Professional Documents
Culture Documents
14
15
19
133
111
18
12
Keterangan aliran proses
5 proses
No 4 Aliran
1
SP Feed
2
Udara Pembawa Umpan
No
11
12
Aliran proses
Bahan Bakar Kiln
Udara Pendorong Bahan Bakar
3
4
5
Bahan Bakar
Udara Pendorong Bahan Bakar
Udara Primary Fan Alternatif
13
14
15
Kiln
Udara Sekunder
Udara primary Fan Kiln
Udara Nose Ring
6
7
8
9
10
Fuel
Udara tersier
Gas Buang Kiln
Dust Return
Gas Buang SP
Kiln Feed
16
17
18
19
20
Cooler Feed
Udara Pendingin
Udara Cooler Menuju EP
Debu Terbuang
Klinker
17
SUSPENSION PREHEATER 10
(SP)
T 25
Umpan SP kering
Di dalam SP, CaO dan MgO yang terkandung dalam material masih dalam
bentuk CaCO3 dan MgCO3, sehingga :
BM CaCO 3
x CaO
%CaCO3 =
BM CaO
=
100 kg . kmol
56 kg/kmol
x 44,06%
= 78,68%
BM MgCO 3
x MgO
% MgCO3=
BM MgO
T 26
84 kg . kmol
40 kg /kmol
x 0,7%
= 1,47%
Sehingga komposisi umpan berubah tanpa IL tidak diikutsertakan menjadi :
SiO2
SiO 2
x 100
umpantanpa IL
12,76
x 100
98,72
= 12,93 %
Al2O3
Al 2 O3
x 100
umpantanpa IL
3,89
x 100
98,72
= 3,95%
Fe2O3
Fe 2 O3
x 100
umpantanpa IL
1,92 2
x 100
98,72
= 1,94%
CaCO3
CaCO 3
x 100
umpantanpa IL
78,67
x 100
98,72
= 79,69%
MgCO3
MgCO 3
x 100
umpantanpa IL
T 27
1,47
x 100
98,72
= 1,49%
Massa tiap komponen dalam umpan SP
SiO2
Al2O3
Fe2O3
CaCO3
MgCO3
Massa(kg)
34 305,87
10 480,14
5 147,21
211 433,51
3 953,27
265 320,0
(8) Dust return atau debu terbang dari SP menuju ball mill
Rasio ideal SP feed terhadap klinker = 1,76
Kenyataan SP feed
= 268 000 kg
T 28
Clinker
Clinker teoritis
berat umpan
rasio
268.000 kg
1,76
= 152 272,72 kg
Dust return
( 169 724,40152272,72 )
x 100
169724,40
= 10,28%
Komposisi Dust Return
SiO2
= 10,28% x 34 305,87kg
= 3 526,64 kg
Al2O3
= 10,28% x 10 480,14kg
= 1 077,36 kg
Fe2O3
= 10,28% x 5 147,21kg
= 529,13 kg
CaCO3
MgCO3
= 10,28% x 3 953,27 kg
= 406,39 kg
Massa(kg)
T 29
SiO2
Al2O3
Fe2O3
CaCO3
MgCO3
Total
12,93
3,95
1,94
79,69
1,49
100
3 526,64
1 077,36
529,14
21 735,36
406,39
27 274,89
Massa(kg)
30 779,23
9 402,78
4 618,07
189 698,2
3 546,88
238 045,1
T 30
BM CaO
x
BM CaCO 3 massaCaCO3 yang terkalsinasi
56
100
x 173 004,76 kg
= 96 882,66 kg
CO2 yang terbentuk
BM CO 2
x
massaCaCO3 yang terkalsinasi
BM CaCo 3
44
100
x 173 004,76 kg
= 76 122,09 kg
CaCO3 sisa
Reaksi 2 :
MgCO3
MgO + CO2
BM MgO
x
BM MgCO 3
40
84
massa
MgCO3 yang
terkalsinasi
x 3 234,75 kg
= 1 540,36 kg
T 31
CO2
BM CO 2
x
massa MgCO3 yang terkalsinasi
BM CaCo 3
44
84
x 3 234,75 kg
= 1 694,39 kg
MgCO3 sisa
Batubara
Umpan batubara masuk SP = 9 100 kg( CCR Plant 9 PT. Indocement
