3 Ters ynde ya da bir baka biimde srdrlen soruturma, uygun bir yant
gerektirir. Koey lmnn gizini (136), cokun atn gizini (159), vb. ele verir ( ve )
VI SALDIRGAN, KURBANINI YA DA SERVETN ELE GERMEK N, ONU
ALDATMAYI DENER
(tanm: Aldatma, simgesi ).
Saldrgan ya da kt kii, nce bir baka kla brnr. Ejderha altn keiye
(162), yakkl bir delikanlya (202) dnr. Cad "iyi yrekli bir yal kadn" (225) olur.

Anann sesini taklit eder (108). Papaz, kei postuna brnr (258). Hrsz kadn, bir
dilenciymi gibi davranr (139).
lev de hemen bunlarn ardndan gelir.
1. Saldrgan inandrmaya alr: Cad bir yzk verir (114), komu kadn bir
buhar banyosu yapmasn nerir (187), cad giysisini karmay (259), glde ykanmay
(265) nerir ().
2. Saldrgan dorudan doruya byl aralar kullanr. Kt ana, vey oluna
zehirli galetalar verir (233). Giysilerine byl bir ine takar (233) ().
3. Saldrgan aldatc ya da rktc baka yollar dener. Kt yrekli kz
kardeler, Finist'in gemek zorunda olduu pencereye baklar ve sivri aletler
yerletirirler (234). Ejderha, gen kz erkek kardelerine gtrecek yolu gsteren
yongalarn yerini deitirir (133) ()
VII KURBAN ALDANIR VE BYLECE STEMEYEREK DMANINA YARDIM
ETM OLUR
(tanm: Sua katlma, simgesi ).
1. Kahraman saldrgana inanr; bir baka deyile, yz takmay, bir buhar
banyosu yapmay, ykanmay, vb. kabul eder. Yasaklar nasl her zaman ineniyorsa,
aldatc neriler de tersine, her zaman kabul edilir ve yerine getirilir ().
2-3. Kahraman, kullanlan byl aralara ya da baka yollara mekanik olarak
tepki gsterir; bir baka deyile, uyur, yaralanr, vb. Bu ilev birincisi olmadan da
varolabilir: Kahramann uyumas iin, hi kimse bir ey yapmamtr ama, kahraman
birdenbire kendiliinden uyuyuverir; bu da, kukusuz dmann iini koylatrm olur (
ve ).
Aldatc neri ve bu nerinin kabul edilmesi, aldatc anlama iinde zel bir
biime brnr ("Bana, evinde bilmediin bir eyi ver"). Bu koullarda, dman, kurbann
iine dt g durumdan (srnn kamas, ar yoksulluk, vb.) yararlanarak
anlamay zorla yaptrm olur. Kimi kez de, bu g durum saldrgan tarafndan bile bile
yaratlr (ay, kral sakalndan yakalar) (201). Bu eyi, n ktlk olarak tanmlayabiliriz
(x ile belirteceiz bu eyi ve bylece br aldatma biimlerinden ayrt etmi olacaz).

VIII SALDIRGAN ALEDEN BRNE ZARAR VERR

(tanm: Ktlk, simgesi A).
Bu ilev son derece nemlidir, nk masala devingenliini salar. Uzaklama,
yasan inenmesi, bilgi toplama, baarl aldatma bu ilevi hazrlar, olanakl klar ya da
yalnzca kolaylatrr. Bu nedenle, ilk yedi ilevi masaln hazrlayc blm olarak ele
alabiliriz; olay rgsyse, ktlk aamasnda dmlenmektedir. Bu ktln
brnd biimler son derece eitlidir:
1. Saldrgan birini karr (A). Ejderha kraln kzn (131), bir kylnn kzn
(133) karr. Cad, kk bir olan ocuunu karr (108). Aabeyler en kk kardein
nianlsn karr (168).
2. Saldrgan byl bir nesneyi 2 alar ya da karr (A). "Akgz ocuk,
byl kutuyu alar

(189). Prenses

byl gmlei alar (203). Parmak adam,

byl at alar (138).

2a. Byl yardmcnn rktc bir biimde yok edilii, bu karma biiminin zel
bir durumunu oluturur. Kt ana, byl inein boazlanmasn buyurur (100, 101).
Kahya, byl tavuun ya da kazn boynunun koparlmasn ister (195, 197) (AII).
3. Saldrgan ekinleri yama eder ya da ekinlere zarar verir (A). Ksrak kuru
otlar yer (105). Ay yulaf alar (143). Turna kuu bezelyeleri alar (183).
4. Saldrgan gnn n karr (A4). Bu duruma yalnzca bir kez rastlanr
(135).
5. Saldrgan hrszlk ya da karma olaylarn baka biimlerde yapar (A5).
Karlan nesneler byk deiiklikler geirir, bu nedenle btn biimleri saymak
gereksizdir. lerde greceimiz gibi, karlan nesnenin niteliinin, olayn ak stne bir
etkisi yoktur. Btn karma olaylarn ilk ktln tek biimi olarak grmek ve karlan
ya da alman nesnenin belirledii karma ya da alma biimlerini de trler olarak deil,
eitler olarak ele almak mantksal adan daha doru olacaktr. Ama, teknik adan,
baz belli bal biimleri ayrt etmek ve geri kalanlar birarada toplamak daha uygundur.
rnekler: Ate kuu altn elmalar alar (168). Vizon her gece kraln hayvanlarn
yemeye gelir (132). General kraln byl olmayan klcn alar (259), vb.
2

Byl nesne ve byl yardmcnn tad anlam iin bkz. lerde XIV. ilev.

6. Saldrgan, kiilerin bedenlerine zarar verir (A6). Hizmeti kadn, hanmnn

gzlerini karr (127). Prenses, Katoma'nm ayaklarn keser (195). lgin olan, bu
biimlerin de (biimbilimsel adan) bir karma, alma olayn simgelemesidir.
Szgelimi, hizmeti kadn, gzleri cebine koyup gider; bu gzler, sonradan alman br
nesneler gibi kendisinden ayn yollarla geri almacak ve yerlerine konacaktr. Ayn ey,
kartlm bir yrek iin de gerekleir.
7. Saldrgan, birinin apansz kaybolmasna yolaar (A7) Genellikle bu
kaybolma, by ya da bir aldatma sonucu ortaya kar. Kt ana, vey olunu uyutur.
Bu olann nianls da sonsuza dek ortadan kaybolur (232). Finist'in gemek zorunda
olduu gen kzn penceresine, kz kardeleri bak ve sivri eyler yerletirirler; Finist,
kanatlarndan yaralanr ve sonsuzlua dek ortadan kaybolur (234). Kadn bir uan halya
binerek kocasn terk eder (192). 267 numaral masal, ortadan kayboluun ilgin bir
biimini sunmaktadr. Kaybolmaya, bu masalda kahraman neden olur: Bylenmi
karsnn krkn yakar, ardndan kadn sonsuza dek ortadan kaybolur. 219 numaral
masaln sunduu zel durumu da buraya katabiliriz. Byl bir pck, nianl kz tam
bir unutkanla srkler. Burada kurban, nianlsn kaybeden bir gen kzdr (Avn).
8. Saldrgan kurbann bir ey yapmaya zorlar ya da ondan zorla bir ey
koparr (A8). Bu karma biimi, aldatc bir anlama sonucunda ortaya kar genellikle.
Denizler kral prensi zorlaynca, prens de oradan ayrlr (219).
9. Saldrgan birini kovar (A9). Kt ana vey kzn kovar (95). Papaz torununu
kovar (143).
10. Saldrgan birinin denize atlmasn buyurur (A10). Kral kzn ve damadm
bir fya kapatr ve fnn denize atlmasn buyurur (165). Ana-baba, uyuyan oullarn
bir kaya koyup denize brakrlar (247).
11. Saldrgan birini ya da bir eyi byler (A11). Burada, saldrgann ou kez
birok ktl birden yaptn belirtmek gerekir. Baz ktlk biimlerine tek olarak
ender rastlanr, bunlar baka ktlk biimleriyle birlemeye ynelirler. Byleme de
bunlardan biridir. Kadn kocasn kpee dntrr ve onu kovar bu da A911'i verir
(246). Kt ana, vey kzn vaaa dntrr ve onu kovar (266). Nianl kzn rdee
dnp utuu durumlarda, her ne kadar bir kovmadan sz edilmiyorsa da yine bir
kovma olay sz konusudur (264, 265).

12. Saldrgan birinin yerine bakasn koyar (A12). Burada, birok durumda, bir
baka ktle elik eden br ktlk biimi sz konusudur. Dad, nianl kz rdee
dntrr ve onun yerine kzn koyar bu da A1112'yi verir (264). Hizmeti kadn,
kraln nianlsn kr eder ve onun yerine geer A612 (127).
13. Saldrgan birinin ldrlmesini buyurur (A13). Bu biim, gerekte,
deiiklie uram (pekitirilmi), bir kovma biimidir. Kt ana, uana vey kzn bir
gezinti srasnda bomasn buyurur (210). Prenses, hizmetkarlarna, kocasn ormana
gtrmelerini ve ldrmelerini buyurur (192). Saldrgan byle durumlarda, genellikle,
lnn yreinin ve cierinin kendisine getirilmesini ister.
14. Saldrgan birini ldrr (A14). Bu da genellikle, asl ktln baka
grnmlerine elik eden bir biimdir ve onlar pekitirmeye yarar. Prenses, kocasnn
sihirli gmleini alar ve onu ldrr bu da A214' verir (208). Erkek kardeler en kk
kardelerini ldrrler ve nianlsn karrlar A114 (168). Kz karde, erkek kardeinin
toplad ilekleri elinden alr ve onu ldrr (244).
15. Saldrgan birini bir yere kapatr ya da hapseder (A15). Prenses van'
zindana kapatr (256). Denizler kral, Semion'u hapiste tutar (256).
16. Saldrgan birini kendisiyle evlenmeye zorlar (A16) Ejderha prensesi
kendisiyle evlenmeye zorlar (125).
16a. Ayn eye yakn akrabalar arasnda rastlanr (AXVI). Erkek karde kz
kardeini kendisiyle evlenmeye zorlar (114).
17. Saldrgan yamyamlkla korkutur (A17) . Ejderha prensesi yemek ister (171).
Ejderha btn ky halkn yemitir, ayn yazg canl kalan son kyly beklemektedir
imdi (146).
17a. Ayn eye yakn akrabalar arasnda rastlanr (AXVII). Kz karde erkek
kardeini yemek ister (92).
18. Saldrgan her gece birine ac verir (A18). Ejderha (192), eytan (115) her
gece prensese ac ektirirler. Cad uarak gen kzn yanna gelir ve onun memelerini
emer (193)
19. Saldrgan sava ilan eder(A19). Komu lkenin kral sava ilan eder (161).
Bir baka benzer durum: Ejderha krall yakp ykar (137).
Seilen btnn iindeki ktlk biimleriyle ilgili tm-kapsayc dizelge burada

bitiyor. Ama btn masallar, bir ktln yaplmasyla balamazlar. Baka balanglar
da vardr; bu balanglar da ou kez A ileviyle, yani ktlk ileviyle balayan
masallarla ayn gelimeyi izlerler. Bu olgu incelenirse, sz konusu masallarn bir
eksiklik ya da yokluk durumundan kaynaklandklar grlr; bu da ktl izleyen
araya benzer bir araya yol aar. Bylece, yokluun szgelimi, bir hrszlkla edeerli
tutulabilecei sonucu kar. u durumu ele alalm: Prenses, van'n tlsmn alar. Bu
hrszln sonucu, van tlsmnn eksikliini duyar. Oysa, ktl bir yana brakrsak
masaln ou kez dorudan doruya bir eksiklikle baladn grrz: van, byl bir
klc ya da byl bir at olsun ister. El koyma da, eksiklik gibi olay rgsnn bir
sonraki ann belirler: van eksikliini duyduu eyi aramaya kar. Ayn eyi, karlan
nianl kz, yalnzca eksiklii duyulan nianl kz, vb. iin de syleyebiliriz. lk durumda,
bir olay olmu, bunun sonucunda bir eksiklik domu, bu da bir araya yol amtr;
ikinci durumdaysa, daha nceden varolan ve kends de bir araya yol aan bir eksiklikle
karlarz, ilk durumda eksiklik dtan yaratlmtr, ikincisindeyse, iten varolan bir
eksikliktir. Bu eksiklii, rakamlar dizisinde belirli bir deeri olan sfra benzetebiliriz. Bu
an, yle betimlenir:
VIII a. ALEDEN BRNN BR EKS VARDIR; ALEDEN BR BREY ELDE
ETMEK STER
(tanm: Eksiklik, simgesi a).
Bu

olgular

glkle

snflandrlabilirler.

Bunlar,

eksikliin

tannmasnn

brnd deiik biimlere gre snflandrabiliriz (bkz. ilerdeki 5. blmn sonu) ama,
biz burada eksiklii duyulan nesneye gre yaplacak bir dalmla yetinebiliriz. Buna
gre, aadaki u biimleri ayrt edebiliriz: 1. Bir nianl kzn eksiklii (ya da bir dostun,
genellikle bir insann eksiklii).
Bu eksiklik kimi kez ok gl bir biimde betimlenir (kahraman kendisine bir
nianl aramaya karar vermitir); kimi kez de sz bile edilmez. Bekar olan kahraman,
kendisine, bir nianl aramaya koyulur, olay da ite byle balar (a). 2. Elma, su, at,
kl, vb. Byl bir nesneye kesin bir gereksinme duyulur, onlarsz yaplamaz (a). 3.
Acayip bir nesneye (byleyici gc olmayan bir nesne) gereksinme duyulur: Ate kuu,
altn tyl rdek, harikalar harikas, vb. (a). 4. zgl bir biim: Koey'in lm

(prensesin ak) yznden byl yumurtann eksiklii duyulur (a4). 5. Usa yatkn
biimler: Para yokluu, gelir yokluu, vb. (a5). Bu arada unu da belirtelim ki, bu gereki
balanglarn ardmdan kimi kez tmyle fantastik gelimeler gelir. 6. Baka deiik
biimler (a6). alnan, karlan nesnenin masaln yaps stne bir etkisi yoksa, eksiklii
duyulan nesnenin de yoktur. Demek ki, genel biimbilim asndan, btn durumlarn
dzenli bir snflandrmasn yapmak gerekmez; belli bal olanlarla yetinip, brlerini bir
araya toplayabiliriz.
Ama burada, ister istemez bir sorunla karlarz: Btn masallar, yukarda
belirttiimiz gibi bir ktlk ya da eksiklikle balamaz. Szgelimi, Aptal Yemel masalnn
banda, aptal bir alabalk avlarken grrz, ama, ne byle bir eye gereksinmesi
vardr, ne de ktlk yapmay amalar. ok saydaki masal birbiriyle karlatrldnda,
ncelikle masaln ortasna zg baz elerin masaln bana aktarld grlr;
verdiimiz rnekte de buna rastlanr. lerde de greceimiz gibi, bir hayvan yakalamak
ve onu ldrmemek belirgin bir temel edir. Genel olarak, A ya da a eleri
incelediimiz ulama ilikin btn masallarda zorunlu elerdir. Olaanst masallardaki
olay rgsn dmlemenin baka biimi yoktur.
IX. KTLN YA DA EKSKLN HABER YAYILIR, BR DLEK YA DA BR
BUYRUKLA KAHRAMANA BAVURULUR,

KAHRAMAN

GNDERLR

YA DA GDER
(tanm: Araclk, gei an, simgesi, B).
Bu ilevle birlikte kahraman ortaya kar. Daha ayrntl bir zmlemeyle, bu
ilev birok oluturucu blme ayrlabilir ama, bizim bak amza gre, bunun nemi
yoktur. Masallarn kahramanlar iki deiik trdedir. 1. van, ana-babasnn evresinden
(ve masal dinleyenlerin evresinden) karlarak uzaklara gtrlen gen kz aramaya
karsa, masaln kahraman gen kz deil, kendisidir. Bu kahramanlar arayckahramanlar diye adlandrabiliriz. 2. Bir gen kz ya da bir kk ocuk karlr ya da
kovulursa ve masal geride kalanlarla ilgilenmeyip bunlar anlatrsa, masaln kahraman
karlm ya da kovulmu olan gen kz ya da kk ocuktur. Bu masallarda arayc
yoktur; balca kii de kurban-kahraman diye adlandrlabilir. Aada, masallarn,
birinci ya da ikinci tr kahraman ortaya kardklarnda, ayn biimde geliip

gelimediklerini greceiz, Btncemizde, arayc kahramann olduu kadar, kurban

kahramann da anlatld (rnein Ruslan ve Ludmila) bir masal yok. Gei anna her
iki durumda rastlamaktayz. Bu ann gerekesiyse, kahramann yola kmasn
salamaktr.
1. Bir yardm ars yaplr, ardndan da kahraman gndederilir (B). Yardm
ars genellikle kraldan gelir ve karlnda eitli umutlar verilir.
2. Kahraman hemen gnderilir (B). Kahramann gnderilmesi. bir buyruk ya da
bir rica sonucunda gerekleir Birincil durumda, bazen korkutma, ikinci durumda da
eitli umut vermeler sz konusu olur. Bazen de her ikisi bir arada bulunur.
3. Kahraman evinden yola kar (B). Bu durumda, yola kma kararn,
gnderen deil de kendisi verir. Ana-babas ona hayr duada bulunurlar. Kahraman,
bazen, gerek amacn aklamaz. Dolamaya kacan syler ya da buna benzer bir
ey syler; gerekteyse, savamak iin yola kmaktadr.
4. Felaket haberi yaylr (B4). Ana, oluna, ablasmm, daha kendisi domadan
karldn anlatr; bunu anlatrken de ondan hibir yardm istemez. Olan ablasm
aramaya kar (133). Felaket, ounlukla ana-baba tarafndan deil de, yal kadmlar,
raslantyla karlalm kiiler, vb. tarafndan anlatlr.
Sz konusu ilevin bu drt biimi arayc-kahramanla ilgili dir. Aadaki
biimlerse, dorudan doruya kurban-kahramana ilikindir. Ne olursa olsun, masaln
yaps, kahramann kendi evinden yola kmasn gerektirir. Ktlk yetersiz kalrsa,
masal bu i iin, gei ann kullanr.
5. Kovulan kahraman evinden uzaklara gtrlr (B5). Baba, kt anann
evden kovduu kzn ormana goturur. Bu biim, birok adan nemlidir. Mantksal
olarak, babann eylemi gereksizdir. Kz, ormana tek bana gidebilir. Ama, masal gei
annda, ana-babann kahramann gidiine yn vermeleri iin orada bulunmalarn
gerektirir. Burada ikincil bir oluumun

varolduunu gsterebiliriz ama, bu, genel

biimbilimin konusuna girmez. Ayrca, ejderhann istedii prensesin de gtrldn

belirtelim: Prenses, bu durumda, deniz kysna braklr. Ama burada, ayn anda bir
yardm arsmda da bulunulur. Olay rgsnn gelimesini belirleyen de prensesin
gtrlmesi deil, yardm ansdr. Bu durumda, prensesin gtrlmesi, gei anyla
ilgili olamaz.

6. lme mahkum edilen kahraman gizlice serbest braklr (B6). A ya da

oku, gen kz ya da kk ocuu serbest serbest brakr ve onlar ldrdne kant
olarak da bir hayvann yreini ve cierini gsterir (210, 195). IX. ilevi yukarda,
kahramanm evinden yola kn salayan bir etken olarak tanmlamtk. Kahramann
gnderilmesi yola kma gereksinmesini ortaya koyarsa, yola kma olasl ile
karlarz Birinci olaslk, arayc-kahraman, ikincisi ise kurban-kahraman belirtir.
7. Acy dile getiren bir at sylenir (B7). ldrme (at, hayatta kalan erkek
karde ya da bakalar tarafndan sylenir) byleme, ardndan da kovma, ihanet sz
konusu olduunda grlen zgl bir biimdir bu. Felaket bylece duyulur ve tepki
gsterilebilir.
X. ARAYICI-KAHRAMAN EYLEME GEMEY KABUL EDER YA DA EYLEME
GEMEYE KARAR VERR
(tanm: Kart eylemin balangc, simgesi C).
Bu an, "prenseslerini aramak iin yola kmamza izin ver" gibi aklamalarla
belirginleir. Kimi kez, masalda bu andan sz edilmez ama, araytan nce bir kararn
alnm olduu kesindir. Byle bir an, kahramann bir aray gerekletirmek iin yola
kt masallarda vardr yalnzca. Kovulan, ldrlen, bylenen, ihanete urayan
kahramanlarn kendilerini kurtarmak ellerinden gelmez; bu durumda da, sz konusu
eye rastlanmaz.
XI. KAHRAMAN EVNDEN AYRILIR
(tanm: Gidi, simgesi ).
Bu gidi, yukarda ( ile belirtilen geici uzaklamadan baka bir eyi simgeler.
Arayc-kahramann gidii, ayrca kurban-kahramann gidiinden de farkldr. Birincisinin
amac bir araytr, ikincisiyse, aratrma amac olmakszn yola karken, kendisini her
eit serven beklemektedir. u olguyu gznnde tutmak gerekir: Bir gen kz
karlm ve kahraman da onu aramaya koyulmusa, iki kii evden ayrlm demektir.
Ama anlatnn izledii yol, olay rgsnn gelitii yol, arayc-kahramann yoludur.
Buna karlk, szgelimi bir gen kz evden kovulur ve hi kimse onu aramaya kmazsa,
anlat, kurban-kahramanm gidiini ve servenlerini izler, gstergesi, arayc kahraman

sz konusu olsun olmasn, kahramann gidiini belirtir. Baz masallarda kahramann

uzamda yer deitirdii grlmez. Btn olay; ayn yerde geer. Bazen de, tersine, gidi
daha da pekitirilip bir ka biimini alr.
ABC eleri olay rgsnn dm noktasn gsterir. Olay daha sonra geliir.
Masala yeni bir kii katlr; bu kii ba ya da daha kesin olarak salayc diye
adlandrlabilir. Kahraman, genellikle bu kiiyle, ormanda, yolda, vb. yerde rastlant
sonucu karlar. (Bkz. VII. Blm, kiilerin olaya katl biimleri.) Kahraman ister
arayc olsun ister kurban bu badan bir ara (genellikle byl bir ara) elde eder
ve bununla da uram olduu hakszl giderir. Ama, kahraman byl nesneyi elde
etmeden nce, ok deiik olaylar yaar; ancak, sonunda btn bu olaylar onun sz
konusu nesneyi elde etmesini salar.
XII KAHRAMAN BYL BR NESNEY YA DA YARDIMCIYI EDNMESN
SALAYAN BR SINAMA, BR SORGULAMA, BR SALDIRI, VB. LE
KARILAIR.
(tanm: Bann ilk ilevi, simgesi D).
1. Ba, kahraman bir snamadan geirir (D). Baba Yaga gen kza ev
ileri yaptrr (102). Ormann yiit insanlar, kahramandan kendilerine yl sreyle
hizmet etmesini isterler (216). Kahraman yl sreyle bir satcnn yannda almak
(gereki bir usullatrma, 115), hibir karlk istemeden yl sreyle salclk yapmak
(128), kemanla alman bir ezgiyi, uyumadan, sonuna dek dinlemek (216) zorunda kalr.
Bir elma aac, bir rmak, bir soba ona olduka sradan bir yiyecek sunar (113). Baba
Yaga ona kznn yannda yatmasn buyurur (171). Ejderha ona ar bir ta
kaldrmasn buyurur (128). Bu buyruk kimi kez tan stne yazlmtr; kimi kez de,
byk bir ta bulan erkek kardeler, kendi istekleriyle bu ta kaldrmaya alrlar. Baba
Yaga, kahramana bir ksrak srsn korumasn buyurur (159), vb.
2. Ba kahraman selamlar ve ona sorular yneltir (D). Bu biimi,
snamann yumuamas olarak ele alabiliriz. Selamlama ve sorular daha nce
saydmz biimlerde de vardr, ama oralarda snamadan nce gelmekte ve bu zellii
tamamaktadrlar. Burada ise, snamann kendisi yoktur, ama sorular bir eit snama
biimindedir. Kahraman, soruyu kabaca yantlarsa, hibir ey elde edemez; kibarca

yantlarsa, bir at, bir kl, vb. elde eder.

3. lmek zere olan biri ya da bir l, kahramandan kendisine yardm
etmesini ister (D). Bu biim, ayn zamanda, bir smama niteliine de brnr bazen. Bir
inek, kahramana yle yalvarr: "Yeme sakn etimi, topla kemiklerimi, koy bir mendile, git
baheye ek ardndan ve beni hi unutma ,sula her sabah onlar." (100). Bir boa da 201
numaral masalda, benzer bir biimde yalvarr. Ama, bu yalvar 179 numaral masalda
bir baka biime brnr: lm deindeki baba, oullarndan, geceyi mezarnm
banda geirmelerini ister.
4. Bir tutsak, kahramandan kendisini kurtarmasn ister (D4) Tutsak bir kk
tun adam, kahramandan kendisini kurtarmasn ister (125). Bir kaleye kapatlan eytan,
askerden, kendisini serbest brakmasn ister (236). Suyun dibinden karlan testi,
kahramana kendisini krmas iin yalvarr; bir baka deyile, testiye kapatlm olan cin
kurtarlmasn ister (195).
4a. Ayn duruma, bann tutuklanmasndan sonra rastlanr (oD4).
Szgelimi, bir orman perisinin yakaland 123 numaral masalda bu eylem bamsz bir
ilev oluturamaz: Yalnzca, tutsam isteini hazrlayan br eylemdir.
5. Kahramana bavurularak aman dilenir (D5). Bu biimi bir ncekinin eidi
olarak ele alabiliriz: Yakalanmay izleyen bir biimdir bu. Bir baka yerde, kahraman,
ldrmek zere bir hayvan hedef alr. Bir turna bal avlar; balk, ondan kendisini
brakmasn ister (166). Kahraman hayvanlar hedef alr; hayvanlar ondan kendilerini
salvermesini isterler (156).
6. Birbirleriyle tartmakta olan iki kii, kahramandan, ele geirilen maln
bltrlmesini isterler (D6). ki dev kahramandan, bir sopa ile bir sprgenin
bltrlmesini isterler (185). Hasmlarn istei her zaman aklanmamtr. Kahraman
kimi kez kendi giriimiyle onlara hakemlik etmek ister (D6). Yrtc hayvanlar, avladklar
hayvann postunu bltremeyince, kahraman bltrr (162).
7. Baka istekler (D7). stekler akas, bamsz bir tr, isteklerin eitli
grnleri de alt-trleri oluturur. Ama, ok fazla karmak bir gstergeler dizgesinden
kanmak iin deiik istek biimlerini trler olarak snflandrabiliriz. Balca biimleri
ayrt ettikten sonra, brlerini birlikte kmelendirebiliriz. Fareler, beslenmelerini isterler
(102). Bir hrsz, kurbanndan saklad eyi getirmesini ister (238). Aadaki durumsa,

iki ulama birden balanabilir: Kuzinka bir tilki yakalar. Tilki ona yalvarr. "ldrme beni
(yakalanan hayvan aman diler, D3), iyice yal bir tavuk kzart bana" (ikinci istek, D7).
Yakalanma, sz konusu isteklerden nce gerekletii iin, bu durumu oD57 olarak
belirteceiz. Bir korkutma ieren ya da istekte bulunulan kiiyi g duruma dren bir
baka rnek de udur: Hrsz, ykanan bir kzn giysilerini alar; kz onlar kendisine geri
vermesini syler. Bazen de, yalvarma eylemi olmakszn, yalnzca bir gszlk
durumuyla karlarz (yamurdan slanm ku

yavrular,

ocuklarn ikence

ettii

kedi). Kahramann, bu durumlarda, yardm etme olasl vardr. Her ne kadar kahraman
znel olarak yle duymasa da, nesnel olarak bir snama sz konusudur, burada (d7)
8. Dman bir yaratk kahraman yok etmeye alr (D8). Bir cad, kahraman
bir sobann iine kapatmaya alr (108). Evin beyi, geceleyin, konuklarn, farelere
yedirmeye kalkar (212). Bir cad, geceleyin, kahramann kafasn kesmeyi dener (105).
Bir byc, kahraman bir dada yalnz brakarak alktan ldrmek ister (243).
9. Dman bir yaratk, kahramanla dvr (D9). Baba Yaga kahramanla
dvr. eitli orman sakinlerine kar ormandaki kk evde srdrlen atmaya sk
sk rastlanr. atma, bir kavga, bir dayak grnm alr.
10. Kahramana byl bir nesne gsterilir ve bir dei-toku nerilir (D10).
Bir ekiya, kahramana bir grz gsterir (216). satclar kahramana acayip nesneler
gsterirler (212), bir yal adam kahramana bir kl gsterir (268). Her biri, karlnda
baka bir ey isterler.
XIII KAHRAMAN LERDE

KENDSNE

BAITA BULUNACAK KNN

EYLEMLERNE TEPK GSTERR

(tanm: Kahramann tepkisi, simgesi E).
Birok durumda, tepki olumlu ya da olumsuz olabilir.
1. Kahraman snamay baarr (baaramaz) (E1)
2. Kahraman bann selamn alr (almaz) (E2).
3. Kahraman lye istedii yardm yapar (yapmaz) (E3).
4. Kahraman tutsa kurtarr (E4).
5. Kahraman, kendisinden yardm isteyen hayvan kurtarr (E5).
6. Kahraman bltrmeyi yapar ve tartan kiileri uzlatrr (E6). Hasmlarn

istei (ya da istek olmakszn yalnzca tartmalar) ounlukla bir baka tepki yaratr.
Kahraman hasmlar aldatr: Onlar szgelimi frlatt bir oku aramaya gndererek,
uzlamazlk konusu olan nesneyi alp gtrr (EVI).
7. Kahraman bir baka yardmda bulunur (E7). Bu yardmlar, kimi kez
kahramana yalvarmann karldr, kimi kez de yalnzca kahramanm iyilikseverliinden
kaynaklanr. Bir gen kz yoldan geen dilenci kadnlara yiyecek verir (114). Dinsel
nitelikli biimler, zel bir alt-tr oluturabilir. Kahraman tanrya kretmek iin gnlk
yakar. Bunlarn yansra bir de dua etme durumunu sayabiliriz (115).
8. Kahraman dman kiinin bavurduu yollar ona evirerek saldrlardan
kurtulur (E8). Kahraman, Baba Yaga'dan sobann iine nasl girildiini gstermesini
itser, ardndan da onu sobann iine kapatr (108). Kahramanlar, kendi giysilerini Baba
Yaga'nn kzlarnn giysileriyle deitirirler; Baba Yaga da, onlarn yerine, kzlarn
ldrr (105). Byc, kahraman dada brakmak isterken, kendi orada kalr (243).
9. Kahraman dman yarat yener (ya da yenemez) (E9).
10. Kahraman dei-toku yapmay kabul eder ama, baya kar byl
nesnenin gcn kullanr (E10). Yal bir adam, bir svariye, byl bir f
karlnda, kendi kendine kesen bir kl vermeyi nerir. Svari, dei-tokuu kabul
eder ve hemen ardndan da klca yal adamn boynunu kesmesini buyurur. Bylece
fy da geri alm olur (270).
XIV. BYL NESNE KAHRAMANA VERLR
(tanm: Byl nesnenin alnmas, simgesi F).
Byl nesneler unlar olabilir: 1. Hayvanlar (at, kartal, vb.); 2. inden byl
yardmclarn kt nesneler (akmak ve at, yzk ve gen kiiler); 3. Grz, kl,
kemani, bilye gibi bir byl zellik tayan birok nesne; 4. Szgelimi, hayvan klna
dntrme gc, yetenei, vb. gibi dorudan doruya edinilen nitelikler. Aktarlan
eyleri, imdilik, koullu olarak, byl nesneler diye adlandryoruz.
Aktarma biimleri unlardr:
1. Nesne dorudan doruya aktarlr (F1). Bu trden balar, ounlukla bir
dllendirme niteliindedir. Yal bir adam, bir at verir, ormandaki hayvanlar yavrularn

verirler, vb. Kahraman kimi kez, kendisine ayrlan bir hayvan almak yerine, hayvan
klna dnme yeteneini elde eder (ayrntlar iin bkz. ilerdeki 6. blm). Baz
masallar dllendirmeyle biter. Bu durumlarda, ba, byl bir nesneyi deil, zdeksel
bir

deeri

simgeler

(f1).

