SANAL EVREN VE HABER DNYASI

Jean BAUDRLLARD
eviri: Ouz ADANIR

Kafanzda iki imge canlandrn. Bunlardan biri: kiz Kulelerin nnde bir yerlerdeki
sralardan birinde, dizleri zerindeki evrak antasna yapm vaziyette oturan, bronzdan bir
heykel ya da u Pompei harabelerinde bulunan kavrulmu insan bedenlerinden birini andran
ve km kulelerden yaan toz topran altnda kalm teknokratn grnts olsun. Bu
teknokrat grnts sanki ngrlemeyen bir felakete urayan dnya apndaki bir gcn
dokunakl bir sureti, bir tr bu olaya imzasn basan bir grntdr.
Dier imgeyse yledir: kiz kulelerden birindeki atlyesinde bir sanat., kulelerin nndeki
meydana dikilmek zere, bedeni oklarla delinmi bir Aziz Sebastien heykelinin modern
versiyonunu andran bir yapt zerinde almaktadr. Model olarak kendi bedenini alm olup,
bu bedenin iinden uaklar gemektedir. 11 Eyll sabah kuledeki atlyesinde bu heykel
zerinde almakta olan sanatnn ngrd olay gerekleerek kendi lmne yol
amtr. Gerek bir olaya dnen d rn bir sanat eseri iin bundan daha kusursuz bir
kutsama treni dnlemezdi.
Burada: stisnai, imek hzyla olup bitmi, tarihin sonu denilen tek dzelii bir anda ap
gemi olan tek bir olayla ilgili iki alegoriden sz edilebilir. Hibir eyin gelip kendisini
rahatsz edemeyecei bir dnya dzeni ya da olay-olmayan-olaya mahkum edilmi bizlerin
iinde bulunduu duruma son verebilmi tek olay 11 Eylldr.
nsan bedenleri, akp giden zaman ve konutuumuz dile zg tm ilevleri iletiim a
rneinde olduu gibi bir araya getiren, btn kafalarda zihinsel bir perfzyona yol alm
olunan bir aamada, en nemsiz bir olay hatta tarihin kendisi bile bir tehdide dnmektedir.
yleyse gerekleebilecek her trl olay nceden tahmin edebilecek bir gvenlik sistemi
oluturmak gerekmektedir. Gnmzde evrensel strateji ad altnda inanlmaz bir nlem/tedbir
ve caydrma stratejisi gdlmektedir.
Steven Spielbergn Aznlk Raporu/Minority Report balkl filminde byle bir yk
sunulmaktadr. Filmde yakn bir gelecekte ilenebilecek sular nceden tespit edebilen
nsezilere sahip beyinler (precogs) araclyla suluyu suu ilemeden yakalayp, etkisiz hale
getiren komandolar (pr-crimes) vardr.
Buna benzeyen bir baka film de: Dead Zonedur. Bu filmdeki kahraman da geirdii bir kaza
sonucu insanst yeteneklere kavumakta ve yknn sonunda, gelecekte sava sulusu
olacan ngrd bir politikacy ldrmektedir.
Irak savann senaryosu da bundan farkl deildir. Henz gereklememi bir eylem (yani
Saddamn kitle imha silahlarn kullanma iddias) bahane edilereksu daha kuluka
aamasndayken saf d edilmeye allmaktadr. Doal olarak burada sorun suun gerekten

ilenip ilenemeyeceini tespit edebilmektir. Ancak bunu hibir zaman renemeyeceiz.

nemli olan sanal suun szcn gerek anlamnda cezalandrlm olmasdr.
Burada bir genelleme yapacak olursak, yalnzca her trl suu deil ayn zamanda mevcut
dzen ya da gezegen boyutlarndaki bask dzenini bozmaya ynelik her trl programn
sistemli bir ekilde engellenmeye alldn syleyebiliriz. Gnmz politikas neredeyse
bundan ibaret bir ey haline gelmitir. Bugn artk olumlu bir politik iradeden sz edebilmek
mmkn deildir. ktidar olumsuz anlamda bir caydrc, kamu saln koruyucu, gvenlii
salayc, baklk sistemini kuvvetlendirici, nlem alc bir gten baka bir ey deildir.
Bu strateji yalnzca gelecei deil ayn zamanda gemite yaanm olaylar da
kapsamaktadr. rnein 11 Eyll olaynn neden olduu eziklik Afganistan ve Irak
savalaryla rtbas edilmeye allmaktadr. te bu yzden bu savan aslnda bir ama ya da
hedeften yoksun bir yanlg, sanal yani gereklememi bir olay, bir tr lanet okuma, bir
eytan kovma biimi olduu sylenebilir.
Bu sava zaten bu yzden bitmeyecektir nk bu lanet okuma sreci bir trl bitmek
bilmemektedir. Bu savan nlem amal olduu sylenmektedir oysa gemii hedefledii
yani 11 Eyllde gerekletirilmi terr eyleminin o gezegen boyutlarndaki denetim zerinde
yaratm olduu etkileri silip, yok etmeye ynelik bir giriim olduu sylenebilir.
Sfr l zorunluluu zerine oturtulmu olan gvenlik saplants nedeniyle: Eylem, dman
ve lm dmdz edilip, ortadan kaldrlmaya allmaktadr.
Mevcut dnya dzeninin amac kesinkes olaysz bir dnyada yaanmasn salayabilmektir.
Oysa bu bir anlamda tarihin de sonu demektir. Ne var ki bu son Fukuyama nn istedii gibi
demokratik bir olgunlamayla deil terr nlemeye ynelik bir terr, her trl olay
olasln ortadan kaldran bir kar terrle gerekleecee benzemektedir. Gvenlik ad
altnda terre bavuran bir sistem sonunda bu terr bizzat kendine uygulamak durumunda
kalmtr.
En sonunda terr iselletirerek kendine kar terriste davranan, hem vahi hem de politik
bir tzden yoksun, kendi halkna kar dmanca bir tavr sergileyen bu anti-terrist kresel
sistemde insan rkten ironik bir yan vardr. Acaba bu ironide souk sava ve terr
dengesindekini anmsatan zg bir eyler mi vardr? Oysa gnmzdeki caydrma giriimi
souk savala ilikisiz, dengesini yitirmi bir terr zerine oturmaktadr. Daha dorusu bu tm
toplumsal ve politik yaanty klcal damarlarna kadar darmadan eden evrensel bir souk
savaa benzemektedir.
ktidarn kendi kazd kuyuya dme abas Moskovada yaanan tiyatro basknyla en
dramatik dzeye ulamtr. Bu katliam srasnda rehineler, terristlerle birlikte ldrlmtr.
Bu olay deli dana sendromu yaand srada, nlem amacyla, tm srnn yok edilme
ilemine benzemektedir Tanr teki dnyada sevgili kullarn hi kukusuz dierlerinden
ayracaktr!
rnein, Stockholm sendromunun yaand sralarda, llerin birbirine kartrlmas hepsini
sanal anlamda suluya dntrmtr (keza Aznlk Raporu adl filmde su ileyecei
ngrlen, sulu olmayan sulunun, suu ilemeden cezalandrlmas ona daha sonra masum
insan muamelesi yaplmayacan gstermektedir).

