FRENK HAVASINDAN MODERN NSANA LM VE

SMET ZEL
Dr. brahim TZER
lm gelir lm duygusuna kar saygsz
Esenlik Bildirisi / smet ZEL

Z: lm ve beraberinde gelen dnceler, insan olunun dnyay mekan tuttuundan bu

yana en byk problemlerden biri olmutur. Kimilerine gre lm bir kurtulu, kimilerine gre
bir son, kimilerine gre de hayat karsnda diri durmann vazgeilmez bir koulu ve hayat
otantik tarzda yaamak iin olas bir durumdur. Bu noktadan deerlendirildiinde lm,
insanlarn varlk sebeplerini kavray durumlarna gre farkllk gstermektedir.
smet ZEL, Modern Trk iiri olarak adlandrabileceimiz, son 40 yl ierisine alan
dnemde lm zerine en ok iir yazm olan airlerimizden biridir. zelin bu zaman dilimi
ierisinde deiiklik gsteren sosyal durumu, lm fikrini alglama seviyesinde de nemli
farkllklar ortaya koymutur. Onun iir izleinden hareketle lm zerine yaplacak olan bir
zmleme, airin durmu olduu yerin daha net anlalmasna da yardmc olacaktr.
Makalede, airin lme kar alm olduu tavrn net olarak ortaya konabilmesi iin, bu
noktada yazlm en baarl iirlerden olan Firenk Havas isimli iir zmlenmeye
allacak; smet zelin iir dnyasna yn veren imajlar ve metaforlar zerinde durularak
modern insann lm karsndaki durumu ifade edilecektir.
Anahtar Kelimeler: smet zel, Farkndalk Sreci, lm zlei, Modern nsan, iir
zmlemesi

ABSTRACT:
Key Words:

Krkkale niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi / KIRIKKALE

ibrahimtuzer@yahoo.com

I.
lm ve beraberinde gelen dnceler, insan olunun dnyay mekan tuttuundan bu yana,
en byk problemlerinden biri olmutur. Kimilerine gre lm bir kurtulu, kimilerine gre en
byk anksiyete kayna, kimilerine gre bir son, kimilerine gre de hayat karsnda diri
durmann vazgeilmez bir kouludur. nsanlarn lm karsnda alm olduu tavr, onlarn
varlk sebeplerini kavraylaryla dorudan ilgilidir. Ne zaman ve nasl sona erecei belli
olmayan, ama bir gn mutlaka bitecek olan bu hayatn anlamna dair herhangi bir endiesi
olmayan insann, lm karsnda da tkenmesi kanlmazdr.
Dnyadaki varoluunu sorgulamaya balayan insan, hayatn anlamyla ilgili bilgilenmeyi,
dier bir ifadeyle farkndalk srecini yaamaya balar. Bu srete insan, var olmay
unutma durumundan var olmay dnme durumuna geer. Sz konusu ikinci srete esas
olan varln gidii deil oluudur. Var olmay dnme snrnda hareket eden insan,
eyaya ve hadiselere sradan hayat olaylar gibi bakmaz. Kendi olanaklarn ve snrlarn
kefederek ne olduunun bilincine varr. Onun iin var olanlar ve varlkta olanlar hep
birer oluun devamdr. Martin Heidegger bu duruma otantik olma adn verirken, var
olmay unutma durumuna da otantik olmama (Stener 2003: 75-83) demektedir.
nsanolunun mevcut olan dier canllardan fark, sadece bir gn leceini biliyor olmasnda
deildir. En byk fark, insann lmle kar karya olduunun bilincine varmas ve
varoluunu lme doru yapt yolculukta kazandn bilmesidir. Dolaysyla lm, hayatmz
otantik bir tarzda yaamamz iin olas klan bir durumdur. Her ne kadar lmn fiziksellii
insan tahrip etse de lm fikri insan korur (Yalom 1999: 54) ve onun gndelik kazanmlarn
pei sra tkenip yitmesini engeller. Bu bilinlenme sayesinde insan dier canllardan
ayrlmakla kalmaz, beer ierisinde de farkl bir konuma ykselir. smet zel, insan klnda
karmza kan bir kimsenin insan olup olmadn lm karsnda taknm olduu tavr
dolaysyla anlayabileceimizi (zel 1999: 88) syler. lmn insan hayatna katm olduu
anlam ifade iin, Heideggerden hareketle yalnzca insanlar lr, dierleri telef olur der ve
insan olmann telef olmaktan kurtulmak olduunu dile getirir. (Akman 1992: 5)

