Thomas S.

Kuhn

BLMSEL
DEVRMLERN
YAPISI
HI)

liJCC'dcn.vIlcn

Nllty Kuya

Thomas S. Kuhn

BLMSEL
BLMSEL
DEVRMLERN
DEVRMLERN
YAPISI
YAPISI
T h o m a s S. K u h n

ngilizceden eviren
nilfer KUYA

ngilizceden eviren
n il fe r KUYA
aan yayraifc

yaym U t

REVOLUTIONS
STRUCTURE
OF SICENTIFIC
THETHE
STRUCTURE
OF SICENTIFIC
REVOLUTIONS
YAPISI
DEVRMLERN
BLMSEL
BLMSEL DEVRMLERN
YAPISI
THOMAS
S. KUHN
THOMAS
S. KUHN
EVREN
NGlLlZCEDEN
NGLZCEDEN
EVREN
KUYA
NLFER
NLFER
KUYA
METN
EVRLEN
EVRLEN
METN
PRESS
OF CHICAGO
THE
UNIVERCITY
THE
UNIVERCITY
OF CHCAGO
PRESS
GENLETLM
2. BASK/1970
NGlLlZCEDEN
NGLZCEDEN
GENLETLM
2. BASKI/1970

YAYINCILIKTA
ALAN
ALAN
YAYINCILIKTA
1982
Birinci
Bask
: Ekim
Birinci Bask
: Ekim
1982
1986
kinci
Bask
:Mart
kinci Bask ;Mart 1986
Eyll
1991
Bask
nc
nc
B a:sk
; Eyll
1991
19951995
Bask
Drdnc
Ekim
:
Drdnc B a sk : Ekim
Dizgi-Kapak
Grafik
Dzeni
: Pano
Dizgi-Kapak
Dzeni
: Pano
Grafik
Sanatlar
Bask
Matbaaclk
: Mart
B ask
: Mart
Matbaaclk
Sanatlar
(0212)
212
212212
03 39
03 40
Tel:Tel:
(0212)
03 -39
- 212
03 40

975975
ISBN
- 42--542-5
- 7414
ISBN
- 7414

atan

yayrcSk

- STANBUL
Sk. Torun Han No.40
Caalolu
Kat :3
ataleme
ataleme Sk. Torun Han
No.4
K at
:3 Caalolu - S T A N B U L
Tel: (0212) 511 26 00 Fax: (0212) 528 00 69
Tel: (0212) 511 26 00 Fax; (0212) 528 00 69

NDEKLER
NDEKLER

evirmenin Sunuu

nsz

.........
.

7
40

evinnenin Sunuu...................................................................................
7
.
I. Giri :Tarihe Den Rol
.....46
nsz...........................................................................................................................................40
53
II. Olaan Bilime Giden Yol
Doas
Olaan
III.
Bilimin
I. Giri : Tarihe Den R ol
........................................................................46 63
IV.
zyor
Olaan
Bilim
Bulmaca
II. Olaan Bilime Giden Y o l.................................................................................53 72
ncelii
Paradigmalarn
III. V.
Olaan
Bilimin D oas.................
63 79
Ortaya k
Aykrlk
BilimselKeiflerin
IV. VI.
Olaan
BilimveBulmaca
zyor......................................................................
72 86
Kuramlarn Ortaya k
Bunalm ve Bilimsel
V.VII.
Paradigmalann
ncelii....................................................................................
79 97
Tepki Ortaya k..................
Bunalma
Gsterilen
VI.VHI.
A ykm
hk ve Bilimsel
Keiflerin
86 106
Doas ve
Zorunluluu
Bilimsel
VII. IX.
Bunalma
ve Devrimlerin
Bilimsel Kuramlann
Ortaya
k..............................................97 118
Dnya-Gr
Deiiklii
Olarak Devrimler
v n i . X.
Bunaluna
Gsterilen
Tepki..............................................................................
106 132
Grnmezlii
Devrimlerin
IX. XI.
Bilimsel
Devrimlerin
Doas ve Zorunluluu............................................... 118150
Devrimlerin Deiiklii
Sonulanmas
X.XII.
Dnya-G
Olarak Devrim ler............................................... 132156
Yoluyla
ilerleme
Devrimler
Xm.
XI. Devrimlerin G rnm ezligi..............................................................................150168
XII. Devrimlerin Sonulanmas.............................................................................. 156
Sonsz-1969
X n i. Devrimler Yoluyla lerleme ........................................................................ 168.178
179
1- Paradigmalar ve Topluluk Yaps
184
2Olarak
Paradigmalar
Grup
Btnlemesi
ilkelerinin
Sonsz-1969............................................................................................................................ ..178
;... 188
3- Paylalanve
Paradigmalar.....
rnekler
Olarak
1- Paradigmalar
Topluluk
Y aps.........................................................................179
4ve
Sezgiler
Szsz
Bilgi
2- Grup lkelerinin Btnlemesi Olarak Paradigmalar...........................
184 191
5Devrimler
ve
.
E-llemezlik
rneklikler,
3- Paylalan rnekler Olarak Paradigmalar.....
...........................................;... 188196
6- Devrimler
veSezgiler........................................................................................
Grelililkilik
4- Szsz
Bilgi ve
191201
7- Bilimin Doas
5- rneklikler,
E-llemezlik ve Devrimler
................................................ 196203
6- Devrimler ve Grelililkilik.................................................................................. 201
7- Bilimin D oas........................................................................................................203

...

......
.
......

EVRMENN SUNUU

1962 ylnda yaynlanan Bilimsel Devrimlerin Yaps 1969 ylnda ikinci

baskya girdii zaman, aradan geen yaklak yedi yllk sre iinde ada
arama girmi, bilim yapan,
en temel klasikleri
bilim ve
felsefe dnyasnn
1962 ylnda
yaynlanan
Bilimsel Devrimlerin
Yaps 1969
ylmda ikinci
ve
kabul etsin ya
herkesin,
yazan
bilim
hakknda
iindeki
dnen
baskya girdii zaman, aradan geen yaklank yedi yllk sre grleri
iinde ada
bir
olduu
metin
da
zorunda
ve
deinmek
etmesin,
hesaplamak
bilim ve felsefe dnyasnn en temel klasrkleri arama girmi, bilim yapan,haline gel
ve devrimlerden
tarihindeki
bykgrleri
Bilimin
dnmlerden
mi bulunuyordu.
bilim hakknda
dnen ve yazan
herkesin,
iindeki
kabul etsin
ya
devrimci
kendisinin
kadar
bu
olabilmesini,
bizzat
eden
bu
sz
kitap,
da etmesin, deinm ek ve hesaplamak zorunda olduu bir metin haline gel bilimin
(bilim felsefesi,
bilim tarihi, bilim
alan bilgi
dallarnda
eitli ynlerini
mi bulunuyordu.
Bilimin konu
tarihindeki
byk
dnmlerden
ve devrimlerden
derin
bir
noktas
yaratabilmesini
bir
dnm
yank,
bylesine
sosyolojisi)
sz eden bu kitap, bizzat kendisinin bu kadar devrimci olabilmesini, bilimin
nedenlere
hangi
borluydu?
eitli ynlerini konu alan bilgi dallarnda (bilim felsefesi, bilim tarihi, bilim
tezleribir
nce, en geni
ksaca
tantmadan
anayank,
Metni oluturan
sosyolojisi) bylesine
derin bir
dnm
noktas yaratabilm
esini anlamyla
ve
tarihinin
bat
kitabn
demokratik
baktmzda,
dnce
top
sonularna
hangi nedenlere borluydu?
biri
'ilerleme'
hatta
olan
en
deerlerinden,
kkl
lumlarnn
nyarglarndan
M etni oluturan ana tezleri ksaca tantmadan nce, en geni anlamyla
bilim
temelinde
ve bu
geleneinin
dncenin
dncesini
yatan
sonularma
baktmzda,
kitabn
bat dnce
tarihinin
veampirist
demokratik
tophedef
olduunu gryoruz.
varsaymlarn
alm
lum lannmbalca
en kkl
deerlerinden,
hatta
nyarglarndan
biri olan ilerleme
insanln
topluca ilerlemeye
Tekbutekdncenin
mkemmellemeye,
bireylerin temelinde
dncesini ve
yatan ampirist
bilim da
geleneinin
ilerlemenin
bir dnce-nesnesi, yani kavram ola
dncesi
ak olduu hedef
balca varsaymlarm
almveolduunu
gryoruz.
en tutkulu ve
ncesi Aydnlanma
Fransz Devrimiinsanln
ortaya k,
Tek tekrak
bireylerin
mkemmellemeye,
da toplucaann
ilerlemeye
bir
lerleme
tarihi,
yandan
fikrinin
rnlerinden
biriydi. bir dnce-nesnesi,
gzel
ak olduu
dncesi
ve ilerlemenin
yani kavram ada
ola bilimin
ve
ve
dier
zgrlkler
aklcln
yandan sosyal
iin
rak ortaya k,
Franszgelimesiyle,
Devrimi ncesi Aydnlanma
anm politik
en tutkulu ve
ile bal
bakada
gre, bilim hi
olarak
geliti.
asnabilimin
yaplan mcadeleler
gzel rnlerinden
biriydi. lerleme
fikrinin
tarihi,
bir Bu
yandan
Her
bir duraksama
hatta
yldr ilerlemektedir.
yz zgrlkler
geirmeden
yz,
ve aklcln
gelimesiyle,
dier yandan
sosyal
vedrt
politik
iin
yeni
ve
yollar
beraberinde
yeni
sorunlar
zm
bulu ile
yaplan myeni
cadeleler
bal olarak
geliti.
Bu bakyeni
asna
gre, bilim getirmi,
hi
bymtr. Bylece,
insa
alanlar
ampirik
yaratm,
aratrma
bir duraksama
geirmeden
yz, hatta
drt bilgi
yz giderek
yldu ilerlemektedir.
Her
ve evresi
egemenliinin
doal evresi
yeni bulunn
beraberinde
yenihakkndaki
sorunlar vebilgisinin
yeni zm
yollarzerindeki
getirmi, yeni
akln stn
yalnzca
srekli olarak
da ampirik
dncesi
ilerleyecei
aratrma bundan
alanlar somra
yaratm,
bilgi giderek
bymtr.
Bylece,
insaya da yanll, kesin
doruluuegemenliinin
bir bilgisinin
kp,zerindeki
inan olmaktan
nm doal lne
evresi duyulan
hakkmdaki
ve evresi
bir stn
somut
varsaym haline
kantlanamasa
bilimsel
snanabileceek
olarak dncesi
bundan somra
da sreklibile,
olarak
ilerleyecei
yalnzca
akln
atlmasyla,
19 uncu
evrim
gelmitir.
kuramnn
yzyldakp,
lne duyulan
bir inan
olmaktan
doruluu
yaortaya
da yanll,
kesindoann da
anlalmas
olduunun
ilerleme
bir tarihisomut
kaydeden
ekilde
kantlanamayn
asa bile,
bilimsel
olarak
smanabileceek
bir varsaym
halinebu varsay
ve insan
olan insann
doann birortaya
paras
gelmitir. m
19 glendirmi,
uncu yzylda stelik
evrim kurammm
atlmasyla,
doann
da toplumla
saptanabilecek
olarak
da
ilerledii
bilimsel
bu
ve
rnn
ilerlemenin
ayn ekilde ilerleme kaydeden bir tarihi olduunun anlalmas bu varsay kurallar
m glendirmi, stelik doann bir paras olan
7 insann ve insan toplumlarnn da ilerledii ve bu ilerlemenin bilimsel olarak saptanabilecek kurallar

lerinin de gelimesini hzlandrmtr. (1)

olduu
dncelerini
pekitirerek,
doa bilimlerinin
yan sra
toplum
bilim
ile birleerek
tarz
bilimin,
Ancak
kapitalist retim
ampirist kuramyla
lerinin
de
gelimesini
hzlandrmtr.
(1)
meydana getirdikleri toplumsal dnmn ideolojik bir rn olarak ilerle
Ancak
ampirist
kuram
yla olduu
bilimin,
kapitalist
retim ve
tarz
ile birleerek
retim
me
yalnzca
giriimden
bilimsel
varln
toplumsal
borlu
meydana
getirdikleri
toplumsal
dnmn
ideolojik
bir
rn
ilerle
den elde edilen sonularn gnlk yaamdaki refah dzeyine olarak
yansyabildii
me
yalnzca
varln
borlu olduu
bilimsel giriimden
ve toplumsal
retim

lde
geni
insan ynlarna
malolabilmektedir.
olan
bir sentezi
Gemiin
den
elde
edilen
sonularm
gnlk
yaamdaki
refah
dzeyine
yansyabildii
ilerleme dncesi aslnda bir deer yargsdr ve gelecee dnk bir gc
lde
genibirinsan
malolabilmektedir.
Gemiin
bir sentezi
olan
olmasn,
bilgiymlarma
metodun srekli
tr olan bilimsel
ve yaygn
baarsna
ilerleme
dncesi
aslnda
bir
deer
yargsdr
ve
gelecee
dnk
bir
gc
borludur. Yani ilerleme bilimsel dnceye bal olduu lde bu dn
olmasn,
b k bir
bilgi
trolduu
olan bilimsel
metodun
srekligerekir,
ve yaygn
baarsm
a
cenin nasl
felsefi bir
sorusunun
yaps
ki bu
yantlanmas
borludur.
Yani
ilerleme
bilimsel
dnceye
bal
olduu
lde
bu
dn
sorundur ve yalnzca bilimin pratik, teknolojik sonularna bavurarak ak
cenin
nasl Bilimsel
bir yapsbulularn
olduu sorusunun
ki bubilinmeyene
felsefi bir
lanamaz.
Bilinenden
mantksalyantlanmas
yaps nedir?gerekir,
sorundur
ve
yalnzca
bilimin
pratik,
teknolojik
sonularma
bavurarak
ak
Bu
doru ilerlerken ne tr kurallara ve kavramsal aralara gerek vardr?
lanamaz.
Bilimsel
bulularn
mantksal
yaps
nedir?
Bilinenden
bilinmeyene
aralarla retilen bilginin daima ileriye, daha doru olana gittiini nereden
doru
ilerlerken
ne trztkurallara
ve kavram sal karlatmz
aralara gerekzaman,
vardr?hangi
Bu
bilimsel aklamalarla
bilebiliriz?
Birbirine
aralarla
retilen
bilginin
daim
a
ileriye,
daha
doru
olana
gittiini
nereden
sinin daha geerli olduunu belirlemek iin ne gibi ltlere sahibiz? Bu tr
bilebiliriz?
Birbirine
zt bilimsel
aklamalarla
zaman,da
hangi
incelerken,
bunlara
yarar
felsefi sorunlar
gemitekarlatmz
verilmi yantlardan
sinin
daha
geerli
olduunu
belirlemek
iin
ne
gibi
ltlere
sahibiz?
Bu
lanmamamz dnlemez elbette. lerleme dncesi uzun bir gemiintrve
felsefi
sorunlar
gemitebirverilmi
yantlardan
da yarar
daha iyiincelerken,
doru gelimi
tarihin bilincine
olduu
bir dzeyebunlara
giderek
dayal
lanmamamz
dnlemez
elbette.
lerleme
dncesi
uzun
bir
gemiin
ve
bilimin
bir
de
gelitii
tarihsel
olarak
nasl
ilerlemeyi
etkileyen
lde,
sre
giderek
daha
iyi
bir
dzeye
doru
gelimi
bir
tarihin
bilincine
dayal
olduu
retildii
sorularnn
Ksa
ve ne tr
gerekmektedir.
yantlanmas
koullarda
lde,
ilerlemeyi
etkileyen
bilimin
de tarihsel
biraklcln
sre olarak
bir rn
olarak
ve pratik
bir tutum
bilimsel
onun gelitii
ve nasl
cas, zihinsel
veolan
ne tr
koullarda
retildii
sorulannn
gerekmektedir.
Ksa
bilimsel
ilerlemenin
eletirisini
veyayantlanmas
zmlemesini
yapan kii, bilimin
cas,
ve pratik
birtarihini
tutum olarak
bilimsel
aklchm
veasll
onunbilim
bir rn
felsefesini
hemzihinsel
hem de
Macar
felse
yapmak
zorundadr.
olan
bilimsel
ilerlemenin bir
eletirisini
veyabelirttii
zmlemesini
yapanfelsefesi
kii, bilimin
fecisi
Imre Lakatos'un
olma
zdeyiiyle
gibi, "Bilim
hem
hem tarihi
de tarihini
yapmak
zorundadu-.
acar asll
felseise
kr, bilim
yaplan bilim
yaplan
danfelsefesini
tarihi
olmadan M
felsefesi
bilimbilim
fecisi
Imre
Lakatosun
bir
zdeyiiyle
belirttii
gibi,
Bilim
felsefesi
olma
bo bir giriimdir." (2)
dan yaplan
bilim tarihi
kr, baka
bilim dzeylerde
tarihi olmadan
yaplan bilim rnein,
felsefesi ken
ise
Bu zdeyiteki
de yanstabiliriz.
gerei,
bo
bir
giriimdir.
(2)
di tarihini bilmeyen bir topluma, kendisini ileriye gtrecei sylenen her
Bu adm
zdeyiteki
gerei,
baka
dzeylerde
de yanstabiliriz.
ne olduunu rnein,
onun
ne kadar
kalacaksa,
bilimin
bilmedenken
yabanc
yeni
dirnlerini
tarihini bilmeyen
bir
topluma,
kendisini
ileriye
gtrecei
sylenen
her
kullanan insanla da bilim adna yaplacak her ey,
en azndan
yeni
adm
ne
kadar
yabanc
kalacaksa,
bilimin
ne
olduunu
bilmeden
onun
aklclk asndan, Tanr adna yaplmcasna uzak kalabilir. Genel olarak
rnlerini
insanla
da bilim
adna karsnda,
yaplacak her
ey,insanlarn
en azndan
kaydettii
ba
tek tek
ilerleme
insanlnkullanan
ya da bilimin
aklclk
asndan.
Tanr
adna
yaplmcasm
a
uzak
kalabilir.
Genel
olarak
yahut
zen ne kadar gsz kalabildiinin bilincinde olan Kuhn, belli bir tarih
insanln
ya da bilimin
kaydettii
ilerleme
karsnda,olarak
tek tekgsterilen
insanlarnbirok
ba
'bilim'
veya 'ilerleme'
dayanarak
felsefe grne
zen
ne
kadar
gsz
kalabildiinin
bilincinde
olan
Kuhn,
belli
bir
tarih
yahut
sonucun srasnda ne kadar yanltc olabildiini gstermeyi amalamaktadr.
felsefe
grne
dayanarak
bilim
veya varlan
ilerlemen
e son
olarak
gsterilen
bilimde
gre bilim
topluluklar,
Kuhn'a
varla
daimabirok
aamay
sonucun
ne kadar
yanltc
olabildiini
gstermeyiEldeki
amalamaktadr.
gstermek
olarak
bilecek srasmda
en iyi aama
eilimindedirler.
bilgi ierii
Kuhna
gre bilim
topluluklar,
varlanyani
en son
aamay
daima vanladizi admla,
bir bi
bal birbilimde
srekli
ve kesintisiz
dorudan
ne, birbirine
bilecek en iyi aama olarak gstermek eilimindedirler. Eldeki bilgi ierii
Thebive admla,
Idea
incelemesi
tarihsel biryani
J.B. Bury,bir
iinvebkz.
li)birbirine
ilerleme dncesinin
ne,
dorudan derinlemesine
bal bir dizi
srekli
kesintisiz
of Progress (lerleme Dncesi) Dover Publications, New York, 1932, 1960.

Deime)
alnt,
Scientific
bkz. A.C. Crombie
(derleyen)
N.R. Hanson'dan
(1)(2)ilerleme
dncesinin
derinlemesine
ve tarihsel
bir incelemesi
iin Chance
bkz. J.B.(Bilimsel
Bury, The
Idea
1961,
Basic BookNew
Tarihi Sempozyumu,
s.458.
Bilim
1963,
of Oxford
Progress
(lerleme
Dncesi) Dover
Publications,
York,
1932, 1960.
(2) N.R. Hanson'dan alnt, bkz. A.C. Crombie (derleyen)
Scientific Chance (Bilimsel Deime)
8
Oxford Bilim Tarihi Sempozyumu, 1961, Basic Book 1963, s.458.

rikimle varld izlenimini yaratmann ve varlan aamay da mmkn olan

rikimle
vanid
izleniminiiin
y^atm
am ntarihini
ve varlan
aamay
mmkn
olan
bilimin
'geriye
doru'datekrar
yazma
ilerleme
gibi gstermek
tek
tek
ilerleme
gibi
gstermek
iin
bilimin
tarihini
geriye
doru
tekrar
yazmann, yani bir yerde tahrif etmenin, yaygn bir alkanlk, bir tr 'ideoloji' ha
nm,geldiini
yani bir saptayan
yerde tahrif
etmenin,
yaygn bir alkanlk,
bir tr doasn
ideolojiet
ha
bu yanlsamann
Kuhn,
bilimsel bilginin
line
line
geldiini
saptayan
Kuhn,
bu
yamisamanm
bilimsel
bilginin
doasm
et
kileyecek kadar tehlikeli hale geldiini ve tarihsel verilerin byle bir bilgi ve
kileyecek
kadar
tehlikeli
hale
geldiini
ve
tarihsel
verilerin
byle
bir
bilgi
ve
ilerleme kuramn kesinlikle desteklemediini ne srmtr. Kuhn, bilimsel
ilerleme
kuramm
kesinlikle
desteklemediini
ne
srmtr.
Kuhn,
bihmsel
ilerlemenin en kesin dayana olduu iddia edilen ampirist bilgi kuramnn
ilerlemenin
en kesin
dayana
olduu
iddia edilen
ampiristyazanlara
bilgi kuram
m n
gre yeniden
tarihini de
kendilerine
gerei Olarak
kar,
bir
bilimin
bir
gerei
larak
bilimin
tarihini
de
kendilerine
gre
yeniden
yazanlara
kar,
ayn tarihe bakarak bambaka bir ilerleme yapsnn ve bambaka felsefi so
ayn tarihe
bakarak bambaka
bir ilerleme
yapsrun ve bambaka
felsefi sokantlamak
Bilimsel Devrimle
abasndadr
nularn
oluturulabileceini
nulann
oluturulabileceini
kantlamtk
abasndadr
ve
Bilimsel
Devrim
le
rin Yaps bu abann rndr.
rinKuhn'un
Yaps budncesine
abann rndr.
gre bilim tarihi, bilimsel giriimin kesintisiz bir
K uhnun
dncesine
gre
bilimbyk
tarihi,kesintilere,
bilimsel giriimin
kesintisizu
bir
bilgiyi
hatta kopmalara
birikim
halinde
deil, aksine,
birikim
halinde
deil,
aksine,
bilgiyi
byk
kesintilere,
hatta
kopmalara
u
ratan devrimci dnmlerle gelitiini gstermektedir. Devrim szcnn
ratan
devrimci
dnmlerle
gelitiini
Devrim
rekabet halindeki
yahutgstermektedir.
birbiriyle atma
de
gsterdii
gibi,
kart bi
birokszcnn
de
gsterdii
gibi,
birbiriyle
atma
yahut
rekabet
halindeki
birokkadar
kartge
bi
lim grnden ya da okulundan, sonunda galip gelenlerin bugne
lim
grnden
ya
da
okulundan,
sonunda
galip
gelenlerin
bugne
kadar
ge
tirdii bir bilim 'sylemi' (discourse) sz konusudur. O zaman da akla u so
bir bilimgereklik
sylem iile
(discourse)
sz konusudur.
O bilimsel
zaman dakuramlarn
akla u so
farkl ilikiler
kuran kart
gelmektedir:
rutirdii
ru
gelmektedir;
gereklik
ile
farkh
ilikiler
kuran
kart
bilimsel
kuramlarn
mcadelesi sonunda bugne varan bilimsel bilgi ierii, olmas gereken miy
mcadelesi
sonunda
bugne
varan bilimsel
ierii, bilinmezlikten
olmas gerekenkur
m iy
bir tekinin,
sadecebilgi
yoksa birok
dnya'dan
di,
'mmkn
di, yoksa
birok
mmkn
dnyadan
sadece
bir
tekinin,
bilinmezlikten
kur
tarlarak
Eer
gereken
birinciyse, neye gre
yaratlp, gerekletirilmesi mi?
tarlarak
yaratlp,gelecektir.
gerekletirilmesi
mi?iine
Eer
birinciyse,
neye gre
gereken
(erekbilim)
Burada iin
teleoloji
girmekte
sorusu
gndemde
sorusu
gelecektir.
Burada
iine teleoloji
girm
ekte
dir
ideolojik
verilebilir.
Bu tr(erekbilim)
ve bugndemde
herhangi bir
soruya birok
yantiin
yant
diryola
ve bu
soruya
birok
ideolojik
yant
verilebilir.
Bu
tr
herhangi
bir
yamtdaha
olgsunun
her
ilerleme
zaman
ve
tan
iyi
karak,
istenilir, somut bir
tan yola
karak,
ilerleme
her zaman
dahavarmak
iyi ve istenilir,
somutn
bir
bir olgsunun
doru
ynelmi
amaca
sonucuna
mmkndr.
sre olduu
amaca doru
ynelmi
birereve
sre olduu
sonucuna varmak
ndinsel bir
nceleri
sanln
iinde tasarlad
bilimsel akl
bu ama,mmkndr.
sanhm
nceleri
dinselelle
bir tutulur
erevebir
iinde
tasarlad
bu ama,
bilimsel
akldn
bilimsel
birlikte
cln
zaferiyle
grnme
brnm,
chmgeree
zaferiyle
elle tutulur
birdaha
grnme
brnm,yargs
bilimsel
dn
ve birlikte
giderek
fazla yaklat
cenin
glen
doru olana
cenin kesin
geree
doru
olana
daha
fazla yaklat
yargs bilisel
glen
ve buna
tektirgiderek
ve ve
bilgi
yaknlamak
doru
iin gereken
mitir:
mitir: kesin
ve dorusalayan
bilgi tektir
buna yakmlamak
iin metoddur.
gereken bilisel
te
tek ve
ampirik bilimsel
ilerlemeyi
(cognitive)
yntem
(cognitive)
ilerlemeyi
salayan
tekolanlardan
yntem ampirik
metoddur.
te
oldu yan
bir tanesi
mmkn
yalnzcabilimsel
bugnk
bilginin
yandan,
bugnk bilginin
olanlardan
yalnzcaevrimi
bir tanesi
yan
iyi-kt,
ilerlemenin
gibi,oldu
tyandan,
tpk doann
bilimselmmkn
benimsendiinde
t benimsendiinde
bilimsel
ilerlemenin
evrimi
gibi, iyi-kt,
bir yaps
var demektir.
doru-yanh
Hi
yarglarna
uludoann
yer vermeyen,
aktpk
doru-yanh
vermeyen,
ak ulu bir
yaps
demektir.
Hi
bilimde
daima
olaslkyarglarma
vardr.
O var
zaman,
deilse
anlamndayer
baka seenekler
deilse olaslk
anlamnda
daima baka
vardr. 'Doru
O zaman,
bilimde
de
devrimle
'lar ve
devrim arasnda
bir fark kalmaz.
fazla seenekler
toplumda
devrimle
toplumda
devrim arasmda
fazla bir fark
kalmaz.
D oru1ar
ve de
Dn
yarglar
olan bugn
er
mutlak deildir,
iin doru
dntrlebilirler:
erdoru
yarglar
mutlak deildir,
dntrlebilirler:
Dn
iin doru
bugn
ol
bilginin
yarn olan
yanl
bulduumuz bir
bugn doru
iin
olmayabilir,
iin doru
doru
bilginin
yarmolduunu
yanl ol
duuna
neyin doru,bir
neyin
kararolmayabilir,
ilerleme
nsanlk
iinbulduumuz
verebiliriz.bugn
duuna
karar
verebiliriz.
nsanlk
iiniinde
neyin bilim
doru,yaplan
neyin ilerleme
olduunu
eden
toplu
yalnzca
tayin
deil,
dnyann,
bir yntem
tayinveeden
yalnzca
bir
yntem
deil,
iinde
bilim
yaplan
dnyanm,
toplu
mun
tarihin
koullardr.
mun
ve tarihin
koullardr.
yakla
Bilimsel
evrimci
olan
de,
deil
tr,
ikinci
birikimci
yani
ilerlemeye
ilerlemeye
ikinci tr, yani
deil de,yahut
evrimci
olan yakla
kar-tarihini
Kuhn, grld
benimseyen
bilimin alternatif
gibi,birikimci
m Bilimsel
m benimseyen
Kuhn,
grld
gibi,
bilimin
alternatif
yahut
kar-tarihini
sosyolojisihem
de
felsefesini
bir yandan
yazarken
da bilimsel
hem
bilginin
yazarken bir yandan da bilimsel bilginin hem felsefesini hem de sosyolojisi
9

