Endüstriyel Sayaçlar

T.C.
MLL ETM BAKANLII
ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS
ENDSTRYEL SAYALAR
523EO0078
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1.G LME ....................................................................................................................... 3
1.1. Fazl Sistemler......................................................................................................... 4
1.1.1. Faz Oluumu .................................................................................................... 4
1.1.2. gen Balantda Akm, Gerilim Bantlar ...................................................... 12
1.1.3. Yldz Balantda Akm, Gerilim Bantlar ...................................................... 13
1.2. G eitleri ............................................................................................................... 14
1.2.1. Grnr G ve Hesaplamas.............................................................................. 16
1.2.2. Aktif G ............................................................................................................. 17
1.2.3. Reaktif G.......................................................................................................... 19
1.2.4. G Vektrleri ..................................................................................................... 20
1.3. G lme .................................................................................................................. 21
1.3.1. Aktif G lme ................................................................................................. 21
1.3.2. Reaktif G lme .............................................................................................. 27
1.3.3. G lmede Dikkat Edilecek Hususlar ............................................................. 28
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 38
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 40
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 41
2. G KAT SAYISI LME ............................................................................................. 41
2.1. G Katsays .............................................................................................................. 41
2.1.1. G Katsays Tanm .......................................................................................... 41
2.1.2. Omik, Kapasitif, Endktif Devrelerde Akm, Gerilim ve G Vektrler............ 42
2.1.3. G Katsays lme ........................................................................................... 44
RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 61
3.ELEKTRK SAYALARI.................................................................................................. 61
3.1. Elektrik i................................................................................................................... 61
3.2. Elektrik Sayalar (AA) .............................................................................................. 62
3.2.1. Grevi .................................................................................................................. 62
3.2.2. ndksiyon Sayalar ve Balantlar................................................................... 63
3.2.3. Elektronik Sayalar ve Balantlar ..................................................................... 74
3.2.4. Kartl Sayalar ve Yaps ..................................................................................... 84
3.3. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 86
3.4. Elektrik Tarifeleri Ynetmelii................................................................................... 86
3.5. Elektrik Piyasasnda Kullanlacak Sayalar Hakknda Tebli.................................... 90
3.6. Topraklamalar Ynetmelii ........................................................................................ 90
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 97
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 98
KAYNAKA ....................................................................................................................... 100
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK
MODLN AMACI
523EO0078
Elektrik Elektronik Teknolojisi
Endstriyel Bakm Onarm
Endstriyel Sayalar
G ve g kat says lme, elektrik sayalar yaps ve
balantlar ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme
materyalidir.
40/24
Bu modln n koulu yoktur.
G ve g katsays l aletleri ile elektrik sayalar
balantlarn yapmak
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda, Standartlara, artnamelere,
Gvenliiyle Kuvvetli Akm Tesisleri, Fen Adamlar ve
Topraklamalar Ynetmeliine uygun ve hatasz olarak g
katsays l aletleri ve elektrik sayalar balantlarn
yapabileceksiniz.
Amalar
1. G lmn hatasz olarak yapabileceksiniz.
2. G kat saysn hatasz olarak lebileceksiniz.
3. Elektrik sayalarnn hatasz olarak montaj ve
balantlarn yapabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: gvenlii tedbirleri alnm snf, atlye, laboratuvar,

trafo merkezleri, ktphane, bilgi teknolojileri ortam ( internet
) vb. kendi kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar
Donanm: l aletleri, deney setleri, emniyet ve gvenlik
malzemeleri, bunlarla ilgili kataloglar ve tantm materyalleri
LME VE
DEERLENDRME
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen

lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
sizi deerlendirecektir.
ii
GR
GR
Sevgili renci,
Teknoloji ve bilginin hzla gelitii ve yenilendii endstride lme ve l aletleri,
hayatmzn vazgeilmez eleri olmutur. Bilginin hzl geliimini takip etmek iin
elektronik cihazlar gereklidir. Gnmzde dijital an cihazlar hayatmza girmise de l
aletlerinin temelindeki analog sistemlerin bilinmesinin yeniliklere ulamada en temel unsur
olduu unutulmamaldr.
Sayalar, retilen veya tketilen elektrik enerjisi miktarn len aletlerdir. Gnlk
hayatmzn ve sanayimizin ayrlmaz bir paras olan elektrik enerjisinin doru ve hassas
llmesi son derece nemlidir.
Bilinen bir byklk ile ayn cinsten bilinmeyen bir bykln karlatrlmasna
lme denir. Bu ekilde yaplan lmelerin en az hata ile sonulandrlmas, arzu edilen bir
durumdur. Endstride kullanacamz wattmetre, varmetre, kosinsfimetre, elektrik sayac
vb. l aletlerine ait teknik zellikleri, devreye balanma ekilleri hakknda temel bilgileri
bu modl iinde bulacaksnz.
RENME FAALYET-1
AMA
RENME FAALYET-1
G lmn hatasz olarak yapabileceksiniz.
ARATIRMA
G lm aletleri ve standartlar hakknda kitaplardan, internetten,

kataloglardan vb. kaynaklardan bilgi toplaynz.
Topladnz bilgi ve dokmanlar rapor hline getiriniz. Hazrladnz raporu

arkadalarnzla paylap tartnz.
1.G LME
Mekanik i: Bir cisme yol aldrmak iin kuvvet uygulanr. Bir cismi bir yerden alp
baka bir yere koyduumuzda, bir el arabasn srdmzde, antay tadmzda i
yapm oluruz. in basit bir forml vardr:
= Kuvvet x Yol
SI sisteminde kuvvet birimi Newton, alnan yolun birimi metre olduundan iin birimi
Newton-metredir. Bu birime yine SI sisteminde joule (jul) denir. 1 joule = 1 newton.
metredir. Bir joule, bir newtonluk bir kuvvet tarafndan, kuvvetin dorultusuna paralel olarak
bir metrelik bir uzaklk boyunca etkimesiyle yaplan itir.
yaplmas iin sadece kuvvet uygulamak yeterli olmaz. Eer cisim kuvvet
uyguland hlde hareket etmiyorsa yani yer deitirme yapmyorsa i yaplm olmaz.
rnein, bir kitab okurken oturduunuzda veya yemek yerken oturduunuzda i yapm
olmazsnz. nk bu esnada herhangi bir yer deitirme yaplmamtr.
Enerji: Bir cismin i yapabilme yeteneine enerji denir. Bir ara, bir yerden bir yere
giderken bir kuvvet harcar ve yol alr ve bir enerji harcar. Bir insan bir masay alp baka
yere tarsa bir enerji harcamtr. Yani i yapabilecek durumda olan her eyin bir enerjisi
vardr. Bu enerji kullanlmad durumlarda potansiyel enerji iken kullanlma durumunda
kinetik enerji hlindedir. Kuvvet uygulanarak i yapldnda cisim enerji kazanmaktadr. Bu
nedenle enerji ile iin birimleri ayndr yani jouledir. Enerjinin farkl trleri vardr. Hareket
enerjisi, s enerjisi, k enerjisi vb.
ki cisim birbirine srtldnde cisimler hareket ettirilmi olunur ve cisim bir sre
sonra snmaya balar. Burada da hareket enerjisi s enerjisine dnmtr. nsanlarda
3
besinlerden aldklar enerjiyi vcutlarnda depolarlar ve bir i yaptklarnda bu enerjiyi

kullanarak i yaparlar. Evlerimizi veya i yerlerimizi stmak iin yaktlardan faydalanrz.
Yaktlarda var olan kimyasal enerji s enerjisine dnr. Istma ve aydnlatma iin elektrik
enerjisi kullanlr. Elektrik enerjisi lambalar yardmyla k enerjisine, t, stc ve klima
yardmyla ise s enerjisine dnr.
G: Birim zamanda harcanan enerjiye veya retilen enerjiye g denir. Yani i
yapabilme hznn bir lsdr. Bu enerji retilirken veya tketilirken bir zaman geer.
Fabrikada alan bir iinin yapt i, zaman getike artar ve harcad enerjide artar.
Fakat birim zamanda yapt i ayndr. Benzer ekilde bir elektrikli stcnn harcad enerji
birim zamanda ayndr ama zaman getike harcad toplam enerjisi geen zamanla
artmaktadr.
G P ile gsterilir ve birimi Watt'tr. Birim zamanda (t) cismin harcad enerji W ise g,
G = Yaplan i /ii yapmak iin geen zaman P= W / t
SI sisteminde i= joule, zaman ise saniye ile ifade edilir. G birimi ise joule/saniye
olacaktr. Bunun da SI sistemindeki karl Watt'tr. Watt biriminin kullanlmasnn nedeni
ise buhar makinesini icat eden skoyal bilim adam James Watt'tan dolaydr.
Watt kk bir g birimi olduunda bunun yerine 1000 katn ifade eden
kilowatt (kw) kullanlmaktadr. Tatlarda ise watt yerine beygir gc (BG) ifadesi kullanlr.
1 BG=736 watt'tr. ( HP= Horse Power-Beygir gc)
Alternatif akm elektrik enerjisinden redresrlerle doru akm elektrik enerjisi elde
edildiinden doru akm elektrik enerjisinin retimi, iletimi ve datm yaplmamaktadr.
Bundan hareketle doru akm elektrik enerjisinin oluturduu i ve gcn llmesi de
endstriyel olmaktan kmtr. Bu nedenle bu modlde ele alacamz i ve g konular
arlkl olarak alternatif akm elektrik enerjisi ile ilgili olacaktr.
1.1. Fazl Sistemler

1.1.1. Faz Oluumu
Alternatifin kelime anlam "deiken"dir. Alternatif akmn ksa tanm ise "zamana
bal olarak yn ve iddeti deien akm" eklindedir. yerlerindeki ve evlerimizdeki
elektrik, alternatif akm snfna girer. Zamana gre akm veya gerilim yarm periyotta (T/2)
(+), yarm periyotta (-) deer alr. Trkiyede frekans 50 Hz. olduu iin bu olay 1 saniyede
50 kez tekrarlanr. (T= Periyot). ekil 1.1e baknz.
ekil 1.1: Alternatif akm erisi (Sins erisi)
Alternatif akm eitli ekillerde retilebilir bunlar genel olarak sinsoidal-kare-gentestere dii eklindedir.
ekil 1.2-a: Alternatif akm ekilleri ( sins- kare- gentestere dii)
ekil 1.2-b: Alternatif akm ve doru akm
Alternatif akm deerleri
Bilindii gibi DC ( Direct current) akm/gerilim deeri sabittir. rnein, 1 V DC

dediimizde DC gerilimin 1 V olduu anlalmaktadr. Fakat ACde akm ve gerilim
deerleri srekli deimektedir. Bu yzden ACyi ifade etmek iin eitli deerler
kullanlmaktadr. Bunlar ani deer, maksimum (tepe) deer, tepeden tepeye deer, ortalama
deer ve etkin deerdir.
Ani deer
Alternatif akmn deeri zamanla deiir. te alternatif akm ve gerilimin herhangi bir
andaki deerine ani deer denir. Bir sayklda sonsuz sayda ani deer vardr.
i im Sint
V Vm Sint
forml ile hesaplanr.
rnek: Frekans 50 Hz, maksimum deeri (Vm) 60 V olan alternatif gerilimin 1/100
sn. sonraki anlk deerini bulunuz.
V Vm .Sin.t formlnde 2 . f olduundan Vm , ve t deerleri

1
formlde yerine yazlrsa V 60.Sin 2.50.

V 60 Sin = 0 V
100
zm:
Maksimum (Tepe) deer ( Vm)
Maksimum (tepe) deer, ani deerlerin en bydr. Manyetik alan ierisinde dnen
bir bobinde indklenen EMKine dikkat edilirse 900 ve 2700lik alarda elde edilen deerler
iletkenlerin kuvvet izgilerini tam dik olarak kestii anlardr. ekil 1.1e baknz.
Tepeden tepeye deer
Alternatif akmn en st noktas ile en alt noktas arasndaki deer tepeden tepeye
deer olarak ifade edilmektedir. Tepeden tepeye deer maksimum deerin 2 (iki) katdr.
Ortalama deer ( Vort)
Ortalama deer, bir saykldaki ani deerlerin ortalamasdr. Ortalama deer ayn
zamanda sinyalin doru akm deeridir. Alternatif akmn bir saykldaki pozitif ani
deerlerin says, negatif ani deerlerin saysna eit ve ayn byklkte olduundan
alternatif akmda ortalama deer sfrdr. Bu yzden saf ACnin DC deeri de sfrdr. Fakat
AC, diyotlar yardmyla dorultulur ise ve maksimum deer de belli ise ortalama deer
yarm dalga dorultmada Vort 0,318.Vm , tam dalga dorultmada ise Vort 0,636.Vm
forml ile hesaplanr. ekil 1.1e baknz.
6
rnek: Maksimum deeri 24 V olan tam dalga dorultulmu gerilimin ortalama

deerini bulunuz.
zm: Vort 0,636.Vm = 0,636.24=16,26 V olarak bulunur.
Etkin deer (Ve)
Alternatif akm uygulanan bir devre elemannda, harcanan gc bulmak isterken hangi
akm deerinin alnaca ilk anda bilinemeyebilir. Akmn maksimum deerini alsak byk
bir hata pay oluur. nk akm bir periyotluk sre iinde sadece iki kez ve anlk olarak
maksimum deere ular. Ortalama deer alnmak istenirse bu deer sfrdr. Bunu
belirlemenin en gzel yolu, bir direnten, belirli bir zaman aralnda verilen alternatif
akmn salad s miktarn, ayn dirente ve ayn srede bir doru akm tarafndan elde
etmektir. Bu doru akm deerine ve potansiyel farkna, alternatif akmn etkin deeri ve
etkin potansiyel fark denir.
Alternatif akm ile ayn bir dirente, ayn zamanda, eit miktarda s aa karan doru
akmn deerine alternatif akmn etkin veya efektif deeri denir.
Ve
Vm
0.707.Vm
2
ie
im
0.707.im
2
AC devrelerde Ampermetre ve voltmetre Etkin akm ve gerilimi ler.
Ve= Vm x 0,707
Vort= Vm x 0,636
rnek 1: Bir direncin ular arasndaki alternatif gerilimin maksimum deeri 40 2

Volttur. Gerilimin etkin deerini bulunuz.
zm 1: Ve
Vm
2
40 2
2
= 40 Volt
rnek 2: ehir ebeke gerilimi 220 V olduuna gre maksimum ve ortalama deerini
hesaplaynz.
zm 2: Ve 0,707.Vm ise,
Vm
V
220
=
311,17 Volt
0,707 0,707
ehir ebekesi saf AC olduundan ortalama deeri sfrdr.