II.
Modern dnyann insanlar ve eyalar zerindeki ypratclk ve kimliksizletirme abas,
etkisini en ok da lm dncesi zerinde gstermitir. yle ki modern zamann insan hayatn
sradanlklar arasnda krletiinden, lebileceini dahi aklna getirmez. Modern ncesi ada
lmn evcilletirilmi olmas, modern insanlar tarafndan anlalamaz (Bauman 2000: 127).
Otantik olmayan bu hayat tarz iinde lm ve ller mekandan/kentten uzaa atlr.
Baudrillard, Simgesel Dei Toku ve lm adl kitabnda llerin zaman ierisinde, ky ve
kent merkezlerinin scakln yanstan ve insanlarn bir araya toplanmak iin de kullandklar
mezarlklardan alnarak da doru atldklarna dikkat eker ve yeni kentler ya da ada
metropollerde gerek fiziksel mekan gerekse zihinsel mekan anlamnda ller iin ngrlen
hibir eyin (Baudrillard 2002: 197) olmadn syler.
Modern insan, lmn bizi benliimizin asl gerekliine uyandrdn, (E. Frankl 1999: 111)
ve var olmay dnme durumuna ardn unutmu durumdadr. Montaignenin alar
ncesinde dile getirdii nasl yaanacan renmek istiyorsan lm dn (Montaigne
1995: 74) nasihatinin tam tersine o, lm giderek hayatndan daha ok uzaklatrmaktadr.
Fakat bu durum lmn onun hayatndan tamamen ortadan kalkt anlamna gelmez. lm
varln beenilmeyen, plak ve nemini kaybetmi bir gerek olarak srdrmektedir.

Gelip geici olan kazanmlarn arkasn kovalayan modern zamann insan, hayatn gizine
srtn dnmtr. Yaad mddet boyunca i dnyasn zenginletirmeyi deil de
ksrlatrmay seen bu insann, toplum tarafndan kendisine sunulan peinen kabul etmekten
baka ans olmaz. Kendilik vasfn kazanma yolundan ok uzakta olan modern insan iin
lm, zelin ifade ettii gibi ok dar anlamldr. Belki anlaml bile deildir (zel 2000: 93).
Buraya kadar altn izmeye altmz iki ayr varolu tarznn kabul sonucu ortaya kan
lm fikri, smet zelin Firenk Havas (Erbain, ule Yay., 8. Bask, stanbul, 1998,
s.201-208.) isimli iirinde balk altnda dikkatlere sunulur. iirin btnne konu edilen
modern insann lm karsndaki tavr, Capriccio lm, lm Cantabile ve Requiem
balklar altnda ok farkl ynleriyle ele alnmaktadr.

III.
ncelikle iirin isminin Firenk Havas olmas bildik, tandk olmayan ve okuyucunun
geri plan kltrnde karln tam olarak bulamayaca bir dnyann varln hissettirir. En
azndan iire Umberto Econun dedii gibi rnek okur (Eco 1996: 35) seviyesinde yaklaarak
onun anlamn tamamlamaya altmzda, airin okuyucuyu byle bir dnyann varlndan
haberdar etmekte olduunu ve devam edecek olan msralarn bu dnyaya dair iaretler
tayacan anlarz. Frenk kelimesi, Osmanllarn Avrupallara zellikle Franszlara taktklar
bir isimdir. Geleneksel kltre yani alaturka olana ters derek, alafranga yaam biimini
benimsemi olanlara da ayn ismin verildii grlr.
Alafranga hayat tarzn yaayan Frenklerin memleketi Fransa, insanolunun akln nderliinde
hareket ederek tabiat, daha genel anlamda var olan deitirebileceinin farkna vard
yerdir. Modernlikle akln zdeletirilmesi daha ok Fransaya zg bir eilimdir (Tourane
2000: 34). Aydnlanma Devrini, Rnesans, Reformu ve Fransz Devrimini skolastik
zihniyetten syrlarak, kendi iradesiyle gerekletiren ve modern dnyann kaplarn aralayan
19. yy. insan, lm karsnda da aklyla ba baa kalmtr. Dolaysyla o madd olann pei
sra gittiinden, metafizik olana srtn dnm ve lmn gerek anlamn idrak edemeyerek
ruhunun d alanlarndan merkezine ynelememitir (Gasset 1998: 41).
smet zel, bu dnem insannn lm karsndaki duyu tarzna, aslnda iirinin en banda
iaret etmitir. iirin balnda kullanlan hava kelimesi, ayn zamanda mzik paralarnda
bir tr olarak da kullanlmaktadr. Bylelikle Firenk Havas dendiinde, dans havas,
roman havas, oyun havas gibi mzikal bir dnyann snrlarna girmi oluruz. Bu dnyada
nemli olan, keyif ve nee halinin devam etmesidir. Ne olursa olsun bu havann bozulmasna
izin verilmez. zel, bu kelime oyunuyla modern insann lm gibi ok nemli bir varolu tarz
karsnda taknm olduu tavra iaret eder. Burada dikkati eken nemli bir zellik, blm
balklarnn iirin ismiyle hem ierik hem de kurgusal dzlemde paralellik gsteriyor olmasdr.