Tunggal Prakarsa, Tbk, 18 maret 2011)
Kandungan air
= 7,08 % ( QC department Plant 9 PT. Indocement
Tunggal Prakarsa, Tbk, maret 2011)
Sehingga massa air dalam batubara = 7,08% x 9100 kg = 644,28 kg
Jadi umpan batubara kering
= (9 100 644,28)kg = 8455,72 kg
= 66,31% x 8 455,72 kg
= 5 606,99 kg
= 4,19% x 8 455,72 kg
= 354,29 kg
T 32
= 0,87% x 8 455,72 kg
= 73,56 kg
= 0,15% x 8 455,72 kg
= 12,68 kg
=19,53% x 8 455,72 kg
= 1 651,41 kg
Ash
= 8,95% x 8 455,72 kg
= 756,79 kg
Massa (kg)
5 606,98
354,29
73,56
12,68
1 651,41
756,79
8 453,17
Karena komponen IL tidak ikut bereaksi, maka komposisi baru abu batubara
yaitu:
SiO2
Al2O3
fraksi SiO 2
fraksi umpantanpa IL
28,68
87,55
fraksi Al 2O 3
fraksi umpantanpa IL
14,53
87,55
x 100%
x 100% = 32,76%
x 100%
x 100% = 16,59%
T 33
Fe2O3
CaO
MgO
SO3
fraksi Fe 2O 3
fraksi umpantanpa IL
4,93
87,55
fraksiCaO
fraksi umpantanpa IL
33,58
87,55
fraksi MgO
fraksi umpantanpa IL
1,31
87,55
fraksi SO 3
fraksi umpantanpa IL
4,52
87,55
x 100%
x 100% = 5,63%
x 100%
x 100% = 38,35 %
x 100%
x 100% = 1,51%
x 100%
x 100% = 5,16%
SiO2
Al2O3
Fe2O3
CaO
MgO
SO3
Massa (kg)
247,86
125,52
42,60
290,15
11,42
39,04
756,59
Sekam
T 34
Umpan sekam masuk SP = 6 600 kg dengan kandungan air 27,44% (CCR Plant 9
PT. Indocement Tunggal Prakarsa, Tbk, 18 maret 2011), sehingga umpan kering
sekam SP adalah 4 788,96 kg
Tabel 9. Komposisi Umpan Sekam SP
Komponen
Fraksi massa (%)
Massa (kg)
C
49,30
2 360,96
H
5,90
282,55
N
0,50
23,94
S
0,14
6,70
O
44,10
2 111,93
Ash
0,06
2,88
Total
100
4 788,96
(QCD Pant 9 PT. Indocement Tunggal Prakarsa, Tbk, 18 maret 2011)
O2 yang diperlukan
44 gr / grmol
12 gr / grmol
BM O 2
BM C
32 gr /grmol
12 gr /grmol
b) S + O2 SO2
Jumlah S yang bereaksi = 6,70 kg
BM SO 2
SO2 yang terbentuk =
BM S
=
O2 yang diperlukan
=
=
c) H2O(l) H2O(g)
H2O yang terbentuk
d) H2 + O2 H2O
= 8 656,85 kg
x massa C
x 2 360,96kg
= 6 295,89 kg
x massa S
64 gr /grmol
32 gr / grmol
BM O 2
BM S
x 2 360,96kg
x 6,70 kg = 13,4 kg
x massa S
32 gr /grmol
32 gr /grmol
x 6,70 kg = 6,70 kg
T 35
18 gr / grmol
2 gr / grmol
BM O 2
= BM H 2
=
x massa H2
x 282,55 kg
=2
x massa H2
32 gr /grmol
2 gr /grmol
x 282,55 kg
= 4 520,80 kg
e) N + O2 NO2
Jumlah N yang bereaksi = 23,94 kg
NO2 yang terbentuk
O2 yang diperlukan
BM NO 2
BM N
46 gr / grmol
14 gr / grmol
BM O 2
BM N
==
x massa N
x 23,94kg
= 78,66 kg
x massa N
32 gr / grmol
14 gr /grmol
x 23,94kg
= 54,72 kg
Fraksi massa
2,80
33,75
53,19
4,53
Massa (kg)
41,02
494,39
779,15
66,36
T 36
C3H8
3,11
45,56
C4H10
1,46
21,38