Vort 0 Volt
Sabit bir manyetik alan ierisinde bir iletken hareket ettirilirse bu iletkenin manyetik
kuvvet izgi saysn kesme as ile orantl olarak iletken ularnda, Faraday Kanununa
gre bir potansiyel fark elde edilir. ekil 1.3. incelendiinde,
(a) durumunda, bobin kuvvet izgilerine paraleldir ve elde edilen EMK

sfrdr(0).
(b) durumunda, bobin kuvvet izgilerini 90 olarak kesmektedir ve elde edilen
EMK maksimumdur.
(c) durumunda, bobin yine kuvvet izgilerin paraleldir ve elde edilen EMK
sfrdr(0).
(d) durumunda, bobin yine kuvvet izgilerini 90 olarak kesmektedir ve elde
edilen EMK maksimumdur ama bobinden geen akm yn deitii iin
negatif blgededir.
(e) durumunda bobin yine kuvvet izgilerin paraleldir ve elde edilen EMK
sfrdr(0). Bobin 360 derece dnmtr ve harekete balad noktaya
dnmtr.
ekil 1.3: Bir sipirlik bobinin manyetik alan ( N- S ) iindeki hareketi ve elde edilen EMK
ekil 1.4: EMKnin zamana gre deiimi
a- 3 faz bobinlerin gsterilmesi
b- Sinusoidal gsterim
c- Vektrel gsterim
ekil 1.5: fazl alternatif akm erisi (sinsoidal)
faz oluumu iin ekil 1.3te bulunan bir sipirlik bobin yerine aralarnda 120 faz
fark bulunan 3 adet bir sipirlik bobin manyetik alann iine yerletirilmitir ( ekil 1.5.a).
Bir fazl bobin ile EMK nasl elde ediliyor ise fazl sistemde de ayn olaylar ile fazl
EMK elde edilmitir.
ekil 1.5.b de L1- L2- L3 fazlarnn 120 faz farkl olarak deerleri gsterilmitir.
ekil 1.5.cde L1- L2- L3 fazlarnn vektrel olarak deerleri gsterilmitir.
Faz: Kelime manas olarak ard ardna gelen deiikliklerin her biri, safha
demektir. Alternatif akm ve EMKleri gsteren vektr veya erilerin balang
eksenine (x ekseni veya referans ekseni) gre bulunduklar duruma faz denir.
Faz fark: Vektrlerin ve erilerin aralarnda bulunan a veya zaman farkna

faz fark denir. Ksaca eriler arasndaki zaman farkdr. Zamana bal olarak
deien akm, voltaj gibi fiziksel byklklerin ayn ynde (pozitif veya
negatif) ayn dalga ekillerinde, ayn deeri gemeleri arasndaki zaman
9
farkdr. rnein, eer iki byklk ayn frekansa sahip ise ve ayn ynde ayn
zamanda sfrdan geiyorlarsa bu iki byklk ayn fazda denir. Eer sfrdan
geme farkl zamanlarda meydana geliyorsa bu iki byklk arasnda faz fark
var denir. ekil 1.6a baknz.
eit faz vardr. Bunlar sfr faz, ileri faz ve geri fazdr.
Sinssel ekilde deien akm veya gerilimin herhangi bir andaki deeri, yarap
uzunluunda dnen bir vektrn dey (dik) eksen izdm ile bulunabilir. Bu dnen
vektrn dn yn, saat ibresinin dn ynnn ters istikametindedir.
ekil 1.6: Faz fark
10
Sfr faz: Bir sinssel eri ekil 1.7deki gibi t=0 annda sfr balang
noktasndan balayp maksimum deerine gidiyorsa sfr fazldr.
ekil 1.7: Sfr faz vektrel gsterilii
leri faz: Bir sinssel eri ekil 1.8deki gibi t=0 annda sfr balang
noktasndan bir as kadar nce balayp pozitif maksimum deere doru
artyorsa eri ileri fazldr.
ekil 1.8: leri faz
11
Geri faz: Bir sinssel eri ekil 1.9daki gibi t=0 annda sfr balang
noktasndan balamayp bir as kadar sonra balyorsa bu eri geri fazldr.
ekil 1.9: Geri faz
R S T fazlarnn kayna, ngilizce adlandrlmalarndan gelir. ncelikle 3 faz

birbirine gre deerlendirebilmek iin referans alnacak bir faza gereksinim vardr. Yani
(Reference Phase), buna gre ikinci srada olan faza ikinci (Second Phase) ve son olarak
nc faza da nc (Third Phase) faz denir.
- (R)eference (Referans)
- (S)econd (kinci)
- (T)hird (nc)
ngiliz alfabesinin son 6 harfi baz alnarak motor/cihaz giri ular U V W, motor k
ular X Y Z olarak kabul edilmitir. Standart olarak artk RST yerine L1- L2- L3
(L=
Line= Hat) kullanlacaktr.
1.1.2. gen Balantda Akm, Gerilim Bantlar

gen balant eklinde gsterilir. Bu balantda hat akm (Ih), faz akmnn (If)
3 = 1,73 katdr. I h 3 . I f
gen balantda hat gerilimi, faz gerilimine eittir. U h U f . Alcya ebeke
gerilimi uygulanr.
I h 1,73 . I f
Uh U f
12
ekil 1.10: gen balant akm ve gerilim bantlar
1.1.3. Yldz Balantda Akm, Gerilim Bantlar

Yldz balant, alclarn (irden veya lamba vb.) R-S-T ularna ebeke gerilimi
uygulanp dier ular ksa devre edilerek yaplr. Yldz balantda alclar adet olmal ve
alc diren deerleri eit olmaldr. Bu artlarda yldz (ntr- sfr noktas) noktasnda gerilim
grlmez. Denge bozulduunda yldz noktasnda gerilim grlr ve bu yzden yldz
noktas topraklanmaldr.
Yldz balantda alclar arasnda 120 faz fark olduundan hat gerilimi (Uh),
geriliminin (Uf)
3 katdr. U h 3 .U f
Yldz balantda hat akm faz akmna eittir. I h I f
U h 3 .U f
Uh=
U h 1,73 .U f
3 x Uf= 1,73x 220= 380 Volt
ekil 1.11: Yldz balant akm ve gerilim bantlar
13
faz
1.2. G eitleri
G, birim zamanda yaplan ie denir. P= W/ t
Alternatif akm devresindeki alclarda alcnn akm ile gerilimi arasnda bir faz as
vardr. Bu faz asnn kosins deeri, alcnn ebekeden ektii g ile alcda ie dnen
gcn farkl olmasn dourur. Aadaki vektrlerde bu durum alc zelliine gre
gsterilmitir. Bu nedenle alternatif akm devresindeki diren, endktif ve kapasitif zellikli
alclarda ayr g faktr ortaya kar. Bunlar grnr, aktif ve reaktif glerdir.
ekil 1.12: Endktif alc- yk (akm gerilimden geride) vektr diyagram
14
ekil 1.13: Kapasitif alc- yk (akm gerilimden ileride) diyagram
ekil 1.14: Omik alc- yk (akm gerilim ile ayn fazda) diyagram
15
ekil 1.12, 1.13, 1.14,de bulunan eri ve vektr diyagramlar incelendiinde,
Yk zerindeki akmn gerilimden geride olmas durumundaki yk eidine

endktif (bobin) yk denmektedir ( ekil 1.12e baknz.).
Yk zerindeki gerilimin akmdan geride olmas durumundaki yk eidine

kapasitif yk denmektedir ( ekil 1.13e baknz.).
Yk zerindeki akm gerilimin bir arpan ve akmla gerilim arasnda bir faz
fark yoksa bu yk eidine omik (diren tipi) yk denmektedir(ekil 1.14e
baknz).
1.2.1. Grnr G ve Hesaplamas
Grnr (Zahiri) g: Alcnn ebekeden ektii gtr. S harfi ile gsterilir.

Eer bir devrede hem diren hem de reaktanslar varsa bu devrede hem aktif
hem de reaktif g birlikte ekilir. Byle devrelerde g, akm ile gerilimin
arpmna eittir. Forml:
S = U.I forml ile bulunur. Birimi (VA) Volt-Amperdir. Alcnn ektii aktif
ve reaktif glerin vektriyel toplamna eittir.
Alternatif akm devresine balayacamz ampermetre alcnn akmn,

voltmetre gerilimini ler ve gsterir. Bu l aletlerinden alacamz deerler
ile o alcnn grnr gc bulunabilir.
Ampermetreler devreye seri balanr ( Ampermetre i direnci kk olmaldr

0- 1 ohm vb. Bylece akm geiine zorluk gstermemelidir. Ampermetre
bobini kaln kesitli iletkenden az sipirli yaplr.), ampermetre eer devreye
paralel balanrsa i direnci ok kk olduundan devreyi ksa devre eder.
Voltmetreler devreye paralel balanr ( Voltmetre bobini ince telden ok sipirli
yaplr.), voltmetre eer devreye seri balanrsa i direnci byk olduundan
zerinde gerilim dm fazla olur ve alclara az gerilim gider.
Ampermetre
Buton
Voltmetre
ekil 1.15: Ampermetre ve voltmetre metodu ile grnr g hesaplama devre emas
16
rnek:
ekil 1.15teki devrede ampermetreden okunan deer 1,5 amperi, voltmetreden
okunan deer ise 220 Voltu gstermektedir. Buna gre alcnn grnr gcn bulunuz.
zm:
U = 220 Volt I = 1,5 Amper
S=?
S = U.I = 220. 1,5 = 330 VA bulunur.
1.2.2. Aktif G
Aktif g: Gcn her an deiik deer ald durumlarda i gren, faydal olan
gcn ortalama deerine alternatif akmda aktif g (etkin g) denir. Alternatif
akmda g denildiinde kastedilen aktif gtr. Birimi Watttr, P harfi ile
gsterilir.
P = U . I . Cos forml ile bulunur. Birimi Watttr.
Aktif g tketen tketiciler: Aktif g eitli elektrikli ykler (motorlar,

transformatrler, floresan lambalar) tarafndan ekilen faydal glerdir.
Elektrik enerjisi bugn artk yalnz alternatif akm enerjisi olarak retilip
datlmaktadr. Tketiciler ise ebekeden I (amper) gibi bir akm ekmektedir.
Fiziksel ve matematiksel adan kolaylk salamak iin tketicilerin ektii bu
akm, teorik bakmdan biri aktif dieri ise reaktif akm olmak zere iki bileeni
olduu kabul edilir.
Tketicinin ektii akmn meydana getirdii aktif g, tketici tarafndan
faydal hle getirilir. rnein, s harcayan cihazlarda aktif g termik gce,
motorlarda mekanik gce, lambalarda ise aydnlatma gcne dnr. Yani
aktif akmn meydana getirdii aktif g, faydal gce evrilebilir. Ancak reaktif
akmn meydana getirdii reaktif g ise faydal gce evrilemez. Reaktif g,
yalnz alternatif akma bal bir zellik olup elektrik tesislerinde istenmeyen bir
ekilde etki yapar. Bu etki, jeneratrlerin, transformatrlerin, hatlar lzumsuz
yere igal edilmesi, gereksiz ykler, ilave s kayplar ve gerilim dmesi
eklinde grlr. Aktif ve reaktif gleri lmek iin farkl sayalar mevcuttur.
Aktif g hesaplamas: Aktif g forml P = U.I.Cosdir. Buna gre

devrenin aktif gcnn bulunabilmesi iin alcnn ektii akmn, alc zerine
den gerilimin ve akm ile gerilim arasndaki g kat saysnn bilinmesi
gerekir.
17
rnek:
Devrede ampermetreden okunan deer 4 amperi, voltmetreden okunan deer ise 220
voltu ve kosinsfimetreden okunan deer 0,6y gstermektedir. Buna gre alcnn aktif
gcn bulunuz.
zm:
U = 220 Volt I = 4 Amper Cos = 0,6
P=?
P = U.I.Cos = 220 . 4 . 0,6 = 528 Watt bulunur.
rnek :
Bir fazl bir asenkron motorun ykl alma esnasnda devreden 20 amper akm
ektii ve ebeke geriliminin 220 Volt olduu l aletlerinden gzlenmektedir. Motor etiket
bilgilerinden ise Cos deerinin 0,80 olduu okunmaktadr. Bu motorun grnr (S) ve
aktif (P) glerini bulunuz.
zm:
U = 220 Volt
I = 20 Amper
Cos = 0,80
P = ? S= ?
S = U .I = 220 . 20 = 4400 VA
P = U .I . Cos = 220 . 20 . 0.80 = 3520 Watt
P = U .I . Cos, deerleri devreye balanacak ampermetre, voltmetre ve

kosinsfimetre ile llebilir.
a) Endirekt yntemle aktif g bulunmas
b) Direk yntemle aktif g lme
ekil 1.16: Aktif g lm
18
1.2.3. Reaktif G
Reaktif (Kr) g: e yaramayan ancak kaynaktan ekilen kr gtr. Dier

bir ifadeyle, endktif ykl devrelerde, manyetik devrenin uyartm iin gereken
gtr. Q harfi ile gsterilir. Bu g endktif yk zerinde harcanmaz, sadece
depo edilir ve tekrar kaynaa gnderilir. Dolaysyla kaynakla endktif yk
arasnda srekli olarak reaktif g alverii yaplr. Bu durum ise sistemdeki
iletkenlerden geen akmn artmasna sebep olur. Forml:
Q = U.I.Sin forml ile bulunur. Birimi (volt-amper-reaktif) VARtir.
Reaktif g tketen ykler: Kondansatr ve/veya bobin bulunan tm elektrik

devreleri reaktif gce ihtiya duyar. Kondansatrl devreler ileri reaktif g
ekerlerken bobinli devreler geri reaktif g eker.
Geri reaktif g eken ( bobinli) ykler aada verilmitir.
Dk uyarmal senkron
makineler
Transformatrler
Bobinler
Havai hatlar
Asenkron makineler
Redresrler
Endksiyon frnlar, ark

frnlar
Kaynak makineleri
Floresan
lamba
balastlar
Sodyum, cva ve metal
buharl lamba balastlar
Neon
lamba
transformatrleri
Resim 1.1: Reaktif g tketicileri
Reaktif g hesaplamas: Reaktif g forml Q = U . I. Sindir. Buna gre

devrenin reaktif gcn bulabilmek iin alcnn veya alclarn ektii akm,
gerilim dmn ve akm ile gerilim arasndaki g kat saysnn bilinmesi
gerekir.
G kat says (Cos) bilindii takdirde trigonometrik cetvel yardmyla veya
hesap makineleri yardmyla sin bulunabilir. Dier bir yol ise grnr ve aktif
19
glerin bilinmesi reaktif gc bulmaya yeterlidir. Yani P, S ve Q glerinden

herhangi ikisinin bulunmas dierinin bulunmasna yardmc olur.
1.2.4. G Vektrleri
Grnr, aktif ve reaktif glerin hesaplanmasnda g genlerinden
faydalanlmaktadr. G vektr bir alcya ait ayr gc vektriyel olarak ifade etmektir.
ekil 1.17: G geni
G genine gre S, P ve Q eitliklerini bulacak olursak