Modern lm:
lmler
lmlere ulanmakta ustadr
Ament / smet ZEL

iirin ilk blm Capriccio lm adn tar. Nee ve keyif anlamlarna gelen Capriccio
kelimesi, hicivsel aktarml mzik paralarna da verilen bir isimdir. smet zel, bu blmn
hemen banda:
Gln bir lmle ld deniyor Max Stirner iin
nk mahvna sebep nihayet bir sinektir
ama Fanya Kaplan
nasl ld diye sorsak sanrm
iimiz fazlasyla ciddileir.
Bize ne bakasnn lmnden demeyiz
nk baka insanlarn lm
en gizli mesleidir hepimizin
baka lmler eker bizi
ve bazan bakalar
lm eker bizim iin. (s.201)

diyerek, allmadk bir sylemle, tam da bala uygun olarak dikkatleri lmn zerine eker.
Zygmunt Bauman, lmllk, lmszlk ve Dier Hayat Stratejileri isimli kitabnda,
insanlarn kendi lmlerine tank olmasalar da bakalarnn lmne tank olduklarn ve bunun
da insanlarn baarlarna anlam kattn yazar. Bunun anlam: Biz lmemiiz, biz hl
yayoruz demektir. ou kltrde bylesine byk yeri olan, uzun yaama duyulan arzu,
gerekte ou insann kendi akranlar ldnde bile yayor olmay istemesi anlamna
(Bauman 2000: 51) gelmektedir. zellikle, hayata gbek bayla balanm olan modern
insanda grlen bu tavr, iirde ironik bir tarzda ele alnr. Nitekim, bencillii iddetle savunan
ve Benden gayrisi benim umurumda deildir. Beni benden baka hibir ey ilgilendirmez.
nsan insan eden bencilliidir. (Hanerliolu 1997: 50) diyen anarizmin savunucusu Max
Stirnerin (1806-1856) ve 1918 tarihinde Lenine suikast giriiminde bulunan, fakat baarl
olamaynca gn sonra kendisi suikastla ldrlen Fanya Kaplann nasl yaad deil ne
ekilde ld merak konusudur.
smet zel, Henry Sen Neden Buradasn isimli kitabnn birinci blmnde, baka insanlarn
lmnn bu denli merak edilmesinin biyografi yazarl gibi bir meslek dourduunu dile
getirir ve sona eren hayatlarn sadece birer bilmece olduunu syler (zel 2004a: 41). Bu
bilmeceyi zmek de baka insanlarn lmn en gizli meslei haline getirenlere dmektedir.
Max Stirner ve Fanya Kaplann lm bu adan deerlendirildiinde ayr bir anlam kazanr.
Gerekten de Fanya Kaplann lm zerine sz syleyeceklerin ii, airin dedii gibi,
fazlasyla ciddidir. nk Lenin gibi birine suikast giriiminde bulunan kii, (stelik bir de
bayan olunca) biyografi yazarlarna, sonunda bir sinein yznden bile lm olsa, bireyin
hayat ierisindeki yerini kafa kurcalayan sorularla belirlemeye alan Max Stirnerden daha
fazla malzeme vermektedir.

