A.A.

J D A N O V
Edebiyat Mzik ve
Felsefe zerine

IAIISV9

A.A. JDANOV
Edebiyat Mzik ve
Felsefe zerine

Bu kitabn yayn haklan

Analiz Basm Yayn Tasanm Uygulama Ltd. ti.nindir.
Birinci Basm: Bora Yaynlan, ubat 1977
kinci Basm: Temmuz 1996
ngiltere'de yaymlanan On literature, Music and Philosophy
(Lawrence and Wishart, 1950) adl kitaptan dilimize evrilmitir.
Dizgi ve Teknik Hazrlk: Analiz Basm Yayn
Bask: Sistem Ofset
ISBN: 975-343-124-4

KAYNAK YAYINLARI: 188

KAYNAK
YAYMAM

ANALZ BASIM YAYIN TASARIM UYGULAMA LTD. T

stiklal Cad. 184/4 80070 Beyolu/stanbul
Tel/Faks: (0212) 252 21 56 - 252 21 99

A.A. JD A N O V
Edebiyat Mzik ve
Felsefe zerine

eviren: Fatmagl Berktay (Baltal)

NDEKLER

SUNU

EDEBYAT ZERNE

11

I- Sovyet Yazarlar Birinci Kongresinde Konuma

13

O- "Zvezda" ve "Leningrad" Dergileri

Leningrad'da Yaynlanan ki Derginin Hatalar

21

Leninizm ve Edebiyat

34

MZK ZERNE

47

Mzikte ki Akm

49

Ulusal Mzik

56

Natralizm

59

Sanatsal Ustalk

62

Sovyet Mziinin Grevleri

64

FELSEFE ZERNE

67

Sovyet Felsefe ileri Konferansnda Konuma

69

1. Aleksandrov Yoldan Kitabnn Eksiklikleri

70

2. Felsefe Cephesindeki Durum

87

SUNU

Andrey Aleksandrovi Jdanov (1896-1948) 1915'te Boleviklere ka

tld ve Ekim Devrimi'nden sonra parti iinde hzla ykselerek Leningrad
parti rgtnn nderlerinden biri oldu. savata kardevrimci Beyaz
Ordu'ya, sosyalizmin inas dneminde de Trokizme ve dier sac
odaklara kar verilen mcadelede mek bir komnist tavr sergileyen
Jdanov. Hitler'in faist ordularnn Leningrad igaline kar da kentin sa
vunmasn baaryla rgtleyen bir savayd. Jdanov, 1934teki 17.
Parti Kongresinde Merkez Komitesi, 1938'deki 18. Parti Kongresinde ise
lmne kadar ykmlendii propaganda ve ajitasyon greviyle Siyasi
Bro yeliine seilmiti.
Yaynevimizin, yaklak 20 yl sonra ikinci basmn gerekletirdii
elinizdeki kitap, Stalin dnemi Sovyetler Birliinde Bolevik Partisinin
edebiyat, mzik ve felsefe konularna teorik yaklamm ve pratie dnk
eletirilerini ieriyor. Bora Yaynlan'nca ilk basmnn gerekletirildii
1977 ylndan bu yana geen sre iinde nemini koruyan ve eitli tar
tmalarda, ister olumlu, isterse de olumsuz anlamda ele alnsn, bir ba
vuru kayna olarak kullanlan kitap, Stalin dneminde izlenen resmi
kltr politikasn, bu politikann en nemli temsilcisi Jdanov'un azndan
ortaya koyuyor. Kitapta yer alan konuma ve rapor metinleri 1934'ten
1948'e uzanan bir tarih dilimini ilgilendiriyor ve Sovyeder Birlii'nin o
dnemdeki zorlu koullarnn kltr dnyasndaki yansmalarn barnd
ryor. "Edebiyat zerine, "Mzik zerine" ve "Felsefe zerine" balkl
blmden oluan kitap, sosyalist toplumun kltr yaamnda varln
srdren, gerek dorudan, gerekse de eitli maskeler ardnda beliren bur
juva dncelerini yayan sanat ve felsefe akmlarna kar verilmesi ge
reken ideolojik mcadeleyi arlkl nokta olarak koyuyor.

Kitaptaki yazlar okunduunda iki ey hemen gze arpyor. Birincisi:

Jdanov sosyalist gerekliin temel ilkelerini sanat ve edebiyata uygularken
temel kriter olarak halkn duygu, dnce ve ihtiyalarm alyor, halkn
birikimini bitmez tkenmez bir kaynak olarak gryor. Bu noktada Jdanov, ounlukla iddia edildiinin aksine gemi kltre kibirli ve inkra
bir tutumla deil, tam terane devrimci bir kapsayclkla yaklayor. Jdanov'un emperyalizm ve revizyonizmin yozlatrc etkilerine kar srekli
olarak halk kltrnn zenginliine snmay nermesi ve bu miras
"Btn lkelerinkinden daha gen olan" devrimci bir kltrle birletirme
ans bu noktada nem kazanyor. Jdanovun "Gizemciliin ve softaln
alp yrmesi, pornografi merak, burjuva kltrnn knn ve
yozlamasnn belirleyici zellikleridir. Kalemini sermayeye satm olan
bujuva edebiyatnn 'nl kiileri', artk, hrszlar, ajanlar, orospular ve
serserilerdir" biimindeki szlerinin bugn de geerli olmadm syle
mde, zellikle gnmz Trkiyesi'nde mmkn m? te bu adan bakl
dnda ve Ahmalova ile Zosenko eletirildi de gz nne alndnda
Jdanov zellikle "Ba'y kr krne izlemek" hastalndan kurtulma yo
lundaki dnceleriyle bugn de geerliliini koruyor.
Bununla birlikte bir ikinci nokta daha var ki, o da jdanov'un, sosyalist
toplumun gelimesinin znn snf mcadelesi olduu konusundaki kav
raynn yetersizliinden kaynaklanyor. "Sosyalist retim biiminin ke
sin olarak ve bir daha geri dnmemecesine zafer kazand" ya da "kapi
talist unsurlarn milli ekonominin btn kesimlerinden uzaklatnld"
bir dnemden sz eden ve parti iradesini mutlaklatran Jdanov, mzi
in de, edebiyatn da, felsefenin de kitlelerin elinde gl birer silah ha
line gelmesini engelleyici bir dnceyi sahipleniyor. Mao Zedung
Dncesi ve Kltr Devrimi deneyi dnldnde Jdanov'un ve o
dnemdeki resmi kltr politikasnn iinde bulunduu "darlk" ve
"sekterlik" daha iyi anlalacaktr.
Jdanov'un dnceleri ve dnemin devrimci Sovyet sanatlarnn
rnleri, gerek uluslararas burjuvazi, gerekse de 20. Kongrede ikti
dar ele geiren Knev revizyonizmi tarafndan ar saldrlara u
ram ve "sloganclkla" e tutulmutur. Bu saldrlarn ve "Jdanov
korkusu"nun bugn de devam ettii grlyor. Yaklak 50 yl nce

burjuva kltr ve sanatnn rdn, lmekte olduunu saptayan

Jdanov'a ynelik karalama kampanyasn doal karlayan yaynevimiz,
bu devrimci kltr sanat teorisyenine ayn doallk iinde sahip kyor ve1
hatalarnn, eksiklerinin devrimci bir sorumluluk iinde tartlmas ge
rektiine inanyor. Emperyalizmin ve onun ideolojisi neoliberalizmin sal
drs karsnda, Jdanov, gl sosyalist mirasn unsurlarndan biri ko
numunda. Kapitalizmin saldrs gnmzde Jdanov'un dncelerine ve
devrimci tavrna duyulan ihtiyac bytyor. Tpk onu tartmak, ele
tirmek ve devrimci bir tarzda amak abasna duyulan ihtiya kadar... Jdanovn Edebiyat, Mzik ve Felsefe zerine kitabm, bir dnemin ihanet
iindeki Rus aydnlarna zenircesine, "Ben de yce saydm her eyi
yaktm ve yaktm her eyi yce saydm" diyen "aydn" saysnn oal
d bir dnemde, sanat ve aydnlarn tartmasna sunuyoruz.
KAYNAK YAYINLARI

EDEBYAT ZERNE

SOVYET YAZARLARI BRNC KONGRESNDE KONUMA

17 Austos 1934

Sovyetler Birlii Komnist Partisi (Bolevik) Merkez Komitesi ve

SSCB Halk Komiserleri Konseyi adna, Sovyet Yazarlar Birinci Kong
resine ve onun araclyla, bata byk proleter yazar A.M. Gorki olmak
zere btn Sovyet yazarlarna en iten Bolevik selamlarm yollamama
izin verin.
Yoldalar, Kongreniz, sosyalizmin inas yolunda karmza kan
nemli engellerin almaya baland, sanayileme siyasetinde ve sovhoz ve kolhozlarn inasnda kazanlan zafere bal olarak lkemizde sos
yalist ekonominin temellerinin atld bir dnemde toplanm bulunuyor.
Kongreniz, lkemizde Komnist Partisinin nderliinde ve byk y
neticimiz ye ustamz Stalin yoldan bilge ynetiminde, sosyalist retim
biiminin kesin olarak ve bir daha geri dmnemecesine zafer kazand
bir dnemde toplanm bulunuyor. Partimiz adm adm, zaferden zafere
ilerleyerek i savan atelerinden kurulu dnemine, kurulu dne
minden de btn milli ekonomide sosyalist inaya geerek, kapitalist un
surlar milli ekonominin btn kesimlerinden uzaklatrarak lkemizin
kapitalist unsurlara kar zafer kazanmasn salamtr.
SSCB bugn ileri bir sanayi lkesi ve dnyann en byk sosyalist
tarm lkesi haline gelmitir. SSCB, nc sosyalist kltr lkesi ve
Sovyet kltrnn gr bir ekilde boy att bir lke haline gelmitir.
Sosyalist dzenin zafer kazanmas sonucunda, smrc snflar
ortadan kalkm, isizlie ve kylk blgelerdeki yoksullua son ve
rilmi, kentlerdeki yoksul mahalleleri ortadan kaldrlmtr. Sovyet

lkesinin ehresi btnyle deimitir. nsanlarn bilinleri de ayn

ekilde kkl bir deiiklie uramtr. Bizim "byk adamlarmz",
artk, sosyalizmi ina edenler, yani iiler ve kolhozcu kyllerdir.
Sovyetler Birlii'nin i ve d durumunun glenmesi, lkemizde sos
yalizmin kazand zaferlerle el ele gitmektedir. Sovyetler Birliinin ulus
lararas saygnl ve etkisi artmaktadr. Ayn ekilde uluslararas pror
letaryann nc mfrezesi ve yaklaan dnya proleter devriminin gl
kalesi olarak oynad rol de artmaktadr.
Stalin yolda. Partinin 17. Kongresinde, kazandmz zaferlerin, on
lar yaratan koullarn ve bugnk durumumuzun ustalkl bir tahlilini
yapm, snfsz sosyalist toplumun inasnn gerekletirilmesi iin
uzun vadeli alma programn ortaya koymutur. Stalin yolda, al
mamzdaki aksayan ynlerin ve Partimizin ve onun nderlii altndaki
milyonlarca ii ve kolhozcu kylnn, bir an bile durup dinlenmeden
stesinden gelmek iin mcadele ettikleri glklerin de derin bir tahlilini
yapmtr.
Ne pahasna olursa olsun, deniz ve demiryolu ulam, meta dolam,
demirsiz metaller gibi ulusal ekonominin ok nemli kesimlerindeki ge
riliin stesinden gelmeliyiz. Sosyalist tarmmzn en nemli kesimle
rinden olan hayvancl yaygnlatrma almasn gelitirmeliyiz.
Stalin yolda, karlatmz glklerin ve eksiklerimizin nedenle
rini ortaya koydu. Bunlar, Partinin siyasi izgisinin ve ikinci be yllk
plann gereklerine oranla pratik rgtlenme almasndaki geriliin bir
sonucudur. te bu yzden, Partimizin 17. Kongresi, en geni biimde, r
gtlenme almamz nmzde duran byk siyasi grevlere uygun bir
dzeye karmamz gerektiine iaret etti. Stalin yoldan nderliinde
Parti, kapitalist unsurlarn kesin olarak tasfiye edilmesi, kapitalizmin eko
nomide ve insanlarn bilincinde varln srdren kalntlarnn yok edil
mesi ve ulusal ekonominin teknik inasnn gerekletirilmesi urunda
verilen mcadelede kitleleri rgtlemektedir. Kapitalizmin insanlarn bi
lincindeki kalntlarn yok etmek, burjuvazinin proletarya zerindeki her
trl etkisine, geveklie, aylakla, tembellie, kk bnjuva disiplinsiz
liine ve bireyciliine, agzlle ve kolektif mlkiyet konusundaki so
rumsuzlua kar mcadele etmek demektir.

Elimizde, yolumuz zerindeki btn zorluklarn stesinden gel

memizi salayacak salam bir silah var. Bu silah Marx, Engels, Lenin
ve Stalin'in, Partimizin ve Sovyetlerin varlnda cisiffileen yce ve
yenilmez retisidir.
Marx, Engels, Lenin ve Stalinin yce davas zafer kazanmtr. Ve ite
bu zafer sayesindedir ki, u anda Sovyet Yazarlar Birinci Kongresi top
lanm bulunuyor. Bu zafer olmasayd, Kongreniz yaplamazd. Byle bir
kongreyi bizlerden, Boleviklerden baka hi kimse gerekletiremezdi.
Sovyet edebiyatnn baans, sosyalist inann baarsna baldr.
Onun gelimesi, sosyalist rejimimizin yerlemesinin ve baar kazanma
snn ifadesidir. Edebiyatmz, btn lkelerin edebiyatndan daha gentir.
Ayn zamanda, ierik bakmndan en zengin, en ileri ve en devrimci ede
biyattr. Sovyet edebiyat dnda, iileri ve ezilenleri her trl smr
nn ve cretli klelik boyunduruunun ortadan kaldrlmas iin mcadele
ye seferber eden ikinci bir edebiyat yoktur ve hibir zaman da olmamtr.
i snfnn ve kylln hayatm ve onlarn sosyalizm uruna verdik
leri mcadeleyi konu alan bir edebiyat yoktur ve hibir zamanda olmam
tr. Baka hibir yerde, baka hibir lkede btn uluslarn emekilerinin
eit haklara sahip olmasn, kadnlarn eit haklara sahip olmasn savunan
bir edebiyat yoktur. Hibir burjuva lkesinde, birim edebiyatmz gibi, her
trl bilgisizlie, her trl gizemcilie, her trl yobazla ve arlatanla
kesin bir biimde kar kan bir edebiyat yoktur.
Yalnzca, sosyalist inamzn eti ve kan olan Sovyet edebiyat
gereklen ileti, ierik bakmndan zengin ve devrimci bir edebiyat ola
bilirdi ve yle de olmutur.
Sovyet yazarlar daha imdiden Sovyet lkesindeki yaam titizlikle
ve geree bal kalarak yanstan olduka iyi eserler vermilerdir. Daha
imdiden gsmz kabartacak bir dizi yazarmz vardr. Partinin n
derliinde, Merkez Komitesinin dikkatli ve titiz ynetimi altnda ve Stalin
yoldan byk destek ve yardm ile, Sovyet yazarlar, Sovyet iktidan
ve Parti evresinde birlemilerdir. Ve ite Sovyet edebiyatmzn yay
d k, bizim rejimimiz, muzaffer sosyalizm rejimi ile can ekien ve
ryen kapitalizm arasndaki kartl daha da ak ve kesin bir bi
imde ortaya koymaktadr.

Kapitalist lkelerdeki ii gelecee gvenle bakamazken ve bir gn

sonra i bulup bulamayacan bilmezken, kyl elindeki toprak paras
zerinde ertesi gn de ahabilecek mi yoksa kapitalist bunalm sonucu
onu terk etmek zorunda m kalacak bilmezken, kafa emekisi bugn
isizken ve yarn da i bulup bulamayacan bilmezken bujuva yazan
yazacak ne bulabilir, neyi dleyebilir, dnceleri hangi cokuda akp
gidebilir ve o cokuyu nerede bulabilir?
Dnyann, bugn yann, yeni bir emperyalist savan girdabna
ekilmesi olasl varken burjuva yazar ne yazabilir, hangi cokuyu
duyabilir?
Bujuva edebiyat bugn artk byk eserler yaratacak durumda
deildir. Kapitalist rejimin knn ve yozlamasnn ifadesi ola
rak burjuva edebiyatnn k ve yozlamas, burjuva edebiyatnn
ve burjuva kltrnn bugnk durumunun belirleyici eilimi, be
lirleyici zelliidir. Burjuva toplumunun feodaliteye kar zaferini
yanstan burjuva edebiyatnn, kapitalizmin ilerledii dnemde yarat
t byk eserleri verme zaman bir daha geri gelmemecesine ge
mitir. Bu edebiyatn iledii konular, yazarlar ve kahramanlan bu
gn genel bir yozlama iindedir.
Proletarya devriminden lmne korkan faizm kltre saldrmakta,
insanl tarihin en barbar ve en karanlk alanna geri dndrmeye
almakta, en byk dehalann yaratt eserleri vahice yok etmekte,
yakmaktadr.
Gizemciliin ve softaln alp yrmesi, pornografi merak bujuva
kltrnn knn ve yozlamasnn belirleyici zellikleridir. Ka
lemini sermayeye satm olan burjuva edebiyatnn "nl kiileri", artk,
hrszlar, ajanlar, orospular ve serserilerdir.
Btn bunlar, burjuva toplumunun soysuzlamasn rtbas etme a
basnda olan, "Danimarka Krallnda" hibir eyin deimediini, her
eyin iyiye gittiini ve kapitalist toplumda hibir eyin rme yolunda
olmadm bo yere kantlamaya uraan bujuva edebiyatnn zellik
leridir. Bu dunmu en iddetli biimde hisseden bujuva edebiyatnn
temsilcileri karamsarla, yarndan kuku duymaya ve karanlk korku
suna kaplmaktadrlar. Onlar karamsarl, sanatn teori ve pratii olarak

yceltmektedirler. Yalnzca en drst ve en ileri grl ok az sayda

yazar, baka ynlerde bir k yolu aramakta ve proletaryann ve onun
devrimci mcadelesinin yannda saf tutmaktadr.
Kapitalist lkelerin proletaryas daha imdiden yazarlarndan, sanat
larndan oluan bir ordu yaratmtr. Bu devrimci yazarlarn tem
silcilerini bugn burada, Sovyet Yazarlarnn Birinci Kongresinde se
lamlamaktan sevin duyuyoruz. Kapitalist lkelerdeki devrimci yazarlar
ordusu henz pek byk deildir; ne var ki, bu ordu genilemektedir ve
snf mcadelesine nem vermek ve dnya proleter devriminin g
leriyle ayn yolda yrmek kouluyla gnden gne genilemeye, devam
edecektir.
Bugn burada hazr bulunan otuz kadar yabanc yoldan, cep
helerimizin tesinde dnya proleter devriminin yarataca gl pro
leter yazarlar ordusunun ekirdeini ve tohumunu oluturduuna kuv
vetle inanyoruz.
Kapitalist lkelerde durum budur amabizdeki durum farkldr. Sovyet
yazarlar sanat rnlerinin malzemelerini, konularn, imgelerini, dillerini
ve sluplarn Dinyeprostroy'daki, Magnitogorsktaki insanlarn hayatn
dan ve deneylerinden alrlar. Yazarlarmz malzemelerini yiit eliyuskin
dneminden, kolhozlanmzn deneylerinden, lkemizin drt bir yannda
srmekte olan yaratc faaliyetten alrlar.
lkemizde, edebiyat eserlerinin ba kahramanlan, canla bala yeni
hayat ina edenlerdir; yani, erkek ve kadn iiler, erkek ve kadn kolhozcular, Parti yeleri, yneticiler, mhendisler, gen komnistler, gen
nclerdir. Sovyet edebiyatnn balca tipleri ve esas kahramanlan
ite bunlardr. Cokunluk ve kahramanlk tutkusu edebiyatmz sar
mtr. Edebiyatmz iyimserdir ama bu iyimserlik bilinsiz bir igd
biiminde deildir. Edebiyatmz znde iyimserdir, nk ilerleyen
snfn, biricik ilerici ve nc snln, proletaryann edebiyatdr. Sov
yet edebiyatnn gc, yeni bir davaya, sosyalist ina davasna hizmet
etmesinden gelmektedir.
Stalin yolda yazarlarmza, "insan ruhunun mimarlar" adn ver
mitir. Bu ne demektir? Bu ad, size ne gibi ykmllkler getirmektedir?

Bu, her eyden nce sanat eserlerinde hayat geree uygun bir bi
imde yanstabilmek; duraan ve cansz bir biimde ya da yalnzca
"nesnel gereklik biiminde deil de, devrimci gelimesi iinde yan
stabilmek amacyla hayat tanmak demektir.
te burada, gerei ve somut tarihsel nitelikteki sanatsal yanstmay,
emekilerin sosyalizm ruhuyla eitilmeleri ve ideolojik dnmlerinin
salanmas greviyle birletirmek gerekir. Sosyalist gerekilik adn
verdiimiz edebiyat ve edebiyat eletirisi yntemi budur.
Sovyet edebiyat tarafllk sulamasndan korkmamaktadr. Evet,
Sovyet edebiyat tarafl bir edebiyattr; nk snf mcadelesinin var
olduu bir ada, snf edebiyat olmayan, tarafl olmayan, siyaset d
bir edebiyat olamaz.
Bence, edebiyatmzn taraf tutma zelliinden sz eden her kaln
kafal burjuvaya, her dar kafalya, her burjuva yazarna Sovyet yazar
yle cevap vermelidir: "Evet, Sovyet edebiyat tarafldr ve biz bun
dan gurur duyuyoruz. nk biz emekilerin ve btn insanlarn ka
pitalist klelik zincirinden kurtarlmasndan yanayz.
nsan ruhunun mimar olmak demek, her iki ayam da gerek ha
yatn toprana basmak demektir. Bu, eski tr romantizmden; var olma
yan bir dnyay ve kahramanlan yanstan, okuyucuya temelsiz ve dsel
bir dnya sunarak hayatn elimelerinden ve boyunduruundan kama
sn salayan romantizmden balarn koparmak demektir. Ayam sa
lam materyalist temele basan edebiyatmzda da romantizm vardr, ama
bu yeni tr bir romantizm, devrimci romantizmdir. Sosyalist gerekili
in, Sovyet edebiyatnn ve edebiyat eletirisinin temel yntemi oldu
unu sylyoruz. Bunun anlam ise, devrimci romantizmin, edebi yarat
cln ayrlmaz bir paras olmas gerektiidir. nk, Partimizin btn
hayat, ii snfnn btn hayat.ve mcadelesi, en sk, en aklc pratik
almayla kahramanl ve en yce hedefleri birletirmeye adanmtr.
Partimiz, en etin pratik anlaym en geni ynelimlerle, gelecee don
srekli ilerlemeyle, komnist toplumun inas mcadelesiyle birletire
bildii iin daima gl olmutur.
Sovyet edebiyat kahramanlarmz yanstmay bilmelidir, yarnlarm
za bakmay bilmelidir. Bu, onun hayalci olmasn getirmez, nk yarnla
rmz bilinli ve yntemli bir almayla bugnden yaratlmaktadr.

