Ahmed Durri Efendi Nin Iran Sefaretnamesi Ahmed Durri Efendi S Iran Sefaretnamesi PDF

AHMED DRR EFENDNN
RAN SEFARETNAMES
Ayhan RKNDA
Yksek Lisans Tezi
Danman: Do. Dr. H. Mustafa ERAVCI
Afyon
2006
AHMED DRR EFENDNN

RAN SEFARETNAMES
Ayhan RKNDA
Yksek Lisans Tezi
Tarih Anabilim Dal

Danman: Do. Dr. H. Mustafa ERAVCI
Afyon
Afyon Kocatepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Eyll 2006
NDEKLER......Sayfa
NSZ.iii
ZET....................................iv
ABSTRACT...................................v
ZGEM..vi
KISALTMALAR.................................vi
GR......1-4
BRNC BLM
OSMANLI-RAN LKLERNE GENEL BR BAKI
I. SAFEV DEVLETNN KKENLER...5-9
II. XVIII. YZYILA KADAR OSMANLI-SAFEV LKLER.....9-17
III. III. AHMED DNEM OSMANLI-SAFEV LKLER...17-22
KNC BLM
XVIII. YZYILDA RANA GDEN OSMANLI SEFRLER VE
SEFARETNAMELER
I. XVIII. YZYILDA RANA GDEN OSMANLI SEFRLER.23-24
II. XVIII. YZYILDA RANA GDEN OSMANLI SEFRLERNN SEFARETNAMELER. ...24-27
NC BLM
AHMED DRR EFENDNN HAYATI VE NSHALARIN HUSUSYETLER
I. AHMED DRR EFENDNN HAYATI VE ESERLER..28-30
II. YAZMA NSHALAR VE HUSUSYETLER....30-31
A) Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi no:820
( M 820 nshas)..32
B) stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty No: 3228
( T 3228 Nshas)....32-33
C) stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty No:442
(T 442 Nshas)......33-34
D) Topkap Saray Ktphanesi Hazine ksm No: 1432
( H 1432 Nshas) .....34-35
E) Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi No: 821
( M 821 Nshas ).....35
F) Topkap Saray Ktphanesi Revan Ksm No: 1228
( R 1228 Nshas).36
G) Topkap Saray Ktphanesi Revan ksm No: 1313 (Metin).....36-37
III. YAZMA NSHALARIN DEERLENDRLMES....37-39
DRDNC BLM
SEFARETNAME- DRR EFENDNN MAHYET VE DEERLENDRLMES
I. SEFARET HEYETNN HAZIRLANMASININ NEDEN........40-41
II. AHMED DRR EFENDNN RANA YOLCULUU.....41-42
III. ELLK HEYETNN RAN SINIRINA DHL OLMASI.42-44
IV.ELLK HEYETNN AH HSEYNN ORDUGHINA GELMES...44-46

V. AHMED DRR EFENDNN AH HSEYNN HUZURUNA IKMASI.46-49
VI. AHMED DRR EFENDNN II. DEFA AH HSEYNN
HUZURUNA
IKMASI ..49-54
VII. AHMED DRR EFENDNN RANDAK DPLOMATK FAALYETLERNN SONA ERMES.....54-55
VIII. AHMED DRR EFENDNN RANDAN DN YOLCULUU.55-56
SONU..57-58
KAYNAKA ...59-65
METN TRANSKRPSYONU ...66-101
EKLER..102-137
NSZ
Osmanl elilerinin gittikleri yabanc lkelerdeki gzlemlerini ve buralarda yaptklar
faaliyetleri anlatan sefaretnameler Osmanl Diplomasi Tarihi iin nemli kaynak eserlerdir.
Son zamanlarda lkemizde aratrmaclar sefaretnameler zerine bir hayli almalar
yapmlardr. almamzn konusu olan ve Ahmed Drri Efendinin ran elilii srasnda
kaleme ald sefaretnamesi de bunlardan biri olup Osmanl-ran ilikilerine k tutacak
bilgileri ieren nemli bir eserdir.
XVIII. yzyln balarnda Osmanl Devleti batda yapt savalara son vererek bir
bar dnemine girmitir. Bu srada Safevi Devletinde i karklklarn balamas zerine bu
lkede i durumu tetkik etmek iin Ahmed Drri Efendi Osmanl Devleti tarafndan rana
eli olarak gnderilmitir. te Ahmed Drri Efendi bu elilii srasnda randa yapm
olduu diplomatik faaliyetleri ve gzlemlerini anlatan bir sefaretname kaleme almtr. Biz
elimizde bulunan sefaretnamenin eitli yazma nshalarn da inceleyerek, sefaretnamenin
iindeki bilgiler nda Safevilerin son zamanlarnda Osmanl-ran ilikilerini incelemeye
altk.
Bu almam srasnda bana yol gstererek yardmlarn esirgemeyen Hocam Do. Dr.
H. Mustafa Eravcya sonsuz kranlarm sunarm.
Ayhan rknda
ZET
Osmanl mparatorluu ve Safevi ran arasndaki ilikiler, XVI. yzylda balayp,
XVIII. yzyln ilk yarsnda Safevilerin kne kadar devam etmitir. Bu ilikiler
genellikle karlkl atma eklinde olmutur.
Safeviler ile Osmanllar arasndaki yaanan atmalarn en nemli sebebi Dou
Anadolu topraklarnda kimin hakimiyet kuraca ile alakadr. XVIII. yzyln ilk yarsna
kadar devam eden bu ilikiler srasnda iki devlet arasnda baz zamanlarda karlkl eliler
gnderilmitir. Bu elilerden biri de Osmanl mparatorluu tarafndan rana gnderilen
Ahmed Drri Efendidir.
Ahmed Drri Efendi, zamannn nemli bir devlet adam olmasnn yan sra nemli
bir airdir. XVIII. yzyln balarnda randa meydana gelen i atmalar Osmanl
mparatorluunun ynn bu devlete evirmesine neden olmutur. te Drri Efendi randa
yaanan olaylar renmek iin 1721 ylnda rana gitti. randa ah Hseyin ile grtkten
sonra rann sosyal ve politik koullarn inceledi. stanbula dndkten sonra hazrlam
olduu sefaretnamesini, III. Ahmede sundu.
Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesi Safevilerin son zamanlar hakknda
bilgiler iermesi nedeni ile ok nemli bir eserdir. Ahmed Drri Efendinin ran
Sefaretnamesinin elimizde 7 farkl nshas vardr. Bu Yksek Lisans Tezinde ben, bu
sefaretnamenin orijinal nshasn bulmaya ve incelemeye altm.
ABSTRACT
Diplomatic relations between Ottoman Empire and Safavid persia at the beganing in
the 16 th century and lasted until the collagse of the Safavids in the first half of the 18 th
century.These relations were generally mutual battles.
The most important reason of the battles between Safavids and the ottomans was
about the control of East Anatolia. These two states sent ambassadors to each other during the
relations which lasted until the first half of the 18 th century. Ahmed Drri Efendi was one of
these ambassadors who was sent to Persia by the Ottoman Empire.
Ahmed Durri Efendi was an important statesmen at that time and he was also an
important poet. The inner conflicts in Persia which occured at the beginning of the 18 th
century cavsed the Otttoman Empire to head for Persia. Drri Efendi went to Iran in 1721
obtain information. After he had negotiated with ah Hseyin in Iran he examined the social
and political conditons of Iran. After his returning to stanbul he prepared his sefaretname
and submitted it to III. Ahmed.
Ahmed Drri Efendis sefaretname is a very important work because it contains
information about the last days of Safavids. There are
seven different copies of this
sefaratname. In this master thesis, I tried to find and examine the original copy of this
sefaratname.
ZGEM
Ayhan RKNDA
Tarih Anabilim Dal
Yksek Lisans
Eitim
Lisans: 2001 Afyon Kocatepe niversitesi, Uak Eitim Fakltesi, Tarih retmenlii
Blm
Lise: 1997 Alaehir Orgeneral Kenan Evren Endstri Meslek Lisesi, Metal leri Blm
/stihdam
Tarih retmeni, Milli Eitim Bakanl
Kiisel Bilgiler
Doum Yeri ve yl: Alaehir/ Manisa, 15 ubat 1979 Cinsiyet: Erkek
Yabanc Dil
ngilizce
KISALTMALAR
a.g.e.
: Ad geen eser
a.g.m.
: Ad geen makale
a.g.t.
: Ad geen tez
C.
: Cilt
ev.
: eviren
Haz.
: Hazrlayan
.A.
: slam Ansiklopedisi
..E.F.
: stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi
M.E.B.
: Milli Eitim Bakanl
OTAM
: Osmanl Tarihi Aratrma Merkezi
s.
: Sayfa
S.
: Say
TTK
: Trk Tarih Kurumu
Yay.
: Yaynlar
YKY
: Yapm KrediYaynlar
YTY
: Yeni Trkiye Yaynlar
GR
Devletler, tarih sahnesine ktklar ilk devirlerden itibaren eitli nedenlerden dolay
birbirlerine eli gndermilerdir. Diplomasi ismi verilen bu faaliyetler, devletlerin birbiriyle
karlkl olarak iliki kurmalarna yardmc olan vastalarn banda yer almtr1.
Trk tarihinin en byk devletlerinden biri olan Osmanl Devleti, alt asr boyunca
Anadolu, Ortadou, Balkanlar ve Avrupa topraklarnda siyasi olaylarn belirlenmesinde etkin
bir rol oynamtr. Bu yzden Osmanl Diplomasi Tarihinin incelenmesi ile elde edilecek
sonular sayesinde, gerek Osmanl Devleti tarihi gerekse bu blgelerde kurulmu olan dier
devletlerin tarihlerinin aydnlatlmasnda nemli sonularn ortaya konaca phesizdir.
Osmanl Diplomasi Tarihi incelediinde grlecektir ki Osmanl Devleti srekli
elilikler kuruluncaya kadar tek yanl ve geici diplomasi uygulamtr. Bu tr diplomaside
eliler, belirli bir amac veya bir grevi gerekletirmek iin lke dna gnderilir ve
grevleri sona erdiinde ise tekrar lkelerine geri dnerlerdi2.
Osmanl Devletinin daimi elilikler kuruncaya kadar tek yanl diplomasi izlemesinin
sebepleri u ekilde aklanabilir: Osmanl Devletinin hibir Avrupal hristiyan devleti
kendisiyle eit grmemesi ve bunu bir ilke olarak devam ettirmesi ve korumas3, bunun
devletin gc ve stnlnn bir gstergesi olduuna inanlmas4, bunun yannda Osmanl
tccarlar ve dini kurumlarnn d lkelerde yaygn faaliyetlerde bulunmamas5 ayrca bu
diplomasi sayesinde Avrupal devletlerin politik ve diplomatik tuzaklarna dmeyerek,
serbest hareket imkan bulmu olmasdr6. Osmanl Devleti, dier devletler hakknda bilgi
ihtiyacn kendisine tbi olan Eflak Voyvodal, Krm Hanl, Raguza Cumhuriyeti ve
1
2
Hner TUNCER, Eski ve Yeni Diplomasi, mit Yaynclk, Ankara 1995, s. 9.

Hadiye TUNCER-Hner TUNCER, Osmanl Diplomasisi ve Sefaretnameler, mit Yaynclk, Ankara 1998, s.
9.
3
Ali brahim SAVA, Genel Hatlaryla Osmanl Diplomasisi, Osmanl zel Says I, YTY, Ankara 2000, s.
489.
4
5
Hadiye TUNCER-Hner TUNCER, a.g.e., s. 18.

lber ORTAYLI, Osmanl Diplomasisi ve Dileri rgt, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye
Ansiklopedisi, C. I, letiim Yay., stanbul 2000, s. 278.; Osmanl Devleti egemenlik anlayna gre hristiyan
lkeleri darl cihad veya diyar- kfr olarak grld iin buralarda bir mslmann uzun sre kalmas ho
grlmezdi. Ayrca padiahlar ve sadrazamlar yabanc elileri kmserdi. Bundan dolay Osmanl Devleti XIX.
yzyln sonlarna kadar hibir bat bakentine daimi elilik yerletirmemitir. Cahit BLM, Tercme Odas,
OTAM, Yl I, S. I, Haziran 1994, s. 29.
6
Mehmet PRL, Eli, .A., C. I, Trkiye Diyanet Vakf Yay., stanbul 1995, s. 9.
Erdel Krall aracl ile renmektedir. Bunun yannda stanbulda bulunan yabanc
elilerin tercmanlar ile yakn temaslar da olan Divan- Hmayun ve Babli tercmanlar,
snr komusu illerin valileri7 ve ticaret amacyla Avrupada bulunan Osmanl tccarlarnn
grdkleri ve duyduklar olaylar hkmete sunduklar raporlardr8. Osmanl Devletinin
yabanc lkelerle ilgili dier bir kayna ise Osmanl seyyahlarnn ve esirlerinin yazdklar
hatralar ve seyahatnamelerdir9.
Osmanl Devleti, kuruluundan itibaren askeri ve siyasi gcnn bymesine paralel
olarak d ilikileri de o oranda geliip, bym, gerek komular olan Mslman-Trk
Devletleri10 gerekse snr komusu olan hristiyan Bizans Devleti ile askeri mcadelelerin
yannda diplomatik ilikilerde bulunduu tespit edilmitir.
Osmanl Devletinin yabanc devletlere ilk defa ne zaman eli gnderdii
bilinmemekle birlikte Osmanllarn Bizans snrnda varln hissettirdikleri andan itibaren
Bizansllar ile diplomatik faaliyetlerde bulunduu bilinmektedir. zellikle Orhan Bey
zamannda Osmanllarn Balkan topraklarna gemeleriyle Bizansl asilzadeler ile ibirlii
yaptklar grlmektedir. Bizans Devleti de Osmanl hkmdarlarnn yannda eli
bulundururlard11.
Osmanl Devleti Diplomasi Tarihinin aydnlatlmasnda yararlanlan kaynaklarn
arasnda sefaretnameler nemli bir yer tutmaktatr. Osmanl Devletinin yabanc lkelere
gnderdikleri
elilerin
kaleme
aldklar
mektup,
risale,
seyahatname,
takrir
ve
havadisnamelere sefaretname ismi verilir12.

Osmanl Devleti, padiahn clusunu bildirmek, kazanlan zaferleri duyurmak,
Avrupal kral ve imparatorlarnn ta giymelerini tebrik etmek iin, bar artlarn grmek,
imzalanan bar anlamalarnn tasdikli metnini gndermek, hediyeler gtrmek, padiahn bir
mektubunu iletmek, bar yapmak veya mevcut bar yenilemek, vergi istemek,
ta giyme
trenine katlmak, antlama artlarna uyulmad durumlarda ikayette bulunmak,

7
Kemal GRGN, Osmanl ve Cumhuriyet Dnemleri Hariciye Tarihimiz ( Tekilat ve Protokol), TTK Yay.,
Ankara 1994, s. 40.

8
Ercment KURAN, Avrupada Osmanl kamet Eliliklerinin Kuruluu ve lk Elilerin Siyasi Faaliyetleri
17931821, Trk Kltr Aratrma Enstits Yay., Ankara 1988, s. 9.

9
Hasan KORKUT, Osmanl Sefaretnmeleri Hakknda Yaplan Aratrmalar, Literatr Dergisi, C. I, S. 2,
Bilim ve Sanat Vakf Yay., stanbul 2003, s. 492.

10
Bu devletler Karakoyunlu, Akkoyunlu, Karamanllar, Timurlular, Candaroullar, Germiyanoullar,
Memlukller gibi. PRL, a.g.m., s. 8.

11
SAVA, a.g.m., s. 489.
12
Belks ALTUN-GRSOY, Sefaretnameler, Trkler, C. XII, YTY, Ankara 2002, s. 582.
arabuluculuk etmek, dier devletlerin Osmanllar hakkndaki grlerini anlamak, Osmanl

Devletine taraftar kazanmak, gidilen devleti nc bir devlet aleyhine savaa tevik etmek,
Osmanl Devletinin alacaklarn toplamak, iyi dostluk ilikileri kurmak gibi nedenlerden
dolay dier lkelere eliler gndermekteydi13. Geici olarak gnderilen bu elilere sefir
ismi de verilmektedir14. Ancak Osmanl tarihine ait kaynaklarda sefir sz yerine daha ok
eli tabiri kullanlmaktadr15.
Osmanl Diplomasi Tarihinin en nemli kaynaklarndan olan sefaretnameler; edebi
tr asndan seyahat gnl, hatrat ve muhtevalar sadece politik yazlardan oluanlar
olmak zere iki ksmda deerlendirilebilir. Muhtevalar politik yazlardan oluan
sefaretnameler, daha ziyade gnderildikleri lkenin sosyal, iktisadi ve askeri yaps hakknda
bilgi verdiklerinden, bu eserlerde sefaret yolculuu, eli olarak gnderildikleri lkelerde
edindikleri intibalar ve sefaretle alakal grme ve ziyaretler hakknda malumat
bulunmamaktadr. Hatrat ve seyahat gnl eklinde yazlan sefaretnamelerde ise, Osmanl
elisinin greve tayinini, gidecekleri lkenin hkmdarna teslim edecekleri hediye ve
mektuplarn teslim alnn, stanbuldan ayrllarndan geri dnnceye kadar olan
yolculuklarn, gittikleri lkelerde yaptklar ziyaretler, grmeler, edindikleri fikirleri
tafsilatl bir ekilde anlatlr. Bu yzden sefaretnameler kltr ve diplomasi tarihi asndan
zengin bilgilere sahip olan vazgeilemez kaynaklar iersinde yer alrlar16. Ahmed Drri
Efendinin ran Sefaretnamesi, yukardaki her iki edebi tr kapsayan bir eserdir.
Sefaretnameler, Osmanl Devleti ile dier devletlerin siyasi ve diplomatik ilikilerinin
akla kavuturulmasnda, o dnemde yaanan olaylarn siyasi, sosyal corafi ve kltr
ynnden aydnlatlma ve deerlendirilmesinde nemli bir yere sahiptir. Ksaca bu nemli
eserler Osmanl Diplomasi Tarihinin vazgeilmez kaynaklardr. Bugne kadar Osmanl
sefaretnameleri hakknda yaplan almalar arasnda en kapsaml alma Faik Reit Unatn
yazd Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri adl eseridir17. Unat, bu eserinde 41 tane
13
PRL, a.g.m., s. 9. ; ALTUN-GRSOY, a.g.m., s. 582.
14
Faik Reit UNAT, Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri, Yayna Haz.; Bekir Stk Baykal, TTK Yay., 3. bask,
Ankara 1992, s. 1.
15
16
UNAT, a.g.e., s. 14.

Ali brahim SAVA,
Osmanl Elilerin Resm-i Kabul Protokolleri, Tarih ncelemeleri Dergisi, Ege
niversitesi Edebiyat Fakltesi Yay., zmir 1996, s. 111.

17
Bu eserdeki baz bilgi hatalarn grmek iin Bkz. Taha TOROS, Osmanl Sefirleri ve
Sefaretnamelere Dair, Hayat Tarih Mecmuas, Yl 5, S. 7, Ankara 1969, s. 1012.
sefaretname olduu belirtirken, Ali brahim Sava sefaretnamelerin saysnn 45 olduu

belirtir.
ncelemi olduumuz Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesi, siyasi ierikli
bilgileri muhteva eden bir sefaretnamedir. Osmanl Devleti tarafndan rana gnderilen
elilerin sefaretnameleri arasnda en erken tarihli ran sefaretnamesi olmasndan dolay ok
deerli bir kaynaktr. Bu sefaretname Osmanl Devletinin doudaki en byk rakibi olan
Safevi Devletinin yklmadan nceki son gnleri hakknda nemli bilgiler iermektedir.
Ayrca Osmanlnn Safevi Devletinin son zamanlarnda bu sefaretnameden elde edilen
bilgiler sayesinde rana kar izleyecei tutumu belirlemesinde nemli bir etken olmas
sebebiyle de Osmanl-Safevi siyasi tarihinin aydnlatlmasnda nemli bir eserdir.
almamzn konusunu oluturan Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesi drt
blmden olumaktadr.
Birinci blmde; Safevi Devletinin ortaya k, Safevi Devletinin Osmanl
topraklarndaki emelleri ve Osmanl Devletinin Safevilere kar ald tedbirler, iki devlet
arasnda yaplan savalarn sebepleri ve sonular, Safevi Devletinin ykl hakknda zet
bir bilgi verildi.
kinci blmde; Ahmed Drri Efendinin hayat ve XVIII. yzylda rana giden
Osmanl elilerinin isimleri ne zaman ve niin rana gittikleri, bu eliler ierisinde
sefaretnamesi bulunan eli ve bunlarn sefaretnameleri hakknda bilgi verildi.
nc blmde; ran Sefaretnamesinin yazma nshalar arasndaki fiziki farklar
hakknda bilgi verildi. Ayrca yazma nshalarn karlatrlmas sonucunda hangi nshann
hangisinden kopye edildiini gsteren bir ema izildi.
Drdnc blmde; ran Sefaretnamesinden elde edilen bilgiler dorultusunda
Ahmed Drri Efendinin rana var, burada gerek ran devlet adamlar gerekse ah Hseyin
ile yapt grmeler ve rann i durumu hakknda bilgi verildi.
BRNC BLM
OSMANLI-SAFEV LKLERNE GENEL BR BAKI
I. Safevi Devletinin Kkenleri
XVI. yzyln balarnda ah smail tarafndan kurulan, Dou Anadolu, Azerbaycan
ve Bat ran kapsayan ve daha sonra da Horasana doru genileyen Safevi Devletini kuran
ve onu ayakta tutan halk Anadoludan giden Trklerdir18. ran topraklarnda Safevi
Devletinden nce de baz Trk Devletlerinin hkimiyet kurduu bilinmektedir. Bunlar sras
ile Gazneliler19, Byk Seluklular20 ve Harzemahllardr21.
Ancak, XIII. yzyln balarnda btn Asyada grlmemi ykntlara ve
deiikliklere sebep olan Mool aknlar karsnda Harzemahlar Devleti knce (1220)
Trkistan, Afganistan gibi ran da Moollarn eline gemekten kurtulamamtr. Bylece ran
topraklar Trklerin hkimiyetinden kmtr. ingizin daha salnda iken Trk
geleneine uygun olarak imparatorluunu drt olu arasnda paylatrd. Bu paylamdan ran
blgesi Hlagoullar (lhanllar)n payna dmtr22.
randaki Mool varlna Timurun (13701405)23
son vermesiyle ran,
Timurlularn hkimiyeti altna girmitir. Ancak 1405 ylnda Timurun kt in seferinde

lmesi ile rann siyasi birlii yeniden bozulmutur24. Siyasi birlik, bir Trkmen aireti olan
Karakoyunlular25 tarafndan ran ehirlerinin bir bir ele geirilmesi ile yeniden salanmtr.
Bylece ran topraklarnda Moollarn igali neticesinde kaybolan Trk hkimiyeti yeniden
kuruldu.
18
Behset KARACA, Safevi Devletinin Ortaya k ve II. Bayezid Dnemi Osmanl- Safevi likileri,
Trkler, C.IX, YTY, Ankara 2002, s. 409; Ayrca geni bilgi iin Bkz. Faruk SMER, Safevi Devletinin
Kuruluu ve Gelimesinde Anadolu Trklerinin Rol, TTK Yay., Ankara 1992.
19
Gazneliler hakknda geni bilgi iin Bkz. Erdoan MERL, Gazneliler Devleti Tarihi, TTK Yay., Ankara
1998.
20
Byk Seluklular hakknda geni bilgi iin Bkz. Osman TURAN, Seluklular Tarihi ve Trk-slam
Medeniyeti, 5. bask, Boazii Yay., stanbul 1996.

21
Harzemahllar hakknda geni bigi iin Bkz. brahim KAFESOLU, Harzemahlar Devleti Tarihi, Ankara
1956.
22
Abdurrahman ATE, Avarl Nadir ah ve Dneminde Osmanl-ran Mcadeleleri, Baslmam Doktora Tezi,
Isparta 2001, s. 5; lhanllar hakknda geni bilgi iin Bkz. Bertold SPULER, ran Moollar, ev. Cemal
Kprl, 2. bask, TTK Yay. , Ankara 1987.
23
Timur ve kurmu olduu Devlet hakknda geni bilgi iin Bkz. smail AKA, Timur ve Devleti, TTK Yay.,
Ankara 1991.; Yaar YCEL, Timurun Ortadou-Anadolu Seferleri ve Sonular (1393-1402), TTK Yay.,
Ankara 1989.
24
Osman Gazi ZGDENL, ran (Fetihden Safevilere Kadar) . A., C. XII, Trkiye Diyanet Vakf Yay.,
stanbul 2000, s. 399 ; Ylmaz KARADENZ, randa Smrgecilik Mcadelesi Ve Kaar Hanedan (1795
1925), Bak Yay., stanbul 2006, s. 31.
25
Karakoyonlular hakknda geni bilgi iin Bkz. smail AKA, randa Trkmen Hkimiyeti (Kara Koyunlular
Devleti), TTK Yay., Ankara 2001.
Karakoyunlu hkmdar ah Cihann, Akkoyunlu26 Hkmdar Uzun Hasana

malup olup 1467de ldrlmesinden sonra Karakoyunlu topraklar Akkoyunlularn eline
gemitir27. Uzun Hasann Trkmen Devleti, 1473 ylnda Fatih Sultan Mehmet ile yapt
Otlukbeli savan kaybedince hzla dalma srecine girmi, Akkoyunlu Devletinin
yklmasyla XVI. asrn balarnda randaki Trk idaresi yeniden el deitirerek askeri yaps
ve dini anlay ile tam bir Trkmen devleti olan Safevilere gemitir28.
Safeviler, randa balangta bir tarikat temsilcisi iken, sonradan burada gl
bir siyasi birlik kurmu olan hanedandr. Bu hanedan adn, Safeviyye tarikat lideri eyh
Safiyddin shak (12521334)dan
almtr29. Safeviler, eyh Safiyddin dneminde
seyyidlik iddialar yok iken, eyh Cneyd (14471460)den itibaren kendilerini Hz. Alinin
torunlarndan
sayarak
seyyidlik
iddiasnda
bulunmular30,
bir
de
secere
ortaya
karmlardr31. Fakat bunlarn peygamber soyu ile hibir ilgilerinin olmad ve seyyidlik ile
26
Akkoyunlu hakknda geni bilgi iin Bkz. J. E. WOODS, Akkoyunlular, ev. Sibel zbudun, stanbul 1993;
Faruk SMER, Akkoyunlular , Trk Dnyas Tarih Dergisi, S. 40, ( ubat 1986), s. 138; Peter B.
GOLDEN, Trk Halklar Tarihine Giri, ev. Osman Karatay, Karam Yay., Ankara 2002, s. 305310.
27
ZGDENL, a.g.m., s. 399.
28
KARACA, a.g.m., s. 409.
29
Remzi KILI, Kanuni Sultan Sleyman Devri Osmanl-ran Mnasebetleri (15201566), Baslmam Doktora
Tezi, Kayseri 1994, s. 3; Walther HINZ, Uzun Hasan ve eyh Cneyd (XV. Yzylda rann Milli Bir Devlet
Haline Ykselii, ev. Tevfik Byklolu, TTK Yay., Ankara 1992, s. 5; eyh Safiyiddin, tutulan zel hocalar
sayesinde o zaman tutulan btn ilmlerini renmiti. Zeks sayesinde daha babas zamannda byk bir n
kazanmt. Babasndan sonrada onun postuna oturmutu. Ziya AKR, Mezhepler Tarihi, Maarif Kitabhanesi,
stanbul 1961, s.71; Baz Avrupa Tarihleri, ona Sofi demilerse de bu yanltr. Saadeddin Nzhet ERGUN,
Hati Divn, Maarif Kitabevi, stanbul 1956, s. 3; Safeviler kkenleri hakknda geni bilgi iin Bkz. Mirza
ABBASLI, Safevilerin Kkenine Dair, Belleten, C. XC, no: 158, Nisan 1970, s. 288329; eyh Safiyddinin
kkeni iin Ahmet Kesrevi ran kkenli olduunu, Zeki Veli Togan babasnn Krt olduunu, Azeri aratrmacs
Mirza Abbaslnn ise Piri Trk olduunu iddia etmektedirler. Oktay EFENDZADE, Safevi Devletinin
Kuruluunda Azeri Trklerinin Rolne Dair, XI. Trk Tarih Kongresi, C. II, 5-9 Eyll 1989, s. 814-815; Tahsin
YAZICI, Safeviler, .A.,C. X, M.E.B. Yay. stanbul 1980, s. 53; Ayrca Safevilerin menei iin Bkz. H.
Mustafa ERAVCI, Safevi Hanedan, Trkler, C. VI, YTY, Ankara 2002, s. 882883.
30
KILI, a.g.t., s. 3. ; Safevilerin gerekten Ali nesline mensup olmalarna ranllarn inanmalarnn sebebi
rann baka itikattaki (Snni) dmanlar, batda Osmanllara ve douda zbeklere kar mcadelelerinde bu
slaleye bir kuvvet vermesinde aranmaldr. HINZ, a.g.e., s. 6.
31
Ali b. Ebu Talip- mam Hseyin- mam Zeynal Abidin- mam Muhammed Bkr - mam Cafer Sadk mam
Musa Kazm - Seyyid Ebul Kasm Hamza Seyyid Ebul kasm Muhammed Seyyid Muhammed Arabi
Seyyid Ahmed Seyyid smail Seyyid Muhammed Seyyid Cafer Seyyid brahim Seyyid MuhammedHasan Muhammed erefah Muhammed Firuzah- Zerrin Klah Ivaz ul hafz ( El-Havvas)
alakalarnn bulunmad, Firuz ah adl Sincarl bir ahsn neslinden geldikleri ifade
edilmektedir. eyh Safiyddin shakn atas Firuz ah X. yzylda Azerbeycan ve Erran
blgesine yaplan gler srasnda Hazar Denizinin gneybat kylarna yakn Erdebile
gelmi ve ehrin yaknnda bir yere yerlemitir32.
eyh Safiyddinden sonra hanedann bana olu Sadreddin Musa (13341392),
Erdebil Tarikatnn bana gemitir. Sadreddin Musann lmnden sonra ise tarikatn
bana Hoca Ali (13921429) gelmitir33. Hoca Ali zamannda tarikat aka iilie meyil
etmee balamtr34. Bu dnemde Timurun Ankara Sava sonrasnda Anadoludan toplad
30 bin esiri Hoca Alinin istei zerine serbest brakmas ve bu kiilerin bir kran borcu
olarak Safevi Tarikatna balanarak byk ounluunun propaganda maksadyla Anadoluya
geri dnmesi35 tarikatn Anadoluda etkinliinin artmas asndan nemlidir. Safevi postuna
oturan bu zatlarn hretleri, Bursada oturan Osmanl padiahlarnn sarayna kadar varmt
ki, buradan her yl Erdebile era Akesi ad altnda para ve kymetli hediyeler
gnderilmitir36.
Hoca Aliden sonra tarikatn bana eyh brahim (14291447) gelmitir. eyh
brahimden sonra, eyh Cneyd (14471460) tarikatn bana gelmitir. eyh Cneyd
zamannda tarikat tamamen ii karakteri kazanarak, siyasi gayeler tayan bir teekkl hline
gelir. O, bir devlet kurmay amalad. Bu amala da Safevi tarikatn ilk militanlatran ve
kendisine ilk sultan dedirten de o olmutur. eyh Cneyd, tarikat meselesi yznden amcas
Cafer ile aralar alnca Anadoluya gitti. Ancak ii inanl olduu anlalnca Osmanl
hkmdar II. Murat (14211451) tarafndan Osmanl topraklarnda kalmasna izin
verilmedi37. Burada tutunamayacan anlayan eyh Cneyd Akkoyunlu hkmdar Uzun
Muhammed (El Hfz) eyh Salahuddin Raid Kutbddin Seyyid Salih eyh Emin ddin Cebrail eyh
Safiyd din Ebul Feth shak, eklinde bir secere oluturmulardr. HINZ, a.g.e., s. 109.
32
SMER,Anadolu Trklerinin Rol, s. 1; eyh Safiyddin, Erdebil ehrini kendisine merkez olarak
semitir. Erdebil ehri, Azerbeycanda tarihi ticaret yollar zerinde kurulmu, halk Snni (Hanbel-afi)
mezhebinden olan bir Trk ehridir. Mirza BALA, Erdebil, .A., M.E.B. Yay., C. IV, stanbul 1977, s. 28
33
34
KILI, a.g.t., s. 45.

Mehmet SARAY, Trk-ran likileri,
Atatrk Aratrma Merkezi Yay., Ankara 1999, s. 14 ;
Saffet
SARIKAYA, Dini ve Siyasi Bakmdam Osmanl-ran Mnasebetleri, Trk Kltr, S. 363, (Temmuz 1993), s.
409.
35
Yusuf KKDA, Osmanl Devletinin ah smailin Anadoluyu iiletirme almalarn Engellemeye
Ynelik nlemleri, Osmanl, C. I, YTY, Ankara 2000, s. 270.

36
Hnz, a.g.e., s. 7.
37
KARACA, a.g.m., s. 409410.
Hasann (14531478) yanna gitti. Burada, Uzun Hasann kz kardei ile evlenerek, ii
propagandas yaparak taraftarlarnn saysn artrmaa alt. Uzun Hasann, koyu bir snni
olduu hlde, kzkardeini eyh Cneydle evlendirmesi ve onu himaye etmesindeki amac
Karakoyunlu tehlikesine kar eyhin ok saydaki mritlerinden faydalanmak olabilir38.
eyh Cnyedin lmnden sonra eyh Haydar ( 14601488) tarikatn bana geldi. eyh
Haydarn on iki dilimli Kzl Tac giymeye balamasyla mritleri de balarna kzl sark
sarmaya baladlar. Artk bundan sonra Safevi ahlarna bal olanlara snniler tarafndan
kzl-ba denilmeye balanld39. eyh Haydardan sonra baa byk olu Ali (14881493)
geldi. Fakat Akkoyunlu hkmdar Sultan Rstem, mritlerin devaml artmasndan
endielenerek, eyh Ali zerine kuvvetlerini yollayarak onlar datt. Bu esnada Ali
ldrlm, kardei smail bir grub mridi ile kamay baarmt40.
II. XVIII. Yzyla Kadar Osmanl-Safevi likileri
Safevi Devletini kuran Trkmenlerin destei ile 1501de Akkoyunlulara kar
kazand zaferden sonra Tebrizde tahta kan ah smail (15001524) ksa srede rann
tamamnda hkimiyetini salad. Bylece, ah smail tarafndan kurulmu olan Safeviler
sayesinde ran corafyas, islam tarihinde ilk defa mstakil bir siyasi kimlie kavumutur 41.
38
Adel ALLOUCHE, Osmanl-Safevi likileri (Kkenleri ve Geliimi), Anka Yay., stanbul 2001, s. 54-55.;
John Andrev BOYLE, rann Milli Bir Devlet Olarak Gelimesi, Belleten, ev. Berrin U. Yurdado, , S. 156,
Ekim 1975, s. 653654; eyh Cneyd, Osmanl topraklarnda ikamet etmek iin II. Murattan izin isteyince, II.
Murad, Veziri Halil Paaya sordu, eyhin Kurdbelinde ikamet etmesine ne dersin?. Vezir Halil Paada
Padiahm, bana gre yedi dervi bir postta oturabilirler, fakat iki hkmdar bir tahta smaz diye cevaplad.
Enver Behnan APOLYA, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Elit Kitabevi, stanbul 2004, s. 393394.
39
Abdulbaki GLPINARLI, Kzlba, .A., C. X, M.E.B. Yay., stanbul 1998, s. 54.; M. KUNT, Osmanl
Dou Siyaseti, Trkiye Tarihi, C. II, Yayn Ynt. Sina AKN, Cem Yaynevi, 6. bask, stanbul 2000, s. 106;
Bekir KTKOLU, Osmanl-ran Mnasebetleri (15781590), ..E.F. Matbaas, stanbul 1962, s. 1; Halil
NALCIK, Osmanl mparatorluu Klasik a (13001600), YKY, 3. bask, stanbul 2003, s. 202; Saim
SAVA, Osmanl-Safevi Mcadelesinin Toplumsal Sonular, Trkler, C. VII, YTY, Ankara 2002, s. 907.
40
HINZ, a.g.e, s. 82. ; smail Hakk UZUNARILI, Osmanl Tarihi, TTK, Yay., C. II, Ankara 1983, s. 277.
smail bu srada alt yandadr. Erdebile karlan smail burada Ebe adnda bir kadn tarafndan saklanr.
Ancak bulunma ihtimaline kar buradan da Gilana karlr. Burada alt yldan fazla kalan smaile ou
Anadolu ve Azerbeycanl olan Trkmenler tarafndan ziyaretler yaplmtr. KARACA, a.g.m., s. 411.
41
Ayrntl bilgi iin Bkz. SMER, Anadolu Trklerinin Rol, s. 43-56; smail Safa STN, ran (
Safevilerden Gnmze Kadar), . A., C. XII, Trkiye Diyanet Vakf Yay., stanbul 2000, s. 400; smail tahta
getiinde 14 yanda idi. Mritleri tarafndan ah diye arld iin de ah nvann almtr. ERAVCI,
a.g.m., s. 885.;
ah smailin nclnde randa byle bir gcn ortaya kmas Snni olan
Osmanl, zbek ve Memlklleri rahatsz etmitir42. zellikle, ah smailin Orta Anadolu
blgesinde yapt youn ia propagandas sonucunda Osmanl Devletinin i btnl
tehlikeye dmt43. Trkmenlerin ah smaile balanmasnn sebeplerinin banda
Osmanl Devletinin gebelerin kendi ekonomik faaliyetlerini ve hayat sahalarn daraltmas,
onlarn airet hukukuna ve adetlerine nem vermemesi ve Trkmenlerin Osmanl rejimini bir
bask unsura olarak grmeleri yer alr. Ayrca, merkezi idareyi temsil eden kadlar ve kullar
dmanlar olarak gryorlard. Snni slamiyeti temsil eden rejime kar, islamiyetin kendi
kabile detlerine ve amanist inanlarna uygun eklini telkin eden heteredoks dervi
tarikatlarna balanyorlard44.
II. Bayezid dneminde Osmanl Devleti ile Safeviler arasnda bir atma meydana
gelmemesine ramen45, ah smailin Anadoludaki etkinliini artrt grlmektedir.
Mesela, II. Bayezidin (14811512) Arnavutluk seferi dnnde Ik adnda bir kzlban
kendisine suikast yapmak zere iken ldrlmesi, propagandalarn yenieri askerlerine ve
baz devlet adamlarna kadar ulamas, propaganda faaliyetlerinin ne kadar genilediini
gstermektedir. Safeviler, bu dnemde Anadoludaki etkileri gstermesi asndan somut bir
rnek; 1511 ylnda Tekeli blgesinde kan ah Kulu syandr46.
42
KARACA, a.g.m., s. 412.
43
ERAVCI, a.g.m., s. 886.
44
Halil NALCIK, Osmanl Uygarl, Kltr Bakanl Yay., C. I, Yayna Haz.: Halil nalck, Gnsel Renda,
Ankara 2004, s. 100.

