Psikopatoloji'de

DiNi
BELiRTiLER
Yazm

Do. Dr. Neda Armane r

A. . Uahiyat Fakltesi tretim yesi

Demirba Yaynlan
Aratrma

Serisi No:

Ayyldz Matbaas A. . Ankara

1973

 ND E K L E R
Giri

Blm: I
Psikopatolojide Metotlar

Blm: II
Ruh - Beden Btnl
Normal ve Anormalin Snr

48
53

Blm: m
Anormal Ruh Olgularn Psikplojik ve Psikososyal
ynden tanma ve analiz

62

Blm IV
Patolojik Dini Dnce ve Davran Sebepleri: Delir'lerin patojenileri

76

Blm: V
Dini Rezeyanlarn Psikopatolojisi
A - Mistik Delir'lerin Genel zellii ve eitlilii
B - Toplanan Mahedeler
Sonu
Bibliyografya
ndeks

100
113
137
198
211
217

Merhum Hocam Bedi Ziya E G EMENJin

Aziz Hatrasma

(Din Psikolojisinin kendi sahasnda yapa"

ca aratrmalar} dindarln patolojik bi'r hal
olmadn gsterecek ve patolojik tiplerin din
darln ayr bir kategoride tetkik etmenin za.
ruretini aka belirtecektir. Din Psikolojisinin
Psikopatolojik daln 'tekil edecek bu ksmn
ehemmiyeti ve deeri byktr) Bedi Ziya
Egemen (Din psikolojisi} s. 21) J 1952.

GlR

Bu almarndan birka yl nce 'Din Terbiyesi'ni sis

tematik adan ineelernee baladm ve kii'de dini duy

gu, dnce ve irade faktrn iiediim sralarda dinde,

patolojik ruhi

halleri ayrca incelemenin

zorunluluuna

deinmitim.1 Normal psiik olgular yeter derecede de

erlendirebilmek iin anormal ruhi tezalrn iyi ania
lp bilinmesinde kanlmaz bir gereklilik ve fayda va:rdr.
Esasen son yllarda, genel psikoloji kitaplar iinde pa
tolojik bilgilere, anormal psiik olgulara ayrlan blm ve

geni literatrn de varl bu anlay destekler. Biz burada konumuzu din ile medikal psikolojinin snr alan iin
de dnm bulunuyoruz.
lk a tarihinin belgelerine

gre, ruhun anormal

hallerinin o devirlerde 'de bilindii anlalr. M.. 1500 yl

larna y.kn bir papirste ileri ya psikopatolojisine
pasajlar vardr. Ruh salnda

firavunlar

ait
iin "Srlar

Hakimi" ve "Sukunete kavuturucu" gibi sfat ve terimler

kullanlr.2
(1)
(2)

nan ve Hareket Btnl1i

Bakmndan D.in Terbiyesi,
M.E.B. Yay. !stanbul 1967, s. 5 ve s. 46. Not: 80.
D.C. Jones: Spiritual Healing, Forword, Longmans, London
1955.

Eski yunan altn anda hasta, hastalk, temarz,

ruh-beden ilikisi, ruh knts, sar'a ve d'elilik, eitli
mizalar (v.b.) bir takm Psikomedikal durumlar zerin
deki fikirlere rastlamamz mmkndr. Ferdiyet anlamn
da kullanlan insan karakteri XVIII inci yzyla kadar,

( 460-357)

stanky Tp Akademisi kurucusu Hippocrate

ile Galien (131-201) nin miza kavramna uygun olarak

kullanlrd. Miza tipleri insan vcudunda kan, sar saf
ra, kara safra ve flam-gibi usarelerin hakim olmasyla

tesbit edilen bir fizyolojik grt. Tarihi kynet tayan

drt miza yani sanguinl kolerikler, melankolikler
flegmatikler_ bu gre

gre tayin edilmiti.

mistlerden baka Eflatun

( 427-347)

ve

Bu Anato

un Devlet,

Timaios,

Protagoras, Phaidon, Phaidros eserlerinde ruh .. Psyche"a

dair dikkate deer zellikte fikirlere rastlanr. 3
(3)

Bkz.:

Eflat).ln:

siklerl)

Devlet

1944, ss. 46-63.

Timaios,

ITI. '404-412 a'

(M.E.B.

ss.

(M.E.B. Yunan Klasikler\,

Yunan Kla-

116-119) 'te vcut

hastalklan byle meydana gelir. imdi de vcudumuzun ya

radlna

gre

ruh hastalklarnn

nasl

meydana geldiini

grelim. BalQ'3. ruh hastalklarnn akl noksanl olduu

nu kabul etmek lazmdr.
olur:

\ri

Fakat

akl noksanl. iki

trl

delilikten, br cahillikten. Bu bakmdan birine

veya brne

sebep olan eye,

hastalk adn

vermek

had

dinden fazla hazlarla aclann da ruh i.in en tehlikeli hasta

lklar olduunu
yahut da

kabul

etmek gerekir.

aksine ohrak son derece

nk,
kederli

insan

neeli

olursa, zevki

yahut da keder! bir yana brakmya vakitsiz bir gayret gs

terir ve hibir eyi ne doru iitmee, ne de doru grrnee
;imkan bulur, adeta bir deliye benzer, akln

bana alacak

hali kalmaz.'
"Zamanmzn en byk hatas, fizikcilerin (Pysicians) be
denden

ruhu

ayrarak tedavi etmeleridir. Vcudun bir par

asnn iyi edilmesine

(The cure of part)

btnnn

teda-

Byk bir tabiat aratrcs olan Aristo (M.. 384322) ruhla ilgili olan aratrmalarn btn organik dnya
ya yaymtr. Aristo'ya gre, ruh vcudu ekillendiren, ha
rekete getiren ve canl klan prensiptir. "Ruh, vcudun
hedefini meydana getiren sebep, onun mkemmeUe doru
geliip gereklemesini sa;lyan aktif prensip "entelech
ie'dir".1 Aristoya gre ruhun hakimi kandr ve bunun bol
luu ve salaml nisbetinde ruhda da huzur mevcuttur.
Zira, Pneuma'y btn vcuda dolatran kandr. Byle
ce bu devirde ruhun daha ok kalpte yerletirildii an
lalmaktadr.
Yunan ve Roma medeniyetlerinin
tababetinde grlen

yklmasyla ruh

duraklama Hristiyan

lkelerinde

Rnesans'a kadar devam ederse de slam medeniyetinin

gelitii lkelerde bu alanda bir anlayn hkm srd
tp tarihi literatrnde akca grlr." slam dininin

(4)
(5)

visine teebbs edilmeden giriilmemel:idit, (Without treat

ment of the whole) . Ruhu lazar itibare almadan vcuda
hi bir muoa.mele yaplmama:ldr. Ve e'er ba ve vcut sh
hatte iseler ruhun tedavisiyle ie balamaldr'. (Plato) L.
Weatherhead: Psychology, Religion and Healing, Introduc
tion,
K. Birand: lk a' Felsefesi, . Fak. Yay, s. 80.
Mazhar Osman Uzman : Tababet-i Ruhiye, C. I, (2. tab')
1928, s . 35.
B. N. ehsuvaro'lu: Turkish History of Medicine In Anatolla
for Nine Centuries. XI inci Dnya Tp Birli'i genel toplan
tsna sunulmutur. stanbul 1957.
F.N. Uzluk : Genel Tp
Tarihi, A.. Tp Fak. Yay. 1943.
sonm. Trklerde
A. Sheyl nver : stanbul'un _Zaptndan
Tbbi Tekamle bir bak,
Vakflar Dergisi, s. I, Ankara
1938, ss. 17, 35, 71, 96.
F. Kerim Gkay: Ruh Hekimlii Sahasnda
Trklerin ve
Vakf Messeselerinin Hizmetleri, Vakflar Der. 1942, s. 263.

kaynaklanna gre, normal gelime gsteren akl sahip

lerine ancak dini, ahlaki, sosyal mkellefiyet ve sorumlu
luk yklenebilir.6 Bu gn modern hukuk anlayna daya
nan T. Ceza Kanununun akl hastalariyle ilgili maddeleri
bu ana fikir etrafnda, ruh hastalarmn cezai ehliyetleri,
temyiz kudretini haiz olamyanlarn mesuliyeti hakknda
hkmler koyar.
"Hristiyanln din, ahlak ve felsefesinden ilhamlar
ve nasihatlar almakla vnen Ortaa Avrupasnda du
rum bakadr. Ruh hastas, falc, byc gibi kollektif
mistik ve hurafevi telkinlerin tesiri altmda feci durumda
krbalanr, zencidenir ve a braklrd. zi, ra habis ruh
larn ve eytanm ancak bu vastalarla esir ettikleri v
cuttan ekilecekleri dnlyordu. XVII inci yzylda ruh
hastalannn barndklar tmarhanelerde tedavi metotlar
hala aym idi: Korkutma, eza, cefa".7
Ruh hastalarnn da dier hastalar gibi tedavisi,
efkatle bakm gerektii konusunda fikir ve dncele
rini belirten slam Ortaa hekimlerine8 ramen, bunun
yan sra eski kalnt dinlerin, batl inanlarn gelitirdi
i mistik bir anlayn zamanmza kadar srp geldii
de inkar edilmez bir gerektir.
(6)

Mahmut Esat (Bozkurt) :

zmir, 1313, s. 474.

(7)

R. Adasal: Ruh Hastalklar C. II, A.. Tp Fakltesi Yay.

1949, ss. 13-18.
Bkz: Sadi Irmak: XV inci asrda ( talya'da) bir tedavi sah
nesi, (Yeni Sabah Gazetesi 29 Ekim 1955 ) .

(8)

Telhis-i

Usul- Fkh - Avariz

Harun Re!Jidin zel doktoru Baht ua, Ahmet bn-i Cezzar,

Fahreddin-i Raz. bn-i Sina gibi hekimler ruh hastahkla
nyla da ilgilenmilerdir.

Sorunu din eitimi ve medikal psikoloji asndan ele

alacak olursak :
Memleketimizde maarifin ulat yerlerde bile n
fuz sahibi olan baz yetkisiz imam ve vaizlerin, zaman za
man medeniyet ve inklap anlaylar bir yana, tababet
bakmndan da zc mdahaleleri eksik deildir. 'Akl
ve sinir hastalar, inmeliler, sar'allar, deliler hoekmler
den ziyade cahil hoca ve papazlarn elindedir"9 Zira mahal
li bir takm inanlara gre, ''ani olan rahatszlklara ihti
lalara, sar'a nbetlerine ve inmeli (felli) lere, romatizma
ve sinir izdraplarna ve nbetlerine
cinler sebep olur!

(9)

Mazhar Osman Usman: Psychiatria 3. bask, Istanbul, 1944,

s. 107
R. Adasal: Medikal Psikoloji, A. . Tp Fak. Yay. C. I,
Ankara 1964 s. 45. C. II, ss. 459-464.
O. ztrk :

Folk Treatment in Turkey

(Ma.gie, Faith

and Healing : Studies in Primitive Psychiatry Today, edi

ted by Ar Kiev, Collier-MacMlllan Ltd, London, 1964, Table I, pp. 352356.

.
7 ubat 1964 tarihli. 'Cumhuriyet' gazetesinde yaynla

nan aada yazl olay, bu ac gerein byk ehirlerde

bile hJ::Ja deimediini

\\"Bir

aka gstermektedir.

akl hastas, kendisini tedavi etmek iin Ramazann

ilk gnnden beri her gece okuyan Vefal Lokum Hocay,

seccade zerinde klla ldrmtr.
Cinayet Kasmpaa
da Araplar sokandl,ki 51 numaral evde

ilenmitir.

Bu

evde oturmakta olan akl hastas, esrarke ve sabkal olan

23 yandaki brahim Keeli'y,t tedavi ettirmek iin Hoca

ya nefes ettirmek yolunu seen ailesi, Vefada Lokum Hoca
diye tannan 59 yandaki Ethem Lokum'u bularak anla
mlardr. Lokum hoca evvelki gece de_, yine seccade zerin
de brahim'i okurken bir ara .dalm,

kendisini ldrmek

.iin Hocaya okuttuklan zehabna, kaplan brahim de o an

duvarda asl klc kaparak
da geirdii nbet saikiyle,
Hocaya hcum etmitir. Bada kurduu iin birden dav-

ve kolera, iek gibi salgn hastalklar da yaparlar. Btn

bu hallerde cin, arzusunu ya ikarnn; avnn vcuduna
girerek yahut dardan arparak, bazan da, salgn has
talklarda, okla vurarak Y:erine__gtfrrr''i.
Trklerin akl hastalarna kar takndklar tavr,
k
yu arda belirtrnee altmz zere, daima merhamet
duygusuyla birliktedir: "Tasavvufi fikirlere ve itikatla
ra bal olarak mslmanl en iyi bir ekilde harpler ve
byk gayretlerle yayan Trklerden (deli) Allah'n kz
gnlna uram bir zavall deil, kutsal taraflar olan
gerek bir hasta idi. Bunun iindir ki, bir ok yerlerde za
rarsz olarak dolaan ve kimseye zararlar olmayan buda
la tipte baz meczuplara (V eli) demiler ve lmlerinden
sonra ad etmi olmak iin sandukalarna adaklar koy
mulardr' JJ2
Sosyal dini. yaay iinde herkesin grp iittii bir
ranamayg,

Hoca, kl

darbelerinden

kurtulamam ve

nc darbenin sonunda seccadenin stnde lmtr.14 b

rahim cinayeti iledikten sonra (Allah...) diye bararak d

ar frlam ve glkle

yakalanmtr. brahim

sevkedil

dii Emniyet Mdrlnde de sabaha kadar barm

ve

kelimei ahadet getirmitir. Polisler, brahim'in b.i.r hadise

karmasn nlemek iin kelepelerini zmemilerdir. b

rahim, ge.\rdii nbetin tesiri altnda bulunmakta ve ko

numamaktadr." (Bu hastann mahede evrak

Bakrky

Akl Hastanesinde grlm ve 3-lmamzn son blmn

de deerlendirilmitir.)

(10)

Westermarck:: Cin "slam medeniyetinde puta tapma dev

r.inden arta kalan ve kalnt halinde yaya gelen itikatlar"

(ev: ahap Nazmi Cokunlar)

lmra, 1962.

( 11)

H.Z.

(12)

leri, "Mihrap Mecmuas" 1924, s. 438.

R. Adasal: Medikal Psikoloji "A.. Tp Fak. Yay." s. 538.

lken:

Sosyoloji ;incelmeleri, An

Anadolu Tarihinde Dini Ruhiyat Mahede

takm belirtilere, tezahrlere kar halkn kanlar h8Ja

deiiktir. Mesela, Kur'an veya mevlid okunurken, din
leyenlerden birinin baygnlk geirmesi onu taklitle bir
biri arkasndan be on tanesinin, barmas, alamas,
rpnarak yerlere yuvadanmas veya kaskat kesilmesi
kimisince stn bir dandarlk nitelii gibi anlalr, kimi
since de bir lgnlk olarak damgalanr Bugn artk pa
tolojik belirtileri metafizik anlamlardan kurtarp olaan
bir hastalk olduuna herkesi inandrmak eitli ynler
den gereklidir. Dini hayatmzn oldum olas pratik ile
yii, aydn viiizlerimiz de dahil, sadece dini talim ve t
lemenin snr iinde yaplp, insan i ve d hayatm
btnl iinde psikolojik ve sosyal adan ele almad
ndan, genellikle kusurlu ve eksik saylr. Daha sonraki
blmlerde detaylyacamz zere, insan etkiliyen trl
faktrlerden haberi olan, grevini ruh sal uuru ile
yrten din adamlarnn toplum zerindeki msbet _rol
elbette byk olacaktr. Bunlar toplumun manevi huzur
ve enerjisinde en nemli bir saik durumuna girebilirler.
Bylece "hayat artlarnn g'l iinde ruh atmala
rnn bedbin kld., evresine kskn insan dinin ak
ve sade retileriyle lfet ettirip, ruha huzur ve skf:m
veren, anormal dini belirtileri ise ruh sal bilgilerinin
yetkisiyle kavrayp ferdin tekrar ruhi enerjisini kazan
nasma yardm eden bir din eitim programnn yakn
bir gelcekte dzene girmesi arzulanan bir keyfiyettir.
Muskalarla, nefeslerle halk aldatmak yerine, insan btn
ynyle tanyp anlayan ve bu bilgileriyle insanlarn zd
raplarn dindirrnee alan ok ynl din adamlarmzn
yetimesini grmek daima em elim olmutur"n. Ancak, ok
( 13)

N. Annaner:
Hitabet ve Dini rat zerine,
Diy. . Bk. Yay. Ankara 1964, s. 5.

(2. bask)

konuulan bir alanda ortaya atlan fikirlere ilmi bir ze

min hazrlamak muhta olunan bir husustur. Bu gn Ba
t aleminin misyoner rahiplerinin gn getikce daha faz
la ilgilendikleri ve ruh salnda sz sahibi olmak iste
dikleri, elimizde mevcut literatr zenginliinden belli ol
maktadr. lahiyat kolej ve Fakltelerinin programlar
dikkatle gzden geirildii zaman -bilhassa katalik Fakl
te)'lerinde- deil sadece ruh sal konular, Pastaral Tp
ad altmda tbbi bilgilerin de geni lde yer ald an
lalmaktadr. Medeni memleketlerde din adam tipi, sa
dece domatik dini bilgileri telkin eden insanlar olmaktan
kmakta, ferdin dinl ilgisini eitli alanlardan yararla
narak kurmaa ve artrnaa aba gsteren kimseler ola
rak belirmektedir. Bu gayretkelik, Hristiyan aleminde
ki ruh tababetinin uzun mddet, Dr. Ph. Pinel (17451826) in Salpetriere tmarhanesinde hastalarn "Les ali
enes" zincirlerini kanneaya kadar ihmale uram olma
snn bir sonucu saylabilir. "'sa Peygamberin ifa veren
(Healer) olarak tannp buna itikat edilmesine ramen
ruh salna kilisenin eilii ise, ngiltere'de ancak (The
Religious Society of Friends) mensuplar tarafndan 1796
senesinde kurulan bir cemiyetle balar''H. Halbuki bu tarih
ten ok daha nce ruh sal ve hekimlii alanmda Trk
lrin kurduklar messeseler, dini adan olduu kadar
mediko-sosyal ynleriyle de deerlendirilir. Darifa'la
rn ok ynl zelikleri gerek kltr ve medeniyet tarihi
mizi kapsyan eserlerde, gerekse tp tarihiyle megul ol
mu ve olmakta bulunan doktorlarmzn zengin bir kay
nak tekil eden yaynlarnda teferruatyla incelenebilir.

(14)

D.C. Jones, Spritual Healing, "Longmans" London 1955, p. 8.

Trkiye'de de dindar tipler ya da eitli inanlar ze

rine telif ve tercme olarak baz almalar vardr. Bu
aratrmalar medikal psikoloji, psiko-sosyoloji ve zellik
le etnoloji alan ile din sosyolojisi ynnden deerlendir
meleri kapsar15
a@mzda mediko-sosyal, mediko-pedagojik alanda
ki almalar, insan tek ynl bir grle incelemenin
yetersizliini daha ok aydnla karmaktadr. Dini duy
gu ve dnce ister din alimlerinin syledikleri gibi Tan
rmn bir mevhibesi veya naturalistlerin iddia ettikleri gi
bi tabiatn bir vergisi, yahut itimaiyatlarn dedikleri
gibi toplumun bir basks olsun, insan ruhunun yapsna
(15)

Acpayarnl, 0.:

Trkiye'de Dogumla lgili Adet ve nan..

malann Etnolojik Etd, T.T.K. Ankara 1962.

Acpayarnl, O.:
Anadoluda Nazarla lgili Baz Adet ve
tnanmalar, D. ve T.C. Flk. Der. C. ;xx, sa. 1-2 Ocak-Hazi
ran.

Baki, E.A.: Eski Bir Trk Halk Hekimi

(Karacaahmet ve
Delileri Tedavi Yurdu) st. Tp Tarihi Enstits 6. st. 1947.
Bayr,, M.H.: Balkesir'de Ksrlg"a Dair Adet ve nanma
lar (H.B.H.) st. ubat C. VH76.
Bayr, IM.H.: Halk Adet ve nanmalar. stanbul 1939.
Bayr, M.H.: stanbul'da ocuk ve Dog-umla likili Adet ve
nanmalar. H.B.H. st. Ocak 1940 C. X-111-U3.
Bayr, M.H.: sparta'da ocuk ve Dog-umla ilikili Adet ve
tnanmalar. H.B.H. st. X-120.
Gnalp, Ziya : Ere"li'de Halk nanmalar, H.B.H. 1938, C.
VII, say 82.
nan, Abdlkadir : Tarihte ve Bugn arnanizm Ank., 1954,

T.T.K. Basmevi.

nan, Mfika: Urfa ve Siverek'te lmle ltkili Adetler ve

tikatar, H.B.H. 1937, c. VI. Say 66.
Karde. Mehmet : Tortum'da H3lk nanmalan, st. 1961,

Eldm basmevi.

girmeden ve bu yap ile birlikte dnlmeden her fikir

daima yetersiz ve soyut kalacaktr. Ruh ve beden iliki
leri ok sk, ayrlmaz bir ballk iinde bulunduuna g
re, bu yapdan doan her davran onunla kaynamadan,
ondan mte'essir olmadan inceleme konusu olmayacaktr.
Ksemihal, N. azi
Durumu, st.

'By ve Din Problem,inin

'

Bugnk

1952, ... Ed. Fak. Yay.

Malinowski, Bronislow: By, Bilim ve Din

Grol), st. 1964 Varlk Yay.

(ev: Ender

rnek, S. Veyis: lkelerde Dinsel Temel Kavramiara Genel

Bir Bak, DTCF. Dergisi 1962,
zbaydar, Belma :

C. XX.

Din ve Tanr nanemn Gelimesi ze

rine Bir A:a.trna, stanbul, 1970.
Sabri akir :

Gaziantep'te Halk nanlar,

H. B.H., 1933,

c. m, sly 31.

akir, M.: S'inop ve Muhitinde Aya Dair Halk nanmalar,

H.B.H., 1934, C. III., say 36.
M. Taplamaco"lu: Yalara Gre Dini Yaayn iddet ve

Kesafeti "Bir anket denemesi" lahiyat Fak. Der. 1962, S.

I-IV

s. 141.

lken, Hilmi Ziya:: Anadolu tarihinde dini ruhiyat mza

hedeleri, 'Burak baba', 'Geyikli baba' Mthrap sene I, 1924,

S. 13, 15, 16, ss. 438-444 ve s. 15, .16

lken, Hilmi Ziya: Trk Mistisiznini Tetkike Giri, Trk
Tarih Cem.tyeti Ne. I. 1935.
nver. A.S. Trkiye'de Cilt Hastalkianna Mteallik Halk
Bilgisi ve Tedavileri. H.B.H. Dergisi, Ocak, 1958.
lk, Tarr, M. akir : Sinop evresinde shhat lm.kknda
nanmalar, H.B.H. st; ubat 1935, IV-45 (203-207) .
lk Tar, M. aki.r: Sinop'ta ocuu Obnyanlarn, Yara
mayanlarn Ald. Tedbirler. H.B.H. 1942.
Westernarck, Ed: Nav Demesi nanc (ev. . N. Co
kunlar)

Ank., 1961 Yeni Matbaa.

Yasa, brahim;

10

Trkiyede Halk Sal

Folklr ve Baz

Meseleleri, S.B. Fak. Dergisi; C. XVIT 1962, say, 3-4.

"Byle bir aleti tammak ise, psiik tezahrlerin ne gibi

kolaylk ve zorluklarla altn gsterip konuyu temel
lendirrnee yaryacaktr. O halde insan nasl bir yapdr
sorusu zerinde nemle durmamz icabediyor"w.
Din psikolojisi
alannda hakl bir ne sahip olan
William James ( 1842-1910) in Edinburg'daki konferans
larnda "Gifford Lectures" de ortaya atp, "The Varieties
of Religious Experience" adl telifinde dini yaana gir
meden birinci blm nrolojiye tahsisi, onun dine olan
sempatisi kadar tp tahsilinin kendisine verdii yetenein
bir sonucudur da denebilir.17
James'in ifadesine gre: ..Patolojik haller zihin haya
tnn baz unsurlarn, her zaman kendilerini evreleyen
dier olgulardan tecrid ederek bizzat mahede etmekli
imizi temin ederler. Bedenin terihinde,
mikroskobun
grd bir devi bunlar ruhun terihinde grrler"18 Bu
rada hemen ilave etmeliyiz ki, delilie yakn olan sapt
malar ile dini duygu ve di.j.ncenin yksek, uurlam
ekillerini karma kark bir halde ortaya atmak aksak
bir tutumdur. Zira "Mistik yaay, insan ruhunun yarat
t en eski eserlerden biridir. Kutsal ve ideal olan deer
ler aJemine ruhu ykseltmek iin insan nev'inin yapt
en byk egzersiz, her medeniyette ve her ada ayr bir
ehre ile meydana kt halde yine aym ruh savan,
ayn i oluunu temsil etmitir. nsan, yeryznde (homo
( 16)

( 17)
( 18)

Mustafa ekip Tun: Ruh Yapmz ve Onun Tipleri Bak

mndan Ahlak, ( 1942-45 ders yl niversite konferanslan)
stanbul, 1944, s. 253.
W. James, The Varieti.es of Religious
Experience, New
York, 1935, Lecture 1: Religion and Neurology, pp, 3-27.
Ayn Eser, s. 23.
ll

faber) olarak meydana kt zaman acaba yalnz evresi

ne fayda gzyle mi bakyordu? Onun (homo sapiens) ola
bilmesi iin ka yz yl beklernesi lazm geldi? Dindar
adam (homo religiosis) bu i oluunun hangi merhalesi
dir? Bunlar kesin olarak bilrnee imkan yoktur. uras
bir gerektir ki, btn insanlk tarihinde mistisizm ve is
lam dnyasnda tasavvuf diye tamnan ruh davran, bu
olgunlama iinde en byk pay zerine alanlardan bi
ridir"19.
Deerlerin i hayatmza geip sinmesi psiik ger
eklerimizin geliip zellemesini ve daha ok zlemesini
mmkn klar ve bu da aysiyet dindarln olgunlatrr.
Bu duruma geen fertte i muhasebesi (examen de con
science) tamamen uurludur. llerdeki blmlerde gr
lecei zere, psikoz devresindeki bir melankoliin
skntl ve dneeli hali yahut bir paranayak'da
len hezeyanl bir semptom deildir. Marazi uur
geen teessri hayatn ekileri, konuma ve ifade,
ve muhakeme 'durumu, heyecalar, reaksiyon ve

derin,
gr
iinde
idrak

hatta
hezeyalar hakknda edinilen bilgiler artt nisbette nor
mal dindarlk daha ok aydnla kavuabilecektir.
Byle bir almada :
a)

Akl Hastahaneleri

b)
c)

Psikiyatri Klinikleri
zel kiiler, aratrma alanna girmitir.

ki yla yakn bir zaman ngiltere'deki almalarm

srasnda gzlem frsatn bulduum baz dindar tip
(19)

12

ve

H.Z. lken : Tasavvuf Psikolojisi, (1944-45 ders yl ni

versite Konferanslar) 1946, ss. 194-195.

davram bozukluklarna ait vak'alar kitapta yer alma

mtr. Zira, Trk-slam kltr ve geleneklerini yakn
dan tanyan okuyucu Trkiye snrlar iinde marazi
dindal'larn szleri ve davranlar zerinde analitik yol
ile daha belirli aklamalara gidebilecektir. Ancak, burada
hemen belirtmeliyim ki, medikal bir alana giren byle bir
almada sayg deer doktorlarmzn tbbi mahede ve
tehisleri, zellikle stanbul (Bakrky), Elaz, Manisa
akl hastaneleri bahekim ve hekimlerinin ilgileri, son b
lmun tertibine imkan salamtr. Kendilerine burada te
ekkr bor bilirim.
almalarmda dil bakmndan sadeleme ve yabanc
kelimeleri mmkn mertebe kullanmamak arzusunu ta.
rm. Ancak manevi ilimlerde bu ynden kesinlie, psiko
lojik terimierde tam bir disipline kavumadmiZ ak
bir gerektir. Ne eskisi, ne de Bat dilindeki karl 'kon
madan ifade edil'en yeni terimler, bu gei devresinde dai
ma yazan veya okuyan iin kavramlarda hataya drnee
neden olabilir. Biz de burada daha ok niversite lite
ratrnde yerleen ve anlam aklk kazanm yeni keli
meleri kullanmay tercih ettik.

BL M : I

PSKOPATOLOJDE METOTLAR

Mental hastalklar konusunda yaplan aratrmalarda

kullanlan metotlar, genel psikoloji alamndaki C'ereyanla
rn trl mnakaa ve knazndan daha belirli, oturmu
bir keyfiyet gsterir. Bununla beraber, insan denilen var
lk ok tarafl kompleks bir karakter taadl kadar da
blnme kabul etmeyen bir btn olduundan onun bu b
tnln, evresiyle olan iliikieri bakmndan kavraya
bilmek iin tek metot yerine eitli yolarn imkanlarn
dan faydalanmak gerekmektedir. "Ruh sal gibi fizik
sel olmayan bir konunun metotlar zerinde ritik bir a
lmada bulunmak iin, yerlemi olan prensiplerle bu
alanda yaplm en son aratrmalarm sonularn dikkate
almamz gerekir"1 Ancak modern reforme metotlara gir
meden nce ruh sahnn eski usuleri zerinde ksaca
duracak olursak :
A- Ruh tabaletinin geirdii tarihi devirler iinde
ki psikolojik metotlar arasnda manyetizm (Mesmerism)
de yer almtr. "Aa; yukar 1600 yllarnda Babtista
(1)

Leslie

D. Weatherhead

London,

14

1963, p. 3.

Psychology, Religion and Healing,

Porta, hastaya ifa vermek maksadyla mknats (mag

net) kullanmtr. Daha sonra, 1771 de miknatsl ubuk
lar vcuda tatbik eden Hell olmasna ramen bu alanda
isim yapan Viyanal Hekim F.A. Mesmer'dir (1734-1815).
Onun almalar, kendinden nceki majik metotlarla onu
takip eden ilmi psikolojik metotlar .arasnda kpr say
lr. 1778 den itibaren Pariste bu tedavi tarz byk ra
bet kazanmt. \Mesmer de planetierin insanlarn bedeni
zerinde etkili olduuna inanyor ve bunu adale arasn
daki boluklarn manyetik ykle dolu olmasyla izah edi
yordu'..2.
B - Telkin ve Hipnoz "Suggestion, Hypnose"
Telkin, geni ifadesiyle, eitim psikolojisi ve eitim
sosyolojisinde yer aldnda, kiilerin eitli ynlerde bir
birleri zerinde yapt karlkl psiik etki anlamni ta
r. Modern psikopatolojide ise telkin, zel olarak teknik
anlamda hipnozla beraber kQllanlmaktadr. Bylece ruh
hayatnn aratrmalannda hipnotizma ile telkinin birlik
te kullanlmas zerine gzlem ile deney birbirlerine kay
natrlm oldu.
Hipnoz veya hipnotizna iradenin tesirini kaldrmak ve
psikolojik otomatizme dorudan doruya tesir etmk su
retiyle ruhi fonksiyonlar birbirlerinden ayrnaa yar
yan bir aratrma yoludur. Daha ak bir deyimle, baz
usuller kulanlarak tamamen normal yahut baz ruhi has
talklar olan bir insan telkin suretiyle uyutmaktr. Fa
kat bu uyku hali normal uyku halinden bakadr. Zira
(2)

Ayn eser, Seetion 1: Earlier Methods

of Healing Through

Rel,i.gion, p . 12.

15

hipnoz altmda olan bir insan dnebilir, konuabilir, ve

rilen emirleri yerine getirebilir. Hatta, bir bakma uyank
ken olduundan daha iyi de dnrnee muktedirdir. Zira,
dikkati, dta olan herhangi bir eyle dalmaz, ie dnk
tr. Hipnoz halinde deneyeinin istediklerini aratrabiie
cei ve bir hip.noz halinden daha derin baka bir hipnoz
haline geirtebilecei bir ok hipnoz sahalar arand. Ni
tekim "Forel, hipnoz halini safhaya ayrd.
1- Henz sathi olan, uyuklama (Somnolence)
has,

saf

2
Hipnotik safha, - denek bu safhada kendini uyu
tan adamn emirlerine itat eder; hassasiyetini kaybeder,
katalepsiye ve duygularmda illsyonlara urar, yalnz
hatralarn kaybetmez, etrafnda olan biten eyleri iitir.-

3
Hatralarn kaybedilmesi ve telkine itaat ile bir
likte derin bir uykudan ibaret olan tam bir somnamblizm
dir"3. Telkine kabiliyet de hipnoz halinde ziyadeleir; arzu
e;I.i.len fikirler ve bunun sonunda istenilen hareketler tel
kin edilir; dier bir deyimle telkin yapann iradesirre uyar.
"Hipnotik telkin hareketinin psikoterapide yaygn bir ha
le gelii E. Com'nin hastalarna bu metodu uygulamasy
ladr"4.
-

Kii ve toplum asndan, iyi veya fena sonular m

nakaa konusu olan telkinde nemli olan bir husus, telkin
alan kiinin dispoze olup olmaddr. Esasen telkin alan
ve telkin yapanlar arasnda farkiann mevcut olmas tabii(3) G. Dwelshauvers, Psikoloji, ev.: M. . Tun, s. 59.

(4)

W. Brown, Psycholojical Methods of Heallng "U. of London

press" 1958, p. 112. Bkz. Encyclopaedia Britannica 'Sugges

tion' V. 21, p. 531.

dir. Dini .alandaki inhiraflar, sapmalar (deviation),

.tz

deitirmeler (conversion

din

dini inkar (denyl gibibir ta

km anlay derecelerinin var olmas, telkinl.n eitli ya

larda ve artl bor ortamda, bu kabiliyette olanlar zerin
de deiik etkiler yaratmasnn bir sonucu saylabilir. Ge
nel olarak, mahede, muhakeme ve tenkit kabiliyeti kt,
grne aldanan ve dikkati az olanlarn hipnoz ve telki
ne msait olduu sylenir.

Modern anlamda "psikopatoloji metodu, i gz

lemin eski deyimiyle deruni tafahhus veya dahili ma

hede, (ntrospection) nn a

Ydnlatamad.

psikolojik olu

umlar incelemek iin anormal olgularda mukayese nok

talarnn

aranmasyla balar"5

Patolojik Psikoloji

ve

klinik metot tarihi geliimiyle ele alnacak olursa, bu yolda

adm adm emei geenlerden hayli isim sralamak gere
kecektir. Bununla beraber, zihin patolojisinin nemini ilk
grenlerden biri olmak erefini, hepsinden nce, Main de
Biran'a

(1766-1824) brakma}:r gerekir.

Biran'n psikolojiye verdii metotlar

yenidir.

Ona

gre, "hereydBn evvel mahhas zerine "in concreto" a

lmak Iazmdr; Bir.an bu mefhum

zerinde yani uur

olgularnn bize verilmi olduklar gibi "comme donnee."

alnmasnda israr eder; bu veriler "les donnees" kark ve
karmaktrlar"6

XIX uncu yzyln ikinci yansnda,

psikoloji dokt

rinlerinin eitlilii nisbetinde uygulann psikopatolojik

(5)

G. Dwelshauvers: Psikoloji 'ev.

M.. Tun' .. Ed. Fak.

Yay. 1952, s. 56.

(6)

G. Dwelshauvers: Muanr Fransz Psikolojisi 'ev. M.. Tun'

M.E.B. stanbul,

1940,

s. 13.

17

alanda bulan, gerek genilemesine gerekse derinlemesine

doru belirli metotlar ortaya kmbr. Bu yzdendir ki,
"bir psikoz'un tamamiyle objektif izahlar yannda,

srf

uur mekanizmalarna veya psikanaliz teorilerine dayanan

izahlan da mevcuttur. 7 phesiz ki ruh olaylar her ey

oagndrlar. Bu sistemin yap ve fonksiyonlar

tabiatiy.,...

uen nce organik olan br bedene ve IlKin sinir sstemne

ruhun varlk ve olaylar zerinde etkili olduundan hi
bir metot bu esastan

uzaklaamaz.

Bu anlay

Fransa'da ann en nemli psikolou saylan

iinde,

Theodule

Ribot (1839-1916) yu grrz.

Ribot iin psikololojide olduu kadar psikopato

lojide de syhmebilecek pek ok ey vardr. Zihin patolo

jisinin nemini gren bir psikolog olarak Ribot, psikolo
jide klinik tababetinden alnabilecek sonular deerlen
dirme yoluna nderlik ettii gibi, bu gn ruhiyat dok
torlarn rm da amtr, denebilir. ''Kendisinin Claud
Bernard, Dastre, Vulpian, Charcot gibi mehur doktorla
rn derslerini takip etmesi"8, psiik olgular geni bir g
r asrrdan inceleme imkann ona salad<Ribot'ya g
re psikoloji, bir ilim olarak bilinmeyen ruh kuvvetleri ile
uramaz. Onun konusu bizzat ruh grnleri ve bun
lar meydana getiren sebep ve kanunlardj Ribot bu nok
tada; ruh hayatnn fizyolojik ve biyolojik yn zerin
de nemle dururken yava ava psikopatolojiye ba yeri
verir. uur olaylan,

Ribot'ya gre,

flojik varla

}?al olup, sinir srelerile brlkte giden grnlerdir.

(7)

Rasim Adasal : Ruh Hastalklar. I, (Pslkonevroz) Ank. Tp.

Fak. Yay; s. 9.

(8)

18

G. Dwelshauvers

Muasr Fransz Psikolojisi, s. 13.

sinir vetiresi

annda sade

(Epiphenom(me).9

"Ribot'un izdii metotlar levhas, s:bjekt, objek

tif ve tecrbi olmak zere gruba ayrlr. Bunlardan
ilk ikisi genel psikolojide normal vetireler iin uygulanan
belli bal metotlardan saylr. nc grup: Tecrbi me
totlar; Psiko-fiziyolojik Psiko-fizik ve patolojik metotla
ra ayrlr. Zihni faaliyetle uzvi de,iiklikler arasnda m
nasebetleri inceleyen psiko-fiziyolojik
metot, ifadelerin
"expression" hareketlerine, uzvi olan duyurnlara (ihsasla
ra), harekete dair bilgiler iin byk kaynaklar tedarik
eder. Bunlarn en verimli olam Patolojik metot'tur. Bu
metot ile ruh hastalklarn inceleyerek bu hastalklar va
stasyle ruhun normal ileyii daha iyi kavranm olur.
Ribot hipnotizm'i de tecrbi metot arasnda zikreder"10
Ribot'un psikolojideki incelemeleri "hafza hastalkfa
r (Maladie de la memoire), irade hastalklar (Maladie
de la volonte) ve ahsiyet hastalklar
(Maladi'e de la
personnalib) ile yeni bir anlaya varr: dzlk psikolo
jisini temsil eden arm (tedaicilik) gr alr, ruh
hayatnlll derinliklerine
inilir ve derinlik psikolojisinin
esprisine varlr. Bu patolojik analizler sayesinde ruhi
geliimin aksi olan ynn reniyoruz. Ona gre sath
tan en uzak ve derin olan tabakalar en az uurlu ve istik
rarl olanlardr. "uur, uur dna nisbetle az bir eydir.
(9)

( 10)

'L'activite nerveuse est beaucoup plus etendue que 1'.-:.ctivite

quelque de surajoute'
psychique : La conscience est done
Bkz. Th. Ribot: Les Maladies de la Personnalite 4. ed, Pa
is, 1935, p. 6.
G. Dwelshauvers :
Muasr Fransz
Psikolojinin messisleri' s. 87.

psikoloji

'Scientific

19

uurlu ekiller, evrim ( evolution) kanunu vastasyla,

uur d ekillerden geliir. Ribot'daki patolojik metot'
un orijinallii udur ki; ruh hastalklar ruhi gelimenin
tersine iler, yani ruh fonksiyonlar, en son kurulmu en
istikrarsz ekillerinden en eski ve en istikrarl ekileri
ne doru gerisin geriye giden bir zl gsterir. Ruh
hastalklan evrimin gelimenin zdd; tersi bir seyir ta
kip eder'JU. Ribot kanunu adm alan, kesin ifadesiyle,
ksmen vaki olan hafza bozukluklar ''Les Amnesies par
tielles" de bilhassa dil iaretlerinin unutillmas Ribot'yu
ruh kompleksierindeki hareket unsurlarna nem verniye
gtrmt. {Ona gre, iaretierin hafzadan kaybolmas,
hareket hafzasnn bir hastald.r. Bu hast-alk, konu
ma ve yazmay beyin tarafndan saklanm hareket izleri
yardmyla rendiimizi gsterir.
Ribot, hafza, dikkat, duygu, veraset, teessri hayat,
ihtiras, irade, dnce, hayal ve ahsiyet gibi psiik g
lerin normal ve anormal halerini btnlk iinde ele alp
kendi gr asndan toplu bir ekilde aklar.
Modern psikoloji Ribot'yu bir ok noktalarda ok
amtr, fakat onun aratrmalarda kullanlmak zere
birletirdii ve kendisinin de uygulad objektif, sbjek
tif ve tecrbi metotlar, zamanmzn daima bunlardan bi
rini dierleri aleyhine tercih eden tek tarafl cereyanlar
na kar rnek olacak durumdadr.

E
Aa yukar ayn istikamette alan ve psiko
patolojid'eki ettleriyle n salan dier bir Fransz psiko
lou da pierre Janet'dir. (1859-1947).
-

(11)

20

G. Dwelshauvers : Ayn Eser, s. 89.

"XIX uncu yzyln sonunda ruh haletine ( etat men

tal) byk nem veriliyordu. Artk ruhi kamlanmalar
rn ve sarsmtlann insann i organlarna,
duygularna
nemli tesirler yapt genel bir fikirden ibaret olmutu.
Nitekim Charcot ve Bernheim ekallerinde balyan bu g
r zamanla olguntaarak bu gnn derinlik psikolojisi
ne varmtr. Bu iki stadn yannda gzlem ve ettlerde
bulunan P. Janet grdklerine yenilikler katt''JJ2.
Ribot'un talebesi olan P. J anet sinir hastalklarnn
tetkikinde "ruhi faaliyettin harekete dayanan umumi bir
nazariyesini kurmaya yarcak temeli,
realiteye intibak
fonksiyonunda bulmutu. Normal ruhi hayat realiteye in
tibak edebilen bir hayattr. Bu seviyeden 'dldkce ruh
hayat da geviyor, kyor, olacakt. Niyayet ruhun b
lnmesi (dissociation) hadisesini kefetmesi ok mim
olmutu. Bu esastan hareket etmekle de uur psikolojisi
nin snrlann anu oluyordu"13 P. J anet'in yorumiyle;
(hysterie) , uur alannn daralarak ruh hayatn bir oto
matizmin kaplamas ve bununla birlikte bir sr hassa
siyet bozukluklar ve tedailerin dalmalar temayl ile
vasflandrlr. (Psychastenie) ise, ruh seviyesinin alal
mas, iradenin yetecek kadar gergin olmamas, fikir ve
fiilieri etraftaki realiteye uyduramamak, fiilden korkmak
gibi eksiklik hislerinin
duyulmas 14 ile nitelendirilir.:s
(12)
(13)

R. Adasal: Psikonevroz, s. 31.

M. ekip Tun : Psikolojiye Giri, . . Ed. Fak. Yay. 1949,
s. 3.
Les Nevroses, Paris 1909, pp. 360-362.
(14) P. Janet
(15) Ahlakllk ve mistiklik gr asndan oo.):.\s konusu olan
bu hususa sayn hocam Hilmi Ziya lken de katlarak daha

21

Psikonevroz ad altnda toplanan bir takm nemli men

tal hastalklarn incelenmeleriyle ruh hayatnn izah aran
mtr. P. Janet tarafndan tahlil edilmi olan bu trl
bir ok hastalklar, onun psiik hayat tafsil etmesi iin
belirli bir aklama yaparlar :
'Muhasebe, yahut uurun
kendi kendini kontrol suretiyle gelimesi, ahlaki uur veya
v.l.cdo3,nn kuruluundaki ehemmiyet, bilhassa anormaller psi
kolojisi ile aydnlatlabilir. Bunun iin, uurun son derece
de daralma ve genileme hallerini gz nne alarak, normal
uurun ahlaki fonksiyonunu belirtmek marazi usul sayesin
de kolaylaacaktr. -Bu maro.zi usul ilk defa Claude Ber
nard kullanml}, Pl.kolojiye Th. Ribot ve A. Deschamps ta
rafndan nakledilmitir. Ahlak meselesinde de biz kullan.
mya alyoruz.- Bunun iin yukarda da grd'mz gibi.
balca birbirine zd olan histerik ve psikasten.i.kleri misal
olarak ele almalyz: Hareket
taknlklar, uur dnn
stnl' ile farkedilen (hysterique) lerde muhasebe E"n aza
inmitir. Onlar, her trl ruhi ve ahlaki kontrol kaybede
rek, rezalete de neticelense, akllarna geleni hemen ylilp
rnak isterler. Bitirme aksiyonlar ok kuvvetlidir; ve bunu
skandal haline getirirler.
Fakat devam etme aksiyonlar
ok zayftr. Bundan dolay histeriklerde vicdan muhasebe
si adeta yoktur denebilir. Bununla beraber, onlar masum
durlar. uur sahasnn daralmas, uur dnn bymesi
onlarda muhasebeyi imkansz bir hale getirmitir. Bu ba
kmdan, ilcai olan histerikler
grnte bazan vicdansz
insanlarla ka,rtrlabilirler.
Tersine olarak,
Psychasthenique'lerde,
uur muhase
besi son dereceye varmtr. Bu vasflarndan dolay onla
ra kararszlar ve kuruntulular da demibilir. Btn nrle
:;i devam etme a,ksiyonunun bulranlar iinde geer; fa
kat bitirme aksiyonuna hi bir zaman giremezler. Bunun
sebebi, bu tip hastalarda uur sahasnn fazla genilemi ol
mas, gerekle ilgilerinin kesilmesi, gere'e intibak kuvvet
lerinin ok azalmasdr. Bu marazi uur
tecrbeleri bize
normal bir uurda hakiki bir uur muhasebesinin snrlar
n gstermeye yararlar. (H. Ziya lken: Ahlak, . . Ed.
Fak. Yay. 1946, ss. 224-225.

22

nemli bir malzeme hazrlam oldu. Psikonevroz tipleri

ni ilmi ve psikolojik bir adan ilk defa Pierre Janet ayr
mak teebbsne girmiti; bilhassa "histeri" ile "psikas
teni" yi incelemekle kalmam, bu isim altnda

fobileri,

obsessiyonlar, impulsionlar, ruhi i skntsn "anxiete"

da mtalaa etmitir. Janet'ye gre bunlarn dayanaklar
tamamiyle psikolojiktir. Ve fizik bir yataklar

yoktur.

J anet'nin "ruhi tension" anlam buna esas tekil eder. Bu

mekanizma insann ruhi enerjilerini birletirir. Ayn gaye
etrafnda koyulatrr. Bu yeter veya bol derecede olduu
takdirde uur faaliyeti akm "nflux" btn elementlerini
toplamak suretiyl'e normal ruhi hayat salar. Eer bu
enerji veya tansiyon yap itibariyle bozuk ise veya yorgun
luk, sarsnt, bask gibi

se meydana kan

sebeplerle dengesini

aykrlk,

psikonevroz

kaybeder

ekillerinden

biri olarak kendini gsterir. Eer bu ruhi tansiyon dk

l; genel mahiyette ise psikasteni,

herhangi bir

makta yani bir fonksiyanda lokalize ise

histeri

basa
husul.e

gelir. nk heyecanla: genel ruhi akord'da aa nizam

da "derecede" olunca fazla miktarda enerji harcanmasna

sebep olurlar; bu suretle ruhi tansiyonu indirirler, ve ru
hi kuvvetleri zayflatrlar.
"Janet'nin ruh tababetinin inkHtplarndan biri ol
duu muhakkaktr. Fakat, gayr uur psikolojisine n
derlik etmi olmasna ramen psikanaliz ekolne kar
daima souk kalm ve kitaplarnda bu ekolden hi bah
setmemitir'>:.
Yukarda ad geen her iki Fransz

Psikolou, Tb.

Ribot ve P. Janet bilhassa patolojik fenomenterin ara

trlmasna verdikleri nemle zihincilie
"ntellectualis(16)

R. Adasal

P&i.konevroz,

s. 33.

23

me'' ve onlarn metotlarna kar tam ve ak bir reaksi

yon gstermi olmakla da nitelendirilmilerdir17
iediimiz blmn konusu psikopatoloji tarihinde
isim yapm veya bu alanda eser vermi olanlar naklet
mekten ok, inceleme ve aratrmada yeni bir anlay ve
metotla belirlenmi olanlar zerinde durmak oldll!una
gre, burada George Dumas (1866-1946) mn dikkate de
er almalarna da iaret edebiliriz.
F- "Dumas, hocas Ribot'nun tavsiyesi zerine fel
sefeden sonra tp da tahsil etmekle bir psikolog iin fay
dal olan bilgileri gen yata ahsnda toplamt. P. Ja
net gibi o da C. Bernartl'dan ald ( postulat) ile Th.
Ribot'nun metodunu geniletmi bir psikologdur. al
malannn en orijinali heyecanlarn tetkikine hasrediimi
olandr. Burada fizyolojinin btn imkanlarndan fayda
lanmtr":u. 1924 de yirmidrt arkada ile beraber iki
ciltlik (Traite de Psychologie) nin te birini kendisi yaz
mtr"11). Bilhassa tecrbi ve marazi psikoloji zerine,
(Pathologie Mental) blmnde erken bunamay uur d
bir ruh etkisiyle aklar. Erken bunamann esas ka(17)

B. Ziya Egemen : A..D.T.C. Fak. 1952-53 ders yl Genel

Psikoloji takrirleri.