ni yapmaktadr. Kuhn'u bilimin tarihine ynelten temel epistemolojik sorun,

ni ve
yapmaktadr.
K uhnuvarsaylan
bilimin tarihine
ynelten
epistemolojik
gereklie
farkltemel
tek
yaplarla sorun,
yak
kuramsal
deimez olduu
tek
ve
deimez
olduu
varsaylan
gereklie
farkl
kuramsal
yaplarla
yak
birletiri
laan aklama tarzlarnn arasndaki mantksal badamazl aan
laan
aklama
tarzlarmm
arasmdaki
mantksal
badamazl
aan
birletiri
ci ve evrensel geerlilik tleri olup olmad sorusudur. Klasik anlamda bi
ci ve evrensel
tleri
olupolabilmesi
olmad sorusudur.
anlamda
bi
mmkn
iin, farklKlasik
ilerleme geerlilik
kuramlar
birbir
limsel
kavramnn
limsel
ilerleme
kavramnn
mmkn
olabilmesi
iin,
farkl
kuramlar
birbir
leriyle, kyaslamak iin kullanlabilecek ve kendileri herhangi bir kurama
leriyle,
kyaslam
ak iin
kullanlabilecek
ve Halbuki
kendileriKuhn
herhangi
birtarihine
kurama
bal
gerek vardr.
olmayan,
nesnel
ltlere
bilimin
bal
olmayan,
nesnel
ltlere
gerek
vardr.
Halbuki
Kuhn
bilimin
tarihine
bakld zaman ilerleme salayan byk bilgi atlmlarnn bu tr nesnel l
bakld
zaman ilerleme
byk
bilgitutarl
atlmlarnm
bu tr
nesnel l
tlere
her biri kendi
deil, salayan
bavurularak
olan farkl
iinde
yaklamla
tlere
bavurularak
deil,
her
biri
kendi
iinde
tutarl
olan
farkl
yaklamla
rn atmasndan doan kavramsal devrimlerle meydana geldiinin grl
rn atmasndan
doanBilimsel
kavramsal
devrim
lerlekuramlar
m eydanaarasnda
geldiinin
grl
iddia etmektedir.
eceini
rakip
ilerleme
doru
bir
eceini
iddia
etmektedir.
Bilimsel
ilerleme
rakip
kuramlar
arasnda
doru
bir
seim yapmaya bal olduuna gre de, bilimsel aklcln 'ilerici' kuram
seim
yapmaya
bal
olduuna
gre
de,
bilimsel
aklclm
ilerici
kuram
seimi olarak tanmlanmas gerekmektedir. Ancak, her kurama eit koullar
olarak tanmlanmas
gerekmektedir.
heryerde,
kurama
eit seimin
koullar
daseimi
nesnel aklc
hangi
ltlerin Ancak,
uygulanabilecek
olmad
da
uygulanabilecek
nesnel
aklc
ltlerin
olmad
yerde,
hangi
seimin
daha ilerici olduunu tayin eden unsur ne olacaktr? Kuhn'a gre, bu
sor
daha
ilerici
olduunu
tayin
eden
unsur
ne
olacaktr?
Kuhna
gre,
bu de
sor
unun yant son tahlilde ancak bilimi yapan topluluklarn davranlar ve
unun
yant
son
tahlilde
ancak
bilimi
yapan
topluluklarm
davranlar
ve
de
erleri incelenerek verilebilir. Kitabn Dokzuncu Blmnde de belirttii gi
erleri
incelenerek
verilebilir.
Kitabn
Dokzuncu
Blmnde
de
belirttii
gi
bi, nasl siyasal devrimlerde toplumlar farkl rejimler arasnda bir seme yap
bi,
nasl
siyasal
devrimlerde
toplum
lar
farkl
rejimler
arasmda
bir
seme
yapmak zorunda iseler, bilimsel devrimlerde de bilim topluluklar farkl bilimsel
mek zorunda
bilimsel
devrimlerde
bilim topluluklar
bilimsel
dnya
arasnda
bir seim
yapmakde
durumundadrlar.
etki
Bufarkl
grleriiseler,
seimi
dnya
grleri
arasmda
bir
seim
yapm
ak
durumundadrlar.
Bu
seimi
etki
leyen eler de temelde sosyolojik ve psikolojiktir, nk bilimsel bilgi onu
leyen
eler
de
temelde
sosyolojik
ve
psikolojiktir,
nk
bilimsel
bilgi
onu
reten kiilerin inan ve tercihlerinden soyutlanamaz.
reten
kiilerin
inan
ve
tercihlerinden
soyutlanamaz.
Bilimsel devrimleri, eski bir bilim yapma geleneinin bir yenisiyle de
Bilimselolarak
devrimleri,
eski bir
bilim
geleneinin
bir yenisiyle
de
bilim grleri
olan kart
varyapma
Kuhn,
itirilmesi
arasn
tanmlayan
itirilmesi
olarak
tanmlayan
Kuhn,
var
olan
kart
bilim
grleri
arasn
daki seimin byk lde sosyal-psikolojik bir sre olduu, bilginin te
daki seimin
byk
lde dorudan
sosyal-psikolojik
birbulnmad
sre olduu,
bilginin te
niteliiyle
evrensel
bir ilgisi
meldeki
grndedir.
m eldeki evrensel
niteliiyle
dorudan
bir
ilgisi
bulnm
ad
grndedir.
anda,
bilim
ve bi
bilgi
Dolaysyla,
retimi
kt
kart
grleri ortaya
Dolaysyla,
ortaya Birbiriyle
kt anda,
bilgifarkl
retimi
ve bi
limsel
mcadelesidir.
ilerlemekart
bir trbilim
bilimsel
'g'grleri
yaran
limsel ilerleme
bir 'paradigma'
tr g mcadelesidir.
Birbiriyle
farklberi
bilimsel
Kuhn
adn vermitir.
atldndan
yaklamlara
s
Ortayayaran
yaklamlara
Kuhn paradigm
a adn
vermitir.
Ortaya atldndan
beribir
s
rekli
olan bu terim,
dilbilimden
yapsalc
dn alnm
tartma konusu
rekli tartma
konusu olan mmkn
bu terim, olan
yapsalc
dilbilimden
bir
veriden birdn
Gzlemlenmesi
belli ku
birok
kavramdr.
diziyialnm
kavramdr.
olan birokkurtarma
veriden bir
belli de
ku
bir nevi raslantdan
ve diziyi
gereinde
gre Gzlemlenmesi
rallara
'arma', yani mmkn
rallara
gre arm
a, yaniretme
bir nevi
raslantdanbukurtarm
ve gereinde
de
anlamndaki
kurallara
teknik adnceyi,
ayn
Kuhn
gre yeniden
ayn daha
kurallara
yeniden
retmebelli
anlam
bu yaklamn
teknik dnceyi,
biraz
kullanarak,
tarzda
birndaki
bilimsel
doay Kuhn
genigre
sor
biraz daha
geni tarzda
kullanarak,
belli
bir bilimsel
yaklamn
sor
ve doada
bir ilikiler
gulamak
btn
bulmak
iin kulland
akdoay
ya da r
gulamak
doada kurallar,
bir ilikiler
btn ve
bulmak
iin kulland aralar
ak ya da
r
tl
btnve
deerleri
kavramsal/deneysel
inanlar,
kap
tl btn
inanlar,
kurallar,Bilimsel
deerleri
ve kavram
sal/deneysel
aralar
kap
ele almtr.
sayacak
biimde
devrimler
sk meydana
gelmedi
ok
sayacak
ele almtr. yaplan
Bilim sel'olaan'
devrim ler
okuran
sk meydana
gelm edi
ine
normal zamanlarda
gre,biimde
bilim
ve aratrma
ine
zamanlarda
yaplan
olaan bilim uran
ve aratrm
lar
bugre,
anlamyla
geninormal
ynlendirmektedir.
paradigmalar
Bilim yapan
toplua
lar buve
geni
anlamyla
paradigmalar
ynlendirmektedir.
Bilim
yapan
toplu
luklar
bilimsel
uzmanlk alanlarn
bu tr
deiik
belirleyen de
paradig
luklarolan
ve deiik
bilimsel
uzmanlk
alanlarn kavuan
belirleyen
de bu
tr paradig
Kuhn,
malara
bir paradigmaya
bilim
ballktr.
dallarnn
bi
malara
olankalan
ballktr.
Kuhn,
birolduklarn
paradigmaya
bilim Bu
dallarnn
bi
ilerikavuan
srmektedir.
bilgilere
raz
kapal
grleri
dnda
razolarak
dnda
kalan
bilgilere
kapalAratrmada
olduklarn ileri
srmektedir.
ileri
srd
"Bilimsel
adlgrleri
makailk
Dogmann
levi"Bu
ilk olarak ileri srd Bilimsel Aratrm ada Dogmann levi adl maka10
10

leinde, (3) yenilie kapal olan bilim ile yeniliklerin su yzne karak eski
leinde, (3) yenilie
kapal
olan bilim
ile yeniliklerin
yzne karak
eski
kavramsal
devrimler
arasndakisudiyalektik
sarstklar
paradigmay
srtme
paradigm
ay
sarstklar
kavramsal
devrimler
arasndaki
diyalektik
srtme
unsur
temel
salayan
olduunu savunmutur. Yeni
nin bilimin ilerlemesini
nin bilimin
ilerlemesini
salayan
unsur olduunu
savunmutur.
Yeni
bilimitemel
ynlendiren
doadan elde
paradigmay
liklerin
ortaya
kmas ise,
liklerin
ortaya
kmas
ise,
bilimi
ynlendiren
paradigm
ay
doadan
elde
uydurmakta
aykrlklar
ve
ve
olgulara
karlalan
aksak
edilen gzlemlere
edilen
gzlemlere
ve
olgulara
uydurmakta
karlalan
aykrlklar
ve
aksak
Uzun
aykrlklar
belli
ve
sren
olmaktadr.
aksaklklar
bir
sayesinde
lklar
lklar
sayesinde
olmaktadr.
Uzun
sren
aykrlklar
ve
aksaklklar
belli
bir
buhranlara
benzer
bunalmlar
bu
yaratmakta,
toplumsal
tpk
paradigmada
paradigm
ada
tpk
toplumsal
buhranlara
benzer
bunalm
lar
yaratmakta,
bu
farkl
ileri
srlen
da
yaklamlar
iin
kurtulmak
devrimci
bir
bunalmdan
bunalm
danbasarak
kurtulmak
iin ileri
srlen farkl yerlemesine
yaklam lar da
devrim
ci bir
bir paradigmann
neden
olmak
ar
ok farkl
sonucu
sonucu
basarak ok
farkl bir paradigmanm
yerlem
neden
olm
ak
son esine
bilim
gerekleebilmesi
tahlilde,
deiikliin
Bu ar
iin de gene,
ya
tadr.
tadr.
Bu deiikliin
gerekleebilmesi
de gene, son
tahlilde,
bilim ya
paradigmaya
ballk
duymalar,
deitirerek yeniiin
inanlarn
kiilerin
pan
pan
inanlarn
deitirerek
yeniikna
paradigmaya
duymalar,
ballk iin
edilmeleriballk
gereklidir.
byle bir
Belli
dakiilerin
hi deilse
ya
ya da kullanarak,
hi deilse hammadde
byle bir ballk
iin ikna
eleri fikirleri
gereklidir.
Belli
belliedilm
saylabilecek
bilimsel
bilgiye
aralar
aralar kullanarak,
hammaddeeski
saylabilecek
belli bilim
fikirleri bilgiye
vesel
hammaddelerini,
'retim aralarn'
bilim adamlarnn,
dntren
dntren
bilim
adamlarmm,
retim
aralarm
ve hamm addelerini,
ve tartmalarla
mm
de,eski
mcadeleler
deitirmeleri
fikirlerini
byk
yani
yaniolabilen,
fikirlerini
deitirmeleri
byk mcadeleler ve tartm alarla m m
devrimci birde,
kn
zde
sretir.
kn
olabilen,
zde devrimlerle
devrimci birbilimsel
sretir. devrimler arasnda kurduu olusal
siyasal
Kuhn'un
K uhnun
siyasal devrimlerle
bilimsel
devrimler arasmda
kurduu
olusal
olaan bilim
temeli de burada
srasnda
yatmaktadr:
(genetic)
koutluun
(genetic)
temelikurallar
de burada
yatmaktadr;
bilim
srasnda
ve ltler
yak
devrimolaan
srasnda
farkl
olankoutluun
geerli
dnce/mantk
geerli olan
dnce/mantk
kurallar
ve bilim
ltler
devrimyardmc
srasmdaolamazlar,
farkl yak
arasnda
adamma
gereken
seim yapmas
lamlar
lamlar
gereken
bilim
adamma yardm
c olamazlar,
bir paradigmaya,
bir gele
belli
kurallarnseim
zaten daha
bu arasmda
hepsiyapmas
batan
nk
nk
bu
kurallarn
hepsi
zaten
daha
batan
bir
paradigmaya,
belli
bir olan
gele
nee baldr. Paradigmalarn dnda ve stnde her zaman iin geerli
nee
bahdr.
Paradigmalann
dnda
ve
stnde
her
zaman
iin
geerli
olan
kurallar saptamak ise hemen hemen olanakszdr nk farkl paradigmalar
kurallar
saptamak
ise
hemen
hemen
olanakszdr
nk
farkl
paradigmalar
farkl
doay, neredeyse
dnyalardan sz edecek kadar balamaz tarzlarda
doay, neredeyse
farkl dnyalardan
sz
edecekyasalarnm
kadar balam
az tarzlarda
ve aklamaktadrlar.
olduu
geerli
Newton
rnein,
grmekte
grmekte
ve Einstein
aklamaktadrlar.
Newtonbir
yasalannm
geerli
olduu
fiziksel dnya
bir
asla
z
yasalarnmrnein,
geerli olduu
dnya ile,
bir olamazlar.
dnya ile, Birinin
Einsteindoru
yasalannm
olduu bir
fiziksel
dnya
asla z
olmas
gereklidir,
yanl
olmasgeerli
iin dierinin
de
de olamazlar.
Birinin
olmas
dierinin
yanl olmas
gereklidir,
ettii
Dolaysyla
dnyadan
bir doru
kabul edilmelidir.
da bambaka
sz iin
yahut
yahutkuramlar
da bambaka
bir dnyadan
sz ettii
edilmelidir.
dzenleDolaysyla
sosyalist
gelii,kabul
arasndaki
farkl
kapitalist
seim, szn
farkl kuram
lar arasndaki
seim, szn
dzenle sosyalist
Bilim
kktenci olacaktr.
arasmda yaplacak
kadar kapitalist
yaamak
dzende
seimgelii,
dzende
yaamak
arasmda
yaplacak
seim kadarbirkktenci
Bilim
bilimsel bilgi
bakma,olacaktr.
benzetilmesi,
devrimlerin
devrimlere
siyasal
sel
sel yenilenmesini
devrimlerin siyasal
devrimlere
benzetilmesi,
bir bakma,
biltarihselbilgi
retime
toplumcubilimsel
de toplumsal
benzeten baz
nin
nin yenilenmesiniartrabilir.
de toplumsal Akla
retime
bilMarksist
bu benzeten
balamdabaz
gelen isimtarihsel
ilk toplumcu
gi-sosyolojilerini
gi-sosyolojilerini
artrabilir.
AklaAlthusser'in
bu balamdaparadigmaya
ilk gelen isim
arksist
Ancak,
ok Mbenze
kuramcs Althusser'dir.
bilgi
bilgi'sorunsal'
kuramcs
A lthusserdir. kavramyla
Ancak, Althusserin
paradigmaya
benze
devrimlere ok
ve bilimsel
benzeyen
yen
(problematique)
yen sorunsalkopma'
(problematique)
kavramyla
ve bilimsel
devrimdouu,
lere benzeyen
yani
'epistemolojik
aklad
dncesiyle
sre, bilginin
epistemolojik
kopm
a dncesiyle
aklad
sre,
douu, yani
(4)
deil.bilginin
arasnda yaplan
bilgiler
var olan
retiliidir,
seme
retiliidir,
var benzer
olan bilgiler
arasnda yaplan
seme deil.
(4) yanltcdr,
bu zmlemeler
aslnda
Dolaysyla,
gibi grnen
ve bambaka
Dolaysyla,
benzerbambaka
gibi grnen
bu zmlem
eler aslnda
yanltcdr,
hare
noktalardan
Kuhn bu sonuca
kayglarla
nk
nk
Kuhn bu
sonuca bambaka kayglarla ve bambaka noktalardan hareketle
varmtr.
_
ketle
(3)
Kuhn, "The Function of Dogma in Scientific Research" (Bilimsel Aratrmada Dogmann
T.S. varmtr._______________
1963, s.
kitabnda,Research
Basic Books Dogmann
der. A.C Crombie,
(Bilimsel
levi)
Change
Deime)
Scientific
(3) T.S.
Kuhn, "The
Function
of Dogma
in Scientific
(Bilimsel Aratrmada
347-369
levi) Scientific Change (Bilimsel Deime) kitabnda, der. A.C Crombie, Basic Books 1963, s.
.(4)
Bkz. Dominique Lecourt, Marxism and Epistemelogy (Marksizm ve Epistemoloji) ev. Ben
347-369
Browster,
Books,
Newletf
1975 and Epistemelogy (Marksizm ve Epistemoloji) ev. Ben
.(4) Bkz. Londra,
Dominigue
Lecourt,
Marxism
Browster, Londra, Nevvlett Books, 1975

11
11

Buraya kadar sylediklerimizin de gsterdii gibi, Kuhn'un bilim tarihin

Buraya kadar
sylediklerimizin
de gsterdii
gibi,
uhnun bilim
tarihin
den kard
ve K
oluumunu
zmle
bilimsel bilginin
doasn
sonularda,
den
kard
sonularda,
bilimsel
bilginin
doasm
ve
oluumunu
zmle
mek yerine, kart bilgi trleri arasndaki seimin dinamiine doru bir 'kay
meksz
yerine,
kart bilgi
trleri Kuhn'un
arasmdakitemel
seimin
dinamde
iine
dom
bir kay
ma'
ol
ortaya
konusudur.
Bylelikle
elikisi
km
m
a
sz
konusudur.
Bylelikle
K
uhnun
temel
elikisi
de
ortaya
km
ol
maktadr: kart bilgi ieriklerinin, var olduklar zaman, toplumsal ve psiko
maktadr:
kart
bilgi
ieriklerinin,
var
olduklar
zaman,
toplumsal
ve
psiko
lojik adan nasl seildiklerini gsteren ve bylelikle bilginin de nasl ilerle
lojikaklayan
adan nasl
seildiklerini
ve (5)
bylelikle
bilginin
de nasl ilerleher farkl
dim
'bilim
bilgi ieriinin
na
sosyolojisi'gsteren
dzeyi ile
dini
aklayan
bilim
sosyolojisi
dzeyi
ile
(5)
her
farkl
bilgi
ieriinin
na
sl oluup ortaya kt hakknda baz rtl ve ilerleme dncesiyle
eli
sl
oluup
ortaya
kt
hakkmda
baz
rtl
ve
ilerleme
dncesiyle
eli
en varsaymlarn yer ald greliliki felsefi dzey. Yani Kuhn sadece iler
en varsaymlarn
yer ald
greliliki
felsefi ilerlemeyi
dzey. Yanisalayan
Kuhn sadece
iler
lemeyi
bilgi sosyolojisi
balamnda
grmekte,
bilgi ye
lemeyi
bilgi
sosyolojisi
balamnda
grmekte,
ilerlemeyi
salayan
bilgi
ye
nilenmesini metod/felsefe balamnda ele almaktadr fakat bu balamdaki
nilenmesini
metod/felsefe
balam
nda
ele
alm
aktadr
fakat
bu
balamdaki
de
temelde
bu
iki
ilerleme
Kuhn
aykrdr.
dzey
dnceleri
dncesine
dnceleri
de gidip
ilerleme
dncesine
temelde
aykrdr.
Kuhn
bu ikink
dzey
srekli
bir yerde
arasnda
olmas
gelmektedir.
doaldr,
Byle
arasnda
srekli
gidip gelmektedir.
bir yerde
doaldr,
nk
bilginin
bunlar
de birbirineByle
Kuhn bunu,
girift olmas
gerekten
Ancak
boyutlardr.
bunlar bilginin
de diyalektik
birbirine girift
boyutlardr.
Ancak Kuhn
bunu,
birbirine
bir yntemle
iki dzeyi
ayrtrmak
iin yap
karmgerekten
birbirine
karm
iki dzeyi
diyalektik bir
yntemfarkh
le ayrtrm
ak iin yap
Asl neden
Kuhn'un
maz.
bilgi ieriklerinin
dncesindeki
elikidir:
maz.oluup
Asl neden
Kuhnunher
dncesindeki
farkh bilgi
nasl
birinin kendi elikidir;
gelitiklerini
grr,ieriklerinin
'i ileri' olarak
dardan
nasldzeyinde
oluup gelitiklerini
her kabul
birininetmez.
kendi Byle
i ileri
grr,
dardan
bir mdahale
mdahale
bir olarak
Kuhn
bilgi
iin
bilgi dzeyinde
br glk
mdahale
kabul
etmez.bir
Byle
bir m dahale
Kuhn bil
iin
mantksal
olanakszlktr.
yalnzca
deil,
Kuhn'un
ampirik bir
bir glk
deil,
bir olanakszlktr.
Kuhnun
bil
kuram ampirik
doruluk
Bilimin
dnya hakknda
giyalnzca
giderek artan
grelilikidir.
d mantksal
de, dnce
tagibilgi
verdiine
kuram
greliiikidir.
Bilimin
d dnya hakknda
giderek
artanbalamla
doruluk
tarihsel ve
kategorilerinin
toplumsal
rataramen
bilimsel
ilerlemeninbalamla
kaldna
inanmaz. Kuhn,
bilgi verdiine
dncedakategorilerinin
tarihsel
ve toplumsal
sonucu
hep aynde,
olarak
dekaldma
temsil ilerlemenin
giderek daha
'doru' Kuhn,
edildii grn
gerekliin
ra ramen
hep ayn
da inanmaz.
bilimsel
sonucu
biimde
savunmann
olarak gerekliin
giderek
tem sil edildii
grn
olduu biimde
dncesinden,
d dnya
hak
ampirikdeadan
g doru
okdaha
tek bir 'doru'
bu olduu
knda
dorulua
savunmanm
ampirikolduunun
adan okveg
dncesinden,
d dnya
hak
daha ok
hangi kuramlarn
yaklatn
edecek
aklclk
tayin
yahut bilim
kmda tek bir
doru
olduunun
bu dorulua
hangiltleri
kuramlarm
daha ok
evrenselve
bulunduu
nu
mantk
savunmann
olduu
dncesine
asndan
yaklatm
tayin
edecek
evrensel imknsz
aklclk yahut
bihm
ltleri bulunduu
varmtr.
Her
ve m
ve yntemler
bilimsel
devrimdeim
deitii
bak
nu kavramsal
savunmann
antk asndan
knsz
olduu
dncesine
varmtr.
gibi,
as
bir lde
farkllamakta,
yorumlanmaktadr.
grlen
d dnya
Her kavramsal
ve da
bilimsel
devrimde
bak as vefarkl
yntem
ler deitii gibi,
lerleme
tek da
farklyorumlanmaktadr,
olan
deil,farkl
bilginin
bilgiler arasnda
znde akta,
grlen boyutu,
d dnya
birbir
lde
farkllam
niteliindedir.
lerlemseimin
e boyutu,
tek olan bir bilginin znde deil, farkl bgiler arasnda
yaplan
bu grn
Kuhn seimin
gemiteki byk kavramsal dnmlerden elde etti
yaplan
niteliindedir.
Ancak,kavram
verilere
bilimin
eldeelde
i tarihsel
edilen
dayandrmtr.
Kuhn bu
grn
gemiteki byk
salgemiinden
dnmlerden
etti
ileri
verilerin
felsefi gem
radikal
olduunu
srd lde
sonular
i tarihsel
verilere
dayandrmtr.
Ancak,
bilimin
iinden
elde edilen
Kuhn'un
o
bilim
kabul
bilim tarihisi
u
felsefecisi
etmemektedir.
verilerin
K uhnunveileri
srd
lde
radikal
felsefi sonular
olduunu
o
ada
fizik bili
bilimsel
devrim olduunu
geirdii
muazzam
eminin
u bilim
tarihisi
ve bilimevrelerin
felsefecisi
kabul birer
etmemektedir.
ada kabul
fizik bili
bu devrimlerin
den
kurammn
bilgidevrim
de-ebirok
ilkelerini
dnr,
minin
geirdii
muazzam
evrelerin temeldeki
bilimsel birer
olduunu
kabul
den birok dnr, bu devrimlerin temeldeki bilgi kuram m m ilkelerini de-

(5) Kuhn'un bilimsel gelime modelinin, kurumsal ve ilevsel sorunlar ele alan bilim sosyoloji ile,
yanl
gibi sorunlar
bilgi sorunlar
elevealan
ideoloji,
bo inan,
bilin
sosyolojisi
(5) Kuhnun
bilimsel
gelime
modelinin,
kurumsal
ilevsel
ele arasnda
alan bilim gemite,
sosyoloji ile.
rnein
Mannheim'in eserlerinde yaplan yapay ayrm kapatarak birletirdii arasnda
grn gemite,
savunan
ideoloji, bo inan, yanl bilin gibi sorunlar ele alan bilgi sosyolojisi
yazarlar
olmutur. Ancak Kuhn bilgi sosyolojisinin yalnzca bir boyutunu grn bilginin
rnein Mannheimin eserlerinde yapian yapay ayrm kapatarak birletirdiiilemekte,
savunan
bilimsel
doruluu, yalnzca bir
gibi boyutlara dein
toplumsal
douu veAncak
fikirlerin
ilikileri
yazarlar olmutur.
Kuhn
bilgi sosyolojisininbilim-toplm
boyutunu ilemekte, bilginin
yararl bir inceleme
S. boyutlara
As Sociol
Bu konuda
"Thomas
iin bkz.
Urry,ilikileri
memektedir.
John
toplumsal douu
ve ok
bilimsel tikirlerin
doruluu,
bilim
-topim
gibi Kuhn
dein
(Bri
Sociology
(Bilgi Sosyolou inceleme
Thomas'
Journal ofS.Kuhn
Of Knowledge"
Kuhn)
ogist
memektedir.
Bu konuda ok yararl birOlarak
iin bkz.
JohnBritish
Urry, Thomas
As Sociol24, 1973, s.462-73.
Cilt
Dergisi)
Sosyolojisi
tanya
ogist Of Knovvledge (Bilgi Sosyolou Olarak Thomas Kuhn) British Journal of Sociology (Bri
tanya Sosyolojisi Dergisi) Cilt 24, 1973, s.462-73.
12
12

itirdii grn reddetmilerdir. Bu anlamazl daha iyi anlamak iin,

itirdiien
grn
reddetmilerdir.
Bu anlamazl
daha
iyi anlamak
iin,
verdii rneklerden
bir tanesini,
Kuhn'un
Newton
fiziinden
ok nem
elerneklerden
K uhnunfiziine
en okgeii
nemksaca
verdii
bir fiziin
tanesini,
Newton fiziinden
alalm. Klasik
Einstein
'paradigma'sna
g
Einstein
fiziine geii
ksacaNewton'cu
ele alalm.mekanik
Klasik fiziin
paradigm
asna g
ve simgelerin
fizik kuramlarn
yasalarnn
oluturan
re,
re, fizik kuramlarn
oluturan
mekanik
yasalarnm
ve simgelerin
genel bir evren
ya da erevesi
deneysel
atsNewtoncu
vard.
Bu atnm
kapsad
fazla
kapsad
birdaha
evren
ats
ya da erevesi vard.
Bu atnm
deneysel
ile genel
giderek
Btn
belirginletirileceine
ilerleme
g
inanlyordu.
ilerleme iletemel
giderek
dahaparacklarna
fazla belirginletirileceine
inanlyordu.
Btn
g
madde
indirgenebilecei,
bu madde
rnglerin
para
hertemel
bir yere
ve bir hzaindirgenebilecei,
rnglerin
madde
paracklarma
bu madde
paraan kesin
kullanarak
cklarnn
sahip olduklar, bunlar
durumlarn
olarak
her kullanarak
cklarmn
her an
kesin bir kesin
yere ve
bir hza
sahip olduklar,
bunlar
gelecekteki
saptanabilecei,
da
grng
ayrca
olarak kesin
canlandrlabilmesi
zamanher
da gelecekteki
durumlarm
olarak saptanabilecei,
grng
deikenli
bu ekilde basit
nn
iin belliayrca
nedensellik yapsn
Doadaki
bulunduu
nn bu ekilde
basit olarak
canlandmlabilmesi
iin belli
zaman temel
deikenli
bi
aklayan
dnlrd.
bunlard.
rimler
yerinde deiiklik
yapma gerei
bulunduu
dnlrd.
Doadaki
nedensellik
yapsn aklayan
temeldubi
Bu genel yapnn
birok
olduu
temelinin
her
zamandeiiklik
yulabilmesine
inanc
iin geerli
yapnn
karm,
rimler bunlard.
Bu genel
yapmm
birok
yerinde
yapm
a gerei
duhakimdi.
insan
alglamasnn
Bylece,
gereklii
yulabilmesine
karm,
yapmm
temelinin
her zaman
iin geerli
olduu inanc
olan
koullar
zihninin
ve ilkeler,
madde insan
gibi kavram
uzay,
deney
hakimzaman,
di. B ylece,
zihninin gereklii
alglam
asnnampirik
koullan
olan
ve nedensellik
veren
edilen
kategoriler
yasalara ve genellemelere
gzlemlerinde
uzay, zaman, elde
madde
ve nedensellik
gibi kavram vebiim
ilkeler,
ampirik
deney
(6) Kant'
zerine
kuram bu kategoriler
bilgi
kurul
olarak
grlmekteydi.
gzlemlerinde
elde edilen
yasalara
ve genellemelere
biim veren
kategoriler
ilerlemelerin
de
zaman
bunlarn hibir(6)
olarakvegrlmekteydi.
K ant
bilgi kuram gelecekteki
bu kategoriler
zerine kurul
deimeyecei,
mutu
yzyln gelide
Yirminci ilerlemelerin
bu
dnlyordu.
gelecei
iinde meydana
mutu
ve bunlarn
hibir zaman
deimeyecei,
gelecekteki
ereve
tamamyla
meleri
olan grelilik
kuram ve
mekanii bu temeli
bu ereve
iinde meydana
gelecei
dnlyordu.
Yirminci
yzylm sars
geli
kuantum
klasik bu
fiziin
temelinde,
durumdadr.
atomyasalarmm
Bu yaklamlarn
m
meleri
olan grelilik
kuram ve kuantum
mekanii
temeli
tamamyla
sars
olmad, atomelektronlar
alt
madde
geerliyasalarmm
iinfiziin
n
paracklar yani
mdzeydeki
durumdadr.
Bu yaklamlarm
temelinde,
klasik
nasl bir hza
nerede
belli bir
anda hem yani
olduklarnn
de olmad,
k
altelektronlarn
dzeydeki madde
paracklan
elektronlar
iin hem
geerli
n
eskibir
Bu
nedenle,
gr
olduklarnn
yatyordu.
sahip
buluu
saptanamayaca
k elektronlarm belli
bir anda hem nerede olduklarnn hem de nasl
hza
olan fiziksel
nedensellik dncesinin
yani
hkim
yerini Bu
olaslk,
esahip
olduklannm
saptanamayaca
buluu yatyordu.
nedenle,
eskimate
gr
hareketlerini
matiksel
stelik madde
ald.
paracklarnn
e hkimnedensellik
olan fiziksel
nedensellik
dncesinin
yerini olaslk,
yanisapta
m ate
koordinatlarnn
bunlar
gibi
mak
uzay
ve
iin
kullanlan
referans
zaman
matiksel nedensellik ald. stelik madde paracklannm hareketlerini
sapta
gre
ald
erevesinebunlar
yer zam
gzlemleyen
genel referans
kiinin iinde
mak iin kullanlan
uzay ve
an daha
gibi referans
koordinatlarnn
ve grelilik
eleri
Sz
deitii
ortaya
kmt.
gzlemleyen
kiinin
iinde
yerkonusu
ald olan
daha belirsizlik
genel referans
erevesine
gre
birlikte, gnlk
dourmakla
mikroskopik
dnyada
deitii ortaya
kmok
t.daha
Sz nemli
konususonular
olan belirsizlik
ve grelilik
eleri
olduuna
gre, fizikte
geerli
makro dzey
de bir lde
iin nemli
yaammzdaki
mikroskopik dnyada
ok daha
sonular
dourmakla
birlikte,
gnlk
gelen bu
ilikilerine,
nedensellik
ilerlemenin
bizidedoadaki
meydana
yaammzdaki
makro
dzey iin
bir lde
geerli olduuna
gre,uzaym
fizikte
temelbuniteliklerine
zamanngelen
ok yaklatrdn
ilerlemenin daha
bizi doadaki
nedenselliksyleyebilir
ilikilerine,miyiz?
uzaym
vemeydana
ileri
m bir admmiyiz?
de koruyaraksyleyebilir
fizik kuramlar
klasik fiziin
Yeni
ieriini
ve zamann
temel niteliklerine
daha
ok yaklatrdn
bilgi ieriine
iaret
eskisini
yoksalan
gitmilerdir,
bambaka
Yeni fizik kuram
klasikyadsyan
fiziin ieriini
de bir
koruyarak
m bir mi
adm
ileri
nedensellikten,
ister
etmektedirler?
Bu sorulara
gitmilerdir, yoksa
eskisiniverilecek
yadsyan yantlar
bambaka
biristemez
bilgi ieriine
mi iaret
uzaydan,
bal
olacaktr.
zamandan
anlaldna
etm ektedirler?
Bu ne
sorulara
verilecek
yantlar
ister istem ez nedensellikten,
rnein,
olan pozitivist bilim felsefe
uzants
gelenein
ada
ampirist
uzaydan, zamandan ne anlaldma bal olacaktr.
so
sine rnein,
anlamsz
midir?'
gre, 'nedensellik
ilkesi doada
geerli
ampirist gelenein
ada
uzants
olansorusu
pozitivist
bilim bir
felsefe
ortaya
kan
rudur.
irdelediimiz
zaman
doay
Nedensellik,
aralarla
eitliilkesi
sine gre, nedensellik
doada geerli m idir? sorusu anlamsz bir so
ilikilerdeneyimler
tikel
mantksal,
giderek matematiksel
arasnda
rudur.
Nedensellik,
eitlikurulan
aralarla
doay irdelediimiz
zaman ortaya
kan
tikel
deneyimler
arasmda
kurulan mantksal,
giderek
and its
Frank, matematiksel
kaynak: Philipp
Modern Soinenoeilikiler(6)
Buradaki
yararlandmz
aklamalarda
Philosophy
niversitesi Yaynlar, 1949: Blm 4, s.90Harvard
(ada
Bilim ve Felsefesi)
(6) Buradaki
aklamalarda
yararlandmz
kaynak: Philipp Frank, Modern Scinence and its
121.