45
II. Bayezid Safevilerle atmak iin uygun bir zaman beklemek gibi pasif fakat taviz vermeyen bir siyaset
izlemeye almtr. Feridun M. EMECEN, Osmanl Devletinin ark Meselesinin Ortaya k ve ilk
Mnasebetler ve Yansmalar, Tarihten Gnmze Trk-ran likileri Sempozyumu, TTK Yay., Ankara
2003, s. 42.
46
KARACA, a.g.m, s. 413; Osmanl Hkmdarlar, her yl era akesi gnderirlerdi. II. Bayezid ah Kulu
isyan etmeden nce ona her yl alt-yedi bin ake sadaka verirdi. Bunlar, 1492 ylnda meczup bir derviin II.
Bayezide kar suikast giriimine kadar, Osmanl Padiahlarnn Erdebil merkezli Safevi Tarikat mensuplarna
ve onlar Anadoludaki temsilcilerine sempati ile baktklar hatta dier tarikatlara olduu gibi onlara da bir takm
mali destek te bulunduklar sylenebilir. Ancak, bu suikast giriimi ve Safevilerin siyasi amalarnn aa
kmasndan sonra Anadoludaki kzlbalar geni bir takibata alnmtr. Saim SAVA, a.g.m., s. 912; ah Kulu
syan srasnda 15.000 kadar bir Tekel topluluu rana g etmitir. smail AKA, Anadoludan rana
Gler, Tarihten Gnmze Trk-ran likileri Sempozyumu, TTK Yay., Ankara 2003, s. 61; Osmanl
Devletinden rana Trkmen gleri hakknda geni bilgi iin Bkz. ayn eser, s. 57-63.
II. Bayezidin lmnden sonra Osmanl Devletinin bana Yavuz Sultan Selim
(15121520) geti. O, baa geer gemez, Safevi propagandacla kar tedbirler almaa
balad. Ayn zamanda Anadoluda Safevi taraftarlar olan yaklak 40 bin kiiyi hapsetti.
Bunlarn bir ounu srgne gderdi ve ldrd47. Bu arada Yavuz, rana kar yaplacak bir
sefer iin kamuoyu oluturmak iin devrin ileri gelen limlerinden fetvalar ald. Ancak
dnemin eyhlislam Zenbilli Ali Efendinin bu konuda fetva vermemi olmas da olduka
ilgintir48.
Yavuz Sultan Selim 1514te yaplan aldran savan el tfekleri ve topu gc
sayesinde ah smail karsnda byk bir zaferle kazand49. Bu yenilgi, ah smailin
yenilmezliine olan inanc ykt. Mrid-i kamil kabul edilen ah smail ile mritleri
arasndaki iliki deiti50. aldran yenilgisi, dinamik olan ii hareketini duraklatt51. Ayrca
bu yenilgiden sonra, Safevi hanedanna destek veren, Trkmen airetleri kendi aralarnda bir
g mcadelesine girdikleri gibi brokrasiyi ellerinde bulunduran Farsllarla da ekimeye
baladlar52. Yenilgiden sonra ah smail sefere kmad gibi devlet ilerine de ok az
zaman ayrd.53.
ah smailin lmnden sonra Trkmen airetleri birbirleriyle atmaya balad. Bu
i sava kazanan I. Tahmasb (15241576) babasnn yerine tahta geti54. Balangta otorite
kuramamasna ramen, 940 (153334) senesinde devletin gerek yneticisi durumundaki
Hseyin Han amluyu idam ettirerek, ynetimi ele geirdi55.
47
48

Mustafa EKNC, Yavuz Sultan Selim Dneminde Osmanl-Safevi likileri, Trkler, C. IX, YTY, Ankara
2002, s. 449.
49
50

ERAVCI, a.g.m., s. 886 ; Ayrca Bkz. M.C. ehabeddin TEKNDA, Yeni Kaynakve Vesikalarn I
Altnda Yavuz Sultan Selimin ran Seferi, Tarih Dergisi, ..E.F., C. XVII, S. 22, stanbul 1968, s. 65-70.;
Remzi KILI, XVI.ve XVII. Yzyllarda Osmnal ran Siyasi Antlamalar, Tez Yay., stanbul 2002, s. 23-24 ;
Yaar YCEL, Ali SEVM, Klasik Dnemin Hkmdar Fatih Yavuz Kanuni, TTK Yay., Ankara 1991. s .
121122.
51
NALCIK, Klasik a, s. 203.
52
KARADENZ, a.g.e., s. 33.
53
54
ah Tahmasb hakknda daha geni bilgi iin Bkz. Okaty EFENDYEV, ah Tahmasbn ahsiyetine Dair,
Trkler, C. VII, YTY, Ankara 2002, s. 920924.

55
STN, a.g.m., s. 400.
Sultan Sleyman (15201566) padiahln ilk dnemlerinde ynn batya evirmi

ve Macar meselesinin belli bir seviyeye getirmee alrken ieride, Bozok blgesinde byk
bir isyan kmt. Bu isyann grnen sebebi youn Safevi propagandasyd. Aslnda isyann
gerek nedenleri, ekonomik ve sosyal skntlard. Safevi propagandas bu huzursuz gruplarn
zerinde olduka etkili olmu, patlamaya hazr bu gruplar harekete geirmiti56. Sultan
Sleymann, Revan ve Dou Anadoluyu Osmanl kontrolne alarak, ran Dou Anadolu
ve Grcistana balayan geitler zerinde hkimiyeti pekitirmek ve aralarnda Badatn da
bulunduu Irak- Arabn zapt ederek, Fars denizine doru gney ynnde genilemek57 iin
yapt byk ran seferi ( Irakeyn58, Tebriz ve Nahvan) Safevi hanedanln
mahvetmitir. Bunun sonucunda iki lke arasnda Amasya Antlamas (1555) imzalad59. Bu
antlamayla Osmallarla Safeviler arasnda 37 yldan beri aralksz devam eden savaa son
verildi. Antlamaya gre, bakent Tebriz dhil olmak zre, Azerbaycan, Dou Anadolu ve
Irak Osmanl snrlar iinde kalmtr. Amasya Antlamas, ah I. Tahmasbn 1576da
lm dolasyla randa i karklklarn ba gsterdii zamana kadar, 25 yl yrrlkte
kalmtr60.
I. Tahmasbn yerine kimin geeceini semeden lmesi, bir taht kavgasna neden
olmutu. Grc anneden doma Haydar Mirzay Grcler ve Ustaclu kabilesi desteklerken,
Trkmen anneden doma smaili ise kzlbalarn ou, Trkmen meras ve erkezler
desteklemekteydi. Taht mcadelesinin sonunda rakibini bertaraf eden II. ah smail (1576
56
Feridun EMECEN, Sultan Sleyman a ve Cihan Devleti, Genel Trk Tarihi, C. VI, YTY, Ankara 2002,
s. 26.
57
58
ALLOUCHE, a.g.e., s. 150.

Irakeyn seferi hakknda daha geni bilgi iin Bkz. M.Tayyib GKBLGN, Arz ve Raporlarna Gre brahim
Paann Irakeyn Seferindeki lk Tedbirleri, Belleten, C. XXI, S. 29, Ankara 1957,

59
s. 449482.
STN, a.g.m., s. 400.; 1555 yl kn Sultan Sleyman Amasyada geirdi. Bahar aynda Safevi elisi
bar yapmak iin buraya geldi. 1 Haziran 1555 tarihinde Amasya Antlamas imzaland. Osmanl-Safevi
devletleri arasndaki yaplan ilk anlamadr. Bu anlama daha sonra yaplacak olan anlamalarn temelini
oluturdu. EMECEN, Sultan Sleyman a, s. 28; ranl tarihiler, bu bar anlamasn neren kiinin
Sultan Sleyman olduunu yazmaktadr. Bkz. Hosen MIRJAFARI, ranl Tarihilerin Bak Asyla Kanuni
Sultan Sleymann Siyaseti ve Kiilii, Osmanl, C. IX, YTY, Ankara 2000, s. 370; Sultan Sleymann ran
zerine yapt Nahvan Seferi ve Amasya Antlamas sonucunda Osmanl Devletine dhil olan topraklar
hakknda ayrntl bilgi iin Bkz. M. Fahrettin KIRZIOLU, Osmanllarn Kafkas Ellerini Fethi ( 14511590),
Sevin Matbaas, Ankara 1976, s. 205249.
60
YCEL- SEVM, a.g.e., s. 181. Bu bar ehzade Bayezid ve oularnn Safevilere snmas tehlikeye
drse de, Bayezidin Kanuniye teslim edilmesi ile iki devlet arasndaki bar devam etmitir. YAZICI, a.g.m.,
s. 55.
1578) tahta oturdu. II. ah smail ksa sren hkmdarlk dneminde radikal deiiklikler
yaparak, devlet ynetiminde ok etkili olan ii ulemay ve Kzlba airetlerini ynetimden
uzaklatrd. Osmanl ve zbek saldrlarn nlemek iin Snnilik ile iilii btnletirici
reformlar gerekletirdi. Ayrca Dou Anadolu blgesindeki Safevi propagandasna younluk
vererek blge halkn kendi yanna ekmeye almtr61. ahn Snnilere kar olan iyi
davranlar ii airetlerin ondan nefret etmelerine neden oldu. Sonunda ahn esrar
bamll deerlendiren muhalifler onu zehirletmek suretiyle ldrdler (24 Kasm 1577).
Onun yerine m olan kardei Muhammed Hudabendeyi baa geirdiler. Onun zamannda
Trkmenler ile Farsllar devlet ynetime sahip olabilmek iin birbirleriyle mcadele ederken,
Kafkas meneli kesimlerin devlet ynetimindeki etkileri hzlanmtr62.
Bu srada Osmanl Devletinin banda III. Murad (15741595) bulunmaktayd. Bu
dnemde Osmanl Devleti Amasya barnn korunmasna byk nem vermekteydi. Ancak
randan geen Trk kervanlarnn yamalanmas, snr gvenliini bozan olaylar ve
Safevilerin Anadolu halk zerindeki tahrikleri neticesinde iki lke arasndaki ilikileri
gerginletirdi. III. Murad bu nedenlerden dolay Sokullu Mehmed Paann kar kmasna
ramen rana kar savaa karar verdi. 1578 ylnda balayan ve uzun sre devam eden
savalarda Osmanl ordular baarl olacaktr63.
Bu zamanda rann ierisinde kzlba
emirler mevki mcadelesinde idiler. te bu zorluklar ah Abbas (15781629) Osmanllar ile

bar yapmaya zorlad64. Osmanl Devleti de savalara son verme taraftaryd. nk yllardr
sren savalar hazineyi skntya sokmu, fethedilen lkeler ve ehirler de hazinenin ykn
daha da artrmt. Ayrca asker arasnda da honutsuzluk ba gstermiti65. Yaplan Ferhat
Paa Anlamas (1590) ile ah Abbas lkesinin nemli bir blmn oluturan Azerbaycan,
Karaba, Gence, Grcistan ve Luristann bir blmn Osmanllara vermek zorunda kald66.
61
ERAVCI, a.g.m., s. 887-888.; II. ah smail Dou Anadolu blgesindeki yapt faaliyetler hakknda geni
bilgi iin Bkz. H. Mustafa ERAVCI, II. ah smail Dneminde Dou Anadoluda Safevi Tehdidi, Frat
niversitesi Trkiyenin Gvenlii Sempozyumu, Elaz 17-19 Ekim 2001.
62
ERAVCI, a.g.m., s. 888.; bu dnem
63
H. Mustafa ERAVCI, III. Murad , Manisal Padiahlar, Manisa Valilii Yay., Manisa 1999, s. 213-214;
Osmanl ordusunun Lala Mustafa Paa komutasndaki 1578 ylnda balayan bu sefer hakknda geni bilgi iin
Bkz. H. Mustafa ERAVCI, Mustafa lis Nusret-nme, Baslmam Doktora Tezi, Edinburgh 1998.
64
65
ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 888889.

Mcteba LGREL, Zirveden Dn: II. Selimden III. Mehmede, Genel Trk Tarihi, C. VI,
Ankara 2002, s. 56
66
YTY,
I. Abbas ilk dnemlerinde, Safevi Devletinin idare vasflarn terk ederek, yeni batan
yaplandrmaya gitti. aha mahsus olan milis ( ah seven) kuvvetler kurdu. Ordu da Avrupai
tarzda topu blkleri oluturarak, orduyu kuvvetlendirdi67. Ayrca ihtida etmi Grclerden
oluan gulamlar birlii tekil etti. I.Tahmasb dneminde balanlan bu dzenlemenin amac
Trkmenlerin devlet zerindeki stnln ve etkisini ortadan kaldrmakt. O, Eyalet
valilikleri ve yksek mevkilerine bu gulamlar tayin etti 68.
ah I. Abbasn tahta kmasndan on yl sonra Safevi ordularnn bana Ermeni asll
Allahverdi Han69 getirildi. ah I. Abbas dneminden itibaren Safevi devleti, Osmanllara kar
Avrupal devletler ile ittifak yollar aramt. ah Abbas, 1599da Avrupaya eliler
gndererek Osmanllara kar askeri ve ekonomik grmeler balatt. ah, onlara douda
Rus ve Grclerle Osmanl kart bir ittifak kurmak istediini ve Avrupann hristiyan
krallarn bir hal ordusu kurmaya ikna etmeye altn bildirdi. Osmanl mparatorluu i
karklklarn sarst bir zamanda70, ah Abbas, yeni oluturduu ordusu ile birlikte douda
zbeklere bat da Osmanllara kar zaferler kazand. 1598de zbeklerden Herat geri ald.
1603te Osmanllar ile Safeviler arasnda balayan sava 1612 ylna kadar devam etmitir.
Sava sonunda Aras nehrinin iki devlet arasnda snr olarak kabul edilmesi ile 1555te ki
Amasya Antlamasndaki snrlara geri dnlmtr71.
ah Abbas dneminde sadece askeri alanda deil gzel sanatlar alannda da nemli
gelimeler salanmtr. Bakenti Kazvinden Isfahana tamtr. Isfahan dnyann en gzel
ve en kalabalk ehirlerinden biri hline gelmitir. ranllar, Isfahan iin dnyann yars
67
J.H. KRAMERS, ran (Tarih ve Etnografik Bak), .A., M.E.B. Yay., C. V/II, stanbul 1968, s. 1024; Ordu
da bir topu birliinin kurulmasn ngiliz asilzadelerinden Sherley kardeler tavsiye etmilerdir. KILI, XVI ve
XVII. Yzyllarda, s.149
68
Fernand GRENARD, Asyann Ykselii ve D, ev. Osman Yksel, M.E.B. Yay., stanbul 1992, s. 113;
ah Abbas, bir ilki gerekletirerek, Osmanl Devletindeki Yenieri Ocana benzeyen, ilk daimi orduyu kurdu.
ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 889.; ah Abbasn Osmanl Devletindeki Kapkulu tekilatna benzeyen
Gulaman- Hassa-i erife adl ordu kurmutu.. Bu ordu, Grc, Ermeni, erkez vs. meneli ou hristiyan
aile ocuklar iken ii tebiyesi ile yetitirilmi, aha bal kuvvetlerdi. Saylar on iki bin olan bu kuvvetler
tfekle tehiz edilmi, maalar ayda bir ahn hazinesinden karlanmaktayd. Kumandanlarna Kullar
Aas denilmitir. ATE, a.g.t., s. 10.
69
70
KILI, XVI ve XVII. Yzyllarda, s. 149.

NALCIK, Klasik a..., s. 47-48; ah Abbas, ittifak iin Avrupaya gnderdii elilik heyetinden istedii
neticeyi alamamtr. SARAY, a.g.e., s. 47.

71
STN, a.g.m., s. 400 ; KILI, XVI. ve XVII. Yzyllarda , s. 150151.
anlamna gelen nsf- cihn tabirini kullanyorlard. Ayn dnemde ekonomik alanda
canlanma salanarak, Avrupa lkeleri ile diplomatik ilikiler kurulmutur72.
ah Abbas zamannda yaplan reformlar sayesinde kazanlan askeri baarlar, ah
smail tarafndan atlan temelleri glendiridi. Bu sayede Safevi hanedan Abbasdan sonra
yetenekli hkmdarlar karmamasna ramen onun lmnden yz yl sonrasna kadar devlet
bar iinde ve mreffeh olarak devam etti73.
ah Abbasn lmnden sonra yerine torunu Sam Mirza, ah I. Safi unvann
alarak ran tahtna oturdu. ah I. Safi (16291642) rakiplerine kar yapt ikencelerle zalim
bir hkmdar grnts vermekteydi. O, ezeli dmanlar olan Osmanllara ve zbeklere
sava at. Ancak baarl olamad74.
Bu srada Osmanl tahtnda Sultan IV. Murad (16231640) bulunmaktayd75. Sultan
IV. Murad, baa getikten sonra en nemli hedeflerinden biri ah Abbas tarafndan 1623
ylnda Osmanllarn elinden alnan Badat yeniden ele geirmek oldu. Badat almak iin
Osmanllar 1624 ve 1630 yllarnda iki ayr giriimde bulunmalarna ramen baarsz
oldular76. Sultan IV. Murad, 1635 ylnda balatt Revan Seferi sonucunda Revan Kalesini
ele geirdiyse de Safeviler, ksa bir sre sonra kaleyi tekrar Osmanllarn elinden ald77. 1638
ylnda Sultan IV. Murad, Badat Seferi sonucunda Badat yeniden ele geirerek ran
bara zorlad78.
72
STN, a.g.m., s.40; GRENARD, a.g.e, s. 111; ah Abbasn kurmu olduu salam ynetim ve huzurlu i
artlardan dolay tccarlar byk servetler kazandlar. Bazlar sonraki on yllarda yaygn ticaretlerini gzetmek
iin Bat Avrupada ve inde temsilciler bulundurabilecek durumdaydlar. Bkz. M.G. S. HODGSON, slamn
Serveni, ev. Metin Karabaolu, z Yaynclk, stanbul 1993, s. 43.
73
BOYLE, a.g.m., s. 655.
74
75
KILI, XVI. ve XVII. Yzyllarda, s. 175.
76
Vecih KEVSERAN, Osmanl ve Safevilerde Din-Devlet likisi, ev. Muhlis Canyrek, Denge Yay., stanbul
1992, s. 67.
77
KILI, XVI. ve XVII. Yzyllarda, s. 189. bu sefer srasnda IV. Murad, ynetici ve asker kesiminden
(kadlar dahil) uygunsuz hareket ettii dnd kiileri idam ettirtmitir. Bkz. Mehmet Z, II. Viyana
Seferine Kadar XVII. Yzyl , Genel Trk Tarihi, C. VI, YTY, Ankara 2002, s. 98.
78
SARIKAYA, a.g.m., s. 416.
ki devlet arasnda 17 Mays 1639 tarihinde Kasr- irin Antlamas79 imzaland. Bu

anlamayla, Revan ve Azerbaycan randa kalrken; Badat, Musul, ehrizor, Van ve
Diyarbakr kesin olarak Osmanllarda kald80. 1578de Osmanl ordusunun Azerbaycana
girmesi ile balayp 60 yl eitli aralklarla devam eden sava her iki devlete de bir ey
kazandrmadan, iki lkenin iyice yorulmas ile sonuland81. Kasr- irin Antlamasnn
imzalanmasndan sonraki yllarda Osmanl ile ranllar arasndaki ilikilerin dostane ve bar
bir ekilde devam ettii grlmektedir82. Anlama neticesinde, XVIII. yzyln ilk yirmi
senesine kadar olan dnemde, devletler arasnda dikkati ekecek nemli bir olay meydana
gelmemitir83. Ayrca Kasr- irin Antlamas daha sonraki yllarda ran ile Trkiye arasnda
kan snr anlamazlklarn zmnde gz nnde bulundurulmutur. Ayrca bu antlama ile
izilen Trkiye-ran snrnn84 byk oranda bugn devam etmesi asndan da nemlidir.
Bu anlama neticesinde, yaklak 150 yldan beri devam eden Osmanl-Safevi
savalar sona ermiti. Yaplan savalar sonucunda, defalarca yenilen Safeviler, Dou
Anadolu topraklarndan vazgeti. Osmanl Devleti, Safevileri ortadan kaldramad. Corafi
Keifler sonucu nemini kaybetmi olan pek Yolu, uzun sren savalar sonras nemini
tamamen kaybetti. Osmanl Devletinin Trkistanla ilikileri yllarca sren savalar sonunda
bozuldu. Ayn zamanda Safevi Devletinin Avrupa ile ilikilerine set de ekti. Bu durum da
gerek Safevilerin gerekse blgedeki dier halklarn gelimesini olumsuz ynde etkiledi85.
Safiden sonra Safevi Devletinin bana olu II. Abbas (16421666) geti. II. Abbas,
dedesi gibi yetenekli bir hkmdar olmasna ramen, dini liderlerin glerine kar etkisizdi.
79
Kasr- irin Antlamasnn balca maddeleri, a) Badat vilayetinde Bedre, Cessan, Mendeli ile Derne-
Dertenge kadar uzayan sahralar ve havalide yaayan Cf airetinin baz kabileleri ve yerleme merkezleri
Osmanl snrlar iinde kalacak; b) ran Devleti Kars, Ahska, Van, ehrizor, ile Badat ve Basra snrna
saldrmayacak; c) Van ve Karsn dou snrlarna yakn kaleler yklp oras bo tampon bir arazi olarak kalacak;
d) ran, Snnilii ve Snnileri ktleyici bir siyaset ve propaganda da bulunmayacak; Tebberra fiiline izin
vermeyecek. SARAY, a.g.e., s. 56.
80
81
Metin KUNT, Siyasi Tarih ( 16001789), Trkiye Tarihi, C. III, Cem Yaynevi, 6. bask, stanbul 2000, s.
24.
82
KEVSERAN, a.g.e, s. 69; Bundan sonra her iki lke de uzun sreli savalara girmekten kandlar ama
Osmanllar, bat ve kuzeyde megul olduklar zamanlarda, douda potansiyel bir tehdidin var olduunu asla gz
ard etmediler., Z, a.g.m., s. 98.
83
Mnir AKTEPE, 17201724 Osmanl-ran Mnasebetleri Ve Silahr Kemani
Mustafa Aann Revan
Fetihnamesi, ..E.F. Yay., stanbul 1970, s. 1.

84
85
Nesib NESBL, Osmanl-Safevi Savalar Mezhepleri ve Azerbeycan, Trkler, C. VI, Ankara 2002, s. 897.
Ayrca, hristiyanlar ibadetlerini yapmakta zgr iken, musevilere bu zgrlk kstlyd. Bu

durum da dedesinin ortaya koymu olduu dini tolerans politikalarn ykt. II. Abbas
dneminde devlet ynetiminde harem, etkisini gittike artrd. Toprak sisteminin bozulmas
ile Safevilerin askeri gc zayflad. II. Abbasn lm ile yerine ah Sleyman (16661694)
tahta oturdu. ah Sleyman, devlet ilerine ilgisiz ve alkolikti86.
III. III. Ahmed Dnemi Osmanl-Safevi likileri
Kasr- irin Antlamas sonrasnda Osmanl-ran ilikileri XVIII. yzyln balarna
kadar bar ierisinde devam etmitir87. XVIII. yzyln balarna gelindiinde Safevi
Devletinin banda Sultan ah Hseyin (16941722) bulunmaktayd. Sultan Hseyinin
devlet ilerinde yeteneksiz olmas, vaktinin ounu haremde iki ve kadnlarla geirmesi
sebebiyle, devlet ilerini ve ynetimini din adamlar yapmaktayd. Bu dnemde ii
olmayanlara kar basklar artt88. ii olmayanlarn takip edilmesi, halk arasnda huzursuzlua
neden oldu89. Vezirlerin rvet karlnda sk sk grevlileri yerlerinden alp bakalarn
atamalar, ar vergiler, iddet ve zulmn artmas lkenin her tarafnda ayaklanmalarn
kmasna sebep oldu90.
randa bu i karklk olurken ayn dnemde Osmanl Devletinin tahtna III. Ahmed
(17031730) oturmutur. III. Ahmed, II. Mustafann Edirne Vakas sonucu tahtan
indirilmesiyle Edirnede Osmanl tahtna geti. Hkmdarlnn ilk yllarnda Edirnedeki
isyana mteakip asiler tarafndan devlet ynetimine getirilen kiiler tarafndan devlet ileri
yrtlmekteydi. Padiah stanbula geldikten sonra asilerin iktidara getirmi olduu devlet
adamlarn eitli yollar ile ibandan uzaklatrarak otoritesini salamlatrmtr91.
Bu srada devam eden randaki i isyanlardan en nemlisi, XVII. yzyln ortasndan
beri rann himayesinde bulunan Efganllar (Glzaylar)n92 karm olduu isyandr.
Efganllar, ah Hseyin ile ihtilafa dmeleri zerine balarnda bulunan Mir Veys ( Mir
86
87
smail Hakk UZUNARILI, XVIII. Yzylda Osmanl-ran Mnasebetleri, Trkler, YTY, C. XII, Ankara
2002, s. 512.
88
89
YAZICI, a.g.m., s. 56.
90
Tofiq Teyyubolu MUSTAFAZADE, Safevi Hanedann Son Yllar, ev. Bilgehan A. Gkda, Trkler, C.
VII, YTY, Ankara 2002, s. 925

91
Enver Ziya KARAL, Ahmed III, .A., M.E.B. Yay., C. I, stanbul 1961, s. 165.
92
Glzaylarn menei hakknda bilgi iib bkz. ATE, a.g.t., s. 15.
veys)
aha kar isyan etmiti93. Safevilerin, Mir veys zerine gndermi olduu
askerlerin baarsz olmalarndan dolay, Mir veys Kandaharda bamszln ilan

etmitir.94
1715 ylnda Mir veysin lmesi zerine yerine kardei Abdlaziz gemitir.
Abdazizin izlemi olduu politika yznden Safevilerin hkimiyeti altna girmekten
korkan kabilenin ileri gelenleri Mir veysin byk olu olan Mir Mahmudu amcasna kar
kkrtmlar ve
onun
amcas Abdlaziz ldrmesini
salamlardr.
Abdlazizin
95
ldrlmesinden sonra Mir Mahmud Glzaylarn bana gemitir .

Mir Mahmud, zengin ganimet vaad ederek Afgan olmayan kabileleri de kendi yanna
ekerek 1722 ylnda Safevi Devletinin baehri olan Isfahana byk bir askeri harekt
dzenledi. ahn ordusunu malub ederek, sekiz aylk bir kuatmadan sonra 23 Ekim 1722
tarihinde Isfahan ele geirdi. Bylece, Safevi hanedanlna son darbeyi indiren Mir
Mahmud ah taht- tacna sahip olmutur96.
Safevi Devletinde bu gelimeler yaanrken, Nevehirli Damat brahim97 Paann
sadrazam olmas, 1718 ylnda Avusturya ile imzalanan Pasarofa Antlamas neticesinde
Osmanl Devleti Avrupadaki snrlarn gvence altna almt98.
93
Carl BROCKELMANM, slam Uluslar ve Devletleri Tarihi, ev. Neet aatay, TTK Yay., 2. bask,
Ankara 2002, s. 277.; rann basklarna ramen Hanefi olarak kalan Afganllar Kandahara yerlemitir. Mir
veysin de bu Afganllarn reislerinden biridir. Mir veys, ran hkimiyetine kar Delhi Sultanyla ilikiye
gemiti. Bu liderin, hacca gittii ve oradan da iayla savamay caiz gren fetvalarla dnd zikredilir.
KEVSERAN, a.g.e., s. 6869.
94
YAZICI, a.g.m., s. 56.
95
ATE, a.g.t., s. 23.
96
MUSTAFAZADE, a.g.m., s. 926 ; Efganllar, sfahana ele geirince, Badat valisi Ahmet Paa ah Hseyini
istemi, Efganllar da ahn ban keserek Badata yollamlardr. AHMET CEVDET PAA, Tarih-i Cevdet,
C. I, dal Neriyat, stanbul 1976, s. 98.
97
brahim Paa, Nevehirde dnyaya geldi, Kzkardeini gremek iin stanbula geldiinde sarayda ie balad.
Yetenekleri sayesinde ykselerek Edirnede bulunan ehzade Ahmedin yanna yazc halifesi olarak geldi. Ksa
zamanda onun yaknlarndan oldu. Edirne Vakasna mteakip ehzade Padiah olunca stanbula gelerek
Darssade Aal yazclnda 6 sene kald. Rakiplerin entrikalar neticesinde saraydan uzaklatrld. Birka
sene sonra Harameyn Muhasebeciliine tayin olundu. Damad (ehid) Ali Paann Mora Seferine itirak etmitir.
ehid Ali Paann dul kalan ei Fatma Sultan ile evlenmitir. brahim Paa, 6 Mays 1718 tarihinde sadrazam
olmutur. Bu grevinde 30 Eyll 1730 tarihinde idam edilinceye kadar kalmtr. Bkz. Mnir AKTEPE,
Nevehirli brahim Paa, .A., M.E.B., C. IX, stanbul 1964, s. 234-239.
98
M. Alaaddin YALINKAYA, XVIII. Yzyl: Islahat, Deiim ve Diplomasi Dnemi (17031789), Trkler,
YTY, C. XII, Ankara 2002, s. 484485.
Damad brahim Paa sadrazamln ilk zamanlarnda kesinlikle bar yanlsyd. Ancak
sonradan meydana gelen baz olaylar brahim Paann bar yanls bu politikasn
deitirmesine sebep olcaktr. Bu sebeplerden birincisi, randa meydana gelen i karklk ve
Safevi ailesinin geirdii skntl gnlerdir. kinci sebep, Prut Sava sonucunda hsrana
urayan Rusyann bir anda Hazar Denizinin kuzey batsndan rana inmesi ve douda
Osmanl Devleti ile kar karya gelmesidir. nc sebep, Dastan blgesinde iilerle
Snniler arasndaki atmalardr. Drdnc sebep, Yenierilerin istekleridir. Yenieriler,
brahim Paann bar yanls politikasn benimsemeyerek, sava istiyorlard99. Ayrca
Avrupada kaybedilen topraklarn burada telafi edilmesi dncesi ortaya kmt100.
Osmanl Devleti, dou komusunun iinde bulunduu kemekei yakndan takip
etmekteydi.
randaki gelimeleri renebilmek iin,
ran snrnda bulunan valilerine
blgedeki gelimeleri yakndan takip etmeleri ve bu gelimeleri annda stanbula bildirmeleri

ynnde emirler gndermiti. Osmanl Devleti bir yandan askeri tedbirler alrken101 bir
yandan da ran i durumunu renmek iin, Drri Efendiyi rana eli olarak gnderdi. Drri
Efendi, brahim Paaya rann i durumu hakknda nemli bilgiler getirdi102.
brahim Paa,
randaki i karkl devlet ricali ile mzakere iin bir meclis
toplamt. Tolantda Erzurum ve Badat valilerinin gndermi olduu raporlar okunmu, ne

yaplmas konusunda devlet adamlar ile grmeler yaplm ve neticede Osmanl snrna
yakn olan ran vilayetlerini Afganllarn saldrlarndan korumak iin asker gnderilmesine
karar verildi103.
Badat ve Erzurum valilerinin rana mdahele isteklerine ramen brahim Paa bir
fetih politikas yanls deildi. Ancak Mir Mahmudun Isfahan ele geirmesi, ah Hseyini
esir almas104 ve Badat valisinin 1723 ylnda gndermi olduu raporda, Hz. Ebubekir, Hz.
mer ve Hz. Osmana iiler tarafndan hakaret edildiini bildirmesi, te yandan rann bu i
karlndan faydalanmak isteyen Ruslarn, 1723te Derbend ve Baky ele geirmeleri
99
Yenierilerin sava isteme sebeplerinden birincisi, kacaklar seferlerde, savatan ziyade alacaklar
ganimetleri dnmeleri; ikincisi de brahim Paann sadereti srasnda gzden dm olan dmalarnn
Yenierileri sefer iin kkrtmalardr. AKTEPE, Osmanl-ran Mnasebetler ..., s. 2-3.
100
Mustafa ARMAAN, Osmanl Ansiklopedisi Tarih Medeniyet Kltr, Aa Yaynevi, C.V, stanbul 1993, s.
32.
101
smanil Hakk UZUNARILI, Osmanl Tarihi, C. III, Ankara 1973, s. 174.
102
AKTEPE, Nevehirli brahim Paa, s. 237.
103
UZUNARILI, Osmanl Tarihi, C. III, s. 174.
104
ARMAAN, a.g.e., s. 32.
zerine105 sadrazam, rann fethi iin yaplacak bir seferin meruluuna dair eyhlislan
Abdullah Efendiden fetva alarak, rana koldan hareket emri vermitir106.
Her iki devletin randa hkimiyet kurmak istemeleri zerine bir Osmanl-Rus
savana az kalmtr. Bu arada byle bir savatan ticari zarar grecek olan Fransa ilk
uzlatrma hamlesinde baarsz olsa da Fransz eli Marquis de Bonnac ikinci giriiminde
taraflar bir araya getirerek, ran Mukasemenamesi (24 Haziran 1724) ad verilen
antlamay imzalamalarn salad107. Antlama artlarna gre; Rusya Dastandan
balayarak, Mazenderan ve Astrabada sahip olacakt. Osmanl Devleti ise, Dou Grcistan
ve Erdebil istisna, tm Azerbaycan ve rann bat ksmna sahip olacakt108.
te yandan ah Hseyinin oullarndan Tahmasb Mirza, Kazvine kaarak orada
kendisini ah ilan eder. Afganllara kar tek bana baarl olamayacan anlayayan II.
Tahmasb ilk nce Osmanllara sonra Ruslara bavurmu, ancak istedii sonucu alamaynca,
1726 ylnda Horasana gelerek blgenin gl hkimi Nadir ile ittifak yapmt. II. Tahmasb,
Nadiri Tahmasp-Kuluhan nvan ile ordusunun bana geirmiti109. Bu srada Mir
Mahmudun yerine amcazdesi Eref ah baa gemiti. Eref ah tahtn salamlatrdktan
sonra110 Osmanl Devletine bir mektup gndererek Badat valisi Ahmed Paann
kuvvetlerini geri ekmesini ve iki lkenin eski snrlarna geri dnmesini istedi. Eref ahn
teklifi reddedilerek, Ahmed Paann Isfahana yrmesi iin emir verildi. Ancak Hemedan
yaknlarnda yaplan savata Eref Hana yenildi. Buna ramen Eref Han Nadir ah ile
uramak zorunda olduundan Osmanllara bar teklifinde bulundu. Osmanl kaynaklarnda
Ahmed Paa Muahedesi veya Hemedan Antlamas eklinde zikredilen 12 maddelik bu
antlamaya gre; Osmanl Devleti ele geirdii yerleri koruyacak, son savatan sonra
Afganllarn eline geen yerler ve sava malzemeleri geri verilecekti. Antlamadan sonra
Vakanvis Raid Efendi rana eli olarak gnderildi. Bylece Eraf Hann hkmdarl
105
KARADENZ, a.g.e., s. 36.
106
107
108
MUSTAFAZADE, a.g.m., s. 927.
109
ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 890. ; UZUNARILI, XVIII. Yzylda Osmanl-ran Mnasebetleri, s.
520.
110
fiilen ve hukuken kabul edilmi oldu111. Eref Han da buna karlk olarak Nmdr
Muhammed Han stanbula gnderdi112.
Bu arada Osmanl Devletinin bakentinde devlet adamlarnn yaay tarzn
beenmeyen bir grub ile yeni bir ordu kurulacandan ekinen yenieriler, halk brahim
Paann aleyhine kkrtmaya baladlar. randa da Nadir ah ile ibirlii yapan II.
Tahmasbn Eref Han yenilgiye uratmalaryla Nadir ah, Osmanl Devletinin ele
geirmi olduu ran topraklar iin harekete gemesiyle113
olaylarn kendi aleyhine
gelitiini gren sadrazam, bu kark ortamda ran ile olan anlamazla son vermek iin II.
Tahmasbn stanbula gndermi oldu eli Rza Kulu Han ile grerek, bir anlama
yapmtr. Anlama artlarna gre,
Kirmanah, Hamedan, Erdelan, Luristan, Tebriz, ve
Huveyze rana terk edilmi, buna karlk Revan, Tiflis, ile irvan Hanl Osmanllara
braklmtr ( Haziran 1729). Tebriz gibi nemli bir ehrin Osmanl Devletinin elinden
kt haberi stanbula ulatnda, sekiz aydr yrtt gizli faaliyetlerle sadrazama kar
olumsuz bir hava oluturan Patrona Halil isimli yenierinin liderliinde isyan balamt.
brahim Paa; isyanclara kar tedbir almaa almsa da baarsz olmutu114. III. Ahmed
kendi selameti iin brahim Paay feda etmeye karar vermitir. Onu ilk nce azledip srgne
gndermek istemise de, asilerin buna ikna olmamalar zerine idam ettirmitir115. Asiler, III
Ahmedin tahtan feragatini istemiler, o da kendisine ve ocuklarna dokunmamalar art ile
yerini I. Mahmuda terk etmitir116.
Bu dnemde randa Nadir ah Osmanl ve zbeklere kar kazanm olduu
zaferlerle gcn arttrmaktayd. Nadir ah, II. Tahmasbn sava taraftar olmadn bu
yzden ran topraklarnn yeniden istilaya urayacan halka telkin ederek onun aleyhinde bir
kamuoyu oluturdu. Bunun sonunda 1732 ylnda II. Tahmasb azlederek tahtan indirdi.
randa hl Safevi hanedanna kar sayg ve sadakatn olmasndan dolay bir tedbir olarak
111
112
AKTEPE, Nevehirli brahim Paa, s. 237.
113
KARAL, a.g.m., s. 168.
114
UZUNARILI, Osmanl Tarihi, C. III, s. 203. ; Damat brahim Paa ile ah Tahmasb arasnda yaplan bu
anlama neticesinde gerek Osmanllarda gerekse randa ki gelimeler sonunda her iki devlet adamnnda
yerlerinden olmalardan dolay bu anlamann her ikisine de zarar vermesi bakmndan ilgintir. AHMET
CEVDET PAA, a.g. e., s. 101.
115
AKTEPE, Nevehirli brahim Paa, s.238.
116
KARAL, a.g.m., s. 168. Patrona Halil isyannn sebepleri ve sonular iin Bkz. Songl OLAK, Patrona
Halil Ayaklanmasn Hazrlayan artlar ve syann Py- Tahtaki Etkileri, Trkler, C. XII, YTY, Ankara 2002,
s. 525-530.
onun yerine henz aylk olan olu III. Abbas tahta kartt. 1736 ylnda onu da tahtan
indiren Nadir ah kendisni Afar hanedann ilk ah olarak ilan etmitir. Nadir ahn Hint
seferi srasnda olu Rza Kulu Mirza, Tahmasb taraftarlarnn isyan etmelerinden dolay II.
Tahmasb ve oullarn ldrtmtr. Daha nce fiilen yklm olan Safevi Devleti, Safevi
hanedanna mensup yelerin ldrlmesi ile resmen son bulmutur117.
KNC BLM
XVIII. YZYILDA RANA GDEN OSMANLI SEFRLER VE
SEFARETNAMELER
I. XVIII. Yzylda rana Giden Osmanl Elileri118
Elinin smi
Gittii Tarih
1
2
Mehmet Paa air Nahifi

Bilinmiyor
1700
1704
Ahmed Drri Efendi119
1721
Mustafa (Ruznameci)120
1726
Rait Mehmet Efendi

Agah Efendi Mustafa
Nazif Efendi Mnif
Mustafa Efendi
Ragb Efendi
Hseyin Aa
Gen Ali Paa
1729
6
7
8
9 Mustafa Paa
10 Mnif Mustafa Efendi
Mustafa Nazif Efendi
11 Mustafa Nazif Efendi121
Elilik Nedeni
Bilinmiyor.
III. Ahmedin clusunu bildirmek
iin
rann i durumunu anlamak ve
zahiri dostluk tezahrlerini
gstermek iin
II. Tahmasbn etmi olduu sulh
mzakereleri grmek iin.
ah Eref han ile yaplan bartan
sonra zahiren dostluu devam
ettirmek iin.
1732
1735
1736
Bilinmiyor.
Sulh mzakeresi iin
Bilinmiyor.
1736
1741
Bilinmiyor.
aha mektup gtrmek ve rann i
durumunu anlamak iin.
Sulh mzakerelerini bir neticeye
1746
117
118
Bu Liste, Faik Reit Unatn Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri , TTK, Ankara 1992, s. 241242 adl
eserinden faydalanarak hazrlanmtr.