Kahramann

tepkisi

olumsuz

olmusa,

aktarma

gereklemeyebilir (olumsuz F), ya da yerini ciddi bir cezaya brakabilir. Kahraman biri
tarafndan yenir, kahraman donar, kahramann srtnda bir kay kesilir, kahraman bir
kayann altna atlr, vb. (kart F).
2. Nesne belirtilen yerdedir (F2). Yal bir kadn, altnda uan geminin
bulunduu meeyi gsterir (144). Yal bir adam byl atn hangi kylden
alnabileceini gsterir (138).
3. Nesne retilir (F3) "Byc, deniz kysna gider, kumsala bir kayk resmi
izer ve yle der: "te dostlarm, bu kay gryor musunuz? -Gryoruz!- ine
oturunuz!" (138).
4. Nesne satlr ve satn alnr (F4). Kahraman byl bir tavuk (195), byl bir
kedi ve kpek (190) satn alr. retim ile satn alma arasndaki biim, smarlama yoluyla
retimdir. Kahraman, demirciye bir zincir smarlar (105). Bu durum F43 ile belirtilmitir.
5. Nesne rastlant sonucu kahramann eline geer (kahraman onu bulur)
(F5). van tarlada bir at grr, stne biner (132), van, elmalar byl olan bir aala
karlatrr (192).
6. Nesne kendiliinden apansz belirir (F6). Da boyunca ykselen bir
merdiven apansz belirir (156). Nesnenin yerden bitivermesi kendiliinden belirmenin
zel bir biimidir (FVI); byl allklar; (160, 101), ubuklar, bir kpek ve bir at, bir cce,
vb. de bylece belirebilir.
7. Nesne iilir ya da yenir (F7). Burada, kesin anlamyla, bir aktarma sz konusu
deildir, ama bu biim, baz koullarda, yukarda belirttiimiz durumlara da uymaktan
geri kalmaz. Bir iksirden iilen yudum, olaanst bir g verr (125). Kuun yrei,
cieri, vb'ni yiyen kahramanlar eitli byl nitelikler kazanrlar (195).
8. Nesne alnr (F8). Kahraman, Baba Yaga'nn atn alar (159). Bir uzlamazlk
konusu olan nesneye sahip kar (197). Kahramann sonradan geri ald bir nesne
karlnda verilmi byl nesnenin, bunu veren kiiye kar kullanlmas da bir
hrszlk biimi olarak kabul edilebilir.

9. eitli kiiler kendiliklerinden kahramann hizmetine girerler (F9).

Szgelimi bir hayvan, kahramana ya yavrusunu verebilir ya da kendisi kahramana
hizmet eder. Bu kendi kendisini adamak demektir. imdi aadaki u iki durumu
birbiriyle karlatralm: At, her zaman, dorudan doruya ya da bir akmak iinde
verilmez. Kimi kez, ba, at armaya yarayan bir byl sz sylemekle yetinir.
Sonunda yle bir durum olur ki, van, akas hibir ey elde edemez. Kendisine
yalnzca, byl bir yardmcya sahip olma hakk verilir. Bu, van'dan aman dileyen
birinin ona kendi kiilii stnde hak tand zaman gerekleen durumdur. Turnabal,
van'a kendisini armada kullanaca szleri aklar ("Turnabalnn buyruuna gre,
diye seslen" vb.). Hayvann, byl szler sylenmeksizin "bana gereksinim duyduun
anda ortaya karm" diye yalnzca sz verdii durumda da byl bir nesnenin hayvan
klnda kahramann hizmetine sunulmas sz konusudur. Hayvan, bylece vann
yardmcs olur (f9). Kimi kez, hibir hazrlk olmakszn, eitli byl yaratklar apansz
belirebilirler, kahraman onlara yolda rastlayabilir, bu yaratklar kahramana yardm
edebilir ve onunla birlik olabilirler (F69). ounlukla, olaanst nitelikleri olan ya da baz
byl zellikleri bulunan kiilerdir bunlar: Obyedalo, Opivalo, Moroz - Treskun (HereyiYiyen, Hereyi-en, Heryeri-Donduran).
levleri sralamay srdrmeye gemeden nce u soruyu sorabiliriz: D esi
(aktarmann hazrlan) ile F esinin (aktarma) deiik biimleri arasmda hangi
birleimlerle karlamaktayz? 4 Yalnzca unu belirtmek gerekir ki, kahramann olumsuz
bir tepki gsterdii durumda, ancak olumsuz F (aktarma gereklemez) ya da kart F
(kahraman ciddi bir biimde cezalandrlr) ile karlalr. Olumlu bir tepki durumunda da,
u birleimlerle karlarz (bkz. kar sayfadaki izelge).

levlerin deiik biimleri arasndaki balant daha geni biimde son blmde ele alnacaktr.

F7

D8

F9

D10

Dei-toku

nerisi

F8

D9

Savam

giriimi

F6

D7

Baka istekler

Yoketme

F5

F4

D6

D4-5

Bltrme istei

zgrlk isteme

Aman dileme,

isteme

hizmet etmesini

ldkten sonra

F2

D2

Sorular

Hizmet etme nerisi

alma

Yeme-ime

Grnme

Bulma

Satma

Hazrlama

belirtme

Bulunduu yeri

Aktarma

aktarlma biimleri
1

hazrlayc ilevi

Snama

Byl nesnenin

Bann

Bu izelge, birleimlerin son derece eitli olduunu gsterir; dolaysyla, genel

olarak, bir alt-trn byk lde bir bakas yerine konabileceini ileri srebiliriz. Ama
bu izelgeyi dikkatlice inceleyecek olursak, baz birleimlerin bulunmadn da hemen
grrz. Bu durum, bir blmyle, btncemizin kk boyutlu oluuyla aklanabilir
ama, baz birleimler de ne olursa olsun mantk d olacaktr. Demek ki, biz burada,
birleim trleri bulunduu sonucuna vardk. Bu trleri betimlemek iin, byl nesnenin
aktarm biimlerinden kalkacak olursak, iki tr birleim ayrt edebiliriz:
1. Byl nesnenin alnmas, kahraman yok etme giriimlerine (kahraman
yakmak, vb.), hasmlarn hakemlie armalarna, dei-toku nerilerine baldr.
2. Aktarmann ve elde etmenin btn br biimleri, btn br hazrlayc
biimlere baldr. Hasmlarn hakemlie armalar, eer bltrme gerekten
yaplrsa, bu ikinci tre, ama hasmlar aldatlrsa, birinci tre balanr. Ayrca, byl
nesnenin ya da yardmcnn bulunmasma, satn alnmasna, kendiliinden ve apansz
belirmesine de sk sk rastlanr ama, bunlar hibir biimde nceden hazrlanm
deillerdir. lkel biimlerdir bunlar. Sz konusu biimler arasnda nceden hazrlanm
olanlar varsa, bunlar birinci trn deil ikinci trn biimlerdir. Bu konuda, balarn
nitelii sorununu ele alabiliriz. kinci tr birleimler zellikle dost balar (byl
nesneyi bir kavgadan sonra kendi isteine karn verenlerin dnda), birinci tr ise,
dman balar ya da sonuta, aldatlm balar kapsamaktadr. Bunlar artk
szcn gerek anlamyla balar deil, kahramanlar kendi isteklerine karn
donatan kiilerdir. Her tr iinde, btn birleimler, varolmasalar bile, olanakl ve
mantksaldrlar. Bylece, szgelimi, iyilikbilir ba ya da kahraman snayan ba,
byl nesneyi verebilir, bulunduu yeri belirtebilir, satabilir, yapabilir, buldurtabilir, vb.
te yandan, bu nesne ancak ba aldatlm olursa karlabilir ya da alnabilir.
Trler arasndaki birleimler mantk ddr. Szgelimi, kahramann, Baba Yaga'nm
kendisine verdii g ii baardktan sonra, onun tayn almas mantk ddr. Ama, bu,
sz konusu birleimlerin bulunmad anlamna da gelmez. Bu tr birleimler vardr ama,
masal anlatan kii, byle durumlarda, kahramanlarnn eylemlerine ek gdlenmeler
bulmaya alr. Nasl gdlendii aka belirtilmi bir baka mantk d birleim de

udur: van bir yal adamla dvmektedir Kavga srasnda, yal adam van'a
yanllkla g veren iksirden ierir Bu olay, ikinin, iyilikbilir ya da dost bir ba
tarafndan verildii masallarla karlatracak olursak, "yanllkla" szcnn ne
anlamma geldiini kavrarz. Demek ki, birleimin mantk diilii anlatcy durduramaz.
Tmyle grgl bir yol izlemek iin, D ve F elerindeki btn alt-trlerin, bant
asndan, birbirlerinin yerini alabileceklerini syleyebiliriz. te bu biimlerle ilgili birka
somut rnek:
Tr II.
D1E1F1. Baba Yaga, kahramana, ksrak srsn otlatmasn buyurur. Kahraman
ikinci bir i stlenir, bu ii yerine getirir ve bir at elde eder (160).
D2E2F2. Yal bir adam, kahramana sorular sorar. Kahraman kabaca yantlar ve
hibir ey elde edemez. Sonra yeniden gelip kibarca yantlar ve bir at elde eder (155).
D3E3F1. lm deindeki bir baba, oullarndan, geceyi mezarnn banda
geirmelerini ister. En k bu isteg yerine getirir ve bir at elde eder (179).
D1E1FVI . Gen bir boa, kraln ocuklarndan kendisini bo azlamalarn,
yakmalarn ve kllerini de tarhn stne serpmelerini ister. Kahraman bu istee uyar.
Birinci tarhta bir elma aac biter, ikincisinde bir kpek ortaya kar, ncsndeyse bir
at belirir (202).
D1E1F5. Erkek kardeler bir kaya bulurlar. "Bu kayay kaldrabilir miyiz?" (bu
snama, snamay yaptrtan kii olmakszn gerekleir). En bykler baaramaz, ama
en kk karde kayay yerinden oynatr, altndan bir mahzen kar ve bu mahzende de
at bulur (137).
Bu dizelgeyi isteimiz lde uzatabiliriz. Ancak unu belirtelim ki, bu
durumlarda, aktarlacak olan byl nesneler, yalnzca atlar deildir. Bizim atlarla ilgili
rnekler sememizin nedeni, bunlarn biimbilimsel yaknlklarn ortaya karmaktr.
TR I.
D6EVIF8 Tartmakta olan kii, kahramandan byl nesneleri aralarnda
bltrmesini isterler. Kahraman, bu kiilere bir srat yar yaptrtrken kendi de
nesneleri (bir balk, bir hal, izmeler) alar.

D8E8F8. Kahramanlar rastlantyla Baba Yaga'nn evine girerler. Baba Yaga

geceleyin onlarn ban kesmek ister. Ama kahramanlar, Baba Yaga'nn, kendilerinin
deil de, kzlarnn ban kesmesi iin duruma bir zm bulurlar. Erkek kardeler
kaarken, en kkleri de byl bir mendil alar (106).
D10E10F8. Kahramann, her an yardmna koan mat-Razum adl grnmeyen bir
cini vardr. satc, bu cini bir mcevher kutusu (bir bahe), bir balta (bir gemi), bir
borazan (bir ordu) karlnda dei-toku etmeyi nerirler. Kahraman, dei-tokuu
kabul eder, sonra da yardmcsn arr (212.
Her trn iinde bir alt-trn ok geni olarak bir bakasnn yerine getiini
grmekteyiz. Baz aktarlm nesnelerin, baz aktarma biimlerine bal olup olmad,
bir baka deyile bir atn her zaman verilip verilmedii, bir uan halnn her zaman
alnp alnmad, vb. de sorulabilir. Her ne kadar incelememizde yalnzca ilevleri ele
almaktaysak da, byle bir kuraln varolmadn da, hibir kant gstermeksizin
belirtebiliriz. ounlukla verilen at, 160 numaral masalda alnr. Buna karlk, birinden
kaarken yardma gelen ve genellikle de alman byl atk, 159 numaral masalda ve
daha bakalarnda verilmektedir. te yandan, uan gemi de yaplabilir, bulunduu yer
belirtilebilir, birine verilebilir, vb.
Biz

yine

kiilerin

ilevlerinin

sralanmasna

donelim.

Byl

nesnenin

aktarlmasndan sonra, bu nesnenin kullanln ya da sz konusu canl bir yaratksa,

kahramann buyruu zerine ie dorudan doruya el atmasm greceiz. Bu durumda,
kahraman aka btn nemini yitirir: Artk hibir ey yapmaz, hereyle yardmcs
ilgilenir. Ama biimbilimsel adan kahramann deeri azalmaz, nk onun eilimleri
anlatnn eksenini oluturur. Bu eilimler, kahramann yardmclarna verdii eitli
buyruklarda ortaya kar. imdi kahramann tanmn, yukardakinden daha kesin bir
biimde yapabiliriz. Olaanst masaln kahraman, ya olay rgsnn dmlendii
anda saldrgann eyleminden dorudan doruya zarar gren (ya da eksiklik duyan)
kiidir ya da bir felaketi gidermeyi veya baka birinin gereksinmesini karlamay
stlenen kiidir. Olayn ak srasnda, kahraman byl bir nesneyle (ya da byl bir
yardmcyla) donanmtr; bu nesneyi kullanr (ya da ondan bir hizmetkar olarak
yararlanr).

XV. KAHRAMAN, ARADII NESNENN BULUNDUU YERE ULATIRILIR,

KENDSNE KILAVUZLUK EDLR YA DA GTRLR
(tanm: ki krallk arasnda yolculuk, bir klavuz eliinde yolculuk,
simgesi G).
Aranan nesne, "bir baka" krallktadr. Bu krallk da, ya ok uzaklarda ya ok
ykseklerde ya da ok derinlerdedir. Ulam aralar btn durumlarda ayn olabilir ama,
yksekliklere ve derinliklere yolculuk yapmann kendine zg biimleri vardr.
1. Kahraman gkyznde uar (G1). Atla (171), bir kuun srtnda (210)jbir ku
gibi (162), uan bir gemiyle (138), uan bir halyla (192), bir devin ya da bir cinin srtnda
(210), eytann arabasyla (154), vb. Bir kuun srtnda yaplan uu, kimi kez, ek bir
ayrnt ierir: Yolculuk srasnda kuu beslemek gerekir, kahraman yanna bir boa alr,
vb.
2. Kahraman karada ya da suda yolculuk eder (G2) Atla ya da bir kurtun srtna
binerek (168). Bir gemiyle (247). Kolsuz bir adam bacaklar olmayan bir adam tar
(196). Bir kedi, bir kpein srtma binerek bir rma geer (190).
3. Kahramana klavuzluk edilir (G3). Bir ip yuma kahramana yolunu izer
(234). Bir tilki, kahraman prensesin yanna gtrr (163).
4. Kahramana yol gsterilir (G4). Bir kirpi kahramana, kendisini karlm olan
erkek kardeine gtrecek yolu gsterir (113).
5. Kahraman devingen olmayan ulam aralar kullanr (G5). Bir merdiveni
kar (156), bir yeralt girii bulur ve bundan yararlanr (141), ok byk bir
turnabalmn srtnda bir kprdeymi gibi yrr (156), bir kay boyunca kayar, vb.
6. Kahraman kan izlerinin peinden gider (G6). Kahraman, ormandaki kk
evde oturan kiiye kar zafer kazanr, bu kii kap bir kayann altma saklanr. van,
izlerin peinden giderek br kralln giriini bulur.
Kahramann yapt baka bir yolculuk biimi yoktur; en azndan btncemiz
erevesinde bu byledir. zel bir ilev olarak yolculuun kimi kez bulunmad grlr.
Kahraman ksa yoldan amacna ular; bir baka deyile, G ilevi, ilevinin doal bir
uzantsdr. Bu durumda, G ilevi tek basma ele alnamaz.

XVI. KAHRAMAN VE SALDIRGAN, BR ATIMADA KARI KARIYA GELR

(tanm: atma, simgesi H).
Bu atma biimini dman bayla yaplan dvmeden (ya da dalama)
ayrt etmek gerekir, iki atma biimi, sonular asndan birbirinden ayrlr. Kahraman,
atma sonucunda, arayn srdrmede kendisine yardm edecek bir nesneyi elde
ederse, o zaman bir D esi karsndayz demektir. Kahraman, zaferi kazandktan
sonra, arad nesneyi (aramas iin gnderildii eyi) elde ederse, o zaman bir H esi
sz konusudur.
1. Kahramanla saldrgan ak alanda dvrler (H1). Bir ejderhayla, udoYudo'yla, vb. ile atma (125) ve dman bir orduyla, bir yiitle (212) vb. ile atma ite
burada ilk bata yer alr.
2. Kahramanla saldrgan yarrlar (H2). Glmece masallalarnda, gerek
atmaya kimi zaman rastlanmaz. Bir atmadan sonra (bu atma kimi kez, tmyle
atmadan nceki tartmay andrr), kahraman ve saldrgan yarmaya balarlar.
Kahraman, kurnazlyla kazanr. Bir ingene, skp suyunu kard bir beyaz peyniri,
bir ta parasym gibi gstererek, enseye inen bir grz darbesini bir slk sesiymi gibi
gstererek ejderhay kartr (148), vb.
3. Kahramanla saldrgan kat oynarlar (H3) Kahraman ejderhayla (153),
eytanla (192) kat oynar.
4. 93 numaral masal zel bir biim sunar. Bu masalda, dii ejderha kahramana
yle der: "Prens van, benimle birlikte teraziye ksn da, hangimiz daha ar grelim."
(H4).
XVII. KAHRAMAN ZEL BR ARET EDNR
(tanm: zel iaret, simgesi I).
1. Kahramann bedeninde bir iaret oluur. (I1). Kahraman atma srasnda
bir yara alr. Prenses, kahraman, savatan nce, yananda bakla bir yara aarak
uyandrr (125). Prenses, yzyle kahramann alnna zel bir iaret yapar (195).
Prenses onu per ve bunun zerine alnnda bir yldz parlar.
2. Kahraman bir yzk ya da bir mendil edinir (I2). Her iki biim, kahramann
atma srasnda yaraland ve yarasnn da prensesin ya da kraln mendiliyle sarld

durumda biraraya gelir.

3. Baka iaret biimleri (I3).
XVIII. SALDIRGAN YENK DER
(tanm: Zafer, simgesi J).
1. Saldrgan ak alanda yaplan atmada yenik der (J1.)
2. Saldrgan yarmada yenik der (J2).
3. Saldrgan kat oyununda kaybeder (J3).
4. Saldrgan tartda kaybeder (J4).
5. Saldrgan bir atma olmadan ldrlr (J5). Ejderha, uyurken ldrlr
(141). Zmiulan bir delie saklanr ve orada ldrlr (164).
6. Saldrgan hemen pskrtlr (J6). eytann tutsak ettii prenses, boynuna
kutsal bir resim asar. "Kt ruh, bir frtna gibi hzla uup gider." (115).
Zafere, olumsuz bir biimde de rastlanr. ki ya da kahraman atmaya
girmilerse, aralarndan biri (general) saklanr, br de zaferi kazanr (0J1).
XIX. BALANGITAK KTLK GDERLR YA DA EKSKLK KARILANIR
(tanm: Giderme, simgesi K).
Bu ilev, olay rgsnn dmlendii anda, ktlk ya da eksiklikle birlikte ikili
bir btn oluturur (A). Masal, bu noktada en st aamasndadr.
1. Aranan nesne zorla ya da kurnazlkla karlr (K1). Kahraman kimi kez,
saldrgann balangtaki karma, el koyma srasnda bavurduu ayn yollan kullanr.
van'n at dilenciye dnr ve sadaka ister. Prenses ona para verir. van allarn
arasndan koarak kar, ikisi bir olup prensesi kskvrak yakalayp gtrrler (185).
1a. Karma, kimi kez iki kii tarafndan gerekletirilir; bu kiilerden
brn

zorlar.

At,

ayan

bir

biri

stakozun stne koyar, sonra onu gelinlii

getirmeye zorlar; bir kedi, bir fare yakalar ve sonra onu yz alp getirmeye zorlar
(190) (K1).
2. Aranan nesne, aratrmalar hzla birbirini izleyen birok kiinin elinden
geer (K2). Nesnenin bir kiiden bir bakasna geii bir dizi baarszlk ya da kama
giriimiyle gerekleir. Yedi Semyonlar, prensesi ele geirirler; bir hrsz prensesi karr;

prenses bir kuu biiminde uar; bir oku, onu yaralar, bir bakas da kpek yerine onu
sudan ekip karr, vb. (145). inde Koey'in lmn tayan yumurta bulunduunda
da benzer olaylarla karlar. Bir tavan, bir kaz, bir balk kaar; biri karada, biri havada,
biri suda kaarken de yumurtay gtrrler. Bir kurt, bir kuzgun ve bir baka balk
yumurtay onlardan alr (156).
3. Aranan nesne ekicilik sayesinde ele geirilir (K3). Bu biim baz
durumlarda K1'e ok yakndr. Kahraman altn eyalar gstererek, prensesi gemiye
eker ve onu alp gtrr (242). Bir dei-toku nerisi biiminde ortaya kan ekicilik,
bu biimin bir alt-trn oluturabilir. Kr edilmi br gen kz olaanst bir ta iler ve
bunu, gzlerini alm olan hizmeti kadna yollar; hizmeti kadn da bunun karlnda,
kzn gzlerini geri gnderir (127).
4. Aranan nesnenin elde edilmesi dorudan doruya nceki eylemlerin bir
sonucudur (K4). Szgelimi, van, ejderhay ldrdkten sonra, kurtarlm prensesle
evlenirse, burada ele geirmeden, zel bir edim olarak deil ama olay rgsnn bir
aamasn oluturan bir ilev olarak sz edilebilir. Prenses yakalanmamtr,
karlmamtr, ama yine ele geirilmitir; bu, atmann bir sonucudur. Ele geirme bu
durumda mantksal bir edir. Ele geirme, atmadan baka bir eylemin de sonucu
olabilir. Nitekim, van, yolculuunun sonunda prensesi bulabilir.
5. Aranan nesne byl nesne araclyla hemen elde edilir (K5). Byl bir
kitaptan kan iri yar iki adam, altn boynuzlu geyii rzgar hzyla getirirler (212).
6. Byl nesnenin kullanm, yoksulluu ortadan kaldrr (K6). Byl bir
kaz, altn yumurta yumurtlar (195). Yemek sunan rtyle altn pisleyen at ite burada yer
alr (186). Yemek sunan rtnn bir baka biimini, turnabal grnm altnda
buluruz. "Turnabalnn buyruu zerine ve tanrnn ltfuyla, sofra kurulsun ve akam
yemei hazrlansn" (167).
7. Aranan nesne bir avlama srasnda ele geirilir (K7). Bu biime zellikle
tarma zarar verdii durumlarda rastlanr. Kahraman ot alan ksra gzetler ve yakalar
(105). Kahraman bezelyeleri alan turnakuunu yakalar (187).
8. Bylenen kii eski kimliine dner (K8). Bu biim, tam olarak An'deki
ktle (bylenme) uygun der. By, bylenen kiinin krk yaklarak ya da
"yeniden bir gen kz ol" deyii sylenerek, vb. biiminde bozulur.

9. l dirilir (K9). lnn kafasndan bir toplu ine ya da bir l dii karlr
(202,206). Kahraman lm ya da yaam suyu ile slatlr.
9a. Kar - karma srasnda bir hayvann bir bakasn zorlad gibi, burada da
kurt, kargay yakalamakta ve anasn lm ve yaam suyu getirmeye zorlamaktadr (16).
Suyun nceden elde edilmesiyle gerekleecek bu dirili, zel bir alt-tr oluturabilir
(simgesi Klx) 5 .
10. Tutsak kurtarlr (K10). At zindann kapsm krar ve van' kartr (185). Bu
durumun, biimbilimsel adan, sz gelimi byl bir nesnenin tannmasna ve
aktarlmasna yol aan orman perisinin kurtarlmasyla hibir ortak yan yoktur; burada,
olay rgsn dmlemi olan ktl gidermek sz konusudur. Kurtarmann zel bir
biimine de 259 numaral masalda rastlanr. Denizler kral, bu masalda, tutsan hep
gece yars deniz kysna getirmektedir. Kahraman, bu tutsa zgr klmas iin,
gnee yalvarr. Gne, iki kez ge kalr. nc kez, "gne btn nlaryla parlar ve
denizler kral, tutsa artk zindana gtremez."
11. Aranan nesnenin elde edilii kimi kez, byl nesnenin elde edili biiminde
gerekleir. Aranan nesne verilir, bulunduu yer belirtilir, kahraman gidip satn alr, vb.
Dorudan doruya aktarmay KF1 ile, yerin belirtilmesini KF2 ile belirtiyoruz; bunu
yukarda da yaptmz gibi byle srdrebiliriz.
XX. KAHRAMAN GER DNER
(tanm: Geri dn, simgesi ).
Geri dn, genellikle; varla ayn biimde gerekleir. Ama, burada, geri
dn izleyen zel bir biim ayrt etmek gerekmez; zaten geri dn de uzanm iyi
bilindiini gsterir. Ama, yola k annda (hemen ardmdan at, kartal, vb. gibi byl
nesnenin aktarlmas gelir) durum her zaman byle deildir, bu nedenle, o anda yalnzca
uma ya da baka yer deitirme biimleri gereklemitir. Buna karlk, geri dn
hemen olur ve ayrca da var ile hemen her zaman ayn biimde gerekleir. Kimi kez
de, bir ka grnmne brnr.
5

Suyun nceden elde edilmesi olayn F'nin zel bir biimi olarak da grebiliriz (byl bir

nesnenin aktarlmas).