(18) M. Reuchlin : Psikoloji Tarihi (ev. S. Evrim) , !st. 1964, s. 70.

(19) George Dumas, Paris niversitesi tecrbi ve marazi ruhiyat
Profesr bulunduu srada (Rektr Cemil Birsel) in davetint
kabul ederek 20 Nisan 1935 CUmartesi gn stanbul niversitesi konferans salonunda "Teessrlerin fadesi" konulu bir
konferans vermi ve bu konumann
eviris.t, G. Dumas'n
Fransa'da talebesi ve o srada Doent bulunan sayn hocam
Ord. Prof. Suut Kemal Yetkin tarafndan yaplmtr. Bkz.
"Edebiyat" yl: I, s. 3, st. Mays 1931\, ss. 53-56.

24

rakterlerini muhafaza ile burdaki esas araz tali arazdan

ayrnaa muaffak oluu nemli bir husustur.20
G

La Salpetriere mektebi

"Ribot, talebesine, tp tahsil etmelerini, bizzat hasta

lan grmeyi tavsiye ederdi. Bu tavsiyeye uyarak talebesin
den birou, nl psikopatolog J. M. Charcot'nw (1825-

189'3) "tesir sahasma" girmiti.

1862 de La Salpetriere

servis efi bulunan Charcot, burada 1866 dan

itibaren,

bazlan sinir sistemi hastalklariyla ilgili olan dersleri ver

mitir. Charcot, 1870 de akl hastas olmayan (non-alienes)

histerikleri ele ald ve 1867 de, Paris Tp Fakltesinde pa

tolojik anatomi Profesr oldu. Charcot, hipnotizm- ze

rindeki aratrmalanna 1878 de balyarak 1882 de sinir

hastalklan kliniinin, kendisi iin ihdas olunan bir kr
snn bana geti: Bu krs, ksa zamanda, dnya apn
da bir hrete eriti.
La Salpetriere mektebiniQ. metodu psikolojiden ziyade
dorudan doruya psikopatolojik bir alandadr. Bu ekalde
P. Janet, G. Dumas, A. Binet ve S. Freud)un atklan r
dan sonra histerikler nezdinde telkin ve hipnotizm hadi
seleriyle ilgili olarak yaplan uygulamalar (dinamik Psi
koloji) adya anlan bir fikir cereyanna balanr:
Dinamik psikoloji, zetle tarif edilebildii nisbette, fer
din faaliyetinin u veya bu istikamette harekete gemesini
yneltir, grnen kuvvetleri (yani motivasyonlan, eilim
leri, i.itilimleri; pulsion v.b.) ruhl iktidarlar inceler ve

bu incelemesini, ferdin faaliyetlerini en basit hareki ek

linden balatarak, ferdin zekasn kullanna kadar takip_

(20)

G. Dumas, Traite de Psychologie, II, s. Paris p. 811.

25

eder. Bu gibi kuvvetlerin varl, bilhassa .ikar olarak

yle bir hasta kategorisinde kendini gsterir ki bu hasta
lar, grnen, sezilebilen hibir uzvi hasar gstermezler,
fazla olarak, zaman zainan, ve maldut bir ereve ierisin
de de olsa, zihin mekanizmalarnn hala iiiyebilir vaziyet
te olduunu belirtirler\\Bununla beraber kendilerinde, az
veya ok nisbette intibaksz olan bir davran da mahe
de edilebilir. Bu bozukluklar (nevroz ya da psikozlar) esa
sen ok eskidenberi bilil'di. Ruh hastalklarna mahiyet
ve tabiat bakmndan tatbik olunan are ve ilalar beden
de grnr hasara uram bir husus olmad cihetle,
yersiz are ve ilalar olduu fikrini uyandrrd. u halde,
ele alnmas gereken ey, bu hastalarda, mahede edilen
dzensizlie yol am bulunan ve alttan alta ileyen pro
sesslerdi. Mesela hastann sarslm "irade"si yerine, aca
ba tedavicinin, mtehasssnki neden ikame edilmesin ?
Esasen bunu yapmann bir aresi de., ortaya atlm bulu
nuyordu. Baz artlar altnda, baz sjelerde,, suni olarak
uykuya yakn olan bir hipnoz hali meydana getirmek mm
knd. Sjeler, bu hipnoz esnasnda, telkinlere bilhassa
ak bulunuyor, btn sorular cevaplandnyor, kendileri
ne verilen emirleri de ya derhal ya da uyandktan hemen
sonra, yerine getiriyorlar. te telkin yoluyla, bu hali mey
dana getirmeye elverili olan metotlarn
hipnotizmay tekil ediyordu.

hepsi birlikte,

Charcot, nropatolog olduu iin, tabiatyla hastada

hipnoz halinde kesin -ve sahte olmayan- uzvi iaretler
koliad : mesela adalelerin durumunda dei.meler, refleks
hareketleriyle eitli hassasiyetlerde de deimeler arad.
Charcot'nun bu incelemesi, kendisini, histeriklerde hipno
tizma yoluyla asabi hali ayrdetmeye gtrd : bunlar,
"lethargie'' "catalepsie" ve uykuda gezerlik
"somnam-

26

bulisme" idi. Bu halin tasviri, Charcot'ya, 13 ubat 1882

ylnda, ilimler Akademisi karsnda, parlak bir baar
salad. Salpetriere klinii, bu sayede dnya lsnde
mehur oldu, hipnotizma da geni lde rabet grd.
Nancy Tp Fakltesinde Profesr olan H . Bernheim

( 1837-1919') da hipnotizmay incelediinde bu olayda, tel

kinin meydana getirdii, yani "beyine telkin edilmi ve be

yin tarafndan kabul edilmi olan bir fikrin meydana ge
tirdii tesirin'' sonularndan baka birey bulamad Bu
gr, '"manevi deiikliklere" byk bir etki atfeden fik
rin yeniden ortaya kmn apak bir belirtisiydi. 1890'a
doru, Bernheim, Nancy'de klasik hali bulamaynca, bu
hallerin hastalara telkin edilmi olduunu, zira hastalarn
kabul edilmi nazariyeye gre, uur d olarak, kendilerini
buna gre hazrladklarn ve denemeler esnasnda gene
buna gre davrandklarn ileri srd. Bernheim, "Salpet
riere'in hipnotizmas, aslnda, bir kltr hip.notizmasdr"
kanaatindeydi. Mcadeleden malup kan taraf Salpet
riere mektebi oldu ve 1S92 de de, kurucusuyla birlikte or
tadan kayboldu. Fakat Nancy mektebi de, Salperiere'in
arkasndan fazla yaamad ; hipnotizma ise, 1900 den az

sonra, tekrar kme devresine girdi. ki mektep arasnda

ki bu hararetli mcadelede ise, Janet'nin dedii gibi, g
nmzde byk baar kazanm bulunan "psikolojik te
daviler" (Medications Psychologiques ) in neminin tanm
masma kuvvetle yardm etmiti:f'21
- Anormal ruh hallerini anlamak iin bavurulan
usuller sz konusu edilirken, psikanaliz ve onunla ilgili
(21) M. Reuchlin : Psikoloji Tarihi (ev. S. Evrim ) st. 1964, ss.
71, 72.

27

ekollere gemeden nce bu cereyanlara mensup olmayan

bir ka metodu daha hatrlamak gerekir.

nl Alman ruhiyatcs Wilhelm Wundt (1893-1920)

Leipzig niversitesinde kurduu ilk psikoloji enstitsnn
labaratuvarndaki ilmi aratrma ve deneylede yeni
r am oldu. Duyu (Hasse) lerin fizyolojisine

bir

ve du

yum (ihsas) larn psikolojisine dair uzun ve derin incele

meleri sonucu fiziyolojik

psikolojinin de babas

saylr.

"Wundt ve daha sonra Stumpf ve Milller de hem ie bak

metodunu, hem de mukayese gibi objektif usulleri kullan

mlardr. Bunlarn talebeleri ise, btnc Psikoloji gr
nde nclk yapmlardr
Yine Wundt'un talebesi olan F. Kiesow, "Ergograp
hie" aletiyle adaJelerin yorgunluu zerinde

incelemeler

yapan tannm fiziyoloji bilgini Mosso ile birlikte al

mt:.r:.
Psiko-fizik ile Psiko-fizyolojinin kurucular olarak bi
linen P. Weber, Fechner,

Helmholtz,

reym

halindeki

"emprique" vasta ve psikometrik Iabaratuar almalarn

da ba olmulardr. E. H. Weber, deri zerine yaplan te
maslara gre, duyumlarda ly uygulam ve tenbihler
le duyumlar arasndaki mnasebetleri kemiyet olarak

be

lirtmilerdir.

"1863 de domu olan Sanctis, Roma)da tecrbi psi

koloji ve psikiatri Profesr bulunduu srada nevrozlar
ve psikozlar zerinde eitli aratrmalar yapmtr. Ayn
zaman'da Freud'dan evvel de normal ve marazi insaniann
(22) Robert S. Woodworth: Bugnn Psikoloj.t Cereyanlan, "ev :
M. . Bao"lu", D. ve T. C. Fak. Yay. 1 943, s. 200.
G. Dwelshauvers : Psikoloji, s. 53.

28

ryalanyla megul olmutur. Bundan baka geri zekal o

cuklar zerindeki almalaryla ilk basit testleri meyda

na getirmi olan Sanctis, test usuln de bir metot olarak

kullanmtr"23
Muhtelif organ sistemlerindeki fonksiyon bozuklukla

rn inceleyen, fizyopatolojiye paralel olarak zihin fakl

telerinin aksaklklarn aratran bu gibi metodik alma
lar medikal psikoloji iinde gelidi

"Deney Psikolojisinin aratrma alan, yksek fonk

siyonlarn da msbet metotlarla incelenmesine balandk

tan sonra bsbtn geniledi. Hafza, dikkat, muhayyile,

zeka zerinde deneme ve testlerle megul olan psikologla

rn almalar ortaya kt. Burada Ebbinghaus ve A.

Binet'yi zikredebiliriz. Zihin patolojisi

zerinde alm

olup daha nce adlar gemi bulunan Charcot ve B. Ja

net'den baka Fransa'da Maury, Magnan,

Pierre-Marie,

talya'da Mosso'dan gayri adli tababet alannda bir

za

manlar "anadan dom sulu" teorisiyle hret kazanm

olan Lombroso, ngiltere'de Galton deney ruhiyatn

zen

ginletirdiler. Doktor ve kriminolojistlerin etkisi altnda,

psikologlarn telkin kabiliyeti ve ahitliin deeri hakkn

daki meseleleri inceleyip, elde olunan sonular zerinde hu

kukulann dikkatlerini ekmekle pratik tatbikata gittik

leri grld. Yaplan deneylerde, istemiyerek yaplm yan

l ahitlikler meydana karld gibi, hafza ve muhay

yilenin tesiri ile bozulmu pheli ahitliklerin mevcut ol

duu da anlald. Nitekim akam karanlklannda grd

bir adamn krmz elbiseli olduunu

emniyetle syleyen

bir ahit, idrak kanunlar bakmndan yanl bir ey syle(23 ) Woodwordh: Bugnn Psikoloji Cereyanlan, s. 200.

29

mitir. nk deneyler gstermitir ki krmz renk alaca

karanlkta siyah grnr ; bunun gibi anahtar delinden
grd eyleri anlatan bir ahidin planlara, yahut sahne
nin durumuna ait ahitlikleri de hkmszdr. stelik e
yadan alnan imajlarm bunlara tamamiyle uygun ve eksik
siz olmas pek nadirdir. Fazla olarak tedailerimiz istikrar
szdr, ahitlii bunlarn kararsz tesirlerine uramaktan
kurtarmak da ok kere mmkn deildir. Hele ocuklarn
tamkhklar bilhassa yanltr. gzlemlerimizden kaan
bu gibi hatra bozullar hakknda bize doru ve salam
bilgiler verebilecek vasta ancak yine deneydir."24
J - Deney metodunun ak brakt alanlara doru
ynelen yeni akmlar XIX uncu yz yln sonlarina doru
ortaya kar.
I P. Pavlov (1849-1936) un nl deneyleri bir taraf
tan biyolojinin temel problemleri zerine k serperken,
bir taraftan Amerika'da gelien "Behavior" kavramna
yol amak suretiyle psikolojik almalar yeni bir yne
evirir. John B. Watson 1878-195$ ve taraftarlarnn, in
san dtan mtalaa edip davranlaryla tammak yolu da
"empirique" bir ifade tar. Watson'a gre, "uur" kelime
si, evvelce kullanlmakta olan "ruh" kelimesinin bir baka
tabiri olduundan bu gnk psikolojide kullanlnaa el
verili deildir. hsas, idrak, tasavvur, arzu, tefekkr ve
his gibi sbjekfde er behaviorizm.in lugatndan silin
nlfur.Ee tutulmas, gzle grlmesi ve yakla mas ka
bil olmn. eylerle daha fazla uramanm bir anlam
yKtut2:-; . "Watson l:.eyecanlar bakmndan fzyolojik <fe(24) Dwelshlauvers : Psikoloji, s. 54.
(25) J. B. Watson - Behaviorism, People's Institute pub. co, New
york 1924, p. 6.

30

iikliklerin husule getirdii duyum komplekslerini psiko

lojik adan nemsedii ve teorisini kurarken ksmen
ie baka dayand iin W. James'den istihfafla bahse
der"s.
Dier yandan Almanya'da
'ekillenmee
balyan
"Gestalt" fikri, faklte psikolojisinin ayrklarn kapatma
ta gayret eden btnc bir gr gelitirir. Nrofizyo
loji ve nropatolojideki ilerlemeler de ruhi davranlarn
eskiden zannedildii kadar kolaylkla kendisini tekil eden
unsurlara paralanamayacan, hele "akli melekeler"in
beynin baz yerlerine hi de basite yerletirilemeyeceini
gsterir mahiyette idi
Eski metotlarn yetersizliini gsteren en geni en
devrimci hareket, insamn uur alan dnda kalan ruhi fa
aliyetlerinin de olduu mesel'esidir. Freud tarafndan ele
alnarak bir doktrin halinde alt uur dinamizmas mefhu
mu olarak ortaya atlmtr. Bu suretle analitik metotla
rn da hizmet alanna girmesiyle '"Faklte psikolojisr ve
ona dayanan biyolojik tamamlayc olan "frenolo ' de
oktan tarihe karmtr,

j_f

"Buna ramen btn yeniliklerden nasibini alp yoluna

devam eden klinik psikolojisi iinde de faklte psikoloji
sin'e ait terimler kullanlmakta devam eder. yle

ki, ge

rek mahede kaytlannda gerekse raporlarda bu kelime

ler yerlerini ve deerlerini "konflikt", '"fiksasyon" "reg
resyon", "kompleks", "attitd" ve "behavior" gibi yeni
terimler yannda muhafaza edeceklerdir".: 7
(26) Bkz : R. S. Woodworth, Bugnn Psikoloji Cereyanlar, s. 67.
(27) F. Gksel : Paranoid Sendromlar ve konstitsyon,, " . tt. Tp
Fakltesinde kabul edilen ihtisas tezidir, henz baslmam
tr" s. 20.

31

K -(Psikopatolojide belirli bir gr temsil . eden ve

ilmi psikolojinin metotlan arasnda ayn bir blm olarak
grlmekte olan psikanaliz "Psychanalyse", nceleri nev
rotik semptomlu hastalarn tedavisinde uygulanan bir usUl
olarak ortaya kmtr. Psikanalizi bir sistem olarak or
taya getiren Sigmund Freud (1856-1939) dr. Telkin al
tnda uyutulan hastalardaki ifade ve semptomlann orijini
ni birletirip aklam daha sonra ryalar bir (object)
olarak kullanarak28 grlerini geniletmitir._
Freud 1885 de Paris ve Nancy'de Charcot ve Bernheim
ve nihayet Viyana'da bir mddet klinik almalarnda be
raber bulunduklar Breuer'den mlhem olarak bu

yolda

aratrmalann geniletmitir. zellikle histeri araz gr

len hastalar zerinde hipnozun etkilerini aratrm, "Nev
roz ve Cinsiyet'' teorisini kurmutur.
Psiik olgularn utir dnda kalan faaliyetine ait s
re (processus) leri zel bir sistemle aratrnaa alan
psikanalizin, analitik metotlar safnda snrl bir yardrm ol
mutur. Biz burada psikanalizi btnl iinde belirtmek
ten ok, Freud'un getirdii yenilii metod bakmndan ak

settirmekle yetinmek zorundayz. Esasen bugnn psikolo

ji cereyanlar arasnda, gerek Bat dillerinde gerek Trke
de, zerine en ok yaz yazlan ekolun psikanaliz olmas iti
bariyle Freud ve onun mekanizmasn tekrardan kanmak

istiyoruz.
"Freud'un getirdii yenilik, konu olarak setii uur
dn ilmi bir ekilde taramas, muhtevasn aklamas ve
bu taramay, o zamana kadar

ilim alanna

girebilecei

umulmayan gdk fiilierin "Les actes manques" ve rya(28) Sigmund Freud: A General Introduction to PsychAnalysis,

"Perma Giants" Newyork, 1 949. p. 75.

32

larm yardmyla yapmay denemi olmasdr. {.Freud'dan

evvel gdk fller ; tesadf eseri olan gelii gzel hareket
ler, ryalar ise bir fantazi saylm, her iki faaliyet de ni
hayet organik ve fizyolojik sebeplerle aklanm1tr) {!:Ial
buki Freud gdk fillle.ri de, ryalan da dorudan doru
ya psiik sebeplerden gelen psiik olaylar sayar ; Psikolo
jinin alanma giren ve uur dndaki kuvvetlerin belirtile
ri sayd bu olaylarn incelenmesi iin de yepyeni bir me
toda ; psikanalize ba vurulmas gerektiini ileri srer. Ay
nca rrevrozlar ele alr ve p sikiyatrinin ancak uurun ince
lenmesiyle a1klamay denemesine karlk psikanaliz, nev
roz problemini uur d yoliyle zmeye alr"'0 Buna
ilaveten ""Freud'un en bariz ve srf kendisine ait olan zel
lii, nevraziarda grlen ruhi ve uzvi belirtilerin geliimin
de cinsiyet faktrnn ne byk tesirleri olduunu gs
termekte toplanr"3. "XIX uncu yz ylda psikiyatri ,la

nnda hakim olan gr bedeni ( Somatic) izah idi. Buna

kar kan psikanaliz, ruhi (psychic) ynden aklama yo
lunu gsterip canlandrmakla 'bir isyan hareketi

olarak

ortaya 1kmtr"31 d'enebilir.

Freud'un klinik sistemindeki esas prensibe gre, has
tann ihtiyac yalnz derdinin ne olduunu sylemesi de

ildir. Fakat hastal tevlit eden hatra ve olaylarn ok

(29) Nezahat Arkun : ahsiyet Psikolojisinde atma, st. 1 962,
s. 17.
(30) S. Freud : Psilmalize dair be ders "ev: M. . Tun" giri:
Froydizi.m, stanbul 1931.
Freud, bu grlerini, aynca G. Stanley Hall tarafndan da
vet edilmi
olduu B. Arnerika'da, Clark niversitesinde
1909 da verdii be, konferansta ileri srmtr.
Bkz: M. Reuchlin : Psikoloji Tar.\hi, (ev : S. Evrim) s. 77.
(31) R. Woodworth : Bugnn Psikoloji Cereyanlar, s. 119.

33

gerilerine giderek eski kompleksi canlandrmak ve maraz

ilerleme'den daha ocuklukta ve genlikte balyan nevro
tik belirtileri, kompleksleri uur seviyesinde zmektir.
Ancak yine Freud'a gre, ciddi bir surette psikanalist ol
maya hazrlanacak bir mtehasss evvela kendinin tahli
liyle ie balyacaktr\\Kendisini bask altndaki kompleks
lerden kurtarm olan bir insan bakalarnn kompleksle
riyle megul olabilir. Bundan sonra yaplacak ey, hastann
uur altndaki komplekslerini uura aktarmakbr. Bu suret
le., uur altndan uura nakledilen istekler normal yollarla
tatmin edilebilecek ve nevrotik durumlara sebep olan alda
tc tatpin killerinin veya aksaklklarnn nne geil
mi olacaktr. Bylece psikanaliz'in izledii yol, ryalarla,
serbest armlara, srme (lapsus) lere, yarm kalm
gdk hareketlere dikkat ederek kiideki ruh bozuklukla
rn anlamakt Ruh hastalklarnn kaynanda bulunan
olgulara eritirecek bilgileri hastann kendisinden edinmek,
hastal kknden skmektir. Hastann uurundan kaan
bir ok olgular vardr, yahut bu olgularla kendi hastal
arasnda uurunu yoklamakla bir mnasebet grnez. Bu
nun iin hastada imaj ve hislerin uur d hayatn kefe
derek bunlarn uur hayatna olan etkilerini yeniden bul
mak lazmdr. Bu hastalarda uur dna itilmi bir ok
imaj ve hisler sembolik klkiara girerek uura tesir eder.
Ryalara, sz ve hareket srmelerine sebep olur. Hastay
hi haberi olmadan etkilyen bu itilrni hislerle rtl te
maylleri, tecrbeli bir kliniki uura kan sembolleri va
stasyla yeniden bulabilir.( Freud bu inanc gndelik ha
yata da uzatarak ehernmiyetsiz grnen bir ok fiil ve ha
reketleri izah etmee alr. Maksad, rremsiz gibi gr
nen bu olaylarn uurumuzun bilmedii uur d his ve
temaylleri meydana karp karmadklarn anlarnaktr

"Freud'un dinamik, ya da derinlik psikolojisi diye adlan

dulan psikolojisinde en bata yer alan atma problemi,
daima dikkati ekmitir";,2 Bylece, "Freud, rtl tema
yllerin dinamizmini grmesini bildii gibi uur hayatnn
bunlara kar ok kere yapt bask ve kontrolu da gs
termitir' M.
Biz burada Freud'un (Pan sexualite) grnn de
taylarn ve bunlara yaplan ilmi itiraz ve tetkiklerin b
tnn teferruatyla belirtmek iddiasndan elbette uza.z.
Ancak "derinlik psikolojisinin metodu olan psikanalizin
( deprimee) derecesinde bulunanlar iin dikkate deer bir
inceleme yolu olduu kansndayz. Zira, i gzlem (intros
pection) metodunun normal duygular anlamak iin verimli
bir usul olmas yannda yegane inceleme metodu olamya
ca da aikardr"(!\
"Freud klinik tedavi metodunda kalmayp grleri
ni daha geni alanlara, gnlk yaaya, psiik ve sosyal
konularn tefsirine kadar gtrmtr. 19113 ylnda yayn
'
lad (Totem and Taboo) eserinde ilkel insan toplulukla
rnn psikanaliz usuliyle bir yorumunu yapar. 1928 de ya
ynlanan (The Future of an llusion) ve 193.9 da (Moses
and The Monotheisme) adl eserinde de idealizme, moral
anlaya ve monoteist diniere kar fikirlerini ifade etmi
tir"35.
(32) N. Arkun : ahsiyet Psikolojisinde atDla, s. 9.
(33) Dwelshauvers: Psikoloji, s . 58 "ve Bkz : 40-44".
(34) W. H. Chrk : The psychology of Religion "third print-- -An
Introduction to Reltgious Experience
and Behavior- New
york, 1961, p. 32 .
(35) E. Fromm : Psychoanalysis and Religion, Yale Univ. Press
1958, p. 10 (Neopslkanalistler blmnde yer alan Erich
Fro:mm, Freud'de eksik olan iki fikri psikanalize sokmutur.
- Tarih fikri 2
Sosyal evre fikri)
. ,

35

The Future of an lllusion'' adl eseri ilgi ekici

bir

almadr. Ancak, burada Freud dinin ekline, dini tavr

harekete ve gelenee dayanan btn unsurlara kar ken
disine zge olan bir gr aksettirmi ve bilhassa dinin
menfaattan uzak olan bakalarn dnme (disinterested
altruism) , yaratc ilham ( Creative Vision) ) , kiisel idea
lizm (personal idealism) ve hatsi deerler (intuitive valu
ations ) gibi dinin dal:a yksek psiik elemaniarna kar
ise tamamen bilmemezlik (Completely ignores) gstermi
tir. Bylece, bu etdyle o, dini reddetmitir"3".

L
Freud'un (nevroz-cinsiyet) teorisine ve sistem
letirdii psikanaliz metoduna ilk tepki kendi evresinden
gelmitir. Viyana grubunun mensuplarndan olan W.
Stekel ve F. Wittels baz pek nemli olmayan farklar y
-

znden, Adler ve Yung ise esasl gr ayrlklar

teorileri dolaysiyle ayrlcllar.

olan

Afred Adler (1870-19'37) cinsiyet drtsnn roln

kesinlikle red etmemekle beraber, libido'ya ba benlik
"egon hakknda ileri srd fikirler "Ferdi Psikoloji"
"Individual Psychology" ad ile anlr. Ferdler arasndaki
psiik ayrntlar inceliyerek vard sonuca gre., nevraz
Iarda cinsiyet bozukluklar yegane faktr deildir. "Baz
marazi hall'erde en esasl nokta aalk duygusu (feeling
of nferiority) dir. Bu his insam rahatsz eder. nk ba
sit surette sabittir ki herkeste bir kudret arzusu, hakimi
yet ve stnlk hissi vardr. Eer bir kimse kendisinde
bir eksiklik yahut aalk olduunu hissederse kendisini
herhangi bir alanda stn klmak veya hi olmazsa ken(36) H. Crichton - Miller: Psycho-.Analysis and its Derivatives,
Oxford Univ. Press ( Second ed.) London, 1950, p. 197.

36

dini byle hissetmek ve bakalarna da byle olduunu

zannettirmek iin elinden geleni yapar, aalk duygusu
nu, uurlu bir suretle tevcih edilmi cihetlerle telafi etme
e alr. ok defa telafi "karlama-compensation" aa
lk noktasndan aksi ynde vaki oludtzetlenecek olur
sa :
1
stnlk, stnlk duygusunun gereklemesi
yolunda, 'insan ruhunun derinliklerinde, vaki olan eitli
savalardr. stnlk zevkinin de hayatn msbet kuvveti
olarak tannmasdrl
-

2 -LK.arakterin gelimesinde ayrca, sosyal duygu.

lar da rol oynar. Daha ocukluk yanda iken beliren top..
lumla temas srasnda stnlk ile aalk duygusu ara
sndaki savama tamamlanmaktadr.

Bylece Adler'in psikolojisinde, Freud'de olduu -gibi

hakim olan libido 'deildir, arlik merkezi sosyal reaksi
yonlar olup bunlarn terbyedeki roiier onelrilidii:.
f\..dler'e gre karakter, her eyden nce sosyal bir
anlamdr. Ancak insan ile onu evreleyen ortam arasn
daki mnasebetlerde karakter bahis konusu olabilir. By
lece karakter bir insann bulunduu topluma kar takn
d tavr ve ruhi durumdan ibarettir. Karakter snr ve
temaylleri tabiat tarafndan verilmi deildir, kaltsal in
tikaller ikinci derecededir.
fiayatta baarlarna bakarak marur ve kendisin
den tamamiyle emn farzettgmz bir ok adamlar iyice
rdan tandlgmz zaman tainamiyle yenemedikleri bir
aalk hissi ile muzdarip grdmz olurl Ona gre, in
s-atda evrenn mkavemetleri ve ferdin kendi hassasiyeti
37

yznden en ok ezilen bu histir. Bu suretle stnlk duy

gusu bir taraftan yksek baarlarn, dier taraftan de
rin ktlklerin ve bozukluklarn kayna oluyor Bizzat
Adler'in dedii gibi : \\"Her nevrozun karlat .mesele,
realitenin gereklerini arpk gsteren ve inkar eden bir
hayat ; dnme ve hareket tarzn, glklere ramen
devam ettirmesi. .. Fakat, dier taraftan kaamak yoldan
erdiini farzettii, rahatln cezasn marazilikle deme
sidir."37 nsann alaca hayat tarz "Style of life" ilk
seneler zarfnda kendine has zelliklerle meydana kar
ve ondan sonra esas izgileri itibariyle sabit kalr. Artk
bundan sonra ferdin karlat her yeni durumda takip
edilen tipik bir hedef vardr. Bu, zellikle toplumla olan
ilikilerinde, meslek hayatnda ve ak iinde, yani haya
tn bu nemli probleminde kendini gsterir.
,Bir hastada marazn tehis ve tahlilinde esas i onun
(hayat tarzn) ve ocukluktan beri kendisi iin kabul v
imdiye kadar u veya bu ekilde hala takip ettii hedefi
meydana karmaktr. Burada ferdin, aile iindeki duru
mu bir ipucu tekil eder. Sevgileri ve nefretleri, tarihte
yahut romanlarda kahraman olarak setii insanlar, ha
yat iin ilk evvel ve sonradan benimsedii meslekler bu
hususta iimize yaryan iaret noktalardr. Ayakta duru,
yrme ve oturma tarzlar o insann esasl vaziyet al
larn gsterebilir. El skmas, hatta perken ald vazi
yet onun hakknda bir fikir verebilir.
Her aile kendi bana ayr bir vak'a tekil eder. . . Aile
iinde hangisi olursa olsun, hi bir vaziyet yoktur ki b(37) A. Adler : Problems of Neurosis, "Cosmopolitan Book corp.
1930, pp. 41-47.

38

tn artlar altnda uygun olsun ve hi bir vaziyet yok

tur ki mutlak bir surette bir gelime husule getirsin"38

"Freud gibi Adler de r.yalann tahlilinden f!t_ydala

Fakat ona gre rl!Yala::_y_alnz eski arlar._tatmin
etmek in goriiln:ez.-Rya gemiten ok gelecekle ilgili
dir; yakiiida baanimas tasarlanan bir nenili ii:ll)iT
nevTprovaSl
liiZmetffi eir:-Rliiyatcli"ih ru alar-yalUn
oir gelecegn onemli bir olay ile alakah olarak o insann
ayat tarzn gostermesi bakmndan nemlidir.
nr.

'1Ruhi hayat bozuklua uram bir kiinin tedavi

sinde onun, mlayim bir aalk kompleksini ve stnl
e varmak iin kklemi bir surette tuttuu yolu gr
rnee sevketmek gerekir. Bu ekilde ona bulunduu yo
lun, korktuu ve ekindii eyin ne olduunu sarili ola
rak gstermelidir. Ferdin kklemi olan hayat tarz ilk
ocukluktan sonra deitirilemez, fakat daha pratik -bir
itimai mecraya evrilir".a9
M-svireli bir ruh doktoru olan

Carl Gustav Jung

(1875-1961) nceleri Freud, taraftar iken sonra ondan

ayrlarak analitik ruhiyat,._:Analytische Psychologie' ' ady

la grlerini sistemletirmitir.
Nevraziarn tedavisinde Jung, Freud'un serbest tedai
ve rya tahlili tekniine taraftardr. Bununla beraber
Jung, hastann bu gnk probleminin incelenmesiyle ie
balar ve bu problemi karlarken gsterdii zaaf ele al
Jung'a g-re hastann ry:al!!:U;Y_.Qedipus kompleksi
grbi, eski cinsi arzular gstermekle ka.I:iila:z;-a:yn zama:
da mdik probleme kar-la:stan;-;;:iclii.vaziyeti de ifa(38) A. Adler: Ayn Eser, p. 215.
(39) Woodworth: Bugnn Psikoloji Cereyanlan, ss. 157-158.

39

de eder. Psikanalitik yolla, uurla uurd birletirilmek,

ahenkletirilmek imkann kazanr. Bu suretle psikanaliz
hem ocukluk a, hem de imdiki hal hakknda bir an
lay temin eder ve onu daha ahenkli, daha btn bir ah
siyet haline getirir1
"Jung'un yapmak istedii ey

Freud'un ve Adler'in

baarlarn kendi sistemine maletmekti. Birbirinden o ka

dar ayn saslan terkip etmek elbette kolay deildir. R

yalarn ve tm nevraziarn kknde Freud, bask altna

alnm arzulan, Adler ise stnlk, kudret arzularn bu
luyordu. Bunlardan ya biri ya da teki dorudur.
bunun zmn psikolojik tipler

Jung

(Psychological types)

tasnifi ile halletmee alt. Arzularn kknde Freud'un

libidosu, da dnk his (feeling) hakimdir. htirasn k
knde Adleein stnlk arzusu olan ie dnk (introvert)
fikir hakimdir : tahayyle, dneeye mtemayildir"40
"Jung ilk defa 1923 de, ie dnklk - da dnklk
(introversion-extraversion)

terimlerini ortaya attndan

beri, bu kelimeler psikolojide eitli alamlarda ve eitli

mnasebetlerde kullanlmtr. Introversion-extraversion'..
un ayrmnda ilginin evreye veya ferdin kendine ynel
mesi,

sosyal evreye futibak,

emosyonel reaksiyonlarn

serbestce ifade edilmesi veya bask altnda tutulmas gibi

grler esas olarak alnmtr. Fakat hibir zaman en
tellektel, emosyonel ve sosyal taraflarn, ahsiyetin intro
version-extraversion boyutuna ait olup olmadklar

kesin

olarak belirtilmemitir"41
(40) Woodworth : Ayn Eser, s. 164.
lmaj ve ednklk
(41) Belma Ozbaydar: Vucut
nklk, ( . . Ed. Fak. Yay. ) 1967, s. 33.
-

40

da d

Psikologlar Jung'un tip anlay zerinde aratrma

lara koyuldular, her insan azami ie dnklkle, azami
da dnkle kadar sren bir l zerinde muayyen
bir yere tesbit edilecek, aadaki tarzda meydana getir
rnee altlar. Fakat ounluk , yine lnn ortasna
dyordu :
Ekseriya yalnz kalmak istermisiniz?
Kendinize ait srlar bakalarna sylermisiniz ?
Her zaman kendinize hakim v e soukkanl bulunma
a alrmsnz?
Yeknesak iten holanrmsnz?
Bir karara varmazdan evvel uzun mddet dnrmsnz?
Kendinizi hayallere brakrnsnz?
Hayatnza ait bir hatra defteri tutarmsnz ?
Sergzet hikayeleri okumaktanm, yahut sergzete
atlmaktann holanrsnz?
Jung bu tip nazariyesinden hareket ederek bunu ge
litirirken, uur ve uur d zerinde de geni olarak dur
mutur42.
"Neopsikanalist'ler :3
N-Otto Rank, ilk tUmizlerinden ve yaknlarndan biri
olarak balangta Freud tarafndan, psikanalize psikolO
ji cephesinden yaklamak zere cesaretlendirilniti. Teda(42) Daha geni bilgi iin bkz. : Selmin Evrim : Psikoloji Asn
dan ahsiyette Bir Buut Olarak ednklk
Dadnklk
Sorunu zerine Bir Aratrrna, (st. Ed. Fak. Yay. ) 1967.
Neopsikanalist'ler (Medikal Psikoloji, C. I
{ 43) Do"an K aran :
371-384. sayfalardan istinsah edilmitlr. )

41

viyi daha n planda tutarak ana teoriler ve tedavi husu

sunda yeni grler ileri srmtr. Belki de

mrnn

ksalnn yeni bir sistem gelitirememesinde rol byk

tr. Genel olarak, ruhi determinizmden yaratcla kadar
varan bir genilikte nrozlara ulanaa almtr. Cemi
yetin yapc karakteri ve ahsiyet ve insan davranmn
yaratc vasflar zerinde nemle durmutur.
Rank'm ne srd eyler yle toplanabilir :

Ferdin bal olduu mnasebetlerinden ayrlmas anksiete

de esastr ;

radenin ilkel bir psikolojik tesiri vardr ;

nsan davrannda sosyal mnasebetler nveyi tekil

eder ;

Tedavinin esasn hasta-doktor mnasebetleri

tekil eder.
nsan ancak cemiyet iinde kendinin farknda olabi
lir. Bu sebeple ferd cemiyete kendini bilebilmek ve ahenkli
bir ekilde ink.iaf etmek iin muhtatr. Sosyal alem fer

din bir paras, fert sosyal alemin bir parasdr. Bu se

beple her ikisi de birbirinden tam ayr olarak ve tam mu

halefet halinde bulunamazlar.

_3ir

ok modern psikanalist bugn klasik Freud rnek

tebinden ayrlmlar ve kentlilerine mahsus belirli yollar

tayin etmilerdir. Bunlar Neo-Freudian veya kltrel psi
kanalist olarak bilinirler. Ortak taraflar Freud'un biyo
lojik "Enstenktif" temayl yerine, psikopatolojide "Sos
yo-kltrel" tesirler zerinde israr etmeleridir. ocukluk
ana ait tesirlerden ziyade aktel basklar zerinde ehem
miyetle

durmaktadrlar ve Adler

kendilerinde bariz surette

ve Rank'n

etkileri

gzkmektedir. Tedavi bak

mndan da uzun analitik seanslar yerine daha ksa tedavi

metodlar ortaya atmlardr:

42

O-Sosyo-kltrel etkilerin nrotik karakterin teekk

lnde roHfoTdgnu -sylemekle Karen Horney psikopato
lOjirre--btl:ylco:r-yenilie nc oldu. Sistemine gre temel
anksiete btn nrotik belirtilerin esas kaynagdr ; ve bu
nun teekklnde de ferdler arasndak, mnasebetereSas
rottoynar.
Horney da anksiete ve bunun yetersiz telafisinin psi
kopatolojide esas amil olduu hususunda Freud'la hem
fikirdir. Temel anksieteyi dman bir dnya iinde yar
dmsz ve yalnz olma ile tarif etmektedi
nksieteyi ortadan kaldrnaa yneiten behavior
tarzlar Horney'e gre unlardr: 1 Sevgi (affection) ,
2 Teslimiyet (submissiveness) , 3 Kudret, 4 e dn
me. Sevgi ve teslimiyet kiiyi insanlara kar olumlu bir
ekilde, kudret arzusu da olumsuz bir surette ve dman
ca yaklatrr. ine dnme hali ise, ahs insanlardan
uzaklatrr
-

P-Harry Stack Sullivan, ferdler aras mnasebetler

psikolojisi hakkndaki fikirlerini 1929 da formle etmee
balamtr. Freud, Meyer, W. A. White'in tesiri altnda
kald gibi psikoterapi, izofreni ve sosyolojideki ahsi
almalarnn da tesiri altnda kalmtr. ahsiyet inkia
fnda ( acculturation) "ferdler arasndaki teffia:snge:rur_
dii kl.ti:irarla durmu ve davran "beha
v!Or"Uyiimz ferore:r-aiaslllifak"lmifnasebetlere--h1iisar et
tI'mtlr-L
ma"teonsini reddederek n-seecuve- ii.ttenti
on" v0issociation" anlamlarn ortaya aUq Freud'la
balca ayrld noktalar unlardr : 1 gdler biolo
jik olarak ilernekten ziyade bizim onlar hazrladmiZ
tarzda ilerler ; 2 insanlarla olan mnasebetlerimiz i
-

43

gdlerden ziyade kltr ile tayin edilir ; 3 Kendimize

olan almz (kendimizi saymak, kendimize yetmek, ken
dimizi tatmin) zevk prensibinden ok daha byk rol oy
nar
-

Sullivan esas teorilerini grup altnda toplamtr :

Ben, Ben dinamizmi ve Ben sistemi anlamlan ;
Alt kademeli ve acculturation'a dayanan bir
ahsiyet inkiaf anlam ;

Edindiimiz tecrbeler ve bunlarn ekilleri

-ya _BE:N .ahsla.r._ax:as mnasebetlerle ge..

_-!Y
liE-!Jamik bir prosesstr ve btn gayesi anksieteden
kanmaktr.
R-Erich Fromm zamanmzn kltrel psikanalistlerin
ren ve NeQo-.Freudian liderlerinden biridir. Klasik Freud'cu
psikanalize, sosyoloji ve psikolojiyi temel yaparak psiko
patolojiye gemitir. Freud'dan libido teorisini reddede
rek ; igdsel drtt'erin davrann esas ekillendiricisi
ldugun-meTriiiyerek ayrllriitr. PskopatolojiS
YJillf[
fureC iillerii-i-ok d8lia tesrli olduunda iSrar et. mektedir. Hatta Oedipus kompleksn kutureTD:ilillidan
yeniden tefsir etmitir. Kltaplarn:la ahlak ve cemiyet
meseleleri zerinde br kltrel analistlerden fazla dur
mutur. Fromm'un esas teorileri unlardr : - Accultu
ration (feraier --arasndaki temasn gelitirdii kltr) in
samn en byk meVVIK amilimr;2-:: Anksfete--;'indiidu
a:tiDn---r-erdileme hadisesi ile yainz kalma hissinden -;;__
nureder ; 3_ Kurtlu mekaJ!:!::Y.!ili;!k li!ss_0]in
lf"tirtarr ; 4 Karekteryaps sosyalizasyon ve assimilaSyona dayanr.
-

44

---------..

:fromm'un

nrozlar hakknda iki gr vardr.

Ev

vela artan hrriyetin emniyetsizlie gtrdn, sonra o

cukluk aile ve cemiyet tecrbelerinin ahsn nrotik veya

normal yapc ahsiyet olup olanuyacan tayin ettiini

syler. Eer fertleme ile ayrlma h8.disesi birbirine uy

gun olarak giderse inkiaf muvazeneli ve anksietesiz olur.

eitli sebeplerle ''yukanda bahsedilen" inkiaf ahenkli

deilse gvensizlik hissi belirir ve birok kurtulu meka

nizmalar ile ahs nrotik olur. Aile cemiyetin ruhsal

ajan olduu iin sosyo-kltrel arnillerinden meydana ge

len tesirler ocua aile vastas ile nakledilir. Fromm,

Horney ve Sullivan ile birlikte, ocuun esas anksietesi

nin ebeveyn tarafndan red veya beenilmemesinden be

lirdiini kabul etmektedir. Yine bir ocuun eitli ebe

veyn veya kltrel tesirler almasnn onu baskya ura

tacan, inat bir karakter yaps meydana karac,a

m ve mevcut kabiliyetlerinin rt altnda kalacam sy

lemitir ..

Fromm tedavide hastanrl. btn kabiliyetlerini hare

lret haline getirmeyi, yapc, sevebilen, nazik, zeka imkan

larn kullanabilmesini hedef olarak almtr. Hastay, be

lirtilerine sebep olan nrotik karakterden kurtarmak ve

sululuk duygulanm kaldrmak zere, ocukluk hayatn

dakilerle sonraki kltrel tecrbelerini izahda, hastaya

kababati aile ve cemiyete bulmasna msaade edilir.

Tedavinin ikinci kadernesi analiz safhasm takip eden

sentezdir. Bu sentezde Fromm, ahHlk ve kynet hkm

lerinin kullamlmasn tavsiye eder. Freud'un aksine ola

rak kymet hkmlerinin kullamlmasnn ilmi olmad

kanaatinde deildir. Freud'un dahi deer hkmleri kul

landn, mesela anal veya oral safhay genital safhaya

tercih ettiini syler,

45

S((F .\ Alexander

klasik

psikanaliz tedavi

krlerinin

mahzurlarn kaale almak suretiyle daha yumuak, daha

ksa ve daha az masrafl bir psikanaliz tedavisi metodu

nu "ksaltlmlJ>sikanaliz" i bulmutur. Bu tedavi hasta

y gerek hayatndan ayrmyacak ekilde ksa olmaldr.

Konsultasyon kabinesi dnya dnda deil, nihayet dn

yann iinde ufak bir yerdir ; ve Analist ile hasta arasn
daki mnasebetler btn dier insanlardan ayrlnu ola
rak telakki edilmemelidir. Bundan baka

bu ekolde te

davi krleri ara yerde kesilir ve bylece hastay bir md

det yardmsz brakmak suretiyle ona tesir etmek iste
nir. Bu suretle bu mddet zarfnda hasta, itimadnn ne
derecede artm olduUnu kontrol etmek imkann bulur .
Alexander bilhassa "Psiko-somatik Problemler" e kar
zel ilgi gstermitir. Hakl olarak "Conversion histeri"
halleri ile "bilhassa
rinden

ayrmaktadr.

psikosomatik
Bunlardan

sendromlar"
birincisi

yani

sendromlar uur-d atmalarn ifadesidir ve

birbi
isterik

'embolik

olarak sinir sisteminin baz organsal hastalklarn, - ka

slar, feller, eitli spazmalar, asabi krizler ... gibi - taklit
eden bedeni arzalarla belirirler. Halbuki ikinci grup yani
bilhassa psikosomatik sendromlar ise sembolizm ile ilgili
olmayarak daha ziyade, o.u kez uuri mahiyette
ruhi atmalarn ve kertici oklarn yaratt

olan

heyecani

tansiyondan ileri gelme belirtilerdir. Alexander bu psiko

somatik sendromlarn oluunda, nrovejatatif planda sem
patik veya parasempatik sistemlerin galip rollerine gre
ruhi arnillerin iki eit sonularn ayrr. Alexander ge
nel olarak Freud'un metodlannda baz tadiller yapm ol
makla beraber klasik psikanalizin prensiplerinden hi bi
rini kaldrm deildir; ve senelerce Amerika'da psikana
liz cemiyetinin bakan olarak kalmtr."

.46

Yukarda belirtrnee altmz klinik metot ve kli

nik psikoloji yolu iin yaplan tenkit udur : Kendi zel
problemleriyle uraan fertlerin ayr ayr, uzun zaman
iinde ve derinden derine sorulan sorular ve hatra izle
riyle incelenmesi iin, bu kiilerin btn hayat tarzlarm
da mmkn olduu kadar tam bir tarzda bilinmesi ge
rekir, yle ki ;

onlarn hayatlarndaki her olay, dier

olaylarn nda tefsir etmek mmkn olsun ; zira psiik

olgularn hepsi birden, bozulmadan birletirilmesi kabil ol
mayan dinamik bir btndr. te bu tavr ve vaziyet al,
somut olarak tedavi etmek, ihtimam gstermek veya na
sihatta bulunmak durumunda kalan pratisyen iin gtr.
Ancak uras muhakkak ki, fevkalade kompleks karak
terde olup eitli ynleri olan bir tehiste bir ekoln ak
taraftarln yapanlar dnda, psikopatolojide, deil yal
nz Freud, Adler ve Jung'un ya da mU:akiplerinin sistem).eri,

dier btn usullerden meydana gelen mrekkep "com

posite" metotlardan da mtehassslar, yerine gre fayda,..

lanrlar. Zaten alnan Sonulan lzumundan fazla temil
etmemek artiyle, metot farklannn konunun btnl
n paralamyaca kanaatn besliyoruz. Geni literatr
ve kaynaklara malik olan bir ilim alannda, metot zerin
deki trl gr ve almalarm h'epsi elbette bu ksa b
lm iine sdrlm deildir.

nsam

psikosomatik btnl iinde inceleyen mo

dern psikoloji kadar ayn prensip ve metodu izlemek zo

runluu karsnda bulunan modern tp, bu anlay iin
de "hastalk yok hasta vardr" prensibini elbette esas al
maktadr.

47

B LM

II

RUH VE BEDEN BTNLG

nsann (Psyche-Soma) btnl ve evresi ile olan

ilikileri itibariyle, ilmi bir ekilde dnl Hipokrat'
tan beri bilinir. Aradan 2400 yl getikten sonra XX inci
yzylda da hekimliin amac, organobiyolojik tedaviler
ile psikososyal tesirleri ve hatta insann manevi temayl
lerini ayarlamaktan ibarettir. phesiz ki geni ve komp
leks bir makrokosmos iinde ayn komplekslii ile insan,
mikrokosmos oluu bakmndan, aratrlmas g bir var
lktr. Bu nedenle, onun fiziksel ve .ruhsal varlnn b
tnlne ve derinliine ynelen tm bir inceleme ge
rektir. Zira "Bu varln (Homo Carnalis) , (Homo Soci
alis) , (Homo Spiritualis) gibi ok tarafl"1 olmas ya
nnda insann yneldii d alemle olan ilikileri, koulla
r ve amalan itibariyle aynca yeni ve deiik deerler
kazanm bulunmas da ok tabiidir. Bu bakmdan, snr
sz denecek kadar ok ynl olan insan bu nisbette de par
alanma, blnme kabul etmiyen bir btndr. Bundan
dolay da, onun hakknda toplu bir tasavvura sahip ol-

( 1 ) R. Adasal : Medikal Psikoloji, A. . Tp. Fak. Yay. 1964,

s. 32, 33.

48

mak, basit bir ifadeye varmak adeta imkansz denecek

kadar mkldr. Yine bu sebeple, onu btnl, ksm
lar ve evresiyle olan kileri ierisinde ayn zamanda
kavryacak tek bir metot mevcut deildir. Ancak bu b

tn ksrnlara ayrmak ve ksrnlara gre de birbirinden

ok farkl metotlarla aratrmak ve kavramak zorunda
yz. Fakat byle bir usuln sun'i bir paralama, ina ve
terkibe gtrdn ve eitli ynleri iinde asl ger
ekten olduka uzaklatn da unutmamak gerekir. zle
nen bu yolun, yani ksrnlara ayrarak yaplan aratr
mann ancak yardmc ve zorunlu bir tedbir olduu ve in
sann esasmda paralanmaz ruh ve beden btnl iin
de bulunduu daima hatrda tutulmaldr. Bir nevi al
ma ve aratrma hipotezi olan bu

yoldan elde edilecek

sonularn her hal ve artta btnle olan mnasebetlerini

kurmak gerei ve zorunluluu vardr. Nitekim bu alanda
ve zellikle ahsiyet psikolojisinde

(holistic)

prensibine

Yinn

dayanan (Strktr, Gestalt) psikoloji anla

btn

c gre dayal aratrnalan nc olmaktadr.