119
AKTEPE, M. Mnir, Nevehirli brahim Paa, .A., M.E.B Yay., s. 237. UNAT, a.g.e., s. 241.
120
AKTEPE, Nevehirli brahim Paa, s. 237
121
Bu elilik hakknda geni bilgi iin bkz. Adnan BUDAK, Mustafa Nazif Efendinin ran Elilii
1747), Baslmam Yksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik niversitesi, Trabzon Mays 1999
( 1746
balamak iin
122
12 Kayserili Ahmed Paa ,

Recep Paa, Krml
Rahmi Efendi, Ordu
Kads Numan Efendi
Ordu Defterdar Mustafa
Bey
13 Kara Mehmed Paazade,
Mustafa Paa, Abdullah
Efendi, Halil Efendi
14 Smblzade Vehbi
Efendi123
XVIII.
yzylda
1746
Sulhun akdinden sonra aradaki

mnasebetleri tesis iin.
Cls tebriki yapmak ve sulh artlar

hakknda teblide bulunmak zere.
1775
Mektup gtrmek iin.
rana
giden
Osmanl
elileri
arasnda
drt
tanesinin
sefaretnamesinin olduu Faik R. Unatn Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri adl eserinde

belirtilmektedir. Bunlardan birincisi tezimizde incelediimiz Ahmed Drri Efendinin ran
sefaretnamesi, ikincisi Mustafa Nazif Efendinin ran sefaretnamesi124, ns Krml
Mustafa Rahmi Efendinin ran Sefaretnamesi125, drdncsde, Smblzade Vehbi
Efendinin Kaside-i Tannane isimli ran sefaretnamesidir126.
II. XVIII. Yzylda rana Giden Osmanl Elilerinin Sefaretnameleri

Mustafa Nazif Efendinin ran Sefaretnamesi, Osmanl padiah I. Mahmut
zamannda, randa Safevilerin yklmasndan sonra hakimiyet salayan Nadir aha eli
122
Bu elilik hakknda geni bilgi iin bkz. Sleyman TOGA, Krml Mustafa Rahmi Efendinin ran
Sefaretnamesi, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Ankara niversitesi, Ankara 2000; Fatma Kele NDER,
Krml Rahmi Efendinin Sefaretname-i ran ( 1747)n Transkripsiyonu ve Deerlendirilmesi, Baslmam
Yksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paa niversitesi, Tokat 2002.
123
Snblzade Vehbi Efendinin ran elilii hakknda bkz, UNAT, a.g.e., s. 134-136.
124
Bu sefaretname hakknda geni bilgi iin Bkz. Adnan BUDAK, Mustafa Nazif Efendinin ran Elilii
17461747), Baslmam Yksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik niversitesi, Trabzon Mays 1999,
125
Sleyman TOGA, Krml Mustafa Rahmi Efendinin ran Sefaretnamesi, Baslmam Yksek Lisans Tezi,
Ankara niversitesi, Ankara 2000. Ayrca Bkz. Fatma Kele NDER, Krml Rahmi Efendinin Sefaretname-i
ran ( 1747)n Transkripsiyonu ve Deerlendirilmesi, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paa
niversitesi, Tokat 2002.
126
UNAT, a.g.e., s. 134.
olarak gnderilmesi neticesinde yazlmtr. Mustafa Nazif Efendinin rana gnderilme

sebebi; Nadir ahn iiliin Caferiye kolunun Osmanllar tarafndan beinci mezhep olarak
kabul edilmesi ve Kbede bu mezhebe bir rukun verilmesi isteinden vazgemesi ve Osmanl
Devleti ile bir bar antlamas yapmak iin Feth Ali han adnda bir eli gndermesine karlk
olarak rana gnderilmesidir127.
Mustafa Nazif Efendi ran Sefaretnamesi yazma olarak stanbul, Fatih Millet
Ktphanesi 824 nolu ksmda bulunmaktadr. Yurt dnda eitli ktphanelerde
sefaretnamenin yazma nshalar bulunmaktadr. eitli eserlerde sefaretnamenin rnekleri
bulunmaktadr128.
Mustafa Nazif Efendi sefaretnamesinde rana yolculuunu Badattan balatarak,
Badata kadar hangi gzerghtan geldiini hakknda bilgi bulunmamaktadr. Sefaret heyeti
12 Haziran 1746 tarihinde Badattan karak, 24 Austos 1746 tarihinde Nadir ahn
bulunduu Ordugha ulamtr129.
Mustafa Nazif Efendi sefaretnamesinde Nadir ahn adr ve ahn kendisi
hakknda ayrntl bilgi verdikten sonra ah ile yapt grmeden bahsetmektedir. ah bu
grme srasnda Nazif Efendiye Padiah kar ok derin bir sevgi beslediini onun islam
dnyasnn halifesi olduu belirtmitir130.
Nazif Efendi sefaretnamesinde Nadir ah ile grmesinden sonra ran devlet ricali
ile bar grmelerine balandn belirterek, grmeleri sefaretnamesinde ayrntl bir
ekilde anlatmtr.131
Nazif Efendi sefaretnamesinde grmeler neticesinde ran devlet ricali ile anlama
yaptktan sonra ah ile bir kez daha grtn, bu grme srasnda ah ile bir ara ba
baa grtklerini belirtmi ancak bu grmenin ierii hakknda sefaretnamesinde ayrntl
bir bilgi vermemitir132.
Nazif Efendi sefaretnamesinde randaki elilik grevinin tamamlamasndan sonra
Ekim 1746 ylnda Badata gelmi ve 7 ubat 1747 tarihinde stanbula ulamtr. Mustafa
127
BUDAK, a.g.t., s. 1415.
128
Ayrntl bilgi iin bkz., BUDAK, a.g.t., s. 18-19.
129
BUDAK, a.g.t., s. 20-22.
130
131
132
BUDAK, a.g.t., s. 34-36.
Nazif Efendinin sefaretnamesinde anlatt ran elilii, Osmanl-ran savalarna kesin

olarak son vermesi asndan nemlidir133.
Krml Mustafa Rahmi Efendinin ran Sefaretnamesi, Kesriyeli Hac Ahmed
Paann rana Byk eli nvan ile atanmas sonucunda rana yapm olduu yolculuk ve
elilik faaliyetlerini anlatan bir eserdir. Mustafa Rahmi Efendi, bu sefaret heyetinde vakanvis
ve mektubcu grevindedir134.
Krml
Mustafa
Rahmi
Efendinin
Sefaretnamesi,
yaplan
135
aratrmalar
neticesinde Trkiyedeki ktphanelerde yedi yazma nshasnn olduu tespit edilmitir.

Krml Mustafa Rahmi Efendinin ran sefaretnamesinin yazlmasnn sebebi;
Mustafa Nazif Efendinin ran elilii sonucunda imzalanm olan bar anlamasnn tasdiki
iin Nadir ahn Osmanl Devletine gndermi olduu ve kalabalk ve ykl hediyeler ile
stanbula gelen byk elilere karlk olarak Kesriyeli Hac Ahmed Paay rana Byk
eli tayin edilmesidir136.
Bu sefaret heyeti rana gnderilen en kalabalk elilik heyeti olduu gibi gtrd
hediyeler o gne kadar baka bir sefaret heyetinde grlmemiti. Elilik heyetinde 1000 kii
yer almaktayd137.
Rahmi Efendi sefaretnamesinde, elilik heyetine stanbulda yaplan merasim
hakknda bilgiler verdikten sonra sefaret heyetinin stanbuldan balayarak, Halepe kadar
getikleri gzerghlar hakknda bilgiler vermektedir138.
Rahmi Efendi sefaretnamesinde Elilik heyeti ran snrna vardktan sonra burada
randan gelen elilik heyeti mbadele yapld, mbadelenin yaplmasndan sonra randa
getikleri gzerghlar, rann corafi yaps, sosyal ve imar-iskan durumu hakknda bilgi
vermektedir139.
Nadir ahn lm haberi alnmasndan sonra sefaret heyeti, geri dnerek Osmanl
snrna doru yola koyulduunu, geri dn yolculuunda Badata kadar getikleri yerler
133
BUDAK, a.g.t., s. 36.
134
TOGA, a.g.t., s. 3.
135
Yazma nshalar hakknda geni bilgi iin bkz., TOGA, a.g.t., s. 11-18.
136
TOGA, a.g.t., s. 23-24.
137
TOGA, a.g.t., s. 25.
138
TOGA, a.g.t., s. 28-36.
139
TOGA, a.g.t., s. 37-41.
hakknda bilgi vermektedir. Sefaretnamenin son ksmnda Rahmi Efendi Badata meydana
gelen olaylar hakknda bilgi vermektedir140.
Smblzade Vehbi Efendinin ran eliliine atanma sebebi, Nadir ahn
lmnden sonra ran devletinin bana Zend Kerim Han gemiti. ran kuvvetlerinin Basray
kuatmas ve Baban sancana saldrmas zerine Badat Valisi mer Paann yardm
istemesi ve Osmanl devletinin ran zerine sefer ilan etmesi zerine Zend Kerim Han bir
tahrirat gndererek, Osmanl aleyhine bir hareketi olmadn ve mer Paadan ikayeti
olduunu bildirdi. Bunu zerine Babli durumu yerinde incelemek iin Vehbi Efendiyi,
Kerim Hann merkez edindii iraza gndermitir141.
Vehbi Efendi,
ran giderek grevini tamamlayarak, olaylardan mer Paann
sorumlu olduunu Babliye bir tahriratla bildirmitir. mer paann Vehbi efendinin
randa iken zina yaptn, Kerim Handan fazla iltifat grdn ve onun tarafnda yer
aldn Padiaha bildirmitir. Bunun zerime I. Abdlhamitte Vehbi efendinin hemen
ldrlmesini istemitir. Ancak Vehbi Efendi, dostlar sayesinde stanbula gelerek bu konu
hakknda bir manzum sefaret takriri olan Kaside-i Tannane isimli eseri hazrlayarak padiaha
sunmutur. Bu eserde mer Paann ikayetine konu olan mesele hakknda bilgi vermektedir.
Olaylardan mer Paann sorumlu olduunun anlalmas zerine, Vehbi Efendi Padiah
tarafndan affedilmitir142.
III. Selim zamannda devrin en nemli airi olan Vehbi Efendinin ran elilii
hakknda bir sefaretname yazp yazmad tespit edilememitir. Badattan sefaret memuriyeti
ve mer Paa aleyhine yollad rapor bulunamamtr143.
NC BLM
AHMED DRR EFENDNN HAYATI VE SEFARETNAME NSHALARININ
HUSUSYETLER
140
141
TOGA, a.g.t., s. 41-44.
UNAT, a.g.e., s. 134.

UNAT, a.g.e., s. 135-136.
143
UNAT, a.g.e., s. 136.
142
I. Ahmed Drri Efendinin Hayat ve Eserleri

XVIII. yzyln nemli divan airlerinden biri olan Drri Efendinin144 hayat
hakknda
ayrntl
bilgimiz
bulunmamaktadr.
Kaynaklardan
elde
edilen
bilgiler
dorultusunda Vanda dnyaya geldiini145, ilk adnn Ahmed olduunu renmekteyiz.

Kaynaklarda babas hakknda bir bilgi bulunmad146grlmektedir. Doum tarihi de
bilinmemektedir.
ocukluunu ve genliini nerede ve nasl geirdii, eitimini nasl yapt, nerede ve
kimlerden eitim ald bilinmemektedir. stanbul a gelmi kalemiyye snfnda yetimi
Divn- Hmyun havceleri snfna dhil olmu147 1125 Recebinde (1713) Naima Mustafi
Efendi yerine Anadolu Muhasebecisi olmu
148
, 1126 muharrem-l harmnn yirmi altnc
gn bu grevinden ayrlp, yerine Es-Seyyid Mehmed Efendi bu greve atand. 1127

muharrem-l harmnn yirmi beinci gnnde Sipahi Katibi olup, daha sonra Hara
Muhasebecisi grevine atanmtr. Bu grevini yrtrken Sultan III. Ahmed tarafndan kk Sni Defterdarl149 pyesi ile orta eli olarak rana gnderilmitir150. ran yolculuunda,
ran snrna dhil olduktan sonra Kirmanah, Derguzin, Hemadan, Kazvin gzergahn
izleyerek, Tahrana ulap orada ran ah, Sultan Hseyin ile grt. Geri dnnde
Safevi Devletinin Osmanl Devletine eli olarak gnderdii Murtaza Kul Han ile birlikte
ran eliliinden dnd. 1134 senesi, saferinin on beinci gn, stanbula dndkten sonra
Ba-Muhasebecilik grevine getirildi. 1135 senesi Rebiy-l evvelinin ikinci cuma gnnde
144
brahim REFK, Osmanl limleri ve Sanatkrlar, Tima Yaynlar, Sade: Dursun Grlek, stanbul, 1997, s.
223; Nihat Sami BANARLI, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C.II, stanbul 1987, s. 254.
145
Sreyy Mehmed, Sicil-i Osmni, Matbaa-i mire, stanbul, 1311. s. 423; eyhi Mehmed Efendi, Vekayil
Fudala II-III, ekaik-i Numaniye Zeyli, Ner., Abdlkadir zcan, ar Yay., stanbul 1989, Tpk Basm, s.
737.
146
Sadeddin Nzhet Ergn, Drri (Vanl Ahmed), Trk airleri, C.III, stanbul 1943. s. 1191.
147
eyhi Mehmed Efendi, a.g.e., s. 737; UNAT, a.g.e., s. 59
148
Tahsin YAZICI, Drri Efendi, Enclopedia ranica, C. VII, California 1996, s. 598.
149
eyhi Mehmed Efendi, a.g.e., s. 737, UNAT, a.g.e., s. 59. Sadrazam brahim Paa bar devrinde rann
iine dt kt durumdan faydalanarak, Avrupada kaybedilen topraklarn
randan telafi edilmesi
dncesindeydi. Pasarofa Antlamasnda Anadoludan geecek olan Avusturya-ran ticaret yolu ile ilgili bir
maddeyi grmeyi bahane ederek, Drri Ahmed Efendiyi rann i durumunu renmek iin eli olarak
buraya gndermitir. ARMAAN, a.g.e., s. 32
150
eyhi Mehmed Efendi, a.g.0.e, s. 737; Mnir AKTEPE, Drri Ahmed Efendinin ran Sefareti, Belgelerle
Trk Tarihi Dergisi, S. 5, ubat 1968, s. 56.
vefat etmi, cenazesi Vefa camisinin haziresine defnolunmutur. Mezar tana Galatal
Hafzn u tarihi yazlmtr:
Sadef-i drr-i adende yer idb Drri-i saf,
kabr-i Drri ola dr- Gher kn- at151
Aadaki iki tarihte onun vefat ile ilgili kaleme alnmtr:
Drri-i yekt v dr endi tiz idrk kim
Hall iderdi bir bakta her muy-i piideyi
nki emin yumdu dnyadan Didim tarihini
N-bedid itdi felek bir cevher ndideyi
kar bir tamiye ile fevtinin tarih,n ey Vehbi
Kim ldi gn- dehren gz gre pkire bir deri152
III. Ahmed zamannn nemli divan airlerinden biri olan Drri Efendi, sadrazam
Nevehirli brahim Paa tarafndan randan gelen eliler iin dzenlenen meclislerde yer
alrd153. Drri Efendinin bu meclislere davet edilmesinde airliinin yannda Farsay ok iyi
bir ekilde bilmesi154 etkili olmu olabilir.
Ahmed Drri Efendi, ocukluunda bir gzn kaybetmesi nedeniyle kendisine yek
em Drri ismi ile de zikredilmekteydi155. Muasrlarndan Safayi, Drri Efendiyi teferrd
kerde-i dide-i rzgr olan nkte varandan diye takdim eder. Salin, onun hakknda zat-
yektasnn em-i binas tabirini kullanr. Fatin ise onun iin u beyti kulanmtr:
Hkipyn khli in bu iki em-i sefid
Bir biriyle ceng idb hr biri old ehid156
iirlerinde Vafi mahlasn kullanmtr157.Ahmed Drrinin, smail, Feyzi Salih ve
Abdlbaki Sadi isimlerinde tane kardei olduu bilinmektedir158. Bunlardan Abdlbaki
150
RAMZ, Ramiz ve db- Zurafs, Haz. Sadk ERDEN, Atatrk Kltr Merkezi Yay., Ankara 1994, s. 98.
151
ERGN, Drri Efendi, s. 1191.
152
brahim Paa Acem elilerini, siyasi rical ile deil airlerle, edebiyatlarla ve hattatlarla huzuruna kabul
ederdi. Bundaki amac Osmanl Devletinin edebiyat ve sanat alanlarnda randan daha stn olduunu
gstermek istemesiydi. ah Hseyin tarafndan Murtaza Kul Han stanbula eli olarak gnderildii zaman,
sadrazam brahim Paann yalsnda yaplan kabul treninde hattat Veliyddin, Seyid Vehbi ve Drri Efendi ile
Rait Efendi de hazr bulunurdu. REFK, a.g.e., s. 175
153
154
AKTEPE, Drri Ahmed Efendi..., s. 56.
155
ERGN, Drri Efendi, 1191.
Sadi dneminin nde gelen airlerinden olup iirin sade Trke ile yazlmas
taraftaryd159.Sadi, drisi Bitlisinin Het Bihit adl mehur eserini Trkeye tercme
etmitir160.
Drri Efendinin iki eseri mevcuttur. Bunlardan biri, almamzda incelediimiz ran
elilii iin yazd sefaretnamesidir. Dieri ise, Divandr. Bu Divan tek nsha olup,
Sleymaniye Ktphanesi, Esad Efendi Ksm no 3409 da bulunmaktadr.
II. Yazma Nshalar ve Hususiyetleri
Yaptmz aratrmalar sonucunda Sefaretname-i ran (ran Sefaretnamesi)a dair
Trkiyedeki ktphanelerde kaytl 7 adet yazma eser tespit edildi. Bu yazmalardan iki tanesi
stanbul niversitesi, Nadir Eserler Ksm, Tarih Yazmalar, 442, 3228161 nolu olarak kaytl;
tanesi Topkap Saray, Revan ksm 1313, Revan ksm 1228, Hazine ksm 1432
numaralarda kaytl; iki tanesi Millet Genel Ktphanesi, Ali Emiri Tasnifi 820 ve 821
nolarda kaytldr. Aratrmalarm srasnda Faik R. Unatn eserinde bahsedilmeyen ancak
Millet Genel Ktphanesi, Ali Emiri Tasnifi 821 nolu yazma nshay buldum. lkemizin
dndaki yazmalar, Bal, Slg. Prof Dr. R. Tschudi, Paris, Bibl. Nat. s. 875, Viyana, Kons
Akad., 281
( Karafft, katal.106)dr. Bu yazma nshalarndan ayr olarak basma nshalar
da mevcuttur. Bunlardan bir tanesi maribi bir yaz ile 1820 ylnda, Pariste litografya ile
baslmtr. Bir baka nsha, Rait Tarihi C. V s. 372-398 arasnda, bir de Relaton de
Dourri Efendi isimli Franszca tercmesi mevcuttur 162.
156
AKTEPE, Drri Ahmed Efendi..., s. 56 ; Ekrem AKIROLU,
Yaam ve Yaptlaryla Osmanllar
Ansiklopedisi, C. I, YKY, stanbul 1999, s. 117.

157
AKTEPE, Drri Ahmed Efendi..., s. 56. ; Drri Efendinin Sadi ve Feyzi isminde iki kardei olduu,
kardelerinden birine Acem Sadi denilmektedir. ERGN, Drri Efendi, 1191.

158
Eer Trke iir sylemek makbul bir hareketse bu iiri ak ve akc bir ifade ile sylemek gerekir. u
sebeple ki dinleyen, iiri anlasn. Her kelimesini zmek iin insan lgatlara bakmaa muhta eden iire nasl
Trke iiri denebilir? Herkes bilir ki ben Trke iirde duyulmam kelimeler kullanarak okuyanlarn ruhunu
bulandrmam. diyerek Trkeyi savunmutur. BANARLI, a.g.e., s. 745 ; Franz BABNGER, Osmanl Tarih
Yazarlar ve Esererleri, ev. Cokun ok, Kltr Bakanl Yay., Ankara 1992, s. 307.
159
161
Bu yazma nshasnn ierii iin Bkz., Mnir AKTEPE, Drri Ahmed Efendinin ran Sefareti, Belgelerle
Trk Tarihi Dergisi, S. 1-6, Ekim 1967- Mart 1968

162
Ahmed Drri Efendinin, ran Sefaretnamesi ilk ran Sefaretnamesi163 olmas

nedeniyle ok nemlidir. Bundan dolay eseri bozmadan nshalar arasndaki farkllklar da
belirterek nerediyoruz. Nshalar birbirinden daha kolay ayrabilmek iin baz kodlamalar
yaptk. Buna gre:
Topkap Saray Revan ksm 1313 nolu yazma METN nshas
Topkap Saray Revan ksm, 1228 nolu yazma R 1228 nshas
Topkap Saray Hazine ksm 1432 nolu yazma H 1432 nshas
Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi 820 nolu yazma M 820 nshas
Milet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi 821 nolu yazma M 821 nshas
stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty 3228 nolu yazma T 3228 nshas
stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty 442 nolu yazma T 442 nshas
Yukarda belirttiimiz 7 yazmann zellikleri aada zikredilmitir.
A ) Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi No: 820 ( M 820 nshas)
24 varaklk yazmada kitabn ebad 185x135 mmdir. Yazmann birinci sayfasnda 11
satr, dier sayfalarda 15er satr, son sayfada ise 14 satr bulunmaktadr. Kd ak sar
renktedir. Cildi siyah renkli deridir. Sayfalarnda ok az bir bozulma vardr. Yazlar siyah
mrekkep ile yazlmtr.
Yaz Rika ile yazlm olup ak ve okunakldr. stanbul niversitesi 3228, Topkap
Saray Revan 1313 ve Topkap Saray Hazine 1432 nolu yazma nshalarda kullanlan
derkenarlar bu yazmada hi yoktur.
163
Yazmann 1/a varanda iki mhr vardr. Bunlardan biri sayfann sol st kesinde
Trkiye Cumhuriyetinin ilk mhr, ay yldzl kenarlarnda eski yaz
Trkiye
Cumhuriyeti Hkmeti yazlm bir mhr vardr. kinci mhr, sayfann ortasnda i ie
gemi iki halkadan meydana gelmitir. halkada Diyrbekirli Ali Emiri 1341, d
halkada da Allahu Teli Hazretlerinin Rzas n Vakf Eyledim cmleleri yer almaktadr.
Bu mhrn altnda yine eski yaz 820 rakam yer almaktadr. Sayfann ortasnda kurun kalem
ile eski yaz olarak Drri Ahmed Efendiyazmakta bu yaznn altnda ise eski yaz ve siyah
mrekkeple ran Sefiri Ahmed Drri Efendi Sefaretnamesidir yazmaktadr. Sa alt
kesinde yazmann Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi 820 noda olduuna dair bir
kayt yer almaktadr.
1/b varanda balang satr olarak dier nshalarda bulunmayan ve parantez
iersinde yazlm olan takrir-i ili mrn ileyh cmlesi yer almaktadr. Yazmann son
iki sayfas botur. Sonunda yine bir mhr vardr. Bu mhr de iki halkadan olumakta, i
halkada Diyrbekirli Ali Emiri 1341, d halkada iseAllahu Tehli Hazretlerinin Rzas
n Vakf Eyledim cmlesi yer almaktadr.
B) stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty No: 3228 ( T 3228 Nshas)
15 varak olan nshann ebatlar 280x180 mmdir. Satrlar 180x115 mm, krmz
mrekkep ile izilmi bir erevenin iine yazlmtr. erevelerin iinde 21 satr
bulunmaktadr. Yalnz ilk sayfada 18 satr ve son sayfada 16 satr bulunmaktadr. Metin, ak
sar kt zerine siyah mrekkeple ve nemli yerlerin altlar krmz mrekkeple izilerek
rika ile yazlmtr. Derkenarlar siyah mrekkeple yazlmtr. Baz kelime ve cmle
sonlarna krmz mrekkep ile byk noktalar konulmutur. Cmleler ak ve okunakldr.
zerinde herhangi bir ssleme olmayan dz siyah deri cilt ile kaplanmtr. Sayfalar nemden
dolay biraz bozulsa da sayfalar ve cildi salamdr.
Varak 1/ann sa st kesinden balamak zere her varan sa st kesinde eski
rakamlarla varak numaras verilmitir. Yine burada, eski rakamlarla 8655 says yazlm
ancak onun zeri izilerek altna 3228 says yazlmtr. Sayfann st tarafnda eski yaz ile
Sefretnme-i Drri Efendicmlesi yer almakta, onun altnda krmz mrekkepli, iki halkal
bir mhr yer almaktadr. Mhrn i halkasnda eski rakamlar ile 3228 says, d halkasnda
ise gnmz Trkesi ile stanbul niversitesi Ktphanesi yer almaktadr.
Mellif, 2/a varanda, erevenin dnda sa st keden balayarak sayfann kenar
boluklarn varak 1/b metnin aynsn buralara yazmtr. Dier sayfalarda bu ekilde
deildir. Nshann 14/b varanda yani son sayfasnda metnin sonunda dier nshalarda
bulunmayan tane mim harfi yazlmtr.
15/a varanda sa st kesinde eski yaz ile 264 rakam yazlmtr. Sayfann st
tarafnn ortasnda siyah mrekkep ile izilmi kk bir sekizgenin iersinde 264 rakam
onun altnda st izilmi olarak 272 rakam yer almaktadr.
C) stanbul niversitesi Nadir Eserler Blm Ty No:442 (T 442 Nshas)
Bu yazmada 69 varak bulunmaktadr. 215x125 mm ebatlarndadr. Satrlar krmz
mrekkeple izilmi bir ereve iine yazlmtr. ereve ise 5 mm aralkla sayfa boyu
ynnde ikiye ayrlmtr. Cildi kahverengidir. Yazlar siyah mrekkep ile rika olarak bu
erevelerin iine yazlmtr. lk sayfasnda; Hsib ve malik mecmui tehfs fazi eylet-i
edni meri hli yefi Mustafi nas zd- san sai 6601/ 25
Selince lafz- ali dehn rr- remr eli hsn mukarreb an- halife-i em- ali sene 164
cmlesi yer almaktadr.
Ahmed Drri Efendinin sefaretnamesi 29/b ile 34/b varaklar arasnda eksik164
bulunmaktadr. Dier sayfalar da botur. 29/b varanda erevenin stnde; Sefretnme-i
Drri Efendi raif-i el-kitab bi-vakkas Sultan Ahmed Han- Gzi cmlesi yer almaktadr.
erevelerin her bir ksmnda 25 satr bulunmaktadr. Sadece 34/b varanda 15 satr
bulunmaktadr. Giri metni dier nshalardaki ile ayndr.
D)Topkap Saray Ktphanesi Hazine Ksm No: 1432 ( H 1432 Nshas)
156 varak bulunan yazma 195x130 mm ebatlarndadr. Sayfalarnda nesihle yazlm
90 mm uzunluunda ortalama olarak 13er satr yer almaktadr. Sayfalar da aharl kt
kullanlmtr. Cildi kahverengi deridir. Kitapta Rait Tarihinden alnm baz paralar yer
almaktadr. I.Y.1/bde III. Sultan Ahmedin ehzadeleri, Sleyman, Mehmed, Mustafa ve
Byezid snnet dnlerini hikye eden ksm; II. Y.52/bde Drri Efendinin rana elilikle
gittii; III. Y.84/bde ran ahna gnderilen Nme-i Hmyunun sureti; IV. Y.92/bde Yirmi
Sekiz Mehmed elebinin 1132(17191720) senesinde Fransaya eli olarak gitmesi;
V.Y.137/bde Sadbd nam mahalde III: Ahmed Tarafndan yaptrlm olan imarat
164
UNAT, a.g.e., s. 61
dilkann isimleri; VI. Y.138/bde Hkyt- mkeyyi Sf-i lem adl latif hikayeler; VII.
Y.153/bde baz ear vardr165.
Yukarda belirttiimiz gibi Drri Efendinin Sefaretnamesi ve gtrd Name-i
Hmayun 52/b92/b varaklar arasnda yer almaktadr166.
52/ada Bu nshalar kendilerinin nshalarndan tahrir olunmudurcmlesi yer
almaktadr. Giri metni dier nshalar ile ayndr. Yazlar siyah mrekkeple yazldr. Baz
kelimelerin altlar krmz mrekkeple izili olup derkenarlar kullanlmtr. Kitabn, zellikle
Drri Efendinin sefaretnamesinin bulunduu sayfalarda nemden dolay mrekkebin, sayfa
yzeylerine dald grlmektedir.
Bu yazma Drri Efendinin kendi nshasndan istinsah edilmesi hasebiyle elimizdeki
yazmalar arasnda en eski tarihli olanlardan biridir. 442 nolu yazma hari dier nshalarla
birebir karlatrdmzda bu yazma tpk dierleri gibi balamakta ve bitmektedir. Bu
nshada dier nshalarda bulunmayan, Drri Efendinin ran ahna gtrd Nme-i
Hmyunun bulunmas bu nshay dier nshalara gre daha nemli hle getirmektedir. 90/b
varanda Hazret-i ehriyr- lempenh- letn-l amid-i slis taraf- hmyunlarndan Acem
hna irsl olunan Name-i Hmyunlarnda imzy- erifleri Bu minvl zere tahrir
olunmudur. Name-i Hmayunun imzasdr. El muid-i betidt Allah-ul mlk el-msten
el-sultan-l Gzi Ahmed Hn bn Sultan Mehmed Hn yazldr.
E) Millet Genel Ktphanesi Ali Emiri Tasnifi No: 821 ( M 821 Nshas )
Yaptmz aratrmalar srasnda gerek Faik R. Unatn eserinde gerekse Mnir
Aktepenin makalesinde bahsedilmeyen bu yazma nshay tespit ettik. D yzeyi bordo bir
kt ile kaplanmtr. erisinde Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesi ifadesi
bulunmaktadr.16 varak olan yazmann ebatlar 240x180 mmdir. Ak sar kda siyah
mrekkep ile rika eklinde yazldr. Yazmann son varann sol st kesinde yrtk vardr.
Nemden kaynaklanan ok az bir bozulma olmasna ramen, genel itibariyle temiz ve
salamdr.
Yazmann ilk sayfas bo olup, ondan sonraki sayfada Franszca olarak Relations de
Dourry Effendy, Ambassadeur de la Porte Ottamane Pres la cour de Perse, En Turk, Paris
165
Edhem Fehmi KATATAY, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Trke Yazmalar Katalogu, Topkap Saray
Mzesi Yay., C. II, stanbul 1961

166
UNAT, a.g.e, s. 61
1820 cmlesi yer almaktadr. Bu nedenle Faik R. Unatn eserinde belirttii maribi bir yaz
ile kopye ile bahsedilmi ve litorafya ile baslm167 olan basma eser olabilir.
Yazmannn 1/a sayfasnn st ksmnda Drri Efendinin ran Sefaretnamesi tarih
ifadesi yer almakdadr. Hemen altnda iki halkal eflatun renkli bir mhr yer almaktadr.
halkada Osmanlca
Diyrbekirli Ali Emiri 1341 d halkada da Allahu Tehli
Hazretlerinin Rzas in Vakf Eyledim cmleleri yer almaktadr. Sayfann sol st kesinde
Trkiye Cumhuriyetinin ilk mhr,
ay yldzl kenarlarnda Osmanlca Trkiye
Cumhuriyeti Hkmeti yazlm bir mhr vardr. Onun altnda ise Osmanlca 821 rakam
yer almaktadr. Sol alt kede yer alan dikdrtgen mhrde latin harfleri ile Millet Genel
Ktphanesi Ksm A.E. Eski Kayt No: 821 yazldr.
Sayfalarda genel olarak 16 satr yer almaktadr. Son sayfada ise 7 satr yer amaktadr.
Sayfalarn sol ve sa st kelerinde Osmanlca olarak sayfa numaralar yer almaktadr. Yine
bu sayfann alt ksmnda ilk sayfada yer alan iki halkal mhr yer almaktadr. nemli kelime
ve cmlelerin stleri izilmitir.
F) Topkap Saray Ktphanesi Revan Ksm No: 1228 ( R 1228 Nshas )

Bu yazma nsha, Rait Tarihinin tek kitap hlinde topland eserinin iersinde yer
almaktadr. Nsha aharl ince kt 310x170 mm ebatlarnda olub, 691 yaprak sahifeden
olumaktadr. Yaz talik usul ile yazlm olub, her bir sayfada 102 mm uzunluunda 35 satr
bulunmaktadr. Serlevha, mzehhep, cetveller yaldzl emse ve kelidir. Koyu kahverengi
deri ciltlidir. Bu eser, Hasan b. eyh Mehmed tarafndan H.1136 (M. 1724) ylnda istinsah
edilmitir168.
Bu yazma nsha, tespit ettiimiz yazmalar arasnda en eski tarihli yazmadr169. Bundan
dolay ayr bir neme sahiptir. En eski tarihli yazma olmasna ramen gerek sayfalarnda,
gerek yazlarda, gerekse de cildinde herhangi bir ypranma veya bozulma sz konusu deildir.
Bu eser, Vakanvis Mehmed Raid (lm. 1148/1735) Efendinin Naima Tarihinin
devam olarak kaleme ald 1071 (660661) den 1134 ( 17211722) ylna kadar olan
167
UNAT, a.g.e., s 61.
168
Edhem Fehmi KARATAY, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Trke Yazmalar Katalogu, Topkap Saray
Mzesi Yay., C. I, stanbul 1961, s. 283.