smet zel birinci blmn devamnda, lm gereinin modern zaman yaayan insan
tarafndan nasl deitirildiini/gizlendiini dile getirmeye devam eder:
lmle aka olmaz diyenler
kyasya yanldlar bu ada
Taksitle lm diye bir roman yazld artk
nce l/Sonra de denilmek suretiyle
alp geildi bu roman da. (s.202)

lmn/lmlln stesinden gelemeyen modernite, bu byk gerei gz nnden ve

zihinden uzaklatrma yollarn arar. Baumann dedii gibi, onu baa klabilir kk paralar
halinde akla uydurmaya alr. lmn metafizik boyutuyla ilgilenmeyen modern insan iin
artk o, evcil deildir. Kalabalklarn mutluluunu dnen modern zamann
ynlendiricileri lm vazgeilmez bir tketim arac olarak grrler. Hastalklarla bouan
insan, lmn souk nefesini hissetmeye balayp yok olup gideceini anladnda,
Kierkegaardn ifadeleriyle sylersek, lmcl hastalk olan umutsuzlukla (Kierkegaard
2004: 13) ba baa kaldnda kendisini hi ekinmeden modern tbbn/tketimin kucana atar.
lm bu ekilde uzaklatrdna inanan ve varolmay unutma durumunda yaamaktan
kendini alamayan modern insan, lr gider fakat arkasnda, kendisine nce l sonra dersin
denilen bir yn tedavi masraflar kalr.
smet zel, bu blmn sonunda lmn farkl bir ynn nazara vermeye balar. Bu frenk
havasnn en ve akrak ksmnn da artk sonuna gelindiinin bir iaretidir:
Dolarn dalgalanmasna brakld bu ada lm
geceleri ehrin varolarnda ikmete mecbur edildi
gndzn kimlik soruldu ona
sac m solcu mu olduu sorusuna cevap verdi
seken bir kurun kadar
kurun bir k denizi kadar bile
taraf tutmayan lm. (s.202)

Her zaman ve her yerde uyank olan lm, artk daha dar bir erevede ele alnmaktadr. Bu
erevenin snrlar smet zelin bizzat kendisi tarafndan da ok iyi bilinir. Toplumsal
alandaki alkanty kendi biyografisinde de yaayan air, kontrol edilen/gdlen kalabalklarn
bir rpda lmle nasl buluturulduklarna iaret eder. Sona eren hayatlarn hi kimse iin bir
kymeti yoktur. nemli olan, varolu sebebini umursamayarak otantik olma snrnn ok
uzaklarnda yaayan insanlarn kiisel/ideolojik doyumlardr.

ehrin insannn lm ya da benin douu:

sinemalara saklanyorlar kn
yaz olunca denizin yalaylarna
Propaganda / smet ZEL

iirin ikinci blmnn ad lm Cantabiledir. Cantabile talyanca bir mzik terimidir. Bu

mzik trnn en nemli zellii dinleyicisine, melodi vastasyla konuuyormu gibi hitap
etmesidir. Firenk Havasndan sylemeye devam eden smet zel, iirin hemen banda
yksek bir perdeden konumaya balar:
Ben ne byk bir dalgnlkla bakm olmalym ki hayata
grmedim orda inko damlar ve plastik srahilerin tanrsn
yerimi yadrgadm
yerim olmad zaten kendi mezarmdan baka
lgnn biri sanlmaktan saknmaya vaktim olmad
durmadan beyaz bir aygrla taardm derin gllerden
bir gebe ksrakla kaardm derin ormanlara
gnein zekasyla doymak isterdim
kaba solgun katlar sunard
ehrin insan bana
ehrin insan, ehrin insan, ehrin
kaypak ilgilerin insan, zarif ihanetlerin (s.203)