Bu gn ferdiyetin insan bedeninin fizyolojik alann

kat kat at sylenecek parapsikolojik almalar kar
smdayz. Bu grlere gre, ferdiyet iin insann fiz
yolojik varl yle dursun, d alemde bile belirli bir s
nr tannmaz.

Faal olmayan,

(mutavaa zere)

bulunan

mistiklerin dnyadan ekilerek, vecd halleri geirmeleri,

Allah' temaa eylemeleri, din psikolojisi alanmda birer

obje olduu kadar uzaktaki insanlarm telepati duygusu
parapsikoloji ve metapsikoloji ynnden de, her ada
ve her yerde grlen, ve hipnotik fenomenlerle izahma
allan tipler olarak kabul edilir# Hipnotik transla ak
lanmak istenen almalar konumuzun amac dmda kal-

49

dndan burada yer almantrz. Ancak bu olaylar fer

diyetin ruh baknundan ne geni imkan ve mana

tad

nn phe gtrmez delilleridir. Fakat btn bu olay

lar, hareket noktas olan problemi zmek yle dursun,
aksine gletirecek ve derinletirecek rnek veya mese
lelerdir. Bylece bunlar bir tarafa brakarak modern psi
kolojinin gvenle iddia ve ispat ettii ve herkesee kabul
olunan sonulara gemek ayn zamanda pedagojik bir
zarurettir. Fakat anzn psikoloji cereyanlarnn bir
birinden esasl gr farklaryla ayrld bu gnk du
rumda, birleilen gerek, ruh ve bedenin karlkl girift
etkileridir denebilir. Ruh hayatmn tezahrleri, yani psi
ik sre ''vetire"ler esas itibariyle insann hayatna ba
ldr. Baka bir deyimle, ruh olaylaryla beden olaylar
arasnda kanlmaz bir iliki vardr. Demek oluyor ki,
ruh hayatn ve tezahrlerini anlamak iin, beden ve ruh
arasndaki
mamz

ilikileri nceden kavram ve

gerekir.

Fakat bu

ilikilerin

renmi ol

aklam

zan

nedildii kadar basit ve kolay olmad iindir ki gerek

tii takdirde, psikopatolojinin sistem ve metotlarndan fay
dalanmak zorunlu olmutur.
Ruh-Beden ilikisi, felsefenin de tedenberi zerinde
eitli ynlerden durduu ve trl nazariyelerle aklama
ya urat karmak

bir problemdir. Bu problem ayn

zamanda bilgi teorisi, metafizik ve zellikle ahiakn ayr

ynlerden zrnee altklar bir dmdr. Ruh ve be
den zerinde dururken, zlmesi gereken u soru kar
snda bulunuruz : Ruh nedir ? Beden nedir ? Bununla ilgili
olarak da ruh olaylaryla beden olaylar arasnda ne gibi
(2) Bkz : W. Griffth : Hypnosis in Perspective, New York, 1952,
p. 581.

50

bir mnasebet vardr meselesi doar. Psikoloji tarihinde

bu sorularn cevaplarn verme e uraan grlerin, bir

birlerine zt iki ula ve bu ular birbirlerine yaklatrma
ya alan arac temayilller zerinde topladklarn gr
yoruz. Ularn birisi "Spiritualisme", dieri ise "Meterialis...
me" dir. Bunlar ayrca bir ka kola ayrlr. Mesela monist
materyalizm veya dalist spiritalizm gibi. Materyalizme
gre ruh diye ayr bir varlk yoktur, ruh maddedir, ruhi
denilen hadiseler de maddenin tezalrnden ibarettir. Spi
ritalizm ise aksi iddiadadr. Bu tek tarafl grler me
seleyi daha da kompleks duruma getirmek, bizi pratik ba
kmdan olumlu bir sonuca gtrmekten ok uzaklatr

maktadr Bu gn beden ve ruhun birbirine nasl balan

d da aYr bir problem tekil eder. Fakat btn bu ma
hiyet meseleleri belirli bir gr iinde gerek fiziyolojik
gerekse psikolojik aratrmalarn dnda kalr. Ancak bu
ilikinin bir olgu olduunu tesbit etmek bu ilimierin g
revi iine girer. Mesela kahtm kanunlan ruh-beden m
nasebetinin reddi imkansz bir delilidir. Ayrca corafi
durumun ruh ve fizik yapmz etkiledii aktr.
Dier taraftan d olayiann ruh haletlerimiz zerin
de yaptklar tesiri her zaman tesbit edebiliriz. Mevsimler
le hava deiikliklerinin crm ve intiharlada olan sk
mnasebetlerine iaret edebiliriz3. Ancak bu gibi misal
lerde, dier faktrlerin de hesaba katlmas lazmdr. Bu
lu andaki bedeni deiiklik ayn zamanda ruhi dei
iklii de inta eder. Kadnlarn gebelik veya hormonal
durumlarn

ilgilendiren

hallerde

ruh

haletlerinde

de

( 3 ) N. Arkun : ntiharn Psikodinainikleri (Bl: VI : intihar ve

Mevsimler) . . Ed. Fak. Yay. 163, s. 85.
Lem Meynard : Le Suicide (Etude Moral et Metaphysique)
Press Univ. de France, Paris, 1954, p. 5.

nemli deiiklikler olur. Erkeklerin cinsi hayat ve dei

ik organik durumlar, tasavvur, dnce ve duygularna
tesir eder. Bu konuda daha bir sr mnasebetlerden bah
sedilebilir. Cinsiyet kimyas gittike yeni bulularla ayr
bir bilim kolu olmutur1 Ufak bir barsak dmlenmesi,
hafif bir ate, hatta yorgunluk gibi bir halin haleti n
hiye ve dnce zerinde deiiklik yaptn kolaylkla
mahede etmek kabildir. Dier taraftan biraz alkol al
makla kavray:un arlat, reaksiyonun artt bilinir.
Btn bu durum ve olaylar, bedenle ruh arasndaki
derin ve ince mnasebetlerin ispatmda ak belgelerdir.
Ruhun beden zerindeki etkileri de ayn ekilde ok ta
rafl ve eitlidir. En basitlerinden bir kama iaret edi
lecek olursa : utanma halinde yzn kzard, korku
annda rengin solduu vcudun titredii, hiddet srasnda
uzuvlarmzn seri ve iddetli hareketler yapt her za
man grlen hallerdendir.
Eski Yunan filozoflarnda ve kartezyen'lerde hislerin
muhiti "peripherique" nazariyesi, James ve Lange'in or
taya attklar gri.ler bu konuyu iler. Nitekim Maleb
ranche (1638-1715) da kan dolamnn
deirr.:eleriyl
duygular arasmda bir ballk olduuna iaret etmitir"s.
Gerekte insan, salam ve hasta ynleriyle bir b
tn halinde incelenir. Byle bir incelemede organik ve
ruhi diye bir ayrm yapmak sun'i olaca gibi gerekte
( 4 ) R. Adasal : Ruh Hastalklar ve Cinsel Bozukluklar, A. . Tp
Fak. Yay, 1955 ve
R. Adasal : Tabii ve Hasta Cepheleriyle Cinsiyet, (Bkz : Cin
siyet Kimyas) 1963, s. 75.
(5) M. S. Tun : Psikolojiye Giri, . . Ed. Fak. Yay. 1949, s. 118.

52

,,

organik nerede biter, ruhi nerede balar kesin 1 bir snr

da izilemez. Zira organik denilen hastalklarn ruhi yn

leri gnden gne ortaya kt gibi, her ruhi denilen has

taln da organik ynleri olabilir. O halde, semptomlam

gerisinde, karmzdaki insam dn, duyu, davram

ve btn ya_antlanyla tammamz ; Wrzburg ekolnn

btnc metodwa uygun bir yol izlememiz gerekmekte

dir.
Beden ile ruh arasndaki karlkl mnasebetin p

he gtrmez bir gerek olduu prensibini kabul edip, bu

nu psiik olaylar ve zellikle mteakip blmde ele al

nacak olan patolojik davram ebeplerini aklamak iin

bir hareket noktas yapmamz tabii bir seyir olacaktr.

Fakat daha nce bu mnasebetlerin normal ve anormal

ynden incelenmesine geebiliriz.

NORMAL VE ANORMALN SINIRI

'

Psikolojiyi fizik ilimlerinden ayran nemli bir nokta

udur : Bu ilmin konusunda normal ve anormal olayiann

bulwmas ve bu farkn yaplmas zorunluluudur. Tabiat
ilimlerinde olaylar olduklar gibi alnp incelenir. Psikolo

jide ise bu iki ayn durum, birbirine kart gibi grndk

leri halde aslnda birbirini aklyan ve tamamlayan iki

ayr derecedir. Bylece normal ile anormal arasnda bir
mahiyet fark deil bir derece fark olduu bilinmekte

dir. Eskiler, normal ve anormal arasnda bir mahiyet far

k grrlerdi. Fizyoloji ve psikoloji bir ilim olarak kurul

duktan sonra bu anlay deimitir.

"Normal insan kavrammn geree uygunluk derecesi

izafidir, Bir ou mteselsil ve muayyen olmyan

ara-

53

lklarla husule gelen ruhi fonksiyonlar iinde insan psiko

lojisinin tek esas deimedir."'6
Normal ve anormal kelimelerine farkl anlamlarn ve
rilmesinde kiilerin kltrleri, toplumlarn ilkel ya da uy
gun olular hatta bunlar iinde sosyal basamaklarn olu
u dahi rol oynar. Normal bir kiilik nedir? Anormal

bir

kiilik nedir? Kesin bir snr noktas varmdr ? Bu soru

lara verilecek cevab bulmak kolay deildir ; zira norma
tf bakmdan, deiik muhakeme yrten her insan a:nor
maldir. statistik bakmdan ise ortalamadan ok sapm
olan herkes anormaldir. Baka bir deyile, bu gre gre
ortada olan insan normaldir. "Sosyal adan, normal insan
hayattan zevk alabilecek kadar evresine uymu bulunan
insandr, anormal ise uyumsuz olan insandr"7 Normatif,
istatistik, sosyal ve bilhassa klinik adan hepimizde ba
z zelliklerin veya aykrlklarn bulunmas, bazlarnda
ise bulunmamas konuyu daha da kark hale koyar. B
tn bunlardan baka kiinin gnlk hayat seyri iinde bir
olaydaki tam uyumuna ramen dier bir olay karsnda
tamamen tersine dnen bir hali de olabilir. Bylece, "Psi
kolojik bir belirtinin ve olayn hangi derecesi ile normal,
hangisi ile anormal olduunu yekten kestirmek, yani han
gi psikolojik reaksiyonun tab ve hangisinin genel norna
aykr ve marazi olduunu aklkla belirtmek her zaman
kolay deildir. Bununla beraber, "Ruh fonksiyonlar ba
kmndan normal olduklar, hatta u veya bu meslekte
altklar halde, sosyal temaslar, cinsiyetleri, uralar
(6) F. Erem : Adalet Psikoloji, A. . Hukul{ Fak. Yay., 1961,
s. 69.
( '{ ) Narman L. Munn : Psikoloji, 2. bask (ev : Nahit Tendar)
M. E. B. st. 1967, s. 428.

54

itibariyle sk sk evreleriyle bir takm srmeleri olanlar

vardr. Bunlann kendileri skntl olduklar kadar etraf
arn da skarlar. Bu gn eski (delilik ) anlamnda olma
sn diye, hakl ve

genel olarak

ruh hastalklar

iin,

daha ok (behavior bozukluklar) terimi kullanlmaktadr.

Bu da, bunlann gzlenebildikleri, incelenebildikleri, dene
melere elverili olduklan anlamna gelir."6

Organik ve

fizyolojik belirtilerin, ruhi olaylara gre ok daha objek

tif olmalar itibariyle konulan tehis de daha isabetlidir.
Ruhi olaylarda ise normal faaliyet ls daha sbjektif
mahiyettedir. Dier bir deyimle, seilen herhangi bir stan
dart zorunlu olarak indidir, ve hi phe yok ki buna da
yanan her tefsir de sbjektiftir. Bir ok anneler ocuk
larnn fizik gelimeleri ve halleri hakknda olduka do
ru hkmlerde bulunabildikleri halde, bu ayn ocuklarn

zeka kabiliyetleri, heyecanlan ve affektif davrarulan hak

kndaki hkmleri ya yamltcdr ya da ak deildir."

"Bir ok vak'alarda da anormal ruhi belirtiler gste

ren

ahs

bunlarn farknda blle deildir ; doktora gzk

rnek gereini duymaz ya da gitrnee kar hasta olmad

n israrla iddia ederek hekimlerden de kaar.
Ayrca i ve d evreden gelme uyanlara kar ru

humuzun eitli reaksiyonlar btn insanlarda ok fark

ldr. D izienim ve beyindeki fonksiyon bir olduu hal
de, da vuran dnce, hareket, jest gibi reaksiyonlar
farkl olmaktadr. Bunun gibi i evreden gelen eitli
uyarrolara kar baz insanlar sknt ve strap gibi re
aksiyonlarda byk deiikliklere urarlar. Bazlar ola
an ve geici bir raksiyon gsterdikleri halde bazlar
( 8 ) R. Adasal : Klinik Psikiyatrt, A. . Tp Fak. Yay., 1969, s. 5.

55

bulran derecesinde bir davran gsterirler"9 Konuyu

bir baka rnekle aklyacak olursak, esas itibariyle "er
ken bunama, paranoie, manyak depresivin ekilleri ve e
itli nevrotik haller ruh sal yerinde olan kimselerde
hi de grlmeyen eyler deildir. Yalnz bunlar ruh has
talklarmda srekli bir hal alr ve kiilie hkmetmee
balar. c._rnein salk endiesi ve hastalk korkusu, her
insann davraw ,zerine etkili olan bir korunma aba
sdr. Halbuki meraki ''hypocondriaque" denilen marazi
halde hastala tutulma korkusu ferdin btn davranm
hkm altna alan mbalaal bir ekle girer. Bylece,
normal kelimesiyle insan varlndaki btn kudretierin
belli bir dengesi kastedilir. Bunun tersi olan anormallik
ise, psikopatolojide mizacm ifra't olarak yer alr.) Her
normal insann bir ok eylere meyli vardr. Bunlar tabii
halde kald, srekli olmad mddete normaldir. Me
sela, normal ruh halinin en ileri derecesi olan ihtiras ile
anormal halin en ileri derecesi olan delilik arasndaki de
rece fark pek fazladr. nk biri ruhun en gergin, en
dinamik bir durumu olup yapc bir karakter tarken, de
lilik ruhun bir ykm saylr. Fakat, ihtirasm daha ileri
gitmesiyle derece fark azalr. iddetli bir muhteris ile bir
deli birbirlerine ok yakn gibidirler. Her iki halde de mu
hakemeye hakimiyet kontroldan kar. Buna gre, nor
mal olaylar dz bir izgide cerayan ederler ; birinden di
erine derece fark ile geilir. Ancak belirtilere gre du
rumun normal ve anormal olduu tesbit ve tahkik olu
nur. phesiz ki, her hareketin, her dncenin, her duy
gunun normal ve anormal ynleri vardr. Bazan nemli
( 9 ) R. Adasa.l : Medikal Psikoloji,
s. 3, 5.

56

c.

II, "A. . Tp Fak. Yay. ",

bir

bir sz

vaadi veya verilmi

unutuyoruz. Dalgn

bir

halde yolumuz olmayan mehul bir sokaa sapyoruz, ar

bir akam yemeinden sonra kabuslu ryalar gryor,

bir dostumuzun hakkmzdaki muamelesinden pheleni
yor; sevinli veya aksine ac

bir

haber krsnda gz ya

dkyoruz. Btn bunlar her insamn gnlk hayatm

da mterek denemelerdir. Ruh hekimi veya tecrbeli psi
kolog bunlar kendi lsne gre tefsir ederek normal
hkmn verir. Lakin

btn bu

artlar mbalaal

bir

hal alr, devam eder ve iinde yaanlan topluluk lle

rine aykr gelirse anormal snrna girilmi olur"10

Bir

baka 'deyime gre : "tab adamn yrynde, syleyiin

de, duyuunda, eyay grnde, koku alnda, tad dugu
sunda, sylenilen eyleri anlaymda, muhakeme ediinde,
fikrini anlatmda, ne'esinde, kederinde bildiimiz bir zel
lii vardr. Bunlarn ifrat ve tefriti veya dalaleti ruh
hastalklarnn belirtisi olur. Ancak, psikiyatri kitaplarn
da ayr bir blm iinde mtalaa edilen psikopatlarn
"Psychopathes", tab "normal", ile cinnet "anormal" a:ra
snda bitaraf bir nntakada olduklar ifade edilir.

Fakat

"psikopatlarla mecnunlar arasndaki snr hem girift hem

de psikopati alan daha genitir. Bylece mtereddi sz
nn snrlar yoktur. Salimlik nerede biter, tereddi nere
de balar, bunu tam kestirrnek gtr. Bir adama, bir
koca

kafalya,

bir cceye mtereddi

( degenere)

deriz.

Fakat bu morfolojik teredilinin daha mhimi ruhi olan

dr. Psikopatlar tetkik edecek olursak, derece derece ol

in?i

duklarn grrz. K

daha ilk hasamaktadr. Mesela,

biraz fazla titiz veya merakldr. Kimi marazi hududa o

kadar yaklamtr ki bir adm daha Herisi ak bir psi( 10) Ayn Eser, s. 4, 7.

57

kozdur. Psikopatlar, insanlarm mhim bir ksmn te

kil eden -hasta deil- fakat hastalk snrna yakn a
hsla.rdr. Psikopatlar iinde pek az, hasta gibi bir sa
lk messesesine girer. Yzde doksandokuzu toplum iin
de yaamaktadr. Hatta ruhen bir ok anormalliklerine
ramen hayatta muaffak olanlarm n snfmda bulunur
lar. Baz meziyetlere, istidatlara sahip olduklar iin nor
mallere de nderlik ettikleri olur. (Mesela, bir cesur psi
kopat orduyu zaferden zafere srkler. Kimi dzgn ve
gzel szleriyle halk tshir eder, zeki ve mkemmel bir
adam diye i bana getirilir. Adli ve askeri hakimleri, su
bay ve doktorlar enok megul eden bunlardr. Habase
tin eitlerini yaparlar. Kolal gmlekle, frakla kasa hr
szlna kalkarlar, adam ldrrler. Dar aacndan kur
tulmak iin delilikleri ne srlr. Yarm deli, sekizde bir
deli diye frenoglara akl muayene ettirilir.
Psikopatlar binlerceLSeittir. Birbirine benzemez, i
lerinde iyi bir terbiye sayesinde adam olanlar da vardr.
phesiz sinirlerindeki o aksaklk her ite gze arpar.
Fakat cemiyet kusurlarna tahamml eder. Ancak bir
ounda terbiye aksi tesir gsterir, ya da hi terbiye kabul
etmez. Bir takm ise pek yksek terbiye grr. Fakat
terbiye sadece zekasn inceltir, marazi seeiyesinin arzu
larn daha iyi tatmin iin bu zekay kullanr. Zekasyla
hayatn namuskarane kazanmay renmez, senelerce
haysiyet ve vekarn koruyarak, sezdirmeksizin medeni e
kiyalk eder. Din, namus, vicdan kelimeleri baz psikopat
larca emniyet srgsiyle kapanm kaplar amak iin
birer maymuncuktur
Vaka halk arasnda serbest gezen hakiki deliler de
oktur. Bir manyak, bir paranoyak, bir izofrenik, bir
58

epileptik, bir oligofrenik daha tehis konmazdan evvel,

yahut ailenin kefaleti altnda sokakta dolaabilir. Gazete
lerde grld gibi bunlarn iinde bir crm ileyeni de
bulunur ve byle bir su halkda olsun gazetelerde olsun
tel. uyandrr. Halbuki her gn kan gazetelerin zabta
sutununu dolduran psikopotlara kimse nem vermez. Fa
kat bunlar deli diye kanunun penesinden kurtulamaz\
Zaten ceza kanunu bunlar iin yaplmtr. Zira

uuru ye

rinde, iradesine ve nefsine hakim, tabii ve maneviyat dz

gn bir adam nasl cinayet yapabilir"..

"Halkn, herhangi bir ekzantrik veya garip hareke

ti, allmam bir giyim ve adeti dejenerelik ile nitelen
dirilii bilinir. Ancak tp bakmndan gerek dejenere bu
deildir. Bu itibarla "psikopat yapl ahsiyet" ya da ''de
jenere psikopat" deyimi daha dorudur.
Ruh tabaleti bakmndan psikopat saylmayan anor
mal insanlar pek oktur. Esasen hangi insan tabiat ve be
heviyoru itibariyle dierine tpksna benzer. Tam mana
siyle ruh normali insan olmayabilir. nk her insanda
beden makinesi gibi ruh cihaz da yzde yz kusursuz ol
madna gre, derece derece bir takm ayrlklarn ol
mas tabiidir.) Ancak iinde yaayp birer ferdini tekil
ettiimiz sosyal evrenizde, dier insanlarla olan eitli

ilgilerimize, adetlerimize kyasen "average" deeriyle r

nek olarak alnan normal bir standarda gre her insan

hakknda yaklak bir hkm verilebilir. Esasen moral

denen eyde dier insanlara kar olan muamele ve reak
siyonlarmzda normal telakksini uyandran hususlarn
topluluudur.

Kime "normal

( ll ) M. O. Uzman :

dejenere"

kime

"dejenere

Psychiatria "3. bask" st. 1944, ss. 332-334 .

59

psikopat" demek icabettii hususunda dikkatli olmaldr.

Dejenere psikopatn marazi belirtisi anti sosyal ve ok
defa anormal vasftadr"12
Bu gibi davrawlann ve ruhi reaksiyonlarn normal
derecelerini ve patolojik hudutlarnu belirtmek basit olma
makla beraber, normal olan ilmi bir ekilde objektif ola
rak incelemek iin, tecrbi psikoloji ve klinik metotlara
ve llere dayal bir takm tanma yollarna sahibiz. Bun
larla artk insan ahsiyetinin eitli ynlerini inceliyebili
yoruz. Geri bunlar fizik olaylarn takdir ve tesbitlerine
kyasla daha indidir ; fakat ampirik ve santimantal l
lere ve takdiriere gre de kolaylk ve dorulukla ll
mektedir. Karakter reaksiyonlarnn takdiri daha gtr ;
nemli olan mesele, ahsiyetin zeka, heyecan ve karakter
gibi alannda tam normal standardn neden ibaret ol
duunu kestirmededir. phesiz ki ruhi alanda normal ile
anormalin takdirinde ve sorumlulukla, sorumsuzluk k
larnn tayininde tekrarl ve sabrl gzlemlerin, konu
malarn, evre bilgilerinin, anketerin ve nihayet bunlar
inceleyenlere ait deneme manfetlerinin de derece derece
hizmetleri vardr. Bir ruh hekimi ve hatta dikkatli bir va
tanda byk lde bir halk kitlesinin, iinde yaad
evre mnasebetlerinin ve reaksiyonlarnn yzde hesabiy
le standart ortalama derecesini kale alarak karsndaki
bir insan iin normal veya anormal davraml hkmn
verir. Genel olarak ahsn gnlk hayat reaksiyonlar nor
mal bilinen dier insanlarn davramlaryla mukayese edi
lir. Kiinin ailesine, ocuklarna, dostlarna ve mesleine
kar durumu nedir? Konuma tarz, fikirleri, heyecanla
r, yazs intizaml ve llmdr ? Ancak bu karklk(12 ) R. Adasal : Ruh Hastalklar, c. II, ss. 211-212.

60

lar karsnda normal ve anormalin mukayesesine vard

racak genel kavramlar daima gznnde bulundurmak bu
konudaki teevve fazla yer verdirrniyecektir.

(Anormal) tabiri, hem ar derecede iyi, hem ar

derecede fena, yahut da (normal) e bariz bir tarzda ay
kr olan davran iin kullanlr.
Sabit bir fikrin tesiri altnda bulunan, yahut "nor
mal" akl kontroln ternin edemiyen bir kimse, anormal
dir. Bir ok anormallikler, hatal dnme, hatal hisset
me ve hatal cevaptandrma alkanlklarndan ileri gel
mekdir"13. esela her ar yemein sonunda her insan
hazrnszla tutulabilir ve her gn hazmszlk gsteren
insanlar da oktur. Lakin ortada her hangi objektif bir
bulgu bulunmad ve hatta radyobiyolojik muayene men
fi sonular verdii halde, her gn bir sabit fikir srar ve
kuruntusu ile megul olan insan normal bir davran gs
termiyor demektir. Bu patolojik hal bir nevrozun zel bir
belirtisidir:
Daha sonra izleyeceimiz blmde,

kiiyi, kiilii ta

nma ve analiz usullerini gzden geireceimizden, bura

da konumuzu daha zetle ifade etmiye alrsak, diyebi
liriz ki, ferdin affektif hayat bir ahenk iinde seyredi
yorsa, fikir ve hareketleri evresi tarafndan tasvip edi
len bir ama etrafnda toplanmsa, byle bir kii normal
saylr. Buna karlk, genellikle hayattan zevk almyan,
realiteye uyumsuz (intibaksz) olan kimsenin ise ruhi den
gesinde bir bozukluk, P. Janet'nin diliyle, bir geveme ve
knt var demektir.
( 13 ) Raleigh M. Drake : Anormal Davranlar Psikolojisi,
N. Arkun" t. . Ed . Fak. st., 1960, ss. 1, 5.

"ev:

61

B LM

TIL

PSKOWJK YAKLAMA VE TANIMA

Psikoloji'deki testler ''ferdin orjinalliinin ne suretle

meydana geldiini aklayan" vastalardr. Ruh ve beden
btnl bakmndan, ferdin bir nite tekil etinesi key
fiyeti zerinde duran ve (h olistic) bir anlaYJa varan ek ol
lerin temsilcilerinden bata Goldstein, William Stern, Le

win, Allport, Muray ve Maslow'un allmalar bizim de

izleyeceimiz bir yoldur1

Genel adan eitli ahsiyet ve karakter testleri ya

nnda emosyonel adan veya zihni fakltelere yneitH
mi olan testler de vardr. Kiiyle evresindeki ilikiye ait
(okulda, meslek semede ve meslee kabiliyette, ordu da,
fabrika iiliinde, ofrlk, makinistlik, pilotluk v.b.) g
rev bakmndan kullanlan zel testlerden baka ayrca
psiko-teknik laboratuvar llerinden de faydalanlr. Biz
bu almamzda normal ve anormal dnce ve davran
lar anlamada uygulanan anket ve testlere eileceiz.
( 1 ) Daha geni bilgi iin bkz : P. Pichot : Psikoloji Alanlarnda
Testler, (ev : S. Evrim) stanbul, 1965, s. 95.
R. Adasal : Medikal Psikoloji, C. II. (Zek. ve ahsiyet Testleri) ss. 366-413.
Gke Cansever : Psikolojik Testler, Ankara, 1963 .

62

Klinik Psikoloji ya da Psikolojide klinik metot gibi de

yimleri ilk defa kullanan Amerikal psikolog H. L. Witmer
(1867 - 1946) ocuk psikolojisi zerinde megul olmu,
ferdi farklar derinlemesine aratrmtr. t1920 ylndan
buyana kullaniar gittike yaylan "Projektif" metotla
ra gelince, bunlar iin psikometrik gelenee kar gste.
rilen tepkinin bir sonucudur, denebilir. "Bu metotlar de
nekten, mrekkep lekeleri (Rorschach, 1921) , ift anlam
l resimlerle (Murray, 1935) tefsir isterle;l Bu metotlarn
dayand gr ; sjenin veya deneyin, bu konular u ve
ya bu manada veya tarzda aklayp ifadelendirmesiyle,
sjenin ahsiyetinin derindeki muhtevasna inmek ve prob
lemi anlamakla ruhu aa karabilmektir. Bu metotlarn
kullanl ekseriya psikanalizden alnan bir nazari .ereve
iinde yaplr. Projeksiyon terimi, psikolojide evvela Freud
tarafndan kullanlmtr. Bu deyimin ilk zikredili tarihi
1894 e kadar uzanr. Freud, bu kelimeyi u anlamlarda
kullanmtr :
Hafakan' a ( angoisse) veya bunalma kar bir
vunma mekanizmas :

sa

Bu anlamda alnnca, projeksiyon, sjenin, kendi ei

limlerini, arzularn, hislerini, baka insanlara veya d ale
me atfetmekten ibaret bir mekanizmadr"2 Sje, kendi
benlii iin istenmez, arzu edilmez sayd bir hissin eili
mine ve istek durumunun uuruna varmamak iin, bir sa
vunma mekanizmas meydana getirir. Bu projeksiyon uy
gulamas Freud tarafndan bilhassa paranoya'da ve dini
duygularn kaynann aratrlmasnda ortaya konmu
tur'.
(2) Medikal Psikoloji : ss. 91-95.
( 3 ) Daha geni bilgi iin bkz: Freud; Totem ve Tabu.

63

nsann miza ve karakterinde rol oynayan eitli fak

trler olduu bilindiine gre, eitimin btn dallaryla
ilgilenenlerin, psikolog ve doktorlann bu faktrlerden ha
berdar olmas, kiiyi, hastay daha objektif anlama im
kann hazrlar. Bylece tanyacamz kimsenin ancak
adndan sonraki bilgiler derece derece nem tar.
Bir kimseyi psikolojik yolla tanyp, ahsiyeti hak
knda bir fikre sahip olabilmek iin baz hususlara dik
kat etmek veya bir takm sorular sormak bir miza ay
rm yapmay kolaylatrr. Bundan baka o kiinin bir
patolojik hal iinde olup olmad, anormalliin snrmda
(border line) yahut psikoz devresinde bulunup bulunma
d hakknd; bir fikir verir. nsann gelimesi sresince
geirdii ruh VB beden deiiklikleri gznnde tutulma
dan bir hareket noktas tayin etmek de mmkn deil
dir.
Biz burada (Hekim-Hasta) arasmda kurulmas ge
rekli olan ilikideki grme teknii, gzlem ilkeleri ya da
somatik muayene emas zerinde uzun uzun durmak is
temiyoruz. Zira bu konu psikiyatri manuellerinde ve tp
kaynaklarnda yeteri kadar incelenip verilmektedir. An
cak bizim eilrnek istediimiz husus, psikolojik envan
terle kendi yeteneklerini kullanan bir psikolog veya ei
timciye genel bir gr ve anlay vermekten ibarettir.
Kendi mesleki tecrbelerimize dayanarak ifade edebili
riz ki, dini bilgileriyle topluma hitap eden bir kii ev
de, okulda, camide veya herhangi bir yerde daima bir
takm dertli kiilerle kar karya gelecektir. nk by
le bir hizmeti yklenmi bir kiiye her dindar evrede
derece derece deerler verilir. zel ve toplumsal bunal
mn iinde kalm bir kii ok kere onuru dolaysiyle dok64

tora bavurmakta ekingen davranr. Bunun eitli ne

denleri akla gelebilir. Bir kere doktora gitmekle kendi
sine "deli" damgas vurulmasndan endie duyar. Dok
tora bir eyi sorup damak maddi ve manevi ynden
klfetli gelebilir. Ve nihayet din adamn daha yakn bu
lup, derdini bir bakasna iletniyecek bir srda gibi g
rerek, indi dncelerle hareket etmi bulunabilir. Mes.
leki formasyonu mkemmel bir retmen, bir idareci na
sl ki srasnda bir anne bir baba yaknlndan da daha
ileri bir duruma geirilirse, seviyeli bir din adam da s
rasnda toplum iin ayn otoriteyi nefsinde toplam bir
insan olarak kendisiyle etraf arasnda ruhi bir yaknlk
kurabilir. Bu beeri ilikide tavr ve davran ok nem
lidir:s_\Kiiyi iyice tanmadan konumalarn sabrla dinle
meden, kat bir ifadeyle kfr ve gnahtan bahsetmek
veya mnasebetsiz bir duygu ve dneeye sapland iin
itikafa ekilmesini, riyazetini arttrmasn tavsiye etmek
her iki taraf birbirine aykr iki kutup haline getirdii gi..
bi muhataba fayda yle dursun daha ok zarar veri:r:l!
Bunun tamamen aksi bir hareketi yani merhamet duygu
suyla ar yaknl laubalilie evirmek veya acma his
sini kardaki insana hissettirmekle, konumalar olaan
ve tabii seyrinden uzaklatrmak da doru olmaz. Byle
bir halde dinleyen tarafn tutumu ancak sadk, bilgili bir
dost ve arkada gibi olabilir. Aksi halde sonu eitli
mecralara girebilir. Esa.sen bu konumalar srasnda g
rlen ruhi aksaklklar varsa bir doktora grnmeyi en
uygun tarzda telkin etmek gerekir. Zira, her hastann
problemi, kendisine zge ve tekdir. Ancak ruh sal
hizmetinde olan bir psikolog ve bir din adamnn davra
n daha sakin ve mutedil bir ahenk iinde gemeli; mu
hatabm btn hayat sorumluluklann yklenmek anla65

mnda olmamaldr. Tavsiye ve telkinler bu anlay iinde

yriitlmelidir.
Bu ksmda zellikle gz nne alnacak nokta u
dur : Karmzdaki insan nce nasl bir kii imi ? Nasl
bir hayat ve dnya gr varm ve nasl yaarm ?
kendisini ve bakalarn nasl grr ve kabul edermi ?
Bu ema, bir plan iinde dnlerek sralanacak
olursa :

1.

n Ibilgiler :

a - Ya:
b - Cinsiyeti :

Ad
Doum Yeri :

c - Evli veya bekar :

d - ocuklu veya ocuksuz :

Adresi

Hayat Hikayesi :

a - Ailede h-erhangi bir hastalk olup olmad (An

ne ve babann fizik ve mental sal : alkolik, toksiko
man, epileptik, pepemelik, v.b.) .
b - Gebelik srasnda annenin fizik ve moral durumu,
c - Anne st veya biberonla m beslendii,
d - Bebeklikteki sal, (di, konUma, yrme,
renme durumu, yata slatma, v.b.)
e - ocuklukta herhangi bir nevrotik temayl : (uy
kuda yrmesi, tik, huysuzluk, aksilik, terslik her hangi
bir irritasyon hali ; neeli veya kederli yapan haller, oyun
caklara, hayvanara ve arkadalarna kar davran, oyu
nu sevmesi, yalnzl sevmesi, hayalperest halleri, korku
lar) ,

66

f - Ka yanda bulia erdii : (Masturbasyon, me

turasyon) ,
g - Ailede pozisyonu -etrafndakilerden bilgi alna
bilir- (evin atmosferi, ailenin herbir yesinin meguliye
ti ; sosyal ve ekonomik durumu) .
m. Okul a :

a
b
c
d
e

Tahsil durumu ve derecesi,

retmene ve deve kar tavr,
Okulda geirdii imtihanlar,
Mkafat veya ceza alp almad,
Sosyal davranlar.

IV. Meslek hayat :

a - Nasl balad : ( Seerek mi yoksa mecbur olarak m ?)

b - Meslek deitirmise . sebepleri,
c - dealleri, skntlar,
d - Askerlik devresindeki hayat : stlerine kar
davran,
e - Vcut ve fikirce yorgun olup olmad.
V.

Evlilik hayat :

a
b
c
lm,

- Tenasli hormonal aksaklklar olup olmad,

- Evlilik d ilikiler,
- Byk bir kedere urayp uramad : (kaza,
iflas vb.) ,

d - Ailesine, ocuklarna kar tavr hareketi (Yu

muak veya sert) ,
67

e - Aile fertlerinin durumu ve tutumu,

f - Ailenin sosyal ve ekonomik durumu,
VI. Kiinin uur-d (Unconscious) hayat:

a - Halim - selim (placid) , saf, ak (serene) , opti

mist (optimistic) , halinden memnun (contended) ,
b - Sert, zorlu (violent) , hiddetli (angry) , her ey
den alnan, huylanan (irritable) , kavgac (quarrelsome) ,
atlgan ; dncesizce hareket eden (impulsive) ,
e - rkek, mahup (timid) , hassas (sensitive) , e
kingen, utanga (shy) ketum, vakur (reserved) ,
d - Mtecaviz (aggressive) , mtehakkim (domina
ting) , hereyi kendi asndan dnen, karc ( egocent
ric) , kstahca emin ( confident) ,
e - Mtecessis ( suspicious) , kskan (jealous) , gc
cenik (resentful) dnen ; ie dnk (self conscious) ,
f - Disipline dkn (disciplined) , kararl (Decisive)
lzumsuz yere telal (fussy) , her eye ileri itina gsteren
titiz (strict) ,
g - Sebepsiz yorgunluklar (tired without reason),
histerik grntler (hysterical outbursts) , sebepsiz ala
malar (weeping without' reason) , fantaziler (fantasies) ,
roman, sinema, tiyatro etkileri ( effect of novel... ) ,
( 4 ) VL ve VII. nci paragraf iin aada ad verilen kitaptan fay
dalanlmtr.
Leslie Weatherhead : Psychology, Religion and Healing, Lon
don 1963, p. 77.

68

h - Uyumadan az nce uuruna gelen ne gibi dn

celerdir. (What thoughts rise to Conscious on woking just
before sleeping)

vn. Premo:rbid kiilik ve uyum (intibak) :

a - Yaantya kar genel tutumu ve yaama gr

: yimserli.k, karamsarlk, geree dknlk veya ha

yal alemini n grme ; yaantnn ac gerekleri karsnda
umutsuzlulua kaplma ya da katlan ve salamlk ; l
me kar tepki ; gemie ve gelecee kar bak ve tepki
biimi ve tutumu,
b - Baka insanlarla ilikilerin ana izgileri, sosyal
muaereti ; (genel geimi ve insanlara kar tutumu ken
dine gven telkin edebilme, aalk duygular, gvensiz
lik, korkaklk v.b. ) ,
c - Kolay dost edinme veya ekingenlik, souk dav
ranma ; konukanlk, girikenljk, durgunluk, passivite, al
ak gnlllk, drstlk, gururluluk, zppelik, bakala
rn aa grme, ukalalk, sosyal mevkiye nem veri, ya
lanclk, aldatclk, alnganlk, phecilik,

kolay kzna,

kin gtme, mnakaaclk, kabadaylk, kzg.11Im abuk

unutma, zr dileyebilme veya balama, hatalar kar
snda bakalarn sulama ya da kendini sulandrma, n
yarglar ve sapianma derecesi ;
kar tolerans dzeyi)

(kendine ve bakalarna

yaknmaclk, alayclk, akaclk,

nktedanlk, gevezelik,
d - Arballk veya hafifmereplik, alturizm,

ego

izm, kskanlk,
e - Otoriteye kar tutumlar : boyun ei veya

kafa

tutma, geimsizlik. Endirekt yollardan otoriteyle s ava e-

69

killeri : Otoriteyi olgunlukla kabullenme, otorite mevki

lerini kabulleni ve bu mevkilere uyum,
f - Cimrilik, cmertlik, ihtiras, hrete dknlk,
g - Sevdii kimseleri kaybetme halinde tepki biimi.
IX. Toplumsal ve kltrel ilgileri :

a - Meslek d dier hevesleri ve zel meraklar, ser

best zamann deerlenmesi,
b - Genel olarak toplumsal yaantya kar tepkisi,
topluluklar, dernekler, partiler, geziler, elence ortamna
katl,
c - Sporla ilgili aktif veya pasif ilgiler, hangi eit
sporlar ve ilgi derecesi,
d - Politika ile ilgi ; mahiyet ve derecesi,
e - Sanata kar ilgi ; resim, iir, mzik, tiyatro, si
nema gibi hususlara ilgi derecesi, okuduu roman v.b. ge
nel zevk durumu zerindeki gr6

X.

Dini hayat, dini ilgileri:

a - Evinde dinin yeri,

b - Kur'an kurslarna veya bir zel kiinin dersle
rine devam edip etmedii,
(5) VIII . ve IX. paragraflar iin Hacettepe niversitesi retim
yesi Dr. Orhan ztrk'n hazrlad "Psikiatrik Grme
ve Mahede Rehberi" ile Glhane Hastahanesi Psikiyatri b
lmnden temin edilen "Ruh Hastalan ile Grme Teknii
ve Muayene emas" dkmanter notlanndaki tasniflerden fay
dalanlmtr.

70

c - Okulda dini bilgi alp almad,

d - Okuduu dini kitaplar, yazlar,
e - uurda dini korku veya dini sululuk duygusu
varsa mahiyeti sebebi ; (affolunmaz bir gnah ilenmi
mi ?),
f - Cehennem ve cennet anlay,
g - Dinsizlik veya dine dmanlk, dier grler,
h - Dini uygulay : (ibadet) .

1 - Gayr amil (non-pratiquant) : Namaz klp, oru

tutmayan,
2 - darei maslahatc (opportuniste) : Belirli vasf,
iinde yaad toplumun ve ortamn fertlerine bal olu
u, mesela tesadfen dostlan namaza giderse bu da gider.
Aile oru tutarsa o da tutar. Tersine evresi bu gibi dini
trenlerden uzaklarsa onlara bal kalr. Her ekil ve. su
rette durumu idare eder,
3 - Dini btn ve amil (Pratiquant) : Namaz ve oru
cunu tutar, dini devlerini yerine getirir. Fakat ibadet d
nda ii gcyle urar. Orta tertip dini ve toplumsal
yardmlarda bulunur, oldukca drst bir hayat srer,

4 - Sofi zmresinden olan (Pieux) : Dnyevi grev

lerini kaplayacak kadar din gereklerine sayg gsterir.
Farz ve snnetten baka nafile oru ve namazlarn da
savsatmaz. Gnlerinin byk bir ksmn ibadetle geirir.
Yenilikleri tenkit etmekle beraber zararl bir ekilde ileri
engellemek yolunu tutmaz.
5 - Mutaassp (Bigot) : dinin emrettii akl selim ile
hareket etmekten yoksun, ve hogrden mahrum olan
kat dnce ve davrana sahip olan softa ve yobaz kii.

71

(Bu gibi kimselerle ksa bir sohbetten sonra toplum ve

din iin ne kadar zararl olduklan anlalr.

Onlarn ka

nunwa uyulacak olursa toplum fertlerini batan sona ka

dar cezalandrmak gerekir : Saa sola bakmak haram, m
zik dinlemek, tiyatroya gitmek ve sahnede oynamak

nah, futbol fena ve btn yeiilikler gavur icaddr. Bun

lar herkesden phe eder, herkesin bir muhbir, ktlk
tohumu saan bir mfsit olduuna, dinin, imann dnya
dan silinip gittiine kanidirler) .
nsann birlikte yaad aile ve toplumun telkine
dispoze bir kii zerindeki etkisi dini ynden olumlu ve
olumsuz olabilir ve daha sonra fikir ve davranlarla a
a

vurulur. ok eitli olan dini anlay eitli telkinlerin

ferdi zeka ve ruh yapsyla uyumas sonucudur da dene

bilir. Zira, toplumlarla ilgili oluumlar ; messeseler, gele
nek ve grenekler karsnda insan kendisine has bir gr
ve inana ve bir tavra sahiptir. Aslnda dini terbiye, tm
bu unsurlarn ayr ayr ilenmesiyle ve terkibiyle meyda
na gelmi bir btndr denebilir
Kiinin din1 anlay ve yaay zerinde bir fikir edin
mek iin sorular sorulabilir.

Din nedir? man esaslar hakknda ne biliyor

sunuz?

Emirlere ballk dereceniz :

(Daha nceki ve

imdiki halde)

Camiye, mescide gidiliyor ve hutbe ve vaazlan

takipte titizlik gsteriliyormu ?

. (6 ) M. Taplamacolu "Y.aljlara Gre Dini Yaljayljln iddet ve
Kesafeti zerine Bir Anket" ilahiyat Fakltesi Dergisi, Yl :
1962, c. X., s. 145.

72

4 - Dncenizle aksiyonlarnz arasnda badamaz

lk varmdr ?

5 - Dini dncenizde yakn evrelerin rol olmu

mudur

ve bu etki devam etmektemidir ?

6 - slam dinini veya dier dinleri inceleme arzu

nuz ve imkannz olmumudur ?

Hayatnz iinde derin dini yaantlarnz oldu

mu ? Deerlendirebilirmisiniz ?

8 - Sosyal hayatm ilerleme veya gerilemesinde dinin

tek bana rol oynadna inanyormusunuz?

9 - Dinde taassup ve hogrden ne anlyorsunuz?

10 - Din zerine, bu sorulardan baka ilave edec
iniz bir fikriniz varn ?
Mistik reaksiyonlu psikoz devresindeki hastalarla t
mas kurabilmek iin sorular genel olarak aadaki tarzda
dzenlenmitir. Ancak, psikoz devresindeki bu hastal;rn
eitli durumlar ve reaksiyonlar bakmndan bu sorular,
normal kiiye uygulanan anket sorulan gibi, herbir ha
taya ayr ayr yneltilemediinden, deerlendirmeler d
ha ok mtehasss doktorlarn somatik ve mental bakm
dan yaptklar muayene ve mahede raporlarna dayan
drlmtr. Bununla beraber, gerek hastane ii gerekse
hastane d olarak gsterdiimiz vak'al;.rda verbal

ko

mnikasyon'a dayal bir gzlem, hastalk, eidinin ve be.

Iirtilerinin imkan verdii lde salanabilmitir.

1 - Adnz nedir efendim ?7

(7) Mtehasss doktorlar baz hastalarn nazik soru sorulmadg.
takdirde ters cevap verdiklerini, veya mstehzi bir eda ta
kndklarn yazarlar.
Bkz: Kriton Dinmen : Psikiyatri El Kitab, 2. bask, stanbul
Klinik Dersleri, Yay., 1961, s. 12 ve ayn yazarn : Deskriptiv
ve Dinamik Psikiyatri, st. 1969, ss. 48-52.

73

Ka yamdasnz?
Nerelisiniz?
Okula gittinizmi ?, bitirdinizmi?

Ne yapyorsunuz, sanatnz, mesleiniz nedir?

6 - Evlimisiniz, ocuklarnz varm?

Dini bilgilerinizi kimden rendiniz? Kur'an

kursuna gittinizini?
8

9
10

Dini kiilerden kimlere baisnz?

Onlarn telkinleri nasldr?

Emrettikleri eyler nelerdir?

ll - Hayatnzdan memnunmuswuz ?

12
Kendinizde dier insanlardan farkl bir kabiliyet
veya stnlk gryormusunuz ?
-

13

Allah' Peygamberi ryanzda veya gndz g

ryormusunuz, seslendikleri olurmu?
-

14
Sizce en byk kabahat, gnah nedir? Byle
bir su ilediniz mi?
-

15

Bu gnahn affedilmesi iin ne dnyorsu

nuz?
16

Mritleriniz yani kullannz varn?

Grn hali :
Giyini tarz : Dikkatli, dikkatsiz, ssl, pasakl, pej.
mrde.
Konumas : abuk, tutuk,
Baklar : pheli nazarlar, mfik, akn, aptalca.
Mimik ve jest :
Taknd tavr :
74

Yapt grimas ve yuzun ifadesi : Alyor, glyor,

yerinden frlayp tekrar oturuyor.
Dini dnce ve (attitude) ynnden normal ve anor
mal yargsnda pek dikkatli olmak gerekir. Zira, inanla
rn son derece indvidel ve zel bir nitelik tad bili
nir. W. James'in deyimiyle ifadelendirilirse; "Tanr, kii
nin ancak i yaanlaryla kendisine ulalabTien manevi
rea]tedir"8 Bylece birinci planda n yarg ve duygular
dall--kendimizi kurtardktan sonra soru veya cevaplar ill
eelernee gememiz gerekir. Akl hastalarndan korkan,
ilim veya realiteyle badam.yan fikirlerle alay eden ya
hut onlara manevi bir takm deerler asndan bakan ve
zellikle, ruh hastalklan, dinler tarihi, kltr antropolo
jisi hakknda hibir fikri olmyan bir kmse byle bir in
celemeye geemez. Kald ki normal ve anormal snrlar
arasmda bir ok intikal dereceleri mevcut olduundan,
normal ve anormali tespit ve tayin etme durumu da bir
eitim ve melekeye dayanr.

(8) W. James : The Varieties of Religious Experience, p . 75.

75

B LM

IV

PATOLOJK DN DtJNCE VE DAVRANI

SEBEPLER

Bugn ruh salna messir olan i ve d faktrle

rin nemi hala tartma konusu olmaktadr. Gerek kahtm
(irsiyet) in gerekse evrenin etkileri birbirini tamamla
makta olduundan birinin etkisini inkar ya da mbalaa
ile kabul etmek doru olamaz. Kiinin (bio-psikolojik) b
tnln vcuda getiren biolojik ve psikolojik unsurlarn
ne kadannn ( herediter) , ne kadarnn sonradan kazanlan
(ksbi) olduunu aratrmak karakteroloji ve bio-tipolo
jinin grevidir. Bu aratrmalarda ahsn psiik diagra
mm veren eitli psikometrik testlerden faydalanld
nisbette, morfoloji, endokrinoloji, nrofizyoloji, sosyal psi
koloji, kriminoloji, genetik antropometri, grafoloji gibi
ok geni bir yer tutan yardmc disiplinlerin altmda
yaplan aratrmalar bu konuda bilgimizi hergn biraz
daha arttrmaktadr.
Ruh hastalnn nedenlerinin ok kere kompleks ve
polimorf oluu insan varlnn esasndan ileri gelir. Kii
nin uzak gemiine, ocukluuna ait naho intibalar ve
denemeler bir gelime safhasmda saplanm kuvvetli ha76

tralar, refulmanlar rol oynyabilir. Baz vak'alarda hi ol

mazsa irsi zemin olarak uygun bir yap sebep olabildii
gibi, ya dnm,

iklim

ve hava artlar da birer faktr

saylabilir. Ayrca, sosyal durumlarn, kt evre tesirle

rinin ;

eitli heyecanlarn,

evlilik problemlerinin,

cinsel

gelime ile tatminsizliklerin ve eksik terbiye ve menfi g

reneklerin, hayat tarzlarnn ve nihayet eitli meslekle
rin ahslara gre derece derece etkileri vardr. "evre,
yani aile ve okuldan balayp iinde yaamaya devam et
tiimiz psikososyal ynl messeselerin ruh sal bak
mndan dikkate deer etkilerini savunan grler gittike
oalmya balamtr .
.

