Professional Documents
Culture Documents
3. TERMK SANTRALLER
3.1. Termik Santralarn Snflandrlmas
1. Mterini kullanma amacna gre
2. retim trne gre
a. Kuvvet ve snn akuple olmad santralar
b. Kuvvet ve snn akuple olduu santralar
3. Buharn trbin ierisinde genilemesine gre
a. Kar basnl santralar
b. Ara buharl, kar basnl santralar
c. Ara buharl, kondensasyon santralar
d. Kondensasyon santralar
4. Kurulu ekline gre
a. apraz beslemeli santralar
b. Blok santralar
5. altrma ekline gre
a. Baz yk santralar
b. Orta yk santralar
c. Pik yk santralar
6. Kullanlan yakta gre
7. Soutma suyu sistemine gre
3.2. Termik Santraln alma Yntemi
Elektrik enerjisine dntrlecek olan termik enerjiyi retmek iin, yakt bir buhar
kazannda yaklr. Buhar kazan, bir ocak ile bir boru demetinden oluur; borularn iinde
dolanan su, burada stlr ve buhar haline geldikten sonra trbinlere gnderilir. Eer yakt
olarak kmr kullanlyorsa, bu kmr nce tlp toz haline getirilir; sonra scak havayla
kartrlr ve brlrle buhar kazannn yanma odasna pskrtlr. Eer sv yakt
kullanlyorsa, bu sv yakt nce akkanlnn artmas iin stlr, sonra kullanlr.
600MW'lik bir santralde buhar 565 derecelik bir scakla ve 174 bar dzeyinde bir basnca
karlr. Yksek basnl trbinlere yollanan buhar ksmen genleerek trbin arklarn
dndrr. Bu ilk aamadan geen buhar, enerjisinin bir blmn korur. Ayn buhar, ayr bir
devre araclyla yeniden kazana gnderilir ve tekrar stlr; sonra 34 bar dzeyinde bir
2
basnla, orta basnta alan trbine baslr. Dk basn blmndeyse buhar tam olarak
genileir. Bu evrimin sonunda basnc 300 milibara den buhar kondensere gnderilir.
Kondenser, buharn yeniden suya dntrld souk bir kaynaktr. Buhar burada,
iinde soutma suyunun doland binlerce kk apl boruya temas ederek tekrar suya
dnr. Sonra pompalarla toplanr ve yeniden stma evrimine sokulur; bu ama iin
trbinin farkl noktalarnda stlan buhardan yararlanlr. Bylece yeni evrim balam olur:
su tekrar buhar kazanna girer, burada stlarak buharlatrlr ve trbinlere doru yollanr.
Trbinlerin mekanik enerjiyse jeneratr vastasyla elektrik enerjisine dntrlr. Ve son
olarak da bir transformatrde gerilimi ykseltilen elektik, genel iletim hatlarna verilir.
3.3. Termik Santral evrimi
ekilde bir buhar santral en basit ekliyle gsterilmitir. Kazann buharlatrc
blmnde
(a) yksek basn altnda (kazan basnc) bulunan besleme suyu, dk bir scaklktan
(kondensat scakl) buharlama scaklna kadar izobar olarak stlr ve buharlatrlr.
Doymu buhar, daha sonra kzdrclarda
(b) kzdrlr. Buradan kan kzgn buharn scaklna taze buhar scakl denir.
Kzgn buhar daha sonra trbinde
(c) adyabatik olarak kondenser basncna kadar geniler. Bu genileme srasnda buhar
scakl da kondensat scaklna kadar der. Trbinden kan rk buhar kondenserde
(d)
soutma suyu ile buharn kondensasyon ssnn alnmas gerekir. Son olarak kondensat
besleme suyu pompas
(e) ile tekrar adyabatik olarak kazan basncna kartlr. Borulardaki srtnme ve s
kayplarn dikkate almazsak, bu evrimde besleme suyu pompas kndan trbin giriine
kadar devam eden sabit basnca kazan basnc, trbin kndan besleme suyu pompas
giriine kadar devam eden sabit basnca da kondenser basnc denir. Taze buhar scakl
kzdrc kndan trbin giriine kadar, kondensat scakl ise trbin kndan kazan
giriine kadar sabit olarak devam eder. Yani yksek basn besleme suyu pompasnda,
yksek scaklk ise kazanda elde edilir. Her ikisi de trbinde de urar. Bu evrime
Clausius-Rankine evrimi denir. Clausius-Rankine evriminin p,v diyagram ekil basit de
grlmektedir. ekil 3.1 ile ekil 3.2deki ayn harf ve saylar ayn noktalar gstermektedir.
P-v diyagramnn evreledii alan elde edilen i miktarn verir.