Hayata dalgnlkla bakm olmak, Heideggerin ifade ettii var olmay unutma durumunda
olmak demektir. Eyann ve etrafta olup biten hadiselerin oluu zerine dnmeden
hayret ierisinde kalp, sradanlaarak/krleerek yaamak demektir. smet zel, Henry Sen
Neden Buradasn isimli kitabnn ikinci blmnde Hayrete uramak skntlarmzdan
kurtulmamza yarayan yolu amyorsa hayret ettike salaklarz. Salaklatka da titizlik
gsterme yetimizi kullanamayan bir kimse oluruz. (zel 2004b: 13) der. Bunun sonucunda da
titizliini elden karm birinin ahlak sahibi olamayacan belirtir. air skntsnn yani
dalgnln farkndadr. ehrin insannn sahip olduu kaypak ilgilerin ve zarif
ihanetlerin, kendisini otantik olmaktan/ahlak sahibi olmaktan alkoyduuna inanr. Yeri bu
insanlarn yan deildir. Bunu belirtmek iin kullanlan kelimeler, imajinatif deeri son derece
yksek olan sz dizimleridir. Gllerden beyaz aygrla tamak, derin ormanlara gebe
ksrakla kamak ve gnein zeksyla doymak istemek. Bu kelimeler hep, tertemiz ve duru
olana ulatktan sonra orada oalma istencinin birer ifadesi, anti-konformizmin bir uzantsdr.
Tertemiz ve duru olan ise, varolu sebebine uygun hareket edilen ve oluun arkasndaki
byk srra eriilen yerdedir. Fakat ehrin insan onu, kaba solgun ktlar sunarak
konformizmin ierisine ekip sradanlatrmak ister.
airin bu farkndalk srecine gelmesi birden bire olmaz. Artk burada, yaanm olan ahsi
tecrbelerden hareketle konuan bir benin varl sz konusudur. Bu ben, kendi
eksikliklerini tamamlamak ve zedelenmiliklerinin acsn dindirmek ister. Bunu baarmak iin
de, Carl Gustav Jungun dedii eylemi, dnyay merkezinde kendisi olmak kaydyla yeniden,
tamam-etme eylemini gerekletirmeye alr (Jung 2003: 9). Bu durum iirin devamnda
yle dile getirilir:

Ogn bugn, ehri dnyann stne kapatp braktm

kapattm gm marapayla yaralanm azm
ham elmalar yemekten gveren dudaklarm
mrldanmasn ehrin mutantan ve kibirli arsn.
Azck gece alaym yanma yalnz
serelerin uykusuna yetecek kadar gece
bcekler iin rutubet
rmcekler iin kuytu
biraz da sabah sisi
yabani gvercin kanatlar renginde
biz artk bunlar olarak gidiyoruz
eylesin neyleyecekse ehrin insan
ehrin insan, ehrin insan, ehrin
bozuk paralarn insan, sivilcelerin (s. 204)

Evet ehir atafatldr, grkemlidir. erisinde kendinden uzaklam bir yn kibirli kalabal
barndrr. ehrin ve kalabaln bilincine varan ben, artk kendine dnmek ister. Bu
dnm ister istemez, benin dnya modeli ve grnde sarsc bir deiiklii de
beraberinde getirecektir. Bu yeni oluturulan dnyada, ehrin insannn srekli beraber olduu
fakat bir trl farkna varamad deerler vardr. Bunlar, gece, rutubet kuytu ve sis.
Sere, Bcek, rmcek ve yabani gvercindir. Benin, tam anlamyla kendisini
bulabilmesi iin asl gerekli olan varlk artn imler bu kavramlar. Nasl bcekler rutubette,
rmcekler kuytuda, yabani gvercinler de sabah sisinde hayat bulup, varolabiliyorsa, ben de
gecenin o saran ve huzur veren dinginliinde olmak istemektedir. iirde kullanlan gm
marapa metaforu, benin arnmak iin ihtiya duyduu suya gnderme yapar. Bu
varolu tarz ehrin insannn anlayabilecei bir durum deildir. O, modern dnyann
kendisine sunmu olduu yasak elmalardan nemalanp, yal yiyeceklerle iyice semirir ve
sivilceleriyle ba baa kalr. smet zel, gidilecek yerin neresi olduunu iirin ikinci
blmnn son ksmnda dile getirir:
ite ldm, ite son kadife iekleri
son defneler, baldranlarla kefenlediler beni
btn kaaklar iin ince bir melhem oldu benim lmm
btn honutsuzlar yanlarnda saklayacak
benim lmmden yaylan krpntlar
boaz tokluuna alanlar
zenle kilitleyecek gslerine
benim lm olmam
hi bir yaprak damarndan
hibir su znden atamayacak beni
ortaya benim lmm srlecek
pey akesi olarak
tanrlarn lmn bir stlenen knca
ama neler olup bittiini hi bir yetten
hibir vakit anlamayacak ehrin insan
ehrin insan, ehrin insan, ehrin
pahal zevklerin insan, ucuz cesaretlerin (s. 205)