169
AKTEPE, Drri Ahmed Efendi, S. 6, Mart 1968, s. 84.
olaylar ierdii tarihidir. Bu kitap, Rait Tarihinin birinci, ikinci ve nc ciltlerini

kapsamaktadr. stanbulda 1153 ve 1282 tarihlerinde baslmtr170.
Drri Efendinin sefaretnamesi, 662/a ile 670/b varaklar arasnda yer almaktadr.
Yazlar siyah mrekkep ile yazlm olup, nemli cmle ve kelimeler krmz mrekkep ile
yazlmtr. Sayfalarn sol st kelerine Osmanlca siyah mrekkep ile varak numaralar
yazlmtr.
Ali Emiri 820 nolu yazmann kelime kelime bu yazma ile benzerlik gstermesinden
dolay, o yazmann elimizde bulunan bu en eski tarihli yazma nshadan kopya edildiini
syleyebilriz.
G) Topkap Saray Ktphanesi Revan ksm No: 1313 (Metin)
37 varaktan meydana gelen yazma cildinin gzellii ve kullanlan yaz tr ile
elimizdeki en iyi yazmadr. Aharl ince kt kullanlmtr. Kitap 215 mm boy ve 140 mm
enindedir. Yazlar siyah mrekkep ile talik eklinde yazlmtr. Dier nshalardan ayr olarak
bu nsha da nemli cmleler krmz mrekkep ile yazlmtr. Kitabn sonunda ve banda
bo sayfalar yer almaktadr. Cildi vine r deridir. n ve arka kapaklarda semse
kullanlmtr. Semse altn yaldzl ii iek motifleriyle sslenmitir. Ayn semse motifi
miklepte de kullanlmtr. Ayrca kapaklarda kebent ve zencirek de kullanlmtr. Her
sayfada 85 mm uzunluunda 23 satr bulunmaktadr. Derkenar kullanlmtr.
Nshann ilk varann st tarafnda Saadetl Ali Aamn sene 1162 saferl-hayrn
yirmi sekizinci pazar ertesi gicesi bir dehtan bkiz-i ehri vcuda geldi hak-teala mr tol ihsan
eylise 28 safer sene 1162 cmlesi yer almaktadr. Sayfann ortasnda Revan 1313 nolu eser
olduuna dair bilgi vardr. Onun altnda Topkap Saray Tahriri Komisyonu yazmaktadr.
Bu yaznn stnde 233/ 34602 rakamlar vardr.
Yazma 1/a varandan itibaren varak numaralar kurun kalem ile gnmz rakamlar
ile verilmitir. Bu varan ortasnda mrekkebinin silinmesi nedeniyle okunamayan bir mhr
vardr. Onun yannda Sefret-i Drri Efendi Be-canib-i rn hatt- teallik-i hatt satr 23
yazmaktadr. Sayfann sa alt tarafnda TKS. Mzesi Revan sa:1313 yazmaktadr.
Balang ve biti ksmlarn dier nshalarla benzerlik gstermektedir.
1/a ile 16/a varaklar arasnda Ahmed Drri Efendinin ran sefaretnamesi, 17/b ile
37/b varaklar arasnda ise Yirmi Sekiz Mehmed elebinin Fransa Sefaretnamesi mevcuttur.
170
KARATAY, a.g.e, C. I, s. 283.
Drri Efendinin Sefaretnamesinin sonunda 25 evval 1140171 senesinde istinsah edildii

yazmaktadr. stinsah edenin kim olduu belirtilmemitir. Yirmi Sekiz Mehmed elebinin
Fransa Sefaretnamesi sonunda ise Mehmed B. Mustafa Sofyevi eliyle muharrem aynn altnc
gn sene 1150 (113738)172 tarihinde istinsah edildii yazmaktadr. Ancak Topkap Saray
katalogunda her iki eserin de ayn kii tarafndan ve ayn tarihte istinsah edildii izlenimi
uyanmaktadr. ki eserin istinsah tarihleri arasnda 10 senelik bir fark vardr. Bu nedenle bu
iki eserin sonradan birletirip bir kitap hline getirildii ihtimali glenmektedir. Bu nsha
elimizdeki yazmalar iersinde ikinci en eski tarihli olmasna ramen dier nshalara gre
daha iyi durumdadr.
III. Yazma Nshalarn Deerlendirilmesi
Biz Ahmed Drri Efendi tarafndan yazlan ran sefaretnamesinin orijinal nshasna
sahip deiliz. Aratrmalarmz sonucu elde ettiimiz yedi yazma nshay kelime kelime
karlatrarak iindeki bilgilerin farkllklarn ortaya koyduk. Yaptmz karlatrma
sonucunda yazma nshalar arasnda bilgi bakmndan ok byk farklllarnn olmadn
grdk. Aralarndaki farklarda tezimizin metin transkribinde gsterdik. Yazmalar arasnda
farkllklar daha ok kelimlerin yazllar ve ok kk olan bilgi eksiklikleridir. Mesela; R.
1228 ve M 820 nolu yazmalarda bulunan u bilgiler; hatta ibtid snurlarna dhil
olduumuzun on ikinci gn Cezire dirler bir kasabalarna urdk mecmu ahlisi Snni
olub iinde cevmi ve mescidleri mamur ve salah- cuma ve aydn ve sair ibdetleri
aikre olmala bizi iki saat mikdr mesafe istikbl ve bil-cmle sbyn ve nisvn ve
ahlileri sancaklar ile karu gelb allahmme sall-i li seyyidin Muhammed ve ali le ve
ashbe deyu blend avz ile arub zr ve feryd iderek elimize ve aymza sarlub
sizler Mekke ve Medine hdimi olan evketl azimetl kudretl l-i Osmn padihnn
mbarek ceml-i bakmalarn grmsz biz sizin yznze bakmak ve elinizi ve aynz
pmek bize farz- ayn makmndadr ve biz bun ibdet ad ve onla tefhr ideriz deyu
alaarak niyaz eylediklerinde alem-ul Allah- teli bizim barmz hn olub bi-ihitiyar
bangr bangr aladk aslnda kasaba-i mezbure ililerin memri olmayub ehl-i snnet yzine
hasret olduklarndan bizim mulaktmz nimet-i azmi ad idb gn gece ikram ve
ziyfetler ile teyi idb gnderdiler kasaba-i mezbure sakinlerinden aze-i evliya-i elleheddin
eyh Kitabullah ki mehur- afkdr anlarn evldlaryla grdk hl yine tarikleri zre
171
AKTEPE, Drri Ahmed Efendi, S. 6, Mart 1968, s. 84.
172
KARATAY, a.g.e, C. I, No: 870,
tekkeye-ghlar mamur ve haftada iki gn alen zikr-i cehri iderler ve bunlar harc- Snni
deyu ah tarafna senede vfir ake virirler hsl imdi memlik-iAcemin belki slesi
mertebesi mslmandr173, bulunan bu bilgi dier yazma nshalarda mevcut deildir. Ancak
genel anlamda yazmalar arasndaki bu farkllklar, sefaretnamenin iersindeki bilgilerin
doruluuna zarar getirecek nitelikte deildir.
Elimizde bulunan yazmalarn hepsi eitli tarihlerde farkl kiiler tarafndan istinsah
edilmitir. Bunlar arasnda R 1228 nolu yazma nshay Mnir Aktepe en eski tarihli yazma
nsha olarak belirtse de Ahmed Drri Efendinin ran ahna gtrd Nme-i hmyunun
bulunmas174
ve
52/a
varada
Bu
nshalar
kendilerinin
nshalarndan
tahrir
olunmudurcmlesinin yer almas nedeni ile H 1432 nolu yazmann ondan daha nce
yazlm olabileceini gstermektedir.
Sonu olarak, elimizde bulunan yedi yazmann yaptmz karlatrlma sonunda
iersinde bulunan bilgilerin baz ufak farklar dnda ayn olduunu tespit ettik. Ortaya kan
bu farkllklarnda sebebi, yazmalarn bir ksmnn orjinal nshadan ayr olarak daha sonraki
zamanlarda farkl kaynaklarda bulunan Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesininden
kopya edilmesinden olduu ileri srlebilir.
Yazma nshalar arasnda ortaya kan farkllklar da gz nnde bulundurarak
muhtemel olarak dndmz elimizde bulunan yazmalarn hangilerinin birbirinden kopye
edildiini aada oluturduumuz bir ema ile gsterdik
Orijnal Nsha
H 1432
T 3228
173
R 1228
Bkz. Millet Ktphanesi No: 820, s. 4546; Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Revan Ksm No: 1228, v.
670/a.
174
Bkz. Topkap Saray Mzesi Ktphanesi, Hazine Ksm No: 1432, v. 84/b- 92/a
T 442
R 1313
M 821
M 820
DRDNC BLM
SEFARETNAME- DRR EFENDNN MAHYET VE DEERLENDRLMES
I. Sefaret Heyetinin Hazrlanmasnn Nedeni
Nevehirli Damad brahim Paa, yukarda bahsettiimiz sebeplerden dolay, randa
meydana gelen siyasi olaylar daha yakndan izlemek ve olaylarn i yzn tam anlamyla
renmek175 bir taraftan Ruslarn te taraftan Afganllarn basks altnda kalarak skntl
gnler yaayan rana Osmanl Devletinin kudretini gstermek, bunlarn yannda
Osmanllarn rana doru yaylaca hakkndaki haberlerin doru olmadn ranllara
bildirmek amacyla176 Osmanl Devlet adamlarndan, Hara Muhasebecisi grevinde bulunan
175
AKTEPE, Osmanl-ran Mnasebetleri, s. 3.
176
UNAT, a.g.e., s. 59
ayn zamanda air olan Ahmed Drri Efendiyi kk- Sani Defterdarl payesiyle rana
gndermee karar verdi177.
Osmanl Devleti ile Avusturya mparatorluu arasnda imzalanan 21 Temmuz 1718
tarihli Pasarofa Antlamasnn akabinde 27 Temmuz 1718 tarihli bir dier anlama ile ticari
konularn zme kavumas iin imzalanmt. Bu ticari anlamann 19. maddesi zetle
yledir; eer ran tccarlar Avustuya topraklardan Tuna nehri zerinden Osmanl
topraklarna gelirler ise bir defaya mahsus %5 gmrk alnmas tekrar gmrk talebi
karlaarak rencide olmamalar, kezalik randan gtrdkleri mallar ile Osmanl
snrlarndan, Avusturyaya gitmek isterlerse Karadeniz veya Tuna nehrinde yine bir defaya
mahsus olmak art ile %5 gmrk demeleri ve tekrara gmrk talebi ile karlaarak zor
duruma dmemeleridir178.
te Osmanl Devleti ile Avusturya arasnda kararlatrlan yukardaki bu hususlar
ranllar ile konuulup bir neticeye balanmas gerekiyordu. te Ahmed Drri grnte bu
meseleyi zmek iin rana gidecekti. Raid Tarihinde bu konuya dair; unlar, yazmaktadr;
Acem Tccarnn Neme memlikine mrr ve ubrlarnda kurb- emn cihetile enseb olan
Belgrad zerindenmed dlarna ruhsat virilmekde Devlet-i Aliyye tarafna dahi bir drl
bes olmadndan mad gelb giden tccar emtiasndan gmrk nm ile Devlet-i aliyye
tarafna dahi klli menfi ve fevid rcive id olaca bedihidir dey niyaz-mend-i ruhsat
olmalaryla vka husus- merkumda cnib-i devlet-i aliyyeyemenfi-i azime tevecchi
mahede ve ruhsat- mezkrede ihtirz muktezi hlet- i gayri marziyye olmamak hasebile
vd- ruhsata msaade olunmutu. Binen-al-zlik ahvl-i msalha Ahsen vech zre hiam
bulup, madde-i merkumeye dahi fi-mabad nizam verilmek emr-i mstediyl-ihtimam
olmala gerek maslahat- mezbureyi inh ve ilm ve gerek serir-i kayfiyt- ahvl-i
memlik-i ran istilam in hl Hara-muhsebecisi olan Drri Efendinin madde-i
merhay mtazammin nme-i hmyn ile ili nasb ve tayin ve ol havlinin istitl- keyfiyeti ahvl-i lisnen kendye tavsiye ve telkin olundu179.
177
AKTEPE, Osmanl-ran Mnasebetleri, s. 3. Osmanl Devletinde, zellikle ran, zbekistan ve Fas gibi
islam lkelerine gnderilecek olan eliler, ilmiye snfndan seilirdi. nk Mslman lkelere giden eliler
oralarda ok eitli dini sorularla kar karya kalabiliyorlard. PRL, a.g.m., s. 9 ; Osmanl devletinde elilik
grevi verilenlere dnlerinde geri alnmak zre eitli unvanlar verilirdi. TUNCER, a.g.e., s. 45.
178
Raid Mehmed, Raid Tarihi, C. V, stanbul 1282, s. 81; anlamann dier maddeleri iin Bkz. Ayn eserin, s.
7382.
179
AKTEPE, Osmanl-ran Mnasebetleri,, s. 4-5. ; Mehmed Raid , a.g.e, s. 64.
Yukardaki ifadelerden de anlalaca gibi Ahmed Drri Efendi, kendisine verilen

grevin ieriinin ne olduu ak bir ekilde belirtilmitir. Bu vazife dorultusunda Ahmed
Drri, Austos 1720 (Evhir-i evvl 1132) tarihinde yannda ran ah Hseyin ve
itimdd-devlesine yazlm olan mektuplarla birlikte stanbuldan ayrld ve Badata gitti.
Badattan ran topraklarna geerek, ah ve ran devlet adamlar ile grmeler yapp
gderilen mektuplar sundu.
Drri Efendi kendisine verilen resmi grevi yerine getirdikten sonra zel grevi olan
ran i durumuna dair bilgileri toplayarak, 5 Aralk 1721 (15 Safer 1134) tarihinde stanbula
geldi ve hazrlad bir raporu padiah III. Ahmede ve sadrazam brahim Paaya sunarak
kendisine verilen grevi tamamlam, istenilen bilgileri getirmitir180.
II. Ahmed Drri Efendinin ranaYolculuu
Ahmed Drri Efendinin sefaretnamesi, dier birok sefaretnameden farkl olarak
stanbuldan hareketinden ve ran snrna kadarki gzlemlerinden hi bahsetmeyerek,
dorudan doruya Badattan ayrl ile balamaktadr181. Ayrca, Drri Efendinin elilik
heyetlerinin
stanbuldan
182
grlmektedir
ayrlmazdan
nce
yaplan
trenlere
hi
deinmedii
. Bunun yannda Badata varncaya dek hangi gzergh kulland ve
getii yerler hakknda herhangi bir bilgi vermemektedir. Osmanl Devleti, Ahmed Drri yola
kmadan nce snrdaki eyaletlerin valilerine, Drri Efendinin rana eli olarak gideceine
dair emirler yollad183.
III. Elilik Heyetinin ran Snrna Dhil Olmas
180
181
AKTEPE, Osmanl-ran Mnasebetleri,, s. 5-9.

Sefaretnamenin balangcnda durum u ekilde anlatlmaktadr. Bi-inyetilllahi tela ve tevfik garre-i
muharreml harmn gurresinde Badd behit-i abdan hareket ve onuncu gn ibtid Acem snurna dhil
olduk. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1; Ahmed Drri Efendinin stanbul hangi tarihte ayrldna dair bilgi
iin Bkz. AKTEPE, Drri Efendi, S. 2, Kasm 1967, s. 61.
182
Bu emirlerden, skdardan Acem snrna kadar yol zerindeki alakal memurlara yazlan bir hkmn sreti
iin Bkz. Mhimme Defteri, nr. 129. s. 320,; Ahmed Drrinin stanbulda yaplan trenlerden bahsetmemesinin
sebebi olarak olaylarn hzl gelimesi ve rana bir an nce gitmek iin vakit kaybetmemek iin bir tren
yaplmam olabilir. Bu duruma rnek iin Bkz. Cahit BLM, Ebubekir Ratb Efendi Neme Sefaretnamesi,
Belleten, S. 209, Ankara Nisan 1990, s. 264. ; Osmanl Devletinde Elilik heyetlerinin stanbuldan ayrlmadan
nce yaplan trenlerin ayrntlara rnek iin Bkz. Cahit BLM, Mustafa Rasih Efendinin Rusya
Sefaretnamesi, OTAM, S. 7, Ankara 1996, s. 1920.
183
Bkz. Babakanlk Osmanl Arivi, Mhimme Defteri, nr. 129, s. 299.
Ahmed Drri Efendi ve maiyeti184, Badattan yola ktkdan sonra muharrem aynn
onuncu gnnde (31 Ekim 1721) ran snrna varr. Burada daha nce Badat valisi vezir
Hasan Paann Ahmed Drrinin memuriyetle rana gideceini ran ah Hseyine ve
Osmanl snrna yakn olan Kirmanah hanna yazl olarak bildirmesi zerine ad geen han
tarafndan Mih-mandarlk vazifesi grevlendirilen bir Acem Aas tarafndan karland185.
Be gn dinlendikden sonra, Kirmanaha doru yola kld. Kirmanah hannn
sefaret heyetini karlamas gerekirken benim mazeretim var diye yerine kardeini yz
kadar Kzlba ile yollamas zerine Ahmed Drri, hana gcenerek kendisinin li Osman
Padiahnn mahsus elisi olduunu, aha nme-hmyun gtrmekle grevli olduunu, eer
hann kendisini bizzat karlamaya gelmezse durumu aha bildireceini syledi. Bunun
zerine gnderilen haber ile Kirmanah han acele ile gelerek zr dileyerek elilik heyetini
karlad186.
Burada be gn konakladkdan sonra Kirmanah han, elilik heyetini sarayna davet
etti ve onlara eker ikramnda bulundu. Heyetin buradan ayrlnn drdnc gnn de
Dergezin kasabasna vard. Burada heyet Byk Kapcba olan Necef Kul Han tarafndan
karland. Burada elilik heyetine her gn yiyecek masraflar iin ikiyz elli kuru
verileceine dair ahn bir belgesi sunuldu187.
184
Elde bulunan yazma nshalarn hi birinde Ahmed Drri Efendinin maiyetinde kimlerin yer aldna dair
herhangi bir bilgiye rastlanlmamtr.

185
Osmanl Devletinde gelen elinin rtbesine gre kendisine bir mihmandar grevlendirilirdi. PRL, a.g.m.,
s. 9. ; Mihmandarlar stanbulda da elilere refakat ederlerdi. GRGN, a.g.e., s. 54. ran elilerinin Osmanl
Devletinde nasl karlandna dair Bkz. Baron Josepj Von HAMMER, Osmanl Tarihi, C. XIV, stanbul 1966,
s. 49.; Safevilerde de Osmanl devletinde olduu gibi yabanc lkelerden gelen elileri karlamak zere
mihmandar tayin ettikleri anlalmaktadr. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1; Bu olay o dnemde Osmanl
Devletinde elilere uygulanan protokolun ranllar tarafndan da uygulandn gstermektedir.
186
Drri Efendinin Kirmanah Hann bu keyfiyeti karsndaki tutumu kendi ahsndan daha ok Osmanl
Devletini temsil ettiini dnmesi ve bunedenden dolay Osmanl Devletinin anna layk bir trenin onu
temsilcisi sfatyla kendi namna yaplmasn istiyordu. AKTEPE, Ahmed Drri, S. 2, s. 61. Burada Osmanl
Devleti elilerinin protokola ok nem verdiklerini grmekteyiz. Bu duruma bir rnek iin Bkz. TUNCER,
a.g.e., s.4748.
187
Elilik heyetinin gittikleri bir sonraki yerde daha iyi bir ekilde karland anlalmaktadr. ahn yiyecek
masraf olarak para gndermesi ahn heyete nem verdiinin bir gstergesidir. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 2
Osmanl Devletinde, yabanc lkelerden gelen elilerle maiyetlerinin btn masraflar hesaplanarak
karlanmas konusunda elinin geecei yol zerindeki yneticilere emirler verilirdi. Ayn hizmetin ranllar
tarfndan uyguland grlmektedir. PRL, a.g.m., s.9.
Sefaret heyeti Dergezinde iki gn dinlendikden sonra buradan hareket eder ve yola
ktklar drdnc gn rann nemli ehirlerinden Hemedana varrlar. Burada ehrin
hakimi olan Kelb Ali Han tarafndan alt yz kadar atl ve yaya asker taarfndan karland.
Kelb Ali Han heyeti byk bir saraya gtrerek ve onlara burada ziyafetler verdi188.
Heyet bu sarayda gn dinlendikten sonra yeniden yola koyuldu. Ancak yollarn iyi
olmamas nedeniyle yirmi gnlk yolu krk gnde alarak ahn bulunduu ehirden bir nceki
ehir olan Kazvine uladlar. Burada, tulu vezir payesinde olan ehrin hkimi Tahmas
han tarafndan bin kadar piyade ve svari ile birlikte karland. Karlama srasnda toplar
atlarak, enlikler dzenlendi189.
IV. Elilik Heyetinin ah Hseyinin Ordughna Gelmesi
Ahmed Drri ve maiyeti burada be gn kaldktan sonra tekrar yola ktlar. Be
gnlk bir yolculuktan sonra ahn oturduu Tahrana yaklatlar. Buraya iki saat mesafede
vezir Rstem Han tarafndan bin kadar atl ve piyade ile alaylar dzenlenerek
karlanmlardr. Rstem Han elilik heyetini baheli ve havuzlu byk bir saraya yerletirdi.
ah kendi zel mutfa ve icilerini elilik heyetinin hizmetine gndererek onlara ho geldiniz
icrasnda bulundu190. Onlar tarafndan elilik heyetine gn ziyafet verildi. Gelen iilere
bahi verilerek, Osmanl Devletinin cmertlii gsterilmitir.
gnden sonra heyet kendi mutfan kullanmaa baladlar. Geldiklerinin
dokuzuncu gnnde, ahn itimaddevlesi191 tarafndan sarayna davet edildiler. timadddevle heyeti ayakta karlad. Bylece elilk heyetine onun iin nemli olduklarn gstermek
istemitir. timadd-devle, Ahmed Drri Efendiden hemen padiahn gnderdii mektuplar
talep eyledi. nk elilik hayetinin oraya gelmesi onlar korkutmutu. lkeleri perian
188
ran Sefaretnamesi (Metin), s. 2.; ranllar Osmanl elisinin ahn bulunduu yere doru yaklatka daha
kalabalk bir maiyetle karladklarn grmekteyiz. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1;

189
Elilik Heyeti, ahn bulunduu yere yaklatka karlama heyetinin daha nemli kiilerden olutuu ve
karlamann daha kalabalk bir ekilde yapld grlmektedir. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 2. ; Osmanl
Devletinde gelen eliler getikleri yerlerin yneticileri tarafndan karlanr, kendilerine ikramlar sunulur ve
konaklama yerleri hazrlanrd. PRL, a.g.m., s .9. Grld zere Osmanl Devlet'inin protokol
uygulamalar Safeviler tarafndan aynen uygulanmaktadr.
190
ahn bu hareketi Osmanl elilik heyetine ok nem verdiinin bir gstergesidir. ran Sefaretnamesi
(Metin), s. 2 Osmanl devletinde Mslman lkelerden gelen elilere ayr bir nem verilirdi. zellikle randan
gelen elilere daha ok hrmet gsterilir, onlar kilometrelerce uzakta alayla karlanp skdara getirilir ve
sonra zel kayklarla stanbula geirilip tahsis olunan konana gtrlrd. GRGN, a.g.e., s. 54.
191
Osmanl Devletinde vezir-i azam ile ayn mevkidedir.
durumdayd. Osmanllarn onlardan snra yakn olan birka sanca isteyeceklerini, eer
byle bir teklif olursa da ya Revan ya da Kerkk vermei dnmler. Ancak daha sonra
biraz hediye ile eli gndermee karar vermiler, ancak Osmanl elisinin geleceini duyarak
bu karar ertelemilerdir. Ahmed Drri Efendi, itimadd-devlenin padiahn mektublarn
isteyeceini bilerek, sadece Hasan Paann mektuplarn gtrmtr. timadd-devle
mektuplar alp anca ararak bunlarn Hasan Paann mektuplar olduunu ve vezir-i
azamn mektuplarn nerede olduunu sordu. Ahmed Drri Efendi de behey Hnm acele
itmeye nme-i hmyundan mukaddem vezir-i zam mektublarn sana virmek Devlet-i Aliye
deb ve knun deildir. Beni evketl azimetl efendim h Cimch tarafna gndermidir.
btid varub buluuruz. Emnet-i kbr oln Nme-i hmynu teslim iderim andan sonra
vezir-i azam mektublarn sana viririm diye cevaplamtr192. Bunun zerine itimadd-devle
Osmanl Devletinin niyetinin daha nce de byle olduunu imdi ortaya ktn syledi.
Drri Efendide ondan niyetlerinin ne olduunu aklamalarn istedi. Bunun zerine
itimadd-devle, daha nce Varadin savanda ehid olan vezir-i azam Ali Paann da
niyetinin ran zerine gelmek olduunu belirtmitir. Drri Efendi de bunu kimin syledii
sormu, itimadd-devle de Revan hann yazdn sylemiti. Drri Efendi, Hnm senin
Cimch ile tenhada istire mteallik umur-u memlekete dir mvereye Revn Hn vkf
olur mu hayr didi y bizim hnkrmz hazretleri tenhda veziri ile oln muklemeye nice
vkf olur kezb itmi beyan sylemi kl oln bu makule sze itimd ider mi bundan kati
nazar- Gzi Sultan Murd Hn cennet-i mekn aleyh-ir-rahmete hazretlerinin ahidnme-i
hmyunundan bu na dek tamm seksanbe senedir ve hl yedinci pdih- azim-l ndr
bunlarn asla birinde sulh ve salaha mugyir zerinize gelmek zre sui kasdlar olmayub
byle bir kl ve fzl ve kmil ve dindr ve kbet-i endie ve tarafeynin rhat ve acze ve
meskinin istirhati melhz tabi hmyunlar oln pdih- lempenah reya perverdir bu
kr n-hencri irtikb ider mi hususn silsile-i aliyye rab-i mesknde be yz senedir ki
ecat ile hret-ir olan l-i Osman oln evld- emcd tig-zenlik ile mehur limdir193
diye cevaplayarak byle bir konuyu Revan hannn, nasl ah ile itimadd-devlenin
arasndaki konumalarn bilemeyecei gibi Osmanl padiah ile vezirinin konumalarnda
bilemeyeceini sylediklerine inanmann da akll ii olmadn sylemitir. Azametli,
deerli, ok byk Osmanl padiahnn yalan sylemeyeceini, be yzyldan beri tm
192
ran Sefaretnamesi (Metin), s. 3. ; Burada Ahmed Drri Efendinin ileri grl ve zeki bir eli olduu
grlmektedir. Osmanl Devletinde de eliler ilk nce sadrazam ile grrlerdi. PRL, a.g.m., s. 10.
193
Ahmed Drrinin burada kast ettii seksen be yl nceki anlama Kasr- irin Antlamasdr. Drri
Efendinin bu anlamay bilmesi, Osmanl elilerinin tarih bilgisinin iyi olduunun bir gstergesidir.
dnyaya n salan li Osmann Safevi Devletinin bu kt durumundan yaralanabileceini

dnmelerini yanl olduunu belirtmitir194.
Ahmed Drri Efendi, itimadd-devlenin bu ekilde konumasn nezaket kurallarna
uygun olmadn, eer kendilerine kar bir kinleri var ise grmeyi kesip ve bir daha
itimadd-devle grmeyeceini, bundan sonra da bizzat ah Cimcah195 ile konuacan
sylemitir. Daha sonra at hazrlamalarn konana gideceini sylemitir196. Bu durum
zerine birinci derecedeki Defterdar Reisi elinin yanna gelmi, itimadd-devlesine kar
kerem etmelerini, isteklerinin bu olmadn syleyerek, hanende (arkc) ve sazendekleri
arp, iir ve ark sohbetlerine balamlardr. Ancak Drri Efendi, bundan sonraki
sohbetlere zorla katlamak zorunda kalmtr. Yemekler yenip, erbetler iildikten sonra da
konana gitmitir197.
Ertesi gn itimadd-devle kardeini yolayp; ili efendiyi dnki gn rencide itdik
bize htrmnda oldlar ltuf eylesnler ben iki ylk vezirim lisan- devleti bilmem bizi
bardr diyerek yirmi otuz tabak eker ve meyve gndermitir. Grlecei gibi itimadddevle Drri Efendinin gnln almaa almaktadr198.
Oraya vardklarnn on beinci gn ah tarafndan masraflar iin bir miktar para
verilmitir. Bunun karlnda Osmanl heyeti paray getiren Kapclar Kethdas ve otuz
kadar kzlbaa kahve, eker ve koku vermitir. Ayrca elli adet tural altn, kuma Kapclar
Kethdasna da yz adet tural altn verilmitir199.
V. Ahmed Drri Efendinin ah Hseyinin Huzuruna kmas
Ertesi gn elilik heyeti Nme-i Hmyunu sunmak iin, ah tarafndan davet
edildiler. Osmanl Devletinin gc gsteren bir tahtrevan sslenerek on iki adet Arap deveci
194
Drri Efendi, eliliinin gerek sebebini saklayarak ranllarn korkuya kaplmalarn nlemeye almaktadr.
ran Sefaretnamesi (Metin), s. 4. ; Osmanl devletinde elilerin seiminde byk titizlik gsrerilir ve elilerin iki
lke arasnda bar ve huzuru gerekletirecek ve devam ettirecek nitelikte kiilereden seilirdi. TUNCER, a.g.e,
s. 45.
195
Yazma nshalarn hi birinde ah Hseyin ismi zikredilmemektedir. Onun yerine ah Cimcah ismi ile
kullanlmaktadr.
196
Ahmed Drri Efendinin itmadd-devleye bu ekilde szler sylemesi, Osmanl elilerini ak szl
olduklarn, hi kimseden ekinmediklerin bir gstergesidir. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 5.

197
ran Sefaretnamesi (Metin), s. 5.
198
199
ve gzel elbiseleri ile sekiz adet uhadar tahtrevann etrafna daire eklinde yerletirilerek
ahn saraynn nc kapsndan girilmitir200.
Ahmed Drri Efendi, sefaretnamesinde ahn bulunduu yeri ve ah u ekilde
tasvir etmektedir:h karuda oturur imi yemin yesrende bin kadar srh-ser
mkemmel silhlar ile kym zre ve on kadar Vzer ve Belerbeyi ve otuz kadar Ricl-i
Devlet ve Erbab- Mensb ve Defterdrn ve Kttb kud zre olub201
Ahned Drri Efendinin ahla karlamasnda ilk dikkati eken nokta, ahn
evresinde ok iyi askerlerin bulunmas ve nemli devlet adamlarn burada bulunmasdr.
Daha sonra Ahmed Drri Efendi, devlet ricalini arasndan yryerek ahla arasnda bir
zira202 kala durmutur. Sa eliyle name-i hmayunu tutub sol eliyle de ah selamlamtr.
esselam-
aleykm
euzubillahimene-eytanirracim
bismillahirrahmanirrahim
Hez
kitabn bi-nutuk aleykm bi-hakk l fermn fermn- Memlik-i Osmani Sultan-l berreyn
ve Hakan-l Bahreyn San- skender Z-l-karneyn Hadim-l-Haremeyn-us-erifeyn es-sultan
ibn-i e-s-sultan ibn-i e-s-sultan evketl kudretl, azimetl, e-s-sultan Gzi Ahmed Hn ibn-i
e-s-Sultan Gazi Mehmed Hn ibn-i e-s-Sultan brhim Han euzu-billah ensre hazretlerinin
nme-i hmyun evket- makrnlardr ki h Cimch hrid-i klah huzur-u sadetlerine
ok ok selm ihd idub hatrlarin sul iderler203 deyu mektubu aha vermitir204.
ah
mektubu alarak pb bana koymu ve emri ile Kzlar Aas mektubu elinden ald Bu arada
Drri Efendi mektubu sunarken itimadd-devle iki defa mektubu almaa almtr, ancak
Drri Efendi onun bu isteklerini grmezden gelerek konumasna devam etmitir. ahn
srarlarna ramen oturmayan Drri Efendi ah tarafndan zorla oturtulmutur. Bu arada ah
eli efendiye Osmanl padiahn salk durumunu sorunca, bendahi belli hm
elhamdlillah-i teali vcud-u erifleri shhat ve fiyet zeredir mukarrer saltanatlarnda
istirhat zredirler deyu cevap vererek Padiahn salk durumunun gayet iyi olduunu
belirtmitir205.
200
201
202
Zira, Osmanl Devletinde kullanlan bir uzunluk lsdr. Bir adm uzunluundadr. Buda bir metreye
yakndr. emseddin SAM, Kms- Trki, Enderun Kitabevi, stanbul 1989, s. 29.
203
204
ran Sefaretnmesi (Metin), s. 7.

Osmanl Devletinde padiahn elileri kabul gn byk bir merasim dzenlenirdi. Genelde eli kabul
gnleri, ulufe datm gn veya Galebe Divan seilirdi. Bylece gelen eliler Osmanl Devletinin ihtiamnn
ne kadar byk olduu gsterilmi olurdu. PRL, a.g.m., s. 10.
205
ah, vezir-i azamna Farsa elinin ismini sorunca Ahmed Drri Efendi Farsa olarak
aha ismini kendisine sormasn sylemi ve Farsa ismini Drri olduunu ve iinin
Padiahnn ne emir buyursa o olduu sylemitir. ah Drri Efendinin Farsa konumasna
ok memnun olmu yollarda zorluk ekip ekmedini sormu ve ona yaknlk gstermitir.
Bu yzden onu bu defa ikinci vezirin yanna oturarak nne bir ka tabak eker
koymulardr206.
ah ile vezirinin kendi aralarnda konutuklarn ama Drri Efendi onlar
duyamadn, ancak ahn srekli olarak kendinse bakarak konumasndan kendi lehinde
konutuklarn dndn belirtmektedir. Daha sonra ah eli efendiyi yanna ararak
ona stanbuldan kal ne kadar olduunu, Badata ne zaman vardn, Badattan ne
zaman ayrldn, padiahn Badat valisine mektup gnderip gndermedini sormutur207.
Hasan Paann komuluundan memnun olduunu belirtmitir. Bylece mevcut durumun
korunmas ynndeki hislerini belirtmitir. Drri Efendi ahn sorularna akllca yantlar
verdikten sonra yerine gtrldn ve nn ahn nndeki hususi ekerlerden ikram
edildiini belirterek ahn ona gstermi olduu ilgiyi gstermek istemitir. Altn ibrikle ay
ve kahve getirmilerdir. Yemekler yendikten sonra da Drri Efendi konana gitmitir208.
Bir hafta sonra itimadd-devle tarafndan sarayna davet edilmitir. Burada kendisiyle
gnderilen mektuplar saygyla takdim edilmi, o da bunlar pp bana koymutur209. aylar
ve kahveler iildikten sonra Farsa ve Trke sohbete balanlmtr. Drri Efendi stanbula
ilikin sorular yantlayarak, iir sohbetlerine katlmtr. O mecliste Rum-u behcet-i rsmde
bu mertebe Frsidn var imi deyu sityi itmiler210 sonra musiki faslna balanp yemek
yenmitir. Drri Efendi saraydan ayrlrken altn raht ile donatlm bir at hediye edilmitir.
Bu at ile birlikte elli kadar kzlba mir-ahur ve celabdar da elilik heyeti ile birlikte konaa
gelmitir. Bunlara biraz bahi verilerek gnderilmitir211.
Birka gn dinlendikten sonra ah tarafndan Drri Efendi ile sohbet etmek iin rann
nemli airlerinden Muhammed Zeki ve A Nur Ekber ve Mesrur ve Merks ve Ali Naki ve
206
207
ran Sefaretnamesi (Metin), s. 8. ; Ahmed Drri Efendinin Farsay iyi bildii grlmektedir.
ahn bu soruyu sormadaki amac, Osmanl Devletinin ran a bir saldr dzenleme amacnn olup
olmadn aratrmak olabilir. ran Seafretnamesi (Metin), s. 8.

208
209

Sadrazam Damad brahim Paann, ahn itmadd-devlesine gnderdii mektubun sureti iin Bkz.
Babakanlk Osmanl Arivi, Name-i Hmayun Defteri, nr. 6, s. 459461.

210
Ahmed Drri Efendi kendini n plana karmaktadr.
211
Muhammed Naki isimli ahsiyetler gnderilmitir. Bunlarn yannda birka tane hanende ve
sazende gelerek elenceli bir ortam oluturulmutur. ahn elilik heyetine bu kadar ilgi
gstermesi, heyetin hangi amala geldiini mektuplar vastas ile renmi olduundan ve
Ahmed Drriye olan pheli baklarn ortadan kalkmasdr212. Ayrca ah tarafndan
masraflar iin alt bin alt yz altm kuru gnderilmitir213.
VI. Ahmed Drri Efendinin kinci Defa ah Hseyinin Huzuruna kmas
Birka gn sonra ah tarafndan Drri Efendi ikinci defa saraya davet edilmitir. lk
nce Osmanl padiah ve sadrazamnn gndermi olduu mektuplarn ieriine dair ahn
kendi devlet adamlarna yazlm olan fermanlar okumulardr214. ah Drri Efendiye iyi
olup olmadn sordu. O da durumlarn iyi olduunu belirtmitir. ah Hseyin III. Ahmedin
neler yaptn sorunca, Drri Efendi padiahn btn meguliyetinin halk olduunu, bunu
haftada iki divan toplantsna katldn, iki gn yaptrd ktphaneye gittiini burada
eyhlislamn bakanlnda dier din adamlarnn tefsir ve hadis ilimlerindeki tartmalarn
kafes ardndan dinleyerek, bundan ok byk zevk aldn sylemitir. Cuma gnlerini
halkla birlikte cuma namazn eda ettii, ayrca askerlerin yapt nianclk yarmalarna
byk ilgi gsterdiini sylemitir. ahn Drri Efendinin yantndan memnun olmas ile
onaeli efendi senin gibi eli bu diyra kim gelbdir ne benim gnmde ne babam gnnde
hi gelmeybdr seni hnkr hazretleri intihb idb bana gnderbdr diyerek onu vezirine
medh etmitir215.
Birka gn sonra randa nevruz bayranm kutlamalar balamtr. Senede bir gn
olmas nedeni ile ranllar tarafndan en byk bayram olarak kabul edilir. Drri Efendi
sefaretnamesinde nevruz bayram iin u bilgileri vermektedir; ayd- Ramazn ve ayd-i
sahiden h mkerrem tutarlar kangi ayda vki olur ise ann nihayetine dek birey el
urmayub tze cedid libslar ile kendlerin donadub gerek al ve edn zikr ve ins ve nisvn
ve sabiyyn- srr ve d- mn olub zevk iderler ibtid tahvil-i ems berc-i cmle ve havletde
bil-cmle vzer ve mer yn- devlet hn meclisine cem olurlar nne beyz bin
altun mikdr altun korlar h an eliyle kardrur bir kabza alub ibtid timad-d-devleye
212
AKTEPE, Ahmed Drri, S. 4, Ocak 1968, s. 61.
213
214
ahn kendi devlet adamlarna hitaben yaynlad emirin yazd emirin sureti iin Bkz. Babakanlk
Osmanl Arivi, Name-i Hmayun Defteri, nr. 7, s. 2324.