Philosophy {ada Bilim ve Felsefesi) Flarvard niversitesi Yaynlar, 1949: Blm 4, s.90121.

'

13
13

dedir. Bu tr biimsel, simgesel ilikilere fizik kuramlarnn getirdii dei

dedir. Bu tr biimsel, simgesel ilikilere fizik kuramlarmm

getirdii dei
tesinde kalan bir gereklik hakknda felsefi sonularn kmas
ikliklerin

ikliklerin tesinde kalan bir gereklik hakknda felsefi sonularn kmas

iin, kullandmz simge veya kavramlarn d dnyada gerekten var olan
iin, kullandmz sim ge veya kavramlarn
d dnyada gerekten var olan
ilikileri/nesneleri temsil ettiklerini kabul etmek ve bunlarn temel nitelikle
ilikileri/nesneleri tem sil ettiklerini kabul etmek ve bunlarm temel nitelikle
rine giderek daha fazla yaklamann mmkn olduunu dnmek lazmdr.
rine giderek daha fazla yaklamann mmkn grevi,
dnmek lazmdr.
Halbuki
bilim bu tr bilgi salayamaz. Bilimin olduunu
dnce
ile gereklik
Halbuki bilim bu tr bilgi salayamaz. Bilimin
grevi,
dnce
ile gereklik
arasnda bir uyum yahut zdelik salamak deil, gereklikten salanabilen
arasmda bir
uyum
yahut
zdelik
salamak
deil,
gereklikten
salanabilen
sistematik deneyimleri tutarl bir yap iinde birbirine balamak ve
bu yap
sistematik
deneyimleri
tutarl
bir
yap
iinde
birbirine
balamak
ve bu yap
nn doruluunu da deneysel olsun, tikel ampirik deneyimler tarafmdan
sna
nn doruluunu
da deneysel olsun, tikel
ampirik
deneyimler tarafmdan smanarak
kavramlarn
dorulanmas
gereklii yan
ile, nermelerde kullanlan
narak dorulanmas ile, nermelerde kullanlan kavramlarn gereklii yan
stmas birbirinden ayr dzeylerdir ve bilim daha birinci dzey zerine ku
stmas birbirinden ayr dzeylerdir
bilim daha birinci dzey
zerine ku
rulmaldr.
Doada gerekten zorunluvenedensellikler
gerek
olup olmad
rulmaldr. Doada gerekten
zorunlu
nedensellikler
olup
olmad
gerek
be
bir bilimsel kayg deildir. Asl nemli olan, deneyimlerimiz ile onlar
bir
bilimsel
kayg
deildir.
Asl
nemli
olan,
deneyimlerimiz
ile
onlar
be
timleyen nicel ilikiler arasndaki balantdr. Belli bir deneysel olguya hangi
timleyen
nicel
ilikiler
arasndaki
balantdr.
Belli
bir
deneysel
olguya
hangi
farkl aralarla yaklarsak yaklaalm, hep ayn ilikileri veya ayn rakamsal
farkl aralarla
yaklarsak
yaklaalm,
ayn
ilikileri nemli
veya ayn
rakamsal
dorudur.
olan
yani
tektir,hep
bunu
balant
bulabiliyorsak,
deerleri
deerleri
bulabiliyorsak,
balant
tektir,
yani
dorudur.
nemli
olan
bunu
salamaktr.
salamaktr.
Dolaysyla, yeni bir bilimsel yaklamn eskisine kyasla daha kapsaml
Dolaysyla,
yeni bir pozitivist
bilimsel yaklamn
eskisine kyasla
daha
kapsaml
sistematik
ve ilerici
olgular
iin gzlemlenebilen
olup olmad,
ve
ilerici
olup
olmad,
pozitivist
iin
gzlemlenebilen
olgulan
sistematik
hale getirmekte kullanlan mantksal erevenin daha tutarl ekilde kurulup
hale getirmekte
kullanlan
mantksal
erevenin
dahaaralardan
tutarl ekilde
elde kurulup
deneysel
Daha
ileri dzeydeki
edilen
baldr.
kurulmadna
kurulmadma
baldr.
Daha
ileri
dzeydeki
deneysel
aralardan
elde farkl
edilen
daha ayrntl gzlemlerin uzay, zaman ya da nedensellik gibi olgular
daha
ayrntl
gzlem
lerin
uzay,
zaman
ya
da
nedensellik
gibi
olgular
farkl
bir yapda yorumlamas, daha nceki gzlemlerin aklamalaryla zde eli
bir
yapda
yorumlamas,
daha
nceki
gzlemlerin
aklamalaryla
zde
eli
mek zorunda deildir. Tersine, pozitivist iin birbirlerini izleyen kuramlar
mek zorunda
deildir. Tersine,
pozitivist
iin birbirlerini
izleyen
kuramda
lar
(7) Her
ve tamamlarlar.
olarak
iki kuram
mantksal
birbirlerini ierirler
mantksal
olarak
bir-birlerini
ierirler
ve
tamamlarlar.
(7)
Her
iki
kuram
da
ayn doa parasndan sz etmektedir. Her ikisi de bu doa parasn meyda
ayn
doa
parasndan
sz
etmektedir.
Her
ikisi
de
bu
doa
parasn
meyda
na getiren nesneleri ve ilikileri kapsaml olarak aklamak amacndadr. Fa
na iki
getiren
nesneleri
ve ilikileri
kapsaml
olarak
aklamak
amacmdadr.
Fa
kavram
her ikisindeki
farkldr,
nk
kuramn
ne srd
grler
kat
kat
iki
kuramn
ne
srd
grler
farkldr,
nk
her
ikisindeki
kavram
ve ilikilerin kullanlmalar iin gerekli olan ampirik koullar ya da balam
ve ilikilerin
iin gerekli olan
ya da
balam
daha fazla
giderekkoullar
dorulubiriniampirik
bu kuramlardan
Eer kullanlm
farkldr.
gzlemleralar
farkldr.
Eer gzlemler
kuramlardan
giderek
doruluyanidaha
eski fazla
fazla ey birini
kurama
aklyor,
gre
dierindenbudaha
bu kuram
yorsa,
yorsa,
bu
kuram
dierinden
daha
fazla
ey
aklyor,
yani
eski
kurama
gre
yandan
Kuhn gibi d
ampirik bilginin ieriini geniletiyor demektir. te
ampirik
bilginin
ieriini
geniletiyor
demektir.
te
yandan
Kuhn
gibi
d
nenler, bu durumdaki iki kuramn ayn doa parasndan, ayn nesnelerden
nenler,
bu durumdaki
kuramn ayn kisinin
doa parasndan,
aynbir
nesnelerden
olanakszikisaymaktadrlar.
arasnda ortak
referans
etmelerini
sz
sz
etmelerini
olanaksz
saymaktadrlar.
kisinin
arasmda
ortak
bir referans
olmasna olanak yoktur, jink nesneleri farkl ekilde tanmlamaktadrlar.
olmasnaizleyen
olanak kuramlar
yoktur, jink
nesneleri
farklbirekilde
tanmlamaktadrlar.
arasnda
badamazlk
mantksal
olduunu
Birbirini
Birbirini
izleyen
kuram
lar
arasnda
m
antksal
bir
badam
olduunu
yenilik
getir
reddetmek iin, yeni kuramn eskisine nazaran nitel olarak birazlk
reddetmek
iin,
yeni
kuram
m
eskisine
nazaran
nitel
olarak
bir
yenilik
getir
diini de yadsmak lazmdr.
diini
de
yadsmak
lazmdr.
Grld gibi, farkl kuramlar arasndaki iliki haknda yaplan bu tar
Grld gibi, farkl kuramlar arasmdaki iliki baknda yaplan bu tar
tmay, taraflarn yeni bilginin nasl ortaya kt konusundaki inanlarna
tmay,
taraflarn
yeni bilginin
nasl ortayaPozitivist,
kt konusundaki
inanlarma
ilerbilimsel bilginin
sonulandrmak
olanakszdr.
bavurmadan
bavurmadan sonulandrmak olanakszdr. Pozitivist, bilimsel bilginin iler-

(7) nl 'Kopenhag Okulu' kuantm fizikilerinden Niels Bohr'un ortaya att, farkl kuramlarn birbir
(7) mantksal
nl 'Kopenhag
Okul kuantm
fizikilerinden
Niels Bohr'un
ortaya
farkl The
kuramlarn
Appealbirbir
J.J. Ross,
to
(logical
olarak tamamlad
bkz.att,
complementarity
tezi iin
lerini
lerini
mantksal
olarak
tamamlad
(logical
complementarity
tezi Blm
iin bkz.
Ross, The Appeal to
LONDRA
Allen
s . 172.
and Unwin, 1970,
Bavurmak)
10,J.J.
(Verilmie
Given
the
the Given (Verilmie Bavurmak) LONDRA Ailen and Unvvin, 1970, Blm 10, s . 172.

14

14

leyebilmesi iin, farkl kuramlar ne olursa olsun bunlardan bamsz bir am

leyebilmesi
iin, farkl
kuramlar
ne dzeyine
olursa olsun
bunlardan
bamsz
birgibi
am
Kuhn
gzlem
gerek
duymaktadr.
smanabilirlik,
ampirik
pirik
pirik
smanabilirlik,
ampirik
gzlem
dzeyine
gerek
duymaktadr.
Kuhn
gibi
gz
kuramsal
kullanlan
nermeleri
snamak
ampirik
ise,
iin
dnenler
dnenler
ise,
kuram
sal
nermeleri
snamak
iin
kullanlan
ampirik
gz
bam
olacan,
kuramdan
tarafndan
kuram
belirlenmi
lemlerin gene ayn
lemlerin
gene iin
aynayn
kuram
tarafndan
belirlenmi
olacan,
bam
bir eykuramdan
olamayacan
zelliklere
gzlem diye
sahip
her zaman
sz,
sz,
her
zaman
iin
ayn
zelliklere
sahip
gzlem
diye
bir
ey
olamayacam
nesne
ve
farkl
kuramsal
gzlemle
ilikiler
yaklamlarn
savunmakta, farkl
savunmakta,
kuramsalKuhn
yaklamlarn
farkl nesne
ve ilikiler
gzlemle
bir ok grne
katld
'konvansiyonaetmektedirler.
diklerini
iddia farkl
diklerini
iddia
etmektedirler.
Kuhn
bir
ok
grne
katld
konvansiyona(8)
bir
bamsz
kuramlardan
dili
olabilecei
gzlem
felsefesinde
list' bilim
list bilim
felsefesinde
(8) kuramlardan
bamsz
bir gzlem
diliolduunun
olabilecei
bir ilerleme
mant
giderek
bilginin znde
reddedilmesi
fikrinin
fikrinin
reddedilmesi
giderek
bilginin
znde gre
bir ilerleme
ant olduunun
Pozitivist
gzlem
gre,mampirik
getirmitir.
da
sonucunu
yadsnmas
da yadsnmas
sonucunu
getirmitir.
Pozitivist
gre
gre, ampirik
gzlem
belli
bir kuramsal
sistemletirmek
ilerici
daima daha
yapda
iin
lerimizi
lerimizi daim
a dahavardr.
ilericirnein,
bir kuramsal
yapda
sistem
letirm ek iinman
belli
(tmevarma)
endktif
kuramlar
yntemler
mantksal
mantksal
yntemler
vardr.Buna
rnein,
(tmevarmc)
m an
zerine yaplan
grngler
olabilirler.
belli tr endktif
gre,kuramlar
ta
gre kurulu
ta gre birok
kurulu srama
olabilirler.
Buna
gre, belli tr doa
grngler
olarak yaplan
kabul
sonucu
yasalarzerine
genelletirilerek
gzlemler
gzlemler
a sonucu
genelletirilerek
doa yasalar
olarak kabul
ve gzlem
de
sndklar
(sznbirok
zaman genilemeleri)
edilir
gazlarn
gelii,smam
edilir (szn
gazlarm
zaman
genilemeleri)
ve gzlem
de
daha
ok grngy
dahasndklar
ileri dzeyde,
kapsayan
yasalardan
bu gelii,
rinletike,
rinletike,
bu mantksal
yasalardanolarak
daha karmak,
ileri dzeyde,
grngy
kapsayan
mmkn
varmak'
ola
yani daha
'tmeok
bir
st yasalar
bir st
yasalar
m antksal
olarak
karmak,
yani tme
varmbu
akmantn
mmkn ye
ola
un temsil
ettii
konvansiyonalist
Ancak,
gr,
bilir.
Kuhn'
bilir. olduunu,
Ancak, K uhnun
ettii
konvansiyonalist
gr, bu mantn
ye
kullanlan
mantkla
endktif
kartlan sonularn,
tersiz
nk temsil
tersiz olduunu,
nkdedktif,
endktifyani
mantkla
sonularm,
kullanlan
olmadn,
olarak bal
nk
geerlikartlan
ncellere
ayn zamanda
ncellere
ayn zamanda
dedktif,
yani varsaymas
geerli olarak
bal olmadm,
nk
ne srmekte
bir yenilii
olmayan
gerektiini
daima
balangta
daima
balangta
olmayan
bir
yenilii
varsaymas
gerektimi
ne
srmekte
dir. Bu durumda, bilgiye eklenen yenilik nereden kaynaklanmaktadr. Poziti
dir. bilim
Bu durumda,
bilgiye
eklenenkar,
yenilik
nereden yeniliklerin
kaynaklanmaktadr.
tek tek Poziti
bilim
bilimdeki
vist
bu zorlua
kavray,
vist
bilim
kavray,
bu
zorlua
kar,
bilim
deki
yeniliklerin
tek syleye
tek bilim
adamlarnn ileri sr varsaymlarla, yani hipotezlerle ilerlediini
adamlarnmAncak,
ileri sr
varsaymlarla,
yani
hipotezlerle
ilerlediini
syleye
aklna nereden
adamlarnn
varsaymlarn
bilim
bu yeni
bilmektedir.
bilmektedir.
Ancak,
bu
yeni
varsaymlarn
bilim
adam
laim
m
akima
yant
geldii, bunun kesin bir mant olup olmad sorular pozitivizm iinnereden
geldii,
bunun
kesin bir
olmad
som lan pozitivizm
iin yant
konvansiyonalistler,
Kuhn
Bumant
nedenleolup
gibi greliliki
sorulardr.
lamas
g
lamas g
sorulardr.
Bu nedenle
Kuhn gibi
greliliki
konvansiyonalistler,
ve aklc bir
evrensel
ve bilimsel
bulularda
ilerlemesinde
bilimsel
bilginin
bilimsel
bilginin
ilerlemesinde
ve
bilimsel
bulularda
evrensel
ve aklc
bir
bilim
mantk aramann yersiz olduuna, bilimin ilerlemesinin son tahlilde
m
antk
aram
ann
yersiz
olduuna,
bilimin
ilerlem
esinin
son
tahlilde
bilim
yapanlarn psikolojik ve sosyolojik tercihlerine bal olduuna inanmlardr.
yapanlarm
psikolojik
ve 'paradigma
sosyolojik tercihlerine
bal olduuna
mantksalinanmlardu.
kurallar ol
ya da
'nn kendi iinde
bir yaklamn
Her
Her
bir
yaklamm
ya
da
paradigmanm
kendi
iinde
mantksal
ol
yaratclk
bilimsel kurallar
makla birlikte, eski bir paradigmadan yenisine geiteki
makla
birlikte,
eski
bir
paradigmadan
yenisine
geiteki
bilimsel
yaratclk
esinin kurallarla aklanabilir bir mant yoktur. Bu nedenle pozitivizmin
esininmantk
kurallarla
aklanabilir
bir mant
yoktur.
Bu nedenle
yetersizdir
bilimin
gelitii
grpozitivizmin
endktif
hipotez kullanarak
ya da
endktif
m
antk
ya
da
hipotez
kullanarak
bilimin
gelitii
yetersizdir
bilim tarihileri
ve bu grn yetersizliine Kuhn gibi konvansiyonalist gr
ve
bu
grn
yetersizliine
Kuhn
gibi
konvansiyonalist
bilim
tarihileri
dikkat ekmilerdir.
dikkat
ekmilerdir.
Bu durumda, bilimin tarihindeki dnmlere bu derece farkl bilgi ku
Bu dum mda,
bilim
in tarihindeki
dnmlere
bu derece
farkl bilgi
ku
doal
farkl sonular
karmalar
bilim
felsefecilerinin
ramlarndan
yaklaan
ramlarndan
yaklaan
bilim
felsefecilerinin
farkl
sonular
karmalar
doal
dr. Hegel'in bu konudaki szlerini hatrlayalm: "Kendini yalnzca verilere
dr. H egelin
bu konudaki
szlerini
hatrlayalm:
Kendini
verilere
ginananyalmzca
ya da yle
yaklatna
braktna,
biimde
sadece edilgen
onlara
braktma, onlara sadece edilgen biimde yaklatna inanan ya da yle g(8) Pozitivizm ve konvansiyoraiizm gibi farkl bilim felsefesi okullarnn karlatrmal aklamalar
Ulus
Sosyal Kuram)
Theory
Scienceokullarnn
asfelsefesi
(Bilim Olarak
Russell ve
Keat
ve John Urry, Social
iin
(8)bkz.
Pozitivizm
konvansiyonalizm
gibi farkl
bilim
karlatrmal
aklamalar
Paul,
1-3.
1975,
blmler
Routledge
and
Sosyoloji
lararas
iin bkz.
Russell Ktphanesi,
Keat ve JohnLondra,
Urry, Social
Theory
asKegan
Science
(Bilim
Olarak
Sosyal
Kuram) Ulus
lararas Sosyoloji Ktphanesi, Londra, Routledge and Kegan Paul, 1975, blmler 1-3.

15

15

zken ortalama ve sradan tarihi bile, aslnda dncesinde edilgen deildir.

zkenkategorilerini
ortalama ve sradan
tarihi bile,
dncesinde
edilgen deildir.
ve verileri
onlar araclyla
grr.
de beraberinde
taraslnda
Kendi
Kendi
kategorilerini
de
beraberinde
tar
ve
verileri
onlar
araclyla
uy
Bilimsel olduu iddia edilen her giriimde Akl uyank olmal, dncegrr.
Bilimsel olduu
iddiaaklc
edilen
her giriim
dekiiye,
Akl uyank
uy
bakan
bakar. li
doa daolmal,
aklc dnce
biimde
Doaya
gulanmaldr.
gulanmaldr.
Doaya
aklc
biimde
bakan
kiiye,
doa
da
aklc
bakar.
li
ki karlkldr." (9)
ki Ne
karlkldr.
(9) veya bilimin tarihine kimin gerekten aklc tarzda bak
var ki, doaya
Ne
var
ki,
doaya
bilimin
tarihine
kimin
gerekten
aklc
tarzda
bakkadar
Hegel
olmas
gerektiine
nasl
bugn
gerekte
tna, ya da aklclnveya
tma,
ya
da
aklcln
gerekte
nasl
olmas
gerektiine
bugn
Hegel
kadar
rahatlkla karar veremiyoruz. Dolaysyla, bilimin kesintisiz bir birikimle mi,
rahatlkla
karar veremiyoruz.
Dolaysyla,
bilimin
kesintisizbirbirnceki
birikimle
mi,
ilerledii, her
yakla
atlamalarla m
deiikliin
kavramsal
byk
byk
kavramsal
atlamalarla
m
ilerledii,
her
deiikliin
bir
nceki
yakla
mla zde gene de baz ltleri mi paylat, yoksa bambaka, badamaz
mla
zde
gene ya
de da
bazparadigma
ltleri mi
yoksa bambaka,
badamaz
bilginin
olduu, badamad
m paylat,
iin de
dnya
gr
bir
bir
dnya
gr
ya
da
paradigma
m
olduu,
badamad
iin
oldu
mibilginin
ilerlemesinin son tahlilde bilimle ilgisi olmayan bir 'seme' ilemide
ilerlemesinin
son doasnda
tahlilde bilimle
ilgisi
olmayan
bir aan
seme
biroldu
s
farkh
ilke vemi
bir ilemi
gene de
grleri
yoksa bilginin
u,
u, yoksa
bilgininsorularnn
doasnda yantlarn
gene de farkh
grleri
aan kardn
bir ilke ve bir
s
iddia
bilimin
tarihinden
mi olduu
reklilik
reklilik
mi
olduu
sorularnn
yantlarn
bilimin
tarihinden
kardn
iddia
edenler Kuhn da dahil, o tarihe gene de baz nyarglar ve dnce kalpla
edenler
Kuhn da dahil,Aslnda
o tarihebilginin
gene denasl
baz olutuunu
nyarglar ve
ve nasl
dnce
kalpla
gelitiini
yaklamaktadrlar.
ryla
ryla
yaklamaktadrlar.
Asimda
bilginin
nasl
olutuunu
ve
nasl
gelitiini
gstermek iin, her tarihsel yaklamn da kendi iinde felsefi bir doruluk
gstermek
her tarihsel
yaklamm kuram
da kendi
iindegerekir.
felsefi Bunlar
bir doruluk
fark
olmas
de bilimsel
bili (cognition)
(truth)
ve biriin,
(truth)
ve
bir
de
bilimsel
bili
(cognition)
kuram
olmas
gerekir.
Bunlar
fark
kuramla
l olunca, bilimin ilerleyii de farkl yorumlanacak, tarih farkl bilgi
l
olunca,
bilimin
ilerleyii
de
farkl
yorumlanacak,
tarih
farkl
bilgi
kuramlarm dorulamak iin kullanlacaktr. Kuhn, bilim ile felsefe arasndaki iliki
rmnedorulamak
kullanlacaktr.
Kuhn,
bilim ile
felsefe arasmdaki
ba
Tarihseliliki
olduunu
tarihsel
olursa olsuniin
deiime tabi
gstermitir.
nin
nin
ne
olursa
olsun
tarihsel
deiime
tabi
olduunu
gstermitir.
Tarihsel
ba
ze
kn bu ilikiye bir boyut ekledii dorudur, ama ilikinin sorunsaln
kn
bu
likiye
bir
boyut
ekledii
dorudur,
ama
ilikinin
soransalm
ze
medii gibi felsefenin bilim iin nemini de azaltmaz. Bu ilikiye tarihsel
mediiyaklarken,
gibi felsefenin
bilim da
iinbelli
nem
ini de azaltmaz.
Bu ilikiye
tarihsel
vardr. Tarihe
nyarglar
bavurarak
Kuhn'un
olarak
olarak
yaklarken,
K
uhnun
da
belli
nyarglar
vardr.
Tarihe
bavurarak
aslmda temelde ok daha derin bir bilgi kuramna, pozitivizmin ampirist bi
asimda
temelde
ok dahaba
derin
bir bilgi kuramma,
pozitivizmin
ampirist
bi
sorunla
kaldrmaktadr.
felsefe
Kuhn kitabnda
modeline
ilerleme
limsel
limsel
ilerleme
modeline
ba
kaldrmaktadr.
Kuhn
kitabnda
felsefe
sorunla
kesin
deindii
grleri
iin, bu konulardaki
rna dorudan doruya pek az
dorudan
doruya
pek az deindii
iin,bilim
bu konulardaki
kesin
grlerige
tarihsel
Fakat
olarak grebiliyoruz.
dolayl
iin kart bir
sadece
mirma
,lime
ni sadece
dolayl
olarak
grebiliyoruz.
Fakat
bilim
iin
kart
bir
tarihsel
ge
ve
bir
anlam
sonucu
modeli ararken deindii btn rneklerin felsefi
lime
modeli
ararken
deindii
btn
rneklerin
felsefi
bir
anlam
ve
sonucu
tr
bir
yani
de
anlamdr,
baka
olumsuz
olduu kesindir ve bu genellikle
olduu kesindir
ve bu
olum suz bir
anlamdr,
yani
baka tr
gelimesin
bilimin
tarihsel
Dolaysyla,
ve genellikle
eletiridir. de
bir tepki
yaklamlara
yaklamlara
bir
tepki
ve
eletiridir.
Dolaysyla,
bilimin
tarihsel
gelimesin
bir
felsefe
duran
ve
baka ki
dzeyinde
den bahseden asl metnin 'ardnda'
den
bahseden
asl
metnin
ardm
da
ve
felsefe
dzeyinde
duran
bir
bakasa
ki
ederken,
zgl
tezlerinden zetle sz
tap daha okumak gerekir. Kuhn'un
tap
daha
okumak
gerekir.
Kuhnun
zgl
tezlerinden
zetle
sz
ederken,
sade
belirginletirerek kitabm byk lde
tr aralarna skan bu kout metni
tuaralarna
skan
bu
kout
metni
de
belirginletirerek
kitabm
byk
lde
da
Bu
so
olduunu
zorundayz.
ortaya karmak
bir dolayl sonular toplam
bir dolayl
sonular bu
toplam
da ortaya
zorundayz.
Bu so
gezintisi olarak
kitabolduunu
bilim tarihi
bir karmak
yalnzca ilgin
karmadan,
nular
nular
karmadan,
bu
kitab
yalnzca
ilgin
bir
bilim
tarihi
gezintisi
olarak
okumak mmkndr ve bilim felsefesinde neden bu derece yank yaparak
okumak
mmkndr
ve
bilim
felsefesinde
neden
bu
derece
yank
yaparak
neden
ve
konusunun temel metinlerinden biri
bir dnm noktas oluturduu
bir
dnm
noktas
oluturduu
ve
neden
konusunun
biri
Nitekim,
kitabn
yaratt temel
geni metinlerinden
tepkiler sonucu,
haline geldii anlalamaz.
haline
geldii
anlalamaz.
Nitekim,
kitabn
yaratt
geni
tepkiler
sonucu,
Kuhn de ikinci baskya hazrlad 1969 sonsznde bu satr aralarn biraz
Kuhnamak
de ikinci
baskya hazrlad
1969
sonsznde
bu satr
aralarn
biraz
gstermek
zorunluluunu
felsefi
hissederek
tavrn daha
aka
daha

daha amak
zorunluluunu hissederek felsefi tavrm daha aka gstermek
gitmitir.
yoluna
yoluna
gitmitir.______________
(9) G.W.F. Hegel, Reason in History (Tarihte Akl) (Tarih Feisefesi'nin Genel Sunuu) ev.
Arts, Bobbs-Merrill,
LibraryinofHistory
Liberal (Tarihte
s. 13.
S. Hartman,
Robert
(9) G.W.F.
Flegel,The
Reason
Akl) (Tarih1953,
Feisefesinin
Genel Sunuu) ev.
Robert S. Hartman, The Library of Liberal Arts,
Bobbs-Merrill,
1953,
s.
13.
16
16

Kuhn'un "Bilimin Tarihi ve Felsefesi Arasndaki likiler" (1968, 1976)