XXI. KAHRAMAN ZLENR

(tanm: zleme, simgesi Pr).
1. zleyen, kahramann pei sra uar (Pr1). Ejderha, van' yakalamaya alr
(159), cad uarak kk ocuu izler (105), kazlar kk kz izlerler (113).
2. zleyen, suluyu ister (Pr2). Bu biim, ayn zamanda, genel olarak gklerde
umaya baldr. Ejderhanm babas, kahramann peinden bir uan gemi gnderir.
Gemidekiler " Sulu! Sulu!" diye barrlar (125).
3. Kahraman izleyen, art arda birok hayvana, vb.ne dnr (Pr3). Baz
evrelerde, umaya da balanan bir biimdir bu. Bir byc, kahraman, kurt, turnabal,
insan, horoz klna brnerek izler (249).
4. zleyen (ejderhann kars, vb.) ekici bir nesneye dnr ve kahramann
yoluna kar (Pr4). "Onu geeceim ve scaa boacam, ben de bir ayra
dneceim: Bu yeil ayrda bir eme olacam ve bu emenin stnde de gm
bir marapa sallanacak... Onlar haha taneleri gibi paralara ayrlacak" (136). Dii
ejderha baheye, yasta, emeye, vb.ne dnr. Masalda, dii ejderhann kahraman
gemeyi nasl baard anlatlmaz.
5. zleyen, kahraman paralayp yemee alr (Pr5). Dii ejderha, gen kz
klna brnr, kahraman batan karr, sonra dii aslana dnr ve onu paralayp
yemek ister (155). Ejderhann anas azn aar, bir duda yerde bir duda gktedir
(155).
6. zleyen, kahraman ldrmeye alr (Pr6). zleyen, kahramann bana bir
l dii sokmaya alr (202).
7. zleyen, kahramann stne kp sakland aac, dileriyle kesmeye
alr (Pr7). (108).
XXII. KAHRAMANIN YARDIMINA KOULUR
(tanm: Yardm, simgesi Rs).
1. Kahraman gkyzne gtrlr. (Bazen yldrm hzyla kaarak kurtulur.)
(Rs1) Kahraman bir at srtnda uar (160), kazlar tarafndan gtrlr (108).
2. Kahraman kendisini izleyenlerin yoluna engeller koyarak kaar (Rs2).
Kahraman yola bir fra, bir tarak, bir pekir atar. Bu nesneler dalara, ormanlara gllere

dnr. Buna benzer bir baka durum da udur: Vertogor (Da-Dndren) ve Vertodub
(Mee-Dndren) dalar ve meeleri dndrp, dii ejderhann yoluna koyarlar (93).
3. Kahraman kaarken, kendisini tannmaz klan nesnelere dnr (Rs3).
Prenses kuyuya dnr, prensi de kovaya dntrr, prenses kiliseye dnr, prensi
de papaza dntrr (219).
4. Kahraman kaarken saklanr (Rs4). Bir rmak, bir elma aac, bir soba gen
kz saklarlar (113).
5. Kahraman bir demirci dkkanna saklanr (Rs5). Dii ejderha, sulunun
kendisine verilmesini ister. van demircilerin yannda saklanr; demirciler ejderhay
dilinden yakalayp ekile dverler (136). Kukusuz, bu biimle 153 numaral masalda
anlatlan olay arasmda bir balant vardr. Bir asker, eytanlar, pl prt bohasna
koyup demirci dkkanna gtrr, demirciler de onlar ekile dverler.
6. Kahraman kaarken hayvan, ta, vb.ne dnerek kurtulur (Rs6).
Kahraman bir at, bir sazan bal, bir yzk, bir tohum, bir ahin grnmne brnerek
kaar (249). Burada nemli olan, dnmdr; kama olayna kimi kez rastlanmayabilir.
Bu durumlar zel bir alt-tr oluturabilirler. Bir gen kz ldrlr, kendisinden bir bahe
kar ortaya. Bahe yklr ve taa dnr, vb. (127).
7. Kahraman, dii ejderhann deiik grnmlere brnenerek kendisini
ayartmasna kar direnir (Rs7). van, baheyi ykar, emeyi krar, vb. emeden kan
akar (137).
8. Kahraman kendisini paralatp yedirtmez (Rs8). van, atma binmi olarak,
dii ejderhanm az zerinden atlar. Dii ejderhann dii aslan klna girdiini anlar ve
onu ldrr (155).
9. ldrlecei srada kahramann yardmna koulur (Rs9). Hayvanlar, l
diini, kahramann bandan tam zamannda karrlar (202).
10. Kahraman bir baka aaca srar (Rs10) (108).
Birok masal, kahramann, kendisini izleyenlerden kurtulduu anda biter.
Kahraman evine dner, yannda bir gen kz gtrmse onunla evlenir, vb. Ama durum
her zaman byle deildir. Masal, kahraman yeni felaketlerle kar karya getirir.
Saldrgan yeniden ortaya kar, geri getirdii nesneyi alar, onu ldrr, vb. Ksacas,
olay rgsn dmlemi olan ktlk, bazan ayn, bazen de belli bir masal iin

deiik, yeni bir biimde yinelenir. Bu da bir baka anlatnn balangc olur.
Yinelenen ktln zgn biimleri yoktur; bir baka deyile karma, byleme,
ldrme, vb. ile yeniden kararz. Ama, bu yeni ktlk iin zgl saldrganlar vardr;
bunlar van'n aabeyleridir. van'n aabeyleri evlerine dnmeden az nce, van'dan,
aramaya gittii nesneyi alarlar, bazen de van' ldrrler. Eer cann balarlarsa, bu
durumda, yeni bir arayn balamas iin, kahraman ile arayaca nesne arasnda
nemli bir uzamsal ayrln bulunmas gerekir. Bu nedenle, van bir uurumun dibine
(bir ukura, bir yeralt krallna, kimi kez de denizin dibine) atlr; yolun sonuna
ulaabilmek iin, bazen gn sreyle durmadan uar. Demek ki, herey, giriteki gibi
yeniden balar: Bayla beklenmedik karlama, baarlar snama, yapan yardm,
vb., byl nesnenin elde edilmesi ve kendi lkesine, kendi krallna dnmek iin
kullanlmas. Bu andan balayarak, ilerde de greceimiz gibi, olay deiiklie urar.
Bu olgu, ynla masaln kesitler diye adlandrabileceimiz iki dizi ilevden
olutuunu kantlar. Yeni bir ktlk yeni bir kesite yol aar, bylece, bazen bir yk bir
dizi masal biraraya getirebilir. Betimleyeceimiz gelime, yeni bir kesit oluturuyorsa,
belli bir masaln uzants da saylr. Bu konuda, her metnin ierdii masal saysnn nasl
belirlendii sorusunu sormak yerinde olacaktr.
VIII. yinelenir. ERKEK KARDELER, VAN'IN GER GETRD NESNEY
YADA KY ALIP KAIRIRLAR (ve van' bir uurumun dibine atarlar).
Ktlk daha nce A ile belirtilmiti. Erkek kardeleri, van'n nianlsn alp
kanrlarsa bu ilevi A1 ile, van'n elinden byl nesneyi alp kanrlarsa da A2 ile
belirteceiz. Karma olayna bir de ldrme olay eklenirse, bunu A114 ile belirteceiz.
Bir uuruma dme eylemine bal biimler de A, A2, A214, vb. ile belirtilecektir.
X-XI yinelenir. KAHRAMAN YENDEN YOLA IKAR YEN BR ARAYI
BALAR (C; bkz. X-XI)
Bu eye kimi zaman yer verilmez. van bo olarak dolar, alar ve geri dnmeyi
dnmyor gibidir. B esi (kahramann gnderilmesi) de bizi ilgilendiren durumlarda
hibir zaman bulunmaz; van' bir ey aramaya gndermek sz konusu olamaz, nk

kendi nianlsdr karlm olan.

XII yinelenir. KAHRAMAN BYL NESNEY EDNMESN

SALAYACAK

OLAYLARI YENDEN YAAR (D; bkz. XII).

XIII yinelenir. KAHRAMAN, LERDE KENDSNE BAITA BULUNACAK
KYE YENDEN TEPK GSTERR (E; bkz. XIII).
XIV yinelenir. YEN BR BYL NESNE KAHRAMANA VERLR (F; bkz. XIV).
XV

yinelenir.

KAHRAMAN

ARADII

NESNENN

BULUNDUU

YERE

ULATIRILIR YA DA GTRLR (G; bkz. XV).

Burada sz konusu, olan durumda, kahraman kendi evine varr. Bu andan
balayarak da anlat baka yolda geliir, masal yeni ilevler nerir.
XXIII. KAHRAMAN KMLN GZLEYEREK KEND LKESNE YA DA BR
BAKA LKEYE VARIR
(tanm: Kimliini gizleyerek gelme, simgesi O).
Burada iki olaslk ayrt edilebilir.
1. Kahramann evine dn. Kahraman bir zanaatya kuyumcu, terzi,
kunduracurar ve onun yanma rak olarak girer.
2. Kahraman yabanc bir lkenin kralna gider ve onun yannda a ya da seyis
olarak almaya balar. Bazen de yalnzca bir lkeye var olay ile karlalr.
XXIV. DZMECE BR KAHRAMAN ASILSIZ SAVLAR LER SRER
(tanm: Aslsz savlar, simgesi L).
Kahraman kendi lkesine dnerse, bu savlar erkek kardeleri tarafndan ileri
srlr. Yabanc bir krallkta almaya balarsa, bu kez bir general, bir saka, vb. bu tr
savlar ileri srer. Erkek kardeleri kendilerini, geri getirilen nesneyi elde etmi
kahramanlar olarak, general de ejderhay yenmi kahraman olarak gsterir. Bu iki biim,
iki zel tr olarak kabul edilebilir.

XXV. KAHRAMANA G BR NERLR

(tanm: G i, simgesi M).
Masaln en nemli elerinden biri burada yer alr. Bu aamada kimi kez,
yukarda betimlediimiz durumlarn dnda g ilerin verildii de grlr ama, biz bu
durumlarla daha ilerde ilgileneceiz; bu arada, genel olarak retilen ileri inceleyeceiz.
nerilen bu iler ylesine eitlidir ki, herbirinin zel bir simgeyle belirtilmesi gerekir.
Bununla birlikte, imdilik bu ayrntlara girmek gerekmez. Kesin bir snflandrma
yapmayacamz iin, btncemizdeki bu aamayla ilgili btn durumlar yaklak bir
biimde kmelendirerek sayacaz. Yeme ve ime snamas: Ynla boa, arabalar
dolusu ekmek yemek, ok bira imek (137, 138, 144). Ate snamas: Kzgn bir demir
banyoda ykanmak. Bu biim, her zaman bir nceki biime baldr. Bir deiik biim de
udur: Kaynar suda ykanmak (169). Bilmece, vb. snamas. zm olmayan bir
bilmece sormak (239), bir d anlatmak, aklamak (241), kraln penceresi yaknna
konmu kargalarn kardklar seslerin ne anlama geldiini sylemek ve onlar avlamak
(247), kraln kznn tad zel iaretin ne olduunu bilmek (192). Seme snamas:
Birbirine benzeyen on iki gen kz (delikanl) arasndan aranlan kz ya da delikanly
gstermek (219, 227, 249). Bulunamayacak biimde saklanmak (236). Prensesi
penceresindeyken pmek (172, 182). Giri kapsnn stnden atlamak (101). G,
ustalk, cesaret snamas: Prenses, van' gece bomaya alr ya da onun elini skar
(198, 136); ejderhann kesik balarn kaldrma zorunluu (171); bir at eitme zorunluu
(198), yaban ksraklar srsn sama zorunluu (169); yiit bir kz yenmek (202);
rakibini yenmek (167). Sabr snamas: Kalay krallnda yedi yl geirmek (268). Bir
eyi getirme ya da retme zorunluu: Bir ilac (123), bir gelinlii, bir yz,
ayakkablar (132, 139, 156, 169) getirmek. Denizler kralnn atlarn getirmek (137, 240).
Uan gemiyi getirmek (144). Yaam suyunu getirmek (144). Bir alay askere dzen
vermek 144). Yetmi yedi ksra bir araya toplamak (169). Bir gecede bir saray yapmak
(190) ve bu saraya giden bir kpr kurmak (210). "Bir eye uygun dp onu
tamamlayacak herhangi bir ey" bulmak (192). retme snamas: Bir gmlek dikmek
(104, 267), ekmek piirmek (267); 267 numaral masalda, kral nc bir snama nerir:
"En iyi dans edecek olana". Baka snamalar: Bir allktaki ya da bir aataki meyvalar
toplamak (100, 101). Bir ukuru, bir sopa stnde gemek (137). "Mumu kendi kendine

yanacak olana" (195).

lerde, benzemelere ayrlan blmde, bu nerilen ilerin, kendilerine ok
benzeyen baz br elerden nasl ayrldklarn belirteceiz.
XXVI. G YERNE GETRLR
(tanm: G ii yerine getirme, simgesi N).
G ilerin yerine getirildii biimler, kukusuz, ok kesin olarak, snama
biimlerine uygun der. Baz g iler, ya verilmeden nce ya da bu ileri veren kii
onlarn gerekletirilmesini istemeden nce yerine getirilir. Nitekim, kahraman da,
bylece prensesin tad zel iaretlerin ne olduunu, bu iaretleri bilmesi kendisinden
istenmeden nce, renmi olur. nceden yerine getirmenin grld durumlar N
simgesiyle belirteceiz.
XXVII. KAHRAMAN TANINIR
(tanm: Tanma, simgesi Q).
Kahraman zel bir iaret, belli bir iz (yara izi, yldz) ya da kendisine verilmi olan
bir nesne (yzk, mendil) araclyla tannr. Bu durumda, tannma, kahramann zel bir
iaret ald ileve uygun der. Kahraman, ayn zamanda g bir ii yerine getirmi
olmas nedeniyle de tannr (bu duruma hemen her zaman, kahramann kimliini
gizleyerek gelmesinden sonra rastlanr); kahraman, uzun bir ayrlktan sonra, hemen de
tannabilir. Bu durumda birbirlerini tanyacak olanlar ana-babalar, ocuklar, erkek ve kz
kardeler, vb.dir.
XXVIII. DZMECE

KAHRAMANIN,

SALDIRGANIN

YA

DA KTNN

GEREK KML ORTAYA IKAR

(tanm: Ortaya karma, simgesi Ex).
Bu ilev, ou zaman, bir ncekine baldr. Kimi kez yerine getirilmesi gereken
g bir iin karsnda baarszla urama (dzmece kahraman, ejderhann balarn
kaldrmay beceremez) sonucunda ortaya kar. ounlukla da, bir anlat biiminde
sunulur ("Bunun zerine prenses, olup biten hereyi anlatt"). Bazen, herey daha
balangtan itibaren bir masal biiminde anlatlr. Saldrgan dinleyenler arasndadr ve

anlatlan onaylamadn aka gstererek kendini ele verir (197). Kimi kez, olup bitmi
olaylar anlatan ve saldrgann gerek kimliini ortaya karan bir ark sylenir (244). Bu
ilevin baka biimlerine de rastlanr (258).
XXIX. KAHRAMAN YEN BR GRNM KAZANIR
(tanm: Biim deitirme, simgesi T).
1. Kahraman dorudan, doruya yardmcsnn byl eylemiyle yeni bir
grnm kazanr (T1). Kahraman, atn (inein) kulaklarndan geerek yeni bir grnm
kazanr: ok yakkldr artk.
2. Kahraman ahane bir saray yapar (T2). Kahraman bir saraya yerleir: Bir
prenstir artk. Gen bir kz apansz grkemli bir sarayda uyanr (127). Kahraman, bu
durumda, her zaman grnm deiikliine uramyorsa da, yine de kiinin bir biim
deiiklii, yeni bir grnm sz konusudur.
3. Kahraman yeni giysiler giyer (T3). Gen bir kz, byl bir elbise giyer,
byl bir gerdanlk takar ve herkesin hayran kald gz kamatrc bir gzellie
brnr apansz (234).
4. Usa yatkn ve glmeceli biimler (T4). Bu biimlerin bir blm, bir nceki
biimlerin dnm olarak dnlmelidir; bir blm de, kaynaklandklar fikrams
masallara gre incelenmeli ve aklanmaldr. Burada, tam anlamyla bir grnm
deiiklii sz konusu deildir; ama aldatmaya dayanan belirgin bir dnm vardr.
rnein: Tilki, Kuzinka'y kraln yanma gtrr, Kuzinka'nn dereye dntn syler
ve giysiler ister. Ona kralm giysileri verilir. Kuzinka bylece saraya giyinik olarak girer ve
bir prens yerine konur. Bu tre uygun durumlar yle tanmlanabilir: Sahte zenginlik ve
gzellik kantnn, gerek bir kant yerine konulmas.
XXX. DZMECE KAHRAMAN YA DA SALDIRGAN CEZALANDIRILIR
(tanm: Cezalandrma, simgesi U)
Dzmece kahraman ya da saldrgan tfekle ldrlr, yok edilir, bir atn
kuyruuna balanr, intihar eder, vb. Bazen de balanarak kurtulduu grlr
(olumsuz

U).

Cezalandrlan,

genellikle

ikinci

kesitteki

saldrganla

dzmece

kahramandr; birinci saldrgan, ykde bir atma, bir izleme olmad zaman

cezalandrlr yalnzca. Kart durumda, ya dv srasnda ya da izleme srasnda lr

(cad, denizi imeye alrken patlar, vb.)
XXXI. KAHRAMAN EVLENR VE TAHTA IKAR
(tanm: Evlenme, simgesi Woo).
1. Kahraman kadn ve krall ayn anda elde eder ya da nce kralln yarsn
elde eder, ana babann lmnden sonra da btn krall ele geirir (Woo).
2. Bazen, kahraman evlenir ama kars prenses deildir, bu durumda kral olamaz
(Wo).
3. Bazen de tersine, yalnzca tahta kmak sz konusudur (Wo).
4. Masal, evlilikten az nce, yeni bir ktlkle kesintiye urarsa, ilk kesit
nianlanmayla, bir evlenme konusunda verilen umutla son bulur (W1).
5. Karl: Evli kahramann kars kaybolur; arayn sonunda, evlilik yenilenir.
Yenilenen evlilii (W2) ile belirteceiz.
6. Kahraman,

bazen,

prensesle

evlenmek yerine, parayla ya da baka bir

biimde dllendirilir (W3).

Masal bylece biter. Burada unu belirtmeliyiz ki, masal kahramannn baz
eylemleri, baz ayr durumlarda, snflandrmamza uymazlar ve yukarda saydmz
ilevlerin hibiriyle tanmlanmazlar. Bu durumlara ok ender olarak rastlanr. Bunlar ya
elimizdeki karlatrma elerinin eksik olmas nedeniyle anlalamayan biimlerdir ya
da baka ulamlara (fkralar, sylenceler, vb.) zg masallardan aktarlm biimlerdir.
Biz bunlar anlalmaz eler olarak tanmlyor ve Y ile belirtiyoruz.
Bu gzlemlerden ne gibi sonular karlabilir?
nce birka genel sonutan sz edelim.
levlerin saysnn, gerekten de ok snrl olduunu gryoruz: Yalnzca otuz,
bir ilev saptayabildik. Btncemizde bulunan tm masallardaki ve ok deiik uluslara
zg baka birok masaldaki olay rgs, bu ilevlerin snrlar iinde gelimektedir.
Btn ilevleri art arda okursak, her ilevin kendisinden nceki ilevden nasl bir
mantksal ve estetik gereklilikle doduunu grrz. Gerekten de, hibir ilev brn
dlamaz. Bu ilevlerin tm, yukarda da belirttiimiz gibi, birok deil, bir tek eksene
baldr.

imdi de ayn lde nemli olan birka zel sonutan sz edelim.

ok sayda ilevin ikilikler biiminde bir araya geldiini grdk (yasaklama-yasa
ineme; soruturma-bilgi toplama; atma-zafer; izleme-yardm, vb.). br ilevler de
kmelendirilebilir. Bylece, ktlk, gnderilme ya da yardma ar, uranlan hakszl
giderme karar ve gidi (ABC) olay rgsnn dm noktasm oluturur. Kahramann
ba tarafndan snanmas, tepkisi ve dllendirilmesi (DEF) de belli bir btn
oluturur. br ilevlerse birbirinden ayr ilevlerdir (gidi, cezalandrma, evlenme, vb.).
imdilik bu zel sonular belirtmekle yetineceiz. Baz ilevlerin ikier ikier
kmelenmesi olayna ilerde yeniden deineceiz. Ayrca, ilerde genel sonulan da
yeniden ele alacaz.
imdilik bu zel sonular belirtmekle yetineceiz. Baz ilevlerin ikier ikier
kmelenmesi olayna ilerde yeniden deineceiz. Ayrca, ilerde genel sonular da
yeniden ele alacaz.
imdi, masallarn kendisine, baz zel metinlere geeceiz. nerilen emann
metinlere nasl uyguland, her masaln emaya gre durumu, ite bu sorun, yalnzca
metinlerin incelenmesiyle zmlenebilir. Bu sorunun tersi, yani emann masallara gre
ne olduu konusuysa, imdiden bir zme ulatrlabilir. Bu ema, her masal iin, bir
l birimidir. Bir kuman uzunluunu lmek iin metre kullandmz gibi, masallar
tanmlamak iin de bu emay kullanabiliriz. Sz konusu emaya eitli metinleri
uyguladmzda, masallar arasndaki bantlar da tanmlayabiliriz. Bylece masallar
arasndaki benzerlik sorunuyla, konular ve deikeler sorunu da yeni bir zme
kavuabilir.

4
BENZEMELER.
AYNI LEVN BMBLMSEL AIDAN K ANLAMI

Yukarda, ilevleri, bu ilevleri gerekletiren kiinin kimliine bakmadan

tanmlamamz gerektiini belirtmitik. levlerin dkm, ayn zamanda, bu ilevlerin
gerekletirilme biimini de gznnde bulundurmamamz gerektiine inandrd bizi.
Bu da baz ayn durumlarda, tanmlamay gletirmektedir; nk deiik ilevler
tmyle zde biimde gerekleebilmektedir. Burada aka, baz biimlerin br
biimler stndeki etkisi sz konusudur; biz bunu, ilevleri gerekletirme biimlerinin
benzemesi olarak betimleyebiliriz.
Sz konusu olgu, burada, btn karmakl iinde aklanamaz. Biz, bunu,
ilerdeki zmlemelerin anlalmas iin gerektii lde inceleyeceiz.
u aadaki durumu (160) ele alalm: van, Baba Yaga'dan bir at siter. Baba
Yaga van'a birbirine benzeyen hayvanlarn oluturduu bir sr iinden en iyi tay
semesini nerir. van en iyi yemi seer ve bir at alr. Baba Yaga'nn yannda geen bu
olay, kahramann ba tarafndan snanmasn gsterir, ardndan da, byl nesnenin
verilmesi gelir. Ama, bir baka masalda (219), kahraman bir su perisinin kzyla
evlenmek ister. Su perisi, kahramandan, nianlsn birbirine benzeyen on iki gen kz
arasmdan semesini ister. Bu olay, kahramann ba tarafndan snanmas olarak
tanmlayabilir miyiz? Olayn zdeliine karn, tamamiyle ayn bir e karsnda
bulunduumuz apak: Burada, evlenme nerisinin yapld anda verilen g i sz
konusudur. Bir biimle bir baka biim arasnda benzemenin gerekletiini
varsayabiliriz. u ya da bu anlamn ncelii konusunu zmleme amacnda deiliz
ama, yine de btn benzer durumlarda, olayn zdeliine karn, eleri kesin bir
biimde belirlememizi salayacak bir lt bulmamz gerekir. levleri sonularna gre
tanmlamak ilkesini her zaman iin benimseyebiliriz. Bir iin yerine getirilmesinin
ardndan byl bir nesnenin elde edilmesi gelirse, burada, kahramann ba

tarafndan snanmas sz konusudur (D1). Bu iin yerine getirilmesinin ardndan

nialanma ve evlenme gelirse, bu kez de g i sz konusudur (M).
Bylece, g i, kahramann yola kt ve olay rgsnn dm noktasna
ulat andan ayrt edilebilir. Kahramanm altn boynuzlu geyii aramaya gnderilmesi,
vb. "g i" diye adlandrlabilir, ama bu tr bir gnderme, prenses ya da Baba Yaa
tarafndan verilen iten, biimbilimsel adan ayr bir eyi simgeler. Kahramanm
gnderilmesi ardmdan, kahramann gidii, uzun bir aray (C), bayla karlama,
vb. gelirse, karmzda olay rgsnn dm noktasyla (a, B - eksiklik ve gnderme)
ilgili bir e var demektir. Verilen i hemen gerekletirilmise ve hemen ardmdan bir
evlilik geliyorsa, bu, g iin verilmesi ve yerine getirilmesi (M-N) demektir.
Verilen iin yerine getirilmesinin ardndan evlilik geliyorsa, bu, kahramann
kendisinden istenilen eyi yerine getirerek, nianly hak ettiini ya da elde ettiini
gsterir. Demek ki, verilen iin gerekletirilmesi (bir e sonularna gre betimlenir)
aranan kiinin elde edilmesi demektir (ya da daha dorusu aranan nesnenin elde
edilmesi, ama byl nesne deildir burada sz konusu olan). Evlenmeye bal g
ilerle, evlenmeye bal olmayan g ileri birbirinden ayrt edebiliriz. Bu son duruma
ok ender olarak rastlanr (btncemizde iki kez rastlanr: 249 ve 239 numaral
masallar). Verilen iin yerine getirilmesinin ardndan, aranan eyin elde edilmesi gelir.
Bylece u sonuca ulam oluruz: Ardndan bir arayn geldii btn iler, olay
rgsnn dm noktasyla ilgili eler olarak kabul edilmek zorundadr (B); ardmdan
byl bir nesnenin elde edildii btn iler, snama olarak kabul edilecektir (D). Btn
brleriyse g ilerdir (M) ve iki alt-ulamdan oluurlar: Evlenmeye bal iler,
evlenmeye bal olmayan iler.
imdi daha yaln baka benzeme durumlarn inceleyelim. G iler en deiik
benzemelerin seilme alandr. Prenses bazen byl bir sarayn yaplmasn ister,
kahraman da genellikle byl nesne yardmyla bu saray yapar. Burada g bir i ve
bu g ii yerine getirme sz konusudur. Ama, byl bir saraym yaplmas bambaka
bir anlam yklenebilir. Kahraman btn baarlarndan sonra, gz ap kapayncaya
kadar bir saray yaratr ve kendisinin de bir prens olduu ortaya kar. Burada, g bir
iin gerekletirilmesi deil de, zel bir biim deiiklii, byk bir baar sz konusudur.
ki biimin birbirine benzemesidir bu ama, hangisinin nce geldii sorununa da burada

bir zm getirilemez: Bu sorunu zmleyecek olanlar masal tarihileridir.

G iler, ejderhaya kar srdrlen atmayla benzeebilir. Gen bir kz
karan ya da bir krall yakp ykan ejderhaya kar srdrlen sava ye prensesin
verdii iler, birbirinden tmyle deiik elerdir. Ama masallarn birinde, prenses, eer
kendisiyle evlenmek istiyorsa, kahramann ejderhay yenmesi gerektiini syler. Bu olay
bir M esi (g i) olarak m yoksa bir H esi (atma kavga) olarak m ele almak
gerekir? Burada, g bir i sz konusudur; nk ncelikle, bu g iin ardmdan
evlenme gelmektedir; ayrca yukarda atmay da kt kiiye, saldrgana kar
srdrlen atma olarak betimlemitik; buradaysa ejderhann byle bir rol yoktur,
ejderha masala, uygun bir biimde sokulmutur ve yerini olayn ak asmdan hibir
sakmca yaratmakszn, ldrlmesi ya da eitilmesi gereken bir baka yarata
brakabilir (bir hasm yenme, bir at eitme zorunluu).
Sk sk karlalan bir baka benzeme de, balangtaki ktlkle kahramann
saldrgan tarafndan izlenmesi arasndaki benzemedir. 93 numaral masal yle balar:
Kz kardei (cad, dii ejderha) van' yemek ister. van evden kaar, olay da bundan
sonra gelimeye balar. Ejderhann kz kardei (genellikle, izleyen kii) burada
kahramann kz kardeine dntrlmtr; izlemenin yeri masaln bana doru
kaydrlmtr ve A esi (ktlk), daha kesin olarak da Axv olarak kullanlmtr. Genel
olarak dii ejderhann izleme srasndaki davran biimleriyle kt anann masallarn
balangcndaki eylemlerini karlatracak olursak, kt anann vey kzma ikence
ettii giri blmlerini aydmlatan benzerlikler elde ederiz. Buna bir de, bu ki$ilerin
niteliklerinin incelenmesini eklersek, sz konusu karlatrma zel bir grnm kazanr.
ok sayda masalm zmlenmesi sonucunda kt anann,

yknn balangcna

aktarlm dii bir ejderha olduunu grrz; baz zellikleri Baba Yaga'dan gelir,
bazlarnnsa gereki bir nitelii vardr. Kimi kez kt anann vey kzn kovduu an ile
izleme ann dorudan doruya karlatrabiliriz. Dii ejderhann, kahramann yolu
zerindeki bir elma aacna dnmesi ve grkemli ama lmcl meyvalarla kahraman
imrendirmesi,

kt

anann

vey

kzn

kovduktan

sonra

ona

zehirli

elmalar

gndermesiyle karlatrlabilir her adan. Dii ejderhann dilenciye dnmyle vey

anann gnderdii cadnn satc kadna dnmesini, vb'ni de karlatrabiliriz.
imdi de benzemeyi andran bir baka olguyu inceleyelim: Ayn ilevin

biimbilimsel adan ikili anlam. En yaln rnek 265 numaral masalda ("Beyaz rdek")
karmza kar. Prens, evden ayrlrken, karsnn, dar kmasn yasaklar. Karsn
"ok ciddi ve ok cana yakn bir kadn" ziyaret eder ve ona yle der: "Neyin var? Cann
m sklyor? Tanrnn n gidip grmeliydin, bahede dolamalydm", vb. (saldrgan
kurbann kandrmaya almaktadr 1) . Prenses baheye kar. Bylece yasa
inerken 1) saldrgan tarafndan kandrlm olur
evden dar k,

biimbilimsel

adan

ikili

(81).
bir

Dolaysyla,

anlam

tar.

Bu

prensesin
olguya

ilikin daha karmak bir baka rnek de 179 numaral masalda bulunur. G i (ata
binmi olan kahraman, prensesi, nnden drt nala geerken pmek zorundadr)
burada masalm bana doru kaydrlmtr; kahramann gidiini salar, bir baka
deyile, gei annn (B) tanmlanmasna uygun der. Bu i, karlan prenseslerin
babasnn yapt arya benzeyen belirgin bir ar grnmnde verilmitir ("Kzm
prenses Milolika'y "Gzel Yz", nnden atyla drt nala geerken kim pecek?", vb.
"Kzlarm kim bulacak?", vb.). Her iki durumda da, ar zde bir edir (B1) ama 179
numaral masalda, ayn zamanda g bir i olarak ortaya kar. Baka benzer
durumlarda olduu gibi burada da g i, olay rgsnn dm noktasn oluturan
eler arama aktarlr ve M olarak kalmakla birlikte B olarak kullanlr.
Demek ki, ilevleri gerekletirme biimleri birbirlerini etkilemekte, ayn biimler
de deiik ilevlere uygulanmaktadr. Bir biim yeni bir anlam kazanarak ya da ayn
zamanda eski anlamn da koruyarak yer deitirebilir .Btn bu olgular zmlemeyi
gelitirmekte ve karlatrmalar srasnda zel bir dikkat gerektirmektedir.

5
MASALIN BAKA BRKA ES

A. LEVLER ARASINDA BALANTIYI SALAYAN YARDIMCI ELER.

levler masaln temel elerini, olay oluturan eleri simgeler. Ayrca, olay
rgsnn akn belirlememekle birlikte byk bir nem tayan baka eler de
vardr.
Bazen, ilevlerin hemen birbirini izlemedikleri grlebilir. Birbirini izleyen iki ilev
deiik kiilerce yerine getirilirse, ikinci kii daha nce neyin getiini bilmek zorundadr.
Demek ki, masalda estetik adan son derece arpc biimlere brnen bal basma bir
bilgi edinme dizgesi gelimitir. Kimi kez, masaln bu bilgi edinme dizgesine
bavurmad grlr; bu durumda kiiler ex machina olarak davranrlar ya da hereyi
bilirler. Buna karlk, sz konuu bilgi edinme dizgesi, gerekte hi de zorunlu
olmamakla birlikte, yine de uygulanabilmektedir. Olayn ak iinde bir ilevi brne
balayan da bu bilgilerdir.
rnekler: Koey'in karm olduu prenses Koey'den geri alnr. Ardndan,
kahramann izlenmesi gelir. Bu izleme prensesin kart-karlmasnn hemen ardndan
gelebilirdi ama masal, iki ilevin arasna, Koey'in atnn syledii u szleri sokar:
"Prens van geldi ve Maria-Morevna'y gtrd", vb. ite bylece izleme (Pr) ktln
giderilmesine (K, rnein 159) balanr.
Bir bilginin en yaln biimde aktarlmasdr bu durum. Estetik adan, aadaki
biim daha arpcdr. Byl elmalar olan cadnn evindeki duvarn stne ip
gerilmitir. van, cadnn evinden giderken, tam duvarn stnden atlad srada iplere
deer. Cad, hrszl renir ve izleme balar. Bu ipler, ate kuunun yks, vb.
yklerde de baka ilevleri birbirine balamak iin kullanlmtr.
106 ve 108 numaral masallar daha karmak bir durum sunarlar. Cad, bu
masallarda, vann yerine yanllkla kendi kzn yer. Ama bunun farknda deildir.
Saklanm olan van, ona, alayc bir dille durumu bildirir, ardndan da, kahramann

ka ve cad tarafndan izlenmesi gelir.