"1

nsan tanmak esasen tek yn

l olamaz. Kiiyi etkisinde bulunduran aile ve kltrel fak

trler yannda fizik artlar ve fizyolojik ve psiik geli
meleri gznnde bulundurmak, eski ve yeni kompleksleri
tanyp zmlernee alnakla mmkndr. Bylece ah
siyeti bir btn olarak ele alrken, onun uur ve uuralt
muhtevasn inceleyip tahlil etmek, evresine kar gs
terdii reaksiyonlar, davram ve uyum tarzlarn gzleyip
tesbit etmek yoluyla etkisinde bulunduu dominant fak
trleri kavramak mmkndr. Aslnda byle bir aratr
ma, tabii tesadfler ve istidatlarla rlp gelien bir b
tnn sun'i bir analizidir. Zira insanlarn psikolojik du
rumlar yalnz bir takm hisler, heyecanlar ve hareketler
den ibaret olmayp doduu gnden itibaren ne grm
ne duymu ve nelere maruz kalm ise hepsinin izlerini mu
hafaza eder. Bu itibarla, insan ilimleri (Science Humain)
ad verilen ilim dallarnn verileri de bu yndeki bir ara-

( 1 ) Bkz : John Dawson : Urbanization and Mental Health in a West

African Community, Magic, Faith and Healing, edited by Ari
Kiev, London, 1964, pp. 305-341.

77

trmada yardmc olmaktadrlar. Sadece fizyoloji ve psi

kolojiyle yetinmeyerek, psiko-sosyoloji.k. aratrmalar ara
snda yer alan kltr ve etnik deimeleri, antropolojiyle
snr alannda bulunan ilimleri de sekonder olarak hesaba
katmak gerekir.
rini

"Ruh hastalklarnn bti organo-psikolojik sebepleana gurup altmda toplamak mmkndr.

iki
A

B -

Hazrlayc sebepler,
Kamlayc sebepler.

Hazrlayc sebepler belirsiz ve itibaridir. Ancak, ha

zrlayc sebep, kamlayc sebebin tesirine ve yerleme
sine uygun zemin hazrlar ve oluunu kolaylatrr.
Hazrlayc sebepler :

1 - rsiyet ve genetik etkenler,

2 - Psikoz ncesi ruhi yaplar,
3 - Ya dnemleri,
4 - Irk,
5 - Cins (Kadn veya erkek o cinse ait seksel

problemler) ,
6 - Gebelik hali,
7 - Meslekler,
8 - klim artlan,
9 - Hapis hayat,
10 - Harpler ve buna benzer sebepler,
11 - Kltr ve medeniyet.
Kamlayc sebepler :

1 - Enfeksiyonlar (Genel ve Vokal) ,

2 - Toksik Maddeler (Ekzojen-Endojen) ,
78

4
5

Hormonal bozukluklar,

Vitaminsizlikler,

Dier hastalklar (Nrolojik veya dier tp dal-

Travmalar,

Kimyasal etkenler,

arna ait) ,

7
8

Yorgu.nluklar.

Bu etkenierin ok eitli olmas itibariyle psikopato

lojik ruh hallerinin patojeni ve etiyolojisinde birbirinin
tersi olan iki kutup doktrini yani ;

2
3

Physiogenesis,

Psychogenesis grlerini uzlatran,

Psychophysiogenesis ( Phychosomatique) , yahut

(holistique) gr modern ada yer alr. Ancak bu .psi

kolojik olular savunanlarda bile baka baka yorumla
malar grlmektedir. Nitekim
Freud normal ruhi reaksi.
.

yonlarda ve zellikle nevraziarda psikoseksel gelimedeki aksaklklar ve sapianmalar ve bunlara bal kompleks

leri yani libido'yu ana etken olarak ele alr. Halbuki Ad

ler ise, nevrozlarda, aalk duygusunu ahsn menfi te
lafisi olarak kabul eder ve bunun gibi bata Jung olmak
zere dier bir ok psikanalistler, behavioristler ve niha
yet filozof ruh doktorlar deiik yorumlamalarda bulu
nurlar. Fakat hakikatta etiyolojide yerine gre fizik, ye
rine gre ruhsal sebeplere ve yerine gre de her ikisine
de yer vermek gerekir.
Didatik mahiyette olme.k zere anormal ruh davra
n, sebepler yani etiyoloji bakmndan drt ana gruba
ayrlmaktadr.

79

1 - rsi ve bnyevi (Genogenique) etkenler,

2 - Nropatolojik (Histogenique) etkenler,
3 - Kimyasal (Chemogenique) etkenler,
4
Psikopatolojik (Psychogenique) etkenler2
-

a) Bilindii gibi, insan ilk teekklnde iki ayr

hcrenin tad riuayyen ve deimez olan beden kabi
liyetleriin yalnz zn deil, fakat ayn zamanda ruhi
dispozisyonlaxnn da cevherlerii reyin halinde tar.
"Veraset, -yeni deyimiyle- kaltm, biyoloji ilminde, sa
dece bir temel kavramdr. Psikolojide ise hem bir vaad
hem bir tedbirdir. Vaad olmas, ilmi temel bakmndan,
tehdit olmas da, insan davranlaryla elele giden hrlk
inancnn karsnda bulunmas bakmndandr. Burada
Lombrozo ekolnn antropolojik veya biyolojik telakkile
rii de hatrlamalda beraber, konumuz sululuk psikolo
jisini ve sorununu ilernek olmadndan ayrntlara gee
rek dalmak istemiyoruz.
Eer kaltm, uzviyete hakim olduu gibi psiizme de
ylece hakimse, bizim saiklerimiz, arzu ve irade ile ha
reket edilerimiz, birer vehim ve hayalden ibaret kalr"3
Tek adan meseleyi ele almak, din felsefesinde ve mezhep
tarihlerinde grlecei zere bizi phesiz bir kmaza s
rkler.
Zorluk bir bakma uradan gelmektedir. \'Somatoti
polojinin urat ; beden yaplarmdaki belirtiler gibi ru(2) Daha geni bilgi iin bkz : R. Adasal: Medikal Psikoloji, c. II,
ss. 459-523.
R. Adasal: Klinik Psikiyatri (Ruh Hastalklan) ss. 17-22.
( 3 ) Rene Zazzo : Quatre Conferences sur La Psychologie Integrale
et La Psychologie differentielle" (Psikolojide veraset) ev :
S. Evrim : . . Ed. Fak. Yay., 1966, s. 17.

80

hi tezahrler ak ve seik olmadndan konu mnakaa

edilebi.lir. Bununla beraber mesele ferdi deil de kollek

tif ve anonim olarak ele alnd takdirde, baz aile gu

ruplarnn dierlerinden daha fazla olarak yksek ruh is..
tidatlarna (nl mzisyenlerin yetitii Bach ailesi gibi)
veya zeka gerilllderine veya nevrotik ve psikotik bir ze

mine dispoze olduu inkar edilemez ; (Polanya yahudileri

gibi) . Burada hazrlayc "predisposantes" ve etmen (amil)
"cause determinantes" olan hususlar

ayr ayr mtalaa

edilir. Bir baka deyimle, i sebepler arand kadar d

nedenlerin etkilerine de baklr.
Yukarda sz edilen noktalar sra ile ksaca gzden
geirecek olursak : Akl hastalklarnda kahtrnn gerek
bir rol oynad tedenberi kabul edilmektedir ve hal
kn bir ounda bu dnce ve inan mevcut bulunmak
tadr. Ancak kahtrnn aklannda tam ve istatistikle
re dayanan gerek bilgileri elde etmek, kiilerin indi ifa
delerine dayanarak hkm
vermek gtr. Esasen kah.

tm ile evreyi birbirinden kesin snrlarla ayrmak mmkn deildir. Daha nce de belirtilmee alld gibi bu
iki faktr, ayrca birbirine de karlkl messirdirler. Ka
ltm yoluyla geen yetenekierin ancak uygun evresel
artlar altnda gelime olanaklar blabilecei ve evre
nin salad gelime imkanlarnn da uygun irsiyet ze
mininde meyve verebUecei kabul edilmektedir. "Bunlar

dan, zellikle kahtrnn nemi zerindeki grler zama

nmzda.

ksmen tadile uramakta, doum ncesine, gene

tik determinizme balanan hastalk ve davranlarn sa-

(4) Fuat Gksel: Paranoid Sendromlar ve Konstitsyon zerine

Bir Aratrma (htisas tezi, t. . Tp Fak. de kabul edil
mitir. )

81

ys eskisine nazaran daha azalmaktadr. Buna karlk

kltr ve medeniyetin etkiledii eitli belirtilerin alan
ise gittike genileme istidadn gstermektedir5" . Kahtm
deyiminin en ak ifadesi, her canl varln kendisi gibi
canl bir yarat meydana getirebileceidir.'I\' 'Basit can
llarda irsiyet de ok basittir ; ve nesil karakteri ayn e
kilde devam eder. Halbuki yksek memeli hayvanlarda,
zellikle insanlarda, testise ve yumurtala ait erkek ve
dii gametlerin sitoplazmalarndaki ekirdein irsiyette
oynad rol ok nemlidir. Kromatin denilen zel bir
madde organaarak zellikle hcre taksimi esnasnda
(chromosome) ismini alr. Bunlar baz renkli maddeleri
tesbit ettikleri iin bu ekilde adlandrlr. rsiyet karak
terleri zellikle bu kromozomlann doku terkibinde belirli
yerlemi ksmcklar halinde farzolunan
(Gene) lerde
tesbit olunurlar
Mendel kanuna ait almalarda ve bilhassa akl bo
zukluklar konusunda hangi eylerin (karakter niti) ni
tekil ettii sorusu n saf igal ettii gibi izahnda da
glklere uranmaktadr. Yalnz sonraki fizik yap de
il, buna bal davran ve ruhi gelecek taslaklan da mev
cuttur. Bu p siko-fizyolojik intikal dolaysiyle, sinir sis
temi ve beyinin fonksiyonlar elbette bu formasyonda na
sibi olan vereseye sahiptir.
Beyin, ruhun zellikle, d ilikilerini dzenleyen bir
cihaz olduu kadar, hemen btn zihin olaylarnn da iin
de olutuu, uzviyetin en kompleks organdr. "Muh(5) August B. Hollingshead: Social Class and Mental Tilness, The
Social Setting, p. 47.
(6) R. Adasal: Medikal Psikoloji, ss. 466, 471, 472, 477.

82

telif insanlarda beyinler bir rg zemini itibariyle ayn

benzerlikte deildir. nsan doduundan beri aa yu
kar ayn fizyolojik reaksiyonlar gsteren bir mideye ve
ya akciere sahiptir.

Ruh ise doutan itibaren

birok

tesirlere,

kltrlere ve ideolojilere, telkinlere, evresel

uyarmalara tabidir . Hergn deimekte olan fikir cere
yanlan, moral sarsntlar, ferdi ve kollektif heyecan ve
tutkular insanlar eitli tesiri'er altnda brakr.''77
b)

Psikoz ncesi ruhi yaplar zerinde dnrken,

burada yap tabiri yerine organizm kelimesini de kulla

nabiliriz. nk "ruh yaps" mahiyeti itibariyle geomet
rik ve mimari bir yap olmayp organik bir taazzuvdur.
Her organik taazzuv gibi, insan da bir btn olarak mev
cuttur ve bu halde yaar. Bu itibarla paralan arasnda
karlkl dayanmalar, birlikte duyumalar birlikte dav
ranmalar vardr. stelik btnn hakimiyeti altnda bir
birini muhafaza eden bir okluktur. Eskiler buna "kesret
te vahdet" derlerdi8 Yunan felsefesinin, din, ahlak ve psi-_
kolajiye eilmi olan filozoflardan Heraklit (M.. 576-480)
"Salam bir ruhta tezatlar en sonunda ahenk olur" de
mekle insan daha yakn adan belirtmi olurl

Ruh hastalklarnn bnye ile olan ilgileri, yar1i so

matik yap ile karakter ve ahsiyet bozukluklan arasn
daki iliki gerek karakteroloji asndan gerekse kliniksel
almalar bakmndan aratrlmtiD. Fertten hareket
ederek, ferdin zelliklerini, farklarn ve deiik insan ka( 7 ) R. Adasal : Ayn eser, s . 461.

( 8 ) M. . Tun: Ruh Yapmz ve Onun Tipleri Bakmndan Ahlak,

"1942 - 43 Ders Yl niversite Konferanslan", stanbul 1944,
s. 253.

83

rakterlenni belirtmeye alan eitli tipoloji ekolleri var

dr. Ayrca ahsn nh yaps ile vcut yaps arasndfl.ki
iliki, psikiyatri alannda klasik almalara yol am ve
eitli tipteki vcut yaplariyle, bunlan karlayan ruh
yaplar tammlanmtr. Bu bakmdan fizik yapnn, mi
za ve ahsiyet bakmndan iyi kt bir zemin durumun
da oluu kabullenilnitir.
Bilindii zere miza zerindeki mtalaalar ok eski
olmakla beraber karakterolajik aratrmalar esas itiba..
riyle xvm inci yzylda, ilmi romantizme kaplan ilim
adamlarnn tecrbelerine dayanmaktadr. ahsn ruh ba..
krnndan zellikleriyle, biyotipolojik adan insann g/5.
rn ve bunlan karlayan psiik karakter tanmlama..
lan psikolog ve pedagoglar yakndan ilgilendirmitir.
"Fransz ekol (Rostan, Claude, Sigaud, Corman) u
veya bu sistemin morfolojik stnln kabul ederek
bir tasnif yapmtr : Adali (Musculaire) , Solunum (Res
piratoire) , Sindirim (digestif) , dima (Cerebral) tipleri
gibi.
Pende iin insan tipi, morfolojik, fizyolojik ve psi
kolojik bir birlik halinde, her ahsa gre deien bir b
tndr ; bu btnlk primer olarak irsiyet, sekonder ola
rak da evre tarafndan tayin edilmitir. Pende, insan tip
lerini tarif edebilmek iin, onun her ynyle incelenmesi
gerektiine inanr"9
(9) N. Arkun : Klinik Psiki.yatri, c. I. "Semiyoloji" Ege ni. Yay.
1962, s. 7.
Daha geni bilgi iin bkz: R. Adasal, Ruh Hastalklar, c. I
s. 14.

84

j'Modern ada Kretchmer tarafndan ortaya konulan

tip teorisi, i enerjiyle ilgili psikolojik aratrmalarda son
derece etkili oldu"10
Kretschmer, ruh ve akl hastalar zerinde yapt
uzun mahedeler sonunda ruh ile beden yaplar arasn
da bir korelasyon olduunu ortaya karmtr. Bu akl
hastalan iki ana grupta toplanr : Manyak depresiflerle,
izofreniler.
Manyak depresiflerde grlen arza, ruhun esas "stiJl!
mung" daki aksamalardr. Bu aksaklk ya mani, yahutta
melankoli eklinde tezahr eder. Manyaklar ar derece
de neeli ve mteheyyitirler. Melankolikler ise, kederli ve
mnzevi bir ruh haletine maliktirler. Yahutta bir ekstrem
ruh haletinden dierine veya normalden anormal ekstre
me geerler.
Schizophrenie'lerde mterek olan cihet, duygu ve
irade hayatnn geni lde canlln kaybetmesi, du
mura uramasdr.
Kretschmer, bu iki tipin birbirinden farkl ve muay
yen beden yaplar olduunu sylemektedir. Onun tasnifin
de, balca ekilleri ksaca mtalaa edilen beden yaplar :
- Piknik,
2 - Leptosom-Astenik,
3 - Atletik,

Kretschmer bu l tasnifini tamamlamak iin buna,

4 - Displastik deyimiyle bir drdncsn eklemitir.
Piknikler ksa boylu, iman, boyunlar ksa, koca
man kafal, sa az, koca gvdelerine gre kollar ve ba(10) J. P. Guilford : Fields
p. 359.

of Psychology, Second

Edit.,

1955,

85

caklar ok inC'e kalan insanlardr. Piknikler umumiyetle

konukan, akac, nktedan, etrafla ilgileri fazla olan, pra
tik zekal, ne'e ve skntlar pek fazla srmeyen, gerek
ne'e gerekse skntlarn etraftakilere ihsas ettiren bir
ruh haleti iinde bulunurlar.
Astenik veya leptozom olarak tarif edilen bnyeye
sahip olanlar ince, zayf, uzun boylu, ince-uzun boyunlu
dar gsl, bol sal kimselerdir. Sanata ve mcerret
eylere yaknlk gsteren ahslardr.
Atetikler, adali, mtebariz, uzun olan gvdelerine
nazaran ksa ve kaln hacaklar olan kiiler olup, haleti
ruhiye bakmndan epileptoid bir karakter tarlar ; bun
lar mteheyyi atak, abuk kzan, ehvetlerine fazla d
kn dii hisleri kuvvetli kimselerdir.
Displastikler, her hangi bir bnyeye uymayan, deje
neressans stigmatar tayan kimselerdir.

Manyak depresiflerin ruh yaplar ile piknik be

den yaps olan insanlar arasnda biyolojik bakmdan ak

bir mnasebet, mevcuttur. Yani manyak depresiflerin b
yk bir ounluu piknik yapl tipler arasndan kmak
tadr.

2
izofrenilerin ruh yaplar ile leptozom, atetik
ve baz displastikler arasnda vazl bir benzerlik, kara
bet ''affinitti" vardr. Yani izofreni hastalar ekseriya
leptosom, atletik, bazan da displastik yapdaki insanlar
arasnda grlmektedir.
-

Bir taraftan izofrenilerle piknikler, dier taraf

tan manyak depresivlerle leptozom, atetik ve ksmen de

86

displastikler arasnda biyolojik bakmndan ancak snrl

ve

muayyen bir ( affinite) mahede edilmitir:.

Jung, evvelce de temas ettiimiz gibi, insanlar

ka-

rakter bakmndan ikiye ayrr.

1
2

Introverti - :Ie dnk tip,

Extraverti - Da dnk tip.

Bu ayrmann balca sebebini insann d alem kar

sndaki davranlarnda aramak gerekir. Da dnk tip,
evreyle mnasebet arar ve kurmay baarr. Halbuki ie
dnk tip, evreden ve d alemden ayrlarak ,k endi i ale
mine tevecch etmitir. Jung'un bu tasnif iindeki karak
ter ve davran ztlklarn Kretschmer'in "Zyklothym" ve
"Schizothym" miza tipleri arasndaki farklarla kyasla
mak mmkndr.
"ahsiyet bir ferdin btnln tekil eden bnyevi,
fikri, afektif, sosyal ve moral 'deerlerin bir sentezi"12 ola
rak kabul edildiine gre, psikolojik adan konstitsyo
nun'un karakter bozukluklarndan psikoza kadar bir fak
tr olarak mtalaa edilecei tabdir.
( l l ) Ernst Kretschmer : Physique and Character - An Investigation

of the Nature of Constitution and of the Theory of Tempe

rament, Chapter II Types of Physique, New York, Harcourt.
Brace and Gomp, 1936, pp. 17-37.
Kretscluner'in Krperbau und Charakter, Berlin, Springer
Verlag, 1951, Eseri Prof. Dr. M. Turhan tarafndan dilimize
evrilmitir.
Beden yaps ve karakter - Konstitsyon meselesi ve miza
lar bilgisi hakknda bir aratrma
. . Ed. Fak. Yay. No.
397, 1949.
( 1 2 ) R. Adasal : Ruh Hastalklar, c. TI., s. 165.
-

87

Tipoloji ynndeki bu almalarda una da temas

edelim ki, ileri srlen vasflar birinci derecede erkekler
zerinde tesbit edilmi olmak bakmndan erkeklerdeki
vak'alarn tehisinde kullanlr. Bununla beraber kaclp.la
ra da tatbiki pek ala mmkndr. Ancak, onlardaki mn
ferit beden zellikleri erkeklerdeki kadar keskin olmayp
eitli tesirler altnda ara tipleri daha ok grmek mm
kndr.
Trl derecede ahsiyet bozukluklarndan, dejenere
psikopatla ve psikoza kadar, genel sebepleri gerek psi
kiyatri ekollerini inceleyen gerekse medikal psikoloji ko
nularn geni ve derin bir tarzda ele alan eserler hacmin
de bu faktrler zerinde durmak yerine, almamzn y
n bakmndan, yeteri kadar, etkileyici nedenlere iaret
etmek istiyoruz. Bylece dier faktrlere geecek olur
sak :
c) Ruh hastalklan her yata grlebilir. Bilhassa
annesinden ruhen hasta doanlarda, zeka bakmndan ge
ri kalmlarda, sar'ablarda anormal ruhi tezahrlere be
ikten itibaren rastlanr. Daha sonraki travma ve intani
hastalklar sebebiyle keza her yata ruhi aksamalar ve
cinnetler ortaya kabilir. Bununla beraber hayatn e
itli dnemlerine has denilebilecek derecede dikkati eken
hastalklar da yok deildir. Baz vak'alarda hi olmazsa
irsi zemin olarak psikoz ncesi uygun bir yap rol oynu
yabildii gibi, erkek ve kadnlarda, yadnm krizleri,
hormonal artlar da rol oynar. "Cinsiyetin ruh hastalk
lannda nemli bir rol yoktur. Evvelce kadnlarda daha
fazla olduu dncesi hakimdi. Bu gn ise gr aksi
nedir"13.
( 13 ) F. K. Gkay : Ruh Hastalklan, 3. bask, 1955, s. 26, 27.

88

d)

Dnyada eitli rklardaki akl hastalklann mu

kayese edip gerek sonular karmak gtr ; zira bir

ok memleketlerde resmi istatistiklere dayal bir ayrma
yaplm deildir. Ancak baz yorumlara gidilerek, ruh
hastalklarmda rol olabilecei dnlebilir.
e)

Evlilik veya bekarla has olan bir ruh hastal

yoktur Bununla beraber ya dnemleri, cinsel duyu prob

lemleri, hatta ekonomik sair faktrlerin de rolleri kara
rak baz deprime evli veya bekar ahslara evliliin ya
hut bekarln kt artlan tesir edebilir.
f)

"Taslak ve sinsi bir halde seyreden bir ruh has

tal gebelik esnasnda aikar bir seyir alabilir. Nitekim

gebelik sonu ruhi konfzyonlarn arkas izofrenik reak
siyon olarak grlr."14
g)

"Baz meslekler ile ruh hastalklar arasnda do..

laysyla bir mnasebet dnlebilir. Yoksa dorudan

.doruya meslein mahiyeti ruh hastal yaratmaz.
Tahsil alan ve daha

'

sonraki zihni

yorgunluklar

baz bnyelerde erken bunama veya reaktif mahiyette

psikozlara sebep olmaktadr."15
Ayn ekilde, bir meslek olarak askerliin sinir sis.
temi zerinde kt bir tesiri olamaz. Fakat srf askerlik
yznden baz maraz ekilleri grnd nadir deildir.
"Daussla (nostalgie) gibi, ordu'da intiharlarn miktar da
daha ziyadedir. En ziyade buna teebbs edenler de as.
kerlik hizmetine yeni girenlerdir. Zaten mntehirlerin o
u psikopattr. Allmayan mes'uliyet, ar hizmet, as(14) R. Adasal : Medikal Psikoloji, s. 485.
( 15) R. Adasal: Ayn eser, s. 486.

89

kerce sert ve kat'i muamelelere maruz kalmak psikopat

lar intihara srkler. Bazan salam grlen bir gen de
birden bir psikoz inkiaf ediverir"16 Mutlak itaat, disiplin
bir ok itiyatlardan vazgeme, etin talim ve buna benzer
artlar, esasen msait bnyeleri olan ve bilhassa evlerin
de nazl bytlm olan baz genlerde, sinsi olan baz
aykrlklar meydana karabilir.
h) Ayrca "iklim ve mevsim artlar ( climatopsycho
logie) iinde mtalaa edilen hususlar da sz konusu edi
lir.\zellikle mutedil iklime alk olanlarn ok scak mem
leketlerde iddetli anksiete nevinden ruhi reaksiyonlar
oktur. Buna ilaveten devaml yamur, gk grltleri ve
imekler, belirli is}kamette esen rzgarlarn, med-cezir
lerin, aya ve gnee ait baz deiikliklerin insan ruhu
zerinde naho tesirleri daima yazlmtr.) llk-baharda
hormonlarn daha aktif bulunmasyla bu mevsimde in
sanlar cinsel taknlk gsterrler. NteKm psikoz man:
iv durumlan bu mevsm
.e daha ok grillr.'117

yakdep -;

,-

i)

------------------- - " -------

''Uzun yllar sren ve bilhassa genlik ve ergin

lik anda balayan hapis hayat monoton bir yaaytr.

Dar bir yerde bulunma zorluunun, ok ynl mahrumi
yete katanmann bazlarnda reaktif veya dejeneratif ma(16) Mashar Osman "Uzman" : Tababeti Ruhiye, c. I, "2. tab" st.
1928, s. 70.

(17) R. Adasal : Medikal Psikoloji, c. Il, ss. 479-480.

S. Dnmezer: Kriminoloji, 2. bask, Blm : rv, Sulunun in
de Yaad Fizik Muhit, . . Hukuk Fak. Yay., 1962, ss.
151 - 160.

90

N. Arkun : lntiharn Psikodinamiklerl, Blm VI, ntihar ve

Mevsimler, . . Ed. Fak. Yay., 1963, ss. 85-88.

hiyette ruh hastalkianna sebep olmas tabidir. Hapse gi

ren her insan mutlaka sululuk veya saldrganlk duygu
ve yapsn tamaz. Bir ok insanlar pimanlk duygusu
iir:de ve vicdan azabmm tesiriyle

gerek bir durgunlu...

a "hapis rnelankolisi" veya tedrici bunamaya (hapis ih

ur":iar. ys.

tiyarlarnas) na tutul
j)

"Harp ve ihtiHUler esnasnda beliren bir ok ernos

yonel ve konfuzionel reaksiyonlar, ruhi travmalar, pato

lojik korku harp iindeki rnahrurniyetler, bedeni yorgun
luk, uykusuzluklar, dehet veren bombardrnan ve ac man
zaralar yalnz bana ruh hastal yaratrnya arnildir Bun
lar :

Anksiete halleri,

Konversion isterisi,

aktif ruhi knts olarak helirir."19

k)

Kltr ve medeniyete gelince :

Re

"Beeriyet bu

gn, tarihin hibir devrinde grlmemi olan bir tar-zda

hayat geirmektedir. Tabii ilimlerde, teknolojide vaki olan
ve devam etmekte bulunan
muazzam ilerlemeler onlara
.
'

pek yksek mesafeler katettirmitir. Bu husus elbette ok

nemli bir eydir, fakat sadece bir ynden grndr :
hakikatte, bu hallerden mteessir olarak asl deien in
sann hayata kar ( attitude) leridir. Burada bahis konu
su olan, kiinin iine, dnyaya, toplumdaki yerine ve top-

( 18 ) R. Adasal : Medikal Psikoloji, ss. 486, 487.

( 19 ) Ayn eser, s. 486. Birinci Dnya Sava;'na doktor olarak ka
tlm olan George Dumas, harp psikolojisi alannda nemli
m;ahadeler yapmak frsatn bulmu; ve bu sayede harbin
s ebebiyet verdi-i ve iyiletirdit.t ,asabi ve dima bozukluk
lar inceleyen bir eser meydana getirmitir. Daha geni bilgi
iin, bkz : G. Dumas : Troubles Nerveux de Geurre, F. Alcan,
Paris, 1919.

91

lwnun dier fertlerine ve nihayet btn moral deerlere

ve meselere kar taknd tavr deiikliitlir."20

Medeniyet faktr karsnda insan kapasitesini in

celeyecek olursak :

"Gelimi bir toplwnda insani ihtiyalar, oekseriya bi

yolojik,

itimai ve ruhi

maktadr.

vastalar bazan btn

arlk

noktasn

mhim bir

olmak zere

Bunlardan ruhi

kltre

ve zn

mana, bir

mubitine intibak
sa olsun ruhi

damgasn

mahiyet

ihtiyalarna kar
maddi

ayrl

yarayan

basan, onun

tekil edebilecek

derecede

tamaktadr.

hususunda ne d-erece

tadr. Hatta aksine,

gruba

ihtiyalan tatmine

nsan

muvaffak

kaytsz

sahalardaki

olur

kalmamak

baars

nis

betinde ruhi ihtiyalar ehemmiyet kazanmaktadr. Ruhi

ihtiyalarm banda gnlk hayatn zorluklanndan, re

aliteden kamak, aklayamad olaylar karsnda duyu

lan aciz, korku, dehet ve hayretten kurtulmak, istikbal

veya akibeti hakkndaki endielerini gidermek, devaml

bir i huzuruna kavumak hasreti ve ilah gelmektedir.

nsan, bu ihtiyalarn sevkiyle elenceye, oyalanmaya ; ve

kendisini ifade arzusuyla sanata ;

emellerine nail olma,

dayanak arama, snma maksadiyle de sihire, dine ba

vurm aktadr"21. "Daha ziyade tabiat kanunianna

uygun

basit hayatl iptidai kabile topluluklariyle, milyonluk e

hirlerde eitli sosyal ve moral dzenlere ve dolaysiyle

hasklara tabi olan, zihni almalarla ykl ve yorucu

olan cemiyetlerde ruhun normal ve marazi reaksiyonla

rnda baz farklarn bulunmas pek tabiidir. Bir cemiyet-

(20) J. Wren - Lewis : Science, Culture and Religion, University of

London Press, 1966, Forword.
(21) Mmtaz Turhan : Kltr Deimeleri, 2. bask, . . Ed. Fak.
Yay. 1959, ss. 36, 37.

92

te i blmnn kompleks olmas ve medeni ihtiyalann

bolluu nisbetinde hayat sava ve geim glernek
te ; insann baland spor, sinema, konser, seyahat, pik
nik gibi ihtiyalar oaldka bunlarn salanmas iin de
maddi: ihtiraslar kamlanmaktadr.
Yirminci yzyln insannn sinirleri ar bir mater
yalizmle maddi ve manevi: yorulmaktadr. Yakn bir aa
kadar sade ve sakin bir dzen iinde hayatn geiren bir
kz veya erkek bugn alma hayatnn her trl tecel
lisiyle ve morali tehdit edici menfi artlarla karlamak
tadr.
Bunlardan baka ideolojilerin en keskin ekillocle
arpt, bir ok doktrinlerin propagandalar yapt bir
ada insan, ayn zamanda heyecanlar ve hisleri itiba
riyle de ypranmaktadr. Kltr ve teknik seviyeleri ileri
olan memleketler istatistiine gre, ruh hastalklar di
er somatik hastalk afetlerini hayli geride brakmtll'."2:Z
Medeniyetin ruh tababeti zerindeki roln, 1879 da
Moskova kongresinde, "Civilisation est Syphilisation" de
yimiyle ifade eden Krafft Ebing'in bu kanaati hala psi
kiyatri alannda mehurdur. Mental hastalklar zerin
de, yakn senelerde yaplan aratrmalar bu afetin bir
gibi bydn ve medeni milletleri dndrdn
gstermektedir. '"Son yllarda, ileri memleketlerde ruh
hastalklanna, cemiyetin henz halledilmemi ciddi salk
problemlerinden biri olarak baklmaktadr. Geri fertler
bu nevi hastalklara kar gemite olduundan daha faz
la uyank ve onu daha iyi tanr durumdadrlar ve bunun
sorumluluunu duyan nderler artan bir ilgiyle bunu ha
fifletmiye gayret etmektedirler.
(22) R. Adasal : Medikal Psikoloji, s. 480.

93

Birleik Amerika Devletleri'nde salk enstitlerinde

ki yatan % 55 i, saylar aa yukar 750.000 kiiyi bu
lan ruh hastalar tarafndan igal edilmektedir. Yz bin
lereesi ise, Psychiatrist'ler tarafndan klinikte tedavi gr
mektedir. kinci Dnya Sava'nda askere arlp muaye
ne sonucunda, yeter kabiliyette grlmyerek orduya ka
bul edilmiyenierin % 43 n (980.000 kii) psiKiyatrik se
bepler tekil etmektedir. Bundan baka ''Selective Servise"
ilk yoklamalarda 865.000 genci mental bozukluklar yzn
den reddetmitir. Her yl 16.000 - 17.000 aras intihar vak'
as olmaktadr. En yakn bir tahmine gre de 3.800.000
alkolik vardr.
Muhakkak ki bu resmi hastane kaytlara, zel kli
niklerde tedavi grenler dahil edilmemitir. Btn bunlar
dan baka, tahminlere gre 7-8 milyon kadar Amerikal
ruhi bunalm (angoise ) iinde olup bunlar da Psikiyatrik
tedavi ve ilitimama muhta bulunmaktadrlar":2:3.
"Gillspie, Britanya adalarnda 3.000.000 kadar aktif
tedaviye muhta olan nevrotik hastamn daima var oldu
:unu tahmin etmitir. Byle bir say iin gerekli
psiko-analist ordusu olduka fantastik kalr."4

olan

Yurdumuzda henz ruh hastalklarmn gerek ista

tistiine sahip bulunmadmzdan, yukardaki ifade asn
dan bir tefsir ve kyasa gidilememitir.
arnzda talim ve terbiye anlay da henz bir ak
la ve istikrarl prensipiere kavuarnamtr. Bir taraftan
ilkokul andakilerin krpe dimalan, iskolastik devirle(23 ) Au. B. Hollinghead: Social Class and Mental Illness, New
Yorl{, 1964, pp. 5, 6 .
(24) Crichton - Miller: Psycho

Analysis and its Derivatives, se

cond ed., London, 1950, p. 109.

94

re ta kartacak bir usulle yordurulurken, dier taraftan

henz bulu devresinden nce ve sonra ihtiras ve ehveti
uyandrma vastalar olan resimli mecmualar, sinema ve
yazlar bu gelime amda olanlarn ruhunda geni tahri
bat yapmaktadr. Bir ruh doktorumuzun ifadesiyl.'e 25, bu
tahrikler yznden mastrbasyona dkn, bedenen, fik
ren harap olmU genlere mesleki hayatta pek sk tesadf
ettiimiz gibi gelmiyenlerini de kendi retmenlerinden
iitiyoruz.
Tp dnyasnda bilhassa nevrasteninin en belli

bal

hazrlayc sebeplerinden biri olmak zere eitimi ne s

renler vardr. Muhakkak ki iyi bir terbiyenin msbet rol
inkar edilmez . Ona karlk nazl ve mank bytlen o
cuklarn ilerde sosyal engeller ve glkler karsnda aa
lk duygusuna tutulduktan ok defa grlmektedir. B
tn yaramazlklarna gz yumulan, hayatn g artar
na altrlmyan ocuklar bir asker olarak ok uzak bir
kt'aya dtkleri zaman ruhi hocalamalar ve evreyle
uyarlk

imkanszlklan

veyll

aykrlklan

gsterirler,

(Inadaptation Sociale) . Kt terbiye basit sinir yorgun

luklarndan ziyade ruhi marklklar ve anti sosyal re
aksiyonlar da yaratr. Buna mukabil en mkemmel ter
biye bile bir ocukta yap icab noksan olan ruhi enerjiyi
veremez. Ancak aile evresi, affektif srmenaj ve oklar
la nevrasteniyi hazrlayabilir'.
Cinsi terbiye konusu ise halen eitimimizele bir ak
la kavuamamtr. Hakikatte ruhi komplekslere, at
malara, affektif

tatminsizliklere

veya

yoksunluklara

(25) F. K. Gkay: Ruh Hastalklar, 3. bask, s. 31.

(26) R. Adasal : Ruh Hastalklar, I, s. 28.

95

cinsi terbiyedeki

yetersizlikleri,

itiyatlar

da

katabi

liriz.
Sosyal sebepleri zetliyerek diyebiliriz ki en basit or
ganizmalar hari btn canllar birbirlerinin davramla
rmdan, mteessir olur ve birbirlerine tesir ederler. nsan
en stn bir sosyal organizmadr. nsan varl, daha ha
yatn ilk anlarndan itibaren dier insanlarm yardmna
muhtatr. Bu yzden de dier insanlarla, sk ve hemen
hemen daimi surette sosyal temas halindedir. Bu temas
lar, insann biyolojik olan, tamamen doutan gelen tabi
atn, sosyal bir tabiata dndrr. Fert, dier insanlar
dan nisbeten bamszlasa dahi onlarla

olan sosyal ili

kilerini muhafaza eder, hatta cemiyetler kurmak, toplan

tlar yapmak ve eitli vesilelerle karlkl tesirlerde bu
lunmak suretiyle bu temaslarn snrn geniletir. nsan
davranmda, bu karlkl tesirler inkar edilemez.
Sosyal etkenler gznnde tutulurken, dier bakm
dan ferdin psikolojik niteliklerinin geliimi ve karlkl te.
sir etme ekilleri de dikkate alnr.
Ferde ait karakteristik vasflarm gelimesinde aile
mnasebetlerinin, komuluk temaslarnn, arkadaln ve
dier sosyal arnillerin ve zellikle dini evrenin etkilerinin
ineelenii psikolog ve sosyologlarm nemli uralarndan
dr. Gerek ahsiyeti ve gerekse ahsiyet anormalliklerini
anlamak iin ferdin ilk yalarda yaad sosyal evreyi
bilmek gerekir. Ayr iki milletin veya rkm fertlerindeki
psikolojik karakter zellikleri mukayese edilmek istendi
i zaman, kltrel evresinin etki durumu daha da ak
lk kazanr. Zaman zaman psikologlar, rklar arasndaki
baz psikolojik farklarm kaltmla getiini zannetmiler-

96

de bunlarn her eyden evvel, esas itibariyle kltrel

evreye ; eitime bal olduu artk anlalmtr.

se

m ) Dier taraftan, amzda sosyal mnasebetler

gittikce daha grift bir hal aldndan, insamn karla
t, herhangi bir hal ya da engel ahsiyet bakmndan
uyumsuzluklara sebep olmaktadr. "Bu durumlara ha
yatta ok rastlanr. Yaknlarn lm, iyi sonulanmayan
ak, kt bir evlilik, iflas, inanlarn baskda olmas, sefa
Jet, ahsi vekar hissinin inenmesi gibi her eit kt
artlar, zayf ya da kntl kimselerde zamanla, ya da
hemen somatik reaksiyonlada birlikte son derece kuv
vetli affektif reaksiyonlar meydana getirirler"27
Bir ok insan kendi benlikleriyle, temasta bulunduk
lar sosyal gnplar arasnda bir mcadele ve anlamazlk
halindedir. Esasen, Pavlov'un deyimiyle "btn hayatmz
devaml bir mcadele ve atmadan baka bir ey deil
dir. Hayatmz, meyillerimiz, zevklerimiz, isteklerimizle, fi
zik ve sosyal evrenin artlar. arasmda bir sr atma,
mcadeleden ibarettir' 128
Normal yollarla giderilmeyen hatta hi giderilemedi
i artlar iinde kalan temayller, bu yzden fonksiyon
larn ilemesinde ve davranlarda sapklklara, patolojik
hallerin ba gstermesine sebep olurlar. Bu faktrler iin
de, psiik "ruhi" sebepler ve enstektivO-affektif davram
bozukluklar zerinde biraz daha fazla durmakla ileri b
lmler iin bir zemin hazrlam olacaz.
"Birbirine pek yakn grnen heyecan ile i gd es
ki Yunancada ayn kelime ile ifade edilmitir. nk i g(27) . Pavlov : artl Refleksler ve Sinir Bozukluklar, ev : N. Ar
kun, . . Ed. Fak. Yay., 1967, s. 189.
(28) N. Arkun : ahsiyet Psikolojisinde atllla, s. 10.

97

dler heyecanla birlikte belirir ve ayrlnyacak kadar bir

birlerine karr. gdy uyandran eyler heyecan da
uyandrr. kisi de iten teperek belirir"29 "Heyecan kont
rolszlkleri ve boalmalar, baz kimselerde bnyevi bir
karakter gsterir. Bu gibi kimselere affektif bakmdan
heyecanl "emotif" yapl ahs ad da verilmektedir": . Ge
nel bir ifade iinde, affektif hayat kadn ve erkek cinsin
de fark gsterir. Mesela, ''psikasteni kadnlarda daha faz
la grlr, (3/4 misli) , "nk kadnlk ruhunda, gerei
kavramak ve ona uymak iini salayan st fonksiyonlar
daha kolaylkla sarslr. Esasen kadnlarda heyecan hal
leri daha ok olduu gibi, cinsel kompleksler de daha de
rindir"111.
Konumuzu zetliyecek olursak :
Teessriyet '"Affectivitt". kiinin d dnya ile m
nasebetlerinde veya organizmann deimesinde gsterdi
i psiko-motris reaksiyonlarn btnl iine giren, his
si ve heyecan durumdur. Teessri hayatmz en derin i
drtlerden, en sosyal manevi deerlere kadar uzanan ve
btn ruhi atma ve kompleksierin kaynan tekil eden
ruhi faaliyetti'.
"Basit igdsel meyiller zevk prensibine dnerek, bo
alma yollar aradklar halde ; zamanla gelien moral ve
sosyal benlik bunlan dizginler, baka gayelere yneltir ve
daha uygun tatmin yollar bulmak iin geici veya devam
l olarak ":vefoule" eder. Bunun iindir ki, bizde ho ve
(29 ) F. K Gkay : Ruh Hastalklan, s. 112.
(30) F. K Gkay : Ayn Eser, s. 32.
(31) R. Adasal : Ruh Hastalklan II, s. 28.

98

naho bir intiba veya heyecan uyandran her olay kar

snda, affektif bir deiiklikten bahsedilir"32
Ruh hastalklarnn sebepleri "etiology" ve olulan
"pathogeny" hakknda, medikal psikoloji ve psikiyatri
ekallerini ileyen kitaplarda geni ve etrafl bilgilere rast
lamaktayz. Ancak biz aratrmamzn hacmi bakmndan
ruhi aksamalarda ve bozukluklarda messir hazrlayc
faktrlerin zerinde zetle durmu bulunuyoruz.

(32) N. Arkun : Semiyoloji, s. 31.

99

B LM

DN HEZEYANLARIN PSKOPATOLOJS

Duygu ve dnce hayatmzn gelimesinde, iradenin

kuvvetlennesinde dinin ve dini terbiyenin olumlu ynn
bir baka etdrozde belirtmi bulunuyoruz. Bilindii
zere, dinin kendi grevi iinde kalan her belirtisi nor
maldir. Dindarn kendi dini yaayn, dini grevlerini
aan, baka ynlere sarkan her belirtisi de anormaldir.
Ancak normal belirtilerin cokun ekilleri de vardr ki
onlara normal d demeyip normal st demek doru
olur. Dinde normal st ile normal d arasndaki ayr
lk, cokunluk ile taknlk arasndaki ayrlktr. Cokun
luk ruhun sk almasdr, taknlk ise yukarda belirtil
dii gibi, ykc veya kk durumudur, denebilir{ Genel
likle normal st saylan mistiszm, ''ruhi tamamlama (in..._ -,-:..---;---::-:--;-tegration) iin insann yapt bir nevi (action) dur. Bu
(action) klrilrnca- Insan derunler ve iine ka anr. Ge
rek slam gerekse dier dinlerdeki mistikler zel yetenek
lere sahip olan olaanst insanlardr. Bunlar an ruhu
nu belirten mistik aksiyonu yaratrlar. Ancak, mistisizm
__

Bakmndan Din Terbiyesi.

( 1 ) nan ve Hareket Btnl
''M.E.B. Yay.. lim Serisi" stanbul, 1967.

100

itiyat haline girdike aktiffiini kaybeder; passif kapal

ve belli bir zmreye bal kalan batmi "esot'rique" bir ni
telik alnaa balar2
''Dini cemaatlerin kapall nisbetinde dier dini ce
maatlerle ztlama haline girmesi ve dini grevler alan
larm stn bir smf durumuna gelmesi yznden, din fert
zerinde sosyal bask arac olarak ekillenir. leriemi top
lumlarla inanlarm bu trls durdurucu, ktrc bir
etken haline gelir"3 .
Konuyu psikososyal adan inceleyecek olursak ; men
olunma, yasaklar hem fert psikolojisini hem de sosyal
psikolojiyi ilgilendiren bir olaydr. Bunlar i ve a ait
iradeli ve iradesiz olabilir. Tecrbe veya tasavvur so
nucunda dnlm bir ceza korkusu, bir hareketi yap
mak arzusundan bizi menedebilir. te d ve irade
men budur. 1'Ekseriya ruhi men olay uurludur. Fakat, de
vaml, gelenee bal ve itiyat haline gelen bask hallerin
de (latent) bir hal alan ruhi mn, nihayet uur altna, hat
ta uur dna itilir""". Dinin yksek fonksiyonu olarak
grdmz, kiilii tamamlayc, onun olgunlamasna
yardm edici olan rol, yasaklar kabullenmiyen ferdin ru
hunda yerini kompleksiere brakr. Bask ve sulta arttk
a ya kiilik kaybolur yahut atma "conflit" geliir. "Or
taada Fransa'da din muharebeleri esnasnda pek ziyade
cinnetlere tesadf edilmitir. Brahma ve Buda dinine men( 2 ) H. Z. lken : Trk Mistisizmini Tetkike Giri. . . Ed. Fak.
Yay. 934, s. 56.
H. Z. lken : slam Dncesi "Tasavvuf". . . Ed. Fak. Yay.,
1946, ss. 101-204.
( 3 ) H. z. lken : Ahlak, s. 45.
(4) H. Z. lken : Cemiyet ve Marazi uur. "Felsefe Yl. I" ss. 67-69.

101

sup olanlarda mistik ruh gerginlii pek yksek olduun

dan, mutaassp saliklerinde cinnet hali eksik olmamakta
dr". Bylece taassubu ziyade olan mezhep ve dini tarik
ler, msait zemini olan kiileri daha ok cinnete sevket
mektedir. "Protestanlk, Kataliklik kadar akl hastal
yapmamakla beraber, Protestanlkta da mezhep dmanl
na dair hezeyanlar grlr. Katoliklikte ise hezeyanlarn
eitleri, gnahlarn itirafna ( delire de culpabilite) , iti
raflarn reddine (mauvaises confessions) ' ebedi mucazata
(damnation2_ ilikin delirler ile belirlenir"6
, drt yzyl nce balam olan bilimsel gelimeler
den beri, Avrupa kltrnn karsna km olan ve de
virlerin deimeleri srasnda da karakteristik-tartma ko
nusu yaplan alan, din ile ilim yani akl arasndaki at
madr. Fakat biz diyebiliriz ki, ekimenin en az vaki ola
bilecei din, bir akl dini olduu bilinen slam dinidir. An
cak, hemen ilave etmeliyiz ki ; slam dini eitimi eer te
mel kaynaklar iinde ve salam bilgi ve zihine sahip kii
ler eliyle verilmise o takdirde bir atma bahis konusu
olamaz7 Bu bakmdan din eitimi meselesi, daima dikkat
le izlenecek olan hem sosyal hem de eitsel kritik bir ko
nudur. Toplumlarn bu yce manevi messesesi, onun ak( 5 ) F. C. Hoppold : Mysticism "The Mystical Element in Buddhism"
London, 1964, p. 78.
Sidney Spencer : Mysticism in World Religion, London, 1 963,
p. 49.
( 6 ) E. Regis : Precis de Psychiatrie, Octave Doin et fils, Paris,
1909, p. 63.
( 7 ) islam Dininin Drt Kayna. "Edille-i Erbaa" ilk ilcisi Kur'an
ve snnet olup dier ikisi itihat ve icma, olarak akln pren
siplerine dayatlr . . Bu kaynaklann nemi, ayr bir alma
mz olarak ilenmi bulunuyor. (Din Bilgisi, c. I, Blm : II. )

102

ln kapayan, geniliini kstlayan, ruha huzw- yerine

korku ve endie vererek kompleksiere yol aan bir yn
de olduu takdirde elbetteki, ruh hastalklarnn etiyolo
jisinde din de yer alacaktr.
Din psikolojisini ve psikopatolojisini kendine has us
lubuyla dile getiren, merhum9Prof. Dr. M. Osman Uzman'
n kalemiyle din ve psikiyatrinin karlatklar alan iz
leyecek olursak : "Mezhebi ve tariki fikirlerin yapt fe
nal arnillerin hibiri yapamaz. nsanlarda en esasl ve
cezri terbiye dinle balar. Her ocuk ilk evvel dinle terbiye
olduu iin dimada kkleir. Sonraki inanlar, ilmi bil
giler, bir tarla iindeki ayrklar gibi dal budak salan bu
kkleri temizliyemez. Daha sonralar tamamen dinsiz ol
duklarn iddia edenlerTn1iTie Eer inde -dfii1:l-Iiierfioru
Ir, o terbiyeden bsbtn a-riiamizir:o--in di_!!!!!
fh-zerinde tesiri pek esasldr
..