Durum gerekten de byledir zira iktidarlar asndan kendi halklar potansiyel terristtirler.
Oysa iktidarlar cezalandrma yntemine bavurarak kendilerine ramen bu terrle su
ortakl yapmaktadrlar. Terr ve ceza arasndaki bu edeerlik ilkesi hepimizin iktidarn
sanal rehinesi olduunu gstermektedir. Buradan hareketle tm iktidarlarn, tm halklara kar
bir koalisyon oluturduklarn ileri srebiliriz bunun bir ilk rneini Irak igali srasnda
yaadk nk bu igal olaynda tm iktidarlarn rzalar az ok st kapal bir ekilde
alnmken, dnya kamuoyu hie saylmtr. Dnyada bu savaa kar gerekletirilen gsteri
yrylerinin ortaya koyduu bir ey varsa, o da ortada olas bir kar iktidarn varlndan
ok Amerikann Realpolitique uygulamas karsnda Uluslararas toplumun herhangi bir
kymeti harbiyesinin bulunmad gereidir.
Bundan byle karmzda herhangi bir egemenlik ya da temsil edilme sorunu olmayan eylem
halinde saf bir g bulunduunu syleyebiliriz. Bu tamamyla olumsuz bir gtr.
Egemenliini temsil edilme/etme zerine oturtan, politik amalara sahip bir iktidarn
dengesini koruyabileceini syleyebiliriz en azndan byle bir iktidarla mcadele edebilir,
varln tehlikeye sokabiliriz. Oysa bu tr bir egemenlik biiminin sona ermesi durumunda
meydann l kavramndan yoksun, karsnda dengeyi salamaya ynelik bir kar gcn
bulunmad, vahi (bu doal deil teknik bir vahiliktir) bir iktidara kald grlmektedir.
Byle bir toplumunsa, tuhaf bir ekilde dnp dolap sonunda iktidarn ne olduunu
bilmeyen ilkel toplumlara benzedii sylenebilir. Lvi-Straussa gre bunlar tarihsiz
toplumlardr. Peki ya gnmz dnya toplumu olarak, bizler, kresel boyutlarda kendini
dayatan bu gten ekinip, yeniden tarihsiz bir topluma dnrsek ne olur?
Oysa kresel iktidar adl gereklik demek, bu iktidarn sonu demektir. ngr ve olaylar
denetleyen bir gvenlik gc stne oturan ve karsna kan hayaletleri saf d etmekten
baka bir ey dnmeyen bir iktidar da bir hayalete dnm olup, kendisine her an zarar
verilebilecek hassas bir varlk gibi grlebilir. Bu iktidar snrsz bir sanal gce sahiptir. Bir
baka deyile dnya apnda enformatik programlar retme ve ileme koyma, borsalar
oluturma, haber ve hizmet, vs programlayabilmektedir. Oysa bu g onun oyunun bir paras
olmasn engellemekte, kendi i elikileri ve boluklar nedeniyle de ancak kendi kendinin
rakibi olabilmektedir. Gcnn doruundaki bu iktidar herkese rezil olmaktadr.
ktidar Cehennemi denilen ey szcn gerek anlamnda bu trden bir eydir.
Olaylar temelde haberler araclyla denetlenmektedir. Gndelik haberler tarihin yok
olmasna hizmet eden en etkili tezgahtr. Ekonomi-politik nasl deer yaratmaya yarayan
devasa bir tezgahsa; haber sisteminin tamam da gsterge niteliine sahip olay retmeye
yarayan bir dzendir. Bu gsterge/olaylar evrensel ideoloji, gsteri, felaket, vs pazarnda bir
deere sahip mal rnei dei toku edilmektedirler zetle bu sistem olayszlk retmeye
yaramaktadr. Buradaki haber soyutlamas, ekonomi alanndaki soyutlamaya benzemektedir.
Bu soyutlama sayesinde nasl tm mallar kendi aralarnda dei toku edilebiliyorlarsa, tm
olaylarn da ayn ekilde kltrel haber pazarnda birbirlerinin yerini alabildikleri sylenebilir.
Sahneye konulmas ve kodlanm bir grnt silsilesine indirgenmesi mmkn olmayan
zgn bir olay yani olay olay yapan ey bu yntemle ortadan kaldrlmtr. Gnmzde
olaylar artk gerekten olup bitmemektedir. Bunun nedeni canl yayn ad altnda
gerekletirilen retim ve datmdr- olaylar bu canl yayn denilen haber adl boluk iinde
kaybolup gitmektedirler.
nk bu haber dzeni nce olaylar tzlerinden arndrmakta, daha sonra yapay bir yer
ekimi ortam yaratp onlar gerek zamanllk/e zamanllk adl yrngeye oturtarak bu