K uhnun Bilimin
Tarihi ve
Arasmdaki
likiler
(1968,maka
1976)
(1973)
veFelsefesi
Kuram Seimi"
ve "Nesnellik,
Deer Yarglar
gibi nemli
ve
Nesnellik,
Deer
Yarglar
ve
Kuram
Seimi
(1973)
gibi
nemli
maka
lelerinin de yer ald The Essential Tension (Temeldeki Srtme) (ikago
lelerinin de Yaynlan,
yer ald T
he Essential
Tension
Srtme)
(ikago
1977)
adl kitaba
uzun bir nszde,
yazd(Temeldeki
niversitesi
Kuhn
bi
niversitesi
Yaynlan,
1977)
adl
kitaba
yazd
uzun
bir
nszde,
Kuhn
bi
limsel deiimlerin ve gelimenin aslnda kavramsal devrimler ierdii d

limsel deiimlerin
ve gelimenin
kavramsal
ler sonucunda
ierdii d
kiiseldevrim
karlat
zorluklar
urarkenaslnda
ncesine,
bilim tarihiyle
ncesine,
bilim
tarihiyle
urarken
karlat
kiisel
zorluklar
vardn yazmtr. Doktora rencisiyken 1947 ylnda 17. yzylsonucunda
mekani
vardn
yazmtr.
Doktora
rencisiyken
1947 ylm da
17. yzyl
mekani
konferans hzrlarken
'cu fizik
bir dizi
Aristo
hakknda
inin
anla
kaynaklar
inin
kaynaklaf
hakkmda
bir
dizi
konferans
hzrlarken
A
ristocu
fizik
anla
ym kavramakta glk ektiini syleyen Kuhn, Aristo'yu anlamak iin,
ym
kavram
akta
glk
ektiini
syleyen
Kuhn,
A
ristoyu
anlamak
iin,
kendi deyimiyle, yepyeni bir dnme takkesi giymesi gerektiini yazmakta
kendi
deyimiyle,
yepyeni
bir
dnme
takkesi
giymesi
gerektiini
yazmaktadr. Kuhn'a gre, 'hermeneutic', yani eski metinleri yorumlama alannda al
du. bu
K uhna
gre, herm
eneutic,
eski metinleri
yorumlama
alanmdane
al
da birok
hakknda
d
doasyani
ders, giderek
bilimin
ey renmesine
d
bu
ders,
giderek
bilimin
doas
hakkmda
da
birok
ey
renfnesine
ne
den olmu, doay farkl gzle gren ve doaya farkl bir dil uygulayanlar
den olmu,
doayzerinde
farkl gzle
gren ve
doaya farkl
birad
dil geen
uygulayanlar
arasndaki
yneltmitir.
Kuhn
dnmeye
ilikiler
kitap
arasmdaki
ilikiler
zerinde
dnmeye
yneltmitir.
Kuhn
ad
geen kitap
ta, devrimler ve farkl bak alarnn e llere vurulamazl grne
bu
ta, devrimler
ve farkl
bak
alarmm
e llere
vurulam azh
grne
ve 'paradigma'
grlerini
bilim'
daha sonra
'olaan
gelibu
vardn,
ekilde
ekilde vardm,
olaan
bilim
ve konusunda
paradigmakendini
grlerini
daha
sonra
geli
tirdiini
tarihi
sylemektedir.
felsefi
eiten
Kuhn,
Bilim
tirdiini
sylemektedir.
Bilim
tarihi
konusunda
kendim
eiten
Kuhn,
felsefi
sorunlara ancak 1950'lerin sonlarnda tekrar dnebilmitir. Aradaki srede
sorunlara ancak
sonlarmda
tekrar Sakinimi",
dnebilmitir.
AradakiKeifin
srede
Olarak Enerji
"Bilimsel
Bir rnei
Keifin1950lerin
"ezamanl
ezamanl
Keifin
Bir
rnei
Olarak
Enerji
Sakinim
i,
Bilimsel
Keifin
Tarihsel Yaps" gibi makalelerini yazan Kuhn, belli bir gelenekte kan ayTarihsel Yaps
gibiyaratmas,
makalelerini
yazan Kuhn,
belli birve
gelenekte
kan
aykrklklarn
aykrlklar
veriyi
zmleyen
bunalm
daha fazla
krklklarm
bunahm
yaratmas,
aykrlklan
zmleyen
ve
daha
fazla
veriyi
aklayan deiik bir gelenein ortaya kmas tarzndaki tezini oluturmu,
aklayan
deiik
bir Fizik
gelenein
ortayalmenin
kmas tarzndaki
tezini
oluturmu,
ylnda
1958
"ada
levi" adl
Biliminde
makalesini
ye
1958
ylm
da
ada
Fizik
Biliminde
lmenin
levi
adl
makalesini
ye
niden kaleme alrken olaan bilimin farkl bilgi trlerine ve da kapal, bir
niden
kalem
e
alrken
olaan
bilimin
farkl
bilgi
trlerine
ve
da
kapal,
bir
tr 'bulmaca zme' faaliyeti olduu grn gelitirmitir. Paradigma d
tr
bulmaca
zm
e
faaliyeti
olduu
grn
gelitirmitir.
Paradigma
d
bu
terimi
kez
Kuhn
ilk
"Temeldeki
1959'da
benimseyen
ncesini
Srtme:
ncesini
1959da benimseyen
bu terimiadl
ilk makalesinde
kez Temeldeki
Srtme:
Bilimsel
Yenilenme"
Gelenek veKuhn
Aratrmada
kullanmtr.
Bilimsel Aratrm ada Gelenek ve Yenilenme adl m akalesinde kullanmtu.
(10)
( 10)
Kuhn'un 'paradigma' anlay, elinizdeki kitap ilk kez yaynlandktan
uhnun
paradigm
a anlay,
kitap ilk kezkapsamna
yaynlandktan
nceleri paradigmann
belli
Kuhn elinizdeki
sonraK da
deiiklik
geirmitir.
sonra
da deiiklik
Kuhn problem
nceleri yahut
paradigmanm
kapsam
m a belli
'bulmaca'
bir
gelenein
somut ve mek
zmlerini
ierdiigeirmitir.
bir gelenein
ierdii
ve mek
problem
yahut bulm
zmlerini
kavramn
ald
bu aca
tr standart
sonrasomut
genileterek
halde, daha

paradigma
ald halde,
sonra paradigma
kavrammklasik
genileterek
tr standart

en so
zmlerin
bilimdaha
kitaplarbueklemi,
dnyasna
ilk kez sunulduu
zmlerin
bilimbir
dnyasna
ilk kez sunulduu
kitaplar
eklemi,
en ve
so
tarafndan klasik
nunda
da belli
btn
paylalan
deerleri
bilim topluluu
nunda da belli
bilim Balangtaki
topluluu tarafmdan
deerleri
ballklar
ilave bir
bu kitabn
sons-ve
zmleri btn
problempaylalan
etmitir.
ballklar
ilave
etmitir.
Balangtaki
problem
zmleri
bu anlamyla
kitabm sonsen geni
ta
olarak
znde
'matriksi'
bilimsel
belli bir
disiplinin
znde belli
bir bilimselsadece
disiplinin
a trik si olarak
en geni
ta'rneklik'
nmlanan
bilimm
adamlarna
yapan ks
paradigmann
ilevianlamyla
nunlanan
paradigmanm
bilim bu
adamlarma
rneklik
ilevi yapan
ks
de anlald
m
gelimesinde
gibi, ki
olmaktadr.
kavramnn
Paradigmasadece
m olmaktadr.
Paradigma
kavrammm
bu gelimesinde
de anlald
gibi, ki
tabn
ncelik tayan
tersine, Kuhn
iin mantksal
balndan
karlann
tabm balndan
karlann
Kuhn iinvemolaan
antksal
ncelik
tayan
bilim
kavram
deil, paradigma
anlaylar
aslnda bilimsel
devrim tersine,
kavram
asim
da bilimsel
devrim
deil, paradigma
veulamasna
olaan bilim
anlaylar
dr.
daha sonra
man
Zaman
kavramna
karn,
olarak
paradigma
dr. Zaman
paradigma
kavramna
sonra ulamasna
karn,deiman
Kuhn paradigma
rneindaha
tksal
bu kitapta
ncelikolarak
ve arlk
buradadr.
tksal ncelik ve auhk buradadr. rnein bu kitapta Kuhn paradigma dei-

(10) Bkz. Bu kitap, Blm VIII, s. 101.

(10) Bkz. Bu kitap, Blm VIII, s. 101.

17
17

imleri konusunda ok daha kesin konuurken, bilimsel paradigmalarn ya da

imleri konusunda
ok daha
bilimsel sahip
paradigmalarm
ya da
kadarkonuurken,
bu kesin
deildir. Te
ak seik grlere
geleneklerin
yaps hakknda
geleneklerin
yaps
hakkmda
bu
kadar
ak
seik
grlere
sahip
deildir.
meldeki Srtme kitabnda da Kuhn bunu dorulayarak, Bilimsel Devrim Te
meldeki
Srtme
kitabmda
Kuhn bunueledorulayarak,
Bilimsel
Devrim
alan blmleri
bilimseldadevrimleri
lerin
nce yazd
yazarken,
Yaps'm
lerin
Yapsm
yazarken,
bilimsel
devrimleri
ele
alan
blmleri
nce
yazdn, balangtaki olaan bilim blmlerini ok sonra yazabildiim itiraf et
m,
balangtaki
olaan
bilim
blmlerini
ok
sonra
yazabildiini
itiraf
mitir. Paradigma kavram zerindeki bu belirsizlik ve tereddtler (Kuhn'un et
mitir.
Paradigma
kavram biri
zerindeki
bu belirsizlik
veTereddtler"
tereddtler (Kuhnun
"Paradigmalar
zerine
adm
daha
sonraki
makalelerinden
daha
sonraki
makalelerinden
biri
Paradigmalar
zerine
Tereddtler
saylabilir. adm
tamaktadr) kavramn Kuhn'iin neminin bir tr gstergesi de
tamaktadr)
kavramn
KuhnTin
neminin
bir tr
gstergesi
de saylabilir.
anlamak
bal
bu kadar
olduunu
Kuhn'un
neden
paradigma
anlayna
Kuhnun
paradigma
anlayna
neden
bu
kadar
bal
olduunu
anlamak
basit
bir
zelliine
bavurmak yeterli
diyalektik
iin aslmda dncenin ok
asimda
dncenin
ok
basit
bir
diyalektik
zelliine
bavurmak
yeterlikadar
dir:iin
da
kar
insann bir yenilik ya
iyi
bulu yapabilmesi iin,
kacak
dir; bir
insanm
bir yenilik
ya da bulu
yapabilmesi
iin, olsun,
kar kacak
kadar iyi
ster sanatta
lazmdr.
ister bilimde,
gelenee
sahip olmas
bildii
bildii
bir gelenee
sahip eski
olmas
lazmdr. kar
ster sanatta
bilimde,
geleneklere
Bu basit
yaratlamaz,
bolukta
karak olsun,
yenilik
yaplr.ister
yenilik bolukta
yaratlamaz,
eski geleneklere
kar
karak
yaplr.
Bu basit
Kuhn, ancak
belli bir bilim
derinden
tarzna
yapma
yola karak,
nermeden
nermeden
yola kkl
karak,
Kuhn, ancakyol
belli
bir bilimaksamlar
yapma tarzma
derinden
deiikliklere
alglayabi
bal
aabilecek
olan kiilerin
bal
olan kiilerin
kklBilimin
deiikliklere
yol paradoksu
aabilecek ya
akam
lan alglayabi
da 'diyalektik'
temeldeki
sonucuna
lecei
varmtr.
lecei sonucuna
varmtr.
Bilim in temeldeki
ya da diyalektik
derin bir ballk
statkoyaparadoksu
budur: "Baarl
gerek
aratrmann
srtmesi
srtmesi
Baarl
aratrmann
statkoya
derin
bir ballk(11)
gerek
yenilenme
yreinde
bu giriimin
yatmaktadr"
gene de
tirmesine
karnbudur:
tirmesine
karm
bu giriimin
yreinde
geneyani
de yenilenme
yatmaktadr
halde kendi
yenilii reten
bu eli(11)
olmad
kartn,
Yenilik
peinde
haldebilimin
kendi kartm,
yani yenilii
reten buid
eli
tarihini inceleyerek
Kuhn birok
bulduunu
kiliYenilik
yapsnolmad
gelimepeinde
gelime rnein,
yapsn Kuhn
birokdenebilecek
bilimin tarihini
kadarinceleyerek
dia kili
balayc id
kapsaml vebulduunu
etmektedir.
paradigma
dia etmektedir.
rnein, olduu,
paradigma
denebilecek kadar
kapsamlbirok
ve balayc
'paradigma-ncesi'
devirlerde
bi
henz gelimemi
ilkelerin
ilkelerin
henz
gelimemi
olduu,
paradigma-ncesi
devirlerde
birok bi
lim dalnda doadan olgu toplamann rast gele yaplan bir faaliyet olduu,
lim dalnda
toplamanm
rast gele yaplan
bir faaliyet
olduu,
her kafadan
kurma konusunda
kuramsalolgu
arasndadoadan
olgular
ilikiler
bir ses k
olgular
arasnda
kuramsal
ilikiler
kurma
konusunda
her
kafadan
bir
ses
t grlmektedir. Halbuki tek bir paradigmann salad yasalar, ampirikk
t grlmektedir.
tek bir
bir lde
paradigmann
salad
ampirik
genellemeler,
metafizik
aralar ve
deneyselHalbuki
inanlaryasalar,
evresinde
genellemeler,
deneysel
aralar
ve
bir
lde
m
etafizik
inanlar
evresinde
birleen bilim adamlarnn olgular daha amal tarzda toplayabildii, gr
birleen
bilim adamlarnn
daha
amal tarzda
toplayabildii,
gr
fakat tek
kstlandolgular
bilgilerinin
bir anlamda
lerinin
bir alandaki
derinletii
lerinin
bir
anlamda
kstland
fakat
tek
bir
alandaki
bilgilerinin
derinletii
de
grlecektir. rnein, daha nce
sz ettiimiz mekanik Newton'cu para
grlecektir.
rnein,kendi
dahatasarlad
nce de sz
ettiimiz
Nevvtoncu para
altnda anlalabilece
evrenin yalnzca
bir atmekanik
trde
digma,
digma,
evrenin
yalnzca
kendi
tasarlad
trde
bir
at
altnda
anlalabilece
sz
ve
konusu aty
daha
bu paradigma altnda alanlar
i iddiasndayd
i
iddiasndayd
ve
bu
paradigma
altmda
alanlar
sz
konusu
daha
da ke
belirginletirmek, Newton kuramlaryla doa arasndaki uyumu dahaaty
belirginletirmek,
Nevvton
kuram
lanyla
doa
arasmdaki
uyumu
daha
da
ke
de,
Bunu
tr
kendilerine hangi
yapabilmelerini
sinletirmek amacndaydlar.
sinletirmek
amacndaydlar.
Bunu
yapabilmelerini
de,
kendilerine
hangi
zerinde
gerektiini,
tr
hangi aralarla almalar
hangi
problemler
prob tr
problemler
zerinde
hangi
aralarla
almalar
gerektiini,
hangi
tr
prob
de
salayan
kurallar
bir
paradigmaya
lemlerin gereksiz olduunu gsterecek
lemlerin
de
gereksiz
olduunu
gsterecek
kurallar
salayan
bir
paradigmaya
Btn
bir
bilim
ile
bu
evresi,
kuram
doa
sahip olmalarna borluydular.
sahip olmalarna
Btn
bir bilim
bu kuram
ile doa
derece ayrntlara
veevresi,
uyumu bu borluydular.
gtrecek
arasndaki
glkle
karlatklar
arasmdaki
uyumu
bu
derece
ayrmtlara
gtrecek
ve
karlatklar
glkle
ri bulmaca zer gibi zmleyecek yapya sahip olmasalard, daha yeni bir
ri bulmaca
zer
gibi zmleyecek
yapya
olmasalard,
daha yeni bir
Einstein'n
edilmesi
icat sahip
kuramlarnn,
rnein
kuramn,
de olanakszlard.
kuramn,
rnein
Einsteinn
kuramlarnn,
icat
edilmesi
de
olanakszlard.
ve
denen
bu
inanlar,
kavramlar
btnnn
ne ka
Kuhn, paradigma
aralar
paradigma
denen
bu
inanlar,
kavramlar
ve
aralar
btnnn
ne ka
olduunu
bilimlerinin
vurgulamak
dar Kuhn,
iin, toplum
pek aznda bu tr
nemli
dar
nemli
olduunu
vurgulamak
iin,
toplum
bilimlerinin
pek
azmda
bu tr
gelindiini,
kafadan
her
paradigma-ncesi devirlerde grlen
bir aamaya
bir
bir aamaya gelindiini, paradigma-ncesi
devirlerde
grlen
her
kafadan
bir
(1 1) Kuhn, "Bilimsel Aratrmada Dogmann ilevi" Scientific Change (Bilimsel Deime) kitabn
s. 368. Dogmann levi" Scientific Change (Bilimsel Deime) kitabn
Crombie,
1963,
da, der.
(11) A.C.
Kuhn,
Bilimsel
Aratrmada
da, der, A.C. Crombie, 1963, s. 368.

18

ses kmas tarzndaki karmaann toplum bilimlerinde bugn hl hakim ol

ses kmas
tarzndaki karmaann toplum bilimlerinde bugn hl hakim ol
da sylemitir.
duunu
duunu gene
da sylemitir.
bir parantez aarak Marxist dnr Althusser'in grleriy
Burada
Burada
gene bir
parantez aarak
Marxist dnr
A lthusser'in
grleriy
Althusser'e
le aradaki
benzerlii
gre de her
vurgulayalm.
bilimin tarihi
ke
le aradaki
benzerlii
vurgulayalm.atlmas,
Althussere
gre de
her
bilimin
o bilimin
sintilidir
bilimin temellerinin
ve bir
'tarih ncesi' tari
duru ke
sintilidir
bir bilimin temellerinin
atlmas,
o bilimin
tu-ih ncesi
duru
mundan,
arnarak yeni
bir kuramsal
yaniveideolojilerden
sistemin
oluturul
m undan,
yani
ideolojilerden
arnarak
yeni
bir
kuramsal
sistemin
oluturul
ve
sorunsal
olan
mas
gerekli
kavramlara
iin
(problematique) alanna kavumas mmkndr.
iin gerekli olan
sorunsalepistemolojik
(problematique)
alanma
kavu
(12)kavramlara
Bu geii ve
Althusser
masyla
kopma
(ruptu
mmkndr.
(12) Bu geii
epistemolojik kopma Alt(rupture),masyla
devrimAlthusser
Kuhn ise
olarak nitelendirmektedirler.
bilimsel/kavramsal
re), Kuhn
ise bilimsel/kavramsal
devrim olarak
nitelendirmektedirler.
husser'in
kavram Kuhn'un paradigma
sorunsal
kavramna
ok benzemekteAlt
sorunsal benzemezlikler
kavram Kuhnunsanrz
paradigma
kavramna
ok iin
benzemekte
dir,husserin
bu balamda
ama aralarndaki
bizim
daha
dir, olabilir.
ama aralarndaki
benzemezlikler
bu yap
balamda
bizim
iin daha
(13) Althusser'e
yararl
gre her sanrz
kuramsal
temelde
sistematik
yararl
olabilir.
Althussere
gre her
kuramsal yap
temelde her
sistematik
bir kavramlar
olan(13)
ilintiler
iinde
btn
varsaymaktadr.
Kullanlan
te
iinde ara
olan ya
birda
kavramlar
btn
varsaymaktadr.
Kullanlan
her te
rim,ilintiler
her deneysel
bir yap,
lme, belli
alan iinde
yani sorunsal
rim,kazanr.
her deneysel
ara ya
da lme,
belli birkullanld
yap, yani sorunsal
alan bir
iinde
anlam
farkl
Ayn terim,
bir sorunsalda
zaman, farkl
anlam
kazanr. Ayn
terim, farkl
bir sorunsalda
farkl bir
anlam
tayacaktr.
Grld
uzay,kullanld
gibi, Kuhn'un
zaman gibizaman,
kavramlarn
anlam tayacaktr.
Grld
gibi, Ksorunsalda
uhnun uzay,
zaman
gibi kavramlarn
Newton'cu
sorunsalda baka,
Einstein'c
paradigmada
ya da
ba
N ew toncu
sorunsalda
baka, Einsteinc
sorunsalda
ya da
paradigmada
ka anlamlar
tayaca
ve bunlarn
birbirleriyle
badamaz
olduklar
dnba
ka anlam
ve bunlarn birbirleriyle
badamaz
olduklar
dn
cesine
bir tayaca
kout lar
aklama karsndayz.
bilim dal
Ancak, Althusser
iin bir
koutoturduktan
bir aklama
karsmdayz.
Ancak, geirmez,
Althusser iin
bir bilim
bir cesine
kez yerine
sonra
baka 'kopmalar'
halbuki
Kuhndal
kez yerine
oturduktan
sonra baka karlatklar
kopm alar geirmez,
halbuki
Kuhn
ilerlemesi,
iinbir
bilimin
bilim adamlarnn
sonucu
aykrlklar
iin kan
bilimin
ilerlemesi,
adamlarmm
karlatklar
sonucu
ve bilim
deiimler
srekli
devrimlerle
ortaya
mmkndr.aykrlklar
stelik Kuhn
kan deiim
srekli topluluun
devrim lerlevarlna
mmkndr.
stelik
Kuhn
iinortaya
bir paradigma
belirlilerbirvebilimsel
ve bu
dayaldr
iin bir yeleri
paradigm
a belirli
bir bilimsel
topluluun
dayalda
ve bu
topluluun
temel
ve aratrma
varsaymlar,
kurallar varlna
yntem
rnekleri
topluluun
yelerivarmlardr.
temel varsaymlar,
yntem
kurallar
aratrmabyle,
rnekleri
zerinde
anlamaya
Halbuki
Althusser
sorunsaln
iin ve
zerinde
aya varmlarda.
Halbuki
Althusserbirletirici
iin sorunsaln
byle,
yazl
olmasaanlam
bile bal
kalnan kurallarn
belirledii
bir ilevi
yazl
olm asatekbile
kalnan
kurallarm
belirledii
birletirici
ilevi
yoktur,
rnein
bir bal
Marxist
bilimsel
modeli olduu
aratrma
iddia bir
edile
yoktur,
rnein
tek bir Marxist
aratam
modeliasndan
olduu iddia
edile
Aradaki
bu farkllklarn
mez.
dabilimsel
gibi,a Kuhn
gsterdii
bilim
m ez. A radaki
bu farkllklarn
da gsterdii
gibi, bilimin
Kuhn asndan
bilim
adamlarnn
paradigmalara
duyduklar
balln hem
ilerlemesini
adam larm
m paradigm
alara duyduklar
balln
hem
bilim
ilerlemesini
bakmndan
mantksal
aklamak
bir zorunluluu
na
vardr,
de in
hem
bilimin
aklamak
bakmndan
mantksal
bir zorunluluu
hem de bilimin na
sl bir
ura olduunu
betimlemek
asndan
mantksalvardr,
bir ncelii.
sl
bir
ura
olduunu
betimlemek
asndan
mantksal
bir
ncelii.
Kuhn'un grn eletiren birok dnr de bu mantksal
koulun bili
K uhnun
grn
eletiren
birok
de bu mantksal
koulun
Kuhn
min tarihine
eklenen
birdnr
tarafndan
boyut olduunu,
bilimbili
gerekte
m in tarihine
Kuhn
tarafmdanolmadn
eklenen bir
boyut
olduunu,rnein
gerekte
bilim
bir zorunluluk
yapmak
iin byle
ileri
nl
srmlerdir.
yapmak
iin byle
bir Toulmin'in
zorunluluk olmadn
rnein
bilim
felsefecisi
belirttiine ileri
Stephen
gre,srmlerdir.
doay irdelemek
iinnl
bilim felsefecisi
Touirainin belirttiine
doay irdelemek
sorduumuz
sorularStephen
bizler oluturduumuza
daha aratrmaya
gre, gre,
balaiin
sorduumuz
sorular bizler oluturduumuza
daha
aratrmaya
bala
madan
baz n-kavramlarmzn,
(14) Altnyarglarmzngre,
olmas
doaldr.
madan de
baz
n-kavramlarmzm,
olmas doaldr.
(14) Althusser'in
anlad
bir kavramsal n-hazrlk
dzeyde, bu trnyarglarmzn
her bilimsel

husserin de anlad dzeyde, bu tr bir kavramsal n-hazrlk her bilimsel

(12) Louis Althusser, For Marx (Marx iin), Penguin, 1969 ve Althusser ve Etienne Balibar,
Reading
Books, 1971.
(Kapitali Okumak)
Londra,
(12) Capital
Louis Althusser,
For Marx
(Marx Newletf
iin), Penguin,
1969 ve Althusser ve Etienne Balibar,
(13) Reading
Bu benzerlie
ve Urry,
KeatBooks,
dikati eken
kaynak
Social Theory as Science (Bil
iin bkz.
Capitalilk(Kapitali
Okumak)
Londra,
Nevvletf
1971.
im Olarak
Sosyal
6, s. 132-133.
kuram),
(13) Bu
benzerlie
ilk Blm
dikati eken
kaynak iin bkz. Keat ve Urry, Social Theory as Science (Bil
(14) im
Bkz.
Toulmin'in
Olarak
SosyalKuhn'un
kuram), "Bilimsel
Blm 6, Aratrmada
s. 132-133. Dogmann ilevi" makalesi zerine eletiri
leri, Scientific
s. 382-84.
(Bilimsel
kitabnda,
Deime)
(14) Bkz. Change
Toulminin
Kuhn'un
Bilimsel
Aratrmada
Dogmann ilevi makalesi zerine eletiri
leri, Scientific Change (Bilimsel Deime) kitabnda,
s. 382-84.
19
19

giriim iin vazgeilmez bir kouldur. Fakat paradigmalar daha da geni bir
ve klasiklemi
giriimkullanarak
iin vazgeilmez
bir kouldur.
Fakat paradigmalar
daha
da geni bir
zmlerin
kuramclarn
anlamda
belli baarl
zaman,
Toulmin'ei gre,
bu
dnld
anlamda
belliolarak
baarl
kuram clarn
ve klasiklem
zmlerin
gitmekullanarak
zorunluluu
izinden
deil, yalmzca
Kuhn'un
bir gereklilik zaman,
izinden
gitme
olarak dnld
Toulm ine
gre, bu
her zaman duyulan
bilim
yapmak
iinzorunluluu
tutmak deil,
modelini
bir
iin bavurulan
tercih
ettii
bilim
yapmak
iin gelime
her zaman
duyulanayakta
bir gereklilik
yalm zca K uhnun
bilimsel
Buayakta
gre,
eletiriye
mantksal
genibavurulan
anlamyla bir
gelmektedir.
zorunluluk
tercih ettii
bilim haline
sel gelim
e m odelini
tutm
ak iin
(evrensel gre,
kurallarna)
belli kurallara
bilimgem
bal olmadan
paradigmalara
mantksal zorunluluk
halinedagelmektedir.
Bu eletiriye
anlamyla
uyarak
bilim yaplabilir.
te. yandan,
Kuhn
geni
tr kurallar
iin bu (evrensel
ancak
paradigmalara
bal olmadan
da belli
kurallara
bilim
kurallarma)
bir uyarak
paradigmadan
soyutlanarak
Dolaysyla
paradigmann
bilim yaplabilir.
te. kartlabilirler.
yandan, Kuhn iin
bu tr kurallar
ancak geni
kyasla bir ncelii,
kurallara
bir belirleyicilii
daha temel
vardr.paradigm
Kuhn ile
bir paradigmadan
soyutlanarak
kartlabilirler.
Dolaysyla
anm
eletirmenleri
arasnda
gibi, bir kez
grld
daha Kuhn
gelip ile
anlamazlk,
kurallara kyasla
birkan
ncelii,
daha temel
bir belirleyicilii
vardr.
felsefi
varsaymlara
dayanmaktadr.
eletirmenleri
arasnda
kan anlamazlk, grld gibi, bir kez daha gelip
Bilimsel
Devrimlerin
Yaps'nn Beinci Blmnde Kuhn bir bilim top
felsefi varsaymlara
dayanmaktadr.
veKuhn
yasalarn,
ortak
luluunun
paylat
kurallarn
bellitop
Bilimsel
D evrim
lerinbilimsel
Y apsnm
Beincikuramlarn,
Blmnde
bir bilim
yeterli olmadm
bilim geleneini
ayakta
bir luluunun
savunmaktadr.
iin
paylat
ortaktutmak
bilimsel
yasalarm,
kuramlarm,ve
kurallarm belli
bir tr
'mant' kurulabilece
kesin kurallar
bilimolmadm
Kuhngeleneini
araclyla
Bylece
bir bilim
ayakta
tutm ak iin
yeterli
savunmaktadr.
verdii bir
blmde
reddetmektedir.
bilimkurulabilece
Bukurallar
adamlar
iniBylece
Kuhn kesin
araclyla
bir rnee
tr bilimgre,
m ant
kurucularn
bir dizigre,
yahut Einstein gibj
Newton
soru lan
ok nemli
ini reddetmektedir.
Bu paradigma
blm de verdii
bir rnee
bilim adam
ve bu zmlerin
temelEinstein
baz zmler
bulduklar
veyahut
na kalc
Nevvton
gibj paradigma
kurucularn
bir dizi oknitelikleri
nemli soru
konusulerin
birliine
karn,
zmleri
konusunda
na kalcgr
ve temel
baz varabilmelerine
zm ler bulduklar
ve sz
bu zm
nitelikleri
klan birliine
ve nemligr
ne olduu
zelliklerin
kahe
daha soyut
anlamaz
konusunda
varabilm
elerine
karn, hakknda
sz konusu
zm leri
bir ne
deyimiyle
debilmektedirler.
lakahe
paradigmay
tanyabilmek
ve nemli klan Kuhn'un
daha soyut
zelliklerin
olduu hakkmda
anlamaz
ille deKkurallar
usa paradigmay
o paradigmann
iin,la
vurulmu (rasyonalize
debilmektedirler.
uhnun dzeyinde
deyim iyle bir
tanyabilm ek
gerekmez.ille
bilim adam
edilmi)
Birdebaka
Einstein (rasyonalize
deyile,
paradig
iin, oolmas
paradigmanm
kurallar
dzeyinde
usa vurulmu
aklc
kurala gre
bir dizi
olmadm
masnn
snadktan
dnp
edilmi)
olmas gerekmez.
Bir doru
baka olup
deyile,
bilim adam
Eiustein
paradigbu paradigmaya
balanmaya
ancak paradigmaya
sonra
bir
masmn
bir dizi aklc
kurala grekarar
domveremez,
olup olmadm
dnp smadktan
ettii gr
daha
sonraaya
st dzeyde,
balandktan
kabul
kezsonra
asn
bu p^adigm
balanm
aya karar
veremez,
ancakkurallar
paradigm
aya bir
daha
Bu durumda
Kuhn'un
dankez
'doru' bir hale
dnebilir.
yant
balandktan
sonragetirmeyi
kabul ettii
gr daha
st dzeyde,
kurallar
asn
temel
adam
ortaya
bilim
bir
kesin
soru
lamas
gereken
kmaktadr:
yndan daha dom bir hale getirmeyi dnebilir. Bu dummda K uhnun
yant
paradigmay
gterici
oluturan
prob
lamaskrallar
gerekenolmadan
temel birbelli
sombirortaya
kmaktadr:
bilimaratrma
adam kesin
ynKuhnbir
adamnn aratrm
olguyu, bilimoluturan
ynelmektedir?
lemlerine
nasl
bu paradigmay
szle veaku
gsterici
kurallar
olm adan belli
prob
dnyay
belliynelmektedir?
belli bir
deil,nasl
tarzda
zerek
pratik sorunlarKuhn
rallarla
lemlerine
bu tand,
olguyu, bilim
adammn
szle
ve ku
alarak
hale
rnek
tmn
yaklamlarn
getiren
yetitii
iinde
pratik
aina
rallarla deil, belli pratik somnlar zerek tand, dnyay belli bir tarzda
sze, kurala
bir boyutta,
ve her
baland
ainazaman
hale getiren
pratik dklemeyecek
yaklamJann tmn
m ekeitimle
alarak iinde
yetitii
Bu
tr
yapsyla
incelemek
yaplar
dil
zihin
aklar.
genel
felsefecisi
iin
ve her zaman sze, kurala dklemeyecek bir boyutta, eitimle
baland
hemen
vermitirBuvetr
rnekler aklar.
belirtelim
ki,ekWittgentein'i
Wittgensteindan
r
genel zihin yapsyla
yaplar
incelem
iin dil felsefecisi
almas
kesinlikle
Kuhn'un
tesadf
deildir.
temsil
ettii
nekWittgensteindan rnekler verm itir ve hemen belirtelim ki,bilim
felsefesi r
W ittgenteini
Wittgenstein'in'ikinci
doruyatesadf
okulu,
dnemi'nin
rn
saylan
nek dorudan
almas kesinlikle
deildir. Kuhnun
temsil ettii
bilim
felsefesi
(Philosophical
Investigations)
(15) eserinden
Aratrmalar
Felsefi
etkilen
okulu,
dorudan dom
ya W ittgensteinin
ikinci dnem
inin rn
saylan

milerdir.
Felsefi A ra trm a la r (Philosophical Investigations) (15) eserinden etkilen
ve benzerlerinin Wittgenstein ile paylatklar gr, aklcln da
Kuhn
milerdir.
sistemin
trevi olduu,
kavramsal
bir ve
dnda da
kavramsal sistemlerin
ima belli
Kuhn
benzerlerinin
W ittgenstein
ile paylatklar
gr, aklchm
ima belli bir kavramsal sistemin trevi olduu, kavramsal sistemlerin dnda
(15) Bkz. Bu kitap, Blm V, S, 74
(15) Bkz, Bu kitap. Blm V, S, 74