Grnr g
S 2 P2 Q2
S P2 Q2
Q2 S 2 P2
Q S 2 P2
Aktif g
Reaktif g
Endktif ve kapasitif yklerde iinden geen akm veya uygulanan gerilimler

arasnda 90 derecelik faz fark vardr. Kapasitif akm geriliminden 90 derece ileride,
endktif akm geriliminden 90 derece geridedir. Omik devrelerde akm ve gerilim ayn
fazdadr.
20
rnek:
Aada deerleri verilen motorun grnr, aktif ve reaktif glerini bulunuz.
zm:
U = 220 Volt
I = 20 Amper
Cos = 0,80
Sin 36,80 = 0,6
ise
S = U .I = 220 . 20 = 4400 VA
P = U .I . Cos = 220 . 20 . 0.80 = 3520 Watt
= 36,80 (Tablo 1.1de trigonometri cetveli baknz.)
Q = U .I. Sin = 220 . 20 . 0,6 = 2640 VAR
G geninden yararlanarak hesaplayalm:
Q S 2 P 2 4400 2 3520 2 6969600 2640 VAR
1.3. G lme
1.3.1. Aktif G lme
Tketicinin ektii akmn meydana getirdii aktif g, tketici tarafndan faydal hle
getirilir. rnein, s harcayan cihazlarda aktif g termik gce, motorlarda mekanik gce,
lambalarda ise aydnlatma gcne dnr. Yani aktif akmn meydana getirdii aktif g,
faydal gce evrilebilir.
Wattmetre: Elektrik devrelerinde alcnn aktif gcn lmek iin kullanlan

l aletleridir. Wattmetreler her artta alclarn aktif glerini gsterir.
Yaps: Wattmetreler ampermetre ve voltmetrenin zelliini bir arada

gsteren l aletleridir. Alcnn gcn Watt, Kilowatt, Megawatt ve
Gigawatt olarak ler. Wattmetreler, biri akm bobini dieri ise gerilim
bobini olmak zere iki bobinli l aletleridir.
Akm bobini kaln kesitli az sarmldr ve ampermetre zellii
gstermektedir. Gc llecek alcya seri balanr. Gerilim bobini ise
ince kesitli iletkenden ok sarml olarak yaplr ve voltmetre zellii
gstermektedir. Gc llecek alcya paralel balanr.
1 kW= 1000 W
1 MW= 1000000 W
1 MW= 1000 kW
1 GW= 1000 MW
21
ekil 1.18: Elektrodinamik wattmetre ve i yaps
Elektrodinamik wattmetrelerde sabit iki bobin arasnda dnen bir bobin

bulunur. Bobinler arasndaki manyetik alann deiiminden dolay,
hareketli bobinde bir dnme olur. Dnme kuvveti hareketli bobinden
geen akm ile bobine etki eden manyetik alann kuvvetine baldr.
Manyetik alan oluturan akm ile hareketli bobinden geen akm ayn
akm olduundan oluan kuvvet akmn karesi ile orantl olur. Hareket
eden bobinin asal pozizyonu ortalama kuvvetle ayn olduundan bu
l aleti bobinden geen akmn karesinin ortalamasn yani efektif
deerini ler.
Wattmetrelerde gerilim bobini hareket edebilecek ekilde yaplm ve
zerine bir ibre balanmtr. Arlklarnn az olmas ve srtnmeyi
azaltmak iin gerilim bobininin bir ksm sipirleri azaltlarak sipirden
dolay azalan diren, sabit elektronik direnle R (ndiren) telafi
edilmitir (ekil 1.18.). Gerilim bobinleri gc llecek alcya paralel
balandklarndan zerlerinden geen akm ve meydana getirdikleri
manyetik alan sabittir.
Akm bobini gerilim bobinine gre daha ar yapl ve hareketsizdir.
zerlerinden gc llecek alcnn akm geer. Akm ykn durumuna
gre srekli deieceinden akm bobininden meydana gelen itici
manyetik alan da srekli deiecektir. Wattmetre ibresi ve gerilim bobini
de deien alann iddetine bal olarak kadran zerinde hareket edip
alcnn gcn gsterecektir.
Wattmetreler g lmek maksad ile balanrken byk gl alclarn
gc llecekse akm bobini nce balanmal, kk gl alclarn
gc llecekse akm bobini sonra balanmaldr.
22
eitleri:
Wattmetreler, faz ekline gre bir fazl ve fazl olmak zere iki eit
imal edilmektedir. Ayn zamanda teknolojinin gelimesiyle birlikte
analog retilen wattmetreler yerlerini dijital wattmetrelere brakmaktadr.
Ancak alma prensipleri ayndr.
ekil 1.19: Dijital wattmetre ve i yaps
ekil 1.20: 1 fazl wattmetre; a) Direk balant b) Akm trafolu balant
23
Resim 1.2: Deney setindeki 1 fazl wattmetre varmetre balant yerleri
fazl dengeli devrelerde g lme

Dengeli fazl sistemde bir fazl bir adet wattmetre ile fazn gcn lme,
bu sistem dengeli fazl devrelerde kullanlmaktadr. Dengeli olmas yani
fazdan ekilen akmn eit olmasdr. Devrede alc olarak eit gl lambalar
veya motor kullanlabilir.
ekil 1.21: Dengeli 3 fazl sistemlerde bir wattmetre ile g lme
fazl ve dengeli ykl sistemlerde her fazdan ekilen g ayn olduundan,

bir fazl wattmetre fazl alcnn fazlarndan herhangi birine bir fazl
devrelerdeki gibi balanr. Bu yntemle sadece bir faz gc llr. Elde edilen
g ile arplarak devrenin toplam gc bulunur
PToplam= 3x P
24

fazl dengesiz devrelerde g lme
fazl dengesiz devrelerde g lme ynteminde bir fazl adet wattmetre ile
veya fazl wattmetre ile lme yaplabilir.
fazl dengesiz devrelerde bir fazl wattmetre ile g lme

Sistemin gc veya alcnn gc dengesiz ise her faza bir adet bir fazl
wattmetre balanarak toplam g bulunur (ekil 1.22e baknz). Toplam
g wattmetrelerden okunan deerlerin aritmetik toplamdr.
ekil 1.22: fazl dengesiz sistemlerde adet bir fazl wattmetre ile g lme
PToplam = P1 + P2 + P3 forml ile bulunur.

wattmetre metodu balant zorluu ve wattmetre ihtiyac nedeni ile
pek kullanl bir yntem deildir. Dier yntemlere gre daha
maliyetlidir.
fazl bir wattmetre ile g lme

fazl wattmetrenin akm bobini, ayr ayr birer fazlara balanr.
Gerilim bobinleri ise birer ular kendi faz girilerine dier ular da
birletirip ntr hattna balanr.
25
ekil 1.23: fazl wattmetrenin balant emas
Aron balant ile g lme

Aron bal wattmetrelerin iki akm, iki gerilim bobini vardr. Akm bobinleri
herhangi iki faza balanr. Gerilim bobinleri ise kendi akm bobininin bal
olduu faz ile bota kalan nc faz arasna balanr.
ekil 1.24: fazl sistemlerde aron balantl wattmetreler ile g lme
Aron balanacak wattmetrelerin gerilim bobinleri 380 Voltluk olmaldr.

Sistemin g faktr (Cos) 0,5ten kk ise wattmetrelerde llen glerin
fark alnarak toplam g bulunur. Eer 0,5ten byk ise wattmetrelerde
llen glerin toplam alnarak sistemin toplam gc bulunur. Bu ekilde
yaplan balantya aron balant denir.
26
1.3.2. Reaktif G lme
Varmetre
Bir fazl ve fazl wattmetrelerde devrenin i gren gcnn (faydal-aktif
g) lmleri yaplmaktadr.
Wattmetreler, alternatif akmn, akmla geriliminin ayn fazda olan ksmnn
arpmn gsterir. Alclarn endktif ve kapasitif durumlarnda devrede reaktif
g (kr g = i yapmayan g) oluturmaktadr. Bu gc len aletlere
varmetre denir.
Yaps
Wattmetrelerde kk deiiklikler yaplarak varmetreler imal
edilmektedir. Bu deiiklik ekil 1.25te grld gibi hareketli bobin
olan gerilim bobinine seri bir (self) bobin ilave edilerek yaplmaktadr.
Bylece gerilim bobinindeki akm 90lik bir a ile kaydrlm olur. Artk
bu l aleti sadece reaktif g ler.
ekil 1.25: Wattmetreye bobin balanarak varmetrenin yaplmas
Bir ve fazl devrelerde reaktif g lmek amac ile varmetreler,

wattmetrelerde olduu gibi devreye balanr. fazl alternatif akm
devreleri dengeli sistemlerde bir hattn reaktif gc llp 3 ile
arpmndan toplam g bulunur.
eitleri
Varmetreler, wattmetrelerde olduu gibi faz ekline gre bir fazl ve
fazl olmak zere iki eit imal edilir. Teknolojinin gelimesiyle birlikte
analog retilen varmetreler yerlerini dijital varmetrelere brakmaktadr.
Ancak alma prensipleri ayndr.
27
Resim 1.3: Dijital ve analog varmetreler
Varmetrenin balant ekilleri

Varmetrenin devreye balant ekli wattmetrelerde olduu gibidir. Akm bobini
seri gerilim bobini paralel balanr.
ekil 1.26: Varmetrenin devreye balants ve deiik alclar balanmtr
1.3.3. G lmede Dikkat Edilecek Hususlar

l aletinin alma gerilim deerlerine dikkat edilmelidir. Baz wattmetreler de
akm ve gerilim kademelerine gre balant terminalleri ayr ayrdr. Bunlardan devreye
uygun olan tercih edilir ve okuma ilemi bu kademelere uygun yaplr. Hangi gerilimde
kullanlacana dikkat edilmelidir (alak gerilim veya yksek gerilim). Eer alak gerilimde
kullanlacaksa gerilim trafolar olmayacandan faz klemensleri srasyla dorudan L1(R) L2(S)- L3(T) fazlarna balanmaldr.
Fazlara ait gerilimler ve akmlarn polaritelerinin doru balanmas gerekir. rnek olarak
gerilimler doru balanp akm trafolarndan bir tanesinin polaritesinin ters balanmas
durumunda, wattmetre aktif g yerine reaktif gle orantl bir hatal deer gsterecektir.
Wattmetrenin doru deer gsterebilmesi iin balant emasna uygun montaj yapldndan
emin olunmaldr. Kesinlikle teknik bilgiler ieren kullanma ve montaj talimat okunmadan
ilem yaplmamaldr.
28
Derece
Sin
Cos
Tan
Derece
Derece
00
0,0000
1,0000
0,0000
00
01
0,0175
0,9998
0,0175
01
46
0,7193
0,6947
1,0355
46
02
0,0349
0,9994
0,0349
02
47
0,7314
0,6820
1,0723
47
03
0,0523
0,9986
0,0524
03
48
0,7431
0,6691
1,1106
48
04
0,0698
0,9976
0,0699
04
49
0,7547
0,6561
1,1504
49
05
0,0872
0,9962
0,0875
05
50
0,7660
0,6428
1,1918
50
06
0,1045
0,9945
0,1051
06
51
0,7771
0,6293
1,2349
51
07
0,1219
0,9925
0,1228
07
52
0,7880
0,6157
1,2799
52
08
0,1392
0,9903
0,1405
08
53
0,7986
0,6018
1,3270
53
09
0,1564
0,9877
0,1584
09
54
0,8090
0,5878
1,3764
54
10
0,1736
0,9848
0,1763
10
55
0,8192
0,5736
1,4281
55
11
0,1908
0,9816
0,1944
11
56
0,8290
0,5592
1,4826
56
12
0,2079
0,9781
0,2126
12
57
0,8387
0,5446
1,5399
57
13
0,2250
0,9744
0,2309
13
58
0,8480
0,5299
1,6003
58
14
0,2419
0,9703
0,2493
14
59
0,8572
0,5150
1,6643
59
15
0,2588
0,9659
0,2679
15
60
0,8660
0,5000
1,7321
60
16
0,2756
0,9613
0,2867
16
61
0,8746
0,4848
1,8040
61
17
0,2924
0,9563
0,3057
17
62
0,8829
0,4695
1,8807
62
18
0,3090
0,9511
0,3249
18
63
0,8910
0,4540
1,9626
63
19
0,3256
0,9455
0,3443
19
64
0,8988
0,4384
2,0503
64
20
0,3420
0,9397
0,3640
20
65
0,9063
0,4226
2,1445
65
21
0,3584
0,9336
0,3839
21
66
0,9135
0,4067
2,2460
66
22
0,3746
0,9272
0,4040
22
67
0,9205
0,3907
2,3559
67
23
0,3907
0,9205
0,4245
23
68
0,9279
0,3746
2,4751
68
24
0,4067
0,9135
0,4452
24
69
0,9336
0,3584
2,6051
69
25
0,4226
0,9063
0,4663
25
70
0,9397
0,3420
2,7475
70
26
0,4384
0,8988
0,4877
26
71
0,9456
0,3256
2,9042
71
27
0,4540
0,8910
0,5095
27
72
0,9511
0,3090
3,0779
72
28
0,4695
0,8829
0,5317
28
73
0,9563
0,2924
3,2709
73
29
0,4848
0,8746
0,5543
29
74
0,9613
0,2756
3,4874
74
30
0,5000
0,8660
0,5774
30
75
0,96593
0,2588
3,7321
75
31
0,5150
0,8572
0,6009
31
76
0,9703
0,2419
4,0108
76
32
0,5299
0,8480
0,6249
32
77
0,9744
0,2250
4,3315
77
33
0,5446
0,8387
0,6494
33
78
0,9781
0,2079
4,7046
78
34
0,5592
0,8290
0,6745
34
79
0,9816
0,1908
5,1446
79
35
0,5736
0,8192
0,7002
35
80
0,9848
0,1736
5,6713
80
36
0,5878
0,8090
0,7265
36
81
0,9877
0,1564
6,3138
81
37
0,6018
0,7986
0,7536
37
82
0,9903
0,1391
7,1154
82
38
0,6157
0,7880
0,7813
38
83
0,9925
0,1219
8,1443
83
39
0,6293
0,7771
0,8098
39
84
0,9945
0,1045
9,5144
84
40
0,6428
0,7660
0,8391
40
85
0,99625
0,0872
11,4301
85
41
0,6561
0,7547
0,8693
41
86
0,9976
0,0698
14,3007
86
42
0,6691
0,7431
0,9004
42
87
0,99866
0,05239
19,0811
87
43
0,6820
0,7314
0,9325
43
88
0,9994
0,0349
28,6363
88
44
0,6947
0,7193
0,9657
44
89
0,9998
0,0175
57,2900
89
45
0,7071
0,7071
1,0000
45
90
1,0000
0,0000
Sonsuz
90
Sin
Tablo 1.1: Trigonometri cetveli
29
Cos
Tan
Derece
UYGULAMA FAALYET
ekil 1.27: Yldz gen balant sistemleri
Yldz gen sistemlerinde akm ve gerilim bantlarn deney balant eklini kurarak
deerleri gzlem tablosuna kaydediniz.
Malzeme Listesi
4 adet ampermetre
4 adet voltmetre
Alclar (Lamba veya farkl alclar kullannz.)
lem Basamaklar
ekil 1.27deki devrenin
malzemelerini temin ediniz.
gen balant devresini kurunuz.
Devreye enerji vererek alnan
deerleri gzlem tablosuna
kaydediniz.
Yldz balant devresini kurunuz.
kaydediniz.
neriler
Malzemeleri retmeninizin denetiminde
temin ediniz.
l aletlerinin doru balandndan emin
olunuz.
Alcnn alma gerilimi ile devre geriliminin
ayn olduuna dikkat ediniz. gen
balantda UH= UF olduunu hatrlaynz.
olunuz.
Alcnn alma gerilimi ile devre geriliminin
ayn olduuna dikkat ediniz. Yldz balantda
IH= IF olduunu hatrlaynz.
30
Gzlem sonularn aadaki tabloya yaznz.