Edebiyat tekniini bilmezsek insan ruhunun mimar olmay baara

mayz. Burada, yazarn tekniinin, kendine zg nitelikler tadn da
belirtmek gerekir.
Saysz silaha sahipsiniz. Sovyet edebiyat her trden silah (anlatm,
biim ve edebi yaratclk yntemleri) eitlilii ve btnl iinde ve
bu alanda daha nceki alarda yaratlm iyi olan ne varsa alp kullan
mak ynnde her trl olanaa sahiptir. Bu adan, teknik ustalk kazan
mak ve nceki alarn edebiyat mirasn eletirici bir biimde zmle
mek, bir grevdir. yle ki bu grevi yerine getirmeden, insan ruhunun
miman olabilmek mmkn deildir.
Yoldalar, proletarya, maddi ve manevi kltrn dier alanlarnda
olduu gibi edebiyat alannda da, dnya edebiyat hzinesinde iyi olan
her eyin mirassdr. Burjuvazi edebiyat mirasn har vurup harlan
savurmutur; bize den bu miras toparlamak, incelemek ve eletiri
ci bir biimde zmleyerek daha ileri gitmektir.
nsan ruhunun mimari olmak demek, zengin bir dil ve nitelii yk
sek eserler yaratmak iin canla bala almak demektir. Edebiyatmz
henz amzn ihtiyalarna cevap verecek dzeyde deildir. Onun
zayfl, bilincin, iktisadi hayatn gerisinde kaldn yanstmaktadr,
yazarlarmz da elbette bundan bamsz deildir. te bu yzden, Sov
yet yazarlar sosyalizm ruhuyla kendilerini eitmek ve ideolojik bakm
dan cihazlanmalarn salamak iin yorulmak bilmeden almaldrlar.
Bu alma, Sovyet yazarlarnn okuyucularn eitebilmelerinin ve
bylece insan ruhunun miman olmay baarabilmelerinin vazgeilmez
kouludur.
Edebiyat sanatnda yetkin bir ustala ihtiyacmz vardr, bu adan
A. M. Gorki'nin, nitelii yksek bir edebiyat ve 2engin bir dil yaratma
mcadelesinde Partiye ve proletaryaya yapt hizmet byktr.
Sovyet yazarlar aa uygun, adalannm dersler karabilecei ve
gelecek kuaklarn gurur duyaca eserler yaratmann btn koullarna
sahiptirler.
Sovyet edebiyatnn, kltr alannda kitlelerin geni ihtiyalarna ce
vap verecek eserler yaratmasnn btn koullan salanmtr. Yalnzca
Sovyet edebiyat, okuyucularna, emekilerin hayatna bu kadar yakn ol
ma olanaan sahiptir. Bu kongre, bu adan zellikle nemlidir. Yalnzca

yazarlar tarafndan deil, onlarla birlikte btn lke tarafndan hazrlan

mtr. Bu hazrlk srasnda Partinin, iilerin ve kolhozeu kylln
Sovyet yazarlarna duyduklar sevgi ve ilgi, ayn zamanda Sovyet ya
rarlan konusunda gsterdikleri titizlik ve onlardan bekledikleri eyler par
lak bir biimde ortaya konmutur. Bizim yurdumuzdan baka hibir yerde
edebiyata ve yazarlara bu kadar deer verildii grlmemitir.
Kongrenizin almalarn ve Sovyet Yazarlar Birliinin gelecek
teki almasn, yazarlarn yaratc faaliyetinin sosyalizmin kazand
zaferlerle el ele gitmesini salayacak biimde dzenleyin.
Yetkin ustalkta, ideolojik ve sanatsal ierii yksek eserler ortaya
koyun!
Halkn sosyalizm ruhuyla yeniden eitilmesinin en etkin rgtleyicileri
olun!
Snfsz sosyalist toplumun kurulmas mcadelesinin en n safnda
yer aln!

n
"ZVEZDA" VE "LENNGRAD" DERGLER
1947

Leningrad'da Yaynlanan ki Derginin Hatalar

Merkez Komitesinin karan, Zvezda'nn en byk hatasnn Zoenko
ve Ahmatovann yazlarna yer vermek olduunu aka belirtmektedir.
Burada Zoenko'nun "eseri", Bir Maymunun Servenleri adb kitab an
latmaya gerek grmyorum. Kukusuz hepiniz onu okumusunuzdur ve
benden daha iyi bilirsiniz. Zoenko'nun bu "eseri"ne damgasn vuran
ey, Sovyet halkn tembel, donuk, aptal ve kaba saba olarak gstermek
tir. Sovyet halknn almasyla, abalaryla, yiitliiyle, yksek top
lumsal Ve manevi nitelikleriyle uzaktan yakndan ilgisi yoktur. Bunlara
deinmez bile. Btn baya kk burjuvalar gibi Zoenko da, hayatn
en aalk ve en deersiz yanlarm konu alr. Bu bir rastlant deil, b
tn ucuz burjuva yazarlarna zg bir niteliktir. Gorki bundan sk sk sz
ederdi: 1934 ylndaki Sovyet Yazarlar Kongresinde, mutfak tenceresinin
dibindeki karadan tesini gremeyen szde "edebiyatlarda nasl alay
ettiini hatrlarsnz.
Bir Maymunun Servenleri, Zoenko'nun dier yklerinden farkl
deildir. Eletirmenlerin dikkatini ekmesi,' yalnzca, bu yknn Zo
enko'nun "edebi almasndaki" btn olumsuz nitelikleri en somut bi
imde yanstmasndan dolaydr. Leningrada geri dndnde, onun,
Sovyet halknn yaantsnda herhangi bir olumlu ey ya da onlar ara
snda olumlu bir tek tip bile bulamadn anlatan birok yaz yazdm
biliyoruz. Zoenko, Bir Maymunun Servenleri'ilde ortaya koyduu

gibi, Sovyet yaantsyla, gelenekleriyle ve halkyla alay etmeyi ve bu

alay ucuz elence ve bo hiciv perdesi altnda gizlemeyi alkanlk ha
line getirmitir.
Bir Maymunun Servenleri'ni daha dikkatli okumak zahmetine katla
nrsanz maymuna, bizim toplumsal geleneklerimizi yarglayan yksek
bir yarg, Sovyet halkna ahlak dersi veren bir akl hocas roln verdi
ini grrsnz. Maymun, insanlarn davranlarn deerlendirebilecek
akll bir yaratk olarak tanmlanr. Yazar, kastl bir biimde, Sovyet hal
knn yaantsn donuk ve baya gstererek alaya alr ve bylece may
munun u iren, zehirli ve Sovyet dman yargya varmasn salar:
Hayvanat bahesinde yaamak Sovyet toplumunda zgr olmaktan daha
iyidir ve bir hayvan kafesinde, Sovyet halknn arasnda olduundan daha
zgr soluk alnabilir.
Ahlaki ve siyasi bakmdan bundan daha aalk bir yere dmek
mmkn mdr? Leningrad halk kendi dergilerinde bylesine iren
lii ve samal nasl ho grebilir?
Sovyet okuyucularna byle bir "eseri" sunabilmek iin, Sovyet dze
nine kar bylesine derin bir kinle dolup taan eserleri yaynlayabilmek
iin, Zvezdamn Leningradl yneticileri gerekten de uyanklktan yok
sun olmallar! Ancak edebiyat dnyasnn ayaktakm byle "eserler" ya
ratabilir ve ancak kr, siyasete kar tmyle ilgisiz olanlar bunlarn
kendi dergilerinde yaynlanmasna izin Verebilirler.
Zoenko'nun kysnn Leningrad'n drt bir yannda okunduu
syleniyor. Byle bir eyin mmkn olabilmesi iin Leningrad'daki
ideolojik alma nderliinin dzeyinin gerekten de dk olmas
gerekir! Zoenko, nemli bir Leningrad dergisinin sayfalarnda ken
disine bir yer salam ve orada kendi nefret verici "ahlak tle.ri"ni
vermeye balamtr. stelik Zvezda, genliimizi eitmesi gereken
bir dergidir. Zoenko gibi Sovyet dman, adi bir yazan barna
basan bir dergi byle bir grevi yerine getirebilir mi? Zvezda'nn yaz
kurulundakiler onun ne olduunu bilmiyorlar m?
Bolevik dergisi daha ksa bir sre nce -1944 balarnda- Zo
enko'nun afaktan nce adl kitab hakknda sert bir eletiri yayn
lad. Alman istilaclarna kar Sovyet halknn verdii kurtulu sava
nn doruuna ulat bir zamanda yazlan bu romanda Zoenko,

iindeki btiin bayal ve kkl olduu gibi ortaya dkmekte

ve kendini hayaszca tehir ederek, btn dnyaya, "bakn ben ne ka
dar ahmam!" diye haykrmaktadr.
Edebiyatmzda, Zoenkonun, afaktan nce adl kitabnda ver
dii "ders "ten daha tiksindirici bir ey bulmak zordur; Zoenko bu
kitabnda, kendini ve dierlerini utanma duygusu ve vicdan olmayan
iren, hayasz hayvanlar olarak gstermektedir. Halkmz, ei grl
medik derecede amansz bir savata kann dkerken, Sovyet devleti
nin hayat bir pamuk ipliine balyken ve Sovyet halk Almanlar ye
nilgiye uratmak iin saysz fedakrlklarda bulunurken Zoenko'nun Sovyet okurlarna, sunduu ders ite buydu! Ama kendisi cep
he gerisinde, Alma-Ata'da gvenlik iindeydi ve yardm etmek iin
parman bile kprdatmyordu. Bolevik gazetesi, hakl olarak, Zoenkonun Sovyet edebiyatnda yeri olmayan aalk bir iftirac ol
duunu belirtti.
Ama o kamuoyunu hie sayd. ki yldan az bir zaman sonra dos
tumuz Zoenkonun Leningrada dndn ve Leningrad dergileri
nin sayfalarna serbeste yerletiini gryoruz. Yalnzca Zvezda de
il, Leningrad da onun yazlarna sayfalarn at. Tiyatro salonlar
derhal emrine sunuldu. stelik, Sovyet Yazarlar Birliinin Leningrad
kesiminde ynetici bir mevkiye gelmesine, Leningrad'n edebiyat dn
yasnda etkin bir rol oynamasna izin verildi.
Zoenko'nun, Leningrad edebiyatnn parklarnda ve bahelerin
de elini kolunu sallayarak gezinmesine izin vermek iin ne gibi bir
hakl gerekeniz var? Leningrad'daki etkin Parti kadrolar ve Le
ningrad Yazarlar Birlii, bu kadar utan verici eylerin olmasna nasl
izin vermitir?
Zoenko'nun batan aa yoz ve rm toplumsal, siyasal ve
edebi tutumu yakn gemite meydana gelen bir deiikliin rn
deildir. Onun son "eserleri" hi de bir rastlant deil, 1920'lerden
kalan edebiyat "mirasnn" srdrlmesinden ibarettir.
Zoenko gemite kimdi? "Serapioh Kardeler" adyla bilinen
edebiyat grubunun kurucularndan biri. Peki bu "Serapion Kardeler"
grubu kurulduunda Zoenko toplumsal ve siyasal bakmdan ne du
rumdayd? Bu grubun kurucularnn grlerini yanstan Literatur-

niye Zapiski (3, 1922)* dergisine bir gz atalm. Baka eylerin yan
sra bu dergi, Zoenko'nun "inancn ortaya koyduu, "Kendim ve
Daha Baka Bir-ki ey Hakknda" adl makaleyi iermektedir. Zoenko burada hayasz bir tutumla kendini kamuoyuna tehir etmekte
ve byk bir itenlikle edebiyat ve siyaset konusundaki "grlerini
aklamaktadr:
. .genel olarak bir yazar olmak ok zor bir eydir. u ideoloji iini
ele alalm... Bu gnlerde yazarlarn bir ideolojisi olmas isteniyor...
Ne can skc bir durum! Syleyin, hibir parri bana ekici gel
mezken nasl belirli bir ideolojiye sahip olabilirim? Parti yelerine
sorarsanz ben prensip sahibi bir adam deilim. Tamam, yle olsun!
Kendi payma unu syleyebilirim: Ben ne bir komnist, ne bir
sosyalist-devrimci ne de bir kralcym; ben yalnzca bir Rusun ve
stelik siyasi ahlak olmayan bir Rusum. Doruyu sylemde gere
kirse bugne kadar, rnein Gukov'un... hangi partiye ye oldu
unu bile bilmem. Hangi partiden olduunu Allah bilir; benim bil
diim onun bir Bolevik olmad. Ama bir sosyalist-devrimci mi
yoksa bir Kadet mi olduunu da bilmiyorum ve bilmek de is
temiyorum." vb., vb.
deolojinin' bylesine ne dersiniz? Zoenko bu "itirafm" yayn
layal 25 yl oldu. O gnden bu yana deiti mi? Grdnz gibi, zerre
kadar deimedi. Son 25 ylda hibir ey renmedii ve hibir ekilde
deimedii gibi, tam tersine, ikiyzl bir itenlikle Zoenko, bo ka
falln ve bayaln savunucusu, edebiyat dnyasmn ilkesiz ve bi
linsiz bir sprnts olarak ortaya kmaktadr. Yani Zoenko, ge
mite oldu gibi bugn de Sovyet geleneklerine metelik vermemekte ve
gene gemite olduu gibi bugn de Sovyet edebiyatna kar kmak
tadr ve orada yeri yoktur.
Btn bunlara karn Zoenko Leningrad'da nedeyse bir edebiyat
yldz haline gelmise ye kendisine vgler dzlyorsa, ona yolu aan
larn ve onu alklayanlarn ilkesizliine, ciddiyetsizliine ve uyanklk
eksikliine amamak elde deil.
* Edebiyat Anlan dergisi (.N.)

"Serpioi Kardelerin ne biim bir ey olduunu aklamak iin bir

mek daha vereyim. Lieratumiye Zapisknin gene ayn saysnda (3,
1922) bir baka Serapion'cu, Lev Lunts da, "Serapion Kardeler"m tem
sil ettii ve Sovyet edebiyatnn ruhuna yabana olan zararl akmn ide
olojik temelini yle aklamaya alyor.
"Byk bir siyasal ve devrimci gerilimin hkm srd bir d
nemde bir araya geldik. Hem sadan hem soldan, 'bizimle birlikte ol
mayan bize kar demektir' diyorlar; siz kimden yanasnz?' diye so
ruyorlar, 'komnistlerden yana m, yoksa onlara kar msnz?' Ger
ekten de biz Serapion Kardeler kimden yanayz? Biz Kei Serapion'dan yanayz. Rus edebiyat ok uzun sre ve ok ac bir nimde
resmi ideolojinin egemenlii alanda kald. Biz faydaclk istemiyo
ruz Propaganda amacyla yazmyoruz Sanat, pk hayatn kendisi
gibi, gerektir ve gene pk onun gibi, herhangi bir amac ya da an
lam olduu iin deil zorunlu olduu iin varln srdryor."
te Serapion Kardelerin sanattan anladklar buydu: Onu btn
snfsal ieriinden, toplumsal'niteliinden yoksun brakmak. Onlar
sanatn hibir ideolojik nitelii olmadn savunuyor, amac ve anla
m olmayan, sanat iin sanat yaplmasn istiyorlard. Bu, sanatn ba
yalamasn, yapaylamasm ve siyasetten uzaklamasn istemek
demekti.
Bundan kan sonu nedir? Zoenko Sovyet geleneklerini sevmi
yor. Peki yleyse ne yapmalyz? Kendimizi Zoenkoya m uydura
lm? Zevklerimizi deitirmek sz konusu olamaz Ona uymak iin kendi
yaantmz ve dzenimizi deitirenleyiz. yleyse onun deimesi ge
rekir; deimek istemiyorsa, o zaman Zoenko, anlamsz, baya, bo
eserlere yer olmayan Sovyet edebiyandan srlp atlmaldr.
Zvezda ve Leningrad dergileri konusundaki karar alrken Merkez
Komitesinin hareket noktas ite buydu!
imdi de Anna Ahmatova'nn edebi "eserleri" zerinde duracam. Son
zamanlarda onun eserleri Leningrad dergilerinde "sanatsal retimdeki art
n" rnekleri olarak boy gstermektedir. Bu, Merejkovskinin, Viaeslav
vanovn, Mihail Kuzminin, Andrey Beli'nin, Zinayda Hippiusn, Fiyo-

dor Sologup'un, Zinovyeva-AnnibaTn ve benzerlerinin eserlerinin yeni

basklarnn yaplmas kadar artc ve aykn bir eydir. Yani, ileri bir
bilince sahip olan kamuoyumuzun ve edebiyat evrelerimizin her zaman
gericiliin ve ihanetin sanat ve siyasetteki temsilcileri olarak grd ya
zarlarn eserlerinin yaynlanmasyla ayn anlamdadr.
Gorki bir keresinde, 1907'den 1917'ye kadar olan on yln, Rus ay
dnlarnn tarihindeki en utan verici, en ksrdnem olarak nitelenebi
leceini sylemiti. 1905 Devriminden sonraki bu on-y.l iinde aydn
larn birou devrime srt evirdi, pornografi ve gerici gizemcilik amu
runa batt. hanetlerini de u "gzel" cmleyle rtbas etmeye kalktlar:
"Ben de yce saydm her eyi yaktm ve yaktm her eyi yce
saydm."
Ropin'in Beyaz At adl kitab ve Vinnienko ile gerici kampa kap
atan dier devrim dneklerinin eserlerinin yaynlanmas da bu dneme
rastlar. Bunlar, Rus toplumunun en iyi ve en ilerici temsilcilerinin u
runda savatklar yce lklerin deerini drmeye altlar. Halk
yadsyan, sanat iin sanat anlaym ycelten, edebiyatn anlamsz olma
s gerektiini savunan ve kendi ideolojik ve ahlaki yozluklarn, ierikten
yoksun bir biimsel gzellik peinde koarak rtbas etmeye alan sem
bolistler, imgeciler ve her trden rmlk de bu dnemde su yzne
kt. Hepsinin de ortak korkusu, yaklamakta olan ii devrimiydi. Bu
gerici edebiyat hareketlerinin en nde gelen "teorisyen"lerinden olan Merejkovskinin szlerini anmsamak yeter; Merejkovski, yaklaan ii dev
imlini "ayaktakm hareketi" olarak nitelemi ve EkimDevrimini nefretle
karlamt.
Anna Ahmatova da edebiyattaki bu fikir yoksunu gerici batakln
temsilcilerindendir. O gnlerde sembolistlerin saflarndan kan "Akmeist grubuna dahildir ve Sovyet edebiyatnda yeri olmayan anlamsz,
bo, aristokrat salonlarna zg iir akmnn bayraktarlarndan biridir.
Akmeist' 1er, an bireyci bir sanat akmnn temsilcileriydi. "Sanat iin
sanat ve "gzellik iin gzellik" anlaym savunuyorlar ve halk hakkn
da, toplumsal yaant hakknda hi bir ey renmek istemiyorlard.
Bu, burjuvazinin ve aristokrasinin gnlerinin sayl olduu, ege
men snflarn air ve teorisyenlerinin ac gerekten kamak iin din

sel gizemcilie sndklar, kendi deersiz deneylerine ve kendi ile

rine dndkleri bir zamanda ortaya kan burjuva-aristokrat ve edebi
yat akmyd. Sembolistler, dekadanlar ve zlmekte olan burjuvaaristokrat ideolojinin dier temsilcileri gibi Akm eistltr de teslimiyet
iliin, ktmserliin ve lmden sonraki hayatn propagandasn
yapyorlard,
Ahmatova'nn iledii temalar tepeden trna bireycidir. iirleri
acnacak derecede ksrdr ve garsoniyerle kilise arasnda yalpalayan
yoz bir aristokrat kadnn duygularm yanstr. Balca konusu, st
rap, zlem, lm, gizemcilik ve kadercilik temalaryla i ie gemi
erotik aktr. Ahmatova'nn ruhsal dnyasn, kadercilik duygusu (lme
doru giden bir toplumsal grubun normal duygusu), karanlk bir umut
suzluk, erotizmle kark gizemci deneyler oluturur. O, artk bir daha
geri gelmemek ilzere yklm olan eski aristokrat dnyamn, "Katerina'nn eski gzel gnlerinin" bir kalntsdr. Onun bir rahibe mi yoksa
dm bir kadn m olduunu sylemek zordur; ihtiraslar ve dualar
ylesine i ie gemitir ki, belki de her ikisi birden olduunu sylemek
en dorusu olur.
"Melekler bahesi zerine,
Mucizeler yaratan ikona zerine yemin ederim,
Yemin ederim ateli akmzn meyvesi, ocuumuz zerine..."
Anna Ahmatova'nn Anno Domini adl iirinden.
te baya, s kiisel yaants, deersiz deneyleri ve dinsel gi
zemci erotizmiyle Anna Ahmatova budur!
Onun iirleri halktan ok uzaktr. Yalnzca eski aristokrat Rusya'nn
lm saati oktan gelmi ve "eski gzel gnleri" anmaktan baka, Ka
terina zamannn byk malikanelerini; hlamur aalarnn glgeledii
caddeleri, emeleri, heykelleri, kemerleri, k bahelerini, yazlklar ve
deersiz hanedan armalaryla aristokrat St. Petersburg'u; Tsarkoye Seloyu; Pavlovsk'taki tren istasyonunu ve soylularn kltrnn dier r
neklerini zntyle anmaktan baka yapacak bir eyi kalmam olan es
ki aristokrat Rusya'nn on bin kiilik sekinler zmresinin iiridir An-

matova'nn iiri. Btn bunlar artk bir daha geri gelmeyecek olan ge
mite kalmtr. Halkn ruhuna bu kadar yabanc bir kltrn temsilcileri
olan ve bugne kadar bir mucize sonucu varlklarn srdren bu kiilere,
kendi ilerine dnerek, kbus iinde yaamaktan baka hibir ey kalma
m tr. "Her ey talan edildi, ihanete urad ve satld"diye yazmaktadr
Anna Ahmatova.
Akmeistferin nde gelenlerinden biri olan Osip Mandelstam, devrim
den az nce, bu kk grubun toplumsal, siyasal ve edebi lkleri hak
knda unlar yazyordu: "Abneisfler, fizyolojik bakmdan mkemmel
olan ortaalarn rgt ve rgtlenme sevgisini paylamaktadrlar..." "Bir
insann greceli deerini kendine zg bir ekilde belirlemesini bilen or
taa, bunu, erdemlerinden bamsz olarak her bireyde gryor ve his
sediyordu..." "Evet, bir zamanlar Avrupa, btn sslerinden arnm so
yut varln, kiisel varln belirgin bir baar olarak deerlendirildii,
mcevher gibi ilenmi bir kltr labirentinden geti. Bu da, herkesi bir
birine balayan, Byk Devrimin 'eitlik ve kardelik ruhuna o kadar ya
bana olan aristokrat yaknlnn domasna yol at..." "Ortaalarn bi
zim iin deerli olmasnn nedeni, yksek bir snrlar ve ayrmlar anla
y gelitirmi olmasdr..." "Aklclkla gizemciliin soylu bir kar
m ve dnyann canl bir denge olarak kavranmas, bizi bu aa yaknla
trmakta ve 1200 yUannda Roma topraklarnda ortaya kan eserlerden
g almaya yneltmektedir."
Mandelstam'm bu szleri Akmeistltnn umutlarn ve emellerini yan
stmaktadr. Bu aristokrat salon grubunun toplumsal dncesi "Ortaaa
geri dnlmesiydi." Zoenko da "maymuna geri dnelim" diyerek ayn
koroya katlmaktadr. Akmeistlze. Serapion Kardelerin kk ayndr.
Her ikisinin de ortak atas, aristokrat salon yozluunun ve gizemciliinin
kurucularndan biri olan Hoffman'dr.
Durup dururken Ahmatova'nn iirlerini yayma gerei nereden k
mtr? Onun Sovyet halkyla ne ilgisi vardr? Btn bu teslimiyetilere
ve Sovyet dman edebiyat akmlarna sz hakk vermeye ne getek
vardr?
Rus tarihi bize, sembolistlerin ve Akmeist'lerin mensup olduklar
gerici edebiyat akmlarnn, tekrar tekrar, Sovyet edebiyatnn byk
devrimci-demokratik geleneklerine ve onun en nde gelen temsilci

lerine kar hal seferleri balatmaya kalktklarn ve Sovyet edebiya

tn yksek ideolojik ve toplumsal znden yoksun brakmaya ve onu an
lamszlk ve bayalk amuruna batrmaya altklarn retiyor.
Btn bu "moda" akmlar, ideolojilerini yansttklar snflarla birlikte
mezara gmlmlerdir. Sovyet edebiyatnda btn bu sembolistlerden,
,4nerirlerden, "San Gmlekliler"den, "Karo Valeleri"nden ve Nievo'lerden ("hiiler") geriye ne kalmtr. Bunlar, Rus devrimci-demokratik edebiyatnn byk temsilcileri olan Belinski, Dobrolyubov, emievski, Herzen, Saltikov-edrin'e kar tantanal ve gsterili hal se
ferlerine giritikleri halde, ayn derecede tantanayla baarszla urad
lar ve onlardan geriye hibir ey kalmad.
Akmeist\znn slogan, "hayat hibir ekilde ilerletmemek ve onu hi
bir ekilde eletirmemek" ti. Hayat hibir ekilde ilerletmek istememe
lerinin nedeni neydi? nk onlar eski bujuva-aristokrat hayatn sevi
yorlard ve devrimci halk da onlann hayatm altst etmeye hazrlanyor
du. 1917 Kam'nda hem egemen snflar hem de onlann teorisyenleri ve
borazanlan, tarihin p tenekesine atldlar.
Ve imdi, sosyalist devriftin 29. ylnda birdenbire baz mzelik
eyalar yeniden piyasaya kyor ve genliimize nasl yaamas ge
rektiini retiyor. B ir Leningrad dergisinin sayfalan Ahmatovaya
sonuna kadar alyor ve zararlr iirleriyle genlerimizin zihinlerini
zehirlemesi iin ak kart veriliyor.
Leningrad'n saylannn birinde, Ahmatova'nn 1909 ile 1944 yllan
arasnda yazlm eserlerini kapsayan bir tr antoloji yaynland. Dier
sprntlerin yan sra, Byk Yurtsever Sava'taki geri ekilme sra
snda yazlm bir iir var. Bu iirde Ahmatova, siyah bir kediyle pay
lamak zorunda kald yalnzlm ve terk edilmiliini anlatr. Kedinin
kendisine dikilmi gzleri, yzyllann gzleri gibidir. Bu tema hi de ye
ni deildir; Ahmatova 1909 ylnda da siyah bir kediyi anlatyordu. Sov
yet edebiyatnn ruhuna yabanc olan bu yalnzlk ve umutsuzluk havas
onun btn iirlerine sinmitir.
Bu iirin, devletimizin ve halkmzn karlaryla ne ilgisi vardr?
Hibir ilgisi yoktur. Ahmatova'nn eserleri uzak gemie aittir; Sov
yet hayatna yabancdr ve bizim dergilerimizde yer almasna izin ve

rilemez. Bizim edebiyatmz, edebiyat pazarnn durmadan deien talep

lerini karlamak iin yaplan bir zel giriim deildir. Sovyet halknn
manevi deerleri ve nitelikleriyle hibir ortak yan olmayan zevklere ve
deerlere edebiyatmzda bir yer bulmak zonnda deiliz. Ahmatova'nn
eserlerinin, genliimiz iin ne gibi bir eitici deeri vardr? Onlara ancak
zarar verir. Bu eserler can sknts, kasvet, karamsarlk tohumlarn
dan baka ne saabilir? Toplumsal yaantnn en can alc sorunlarn
dan kama ve toplumsal yaantnn ve almann geni yolundan sa
parak darack bireysel deneyler dnyasna dalma arzusundan baka
ne uyandrabilir? Gen insanlarmzn yetitirilmesini nasl ona ema
net edebiliriz? Ama ite gene de onun iirleri bazen Zvezda'da, bazan
Leningrad'di ve hatta ciltler halinde yaynlanabilmiim Bu ciddi bir
siyasal hatadr.
Bu durumda, teslimiyeti ve ideolojiye kaytsz bir tutum almaya ba
layan dier yazarlarn eserlerinin de Leningrad dergilerinde boy gster
mesine hi amamak gerek. rnein, Sadofyev ve Komissarovarin eser
leri var aklmda. Bunlar baz iirlerinde Ahmatova'ya yknerek bkkn
lk, umutsuzluk ve Ahmatova'nn o kadar dkn olduu yalnzlk tohum
lan sayorlar.
Byle nh dunmlannn ya da bunlann yceltilmesinin genliimiz
zerinde yalnzca olumsuz bir etki yaratabileceini ve onlan zehirleyerek,
siyasete kar kaytszlk, umutsuzluk ve karamsarlk alayacan sy
lemeye gerek yoktur.
Genliimizi bir umutsuzluk havas ve davamza kar ilgisizlik iinde
yetitirseydik ne olurdu? Byk Yurtsever Sava' kazanamazdk. Sovyet
devleti ve Partimiz, Sovyet edebiyatnn da yardmyla, genliimizi iyim
serlik ve kendi gcne gvenme ruhuyla eittii iindir ki, sosyalizmi kur
ma ve Almanlarla Japonlan yenilgiye uratma mcadelesinde karmza
kan muazzam glklerin stesinden gelebildik.
Bu ne demektir? Bu demektir ki, zengin bir ierie ve iyimser bir
havaya sahip olan iyi eserlerin yan sra, fikir ynnden bo, ucuz ve
gerici eserlere sayfalarnda yer vermekle Zvezda, berrak bir siyaseti
olmayan, genlerimizi yozlatrmada dmana yardmc olan bir ga
zete haline gelmitir. Gazetelerimizin gc, her zaman onlarn eklek-

