Felsefe Ilk Cag Klasik Donem Felsefesi Metinleri Ders Kitabi

LKA KLASK DNEM FELSEFES
METNLER
FELSEFE LSANS PROGRAMI
PROF. DR. CENGZ AKMAK
STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES
STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES

FELSEFE LSANS PROGRAMI
LKA KLASK DNEM FELSEFES

METNLER
Prof. Dr. Cengiz AKMAK
NSZ
lk a Klasik Dnem Felsefesi Metinleri adl bu derste Parmenides, Herakleitos,
Sofistler, Platon gibi lk a Yunan Felsefesinde ne kan filozoflarn grleri
incelenmektedir. Onlarn varlk ve bilgi grleri ile bu alanlardaki sorunlar aratrlarak
felsefeye katklar ortaya karlmtr.
NDEKLER
NSZ........................................................................................................................................ I
NDEKLER.......................................................................................................................... II
KISALTMALAR ..................................................................................................................... III
YAZAR NOTU ........................................................................................................................ IV
1. SOFSTLERN FELSEFE ANLAYILARINA GENEL BR GR .................................. 1
1. Sofist Kelimesinin ncelenmesi .......................................................................................... 2
Sofistlerin Felsefe Anlaylarna Genel Bir Giri ...................................................................... 7
2. SOFSTLERN ARKA PLANINDAK FLOZOFLAR VE SOFSTLERN BLG
ANLAYII ............................................................................................................................... 15
2.1. Sofistlerin Arka Planndaki Filozoflar .............................................................................. 21
2.1.1. Ksenophanes ........................................................................................................... 21
2.1.2. Herakleitos .............................................................................................................. 21
2.1.3. Parmenides .............................................................................................................. 21
2.2. Sofistlerin Bilgi Anlay ................................................................................................... 21
3. SOFSTLER VE SOFSTLERN FELSEFE ANLAYILARININ NCELENMES ........ 31
3.1. Sofistlerin Din Anlay ..................................................................................................... 37
Sofistlerde Doa ve Dil likisi ................................................................................................ 38
4. SOFSTLERN GENEL DEERLENDRLMES ............................................................ 46
5. PLATON VE PLATON'UN FELSEFE ANLAYIININ NCELENMES ........................ 58
5.1. Platon Dneminin zelliklerinin ncelenmesi .................................................................. 64
5.2. Platonun Felsefesine Genel Bir Bak.............................................................................. 64
6. PLATON'UN DEALAR ANLAYII ................................................................................. 73
7. PLATON'UN DEA ANLAYIININ DEERLENDRLMES .................................... 87
8. PLATONUN KL DNYA GR .......................................................................... 101
9. PLATONUN BLG ANLAYII ..................................................................................... 114
10. PLATONUN BLG FELSEFESNDEK TEMEL KAVRAMLARIN NCELENMES
................................................................................................................................................ 128
11. PLATONUN VARLIK ANLAYII ............................................................................... 141
12. PLATONDA BLG-DL LKS ............................................................................... 154
13. PLATONDA DL-MANTIK LKS .......................................................................... 168
14. PLATONUN BLG ANLAYIININ DEERLENDRLMES .................................. 181
KAYNAKA ......................................................................................................................... 194
II
KISALTMALAR
M..: Milattan nce
M.S.: Milattan Sonra
Bknz.: Baknz
Bkn.: Bakn
III
YAZAR NOTU
IV
1. SOFSTLERN FELSEFE ANLAYILARINA GENEL BR GR
Bu Blmde Neler reneceiz?

1. Sofist Kelimesinin ncelenmesi
Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

1.
2.
3.
Sofist kimdir?
Sofist kelimesi etimolojik olarak ne demektir?
Sofistlerin felsefeye katks nedir?
Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
Sofist kelimesinin anlamnn

renilmesi.
Sofistlerin felsefe
anlaylarnn genel
hatlaryla renilmes.
Anahtar Kavramlar
Sofist,
Sokrates,
Gorgias,
Protagoras
Giri
Bu blmde, Sofistlerin felsefe tarihindeki konumu ve nemi ele alnp incelenecektir.
Bu yaplrken tarihsel, toplumsal ve felsefi arka plan gz nnde bulundurulacaktr.
Sofistlerin Felsefe Anlaylarna Genel Bir Giri

Batan itibaren Eski Yunan felsefesinde sophos kelimesi kullanlmaktayd. Sophos
felsefe teriminin de iinde yer alan bir terimdir. Sophos, bilgiyle uraan kii demektir. lk
dnemlerde sophos terimi iki adan nemliydi: 1- Eski Yunan dneminde, o dnemin
toplumsal ve siyasal sorunlarn kavray bilgisine inanlr ve Sophoslar gvenilir kiiler
olarak anlalrd. 2-Bu kiiler, ilahi bir insan niteliinde grlyorlard.
Sophos, hem pratik adan nemlidir hem de ilah bir anlam vardr. zellikle Platon,
ok ilah bir anlamda kullanmaktadr. Ancak, Homerosun destanlarnda bizim bildiimiz
anlamda kullanlmyor. Sophos bir konuda ustalk ya da marifet sahibi insan anlamna
gelmektedir. Gemi yapmcsnn sophosu iyi gemi yapmaktr. Sophos zaman iinde deiik
anlamlar kazanmtr. Teknik anlamda, zellikle Ksenophanes ile birlikte, birtakm konular
hakknda dnmek, teori yapmak anlamna gelmitir: Ksenophanes, bilgi kazanmay
yarlarda baar kazanmaya tercih ederim, der. Artk sophos, bilgi ile urama anlamna
geliyor. Sophos bilgiyle uraan, doada olup biteni anlayan anlamna geliyor. Bu noktadan
itibaren sophos Eski Yunan felsefesinde nemli bir yke sahip olur. Sofistler de bu kelimeden
retilmi bir lakab kazanyorlar; onlara sophistes denmeye balanyor. Sophistes kelimesinin
balangta sophosa yakn bir anlam vard. nk bunlar doa, kltr konusunda fikirlerine
sayg duyduklar insanlardr. Sophistes, bir insann tayabilecei iyi bir sfattr. Platonla
beraber aalayc bir anlam kazanmtr. Bu kiiler zellikle 5. yzyl Atinasnda
sivrilmilerdir. Bunlar 5. yzylda fikir asndan etkin olmulardr.
M 450li yllar Eski Yunan dnyas asndan nemli yllardr. Atina siyaset ve
kltr alannda Ege ve Akdeniz dnyasnn hkim gc hline gelmi, bu nedenle Anadoluda
yaayan dnrler Atinada fikirlerini yaymak istemilerdir. Atinada yeni bir siyasi gelime
olur, bu da bir kavgann sonucudur. Bu kavgada Eski Yunan ehir devletleri yeniden
yaplanyor. En bata bunlar, bir atonun evresinde beklenmi kylerdir. Burada bir bey
oturur ve evresinde bir ya da birka ky bulunur. Bu kii hkimdir ve bu iktidarn klanla
paylarlard. Bu ehir devletinde savalk ve tarm yaplyor. Buralarda yaayanlar ato
beyinin arsna uyarak savalara katlrlard. Homerosun destanlarna bakarsak beyler de
alyor ama siyasi g bunlarn elinde, silah bunlardadr. nk silah pahaldr. Demirin
bulunmasyla beraber Yunan ehir devletinde bir deime olur ve ato yerine bildiimiz ehir
devleti oluur. ato sahibi ehirde yaar. ato sahibinin topraklar ve denetledii birka ky
vardr. Kyller, eitli siyasi ve ekonomik sebeplerden dolay, kimi zaman zgr kimi zaman
tutsaktr. Kle yaplanlarn iinde ok bilgili kiiler de topran kaybetmi kiiler de vardr.
Bu kiiler ya kendilerini satp bu topraklarda kle olarak alacak ya da bu topraklar
kullanacaklardr. Bunlar ehrin merkezinde yayor ama topraklar dardadr. Buradaki
topraklar satp merkeze geliyorlar ya da zanaatkr oluyorlar. Buralarda zanaatkr bir snf
oluuyor. Ticaretin daha gvenli bir i olduuna inanlyordu. Bu dnemde ehir devletleri
arasnda yamaclk bitip ticaret balad. ngiltereye kadar ticaret a olutu. Bu noktada
zanaatkrlarn bir ksm tutuluyor, bir ksm da gemicilik yapyor. Aristokratlar gemicilikten
holanmadklar iin saval setiler: Zanaatkrlar aalk olarak grlyor. Fakir
denler ticaret yapyor.
7
Aa yukar M 600den itibaren ehir devleti de byyor. Bu sitenin iinde merkez

yerlerde kamusal olaylar olumaya balyor. Bu arada yeni bir snf geliiyor. Bunlar zanaat
bakmndan ykselmi ama paralar olmayan kimselerdir. ehir iinde kanl savalar balar.
Bu erevede Yunan tarz demokrasi ortaya kar. Temel dinamikler, Eski Yunan anlamnda
aristokratlar ve tccarlardr. Bu tccarlar sayesinde deiik lkelerle ticaret yapld iin bilgi
sirklasyonu artar. Yepyeni bir dnya alyor. te bu dnyada tccar snf bilgi konusunda
hamle yapmak istiyor. Bu arada ekonomik ynde de bir zenginleme dnemi balar. te
sofistler byle bir dnyada devreye girdiler. Sofistlerin yer ald dnyada nce bir atma
meydana gelir, bunun da kayna iktidardr. atmann gelip dayand yer yasalar (nomos)
ve buna bal olarak erdem (arete) sorunudur. Nomos kelimesi ayn zamanda norm
kelimesinin de kkdr.
Kavgann younlat yer yasadr. Bu kavgada Aristokrat snf yasalarn doutan
olduuna, doal olduuna inanyor. Onlara gre yasalar doal (physis)dr. Yunan dnyasnda
bir yasann doal olduunu sylemek, o yasalarn deimez olduunu sylemek demektir.
Bir tanr ya da tanr snf tarafndan konulmu ve deimezdir. Bu yasalara dayanarak
Aristokratlar Ynetme yetenei doutan bize aittir. demilerdir. Sofistler ise yasalarn
(thesis) olduunu, yani sonradan konulmu olduunu sylemilerdir. Yasalarn bir toplumsal
uzlam sonucunda ortaya ktn iddia etmilerdir. Btn sofistler en temel nokta olarak
yasalarn sonradan kurulduunu ve toplumdan topluma deimi olduunu iddia etmilerdir.
Sofistlerin Platon tarafndan sevilmemesinin nedeni budur. Platon Aristokrat bir aileye
mensuptur, yasalarn deimezliine inanyor ve sofistleri aalyor. Platon sofistleri
kmsyor. Amac Sofistlerin bu fikrini rtmektir. nk yasalar, birer toplumsal
uzlama ise yasalar mutlak deil deikendir, rlatifdir, grelidir. Platonun en byk silah
Sofistlerin bilgi karsnda para almalardr. Bu ii balatanlar aslnda sofistler deildir. Eski
renme usulnde ustalk ve raklk vardr. Ustann da bu iten bir kazanc var. Sofistlerin de
yaptklar i karsnda para almalar doaldr. Ama aristokratlar paray, ticareti aalarlar.
Onlara, para karl bilgi satanlar, diyorlar.
Bunun yannda erdem retilebilir mi, retilemez mi sorusu var. Erdem Eski
Yunanda bir kabiliyettir. Aristokratlar erdem retilemez demilerdir. nk onlarn
gznde birinci erdem yneticiliktir. Bu, retilemez diyorlar. nk onlara gre bu
doutandr. Bu noktada sofistlerde batan beri devam eden bir retme gelenei var.
Sofistlere gre bunlar pratik erdemlerdir ve retilebilirler. Pratik erdemlerin en
byklerinden biri de yneticilik ve siyasal yneticiliktir. Sofistler, biz bunu retebiliriz,
demilerdir. te bu, kavgann patlad yerdir. Erdem, bir konudaki beceri ve yatknlktr. Bu
retilebilir, diyorlar. Sofistlerin en nemli zellii retme ustalar olmalardr. Gerekten de
retme ve eitim statlardr. Bunun adna paideia denir.
Bu dnemde Eski Yunan dnyasnda yeni bir kltr zenginlii olmutur.O zamana
kadar Eski Yunan eitimi ok sradan ve devlet desteklidir. ocuklara okuma, yazma, hesap
bilgisi retilirdi. Homerosun destanlarndan baz paralar ezberletilirdi. Daha sonra da
savalk ve mzik retilirdi. Btn ocuklar bu eitimden yararlanabiliyorlard. Ama
zenginlerin bir ksm, ocuklarna savalk, atlk konusunda zel dersler veriyordu. nk
8
sava yeteneinin gelitirilmesi isteniyordu. Byle bir bilgiyle geni bir dnyay ynetmek
gerekiyordu. Bu, bir donanm gerektirir. Fakat bu, eski kltrn donanm ile salanamazd.
te sofistler de bunu veriyordu.
Sofistler historie geleneinin devamdr. Historie gezip grmek, aratrmak demektir.
Konular ncelikle toplum, kltr, adetler, daha sonra corafya, etnoloji ve en son noktada
doa bilimleridir. Ama ana ynn kltr bilimleri oluturur. En sonu da dilbilim, matematik
gibi formel alanlar oluturuyor. Sofistler tarih, corafya, edebiyat, sanat, matematik dilbilim,
astronomi konularnda yetimi elemanlardr. Youn bir bilgileri vardr. Bu bilgilerden
ncelikle kltr, dilbilim, hitabet, tarih hatta psikoloji nemli olacaktr. Neden bu bilgiler
nemlidir? Eski Yunan demokrasi anlay son kertede yledir: Topra olan, zgr olan her
vatanda -kadnlar hari- Eski Yunan demokrat hayatna katlr. Bu demokratik hayatn
zeminini, bugnk Antik tiyatrolar oluturuyor.
Eski Yunan demokrasisinde zgr vatandalarn dorudan temsili vard. Siyaseti
hitabeti, iiri ve tarihi iyi kullanmaldr. Sadece iyi konumak yetmez. Birtakm tarihsel
bilgileri de vermelidir. Esas amalardan biri, bakomutan seilmektir. ounluk seince
bakomutan olunuyordu. Eski Yunanda demokrasi byledir. Ama iki temel kutup vard:
Aristokratlar kendi karlarn korumak istiyorlard. br taraftan demokratlar yani tccarlar
vard. Bu noktada iyi yetimek gerekir. Bunun iin de sofistler gerekiyordu. Sofistler yeni
gelimekte olan snfn hocaln yapmaya balyorlar ve bunlarn yetitirdikleri kiiler siyasi
hayatta parladlar. Sofistlere zellikle zenginler kucak ayor ve ocuklarn bunlara
yolluyorlard. Aristokrat snfn ocuklar, eitim alm olanlardan geri kalnca onlar da
sofistlerin rencisi oluyorlard. Bu sefer atma balyordu. Aristokrat aileler ocuklarnn
bozulduunu iddia ediyorlar ve sofistlerin dzenbaz olduklarn dnyorlard. Bu
sofistlerden biri de Sokratestir. Ama bu, ok farkl bir boyuttadr.
Sofistleri anlamak iin onlarn arkasndaki filozoflara bakmak gerekir. Ksenophanes
hakikatin bilinemeyeceini sylyordu. te sofistlerin k noktas budur. Eski Yunan
dnyasnda sofistlere kadarki dnemde varlk iki ekilde yorumlanmtr:
1. Hakikat, esas, asl, gerek.
2. Grn.
Bu dneme kadar dnrlerin ortak fikri, hakikatin aklla bulunabilecei varsaym
zere kurulur. O zaman hakikat bilinmeli ve hakikatin ls de akldr. Grn, alg ile
biliniyor.
Uygulamalar
10
Uygulama Sorular
11
Bu Blmde Ne rendik zeti

Bu blmde, sofistlerin ortaya kt dnemin siyasi ve toplumsal zelliklerini ele
alndktan sonra, onlarn felsefesinin esaslar ele alnd. Sofistlerin zellikle bilginin
deiebilirliine inanlar ve para karl bilgi retmeleri bata Platon tarafndan olmak
zere oka eletirilmelerine sebep olmutur.
12
Blm Sorular
1)
Aadakilerden hangisi sophosun kelime anlamdr?
a)
Bilgiyle uraan kii.
b)
Sanat seven kii.
c)
Felsefeye dkn kii.
d)
Bilimle uraan kii.
e)
Edebiyatla uraan.
2)
Aadakilerden hangisi M Atinann durumu hakknda sylenebilecek bir
yarg deildir?
a)
Bu dnemde, Atina siyaset ve kltr alannda Ege ve Akdeniz dnyasnn
hkim gc hline gelmitir.
b)
Bu dnemde Atinada yeni bir siyasi gelime vardr.
c)
Bu dnemde Atina ehir devletinde savalk ve tarm youn olarak
yaplyor.
d)
Dnya hakknda dnme bu dnemde gerilemitir.
e)
Anadoluda yaayan dnrler Atinada fikirlerini yaymak istemilerdir.
3)
Nomos ne demektir?
a)
Yasa
b)
Gelenek
c)
Erdem
d)
Felsefe
e)
Hak
4)
Aristokrat snf yasalarn .. olduuna inanyor Noktal yerlere aadaki
kelimelerden hangisinin gelmesi uygundur?
a)
Sonradan
b)
Doutan
c)
Toplumsal
d)
Kesin
e)
Deiken
5)
Gezip grmek, aratrmak anlamna gelen Yunanca kelime aadakilerden
hangisidir?
a)
Historie
b)
Arte
c)
Humanitas
d)
Nomos
e)
Logos
6)
Platonun, Sofistleri eletirmesinin temel nedenleri nelerdir?
7)
Sofistlerle doa filozoflarnn temel farkll nedir?
Cevaplar
1)a, 2)d, 3)a, 4)b, 5)a
13
14
2. SOFSTLERN ARKA PLANINDAK FLOZOFLAR VE

SOFSTLERN BLG ANLAYII
15

2.1.1. Ksenophanes
2.1.2 Herakleitos
2.1.3. Parmenides
2.2. Sofistlerin Bilgi Anlay
16

123-
Ksenophanesin felsefesi nedir?

Herakleitosun felsefesi nedir?
Parmenidesin felsefesi nedir?
17

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
2.1.1. Ksenophanes
Ksenophanesin felsefi
grlerini karayabilmek.
Anlatm, soru cevap,

aratrma.
2.1.2 Herakleitos
Herakleitosun felsefesi
hakknda bilgi edinebilmek.
Anlatm, soru cevap,

aratrma.
2.1.3. Parmenides
Parmenidesin felsefesini
kavramak.
Anlatm, soru cevap,

aratrma.
18
Anahtar Kavramlar
Parmenides,
Herakleitos,
Ksenophanes,
Bilgi,
Grn.
19
Giri
Bu blmde, sofistleri nemli lde etkileyen Ksenophanes, Herakleitos ve
Parmenidesin genel felsefi grleri incelenecektir. Ayrca sofistlerin bilgi anlaylar da ele
alnacaktr.
20
2.1. Sofistlerin Arka Planndaki Filozoflar

2.1.1. Ksenophanes
Sofistlerin arkasndaki birinci filozof Ksenophanesdir. Onun grlerini genel olarak
balk altnda toplamak mmkndr:
1- Hakikat bilinemez. Hakikate ilikin sylediimiz her ey bir tahmindir. stelik
bunlar dolayl da olsa kantlanamaz.
2- Ksenophaneste kltr grecelii var. Her kltrn deiik bir norma sahip
olduuna dair bir gr vardr. Kltrlerin ortak zellii, hayatn anlam, varln ne olduu
zerine bir eyler sylemeleridir. Hakikati bildiklerini sylerler. Kltrlerin temel formu
normlardr. Bu da hakikat bilgisinin kurallardr. Herkes kendi kltrnn hakikati bildiini
iddia eder. Kltr, hakikati bildiini iddia etmek ve bunu yasalatrmaktr. Ksenophanes de bu
nomoslarn farkl olduunu syler. Btn kltrler hakikati biliyorsa o zaman hepsi ayn
nomosa sahiptir. Ksenophanese gre bunun nedeni hakikati bilmemekten kaynaklanyor.
Hakikat varsa, niye herkes farkl dnyor?
3- Ksenophanes bilginin toplama bilgi, yani algnn oaltlmas olduunu sylyor.
Elimizdeki bilgi alg bilgisidir ve bu rlativdir.
2.1.2. Herakleitos
Sofistlerin arkasndaki ikinci filozof Herakleitostur. Onlar Herakleitosun ak
retisini herkes gibi yanl yorumlamlardr. Herakleitosta ztlklarn yer deitirmesi
vardr. Esas l ayn kalyor. Ondan iki ey alyorlar:
1) Algdaki grecelik. Ksenophanes bunlarn hem greceli hem de rlativ olduunu
syler.
2) Herakleitos da her eyin deitiini sylyor. Yani hibir ey kalc deildir,
deiir.
2.1.3. Parmenides
nc filozof Eleal Parmenidestir. Eleallardan mantksal argman kullanmay,
rakiplerini mantkla rtmeyi reniyorlar. Bu birikimle sofistlerin en temel konusu bilgi
meselesidir. Btn mekanizma bu sorunun zlmesiyle olacaktr.
2.2. Sofistlerin Bilgi Anlay