1
b
6
2
d
4
e
4
izgisi boyunca buharlatrlr ve sonunda q3
Yararl iin, kazana verilen toplam sya olan oran bize Clausius-Rankine evriminin
termik (sl) verimi hakknda bir fikir verebilir:
= qyar /q = q - q0 / q
Termodinamik hesaplarda h-s diyagram T-s diyagramna oranla ok daha kullanldr.
nk bu diyagramlardan elde edilen entalpi dleri, basit formller yardm ile bizi
sonuca ulatrr.
q = dq = dh = h1- h4
4
Ayn ekilde 2ad-3 erisi boyunca meydana gelen izobar youma srasnda sistemden
alnan (sistemin dar verdii) s miktar:
q0 = h2ad - h3
Bulduumuz denklemler yerine konulursa sl verimi kolayca bulunabilir.
ter = h1-h4-h2ad+h3
6
h1-h4
Buna Basit buhar evriminin sl verimi de denilebilir. Besleme pompasnn ii trbin
ii yannda yok saylrsa denklem basitleerek u hale dnr.
ter = h1-h2ad
h1-h4
veya
= h1-h2ad
h1-h4
Isl verim, bu evrimin belirli basn ve scaklk artlarnda teorik olarak eriebilecei en
yksek deeri vermektedir. Clausius-Rankine evriminde izobar ve adyabatik olarak kabul
edilen durum deiiklikleri, gerekte elde edilmeyecek ideal deiikliklerdir. Bu nedenle,
pratikte teorik deerlerden sapmalar meydana gelir. rnein trbinde adyabatik olarak
genileini kabul ettiimiz buhar, gerekte ssnn bir blmn evreye geirir. Dolays ile
buharn kondenser basncna kadar genilemesi 1-2ad izgisi yerine 1-2 kesikli izgisi
boyunca meydana gelir. Bu ise teorik olarak elde edilebilecek maksimum entalpi dmne
oranla daha kk bir entalpi dm salar. Yani bu nedenle bir miktar termodinamik kayp
meydana gelir. Bu kayp trbinin i verimi ile dikkate alnr. Trbinin i verimi, trbindeki
gerek iin teorik trbin iine olan orandr.
i = h1-h2
h1-h2ad
O halde termik verim ile i verim bize gerek termik verimi (sl verim) verecektir.
ger = ter . i = h1-h2
h1-h4
3.3.2. evrim Verimini Artrma Yollar
3.3.2.1. Ara Kzdrma
Buhar evriminde balang basnc artrlp, kondenser basnc sabit tutulursa
entalpi d miktar artar. Ancak basn arttrlrken ayn anda scaklk da arttrlmazsa slak
buhar blgesine girilmi olur. Termik ve mekanik nedenlerle, trbin kndaki buhar
slakl %10dan byk olmamaldr (1-X < 0,10). Aksi halde su damlacklar trbin
kanatlarnda erozyona sebep olur.
Buharn slaklk derecesi, buhar basnc arttrldnda, buhar scaklnn da arttrlmas
ile gerekli limitlerin altnda tutulabilirse de bu ok zordur ve byk harcamalar gerektirir.
7
Bu nedenle trbin tek bir gvde yerine, yksek basn, orta basn ve alak basn
gvdelerinden meydana getirilir. Taze buhar nce yksek basn basamaklarndan geerek
snr erisi yaknlarna kadar geniler.
3
1
A.B.
Y.B.
ekil 3.7de
grlmektedir. Byle bir buhar evrimi iin gerek sl verimi aadaki gibidir.
= (h1-h2) + (h3-h4)
(h1-h6) + (h3-h2)
Ara kzdrma, buhar evrimi veriminde % 3-5
bununda baz dezavantajlar yok deildir. Trbinler ok gvdeli ve uzundur, yol vermesi
daha zordur, gerekli boru miktar ok fazladr ve ara kzdrcnn eklenmesi sonucu kazan
maliyeti daha yksektir.
6
2
ekil 3.7. Ara buharl bir santraln alma emas ve T-S diyagram
10
4. AKIKAN YATAKLI YAKMA TEKNOLOJLER
Akkan yatakta yakma teknolojileri atmosfer basncnda ve basn altnda alan olmak
zere iki ana grupta snflandrlr. Bu teknolojiler , akkanlatrma koullarna bal olarak
da kabarckl ve dolaml olmak zere ikiye ayrlr. Bu teknolojilerin avantaj ve
dezavantajlar genel bilgilerle birlikte aada sunulmutur. an termal sistemde dolaml
akkan yatak yanma teknolojisinin uygulanmas ngrlmtr.