C5H12
0,59
8,64
C6H14
0,57
8,35
Total
100
1 464, 85
(Departemen Produksi Plant 9 PT. Indocement Tunggal Prakarsa, Tbk, maret 2011)
779,15 kg
16 kg/kgmol
= 48,7 kmol
Mol O2
= 2 x mol CH4
= 2 x 48,7 kmol
= 97,39 kmol
Massa O2 = mol O2 x Mr O2
= 3 116,6 kg
= 97,39 kmol x 32
Mol CO2 = 1 x mol CH4
= 48,70 kmol
= 1 x 48,70 kmol
Massa CO2= mol CO2 x MR CO2
= 48,70 kmol x 44 kg/kmol = 2 142,80 kg
Mol H2O
= 2 x mol CH4
= 2 x 48,7
= 97,39 kmol
Massa H2O
= mol H2O x MR H2O
= 97,39 kmol x 18 kg/kgmol = 1 753,02 kg
C2H6 + 7/2 O2 2CO2 + 3H2O
massaC 2 H 6
Mol C2H6 =
BM C 2 H 6
=
66,36 kg
30 kg/kgmol
= 2,21 kmol
Mol O2
T 37
45,56 kg
44 kg /kgmol
= 1,03 kmol
Mol O2
= 5 x mol C3H8
= 5 x 1,03 kmol
= 5,15 kmol
Massa O2 = mol O2 x Mr O2
= 5,15 kmol x 32 kg/kgmol = 164,80 kg
Mol CO2 = 3 x mol C3H8
= 3 x 1,03 kmol
= 3,09 kmol
Massa CO2= mol CO2 x MR CO2
= 3,09 kmol x 44 kg/kgmol = 135,96 kg
Mol H2O
= 4 x mol C3H8
= 4 x 1,03 kmol
= 4,12 kmol
Massa H2O
= mol H2O x MR H2O
= 4,12 kmol x 18 kg/kgmol = 74,16 kg
21,38 kg
58 kg /kgmol
= 0,37 kmol
Mol O2
8,64 kg
72 kg /kgmol
= 0,12 kmol
T 38
Mol O2
= 8 x mol C5H12
= 8 x 0,12kmol
= 0,96 kmol
Massa O2 = mol O2 x Mr O2
= 0,96 kmol x 32 kg/kgmol = 30,72 kg
Mol CO2 = 5 x mol C5H12
= 5 x 0,12 kmol
= 0,6 kmol
Massa CO2= mol CO2 x MR CO2
= 0,6 kmol x 44 kg/kgmol
= 26,4 kg
Mol H2O = 6 x mol C5H12
= 6 x 0,12 kmol
= 0,72 kmol
Massa H2O= mol H2O x MR H2O
= 0,72 kmol x 18 kg/kgmol = 12,96 kg
8,35 kg
86 kg/kgmol
= 0,097 kmol
Mol O2
T 39
Al2O3
Fe2O3
CaCO3sisa = 16 693,44 kg
MgCO3sisa = 312,13 kg
CaO
= 97 172,81 kg
MgO
= (1 540,36 + 11,42) kg
= 1 551,78 kg
SO3
= 39,04 kg
Massa (kg)
31 027,29
9 528,3
4 660,67
16 693,44
312,13
97 172,81
1 551,78
39,04
160 985,46
O2 yang diperlukan
28 gr / grmol
12 gr / grmol
BM O 2
BM C
x R kg
= 2,33R kg
x R kg x
T 40
32 gr /grmol
12 gr /grmol
R kg x = 1,33R kg
b) C + O2 CO2
C yang bereaksi
= (C umpan batubara R) kg
= (5 606,98 R)kg
BM CO 2
BM C
44 gr / grmol
12 gr / grmol
(5 606,98 R)kg
(5 606,98 R)kg
BM O 2
BM C
32 gr /grmol
12 gr /grmol
x (5 606,98 R)kg
x (5 606,98 R)kg
BM SO 2
BM S
64 gr / grmol
32 gr / grmol
BM O 2
BM S
32 gr /grmol
32 gr /grmol
O2 yang diperlukan
x 12,68 kg
x 12,68 kg = 25,36 kg
x 12,68 kg
x 12,68 kg = 12,68 kg
d) H2O(l) H2O(g)
H2O(g) yang terbentuk = kandungan air dalam batubara
e) H2 + 1/2O2 H2O(g)
= 644,28 kg
T 41
H2 yang bereaksi
O2 yang diperlukan
BM H 2O
BM H 2
= 354,29 kg
x massa H2
18 gr / grmol
2 gr / grmol
BM O 2
BM H 2
32 gr /grmol
2 gr /grmol
x 354,29 kg = 3 188,61 kg
x massa H2