Gzlem
Nu.
Deneyde Alnan Deerler

IH (A)
IF(A)
UH(V)
UF(V)
Ykn
gc
Balant ekli
GEN
YILDIZ
3
Tablo 1.2: Deney gzlem tablosu
31
UYGULAMA FAALYET
ekil 1.28: Direkt yntemle aktif gcn llmesi
1 fazl sistemlerde Wattmetre yardmyla (Direkt yntem ile) aktif gcn llmesi devresini
kurunuz ve aldnz deerleri gzlem tablosuna kaydediniz.
Malzeme Listesi
1 adet ampermetre ve 1 adet voltmetre

1 adet wattmetre
Alclar (farkl alclar kullannz.)
lem Basamaklar
neriler


temin ediniz.
olunuz. Ampermetrenin seri, voltmetrenin
Devreyi kurunuz.
paralel balanmasna ve wattmetrenin
balantlarna dikkat ediniz.
Alclarn ve l aletlerinin alma gerilimi
Devreyi altrnz.
ile devre geriliminin ayn olduuna dikkat
ediniz.
Aldnz deerleri gzlem tablosuna Enerji var iken devreye mdahale yapmaynz.
kaydediniz.
Farkl alclar kullanarak deneyi
tekrarlaynz.
32

Gzlem
Nu.
1
2
3
4

I (A)
U (V)
P (W)
33
UYGULAMA FAALYET
ekil 1.29: Dengeli 3 fazl sistemlerde bir wattmetre ile g lme
3 fazl dengeli sistemde 1 wattmetre ile aktif gc lnz ve toplam devrenin gcn
bulunuz. Aldnz deerleri gzlem tablosuna kaydediniz.
Malzeme Listesi

1 adet wattmetre
Farkl alclar
lem Basamaklar
ekil 1.29daki devrenin
Devreyi kurunuz.
Devreyi altrnz.
Ampermetre, voltmetre ve wattmetre
yardmyla lmleri yapnz.
Devrenin gcn hesaplaynz.
tekrarlaynz.
neriler
temin ediniz.
olunuz.
ediniz.
Aldnz deerleri gzlem tablosuna
kaydediniz. Uhat gerilimi ile Ufaz
geriliminin farkl deerler olduunu tespit
ediniz.
PT = 3.P1 formln kullanarak sonular
gzlem tablosuna kaydediniz.
34
Gzlem sonularn aadaki tabloya kaydediniz.

Gzlem
Nu.
I (A)

UF(V)
UH(V)
P(W)
1
2
3
4
35
Hesaplanan Deer
PT = 3.P1
UYGULAMA FAALYET
ekil 1.30: 3 fazl sistemlerde aron bal 2 wattmetre ile g lme
3 fazl sistemlerde ( dengeli) 2 adet aron bal wattmetre ile aktif gcn lnz ve
aldnz deerleri gzlem tablosuna kaydediniz.
Malzeme Listesi

2 adet 380 voltluk wattmetre
Alclar (Farkl alclar kullannz.)
lem Basamaklar
Devreyi kurunuz.
Devreyi altrnz.
Ampermetre, voltmetre ve wattmetre
yardmyla lmleri yapnz.
Devrenin gcn hesaplaynz.
tekrarlaynz.
neriler
temin ediniz.
olunuz.
ediniz.
kaydediniz.
PT =P1+ P2 formln kullanarak sonular
gzlem tablosuna kaydediniz. Cos deeri
0,5ten byk ise glerin toplam ile toplam
gcn bulunacan hatrlaynz.
36

Gzlem
Nu.
I (A)

U (V) Faz-Faz
P1 (W)
P2 (W)
1
2
3
4
37
Hesaplanan Deer
P = P1 + P2 (W)
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
ekil 1.31: 1 fazl devrede varmetre ile reaktif g lme
1 fazl devrede Varmetre ile reaktif gc lnz ve aldnz deerleri gzlem tablosuna
kaydediniz.
Malzeme Listesi

1 adet varmetre
lem Basamaklar
neriler


temin ediniz.
olunuz.
Alcnn ve l aletlerinin alma gerilimi
ediniz.
Devreyi kurunuz.
Devreyi altrnz.
Ampermetre, voltmetre ve varmetre
ile lmleri yapnz.
tekrarlaynz.

kaydediniz.

Gzlem
Nu.
1
I (A)

U (V)
2
3
4
38
Q (VAR)
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Evet Hayr
gvenlii tedbirlerini aldnz m?

Yldz gen sistem balants deneyini yapabildiniz mi?
Direkt yntem ile 1 fazl aktif g lme deneyini yapabildiniz mi?
Dengeli 3 fazl sistemlerde 1 adet wattmetre ile aktif g lme
deneyini yapabildiniz mi?
3 fazl sistemlerde aron bal 2 adet wattmetre ile aktif g lme
deneyini yapabildiniz mi?
1 fazl devrede varmetre ile reaktif g lme deneyini
yapabildiniz mi?
Yaptnz deneylerde aldnz deerleri gzlem tablosuna doru
olarak kaydettiniz mi?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
39
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
( ) 1 HP 736 Watttr.
2.
( ) Trkiyede frekans 60 Hz.dir.
3.
( ) Alternatif akm ve gerilimin herhangi bir andaki deerine ani deer denir.
4.
( ) l aletlerinin gsterdii deerler maksimum deerlerdir.
5.
( ) V= Vm x 0,707 gerilim deeri etkin deerdir.
6.
( ) Bobin kuvvet izgilerini 90 a ile kestiinde en fazla EMK oluur.
7.
( ) gen balant sisteminde hat gerilimi ile faz gerilimi eittir.
8.
( ) Grnr gcn birimi Watttr.
9.
( ) Wattmetrenin akm bobini devreye paralel balanr.
10.
( ) Omik alclar reaktif g eker.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
40
RENME FAALYET-2
RENME FAALYET-2
AMA
G kat saysn hatasz olarak lebileceksiniz.
ARATIRMA
G katsays lm aletleri ve standartlar hakknda kitaplardan, internetten,

G katsaysnn dzeltilmesinin faydalarnn neler olduunu ve g

katsaysnn olmas gereken snr deerlerini aratrnz.

2. G KAT SAYISI LME

Alternatif akm devrelerinde, devreye uygulanan ebeke gerilimi ile devre akm
arasndaki as, devrede bulunan omik, endktif ve kapasitif direnlere bal olarak
deimektedir.
Sistemin kk olan g kat saysnn daha byk bir deere ykseltilmesi iin
yaplan ilemlerin tmne, g kat saysnn dzeltilmesi veya kompanzasyon denir.
2.1. G Katsays
2.1.1. G Katsays Tanm
Bir alternatif akm devresindeki aktif ( P ) gcn, grnr ( S ) gce oranna devrenin
g katkays denir.
P= U x I x Cos
S= U x I
P W
COS
S VA
41
Alternatif akm devreleri g lmelerinde, devre endktif veya kapasitif ise byle
devrelerde akm ile gerilim arasnda faz fark vardr. Bu fark a ile gsterilip bu ann
kosinsne g kat says veya g faktr denir.
2.1.2. Omik, Kapasitif, Endktif Devrelerde Akm, Gerilim ve G Vektrler
Omik devre
ekil 2.1de omik devrede alc ularna uygulanan gerilimin ve diren
zerinden geen akmn dalga ekli ve vektr diyagram grlmektedir.
Alternatif bir gerilim, diren ularna uygulandnda direncin ularndaki
gerilim dorultusunda diren zerinden geen akm artmakta, diren ularndaki
gerilim deeri azaldka bunun paralelinde akm azalmaktadr.
Bu durum ekil 2.1de grld gibi gerilimin maksimum olduu yerde
akmda maksimum, gerilimin sfr olduu yerde akmda sfr olmaktadr. Bu
nedenle akmla gerilim ayn fazdadr. Diren eleman akmla gerilim arasnda
bir faz fark oluturmamaktadr. Vektr gsteriminde I akmn etkin deeri, U
ise gerilimin etkin deerini gstermektedir. renme Faaliyeti 1de etkin deer,
maksimum deer ve ortalama deer ile bilgiler verilmitir, inceleyiniz.
ekil 2.1: Omik devrelerde akm ve gerilim vektr diyaram
Kapasitif devre
Kapasitif devrede akmla gerilim arasnda genellikle 90 faz fark oluur ve
akm gerilimden 90 ileri fazdadr. Herhangi bir andaki kondansatrn ektii
g, o anda akm ile EMKnin arpmna eittir. Vektr dn yn saat
ibresinin tersi ynndedir. ekil 2.2e baknz.
42
ekil 2.2: Kapasitif devrelerde akm ve gerilim vektr diyagram
Endktif devre
Saf bir zindkleme bobininden geen akm, uygulanan EMKden 90 geri
fazdadr. Herhangi bir andaki g, o andaki akm ile EMKnin arpmna eittir.
P= e.i ekilde grld gibi deiik anlardaki akm ve gerilim eerlerini
arparak bulunan ani gleri iaretlemek sureti ile gcn deiim erisi
izilebilir.
ekil 2.3: Endktif devrelerde akm ve gerilim vektr diyagram
43
2.1.3. G Katsays lme

letmelerde aktif enerji haricinde ekilen reaktif enerji reaktif sayalar aracl ile
llp eer miktar belirlenen snrlar gemise creti elektrik datm ve sat yapan
firma tarafndan alnmaktadr. Reaktif g faydalanlmayan g olup bu gcn azaltlmas
eitli yntemler ile mmkndr. G kaybnn nlenmesi iin g faktrnn dzeltilmesi
gerekir.
G katsays iki yntemle llr: G kat says direkt ( kosinsfimetre ile) veya
endirekt ( A- V- W ile ) yntemlerle llebilir. Direkt len aletlere kosinsfimetre veya
g faktr metre ad verilir.
Ampermetre, voltmetre ve wattmetre ile g kat says (Cos) lme

Bu yntem 1 fazl devreler ve 3 fazl devrelerde uygulanr.
Bir fazl devrelerde g katsays lme

Aktif g, alcnn zerinde ie dnen faydal gtr. Aktif gcn P=
U. I . cos forml ile hesapland renme faaliyeti 1de ilenmitir.
Buna gre ekil 2.4te bulunan devreden P (Aktif g)- U (Gerilim)- I
(Akm) deerleri deneyde alndnda, g katsays endirekt yntemde
hesap yoluyla bulunabilir.
cos
P
Forml ile cos (g katsays) hesaplanr.
U .I
ekil 2.4: Ampermetre, voltmetre ve wattmetre yardmyla g kat says lme
fazl devrelerde g katsays lme

fazl devrelerde iki yntem ile g kat says bulunabilir. Dengeli ve
dengesiz ykler ( alclar) iin aadaki formllerle bulunabilir.
Wattmetrelerden okunan deerlere gre hesaplama yaplr.
44
Dengeli ykler iin: Dengeli yklerde hatrlanaca gibi 1 adet

Wattmetre balanr ve wattmetrenin gsterdii deer 3 ile
arplarak devrenin toplam gc bulunur. P toplam = 3. P1
cos
forml ile P deeri bulunur. Daha sonra
g katsays bulunabilir.
P
U . I forml ile
ekil 2.5: Dengeli 3 fazl sistemde A- V- W ile cos bulunmas
Dengesiz ykler iin: Hatrlanaca gibi 3 fazl dengesiz

devrelerde, her faza 1 adet wattmetre balanr ve 3 wattmetrenin
gsterdii deerler toplanarak devrenin gc bulunur. PToplam = P1
+ P2 + P3 forml ile P deeri bulunur. Daha donra cos
forml ile g katsays bulunabilir.
45
P
U .I
ekil 2.6: Dengesiz 3 fazl sistemde A- V- W ile Cos bulunmas
Kosinsfimetre ile g kat saysn lme

G kat saysnn endirekt yntemlerle llmesi, maliyet ve lm asndan
salkl bir yntem deildir. G kat saysnn deerinin dorudan llmesi
gerekir. Dorudan g kat saysn len aletlere kosinsfimetre denir.
Bir fazl kosinsfimetre yaps

Elektrodinamik wattmetrelerde olduu gibi sabit olan akm bobini
ierisine manyetik eksenleri birbirine gre dik olan iki gerilim bobini
apraz olarak hareket edebilecek ekilde yerletirilmitir.
Gerilim bobinlerinden birine omik diren, dierine de endktif reaktans
seri olarak balanmtr. ki bobinin sipir saylar ve tel aplar ayndr.
Omik diren bal bobinden geen akm ile gerilim ayn fazda, endktif
reaktansla seri bal bobinden geen akm gerilimden 900 geridedir.
Diren ve bobin aracl ile iki apraz bobinin akmlar ile gerilimleri
arasndaki faz fark 900 yaplm olur (ekil 2.7e baknz.).
46
ekil 2.7: Bir fazl kosinsfimetrenin i yaps
Devreye omik yk bal iken ( g kat says 1 ): Akm

bobininden geen akm, gerilim ile ayn fazda olur. 1 numaral
gerilim bobininden geen akm, akm bobininden geen akmla
ayn fazdadr. 2 numaral gerilim bobininden geen akm bunlardan
90 geridedir. Dndrme kuvveti bu iki akmn meydana getirdii
bileke alanlar tarafndan oluur. Meydana gelen bu kuvvet,
sadece 1 numaral gerilim bobinine etkiler ve bu bobinin eksenini
akm eksenine 900 oluncaya kadar apraz bobini dndrp ibre
skala zerindeki 1 saysn gsterir. Omik yk durumunda 2
numaral bobine etki eden kuvvet yoktur. nk omik ykte geen
akmda omiktir. Omik akmn endktif ve kapasitif bileeni de
yoktur.
Devre tam endktif iken (g kat says sfr): Akm

bobinlerinden geen akm ayn fazda, 1 numaral gerilim
bobininden geen akm bunlardan 900 ileridedir. Bu durumda 2
numaral bobin akm bobini eksenine dik olana kadar dner ve ibre
sfr gsterir. Yani cos = 0dr.
47
Devre tam kapasitif iken (G kat says sfr): Endktif ykn

tersi olup 1 numaral gerilim bobini 1800 dnerek gsterge bu sefer
kapasitif taraftaki sfr gsterir.
G kat says 0 ile 1 arasnda ise: Gerilim bobinleri ile akm

bobinleri arasndaki faz fark g kat saysn verebilecek
ekildedir. Skalann sa taraf endktif yk durumunu, sol taraf
kapasitif yk durumunu gsterir.
fazl kosinsfimetre yaps

Hareketli gerilim bobinleri arasnda 1200 faz farkl olarak yerletirilir.
Gerilim bobinleri akm bobininin baland fazn dndaki dier iki faza
balanr. Sabit bobinler hat akmn tar.
Alet fazl bir yke balanrsa ibre, ykn g faktrn skala zerinde
gsterir. fazl kosinsfimetrenin akm bobinleri yke seri balanr.
Gerilim bobinlerinin birer ular da dier fazlara balanr ( ekil 2.8e
baknz.). lmler dorudan g faktrn verir.
ekil 2.8: fazl bobinli kosinsfimetrenin i yaps
48
ekil 2.9: fazl dijital kosinsfimetrenin blok emas
Kosinsfimetre eitleri
Kosinsfimetreler, faz ekline gre bir fazl ve fazl olmak zere iki eit imal
edilir. retim ekline gre analog ve dijital olarak imal edilir.
Resim 2.1: Dijital ve analog cosinsfimetreler
49
Resim 2.2: Deney setinde kosinsfimetre balantlar
Kosinsfimetre devreye balantlar