Eer bilgi akln salad bir bilgiyse bu nasl bir bilgidir? O ana kadar filozoflar akl
yoluyla m hakikati bilmilerdir? Akl hakikati biliyorsa neden farkl farkl cevaplar kmtr?
Bu noktada cevap var:
a) Akl bilgi salamaz.
b) Akl iyi kullanamyorlar.
21
c) Zaten bilinebilecek bir hakikat yok, bu saplantdr. Bu bir aklsal yanlsamadr. Var
olan sadece grntr.
Sofistler akl iyi kullanamayacamz anlamamlardr. Zaten ya bilinebilecek bir
hakikat yoktur ya da akl iyi kullanamyoruzdur. Sofistler zaten bilinebilecek bir hakikat
yoktur, diyeceklerdir. Akl bilgisinin olmamasnn nedeni nedir? Akl bilgisini dzeltmek
istiyorsak deimelerimizi eletirmeyi gze almamz gerekir. Eletiricilik gerekir. Akl
bilgisini eletirmek iin yol gerekir:
1- Mantka eletirmek. Fakat Mantk henz kurulmam.
2- Akl bilgisini denetlemek iin akl lazmdr. Eski Yunanda eletirel bilgi anlay
deney erevesinde yoktur. Demek ki Eski Yunan bilgeliinde, bilgi anlaynda deneyci
eletiri yoktur. Bunun olmamas bilgideki doruluu zedelemitir. Esas nokta budur.
Mantka bilginin doruluunu zedeleyecek mekanizma o dnemde yoktur. Bu Aristoteleste
alacak.
3- Teknik denetleme. Yani bilginin teknik adan insann iine yaryor olmas gerekir.
Eski Yunan dnyasnda bilgiyi denetleme yoktur. Yani teknik kullanm yoktur. Deneysel
eletiri, mantksal eletiri yoktur. Teknik olarak ortaya konan bilginin yararll yoktur.
Demokritosun atom anlay o dnem iin hibir ie yaramyor.
Bu noktadan hareketle Eski Yunan dnyasnda, bilginin o dneme kadar keyif olarak
anlald grlyor. Sadece bilme abas var. stelik bunun doru olup olmadn da
aratrmyorlar. Buna, bilmek iin bilmek deniyor. Ancak bu bilgi belirli eyler olmazsa bir
ie yaramaz.
1. Hakikat bilgisi
2. Mutluluk bilgisi
Bu bilginin hakikat bilgisi ile bir alakas yoktur. Ama, hayatmz anlaml klacak
iler yapmaktr. Sophos olmak, huzurlu bir hayat srmektir. Bunun iin de gnein ya da
ayn nasl olduunu bilmek gerekir.
Sofistler, akl bilgisi farkldr ve denetlenemiyor, diyorlar. O zaman bilgi insann iine
yaramal. leri zmeli, sorunlara zm getirmeli, yani bilgi ie yaramaldr.
Argumantasyon yle kuruluyordu: Mademki akl hakikati bilmenin en nemli aletidir
ve imdiye kadar tm filozoflar hakikati farkl algladlar, o zaman akl bilgisi gvenilmezdir
(Akl bilgisinin gvenilirliini snayamyorlar, deneysel snama yoktur.) ya da akl bilgisi
hakikati bilemez. O zaman bu durumda bilgide aramamz gereken kstaslar unlardr:
1. Bilgi bizi mutlu klmal: Bilgi bize hayat ve lm karsnda ustaca bir yaam
salamaldr. Korkusuz, gvenli bir hayat salamaldr. Bu hayat salayan filozof da
Demokritostur.
22
2. Bilgi bize teknik olarak yarar salamaldr. Bu durumda yle bir amaz ortaya
kyor: Bilgide hakikat aranmaz deniyor. Bu amazn teki taraf ise bilgide ie yararllktr.
Bunu kendinize gre doldurursunuz. Yani bilgi sorunlarmz zyorsa bu bir bilgidir. Byle
bir durumda ne yaplabilir? Bilgi hem doru olup hem bizi mutlu edebilir. Ama bunun olmas
bilginin yanl olaca anlamna gelmez. Bizim amzdan bilgide tane kk olmaldr:
1) Bilginin eletirel ve doru olmas gerekir.
2) nsan hayatn bahtiyar klmas gerekir.
3) nsann teknik anlamda sorunlarn zmesi gerekir.
Bu koulu birlikte kabul etmek gerekir. Filozoflarn ortaya koyduu grlerin
doruluk deerleri yoktur. nk denetlenebilecek mekanizma ve mantksal denetleme
yoktur.
Sofistler, bilgi konusunda ortaya konan her trl grn, doruluk ya da yanllk
deeri tamadna inanyorlard (akl bilgisinin). O zaman bilgide hakikat konusunu
aramayalm deniliyordu. Teorik ynn birtakm pratik ynlere koymaldr. Bu da mutluluk
bilgisi ve toplumsal hayattan yararlanmaktr. Byle bir bilgi ile rlativ bir tutum iinde
olursunuz. Bunu toplumsal bilgiye sokarsanz siyasal ve toplumsal alanda bir rlativlik olur.
O zaman bizimki daha iyiyse o bir bilgidir. Sonunda da kiminki daha ikna ediciyse o bilgidir.
Sofistler bilgideki doruluk ve yanllk problemini bilemiyorlard. O zaman bilgi
zm salamal, ie yaramaldr. nc aamada kim insanlar ikna edebiliyorsa bilgi en iyi
bilgi onundur. O zaman iki yn vardr:
1- Gerek anlamda ie yarama.
2- Kiminki daha ikna ediciyse o doru bilgidir.
Sofistler, Platonun Yasalar adl eserindeki anlatmlarndan dolay felsefe tarihinde
hafife alnan insanlar olarak grlmtr. Bu, Platonun sofistlerle yapt mcadelenin
sonucudur. Platon n yarglar konusunda eletiri yapyordu. zellikle yanl sylemek
mmkn deildir, grn eletirirken hakldr.
Sofistlerin arkasnda Ksenophanes var. Ksenaphones, hakikatin bilinemeyeceini iddia
etmiti. Hakikat konusunda ortaya konulanlar sandan te deer tayamaz. Ancak
Ksenophanesde akl bilgisi ve duyu bilgisi ayrm ak olarak yaplmamtr. Bu sebeple
hakikati hangisiyle bilebileceimiz konusunda bize kesin bir ey sylemiyor. Hakikatin her
ikisiyle de bilinebileceini sylyordu. Daha sonra bu durum Parmenideste hakikat aklla,
grn ise duyu ile bilinir diye ortaya kt.
Sofistlerin bilgi anlaynda ncelikle sofistlere kadarki filozoflar hakikatin hep baka
bir eyde olduunu sylemilerdir. Demokritos atomos olduunu, Anaksagoras nous
olduunu sylemiti.
23
Eski Yunan dnyasnda bilginin deneysel temeli yoktu, yani bilgiyi deneyle denetleme
imkn yoktu. Bunun sebebi deneysel denetlemenin eksik olmasdr. Aklla eksik bilgiler
ortaya konmutur. Bu noktada Eski Yunan felsefesi dogmatik ve rasyoneldir.
1. nceliklerin ortaya koyduklar, bilimsel ve teknik anlamda ie yaramyor. Bu
anlamda insanlarn bu tip bilgiler ilgisini ekmiyor.
2. Hakikatin ne olduu ahlaki anlamda ie yaramyor. Pratik eylemsel hayatta hibir
ey ifade etmiyor. Bu aamada bilginin deneysel temeli olmad iin deneysel ve ahlaki
anlamda ie yaramyordu. Sofistler, bu noktadan hareket ediyorlard. Bunun anlam, bilgideki
doruluk yanllk problemidir. Eski Yunanda bir eyi biliyorsanz ona uygun yaayacaksnz
demektir. Sadece zel bir merak deildir. Sofistler hakikat varsa bile biz onu, ister akl isterse
duyu yoluyla olsun, hibir ekilde bilemeyiz derler. Bizim bildiimiz sadece grnlerdir.
Bu anlamda duyulur ve rlativ bir bilgi anlaylar vardr. Hakikatin, varln
bilinemeyeceini hatta byle bir ey olmadn, sadece duyularmzn sahip olduu bilgilerin
olduunu sylyorlard. Parmenides sadece akl bilgisinin doru olduunu, duyu bilgisinin ise
sahte olduunu deerlendirmitir. Ksmen Herakleitos bazen de Demokritos bu ikisinin
birlikte almas gerektiini sylyordu. Sofistler ise duyu bilgisinin gerek olduunu
sylyordu. Bu anlamda o Ksenophanesin sylediini sylyordu. Ksenophanes biz sadece
grnleri bilebiliriz, diyordu. Sofistler burada bir deitirme yapyorlar:
1) Bilginin temel zellii onun dorulanabilir ya da yanllanabilir olmasdr. Eski
Yunanda byle bir lt yok.
2) Bilgi Eski Yunanda insan mutlu klmaldr. Bu, Eski Yunann en nemli bilgi
anlaydr. Bu lt denenmedii iin gerekleemiyor. Ancak bilgili insan ahlakldr.
Ahlakl insan da mutludur. Sofistler de, bizi mutlu klan bilgilerin gerekli olduunu
sylyorlard. Sofistler, bilgide doru yanl yoktur, herkesin dedii dorudur, diyorlard. Bu
anlamdaki bilgi ne doru ne de yanltr. Bilgi insana mutluluk salamaldr. Ancak sofistlerle
beraber bu eski anlay bir anlamda tadil ediliyordu. nk mutluluk bedensel hazlarda
bulunmuyordu. Bu, dnyann anlamn kavrama bilgisiydi.
Sofistlere gre bilgide nemli olan ie yararllktr. Bilgi iimize yaryorsa dorudur.
Bu bilgideki pragmatik bir deerlendirme biimidir. e yarama ikiye ayrlyor:
1- Pratik anlamda ie yaramas. Bu anlamda ie yarama geerli bir olaydr.
Sofistler bilginin retilebilir olduunu sylyorlard. Buradaki kastlar erdemin
retilebilir olduunu sylemektir. Erdem, ynetme kabiliyetidir. Bu anlamda bilinen bir eyi
sylyorlard. Bilgi, yani ustalklar retebiliriz diyorlard. Burada hakldrlar. Sofistlerin bu
konuda yaptklar dorudur.
2- imize gelen bilgi. Yani kim daha ikna edici konuuyorsa onun bilgisi doru
bilgidir.
nk sofistlerin kurulduu dnem Eski Atinada siyasi kavgann yapld dnemdir.
24
1. Gerek varsa bile bilinemez, ancak geree ilikin tahmin yaplabilir. Kim daha iyi
bilirse o dorudur. Bu anlamda grecelidirler.
2. Bilinemezciler. Yani gerein bilinemeyeceini sylyorlar.
Gerek bilinemez.
Bilgide doruluk aranmaz.
Bilgi grnn bilgisidir.
Grn kiiden kiiye deiir (Greli bilgi).
Bilgi, iime gelendir.
Sofistlerin Ksenophanesten rendii dier nokta kltr rlativizmidir.

Ksenophanese gre her kltr dnyay farkl bir biimde yorumlar. Her kltrn bu anlamda
kendine zg bir gr vardr. Protagoras buna Her kltr kendisinin lsdr.
diyecektir. Sofistler kltrlerin farkllklar gsterdiklerini sylyorlard. nk her kltr
hakikati ben biliyorum diyor. Kltrn yaama tarz; dnyay, kinat anlamlandrma tarzdr.
Her kltrn ortaya koyduu hakikat farkldr. Kltrlerin en nemli yn sofistler asndan
ahlak, din konusunda ortaya koyduu grlerdir.
Sofistlere gre gerek bilinemez. Her kltr gerei bildiini iddia ediyor. O zaman
bunlar niye farkl farkl eyler sylyor? nk bu noktada bir problem var. Eski Yunan
dnyasnda bir grup insan yasalarn (nomos) tanrlar tarafndan konulduunu sylyorlar.
Yani physis doaldr. Bu sebeple bu yasalar ezel, ebed ve deimezdir. Bu yasalar kimin
ynetici kimin ynetilen olduunu kim hakl ise sorumluluklarn belirliyor. Bunu savunanlar
aristokratlarn savunuculardr.
Sofistlere gre tanrlar bilge varlklardr. Eer bunlar her eyi biliyorlarsa o zaman her
yerde ayn yasay koymaldr. O zaman ya onlar yanlyor ya da bu yasalar insanlar
koymutur. Sofistler, yasalarn uzlama, anlama yani thesis ile insanlar tarafndan konulmu
olduunu sylyor. nsanlar kendi deerlendirme biimlerini n planda tutarlar. Yasalar
toplumdan topluma deiir. Bu yzden yasalar medeniyetten medeniyete deiir yani yasalar
rlativtir. Tarihsellik iinde deitirilir.
Sofistler yasalar insanlarn ilerine geldii gibi koyduklarn sylyorlard. Onlara
gre yasalar uzlama sonucudur. Bilgi iimize gelendir. Yasa da bilgidir. O zaman yasa
koyucu iine geldiini koyar. Bu anlamda iki tr yasa kuruluundan bahsediliyordu:
1. G: Gl olan kendi yasasn koyar. Bu anlamda hukuk benim iime gelendir.
Ben ne yapyorsam o dorudur. nk g bendedir. nsanlarn bir ksm gleri sayesinde
yasalar kendilerine uygun hle getiriyorlar, diyor. Sofistlerin bilgideki rlativizmi ahlaka
aktarmalar tehlikelidir. Yasalarn gllerin iine gelmeyen unsurlar olduu fikrini insanlar
dnmlerdir. kinci olarak gszlerin kendilerini kantlamak iin bunlara kar ktklarn
sylyorlard. Bunlar demokrat sofistlerdir. Bu grler iktidar brakmak istemeyen kiilerin
tepkisine yol amtr.
25
Herakleitos yasalar hem toplumdan topluma deiir hem de ilah bir kurala dayanarak
yasalar yaplmal diyordu. Bu da objektiflii salamak iindir. Herakleitosun bahsettii
adalet, lllk, hak gibi kavramlardr. Bu kavramlarn kiilerden kiilere deimemesi
gerektiini sylyor ve insanlar bunlar dnceleriyle bulurlar diyordu. Bu konuda en ok
aba harcayan kii Platondur.
Sofistlerin problemli grlerinden biri erdem konusudur. Aristokratlarn bir ksm
erdemlerin doutan olduunu zellikle de ynetme erdeminin doutan olduunu
sylyorlard. Sofistler ise erdemlerin doutan olmadn sonradan kazanldn
sylyorlard.
lk olarak sofistler iin erdem ustalktr. Bu anlamda erdem kazanlan bir eydir. Hi
kimse doutan matematiki olamaz. Baz insanlar onlara etki vermelidir. Yatknlk, beceriler
insanlara retilebilir ama artk erdemin tanm deimeye balar. Erdem, siyasi ynetme
sanat hakkna dnyor. Sofistler bunun retilebileceini sylyorlard. Yani yneticilik
hakk doutan deildir. Kavgann sebebi de budur. Sofistler biz insanlara ynetme sanatn
retebiliriz, diyorlard. Yunan dnyasnda ynetici olmak iin iyi konumak gerekiyordu.
Bunun iin de dil bilgisi gerekiyordu. Sofistler bunu retiyorlard. kinci olarak iyi bir
mantk kullanmak gerekiyor. Sofistler rtme sanatn iyi biliyorlard. nc olarak tarih,
sofistlerin corafya, kltr bilgilerine sahip olmalar gerekir. Bu bilgilere ynetici olmak
isteyen adamn ihtiyac vard. Yunan dnyasnda herkes seimle baa geliyordu.
Sofistlerin gz ard etmi olabilecei konu udur: Eer bir erdem, bir ustalk ise,
erdemin retilebilmesi iin retenin o ii iyi bilmesi gerekiyor. Sofist ben her eyi
retirim diyor. Burada Sokrates hakldr. Her eyi herkes retemez, ehli olan retebilir.
Sofistlere gre ise herkesin retebilecei erdemler var. Burada yanlyorlard. Sofistler bu
koulu zedeliyorlar. (birinci koul nerede) kinci koul ise renen kiinin erdemi
renebilecek kabiliyette olmas lazmdr. renen kiinin de yetenekleri gz nnde
bulundurulmaldr. Sofistler bu kural inemilerdi. Gerekten de yneticilik retilebilir
ama herkes ynetici olamaz. nk yneticinin doutan yatknlklar olmaldr. Yneticiliin
doutan olmad konusunda hakllar ama herkese retilebilecei konusunda yanlyorlard.
26
Uygulamalar
27
Uygulama Sorular
28

Sofistler, temel olarak Ksenophanes, Herakleitos ve Parmenidesin grlerinden
etkilenmilerdir. Bilginin deikenlii ve bilgide kesinlik olamayacan, bu nedenle esas
olarak insann karn salayan, onu mutlu eden bilginin geerli olduunu dnmektedirler.
29
Blm Sorular
1)
Hakikat bilinemez. Hakikate ilikin sylediimiz her ey bir tahmindir.
stelik bunlar dolayl da olsa kantlanamaz. gr aadaki filozoflardan hangisine aittir?
a)
Parmenides
b)
Ksenophanes
c)
Herakleitos
d)
Aristoteles
e)
Platon
2)
Her eyin deitii konusundaki gr sofistler aadaki filozoflardan
hangisinden etkilenerek almlardr?
a)
Herakleitos
b)
Ksenophanes
c)
Parmenides
d)
Thales
e)
bn Sina
3)
Sofistler, kimden mantksal argman kullanmay, rakiplerini mantkla
rtmeyi renmilerdir?
a)
Ksenophanes
b)
Parmenides
c)
Sokrates
d)
Eleallar
e)
Thales
4)
Aadakilerden hangisi sofistlerin bilgi anlayn en iyi ekilde
anlatmaktadr?
a)
Sofistler bilginin deikenliini temele alarak bilgide yararcl kstas
almlardr.
b)
Sofistlere gre bilgi kesindir
c)
Sofistler bilginin doutan olduuna inanrlar.
d)
Sofistler kesin bilgi peindedir.
e)
Sofistlerin bilgi konusundaki esaslar hl geerlidir.
5)
Sofistlerin bilgide esas aldklar lt nedir?
a)
Kesinlik
b)
Genellik
c)
Yarar
d)
Deney
e)
Deimezlik
Sofistlerin erdemin retilip retilemeyecei konusuyla ilgili tutumu nedir?
6)
7)
Sofistlerin gerein bilinebilir olup olmadyla ilgili grlerini aklaynz.
Cevaplar
1)b, 2)a, 3)d, 4)a, 5)c
30
3. SOFSTLER VE SOFSTLERN FELSEFE ANLAYILARININ

NCELENMES
31

3.1.
3.2.
Sofistlerin Din Anlay

Sofistlerde Doa ve Dil likisi
32

123-
Sofistlerin din anlay nasldr?

Sofistlerde doa ve dil ilikisini aklaynz.
Sofistlerin felsefe anlay nedir?
33

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
Sofistlerin din anlaynn

anlalmas.
Okuma, eletiri, derin

dnme.
Sofistlerde doa ve dil

ilikisinin aklanmas.

dnme.
Sofistlerin felsefe
anlaynn kavranlmas.

dnme.
34
Anahtar Kavramlar
Sofistler,
Din,
Ksenophanes,
Dil.
35
Giri
Bu blmde Sofistlerin din anlaylar, doa ve dil arasnda kurduklar iliki temel
olarak incelenecektir. Ayrca bu konularla beraber sofistlerin felsefe anlaylarna da giri
yaplm olacaktr.
36
3.1. Sofistlerin Din Anlay

Sofistler balangta gerein bilinemez olduunu iddia ederken ar saldrgan
deillerdi. Din dman tavrlar yoktu. stelik gerein olmadn deil, bilinemeyeceini
sylyorlard. Protagoras bu noktada ibadet konusunda ok saygldr. Ancak din konular,
tanrlarn kendisini hi kimse bilemez diyordu.
Gerek konular ikiye ayrr:
1.Kinatn asl.
2.Tanrlarn esas.
Bunlar Ksenophanes de sylyordu. Din konularn asl insanlara kapaldr. Bunlara
ancak inanlr. Burada doruluk ve yanllktan sz edilemez, diyordu.
kinci kuak sofistler dine kar ykc bir tutum takndlar. Byle bir ey yoktur,
bunlar insanlarn uydurduklar masallardr, diyorlard. Bu konuda iki temel gr vard: bir
ksm din masallarn olumlu olduunu ve insanlar daha iyi hle getirdiini dnyorlard.
Bir ksm ise dini olumsuz olarak deerlendiriyorlard. Onlara gre din, gllerin zayflar
ynetmek iin ortaya koyduklar bir kurumdur. nsanlarn korkularnn bir rndr. nsanlar
doal olaylardan korktuklar iin doa olaylarn kiiselletirdiler, diyorlard. Bu, dinin ilk
materyalist yorumlarndan biridir.
Btn sofistler ayn eyleri dnmyorlard. Ama yine de geni erevede ortak
birtakm zellikleri vard. zellikleri, hakikat anlayndaki rlativizmdir. Bunun da kayna
sofistlerin dneminde teorik bilgilerin dorulanamamasdr. Yani akla dayal bilgi
denetlenemiyordu. Bu sebeple bilgi speklatiftir. Ama tp gelenek bunun dndadr
(Alkmaion). Felsefenin hakikat diye ortaya koyduu grlerin dorulanmas yaplamyordu.
Aklla ortaya konmu yarglard. Pratik dnyada etkisi ve izi yoktu. Gerekten Eski Yunan
dnyasndaki bilgi ile ilgili olarak konuyu iyi yakalamlard. Rlativizmin kayna
Ksenophanese kadar uzanr. Rlativizmden hareketle sofistler yasalarn da rlativ olduunu
sylyord. Bu noktada Pratogoras, nsan kulland eyann lsdr, yapp ettiklerinin
lsdr. diyordu.
Kheramata eyalar, meydana getirilenler. Eski Yunan dnyasnda Platon da dhil
iki tr yaratma olduu dnlyordu:
1) Doann kendi kendine yapt yaratma.
2) Malzeme kullanlarak yaplan yaratma: Bunu ya tanrlar yapar ya da insanlar yapar.
nsann yaratt dnyaya kltr diyoruz. te bu dnyada l insandr.
1. Bir bireye zg olup olmad belli deil.
2. Bir topluma zg olup olmad da belli deil. Olan malzemeye ayr bir ekil ve
form vermedir.
37
1) Sofistlerde, birinci anlamda, bireyden bireye deien tutumlar sz konusudur. Yani

her insan kendi dncesinin lsdr.
2) Her kltrn lt o kltrn insanlarna baldr.
3) Her insann hakikati, baka kltrlerdeki insanlarnkinden farkldr. Sofistler
yasalarn hepsinin Tanrlar tarafndan konulduuna inanmyorlard. Platonda yasalarn
Tanrlar tarafndan konulduuna dair fikir var. Sofistlere gre iyi kt, doru yanl kiiden
kiiye deiir. yleyse mutlak genel geer yasa olamaz. Hem toplumlar arasnda hem
toplumlar iinde.
Sofistlerin yol at nc nemli etki yasalarn toplumdan topluma deieceine
inanmalardr. Ahlak benim iime gelendir. yi bana haz verendir. Yani eer bir ey benim
gelimeme uygun ise iyidir. Zaten Eski Yunan ahlak anlay da buna uygundur. Eski Yunan
dnyasnda halk arasnda ahlakta iki ey yoktur:
1. Eer varsa birtakm akl ilkelerine uygun davranma dertleri yoktur. Bu gr batan
beri var.
2. Eski Yunan dininde ok rtk olarak bir dnya vard. Bu dnyada yaptmzn
karln bize br dnyada iyi ya da kt olarak verilebileceine dair inan yoktu. Yani
Eski Yunan dnyasnda beceri vard. Kendilerinde, yce bir gce kar sorumluluk
duymuyorlar. Bu anlamda ahlak, beceri ve maharet ile zde grlmtr. te Sofistler ahlak
beni iyi klan, benim gelimemi salayan, bana haz veren eylerdir, demiler. Burada iyi nedir
ve ben kimim sorularn Sokrates soruyor. Bu noktada Sokrates Kendini bil!
Soruturulmam bir hayat yaamaya demez. fikrini ortaya atyor. Sokrates iyinin, ahlakl
olmann kendisini aratrabilir miyiz? diye soruyor. Rlativist tutumdan dolay ahlak ve
yasalar insanlarn iine gelendir. te rlativist tutuma kar kmak iin Sokrates ve daha
onun yakn dostu Platon ortaya kar. Onlarn esas amac, ahlak ve yasalarda subjektiflikten,
rlativizmden kurtulup genel geer yasalara ulamaktr.
Sofistlerde Doa ve Dil likisi