20
20

kalan ve onlarn deerlendirilmelerine yarayacak bir aklcln anlamsz ve

Yemi nce yarayacak
bir sistembir
yahut
paradigma
kalan ve olduu
onlann grdr.
deerlendirilmelerine
aklclm
anlamsz
olanaksz
vard,ve
Kuhn'un
(ya dance
bilimsel
aklclk.
Sistem Yani
sonra
deyimiyle
olanaksz
olduu
grdr.
bir sistem
yahutparadigma)
paradigm a Witt
vard,
isimdir:
a gre aslnda
dndmze
nasl
verdiimiz
genstein'
sonra bilimsel
aklclk.
Sistem
(ya da Kuhnun
deyimiyle
paradigma) Witther dorulama
zerine yaplanverdiimiz
ya da rt
snama,
bir hipotez
"Her tr gre
gensteina
asimda
nasl dndmze
isimdir;
alr. Veher
budorulama
me, daha
birhipotez
sistem iinde
sistem btn
Herbalangtan
tr snama, bir
zerineyer
yaplan
ya kantla
da rt
yukaryer
ve Ve
keyfi
gtrrbtn
kuku
bir hareket
aa iinde
kullandmz,
malarmz
me, daha iin
balangtan
bir sistem
alr.
bu sistem
kantla
zne
dediimiz
ha
aittir.
deildir.
noktas
sistem kantlama
malarmz
iin Hayr,
kullandmz,
aa yukar
keyfi veeyin
kuku
gtrr
birBir
hareket
(16) Bir ha
unsurdur
can veren
kantlamalara
reket
noktasndan
noktas
deildir. ok,
Hayr,
sistem kantlama
dediimiz
eyinsistem."
zne aittir.
dnersek,
'm dil
felsefesine
tr rnee
Kuhn'un
verdiiok,
reket
noktasndan
kantlamalara
canWittgenstein
veren unsurdur
sistem.(
16) ina
bir pheci
nasl oluyor
szn geli
nan bir
(sceptic) kp,
gn tr
kiiye bir
K uhnun
verdii
rnee dnersek,
W ittgensteinm
dilda,
felsefesine
ina
rahat
yapraklar,
kullanabiliyorsun;
kelimesini
'yaprak'
i,nan
yaprak
bir kiiye
bir gn bu
bir kadar
pheci
(sceptic)
kp, nasl oluyor
da, szn
geli
ve salam
bir kuraln m
kesinrahat
ayracak
var? dedii
nesnelerden
olmayan
za
i, yaprak
kelimesini
bu kadar
kullanabiliyorsun;
yapraklar,
yaprak
bir aaca
man,
haya
gtrr
Wittgenstein'ci
ite,
olmayan
nesnelerdenpheciyi
ayracak elinden
kesin vetutup
salam
bir kuralm
m ve
var?
dedii
za
adlandrmay
her sefer rastladmda
olarak
rendiim
tm
boyunca
yaprak
man,
W ittgensteinc
pheciyi elinden
tutup
bir aaca
gtrr ve
ite, haya
bunlardr,
der. rastladmda
de tatmin
olmayacaktr
fakat
nesneler
pheci geneyaprak
tm boyunca
her sefer
olarak
adlandrmayelbet,
rendiim
birelbet,
ne olduunu
zatengene
Wittgenstein'a
kii iin,
gre, yapran
nesneler bunlardr,
der. pheci
de tatm inrenmemi
olm ayacaktr
fakat
dili kullanmak
bir eyzaten
olamaz.
olma kural'
Ayn ekilde,
'yaprak
W ittgensteina
gre,diye
yapram
ne olduunu
renmemi
bir kiinasl
iin,
birolamaz.
kavramsal
ancak
renmek
kltr,
reniliyorsa,
yaprak olmabir
kural
diyeya
birda
ey
Aynsistemi
ekilde,dedili
kullanmak
nasl
da ka
tam olarak
baz
kesin kurallara
dorulamak
onubir
mmkndr,
reniliyorsa,
kltr,
ya da bir gre
kavramsal
sistemi
de ancakya
renmek
ola
tr bir
ntlamak
diye bir
deildir,
ilem, geerli
nk
mmkndr,
onuilem
baz mmkn
kesin kurallara
gre
teimbu
olarak
dorulamak
ya da
ka
bir e
kural'
'Yaprak
dilin
zorundadr.
bilmek
ntlamiin,
ak diye
birdna
ilemkmak
mmkn
deildir, nk
buolma
t r bir
ilem,diye
geerli
ola
bir gn
benzer
gelip yapraa
bilinen
olabilmesi
ama
dnyada
yin
iin,dma
bilm
ek iin, dilin
kmak
zorundadr.
Yaprakok
olma
kural
diye
bir e
da ieren
tm
tr nesnelerin
elikiler,
ok temel
yin yapraklarla
olabilmesi iin,
dnyada
bir gnztlklar
gehp yapraa
okbaz
benzer
ama bilinen
ailesi'nin ztlklar
birdenbire
grlmeye
bulula
balamas,
tm yapraklarla
ok 'yaprak
temel elikiler,
da bir
ieren
bazbelirsizlemetr nesnelerin
o
zaman
ve
gerekir. Kural
sigrlmeye
balayabilir
srasnda
kullanlan
ancak
aray
balamas, yaprak ailesinin birdenbire bir bulula belirsizleme
sistemini
farkl
da
orta
kategorilerini
dil
kadar
kavram
ykacak
ya
bulularn
si gerekir. Kural aray ancak o zaman balayabilir ve srasmda kullamlan
deiiklii
neden
de
koul
ayn
paradigma
olabilir.
Kuhn
iin
yadilkmasna
kategorilerini ya ^ kavram sistemini ykacak kadar farkl bulularm orta
irdelediimiz
lara
yntemlerimizle
grnglerde
inan veKuhn
ya baldr:
kmasmabilimsel
neden olabilir.
iin de paradigma
deiiklii
ayn koul
baz
bulunduu
ve
za
aykrlklar
aklanamayacak
yntemlerle
aym
inan
lara baldr: bilimsel inan ve yntemlerimizle irdelediimiz grnglerde
giderilemedii
ve
bilim
zaman
aykrlklar
paradig
man
'olaanst'
balar
aym inan ve yntemlerle aklanamayacak baz aykrhklar bulunduu za
deitirme
zorunluluu
ma
ortayavekar.
man
olaanst
bilim balar
ayknlklar giderilemedii zaman paradig
nemli baz felsefi sonulan vardr. Biz
ve okkar.
Bu
grlerin
kanlmaz
ma deitirme zorunluluu ortaya
bilimsel
Kuhn'un
en
iki
bunlardan
birbirine
olan
girift
Bu grlerin kamlmaz ve ok tanesini,
nemli baz
felsefisavunduu
sonulan vardr.
Biz
istiyoruz.
ele
almak
modelinin
sorunlar
gelime
temel
erevesinde
bunlardan birbirine en girift olan iki tanesini, K uhnun savunduuBunlar
bilimsel
de akla getirdii
t
gibi, doru-yanl
dan
rneininerevesinde
birincisi,
Wittgenstein
gelim
e modelinin
temel somnlar
ele almak
istiyomz. Bunlar
sistemin
kendi
aklc
her
kavramsal
yalnzca
iinde
rnde
deerlendirmelerin
dan birincisi, Wittgenstein rneinin de akla getirdii gibi, dom -yanl t
d
ya da bulularm
hazrdaki
bir
nedeniyle,
anlam
yeni keif
tayabilmeleri
rnde
aklc
deerlendirmelerin
yalnzca
her kavramsal
sistemin
kendi iinde
Kuh
olabilecei
sistemleri
bir
sorusudur.
konumu
gibi
ne
karsnda
nce
bir anlam tayabilmeleri nedeniyle, yeni keif ya da bulularm hazrdaki d
(vesistemleri
m) benimsedii
bizim somsudur.
n'un
Wittgenstein'
kavramsal sis
yaklama
nce
karsmda
ne gibi bir
konumu gre,
olabilecei
Kuh
hakkmda
temimizde
bir
sorulacak
sorulara
yeri
olmayan
gene bizim
yenilik
n un (ve W ittgensteinm) benimsedii yaklauna gre, bizim kavramsal
sis
temimizde yeri olmayan bir yenilik hakkmda sorulacak sorulara gene bizim
(16) Ludwig Wittgenstein, On Certainty (Kesinlik zerine) Reason and Commitment (Akl ve
Ballk) kitabndan alnt Cambridge University Press, 1973, Blm 5, s.94.

(16) Ludwig Wittgenstein, On Certainty (Kesinlik zerine) Reason and Commitment (Akl ve
2.1 Press, 1973, Blm 5, s.94.
Ballk) kitabndan alnt Cambridge University
21

'

sistemimizde
sistemimizdeyant
yantbulmak
bulmakolanakszdr.
olanakszdr.Bu
Busorulara
sorularayant
yantvermeye
vermeyebalad
balad
deitirmiiz
demektir.
mz
anda,
kavramsal
sistemimizi
Bylelikle
mz anda, kavramsal sistemimizi deitirmiiz demektir. Byleliklebirbirge
ge
lenek
lenekiinde
iindekart
kartgrleri
grleritartarak
tartarakilerlemek
ilerlem ekolanakszdr.
olanakszdr.Kart
Kartgrle
grle
birlikte
birliktefarkl
farklbir
birsisteme
sistemevevegelenee
gelenee'gei'
gei yapmak
yapmakmmkndr
mmkndrvevebubuge
ge
baldr.
Birok
iikurallara
deil,
deitirmeye
pozitvist
inan
kurallara deil, inan deitirmeye baldr. Birok pozitvistbilim
bilimfelse
felse
fecisi
fecisibubugrn
grnbilimdeki
bilimdekiaklcl
aklcltamamen
tamamenyok
yokettiini,
ettiini,bilimsel
bilimselkuram
kuram
larn
brakmadn
iddia
nesnellik
ynelebilecei
hibir
etmilerdir.
larn ynelebilecei hibir nesnellik brakmadm iddia etmilerdir.Yirmin
Yirmin
ciciyzyln
yzylmenennemli
nemlibilim
bilimfelsefecilerinden
felsefecilerindenKarl
KariPopper,
Popper,Kuhn'un
K uhnungr
gr
nn,
bir
kendisinin
ettii
olamayacan,
gibi,
iddia
tarihsel
gr
nn, kendisinin iddia ettii gibi, tarihsel bir gr olamayacan,dpedz
dpedz
mantksal
mantksalgrelilikilik
grelilikilikolduunu
olduunune
nesrmtr.
srmtr.(17)
(17)Popper'a
Popperagre
greKuh
Kuh
n'un,
aklc
sistemde
kavramsal
yalnzca
temel
eletirinin
anlatktan
n un, aklc eletirinin yalnzca temel kavramsal sistemde anlatktansonra
sonra
balayabilecei
balayabileceiinancnn
inancmmbilimin
biliminesas
esasilerleme
ilerlemeunsuru
unsuruolan
olansrekli
sreklieletirel
eletirel
tamamen yadsdn, temelde akl-d bir yaklam olduunu
tartmay
tartm ay tam am en yadsdn, tem elde akl-d bir yaklam olduunu
vurgulamtr.
vurgulamtr.Popper'a
Popperagre,
gre,bir
birkuram
kuram dierine
dierineyelemek
yelemekiin,
iin,yahut
yahutbir
bir
kesin
daha
daha
olguyu
dierinden
akladn
kuramn
ekilde
ok
kuramn dierinden daha ok olguyu daha kesin ekilde arkladmsavun
savun
mak
makiin
iinbavurulacak
bavurulacakmantksal
mantksalsnama
snamaileminin
ilemininher
hertrl
trlolusal
olusal(gene
(genetic), psikolojik ve tarihsel sorundan tamamyla ayrt edilmesi ve ayr tutul
tic), psikolojik ve tarihsel sorundan tamamyla ayrt edilmesi ve ayr tutul
mas
masgereklidir.
gereklidir.(18)
(18)Bu
Butr
trkayglardan
kayglardanarnarak
arnarakyaklaldnda,
yaklaldnda,bilimin
bilimin
zorlu
snamalar
elde
uzun
ve
sonucu
nermelerin
gemite
ettii
gemite uzun ve zorlu snamalar sonucu elde ettii nermelerinvevedorula
dorula
rn
rnartk
artknesnel
nesnelbirer
birerdnce
dnceierii
ieriiolduklar
olduklargrlecektir.
grlecektir.Bu
Bunesnel
nesnelku
ku
ramlar
sistemi
zerine
kurulmaya
bilimsel
kuramclar
bilgiyi
balanm
yeni
ramlar sistemi zerine kurulmaya balanm bilimsel bilgiyi yeni kuramclar
ina
inaetmeye
etmeyedevam
devamederler.
ederler.Bunu
Bunuyaparken
yaparkenbavuracaklar
bavuracaklarenentemel
temelyntem
yntem
sonucu karlarna kan aykrlklar ya da yanllar
de,
eletirel
tartma
de, eletirel tartm a sonucu karlarna kan aykrlklar ya da yanllar
doru
elemek
elemekyoluyla
yoluyla dorubilgiye
bilgiyegiderek
giderekdaha
dahayaklamaktr.
yaklamaktr.Popper
Popperiin
iinher
herayay-/
krlk,
eldeki
kuram
ve
ayklamak
eletirel
biimde
birer
elemek
frsat
iin
knlk, eldeki kuram eletirel biimde ayklamak ve elemek iin birer frsat
tr. Halbuki Kuhn'un grne gre, bir paradigmaya bal olan bilim adam
tr. Halbuki K uhnun grne gre, bir paradigmaya bal olan bilim adam
ellerindeki kuram savunmaya,uyarlamaya
lar.
her aykrlakar
lar, heraykrla
kar ellerindeki kuramsavunmaya,
uyarlamayaalrlar,
alrlar,
ballklarn
hemen
etmezler.
Ancak
terk
ortaya kan aykrlklar hibir
ballklarn hemen terk etmezler. Ancak ortaya kan aykrlklar hibir
yntemle
kadar etinolduu
var olan paradigma
ve
yntemle var olan paradigmaiinde
iindezlemeyecek
zlemeyecek kadaretin
olduu ve
zaman, yeni kuram araylar balar ve bilimsel dev
derin
yaratt
bunalm
derin bunalm yaratt zaman, yeni kuram araylar balar ve bilimsel dev
rimler
rimlermeydana
meydanagelir.
gelir.
Yeni bilginin ortaya k tarz zerinde yaplan Popper-Kuhn tartmas,
Yeni bilginin ortaya k tarz zerinde yaplan Popper-Kuhn tartmas,
son yirmi yln bilim felsefesinde ortaya km en nemli tartmadr, nk
son yirmi yln bilim felsefesinde ortaya km en nemli tartmadr, nk
her iki dnr de geleneksel pozitivist bilim geleneinin dntrlmesine
her iki dnr de geleneksel pozitivist bilim geleneinin dntrlmesine
bulunmulardr. Yukarda ok kabaca, zetlemeye altmztar
katklarda
katklarda bulunmulardr. Yukarda ok kabaca, zetlemeyealtmz
tar
ilk
bakta her eye karn temel bir anlama var gibidir. Mantksal
tmada
tmada ilk bakta her eye karn temel bir anlama var gibidir. Mantksal
Popper 'in belli bir anda yapsal olarak bilimin her tarafnda birden
adan,
adan, Poppern belli bir anda yapsal olarak bilimin her tarafnda birden
grd aykrlk-deneyime bavurma eletiri -yanllarn elenmesi- yeni bilgrd aykm ik-deneyim e bavurma eletiri -yanllann elenmesi- yeni bil-

(17) Karl Popper, "Normal Science and its Dangers" (Olaan Bilim ve Sakncalar) Criticism and
(17) Kari Popper,
Normal(Eletiri
Scienceveand
its Dangers
{Olaan
Bilim ve
Sakncalar)
Criticism
and
derleyenler
Bilginin
Bymesi)
kitabnda,
Lakatos,
The
Imre
Growth of Knowledge
TheMusgrave,
Grovvth ofCambridge
KnovvledgeUniversity
(Eletiri ve
Bilginin
Bymesi)
kitabnda, derleyenler mre Lakatos,
Press,
1970,
s. 56.
Alan
Alan
Musgrave,
s. 56.
Common Press,
Sense"1970,
"TwoCambridge
Faces of niversity
(Saduyunun
(18)
iki yz) Objective Knowledge
Popper,
(18) Popper,
Two Faces
of Universitey
Common Sense"
(Saduyunun
(Nesnel
Press, 1972,
Oxford
Bilgi) kitabnda,
s. 67.( iki yz) Objective Knovvledge
(Nesnel Bilgi) kitabnda, Oxford Universitey Press, 1972, s. 67.(

22

22

varma zincirini, Kuhn zaman iinde yaylm ve belli durumlarda toptan

giye
giye varma zincirini, Kuhn zaman iinde yaylm ve belli durumlardatoptan
ortaya kan bir gr deitirme olarak grmektedir. Imre Lakatos'un dedi
ortaya kan bir gr deitirme olarak grmektedir. Imre Lakatosun dedi
i gibi, bir gre ballk ve farkl grlerin oalmas, bilimin tarihinde
i gibi, bir gre ballk ve farkl grlerin oalmas, bilimin tarihinde
birbirini izleyen (successive) devreler deil, daima ezamanl olarak ve bir
birbirini izleyen (successive) devreler deil, daima ezamanl olarak ve bir
var olan (copresent) unsurlardr. (19) Temeldeki bu simetrik olmayan
likte
likte var olan (copresent) unsurlardr. (19) Temeldeki bu simetrik olmayan
nedeni, her iki dnrn de aslnda klasik pozitivist bilimsel
benzemenin
benzemenin nedeni, her iki dnrn de aslnda klasik pozitivist bilimsel
mantna kar olulardr. Ancak kar olu tarzlar tamamen ve
ilerleme
ilerleme mantna kar olulardr. Ancak kar olu tarzlar tamamen ve
kkten farkldr.
kkten farkldr.
Popper asndan pozitivist bilim mantnn dayal olduu klasik ampiPopper asndan pozitivist bilim mantnn dayal olduu klasik ampi
rist bilgi kuram, kendisi en radikal ampiristlerden olan byk dnr Da
rist bilgi kuram, kendisi en radikal ampiristlerden olan byk dnr David Hume tarafndan bir kerede ama btn zamanlar iin yklm durumda
vid Hume tarafmdan bir kerede ama btn zamanlar iin yklm durumda
dr: doada gzlemlenebilen dzenli ilikilerin (nedensel ilikilerin) ileride
dr: doada gzlemlenebilen dzenli ilikilerin (nedensel ilikilerin) ileride
de geerli olacan, yani gelecein aa yukar imdiki zaman gibi olaca
de geerli olacan, yani gelecein aa yukar imdiki zaman gibi olaca
n syleyen endksiyon (tmevarm) ilkesi mantksal ve psikolojik bir yanl
n syleyen endksiyon (tmevarm) ilkesi mantksal ve psikolojik bir yanl
samadr. Baz nesnelerden, ayn tr btn nesnelere yaplan tmevarmc am
samadr. Baz nesnelerden, ayn tr btn nesnelere yaplan tmevarmc am
pirik genellemeler geerli deildir nk eldeki kantlarn tesine gemekte
pirik genellemeler geerli deildir nk eldeki kantlarm tesine gemekte
dirler. Gzlem/bilgi kstl, deneyim ise sonsuz olduuna gre de, tmevar
dirler. Gzlem/bilgi kstl, deneyim ise sonsuz Olduuna gre de, tmevar
mn bilime bir temel olamayaca, bilimsel kuramlarn da deneyim tarafn
mn bilime bir temel olamayaca, bilimsel kuramlarn da deneyim tarafm
dan hibir zaman tam olarak dorulanamayaca sonucu kar. Mantksal po
dan hibir zaman tam olarak dorulanamayaca sonucu kar. Mantksal po
zitivizm ve yirminci yzyldaki tm dier bilim felsefesi giriimleri, bu so
zitivizm ve yirminci yzyldaki tm dier bilim felsefesi giriimleri, bu so
hesaplamak zere ortaya kmtr. Mantksal pozitivizmin bulduu
nulara
nulara hesaplamak zere ortaya kmtr. Mantksal pozitivizmin bulduu
are, matematiksel olaslk (probabilite) kuramn kullanarak bilimsel kuram
are,
matematiksel olaslk
(probabilite) kuramn kullanarak
gzlemin
Poplara
salad dayanan
karlkkuram
derecesini.saptamaktr. Bunabilimsel
lara gzlemin salad dayanan derecesini .saptamaktr.
Buna
karlk
Popdorulaper'n gr, bilimsel bilginin olaslk dzeyinde bile hibir zaman
p erm gr, bilimsel bilginin olaslk dzeyinde bile hibir zaman dorulanamamasna karn, eletirel olarak yanllanabilecei iddiasdr. Yeni bilgi
namamasma karn, eletirel olarak yanllanabilecei iddiasdm Yeni bilgi
tmevarma ya da olaslk bir karm deil, kiilerin d gc ile ortaya
tmevarmc
ya tasarlar,
da olaslik
bir karm
deil,
kiilerin d
gc
ile ortaya
varsaymlar
veya
fakat
attklar
birtakm
bu hipotezler
hipotezlerdir,
attklar birtakm tasarlar,
hipotezlerdir,
fakat
bu
hipotezler
veya
varsaymlar
daima rtlmeye ve eletirilmeye aktr, bunun iin ortaya atlmlardr.
daima rtlmeye ve eletirilmeye aktr, bunun deil,
hangi atlmlardr.
koullarda
nemli
olan bir kuramm ne zaman dorulanabildii iin ortaya
nemli
olan
bir
kuramm
ne
zaman
dorulanabildii
deil,
hangi koullarda
ve ne zaman yanl lanm (rtlm) saylabileceidir. Buna gre, bir bil
ve ne zaman yanllanm (rtlm) saylabileceidir. Buna olan
bir bil
srekli snadktan sonra, snama sonucu hl rtlememi gre,gr
giyi
giyi srekli snadktan sonra, saylarak
snama sonucu
hl
rtlem
emi
olan
gr
bilgi daarcma eklenir. Grld
ler hi deilse imdilik doru
ler dorulama
hi deilse im dilik doru
saylarak
bilgi
daarcma
eklenir.
Grld
gibi
ynteminin tam mantksal tersi olan bu ynteme gre, her
gibisrlen
dorulam a ynteminin
tam mantksal
tersidoru
olan saylmakta,
bu yntem ebir
gre,
her
ileri
kadar
karvarsaym aksi kantlanneaya
ileri
srlen
varsaym
aksi
kantlanneaya
kadar
doru
saylmakta,
birkarrnek kar kmaz da terk edilmektedir. Popper'n bu ekilde tmevarmchek kar
kmaz da terk edilmektedir.
Popper
Tn bu ekilde
yzylntmevarmchbilim felse
am
yirminci
kar
ileri srd
yanhlama metodolojisi,
a
kar
ileri
srd
yanhlama
metodolojisi,
yirminci
yzylmbirbilim
felse
kitabna
fesinde meydana gelen en esasl dnce kartldr. Popper
fesinde
m
eydana
gelen
en
esasl
dnce
kartldr.
Popper
bir
kitabna
"yle sanyorum ki byk bir felsefe problemini, tmevarm problemini
yle bulunuyorum"
sanyorum ki byk
felsefe problem
ini, tm evarm
problemini
(20) Bu
yzden
kadar iddialdr.
diyerekbir
balayacak
zm
zm bulunuyorum diyerek balayacak kadar iddialdr. (20) Bu yzden

19) imre Lakatos, "Falsification and the Methodology of Scientific Research Programmes" (Yan19) Imre
Lakatos,Aratrma
Falsification
and the Methodology
of Scientific
Programmes"
(Yankitabn
Bilginin Bymesi'
Metodolojisi)
Programlarnn
ve Bilimsel
'Eletiri veResearch
llama
da.llama ve Bilimsel Aratrma Programlarnn Metodolojisi) 'Eletiri ve Bilginin Bymesi' kitabn
da,Karl Popper, "Conjectural Knowledge" (Farazi Bilgi) Objective Knowledge (Nesnel Bilgi) ki
(20)
(20) Kari
tabnda,
s. 1.Popper, Conjectural Knowledge" (Farazi Bilgi) Objective Knovvledge (Nesnel Bilgi) ki
tabnda, s. 1.