Kart durum, izlenen kahramann yakalanmaya alldn rendii an ortaya
kar. Kahraman kulan yere koyar ve adm sesleri duyar.
Ejderhann kznn ya da karsnn baheye, emeye, vb. ne dnt izleme
srecinin zgl bir nitelii vardr. van, ejderhay ldrdkten ve dn yolunu tuttuktan
sonra, hareket etmi olduu noktaya dner. Dii ejderhalar arasnda geen bir
konumay duyar ve bylece dii ejderhalarn kendisini izleyeceklerini renir.
Bu tre uyan durumlar dolaysz bilgi edinmeler olarak betimleyebiliriz.
Gerekte, yukarda B ile belirttiimiz e (anszn gelen felaket ya da eksiklik renilir)
ile esi (saldrgan, kurban stne bilgiler elde eder ya da kart) de bu ulama
baldr.

Ama,

bu

ilevler

olay

rgsnn

dmlendii

anda

byk

nem

tadklarndan, bamsz ilevlerin zelliklerini almlardr.

Bilgi edinme, ok deiik ilevler arasna girer, ite rnekler: Karlan prenses,
ana-babasna kk bir kpek araclyla bir mektup gnderir; bu mektupta Kojemiaka
tarafndan kurtarlabileceini belirtmektedir (ktlk ile kahramann gnderilmesi, yani A
ile B arasndaki ba). Kral, bylece kahramann varln renir. Kahramanla ilgili bu
bilgi, deiik duygusal zelliklerle bezenmi olabilir. Kskanlarn ekitirmeleri de zgl
bir biim oluturur ("galiba kendi kendine vnyor", vb.); bunlar da kahramann
gnderilmesine yol aar. Bir baka masalda (192), kahraman, gerekten de gcyle
vnr. Yaknmalar da, baz durumlarda, ayn rol oynar.
Bu bilgi edinme, kimi kez, karlkl konuma biiminde de ortaya kabilir.
Masalda, birbirine benzeyen bir dizi karlkl konumann rnek biimleri dzenlenmitir.
Bann, byl nesnesini aktarabilmesi iin. nelerin olup bittiini renmesi gerekir.
Baba Yaga ile van'n karlkl konumas da bundan kaynaklanr. Ayn biimde, byl
yardmc da eyleme gemeden nce, felaketi bilmek zorundadr; van'n atyla ya da
baka yardmclaryla yapt o zel konuma da bu nedene dayanr.
Verilen rnekler ne denli eitli olursa olsun, hepsinin ortak bir zellii vardr: Bir
kii, baka birinden bir ey renir, bu da bir nceki ilevi bir sonraki ileve balar.
Kiiler, eyleme gemek iin, bir yandan herhangi bir eyi renmek (bir haberin
duyurulmas, iitilen bir konuma, sesli iaretler, yalanmalar, ekitirmeler, vb.)
zorundalarsa, te yandan herhangi bir eyi grdkleri iin de ilevlerini ounlukla

yerine getirmi olurlar. Bylece, ikinci tr bir balant oluur.

van krallk saraynn karsnda bir saray yapar. Kral saray grr ve bunun
van'n ii olduunu renir. Ardndan da kz kahramanla evlenir. Bu ve baka
durumlarda, kimi kez bir drbn kullanlr. utki (Koku Alan) ya da Zorki (Uza Gren)
gibi kiier de, benzer bir rolde, ama deiik ilevlerle ortaya karlar.
Ancak gerekli olan nesne ok kkse, ok uzaklardaysa, vb. masal bir baka
balant yntemine bavurur. Nesne getirilir; ayn biimde, eer sz konusu olan
insanlarsa onlar da bir yerden bir baka yere getirilir. Yal bir adam krala bir ku getirir
(126), bir oku kralieye bir ta getirir (127), bir oku krala ate kuunun bir tyn
getirir (169), yal bir kadn krala kuma getirir, vb. Bu yntem en deiik ilevleri balar.
Ate kuu yksnde, van kraln karsna getirilir. Ayn eyi, deiik bir biimde, bir
babann oullarn kraln karsna getirdii 145 numaral masalda da buluruz.
Vereceimiz son rnekte, birbirine balanan, iki ilev deil ama, balang durumuyla
kahramanm gnderilmesidir: Kral evli deildir, gl ve becerikli yedi adam getirirler, kral
onlar kendisine bir e bulmaya gnderir.
Buna ok yakn olan biimse, kahramann, szgelimi, dzmece kahramanla
evlenmek zere olan nianlsnn dnne gelmesidir. Dzmece kahramann aslsz
savlaryla (L) gerek kahramanm tannmasn (Q) salayan ite bu gelitir. Ama bu
ilevler daha ekici bir biimde de balanabilir. Btn dilenciler enlie davet
edilmilerdir, kahraman da aralarndadr, vb. Byk lenlerin dzenlenmesi N (g ii
yerine getirme) ile Q (kahramann tannmas) arasnda da balanty salar. Kahraman
prensesin nerdii ii yerine getirmitir ama, hi kimse nerede olduunu bilmemektedir.
Bir len dzenlenir, prenses konuklar dolar ve kahraman tanr. Prenses, dzmece
kahraman da bylece ortaya karm olur. Askerlerin denetlenecei sylenir, prenses
sra sra dizilmi askerlerin arasndan geer ve dzmece kahraman tanr. Bir lenin
dzenlenmesi, ilevler arasnda saylmayabilir. Bu, dzmece kahramanlarn ortaya att
aslsz savlar (D ya da g ilerin gerekletirilmesini (N), kahramanlarn tannmasyla
(Q) balamay salayan bir edir.
Yukarda saydmz be ya da alt deiik biimi, dzenli ve tmkapsayc bir
biimde aklamadk. Ama, saptadmz amaca gre de, byle bir ey imdilik gerekli
deil. levler arasnda balanty salayan eleri simgesiyle belirteceiz.

B. LEMEY KOLAYLATIRAN ELER

Benzer balant elerine baz lemelerde de rastlarz. leme olgusu, bilimsel
metinlerde yeterince incelenmitir, biz burada bunun stnde durmayabiliriz. Yalnzca
unu belirtelim ki, bazen zniteliksel zel ayrntlar lenebilecei gibi (ejderhann
ba) baz ilevler, baz ilev ikilikleri (izleme-yardm), baz ilev kmeleri ya da baz
kesitlerin tm clenebilir. Yineleme eit olabilecei ( i, yl alma) gibi, giderek
de geliebilir (nc i en gtr, nc atma en korkuntur) ya da iki kez olumsuz
bir sonu, nc kez de olumlu bir sonu ierebilir.
Olay kimi kez, yalnzca mekanik biimde yinelenebilir; ama kimi kez de bu olayn
srp gitmesini nlemek iin, araya, gelimeyi durduran ve yinelemeye yol aan baz
elerin sokulmas gerekir.
te birka rnek:
van babasndan bir grz, bir sopa ya da bir zincir edinir. rz havada iki kez
sallar ya da zinciri iki kez koparr. Grz yere dnce paralanr. Bunun zerine, bir
bakas smarlanr ve yalnzca ncs ii grr. Byl nesne'nin denenmesi
bamsz bir ilev olarak grlemez: Yalnzca bu nesnenin ez ele gemesini salar.
van bir yal kadna (ya Baba Yaga ya da gen bir kz) rastlar, bu kadn, onu kz
kardeine gnderir. Birinci kz kardeten ikinci kz kardee giden yol bir ip yumayla
belirtilmitir. Ayn ey van' nc kz kardee gtrmek iin de gerekleir. Bir ip
yumann klavuzluunda yaplan yolculuk, bu durumda G ilevini (bir klavuzla
yolculuk) oluturmaz. Yumak bir badan brne iletir, bu da, bann lenmesi
nedeniyle gerekli klnr. Byk bir olaslkla, yuman oynad rol, yukarda belirttiimiz
biimiyle,, zgldr. te yandan, yumak, kahraman da gidecei yere gtrmektedir,
bylece G'nin imgeledii ilevle karlarz.
imdi de bir baka rnek: zlemenin yinelenmesi iin, saldrgann, kahramann
yola koyduu engeli ortadan kaldrmas gerekir. Cad orman kemirerek bir geit aar ve
ikinci izleme balar. Orman kemirme eylemi, saydmz otuz bir ilevin hibirini
oluturamaz. Bu e, lemeyi salayan, birinci eylemi ikincisine ya da ikincisini
ncsne balayan bir edir. te yandan, cadnn yalnzca van'n zerine kp
sakland mee aacn kemirdii bir biimle de karlarz. Yardmc e burada
bamsz olarak kullanlmtr.

Ayn biimde, a ya da seyis olarak almaya balayan van, birinci ejderhay

yendikten sonra, mutfaa dnerse, bu dn i ilevi (dn) deildir; yalnzca birinci
atma ile ikincisi, ikincisiyle de ncs arasndaki balanty salar. Ama, nc
atmadan sonra, van prensesi kurtarp lkesine dnerse, bu, gerekten de bir
ilevidir (dn).
C. GDLENMELER
Gdlenme szcnden, kiilere u ya da bu eylemi yaptrtan amalar olduu
kadar, drtleri de anlyoruz. Gdlenmeler, masala kimi kez canl, ve tmyle zel bir
nitelik kazandrr; ama masalm en kararsz elerine bal olmaktan da geri kalmazlar.
Ayrca, bu gdlenmeler, ilevlerden ya da balantlardan daha az kesin ve daha az
belirgin elerdir.
Kiilerin masaln ortasnda yaptklarnn ou, doal olarak, olay rgsnn
akyla gdlenir ve yalnzca masalm ilk ve temel biimi olan ktlk ya da zarar, ek bir
gdlenme gerektirir.
Dolaysyla, kesinlikle birbiriyle zde ya da yalnzca birbirine benzeyen
eylemlerin en deiik gdlenmelere uygun dt gzlemlenebilir. Kovulma ya da
suya braklma olay, kt anann nefretiyle, erkek kardelerin miras konusundaki
anlamazlklaryla, kskanlkla, rekabet korkusuyla (van satcdr), denksiz evlenmeyle
(bir kyl ocuu olan Ivan bir prensesle evlidir), evlilikteki ballk konusunda kayglarla,
bir erkek ocuun ana-babas karsnda kk drleceinin nceden haber
verilmesiyle gdlenir. Btn bu durumlarda, kovulmann nedeni, saldrgann agzl,
kt yrekli, kskan, kukucu olmasdr. Ama, kovulma, kovulan kiinin hoa gitmeyen
kiiliiyle de gdlenmi olabilir. Bu durumda, kovulma, belli bir geerlik kazanabilir.
Erkek ocuk ya da erkek torun kt davranr, budalaca eyler yapar (yoldan geenlerin
kollarn, bacaklarn koparr) kent halk bundan yaknr (yaknmalar ), bunun zerine
byk baba torununu evden kovar.
Kovulan kiinin yapt ktlklerin, eylemleri simgelemesi bounadr; kollarn ve
bacaklarn koparlmas olay rgsnn iinde yer alan bir ilev deildir. Bu kahramann
bir niteliidir; bu nitelik de kahramann kovulmasn; gdleyen baz edimlerde
aklanmtr.

unu aklayalm ki, ejderhann ve saldrgan roln oynayan baka birok kiinin
eylemleri, masallarda hi de gdlenmemitir. Ejderha, prensesi, kukusuz baz
nedenlerden tr (onunla zorla evlenmek ya da onu yemek iin) karr ama masal bu
konuda bir ey sylemez. Genelde dilsel olarak aklanm gdlenmelerin masallara
yabanc olduunu hakl olarak dnebilir, byk bir olaslkla gdlenmeleri yeni
oluumlar olarak ele alabiliriz.
Bir ktln grlmeyip de, buna karlk bir eksikliini (a) ortaya kt
masallarda, ilk ilev B'dir (kahramann gnderilmesi). Bir eksikliin ardndan gelen bu
gndermenin de ok deiik gdlerden kaynaklandn gzlemleyebiliriz.
Balangtaki

eksiklik

ya

da

gereksinme

bir

durumu

simgeler.

Olayn

balangcndan nce, bu durumun yllardan beri varolduu dnlebilir. Ama, yle bir
an gelir ki, aray yapan ya da gnderen bir eyin eksik olduunu anlar; ite bu an
gdlenme andr: Kahramann gnderilmesine (B) ya da dorudan araya (C) yol
acar.
Eksikliin bilincine varma, u biimde gerekleebilir: Eksiklii duyulan nesne, bir
an grnerek, arkasmda parlak bir iz brakarak ya da kahramana belli bir biimde
(portre, anlat) grnerek, istemeye istemeye kendini belli eder. Kahraman (ya da
gnderen) akln yitirir, melankoliye dalar ve bir an grnen gzellii yeniden grme
isteine kaplr, iddetle. Btn olay da ite bu durumdan kaynaklanarak gelimeye
balar. Ate kuu ile arkasnda brakt ty, bu konuda belirgin ve gzel bir rnek
oluturur. "Bu ty ylesine gzel, ylesine parlakt ki, onu karanlk bir odaya
gtrdmzde, ortalk sanki binlerce mum yaklm gibi ldyordu 1 ." 138 numaral
masaln balangc da buna benzemektedir. Kral, dnde ahane bir at grr.
"Kllarnn her biri gm bir teldendi ve alnmda bir hilal parlyordu." Kral, atn aranmas
iin birini gnderir. Bir prenses sz konusu olduu zaman da bu e bir baka zellik
1

Eksikliin bilincine varmann bir prensesle ilgili biimine, btncemizde ne yazk ki rastlanmaz.

Burada krlanglarn Kral Marc'a gtrd Yseult'nn altn renkli san anmsatalm. Baz Afrika
masallarnda, denizin getirdii ahane kokulu san da ayn anlam vardr. Eski bir Yunan masalnda,
kartal, krala ok gzel bir yosmann ayakkabsn getirir.

kazanr. Kahraman Elena'nn getiini grr: "Gkyz ve yeryz aydnlanmt - altn

yaldzl bir araba alt ate ejderhasyla ekilerek gkyznden geiyordu; arabada, okBilge kralie Elena oturuyordu; hayal edilemeyecek, marnlamayacak ve bir masalda
anlatlamayacak kadar gzeldi! Arabasndan inip, altn bir tahta oturdu; birbiri ardndan
gvercinler ard ve onlara bilgelik retmeye balad. Szn bitirince de arabasna
atlayp gzden kayboldu!" (236). Kahraman Elena'ya ak olur, vb. Bu ulamn iine,
kahramann, girilmesi yasak olan kk odada esiz gzellikte bir gen kz portresini
grp ona delicesine ak olmas, vb. durumlar da sokabiliriz.
Eksiklik, baz eylerin eksikliini van'a anmsatan arac kiiler sayesinde de
ortaya kabilir. Oullarnn bir kadna gereksinme duyduunu ortaya karan ounlukla
ana-babalardr. Ayn ey, son derece gzel kzlar stne anlatlanlarla da gerekleir.
rnein: "Ah, prens van, ben, ben mi gzelim? Ama, kere dokuz lke tesinde,
kere onuncu krallkta, bir ejderha kraln yannda, gerekten de anlatlamayacak kadar
gzel bir kralie yaamakta" (161). Bu ve buna benzer anlatlar (prensesler, yiitler,
olaanst nesneler, vb. stne anlatlar) araya yol aar.
Eksiklik bazen dsel de olabilir. Kt bir kz karde ya da ana, kt bir efendi,
kt bir kral, van' kesinlikle gereksinme duymadklar ilgin bir nesneyi aramaya
gnderirler, bylece, bu nesneyi bahane edip van'dan kurtulmaya alrlar. Bir satc,
gcnden korktuu iin van' uzaklara gnderir, bir kral, karsn ele geirmek iin, kt
kz kardeleri de ejderhadan etkilendikleri iin van' gnderirler. Bu tr gndermelere,
bazen dsel bir hastalk da neden olabilir. Byle bir durumda gerek bir ktlk yoktur,
gnderme mantksal adan (ama biimbilimsel adan deil) ktln yerini alr. Kt
kz kardein arkasnda, ejderha vardr ve van' aramaya gnderen kii genellikle,
saldrgann, baka masallarda ektii cezalarn aynn eker. Dmanca gnderme ile
dosta gndermenin zde bir gelimeyle srdn de belirtebiliriz. van'n ilgin bir
nesneyi aramaya kmas, ister kt kz kardeinin ya da kt bir kraln onun yitimini
istemelerine, ister babasnn hastalanmasna, ister babasnn bu ilgin nesneyi dnde
grmesine dayansn, btn bu eitli nedenlerin ilerde de greceimiz gibi, olay
rgsnn yaps stnde, bir baka deyile dorudan doruya aray stnde hibir
etkisi yoktur. unu da belirtelim ki, genel olarak kiilerin duygular ve eilimleri, olayn
ak stnde hibir durumda etkili deildir.

Eksiklik ok deiik biimlerde farkedilebilir. Kskanlk, yoksulluk (usa yatkn

biimler iin),

kahramann gc, gzpek oluu ve birok baka ey araya yol

aabilir. ocuk sahibi olma istei de bamsz bir gelimenin kaynan oluturabilir
(kahraman ksrla kar bir ila aramaya gnderilir). Bu durum ok ilgintir. Masaldaki
bir e, ne olursa olsun (burada, kraln ksrl) bal bana bir olay oluturabilir;
bamsz bir anlatya dnebilir, bir anlat yaratabilir. Ama her canl gibi, masal da
yalnzca kendisine benzeyen ocuklar retir. Bu organizmann bir hcresi masal iinde
kk bir masala dnrse, bu, ilerde de greceimiz gibi, herhangi bir olaanst
masalla ayn yasalara gre oluur.
Eksiklik duygusu, ounlukla hibir gdlenmeye dayanmaz. Kral ocuklarn
evresine toplar: 'Bana bir hizmette bulunun" vb. der ve onlar herhangi bir eyi aramaya
gnderir.

6
LEVLERN KLERE GRE DAILIMI

Burada ilevleri yerine getiren kiileri ve bunlardan etkilenen nesneleri deil de

yalnzca ilevleri incelemekteyiz ama u sorunu da ayn lde ele almak zorundayz:
levler kiiler arasnda nasl bltrlmtr?
Bu soruyu ayrntl bir biimde yantlamadan nce, ok saydaki ilevin mantksal
olarak baz alanlara gre kmelendiklerini belirtebiliriz. Bu alanlar, ilevleri yerine
getiren kiilere uygun den eylem alanlardr. Masalda, u eylem alanlaryla karlalr:
1. SALDIRGAN'n (ya da kt kiinin) eylem alan. u ilevleri kapsar: Ktlk
(A), atma ve kahramana kar srdrlen br kavga biimleri (H), izleme (Pr).
2. BAII'nn (ya da salaycnn eylem alan. u ilevleri kapsar. Byl
nesnenin aktarlmasnn hazrlanmas (D), byl nesnenin kahramana verilmesi (F).
3. YARDIMCI'nn eylem alan. u ilevleri kapsar: Kahramann uzamda yer
deitirmesi (G), ktln ya da eksikliin giderilmesi (K), izleme srasnda yardm
(Rs), g ileri yerine getirme (N), kahramann biim deitirmesi (T).
4. PRENSES'in (aranlan kiinin) ve BABASI'nn eylem alan. u ilevleri kapsar.
G ileri yerine getirme istei (M), bir zel iaretin zorla benimsettirilmesi (J), dzmece
kahramann ortaya karlmas (Ex), gerek kahramann tannmas (Q), ikinci saldrgann
cezalandrlmas (Q), evlenme (W). Prensesin ilevleriyle babasnn ilevleri arasndaki
ayrm ok kesin olamaz. G ileri neren, ounlukla babasdr, bu davran, nianl
erkee kar dmanca bir tutumdan kaynaklanr. te yandan, dzmece kahraman
cezalandran ya da cezalandrlmasn buyuran da ounlukla babadr.
5. GNDEREN'in eylem alan. Yalnzca kahramann gnderilmesi ilevini (gei
an, B) kapsar.
6. KAHRAMAN'n eylem alan. u ilevleri kapsar: Aray amacyla gidi (C),
bamn isteklerine tepki (E), evlenme (W). lk ilev (C) arayc-kahraman niteler,
kurban-kahraman ise yalnzca br ilevleri yerine getirir.

7. DZMECE KAHRAMAN'n eylem alan da, aray amacyla gidii (C),

bann isteklerine kar gsterilen ve her zaman olumsuz olan (olumsuz E) tepkiyi,
zgl bir ilev olarak da aslsz savlar (L) kapsar.
Demek ki, masalda yedi kii vardr. Hazrlayc blmn ilevleri (a, , y, , , , ,
) de, bu kiiler arasnda bltrlmtr ama, bu, bltrme dzenli bir biimde
olmadndan kiileri tammlamada kullanlamaz. Ayrca, bantlar iin de zel kiiler
(ikayetiler, muhbirler, karaalclar) bulunduu gibi ilevi (elde edilen bilgi) iin de
zel bilgi vericiler vardr: Ayna, keski, sprge, saldrgann arad kurbann nerede
bulunduunu gsterirler. Tekgz, iftgz, gz gibi kiiler de burada yer alr.
levlerin dalm sorunu, eylem alanlarnn kiiler arasnda dalm sorunu
dzeyinde zmlenebilir.
Belirtilen alanlar, masaldaki eitli kiiler arasnda nasl bltrlmtr?
olaslk vardr.
1. Eylem alan dorudan doruya kiiye uygun der. Kahraman snayan ve
dllendiren Baba Yaga, aman dileyen ve van'a bir yetenek aktaran hayvanlar
katksz balardr, van' prensesin yanna gtren, onu karmasna yardm eden,
g bir ii yerine getiren, izleme srasnda kahraman kurtaran at da katksz bir
yardmcdr.
2. Bir kii birok eylem alan kaplar. Kuleden karlmasn isteyen kk demir
adam van' gl klar ve ona kendi kendine i gren bir sofra rts armaan eder,
ardndan da, ejderhay ldrmesine yardm eder; ite bu kii, hem bir ba, hem de
bir yardmcdr. iyilikbilir hayvanlar, zel bir dikkatle incelenmelidir. Bu hayvanlar, ba
(aman dilerler ya da yardm isterler) olmakla ie balarlar, sonra kahramann hizmetine
girip yardmcs durumuna gelirler. Bazen, kahramann kurtard ya da cann
balad hayvan, kendisini armaya yarayan forml vermeden ortadan kaybolur
ama tehlikeli bir anda da yardmc niteliiyle yeniden ortaya kar. Kahraman dorudan
doruya eylemle dllendirir. Szgelimi kahramana, baka bir lkeye gitmede yardm
edebilir ya da arad nesneyi onun yerine bulabilir, vb. Bu durumlar F9 = G, F9 = K, vb.
ile belirtilebilir.
Baba Yaga'nn (ya da ormandaki kk evde oturan baka biri) kendisi de zel bir
inceleme gerektirir; Baba Yaga nce van'la dvmeye balar, sonra kaar ve bylece

br kralln yolunu gstermi olur van'a. Klavuzla yolculuk da yardmcnn

ilevlerinden biridir ve Baba Yaga burada kendi istenci dnda (ve hatta kendi isteine
kar olarak) yardmc roln oynar. nce dman bir badr, sonra da gnlsz bir
yardmcya dnr.
Baka birka ylma rnekleri de unlardr: Olunu bir ey aramaya gnderen ve
ona bir grz veren baba, hem bir gnderendir, hem de bir badr. Altn, gm, bakr
saraylarda yaayan ve van'a byl bir yzk verdikten sonra onunla evlenen gen
kz, hem badr, hem de prenses. Baba Yaga, kk bir ocuu karp sobaya
kapatr, bu kk ocuk sonradan geri aldr (bu arada byl mendili alnr). Bylece,
Baba Yaga hem saldrgan, hem de ba (gnlsz, dman ba) ilevlerini
kendinde toplar. Demek ki, u olguyla yeniden karlamaktayz: Kiilerin istekleri,
eilimleri, ancak bu kiilerin tanmlanmas sz konusu olduunda gvenilir gstergeler
olarak grlebilir. nemli olan kiilerin yapmak istedikleri deildir, ve onlar harekete
geiren duygular deil, hem kahraman iin hem de olay rgsnn ak iin tadklar
anlam asndan tanmlanp deerlendirilen edimleridir. Ayn ey gdlenmelerin
incelenmesinde de ortaya kar: Yardm isteyenin duygular dmanca, yansz ya da
dosta olabilir, ama bu, olay rgsnn akn hi deitirmez.
3. Kart durum: Bir eylem alan birok kii arasnda dalr. Ejderha atma
srasnda ldrlmse, kahraman izleyemez. Bu durumda masala sz konusu izlemeyi
gerekletirecek baz zel kiiler sokulur: Ejderhalarn karlan, kzlar, kz kardeleri,
kaynanalar, analar, ksacas kadn akrabalar. Kahramann snanmasna, snanma
karsndaki tepkisine ve dllendirilmesine ilikin eler (DEF) de bazen blmlenir;
ama bu blmleme, estetik adan hemen her zaman iin bir baarszlktr. Bir kii
snamay nerir, bir bakas da rastlantyla kahraman dllendirir. Prensesin
ilevlerinin, prensesle babas arasnda paylaldn yukarda grdk. Ama bu olguyla
ilgili olan, zellikle yardmclardr. Burada nce byl nesnelerle byl yardmclar
arasndaki bantlar incelemek gerekir. u durumlar birbirleriyle karlatralm: a)
van bir uan hal elde eder, prensese doru gitmek ya da lkesine dnmek iin stne
binip uar; b) van bir at elde eder, prensese doru gitmek ya da lkesine dnmek iin,
stne binip uar. Gryoruz ki nesneler canl varlklar gibi davranmaktadr. Bylece
grz tek basma btn dmanlan ldrr, tek bana hrszlar cezalandrr, vb.

Karlatrmamz srdrelim: a) van armaan olarak bir kartal elde eder ve stne binip
uar; b) van armaan olarak ahine dnme yeteneini elde eder ve bir ahin
grnmne brnerek uar. Bir baka karlatrma: van altn retebilen (altn
pisleyen) bir at elde eder ve bylece zengin olur; b) van ku yreini ve cierini yer,
azndan altn sama yeteneini elde eder ve bylece zengin bir adam olur. Bu iki
rnek, bir niteliin bir canl varlk gibi ilediini gsterir. Dolaysyla, canl varlklar,
nesneler ve nitelikler kiilerin ilevleri stne kurulmu bir biimbilim asndan eit
deerler olarak grlmelidirler. Bununla birlikte, hepsi ayn biimde ilemesine karn,
canl varlklar byl yardmclar, nesneleri ve nitelikleri de byl nesneler olarak
adlandrmak daha elverilidir.
Zaten, bu zdelik belli bir kstlamaya urar. Yardmclar arasnda ulam ayrt
edilebilir: 1. Yardmcnn be ilevini de baz biimlerde yerine getirme yetenei tayan
tmel yardmclar. Btncemizde, yalnzca at, bu tr bir yardmcdr; 2. Baz ilevleri
yapabilecek yetenekte olan ama veriler toplamna gre, yardmcnn btn be ilevini
yerine getiremeyen tikel yardmclar. At dndaki baz hayvanlar, yzkten kan cinler,
u ya da bu eyi yapmakta usta olan baz kiiler, vb. bu ulama girer. 3. Yalnzca bir tek
ilev yapan zgl yardmclar. Bu ulamda, yalnzca nesneler yer alr. Szgelimi, ip
yuma bir yolculukta klavuz grevini grr, kendi kendine kesen kl bir dman
yenmeye, kendi kendine alan keman da prensesin verdii g ii yerine getirmeye
yarar, vb. Demek ki, byl nesne, byl yardmcnn bir blmnden baka bir ey
deildir.
Burada kahramann ounlukla hibir yardmc kullanmadn da belirtmemiz
gerekir. Kahraman sanki kendi kendisinin yardmcsdr. Ama, kiilerin niteliklerini
inceleme olanamz bulunsayd, bu durumlarda, kahramann yalnzca yardmcnn
ilevlerini deil ama ayn zamanda niteliklerini de elde ettiini gsterebilirdik.
Yardmcnn en nemli niteliklerinden biri kahince bilgeliidir: Kahin at, kocann kahin
kars, bilgelik yetenei olan ocuk, vb. Yardmcnn yokluunda, bu nitelik kahramana
geer. Bunun sonucunda da kahin kahraman grnts kar ortaya.
Buna kart olarak, yardmc, kahramanm zgl ilevlerini yerine getirir kimi kez.
Uranlan hakszl dzeltmeyi kabul etmekten (C) baka, kahramana zg olan tek
ilev, bann edimlerine tepki gstermesidir. Bu aamada, yardmc, kahramann

yerine geer ounlukla. Fareler, aynn inindeki krebe oyununu kazanrlar; iyilikbilir bu
fareler, Baba Yaga'nn nerdii g ii, van'n yerine gerekletirirler (159, 160).