215
ahn Padiahn neler yaptn merak etmesin de ki amac III. Ahmedin devlet ileri ile ne kadar
ilgilendiini merak etmesindendir. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1012.
virr sonra cmle hazr- meclise bah iderler hn eli dokunmudur deyu halk birbirine
teberrk ve ihd ider o gece davete gitmeyen Drri Efendi ertesi gnk davete katlarak
kendisine ikramda bulunulmutur. Bu grmede ah yine III. Ahmed hakknda sualler
eylemitir. Padiahn stanbulun dnda baka yerler gidip gitmediini, stanbul gzel olup
olmadn eli efendiye sormutur. Drri Efendide Padiahn stanbulun dna kmadn
ve stanbulun ok gzel olduunu belirtmitir. ahn Osmanl Padiahn ok sevdiini
onun da kendilerini sevip sevmedini sorduunda Drri Efendi u ekilde; hm elbette
kalbden kalbe yol vardr bi-em zhir eer tema niyete niyete est kesi her-i delhr
didim yani zhir gziyle bakmak mmkn deil ise gnller herhani kimse balamaa
kdir deildir vllahi kalb gziyle birbirinizi mhede buyurursuz didim nki cenb-
sadetiniz bu mertebe anlar seversiz anlar dahi sizi severler eer sevmiyeler idi beni size
gndermezler idi ve nme-i hmyunda dostluk arz idb bu kadar zamandr mektubunuz
gelmedi ahvlinizden haber alamadk deyu yazmazlar id diye cevaplayarak ah
rahatlatmtr216. ahn grmelerinde devaml olarak bu soruyu sormas ahn Osmanlya
kar pheye dtn gstermektedir. Drri Efendi de her defasnda ahn phelerini
ortadan kaldrmaya alt grlmektedir217.
Birka gnden sonra itimadd-devle Drri Efendiyi grmeye davet eder. Bu
toplantda itimadd-devle, mektuplarn cevaplarn daha sonra bir eli ile gndereklerini
bildirmtir. nk daha nce ran tarafndan Osmanl Devletine Rstem Han ile gnderilen
mektuplarn cevaplar merhum Mehmed Paa ile gnderilmiti. Rstem Hana mektup
verilmemiti. Bu konuda Drri Efendi itimadd-devle ile mnakaaya girimi ve sonunda
itimadd-devle toplanty brakb gitmitir218.
timadd-devle, Drri Efendiyi tekrar davet ederek, ahn kendisini sevdiinden
dolay kendisine bir tane name-i hmayun cevab olarak mektup verileceini belirtmitir219.
Birka gn sonra ah tarafndan Nme-i Hmyunun cevabn almak zre saraya
davet edilmitir. Bu davet srasnda Drri Efendi ahn kendisine gndermi olduu hilati220
giyerek saraya gitmitir. Bu kurulan meclisin daha ncekilerden daha farkl olduunu grd.
ahn bu toplantda hanlarndan bazlarna mansb tevcih ederek, hilat giydirdiini, zellikle
216
217
AKTEPE, Ahmed Drri, S. 5, ubat 1968, s. 53.
218
219
220
Hilat, padiahlarn gnl almak ve dllendirmek iin, birine giydirdikleri deerli kuma ya da krkten
yaplm kaftana verilen isimdir.
dou ve kuzey arasnda bulunan Dastan blgesinde doksan drt kabilenin temsilcilerinin
bulunduunu belirtmektedir. Bunlar aha hediyelerini arz ettikten sonra maalarn alarak
gitmilerdir. Ayrca orada Drri Efendiden ayr olarak zbek ve Moskov elilerinin
bulunduunu ancak ahn bunlara fazla itimat etmediini de yazmaktadr221. Yemekler
yendikten sonra ah Drri Efendiyi yanna ararak yaplan merasim hakknda u ekilde
bilgi vermitir; bu grdin taife bizim reyamzdr bunlar gyet fakir-i el-hl olub ecdd
atmzdan ah Abbas bunlardan her kabileye senev birer mikdr maa tayin idb anlar her
sene rikbmza gelb serfr idb sliyane tayin olunan her ne ise virb mutayyeb ideriz
didi bunlar shhati zre haber aldm ki bunlar Tatar makulesi bir taife imi ah Abbas
devrine gelin Tatar gibi memlekitini daima apb akn iderler imi kurr ve kasabt her ne
olur ise yama ve gret ve esir idb gtrrler imi h Abbas clus itdikde bunlar ile
dostluk idb bir takrib ile kle lub her kabileye birer mikdr maa tayin idb ve her sene
Divn- ha gelb hilatlerin giyb ve sliyane alalar ve men bade memleket ve reyaya
taaddi itmemek zre kavl- ahd ve karr idb ahidnmeler yazmlar222.
ah bu izahatten Osmanl Devletinin snrdaki Krt beyleri ile sorunu olup olmadn
sormu ancak vezirinin yannda bulunmas ile daha fazla konumamtr. Ancak Drri Efendi
ah bu konuda teskin etmek iin unlar sylemitir, hm firrlarnda serhadde oln
Krdistn Beleri bil-cmle bizim reyfe-i itat ve inkydde olub cdde-i istikmetden serim
inhirf itmee kdir deildir Eer czzi ve klli tahallf iderler ise serhad- nein olan vzer
ve Belerbeiler anlarn cezlasn tertib iderler ve Rikb- hmyun arz idb yerine olu ya
karndan nsb iderler cenab- saadetinizin esn-yi clsunda ehruzur havlisi zuhur ve
memleketinizde teaddi ve tecvz iden Baba Sleymn Be ksthl name-i hi ve iliniz
ile merhum
Sultan Mustafi Hn- Gzi hazretleri cenab- saadetinizin hatr- erifleri in
mezburun evldlarn kahr ve kam idb
sancklarn ahire tevcih eyledi ve gasb olan
mahalleri size red eyledi ve mahsus ili gnderb hatr- erifleriniz sul eyledi malumunuz
deilmidir didikde belli efendi sahih sylersin deyu teslim old diye Sefaretnamesinde
belirtmektedir. ah elindeki mektubu Drri Efendiye sunmutur. Elilik heyeti de konana
gitmitir223.
221
ahn Osmanl elisine dier elilerden daha ok nem verdii grlmektedir.
222
223
ran Sefaretnamesi (Metin), s. 1718. Metin yazma nshada verilen paralarn miktarlar yazlmamtr. Bu
miktarlar dier yazma nshalar incelenerek ortaya kartlmtr.
Ertesi gn ah tarafndan elilik heyetine yine masraflar iin bir miktar para
gnderilmitir. Drri Efendi gelen adamlara Osmanl Devletine yakr uha kumalar ve
hmayn sikkelerinden bir miktar sikke verilmitir224.
Birka gn sonra itimadd-devle Drri Efendiyi saraya davet etmitir. Bu
toplantlarnda Drri Efendi ahn itimadd-devleye snr hakknda neyi kastettiini
sorunca, o da ah zecek bir madde olurda o da sonra bizi azarlar diye korktuunu
syleyerek durumu aklamtr. Bunun zerine Drri Efendi Gazi Sultan Murad Hann
Sulhnamesinde ( Kasr- irin Anlamas) Amak kalesinin yklaca ve her iki tarafn
buray tahkim etmeyecei belirtilmi iken ranllarn buray Mir veysin zuhuru srasnda
niin tahkim edilip iine asker yerletirdiklerini sormutur. Ayn ekilde Badat snrnda
Baclan havalisinde bir ka yer harap edilmiken sizin filan ve falan airetleriniz gelip ba ve
baheler yaparak ttn ekmiler, evler ina ederek oturduklarnda bir defaya mahsus mani
olunmuken, onlarn tekrar oraya gelip yerletiinden haberiniz yok mudur? Bundan baka,
bu yl Van eyaletine bal Hakkari hkimine iki mamur ky verip ah tarafndan burada
oturanlara maa balanm ve yetmi tmen ake gnderdiiniz doru deilmidir? Hem
Osmanl Devleti ile dostluk iddia edersiniz, bu davranlarnz dostlua sar m? Devlet-i
Aliye bu durumu renip de kzarlarsa ne yaparsnz? eklinde sitemkr sorular karsnda
itimadd-devle ok utanmtr. hn ba in bundan haberim yokdur diyerek bir grevli
ararak bu konularla ilgili fermanlarn derhal geri ekilmesi istemitir. Ondan sonra da
rann ileri gelen bilim adamalarnn bulunduu bir mecliste sohbet edildi. Ardndan hanende
ve sazendeler arklar syleyerek elilik maiyetini elendirmitir. Yemek ve kahveden sonra
heyet konana dnmtr225.
Ertesi gn, ran temsilen Osmanl Devletine gnderilecek olan eli, heyeti davet
ederek onlara yemek ziyafeti vermitir. timadd-devle, Kapclar Kethdasn gndererek
Drri Efendiyi konana davet etmitir. timadd-devle ile Ahmed Drriden baka
kimsenin alnmad bu grmede ahn onlar gizli bir yerden dinlediini belirtmektedir.
Bu grmede, itimadd-devle kendinden nceki vezirin aleyhinde konumutur. Mir
veysin ve Lezgi kabilesinin edepsizlik ederek lkeyi harabeye evirdiklerini, bunlarn ah
Cimcahdan para ve giysi verilmesini, ho tutulmalarn istedilerinden, buna karlk ahn
onlarn isteklerini kabul etmediini belirtmitir. timadd-devle Drri Efendiye bunlar
anlattktan sonra asl renmek istedii meseleye gelerek, imdi Osmanl Devletinin bat
224
225
devletleri ile bar yaptn (kastedilen 1718 Pasarofa Anlamas) , sefer olmadna gre
Padiahn ne ile megul olduunu sorar226. Hnm ben stanbulda iken ol-esnda etrf ve
eknfa fermanlar tahrir ve tayin ve mbirler irsl iderler idi ki Rum-ili ve Bosna ve More
eyletleri ve Antol ve Krd-istan ve Arab-istan ve am ve Haleb ve Msr Kahire vrnca ve
Haremeyn-i erifine ve Cedd Bahr-i Siyhn cevnib-i erbaas ve Krm taraflar ve Tatar
Hnn makarri olan memlik ve Bahr-i Sefidde olan Cezyirler ki Girid atas ve Sakz ve
Kbrs ve stanky ve Rdos cezireleri ki yedi yzden ziyde cezireler ve Sebte boaznda
vrnca Tunus ve Trblus ve Cezyir ve Devrhan ve bunun emsali ne mikdr deryda ve
karada bild- ehir ve kasabalar vr ise anlarda olan cevmi ve mescid ve medris ve
imret ve hn ve hn-gh ve dar-l hadis ve tekkeyeler bil-cmle ecdd- tmlar hayrtlar
anlarn kef ve defter idb tamir ve termim ve mrtezikalar ve zyif ve ulfelerinied ve sir
kl ve husn ve cebehne ve mhimmtlarn ve top ve hemire sir lt tecdid ve tamir ve
tekmil olunub nizmlar virilmek zre cevnib erbaaya fermnlar irsal olunur ididiyerek
cevaplamtr. Ayrca timadd-devle padiahn ehzadeleri hakkndaki suallere de gerekli
cevaplar vermitir227.
VII. Ahmed Drri Efendinin randaki Diplomatik Faaliyetlerinin Sona Ermesi
Ertesi gn ah tarafndan elilik heyetine be at, bir katar (dizi) deve ve bir katar
katr gndermitir. Bunlar getirenlere bahileri verilmitir. Birka gn sonra elilik heyeti
yola kaca iin ah ile vedalap divanndan ayrlmtr. Drri Efendi, sefaretnamesinde
ahn oturduu yer ve yanndakiler hakknda u bilgileri vermektedir, h-Acemin divn bu
tarz siyk zre kurulmudur ki ancak kends halkdan mfrez bir yksecek sofada yalnz
oturub fakat bir yasd vrdr ki ana arka virmidir bundan gayri yasdk yokdur hdan
ayri kimesne yasdk kullanmaa kdir deildir Vezir-i azam olana timad-d devle dirler
divnda tahmin hdan be zer mikdr a oturub ve nn alt yannda Defterdrlar ve
Reis ve sir erbb- mushib oturur karu sofada Vzers pyesinde olan Ser-askerleri
oturur alt yannda Yenieri As ve sir Vzers ve Belerbeiler otururlar hn sa
yannda Kzlar Aas Beyaz Kapu As makmnda olan taviler ve mushibler dururlar
hn b ucunda krk kadar civnlar ki taze han-zdeler ve Grci be-zdeleri ve erkes
dilberleri dururlar han-zdeler gayet nzik ve dilberdirler lakin n ve czibe yokdur beyt
226
Anlalaca gibi, ranllar hl Osmanl Devletinden sphe etmektedirler ve Osmanl Devletinin asl
niyetinin ne olduunu anlamaya almaktadrlar. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 21.

227
bilen hn Setanbuldur rsm-i iveh ve nzi kenarn dilberi nzikde olsa nzenin olmaz
masdki zre nezketleri olmaz m olur lakin nzik deillerdir h Acemin dahi libslar ve
kyfeti ucbedir ve yakkszdr mesel beyt eyy hedeyyu cihn-bn- Mlk- Osmni
sinn-i yegne-i dehr itdi Halik-i bi-n birAcemi kledir der-gahda h-Acem tensbi
yakksz libas nmzn grld Drri Efendi, ahn yanndakiler hakknda ayrntl
bilgiler verdii zellikle ah ve yannda hanzadeler gzeller hakknda air yannda
kullanarak yorumlar getirmektedir. Drri Efendi ne ahn yannda bulunan gzelleri
beenmi ne de ahn giyimini beenmitir228.
Drri Efendi Sefaretnamesinde rann ahvali hakknda, unlar anlatmaktadr;
ehirlerinin altm konak229 uzunluunda ve elli konak eninde olup gzel ve planl olduunu
kyler de genelde tahl ve meyvaclk zirat yapldn belirtmektedir. Osmanl Devletine
gre bunlarn sat iki kat fazlayd. Giysi ve kumalar ise daha ucuzdu. Kumalar kendi
lkelerinde retirlerdi. Baka lkeden kuma ithal etmezlerdi.
lkelerinde kale vardr. Birincisi Hint snrnda Mir veysin saldrd
Kandehardr, ikincisi Ejderhan tarafndaki kale, ns de Van kalesidir230. Dier yerler
skdar gibi aktr. Bunlarn dndaki kentlerinde ve kasabalarnda toplar azdr. Mir veys
1118 ylnda Kandehar Grc Abdullah Hann elinden alarak burada taht kurmu, adna
hutbe okutarak alt yl oturmutur. Alt yl sonra Mir veys lnce, yerine kardei gemi
ancak o hkmet ricali olmadndan halk tarafndan drlm, Mir veys olu Mir
Mahmud baa gemitir231.
randa ok sayda snni mezhebinden Mslman vardr. Her kasaba ve kentinde snni
mslmanlar bulunur. Ancak bunlar Safevilerden korktuklar iin bunu aka syleyemez.
Snni olan yerlerde yre halk elilik heyetini iki saat tede mesafede karlayarak, olukocuk herkes sizler Mekke ve Medinenin bekisi olan kudretli Osmanl padiahnn kutsal
yzn grmsnz diyerek elilik heyetine ok byk sayg gstermilerdir. Bu sevgiden
dolay gn gece onlar konuk olmulardr. ran lkesinin yarsndan fazlasnn mslman
228
229
Araba ya da hayvanla bir gnde alnan yol.
230
Dier yazmalarda bu kale Revan Kalesi olarak gemektedir. Ancak bir yazm hatas nedeni ile bu ekilde
yazlm olmaldr. ran Sefaretnamesi (Metin), s. 26.

231
ran Sefaretnamesi (Metin), s. 26. Ahmed Drri, asl grevini yerine getirerek rann askeri ve ekonomik
durumu hakknda detayl bilgiler elde etmitir.
olduunu zellikle Semahi, irvan, Gence ve Karaba blgelerinin tmnn mslman

olduunu belirtmektedir232.
Drri Efendi, randa devlet yneticilerin halkla ilgilenmedii, devletlerin saldrlarna
kar koyamadklar gibi askerlerinin devaml olarak firar ettikleri, halkn aka artk ah
devrinin sona erdiini sylediklerini belirtmitir233. Halkn artk Safevi Devletinin sona
erdiini dndklerini gstermektedir.
VIII. Ahmed Drri Efendinin randan Dn Yolculuu
Ahmed Drri Efendi ran snrndan iki ayda ahn bulunduu yere ulatklarn
burada ay kaldklarn name-i hmayunun cevabn aldktan sonra elli gnde Vana
geldiklerini, toplam olarak ran topraklarnda alt buuk ay geirdiklerini belirtmitir. Drri
Efendi randan Cemaziyelahir 1333 ( Nisan 1721) tarihlerine tesadf eder. stanbul a
varlar ise 15 Safer 1134 (5 Aralk 1721) tarihidir234.
Kendilerine ah tarafndan elli kese ake verildiini Vana on be kese ake ile
geldiklerini bunu da burada validesinin hayrat iin harcadn sefaretnamesinde
sylemektedir235.
Ahmed Drri Efendi kendsinden istenilen resmi ileri yerine getirdii gibi asl
gnderilme sebebini de baaryla yerine getirmitir. stenilen her trl bilgiyi renerek bunu
sadrazama sunmutur. Sadrazam da Ahmed Drri Efendinin sefaretnamesinde belirtmi
olduu bilgiler sayesinde rana kar izlenecek olan yeni politikasn belirlemitir.
232
233
234
AKTEPE, Ahmed Drri, S. 5, Mart 1968, s. 66.
235
ran Sefaretnamesi (Metin), s. 29. buradan kendisinin Vanl olduunu kartabiliriz.
SONU
Osmanl Devleti ile Safeviler arasndaki ilikiler, XVI. yzyln balarnda ran
topraklarnda ah smail tarafndan Safevi Devletinin kurulmas ile balayacak, XVIII.
yzyln ilk yarsnda Safevi hanedanlnn sona ermesine kadar devam edecektir. ki devlet
arasndaki mcadelenin sebebi ii-snni mezhep atmas eklinde grnse de asl sebep her
iki devletin de Anadolunun dousu ile rann batsn ele geirme istekleridir. Bu nedenden
tr birbirleriyle uzun yllar sren savalar yapmlardr. Ancak yaplan bu savalarda her iki
tarafda kesin zafere ulaamamtr.
XVIII. yzyln balarnda Osmanl Devleti batda yapt savalarda baarl
olamamas neticesinde 1718 ylnda Pasarofa Antlamasn imzalam ve bir bar dnemine
girmitir. Ayn dnemde randa kan i isyanlar Safevi hanedanlnn zor gnler
geirmesine neden olmaktadr. rann bu i karkldan faydalanmak isteyen Ruslar,
rann kuzey topraklarndan girerek buralar igal etmitir. Osmanl Devleti Ruslarn ran
topraklarnda ilerlemesini egellemek iin ynn dou snrlarnda evirerek hemen harekete
gemitir.
Ahmed Drri Efendi, yukardaki gelimeler zerine Damad brahim Paa tarafndan
grnte bir ticari meseleyi halletmek, ama asl gayesi rann i durumunu renmek,
bunlar bir rapor halinde padiah III. Ahmed ve Sadrazam Damad brahim Paaya sunmak
zere rana eli olarak tayin edilecektir.
te elimizdeki ran Sefaretnamesi, Ahmed Drri Efendinin randa bulunduu sre
zarfnda yapt faaliyetleri, rana gidi ve randan dn yolculuu srasnda ran
snrlarnda grp, iittiklerini yazd elilinin sonunda Osmanl Padiah Sultan III. Ahmed
ve sadrazam Nevehirli Damad brahim Paaya sunduu raporu iermektedir.
Ahmed Drri Efendi, sadrazam Damad brahim Paann kendisinden istedii rann
i durumuna dair bilgileri ayrntl bir ekilde renerek, sefaretnamesinde bunlar
belirtmitir. Drri Efendi eserinde ran Devletinin idari, askeri, ekonomik, dini ve kltrel
yaplar hakknda teferruatl bilgiler sunmutur. Sefaretnamede, rann idari adan bir
belirsizlik iersinde olduunu ah Hseyinin lkesine hkim olamad gibi halk zerindeki
otoritesini kaybettiini ve Osmanl Devletinin lkesine sava amasndan korktuunu
renmekteyiz. Askeri adan ah Hseyine bal dzenli bir ordunun bulunmadn, birka
ehri dnda dier ehirlerinin savunmasz olduunu ve askerlerinin bir ksmnn firar ettiini
renmekteyiz. Ekonomik adan bakldnda Safevi Devletinin tarma dayal bir
ekonomisinin bulunduunu ve halkn ekomomik durumunu zayf olduunu sefaretnameden
karmaktayz. randa ok sayda Snninin bulunduunu, ancak bunlarn Safevilerin basks
nedeni ile ibadetlerini ak bir ekilde yerine getiremediklerini ve bunlarn Osmanl
Padiahn ok sevdikleri ve ona bal olduklar sefaretnamede belirtilmektedir.
Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesi, elde bulunan ilk ran sefaretnamesi
olmas nedeni ile Osmanl Diplomasi Tarihi asndan ok deerli bir kaynak eserdir. ran
Sefaretnamesinin orijinal nshasna sahip deilsek de Drri Efendinin kendi yazm olduu
nshadan kopye edilmi olan H 1432 nolu yazma nshann orijinal nsha kadar deerli
olduu kanaatindeyiz. Bunun yannda R 1228 nolu yazma nshann Drri Efendinin ran
eliliinden 2 yl gibi ksa bir sre sonra kopye edilmesi ve gnmze kadar hi bozulmadan
ulamas, iindeki bilgilerin orijinal nshaya yakn olduunu gstermektedir. Dier 5 yazma
nsha ierisindeki bilgilerin baz ufak farklar dnda yukardaki bu iki yazma nshada
bulunan bilgiler ile ayn olmasndan dolay muhtemelen bu 5 yazma nshann dier iki yazma
nshadan kopye edildiklerini gstermektedir.
Ahmed Drri Efendinin ran Sefaretnamesinin Avrupann eitli ktphanelerinde
gerek yazma gerekse basma nshalarnn bulunmas, ayrca 1820 ylnda Pariste baslmas
gerekten nemli bir eser olduunu gstermektedir.
Sonu olarak; Ahmed Drri Efendi, kendisine verilen elilik grevini baarl bir
ekilde yerine getirerek toplad bilgiler ile Osmanl Devletinin XVIII. yzyln ilk
eyreinde ran politikasn belirlemesinde nemli bir katk salamtr. Bundan dolay
Ahmed Drri Efendi, baarl bir eli ve diplomat olarak hazrlam olduu sefaretnamede
nemli bir kaynak eser olarak Osmanl Diplomasi Tarihinde yerini almtr.
KAYNAKA
ARV KAYNAKLARI
Babakanlk Osmanl Arivi, Name-i Hmayun Defteri, Nr. 6, s. 459461.
Babakanlk Osmanl Arivi, Name-i Hmayun Defteri, Nr. 7, s. 2324.
Babakanlk Osmanl Arivi, Mhimme Defteri, Nr. 129, s. 283, 299, 320
YAZMALAR
stanbul, Topkap Saray Ktphanesi, Revan, No. 1313
stanbul, Topkap Saray Ktphanesi, Revan, No. 1228
stanbul, Topkap Saray Ktphanesi, Hazine, No. 1432
stanbul, Fatih Millet Ktphanesi, Ali Emiri, No. 820
stanbul, Fatih Millet Ktphanesi, Ali Emiri, No. 821
stanbul niversitesi, Nadir Eserler Ksm, Tarih Yazmalar, No. 3228
stanbul niversitesi, Nadir Eserler Ksm, Tarih Yazmalar, No. 442
KTAPLAR
AHMET CEVDET PAA, Tarih-i Cevdet, C. I, dal Neriyat, stanbul 1976.
AKTEPE, Mnir, Prof. Dr, 17201724 Osmanl-ran Mnasebetleri Ve Silahr Kemani
Mustafa Aann Revan Fetihnamesi, ..E.F. Yaynlar, stanbul 1970.
ALLOUCHE, Adel, Osmanl-Safevi likileri (Kkenleri ve Geliimi), Anka Yaynlar,
stanbul 2001.
ARMAAN, Mustafa, Osmanl Ansiklopedisi Tarih Medeniyet Kltr, Aa Yaynevi, C. V,
stanbul 1993.
ATE, Abdurrahman, Avarl Nadir ah ve Dneminde Osmanl-ran Mcadeleleri,
Sleyman Demirel niversitesi, Baslmam Doktora Tezi, Isparta 2001.
BABNGER, Franz, Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri, ev.

Bakanl Yaynlar, Ankara 1992.
Cokun ok, Kltr
BANARLI, Nihat Sami, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C.II, stanbul 1987.
BROCKELMANM, Carl, slam Uluslar ve Devletleri Tarihi, ev. Neet aatay, TTK, 2.
bask, Ankara 2002.
BUDAK, Adnan, Mustafa Nazif Efendinin ran Elilii ( 17461747), Baslmam Yksek
Lisans Tezi, Karadeniz Teknik niversitesi, Trabzon Mays 1999.
AKIROLU, Ekrem, Yaam ve Yaptlaryla Osmanllar Ansiklopedisi, C. I, YKY, stanbul
1999.
DEVELLOLU, Ferit, Osmanl-Trke Ansiklopedik Lugat, Ankara 1995.
ERAVCI, H. Mustafa, Mustafa lis Nusret-nme, Baslmam Doktora Tezi, Edinburgh
1998.
RAMZ, Ramiz ve db- Zurafs, Haz. Sadk ERDEN, Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar,
Ankara 1994.
ERGN, Saadeddin Nzhet, Hati Divn, 2. bask, Maarif Kitabevi, stanbul 1956.
GRGN, Kemal, Osmanl ve Cumhuriyet Dnemleri Hariciye Tarihimiz ( Tekilat ve
Protokol), TTK, Ankara 1994.
GRENARD, Fernand Asyann Ykselii ve D, ev. Osman Ylsel, M.E.B. stanbul
1992
GOLDEN, B., Peter, Trk Halklar Tarihine Giri, ev. Osman Karatay, Karam Yaynlar,
Ankara 2002.
HAMMER, Josepj Von, Osmanl Tarihi, C. XIV, stanbul 1966.
HODGSON, M.G. S., slamn Serveni, ev. Metin Karabaolu, z Yaynclk, stanbul
1993.
NALCIK, Halil Osmanl mparatorluu Klasik a (13001600), YKY, 3. bask, stanbul
2003.
______ Osmanl Uygarl, Kltr Bakanl Yaynlar, C. I, Yayna Haz.: Halil nalck,
Gnsel Renda, Ankara 2004.
HINZ, Walther, Uzun Hasan ve eyh Cneyd (XV. Yzylda rann Milli Bir Devlet Haline
Ykselii, ev, Tevfik Byklolu, TTK, Ankara 1992.
KARADENZ, Ylmaz, randa Smrgecilik Mcadelesi Ve Kaar Hanedan (17951925),
Bak Yaynlar, stanbul 2006.
KARATAY, Edhem Fehmi, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Trke Yazmalar Katalogu,
Topkap Saray Mzesi Yaynlar, C. I-II, stanbul, 1961.
KEVSERAN, Vecih, Osmanl ve Safevilerde Din-Devlet likisi, ev. Muhlis Canyrek,
Denge Yaynlar, stanbul 1992.
KILI, Remzi Kanuni Sultan Sleyman Devri Osmanl-ran Mnasebetleri (15201566),
Erciyes niversitesi, Baslmam Doktora Tezi, Kayseri 1994.
______XVI. Ve XVII. Yzylda Osmanl-ran Siyasi Antlamalar, Tez Yaynlar, stanbul
2001
KIRZIOLU, M. Fahrettin, Osmanllarn Kafkas Ellerini Fethi ( 14511590), Sevin
Matbaas, Ankara 1976.
KURAN, Ercment, Avrupada Osmanl kamet Eliliklerinin Kuruluu ve lk Elilerin Siyasi
Faaliyetleri 17931821, Trk Kltr Aratrma Enstits Yaynlar Ankara 1988.
KTKOLU, Bekir, Osmanl-ran Mnasebetleri (15781590), ..E.F. Matbaas,
stanbul 1962.
RAD Mehmed, Raid Tarihi, C. V, stanbul 1282.
REFK, brahim Osmanl limleri ve Sanatkrlar, Tima Yaynlar, Sadeletiren: Dursun
Grlek, stanbul,
SAM, emseddin, Kms- Trki, Enderun Kitabevi, stanbul 1989.
SARAY, Mehmet. Trk-ran likileri, Atatrk Aratrma Merkezi Yay., Ankara 1999.
SMER, Faruk, Safevi Devletinin Kuruluu ve Gelimesinde Anadolu Trklerinin Rol,
TTK, Ankara 1992.
SREYYA Mehmed, Sicil-i Osmni, Matbaa-i mire, stanbul, 1311.
AKR, Ziya, Mezhepler Tarihi, Maarif Kitaphanesi, stanbul 1961,
APOLYA, Enver Behnan, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Elit Kitabevi, stanbul 2004.
eyhi Mehmed Efendi, Vekayil Fudala II-III, ekaik-i Numaniye Zeyli, Tpk Basm, Ner.
Abdlkadir zcan, ar Yaynlar, stanbul 1989,
TOGA, Sleyman, Krml Mustafa Rahmi Efendinin ran Sefaretnamesi, Baslmam
Yksek Lisans Tezi, Ankara niversitesi, Ankara 2000
TUNCER, Hner, Eski ve Yeni Diplomasi, mit Yaynclk, Ankara 1995.
TUNCER, Hadiye TUNCER, Hner, Osmanl Diplomasisi ve Sefaretnameler, mit
Yaynclk, Ankara 1998.
UNAT, Faik Reit, Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri, Yay. Haz: Bekir Stk Baykal, TTK,
3.bask, Ankara 1992.
UZUNARILI, smail Hakk, Osmanl Tarihi, C. II, III, TTK, Ankara 1983.
YCEL, Yaar- SEVM, Ali, Klasik Dnemin Hkmdar Fatih Yavuz Kanuni, TTK,
Ankara 1991.
WOODS, E., Akkoyunlular, ev. Sibel zbudun, stanbul 1993.
MAKALELER
ABBASLI, Mirza, Safevilerin Kkenine Dair, Belleten, C. XC, no: 158, Nisan 1970.
AKA, smail, Anadoludan rana Gler, Tarihten Gnmze Trk-ran likileri
Sempozyumu, TTK, Ankara 2003.
AKTEPE, Mnir, Nevehirli brahim Paa, .A., M.E.B., C. IX, stanbul 1964.
________Drri Ahmed Efendinin ran Sefareti, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi,
S. 16,
Ekim 1967- Mart 1968.

ALTUN-GRSOY, Belks, Sefaretnameler, Trkler, C. XII, YTY, Ankara 2002.
BALA, Mirza, Erdebil, .A., M.E.B., C. IV, stanbul 1977.
BLM, Cahit, Ebubekir Ratb Efendi Neme Sefaretnamesi, Belleten, S. 209, Ankara Nisan
1990.
________ Mustafa Rasih Efendinin Rusya Sefaretnamesi, OTAM, S. 7, Ankara 1996.
________ Tercme Odas, OTAM, Yl I, S. I, Haziran 1994.
BOYLE, John Andrev, rann Milli Bir Devlet Olarak Gelimesi, Belleten, ev: Berrin U.
Yurdado, S. 156, Ekim 1975.
OLAK, Songl, Patrona Halil Ayaklanmasn Hazrlayan artlar ve syann Py- Tahtaki
Etkileri, Trkler, C. XII, YTY, Ankara 2002.
EFENDYEV, Oktay, ah Tahmasbn ahsiyeti Dair, Trkler, C. VII, YTY, Ankara 2002.
EFENDZADE, Oktay Safevi Devletinin Kuruluunda Azeri Trklerinin Rolne Dair, XI.
Trk Tarih Kongresi, C. II, 59 Eyll 1989.
EKNC, Mustafa, Yavuz Sultan Selim Dneminde Osmanl-Safevi likileri, Trkler, C.
IX, YTY, Ankara 2002.
EMECEN, Feridun M., Osmanl Devletinin ark Meselesinin Ortaya k ve ilk

Mnasebetler ve Yansmalar, Tarihten Gnmze Trk-ran likileri Sempozyumu, TTK,
Ankara 2003.
______Sultan Sleyman a ve Cihan Devleti, Genel Trk Tarihi, C. VI, YTY, Ankara
2002.
ERAVCI, H. Mustafa, Safevi Hanedan, Trkler, C. VI, YTY, Ankara 2002.
______ II. ah smail Dneminde Dou Anadoluda Safevi Tehdidi, Frat niversitesi
Trkiyenin Gvenlii Sempozyumu, Elaz 1719 Ekim 2001.
_______
III. Murad , Manisal Padiahlar, Manisa Valilii Yaynlar, Manisa 1999.
ERGN, Sadedin Nzhet,Drri (Vanl Ahmed),Trk airleri, C. III, stanbul1943.