23
23

gelitirdii gr ortakl
kartrmtr.
Blmne,
bir kuram deneyimle kyas
Kuhn
Sekizinci
elinizdeki
kitabn
K uhnun gelitirdii gr ortakl bsbtn kartrmtr.
bilimindeneyimle
bilimsel
lamaKuhn
ynteme
tarihinde rast
trnde
bir
yoluyla
yanllama
elinizdeki kitabm Sekizinci Blmne, bir kuram
kyas
adamlar,
Bilim
kendi
syleyerek
lamann
benimse
olduunu
zor
balar.
ok yanllam a trnde bir bilimsel ynteme bilimin tarihinde
lama yoluyla
rast
kuram,
yani almak
dikleri
biimlendirilmi
kartBilim
gr
ortaya
lamann
ok kadar
zor olduunu
syleyerekbirbalar.
adamlar,
kendi benimse
reddetmezler.
ileri
kuram, 'para
'm ortaya
para'
kmadka,
ellerindeki
dikleri gr
kadar biimlendirilm
i bir
kart
kuram , yaniPopper
almak
bir
tek
tek
bir
trde
paradigma
ve
srd
sylem
eleme
bir
iinde,
eletiri kuram, para para reddetmezler. Popperm ileri
kmadka, ellerindeki
iinde
mmkn
olan iinde,
bilim adamlar
deildir.
bal
Birveparadigmaya
kar-rsrd trde bir eletiri
eleme tek bir
sylem
tek bir paradigma
tutacak
ayakta
dzenlemelere
neklerle
zaman
kuramlarn
karlatklar
iinde mmkn deildir. Bir paradigmaya bal olan bilim adamlar kar-ruyarlamalara
giderler. Kuhn
bilim olamayacan
neklerle karlatklar
zamkar-rneksiz,
an kuram larneletirisiz
ayakta tutacak
dzenlem elere
ama kar-rneklerin ilevi konusunda Popper'dan ayrlmaktadr.
eder,
kabul
uyarlamalara giderler. Kuhn kar-m eksiz, eletirisiz bilim olamayacan
paradigma ele aldeklerin
Hibir
gre, karsorunlarn
zemeyeceine
kabul eder, ama kar-m
ilevihepsini
konusunda
Popperdan aynlmaktadr.
rneklerin
her
en temel sayd problem-zmlerini
ilevi,
paradigmann
Hibir paradigma ele ald sorunlarm hepsini zemeyeceine gre, kartutmak iin birer
'bulmaca' oda temel sayd problem
ayakta
ancak
Kar-mek
m eklerin ilevi,
her paradigm anm en oluturmalardr.
-zm
lerini
bir dilim yapma tarznda, farkl bir dnya grne dnecek kadar
kart
ayakta tutmak iin birer bulm aca oda oluturmalandr. Kar-rnek ancak
ettiibir'yanllama'
iddiafarkl
sreci
byd
Popper'n
balayabilir.
kart bir zaman
dilim yapma
tarzmda,
dnya grne
dnecek
kadar
zamanlar bile eski grlere bal kalmakta inat eden bi
Kuhn,
olduu
byle
byd zam an P o p p e rm iddia ettii y anllam a sreci balayabilir.
adamlar olduunu tarihsel rneklerle gstermektedir.
Kuhn inatbilimin
lim
Kuhn, byle olduu zamanlar bile eski grlere
bal kalmaktaiin
eden bi
da bu tr ballklardr, nk bazen ba
salayan
ayakta
topluca
kalmasn
lim adam lan olduunu tarihsel rneklerle gstermektedir. Kuhn iin bilimin
llk
sonucu, bir zorluun zerine inatla ayn aralarla gitme sonucu, en b
topluca ayakta kalm asm salayan da bu tr ballklardr, nk
bazen ba
bile varolan paradigma
yk
aykrlklarn
zlebildiini, gene
ta
llk sonucu, bir zorluun zerine inatla ierisinde
ayn aralarla gitme sonucu,
en b
rihsel rneklerle gstermitir. Kar-rnekler belli bir paradigmada bunalm
yk aykrlklarm bile varolan paradigma ierisinde zlebildiini, gene ta
yaratacak kadar zorlu olduklar zaman Kuhn'un 'olaan-st aratrma' de
rihsel rneklerle gstermitir. Kar-mekler belli bir paradigmada bunalm
dii sre balamakta, kart bilim grleri oalmaktadr.
yaratacak kadar zorlu olduklar zaman K uhnun olaan-st aratrma de
Kuhn ile Popper 'm tartmalarnda orta yolu seen ve bu konularda ok
dii sre balamakta, kart bilim grleri oalmaktadr.
etkili olmu dnrlerden Feyerabend 'Anarik Bilgi Kuram' dedii gr
Kuhn ile Popperm tartm alannda orta yolu seen ve bu konularda ok
bilimin her zaman kar grlere ihtiyac olduu, kart gr oal
nde,
etkili olmu dnrlerden Feyerabend Anarik Bilgi K uram dedii gr
masnn bilginin ilerlemesi iin elzem olduu kansndadr. Bu kadaryla
nde, bilimin her zaman kar grlere htiyac olduu, kart gr oal
Popper 'a yakndr. Ancak kart grler arasnda eletirel yani aklc olarak
m asnn bilginin ilerlem esi iin elzem olduu kansndadr. Bu kadaryla
tartma yoluyla bir seim yaplabileceini Feyerabend de kabul etmez. o
Poppera yakmdr. Ancak kart grler arasmda eletirel yani aklc olarak
alma ilkesi, bir tr 'serbest pazar rekabeti' gibidir, fakat hibir gr bir di
tartma yoluyla bir seim yaplabileceini Feyerabend de kabul etmez. o
erinin 'paras' olmad iin, bilisel ilerleme bunlar arasnda yaplacak bir
alma ilkesi, bir tr serbest pazar rekabeti gibidir, fakat hibir gr bir di
kyaslama ile salanamaz. (21) Feyerabend bu ynyle Wittgenstein 'a ok
erinin paras olmad iin, bilisel ilerleme bunlar arasnda yaplacak bir
yakndr ve Kuhn'u en ok etkilemi olan bilim felsefecileri arasmdadr. Fe
kyaslama ile salanamaz. (21) Feyerabend bu ynyle W ittgensteina ok
yerabend. ve Kuhn'a gre, her kuram kendine yneltilen eletirileri ve kar
yakndn ve K uhnu en ok etkilemi olan bilim felsefecileri arasmdadr. Fernekleri gene kendi temelinde yantlayabilir, yani gerekli dzeltmeleri yapa
yefabend ve K uhna gre, her kuram kendine yneltilen eletirileri ve kar
rak geerliliini koruyabilir. Bu gr konvansiyonalist bilim felsefecisi Pi
rnekleri gene kendi tem elinde yantlayabilir, yani gerekli dzeltmeleri yapa
erre Duhem'den dn alnmtr. (22) Duhem'e gre, hibir nermeyi ya da
rak geerliliini koruyabilir. Bu gr konvansiyonalist bilim felsefecisi Pikuram tek bana kesin olarak yanllamak mmkn deildir. Bu kuram deerre Duhem den dn alnmtr. (22) Duhem e gre, hibir nermeyi ya da
kuram
tek bama
kesin
olarak
yanllamak
mmkn
deildir. Bu kuram de(21)
"Against
Feyerabend
Method:
Outline of an
iin bkz.
Anarchistic Theory of Knowledge"

(Ynteme Kar: Anarist Bir Bilgi Kuramnn Ana Hatlar) Bilim Felsefesinde Minnesota al
ve S. Winokur,
malar,
derleyenler, M.Radner
(21) Feyerabend
iin bkz. Against
Method;
Outline of
an Anarchistic
Theory
CiltofIVKnovvledge
Press, 1970,
University
Minnesota
bilgi iin
(22)
(Ynteme
Anarist
Bir bkz.
BilgiKeat
Kuramnn
Hatlar)
Bilim
al
hakknda
ve Urry,Ana
Duhem Kar:
olarak Sosyal
Theory
Social
Science (BilimMinnesota
as Felsefesinde
Kuram)
malar,Blm
derleyenler,
M.Radner ve S. VVnokur, Minnesota University Press, 1970, Cilt IV
3.
(22) Duhem hakknda bilgi iin bkz. Keat ve Urry, Social Theory as Science (Bilim olarak Sosyal
24
Kuram) Blm 3.

24

neyle snandnda aykrlk kt zaman kuram ve deneyi oluturan ner

deitirilmesi
bulmak ner
gerektiini
hangisinin
son
yahut aralardan
melerden
neyle snandnda
aykrlk
kt zaman
kuram ve
deneyi oluturan
ek varsaymlar
geniletmek,
zordur.
Bunun
iin, kuram
derece
m elerden
yahut
aralardan
hangisinin
deitirilmesi
gerektiiniyapmak
bulmakge
son
meydana
geldiklerineyapmak
ve nermeden
gre, yasakuram
birokiin,
reklidir.
derece Kuramlar
zordur. Bunun
geniletmek,
ek varsaymlar
ge
kavramsal sistemin
yerdevebal
olduklar
de bir yasa
btn geldiklerine
rtlebilmeleri
iin birok
reklidir. Kuramlar
nermeden
m eydana
gre, kalansal
eletiriye
maruz
kuramc
tabi
tutulmas
eletiriye
rtlebilm
eleri
iin degereklidir.
bir yerde Byle
bal bir
olduklar
btn
kavram
sistemin
uyarlamalara
daima gerekli
giderek
grlerini
kavramsal
lar,
eletiriye
tabisistemlerinde
tutulmas gereklidir.
Byle bir
eletiriye maruz
kalan
kuramc
sistemde
kesin olarak
kavramsal
varsa
hangi
btn birdaima
savunabilirler,
lar, kavramsalnk
sistemlerinde
gerekli
uyarlamalara
giderek
grlerini
belirleyici
deneyleri
yapmaya
olduunu
gsterecek
ymlarn
imkn
yanl nk
savunabilirler,
btn
bir kavramsal
sistemde
kesin olarak
hangi
varsa
yoktur.
b
alman hipotezlerin
bana ele
Aslnda
ym larn
yanltek
olduunu
gsterecek
belirleyici snanamayacandan,
deneyleri yapmaya imkn
varmak olduka b
gerektii
tn
dncesine
sisteminin
bir bilgi
snanmas
yoktur.
Aslnda
tek bana
ele alman
hipotezlerin
smanamayacamdan,
b
felsefecisi Amerikal
yk
bilimdncesine
gerekletiren
Bu admsmanmas
ampirist
tnbir
biradmdr.
bilgi sisteminin
gerektii
varm ak olduka
b
veampirist
kigerekletiren
gelitirdikleri
bilim
dnrn kout
mantk
Quine'dir.
yk bir admdr.
Bu(23)
adm
bilimolarak
felsefecisi
Amerikal
olarak bilinen
Tezidnrn
gre
gre, Popper
felsefesinde
m antk Q Duhen-Quine
uinedir. (23) ki
kout bu
olarak
gelitirdikleri
ve gibi
bilim
neenzaman
terkolarak
gerekli
etmenin
olduu,
bir kuramTezi
bunu
yanllamaclarn,
felsefesinde Duhen-Quine
bilm
bu gre
gre,
Popper
gibi
olduunu
neden
yeterli
gstermek
toplanm
iinaclarn,
yapmak
hangi noktada
yanllam
bir kuram
terk
etmenin
ne zaman
gerekli
olduu, iin
bunu
getirilen bu
belli
Yanllama
ller
yapm
ak iingelitirmeleri
hangi noktadazorunludur.
yeterli neden
toplanm yntemine
olduunu gstermek
iin
Imre
nl
felsefecisi
Lakatos,
dier
Popbu
bilim
eletiriyi
yantlamaya
alan
belli ller gelitirm eleri zorunludur. Yanllama yntem ine getirilen
kuramlarn
ampirik
ierik bak
eksiklerin
'in grndeki
per
eletiriyi
yamtlam aya
alan giderilerek,
dier nl bilim
felsefecisi
Imre Lakatos,
Popolduunu
ileri
mndan
mantksal
kyaslanabilecei
srmtr.
ltler
p e rn grndeki eksiklerin giderilerek, kuramltu'in am pirik ierik (24)
balaiki kuramn birbirini
eklinde
Pozitivistlerin
mantksal
tamamlamas
mmdan kyaslanabilecei
mantksal
ltler olarak
olduunu
ileri srmtr.
(24)
bu
de
ve
deindiimiz
tanmladklar
daha
bir
kuram
red
nce
gre
gre
Pozitivistlerin iki kuramn birbirini mantksal olarak tamamlamas eklinde
yerine
eskisinin
dedebilmek
aklad
akla
iin,ve
tanmladklar
daha geecek
nce de kuramn
deindiimiz
bu gre
greher
bireyi
kuram
red
eski
kuramn
ele
eski
kuramdan
fakat
ek
mas
t-'
almad,
yani
olarak
buna
dedebilmek iin, yerine geecek kuramm eskisinin aklad her eyi akla
de yer verebilmesi
bazekekolarak
retilemeyecek
tahminlere
Bu gt-'
mas fakat buna
eski kuramm
ele almad,gerekmektedir.
yani eski kuramdan
katlmaktadr,
Kuhn
de
yeni
bir
da
Kuhn
kuramn
iin
lde
nk
re
retilemeyecek baz ek tahminlere de yer verebilmesi gerekmektedir. Bues
g
olanak
kisinden
farkl tahminlere
tanmas
gerekli-es
re bir tretilebileceklerden
lde Kuhn da katlmaktadr,
nk Kuhn
iin de
yeni kuramn
fark, Kuhn
dir.Ancak
ikisinin
mantksal
kuram,arasndaki bufarkl
badamaz
kisinden iki
tretilebileceklerden
tahm inlere
olanak
tanm
as gerekli
eski
l
tretilebilecei
l
kuramn
olarak
Lakatos
yorumlarken,
yenisinden
dir. Ancak iki kuram.arasmdaki bu fark, Kuhn ikisinin mantksal badamaz
bilgi
birikimci
'un
bu
yorumlamaktadr.
bir
devamllk
olarak
Lakatos
de
l olarak yorum larken, Lakatos eski kuramn yenisinden tretilebilecei l
buyorumlamaktadr.
Kuhn,
iin klasik
grn
gr benimsemek
de bir reddeden
devam llk
olarak
Lakatosun
bu ampirist
birikimcibilgi
bilgi
zerine
bilginin
ham
yani
duyu
inanmak,
para ina
verileri
kuramna
para
grn reddeden Kuhn, bu gr benimsemek iin klasik ampirist
bilgi
Halbuki
gerektiini
edilen
sylemitir.
olduunu
kurambir
nayap
inanmak,
yanidnmek
bilginin ham
duyu verileri
zerine
para Kuhn
para ve
ina
olave
verisi diye
bir ey
'ham' duyu
bilim felsefecilerine
Feyerabend
gibi olduunu
edilen bir yap
dnmek gre
gerektiini
sylemitir.
Halbuki
Kuhn
sistem
ve felsefecilerine
nsan duyular
maz.
gzlemleri, ancak
Feyerabend
gibi bilim
gre bir
hamkavramsal
duyu verisi
diyebenimsen
bir ey ola
dikten
kavramlar
tarafndan
sonra
ve
olurlar
bu
sistem
mmkn
koullandmaz. nsan duyular ve gzlemleri, ancak bir kavramsal sistem
benimsen
Byle
dili olamaz.
bir di
nesnel
bir gzlem
rlmlardr.
Kuramdan
dikten sonra
mmknbamsz
olurlar ve
bu kavramlar
sistem
tarafm dan
koullandlenlmlardr.
Kuhn
dierleri,
gibi
ve
'greliliki'
inandklar Kuramdan
Lakatos
iin de, Popper,
bamsz nesnel bir gzlem dili olamaz. Byle bir di
le inandklar iin de, Popper, Lakatos ve dierleri, Kuhn gibi greliliki
(23) W.V.O. Quine, "Two Dogmas of Empiricism" (Ampirizmin iki Dogmas) From a Logical Point
of View (Mantksal Bir Bak Asndan) kitabndan, Harvard, 1961. Quine ve Duhem'in grle
(23)aslndan
VV.V.O. yanl
Quine, olarak
Two Dogmas
ol Empiridsm
iki Dogmas)
From
a Logical
Point
byk farklar
olduu
gr
rinin
arasnda ok
iki dnr(Ampirizmin
birletirildii,
of zamanlarda
View (Mantksal
Biratlmtr.
Bak Asndan) kitabndan, Harvard, 1961. Ouine ve Duhemin grle
son
ortaya
rinin
aslndan
yanl olarak
birletirildii,
iki dnr
arasnda Metodolojisi"
ok byk farklar
gr
ve Bilginin
(24)
Eletiriolduu
Programlarnn
Lakatos
ve Bilimsel
"Yanllama
Aratrma
son zamanlarda
Bymesi
kitab. ortaya atlmtr.

(24) Lakatos Yanllama ve Bilimsel Aratrma Programlarnn Metodolojisi" Eletiri ve Bilginin

25
Bymesi kitab.

25

dnrlerin .gznde hl eski pozitivist gelenein dihfelsefginden kurtula

dnrierinLakatos-iin
gznde hl
eski pozitivist
geleneinmantksal
dikfelsfginden
kurtulaizleyen kuramlar
mamlardr.
olarak birbir
birbirini
manulardr.
Lafcafisdfin
Bilkini
kuramlar
mantokd
birbir-,
kullanlan
lerini
dil ayn
nesneleriolarak
iermektedir,
(ayn refe
birindeizleyen
nk.her
lerini iermektedir,
nk-her
Birinde
kullanlan
dil-ayn
nesneleri
(aynola
refekpramlar
izleyen
ranslar)
birbirini
mantksal
Kuhn iin
kullanmaktadr.
ranslan)
kullanmaktadr.
iin
birbirini
izleyennesnelerden
kuramlar mantksd.
ola
rak
dilleri
vurulanazlarKuhn
bambaka
nk
e lye
kuruludur.
rak
e lye
dilleri iki-temel
bambakasorunun
nesnelerden
kuruludur.
nce
sz ettiimiz
Az
girift olarak nk
birbirinevurulamazlar
budur.
,ikincisi
Az
nce
birbirine
gMft'olarak
sz ettiiniz
iki-temel
sorunun
kincisi farkl
budur.
Her
de klasik
halde,
endktivizme
ikisi
kar olduklar
eletirilerini
Her ikisiyapan
de klasik
<ndtivizme
kar olduklar
halde,
hkim
ve bugnn
balamlarda
bilim felsefesine
ve
olaneletirileni
yanhlamac,farkl
balarnlarda
yapan ve bugnn
felsefesine
hkim
olan yanllamaa
iyice
anlamazl
greliliki
okullararasndaki
kavramak
bu bilim
iin, konuyuve
greliliki
olsullar
arasmdaki
bu anlamazl
iyice kavramedc-in,
konuyu
biraz
datmak
gereklidir. Bilindi
biraz deinmemiz
pahasma
dil felsefesine
dil felsefesine
gereklidir. Bilindi
ibiraz
gibi,datmak
yirminci pahasma
boyut dilin eletirisidir,
yzyl felsefesine
olandeinmemiz
hkimbaz
tpk
gibi, yirminci
yzyl
felsefesini
hkim
Olan boyut dilin
eletirisidir,
tpk
onidokuzuncu
tarihsel
yzyl
olduu gibi.
zmlemenin
hkim
felsefesine
on dokuzuncu
yzyl
tarihsel
olduu gibi.
kitabm
yazanfelsefesine
grelilikidir, hkim
aslnda tarihsel
dil sorunlarna
da
Elinizdeki
birzmlemenin
Elinizdeki
kitabm.
yazan
birzere
grelilikidir,
sorunlarma
bir
verilerida
teet
bilgi aslnda
kuram tarihsel
tarihsel
geer, ancak
karmak
yaklatdil
dnrlerde
yorumlad
ta
yaps,
teet geer,!ancak
bilgi kuram
karmak
zere yaMat
tarihsel yerilen
dncebir
grmeye altmz
toplumcu
yorumlad
dnce
toplumcu
grmeye
altmz
ok,yaps,
yirminci
hkim olan bu
boyutunta
yzylanrlerde
rihilik
yapsmdan
dil/mantk
darihilik
Kuhn'un
yapsmdan
ok, yirminci
h^pm gibi,
olan bu
d/mantik
boyutun
ayn
verilere bakarakde syledii
kendisininyzyla
kurulmutur,
da kulmutur
Kulmun
kendisiin
syledii
ayn
verilere;
bakarak^
(tarihsel
d.e olsalar)
etmek
daimammkn
inagibi,
dncedeyaplan
ok farkl
(tarihselde
ok-de
farkl
dngeyapilan
ina etmekdaimammkndn
Kuhn'un,olsalar)
belirttiimiz
gibi, Wittgenstein
yoluyla etkilen
daha nce
dTanlaya
Kulmun,
daha
de belirttiimiz
gibi, Wittgenstein
dii
gibi mantk yoluyla
zerine etkilen
dil,nce
gre
deil,
dnd
pozitivistlerin
retorik
yani dilin
kullanlmas
dii anlaya
gre
dil, pozitivistlerin
gibi mantk
zerine
deil,
poziti
koullardnd
Mantksal
zerine kuruludun
dilin simgeleri
kullandmz
retoriktemeldeki
yani dilinafpirist
kullanlmas
koullargre,
zerine
kuruluduTi Matik&al
poziti
varsaymna
vizmin
tr kullandmz
vizmin temeldeki;
ahpirist
varsaymna
gre,
dilin
simgeleri
tarafndan
singlerle ifade
dnceler,
edilmeden
ifde edilen
daha bu
nce
tarafmdan
ifade
edilen dnceler,
dahamant-,
bu tr simglerle
bu nedenleifd
kulland
balantlar
dilin bdilmeden
iindedir. Dilin
mantksal
nce
'zaman
balamdan
bamszdr,
mantksal
balantlarbir
iindedir.
mant^bu
nedenle dilmdilin
kulland
anlamdaDilin
d'dr. Dolaysyla
ia
(imleri)
retleri
ile
edilen
dncelerin
tarafndan
ifade
bunlar
kaynakland
balamdan bamszdr, bir anlamda zaman'ddr. Dolaysyla dilin ia
bir birlik
arasnda
gereklik
yahut oritolojik
yoktur.
retleri (imleri)
ilezorunlu
bunlar tarafmdan
ifade (varlkbilimsel)
edilen dncelerin
%ynakland
dzeylerdir.'Mantteal
pozitivizme gre
gereklik
arasndaayn
zorunlu
yahut oritolojik,(varlkbilimsel)
birncelik
birlik yoktur.
ta
Anlam
ve referans
anlamnnkendi
Anlam
ve refermsdilin
ayn mantksal
dzeylerdir.'Mantteal
pozitivizme
gre ncek
ta
iinde tu
yan,
kullandmz
yapsnn, yani
ve bu tutarlln
aym
deiik
tarl
olmasdr
yan.kullandmz
dlm mantksal
yapsmn,
yanifarjdlamamas,
anlamnn k ^ d i hep
iinde
tu
koullarda
de kurulan
Bu yzden
gereklidir.deiik
dilin d dnyaya
geerli kalmas
tarl olmasdr:
ve bu tmarhln
koullarda
farkllamamas,
hep ayn
lde
balants
kullanldndan
bamsz
hangi
lde
geerlidilin
kalmas
gereklidir.
yzden
de kurulan dilin
d dnyaya
gre
olmak
amalaraBu
olan
zorundadr.;
ister olmak
iste
Bu trdilin
bir hangi
zorunluluk
da, mantn giderek
olan balants
amalara
gre kullamidmdan
bamsz
mantksal
dnyada
yni mantk
rolbir
ne
oynamasna
metafizikBubirtr
neden olmakta,
zorundadr.?
mantksal zorunluluk
da, mantm
giderek
ister iste
mez.
gelmektedir.
herkes
trmez
buyurur
nesneler
haleolmakta,
tarane
metafizik
bir gerektiini
rol oynamasna
neden
yni Dilin
mantk
dnyada
olmas
kurallanna-gre
iin de,
tr nesneler
olmas gerektiini
hale gelmektedir.
Driin herkes,
tara
ayn biimde,
fndan
ym mantkbuyurur
kullanlabilmesi
ortaklna
yaam koullarnda
vardr.kurallanna-gre
Bu ortaklk,.farkl
duyum
ayn
biimde, ihtiya
aym mantk
kullamlabilmesi
iin de.
birfmdan
bijlftan
duyumlar
ve di
kurulu
arasnda
deitii
bir duyum
ortaklma
ihtiya
vardr.
Bukavramlar
ortaklk, farkl
yaam
koullarnda
zerine
lde,yoktur.
de kurulu
Mantk
ayn kalmasna
mantksal
deitii
lde,duyumlar
zerine
kavramlarolanak
arasmda
bulutlan
ve di
lin
yanstt
ilikilerin
ortaklmolanak
bozabilecek
nedenle,ilikilerin
linpozitivizm
yanstt bu
mantksal
ayn kalmasma
yoktur.nerme
Mantk
duyum vedemantk
sal
sz etmeyi
ter
duyum
verilerinden
yerine
karmak
lerden
sal pozitivizm
bu nedenle,
duyum
ve mantk
ortaklm
bozabilecek
nerme
kanr. Nesneler
mantk
kolaylk
ashnda dyu
eder.kamr.
Nesneler
iin ina edilen
cih
lerden
Nesneler
yerineverilerinden
karmak duyum
verilerinden
sz etmeyi
ter
olduuna
deil,
dilin verilerinden
temelinin mantk
cihkurgulardr.
eder. Nesneler
ashhdk dyu
kolaylk
iinkullanm
ina edilen
mantk
te yandan,
sal
sal kurgulardr. te yandan, dilin temelinin mantk deil, kullanm olduuna
26
26

iiaanlar iin dil ortakl duyumya d%alglaja dzeyinde deil, dili kul

inHinlar
iip dil ortall
duynn
daralgl^^a
dili kuldzeyindedir,
yaninesnele
veya,
Wittgenste
dzeyinde.deil,
koullandzeyinde
larma
yaam'
dzeyindedir,
yani,esneC
ve yj||am*kQula
dzeyinde.
Wittgenstegibi, her sylem
inlapa
kulland
bir. yaapt
dili,
'tn dedii
biimidir Bkiinin
inj^ dedii
gibi, her sylem
yafca
l^
im
i
r
Bir
kiinin
kuUaaid
dili,
kavramlar,
giderekbir.
kelimeleri,
anlayabilmek
hangi
iin
kurallara
kuramlar
ke#meleris.
kavramlar,
giderek
kiKamki
B^yateilmek
iin
hngi
kurallara
hangi kavramsal
kullandm
grfr
gerekmektedir.
dili
gre,,
.
sisteme
bilmek
grer rtak
jgi kavramsal
sisteme gere dili
kulC duu
bilmek,gerekmektedir.
'rarafsz';iye
bir gzlem/duyu
nesnel
olarak kullanabilecei
Herkesin
Herkein
ortakBylece
olarak kullanabiieeei
nesnel,
bir gzlem/duyu
dzeyi
baka bir bilimstarafsz;#e
olamaz.
anlamaya
eleaiinin kuramlarn
dzeyibilim
olamaz.
Bylece
bakakltr#
bir bilim
geleneinin
kuramlarm
anlamaya
adam,
bakabir
alan
incelemeye
bir antropologa
alan
ajlan bilimAralarnda
adam, baka'bir
kltr
alan
bir antropoloa
bir eviri,
benzetilebilir.
bu kitabn
vardr. Yani
Kuhn'un
sorunuincelemeye
benzetilebilir.
Aralarmda
bir gibi,
evki.farkl
sorunu
vrdm Yani
Kuhnun bu Tpk
kitabm
dnyalartia
syledii
yaamaktadrlar.
Qnuncu
Blmnde
Onuncu Blmnde
syledii gibi,
farkl
dnyalarda
yaamaktadular.
Tpk
dilde,.simgelenen
ile simgeleyen
gibi,
dzey
olmad
fark
gz
arasnda-bir
dilde,,
simgelenen
simgeleyen
arasmdavbir
dzey fark
olmad
lemde
arasmda
bir fark yoktup
grlen
grme ileile
herkes,gibi,:gznk
iinde
?de
lemdcjde
grme ile
griiln
arasmda
bir farkgrmeyi
yo tor-,nk
herkes,
yaad
ya da
sistem
onu imde
retmise
kltr oname
gr
kavramsal
yaad Wittgenstein'
kavramsal sistem
yainsan
da kltr
oname gikneyi
onu gr
a gre
dil deitirebilir,
aparetmise
bir dili dardan
mektedir.
mektedir. Wittgensteina
gre insan
dil deitirebilir,
kir dili dardan
dzeltemez,
nk bunu yapmak
iin dilin
dma kmaktna
zorundadr.
dzeltemez,
bunu yapmak
iin
dilin dma
ykmak
zorundadm
Bir;.dile ya nk
da kavramsal
bir gzlem
sisteme
tarafsz
asmdan
baklama
BiT'-dle
ya da kayramsaJ
tarafsz birmtn
gzlem
fasmdan baklamadilde ne-slen
sylemek,
aslnda, o sisteme
nermelerin,yacam.
hipotez
yacagmi
sylemek, aimda)
dilde ne-sriilen
bratndanermelerin,hipotez
veya. varsaymlarn
beraberlerinde
koullarn
ge
kendio.dorulanma
lerin
lerin veya:sylemekle
varsaymlarm
i^ndi .dorulslnna
kouUtomda
beraberlerinde
ge
verilerinin
'nesnel' olazdetir.
Kullanlan gzlem
tirdiklerini
tirdiklerini
sylemekle
Kulpd>ah.g^em
nesnel ola
dahazdetir.
gzlemin
mayaca,
batan kullandmz
kuramverilerinin
tarafmdan koullandmayaca,
gzlmnanlam
daha bbudur.
at^ kullandmz
kuram
tarafmdan
koullundnld
Dolaysyla bir
dierine,
eski
nermelerinin
kuramdan
.yenisine anlam
nld nermelerinin
budur- Dolaysyla
|bir kuramdanmmkn
dierine,de
eski
paradigmadan
gei, verilerin
farkl yprumlanmayla
paradigmadan^
yenisinekendileridir.
gei, verilerin:
yorumlanmasyla
mmkn
de
ildir,.
(leien verilerin
nasl oldunu
bu geiin
Kuhnfarkl
betimle
ildir, deien
verilerin
kendileridir. yararlanmtr.
Kufm bu geiin
oldum
yebilmek
iin Getalt
psikolojisinden
insan
gre
gre, betmaleBunasl
i^ ek iinpara
Oestalt
psikolojisinden
yararlanmtr.
Burenirler.
gre gre,
insan
evrelerini
laryeb
deil, btn olarak
para
alglamay
Bu benlar evrelerini
para
deil, btn
olmk-alglamay
renirler.
ben-
da grlerinden
ve Kuhn'un
atanpara
N R.Bu
ilk ortaya
Han
yararland
. zetmeyi
tarznda,
, zetmeyi
ilk evresini
ortaya atan
ve Kuhn,un
da grlerinden
yararland
N;R. Han
son,
gzleme
alglama asmdan
insanm
temel birimlere
son, insanm evresini
gzleme(25)
tarzmda,
asmdan
to l birimlere
iddia etmitir.
Kuhn>alglama
ku
yolatekarak,
varlamayacam
da ;hu grten
varlamayacam
iddia etmitir.
(25) K
d;bu grten
yola .kmak,
ku
-veuto
deitirmenin para
mmkn
olmad,
para gzlem
yanhlamayla
ram
ram deitirmenin
gzlem-ve
yanhlamayla
mmkn
olmad,
meydana
dnmyle
geldii tezini
topyekn bir pma
gr para
gelitimitersine
, ropyekn-,bir
tersine
gr dnmyle
meydana geldii tezini gelitimitir.,
:
vi
att
, t i rKuhn'un
. ; T . ortaya
( -if:: - bilimsel ilerleme modelinin odak noktas olan bu
^
Kuhnun
ortaya
ilerleme
modelinin
odak noktas
olan bu
tezi,att
iermektedir.
baz bilimsel
glkler
mantksal;
gr,
Bu glkleri,,
dnm
g; dnm
tezi, ve
baz
mantksal, glkler
glkleri,,
rneklerden
eletirmenlerinin
bavurduu Bu
anlamak
sk skiermektedir.
iin Kuhn'un
anlamak
iin
Kuhnm
ve
eletirmenlerinin
sk
sdc
bavurduu
melderdert
tarafmdan
bu
dnya
tartlan
birini, ilk olarak Hansn
merkezli
balamda
astronomiye
yaplan devrimci
bimij ilk olarak
tarafmdan
bu balamda
tartlan geii
dnya ele
merkezli
merkezli
ala
gneHanson
astronomiden
astfortomiden
gne
merkezli
astronomiye
yaplan
devrimci
geii
ala
bir
adamyla
astronomiye
(rneiriTychele
Bralm. Ptoleme'ci
bilim
inanan
he)
astronomiyi
bir
benimseyen
(rnein
lm.
Ptolemeci
.astronomiye
inanan
bir
bilim
adamyla
(mein'^hO
BraKepr
Kopernjk'i
bilim-adammn
ler)
yldzlar zde
deildir, nk(rnein
birincisinin
he)'gne'
Kopemik.i
benimseyen
bir bilim.adammn
Kepr,
olarak astronomiyi
adlandrdklar
ikin-;
dnyann
dnmektedir,
1er) gne
adlandrdklar
zde
deildir,
nk birinGsinin
evresinde
halindedir yeyldzlar
hareket
yldzolarak
grd
evresinde
dnmektedir.
grd
yldz hareket
halindedir
ve dnya
dnyanm
evresinde
dnmektedir,
kin
grd
yldz ise
cismin
nn
sabittir ve

.*

cisinin grd yldz ise sabittir ve dnya onUn evresinde dnmektedir.