Kosinsfimetreler 1 fazl ve 3 fazl devrelerde kullanlabilir. Bir fazl
kosinsfimetrelerde akm bobini seri, gerilim bobini paralel balanr.
ekil 2.10: Bir fazl kosinsfimetre devreye balants
fazl kosinsfimetrelerde adet gerilim bobini vardr ve bobinler en az 380

voltluk gerilim deerlerinde olmaldr. Akm bobini seri balanr.
50
ekil 2.11: fazl kosinsfimetre devreye balants
ekil 2.12: Bir fazl akm trafolu kosinsfimetre devreye balants
ekil 2.12 incelendiinde 1-2 numaral klemensler akm trafo sekonder balants iin
3-4 numaral klemensler gerilim ( kat ) bobini girileri, 5-6 numaral klemensler l aleti
besleme gerilim girileridir.
Kosinsfimetre balantsnda dikkat edilecek hususlar

Kosinsfimetrelerin akm bobinleri seri, gerilim bobinleri paralel balanacaktr.
Gerilim bobinleri alma ( etiket ) deerlerine dikkat edilmelidir.
Kosinsfimetre akm trafolu almas gerekiyor ise buna dikkat edilmelidir,
akm trafosu sekonder ucunun birisi mutlaka topraklanmaldr. Bunun sebebi
akm trafosu sekonder taraf ak devre braklrsa oluabilecek yksek gerilim
topraa verilmesi iindir.
51
Devrelerin frekans, frekansmetre ile llr. Frekansmetreler analog, dijital,

dilli ( titreimli) olmak zere eitleri vardr. Frekansmetreler devreye paralel
balanr. Frekansmetrenin alma ( etiket ) deerlerine dikkat edilmelidir.
ekil 2.13: Frekansmetre balants
Resim 2.3: Deney setinde dilli ( titreimli) frekansmetre
52
UYGULAMA FAALYET
ekil 2.14: Dolayl olarak g katsays llmesi balants( A- V- W )
1 fazl devrelerde dolayl olarak g katsays lme deney balant eklini kurarak
deerleri gzlem tablosuna kaydediniz. G katsaysn hesaplayarak gzlem tablosuna
kaydediniz.
Malzeme Listesi

1 adet bir fazl wattmetre
lem Basamaklar
Deney balant eklini kurunuz.
kaydediniz.
G katsaysn hesaplayarak
bulunuz.
tekrarlaynz.
neriler
temin ediniz.
olunuz.
Enerjiyi retmeniniz denetiminde veriniz.
Aldnz deerleri gzlem tablosuna doru
olarak kaydediniz.
G katsays formln doru olarak
kullannz.
olarak kaydediniz.
53

Gzlem
Nu.

I (A)
U(V)
P(W)
Hesaplanan Deer
Cos = P/ UxI
1
2
3
4
UYGULAMA FAALYET 2
54
UYGULAMA FAALYET
YE
ekil 2.15: 3 fazl kosinsfimetre deney balants
3 fazl devrelerde 3 fazl kosinsfimetre ile g katsays lme deney balant eklini
kurarak deerleri gzlem tablosuna kaydediniz.
Malzeme Listesi:
1 adet ampermetre
1 adet voltmetre
1 adet fazl kosinsfimetre
lem Basamaklar
kaydediniz.
tekrarlaynz.
neriler
temin ediniz.
olunuz.
olarak kaydediniz.
olarak kaydediniz.
55
Gzlem
Nu.

I (Amper)
U (Volt)
1
2
3
4
56
Cos
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
ekil 2.16: Akm trafolu 1 fazl kosinsfimetre balants
1 fazl devrelerde, akm trafosu ile kosinsfimetre ile g katsays lme deney
balant eklini kurarak deerleri gzlem tablosuna kaydediniz.
Malzeme Listesi:
1 adet akm trafosu

1 adet 1 fazl kosinsfimetre
lem Basamaklar


kaydediniz.
tekrarlaynz.
neriler
temin ediniz.
1-2 numaral klemenslere, akm bobini
sekonder tarafndan balant yapnz.
3-4 numaral klemenslere ( gerilim bobini
ular), faz ntr balants yapnz.
5-6 numaral klemenslere ( kosinsfimetre
yardmc besleme gerilimi) alma gerilimine
uygun deerde enerji veriniz.
Akm trafosunun sekonder sarg ucunun birini
topraklaynz.
olarak kaydediniz.
olarak kaydediniz.
57
Gzlem
Nu.

Cos
1
2
3
4
58
Ykn cinsi
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Evet
Hayr

Deney balants iin malzemeleri doru olarak temin
edebildiniz mi?
Kosinsfimetre akm trafo balantsn doru olarak
yapabildiniz mi?
Kosinsfimetre gerilim bobini balantsn doru olarak
yapabildiniz mi?
Kosinsfimetre yardmc besleme balantsn doru olarak
yapabildiniz mi?
Aldnz deerleri doru olarak gzlem tablosuna
kaydedebildiniz mi?
DEERLENDRME
59
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) Omik alcl devrelerde Cos 1dir.
2.
( ) Kapasitif devrelerde akm gerilimden geridedir.
3.
( ) Kosinsfimetre akm bobini devreye paralel balanr.
4.
( ) Dengeli yklerde her faz akm farkl deerlerdedir.
5.
( ) Bir fazl apraz bobinli kosinsfimetrede iki adet apraz gerilim bobini
bulunmaktadr.
6.
( ) fazl kosinsfimetrede gerilim bobinleri akm bobininin baland faza

balanr.
7.
( ) Akm trafolu kosinsfimetre balantsnda, kosinsfimetre akm bobini 5 A

olmaldr.
8.
( ) 1 fazl akm trafolu kosinsfimetrelerde gerilim bobini 380 Voltluk olmaldr.
9.
( ) Endktif devrelerde Cos deeri 1den byktr.
10.
( ) Kosinsfimetreler grnr gc lerler.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
60
RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3
AMA
Elektrik sayalarnn hatasz olarak montaj ve balantlarn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Elektrik
sayalar
ve
standartlar
hakknda
kitaplardan,
internetten,
evrenizde bulunan elektromekanik ve elektronik sayalarn farklarn

aratrnz.

3.ELEKTRK SAYALARI
Elektrik sayac, retilen veya tketilen elektrik enerjisi miktarn len alettir. Elektrik
enerjisi miktar watt/saat (Wh) olarak belirtilir. Bu da watt olarak ekilen g ile saat olarak
bu gcn ekildii zamann arpmn gsterir.
Pratikte ise enerji birimi daha ok Watt saatin (Whn) 1000 kat olan kilowatt/saat
veya 1.000.000 kat olan Megawatt/saat (MWh) kullanlr.
3.1. Elektrik i
Elektrik bir enerji eklidir. Elektrik temel enerji kaynaklarn, kmr, petrol, doalgaz,
nkleer enerji ya da yenilenebilir enerji kaynaklar kullanarak ikincil bir enerji olarak elde
edilebilmektedir. Elektrik enerjisinin zaman iinde kullanlmas ile i yaplr. Elektrikte i,
birim zamanda enerji harcayarak sonu alma (s, k, manyetik) olarak tanmlanabilir.
Elektrikle alan bir alcnn harcad enerji miktar arttka grd i de o oranda artar.
Elektrikte yaplan i, devreden ekilen g ile zamann arpm sonucunda bulunur.
Elektrikte i W harfiyle gsterilir. W= P x t ( = G x Zaman) forml ile hesaplanr.
birimi kilowattsaat (kWh)'tir. Baska bir deyile devreye bal 1000 watt (1 kilowatt)
gcndeki alc, bir saat boyunca alyorsa yapt i 1 kWh'tir.
G denklemi: P = V. I
denkleminde P yerine V.I yazarsak W = V. I. t eklinde de ifade edilebilir.
61
rnek: Elektrik sayac 5 saatte 30 kWh yazmtr. Sayaca bal olan alcnn gcn
bulunuz.
zm: W = P.t denkleminden P'yi ekersek
P = W/t = 30/5 = 6 kW = 6000 W bulunur.
rnek: Gc 1 kW (1000 W) olan stc 10 saatte ka kWh enerji harcar?
zm: W = P.t = 1.10 = 10 kWh
3.2. Elektrik Sayalar (AA)

3.2.1. Grevi
retilen ve tketilen elektrik enerjisinin bilinmesi, kayplarn bulunabilmesi ve
maliyetinin hesaplanabilmesi iin elektrik enerjisinin llmesi gerekir. Elektrik sayalar,
devreden ekilen glerin sabit veya deiken deerlerini zaman ekseni zerinde toplayarak
genellikle kilowattsaat (kwh) cinsinden kaydeden l elemandr. Elektrik alclarnn
gcn len aygt wattmetre, elektrik alclarnn yapt ii dorudan len aygtlara
elektrik sayac denir. Wattmetreyle sayacn yaps tamamen ayndr. Tek fark, wattmetrede
ibre, sayata sayc (numaratr) bulunmasdr.
Sayalarn eitleri unlardr:
Devreye balantsna gre sayalar
Dorudan balants yaplan sayalar
l transformatrleri ile balants yaplan sayalar

o
Akm trafosu ile balanan (x/5, AG) sayalar
o
Akm ve gerilim trafosu ile balanan (x/5, OG) sayalar
Yaplarna gre sayalar
Elektromekanik elektrik sayalar
Elektronik elektrik sayalar
malat ve balant ekline gre sayalar
Bir faz iki telli (bir elemanl) sayalar
faz drt telli ( elemanl) sayalar
faz telli sayalar (aron veya 2 elemanl) sayalar
Fonksiyonlarna gre sayalar
Normal sayalar
Demantmetreli sayalar
ok tarifeli sayalar
Yk profili kaydeden sayalar
Haberleme zellikli sayalar
62
Resim 3.1: Elektronik ve elektromekanik sayalar
3.2.2. ndksiyon Sayalar ve Balantlar

ndksiyon sayalar yap itibariyle wattmetreye benzemektedir. Kaln kesitli az
sarml akm bobinleri ve ince kesitli ok sarml gerilim bobinleri vardr. Akm bobinlerinin
sarg direnleri kktr ve alcya seri balanr. Gerilim bobinlerinin direnleri byktr ve
alcya paralel balanr.
Aktif sayalar
Aktif sayalar alclarn aktif i enerjilerini ler. ltkleri faz saylarna gre iki
ekilde imal edilmektedir: Bir fazl sayalar ve fazl aktif sayalardr.
Bir fazl aktif indksiyon sayalar

Prensip olarak indksiyon motoruna benzeyen aktif sayata disk, sayc
eleman, gerilim bobini, akm bobini ve daimi mknats bulunmaktadr.
Akm bobininden geen akmn ve gerilim bobininde den gerilimin
oluturduu manyetik alann alminyum disk zerinde oluturduklar
dndrme momentine gre alr.
Elektromekanik indksiyon sayata, dnme hareketi bir dili aracl ile
numaratre iletilip numaratrde harcanan enerji toplanarak llmektedir.
Burada aletin dnme hz, devrenin ektii g ile doru orantldr. Bu
aletlerde kar koyma yntemi yerine, hareketli sistemin hzyla orantl
olan frenleyici moment kullanlr. Frenleyici moment, hareketli sistemle
ayn mil zerine tespit edilen alminyum diskin daimi mknats kutuplar
arasnda dnmesiyle salanr. ekil 3.1, 3.2, 3.3, 3.4, 3.5e baknz.
Akm ve gerilim bobini olmak zere iki adet bobin vardr. Akm bobini
kaln iletkenden az sipirli, gerilim bobini ince iletkenden ok sipirli
yaplmtr. Akm bobini alcya seri, gerilim bobini alcya paralel
balanr. Her iki bobinde saya ierisinde sabit olarak yerletirilmi ve
aralarna dnebilecek ekilde yataklanm alminyum disk
yerletirilmitir. Sayalar gerilim bobinleri paralel balandklarndan
oluturduklar manyetik alan sabittir. Akm bobininden alc akm getii
iin srekli deiiklik gsterir. Bu iki manyetik alan arasnda faz fark
meydana getirilerek alminyum diskin tpk bir asenkron motorun rotoru
gibi dnmesi salanmtr.
63
ekil 3.1: 1 fazl indksiyon aktif saya i yaps
Saya zerinden geen akmn miktarna bal olarak alminyum disk hzla veya
yava dnerek miline bal sonsuz vida aracl ile bir numaratr evirir. Numaratr, saya
ekranndan okunabilecek ekilde harcanan elektrik enerjisini kilowatt/saat olarak yazar.
Saya ierisinde, amortisman momentini salayan tabii mknats vardr. Bu tabii mknats
saya alrken diskin kontroll dnmesini salar ve saya zerinden geen akm
kesildiinde diskin ataleti ile dnmesini engeller. Bylece gereksiz yere kullanlmaya enerji
saya tarafndan yazlmam olur. ekil 3.1de 1-3 akm bobini, 2-4 gerilim bobini ulardr.
64
ekil 3.2: 1 fazl indksiyon aktif saya gerilim bobini yaps
ekil 3.3: 1 fazl indksiyon aktif saya akm bobini yaps
65
ekil 3.4: 1 fazl indksiyon saya disk ve yaps
ekil 3.5: 1 fazl indksiyon saya numaratr sistemi
66
ekil 3.6: 1 fazl indksiyonlu ( elektromekanik) aktif saya devre balants
ekil 3.6 ve 3.7de 1 faz iki telli saya balantlar verilmitir, inceleyiniz.
ekil 3.7: 1 fazl indksiyonlu ( elektromekanik) aktif saya tesise balants
Resim 3.2: 1 fazl iki telli aktif saya n grn
67
fazl aktif indksiyon sayalar:

fazl sayalar iki veya adet bir fazl indksiyon sayalarnn bir
araya getirilmesinden meydana gelir. Bu nedenle alma prensibi ve
zellikleri bir fazl sayalarn aynsdr. fazl olanlarda bir adet veya 2
adet disk ayn eksen zerindeki mile tespit edilmitir.
ekil 3.8: 3 fazl indksiyonlu aktif saya i yaps
68
Sayacn dnebilmesi iin devreden akm ekilmesi gerekir Bylece akm bobininde
bir manyetik alan hasl olur Sayacn devreye paralel bal gerilim bobininde zaten manyetik
alan vardr Gerilim bobinleri tarafndan meydana getirilen manyetik alann diskte
dourduu Foucault akmlar, akm bobininin meydana getirdii manyetik alann etkisiyle
diski hareket ettirir Hareket eden disk, bir dili sistemi altrarak numaratrn hareketini
salar Sayata bulunan U mknatsn kutuplar arasndan geen disk zerinde de bir
indkleme akm dourur Bu da diskin frenlenmesine ve hareketinin ayarlanmasna sebep
olur Sayacn ayar bu mknats araclyla yaplabilir ekil 3.8e baknz.
ekil 3.9: 3 fazl indksiyonlu ( elektromekanik) aktif saya tesise balants
3 fazl 4 telli saya balants

fazl, ntrl ve ntr topraklanm sistemlerde dengesiz
yklerin ektikleri enerjinin llmesinde kullanlr. Her fazn
enerjisini ayr ayr lp bunlarn toplamn verecek ekilde
yaplmtr. lme sistemleri yani akm, gerilim bobinleri
vardr. Akm bobinlerinin her biri bir faza seri, gerilim bobinleri de
kendi fazlarnn girii ile ntr arasna paralel baldr.
ekil 3. 10: fazl drt telli saya balants
69
ekil 3.10daki balantda