GKBLGN, M.Tayyib, Arz ve Raporlarna Gre brahim Paann Irakeyn Seferindeki ilk
Tedbirleri, Belleten, C. XXI. S. 29, Ankara 1957.
GLPINARLI, Abdulbaki, Kzlba, .A., M.E.B., stanbul 1998.
HOURDCADE, Bernard, ran (Fiziki ve Beeri Corafya), .A., C. XXII, Trkiye Diyanet
Vakf Yay., stanbul 2000.
LGREL, Mcteba, Zirveden Dn: II. Selimden III. Mehmede, Genel Trk Tarihi, C.
VI, YTY, Ankara 2002.
PRL, Mehmet, Eli, .A., C. I, Trkiye Diyanet Vakf Yay., stanbul 1995
KARACA, Behset, Safevi Devletinin Ortaya k ve II. Bayezid Dnemi Osmanl- Safevi
likileri, Trkler, C.IX, YTY, Ankara 2002.
KARAL, Enver Ziya, Ahmed III, .A., M.E.B., C. I, stanbul 1961.
KORKUT, Hasan, Osmanl Sefaretnmeleri Hakknda Yaplan Aratrmalar, Literatr
Dergisi, C. I, S. 2, Bilim ve Sanat Vakf Yaynlar, stanbul 2003.
KRAMERS, J.H., ran (Tarih ve Etnografik Bak), .A., M.E.B., C. V/II, stanbul 1968.
KUNT, Metin Siyasi Tarih ( 16001789), Trkiye Tarihi, Yay. Ynt: Sina Akin, C. III. ,
Cem Yaynevi, 6. bask, stanbul 2000.
KKDA, Yusuf, Osmanl Devletinin ah smailin Anadoluyu iiletirme
almalarn Engellemeye Ynelik nlemleri, Osmanl, C. I, YTY, Ankara 2000.
MIRJAFARI, Hosen, ranl Tarihilerin Bak Asyla Kanuni Sultan Sleymann Siyaseti
ve Kiilii, Osmanl, C. IX, YTY, Ankara 2000.
MUSTAFAZADE, Tofiq Teyyubolu, Safevi Hanedann Son Yllar, ev. Bilgehan A.
Gkda, Trkler, C.VII, YTY, Ankara 2002.
NASKALI, Esko ran (Balangtan Mslmanlar Tarafndan Fethine Kadar), .A., Trkiye
Diyanet Vakf Yaynlar, C. XXII, stanbul 2000.
NESBL, Nesib, Osmanl-Safevi Savalar Mezhepleri ve Azerbeycan, Trkler, C. VI,
Ankara 2002.
ORTAYLI, lber, Osmanl Diplomasisi ve Dileri rgt, Tanzimattan Cumhuriyete
Trkiye Ansiklopedisi, C. I, letiim Yaynlar, stanbul 2000.
Z, Mehmet, II. Viyana Seferine Kadar XVII. Yzyl , Genel Trk Tarihi, C. VI, YTY,
Ankara 2002.
ZGDENL, Osman Gazi, ran (Fetihten Safevilere Kadar) .A., Trkiye Diyanet Vakf
Yaynlar, stanbul 2000.
SARIKAYA, Saffet, Dini ve Siyasi Bakmdam Osmanl-ran Mnasebetleri, Trk Kltr,
S. 363, Temmuz 1993.
SAVA, Ali brahim, Genel Hatlaryla Osmanl Diplomasisi, Osmanl zel Says I, YTY,
Ankara 2000.
________ Osmanl Elilerin Resm-i Kabul Protokolleri, Tarih ncelemeleri Dergisi, Ege
niversitesi Edebiyat Fakltesi Yay., zmir 1996.
SAVA, Saim,Osmanl-Safevi Mcadelesinin Toplumsal Sonular, Trkler, C. VII, Yeni
Trkiye Yaynlar, Ankara 2002,
SMER, Faruk, Akkoyunlular , Trk Dnyas Tarih Dergisi, S. 40, ( ubat 1986)
TEKNDA, M.C. ehabeddin Yeni Kaynak ve Vesikalarn I Altnda Yavuz Sultan
Selimin ran Seferi, Tarih Dergisi, ..E.F., C. XVII, S. 22, 1967.
TOROS, Taha Osmanl Sefirleri ve Sefaretnamelere Dair, Hayat Tarih Mecmuas, Yl 5, S.
7, Ankara 1969.
UZUNARILI, smail Hakk, XVIII. Yzylda Osmanl-ran Mnasebetleri, Trkler,
YTY, C. XII, Ankara 2002.
STN, smail Safa, ran ( Safevilerden Gnmze Kadar), .A., C. XXII Trkiye
Diyanet Vakf Yaynlar, stanbul 2000.
YALINKAYA, M. Alaaddin,XVIII. Yzyl: Islahat, Deiim ve Diplomasi Dnemi
(17031789), Trkler, YTY, C. XII, Ankara 2002.
YAZICI, Tahsin,Drri Efendi, Enclopedia ranica, C. VII, California 1996.
_______ Safeviler, .A., M.E.B., C. X, stanbul 1980.
SEFARETNAMENN TRANSKIRPSYONU
(1b) Bi-inyetilllahi tela ve tevfik gurre-i muharreml harmun gurresinde236 Badd
behit-i abdan hareket237 ve onuncu gn238 ibtid Acem snurna dhil olduk239 Badd
vlsi vezr-i mkerrem Hasan Paa240 hazretleri bizim ol tarafa memriyetimiz241
mukaddem h Cimch cnibine ve snura karib olan Kirmnh hanna tahrir itmekle242
han- mezbr tarafndan mihmn-drlk hizmetiyle243 bir Acem As gelp bizi istikbl ve
izz- tam ile getrp beinci gn244 Kirmnha varlmak zre yemek olunup Kirmnh
han etbyle istikble gelecek iken benim mnam vardur dey itizr ve kendsi gelmeyp
karndan yz kadar kzlba245 ile istikble gndermi. Bu kullar heman bi-ihtiyar
236
Takrir-i ili marnileyh , M 821 yazma mshann balangc bu ekildedir. Gurre-i muharremde, T3228,
T442, M 820, R 1228, M 821, gurre-i muharremin, H 1432

237
Badddan hareket, T3228, T442, M 820, M 821, H 1432, R 1228
238
ve onuncu erba gn, T3228, T442, M 820, M 821, H 1432, R 1228
239
snur- Aceme dhil olundu, T3228, T442, M 820, R 1228, H 1432; snur- Aceme duhl olundu, M 821
240
mukaddem Vezr-i Mkerrem Hasan Paa, M 820, R 1228
241
memriyetimizi, T3228, T442, M 820, M 821, H 1432, R 1228
242
eylemekle, M 820, M 821, H 1432, T 3228; itmekle, T442
243
hidmetiyle, M820
244
gtrp beinci gn, M 820, M 821, R 1228
245
yz mikdar Kzlba, T 442, T 3228, H 1432, M 821, M 82 R 12280,
dargnlk246 suretini gsterp bunlara zr- buzundan ben evketl l-i Osmn Pdih247
tarafndan mahsus ili248 ve nme-i hmyunu hmili olamda bu ayarda bir han beni istikbl
itmeye vllahil-azim ta ki bu mahalle han gelmeye249 bir kadem iler varmam ve bunun
ksthl ha arz iderim dey kalem aldkda250 birka atlu lr251 idp han- mezbre
varup ahvali ilm eylemiler, acele zre etna-i sevr olup ta yemeklie geldi252 bize azim-i
itizr idp ve man Kirmnha nuzl olundu be gn meks idp253 badehu bizi sarayna
davet eyledi254 ve biraz eker-i pikei virp bade mahall-i mezbreden255 hareket ve
drdnc gn Dergzin256 kasabasna nzlumuzda mir-i lem (2a) pyesiyle mihmn-drlk
hizmetiyle Necef Kl Han Bey namnda257 bir Kapc-b yz kadar adam ile gelp bizi
istikbl idp ve ikiyz elli guru zahire-bah258 virilmek zre hdan fermnlar getrp ve
iki gn meks idp259 andan drdnc gn Dr-l- mlk- kadim olan Hemadn ehrine nzl
ve hkimi Kelb Ali Han bi-n-nefs260 kendsi Alt yz kadar atlu ve piyde ile bizi istikbl ve
bir vsi saraya nzl gn meks idp ziyafetten sonra yine hareket ve doru yollar endn-
bdn261 olmamala sa ve sola saparak yirmi konak yeri g ile krk gnde kat idb262
Mesken-i h- Selef263 olan Kazvin ehrine vsl ve tulu pyesinden olan hkimi Tahmas
Han bin kadar piyde ve svri ile ve ny ve krre-i ny ve tfenk ve kk toplar ile bize
246
darlup, M 821
247
evketl, azimetl ve kudretl l-i Osmn Pdihnn, M 820, M 821, H 1432, T 3228, T 442, 1228
248
mahsus ilisi, H1432, M 821, T 3228, M 820, R 1228
249
ta buraya gelmedike, M 820, R 1228,T 3228, M 821, H 1432, T 442
250
bunun ksthln h Cimch cnibine arz iderim dey elime devt ve kalem aldkda, H 1432, M 820, M
821, T 3228, T 442, R 1228

251
birka atlular koarak, T 442, H 1432, M 820, R 1228, M 821, T 3228, R 1228
252
ahvali syleyp acele ile ata bindrp ta yemeklie gelp, H 1432, T 442, M 820, R 1228, M 821, T 3228
253
Kirmnha nzl ve be gn meks, H 1432, T 442, M 820, M 821, T 3228, R 1228
254
bizi sarayna davet ve biraz, H 1432, T 442, M 820, M 821, T 3228, R 1228
255
mahall-i mezbrden, H 1432, M 820, R 1228, M 821, T 3228; mahall-i mezbureden, T442
256
Derkezin, M 820, R 1228; Dercezin, M 821, T 3228, T 442, H 1432
257
258
asl mihmn-dr olmak zre Necef Kul Bey namnda, H 1432, T 442, M 820, M 821, T 3228, R 1228
h Cimch tarafndan yz kadar atl ile gelp bizi istikbl ve yevmiyye iki yz elli kuruluk zahire, , H
1432, T 442, M 820, R 1228, M 821, T 3228

259
virilmek zre fermn getrp iki gn meksden sonra, H 1432, T 3228, M 820, M 821, T 442
260
Hemadn hkimi gelp Ali Han bi-n-nefs, M 821, T 442
261
endn- bdnlk, H 1432, T 3228, M 820, R 1228, M 821, T 442
262
yirmi gnlk yol gle krk gnde kat idp, H 1432, T 3228, M 820,R 1228, M 821; yol hayle ile, T442
263
Mesken-i hn- Selef, M 821, H 1432, T 3228, R 1228, M 820, T 442
enlik idp istikbl eyledi ve bir vsi saraya kondurup264 be gn meks idp azm-i ikrm265
ve ziyafetler idp andan dahi hareket ve Rey memleketinde vki Tahrn nm- kasaba ki olvakitte h Cimch266 makarri idi bizler dahi ol cnibe tevecch idp ve be gnde267 vusl
ve esny- vuslde Rstem Han nm bir veziri268 bin kadar atlu ve piyde azim-i enlikler
ve adetleri zre269 alaylar idp iki saat yerde bizi istikbl idp270 bizi getrp bir baeli ve
havuzl vsi saraya kondurub271 ve h tarafndan kendi matbah ve amelesi gelp272 altun ve
gm takmlar ile gn gice bize ziyafet idp ve arlayup gittiler bu esnada yirmi altun
ve elli zer sandl ser-krlarna ve seksan altun dahi yannda olan ameleye virildi ve
gnden sonra biz kendi matbahmz kaynadup
devle ki vezr-i azam makamnda
274
273
elenr iken dokuzuncu gn itimd-d
(2b) vezri sarayna davet idp275 vardmzda bizi
grdii gibi kym ve istikbl ile odann nsfna dek gelp tekrar yerine oturd. Bizi yanna
davet idp ho geldin safa getrdn deyp276 der-akab sahib-i devlet efendimizin277
mektuplarn talep eyledi, emm bizim ililik ile ol tarafa varmamzdan bunlar azim-i hofa
dp278 nki memleketleri ahvali perian ve birka tarafdan hcum-u ad ile nizm-
halleri yaman olmala gya ki biz bunlarun279 snura karib birka sancaklk yer280 talebine ya
264
265
kk toplar enlikleri ile bizi istikbl bir vesi saraya kondurub, H 1432, T 442, M 820, R 1228
be gn meks ve ikrm, M 821, H 1432, T 3228, T 442; be gn meks ve rm, M 820, R 1228
266
h Cimchn, M 821, H 1432, T 3228, M 820, T 442, R 1228
267
ol cnibe mteveccih ve beinci gn, M 821, H 1432, T 3228, M 820, R 1228, T 442
268
vezrleri, M 821, H 1432, T 3228, M 820, R 1228, T 442
269
bin kadar atlu ve piyade ile adetleri zre, M 821, H 1432, T 3228, M 820, R 1228, T 442
270
vfir enlik ve alaylar ile iki saat mikdr mesafede bizi istikbl, M 821, H1432, T 3228, R 1228, M 820, T
442
271
bir baeli ve havuzl kebir-i saraya kondurub, M 820
272
h kend lt- matbah ve amelesini gnderp, M 821, H 1432, T 3228, M 820, T 442
273
gn gice bize ziyafet ve arlayub gnden sonra amele ve ltn gnderp biz kend matbahmz
kaynadub, M 820
274
vezr-i azamlardr, R 1228, M 820; Vezr-i azam mukadderamnda, T 3228; Vezr-i azam olar
makamndadr, H 1432, T 1432, M 821

275
bizleri kend sarayna davet idp, M 820, R 1228; bizi kend sarayna, T 3228, H 1432, M 821, T 442
276
ho geldin be geldikden sonra, H 1432, T 3228, T 442; ho geldikden sonra, M 821; ho geldin be gittikden
sonra, M820, R 1228

277
sahib-i devlet efendim hazretlerinin, R 1228, M 820; sahib-i devlet efendimiz hazretlerinin, M 821, H 1432,
T 3228, T 442
278
emm bizim ililik ile ol tarafa varmamzdan bunlar azim-i havf ve hayete dp, R 1228, M 820; amm
bizim, H 1432, T 442, M 821, T 3228

279
bunlardan, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228
dahi ayri teklife gelmi olayuz mlzasyla bizim in mukaddem mvereler idp gh
Revn ve gh Kerkk tarafnda baz mahalleri virmek zre tasmim eylemiler281 ve lkin bir
kalba ifr idemeyp biraz hedy ile bir ili gndermek zre karar virmiler bizim
geleceimizi istim eylediklerinde tehir idp bakalm ne hususa gelr dey tevaffuk
itmiler282 amm maddeye vkf olmak zre acele ile bizden vezir mektuplarn talep itmee
bais budur283 bendeniz ise mukaddem bu mverelerin ve hof ve haibetlerin ve mtezelzil
olduklarn defat284 ile haber alup vuzuf tahsil itmidim285 ve sahib-i devlet efendimizin
mektuplarn286 evvel getrmeyp287 Hasan Paa hazretlerinin kethdsnn mektuplarn288
getrmdm mektup talep eyledi gibi mezbr mektuplar virdim. Der-akab aub bakdkda
bu Hasan Paann mektuplardr ya kani vezr-i azam mektuplar289 dey tiz tiz sul
eyledikde bendeniz behey hanm acele itmeye nme-i hmyundan mukaddem vezir-i azam
mektuplarn sana virmek devlet-i liyede deb ve kanun deildir290 beni evketl azimetl
efendim h Cimch291 tarafna gndermidir.
btid varub buluuruz emnet-i kbr olan nme-i hmynu292 teslim iderim andan sonra
vezr-i azam mektuplarn sana viririm didikde heman iki ellerin dizlerine urub (3a) ho imdi.
rzhullahndr biz ana snuruz293 sizin evvelden bu niyetiniz var idi imdi geldi zuhur itdi.
280
sancak, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228
281
baz mahalleri virmek zre karar virmiler, T 442; tasmim idp, H 1432, T 3228, M 821; bizden mukaddem
mvereler bir kalbe-i efra, M 820, R 1228

282
bakalm ne hususa gelmidir, T3228, M 821, H 1432, T442; bakalm ne in gelmidir, M 820, R1228
283
vezri bizi davet ve bir ho sohbete ru olmakszn mektup talep eyledi, T 3228, M 820, T442, H 1432; bir
ho tehniyete ru, M 821

284
mukaddem defat, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228
285
her hususlarna gerei gibi vakuf -u tahsil itmidim, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228
286
sahib-i devlet mektubunu, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228
287
bile getrmeyp, H 1432, T 442, M 821, T 3228, M 820, R 1228
288
Hasan Paa bendelerinin ve Kethdsnn mektubunu, H 1432, T 442, M 821, T 3228; Hasan Paa
hazretlerinin ve Kethdsnn mektubunu, M 820, R 1228

289
vezr-i azam hazretlerinin mektublar, M 820, R 1228
290
bendahi hanm ben imdi sana vezr-i azam mektublarn virmem, R 1228, M 820; devlet-i liyyenin deb ve
kanununa muyyerdir, H 1432, T 442, T 3228; devlet-i liyyenin kanunine muyyerdir, M 821
291
beni evketl azimetl celdetl Padih- lem-penah hazretleri h Cimch, H 1432,T 442, T 3228, M 821,
M 820, R1228
292
ana buluub ve emnet-i kebri olan nme-i hmyun evket-makrn, M 821, T 3228, T 442, H 1432, M 820,
R 1228
293
biz Allaha sunuruz, M 821, T 3228, T 442, H 1432, M 820, R 1228
Ben iittim hanm niyetimiz nedir294 didikde mukaddem ve vezr-i azamnz olan Ali Paa
hnkr hazretlerin zor ile tahrik idp Vrdinden sonra bizim zerimize gelecek idi amma
Allah-u Tel hazretlerinin rzas bumu ki Vrdin Marekesinde ehid oldu didi bende dahi
canm siz bunu kimden istim ittiniz295 didim ol zaman bizim Revn han bu ahvali
yazmd296 didi ben iittim hanm senin Cimch ile tenhada istire mteallik umur-u
memlekete dir mvereye Revn han vkf olur mu297 hayr didi ya bizim hnkrmz
hazretleri tenhada veziri ile oln mukalemeye nice vkf olur kezb itmi298 beyan sylemi
kl olan bu makule sze itimd ider mi299 bundan kati nazar- Gazi Sultan Murd Han
cennet-i mekn aleyh-ir-rahmete hazretlerinin300 ahidnme-i hmyunundan bu ana dek
tamam seksan be senedir ve hala yedinci pdih- azim-l andr bunlarn asla birinde sulh
ve salaha mugyir zerinize gelmek zre sui kasdlar olmayub byle bir kl ve fzl ve kmil
ve dindr ve kbet-i endie ve tarafeynin rahat ve acze ve meskinin istirhati melhz tabi
hmyunlar olan pdih- lempenah reya perverdir bu kr n-hencri irtikb301 ider mi
hususn silsile-i liyye rab-i mesknde be yz senedir302 ki ecat ile hret-ir olan l-i
Osmn olan evld- emcd tig-zenlik ile mehur limdir303. Sizin bu perianlnzda suikasd
ile zebn-basanlk itmek an- ecatlarna layk m bundan kati nazar benim getrdiim
nme-i hmyun evket-makrun afv- ahdan mesmnuz olub czzi ve klli vukf304
eylediiniz var m yahut (3b) etbamzdan bir istihbr ile bir nesne gsterdiniz mi olmudr
didim yok deyu kasem eyledi pek makul bu dahi yle dursun305 evvel bizim kudretl l-i
294
imdi geldi zuhur eyledi, hanm niyetimiz nedir, M 820, R 1228,T 442, T 3228, M 821, H 1432
295
Vrdin Marekesinde ehid old kald, didiinde biz dahi hanm bunu size kim syledi. Kimden iittiniz, M
820, T 442, T 3228, M 821, H 1432, R 1228

296
ol zaman bizim Revn han yazmd, M 820, R 1228, T 442, T 3228, M 821, H 1432
297
hanm senin h ile tenhada esrre mteallik umur-u memlekete dir sylediini Revn han bilirmi, M 820,
T 442, T 3228, M 821, H 1432, R 1228

298
ya bizim vezrimiz hnkr hazretleriyle tenhada mukaleme eyledii esrre nice vkf olup size yazd kizb
itmi, M 820, T 442, T 3228, M 821, H 1432

299
bu makule-i haltyta itimd idp vcud viren dahi ahmakdr, M 820, R 1228; vcud virmez, M 821,T 442,
T 3228, H 1432
300
aleyh-ir-rahmete ve-l gufrn hazretlerinin, M 821,T 442, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
301
inkt, T 3228
302
be yz seneden ber, M 820, M 821,T 442, T 3228, H 1432
303
l-i Osmn evld- emcdlardr ve ti-zenlik ile mehur limyndr, M 821, T 442, T 3228, H 1432, M 820,
R 1228
304
tahsil-i vukf, T 3228, T 442, H 1432, M 821
305
an- ecatlarna layk m bu dahi yle tursun, M 820, R 1228
Osmn Padih- eazallahu ensre hazretlerinin rikb- hmyunlarndan mnbais olan

elileriyz306 bu kadar mesfe-i baideden geldik307 el-yevm size misafiriz ve siz bu devletin
itimd-d-devletisiz hala hall akd-i umr sizin elinizdedir308 ve cmle mukalememiz
sizinle olsa gerekdir henz grdk ve hal hatr sorlub bir mikdr fki mushabet olunmad
muhaz309 yolundan bu mnkaa meclis-i evvelin szmidr eer bundan bir murdnz var
ise sizinle mnzara zre mukaleme idelim310 didikde ben adb- mnzara nedir bilmem311
deyp cevap virdi ben dahi imden sonra seninle mukaleme itmem ve meclisine gelmem
beni evketl kudretl Padihm hazretleri h Cimch hazretlerine gndermidir varr anlar
ile mukaleme iderim312 at hazr etsunler konaa giderim dey hareket zre iken heman kk-
Evvel Defterdr Reis l-kttb yanma gelp beni tutup ltuf ile kerem ile itimd-d-devle
hazretlerinin murd bu deildir313 ancak sehv mazur buyurun diyp bizi alkoyup andan
havnende ve sazendeler gelp musiki faslna balayub ara yerde fki vfer sohbetler old314
amm benim tbiam candn almayub tavan ve kerhen baz sullere cevap virdik315 tam
gelp yendi amm vezir-i keml infalinden srh-ser iken srh-rev old candn mushabete
tasaddi idemeyp tam- hir old ve erbetler iilp binp konaa gelindi316 ertesi gn bir
tezkire ile Mihmndr ve Kapclar Kethds gelp317 bizden istizn ile birderi davet idp
306
evvel biz evketl azimetl kudretl Padih- l-i Osmn eazallah- ensre rikb- hmyunlarndan
mnbais olan ilileriyz, M 820, T 3228, M 821, R 1228; evketl azimetl; H1432, T 442
307
gelmiiz, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R 1228
308
siz bu devletin vezir-i azam bulundunuz hal akd-i meslih ve umr, M 820, R 1228; siz bu devletin
itimd-d-devlesi bulundunuz hal akd-i meslih ve umr elinizdedir, H1432, T 442, M 821, T 3228
309
henz grildi hal ve hatr sorlub bir mikdr fki musbebat olunmakszn muhaze, T 3228, T 442, H
1432, M 821, M 820, R 1228

310
eer bundan bir garaz ve murdnz var ise adb- mnzara kidesi zre sizinle mukaleme idelim, T 3228, T
442, H 1432, M 821, M 820, R 1228

311
312
ben adb- mnazara bilmem ne dimekdir bilmem, T 3228, T 442, H 1432, M 820, M 821, R 1228
beni evketl azimetl kudretl Pdihmz eazallahu ensre hazretleri h Cimch cenblarna
gndermilerdir, T 3228, M 821; evketl azimetl muhbbetl, T 442, H 1432; varub bizzat h Cimch
hazretleri ile sylerm, M 820
313
ltuf idin kerem idin murdlar ol deildir, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R 1228
314
ara yerde fki mushebat ve ir sohbetleri olub, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R 1228
315
sullerine cevap virdik, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820
316
konaa geldiimde, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R 1228
317
irtesi gn tezkire-i tahrir ve azim-i niyaz ile Mihmndr ve Kapclar Kethdsn gnderp, T 3228, T 442,
H 1432, M 821, M 820, R 1228
getrdiler318 birderi nimce kym idp yanna alup ve biraz hedya arz idp319 (4a) ili
efendiyi dnki gn rencide itdik bize320 hatrmanda oldlar ltuf eylesnler ben iki aylk
vezirim lisan- devleti bilmem bizi bardr321 taksirtmz afv etsnler dey bize dahi yirmi
otuz tabak eker meyve gndermiler322 ve be alt gnden sonra vardmzn on beinci
gn idi h tarafndan bize yevmiye masarfmz in323 beyz tumn ake gndermiler ki
bizim hesabmza alt bin yz otuz guru ider324 otuz kzlba ile Kapclar Kethds
getrp teslim itdi kahve ve erbet ve bhr ikramndan sonra elli turl altun ve bir uk bir
kum kendye virdik yz turl altun etbna virildi325 irtesi ehad gn nme-i hmyunu
getrmek in h bizi davet idp326 biz dahi var kuvvete bzuya getrp namus devlet-i
liyyeye layk tazim ve ikrm- vech zre327 taht- revn tezyin ve nme-i hmyunu vaz
idb328 on iki arab- akkm329 libs- mahsuslaryla ve sekiz ukadr- mlebbes330 taht-
revnn etrafn dire-i mdr- ihta idb nnce yedekler akabde bendeniz ve etbamz331
tertib ile hn oturd rbn hanesine332 varup nc kapudan ier girdiimizde h
318
birderim kullarn bizden istizn ile davet idp biz dahi izn virp, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R
1228
319
320
nimce kym ile birderi yanna alub biraz hedye arz idp, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820,
bizden, M 821; bize, H 1432, M 820, T 3228, T 442, R 1228
321
lisn- devleti bir ho bilmem kerem ile bizi bardr, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820, R 1228
322
taksirtm afv etsnler dey vfer-i itizr idp bize dahi yirmi otuz tabak eker ve birka table meyve
gndermi, T 3228, T 442, H 1432, M 821, M 820 , R 1228

323
vardmz gnn on beincisidir h tarafndan bize masraf- behs olmak zre, M 820, R 1228; yevmiyye
masraf- behs, H 1432, T 3228, M 821, T 442

324
bizim hesap zre onalt kise yz otuz gurudur, T 442, T 3228, M 821, H 1432; otuz guru olur, M
820, R 1228
325
elli adet turl altunyla bir uk ve bir kum kendye yz adet altun dahi etbna virp gnderdim, T 442,
T 3228, M 821, H 1432, M 820, R 1228

326
onaltnc ehad gn Nme-i Hmyunu getrmek zre h bizi meclisine davet idp, T 422, M 820, R 1228,
H 1432, gtrmek zre, T 3228; gndermek zre, M 821

327
ikrm vech-i mstehsen olmak zre, T 442, T 3228, M 821, H 1432, M 820
328
Nme-i Hmyunu derununa vuza idp, T 442, T 3228, M 821, H 1432, M 820
329
on iki kadar arab- akm, T 442, T 3228, H 1432, M 820, R 1228; on iki aded arab azam, M 821
330
sekiz kadar ukadr- mlebbes, M 820, T 442, T 3228, M 821, H 1432, R 1228
331
akabinde biz ve etbmz, M 820, T 442, T 3228, M 821, H 1432, R 1228
332
tertib ile yryerek t hn oturdu rbn hnesine dek, T 442, T 3228, M 821, H 1432; bae sarayn
hnesine, M 820
karuda oturur imi333 beyn yesrende bin kadar srh-ser334 mkemmel silhlar ile kym
zre ve on kadar vezirleri ve belerbeyi ve otuz kadar ricl-i devlet ve erbab- mensb ve
defterdrn ve kttb kud zre olup335 biz bunlarn ortasndan harman- reftr ile bamzda
kafes-i destr336 ve arkamzda samuru erkan- krki ve elde nme-i hmyun337 aheste aheste
yryerek t hn oturd sofann nne varlub benim ile hn ma-beyni heman bir zir
( 4b) kadar kaldkda sa elime nme-i hmyunu alup bl tutup ve sol elim ile adb meclis-i
mlkne
zre
temenn
iderek esselam- aleykm euzubillahimene-eytanirracim
bismillahirrahmanirrahim hez kitabn yantku aleykm bil-hakk l fermn fermn-

memlik-i Osmni Sultan-l berreyn ve Hakan-l Bahreyn Sni-i skender Z-l-karneyn
Hadim-l-Haremeyn-us-erifeyn es-sultan ibn-i e-s-sultan ibn-i e-s-sultan evketl kudretl,
azimetl es-sultan Gazi Ahmed Han338 ibn-i es-sultan Gazi Mehmed Han ibn-i es-Sultan
brahim han eazzalahu ensrehu hazretlerinin nme-i hmyun evket- makrnlardr ki339
h Cimch hrid-i klah huzur-u sadetlerine ok ok selm ihd idp hatrlarin sul
iderler340 dey ezn payesiyle blend-vaz ile syledim ben bu kelam-i fikarat uzre eda
iderken341 itimd-d devle342 sa tarafmda benimle beraber turur idi iki defa nme-i
hmyunu tevecch eyledi ben asla iltifat itmedim bir defa dahi h kendileri bin-nefs
almaa meyl eyledi343 amma bu kullar takririmi tamam itmedike kat bir tarafa bakmadm
333
nc kapuda inp ve Nme-i Hmyunu bamz beraberi elimizde tutup kapudan ier girdiimizde meer
h karuda otururm, M 820, R 1228,T 442, T 3228, M 821, H 1432

334
bin kadar srh-sern, M 820, T 3228, M 821, H 1432; sern, T 442
335
on kadar Vzer ve Belerbeleri ve otuz kadar Ricl-i Devleti ve Erbab- Mensb kud zre olup, M 820,
R 1228; bin kadar Vzer Belerbeleri ve otuz kadar srh-sern mkemmel silahlaryla kym zre ve on
kadar Ricli Erbb- mensb kud zre olup, M 821; ve Ricl-i Devleti ve Erbb- Devleti ve Erbb- Mensb,
T 442, T 3228, H 1432
336
bada kafesi destr, T 442, T 3228, H 1432, M 820, M 821, R 1228
337
elimde Nme-i Hmyun, T 442, T 3228, H 1432, M 820, M 821, R 1228
338
evketl muhabbetl azimetl kudretl e-s-sultn Ahmed Han Gazi, T 3228, M 820, M821,R 1228; evketl
muhabbetl azimmetl, H 1432, T 442

339
eazzallah- ensre hazretlerinin Nme-i Hmyunu meymenet-i makrun evket- meshunlardr, H 1432, T
442; evket-mehunlardr, M 821, M 820, T 3228, R 1228

340
Hatr- eriflerini sul iderler, T 3228, M 820, M821, R 1228, H 1432; Hatr- eriflerini iderler, T 442
341
ezn perdesinde blend-avazyla syledim ben bu kelemt fkart zre eda eyleriken, M 821, T 3228, T 442,
H 1432; ezn perdesinde blend- avz ilesyledim, M 820, R 1228

342
Vezir- azam, M 820, R 1228
343
meyl idb, H 1432, T 442, T 3228, M 820, M 821
szm tamam etdikde344 hn nc defa meylinde nme-i hmyun iki defa takbil ve
bam zeri koyub ha sundukda dizi zre kalkup nme-i hmyunu iki eli ile elimden alup
ve pp bana kod elinde345 tutup andan Kzlar Asna iaret idp346 ol dahi hn elinden
alup ve pp ba zre koyup elinde tutd h bana otur dey emir eyledi347 bendeniz teeddb
idb oturmadm tekrar emir eyledi yine oturmaynca Kpcular Kethds kolumdan tutup
zor ile kuud itdirdi. btid ki suli evketl hnkr hazretleri ne lemdedir dimlar m
dr yani mizclar eymidr ve hala stanbulda mdr didiklerinde348 (5a) bendahi beli
hm elhamdlillah-i teale vcud-u erifleri shhat ve fiyet zeredir349 mukarrer
saltanatlarnda istirhat zredirler dey cevap virdim vezir-i azamna Farisi lisn zre benim
adm sord350 bendeniz hm ism-i merr ezmen persi yani adm hm bana sor351
Drriyim Eli-i h- Rumum here fermn h bud mmem didim yani ben Drriyim
Pdih- Rum hazretlerinin elisiyim her ne ki anlar bana fermn itmidir an icr iim
gerekdir didiim gibi hey ili efendi sen ho geldin352 sef getrdn yollarda ok zahmet
ekdin mi dey Farisie sor bir k cevablar virdim353 sonra gtrn yerinde otursun dey
fermn eyledi Kpclar Kethds buyurun dey beni kaldurub hn mukbelesinde oturan
Vzernn yanna gtrp ikinci vezirin alt yannda yer gsterdiler354 ve nme birka tabak
eker bile koyup biz dahi eker yemee baladk355 amm hn nazar dima benden yana
olup356 vezri ile biraz beni sylediler amm ne didiler iitmedim357 ancak vazlarndan
344
szm bitrdkden, H 1432, T 442, T 3228, M 820, M 821, R 1228
345
Nme-i Hmyunu elimden alup ve pp elinde tutup H 1432, T 442, T 3228, M 821; Nme-i Hmyunu
elimden alup ve pp ba zerine koyup elinde tutd M 820, R 1228

346
Badehu Kzlar Asna iaret idp, H 1432, T 442, T 3228, M 821
347
h bana oturun dey emir eyledi, H 1432, M821, R 1228, M 820, T 3228, h bana otur dey emir eyledi,
T442
348
hala stanbul saraynda m otururlar didiklerinde, H 1432, T 442, T 3228, M 821, M 820, R 1228
349
mizclar gayet al, H 1432, T 442, T 3228, M 821, M 820, R 1228
350
vezr-i azamna Farsa benim ismimi sul eyledi , R 1228, M 820; Farsa benim ismim sord, H 1432, T
442, T 3228, M 821

351
ben dahi hm ism-i merr ezmen pers yani adm bana sor, H 1432,T 442,T 3228
352
Drriyim li-i an- Rumum her e fermn bud mmem didiim gibi hy ili efendi sen ho geldin, M 820,
R 1228
353
Farsa birka suller eyledi bendahi iktizsna gre Farsa cevablar virdim, H 1432,T 442, T 3228, M 821,
M 820, R 1228
354
355
356
yer gsterp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228

ekerler koyup biz dahi eker yemee balayup, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1288
ve hn dime tevecch ve nazar benden yana olup, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
mahzuziyyet ve enbest ter eyledim ve tekrar h beni karusuna talep eyledi358 Kpclar
Kethds koltuuma girp kaldrup h huzuruna gtrdi ayak zerinde bize stanbuldan
kal ne kadar mddetdir ve Baddda ka ayda geldin ne mikdr meks eyledin359 ve
evketl hnkr hazretleri seninle Badd Vlisine nevzi nmeler gnderdi mi Hasan Paa
hb adamdr ben ann hem-civrlndan mahzzum360 Mehedine varan zvvrrmza ok
riyet ider ber-vecihle yahi kiidir361 dey vfirinsen eyledi. Bendahi mnasebetle vech-i
makul zre cevap virdim362 (5b) tekrar beni karusunda yerime gnderdi363 ve h kend
nnde ki ekerden ikrman bize vfer eker gnderdi364 iki defa altun ibrik ile ay- rbihi
geldi ve kahve geldi badehu365 nakra faslna baladlar tam dendi tekrar bize mahsus
kahve geldi366 andan sonra kalkup oturduum yerden veda idp hanemize geldik bir haftadan
sonra bizi vezr-i azam davet eyledi367 biz dahi devletl sahib-i devlet efendimiz
hazretlerinin mektublarn maan alup gitdik368 itimd-d-devle beni grdi gibi yerinden
kyam idp istikbl eyledi369 bize kend yannda yer gsterdi mektub u erifi tazim ve
ikrm ile pp yedine virdik370 ol dahi alup pdi371 ba ucuna kod ve bize ay erbeti ve
eker getrdiler kh Trki kh Farisi sohbete balayup372 erlar okunarak ve kh stanbul ve
357
amm ne didiklerini iitmedim, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
358
tekrar yine beni karusuna taleb eyledi, H 1432,T 442,T 3228, M 821,M 820, R 1228
359
Badddan kal ok zaman old m, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
360
ben ann hem-civrlndan razve honudum, H 1432, T 442,T 3228, M 821,M 820, R 1228
361
anda Mehede varan bizim zvvrlarmza ok riyet ider her vechle yahi adamadr, M 820, R 1228
362
bendahi bil-cmle mnsebat ile vech-i makul zre cevablar virp, H 1432, T 442,T 3228, M 821; bendahi
bil-cmle mnsebat ile vech-i makul zre M 820, R 1228

363
karuda yerime gtrdiler, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
364
h kend nndeki mahss ekeden ikrmen bize birz eker dahi gnderdi, H 1432,T 442,T 3228, M 821,
ekerden ikrm biraz eker dahi gnderdi, M 820, R 1228

365
ay ve kahve getrdiler idim sonra sade nakra faslna balanup, H 1432, T 442,T 3228, M 821,
M 820,
R 1228
366
tam simt dendi taamdan sonra tekrar bize kahve gelb iilp, M820,H1432,T442,T3228, M 820 , R
1228
367
vezr-i azam tekrar bizi davet idp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
368
sadr- li kullarnn mektub-u merublarn maam alup yine adb- klli ve nizm- Osmni zre varup
meclislerine duhlumde, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228

369
yerinden kym ve odann nsfna dek istikbl idp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
370
bize kend yannda yer gsterp mektub-u erifi tazim ve tekrim ile pp yedeyn virp, H 1432,T 442,T
3228, M 821, M 820, R 1228

371
pp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
372
kh Trki sohbete balanup, T 442
sair memlik-i mahrusenin b-u havs letfet-i nezfeti sual ve iktizsna gre cevablar
virildi373 ve ol meclisde vfir-i ir okund erbab- marif-i cemiyet olmala374 keremiyyet
zre sohbet olund375 elhamdulillah cmlesi tahsin eylediler376 Rum-u behcet-i rsmde bu
mertebe Frsidn377 var imi dey sityiler itmiler badehu musiki faslna baland378 ve
tam gelp yenp erbetler iildi379 kalkdkda bize bir donanm altun rihtel at pi-ke idp
amm rikb Timur380 idi rihti pirinden idi amm zerinde tahmin onbe miskl mikdr
altun kablayup best381 dahi ana gre idi binp konaa382 geldikde elli kadar kzlba ile Mirhr ve Rikbdr ve Celd-dr namnda bile geldiler383 yine bunlara krk adet sikke-i hasene
ve birka zera sandl virp def eyledik384(6a) birka gn meks zre iken385 meer h biz
vardmzda Isfahana menzil ile adam irsl idp bizim386 ile hem sohbet olmak in erbb-
marifden387 Muhammed Zeki ve A Nur Ekber388 ve Mesrur ve Merks389 ve Ali Naki ve
Muhammed Naki namnda alt nefer kimesne ve birka havnende ve szende getrdp
yanmza tayin eylediler ekser evkat anlar ile elenb390 mukaddem gnderdikleri ake
yevmiye hesab zre tamam oldukda tekrar h tarafndan391 drt yz tumn ake ki alt bin
373
cevablar virerek, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
374
ol meclisde vfir uar ve erbb- marifden kimesneler var idi, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R
1228
375
keremiyyet zre kati vfir ir sohbeti olund, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820
376
tahsin-i beli idp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
377
adamlar dahi, M 820, R 1228
378
yabmda sityi itmiler sonra havnendeler m siki faslna balayup, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M
820, R 1228
379
badehu tam gelp yenp ve kahve ve erbetler iilp, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
380
KaraTimur, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
381
ve rihtin altuni ondrt dirhem sir best, M 820, R 1228
382
konama, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
383
kolup H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
384
gnderp, H 1432,T 442,T 3228, M 821; yz adet sikke-i Hsna bahi virildi, M 820, R 1228
385
kend lemimizde meks zre iken, H 1432,T 442,T 3228, M 821
386
biz vardmz esnda Isfhana menzil le adam irsal ve bizim ile, H 1432,T 442,T 3228, M 821
387
erbb- marifinden, H 1432,T 442,T 3228, M 821
388
Ak Nur Eksir, H 1432,T 442,T 3228, M 821
389
murtz, H 1432,T 442,T 3228, M 821
390
anlar ile sohbet idp elenrdk, M 821, H 1432, T 442, anlar ile sohbet ve iret idp elenrdk, T 3228
391
yirmi gn mikdr gedikden sonra h tarafndan, M 820, R 1228
alt yz altm guru ider392 masraf- bah393 gelp birka gnden sonra h yine bizi
meclisine davet eyledi vardmzda394 bize nme-i hmyunun mazmnun ve mucibince
etraf memleketlerine tahrir eyledikleri fermnlarn takrirden sonra mukaddem oturduumuz
makamda oturup eker erbetleri iildi andan395 bizi karusuna getrp ne ilersen
eymisen396 konandan mahzzmsen didikde beli hm her vechle mahzzm
elhamdulillah-i teal zevkimiz vardr didim hnkr hazretleri imdi mukarer saltanatlarnda
m397 yohsa sayd ve ikr ederler mi hayr hm itmezler ikr-gh dahi itmezler mi
didiklerinde ikr-gh iderler didim398 gldiler valide-i mcidleri ve birder-i mecidleri
sayd-i ikre miller idi bunlar nin itmezler hususa sayd ve ikr mlk- izmn
anndandr gerek idi ki ideler bu kullar cevap virdik399 hm bizim evketl Padihmz
ehzdeliinde tahsil-i marife gayet say idp tevrih-i mlk- islmn400 srna hayli
tetebbular var idi bir gn tevrih mutlaa iderken bir mahalle gelmiki Nirevn buzer-i
cumhura sul ider ki401 sayd ve ikrda ne makule ikr saydi leziz ve faideldr402 haskim
kil cevap virmi ki403 pdihm reaya ve ahlinin (6b) kulubuni sayd itmek cmle
saydlardan leziz ve latifdir ve ahiretde intifi ziyadedir404 dimi Pdihmz buna vkf
oldukda405 kend kendne ahd ve yemin itmi ki 406 eer hak teal bana taht- osmniye cls
itmek mukadder iderse
392
407
katan sayd ve ikre gitmeyp tamir klup408 bd ve terfiye-i
drt yz tumn ki on kise yz altm uru ider, H 1432,T 442,T 3228, M 821, drt yz tumn akeki on
kise yz altm alt urudur, M 820, R 1228