(25) Norwood Russell Hanson, Patterns of Discovery (Keif rntleri) Cambridee University
Press,
(25) 1958.
Norvvood Russell Hanson, PatternS of Disoovery (Keif rrrtleri) Gambridge University
Press, 1958.

27
27

Kuhn'un kantlamalarna gre, Kepler, "Eskiden gkyznde hareket-eden

Kuhnun
ki^tlamalarn
^ , Kepler,
Eskiden
gkyznde
iharekdf-edn
imdi
gibi, halbuki
yldz gryordum,
bir
gr
sabit hir yldz
pkrgBrahe
bir
yldz
ryrdm,
tpk
Btahe
gibi,
halbuki
imdi-safatir
yldzhakl
gMiyorum" diyemez, nk bu durumda- Tycho Brahe'nin de bir bakma
yortirn
diyemez,
nk
bu
durumda^
lycho
Brafaehin
de
bn*
bakma
hakl
olduunu kabul etmek zorundadr. Halbuki Kepler bir gr dnmne
olduunu
kabul
etmek
zorundadr.
Halbuki
Kepler
bir
gr
dnmne
uram, gnein hareketsiz olduunu ve dnyann gne evresinde* dnd
uram,
olduunu
dnyanm
gne
evresind'dnd
kabulgnein
Keplerve
ancak
n
etmitir.hareketsiz
hareket et
Bu durumda
''Gnein
eskiden
n
kabul
etmitir;
Bu
durumda
Kepler
a
n
c^
Gnein
e
s k i ^ hareket
tiine inanrdm, halbuki yanlmm" diyebilir. Fakat bum syledii
anda daet
tiine
manudm,
halbuki
yatilmlm
diyebilir.
Fakat
buml
syledii
mantksal bir yanl yapm olmaktadr. Tycho Brahe'nin grndenanda
Kep-da
mantksal
bir
yanl
yapm
Ohnaktahr.
Tycho
Brrdfnm
grnden
Kepler 'in grne geen bir bilim adamnn nce bir trl, sonra baka trl
lerin
ne
geen
bir
bilim
adrunmm
Ue
bir
trlu^
sonra
baka
trl
grebilecei tek bir gne olduu mantksal adan sylenemez. Yani Kepler
grebilecei
tek
bir
gne
biduu
mruitksal
adan
sylenemez
Yani
Kepler
eski gnein imdi birden hareket etmeye baladm syleyemez.-Bunu ya
eski; gnein
imdi birden
hareket farkl
etmeye
baladn syleyemez
ya
ayn nesnenin,
yorumlanabilecei
ayn gzlemin
parsa,
sonucu-Bunu
kar ki
parsa,
aymnesiKnin,
aym
gzlem
fm-kh
yorumlanabilecei
sonucu
kar
bu, Kuhn'un farkl grlerin farkl dnyalar, farkl nesneler grdkleri iddiki
bu, KuhnH
farkl <1)
grllin
df^ralar,
farkh
nesnder
(2)
hareketfarkl
Yldz
halindedir,
in
eliir. Yldz
asyla
sabittir.gdkleri
Yldz (1)iddi
asyla
eliir;
Y
ldzd)
hareket
halindedir.
Yldz
(2)
sabitr.
(1) in
bir eliki,
sabit olduunu sylemek Kuhn'un yaklamna gre mantksal Yldz
sabitmantksal
ldnbirsylemek
Kuhnun
gre
mM tksal
bir eMki;
(26)yaklamma
Halbuki Kuhn
olanakszlktr.
elinizdeki
hatta
kitapta-buna
hatta
mantksal
bir
olanakszlktu.
(26)
HMbuki
Kuhn
elinizdeki
kimptafb^a
bu
benzer rdekler vermitir. Kuhn'un hatay yapmaSmn nedeni nedir? Dik
benzer
rdekler
vermitir.
Kuhnun
bu hatay
net?kii
Dik
edilirse,
gre, daha
yeni yapmaSUun
Kuhn'un
olan grnedeni
iddiasna
kat
benimseyen
kat
edilirse,
Kuhnun
iddiasna
gre,
daha
yeni
olan
gr
tenimseyen
kii
eski gre 'yani geriye doru bakarak eski grn artk yanl olduunu
eski
gre
yani
geriye
doru
bakarak
eski
grim
artdc
yanl
pdS^unu
ymniKt
gre
Khn%n
halbuki
eski
kendi
de
sylemektedir,
grn
sylemektedir,
Kuhnuneliir
yakla^mma
gredaha
eski fazla'
grn
de sy
kendi
tutarl fakathalbuki
kendisinikiyle
olduundan
iinde
bir ey
iinde tutrll
fakat Aksi
kendisininkiyle
eliir
olduundan
daha fazla^biryani
ey h
sy
takdirde, hl
gerekirdi.
lememesi
nesneden bahsettikleri,
ym
gerekirdi.
takdirde,snucu
hl ym
nesneden
bahsettikleri
yani MHalbuki
dilini- Aksi
kullandklar
llememesi
kar.
Tycho Brahe'nin
'aym'gzlem
l^aym^'gzlem
^nucu
kar.
lych
u Brahenin
mantksal dilini
terkHalbuki
olarakkullandklar
sadece
gr
yanlilanmam,
da
edilmitir.
Kuhn'un
gr?amantksal
olarak yanllanmam,
sadece tehibir
k edilmitir
Kuhn
kantlamas,
ve dier yanllamacaraikar
olada
Popper
tam ^
grn
Popper.^a
ve dier yanllamaclaraikar
hibirbu
grn
deil miydi? Kuhnkamtlamas^,
yanhlanamayaca
yanhlamaclara
rak
neden
dntamola
rak
yanhlanamayaca
deil
iniydi?
Kuhn
yanhlamaclara
bu
dn
neden
zayfla
vermektedir. Bu elikiden kartlacak sonular Kuhn'n grn
vermektedir.
Bu
elikiden
kartlacdr-'
sonular
Kufann
grn
zayfla
tc baznoktalara iaret etmektedir. yle ki: '
tc
baz Brahe
noktalara
etmektedir.
ki;
'deniaet
*e geiin yle
aym zamanda
devrimci bir ilerleme Ya
Tycho
Kepler

^
e
M
B
r
^
e
den
Kepler'e
geiin
a^m
devrimci
bir ilerleme
Brahe'nin
grnn
ylabilmesi iin Kepler 'in grnn doru,zanuuda
yanl olSaylabilmesi
iin
Kepldrin
grnn
doru,
Brtenin
grnn
yanhlol
mas gerekmektedir. Yani her iki grn dnda nesnel bir doru-yanl
mas
gerelonektedir.
Yani
her
ild
g

^
dmda
nesnel
bir
doru-yanh
l
tne gerek vardr. Bu durumda Kuhn, nesnel ltlere bavuruliamayaca
tne
gerek
vardr.
Bu
drmda
Kuhn,
nesnel
ltlere
bavurulamayac
grnde yanlm, kendisi de ayn ltlere bavurmutur. Halbuki' Kuh
grnde
kendisi grne
de aym ltlere
bavurmutur.
Halbuki(Yl
^Kuh(Wittgenstein'ci)
orijinal yanlm,
Bfahe'yi gnein
n'un
gre, Tycho
nun
orijinal
(Wittgensteinc)
grne
gre,
Tycho
Btaheyi
gnein
(Yh
dz l'in) sabit -olduuna ikna etmenin olana yoktur/ Brahe, Kepfer'ih inan
diz
l
in)
sabit
olduuna
ikna
etmenin
olana
yoktur.
Brahe,
Kepierh
inand gre bir gei yaparsa, Yldz (1) hakkndaki fikirierinideitirmi fe*
. d
gire
gei
yaparS,bir
Yldz
(1) hakkmdaki
Ekimlerini
(2)bir
tersine,deitirn
'den
yldz
gemi olir:
bahsedilen
il,
esiri gre
dnyaya
il,
yM
z
(2)den
bahsedilen
bir
dnyaya
gemi
lr:
te rsabit
^ e , eski
gre
olduuna
inanmakta srar -ederse, onu, grd gnein (Yldz l'in)
inanmakta
srar
ederse,
onu,
grd
g

n
^
n
<Yldz
l
in)
sabit
oMuuha
Kepler'in dilini kullanarak ikna etmenin olana yoktur. Kuhn'un bu zorluu
Kepleriniin
dilini
kullanarak ikna
olafta
yktur.
Kuhnun bugr
zorluu
benimseyenlerin,
teketmenin
halletmek
ey, yeni
syleyebilecei
gr
halletmek
iin
syleyebilecei
tek
ey,
yeni
gr
benimseyenlerin,
yeleri arlk kazand andan itibaren tarihi geriye doru 'devrimci tarzda'gr
leri'arlk kazand andan itibaren tariM geriye doru devrimci tarzda ye(26) Kordi, C.R., The Justification of cientific, Change (Bilimsel Deimenin Dorulanmas)

Blm 1, s. 4-12.
D. Reidel,
Dordrecht:
(26) Kordig,
C;R., 1971
The ,Justificalion
o f cientific. Change
Dordrecht: D. Reidel, 1971, Blm 1 , s. 4-T2.

28
28'

(Bilimsel Deimenin Dontenmas)

njden yazarak, ilerlemekaydedilchini ve kendvgprlerinin doru olduunu

njuii) yazarak, ilerlerop.kaydediltUi
ve kendif^grlerinin
doru
iddia
uhn
yefcrli
iinolduunu
ettikleridir. An<,bu ;aldayiq WnnedetJftlsa
bilev
iddia
ettikleridir.
Ancakubu
^addayc
bjrj
neden;
lsa
bile^
Kiuhn
iin tahrif
yejjerli
b|r neden deildir nkkitabnnband3 bilimin tarihini bu ekilde
bir
neden
deildir
nk,
kitabJiu
babnda
bilinilin
tarihini
bu
ekilde
tluif
eden birikimcilere kar olduunu belirtmitHyBu noktadan birok eletiriye.
e d ^ birikimcilere
kar
oldumu
teiirtnitkii
Bt
noktadan
birok
eletiriye,
urayanKuhn, bu karrnein de zorlamasyla greliliki yaklaannda bar
u^j^an jCuhn,yapmak
bu kar-rtn^in
de zorlamasyla
greliliki
bar
ziideiiklikler
kitabn yaklaunuda
ikinci basmna
ve elinizdeki
zonmda kalm
^{deiiklikler
yapmadc
zorunda
kalm
ve
elini^eki
kitabm
ikinci
basmma
yasudi sonszde, nasl bir bilgi kuramna inandn daha aka belirtmek
yatsdt sonszde,
nasl bir bilgi kuramna inanduu daha aka belirtmek
hissetmitir.
ihtiyacn
ihtiyacm hissetmitir.
.-Sonszn 4 numaral alt blmnde, Kuhn farkl kavram yaplannda ya
4 numaral
alk^ii^ altmda
Kuhn
farkl
kavran
yaplannda
yar
insanlarm
farkl koullamalar
deiik
oluan
duyumlara
ayanSonszn
sahip
ayan insanlarn
farkk
koullanalar'
altnda
oluan
d
^

ik
duyumlara
sahip
olabilmelerine karn, duyumlarn fiziksel nedeni olan uyarlarn ayn olabi
olabilmelerine
karn^
dyundarn
fizik^Okabul
nedenietmek
olan zorunluluunu
uypdarn aym,duy
olabileceini
konvansiyon
hi deilse
dzeyinde
mutur. Burada Khn ilk kez, her bilisel (cognitive) kuramn alglamaya
mutuTi
Burada Ku]^
ilk kez, heryan
bilisel
(cogmtve)
algtlataya
de neyin kurantn
sra bir
epistemolojik
bir boyutunun
alglandna,
yani
ilikin
ilikin
epistemolojik
bir
boyutunun
yan
sura
bif
de
neyin
alglandna,,
yani
dnyada ne tr nesneler olduuna dair bir ontolojik (varlkbiimsel) boyut ol
dnyada
ne
tr
nesneler
olduuna
d
^
bir
.ontolpjik
(varhkbilimsel)
boyut
mas gerektiine deinmektedir. Farkl bilisel dnyalarda da yaasalar, farkol
gerekriine
demm#tedir.
Farld bilisel
dnyalarda
da olmalar,
yaasalar,tek
fark
olsalar, insanlarn
ayn uyanlar
lmas
duyumlara
alyor
da sahip
l
dujmmlara
da
sahip:
olsalar,
insanimin
ayur
uyanlan
ahyor
olmalar,
tek
bencilikten (solipsism'den), bireysel ya da koleltif, kanmak iin zorunlu bir
bencilikten
(solipsismMen),
bireysel
yada
koleltif,-kanmak
iin
zonmlu
varsaymdr. Hatta daha da ileri giderek, Kuhn bu blmde ksaca da olsa,bir
varsaymdr.
Hattaiine
dahabir
dalde
ileri gider^,
Ku^iB bu,esas
jblmde
flasacauyanlar
da olsa,
her
sylemin kendi
nedeninin
kapal olmasnn
her
sylemin
kendi
iine
bh,
lde
kapah
olmasmm
esas
nedeninin
uyanlar
dzeyinde, yani ontoloji dzeyinde yeterli kuramlara sahip olmaymzda
dzeyinde,
yani
ontoloji
dzeyinde
yeterli
kjuramlara
sahip
olmaymuzda
yatabileceine deinmektedir. Ne var ki, Kuhn'a gre, byle bir kuram (ister
yatabileeine
deinmektedir.
Ne var
ki, Kuhna g^srece,
e, byle
bir kurmn
(isttar
ister daha
fizyolojik,
birbiri
felsefi olsun)
gelitirilmedii
ardndan
fizyolojik,
ister
daha
felsefi
olsun)
eUtmImedii
.srece,
bbiri
mdmdan
gelen kuramlarn doann gerekte nasl olduu anlamnda bir 'doru'ya gi
gelendaha
kuramlarm
doanm gerekte.nasl
olduu
anlanundajbir
,Bylece
fazla yaknlatktan
derek
sylenemez,
Kuhn yeni 'druya
kuramlarngi
derek
daha
fazla
yakmlatklaffi
syle|iesmez.
Bylece
Kuhn
yeni
kurandann
ve bilimsel devrimlerin ontolojik boyutta bir gelime getirdiini reddetmek
ve
bilimsel
devrimlerin
ontolojik
boyutta
bir
gelime
getirdiini
reddetmek
tedir. Yani Kuhn yalnzca epistemolojik deil, ontolojik bir ,grelilikidir ve
tedir. Brahe
Yani Kuhn
yfdmzcaayn
epistemolojik
deil,
ontolojik
bir.grejilikidir
grdklerini
sylemeve
tarzlarda
ile Kepler'in
yldz farkl
"fycho
TVcho
Brahe
e
Keplerin
ayn
yldz
farkl
tarzlarda
grdlderini
syleme
iin
sinin tek nedeni farkl grlerin badaamazl tezini glendirmek
sinin
tek
nedeni
farkh
grlerin
badaanazl
,
tezini
glendirmek
iin
bu
kadar olsun bir ortak
verdii 'konvansiyonel' bir dndr. nk arada
verdii
konvansiyonelf
bir
dndr.
nk
arada
bu
kadar:
olsun
bir
optak
varsaym olmad srece iki grn braknz anlamay, anlamamalar bi-.
olmad
srece
iki grn braknz
anlamay,
anlam
^alan
bu trbi-.
Kuhn'a
levarsaym
olanakszdr,
konumalarna
nk
Nitekim
imkn kalmaz.
le
olanakszdr,
nk
konumalarna
imkn
kalmaz.
Nitekim
Kulua
vi-tr
eletiriler yneltilmi, kart bilim grleri mantksal olarak e llerebu
eletirrier
yneltilmi,
kart
bilim
grueri|i}iptk:Sal
olarak
e
llere
vrulamadna gre, arada bir anlamazln dahi olamayaca ileri- srlm
rulamadma
gre,
mada
bir;
anlamazln
dahi
oimnayacat
lerisrlm
.t,-.;:
;'V-:
tr.
tr..

.s;.,de, iki ayr paradigmann rekabetedebilmeleri iin hi deilse

Gerekten
Gerekten
de, iki paylayor
ayr psradigmanm rekabet
iin hi
deilse
nesneyi
gerekir.edebilmeleri
Yani rekabet-ayn
aym dzeyi
bir lde
olmalar
b:
^de
aym
dzeyi
paylayor
olmalan
gerekir.
Yani
rekabet
ayn
nesneyi
deiik yollardan aklamak iin yaplabilir. Nesneler (yani bilginin nesnele- >
yollardan
aklamak
iin kalmaz.
yaplabilk
Nesnelm
(yani bilginin
lthuser
rnein,
bilgi >
bir anlam
ri)de^c
rekabetin
iin de,nesnlefarkl ise,
ri)
farkl
ise,
rekabetin
bir
anlam
kalmaz.
rnein,
Althusser
iin
de,
bilgi
nin nesneleri bilginin isel koullarnda ortaya kar ve bilginin dimda kalan
nin
nesneleri
bilginin
isel
kouUarmda
ortaya
km
ve
bilginin,
dmda
kalan
'gerek' nesnelerle kartrmamalar gerekir- Althusser bu ayrm, hem ide
gerek
nesnelerle
kantlmamalan
gerdifk.
Althusser
bu
ayrm,
hem
ideoloji ile bilimin farkl nesnelerden szettiinigstermek hem de ok radikal
olojule
bilimin
fmkl
nesnelerden
sz
ettiini
gstermek
hem
de
#
k
radikal
bir ampirizmden kanmak iin yapmtr: bilim kendi bilgi nesnelerini yarabu ampirizmden kanmak iin yapmn:: bilimikendi bilgi nesnelerini yara

'

29
29

tarak, ina ederfek ilerler. Kuhn ise benzer bir ayrm bilirhdeki yeni bululara
tarak,aklaritak
iha ederfek
iseFakat
benzer
bir aynm
yeni bululara
yapmaktadr.
burada
Khn'bflhdefei
geii
iirtilerler:Kuhn
Altiirt oldnu-kadar
geiiiin
a k
ttsorun
i yapmaktadr.
Fakatkuram
buradaKendi
Khniitfoldnu
kadar
Altvardr: her fairkl
husser
'delabir
bilgifsuesini
yarat
husser
iin de bir
sorun vardr:
her farkl
kuram
kendi
bilg^nesnesini
hakkndaki
bilginin
nesnelfer
de bir
yandan
yorsa,
gerekteki
na
derlediiniyarat-,
gerektekiAripirist
nesnelerbilimin
hakkmdaki
bilginin
de'bir
yandan ilerlediini na
gzlem
slyorsa,
ile snay
gsterebiliriz?
arak-dorulam'a/yanlilasl sonucunu,
gsterebilip?
tnpirisf
bilimingzlem
%zlemolamayaca
ile smayarak-dorulam'a/yanlilakuramdan
ma
bamsz
iin reddettiklerinema soncunti,
kuramdan
bainsz: gereklikle
gzlem olamayaca
reddettiklerinebilim grnde
gre,
kuran
balantyiin
nedir?* Bu
anti-ampirist
gre, yantlamak
anti-ampirist
bilim
grnde
gereklikle
balanty
kuranglendir
nedir?> Bu
gibi znelci
Kuhn
soruyu
anti-ampiristler
iin
tezlerini
soruyu
yantlamak
iin Kuhn
gibi baz
znelci
anti-ampiristler
glendir
zerine
mek
gelitirerektezlerini
alglama/duyum
zere
grler
bir epistemoloji
mek zere alglarna/duyum
zerine
grler
bir ^istemblji
zorlamasna
ile bilim adam
gre,baZii
gitmilerdir. Buna
bilim
adam gelitirerek
olmayan
zorlamasna
Buna gre,
bilim dm:
ile biliri
adam Olmayan,
alglayp
gnlk nesneleri
sradan vegitmilerdir.
kii,
ayn ekilde
Ama
anlaabilirler.
kii, sradan
ve gnlk
nesneleri
ayl ekildealglama
alglayp
anlaabilirler.
Ama.
ve gstergelerde
bilimin
nesnelerde
artk
kulland
kuram tarafn
dan
bilmin
kUandli Bu
nesnelerde
gstergelerde
algEriagitmek
artk kuram
tarafm
nederile ve
duytim
ve uyan farkna
koullanmtr.
zorunluluu
dan koullanmtr.
Bu nedenle
duyum
ve uyan
fark gitmek
zorunluluu
gzlemin
Normal, gillk
domutur.
ile bilimsel
duyum
ierikleri
uyarya
domutur.
ierikleri
ile uyanlar
bilimsel normal
gzlemin
yariya
olan
Kuramduyum
ilikileri'Normal,
normal
tarafndan
farkldr.gnlk
kiilerin
olan ilikileri farkl
frkldr.
Ktifm
normal uyarlar normal
kiilerin
gsteren
kramm koullartdrmaschr.
ey,tarafndan
duyumlarndan
Bukoullanduyumlarndan
farkl gsteren
kurammdeil,
koullarfrmaschri
Bu kohanrenilebilir olduu
ma
uyarlarda
iin, farkey,
bunlrn gzlemle
yorimma renilebilir
olduubilim,
iin, fark
uyarlarda deil, bunlarm
gzlemle
yorumBylece
toplumsal,
lanmasmdadr.
gnlkalglaynzdaki
kkrek
vegnlkve dha ktoirei,
giderek
lanmaSmdadir.
bilim,
alglayimzdaki
toplumsal,
kemirme
kolaylklarr
ontoljikBylece
yollar ayklayan
derine
varan,
alglamaya
getirenve
giderek
ontoljikyorum
kblaylklan
yollar ayklayan ve daha derine
birkestirme
ynfeirt olmaktadr.
amprist yorum
Ancak
btn bu ayakst (ad hoc)
gzlemin
varan,
alglamaya
getiren'bir
yntem olmaktadr.
ar feliine
uyarlamalar
da karar
Ancak ampirist
gzlemin
teeliine
btnBu
bu uyarlamalar
ayakst (adyap
hoc)
kmak
yaphadan
mmkndr.
mak,
dzeyindeki
aslnda gzlem
nesnellik
uyarlamalar
yaphadn
da kar kmak
mmkndr.
Bugereinden
uyarlanialn
yap
dncesine
fazla
olmazsa nesnellik
mrfikn
nem
'de olamayaca
nesnelliin
sonucuna
mak,vermek*
aslnda bugzlem
dzeyindeki
dncesine
ereinden
fazlavatarak
kuramdan bamsz
ampiriztni
yle ki,olamayaca|
nem vermeki
.buyeterince
mmknrtertertifektir.
olmazsa nesnelliin-de
sOncha
gzlem
de nesnel olamayacana
iin bilimin
inanmak
vafarakyaplamayaca
ampMzSni yeterince
rtememektir.
yl'e ki, kuramdan
bt^msz
iin,
tek bilimin
ya da gzlemselinanmak
nesnelliiniin
bilimde
yolunundedeneysel
kiinin
grieir
yaplamayaca
nesnel olamayadama
iin,
snama ol
lazmd!. Yani
duuna
znelci grelilikilii,
oluftsuz anol
kiinininanmas
bilnde nesnelliin
tk Kuhn'un
yolunun,deneysel
ya da gzlemseiPam
lamda
da olsa,
ampirizmin
glendirmi
duuna
inanmaei
lazmdi.gzlem
Yani Khnun
znelci
greliMkiii,
olftsuz'nbamlln
olmaktadr.
Burada
sylemler arasnda
iki genel
ontoloyani kart glendirmi
sonu,
lamda
da sz
ol^ , edilen
ampirizlin
gzlem
bamllrn
olmaktadur.
jik dzeyde
ve genel
olabilecei,
nesnellik
bilimde
tek
Burada bir
szortaklk
edilett iki
sonu,
yani kartdolaysyla
sylemler da
arasnda
dntblonesnellik
birda
gzlemveolmadt,
jik dzeyde
*bir ortaklk
nesnellikpozitivizme
olabilecei,yneltilen
dolaysyla
bilimde
tek
baka
eleti
ltnn
rinesnellik
gereki-maddeci'
geleneinin,
grdr.
felsefesininyneltilen
bilimpozitivizme
ltnn
gzlem ohnad',
birYani
baka
eleti
poziti
bir grelikivizme
Kuhn tipinde
getirilebilecek
tek eletiri ya' da almak,
ri geleneinin,
gereki-maddeci'bilim
felsefesinin
grdr.
Yani poziti
ister pozitivist,
gre, tipinde
deildir.
bilim
likvizme
felsefesine
ister
Gereki-maddeci
getirilebilecek
teknletiri
ya da
almak; Kuhn
bir grellki-'
ada bilim felsefecilerinin'Wtak
greliliki
olsun,
yanl
epistemoloji
ve
lik deildir.
Gereki-maddeci
bilim felsefesine gre,
ister
pozitivist, ister
ontoloji
birbirinden
boyutlarini
etmemeleridir. Gereki
felsefesive
g'refliki
olsm, ada
bilimayrt
felsefecilerinin'^ortak
yanlbilift
epistemoloji
gre, bir
neontoloji
yeni ntolojik
kategorilerin,
kramm dieriyle
ye
boyutlarin
birbirinden
ayrf etmemeleridir.
Gereki
bilim felsefesi
deitirilmesi
bilim adamlar
nine
tanmlanmasyla
grtekikategorilerin,
doal
olmaktadr. Kart
gre,trlerin
bir kuramm
dieriyle deitirilmesi
yeni mitolojik
ye
nesneler
ya adamlan
deil,
dnyalarda
fakat ayn
da tr- s
ayr
ayn dnyadaolmaktadm
almakta Kart
ni doal
trlerin
tanmlanmasyla
grteki
bilim
iddialarda
farkldeil,
iddialar
zerinde
bulunmaktadrlar.
lerayr
dnyalarda
ayn dnyada
ahmaktaBu
fakat
ayn genellikle
nesneler yaepiste
da tr- >
moloji
Eer ontolojik
kategoriler hakkmda
dzeyindedir.
anlaamyorlarsa,
1er zerinde
farkl iddialarda
buMnmaktadriar.B iddialar
genellikle episte
eski
nesneler
redde-'
var dediiEger
kuramn
var olmadklar
gerekte
moloji
dzeyindedir.
ontlojik
kategoriler
hakkmdasaptanarak
anlaamyorlarsa^