x x 354,29 kg = 2 834,32 kg
f) N + O2 NO2
N yang bereaksi
BM NO 2
BM N
46 gr / grmol
14 gr / grmol
BM O 2
BM H 2
32 gr / grmol
14 gr / grmol
O2 yang diperlukan
x massa N
x 73,56 kg = 241,70 kg
x massa N
x 73,56 kg = 168,14 kg
Data :
Temperature = 27 C
Kelembaban = 80%
Tekanan
= 1 atm
T 42
udara
udara kering =
1
(1humidity )
1
(1+0,022)
kg
kg = 0,978 kg
komposisi udara :
H2O
= (1- 0,978)
O2
0,21 x 0,978 kg
28,84 kg/kgmol x 32 kg/kgmol = 0,228 kg
0,79 x 0,978 kg
28,84 kg/kgmol
N2
= 0,022 kg
x BM O2
x BM N2
x 28 kg/kgmol = 0,75 kg
= T kg
1
(10,022)
T kg = 0,978T kg
0,21 x 0,978T kg
28,84 kg/ kgmol x 32 kg/kgmol = 0,228T kg
x BM O2
T 43
N2
0,79 x 0,978T kg
28,84 kg/ kgmol x 28 kg/kgmol = 0,75T kg
x BM N2
1
(1+0,022)
10 215 kg
28,84 kg/kgmol
massa H2O
Massa O2
x 10 440 kg = 10 215 kg
= 354,2 kmol
Fraksi Massa
2,16
22,80
75,04
1
Massa (kg)
225
2 380
7 835
10 440
T 44
1
(1+humidity)
1
(1+0,022) x 3 480 kg = 3 405 kg
3405 kg
28,84 kg/kgmol
massa H2O
= 3 480 kg 3 405 kg = 75 kg
Massa O2
x massa udara
= 118,06 kmol
= 793,41 kg
Massa N2
Massa (kg)
75
793,41
793,41
3 480
1
(1+0,022)
x 4 466 kg = 4 369,86 kg
T 45
4 369,86
28,84 kg/kgmol
= 151,52 kmol
massa H2O
Massa O2
Massa N2
Massa (kg)
96,14
1 018,21
3 351
4 466
Massa (kg)
6 590,69
4 368,15
81 568,50
30 100,85
27,88
92,38
122 748,45
= 2,33R kg
CO2
SO2
NO2
= 78,66 kg
T 46
H2O
N2
O2
total CO
Total gas buang
2,33 R
= (2,67 R+T + 200 027,86)kg
total O 2
Total gas buang
23 970,19+0,228 T +1,34 R
( 2,67 R+ T +200 027,86)kg
= 80,01
x 0,1875
1,232R + 0,1875T
= 32 071,32
x 0,0004
T 47
0,43716R = 27,83
R
= 80,91
Massa (kg)
3 705,54
38 402,83
126 325,11
168 433,48
Massa (kg)
20 884,26
14 517,96
221 691,20
148,35
124 707,77
66,64
412,74
382 429,12
Output
T 48
Massa (kg)
Hilang
Keterangan
Massa (kg)
Keterangan
Umpan masuk
SP
268 000
Gas buang SP
382 429,12
18 064,85
Material dari
SP menuju
rotary kiln
160 985,46
10 440
Dust return
27 274,89
Massa yang
terakumulasi
24 943,31
Umpan bahan
bakar total
Udara
primary SP
fan
Udara
pendorong
bahan bakar
Udara
pembawa
umpan
Udara tersier
Gas buang
kiln
Jumlah
Total bahan
masuk
Produk
4 466
3 480
168 433,48
122 748,45
595 632,78
595 632,78
Jumlah
Total bahan
keluar
185 928,77
409 704,01
595 632,78
14
10
15
ROTARY KILN
111
16
133
12
T 49
Reaksi 1:
CaCO3 CaO + CO2
CaCO3 yang bereaksi =
CaO yang terbentuk =
BM CaO
BM CaO 3
56 gr / grmol
100 gr / grmol
x 16 693,44 kg
= 9 348,33 kg
CO2 yang terbentuk =
BM CO 2
BM CaO 3
44 gr /grmol
100 gr / grmol
x 16 693,44 kg
= 7 345,11 kg
Reaksi 2.