t izinlerinden, fikir ynnden bo olmalarndan ve siyasi bilin eksik

liklerinden deil, iyimser ve devrimci bir ynelime sahip olmala
rndan ileri gelmitir. Zvezda ise fikirsizliin propagandasna sayfala
rn sonuna kadar amtr.
Btn bunlarn zerine tuz biber eken bir ey daha vardr; Zoenko,
Leningrad yazarlar rgtnde o kadar gl bir durumda gzkmektedir
ki, kendisiyle ayn fikirde olmayanlar bastrabilmekte ve kendisini ele
tirenleri de ilerde yazaca eserlerde alaya almakla tehdit edebilmektedir.
Kendisine vgler yadran bir hayranlar grubuyla evrili olan Zoenko,
bir tr edebiyat aas haline gelmitir.
Peki hangi hakla? Bylesine gerici ve aykr bir dutumun gerekle
mesine nasl izin verebildiniz?
Leningrad'n edebiyat dergilerinin Bah'mn ucuz ada bujuva ede
biyatna yer vermeye balamalar da rastlant deildir. Baz edebiyatla
rmz kendilerine, kk bujuva yazarlarn retmenleri deil rencileri
gzyle bakmaya ve yabanc edebiyat karsnda da hayranlkla eilme
ye balamlardr. Bu uaka hayranlk ruhu, her trl burjuva dzenin
den yz kat ileri ve gzel olan Sovyet dzenini kuran biz Sovyet yurt
severlerine yarar m? Dnyann en devrimci edebiyat olan ileri Sovyet
edebiyatmza, Bah'mn ucuz ve baya edebiyat karsnda hayranlkla
eilmek yarar m?
Yazarlarmzn eserlerindeki bir dier eksiklik de, ada Sovyet ko
nulan yerine, tek yanl bir biimde tarihsel konulara ya da salt elendirme
amacyla anlamsz konulara ynelmeleridir ada Sovyet temalann
ilememelerini hakl gstermek amacyla baz yazarlar, artk insanlara
anlamsz "elencelik" edebiyat sunmak gerektiini ve ideolojik ierikli
edebiyatn ann getiini ne sryorlar.
Bu yazarlar, halkmzn istekleri, karlan ve durumu konusunda tam
bir yanlg iindedirler. Halkmz Sovyet yazarlarndan, Byk Yurtsever
Sava'ta kazandklan byk deneyi kavramalarn ve eserlerinde yan
stmalarn, bugn lke ekonomisini yeniden kurmada gsterdikleri yiit
lii yanstmalarn ve genelletirmelerini istiyor.
Leningrad dergisi konusunda da bir iki ey sylemek istiyorum. Zoenko'nun ve Ahmatova'nn bu dergideki durumu, Zvezda'dz olduundan

da iyidir. Her ikisi de bu dergilerde etkin bir g haline gelmilerdir. Dola

ysyla Leningrad, Zoenko gibi ucuz yazarlara ve Ahmatova gibi salon
airlerine sayfalarm am olmaktan sorumludur.
Ne var ki, Leningrad dergisi baka hatalar da yapmtr.
rnein, Khazin adl birinin yazd Yevgeni Onegin parodisini ele
alalm. Bu eserin ad Onegin'in Dn'd. Leningrad tiyatrolarnn sah
nelerinde sk sk oynand sylenmektedir.
Leningrad halknn, Khazin'in yapt gibi, kenti aka kk dr
mesine nasl izin verdiklerini anlamak gtr. Bu "gldrii"nn amac,
yalnzca, kendisini bugnk Leningrad'da bulan Onegin'in bana gelen
leri alaya almak deildir. Khazin bugnk Leningrad', Pukin'in zama
nndaki St. Petersburgla karlatrmakta ve bugnn ok daha kt oldu
unu savunmaktadr. Bu "parodi' nin yalnzca birka satrn okumak ye
ter. Bugnk Leningrad'mzda yazarn beendii hibir ey yoktur. Alay
c ve yukardan bakan bir tutumla Leningrad'a ve Sovyet halkna hakaret
etmektedir. Ona gre Onegin'in zaman bir altn adr. imdi ise her ey
bambakadr Bir konut dairesi, gda maddeleri vesika]an ve izin ktlar
ortaya kmtr. Kzlar, Oneginin ylesine hayran olduu o narin yaratk
lar, imdi trafii ynetmekte ve Leningrad'n evlerini onarmaktadrlar, vb.,
vb... Bu "parodi"den bir tek pasaj aktarmama izin verin:
Zavall Yevgeni'miz
te bir tramvayn iinde.
Onun karanlk a
Hi byle bir ulam arac tanmazd.
Ama gene de talih yzne gld Yevgeni'nin:
Yalnzca bir tek ayann ezilmesiyle paay kurtard.
Ve yalnzca bir kez, kamna vurulduu zaman
Kendisine ahmak dendi.
Eski gelenekleri anmsayarak,
Bir dello ile bu hakarete karlk vermek istedi:
Ceplerine bakt, ama
Birisi eldivenlerini i edivermiti;
Hayal krldyla Onegin,
Boyun eip susmay yeledi.

te Leningrad bu hale gelmitir Berbat, kaba, sefil bir kent Zavall

sevgili Onegin'in de yz yze geldii ey budur. Khazin, Leningrad' ve
halkn ite byle anlatmaktadr.
Bu iftira dolu parodinin ardndaki dnce zararl, kt niyetli ve
sahtedir.
Leningradn yaz kurulu, Leningrad'a ve onurlu halkna bylesine if
tira eden bir eseri nasl kabul edebildi? Khazin'in Leningrad dergilerinde
boy gstermesine nasl izin verebildi?
Nekrasov'un bir parodisi zerine yazlan bir parodiyi ele alalm. Bu
eser, dorudan byk ve nl air Nekrasov'un ansn kk drmek
amacyla kaleme alnmtr. Ve her kltrl insan fkeyle dolduracak
niteliktedir. Ne var ki, Leningrad'n yaz kurulu bu paavray yaynla
makta bir an bile duraksamamtr.
Leningrad'da baka neler gryoruz? Belli ki on dokuzuncu yzyln
baya yk derlemelerinden aktarlm, donuk ve bo bir yabanc ksa
yk. Leningradn sayfalarn doldurabilecei baka bir ey yok mudur?
Leningrad'n yazabilecei hibir konu gerekten yok mudur? Kentin ye
niden ina edilmesi gibi bir konuya ne dersiniz? Leningrad'da harikulade
bir alma yrtlmektedir; kent kuatma srasnda ald yaralan sar
maktadr. Leningrad halk cokuyla sava sonrasnn yeniden ina a
lmasna sanlm durumdadr. Leningrad'da bununla ilgili herhangi bir
ey yaynland m? Kent halk almada kazand baanlann bu der
gide yaynland gn grecek mi?
imdi de Sovyet kadn konusunu ele alalm. Sovyet okuyucularna,
kadnlarn rol ve grevleri konusunda Ahmatovaya zg utan verici
grlerin alanmasna ve genel olarak Sovyet kadnnn, zel olarak da
sava yllan boyunca kendilerini hi dnmeden ar ykleri omuzla
yan, imdi ise kentin ekonomik bakmdan yeniden inasnn getirdii
zorlu grevleri gerekletirmek zere fedakrca alan Leningrad'n
gen kzlannn ve kadnlannn geree uygun bir biimde yanstlmamasna izin verilebilir mi?
Sovyet Yazarlar Birliinin Lenigrad kesiminin, artk, iki edebiyat der
gisini doldurmaya yetecek kadar iyi eserler verebilecek durumda olma
d aktr. te bu yzden Parti Merkez Komitesi, en iyi edebi gleri
Zvezda'da toplayabilmek amacyla Leningrad'n yaynna son verilmesini

kararlatrmtr. Bu, koullar uygun olduunda, Leningrad'n ikinci,

hatta nc dergiye sahip olmayaca anlamna gelmez. Bu sonnu, dik
kate deer edebiyat eserlerinin yaratlmas zecektir. Bir tek dergiye s
mayacak kadar ok sayda iyi eser yaratlrsa, o zaman bir ikinci, hatta
nc dergi yaynlanabilir; her ey Leningrad yazarlarnn ortaya ko
yaca eserlerin ideolojik ve sanatsal niteliine baldr.
Komnist Partisi Merkez Komitesinin Leningrad ile Zvezda'nn
almas konusundaki kararnda Ortaya konan ciddi halalar ve eksik
likler bunlardr.

Leninizm ve Edebiyat
Bu hatalarn ve eksikliklerin nedeni nedir?
Bunun nedeni ad geen dergilerin yneticilerinin, Sovyet edebiyat
adamlarmzn, Leningraddaki ideolojik cephemizin nderlerinin, Leninizmin edebiyata ilikin baz temel ilkelerini unutmu olmalardr. Bir
ok yazar ve sorumlu yazileri mdrleri olarak grev yapan ya da Ya
zarlar Birliinde nemli mevkilerde olanlar, siyaseti, Hkmetin ya da
Merkez Komitesinin ii olarak grmektedir. Edebiyat adamlarna gelince,
siyasetle uramak onlann ii deildir. Eer bir eser iyi yazlmsa, sa
nat asndan gzelse, genlerimizin kafasn bulandrabilecek zehirli un
surlar tasa bile, yaynlanmas gerekir.
Hem yazarlk yapan hem de edebiyat alannda nder durumda olan
yoldalarmzdan, o olmadan Sovyet dzenimizin yaayamayaca eyi,
yani siyase rehber edinmelerini istiyoruz; yle ki genlerimiz, her eye
bo verme ruhuyla deil de, iyimser ve devrimci bir ruhla yetisinler.
Leninizmin, on dokuzuncu yzyln Rus devrimci demokratlarnn
en iyi geleneklerini barnda topladn ve Sovyet kltrmzn,
eletirici bir gzle zmlenmi olan gemiin kltr mirasndan kay
naklandm ve beslendiini biliyoruz.
Lenin ve Stalinin azndan Partimiz, Belinski, Dobrolyubov, emievski, Saltikov-edrin ve Plehanov gibi byk Rus devrimci demokrat
yazar ve eletirmenlerin edebiyat alanndaki byk nemlerini defalarca
belirtmitir. Belinski'den itibaren devrimci demokrat Rus aydnlarnn en

iyi temsilcileri "saf sanat ve "sanat iin sanat" grlerini reddetmiler

ve sanatn eitici ve toplumsal bir ierik tamasn savunarak halk iin
sanat anlaynn szcln yapmlardr. Sanat kendisini halkn ka
derinden uzak tutamaz. Belinski'nin nl Gogl'e Mektup'unu hatrlayn;
bu mektupta byk eletirmen, btn itenlii ve cokusuyla, Gogoln
halkn davasna ihanet ederek ar'n tarafna gemeye kalkmasn k
nar. Lenin bu mektubun, sansr edilmemi demokratik basnn en iyi r
neklerinden biri olduunu ve byk edebi nemini bugne kadar ko
ruduunu sylemiti.
Edebiyatn toplumsal neminin o kadar gl bir ekilde ortaya kon
mu olduu Dobrolyubovun yazlarn hatrlayn. Btn Rus devrimci
demokrat gazetecilii arlk dzenine kar derin bir nefret ve halkn
temel karlar uruna, onlarn karanlktan kurtarlmalar, eitilmeleri ve
arlk dzeni nin zincirlerinden kurtulmalar uruna mcadele etmek soy
lu isteiyle doludur. Halkn en yce lkleri uruna savaan militan bir
sanat te Rus edebiyatnn byk temsilcileri sanat ve edebiyau byle
gryorlard.
Btn hayalci sosyalistler iinde bilimsel sosyalizme en fazla pakla
an ve eserleri, Lenin'in belirttii gibi, "snf mcadelesi ruhunun belirti
lerini tayan" emievski, sanatn grevinin, hayat hakknda bilgi ver
menin yan sra, insanlara toplumsal olaylar doru bir ekilde deerlen
dirmeyi retmek olduunu sylyordu. Onun silah arkada ve en yakn
dostu olan Dobrolyubov, "hayat edebiyatn llerine deil, edebiyat ha
yatin akmlarna uyar" derdi; sanatn temelinin hayat olduunu sanatsal
yaratcln kaynann hayat olduunu belirten Dobrolyubov, edebiyat
ta gerekilik ve ulusal etken ilkelerinin kararl savunucusu oldu. Ona g
re, sanat toplumsal hayatta ve toplumsal bilincin ekillenmesinde etkin
bir rol oynar; edebiyat da topluma hizmet etmeli, gnn en acil sorularna
cevaplar getirmeli ve ann dncelerini izlemelidir.
Belinski, emievski ve Dobrolyubov'un yce geleneini srdren
Marksist edebiyat eletirisi, her zaman, toplumsal ierie sahip gereki
bir sanattan yana olmutur. Plehanov, sanat ve edebiyat konusundaki ide
alist ve bilimsel olmayan anlaylar aa karmak ve bize edebiyatn
halka hizmet etmede bir ara olduunu reten byk Rus devrimci de
mokratlarnn temel ilkelerini savunmak iin ok aba harcamtr.

Seri toplumsal dncenin sanat ve edebiyata kar nasl bir tutum al

mas gerektiini berrak bir biimde ilk ortaya koyan Lenin olmutur.
1905 ylnn sonunda yazd "Parti rgt ve Parti Edebiyat" adl nl
makalesini hatrlatmama izin verin Bu makalesinde Lenin, kendisine z
g gl dille, edebiyatn tarafsz olamayacam ve proletarya davasnn
btnnn nemli bir paras olduunu ortaya koymutu. Sovyet edebiyamzn gelimesinin dayand btn ilkeleri bu makalede bulmak
mmkndr.
"Edebiyat, parti edebiyat olmaldr" diye yazyordu Lenin.
"Burjuva alkanlklarna kar kmak iin, tccar buijuva basn
na kar kmak iin, edebiyatta burjuva kariyerizmine ve kendi
kan peinde komaya kar kmak iin 'aristokrat anarizmine' ve
kr peinde komaya kar kmak iin sosyalist proletarya Parti
edebiyat ilkesini ne srmeli ve bu ilkeyi en zengin ve en btnsel
biimde uygulamal ve gelitirmelidir.
'Parti edebiyat ilkesi ne demektir? Bu, yalnzca, edebiyatn sosya
list proletarya asndan, bireyler ya da gruplar iin bir kr arac ol
mamas demek d ep d ir, edebiyat hibir ekilde, proletaryann ge
nel davasndan kopuk bireysel bir ura olamaz. Kahrolsun kendi
lerini stn insanlar sanan yazarlar! Kahrolsun tarafsz yazarlar!
Edebiyat, proletaryann genel davasnn ayrlmaz bir paras
olmaldr..."
Gene ayn makalede Lenin yle diyordu:
"Hem toplumda1yaayp hem de ondan bamsz olmak mmkn
deildir. Burjuva yazarnn, sanatsnn ya da aktrnn zgr
l, yalnzca, maskelenmi (belki de ikiyzl bir biimde maske
lenmi) bir bamllktr; parababalanna, rvete, harlklara olan
bir bamllktr."
Leninizm, edebiyatmzn siyaset d olamayaca, "sanat iin sanat"
anlayn benimseyemeyecei, tam tersine toplumsal hayatta nemli ve
nder bir rol oynamas gerektii ilkesinden hareket eder. Bundan da, Lenin'in edebiyat incelemesi konusundaki en nemli katklarndan biri olan,
edebiyatn tarafl olmas eklindeki Leninist ilke doar.

Dolaysyla, Sovyet edebiyatnn en iyi yn, on dokuzuncu yzyl

Rus edebiyatnn en iyi geleneklerini, byk devrimci demokratlarmz
Belinski, Dobrolyubov, emievski ve Saltikov-edrin'in balattklar,
Plehanovun srdrd ve Lenin ile Stalinin bilimsel bir ekilde geli
tirdikleri ve somutlatrdktan gelenekleri srdrmesidir.
Nekrasov, iirine ilham verenin "strap ve mzleri''* olduunu
sylyorda emievski ve Dobrolyubov edebiyat, halk iin yaplan kut
sal bir hizmet olarak gryorlard. arlk dzeninde Rus aydnlarnn en
iyi temsilcileri bu yce ve soylu lkler uruna canlann verdiler ya da
srgn ve zorla altrma cezalann gnll olarak gze aldlar.
Bu anl gelenekler nasl unutulabilir? Bunlan nasl grmezlikten
gelir de Ahmatova'larn, Zoenkolann gerici "sanat iin sanat" slo
gann yaymalarna; tarafszlk maskesi ardnda Sovyet halknn ru
huna yabanc dnceler alamalarn izin verebiliriz?
Leninizm, edebiyatmz, toplumu deitirmede ok nemli bir ara
olarak grmektedir. Sovyet edebiyat, byk eitici rolnde herhangi bir
gerilemeye izin verecek olsayd bunun sonucu bir geriye dn, "ta dev
rine dn" olurdu.
Stalin yolda yazarlarmza, insan ruhunun mimarlar adn vermi
tir. Bu tanmn derin bir anlam vardr. Sovyet yazarlarnn tad b
yk sorumluluu; Sovyet genliini eitmede, kt edebiyat eserlerine
gz yumulmamas konusunda tadktan byk sorumluluu ortaya
koymaktadr.
Bazlan Merkez Komitesinin edebiyat konusunda bylesine sert ted
birler almasn garip bulmaktadrlar. Bu bizim alkn olduumuz bir ey
deildir. Sanayi retiminde hatalar yapldnda, tketim maddelerinin
retim programnda aksama olduunda ya da kereste ikmali planlanan he
defin gerisinde kaldnda insanlann ak eletiriye tabi tutulmas doal
karlanmaktadr. Ama insan ruhunun etkilenmesi, genlerin yetitiril
mesi konusunda hata yapldnda buna gz yumulmaktadr. Oysa bu, bir
retim programnn gerekletirilmemesinden ya da bir retim grevinin
yerine getirilmemesinden daha nemli deil midir? Merkez Komitesinin
karan ideolojik cephenin, almamzn btn dier kesimleriyle uygun
adm yrmesini salama amacna yneliktir.
* lham Perileri (.N.)

Son zamanlarda ideolojik cephede ciddi boluklar ve eksiklikler or

taya kmtr. Zvezda ve Leningradda olup bitenler bir yana, sinema sa
natmzn geriliini ve tiyatrolarmzn repertuvarlanrun kt eserlerle
dolu olmasn hatrlamak yeter. Merkez Komitesi soruna el koymak ve
kararl bir ekilde ileri dzene sokmak zorunda kalmtr. Merkez Ko
mitesi halka kar, genliimizin yetitirilmesine kar grevlerini unu
tanlara yumuak davranmak hakkna sahip deildir. yelerimizin dikka
tini ideolojik almaya ilikin sorunlara ekmek ve bu alandaki ileri
dzene sokmak istiyorsak, ideolojik almada berrak bir izgi gelitir
mek istiyorsak, bu almadaki hatalar ve eksiklikleri, Sovyet halkna,
Boleviklere yaraan bir biimde amanszca eletirmeliyiz. Ancak bu
ekilde ileri dzene sokabiliriz.
yle dnen edebiyatlar var:
Sava srasnda ok az kitap basld ve halk okumaya susam ol
duu iin imdi okuyucu, kt de olsa her eyi kapacaktr. Bu batan
aa yanltr ve biz. yazarlarn, yaynclarn, yazileri mdrlerinin
hibir ayrm yapmadan bize kaktrdklar eski eserleri kabul etmek zo
runda deiliz. Sovyet halk Sovet yazarlarndan, gvenilir bir ideolojik cihazlandrma, yeniden ina planlarnn gerekletirilmesini ve lkemizin
ulusal ekonomisinin gelimesini ilerletmeye yardmc olacak manevi bir
besin kayna istemektedir. Sovyet halk, kltrel ve ideolojik ihtiyalar
nn karlanmasn istemekte ve edebiyatlardan bunu talep etmektedir.
Sava srasnda koullar, bizi bu talepleri karlamaktan alkoydu.
Ama halk gnlk olaylar kavramak istemektedir ve kltrel ve ideolojik
dzeyi ykselmi durumdadr, lkemizde ortaya kan sanat ve edebiyat
eserlerinin niteliinden ounlukla tatmin olmamaktadr. deolojik cep
hedeki baz emekiler bu durumu anlamamlardr ve anlamak niyetinde
de deillerdir.
Halkmzn zevkleri ve talepleri ok yksek bir dzeye ulamtr
ve bu dzeye kamayanlar ya da kmak istemeyenler geri kalacak
lardr. Edebiyatn grevi yalnzca halkn taleplerini karlama dze
yinde kalmak deil, her zaman nc olmaktr. Edebiyatn, halkn zevk
lerini gelitirmesi, taleplerini srekli olarak ykseltmesi, halk yeni fi
kirlerle donatarak onu ileri gtrmesi gerekir. Halka ayak uyduramayan,

onun gittike aitan taleplerini karlayamayan ve Sovyet klttlrn geli

tirmek grevini baaramayanlar gnn birinde mutlaka artk okunmaz ol
duklarn greceklerdir.
Zvezda ile Leningradm yneticilerinin ideolojik zaaflar ikinci bir
ciddi hataya yol amtr. Baz sorumlular, eitli yazarlarla olan ilikile
rinde kiisel karlar, dostluk karlarn Sovyet halknn siyasal eitimi
nin ya da o yazarn siyasal eiliminin zerinde tutmulardr. deolojik ba
kmdan zararl ve edebi adan da zayf olan birok eseri, yazileri so
rumlularnn, yazarlar krmamak iin yaynladklar sylenmektedir. Bu
sorumlularn gznde, bir yazan krmaktansa halkn ve devletin karla
rndan fedakrlk etmek yedir: Bu batan aa yanl ve siyasi ba
kmdan da tehlikeli bir anlaytr. Bir kopekle bir milyon rubleyi dei
tirmeye benzer.
Parti Merkez Komitesi, kararnda, ilkelere dayanan ilikilerin yerine
kiisel dostlua dayanan ilikileri geirmenin oluturduu tehlikeye ia
ret etmektedir. Baz edebiyat adamlarmz arasnda var olan ilkesiz kii
sel dostluklar son derece olumsuz bir rol oynam, birok edebiyat eseri
nin ideolojik dzeyinin dmesine ve bu alana Sovyet edebiyatnn ru
huna yabanc olan insanlarn girmesinin kolaylamasna yol amtr,
Leningrad'n ideolojik cephesinin nderlerinin ya da Leningrad dergileri
nin sorumlularnn eletiriyi bir yana brakmalar byk zarar vermitir;
ilkelere dayanan ilikilerin yerine dostluk ilikilerinin geirilmesi, halkn
karlar pahasna yaplmtr.
Stalin yolda, bize, insan kaynaklarmz korumak istiyorsak, halka
nderlik ve retmenlik etmek istiyorsak, tek tek bireylerin kalbini kr
maktan korkmamamz ve cesur, ak, nesnel, eletiriden ekinmememiz
gerektiini retiyor. Edebiyatla ilgili olsun olmasn her trl rgt, ele
tiri olmakszn yozlaabilir ve gene eletiri olmakszn her trl hastalk
daha da artarak onulmaz bir hal alabilir. Yalnzca ak ve cesur eletiri
halkmzn almadaki baarszlklarn stesinden gelmesine yardmc
olabilir. Eletirinin olmad yerde durgunluk egemen olur ve ilerlemeye
yer brakmaz.
Stalin yolda, gelimemizin en nemli koullarndan birinin, her
Sovyet vatandann her akam o gnk almasnn muhasebesini yap
mas, kendini korkusuzca deerlendirmesi, almasn cesir bir ekilde

tahlil etmesi, hatalarn ve baarszlklarn eletirmesi ve daha iyi so

nular almak iin ne yaplmas gerektii konusunda kafa yorarak srekli
olarak kendini gelitirmeye alm olduunu tekrar tekrar belirtmitir.
Bu szler edebiyat adamlan iin de ayn derecede geerlidir. alma
snn eletirilmesinden ekinen bir kimse, halkn saygsna layk olma
yan zavall bir korkaktr.
Eletirici olmayan bir tutum ve ilkelere dayanan ilikilerin yerine ki
isel dostluk ilikilerinin geirilmesi, Sovyet Yazarlar Birlii Ynetim
Kurulu'nda da egemendir. Ynetim Kurulu ve zellikle bakan Tikhonov yolda, Zvezda ile Leningrad'da ortaya kan kt durumdan sorum
ludurlar; onlar Zoenko, Ahmatova ve Sovyet dman olan dier ya
zarlarn zararl etkisinin Sovyet edebiyatna szmasn nlemek iin bir
ey yapmamakla kalmadlar, Sovyet edebiyamn ruhuna yabanc olan
eilimlerin ve biimlerin dergilerimizde yer almasna gz yumdular.
Leningrad dergilerinin baarszlklarna yol aan bir dier etken de bu
dergilerin yneticileri arasnda hkm sren sorumsuzluk havasdr. yle
ki hi kimse derginin genel sorumluluunun ya da eitli blmlerin so
rumluluunun kimde olduunu bilmiyor ve dolaysyla en basit bir dzen
kurmak bile mmkn olmuyordu. Bu yzden Merkez Komitesi, kararnda,
Zvezda'ya derginin siyasetinden, ieriinin ideolojik dzeyinden ve edebi
niteliinden sorumlu olacak bir yazileri sorumlusu atamtr.
Baka herhangi bir yerde olduu gibi, edebiyat dergilerinin yaynnda
da dzensizlik ve anariye bundan byle gz yumulmayacaktr. Dergile
rin siyaseti ve ierii konusunda snrlan belli olan ak seik bir sorum
luluun gerekletirilmesi zorunludur.
Leningrad'n ideolojik ve edebi cephesinin anl geleneklerini canlan
drmalsnz. Her zaman en ileri fikirleri savunmu olan Leningrad dergi
lerinin bayal ve ideolojiye kar kaytszl banndrdm grmek
ok ac bir eydir. leri bir ideolojik ve kltrel merkez olarak Le
ningradn onuru yeniden salanmaldr. Leningrad'n Bolevik Leninist
rgtlerin beii olduunu hatrlamalyz. Lenin ve Stalin'in, Bolevik
Partisinin, Bolevik dnya grnn ve Bolevik kltrnn temellerini
attklan yer burasyd.
Bu anl gelenekleri canlandrmak ve daha da ileri gtrmek Le
ningrad yazarlar ve Parti yeleri iin bir onur sorunudur. Leningrad ede-

biyandan bayal ve ideolojiye kaytszl srp atmak, Sovyet ede

biyatnn bayran yksekte tutmak, ideolojik ve edebi gelimeyi sa
lamak iin her frsattan yararlanmak, gnn sorunlarn ilemek, halkn
taleplerine ayak uydurmak, kendi eksildiklerinin cesur bir biimde ele
tirilmesine, yaltaklanma ya da dostluk ve grup ballklarna dayanma
yan, gerek, cesur, bamsz, ideolojik, Bolevik eletiriyi her yolla
zendirmek, Leningrad'n ideolojik cephesinde alanlarn, ve zellikle
yazarlarn grevidir.
Leningrad Kenti Parti Komitesinin ve zellikle propaganda blm
nn ve ideolojik almadan sorumlu olan, dolaysyla da bu dergilerin
hatalan konusunda esas sorumluluu tayan propaganda sekreteri irokov yoldan ne kadar ciddi bir hata iledikleri sanrm artk akla
kavumutur.
Leningrad Parti Komitesi Haziran'n sonunda, Zvezda'mn, Zoenkonun da dahil olduu yeni yaz kurulu konusundaki karan onaylamakla
ciddi bir siyasal hata ilemitir. Kent Parti Komitesi Sekreteri Kapustin
ve Kent Komitesi propaganda sekreteri irokov yoldalann bylesine ha
tal bir karan onaylamalan, ancak onlarn siyasi krlkleriyle aklana
bilir. Tekrar ediyorum, Leningrad'n Partimizin ideolojik hayatndaki ye
rini yeniden alabilmesi iin bu hatalarn hzla ve kararllkla giderilmesi
gerekmektedir.
Hepimiz, Partimizin bir nc mfrezesi olarak Leningrad Parti rg
tmz ve Leningrad seviyoruz. Leningrad' kendi emelleri uruna kul
lanmak isteyen edebiyat alanndaki maceraclarn hibirinin orada s
nak bulamamas gerekir. Zoenko, Ahmatova ve benzerleri Sovyet Le
ningrad'na hibir yaknlk duymamaktadrlar. Onlarn burada egemen
olmasn istedikleri, baka bir toplumsal ve siyasal dzen, baka bir ide
olojidir. Onlarn gzlerini kamatran grntler, simgesi Bronz Atl
heykeli olan eski St Petersburg'un griintleridir. Biz ise tam tersine,
Sovyet Leningradn, Sovyet kltrnn ileri merkezi olan Leningrad'
seviyoruz. Biz, Leningradn byk devrimci ve demokratlarnn anl
soyundan geliyoruz. Bugnk Leningrad'n anl gelenekleri, bu byk
devrimci-demokrat geleneklerin srdrlmesidir ve biz onlar dnyada
hibir eyle deitirmeyiz.