Tarihte yazl olduu gibi, mezhep fikirlerinden en zi

yade tesir altnda kalan kiiler ocuklar, kadnlar, sinir
liler ve dar kalplarla dini kavram olanlardr. Bilindii
gibi, mutedil <foru bir inanca sahip dindar bir ahs sinir
sistemini metm iTr zaria:--m.u.-araia--etkte"dir:cnili
dilli -finetiiTeydana ge-r!l .l.ik
Iklardan-in-s.ani-:korur:H'er- din hodbinlii (egoistlii) meneder, bikalar.-dfumeyi tevik eyler, kalpte fazla kin
ve dmanln yaamasma msaade etmez, dmana bile
merhameti ve aff telkin eder. Yemede, imede mutedil ol
may tavsiye eyler. Hassaten mslmanlk sinir sistemi
nin selametini temin eden bir dindir. Bilhassa alkale kar
amansz dmanl, evlilik hayatn dnya cehennem
yapmaktan kurtaran talak kolayl, zinay da men et
mesi, ne fazla sevinrnee ne de fazla yerinrnee msait ol__

__Q_--- P..!liLY'"'-f.ena

103

mayan felsefesi, hayr ve erri Cenab Hak'tan bilmesi

akidesi, zekat farz ederek bakalarn dnmeyi esas
hkmlerden saymas, derin tevekkl ve kana.S:t ile mede
myetin gz kamatrc ihtiraslarna kar itidali tavsiye
etmesi, tariki dnyala, etrafna zarar veren riyazetkar
la yer vermemesi, katli ve intiliar menetmesi gibi, in
sann ruh hayatna ahenk ve huzur veren yksek fazilet
ler tamasiyle, her ilim ve irfan sahibinin de itiraf ze
re, takdir ve tekrimden baka deyecek bir husus yoktur.
Fakat cahilane taassup, bilhassa tarikatclk ve tarikat
hayatilm dinn sa:IOOerini de da:Ialete dil
rmtr. Sabah
lara kadar zkr ve evrad (vrdler) , aylarca oru ve itikaf,
Karda da belir
derviligin mezellet hayatna "KaUa;n:nr;-yu
tildg gb, gef.tw:-kadnla:rda, :m.futaitle:file bir ok
cilinetlen -yardm etmektedr. Zikir esnasn
da vecde gelirieler, :Katllmalar," i:fdiiiiei leristeri tezahrle
ridirTsferi"aiaca karanl, trl katalepsi ekilleriaJan
larndan balaynz--aa.-malih.ilya (melankoli) , manyak
depres:Sf hal, V"eliasseten heberran ek1iiiCfe erken bu
namalar;-tekke-a:yatna
-:n
a epeyce grlr. Tekke mensup
lanamsnda abcmllar-aallafmsa'YiiiT'derrcecedir. Dinin
ddeemeiieiHl"lkl afyon, esrar dervilerin ve eyh
e:rn lihaehallinedig!gb oglancllik, sevicilik gibi gayri
ta1lli mi.nasebetler, tereddi alametleri tekkalerde sa!g}.n
IUiJfi:i'dedir. Mezhep hastalklanna tutulanlar sadece mev
cut dinlerin m-; snrlar iinde kalmazlar, kendilerinden
yeni bir takm batl fikirler de katarlar. Hele o batl ili
Katlarn "akl hastalklar tevlidinde muazzaiJ.!_ dahli_l!i
k. Bizde -hafta gemez bu bat! ilikatlarn bir kur
ban toptana, dier kurban topraa girmesin. Duar ol
d.Ull bir melankoli skntsn, karsnn bysne veya if
fetszl--!- k mezara, kenalsini-tmarhne....

104

ye sokmu ka deli tanrz. Cahiller, zayf iradeli ve kaba

l ilhittalipnozdan
beyintiter byden, ruhlan agu:iiiila
korkarlar. ..Baan sa bu gibi sebepleri itharn eder,
mevhum mcrimlerden intikama kalkarlar_AHernekadar
oazi-arla.tnlarin-:halkmzayurikirfennden "faydalanarak
ne gibi crmlere cesaret ettikleri ; sun'i olarak (hypnose)
la uyuttuklan, nevrotik veya psikotikleri, hatta katle bile
srkleyecek kadar ileri gittikleri grlmemi ey deil
dir" 'Koyu taassup ile bytenmi olan fertlerin bazsn
da mstik cinnetler, dini metankoliler ve paranoyalar g
rld gibi bunlarn kollektif epidemileri de olabilir. Rus
ya'da Bechtrew, Rasputin gibi byc papaz zihniyetinin
hakim olduu arlk Rusya'smd.akibnustik pskoz epi
cleilerini yazmtr. Bzde de ara sra gzli tarkat eyh
ligi yapan mstklere balanm olanlarda tek veya toplu
olarak maraz ruh aykrliklar grlme"Kt"edir. Her nekadar
vaktiyle ve zellikle orta agda, engizisyonun btn ,id
detiyle hkm srd zamanlardaki mezhep delilikleri ve
salgnlan bugn artk pek mevcut deildir, fakat yirmin
ci a toplumunda din taassubu altnda dier baka ide
olojik ve politik taassuplar vardr9

Aslnda hogr ve alak gnll; ( tevekkl ve kanaat

sahibi olmak) dindarln iki byk hazinesidir. Fakat hem
bu yeteneklerden yoksun hem de ar bir taassupla dine
( 8 ) M. O. Uzman : Tababeti Ruhiye, s. 179.
( 9 ) Medikal Psikoloji, s. 481.
Bir baka etdmzde, ( slam dininden ayrlan cereyanlar :
Nurculuk) Sait Nursi'nin patolojik ahsiyetiyle beraber, din
darlk, mslmanlk perdes.i altnda, blclk, Atatrk d
manl ve Krtlk aynnnin yapld belgelerle gsteril
mitir. T.B.M.M.'nde kalkp yersiz ve zamansz arapa ezan
okuyanlar da burada hatrlayabiliriz.

105

bal olanlar snr sistemlerinin dengelerini bozarlar ve

moral dayanaklann da kaybederler. Byle mutaassplar
kendi dininde, dncesinde olmayanlara teki dnyay da,
bu alemi de" ok grrler. Her vesileyle d:rianlklarn
aa vururlar. Hatta kendi dininden olduu ;halde nasla
ra ve ibadetlere kar robalaa gsteriDiyenleri en ar
crmlerle itharn ederler. (Din kalkyor) korkusu bunla
rn kalplerinin huzurunu bozduu gibi bu sabit fikir e
itli biimde dini bezeyanlar halinde de grlr. Din taas
subu ile cinnet getirenler, ii daha da ilerleterek, evre
leri iin ok tehlikeli olan ilere kalkarlar. ''Aslnda, ar
taassup g:Q:qlerin bir Q14-r.uhlSl bakmndan cin
nete nl;tait olanlardr. Hastaln gelien bezeyanlar hep
df:i-e aifoiur: Birmecnun mteassp birnarhaneye (hasta
haneye) girmeden bol bol dinden dem vurur" 10

"ou kere marazi bir ehvetle birlikte bulunan mis

tik semptomlarn muhayyileyi doyurduundan phe edil
memelidir. Batl fikirler, sihir, by gibi sair hurafelerle
urama, tekke ve kilise hayatnn kapal telkin ve ka
naatlerine kaplma daima fikir ve dnce selametini,
muhakemeyi bozar, sinir ve ruh hastalklarmn geliimin
de rol oynarJ Mezhep ihtiJ:_l!erJ1_ dini_ cihat telkinleri iin
de, sabahlara Kaaar1inf gcn brakp, dini esaslardan
uzaktaan ;-ifrar-rf-vL!firufJ._...m-1 yiyip ime
sini terkeoerek--E:r nevi intiliarda bulunanlara ok tesadf
ettk''11 . -.---------------
_

( 10) M. O. Uzman: Tababeti Ruhiye, s. 176.

( l l ) F. K. Gkay : Ruh Hastalklan "Mezhebi Tesirler ve Batl
tikatlar'', s. 35.
Topladmz mahedeler iinde gnn "mistik" cereyanlan
na kaplm kiilerin mevcut olmas, yukardaki hususlar do
rulamaktadr.

106

\l Bir

kere hakiki dindarl kltr ve medeniyete ayk

r olarak dnmemek lazmdr. Her ikisi de beraber ola

bilir. Her dindar olan mutlaka kaba sofu deildir. Her
mistik ruhlu insan, mutlaka gece gndz ibadetle megul
olan bir kii deildir. Camiye giden, olaan dini grevle
rini yerine getiren ve bakalarn da kendisi gibi gerek
samimi mslman grmek isteyen insan softa saylmaz.
Baz dini haBerin, baz derin mistik ruh halleriyle benzer
lik gstermesi ise tabdir. Bunlar uzun sre devam etme
yen dtan benzerliklerdir. Saf mistiklerden bir ksm b
tn hayatlarnda normal insanlar kalrlar.Jj,Konuyu zet
liyerek diyebiliriz ki ;

Hangi dine mensup olursa olsun dindar olanlarnda

deil, ancak dini fikirleri daUUete urayan kiilerde akl
hastalklar grlmektedir. Yoksa yzyllar boyunca mil
yarlarca insanlarn ruhuna genilik ve rahatlk getiren,
gzell bir ahlak yolu gsteren hibir din aklm dengesini,
uygunluunu bozmaz.
"Dier yandan dinsizlik... te akl hastalklarnn bir

baka sebeplerinden biri .. Bir eye inanmamak yeni ne

.
sillerin ruh haletlerini ehemmiyetli sarsntlara maruz kl
mtr.

Eskiden sarslmaz bilinen kanaaterin yklmas,

yok olmas ; fakirle zengin, kkle byk arasndaki s

nrn Allah tarafndan izildii inancnn zlmesi, ha
yatn zahmetlerine kar tevekklle katlanmak tesellisini
insanlarn ruhundan silmi olmalar, onlarn yerine ihti
ras, ihtilal, ldrmek ve lmek hislerini yerletirmitir.
Bunlarn sonunda gelecek olan hal nevrotik ve psikotik
hallerdir"n) Bir Tanr kuvvetini ve bir dini inkar etmen in
(12) M. O. Uzman : Tababeti Ruhiye, s. 179.

107

marazi taassup kadar tehlikesi oktur. Vicdan boluu ve

manevi cezadan korkusuzluk, ayn zamanda moral kuv
ile beraberdirdBu itbarla, bu kanaat
vetlerde ge
teoran nsalllarda herhangi bir ruhi sarsnt derin izler
brakr. Manevi olan deerlerden mahrum olan insan esa
sen ruhi oklarda uygun bir snak bulamyarak kt te

vekilk-

lafiler yapar. Halbuki inanla dolu bir vicdan tayan

insan, sarsntlar vukuunda manevi snaklardan fayda..
lanmasn bilir.
Byk bir ruh buhran esnasnda bir yere kapanp
ibadet ile telafinin veya sublimationun manas tamamiyle
mantkidir. Esasen baarl psikoterapi de, manevi kuvvet
leri kamlyan ve insana bir vicdan kazandran tedavi
dir"13.
Zira din, insan varlnn ilk bakta bir yn, fakat
gerekte, bir btnlk halinde o kiinin olumlu, psiik ve
sosyal randmamdr. Bakalarna zarar vermeyen, kendi
sinden gayri insanlarn btn haklarn sayarak onlara
yardm eden ve toplum dzenine uymak kaygu ve gay
retiyle moral sorumluluu tayan bir kii normal saylr.
Buna karlk yukardaki hususlardan mahrum olup, ben
lik hisleriyle hareket eden kii sadece antisosyal deil di
ni veeibeler bakmndan da yeterli olarak nitelendirilemez.
Aslnda temayllerimiz saf halde hi bir ahlaki, dini vasf
tamazlar. Fakat, herhangi bir toplum yapsnda, belirli
bir sosyal bask iinde temayllerin ekillemesinde ki
isel uurla sosyal uur arasndaki ahenk veya ztln
byk rol vardr. nsandaki temayl, dnce ve hare
ketlerin dini ynden tanmlanmas, normal veya anormal
dini tezahrleri (manifestation) meydana getirirler.
( 13) R. Adasal : Ruh Hastalklan II, s. 77.

108

Psikiyatri alannda bir kiinin salim (normal) olup

olmadna bezeyanyla hkmedilir. Kiide grlen beze
yan veya sama fikir (delire) (delusion) H nemli bir psi
ik bozukluu ortaya koyar, zira genel olarak samala
mak yani konumalarda realiteye aykr dncelerde bu
lunmak en gze arpan psikopatolojik belirtilerdir. Klinik
adan verilmi bir tarumlamaya gre, geree uygun
olmyan fikirleri kiinin doru zannetmesine bezeyan de
nilir". Ancak burada fikirlerin garabeti, hakikate uyma
mas anlam zerinde biraz duracak olursak ; delirlerin
zenginlii ve eitlilii karsnda, primitif inanlarn lo
jik tutarl bir yana, byk dinlerin ok dank mezhep
ve tarikierinin deiik inan ve anlaylar iinde, "baz
lar dediler veli, bazlar dediler deli" ibaresi burada cid
den anlaml der. nan ve gerek neye ve kime gredir. .
Burada aklmza, Hazreti sa ile Kuds Valisi Platus'un
muhaveresi gelebilir : Hazreti sa'y Vali sorguya ekti
inde : "Senin sylediklerin ne gibi eylerdir ?" der. isa :
"Ben hakikatten konuuyoru m" deyince, Platus Antik
Yunan felsefesinin zetlenmi ifade ve anlam iinde ce
vap verir : ''Hakikat dediin nedir ki. . ."
Konuyu geniletmek istidadndan kaarak hemen ila
ve edelim ki, yapkan yanl inan ile sama dnceyi
(14) Tp terimleri arasnda yerleen delir "delire",
kelimesiyle,
Trkemizde akln kaybedip samalamak anlamnda kullan
lan delirmek fiili arasnda etimolojik bir bilgi aratrmasna,
takip ettiimiz trke tp literatr iinde tesadf edileme
mitir, fakat byle bir soruyu ruh doktorlarmz da dn
mlerdir. Bkz : R. Adasal : Medikal Psikoloji, s. 136.
Fransz tp dilinde ( delire) , (D elirare) kelimesinden alnarak
dz bir izgi dorultusunndan sapan, izinden ayrlan anlamna
gelir.
Anglos::.kson psikiyatrl
kitaplannda ise, "delirium"
(yanl .tnan) , (sayklama) olarak tanmlanr.

109

ayrtettiren husus, p atolojik grntlerin ve klinik tablo

ya zelliini veren bir ok belirtilerin ortada var olmas
dr. Btn bunlar dikkatli ve bilgili kiide, bir hasta kar
snda bulunduu kanaatini uyandirr. Delirler zerinde,
insann doyumsuz sbjektif ihtiya ve drtleriyle olan
sembolik balantlarn da dikkate alarak, daha etrafl bir
tanmlamaya katlacak olursak : "delir, bir ahsn ok de
fa bilgilerine ve kltr seviyesine aykr den ve objek
tif deliliere ve mantkl ispatlara ramen, ayn hal ve art
la devam eden sabit yanl bir inantr"15

}nsanlarn inan ve dnce zenginlikleri yannda de

lirler de son derece zengin ve eitlidir. "Kiinin ruh hale
tine, 9nceki eilimlerine, kltr ve terbiye seviyesine, sos
yal evreye, devrin ideolojilerine, dini cereyanlara, hayat
tarzna, bilimsel bulgulara, gnlk uralara gre, delir
ler de ekillenirler. Her enide bir dnce, delir haline
dnebilir. Bu hususta bir snr yoktur] Zira her fikir ola
an ve normal seyrinden sapabilir. Bir delirli fikir ya
yalnz bana ola:rak bulunur ya da dierleriyle beraber
bir delir sistemi tekil eder. Delirli fikirlerde ok kere d
nce zemini, hemen ayndr. Nitekim her devirde, her
rkta ve millette deliliin daima ayn tarz ve ifadeyi gs
termesi de bunu tantlar. Nihayet baz ekil ve enileri
istisna edilirse, ortaa ruh hastalarmn tefsir ve phe
delirleriyle amzda grlenler hemen hemen farkl de
ildir. Sadece delirlerin muhtevas ve konular o zaman
lara ait adet ve olaylar bakmndan deiebilir. Bu ben
zeriikierin sebebi aktr. Zira, btn insanlarn normal
dncelerinde olduu kadar, hasta dncelerinde de psi( 15) R. Adasal : Medikal Psikoloji, c. II, s. 137.

llO

. kofizyolojik mekanizmann ileyiindeki organ ayru dima

dr.
Delirlerin patojenileri iin bir dereceye kadar uygun
bir zemin dnlr. Kronik delirieri ve zellikle bunlarn
en ok toplandklar paranoya iin bir paranoid yap
(konstitsyon) bahis konusudur. Kendini byk grme,
vnme, phelenme veya haklarnn hile ve zorla elin
den alndn iddia edip trl adalet mercilerine, yksek
makamlara mracaat etme, kendisine kar bir fenalk ya
pld, komplo kurulduu inancn tayan gvensizlik ya
da sosyal uyumsuzluk gibi karakterlerle belirir. Bunun gi
bi dier uygun -cycloid, emotif- yaplar bulunanlarda,
baz enfeksiyonlar, alkol ve toksik maddeler, kafa trav
malan, baz organik, biyolojik ve hmoral veya hormO
nal vetireler etken olur. lsz ve takn muhayyile;
hereyi yorumlama ve durmadan sebepler arama eili..m.i,
eitli tutkular, tatminsizlikler, eitli ilerde veya mesle
inde hakszla urami olra sabit fikri, erken yalar
daki refulman ve kompleksler, aalk ve gnahkarlk
duygular, eitli ruhsal sarsntlar, kiiye ve zamana g
re delirlerin ekillenmesinde derece derece rol oynarlar''16
"Bundan baka, primitif insanla incelmi bir kltr sevi
yesinde bulunanlar arasnda duygu farklar elbette b
yktr. Medeni insann psikosomatik btn faaliyetlerine,
entellektel kapasitesi kadar affektif hayat da yn ve
renk verir"17 Burada affektif hayatmzn kuvvetli belirti
si olan tutku (passion) lar zerinde biraz durmamz gere
kir.
( 16) R. Adasal : Medikal Psikoloji, c. II, ss. 138, 140.

( 17 ) R. Adasal : Ruh Hastalklar, c. I, s. 28.

111

XIX uncu yzyldan bu yana, ruh hastalklannn ne

denleri arasnda gsterilen tutku "passion" larn nitelik

leri, psikolojik ve fizyolojik adan incelenerek eitli ta

mmlamalar yaplmtr. zellikle psikologlar tutkuyu, do
rudan doruya anormal bir ruh halinden ok, olaan ; de

rin ve reli bir heyecan ya da duygu olarak kabul eder

ler.
Eski ruh hekimleri tutkular ile delirler arasnda bir

iliki aramlardr. Ak gibi tutkularn ve dier bu gibi

iptilalarn ar dknlklerin ruhi bozukluklar yaratt

m belirtmilerdir. Tutkular akl hastalklarnn en esas.

l semptomlar olarak grenler, onlan ruh

hastalarnn

benliklerini heyecan kuvveti, affektif gerginlik ile doldu

ran ve onlara canl bir eni veren en esasl eleman ola
rak nitelendirirler. "Passionel delirler" ad altnda, ihti-..:.:

ras veya hiddet nev'inden uzun sreli heyecanann patojenilerini en iyi ekilde aydnlatanlar psikanalistlerdir. On
lar bu tutkulara ait hikayeleri kiinin ocukluk hayatlar
na kadar uzatp, delir'in ana ekirdeklerini o devirdeki a
tmalarda ve komplekslerde ararlar. Ancak, neopsikana
list ve psikodinamik

grlerle bu

kompleksler

cinsel

tabiatl olabildii kadar insamn dier gdlerine ve ver

dii deerlere ait olmak zere moral, sosyal ve ekonomik
ve dolaysiyle aktel de olabilir. rgs kuvvetli heyecan
olan her inan bir tutkusal delire ekirdek tekil eder.
Mesela btn ekilleriyle dini asabiyet gibi... Mbala?-al
ve takn bir heyecan uzamas saylan

tutkulara ait ele

manlar psikopatlarda hakim durumdadr. "idealist pas

sioneller" ad altnda toplanan byk heyecanlar arasn
da, hayali kaifler, insanlk ve medeniyet nizamclan, sos
yal adalet rtkanlar, utopistler ve her devirde ortaya
kan havariler saylabilir.

,112

"Heyecan rgleri zengin olan ve zaman zaman tutku

belirtileri dier psikoz semptomlarnda da hakim bulu
nan, daha otonom bir takm ruh halleri vardr ki, bunlar
be ana tutkusal delir olarak snflandrlrlar :
Hak aramalar deliri,
Kuruntu delirleri,
Kskanlk delirleri,
Sevda deliri,
Mistik delirler":s .
Biz burada son grup ve onun ayrntlan zerinde du
racaz.
1
2
3
4
5

Mistik delirlerin genel zellii ve eitlilii :

Mistik delirlerin eitlerine gemeden baz psikonev

rotik zellikte dini veya daha ok metafizik ve ontolojik
enili olanlarna deinebiliriz.
:neminden tr bir ker daha iaret edilmesi gere
,
ken husus udur : Obsessiyonlarda hasta, aklndan ata
mad ve onu mtemadiyen igal eden fikir ve korkunun
samaln ve manaszlrm bilir. Bu ekildeki bir obses
siyon, hastann hakikat olmayana, sama bir fikire veya
korkuya inanmas demek olan bezeyandan ayrlr. Obses
siyonda muhakeme kusuru yoktur, buna karlk bezeyan
hali bir muhakeme kusurunun sonucudur.
Metafizik ve mistik obsessiyonlar her eyden nce ze.
kaya ait nitelik tamaktadr.
"Baz hafif psikastenikler bir cesit metafizisyen filo
zof gibi geinirler. Hastalklar onlara metafizik ve onto(18) R. Adasal : Medikal Psikoloji,

c.

II, s. 162.

113

jenetik anlamda sorular ilham eder. Evinde iyi bir ana ola
rak-aTiarinafif psikastenik bir kadin ksa kriiler esna
snaau- tarzda-oruiarTa megul olur. Niin dnya b
yaratiimitirY- -lmiln tesinde ne vardr? Niin insan"
rarn naSi.tiflstrp kmedr? Nn insanlar lrler ? ;Hasfa-- sorularna doyurucu bir cevap vermeden, m
tamadiyen insanl btn alarda ilgilendirmi olan so
rularla kafasn yorar ; insann bir ruhu var mdr? ey
lerin esas nedir ? Ruhun mahiyeti nedir ? Hayat nedir?
nsan niin dnyaya gelmitir? lmden sonra ne oJ.a
caktr ? Allah nedir? gibi. Hastann olaan dncelerine
ve kltr basamana gre bu sorular deiir. Dini vesve
seler, metafizik obsesyonlara ; musallat fikirlere yaknd
Ve yine hasta fena itiraflarda bulunmu olmak, kutsal
eyleri ve yerleri tahkir etmi blunmaktan korkar. Bu
vesveseler periodik . olarak gelir. zellikle ergenlik.an
i:Ta bu haller grlr. ]{(Iefa adak bahis konusudur.
!dak bir grup obsesyon!'ara vesil'e olur. Eer ada :ye
rine getirmezse cezalandrlaca korkusu hakim duruma

geer.
phe obsesyonunun ekillerinden biri de genel ola
rak- temas ve dokunma fobisi ile birliktedir. Dini vesvese
lerle birlikte olarak bu fobileri gsterrnee ve ellerini sk
sk ykamaa balarlar.
Bundan baka tezatlar obsesyonu kategorisine gi
ren obsedan kiilerin baz halleri de yledir : Hasta kork
..
kendisinde hiss<!.er.
tuunu kesinlikle yapmak drJ.!j..Unii
! Y-e
Su memnu ve gnili ve_ya ayp bildii eyleri Yili:!.!!
sylemek drtsdr. Mesela, b,yle bir hastalk belirtisi
gsteren bir imam, camide duada bulunurken, dini duy
dncelere tamamiyle aylill ve- gnah ola: bir
takm szleri, tasarmlar ortaya dkmek ister. Zamanla
__

114

--

hasta, bu hayalleri ve fikirleri eytana atfeder. Nihayet

bir gn, kt bir ruh ile vcudunun kaplandin ve b
tn hareketlerine, szlerine onun hkmettii inancna va
rr Bu hal artk bir delirden ibarettir"19 Dini itikatlar
kuvvetli olan, be vakit namaz klan bir insann namaz
esnasnda..
'Btn tezatl obsesyonlar daima ar bir sonuca
varmaz, fakat dini vesveseler ve eytan tarafndan perse
kte olmak korkusu ok defa bu eit ar psikastenik
sendromda mahede edilir. Bu eit psikastenikler ara
snda kadnlar daha oktur. Bunlar daha ccukluk ya
larnda histeriforlll- nbetleri gsteren ve irsi ykler ta
yan psikasteniklerdir . . Hasta birbirine zt olan fikir
ler ortasnda obsededir. :Byre- bir.dindar kiide, carn:fye
girerkeii'"ertik-hayalleve.. taarimlarzorunfu br ha1de
gzontindeciir: -:Bir""al- fu.tili.;r -lirmeyi, erotizmi, mu
kaddesat kirletmeyi v.b. bir ok obsesyonlar birden ka
rtrd vakit kendini eytanm oyunca olmu gibi sa
nr'120
.

Obsesyon eitleri arasnda, baz mistik tabiatl

olanlarla baz persektelerle koruyucu tehizat bulundur
ma gibi halleri de sayabiliriz21
(Hysterie) tezahrlerinin eitleri din alannda da g
rlebilir. Mesela, Mevlid okunurke_n.:_}mdnlardan birinin
baygnlk geirrnesi, onu taklitle birbiri arka.!!!l beJ'L.P
.

__

( 19) T. K. Oesterreich: Les Possedes. (Trd. R. Sudre) Payot, Paris,

s. 161.
Topladmz mhedeler iinde bu safhaya aynen uyan bir
rnek verilecektir.
( 20) R. Adasal : Psikonevrozlar, :> . 0.
(21) N. Arkun : Semiyoloji, s. ll.

115

t.nesinin barmas, alam;;.s. ;:p yerlerde yuvar

lanmas, dnen dervilerin ( donma) d'edlkferi 1'catalepsie
hyste"Fique" halne geierfo\ii:iJi.atiiianabtiir ,,Bail is
terkier se huraf;yriiezey;;hamlesi gibi gsterirler : Gk
kaps alr ve Cenab Hak kendine griinr, hitapta bu
lunur, sevdii erkek melaike kyafetinde beyazlar giyin
mi yannda durur. Bir ka saat sren bu bezeyan halin
den sonra hasta sakinleir"2 Bu gibilerde bilin d bayl
malar hakiki bir vecd deildir, daha ziyade evreye ait ve
isel ( derfni) bir telkinin etkisiyle yar hipnotik bir hal
dir. "Dindar histerikler renk renk manzaralar arasnda ok
defa ehvani hisler de duyarli3
..

Mazhar Osman hocamzn ifadesiyle, konuya deiik

rnekler getirecek olursak ; "psikonevrotikler arasnda,
lzumundan fazla vicdanl, fazilet dkn ve ekzantrik
kimselerin daha sonra dini hezeyanlarla ortaya kt m
ahede edilmitit! Halk arasnda nice cahil sofulara tesa
df etmiizdir ki akrabasmdan olduunu sylyerek c
rm ilemi bir delinin serbest braklnasn istida etmi
tir. i incelediimiz vakit hastann adn bile bilmediini.
hastane hademelerinden sorarak rendiini ve bu teeb
bsleri de ku!ban kesme, kul azat etme sevab ve bir bor
lunun borcunu deyerek hapisten kurtarmaya kudretleri
olmad iin bir meczubu birnarbaneden kurtararak Al
lah'n rzasn tahsil etmek, byk sevap kazanmak mak
sadyla olduunu itiraf etmitir"i\ yle bir ihtiyar, her
sene kimsesiz delilerin halasna vastalk edermi. "On
lar deli deil veli" diyordu ve bu iddiasyla asl tmarha(22) M. O. Uzman : Psychiatria, s. 2!=17.
(23) R. Adasal : Medikal Psikoloji, c. II, s. 173.

'116

neye sokulacak tehlikeli delinin kendisi olduunu aa vu

ruyor ve ispat ediyordu

Dnn koyu cehaleti ! tptan, mtehassstan, hk

metten daha efkatli bir babalk hakkyla istida veriyor.

Bir deliyi kurtarp sokaa salvererek bir ka insann da
ha canna kydracak yahut biare deli sokak ortasnda
a susuz srklenirken, bu sayede onu kurtarann kendi
si de (e . . . . ) cenrretini kazanacaktrl M.
Obsede mistikterin bir baka trls yine bir takm,
hakim fikirler

(idees prevalentes) in

tesiri

altndadr.

Bunlar dini bir sohbetteayr bir fikir karsnda galeyana

gelirler. Din tarihine ait bir bilginin, bir olayn dahi sy
lenmesine, mnakaasna tahamml edemezler. zellikle
beeri ve sosyal adalet ve din urunda kendilerinin ve et
raflarnn zararna olarak btn zamanlarn verirler. Sz
lerle, mektupla muhataplarma kax saldrgan bir

tutum

taknrlar, olaylar karrlar, srm arayan kontrolsz" ga

zetelerde yazlar yaynlarlar ve evreyi inandrmak gay.
retkelii iinde ilinin tek savunucusu, kalkan kesilirler.
Frsat bulanlar bir toplulukta lzumsuz ve yersiz konu.
malarla bu bezeyanlarn meydana vurur. Bunlara siya
set mistikleri ve fanatikleri demek de mmkndr
Dini enili veya dier sosyal ve moral ideallere d

nk psikoz devresindeki hastalarn bu tr bezeyanlar psi

kiyatride ayrca snflandrlmaktadr.

Delirlerin bazlar dorudan doruya benlii ve ah

siyeti, bazlar eitli duygular, veya btnlyle zek8.
y, bir ksm da benliin sosyal evreyle olan ilikilerini il
gilendirir"5. Hastann hezeyan;a kar gsterdii
(24) M. O. Uzman : Psychiatria, s. 354.
( 25 ) R. Adasal : Medikal Psikoloji, c. II, s. 137.

sehat,

117

tefsir, iddia derecesi gznnde tutularak, bu hezeyanlar,

sistematik ( systematique) ve sistematik olmayan (non
systematique) eklinde snflandrlr. Bu delirler bazan
gemile ilgi kurar, bazan hal veya gelecekle yahut hep
siyle birlemi olarak tezahr edebilir.

t E. Regis'e gre delirli fikir iki ekilde belirebilir26

a - Delir hastamn karakteri, psiik eilimleri, duy

gular, meslei ve evresiyle ilgili olur.
b - Delir, hastann dnceleri ve duygularyla ters
lik halinde bulunur.)'
Dini veya mistik fikirler, Regis'in ifade ettii zere,
dier eitli kategoriler iinde yer alabilir.
Melankolik delirler ( Delires melancolique) : dini su
luluk (culpabilite religieuse) mukaddesata kar sz veya
fiille kfr (sacrihges commis) , Allah tarafndan lanet
lenmi, cennetten kovulmu aTmak ( damnation) .
pokondriak ve metablik deirler_{DeJ.ire hypocondri
aques et metaboliques) :
Vcuduna iblisin sahip olmas, deccal haline gelme
(Possesion corporelle par le diable) , . sadan ncelik
(Antechrist) , ( demonomanie) .
Persekte hezeyanlarda : Cehennem! kuvvetlerin h
cumu, S'emavi kuvvetlerin mdafaas, Qttaques par les
puissances internales, defense par les puissances oolestes) .
Byklk hezeyanlarnda : Peygamber {Prophete) ,
evliya ({lu de Dieu) , papa (pape) , Jeanne d'arc, sa Me(26) Morselli, Seglas'dan baka Regis tarafndan da snflandr
lan delirler psikiyatri kitaplannda klasiklemitir.
E. Regis : Precis de Psychiatrie, Octave Doin et fils, Paris
1909, pp. 54-64.

118

sih (Jesus-Christ) din kurucusu (fondateur de religion)

bizzat Allah (Dieu lui-meme)

Dier bezeyanlar gibi, dini fikirler de baz hallerde,

bir eit atomani kisvesi altnda tezahr eder. Hasta bu
fikirleri bamsz olarak muhafaza eder. Bu bakmdan dini
bezeyanlar iki ksma ayrlr :
1
Dini perseksyon deliri : Bu durumda hasta, k
t ruhlar ve eytan tarafndan takip edildiini iten ve d
tan bunlarn tesiri altnda olduunu sanr J.demonopathie
externe et demonopathie interne)
-

2 -(Dini gurur ve azarnet deliri : Bu durumda hasta,

kendisini, dini baklindan byk, nemli bir ahsiyet sa
nr (theomanih. Bu ekiller ; (hallucinatoir) tipik ve klasik
persekte ve byklk hezeyanlardr. "Bunun yannda, sa
yklama olmadan, hak iddiasnda bulunan, sabit ve mal
dut hezeyanl, muhakemeli veya dejenere megalamanlar
ve madur olduu fikrine kaplanlar vardr. Bunlar, mu
hakemeli veya dejenere mistillerdir. Bunlar arasnda, Al
lah adna bir kilise veya devlet byn, yahut bir kral
ldren politik veya dini mistikl'er de bulunur,Y27

Baz mistik hezeyanlar, idrak bozukluklar sonucu

olarak illzyonlar ve daha fazla psikosansoriyel _hallu
sinasyonlarla birlikte grlr. Mesela mistik parano
yaklarda grme hallusinasyonlar ve baz kronik
zellikle tme hallusinasyonlar olur. oklan kendilerinin
meleklerle harvenr Oi."dka. sem:avata ru edip
liuzuru bariye kabul olduklarn griirler, vahiye mazhar
<?lduklarn, ilharn rab)>ani vakLa ederler"28
..

(27) Ayn Eser, p. 63.

(28) F. K. Gkay : Ruh Hastalklar. s. 86.

119

"Cenneti, ilahi tecellileri grp tarifler Y-:;t...P ::.da.r, Bunlar

hakK br hallisinasyon d:eif 'bir. _(.V:iSi(;;- inaginaire) yani
(Pseudo--hallucination) dur. Bazlar vecd (extase) halin
de ve en"mkl vaziyellerde saatlerce kalrlar"29 Dini sa
yklamalar srasnda, gk kaps alr, mele.kl.eJ:C'
grr, bara bara kreder : "ok kr yarabbi, en
sonunda bana cemalini gsterdin, beni mkafata layk
grdn !", Baz birsaml epileptik hasta, dier hastalarn
da ellerini ap duada bulunmaa, bra bara ilahi ve
mersiye okumaya davet eder. Yahut ''doktor babacm,
kzn tebrik et, bak Allah ona neler gsteriyor" diye
sylenir.
Bazan hastada iitme ve grme hallusinasyonlar s
rfir verici olmayp korkun ve arzu hilafnadr.
Bir melankolik ne vakit ayak yoluna girse, lam de
liinde peygamberin yzn grdn ve artk azap

iCrnae-yaaagru syle "811

"Konfzyonel hallerde daha ok korkun (pantopha

bique) , mistik hallerde ise erotik veya vecd verici (exfa
tique) karakter barizdir. Baz durumlarda, hasta kendi
hayalini de grebilir (hallucmaton outoscoptque) olur''31
i'
---

"Bazlarnda psikomotris ve bilhassa tenasli birsJ!ID.

lar hasta-Iiii-iUZi hezeyaril fikirleri dortur, lilu
"fiastalar a endi kendilerini sakat etmek, bilhassa gnah
lbep olan tenasl organn hamama gidip bir ustu-

(29) R. Adasal : Psikozlar, s. 354.

(30) . . Aksel : Psikiyatri, s. 33.

(31) N. Arkun: Semiyoloji : s. 49.

120

ra darbesiyle kesmesi veya intiliara kalkmas nadir

gr- --

fen eylerden degildir"32

''Bazan bezeyanlar bir arada karr. M'esela epilepsi,

izofreni ve hastalnn delirant ekilleri arasmda melan
koli, byklk, kuvvet ve fizik gzellii bezeyanlarndan
baka mistik ve erotik fikirlere de ok rastlanr.

" (Misticisme) (Erotisme) tabirleriyle zetleneo ka

rakter;--gre-;-epepfilileraeaan:aok diie ballk, dini he
zeyana varan fikirler Y-annda mth br (hyper-sexm
u
Hsm) , fren ve8"l. bilmeyen bir eh!_ su _yarcllr
iktVasf sk bir surette, ayn zamanda kark bulunur. Bu
dini fikirler hakikatte, hastann kolayca kabul edilemeyen
edebden uzak arzularn rter gibidir. Nitekim hastann
biri bir taraftan cinsi arzularn belirttii halde bir taraf
tan Allah'n olu olarak, yeniden Musa selaliyetiyle do
acan sylemektedir"<a.

;t:3

Her insann dier duygular arasmda bir de dini duy

gusu olmas itibariyle, bunun da ruhi dzeninde marazi
hallerin bulunabileceini. dmek tabdir. \_Genel olarak
marazi sofuluk (mysticisme morbide) terimi altnda, dini
ilgiyle nitelenen patolojik h"iiler toplanmaktad:) Biz bu
rada dini belirti (manifestation) olarak yalnz mezhep
ve din bezeyanlan altndaki fikir ve zanlar ya da iddia
Iar deil, dini duygulan ve ona bal olan hareketleri de
kapsamak zere, hastann btn yaaynda yakalanan
diru belirtilerin belli ballann ifade etmek istedik. Her
ne kadar bir melankolik, kt fikirlerinden, kt szlerin( 32 ) M. O. Uzman : Tababeti Ruhiye, s. 506 ve

G. Dwnas : Le Surnaturel et les Dleux, p. 73.

(33) R. Adasal : Psikozlar, s. 411

ve

G. Dunas : Les Surnaturel et Ies Dleux, p. 104.

121

den dolay gnahkar olduunu ve cehennemin ikenceleri

ne urayacan syledii zaman klasik psikiyatri kitap
lannda mistik delirler arasnda snflandrlmyabilir. La
kin, bizim buradaki amacmuz dorudan doruya ruh has
talklarmn semptomlarn belirtmek yerine, hastann duy
gu, dnce ve davramlanna ait btn mental araz (send
rom) arasndan mistik enili olanlar bir arada srayla
gsterebilmektir.
Toplanan eitli mahedelere bir bilgi zemini ha
zrlayacak olan bu blm iindeki rnekler, zellikle kendi
tp literatrrozden seilmitir.
Psikiyatri alannda klasiklemi hastalk trlerinin
ounda mistik delire rastlandna daha nce deinmi
tik Burada yeri geldike, hastaln ad verilmekle bera
ber, alma alammz dnda kalan psikozlarn mahiyet
ve karakterine ayrntlaryle girmekten mmkn merte
be kandk.
Patolojik anlamda mistik kii, her dndn,
duyduunu, yapti'llil fuhani, dirii bir mkafat veya bir
ceza olarak gtirer:, yahut eytam tetkini ve drts an
lamnda alan kBundan baka din adna cana kyan
bir persektr de olagan bir dindar deil, bir sofuluk haS
tasdr1 Ayrca "Paranoia'nn mistik bezeyan] tipe,
hasta, kendisinde ilfi.hi bir kuvvetin bulunduunu, insan
hga yeni bir d1n yaymak, veya nsanlan kurtarmak, on
lar dorn yola getirmek n AIIah tarafndan kendisinin
grevlendirildiii idia'ea&.BYe hastalar kendilerinde
mthi kuv vetler bUlurlar ; ok defa yamur veya kar ya
ctrrablir, frtna estreblr veya gune atn'a.Dilirie
lelerle yer yennden oynatabilir ... ou kez de olaylar ol
ildan nee habre1la:iKlerni, isyan ya da larp ibi
toprumsal br olay e-_.!:nrulile.rlmje
d .
122

hezeyanlarn _tr$!9J!Jdlere--Y-f!!k iin . konlar

te'ft:iplerjetledLf!!.kaleler yazarlar...
,---Bu tip paranoiaklar, bazan evrelerine debil ve his
teriklerden bir m'min kitlesi toplayarak, toplum iinde
huzursuzluk yaratabilirler. Yani, (d(mrent actif) rolnde
olan hastann etrafnda ( delirent passif).... lerden bir kit
le toplanarak pa.ranoiak'n bezeyanlarn benimserler, ve
onun emirleri zere topluca hareket ederler. Bu gibi hal
lerde, ( dklirent actif) olan hastann hastaneye konmas
veya lmesi zerine, ( delirent passif) lerdeki hezeyann da
ksa bir zamanda geip kaybolduuna iaret etmek iste
riz."34
Bir ksm hasta mistikler, tanr veya tabiat st
varlklarla do<!It=.Qgr.yyl!_ samm munasebette bulun
dtiklan:l;anlar grp emirler aldklarn syledikleri hal
de diger br 'KiSiffi-se,-aaffet,liurnyetdogruluk, elsevr
Iik', nsanlk gibi mcerrL alanlarda olaan st bir gay.
retkeiik gstererek hareket e"derer.'Ba.Z-insanlaraa ve
Mlltkle....bftZT"'""paranold yapl15 <;>lanlarda byle br ms__

( 34 ) K. Dinmen : Deskriptiv ve Dinamik Psikiyatri, s. 114.

(35 ) "Paranoid tip, ikinci ocukluktan itibaren, benlik kabarnas

(egoistlik, vnme, evreye kar gvensizlik, alnganlk gibi)

haller gstermesiyle belirlenir. Dnceleri kanun fikirlerine
aykr olarak ok defa delirant ( hezeyanl) bir vasf (Para
noia) , (Paralogia) gsterir. Bu vasflar itibariyle, dier zeka
fakltelerinin aklna ramen paranoid yapl insanlar za
man zaman cemiyet dzenine aykr hareketlerde (insociabili
te ) gsterirler. Delirierinin tesirleri altnda bakalannn ha
yatarna kyan baz ruh hastalan daha ziyade bu tipler ara
sndadr. Bunlarn uur d tutkulannn bir eidi de din ba
kmndan takn fikir ve hareket gstermeleridir. Bunlar 2545 ya arasnda nemli bir nedenin 11 tkisiyle paranoia hasta
lnn tipik semptomlanyla karmza kabilir''. (Daha ge
ni bilgi iin bkz: R. Adasal : Psikozlar, ss. 345-358)

123

tik eda grlebilir. nsann benlii eitli ynde (asalet,

kudret, gzellik ... ) kabarnalar gsterdii gibi dini duy
gunun ifadesinde de arlk, hayat her bakmdan ruhani
bir ilikiye dayandrma, ekzantrik ve realite d kalma
ayr bir mistiklik eidini ortaya koyabilir. Dini enili
veya dier sosyal ve moral ideallere dnk olan bu mistik
haller, R. Adasal'a gre aadaki ekilde snflandrl
mtr :
Saf mistilder : Bunlarda zellikle sansoriel ve fikri
bir kamlama ve hayali kabarna vardr. Grmeye ait ve
blgelere at hallusmasyola galiptfrar ya
bir hister veya hafifbr zel{["" gerlg (del:iilife menial )
z'emintnaeoru1lir-:-BUD:IarTanrazizleri, bYllk imam
lar grdklerini sYlerler, <>ilX:trlJ!._(:ilex:inUit.i::ler, em.i:.
lenyle obirrialik iarak yzarlar, Tanrsal ve gksel mu
silleriirsarno --ea:rcr-re-siri lt
da . kalrlar, din, vatani,
be'eri, moral grev ve emirler de alrlar. Semadan gelen
sendisne gore, Rabfiani vahiyler kar
snda, evk ve suriiF '!!illld.erurJet;:miii<?a eren bir sf!Jl!!e
tellarrolurlar].D:iirlar ve konumalar karakteristiktir.
l3a:zm:rr-delfet iinde eytani hallsinasyonlarda bulunur
lar; ve bu emirlerin tesiriyle bir mddet konumazlar, an
cak yeni emir geldikten sonra tekrar konumaya balar
lar. Biroklar iddetli bir ak tutkunluiyle, Tanr'nn
mahiyetine varmya ve onunla mnasebette bulunmaya
gayret ederler. Ona yaklatkca vecde, istiraka derler
ve honutluk halinde kendilerinden geerler. Bu durumda
realite ile temaslarn kaybederler ; ruhlarnn dnyadan
ve bedenlerinden ktn, kiiliklerinin saf bir duyguya
dndn hissederler. Bunlar arada srada bir ok id
detli mistik bulranlar geirmekle braber dier zamanla
rnda tabii bir hayat yaayabilirler
124

Melankolik sofuluk deliri:

Mistisizmin melankolik
ekli daha ziyade erginlik ve klimakteryum alarnda g
rlr. Bunda hakim olan fikir, Tanr tarafndan terkedil
mi olmak, lanete uram olmak, veya eytan tarafndan
kapsanm olmak (possesionDiabolique) fikridir. Kutsal

deerlere ve inanlara kar olan kt fikirlerine, gnahkarlk eilimlerine, kfrl szler sylemek drtlerine,
imandan phelenmelerine, dine kar olan tiksintilerine,

ahlaka ve imdiki halinden nceki normal hayatarna ay

kr olan fiiller ilernek meyillerine pek mana veremezler.
eyiann basks ve telkinleriyle zorlandklar yahut btn
bu fiilierin kendi arzularyla yapld hkmnn verilme
si dolaysiyle ekecekleri straplarm artmas endiesini
gsterirler. Olaan ve gelimi olan psikomotris hallsi
nasyonlar hastalar iin son derece can skc delirlerle e
killenir. Bu devanl korkularn ve grme hayallerinin, zo
ruyla bunlardan bazlar eitli intiharlar veya bir taraf
larn kesrnek (automutilation) teebbslerinde bulunur
lar. Dindar mkoliker gnahlarnn cezalandrlmas
manasnda Tanr tarafndan terkedildiklerini sandklar
halde, dier mistik bir melankolik bizzat kendisinin Tan
r'y brakmasyla bunlar aklar,
Mistik perseksyon deliri : Sofuluk fikirleri daha az
vak'alarda bir perseksyon deliri kalbndadr. Bu daha
ziyade ufak yalardan beri uygun bir paranoid yap gs
terenlerde, dini terbiyenin taassup izlerini tayanlarda,
veyahut psikanalitik grle ocukluk yalarnda libido
refulmanlaryla gnahkarlk duygusuna kaplanlarda ge
liir( evrenin, terbiyenin, akidelerin tesiri de mevcuttur.
Hazrlama ve kuluka devrinde bu hastalarda dini heye
canlara istidat, pratiklere mbalaal dknlk vardr.
Azizleri, byk imamlar ryalarnda grrlerj bazlarnda

125

ayn zamanda ok sknt verici ve mcadele yaratc cin

sel kamlanma duygular mevcuttur. Ufak bir eyle gr
me hallsinasyonlar gsterirler, gksj(iahza:t'lllar=grurler. A:ncak hastalin devrinde bu hastalar ruhi kn
t yaratc tesiriere tabidirler. eytanlar tarafndan apsandklann, bylendiklerini, 'cenenn:emilli, QlJll,
Iiayvana dndffildkleilnT.syier ; ve gitttk..e....deireri
idaetTenme'KsuretyTe-elektri!<m:cJI:Ii!L.m!Jmatsla uyu.
tuaurran:ru; nef 'aga'"ait' modern a- ve snn
Vlictlm."mvrildlin:n.m:attlar. Kendileri de il!:r ve
ruara-a-v:u:aa::, lS.iariiU:i:ta.s;_iriiarlar; p
rn.x-gezinirter;-oaZ.Tar yala:.ciJb.tila_,lr gsterirler. Btn
delfriKirferi,-daha ..nce--taslak halinde bulunan duygula
nu gelimesidir' nc devrede mantki bir dnceyle,
bundan nceki eytanlar ve cinler tarafndan kapsanma
delirleri, eitli byklk delirierine dner. Kendilerine is..
lahatc, aziz, arz stne gklerden inmi Tanr ve Pey
gamber veya onlarn oullar, yahut yeni mesih ya da
mehdi ss verirler. (paranoia Messianique) Bu megalo
man mistik tefsircilerin, ok defa delirierine uygun ola
rak grme hallsinasyonlar da vardr. Bunlar akut men
tal kontzyonlarda olduu gb grltl deil, ok sakin
ve sadet hissini uyandran trdedir. Bunlar uyanklk
halinde rya halindeki fenomenlere benzerler. Bundan
baka bazan dramatik olmyan iitme, koklama hallsi
nasyonlar ve organiara ait naho hisler - titremeler, r
permeler, i organ skntlar.. olabilir. Btn bunlara
erotik fikirler de kanahilir. Zellikle kadnlarda az ok
sabittir ; mistik tabiatl olmyan objektif jenital hislerden
de bahsederle:tj
Btn bunlarda karakteristik olan husus otomatizm.
dir. Hastalar ancak bu haller belirdii zaman haberdar
___

126

olurlar, daha nce bunlar hakknda bir fikirleri yoktur.