1. akm bobin ular, 1 ve 3 numaral ile
2. akm bobini ular, 4 ve 6 numaral ile
3. akm bobin ular, 7 ve 9 numaralar ile gsterilmitir.
3 adet gerilim bobinleri girileri, 1- 4- 7 numaralar akm bobini girilerinden
alnmtr. Gerilim bobinlerinin klar birletirilerek 10- 12 numaral klemenste ntre
balanmtr.
o
3 faz 3 telli saya, aron balants

Bu sayalara aron bal sayalar da denmektedir. ki adet alma
sistemi vardr. Bu tip sayalar ntrsz ykleri dengeli sistemlerde
kullanlr. ki alma sistemleri olduundan iki akm ve iki de
gerilim bobini vardr. Aron bal sayalar, akm bobinlerine bal
olmayan nc fazdan ekilen enerjiyi lmez. Bu nedenle aron
bal sayalar faz dengeli olan sistemlerde kullanlmaldr.
Yalnz iki faza gre akm ve gerilim bobinleri olduundan
sarfiyatlar faz drt telli sayalara gre azdr. Ayrca yksek
gerilim ve yksek akm devrelerinde kullanlrken iki akm ve iki
gerilim trafosu gerektiinden bir akm ve bir gerilim trafosundan
tasarruf edilir. Maliyet asndan uygundur.
ekil 3.11: Aron bal 3 faz 3 telli saya balants
ekil 3.11deki balantda;

1. akm bobini, 1 - 3 numaral klemens arasna balanm ve 1. gerilim bobinin
giriine 1. klemensten kpr alnmtr.
2. akm bobini, 7 - 9 numaral klemens arasna balanm ve 2. gerilim bobinin
giriine 7. klemensten kpr alnmtr. Gerilim bobinleri klar 4-5 numaral klemenste
birletirilerek 380 Volt uygulanr.
70
Reaktif sayalar
letmelerde ekilen reaktif gc len cihazlara reaktif saya denir. Alternatif
akmda alan endktif ykler (motor, trafo vb.) aktif gcn yannda bir de
reaktif g harcanr.
Byk iletmelerde ok sayda motor ve trafo kullanldndan ekilen reaktif
g de byk olur. Dolaysyla bou bouna para demi oluruz. Ayrca trafoyu
ekstra yklemi olduumuzdan dolay enerji datm irketine olan ykmz
artar. Ev ve kk i yerlerinde altrlan endktif zellikteki alclar reaktif
enerji eker fakat bu g ok kk olduundan byle kk aboneler ( 9 KW
altnda tesisler) iin endktif reaktif enerji sayac istenmez. Bu nedenle reaktif
sayalar 3 fazl olarak retilir. 50 KVA zeri g deeri olan tesislerde kapasitif
reaktif saya kullanlmas zorunludur.
Yaplar aktif sayalara benzer. Aralarndaki fark sayacn gerilim bobinine
uygulanan gerilimin akma gre 900 kaydrlmas gerekir. Gerilim bobini ularn
dier fazlara balanmas ile salanr 01.01.2008 tarihinden geerli olarak
gnmzde 2011 ylnda da ENDKTF REAKTF TKETM ORANI % 20,
KAPASTF REAKTF ORANI % 15tir. Yani aktif tketimin endktif reaktif
tketime oran % 20yi gememesi gerekir. Oran getii zaman elektrik datm
irketi reaktif tketim bedelini almaktadr. ekil 3.12e bakldnda aktif saya
akm bobinleri ile reaktif saya akm bobinleri seri baldr.
ekil 3.12: fazl aktif ve reaktif mekanik saya balants

71
ekil 3.13 incelendiinde aktif saya ile reaktif saya akm bobinleri birbirine seri, kapasitif
saya akm bobinleri ters balanmtr ( Kapasitif saya akm bobinlerinin kndan giri
yaplmtr.). Ayrca kapasitif sayalar retilmez, endktif sayalarn akm bobinleri tersten
balanarak kapasitif saya balants elde edilir.
ekil 3.13: 3 fazl aktif- reaktif- kapasitif saya balants
l trafolu saya balantlar

Sayalarn l trafolu balantlarnda, akm trafolu balant ve gerilim trafolu
balantlarn inceleyelim. Sayalarn balanaca tesislerin lecei akmlar ve
gerilimler byk olduunda devrelere l trafolar ile balanr. l
transformatrleri ile kullandklarnda sayacn gsterdii deer, trafonun
dntrme oran ile arplr.
rnein, akm transformatrnn dntrme oran ni, gerilim

transformatrnn dntrme oran nu, sayata okunan deer de K ise llen
enerji (A),
A = K. ni. nu olur.
Akm trafolu saya balants

Alak gerilim ebekelerinde, byk akm eken tesislerde akm bobinine,
bir l transformatrnn sekonder ular balanr. Bu tip yerler iin
sayacn akm bobini 5 Alik ve gerilim bobini de ebekeye dorudan
doruya balanacak ekilde dzenlenmitir.
72
1 fazl akm trafolu saya balants
ekil 3.14: 1 fazl akm trafolu aktif saya balants
3 fazl akm trafolu saya balants
ekil 3.15: 3 fazl 4 telli akm trafolu aktif saya balants
3 fazl gerilim ve akm trafolu saya balants

Yksek gerilimli tesislerde g sarfiyatn lmek iin sayalar
l transformatrleri ile birlikte balanr. Bylece yksek
gerilimin deeri saya iin uygun bir seviyeye drld gibi
ayn zamanda saya, yksek gerilim devresinden de yaltlm olur.
Gerilim trafolu sayalarn gerilim bobinleri 100 Voltluk olmaldr
nk orta gerilim tesislerinde saya iin kullanlacak gerilim
trafosu sekonder gerilimi 100 Volttur.
73
Hem byk akm hem de byk gerilim llmesi gerektiinde

akm ve gerilim trafolar birlikte devreye balanr. Bylece yksek
deerli akm ve gerilim llmesi salanm olur.
ekil 3.16: 3 fazl gerilim ve akm trafolu aktif saya balants
3.2.3. Elektronik Sayalar ve Balantlar

Elektrik tesislerinde ve konutlarda kullanm iin tasarlanan elektronik elektrik
sayalar tek fazl ve fazl olarak snf 1 hassasiyetinde retilmektedir. Bu sayalara akll
sayalar da denir. Hassasiyet snflar 0,5e kadar drlmtr. Gnmzde yeni yaplarda
aboneliklerde elektronik sayalarn kullanlmas zorunludur.
TEDA Genel Mdrl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Enerji leri Ett
daresi yetkilileri 2010 ylnda yapm olduklar almalar neticesinde birtakm
hesaplamalarda bulunmular ve buna gre 17:00 ile 22:00 saatleri arasnda kullanmn
toplam kullanma gre miktar %15 olarak saptanm. 2003 ylnda bu oran daha da
bymtr.
Tketimin yaklak %25-30unun meskenlere ait olduu dnldnde,
meskenlerde kullanlan enerjinin byk bir ksmnn faal alann dna kaydrlmasyla
maksimum % 25'lik bir kullanm saat baznda kaybolarak daha fazla tasarruf salamaktadr.
Saat zamanndaki ar yklenmeden oluan hat kayplar, vs. dier unsurlarn eklenmesiyle
oluan enerjinin 2010 yl verilerine gre yllk bazda % 15'lik kaydrlmas neticesinde elde
edilecek tasarruf, 1.5 milyar dolar bulmaktadr. Bu kendi elimizdeki enerjiyi kullanma
srasnda kra gemek anlamna gelir.
74
Sonuta elektronik elektrik sayacnn kullanmnn yaygnlamas hem enerji

reticisine hem abonelere hem de lke ekonomisine bir katk salamaktadr. Saya bir
taraftan wattmetre gibi bal olduu devrenin gcn lerken dier taraftan zaman iinde
deien bu glerin zamanla arpmlarn toplayp kWh veya MWh olarak kaydeder.
Sayalar, Elektrik Tarifeleri Ynetmeliinde ngrlen tarife kategorilerini salamak
iin 4 tarifeli ( Trkiyede gndz, gece, puant olarak 3 tarife uygulanmaktadr, 2011 yl
itibari ile), bir gn sekiz ayr zaman dilimine blebilmekte, hafta ii, cumartesi ve pazar
gnleri iin ayr ayr tarifelendirme yapabilmektedir. Tarifelendirmedeki asl ama, elektrik
enerjisi tketimini 24 saate dengeli biimde yaymak ve tketiciyi elektrik tketimi
konusunda bilinlendirmektir. Kullanc saya bilgilerini kontrol ederek tketimini
ynlendirebilir. Her zaman dilimi farkl fiyatlandrlaca iin tarifeli kulanm tketiciyi ucuz
olan zaman aralnda elektrik tketmeye yneltecektir. Analog sayalarda olduu gibi dijital
elektrik sayalarnn da reaktif g lm yapanlar imal edilmektedir.
Mekanik sayala elektronik saya arasndaki farklar:
Mekanik sayalarla elektronik sayalarn lm sistemi farkldr.
Elektronik sayalarda mekanik paralardan kaynaklanan sorunlar

yznden arzalanma sz konusu deildir.
Elektronik sayalarda klemens ve gvde kapa alma tarihleri, saatleri

ve adetlerinin kaytlar tutulduu iin kaak elektrik kullanma riski ok
azdr.
Elektronik sayalarda geriye dnk tketim bilgileri tutulduundan enerji

bilgileri takip edilebilir.
Elektronik sayalarda ok tarifeli sisteme abone olunarak tketilen ayn

enerjiye kar daha az para demek mmkndr.
Elektronik elektrik sayalar tasarruf salamas
Mekanik sayalar tek tarife zerinden fiyatlandrld iin aylk gider sabittir.
Elektronik saya satn alnp ok tarifeli sisteme abone olunduu takdirde mekanik sayata
tketilen enerjiye denen tutar elektronik sayata daha azdr (Kullanlan zaman dilimine
bal olarak). denen faturada tasarruf salanlmas iin yalnzca elektronik saya almak
yetmez ilgili kuruma bavuru yaplarak ok tarifeli sisteme abone olunmas gerekmektedir.
Trkiyede eit tarife sistemi vardr. ift terimli, tek terimli, ok zamanl tarife
sistemidir. ift terimli tarifede tketilen elektrik enerjisi iin kWh miktar zerinden alnan
bedel ile buna ek olarak szleme gc karlnda kW miktar zerinden alnan bedel
esasna dayal tarife snfdr. ift terimli tarifeden enerji alacak mteriler, ekilen gcn en
yksek deerini belirleyen zellikteki demantmetreli (demant: talep, istek) saya tesis etme
zorunluluu vardr Tek terimli tarifede tketilen elektrik enerjisi iin kWh miktar zerinden
bedel alma esasna dayal tarife snfdr
ok zamanl tarifeli sistemde gnn belli saatlerinde ve haftann belli gnlerinde
tketilen elektrik enerjisi iin farkl fiyatlardan bedel alma esasna dayal bir uygulamadr.
Hafta sonu dnemi (cumartesi-pazar) imdilik uygulanmamaktadr.
75
Bu sisteme abone olan tketicilerin sayalar:

(06:0017:00) aras Gndz Tarifesi
(17:0022:00) aras Puant Tarifesi ( puant= En yksek g ekilen zaman)
(22:0006:00) aras Gece Tarifesi olarak tarifelendirilir.
o
Gndz tarifesinde normalden yaklak %5 daha ucuz
faturalandrlr.
o
Puant tarifesinde normalden yaklak %50 daha pahal
faturalandrlr.
o
Gece tarifesinde normalden yaklak %50 daha ucuz
faturalandrlr.
Elektronik elektrik sayalarnda faturalama sistemi aadaki blok diyagramnda
grld gibi abonede alnan bilgi bilgisayara aktarlyor. Daha sonra bilgi ilem merkezine
aktarlan bilgi faturalanarak aboneye ulatrlyor.
Resim 3.3: Elektronik sayalarda faturalama bilgi sistemi
Resim 3.4: Elektronik elektrik saya eitleri
76

Saya yaps
Elektronik elektrik sayalar piyasada birok firma tarafndan retilmektedir. retim
standartlar ve ynetmelikler erevesinde yaplmakta ve prensip olarak retilen sayalarn
tamam ayn zelliktedir. Aktif ve reaktif olarak elektronik sayalar retilmektedir. Ayrca
gnmzde trifaze sistemlerde, fazl kombi (aktif- reaktif- kapasitif) sayalar
kullanlmaktadr.
ekil 3.17: ok tarifeli elektronik elektrik sayalara ait teknik diyagram
Resim 3.5: Elektronik elektrik sayacn n grn ve i yaps
77
Resim 3.6: Bir fazl elektronik sayacn i yaps
Resim 3.7: fazl elektronik sayacn i yaps
Saya balantlar
Elektronik elektrik sayalarnn balants mekanik sayalarda olduu gibidir.
Klemens balantlar mekanik sayalar ile ayn zellikleri tamaktadr.
78
ekil 3.18: Bir fazl aktif elektrik sayacnn klemens balants
ekil 3.19daki devre balantsnda, x5 (akm trafolu), kombi ( aktif- endktifkapasitif) saya balants verilmitir, inceleyiniz. Balant akm ve gerilim klemensleri ile
yaplmtr.
ekil 3.19: 3 fazl x5 kombi ( aktif- endktif- kapasitif ) elektrik saya balants
79
ekil 3.20: lm panosu 3 fazl x5 kombi elektrik saya balants
Resim 3.8: 1 fazl ve 3 fazl elektronik elektrik sayalar
80
Saya balantlarna dikkat edilmelidir. Saya faz srasnn hatal balanmas

durumunda ekranda gerilimleri ifade eden ikonlar yanp sner, bu durumda gerilim ularnn
kontrol edilerek dzeltilmesi gerekmektedir. Faz sras hatas balangcndan sonra 120 sn.
ierisinde enerji kesilerek hata dzeltilir ise saya hata kayd almaz.
Akm ularnn doru balanmas durumunda ilgili fazn akm iareti LCD ekranda
sabit yanar, akm ular ters balanan fazn iareti yanp sner. Ters balantnn
balangcndan sonra 120 sn. ierisinde enerji kesilerek hata dzeltilir ise saya hata kayd
almaz. Sadece akm ularnn ters balanmas durumunda saya lmlerini doru yapmaya
devam eder.
Teknik zellikleri
Genel olarak elektronik elektrik sayalarnn zellikleri ayndr.
lm fonksiyonlar
o
4 tarifede de toplam aktif enerji lm yaplabilir.
o
4 tarifede de toplam reaktif - kapasitif enerji lm yaplabilir.
o
Zaman dilimleri ve tarifeler programlanabilir.
o
Gn iinde 12 ayr zaman dilimi belirlenip, belirlenen bu zaman
diliminde drt tarifeden biri seilebilir.
o
Ayrca 32 tatil gn, 8 ayr gnlk, 8 ayr haftalk ve 12 ayr aylk
program yaplabilir.
Faturalama fonksiyonu
o
Faturalama indeksleri otomatik olarak okunabilir.
o
Faturalamann balangc her ayn birinci gn saat 00:00 'dr.
o
stendiinde de herhangi bir gnde programlanabilir.
o
Son 12 ayn bilgilerini saklama zellii vardr.
o
Toplam aktif, reaktif, kapasitif enerjileri drt tarife baznda 12 ay
saklama zellii vardr.
Kendi kendine arza bulma