7
OLAYIN AKII NE YEN KLER KATMANIN
ETL YOLLARI

Her trden kiinin kendine zg bir olaya katlma biimi vardr; kiiler olay
rgsne girmek iin zel yntemler kullanrlar. Bu biimler yle sralanabilir:
Saldrgan (t kii) olayn ak iinde iki kez grnr. lk kez, apansz ortaya
kar (uarak gelir, gizlice yaklar, vb.), sonra da kaybolur. kinci kez, aranlan bir kii
olarak, genellikle de kahramann klavuzun peinden gittii bir yolculuk sonunda ortaya
kar.
Bayla, ounlukla ormanda (kulbede), tarlada, yolda, caddede karlalr.
Byl yardmc, olay rgsne bir ba olarak katlr. Bu an, F simgesiyle
belirtilmitir, olas deiikliklerinse yukarda dkm yaplmtr.
Gnderen, kahraman, dzmece kahraman, prenses balang durumunun
birer parasdr. Bazen balang durumundaki kiilerin sralanmasnda dzmece
kahraman stne hibir ey sylenmez, sonradan sarayda ya da evde oturduu
renilir. Prenses de, saldrgan gibi, iki kez grnr. kinci kez, aranlan kii olarak
ortaya kar; arayc nce prensesi sonra da saldrgan grebilir (ejderha evinde deildir,
prensesle konumaktadr) ya da tersi.
Bu dalm masaln kural olarak dnebiliriz. Ama kural d durumlar da vardr.
Bir masalda ba yoksa, onun olaya katlma biimleri, bir sonraki kiiye, baka bir
deyile yardmcya geer. u ya da bu eyi yapmada usta kiilerin de bana gelen
budur, kahraman her zaman bayla karlat gibi, bu kez de onlarla karlar. Kii
iki ilev alan kaplyorsa, olaya ilk giriine uygun den biimler arama katlr. nce
ba, sonra yardmc ve prenses olarak grnen bilge kadn, olaya bir yardmc ya da
prenses olarak deil de bir ba olarak girer.
kinci kural d durum, btn kiilerin balang durumunda olaya katlmalardr.
Bu biim, yukarda da belirttiimiz gibi, yalnzca kahramanlara, gnderenlere ve

prenseslere zgdr. Balang durumunun iki temel biimini gzlemleyebiliriz:

Araycy ve ailesini (baba ve olu) kapsayan biim ile saldrgann kurbann ve
ailesini (kraln kz) sunan biim. Baz masallar iki durumu birletirir. yk bir
eksiklikle balyorsa, bu ykde araycy (bazen gndereni) kapsayan durumu
bulmamz gerekir. Sz konusu iki durum birbiriyle karabilir de. Ama balang biimi bir
ailenin yeleri arasna yerleebilecei iin, arayc ve aranan kii van ve prenses
olacana, bir erkek karde ve bir kz karde, oullar ve ana, vb.dir. Sz konusu durum
hem araycy, hem de saldrgann kurbann kapsar. Bu masallarda prensesin ok
nceden karlm olduunu gzlemleyebiliriz, van, Koey tarafmdan karlm
anasn aramaya kar, ok nceden karlm olan kralm kzn bulur.
Bu trdeki baz durumlar destans bir gelime gsterir. Balangta, arayc,
yoktur. Genellikle olaanst durumlarda doar. Kahramann olaanst douu,
masaln nemli elerinden biridir. Kahramann, balang durumundaki olaya giri
biimlerinden biridir bu. Kahramann douuna, genellikle, yazgsyla ilgili bir kehanet de
elik eder. Gelecein kahramannn nitelikleri, olay rgs dmlenmeden nce
aklanr. Hzla byyp gelimesi, kardelerinden stn olduu betimlenir. Bazen de
tersine, van bir aptaldr. Kahramann btn niteliklerini incelemek olanakszdr. Bu
niteliklerin bazlar edimlerle (aabeylik hakk stne tartma) kendini gsterir. Ama bu
edimler, olay rgsnn ilevlerini oluturmaz.
unu da belirtelim ki, balang durumu ounlukla zel bir mutluluun
grntsn verir; bu da, kimi kez, zellikle belirtilir, bazen bu grnt ok ekici ve ok
canldr. Sonradan belirginleecek felaketle elien bir temel oluturur.
Balang durumu bazen hem bay, hem yardmcy hem de kahramann
hasm olan saldrgan kapsar. Yalnzca saldrgan kapsayan durumlar zel bir inceleme
gerektirir. ki durum her zaman ayn ailenin yelerini birletirdii iin, balang
durumunda yer alan saldrgan, her ne kadar nitelikleri kendisini aka bir ejderha, bir
cad, vb. yapyorsa da, kahramann bir akrabas durumuna gelir. 93 numaral masaldaki
("Cad ve Gnein Kz Kardei") cad, bir dii ejderhadr. Ama bu cad, balang
durumuna doru ilerledike, kahramann kz kardei olur.
imdi de, ikilenen ya da genellikle yinelenen kesitlerin durumlar stne birka
sz edelim. Bu kesitler de kesin bir durumla balarlar. van prensesi bulmusa, elinde

byl bir nesne varsa ve de nianls (bazen de kars) ondan bu byl nesneyi
alarsa, u durum karsndayz demektir: Saldrgan + arayc + ilerde aranlacak nesne.
Kesit yinelenmise, saldrganla ou kez balang durumunda karlalr. Ayn kii bir
kesitte belli bir rol, bir baka kesitte de bir baka rol oynar (eytan, ilk kesitte yardmc,
ikinci kesitte de saldrgandr, vb.), Sonradan ikinci kesitte ortaya kan ilk kesitin btn
kiileri, nceden belirlenmitir, dinleyici ya da okur tarafmdan nceden tannmaktadr;
birbirine uyan ulamlardaki kiilerin yeniden ortaya kmas gereksizdir. Bununla birlikte,
bazen, yinelenen kesitte, masalc, szgelimi, ilk kesitin yardmcsn unutur ve
kahraman, onu elde etmek iin gereken giriimleri yapmaya zorlar Kt anay kapsayan
durumu zel olarak belirtmek gerekir Bu kadn ya hemen ortaya kar ya da ilk kars
len adamn bu kadnla evlenii anlatlr. Dul adamn, ikinci evleniiyle saldr gan masala
katlr. Kendileri de kt olan kzlar, ya da dzmece kahraman kzlar dnyaya gelir.
Btn bu sorunlar daha ayrntl bir incelemeyle ele alnabilir ama, genel
biimbilim asndan bu gzlemler yeterlidir.

8
KLERN NTELKLER VE BU NTELKLERN ANLAMI

Biimlerin incelenmesi, dnmlerin incelenmesidir.

GOETHE

Kiilerin ilevlerine gre incelenmesi, ulamlara blnmesi ve olaya giri

biimlerinin incelenmesi bizi kanlmaz olarak masal kiilerinin genel sorununa
gtrmektedir. ok kesin olarak iki inceleme konusu ayrt etmek gerektiini yukarda
belirtmitik: Eylemleri yapan kiiler ve bu eylemlerin kendileri. Kiilerin adlar ve nitelikleri
deiken deerlerdir. Nitelik szcnden, kiilerin d nitelikler btnn anlyoruz:
Kiilerin ya, cinsiyeti, durumu, tad zelliklerle d grnm, vb. Bu nitelikler
masala canllk, gzellik ve sevimlilik verir. Bir masaldan sz edildi mi, ncelikle Baba
Yaga ve kulbesi, ok bal ejderha, prens van ve gzel prenses, uan byl atlar ve
daha birok ey anmsanr. Ama, yukarda da grdmz gibi, masalda bir kii kolayca
bir bakasnn yerine geer. Bu yerine gemelerin bazen ok karmak olan nedenleri
vardr. Gerek yaamn kendisi de imgesel kiilerin yerini alan yeni ve renkli kiiler
yaratr, masal ada tarihsel gerekten, komu toplumlarn destans iirinden, yazmdan
ve ister Hristiyan domalar olsun, ister blgesel halk inanlar, dinden etkilenir. Masal
en eski oktancln, Eskia geleneklerinin ve trelerininin izlerini tar. Yava yava
dnm geirir ve bu deiikliklerin de belli yasalar vardr. Btn bu sreler ylesine
bir biim eitlilii yaratr ki, iin iinden kmak son derece gtr.
Ama, bu konuda yaplacak inceleme de olanaksz deildir, ilevler deimez
olarak kalr, bu da ilevler evresinde kmelenen eleri dizgeletirmemizi salar.
Bu dizge nasl oluturulabilir?
En

iyi

yol,

izelgeler

yapmaktr.

Veselovski

de

masallarn

izelgelere

aktarlmasndan sz ederdi, ne var ki bu izelgelerin yaplabileceine pek inanmazd.

Biz bu izelgeleri oluturduk. Byk bir karmaklk iermemesine karn, sz
konusu

btn

izelgelerin

ayrntlarn

okura

sunmamz

olanakszdr.

Kiilerin

niteliklerinin incelenmesi yalnzca u temel blmden oluur: Kiilerin grn ve

adlar, olaya giri zellikleri, yaadklar yer. Buna daha az nemli bir dizi yardmc e
de eklenir. te bu nedenledir ki, Baba Yaga'nn belirgin, zellikleri unlar olacaktr: Ad,
grn (kemik bacakl, upuzun burunlu, vb.), tavuk ayakl dnen kulbesi ve olaya
giri biimi: Uan bir havan iinde gelirken slk sesi ve grltler duyulur. Ba,
yardmc, vb. gibi bir kii, ilevler asndan tanmlanmsa ve onun stne sylenen
herey deiik blmlere yazlrsa, son derecede ilgin gzlemler yaplabilir. Bir
blmdeki btn veriler, br blmlerdeki verilerden bamsz olarak btn masallarda
incelenebilir. Bu eler her ne kadar deiken deerlerse de, burada da ok sayda
yinelemelerin bulunduunu grebiliriz. En canl, en ok yinelenen biimler, belli kurallar
tarlar, Bu kurallar yaltlabilir. Bu arada, ncelikle temel biimlerin trev ya da yaderk
(heteronom) biimlerden nasl ayrt edilebileceinin genel olarak tanmlanmas
gerektiini de belirtelim. Uluslararas kurallar, ulusal biimler (zellikle de Hint, Arap,
Rus, Alman biimleri) ve yresel biimler (Kuzey, Novgorod blgesi, Perm blgesi,
Sibirya, vb. biimleri) vardr. Bir de yar-kentsel biimler gibi (askerler, tarm iileri) baz
toplumsal ulamlar karlayan biimler vardr. Genellikle belli bir blmde rastlanan bir
enin, birdenbire bir baka blmde ortaya ktn grebiliriz. Bu durumda, bir biimin
yer deitirmesi karsndayz demektir. Szgelimi, bir ejderha, akl danlan bir ba
olabilir. Bu tr deimeler, ikincil biimlerin ortaya kmasnda nemli bir rol oynar; ikincil
biimler, ounlukla, yeni konular olarak grlmektedir; oysa, bu konular eski
konulardan kaynaklanmakta ve belli bir dnm, belli bir deiim sonucunda ortaya
kmaktadr. Yer deitirme, tek dnm rnei deildir. Her blmn verilerini
kmelendirerek, btn trleri, daha dorusu btn dnm trlerini belirleyebiliriz. Bu
sorun, bizi ok uzaklara gtreceinden stnde pek durmayacaz. Dnmler,
bamsz bir incelemeye gere salayabilir.
Ama izelgeler, kii niteliklerinin dizelgesi ve genel olarak deiken deerlerin
incelenmesi, baka bir olaslk yaratlr. Btn masallarn ayn ilevlerden olutuunu
imdiden bilmekteyiz. Dnm yasalarna uyan yalnzca niteliksel eler deildir, daha

az belirgin ve incelenmesi daha g olmasna karn, ilevler de dnm yasalarna

uyar. (Temel olarak grdmz biimler, dizelgemizde hep birinci arada verilmitir.) Bu
sorun zel aratrmalarla ele alnsayd, olaanst masaln ilk biimi, bizim yaptmz
gibi yalnzca ematik bir biimde deil de, tmyle somut olarak oluturulabilirdi. Tek tek
konular iin, bu ilem uzun sreden beri yaplmaktadr. Btn yresel ya da ikinci
oluumlar brakp, yalnzca temel biimleri tutarak, tm olaanst masallarn,
deikelerini oluturduklar genel masal trn elde ederiz. Bu alanda yaptmz
aratrmalar, genel olarak olaanst masallarn temel biiminde grld gibi, bir
ejderhann bir prensesi kard, van'n Baba Yaga ile karlat, bir at elde ettii,
utuu, atnn yardmyla ejderhay yendii, yeniden yola koyulduu, dii ejderhalarca
izlendii, erkek kardelerine rastlad, vb. masallara ulatrd bizi. Ama bunu ancak,
masaldaki

deiimleri,

dnmleri

kesin

bir

incelemeden

geirdikten

sonra

kantlayabiliriz. Biimsel sorunlar dzlemindeki bu incelemeler, bizi konular ve deikeler

sorununa ve de konularla konularn dzenlenii arasndaki bant sorununa iletir.
Niteliklerin incelenmesi ok nemli bir saptamanm yaplmasn da salar. Btn
blmlerdeki temel biimleri karp, bir masal oluturmak amacyla bunlar belli bir
dzene gre sralarsak, bu masal, kuruluunda baz soyut kavramlar tadn gsterir.
Dncemizi bir rnekle aklayabiliriz. Bann btn ilerini saptayp bir
blm iinde snflandrrsak, bu ilerin rastlantya bal olmadn grrz. "Dit"
1

asndan, bu iler, destann kulland geciktirme yntemlerinden baka bir ey

deildir. Kahraman bir engelle karlar, bu engeli aarken de, amacma ulama yolunu
elde eder. Bu adan, iin ne olduunu bilmek kesinlikle nemli deildir. Gerekten de,
sz konusu ilerin byk bir blmn yalnzca belli bir yaznsal yapnn oluturucu
blmleri olarak gznne almak gerekir. Ama ilerin temel biimleri asndan, bunlarn
zel ve gizli bir amac bulunduunu gzlemleyebiliriz. Baba Yaga'nn ya da bir baka
bann, kahramann azndan renmek istedii eyler, ona uyguladklar snama,
ancak soyut bir formlle aklanan bir tek yant ierir. Ayn forml, temelde ayr olmasna
karn, prensesin yapt ileri de aydnlatr. Formlleri karlatrrsak, birbirlerinden
doduklarn grrz. Bu formlleri, incelenen br niteliksel elerle karlatrrsak,
1

Ortaa'da gnlk konular ileyen anlat (.n.)

mantksal dzlemde olduu kadar estetik dzlemde de, beklenilenin tersine srekli bir
zincirlenme grrz. van'n bir sobann stne yatm olmas (bu yalnzca Rus
masallarna ilikin deildir, uluslararas bir zelliktir), lm ana-babasyla olan ilikileri,
yasaklamalarn ierii ve bu yasaklarn inenmesi, bann nbet tuttuu yer (bunun
temel biimi Baba Yaga'nn kulbesidir) ve hatta prensesin altn salar gibi ayrntlar
(btn dnya masallarnda karlalan bir zelliktir bu) tmyle zel bir anlam kazanrlar
ve bir inceleme konusu olabilirler. Niteliklerin zmlenmesi, masaln bilimsel olarak
yorumlanmasn salar. Tarihsel adan, bu, olaanst masaln, biimbilimsel temelde,
bir sylen olduunu belirtir. Sylenlerle ilgili okulun yandalar, sz konusu gr
gzden drmeye almlardr ama, bu grn Wundt gibi nemli yandalar da
olmutur; biz de imdi biimbilimsel zmleme yoluyla ayn gre varyoruz.
Ama btn bunlar yalnzca varsaym biiminde dile getiriyoruz. Biimbilimsel
aratrmalar bu alanda tarihsel bir incelemeyle desteklenmelidir; byle bir inceleme de
bu aamada, uramzn iinde yer alamaz. Masal daha sonra dinsel gsterimlerle olan
bants asndan da incelenmelidir.
Grlyor ki, bizim ancak ana izgileriyle belirttiimiz, kii niteliklerinin
incelenmesi

son

derecede

nemlidir.

Kiilerin

niteliklerine

gre

kesin

bir

snflandrmasn vermek, amacmzn iinde yer almaz. Saldrgann bir ejderha, bir cad,
Baba Yaga, ekiyalar, satclar, kt bir prenses, vb.; bann da Baba Yaga, kk
bir yal kadn, arka avluda yaayan bir nine, bir orman perisi, bir ay, vb. olabileceini
sylemek gereksizdir; nk bu, bir katalog sunmak demektir. Bu tr bir katalog da,
ancak daha genel sorunlar aklamak iin verildiinde ilgin olabilir. Ayn sorunlar,
yukarda belirtilmitir: Sz konusu niteliklerin temel biimlerine yansyan dnm
yasalar ve soyut kavramlardr bunlar. Biz burada ayn zamanda, bir incelemenin
dizgesini, dzenini de belirledik 2 . Ama ortaya kan genel sorun lar, zel aratrmalar
gerektirdikleri ve ksa taslamzda zmlenemedikleri lde, yaln bir katalog btn
anlamn yitirecek, kuru bir dizelgeden baka bir ey olmayacaktr; byle bir dizelge
uzman iin son derecede gereklidir ama genel olarak byk bir yarar salamaz.

Bkz. Ek I.

9
BTN OLARAK MASAL

lk bitki (Urpflanze) dnyann en artc varl olacaktr. Doann kendisi

de bende bir kskanlk duygusu uyandracaktr. Bu rnekeyle ve bu
rnekenin anahtanyla sonsuz sayda bitki, bir karsama sonucu
yaratlabilecektir; bir baka deyile, bu bitkiler u anda varolmasalar da
ilerde varolabileceklerdir. Bunlar, bo umut ya da iirsel ve arpc hayaller
deildir; i gerek ve zorunluktur bunlarn zn oluturacak olan. Bu yasa
canl olan hereye uygulanabilir.
GOETHE

A. MASALLARIN BLEM.
Masaln balca elerinin neler olduunu gsterdikten ve baz ikinci dereceden
nemli anlar akladktan sonra, imdi de bir metnin oluturucu blmlerine gre
kesitleniini ele alabiliriz.
nce masaldan ne anladmz sorusu ortaya kar.
Bir ktlkle (A) ya da bir eksiklikle (a) balayp ara ilevlerden geerek
evlenmeye (W) ya da dm zme olarak kullanlan baka ilevlere ulaan her
gelimeyi biimbilimsel adan olaanst masal diye adlandrabiliriz. Biti ilevi,
dllendirme (F), aranlan nesnenin edinilmesi ya da genel olarak ktln giderilmesi
(K), izleme srasnda yardm ya da kurtarma (Rs), vb., olabilir. Bu gelimeyi bir kesit
olarak adlandryoruz. Her yeni ktlk ya da zarar, her yeni eksiklik yeni bir kesite yol
aar. Bir masal birok kesit kapsayabilir ve bir metin zmlendiinde nce bu metnin
ka kesitten olutuunu belirlemek gerekir. Metinde bir kesit hemen bir baka kesitin
ardndan gelebilecei gibi, bu kesitler birbirine de geiebilir; bylece, balayan gelime

araya bir baka kesitin girmesi iin duraklar. Bir kesiti ayrt etmek her zaman kolay
olmasa da, her zaman olanakldr, hem de byk bir kesinlikle. Bununla birlikte, masal
her ne kadar bir kesit olarak tanmladysak da bu, kesitlerin saysnn masal sayma
kesinlikle uygun dt anlamna gelmez. zel yntemler, koutluk, yinelemeler, vb.
bir masaln birok kesitten olumasna yol aabilir.
Bu nedenle, bir tek masal ieren bir metnin iki ya da daha ok masal ieren bir
metinden nasl ayrt edileceini incelemeden nce, kesitler arasndaki balant
yntemlerini metnin ierdii masal saysndan bamsz olarak ele alacaz.
Kesitler, birbirlerine aadaki biimde balanabilirler:
1. Bir kesit, hemen bir baka kesitin arkasndan gelir. Bu tr balanty u
emayla gsterebiliriz:
I

A 11 W0
A 11 w2

II

2. Bir nceki kesit bitmeden yeni bir kesit balar. Olay ikinci dereceden bir
olgunun anlatld bir kesitin araya girmesiyle duraklar. Bu olgunun bitmesinden sonra,
ilk kesit yeniden balar ve sonulanr:
I

A 11 G....K 11 W

II

a 11 K

3. Araya giren ikinci dereceden olgu da kesintiye urayabilir ve bylece grece

olarak karmak emalar elde edebiliriz:
I

11....11....11

II

11....11

III

11

4. Masal ayni anda yaplm iki ktlkle balayabilir; bu ktlklerden nce biri
tmyle giderilebilir, brnn giderilmesiyse daha sonra olur. Kahraman ldrlmse
ve byl nesne elinden alnmsa, nce ldrme sonra da hrszlk giderilir.
14

I
II

11 K9
.... 11 K1

5. ki kesitin ortak bir sonucu bulunabilir:

I

11....11

II

11

6. Masalda bazen iki arayc vardr (szgelimi 155 numaral masal; bu masalda
asker ocuu olan iki van vardr). lk kesitin ortasnda kahramanlar birbirlerinden
ayrlrlar. Genellikle, zerinde kehanetlerin bulunduu bir iaret direi nnde ayrlrlar.
Bu direk ayrc olmaya yarar (bir iaret direi nndeki ayrl < simgesiyle belirteceiz.
Bu direk bazen yaln bir aksesuvardr). Kahramanlar ayrlklarken birbirlerine belirtici bir
nesne verirler (bir kak, bir ayna, bir mendil. Belirtici bir nesnenin aktarlmasn s
simgesiyle belirteceiz). Bu masalla-larn izimi yledir:
II
I
III

11 ....
11....s<
.... 11

11

Kesitler arasndaki balca balant yntemleri ite bunlardr.

Hangi koullarda birok kesitin bir masal oluturduu ve ne zaman iki ya da daha
ok masal karsmda bulunduumuzu kendi kendimize sorabiliriz. nce, kesitler
arasndaki bant yntemlerinin bu alanda hibir etkide bulunmadklarn
aklamalyz. Bu sorunla ilgili kesin ltler yoktur. Ama biz yeterince ak birka
durumu belirteceiz. Aadaki durumlarda yalnzca bir masal vardr:
1. Masalm tm bir kesitten olumusa.
2. Masal, biri olumlu br de olumsuz biimde biten iki kesitten olumusa.
rnek: Kesit I - kt ana, vey kzn evden kovar. Baba onu gtrr. Kz armaanlarla
dner. Kesit n-kt ana kzlarn gnderir. Baba onlar gtrr. Cezalandrlm olarak
geri dnerler.
3. Kesitler, btnlkleri iinde lenmise. Bir ejderha bir j gen kz karr. I. ve II.
kesitlerde aabeyler birbiri ardndan onu aramaya giderler ve amura saplanrlar. III.
kesitte, en kk erkek karde aramaya kar ve gen kz ile iki aabeyini kurtarr.
4. Byl bir nesne birinci kesitte elde edilmi ve yalnzca ikinci kesitte
kullanlmsa. rnek: Kesit I- erkek kardeler, atlar aramaya karlar. Onlar bulurlar ve
evlerine dnerler. Kesit II -bir ejderha prensesi korkutur. Erkek kardeler yola karlar.
Atlar sayesinde amalarna ularlar. Bu durumda gerekleen udur: Genellikle masalm
ortasnda gerekleen byl nesnenin elde edilmesi, masaln bana doru kaydrlr ve

olay rgsnn en nemli dm noktasndan (ejderhann korkutmas) nce yer alr.

Byl nesnenin elde edilmesinden nce, bir eksikliin gdlenmesiz olarak tannmas
yer alr (erkek kardeler birden bire atlar olsun isterler); bu da, bir araya yol aar; bir
baka deyile, bir kesitin balang noktasn oluturur.
5. Ktln kesinlikle giderilmesinden nce yeni bir araya yol aan, bir baka
deyile, yeni bir masala deil de yeni bir kesite yol aan bir eksiklik birdenbire duyulursa,
yine bir tek masal var demektir. Bu durumda, yeni bir at, Koey'in lmn tayan
yumurta, vb. gerekir; bu da, yeni bir gelimeyi balatr; ayn anda da daha nce
balam olan kesit geici olarak duraklar.
6. Olay rgsnn birlikte yaplm iki ktlkle (kt ana vey kzn kovar ve
byler, vb.) dmlendii durumda da bir tek masal vardr.
7. lk kesitin ejderhaya kar srdrlen bir atmay ortaya koyduu, ikinci
kesitinse, aranlan nesnenin erkek kardeler tarafndan alnmas, kahramann bir
uuruma dmesi, vb. ile balad, ardndan da dzmece kahramann aslsz savlarnn
(D ve g ilerin geldii metinlerde de bir tek masal vardr. Btn ilevleri saydmzda,
gzmze arpan, gelime blm olmutur. En dolu, en btnlenmi masal biimidir
bu.
8. Kahramanlarn birbirlerinden iaret direinin nnde ayrldklar masallar da bir
tek masaldan olumu metinler olarak ele alnabilir. Bununla birlikte, erkek kardelerden
her birinin talihinin, birbirinden kesinlikle ayr masallara yol aabileceini belirtmek
gerekir; demek ki, bu durum bir tek masaldan olumu ykler topluluunun dnda
tutulabilir.
Btn br durumlarda, iki ve daha ok masal sz konusudur. Bir metinde, birok
masalm bulunup bulunmad belirlenmek istendiinde, ok ksa kesitlerin bizi
artmamas gerekir; zellikle de tohumlara zarar verilmesinin ya da bir sava ilannn
yer ald kesitlerin. Tohumlara zarar verilmesi genellikle biraz zel bir yer tutar.
ounlukla tohumlara zarar veren kiinin ikinci kesitte birincisine oranla daha nemli bir
rol oynadn ve tohumlara zarar verilmesinin, kiiyi olaya sokmaktan baka bir ilevi
olmad hemen gzmze arpar. Nitekim 105 numaral masalda, otlar alan ksrak,
ardndan bir ba olur (ayrca, 186 ve 187 numaral masallaf.) 126 numaral masalda,
129 ve 125 numaral masallardaki kk adama benzeyen kk bir tun adam, ortaya

buday alan bir ku biiminde kar. ("Ve bu ku kk bir tun adamd.") Ama,
masallarn kiinin ortaya kma biimine gre blmlenmesi olanakszdr. Buna karlk,
her iki kesitin yalnzca sonraki kesitteki kiileri hazrlayp ortaya kardn syleyebiliriz.
Kuramsal olarak, tohumlarn alnmas ve hrszn yakalanmas, kesinlikle ayr bir
masaln blmleridir. Ama, bu kesit, ounlukla bir giri olarak alglanr.
B. ZMLEME RNE.
imdi artk kesitlerin nasl blmlendiini bildiimize gre, bir masal oluturucu
blmlerine gre kesitleyebiliriz. Temel oluturucu blmlerin kiilerin ilevleri olduunu
grdk. Bir de, balant eleri ve gdlenmeler var. Kiilerin ortaya k biimleriyse
(uan ejderhann gelii, Baba Yaga ile karlama) zel bir yer tutar. Son olarak da,
Baba Yaga'nn kulbesi ya da dayanaksz ayaklar gibi nitelendirici aksesuvarlar ya da
elerde vardr. Bu elerin oluturduu be ulam, yalnzca masaln yaps deil, ama
masal kendi btnl iinde de belirtir. imdi btn bir masal, szc szcne
bal kalarak, oluturucu blmlerine gre blmlemeye alalm. Bu amala, tek kesitli
kk bir masal, btncemizdeki en ksa masal seeceiz. Daha karmak masal
zmleme rneklerini ek blmnde verdik, nk bu zmlemeler daha ok
uzmanlar ilgilendiriyordu. Setiimiz masal Kuu-Kazlar (113) adn tayor.
Bir zamanlar yal bir kar-koca
yaarm, bunlarn bir kz ve bir de kk
oullar varm1.

1. Balang durumu ().

Gnlerden bir gn "Kzm, kzm,

demi anas, biz almaya gidiyoruz, sana
dnte rek getiririz, gzel bir giysi diker,
bir de kk mendil alrz. Sen uslu uslu
otur, kardeine gz-kulak ol ve sakn dar
kma2."
Ardndan

2. Verilen szlerle desteklenen yasaklama

yal

kar-koca

yola (y1).

koyulmular3; kz da kendisine sylenenleri 3. Ana-babann evden uzaklamas ().

kulak

ederek4,

ard

kardeini 4. Yasan inenmesi gdlenmitir (Gdl).

kk

pencerenin altndaki otlarn arasna brakp

dar

km

ve

oynamaya,

gezip

dolamaya dalm5.
O
ocuun

5. Yasan inenmesi ().

srada,
stne

kuu-kazlar
saldrmlar

kk
ve

onu

yakalayp kanatlar zerinde karmlar6.

6. Ktlk: Karma (A1).

Kzcaz, eve dndnde bir de

bakm ki kardei yerinde yok7.

7. Ktln renilmesinin edeerli ilk

Bunun zerine bir lk atm, biimi (B4).

ordan oraya koup kardeini aramaya
balam.

Ama

kardei

hibir

yerde

yokmu. Bir yandan kardeini aryor, bir

yandan da hkra hkra alyormu; hele
ana-babasnn

kendisine

kzacan

dndke de iyice szlanp duruyormu.

Ama kardeinden hibir ses kmyormu8.
Sonra,

doru

krlara

8. Ayrntlar. lemenin ilk biimi.

komu9; 9. Evden gidi ve arayn balangc ().

uzaktan kuu-kazlarn korkun bir ormana

dalp kaybolduklarn grm. Bu kuukazlarn, ktlkleri evvelden beri dillere
destanm,her yana zarar verir, kk
ocuklar da karrlarm. Gen kz, kk
kardeini onlarn kardn anlam ve
yakalamak
balam10.

iin

pelerinden

komaya
10.

Bu

nceden

masalda,

ktlk

verecek bir

haberini
gnderen

olmad iin, bu grev, belli bir gecikmeyle

saldrgana aktarlr; ortalkta bir an grnen
saldrgan, ktln ne tr bir ktlk

Komu, komu; birden karsna olduunu aklar (balant ).

bir soba km11.

11. Bann ortaya k (ortaya kn

"Soba, soba, demi, nereye gidiyor kurallara

uygun

biimi:

Bayla

rastlantsal olarak karlalmaktadr [71,

bu kazlar syle bana?

avdar reimden yersen 73] 1

sylerim demi soba12.

12. Ba ile ok ksa konuma ve

Biz, babamn evinde budaydan snama (D1) [76, 78 b].

yaplanlar bile yemeyiz13." demi kz.

13.

Kstaha

(Bundan sonra, kz bir elma aac olumsuz

bir

tepkisi

yant:
(snama

Kahramann
karsnda

ve bir rmakla karlar. Benzer nerileri baarszlk, olumsuz E1).

de ayn kstahlkla yantlar14).
Gen-kz,
rastlamam
koup

eer

olsayd,

duracak,

14. leme. D1 ve olumsuz E1 eleri iki

bir
krlarda

ormanlarda

kirpiye kez daha yinelenir. Her nde de dl

bouna elde edilemez (olumsuz F1).
bouna

dolaacakt15; iinden kirpiye bir tekme 15. yilikbilir bir yardmcnn ortaya k.
atmak gelmi16, ama dikenleri batar diye

16. Yardmc g durumdadr, yine de

korkmu17 ve ona unu sormu:

aman dilemez (d7).

"Kirpi, kirpi, kazlarn nereye gittiini 17. Yardmc balanr (E7).

grmedin mi?18

18. Konuma (balant esi ).

Kirpi de:

19. yilikbilir kirpi kahramana yolu gsterir

u tarafa, demi19.

(F9 = G4).

Kz o tarafa komu ve olduu

yerde dnen tavuk ayakl bir kulbe
grm20.
Kulbede

20. Saldrgann evi [92 b].

de,

mosmor

burunlu,

kilden ayakl Baba Yaga yaarm21.