Sofistler iyi hatipler ve dil ustalardr. Dille uramlardr. Nasl ilk doa filozoflar
bu evren nasl olutu diye soruyorlarsa sofistler de insanlarn iinde yaadklar kurumlar
sorguluyorlard. Din, hukuk, ahlak, teknik. Sofistler, dil nasl ortaya kt? Dilin kkeni nedir?
sorularn soruyorlard. ki farkl temel gr var:
1. Btn bunlarn tanrlarn armaan olduunu dnenler vard.
2. Bunlarn tarihsel sre iinde zamanla meydana geldiine inananlar vard.
Demokritos zaman olarak hem doa filozoflarnn iinde yer alr hem de kltr
filozoflar olan sofistlerin iinde yer alr. Yani tam ortada bulunur. nk 110 yl yaamtr.
Hem yonya tutumunun devam hem de Sofistlerin konularnn incelemesini yapmtr.
38
Sofistlerden nce Eski Yunan dnyasnn physis ve kosmos anlaylarnn temel talar
nelerdir? Doa bilinebilir mi? Bilinirse neyle bilinir? Doada hkm sren bir yasa var mdr?
ki ana hat var:
Eski Yunan felsefesinde, youn bir arlkla, doann aslnn bilinebilecei
dnlyordu. Miletoslular, Herakleitos, Demokritos, Parmenides ve dierleri byle
dnyordu. Bir ksm doay sadece aklla bilebiliriz, bir ksm da grnleri bilebiliriz,
esas bilemeyiz, tahmin edebiliriz, diyorlard. Ancak bir ksm zellikle Ksenophanes varln
aslnn bize kapal olduunu sylyordu. Ancak byk ounluk varln aklla bilineceini
sylyordu.
Doada hkm sren bir yasa var m, yok mu? Bu dneme kadar hepsinde bir yasa
var, ancak aralarnda yaknlklar vard. Kimileri bu yasalarn ilah olduunu dnyordu,
ama varlk ayn zamanda akll, canldr. Kimilerine gre mekanik bir zorunluluk vardr.
Kimilerine gre ise rastgelelik vardr.
Doada hkm sren ilahi yasann olduunu syleyenlerin ahlak grleri nemlidir.
Herakleitosa gre ahlakmz doaya uygun olmaldr. Ama Demokritos, sizin doay
tanmanz ahlaknza etki etmez, der. Sofistler ise varln bilinemeyeceini sylyorlard.
Doa balangta canlyd. Ama Demokritosta doann canll anlay ortadan
kalkar. Doann aklanmasnda mekanik sreler nem kazand. Demokritos doa filozoflar
gibi doay incelerken ayn zamanda kltr konularyla da urayordu. Demokritosa
atfedilen dilin kkeniyle ile ilgili bir teori vard. Sofistler bunu kullanacaklardr.
Demokritosa gre balangta insanlar hayvanlar gibi yayorlard. Birbirleriyle anlaabilmek
iin azlarndan hrltlar karyorlard. Bu hrltlarn sebebi aralarnda iletiim
kurabilmekti. Zamanla bu hrltlar, lk benzeri sesler daha dzenli hle getirildi.
Demokritos burada dili tpk kosmosu aklar gibi aklyordu. Zaman iinde bunlar
hecelendi, bklmlendi belli kelimeler biiminde eklemlendi. Daha sonra insanlar bu sesleri
belirli nesnelere karlk olarak kulland. Bu aamada sesler dzenlendi. nsandan baka bu
denli ayrtrmaya sahip varlk yoktur. Daha sonra bu sese karlk gelen bir nesne baland ve
o bir kelime oldu. Anlaml bir dil birimi oldu. te Demokritos burada sesler ile yani kelimeler
ile adlar arasnda dorudan doruya zorunlu bir ilikiyi yoktur der. O dnemde insanlar bunun
zorunlu olduunu dnyorlard. Demokritos: Hibir eyin batan sorgusuz sualsiz karl
yoktur., Adlar uzlama yolu ile yaplr. der. te bu da sofistlerin temel yn olacaktr.
Sofistlere gre, adlar insanlarn nesnelere keyfi olarak koyduklar seslerdir.
Hermogenes: Ben nesneye hangi sesi balamak istersem onu balarm. diyordu.
1- Hibir nesnenin batan sona ait bir ad yoktur. Adlar yani sesler nesnelere insanlar
tarafndan yaptrlm.
2- Ben hangi nesneyi nasl aktarmak istersem aktarrm. Bu, sofistlerin alacakaranlk
kuanda i yapt durumdur.
39
Diyelim ki, adlar nesnelere insanlar tarafndan konulmu. Ama her ad koymann bir
balam vardr. Yani dil balam. Her toplumun ad koymalar farkldr.
Adlar nesnelere insanlar tarafndan uzlama ve anlamalar ile konmutur. Yani ben
canm nasl isterse o nesneyi yle adlandramam.
1. Karmzda bir nesne var. Bu da aa olsun. A--a- sesini buna veririm. Bu ses
aaca sanki aacn bir dalym gibi organik bir ekilde baldr, diyor, sofistlerden biri. Bu
ses aaca dorudan doruya bal deil. nsanlar tarafndan karlan sesin aaca verilmesidir,
diyordu. Bu sesin bu nesneye dorudan doruya zorunlu bir ba yoktur.
2. Bu sesin tad bir kavram var. Yani aa denen bir kavram var. Kavram aacn
tanmn verir. Aacn sesi ile kavram da zorunlu olarak birbirine yapktr. Aacn kavram
onun sesidir. Aa sesi aa kavramnn zorunlu bir paras deildir.
3. Bir grupta kavram nesneye dorudan doruya yapktr. nsanlar sesleri istedikleri
gibi istedikleri nesnelere verir. Bu Platonun grdr. Masa sesi ile tanm arasnda zorunlu
bir ba yok.
Bu iki noktada Platon Kratylos diyalogunda Sofistleri birbirine dryor. Kratylos,
her nesne iin doru bir adlandrma olduunu, Hermogenes ise her nesnenin doutan ad
olmadn dnyor. Nesnelerin doutan ad yoktur. nsanlar hangi ad nesneye balamak
isterse onu verir, diyor. kisi de yanl sylyor. 1. Yanl: Adn ses olarak nesneye bir ba
yoktur. 2. Yanl: Adlar da insanlarn istedii ekilde verilmiyor. Bir nesnenin ilk olarak
adlandrlmas ile adlandrldktan sonra yeniden adlandrlmas baka eydir. Hermogenesin
tutumu doru ama istediim ad verince onun tanmn vermeliyim. Sesi nesneye verirken
balangta insanlar gnllerince verir. Hermogenesin hatas udur: Bir nesneye toplum bir
ad verdiyse, o uzlamsaldr. Bunu kendi kafama gre kullanamam. 1. Toplum olarak 2. lk
defa bulunmu bir eye ben ad veriyorum. Burada keyfilik var ama bu, baboluk deildir.
Bilgimiz dil erevesinde nesnelerin adlar olmaldr.
Adlarn nesnelere uzlama sonucu verilmesinin bir temeli var m? Adlandrdmz
nesneler ikiye ayrlr:
1. Tikel nesneler.
2. Tmel nesneler
Tikel nesneler, zel adlardr. Tikel nesnenin adlandrlmas doal deildir.
1. Cengiz ad, Cengizin zorunlu ad deildir.
2. Benim adm beni nesne etmez.
40
Adlandrmada zel adlar ve genel adlar vardr. zel adlar tek olana yneliktir. Bu
sesler keyfi olarak verilmitir. Ama sesin kullanm kurala balanmtr. Uzlamac
Hermogenesin balang ncl doru ama sonras yanl. Ad, canmn istedii gibi
kullanamam. Sesler, zel adlara keyf olarak verilir. Ama verildikten sonra keyf olarak
kullanlmazlar.
41
Uygulamalar
42
Uygulama Sorular
43

Bu blmde, Sofistlerin din ve dil hakkndaki grleri ele alnarak, sofistlerin temel
anlaylar incelenmitir. Sofistler farkl din ve dil anlaylar gelitirmilerdir.
44
Blm Sorular
1)
Aadaki filozoflardan hangisine gre, dini konular ve tanrlarn kendisini
hi kimse bilemez?
a)
Protagoras
b)
Aristoteles
c)
Platon
d)
Thales
e)
Parmenides
2)
Aadakilerden hangisi sofistlerin ortak zelliidir?
a)
Kesin bilgi peinde olmalar
b)
Hakikat anlaylarndaki rlativizm
c)
Bilim sorunlaryla uramalar
d)
Ahlak konusunu aratrmalar
e)
Sanat sorunlaryla uramalar
3)
nsan kulland eyann lsdr, yapp ettiklerinin lsdr. sz
aadaki filozoflarn hangisine aittir?
a)
Platon
b)
Aristoteles
c)
Gazali
d)
bn Sina
e)
Protagoras
4)
Aadakilerden hangisi sofistlerin grlerinden biri deildir?
a)
Her insan kendi dncesinin lsdr.
b)
Her kltrn lt, o kltrn insanlarna baldr.
c)
Her insann hakikati, baka kltrlerdeki insanlarnkinden farkldr.
d)
Mutlak, genel geer yasa yoktur.
e)
Bilgide esas olan kesinliktir.
5)
Aadaki filozoflarn hangisi ile beraber doann canll fikri deimitir?
a)
Platon
b)
Ksenophanes
c)
Demokritos
d)
Thales
e)
Sokrates
6)
Sofistlerin, hakikati greli olarak deerlendiren tutumlarnn nedenleri
nelerdir?
7)
Demokritosun, dilin kkeni ile ilgili deerlendirmesi hakknda bilgi veriniz.
Cevaplar
1)a, 2)b, 3)e, 4)e 5)c
45
4. SOFSTLERN GENEL DEERLENDRLMES
46

4.
Sofistlerin Felsefesinin Genel Deerlendirilmesi
47

12-
Sofistlerin felsefesinin ana kavramlar nelerdir?

Sofistlerin temel felsefesi nedir?
48

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
Sofistlerin felsefesi hakknda Okuma, eletiri, derin

bilgi sahibi olmak.
dnme.
Sofistlerin felsefe tarihindeki Okuma, eletiri, derin
yerlerini belirlemek.
dnme.
Sofistlerin neden
eletirildiklerini kavramak.

dnme.
49
Anahtar Kavramlar
Sofist,
Nominalizm,
Kavram realizmi.
50
Giri
Bu blmde, sofistlerin genel bir deerlendirilmesi yaplarak felsefelerinin ana
noktalar belirlenecektir. Sofistlerin felsefede durduklar yeri, felsefi srece katklar ve ne
kan Sofistler ele alnacaktr.
51
Genel adlarn da sesleri rastgeledir (defter, kitap). Ama problem daha byktr. Defter
sesini karnca onun tanmn vermeliyim. Bu noktada defter sesi defter varlnn resmini
sunmaz. Masa sesini bilmezsem masa canlanmaz ama masann bir tanm vardr. te masa
sesi ile masa tanm arasndaki iliki uzlamsaldr. Kratylos bunun zorunlu olduunu
sylemiyor, Platonda bu zorunlu deildir. Platona gre masann tanm ile masa arasnda
zorunlu bir iliki vardr.
Adlar nesnelere insanlar tarafndan verilir. Ancak iki ey gzetilir: Adlarn kullanma
boyutu keyfi deildir.
Adlar nesnelerin kullanm boyutuna gre verilmez, tanmn verilmesi lazm.
Sofistlerin yapt en byk taktik kullandklar adlar kafalarna gre kullanmalardr.
Bir grup Sofiste gre dil, zaman iinde uzlama sonucunda meydana getirilmitir. Bu
hemen hemen hepsinin ortak grdr. Bu noktada bir grup adlarn nesnelerin zn
yansttn bir ksm ise yanstmadn sylyordu. Adlarn kullanm boyutunu
kartryorlard. Platon ortada bir yol bulmaya alyor.
Sofistlere gre yanl konumak mmkn deildir. Her sylenen sz dorudur.
Sofistlerin arkasndaki dier adam Parmenidestir.
1. Parmenidese gre dnmek, var olan bir eyi dnmektir.
2. Yanl dnmek var olmayan bir eyi dnmektir. O hlde yanl dnmek
mmkn deildir.
Bir cmle kurduumuzda mutlaka bir znesi ve karlk geldii bir nesne vardr.
Yanllk gerekten var olmayan bir eyi dile getirmektir. Var olmayan da dile
getirilemeyeceine gre yanllk mmkn deildir.
Doruluk ve yanllk hkmde ortaya kar. Yarg en az tane paradan meydana
gelir. Birinci paraya zne denir. kinci paraya yklem denir. paray birletirene, ba
denir. Ancak bu unsur bir araya gelince doru ve yanl bir yarg ortaya kar. Tek
balarna terimlerin doruluu ve yanll yoktur.
Felsefeciler insanlarn zaten bildiini ortaya karr. Sofistlere gre doru ve sama
kategorisi vardr. Eer bir ey yanlsa bu azdan kan bir sestir. Eer dilde doruluk ve
yanllk olmazsa mantk kuramayz. Yanll ispatlamak gerekir.
Esti- Yunancada varolmaktr. (dr, is) Parmenides buradaki dr kullanyor.
Yanl konumak var olmayan bir eyi sylemek deildir. Yanl konumak var olan
bir ba yanl kurmaktr. Yanllk hkmlerdeki balarda ortaya kar. ki tr yanllk
ortaya kar.
1.
Mevcut bir ba yanl kurmak, yani olan bir eyi olmam gibi gstermek.
52
2.
Olmayan ba olmu gibi kurmak. Demek ki yanllk is ya da is notta ortaya
kar. Yanl bir ey sylemek varolmayan bir eyi ortaya koymak deil, yanl bir ba
kurmaktr.
Sokrates ile Platonun iki nemli noktas var:
1.
2.
Kullandmz terimlerin tanmlarnn ak olmasn istiyorlar.

Doru ve yanl hkmlerin varln kantlamak istiyorlar.
Sofistlerin ksm vardr:

1. Adlar doal m koyulmu, koyulmu mu?
2. Yanllk problemi.
3. Platon: Defter tanm olan kavram gerek bir nesnedir.
Sofistlerin byk ksm kullandmz genel terimlerin (masa, aa) karlk geldii bir
nesne olduunu dnmezler. zel terimlerin karlk geldii bir nesne vardr ya da
anlarmzda vardr. nsan terimi neye karlk gelir? Aa terimi neye karlk gelir? Sofistler
bu soruya tek tek aalardan baka hibir ey karlk gelmez diyorlar. Bizim kullandmz
aa ad aa denen tasarma karlk gelir. Bu da somut aalardan meydana getirilir. Yani
sofistlere gre genel adlarn karlk geldii rnler bizim zihnimizin rnleridir. Buna
nominalizm diyebiliriz. Platona gre kavramlarn karlk geldii nesneler vardr. Aa
genel adnn karlk geldii aa diye bir nesne vardr. Bu da kavram realizmidir. Genel
adlarn karlk geldii genel bir varlk vardr. Sofistler bunu kabul etmiyorlard. Platon realist
bir tutum sergiliyordu. Kullandmz kavramlarn karlk geldii objeleri var etme
bakmndan realisttir. Sofistlere gre btn insanlar yok edince insan kalmaz. Platonda ise
kalr.
Sofistlere gre sadece tikel varlklar vardr. Platonda temel varlklar vardr. Bunlar da
idealardr. Bu da idealist deil realist olduunu gsteriyor.
Bizim dilimizde kullandmz kelimelerin bir ksm somut tikel nesnelere karlk
gelir. Ama bir de, birden fazla nesneyi adlandrdmz genel adlar vardr. Dilimizde birden
fazla nesneye giydirilen snflar vardr. Bunlara genel terimler deriz. Bunlar zellikle
nitelikler, zellikler, balantlar ve snflardr.
Platona gre hibir yesi olmayan bir snf da gerektir. nsan eleman olmadan insan
var olabilir. Bu kme daha kalcdr, yani Platondan sz edince tek tek eler vardr. Bu
elerden hareketle bir kavram ya da snf yaratlr. Platon ise bu yeler olmasa da byle bir
kme vardr, diyor. Bu da insan olmann btn zelliklerini barndryor. Yani kavramlarn
karlk olduu objeler gibi gerektir ama onlarn yeri bakadr.
53
Uygulamalar
54
Uygulama Sorular
55

Bu blmde, Sofistlerin genel bir deerlendirilmesi yaplrken, dil konusunda
ayrldklar noktalar ve felsefe tarihindeki ayrc yerleri ele alnmtr. Bylece kendilerinden
sonrakileri etkiledikleri durumlar da renilmi olmaktadr.
56
Blm Sorular
1)
Dnmek, var olan bir eyi dnmektir. yargs aadaki filozoflardan
hangisine aittir?
a)
Platon
b)
Aristoteles
c)
Gazali
d)
Thales
e)
Parmenides
f)
Herakleitos
2)
Yunanca esti ne demektir?
a)
Bilgelik
b)
Sanat
c)
Yok olmak
d)
Var olmak
e)
mknsz olmak
3)
Genel adlarn karlk geldii rnleri, bizim zihnimizin rnleri olarak gren
anlay aadakilerden hangisidir?
a)
Gerekilik
b)
Nominalizm
c)
ndirgemecilik
d)
Aydnlanmaclk
e)
Tmevarmclk
4)
Platonun kavramlarn karlk geldii nesnelerin var olduunu syledii
anlay aadakilerden hangisiyle adlandrlr?
a)
Tmelcilik
b)
Nominalizm
c)
Adclk
d)
Varoluuluk
e)
Kavram realizmi
5)
Sofistlere gre yanllk hangi durumlarda ortaya kmaktadr?
a)
Kavramlarn dizililerinde.
b)
Kavram-nesne uyumazlnda.
c)
Hkmlerdeki balarda.
d)
Yanl adlandrmalarda.
e)
Yanl imlada.
6)
Sofistlere, gre adlar ile nesneler arasndaki iliki zorunlu mudur?
Aklaynz.
7)
Yanl konumak mmkn mdr? sorusu sz konusu olduunda,
Parmenides ile sofistlerin ilikisi nedir? Aklaynz.
Cevaplar
1)e, 2)d, 3)b, 4)e, 5)c
57
5. PLATON VE PLATON'UN FELSEFE ANLAYIININ NCELENMES
58

5.1. Platon Dneminin zelliklerinin ncelenmesi
5.2. Platonun Felsefesine Genel Bir Bak
59

123-
Platon dneminin genel zlelikleri nelerdir?

Platonun felsefesinin temel kavramlar nelerdir?
dea ne demektir?
60

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
Platon dnemi hakknda

bilgi sahibi olmak.
Platon felsefsinin genel
yapsn anlayabilmek.
Platon felsefesindeki temel
sorunlar renmek.
61
Anahtar Kavramlar
Platon,
dea,
Bilgi,
Varlk,
Genesis.
62
Giri
Platon, zellikle ortaya att varlk ve bilgi anlayyla kendinden nceki filozoflardan
farkl bir yer tutmasnn yan sra; zgnl, sorunlar ele al yntemi ile beraber kendinden
sonraki filozoflar zerinde de son derece etkili olmutur. zellikle onun varlk ve bilgi
konusundaki dikkate deer aklamalar bugn de felsefede oka tartlmaktadr.
63
5.1. Platon Dneminin zelliklerinin ncelenmesi

2000 yldr Platona kar hep nyarglar olmutur. Platonu anlamak iin onun
dnemine bakmak lazm. Platon (427-347-9) dneminin iki temel zellii var:
1. Pers istilasndan dolay Atina sarslmaya balamtr. Bu, Atinada ekonomik, sosyal
ve kltrel ykmlara neden olmu, yani bir kargaa dnemi vardr.
2. Bu kargaadan dolay Eski Atinada kavga, grlt eksik olmuyor. Kavga,
aristokratlarla demokratlarn ve demokratlarn kendi iinde grlyor. Bu arada veba
salgnlar grlyor.
Yani Eski Atinann durumu zordu. te Platon byle bir ortamda dncesini retiyor.
stelik hem anne hem de baba tarafndan aristokrattr. O zamanki demokrasi ok korkuntur,
hemen diktatrle dnyor. Demokrasi iyice yozlam, seimle gelen tiranlar bir sre
sonra zorba oluyordu. Tiranlar geliyor, tiranlar ykyordu. Platon btn bunlarn sulusu
olarak demokrasi dzenini gryordu.
Aristokratlar eski dzeni istiyor. Platon hocasnn lmne bunlarn sebep olduunu
sylyordu. Sokratesin lmne bu demokrasi yandalarnn sebep olduunu sylyordu.
Demokrasiyi sofistlerin rlativ bilgi anlayna balyor. Sofistlere gre yasalar yasay
koyanlarn iine gelendir. Bu yasann iyi olmasnn lt o yasay koyana baldr. Ortada
yasa varsa, bu yasann dayand adil, doru gibi terimler de olmaldr. Yani yasalarn iyi,
doru ve adil olmas gerek. Sofistler de bu kavramlarn kiiden kiiye, gruptan gruba,
toplumdan topluma deitiini sylyor. O zaman gllerin ortaya koyduu en iyidir.
Sofistler bunu ortaya koyarlarken iki husus ortaya kyordu:
1. Bunlardan biri, yasalar tanrlar tarafndan konmutur, fikridir.
2. Dieri ise yasalar insanlar tarafndan konmutur ve yasalar yasay koyanlarn
karlarna hizmet eder.
5.2. Platonun Felsefesine Genel Bir Bak

Platonun btn felsefesi hep aray bulmaktr. Ztlardaki olumlu ksmlardan yeni bir
fikir belirtir. Platonun fikri dorudan doruya ortada yoktur. lk diyaloglarnn aporia
(kmaz) olarak adlandrlmasnn nedeni bizi dnmeye sevk etmektir. Platon olay
paralyor, iki tane ekstrem uca indiriyor ve daha sonra bunlar kaptryordu. Yepyeni bir
fikir oluturuyor. Bunun iini doldurmuyor, bize brakyor.
Platon asla dnyay ikiye ayrmyor, taktik olarak, dnce olarak ayryor. Daha
sonraki aamay bize brakyor.
Platon asla dogmatik biri deildir. Belirli fikirlere sonuna kadar saplanm deildir.
Yazma tarz diyalogdur. Yani iki ayr logos, iki ayr fikrin aktrlmasdr. Okuyan kiiyi
dnmeye sevk etmek istiyor ve ben asla dikte edici bir retmen olmam diyordu.
Onun btn felsefesi insann anlamn bulma felsefesidir. Platonun diyaloglarn
okumak aratrc olmaktr. Fikirlerini, zellikle deiik bir biimde anlatr. Platonda
yzlerce konu i ie gemitir. Bunun sebebi, kitaplarmda hileler yaptm, oyunlar yaptm
64
bunu insanlar anlamal demek istemesidir. nk onun derdi bilgiyi bulmaktr. Diyaloglarda
dnmeye sevk edici bulmacalar vardr.
Platon kelimesinin anlam heybetli, geni omuzlu adam demektir.
Platonun, birinci sorun olan yasalarn physis mi thesis mi olduu konusunda fikir
beyan etmesi gerekiyordu. Kratylos adl adam Herakleitosun fikirlerinin asln gremiyor.
Kratylos ya Herakleitosu anlamam ya da ok abartm. Platonun Kartylosun
Herakleitosunu kullanmasnn nedeni bakadr. Bir Herakleitos var bir de Herakleitosu
fikirler var. Kratylosun Herakleitosuluu ile Herakleitos ayr eylerdir. Kratylos,
Herakleitosun fikrini son u noktasna gtrr. Her ey akar. eklinde.
Platonun felsefede ilk derslerini ald kii bir sofist olan Kratylostur. Kratylos ve
Hermogenesi yerden yere vuruyor. Platonun arkasnda arlkl olarak Sokrates duruyor.
Kratylostan gelen ar ekstrem bir yn var. Platon burada Protagoras kertmek istiyor.
Platon Sokratesten iki ey reniyor:
1- Bilgi kavramlar araclyla elde edilir, yani bilginin temelinde kavram var.
Kullandmz dile baktmzda ok genel mahiyette iki tr terim gryoruz:
1. zel terimler
2. Genel terimler
zel terim, tek tikel bir varln addr. zel adlarn zellii karlk geldii bir
nesnenin bulunmasdr. Somut, tikel varlklarn en belirgin zellii bizim duyu alglarmza
konu olmasdr. Ancak somut bir tikel nesnenin alglanmas bilgi demek deildir. Bilgi olmas
iin tanmlamak gerekir. Tanmlamak onu bir kavramn altna drmektir. Bir tikel nesneyi
bilmem iin en azndan bir genel terime sahip olmam lazm. Eski Yunan dnyasnda bizim
bildiimiz anlamda kavram terimi ortaya karmaya, genel deniyor. Genel terimler ve buna
bal olarak kavramlar. Somut tikeller nokta gibi ise kavramlar daire gibidir. Bir kavram
birden fazla nesneyi tanmlamak iin kullanlabilir. zel terimlerin karlk geldii nesneler
benim duyu algma konu olurlar. Kavramlar ise ben duyu algmla kendime konu edemem.
Kavramlar ben dnebilirim. Yani kavramlar Platonun deyimiyle aklmla kavrarm.
Kavramlar olmadan da ben fizik dnyay bilemem, ancak fark ederim.
Sokratese gre bilgi kavram bilgisidir demek, bilgi = tanmlama demektir. Sokrates
sofistlerle tartrken hep kulland genel terimlerin (ahlaki anlamdaki) iyi, kt, ll,
doru gibi genel terimlerin anlamn belirlemek istiyor. Yani Sokrates tanm istiyor. Diyor ki:
Hangi ad bilirsek bilelim bir eye verdiimiz ses nemli deil, nemli olan bu sesi
yorumlamaktr. Yani kullandmz terimlerin zellikle genel terimlerin anlamlanmasn,
tanmlanmasn istiyor. Platon Sokratesten bu fikri alyor ancak bu fikri bir te basamaa
gtrecektir.
65
Platon, zel terimler gibi genel terimlerin de karlk geldii soyut tmel varlklar
olduunu dnyordu. Sokratesten ald fikir ise kullandmz genel terimlerin karl
olan varlklar var m yok mu sorusudur.
kinci olarak ahlakl yaay bilgece bir yaaytr, fikrini alyor. Platonun btn
felsefesinin kkeni de ahlaktr, insandr. Sokrates bilge bir yaayn ne olduunu sylemiyor,
kendin aratr, diyor.
Eski Yunan dnyasnda bir inan vard: Her trl varlk, obje belli bir amaca uygun
olarak yaratlm, ortaya kmtr. Platon nce insan ruhunu tespit etmelidir. Ruh demek
burada yaratltr. Platona gre insann tr yaratl vardr:
1- Bilgi. 2- hret. 3- Haz peinde koan insanlar. Bunu Piythagorastan alr. Gemii
ok iyi deerlendirmi ve dncelerini ortaya koymutur.
Sokratese gre bilgece bir yaay ahlakl bir yaaytr. Bilgece yaay iin benim
bilgiyi bilmem gerekir. Kimi insanda beslenme ksm arlk basar. Bunlar iin en byk
erdem, bilgeli kiilerin konumlarna ulamaktr. Cesaret; heyecan ve akln birlemesinden
doar. Cesaret aklla temellendirilir. Akl ksm heyecanmz denetleyecek. Platonda ise,
insanlar bunu yapamazlar. nk onlar kendilerini bir yere tutsak etmilerdir. nsanlar
bilginin peinde komaldr. Bunun iin klavuza ihtiya vardr. Bu bakmdan refakati felsefe
vardr.
Sokratesten ald fikirlerden birincisi onu kavramlarn tanm idea retisine
gtrecek, ikincisi psuhke, ruh ontolojisine gtrecektir. Platonun arkasndaki nc adam
Eleal Parmenidestir. Parmenidesten Platon u fikri renmitir:
1. Esas tanm deimez ve birdir. Varlk deimez ve birdir.
2. Esas varlk aklla kavranr.
3. Elealya gre grnler sanaldr. Platon bu fikre itibar etmez. Grnlerin belirli
bir varl olduunu kantlamak istiyor. Grnler sanaldr. Hem Herakleitos hem de
Demokritos grnlerin bir anlamda varl olduunu kantlyorlar. Platonun birinci ii
kavramlarn varln kantlamak iken ikinci nemli ii ahlak dnda grnn varln da
kantlamaktr. zellikle Philebos, Timaios diyalounda bunun belli bir anlamda varl
olduunu sylyordu. (Grnt, bir varln benim zerimdeki etkisinden dolay benim
zihnimde ortaya kan obje. Grn, bamsz olarak onun cisimsel varldr, bir sre sonra
grnt hline dnyor.)
Grnler iin genesis eis ousian diyoruz. Yani Genesisin de varl var. Grnler
dnyasn kurtarmak istiyor. Eleal Parmenides felsefesinde esas varln aklla kavrandn
ve deimez olduunu ve grnlerinde de ona ters olarak bir varl olduunu kantlamak
istiyordu.
Parmenidesin at problem ya varlk var (to on) ya grn var (me on), to onu
kavrama biimi noustur. Parmenides me on olamayaca iin aisthesisi darda brakyor.
66
Platon burada ara bir gr belirliyor. Yani grnler dnyas ne vardr ne yoktur. Bunu
Herakleitos da sylemiti.
Platonun arkasndaki drdnc kii Pythagorastr. Platon, hocas 399da intihar
etmek zorunda brakldktan sonra, Atinadan gidiyor. Pythagoraslardan matematiin
dnda iki ey reniyor:
1- Ruhun lmszl.
2- Siyaset anlaylar.
Pythagoraslarn siyaset anlaylar aristokrasidir ama siyasi anlamda deil, bilgeler
retisi olarak. Altn kural adil olmaktr. Ama esas olarak matematik ve ruhun lmszln
alyor. Ruhun lmszl fikri Eski Yunan dnyasna yabanc bir fikirdir. Hindistandan ve
Msrdan Orphikler getirmitir. Eski Yunan dnyasnda din ile devlet bir btndr. Devletin
tanrsna sayg duymak, devletin kurallarna sayg duymaktr. Devlet, tanrlarn ideolojik
idolleridir. Yani Eski Yunanda kamu ve toplum nemli olandr. Bu noktada Eski Yunan
dnyasnda kiiye ait bir din yok. Kii kendi ruhundan sorumluluk tamaz. Kurallar yerine
getirenler iyi, kurallar yerine getirmeyenler ktdr. Yani insanlar ruhlarna kar sorumlu
deildir.
Sokrates ruhuna zen gster derken, kimse bir ey anlamamt. Bu boluu orphik
grler doldurur. Orphik grler insann ruhunun lmsz olduunu sylyorlard. Onlarn
grlerinde herkes cennete gidiyor. Herkes ayn yere gidiyor. Orphiklerde ise insan ruhunun
derinlikleri yava yava kefediliyor. Ama burada da ceza ve dl, yani vicdan yok.
Eski Yunan dnyasnda mutsuz bir hayat, paralanm bir hayattr. Bu bir cezadr.
Mutluysan bu dldr. Daha sonra nce Pythagoraslar ruhun paralarn kefediyor.
Pythagoraslar da sen ly kurmalsn diyorlard. Bu kiisellik, znellik sorununu ortaya
karyor. Platon ite Pythagoras ruh anlayn ele alyor. Bunu hem ahlakta hem devlette
hem idealar kuramnda hem de bilgi retisinde kullanyor.
Platon hocasnn lmnden sonra Msra gidiyor (sylenti). Burada da Dou devlet
modeli var. Bu arada talyada Sirakuzada Byk Dion denen bir adamla tanyor. Bu adam
orann kraldr, bu adam Platonu sevmiyor ve onu sattryor. Yakn bir dostu onu satn alyor;
kurtaryor ve Atinaya getiriyor, borlarn dyor. Atinann yaknlarnda bir bahe satn
alyor. Ad Akademos, bu bir kahraman addr. Platon burada bir okul kuruyor ve kendini
renci yetitirmeye, felsefe ile uramaya adyor. Buraya kzl erkekli rencileri alyor. Kz
says ok dyor ve eitimden para almyor. Sadece yetenekli genleri seiyor ve orada
felsefe, bilim, sanat ve her konuda eitim yapyor ve Akademiann kapsna Geometri
bilmeyen buradan ieri giremez. diye yazyor. nk geometri onun asndan ok
nemlidir.
Platonun diyaloglarnn byk bir ksm ona ait deil. 1. ve 2. Alkibiades gibi. Bu
diyaloglarn snflanmas nemlidir: 1- lk dnem. 2- Orta dnem. 3-Son dnem. Platon belirli
67
yalarda belli diyaloglar yazd deniyor. Ama anlalyor ki Platon diyaloglar yntemsel bir
kaygyla yazyor. Birtakm kavramsal tartma slubu vardr. Bu arada nce ocuklara
edebiyat, iir dersleri verir. Ancak Platon airleri ahlaksz bulur. iir rnei ona gre din
kitaplardr. Homerosun baz iirlerini sansr eder. Edebiyat, okuma paralarn ocuklara
ezberletiyor. Yunan dnyasnda nemli zelliklerden biri zevki inceltme duygusudur.
68
Uygulamalar
69
Uygulama Sorular
70