Leningrad Parti yeleri, hatalarn cesur bir ekilde, kvrtmadan, ko

layna kamadan tahlil etmeli ve bylece ileri en iyi ve en hzl bir e
kilde dzelterek ideolojik almamz daha ileri gtrmelidirler. Le
ningrad Bolevikleri bir kere daha, Sovyet ideolojisini ve Sovyet top
lumsal bilincini ekillendirmede nderler safndaki yerlerini almaldrlar.
Leningrad Parti Komitesi ideolojik cephede byle bir durumun or
taya kmasna nasl izin verebilmitir? Komite, kentin yeniden inas
ve sanayisinin gelitirilmesi konusundaki gnlk pratik almaya y
lesine batmtr ki, ideolojik almann ve eitim almasnn ne
mini unutmutur.
Ama bu unutkanlk Leningrad rgtne pahalya mal olmutur.
deolojik alma unutulmamaldr. Halkmzn manevi zenginlii, mad
di zenginliinden daha az nemli deildir. Ne maddi retim alannda ne
de ideoloji alannda, yarm dnmeden, krler gibi yaayamayz. Sov
yet halk artk kendisine yutturulmak istenen her trl manevi gday yut
mayacak kadar gelimitir. Deimeyi reddeden ve halkn gittike artan
ihtiyalarn karlayamayan sanat ve kltr emekileri ok gemeden
halkn gvenini yitireceklerdir.
Sovyet edebiyat, yalnzca, halkmzn ve lkemizin karlar iin ya
amaldr. Edebiyat halkn sevdii ve. benimsedii bir uratr. Dolay
syla halk, edebiyattaki her baarmz, her nemli edebiyat eserini kendi
zaferi olarak grmektedir. Bu yzden her baarl eser zaferle sonulan
m bir muharebe ile ya da ekonomi cephesinde kazanlan byk bir za
ferle karlatrlabilir. Ayn ekilde, Sovyet edebiyatnn her baarsz
l halk, Partiyi ve devleti derinden yaralar. Merkez Komitesi bu karan
geirirken ite bunu dnyordu; nk Merkez Komitesi halkn ve
onun edebiyatnn karlarm gzetmekte ve Leningrad yazarlan arasnda
hkm sren durum konusunda byk endie duymaktadr.
Hibir ideolojik tutum taknmayanlar, Sovyet edebiyat emekilerinin
Leningrad mfrezesini temelsiz brakmak, eserlerinin ideolojik ynn
ykmak ve bir toplumsal biimlendirme arac olarak bu eserlerin nemini
ortadan kaldrmak isterler. Ne var ki, Merkez Komitesi, Leningradl ede
biyatlarn, Leningrad'n edebiyat mfrezesini ve dergilerini ilkesizlik,
bilinsizlik ve ideolojiye kar kaytszlk batana srkleme giriimle
rine bir son verme gcn kendilerinde mutlaka bulacaklarna inan
maktadr. Sizler ideolojik cephenin en n safnda bulunmaktasnz, byk

ve uluslararas neme sahip grevlerle kar kargyasnz. Bu durum, her

gerek Sovyet yazannn halkna, devletine ve Partisine kar duyduu so
rumluluu ve omuzlarndaki grevin nemi konusundaki kavrayn
artrmaldr.
ster lkemizin snrlar iinde, ister uluslararas alanda olsun, bur
juva dnyas, kazandmz baarlardan tedirgin olmaktadr.
kinci Dnya Savann sonucunda sosyalizmin dunmu salamlamtr. Sosyalizm, birok Avrupa lkesinde gndeme girmitir. Bu du
rum her trden emperyalistlen honutsuzlua srklemektedir Onlar sos
yalizmden ve btn ilerici insanlk iin bir mek oluturan sosyalist l
kemizden korkuyorlar. Emperyalistler ve onlarn ideoloji alanndaki uak
lar, yazarlar, gazeteciler, politikaclar ve diplomatlar, her yola bavurarak
lkemize iftira etmeye, onu olduundan baka trl gstermeye ve sosya
lizmi karalamaya alyorlar. Bu koullar altnda Sovyet edebiyatnn g
revi, yalnzca, btn bu kt niyetli iftiralara, Sovyet kltrne ve sosya
lizme yaplan btn bu saldnlara karlk vermek deil, aym zamanda
yoz ve rm burjuva kltrne kar cepheden saldrya gemektir.
Amerika'daki ve Avrupa'daki ada burjuva yazarlarnn, film ve ti
yatro yftetmenlerinin moda olan eserlerinin d grn ne kadar gz
kamanc olursa olsun, onlar kendi burjuva kltrlerini ne kurtara
bilirler ne de canlandrabilirler, nk bujuva kltrnn ahlaki temeli
rmtr ve dalmaktadr. Bu kltr, kapitalist zel mlkiyetin, bur
juva toplumunun st tabakasnn bencil ve kendine dnk karlarnn
hizmetine girmitir. Bir burjuva yazarlar, film ynetmenleri ve tiyatro
prodktrleri gnhu, toplumun ilerici tabakasnn dikkatini toplumsal ve
siyasal mcadelenin can alc sorunlarndan ayrmaya ve onlar ucuz, an
lamsz sanat ve edebiyat batana; gangsterleri, varyete yldzlarm konu
alan, ahlakszl gklere karan, dolandrclarn ve kumarbazlarn pro
pagandasn yapan sanat ve edebiyat batana ekmeye almaktadr.
Sovyet yurtseverleri, ileri Sovyet kltrnn temsilcileri olan bizlere,
bujuva kltrnn izleyicisi ya da hayran olmak yarar m? Her trl
burjuva-demokratik dzenden ok daha ileri bir dzeni ve bujuva klt
rnden kat kat stn bir kltr yanstan edebiyatmz, hi kukusuz,
bakalarna yeni evrensel deerleri retmek hakkna sahiptir.
Bizim lkemiz ve halkmz gibi bir lke ve halk baka nerede vardr?
Sovyet halknn, Byk Yurtsever Sava'ta Ortaya koyduu ve bugn de

ekonomimizi bar iinde gelitirmek, maddi ve kltrel hayat yeniden

ina etmek konusunda harcad abalarda ifadesini bulan nitelikleri kadar
gz kamatrc nitelikler baka nerede bulunabilir? Halkmz her geen
gn daha ileri gidiyor. Artk 1917'den nceki Ruslar deiliz; ne Rusyamz
ne de karakterimiz eskisi gibidir. lkemizin ehresini temelinden deiti
ren byk dnmlerle birlikte bizler de deitik ve olgunlatk.
Her bilinli Sovyet yazarnn grevi, b soylu yeni nitelikleri dile ge
tirmek, halkmz yalnzca bugn olduu gibi yanstmakla kalmamak, ay
n zamanda gelecei de grerek nlerindeki yolu aydnlatmaya yardmc
olmaktr. Bir yazar olaylarn peinden srklenip gidemez; ona, halkn
en n saflarndan yrmek ve gelime yolunu aydnlatmak yarar. Ya
zar, sosyalist gerekilik ynetimini rehber alarak, hayatmz dikkatle ve
bilinli bir ekilde inceleyerek ve gelime srelerimiz konusunda daha
derin bir kavray kazanmaya alarak halkmz eitmeli ve onu ide
olojik bakmdan silahlandnmaldr.
Sovyet insannn en iyi duygularn ve niteliklerini yanstr ve ona ge
leceini gsterirken, bir yandan da, halkmzn nasl olmamas gerektiini
gstermeli ve Sovyet halknn ilerlemesini engelleyen gemiin kalntla
rn da mahkm etmeliyiz. Sovyet yazarlar, genliimizi iyimserlik ruhuy
la, kendi gcne gven ve hibir zorluktan ylmama ruhuyla eitmede,
halka, devlete ve Partiye yardmc olmaldrlar.
Burjuva politikaclar ve yazarlar Sovyet dzeninin ve kltrnn ba
arlarn istedikleri kadar rtbas etmeye alsnlar, Sovyetler Birliinin
gerek durumunun darya yansmasn nlemek iin istedikleri kadar de
mir perdeler ekmeye urasnlar, Sovyet kltrnn gerek gelimesini
ve boyutlarn istedikleri kadar kk gstermeye abalasnlar, btn bu
abalan baarszla uramaya mahkmdur. Biz, kltrmzn gcn
ve olanaklarm ok iyi biliyoruz. Danya yolladmz kltr heyetleri
nin, jimnastikilerimizin vb. baanlann hatrlamak yeter. Btn yabanc
eyler nnde hayranlkla eilmek ya da pasif bir biimde savunmada kal
mak bize yaramaz.
Feodal dzen ve sonra da burjuvazi, ykselme dnemlerinde, yeni
kurulan dzeni selamlayan ve ven bir sanat ve edebiyat yaratabildilerse, uygarlk ve kltr tarihindeki en iyi eyleri bannda toplayan
yeni bir sosyalist dzen kurmakta olan bizlerin, gemiteki en gzel eser
leri geride brakan, dnyann en ileri edebiyatn yaratabilmemiz gerekir.

Merkez Komitesinin istei ve dilei nedir?

Parti Merkez Komitesi, Leningrad Parti yelerinin ve yazarlarn, ide
olojik almamzn dzeyini ykseltme zamannn artk geldiini berrak
bir biimde kavramalarn istiyor. Gen Sovyet kua sosyalist Sovyet
dzeninin gcn artrmak ve salamlatrmak, maddi ve kltrel iler
lememizi gelitirmek iin Sovyet toplumunun btn ici glerinden so
nuna kadar yararlanmak grevleriyle kar karyadr. Bu byk g
revleri yerine getirebilmeleri iin gen kuamzn, salam ve cokulu
bir biimde, zorluklardan korkmayacak, zorluklar gsleyebilecek ve
onlarn stesinden gelebilecek bir biimde yetitirilmesi gerekir. Halk
mz yce lkleri, yksek zevkleri, gelimi ahlaki ve kltrel talepleri
olan aydn bir halk olmaldr. Bu amala, edebiyatmzn, dergilerimizin
gnn acil grevlerinden kopmamalar, tam tersine Partiye ve halka,
genliimizi Sovyet dzenine tam bir ballk ve halka hizmet ruhuyla
eitme konusunda yardmc olmalan gerekir.
Sovyet yazarlar ve ideolojik almada grev alan herkes, bugn,
mcadelenin en n cephesinde savamaktadr, nk bar gelime
koullarnda ideolojik cephedeki ve zellikle edebiyattaki grevlerimizin
nemi azalmak yle dursun, daha bile artmtr.
Halkmz, devletimiz ve Partimiz, edebiyatn gnn sorunlarndan
uzaklamasn deil, tam tersine Sovyet hayatnn her ynn ele al
masn istiyor. Bolevikler edebiyata byk deer verir ve halkn ma
nevi ve siyasal birliini pelcitirmede, halk eitmede ve saflarnn sk
latrlmasnda edebiyatn oynad byk tarihsel rol ok iyi bilirler.
Kltrel zenginlii gerekletirmenin sosyalizmin en nemli grevle
rinden biri olduunu kabul eden Merkez Komitesi, insan ruhunu gerektii
gibi beslememizi istiyor.
Parti Merkez Komitesi, Sovyet edebiyatnn Leningrad mfrezesinin
manevi ve siyasal adan salam olduuna ve hzla hatalarnn ste
sinden gelerek Sovyet edebiyat saflarnda layk olduu yeri alacana
inanmaktadr.
Merkez Komitesi, Leningrad yazarlarnn almasndaki hatalarn
dzeltileceine ve Leningrad Parti rgtnn ideolojik almasn Par
tinin, halkn ve devletin karlarnn gerektirdii dzeye hzla karlaca
na inanmaktadr.

MZK ZERNE

Sovyet Mzik ileri Konferansnda

Kapan Konumas
1948

Yoldalar, ilknce burada yaplan tanmann nitelii konusunda

bir iki ey sylememe izin verin.
Mzik alanndaki durumun genel bir deerlendirmesi yapldnda
ilerin yeterince iyi gitmedii ortaya kmaktadr. Tartma srasnda e
itli grlerin kt dorudur. Baz konumaclar zaafn rgtsel so
runlarda yattn sylediler ve eletiri-zeletirinin zayflna, mzik
alanndaki, zellikle Besteciler Birlii'ndeki hatal nderlik yntemlerine
iaret ettiler. Bazlar, rgtlenme konusundaki eletiriye katlmann ya
n sra Sovyet mziindeki ideolojik ynlendirme eksikliinin zerinde
durdular. Bazlan da, durumun ciddiliini hafifletmeye altlar ya da i
ac olmayan konularda susmay ye tuttular. Ama ayrntlar ne kadar
eitli olursa olsun, tartmann genel havas durumun pek iyi olmad
n gstermektedir.
Atonalit (tonsuzluk) sorunu bugnlerde epey moda olduu halde ben
bu deerlendirmeye "atonalit" ya da "uyumsuzluk" sorununu katmak is
temiyorum. Sovyet mziinin baarlarn yadsmak niyetinde deilim.
Baarlar elbette vardr, ama dier alanlardakilerle karlatrldnda
mzik alanndaki baarlarmzn tmyle nemsiz olduu kabul edil
melidir. rnein edebiyat ele alalm. Baz byk dergiler, yaynlamaya
layk olan btn yazlara yer bulmakta byk glk ekiyorlar. Ama
mzikte byle bir "retkenliin" szn etmek mmkn deildir. Film ve
tiyatro alanlarnda da ilerleme olduunu gryoruz, ama mzikte bir ey
grdmz yok.

Mzik geride kalmtr; tartmalarn genel havasnn ortaya koydu

u gerek budur.
Besteciler Birlii'nde ve Sanat Sorunlar Komitesi'nde de ilerin iyi
gitmedii aktr. Komitenin pek sz edilmedi ve yeterince eletirilme
di. Birlik hakknda ise daha ok ey sylendi ve daha sert bir biimde
eletirildi. Oysa Komitenin oynad rol ktyd. Mzikte gereki ak
m yrekten desteklemek yaftas altnda, her yola bavuracak biimde
akm destekledi. Biimci akmn temsilcilerini ycelterek, bestecilerimiz
arasnda var olan rgtsel ve ideolojik kargaala nemli lde katkda
bulundu. Dahas, mzik sorunlan konusunda bilgisiz ve yetersiz olan Ko
mite, biimci besteciler akmna kaplp gitti.
Burada, Besteciler Birlii'nin rgtlenme Komitesi hem bir manastra
hem de ordusu olmayan bir genelkurmay bakanlna benzetildi. Her iki
benzetmeyi de tartmaya gerek yoktur. Sovyet mziinin gelecei, nde
gelen bestecilerden ve eletirmenlerden (bestecilere kar dalkavuka tu
tumlarndan dolay seilmi eletirmenler) oluan ayrcalkl bir sekinler
grubunun elindeyse; Birlikte canl bir tartma ortam yoksa ve bestecileri
birinci ve ikinci snf olarak ikiye ayran bayat ve boucu bir hava hkm
sryorsa; Birlik konferanslarnda ya saygl bir suskunluktan ya da sekin
aznln dalkavuka vlmesinden baka bir ey yoksa, o zaman mzik
Olimpusundaki durumun gerekten endie verici olduu aktr.
Birlikteki hatal eletiri ynteminin ve tartma ortamnn olmama
snn zerine gitmek gerekir. Canl tartmalarn, eletiri ve zeletirinin
olmamas ilerlemenin olmad, gelime kaynaklarnn kurumakta oldu
u ve durgunluun ba gsterdii anlamna gelir.
Mzik konusundaki bir konferansa ilk kez katlan insanlarn, tutucu
rgtlenme sistemi ve imdiki nderliinin mzik konusundaki szm
ona ok ileri grleriyle Besteciler Birliinin, barnda bylesine uzla
maz elimeler barndrdm grdkleri zaman aknla dmeleri
bir rastlant deildir. Birliin nderliinin, yenilik yapma, modas gemi
gelenekleri reddetme Ve "kuynklua" ("epigonizm" ) kar mcadele
etme gibi umut vaat eden sloganlar bayrak edindiini biliyoruz.
Ne var ki, almalarnda en radikal ve hatta en hzl devrimci gzk
mek isteyenlerin ve modas gemi ltlerin ykclar olarak ortaya
kanlarn, Besteciler Birlii'ndeki almalarnn gsterdii kadaryla, bir

yenilikle karlatklarnda ya da bir deiildik yapmak gerektiinde son

derece gerici ve inatdavranmalar artcdr. Ayrca alma ve n
derlik yntemleri de tutucudur ve sk sk gnll olarak rgtsel sorun
larda kt alkanlklara kaplmaktadrlar. Bunun nedenini uzakta arama
ya gerek yoktur. Sovyet mziindeki szm ona yeni bir akm konusunda
kendini beenmi gevezelik hibir ilerici eylemle birletirilmezse, yal
nzca bu olgu bile byle gerici yntemlerden doan ideolojik akmlann
ve yaratclk akmlarnn ilerici nitelii konusunda hakl bir kukuya yol
amaktadr.
Her konunun rgtsel ynnn byk nem tadn hepimiz ok
iyi biliriz. Besteciler ve mzisyenler rgtndeki havann, temizlenmesi
ve yarana almann gelimesini salayacak normal bir ortamn ger
ekleebilmesi iin yeni bir rzgrn, bir bahar temizliinin gerekli ol
duu gn gibi aktr.
Ne var ki, temel olan, ok nemli olduu halde, rgtsel sorun de
il, Sovyet mzik akm sorunudur. Burada yaplan tartma bu soru
nu bulandrd. Mzik cmlelerinde berrakla ulamann yan sra m
ziin gelimesi sorununa da berraklk getirmeliyiz. Tartma srasnda
mzikte iki akmn varl belirginleti; baz yoldalar eyann adm
koymaktan kandklar ve oyun da ancak ksmen ak oynand halde,
bu akmlar arasnda mcadele olduu ve birinin yerine dierinin geiril
mek istendii her eye karn ortaya kt.
Dahas, baz yoldalar, bir nitelik deiiklii olmad ve burada
yalnzca klasik okulun Sovyet koullarnda gelimesi ile kar karya
olduumuzu ne srerek akmlar arasndaki mcadele sorununu ele al
mamzn gerekli olmadm sylediler. Klasik mziin ilkelerinin hibir
deiiklie uramadm ve sonu olarak tartmas yaplacak hibir ey
bulunmadm belirttiler. Onlara gre btn sorun, tek tek kiilerin hatal
tutumlarndan, tek tek kiilerin tekhie duyduklar hayranlktan ve ura
da burada grlen natralizm eilimlerinden ibarettir.
Bu sorunu ele almama konusunda byle eilimlerin var olmas, iki
akm arasndaki mcadelenin daha iyi incelenmesini gerektirmektedir;
nk bu, ebalin yoldan hakl olarak belirttii gibi, yalnzca Konservatuvar'n damnn akmas ve nanni gerektirmesi sorunu deildir.
Eer yle olsayd, kolayca halledilirdi. Oysa bu, Sovyet mziinin te
mellerinde ortaya kan ok daha byk bir atlak sorunudur.

Besteciler Birlii'nin yaratc faaliyetlerinde nde gelen roln, bugn

belli bir grup tarafndan oynandn btn konumaclar belirttiler. ostakovi, Prokofev, Myaskovski, Haaturyan, Popov, Kabalevski ve ebalin
yoldalarn adndan sz edildi. Eklemek istediiniz kimse var m?
Bir ses: aporin.
Jdanov: Dizginleri elinde tutn bir nder gruptan sz edildii za
man ad en ok geenler bunlardr. imdi, ayn zamanda mzikteki biimci akmn, temelden yanl olan bir akmn da nde gelen isimleri
olan bu yoldalar ele alalm.
Sz edilen yoldalar da tartmaya katldlar ve onlar da Besteciler
Birlii'ndeki eletiri eksikliinden, kendilerinin gereinden fazla vlme
lerinden rahatsz olduklarn ve bestecilerin esas kitlesiyle ve konser din
leyicileriyle aralarnda belli bir kopukluk olduunu hissetiklerini belirtti
ler. Ne var ki, bu gerekleri ortaya koymak iin, pek baarl, olmayan -ya
da hi baarl olmayan- bir operann yaratlmas gerekmezdi. Bu ak
lamalar ok daha nce yaplabilirdi; ama sorunun can alc noktas, mzik
rgtlerindeki biimci hizbin hegemonyasnn, nde gelen besteciler gru
bumuz asndan, yumuak bir deyimle, pek o kadar da rahatsz edici
olmaddr. Yoldalarn bu hegemonyann olumsuz ynleri de olduunu
kefetmeleri iin Parti Merkez Komitesinde bir tartma almas gerek
mitir. Ne olursa olsun hibiri, konferanstan nce. Besteciler Birlii'ndeki
durumu deitirmeyi dnmemitir.
Burada, ank kkl deiikliklerin zamannn geldii belirtildi. Buna
katlmamak elde deil. Sovyet mziindeki belli bal mevkiler ad ge
en yoldalarn elinde olduuna gre, onlar eletirmek iin giriilen her
trl aba frtnalar kopmasna ve bu eletiriye kar derhal bir saflama
domasna yol aacana gre, Zaharov yoldan deyiiyle, bu yolda
larn imdi rahatsz olduklarn belirterek mahkm etmek istedikleri "g
venli" durgunluk ve kiisel ilikiler ortamnn gerekte kendileri tara
fndan yaratld sonucuna varmak gerekir.
Besteciler Birlii'ndeki baz ynetici yoldalar Birlik'te bir aznlk ik
tidar olmad iddiasnda bulundular. O zaman u soru ortaya kyor
yleyse neden Birlikteki ynetici mevkilere smsk sarlyorlar? ktidar
iin istediklerinden mi? Kendilerine birazck, Prens gor'daki Vladimir