kez de tarihsel zlerini emmekte ve ardndan politika-tesi bir yer haline gelmi olan haber
sahnesi araclyla seyircisine sunmaktadr.
Olay-olmayan-olayla hibir eyin olup bitmedii bir yerde karlaamazsnz. Tam tersine
olay-olmayan-olayla her eyin durmadan deitii, sonu gelmeyen bir gncellemeyle gerek
zamanl kesintisiz bir srekliliin yaand yerde karlalmaktadr. Bu her eyi her eyi ayn
dzeye indirgeme anlay, bu duyarszlk, olayn sfr derecesi denilebilecek bu pespayelie
yol aan ey de zaten budur
Bu dur durak tanmayan trman, ayn zamanda bir tr retim art anlamna gelmektedir
ya da buna bir tr moda diyebiliriz ki, modann yaamn btnyle ilgili kusursuz bir eskime
ve (kompulsif) zorlayc deiim rnei olduu sylenebilir. Modellerin egemenlii altna
giren bir farkllk kltryse her trl tarihsel sreklilie son vermektedir. Olaylar tarihsellik
izgisine uygun bir ekilde olup bitmek yerine bolukta art arda dnp gelmektedirler. Sylev
ve imgelerin bu bolluu karsnda savunmasz, ok yaknda kabilecek bir sava tehlikesi
karsndaki kadar aresiz, aknlktan donup kalm bir vaziyetteyiz. Bu bir yalan haber ya
da habere boma sorunu deildir. FBI birimlerinin haberleri belli amalar dorultusunda
gdmlemeyi hedefleyen bir Yalan Haber Ajans kurmak istemeleri saflktan baka bir ey
deildir bu tamamen yararsz bir giriimdir nk yalan haberi douran ey haber bolluu,
haberin byleme gc ve durmadan yineleniyor olmasdr ki, byle bir sre ntron bombas
ya da evredeki tm oksijeni yutan bomba rneklerinde olduu gibi parampara ve bir ey
alglamann mmkn olmad bir uzamsal boluun olumasna yol amaktadr. Burada
sava dahil her ey imgeler ve yorumlarn gerein yerini almas sayesinde balamadan
bitmektedir. Belki de olup bitmekte olan olay konusunda, gerekten sz edilebilecek bir ey
yoktur. Tpk acmasz bir senaryoya uygun bir ekilde srdrlen ancak nasl sonulanaca
konusunda en ufak bir fikre sahip olunmayan u savata olduu gibi.
Olaya naklen sunulan olay grntleri tarafndan ksa devre yaptrma ileminin en ak ve
seik ekilde grld yer medya evrenidir. Haberciler sanki olaydan nce olay yerine
ulam gibidirler. Bir felaket yaandnda gazeteciler ve foto muhabirleri (/kameramanlar)
yardm ekiplerinden nce olay yerine ulamaktadrlar. Ellerinden gelse felaket ncesinde
orada olurlar. Ancak en iyisi olay yaratmak ya da olay kkrtcl yaparak taze taze sunma
ayrcalna sahip olmak.
Bu olay speklatrl gelie gelie sonunda Pentagon nderliinde oluturulan Olay
Borsasnda suikast ya da felakete biilen deer zerinden bir alm satm ilemine
dnmtr. Bir olayn gerekleebileceine inanp, onun gerekleeceine inanmayanlarla
bahse tutuuyorsunuz. Bu speklasyona dayal piyasa tpk soya ya da eker piyasas gibi
almaktadr. Afrikada ADSten lenlerin says konusunda speklasyon yapabileceiniz
gibi. San Andreadaki fayn kmesi konusunda da yapabilirsiniz (burada Pentagonun
speklasyona dayal bu serbest piyasann ngrlerine gizli servislerinkinden daha ok deer
verdii sylenebilir). Bu aklamalar dorultusunda bir uzmann iledii su konusunda
konumak kolaylamaktadr. Bir olay gerekletirmeden nce olayn deeri zerinden bahse
tutumaksa en uygun zmdr (Bin Ladinin 11 Eyllden nce TWA hisse senetleri
zerinde bu tr bir speklasyon giriiminde bulunduu sylenmektedir). Bu olay insann
karsn ldrmeden nce onun adna bir yaam sigortas yaptrmasna benzemektedir.
Tarihsel zaman sreci iinde ortaya kan (km olan) olayla naklen yaynlanan haber
eklindeki olay arasnda ok byk bir fark vardr.