4.1. Dolaml Akkan Yatak Teknolojisi
izelge 1. Dolaml akkan yatak teknolojisine ait iletme parametreleri
Parametre
Deer
Yatak scakl ( 0C )
840-900
Hz ( m/s )
4,5-9
1,6-10
1.000
Ca/S oran
1,5-4
SO2 artm ( % )
90-95
Yanma verimi ( % )
98-99
10-100
Deer
Yatak scakl ( 0C )
840-900
Hz ( m/s )
0,9-3
0,6-1,8
Ca/S oran
2,5-4
SO2 artm ( % )
90
Yanma verimi ( % )
90-98
150-350
Yatak ykseklii ( m)
0,6-1,8
Freeboard ykseklii ( m )
2,4-6
11
Kmr besleme parack bykl ( mm )
Yatak st besleme
32
13
Fazla hava ( % )
20-35
12
4.4. Akkan Yatakta Yakma Teknolojisini Sorunlar ve Dezavantajlar
1. Akkan yatakta yakma teknolojisi SO2 (kkrt dioksit) ve NOX (azot oksit trevleri)
emisyonlarn drmesi acsndan stn bir teknoloji olmasna ramen pratikte aada
bahsedilen baz sorun ve dezavantajlarla karlaabilmektedir.
2. Sz konusu yakma teknolojinde akkanlatrma iin belli bir gce ihtiya
duyulduundan , retilen enerjinin kk de olsa bir ksm bu amala kullanlacaktr.
Tanecikler scak ortamda toz oluumuna sebep olmaktadr. Bu da yatak ierisindeki
ortalama tanecik apnn deimesine yol atndan , yanma verimi bu tr anmdan
etkilenmektedir. Bu nedenle yksek verimli siklonlara ihtiya duymaktadr.
3. Balang aamasnda iletme glkleri bulunmaktadr.
4. Yatak ktlesinin akkanlamasnn kesildii durumlarda topaklaarak sistemin
srekliliini bozmas denetim ve donatmda karlalan balca glktr.
Dolaml akkan yatakta yakma teknolojisi kazana beslene kmr ve kireta
taneciklerine gerek yanma ve gerekse kkrt tutma reaksiyonlar iin kazanda daha fazla
kal sresi saladndan , yksek yanma ve zellikle kkrt tutma verimi salar. Bunun
yan sra g santrallerinin gerektirdii kapasitelerde ( 50MW ) sirklasyonlu sistemler bakm
masraflar asndan daha uygun sistemlerdir. Dk iletme scakl nedeniyle s transfer
yzeylerine kl yapmamas sayesinde sk bakm gerektirmez ve kabarckl akkan yatakl
yakclarda olduu gibi yatak i stma yzeylerinin bulunmamas ve ayrca yataa homojen
bir ekilde yakt beslemenin kabarckl akkan yataklara kyasla kolay olmas nedeniyle
dolaml akkan yatakl yakclar iletme asndan daha sorunsuz tesislerdir. Nitekim
almakta ola tesislerdeki ortalama %98 emre amadelik iletme kolaylnn bir
gstergesidir.
4.5. Plverize Kmr Yakma Teknolojisi
Plverize kmr kazanlarnda yanma % 701 200 meshden az olan kmr paracklarn
oksidasyonu sonucu oluur. Kazann iindeki en scak blge yakcnn etraftaki hacim olup ,
scaklk 1.200-1.50000Cye kadar kmaktadr. Akkan yatakl teknolojisinin plverize
kmr yakma teknolojisi zerindeki avantajlar aada anlatlmaktadr.
Akkan yatakl yakma teknolojisinde yanma odas scakln dk olmas ve
dolaysyla bir ok yaktn zellikle dk kl erime scaklna sahip linyitin kl erime
scaklna sahip linyitin kl erime scaklnn altnda kalmas nedeniyle , plverize tip
santralarda karlalan cruflama ve s transfer yzeylerinde oluacak kirlenmeler
13
nlenmektedir. Bu nedenle , akkan yatakl kazan dizayn yaktn kl zelliine bal
deildir.
Akkan yatak ierisine kireta enjeksiyonu ile SO2 kazan iinde bertaraf edilmekte ve
ilave SO2 artma tesisine ihtiya duyulmaktadr.
Akkan yatak ierisinde kat maddelerin hz , gazn hzndan daha dk olduundan,
iyi bir karm salanmaktadr. Dolaysyla s ve ktle transferi ok yksektir.
Akkan yatakl termik santrallerde S02 emisyonlar dk olduunda, bu teknoloji ile
plverize kmrl termik santraller karlatrlmtr. Akkan yatakl teknoloji s sarfiyat
ve yatrm maliyeti plverize kmr termik santrallerine oranla daha uygun olduu
grlmektedir.
Dolaml akkan yatak tesislerinde CO2 emisyonlar baca gaz deslfrizastonlu
plverize kmr tesislerine gre %1,1 daha azdr. Plverize kmr teknolojisinde iletme
scaklnn linyit kl ergime scaklnn zerinde olmasndan dolay bu teknolojinin Trk
linyitlerine uyarlanabilmesi ancak iletme scaklnn tasarm deerlerinin altna
drlmesiyle mmkn olmaktadr. lkemizdeki plverize kmr kazanlar hedefledikleri
verimin altnda altrlmalarna ramen heterojen bir yapya sahip olan kl zaman iinde su
duvarlarnda eriyerek birikmektedir. Bu nedenlerden dolay kazan sl verimi byk lde
dmektedir. Sabit elektrik retimini karlamak iin den sl verimin gerektirdii kadar
ekstra sl ykleme yaplmas gerekir. Bu da yakt sarfiyatnn artmasna ve tasarm
deerlerinin zerinde CO2 emisyonuna yol aar. Dolaml akkan yakma teknolojisinde ise
iletme scakl ( 800-9000C ) kl ergime noktasnn altnda olduundan kazan verimi
dmemekte ve dolaysyla zamanla CO2 emisyonunu arttran bir etken ortaya kmaktadr.