Dnyay, kendi varolu sebebini merkeze koyarak tamam etme eylemi sona ermi, ben bir
paras olduu btne yani hakik ruha kavumutur. Bilinli iniler, bilinli klar
geirmi; bilinli daralmalardan, bilinli genilemelerden etkilenmi insann hayat

artk sona ermitir. Bu ayn zamanda insann tazelenebilmesinin de sonudur. nk insan,

zelin dile getirdii gibi, can tad mddete her an iten ie kaynyor demektir. Bu
kaynay artk lmle son bulmutur (zel 2004b: 15). Fakat sona eren ben/ruh deil,
tazelenmenin ne olduu hakknda bilgisi olmayan ehrin insannn ok deer verdii madd
varlk, yani bedendir. Bu benin hayat, kadife iekleri ve defnelerle bezenmi bir
hayattr. Fakat ehrin insan, len bu bedene baldranlar lyk grr. airin ad geen
iekleri iirinde kullanmas bouna deildir. Yaz k yapraklar yeil olan defnelerin ve her
zaman parlakln muhafaza eden kadife ieklerinin karsna, zehirli bir ot olan baldranlar
karlarak, iirin en bandan beri dikkatlere sunulan iki farkl hayat tarz sembolletirilir.
Bylelikle ikinci blmn bandan beri Cantabilein nakarat blm gibi tekrarlanan ehrin
insannn zellikleri netlik kazanm olur. Buna gre ehrin insan, kaypak ilgilerin, zarif
ihanetlerin, bozuk paralarn, sivilcelerin, pahal zevklerin ve ucuz cesaretlerin esiri
olan konformist bir insandr. ehirli olanlar, yani kaaklar, honutsuzlar ve boaz
tokluuna alanlar bu ruhun hapsedildii kafesin/bedenin lmn, kendi hesaplarna
arabuk tketmeye alrlar. nk hayattayken srekli olarak yenilenmek, toplumsallama
sreci ierisinde kendisine sunulan/dayatlan peinen kabul eden ehrin insanna gre deildir.
air bu noktadan sonra iirin nc blmnn de temelini oluturan nemli bir yere varr.
Artk benin/ruhun tad deerler bir insana, daha geni bir ifadeyle bir lmlye ait
deildir. Gndelik yani gelip geici olann snrlar ierisinde deerlendirilemeyecek olan bu
kazanmlar dorudan, yaratl sebebinin ve lmn doru olarak kavranld bir hayat tarzna
iaret eder. Bu hayat tarznda, var edilen her ey, yaratcsndan izler tar. Yapran
damarnda da, suyun znde de varlk/hayat, yokluk/lm bir aradadr. Fakat ehrin insan
bunu hibir vakit, asrlar ncesinden haber verilmi olmasna ramen, hibir yetten
anlayamaz. Onun durumu veba salgnndan kaarak lmden kurtulduklarn zanneden ve ibret
iin nce ldrlp sonra da diriltilen halknkine benzer: Kendileri binlerce olduklar hlde,
lm korkusuyla yurtlarndan kanlar grmedin mi? Bunun zerine Allah onlara: ln
(diye) buyurdu, sonra da onlar diriltti. phesiz ki Allah, insanlara kar gerekten byk
ihsan sahibidir, fakat insanlarn ou kretmezler (Bakara Sresi 2/243).

lm: olmak/lmek:
burada bitti artk iim, ocam yok
uzun yola kmaya hkm giydim
Mataramda Tuzlu Su / smet ZEL

iirin nc ve son blmnn ad Requiemdr. Kelime anlam olarak at demek olan

requiem, Hristiyan inanlarna gre, len kiinin ruhunu rahatlatmak amacyla yaplan cenaze
treninde alnan mzie de denir (Longman 1987: 885). Mozartn ller iin besteledii ve
ok beenilen eserinin ad da Requiemdr. smet zel artk Firenk Havasndan
sonuncusunu seslendirir. Neeli bir giriin ve dinleyiciyi iine eken bir syleyiin ardndan
gelen at havas, lm ve lmllk zerine sylenen tam bir final havas niteliindedir.
Bozkrda yaz akamlar seni seyrederdi
seni seyrederdi ormanda grbz sabah
arkanl bir gnele yaanan k
ar, kanl bir gnele yaanan hasat zaman
bekarlarn kaburgalarna gmleyen karanlk