Gezegen dzeyinde bir denge bozukluuna yol aan bu elektronik sinyal ynetimi ve
piyasalarna uygun olay dnya apnda olmak ya da daha dorusu dnya boyutlarna
tanabilen bir olay-olmayan-olay olmak durumundadr: Dnya Kupas, 2000 yl kutlamalar,
Dianann lm, Matrix, vb eyler. Bu olaylar retilmi olsalar da olmasalar da, haber alar
tarafndan sessiz bir salgn hastalk gibi ynlendirilmilerdir. Bunlar sahte olaylardr.
Franois de Bernard, yapt zmlemede Irak savan sinema kuram ve pratiinin birebir
karl eklinde sunmaktadr. Grdmz eyler oturduumuz koltuklarda srekli
kaslmamza yol amtr. Bu bir filme benzeyen bir ey deil filmin ta kendisidir. Bu
savan dekupaj yaplm bir senaryosu vardr, bu yzden sahneye koyma srecinde bu metne
uyulmas bir zorunlulua benzemektedir. Oyuncu seimi, teknik ve mali olanaklar ok titiz bir
almann sonucudur . Bu bir profesyonel iidir. Bu ekip filmin yaynlanmas ve kanallara
datm srecine de hakimdir. Sonu olarak bu ilemsel sava devasa bir zel efekte, sinema
bir sava paradigmasna dnrken, bizler, bu filmin gerek olduunu dnyoruz. Oysa
bu yansmalar sinematografik bir varla dnm sava imgelerinden baka bir ey deildir.
yleyse sanal sava bir metafor deildir. Bu, gereklik denilen eyin szcn gerek
anlamnda dselletirilmesi, daha dorusu gerein derhal/annda bir kurmacaya
dntrlmesidir. Byle deerlendirildiinde gerein bittii yerde, sanal, onunla akmas
mmkn olmayan ancak ona neredeyse yapk denilecek kadar yakn bir mesafede, bu
birinciye kout ikinci bir evren oluturmaktadr.
Zaten bu hikayede yalnzca gerein gereklii deil ayn zamanda sinemann sunduu
gereklik de nemlidir. Bu olayn biraz Disneyland anmsatt sylenebilir. yle
aklayalm: Elence parklar sradan yaam Disneyland tr bir elence parkna dntrme
konusunda bir bahane ilevi grmlerdir aslnda bu parklar yaama ait tm alanlarn bir
elence parkna benzetilmeye alldn bir ekilde gizlemeye almaktadrlar.
Sinema iin de benzer eyler sylenebilir. Gnmzde karmza sinema olarak konulan ey,
sz gelii toplumsal ve politik yaamdan, manzaraya, savaa, vs kadar hemen her eyi ele
geirmi olan bir sinematografik biimin somut alegorisinden baka bir ey deildir buna
yaamn btnyle senaryolatrlm biimi de diyebilirsiniz.Sinema hi kukusuz bu yzden
giderek sinema olma zelliini yitirmektedir nk gerein yerini almaya almaktadr.
Gerek giderek sinemay yok ederken; sinema da giderek gerei yok etmektedir. Bu olay her
ikisinin de zgnlklerini yitirmelerine yol aan bir tr karlkl kan al verii ilemine
benzemektedir. Tarihi bir filme benzetecek olursak ki, tarihin bize ramen bir filme
dnm olduunu syleyebiliriz-, bu durumda habere ait gerekliin, tarih adl filmin sesgrnt eletirme (post-senkronizasyon), dublaj, altyaz gibi ilemlerinden ibaret bir ey
olduunu syleyebiliriz.
Federal Almanya Cumhuriyeti merhum Demokratik Almanyaya zg toplumsal yaant ve
dekorun yeniden yaratlp, sahneye konulaca bir elence park ina edecek (bir nostalji
biimi olarak ostalji= Dou Bloku yaantsna duyulan zlem!). yleyse henz tamamyla
ortadan kalkmam bir toplumun canl canl bir anta dntrlmeye alld sylenebilir.
Aktaliteyle i ie girmekle yetinmeyen simlakrn, Gerein yakn bir gelecekte hem
imdiki zaman dilimi hem de tarihi dlayp yalnzca gerek zamanl (yani naklen
yayn/canl yayna benzeyebilecei) trnden bir izlenim brakt da sylenebilir. Bu
durumda tarih bizler iin, doal olarak yeniden nostaljik bir nesneye dnmekte ve herkes
tarih, tarihe yeniden saygnln kazandrma (rehabilitasyon), an alanlar oluturma
sevgisiyle yanp tutumaya balamaktadr sanki bir yandan tarihin sonunu yaarken dier
yandan onu ayakta tutmaya alr gibiyiz.

Tarihse amalarnn tesine gemi gibidir. Bir zamanlar tarihsel olayn da bir tanm vard.
Devrimse tarihsel bir olay modeliydi.Olay ve tarih kavramlar bize o gnlerden miras
kalmtr. Tarihsel olay, srp giden bir zaman srecinin nemli aamalarndan biri gibi
zmleyebilmek mmknd. Zamansal srecin kesintiye uramasysa btnsel bir
diyalektiin paras olarak alglanmaktayd.
Her trl ideolojiyi dlayan, yalnzca sinyallerin dolanm ve onlarn doland alara nem
veren bir dnya dzeninin kendini dayatmasyla bu sre sona ermitir. Bu genel dolanm
dzeni iinde tarihsel adan onun atas saylabilecek Aydnlanma ana ait tm ama ve
deerlerin yok oluuna tank olunmaktadr. Zira modernleme bir dnce, bir ideal ve bir d
gcne sahipti. Oysa azgn bir maddi gelime sreciyle birlikte hepsi ortadan kaybolup gitti.
Tarih konusunda da gereklik konusunda sylenenlere benzeyen eyler sylenebilir. Bir
zamanlar bir gereklik ilkesi vard. Sonra bu ilke ortadan kalkp, gereklik kendisini
belirleyen ilkenin elinden kurtulunca, uurunu yitirmi bir halde oradan oraya yalpalamaya
balad. Logaritmik bir ekilde geliip ilkesiz, ba sonu olmayan ancak olaslklarn hepsini
yaama geirmeye alan, btnsel bir gereklie dnt. rettii topyay yok eden bu
gereklik ilkesini, ldkten sonra yaayamaya devam eden bir ey gibi grebiliriz.
Oysa tarihin sonu demek tarihin son szn sylemi olduu anlamna gelmemektedir. Zira
bu sonsuza dek programlanm olduu sanlan olmayan-olay dzeninde karmza bir baka
olay tipinin kt grlmektedir. Bunlar tarihe zg terimlerle aklanmas mmkn
olmayan, tarihsel nedenlerle ilikisiz, ngrlemeyen, bunalma yol aan olaylardr bunlar
sanki kendi temsil ettikleri eyleri hatta kendi simlakrlarn yok etmeye alan olaylara
benzemektedirler
Bunlar medyann oluturduu, u insan canndan bezdiren aktalite akn devre d brakan
ancak tarihin yeniden ortaya kmasna ya da (11 Eyll konusunda sylendii gibi) sanal
evrenin iinden bir gerein kmasna yol aamayan olaylardr. Bunlar tarihi deil, tarih-tesi
olaylardr nk tarihe son vermi bir sistemde olup bitmektedirler. Bunlar bu sisteme zg
ani isel sarsntlara benzemektedirler. Bu ekilde ortaya ktklarndaysa bilinli bir
dzensizlikten ok mutlak bir kargaaya yol aan Ktlk adl gten esinlenmi olaylara
benzemektedirler. Tuhaflklar nedeniyle bu olaylar aklayabilmek mmkn deildir.
lsz bir ekilde drt bir yana tehlikeli bir ekilde yaylm bir sistem kadar lszdrler.
Yeni Dnya Dzeninde devrimler sona ermitir. Bundan byle isel sarsntlardan sz etmek
gerekecektir. Kusursuz bir ekilde alan bir mekanizma gibi, kusursuz bir sistemde de
bunalmlardan sz edilemez. Olsa olsa ilevsel bozukluklar, boluklar, eksiklikler, damar
genilemelerinden sz edilebilir. Bu arada olayla kazann ayn ey olmadn bilmek
gerekiyor. Kaza bir semptom, geici bir ilevsel bozukluk, (doal ya da) teknik ngrlebilir
anormal bir durum olup, gncel risk ve ngr politikas tmyle onun stne kuruludur.
Oysa olay ilevsiz klma zelliine sahip , anormal bir eydir zira ulaabilecei en st nokta,
en kusursuz aamaya ulam bir sistemde isel olumsuzluk ve lm yeniden devreye
sokabilmektedir. Olay, byle bir gcn kendine kar bir gce dnmesine yol aan bir
yntemdir. Burada sanki sistemin tamam gcn oluturan unsurlarn yan sra, gelip kendini
alt st edecek bir ktlk meleini gizlice besleyip bytyor gibidir. te bu anlamda olay
bir kaza gibi ngrebilmek mmkn deildir zira hibir olaslk oyunu iine
sokulamamaktadr.