Bu blmde Platonun felsefesine yol aan temel dnceler ile Platonun dnemi ve
temel grleri ele alnmtr. Platon, felsefesinde zellikle ahlak bata olmak zere birok
felsefe problemiyle uramtr.
71
Blm Sorular
1)
Aadakilerden hangisi Platon dneminin genel zelliklerinden biri deildir?
a)
Pers istilasndan dolay Atina sarslmaya balamtr.
b)
stila Atinada ekonomik, sosyal ve kltrel ykmlara neden olmutur.
c)
Bir kargaa dnemi vardr.
d)
Bu dnemde veba salgnlar grlyordu.
e)
Atinann huzurlu olduu bir dnem.
2)
Platonun yazma tarz aadakilerden hangisidir?
a)
Diyalog
b)
Nesir
c)
iir
d)
Nazm
e)
Monolog
3)
Platon, bilginin kavram bilgisi olduu fikrini kimden almtr?
a)
Sokrates
b)
Thales
c)
Parmenides
d)
Herakleitos
e)
Aristoteles
4)
Platonun btn felsefesinin kkeni neye dayanmaktadr?
a)
Bilim
b)
Ahlak
c)
Sanat
d)
Siyaset
e)
Toplum
5)
Genesis ne demektir?
a)
Kavram
b)
Obje
c)
Olu
d)
Bozulu
e)
zne
6)
Platon, bir dogmatik midir? Aklaynz.
7)
Platon ile Pythagorasn felsefe bakmndan ilikileri hangi bakmlardandr?
Ksaca aklaynz.
Cevaplar
1)e, 2)a, 3)a, 4)b, 5)c
72
6. PLATON'UN DEALAR ANLAYII
73

6. Platonun Bilgi Anlay
74

123-
Platonun bilgi anlay nedir?

Platonun bilgi anlayndaki temel kavramlar nelerdir?
dealar kuram nedir?
75

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
Platonun bilgi felsefesini

renme.
Platonun bilgi anlayndaki
temel kavramlar
aklayabilmek.
Platonun idealar retisini
kavrama.
76
Anahtar Kavramlar
Platon,
Bilgi felsefesi,
dealar,
Grn,
Hakikat.
77
Giri
Platonun bilgi felsefesi temel olarak onun idealar retisine dayanmaktadr. Bu
balamda grn leminin geiciliini savunan filozof, asl, deimez olann idealar
olduunu ne srmektedir.
78
Platonda idealara ulamak diye bir ey yoktur. Hep ideal bir ey varm gibi
yaayacaksnz. Akademiada ocuklarn ruhlar inceltilmek isteniyor. nk ona gre mzik
ve iir ayn eydir. Daha sonra matematik, geometri ve en son diyalektik, mantk retiyordu.
Platon okunurken hep idealar iin temeline konur. Platon idealar merkeze
koymamtr. dealar hep bir sorun zerken kullanyordu. dealar olaylar aklayabilmek
zere kurduumuz senaryoya benzer. Platonda idealar be deiik olay aklamak zere
yaplm senaryolardr. Yani tek bir idea anlay yoktur. Ayrca ideay seksen yllk srete
srekli yeniliyor, deitiriyor ve hatta atyordu. Son dnemlerinde ideasz zm
denemelerine girer. Kimi yerde sknca idealara snr.
Platonda idealar u ynde ele alnr:
1. Bilgi: dealardan bilgiye geliniyor. Bilgiyi anlamak iin idealara gidiyor ve bilgiye
dnyor ve srekli bunu yeniliyor.
1. dealar tanmlama ya da kavramlar ya da ykleme asndan ele alacaz. Yani
ksaca dil asndan ele alacaz.
2. dealar fizik dnya (grnler) asndan ele alyoruz. Fizik dnya grn
dnyasdr. Bunun varln kantlamaya alyor. Burada pay almak, taklit, bulunma gibi
terimler nemlidir.
3. dealar ruhla ilikisinde ve buna bal olarak ahlak ve devlette greceiz.
Platon idealar hep bunlarn zerinde ina eder. Platonun esas amac ahlak ve
siyasette kullanlan (siyaset demek kamu yaam demektir) iyi, kt, adil gibi terimlerin
objektif temelini bulmaktr.
Platon, Ksenophanesten beri gelen tek Tanr anlayna yaklaan biridir. Devletin
tanrlarna saygda kusur etmiyor ama onlar pek de umursamyordu. Platon: Filozof olarak
baz aklamalarda iin iine tanrlar katmak bize yakmyor. diyordu. Aslnda btn
sisteminin arkasnda Tanr yatyordu. O baka filozoflar gibi yasalarn kaynanda Tanr
olduuna inanmyor. Din inann olaylar aklamada ele alnmamas gerektiini sylyordu.
Platon yasalarn insanlar tarafndan konulduunu da kabul etmiyordu. Yasalar insanlar
tarafndan konulsa bile yine de birtakm deerlere baldr. Bunu ilk defa Herakleitos
sylemiti. Btn yasalar ilahi yasaya uymak zorundadr. lahi yasa, doal yasadr. Doal
yasa akln yasasdr. Bu yasaya gre insanlarn bilgelik hakk, yaama haklar vardr. te
haklar bunun zerine kurulmal. Platon bunu idealara dayatyor.
Platon Yunan dnyasndaki tr bilgi kaynan sonuna kadar kullanyor:
1. Akl bilgisi
2. Sezgi bilgisi
3. Duyu bilgisi
Bilginin kayna konusunda Yunan dnyasnn batan beri bu fikri vard:
1. Akl bilgisi eletirici, argmanl, tartmac bilgi. Ancak bunun iin kavramlarn
tanmlarnn olmas lazm. Duyu bilgisi ise cisimsel varlklardan haberler getiriyor.
79
2. Platon duyu bilgisini asla ikinci plana atmamtr. Bilgide en nemli ynlerden biri
budur. Ancak bilgi akl bilgisi olmadan havada kalr.
3. Esinleme bilgisi: Bu vahiy bilgisi deildir. Vahiy Tanryla insan arasnda olduu
dnlen bir bilgidir. Vahiy bilgisi tek kanall iken esinleme bilgisi binlerce kanalldr.
Yunan dnyasnda herkes ilah bilgiyle balant kurabilir (MANA). Platon kimi yerlerde bu
tip akl st bilgileri kullanr. Platonda hatta son elde idealar varsa ona aklla deil, akl
st ynnzle ularsnz. nk Platonda insann nous yn var. Dorudan doruya
varln kendisini sezen bir yetimiz var. Eski Yunan dnyasnda Cosmos ile nous birbirleriyle
haberleebilir. Bunun da piri Herakleitostur. Yani ben ruhumun derinliklerine inince
Cosmosu anlarm. Bu, Platon felsefesinde de vardr. Platon bunu masallarla anlatr.
Platonun bir ynnde matematik varken bir ynnde de byle bir mistik yn var. Burada
hisler, duygular, sezgiler devreye girdii iin metaforlara, mitoslara bavurur.
Platon fikirlerini bilinli olarak kartryordu. Onun dneminde kavramlar yntem
olarak bilinmiyordu.
Platon nce bir insandr. Kesinlikle bir peygamber deildir.
1. Bilgedir.
2. Din anlamdaki yn ar basar. Bu da felsefesine batan sona sinmitir.
3. Bir ynyle airdir.
4. Bir ynyle matematikidir.
5. Bir ynyle siyasi bir nderdir. Ama iki giriimi de baarsz olmutur. Filozoflarn
devlet modeli ok keyifli ama gerekleemeyeceini o da anlamtr. Bunun yerine hukuku
getirir. nsann zerinde herkesi balayan yasa olmaldr. Bu yasalar da ideal yasa olarak
gryordu.
Delinin ynettii dnyada hakikat olduuna inanyor ve bunun farkndadr. Onun
gerek olduunu dnyor, hayal olduunu dnmez. Filozof ne tr olay kurarsa kursun
her zaman iin bir phe vardr.
dealar dnyas Platonun aklyla gittii bir dnyadr. Onun iin de ondan phe
ediyordu.
Filozofluk hep var olmayan hrszlarn peinden komaktr. Bu bizim trajik yanmzdr.
Bu dnya bize dar gelir. Biz var olmayan eyi ararken bir sr ey olur, ama var olmayan
hrsz asmzdr. te bu da talihsiz yndr. Platon var olmayan bir hrsz aram, ama var
olmayan bir hrsz asmam.
1. dealar insan zihninin iinde deildir. nk benim zihnim yok olur.
2. dealar cisimlerin dnyasnda bulunmaz. dealarn var olduunu kabul ettik. dealar
nasl varlklardr? Varlklar ka trldr? dealarn yeri var mdr? Fizik dnyann yerini
bulan, idealarn da yerini bulur.
Platon felsefesi ok tannmasna ramen az bilinen bir felsefedir. Platon felsefesi
denince ana ilgiyi hep idea terimi ekmi. Filozoflarn belli terimleri ortaya atmalarndaki
ama o terimi anlamak deil, o terimle i yapabilmektir. Platon byle bir terimle problem
zmek istiyor. Onun zmeye alt problemler unlardr:
80
1- Bilgi sorunu
2- Gereklik sorunu
3- Kavram: Platon kavramlarn varl kayna sorununu zmek istiyordu. Yunan
dncesinde batan beri bir problem vard: Gerek (hakikat anlamnda) ve grn. Yani
gerein grn. Aslnda bunlar birbirlerinden ayr deil. Grnen ksm bizim duyu
algmza konu oluyor. Gerek ise aklla kavranyor ya da aklla bile kavranamyor.
(Sofistlerde olduu gibi) Bu sorunu zebilmek zere filozoflar youn bir aba harcamlard.
Aslnda bu sorunu zemiyorlard. nk hakikati maddi bir varlk olarak dnyorlard.
Platon esas varln cisimsiz, ktlesiz bir varlk olduunu syleyerek sorunu zmeye alr.
Bu, Platonun felsefeye bir katksdr. Varln yle bir yn var ki bu cisimsiz bir varlktr.
Bu anlamda Parmenidesin sorunlarn zyor. nk bunlar varl bir ve ktle olarak
gryor. Bu anlamda Platon esas varln cisimsiz bir varlk olduunu ve bunlarn da idealar
olduunu sylyor. O gnk dnemde bunlar anlamak ok zor. Platonun yapt birinci
yenilik budur.
El kitaplarnda Platon varl ikiye ayrr deniyor. Bu ayrm, bir yanda grnenlerin
br yanda gerekliin var olduu demek deildir. Platonda iki farkl varlk alan vardr.
Bunlarn var olma dereceleri birbirlerinden farkldr, diyordu. Bu anlamda idealarn kendi
bana mevcut olduunu sylyorlar.
1. dealar ktlesizdir.
2. dealar bildiimiz trdeki varlklardan ayr varlklardr.
3. Var olabilmek iin baka bir varla ihtiya duymayan varlklardr. Yani onlar birer
tz olarak gryor. Tz, kendi bana var olabilen, var olabilmek iin baka bir eye ihtiya
duymayan bir varlktr. Buraya kadar bir ey diyemiyoruz.
Platonu anlayabilmek iin idealar ayr olarak ele alnmal. Platon neden ideaya ihtiya
duymu? Platonun idealar kuramn ilemesinin nedeni kavramdr. Platon dilde birtakm
genel terimlerin bulunduunu gryordu. Mesela hayvan, insan, aa, beyaz gibi genel
terimler var. Bu terimlerin kayna neresidir? Bunlar nasl meydana geldi? Gerekten de her
insan konumaya balaynca bu kavramlar kendi yaratmaz, hazrdr. Platonun dneminde
bunlarn ayrntlar bilinmiyordu. Platon bu kavramlarn nasl meydana geldiini aratrrken
ya Herakleitosu yanl anlam ya da Platon iine geldii iin onlar bu ekilde anlamasn
isteyen bir yaz yazmtr. Ama Platonun yazlarnda ortaya kan tabloda gerekliin srekli
akt eklinde bir gr vardr. Platon, sofistlere Eer her ey srekli akarsa o zaman
gereklii nasl anlayabiliriz. diye soruyor. Herakleitos byle bir ey sylememi ama
bakalar ona atfetmitir. Platon gereklie baktmzda her eyin akmadn gryorum,
diye dnr. Gereklikte bir tr kalclk var. Platondan nce Eleallar gerein srekli ak
hlinde olduunu sylyorlard. Platon duyu algmla bana konu olan nesnelere baknca bu
nesnelerin rastgele olmadn, srekli akmadn, bunlarn belirli dzenler iinde karma
ktn gryorum, diyordu. O zaman gereklik akyorsa bunun dzeni nereden geliyor? O
zaman bir nesnenin kalem biiminde bir nesnenin de insan biiminde ekillenmesinin nedeni
nedir? Yani bir nesneyi nesne yapan ey nedir? Bir nesnenin nesne olmas iin belirli bir ey
olmas lazmdr. te Platon ikinci olarak bir nesneyi nesne yapan nedir? diye soruyor. Buraya
kadar filozoflar nesneyi madde olarak gryorlard. Platon O zaman niye nesneler farkl
farkl ekillerde ekillenmi? diye soruyordu.
81
Platonda esas felsefe diyaloglar bittiinde balyor. Yani onun bir de yazmad
grleri var.
Her ey madde, ama neden farkl ekiller alyorlar? Maddenin ekillenmi hli somut
tekillerdir. Her somut tikel de mutlaka genel bir terimin altna drlmelidir. Somut tikeli
ieren genel terime, onun znn tanm denir. Platonda somut tikelle tmelin ilikisi sz
konusu, yani tmel kavramdr. Platonda bilginin olabilmesi iin bu ikisi birletirilmelidir.
1- Kaynan bulmal.
2- Neden belirli bir kavram belirli bir nesneyi tanmlamak iin kullanyorum?
3- Tmelle tikelin ilikisini salamak gerekir. te bu ikisinin ilikisinden ortaya bilgi
kar. Bir nesneyi tanmlamak Eski Yunanda, Horismostir. Horismos, ayrmak, snrlamak
demektir. Nesne benim duyu algma konu olur. nce bir nesneyi bir kavramn iine
sokacam. Duyu algmla fark etme, bilgi deildir. Onu tanmladmz zaman bilgi olur. Bir
nesnenin bilgisini elde edebilmek iin nce bir ey, var olan gerekir. Bunun bu eklini bize
Eleal sylemitir. Bunun maddeden yapldn btn filozoflar sylemitir. Platon bunun
herhangi bir ey olduunu sylyordu. Bu da onu tanmlamayla ortaya kar. Sokrates de
bilginin tanmlamayla elde edileceini sylyordu.
Platon:
1-nsan terimi nereden ortaya kt?
2-Neden insan kavramn bu eye kullanyor? Bunlarn ikisinin de kknde idea
olduunu sylyordu.
82
Uygulamalar
83
Uygulama Sorular
84

Bu blmde, Platonun felsefsine genel bir bak ile baklp, idealar retsi ve
kendinden nceki fillozoflardan etkilenme alanlar ortaya konulmutur.
85
Blm Sorular
1)
Aadakilerden hangisinde Platonun sisteminde kulland tm bilgi trleri
vardr?
a)
b)
c)
d)
e)
2)
a)
b)
c)
d)
e)
3)
a)
b)
c)
d)
e)
4)
a)
b)
c)
d)
e)
5)
a)
b)
c)
d)
e)
Akl bilgisi, sezgi bilgisi, duyu bilgisi

Akl bilgisi ve sezgi bilgisi.
Sezgi bilgisi ve duyu bilgisi
Sezgi bilgisi
Akl bilgisi
Aadakilerden hangisi Platonun zelliklerinden biri deildir?
Bilge olmas.
Din anlamdaki ynnn ar basmas.
Bir ynyle air olmas.
Bir ynyle matematiki olmas.
Bilim adam olmas.
Aadakilerden hangisi idealarn zelliklerinden biri deildir?
dealar, insan zihninin iinde deildir.
dealar, cisimlerin dnyasnda bulunmaz.
dealar, ebedi varlklardr.
dealar deimez.
dealar, grn leminde yer alr.
Platon sz konusu olduunda, Horismos, ne demektir?
Ayrmak
Birletirmek
Kesinletirmek
Anlamlandrmak
Soyutlamak
Platonun esas olarak felsefesini dayandrd esas sistem nedir?
Grn ve gereklik dnyasn ayrmas.
dealar retisini ortaya koymas.
Farkl bilgi trleri sunmas.
Akl bilgisine nem vermesi.
Bilgiyi duyularla balatmas.
Cevaplar
1)a, 2)e, 3)e, 4)a, 5)b
86
7. PLATON'UN DEA ANLAYIININ DEERLENDRLMES
87

7.Platonun dea Anlay
88

123-
dea Platon felsefesinde nerede durmaktadr?

dealarn ontolojik ve epistemolojik nemi nedir?
Platon neden idealar retisini savunmutur?
89

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
deann Platon felsefesindeki Okuma, soru-cevap, eletiri.

yerini anlama.
dealarn ontolojik ve
epistemolojik nemini
kavramak.
Okuma, soru-cevap, eletiri.
dealar retisinin nemini

anlamak.
90
Anahtar Kavramlar
dea,
Gereklik,
Grn,
Platon,
Aidos,
Kavram.
91
Giri
Platon, gerek Sokrates gerekse de kendinden nceki filozoflardan etkilenmekle
beraber asl olarak ortaya att idealar teorisi ile beraber felsefe tarihinde nemli bir yer
tutmutur. O felsefesinde varlk, bilgi, ahlak ve siyasetle ilgili birok sorunu etraflca ele
alm ve kendinden sonraki srete yeni tartmalara sebep olmutur.
92
Platon felsefesinin temeline erosu koyuyor. Eros tenseldir. Felsefesinin temelinde