Galitski gibi ynetme arzusu veren bir tr ynetim tutkusuna kapldk

larndan m? Yoksa bu hegemonya belli bir akmn m karnadr? Ben
ce birinci varsaymdan ok sonuncusu geree daha yakndr. Birliin y
netiminin bir akmla ilgisi olmadm sylemek iin bir neden yoktur.
rnein ostakovi iin byle bir sulamada bulunamayz.
yleyse, hegemonyann bir akmn karna olarak srdrld
sonucuna varyoruz.
Ve gene yleyse, Sovyet mziindeki iki akm arasnda, gerekte,
st kapal olmakla birlikte iddetli bir mcadele hkm srmektedir. Bir
akm Sovyet mziindeki, gereki bir ierie sahip ve halka, halk m
ziine, halk trklerine yakndan ve rgtsel olarak bal olan ve btn
bunlan yksek bir ustalkla birletiren bir mziin yaratlmasnda klasik
mirasn ve zellikle Rus okulunun muazzam bir rol oynayacan kabul
eden gr temel alan, salkl, ilerici ilkeleri temsil etmektedir. Dieri
ise Sovyet sanatna yabanc olan, yenilik adna klasik miras reddeden,
kk bir sekin estetikiler zmresinin bireyci duygularn yceltmek
amacyla mziin halktan kaynakland ve ona hizmet ettii fikrini red
deden bir biimcilii temsil etmektedir.
Biimci akm, doal, gzel ve insani mziin yerine sahte, kaba ve
ounlukla btnyle hastalkl bir mzii geirir. stelik bu akmn
zellii, cepheden hcuma gemek yerine, revizyonist faaliyetlerini,
sosyalist gerekiliin temel ilkelerini kabul etme perdesi ardnda sr
drmektir. Bu tr saman altndan su yrtme yntemleri, kukusuz yeni
deildir. Tarihte revizyonizmin, belli bir retiyle sahte bir uzlama ar
dnda gizlenmesinin ok rnei vardr. Bu da, biimci akmn gerek ni
teliinin ve Sovyet mziinin gelimesine verdii zarann aa karl
masn daha da gerekli klmaktadr.
mek verecek olursak, klasik miras karsndaki tutumu ele alalm.
Ne kadar aksini iddia ederlerse etsinler, biimci okulu destekleyenlerin
klasik mzik geleneklerini srdrdkleri ve gelitirdikleri konusunda hi
bir belirti yoktur. Biimci akm benimseyen Sovyet bestecilerinin eser
lerinin klasik mzikten temelden farkl olduunu her dinleyen anlayabilir.
Klasik mziin belirleyici zellikleri, gereki olmas, parlak sanat bi
imlerini derin bir ierikle birletirebilme yetenei ve en yksek teknik
gelimeleri basitlik ve anlalabilirlikle kaynatrabilmesidir. Biimcilik

ve kaba natralizm genel olarak klasik mzie, zel olarak da Rus klasik
mziine yabancdr. .Klasik mziin yksek dnsel ieriinin kayna
, onun, mziin kklerinin halkn mzik yaratclnda olduunu ka
bul etmesi ve halka, halk mziine ve trklerine kar derin bir sayg ve
sevgi beslemesidir.
Bizim biimcierimiz gerek mziin temellerini ykarken; idealist
duygularla rlm, geni halk kitlelerine yabanc, milyonlarca Sovyet
halk iin deil de kk gruplar ve sekinler iin yaplm, kt ve sahte
mzik eserleri bestelerken mziin gelime yolunda ne kadar byk bir
geri adm atyorlar! Kendi yaratc glerinin gelimesinin temeli olarak,
eserlerinde halkn duygularn ve karakterini yanstabilme yeteneini g
ren Glinka, aykovski, Rimski-Korsakov, Dargomijski ve Mussorgskiden ne kadar farkllar! Halkn ihtiyalarna, onun ruhuna ve yaratc
dehasna srt evirmekle mzikteki biimci akm, halk dman yzn
olduu gibi ortaya koymutur.
Eer Sovyet bestecilerinin bir blm elli ya da yz yl sonra anla
lacaklarm ve adalan tarafndan deilse bile kendilerinden sonrakiler
tarafndan vleceklerini dnyorlarsa, ite o zaman durum gerekten
korkutucudur. Byle bir dnceye kaplmak son derece tehlikelidir. Bu
teori, halktan uzaklamay ifade eder. Bir yazar, bir sanat, bir eletirmen
ya da bir Parti yesi, adalan tarafndan anlalmay beklemiyorsa, y
leyse, kimin iin yayor ve alyor? Byle bir tutum kiiyi manevi yal
nzla ve kmaza srklemez mi? Bu teorinin baz dalkavuk mzik ele
tirmenleri tarafndan bestecilerimizi teselli etmek amacyla ortaya atld
m iitiyoruz. Besteciler bu tr teselliye kar nasl kaytsz kalabiliyor
ve en azndan, bunu savunanlan bir onur kurulu nnde eletirmiyorlar?
Mziin halk kkleri konusunda "Gl Aznlkm* ve daha sonra
katlan byk mzik bilimcisi V.V. Stasovun ortaya koyduklar ak se
ik fikirleri yar yanya unutmu grnyoruz. Glinka'nn, "mzii yara
tan halktr, biz sanatlar yalnzca onu dzenleriz" eklindeki szlerini de
biraz unutmu grnyoruz. Ayn zamanda klasik bestecilerin, mzik sa
natnn geni halk kitleleri arasinda yaylmasna hizmet ettikleri srece
* "Giilii Aznlk', 1861de M.A. Balakiev'in kurduu bir mzikiler grubuydu. Bu gru
bun dier yeleri Cui, Mussorgski, Rimski-Korsakov, Borodin ve snrl bir lde
aykovski'ydi.

hibir mzik trn kmsemediklerini de unutuyoruz. yle ki, bir m

zik tr olarak operay bile kmsyor ve onu algsal (enstrmantal) ve
senfonik mzie gre ikincil bir tr olarak kabul ediyorsunuz. arklara,
koro ve konser mziine kar kibirli bir tutum taknarak, bu alanda hal
kn taleplerini karlamann sizin iin kk drc bir ey olduunu
dnyorsunuz. Ne var ki Mussorgski, "Gopak" mziklemiti ve Glinka
da en iyi eserlerinden birinde "Komarinski"yi kullanmt. Toprak aas
Glinka'nn, devlet memuru SeroVun ve aristokrat Stasov'un szlerden daha
demokrat olduklarn belirtmek gerekir.
Halk mziinden yana olduunuz konusunda ssl szler etmek yet
mez; eer gerekten yleyseniz, neden bestelerinizde halk mziini bu
kadar az kullanyorsunuz? Serov, ok nceden, "akademik" yani profesyo
nel mziin halk mziinin yan sra ve ondan bamsz olarak gelime
sine iaret edip bu durumu eletirdii halde, neden bu konuda hatalar ya
plmaktadr? algsal ve senfonik mziimizin halk mzii ile sk bir
karlkl etkileme iinde gelitii sylenebilir mi? Hayr, tam tersine.
Senfoni bestecilerimizin halk mziini deerlendirme konusunda gster
dikleri isteksizlik nedeniyle arada byk bir uurum domutur. Serov'un
halk mziine kar nasl bir tutum takndn hatrlayalm. "Gney Rus
Trkleri Mzii" adl makalesinde yle diyor
"Halk trkleri, hi bir ekilde tek tek bireylerin yaratclnn eseri
deil, btn halkn yapay mziin btn sslerinden arnm olan
besteleridir. Bu iekler, kendiliklerinden topra yararak gn
na karlar ve en ufak bir yazarlk ya da bestecilik hakk talep etme
den serpilip geliirler. Bu yzden de kltrl bestecilerin limonlukta
yetien iekleri andran eserlerine hi mi hi benzemezler. Baka
bir deyile halk trklerinde, Gogoln l Canlar'da ok gzel bir
ekilde belirttii gibi, her sanat eserinin en byk ekicilii ve sun
Olan basitliin bilgeliini ve dokunulmam yaratc dehay bulutuz.
"Safln harikulade giysisine brnm olan bir zambak nasl bro
karn ve mcevherlerin prltsn snkletirirse, halk mzii de o
ocuksu basitliiyle, bilgilerin konservatuvarlarda ve mzik aka
demilerinde rettikleri cansz bilgi ynnn karmaklndan
bin kez daha zengin ve gldr."

Ne kadar yerinde ve gl bir tanm! Esas sorun olan, mziin geli

mesinin karlkl etkilemeyi temel almas, yani "akademik" mziin
halk mzii ile zenginletirilmesi sorunu ne kadar doru ifade edilmitir!
Bu fikir, son zamanlardaki teorik makalelerimizde ve eletiril' rde g
rlmez olmutur.

Ulusal Mzik
imdi de ulusal mzik ile yabanc mzik arasndaki ilikiyi ele alalm.
Baz yoldalar, ok hakl olarak, ada Bat bujuva mziine, yozlama
mziine kar bir tutku, hatta belli bir ynelim olduunu sylediler. Ay m
ekilde bunun, Sovyet mziindeki biimci eilimin temel zelliklerinden
biri olduu da belirtildi.
Rus mzii ile Bat Avrupa mzii arasndaki iliki, Stasovn "Yeni
Rus Sanatna Vurulan Zincirler" adl makalesinde ok doru bir biimde
ele alnmtr. Stasov bu makalede yle demekteydi:
"Bilimi ve bilgiyi, mzik de dahil olmak zere, herhangi bir alanda
reddetmek gln olur. Ama yalnzca gemi yzyllarn Avru
pa'sndaki uzun skolastik dnemler dizisinin ykn srtlarnda ta
mayan yeni Rus mzikileri bilime kar doru bir tutum takna
bilirler Ona sayg gsterirler ve getirdii olanaklardan yararlanrlar,
ama bunu yaparken abartmal bir tutumdan kanrlar. Kuru ve bil
gie arlklar reddederler ve Avrupa'da binlerce insann o kadar
nem verdii bilimsel cambazlk gsterilerine de kar karlar. Ve
onun kutsal tresel srlan, nnde uzun yllar pasif bir biimde boyun
emezler."
Stasov, Bat Avrupa klasik mzii konusunda ite bunlan sylemiti.
ada bujuva mziine gelince, ondan yararlanmaya almak botur;
nk bu mzik rme ve yozlama durumundadr, dolaysyla ona kar
hayranlk eilimi de glntr.
Rus mzii ve daha sonra da Sovyet mzii konusunda yaplan
her aratrma, onun, byk bir g haline gelmesinin nedeninin kendi

ayaklan zerinde durmas ve halkmzn i dnyasnn zenginliini or

taya karmasn mmkn klan kendine zg gelime yollanm bulmas
olduunu ortaya koyacaktr.
ster Rus mzii ister Sovyetler Birliindeki dier halklarn mzii
olsun, ulusal mziin gelierek iek amasnn sanatta enternasyonaliz
min azaldn gsterdiini dnenler byk bir yanlg iindedirler. Entemasyonalist sanat, ulusal sanatn gerilemesi ve snklemesinden kay
naklanmaz. Tam tersine enternasyonalizm, ulusal kltrn serpilip geli
tii yerde boy verir. Bunu unutmak, kiiliini yitirmek ve vatan olmayan
bir kozmopolit durumuna dmek demektir.
Yalnzca, yksek dzeyde gelimi kendi mzik kltrne sahip olan
bir halk, dier uluslann mzik zenginliini deerlendirebilir. Kendi hal
kna sevgi ve sayg duymadan ne mzikte ne de herhangi bir baka ey
de entemasyonalist olmak mmkn deildir. SSCB'nin btn deneyi bu
nu kantlar. te bu yzden mzik alanndaki enternasyonalizmimiz ve di
er halklarn yaratc dehasna duyduumuz sayg, ulusal mziin gerile
mesi, yabanc biimlerin kr krne kopya edilmesi ve mzikteki btn
ulusal zelliklerin yok edilmesi temelinde deil, dier uluslarla paylaa
camz ulusal mzik kltrmzn gelitirilmesi ve zenginletirilmesi
temelinde ykselmektedir. Sovyet mzii ile yabanc mzik arasndaki
ilikiyi ele alrken btn bunlan aklda tutmalyz.
Biimci akmn klasik mirasn ilkelerinden uzaklan belirtirken,
konulu mziin roln azalttklarn da sylemeliyiz. Bu konu burada
daha nce ele alnd ama sorunun z yeterince akla kavuturulmad.
Konulu mzie o kadar ender rastlanmaktadr ki, neredeyse varln
yitirdii sylenebilir. ler bir bestenin ieriinin ancak aklandktan
sonra anlalmasna kadar varmtr. Eletirmenler arasnda yepyeni bir
meslek, yeni bestelerin ieriini alndktan sonra kiisel sezgiye dayana
rak zmeye alan yorumcular ortaya kmtr. Bu ieriin anlamnn,
ou zaman, bestecinin kendisi iin de berak olmad sylenmektedir.
Konulu mzikten uzaklama, ayn zamanda, ilerici geleneklerden de
uzaklama anlamna gelmektedir. Rus klasik mziinin kural olarak ko
nulu mzik olduunu hepiniz bilirsiniz.
Burada yenilik sorunundan da sz edildi. Yeniliin, biimci akmn
belli bal zelliklerinden biri olduu sylendi. Ne var ki, yenilik bal

bana bir ama deildir. Yeninin eskiden daha iyi olmas gerekir, yok
sa bir anlam kalmaz. Bana yle geliyor ki, biimciliin savunucular ye
nilik szn esas olarak kt mziin propagandasn yapmak amacyla
kullanyorlar.
Her trl arptma ve acaiplie yenilik ad verilmemelidir. Yalnzca
byk laflar etmekle kalmak istemiyorsak, eski olann nesinden kopmak
istediimizi, yeni olarak da neye ulamak istediimizi iyi bilmeliyiz. Eer
bu yaplmazsa, yeniliin szn etmenin bir tek anlam olabilir: Mziin
temellerini revizyondan geirmek ve mziin, tutuculuk yznden deil
de herhangi bir yenilii ifade etmedii iin terk edilmemesi gereken yasa
ve ltlerinden uzaklamak.
Ayrca yenilik her zaman ilerleme anlamna gelmez. Kendilerine, z
gn olmadka yeni Ramayacaklar ve tutucu geleneklerin iine kslp
kalacaklar sylendii iin, birok gen mzikinin kafas karm du
rumdadr. Yenilik ilerleme ile e anlaml olmadna gre bu trden fi
kirler yaymak, eer kastl deilse, hayal iinde yzmek demektir. stelik
biimcilerin "yenilikleri" hi de yeni deildir; onlarn btn "yenilikleri"
akla, Avrupa ve Amerika'nn ada yoz mziini getirmektedir. te
gerek "kuyrukular" bunlardr.
Bir zamanlar btn ilk ve ortaokullarda "deneysel" yntemlerin ve
"Daltn Plannn" ne kadar gzde olduunu hatrlayacaksnz. Buna gre,
retmenin rol asgariye indiriliyor ve her renci dersin konusnu be
lirleyebiliyordu. retmen snfa girer ve "bugn ne yapacaz?" diye so
rard. renciler, "bize Artikay anlat", "bize Antarktikay anlat", "bize
apayevi anlat, "bize Dinye Prostroy' anlat derlerdi.
Bunun ad "deneysel yntemdi ama gerekte btn eitim dzenini
tersyz ediyordu; renciler retmene hkmediyorlar, ders kitaplar
nemsenmiyor ve bir not verme sistemi bulunmuyordu. Bunlarn tm
yenilikti ama oranm size, bu yenilikler ilerici miydi?
Partinin bu "yenilikleri" kaldrdn biliyoruz. Neden? nk, bunlar
grnte son derece "sol" olsalar bile gerekte tepeden trnaa gericiydi
ve okulun ortadan kalkmasna gtryordu.
Bir baka rnei ele alalm. Sanal Akademisi ksa bir sre nce al
d. Resim, sizin karde sanalmzdr. Bildiiniz gibi bir zamanlar resimde
gl bujuva eilimler vard. Bunlar kendilerini eitli zamanlarda ar

"sol bayraklar ve ftrizm, kbizm, m odem im gibi isimler altoda gs

teriyorlard, "kahrolsun yoz akademim" slogan altnda yenilik peinde
kouyorlard ve bu yenilik merak tek bal ve krk ayakl, bir gz size
dieri de Kuzey Kutbuna bakan bir kz resmi yapmakla en lgn do
ruuna ulayordu.
Btn bunlar nasl sonuland? Yeni akmn tam bir fiyaskosuyla!
Parti, Repin, Bryullov, Vereagin, Vasnetsov ve Surikovun klasik mira
sna gereken nemi yeniden verdi. Klasik resim hzinesini koruyup, res
mi tasfiye edenleri yktmz zaman doru hareket ettik mi? Belki de bu
tr "okullarn" varlnn srmesi resmin tasfiyesi anlamna gelmezdi, ya
da Merkez Komitesi klasik resim mirasn korumakla tutucu davranmt
ve "gelenekiliin", "kuynkuluun" vb. etkisinde kalmt! Bunlarn
hepsi samadr.
Mzikte de .ayn ey geerlidir. Klasik mirasn mzik kltrnn
doruk noktas olduunu iddia etmiyoruz. Eer byle bir ey syleseydik
ilerlemenin klasiklerle son bulduunu kabul etmi olurduk. Ne var ki,
bugne kadar klasikler almamtr. Bu da. Klasiklerde iyi olan ve Sov
yet mziinin daha da ilerlemesi iin gerekli olan ne varsa onu almak, on
dan renmek ve renmeyi srdrmek gerektiini ortaya koyar.
"Kuyrukuluk" zerine yaplan bir sr gevezelik yznden genleri
miz, klasiklerden renmek konusunda korkak davranyorlar. Bugnlerde
geerli olan slogan, klasikleri amaktr. Bu ok iyi bir ey olurdu, ku
kusuz. Ne var ki, klasikleri amak iin nce onlara erimek gerekir, oysa
siz sanki bu i olup bitmi gibi davranyorsunuz. Ama Sovyet dinleyi
cilerine sorarsanz, ierik, biim, ezginin incelii ve gzellii asndan
klasik mzie yaklaan bestelerin oalmasnn hibir zarar yoktur. Eer
bunun ad "kuyrukuluk oluyorsa, bence "kuyruku" olmak hi de.kl
tc bir ey deildir!

Natralizm
imdi de nairaist arptma konusuna gelelim. Mziin salkl ve
doal ltlerinden uzaklamann ok sk grld ortadadr. Kaba natralist etkenler gittike daha byk lde mziimize szmaktadr. Serov,
doksan yl nce, kaba natralizm tutkusu konusunda yle uyarmt:

"Doada, sonsuz sayda birbirinden farkl ve ok eitli ses vardr.

Baz durumlarda onlara grlt, gkgriilts, gmbrt, atrt, su
sesi, vzlt, mrlt, nlama, inilti, gcrt, slk, konuma, fslt,
hrt, vb. ad verilir; baz durumlarda da szle ifade edilemezler.
Bu seslerin her biri mzik dilinde ancak olaand durumlarda, r
nein, anlarn almas, zillerin birbirine vurmas, elik genin n
lamas ya da davullarn ve teflerin alnmas durumlarnda kullanlr.
Mziin kendine zg materyeli, belli karakterlerdeki seslerdir."
Mzik eserlerinde zillerin ve davullarn olaand olmas ve ku
ral olmamas doru bir ey deil midir? Mzik eserlerine her trl do
al sesin alnmamas gerektii ak deil midir? Oysa, ama ne olursa
olsun geri bir adm ifade eden bu affedilmez kaba natralizm tutkusu
aramzda ne kadar da yaygndr!
Ak sylemek gerekirse ada bestecilerin ounun eserleri natura
list seslerle ylesine doludur ki, insana diinin dolgu makinasn ya da
deyimi mazur grn, bir mzik cinayetini hatrlatmaktadr. Ama bunlann
hibiri gl eserler deildir.
Bu, aklsal olann, yalnzca normal insan duygularnn deil ayn
zamanda normal insan aklnn da tesine atlm bir admdr. Has
talkl bir durumun daha yksek bir dzey olduunu, izofrenlerin ve
paranoyaklarn lgnlk nbetlerinde, sradan bir insann normal du
rumunda ulaamayaca ruhsal doruklara ulaabileceklerini ne sren
moda "teoriler" bulunduu bir gerektir. Bu "teoriler"in ortaya k
mas kukusuz bir rastlant deildir. Bunlar burjuva kltrnn yoz
lama ve rme dnemine zg teorilerdir. Byle "deneyleri" lgn
lara brakalm ve bestecilerimizden normal nsan mzik yapmalarn
isteyelim.
Mzik yaratclnn yasa ve ltlerinin bir yana braklmasnn
sonucu ne olmutur? Mzik, onu ktrm brakmak isteyenlerden
almtr. Mzik, ierikten ve yksek bir sanat deerinden yoksun ka
lr da kaba ve irkin bir hale gelirse, kendi varlk nedeni olan gerekleri
yerine getiremez ve mzik olmaktan kar.
Bolevik Partisinin Merkez Komitesinin mzikte gzellik ve incelik
aramas szleri artabilir. Evet, gzel ve uyumlu mzikten, Sovyet hal
knn sanat zevkini ve estetik ihtiyacm karlayabilecek mzikten yana

olduumuzu ilan ediyoruz. Ve bu zevkler ve ihtiyalar olaanst de

recede ykselmitir. Halk, bir mzik eserini halkmzn ve amzn
ruhunu derinlemesine yanstp yanstmadna ve geni kitleler tara
fndan anlalabilme derecesine bakarak deerlendiriyor.
Mzikte dehann kant nedir? Yalnzca kk bir estetikiler grubu
tarafndan anlalabilmesi deildir; bir mzik eserinin deha eseri olmas,
ierik ve derinliinin derecesi, ustal, onu beenen insanlarn ve coku
verdii insanlarn says ile kantlanr. Hemen alklanan her ey bir de
ha eseri deildir; ama gerek deha hemen alklanr ve deha ne kadar b
ykse, geni kitleler tarafndan o kadar daha fazla anlalr.
A.N. Serov, "sanatlarndaki gerek ve zamana meydan okuyan g
zellik olmasayd ne Homer, Dante ve Shakespeare, ne Rafael, Tizian ve
Poussin, ne de Palestrina, Hande! ve Gluck hayranlk toplayabilirdi" der
ken ok haklyd.
Bir mzik eseri ne kadar by kse hitap ettii insan ruhunda da o kadar
duyarl titreimler yaratr. Mziksel alglama asndan insan o kadar
olaanst bir alc, binlerce dalgas olan bir alcdr ki, onun iin bir tek
nota, bir tek tel ya da bir tek duygu yeterli deildir. ada insan, zel
likle Sovyet insan ylesine kamak bir alcdr ki, yalnzca bir tek no
tay, birka teli almasn bilen bir besteci yetersiz kalr. Glinka, aykovski ve Serov, Rus halknn mzik asndan ok gelimi olduunu
yazyorlard ve stelik bunu klasik mzik henz halk arasnda yaygnlk
kazanmamken sylyorlard. Sovyet iktidar yllarnda halkn mzik
kltr olaanst bir dzeye ulat. Daha nce yalnzca mzie yatkn
olan halkmzn sanat evki, klasik mziin byk lde yaygnlamas
sonucunda son derece zenginleti.
Mziin yoksullamasna izin verirseniz ve Muradeli'nin operasnda
olduu gibi orkestrann sunduu btn olanaklar ve arkclarn olanca
yeteneklerini sonuna kadar deerlendiremezseniz, dinleyicilerinizin mzik
konusundaki taleplerini karlayamazsnz Ne ekerseniz onu biersiniz.
Halkn anlamad eserler yazan besteciler, mziklerini halk bugn an
lamasa bile yarn olgunlat zaman anlar diye dnmesinler. Halkn,
anlamad mzie ihtiyac yoktur. Besteciler halka kzmay brakp ken
dilerine kzmaldrlar. Halk neden memnun edemediklerini, neden onun
beenisini kazanamadklarm anlamak ve halkn bu eserleri anlamasn ve

beenmesini salamak iin ne yapmalar gerektiini bulmak iin eser

lerini eletirici bir ekilde gzden geirmelidirler. Yaratc almalarn
bu temel zerinde yeniden dzenlemelidirler.

Sanatsal Ustalk
Biraz da sanatsal ustaln yitirilmesi tehlikesine deinmek istiyorum.
Biimci akm mziin yoksullamasn ve onunla birlikte sanatsal ustal
n yitirilmesi tehlikesini getirir. Buna bal olarak bir dier yaygn hata
y incelemeliyiz. Bu hata, klasik mziin daha basit, ada mziin ise
daha karmak olduu ya da ada mziin tekniinin karmaklnn
ileri bir adm ifade ettii inancdr. Btn gelimenin basitten karmaa
doru ve zelden genele doru olmas, bu sonuncu grn gerekesini
oluturmaktadr.
Her trden karmakln, ustaln gelimesi anlamna geldii doru
deildir. Hangi trden olursa olsun, karmakln ilerlemeyi yansttn
dnen kimse byk bir yanlg iinde demektir. te size bir rnek:
Rus yaz dilinin ok sayda yabanc szck ierdiini biliyoruz ve Lenin'in yabanc szcklerin yanl kullanmyla nasl alay ettiini ve ana
dilimizin yabanc etkilerden arndrlmas gerektiini kuvvetle savundu
unu da biliyoruz. Rus dilinde tam karl olan bir szcn yerine ya
bana karln geirerek dili karmaklatrmak, hibir zaman ileri bir
adm olmamtr. rnein, losung ("slogan" szcnn Almancas) ye
rine artk Rusa Prizyv kullanlmaya balanmtr; bu tr bir deiiklik
leri bir adm ifade etmez mi? Mzikte de ayn ey geerlidir. Bestecilik
yntemlerinin tmyle yapay bir biimde karmaklatrlmas, mziin
yoksullatrlmas ynndeki bir eilimi gizler.
Mzik dilinin ifade yetenei gitgide azalmaktadr. Mzie o kadar
kaba ve uyumsuz etkenler sokulmaya balanmtr ki, zevk duyurma
grevini yerine getiremez olmutur.
Yoksa mziin estetik zellii ortadan kaldrlmal mdr? Yeniliin
anamr bu mudur? Mzik kendi kendine bir konumaysa, besteci kendi
siyle mi konumaktadr? Eer yleyse halka neden aktarlyor? Bu m
zik halka kar ve sapna kadar bireyci bir nitelik kazanmaktadr ve hal

kn onun yazgsna kar kaytsz olmas son derece hakldr. Eer din
leyicilerin kaba, irkin, atonaliteye ve srekli uyumsuzlua dayanan m
zii beenmeleri isteniyorsa, uyumsuz sesler ve uyumsuz ses bileimleri
kural, uyumluluk ise kurald bir duruma gelmise, ite o zaman mzi
in temel ltleri terk edilmi demektir .
Kbizmin ve futrizmin, resmi yozlatrmaktan baka bir amac ol
mad gibi, btn bunlarn da mziin varlna ynelmi bir tehdit ol
duu aktr. Mziin btn eitliliini gz ard etmek doru deildir.
Bunun neye yol au gene Muradeli'nin operasnda grlebilir. Byk
sanat ustalarnn bu konuda ne kadar esnek olduklarn hatrlayalm. On
lar halkn eitli trlerde mzik istediini ok iyi anlyorlard. Sizler ne
den onlara hi benzemiyorsunuz? Sizler bu konuda, sanatlarnn doru
unda olduklar halde halk iin arklar, solo olarak, koroyla ya da or
kestra ile sylenen arklar yazan bestecilerden ok daha katsnz.
Ezgi ortadan kaybolmaya balamtr. Ezginin yok olms pahasna
ritme byk nem verilmesi ada mziin zelliklerinden biridir. Oysa
mziin ancak, belli bir uyumlu bileim iinde temel unsurlar barndr
d takdirde zevk verebileceini biliyoruz. Tek yanl bir biimde yalnz
ca birine nem vermek mziin eitli unsurlar arasndaki doru et
kilenmeyi bozar ve doal olarak normal insan kula tarafndan kabul
edilemez.
Mzik aralarnn, ilevleri dndaki amalar iin kullanlmalar da
arptma anlamna gelir, rnein piyanonun vurgulu alg olarak kulla
nlmas. algsal mziin tek yanl gelimesi uruna szl mziin rol
azaltlmaktadr. Bizzat szl mzik de normal ark ltlerinin ihti
yalarna gitgide daha az cevap verir olmutur. Burada Dejinskaya ve
Katulskaya yoldalar tarafndan dile getirilen, arkclarn eletirileri t
myle dikkate alnmaldr.
Btn bunlar ve mzik sanatnn ltlerinden buna benzer uzak
lamalar, yalnzca mziin temellerinin inenmeini deil, ayn za
manda normal insan kulann temel fizyolojisine kar bir saldry
da ifade eder. Ne yazk ki, mziin insan organizmas zerindeki fiz
yolojik etkisini ele alan teori, henz yeterince gelimemitir. Gene de
kt, uyumsuz mziin hi kukusuz ruhsal ve fizyolojik ilevlerin
dengesini bozduu, aklda tutulmaldr.