MgCO3 MgO + CO2
MgCO3 yang bereaksi = 312,13 kg
MgO yang terbentuk =
BM MgO
BM MgCO 3
40 gr /grmol
84 gr /grmol
x 312,13 kg
= 148,63 kg
BM CO 2
BM MgCO 3
T 50
44 gr / grmol
x
312,13 kg
84 gr /grmol
= 163,50 kg
Karena IL tidak ikut beraksi maka dicari komposisi baru dari abu batubara tanpa
IL yaitu :
SiO2
fraksi SiO 2
fraksi umpantanpa IL
x 100%
T 51
Al2O3
Fe2O3
CaO
MgO
SO3
28,68
87,55
fraksi Al 2O 3
fraksi umpantanpa IL
14,53
87,55
fraksi Fe 2O 3
fraksi umpantanpa IL
4,93
87,55
fraksiCaO
fraksi umpantanpa IL
33,58
87,55
fraksi MgO
fraksi umpantanpa IL
1,31
87,55
fraksi SO 3
fraksi umpantanpa IL
4,52
87,55
x 100% = 32,76%
x 100%
x 100% = 16,59%
x 100%
x 100% = 5,63%
x 100%
x 100% = 38,35 %
x 100%
x 100% = 1,51%
x 100%
x 100% = 5,16%
Massa (kg)
272,45
137,96
46,82
318,93
12,57
SO3
Total
5,16
100
42,91
831,64
T 52
Humidity = 0,022 kg H2O/kg udara kering (psychometric chart, perry gambar 3-4)
Udara kering =
H2O
1
(1+0,022)
x B kg
= 0,978B kg
O2
= 0,21 x
masaudara kering
BM udara
= 0,21 x
0,978 kg
28,84 kg/kgmol
x BM O2
x 32 kg/kgmol
= 0,228B kg
N2
= 0,79 x
masaudara kering
BM udara
= 0,79 x
0,978 kg
28,84 kg/kgmol
x BM N2
x 28 kg/kgmol
= 0,75B kg
1
(1+0,022)
3405 kg
28,84 kg/kgmol
x 3 480 kg = 3405 kg
= 118,06 kmol
T 53
massa H2O
= 3 480 kg 3405 kg = 75 kg
Massa O2
Massa N2
Massa (kg)
75
793
2 612
3 480
1
(1+0,022)
15 890 kg
28,84 kg/kgmol
massa H2O
Massa O2
Massa N2
x 16 240 kg = 15 890 kg
= 550,97 kmol
Massa (kg)
350
3 702
12 188
16 240
T 54
Kapasitas = 9 000 m3/jam (CCR Plant 9 PT. Indocement Tunggal Prakarsa, Tbk,
maret 2011)
Udara = 1,16 kg/m3
massa udara = 9 000 m3/jam x 1,16 kg/m3 = 10 440 kg/jam
massa udara kering
1
(1+0,022)
10 215 kg
28,84 kg/kgmol
massa H2O
Massa O2
x 10 440 kg = 10 215 kg
= 354,2 kmol
Fraksi Massa
2,16
22,80
75,04
1
Massa (kg)
225
2 380
7 835
10 440
Sehingga komposisi keseluruhan bahan bakar kiln adalah seperti pada tabel 25.