Genel olarak delir sisteminin organizasyonu uzundur. Ba
langta, derece derece beliren bu semptomlar karsnda
evvela zntyle hayret ederler. Fakat gitgide bu yalanc
hallsinasyonlar organlar, hzn verici yabanc hisler
daha aikar olur ve varlklannn byk ksm bezeyanla
rn hkm altnda grlr. Baz hastalar ilk devirde, be
den ve ruh hakimiyeti altna alan bu mistik duygular, ok
belirgin olarak kiiyi adeta bir robot gibi idare ederler

_ Bu paranoid delir, bazan hastann tabiat st bir

kuvvet ve zellikle eytan tarafndan kapsanmasn san
nasiyle zel bir ekil gsterir. Bundan tr buna (de
monopathie) de derler. Ve bu hal, kendini Mesih veya
Tanr grmenin (theopathie) karldr. eytan kendi
azndan konuur, ihtiyardnda olarak dilini oynatr.
Faust'taki Mefisto (eytan) gibi btn hareketlerini ida
re eder. Bunlarda psikomotr hallsinasyonlar, grme
hallsinasyonlar da oktur. Bu kapsanma delirieri daha
ziyade hurafelere inanan insanlarda oktur
Yukardaki deliriere nazaran daha az grlen bir di
er imstik bezeyan da (Maicheisme) deliridir. Baz has
talar, dalist bir delir iindedir. yilik - fenalk, Tanr eytan gibi ikili zt prensip hastann ruhunda savar.
Delirio enisine gre aktrler de farkldr. Mesela, ihtilal
dncesi karsnda nizarn ve skf:n taraftar ya da aksi
olur. Saclara kar solcular yahut Tanr eytana kar
ve aksine eytan Tanr'ya kar gibi. Kah kuvvetlerde
denge, kah zafer ve malf:biyetler vardr. Bu delir zel
likle ya paranoid bezeyanlarn balangcnda veya kronik
delirio son safhasnda olup dierlerine kyasla daha az
grlr

127

spiritizma delicleri : Gizli ilimler (occultisme) ispi

ritizma, parapsikolojik meguliyetler, bir bakma gre,
mistik bir eda tarlar. Zira gemite, halde ve gelecekte
l ruhlar veya esrarl tesirler delaletiyle olaylar bilmek,
bir eit kahinlikte bulunmak, ilerde olacak bir takm olay
lar nceden bildirmek de bir eit sofuluk saylrfBtn
bu fenomenler yalnz mistik karakterli olmakla kalmaz.
spiritizma mensuplarnn bir masa etrafnda, ok id
detli bir ak ve inanla toplarup lm insan ruhlaryla
mnasebette bulunmak istemeleri tpk Tanr ile doru
dan doruya mnasebet iddiasnda bulunanlar arasnda
benzerlikler gsterir (delire mediummique) . Medyumlarn
trans halleri mistiklerin veediei-ine ve dier hanerne ben
zer. Baz rUh doktorlarna gre, sprtzma delirler nes.
ler. Bu pratiklerin medyumlarda br eit ansyet--ntTiii
yarattn, nihayet zaman iinde bir tesir vcuda getir
diini kabul ederler. Herhalde baz medyumlar tekrarl
translar dolaysyla bir mddet sonra daha abuk kain--lamrlar;-al:rritik- yaZi ;yazarlar; eitli halln
lar ve-ahSiyet ikilikl!i_g.s.rele,-tyieaftfj!ik.. dclirli ylabilir. Ancak bu sahneler
deilayrifanlarda delir kaybolduu gibi, devam edenlerde
de kronik bir bezeyan mahiyetini alabilir. Bunlarda nadir
olmakla beraber intiharlar da zikredilmektedir
ekil ne olursa olsun hi olmazsa debillerin, nevropat
larn, psikopatlarn, mitaman histerllerin bu gibi uzun
mddet ruhu manevi tesirler ve telkinler altnda brakan
denemelerden saknmalar ruh sal bakmndan gere
kirs's.
(36) R. Adasal : Medikal Psikoloji, c. Il, ss. 174-177
ve bkz : M. O. Uzman : Tababeti Ruhiye, ss. 507, 508.

128

Yukarda genel tasnifi verilen mistik delirieri daha

zel varyantlarla sralayacak olursak :

Allah'lk iddialar : t(Paranoyak olan bir hasta ma

ve her eye muktedir olduu iin bezeyanlar da b
yklk temas (delire de grandeur, megalomanie) zerine
kurulur, O, Allah'tr, hilla bazan ondan da stndr ; Al
lah'larn Allah'dr. Elinde byk kudretler vardr. ste
dii zaman gnei atrr, isterse yamur yadrr. Btn
kadnlar ayn zamanda gebe brakmak iktidarna sahip
tir.
Peygamber'lik iddialar:
Peygamberlik bezeyanlar
mn balang safhasndaki tefsirler pek ilgintir. Kimisi
sa'nn resimleriyle kendi yz arasnda byk benzer
Jikl:. bulur.
M;asn ziyarette Muhammed ve Allah diye bir ya
z grdn ve bunun ahir zaman peygamberinden son
ra gelecek kpti peygamberlere iaret olduunu syler.
Gceleri Allah'n huzuruna ktn, onunla konu
tuunu, kendisine yeni bir din' yaymas emredildiini veya
Musa'mn mucizelerine sahip olduunu anlatr.
rur

Kular bile peygamberliini bildirir.

Meleklerle haru neir olduklarm, gklere uru edip
Huzuru Bari'ye kabul olunduklarm, kendilerine ilham
rabhani vaki olduunu iddia ederle:ri
Hastada gettiine ait bir takm fantaziler ve hat

yalanlar da peygamberlik iddias bezeyanlarnn kk

lemesine, sistematize edilmesine yardm eder : ocuklu
unda herkes gzelliine hayran olurmu, gkyzne bak
tka sema alrm, sokaa ktnda hava gnelenir,
zerinde bir bulut bulunurmu. Ta ocukluundan beri
yer sarsntsn, yangn, lm, sava vaktinden evvel

ra

129

haber verirmi. Btn bu fantaziler gnden gne byr

ve bir gn kalbinde imek gibi bir kanaat hasl olur :
kendisi artk '"Resulullah" yahut "Cenab Mesih" dir.
Kendinden sonra "Eref" adnda bir peygamber gelece
ini Muhammed ok defa tekrar etmitir. Hak tarafn
dan btn insanlan doru yola davete memurdur.
Bir mddet iin bezeyanlarn gizleyen paranayak
artk bundan sonra yeni hviyeti ile ortaya atlr. Peygam
berane nutuklar, vazler verir. Bu arada melekleri gr
dkleri, ilahi tecellilere ahit olduklan olur. Bwlar ha
kiki bir halusinasyon deil bir (vision imaginaire) yani
bir psdo-hallsinasyondur. Bazlan (extase) halinde
saatlerce en mkil vaziyetlerde kalrlar. Gnlerce bir ka
tatonik gibi, itikaf kesinde gzn bir noktaya diker,
yahut gzleri kapal batni ruemini seyreder. Mistik heze
yanl paranoyak, bezeyanlarn gizleyemez, mvekkel ol
duu vazifeyi ifaya mecburdur. Gazetelere makaleler, b
yklere mektuplar gnderir. Bilgisinin fazlal, mu
hayyelesinin genilii, lncil'den, Kur'an'dan misallere gi
rimesiyle, bir ok saf kiileri kandrr. Ondan selamet
bekliyenler bile bulunur,
Bu gibi sahte peygamberlerin yalnz, Dou'da deil,
A'Vrupa ve Amerika'da bile m.met topladk.lar, mezhep
ve tarikatlar kurduklan grlr. lerinde garip telkin
lerde bulunanlar vardr. . Kimi (zoophile) dir. Domuzlara,
eeklere karde diye hitap eder. Kimi tarikatnda et ye
meyi.odY"Kolr gnah telakkl eder.enelerce st, yo@._rt
ve-semnregefiifr:q_LQ:_g:illid eki balklarn, hi!Y11d.iikfki.ifa-nn-bslenesini teklif eder. Gya deniz ve uak
kazalan -li-kaytsizl.:ktan ileri gelmektedir. Kimisi Pey
gamberin mmetinin -saigiYie-ilgifE:inir.trastalara balk
verilse klk boazlarnda kalr, kavun karpuz yedirilse,
130

dizanteri olacaklar diye hastane idaresine itirazlar eder

ler

Mezhep itikatlarn bsbtn baka kalba sokanlar

vardr. Kur'an'da yazlan peygamberlerin hepsi dzmedir.
Musa bunak bir sihirbazdr. sa llerin ylandr. Mu
hammed baldr plak bir araptr. Adem aptal, Havva fa
hiedir. Padiahlar, krallar kendisini ekememekte, eziyet
ve cefa etmekj:edirler. Fakat asl peygamber ve hkm
dar kendisidir_
Mehdilik iddias: Hasta kendisinde ilahi bir kuvvetin
bulunduunu syleyerek, yeniden dini ihya iin gnde:ril
diini anlatr. nsanlar kurtarmak iin Allah tarafndan
kendisinin grevlendirildiini iddia eder.
l3u tip paranoyaklar bazan etrafiarnda debi! veya iS
teriklerden bir m'min kitlesi toplyarak cemiyet iinde
huzursuzluk yaratabilirler ; yani deliran aktif rolnde olan
hastann etrafnda deliran passiflerden bir kitle toplanr.
Mehdilik eden dier hastalardan, kimine sen sa'sn, kimi
ne sen Musa'sn diye telkinde bulunup inandrr. Gerek
paranayaklarda gerekse baz manyaklarda mehdilik ve
peygamberlik telakkisi birer mezhebi hezeyandr. Dier
bezeyanlar gibi, bazan bu da ters ynde bir hezeyan halini
alr : ya dardan ya da ierden eytann efendisi olduu
nu ve daima kendisine bal olarak takip ettiini syler.
Yahut kendisini diyanet sahasnda mhim bir adam farz
.eder37 Dini deitirmektedir. Yahut "ahs birdenbire
eyh'ul-slam'a gider, padiahla vkelann Ayasofya mey
dannda toplanmasn emreder, nk kendisi bir mehdi
dir, tebli edecek mhim emirleri vardr"ttJs
( 37) M. O. Uzman: Ruh Tababeti, s. 507.
((38) M. O. Uzman : Pschiatria, s. 356.

131

Evliyalk "Azizlik": Meryem gibi bakiredir. Allah ve

Peygamber kendisinin .kdr. Cennette dn yapmak
iin Tanr kendisini pencereden armaktadr. Kimisine
Allah "Sen dnyann tad, tuzusun, her eyi senin iin ya
rattm" der. Bazan gne kendisine yaklar. Yahut te
pesinde bir bulut dolap onu esirger. Bir insan lakrd
sylemeden bile gnlnden geeni, o evliyadr anlar.
Bir bakas (Asumansima efendimiz) gibi bir isim et
rafnda durmadan hikayeler uydurur#
Baz tarikatlarda olduu gibi, itikafa ekilmek, sz
orucu' tutmak gibi usullerie-- uzilli mudaet--kendini d
Alemden ve cemiyetle temastan uzak tuian kjmselerde,
iiiehdilik, ermilik, fenafillah iddialar tarznda mistik he
zeyanlar oi"taya lkabilir.\\Bundan baka bir dier prestij
veya YKSek gayeereulama gibi hislerinde hayal skft
lanna uram, tabiat itibariyle istikrarsz bir insan g
nn birinde kritik bir durumda kalr ve ister istemez re
alitenin, mitlerine ve ryalarna menfi tesirler yapan un
surlarm stnden atar ve artk faaliyet halinde bulun
duu pembe bir dnyada yaamaa balar. Bu suretle re
aliteden uzaklaarak duyumunu tamamiyle kendi subjek
tif hislerinde ve denemelerinde bulunan bu ahs, bir aziz
bir veli olduu inancna varabiiii

dealist Passioneller (lslahatclar) : "Din slahatclar

bu yolda servetlerini, hayatlann bile feda ederler. Anar
istler ile (regicide) lerin ou sosyal ve politik slahat
clardr. Meclis korlaorlannda Arapa ezan okuyan baz
debil meczuplar da buraya sokmak mmkndr. Bunlar
(39) M. O. Uzman : 'Pschiatria, s. 357.

132

tesir altnda kalm (influenge)

ederlr"40

denilen bir snf

tekil

Paranoyaklar dini ve memleketi dzeltmek iin hut

beler ve layilialar yazarlar. Mediko-legal tepkileri olan bu
kiilerden bazlarnn mnasebetli mnasebetsiz bir zaman
da veya umumi yerlerde dini nutuk sylemeleri de grlen
ahvaldendir'
"Bu mtereddiler iinde, bir sabit fikre dnk ve ci
nayete meyledenleri de vardr. te bunlar mezhebi ve si
yasi hezeyanlarla malul olan cibilliyeti bozuklardr.
Devlet adamlarndan veya dier dinden birini bir zehap
uruna telef ederler. Dnyann fenal u padiahtan u
bavekildendir, diye eriatclk iddiasiyle
byklerden
birini ldrrler. Anaristler ekseriya bu gibi fikri sabit
tayan, kanuna kar koyan psikopatlarduw42.tFakat cid
di bir cinnet sevkiyle dini crm ileyenler de vardr. , r.
Dnya Harbinde, anakkale'de milyonlarca
insann
bir topla helak olup gitmesi bir neferin zihnine dokunur.
Bunu icat edeni ldrmekle bu ktln nne geece
ille ve (Rzay Bariyi) tahsil edeceine inanr. Ryasn
da (Selman- Pak') grr. Bir sabah kalkar, abdest alr,
eline koca bir ustura geirir. Topun arnili diye tasarlad
demirci ustasnn adrna gider. Adamcaz koyun bo
azlar gibi keser. Byk bir dini hayr yapm gibi kan
lar iinde adrdan dar vakfrane bir eda ile kar. Her
kesin hayret ve dehet nazariar nnde ''Pir ! dediini
yaptm geliyorum" diye kollarn kanat telakki ederek u( 40 ) R. Adasal : Ruh Hastalklan, c. II, s. 354.

(41) R. Adasal : Ayn Eser, s. 422.

( 42 ) Koalisyon Hkmeti Babakan Sayn smet nn'ye kar,
Babakanlktan karken bir Kayserili ki,inin suikast te,eb
bs burada hatrlanabilir.

133

maa alr. Bu gibi mteredditlerin zihinlerine doan

ani fikirle byklerin canna kydklar oktur3 Orta a
da katalikliin iddetle hkm srd devirlerde byle
cinayetler ok grlmtr. Fransa Kral IV. Henri'nin

lm byle bir din taassubu cinayetinden baka bir ey

deildir-4
Yakn tarihimizden verilecek rneklerden biz Kubilay
olayn belirtmekte yetineceiz.
Elalkmz arasnda by ve sihir yaplarak, onun te
siri altnda kalm olmann etkisi de ok byktr. Mis
tik hezeyanlarn dier bir itisafi (Persecution) ekli de
=
bu tarzdadr. Bir hipokondriyak sihirle vcuduna eyta
mn sokulduunu, bazlan ise (blisi aleyhillane) tarafn
dan vcutlarnn kaplandn, by tesiriyle "fikirlerinin
eza Perseksyonlu hastalarda ce
deitirildiini syler
hennem zebanilerinin '-Zulmne urad fakat meleklerin
himayesinde olduu ifade edilir. By yapmak ve by
tutmak gibi sakim inan baz evrelerde, baz deprime
kiilerde ylesine yerlemitir ki, her felaketi ona atfet
mekten, vahi surette intikam almaktan ekinmeyenler
mthi bir yekfna bali olmaktadr. Bir a ra mra
caat ettii bir fal bakcdan kendisine amcasnn by
yaptn, bu by taa yaplsa atlarken deniz ar ge
tii iin o kadar messir olmadn, bylece btn s
kntsnn ondan ileri geldiini reniyor. Bu maraz zih
ninde byte, byte tedarik ettii rovelverle sabahleyin
mahalle kahvesinde kahvesini ien babasmn kardeine
"ehadet getir, katlin farz oldu amca" diye kurunlar
boaltyor.

"

(43) M. O. Uzman : Tababeti Ruhiye, s. 507.

(44) !. . Aksel: Psikiyatr.t (2. bask) , s. 33.

134

Dier bir banka kapcs, arz olan bir i skntsn

tedavi iin cz'i bir para mukabilinde bir hacaya okunu
yor. Nefesinin iyi etmediini aksine skntsnn arttn
grnce hocamn kt niyetliliine atfederek eline geir
dii bakla hocaya vuruyor5
Tahsil gren ile grmeyenler arasnda temler bazan
deiir : Bir cahil kendisine by yapldm, vcudunu pe
rilerin kapladn, bilmem hangi perinin yreini skt
m iddia ederken, biraz tahsil grenler manyetize, ipnotize
edildiini, elektriklendiini, telsiz telefonla kulana sz
ler sylendiini baz nlarn evine evrildiini israrla sy
ler6.
Devlik Deliri (Delirc d'enormite) iinde mistik enili

olanlar vardr. Bu byklk megaloni delirinden fark

ldr : Daha ziyade melankolik bir hezeyandr. (Megaloma
nide esas olarak bir nme ve ihtiras hali vardr; bir ok
maddi ve manevi deerlere sahip olma motifi ilenir. Hal
buki bu delirdeki byklk hasta bakmndan menfi ve
zararldr. Zira bunlarn milyarlara varan borlar olur.
Sonsuz gnahlarndan tr beeriyetn bana gelen ve
gelecek olan btn felaketierin sebepleri kendileridir. Bu
delirin vasfl ekillerinden biri de ebedi ikencelere yani
lmszle mahkum edilmi olmaktr. O, ebedi gnih(45) Mazhar Osman hocamzn Tababeti Ruhiye eserinden (s. 178)
ald!mz bu rnek ile aradan krk kstir yl getikten sonra,
gazete

haberine

dayanarak

Bakrky

Akl

Hastanesinde

yatnlm olan t. K. ye ,alt olayn tpklg. dikkate deter. Bkz:

Giri yazmzdaki not 9.

(46) M. O. Uzman : Tababeti Ruhive. s. 508.

135

kar olarak lmeyecektir (imnortalite) . Bunlar mesa

fede ve zamanda ebedidirler47
Duygusal hezeyanlar: Daha ziyade mezhep bezeyan
larnda saadet duygusu (joie morbide ) grlr. Bu ekil
de vecd (extase) haline abuk geenlerolur.
Bazlarnda hezeyann dokusunu, teolojik anlamda
kainatn temaas ve onun (euphorique) hissi tekil ede-48
efkat (Charite) ise ruh hastalarnda ya artar veya
dalalete urar yahuChi kalma.z49
Duygusal bezeyanlarn eitli varyant vardr :
qnahkarlk duygusu ve iddias biiminde olan ok
tur. mrnde camiye gitmemi olan bir deprime, ruhi dep
ressiyon halinde son derece dindar olur. Bir nelankoliin
muhayyilesi devaml olarak ebedi gnah etrafnda, hep
moral elem hesabna. alu-5
Dier bir melankolik hasta dine kar saygszlk et
mitir. Cenab Hakkn kendisini terketmesiyle, eytanlarn
esiri olduunu ve bylece Allah'n gazabna urayan b
yk bir gnahkar olduunu, mrnn bundan sonrasnn
bir ikenceden ibaret olacam iddia eder.
Gnah ileme duygusunun bir baka rnei ise y
ledir: Bir melankolik mez, kalbinden geirdii bir gu(47) R. Adasal: Medikal Psikoloji, c. II, s. 159.
M. O. Uzman : Tababeti Ruhiye, s. 499.
(48) R. Adasal : Psikozlar, s. 410.
(49) M. O. Uzman : Psikiatria, s. 22.
( 50) Muharrem zsan : Ruhi kntler, (Cumhuriyet Sa. 13943,
30 Mays 1963) .
IM. O. Uzman : Ta.babeti Ruhiye_ s. 506.
Bu konuda, (D.P.) iktidar zamannda, A. Menderes'e olunu

kurban etmek isteyen baz meczuplar hatrlanabilir. Byle bir

hastaya Elaz Akl Hastanesi'nde tesadf etmi bulunuyoruz.

136

lamperestlik (pederastie) duygusuyla kendini ittihama

balar. Byle ar bir gnahtan kurtulmann ancak Ce
nab Hakka en sevgilisini feda etmekle kabil olacan an
lar. Namaz klan babasnn boazna saldrr. Babas na
maz bozar, "ne yapyorsun olum ! " deyince vazgeer.
Bir ka gn sonra saklad bir ustura ile uykuda yatan
babasn, kelimeyi ehadet getirerek boazndan keserken
babas kendisini mdafaa ederek kurtulur. Bundan sonra
hastaneye kapatlan hasta giillmperestlik gnahndan
kurtulmak iin herkese bu fli ilemesi iin davranp yal
varr. Nihayet bir gece, tamir olunan bir hela mecrasna
ban sokarak intihar eder .
Stereotipiler : ( Baz hastalar aralksz olarak ayn ke
limeyi ( mesela, Allah hu ! ) veya ayn cmleyi yahut duay
defalarca tekrar ederler. Bunlar monoton hareketler ya
parlar (mesela, ellerini dua eder gibi aar, gzlerini yu
kan diker ve dner yahut gezinir)
Mistik paronayaklar, ellerini, koliarm yenlerine sak
mu gzlerini ge dikmi, kendinden gemi halde saat
lerce durur. Ara sra bir ey okuyar gibi dudaklan knl
dar. (Bu ekilde gzlerini yukan dikip, krpmadan bak
maktan gzleri kanlaiim.I, doktoru tarafndan gz Hac
verilen bir ka hastay mahade raporundan renmi ol
duk)

B - Toplanan mahedeler:
Bu almamzda topladmz mistik hezeyanl vak'
alann ounluuna stanbul (Bakrky) , Elaz, Manisa
Akl Hastanelerinde tedavi grmekte olan hastalar tekil
eder. Aynca, Haydarpaa Askeri Hastanesi Psikiyatri b(51) M. O. Uzman : Psychiatrla, s. 85.

137

lnnde bir tarama yaplmakla beraber ancak bir hasta

bulunabilm.itir. Bundan baka, tesadfiere bal olarak
hastane dndan olup ilgilendiimiz baz mnferit vak'
alar da dierlerine katlmtr.
Hastalarn eitli durumlan, nevrotik ve psikotik
semptomlar, normal olarak soru ve anket uygulama ola
nan tam olarak verememesi bakmndan, her bir hasta
ya yaklama ve tanma biimi nisbeten deiik olmutur.
Hastane rapor ve dosyalarndan alnan bilgilerle be
raber, bizzat grp konutuumuz hastalardaki mistik
duygu, dnce ve davran durumlan birlikte dnle
rek deerlendirilrnee gidilmitir.
Peygamberlik bezeyanna bal olarak, elimizde bu
lunan mektup gibi dokman ile hastalardan birinin kur
duunu iddia ettii ontolojik sisteme ait yazl belgenin
fotokopileri de kitaba eklenmi bulunmaktadr.
almamz kliniksel ve konstitsyon zerinde bir
aratrma niteliinde olmadndan elimizdeki fotoraflan
eklerneyi zorunlu grmedik.
Hastalarn adlan ile mahede raporlarndaki prota
kol numaras, kitabn esas

kaynan tekil eden

teztle

bulunmaktadr.

Ya
Memleketi
i ve Meslei .
Tahsili
Tehis

31 (Erkek)
Mula
Emekli retmen
lk retmen Okulu
izofrenik reaksiyon
Atetik yap

(46 nc madde ile etrafa saldr

maktan mahkum)

138

Hastann durumu ve b.ikayesi :

Hastaneye geldii zaman sa, sakal uzam ve kan

k bir haldedir.
Psiik Araz : uur ak, idrakte hallusinasyon (grme
ve iitme olarak) var.
eri giriinde rkek ve ekingen hali vard. Doktor,
belki konunuyacan fsldad.
- Naslsnz ? Doktor bey sizinle meslekta olduu.
muzu syledi. (Kendi mezun olduu retmen okulundan,
mdr ve retmenlerinden konuturma abas gsterdim.
Hastann hatras ve hafzas yerinde)
- Dini bilgilerinizi nereden aldnz?
- Evden, dedemden.
- Nasl, manevi sezgile:tiniz oluyor mu?
- (.-\Ilah bir k hznesiyle bana yaklamaktadr. Ve
kendine beni yaklatrmaktadr
- Ruh var mdr?
- Vardr.
- Ruh vardr ve lmez (hakim ve mtebessim ve biraz mstehzi bir eda ile soru sormaktadr) .

Ona imdi peygamberlik vazifesi verilmitir. Doktora

dnerek :

- Doktor bey inannyacaksnz konuursam, Kur' an'

n bahsettii ahir zaman peygamberi benim. lnanmyor
sunuz ama bir gn bunu farkedeceksiniz.).
(Arada srada absurdite, bazan neolojisizm yapyor)
Kat ve kalemi veriyoruz gnn tarihini sa st k
eye atyor.
139

yazyor.

"Allah Sodonda niversitede rektr olarak" diye

Ve

altna imzasm atyor. (Bu kat mahfuzdur)

- Allah Sodonda niin bulunuyor ? Bu dediiniz So

dom ve Gomore mi ?

(Abdi Atikdeki bu bilgiyi bilip bilme

dii tarafmzdan aratrldnda bilmedii anlald. So

don kelimesini sadece uydurmutur)) Cevabnda :
- _ Allah niversitede fze rampalar kurar, fakat
ona yaklamak iin ok glk ektim, fakat ona yine yak
latm. Byle bir sfatla,

kyafetle yaklatm. Allah'n

candakini sa amak eittir Allah'a

yaklamak, bir in

satm karakterini anlamak. Tek gaye sefahat zenginlii,

makam ve baz zevkleri dile getirmek. Allah muhayyel
olarak geldi, kadn olarak geldi, bir kadn alim kt. yan
l davranmz oldu'l.
Ya

28 (Kadn)

Memleketi

Fethiye

Ev Kadm

Tahsili

Yok

Medeni Hali

Dul (2 defa imam nikah ile ev

Tehis

Mistik hezeyanlarla

lenmi, 2 kz var)

mterafk

psikotik depresyon

(46.

madde ile

Nurculuktan

mahkum. )

Hastann durumu ve likiyesi :

,eriye yatak arafm stne

ekmi olarak girdi.

Bahekime ve bana yan dnp oturdu.

- Nassnz ?
- Ben sizlerle konumam, sen araf giymemsn.
(beraberinde getirdii ksa yn orabm giyiyor).

i40

- ocuklarn zledin mi ?
- Ben dnya iiyle megul deilim, Allah'n emirleri yalnz gz amaktr. Allah'n emriyle indik, mahke
me deisin eriat gelsin. Peygamberlik vazifesi Nursi
hazretlerine dt. O da bize emretti. Allah tarafndan
Mehdi Resul gelecek dedi, o aciz bize verdi. imdi biz
Mehdi Resul'n vazifesini gryoruz, o gelene kadar onun
vekilliini yapacam. Onu Kur'an haber verir, (Said-i
Nursi'yi kasteder.)
- Kimdir Kur'an'n haber verdii kii?
- Nursi hazretlerini, Hazreti Ali hak peygamberdir.
Bizim ahir zaman peygamberimiz odur. Ben Allah'n teb
li ettii buyruklar sylyorum. Siz hepiniz (gomnss
nz) Allah, Peygamber biliyor, emirlerini yapmadmz
iin her sznz yapmam. Bilin ! Atatrk (gomnsdr)
yeni yazlar getirdi Karm milleti'er arasndan .Sait
Nursi'yi Allah o kulunu gnderdi. Hakk kim syledi 'I
- ana bu vazife emri .nasl gelir, kulana m ses
lenirler?

- Oras srr ihlastr, (Ayn cmle kere tekrar

lanr ) biz de bir aciz kuluz, biz onu tebli ediyoruz. Ben
de imtihanlym. ( Bahekime dner) :
- Seni biraz Mslmanla alr sylediler. Zaman
delaletinde ho gryorsunuz. Kalp itibarlndan alnr.
(Yatak arafna rtnneye alr.) Asr saadet stat
Sait Nursi'ye Risalei Nurla geldi. Kur'an meyvesi oldu.
- Senin medresen nerede ?
- Medrese sparta'da.
- Nurculuk kitaplar okumak yasak deil mi ?
- Yasak deil, ben de hidayete ereceim.:
141

- Ben bir ok yerini okudun anlamadm.

- Bunlar biraz perde arkasndadr. (Syledii szler
Nur risaleleri slup ve beyan enisindedir. )
Mahede raporuna gre :
. . . C. Savcsnn . .
sayl mzekkeresiyle 677 sayl Kanunun birinci madde
sinin 2 nci fkrasna muhalefetten sulu. Devlet Hastanesi
raporu ( depressif psikoz reaksiyonlar) gstermesiyle sev
kedilmitir.
.

A.k derecede deprime ve desoryantedir. Dini vazife,

lerle meguldr. nk Risalei Nur onu vazifelendirmitir. Grd hemire ve hastabakc ve hastalara kar,
arafsz olduklan iin onlara "Avrupal olup gomnst
letiniz. Atatrk de gomnist" der. Papaan gibi konu
ur. plak olarak souk dua sk sk gider ve o zaman
bakalarnn gzlerinden saknmak hissi duymaz
Ara sra yerde namaz kldn, fakat yerin pis oldu
unu yatanda namaz klmasnn doru olduunu sy
lemelerine ramen dinlemediini servis bademesi bildir
mektedir
Konumaya devam eder :
- Kadnlar yzn pee ile rtmelidir, dini vazifeler
le megul olup bu vazifeler iki trldr :
Hz. Peygamber gibi gidiattan haber vermesi,
sa (A.S. ) m yer yzne inii vazifesini kendi
sinin yapmas. Bunlarn Cenab Hak tarafndan kendine
tebli edildiini syler. Saidi Nursi'den yana hayli bilgili
olup onun devrinin geleceini ve nurlu devire kavuunca
bizlerin onu anlyacam syler.
1

Devamla :
- IDn birinci kfr olarak, kasketlerin kanlmas,
yeni yaznn Kur'an yazs yerine gemesi ve o yaznn men
_

'

142

olunmas, kadnlarn asla ak gezmeyip araf

giyme

leri, sigara ve ikinin kullanlmamas. Bundan baka da

ha bir ok yasaklar, kfrler vardr.

sylyorum.

imdilik

ben bunlan

ki defa dini nikabla evlendiini, iki ocuu olup, s

lalesinde deli olmadn Allah'a harndederek syler.

Ya

51 (Erkek)

Merrueketi

Rumeli Bonak Muhaciri

Tahsili

Yok

Medeni Hali

Tehis

Anamnez

Mistik dllr

Renber
Evli

Paranoia (senil .!!t sitasyon)

Kendisinden ve dosyasndan
Atatrk heykellerini krmak

( 46. madde ile heykel krmak

tan mahkum)

Hastann durumu
ii ?

- Atatrk'n bstn krmsnz, niye yaptnz bu

- Heykel caminin karsnda, hutbeye kar duru

yordu. O rumlarn kadnlarn, ocuklarn ldrd, o iyi

bir insan deildir. Putlarnn krlmas lazm, ban kr

dm ama daha gvdesini kramad..n,

(Mubassr, bahekim odasndaki

Atatrk bstn

tutup ona yaklatryor. Hasta ban evirmekte, affekti

vitede hafif psikotik kamlanmalar devam ediyor.

Yz

ifadesi ve hali ile sert eksitasyon gstermekte devam edi

yor. )

143

Hastann gmiteki halleri ve lika.yesi :

1966 tarihinde B....... de Atatrk meydanndaki Atatrk bstn paralamaktan samk. !yilemesi tbben tebeyyn edinceye kadar yatrlmak zere B. . . . ... . C. Savc-

lca gnderilnll .
Psiik yn : uur ak, zeka normal, dikkatte hafif
bir deime, fiksasyon. drakte belirli bir hallusinasyon
veya illusion hali mevcut deil.
Muhakeme : Paroloji mevcut.
---

1\.stenik yapda, beden teekklat tam, dejeneratif

stigmat yok, vcut fonksiyonlan normal.
armza takkesiyle geldi. Hastanede namaz kld,

veya dini bir baka ibadet yapt grlmemi.

- A...... efendi krdnz heykel kimin heykelidir ?
- Artk krmam, ocuumu vurdular, duvar var oraya getim, namaz klyordum. Heykeli caminin milrab
na koymular.
- Mihrap caminin iindedir. Heykel de ierde midir?
- Milrabn etrafna koynular. Ondrt ay nce olumu ldrd.
- Atatrk' sever misiniz ?
- Hem severiz hem sevmeyiz, zira o rumlar ldr-

d. Onlar Allah'n kulu deil mi ?

Ya
Memleketi

60 (Erkek)
Denizli

!i
Medeni Hali
Tehis

Bekar
izofreni {3. gelii, ilki 1.2.1933}

Hastann hikayesi :
Devaml istinna (masturbation) da bulunmasdr. Bu
yzden ok byk gnaha battm, bu gnahn affolun-.

144

madn mstehcen ifade ve beyanlardan ekinmeyerek

anlatmtr.
A

Ya
Memleketi
i
Tahsili
Medeni Hali
Anamnez
Tehis

69 (Erkek)

Bursa
Bakkaliye
Rtiye
Eyli
Dosyasndan ve kendisinden
Paranoia (Delire de Persecuti
on) Hastaneye yatrldktan son.
ra sk bir riyazete balamtr.
( 46. madde ile)
2 . gelii, Ege niversitesi Tp
Fak. Psikiyatri Kliniinden

Hastann durumu ve hikayesi:

"1928 seneleri srasnda Atatrk'e bir suikast yapl

dgm haber alr, hasta buna ok zlr, fakat teebbsn
muvaffak olmadn renerek sevinir. O zaman Atatrk
dmanlan kendisinin bu davrann ve sevincini not et
miler. Bu adarnlarn tayin ettii kimseler, planl olarak,
almakta olduu bakkal dkkanma gelip, beraberlerin
deki toz halindeki zehiri (grlmez olan bir ruh, kolan
yada grlmez diyor) kendi zerine ve tezgahlarn st
ne atyorlarm. Lavanta tozuna benzeyen bu zehirin atl
dn, midesinin bulantsndan, ba dnmelerinden, kafa
snn sersemlemesinden, mterilerin gittike azalmasn
dan farkederrni. Kendisini zehirlernek iin kurulmu olan
gizli engizisyon komitesi cahil insanlar vasta ediyor, bun
lar da bilmeden muhtelif yollarla zehirin atlmasna vas145

ta oluyorlarm. Para verirken, avularndaki tozlar ova

rak kendisine veriyorlarm, oturduu masa veya sandal
yaya serperek brakyorlar, okuyaca gazetelere serpi
yorlarm, nk gazete mvezziini de elde etmiler. Bu
insanlara zehirli toz getirmeyin diye ihtarda bulunarn
yormu, zira bu inanlrnyacak hadise dolaysiyle kendisi
ne deli diyeceklerini biliyormu_;J' Komite kendisini iflas
ettirmek iin dk.kanna zehirli peynir veriyorlarm. Bu
yzden bunlar dava etmi, mahkemede de komite, ev
raklar zerine zehir atmlar. Hasta bunu bildiinden pen
cerenin yanna giderek temiz hava aldndan zehir ona
tesir edememi, fakat mahkeme katipleri, hakim, daval
hepsi birden esnemee balamlar ve anormal hareket
ler gsterniler. Daha sonra hasta T.B.M.M. Bakaruna
ve Bavekile mteaddit ikayet mektuplar ve dilekeleri
yazm, bunun zerine Bakrky Akl ve Sinir Hastane
sinde bir ay yatrlarak mahade edilmi. fadesine gre,
kendisinde bir hastalk bulmadklarndan serbest brak
mlar. (Dosyasnda bu zamana ait bir rapora rastlanma
d) Bursada olan bu olaylardan sonra hasta, ikayet et
tii takiplerden kurtulmak iin Manisa'ya yerleiyor ve
bir aktar dkkan ayor. Fakat komite kendisini burada
da rahat brakmarn. Mterileri ifal edilerek uzakla
trlyor, sudan bahanelerle belediye zabtas tarafndan
ceza kestiriliyor. Muhtelif yollarla dkkamna ve dkka
nn yanndaki odasna zehir atlyor, sersemliyor, zehirin
tesiriyle esnemee balyor ve bundan kurtulmak iin ka
plar, pencereleri ayormu . Vali ve Emniyet Mdrne
de ikayette bulunmu, ama onlar da komitenin tesirinde
olduu iin dinlememiler. Nihayet 1936 senesinde bu i
lere alet olan berber Hurit'i (tehlikeli surette) yarala
m. Yaral kaMrld hastanede lm." Hastay da akli
146

durumunu tesbit iin hastaneye gndermiler. Manisa

gn ve
Akl ve Sinir Hastalklar hastanesinin
sayl raporuyla, T.C.K. 46 nc maddesi gereince
ceza ehliyeti olmad bildirilmi ve 13. madde delaJetiyle
salal tebeyyn edinciye kadar bir akl hastanesinde kal
masna karar verilmi.

Grn hali :
Hasta sakin, etrafyla alakal, sorulanlara muntazam
cevaplar veriyor. st ba temiz, vcut bakm normal,
konumas ve yz ifadesi tabii, uur ak.
Hastann fazlaca dini riyazetle (namaz, oru ve oku
ma) ile vakit geirdii servis mubassr tarafndan ifade
edildi. Kendisine sorulan dini bilgilere doru cevaplar ve
riyor. Ancak ikayeti, okuduu dini kitaplara ve gazete
lere, komitecilerin adam, onlarn kuyruu olarak servis
mubassrnn zehir tozu ekmesidir. Bylece, dini kitap ve
gazeteleri okurken fazlaca esneyip, uykusu geliyor. (Has
ta serviste daima etrafna vaazda dini nasihatlarda bulu
nuyor. )
57 (Kadn)

Ya
Medeni Hali
Memleketi
Tehis

Dul

?
Paranoid reaksiyon
zayf astenik yap

Hastann durumu ve hikayesi :

1Iucizeleri olduunu, mucizelerinin domas iin (.QO)

a gittiini, bylerle ba rsaklarnn tutulduunu syl .
Kardei hakkndaki paranoid fikirleri var r.
alm al__

147

mak iin onu hastaneye yatrmlardr. Kz kardeini gr

mek istemez. Zeytinlerini hkmet toplatyornu. By
bozulunca barsaklar da, ileri de dzelecek:ni.
- Size by nasl yapyorlar ?
- Bu eytan marifetidir. Nefesliyorlar.
- Bundan kurtulmak iin dua okuraanz geer.
- Duan artyorlar, bozuyorlar, byyle..
Hviyeti bilinmiyor.
(Kadn)
Ruhi tenebbhiyet

Tehis

Atehi araz
Psiik hali :

Hafza kayb, kendi adn biliyor fakat

ana-baba adlarn yan bilmiyor.

.Grn hali :

Manas anialmayan szler sylemek

te. Kendi kendine konuur. Devaml dua eder gibi okur

ve hareketler yapar. Konumas monotondur, krk krk
szlerdi

***

Ya

45 (Kadn)

Memleketi

Antakya

Ev Kadn

Medeni Hali

Dul

Tehis

Sar'a iddias

(2,5 yl Bakrky'de yatm)

Kklnde be yanda iken merdivenlerden d
m, annesi daha erken ld iin annanesi kucaklam
ve gzlerini atnda, ok kr yavrum lmedi demi.

tarihten beri arasra dt oluyormu. Gen evlenmi,

drt ocuktan sonra kocas boam, 2 olu, bir kz var,
dier kz lm.

148

Hastanede baucunda Kur'an- Kerim'i var. Fakat

okumasn bilmiyor. Sadece ezberletilini (yasin, tebareke,
fatiha gibi) namaz surelerini okuyor.
Sistematik mistik deliri yledir : "Kur'an okuyorum
bu ilmimi alyorlar, alyorlar". Nasl-olduunu sorduii; gozermden
um_da ''Parffia :
-- .
cmbzla dmanarm ekiyor, bana sevaln brakrillyor
lar, :e:[R-auc erlyorlar tabi''. Bh baka ifade de,
okuduu Kur'an- orta olan kadnn babas kzna akta
ryormu. Kendi mahallesinde, ayaklar tutnyan yal
bir hoca on sekiz yanda bir kz almak istiyormu, kz
bakasyla evle, bunu kendisinden bilip, yanna geli
yor ve iki parmayla gzne dokunuyor. te o gnden
beri eyay de;iik grmeye balyor. Okuduu Kur'an
ve ilmini ektikleri iin kendine faydas olmuyor ve ba
ndaki belay da atanyar
Antakya'nn tannm bir soyundan, ailesinden oldu
unu sylyor. "Anam ile babam da akrabadrlar, fakat
anam gen iken ld, ninem beni bytt" diyor.
Mubassw hastann arasra serviste makamla ve yk
sek sesle (Besmele) ektiini sylemektedir.
_

!rm-:.a.k:a:runcta

..

Ya
Memleketi
i, Meslei
Tehis

55 ( Kadn)

zmir
lkokul retmeni
( 1961 den beri eitli tarihlerde
be kere yatmtr)
Paranoya
C. Grsel iin Rus casusu de
mekle hezeyan balam.

Hastann durumu ve hikayesi :

lk konumanda hi bir dini hezeyanda, hatta anor".
149

mal bir ifadede bulunmamtr. Bana servisteki dini he

zeyanl hastalarm hallerini anlatmtr. Bir hastadan bah
sederken ; o kadnn herkese mslman olmadn syledi
ini, fakat ykanmaya giderken serviste soyunup banyo..
ya ryan gitmekle dierlerinin abdestlerini bozduunu
syledi. Dier hastalar iin de bilinenleri anlatt.

Mahde r? oruna gr =
gn ve sakin ol uu
.
. Allah' agrd..
w
sralarda gokyuzune
dogru
dikp
gozunu
ndan, gzleri kanland ve bu'' yzden ila ve tedaviyle
bu kanlanmann izalesine gidildii yazldr:j

'Bir gn karakota gidip Grsel'in bir Rus ajan oldu

unu, evinde gizli telsiz atetleri okluunu ve bu srr bildi
i iin de kendi evine Grsel'in tehlikeli k hzmeleri tut
tuunu sylyor
_astaneye yattnda da : Hekim, hemire, servis per
soneli dahil, Rus casusu olduklarn, telsizle Moskova ile
konutuklarn, hepsinin kpek olduklarn sylyor, m
tehevvir persektedir. Dnyay Allah'n kendisi iin kllr
duunu syler, galiz kfrler savurur
Alt ay sonra, ikinci mahedede :
dir, gzlerini yukar diktir.

MeHinkoli iinde

ki gn sonra : iddetli paranoid bezeyanlarn nk

s ile tehlikeli bir hal almasyla kapal servise nakledil
:mltir.
ki ay sonra : Servis dahilinde ve bahede mtema
diyen yukar bakp bir eyler nrldandndan gzleri
kanlanmtr. la tatbikine msaade etmemektedir.
ki yl sonra : Rezeyan srasnda "Beni heyete ka
rrsamz dnyann en alak insan sizsiniz", ''11 Haziran'
da Kuruef'le kozunuzu burada paylaacaksnz, Kuruef,
150

Rus yani Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii baba

kandr greceksiniz".
A
Ya
Memleketi

i
Tahsili
Tehis

61 (Erkek)
Urfa
Yok

Delire d'{mormite ve delire de

revendication

Hastann durumu ve bikayesi :

(Hasta elimsiz, ufak, tefek, banda heresi var, ha
fif sakall. Oturmasn syledim, ayak ayak stne ata
rak oturdu.)
- Adnz ?
- Ben Osmanl Padiah Demir.
- Kk adnz?
- Bir A, iki ye pe'dir. ( Kendi kk adn szde heceledi, tam syleyemedi. j
ki bin senedenberi kral Osmanl padiah Haz.
reti Muhammed'e Allah tarafndan kuvvet istedi, gelmedi
Hazreti Muhammed zayflad. Drt a grmro 300 ya
ndaym. 4.000 fabrikan Almanya'ya kardlar. Trki
ye'de 318 fabrika var, 1952 de Amerika'ya verilmek is
tendi. 50 si zmir'de yand. imdi milyonlar, trilyonlar,
menUrliyonlar -bu kelime uydurma (neologie) yapyor
boreuro var. Bir o kadar da gnahm ekiyorum. Drt
anyan indada ardm.
- Kimdir bu anyan dedikleriniz?
- Halife Hz. Ebu Bekir, mer, mer'i Faruk'tan
sonra Osman, Hz. Ali geldi. Ali'den sonra da kimse gel151

medi. Zaten yer, gk ah kimsesiz olur. Urfa vilayetinde

Nemrut oturdu, kardei Hurran Melek Detyalus vardr
t.Milli piyangodan 5 milyon kt. Be senedir felaket
yaplyor, a, susuz kalyorum. Ayda 200 lira isti}..
kakm var 40 para verilmiyor. Cumhurreisine bir iki isti
da verdim. T.B.M.M. ne ktm syledim. Yerime sahte
adam koyuyorlar. Sahte fotorafm ekiyorlar. 34.000
nfuslu Trkiye'ye ben ne yapaym. Hkmet yok beni
soyuyorlar.:).
( sayfay geen konumalarnn hepsi geirilme
mitir. )
Ya
,47 (Erkek)
Memleketi
Diyarbakr - Osmaniye
i
-,iftilik
Okur Yazarl var : (Askerlikten)
Medeni Hali
( 46 nc madde ile) ki kiiyi l
Tehis
drmekten tutuklu
Paranoya (Mistik hezeyan)
Hastann durumu ve hlkayesi :

Kendisinden emin bir ekilde konuur :

"Hastalm, bir eyim yoktur, kafam hastadr" der.
(Ay, gn, seneyi bilmez, hastanede kaldn bilir. Arkadaiariyle iyi geinir. Bana daima sark gibi bir
ey balar. Zararl temaylleri yoktur. Hi almaz, dai
ma serviste zeytin ekirdeinden tesbih yapar ve devaml
namaz klar. Geldii gnden beri oru tutar, kimse ile ko
numaz. Kendisine iyi bakar, temizdir, uykusu iyidir.)
- Niin buraya geldiniz ?
- Beni Allah takdiri buraya gnderdi.
152

- Suunuz nedir ?
- Ben de bilmiyorum, iki kiinin lm diye bana if-

tira ediyorlar. Halbuki ben Peygamberin ashabndanrm. . .

Mubassrn verdii bilgiye gre :
rur,

Daima serviste otu

Kur'an okur, namaz klar, sene boyunca oru tutar,

daima yatanda yatar. Daima taburcu olmak ister

Dier bir mahedede :

- Ne iin buraya geldiniz?

- Ben din, namus, eref, vatan iin geldim, ben iki
adam vurdum, bunlar namus iin ve Allah'n, Peygam
berlerimizin, padiahlarmzn emirlerini tutmadklar iin
vurdum ve beni

cezaevine yatrdlar ve orann

akl hekimi de beni bu

Akl Hastanesine gnder..

di.
Devaml olarak kmak istediini sylyor, ailesniii.
yanna gitmeyi istiyor. Ashabe

denmesini istiyor.

Hz. Peygamber'in ashabndan olduunu sylyor.

1

,Mubassrn dediine gre 12 ay her gn oru tutuyor, Sorulduunda "Ongn Hz. Adem'e oru emredildi.
Ylba orucuna baladrm", "Bir gn Emirlm'minin ya
nna gittim. Bir gn Azail Peygambere gitti (Azrail mi ?
Cebrail m i diye sorulunca)

"Cebrail gitti" dedi. "O da

orucu emretti. Emirlm'minine, Hz. Abbas'a da oru em

redildi. Hz. Yunus'u balk yuttuktan sonra. Hz. sa ge

ktnda, sonra Hz. Musa'ya oru geldi. Hz. Muhammed

Hayber'i fetbedince oru farz olmutur. Hz. Muhammed

dnyaya. geldi, dn gece onun nanuna yemek yemedim.

Bu gn Hz. sa'nn orucunu tutuyorum" yarn da Hz. Mu

sa'ya emredilen orucu tutacak. "60 yl evvel Hz. Fatma

san yeil rm, heratn vermi, bayran tutmu" ve

153

ilave ediyor. "Memurlarn, askerlerin namusunu muhafa

za ederim, dostlarm korumakla vazifeliyim" diyor. Bir
mektup verdi. "Paalara, syleyin beni alsnlar" diyor.
Mektuba, ayn serviste yatan bir lise retmenine, es
harfle ve ilk satn harekeli olarak u ifadeleri yazdrm :
''Bismillahirrahmanirrahim
Allah, Peygamber, sevgili Peygamber slalesinden
ben, Peygamberimiz ve byk padi.ahlarmz yirmibe
yanda gen yanda byk makamn ziyaretlerini isti
yordum. Namaz Paa, Mareal Fevzi Paa Reisicunhur
Celal paa, Selim Aydn paa, Kara Kazm Paa, Salih
Paa, Kenan Paa, Peygamber vekal'etine bakyorsunuz.
Byk erefiniz iin ben Kelam Kadim namaz klyorum.
Sizin iin ben on gn sonunda peygamberim. Onbeinci
gn yemek iftar yaptm. Devaml on iki senedir ylba
orucuna devam ederim. Peygamber vekili Reisicumhr Ce
lal paa arapa ezan okutturdu. Ben Bilal ereflerine kur
ban verdim. Allah, Peygamberimiz emri stmze farz
dr. ok kr elhamdlillah daima emrinize seve seve
itaatliyiz. Dostlarnz dost bilirim, dost olmyanlar bi
lemem. Ylba orucu aylk ve ramazan ay., kurban
bayramnn on gn orucu
Bir satr okunamad- Bu
gn itaat eylesinler.
-

ok kr bize emir vermitiniz, ben itaatliym, itaat

eylemiim, beni, amcan hepsinin stne yaz. Kelam Ka
dim yeil sancak bana hediye eyle. Yanma gelenler ziya
ret etsin. Fena arnellerden vazgemiim, sayenizdc evi
me braknanz byk erefinize rica ederim. Ben evla
dnzm maam aydan aya sekizyz lira Diyarbakr OS
maniye ... ..... kynde, evladmz T. M. tarafndan."
- Bir ka satr okunamad.
154

-1*

Ya
Memleketi
Son oturduu
Tahsili
i
Me:leni hali

60 (Erkek)

Erzurum (Oltu)
Elaz
Yok
ifti
Evli, ocuk

( 46 nc madde ile) 1952 de stanbul'dan gelme, kar

snn katili olarak tutuklu.

Tehis : Mistik paranoid hezeyan.