isterik kokusu beyaz dantelalarn

seni seyrederdi
sen diriyken sana bakmak
bal ve sonlu bir urat sanki. (s. 206)

iirin zellikle ikinci blmnn tamamnda kendini hissettiren ben, artk yerini yukarda da
ifade edildii gibi, varolu sebebinin ve lmn doru olarak kavranld bir hayat tarzna
brakmtr. Byle bir hayat, Gabriel Marcelin ii boalm hayatlar (Aydoan 2001: 27)
diye adlandrd ve yaamlarn kesintisiz ekilde geici kazanmlara dayanarak devam ettii
bir hayatn tam karsnda yer alr. Bu hayatta lm fikri gnn her saatinde ve yln her
mevsiminde dipdiridir. Blmn isminden de anlalaca zere, olua hayranlk duyanlarn
ve lm huzurla karlayanlarn sonuna kadar yaadklar bu hayat, artk geride kalm ve
zlemle anlr olmutur.
Gvdene imrenirdi ok atmay bilenler
gvden akln gibi engebeli ve dakikti
sokaklarda kavga kard senin yznden
sen topuunu gsterirdin ve dv balard
ejderlerle arprd bey ocuklar
mminler mriklerle savard.
Toprak ve yamur savarlard
anahtar ve kilit
birbirlerine girerdi ekmekle bulutlar
kan ve su
nadirle zenit.
Istrdn salkmlar balar bozulunca
tohumlarn bilgisine hsmdn
beyninde yelkenlerini aarak
serinlerdi ksr kadnlar
sen diriyken
sepetlerine iek doldurup insanlar
peinden gelirlerdi
servenler peinden yrrd endazelerin
mekikler otlaklarn yrngesindeydi
ayklard insanlarn ryalarn
yaktklar tts, okuduklar yasin. (s. 207)

Btn skneti ve anlamyla, var olmay dnme durumunda yaayanlara cesaret kayna
olan bu hayatta, topraa atlr atlmaz yeni filizler, yeni ular vermek iin len, tohumlarn
bilgisine dahi yakin olunur. Byle olunca kavga karmak, dv balatmak,
arpmak hatta savamak bile ayr bir anlam kazanr bu hayatta. Bir evin ierisinde bir
odadan dier bir odaya geme rahatlnda karlanr lm bu hayatn insan iin. Ne var ki
kendi kuyusunda kaybolmu olan modern dnyann/ehrin insan, bunlardan hibirinin
anlamn kavrayamaz. Her geen gn insan iradesine ve zekasna mahkum olan fakat lm
fikrini evcilletiremeyen modern dnyada, ryalarda verilen mjdeler, asrlar ncesinden
yazya dklm szler, birer iaret fiei grevi grmezler. smet zel, bu noktadan sonra
iirin sonuna doru yaklaldnn iaretini verir ve iirin sesi birden artar:
Sonra ldn, sonra slkladlar seni
gsterisiz tabutunu yuhaladlar
lahana yapraklar attlar sana

sonradan grme tombul ortayallar

semiz, gen burjuvalar seni
tepeden trnaa fermuarlad.
akam gezmesine kan emekliler bile
duygusuzca silkeledi zerlerinden
senin gzyalarn (s. 208)

lm fikrini ldremeyen modern insann, bu gerek karsnda ba vurduu arelere

dikkat eker air burada. Artk sz konusu olan, arkasndan atlar yaklan ve lmn
tevekklle karland bir hayat tarz deildir. Modern zamann insan, lm ve lmll
hayatndan karmak iin ne gerekiyorsa yapar. Baudrillard, bat kltrnn tmyle salkl
olma yani yaam lmden temizleyip kazma zerine oturtulduunu (Baudrillard 2002: 290)
syler. lm her ne pahasna olursa olsun sterilize etmek, rtmek, gerekmektedir. Hayattaki
varolularn mideleriyle orantlayan gen burjuvalar da lm fikrini fermuarlayarak
imdilik, hayatlarndan uzaa atarlar. Bylelikle, allageldii gibi gndelik ilerini yapmaya
devam eden ve hayatlarnn sonuna yaklaan emekliler de lmekten rahatsz olmam
olurlar. iirin son ksmnda, lm dncesinin modern insann hayatndaki yeri zerine kesin
hkm verilir:
Bir souk uzay
parltsyla anlyorsun artk
kuru bir bilgisayar tkrtsyla
ayorlar tayapraklarn ancak
bir alkol komas srasnda
senin yorgunluklarn
hastanelere makbuz yaptlar
ekingen duruunu intihara kar
kullanyorlar koularda
nk oktan lm gtrd seni
lm lm
gndelik szlerimiz arasnda
geecek kadar kaba. (s. 208)