21. Saldrgann portresi [94].

Kz bir de ne grsn? Kardei de

orada bir sraya oturmu22, altn elmalarla 22. Aranan kiinin ortaya k (98].
oynuyormu23.
1

23.

Keli ayra iindeki rakamlar Ek l'deki izelgelere gnderir.

Altn,

aranan

kiinin

deimez

Ablas onu grnce yava yava zelliklerinden biridir [99].

ieri girmi ve kardeini kapp karm24'25 24.

Aranan

nesnenin

zorla

ya

da

ama kazlar da peine taklmlar26, onu kurnazlkla kart karlmas (K1).

yakalayacaklar, nereye saklanmal acaba?

25. Dnten sz edilmez, st kapal

(Kahramann, ayn kiiler tarafndan olarak belirtilir ().

bir kez daha l bir snamadan geirildii 26. Uarak izleme (Pr1).
grlr; ama bu kez, olumlu yantlar verir: 27. Yeniden l bir snamadan geirme
Onlar da kzn yardmna koarlar. Irmak, (D1), kahramann tepkisi bu kez olumludur
elma aac ve soba onu gizlerler27. yk (E1). Snamay yapan kii, kahramann
hizmetine girer (F9), ve bylece onu

de, gen kzn eve dnyle biter).

izleyenlerden kurtarr (Rs4).

imdi bu masaln btn ilevlerini bir araya getirirsek u emay elde ederiz:
111A1B4C

D1 Olmsz E1 Olmsz F1
d7

E7

F9

}G K Pr [D E F = Rs ] x 3
4

1 9

imdi de btncemizdeki btn masallarn ayn biimde zmlendiini ve her

zmlenmenin de bu tr bir emay oluturmamza olanak verdiini dnelim. Bu bizi
nereye ulatrr? nce unu syleyelim ki, oluturucu blmlere ayrma, genel olarak,
btn bilimlerde son derece nemlidir. Bugne kadar bu tr bir blmlemenin masal iin
gerekli nesnellikle yaplamadn grdk. Demek ki, bu, ok nemli bir ilk sonutur.
Ama, ayrca, bu emalar, kendi aralarnda karlatrlabilir ve bylece, yukarda, giri
blmnde ele alman bir dizi sorun zmlenebilir, tte , imdi bu sorunlarn zmyle
ilgileneceiz.
C. SINIFLANDIRMA SORUNU.
Masallar konularna gre snflandrmann baarszln yukarda aklamtk.
imdi elde ettiimiz sonular uygulayacaz, ve yapsal zelliklere gre bir
snflandrma yapmaya alacaz.
nce iki sorunu birbirinden ayrmamz gerekir:

1. Olaanst masallarla br masallarn ayrt edilmesi; 2. Olaanst masallarn

snflandrlmas.
Olaanst masallarn yapsnn deimezlii, bu masallarn varsaymsal bir
tanmn yapmamz salar, bu tanm da yle dile getirilebilir: Olaanst masal,
deiik biimleriyle belirtilen ilevlerin birbirini dzenli bir biimde izlemesine gre
olumu bir anlatdr. Bu ilevlerin bazlar baz anlatlarda yoktur, bazlarnnsa bir
baka anlatda yinelendikleri grlr. Sz konusu tanm, olaanst szcnn
anlamn yitirmesine yol aar ve gerekten de, tmyle ayr bir biimde olumu
olaanst bir peri masal ya da fantastik masal tasarlamak kolaydr (szgelimi,
Goethe'nin ejderha ve zambak konusundaki masal, Andersen'in baz masallar,
Garin'in masallar, vb.). Buna karlk, ok ender olarak rastlanan, baz olaanst
olmayan masallar yukardaki emaya gre oluturulabilir. Belli saydaki sylencelerin,
birka hayvan masalnn ve hibir yere balanmayan yklerin de ayn yaps vardr.
Dolaysyla, olaanst szcnn yerine bir baka terim konmaldr. Ancak byle bir
terim bulmak ok zor olduu iin, bu masallar geici olarak, eski terimiyle adlandrmay
srdryoruz. Bu terimi baka masal ulamlarm incelediimiz zaman deitirebiliriz; bu
da dzenli bir terimler btnnn yaratlmasn salayacaktr. Olaanst masallar yedi
kiinin yerald bir emaya uyan masallar olarak belirtilebilir. Bu, ok doru ama hi de
uygun olmayan bir terimdir. Sz konusu masallar tarihsel bir adan tanmlarsak,
bunlara artk kullanlmayan sylensel masallar terimini vermemiz gerekir.
Kukusuz, bir ulamn tanmlanmas iin nceden zmlenmesi gerekir. Btn
metinlerin hzla ve kolaylkla zmlenebilecei dnlmemelidir. Bir metindeki
anlalmaz bir e, kout ya da deiik bir baka metinde ok ak seik olabilir. Ama,
kout metin yoksa, anlalmaz kalr. Bir masaln doru zmlemesini yapmak her
zaman kolay bir ey deildir. Belli bir alkanlk, belli bir beceri gerektirir. Gerei
sylemek gerekirse, ok kolay ayrtrlan Rus masal derlemelerinin says olduka
yksektir. Ama, masallarn yapsndaki anlalrln, kylle, hatta, uygarln pek
ilimedii kylle zg olmasndan tr, iler karmaklar. Her yabanc etki, masal
deiiklie uratr, bazen de btnln bozar. Kesinlikle gerek masallarn snrlarn
atmz an, karklklar balar. Afanasyev'in derlemesi, bu adan alacak lde
deerli bir inceleme konusudur. Ama, ayn emaya uyan Grimm kardelerin masallar

daha az katksz ve daha az deiken bir grnm sunar. Btn ayrntlarn ne olaca
ise kestirilemez. Masaln i eleri arasnda bir benzeme gerekleebilirce, trlerin de
btnlyle kendi aralarnda kesiip, birbirlerine benzeyeceini dnmek gerekir.
Bylece bazen, son derece karmak ymlar oluur; emamzdaki oluturucu
blmler de bunlarn arama ikinci dereceden eler olarak katlr. Ayrca, bir dizi en
eski sylenin de, benzer bir yap sunduu ve baz sylenlerin bu yapy son derece ar
bir biimde ortaya koyduunu belirtmek istiyoruz. Masaln kaynan, ite bu tr
anlatlara dayandrmak gerekir. te yandan, ayn yapy szgelimi, baz valye
romanlarnda da buluruz. Sz konusu trn kayna her halde masala dayanmaktadr.
Bu sorunlarn ayrntl bir karlatrmal incelemesi ilerki yllarda yaplacak bir itir.
Baz hayvan masallarnn ayn biimde olutuunu gstermek iin, kurt ve
olaklar yksn (53) inceleyeceiz. Bu masalda balang durumu (kei ve olaklar),
anann uzaklamas, yasaklama, saldrgann (kurt) inandrmas, yasan inenmesi,
aileden birinin karlmas, ktln duyurulmas, aray, saldrgann ortadan
kaldrlmas

ilevlerini

buluruz.

Kurtun

ldrlmesi,

ayn

zamanda

onun

cezalandrlmasdr. Daha sonra da, karlan kiilerin geri alnmas ve geri dnle
karlarz. Masal aadaki emaya uyar:
11A1B4CI4K5
Bylece, yapsal zelliklere dayanarak, belli bir snf doru olarak ve kesin bir
nesnellikle brlerinden ayrt edebiliriz.
almay srdrmek iin, masallar arasnda konularna gre ayrmlar yapmak
zorundayz. Mantksal yanllara dmemek iin, iyi bir snflandrmann ilkeye gre
gerekletirilebileceini belirtelim: 1. Ayn zelliin eitli trlerine gre (yaprakl aa,
dikenli aa); 2. Ayn zelliin yokluuna ya da varlna gre (omurgallar ve
omurgaszlar); 3. Birbirini karlkl dlayan zelliklere gre (memeliler arasnda
iftparmakllar ve kemirgenler). Bir snflandrma iinde, tanmlar ancak cinslere, trlere
ve eitlere gre ya da baka aama derecelerine gre deiebilir, ama her aama
iinde, tanmlar deimez ve dzenli olmaldr.
emalarmz incelediimizde, bunlar, birbirini karlkl dlayan zelliklere gre

snflandrp snflandramayacanmz sorabiliriz. lk bakta, bu olanaksz gibi grnr,

nk hibir ilev bir baka ilevi dlamaz. Ama daha yalandan bakldnda, ayn
kesitte ancak ok ender olarak bulunan iki ikili ilevin varolduunu grrz; bunlara
ylesine ender olarak rastlanr ki, dlamay bir kural, rastlamay da bir kural d olarak
ele alabiliriz (bu da, aada greceimiz gibi, masallarn deimezlii konusunda
sylediimizle elimez). Bu iki ikili ilev unlardr: Bir yandan, saldrganla atma ve
kahramann zaferi (H-J), te yandan, g i ve bu ii yerine getirme (M-N). ilk ikili ileve
yz masalda krk bir kez, ikincisine ise otuz kez rastlanr, bu ikili ilevlerin her ikisi de
ayn kesitte kez geer. Sz konusu ilevlerin bulunmad kesitlerin de varolduunu
ilerde greceiz. Bu durumda, hemen drt ulam kar ortaya: H-J'den (atma-zafer)
geen gelime, M-N'den (g i - g ii yerine getirme) geen gelime, H-J ve M-N'den
geen gelime, ne H-J'den ne de M-N'den geen gelime.
Ama snflandrma, ynla masaln birok kesitten olumas nedeniyle, byk
lde karmaklar. Biz yalnzca bir teki kesitten oluan masallardan sz ettik. lerde
daha karmak masallarda durumun nasl olduunu greceiz, imdilik, yaln masallarn
blmlenmesini izleyelim.
Bu blmleme salt yapsal zelliklere gre srdrlemez, nk yalnzca H-J ve
M-N ilevleri birbirini dlar. Dolaysyla, btn masallarda bulunan bir e semek ve bu
enin eitlerine gre bir blmleme yapmak gerekir. Btn masallarda bulunmas
zorunlu olan tek ilev A (ktlk) ya da a'dr (eksiklik). Ama bu enin eitleri,
snflandrmay srdrmemizi salar. Dolaysyla, her alt blmn ilk paragraf, bir
adamn karlmasn anlatan masallara, ikincisi bir tlsmn alnmasna, vb'ne ayrlacak,
bylece A esine ilikin btn eitler tketi-lecektir. Daha sonra a esini sunan
masallar, bir baka deyile, bir nianl kzn, bir tlsmn, vb'nin aranmasn anlatan
masallar smflandnlacaktr. Bu ilkeye dayanarak, ayn biimde balayan iki masaln,
szgelimi g iin bulunmasna ya da bulunmamasna gre deiik ulamlara
yerletirileceini

ileri

srebiliriz.

Gerekten

de.

bvle

olur.

ama

bu

durum

snflandrmamzn doruluunu hibir biimde geersiz klmaz. H-J'li ve M-N'li masallar

gerekte, deiik oluumlu masallardr, nk bu geler birbirlerini karlkl dlarlar. Bir
enin varl ya da yokluu onlarn temel yapsal zelliidir. Nitekim, hayvan-bilimde
balina, grnte bir bala benzemesine karn akcierleriyle soluduu iin balklar

arasnda saylmaz. Yine ayn biimde, ylanbal her ne kadar ylana benzerse de
balklar ulamnda yer almaktadr, patates de genellikle bir kk olarak grlmesine karm,
bir saptr, vb. Bir snflandrma, yapsal ve i zellikleri izler, d ve deiken zellikleri
deil. Burada yle bir sorun kar ortaya: Birok kesitli masallar, bir baka deyile,
szgelimi birok ktln yer ald ve her birinin de deiik bir gelimeyle srd
masallar ne yapmal?
Bu sorun bir tek biimde zmlenebilir. Birok kesitten oluan her metin iin,
birinci kesit udur, ikinci kesit u, vb. demekle. Baka bir zm yolu yoktur. zellikle bu
snflandrmann kesin bir izelgesini karmak istediimizde kullanm g ve pek uygun
olmayan bir zm yoludur bu ama, gerekten ve hakl olarak da dorudur.
Demek ki, drt tr masal elde ederiz. Peki bu, btn olaanst masallarn tam
anlamyla tekbiimlii konusunda ileri srdmz grle elimez mi? H-J ve M-N
eleri ayn kesit iinde birbirlerini karlkl dlyorlarsa, bu, yukarda ileri srdmz
gibi, bir tek tr deil de, iki temel masal tr bulunduu anlamna gelmez mi? Hi de
yle deil. ki kesitten oluan masallar dikkatlice incelediimizde unu grrz:
Kesitlerden biri bir atmay, br de g bir ii sunuyorsa, atma her zaman birinci
kesittedir, g i de ikinci kesitte. Bu masallarda ayrca, kardeleri tarafndan itilen
van'n bir uuruma dmesi, vb. gibi, ikinci kesitler iin zgn bir balangca da
rastlanr. Bu masallarn iki kesite gre kurulmalar kurallara uygundur. ki kesitli masal
btn masallarn temel trdr. Bu tr masallar ok kolaylkla ikiye blmlenebilir. Belli
bir karmaklk yaratanlar erkek kardelerdir. Erkek kardeler daha balangta ortaya
kmamlarsa ya da genellikle bunlarn rolleri snr-landrlmsa, masal, van'n mutlu
dnyle, bir baka deyile ikinci kesit balamadan, birinci kesitle bitebilir. Demek ki,
masaln ilk yans bamsz bir masal olarak varolabilir. te yandan ikinci yars da bitmi
bir masal grnmndedir. Bunun iin' erkek kardeleri baka saldrganlarla deitirmek
ya da nianl kzn aranmasyla balamak yeterlidir; bylece geliimi g ilerin
anlatmyla oluan bir masal elde ederiz. Demek ki, her kesit ayr ayr varolabilir ama iki
kesitin birlemesi sonucu tmyle bitmi bir tek masal ortaya kar. ki masal trnn
varolmas, her trn kendine zg bir yks bulunmas ve ok eski bir dnemde, iki
gelenein karlap bir tek btn biiminde kaynam olmas, tarihsel adan son
derece olanakldr. Ama olaanst Rus masallarndan sz ettiimizde, bu ulama bal

btn masallarn kaynakland bir tek masaln sz konusu olduunu belirtmek

zorundayz.
D. ZEL BMLERN GENEL YAPIYLA BAINTISI.
imdi masallarmzdaki eitli trlerin neyi simgelediklerini inceleyelim:
1. atma ve zafer ilevlerini ieren btn emalarn ve saldrgann, atma
olmadan basit bir biimde ldrld btn durumlarn bir dizelgesini karacak
olursak, yle bir ema 2 elde etmi oluruz (ilerde szn edeceimiz hazrlayc blme
ilikin ilevler bu taslakta yer almaz):
ABCDEFGHIJKPr-RsOLQExUTWo
G iler ieren btn izimleri alt alta yazacak olursak, u sonucu elde ederiz:
ABCDEFGKPr-RsQExTUWo
2. Elde edilen iki emann karlatrlmas da unu verir:
ABC DEFG HJIK Pr-Rs OLQEx UTWo
ABC DEFG OLMJNKPr-Rs QEx TWo
Grld gibi, bir yandan atma ve zafer, te yandan da g ilerle bu ileri
yerine getirme, br ilevlerin dizilii iinde, konumlar asndan, birbirine uymaktadr.
Bu ilevler arasnda yer deitirenler, yalnzca kahramann kimliini gizleyerek geliiyle,
dzmece kahramann aslsz savlardr; bunlar atmadan sonra (prens bir ann
yerine, saka da zafer kazanm birinin yerine geer), g ilerden de nce (van,
lkesine dndnde bir zanaatkarm yanna girer, erkek karde-leriyse baary elde
etmi kiilerin yerine geer) gelir. Ayrca, g ilerin yer ald kesitler ounlukla,
yinelemeli ya da tekli ikinci kesitlerdir; bu kesitlerin birinci kesit olmalarna ok az
rastlanr. Masal iki kesitten olumusa, bir atma ieren kesit her zaman g iler
ieren kesitten nce gelir. Bundan yle bir sonu karabiliriz: H'li kesit tam anlamyla
birinci kesittir, M-N'li kesitse tam anlamyla ikinci bir kesit ya da yinelemeli bir kesittir. Bu
kesitlerin her biri ayr ayr da varolabilir, ama birlemeleri her zaman belirttiimiz dzene
uyar. Kart dzene uygun bir birleme de kuramsal adan olanakldr kukusuz ama,
bu durumda her zaman mekanik bir birleme sz konusu olacaktr.
2

Bkz. Ek III'deki ksaltmalar dizelgesi.

3. ki ikiliyi birletiren masallar u emaya 3 uyarlar:

ABCFH-JKLM-NQEx UWO
Bu durumda da, H-J ilevlerinin (atma-zafer) M-N ilevlerinden '(g i - g ii
yerine getirme) nce geldii grlr. ki ikili arasnda L ilevi (dzmece kahramann
aslsz savlar) yer alr. ncelenen durum, birleimin, izlemeye olanak salayp
salamadna karar vermek iin yeterli deildir. nk bu, metinde de yoktur.
Aka, iki kesitin mekanik bir birlemesiyle, bir baka deyile, deneyimi az olan
masalclarn kurallara uymaylaryla karlarz. Bu, masaln klasik yapsnn belli bir
lde bozulmas demektir.
4. Hangi biimde olursa olsun, iinde ne bir atma ne de g bir ie
rastladmz btn emalar alt alta yazacak olursak, unu elde ederiz:
ABCDEFGK Pr-RsQExTUWo
Bu masallarn emasn bir nceki emalarla karlatrrsak, bu izimin de zel
bir yap ortaya koymadn grrz.. Aadaki almak ema btncemizdeki btn
masallar dzenler:
HJIKPr-RsOL
ABCDEFG QExTUWo
LMJNKPr-Rs
H-J'li kesitler st blme gre; M-N'li kesitlerse alt blme gre geliirler, iki ikiliyi
ieren kesitlerse, nce st blme gre, sonra da sonuna dek izlemeksizin alt blme
gre geliir; H-J ile M-N ilevlerini sunmayan kesitlere gelince, bunlar da kesitleri
birbirinden farkl klan elerden uzak durarak geliirler.
L ilevinin durumu (dzmece kahramann aslsz savlar) baz alardan saknml
olmay gerektirir. atma ve zafer (st ema) ilevlerinden geen gelimede L ilevi
gerek kahramann kimliini gizleyerek geliiyle (O), tannmas (Q) arasnda yer alr; g
ile bu iin yerine getirilmesi (M-N) ilevlerini kapsayan ve alt blmle belirtilen
gelimede L ilevi g ilerin nerilmesinden nce (M'den nce) yer alr. Gerekte, bu
ilevin durumu ayndr. Ya st blm kapar ya da alt blm aar. Yinelenen eleri
3

Btncemizde duruma rastlanr: 123, 136 IV, 171 III. Bu durum teknik nedenlerden tr,
son izimde yeniden ele alnmtr.

eleyip birbiriyle uyumayan eleri alt alta yazarsak, u son emay elde ederiz:

ABCDEFG

H
M

J
N

}K Pr-RsOLQExTUW

Btncemizdeki btn masallar bu emann altnda toplayabiliriz.

Bu emadan ne gibi sonular karlabilir? Hereyden nce, olaanst
masallarn yapsndaki kesin tekbiimlilik konusunda ileri srdmz genel savmz
dorular, bu ema. Tek tek rastlanan ayrnt deiiklikleri ya da kural d durumlar, bu
kuraln deimezliini bozmaz.
Bu ilk genel sonu, grnte, olaanst masallarn zenginlii ve eitlilii
konusunda ileri srdmz dncelerle hi de uyumaz. Daha nce de belirttiimiz
gibi, bu sonu, en beklenmedik bir biimde kendini kabul ettirmitir. Bu almann yazan
bile byle bir sonucu beklememekteydi. Sz konusu olgu, ylesine tuhaf, ylesine
allmadk bir olgu ki, daha bi- imsel ve daha zel sonulara gemeden nce, bunun
stnde biraz durmak istiyoruz. Kukusuz, bu sonucu yorumlamak bize dmez, bizim
grevimiz, olay saptamakla biter. Ama, buna karn, yle bir soru sormak istiyoruz:
Olaanst masallar da tekbiimli masallarsa, bu, hepsinin ayn kaynaktan kt
anlamna gelmez mi? Biimbilimcinin bu soruyu yantlamaya hakk yoktur. Elde ettii
sonulan tarihiye aktarr ya da kendisi de bir tarihi olmak zorundadr. Ama, biz,
varsaym biiminde bir yant verebilir ve gerekten de byle olmas gerektiini
syleyebiliriz. Bununla birlikte, kaynaklar sorunu, corafya ile sk bir bant asndan
ortaya konmamaldr. "Tek bir kaynan bulunduu"nu sylemek, masallarn szgelimi
Hindistan'dan kt, buradan btn dnyaya yayld ve bazlarnn sand gibi, bu
yaylma srasnda da deiik biimlere brndkleri anlamna gelmez. Tek kaynak,
tarihsel-toplumsal bir grnm altnda ruhsal da olabilir. Ama, bir kez daha, ok
saknml olmak gerekir. Masaln snrlar insann d kurma yeteneklerinin snrlaryla
aklanyorsa, incelediimiz ulam dnda, baka masallar bulunmayacak demektir;
oysa, olaanst masallara benzemeyen binlerce baka masal vardr. Son olarak, tek
kaynak, gerekliin kendisinde de bulunabilir. Ama, biimbi-limsel inceleme sonucunda,

masaln gereklii ok az yanstt ortaya kmtr. Gereklikle masal arasmda, baz

gei noktalar vardr: Gereklik masallara dolayl olarak yansr. Bu gei noktalarndan
biri ekinsel evrimin belli bir dzeyinde gelimi inanlarla olumutur; bir yandan eski
ekinsel biimlerle din arasnda, te yandan da din ile masallar arasnda kurallarla
dzenlenmi bir ban bulunmas son derece olanakldr. Bir ekin, bir din yok olup gider,
ierikleriyse masala dnr. Masallarda rastlanan eski dinsel gsterimlerle ilgili izler,
ylesine bellidir ki, yukarda da belirttiimiz gibi, bunlar tarihsel bir inceleme yapmadan
yaltabiliriz. Ama, bu tr bir varsaym tarihsel adan incelemek daha kolay olduundan,
bir rnek olarak, masallarla inanlar arasmda ksa bir koutluk kuracaz. Masallar,
van' havada tayanlar temel biime ayrr: Uan at, kular, uan gemi. Bu biimler,
gerekten de, llerin ruhunu tayanlarn simgesidir; hayvanclkla ve tarmla uraan
toplumlarda atn-, avclkla uraan topluluklarda kartaln; deniz kysnda yaayan
toplumlardaysa

geminin

nemi

vardr.

yleyse,

masallarn

yaplarnn balca

temellerinden biri olan yolculuun, ruhun br dnyaya yapt yolculuklarla ilgili baz
gsterimlerin yansmas olduunu dnebiliriz. Bu ve bunun gibi birka gr btn
dnyada, birbirinden bamsz olarak ortaya kmtr kesinlikle. br zellikler ekinsel
akmalardan ve baz inanlarn snmesinden domutur. Szgelimi, uan atn yerini
daha elendirici olan uan hah almtr. Ama biz ii daha fazla ileri gtrmeden, bu
konuda karar vermeyi tarihiye brakalm. Masallar konusunda yaplan aratrmalarda,
u ana dek, masalla dinsel inanlar arasnda bir koutluk kurulmad gibi, byle bir
aratrma, trelerin ve iktisatn incelenmesinde de derinlemesine ele alnmamtr.
almamzn en genel temel sonucu ite budur. Bunun bir varsaym olduu
gerektir. Ama sz konusu varsaym doruysa, lerde bir dizi ek sonuca gtrecektir bizi;
belki de bylece masaln evresinde yer alan o kaln giz perdesi, giderek ortadan
kalkmaya balayacaktr.
Ama biz szn ettiimiz emaya dnelim yine. ilevlerin art arda diziliinin her
zaman bu emann gsterdii biimde olmay, bizim bu emann kesin deimezlii
konusunda sylediklerimizi yalanlar gibidir. emalarn dikkatli bir biimde incelenmesi
sonucunda baz kural d durumlar ortaya kar. zellikle de DEF elerinin (snama,
kahramann tepkisi, dllendirme) ounlukla A'dan (balangtaki ktlk) nce
geldiini grebiliriz. Peki, kuraln inenmesi mi demektir bu? Hi de deil. Burada, yeni

bir dizili deil, ilevlerin ters ynde bir dizilii sz konusudur. Szgelimi, masal
genellikle nce ktl sonra da bu ktl gideren bir yardmcnn elde edilmesini
sunar, ilevlerin ters ynde diziliiyse, nce yardmcnn elde ediliini sonra da bu
yardmcnn gidermek zorunda olduu ktl sunar (DEF eleri A'dan nce gelir). Bir
baka rnek: Genel olarak, nce ktlkle, sonra da evden gitmeyle karlalr (ABC).
Ters ynde dizilite genellikle kesin bir ama belirtilmeksizin, nce evden gitmeyi
("insanlar grmek ve onlara grnmek iin", vb.) sunar; kahraman ktl yoldayken
renir.
Baz ilevler yer deitirebilir. 93 ve 159 numaral masallar-da, saldrganla
atma ancak izlemeden sonra gerekleir. Gerek kahramann tannmas ve dzmece
kahramann ortaya karl, evlenme ve cezalandrma yer deitirebilir. Byl
nesnenin aktarlmas da bazen kahramann evinden yola kmasndan nce
gerekleebilir. Bu byl nesne, babann verdii grz, sicim, sopa olabilir. Ayn aktarm
biimine zellikle tarmsal nitelikli alma durumlarnda (A3) rastland gibi baka
durumlarda da rastlanr; ama byl bir nesnenin bu tr aktarm, yaygn olarak
rastlanan bir bayla karlama olanam ya da olanakszln hibir biimde
belirlemez. Konumu asndan en deiken ilev, biim deitirmedir (T); mantksal
olarak, bu ilev en iyi biimde, ya dzmece kahramann cezalandrlmasndan nce, ya
da sonra (evlenmeden hemen nce) yer alr: Bu ileve ounlukla da burada rastlanr.
Btn bu kural d durumlar, rnekenin teklii ve btn olaanst masallarn
biimbilimsel yaknl konusunda vardmz sonucu deitirmez. Bunlar, yeni bileim
dizgeleri, yeni eksenler deil, yalnzca eitlemelerdir. Kural gerekten ineyen
durumlar da vardr; Baz tek tek masallarda, aykrlklar olduka nemlidir (164, 248),
ama dikkatli bir incelemeyle bunlarn glmece masallar olduu ortaya kar. iirin farsa
dnmesi eliinde grlen bu tr yer deitirmeler, bir yozlamann sonucu olarak
kabul edilmek zorundadr.
Masallar temel emann eksik bir biimini sunarlar. Her masalda ilevlerden biri
ya da br yoktur. Bir ilevin bulunmay masaln yapsn hi deitirmez: nk br
ilevler yerlerini korurlar. Baz nbilgilere dayanarak, bu yokluun bir atlamadan
kaynaklandn syleyebiliriz.
Hazrlk

blmndeki

ilevler

de,

genel

olarak,

bu

sonulara

uyarlar.

Btncemizdeki tm durumlar alt alta yazacak olursak, yukarda ilevleri sralarken

izlediimiz dzene benzer bir dzen elde ederiz aa yukar. Ne var ki, bu blm
oluturan yedi ilevin her zaman ayn masal iinde birlikte bulunmay nedeniyle ve bu
bulunmay da hi bir zaman bir atlamayla aklanamayaca iin, sz konusu blmn
incelenmesi karmaklar. Bu ilevler arasmda, z niteliklerinden kaynaklanan
uyumazlklar vardr. Ayn eylemin birok deiik biimde

elde

edilebileceini

grebiliriz. rnein: Saldrgann ktlk yapabilmesi iin, masalcnn kahraman ya da

kurban, g bir duruma sokmas gerekir. ou zaman, kahraman ya da kurban, anababasndan, kendisini koruyabilecek daha yal kiilerden ayrmak -sz konusu olur.
Bylece, kahraman ya kendisine sylenen yasa iner (yasaklanmasna karn evden
dar kar), ya hibir yasaklamayla karlamadan dolamaya gider ya da kendisini
deniz kysnda dolamaya aran, ormana gtren ve benzeri biimde davranan
saldrgan tarafndan aldatlr. Dolaysyla, masal ktl olanakl klmak iin - ikilisini
(yasaklama-yasan inenmesi) ya da -o ikilisini (aldatma-istemeden sua katlma)
kullanmsa, ikiliklerden birinin gereksiz olduu aa kar. Ayn biimde, saldrgana
bilgi verme olay, ou kez, kahramann yasa i-nemesiyle karabilir. Hazrlayc
blm birok ikili ilev sunuyorsa, biimbilimsel adan ikili bir anlam karsnda
bulunduumuzu dnebiliriz her zaman (kahraman yasa inerken, kendini
saldrgana teslim eder, vb.). Bu sorunu daha ayrntl olarak incelemek iin, ok sayda
masal ek bir zmlemeden geirmek gerekir.
emalar incelerken sorabileceimiz ok nemli bir soru var: Bir ilevin trleri,
kanlmaz bir biimde, bir baka ilevde kendisine uygun den trlere mi baldr?
emalardan karabileceimiz yant udur:
1. Baz eler her zaman, hibir kural d durum olmadan, birbirine bal ve
birbirine uygun den trler sunar. Bunlar baz ikiliklerdir ve balant bu ikiliklerin her iki
yarsyla da ilgilidir. Nitekim, H1 (ak alanda yaplan atma) her zaman J1e (ak
alanda kazanlan zafer) baldr; szgelimi J3 (kat oyununda kazanma) ile balant
kesinlikle olanakszdr ve bunun bir anlam yoktur. Aadaki ikiliklerin btn trleri
srekli olarak birbirlerine baldr: Yasaklama ve yasa ineme, soruturma ve bilgi
toplama, saldrgann aldatmas (kt bir oyun oynamas) ve kahramann buna kar
tepkisi, atma ve zafer, kahramann ald zel iaret ve kahramann tannmas.