Marxn devrim ve komnizmin hayaleti saylabilecek ey konusunda yapt zmlemeyle

gncel durum arasnda belli benzerlikler vardr. Marx, proletaryann kapitalizme son verecek
tarihi aktr olduunu sylyordu bir anlamda onu kapitalin ktlk melei gibi gryordu
nk kapitalizmin, proletaryann ykseliiyle birlikte, kendini yok edecek isel virs
yaratm olduunu dnyordu. Oysa komnizmin hayaletiyle terrizminki arasnda radikal
bir fark vardr. Zira kapitalizm, bnyesinde barndrd zme/blme zelliine sahip mayay
gizli bir dmana, snfsal anlamda bir rakibe dntrp, sonra da ticari smrnn tesinde
bir noktaya tama becerisi gstererek, bu tarihi devinimi kapitalin daha gelimi bir st
aamasnda yeniden bir araya getirici g olarak kullanmay bilmitir.
Kapitalizmden ok daha kesin sonular elde etmeye alan terrizm ise tarihi boyuttan
yoksun, kendisiyle uzlama olana bulunmayan bir dmandr. Snf mcadelesi denilen ey
tarihsel olaylara yol amken, terrizm denilen ey baka tip olaylara neden olmaktadr.
Kresel g (bu gc kapitalizm olarak nitelendirmek pek doru deildir) gnmzde artk
yalnzca kendi kendisiyle boumak durumundadr. Bundan byle bu gce komnizmin
hayaleti deil kendi hayaleti kafa tutacaktr. Devrimlerin (ve daha genelinde tarihin) sona
ermesi, dnya apndaki bu g asndan kesinlikle bir zafer olarak deerlendirilemez. Bu
zaferden ok onun sonunu haber veren yazgsal bir iarete benzemektedir.
Tarihse, bizim ortaya attmz iddialardan biri olup, onu olabilecek en youn ekliyle
yaadk. Oysa deiim iin minimal younlama yeterlidir - deiim sreci iinde her ey pe
pee ortaya kmakta ve srayla birbirinin yerine gemekte ve bu hzl ak sonunda, sanki
hibir kprdamann grlmedii bir tr duraanla yol amaktadr: rnein u aktalite
girdabna saplanan izleyici sanki hibir eyin deimedii gibi bir izlenime kaplmaktadr.
Her trl akm, a dei tokuunun genelletirildii evrensel bir iletiim srecinde, bizim
tehlike snrn oktan am olduumuz bu dei toku biiminin, artk gelime ierikli basit
bir bunalm olmaktan karak bir felaket, ani bir ie gmeye benzedii ve kendi kendini
yadsd bir noktaya geldii sylenebilir. Btn bunlar: (tpk haber miktarndaki ar
bollamann bilgi dzeyinde bir de yol amas gibi) gereklik kat saysndaki bir azalma
eilimi olarak adlandrabiliriz.
Her eyin her eyle dei toku edilebildii bir dnyada deerin hibir anlam ifade etmedii
sylenebilir. Kreselleme kusursuz bir dzene benzedike tm elikilere bir son
verebileceini sanmt oysa bu gyabnda konuulan dzende her ey bir sonu elde
edilemeyen denkleme ait edeer birimlere benzemektedir. Bundan byle diyalektik,
sentezle sonulanan tez ve antitez oyunu sona ermitir. Tm elikiler ayn dzeye
indirgendiinde kart terimler birbirlerini karlkl olarak rtmeye balamlardr. Oysa bu
karlkl rtme olaynn sonsuza dek srp gidecei dnlemez zira her trl diyalektik
zmlemenin ortadan kalkt bir dnemde ar ularn trmana getii grlmektedir
(In progress) Srekli gelien bir tarih anlay, ynlendirici bir ema, ya da ilerin
bunalmlar araclyla gtrlmesi artk mmkn deildir. Ne aklc bir sreklilik ne de
elikileri zmleyebilecek bir diyalektik vardr. Yalnzca ar ularn paylamndan sz
edilebilir. Evrenseli ezip, yok eden bu kresel gle tarihsel mant dmdz eden u ba
dndrc deiim hzn bir kenara koyacak olursak geriye sanal bir tanrsal gle ona
vahice kar koyanlardan baka bir ey kalmamaktadr.
Kresel g ve terrizm kartl bu trden bir eydir Amerikan hegemonyas ve slmi
terr arasndaki gncel karlatrma, bu kresel gle onun kreselliini reddedenler