(idealist denen adamn) bedensel ak vardr. nk grn inkr etmiyor. Platona kadar
hep grn inkr etmilerdi. Ama Platon, buradan gerek kmaz, diyordu. nk bu
muhtemel bilgidir, yarn deiebilir. Ondaki incelik budur. nk onun sorunu grnler
dnyasn kurtarabilmektir.
Platon idealar kuramn bir teklif, aklama modeli olarak kullanr. yapmaynca
brakr, deitirir, tadil eder. Bu anlamda dogmatik deildir. dealar kuram varl aklamak
iin kurulmu gzel bir senaryodur. Senaryonuz yoksa varla ilikin bir ey syleyemezsiniz.
dealar kuramnn insanlar etkileyen, baz sorunlar zen, bazen de kendisi problem olan bir
yn vardr. Nasl ki grntnn meknn fizik bir eyin iine sokmazsak, ideann da
kaynan fiziki bir mekna koyamayz. deann mekn var diyor, ama var derken yerini kast
etmiyor. Bir eyin yeri ille de fiziksel bir yer olmas gerekmiyor. dealarn da bir mekn
vardr.
1- Platon, idealar nesnelerin varln ve ne olduklarn temellendirmek zere
kullanyor.
2- Kavram idein fiilinden trer. Grmek anlamna gelir. Ayn zamanda ekil, biim,
grnen gzel varlk anlamna gelir. Latincesi formdur. Form gzel biim demektir. Platona
idealist diyenler hataldr. Gzeli temel alyor.
3- dea ngilizcedeki aidos deildir. Bat dillerinde idea tasarm karldr. dealar
benim zihnimi retmez. dea benim zihnimin rndr.
4- Kavramlarn varln temellendirmek zere kullanyordu.
Platon realist bir filozoftur. dealist filozoflar Berkeley, Kant, Humedur ve baz
pozitivist filozoflardr. Hatta Marks da bir idealisttir.
dealar bir sorun zmek iin vardr.
1- deann mekn zihnimizin ii deil, bizim zihnimizin rnleri de deillerdir.
2- nk onlar varolabilmek bakmndan bizim bilincimize dayanmazlar.
3- Ancak idealarn zihnimizde temsilleri vardr. Kendisi yoktur.
4- dealar fizik cisimlerin iinde bulunmazlar. Yani fizik nesnelerin cisimleri iinde
deillerdir.
5- dealar Tanrnn zihninde de deildir. Platonda bir tek Tanr var. (mimar-tanr)
Platon sonrasnda Platondan etkilenen Yahudi filozoflar idealarn Tanrnn fikirleri
olduunu dnyorlar. Bir grup slam filozofu da ayn eyi dnyor. dealarn yeri Tanr
deil. Tanr da idealar karsnda hazr buluyor. Zaten Eski Yunanda yoktan var etme fikri
yoktur.
1- dealar benim zihnimin iinde deildir. Ama temsilleri olabilir. dealarn zihindeki
temsillerine kavram diyordu. Yani kendisi deil, grnts benim zihnimde kyor. Grnt
maddeye kar, ama idea onun iinde deildir. dealar bir aklama modeli olduu iin onlara
yer aramak bir hastalk olur. Platon idealarn yerini ok iyi biliyor. O yeri daha nce
Herakleitos biliyordu. dealarn zellikleri unlardr:
93
1) dealar kendi balarna mevcuttur. Varolmak bakmndan baka hibir varla

ihtiya duymazlar. Bu bakmdan Platonda temel varlk var:
a- dealar.
b- Madde. Madde Platonda kendi bana mevcuttur. Burada Platon skmtr,
maddenin yerini bulamyor. Maddenin de yerini temellendirmeliyiz.
c- Tanr.
d- Arada bir varlk var, o da varolmak bakmndan bakasna gerek duymuyor.
Madde Platonda kendi bana mevcuttur. Yani burada Platon skmtr. Maddenin
yerini bulamyor. Maddenin de yerini temellendirmeliyiz. Arada bir varlk var, o da var olmak
bakmndan bakasna gerek duymuyor. O da ruhtur. Ruh konusunda Platon da phelidir.
Ama o da Platonun ontolojisinin temel unsurlarndan biridir. Bunun dnda her varlk
mutlaka bunlardan birine dayanmaldr.
2) dealar mutlak ve nihaidir. Ezeli ve ebedidir. Gerek varln tanmn yapyordu.
3) dealar maddesiz varlklardr. Fiziki manada hibir maddeden meydana
getirilmemitir. Bu Platonun kefidir.
4) dealar yaratlmam ve yok olmayacaktr.
5) dealar tmel ve genel varlklardr. Tmel ve genel varlk birden fazla yerde
bulunabilir. nsan ideas tektir ama ondan pay alan ok kii vardr. Tmel ve genel nesne
olabilir mi? nk nesne sadece tikeldir. Tmel tikel problemini Aristoteles de zememitir;
hl bir problemdir. Tmel ve tikel varlklar dorudan doruya duyu algmza konu olmazlar.
Duyu algmza konu olanlar tikel ve somut varlklardr. Tikel nesneler duyu algmza konu
olurlar. Bu anlamda idealar tikel nesne deildir. Platon idealara grme diyordu. Bu nasl bir
grmedir?
6) Her idea tmel bir varlk olarak tektir, iki tane insan ideas yoktur.
7) dealar nesnelerin varolularn belirledii gibi (Platonda nesnenin varoluu kendi
bana bamsz deil) onlarn ne olduunu da belirler. Bu ok nemlidir. dealar bu manada
nesnenin mahiyetidir, onun zdr. dealar bir nesneyi kendi yapan en temel zelliktir.
dealar nesnenin ne olduunu ortaya koyan tanmlarn ilkeleridir. Bir nesneyi tanmlamak ve
bilmek ancak onun ideasn bilmekle mmkndr. dealar yklemleme mantnn temelidir.
A Bdir diyebilmenin temeli idealardr.
dealar dilde de deildir. dealar dildeki temsilleri terimlerdir. Platonda her tek tek
varla ait bir olduu bir ideas yoktur. Ancak trlerin bir ideas vardr. Ancak benim bal
olduum trn ideas vardr. Bu anlamda ancak genel terimlerin karlk geldii bir idea
vardr. Ne kadar genel terim varsa o kadar idea vardr. Ayn ideadan pay alan iki ayr nesne
94
birbirine benzeyebilir. Bir nesne birden fazla ideadan pay alabilir. Her nesne neyse bu
varlktan pay alacaktr.
dealar nesneyi tanmlamann ilkeleridir. Platonda nesneler, eyler a b c d gibi birden
ok ideadan pay alabilir. Ayn zamanda a, b, c, d gibi nesneler tek bir ideadan pay alr. Byle
olursa bunlar benzerdir.
dealar hiyerarik bir dzen iinde bir arada durur. Btn idealar kapsayan ideaya
varlk, gzel ve iyi ideas denir. Btn idealar bunun iinde yer alr. Kimi zaman buna ok
metaforik olarak Tanr der. Bu idea birbirine denktir. Bu idealarn iinde yukardan aaya
doru bir snflama ilikisi vardr. Canllk ideas (hareket) cansz ideas (hareketsiz) gibi.
Varlk ideas farkllk ve ayrlk diye iki ayr ideaya ayrlyor. Bu canl ideasnn
altnda bitki, hayvan ve insan bulunuyor. Yani Platonda idealar, snflar, kmeler gibidir.
Platon bu kmeyi gerek varlk olarak kabul ediyor. Cengiz akmak da byle dnyor. Bu
kmenin iinde baka kmeler yer alyor. Bu kmeyi insan asndan snflandrnca en sonda
atomas eide yani en kk idea geliyor. Bu idea sadece belli bir tre ait olan ideadr.
Platonda idealar bizim kullandmz anlamda cins ve tr terimlerine karlk gelir. Cins
ideas tanmlamada kapsayandr, tr ideas ise tanmlamada kapsanandr. Eer idealar
birbirlerinden pay almasalard yle bir tanmlama olmazd: nsan (tr hayvan ). Btn
varlklar varlktan pay alyor. nsan hayvandr. derken onu snfladk. Hayvan snfnn
iinde baka gruplar var. O zaman nsan akll bir hayvandr. akll onun belirleyici
zelliidir.
1- Tanmlamada yaplacak ilk i darda brakmaktr.
2- izdiiniz snrn iinde ona bir yer vereceksiniz. Platonun derdi budur. En genel
idea varlk, iyi ve gzel ideasdr. Platonda idealar kmeler mantyla anlalabilir. En genel
kme varlk kmesi, en genel idea ise tek tek trlerdir. nsan, bitki gibi.
dealar Platonda diyalektik akl yrtmenin tekniidir. Platonda diyalektiin anlam
varlk ideasn eklemlerinden bilmektir.
1. Yani snflamay yapacak, ayracak.
2. Diyalektiki birletirmeyi bilecek. Yani kavramlar kullanmasn bilecek. Platon
burada artk mantktan bahsediyor. nsan hayvandr, bitki deildirden ayrlmaldr. dealar
snflama yapmann temelidir. Platon: Burada bir sorun var. dealar nesnelerin hareketlerinin
nedenidir. Ama bunu yle bir yerde sylyor ki sanki orada tartmak istiyor. nk Platon
eletirel bir adamdr. Platonun diyaloglar byle diyaloglardr.
Platon idealar hareketsiz ve cisimsizdir, diyor. yleyse hareketsiz ve cisimsiz olan
nasl cisimli varl harekete geirir.
Platonda ruh bedenlenmeden nce, belli bir bedene brnmeden nce idealar
grmtr. Bu sebeple ruh yeryzne dtnde yeryzndeki fizik cisimleri grnce daha
nceki idealar hatrlamaya balar. Demek ki ruhta idealarn izleri apriori olarak vardr. Bunun
95
Platonda hibir anlam yoktur. Bunlar herkesin Platon hakknda syledii eylerdir. Platon,
derdini anlatrken oyunlar, masallar, mitoslar kullanyordu. Platon Tanrya inanmasna
ramen somut olaylarda Tanry iin iine kartrmaz. Platona gre balangta Tanr
Demiurgostur. ekillendiren, yapt ustas demektir. Tanr idealar dnyasn karsnda
gryor ama ayn zamanda karsnda bir varlk daha var. ekilsiz madde. Madde kelimesi
ekilsiz bir ey demektir. Bu ezeli ve ebedi varlklardr. Tanr ve idealar lemi kar
karya duruyor. Tanr birtakm eyleri bir araya getirerek ezeli ve ebedi olan lmsz ruhlar
yapyor. Her bir ruhu gezegenin iine koyuyor. Burada btn ruhlara idealar lemini
seyrettiriyor. Kosmosun asln gryorsunuz. Burada bir realizm ortaya kyor. Daha sonra
bunlar Tanr tarafndan bedenlere balanyor. nk insan sonunda bedenlidir. Burada
hatadan aka bahsediliyor. Bu ruhlar bedenlenerek yeryzne dyor. Platon bunun
arkasndan unu anlatyor:
1. nsan iki temel unsurdan meydana gelmitir. Dnme ve beden. nsan iki yn
birletiren bir varlktr. Beden ve dnce aklsal faaliyetlerdir. Eski Yunan anlamnda ruhun
temel ynleri akl, alglama, canllktr. Bu ikisi tek bir varlk olarak dnyaya geliyor. Dnya
nedir? Demiorgus buradaki hamuru alyor. Uygun bir ekilde onu dzenlemek istiyor ve
Yunan dnyasnn kosmosu meydana geliyor. Algmza konu olan dnyann iki temel yn
vardr.
1. Madde yn 2. ekillenmi yn, yani bizim dnyamz ekillenmi bir maddedir.
Yunan dnyas kosmosa geite bir trl sorunu halledemiyor. Bu madde nasl ekillendi?
Maddenin nasl meydana geldiini Eski Yunanl asla sormuyor. Eski Yunan dnyasnda
madde olmadan hibir ey olmaz, ama bunlar yetmez. Onun iin idealar yaratmlard.
dealar olmayanlar Platona gre deersiz bir hayat yaar.
96
Uygulamalar
97
Uygulama Sorular
98

Bu blmde, Platonun felsefesi zellikle idealar retisi temelde olmak zere ele
alnm ve idealar retisinin varlk ve bilgi felsefesindeki yeri incelenmitir.
99
Blm Sorular
1)
Platon felsefesi gz nne alndnda idea ne demektir?
a)
Tasarm
b)
Var olu
c)
Bilgi
d)
Sanat
e)
Nesne
2)
dealarla ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr?
a)
deann mekn zihnimizin ii deildir.
b)
dealarn zihnimizde temsilleri vardr.
c)
dealar fizik cisimlerin iinde bulunmazlar.
d)
dealar Tanrnn zihninde de deildir.
e)
dealar duyular leminde yer alrlar.
3)
dealarn zihindeki temsillerine denir. cmlesinde bo kalan yere
aadakilerden hangisinin gelmesi Platon felsefesi asndan doru olur?
a)
Kavram
b)
Nesne
c)
nerme
d)
zne
e)
Yklem
4)
dealar grnde nesneler ile idealar arasndaki iliki nasldr?
a)
Nesneler idealardan pay alr.
b)
Nesneler idealarn grnleridir.
c)
dealar, nesnelerden pay alr.
d)
Nesneler idealar ile ayn varlk dzeyindedir.
e)
Nesneler, idealarn uzantlardr.
5)
Platon felsefesinde ina edici olarak grlen Tanr aadakilerden hangisidir?
a)
Zeus
b)
Demiurgos
c)
Athena
d)
Kronos
e)
Poesidon
6)
Platona gre idealar dilde midir? Aklaynz
Cevaplar
1)a, 2)e, 3)a, 4)a, 5)b
100
8. PLATONUN KL DNYA GR
101

8. Platonun kili Dnya Gr
102

123-
Platonun ikili dnya anlay ne demektir?

Platonda hakikat nedir?
Platon, grn leminden ne anlmaktadr?
103

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya gelitirilecei
Platonun ikili dnya

anlaynn ne olduunu
anlamak.
Platonun grn lemini
kavramak.
Platonun varlk trlerini
ayrt etmek.
104
Anahtar Kavramlar
Grn,
Gereklik,
Hakikat,
Platon.
105
Giri
Bu blmde Platonun grn ve gereklik dnyas hakkndaki grleri ele
alnacaktr.
106
Cosmos nasl meydana geldi? Platon burada ilk kez dardan bir eyi devreye
sokuyor. Kinat Tanr tarafndan ekillendirilmi, diyordu. Dier bir grte de Tanr varl
kendisinden tretecektir.
kinci bir problem; esas gerek ve grn varlk-olu problemidir. Eski Yunanllar
esas varla, geree aklla ulaabileceimizi sylyorlard. Bu anlamda akl ve varlk
zdelii kurulmutu. Platon da buna katlyordu. Varlk; gerek (nous) ile kavranyor mevcut
olan ve grnle (duyu algsyla) kavranyordu. Bu, sofist diyalogundaki tartmann bir
yndr. Sofist diyalogundaki tartma snflama, yanllama problemini inceler. Platon
varolan ile mevcut olmayan hilik arasnda bir yer bulmaya alr. Bu noktada sofistler
Herakleitosu reti ile Eleal varlk retisini bir araya getirerek grn dnyasndaki her
ey akar gider diyorlard. Bu anlamda grn dnyasndaki her ey dorudur. Grnler
dnyasnda Protogoras ve Theaitetos diyalogunda Protogoras Ne sylersem dorudur.
diyor. Platonun derdi grn kurtarmaktr. Platona gre grnler dnyas ne me ondur
ne de tam hiliktir. nk maddeler deiebilir ama kavram deimezdir. dea=kavram
deildir. Kavramlarn anlamn idea olarak gryordu. Platon idea ile kavram kartrmt.
Ama ikisini de ayr olarak gryordu. Platonun sorunu grn dnyasnn varln
kurtarmaktr. Grn dnyas nesnelerden oluur. Demek ki Platon nesne ile urayor.
Grn dnyasnda duyu algsna konu olan nesne nedir? diye soruyordu. Platonda
nesnenin birinci zellii yer kaplamasdr. Bu adam nasl idealisttir? Nesnenin bir yeri
doldurduunu sylyordu. Nesnenin nce bir maddesi olacak. Madde ezeli ve ebedi olarak
hep vard. imdi o maddenin bir parasdr.
Nesne;
Maddesi vardr. Madde Platona gre ekil alabilen bir varlktr. Nesnenin
ana diyordu. Madde nesneyi nesne yapamaz.
Nesnenin bu yn biim almasdr. Zaten nesne maddedir deyince nesne

biimlenmi madde demektir. Nesnede baka ne var? Platon grnn ontolojisini yapyor.
Nitelikler vardr. Nesnenin niteliklere sahip olmasndaki etmen nedir? Nesnenin herhangi bir
nitelikte olduunu syleyen benim algmdr. Nesnenin zaten biimlenmi olmasndan dolay
temel nitelikleri vardr. Yani bir yeri dolduruyor. ekli de buna baldr. Ama bunu yapmam
iin bir zemin var.
Nitelikler ikiye ayrlr:
1.
2.
Nesnenin kendine ait nitelikler

Benim zerimdeki yaratt etkiden dolay haberdar olduumuz nitelikler
vardr.
Platonda maddenin yapld bir temel var. Yunan dnyasnda drt temel unsur var.
Platon bunu kabul ediyor. Ama bu drt unsur hangi ekilde bir araya gelirse gelsin ona bir
ekil veremez. Nitelikler ksmen kiiye, ksmen maddeye baldr. Nesnenin bir de en temel
zellii yani Platon deyimiyle ousias olacak. Aslnda Platonda grn meydana getiren
nesne, madde ve ousiann bir araya gelmesinden dolay ortaya kan, ekil kazanm, biim
107
kazanm varlktr. Bu varln bir zellii de deiime ak olmasdr. Ancak nesnenin nesne
olmas sadece bununla kalmaz. Bir unsur daha lazmdr.
Platonda nce bir varlk lemi var. Bu bildiimiz zelliklere sahiptir (madde hari).
Bu farkl bir varlk alandr. Bunun altnda grnler dnyas var. Platon grnler
dnyasnn to on ile me on arasnda nc bir varlk olduunu sylyor. Grnler
dnyasnn temeli nesnelere baldr. Nesnenin bir yn madde bir yn de ousiadr. Bu
sebeple nesne biimlenmi maddedir. Platon:
1. Nesnenin grnnden ekil ortaya kar. Buna grnr idea denir.
2. Bir de bu grnr ideann arkasnda plak alg ile grnr olan idea var. Yani
buradaki biimin arkasnda bu biimi belirleyen baka bir idea var. Grnr idea maddenin
biim kazanmasndan dolay ortaya kar. Platonda nesne ideann temsili deildir, nesnenin
biimi ideann temsilidir. nk nesnenin madde yn de var. Nesnenin ancak grnr ksm
idealarn temsilidir. Nesneler grnler dnyasn tek balarna meydana getiremezler. Fizik
nesnelerinin (ekillenmi nesnelerin) peinde kouyor. Nesne maddenin biimlenmi
formudur. Bu nesneler deiiyor ama biimi deimiyor. Grnler dnyasnda bir yn
deiirken, bir yn de deimeden kalr. Nesnenin bu ekilde ortaya kmas kendi bana bir
olaydr. Nesnelerin de olmas grn dnyasnn bir temelidir.
Platonun felsefesinin en nemli yan grlerin ontolojisini yapmasdr. Bunu da
sofist ve Theaitetosta yapyor.
Platonda, idealar dnyas ve maddeler dnyas var. Bunun ekillenmesinden dolay
ortaya km bir fizik dnya var. Bu dnya nesnelerden meydana geliyor. Platon nesneyi
temellendirdi. Ancak Platonda nesne deimezdir. dealarla bizi dnmeye sevk etmek ister.
Grn dnyas nasl ortaya kar? Algda ortaya kar. Demek ki bir de bu dnyann benim
tarafmdan alglanmas gerekir. Demek ki nesnenin bir yn benim onu alglamama baldr.
Ben aslnda fizik nesnenin kendisini bilmektir.
Platonun derdi grnler dnyasdr. Grnen dnyann arkasnda baka bir dnya
olduunu dnyor. Eski filozoflar aynann iindeki yansmayla grnty birbirine
kartrrlard. Platon aynann kendisiyle urayor. Aynann arkasndaki srla uramyor. Bir
yandan ayna maddesel bir zemin. Bir de aynann zerinde birtakm sreler var. Bu benden
bamszdr. Yani Platonda grn iki aya ayna ve maddedir.
Platonda gerek dnyasn anlayabilmek iin iki unsur vardr: dea ve ayna. Yani
zemin olmal. Hibir zemin olmasayd bir varln grnts dmezdi. Yani zorunlu olarak
maddeyi bulmu. Bu insan olmakta ortaya kan bir durumdur. Ama bu grn benim
tarafmdan alglanmas gerekir. Platon gr belli manada var kabul ediyor. imdi bir benim
grn alglamam, bir de bunun bende kan tasarm, grnts var. imdi bilgi grnte
mi yoksa kavramda, tanmda m ortaya kacak? Tabi ki kavramda kacak.
108
Gerekten duyumlama bilgi vermez. Platonda fizik nesne yoktur. Platonda fizik
nesne, grnen ya da grntr. Duyumlamann dnda baka rneklerin de olmasn
sylyordu. Bilgi olmas iin bir yarg olmas gerekir. Ama bunu sylemem yetmez. Bunun
varla uygun olmas lazm. Platon burada Phytagoras alg retisinden bilgi kmayacan
sylyordu. Platonda sorun yklemlemedir. Sofist diyalounda ise Platon idealar anlayn
yeniden gzden geiriyor. Elealya gre yanllk yokluk zerine konumaktr. Yokluk da
olmadna gre yanllk yoktur diyor. Platon ise yanlln birtakm yklemleme
yanllndan ktn sylyordu.
Platonda idealardan pay almak demek genel kavramlarn varolanlara uygulanabilir
olmas demektir. Mesela nsan omurgaldr. gibi. Ancak Mavi eklem bacakldr. deyince
pay almaz. Ve bu yanllktr. Buna greli yokluk der. Yani bir eyin tanmnn iindekini
sylerseniz o dorudur. Sofist diyalounun bir yn budur.
kinci yn snflama mantdr. Bo idea esas anlamnda bir varlktr. Varlk Platona
gre her eyi hatta Tanry da var klar. Varlk ideasnn iinde bu tr kavramlar vardr. Bunun
iinde canl, cansz vardr. Platonun derdi grdmz dnyay snflamak yani bu dnya
hakknda doru dzgn konumaktr.
Snflama demek ayn zamanda tanmlamak, her nesneyi belli bir kavramn altna
sokabilmektir. Snflamann iki yn vardr:
Nesnelere ait olan dzenin yan sra,

Benim nesneleri alglama ve dzenleme biimim de nemlidir.
Platona gre snfn olabilmesi iin nesnelerin bir zsel doas olmaldr. Bir eye
kedi veya kpek dememizin kstas nedir? Bu temel zellik nerden kaynaklanyor? Bir
kavram ya da varl tanmlamak iin o kavramdan daha geni kavrama sahip olmam lazm.
nsan omurgal hayvandr. derken hayvan daha genitir. Onun gerek bilgiden kastettii
kavramlar yerli yerinde kullanmann bilgisidir. Birinci ii insan ieden ayrmaktr. kinci i
insan ait olduu snflarndan ayrmaktr. Snfn iinde ayrmak lazm. Platonun mant bu.
Platonun iki yn var:
1Ar diyalektik (mantk), yani snflamac gidimsel akl yani dionaya var. Bu,
Rasyonalizm deil. Rasyonalizm daha sonra ortaya km dnsel bir tutumdur.
2Bu yn Phytogoraslardan kazanmtr. Mistik deneyler renmi. Yani bu
yn alabildiine mistiktir. kisini ok gzel kaynatrmtr. Onun esas anlamnda idealar
ahlak, dini grtedir. Platonda idea bir model kavramdr. nsanlarn ulamas iin gerekli
bir aama, aklayc bir kavramdr.
109
Uygulamalar
110
Uygulama Sorular
111

Platonun grn ve gerek dnya ayrm onun felsefesindeki nemli bir ayrm
olmann yannda bilginin dereceleri ve trleri ile varlk derecekleriyle de nemli bir iliki
iindedir.
112
Blm Sorular
1)
Yanll yokluk zerine dnmek olarak gren filozof aadakilerden
hangisidir?
a)
Platon
b)
Parmenides
c)
Aristoteles
d)
Thales
e)
Sokrates
2)
Platon felsefesi ile ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr?
a)
Nesneler, idealardan pay alr.
b)
dealar, deimez varlklardr.
c)
dealar, gerekten vardr.
d)
dealar, bilginin deimezlii iin olanak salar.
e)
dealar, tek ve ayndr.
3)
Platona gre snfn olabilmesi neye baldr?
a)
Nesnelerin somut olmasna.
b)
Nesnelerin soyut olmasna.
c)
Nesnelerin zsel doas olmasna.
d)
Nesnelerin birbirinden ayrlabilmesine.
e)
Nesnelerin tanmlanabilmesine.
4)
Ousia ne demektir?
a)
Tz
b)
Madde
c)
ekil
d)
Ama
e)
Nesne
5)
Biimlenmi maddeye .. denir. Bolua aadaki kavramlardan hangisinin
gelmesi uygun olur?
a)
zne
b)
Nesne
c)
Yklem
d)
Kavram
e)
nerme
6)
Platonda ka tr dnya vardr? Aklaynz.
7)
Platona gre idealardan pay almak ne demektir?
Cevaplar
1)b, 2)e, 3)c, 4)a, 5)b
113
9. PLATONUN BLG ANLAYII
114
Bu Blmde Neler reneceiz

9. Platonun Bilgi Anlay
115

123-
Platonun bilgi anlay nedir?