Hastann durumu ve hikayesi:

Konumuyor, kafasnn dumanl ve dalgal olduunu

sylyor.) Serviste "Allah Hu" diye bitap dneeye ka
dar dnmektedir.
Cinayet olaynn hikayesi : (Karsndan phelenme)
.... geirdii bir ruh hastal dolaysiyle baz doktorla
ra muayene olduu ve alamad:.
Bu alamad sre ierisinde karsnn hastalktan
istifade ederek kyde bir adamla cinsi mnasebette bulun
duu phesiyle, bu adamn evresinden uzaklamak iin
kars ve ocuklarn alarak Konya ....kazasna gittii.
Karsnn burada dahi baka bir adamla zina yapt
na kani olduu cihetle buradan karsn byk ocuu
ile memleketine gnderdii ve fakat beraberinde kalan
kk ocuun alamas zerine yedi ay sonra bu ocuk...
lar da alarak tekrar kyne gittii.
Mahkemeye boanma davas at, grg ahidi o..
mad iin muvaffak olamad:.
155

Kendisini konuturduum zaman anlatyor : Kynde

herkes kendisine bakyormu ;

(Kars zina yapt halde

bir ey yapamyor) dediklerini hissediyormu. Bunun zerine tekrar memleketini

terk ederek . . . . . . 'e gitmi.

Bir

mddet burada kaldktan sonra, tekrar kyne gelmi. Ka

rsn eriat zere boad iin

Mftssne

gitmi.

Karsn da beraber gtrm. Nikah tazelemek isteinde

bulunduunu sylemi. Mft ise, boanan kadnn hulle
olmadan bir daha alnamyacan, sylyormu. Hikaye
nin bundan sonrasm israrma ramen anlatmad. Bu hi
kayenin sonu mahade raporunda

yledir.

"Karsyla

Mftlkten birlikte karlar, bir kamyona binerler. K

yne gelirken bir yerde inerler. Bir dut aacnn altna ka
rsn gtrr. Bir ok yerlerinden yaraladktan sonra boy
uunu kesrnek suretiyle ldrr."

Servisteki hali :

Kendi etrafnda

Allah sedasm

kararak saatlerce dnmekte olduu. Cevap vermez,

elini

bana koyup dner, dnr, sa elini gsne koyar, hz

l,

sesli nefes alarak dner, dner, dner ve dnerken

de

vecde gelir kah a:zn aar, kah kapar.. Makine gibi sesler
karr, gler, mrltlar gibi bir eli S'emada bir eli aada
dner. Sonra iki kolunu yana alr, daha sonrada kollarn
kanat gibi yayar yorulmadan dner, dner, dner vecde ge
lir. Sakallarn tra ettirmeyip, uzatt, karsnm baka
lar ile dp, kalktna hala inand, etrafna pheli na
zarlarla bakt, arkadalar ile konumad, katil olay
nn btn safhalarn ak olarak hatrlamad, tesbit edil
di. Yine adli tahkikat dosyasnn tekikinde. "Maktulenin
'ehli namustan olup, kesinlikle kocasna, ocuklarna, evine
bal bir kadn olduu tanklarn ifadesi ile sabit olmakta,
mumaileyhin ldrmek suunu mistik ve paranoid
yanlarn tesiri ile iledii anlald" diye kaytldr.

'
156

heze

Ya
Memleketi
Tahsili
i
Meden hali
Tehis

31 (erkek)

Tunceli
lkokul
Renber (Sonra terzilik ren
mi)
Bekar
Mistik hezeyan, erken bunama,
babasn dvmek suundan 46
maddeye gre adli servisiedir.

durumu ve hikayesi :
Kendisi fakir bir kyl, renber iken Almanya'ya
olarak gidiyor. Orada iyi bir cret almaktadr. yl ka
dar Essen'de kalyor, ikiye, kadna ve sefahate dyor.
Mubassr H. . . . . .'m deyimiyle "kendini kal'dramyor"
Akli bozukluu mahede eiilince Konsolosluk kanalyla
Bakrky'e gnderiliyor. Bilahare babas duyunca gelip
alarak kye gtryor. Etraftan, evl'endirilirse geer de
niyorl_Babas masraf edip ev,lendirmek istiyor, d:ne ok
az kala "O kzn annesi de bize gelin geldi, ayn airetten
anakz bize gelemez" diye tutturuyor, direniyor. Byle bir
mnakaa srasnda babasn dvyor ve yaralyor. ki yl
dr ailesi tarafndan aranmattu durumda;
Konutuumda.
Ryada evliyalar kendisi iin oturmu dua ediyorlar,
tesbih ekiyorlar, O da gklere kyor, uuyor fakat sa..
bal uyannca kendini yatanda buluyor. (Kendisi alevi
olup on iki imama baol.)
tarihindeki ikinci konumamda, Hz. Ali ile Hz.
Muhammed iin fazla ayrm yapmyor. "Allah bilir hangi
si yksektir" diyor. On iki imama ait bilgil'eri doru sy
lyor. '\,Yamur yanayp her yerde kuraklk olmasn diHastamn

157

ye kendimi bahe havuzuna atarm, slannca, muhakkak

bir yere yamur yaar" diyor, ve yamur sultan olduu
nu sylyor
1iahede raporuna gre :
Ekimoz iindedir. Kendi kendine konuuyor "Bana Al
lah emir etti, emri yerine getiriyorum" der. Hasta ok ko
nuur ve etrafna zararl hali vardr. Bugn nedir ? dend
inde "Allah bilir" der. Canl, mteharrik ve hali pek pe}
mrdedir. Hasta halinden ikayeti deildir. Aksi ve geim
sizdir.
Ya

: - 43 ( erkek)

1iemleketi
i

Elaz;

1iedeni hali

Evli. be ocuk.

(.... 1967 de yaplan

Kahveeilik
muayenede

trnak ve cep to

zunda esrar tozuna rastland.)

Buraya ne iin geldiniz ?
- Hastane'de bir tandm hasta vard. Batahip . . . . . .

beyden hasta iin iki, gn izin aldm, bizim eve misafir

gtrdm, benim babam hastay eve niin gtrdm diye
bana kzd, beni karakala ikayet etti. Beni deli diye bura
ya getirdil'er.
- Buraya kanc geliiniz
- nc geliim, babam bana hakaret olsun
beni buraya getir:ii .

diye

Mahede raporundan:
Ryasnda ona Hz. Ali geliyor "Filan yerdeki meza
rmdan ktm Akl hastanesinde yatyorum" diyor. O da

158

mezarla gidiyor ve o kabri bo grnce doruluuna ina

np Akl hastanesine ziyareti olarak giriyor. Btn ser.
visleri dolap hastalarn suratma bakyor. Nihayet "te
bu" diye bir debil hasta nnde durup yakalyor. Sonra
bahekimiikten bu hasta iin bir ka gnlne izin alp
evina gtryor. Bu hal ailesini, ocuklarn rahatsz etti
inden babas "asl deli benim olumdur"

deyip ikayeti

zerine ikisini birden tekrar yatryorlar

Her iki hastay da bahekimin odasna getiriiler. lki,
jandarma refakatinde, yolda bulunup getirilen ve hi ko
numad iin ad, soyad, doum yeri belli olmayan, ya
35 kadar grnen tipik bir debildir. Bu debil hasta

ilk

defa benimle konumaa balad iin bahekim ve dok

toru hayret ettiler.
-

Adn sylermisin ?

- Yanndaki kahvciye bakyor aptal bir ifadesi var,

herhalde kahveci M .

..

. :.'nin telkiniyle lacak Hazreti Ali

diyor.
- Babann ad?
- (Gzlerini yukarda dolatryor, glyor, yanndakine el ile satayor ; yanndaki kahveci iki eli yana sar
kk vuruuna ses karmyor, sonra debil hasta hemen pi
manlk gsterip "aha ! ayan peyim" gibi bir hareket ya.

parken, yanndaki hemen eline sarlp pyor.

- Askerlik yaptn m ?
- Askerlik yapyorum.

(Bu hastann mahede raporunda teden beri elbise

giymedii, don, gmlek gezdii, almad, rast gele ya-

159

taa yatt, helaya gitmesini bildii, kendi kendine bir ey

ler mrldand, bazan konusa da ekolali olduu, ne dedi
inin anlalmad, kelime salatas yapt, etrafna kar
sakin olduu, katatonik olduu, ancak kahveeinin "Hz.
Ali" hitabndan sonra kendine bu ismi verdii yazldr
Ancak son sralarda elbise giymee, verilen ii yap
maa balad kaytldr.)
Debil hasta M. A. isimli hastaya (kahveciye) smail
olarak hitap ediyor.
- Niye kendi adn yerine sana smail diyor ? diye
sorduumda,
- nki smail, o da babasma (Hz. brahime demek
istiyor) taat tti, kurban olmak iin itiraz etmedi, ben
ona kurban olurum, diyor.
Bir ara debil hasta ona Cafer dedi, daha sonra kahve
ci debil hastaya Hasan Basri Hazretleri diye hitap Bdince.
- Kimdir O zat dedim.
- O byk bir zattr, am yksektir diyor, fazla bilgisi de yok.
Ya
Memlketi
Tahsili
Medeni hali

Tehis
160

(Erkek)
Van
blm
t. . Edebiyat Fak.
snf 3 den ayrlma.
Bekar
( 46 madde ile)
Kzkardeine muhtelif defalar
evlilik teklifinde bulunmak, teh
ditle zorlamak.
izofrenik Reaksiyon
27

Hastann durumu ve hikayesi :

Babas tberklozdan ..... de lmtr. lmnden bir

sene nce astsubaylktan istifa tmitir. Annesinin gn
derdii para ile niversite'de okuduunu sylyor.
Devlet Hastanesinden sevk raporunda : Hastada
oryantasyo11.Ye hafza bozukluu bulunmamakla beraber,
affektivite, oQsessif ve persektif fikirler, hareketler, ag
ressif tarzda bir eksitasyon ve sosyal adaptasyon bozuklu
u tarznda izofrenik davranlar tesbit edilmitir.
Konuturulmak istendiinde : (Kendisinin dier hasta
larla ve mubassrlarla konumaa tenezzl etmediini, ni..
versiteli olarak ancak niversitelilerl-e konuabileceini ifa
de ettiini mubassr syledi.
Yannuza getirmek iin, benim niversiteden kendisini
grme geldiimi sylemiler.
ekingen, terbiyeli ve temiz bir stanbul ivesiyle ko
nuuyor. . ... blmnden drt sertifika alm. Hocalarm
sorduumda dersleri hakknda bilgi verdi. Felsefe tarihi ile
sistematik felsefeye hangi hocalarn girdiini doru syle
di. Kula biraz ar iitiyor bu yzden askerlikten re
karlm.
Kendisi (Ontologist) mkevvenat bilgisi alimi olduu
nu syleyerek, bana ekli fotokopideki sistemi kurup gste
riyor.
Odada bulunan doktoru soruyor:
- Suun nedir
- B'en suu kabul etmiyorum, "kzkardeime sarkntlkm. Szde tedavi edilmee geldim. Hasta olduumu
kabul etmiyorum, dedi.
161

Doktoru soruyor :
- Esrar, Rak v.b. eyler kullanrrmsn ?
- Hayr hi bir ey imem, arasra sigara ierim, o
da yazmya demez.

Mahede raporuna gre:

Yemesi, imesi, uykusu iyidir, d.ili hafif pasldr. Has
ta orta boylu buday benizlidir. Aln aktr, gzleri miyop
olup gzlk kullanmakta. (8 diyoptri olduunu sylyor)
Dalgn, durgun, dneeli bir haldedir, sorulara doru ce
vap vermekle beraber persektif bezeyanlar vardr. Ald

raporlarn kimler tarafndan ve nasl doldurulitunu, ne

maksatla doldurulduuna dair tefsir bezeyanlar vardr.

Celbedilen adli tahkikat evrakn'n tasdildi suretinde :

"Ad

geen madure

..

. .'n
.

aabeyisi ... .'n

ken

disini yakalad zaman "Sen uan adamn sevgilisi olmak

istemezmisin ?" dedii kendisiyle evlenmesi arzusunu

sk

sk tekrarlayp mtecaviz hareketlerde bulunduu ve kar

de evliliinin dini meyyide ile yasakland fakat kanun
larn buna msaade ettii yolundaki absrd fikirl'eri oldu

u,

..

lkretmen

okulunda iken Bakrky akl

has

tanesine gnderildii ve oradan kat, okul bamuavinine

ve bir memura sebepsiz tecavzler yapt:, kz kardeini

tarihli mahede ev
kendisiyle evlenneye zorlad... "
raknda kaytldr.

162

..

-.>w#

...,... ;['
{ --

- ..
.r.
-

.s "

1' -

:Ot

'

- J

)io

..... ...

__!, ll

\.

....

! .:... {

...

-to

jo l

:X:

fJ/ v

.JI Q

.4
._! r
}au
J
-': ..s

-
.

'
.s

t-l .N

. .

-M

...

...

...__

;.../

. .

.J

--

! -
J

"
.!

...,

---

._1

f. ._)

......_

"

_y ...b
("

r--

::..

Jv

cl
,t

..Al....

\0
-O j,.

-----7

. -

..
,N

...-,

.. .c..

.,..<

<j
..,...J -;t
'S.

,)_Y

163

Ya
Memleketi
Tahsili
ti
Medeni hali

Tehis

32 (Erkek)
Krklareli
lkokul beten
mamlk
Evli, drt ocuu var.
( 46. madde ile) Tehdit suundan
sank. Daha nce akl hastanele
rinde mteaddit yatlar var.
izofrenik Reaksiyon.

Hastann durumu ve

hikayesi.

iniz neydi ?
- imdilik yok (Glmsiyerek) imamdm. Bir aydr
falan almyorum, (devamla) imamdm. Hastaneden k
-

mtm baka imam tutmular. Kyde baka i yoktu ca

miye gidip geliyordum.
- Baka sabkanz varm ?
- 55 de yirmi gn kapandm. (Devamla) aileyi boanma mahkemesine verdim.
- Itaat etmiyor, geinemiyoruz, ev ailelii yapmyor,
beni tanmyor, saymyor. eytan o kadnn vcudunu sar
m, ben ona yaklaamam artk, nk ben lahi bir kulum,
lahilik mani oluyor.
'"'
Durumu durgun, lakayt. Mubassr, namaz kldn
grmediini, ancak hastann kendisinin ilahi bir kimse ol
duuna inand:;m sylyor:

27 (Erkek)

Ya
Memleketi
Tahsili

Rize
Orta

Kahveeilik

(46 nc madde ile) frk ho164

cay ldrmekten mahkum.

Paranoid reaksiyon

Hastann d'urumu ve hikayesi :

Oturmasn sylediimiz hasta oturmak istemiyor.
- Suun uz nedir ?
- Cinayet efendim
- Ne zaman oldu ?
- Onbe ay kadar evvel, bir ruh hastal neticesinde
oldu efendim.
- Sebep neydi ?
- Hibir sebep yok, kendisi hoca idi, beni okumaya
geldi.
- O akam hastalnz nasld ?
- Hadise akam sanki zelzele oluyordu, gaipten bana
canavarlar, mehul varlklar saidracak gibi oluyordu. n
sanlar seemiyordum. Sonra hacay alp geldiler akutmak
iin. arkl olduumuz i hacaya da akutmak istedim.
Vefa'da hacaya gitik okudu. Sonra son gittiimde, bana
bir kat bir de yutmak iin ot verdi. Ayet yazl k;d
suda eritip itikten sonra bezeyanlar balad.

- Nasl bezeyan ?
- te sanki zelzele oluyormu gibi. Bu vaziyet zerine ayn hacay getirdiler. Onu bir ylan gibi grdm. te
o srada evde bir kl vard onunla vurmuum, nk o y
lan ldrmek hakt:

..

- Slalenizde hasta var m ?

- Abeyim de benim gibi bir hastalk geirdi, Rahmi
Duman kliniinde yatt tedavi grd. Babam genliinde
frengi geirmi. ili
bir kahvehanem var.

165

Mahede raporuna gre, kardei d eksitasyon psiik

tehisi ile yatm.
LBu hastann mistik hezeyan, iledii cinayetten sonra
devaml {Allah, Allah) diye barp eksitasyon gsterme
sindendir. Bu hal devaml deil sreli gelmekteiir.')

Ya
Memleketi
Tahsili
i

68 (Erkek)
Yalva
.Renber
{46 nc madde ile) Kisve kanu
nuna muhalefetten.
Paranait reaksiyon.

Sa.rkla devaml dolamakta ve namaz klmaktadr.

Kendi ifadesine gre ; "70 senedir (ya 68 dir) namaz kl
maktadr. Ulemann hepsi yanlmlardr. Bun-aan dolay
mmet yolunu armtr. Btn ktlkler bu arm.
lktandr."''
(Yorgun olduunu, fazla konuamyacan sylyor. )

Ya
Memleketi
Tahsili
li
Medeni hali
Tehis

166

52 (Erkek)
Konya
mamlk
Evli
{46 nc madde ile) Cinayet suu.
Mistik, persektif hezeyanlar ile
paranoa sendrom.

Hastann dunnu ve l.iki.yesi:

du.

Yz kzgn bir ifadeyle ieri girdi. Otur deme'den otur-

- Nasl oldu bu iler, diye sze bladm.

- Efendim hi olmyacak bir ey. Namuswnuz uruna bu cinayeti iledik. Allah kusurumuzu affetsin. Elbette
okul ocuklarnn rzna geilirse..... Ailemi gtrmler,
batan karmlar.
- Kim yapyor byle ktlkleri ?
- Bu ldrdm adam ile iki olu.
- Daha evvel c-eza evine girdin mi ?
- 1958 de Atatrk'e hakaret etmek suundan 1960
da ktm. Ben hapiste iken oluyor bu iler.
- Gzlerinle grdn m ?
- Grdm. (Gr:im diyor ama yine de rivayetlerden
phelerden bahsediyor.)
tisafi bezeyanlar devam ,ediyor. Mnldanr ekilde kfr ediyor.
- Atatrk iin neler biliyorsun ?
- Atatrk m o din.imizi deitiriyor.

- Nasl deitiriyor
(Susuyor)
Devaml tesbih eker, kendi kendine konuur olduunu
mubassr bildiriyor.

(nk mahedemden sonra lm bulunuyor) (Erkek)

Dedeaa
Menleketi
Tahsili
Yksek

167

Meslei
Medeni hali

Doktor
Evli

nc madde ile) Eczacy l

drmekten tutuklu.
Tefrisi mistik hezeyanlar, grme
hallusliasyonlar var.
- N assnz efendim?
- ok kr iyiyim.
- Sizin bu aleme mehdi olarak geldinizi sylediler,
biraz anlatrmsnz?
- Evet Mehdi eslam'm. Tesettr emredilmitir,
emrediyorum.
- Bu tesettr nasl olacaktr?
- Tesettr haremdir.
- Bu emirler nasl size veriliyor?
- Metafizik hayatna girmek lazm. O bize geliyor,
konuuyor, fsldyor.
(Servis mubassr, hastawn dier debiileri etrafna
topladn, ibadetle megul olduunu sylyor.)
( 46

47 (Erkek)
Ya
negl
Memleketi
Tahsili
Renber
i
Bekar
Medeni hali
Tehis
Paranoid araz
eriye girer girmez hemen kendisinin askerlik haya
tndan sze balad. Nuri Yarout'un yannda askerlik yap168

m. Adnan Menderes ve Esat Mahmut Karakurt arkada

dr. lahi kuvvete sahiptir, hi ona kurun ilemez.
- Mubassr soruyor :
- Sen hastamsn
- Ben hasta falan deilim, nk Dahi kudret bende
mevcuttur, bunu kendimden bakasmn bilmesini istemem.
Ayn zamanda sual edilmemesi lazmdr.
Soru sorulunca ban eviriyor.

Ya
Memleketi
Tahsili
i

Hastann durumu

40 ( Erkek)
Malatya
Yok
Renber
('46 nc madde ile) Aileden drt
kii ldrm.
ve

hiki:yesi:

rkek rkek i'eri giriyor. ( Selamnaleykn) diyerek

selam veriyor, Elimi pmek istedi. Mubassr oturttu.
- Nassnz ;
- Ellerinizden perim, saol, (devamla) Bir Kur'am
Kerim yazdm. Me::lrese gibi yerde okutturuyorum.
- Nereden rendiniz yazmay ?
- Hoca retti. (Aslnda Kur'an-m zerinden kopye
geerek yazm)
- Hangi hoca?
- Nakibendi tarikatnn, o gizlidir.
- Neler oluyor bu gizlilikte ?

169

- Mesela eyhin elini periz. Birinci ders

1000 tesbih

ekilir, duasyla. Gece kalkp tehecct namaz klarz. Na.

file oru ve namaz.
- eyhe de dua edermisiniz ?
- eyh Allah'a yakn olduu iin,

"benim istediim

onun azndan kan kelam gibi olsun" deriz. Sadk

baba

eyhdi imdi vefat etti. Oralardan eyhin lm ryada g.

zme grnd. Kenii kendime su dktm kuruladm
grdm. Halife,

kime elini verirse onun postuna o otu

rur. Onu Cenab Allah'n tayini lazmdr. Ona (eyhe) Ce

nab Allah gsterir, Peygamberin efaati gerekir.
(Mahede raporunda hastaneden kat yazldr. )
- Niin katn?
- ocuklar zledim, baka sebep yok. ldrecek baka dmann kalnatl ki ldreyim. O ocaktan bir tane o
cuk kald. Ona bir ey yapmam bundan sonra. Zaten ben
onlan vurmakla keniimi vurdum.
- Niye baka memleket hududuna girdin ?
- Ben Barzani'ye kaacaktm. Fakat baktk ki O Rus
taraftandr, vazgetim. Ben kendim teslim oldum, yoksa
tutamazlartl.
- Bir ikayetin varm ?
- Allah'n keremine kr, bende birey kalmad.
- Niye sakal brakyorsun ?
- Sakal Peygamberin snrreti erifidir. Artk ihtiyarladk, evde de sakalm vard.
- knca ne yapacaksn ?
- Evden camiye, camiden eve. Bizi idare edecek tarlalar var.

170

Mahede raporundaki kayda gre : (Devaml yksek

sesle Kur'an okur, namaz klar, servis ilerine yardm
eder.)

Ya
Menleketi
Tahsili
!i
Medeni hali

Tehis

46 ( Erkek)
Balkesir
Yksek
Deniz Subay (Yzba)
Evli
(46 nc madde ile) Atatrk hey
k'elini krmaktan hkml.
Mistik, paranoid hezeyanlar.

Hastann durumu ve bikayesi :

-V

Neden gnderdiler sizi buraya ?

- Bir hastalm yok, hapisane mdr kzgnlndan gnderiyor.
- Heykel krdnza pimanmsnz ?

- Yok piman deilim. Onun dman ok var.

Ya..

knda dman memlekete satacak bizi. Bata Rusya. Ben

bunu geen sene de ok syledim.
- Nereden biliyorsunuz bunlar ?
- Allah'tan biliyorum. Ben bunlar mecliste syledim,
beni Allah konuturuyor. Eer szm tutsalard, cihan
harbinde mecliste konuma yapp ikinci gn de Kbns'a
gidecektim. Kbrs meselesini halletmek iin Allah bana va
zife verdi.
- Niye beyazlar giyiyorsunuz ?
- Elbiseyi beyaz giyerdim, hi zerimde siyah
ey bulunmaz. Beyaza melek, siyaha eytan gelir.

bir

171

- Okuyarmusunuz ?
- 56 senesinde (1956) Allah'n emri ile insanlan imtihan etmek maksad ile gnderildim. mtihana 56 senesin
den beri baladk. mtihan sona ermitir.
- Neden krdnz heykeli
- Allah'n emriyle krdm, Allah emrediyor.
- Allah'n emri nereden gekli ?
- Kalbirnden dodu.
- Allah'n srnm geldi
- Srra lzum da yok, nk, kalbe gelen emri aynen
anlalyor.
- Kalbine nasl emir geldi ?
- Ankara'ya gittim Cevdet Sunay'la memleket meseleleri hakknda grecektim. zerimde beyaz elbise vard.
"Beni Millet Meclisinde konuturmazsanz Rusya'nn bayra.
n stanbulda greceksiniz" dedim. Binbaya, "vazifem
Meclisteki heykeli knnaktr" -dedim. Oradakini kramayn.
ca Balkesir' dekini yaptm.,
Bir baka seferki konumamda ayn hikayeyi tekrar
etti. laveleri yle : "Memleket selameti Allah'n em'iyle
bana verildi. Bu selamet iin kalkp babakana gideceiz.
Radyo ile dahili, harici vaaz, konumalar yaplacak. Meb'..
uslar Meciste toplanacaklar. 1957'de Menderes'e de gittim.
Sonra Cevdet Sunay'a. Hangi memleket hangi amir olursa
olsun beni konuturmazsanz, Rus'un bayran stanbul'
da grrsnz. Memleketi ukura atyorlar. Allah kalbime
her eyi duyuruyor.f
Geldiinden beri ayn hezeyan devam eiiyor.
....

172

Ya
Menleketi
Tahsili
i

67 (Erkek)
Vakfkebir

Yok

Medeni hali

Bilinmiyor.

Tehis

Paranoid Mistik delir (Piknik)

( 46 nc madde ile) Katilden

( Serviste ok namaz klar, imamlk eder, ezan

okur,

vaaz verir, Mevlid okur. Gazete de okur, ho sohbet eder,

temiz ve terbiyelidir, almaz) .

Hastann durumu ve bikayesi :

- Naslsnz ? Niin buraya geld.iniz ?
- . Ben Cenab Hakkn emirlerini halka teblie memur
edilmiim. Ben hkmete kar gelip bu kadar syled.iim
halde hkmet hkmm infaz edemiyor. Niye asmyor.
Fakat ba:na kl da gelcek

Mahad.e raporuna gre:

Kak sapru sivriiterek hastann birini tehlilseli yara
lamtr. Durmadan namaz klar, "ldrrseniz

ldrn,

fakat Allah affetmez" demektedir. Ona gre, kendisini Raif

'
Kara'deniz buraya kapam, bakalannn menfaati iin onu
kapatmlardr.
Servisin nizam, intizam ve disiplinini bozdu:u oluyor.

Servisteki btn debil hastalar kendine mrit yaparak yo

bazlk alyor. Servis personeli bu vaziyetten mkl du
ruma dmekte ve muhtemel herhangi bir hadisenin nlen

mesi bakmndan baka servise aynimas zaman zaman ge

rekmitir

173

Hangi tarikattan olduunu soruyorum : Kendisinin r,.

failerin mehdisi olduunu sylyor. 1943 ylnda bu tari
kata girdiini fakat ilahi saltanat, Allah'n adaletini kai
nata getireceini Allah'la arasnda bir istasyonun olduu
nu, Peygamber deil fakat islahata memur olduunu bildi
riyor. Hastane mensuptarm ldreceini sylyor. Nasl
bu ii yapabileceini sorduumda, "Allah'n klc manevi
dir" diyor.
Dini bilgilerden bir ka sorulduunda doru cevaplar
alnmtr.

Ya

'35 (Erkek)

Memleketi

ankr

Tahsili

Yok

!i
Medeni hali

mamlk
Evli
(46 nc madde ile) Laikli:e ayk

r hareketten samk ve tutuklu.

(Adli tp mahedesi :
sayl raporunda dini ero..
tik, persektif hezeyanlar, iitme hallusinasyonlar, para
noid reaksiyon tehisi ile ceza ehliyeti kaldrlmtr.)
- Niye geldiniz buralara ?
- Laiklie aykr demilerdi. Buraya da
iin geldim.

mahede

- Ne yaptnz ki ?
- Takke vard bamda, giyemezsin dediler, ben de
giyerim dedim, hakaret saydlar efendim.
174

- Giymeseniz olmaz m ?
- yi ama efendim insanm ben, hrriyetim var biliyorum. nsan bir hayvan gibi aaca balyamazsn. Abdl
hamitten bu yana hrriyet kavgas. Yine de istediini oku
yamaz, istediini giyemezsin.
- Hocaln varn ?
- Okumak iin am'a gitmitim. Orada imtihan ka.
zanamadm geri gelirken oldu bu hadise.
- Bund.an vazgemezsen, braknazlar seni.
- Brakmasnlar, ben bundan vaz geemem. Bugn
takke giydirmeyecek yarn da harf inklab yapacaklar.
- Okula gittin mi ?
- Alt ay gittim. Btn bunlardan
akll m olacam ? yle akll olmaktansa

vaz geersem
byle delilii

tercih ederim.
Bir baka konumamda :
- Naslsm ?
- Teekkr ederim efendim.
- kmak istermisin ?
- Tabii ki kmak isterim.
- kmann artlar var. Takke giyrnekten vaz geer..
misin ?
- Gemem
- Burada byle syle de darda giyersin.
- Yapamam efendim. Benim davamdr bu. Bu yzden hapiste yattm, bir serre . Davam manevidir . Bu bakm

dan yapamam. Kurtulmann aresi bana ebedi hayat em

reden, vadeden Peygamberin emridir.

175

Mahede raporuna gre:

Geleli oru tutard, orucu da brakt. Sakallarm da
kesti. Kendisi "o zamanlarda kurulan komnist partisine
kar takke giydiini, laik bir parti kurmak iin konuaca.
m sylyor."
Grtmde aadaki hususlar anlatmtr :
"Osman Topglle Komnist partisinin badr.

'Bizi

Suriye'ye gnderdiler, Birlemi Milletler tekilatndan g

da yardm yaplyor, 40 lira maa veriliyor, bizim para ile

120 lira ediyor. Her sene 400 talebeyi gnderiyorlar. n

sann bir lisana uymas gerekir. Atatrk bizim dn'd
mz dneme:li. Bir tek dil olmaldr. Harf inklab
Kur'an baltalar. Serbest frkay kapatnca meclis kapan
d. Ondan sonra da almad .

Ya

44 (erkek)

Memleketi

zmit

Tahsili

Yok

Ky iman

Medeni hali

Evli

( 46 nc madde ile) Bakla l>

drrnee

teebbsten, hrszlk

da yapm.

Hastamn durumu ve ikiyeti :

Mahe'de raporundan notlar :
(Adli servisten ve hastaneden kam, gittii

kyde

ay imamlk yaptktan sonra tekrar tutularak getiril

mi.)
176

Doktor
Hasta
Doktor
Hasta
izim ben...

Niye katn ?
Bilememiim.
Buradan knca nereye gittin ?
Hocaydm ben hocala gittim, resmi va.

Netice: Geen defa geldiinde aikar hasta idi. Bu

defa tablo deiik. Daha dzgn konuuyor. Fakat yine de
durumu izah edemiyor. Bu kafa ile de kyde hocalk yap
yor. (Dr. Z. D. )
- Yaptn i hocalkla uyuuyor mu ?
- Yapm deilim muhtarn iftiras.
Eskiden serviste zamanl zamansz yksek sesle ezan
okurdu, namaz klard. imdi aktan istimnaya tebbs
leri var.
Mubassr "bir doktor hammla konuacaksn" demi.
"Kadn grmek istemem;'
girdi.

demi. Fi.itursuzca

ieri

- Naslsnz? Hoca olduunuzu duydum, dinden, ili

yanetten biraz konualm.
- Kur'an- Kerimde Hac Sleyman geer, onbir sene
oldu leli (Fatiha okur) (Bu sonradan treyen tarikatlar
dan Sleymanclk eyhi saylan Sleyman efendidir, Kur'_
an kurslarnda Kur'an rendiini sylemektedir.)
- Kimdir bu sleyman efendi ?
- Gece gndz 2 senede kafasn altrm, mta..
laa etmi, doru yolu bulmu. Ranyal mevlevidir, kalris
tan Karaca Ahmet'tedir. (Sleyman efendi laf geince a..
lamaktadr. Konyal Mevlevi sz geree uygun deildir. ) )

177

- Ky imaml yapyorsunuz, maanz varn ?

- Diyanet 300 lira maa veriyor. Resmi vaizim.
- Bu gittiiniz Kur'an kursunda s.izleri kimler besliyordu ?
- Gnenli 85 yanda M.... -efendi gnde talebeye 2.5
lira verir, ileri gel'en aalar da besliyor. Biz 200 talebe Kur'..
an kursundan ktk, yerletik.
- mam Hatip okuluna niye gitmedin ? ( Sleymanc
larn bu Maarif okuluna dmanlk beslediklerini bildiim
iin sordum. )
- mam Hatipliler kalpleri mutmain deil,

tamamen

mlevves olmutur, drt sene gitmekle kalpleri mnevver

olmuyor. Halbuki Sleyman efendi Kur'andan bahsediyor,
ermi gibi, dnyann ne zaman

kopaca;ndan

haberli,

agahtr.
- Fakat bu Sleyman efendi agahlkta Peygamberi
mizi getimi .ki ?
- Hz. Peygamber olamamtr, o agahtr. Sleyman
efendiye hi bir toprak dmemi, gmldne kati delil
yok.
- Yani o utu mu ?
- Aynen diyorlar. stanbuldan kye gittiimde onu
peygamber olup Peygamberin postuna oturmu grdm.
- Ryadan grdn ?
- Postuna oturmu, oturmu. .

"

178

Ya

36 (Erkek)

Memleketi

zmit

Tahsili

Deniz Ba Gedikli

ti
Medeni hali
Tehis
Hastann durumu

Askerlikten emekli
Evli, 2 ocuk
( ( 46 nc madde ile)
Eksitasyon psiik.
ve

hikayesi.

Ellerini kollarn hzla hareket ettirerek ieri girdi. So.

ru sorma:dan balad.
- ki ay evvel maililen tekat oldum, astsubaydm.
Bundan drt ay evvel de gelmiim.
- Bundan evvel ne iin getirdiler
- Taknlk, hocalara kar cemaata kar. Kardelerime dini bask yapyorlard. Mftnn ikayeti zerine
getirildim.
- Nasl oldu anlatn.
- Camide idik, namaz klyorduk, mft dnd "Kanet getirin, abuk olun" dedi. Ben de gavur de;iliz dn
.nne, dedim. O da ikayet etmi.
- Hala mftye kzyormusunuz?
- imdi iyiyim ok kr, ok balk yiyoruz acaba
-ondanm oldu, diye ilave eder.
Mubassr, "ilk gnler devaml camiye gidiyordu imdi
gitmiyor" diyor. (Hastane bahesi iinde restore edilmi bir
,cami vardr ve be vakit ezan okunmaktadr, iyice hasta
lar gidiyorlar.)

Ya
Memleketi
'Tahsili

61 (Erkek)

Menemen
lk

179

i
Medeni hali

Tehis

ark
Bekar
(nc defa geliin-:ie elinde
sancak dedii bez vard)
Psikoz hallusinatuvar kronik
mistik hezeyanlarla mterafk
genel p sikoz.

(Astenik tip, seyrek ve uzun sakall, zayf)

- Buraya neden gnderdiler ?

- Ben ulu bir kiiyim. Allah beni seerek, insanlar

doru yola sevketmeyi emretti.

- Allah'n seni setiini nasl aniadn ?

- Allah kulama seslenir, sesl'enmezse kendisi grnr.
- Allah'n kendini nasl gryorsun ?
- Bana eitli insan klnda grnr.
- Neler emrolunuyor sana ?
- manszlar arman sylyor.
- Nasl imana aryorsun ?
- Din bayran atm. (Eline geirdii bir trpan sapma yeil kuma paras balam, imanszlar Allah yo
luna davete balam. "Deirmendere efra::in bu sancak>f
altnda topluyordum beni yakaladlar" d'e"di.
Mahede raporuna gre, uuru ak ve oryantasyon
da henz byk deiiklik yok, alakal, sakin. Delir ; dini
inanlar ve mehdilik etrafnda toplanyor

180

:.

Ya
Memleketi
Tahsili
i
Medeni hali

27 (Erkek)

Nide
lk Okul
Boyaclk
Bekar
Mistik Paranoid reaksiyon, gr
me hallusinasyonlar var.

Hastann durumu ve hikayesi :

'laslsn ? Senin dindar bir kii olduunu syl'edi
ler, biraz dinden konualm.
- Cenab Allah'a ok am, bu akm kskanyor
..

lar.

( Anlatyor : Bir E.e.@_:J! .:'. .Yl.l:-!1 -!._!s

mn alp gtrm, geceleri 12 YI!Jp._g:_ _gQr.t kz pencere -ilun<ie ciiTili kendishi uyut !:!!'.:.....!_t paryOr1ar:r - -- makiaririi - gosfen
--Buraya .ii1ye"' geidin ?
- Maneviyat aknts. maddi deeri yok. Allah'a,
Peygambere aktk, aktan biraz fazla ak olmuuz. Ev
velden iki ierdim, geceleri gnaha girerdim, sonra nama.
za dtm. defa gkten aa alp gtrdler. Manevi
yat ii, maddi deil.
Aleviler musk.a yaptlar, ryamda Pir Abdulkadir
Geylani hazretlerini, Ebu Bekir'i Sddk' hac kyfetinde
deve stnde grdm. Sa elimi kaldrdm, gelip "evladm"
diye ard. nallah bu rahmandr. Hafiften dere iine
girdim. Sonra ne yedim ne itim.:
Atetik iri yar, benzi soluk ve uykusuz, zntl bir
hali var. Oryante ve uur ak .
..

__

--

_____

181

66 (Erkek)

Ya
Memleketi

Trabzon

Tahsili

lk Ok. 2. smftan

Motor kaptam

Medeni hali

Evli
( 46 nc madde ile) Karsn ke
serle ldrrnee teebbs.

Tehis

Paranoid ve perseksyon heze

yan.

Hastann durumu

ve

hikayesi :

- Naslsmz ? Buraya niye geldiniz ? Suunuz ne ?

-

f\.lametler yere abid zaman, onlar kurtaraca..

m vakit, hkmet bunlar anlyamad. Burad.a da adam

gnderdiler, ikide bir bana atom yapyorlar. Fakat

emir

byk yerden, Allah bana alametleri kurtar dedi. Bu em

ri

yerine getiriyorum. ki gn evvel braktlar yakam, be

nimle urayorlar ... Allah benden baka byk adam bu

lamad. Hakszlk yapyorlar. Atatrk'n aleyhinde

at

yorlar. ocuklarm gaspettiler, bana gstermiyorlar, ko

mnist ocuu diyorlar.
(Serviste ara sra, "smet Paa ! bekle Rfat kaptan
geliyor" diye nara attm mubassr

sylyor.

itme

hullusinasyonlarnda Allah'n emirlerini ald:m mubassr

lara anlatyormu.)'
Devamla :
- Trabzonda Atatrk'n binasndaki alt ok bayra..
mz yere atlmt onu kurtarmtm.
- Niye bayra kurtardn iin seni atsnlar ?

182

- Eh vatan hainleri var. Atatrk inklaplarm iste.

miyorlar.
( Oruca 'dkn, verem hastalna tutuluncaya kadar
namaz da kldn mubassr sylyor.)

Ya
Memleketi
Tahsili

48 (Erkek)
Ayvalk
Orta

Medeni hali

Bekar
Evvelce de ayr bir depressiyon
ile yatmbr.

Tehis

Demence
Paranoide,
Prophetique

Delire

eri konuarak girdi ve nefes almadan devam ediyor ;

. endi bolukta x.aratlmt. Mekke ve Medine'de yere
,
indirilmi, Pehli--uri ...ya yeiilJ.i'4. llkin beyaz m
SOnra Allah 'n iradesiyle siy.ahlam. (Hasta hakikatte ha
__

bei renkte ve ok kvrck sal'dr) . Dini slam Trkiye'

de yaymak iin gnderilmi. Kendisi para para kesildii

halde lmez, eski haline gelirmi. Allah tarafndan herey
kendisine malum edilir ve herkesin iinden geeni bilirmi.
Mubassrn ifadesine gre ; Kriz geldii zaman : "Ben
O'yum, Allah'n oluyum, bana kurun ilemez, beni par
a para kesin biraz sonra eski halime gelirim" demekte
'dir. Hereyden mana karr, poli& (o pistir, o pislie imza atar) der.

Genel Kurmay Bakan adna mektup yazm ve yaka

lanm.'

183

"Gece yatakta uyurken bekciler beni aldlar. Liseye

kadar okudum. ( Pertev Niyal lisesi dokuzdan ayrlma)
Devleti idare eden arncam Cemal Grsel'dir".

Mahede raporuna gre :

Servis hayat : Sakin, alakal, arkadal var, tecav

z yok, temizlie itina eder. Sorulan sorularn ouna do

ru cevap verir. Kendisinin Allah'n olu oduunu ve gk

ten zenbille yere indiini syler. Serviste terzilik ilerini

yapar, yemei ve uykusu normal.
Umumi tavr hareketi yerinde, sakin oturur, baklar

ciddi etrafyla ilgili, temiz. Hasta ile temas kabil. Hareki

faaliyetinde dikkati eken bir ey yok, ok konumaya m
temayil. Kafiyeli sylemekte fikir ak oalm . Ruhi du

rum : M.drik deil.

Konumas biter bitmez sormaya balayabildim.
- Buraya niin geldiniz
- Varlk vuslat ettirene, bende buraya gele. Nazilli'de baz ahslar kaga ile onlarda kza, varlk beni Pey
gamber e'de.
- Siz Peygambermisiniz ?
- Evet ben Nuredilin Turman Peygamberim. smim
yazldr, fakat varlk beni yaptm bulu.lan
Tanr bana yazdra ve bunlarda Kur'an gibi ola.
- Peygamber olduunuzu nereden anladnz?
- Tanr bana vuslat ede, kulama ses gelmiyor, kalbirnize geliyor. Allah bana her eyi retir. Ben ahir zaman
peygamberiyim, varlk bana hereyi

malum ede ... , eski

paralar kara ve hepsini devlete vere, ben btn acn

lar geze, hepsi herhayat ola yldzlar acunlar zerinde ....-

184

- Hayalleriniz nasldr ?
- Gzme her hayal gzkr. Hayatta olmyan ahslarn hayalini grr onlarla konuurum. .
- Keifleriniz, mucizeleriniz var m ?

- Btn acunlarn arplmas, btn hareketleri, zel-

zeleleri, yer oynamalarn ben yaparm.

- Bir ikayetiniz arzunuz var m ?

- Hac Hseyin kyn'de Hayrnnisa, yksek merteobe ile Tanr vuslat eyleye.

Eline kalem ve kad alp u cmleyi yazyor :

Mnzevi hayat yaamaktansa
lme elyevmdir ? .. -Bu kat elimizdeiir ?
Sonra devam ediyor:

"D. P. zamannda Menderes bana sordu, Maka

ile

bakannn yieni H. nin, H. efendimizin bir istei varn,

yapabilirim. Beni mahsus gnderdi, kendisine hatrlatyo
rum. Ben Allah'n oluyum. Kprl ktphanesinde ara

mzda geen hadiselerin ne ol uunu, sen ben kavgas kalk...

sn. Buras Komnist Trkiyesi deil, Atatrk'n Trki

yesidir.
Meni araba tahura, ikiden katm gibi bu sgara
dan da kasam ne olur . . . "
Hasta bu tarzda sistemsiz, dzensiz konumaya
vam eder. Ancak cmle

aralarnda Allah'n

de

olu olarak

kendisine sfat takar.

Ya

26 (Erkek)

Memleketi

Kars
lk Okul

T.ahsili

185

i
Tehis

Renber
(Askerlik yapmakta)
izofrenik reaksiyon

Zayf, orta boylu, rkek tavrl.

- (Duyduuma gre siz hastanede dindar bir kii
imisiuiz. Bana duyduunuz grdnz eyleri anlatr
msnz ?
- Bir gn evvel evde kbleye yneldim, gkte Allah'
ve Peygamberi mavilikler iinde grdm. Ay, yldz, g
nei yakndan grdm. Ryama gelince, ne mutlu insana
ki o mbarek Allah'n o nurlu huzuruna giriyor ve onu g.
ryor.
- Gnde ka defa bu huzura giriyorsunuz ?
- Belli olmaz, bazan gece, bazan gndz.
- Peki bu yksek huzurda neler konuuluyor
- Oras srdr sylenmez.
Susmakta devam ediyor. )

Ya
Memleketi
Tahsili
Ii
Me::leni hali

35 (Erkek)

. Kohisar
Yksek
Memur
Bekar

tarihinde telefonla randevu alp fakltedeki oda

ma geldi. Kendisi, beni Milliyet gazetesinde din psikolojisi
konularnda yazm olduum yazlar 'dolaysyla tandn
konumak istediini syledi ve aniatmaa balad.
186

"im:len memnunum, fakat kimseye bende olan faa

liyetten bahsetmiyorum. 20 Ekim'den beri artk bu faali
yeti fiil haline getirdim. imdi ne sylediini duyuyorum."
(Kulak veriyor, dikkatle dinliyor, nefes sklayor ve
yz hatlar geriliyor, arasma gzler kayyor ve nimikler
artyor)
:Kesik kesik "Bana Allah, ben Allah narnma konuu
yorum, imdi yani beni syleten O'dur. Ben artk Allah'm
O bana yle diyor" hakim bir eda ile "Veli ! meseleleri ar
tk birlikte halledeceiz" dinliyor, vcudunu bir yana ee
rek "Dur bakalm ne diyor... "
Bir ara bana
"Acaba ben hastamym ?" dedi. Fakat cevap bekle
meden konumaya devam etti :
Bu duyduklarm yazmasn, notlar almasn syledi
im:le "Orada da bana yle dediler" dedi. Neresi olduunu
sordum.
"Tp Fakltesinden" dedi. Hangi doktor olduunu so
dumsa da cevap vermedi.
Konumas bir saate yaklamt. Eer kendisine bra
klsa saatlerce konuabilirdi. Ancak benim bir iim olduu
nu syledim, skunetle ayrld:
Hikayesi : ( ..... Fakltesi dosyasyle kendi mektupla
rndan bilgi toplanmtr) .
1932 ylnda erefli Kohiar,
kynde domutur.
Drt kz kardei vardr, evlidirler, babas 1945 de lm
tr. Annesi halen evlidir. Kendi ifadesine gre, akrabala
rndan hemen hi kimse ile grp konumamaktadr.
187

lk ve ortay ehir belediyesi yardmyla okumu. Li

seyi, Milli Egitim Bakanl narnma parasz yatl

bitirmi.

Fakltesinde okurken de

olarak

Bakanl bur

sundan faydalanmtr. Orta okulda testis'den ufak

operasyon ve tedavi grmtr.

bir

yl okula devam edeme

mitir.
Yukarda sz edilen grmeden bir nceki sene, h'e..

nz 'kendisi Fakltenin 2 inci snfnda iken, ilk defa be

nimle konumay

istediinde, Faklteden

bir kz arka

dan sevdiini fakat kzn ailesinin vermediklerini hatta

hakaret ettiklerini, cevaplarndaki kaamak ifadelere gre,
zannedersem kzn da pek

yz

vermemesi dolaysyla bir

hanm profesr ile birlikte kzn ailesinden onuri narnma

bu izdivacn talebedilmesini israrla rica etti. Ben de kendi
sine tahsilini bitirmesini, byle bir konunun imdilik yeri
ve zaman olmadn nasihat ve telkin etmitim. Tesadfen
ayn gn Fakltenin otobs duran'da, baz kz renci
lerine kar ylk bir ifadeyle laf attna ahit oldum. Bu
konu etrafnda ziyaretlerini, rahatsz edecek kadar skla
trmt. Ancak drt-be ay gibi bir aradan sonra ziyarete
geldiinde, artk tamamen kendisini derslere vereceini sy
ledi. Ben de Fa.klteyi bitirmeden ziyaretime gelmemesini
syledim. Daha sonra. dosyasnn incelenmesiyle, gzk
medii bu sre iinde Faklte idaresi tarafndan Tp Fa
kltesine yatrld, Paranoid izofreni tehisiyle
tedavi grd anlalmtr.

ay

Aradan iki sene daha getikten sonra, bir gn ka

geldi. Faklteyi bitirdiini, askere gideceini syledi. Kz...
dan bahsetmedi. Bunu ben sordum. Cevabnda "sizi dinle
dim ve alakay kestim" dedi ve ilave etti : "Ben asl size
bir baka ey iin geldim. Biliniz ki ben artk byk mese-

188

lelerle megulm." Kendisinin artk Kbrs meselesini hal

lettiini, Dnya sulh formln bulduunu, B. M. Genel
sekreteri Utant'ta devaml mektup yazd halde

cevap

alamadn, bir kopyesini C. Sunay'a, Genel Kurmay Ba

kanlna yolla:in syledi. Bu forml hemen bana da
yazd. (ekli fotookpide grld zere, askerlik grevini
yaparken, zarf da formll olarak 6 mektup bu ekilde
adresime postalanmtr) . Bu arada Bat Almanya Reisi
Cumhurunun adn, Athenagoras'n Almanca nasl yazld
;nm bildirilmesini isteyen, bu gibi eitli arzularrn ifads
lendiren yazlar elimde mahfuzdur. ki yl bu eastann na
sl askerlik ve yedek subaylk yapt mehulm:lr.
Askerlikden sonraki ziyaretinde, yukardaki mistik de
Hrle karmda buldum. Ondan sonra 19 ay kadar Yurtd
nda bulunduum iin durumunu . . . . . . dosyasndan takip et
mi bulunuyorum. Servisteki hali biraz alay konusu:lur. Bir
kere daha hastaneye yatmtr. Fakat psikiyatri kliniiyle
ilgili olmyan somatik bir rahatszlk nedeni zerine rapor
tanzim edilmitir. ki ay ne Kzlayda bir kavga karm
polislere hakaret etmekten sank olarak muhakeme
mekte

imi.....

gr

189

Mektuplarndan rnekler :

1'\\0.\ '"' l

\ am
O. 'f\ Uo

a t. d

O. M:

Q '1'\ d

0:. 14

\ <:1\ W\

O 'M

\\ -:\ "'
a 'f o{)t

c \ \ \ "' Q '4' 0 t \

o. VV\

N\o'f\am m'lt.