Btn bunlardan ne gibi sonular karlabilir? Klasik mirasn nemi

tamamen kabul edilmelidir. Biimci akmn mzik iin oluturduu yk
c tehdit zerinde nemle durulmal ve mzik kltrnn byk ustala
rnn kurduu sanat yapsna saldrya geen bu akm mahkm edilme
lidir. Bestecilerimiz ynlerini yeniden izmeli ve halka ynelmelidirler.
Bestecilerimizin tm, devletin ve halkn karlarn temsil eden Parti
mizin yalnzca salkl ve ilerici bir mzik akmn, Sovyet sosyalist ger
ekilik akmn destekleyeceini kavramaldrlar.
Yoldalar, eer Sovyet bestecisi yce adna layk olmak istiyorsanz,
halka bugne kadar olduundan daha iyi hizmet etmek yeteneine sahip
ldnz kantlamaksnz. Zor bir snavla kar karyasnz. Mzikte
biimci akm Parti tarafndan on iki yl nce mahkm edilmiti. O gnden
bu yana, biimci akma kaplanlarn da dahil olduu birounuza, Hk
met, Stalin dl verdi. Bu dller birer avans niteliindeydi. Bestelerini
zin hatasz olduunu dnmyorduk, ama sabrl davranyor ve besteci
lerimizin doru yolu seme gcn kendilerinde bulacaklarn umuyor
duk. Ama artk Partinin ie karmasnn zorunlu olduunu herkes gr
mektedir. Merkez Komitesi szlere aka, sizin semi olduunuz yolda
yrmekle mziimizin hibir zaman baar kazanamayacam sylyor.
Sovyet bestecilerinin iki tane byk sorumluluk isteyen grevi vardr.
En nemlisi, Sovyet mziini gelitirmek ve yetkinletirmektir. kincisi
de, Sovyet mziini yoz burjuva etkenlerin szmasna kar korumaktr.
SSCBnin, btn dier alanlarda olduu gibi, insanln mzik kltrnn
gerek bekisi ve bujuva yozlama ve rmesine kar insan uy
garlnn kalesi olduunu unutmamalyz.
Yabanc bujuva etkilerin, Sovyet mzik kltrnn hzinelerini a
da burjuva sanatnn zavall paavralaryla deitirmek gibi anlamsz ve
lgnca bir giriim iindeki baz Sovyet aydnlarnn zihinlerindeki ka
pitalist dnya grnn kalntlarna uygun dt gereini de hesa
ba katmalyz. Bu bakmdan Sovyet bestecilerinin yalnzca mzik kula
deil, siyasal kula da son derece duyarl olmaldr. Halkla olan ilikiniz
eskisinden ok daha fazla olmaldr. Mzik kula ayn zamanda bir
"eletiri kula" da olmaldr. Bat sanatnn getii eitli aamalar iz-

temelisiniz. Ancak greviniz yalnzca Sovyet mziine yabana etkilerin

szmasn nlemek deil, ayn zamanda Sovyet mziinin stnln
pekitirmek ve gemite iyi olan ne varsa hepsini bannda tayacak, bu
gnk Sovyet toplumunu yanstacak ve halkmzn kltrn ve komnist
bilincini daha da ykseltecek gl bir Sovyet mzik kltr yaratmaktr.
Biz Bolevikler, kltr mirasmz reddetmeyiz. Tam tersine, btn
halklarn ve alann kltr mirasm, ondan, Sovyet emeki halknn a
lmada, bilim ve kltrde byk baarlar kazanmas iin esin kayna
olacak ne varsa zmlemek amacyla eletirici bir gzle inceleriz. Bu ko
nuda halka yardmc olmalsnz. Bu grevi stlenmez, canla bala onu
yerine getirmeye koyulmaz ve ona btn coku ve yaratclnz dk
mezseniz/tarihsel grevinizi yerine getirmiyorsunuz demektir.
Yoldalar, bizler kendi zamanlarnda yeteneklerini btn dnyaya ka
bul ettiren ve halkmza onur kazandran "Gl Aznlk"tan sayca daha
fazla ve daha etkili bir grubun kendi "Gl Aznlk''mzn yaratlmasn
itenlikle istiyoruz. Bu amaca ulaabilmek iin sizleri zayflatacak her
eyden annmal ve yalnzca sizleri gl klacak aralar ve silahlan se
melisiniz. Byk mzik mirasmzdan tam anlamyla .yararlanabilir ve
ayn zamanda onu yce amzn yeni ihtiyalarna uygun bir anlayla
gelitirebilirseniz, Sovyet "Gl Aznlk"] haline gelebilirsiniz. u anda
iinde bulunduunuz gerilikten bir an nce kmanz ve bylece ken
dinize hzla yeni bir yn vererek btn Sovyet halknn gurur duyaca
anl bir Sovyet bestecileri topluluu haline gelmenizi diliyoruz.

FELSEFE ZERNE

SOVYET FELSEFE LER

KONFERANSINDA KONUMA*
1947

Yoldalar, Aleksandrov yoldan kitab zerindeki tartma, yl

nzca kitapla snrl kalmamtr. Felsefe cephesinin daha genel sorun
larn kapsayacak biimde yaygnlk ve derinlik kazanmtr. Tartma,
felsefe alanndaki bilimsel almamzn durumu konusunda yaplan
lke apnda bir konferans haline gelmitir. Bu, kukusuz, doal ve iyi
bir eydir. Felsefe tarihi konusunda bir ders kitabnn, bu alandaki ilk
Marksist ders kitabnn hazrlanmas, bilimsel ve siyasal nemi ok b
yk olan bir grevdir. Bu nedenle Merkez Komitesinin sonna bunca
nem vermesi ve bu tartmay dzenlemesi bir rastlant deildir.
Felsefe tarihiyle ilgili iyi bir ders kitabnn hazrlanmas, aydnla
rmz, kadrolarmz, genliimizi yeni, gl bir ideolojik silahla donat
mak ve ayn zamanda Marksist-Leninist felsefenin gelimesinde ileri bir
adm atmak demektir. Byle bir ders kitabnn kstaslarn yksek tutma
nn gerekliliine de tartmada deinildi. Dolaysyla tartma alannn
geniletilmesi iyi oldu. Yalnzca ders kitabnn deerlendirilmesi ile ilgili
sorunlar ele almakla kalmayp felsefe almasnn daha geni sorun
larn da tarttmz iin, elde ettiimiz sonular kukusuz ok nemli
olacaktr.
Her iki konuyu da ele almak istiyorum. Tartmay zetlemek niye
tinde deilim, bu yazarn grevidir. Ben yalnzca tartmaya katlm biri
olarak konuuyorum.
* G P: Aleksandov'un Bat Felsefesi Tarihi adl ders kitabnn yaynlanmas Sovyetler
Birlii'nde geni bir tartmaya yol at 24 Haziran 1947'de, bu kitabn eletirisinin
yapld bir konferans topland. Jdanov'un konumas ite bu konferansta yaplmtr.

Baskin yoldan btn uyarlarna karn alntlara bavurma ynte

mini kullanacam iin imdiden zr dilerim, Felsefe denizinin onun gi
bi eski bir kurdu iin denizlerde ve okyanuslarda pusula olmadan, gemici
lerin dedii gibi, yalnzca sezgilerine dayanarak yol almak kolaydr. Ama
Felsefe gemisine ilk kez, mthi- bir frtna hkm srerken ayak basan
benim gibi bir aceminin, alntlan, doru yoldan ayrlmay salayacak bir
tr pusula olarak kullanlmasn ho grmelisiniz. imdi ders kitab ze
rine syleyeceklerime geiyorum.

1. Aleksandrov Yoldan Kitabnn Eksiklikleri

Felsefe tarihi konusundaki bir ders kitabnn bence en temel olan u
koullara uygun olmasn beklemek hakkmzdr:
1) Konunun, bir bilim olarak felsefe tarihinin ak seik bir ta
nmnn yaplmas gerekir.
2) Ders kitab bilimsel olmaldr; yani, diyalektik ve tarihi ma
teryalizmin gnmzde ulat temel baarlara dayanmaldr.
3) Felsefe tarihi kuru ve cansz deil yaratc bir biimde yazl
maldr; dorudan doruya gncel grevlerle balantl olma
l, onlarn akla kavuturulmasn salamal ve felsefenin
daha da gelimesinin ynelimine k tutmaldr.
4) Sz edilen olgularn tamamen dorulanm olmas gerekir.
5) slubu ak, kesin ve ikna edici olmaldr.
Bence bu ders kitab bu zelliklere sahip deildir.
nce bilim konusunu ele alalm.
Kivenko yolda, Aleksandrov yoldan bilimin konusu ile ilgili ber
rak bir tanm vermediini belirtti. Ayn zamanda kitabn, kendi bana
nemli olan ama sorunun ancak tek tek ynlerini aklayan birok tanm
iermesine karn, kapsaml bir genel tanm vermediini de syledi. Bu
tespit btnyle dorudur.
Ayn ekilde, bir- bilim olarak felsefe tarihi de tanmlanm deildir.
14. sayfada verilen tanm yetersizdir. 22. sayfadaki, temel bir tanm ola

rak dnld iin italikle yazlm tanm da z olarak yanltr.

Yazann, "felsefe tarihi, insann kendini evreleyen dnya konusundaki
bilgisinin gelimesinin, ilerlemesinin tarihidir" eklindeki dncesini
kabul edecek olursak, bu, felsefe tarihinin genel olarak bilimin tarihiyle
aktm ve bu durumda felsefenin bilimlerin bilimi olduunu kabul
ettiimiz anlamna gelir. Bu dnce ise Marksizm tarafndan ok nce
reddedilmiti.
dealizme. Kar Materyalizm
Ayn ekilde yazann, felsefe tarihinin birok ada dncenin do
masnn ve gelimesinin tarihi olduu eklindeki iddias da don deil
dir; nk, burada "ada kavram "bilimsel1- kavramyla zde tutul
mutur ve bu da doal olarak yanltr. Felsefe tarihini tanmlarken, Marx,
Engels, Lenin ve Stalin'in felsefe bilimi konusundaki tanmlarndan yola
kmak gerekir.
"Hegel felsefesinin bu devrimci yn Marx tarafndan benim
senmi ve gelitirilmitir. Diyalektik materyalizmin, artk dier
bilimlerin stnde olan bir felsefeye ihtiyac yoktur. Daha n
ceki felsefeden dnce bilimi ve onun yasalar, biimsel man
tk ve diyalektik kalmtr. Marx'in anlad biimde ve Hegel'in
de anlayna uygun olarak diyalekk, imdi bilgi teorisi ya da
epistemoloji ad verilen eyi kapsar; bilgi teorisinin de, bilginin
kaynan ve gelimesini, bilgisizlikten bilgiye geii inceleyerek
ve genelletirerek, konusunu tarihsel olarak ele almas gerekir."
(Lenin, Karl Marx. )
Sonu olarak bilimsel felsefe tarihi, bilimsel materyalist dnya g
rnn ve onun yasalarnn douunun ve gelimesinin tarihidir. Ma
teryalizm, idealist akmlara kar mcadele iinde gelitii iin, felsefe
tarihi de materyalizmin idealizme kar mcadele tarihidir.
Diyalektik ve tarih materyalizmin gnmzde ulat baarlardan
yararlanmas asndan bakldnda da kitabn bilimsel niteliinin, de
rinliinin ve kapsamnn ciddi bir biimde eksik olduu grlr.

Felsefe'Alannda Devrim
Yazar, felsefe tarihini ve felsefe dnce ve sistemlerinin gelimesini,
nicelik deiikliklerinin birikimi yoluyla gerekleen dz ve evrimsel bir.
sre olarak tanmlyor. Marksizmin, basit bir biimde, daha nceki ilerici
retilerin, esas olarak Fransz materyalistlerinin, ngiliz ekonomi-politikilerinin ve Hegel'in idealist okulunun retilerinin bir devam olduu iz
lenimi yaratlyor.
475. sayfada yazar, Marx ve Engelsten nceki felsefe teorilerinin za
man zaman byk keifler oluturmakla birlikte vardklar btn sonu
larn tmyle tutarl ve bilimsel olmadn sylyor. Byle bir tanm
Marksizmi, Marksizm ncesi felsefe sistemlerinden yalnzca btn so
nulan tmyle tutarl ve bilimsel bir teori olmasyla aynr. Sonu ola
rak da Marksizm ile Marksizm ncesi felsefe retileri arasndaki fark
yalnzca kincisinin tamamen tutarl ve bilimsel olmayna indirgenmi
olur; eski dnrler yalnzca "yanlmlardr".
Grdnz gibi .burada yalnzca bir nicelik deimesi sorunu vardr.
Ne var ki, bu metafizik bir anlaytr. 'Marksizmin douu felsefede ger
ek bir keif, bir devrimdir. Her keif, her srama, sreteki her kesinti,
yeni bir duruma her gei gibi Marksizm de daha nceki nicelik birikimi
olmadan, bu durumda, felsefenin Marx ve Engels'in keiflerinden nceki
gelime aamalar olmadan ortaya kamazd. Ne var ki, yazarn, Marx
ve. Engelsin, ne kadar ileri olursa olsunlar daha nceki btn felsefe sis
temlerinden nitelik bakmndan faikl, yeni bir felsefe yarattklarn kav
ramad aktr.
Marksist felsefenin btn nceki felsefelerle ilikisini ve Mark
sizmin felsefede gerekletirdii temel deiiklii, yani onu bir bilim
haline getirdiini hepimiz biliyoruz. Bu durumda, yazarn, dikkatini
Marksizmde yeni ve devrimci olan unsurlar zerinde deil de, Mark
sizmi Marksizm-ncesi felsefenin gelimesine balayan unsurlar ze
rinde toplamas, daha da gariptir. Oysa Marx ve Engels kendi keifle
rinin, eski felsefenin sonu anlamna geldiini belirtmilerdi.
Marksizm ve Eski Felsefenin Sonu
Yazarn, felsefenin tarihsel gelime srecini kavramad aktr.
Kitabn balca kusuru deilse bile nemli kusurlarndan biri, tarihsel

sre iinde yalnzca u ya da bu felsefi soruna ilikin grlerin de

imekle kalmadn, ayn zamanda bizzat bu sorunlarn kapsam^
nn, bizzat felsefenin konusunun srekli olarak deitiini gz ard et
mesidir; oysa bu olgu, insan bilgisinin diyalektik niteliine tamamen
uygundur ve bu noktann btn gerek diyalektikiler iin ak olmas
gerekir.
Aleksandrov yolda, kitabnn 24. sayfasnda, eski Yunanllarn fel
sefesini anlatrken yle yazyor "Bamsz bir bilgi alan olarak felsefe,
kleci eski Yunan toplumunda ortaya kt." Daha sonra da yle diyor:
"zel bir bilgi alan olarak I altnc yzylda ortaya kan felsefe, gi
derek yaygnlat."
Peki ama, eski, Yunanllarn felsefesinin zel, ayrm bir bilgi dal
ldn syleyebilir miyiz? Kesinlikle hayr. Yunanllarn felsefi g
rleri, doa bilimleriyle ve siyasal grleriyle ylesine sk bir ekilde
i ie gemiti ki, biz daha sonra ortaya km olan kendi bilimler s
nflamamz Yunan bilimine yamayamayz, buna hakkmz yoktur. Yu
nanllar esas olarak bir tek, henz ayrmam bilim tanyorlard ve bu
na, felsefe kavramlar da giriyordu. ster Demokrit'i, ister Epikr', ister
Aristo'yu alalm; hepsi Engels'in "en eski Yunan filozoflarnn ayn za
manda doa aratrclar olduklar" (F. Engels, Doann Diyalektii,
s.245) yolundaki fikrini ayn derecede dorulamaktadrlar.
Felsefenin gelimesinin kendine zg nitelii, doaya ve topluma
ilikin bilimsel bilgi gelitike msbet bilimlerin birbiri ardndan fel
sefeden ayrlm olmalarnda yatar. Dolaysyla felsefenin alan, msbet
bilimlerin gelimesi sonucu srekli olarak daralmtr. (Bu srecin bugn
bile sona ermemi olduunu ekleyebilirim.) Doa ve toplum bilimlerinin
bu ekilde felsefenin vesayetinden kurtuluu, gerek doa ve toplum bi
limleri iin, gerekse felsefenin kendisi iin bir ilerleme oluturmaktadr.
En kesin anlamyla mutlak geree ulatklarn iddia eden gemi
felsefe sistemlerinin kurucular, bilimler-st kalmaya altklar ve do
laysyla kendi emalaryla bilimi cendereye soktuklar, gerek hayatn
deil kendi felsefi sistemlerinin ihtiyalarnn ortaya kard varglar,
yaayan insan bilincine kabul ettirmeye kalktklar iin, doa bilim
lerinin gelimesine katkda bulunamadlar. Bylece felsefe, en olmadk

bilgi, varg, varsaym ve dpedz hayal dkntlerinin st ste yld

bir mze haline geldi Felsefe gene de bir olay gzlemleme ve dnme
arac olarak i grmekle birlikte, dnyay pratik bakmndan etkileme ara
c, dnyay kavrama arac olarak henz yararl deildi.
Bu trden son sistem, btn dier bilimleri kendine baml klan ve
onlan kendi kategorilerinin Prokrustes yatana sktnnaya alan bir
felsefi yap kurmaya kalkan Hegel'in sistemiydi. Hegel btn elime
leri zeceini sanyordu ama kendi sezdii, ancak anlamad ve dolay
syla yanl kulland diyalektik yntemle umutsuz bir elime iine
dt. Bununla birlikte:
.. .Felsefenin bu ekilde ifade edilen amacnn, ancak btn insan
lk tarafndan ilerleme ve gelime iinde yerine getirilebilecek olan
bir grevin, bir tek filozofa verilmesinden baka bir anlama gelme
diini. kavradmz andan itibaren, bugne kadar kabul edilegelmi anlamyla felsefe son bulmu demektir. Bu yolla ya da herhan
gi bir tek birey tarafndan elde edilemeyecek olan 'mutlak gerei'
kovalamak yerine, msbet bilimlerin yolundan giderek, ulalabilir,
greli gerekleri kovalamak ve bu bilimlerin varglarm diyalektik
dnce araclyla zetlemek gerekir." (F. Engels, Ludwig Feuer
bach, .25.)
Marx ve Engelsin kefi, eski felsefenin, yani dnyann genel bir
aklamasn yapmak iddiasnda olan felsefenin sonu demektir.
Aleksandrov yoldan belirsiz ifadeleri, Mani ve Engels'in felsefi ke
iflerinin byk devrimci anlamn bulandrmaktadr; nk o, Marxi
nceki filozoflarla birletiren unsurlar vurgularken, Mancla birlikte fel
sefe tarihinde yepyeni bir dnemin, felsefenin ilk kez bir bilim haline
geldii bir dnemin baladn belirtmeyi ihmal ediyor.
Proletaryann Bilimsel Felsefesi
Bu hataya sk skya bal olarak, Aleksandrov'un kitabnda felsefe
tarihinin bir felsefe okulundan bir dierine adm adm gei eklinde, ya
ni Marksist olmayan bir ekilde ilendiini de gryoruz. Proletaryann
bilimsel dnya gr olarak Marksizmin ortaya kmasyla birlikte, fel

sefenin tek tek bireylerin ura, hayattan ve halktan kopuk ve halka ya

banc bir avu filozof ile mritlerinden oluan felsefe okullarnn -mal
olduu o eski felsefe tarihi dnemi kapanmaktadr.
Marksizm byle bir felsefe okulu deildir. Tam tersine o, kk
bir sekinler zmresinin, aydnlar aristokrasinin mal olan eski felse
fenin yerini almaktadr. Marksizm, felsefe tarihinde yepyeni bir dne
min, felsefenin kapitalizmden kurtulmak iin savaan proletarya kitle
lerinin elinde bilimsel bir silah haline geldii bir dnemin baladn
belirlemektedir.
nceki felsefe sistemlerinden farkl olarak Marksist felsefe, dier bi
limlerin zerinde bir bilim deildir; tersine, bir bilimsel aratrma arac
dr, btn doa ve toplum bilimlerine nfuz eden ve onlar gelitike ken
dini onlarn rnleriyle zenginletiren bir yntemdir. Bu anlamda Mark
sist felsefe, btn gemi felsefenin en tam ve en kesin yadsnmasdr.
Ama Engels'in nemle belirttii gibi yadsmak, sadece "hayr" demek an
lamna gelmez. Yadsmak sreklilii kapsar, insan dncesi tarihinin
her ileri ve ilerici rnnn yeni ve daha yksek bir sentez iinde zm
lenmesi, eletirici bir ekilde yeniden biimlendirilmesi ve btnleti
rilmesi anlamna gelir.
Dolaysyla Marksist diyalektik yntem artk var olduuna gre fel
sefe tarihi bu yntemin douunu hazrlayan gelimelerin tarihini de
iermeli, bu yntemin ykseliini ekillendiren etkenleri gzler nne
sermelidir. Aleksandrov'un kitab mann ve diyalektiin tarihini ver
miyor, mantk kategorilerinin insan pratiinin bir yansmas olarak geli
mesini gstermiyor, bu nedenle Lenin'in, kitabn giriinde aktarlan, di
yalektik mantn her kategorisinin insan dncesinin gelime tarihinin
bir dm noktas olarak ele alnmas gerektii yolundaki sz, havada
kalmaktadr.
Kitabn felsefe tarihini ancak Marksist felsefenin douuna, yani
1848'e kadar getirmesi, kesinlikle mazur grlemez. Son yzyllk fel
sefe tarihini sunmayan bir eserin bir ders kitab saylamayaca ortada
dr. Ne girite, ne de nszde bu konuda bir aklama bulunmadn
dan, yazarn bu dnemi niin bu kadar acmasz bir ekilde budad
anlalmamaktadr.