Platonun bilgi felsefesinin temel kavramlar nelerdir?
Platonun bilgi felsefesinde en ok tartlan sorunlar nelerdir?
116

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
Platonun bilgi felsefesi

hakknda genel bilgi sahibi
olmak.
Okuma, eletiri, soru-cevap.
Platonun bilgi anlayndaki

sorunlara nasl yant
verdiini renmek.
Bilgi felsefesinin Yunan

dnyasndaki seyri hakknda
bilgi sahibi olmak.
117
Anahtar Kavramlar
Bilgi felsefesi,
Platon,
Grn,
Fizik nesne,
Fenomen.
118
Giri
Bu blmde Platonun bilgi felsefesi temel olarak ele alnacak olup, onun bilgi
felsefesine yaklam ve temel sorunlar incelenecektir.
119
Gereklik (fizik gereklik): Bunun adna Platon grnler der. Fizik gereklik
terimini kullanmamtr. Bu dnyada nesneler vardr, yani fizik nesneler vardr. Platonun
birinci ii nesnenin ne olduunu anlamaktr. Yani Nesne nedir? diye sormutur. O ana kadar
bir anlay, nesnelerin, atomlarn rgtlenii olduunu sylyordu (Demokritos). Atomlar
belli ekilde rgtleniyor, ama neden bunlarn bazsna insan, bazsna da ie diyoruz?
Platon, dneminde Herakleitosu yanl anlamtr Herakleitosular var. Fizik
gereklik bizim alglamamza konu olur. Bunlar da, bu fizik gerekliin srekli aktn
sylyorlard. Yani nesnelerin kalc hibir yn yoktur. Fizik gerekliin sadece hayal
leminde kurulduunu syleyenler vard (Parmenides). Platon idealist deildir. nk
zihnimizin dnda hem ideal anlamda hem de fizik anlamda bir gereklik var. Platon
gereklii sadece fizik gereklie indirgeyen maddeci tutuma ve Herakleitosulara kar kar.
Belli bir anlamda Kanta benzer. Onun sorunu fizik gereklii kurtarmaktr. Platon diyor ki
fizik gerekliin ortaya kmas iin madde olmaldr. Madde ezeli ve ebedidir yani hibir
eye dayanmaz. Platonda madde canl ve akll deildir, maddenin gc dardan geliyor.
Platonda madde (malzeme) toprak, hava, su, ateten meydana geliyor. Ate Platonda ok
yzldr (gen piramit). Toprak 6 yzldr (Kp). Su 8 yzldr. Hava da 20 yzldr.
Bunlarn meydana getirdii kinat ise 12 yzldr. Yani yuvarlaa yakn. Bunlar
Phyhagorastan alyor.
Fizik gerekliin birinci zemini maddedir. Fizik zemini ayna olarak grebiliriz. Yani
nesnelerin ekil ald ayna diyebiliriz. Madde Platonda bir dnme olarak balangta
ekilsizdir. Aslnda biz bunu dnemeyiz. Yani ekil almam bir yndr. Biz ne zaman
madde grsek onun mutlaka bir formu vardr. Bu anlamda Platon, nesneyi meydana getiren
maddeye ekilli, biim kazanm madde diyor.
Fizik nesnenin nce bir maddesi olmal.

O maddenin belirli bir biimi olmal.
Platon: Her biim kazanm nesnenin bir doas, z var. Yani esas zellii var. Yani
nesnenin herhangi bir nesne olmasn salayan temel zellii var. u hlde nesneye biim
kazanm madde diyor. Baka bir yerde de buna atomos eide diyor. Yani en temel madde.
Nesnelerin elbette deiken bir yn vardr. Ama bir de bu deimeyle beraber
deimeden kalan yn var ve bu onun en temel zelliidir. Bu deitiinde ona o ad
veremiyoruz. Temel z, esas doa nereden geldi? diye soruyor. Bu noktada Platonda
birtakm ideal varlklar var.
DEALAR:
1.
2.
Aa
nsan
Bu varlklar cisimsiz varlklardr. Bir de madde var. Platon aslnda Aristotelesin

syledii her eyi sylemi, ama onun baka bir derdi vard.
120
nsan terimini buna uygulamamzn nedeni insan teriminin bunun iindeki insan olma
doasn tamasdr. Bu yzden bu nesne insan biiminde ekillenmitir. Burada ideann
kendisi var. Burada her bir varlkta onu insan yapan bir z ya da doa var. Bunlar ayn ey
deildir. nk Platona gre idea paralanmaz ve tmeldir. Oysa imdi oald. te buradan
itibaren idealar brakyor. Kalc bir yn var. Buna nesnenin temel zellii diyor.
Platon fizik nesneyle urayor. Burada birinci madde var. kinci temel zellik doa
var. Bu ikisinin karmndan dolay grnr form var. Fizik nesnede srasyla;
1Malzeme
2Doa, z, esas yani insann insan olmasn salayan ey.
3Grnr biim vardr. Bu doa demek deildir. Grnr biim doa ile
maddenin karmasndan dolay ortaya kan yapdr. Bu ideada deildir. Artk burada ideay
brakr.
4Grnr biime karan nitelikler. Platonda nesne bunlardan meydana geliyor.
Bunlar deimeye ak. Bir nesne hakknda onun doasn tanmlamalyz, o da onun kalc
yndr. te Platon bunu sylyor. Onu tanmlamak iin onu bir kavramn altna sokmalyz.
Onun yklemi onun doasn yanstr diyordu. te onun derdi budur. Bu 4 zellik nesneyi
veriyor.
Burada yaplabilecek iki yol var:
1Platonun yolu. Yani kaynann dta olduunu sylemek.
2Platonun lafn tekrarlamaktan baka bir ey yapmayan Aristotelesin yolu.
Esas doann sadece nesnenin rgtlenmesinden dolay ortaya kan yap olduu anlay.
Buna ontoloji denir.
Platon nesneyi bu ekilde koyduktan sonra nesnenin nitelikleri deiir diyordu.
Maddenin zerinde deiim var. Maddesiz varlklar deimez. (1 says) Platon maddeli ve
maddesiz ayrmn yapmtr.
Benim niteliksel ynm deiir ama bu, bir nehrin akmas gibi deildir. Nitelikler
zerine koyduumda tanmlamalar, saptamalar da deiebilir. Esas nokta onun zsel doasn
tanmlamaktr. zsel doa, en son deien noktadr. O zaman da o, nesne olmay kaybediyor.
Baka bir forma dnyor. Platonda bu grnler dnyasnn temeli ideadr.
dea:
Fizik gereklik
Grn
Fenomenler
Madde. Grnr biim, herhangi bir nesne.
Doa
Duyu Algs
Ruh
121
Bir de bunun ortaya kmasn salayan baka bir unsur var, bu da duyu algsdr. O
zaman Platonda nesnenin kurulabilmesi iin;
1.
2.
3.
Madde
Doa
Onun alglanm olmas vardr.
Eer alglanmamsa bir nesneden bahsedemeyiz. nk onu kpek de alglayabilir,

ama kpein bilincinde o bir nesne deil, algdr. Benim bilincimde nesne vardr. Bunun
grnr biimi aslnda bana aittir. te Platon bu noktay yakalyor. Fizik gerekliin
kurulmasnda bir de benim katkm lazm. Buna Platon ruh diyor.
Platonik ak grmeden, dokunmadan yaanan aktr. Oysa Platonun felsefesinin
temelinde dokunma vardr. Felsefesinin temeli erostur. Erosun olduu yerde beden vardr,
vcut vardr, grnr biimler gizlidir. Eros fizik nesnelerdeki gzelliin peinden
komaktadr. Nesnenin gzel ynn alglayabilmektir. Platon erosla unu kasteder: Platona
gre insan ara dnyann varldr. dnya vardr:
Sknet, durgunluun olduu lem bir de en karanlk lem vardr. Maddenin derinlii,
yani zulmet, karanlk. Bu iki dnyann meydana getirdii bizim dnyamzdr. Platon da bu
dnyann ne olduunu anlayabilmek istiyor. Bu anlamda Platon bilgide temele duyu bilgisini
koyar. Btn Eski Yunanl filozoflar gibi. Ama duyu algsnda kalmaz.
Platonda her ruh balangta idealar dnyasn grd. Daha sonra dt, her ruh
bedenlendi ve maddi dnyayla kar karya kald. Maddi dnyada grnr biimleri fark etti
ve bunlarn birbirinden farkn grd, bunu grnce gemiindeki baz eyleri fark etti,
hatrlad. Gemite maddesiz formlar yani onun asln grmtr ve bunlar grnce onlarn
asllarn hatrlamaya balad diyor. Platonda ruh bir dnemde dnyaya apriori bilgilerle
gelir. Yani grnler dnyasnn zlerini koyan kavramlarn bilgisiyle gelir diyor.
Platonda birinci konu grn kurtarmaktr. Grnn ortaya kabilmesi iin
grn biim kazanm madde, grnr idea olmaldr (biim). Bunun olabilmesi iin madde
ve temel doa, ousia, z gerekir ve buna bal olarak dier nitelikler gerekir. Platonun nesne
modeli budur. Platonda bu nesneyi ben iki ekilde kavrayabilirim:
Duyusal alglama, duyumlama (Platonda duyu algs ayrm balad) ile ben nesneden
fiziksel etkiler alrm, ama bu benim nesneyi bilmemi deil, farknda olmam salar. Duyu
algs nesnenin, bendeki grntsn ortaya kartr. Nesnenin bu btnlemi hlini ben
karma kardm. Bu duyu algsnn dzeni nereden geliyor?
1Eer grnler srekli akyorsa duyu alglarmn dzenli tutulmasn salayan
ey neresidir?
2Duyu alglar da srekli deiir deniliyor. nk bunun da temeli benim.
(Platonda grn ile grnt ayrm ak deil.) Nesnenin bende kurulmasn salayan ey
122
nedir? diye sorar. Bu noktada duyu algsn dzenlememizi salayan ey onun arkasndaki
kavramlardr.
Gerekten de yoklad ey yerindedir. Biz alglama yapnca ona en yakn kavramlar
ortaya koyarz. Bu bilgi kavramla duyu algsnn birlikte almasdr. Bu nesnenin de
inasdr. Duyu algs deyince birtakm yaplar var, diyordu. Bunu daha sonra Kant da
syleyecekti. Her alg benim alglamamda belli bir kalba giriyor. Yani benim alglamamda,
alglamam temellendiren kavramlar var. Bunun ayrntlarn Theaitetosta inceliyor.
Bilginin olabilmesi iin nce ;
1Nesnenin farkna varacaksn.
2Farkna varnca bunun temel doasn ait olduu kavram balayacaksn. Yani
nesneyi tanmlamak demek nesneyi ait olduu kavramn altna sokmaktr. Bunlarn bilgisini
bu terimlere, kavramlara sahip olan kii bulacak. Platon idealar ile grnler dnyasnn ne
olduunu ortaya koymu oldu. Sorun bu grnler dnyasn bilmemdir. Yani bilgi nedir?
Bilgi olmas iin ne gerekir? Bilgi meselesini sormak iin hem nesneyi bilmeliyiz hem de
kavramsal yn bilmeliyiz. nk bilgi ikisinin almasndan ortaya kar.
Nesne= madde, ousia (doa), temel zellikler = nitelikler ve biimi.
Nesnenin temel formunu belirleyen ousiasdr, Platon ona da biim diyor. Ama bu
grnr biim ikisinin karmasndan oluuyor. Grnler dnyasnn peinde kouyor. Bu
zel doa nereden kaynakland? sorusuna tane ak kap brakyor, bize dnmede pay
brakmak iin. u sorular ak brakyor:
a) Bu zsel doa ideadan kaynaklanm olabilir, kesinkes ideadan gelmi demiyor, bir
teklifte bulunuyor.
b) Bu zsel doa maddenin kendisinden kaynaklanm olabilir.
c) zsel doa benim nesneye yklediim, yani zihnimin kavramsal katks olabilir.
Platon zihne ruh diyor.
Bu bizim deyimimizle fizik gerekliin ontolojisidir. Bunu yaparken hep biz aklla
bakyoruz. Bu bir kurgudur. Yani fizik nesnelerin ontolojisini yaparken mutlaka bir kurgu var.
Yani ben nesneyi bu ekilde dnyorum. Bunun bu ekilde ortaya kmas benden, zihinden
hareketle yaplm bir durumdur. Ben olmadan bu olmaz. Platon fizik gereklii hep:
1Eleallara
2Herakleitosulara kar (Herakleitosa deil) (Eleallar bunu bir hayal lemi
yapmt.) Herakleitosular bunun srekli aktn sylemilerdi.
3Saf maddeci tutuma kar (Demokritos) bunu ortaya koyuyor. dealarla bu
problemi zd.
123
Uygulamalar
124
Uygulama Sorular
125

Bu blmde, Platonun bilgi felsefesi ele alnarak nesnenin ne olduu, zellikleri
aratrlp bilgiye bak as incelenmitir.
126
Blm Sorular
1)
Nesnelerin, atomlarn rgtlenii olduunu syleyen filozof aadakilerden
hangisidir?
a)
Platon
b)
Demokritos
c)
Aristoteles
d)
Sokrates
e)
Thales
2)
Platonda madde, toprak, hava, su, .. meydana geliyor. Noktal yere
aadaki kavramlardan hangisinin gelmesi uygundur?
a)
Ate
b)
Hava
c)
Madde
d)
Su
e)
Hepsi
3)
Aadakilerden hangisi Platonda fizik nesneyi oluturan zelliklerden biri
deildir?
a)
Malzeme
b)
Doa
c)
Grnr biim.
d)
Nitelikler.
e)
Tz
4)
Platon felsefesinde eros ne demektir?
a)
Ak
b)
Ama
c)
Bilgi
d)
Nesne
e)
Mutluluk
5)
Platon felsefesi gz nnde tutulduunda ousia ne demektir?
a)
Nesne
b)
nerme
c)
Nitelik
d)
Biim
e)
Gaye
Cevaplar
1)b, 2)a, 3)e, 4)a 5)d
127
10. PLATONUN BLG FELSEFESNDEK TEMEL KAVRAMLARIN

NCELENMES
128

10.Platonun Bilgi Felsefesindeki Temel Kavramlar
129

12-
Platonun bilgi felsefesindeki temel kavramlar nelerdir?

Platonun bilgi felsefesi nasldr?
130

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya gelitirilecei
Platonun bilgi
felsefesindeki temel
kavramlar renmek.
Platonun bilgi felsefesini
kavramak.
Platonun bilgi felsefesinin
dier filozoflardan ayrlan
yanlarn kavramak.
131
Anahtar Kavramlar
Platon,
Bilgi felsefesi,
Alg,
Duyumlama.
132
Giri
Platonun bilgi felsefesindeki temel kavramlar ve temel sorunlarla duyumlama, alg,
akl bilgisi ve bilgi trleri ele alnacaktr.
133
Platonun idealarla zmek istedii ikinci i bilgi meselesidir. Bilgi nasl ortaya kt?
Bilgi olmas iin mutlaka zihnin bir katks olmaldr. Platonda zihnin birka ksm var:
Alglama, duyu algs yani aistheisis.
Platona kadar ki aamada aisthesis 2 aamada kullanlr:
12-
Duyumlama
Alg.
kisi arasndaki fark duyumlamada dank, algda dzenlidir. Algda zihin aktif,
duyumlamada ise pasiftir. Bu ayrm yllar nce Alkmaion yapm. Ksenophaneste yoktur.
Herakleitosta ak seik yoktur. Demokritosta da ortaya kmaya balamtr. Ama yine de
ak seik deildir. Platon bir i yapmadan nce mutlaka olumsuzluklarn ortaya koyar. Bir
fikri en sama noktaya kadar nasl gtrrm diye taktii vardr. Sonra buradan tekrar bir
balangca dner ve buradan gider. Yani ekstrem ular kaptrr.
Bilgi problemini aktarrken yle bir taktik yapar. Theaitetosta bunu derli toplu
anlatr. Theaietetosta sama durumuna drlen kii Protagorastr. Protagorasa gre insan
alglad her eyin ltdr. lt benim der. Bana grnd eyden hareket eder, ama
bundan bunun doru olduu sonucuna ulaamam. Platon bu sav bilgiye temel olamayacak
ekilde rtmek ister. Protagoras Alg bilgidir. diyor. Platon bu yargy inceliyor. Platon
bunu rtrken Platonun algya kar argman getirdiini sanyorlar. Platon alg bilgide bir
ie yaramaz demiyor. Alg bilgidir. yargsn eletiriyor. Platon duyumlama ile algy
ayrmam ya da diyalogda bunu byle dnm. Platona gre biz duyu algsyla nesnelerin
farkna varrz, onlardan etkileniriz. Bu etkilenmede birtakm eyler olur ve bunu da salayan
zihindir. Bir eyin senin zihnindeki grnn ben bilemem. Senin bir fil alglyor olman
burada bir fil olduunu gstermez. stelik duyumlamann lt sensin. Sen zihninde
dnyay istediin gibi kurabilirsin, ama bu bilgi deildir, diyor. Gerekten de duyumlama bir
bilgi deildir. Kpek de duyumluyor. Duyumlama ile sadece farkna varyoruz. Daha sonra
Protagorasn u grn ortaya koyuyor: Bilgi = alg + yargdr. Buna doksa der. Doksa
yarg anlamna da gelir. Yarg dille ina edilmi bir yapdr. Doksann bir anlam da sandr.
Aslnda san bir yargyla ortaya konur.
X ikinci snf rencisidir. deyince bu bilgi olur mu? X eklem bacakldr. da bir
yargdr. Yarg vermek o syleneni bir bilgi yapmaz. Platon bunu iyi yapm:
1Duyumlama bir bilgi vermez.
2Bunu bir ifadeyle ortaya koymak da bilgi deildir. Bir eyi iddia etmek onu
dorudan doruya bilgi yapmaz.
Platon iki eyi yerinde yakalam. Zaten Eski Yunanda doksann bir ad da doru ya
da yanll belli olmayan iddialar demektir. Bilgi olmas iin benim zihnimdeki iddialar
yetmez. Doksann ikinci anlam benim zihnimde san olarak bilinmeli ve onun ifade edilmesi
gerekir. Bilgi iin benim onu doru alglamam yetmez, bu gereklidir. kinci olarak yarg
vermem lazm. Yani benim zihnimin iindekilerin hibiri bilgi deildir. Bu gereklidir ama
134
yeterli deildir. Dncem size bir ey aktarmad srece hibir ey ifade etmez. Bilgi bu
noktada balar. Ama ortaya koyduum her iddia onu bilgi yapmaz. O zaman bilgi nedir?
Bilgi olabilmesi iin:
1Duyumlama ya da alg gerekir.
2Duyumlama ve alglama benim zihnimin iindeki bir durumdur. Bu herkese
kapaldr.
3Bilginin olabilmesi iin ifade edilmesi gerekiyor. Yani yarg olmaldr.
Yargnn formu A, Bdir eklindedir.
Yargnn yneldii varlk hakknda bir hkm, yarg vermem lazm. Buna zne
diyoruz.
Buna ilikin bir baka kategori yani yklem gerekir. Yklemler Yunan
dnyasnda her zaman genel terimlerdir, yani kavramlardr. Yargnn formu, A, Bdir.
formudur.
Bilginin olabilmesi iin ikinci basamak yargdr. zneyi duyumlamamla fark
ediyorum. Bunu Platon yapm. Bir cmle kurmalym. Yargnn da formu a bdir. Yargdaki
yklem bir kavramdr. Kavram Platonda dilsel olmayan bir yapdr, dilin arkasndadr.
Onlarn bamsz, ayr bir ontolojik yn vardr. Kavramlarn dilde sunulan yn yine
terimlerdir. Yarg gereklidir, ancak en basit yarg bile en alt seviyede bir kavram yani tmel
bir yapy gerektirir. Bu insandr. demek iin bile bir genel yap olmaldr. Yargy bilginin
gerekli koulu olarak kabul ederken kavram denen bir Antik yapy yani varlk yapsn
devreye sokuyor. Platon diyalogda: Mademki bu dnyay alglyorsun. O zaman bu dnya ve
zihnim srekli akyorsa bu yargdr. Ortaya kan kavram nereden ortaya kt? diyor.
Platonda bilginin olmas iin mutlaka kavramsal katk gerekir. Eer grnte srekli
akyorsa ve zihnimiz de buna bal olarak bir devrim iindeyse o zaman kavramlar nereden
meydana geldi, diyor. Theaietetosta konumac bilgi, alg + doru yargdr. Mademki bilgide
yarg nemlidir o zaman kavramlar nereden ortaya kt? Alg + doru yarg bilgi midir?
1Ortada zihinsel ierikler var, sanlar var.
2Bu sanlarnz dilsel bir ifadeyle yani doksa hlinde ortaya koydunuz.
Bunlardan biri yanl ifade dieri de orthodoksadr. imdi doru olan yarg bilgi
midir? Bir adam bir eyi rastgele syleyebilir, bu doru da olabilir, ama bu onu bilgi yapmaz.
Hesabn, kantn vereceksin. nk orthodoksadan (zaten btn filozoflarn sorunlarndan
biridir) epistemeye nasl geilecek diye soruyor. Platon realist bir adamdr. Hareketin
epistemeye bu dnyada ulaamayacan sylyor. nsanlarn byk ounluunun
orthodoksada kalacan sylyor.
ki tr orthodoksa vardr:
135
1Bilmeden doru bir ey sylemek. Biliyorum demek ortaya koyduum yargnn

hesabn verebilmeyi gerektirir. O yzden sanyorum demek lazm. Platon hi olmazsa byle
bir tutum sergileyin diyordu.
2Fizik bilimlerinin muhtemel olarak orthodoksa olduunu sylyordu. Yani
bunlar sonuta ok hzl olmasa da deiiyor. Bilimsel bilgiler hakikate yakndr, en yksek
dzeydeki bilgilerdir. Yine de bir episteme gerekir.
Grnlerde bilgi olmas iin;
1Alglanm olmas gerekir.
2Bunun hakknda bir tanm yaplmaldr. Tanm da kavramlarla ortaya kacak.
3Bu tanm nesnenin zsel doasn meydana getirmelidir. Bu noktada Platon
insanlarn apiori birtakm kavramlarla donatlm olduuna inanyordu. Bu noktada herkes
hemfikirdir. Alg olmaldr, alg dzenlendii anda kavramsal katk balar. Algnn hangi
kavram iinde doldurulaca bilinmeli. Bu kavram da doru bilgiyi yakalamak iin zsel
doay yakalamaldr. Demek ki Platonda fizik nesneler hakkndaki hkmler muhtemeldir.
Ama btn insanlar nesnelerin bir doas olduunu kabul etmek zorundadr.
ster nominalist, ister realist, ister kavramc olsun herkes bilginin, yargnn olabilmesi
iin kavramlarn olmas gerektiini kabul eder. stelik bu kavramlar bireyden ncedir. Bu
noktada bizim sorunumuz kavramlarn varln insandan nce kabul ediyor olmamzdr.
imdi sorun, kavramlar nasl ina edilmi? Platon dneminde sofistlerden bir ksm, zellikle
Antisthenes, kavramlarn nesnelerden yaplan bir soyutlama ve onlar bir bee koyma
olduunu sylyordu. Bunlara nominalist deniyor. Kavramlar zihnimizin nesnelerden
hareketle ortaya koyduu genel yarglardr.
Her kavram (varlk, tanr hari) mutlaka paralardan meydana gelir. Kavramlar yarg
ile ina edilir. Yani tanmlarla ina edilir. nsan=akll hayvandr. Kavramn arkasnda,
kavram kapsayan daha geni kavram olmaldr. Eer kavramlar soyutlamaysa, ilk kavram
nasl yaptn? Platon bunu yakalam. Bunu Antisthenese kar kullanyordu. lk kavram nasl
meydana geldi? Gereklik srekli ak hlinde diyorsun, o zaman nasl buna uygun bir doa
meydana getireceksin? Nominalistlere gre kavramlar soyutlamalardr. Realistlere gre
kavramlar bizim hazr olarak bulduumuz yaplardr. Yani kavramlar biz yaratmayz.
Kavramlarla biz yeni kavramlar yaratrz. Platonun tutumu budur. Platon, bu noktada
kavramlarn bizim zihnimizin, ierik anlamnda, soyutlamas olduunu kabul etmiyor.
Kavramlarn olmas iin zihnimizde bir yap var, diyordu. Bunlar da, kavramlarn
yansmasdr. Bende bir mekanizma var, diyordu. Kavramlarn kaynan idealar olarak
gryor. Elinde fazla malzeme olmad iin idea demiti. Ancak ideann temsil edildii
baka bir yer de var. O da fizik nesnedir. Platonda muhtemel doa bilgisinin olmas iin
kavramla nesnenin dilde bir araya getirilmesi gerekir.
136
Uygulamalar
137
Uygulama Sorular
138

Bu blmde, Platonun bilgi felsefesinin temel kavramlarn, bilgi koullarn,
episteme, san ayrmn ve insann epistemeye bu dnyada ulaamayaca konularn grdk.
139
Blm Sorular
1)
nsan her eyin ls olarak gren filozof aadakilerden hangisidir?
a)
Platon
b)
Aristoteles
c)
Sokrates
d)
Thales
e)
Protagoras
2)
Platon felsefesinde aisthesis ne demektir?
a)
Duyumlama, alg
b)
Bilgi
c)
Sezgi
d)
Akl
e)
Vahiy
3)
Doxa kavram ne demektir?
a)
San
b)
Kesin bilgi
c)
Tasarm
d)
dea
e)
Nitelik
4)
Aadakilerden hangisi Platonun bilgi felsefesi balamnda bilginin
olumasnn koullarndan biri deildir?
a)
Duyumlama ya da alg gerekir.
b)
Duyumlama ve alglama benim zihnimin iindeki bir durum olarak kabul
edilmelidir.
c)
Bilginin olabilmesi iin ifade edilmesi gerekiyor.
d)
Yargnn formu A, Bdir eklinde olmaldr.
e)
Somut bir eyi ifade etmelidir.
5)
Episteme ne demektir?
a)
San
b)
Tasarm
c)
Duyu bilgisi
d)
Sezgi
e)
Kesin bilgi
6)
Platona gre ka tr orthodoksa vardr? Aklaynz.
7)
Platona gre kavramlarn kayna nedir?
Cevaplar
1)e, 2)a, 3)a, 4)e, 5)e
140
11. PLATONUN VARLIK ANLAYII
141

11.
Platonun Varlk Anlay
142

12-
Platonun varlk anlay nedir?