\ e>. m

\\o.\1

f:\ 1'1 \ o. 'M

0.'1'\ o\ \ o. 'fy'\
(\ '(\

Q '(\ Q

n d.

\
\

.J t. .!

0\ 'M

o. VV\

CHV\

0.'1'\ \ a W\

(\ 't'\i ' ""'

i\ '4'1:i \ o. M

o "'

1.1 \ d._

'3 <'\ d

"\ '-'

Cl l\1\

\\ Y
Q v\
(i \\

ot V\ c:. v- '4) 'f' o

P \\ a

'-4 1\ d (. '(' s \ o 'l'\ c\ 7

1'\ c:\ e.. r- \- 1\ d

190

\\a '-"
o \e li,

'-'c -\. 1-1

JY.;,Jc:,.:t.
J
]

. .j.

.j.
] :1.i. +.J
.i...:t
.
f.

'7:.:1fh:)1.

L. Jt:a,eQ -f'l'lle.r:Ue.,..,, i
:f-/!JIJ.t;,,I/,.1
. -

:1(/j,e;,.;.f.:
1

. .

..J

-J

-.

..,

.
;.. ;,e,,.r.t:t4,,.J,..,,.x;J.
f,llr/""
_,
-J
r
--f.

c ue"' "f f.T,e,r.t." f ..UIJ--.f.ot" .o";J.4.11',:,.,,:.t.l1D"':t;.

t:u-'!..
:l;,l!.,i!!-J- 1.i:.
l

.,. ,
.
T
J
-1 .,}
.T
.J

191

Ya
Memleketi
Tahsili
Ii
Medeni hali

'42 (Erkek)

Kayseri
Hastal nedeniyle niversite
nc snftan ayrlma.

B ek ar

Hastann hikayesi :

Faklte dosyasna gre, midesinden rahatsz olduunu

syleyerek
Hastanesine sevkediliyor. Fakat drt
gn sonra Dekanlka, ogrencnn srmr bulranlar
geirdii, sekretere, reci arkadalarna ve retim ye
lerine satama gibi davramlar, herkesin kendi aleyhin::le
olduunu iddia etmesi ve bulran geldiinde, zaman zaman
kah kendisini, kah bakalarm ldreceim bara bara
sylemesi zerine bu sefer Tp Fakltesi Dekanlna,
rencinin devamnda mahzur grld gerekesiyle gnde
riliyor. Ayn gn renci Tp Fakltesinde mahede altna
alnp paranoid sendrom tehisiyle psikiyatri kliniinde ya.
trlyor. renci, daha sonra ablasmn israr ve kefaleti
zerine klinikten alnyor. Ancak iyiletiine dair bir rapor
getirmedike Faklte idaresi renci olarak imtihan hakk
veremiyeceini kendisine bildiriyor.
stanbul'a ailesi tarafndan gtrlen renci, zel bir
kliniine yatrlyor. Kendisine (60) seans insulin koroas
tatbik edildii halde, gsterdii skfm safhasnn ancak
hastane muhitinden ayrlmay temin iin iradi olarak yap
t, durumunun (ketmLmaraz) olarak kabul edildii, as
lnda faklte retim ye ve idaresine kar persektif ma
hiyetteki pheleri ve dmanl sebebiyle ayn muhite
avdetinde byk mahzurlar grlecei
klinii mte192

hasss doktor ve bashekimi tarafndan ifade ediliyor

..

Bu

hastann mistik delire varan ifadelerini gsterir ekli belge,

byk bir tesadf eseri elime gemitir. Londra'da ba

konsolosumuzun yannda bulunduum srada mektubun
gelmesi, incelenmesi iin havale ettii memurenin mektup
muhteviyatndan bir ey anlyamamas dolaysiyle mesle
imi bilen ve beni tanyan arkadan bir kere de bana ya
zy gstermesiyle hadiseye muttali oldum. Mektup ( Lond
ra, Ortodoks, Katolik, Protestan dini Kilise Bakanlna)
diye balamaktadr.

193

Ya
Memleketi
Tahsili
i
Med'eni hali

(Takriben 40-45 yalarnda,

kadn)
Ankara
lk
Yok
Dul

Hastann ikayeti:
Tereddtl ve zntl bir hali var. Konumas nar..
mdl, st ba giyinii muntazam. tbadete yeni baladm
sylyor fakat huzurla namaz klamadndan ikayet edi
yor. yi bir ibadet yapmak istiyr, fakat her namaza du
ruunda ok kt ehvani arzular geliyor, gznn nne
ok irkin kadn ferci grnyor. Kalbi vesveseli, gzne
bunlar grnd iin, bu ekilde ibadeti de makbul olmu
yor, iyi kul alamyor, kurtulamyor bu ruh halinden "Ne
yapaym nasl iyi bir insan olacam" diyor
7
(Yaptm konumada eski hayatnn ok kark oldu
unu, ilikilerinin normal olmadm anladm. Baz telkin
lerim sonunda aladn, endielerinin ksmen azaldn
grmekle beraber durum ne kadar srebilir bilemiyorum) .
Ya
Memleketi

Tahsili
i

Medeni hali

32 (takriben) (Kadn)
Kbrs'da domu ve bym,
evlenerek Trkiye'ye gelip Mer
sin'de yerlemi sonra Ankara'ya
gelmi.
tk
Ev kadm
Evli, 2 ocuklu, kocas sa

Hastann durnmu ve hikayesi:

ikayeti yedi sene nce balam. ncel'eri daha id-

194

detli imi. (Genel grn, giyinii muntazam. Ruhen muz..

darip, mtereddit.) yi bir ey yememek, giymernek iin
iinden yemin geiriyor ve yemiyor, giymiyor.

Yeminden

kurtulmak iin sadaka veriyor. Gnaha giidiinden korku

yor. Allah'tan ok ok korkuyor. Her hangi bir i yapsa ar

kasndan gnaha girmekten korkup endieye kaplyor. He
laya da girmiyor. Orada Allah var, girerse gnaha girecek,
ne kendi giriyor, ne de ev halkn sokuyor.
Klinik tedaviye alnd: fakat tedavilerden bir sonu
elde edilemedii, yaplan olumlu dini telkinlerio kendisine
rahatlk verdii szlerinden anlalyor. Telkinlerio tesiriy

le bir mddet gayet normal oluyor. Bir kk olay tama

men onu deitiriyor. Allah korkusu, gnahkar olmak

znts iinde alama krizleri geiriyor. Ei ile cinsi ili

kiden uzak kalyor.

Ya

25 (takriben) yalarnda bir gen

Memleketi

Ankara

Tahsili

Orta

li

Yok (babasnn evinde)

Medeni hali

Bekar

erkek

Genel durumu : Temiz giyinmi. Mtereddit, kukulu

akl. zntl. Konumas dzgn, salar, kalar ak..

lam. Fizik yaps gayet irkin. Kendinin anialmadn

dan ikayeti. Sevgi

zerine dzensiz,

irtibatsz

baz

yazlar yazm, yaynlanmasn, kendine gvenilmesini i&

tiyor. Daima Allah tarafndan sevilmediinden ikayeti.
Yazlarnn herkes tarafndan okunmasn, sevginin

ge

nellemesini istiyor.
(Uzun uzun konumak imkan olmad, ailesi yalnz b-

195

rakmyormu, izinsiz gizli geldiini syledi.

yaynianm asna yardm etmem iin gelmiti.)

Yazlarnn

1*

Ya

55-60 yalarnda (kadn)

Memleketi

Adapazar doumlu,

Ankarada

oturuyor.
Tahsili
i

Okuma yazma bilir, ilk okul

Ev kadn

Medeni hali

Evli, ocuu var, kocas sa

Hastann durumu ve hikayesi :

badetine dkn. Muntazam namaz klar, oru tutar.
Ku1a hafif iitir. Giyinii muntazam. Rahatlkla konuur
durumda
llah'a kar ok kirli olmaktan, tmizlenememek
ten ikayeti, sinirleri ok zayf, ok mekte. Daimi bir

{tA-

Znt iinde. Elini ykarkn temiz olmuyor diye pek ok

ykyor. Helaya ve hamama girdii zaman temizlenmekte
ok ileri gidiyor. ki saat, saat nihayet kendini kaybedi
yor. Zorla uzaklatryorlar.
Yaplan telkinler bir zaman msbet tesir yapyor, te
reddtleri kalkm gzkyor, fakat kriz l:alinde kendini
yine unutuyor
Hastaneye yatm, fizik tedavisi yaplm, fakat du
rumu gittike tehlike arzetmektedir.
Ya

2223 yanda (Kadn)

Memleketi
Tah sili

orum
Fakltede okuyar
renci

i
Medeni h ali

Bekar

Genel durumu muntazam, giyinii normal. Sse d-

196

kn deil, iine dnk. Kendi halinde yaamak istiyor. "n

sanlar iyi deil, onlardan uzaklamak gerekli" diyor. Dini
hayat ruhunu ok etkiliyor. zellikle tasavvufi eserleri oku
'duka, onun tesiriyle alyor. Ve onlar gibi bir ruhi yaa
ya kmak istiyor. Onun iin insanlar beenmiyor,

ka.

tka, uzaklatka daha huzurlu, mutlu olduuna inanyor.

Yalnz mutasavvflar gibi yaamann deerli olduunu sy.
lyor.

(Orta Anadolu illerimizden birin:le, avukatlk yapan,

orta yal bir avukatn, eitli kiilere gnderdii mektup
konu ile ilgili grlerek ilave olunmutur. )

197

SONU
Kiinin her ynden olumlu gelimesiyle toplumun iyi
lemesini elele, birbirine bal gren ve buna inanan

bir

eitimci, genel olarak fertle ilgilenme gcne daha ok sa

hiptir. Kiiliin ykseltilmesi yolundaki ilk aba, ferdin ruh
ve beden btnl iinde onu iyi tanmak ve bti btnl
e etki yapan trl faktrleri gznnde tutmakla balar.
Bir insann normal ve anormal ruh geliimi bakrn
da prenatal, neonatal, okul ncesi ve sonrasnn tartma
lar yannd aolduka deimez bir karakter tayan orga
nizmada belirleyici

eilim (tendence determinat) ya da

(set) , reaksiyon zerinde do:rudan d

o'g;uya

etken olmak

ta:dr. Reaksiyon, ferdin hayatn kuran olaylarn, etkilerin

tmnn belirtisidir. Bu geliim ve biim almada, genetik
potansiyel ile birlikte hemen belirtmemiz gereken ve ayn
tarzda ok erkenden rol oynayan ekstrensek

.J.extrinsic)

evre faktr ve onun nemidir. Eer ferdin normal

davranlar fizyolojik ve organik sebebiere dayanmyorsa

burada evrenin etkisini dikkatle incelemek gerekir. Ancak
dncedeki morbit deiiklik veya ruhi (moral) dejene
resans'da, ok defa bir faktrden ziyade ; kaltsal, nrolojik
bioimik, psikolojik yahut bozuk strktrasyonlu bir

ze

mindeki psikojen etkeniere eklenen sosyo-kltrel etmen-

198

lerin karm iinde ar basann izlemek mmkndr. De

mek oluyor ki, gerek normal gerekse anormal ahsiyetin
iki yapcs, biyolojik tabiatl olan beden ile sosyal tabiatl
olan evrenin etkisi her ferde gre derecelenir ve tartma
s yaplabilir. Bunlar arasnda dikkate deer sosyo-kltrel
bir etmen olarak din eitimi de vardr. Bu eitimin olumlu
olduu hallerde kiiye g veren din, kiiyle bir atma,
niza halinde ise trl olumsuz durumlarla ortaya kar. Hi
kukusuz, din bilgi ve telkinini doru llerde alan bir ki
i, bundan yoksun braklm dier bir kiiden daha ok
hayata ve evresine kar uyum salar.
Konu bir baka. anlatmla da aklanacak olursa, diye
olan

biliriz ki ; psiko..fizyolojik faaliyetin tam bir sentezi

ben ile doal, sosyal ve kltrel hayatn tamam olan evre

arasndaki ballk kendi z yaantlarmz (experience ve
cue) olarak deerlenir. Bu karlkl ilikinin uyum (har
monie) iinde oluu normal ahsiyeti, bu dzen ve denge
deki bir aksama ve bozukluk ise anormal belirtileri meyda

na getirmektedir. ahsiyet (ki ilik) bu iki temel enerjinin

husule getirdii hi bitmeyen, srekli bir yapdr. Bu yle
bir yapdr ki, kendisini yaratan gleri etkilemek onlarn
bnyesini, tabiatn deitirecek bir zellie sahip olmak
haysiyetyl'e de ykldr. Her iki gcn de uyumlu bir r
nek (pattern) halinde birletirilmesi iin, bu atan kuv
V'etleri olumlu bir tek gdye (saike) indirmek

gerekir.

zellikle, nevrozlu kimseyi her iki grup da faZla etkiler. r

nein, byle bir kii, yaradlndaki heyecan ile dinin ge..
reklerine gsterdii savsaklamalara kar aklyla hareket
edip srekli abada bulunur. Ferdin bu mcadelelerden ba
aryla kmas, ruh salnn gvencesi (teminat) bak
mndan nem tar.

199

Psikolojinin gelien blmlerinden biri durumuna ge

len din psikolojisi verilerine gre, bir lkenin sosyokltrel
btnln oluturan temel ilkelerden biri de dindir. Din,
kii ve toplum zerinde olduka etkilidir. yle ki, m eyil ve
istekler srf bize ait grnmekle beraber bunlar bir bir ana
liz edilip zmlenince, sosyal hayatn benliimizde damga..
sn tadklar anlalr. Bedence ve mental

bakmndan

zayf ve yetersiz bir kii, dindar bir toplumda ar

dini

borlar yerine getiremeyince, bunlar yapm grnmeye

mecbur olmakta, bu da kendisi ve kendi evresi arasnda
bir uyumsuzluk dourduu iin ruhi aksamalara yol a
maktadt. Zira, sosyal dini realite ile beraber insarnn temel
fizyolojik ve psiik ihtiyalarn duyan ben, bir
idealin, dier yandan tabiatn

yandan

ztl iindedirg Bu gn

Freud'u da am olarak iyice anlalmtr ki ; psiik ha

yabmzda uur dna ait olan, yani uur dndan gelen
ba bo errerjinin sosyal baskya, dini sultaya uygun
kilde dizginlenmesi, eer arada bir istek

"3.esire", dilek

"souhait" ve bu istee ballk "volition" ile birlikte

de

ilse kiide atma "confilt" nin artlar kurulmu olur.

partyre" leri alrsak, bu gibi za..

nl mistikleri ve mart

hit "ascete" lerde biyolojik ihtiyalar, nemlilik srasnda

bata gelmesine ramen.

s t

b e

n i n

ykl bir durum3.a olmasyla atma

iddeti ve

tam

s t b e n'in lehine

sonulanr. yle ki ; bu gibi hallerde ferd seve seve, adeta

zevkle

i b e n'den gelen ve canlnn en bata ihtiyalar

olan ferdin ve nev'in korunmasna yarayan i gdleri i.n

hibisyona uratr ve

s t b e n'nin bu intibisyonunu des

tekleyen emir ve isteklerini ise

b e n

seve seve yerine

getirir1
7- ( 1 ) Bkz. N. Arkun : ahsiyet Psikolojisinde atma, s. 116.

200

 s t b e n'in deil de

i b e n'in baskn

oldUu

psikopatoloji alannda toplanan gzlemleri dnecek olur

sak : Byle bir hal karsnda, psikanalitik ekoln, morbit
davran uur dnda ve

e g o

teekkl etrafnda nasl

topladn hatrlarz. Her insanda ocukluk (infantile) ar

zular canl kalr. Bunlar uur dnn nvesini tekil ederler.
uur d arzular, aslnda snrszdr. Bu nedenle eilimler
arasnda sadist yahut agressif olanlar ya da ilkel, pervers,
cinsi sapk veya ocuksu olan arzular

vardr.

Buradaki

ruhsal atmalar, yasak edilmi olan eye kar gelmekle,

ona tecavz etmek, onu yok etmekle zmlenebilir gr..
ne vardrabilir.
Topladmz mahedeler zerinde daha derli toplu
bir gre ve mcmel bir sonuca varahilrnek iin, daha n
ce kaydedilen manifestasyonlar bir kere daha zetliyelim.

DN HEZEYAN ETLEMELER:

(Hastane ii gzlemler)
1 - Ahir zaman peygamberidir : "Kur'ann bahsettii
ahir zaman peygamberi benim Allah Sadonda niversite
R'ektrdr."

-46. madde ile2

Mehdidir : "Peygamberlik vazifesi Nursi hazret

lerine dt, o da bize em.retti. imdi biz Mehdi Rasuln

vazifesini gryoruz."

-46. madde ile3

Atatrk'n heykelini camiye kar duruyor diye

krmtr : "Heykeli caminin mihrabna koymular."

-46. madde ile201

4 - Byk gnahlara batmltr : (Devaml mastur

hasyon ifasmn gnaha soktuunu mstehcen bir dille an
latr.)
5
Dini rizayetle ; namaz, oru ve tesbih ile megul :
(Atatrk' sevdi;imi anlayan dmanlar zerime uyutu
rucu madde tozu atarak ilerimi bozmaktadrlar.
-46. madde ile-

6 - Mucizelerini by yaparak bozuyorlar : "Duam

artyorlar, bozuyarlar byyle".
7
Devaml Dua eder gibi okur ve hareketler yapar :
(konumas ksk ksk anlalmaz szlerdir.)
-

8
Yksek sesle ve makamla (Besmele) ekmekte,
Kur'an okumakta, fakat dmanlar parmak ularndan
cmbzla sevahm kendi zerlerine geiriyorlar : "Kur'an
okuyorum ilmimi alyorlar."
-

9 - Dnyay Allah'n kendisi iin kurduunu syle

mektedir : (Saatlerce gzlerini ylkar dikip bakmaktaclr.)
10 - Milyonlar, trilyonlar, mentrilyonlar, (uydurma
kelimedir. ) kadar borcu ve gnah vardr, "Drt aryan,
(uydurma) imdada ardm ; Ebu Bekir, mer, Osman ve
Ali".
ll - Zeytin ekirdeklerinden tesbih yapar, daima sa
rk sarar, oru tutar, namaz klar, kendisinin peygamber
ashabndan olduunu syler : "Ben din, namus ve eref
iin geldim."
-46. madde ile-

12 - Bitap dneeye kadar "Allah Hu" ekmektedir.

-46. madde ile202

13

- Ya;mur sultandr. "Evliyalar ryamda benim

iin tesbih ekiyorlar".

14 -

Ryasnda Hz. Ali'yi gryor : Ona, mezarndan

kp akl hastanesinde yattn sylyor. O da hastaneyi

tarayp bir debil hastaya "Hz. Ali Sensin" diye onu inan

dryor.

15 -

Kendisi (ontologist) dr ; Varlk ve mukevvenat

bilgisine ve sistemine sahiptir.

-46. madde ile-

16 - eytan karsnn vcuduna girmitir.

Halbuki

kendisi ilahi bir kimsedir : "eytan o kadnn vcudunu sar

m, ben ona yaklaamam artk, ben ilahi bir kulum ! "

-46. madde ile17 - Kendisini okuyan hocay bir ylan gibi grr, onu

ldrdkten sonra da devaml (Allah Hu) eker.

-46. madde ile-

18

- Domadan nce namaza balamtr. Sarkla do

lar : "Bt

i lema

akndr ve btn ktlkler de bu

aknlktandr. "

-46. madde ile-

19 -

Devaml tesbih eker : "Atatrk dinimizi dei

tiriyor."

-46. marlde ile20 - Mehdi el-slamdr, tesettr emretmektedir, et

rafna toplad debiller mmetidir.

-46. madde ile203

21

lahi kuvvete sahiptir ;

ona kurun

ilemez :

"Ben hasta filan deilim. nk ilahi kuvvet bende mev

cuttur."

-46. madde ile22 - Kendisinin Kur'an yazdm, me:iresede okuttu

unu sylyor : "Allah'm keremine kr bende bir

ey

kalmad."

-46. madde ile23 - Memleket meselelerini halletmek iin Allah ona

vazife vermitir : "Hi zerimde siyah bulunmaz,

beyaza

melek, siyaha eytan gelir. "

-46. madde ile24 - Peygamberdir : "Ben Cenab Hakkn emirlerini

halka teblie memur edilmiim".

-46. ma:dde ile25 - Dinin kurtarcsdr : "Kurtulmann aresi bana

ebedi hayat vadeden peygamberin emridir."

26 - Sleyman efendiye arktr : "Kur'an Kerimde

Hac Sleyman geer, on bir sene oldu leli".

-46. madde ile27 - Dini baskdan ikayetci : "kardelerime dini bas

k yapyorlard."

-46. madde He28 - Ulu bir kiidir, insanlar doru yola sevketmek
iin yeil bayrak aar : "Allah kulama seslenir, seslenmez
se grnr. "

204

29
Cenab Allaha ok .aktr : "Bu akm kskan
yorlar ; kere vcudumun aa ksmn alp gtrm
ler."
-

Byk adam olarak Allah onu ::;emitir : "Emir

byk yerden ; Allah bana emanetleri kurtar dedi."
30

46 madde ile-

'3 1
Kendisi bolukta yaratlm Mekke ve Medineye
indirilmi : "Ben oyum ; Allah'n oluyum bana kurun i
lemez."
-

32
Gnde bir ka kez Allah'n huzuruna girmekte
dir : "Bir gn kbleye yneldim , Allah ve Peygamberi ma
vilikler iinde grdm."
-

(Hastane D Gzlemler)
33

Kendisi tm pBygamberleri ve Allah' temsil et

mektedir : "and I am all the prohets"

34

Piskoposlar ibirliirre aryor : "Bundan tak..

riben 30 ay evvel ulu Allah'n emrine girdim."

35

badette gzne irkin eyler grnyor : "yi

kul olamyorum."
36

Gnaha girmekten ok korkuyor ; gnahkar ol

mak zntsyle alama krizleri geiriyor.

205

37
yeti.

Allah tarafndan sevilmediinden devaml ika

'38
Dini anlamda temiz olmadndan ikayetci, tu
valette, hanyoda baylncaya ka::lar ykanyor.
-

39
Tasavvufi eserleri okuduka devaml ekilde a
lyor ve onlar gibi yaamak istiyor.
-

4 - Ailesi nurcu olmad iin giinahkardr. Bylece

onlarla da temas etmemesi gerektiine inanyor.
41
Trk Peygamberidir. "Sizi benimle birlikte
Trk hac, tavaf ve bayramna davet eder, Allah'n bana
izdii yoldan anla erefie giderim."
-

Dini hezeyanl hastalarn medeni ve mesleki durum

lar bakmndan ortaya belirgin bir sonu kmamtr. Be
kar veya evli, ocuklu - ocuksuz olma hali ya da meslekleri
hezeyanda tek etken olarak gzkmemitir.
Topladrnz bu vak'alarda, hezeyalarn bir takm
reaksionel nitelikte olallarn tiplere, snfiara ayrabil
mekle beraber, her bir olgu kendine zgdr ve belirtilerin
spesifik oluu aktr. Dier bir deyimle, birbirinin tpks
olan hibir klinik tablo yoktur. Hatta, herhangi bir ruh
hastalnda objektif faktrlerin ayn oluuna ramen bun
larn yaratt patolojik action arasnda tam bir ballk
da kesin deildir. u varki ; akl hastalklar zerinde yapl
m sisternletirrneler kendi alanndaki didaktik faydadan
baka psikologlar iin de farklar psikolojisinde toplu bir
gre varrna bakmndan yararldr.
Dier bir nemli nokta olarak grdmz husus, psi
kopatolojik alanda dnce bozukluklarnn ok stnde
206

beliren ve ekseriya bu mistik ifade eklini verdiren gd

nn ( saikin) sululuk duygusu olmasd:r-2.
En ou ldrme olay olmak zere, su il'emi, fakat
mental bozukluu adli tptaki mahede sonucu saptana
rak, Trk Ceza Kanununun 46 nc maddesine gre, akl
hastanesine gnderilmi hastalar arasnda dini manifes
tasyonla karmza kanlar mahade raporlarnda da
grld zere aznsanmyacak bir nisbete varrlar, y
le ki :
Erkek
Kadn
Hastane ii : 46 nc maddeye
ilikin olarak adli
20
19
serviste bulunanlar
1
46 nc madde dnda
9
kalanlar
4 = 13
Erkek
Kadn
4
4
Hastane d
( erkek hapise kadar
varnyan hafif sular '
ilemilerdir.)
;J

(2) Medikal Psikolojinin ncs olarak bilinen Zilboorg, zihin has

taljp ile -yani anormal insann davran ile- crmi davra
nn nasl ,birbirine irca edildiini yle belirtmektedir:

Kazanlk alarda,

habis ruhlar. cin ve periler,

hkmleri

altna aldklar insan ruhunu alt tarzda zedeliyebilirlerdi. Bi

rincisi, .i.nsan kara.Jevdaya ( melankollye). ikincisi.; insann kal
bine kin veya kskanlk sokmak, ncs; insan cinsi flilden
menetmek, drdncs; Vcudun herhangi bir uzvunda hastar
lk yaratmak, beincisi ; nsann insan eliyle cann almak ; al
tncs da.; nsan aklndan etmek, yani cinnete dar etmek.
Daha geni bilgi iin bkz: S. Evrim : Sululuk Sorunu, 1970, s.

16 ve 37. (Din ile Sululu"un ilikileri. .. ) . s. 158.

Zilboorg : A Hi.story of Medical Psychology p. 163.

207

Bu tarama, sadece bir yl iinde, Salk Bakanlna

bal resmi akl hastanesinde ve Haydarpaa

Askeri

Hastanesinin Psikiyatri blmnde yaplmtr. Ayn

iinde, hastane dnda izleyip ilgilendiimiz vak'alar

yl

da

katm bulunuyoruz.
Mistik delirli hastalarda ak ve seik olarak izlenen
dier bir semptomun ise cinsel alanda oluu, erotik anlam
da eitli manifestasyona mterafik olarak ortaya k

dr. yle ki : gnah ileme kompleksi olanlarda ayn gna

ha kar adeta kanlmaz bir meyil uyandrmaktadr. Ana
tale France'in
( theme) inin

romannda, bu duygu kompleksi

ilenerek ne inC'e ve zarif

edebi

iinde varyasyonlar yaptn hatrlayabiliriz.

ifadeler

Pafns ve

Tais'in "dee mystique" ve "idee erotique" arasmda hoca

layan ruh derinliklerinin fantazileri arasnda bu patolojik
yn akca bulmak olana vardr. Bahis konusu olan has
talarn yarsndan fazlasm:ia belirgin bir erotik reaksiyon
kaydedilmitir. Putperestlikte "phallus" ibadeti ve dinler
tarihi iinde geen eitli ilkel dinlerdeki erotizme

varan

ayinler, inanlar bu bakmdan ayrca bir ett konusu ola

bilir. Esasen psikiyatri literatrnde, mezhepcilik gden
lerle ehvet duygular arasnda yakn bir ilgi olduu,

()

unlukla meczu9larda ehvetle ibadetin beraber bulundu

u aklanmaktadr3
Tarihte saray hayatnda, kadn harerne sokma tema
y! ve fiiliyle orantl olara:k homoseksalitenin artt ve
yine kadna kar tassubun baskl olduu yerlerde kahve
lerin okluu ve libtdo drtsne bal vak'alarn da

o-

ald grlr. Zira, gizliye ve kapalya kar tabii bir me( 3 ) .'M. O. Uzman : Tababeti Ruhiye, s. 197.

208

rak ve tecesss insan ruhunda ilkel olan ne varsa her eyi

tahrik etmeye ve onu aa bir yaratk misali davranlara
srklemeye yeterlidir
Bura:da bir takm daha baz ince tahlil ve eletirmelere
girmekle "teleoloji ve fatalizm" mnakaalarna kadar va
rp teolojiyle psikiyarinin damenine tam olmak istemiyo.
ruz. Biz sade "Dini hezeyanlar" determinizm prensibinin
altnda incelemeye altk ve bu erevede deskriptif
bir amaca hizmet etmek istedik.
Trkiye'de modern Psikolojinin kurucusu olan Musta
fa ekip Tun hocamzn da belirttii zere, patoloji ala
nndaki aratrmalarn psikolojide oynad rol, tecrbi
metodun fizyolojide oynad rolt benzer, u farkla ki ; tec
rbi psikolojinin alan tecrbi fizyolojinin alanndan ok
daha dar olduu iin psikoloji, patolojik hallerin tamam.
layc tetkikine ok daha fazla muhtatr1 Bu anlatmla..
ra gre, kitabmzn btn iinde belirtmeye altmz
husus, psikiyatri asndan belli bir hezeyan tipini sis
temletirmekten ok, anormal dindarln eitli ynler
den niteliklerini gsterip, normal dindarn duyu, d
n ve hareketlerini daha fazla aydnla kavuturabilmek
ve daha iyi tanyabilmtktir. Ancak, herhangi bir psikolo..
jik aratrmadaki:, gerek malzemenin ve buluntularn, di
er bilim dallar zerinde allan materyelden farkl oldu
u teslim edilir . Zira, her sbjektif fenomenin objektif ola
rak yeterince tahkiki zaten pratik olarak mmkn deil
dir.

( 4 ) M. . Tun : Psikolojiye Gii!j, s. 209.

209

BBLYOGRAFYA

ADASAL, R : Medikal Psikoloji, C. I ve II. Ankara ni. Tp

Yay. An. 1964 .

Fak.

ADASAL, R : Ruh Hastalklan, C . I . (Psikonevrozlar) A . . Tp Fak.

Yay. 1943.

ADASAL, R: Ruh Hastalklar, C. II, (Psikozlar) A. . Tp Fak.

Yay.

1949.

ADASAL, R : Ruh Hastalklar ve Cinsel Bozukluklar. A. . Tp

Fak. Yay. 1951.

ADASAL, R: Tabii ve Hasta Cepheleriyle Cins.i.yet, Ankara 1963.

ADASAL, R: Klinik Pslkiyatri, A1 . Tp Fakltesi Yay. . 1969.

ADLER, A. : The Practi.ce And Theory of ndividual Psychology

(Trd. Radln, p . ) London : Kegan Paul, 1932.
ADLER, A. : Problerns of Neurosis, Cosmopolitan Book Corp, 1930.
AKSEL, 1. . : Psikiy.atr.i, stanbul, 1959.

ARIKAN N. : "Semiyoloji" (Klinik Psikiyatri ) Ege ni. Mat. zmir,

1962 .
ARKUN, N. : ahsiyet Psikolojieinde atma (An! Yay. ) stanbul 1962.
ARKUN, N. : ntiharn Psikodinamikleri, . . Ed. Fak. Yay. 1963.
BRAND, K.-: lk ag- Felsefesi Tarihi. A. . t. Fak. Yay. Ank. 1964.
BOZKURT, E. M. : Telhi.:>i UsuJ. . fi Fkh, zmir, 1313.

BROWN, W. : PersonaUty and Religion, Univ. of London, 1946.

BROWN, W.-: PersonaUty and Relig:i.on Univ. of London, 1962

211

BROWN, W. : Psychological Methods of Healing, Univ. of London

Press, 1958.
CANSEVER, G. : Psikolojik Testler, T.T.K. basmevi, Ankara, 1963.
CLARK, W. H. : "The Psychology of Religion" The Macmillan co.
New York, 1961.
CRICHTON, H. - MILLER: Psycho-Analysis and .its Derivatives,
(Oxford Univ. Pres ) Second ed. London, 1950.
DAWSON, F.: Urbanization and Mental Health in a West African
Community (Magie,. Faith and Healing ) London, 1964.
DNMEN, K. : Deskriptiv ve Dinamik Psikiyatri, Istanbul 1969.
D NMEZER, S. : Enguete Cr.iminologique Corsernant 121 Toxico
manes. ( . .Ceza Hukuku ve Kriminoloji Ens.) st. 1958.
D NMEZER, S. : Kriminoloji,

(2. bask) . . Hukuk Fak. Yay.

1962.

DRAKE, R. M. : "Anormal Davranlar Psikolojisi" (ev : N. Arkun)

. Ed. Fak. Yay. st. 1960.
DUMAS, G. : Troubles Nerveux de Geurre, F. Alcan, Paris, 1919.
D"QMAS, G. : Le Surnaturel et les Dieux D'Apres Les Maladies
Mentales, Presses Univers1ta1roo de France, Paris 1946.
DUMAS, G. : Traite de Psycholog:\e II, Paris, 1934.

DWELSHAUVERS, G.-: Psikoloji (ev : M. . Tun) . '. Ed. Fak.

Yay. st. 1952.

EFLATUN : Tlmaios (ev : Erol Gney ve Ltfi Ay) st. Milli E.

Bas. 1943.

EGEMEN, B. Z.: Din Psikolojisi, A. . lahiyat Fak. Yay. 1952.

ENGLSH, H. B. : Comp.rehensive Dictionary of Psychological and
Psycho-analytical Terms, Mc Kay. 1958.
EREM, F. : Adalet Psikolojisi, A. . Hukuk Fak. Yay. 1961.
EVRM, S. : Psikoloji Asndan Sululuk Sorunu, . . Ed. Fak.
Yay. 1970.
FENtcHOL, O. : The Psychoanalytic Theory of Neurosis, W. W.
Norton and Comp. New York, 1945.

212

FROMM, E. : Psychoanalysis and Religion (Yale Univ Press) 1958.

FREUD, S. : Totem and 'Eaboo, Barie
Library) New York, 1938.

Writtings (The

Modern

FREUD, S. : "A General Introduction to Psycho-Analysie"

Giants) New York, 1935.

(Perma

FREUD, S. : Psikanalize Dair Be Ders (ev.. : M. . Tun) st. 1931.

GKAY, F. K. : Ruh Hastalklar (3. bask) st. 1935.
GREEFF, E. : Psychiatrie et Religion, Librairie Artheme Fayard,
Paris; 1958.
GRIFFTH, W. : Hypnosls in Perspective, New York,. 1952.
HANDBOOK of PSYCHOLOGCAL TERMS (Littlefield, Adamsaud
Co) New Fersey, 1936.
HEKMLK DL TERMLER (T.D.K.) Tarih Ku;r,umu Mat. Anka.
ra, 1945.
HOLLINGSHEAD, August B. and REDLCH, Friedrick C. : Social
Class and Mental nness ( Science Editl.ons) New York, 1 64.
HOPPOLD, F. C.. : Mysticism, London, 1964.
JANET, P. : Les Nevroses, aris 1909.
JAMES, W: The Varieties of Religious Experience, (The Modem
Library) , New York, 1935.
JONES, D. C. : Spiritual Healing (Longmans) , London, 1955.
JUNG, C. G. : Psychology of The Unconcious, Kegan Paul, New
York, 1950.
KARAN, D. : Neopsikanali.st'ler (Medikal Psikoloji, C. 1) , Ankara,
1964.
KEV, A. : Magie, Faith and Healing Macnillan Ltd, London, 1964.
KRETSCHMER, E. : Physic
Com. New York 1936.

and

Character,

Harcour,

LEWIS-J. W. : Science, Culture and Religion, Univ. of

Press 1966.

Brace
London

213

MASLOW, A. H . : Principles, of Anormal Psychology, Harper and

Brd, New York, 1941.
MENNINGER, C. W. : Psychiatry, Cornell Univ. Press, New York,
1956.
MLLER, E. : The Neuroses In War, The M:.cmillan Comp, New
York, 1944.
MUNN, N. L. : Psikoloji, nsan Intibaknn Esaslar, c. I, II, (ev:
N. Tender. M. E. Bak. Ank. 1958.

ZBAYDAR, B. : Vilcut-maji ve e dnilklk ,. Da dnklk, st.

ni. Ed. Fak. Yay. 1967.
ZBYADAR, B. : Din ve Tanr nanemn Gelimesi zerine
Aratrma, st. 1970.

Bir

PAVLOV, I. : artl Refleksler ve Sinir Bozukluklar, (ev. : N. Ar

kun ) , st. ni. Ed. Fak. Yay. 1967.

PCHOT, P. : Psikoloji Ahnlarnda Testler. (ev.: S. Evrim ) !3t.

1965.

POROT, A. : Manuel Alphabetique de Psychiatrie, Presses Univers1

ta\res de France Paris, 1965.
REGS, E. : Precis de Psychiatrie, Octave Doinetfils, Paris, 1909.
REUCHLN, M. : Psikoloji Tarihi, ev: S. Evrim) stanbul, 1964.
SPENCER, S. : Mysticism in World Religion, London, 1963.
SHELDON, W. H. : The Varietioo of Temperament, Harper
Brothers, New York, 1945.
TAPLAMACIO GLU, M. : Yaiara Gre D.i.ni Yaayn iddet
Kes.:.feti,. (A. . . Fak. Dergisi, S. I-IV) Ank. 1962.

and
ve

TUN, M. . : Psikolojiye Giri. 1. . Ed. Fak. Yay. 1949.

TUN, M. . : Psikoloji Dersleri, st. Ed. Fak. Yay. istanbul, 1950.

TUN, M. . : Ruh Yapmz ve Onun Tipleri Bakmndan Ahlak,

( 1942-43 ders yl n!. Konferanslar) . . Ed. Fak. Yay. st.
1944.

TURHAN, M. : Kltr Deimeleri (2. bask) . . Ed. Fak. Yay.

1959.

214

UZLUK, F. N. : Genel Tp Tarihi, A. . Tp Fak. Yay. 1943.

UZMAN, M. O. : Psychiatr.ia (3 . .b'lSk) stanbul 1944.

UZMAN, M. o. : Tababet-i Ruhlye, C. I, (2. bask) stanbul, 1928.

LKEN, H. Z. : Ahlak, . . Ed. Fak. Yay. 1946.

LKEN, H. Z. : Dini Sooyoloji, . . Ed. Fak. Yay. stanbul, 1943.

LKEN, H. Z. : Felsefe Yll' (Cemiyet ve Marazi uur) C. I. 1932.
LKEN, H. Z. :Anadolu Tarihinde Dini Ruhiyat Mahedeleri, (Mihrap Mecmuas) Ist. 1924.
LKEN, H. Z. : Tasavvuf Peikoloj-isi, ( 1944-45 ni. Konf.) st. 1946.
LKEN, H. Z. : Trk Misti.sizmine Gir1, Trk Tarihinin Ana Hat
lar eserinin msveddeleri, Seri : I, No: 32. lst. 1935.
WATSON, J. B. : Behaviorism, (People's Institute Pub. Co.) New
York, 1924.
WAYNE E. O. : Religious Factor in (Mental Illness, George Alien
and Unwin London, 1957.
WEATHERHEAD, Leslie D. : Psychology, Religion and
(Hodder and Stoughton) Lmdon, 1963.

Healing,

WESTERMARCK, Ed. Cin, (ev: . N. Cokunlar) Ankara,. 1962.

WHTE, V. : Soul and Psyche ( Collins and Harv.U Press ) London,
1960.
WHTE, V. : God and The Unconscious (With a forword by C. G.
Yung) London, Hnvill P. 1952.
WOODWORTH, S. R. : Bugnn Psikoloji Cereyanlar, (ev: M. .
Baolu) D.T.C. Fak. Yay. 1943.
ZAZZO, R. : Quatre Conferances sur la Psychologie, . . Ed. Fak.
Yay. 1966.
ZLBOORG, G. : A History of Medical
Norton and Co., 1941.

Peychology, New

York,

215

KONU NDEKSt

anormal pk oldu , 27, 198,

199
Aag-lk duygusu 36
Behavior 30
Belirleyici eilim (tendance de
terminante) 198
Btneti Psikoloji 28, 31, 47, 48,
53
Cinsel etitim 95
atIlla (Conflit) 199, 200
Darifa 8
Davran .bozukluklar (Abnormal behavior) 13
Deney Psikolojisi 29
Dil srmeler.l (lapsus) 34
Din alannda sapm.lar (Deviation) 17
Dinamik Psikoloji 25, 35, 200
Din bilgisi 199
Din deitirmeler ( Conversion)
17
Din duygusu 1,. 9, ll, 63

Dini inkar ( deny) 17

Din Psikolojisi ll, 49

Din Sosyolojisi 9

Din terbiyesi (eltitimi) 1, 5, 7,

199
Erotism 121

216

Etnolojik almalar (Din a

sndan) 9, 10
Fatalizm 209
Ferdi Psikoloji 36
Gestalt 49
Gifford Lectures ll
Gdr fiiller (les actes man
ques ) 32, 33, 34
H,nstiyanlk 4, 8
Hipnoz (Hypnose) 15, 16, 17,
19, 25, 26, 27, 32, 105
Histeri (Hysterie) 21, 22, 23.
32, 115
i sknts (Anxiete)
23, 42
43. 45, 91
Impulsion 23
islam Dini 3
Kav.kter 2, 82
Katalepal (catalep.sie) 26
Korku halleri, fobiler (Phobie)
23
Kur'an 7
Letarji (lethargie) 26
Manyetizm (Mesmerism) 26
Medikal Psikoloji 1, 5, 9, 29,
99
Mediko-Pedagojik 9
Mesmerism (Manyetizm) 14
Mevltd 7
,

Mistisizm 2
Mistik yaay ll
Miza tipleri 2, 3, 83, 84, 85,
86, 87. 88
Neopsikanallstler 4, 112
Nevroz 200
Normal psiik olgu
Obsessiyon 23
Papirs
Bstoral tp 8
Patolojik belirtile.n 7, ll, 69, 9,
oo, 209
Projekt metot 63
Psikanaliz (Bsychanalyse) 32,
33, 46
Psikasteni (Psychastenie ) 2.
23, 98, 113
Psikomedikal durumlar 2, 27,
55, 58
Psikonevroz
(Psychoneurose)
23, 26, 39, 42, 79, 95
Psikoz (psychose) 26, 58, 64,
73, 83, 90, o5, 22

Ruh haleti ( etat mental) 2

Ruh sa'l' (ruh tababeti) , 7,
8, 14, 5
Ruhsal bunalm ( angolse) 63,
64
Ruhun blnmesi
( dlssoclation) 2
Ryalar 33
Set 98
( SomnambuSomnambulizm
llsme) 26
ahsiyet ( kijilik) 99
Tasavvuf 6
Tedavi metotlar 4, 6, 9, 42,
47
Teleoloji 209
Telkin ( Suggestion) 5,, s, 7,
27
Tp tarihi 3, 8
Yaanm tecrbe (l'experhnce
vecue) 99
Zihincilik (ntellectualisme) 23

217

AHlS

ADLARI

ADASAL, R. 4, 23, 48, 52, 60,

82, 98, 108, 120, 124, 128, 136
ADLER, A. 36, 40, 42, 47, 79
AKSEL, . . 120.. 134
ALEXANDER, F. 46
ALLPORT, F. 62
ARST 3
ARKUN, N. 33, 35, 51, 61, 90,
97, 200
ARMANER, N. 7, 100, 102, 105
'
BAHTI 4
BECHTREW 105
BERNARD, Claud 18, 24
BERNHEM 21, 27, 32
BNET. A. 25, 29
BRAN, M. 17
BRAND, K. 3
BOZKURT, M. E. 4
BREUER 32
BROWN, W. 16
CHARCOT 18, 21, 25, 28, 29, 32
COUE, Emile 16
CR:CHTON, Miller 36, 94
DAWSON, J. 77
DESCHAMPS, A. 22
DiNMEN, K. 73, 123
DRAKE, R. M. 61

218

lNDEKS

DUMAS, George 24;. 25, 91, 121

DWELSHAUVERS, G. 16, 19,
20, 28, 35
EBBNGHAUS 29
EFLATUN (Plato) 2, 3
EGEMEN, B. Z. 24
EVRM, S. 33, 80, 207
FECHNER 28
FRANCE, Anatole 28
FREUD, S. 25, 31, 32, 36, 39,
40, 43,, 47, 63, 79, 200
FROMM, E. 35, 41, 44, 45
GALEN 2
GALTON 29.
GLLSPE 94
GOLDSTEN 62
GKAY, F. K. 3, 88, 95, 98, 106
GULFORD, J. P. 85
HAPPOLD, F C. 102
HE LMHOLTZ 98
HERAKLT 83
HPOKRATE 2, 48
HOLLNSHEAD, Au. B., 82, 94
HORNEY, K. 43, 45
IRMAK, S. 4
BN- CEZZAR, Ahmet 4
BN SNA 4
JAMES. William ll, 31, 52, 75
JANET, P. 20, 29, 61

JONES, D. C. 1, 8
JUNG, C. G. 36, 39, 40, 41, 47,
79, 87
KARAN, D. 41
KESOW, F. 28
KEV, An 5
KLARK, W. H. 35
KRETSCHMER 85, 87
LEWIN 62
LOMBROSO 29, 80
MALEBRANCHE 52
MASLOW 62
MESMER, F. A. 15
MURRAY 62 63
MLLER 28
OESTERREICH, T. K. 115
ZBAYDAR, B. 40
ZTRK, O 5, 75
PAVLOV, . P. 30, 97
PENDE 84
PNEL, Ph. 8
-RANK, O. 41, 42
RASPUTN 105
al-RAZ, Fahreddin 4
REGS, E. 102, 118
REUCHLN, M. 24, 33
RBOT, Th. 18, 25

ROSCHACH 63
SALPETRERE 8, 25, 27
SANCTS 28, 29
SPENCER, S. 102
STERN, W. 62
STUMPF 28
SULLVAN, H. S. 43, 44, 45
EHSUVAROGLU, B. N. 3
TAS 28
TUN, M S. 21, 52, 209
UZLUK, F. N. 3
UZMAN, M. O. 3, 5, 59, 90, 106,
117, 128,. 131, 137
LKEN, H Z. 6, 12, 21, 22, 101
NVER, S. 3
WATSON 30
WEATHERHEAD, L. D. 3, 14,
68
WEBER 28
WESTERMARCK 6
WOODWARTH 28, 29, 31, 33
WTMER 63
WUNDT, V. 28
YETKN, S. K. 24
ZAZZO, R. 80
ZLBOORG,. A 207

219

YANLl - DOGRU CETVEL

Satr

Sayfa

7
18

6
6

18
61
69

25
10
2

90

144

Yanl

Doru

danda,rlk
6. ve 7. satrlar
yer deg-itirecek
ava
gelmektir
Woktng
kat'l
paroloji

dindarlk

yava
gelmektedir
Waking
kat
paraloji

Sayfa 68, satr 3-4 arasna !!_U paragraf girecek :

VI.

Kiinin uUl"-d (unconscious) hayat:-"

a
Uykulan: (Muntazam veya hap1arla. Gece kabus basmas,
uykuda gezerlig-. ,r;yalan, zellikle tekrar eden rliyalar:
-

.b - Gayr uuri alkanlklar; tikler, obsessiyonel f.iiller (obses

>3ional acts ) , kaynag- bilinmeyen korkuiar, sabahlan bitkinlik hali
vb.
VII..

220

Kiinin Emosyonel Hayat :

Yazarn ksa ha.] Tercmesi :

stan bul ' d a

doan

orada yapan yazar,

k ara' d a

Kz

ve

orta

Lisesinde

ilk

r enimi ni

renimini

grmtr.

An
Daha

son ra 1949 ylnda Ankara niversitesine

ba l olarak alan ilahiyat Fakltesinde
ykse k

zunlar

tahsilini

tamamlam

ilk
1953-59

ve

aras nda yer almtr.

me
yh

lar aras nda Edirne Kz g"retnen Oku

lu ve Edirne
Halen,

Li s esi n de grev

A.

ilahiy at

a lm t r.

Fakltesinde

Psikoloji ve Din Psikolojisi KUrsilsil

retim yesi ve l< rs yneticisidir.

Yazarn dier

kitaplar :

Din ]<; itim ,.e ret.i mi n dt, lllct.olik Dilgiler;

(Milli Ei t i m Ba

M . E . B.

s mevi , stanbul 19GO).

Din Uilgisi :
Milli E.

(ikretmen Olmllar

B as n ev i ,

Hit.fbet

,. .,

1stanbl 1957

])ini

ild n c i

d evre ders k i t ab ) ,

1973.

the ri ne : Diyanet

rt

i l e ri

dan, An kara 1964 (2. Bask ) .

hlam

tesi Yay.

Cereyanlar "Nurculuk" : A .

Dininden Ayrlan

Ankara 1!164.

H arelwt

nan ve

M.E.B.

Biitiinliiii Bulurnndan Din 'l'erbiyesi

Ayrca dergi ve gazetelerde

]{itabn ksa zeti :

kendisiyle hem
rir.

( B i l i m Eserleri Serisi) sta11lul 19G7.

itli makaleler yazm tr.

olumlu

Bakan l

de

Kiinin

D i

Psikolojisi ve

ru hsal

realite i l e bir

hayat

dengeli

y u n halinde

lmdreti ve l < i il i e kazandrd stli n l k ak

Ancak,

normal psiik

anormal hal lerdeki

o l gular yeter

farklln

derecede

neleninin ve

.side gerek l i l i k ve ya rar vard r.

r.

Yay.nlarn

(Doktora

olduu ;

bulunduu

ve

t lahiyat Fak l

eitimi

din

C. J

Tezi ) :

Uzerine

hem

kendi

takdirde

d i ni n

ve seik o l arak beli

deerlendirebilmek

nitclilderinin

iin

an i a l p bilinme

P$ikoloji d e ye rl e m i o l an byle bir pren

.sipten harcl<elle, normal din yaant n daha ok ay d n l a kavuturp'-"-. .

zere,

psiko-patnlojik alan a

giren

tal; n

di ni

duygu,

P.itleri, bilimHel me\t v e gzlem!He layal ol arak,

sunulmutur.

Ayyldz

M atbuas

A.

Ankara

1973

bu

dUnce

ve

l<itapta olm)

Fiat : 20