Tabel 25. komposisi bahan bakar kiln
Komponen
C
H
N
S
O
SiO2
Al2O3
Fe2O3
CaO
MgO
Massa (kg)
6 161,52
389,33
80,84
13,94
1 814,73
272,45
137,96
46,82
318,93
12,57
T 55
SO3
Jumlah
0,46
100
42,91
9 292
Reaksi Pembakaran di SP
1) C + 1/2O2 CO
Di dalam kiln tidak dihasilkan gas CO ( CO =0%)
2) C + O2 CO2
C yang bereaksi
= 6 161,52 kg
CO2 yang terbentuk
44 kg kg/kgmol
12kg /kgmol
O2 yang diperlukan
32 kg /kgmol
BM C 12 kg /kgmol
x 6 161,52 kg = 22 592,24 kg
x 6 161,52 kg = 16 480,72
kg
3) S + O2 SO2
S yang bereaksi
= 13,94 kg
64 kg /kgmol
32 kg/kgmol
x 13,94 kg = 27,88 kg
O2 yang diperlukan
32 kg /kgmol
32 kg /kgmol
x13,94 kg = 13,94 kg
4) H2O(l) H2O(g)
H2O(g) yang terbentuk = kandungan air dalam batubara = 708 kg
5) H2 + 1/2O2 H2O(g)
H2 yang bereaksi
= 389,33 kg
18 kg /kgmol
H2O(g) yang terbentuk = 2 kg /kgmol x 389,33 kg = 3 503,97 kg
O2 yang diperlukan
32 kg /kgmol
2 kg /kgmol
x 389,33 kg x = 3 114,64 kg
6) N + O2 NO2
N yang bereaksi
= 80,84 kg
46 kg /kgmol
NO2 yang terbentuk = 14 kg /kgmol
O2 yang diperlukan
32 kg/kgmol
14 kg/kgmol
x 80,84 kg = 92,38 kg
x 80,84 kg = 184, 78 kg
T 56
SO2
= 27,88 kg
NO2
= 92,38 kg
H2O
N2
O2
= 4,05 %
0,0405 =
B (udara sekunder)
total O2
total gas buang kiln
(0,228 B12 919,08)kg
(44 799+ B)kg
= 78 578,34 kg
Massa (kg)
0
6 590,69
4 368,15
81 568,50
30 100,85
27,88
T 57
NO2
Total
0,07
100
92,38
122 748,45
Massa (kg)
1 728,72
17 915,86
58 933,76
78 578,34
Massa (kg)
31 027,29
9 528,3
4 660,67
16 693,44
312,13
97 172,81
1 551,78
39,04
Keterangan
Gas buang
Kiln
Material dari
rotary kiln
menuju
Clinker cooler
Output
Massa (kg)
Produk
Hilang
122 748,45
156 975,35
10 000
3 480
16 240
10 440
78 578,34
279 723,80
279 723,80
Jumlah
Total bahan
keluar
156 975,35
279 723,80
122 748,45
19
133
17
T 58
= 156 975,35kg
Berat jenis udara pada suhu 30 C = 1,16 Kg/m3 (R.H. Perry, 3-30)
Berat pendingin tiap jam
(C4) Kebutuhan udara panas untuk Rotary Dryer sebesar 10% dari udara panas
total dari Cooler
= 10% x 34 450,58 kg = 3445,06 kg
Kebutuhan udara untuk ball mill = massa udara panas total massa udara panas
untuk rotary dryer
= 34 450,58 kg 3445,06 kg = 31 005,52 kg
Debu yang ditarik fan ke EP sebesar 2 % dari umpan masuk (CCR Plant 9 PT.
Indocement Tunggal Prakarsa, Tbk, maret 2011)
Debu yang ditarik EP
= 0,02 x jumlah clinker panas
= 0,02 x 156 975,35 kg = 3 139,51 kg
Lampiran 1 Tugas Khusus (Perhitungan Neraca Massa)
T 59
Efisiensi 99% (CCR Plant 9 PT. Indocement Tunggal Prakarsa, Tbk, maret
2011)
Klinker tersirkulasi
= 0,99 x debu yang tertarik
= 0,99 x 3 139,51 kg = 3 108,11 kg
Massa (kg)
Output
Keterangan
Produk
Umpan
masuk cooler
Udara
pendingin
Jumlah
Total bahan
masuk
156 975,35
Udara tersier
281 462,4
Udara
sekunder
Debu
terbuang
Udara panas
menuju EP
Material
menuju
cement mill
Jumlah
Total bahan
keluar
438 437,75
438 437,75
Massa
Hilang
168 433,48
78 578,34
31,4
34 450,58
156 943,95
156 943,95
281 493,8
438 437,75