Btn trleri birbirine ikier ikier bal olan bu ikiliklerin dnda, ayn durumun
baz eitler iin de gerekletii ikilikler vardr. Szgelimi, balangtaki ktlk ve bu
ktln giderilmesiyle ilgili olarak:, baka baz trler arasnda olduu gibi ldrme ve
yeniden dirilme, byleme ve bynn bozulmas arasnda da srekli bir ba vardr. te
yandan izlemenin trleri ile izleme srasndaki yardmm trleri sz konusu olduunda,
arabuk hayvan klna dnerek gerekleen izlemeyle izleyenden ayn biimde
kurtulma arasnda da deimez bir ba vardr. Mantksal, bazen de estetik zorunluk
gerei, trleri birbirine srekli olarak ikier ikier bal elerin varl da byle yerleir.
2. Bir yars, br yarsnn btn trlerine deil de birok trne bal olabilen
ikilikler de vardr. Szgelimi, karma, dolaysz bir kart-karmaya (K1), iki ya da daha
ok yardmc sayesinde yeniden ele geirmeye (K1K2)f apansz byl bir geri dn
sonucu ortaya kan yeniden ele geirmeye (K5), vb.ne bal olabilir. Ayn biimde
dorudan doruya izleme de, umann getirdii yardma, kamaya (bu ka srasnda
yola bir tarak atlr), izlenen kahramann kiliseye ya da kuyuya dnmesine, saklanan
kahramann ortadan kaybolmasna, vb'ne bal olabilir. Zaten, ikiliklerde yer alan bir
ilevin birok yant olabileceini, ama bu yantlardan her birinin yalnzca kendisini
yaratan tek bir biime bal olduunu grebiliriz. Szgelimi, yola br tarak atma her
zaman dorudan izlemeye baldr ama, dorudan izleme her zaman yola bir tarak atma
olayna bal deildir. Demek ki, tek yanl ya da iki yanl deitirilebilecek eler vardr.
Bu ayrlk stnde durmayacaz. Byk lde birbirinin yerini alma olayna rnek
olarak, yukarda incelediimiz D ve F elerini belirtelim yalnzca (bkz. 3. Blm XIV.
ilev).
Bununla birlikte, masaln, ok kesin olan bu bamllk kurallarna bazen uymad
grlr. Ktlk ve ktln giderilmesi (A-K) uzun bir ykyle ayrlr. Masal anlatan
ne syleyeceini arr, bazen de K esinin balangtaki A'ya ya da a esine
btnyle uymad grlr. Masal bu durumda, ton deitirmi, falso yapm gibidir,
van bir at aramaya gider, ama bir prensesle dner. Bu olgu, dnmler asndan ok
deerli bir inceleme konusu oluturur. Masal anlatan ya olay rgsnn dm
noktasn ya da dmn zm yerini deitirmitir; bundan yararlanarak yapacamz
yaknlatrmalardan baz dnm ya da yerine koyma yntemleri elde ederiz. Masaln
ilk yars beklenilen karl yaratmad ya da bu karln bambaka, masalm kurallar

asndan beklenmedik bir karlkla yer deitirdii zamanlarda, ton deiikliine benzer
bir olgunun karsnda bulunuruz. 260 numaral masalda, kk bir ocuun
bylenmesi ardndan hibir biimde bu bynn bozulmas gelmez; ocuk mr
boyunca olak kalr. Sihirli Kaval (244) adl masal bu adan ok ilgintir. Bu masalda
ldrme eylemi lnn dirilmesiyle onanlmaz; onun yerini ldrme eyleminin ortaya
karlmas alr; bu ortaya karlma mi B7 ile bir benzerlik sunar. Masal, katil kz kardein
cezalandrlmasnn sylenmesinden sonra bir atla biter. unu da belirtelim ki, kovma
eyleminin karsnda bu kovma eylemini gideren zel bir biim yoktur. Bu biimin yerini
basit bir geriye dn alr. Kovma ounlukla dzmece bir ktlktr ve t ilevini
gdler. Kahraman geri dnmez, evlenir, vb.
3. Btn br eler ve ikilikler, mantksal dzeni ya da estetii hi bozmadan,
olabildiince zgr olarak birleirler. Belli bir masalda, bir adamn karlmasnn zorunlu
olarak bir hava yolculuunun yaplmasna ya da izlenecek yolun gsterilmesine neden
olmadna1 (kan izlerine bakarak ilerlemenin dnda ) kolaysa inanrz. Ayn biimde,
bir tlsmn alnmasn- j dan sonra, kahramann izlenmesinin havada yaplan bir yara
deil de bir ldrme giriimine dnmesi gerekmez. Demek ki, burada, tam bir zgrlk
ve birbirinin yerine geme ilkesi egemendir; bu adan, sz konusu eler H-J (atmazafer) gibi her zaman kesinlikle birbirine bal olan elere btnyle karttr. Burada
yalnzca ilke sorunu vardr. Gerekte sz konusu zgrlk ok az kullanlr ve gerekten
varolan bileimler nemli sayda deildir. Bylenmenin aryla balantl olduu bir
masal yoktur; oysa, hem estetik hem de mantk asmdan byle bir ey tamamiyle
olanakldr. zgrln bulunmay ilkesi yannda, zgrlk ilkesine de yer vermek son
derece nemlidir. Masallarn deiiklie uramas ve konularn deimesi,

bir trn

ayn enin bir baka tryle yer deitirmesi sonucu gerekleir.

zellikle bu sonular deneysel olarak dorulanabilir. Herkes yapay olarak sonsuz
sayda konu yaratabilir; btn bu konular da temel emay birbirlerine benzemeksizin
yanstabilirler. Yapay olarak bir masal oluturmak iin, herhangi bir A esini, sonra
olas B elerinden birini, sonra bir Ct esini, ardndan da, kesinlikle herhangi bir D'yi
bir E'yi, olas F'lerden birini, herhangi bir G'yi, vb'ni alabiliriz. Bunu yaparken de,
istediimiz eleri atlayabilir (A ya da a dndakileri elbette), onlar kez yineleyebilir
ya da deiik trler altnda yeniden ele alabiliriz. Daha sonra ilevleri masal

daarcndan km kiiler ya da masalm kendi zgnlnden kaynaklanm kiiler

arasmda bltrrsek emalar canlanr ve birer masal olurlar 4 .
Kukusuz, gdlenmeleri ve br yardmc eleri de gz nnde tutmak gerekir.
te yandan, bu sonularn halk sanatna uygulanmas byk lde saknml olmay
gerektirir. Masal anlatan kiinin ruhsal yaps, sanatnn ruhsal yaps, genel sanat
psikolojisinin bir blm olarak, ayrca incelenmelidir. Ama, gerekte ok yaln olan
emamzdaki temel ve arpc aamalar ruhsal adan da belli bir eksen grevi grrler.
Bundan dolay, yeni masallar yalnzca birer birleimdir ya da eski. masallarn birer
deiimidir. Bu, halk, masal kurmaya koyulduunda, bir sanat yapt oluturmuyor
demee gelir. Ama, tamamiyle de doru bir ey deildir bu. Halk masalcsnn hibir
zaman uydurmad alanlarla az ok byk bir zgrlkle yaratmaya yneldii alanlar
kesinlikle snrlayabiliriz. Masalc, aadaki alanlarda bamldr, zgr ve yaratc
deildir:
1. Sras yukarda verdiimiz emaya gre olan ilevlerin dzeni asndan
masalc zgr deildir. Bu olgu ok karmak bir sorun yaratr. Bunu hala
aklayamadmz iin de saptamakla yetiniyoruz. nsanbilim ile komu bilim dallar
yalnzca bu olgunun nedenleri stne k tutabileceklerinden onu incelemeye
ynelmelidirler.
2. Masalc, trleri birbirine kesin ya da grece biimde bal olan eleri
deitirmekte zgr deildir.
3. Masalc, belli bir ileve gereksinmesi varsa, baz durumlarda, baz kiileri,
niteliklerine gre semekte zgr deildir. Bununla birlikte, bu zgrlk yokluunun ok
grece olduunu da sylemek gerekir. Nitekim, masalc G1. (hava yolculuu) ilevine
gereksinme duyuyorsa, yaam suyu, masalda byl bir armaan niteliiyle ortaya
kamaz, ama onun yerine at, hal, yzk (iri yar adamlar), kutu ve daha birok eye
rastlanabilir.
4. Balang durumuyla bunu izleyen ilevler arasnda belli bir bamllk vardr.
Szgelimi, A2 ilevini (yardmcnn karlmas) kullanmak gerekiyorsa ya da kullanmak
4

"Masallar srekli olarak paralara ayrlrlar, konularn oluumunu dzenleyen ve henz bilinmeyen
zel kurallara uygun olarak yeniden oluurlar." (V. klovski, O teorii prozi, s. 24). Bu kurallar bugn
bilinmektedir.

istiyorsak, bu yardmc balang durumunda yer almaldr.

te yandan, masalc u alanlarda zgrdr, yaratc dehasn kullanr:
1. Masalc atlayaca ya da tersine kullanaca ilevleri semede zgrdr.
2. Masalc ilevin gerekletii yolu ya da tr semede zgrdr. Bu daha nce
de belirttiimiz gibi yeni deikelerin, yeni konularn, yeni masallarn yaratlmasnn
izledii yoldur.
3. Masalc adlarn ve kii niteliklerinin seiminde tmyle zgrdr. Kuramsal
olarak da, en ok bu adan zgrdr. Bir aa yolu gsterebilir, bir turna kuu at
verebilir, bir keski pusuda bekleyebilir, vb. Bu zgrlk yalnzca masala zgdr. Ama,
sz konusu alanda da halk bu zgrl ok geni olarak kullanmaz. levler nasl
yineleniyorsa, kiiler de yle yinelenir. Daha nce de gsterdiimiz gibi, bu alanda belli
bir kurallar btn belirlenmitir (ejderha bir saldrgan rneidir, Baba Yaga bir ba
rneidir, van bir arayc rneidir, vb.). Kurallar btn, dnm geirir ama, bu
dnmlerin bireyin sanatsal yaratmndan kaynaklanmasna ok ender olarak
rastlanr. Bir masal yaratcsnn ender olarak uydurduunu, getirdii yenilikleri ya baka
yerlerden ya da ann gereinden aldn ve bunu masala uyguladn ortaya
koyabiliriz 5 .
4. Masalc dilin sunduu olanaklar semede zgrdr. Bu ok zengin alan
incelemek masal yapsn aratran biimbilim-ciye dmez. Masaln biemi, zel olarak
incelenmesi gereken bir olgudur.
E. BLEM VE KONU, KONULAR VE DEKELER SORUNU.
Masal u ana kadar yalnzca yaps asndan inceledik. Masaln gemite de her
zaman konular asmdan incelendiini grdk. Bu sorundan kanlamaz. Ama konu
szcnn tek ve herkesce benimsenmi bir tanm bulunmad iin, bu szc
istediimiz gibi tanmlayabiliriz.
5

Burada u kural ileri srebiliriz: Masala dardan giren herey, bu masaln ilkelerine, kurallarna uyar. eytan
masala girdikten sonra, ya bir saldrgan, ya bir yardmc ya bir ba olarak ele alnp ilenir. Trelerle ve baka
eski olgularla ilgili szler sz konusu olduunda, bu kural incelemek zellikle ilgintir. Szgelimi, baz
topluluklarda, yeni bir yenin kabileye katlmas srasnda, o yenin alnna, yanaklarna ve omuzlarna kan srlr.
Bu olgu, kahramana evlenmeden nce verilen iareti anmsatr. aretin omuzlara konmas artk ortadan kalkmtr,
nk iinde yaadmz toplumlarda, giysiler omuzlar rtmektedir. Geriye, alndaki ve yanaklardaki iz
(ounlukla kanl) kalmtr: bu da. yalnzca estetik adan kullanlmaktadr.

Bir masaln btn ierii u tr ksa tmcelerle dile getirilebilir: Ana-baba ormana
gider, ocuklarnn dar kmasn yasaklar, ejderha gen bir kz karr, vb. Btn
yklemler masaln yapsn yanstr; btn zneler, btn tmleler ve sylemin br
blmleri de konuyu tanmlar. Bir baka deyile, ayn bileim deiik konularn
temelinde yer alabilir. Bir ejderhann bir prensesi karmas ya da bir eytann bir kyl
ya da bir papaz kzn karmas, yap asmdan ayn eydir. Ama bu durumlar deiik
konular olarak grlebilir. Konu kavramna ilikin baka tanmlarn yaplabileceini kabul
ediyoruz ama, bizim verdiimiz tanm olaanst masallara uygun dmektedir.
Peki, bir konu, bir deikeden nasl ayrt edilir?
Diyelim ki, elimizde izimleri aadaki gibi olan iki masal var;
Masal 1 : A1B1CD1E1F1, vb.,
Masal 2 : A1B2CD1E1F1, vb.
Bu durumda, btn eler, ayn kalrken, bir enin (B) deimesi, yeni bir konu
mu yaatmaktadr; yoksa, ortaya yalnzca bir nceki konunun bir deikesi mi
kmaktadr, diye sorabiliriz. Kukusuz, bu bir deikedir. Peki, iki, ya da drt e
deiirse, veya bir, iki ya da e atlanr ya da eklenirse ne olur? Bu, artk, niteliksel
deil, niceliksel bir sorudur. Konu kavramm nasl tanmlarsak tanmlayalm, bir konuyu
bir deikeden ayrmak tamamiyle olanakszdr. Soruna ancak iki adan baklabilir: Ya
her dnm yeni bir konu yaratmaktadr ya da btn masallarn, eitli deikeleri
altnda bir tek konusu vardr. Gerekte bu iki yaklam da ayn eyi aklar: Btn
olaanst masallar bir deikeler sreci olarak ele almak gerekir. Dnmlerin
izelgesini burada sunabilseydik, masaldaki btn elerin, biimbilimsel adan, bir
prensesin bir ejderha tarafndan karln anlatan ykden, bir baka deyile, temel
olarak benimsediimiz biimden alnm olabileceine aklmz yatabilirdi. Yaptta
dnm izelgesi vermediimiz srece gzpek bir neridir bu. Byle bir izelge
oluturmak iin, elimizde ok nemli bir btncenin bulunmas gerekir. Masallar bu
izelgede ylesine dzenlenmelidir ki, bir konudan brne gei aka grlsn. Bu
izelgede,

bazen

atlamalar,

boluklar

olacaktr,

kukusuz.

Halk,

btn

olas

matematiksel biimleri retmemitir. Ama bu durum varsaymmzla elimez. Masallarn

ancak yz yldr derlendiini unutmamak gerekir. Bu derlemeler, masallarn bozulmaya
yz tuttuklar bir dnemde yaplmaya balanmtr. Gnmzde, yeni biimlere artk

rastlanmaz. Ama, baz dnemlerin ok retici, ok yaratc olduu konusunda kuku

yoktur. Aarne, Avrupa'da, Ortaa'm byle olduunu dnr. Masaln youn olduu
alarn bilim iin aresiz olarak silindikleri gereini kavrayacak olursak, gnmzde
baz biimlerin bulunmay genel kurammzla elimez. Nasl ki, gkbilim yasalarna
dayanarak, grmediimiz baz yldzlarn varolduunu dnyorsak, derlenmemi baz
masallarn da varolacan dnebiliriz.
Btn bunlardan ok nemli yntembilimsel bir sonu kmaktadr ortaya.
Masallarn biimbilimsel adan birbirlerine ok yakn olduklar konusundaki
grlerimiz doruysa, bundan u sonu kar: Bir masal tr iindeki hibir konu ne
biimbilimsel adan, ne de olusal adan tek bana incelenebilir. Bir konu, elerinden
birinin deiime uramasyla bir baka konuya dnr. Doal olarak, bir masal btn
deikeleriyle ve btn yaylmyla incelemek ekici gelebilir ama, olaanst halk
masallar asndan sorun kt bir biimde ortaya konmutur. Bu tr bir masalda,
szgelimi byl bir at, iyilikbilir hayvanlar, bilge bir kadn, vb'ni bulursak, yukarda
szn ettiimiz inceleme ancak btn bu eler belli bir birleim iinde bulunduklar
zaman

uygulanabileceinden, bu birleimdeki elerden hibiri tm kapsayc bir

biimde incelenmemi olabilir. Bu tr bir incelemenin sonular yanl ve deiken

olacaktr, nk elerden herbirine baka yerde de rastlanabilir, herbiri baka trl
kullanlabilir, herbirinin kendine zg bir yks bulunabilir. Btn eler, nce u ya da
bu masaldaki kullanllarndan bamsz olarak, kendileri iinde incelenmelidir. Halk
masalnn bize gre, hala byk bir karanlk iinde bulunduu bir dnemde, genel masal
btncesinden bamsz olarak, her eyle ilgili aklama gerekir. Olaanst dou,
yasaklamalar, byl bir nesneyle dllendirme, ka ve izleme, vb. btn bu eler
bamsz

incelemeler

gerektirmektedir.

Bu

tr

bir

incelemenin

masalla

smrlandrlamayaca kesindir. Masal oluturan elerin ou u ya da bu eski olguya

dayanmakta, trelere, ekinsel dzene, dine ve gerekli karlatrmalar yapabilmek iin
bulmamz gereken bir gereklie balanmaktadr. Tek tek elerin incelenmesinden
sonra, btn olaanst masallarn dayanarak olutuu eksenin olusal incelemesine
geebiliriz. Daha sonra, deiim kurallarn ve biimlerini incelemek gerekir. Ancak,
btn bunlardan sonra her konunun nasl olutuu ve neyi simgeledii sorununu ele
alabiliriz.

SONU

Yaptmz burada bitiyor; yalnzca bir sonu karmak kalyor geriye. Savlarmz
zetlemek gereksiz; bunlar kitabn banda ve aka grnmese de br blmlerde
srekli olarak yer almaktadr. Biz burada, daha ok, nerilerimizin yeni grnmelerine
karn, daha nce Veselovski tarafmdan sezinlenmi olduunu syleyebiliriz. imdi
almamz bitirirken de sz ona brakyoruz: "Bu alanda, rnek emalarla, yeni bir
ortamda canlanabilecek, yeni oluumlar yaratabilecek hazr formller gibi kuaktan
kuaa aktarlan emalarla ilgili bir sorun ortaya atlabilir mi? ada anlat yazn,
konularnn kar-maklyla ve gerei fotoraf gibi yeniden yaratmasyla byle bir
sorunun olasln bile ortadan kaldryor gibidir; ama bu sorun, gelecek kuaklarn
gznde, bizlerle Eskia (Tarih-ncesi'nden Ortaa'a kadar) arasndaki bir uzaklkta
yer aldnda, hereyi son derece yalnlatran zamann bireimi, olgularn karmakl
stnden geerek onlar derinlere gmlen bir nokta boyutuna indirgediinde ve de
bizler bu ok uzaklardaki iirsel yaratma bakmak iin geriye dndmzde, bu
olgularn izgileri, u anda ortaya kardklarmznkilerle kaynaacaktr. Ve gerek
emalar, gerekse yinelemeler btn bu srece yaylacaktr." 1

A.N. Veselovski, Poetika siyujetov, s. 2.

EK I

MASALLARIN ZELGESN OLUTURMAK N

GEREKEN VERLER

Yalnzca kiilerin ilevlerini inceleyebildiimiz ve btn br eleri bir yana

brakmak zorunda kaldmz iin, burada olaanst masaln btn elerini ieren
dizelgeyi veriyoruz. Bu dizelge, her masaln ieriini tketmemektedir ama, bunlarn
ou sz konusu dizelgede btnyle yer almaktadr. Bu izelgelerin her birini bir kat
zerinde dnecek olursak, balklar yatay olarak, bu balklar izleyen veriler de dikey
olarak yazlabilir. Kiilerin ilevleri yukarda 3. blmde belirttiimiz dzeni izler. br
elerin dzeni baz deiikliklere yol aar ama bu durum genel izelgeyi deitirmez.
Ayrt ettiimiz elerin ya da baz e kmelerinin incelenmesi, genel olarak masaln
derinlemesine incelemesine geni gr alar salar ve bylece masalm -oluumu, ve
geliimi sorunuyla ilgili tarihsel incelemeyi hazrlam olur.
ZELGE I.
Balang durumu.
1. Uzamsal - zamansal tanm ("Bir krallkta").
2. Ailenin kimlerden olutuu:
a) adlar ve durum;
b) kiilerin ulam (gnderen, arayc, vb.).
3. Ksrlk.
4.5. Bir erkek ocuun dnyaya gelmesi iin dua:
4. duann biimi;
5. duann gdlenmesi.
6. Gebelie yol aan neden:
a) bilerek gebe kalma (bal yeme, vb.);

b) rastlantyla gebe kalma (bezelye yutma, vb.);

c) zorla gebe kalma (gen bir kz, ay tarafndan karlr, vb.).
7. Olaanst doumun biimi:
a) bir balktan ve sudan;
b) bir ocaktan;
c) bir hayvandan;
d) deiik bir biimde.
8. Vahiyler, kehanetler.
9. Ktlkten nce mutluluk:
a) doast;
b) ailesel;
c) tarmsal;
d) deiik biimler.
10 - 15. Gelecein kahraman:
10. ad, cinsiyeti;
11. hzla bymesi;
12. ocakla, kllerle balant;
13. zihinsel nitelikler;
14. afacanlk;
15. baka nitelikler.
16 - 20. Gelecein dzmece kahraman (bunun ilk tr erkek karde, yarm kz
kardetir, bkz. yukarda 9. Blmn "Masallarn Bileimi" balkl alt
blm):
16. ad, cinsiyeti,
17. kahramanla akrabalk derecesi;
18. olumsuz nitelikleri;
19. kahramannkilerle karlatrlan zihinsel nitelikleri (her ikisi de aklldr);
20. baka nitelikler.
21 - 23. Erkek kardelerin aabeylik hakk konusunda tartmalar:
21. tartma ve karar biimi;
22. lemeler srasmda yardmc eler;

23. tartmann sonucu.

ZELGE II.
Hazrlayc blm.
24 - 26. Yasaklama:
24. ilevi yerine getiren kii;
25. yasaklamanm ierii ve biimi;
26. yasaklamanm gdlenmesi.
27-29. Uzaklama:
27. ilevi yerine getiren kii;
28. uzaklama biimi;
29. uzaklamann gdlenmesi.
30 - 32 Yasan inenmesi:
30. ilevi yerine getiren kii;
31. yasa ineme biimi;
32. gdlenme.
33 - 35. Saldrgann ilk kez ortaya k:
33. ad;
34. olaya katlma biimi (yandan gelerek yaklama);
35. ortaya kn d zellikleri (uarak gelir ve tavandan geer) .
36 - 39. Soruturma, bilgi isteme:
36. ilevi yerine getiren kii:
a) soruturma, saldrgann kahraman stne bilgi istemesi;
b) kart durum;
c) baka biimler.
37. istenilen ey;
38. gdlenmeler;
39. lemelerdeki yardmc eler.
40 - 42. Bilgi toplama:
40. bilgi veren kii;
41. saldrgana verilen yantn biimi (ya da saknmz davran) :

a) kahramana verilen yantn biimi;

b) baka yant biimleri;
c) saknmz davranlar sonucu verilen bilgi.
42. lemelerdeki yardmc eler.
43. Saldrgann aldatmas:
a) kandrma yoluyla;
b) byl aralar kullanarak;
c) baka aldatma biimleri.
44. Aldatc bir anlamaya balanan nceden yaplm ktlk:
a) bir felaket olmutur
b) byl aralarn kullanlmasna kar;
c) saldrgann baka edimlerine kar.
45. Kahramann tepkisi:
a) kandrma giriimine kar;
b) byl aralarn kullanlmasna kar;
c) saldrgann baka edimlerine kar.
ZELGE III.
Olay rgsnn dmlenmesi.
46 - 51. Ktlk.
46. ilevi yerine getiren kii;
47. ktln biimi (ya da eksikliin belirtilmesi);
48. saldrgann eyleme gemesine neden olan nesne (ya da eksiklii duyulan
nesne);
49. nesnenin ya da karlan kiinin sahibi ya da babas (ya da eksiklii
duyan kii);
50. ktln gdlenmesi ve amac ya da eksikliin tannma biimi;
51. Saldrgann ortadan kaybolma biimi.
(rnek: 46: Bir ejderha, 47: karr, 48: kzn, 49: kraln, 50: onunla zorla
evlenmek iin, 51: uar. Eksiklik durumunda: 46-47: Eksiklii duyulur, 48:
altn boynuzlu bir geyiin, 49: kral, 50: kahramandan kurtulmak ister).

52 - 57. Gei ani:

52. gnderen (grevlendiren, yardm isteyen) arac kii;
53. aracln biimi;
54. kime ynelik bulunduu;
55. hangi amala olduu;
56. lemelerdeki yardmc eler;
57. aracnn, kahramanm varln renme biimi.
58 - 60. Araycnn, kahramann ortaya k:
58. ad;
59. ortaya k biimi;
60. ortaya knn d zellikleri.
61. Kahramann anlama biimi.
62. Kahramanm gnderili biimi.
63 - 66. Gndermeye elik eden belirtiler:
63. korkutmalar;
64. verilen umutlar, vaatler;
65. yol iin yiyecek;
66. lemelerdeki yardmc eler. 67. Kahramann gidii.
68-69. Kahramanm amac:
68. edim olarak ama (bulmak, kurtarmak, yardma komak);
69. nesne olarak ama (prenses, byl at, vb.).
ZELGE IV.
Balar.
70. Kahramann evinden baya uzanan yol.
71 - 77. Ba:
71. masala giri biimi, adi;
72. oturduu yer;
73. d grnm;
74. ortaya knn zellikleri;
75. baka nitelikler;

76. kahramanla konuma;

77. kahramana sunulan yemek.
78. Byl nesnenin aktarlmn hazrlanmas:
a) iler;
b) istekler;
c) sava;
d) baka biimler. lemeler.
79. Kahramanm tepkisi:
a) olumlu;
b) olumsuz.
80-81. Ba:
80. balanan ey;
81. balama biimi.
ZELGE V
Yardmcnn ortaya kndan birinci kesitin sonuna dek.
82 - 89. Yardmc (byl nesne):
82. ad;
83. ar biimi;
84. olaya katlma biimi;
85. ortaya knn zellikleri;
86. d grnm;
87. ilk oturduu yer;
88. yardmcnn eitilmesi;
89. yardmcnn bilgelii.
90. Belirlenmi yere dek gtrme.
91. Var biimi.
92. Aranan nesnenin bulunduu yerin zellikleri:
a) prensesin konutu;
b) saldrgann konutu;
c) " kere onuncu kralln" betimlenmesi.

93 - 97. Saldrgann ikinci kez ortaya k:

........93. olaya katlma biimi (saldrgan ortaya karlr, vb.),
........94. saldrgann grnm;
........95. saldrgann yanndakiler;
........96. ortaya knn zellikleri;
........97. saldrgann kahramanla konumas.
98 -101. Prensesin (aranan nesnenin) ikinci kez ortaya k (ilk kez eksiklik
durumunda ortaya kmt):
........98. olaya katlma biimi;
........99. grnm;
........100. ortaya knn zellikleri (deniz kysnda oturmaktadr, vb.)
........101. karlkl konuma.
102 -105. Saldrganla atma;
........102. atma yeri;
........103. atmadan nce (fleyerek yaplan hava akm, vb.)
........104. atma ya da dalama biimi;
........105. atmadan sonra (beden yaklr).
106 -107. zel bir iaretin benimsettirilmesi:
........106. veren kii;
........107. verili biimi.
108 -109. Saldrgana kar zafer:
........108. kahramann rol;
........109. yardmcnn rol. lemeler.
110 -113. Dzmece kahraman (ikinci tr bir dzmece kahraman. Saka, general;
bkz. yukarda 1. blm).
........110. ad;
........111. ortaya k biimi;
........112. atma srasndaki davran;
........113. prensesle konuma, aldatmalar, vb.
114 -119. Ktln ya da eksikliin giderilmesi:
........114. yardmcnn yasaklanmas;

........115. yasan inenmesi;

........116. kahramann rol;
........117. yardmcnn rol;
........118. giderme biimi;
........119. lemedeki yardmc eler.
120. Geri dn.
121 -124. zleme:
........121. saldrgann, kahramann ka konusunda edindii bilginin biimi;
........122. izlemenin biimi;
........123. kahramann izleme konusunda edindii bilgi;
........124.

lemelerdeki yardmc eler.

125 -127. zleme srasnda yardm:

........125. kurtaran kii;
........126. yardmn biimi;
........127. saldrgann lm.
ZELGE VI.
kinci kesitin balangc.
Yeni ktln (A1 ya da A2, vb.) ortaya kmasmdan geri dne dek, daha nce
olup biten herey, ayn blmlerle yinelenir.
ZELGE VII.
kinci kesitin devam.
128. Kimliini gizleyerek gelme:
a) kahraman evine dner ve hizmetkar olarak alr;
b) evine dner ama hizmetkar olarak almaz;
c) bir baka kraln yanma almaya gider;
d) baka gizlenme biimleri, vb.
129 -131. Dzmece kahramann aslsz savlar:
129. ilevi yerine getiren kii,
130. aslsz savlarn biimi;

131. evlilik hazrlklar.

132 - 136 G i:
132. g ii veren kii;
133. g iin, bu ii verenlerce gdlenmesi (hastalk, vb.).
134. g iin gerek gdlenmesi (gerek kahraman dzmece kahramandan
ayrma istei, vb.);
135. g iin ierii;
136. lemelerdeki yardmc eler.
137 -140. G ii yerine getirme;
137. yardmcyla konuma;
138. yardmcnn rol;
139. g ii yerine getirme biimi;
140. lemelerdeki yardmc eler.
141 -143. Tannma:
141. gerek kahramanla karlama biimi (bir lenin dzenlenmesi, dilencilerin
geii);
142. kahramann ortaya k biimi (evlilik srasnda ortaya k, vb.).
143. tannma biimi.
144 -146. Dzmece kahraman ortaya karlr:
144. dzmece kahraman ortaya karan kii;
145. ortaya karl biimi;
146. ortaya karl salayan neden.
147 -148. Biim deitirme:
147. biim deitiren kii;
148. biim deiikliinin gerekleme biimi.
149 -150. Cezalandrma:
149. kii;
150. cezann tr;
151. Evlenme, tahta kma.