Platonun varlk felsefesinin temel kavramlar nelerdir?
143

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
Platonun varlk felsefesini

anlamak.
Platonun varlk felsefesinin

temel kavramlarn
renmek.
Platonun varlk felsefesinin

temel sorunlarn renmek.
144
Anahtar Kavramlar
Platon,
Varlk felsefesi,
Grn dnyas,
Gerek dnya.
145
Giri
Platonun varlk felsefesi, grn, gerek dnya ayrm ve varlk felsefesinin temel
sorunlar ele alnmtr.
146
Platon aslnda varl ikiye ayrmyordu. O, iki ayr varlk alann dil ya da ruhta
birletiren adamdr. nk;
1.
2.
3.
dealar antrolojik olarak farkl bir varla sahiptir.

Nesnenin var oluu farkldr.
Kavramn var oluu farkldr.
Zihin kavramla gereklik dnyasn bir araya getirerek gerekliin antolojisini

yapyor. Maara benzetmesi, Platon tarafndan Sokratesin osunun alnmasdr.
Platonun aristokratl soylu olan deil, ruh aristokratldr. Platon ruh anlamnda
insan e blm.
1. Bilgelik yn
2. Baz insanlar yaratltan dolay n peinde koarlar. Ynetici olmak isterler.
3. Bir grup da hi bu ile uramazlar. Bu bir nasip olaydr. Platon bunu grmtr.
Platon alttaki ruh durumunu hakir grmyor. Onun iin en byk bela bilgelikle yetien
adamn ikiyzl, sahtekr olmasdr. Ayrca bunlar aalk kesimi harekete geirebilir,
diyordu. Bunlar aslnda sofistlerdir, diyordu. Platonun en ok kzd insanlar bunlardr.
Bunlara aalk diyor. brne de aadakiler diyor. nk hocasn lme gtren bilgili
kiilerdir. Bunlar halk da kkrtrlar, diyordu.
Maarada insanlar kafalarn kprdatamayacak ekilde duruyorlar. Yani tek bir
noktay gren, ufuksuz (ufuk, geni a demektir) artlanm, dogmatik insan demektir.
Sadece kendi grdklerinin doru olduunu dnrler.
Platonun yapt ayrm u:
1.
Ayn nesnenin bizdeki grn var.
2.
Kendi grn var.
3.
Bunu dnceyle atomik bir yapyla gren yap var.
4.
Bunun da altna inerek grebildiim yaps var. Maaradaki adam buradan
rahatsz olup da knca orthodoksaya geldi sanyor ki esas olan maketmi. Karanla
alm olduundan dar knca gzleri kamar. akn bir vaziyette btn bildiklerini
unutmutur. Burada hakikatin na alamad. Biz dnyay sadece izlediimiz filmlerden
dolay tanyoruz.
dea gerekliin kendisidir. nsan hakikatle yz yze gelme cesaretini gsterebilmedir,
ama bunu yaarken yapmaldr.
Platon varl ikiye ayrm denir. Aslnda Platon varl ikiye ayrmamt. Platon
varl kavrayabilmenin iki ayr basaman fark etmiti. nsanlar varln bir ya da birka
ynn kavrayabiliyor. Yargnn tesine geemiyorlar. Sonuta Platonda varlk ideas bir
btndr. Btn insanlar bir grnn ve bir de bunun kavramsal ynnn farkna varrlar.
147
Bazlar kavramlarn arkasna ve hatta onun da arkasna geebilirler. Siz bunu dncede
yapabilirsiniz.
Platonda bir ayrma yoktur, farkl varlk ve bilme dereceleri vardr. Tablosunu u
ekilde yapyor:
Grnler dnyas (doksasta) ve gerek dnya (noeta) diye iki farkl varolua sahip
dnya vardr. Benim kavramlarla ve bu nesneyle olan ilikim farkldr. Alglarm ayr bir
antolojik sahaya sahiptir. Platonun buradaki nemi cisimsiz varln farkna varmasdr.
Bunlar dnmenin konu olduu objeler sahasdr:
Elkosia maarada benim zihnimdeki grntlerdir. Matematika ise bu dnyadaki
nesneler demektir. Matematikada birtakm objeler var. Saylar, kmeler ve kavramlarn
anlamlar vardr. Bunlar ayr bir ontolojik yapya sahiptir. Kavramlarn grnts yoktur.
Kavram kalc, deimez, cisimsiz varlklardr. Bunlar aklla kavranr. Bunlar Platonda
ontolojik olarak bamsz varlklardr. Duyu algn sana baldr.
Arkhai, kkler dedii bir varlk alan var. Bu, Platonda idealardr. Bunlarn varl
bizim zihnimize deiik srlmelerinden ibarettir, ya da bizim zihnimiz bu ekilde alglad
iin bu ekilde ortaya kar.
Platon arkhaiyi ok kullanr. Filozoflar hep zooya taklrlar.
Matematikann bilgisi matematik ve diyalektiktir. Buna geometriyi de katabiliriz.
Diyalektik en son aamada kavramlarla yaplan itir.
Pistis: Yarglar, inanlar. Buras doa bilimlerinin de alandr.

Eikosionun bilgisi eikonostur.
Bunlar kendimin karanlklar belli anlamda psikolojik ierikleri, empirik ierikleridir.

Doksalarn bir ksm orthodoksa hline getirilebilir ama oradan bilgi kmaz. Platon
bu ikisini de klasik bir izgiyle ayryor. Oradan buraya belli bir srama yapmak gerekir.
Episteme, doruluu ak seik ortaya koyan bilgidir. Platon son kertede bilginin
gzle grlen ynne nem vermez. Gerek dnyadan katk olmadan grnler bilinemez.
Ama esas bilgi matematiin bilgisidir.
Epistemenin iki ksm var. Epistemede diyalektik nemliyken arkheide noesis var.
noesis, hakikati perdesiz bir ekilde grmektir. Platonda bu iki koula baldr.
Btn bu aamalar geeceksiniz. Yani sk bir matematik yapacaksnz. Eletirel bir
yn olmaldr. Ondan sonra da tefekkr gerekir. Ancak btn bu aamalar geince noesis
olacak, demek deildir. Gerekli olan koul bu eitimi tamamlamaktr. Bedence, aklca, ruha
eitimden geeceksiniz. Ama bu noesise geleceksiniz demek deildir, bu nasip iidir, diyor.
Bu Platonun esas yndr.
148
Her insanda noetik yn vardr, ama bunu tam anlamyla faaliyete geiremezsiniz.
Fakat bu yn de insandan alrsanz insan bir makine dzlemine indirmi olursunuz. Noesis
hep korunmas gereken bir eydir. Zaten bunu bilen insanlar da bunu size anlatmazlar.
Platonun felsefi dncesi eklektiktir. Filozofun zenginlii bu sahadadr. Tek ynl
filozoflar genellikle ksa mrl, ksa soluklu olmulardr. Kant da deiik unsurlar kendi
sistemi iinde bir araya getirir. Platon da hem duyu bilgisini hem akl ve kavramsal bilgiyi,
hem de sezgi bilgisini birlikte grr. Hibirini atmaz. Zaten erosu semesi de grnr
dnyaya verdii nemi gsterir.
Platon da bu kavramlarn ne olduunu tamamen anlayamam ama hissetmitir.
Bilgi olmas iin alg yetmez. Bunlarn yarglar biiminde dzenlenmesi gerekir. Yani
Platonda zellikle doa bilgisi iki uludur: Kavramsal yn (arlk buradadr) ve duygusal
yn. Bu ikisi Platonda doksay ortaya karr. Bu orthodoksaya dnebilir. Bunlar
muhtemeldir. Bunlar elinin tersiyle iten bir adam deildir.
Aristoteles ideayla ban kesiyor. Bu varsa da bu maddedir diyor.
Platonda duyu bilgisi nemli bir bilgi ancak duyu bilgisinin kavramsal bir rg ile
ortaya kacan sylyordu. Bu bilginin ancak doay anlayabilecek bir bilgi olduunu
sylyor. Bunun da sebebi gerekliin ekilde deiiyor olmasdr. Platon bunun yan sra
sadece saf kavramlarla ina edilen baka bir bilgi trnden bahsediyor. Matematik, geometri
ile ilgilidir. Bu bilginin tipik zellii tmeldir. Bu bilgi kavramlar tanmlamann bilgisidir.
Burada tmel nermeler sz konusudur. Burada Platon mantn kurallarna giden yolu am
bulunuyor. Mantkta birinci yol kavramlarn tanmlamasn yapmak, ikinci yol bu kavramlarla
tanmlamalar yapmak. Orda Platonun iten ie hissettii ey noesistir. Bu bir sezgi bilgisidir.
Platon btn bunlarn arkasnda sezgi bilgisi var diyordu. Hakikati perdesiz grmektir. Platon
ruhun lmsz bir yapda olduuna inanr. dealarn bilgisi akl yrtmelerle deil, sezgiyle
kavranan bir bilgidir.
Platonun dil ile ilgili grlerini Kratylos ve Sofist diyalogunda yakalayabiliriz.
Onun dneminde dille ilgili baz problemler var. Bunlardan biri kavramlardr. Herkes
kavramlarn farkna varm ama bunun ne olduunu anlayamam.
1. Bunlar nereden kaynaklanr? problemi var.
2. Yklemleme problemi var. Yani Bu bir insandr. diyebilmem neye dayanr? Yani
tanm nedir? tartmalar balar. Btn bunlar yanllk olaynn evresinde dner. O dnemde
iyice yozlam olan sofistler nsan her eyin lsdr. sznn aynsn dilde ortaya
koyarlar. Sylediim her ey dorudur. diyorlar.
149
Uygulamalar
150
Uygulama Sorular
151

Bu blmde, Platonun varlk anlay, grnen ve gerek dnya ayrm ele alnarak,
bunlar arasndaki farklar ve hangi sorulara cevap mahiyetinde olduklar tartlmtr.
152
Blm Sorular
1)
nl maara rnei ile felsefe tarihinde nemli bir varlk felsefesi rnei
sunan filozof aadakilerden hangisidir?
a)
Sokrates
b)
Platon
c)
Aristoteles
d)
Thomas Aquinas
e)
Plotinus
2)
Doksasta kavram Platon felsefesinde ne anlama gelmektedir?
a)
Grnler dnyas
b)
Gereklik dnyas
c)
Deimeyen dnya
d)
Bilinmeyen dnya
e)
Hakikat lemi
3)
Episteme ne demektir?
a)
Deien bilgi
b)
San
c)
Somut bilgi
d)
Sezgi
e)
Kesin bilgi
4)
Platon felsefesinde noesis ne demektir?
a)
Hakikati perdesiz grmek.
b)
Somut bilgiye ulamak.
c)
Sezgiyle bilgiye ulamak.
d)
Duyu bilgisine ulamak.
e)
Vahiy bilgisine ulamak.
5)
Platon felsefesi ile ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr?
a)
Matematik insann geliimi iin en iyi alandr.
b)
Duyu bilgisi gerekli ama yetersizdir.
c)
dealar genel yarglar kurmamza olanak salar.
d)
Platona gre duyular dnyas deikendir.
e)
Platon, epistemeye herkesin kolaylkla ulaacan dnr.
6)
Platonun sofistlere kar olumsuz bir tutum gelitirmesinin temel sebepleri
nelerdir?
7)
Platona gre algnn bilgiye dnmesi nasl gerekleir?
Cevaplar
1)b, 2)a, 3)e, 4)a, 5)e
153
12. PLATONDA BLG-DL LKS
154

12.Platonda Bilgi-Dil likisi
155

123-
Platonda bilgi-dil ilikisi nasldr?

Platonda dil felsefesinin temel kavramlar nelerdir?
Platona gre dil nasl olumutur?
156

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
Platonda bilgi-dil ilikisinin

anlalmas.
Platonda dil felsefesinin

temel kavramlarnn
renilmesi.
Platona gre dilin nasl

olutuunun
kavranmanmas.
157
Anahtar Kavramlar
Platon,
Dil felsefesi,
Kavram.
158
Giri
Eski Yunan dnyasnda kavram ile anlam birbirinden ayrt edilememiti. Platon ikisini
ayn anlamda kullanr.
159
Platon felsefesinde aadakiler nemlidir:

1. Yklemleme
2. Tanm
3. Yanllk problemi var.
dealar olmakszn bu problemi zmek ok zordur. O yzden iddetle idealara
balanyor. Bilgide idealardan vazgeiyor. Gereklik konusunda kimi zaman vazgeiyor kimi
zaman vazgemiyordu.
Burada Platon iki zt gr arptryor.
1. Dil nasl meydana geldi?
2. Adlar ile adlandrlan nesne ilikisi dikkatlerini eker.
3. Birinci soruya bal olarak ilk adlar kimler verir?
Platon bu tartmay biliyor. Kratylos diyalounda bu tartmalarla yanllk
problemini zmeye alyor ve Sofist diyalounda zlyor.
Kratylos diyalounda iki kii var: Hermogenes ve Kratylos
Dil konusunda bir grup, dilin tanrlar tarafndan insanlara verildiini, armaan
edildiini, dier bir grup ise dilin insanlar tarafndan anlamak, uzlamak amacyla meydana
getirildiini savunuyordu.
Demokritosa atfedilen bir grte balangta insanlar lklara benzer sesler
karmlar. Zamanla birlikte yaamlar ve bu sesleri daha dzenli hle getirmiler ve her sesi
bir nesneye balamlar. Bylece adlarla nesne ilikisi kurulmu oldu. (dil-dnya ilikisi) 2insanlar kendi aralarnda anlam (bildiriim). Demek ki Platonun dneminde dil iki yolla
anlalmtr:
1.
Dilin dnyayla ilikisi
2.
Bildiriim. Bildiriimin temeli nedir? Platonun derdi bu iki sorundur. br
grup ise (Byle bir grup olmayabilir de) ilk adlar tanrlar koymu der. Yunan dnyasnda
tanr deyince akan sular durur. Burada iki argmandan sz edebiliriz:
1.
Eer ilk adlar tanrlar koyduysa o zaman dilde niye birtakm sorunlar kyor.
2.
Kratylos diyalogunda adlarn doruluk ya da yanllklarndan bahsediliyor.
Baz adlar doru baz adlar yanl olabilir deniyor.
Bilgi yarg deildir. Doru ya da yanl yargda ortaya kar. Platon burada adlar
tasvirle kartryor, ya da bilinli olarak bunu yapyor.
160
Platon adn bir tasvir olduunu dnyor ya da dndrtyor. Bizim amzdan

adlar tek balarna doru ya da yanllk deerine sahip deildir. Bizim amzdan tasvirler
doru ya da yanllk deerine sahiptir. Ahmet insandr. gibi.
Kratylos diyalogunda ad denince tasvir demekte hakllar. nk orada kavramlardan
bahsediyorlar. Adlandrmak zaten bir snflamadr. Bu noktada Platon hemen baz ileri
temizliyor. Ad trleri -dr, ve, veyadr. Bunlar Platona gre addr. zel ad genel ad
karlyla kullanlan kavram. Bunlarn hepsini ad olarak adlandryor. Bunlar bir kenara
koyuyor. Adlarn tanrlar tarafndan m insanlar tarafndan m konulmasndan nce adlar
tasnifliyor. ki tr ad var: zel ad ve genel ad.
zel Ad, somut bireysel bir nesneye ya da kiiye ynelik olarak yaplr. Ahmet,
stanbul gibi.
Bu anlamda zel adlar eer lakap deilse kiinin doasna ilikin bir tasvir yapmaz.
Tayfun ad Tayfunun hibir ynn bana sunmaz. Ama lakaplarda onun bir ynn
karabilirsiniz. zel adlar lakap deilse, zel bir ierii yoksa, adlar o nesneye karlk
gelirler. Fakat o nesneyi tasvir etmezler. Genel adlarda byle deildir. zel adlarn yklem
olma ans yoktur. Konumada genel addan bahsedilir. Genel addan kastlar aa, siyah,
insan, aslan gibi. Cins isimler tr isimlerdir. Bunlar belli bir anlamda snflar ya da
kavramlardr. Bunlarn bir nesnenin tasviri olabileceklerini dnyorlar ama imdi bu
mmkn deildir. Mesela Bu insandr. deyince bununla ilgili bir tasviri dile getiririm. O
zaman problem genel adlar ile nesneler ilikisidir. Genel adlar nesnelere nasl veriliyor ve
niye genel ad bir nesneyi tanmlamak iin kullanlyor da dieri kullanlmyor. Sorun budur,
yani kavramlarn kk aratrlmadan nce dildeki genel adlarn ya da kavramlarn bu ekilde
kullanlabilmesinin mant nedir?
Genel adlar nesnelere ben nasl veririm ve bunu verirken neyi gzetirim? Genel ad
deyince nce bir ses var. Aa sesi.
Neden bu aa sesini baz nesneleri tanmlamak amacyla kullanyoruz da

baka nesnelere kullanamyoruz.
Benim bu genel ad bu nesnelere vermemin sebebi nedir? Bir gerekem

olmaldr. Platon burada tanry bu ie sokmayn, diyor. O zaman geriye insanlar kaldna
gre insanlar adlar nesnelere keyiflerince mi veriyor? Yoksa adlandrmada bir zorunluluk var
m? Tartlacak konu budur. Kratylos bu noktada, her nesnenin doutan doal olarak ona ait
zorunlu bir ad vardr, diyor. Ve bu ad da doal doru addr. Aa ad nesnenin zorunlu bir
paasdr, demek istiyor. lk aamada adlarn nesnelere zorunlu olarak yapk olduunu
dnyor. Sokrates: Herkes insana baka bir ey diyor, eer bu adlar zorunlu olsayd diller
de ayn olmalyd. diyor. Eer btn nesnelerin doal doru ad olsayd btn dillerde ayn
ses olmalyd. O zaman adlarn doutan doal ad yoktur. Ya da var diyorsan bu problemi
zeceksin deniyor.
Bu noktada Hermogenes benim adm keyfi addr, diyor. Ben de tam senin dediini
sylyorum. Hibir nesnenin doal doru ad yoktur. Her trl ses nesnelere insanlarn
161
keyiflerine gre verilir, diyor. Platon burada ikinci fikri de rtyor. Eer nesnelerin doal
doru ad olsayd btn dillerde ayn sesler olurdu, diyor. Bu arada Kratylos seslerin aalarn
resmini kardn sylyor. Yani aa ismi aa adnn sesidir, diyor. Ses nesnenin resmini
kurar, diyordu. Platon bu teoriyi yerin dibine batrr. Platonda sesler nesnenin resmini
vermez. Platon nesnenin doal doru adlar olduuna inanmyor. Ayn zamanda nesnelere
idealarn keyfice verildiine de inanmyor. Burada Platon bunlar komik duruma drdkten
sonra bir genel adn ses ynyle (nk her ad bir sese sahiptir), onun anlam ya da kavramn
birbirinden ayryor. Genel adn bir anlam bir de ses yn var. Burada Platon, sen bir ad
veriyorsun burada bir tanm ver, diyor. nk Hermogenes, genel adn kavram ynn
kartryordu. Tabi ki nesneye istediim sesi veririm. Ortada aa diye bir ses varsa onun bir
tanm dolaysyla bir anlam, kavram vardr. Bu sesi istediin gibi kullanamazsn.
Hermogenes bir nesneye ilk defa ad vermek ile dildeki sesleri birbirine kartryordu.
Hermogenes bu ba karyor. lk defa isim veriyorsan sorun yok. Artk bir nesnenin sesi
yerine oturduysa ben baka bir eye o sesi veremem. Kratylosun sorunu ise doal dorudur,
yani kavramla sesi birbirine kartryor. Her nesnenin ona uygun gelen bir kavram vardr.
Kratylos doal doru ad derken kavram kastediyor. Her nesnenin kendisine ait bir doas var.
Bunu Platon ona syletmeye alyor. nk Platon fizik gereklikte nesnelerin bir ousias
olduunu sylyordu. Bunu ben kavramakla konu yapyorum. Kavramla ousia arasnda bir
ba var. Kavram, ousiann dile getirilmesi, onun ne olduunun ortaya konulmasdr.
Kratylos kavram ad sanyor. Gerekten de ben aa sesini herhangi bir nesneye verebilirim.
Ama onun tanmn gzard edemem. Ben bunu baka bir nesneye uygulayamam. Bu anlamda
Platonda her nesnenin ousias olduundan dolay ona ait olan bir kavram vardr. Sorun bu
kavram dile getirecek genel ad bulmaktr.
1.
Seslerle nesneler arasnda zorunlu bir ba yoktur. Bu ba uzlamsaldr. Her
dilde nesnenin belirli bir tanm vardr. Bu ze bal olarak isimler bulunabilir. Sesi nesneye
insanlar verir. Bu iliki uzlamsaldr. Platon bunu kabul ediyordu.
2.
Ses ile sesin baland kavram arasnda iliki de zorunlu deildir,
uzlamsaldr. Kavram da istediim gibi baka ekilde de dile getirebilirim.
Platonda kavramlar dil arkasndaki yapdr. (Dil seslerden meydana gelir.) Bu
kavramlar ister A dili ile ister B dili ile ister C dili ile dile getirilsin. Platonda kavramlar
dilden bamsz varlklardr. Kavramlar farkl ekilde ortaya konulabilir. Zorunlu olan iliki
kavramla nesne arasndadr. nk Platona gre kavram nesnenin doasn yanstr. Platon
burada nesnelerin doal doru ad yoktur ama doal uygun ad vardr diyor. Doal uygun ad
kavram demektir. Her nesnenin kendisine ait olan bir kavram vardr. Kavram bilmiyor ama
hissetmi. Bunlar arasnda zorunlu bir iliki vardr.
Platon ikili bir yol izliyor ve dilden hareket ediyor. Dilde genel terimlerin varln
grm. Bunlarn varln kimse inkr edemiyor. Onun sorunu bu genel terimlerin bir
kaynan bulmak ve ontolojik olarak bunlar nereden kaynaklandlar ve nereye dayandlar?
diye sormaktr. Bunu dnrken her nesnenin bir maddesi ve bir ousias olduunu sylyor.
Her bir nesnenin doas var. Nesnelerin ayn doay paylamas onlar benzer klyor. Platon
bunu Kratylos diyaloguna girerken kabul etmiti. Bir de ortada dil var. Dilde birtakm genel
terimler var. Aa, insan gibi. Sorun u: Bu nesnelerin temsil ettikleri kavramlar var.
162
Kavramlara da tanm diyeceiz. Bu tanmlarn da dille ortaya konulmas zorlaycdr. Bunu

amak istiyor. Ama aamyor. Bu yle bir yap kavramnn iine gemi. Platon bu yapnn
dilde temsil edildiine inanyordu. Buradaki aa kavram ile aa sesi arasnda zorunlu ba
yoktur. Kratylos diyalogunda bu kavramlara nce doal doru ad diyor. Ancak doal doru
ad deyince Kratylos bunu sesle kartryor. Nesnenin doal doru ad vardr ve zorunlu
olarak ona aittir ama ses zorunlu olarak ona ait deildir. Onun yerine doal uygun ad diyor
ve doal doru adla kavram ayn anlama geliyor.
163
Uygulamalar
164
Uygulama Sorular
165

Bu blmde, Platonun dil felsefesi; dil-dnya ilikisi ele alnarak dilin ilk olarak nasl
olutuu, doru ve yanl olma durumlar tartlmtr.
166
Blm Sorular
1)
Platonun dilde doruluk ve yanllk sorunlarn tartt diyalou
aadakilerden hangisidir?
a)
Kratylos
b)
Sofist
c)
Sokratesin Savunmas
d)
Timaios
e)
len
2)
Somut, bireysel bir nesneye ya da kiiye ynelik olarak yaplan adlandrmaya
. denir. Bolua aadakilerden hangisinin gelmesi uygundur?
a)
Genel ad
b)
Tmel ad
c)
zel ad
d)
Cins ad
e)
Tikel ad
3)
Platonun dil felsefesiyle ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr?
a)
Seslerle nesneler arasnda zorunlu bir ba yoktur.
b)
Ses ve nesne arasndaki ba uzlamsaldr.
c)
Her dilde nesnenin belirli bir tanm vardr.
d)
Sesi nesneye insanlar verir.
e)
Ses ve nesne arasndaki iliki uzlamsal deildir.
4)
Kavram ousiann dile getirilmesi, onun ne olduunun ortaya konulmas olarak
gren filozof aadakilerden hangisidir?
a)
Sokrates
b)
Kratylos
c)
Platon
d)
Aristoteles
e)
Protagoras
5)
Platonun dil felsefesi gz nne alndnda aadakilerden hangisi
dorudur?
a)
Platon dil felsefesiyle ilgilenmemitir.
b)
Platon nesnelere adlarn Tanrnn verdiini kabul eder.
c)
Seslerin nesnelerle ilikisi zorunlu olarak ortaya kmtr.
d)
Platon dilin ontolojik boyutunu anlamaya almtr.
e)
Platona gre dili tartmann felsefeye katks yoktur.
6)
Kratylosun adlara ilikin kuramn aklaynz.
7)
Platon, doal uygun ad ile ne kastetmektedir?
Cevaplar
1)a, 2)c, 3)e, 4)c, 5)d
167
13. PLATONDA DL-MANTIK LKS
168

13.Platonda Dil-Mantk likisi
169

12-
Platonda dil-mantk ilikisi nedir?