Saya kendisindeki devreleri srekli otomatik olarak kontrol edip arza
mensnde arza var veya yok ekranda belirtir. Bu hatalar: Bellek, gerek
zaman saat hatas; saat pili zayf, sistem pili zayf uyars, st kapak ve
klemens kapa ak hatalarn gsterir.
Klemens ve st kapak alma, kapama, kaydetme zellii

st kapan veya klemens kapann almas durumunda her ay iin ilk
alma tarihini ve o ay iindeki toplam alma saysn kaydeder. Kapak
alma tarihi ve adedi bilgilerinin son 12 ay bellekte saklanr.
Sayala iletiim, optik port ile okuma

Elektronik sayalarn zerinde optik port bulunmaktadr(Enerji var iken
veya yok iken). Saya herhangi bir mdahale yaplmadan optik port
arayz balants ile hem bilgisayar zerinden hem de el endeksr
kullanlarak okunabilir. Ayrca elektrik kesik iken de LCD ekrann
aydnlatan back-light sistemi sayesinde karanlkta okunabilir.
81
RS 485 zerinden okuma

RS 485 k sayesinde RS 232 = RS 85 adaptr yardm ile dorudan
bilgisayara balanarak okuma program yardm ile okunabilir. Sayalar
bu data k sayesinde ileriki dnemlerde uzaktan okuma ile ilgili
almalar hibir zorunluluk yok iken bu konuda birok firma bu sistemin
alt yapsn hazrlam bulunmaktadr. Bylece abonedeki saya okuma
ilemi iin tahsis edilen personelin ilevini bu balant ile ortadan
kaldracaktr. En nemlisi ise kaak elektrik kullanmn azaltmada en
nemli faktr olarak grlmektedir. Konu ile ilgili rnek emalar aada
verilmitir.
ekil 3.21: RS 485 port zerinden ve optik port ile saya okuma sistemi
ekil 3.22: Uzaktan saya okuma blok diyagram emas
Yedekleme g beslemesi
Elektrik kesintilerinde elektronik saya, sper kapasitr ve bir pil
bileiminden oluan kesintisiz bir g kaynandan yararlanarak gerek
zaman saati ve takviminin srekli beslenmesini salar. Bu sistemle
elektrik kesintilerinde saat ve tarih / takvim bilgilerinin korunmas
gvenli olarak salanm olmaktadr.
82
Led sinyali ve pulse klar

Saya zerinde yanp snen LEDler mevcuttur.
Yaz / K otomatik zaman saati ayar

Elektronik sayalar yaz / k saat uygulamasn retim tarihinden itibaren
16 yl boyunca otomatik olarak kendiliinden ayarlar.
Demantmetre fonksiyonu
Tm elektronik sayalar demantmetrelidir ( Demant= Talep, istek, en
yksek ektii g miktar lme). 5, 10, 15, 30, 45, 60, 120 dakikaya
ayarlanabilir zelliktedir. 6 aylk bilgiler hafzada sakldr.
ZamanpProgramlanmas
Bir gnlk zaman en ok 12 zaman dilimine blnebilir ve her bir zaman
dilimi 4 tarifeden birine eletirilip seilebilir. Ayrca gnlk zaman
programnn yannda haftalk zaman programlanmas (WP), Aylk zaman
programlanmas (MP) ve tatil zaman programlanmas (HP) yaplabilir.
altrma ve fonksiyon kontrolleri

Saya monte edilip enerji verildii zaman LCD ekrana grnt gelir.
Klemens kapa ama/Kapama kontrol

Klemens kapa yerine vidalandktan sonra LCD ekrannda kilit
sembolleri yanp snmeye balar. Optik port ile okuma yaplnca bu
sembol kaybolacaktr.
Auto display
Auto-display modu sayacn almaya balamasyla birlikte devreye girer.
Her bilgi 5 sn. ekranda grnr ve kendinden sonra gelen bilgi ekrana
gelir.
Fazlarn ve akmlarn kesilmesi kayd

Elektronik sayalarn birou en son faz kesilme zamannn balang ve
biti tarih ve saatlerini (her faz iin ayr ayr ve toplam), faz kesilme
toplam zamann dakika olarak en son akm kesilme zamannn balang
ve biti tarih ve saatlerini (her faz iin ayr ayr ve toplam), akm kesilme
zamannn dakika olarak toplam sresini ve en son ters akm oluma
zamannn balang, biti tarih ve saatlerini (faz, faz ve toplam olarak)
ters akm oluma zamannn toplam sresini dakika olarak hafzasna
kaydeder.
Mevcut panolara uygunluk

Elektronik sayalar, Trkiye koullarnn gerei olan, kullanmdaki dier
elektrik pano ve ekipmanlarna TSE standart llerine uygun imal
edilmektedir. Mekanik sayalarla birlikte ayn panoda kullanmak
mmkndr. Saya periyodik muayeneleri 10 ylda bir yaplr.
83
Kullanm srasnda dikkat edilmesi gereken hususlar
Saya maksimum akmn (Teknik zelliklerde ve sayacn zerindeki

kimlik bilgilerinde parantez ierisinde gsterilmitir.) 10 saniye zerinde
altrlmamaldr.
Elektrik enerjisi bulunan ksmlara dokunulmamaldr.
Sayacn sklmesi ve taklmas srasnda elektrik mutlaka kesilmelidir.
Sayacn montaj, yetkili kurum ya da teknisyenler tarafndan balant

emas referans alnarak yaplmaldr.
Saya dorudan gne na maruz braklmamaldr.
Saya darbeye kar muhafaza altna alnmaldr.
Saya sudan ve ar nemden korunmaldr.
Sayacn d yzeyi plastik ve trevlerini zc maddeler ile

temizlenmemelidir.
Gerektiinde sadece n cam kuru bir bez ile silinmemelidir.
Klemens kapana mdahale edilmemelidir.
Balants yaplm sayacn klemens kapa skldnde ya da klemens

kapa zerine tutturulmu plastik ubuk para, gvde zerindeki
yuvasna tam girmediinde LCD gstergede
ikaz mesaj belirir.
Sayata iki adet mhr yeri vardr. Bu noktalarla oynanmamaldr.
Bu cihaz bir l aletidir. Tama esnasnda gerekli zen gsterilmelidir.
Saya kullanm klavuzun da belirtilen talimatlar haricinde

kullanlmamaldr. Aksi takdirde retici firma hibir sorumluluk
stlenmez.
3.2.4. Kartl Sayalar ve Yaps

Deiik enerji kaynaklarna ynelimin srekli olduu srete, tasarruf ciddi bir neme
sahiptir. Dolaysyla retimin ve zellikle tketimin ok dikkatli yaplmas ve insanlarn bu
konuda bilinlendirilmesi gerekmektedir.
Elektromekanik sayalarn fiziki yaplar nedeniyle ( Elektromekanik sayalar yeni
tesislerde kullanlmayacaktr.) bu sayalar zerinde kolaylkla yasad ilemler yaplarak
tketimin doru llp doru kaydedilmesi mmkn olmamaktadr. Ancak kartl sayalar
ile bu ilemler nlenmektedir.
n demeli kullanm tasarlanm elektrik sayalardr. Yani kullanacamz elektrik

tketim miktarnn istendii kadar alnarak karta yklenmesi ile saya zerine taklarak
tketim yaplmasn salayan bir sistemdir. Bu sayata mikroilemci verileri akll karttan
okur, zmler, lm verilerini ve dier saya bilgilerini silinmeyen hafzasna kaydeder.
Sayaca yaplan illegal giriimleri gsterir ve kaydeder, lmleri ve dier verileri karta
transfer eder. LCD' nin almasn dzenler, devre kesiciyi ve kornay kontrol eder. Dhili
gerek zaman saati 7'den fazla tarife ve 4 liste tarife kullanm salar ve kullanm zaman
kaydn tutar.
84
Datm irketleri sayalarn okunmasndan tahsilata kadar geen sreyi en aza

indirgeyecek alt sistemleri mutlaka ynetim sistemlerine dhil etmek istemektedir. Bylece
yllk iletme masraflarn azaltmak, tahsilat gvence altna alp bugnk tahsilat sresini de
ksaltarak finansal kayplarn en aza indirgemeyi istemektedirler. Kartl sayalar tahsilat ve
okuma problemini ortadan kaldrmaktadr.
Resim 3.9: Bir fazl ve fazl kartl elektrik sayac
ekil 3.23: Kartl sayalara kontr ykleme sistemi
85
Kartl sayalarn genel faydalar
oklu tarife uygulamalar ile tketiciyi ynlendirir.
Bilinli tketici oluumuna katk salar.
Daha hzl ve doru veri okuma olana sunar.
ebeke problemlerini daha hzl bir ekilde fark etme ve dzeltme olana
salar.
Saya okuyucularnn sayaca kadar gitmesi gerekmez.
Otomatik bir ekilde, hzl ve salkl veri okunmas ve kaydedilmesi

salanr.
Elektromekanik lm yerine daha hassas ve gvenilir olan elektronik

lm yaplr.
Sayacn hafzasna kaydettii verilerden yararlanarak, sayalara yasa d

mdahaleleri tespit etmede kolaylk salar. Bu tr mdahalelerin en aza
inmesini salar.
Salkl veri tabanlarnn oluturulabilmesiyle tketimin periyodik bir

ekilde bireysel ve toplam olarak izlenebilmesi ve ileriye dnk planlarn
salkl bir ekilde yaplabilmesine olanak tanr.
ebeke problemlerinin analizi daha hzl ve salkl bir ekilde yaplr.
Saya okuma ve faturalandrma ilemlerinde hatalarn ortadan

kaldrlmas ile zaman ve personel tasarrufu salar.
Yasa d kullanmlarn en aza indirgenmesiyle gelir art salanr.
Kredili veya n demeli satlarla nakit aknn dzenlenmesini salar.
Saya okuyucularn bana gelebilecek olas aksilikler sz konusu

deildir. Mteri hizmetleri kalitesinde art salar.
3.3. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmeliini www.tedas.gov.tr (Trkiye Elektrik Datm
A) internet adresinden inceleyiniz. Elektrik sayalar ile ilgili ksmlar arkadalarnzla
tartnz.
3.4. Elektrik Tarifeleri Ynetmelii

Elektrik Tarifeleri Ynetmeliinden ilgili maddeler verilmitir. Daha fazla bilgi iin
www.epdk.gov.tr (Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu) internet adresinden aratrabilirsiniz
.
Kartl elektrik sayac
Madde 16 - Kartl elektrik sayac takan aboneden gvence bedeli

alnmaz. Eski sayacn kartl sayala deitiren abonenin teekkl veya
irkette bulunan gvence bedeli 19. madde hkmlerine gre ve kartl
sayacn takld gn, 15. maddenin B bendinde belirlenen esaslara gre
iade edilir.
86
Saya bakm ve ayar bedeli
Madde 18 - Sayacn her trl bakmyla kanun ve tzkler gereince

zamannda ayarlanmas teekkl veya irkete yaplacaktr. Abonenin
kendi sayacnn bakm ve ayar gideri kendisine ait olacaktr.
Demandmetreli (En byk g gstergeli) saya
Madde 30 - (Deiik: R.G.: 14.08.1996/22727`de Yaymlanan

Ynetmelik.) 30 kW (dahil) ve daha byk glerde ift terimli tarifeden
szleme yaparak elektrik enerjisi alan aboneler ekilen en byk gcn
belirlenebilmesi iin demantmetreli saya tesis edecektir. Bu dzen
mhrlenerek koruma altnda bulundurulur. Her ayn belli bir gnnde
taraflarn sorumlular o ay iinde tketilen en byk gc kaydederek,
ibreyi sfra getirir ve sayac tekrar mhrlediklerini bir tutanak ile tespit
ederler. Tespit tarihinde abonenin saya mahallinde bulunmamas
durumunda, teekkl veya irket elemanlarnn imzasyla dzenlenecek
tutanak geerli olur.
Saya ve aletlerin konulaca yerler, teekkl veya irket elemannn bu

yerlere girebilmesi
Madde 32 - Sayalar ve 29uncu maddede ad geen aletler, onayl

projesinde belirtilen ve kolayca okunabilecek yere monte edilir ve uygun
bir ekilde kolon araclyla balant hattna balanarak gerekli yerler
teekkl veya irket tarafndan mhrlenir. (Deiik fkra: R.G.:
13.07.1999/23754`de Yaymlanan Ynetmelik, m.10) Fotorafl kimlik
belgesi tayan teekkl veya irket eleman, mesai saatleri iinde
abonenin elektrikli l aleti ve sayacnn bulunduu yerlere kadar girip
bunlar kontrol eder, onarr, deitirir veya iptal eder. Ancak kaak
ihbarlarnda mesai saati iinde olma koulu aranmaz. Bu ilemlerin
yaplmas durumunda aboneyle teekkl veya irket eleman tarafndan
tutanak dzenlenir. Buna engel olunduunda durum bir yazyla aboneye
bildirilir. Bu yazya abone 1 (bir) hafta iinde cevap vermediinde
teekkl veya irket elektrik enerjisini kesmekte serbest olup elektrik
enerjisi kesilmesi nedeniyle meydana gelebilecek zarar ve ziyandan
sorumlu deildir.
Saya yerinin deitirilmesi
Madde 33 - Saya yeri, sayacn yerine konulmasndan sonra abonenin

yazl istei teekkl veya irketin kabul zerine, btn giderleri abone
tarafndan karlanarak deitirilir.
Sayacn kayt deerinin kontrol
Madde 34 - Teekkl veya irket, sayacn kaydettii elektrik enerjisi

miktarn doruluu asndan istedii zaman kontrol edebilir. Saya
bozulduunda veya doruluundan phe edildiinde, yerine geici
olarak baka saya takmak kouluyla teekkl veya irket arzal sayac
skmeye, onarmaya ve ayar edildikten sonra yerine takmaya yetkilidir.
87
Kontrol sayac kullanldnda tesisat teekkl veya irkete eski

durumuna getirilecektir.
Abonenin saya muayene istei
Madde 35 - Abone, gideri kendisine ait olmak zere sayacnn

kontroln yazl olarak isteyebilir. Sanayi ve Ticaret Bakanl`nn
"ller ve Ayar Tekilat"nca belirlenen kontrol ve ayar creti aboneden
makbuz karlnda pein olarak tahsil edilir. Sklen saya, teekkl
veya irket tarafndan yerine baka bir saya taklarak kontrole gnderilir.
Kontrol sonucunda sayacn Sanayi ve Ticaret Bakanl "ller ve Ayar
Tekilat"nca belirlenen hata pay ierisinde alt anlalrsa aboneden
pein alnan kontrol creti geri verilmez. Sayacn hata paynn stnde
alt tespit edilirse aboneden pein alnan kontrol creti geri verilecei
gibi, sayacn kontrol edilip yerine takldktan sonraki 2 (iki) dnem
ierisinde kaydedecei deer esas alnarak, abonenin itirazna neden olan
fatura dneminden balanarak gerekli dzeltme yaplr. Bundan nceki
dnem tketimlerinde bir deiiklik yaplmaz.
Sayacn durmas
Madde 36 - Herhangi bir nedenle saya tmyle duracak olursa veya

takldndan beri hi deer kaydetmemi ise, bu dnemde tketilen
elektrik enerjisi, saya durmadan nceki ve saya alr duruma
getirildikten sonraki iki fatura dnemi ortalamas esas alnarak hesaplanr.
Sayacn sklmesi
Madde 37 - Szlemesi hangi nedenle iptal edilmi olursa olsun,

szlemenin iptal ilemi esnasnda endeks tespit protokol dzenlenir.
Abonenin, teekkl veya irket ile olan btn hesaplarnn tasfiyesinden
sonra saya aboneye teslim edilir. Saya, teekkl veya irket tarafndan
sklmesi esnasnda, kullanlamaz duruma getirildiinde bedeli,
szlemenin iptal tarihindeki rayi bedel zerinden aboneye derhal
denir. Szlemenin iptalinden sonra 6 (alt) ay ierisinde alnmayan
saya, teekkl veya irket mlkiyetine geer.
Saya kaydnn okunmas ve faturalama esas
Madde 38 - Teekkl ve irket eleman, faturalama dnemlerinde abone

sayacnn kaydettii deeri mahallinde ve zamannda okuyarak
faturalamaya esas olacak ekilde kayda geirir. Sayacn kaydettii
deerle bir nceki okumadaki deerinin fark o dnemdeki tketimi verir.
Faturalama dnemi iinde deitirilen sayacn kaydettii tketim de
ayrca gz nne alnr.
88
Madde 55 - Tarife Snflar