EK I

BAKA ZMLEME RNEKLER

1. atma ve zafer (H-I) rgelerinden geerek gelien tek kesitli yaln bir masaln
zmlenmesi.
No. 131. Kral ve kz (balang durumu - ). Kzlar gezmeye giderler (ocuklarn
uzaklamas- 3), bahede oyalanrlar (yasan inenmesinn ilk biimi- 1). Bir ejderha
onlar karr (ktlk-A1). Kral yardma arr (ar-B1). kahraman onlar aramaya
gider (C). Ejderhayla yaplan atma ve zafer (H1-J1), gen kzlarn kurtarlmas
(ktln giderilmesi, K4). Geri dn (). dllendirme (w3).
31A1B1CH1-J1K4w3
2. G iler ve g ileri yerine getirme rgelerinden (M-N) geerek gelien tek
kesitti yaln bir masaln zmlenmesi.
No. 247. Bir satcyla kars ve oullar (balang durumu- ) Bir blbl, ana-babann,
oullar tarafndan aalanacan nceden haber verir (nceden haber verme - olan
ortadan kaldrmaya girimenin gdlenmesi. Bu, anlatnn bir ilevi deildir. Bkz. izelge
I, 8). Ana-baba, uyuyan ocuu bir kaya koyup, kay da denize brakrlar (denize
brakmayla gerekleen ktlk- A10). Denizciler onu bulurlar ve gtrrler (uzamda, bir
yolculuk biiminde yer deitirme- G2). Khvalinsk'e gelirler: (buras kere dokuzuncu
kralla, eittir). Kral bir i nerir: Krallk saray yaknndaki kargalarn kardklar
seslerin ne anlama geldiini kestirmek ve onlar avlamak (g i-M). Bir delikanl g ii
baarr (baarlan g i-N), kraln kzyla evlenir (evlenme- W), lkesine dnem ();
yolda, geceyi geirmek iin durduu bir yerde ana-babasn tanr (tanma-Q).
aA10G2M-NWQ

Aklama: Delikanl, kularn dilini, doutan bildii iin, verilen ii baarr. F1

esibyl bir yetenein aktarlmas, burada atlanmtr. Dolaysyla yardmc da
yoktur; nitelikleri (bilgelii) kahraman geer. Masalda bu yardmcnn gelimemi bir
rneine rastlarz: Ana-babann aalanacan nceden haber veren blbl, kk
ocukla birlikte uar ve onun omuzuna konar. Ama olaya katlmaz. Yolculuk srasnda,
ocuk bir frtnann patlak vereceini ve korsanlarn yaklatn nceden haber vererek
bilgeliini kantlar; bylece denizcileri kurtarm olur. Bilgelik, destanlarda olduu gibi
burada da abartlmtr.
3. atma ve zafer rgelerini (H-J) iermedii gibi, g i ve g i yerine getirme
rgelerini (M-N) de iermeyen tek kesitli yaln bir masaln zmlenmesi.
No. 244. Bir papaz, kars ve oullar vanuka (balang durumu-). Alionuka, ormana
ilek toplamaya gider (uzaklama-3). Anas, kk erkek kardeini' de birlikte
gtrmesini buyurur (yasaklamann bir buyruk grnmndeki kart biimi, -2).
vanuka, ablasndan daha ok ilek toplar (sonradan ortaya kacak ktln
gdlenmesi, bu durum olay rgsnn dm noktasn simgeler). "Brak da, bakaym
salarnda bir ey var m?" (saldrgan kahraman aldatmaya alr, - 8). vanuka
uyuya kalr (kahramann tepkisi- 3), Alionuka kardeini ldrr (olay rgsn
dmleyen ktlk, ldrme-A14). Mezarn stnde bir saz biter (byl bir nesnenin
yerden bitmesi -Fv. Bir oban, bu saz kesip bir kaval yapar (balant esi, ). Kaval
almaya balar, kavaldan kan trk sesleri katil kaz ele verir (ortaya karma-Ex).
Trk, deiik durumlarda be kez yinelenir. Gerekte, bir attr bu (B7) ve ktln
ortaya karlyla benzeir. Ana-babalar kzlarn evden kovarlar cezalandrma- U).
233-3A14FVIExU
4. Saldrganla atma ve kahramann zaferi (H-J) rgelerinden geerek gelien
olay rgsnn bir tek ktlkle dmlendii iki kesitli masal.
No. 133 .I. Bir adam, kars, iki olu ve kzlar (balang durumu-). Erkek ocuklar
tarlalara almaya giderler (ailenin yal yelerinin gidii- (31), kzkardelerinden
kendilerine yemek getirmelerini isterler (istek = yasaklamann kart biimi- 2); yolda
giderken, yere yongalar atarlar (bylece ejderhaya kahraman konusunda bilgi vermi

olurlar- 1). Ejderha yongalarn yerini deitirir (kurbann kaybolmas iin saldrgann
aldatmaya bavurmas- ) , gen kz yemekle birlikte tarlalara gider (istein yerine
getirilmesi- 2), yanl yola dalar (saldrgann aldatc eylemlerine kahramann tepkisi3). Ejderha kz karr (ktlk: Karma A1). Erkek kardeler durumu renirler (B4)
ve kz kardelerini aramaya karlar (kahramann tepkisi C). obanlar "benim en byk
kzm yiyin" der (ba tarafndan snanma- D1). Erkek kardeler bunu
baaramazlar (dzmece kahramann olumsuz tepkisi olumsuz E1). Ayn ey yinelenir:
Bir oban, onlara bir koyun yemelerini, bir bakas da bir yaban domuzu yemelerini
nerir. Olumsuz tepki. Ejderha, "on iki kz yiyin" der (bir baka kii tarafndan yeniden
snanma D1). Erkek kardeler bir kez daha baaramazlar (olumsuz E1). zerlerine bir
kaya yuvarlanr (dllendirme yerine cezalandrma: kart F).
II. Pokatigoroek'in (Yuvarlanan Bezelye)
felaketi anlatr

douu. Anas, ona, balarna gelen

(felaket haberi verilirB4). Kahraman aray iin yola koyulur

(kahramann tepkisi Ct). obanlar ve ejderhalar onu ayn snamalardan geirirler

(kahramann snanmas- D1, tepkisi -E1; snama, olayn ak asndan sonu vermez).
Ejderhayla atma ve ejderhaya kars zafer (H'-J*). Kzn ve erkek kardelerin
kurtarlmas (ktln giderilmesi K*), geri dn (-1).

1223A1

II

B4CD1 olmsz E7 kt F
D1 olmsz E7 kt F
B4CD1E1

}G K Pr [D E F = Rs ] x 3
4

1 9

H1 - J1 K4

5. ki kesitli bir masaln zmlemesi: lk kesit atma ve zafer ilevlerinden

geerek (H-J), ikinci kesitse g i ve g ii yerine getirme ilevlerinden (M-N)
geerek geliir.
No. 139. I. ocuu olmayan bir kral. Biri kralieden, biri inekten, biri dii kpekten
erkek ocuk olaanst bir biimde dnyaya gelir (). Bu olan evi terk eder ().
Aabeylik hakk konusundaki tartmay Suenko kazanr (21. ve 23. rgeler olay
rgsnn ilevleri deildir). Ak Alann Beyaz Adam'yla karlarlar. Erkek
kardelerden ikisi onunla savar ama yenemez (dman bir bayla atma D9 ve
dzmece kahramann olumsuz tepkisi, olumsuz E9). Bu kez Suenko savar ve yener

(D9 E9). Bunun zerine, ba, kahramann hizmetine girer (F9). Yal bir adamn
oturduu bir evin nne gelirler. erkek karde onunla srayla dvr (D9). Yal
adam iki kez yener (kahramanm olumsuz tepkisi olumsuz E9). Ama en kk kardee
yenilir (E9). Kaar. Suenko, brakt kan izlerinin peinden giderek br kralln giriini
bulur (kan izlerinin yolu gstermesi G6). Suenko oraya bir halatla iner (duraan
ulam aralarnn kullanlmas, G5), F = G65. " ejderhann br kralla kard
prensesleri anmsar. Onlar aramaya gideceim." der. (Karma A12 kesitin
balamasndan nce gereklemitir, ama ancak kesitin ortasnda karma olayndan
sz edilir, birden bire anmsama, haberin duyurulmasyla edeerlidir. B4). Gidi,
arayn balamas (C). atma, zafer (H1 J1). Gen kzlar kurtarlr (kurtarma K4).
En gen olan, kahramana nianllk simgesi olarak bir yzk verir (kahraman yzn
verilmesiyle zel bir iaret kazanr I2). Nianlanma (c1). Geri dn ().
II. Erkek kardeler ve Ak Alann Adam gen kzlar karrlar. Suenko'yu bir
uuruma atarlar (0A1). Suenko yolda karlat yal bir adamla savar, ondan kuvvet
suyu ve bir at alr (dman bir bayIa atma D9, zafer E9. byl nesne
aktarlr, yenir ya da iilir F17). At, Suenkoyu, havadan lkesine gtrr (uu G1).
Kimliini gizleyerek

gelen Suenko, bir kuyumcunun yanna girer(O). Dzmece

kahramanlar prenseslerle evlenmek isterler (L). Ama, prensesler, bunlarn altn yzk
yapmalarn isterler (evlenmeden nce g i-M). Kuyumcu rolndeki kahraman bir
yzk yapar (g iin baarlmas-N). Prenses, nianlsn anmsar ama, yz
yapann o olduunu dnemez (tanma gereklemez olumsuz Q). Kahraman atn
kulaklarndan geerek gzel bir delikanlya dnr (biim deitirme-T). Dzmece
kahramanlar cezalandrlr (U). Kz, nianlsn (tanma Q). l evlenme (W0)
I. D9 olmsz E9 kt F
D9 olmsz E9 kt F
D9

E9

F9

D9 olmsz E9
D9

E9

F = G65A12B4CH1 J1
H1 J1
H1 J1K4I2c1

II. A1 D9

E9

F1G1OLM-N olmsz QTUQW

6. Drt kesitli bir masaln zmlenmesi.

No. 123 I. Bir kralla olu (). Kral, orman perisinin yakalanmasn buyurur; orman perisi
prense, kendisini brakmas iin yalvarr (nceden yakalanm tutuklunun istei D4).
Prens kabul eder (kahramann tepkisi E4). Orman perisi ona yardm etmeye sz verir
(f9). Kral olunu kovar (kovma A9), yanma da arkada olarak soylu genlerden birini
verir (saldrgann, ktl yapann ortaya k), bu gen soylu yolda prensi aldatr
(kahramann aldatlmas, kahramann tepkisi, 3 3), onun giysilerini alarak,
hizmetkaryla dolaan bir kraln olu kimliine brnr (ihanet A12). Prens ve
hizmetkar, bir baka kralla varrlar, ama prens bir a grnmndedir (kimliini
gizleyerek gelme O). Burada anlatnn kuruluuyla hibir ilgisi olmayan bir olay
anlatlmaktadr, biz bu olay atlyoruz.
II. Orman perisi grnr, kzlar, prense byl armaanlar verir: Bir sofra rts,
bir ayna ve bir kaval (byl nesnelerin aktarlmas F1). Prenses, prensi "farkeder"
(burada bir ilev deil, ilerde gerekleecek tanmann hazrlan sz konusudur). Bir
dev, tehditler savurarak, prensesin kendisiyle evlendirilmesini ister (korkutarak
evlenmeye zorlama A16). Kral bir ar karr (B1). Prens ve

arkada prensesin

yardmna koarlar (C). Orman perisi grnr, prense g vermek iin bir iki ierir,
ayrca bir at ve bir kl verir (byl nesnelerin balanmasF17). Ejderhaya kar
zafer kazanr (atma ve zafer M1-N1). Prenses kurtarlr (ktln giderilmesi
K4). Geri dn (). Prenses herkesin nnde prensi per (zel bir iaretin verilmesinin
bir pck biiminde gerekleen rnei I). Prensin hizmetkar, devi kendisinin
yendiini ileri srer ve prensesin kendisiyle evlenmesi gerektiini syler (dzmece
kahramann aslsz savlar L).
III. Prenses hastaym gibi. grnp bir ila ister (eksiklik a6 ve kahramann
gnderilmesi B2. Ayn ilevin iki anlama geldii bir durumdur bu: Bu ilevi, ayn
zamanda g iin nerilmesi olarak da grebiliriz.) Prens ve hizmetkar bir gemiyle yola
karlar (C).
IV. Hizmetkar prensi boar (A14). Prensin aynas tehlike iareti verir (ktlk
haberi B4). Prenses yardma koar (C). Orman perisi ona bir a verir (byl bir

armaann aktarlmas f1). Prenses, prensi sudan eker (ktln giderilmesi, dirilme
K9), evine dner (), her eyi anlatr (dzmece kahraman ortaya karlr Ex),
gerek prensin kim olduu ortaya kar (tanma Q). Prensin yanndaki hizmetkar
kuruna dizilir (cezalandrma U). Evlenme (W).
Sonuncu kesit (IV) bir nceki kesite de (III) son verir.
I. D4E4f9A933A12O
II. F1A16B1CF17H1 - J1K4IL
III. a6B2C
14

IV. A B C

F1K9ExQUW

7. Birbirine geen be kesitten olumu karmak bir masaln zmlenmesi.

No. 198.I. Bir kral, bir kralie ve oullan (). Ana-baba oullarn soylu gen Katoma'ya
brakrlar (gelecein byl yardmcs, kahramann hizmetine girmitir F1) ve lrler
(ana-babann lerek uzaklamas 2). Olan evlenmek ister (bir nianl kzn
eksiklii a1). Katoma, van'a gzel gen kzlarn resimlerini gsterir (balant ).
Resimlerden birinin altnda yle bir yaz vardr: "Bu kza kim bilmece sorarsa, kz
onunla evlenecektir" (g i-M). Kahraman ve hizmetkar soylu gen, birlikte yola
karlar (C). Yolda, Katoma bir bilmece uydurur (g ii yerine getirme-N). Prenses iki
i daha verir. Katoma onlar da van'n yerine baarr (g i ve g ii yerine getirme-MN) Evlenme (W).
II. Evlendikten sonra, prenses van'n elini skar, onun gsz olduunu ve
kendisine Katoma'nn yardm ettiini anlar (balant esi ). van'n krallna
giderler (uzaklama 3). Prenses, van' gzel ve tatl szlerle "kandrr" (3), ve
byler (kahraman aldatlr 3). Prenses, Katoma'nn ellerinin ve ayaklarnn
kesilmesini (sakatlama A6) ve ormana braklmasn buyurur.
III. van'n yardmcs zorla karlr (yardmcdan ayrlma AII), van'a gelince o
da inekleri otlatmak zorunda kalr.
IV. (Masalda, bu blmn kahraman olan Katoma anlatlr). Ayaklar kesik olan
Katoma bir krle karlar ve onunla anlar (hizmet etmeyi neren bir yardmcyla
karlama, F69). Birlikte ormana yerleirler, evin iini grecek bir kadna gereksinme
duyarlar ve satcnn kzin karmay tasarlarlar (bir nianl kzn eksiklii a1) ve yola

koyulurlar (C). Kr olan, ayaklar olmayan tar (uzamda, tama yoluyla yer
deitirme G2). Satcnn kzn karrlar (bir kzn zorla ele geirilmesi K1), evlerine
dnerler (). zlenirler ama kaarak kurtulurlar (izlenme ve yardm Pr1 - R1s). Bu kzla,
karde gibi yaarlar (evlilik gereklemez olumsuz W).
V. Geceleyin, bir cad, gen kzm gslerini emmeye gelir (vampirlik A18).
Adamlar bunu fark ederler (ktln haber verilmesiyle edeerli B) ve onu
kurtarmaya karar verirler (kart eylem C). Cadyla atma (gelecein bas Baba
Yaga ile dorudan doruya dvme D9 - E9). Gen kz kurtarlr (ktlk, nceki
eylemlerin sonucu olarak giderilmi olur K4).
II. ((Dmn zlmesi). Cad, kahramana iinde iyiletirici yaam suyu bulunan
kuyuyu gsterir (byl nesne gsterilir F2). Yaam suyu onlar iyiletirir: Katoma el ve
ayaklarna, kr de gzlerine kavuur (zararn, byl bir nesnenin kullanlmasyla
giderilmesi; ktln, byl bir nesnenin kullanlmasyla hemen giderilmesi K5).
Baba Yaga, bir ate kuyusuna atlr (cezalandrma U).
IV. (sonu). Kr adam gen kzla evlenir (evlenmeW).
III. (dmn zlmesi ve sonu), Kahramanlar, prensi kurtarmak iin yola
koyulurlar (C). Katoma yeniden van'a hizmet eder (yardmc kahramann hizmetine
girer F9)

Birlikte, prensi yapmak zorunda kald kk drc iten kurtarrlar

(balangtaki ktln giderilmesi, nceki eylemlerin dolaysz bir sonucudur bu K4).

van'la prenses arasnda dingin bir evlilik yaam balar (yeni bir evlenme-w2).
I. F1a1MCM-N
M-NW
II. 333A6
III. AII
IV. F6 a1CG2K1Pr6-Rs6 olmsz W
V. A18BCD9E9K4
II. F2K5U
IV. W
III. CF9K4w2
8. ki kahramanl bir masaln zmlenmesi.
No. 155. I. Bir askerin kars iki erkek ocuk dnyaya getirir (). Bunlar, atlar olsun

isterler (bir yardmcnn ya da byl bir nesnenin eksiklii a2), herkese veda edip
(kahramann gnderilmesi B3), giderler (C). Yolda Tasladklar yal bir adam onlara
sorular sorar (ba tarafmdan snanma D2). Kibarca yant verirler (kahramann
tepkisi E2). Yal adam, ikisine de birer at verir (byl bir nesnenin bir armaan
olarak aktarlmas F1. Daha nce, pazarda satn alman iki atn kt olduklar
sylenir leme). Evlerine dnerler ().
II. Kllar olsun isterler (a2), analar gitmelerine engel olmaz (B3). Yola koyulurlar
(C). Yolda rasladklar yal bir adam onlara sorular sorar (D2), kibarca yantlarlar (E2),
yal adam ikisine de birer kl verir (F1; daha nce, demircilerin yaptklar kllarn kt
olduklar sylenir leme). Evlerine dnerler (). Bu kesit, birinci kesitin bir
yinelenmesi olarak grlebilir.
III. Erkek kardeler evlerinden ayrlrlar (). Bir iaret direi yollarn birinde ta
giymenin, brndeyse lmn bulunduunu bildirir (nceden haber verme izelge I,
8). Erkek kardeler birbirlerine mendil verirler; bu mendiller kardelerden birinin bana
bir felaket gelirse kanayacaktr (haber verici bir nesnenin aktarlmas s) ve ayrlrlar
(ayrlma, kahramanlar ayr yollara giderler <). Kardelerden birincisinin talihi: Yoluna
devam eder (G2). bir baka kralla ular ve bir prensesle evlenir (W). Eyerinde, iinde
iyiletirici yaam suyu olan bir sise bulur (byl bir nesnenin bulunmas F5). Byl
bir nesne-nin elde edilmesi daha nce gereklemiti. Gelimesi daha son-ra olacaktr.
IV. kinci erkek karde, bir ejderhann insanlar yuttuu bir kralla varr. Yutulma
sras imdi kraln kzlarna gelmitir (yutulma tehlikesiA17). Kahraman gider, amac
ejderhaya kar koymaktr (C), ejderhalarla kez atma, zafer (H1-J1); nc
atmada, kahraman bir yara alr, prenses yaralarn sarar (kahramana verilen zel
iaretI1). Kral prensesin kemiklerini toplamak zere bir saka gnderir (dzmece
kahramann ortaya k). Bu adam, kendisini ejderhalar yenen kii yerine koyar
(dzmece kahramann aslsz savlarL). nc atmadan sonra, kahraman saraya
gelir (balant an), sanl eli, tannmasn salar (tannmaQ). Dzmece kahraman
ortaya karlr (ortaya karmaEx), cezalandrlr (cezalandrma U). Evlenme (W).
III. (devam). kinci erkek karde ava gider (uzaklama 3). Ormann ortasndaki
bir evde yaayan ok gzel bir gen kz, onu gzelliiyle bylemeye alr
(saldrgann, kahraman ldrmek amacyla aldatmaya almas3). Kahraman

aldatlr (3), gen kz bir dii arslana dnr ve onu yutar (ldrdeA14. Bu ayn
zamanda, bir nceki kesitte ldrlen ejderhalarn cnn alnmasdr: Gen kzn, bu
ejderhalarn kz kardei olduu ortaya kar). br erkek kardeteki mendil, felaketi
duyurur (ktln duyurulmas B4). erkek karde bu felaketi gidermek zere yola
kar (C). Byl bir atn srtnda bir hava yolculuu yapar (G12); gen kz (dii arslan)
onu ayartmaya alr ama baaramaz (3olumsuz 3) ve kahraman kardeini aslann
azndan kartp diriltir (diriltmeK9). Dii ejderhay balar (olumsuz U).
Masal kendisine zg bir biimde son bulur: ldrlmeyip braklan ejderha erkek
kardeleri kk kk paralara ayrr.
I. a2B3CD2E2F1
II. a2B3CD2E2F1
III. s < G2 W F5
IV. A17 C H1 J1 I1 L Q Ex U W
III. 33 3 A14 B1CG2 3 olmsz 3 K9 olmsz U

EK III

KISALTMALAR DZELGES
Hazrlayc blm.

balang durumu;

ana-babalarn uzaklamas;

ana-babalarn lm;

ocuklarn uzaklamas;

yasaklama;

buyruk;

yasan inenmesi;

buyruun yerine getirilmesi;

saldrgan kahraman sorgular;

kahraman saldrgan sorgular;

nc bir kii araclyla yaplan sorgulama ya da baka benzer

durumlar;

saldrgan kahraman stne bilgi edinir;

kahraman saldrgan stne bilgi edinir;

baka durumlar;

saldrgann kurbann aldatma giriimleri;

saldrgann byl aralar kullanmas;

baka aldatma biimleri.

kahraman saldrgann nerisine tepki gsterir;

kahraman byl eyleme mekanik olarak boyun eer;

kahraman boyun eer ya da saldrgann aldatmaya almasna mekanik

olarak tepki gsterir;

aldatc uzlama srasnda gerekleen n ktlk;

Ktlk:

A1

bir insann karlmas;

A2
II

bir yardmcnn ya da byl bir nesnenin karlmas;

yardmcdan zorla ayrlma;

A3

ekinlerin alnmas ya da ekinlere zarar verilmesi;

A4

gn nn alnmas;

A5

baka hrszlk biimleri;

A6

sakatlama, kr etme;

A7

ortadan kaybolmaya yol ama;

VII

nianl kzn unutulmas;

A8

zorla istenen ya da zorla koparlan bilgi; kurban gtrlr;

A9

kovma;

A10

suya brakma;

A11

byleme, dntrme;

A12

yerine koyma;

13

ldrme buyruu;

A14

ldrme;

A15

hapsetme;

A16

korkutarak evlenmeye zorlama;

AXVI

ayn eye akrabalar arasnda rastlanr;

17

yamyamlk ya da yamyamlkla korkutma;

XVII

ayn eye akrabalar arasnda rastlanr;

A18

vampirlik (hastalk);

A19

sava ilan;

bir uuruma itilmi van'n dne bal biimler (ikinci kesitteki ktlk),

bir baka deyile, nianl kzn (A1), byl nesnenin ya da yardmcnn

(A2) vb'nin karlmasyla birlikte ortaya kan de bal biimler.
a

Eksiklik:

a1

bir nianl kzn, bir insann eksiklii;

a2

bir yardmcnn, byl bir nesnenin eksiklii;

a3

ilgin bir eyin eksiklii;

a4

lm (ak) yumurtasnn eksiklii;

para, besin eksiklii;

a6

baka biimlerde ortaya kan eksiklik.

Araclk, balant an:

B1

ar;

B2

kahramann gnderilmesi;

B3

kahramann gitmesine izin verilir;

B4

ktlk haberinin deiik biimlerde yaylmas;

B5

kahraman gtrlr;

kahraman bir hayvan ya da bir insan kurtarr ya da onun gitmesine izin

verir;

B7

at

Saldrgana kar koymann balangc.

Kahramann gidii.

Bann ilk ilevi:

snama;

D2

selamlama, sorular;

D3

ldkten sonra hizmet etmesini isteme;

D4

bir tutsak kurtarlmasn ister;

D4

ayn ey ama nceden hapsedilmi olma;

aman dileme

tartan kiilerin bltrme istei;

D6

bltrme isteinin dile getirildii tartma;

D7

baka istekler;

D7

ayn ey, istekte bulunan kiinin nce g bir duruma dsrlm

olmasyla birlikte gerekleir;

7

ba gsz bir durumdadr ama, hi bir istekte bulunmaz; hizmet etme

olasl;

D8

kahraman yok etme giriimi;

D9

dman bir bayla savam;

D10

byl nesneyi bir baka eyle dei-toku etme nerisi.

Kahramann tepkisi:

baarlan snama;

E2
3

kibarca yantlama;

lye hizmet etme;

E4

tutsan kurtarlmas;

E5

istenilen iyilik yaplr;

E6

tartanlar arasnda bltrme yaplr;

EVI

kahraman tartmakta olan kiileri aldatr;

E7

baka hizmetler, yerine getirilen istekler ve dinsel edimler;

zarar verme giriimi boa kar, vb.;

E9

dman baya kar zafer kazanlr;

E10

dei-tku srasnda aldatma.

Byl bir nesne kahramann hizmetine verilir:

F1

nesne aktarlr;

f1

zdeksel bir deeri olan ba;

byl nesnenin bulunduu yer belirtilir;

F3

byl nesne retilir;

F4

byl nesne satlr, satn alnr;

F34

byl nesne smarlama zerine retilir;

F5

kahraman byl nesneyi bulur;

byl nesne kendiliinden grnr;

VI

byl nesne topraktan biter;

F7

byl nesne iilir ya da yenir;

F8

byl nesne kahraman tarafndan alnr;

F9

byl yardmc hizmet eder, kahramann hizmetine girer-

f9

ayn ey yardm ars olmadan gerekleir ("bir zaman gelecek sana

yararm dokunacak", vb.);

F69

hizmet etmek isteyen yardmcyla karlama.

Belirlenen yere dek gtrme.-

G1

havada uma;

G2

atla gtrme, tama;

G3

kahraman bir klavuzun eliinde gider;

kahramana yol gsterilir;

G5

kahraman devingen olmayan ulam aralarn kullanr;

kan izleri yolu belirtir.

Kt kiiyle atma:

H1

ak alanda dvme;

H2

yar;

H3

kat oyunu;

H4

tartlma (szgelimi 93 numaral masal).

Kahramana verilen zel iaret:

I1

kahramann bedeninde zel bir iaret oluur;

I2

bir yzk ya da bir mendil verilir;

I3

baka zel iaret biimleri.

Saldrgana kar zafer:

J1

atma srasnda zafer kazanlr;

olumsuz bir biimde zafer kazanlr (dzmece kahraman atmak istemez

saklanr, kahraman da bylece zafer kazanr);

J2

yarmada zafer kazanlr ya da stnlk elde edilir;

J3

kat oyununda kazanlr;

J4

tartlma srasnda stnlk elde edilir;

saldrgan atma olmadan ldrlr;

saldrgan kovalanr.

Ktln ya da eksikliin giderilmesi:

K1

aranan nesne zor kullanarak ya da kurnazlkla hemen elde edilir,

KI

ayn ey, bir kiinin bir bakasm aranan nesneyi elde etmeye zorlamasyla

gerekleir,
2

aranan nesne birok yardmcyla birlikte elde edilir;

K3

baz nesneler ekicilik yardmyla elde edilir,

K4

ktln giderilmesi dorudan doruya nceki olaylarn rn bir sonucudur,

K5

ktlk byl nesnenin kullanlmasyla, annda giderilir;

K6

byl nesnenin kullanlmasyla yoksulluk ortadan kalkar;

K7

avlanma;

bynn bozulmas;

K9

dirilme;

IX

ayn ey yaam suyunun nceden aranmasyla gerekleir;

K10

kurtarma;

KF

F biimlerinden biriyle gerekleen giderme; bir baka deyile: K F1

aranan nesne aktarlr; KF2 aranan nesnenin bulunduu yer belirtilir,
vb.

Kahramann geri dn.

Pr

Kahraman izlenir:

Pr1

havada uma;

Pr2

sulu teslim edilmelidir;

Pr3

eitli hayvan klna dnerek gerekleen izleme;

Pr4

ekici nesnelere dnerek gerekleen izleme;

Pr5

kahraman yutma giriimi;

Pr

Pr7

kahraman yok etme giriimi;

bir aac gvdesini yiyerek devirme giriimi.

Rs Kahramann yardmna koulur:

Rs1

hzla kama;

Rs2

kahraman yola bir tarak, vb. atar;

Rs

kiliseye, vb'ne dnerek kama;

Rs

kahraman kaarken saklanr;

Rs5

kahraman demircilerin yannda saklanr;

Rs6

hayvanlara, bitkilere, talara dnme;

Rs7

kahraman ekici nesnelerin ayartmasna kar direnir;

Rs8

kahraman yutulmaktan kurtulur;

Rs

kahraman ldrlmekten kurtulur;

Rs10br aacn stne srama.

O

Kimliini gizleyerek gelme.

Dzmece kahramann aslsz savlar.

G i.

G ii yerine getirme:

g ii belirli bir srede yerine getirme.

Kahramann tannmas.

Ex Dzmece kahraman ortaya karlr.

T

Biim deitirme:

T1

bedensel adan yeni bir grnm;

T2

bir sarayn yaplmas;

T3

yeni giysiler;

T4

glmeceli ya da usa yatkn biimler.

Dzmece kahramann ya da saldrgann cezalandrlmas.

Wo Evlenme ve tahta kma:

W

evlenme;

Wo

Tahta kma;

w1

evlilik sz verme;

w2

yinelenen evlilik;

parayla

dllendirme

(prensesle

evlenme

zlmesinde baka zenginleme biimleri.

Y Anlalmayan ya da aktarma biimler.
< Bir iaret direi nnde ayrlma.
s iaret veren bir nesnenin aktarlmas.
Gdl. Gdlenmeler.
Balantlar;
olumlu (olm) ilevin olumlu sonucu;
olumsuz (olmsz) ilevin olumsuz sonucu;
Kart (kt) ilevin anlamna kart bir sonu.

yerine)

ve

dnn

NDEKLER
Vladimir Propp ve Masaln Biimbilimi
(Mehmet Rifat'n nsz)

Masaln Biimbilimi

Giri

1.

Sorunun Tarihesi

10

2.

Yntem ve Gere

25

3.

Kiilerin levleri

31

Benzemeler. Ayn levin Biimbilimsel Adan kili Anlam

67

5.

Masaln Baka Birka esi

71

6.

levlerin Kiilere Gre Dalm

79

7.

Olayn Ak ine Kiiler Katmann eitli Yollar

84

8.

Kiilerin Nitelikleri ve Bu Niteliklerin Anlam

87

9.

Btn Olarak Masal

91

Sonu

115

Ekler

116