Nedeni aklanmayan bir dier nokta da, Rus felsefesinin gelime ta

rihinin kitaba alnmam olmasdr. Bunu koyup koymamann bir ilke so
runu olduunu belirtmek bile gereksizdir. Yazan genel bir felsefe ta
rihine Rus felsefe tarihini katmamaya iten etkenler ne olursa olsun, bu
tutum nesnel olarak Rus felsefesinin rolnn kk grlmesi, felsefe ta
rihinin yapay bir biimde Bat Avrupa felsefesi tarihi ve Rus felsefesi ta
rihi olarak ikiye blnmesi anlamna gelmektedir. Yazar byle bir ayn
nn nedenini aklamaya gerek grmyor. Bu aynm, burjuvazinin klt
r "Bat" ve "Dou kltr olarak ikiye blmesini srdrmekte ve Marksizmi blgesel bir "Bat" akm olarak sunmaktadr.
Giriin 6. sayfasnda, yazar tam tersi tutumu hararetle savunuyor:
"Gemiin felsefe sistemlerinin, Rus felsefesinin klasikleri tarafn
dan yaplm olan derin eletirisini titizlikle incelemeden ve ondan
yararlanmadan, Bat Avrupa lkelerindeki felsefi dncenin gelii
mi konusunda bilimsel bir kavraya ulamak olanakszdr."
yleyse yazar niin kitabnda bu doru tutuma bal kalmamtr?
Bu nokta tamamen karanlktr ve kitabn keyfi bir ekilde 1848'de sona
erdirilmesiyle birlikte ele alndnda, kt bir izlenim brakmaktadr.
Tartma srasnda sz alan yoldalar, Dou felsefesi tarihinin su
nuluunda da boluklar olduuna iaret ettiler.
Kitabn bu nedenle de kkl bir ekilde gzden geirilmesinin ge
rektii aktr.
Baz yoldalar; bir yazarn izleyecei yolu sunmas gereken giri
in, konunun incelenmesine ilikin grev ve yntemleri doru olarak be
lirlediini, ancak yazarn u ya da bu ekilde buradaki vaatlerini yerine
getirmediini sylediler. Ben bu eletirinin yetersiz olduu kansnda
ym; nk giriin kendisi de hataldr ve eletiriye dayanabilecek du
rumda deildir.
Felsefe tarihinin konusunun yanl ve belirsiz bir ekilde tanmland
m daha nce belirttim. Ama dahas var. Girite baka teorik hatalar da
yer almaktadr. Baz yoldalar yazarn, Marksist-Leninist felsefe tarihinin
temellerini ele alrken, aslnda bu konuyla dorudan bir ilgileri bu
lunmad ak olan emievski, Dobrolyubov ve Lomonosov'dan zor

lama bir ekilde sz ettiini belirttiler. Kald ki, sonn bundan ibaret de
deildir. Bu byk Rus bilim adamlarnn ve filozoflarnn eserlerinden
yaplan alntlar kt bir ekilde seilmitir. Bu alntlarn ierdii teorik
nermeler Marksist bak asndan yanl ve hatta tehlikelidir. Rasgele
bir ekilde ve yazarn ilemekte olduu konuyla hibir ilgileri bulunmak
szn seilmi olan bu alntlarn yazarlarm karalamak niyetinde deilim.
nemli olan udur Yazar, ernievski'ye, farkl ve birbirleriyle elien
felsefe sistemlerinin kurucularnn birbirlerine kar hogrl davran
malar gerektiini kantlamak iin bavuruyor.
ernievski'den yaplan alnty buraya aktarmak istiyorum:
"Bilimsel almann miraslar, eserlerinden kendi almalar
iin yararlandklar ncllerine kar ayaklanrlar. rnein Aristo,
Eflatun'a kar dmanca bir tavr alm; ayn ekilde Sokrat, mi
rass olduu Sofistleri tepeden trnaa aalamtr. Bunun a
mzda da birok rnei vardr. Ama bazen, yeni bir sistemin ku
rucularnn, kendi fikirlerinin ncllerinin fikirleriyle olan balan
tsn aka kavradklar ve kendilerini alakgnlllkle onlarn
mridi saydklar; ncllerinin fikirlerindeki yetersizlikleri aklar
ken ayn zamanda bu fikirlerin kendi fikirlerinin geliimine ne ka
dar byk bir katkda bulunduunu da ortaya koyduklar mutlu du
rumlarla da karlayoruz. mein Spinoza ile Dekart arasndaki
iliki byle olmutur. ada bilimin kurucularnn ncllerine
sevgi ve nerdeyse bir oulun babasna duymas gereken sayg
ile bakyor, onlarn dehasnn bykln ve retilerinin soy
lu ruhunu tamamen kabulleniyor, kendi grlerinin tohumlar
n bu retilerde buluyor olmalarnn, kendilerine onur verdiini
belirtmeliyiz."
Yazar bu alnty hibir kayt koymadan sunduuna gre, bunun ken
di bak asn yansttn kabul etmek gerekir. Eer bu doruysa, ya
zar, felsefenin tarafl bir nitelik tad yolundaki Marksist-Leninist il
keyi fiilen reddediyor demektir.
Marksizm-Leninizmin, materyalizmin btn dmanlarna kari
en iddetli bir mcadeleyi ne byk bir coku ve uzlamazlkla y
rtm olduu herkese bilinmektedir. Bu mcadelede Marksist-Leni-

nistler, rakiplerini amanszca eletirirler. Lenin'in Materyalizm ve Ampirio-Kritisizm adl eseri, materyalizmin dmanlarna kar verilen Bol
evik mcadelenin bir rneidir; bu kitabn her cmlesi, bir dman de
lip geen bir kl gibidir. Lenin yle yazmaktadr
"Marx'in ve Engels'in dehas, tam da uzun bir dnem, nerdeyse
yanm yzyl boyunca, materyalizmi gelitirmi ve bir temel felsefi
akm ilerletmi olmalarnda, daha nce zlm olan epistemolojik sorunlar tekrarlamakla yetinmeyip, bu materyalizmi top
lum bilimleri alannda tutarl bir ekilde uygulam -v e nasl uy
gulanacam gstermi- ve gsterili safsatalar, felsefede yeni'
bir izgi 'kefetmek', 'yeni' bir eilim icat etmek, vb. yolundaki sa
ysz giriimleri sprnt ve dknt olarak acmaszca bir kenara
atm olmalarnda yatmaktadr...
"Son olarak, Marx'in Kapital' deki ve dier eserlerindeki eitli fel
sefi szlerini alalm; bunlann hepsi, deimez bir ana fikir olarak
materyalizm zerinde durmakta ve her eit gizemcilii, her be
lirsizlii ve idealizm ynndeki her sapmay byk bir aalamayla
mahkm etmektedir. Maixin btn felsefi szleri bu temel kartlar
evresinde dnmektedir ve profesyonel felsefe asndan zaaflarm
da bu 'darlk' ve 'tek-yanllk' oluturmaktadr." (V.. Lenin, Mater
yalizm ve Ampirio-Kritisizm.)
Bildiimiz gibi Lenin, rakiplerine acmazd. Felsefi eilimler arasn
daki elimeleri belirsizletirmek ve uzlatrmak yolundaki btn giri
imleri, gerici akademik felsefenin bir tuza olarak grrd. Btn bun
lardan sonra Aleksandrov yolda nasl oluyor da bu kitapta felsefi d
manlarmza kar bu kadar disiz bir tutumun savunucusu olarak kar
mza kabiliyor? Marksizm, idealist eilimin btn temsilcilerine kar
amansz bir mcadele iinde domu, gelimi ve zafere ulamken,
Aleksandrov yolda nasl oluyor da akademik szde-nesnelcilie byle
snrsz vgler dzebiliyor?
Aleksandrov yolda bununla da kalmyor, kendi nesnelci fikirle
rini btn kitap boyunca uyguluyor. Dolaysyla Aleksandrov yolda
la herhangi bir burjuva filozofunu eletirmeden nce onun olumlu

yanlan nnde eilmesi ve hatrasna mum dikmesi bir rastlant de

ildir. rnein Fourier'nin insanln gelimesindeki drt aama
retisini ele alalm.
"Fourier'nin toplumsal felsefesinin byk baans," diyor Aleksandrov
yolda;
"...insanln geliimi konusundaki teorisidir. Fourier'ye gre top
lumun gelimesi drt aamadan geer; (1) ykselen dalma; (2)
ykselen uyum; (3) alalan uyum; (4) alalan dalma. nsanlk son
aamada bir bunama dnemine girer ve bundan sonra da yeryzndeki btn hayat son bulur. Toplumun gelimesi insan iradesinden
bamsz olduundan, zamanla bir mevsim deiimi kanlmazl
yla daha yksek bir gelime aamas doar. Fourier bundan, bur
juva sisteminin kanlmaz olarak zgr ve kolektif emein hkim
olduu bir topluma dnecei sonucunu kard. Geri Fourier'nin
toplumsal gelime teorisi drt aama kavrayyla snrlyd ama o
dnem iin byk bir ileri adm oluturuyordu."
Btn bunlarn Marksist tahlille en kk bir ilgisi yoktur. Fouriernin
teorisi, neye gre bir ileri adm ifade etmektedir? Eer bu teorinin snrl
l, insanln gelimesinin ayrld drt aamadan drdncsnn al
alan dalma olmas ve bundan sonra yeryzndeki btn hayatn sona
ermesi ise, o zaman yazarn Fourieryi toplumsal gelime teorisini drt
aamayla snrlad iin eletirmesini nasl anlayabiliriz? insanlk iin
beinci aamann ancak br dnya olabilecei ak deil midir?
Aleksandrov yolda, hemen her gemi filozof hakknda syleyecek
iyi bir eyler buluyor. Sz konusu burjuva filozofu ne kadar nlyse, ona
yadrlan iltifatlar da o kadar byk oluyor. Btn bunlar Aleksandrov
yoldan, belki kendisi bile farkna varmakszn, her filozofun her ey
den nce bir meslekta ve ancak ikincil olarak bir rakip olduu varsay
mndan hareket eden bujuva tarihilerinin tutsa olduunu gsteriyor.
Bu gibi anlaylar bizim aramzda yerletii takdirde bizi kanlmaz ola
rak nesnelcilie, burjuva filozoflarna klelie ve onlarn hizmetlerini
abartmaya, felsefemizin militan ve atlgan ruhundan vazgemeye gtrr.
Ve bu, materyalizmin temel ilkelerinden, onun tarafl tavrndan ayrlmak
anlamna gelir. Oysa Lenin bize unu retiyor

".. .materyalizm, sz gelimi, bir parti tavrn, yani herhangi bir olay
deerlendirirken aka ve drst olarak belli bir toplumsal grubun
bak asn benimseme ykmlln ierir."
Felsefi grlerin Aleksandrov'un kitabndaki sunuluu soyut, nes
nelci ve tarafszdr. Kitapta felsefe okullar birbirinin pei sra ya da bir
birinin yan sra sergilenmekte, ama birbirlerine kar mcadele iinde
gsterilmemektedir. Bu tutum da akademik profesrlerin "eitimine" bo
yun emektir. Bu noktaya ilikin olarak, yazarn felsefede tarafllk ilke
sini aklay biiminin yeterli olmamasnn, bir rastlant sonucu olma
d anlalmaktadr. Yazar felsefede taraflla bir rnek olarak Hegelin
felsefesini gsteriyor; ona gre dman felsefeler arasndaki mcadele,
Hegel'in felsefesinin kendi iindeki gerici ve ilerici ilkelerin mcadele
sinde somutlanyor. Byle bir rnekleme ynteminin sadece nesnelci ek
lektizm olmakla kalmayp, Hegeli ssledii de aktr; nk bu yolla,
Hegelin felsefesinin gerici olduu kadar ilerici bir ierik de tad gs
terilmek istenmi olmaktadr.
Bu noktay sonuca balarken, Aleksandrov yoldan eitli felsefe sis
temlerini "olumlu yanlarnn yan sra eksiklikleri de vardr", "u teori de
nemlidir", vb. eklinde deerlendirme ynteminin son derece belirsiz ve
metafizik olduunu ve sorunu bulandrmaktan baka bir sonu veremeye
ceini de eklemeliyim. Aleksandrov yoldan dmanlarmza kar m
cadelede uzlamaz bir tavr almamz talep eden temel materyalist ilkeyi
unutarak eski burjuva okullarnn akademik bilimsel eilimleri nnde bo
yun krmay yelemesi, tamamen anlalmaz bir konudur.
Son bir sz daha. Felsefe sistemleri konusundaki eletirici bir ince
lemenin belli bir ynelimi olmaldr. oktan lm ve gmlm felsefi
gr ve fikirlere fazla nem verilmemelidir. te yandan, gerici nitelikleri
bir yana, bugn yaayan ve Marksizmin dmanlan tarafndan kullanl
makta olan felsefi sistem ve fikirler zellikle iddetli bir ekilde eletirilmelidir. Bu gruba zellikle yeni-Kantlk, teoloji, bilinemezciliin eski
ve yeni trleri, ada doa bilimine Tanny sokuturma giriimleri ve ba
yatlam idealist mallan yeniden stp piyasaya srmeyi amalayan baka
her eit tarife girmektedir. Emperyalizmin felsefe alanndaki uaklannn
korku iindeki efendilerini desteklemek iin bugn yararlanmakta olduu
cephanelikte, ite bunlar vardr.

Diyalektik Materyalist Yntem zerine

Kitabn girii, gerici ve ilerici fikirler ve felsefi sistemler kavramlarn
da yanl bir biimle ele almaktadr. Yazar, u ya da bu fikir ya da felsefi
sistemin gerici mi, ilerici mi olduunun tarihsel koullar temeli zerinde
belirlenmesi gerektiini sylyor. Ama bir fikrin farkl somut tarihsel
koullarda kh gerici kh ilerici olabilecei konusundaki bilinen Marksist
tutumu tekrar tekrar gz ard ediyor. O, bu noktay belirsizletirmekle, fi
kirlerin tarihten bamsz olduu yolundaki idealist kavrayn ieri
szabilecei bir gedik amaktadr.
Yazar felsefi dncenin geliiminin son tahlilde toplumsal hayatn
maddi koullan tarafndan belirlendiini ve felsefi dncenin geliimi
nin ancak greli bir bamszl olduunu doru olarak kaydetmekle bir
likte, bilimsel materyalizmin bu temel ilkesini aslnda tekrar tekrar ini
yor. eitli felsefi sistemleri tekrar tekrar o gnk tarihsel koullarla bir
letirmeden ve u ya da bu filozofun toplumsal ve snfsal kklerini gs
termeden tantyor.
rnein Sokrat'n, Demokritin, Spinoza'mn, Leipniz'in, Feuerbach'n
ve dierlerinin felsefi grlerinin sunuluu bu ekildedir. Byle bir yn
temin bilimsel olmad aktr; bu durum, idealist felsefenin belirleyici
bir zellii olan, felsefi fikirlerin geliiminin tarihten bamsz olarak in
celenmesi alkanlna yazann kendini kaptrm olduu grne hak
llk kazandryor.
u ya da bu felsefi sistemin, ortaya kt tarihsel koullar ile orga
nik balantsnn kurulamay, yazann o tarihsel koullan tahlil etmeye
giritii durumlarda bile karmza kmaktadr. Bu rneklerde kurulan
balant, canl ve organik deil, tamamen mekanik ve biimsel olan bir
balantdr. Belli bir dnemin felsefi grlerini anlatan blm ve parag
raflar ile bu grlerin tarihsel koullann anlatan blm ve paragraflar
birbiriyle bulumayan iki ayn paralel dzlem olarak ilerlemekte; ekono
mik temel ile styap arasndaki sebep-sonu ilikisini kurmas gereken
tarihsel verilerin sunuluu ise bilimsel olmayan ve batan savma bir e
kilde yaplmaktadr. Bu veriler bize tahlil edilmesi gereken malzemeyi
sunmak yerine, yalnzca yetersiz bir ereve oluturmaktadr.
rnein Altnc Blmn "On Sekizinci Yzyl Fransas" baln
tayan girii, konuyla tamamen ilgisizdir ve on sekizinci yzyl ile on

dokuzuncu yzyln balarndaki Fransz felsefesinin fikirlerinin kay

naklarn hibir ekilde aydnlatmamaktadr. Dolaysyla Fransz filozof
larnn fikirleri yaadktan adan.kopmakta ve bir eit bamsz olgu
olarak nmzden gemeye balamaktadrlar. zin verirseniz bu blm
okumak istiyorum:
"On altnc ve on yedinci yzyllardan itibaren, ngiltere'den sonra
Fransa da giderek burjuva gelime yoluna girdi ve yzyllk bir s
re iinde ekonomisinde, siyasetinde ve ideolojisinde kkl deiik
likler meydana geldi. lke hl geri olmakla birlikte, feodal uyu
ukluundan silkinmeye balad. Zamann dier birok Avrupa l
kesi gibi Fransa da kapitalist ilk birikim dnemine girdi
"Yeni bujuva toplum yaps, toplumsal hayatn btn alanlarnda
hzla ekilleniyor ve derhal yeni bir ideolojinin, yeni bir kltrn
domasna yol ayordu. Bu sralarda Fransa'da Paris, Lion, Mar
silya ve Le Havre gibi kentlerin hzla bymesine ve gl bir tica
ret filosonun gelimesine tank oluyoruz. Uluslararas ticaret ir
ketleri birbiri pei sra kuruluyor ve bir dizi smrgenin fethiyle so
nulanan askeri seferler rgtleniyordu. Ticaret hzla geliti. 17841788 yllan arasndaki d ticaret hacmi 1 011 600 franga ulat;
bu miktar, 1716-1720 arasndaki ticaret hacminin drt mislinden
fazlayd. 1748deki Aachen (Ekslaapel) Anlamas ile 1763teki
Paris Anlamas da ticaretin gelimesine katkda bulundu. Kitap ti
careti zel bir nem tayordu. rnein 1774te ngiltere'deki kitap
ticaretinin hacmi 12-13 milyon frank civannda kalrken, Fransada
ki kitap ticareti hacmi 45 milyon frang buluyordu. Avrupa'nn altn
stoklarnn yaklak olarak yans Fransa'nn elindeydi te yandan
Fransa hl bir tanm lkesiydi. Nfusun ezici ounluu kylerde
yayordu."
Bunun bir tahlil deil, aralannda herhangi bir balant kurulmakszn
yan yana getirilmi olan birtakm olgulann art arda sralan olduu su
gtrmez. Bu gibi veriler "temelinde", Fransz felsefesinin herhangi bir
zelliinin saptanamayaca aktr; dolaysyla bu felsefenin geliimi o
an Fransa'snn tarihsel koullarndan koparlm olmaktadr.

Bir dier mek olarak Alman idealist felsefesinin douunun nasl

anlatldn alalm. Aleksandrov yle yazyor:
"On sekizinci yzylda ve on dokuzuncu yzyln ilk yansnda Al
manya, gerici bir siyasal rejim altnda yaayan geri bir lkeydi. Derebey-serf ve zanaatkr-lonca ilikileri egemen durumdayd. On se
kizinci yzyln sonunda kent nfusu toplam nfusun yzde yirmi
beinden azd, zanaatkarlar ise nfusun sadece yzde 4'n olu
turuyordu. Angarya, eski feodal ykmllklerin karlnn rant
olarak denmesi uygulamas, serilik ve lonca zincirleri, embriyon
halindeki kapitalist ilikilerin geliimini kstlyordu. stelik lke,
okfazla sayda siyasal birimlere ayrlm bulunuyordu."
Aleksandrov yolda, Almanyann geriliini, devletinin ve toplumsalsiyasal yapsnn gericiliini gstermek iin, kent nfusunun toplam
nfus iindeki oranna bavuruyor. Ama ayn dnemde Fransann kent
nfusu toplam nfusunun yzde lOndan azd; buna karn Fransa, Al
manya gibi geri bir feodal lke deil, Avrupa'daki burjuva devrim ha
reketinin merkeziydi. Dolaysyla yalnzca kent nfusunun oran hibir
eyi aklamamaktadr. Hatta, bu olgunn kendisi somut tarihsel koullar
temelinde aklanmaya muhtar. Bu, u ya da bu ideolojinin dou ve
gelimesinin aklanmasnda tarihsel malzemeyi beceriksizce kullanma
nn bir dier rneini oluturmaktadr.
Aleksandrov daha sonra yle diyor:
"O dnemin Alman burjuvazisinin en nde gelen ideologlar
Kant, daha sonra Fichte ve Hegel o an Alman bujuvazisinin
ideolojisini, Alman gerekliinin darlnn koullandrd ide
alist felsefeleri araclyla soyut bir biimde ifade ettiler."
Alman idealizminin douunun nedenlerini anlamay olanaksz hale
getiren bu souk, ilgisiz, nesnelci olgular, sralamasn, o dnemin Al
manya'sndaki koullarn okuyucuyu coturan ve ikna eden canl, militan
bir anlatmla yaplm Marksist tahliliyle karlatralm. Engels, Al
manyadaki durumu yle, anlatyor

"...Her ey durduk yerde ryor ve iren bir biimde kokuu

yordu Kimse kendini rahat hissetmiyordu. lkenin i ve d ticareti,
sanayisi ve tanm nerdeyse sfra inmiti; kyller, tccarlar ve ima
latlar, kan emici bir hkmet ile kt bir ticaretin ikili basksn
omuzlarnda hissediyorlard; soylular ve prensler, kendilerinden aa
dakileri alabildiine sktrmalarna karn, gelirlerinin artan har
camalarna yetiemediini gryorlard; her ey tersti ve lkede ge
nel bir tedirginlik hkm syordu. Eitim yok, kitlelerin zihinlerini
harekete geirme olana yok, basn zgrl yok, kamu ruhu diye
bir ey yok, baka lkelerle yaygn bir ticaret bile yok, bayalktan
ve bencillikten, btn halk saran adi, sinsi, rezil bir bakkal ruhundan
baka hibir ey yoktu. Her ey ypranmt, her ey zlyor ve
en kk bir iyileme umudu, ulusta l kurumlann kokuan ceset
lerini kaldnp atma gc bile yoktu." (F. Engels, "Almanya'nn Du
rumu"; Kuzey Yldz gazetesi, 25 Ekim 1845.)
Engels'in bu berrak, vurucu, kesin ve son derece bilimsel aklamasn
Aleksandrov'un aklamasyla karlatrn; Marksizmin kurucularnn
bize brakm olduu sonsuz zenginlikler iinde hazr duran malzemeleri
bile Aleksandrov yoldan ne kadar kt bir biimde kullandn
greceksiniz.
Yazar, felsefe tarihinin anlatlmasna materyalist yntemi uygula
may baaramamtr. Bu durum kitab bilimsel bir nitelikten yoksun
brakyor ve onu, nemli lde, filozoflarn hayatlarnn ve felsefe
sistemlerinin tarihsel koullardan kopuk bir zeti haline getiriyor. Bu,
tarihsel materyalizmin u ilkesine aykrdr;
"Btn tarih yeniden aratrlmal, eitli toplum biimlerinin kar
l olan siyasi, medeni, hukuki, estetik, felsefi, dini, vb. kavram
lar bulmaya girimeden nce bu eitli toplum biimlerinin varlk
koullan tek tek incelenmelidir." (Engels'ten Conrad Schmidt'e
Mektup, 5 Austos 1890.)
Aynca yazar, felsefe tarihini incelemenin amacm da kark ve ye
tersiz bir biimde aklyor. Felsefenin ve fdsefe tarihinin temel grev
lerinden birinin, felsefenin bir bilim olarak geliimini srdrmek, yeni ya
salar bulup karmak, felsefenin nermelerini pratikte snamak, eski tez

lerin yerine yenilerini koymak olduunu hibir yerde belirtmiyor. Yazar,

esas olarak felsefe tarihinin pedagojik ynlerinden, kltrel-eitsel grev
lerden hareket ediyor. Ve dolaysyla felsefe tarihinin incelenmesinin b
tnn pasif, feylesofa, akademik bir nitelie brndryor. Bu, felsefe
biliminin Marksist-Leninist tanmna, her bilim gibi bu bilimin de srekli
olarak gelitirilmesi, yetkinletirilmesi, yeni nermelerle zenginleirken
eskimi olanlar da atmas gereine uymamaktadr.
Yazar konunun pedagojik ynleri zerinde younlamakla, sanki
Marksizm-Leninizm imdiden doruuna ulam ve teorimizi gelitir
mek artk nemli bir grev olmaktan km gibi, bilimin gelimesine s
nrlar koyuyor. Byle bir mantk Marksizm-Leninizmin ruhuyla bada
maz, nk Marksizmi metafizik bir biimde, tamamlanm ve yetkinle
tirilmi bir teori olarak sunmaktadr; bu, yalnzca, canl ve derin felsefi i
dncenin kurumasna yol aar.
Felsefe ve Doa Bilimleri
Yazarn, felsefe tarihinin doa bilimlerinin baarlarndan kopuk ola
rak anlatlmasnn felsefe tarihi bilimine dorudan zarar verecei dnem
de, doa bilimlerinin kaydettii gelimeyi anlat da yetersizdir. Alek
sandrov yolda, bilimsel materyalizmin ada doa biliminin rnleri
nin oluturduu granitten temel zerinde domas ve gelimesinin ko
ullarn akla kavu turamamak tadr.
Aleksandrov felsefe tarihini anlatrken, onu doa bilimlerinin tari
hinden koparmay her naslsa baaryor. Kitabn temel hareket nokta
larnn akland giriin, felsefe ile doa bilimleri arasndaki kar
lkl ilikiden hi sz etmemesi tipiktir. Yazar, bu konuda susmann
aslnda olanaksz olduu hallerde bile doa bilimlerinin szn etme
den geiyor. rnein 9. sayfada yle yazyor:
"Lenin, eserlerinde ve zellikle Materyalizm ve Ampirio-Kritisizrride,
Marksist toplum teorisini btan ynleriyle inceledi ve daha da gelitirdi."
Aleksandrov yolda, Materyalizm ve Ampirio-Kritisizmden sz ederken
doa bilimlerinin sorunlar ve felsefeyle ilikisi konusunda hibir ey
sylememeyi baaryor.
Doa bilimlerinin eitli dnemlerdeki durumu hakkndaki akla
malarn son derece kt ve soyut olmas gze batmaktadr. rnein

eski Yunanllarn doa bilimleri konusunda, "doa bilimlerinin do

duunu" reniyoruz. Skolastiin ikinci dnemine (12.-13. yzyllar)
ilikin olarak ise "birok icat ve teknik gelimenin ortaya ktn"
okuyoruz.
Yazar bu gibi belirsiz ifadeleri berraklatrmaya kalktnda, yalnzca
birtakm keiflerin birbirinden kopuk olarak sralandm gryoruz.
Kald ki kitap, doa bilimleri konusunda hayret verici bir cehaleti gzler
nne seren kaba hatalan da ieriyor. rnein Rnesans dnemindeki bi
limsel gelimeyi anlatan u blm ne gibi bir deer tamaktadr acaba?
"Bilgin Guenicke nl pnmatik pompasn yapnca boluk (va
kum) kavramnn yerini alan hava basncnn varl, ilknce Mag
deburg yan-kreleri deneyi yoluyla, pratikte kantlanm oldu. n
sanlar yzyllar boyunca evrenin merkezinin neresi olduunu ve ge
zegenimizin merkez olup olmadm tarttlar. Derken-ilknce Kopemik, sonra da Galile, bilim sahnesine ktlar, Galile, gne lekele
rinin varlm ve yer deitirdiklerini kantlad. O, bunu ve dier
baz keifleri, gne sistemimizin merkezinin gne olduu yo
lundaki Kopemik retisinin kant olarak grd. Barometre in
sanlara havay nceden kestirmeyi retti. Mikroskop en kk or
ganizmalarn hayat konusundaki varsaymlar sisteminin yerini ald
ve biyolojinin gelimesinde nemli bir rol oynad. Pusula, Kolombun gezegenimizin kresel yapm deneye dayanarak kantla
masna yardm etti.
Bu cmlelerin hemen hepsi samadr. Hava basnc boluk kavram
nn yerini nasl alm olabilir? Atmosferin varl, boluun varlnn
tamamen yadsnmas m demektir? Gne lekelerinin hareketi, Kopernik'in retisini nasl kantlamtr?
Barometrenin havay nceden kestirmeye yarad fikri de ayn ekil
de bilim ddr. Maalesef insanlarn bugn bile havay nceden tam ola
rak kestirmeyi beceremediklerini, kendi Meteoroloji Genel Mdrl
mzn deneyi sayesinde hepiniz ok iyi biliyorsunuz.
Devam edelim. Mikroskop varsaym sistemlerinin yerini alabilir mi?
Ve nihayet, u "gezegenimizin kresel yaps" nedir acaba? Biz imdiye
kadar "kreselliin" yalnzca bir biim sorunu olduunu sanyorduk.
Aleksandrovun kitab byle incilerle doludur.