4.6. Akkan Yatakl Kazanlar
Akkan yatakl yanma sistemlerinin allm yakma sistemlerden farkl elemanlarnn
bir ksmna yukarda deinilmiti. Yataa kmr beslenebilmesi iin yatak scaklnn
tutuma scaklnn zerinde olmas gerekir. Akkan yata bu scakla ulatrmak iin
aktif yatak zerinde ve akkanlama havasn besleyen hatta brlrler yerletirilir. Yalnz
datc elein ve karm odasnn maruz kalaca termal etki gz nne alnmaldr. Eer
kireta ile SO2 tutulmas dnlyorsa gnlk kmr bunkeri gibi gnlk kireta silosu
14
da bulunmaldr. Kmrn aktif yatak yzeyinin hemen zerinde beslemek yeterlidir.
Akkan yatakl yanmada farkl olan bir dier husus s transferi borularnn yerleimidir.
Aktif yatak iinden yatay gei yapan borularla 250-750 W/M0K aralndaki katsaylarla s
transferini gerekletirmek mmkndr. Bu borular doal sirklasyonun salanmas
,erozyonu azaltlmas amalaryla yatayla 10/15 0lik a yapacak ekilde de yerletirilebilir.
Is gei yzeyleri akkan yatakta yanmann duvarnda veya tepeden daldrmal biimde de
yererletirilebilir. Akkan yatakl yanan sistemlerde kullanlacak siklon tasarmnda, yksek
gaz hz ve tanecik yk nedeniyle yanma verimini arttrc deiikler zelliklede gz nne
de tutulmaldr.
Akkan yatakl yanma sistemleri eitli ynlerden snflandrmak mmkndr. Sistemin
alma basncna gre ; Atmosferik basnl ve Basnl akkan yatakl yanma olmak zere
ikiye ayrlr. Atmosferik basnl akkan yatakl yanmalarda yatak malzemesinin
sirklasyonuna bal olarak kabarckl ve dolaml yatakl olmak zere ikiye ayrlr.
Kabarckl olanlar zerinde en youn alma yaplm akkan yatakl yanma tipidir.
Dolamllarn avantaj ise kireta tketimin byk lde azaltm olmalardr. Basnl
tiplerde reaktr hacmi daha da klmekte ve kombine evrim kullanlabilmektedir. Ancak
gerek dolamllar gerekse basnl akkan yatakl yanmalar byk sistemlerde ve termik
santrallerde uygulama alan grmektedir.
Endstriyel boyutlarda yaygn olarak kullanlan kabarckl akkan yatakl yanmalar
yatay , dey ve kompozit tip olmak zere ana gruba ayrlrlar.
Yatay tip kabarckl akkan yatakl yanmalar: Mevcut kazan tasarmlarnn ve kazanlarn
kullanlabilmesi fikrinden kaynaklanmtr. Aktif yatan iine ekstra s transferi borusu
yerletirilebilir. Ancak kazan stnde yaplan beslemede kullanlan kmrn fazla uucu
madde iermemesi arzulanr.
Dey Tipli Akkan Yatakl Yakclar : akkan yatak operasyonuna daha uygundur.
Yk kontrol ve yatan devreye alnmas daha kolaydr. Ancak byk sistemlere geerken,
kesiti ve ykseklii ok artm akkan yatakl yakc yerine modler yaklam tercih
edilmektedir.
Kompozit Akkan Yatakl Yakclar : Dey akkan yatakl yakc kna duman
borulu bir sistem eklenmitir. Bylece, kullanlan yaktn uucu madde ierii artsa bile
15
uucu madde ve tanan tanecikler yanmasn duman borulu kazanda da srdrmektedir.
Duman borulu sistem ayn zaman da siklon grevini de stlenmektedir.
Akkan Yatakl Yakclar doal veya zorlamal sirklasyonlu, birden fazla aktif yatakl,
konkav elekli olmak zerede gruplara da ayrlrlar. Firmalarn tasarm farkllklarna gre
deiik tipte akkan yatakl yakclar mevcuttur. Bir yata dieriyle karlatrrken mutlaka
iletme koullar ve kullanlan yakt gz nne alnmaldr.
16
Yzeyli tip n stclar ierisinden besleme suyu geen borular ile bu borularn
ierisinde bulunduu bir gvdeden oluurlar. Borularn zerinden geen ara buhar, ssn
suya vererek youur. Youan su, bir yan kondensat pompas ile su-buhar devresine
yeniden katlr.