arasndaki dellonun yalnzca kk bir parasdr. Bu kart gler arasnda bir uzlama
olasl yoktur nk kart gler arasnda asla bar olmad gibi, bir gcn btn dnyay
egemenlii altna alabilmesi de mmkn deildir. Vahice direnen bir dnceyle bir bar
olasl yoktur. Bu balamda olaylarn sona ermesi de sz konusu olamaz. Olsa olsa geici
bir sreyle durdurulabilecei ve bir gn aniden yeniden balatlabilecekleri sylenebilir. Bu
hi yoktan iyidir nk yok edilemeyen yilik mparatorluu bu yolla srekli baarszla
uratlmaktadr.
Olayn kesin bir tanmn yapmak ve d gc zerindeki etkilerini belirlemek gerekmektedir.
Btn boyutlaryla ele alndnda, olay, paradoksal bir ekilde rktc bir tuhafla sahiptir
nk olay beklenmeyen ve gereklemesi olanaksz bir eyin aniden ortaya kmasdr- olay
ylesine alkn olunan bir eydir ki, sanki (yazgsal anlamda) nceden tasarlanm, bu yzden
de gereklemesini engellemenin mmkn olmad rktc bir sradanla sahiptir. Olayda
baka bir gezegene zg, yazgsal, hibir gcn engellemeyecei bir takm zellikler vardr.
te bu anlamda olay karmak ve elikili bir ey olup, d gcn ok derinden
etkileyebilmektedir. Olay bir yandan eylerin ak srecine mdahale ederken, bir yandan da
insann azn ak brakan bir kolaylkla gerein bir paras haline gelebilmektedir.
Bergson Birinci Dnya Savan bu ekilde aklamaktadr. Sava kmadan nce savan hem
kabilecei hem de kabilmesinin olanaksz olduu sylenmitir (bu adan Irak Savayla
tam bir benzerlik gstermektedir). Bergson bu kadar mthi bir olasln soyuttan somuta,
sanaldan geree bu kadar kolay bir ekilde geebilmesi karsnda hayretler iinde
kalmaktadr. 11 Eyll olay gerekletii srada aka belli etmeden yaanan coku ve dehet
karm atmosferde de benzer bir paradoks vardr. mkansz bir olayn gerekletii bir
durumda insan byle bir duyguya kaplabilmektedir.
nk genelde eylerin gerekletirilmeden nce zihinsel adan kabul edilmesi
gerekmektedir. Mantksal ve kronolojik dzen bunu zorunlu klmaktadr. Ancak byle
olduunda szcn gerek anlamnda bir olaydan sz edebilmek glemektedir. Irak sava
byle bir olaydr. Sava ncesi o kadar uzun ve ayrntl bir ekilde programlanmtr ki, daha
balamadan tm olaslk hesaplar tketilmitir. Herkesin her an olabileceine inand bir
savan olmasna gerek yoktu. nk bir olay olma zelliini yitirmiti. Irak olaynda 11
Eylldeki radikal olayn yol at ve Kantn szn ettii anlamda hayranlk uyandran o
coku ve rktclkten eser yoktur. Sava adl bu olay olmayan-olay insanda bir
kandrlmlk duygusu ve mide bulantsndan baka bir eye yol amamaktadr.
Tam da bu noktada devreye, Bergsonda izlerine rastladmz, olay metafizii denilen eyin
sokulmas gerekmektedir. Bergson, byk bir yapt yoktan var olabilir mi sorusuna: Hayr, bu
mmkn deil, byk bir yapttan sz edebilmek iin nce somutlatrlmas gerekir yantn
verdikten sonra: Yetenekli bir insan ya da bir deha aniden ortaya kp bir eser tasarlayp,
yarattnda bu gerek bir yapt olarak alglanabilir ve ancak o zaman geriye dnk olarak
byk bir yapttan sz edilebilir demektedir. Olaya bu mantkla yaklatmzda, bir anlamda,
olayn ngrlmesinin mmkn olmayp, yoktan var edildiini ve ancak bir tasar
aamasndan sonra gerekletirilmesinin mmkn olabildii sylenebilir. Zamansal paradoks
bu trden bir eydir. Bu zamansal tersine evrilme zellii bir olaya olay denilmesini
salamaktadr.
Genelde dnce biimimiz imkanszdan, mmkne sonra da geree doru ykselen bir hatt
izlemektedir. Gerek bir olayda gerek ve olas ayn anda alglanmak ve dgc de ayn
zaman dilimi iinde devreye girmek durumundadr. Bu gerek zamanllk denilen eyin sahip