Yklemleme nedir?
170

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
Platonda dil-mantk
ilikisinin renilmesi.
Yklemlemenin ne
olduunun anlalmas.
171
Anahtar Kavramlar
Platon,
Dil,
Mantk,
Yklemleme.
172
Giri
Platonda dil-mantk ilikisi ele alnarak, Platonun bu ilikiyi nasl kurduu ve
yklemeleme konular anlatlmaktadr.
173
Kavramla nesne arasnda zorunlu bir ba var. Bu noktada diyaletiki, ad koyucu

devreye giriyor. Ad koyucunun iki taraf da iyi bilmesi gerekir. O zaman yle bir dil
yapacaz ki ikisini uyumlu hle getireceiz, dzenleyeceiz. Ancak snflamay bilenler bu
ii yapsnlar diyorlar. Bunu felsefeci yapsn diyorlar. Bu yap uzlamsal bir yapdr. Platon
insanlara yeni bir dil yaratmyor. Bilim dili yaratyordu. Wittgenstein gibi zel bir iletiim dili
kurmak istiyordu. Byle bir dili gndelik hayattan hareketle yapacakt. Gndelik dil bana
hazr olarak verilmi. Filozof ya da filozofa dili hazrlayan adam konuma diline yneliyor.
Bu dilden sistemli dili ina ediyor ama bunu yaparken zorlanyor. Platona bu ikisi arasndaki
zorunlu ba nereden kardn deniyor. Bu da keyfidir, diyorlar. Platon ikisinin de ortak yn
idealardr, diyor. Onlar belirli trde olmalarn pay aldklar idealara borlular. Bu da bir
zorunlu ilikidir. Ayn zamanda idealar dnyas kavramsal dnyann da temelidir. Yani bizde
zorunlu kavramlarn bulunmas da idealara dayanyor.
1Kavramsal rgye uygun bir dil yaplacak.
2Bu dilde nesneler uygun bir ekilde snflanacak. Yani her dil nesneleri snflar.
Snflarken objektif bir temele dayanr. Bu, uzun yllar filozoflarn peinde kotuklar bir
eydir. Onun derdi gndelik dil deil, bilim dilidir. Bilim dilinde de mutlaka objektif bir
yapya dayanyorsunuz.
Zorunlu olan iliki var: dea, nesne ve kavramlar.
Genel adlar bizim dnyay tanmlamamz ve snflamamz iin gerekli yapdr.
Platonda en temel ontik olan, idealardr. Ona gre insanlar idealar bedenlenmeden nce
grmlerdi. Yani akln bir yaps, formu var. Aslnda Platon da kavramlarla genel adlar
kartrmt. Bunun altnda dzeltilmi dzgn bir dil var. Normal dil daha geni boyuta
sahiptir. Daha sonra bu dildeki kavramsal yap gereklie uygun oluyor.
Platonun dneminde bu problem yklemleme mant ve yanllktr. Bu konuyu da
ksmen Theaitetosta ama tam anlamyla Sofist diyalogunda zecek. O dnemde insanlar
yanl konumann olamayacan sylyordu. Yklemede bir eyi baka eyle tanmlama var
(bir ve ok problemi). Eer her ey birse ona baka bir isim konulamaz. Ykleme ayn
zamanda bir tanmlamadr. Platon burada bir ve ok problemine yneliyor: Alg dnyamzda
birbirinden farkl binlerce nesne var. Alg dnyamz da bunlar gryor ve biz onlar
temellendiriyoruz. Alg dnyamzdaki birbirinden ayrmlam hlde karmza fizik nesneler
kyor. Sorun bunlar zerine konuabilmek, yklemleme ortaya koyabilmekte ortaya kyor.
Platona gre nesnelerin ortak ad vardr. dealarn tanmlarndan biri, birden fazla
nesneye yklemleme yapan ey ideadr, diyor. Karmda olgu olarak birbirine benzeyen
nesneler ve birbirlerinden farkllam nesneler var. Bunlara belli birtakm adlar vermenin
nedeni nedir, diyor. Nasl olur da genel isimler birden fazla nesneye isim olabiliyor. Rakipleri,
o birse ok olamaz diyorlar. Nesnelerin ortakln salayan, onlarn hepsini ayn adla
adlandrmamz salayan eyin onlarn zsel doas olduunu sylyor. Bu ousia tabii ki
nesnede bulunmuyor. Bu ortak zn ideada kaldn sylyordu. dea hepsine bir pay vermi.
Platon tek olan idea birden ok nesneye nasl yneldiini zemiyor. zemedii ikinci
problemi ideann cisimsiz, ktlesiz bir varlk olmasdr. O zaman ktlesi olmayan bir varlkla
174
cisimli varln ilikisi nasl kuruluyor? (Bu ikisi bugn de problemdir.) Bugnk terimle
beyaz nasl birden fazla yerde bulunuyor. br yandan Platon sesi ideaya balyordu. Yani
kavramlarla idea ilikisini kuruyor. Diyor ki: Ayn ideadan pay alan nesneleri belli bir isimle
adlandrabiliriz. Yklemleme bu nesneyi ait olduu snfn iine yerletirmedir.
Yklemlemenin olmas iin her nesneyi ait olduu snfn iine sokmak gerekir.
Platonda son dnemlere doru idealar, snflar hline dnyor. Her bir nesneyi ait
olduu snfn iine yerletirmedir. nk genel adlandrma nesneleri snflandrmaktan baka
bir ey deildir. O zaman A, Bdir diyebilmenin bir mantyla insan hayvandr da bir
yklemlemedir. Ama bu, geni bir yklemlemedir. Akll hayvan snfnn iine onu
sokabilirsem onu daraltm olurum.
1. Yklemleme, bir nesnenin en temel zelliini ona bindirmek, balamak demektir.
2. Bir nesneyi en temel snfn iine sokmak demektir.
Konumak iin A, Bdir. trnden cmleler kurmalyz. Bunu kabul ettirdi. zne
yklem ilikisi bir nesnenin temel doasna ait olan kavram bulmak ve buna yklemektir.
Yanl konumak mmkn deildir, demiyordu. nk yanl konumak varolmayan
bir ey hakknda ortaya bir cmle koymaktr. Varolmayan bir ey de dnlemeyeceine
gre yanl konumak yoktur. O zaman sylediimiz ey ya dorudur ya da samadr.
Azdan kan bir sestir. Platona gre benim ismim olmas iin doru ya da yanl olmas
lazm.
Platon iyi bir mantk yakalamak istiyordu. Bunu da yklemlemeden karyordu.
Platonun iyi konuamamasnn nedeni yklemlemeyi yanl yapmalarndandr. Yani bir
nesneyi, ait olmad bir yere yerletirmektir. Bu noktada Platon ok temkinli bir ekilde
Eleallarla kapmaya balar. Eleallara gre varlk ya vardr ya da yoktur. Yokluk diye bir ey
yok, bu yanlsamadr, diyorlard.
1. Platonda gerekten varln varln kabul ediyor ve bunu idealar olarak
balyordu.
2. Bunu cisimsiz olarak balyordu. Mutlak yokluk yoktur ama izafi bir yokluk vardr,
diyordu. Bazen bir nesne birden fazla ideadan pay alabilir, ancak pay alma dereceleri yoktur.
Akll, omurgal vb. nesnelerin bir doal yaplar olduunu ve bunun da kaynann idea
olduunu sylyordu. nsan hakknda konuurken deiik yklemleri ona uygulayabilsin,
diyordu. Doruluk ve yanllk olmas iin bir yarg olmas lazm.
Doruluk ve yanllk isimlerde ortaya kmaz. Yarg demek iki terimi bir araya
getirmektir. Yanl yarg varolmayan bir eyi ortaya koymaktr, bu da mmkn deildir.
Klasik mantkta znesi olmayan bir cmle kuramazsnz. Bir zne kimi zaman bir kavram
olabilir, kimi zaman da tikel nesnedir. Kavram her zaman iin daha genitir.
175
Yanllk, bir nesneye ait olmayan bir yklemi ona yklemektir. Yanllk bir ilikiyi
yanl kurmaktr. Yanllk yargda, dolaysyla yklemede ortaya kar.
176
Uygulamalar
177
Uygulama Sorular
178

Platonun dil-mantk ilikisi bu blmde incelenerek aralarnda nasl balar olduu
diyaloglar esas alnarak incelenmektedir.
179
Blm Sorular
1)
Nesnelerin idealardan pay aldn ileri sren filozof aadakilerden
hangisidir?
a)
Sokrates
b)
Kratylos
c)
Platon
d)
Aristoteles
e)
Gorgias
2)
Bir nesnenin en temel zelliini ona bindirmek, balamak ne demektir?
a)
Yklemleme
b)
rnekleme
c)
Kavramlatrma
d)
fade etme
e)
Soyutlama
3)
, bir nesneye ait olmayan bir yklemi ona yklemektir. Platonun dil
felsefesine gre cmlede bo kalan yere aadakilerden hangisinin gelmesi uygundur?
a)
Doruluk
b)
Yanllk
c)
znellik
d)
Tmellik
e)
Yklem
4)
Platonun dil felsefesi ile ilgili olarak aadakilerden hangisi dorudur?
a)
Yklemleme, bir nesneye ait olmayan ona yklemektir.
b)
Platon dil-nesne arasnda zorunlu bir ilikiyi kabul eder.
c)
Yanllk kavramda ortaya kar.
d)
Platon dil ile mantk arasnda hibir ba olmadn dnr.
e)
Platona gre doruluk ve yanllk iin bir yarg olmas lazmdr.
5)
Varlk ya vardr ya da yoktur, yokluk hakknda konuulamaz, fikrini ortaya
atan filozof kimdir?
a)
Platon
b)
Aristoteles
c)
Eleallar
d)
Ksenophanes
e)
Gorgias
6)
Platonun izafi yokluk anlayn aklaynz.
7)
Platona gre, yanl konumak mmkn mdr? Aklaynz.
Cevaplar
1)c 2)a 3)b 4)e, 5)c
180
14. PLATONUN BLG ANLAYIININ DEERLENDRLMES
181

14. Platonun Bilgi Anlaynn Deerlendirilmesi
182

12-
Platonun bilgi anlayn genel olarak nasl deerlendirirsiniz?

Platonun bilgi felsefesi epistemolojide nasl bir yer tutar?
183

Konu
Kazanm
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
Platonun bilgi anlayn

genel olarak
deerlendirebilmek.
Platonun bilgi felsefesinin
epistemolojideki yerini
kavramak.
184
Anahtar Kavramlar
Platon,
Bilgi felsefesi,
Epistemoloji,
Tmel yarglar.
185
Giri
Bu blmde Platonun bilgi anlaynn genel bir deerlendirilmesi sunulup onun
felsefe tarihindeki yeri ortaya konulmaktadr.
186
Platona gre iki tr yarg verme ekli vardr:

1Tmel olumlu yarglar.
2Tmel olumsuz yarglar.
Bilgi iin kavramlar gerekir. Kavramlar da tmeldir. Onun iin bu ikisi arasnda
duruyor.
Tmel olumlu. nsan omurgaldr. (Doru ve olumlu olanlar bir ba ortaya koyar.)
Tmel olumsuz nsan omurgasz deildir (yanl) bir kavrama ait olan nesneyi yanl ifade
etmektir.)
Tmel olumlu. nsan eklem bacakldr. Bunu demekte birbirine ait olanlar birbirine
ait olarak gstermektedir. Platonda mantn temeli budur. Ama her nesnenin ait olduu
snf bulmaktr.
Platonda idealar i yapt srece kullanlr. dealar:
1. Bilgi olayn temellendirmek amacyla kullanyor.
2. Bilgi olayn temellendirmek zere kullanyor.
3. Kavramlar temellendirmek zere kullanyor.
4. Yklemeyi temellendirmek zere kullanyor.
5. Tanm problemini temellendirmek zere kullanyor.
6. Yanllk problemini temellendirmek zere kullanyor.
Platon idealar dedii zaman nce iyi, kt, gzel, irkin gibi ahlaki ve estetik dnyaya
ait terimlerin dnyasndan bahsediyor. Bunlar birinci grup idealardr.
En temel idea, varlk ideasdr. Bu idea baka idealarn bir araya gelmesiyle oluur.
Ayrlk ideas. Dilde, dr ideasdr. Eski Yunan dnyasnda, gerek gnahkrlk gerekse
mutsuzluk dnyay iyi anlamamaktan, kavraytaki eksiklikten kaynaklanr. Ktlk, iyilik
olmayan anlamna gelir. irkinlik, gzellik olmayan anlamna gelir.
yi, gzel gibi etik, estetik idealar grubu var.

Say, snf, kme, gen, daire gibi diyalektik idealar var.
Doal trlerin ideas var ( Aa, aslan gibi).
Kltr dnyasnn idealar (masa, kanepe) var.
Aydnlk-ayrlk, benzerlik gibi diyalektik idealar var.
Baz diyaloglarda her genel ismin bir ideas var. O zaman irkinlik, kl, ty gibi
eylerin ideas olup olmadn anlamaya alyor. Bunun sebebi idealar i yapmad zaman
alay ederim, demesidir.
187
ki tr filozof vardr: Dnyay ya aadan ya da yukardan kurarsnz. Ama sonuta

her ikisi de bir durumu aklamak iindir. Sonunda kavramsal, bilgisel ya da fizik gereklik
bir durumu aklarsnz.
Platonda her eyin temelinde mevcut olan varlk idea vardr, bu en temel ideadr.
Yani neden mevcudiyet var? Platon her eyi mevcut klan eye bazen iyi, bazen gzel, bazen
varlk, bazen de Tanr diyor. Platonda ideann simgesi gnetir. Nesneler dnyas, bu gnein
nn yaylmasyla ortaya kar. Bu dnyann sonunda n gitmedii yer olarak karanlk
var. Bir insann dnebilecei son nokta da burasdr.
Platonun rencisi olan, onun fikirlerini benimseyen ama onun fikirlerini dntren
Aristoteles de varla aadan kmak ister. Varlk en byk genellemedir. En byk cinstir.
Varlk, ona gre ii bo bir snf ya da kmedir. Dnebildiimiz, hayal edebildiimiz her
ey bir kmenin iine der. Bu kme her eyi tar, hem de iinde hibir ey yok. Platon
bunu tersinden sylyor. Platona gre her ey idealarla doludur.
Platonda varlk ideas iki temel alt gruba ayrlyor:
1.
2.
Ayrlk, zdelik yasas

Farkllk ideas-ayran idea
Platona gre diyalektikinin iki tane ii var:

1.
Btnden paraya inebilmek. Bu, btn gerekli yerlerinden ayrabilmek
demektir. Yani gereklii uygun bir biimde sralayabilmek yetenei demektir.
2.
Paralardan gerekli birletirmeyi yaparak btne varmak. Bunun adna para
btn ilikisi denir. Bu ini ve kalklarda gerekli paralar bir araya getirebilmek, bazlarn
da birbirinden ayrabilmek gerekir. Daha sonraki aama btnle parann ilikisini kurmaktr.
Yani paralar toplayp ayrdktan sonra her birini tekrar btne balayabilmek. Btn,
paralardan meydana gelir ama paralardan ayr bir eydir. Btn kavrayacaksn, sonra tek
tek paralar anlayacaksn ve para ile btn arasndaki ilikiyi greceksin.
Platon bu yntemlerin ilk hlini Sofist diyalounda gsteriyor. Platona gre varlk
ideasn yle bir yerden blebilmeliyiz ki, cisimli-cisimsiz bu ayrma mantka yaplan bir
ayrmadr. Hl bunlarn ii doludur. Cisimli varl yani ktlesi olan varl ayrnca canlcansza ularsnz. Canly ayrnca bitki ve hayvan ayrmna ularsnz. Bu, kavramlarn
hiyerarik dizilimidir. Varlk, cisimli ve cisimsiz olarak ikiye ayrlr. Cisimli de, canl ve
cansz olarak ikiye ayrlr. Canllar bitki ve hayvan olarak iki gruba ayrlrlar. Hayvanlarsa,
omurgal veya omurgasz olabilirler. Omurgallar da kendi ilerinde memeli ve srngen
olarak ikiye ayrlr. Memeliler etoburdurlar. Ama etoburlar da akll ve aklsz olabilirler.
Anlalaca gibi birbirlerini kapsyorlar.
Diyalektiki neyin neyi kapsadn bilmelidir. Bu birinci noktadr. kinci nokta yan
yana koymaktr. Ancak yan yana koyacanz kavramlar birbirlerini iermemelidir. erirse
188
kategorik hata olur, ierik olmazsa kavramla i yapmayabilir. dealarla i yapmak demek belli
bir kavram ayracaksn.
1. Kapsayan-kapsanan
2. Yan yana olanlar
Btnden en alt paraya inebilmek gerekir.
Kapsayan kapsanan ilikisi,

Yan yanal kuracaksn,
Ayn kmedeki ortakl anlayacaksn.
Yani tek tek bireyler. Benzerleri bir araya getireceksin. Benzemeyenleri de

ayracaksn.
Atomos eidos Platonda tre karlk geliyor. Atomos eidos herhangi bir varln en
temel zelliini ortaya koyar. Kapsayan kapsanan ilikisine cins-tr ilikisi denir. Cins tr
kapsar. Tr insan, cins hayvandr. Platonda trn en yakn cinsini bulacaksn, en yakn
kapsayann bulacaksn.
Bir insan grebilirsiniz. nsan demek somut tikel bir varlktr. Platonda tr meydana
getiren birey olan atomas eidos madde ve zden meydana gelmitir. Bu trn cinsi olan aslan
da benim algma konu olabilir. Platon bunlardan bamsz (omurgalnn) tek bana
varolduunu sylyor. Buna tmel nesne deniyor. Bunlar soyutlama deil, gerek varlklardr.
Bu bir varlktr, diyor. Platonda trler var. Bunlar benim duyu algma ve kavramsal
temellendirmelerime konu olan varlklardr.
Platonun sistemi yukardan gelir. Yan yana koymak demek, onun en temel zelliini
(ayrt edici) bulmak demektir.
Platonda bir xi tamamlamak demek onun en yakn snfn bulmak demektir. Mesela
insan hayvan snfnn iine sokacaksnz, ancak hayvan snfnn iinde baka trler de var.
Platonda mekanizmann formu budur. Hepsinin bir varl olduunu dnyor.
Aristoteles nce trler var demiti. Trlerin birbirlerine benzer zellikleri vardr.
Aristoteleste cinse karlk gelen kavramlar bo kmelerdir, bo seslerdir. Aslnda ikisi de
ayn eyi farkl ekilde sylyor.
189
Uygulamalar
190
Uygulama Sorular
191

Bu blmde, Platonun bilgi felseefsinin genel deerlendirilmesi sunulmutur. Platon
bilgi felsefesinde idealar temel alarak yanll, tmelleri ve daha birok sorunu zmektedir.
Kapal bir sistem gelitiren Platon, tm felsefesini idealara dayandrmtr.
192
Blm Sorular
1)
nsan omurgaldr. yargs nasl bir yargdr?
a)
Tikel olumlu.
b)
Tmel olumlu.
c)
Tmel olumsuz
d)
Tikel olumsuz
e)
Olumsuz
2)
Aadakilerden hangisi Platonun idealar kullanma amalarndan biri deildir
a)
Bilgi olayn temellendirmek amacyla kullanlyor.
b)
Bilgi olayn temellendirmek zere kullanlyor.
c)
Kavramlar temellendirmek zere kullanlyor.
d)
Yklemeyi temellendirmek zere kullanlyor.
e)
Sfatlar temellendirmek zere kullanyor.
3)
Aadakilerden hangisi Platon felsefesindeki bir idea grubu deildir?
a)
yi, gzel gibi etik, estetik idealar grubu var.
b)
Say, snf, kme, gen, daire gibi diyalektik idealar var.
c)
Sfat idealar.
d)
Doal trlerin idealar.
e)
Kltr dnyasnn idealar.
4)
Platonda her eyin temelinde mevut olan varlk nedir?
a)
San
b)
dea
c)
Hakikat
d)
Tanr
e)
nsan
5)
Platonun rencisi olup, onun grlerini eletirerek kendi sistemini kuran ve
mant bir alan olarak ortaya koyan filozof kimdir?
a)
Sokrates
b)
Protagoras
c)
Immanuel Kant
d)
Gorgias
e)
Aristoteles
6)
Platon ile Aristotelesin varlk kavramna ilikin dncelerini karlatrnz.
7)
Platona gre bir diyalektikinin kavramlara ilikin bilmesi gereken iki konu
nedir?
Cevaplar
1) b, 2)e, 3)c, 4)b, 5)e
193
KAYNAKA
Gran, T. (2009). ktisat Tarihi.
Cameron, R. ve Neal, L. (2003). A Concise Economic History of The World-From
Paleolithic Times to the Present.
Hansen, E. D. (2001). European Economic History- From Mercantilism to Maastricht
and Beyond.
Heaton, H. (1985). Avrupa ktisat Tarihi.
194

Felsefe Ilk Cag Klasik Donem Felsefesi Metinleri Ders Kitabi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Felsefe Ilk Cag Klasik Donem Felsefesi Metinleri Ders Kitabi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

LKA KLASK DNEM FELSEFES

FELSEFE LSANS PROGRAMI

PROF. DR. CENGZ AKMAK

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES

LKA KLASK DNEM FELSEFES

Prof. Dr. Cengiz AKMAK

1. SOFSTLERN FELSEFE ANLAYILARINA GENEL BR GR

Bu Blmde Neler reneceiz?

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

Kazanmn nasl elde

Sofist kelimesinin anlamnn

Sofistlerin Felsefe Anlaylarna Genel Bir Giri

Aa yukar M 600den itibaren ehir devleti de byyor. Bu sitenin iinde merkez

Bu Blmde Ne rendik zeti

2. SOFSTLERN ARKA PLANINDAK FLOZOFLAR VE

Bu Blmde Neler reneceiz?

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

Ksenophanesin felsefesi nedir?

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

Kazanmn nasl elde

Anlatm, soru cevap,

Anlatm, soru cevap,

Anlatm, soru cevap,

2.1. Sofistlerin Arka Planndaki Filozoflar

2.2. Sofistlerin Bilgi Anlay

Sofistlerin Ksenophanesten rendii dier nokta kltr rlativizmidir.

Bu Blmde Ne rendik zeti

3. SOFSTLER VE SOFSTLERN FELSEFE ANLAYILARININ

Bu Blmde Neler reneceiz?

Sofistlerin Din Anlay

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

Sofistlerin din anlay nasldr?

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

Kazanmn nasl elde

Sofistlerin din anlaynn

Okuma, eletiri, derin

Sofistlerde doa ve dil

Okuma, eletiri, derin

Okuma, eletiri, derin

3.1. Sofistlerin Din Anlay

1) Sofistlerde, birinci anlamda, bireyden bireye deien tutumlar sz konusudur. Yani

Sofistlerde Doa ve Dil likisi

Bu Blmde Ne rendik zeti

4. SOFSTLERN GENEL DEERLENDRLMES

Bu Blmde Neler reneceiz?

Sofistlerin Felsefesinin Genel Deerlendirilmesi

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

Sofistlerin felsefesinin ana kavramlar nelerdir?

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

Kazanmn nasl elde

Sofistlerin felsefesi hakknda Okuma, eletiri, derin

Okuma, eletiri, derin

Kullandmz terimlerin tanmlarnn ak olmasn istiyorlar.

Sofistlerin ksm vardr:

Bu Blmde Ne rendik zeti

5. PLATON VE PLATON'UN FELSEFE ANLAYIININ NCELENMES

Bu Blmde Neler reneceiz?

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

Platon dneminin genel zlelikleri nelerdir?

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

Kazanmn nasl elde

Platon dnemi hakknda