Karmal n stclarda ise ara buhar, n stcsnn ierisine girerek besleme suyu ile
karr ve kondensasyon ssn besleme suyuna verir.
Taze buhar
Baca gaz
Kzdrc
n stc
hava
Kazan
rk buhar
trbini
Kompresr
Yakt
Rekperatif n stclarda stma yzeylerinin bir tarafndan srekli olarak baca gazlar,
teki tarafndan ise ters ynde taze hava gemektedir. Baca gazlar ile taze hava arasndaki
s transferi, stma yzeyleri aracl ile gerekleir.
17
Rejeneratif n stclarda, enerji akmlatr olarak alan yzeyler, bir rotor zerine
ve radyal ynde monte edilmitir. Rotorun devri genellikle 2-5 dev/dak dr. Bu dnme
srasnda yzeyler srekli olarak bir baca gaz akyla karlarlar. Bu ekilde, enerji
akmlatr olarak alan yzeyler, nce baca gaz ile snr ve daha sonra da aldklar bu
enerjiyi taze havaya verirler. Bu yzeylerin et kalnlklar genellikle 0,5 mm dolaylarndadr.
Plverize kmr
Baca gazlar 120 C scakla kadar soutulabilir. Bu scakln altna inildiinde gazlarn
iindeki su buhar ve kkrt yzeylerde korozyona sebep olur.
baca gaz
ta z e h a v a
R e k p e r a tiv n s tc s
R e g e n e r a tiv n s tc s
18
pompalarn birbirlerinden farkl birer enerji kayna tarafndan altrlmas gerekmektedir.
Ama, herhangi bir pompa yada enerji kaynanda meydana gelebilecek arzann kazan
almasn etkilememesidir.
Kullanlan iki deiik tip enerji kayna genellikle buhar ve elektriktir. Bununla beraber,
birbirinden tmyle bamsz iki ayr elektrik enerjisi kayna bulunmakta ise, her iki
besleme suyu pompas da elektrik gc ile altrlabilir. Ayn ekilde, apraz beslemeli
santrallarda olabilecei gibi, buhar enerjisinin tmnn kesilmesinin sz konusu olmayaca
santrallarda her iki pompa iin de buhar gcnden yararlanlabilir.
Kazan kapasitesi ynnden gerekli olan min. Besleme suyu miktar, kazann max.
Devaml gcne eittir. Bu deer ise kazan nominal gcnn 1,25 katdr. Besleme suyu
basnc aada verilecek olan kurallarn 4. maddesine gre saptanmaldr. Borular, flanlar,
dirsekler ve dier fittings elemanlarndaki basn kayplar kazan nominal basncnn %5i
kadar alnmaldr.
19
ise her besleme suyu pompasnn kapasitesi, kazanlarn maksimum buhar
gleri toplamnn en az 1,6 kat olmaldr.
-
c) Eer ikiden fazla besleme suyu pompas bulunmakta ise, ayn anda devre d
olabilme olana bulunan pompalardan geriye kalan pompa yada pompalarn toplam
kapasitesi, kazanlarn maksimum devaml buhar gleri toplamnn en az 1,25 kat
olmaldr.
d) Besleme suyu pompalar, yukarda aklanan besleme suyu miktarlarn maksimum
kazan buhar basnc deeri ile pompa ve kazan arasndaki basn kayplarnn
toplamndan bulunacak basn deerinin %10 fazlas olan bir basnta bile sirkle
edebilmelidir.
e) Besleme suyu pompalarnn altrlmasnda, birbirinden bamsz en az iki enerji
kayna bulunmaldr.
Besleme
suyu
pompalarnn
tiplerini
belirleyecek
hibir
norm
yada
kural
Byk gler iin santrifj pompalar daha caziptir. Bu pompalarn fiyatlar daha
ekonomik, kapladklar hacim daha kk ve reglajlar daha basittir.
4.7. Buhar Trbinleri
Bir buhar trbini genel olarak yatay ekseni etrafnda dnebilen bir trbin rotoru bu rotor
zerine monte edilmi olan ve rotorla beraber dnen hareketli kanatlar trbin gvdesi bu
gvde ierisinde bulunan i gvde sabit kanat tayclar ve sabit kanatlardan meydana gelir.
20
Rotor her iki taraftan radyal yataklarla yataklanmlardr. Eksenel yatak rotoru eksenel
ynde sabitletirir. Buharn trbinden dar kamasndan sz konusu olduu yerler
labirentlerle donatlmtr.
Kazandan gelen taze buhar ani kapama ventilinde , giri kasasndan, ayar ventilinden
geerek llelere ve buradan da genellikle Curtis yada Laval arkna gelir. Bu arktan kan
buhar gvde ierisine girerek trbinin tm kanat basamaklarndan akar. Buhar,trbinin
ierisinde ilerlerken i meydana getirir ve hacmi geniler. Bu nedenledir ki trbin sabit ve
hareketli kanatlar basamaklar ilerledike daha uzun imal edilir.