Tek terimli ve ift terimli tarife olmak zere iki tarife snf
kullanlacaktr.
o
a) steyen abonenin, teekkl veya irkete mracaat hlinde
gndz, gece ve puant (elektrik enerjisi tketiminin en yksek
olduu dnem) dnemlerinde ayr tarifeler uygulanr.
o
b) Tek terimli tarifeden enerji alacak ve gndz, gece ve puant
dnemlerinde ayr tarifeler uygulanacak olan abonenin sayac,
kendisi tarafndan veya istemesi hlinde teekkl veya irket
tarafndan bedeli karlnda salanacak ve cretsiz monte
edilecektir. Uygulama sayacn takld tarihten itibaren geerli
olacaktr.
o
c) Enerji tarifelerinin uygulanmas bakmndan:
Puant Dnemi: Saat 17.00- 22.00
Gece Dnemi: Saat 22.00- 06.00
Gndz Dnemi: Saat 06.00- 17.00 arasndaki dnemdir.
o
d) Bu uygulamann tek terimli tarifeye tabi olan abone

gruplarndan hangileri iin geerli olaca Bakanlka
belirlenecektir.
B - ift terimli tarife: Abonenin, grubuna bal olarak tkettii aktif

enerjiye ve gce (kW) ift terimli tarife uygulanr.
o
a) ift terimli tarifeden elektrik enerjisi alacak abone, maksimum
gc lmek zere demandmetreli (en byk g gstergeli) saya
monte etmek zorundadr. Bu saya abonenin istemesi durumunda
teekkl veya irket tarafndan bedeli karlnda salanacak ve
monte edilecektir.
o
b) Puant tarifesi iin gerekli olan kadranl, kumanda saatli ve
demandmetreli saya, teekkl veya irket tarafndan bedeli
karl temin ve monte edilecektir. Uygulama sayacn takld
tarihten balayarak geerli olacaktr.
o
c) Puant abonesine; gndz, gece ve puant dnemlerinde ayr
tarifeler uygulanr.
o
d) ift terimli tarifeden enerji alan ve szleme gc 0.7 MW
(dahil) ve daha fazla olan aboneye puant tarifesi uygulanacaktr.
o
e) Ancak ift terimli tarifeden enerji alan ve szleme gc 0.7
MW`n altnda olan abonelere de, talep etmeleri hlinde; gerekli
l sistemini kurmalar kouluyla puant tarifesi uygulanr.
o
f) Enerji tarifelerinin uygulanmas bakmndan
Puant dnemi: Saat 17.00- 22.00
Gece dnemi: Saat 22.00- 06.00
Gndz Dnemi: Saat 06.00- 17.00 arasndaki dnemdir.
o
g) (Ek bent: R.G.: 02.12.1995/22481`de Yaymlanan Ynetmelik;
Deiik: R.G.: 23.12.1995/22502`de Yaymlanan Ynetmelik.)
89
Endksiyon ve Ark Ocakl abonelerin, gerekli lme dzenini

salamalar durumunda cumartesi ve pazar gnlerinde
tketecekleri elektrik enerjisine gece dnemi tarifesi (22.00- 06.00)
uygulanr.
3.5. Elektrik Piyasasnda Kullanlacak Sayalar Hakknda Tebli

Elektrik piyasasnda kullanlacak sayalar hakknda tebli iin www.epdk.gov.tr
(Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu) internet sayfasnda yaynlanmaktadr. Tebliin
tamamn ilgili internet adresinden inceleyebilirisiniz.
3.6. Topraklamalar Ynetmelii

Ynetmelii aratrnz ilgili ksmlar arkadalarnzla tartnz. Daha fazla bilgi iin
www.tedas.gov.tr (Trkiye Elektrik Datm A) internet adresinden aratrabilirsiniz.
ekil 3.24: Elektronik saya ekran grnts
90
UYGULAMA FAALYET
ekil 3.25: 1 fazl aktif saya balants
1 fazl devrelerde, 1 fazl aktif elektrik sayac deney balant eklini kurarak deerleri
gzlem tablosuna kaydediniz, sayac lt i deerinden g deerini hesaplayarak
Malzeme Listesi:

1 adet bir fazl elektromekanik ve 1 adet 1 fazl elektronik sayac
lem Basamaklar
Devreye enerji vererek nce
elektromekanik saya ile sonra
elektronik saya ile alnan deerleri
ltnz i deerinden gc
hesaplayarak bulunuz.
tekrarlaynz.
neriler
temin ediniz.
olunuz.
olarak kaydediniz. Elektromekanik ve
elektronik saya balant ekillerinin ayn
olduunu hatrlaynz.
G deeri iin, W= P x t formln doru
olarak kullannz.
olarak kaydediniz.
91

Gzlem
Nu.
Saya cinsi
Elektromekanik
Elektronik

I (A) U(V) W(kwh)
3
4
92
Hesaplanan Deer
P= W/t
UYGULAMA FAALYET
ekil 3.26: 3 fazl aktif ve reaktif saya balants
3 fazl devrelerde, 3 fazl aktif ve reaktif elektrik saya deney balant eklini kurarak
deerleri gzlem tablosuna kaydediniz.
Malzeme Listesi:
1 adet fazl aktif saya

1 adet fazl reaktif saya
lem Basamaklar
kaydediniz.
tekrarlaynz.
neriler
temin ediniz.
Aktif saya akm bobinleri ile reaktif saya
akm bobinlerinin seri balanacan
unutmaynz.
olarak kaydediniz.
olarak kaydediniz.

Gzlem
Alc ( Yk)
Nu.
Aktif saya
Reaktif saya
cinsi
1
Omik
2
Endktif
Kapasitif
4
93
Sonu
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
ekil 3.27: 3 fazl akm trafolu x5 kombi saya balants
3 fazl devrelerde, 3 fazl x5 kombi ( aktif- reaktif- kapasitif) elektrik saya deney
balant eklini kurarak deerleri gzlem tablosuna kaydediniz.
Malzeme Listesi:
1 adet fazl x5 kombi saya

3 adet akm trafolar
4 adet akm ve 4 adet gerilim klemensleri
lem Basamaklar

kaydediniz.
tekrarlaynz.
neriler
temin ediniz.
Akm trafolarn sekonder sarg ularnn
kombi saya akm bobinlerine balanacan
unutmaynz.
Akm ve gerilim klemensleri zerinden
balantlarnz yapnz.
Saya ntr balantsn unutmaynz.
olarak kaydediniz.
olarak kaydediniz.
94

Gzlem
Nu.
Alc ( Yk)
cinsi
Omik
Endktif
Kapasitif

Aktif
Reaktif
Kapasitif
deer
deer
deer
Sonu
4
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.
.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Evet Hayr

Deney balants iin malzemeleri doru olarak temin edebildiniz
mi?
1 fazl aktif saya balantlarn doru olarak yapabildiniz mi?
3 fazl aktif ve reaktif saya balantlarn doru olarak
yapabildiniz mi?
3 fazl akm trafolu kombi saya balantlarn doru olarak
yapabildiniz mi?
Aldnz deerleri doru olarak gzlem tablosuna kaydedebildiniz
mi?
DEERLENDRME
95
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) ndksiyon sayalarnn akm bobinleri kaln telden az sipirlidir.
2.
( ) 3 fazl indksiyon sayalar adet bir fazl sayatan meydana gelir.
3.
( ) 3 faz 4 telli sayalar dengeli yklerde kullanlr.
4.
( ) Aron bal sayalar dengesiz sistemlerde kullanlr.
5.
( ) Aron bal sayalarda 2 adet gerilim bobini vardr.
6.
( ) Reaktif saya ile aktif saya arasnda fark, sayacn gerilim bobinine uygulanan
gerilimin akma gre 900 kaydrlmasdr.
7.
( ) 2011 yl itibari ile aktif deerin endktif reaktif deere oran %20i gememelidir
8.
( ) Aktif saya akm bobinleri ile reaktif saya akm bobinleri birbirine paralel
balanr.
9.
( ) Gerilim trafolu saya, gerilim bobinleri 100 Volt olmaldr.
10.
( ) Akm trafolu saya, akm bobinleri 5 amperlik olmaldr.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
96
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
1. ( ) Elektronik sayalarda ok tarifeli sisteme abone olunarak tketilen ayn enerjiye kar
daha az para demek mmkndr.
2. ( ) 17.00- 22.00 saatleri aras puant yk zamandr.
3. ( ) x5 saya akm trafolu sayatr.
4. ( ) Elektronik saya balantlarnda faz balant sras nemsizdir.
5. ( ) Elektronik sayalarda RS 485 optik porttur.
6. ( ) Demantmetreli saya ekilen en kk g miktarlarn gsterir.
7. ( ) Elektronik sayalarda her bilgi 5 sn. ekranda grnr.
8. ( ) Puant zaman diliminde elektrik tketim creti % 50 ucuzdur.
9. ( ) 1 HP= 1000 Watttr.
10. ( ) Trkiyede frekans 50 Hz.dir.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
97
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru
Doru
Yanl
Yanl
10
Yanl

1
Doru
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
10
Yanl
98

1
Doru
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Doru
Yanl
Doru
10
Doru
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
Doru
Doru
Doru
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
10
Doru
99
KAYNAKA
KAYNAKA
DORU A., M. NACAR, Elektrik Meslek Resmi, Has Ofset,

Kahramanmara, 2004.
NACAR M., Elektrik Elektronik lmeler, Color Ofset, skenderun, 2002.
YAVA Hakan, Datm Panolar, Ankara, 2006.
NAYMAN M., Elektrik Laboratuvar 34, zkan Matbaaclk, Ankara, 1995.
Elektrik Tesisleri Ynetmelii, EMO Yayn, Ankara, 2001.
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii, EMO yayn, Ankara,
2001.
Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, EMO Yayn, Ankara, 2000.
www.tedas.gov.tr
www.emo.org.tr
www.epdk.gov.tr
www.teias.gov.tr
www.enerji.gov.tr
100

Endüstriyel Sayaçlar

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Endüstriyel Sayaçlar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

Ortam: gvenlii tedbirleri alnm snf, atlye, laboratuvar,

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen

G lmn hatasz olarak yapabileceksiniz.

G lm aletleri ve standartlar hakknda kitaplardan, internetten,

Topladnz bilgi ve dokmanlar rapor hline getiriniz. Hazrladnz raporu

besinlerden aldklar enerjiyi vcutlarnda depolarlar ve bir i yaptklarnda bu enerjiyi

1.1. Fazl Sistemler

ekil 1.1: Alternatif akm erisi (Sins erisi)

ekil 1.2-b: Alternatif akm ve doru akm

Alternatif akm deerleri

Bilindii gibi DC ( Direct current) akm/gerilim deeri sabittir. rnein, 1 V DC

forml ile hesaplanr.

V Vm .Sin.t formlnde 2 . f olduundan Vm , ve t deerleri

formlde yerine yazlrsa V 60.Sin 2.50.

Maksimum (Tepe) deer ( Vm)

Tepeden tepeye deer

Ortalama deer ( Vort)

rnek: Maksimum deeri 24 V olan tam dalga dorultulmu gerilimin ortalama

Etkin deer (Ve)

AC devrelerde Ampermetre ve voltmetre Etkin akm ve gerilimi ler.

rnek 1: Bir direncin ular arasndaki alternatif gerilimin maksimum deeri 40 2

ehir ebekesi saf AC olduundan ortalama deeri sfrdr.

(a) durumunda, bobin kuvvet izgilerine paraleldir ve elde edilen EMK

ekil 1.4: EMKnin zamana gre deiimi

a- 3 faz bobinlerin gsterilmesi

ekil 1.5: fazl alternatif akm erisi (sinsoidal)

Faz fark: Vektrlerin ve erilerin aralarnda bulunan a veya zaman farkna

ekil 1.6: Faz fark

ekil 1.7: Sfr faz vektrel gsterilii

ekil 1.8: leri faz

ekil 1.9: Geri faz

R S T fazlarnn kayna, ngilizce adlandrlmalarndan gelir. ncelikle 3 faz

1.1.2. gen Balantda Akm, Gerilim Bantlar

ekil 1.10: gen balant akm ve gerilim bantlar

1.1.3. Yldz Balantda Akm, Gerilim Bantlar

Yldz balantda hat akm faz akmna eittir. I h I f

3 x Uf= 1,73x 220= 380 Volt

ekil 1.11: Yldz balant akm ve gerilim bantlar

ekil 1.12: Endktif alc- yk (akm gerilimden geride) vektr diyagram

ekil 1.13: Kapasitif alc- yk (akm gerilimden ileride) diyagram

ekil 1.12, 1.13, 1.14,de bulunan eri ve vektr diyagramlar incelendiinde,

Yk zerindeki akmn gerilimden geride olmas durumundaki yk eidine

Yk zerindeki gerilimin akmdan geride olmas durumundaki yk eidine

1.2.1. Grnr G ve Hesaplamas

Grnr (Zahiri) g: Alcnn ebekeden ektii gtr. S harfi ile gsterilir.

Alternatif akm devresine balayacamz ampermetre alcnn akmn,

Ampermetreler devreye seri balanr ( Ampermetre i direnci kk olmaldr

Aktif g tketen tketiciler: Aktif g eitli elektrikli ykler (motorlar,

Aktif g hesaplamas: Aktif g forml P = U.I.Cosdir. Buna gre

P = U .I . Cos, deerleri devreye balanacak ampermetre, voltmetre ve

a) Endirekt yntemle aktif g bulunmas

b) Direk yntemle aktif g lme

ekil 1.16: Aktif g lm

Reaktif (Kr) g: e yaramayan ancak kaynaktan ekilen kr gtr. Dier

Reaktif g tketen ykler: Kondansatr ve/veya bobin bulunan tm elektrik

Endksiyon frnlar, ark

Resim 1.1: Reaktif g tketicileri

Reaktif g hesaplamas: Reaktif g forml Q = U . I. Sindir. Buna gre

glerin bilinmesi reaktif gc bulmaya yeterlidir. Yani P, S ve Q glerinden