Hem lmn bizzat kendisi hem de lm fikri, modern dnyada sradan iler kadar dahi yer
almaz. nsanlarn hayatlarndan snr d edilen lm, etraftakilerin keyfini kardndan
mstehcen ve rahatsz edici bir ey haline gelmitir (Baudrillard 2002: 294). evreden
geenlerin gzleri ve duygular rahatsz olmasn diye cenaze alay programlar bile en dk
seviyede tutulur. Bylesine kaba olan bir gerein, kimliklerin ve szcklerin iinin
boaltld uzay-zamann (Bauman 2000: 241) yaayan modern insann hayatnda, bir
boluktan ve hilikten teye gitme ans yoktur. lm ve insann bir gn lecei fikri, zelin
dedii gibi sadece souk uzay parltsyla kalr ve unutulur gider. lm, bu haliyle bile
gndelik szlerimiz arasnda geecek kadar kabadr.

10

Aklama
Bu makale, 2526 Kasm 2004 tarihinde Marmara niversitesi, Trkiyat Aratrma Enstits
tarafndan dzenlenen Uluslar Aras lm Sempozyumunda sunulan bildiriden geniletilerek
yazlmtr.

Kaynaklar
AKMAN, Nuriye (1992), deal Bir slm Dzeni Gerekmiyor, -Sosyalizmden slma Ulaan
air smet zel Zihin Servenini Anlat-, Hrriyet Gzt., Y.44, S.15888, 5 Temmuz.
AYDOAN, Ahmet (2001), Metafizik Nedir?, stanbul: z Yay.
BAUDRILLARD, Jean (2002), Simgesel Dei Toku ve lm, (ev. O. Adanr), stanbul:
Boazii niversitesi Yay.
BAUMAN, Zygmunt (2000), lmllk, lmszlk ve Dier Hayat Stratejileri, (ev. N.
Demirdven), stanbul: Ayrnt Yay.
ECO, Umberto (1996), Anlat Ormanlarnda Alt Gezinti, (ev. K. Atakay), stanbul: Can
Yay.
E. FRANKL, Victor (1999), Duyulmayan Anlam l, (ev. S. Budak), Ankara: teki
Yay.
GASSET, Ortega Y. (1998), Tarihsel Bunalm ve nsan, (ev. N. G. Ik), stanbul: Metis
Yay.
HANERLOLU, Orhan (1997), Ruhbilim Szl, stanbul: Remzi Kitabevi.
KIERKEGAARD, Sren (2004), lmcl Hastalk Umutsuzluk, (ev. M. M. Yakupolu),
Ankara: Dou Bat Yay.
HAYRT NERYAT LM ARATIRMA MERKEZ MEL HEYET (2001), Kurn-
Kerim ve Muhtasar Meli, stanbul: Hayrt Neriyat
JUNG, Carl Gustav (2003), Drt Arketip, (ev. Z. A. Ylmazer), stanbul: Metis Yay.
LONGMAN (1987), Dictionary Of Contemporary English, London: Richard Clay Ltd.
MONTAIGNE (1995), Denemeler, (ev. S. Eybolu), stanbul: MEB Yay.
ZEL, smet (1999), Tahrir Vazifeleri, stanbul: le Yay.
-------, ------- (2000), Faydasz Yazlar, stanbul: le Yay.
-------, ------- (2004a), Henry Sen Neden Buradasn 1, stanbul: le Yay.
-------, ------- (2004b), Henry Sen Neden Buradasn 2, stanbul: le Yay.
STEINER, George (2003), Hedegger, (ev. S. Sahra), Ankara: Hece Yay.
TOURAINE, Alan (2000), Modernliin Eletirisi, (ev. H. Tufan), stanbul: YKY.
YALOM, Irvn (1999), Varoluu Psikoterapi, (ev. Z.. Babayiit), stanbul: Kabalc Yay.

11