Buhar,yaral enerjisini kanatlar yardmyla rotora verdikten sonra, rk buhar
gvdesinden geerek kondensere dklr.
eitli basn basamaklarndan alnan ara buhar borularla gvdeden ayrlarak
kullanlaca yere gnderilir.
n yatak gvdesinde bulunan ana ya pompas, rotora balanmtr. Bu pompa
yataklar yalanmas trbin reglaj gerekli olan basnl ya salar. Yine n yatak gvdesinde
bulunan hz gven mekanizmas ve hz reglatr trbin rotoru tarafndan dndrlr. Hz
gven mekanizmas, rotor ile hareketli kanatlar ar hza kar ve ani Kapama ventilini
harekete geirerek korur. Hz reglatr, ayar ventili ile birlikte sabit bir hz ve g temin
edilmesini salar.
Trbin k tarafnda bulunan jeneratrn indktr (yani jeneratr rotoru) trbin
rotoruyla kaplinlenmitir.
Trbinlerde genellikle birde dndrme dilisi (virr dzeni) bulunmaktadr. Santralin
devre d olmasndan sonra rotoru, virr araclyla dk bir hzda dndrmeye devam
edilmektedir. Bunun nedeni, souma srasnda rotorun bel vermesi ve zellikle ar rotorlarn
radyal yataklar zedelenmemesidir.
Grld gibi buhar trbini bir akm makinesidir. Buharn entalpisi bu makine da
nce kinetik enerjiyi ve daha sonrada mekanik ie dnr.
21
Trbin giriindeki buharn, basn ve scaklna bal olarak bir entalpisi vardr. Buhar
trbin ierisinde genileyerek akarken basn enerjisi, trbin gvdesine yerletirilmi olan bir
sabit kanat diskinden kinetik enerjiye dnr. Bu kinetik enerji, buharn trbin rotoru
zerinde bulunan bir hareketli kanat diskinde yn deitirmesi srasnda ise mekanik ii
meydana getirir. Birbiri ardna sralanm olan teki sabit ve hareketli kanat disklerinde ayn
ilemi tekrarlanmas ile, buharn trbin giri ve trbin k entalpileri arasndaki fark
mekanik ie dnm ve bu i rotora verilmi olur.
Bir sabit kanat diski ile bir hareketli kanat diski bir trbin basaman meydana getirir.
Buhar trbinleri genellikle birok basamaklardan meydana gelirler.
4.7.1. Buharn s enerjisinin kinetik enerjiye dnm
Bu dnm ya tmyle trbinin sabit kanatlarnda meydana geliir yada hem sabit
hem de hareketli kanatlarda oluur. Bylelikle buhar, bir miktar basn kaybederek belirli bir
hza eriir.
Bir boru kesitinden geen maddenin, rnein su buharnn toplam enerji birim zamanda
geen buhar miktarna, buharn kinetik enerjisine ve entalpisine baldr.
E= m.(v2/2g+h)
Buhar konik bir lleden basn d altnda akarsa geniler. Bu srada toplam enerji
sabit kalr, hz artar. Entalpi ise der.
M(v12/2g+h1)= m.(v22/2g+h2)
V2 hzn V1 hzna oranla ok kk olduunu dnerek denklemi yle yazabiliriz.
V2=(2g.(h1-h2) )1/2
Grld gibi lle k hz yalnzca entalpi dne baldr. Ancak, denklem ile
verilmi olan hzn teorik k hz olduunu unutmamak gerekir. Gerek k hz ise
srtnme kayplar ve dier kayplar nedeniyle daha azdr. Bu kayplar hz katsays ( k) ile
dikkate alnr
22
v=k.v2
Hz katsays deneylere dayanan bir deerdir ve buhar santrallerinde 0.93 ile 0.97
arasnda deiir.
4.7.2. Buharn kinetik enerjisinin mekanik enerjiye dnm
Buhar basncnn ve dolaysyla da entalpi dnn yalnzca sabit kanallarda yada hem
sabit hem de hareketli kanatlarda meydana gelmesine bal olarak iki deiik tip trbin
ortaya kmaktadr. Bunlardan birisi aksiyon trbini (sabit basnl trbin ) , teki ise
reaksiyon trbinidir.
Aksiyon trbininde tm d sabit kanatlarda meydana gelir. Hareketli kanatlarda hi
bir basn d sz konusu deildir.
Reaksiyon trbinlerinde basn ve entalpi dnn ancak bir blm sabit kanatlarda
meydana gelir. Geri kalan basn d miktar ise hareketli kanatlarda tamamlanr. Bu
nedenle buhar aknn meydana getirdii kuvvete ek olarak, buharn genilemeye devam
etmesinin sonucu, sabit kanatlar zerinde bir reaksiyon kuvveti oluur. Bu trbinlere
reaksiyon trbinleri denilmesinin sebebi budur.