393
masraf- bahs, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
394
davet idp vardmda, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
395
eker yenp erbetler iildikden sonra yine, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
396
eymisen homusun, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
397
hnkr hazretleri imdi makarr saltanatlarnda elenrler mi, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820
398
ikr ikre iderler didim, H 1432,T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
399
cevap virdim ki, H 1432, T 442,T 3228, M 821,M 820
400
tevrihe ve mlk- eslmn, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
401
bu mahalle gelmi ki Nevirvn hakime sul eylemi ki, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820
402
Sayd ve ikr makulesinde kanki sayd leziz ve fideldr, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820
403
yz rcmher demi ki, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 , R 1228
404
cmle saydlardan lezizidir, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820
405
bu keyfiyete vkf oldukdan sonra, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
406
kend kendye ahd yemin etmi ki , H 1432, T 442,T 3228, M 821,
407
Taht- liye baht- Osmniyede cls itmek bama myesser ider ise, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 ,
R 1228
408
kat sayd ve ikr havsnda olmayub reya ve ahlinin tamir klup, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820
ahvl-i bild takayyud ideyim dey409 cenab- bri ile ahd eylemi410 imdi ol ahde vefa idp
dima niyet-i sadkalar celb klup ve reyadr asl sayd ve ikra rabetleri yokdur411
didiimde gayet pesend idp tahsin eylediler412 ya evktlarn ne ile gzrn iderler ve
elenceleri nedir dey sul eyledi cevap virdimki413 hm hafta da iki divn iderler vzer
ve ulema ve ricl-i devlet cmle kubbe-i liyeye umumen cem olup meslih nsi grrler414
ve iki gn dahi hala mceddeden bina ve ihy buyurduklar ktbhneye varup415 ve eyh-lislm ve sadreyn416 ve sair ulema efendiler cem olup tefsir-i erife ve ehdis-i nebevi
mzkare olunup kendleri kafes ardnndan istima idp mtelezziz olurlar417 didim ya iki
gnlerin ne ile gerrler didi418 bende hay hm cuma gnleri mminler bayramdr
abdest alup kuluk vakti cmii erife terif ider irk ve duha klup419 salave-i cumay
cemaat ile edaden sonra iki saat mikdr viz efendinin nush420 ve pendini istim idp421
makarr- sadetlerine gelrler ya kusur iki gnlerin422 ne ile elenrlerdidikde bende
hm cuma irtesi vezr-i azam davet iderler umur-u devlete mteallik423 ne kadar
meslih ve hall ve akd- memleket var ise huzur-u hmyuna arz ve mzkere424 ve ikitizsna
gre hayek virirler ehr-enbe gni alessabh eda salt ve du ve evrd ve ezkrdan sonra425
rikb- hmyunda olan tir-endzlar ve (7a) ve tfenk-endzler gelrler vakt-i zuhra dek
409
terfiye-i ahvlleri ile mukayyed olym dey derununda, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820
410
ahd itmi, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
411
Reya ve ahlidir ol cihetden sayd ve ikra andn meyl ve rabetleri yokdur, R 1228, M 820; kat meyl, H
1432, T 442,T 3228,

412
istihsan idp, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
413
bendahi, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
414
haftada iki gn Kubbe-i li Divn vardr umumen vzer ve ulemve ricl-i devlet varup meslih-i nsi
grrler, H1432, T 442,T 3228, M 821; erbb- meslih, M 820 , R 1228

415
ktbhneyi terif, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
416
sadreyn-i muhteremin, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
417
mtelezziz ve mstefid olurlar, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820 , R 1228
418
ya kusur gnleri ne ile gerrler dey sorunca, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820
419
kuluk vakti cmia varub erk ve zahy klub, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
420
nasihat, M 821
421
istimdan sonra, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
422
ya kusur iki gn, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
423
vezr azam davet idp umura mteallik, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
424
mzkere olunup, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
425
salt ve evrdden sonra, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
onlar seyr ider426 ve kendler dahi tir ve tfenk endzlk iderler ve nin ururlar427 ve
urnlara enm ihsnlar iderler428 bade-z-zuhr silahrler gelrler meydanda cirit ve tir ve
nizedrlk iderler an seyr iderler ve elenrler429 didiimde gyet istihsn eylediler ve
vezrine beni medh idp430 dndi bana didi ki eli efendi senin gibi eli bu diyara kim
gelbdir ne benim gnmde ne babam gnnde hi gelmeybdr seni hnkr hazretleri
intihb idp bana gnderbdr431 didi hayr hm ben ednym devlet-i liyede sz sahibi
erbb- marifden vcud-u kmiller vardur ki ben anlarn huzurunda kuuda hud-u kudretim
yokdur didim432 hey hey efendi yle dimeyin bilrm vllahi vllahi hnkr hazretleri433 seni
intihb idp gnderbdr mutemea olsunlar bildimki tahkiki ok ok severler ki seni bana
gnderdiler434 yeb sizden memnun oldum435 ben ebn-y Rumda senin gibi Frsidn
grmedim436 ho geldin sefa getrdn dey nevziler eyldiler tekrar makamma varub
oturdm eker erbetleri geldi sonra tam gelp dendi437 sade nakreye baladlar hir
oldukda binup konama geldim438 birka gnden sonra hull idp439 nlar nev-rza gayet
426
tfenk-endzler cem olup vakt-izahire dek anlar seyr, H 1432, T 442,T 3228, M 821, M 820
427
kendleri dahi bir mikdr tir-endzlk ve tfenk-bzlk idp, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820
428
nin urnlara bahiler ihsn iderler, H 1432, T 442,T 3228, M 821; bahi, M 820 , R 1228
429
silahrler meydna kup cirid-bzlk ve nize-endzlk idb an seyr iderler, H 1432, T 442,T 3228, M 821,
M 820, R 1228
430
gyet ile istihsn ve beni vezir-i azama medh idp, H1432, T 442,T 3228, M 821; mutemed-d-devlesine,
M 820, R 1228
431
intihb idb gnderbdr, H1432, T 442,T 3228, M 821, M 820, R 1228
432
ben nlarn ellerini pb huzurlarnda kuud itmee kdir deilim didiimde, H1432,T 442,T 3228, elini
pb, M 821, M 820 , R 1228

433
vllahi hnkar hazretleri, H1432, vllahi vllahi hnkar hazretleri, T 442,T 3228, M 821, M 820
434
tahkik itdim ki hnkar hazretleri beni ok sevdiklerinden seni bana gndermiler, H1432, T 442,T 3228, R
1228, M 820; seni bana gnderdiler, M 821

435
sizin geldiinizden yet mahzz oldum
436
ben ebna-yi Rumda byle Frsidn grmedim iitmedim, H 1432, T 442,T 3228, M 821; bin-y Rumda, M
820
437
nevziler eyleyp tekrar beni makma gtrp eker erbetlerden sonra tam denp H 1432, T
442,T 3228, M 821, M 820, R 1228

438
sade nakye balanup hir oldukdan sonra binp konamza geldik, H 1432, T 442, T 3228, R 1228, M 820,
konama keldik, M 821

439
440
nev-rz-i sultni hull idp, M 820, R 1228, T 442, M 821, T 3228, H 1432
anlar nev-rza yet itibr ve ayd-i kebir dey tesmiye idp, H1432, T 442,T 3228, M 821, M
820, R 1228
itibr iderler ve id-i ekber dey tesmiye iderler440 id-i ramazn ve id-i eshadan ziyade h
mkerrem tutarlar441 kangi ayda vki olur ise ann nihayetine dek bir ey el urmayub442 tze
cedid libslar443 ile kendlerin donadub gerek al ve edn zikr ve ins ve nisvn ve
sabiyyn- srr ve d- mn olub zevk iderler444 ibtid tahvil-i ems (7b) burc-i cmle ve
duhulunde bil-cmle vzer ve mer yn- devlet445 hn meclisine cem olurlar nne
beyz bin altun mikdar altun korlar446 h an eliyle kardrur ve bir kabza alup ibtid
itimad-d-devleye virr447 sonra cmle hazr- meclise bah iderler448 hn eli
dokunmudur dey halk birbirine teberrk ve ihd ider449 ol gice kulunuz davet eylediler
itizr idp vaki eyledim450 irtesi tekrar adam gnderp davet eylediler vardk bize azim-i
izz ve ikrm idp badehu451 hnkr hazretleri ne lemdedir heman stanbulda m
elenrler yohsa beer onar konak baz ehirlerde get- gzr sebz-i slk452 iderler mi
dey sul eyledi get- gzr buyurduunuz ne manyadr453 didim buyurdular ki baz
diyarn b u havas baznn mesire-ghlar ey olur ol cihet ile varmaz m454 didi bende dahi
hm varmazlar didim nin didi bizim stanbulumuz455 cenb- brinin tecellisine
441
h mkerrem ve eraf olmak zre itibr iderler imi, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432; R 1228
442
kanki ayda vki olursa ol-yn nihayetine dek bir ie el urmayup, M 820, T 442, M 821, T 3228,
443
cedid libslar, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
444
kendlerini donadub gice gndz zevk evk ile l ve edn zikr ve ins ve nisvn ve sabiyyn- srr d-
mni iderler, H 1432, M 820, T 442, M 821, T 3228, R 1228

445
Tahvil-i ems satinde bil-cmle vzer ve ayn devleti, H 1432, M 820, R 1228, M 821, T 3228; bil-cmle
ayn- devleti, T 442

446
hn meclisine davet ve hazr ve hn nne beyz bin mikdar meskk altun korlar, M 820, T 442, M
821, T 3228, H 1432, R 1228

447
h dahi eliyle ol altun kardrup bir kabza alup ibtid itimd-d-devle vezir-i azamna virp, T 442, M
821, T 3228, H 1432; vezire virp, M 820, R 1228

448
tevzi idp, T 442, M 821, T 3228, H 1432, tevzi, M 820, R 1228
449
birbirlerine zum-u bttallarnca teberrk dey ihd iderler, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432
450
bu kulunuz tahvil gicesi davet itdiler itizr idp gitmedim, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432
451
irtesi gn adam gelp tekrar davet eylediler vardmzda grdm ki yine ikrm ve ho geldin didikden sonra
yine, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228

452
seyr-i slk, T 442, M 821, T 3228, H 1432
453
bendahi hm get- gzr buyurduunuz ne manayadr, T 442, M 821, T 3228, H 1432; bendahi get-
gzr buyurduunuz ne manayadr, M 820, R 1228

454
baz diyarn b baznn havas baznn mesiresi ey olur ol-cihet ile varmazlar m, M 820, T 442, M 821,
T 3228, H 1432, R 1228

455
ann in varmazlar ki bizim stanbul, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432,R 1228
mazhr olmu zbde-i py- taht mlk- lemdir lem-i cennetten mada dnyada b u hava
ve letfet sizr ve cevvibr ve dest ve kh-sar ve mesire-gh456 hususa mecmu-l-bahreyn ve
iki cnibinde sahilh-i ziblar ki457 b-i iremdir belki Firdevs yerine458 numunedir ol-makm
ferah-fezlar459 gne gne zevk ve saf ve ab u havas460 mahsd-u lemdir anlar brgub461
hir diyra gitmek tazib-i hayvan bil-fidedir462
didim ya stanbul gzel ehirmidir
dey sord bendahi bildiim mertebe haber virdim eyrek saat mikdar stanbulun Enderun
Birunundan ve cevnib-i etrafndan463 ve mescid minabrel ve medris ibret-nmlarndan
(8a) husus ki464 saray- cedid-i mire sultann tk revk ve kasr- hmyun ve be-i hssa
ve sra-i sarayda olan tekellift ve ezcr- ecr ve gn gn ve servistn hybt465
Sarayburnu mevkinde olan keyft ve hlt466 ve esrf gerei gibi takrirden sonra netice-i467
hn- Hind ve zbek gbta eylerse deil bi-c bu cihnda bu sevd- azameye468 kim mlik
olmudur mlk- iere kime mahsusdur bu hutbe-i vl bunun vasfda cmle mecmu469
hlti mberrdr yb u rumun hl ve hacet ry-i zibvera dey hatm-i kelm eyledim
gayretinden bizim Isfahan dahi hbdur ve mergubdur didi470 bendahi bendahi setnbul471
didim Isfahan enidem enidim ki bu demnend472 didim andan sonra biraz tefekkr idb yine
456
cennetten mada lem-i dnyaya ihsn olunan b u hava ve letafet ve nezfet ve size-zr ve cevvibr det ve
kh-sr ver mesire-gh, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228

457
sahilhne-i ziblar ki , M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
458
bir kta belki Firdevs yerinden, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
459
ferah-efzlarn, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
460
ve letfet b u havas M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
461
gbta-i beni adem iken anlar brgub, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
462
bil-fide deilmidir, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
463
bendahi bildiim mertebesi eyrek saat kadar stanbulun Enderun ve Birun ve etraf- cevnibinde olan, M
820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228

464
mescid ve menbir-i bl ve medris vl ve yine-i ibret nmlar hususn, T 3228, H 1432; mescid ve
menbir ve medris ve ayine-i ibret nmlar hususn, M 821, T 442; yallar ve saraylar ve mesire-ghlar ve sir
acyibt ve garyibtn gerei gibi tafsil ve beyan eylediimde, M 820, R 1228
465
Servistn ve emen-istn, M, 821
466
keyfiyyt ve hlt, T 442, M 821, T 3228, H 1432
467
Hndn Pdih- l-i Osmn, T 442, M 821, T 3228, H 1432
468
sevd- azam, T 442, M 821, T 3228, H 1432
469
bu hatt- mir bunun evsfdan mecmu, T 442, T 3228, H 1432; bu hatt- vn mecmu, M 821
470
gayretinden bizim Isfahan dahi gayet hub ve mergubdur didikde, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R
1228
471
stanbul, T 442, M 821, H 1432
472
Demneddiden, M 820, T 442, M 821, R 1228, T 3228, H 1432
hnkr hazretlerini Sultan Ahmedi ben ok severim473 ol mertebe ki muhabbetleri

kalbimden kmaz ekser evkt dern haliyle mhede iderim acaba anlar dahi bizi severler
mi ve muhabbetleri bizim kadar varm474 sen nice bilyorsun didi vallahi hm elbette
kalbden kalbe yol vardr475 bi-em476 zhir eer tema niyet niyete est kesi her-i delhr
didim yani zhir gziyle bakmak mmkn deil ise gnller herhani kimse477 balamaa
kdir deildir vallahi kalb gziyle478 birbirinizi mhede buyurursuz didim nki cenb-
sadetiniz bu mertebe anlar seversiz anlar dahi sizi severler479 eer sevmiyeler idi beni size
gndermezler idi ve nme-i hmyunda dostluk arz idp bu kadar zamandr480 mektubunuz
gelmedi ahvalinizden haber alamadk dey yazmazlar idi lakin herh mahalli ile ird
eylediimden gayet mahzuz olup ne gzel ebhm eyledi dey vezrine sylediler481 bundan
sonra havnendeler ve szendeler gelp482 (8b) tam denp yenp ved idp hnemize
geldik483 bir iki gnden sonra itimad-d-devle haber gndermiler ki bir ili hazr idp
kendleri ile maan refik olmak484 zre irsl ideriz nme-i hmyunun cevabn ana viririz485
ve kendsi tehiyya giderler zira bizim mukaddem Rstem han ile irsl olunan nmemizin
cevap486 Mehmed Paa merhum ile geldi487 ilimiz Rstem han tehi geldi488 ve kanun dahi
473
hnkar hazretlerini ben ok severim, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
474
varmdr, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
475
elbette kalbden kalbe yol vardr, T 442
476
beyt bi-em, M 820, R 1228
477
kimesne, M 820, T 442, M 821, R 1228, T 3228, H 1432
478
elbette kalb gziyle, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
479
bu mertebe seversiz anlar dahi sizi severler, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
480
bu kadar zamandan ber, T 442, M 821, T 3228, H 1432
481
vezrine syledi, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432, R 1228
482
sonra bizi makammza gtrp yine adetleri zre szende havnende gelp, M 820, T 442, M 821, T 3228,
H 1432, R 1228
483
tam denp yendikden sonra ved idp geldim, M 820, , R 1228, M 821, T 3228, H 1432; tam denp
yendikden sonra, T 442

484
itimd-d-devle haber gndermi ki bir ili techiz idp kendleri ile refik olmak, M 820, T 442, M 821, T
3228, H 1432, R 1228

485
nme-i hmyunun cevabn ana yazar viririz, M 820, R 12228, T 442, M 821, T 3228, H 1432
486
mukaddem gnderdiimiz Rsten han ile olan nmemizin cevabn siz, M 820, M 821, T 3228, H 1432, R
1228; gnderdiimiz ilimiz, T 442

487
gnderp, M 820, T 442, M 821, T 3228, H 1432
488
Rstem han dahi tehi gelmidi, M 820, Rstem han tehi gelmidi, T 442, M 821, T 3228, H 1432
malumdur ki nme iki olmaz489 bir olur demiler bende didimki bu kanun vaz iden kimlerdir
Pdihlar deilmidir490 beli yledir dahi491 ya yle olduu halde gerek bizim gerek sizin ve
sir mlkn ehzdeleri taht- clsden mukaddem492 tehil itmek yahud civr tutmak
kanunmdr493 didim yok dey cevap virdiler ya hnz494 birder ve birderzde ve
amucazdelerine cariye virp tezvic itdirdiler495 didim hmzn merhameti galib
olduundan anlar esir giyp virdi dey cevap itdi imdi496 bu takdirce kanunuz bozuld didim
bundan azim kl kl olup497 kibet gayri cevap bulamayup brub gittiler tekrar vezri bu
husus in bizi davet idp ve varldkda vfir kelmdan sonra ilzm kabul itdi498 amm
zhir eere kanun deildir lakin cenbnz sair ililere kys olunmazsz ve hmzn size
gayet muhabbeti vardr499 cenbnza500 nme-i hmyun cevab olmak zere size icml zre
bir nme virilr501 ve sizden502 sonra tafsil zre ilimiz ile cevb-nme yazlur ve irsl olunur
dey cevap virdiler konamza geldik503 birka gnden sonra h tarafndan birka hilat504
gelp bizi nme almaa davet eylediler biz dahi hilati giyp vardk505 sir (9a) vakitlerden
489
ve kanun- kadim dahi nme iki olmaz, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
490
ve didimki bu kanun vaz iden Pdihlar deilmidir, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
491
anlar didiler belli yledir, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
492
gerek bizim devletimizde gerek sizin ve sir mlkn devletlerinde ehzdeler tahta cls
itmezden mukaddem olunup, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

493
cariye tutmak kanunmdr, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
494
ya sizin hnz, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
495
birder birderzde amucazde avldlarna ne in birer cariye tezvic itdirdi, T 442, M 821, T 3228, H 1432,
M 820, R 1228
496
hmzn merhameti galibdir anlar esir giyp merhamet idp virdi imdi, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M
820, R 1228
497
bu takdirce kanun bozulmadm didiimde bir hayli kl kl olup, T 442, M 821, T 3228, H 1432,
M 820,
R 1228
498
itimd-d-devle bizi bu husus in davet vardmzda vfir kl kl ve mushebetden sonra mann ilzm
kabul idp, T 442, H 1432; mani ilzm, M 820; mushebetden sonra ilzm, T 3228, mann eczm, M 821
499
muhabbet itmidir, T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820
500
hatrnz in, M 821, T 3228, R 1228 H 1432, M 820; hatrnz, T 442
501
bir nme , T 442, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
502
T 442 nolu yazma burada sona ermitir.
503
sizden sonra gndereceimiz ililer ile tafsil yazarz dey cevap eylediler kalkup yine konamza geldik, M
821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

504
Hilat-i fhire, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
505
hilatlerin giyp vardmzda, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
tekellfli506 bir meclis-i li tertib eylemiler bizi yine sofamza kuud itdirdiler ol mahalde507
kend hanlarndan birka hana mansb tevcih idp hilat giydirdiler ve ark ile ml arasna
vk Dastan halkndan kimi Mslman ve kimi kefere doksan drt kabile belerinin her
kabilesinden508 beher sene birer nefer ili olmak zre hedyler arz eylediler ki509 rikb-
hiye iki adet selseyn ve iki aded kuzi derileri gelp buluup maa tayin eyledikleri
sliyneler510 alup giderler imi hikmeti hd ol mahalle msdif old511 bu doksan drt nefer
kimesne kendleri ucube ve libslar garibe ve pekeleri meshureler512 ve vaz ve hareketleri
aryib gelp hn huzurunda aln ile kefereli tifesi secde ider513 gibi h ha secde
idp hediyelerin virp gitdiler ve bir iki zbek ilisi514 ve Moskov ilisi515 var idi anlar dahi
ol meclisde ha buludiler lakin ha karib deil ancak516
rkdan zemin-bs idp
kdlarn virp517 yolladlar sonra tam gelp yendi h beni huzurna davet idp itdii bu
grdn tife518 bizim reyamzdr bunlar gayet fakir-i hl olup ecdd atamzdan h Abbas
bunlardan519 her kabileye senev birer mikdar maa tayin idp520 anlar her sene rikbmza
gelp serfr idp sliyne tayin olunan her ne ise virp521 taleb ideriz didi bunlar shhati
zre522 haber aldm ki bunlar Tatar makulesi bir tife imi h Abbas devrine gelince Tatar
506
sir meclislerden tekellfl, T 3228, H 1432, M 820, R 1228; Sir meclislerde tekellfl, M 821
507
makammza kuud itdirp ol meclisde, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
508
Dstn ahlisi Mslman ve kefere doksan drt kabile olmala, M 821, T 3228, H 1432, M 820
509
beher sene her bir kabileden birer nefer ili olmak zre, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
510
maa tayin olunan sliynelerin, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
511
hkmet-i ol meclise msdif olup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
512
bu doksan drt nefer ki kendleri ucube ve libslar b-l-aceb ve pekeleri meshure, M 821, T 3228, H
1432, M 820, R 1228

513
Puta secde ider, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
514
Bir iki zbek ilileri, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
515
Moskov ilileri, M 820, R 1228
516
ol meclise gelp lakin ha karib olamayup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
517
kdlarn ellerine virp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
518
tam gelp yendikden sonra h beni huzuruna davet ve hitb itdi bu grdklerin, M 821, T 3228, H 1432, M
820, R 1228
519
bizim reyamz makulesidir gayet fkir-i el-hl olmalaryla ecddmzdan h Abbas bunlara merhameten, M
821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

520
tayin eylemi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
521
her birinin sliyneleri ne ise virp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
522
amm bu kulunuz shhati zre sonra, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
gibi memlekitini daima apb akn iderler imi523 kurr ve kasabt her ne (9b) olur ise yama
ve gret ve esir idp gtrrler imi524 h Abbas clus itdikde bunlar ile dostluk idp525 ber
takrib ile kle alup her kabileye526 birer mikdar maa tayin idp ve her sene Divn- ha
gelp hilat giyp527 sliyne alalar ve min bad memleket ve reyaya taaddi itmemek zre528
kavl- ahd ve karr idb ahidnmeler yazmlar529 meer bunlar ol-taife imi ki Dstniler
imi530 andan sonra h bizim ile sulh ve salha muteallik ahval sord
531
her birinin mddeti
ne mikdardr okmdr azmdr cmlenin sulh-nmesi haylimidir didi bende532 hm

bunlarn mddet-i sulhleri mutarraz deildir kimi yirmi sene kimi otuz senedir bunlar533
cmlesi sulha itdi rica eylediler lakin Devlet-i liyye msade buyurmayup anlarn ziyade
ricalar ile bu mertebeye gile rza virdiler534 ancak ol artyla ki eer sulha muayyer bir
ksthne vaz ider iderler535 ise yine cezalar tertip oluna bu ahidnme-i hmyunumuzda
tasrih olunmudr536 ve her sene tccar ve ili ve hedyeleri rikb- hmyuna vad olunan her
ne ise bil-vsta537 Divn- liyede Hazine-i mireye teslim olunmak zere kavl- karar
olunmudur538 bizim Aceme karib serhadler ahvalleri539 sul eyleyp bir mikdar Krdistn
523
h Abbas devrine gelinceye dek Tatar gibi daima bunlarn memleketine pub akn idp, M 821, T 3228, H
1432, M 820, R 1228

524
kenarlarda olan kurr ve kasablarn yama vfer ve esir gtrler imi ml, M 821, T 3228, H 1432, M 820,
R 1228
525
dostluk yznden, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
526
her bir airete, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
527
Divn- hide hilatlerin giyp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
528
sliynelerin alup gayri ber-vechle memleket ve reyalarna teaddi itmemek zre, M 821, T 3228, H 1432, M
820 , R 1228
529
kavl karar ve ahid-nme yazmlar, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
530
meer bunlar ol tife imi ki bu meclise msdif olup gitdiler, M 821, T 3228, H 1432, bu meclise msdif
oldlar, M 820 , R 1228

531
h bizim sulh ve salh ahvalini sord, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
532
cmlenin sulh-nmesi bylemi yazld didiklerinde bendahi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
533
kimi yirmi be kimi otuz kimi otuz be senedir anlarn, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
534
anlarn ziyade hevhe ve ricalaryla g ile bu mertebeye rza virildi, M821,T3228, H1432, M 820
535
ksthne bir vazi ve hareketleri zuhur iderse, M 821, T 3228, H 1432, M 820
536
tedib ve cezalar tertip olunmak zre ahid-nme-i hmyunumuzda tasrih ve testir olunmudur, M 821, T
3228, H 1432, M 820, R 1228

537
Rikb- Hmyunlarna gelp vad olunan ne ise kend yedleriyle bil-vsta, M 821, T 3228,
Rikb- Hmyuna, M 820, R 1228

538
kavl karar virilmidir, M 821, T 3228, H 1432, M 820
539
serhad ahvallerin, M 821, T 3228, H 1432, M 820
H 1432;
Belerinden teekki suretin zmnen ezhr idp540 lakin lisana getrmedi ancak yle his itdim
ki veziri sa yanmdan tururd iaret eyledi541 ve lkin bu kullar heman cesrn cevaba
tasaddi idp hm zaman- sadet kararlarnda542 serhadde olan Krdistn Beleri bilcmle reyfe-i itat ve inkydde olup cdde-i istikmetden serim inhirf itmee kdir
deildir543
(10a) eer czzi ve klli tahallf ider ise serhad- nein olan vzer ve
Belerbeiler anlarn cezasn tertip iderler544 ve Rikb- hmyun arz idp yerine olu ya
karndan nasb iderler cenb- saadetinizin esn-yi clsunda545 ehruz ahalisi zuhur ve
memaliklerinde teaddi ve tecvz iden
546
iliniz
ile merhum
547
erifleri in
Baba Sleymn Be ksthl
nme-i hi ve
Sultan Mustafa Han- Gazi hazretleri cenb- saadetinizin hatr-
mezburun evldlarn cmle kahr ve kam idp sancaklarn ahire tevcih
eyledi ve gasp olan mahalleri size ret eyledi548 ve mahsus ili gnderp hatr- erifiniz sul
eyledi malumunuz deilmidir didikde549 beli efendi sahih sylersin550 dey teslim old
tekrar itdim hm benim dahi serhadlere mteallik szm vardr551 dir iken veziri kolumu
skup bana iaret eyledi bendahi552 szi evirp Pdihlara layk olan kend serhadlerin i
illeri gibi hfz itmekdir didim553 andan sonra nmeyi elime sund bendahi ikrm ile aldm554
540
er idp, R 1228, M 820, hamenk ezhr idp, M 821
541
ketm idp sylemedi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
542
hm bizim evketl azimetl Pdihmz eazzallah- ensre hazretlerinin zaman- sadet aktarnlarnda, M
821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

543
inhirfe kdir deildir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
544
Belerbeimiz anlarn cezalarn tertip, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
545
ez-cmle mukaddem cenb- sadet- mebn esny- clsnde, M 821, T 3228, H 1432, M 820
546
memleketinize teaddi ve tecvz zre olan Baba Sleyman ki ann ksthln meur bir iki defa nme-i
nhi ve ilileriniz geldikde, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

547
merhum ve mafurle Gazi Sultan Mustafa Han aliye-r-rahmete vel gufrn hazretleri cenb- sadet-i
meblarn htr- eriflerini syneten, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

548
549
sancaklarn ahire ihsan ve gasp olunan mahalleri gir size ret, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
Nme-i hmyun ile htr- erafnuz tatayyub eyledikleri malum-u sadetiniz deilmidir didiimde, M 821,
T 3228, H 1432; htr- erifinizi, M 820, R 1228

550
belli sahih sylersin yledir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
551
tekrar bendahi hm benim dahi serhadde mteallik cevablarm vardr, M 821, T 3228, H 1432,
M 820,
R 1228
552
553
vezir-iazam kolum skup ltuf ile syleme dey iaret eylediinde M 821, T 3228, H 1432, M 820
kendi serhadlerini i ilden ziyade hfz ve mabeynde mnakid olan sulh ve salh dostluu mrt itmekdir
didim, M 821, T3228, H 1432; kend serhadlerini memlik-i mahrusesinden ziyade, M 820,
554
R 1228
andan sonra nme-i elime sunup bendahi ikrm ile aldkdan sonra M 821, T 3228, H 1432, M 820
hnkr hazretlerine ok ok selamlar id dualar buyurasz arz- muhabbetler gtresiz555

dieri emaneti556 olsun yle dirsin ki hakk tel anlara ve bize ok yllar mrler virsn ve
daima beynimizde557 byle ililer gelp tarafndan ebvb- mrselt- kde olsun ben
anlar severim ve duacsym558 anlar aban- ceddin gazi hnkrlardr daima evktlarn gaza
ile gerp anlarn duas bize farz- ayndr byle niyz-mendim ki anlar dahi bizi mbarek
zamirlerinden559 mehcr itmeyp dua-y hayrdan ferm buyurmayalar560 zira anlar Gazi
Hdvendigar olmak ile dualar561 dergh- hakda makbuldur dey hatm- kelm eyledi562
biz dahi adb ( 10b) zre ved idp gitdi konamza geldik
564
zre .. ake gnderdiler . ake ider
563
irtesi gn harc-i rh olmak
biz dahi devlet-i liyenin anna layk getren
adamlarna uk ve kuma ve bir mikdar sikke-i hasene-i ehriyri virp gnderdik565 andan
sonra yol tedriki uruuna mberet eyledik566 tekrar vezri567 bizi davet eyledi vardkda
azim-i azz
568
ve ikrmdan eyledi ve mushebata r olund vezre itdii h Cimch
hazretleri meclisinde serhad ahval syleme dey nin didiniz didim569 cevap itdi ki belki
tab h keder virecek bir madde olada bizi mutib ideler570 imdi buyurun bakalm didi
bendahi iiddim ibtid sulh-nmesinde571 musarrah iken Mir Veys zuhurunda572 nin
555
dualar buyurub arz- muhabbetler idersin, M 821, T 3228, H 1432, M 820 , R 1228
556
tekri emneti , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
557
mbeynimizde, M 821, T 3228, H 1432
558
ebvb- mrselat- kde olsun ben anlarn duacsym, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
559
zamir-i enverlerinden, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
560
hayr ile yd buyuralar, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
561
anlarn Gazi Hdvendigr olduklar hasebiyle dualar her vechle, M 821, T 3228, H 1432, M 820
562
hatm- kelm idp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
563
biz dahi adb zre ved gelp gitdik konmza geldiimizin, M 821, T 3228, H 1432, M 820
564
irtesi gni bize harc-i rh olmak zre yedi yz tuman ake ki yirmi kise ider gnderni, M 821, T 3228, H
1432, M 820, R 1228

565
biz dahi getren adamalarna Devlet-i liyenin n- vlsna lyk uk ve kumalar sikke-i hmyun ile
meskuk bir mikdar sikke-i hsna virp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
566
gayri yol tedarikimize r eyledikde, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
567
vezr-i azam, M 821, T 3228, H 1432
568
vfer-i azz, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
569
h Cimch meclisinde, serhad hususun syleme didiniz ne in idi, M 821,T 3228, H1432, M 820
570
cevap itdi ki korkdum ki hn tabiatna keder virecek bir madde olupda sonra h bizi mutib eyliye ann
in mani eyledim, M 821, T 3228, H 1432, M 820 , R 1228

571
mk kalasn syledim esny- sulhde hedm olunup tarafndan bd olmamak zre Gazi Sultn Murd Han
aliye-l- rahmete ve-l-gufrn hazretlerinin sulh-nmesinde, H 1432, Amk kalasn, M 821, M 820, T 3228, R
1228
mamur idb iine adam kodunuz573 kezlik574 Badd snurunda Bacln havlisinde bir iki
mahal harabe575 var iken sizin falan filan airetiniz anda varup
b ve beler576 ile
mamur idp tevattun itdiler bir defa mani olunmu iken577 tekrar yine gelp mahal-i
mezbri in ve abdn idp hala skinlerdir578
malumunuz deilmidir ve bundan mada
ibu senede Van eyletinde vki Hakkari hkimine iki mamur karyeler kend aktr ve
fermnnz579 ile
taraf- hiden maa olmak zre ve yetmi tuman ake gnderdiiniz
halkmdr580 bizim ile dostluk iddi idersiz bu makle hareket mnsibmidir581 Devlet-i
liye tarafndan muvhez iderler ise ne cevap idersiz didim582 alemellahu hicbndan ba
aa salup kzlba iken bann herareti ehresine urd ve itizr idp didi ki hn ba
in bundan haberim yokdur didi (11a) ve der-akab mni-i memliki yanna arup biraz
kulaklad ve hemn sadd-i defterleri getrp583 fermnlar terkin ve giru dndrmelerin
fermn eyledi584 erbb- marif gelp iir sohbetine ru olund585 ve bizim yanmza
mukaddem tayin eyledikleri marifden drt nefer kimesne anda hazr idi586 havnende ve
szende musikiye az idp bir hayli keremili meclis old ol esnada bir air dahi vezr-i
572
musarrah ve mestur iken Mir veysin zuhuri esnalarnda, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
573
mamur- db idp iine asker kodnz, M 821, T 3228, H 1432, M 820 , R 1228
574
kezlik, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
575
harabezr, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
576
orada b ve be dikp, M 821, T 3228, H 1432; anda b ve be dikp, M 820 , R 1228
577
hneler binve ttn itdiklerinde bir defa mani olunmu iken mteniyye olmayup, M 821, T 3228, H 1432,
M 820, R 1228
578
mahal-i merkumeleri en ve bdn idp hala skina idindikleri, M 821, T 3228, H 1432, M 820
579
iki adet mamur karyeleri memleketinizden kt ve fermnnz , M 821, T 3228, H 1432, M 820
580
mm-ileyh taraf- hiden ma ve yetmi tuman ake dahi gnderdiiniz halakmdr, M 821, T 3228, H
1432, M 820, R 1228

581
nki bizim ile dostluk iddi idersiz bu makule hareketleriniz dostlua mnsibmidir, M 821, T 3228, H
1432, M 820, R 1228

582
Devlet-i liye tarafndan mnakis olup mvheze iderler ise buna cevbnz didiimde, M 821, T 3228, H
1432, M 820, R 1228

583
mni-i memliki yanna arup biraz kulaklaup heman ol sat defterleri getrp, M 821, T 3228, H 1432;
Mni-i memliki yanna arup biraz kulaklaup badehu, M 820, R 1228

584
fermnlarn beri terkin ve giru dndrmeler in adamlarna tayin eylemek zre tenbiye eylediler badehu, M
821, T 3228, H 1432, tayin olunmain, M 820 , R 1228

585
erbb- marifleri ile ir sohbetine ru olunup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
586
erbb- marifden drt nefer kimesneler dahi ol meclise gelp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
azama bir kaside virdi bir mikdar
atiyye virdiler587 tam ve kahve ve erbetler gelp
konamza gitdik588 birka gnden sonra hn emiriyle
Devlet-i liyeye gidecek589 ili
bizi davet eyledi h takm ile ikrm ve ziyafet eyledi biz anda vezr-i azam bize bir tezkire
yazub590 Kpuclar Kethdsyla gndermi kerem itsnler bize urasunlar azeck grelim
sonra hnelerine terif buyursunlar dey niyz eylemiler591 biz dahi davete icabet idp592
vardk meer hn saraynn ard kapus593 imi ve h gizl yerde oturup biz vezir ile ne
mukleme 594 idersek iidir imi vezir bizi istikbl idp595 yanna ald ve lakin bir kendsi ve
bir bendeniz kaldm halvet eyledi mushabet ad596 memleket ahvaline dair muklemeye
balad selefi olan vezr-i azamdan ikayet yzin gsterdi mesela anlarn adam- ihmlleri597
sebebiyle Devlet-i rn zemin-i kahtl ve mevve olmaa yz tutti598 hatta kadimden
reyamz olan Mir Veys airetleri devlete el zendi ve bir taraftan Lezgi engneleri c-bec taraf- devlete edebsizlik idp599 baz mertebe memleketimizi tahrip ve teaddi (11b)
sadedinde olup murdlar buna h Cimch hazretleri tarafndan bunlara adam ve hilat
gnderilp600 siz bizim kadimi bendelerimizsiz yine crmnz afv eyledim rikbmza gelp
ryiml eyliyesiz
587
murdnz601 ne ise musade olunur deyeler hmz ise srar idp ben
ol esnada bir air dahi vezr-i azama bir kaside sunup bir mikdar atiye virilp, M 821, T 3228, H 1432; atiye
virp, M 820 , R 1228

588
tam denp erbet ve kahveden sonra konamza gelp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
589
gelecek, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
590
bir tezkire ile, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
591
konaklarna varsunlar dey niyz itmiler, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
592
davete icbet artndandr diyerek, T 3228, H 1432, artndandr deyp, M 820,R 1228; artndandr didik,
M 821
593
ard kapus, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
594
sylediimizi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
595
vezr yine bizi ikrm ile istikbl, M 821, T 3228, H 1432, Veziri bizi , M 820, R 1228
596
bir kendsi bir dahi bendeniz her kimesneyi ier komayup, halvet idp eker getrp mushabete
balandkda, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