olmad bir zamansal derinlie sahip, tank olunan olayn olup bittii zaman dilimi iin
geerli olan bir zelliktir. nk gerek zamanl sunum zamana ve olaya kar bir tr saldr
olarak yorumlanabilir. Sanal grntnn anndalk zellii ve modellerin gerein yerini
aldklar bir ortamda zamann psikolojik boyutuyla olayn ba ve sonu denilen ey elimizden
alnmaktadr canl olarak sunulamayan zaman dilimi(banttan yayn gibi) gerek zamana
(canl yayna) oranla, bir anlamda kayp zaman olarak nitelendirilmektedir.
Dnya zerindeki btn bilgi ve haber alarnn ayn anda gncel olaylar zerinde
younlatn dndnzde, zaman olabilecek en kk birimine yani: Ana
indirgeyebilmek mmkn olmaktadr ki, bu artk bizim yaamakta olduumuz (imdiki
zamana ait )bir An deil tm gerekliiyle canlandrlan, tamamyla soyutlanm bir zaman
dilimidir-. Byle bir An, aniden ortaya kan her trl olay ve lm olaslnn nne
gemitir.
letiim, haber ve u bitip tkenmek bilmeyen karlkl etkileim alanna zg gerek
zamanllk(e zamanllk) denilen ey, zaman ve olay denildiinde akla gelebilecek en
kusursuz ikna aracdr.
Her eyin e zamanl bir ekilde olup bittii ekran zerinde, birka tklamayla gerekletirilen
dijital mdahale sayesinde, insana mantkl grnen her ey sanal dzeyde mmkn
olmaktadr - tabii bu da olaylarn gerekten olup bitme olasln ortadan kaldrmaktadr.
Elektronik ve sibernetik sayesinde tm arzular, tm zdeletirme oyunlar ve interaktif
olaslatrma srelerini programlamak ve kendi kendilerini programlamalarn salamak
mmkndr. Her eyi annda gerekletirme olana sra d/zgn olaylarn ortaya kmasn
engellemektedir. Haber ya da e zamanl sunuma (gerek zamana) zg iddet bu trden bir
eydir.
Gerek Zamanl sunum gelecek ve gemi adl zamansal boyutlarn yan sra tarihsel zaman
ve gerek olayn da ortadan kalkmasna yol amaktadr. rnein: Shoah, 2000 Yl gibi.
Bunlar hi var olmam, hi var olamayacak olaylardr. Gerek zamanl sunum, haberler
iinde yer alan ve bir olayn hemen o an, imge olarak sunumundan baka bir ey olmayan
gerek olay bile yok etmektedir. Haber/olay bize bir anlamda gerekten o anda bir olay
oluyormu illzyonu sunmaktadr- bu aslnda gerek olay ortadan kaldran, canl yayn
araclyla aktarlan medyatik bir dnya illzyonudur.
Bu noktadan hareketle izlediimiz tm grntler: olayn gerekliinden kuku duyulmas ve
haber dnyasn sulama gibi bir sorunsala yol amaktadrlar. Haber dnyas olaysal ak
konusunda hem sulayan hem de sulanan taraf olduu andan itibaren haber de bir olay
yaratma srecine dnmtr. Olay-haberin yerini sunulan-haber alm gibidir. Olayn
tarihsellii, izleyici zerinde brakt psikolojik etkinin sresi, olay yorumlama ve
deerlendirme konusunda harcanan znel zamanla, gereklie zg nesnel zaman sunulan
habere zg e zamanllk tarafndan ileme tabi tutulmaktadr.
Bir zamanlar bir tarih, bilim, iktidar znesi olduysa bile btn bunlarn gnmzde, dnyay
sunduu haberler araclyla yeniden yaratp mesafeyle mesafe duygusunu ortadan kaldran
medyaya zg gerek zamanl sunum tarafndan yok edildikleri sylenebilir.
Olay yaanmadan nce bir olay olasl yoktur. Olay yaandktan sonraysa i iten gemi
demektir. Bu yzden olayn yeniden canlandrlm biimini sunmann bir anlam yoktur
nk olayn kendisini sunabilmek imkanszdr. rnein 11 Eyll olay nce gereklemi ve

ardndan olaslklarla, nedenler retilmitir. Btn sylevler onu aklamaya almtr. Oysa
olayn ngrlmesi ne kadar imkanszsa, yeniden canlandrlmas da o kadar olanakszdr.
Keza CIA uzmanlar saldrnn gereklemesinden nce konuyla ilgili btn bilgilere sahip
olmakla birlikte byle bir olasla inanmamlardr. nk bu dgcnn snrlarn ap
geen bir eydi. Bu trden olaylar her zaman d gcnn snrlarn ap gemitir. Byle bir
olay akla gelebilecek tm olas nedenlerin tesine gemektedir ( Svevoya inanmak gerekirse
bu nedenler dnyay kendine haline brakmak istemeyen bir yanl anlamann rndr).
Bu durumda haber tarafndan sunulan olay-olmayan-olayn tesine geerek, ona kar direnen
eyin ne olduunu tespit etmek gerekmektedir. Bir ekilde olaydaki geer ake tespit
edilmelidir. Olay etkisiz hale getirmekten baka bir ey yapmayan tm yorum ve sahneye
koyma biimlerinin nesnel bir zmlemesi yaplmaldr. Yalnzca haber niteliinden
arndrlm olaylarn (bizim de katkmzla) d gcmz inanlmaz bir ekilde harekete
geirebildikleri sylenebilir. Yalnzca bu olaylarn gerek olarak kabul edildikleri nk
onlar dorulayacak bir ey ya da birilerinin olmad sylenebilir. Bu yzden de d
gcmz onlara kar hibir ekilde direnmemektedir.
Habere doymak bilmeyen insanlar olduumuz iin yaadmz d krklnn da bir snr
yok zira iletiim aralarnn gcne oranla sunulan haberin dzeyi insan umutsuzlua
srkleyecek kadar zayftr. Bu orantszlksa en sradan olay ya da felaketin deerini hzla
drp, yok eden bir zorunlulua yol amaktadr. Kalabalklar u ya da bu nedenle
(Dianann lm, Dnya Kupas,vs) peinden srkleyip gtren bulac duygusalln
baka bir nedeni yoktur. Bu bir rntgencilik ya da psikolojik rahatlama olay deildir.
Bu ahlaksz bir duruma kar gsterilen doal tepkidir nk ar miktarda haber gerek
olayda bir benzeriyle karlamadmz ahlakszca bir duruma yol amaktadr. nsan otomatik
olarak yaam inanlmaz bir ekilde sradanlatran haber programlarnn, bu sradanla bir
son verecek muazzam, batan kartc bir haber vermesini arzulamaktadr. nsan kendini bu
anlam diktatrlyle nedenler adl zorunluluun elinden kurtarp, akl havsalaya smayacak
trden olaylar dlemektedir. nk biz ayn zamanda ar anlam bolluuyla, kusursuz bir
anlamszln yol at bir korku dzeni iinde yayoruz. Toplumsal ve kiisel yaantnn
sradanl iinde bu abartl olaylar Lvi-Straussa gre dil dzeyindeki abartl gsterenin
edeerlisidir. nk dile simgesel bir ilev kazandran ey gsterenleridir.
Olay arzusuyla olay-olmayan-olay arzusu: Bunlar her biri dieri kadar gl ve ayn andalk
zellii tayan iki itepidir. O coku ve dehet karm atmosferle belli edilmemeye allan
heyecan ve pimanln nedeni de zaten budur. Bizi peinden koturan bu heyecann
kkenindeyse lmn kendisinden ok olayn ngrlememe zellii vardr. leri srlen
btn kantlar kesinlikle, bu aklanamaz olay ve eylere zg dzenlerin tmn allak bullak
etme arzusunu gizlemeye almaktadrlar. yilik ve Ktlk arasndaki g dengesinin, gizli
bir oyun kural gerei tamamyla rastlantsal denilebilecek bir olay (doal felaket rneklerinde
olduu gibi) eklinde aniden ortaya kan Ktlk tarafndan yeniden oluturulmasn
ngren gnahkarca bir arzu.
Ahlaki bir ierie sahip tm protestolarmzla, Ktln, bu her eyi otomatik bir ekilde
tersine evirme gcnn, ahlakszlk olarak nitelendirilebilecek byleyicilii arasnda doru
bir orant vardr.
Dianann gsteri toplumunun kurban, bizimse bu lmn pasif rntgencileri olduumuz
sylenmektedir. Oysa bu olay sanldndan ok daha karmak bir dramatik yapya sahiptir.
Diana bile (tehircilie zg terimlerle) bu kolektif aba rn senaryonun su ortadr.