Aksiyon trbinlerinde buhar, sabit kanat diskinde meydana gelen belirli bir entalpi
dne bal olarak hz kazanr. Mutlak hzn yalnzca evre ynndeki bilekesi rotor
zerinde bir dndrme kuvveti meydana getirebilir. Eksenel bilekesi ise yataklarda bir itme
kuvvetinin domasna neden olur.
Birim zamanda akan ktle miktar cevre hznn yardmyla bu basamaktan rotora
geiren g miktar kolayca yazlabilir. Bu g, trbine giren buharn gcnden daha azdr.
Reaksiyon trbinlerinin hareketli kanatlarnda entalpi d meydana gelmektedir.
23
Yakttaki
Potansiyel
Enerji
Kazan Is
Enerjisi
Buharn
Kinetik
Enerjisi
Dndrc
Makinada
Mekanik
Enerji
Jeneratrde
Elektrik
Enerjisi
4.8. Kondenser
Buhar santrallarnda kullanlmakta olan kondenserler yzeyli tiptir. Bu sistemlerde
youan buhar ile soutma suyu birbirlerine karmazlar. Trbinden kan rk buhar,
kondenserin zerindeki geni bir azdan gvdenin ierisine dolar ve soutma borularn
yalayarak youur. Daha sonra kondenserin altnda bulunan ve hotwell ad verilen bir
haznede toplanr. Buradan alnan kondensat, kondensat pompas ile alak basn n
stclarna gnderilir.
Soutma suyu borular genellikle bakr borulardr. Kullanlan bakr borularn kalnlklar
1mm dir. Bununla birlikte vakum elde edilebilmesi iin havann emildii yere yakn olan
borularn et kalnlklar daha fazla olabilir ya da boru malzemesi bakr-nikele dntrlr.
Bu borularn akma snr 30-38kgf/mm dolaylarndadr.
Soutma suyu borularnn giri taraflar hidrolik direnlerin azaltlabilmesi iin lle
eklinde geniletilir. Bu borular tayan boru aynalar kondenser gvdesine, zel olarak imal
edilmi cvatalarla ya da kaynakla tutturulur. Ayna et kalnlklar genellikle 25-30mm
dolaylarndadr. Aynalarn birbirlerine olan uzaklklar farkldr. Bunun sebebi, borularn
periyodik vibrasyonlara uramalarn ve bu nedenle de boru krlmalarn nleyebilmektir.
Kondenserde buhar ile su arasndaki szdrmazlk ok nemlidir. Bu szdrmazlk tam
olarak temin edilemezse hem kondenser vakumu bozulur ve hem de soutma suyu ile
birlikte eitli tuzlar ve sertlik maddeleri kondensata karr. Bu nedenle borularn aynalara
24
tutturulmas da olduka nemlidir. Borular aynaya yukar ynde hafife eik olarak
birletirilirler.
Kondenser gvdelerinde bir gven membran da bulunabilir. Bu membrann grevi
trbin ve kondenseri atmosfer st basnca kar korumaktr.
4.9. Jeneratrler
Elektrik enerjisini mekanik enerjiye, mekanik enerjiyi elektrik enerjisine eviren
yada belirli byklkteki elektrik enerjisini baka byklkte bir elektrik enerjisine
evirebilen makinelere elektrik makineleri denir. Elektrik makineleri dinamik makineler ve
statik makineler iki ana grupta toplanrlar. Jeneratr ve motorlar dinamik elektrik makineleri,
transformatrler ise statik elektrik makineleridir. Bunlardan jeneratrler mekanik enerjiyi
elektrik
enerjisine,
motorlarda
elektrik
enerjisini
mekanik
enerjiye
evirirler.
25
Transformatrlerin verimleri ok yksektir. deal olarak bu verim1 kabul edersek giri
sargs ile k sargs gleri birbirine eit olur. O halde giri taraf 1, k tarafn da 2
kabul edersek :
U1.I1=U2.I2
Buradan
U1/U2=I2/I1
te yandan transformatrlerin giri ve k taraflarndaki gerilimlerin oranlar ayn
taraflarn sarm oranlarna eittir.
U1/U2=n1/n2
Grld gibi sarm says ok olan tarafn gerilimi yksek, az olan tarafn ise gerilimi
dktr.
26
b) Besleme suyu : Gaz alcdan sonra ayn su besleme suyu adn alr.
c) Kazan suyu: Kazana giren su artk kazan suyu olmutur.
d) Doymu buhar : Kazanda buharlaan ya buhara doymu buhar denilir.
e) Kzgn buhar : Doymu buhar kzdrclarda kzgn buhar haline gelerek trbine girer.
5.2. Soutma Suyu
Santraln eitli yerlerinde soutma sular kullanlr. Bunlarda balca iki blmde
incelenebilir.
a) Kondenser besleme suyu : Trbinde i grm olan buharn soutmak iin kullanlr.
b) Donanm soutma suyu : Bu su, santralin eitli yerlerinde ( ya soutucular, pompa
vb ) kullanlan soutma suyudur. Genellikle bu i iin artlm su kullanlr. Sistem tmyle
kapaldr. Soutma ilemini tamamlayan donanm soutma suyu zel s deitirgelerinde
kondenser soutma suyuyla soutularak tekrar i grebilir hale getirilir.