597
adem-i ihtimmlar, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
598
Devlet-i rn muhattal ve mevve olmaa yz tutup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
599
Mir veys airetleri ve ber tarafda Gzgi tifesi engneleri c-be-c edebsizlie balayup, M 821,
3228, H 1432, Lezki tifesi, M 820, R 1228

600
h Cimch tarafndan bunlara hilat gnderilp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
601
memlunuz, M 821, T 3228, H 1432, M 820 , R 1228
anlara adam gndermem602 dey tavik ider kendleri gelp ceryim-i gzetelerin istifr
itsnler der603 hmz merhameti604 galib olup bir klliyetl asker tertip idp cezalarn
virmee dahi rza virmezler605 mbad ki ilerinde bi-gnhlar dahi ara yerde helk olup606
ahrette munib oluruz dey bu takrib ile bir mikdr memleketimiz periandr badehu607 hala
gice ve gndz havb rahat terk idp slh ve nizmna sayi608 itmedeyim eer ikrmnzda
taksirt olund609 ise afv ile muamele buyurasz cenbnzn610 kaderin bilmez deiliz
Pdihlar hususa bu hnkr hazretleri cellet ve kaderi ve fehm-i keml ve fazl ve ferseti
ve cemi-i fnunda mehreti ve lat- harb istimlinda611 reayperverliinde ve bizim h
Cimch hazretlerine olan muhabbeti ve harameyn-i erifeyn varan zvvrmz himyetleri612
bil-cmle malumunuzdur Hind ve zbekden ziyade bizi severler613 hele elhamdlillah-i
teal kefere ile dahi sulh ve salh olub rahat oldnz acaba sefer yok imdi hnkr hazretleri ne
ile elenrler zira614 Pdihlara elbette bo durmak olmaz bir ey ile mukayyed olmak
iktizy- hndr didi615 bendahi cevap eyledim ki Hanm ben stanbulda iken ol esnada
602
musade olunur dey hatrlarn ele alalar h ise inadnda srar itmidir ben anlara hilat ve adam
gndermem, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

603
tavik ve tehir itmededir ki kendleri gelp rikblarna yz srp ceryim-i gzetelerin istif ideler, M 821,
T 3228, H 1432, M 820, R 1228

604
merhameti, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
605
cezalarn virdirmee rzalar yokdur, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
606
mbd ki maktele olunup ilerinde olan bi-gnhlar dahi ara yerde helk olalar, M 821, T 3228, H 1432,
M 820, R 1228
607
bu takrib ile memleketimize perianlk tri olup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
608
Sai ve ihtimm, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
609
taksirtmz vk olduysa, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
610
Bizler sizin, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
611
l-i Osmn Pdihlar hususa i bu hnkr hazretlerinin cellet kaderi ve fazl ve kemli ve fehm ve ferset
ve akl ve gyseti ve n- vllar ve cemi fnunda ve lt- harb istimlinde olan mehareti ve ry ve tedbiri,
M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
612
Reyaperverlii ve bizim h Cimch hazretlerine olan muhabbetleri hususa Haremeyn- i erifeyn tarafna
varan haccc ve zvvrmza olan himyet ve syanetleri, M 821, T 3228, H 1432, M 820
613
Hindden ve zbekden ziyade biz anlar sever ve dualarn ideriz, M 821, T 3228, H 1432, M 820
614
Hnkr hazertleri ne ile elenrler niyetleri nedir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
615
elbette Pdihlar bo durmaz bir ey ile mukayyed olmak muktezy- nlarndandr deyu syledikde,
821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
etraf eknfa fermanlar tahrir ve tayin ve mbirler irsl iderler idi ki616 Rum-ili ve Bosna ve
More (12a) eyletleri ve Anadolu ve Krd-istan ve Arab-istan ve am ve Haleb ve Msr
Kahire varnca ve Haremeyn-i erifeyn ve Cedd Bahr-i Siyhn cevnib-i erbaas ve Krm
taraflar617 ve Tatar Hann makarri olan memlik618 ve Bahr-i Sefidde olan Cezyirler ki Girid
adas ve Sakz ve Kbrs ve stanky ve Rodos619 cezireleri ki yedi yzden ziyade620 cezireler
ve Sebte boaznda varnca Tunus ve Trablus ve Cezyir ve Devrhan ve bunun emsali ne
mikdar deryda ve karada bild- ehir ve kasabalar var ise anlarda olan cevmi621 ve
mescid ve medrese ve imret ve han ve hn-gh ve dar-l hadis ve tekkeyeler bil-cmle
ecdd- atamlar hayrtlar anlarn kef ve defter idp622 tamir ve termim ve mrtezikalar ve
zyif ve ulfelerini eda ve sir kl ve husn623 ve cebehneler ve mhimmtlarn ve top ve
humbara sir lt tecdid ve tamir ve tekmil olunup nizmlar virilmek zre cevnib erbaaya
fermnlar irsal olunur idi624 bendeniz625 ol esnada bu tarafa memur oldum hala bir seneden
ziyade old galiba imdiye dek haberler gelmidir626 didim amm han benim ile syler iken
taharri iderek dima kula pencerede idi627 hatta merhum Sultan brahimin veldet-i bsadetleri mjde haberi628 Badd vlsi vezr-i mkerrem Hasan Paa hazretlerine geldii
616
bendahi cevabnda didimki hanm stanbuldan bu tarafa azimet eylediim esnalarda etraf ve eknfa fermn-
liler tahrir ve mbirler tayin olunur idi bu mezmunda, , M 821, T 3228, H 1432, fermnlar tahrir , M 820, R
1228
617
ve ber tarafda Bahr-i Siyhn cevnib-i erbaas ve Krm yakas, M 821, T 3228, H 1432, M 820
618
Memleketler, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
619
Bahr-i Sefidde olan cezireler ki Sakz ve Girid ve Kbrs ve Rodos ve stanky hsl, M 821, T 3228, H 1432,
M 820, R 1228
620
mtecviz, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
621
Bild- kasabt varsa eer cevmi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R1228
622
mescid ve medris hnkh ve dar-l hadis ve tekkeye-gh ve eer han ve hamam ve imret hne ki bil-cmle
ecdd- azimi enrllah bir hanm hazretlerinin hayrtlardr anlarn, M 821, T 3228, H 1432, mescid ve medris
hnkh ve dar-l hadis ve tekkeye-gh ve eer han ve hamam ve imret hne ki, M 820, R 1228
623
erbb ve zyifin ulufeleri ve kl ve yak ve bk, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
624
cebehne ve top ve tfenk ve sir lt ve edevtn tecdid ve tekmil nizmlar virilmek zre cevnib-i erbaaya
irsl olunur idi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

625
bendahi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
626
haberleri gelmek gerekdir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
627
cevap virp ve kula kafesli pencerede idi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
628
hatta merhum mafurle ehzde Sultan brahimin veldet-i bi-sadetleri mjdesi, M 821, T 3228, H 1432, M
820 , R 1228
gibi anlar dahi menzil ile bize bir Divn vuu ve bir ukadr gnderp ehzde629 civnbaht efendimizin630 ve veldet-i hmynlarna bir tarih-i mergub ina acele ile tarafmza
irsl idesiz ki devlet-i liyeye giderelim631 dey bize mekked-i mektup tahrir idp irsl itdi
haberi632 hn semine (12b) ilk olunmu vezr-i azam ol meclisde ehzde
hazretlerinin633 tarihin isteyp bu takrib ile evketl hnkrmzn ve merhum Sultan Mustafa
han efendimizin ve sir ehzde-gn adularn sul eyledi634 ve huzur ve rahatlar varmdr
dey sul eyledi bendahi adularn ale-l-infird bilmem635 amm yirmiden ziyade olmak636
vardr ve skin olduklar mekan ol-kadar mferreh ve dil-gdr ki cennet-i asdr ve kat
tara kmak istemeyp637 ekser tahsil-i marife taliplerdir mek ve ders havceleri638 ve
ktb-i nefise ve env-i lt- harb yanlarnda mevcut ve birbirinin htrlar neye meyl ider
ise kat mni yok639 diledikleri marifeti640 tahsil iderler hak teal hazretleri bunlara bir
istidd641 virmi ki sir talebenin bir haftada tahsil idemedikleri marifi642 bi-tevfik-i Allah-
tela bir gnde tahsil idebilrler ez-cmle imdi evketl azimetl Pdihmz Sultan Ahmed
Han643 hazretlerinin Sultan Sleyman namnda bir ehzde-i vl nijdlar vardr ki644 db ve
629
elbette ehzde, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
630
civn-baht efendimiz hazretlerinin tarihini isteyp biz dahi, M 820, R 1228
631
irsl eyliye seninle devlet-i liyeye gndereyim, M 821, T 3228, H 1432, seni ki M 820, R 1228
632
bir mekked-i mektup tahriri ve keml-i mertebe tekid eyledikleri birka gn mukaddem, M 821, T 3228, H
1432, M 820, R 1228

633
vezr-i azam bu meclis hirinde ehzde-i civn-baht hazretlerinin, M 821, T 3228, H 1432, ehzde-i civn-
baht efendimiz hazretlerinin, M 820, R 1228

634
merhum mafurle Gazi Sultan Mustafanin evld ve sir ehzd-gn adedde ne mikdar olur ve olduklar
mekan mergubmudur, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

635
sul eylediklerinde bendahi adlar, ale-l-infird malumum deildir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
636
olmak ihtimali, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
637
dil-g kendlerinin zevk ve safs ol-rtbedir ki kat dare kmaa heves itmezler, M 821, T 3228, H
1432, M 820, R 1228

638
ekseri tahsil-i marife talip ve okuyup yazmaa rgb mteadded ders ve mek havceleri, M 821, T 3228, H
1432, M 820, R 1228

639
her birinin htr- havhi meyl-i tabiat ne ise kat mani mezhim yok, M 821, T 3228, H 1432, meyl-i tabii
neye ise, M 820, R 1228

640
641
marifet-i fenni, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

istidd- mder-zd ihsn itmidir ki M 821, T 3228, H 1432, istidd- mder-zd ihsn buyurmudur ki, M
820, R 1228
642
tahsil ideceklerini, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
643
evketl azimetl hnkrmz Sultan Ahmed Han Gazi, , H 1432, evketl azimetl kudretl hnkrmz
Sultan Ahmed Han Gazi eazallah- ensre, M 820, T 3228, M 821, R 1228
erkn ve fazl- irfnda muhayyer ukul sandid-i fuhldur alem-l Allah tel gya vcud-u
behcet nmdlar645 env-i cevhir marifetinde mrekkeb bir nur-i mcessemdir646 tahmina
imdi on iki yandadrlar hatta cuma gnleri man cmi-i eriflere vardkda hususan647
aydn- mkrimin alaylar oldukda beyt ehsetre-i sbhem648 ve men setare-i sbh hemie
pi-rev af-tb- mibid masduk yryp bir649 mazmun irb ider ki Pdihm ben seher
yldzym ki seher yldz dima f-tbn nnce yrr hak budur ki Pdihmz (13a)
talat650 rz-efzn ile af-tb- lemtab ve ferzend-i dlbend ehzde efendimiz Sultan
Sleyman651 seher yldz gibi berrk ve pertev-endzdr hak tel mr ve devletlerin kaim
eyliye didim hizr- mahalli azim-i besend eylediler andan sonra itdii cenbnza virdiimiz
nme-i murd652 olunan maddenin icmlidir inllah-u tel tafsili Murteza Kul Han ile irsl
olunur sizlerde garip nevzlk idersiz653 ve dostluk hakkn yerine getrrsiz dey tavsiye
eylediler badehu veda idp konamza geldik sonra be rs at bir katr ktr ve bir katr
deve gnderp biz dahi iktizsna gre bahilerin virdik654 ve birka gnden sonra hareket
ve savb- merme mteveccih olduk emr-i rislet tamam old bundan sonra mezbrlarn655
keyfiyet-i saltanat ve ahvalleri ve memleketlerinin icml-i hlleri656 budur ki evvela h-
Acemin divn bu tarz siyk zre kurulmudur ki ancak kendsi halkdan657 maruz bir
yksecek sofada yalnz oturup fakat bir yasd vardr ki ana arka virmidir bundan658 gayri
yasdk yokdur hdan ayri kimesne yasdk kullanmaa kdir deildir vezr-i azam olana
644
ehzde-i vl nijd ve feltun istiddlar vardr ki, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
645
nmdi zek ve fetanet, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
646
nur-i mcessem ve ruh-u musavverdir, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
647
ve akser fru evket banda ve cuma gni cmilara vardkda hususa, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R
1228
648
ehsetre-i sbhem, M 821, T 3228, H 1432
649
masduk zre yrrler yani lisn hlle, M 821, T 3228, H 1432, lisn hl ile, M 820, R 1228
650
evketl azimetl hnkrmz ol talat, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
651
ehzde Sultan Sleyman efendimiz, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
652
dim ve kim eyliye andan sonra size virdimiz nme-i murd, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
653
irsl ideriz vardkda garip nevzlk idp, M 821, T 3228, H 1432, garib nevzlk ile, M 820, R 1228
654
konamza geldikden sonra be res at bir katr deve ve bir katr ktr bize gnderp biz dahi iktizs zre
bahilerin virp, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

655
birka gnden sonra hareket ve savb- merme mteveccih olduk sim mezbrlarn, , M 821, T 3228, H 1432,
M 820, R 1228
656
ahval-i memleketlerinin icmli, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
657
hn divn bu tarz bu siyk zeredir ki kendsi halkdan , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
658
arka virp, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
itimad-d devle dirler divnda tahmina hdan be zer mikdar aa oturur ve ann alt
yannda Defterdrlar ve Reis ve sir erbb- mensb oturur659 karu sofada Vzers
pyesinde olan Ser-askerleri oturur alt yannda Yenieri Aas ve sir Vzers ve
Belerbeiler otururlar hn sa yannda660 Kzlar Aas Beyaz Kapu Aas makmnda
taviler ve mushibler dururlar hn ba (13b) ucunda krk kadar taze civnlar ki hanzdeler ve Grci be-zdeleri ve erkes dilberleri dururlar661 han-zdeler gayet nzik ve
dilberdirler662 lakin n ve czibe yokdur663 beyt bilen han Setanbuldur664 rsm-i iveh ve
nzi kenarn dilberi nzikde olsa nzenin olmaz masdki zre nezketleri olmaz m olur
lakin nzik deillerdir665 h Acemin dahi libslar ve kyfeti ucbedir ve yakkszdr
mesel beyt666 eyy- hedeyyu cihn-bn- mlk- Osmni sinn-i yegne-i dehr itdi halk-i
n bir Acemi buladr der-gh da h- Acem tensbi yakksz libas nmzn amm
memleketlerinin667 altm konak tl ve elli konak arz olub gayet mamur ve bdndr her
karyesi drt be yz hneli bin hneli ifte hamaml ve her iki karye arasnda bir ehir
yahut kasaba vardr aru ve karbn saraylar sermyedr bzir-gnlar ve vafir ve karye ve
kasabalarnda668 env-i kumlar kutunler ilenr ve alaca tokunur ehl-i hiref okdur ekinci
659
ann alt yannda Defterdrlar durulmu ve sir dire-i devletleri erbb- munsabi otururlar, , H 1432, ann alt
yannda Defterdrlar ve Reis ve sir dire-i devletleri erbb- munsabi oturur, M 820 M 821,
T 3228 R
1228
660
sa tarafnda, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
661
hn ba ucunda krk kadar tze hn-zdeler Abaza ve erkes ve Grci klelerdir, , H 1432, hn ba
ucunda krk kadar tze hn-zdeler Abaza ve erkes kleler turur, R 1228, M 820; Abaza ve erkes ve Grci
kleler turur, M 821, T 3228,
662
ancak han gayet dilber ve nzik oluyorlar eere tb ve tarvetleri yerinde, T 3228, H 1432, ancak Hn-
zdeler, M 820, R 1228, ancak han gayet dilber ve nzik oluyorlar eere tze ve tarvetleri yerinde, M 821
663
664
665
candn n ve cazibeleri yokdur, M 821, T 3228, H 1432, andn n ve cazibeleri yok, M 820, R 1228
Hk stanbul, M 820, M 821 , R 1228
masduk zre nezketleri vrdr ncak nzenin deillerdir, M 821, T 3228, H 1432, lakin nzenin deillerdir,
M 820, R 1228
666
hlarnn libs ve kyafeti gayet ucube ve yakkszdr, M 821, T 3228, H 1432, yakkszdr kata, M
820, R 1228
667
bunlarn memleketi aslnda, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
668
her bir karyesi er yz beer yz biner hnel ve hamamlu ve her ikier er karyeden sonra aru pazaryla
bir kasaba ve iki kasabadan sonra bir ehr-azim olub ekser ehr-istn ve eer kasaba ve kurrlarnda tccr ve
sermaye sahibleri vfer olup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
ve ifti kllet zre olub arpa ve buday ve makulat ksm Rumun iki bahsnadr669 amm
malbst ksm okdur fakiri kllet zeredirler kendlerinin istimal etdi malbst kend
metalar aher yerde gelmee ihtiyalar yokdur670 ancak l kemiri ve Fransz uks gelr
an dahi nadir istimal iderler bunda deme maklesi cmle kendleri ilerler671 bu kadar
byk memlikde ancak kalalar vardr ki biri serhad- Hind-istn Mir Veys hurc itdi
Kandehar kalasdr ve biri dahi (14a) Hederhndr ve biri Van kalasdr672 sir vilyetleri
btn skdr gibi akdr673 ve kallarn dahi mad ehirleri toplar yokdur674 ve
cebehneleri yokdur ve candn rabetleri dahi yokdur
kemdrlk ve tfenk- endzlk
fenninde mhirlerdir ve hala bunlara askerinin rabetleri vardr675 mezbr Mir veys binyz
on sekiz senesinde Kandehar havlisinden hurc idp ve kala- Kandehar bir takrib ile
Grci Rstem Abdullah Han elinden bir nez ve ahz idp ve girp iinde cls eyledikde
etrafnda676 birka konak yere dek cevnib-i erbaasn zabt eyledi ve h- Aceme karu
koyup677 h tarafndan kahr istillarna kala tahlisine tayin olunan kzlba lekerin678 her
sene bozup ve krb alt seneye dek bu minvl zre hkmet idp sikke ve hutbeyi kend
669
bil-cmle katn ve atlas ve alca tokunur ehl-i hirfeti ok ve ekinci renberi kllet zere olduundan rpa
budy ve mklt ksm muteber olub bizim diyrlarmza gre iker kat bah ile, M 821, T 3228, H 1432,
tccr ok ve ekinci renberi kllet zere olduundan rpa budy ve mklt ksm muteber olub bizim
diyrlarmza gre iker kat bah ile, M 820, R 1228
670
ancak itir olunur amm malbust ksm ana gre erzndr fakiri kllet zeredir ve kendilerinin istiml
eyledikleri elbise maklesi yine ked vilayetlerinin muetdir elbise hususunda her devlet ihtiyalar yokdur, M
821, T 3228, H 1432, ana gre erzndr ve ahlilerinin ekseri shib-i miknet olub fakiri kllet zeredir, M 820, R
1228
671
fakat l kemiri ve bir dahi Franszn kaba uks anlar dahi istiml iden ndirdir ve fre ve demeleri
hep kend metalardr, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

672
mecmu memleketlerinde fakat kala vardr biri Hind serhadinde Mir veysin hurc itdii Kandehardr bir
dahi Hederhn tarafnda biri dahi bizim Erzuruma karib olan Revan kalasdr, M 821, T 3228, H 1432, biri
dahi Ejderhn, M 820, R 1228
673
bil-cmle akdr, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
674
ve kalalalarndan mada ehr-istb ve kasabatnda toplar ndirdir, ve top cebehneye andn rabetleri
yokdur ve lakin, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

675
ve hala ikisine dahi askerinin hayli rabetlrei vrdr, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
676
Kandehar ve Grci Abdullah Hann yedinden bir takrib ile nez ve ahz ve gasp ve girp iinde cls ve
tasallutan idp, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

677
678
zabt ve ha karu koyup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

h tarafndan mezburun kahr ve istilsn def ve kala-i mezbrun tahlis in tayin olunan kzlba askerin,
M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
namna okudup679 bu etdi beyt sikkesi budur ki680 sikke-i zed bir dirhem dr-l karar
Kandehar Han- Adil h- lem Mir veys nmdr alt seneden sonra Mir veys vefat idp
ve karnda veliahd eyledi lakin kzlba hkmet riclinden olmamak hasebiyle hal
olunup681 alt aydan sonra Mir veys olu Mahmud Han682 hkmet-i mezbre ile ser-efrz
olup
hala babas gibi her sene kzlbalar ile ceng cidl ve harb ve ktal zre olup
Kandehardan tahmina yirmi konak berye gelmidir hala683 Kirman ve Mehed havlilerine
akn itmededirler bunlarn ismi aslndan Avgn tifesidir ve lakin684 Acem bunlara Poli
tabir iderler (14b) ehl-i snnet cematdendirler ve ekseri namaz685 cemat ile klarlar
askerinde at ve ktr azdr ikier er nefer bir deveye binerler ve koyun barsana su
doldurup bellerine balarlar susadkca ucunu zp ierler yine kuanurlar686 Tatar
askerinden sebk-brdr ve Herat ehri bir muazzam ehirdir687 kadimden Sultan Hseyin
Baykarann ve nie hnn py- taht idi688 Timur evld elinden h Acem almd imdi
iki senedir ki mezbr Avgn tifesinden Bahadrlu namnda bir airet bei Mir veys olu
Mahmudun hurcun iidp ol dahi hurc eyledi ve689 zbek serhad690 olmala zbek
Hanlar ile dostluk idp imdat istedi ve kzlba memlikine akn idp691 ehr-i Herat zabt itdi
birka senedir ki bu dahi hayli memlik zabt itmidir hatta Mehed bir byk ehirdir gelp
an muhsara itmi biz kmazdan mukaddem692 Mehed ahalisinden arz ve mahzarlar gelp
ya bize sahip kup imdat idin yahut vilyet Bahadrlu Hana teslim idelim dey yazmlar
679
okutdurup, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
680
hatti sikkesi bu beyt idi, M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
681
Mir veys veft ve karndan veli-aht idp lakin karnda hkmet riclinden olmamala hal olunup, , M
821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228

682
Mir veysin olu Mir Mahmud, , M 821, T 3228, H 1432, M 820, R 1228
683
yirmi konak yryp gelp, H 1432, Yirmi konak berye gelp, M 821, M 820, T 3228, R 1228
684
ve lakin hala T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228
685
ekseriy namazn, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228
686
bellerine kuak yerine kuanurlar imi susadka ucun zp ierler yine bellerine balarlar, T 3228, M 821,
M 820, H 1432, R 1228

687
Tatar tifesinden sebk-br imiler ve Herat ehri ki, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228
688
kadimden Sultan Hseyin Baykarann py- taht idi, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228
689
Ol dahi mukaddem Acemin elinde olup imdi an dahi yine mezbr Avgn tifesinden Bahadrlu nm bir
airetin bei nez ve ahz idp, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228
690
zbek serhadinde, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228
691
imtizc idp ve kzlbaa akn idp, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228
692
birka seneden ber o dahi bir hayli bildin zabt ve Mehede karib olub hatti biz ktmz esnalarda, T 3228,
M 821, M 820, H 1432
idi693 ve biri dahi Dastn ve Derbendi olan irvan taraflarnda ki ark ile iml arasnda694
Lezgi tifesi695 vardr ki bunlar dahi ehl-i snnet ve cematdir Acemin irvan ve Semahi ve
Karaba taraflarna karib hala anlar bir hayli kabil ve airdirler696 Babu olanlar697
brahim Sultan ve Hac Davud Be dirler anlar dahi hurc idp senedir ki kzlba
kasabalarn ve karyelerin (15a) yama ve trc iderler ve bu sene-i mbrekeden698 Semahi
nm ehri kzlba bundan alup zabt eylediler ve Gence istil idp Derbende yrdiler hala
memlik-i Acemde Snni ve senevi mezheb kati okdur699 ve her kasabada ve ehirde
bulunur700 ve lakin haklarndan izhr idemezler701 baz kasaba ve kurrlar btn Snni ve
senevidir702 cevmi ve mescidleri mamrdur ve ibadetleri kredr hsl imdi memlik-i
Acemde belki sls mertebesi mslman ve Snnidirler703 hususan irvan704 ve Semahi ve
693
Mehed ahalisinden arz ve ve mahzar gelp ya bize sahip karsz yahut vilyeti bunlara teslim ideriz dey
yazmlar idi, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228

694
ber Dastn ve Derbend taraflar ki ark ile imlin mabeyninde, T 3228, M 821, M 820, H 1432
695
Gzgi tifesi, H 1432, Lazge taifesi, M 821
696
ve Acemin irvan ve Semahi ve Gence ve Karab tarafna kariblerdir ve hala sikke ve hutbeleri l-i Osmn
Pdihlarnn nmnadr anlar dahi bir hayli air ve kabildir, H 1432, T 3228, M 821, M 820
697
698
Babularna, T 3228, M 821, M 820, H 1432, R 1228

yaknlarda hurc idp iki seneden ber kzlban kurr ve kasabalarn taht ve tarc ve emvl ve esrlarn
alup ibu sene-i mbrekede serhadde olan, H 1432, T 3228, M 821, emvl ve eyalarn, M 820, R 1228
699
Semahi nm ehir ki magbt bild- ran idi hala an alup ve Genceye istil eylediler ve bu memlik-i
Acemde Snni mezhebinden kati ol ehl-i islm vardr, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228
700
ehirlerinde vfer bulunur, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228
701
izhr idemezler hafiyeten kullanurlar, H 1432, T 3228, M 821, M 820
702
btn Snni ve cmi, M 820, R 1228; btn Snni ve cevmi, M 821
703
memalik-i Acemin belki slesi mertebesi mslmandr, H 1432, T 3228, M 821, hatta ibtid snurlarna
dhil olduumuzun on ikinci gn Cezire dirler bir kasabalarna uradk mecmu ahalisi Snni olup iinde
cevmi ve mescidleri mamur ve salah- cuma ve aydn ve sair ibdetleri aikre olmala bizi iki saat
mikdar mesafe istikbl ve bil-cmle sbyn ve nisvn ve ahalileri sancaklar ile karu gelp allahmme sall-i la
seyyidin Muhammed ve ali le ve ashbe dey blend avz ile arub zr ve feryd iderek elimize ve
ayamza sarlup sizler Mekke ve Medine hdimi olan evketl azimetl kudretl l-i Osmn Pdihnn
mbarek ceml-i bakmalarn grmsz biz sizin yznze bakmak ve elinizi ve ayanz pmek bize farz-
ayn makamndadr ve biz bun ibdet ad ve onla tefhr ideriz dey alaarak niyaz eylediklerinde alem-ul
Allah- teli bizim barmz hn olup bi-ihitiyar bangr bangr aladk aslnda kasaba-i mezbre ililerin memri
olmayup ehl-i snnet yzine hasret olduklarndan bizim mulaktmz nimet-i azmi ad idp gn gece
ikram ve ziyafetler ile teyi idp gnderdiler kasaba-i mezbre skinlerinden aze-i evliya-i elleheddin eyh
Kitabullah ki mehur- afkdr anlarn evldlaryla grdk hl yine tarikleri zre tekkeye-ghlar mamur ve
haftada iki gn alen zikr-i cehri iderler ve bunlar harc- Snni dey h tarafna senede vfir ake virirler hsl
imdi memlik-i Acemin belki slesi mertebesi mslmandr, M 820, R 1228
Gence ve Karab semtleri bil-cmle Snnilerdir belki hams Snnidir kzlba azdr
kzlban mecmu memliki in ve abdndr harabesi kati azdr705 ancak gsteride706 gyki
devletleri nkrza karib olmudur hafiyeten ve alaneten ahvallerini mubemmu tedkik itdim
cmle memleketlerin gayet mamurdur ve lakin devletlerinin ricli yokdur gy kaht ricldir
ol ciheddemi nizmlar muhattel ve mevve ve devletleri mtezelzel olup ol tarafda olanlar
zerlerine707 hucum ideyorlar bunlar define kdir olamayup708 cem etdikleri asker dahi bir
tarafda firar iderler amm ricl-i devleti olanlar syletsin asla fuzlluu elden komayup709
Mir veys olu bizim reyamzdr ancak hmz ile nz ve niyz ider elbet yaknda gelr
ha serfr ider h dahi gnahndan geer710 riayeti kabul ider dirler amm hakikatde yle
deildir tahkik budur ki anlarn byk dmanlardr zira zerine tayin itdikleri sefere gideler
lekerleri bile meys giderler711 Allahn emri ile zerlerine bir nekbet kmdr asla yzleri
glmez ve cmle erbb- marifin ittifk budur ki712 eyh olunun devri dndi yani hn
devleti tamam old713 ( 15b) karib-l inkrzdr dey aikre halk yle severler idi ve kulunuz
dahi nie erbb- marif ve shib-i ncm olan kimesnel ile mzakare-i hakk ider idik
tahkik iderler idi kle Ahmed bu hizmet-i Pdihyla ran zemin taraflarna gelp snurlarna
dhil olduk iki aydan ziyade vakitde makarr- saltanat ha vsl oldukda ve ay dahi
misafir olup cemi ahvallerine vkf olduk andan sonra nme-i hmyun evket-makrunun
cevabyla rc idp elli gnde dahi serhad-i l-i Osmn olan kala-i Vana knca714 hsl
alt buuk ay mrr eyledi alt buuk ayda h tarafndan bu kullarna virilen harc- rh olmak
704
hususa bu irvan, H 1432, T 328, Nev-irvn, M 820, R 1228 irvn, M 821
705
belki hams kzlba bulunmaz ve bu kzlban mecmu memleketi in ve ve bdn ve mamurdur harabesi
kati azdr, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228

706
ayzan billah gsteride, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228
707
etrafdan zerlerine, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228
708
kdir olamuyorlar, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228
709
firr itmededirler ricl-i devleti makamnda olanlar syletsn fuzlluu elden komayup, H 1432,
3228, M 821, M 820, R 1228

710
gnahlarn balar yine, H 1432, T 3228, M 821, M 820, R 1228
711
otur dirler amm hakikadde yle deildir, tahkik zre anlarn kuvvi dmandr sefere varacak ser-askerleri
bile meyus ve mahrum gibi varyorlar, H 1432, T 3228, M 821, varrlar, M 820, R 1228
712
bir nekbet ve nuhset kmdr asla yzleri glmez ve cmlesi mttefikdirler, H 1432, T 3228, M 821, M
820 R 1228
713
eyh olunun yani hn devri dnm devleti gitmi ve mddeti tamam olmudur, H 1432, T 3228, M
821, M 820 R 1228

714
dey ikre sylerler ve bu kullar snurlarna dhil olub iki aydan sonra hn mukarrine vsl ve ay
meks ve krk elli gnde dahi Vana kup, H 1432, T 3228, R 1228, M 820; krk gnde, M 821
zre virdikleri cemn yekn elli kise ake virdiler715 orada olan mkult ve melbst ve
zuhrt masrfmza sarf olunup716 kusr kalan on be kise ake ile Vana kup an dahi
cmle validemin hayratna sarf idp mescid ve bir medrese ve bir tekye tamir idp ve
emeler ihysna ve sadakata sarf eyledik717 elhamdulillah kudretl evketl azimetl
efendimiz Pdih- lem-penhileri ve kuvvetl inayetl merhametl shib efendimizin h-
erifleri liyy-l-vl olmasna iftihr in (16a) harc eyledim devletl inayetl merhametl
efendim hazretleri sa olsun718 benim murdm ancak efendilerimize ve din ve devlete bir
hizmet idi719 elhamdlillahi teal efendilerimizin hsn ve tevecchleri berekatiyle memulleri
zre eda ve tekmil idp devlet-i aliyyenin azam- n ve cellet kudret ve kuvveti nin720
eda-y dine gerei gibi bildirdiim amme leme malum-u devletdir bki fermn devletl
inyetl efendim Sultan hazretlerinindir721 enm edide 25 evval el-mkerrem sene 1140
elhamdlillahi rabbil lemim min.
715
hsl alt buuk ayda bize mecmu yevmiye ve gelrken harc- rh virdii elli bize ake olup,
H 1432,
T 3228, M 821, virdii elli kisedir, M 820, R 1228

716
harc olunup, H 1432, T 3228, M 821
717
bil-cmle validemin hayratna ve mescid ve medris ve tekkeyler tamirine ve tasaddukat sire ve emeler
ve kprilerirn ihysna ve sir hayrat ve hasent, H 1432, T 3228, M 821

718
ve evketl azimetl efendimiz Pdih- lem-penh hazretlererinin ve inayetl evliy-i nam efendilerimizin
nm nlarnn liyy-l- vl olmasna iftihr in harc ve sarf eyledim devletl inyetl tfetl efendim
hazretleri sa olsun, H 1432, T 3228, M 821
719
benim murdm devlet-i aliyyeye bir hizmet idi, H 1432, T 3228, M 821
720
kadir-i kuvvet ve kudretini, H 1432, T 3228, M 821
721
ammenin malumdr ol bbda emr- fermn devletl mrvetl efendim sultanmndr, H 1432,
T 3228, M 821, M 820 R 1228
Ek-1 ran Sefaretnamesinin El yazma Nshas ( Metin)
Ahmed Drri Efendinin elilii iin yol zerindeki eyalet valilerine gnderilen emirler

Ahmed Durri Efendi Nin Iran Sefaretnamesi Ahmed Durri Efendi S Iran Sefaretnamesi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ahmed Durri Efendi Nin Iran Sefaretnamesi Ahmed Durri Efendi S Iran Sefaretnamesi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AHMED DRR EFENDNN

Danman: Do. Dr. H. Mustafa ERAVCI

AHMED DRR EFENDNN

Tarih Anabilim Dal

IV.ELLK HEYETNN AH HSEYNN ORDUGHINA GELMES...44-46

seven different copies of this

: stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi

: Milli Eitim Bakanl

: Osmanl Tarihi Aratrma Merkezi

: Trk Tarih Kurumu

: Yeni Trkiye Yaynlar

Hner TUNCER, Eski ve Yeni Diplomasi, mit Yaynclk, Ankara 1995, s. 9.

Hadiye TUNCER-Hner TUNCER, a.g.e., s. 18.

havadisnamelere sefaretname ismi verilir12.

trenine katlmak, antlama artlarna uyulmad durumlarda ikayette bulunmak,

Ankara 1994, s. 40.

17931821, Trk Kltr Aratrma Enstits Yay., Ankara 1988, s. 9.

Hasan KORKUT, Osmanl Sefaretnmeleri Hakknda Yaplan Aratrmalar, Literatr Dergisi, C. I, S. 2,

Bilim ve Sanat Vakf Yay., stanbul 2003, s. 492.

Bu devletler Karakoyunlu, Akkoyunlu, Karamanllar, Timurlular, Candaroullar, Germiyanoullar,

Memlukller gibi. PRL, a.g.m., s. 8.

SAVA, a.g.m., s. 489.

Belks ALTUN-GRSOY, Sefaretnameler, Trkler, C. XII, YTY, Ankara 2002, s. 582.

arabuluculuk etmek, dier devletlerin Osmanllar hakkndaki grlerini anlamak, Osmanl

PRL, a.g.m., s. 9. ; ALTUN-GRSOY, a.g.m., s. 582.

UNAT, a.g.e., s. 14.

Osmanl Elilerin Resm-i Kabul Protokolleri, Tarih ncelemeleri Dergisi, Ege

niversitesi Edebiyat Fakltesi Yay., zmir 1996, s. 111.

Sefaretnamelere Dair, Hayat Tarih Mecmuas, Yl 5, S. 7, Ankara 1969, s. 1012.

sefaretname olduu belirtirken, Ali brahim Sava sefaretnamelerin saysnn 45 olduu

son vermesiyle ran,

Timurlularn hkimiyeti altna girmitir. Ancak 1405 ylnda Timurun kt in seferinde

Medeniyeti, 5. bask, Boazii Yay., stanbul 1996.

Devleti), TTK Yay., Ankara 2001.

Karakoyunlu hkmdar ah Cihann, Akkoyunlu26 Hkmdar Uzun Hasana

almtr29. Safeviler, eyh Safiyddin dneminde

ZGDENL, a.g.m., s. 399.

KARACA, a.g.m., s. 409.

KILI, a.g.t., s. 45.

Atatrk Aratrma Merkezi Yay., Ankara 1999, s. 14 ;

Yusuf KKDA, Osmanl Devletinin ah smailin Anadoluyu iiletirme almalarn Engellemeye

Ynelik nlemleri, Osmanl, C. I, YTY, Ankara 2000, s. 270.

KARACA, a.g.m., s. 409410.

KARACA, a.g.m., s. 412.

ERAVCI, a.g.m., s. 886.

Ankara 2004, s. 100.

ERAVCI, a.g.m., s. 886.

ERAVCI, a.g.m., s. 886.

NALCIK, Klasik a, s. 203.

KARADENZ, a.g.e., s. 33.

ERAVCI, a.g.m., s. 886.

Trkler, C. VII, YTY, Ankara 2002, s. 920924.

STN, a.g.m., s. 400.

Sultan Sleyman (15201566) padiahln ilk dnemlerinde ynn batya evirmi

ALLOUCHE, a.g.e., s. 150.

Paann Irakeyn Seferindeki lk Tedbirleri, Belleten, C. XXI, S. 29, Ankara 1957,

Bu zamanda rann ierisinde kzlba

emirler mevki mcadelesinde idiler. te bu zorluklar ah Abbas (15781629) Osmanllar ile

ERAVCI, a.g.m., s. 888.; bu dnem

ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 888889.

ERAVCI, Safevi Hanedan, s. 889.

KILI, XVI ve XVII. Yzyllarda, s. 149.

neticeyi alamamtr. SARAY, a.g.e., s. 47.