10

Medyann da anak tutmasyla, bu olayda, kitleler kamusal yaamla Lady Dinin zel
yaamnn gerek bir reality-showa dnmesinde dorudan bir rol oynamlardr.
Burada paparazziler, bu lmcl karlkl-etkileim srecini medyayla birlikte
ynlendirirken, sergilediimiz arzunun younluu iletiim aralar iin bir tr uyarc grevi
yapmtr biz ayn zamanda hem izleyici kitlesi hem de iletim arac, hem iletim hem de
elektrik ann ta kendisiyiz. Oyuncu ve seyirci ayrmnn ortadan kalkt bu evrende herkes
ayn gerekliin, ayn sorumluluk ark ve yazgnn ayrlmaz bir paras haline gelmi
durumdadr. Bu kolektif arzunun ta kendisidir. Burada da Stockholm sendromuna yakn bir
noktada bulunduumuz yani haberlerin rehinesi olduumuz ancak bu rehin alma eylemini
gizlice onayladmz sylenebilir
Sra d bir olaya tank olmay ne kadar youn bir ekilde arzuluyorsak; bizi yaamdan
soutan ve tahamml g bir durum olan olaysz bir dnyada yaamay, dzenin
bozulmamas ve hibir eyin yerinden kmldamamasn da o lde arzuluyoruz bunun
doal uzants: coku ve dehet gibi elikili duygular ve ani i sarsntlardr.
Bu yzden de iki zmleme tipine bavurmak gerekmektedir. Bunlarn biri sra d olayn
inanlmaz yanlaryla ilgilenirken, dieri onu sradanlatrmaya alacaktr. Biri Ortodoks
dieriyse paradoksal bir dnceye benzeyecektir. Bu ikisi arasna eletirel dnceyi
sokabilmek olanakszdr.
Biz istesek de istemesek durum giderek daha tehlikeli bir hal almaktadr. Bunun ktln bir
sonucu olduunu dndmz takdirde- zira ktlk tm uzlama olaslklarnn ortadan
kalkarak yerini ar ular arasnda bir atmaya brakmak demektir- bu durumun bilincine
varmak ve onunla mcadele etmek gerekmektedir.
Bu iki seenekten birini tercih edemeyiz. Olay ve olay-olmayan-olay bizi ayn anda hem bir
mknats gibi kendilerine ekiyor hem de midemizi bulandryorlar. Tpk Hannah Arendta
gre gerekletirdiimiz her eylemde karmza ngrlemeyecek ve karlk verilemeyecek
trden bir eylerin kmas gibi.
Ancak gnmz dnyas (karlk verilemeyen=) tek ynl bir sanal gelimenin egemenlii
altndadr. Btn dnyay denetleyebilen ve teknoloji araclyla her yere ulaabilen bu
gelimenin yan sra, bir tedbir alma zorbal ve kusursuz gvenlik tekniklerini bir kenara
koyduumuzda geriye ngrlemeyenle olayn ortaya kma olaslndan baka bir ey
kalmamaktadr. Mallarm bir zamanlar: Gnn birinde kusursuz bir zar atma teknii
gelitirip, istediiniz saylar atabilirsiniz ancak rastlantya bir son veremezsiniz demiti. Bir
baka deyile rastlantya son verebilecek kusursuz bir zar at sz konusu olmadndan,
sanal programlamann olaylara asla bir son veremeyecei dnlebilir. Elinden kamann
mmkn olmad bir olaydan kap kurtulmamz salayacak kusursuz bir teknik ve tedbir
aamasna asla ulalamayacaktr. Kresel dzenin rktc monotonluuna karn, insan
rktecek cinsten olaylarn gerekleme ans her zaman vardr.
Bu durumun en gzel metaforu, hibir eyin olup bitmeyeceini kaydetmek, olay-olmayanolayn filmini ekmek amacyla kamerasn 2001 Eyll ay boyunca Manhattan yarm adasnn
karsna yerletiren u video sanatsdr.
Hibir eyin olup bitmeyeceine inand bir srada kiz Kulelerle birlikte sradanln da
darman duman oluuna tank olmutur.
Jean BAUDRLLARD
eviri: Ouz ADANIR

11