Santral iin ar suyun elde edilmesi eitli basamaklar da olur. Su hazrlama
sisteminin, santraln basn ve scaklna uygun olarak seilmesi ve gvenle almas iyi bir
santral iletmecilii iin ilk kouldur. retilen su ne kadar izlenir iyi kalite olursa,
doabilecek problemlerinde o kadar ok nne geilmi olur
5.3. Kazan suyunun hazrlanmas
Buhar santrallarnda kullanlan suyun iinde yabanc maddeler bulunmas istenmez.
Sularda bulunan kalsiyum, magnezyum ve silisyum gibi maddeler kazanda ve borularda
talama oluturarak borular daraltr. Bu durum kazan veriminin azalmasna neden olur.
Kazan ta, ocak ile su arasnda bir izole oluturduu iin, ocaktaki snn kazan suyuna
geiini engeller. Bunun iin sularn sertlik derecelerinin azaltlmas veya sfra drlmesi
gerekir. Bunu gerekletirmek iin birka metot gelitirilmitir. Bunlar
1)Sodyum-Zeolit metodu
2)Hidrojen-Zeolit metodu
3)Kire-Soda metodu
4)Scak metot veya fosfatl metot
5)Demineralizasyon metodu gibi metotlardr.
27
Bu metotlarn ortak zellii, sularda bulunan ve kazan yzeyi veya hacmi il, boru
aplarn daraltan bileikleri etkisiz duruma getirmektedir. Sertlii giderilen su, bir gaz
alcdan geirilerek iindeki gazlar alnr. Suda bulunan gazlar, rnein oksijen oksitlenmeye
sebep olaca iin zararldr. Baz kimyasal maddeler ise korozyona neden olarak, paralar
ksa durumda kullanlamaz duruma getirir. Kazan besleme suyunun artlmasnda bu durum
iin de gerekenler yaplmal. Ayrca i kristalleme ve biriken yabanc maddelerin de
dnlerek bu artmann buna gre dzenlenmesi gerekir.
Ham su girii
28
29
Suyun bol miktarda bulunmad yrelerde, kondenserde snm olan soutma suyu
kulelerinde soutulur. Eer, kulelerden suyun yukardan aaya doru dklmesi srasnda
meydana gelen buharlama kayplarn karlayabilecek kadarda su yoksa o halde haval
soutma donanmlar kullanlr. Soutma kulelerinde soutulmu olan suyun scakl 2227C arasnda deiir. Bu deerlerin karl olan kondenser basnc (vakumu) 0.05-0.06
atdr. Soutma kulelerinde soutulan su, soutma suyu olarak kullanlmak zere tekrar
kondensere gnderilir. Buna kapal devre ile soutma denir.
30
Izgaral ocaklardan elde edilen kller yol inasnda kullanlr. Plverize kmr
ocaklarndan kan kltende inaat malzemesi olarak yaralanlabilir.
Santral kllerinin tutulma ve atlma problemine zellikle eilmek gerekir. Plverize
kmr ocakta kazanlarn baca gazlarnda ok miktarda kl bulunmaktadr. Bu durum ise
evre sal ynnden olduka byk nem tamaktadr. zellikle yerleme merkezleri
yaknlarnda bulunan santrallere yksek bacalar kurmak problemin zmne yeterli
deildir. Bu santrallerde luvo ile cebri ekme vantilatr (baca gazn bacaya basan
vantilatr) arasna her halde bir kl tutucu yerletirmek gerekir.
Baca gaz temizlenmesinde kullanlabilecek en pratik yntemlerden biri baca gaz
yoluna bir keltme hcresinin yerletirilmesidir. keltme hcresinden baca gaz hz 1-2
m/s ye drlr ve bylece kl zerrecikleri kendi arlklar ile aaya der. Bu metot da
eki kayplar olduka azdr. Ancak byk bir hacme ihtiya ba gstermektedir.
Tutulabilen kl oran ise % 70 dolaylarn dadr.
Islak kl tutucularda tutulabilen kl oran olduka yksektir. Bu metot da baca gazlar ya
bir su perdesinde olduka sk yerletirilmi olan ve zerindeki deliklerden su fkran
plakalarn arasndan geer. Islak kl tutuculardan kl ile birlikte baca gaznda bulunan SO2
gazann da bir blmnde sv ile ykanarak alnr. Bununla beraber bu tip kl tutucular da
eki kayplar olduka yksek ve su harcamas da epey fazladr. te yandan nemin fazla
olmas nedeni ile gerek kl tutucularda ve gerekse baca gaznn daha sonra kat ettii yerler
de
korozyona
kar
direnli
olan
malzemelerim
kullanlmas
zorunludur.
Bu
31
Gnmzdeki
santrallerde
bu
konuda
hemen
sadece
eletrofiltrelerden