Ama yazar daha da temel ilke hatalar yapyor. Doa bilimlerinin

"daha on sekizinci yzyln ikinci yansnda kaydettii ilerlemelerin, di
yalektik yntemin douunu hazrladn sylyor. Bu, Engels'in, di
yalektik yntemin douunu organizmalann hcrelerden olutuunun
kefinin, enejinin sakm teorisinin ve Darwin teorisinin hazrlad yo
lundaki nl tespitiyle tamamen elimektedir. Btn bu keifler on do
kuzuncu yzylda gereklemitir. Oysa, yazar kendi yanlgsndan ha
reketle on sekizinci yzyln keiflerini sayp dkmekte ve Falvani, Lap
lace ve Lyell'den uzun uzadya sz etmekte, ancak Engels'in temel ald
byk keif hakknda yalnzca unlar sylemektedir:
"rnein hcre teorisi ile enejinin salam teorisi daha Feuerbach
hayattayken oluturulmu bulunuyorlar ve trlerin doal eleme yo
luyla evrimine ilikin Darwin teorisi ortaya kyordu."
Kitabn balca zaaflar bunlardr. Rastlantsal ve ikincil zaaflardan
sz etmeyeceim gibi, tartma srasnda ortaya kan, kitaba ilikin de
erli teorik ve pratik eletirileri de tekrarlamayacam.
Sonu, ders kitabnn kt olduu ve tepeden trna deitirilmesi
gerektiidir. Ama bu deiikliin gerekletirilmesi, her eyden nce en
nde gelenleri de dahil filozoflarmz arasnda yaygn olduu ak olan
yanl ve kark kavraylarn alt edilmesini gerektirmektedir. imdi
ikinci soruna, felsefe cephemizdeki dinm sorununa geiyorum.
2. Felsefe Cephesindeki D urum
Aleksandrov yoldan kitabnn nde gelen felsefe iilerimizin o
unluu tarafndan benimsenmi, Stalin dl iin aday gsterilmi, bir
ders kitab olarak beenilmi ve zerine vc yazlar yazlm olmas,
dier felsefe iilerinin de Aleksandrov yoldan hatalarn aka pay
latklarn gstermektedir. Bu, teorik cephemizdeki durumun hi de iyi
olmadm yanstyor.
Kitabn herhangi bir nemli tepkiyle karlamam ve yetersizlik
lerin aa karlmas iin Merkez Komitesinin, zellikle de Stalin yol
dan mdahalesinin gerekmi olmas, felsefe cephesinde gelimi bir
Bolevik eletiri ve zeletirinin yokluuna iaret etmektedir. Canl tar
tmalarn, eletiri ve zeletirinin olmaynn, felsefe alarmdaki bi

limsel almamza zararl bir etki yapmas kanlmazdr. Felsefe eselerinin nicelik bakmndan kt olduklar bilinmektedir. Felsefe konus daki monografi ve makalelere ise ok ender rastlanmaktadr.
Burada birok kimse, bir felsefe dergisi karmann gereinden sz
etti. Byle bir dergiye ihtiya olduu phelidir. Marksizmin Bayra Al
tnda dergisinin ac tecrbesini henz unutmadk. Ben, zgn monografi
ve makalelerin yaynlanmas iin u anda var olan olanaklardan yeterince
yararlanlmad kansndaym.
Burada Svetlov yolda, Bolevik dergisinin okuyucularnn, zel ni
telikteki teorik eserleri okuyacak bir kitle olmadm syledi. Ben, bunun
tamamen yanl olduunu, okuyucularmzn ve onlarn taleplerinin yk
sek dzeyinin kk grlmesinden ileri geldiini dnyorum. Bence
byle bir fikir, felsefemizin yalnzca bir grup profesyonel filozofun mal
deil, btn Sovyet aydnlarnn mal olduunu kavrayamamaktan kay
naklanmaktadr. Devrim ncesi dnemin ileri Rus dergilerinin, edebiyat
ve sanat yazlarnn yan sra felsefe de dahil bilimsel eserlere de yer ver
me gelenei hi de kt bir ey deildi Bolevik dergimiz, herhangi bir
felsefe dergisinden ok daha geni bir okuyucu kitlesine sesleniyor; oysa
bana yle geliyor ki, filozoflarmzn yaratc almalarn zel bir felsefe
dergisinin snrlan iine hapsetmek, felsefe almamzn temelini da
raltma tehlikesini yaratacaktr. Ltfen benim dergi dman olduumu sanmaya Ben, dergilerimizin ve Bolevik\n felsefe aratrmalan asndan
yoksulluunun, bizi, bu zaaf her eyden nce onlan, zellikle de imdi bi
le arada srada bilimsel ve toplumsal deer tayan felsefe yazdan yayn
layan dergilerin sayfalannda gidermeye ardn dnyorum.
nde gelen felsefe enstitmz olan Bilimler Akademisi Felsefe Ens
tits de kanmca tatmin edici olmayan bir durumdadr. Tarann felsefe
iilerini kendi evresinde toplamamakta ve onlarla herhangi bir balants
olmad iin gerekte btn Sovyetler Birlii apnda bir kurum nitelii
tamamaktadr. Taradaki filozoflar byk bir g meydana getirdikleri
halde kendi hallerine terk edilmekte ve onlardan yararlanlmamaktadr.
niversiteden u ya da bu diplomay alabilmek iin sunulan tezler de dahil
olmak zere, felsefe aratrmalar, konularn gemiten almakta, "Kopemik'in dalleti-Gemii ve Bugn" gibi iddiasz ve suya sabuna do
kunmayan tarihi konulara ynelmektedir. Bunun sonucu, skolastiin belli
llerde canlanmasdr.

Bu adan bakldnda, burada patlak veren Hegel tanmas da ol

duka garip gzkmektedir. Bu tanmaya katlanlar, zaten ak duran
bir kapy zorla amaya altlar. Hegel sorunu bundan ok nce halle
dilmitir. Bu konuyu tekrar gndeme getirmenin gerei yoktur. Burada,
daha nceden tahlil edilmi ve deerlendirilmi olan malzemenin dn
da herhangi bir yeni malzeme sunulmamtr. Tanma rahatsz edici bir
skolastik nitelik tam ve bir zamanlar baz evrelerde insann iki par
makla m, yoksa parmakla m ha karmas gerektii, Tannnn kendi
kaldramayaca bir ta yaratp yaratamayaca, Tannnn anasnn baki
re olup olmad konusunda yrtlen tartmalar kadar verimsiz olmu
tur. Gnmzn acil sorunlan hemen hi ele alnmamaktadr.
Btn bunlar bir arada ele alndnda ciddi tehlikeler, sizin sand
nzdan ok daha byk tehlikeler yaratmaktadr. En byk tehlike, bazlannzm daha imdiden bu zaaflar olaan saymaya alm olmasdr.
Felsefe Cephemizi lerletmek
Felsefe almalanmzn ne militan bir ruhu ne de Bolevike bir
hz vardr. Bu adan bakldnda, Aleksandrov'un ders kitabndaki
hatal tezlerden bazlan btn felsefe cephemizdeki gerilii yanstmakta
ve dolaysyla tek bana ve rastlantsal bir olay deil, btn bir sreci
oluturmaktadr.
Tartmamzda sk sk felsefe cephesi terimini kullandk. Peki ama
bu cephe nereden gemektedir? Felsefe cephesinden sz ettiimizde akl
mza derhal, Marksist teoriye tamamen hkim militan filozoflardan oluan
rgtl bir mfrezenin, bilimimizi srekli olarak ilerleten, sosyalist toplu
mlunuzun emeki halkn yolumuzun doru olduu bilinciyle ve dava
mzn zaferine bilimsel bir gvenle donatan bir mfrezenin, yurtdndaki
dman ideolojiye ve bujuva ideolojisinin Sovyet halknn bilincindeki
kalntlanna kar kararl bir ekilde hcuma gemesi geliyor.
Ama felsefe cephemiz, byle gerek bir cepheye benziyor mu? Hayr, o
daha ok durgun bir dereyi ya da sava alannn ok gerilerindeki bir ko
nak yerini andrmaktadr. Henz sava alanna giriilmemi, ou durum
da dmanla temas kurulmamtr; keif yaplmamaktadr; silahlar pas
lanmakta, erler kendi inisiyatifleriyle arpmaktadrlar; komutanlar ise ya
gemi zaferlerle sarho durumdadrlar ya da hcuma gemeye yetecek

glerinin olup olmadn, dardan yardm istemenin gerekip gerekme

diini tartmakta ya da bilincin gnlk hayatn ne kadar gerisinde kalp da
ok geri kalm gibi gzkmeyecei konusunda sohbet etmektedirler.
te yandan Partimiz, felsefi almamzn bir atlm yapmasna acil
olarak ihtiya duymaktadr. Her geen gnn sosyalist hayatmza getirdii
hzl deiiklikler filozoflanmz tarafndan genelletirilmemekte, Marksist
diyalektik asndan aydnlanlmamaktadr. Bu, felsefe biliminin gelimeye
devam etmesinin koullarn daha da gletirmektedir. Dolaysyla felsefi
dncenin gelimesi, byk lde profesyonel filozoflarmzn dnda
meydana gelmektedir. Buna kesinlikle izin verilemez.
Felsefe cephemizdeki geriliin herhangi bir ekilde nesnel koullara
bal olmad aktr. Nesnel koullar her zamankinden elverilidir. Bi
limsel tahlil ve genelleme bekleyen malzeme sonsuzdur. Felsefe cephe
sindeki geriliin nedenleri znel alanda aranmaldr. Bu nedenler, Merkez
Komitesinin ideolojik cephenin dier kesimlerindeki gerilii tahlil eder
ken ortaya koyduu nedenlerin esas olarak aynsdr.
Hatrlayacanz gibi, Merkez Komitesinin ideolojik sorunlara ilikin
kararlan edebiyat ve sanattaki biimci ve siyaset d tutumlan hedef al
makta, yabanc etkilere boyun emeye kar kmakta ve edebiyat ve sa
natta militan Bolevik taraflln savunmaktadr. deolojik cephemizde
alan eitli ii gruplarnn daha imdiden Merkez Komitesinin kararlanndan doru sonular kardklan ve bu dorultuda nemli baanlar
elde ettikleri bilinmektedir.
Ne var ki, .filozoflanmz geride kalmlardr. Felsefi almadaki il
ke, fikir ve ierik yokluunun, ada temalarn ihmalinin, bujuva felse
fesi nnde hayranlkla eilme tutumlannn varlnn farkna varmadklan anlalmaktadr. Herhalde onlar, ideolojik cephedeki dnm noktas
nn kendilerini ilgilendirmediini dnyorlar. Oysa imdi bu dnm
noktasn amann gereklilii aka ortaya kmaktadr.
Felsefe cephesinin ideolojik almamzn en n saflarnda yer alma
masnn sorumluluunun nemli bir ksm, maalesef Aleksandrov yolda
a aittir. Onun, kendi almasndaki zaaflar keskin bir eletiriyle aa
karma yeteneine sahip olmamas zcdr. Aleksandrv'un kendi ye
teneklerini abartt ve btn filozoflar topluluunun kolektif tecrbe ve
bilgisine dayanmad aktr. Dahas, almalarnda yakn i airkada-

 ve hayran! annn oluturduu dar bir evreye ok fazla bel balamak

tadr. Felsefi faaliyet her naslsa kk bir filozoflar grubunun tekeline
girmi, zellikle taradaki ok sayda filozof ise ynetim almalanna
dahil edilmemilerdir.
Bylece filozoflar arasndaki doru ilikilerin zedelendii ortaya
kmaktadr.
Felsefe tarihi ders kitab gibi bir eserin yaratlmasnn tek bir kiinin
gcn at ve Aleksandrov yoldan daha bandan itibaren diyalek
tik mateyalistlerden, tarihsel materyalistlerden, tarihilerden, doa bilim
cilerinden ve iktisatlardan oluan geni bir. yazarlar evresine bavur
mu olmasnn gerektii aktr. Aleksandrov yolda ok sayda yete
nekli insandan oluan byle geni bir gruba dayanmamakla, kitabnn
hazrlanmasnda yanl bir yntem semitir.
Bu hata dzeltilmelidir. Kukusuz felsefi bilgi, kolektif olarak btn
Sovyet filozoflarnn maldr. ok sayda yazar ie katma yntemi, im
di yakn gelecekte hazr olmas beklenen ekonomi-politik ders kitabnn
hazrlanmasna uygulanmaktadr. Bu almaya yalnzca iktisatlardan
deil, ayn zamanda tarihi ve filozoflardan oluan geni evreler de da
hil edilmitir. En gvenilir yaratc alma yntemi budur.
Bu, ayn zamanda baka bir fikri, genel bilimsel nem tayan geni
kapsaml sorunlarn zm iin, u anda birbirleriyle yetersiz ilikileri
olan, eitli ideolojik alanlarda alan iilerin abalarnn birletirilmesi
fikrini iermektedir. Bu, ideolojinin eitli dallarndaki iilerin karlkl
olarak birbirlerini etkileyen bir faaliyet gstermelerini salamakta ve ke
meke iinde deil rgtl ve birleik bir ekilde ilerlememizi, dolay
syla baar kazanmak iin en elverili koullara sahip olmamz gvence
altna almaktadr.
Eletiri ve zeletiri -Eski ile Yeni Arasndaki Mcadelenin
zel Biimi
Felsefe cephesindeki nder iilerden birounun iledii znel ha
talarn kkleri nelerdir? Eski kuak filozoflarnn temsilcileri niin tart
ma srasnda gen filozoflardan bazlarn hakl olarak erken bunama ile,
militan ve mcadeleci bir tavr almamakla sulamlardr? B sorunun bir
tek cevab olabilecei aktr: Marksizm-Leninizmin temelleri konusunda
yetersiz bir bilgi ve burjuva ideolojisinin etkisinin kalntlarnn varl.

Bu, bu alandaki iilerimizden birounun, Marksizm-Leninizmin s

rekli olarak gelien, sosyalist ina tecrbesi ve ada doa bilimlerinin
baarlan temelinde kendini srekli olarak zenginletiren canl, yaratc
bir teori olduunu hl kavramamalarnda da yansmaktadr. Teorimizin
bu yaayan devrimci ynnn kk grlmesinin, felsefenin ve felse
fenin rolnn aalanmasna yol amas kanlmazdr.
Baz filozoflarmzn kendilerini yeni sorunlara -bugnn sorunlarna,
pratiin her geen gn ortaya kard ve felsefenin cevaplandrmas ge
reken sorunlarn zmne- adamaktan korkmalarnn nedenini de, ite
bu militanlktan ve mcadeleci ruhtan yoksunlukta aramalyz. Sovyet toplumunun, Sovyet devletinin, ada doa bilimlerinin, ahlak ve estetiin
teorisini daha cesur bir biimde gelitirmenin zamandr. Bolevizme ya
banc olan bu korkakla son vermek zorunludur. Teori alannda yerinde
saymaya izin vermek, felsefemizi kurutmak, onu en deerli zelliinden;
gelime, gcnden yoksun brakmak ve l, ksr bir dogmaya dn
trmek demektir.
Bolevik eletiri ve zeletiri sorunu, filozoflarmz iin yalnzca
pratik deil, ayn zamanda ok derin teorik bir sorundur.
Diyalektiin bize rettii gibi gelime srecinin isel z kartlarn
mcadelesi, eski ile yeni, lenle doan, ryen ile gelien arasndaki m
cadele olduuna gre bizim Sovyet felsefemiz bu diyalektik yasasnn sos
yalist toplum koullarnda nasl ilediini, ileyiinin zgl niteliklerinin
neler olduunu ortaya koymaldr. Snfl bir toplumda bu yasann Sovyet
toplumumuzdan farkl bir ekilde ilediini biliyoruz. te geni bir bilim
sel aratrma alan; oysa filozoflarmzdan hibiri bu alana el atmamtr.
Oysa Partimiz, sosyalist toplumun elimelerinin (bu elimeler vardr ve
felsefe bu elimeleri ele almaktan kanamaz) ortaya karlmas ve
zmlenmesinin, Sovyet toplumunda eski ile yeni, lenle doan arasndaki
mcadelenin eletiri ve zeletiri olarak bilinen o zel biimini oktan
kefetmi ve sosyalizmin hizmetine koymutur.
Dman snflarn ortadan kaldrlm olduu Sovyet toplumumuzda, eski ile yeni arasndaki mcadele ve dolaysyla daha aa dzeyler
den daha yukan dzeylere doru gelime, kapitalizmde olduu gibi d
man snflar arasndaki mcadele ve byk sarsntlar biimini deil, ge-

memizin gerek itici gc ve Partinin elindeki gl bir ara olan eletiri-zeletiri biimini almaktadr. Bunun yeni bir hareket biimi, yeni tip
bir gelime, yeni bir diyalektik yasa olduu su gtrmez.
Marx, gemite filozoflarn dnyay aklamakla yetinmi oldukla
rm, bugn ise dnyay deitirmek gerektiini sylemiti. Biz eski dn
yay deitirmi ve yeni bir dnya kurmu bulunuyoruz; ama filozofla
rmz maalesef ne bu yeni dnyay yeterince aklyor, ne de onun d
ntrlmesine yeterince katlyorlar. Tartma uasnda bu geriliin ne
denlerini szm ona "teorik" adan aklamaya kalkanlar oldu. rne
in filozoflarn ok uzun bir sre yorumcu olarak altklar, bu nedenle
zgn monografiler hazrlamaya zamannda geemedikleri ileri srld.
Bu aklama kulaa ho gelebilir ama ikna edici deildir. Elbette filo
zoflar yaratc almay nplanda tutmaldrlar ama bu, yorumculuk, da
ha dorusu halka yayma almasndan vazgeilmesi anlamna gelmez.
Halkmz buna da aym derecede ihtiya duymaktadr.
Burjuvazinin Yoz deolojisi
imdi kaybedilmi zaman hzla telafi etmeliyiz. Sorunlar bizi bek
lemez. Sosyalizmin Byk Yurtsever Sava'ta kazand parlak zafer ay
n zamanda Marksizmin parlak bir zaferi olmutur ve emperyalistler bu
nu hazmedememektedirler.
Bugn Marksizme kar mcadelenin merkezi, Amerika ve ngilte
reye kaymtr. Cehaletin ve gericiliin btn gleri bugn Marksizme
kar mcadelenin hizmetine konmutur. Atom ve dolar demokrasisinin
aralar, karanln ve kilisenin eskimi zrhlan: Vatikan ve rk teoriler,
kudurgan milliyetilik ve rm idealist felsefe, satlk san basn ve
yoz burjuva sanat tekrar piyasaya karlmakta ve burjuva felsefesinin
hizmetine verilmektedir.
Ama anlalan btn bunlar bile yetmiyor. Bugn, Marksizme kar
"ideolojik" mcadele bayra altnda, geni yedekler seferber edilmektedir.
Gangsterler, muhabbet tellallar, casuslar ve caniler ie koulmaktadr.
Son zamanlarda ortaya kan rasgele bir rnek vermek istiyorum.
Birka gn nce zvesya'i yer alan bir habere gre, Sartre adndaki va
roluu tarafndan yaynlanan Les Temps Modernes dergisi, Jean Genet'nin
yazd bir kitab en yeni harika olarak gklere karmaktadr. Bir Hrszn

Gnl adn tayan bu kitap u szlerle bakyor: "hanet, hrszlk ve

homoseksellik; balca konularm bunlar olacaktr. hanetten aldm
zevk, mesleim olan hrszlk ve ak maceralarm arasnda organik bir
balant vardr." Yazann iini iyi bildii anlalyor. Bu Jean Genet'nin
piyesleri Paris sahnelerinde byk bir tantanayla oynanmakta ve Jean
Genet'nin kendisine Amerika'dan davetler yamaktadr. Burjuva kltr
nn "son sz" ite budur.
Biz, faizme kar kazandmz zaferin tecrbesi sayesinde, idealist
felsefenin baz uluslan nasl btnyle kmaza srklediini biliyoruz.
imdi idealizm, burjuvazinin knn olanca derinliini, aaln
ve irenliini yanstan yeni ve korkun derecede irkin ehresiyle kar
mza kmaktadr. Filozof klna brnm muhabbet tellallar ve ah
laksz caniler: Bu, yozlamann ve kn gerekten son kertesidir. Bu
nunla birlikte bu gler hl hayattadr ve hl kitlelerin bilincini zehir
leme yeteneine sahiptirler.
ada burjuva bilimi, kiliseye ve fideizme (Tanrya inanmann zo
runlu olduu griine-.N.), amanszca tehir edilmesi gereken yeni ye
ni gerekeler hazrlamaktadr. rnek olarak, ngiliz astronomu Eddington'un, evrenin fiziksel sabit katsaylarna ilikin teorisini alabiliriz; bu
teori, dorudan doruya matematiksel formllerden vahiy yoluyla 666 ra
kam gibi "temel katsaylar" elde etmeye kalkan Fisagor say gizem
ciliine gtrmektedir. Einstein'ri birok izleyicisi, diyalektik bilgi sre
cini, mutlak gerek ile greli gerek arasndaki ilikiyi kavramadklarn
dan, evrenin belli, snrl bir blmndeki hareket yasalarnn incelenme
sinden kan sonulan snrsz evrenin tmne aktarmaya kalkmakta
ve buradan, dnyann zaman ve mekn iinde snrl bir tabiat olduu
fikrine varmaktadrlar. Hatt Milne adndaki bir astronom, dnyann iki
milyar yl nce yaratldm bile "hesaplamtr." Bu ngiliz bilim adamlanna, byk vatandalan filozof Bacon'un, kendi bilimlerinin yetersiz
liini tabiata kar bir kfr haline dntrenler hakkndaki szlerini
uygulamak herhalde doru olacaktr.
Ayn ekilde, ada burjuva atom fizikilerinin Kant hileleri onla
r elektronlarn "zgr iradesinden" dem vurmaya ve maddeyi yalnzca
bir dalgalar bileimi olarak gsterme giriimlerine ve benzeri samalkla
ra gtrmektedir.

te, Engels'in, materyalizmin "doa bilimi alan da dahil olmak ze

re r aan her yeni keifle birlikte... biim deitirmek zorunda oldu
u" (F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu)
yolundaki dn hatrlayarak ada doa bilimlerinin rnlerini tahlil
etmeleri ve genelletirmeleri gereken filozoflarmz iin muazzam bir fa
aliyet alan.
Yoz ve aalk burjuva ideolojisine kar mcadeleye nderlik g
revi bize -Marksizmin zafer kazand lkeye ve filozoflarna- deilse
kime dmektedir? Bu ideolojiye kar ezici darbeleri biz indirmezsek
kim indirecektir?
Marksizmin Zaferi
Savan kllerinden, yeni demokrasiler ve smrge halklarnn ulusal
kurtulu hareketi domu bulunuyor. Halklarn hayatnda, sosyalizm
gndemdedir. Snrlarmzn tesindeki dostlarmzn ve kardelerimizin
yeni bir toplum urundaki mcadelelerinin bilimsel sosyalist kavrayn
yla aydnlatlmasna biz -Marksizmin zafer, kazand lke ve filo
zoflar- yardm etmezsek kim edecektir? Biz onlan Marksizmin ideolojik
silahyla aydnlatmazsak bu grevi kim yerine getirecektir?
lkemizde sosyalist ekonominin ve kltrn muazzam gelimesi sr
mektedir. Kitlelerin sosyalist kavraynn durmakszn gelimesi, ide
olojik almamza daha da byk sorumluluklar yklyor. Bugn mey
dana gelen ey, kapitalizmin halkn bilincindeki kalntlarna kar geni
bir saldrdr., ideolojik cephedeki iilerimizin saflarna, sosyalist ina
nn engin tecrbesini genelletirmede ve sosyalizmin yeni grevlerini
zmede Marksist bilgi teorisini tam olarak uygulayan filozoflarmz n
derlik etmezse, kim edecektir?
Bu byk grevler karsnda, akla u sorular gelebilir: Filozoflarmz
bu yeni ykmllklerin stesinden gelebilecek durumda mdrlar? Felsefe
cephaneliimizdeki barut yeterli midir? Felsefi gcmz zayflam m
dr? Felsefe kadrolarmz kendi i glerine dayanarak gelimelerindeki
hatalar alt edebilecek ve almalarn yeniden ina edebilecekler midir?
Bu sorunun bir tek cevab olabilir. Buradaki felsefe tartmas, ge
rekli gce sahip olduumuzu, bu glerin hi de kk olmadklarn,
kendi hatalarn aa kararak onlan n stesinden gelebileceklerini

gstermitir. htiya duyduumuz ey, yalnzca gcmze daha fazla

gvenmek, glerimizi etkin apmalarda, gnmzn can alc sorun
larnn ortaya atlmasnda ve zmnde daha fazla snamaktr, al
mamzn hi de militanca olmayan yavalna son vermenin, eski hata
larmzdan arnmann, Marx, Engels ve Lenin'in altklar ve bugn
Stalinin alt gibi almaya balamann zamandr.
Yoldalar, hatrlayacanz gibi gemite Engels, Marksist bir bro
rn 2 000 ya da 3 000 nsha baslmasn hararetle selamlyor ve bunu
ok nemli, byk bir siyasi olay olarak niteliyordu. Bizim llerimize
gre nemsiz saylabilecek byle bir olgudan Engels, Marksist felsefenin
ii snf iinde derin bir ekilde kk salm olduu sonucunu kart
yordu. yleyse Marksist felsefenin halkmzn geni tabakalarna yayl
mas hakknda biz ne demeliyiz; Marx ve^Engels, lkemizde felsefe eser
lerinin on milyonlarca baslarak halka yayldm bilselerdi, ie derlerdi
acaba? Bu, Maksizmin gerek bir zaferidir ve Marx, Engels, Lenin ve
Stalinin byk retilerinin bizim lkemizde btn halkn retisi haline
geldiinin canl bir kantdr. Felsefemiz, dnyada ei bulunmayan bu
temel zerinde canl bir ekilde geliebilmelidir. Sizler amza, Lenin
ve Stalin ana, halkmzn muzaffer ana layk olmalsnz.

ANDREY ALEKSANDROV JDANOV

E d e b iy a t M zik v e
Felsefe zerine

Elinizdeki kitabn iki zellii vardr:

Birincisi, belge niteliidir;
Stalin d n e m i Sovyetler Birlii'nin izledii
kltr politikasnn ideolojik ve teorik zelliklerini yanstr.
kincisi; zerinde h l tartlan bir bavuru kitabdr.
1938'den 1948'e k a d a r on yl b o y u n c a
Sovyetler Birlii Kom nist Partisi'nin p r o p a g a n d a v e
a jita sy o n d a n sorumlu Siyasi Bro yesi o la n Jd a n o v ,
Stalin d n e m i kltr politikasnn
en nem li temsilcisi o la ra k tannyor.
N eoliberalizm ta ra fn d a n krklenen,
halkn ih tiya la rn d a n kop uk bir sa n a t anlaynn,
rgtszln, bireyciliin, karcl n
"ykselen d eer" sayld koullarda,
Jd a n o v 'u n eserini,
20 yl a ra d a n sonra aydnlarm zn v e
sanatlarm zn d e e rle n d irm e sin e sunuyoruz.