eski kuramn var dedii nesneler gerekte var olmadklar saptanarak redde-
30

dilirler. Bu durumda astrnmi rneinde) Kepler'ci kuram, Brahe'nin inan

sabitahenin
oldilirler.
Bu eden
duramda
astrnmi
rneinde;
Kfeplerci
kuram,
reddederek,
br yldz inan
kategorisini
d
gnein'
gtte
hareket
d harfekest eden
gne bjilln&el
kategorisini
redded^ek,
gnein-satit
bir yldz
orttolojkbir
Bylelikle
ayri Zamanda
geliLolelirie
dunusaptr.
dupnu
saptr.bu
Bylelikle
bilfenSei
geliime aym
zmartda rnein,
oitolojik,bir
geliMarxist
de/nemlidir.
konu toplum
bilimlerinde
meyi
de ierir,
ttt^
i
de
imir.
bu
kcmu
toplum
Silirfilerinae
de/nemlidir.
rnein,
Marxist
(art-deer,
ettii
deeri,
cfeiim
kategoriler
szn
ofltolbjk
ekonominin
eko&ominin
szn
ettii odtoljk
kategriler
(art-deer,
deiim
yoktur
ve aralarndaki
yahutdeeri,
ok
deeri
klasik" ekonomide
ilkiler)
kullanm
klMim
deeri
ve aralanndaki
ilkiler)
yoktur Marx'in
yahut ok
Bu nedenle
toplumbilim felsefecisi?
tarlar.
anlamlar
farkl
birokklasik'ekonomide
farM
anlamlar
tarlar. Bu nedenle
toplumbilim
olgulardan bahse
pheli felsefecisi?'Marxm
ampirik-olmayan
hattbfok
var olduu
karmak,
ok
okkavramlar
karmak,rettiipi,
ampirifc olmayan
hatt daha
var olduu
pheli olgulardan
bahse
kolay anlalr
bu terimlerin
klasik ekonomi
den
den kavramlar
terimimin
dahaBuna
kolaybenzer
anlahr
ekcmomi
birdasik
gerektiinibuiddia
edebilirler."
Marekilde,
evrilmesi retti^i,
diline
diline hl
evrilmesi
gerektiini-iddia
edebilirler.'Buna
benzer
bir ekilde, Marterimlerin
de braklabilecei,
srar ettii diyalektik
kullanmakta
xizmin
izminmantn
hl kullanmakta
diyalektik
terimlerin de
braklabilecei,
sylenebileceini,
diliyle desrar
iddia
eylerin
aynettii
modem
edenler ol
modem(27)
mantm
de ayn
eylerin
sylenebileceini,
iddia
edenler
mdr, yoksa
bir eviri
mmkn
Mfx
gerekten
Bu tr diliyle
ekonool
mutur.
ontolojik
ve
mutur.
(27)
Bu tr bir
gerekten mnkn mdr,
yoksa
Mrii ekono
vazgeilemeyecek,"geerli
kategoriler
deeviri
gerekten
mi
bilimine
hem defcategorileF
mi yntemler
bilirine gerekten
de vazgeilemeyecek,'geerii
orttolojik
Marxizminve
mdr? Hem bilim felsefesini
kazandrm
yeni
bir soruyu
yeni yntemim'
kazandrm
mdr?
Hemderin
bilimvefelsefesini
de 'Mancizmin
elbet
ilgilendiren
karmakhem
bu kadar
bilimsel
konumunu
konumunu ilgilendiren
bu pozitivst
kadar derin
ve karmak
birkar,
sofuyu
elbet
geleneine
bilim
deiliz, ama
tebilimsel
episte
burada yantlayacak
te burada
yantlaycak
deiliz,ayrrt
amaedilmesinin
pozitivst bilim
gelenibe
kaF,
episte
bilimsel
dzeylerinin
nesnellik
-ve bilim
moloji
ve ontoloji
moloji
ve ontoloji
dzeylerinin
aytrt edilmesinin
ve bilim
ne kadar nemli
olduunu bilimsel
byk dnr
saptayannesnellik
asndan
ilerleme
sel
anmadan
sel ilerleme'
asndan
ne kadar
nemli
olduunu
saptayan
byicgeenednr
yapt
katklar
bu konuda
hi deilse
Gyorgy
Lukacs'm
Gyorgy
(28) Lukacsm bu konuda yapt katklan hi deilse anmadan eemeyiz.
gene kerfdi ko
yz.(28)
, ; Kuhn'un her paradigmann kendi kuramn
; UC-)'
'
Sonu olarak,
Sonu olafak,
her pardimann
kendi kurammi
kenidiya
kokuramlargene
smayabilecei
arasnda"
dncesi, bilimsel
iindeKuhnun
ullanml
bir ilem
ve tercihe
ve aklc -deil,dncesi)
balarasmda
nesnel smaybilecei
znel inanca
uUannul
bilimsel
kuramlar
ya
seimi iinde
placak
ku
bilimsel
ilerici
Kuhn'un
en ok,
placak
seimi nesnel
ve &gr
1C1 deil,
znel
in ^ ca ilerlemeyi
ve tercihe ve
bal
bir ilem
getirmitir.
haline
iin
balad
son tahlilde
ram
psikolojik
biraz-keyfi
haline
getirmitir.
Kuhnuri
gr enveok,
bilimselunsurlara
ilerlemeyi
ve ilerici
ku
seimini
bilim
grelilikiliiyle
de Kuhn'un
ram seiminiEletirilerin
son tahlildehepsi
biraz-keyfi
ve psikolojik
unsurlarailgilidir:
balad
iin
eletirilmitir.
de evrensel
kuram seimiilgilidir;
eletirilmitir/Eletirilerin
hepsi de Kuhltungre,
grelilikiliiyle
bilim
dnyay istedii gibi alglayabildiine
adam
olmakta
yani akl-d (irrasyonel)
ilemde
adam
dnyayvurulamayacak,
istedii gibi alglayabilde
gre, kurambirseimi
tevrensel
aklc
ltlere
iddet
yneltilen akl-dclk
sulamalarn
aklc
ldefe
vurulamayacak,
yai akll-d
(irrasyonel)her
birfrsatta
ilem olmaktadr.
Kuhn,
kendisine
sonsznde
ve nihayet
On kinci
Blmnde,
Bu kitabn
lediK
Kuhn, kendisme
yneltilen
akll-dclk
sulamalarm
her firsata
iddet
reddetmitir.
ve
"Nesnellik,
Deer Yargs
kitabmm
Srtme
le reddetmitir.
Bu kitabm
On kinci
Blmnde,
sonsznde
ve nihayet
tarihli Temeldki
1977
kuramve
tekrar etmektedir:
makalesinde,
srekli
ayn noktay
1977 taribli
Srtme
kitabmm
Nesnellik,
Deer Yargs
Kuram
Seimi"Bemeldki
geni olarakaym
akilcf
Mr ilemdir,
paradigma
dahamakalesmdfe,
Kuramyaht
Seimi
fmktaydeitirmek,
srekli tekrar
etmektesdir;
kuram
seimi,
iyi olari
kant
Dahaakilcf
vermeye
benzetilemez.
secimi,
yaht dahabir
gei
olarak
paradigma
deitirmek,
bir kuram
ilemdir,
matematiksel
fakat
gibi
birer kural
gibi benzetilemez.
deil, daha okDah
deeriyi
yarglan
fakt mateitiksel
bir kant
vermeye
olai kuram
yarayan ltler
semeye
kurllaf
'iki bilim
ayit daha
ltleri
ayn
rnein,
semeye
yarayan
ltler
birerbenimseyen,
kural gibi deil,
ok pylaari
deer yarglan
gibi
ilerler.
anlattzKa
iyi kuram olduunda
dhedahabenimeyen,
gene de hangisinin
adamnn
ilerler. mem,
ayn kurallar
ayn ltleri
pylaari'iki
bilim
hangisinin
kuramlardan
ardnda,
daha doru,
seiminin daha
Kuram
leri
olasdr.gene
adammm
de hangisinin
yi kuram
olduunda
anlamztta
dhe-

leri olasdm Kuram seiminm ardmda, kuramlardan hangisinin daha doru.

(27) Davit-Hillel Ruben, 'Marxism and Dialectis' (Marxizm ve Diyalektik) Issues in Marxist Philo
Sorunlar) Derleyenler, Johan Mepham, D-ll. Ruben, Harvester Press,
sophy
(Marxist Felsefe
(27) Davit-Hillel
Ruben, Mandsm and Dialeetis (Mancizm v e Diyalektik) issues in Marxist Philo.
1979,
1,s. 39-40.
Cilt(Marxist
sopty
PetSefe SrnlrO
Derieyehier, (John Mephfn, D-H. Ruben, Harvester Press,
Lukacs, The Ontology of Social Being (Sosyal Varln Ontolojisi) Merlin Press,
(28)
Gyorgy
1979, Cilt 1, s. 39-40.
.
cilt.
1978, 3Lukacs,
Londra,
(28) Gyorgy
The Ontology Of SociaTBeing (Sosyal Varln Ontolojisi) Merlin Press,
Londra. 1 9 7 8 ,3 cilt.

31
.

31

daha tutarl, daha geni; kapsaml, daha basit veya daha verimli olduuna dair
daha tutarhvd^a
geni
daha
basit veya
daha
vmuygulanaca
m h olduunaya
dair
herhangi
fakatkapsaml,
bunlardan
yatmaktadr;,
birinin
ltler
nasl
ltler
yahnaktadm
fakat bir
bunlardan
herhangi
birinin naslnuygdaftapa
ya
hut
daha nemli
hangisinin
lt olduu
konularnda
bilim adamlannm
hut hangiainin
daha
nemli stelik
hif lt
olduu
knularmda
bMim
-adamlarmm
kuram
anlamalar
seimini
deildir.
zorunlu
etkileyen
araetkenler
anlamalan
zonmlu deil^i'.
stelik
kuram
seimini
edcenlervs.
ara
da vardr;
smda
paylalmayanlar
kiisel
inan,
tercih,eleyen
estetik kayglar,
smda
paylajlmayanlar
da varchr;
kiisel zaman
inan, tercih,
.estetik
kayglar/
Ancak,
gibi.
bu tr tercihlere
bavurduklar
bile, bilim
aklvs.
adamlar
cl
Amazaman
gibi.terk
Ancak,
bu trtartmaya
tercihlereaktrlar.
bavurduklan
bilcvbirbirinden
bjhm adamlan
akl
etmezler,
temelde
Kuhn iin
dnya
ayrlan
cl terk
etmezler,
iartmaya
Kuhn
iin birbirinden
temelde
grleri
arasndaaktrlar.
aklc birAma
seim
zordur, hatta
im
yapmak
yaseim
da imkanszln
ayrlan dnya
grleri
aranca
aklc bir
yapmak zordur,
hattami,
imknszdr..
kitabnda
Kuhn'un
ampirik
bu zorluun
zaman
knszdu-.m
Kdmun
kitabmda
b kesinlikle
zorluun ya
da imkszhm
mi,
olduu hibir
mantksal
(29)ampirik
belirlenmemitir.
Kendisi
yneltilenmeletirilere
cduu hibir
zaman
kesinlikle
beMenn\emitir.
(29) bir
Kendisi
nemantksal
yantlarda,
verdii
sonraki
bunun mantksal
ola
olduunu
syleyecek
ne yneltilen
eletirilere
verdii
sonraki
bmui mantksal
bir lagitmekten kamd
ileriyamtlarda,
kadar
gzlenmitir.
nakszlk
bir baka:
Fakat
nalizlk
olduunu
syleyecek
kadar
ileri gitmekten
Immdiin
gzlenmitir.
Kuhn,
kuram onu
adar iyi anlamak
eletirecek
gene de
balanmann
zorunluonu
o Fakat
olduu
kurama
tezindea sonuna
Kuhn,
bir baka; kuram
eletirecek
^ iyi anlamak
iin gene de
kadar direnmitir.
o kurama balanmann
zorunlu olduu
tezinde sonuna
adl makalesinde
ylekadar
"Eletirmenlerin
zerine Dnceler"
der: direnmitir.
Eletirtpenlerin
zerinearatrrken...
Dnoeler adl
m ailesinde
yle der:
insan
"Almak bir kuram
kullanmaya
birden o kuram
A lm ak
kuram
aratrrken...
insan salt
birden
kuram
(tpk
yabanc bir dilden
baladn
yapmakkullanm
yerine aya
o
eviri
farkbireder
dilde
baladm
fa r kbaladn
eder (tpkfarketmesi
yabanc bir
dilden
salthibir
evirinoktada
yapm akbelli
yerine
gibi).
dnmeye
nsan
bir o
vardnn, bir
karat- verdiinin
ki, bu belli
tercihe
olmaz.hiidir
Ne var
tr bir
dilde dnmeye
baladm
farketntesi
gibi). nsan
noktada
bir
farknda
(30) verdiinin
bir dnmedir..."
deiiklik
tercihe vardnn,
bir karar
farknda
olmaz. He yar ki, bu tr bir
\
,
Burada grld
gibi, Kuhn bir kuram anlamakla
o kuramn
dnya g
deiiklik
bir dnmedir..."(30)
\

olmadnda
benimsemenin
olup bir
Burada
grld zde
gibi, Kihn
kuram animnakla
kuramm dnya
g
rn,
tereddt oetmektedir.
Bu tr
bir
zdelik,
kapal
bir etmektedir.
i gibi gsterece
rn
benimsemenin
zdebiraz
olup gz
oln^m
dayaplan
tereddt
Bu tr
kuram ballm
bir sonu
deildir.
inden,
istenilir
trbir
Fakat
bir zdelik,
kuram
bahhm
biraz
gzKuhn
kapahbaka
yaplan
i gibi
gsterece
seim
yapldm
dainden,
rneklerde
sylemektedir.
pek grmediini
jbir sonu
deildir. Fakat
Kuhn bakaAklclk
tr seimbir
yapldm
gre
tarihselistenilir
trevidir,
ballk deitirmek
o ball
ballm
yarglayamaz;
da tarihsel
rneklerde
pek grmediini
ylenektedir.
Aklclkise,
bir aklc
gre
deneyimdir.
ltlerle
yaplan birbahhk
Elinizdeki
inanpdnmyle
balhmdeil,
trevidir,
bahh yarglayamaz^
deitirmek
ise, kitaaklc
bm
bu grn bilimsel
son blmnde
dncesiyle
ltlerle
deil, inan
yaklan ilerleme
bir deneyimdir.
E lin izd
^ kita
elime
Kuhndnmyle
tersine
diini,
bir
ilerleme
modeline
temel oluturdu
daha doru
bm son
blmnde
Kuhnve
bugeerli
grn
bimsel
ilerleme
dncesiyle
elime
unu
kantlamaktadr.
Belli grlere
bilimin
iindetemel
yapld
diini,
tersine daha doru
ve geerliballn,
bir ilerleme
modehne
oluturdu
top
sosyal bir boyutu
luluklarn
boyut olmadan,
ilerlemeyi
unu kandlmnaktadr.
BeUiolduunu,
grlerebu
bahhm,
bilimin bilimsel
iinde yapld
top
yalnzca
mantn
bir ortamda
geerli olduu
zmleyesoyut
luluklarn
sosyal ve
biraklcln
boyutu olduunu,,
bu bo)!
olmadan,
bilimsel
ilerlemeyi
rek
yetersiz
anlamann
man
olduunu ileri
BiliAsel
ilerlemenin
yalnzca
mantm
ye alalehm
geerli
olduu soyut
bir ortamda
zmleye
srmektedir.:
tn,
bilimsel
aramak yerine
sosyolojisini yapmak
rek anlananm
yetersiz
olduunu
ileri rmektedir.tBiliAsel
ilerlemgereini
em manaratrmann
vurgulamaktadr,
Kuhn'a gre
belirli bir sosyolojisini
olarak
b
nkbilimsel
ortamdan bam&z
t m .^ tn a k yerine
aratrmann
yapmak
gereini
raknz
ilerlemeyi, dnmenin
yoktur.bir ortamdan bamSz olar^ bvurgulamaktadr,
nk Kuhna
gre belirli
olana
olsun, Kuhn'un bilimsel bilgi ve
Dncesindeki
olursayoktur.
rakmz
ilerlemeyi, zayflklar
dnmeninne
olana
epistemolojisi
bilimbilimsel
ilerlemeyle'
ilgili epjtemolojik
Dlincesindejki
zayflklarsorunlarn,
ne olursa yani
olsun,
Kuhnun
-bilgi ve
ada
nin,
sosyal
mutlaka ilgili
bir boyutu olmas
bakmndan
gstermek
gerektiini
ilerlemeyle'
epistemoloak
sorunlarm,
yani ada
bilim epistemolojisi
znelbyktr.sosyal
nemi
Ancak,
kabilecek
grnden
Kuhn'un
nemiiolmas
nin, mutlaka
birbuboyutu
gerektiini
gstermek
bakmndan
nemi byktr. Ancak, bu nemin Kuhnun grnden kabilecek pznel-

(29) Bkz. Trigg, R. Reason and Commitment (Akl ve Ballk)" Cambridge University PrSss,
1973,
Blm 5, s. 102.
(29) Bkz. Trigg, R. Reason and Commitment (Akl ve Ballk)'Cambridge niversity Prss,
(30)
Kuhn, s. 102.
on My Critics" (Eletirmenlerim zerine Dnceler) Criticism and
T.S.
1973, Blm 5,'.'Reflections
Growth
of Knowledge (Eletiri ve Bilginin Bymesi) kitabnda, s. 277. Dnceler) Criticim and
(30) T .S . Kuhn, .Reflections on My Critis" (Eletirmenlefira zerine
Grovvth of Knovvledge (Eletiri ve Bilginin Bymesi)
kitabnda, s. 277.
32

32

cilik ve akl-dclk boyutlarnda dnlmesi tehlikesine kar da uyank

bu boyutlarda
sonkar
kalnd
olmak
srece, bilginin
tahlilde
cilik zorundayz,
ve akl-dclk
boyutlapnda
dnlmesi
tehlikesine
da. gle
uyank
sonucu
kabilir.
ayn
yahut
ey
Her
bilgi
olduu
paradigma,
sylem
amac,
olmak zorundayz, bu boyutlarda kalmdj srece, bilginin son tahlilde
gle
ise, 'bunlardan
kapalsonucu
btn
kendi
evrensel olarak,
iin
insanlk
birininparadigma,
aym iinde;
ey olduu
kabilir.-Her
s0ylem
yahut
bilgi amac,
geerli
etmekten,
yani
birolarak,
iin, herkesi,
srmekbitinin
tnikna
savm
kendi olabilecei
iinde kapal
ise, ne
bunlardan
evrensel
btn
insanlk
iin
baka
bir
yol
gce
bavurmaktan
deilse
bu
Hi
gerekten?
soru
mudur
yok
geerli olabilecei savn ne srmek iin; herkesi,bir ttikna etmekten, yam
getirdii
yugce
gndeme
bir kez daha
Kuhn'un
nemini.
bavurmaktan
baka
bir yol iin
yok yadsyamayz
mudur gerekten?
Hi deilse
buG
soru
sosyolojik
bir
boyutsa,.onun
sosyolojik
bir
da
boyut
teorisi
ierme
kartnn
yu gndeme bir kez daa getirdii iin yadsyamayz Knhnun nemini. G
siteorisi
bilgi kuramma
gerekmektedir.
eklemek
sosyal bir
ille de
g
sosyolojikYani
bir boyutsa,,
onun kartnn
da boyut
sosyolojik
bir bojnt
ierme
hesaba
Nedir
deildir.
ilikilerini
bilgi
zorunda
katarak
peki,
yaplmak
kura
si gerekmektedB'. Yani bilgi kuramma sosyal bir boyut eklemek ille de g
bir boyut
sosyalhesaba
(31) zorunda deildir. 'Nedir peki, bilgi kuraiermesi?
mnn
*
ikilerim
katarc
yaplmak
Bilindii
bir
bir
ayr
gibi,
bilen
bilgi
yleri
te
zneden
dnlemez.
mnm sosyal bk boyut iermesi? (31)
'

bilginin
debk
birbk
yandan
olmak zorundadf
zneden
ierii
eyzneden
: yani bilgi
Bilindii
gibi,
bilgi
yleriayr
bilen
ayn dnlemez.
te
nin
nesnesi.
Daha
ile
zne
pozitivizm,
belirttiimiz
gibi
nesne
nce
yandan bilginin ierii de zneden ayn bk ey olmak zorundadk: arasnda
yani bilgi
bu sorunsala
kurtulmak,
kinin
de zne
ilikilerin
nesnesi.sorunsallmdan
Daha nce belirttiimiz
gibinlkle
pozitivizm,
ile nesnegelenek
arasmda(Ras
bulduu
sel
ve
olarak
'metafizik'
verilmi
kanmak
iingelenek
zmlerden
. ki ilikilerin sounsdhmdan kurtulmak, ^lhkle de bu sorunsala
yonalizm,
znellii
kaldrarak
radikal
nesnel
ampirizm
ortadan
dn
gibi),
sel olarak verilmi ve metafizik bulduu zmlerden kanmak iin (Ras
ile nesnenin
var ampkizm
ne
etkilei
olabileceini
srmtr.
znekaldrmak
ieriklerinin
ceyonalizm,
radikal
gfbi),
znellii
ortadan
nesnel
dn
bu etkileimden bamszlaan, hatta bu etkilei
doan
minden
fakat
giderek
ce ieriklerinin var olabileceini ne srmtr. zne ile nesnenin edleime yn veren nesnel bir bilgi ierii, bilgi ortam gelimektedir, (32) ki biz
mkden doan fakat giderek bu etkUeknden bamszlaan, hatta bu etkilei
diyoruz. Nesnel
bilimsel
bil
bilgi
ada
uygarlk
ya da bilgi
ada
buna
me topluca
yn veren
nesnel
bk bilgi
ierii,
ortam
gelimektedk,
(32) ki
biz
inam yabanclatnc etkilerini unutmamak kouluyla, pozi
gibuna
ieriklerinin
topluca ada bilimsel bilgi ya da ada uygarlk diyoruz- Nesnel bil
belki buraya
Ancak,
tivizmle
olanpozi
bu
anlamak mmkndr.
gi ieriklerinin
inamkadar
yabancdatnc
eddlerini unutmamaknemli
kouluyla,
ortamnn nasl bir ortam olduudur. Pozitivizme gre bu ortam tama
bilgi
tivizmle belki buraya kadar anlamak mmkndr. Ancak, nemli olan bu
ve epistemoloji bu bilgi ortamm zmlemek i kullanlan
myla
bilgi zerktir
ortammn
nasl bk ortam olduudur. Pozitivizme gre bu ortam tama
dzey
(meta) sylemse, dorudan doruya bilgi ierikleriyle ura
'st'
bir
myla zerkjtir ve epistemolpji bu bilgi ortamm zmlemek iin kullamln
mal,
bilgidzey
inanlaryla ura
ilgiveya ierikleriyle
ieriklerini
znelerin doruya
dnce bilgi
atan dorudan
bk st
(meta)ortaya
sylemse,
epistemolojinin
nermeyi
de
Bu
Epistemoloji
lenmemelidir.
nesnel
olmaldr.
mal, bilgi ierilderini ortaya atan znelerin dnce veya inanlanyla ilgiolmamas eklinde anlayabiliriz.
sosyal
gre, nesnel bilgi orta
Pozitivizme
lenmemelidk. Epistemoloji
de nesnel olmaldr.
Bu nermeyi
epistemolojinin
ortak
ortak
ve
amalardan oltan
inanlardan,Pozitivizme
yatan
kar ve
ardpda
mnn
sosyal
olmamas
eklinde anlayabiliriz.
gre, nesnel bilgi ortaortam epistemolojinin, konusu olamaz. Pozitivizme gre, bilimin
toplumsal
mnm ardpda
yatan ve ortak inanlardan, ortak kar ve amalardan olkan
ve bilim yaplan evrelerin (rnein niversitelerin) zerklii ilkesinin teme
toplupsal ortam epistemolojinin, konusu olamaz. Poutivizme gre, bilimin
budur.
Nesnel bilgi ortamndaki sorunlarn ieriini bu ortam dnda kalan
live
bilim yaplan evrelerin (rnein niversitelerin) zerklii ilkesinin teme
ihtiyalar
bamszl
belirleyemez, yani bilgi sonnlarnbilimin
kavramsal
li budur. Nesnel bilgi ortammdakiieriinin,
ieriini
bu ortam dnda kalan
ideoloji
nesnellii,
yatmaktadr.
her
ile
bu
ayrmda
tr
kendisi
veihtiyalar belkleyemez,
arasndaki
yani bkgi ieriinin,
bilimin kavramsal barmszh
ile, iinde bilim yaplan, yahut bilimi re
zerklii
kavramsal
Ancak
bilimin
ve nesnellii, kendisi ile her tr ideoloji arasndaki bu ayrmda yatmaktadr.
sosyal pratiin genel olarak toplumsal evreden bamsz yahut kopuk
tin/
Ancak bilimin kaVranasal zM^klii ile iinde bilim y^Uan, yahut bilimi re
olmas ayr eylerdir. Bu kavramsal zerklik ile toplumsal belirlenmilik ara
t t i sosyal pratiin genel olarak tcplumsal evreden bamsz yahut kopuk
lat)
bir boyut behrlenmilik
kstlayclna
sosyal
Bilgi kuramnn,
kar, le
pozitivizmin
tamas gerektiini,
oknas
ayn eylerdk.
Bu kavramsal
zerklik
toplumsal
ar-

Frankfurt Okulu'nun gnmzdeki mirass Jprgen Habermas yaam boyunca iiemitir, bkz.
Press, 1971
(Al(31) Bitgi
kuramhn.
ksllayclna
o ^ a i bir Beacon
boyut tarnast
gerektiini,
nan skarlan)
(Bilgi ve kar,
Knowledge
zeliikle
Human Interests
andpozitivirmin
Frankfurt
Okulunun gOnfimzdeki mirass Jprgen Habermas yaam boyunca iiemitir, bkz.
1968)
mancas
olarak
zeliikie
Knovyiedge
and
Human
Interests ve(Bilgi
ve tavrlarn
nan kartan)
Beaconbamsz
Press, 1971
(Alznel
koullarndan
(32)
bu ortama,
Popper
nesnel
durumlarn
dnya"
mancas
1968)adn vermitir. Bu grn ileri srd makale de .gayet uygun olarak "Bilen
"nc
kitab, s. 106.
Bkz.
bu epistemoloji"
ortama, nesnel
durumlarn
ve znel
tavrlarn
koullarndan
bamsz olarak
Nesnel Bilgi
bir(32)
znePopper
baln
tamaktadr.
olmadan
"nc dnya adn vermitir. Bu grn ileri srd makate d e gayet uygun olarak Bilen
33
bir zne olmadan epistemoloji" baln tamaktadr.
Bkz. Nesnel Bilgi kitab, s. 106.

33

'

snda bir yerlerde de bilgiyi fteh ZriS vardr. Sosyal bir byuf ieren epis
temoloji hangi zneden bahsedecektir? Kavramsal zerkliin,. nesnel. bilgi
nda bir yerlerde de bilgiyi reten zne vardu-. Sosyal bir byut ieren epis
ortamnm znesinden mi (bilimsel topluluklar), toplumsal evredeki Zneden
temoloji hangi zneden bahsedecektir?
Kavramsal zerkliin,, nesnel bilgi
mi (genel olarak toplum)? zne bu ekilde ikiye blnebilir mi? Diyelim ki
ortammm znesinden mi (bilimsel
topluluklar),
toplumsal evredeki zneden
zne, bilimin eiinden ieri girerken, iinde yaad topluma ait btn d
mi (genel olarak tojjlun)? zne bu ekildedarda
ikiye blnebilir mi? Diyelim ki
brakyor. Ayn ekilde,
ncelerini, inanlarm, politik tercihlerini
zne, bilimin eiinden ieri girerken, iinde yaad topluma sait btn dbilimden topluma geerken de bilimin rettii her eyi brakmas m gerek
ncelermi, inanlarm,
politik
tercihlerini
danda
brakyor.
ekilde,
elinizdeki
kitabm
blmnde
sorunsala
sonucu Aym
mektedir?
Thomas Kuhn bu
bilimden
topluma
geerken
de
bilimin
rettii
her
eyi
brakmas
m
deinirken, bilimsel devrimlerde meydana gelen kavramsal atmalarngerek

mektedir? ThmaS Kuhn bu sorunsala

elinizdeki
ktabm sonucu blmnde
ya da merciye bavurulmamas
zmlenmesi
iin, bilim d hibir otoriteye
deinirken, bilimsel
devrimlerde poydanabir

syler: bu tr
kuralkavramsal
olduunuatmalarm
kuralnn,
iine ilemi gelen
bilimsel zerkliin
zmlenmesi
iin,
bilim
d
hibir
otoriteye
ya
da
merciye
bavurulmamas
ztlklarda, zm iin ne toplumun bamdakilere, ne de genel olarak halka
kuralnn, bilimsel
zerkliin iine
ilemi bir kural
olduunu
bu tr
bylesyler:
idarecilere
bir mda
grlr.
bavurulduu
Toplumun bamdakilere,
ztlklarda,
zm
i
t
o
ne'toplumun
bamdakilere,
ne
de
genel
olarak
l
hale yapmann yollan demokratik bat toplumlarnda kurumsal olarak birhalka
bavurulduu grlr.
Toplumun
bamdakilere,
idtuecilere byle
birolarak
mda
dier
niversite,
devlet
greli
rnein
aygtlarndan
de kapanmtr,
hale yapmanm
yollan
demokratik
bat toplumlarmda
kurumsal
birhi-l
bu evrenin kendi
denen bedel,
kapal,
iineolarak
karlk
zerktir,
fakat buna
de
kapanmtr,
rnein
niversite,
dier
devlet
aygtlarndan
greli
olarak
yerarik bir yapya sahip olmas, bilimsel iletiimin snrl bir evrede kalma
buna ynlarn
karlk denen
bedel,
bu- evreninyakendi
iine kapal,
bilgiye
da bilginin
onlarahi
s,zerktir,
de geni
ulamalarnn,
bylecefakat
yerarik
bir
yapya
sahip
olmas,bilimsel
iletiimin
snrl
bir
evrede
kalma
bi
ulamasmm en aza indirilmesidir. Ancak, bimde yaplan yeni bulularn,
s,
bylece
de
geni
ymlann
bilgiye
ulmalarmm,
ya
da
bdginin
onlara
bi
lim d deerlere bavurulmadan elde edilmelerine karn, bu bulularn
ulamasmm
en aza
indirilmesidir.
Ancak, bilimde
yaplan
yem
bulularm,
bi
nlemek
etki yapmalarn
Bilgi
topluma
ye
d evrelere,
lim
olanakszdr.
lim
d
deerlere
bavurulmadan
elde
edilmelerine
karm,
bu
bulularm
nilenmelerinin (bilimsel devrimlerin) ok derin politik ve sosyal yanklanbi
lim d
evrelere,
topluma
etki yapmalarm
nlemek
ye
Katolikolaakszdr.
rneklere,
KilisesindenBilgi
en nl
grd
Tarihteki
vardr.
Galileo'nun
nilenmelerinin
(bilimsel
devrimlerin)
ok
derin
politik
ve
sosyal
yanklan
tepkiyi, Drwin'ci evrim kurammm birok politik, tutucu evreden ald
vardr.
Tarihteki
en nl rneklere,
Ktol&
Kilisesindenburada
grd
Galileo rneine
yeterlidir. Galileonun
deinmiken,
anmsamak
sert
eletirileri

tepkiyi,
Drwinci
evrim
kurammm
birok
politik,
tutucu
evreden
^d
asrmzn en byk yazarlarndan Bertolt Brecht'in bilim-tophm ilikileri
sert
eletirileri
anmsamak
yeterlidir.Galileo
rneine
deinmiken,
burada
zerine yazd sarsc satrlar anmsamamak olanakszdr: Galileo'nun Ya
asnmzm
en byk
yazarlarmdan
Bertolt
Brechtininkr
bilim-toplum
ilikileri
grlerini
Engizisyon
tarafndan
etmeye zorlanan
adl oyumda,
am
zerine
yazd
sarsc
satrlara
anmsamamak
olanakszdr:
GalileonUn
Ya
ve boyun een Galileo yle der:
am
,adh
ojmnda.
Engizisyon
tarafmdan
grlerini
inkr
etmeye
zorlanan
"Benim dnceme gre, bilimin tek amac insan varlnn ilesini hafif
ve boyunEer
eenbilim
Galileo
yle der: kendilerini yalnzca bilgi iin bilgi topla
adamlar....
letmektir.
"B
m
im
dnceme
abulular
insan varlnn
ilesini
hafif
veam
yeni
yalnzca yeni
dertler
kalacaktek
sakatbilimin
maya snrlarlarsa, bilimgne,
letmektir.
Eer
bilim
adamlar....
kendilerini
yalnzca
bilgi
iin
bilgi
topla
getirecektir. Zamanla, kefedilebilecek her eyi kefedebilirsin, fakat ilerle
maya
snrlarlarsa,
bilini bir
sakat
kiacdk
ve yeni bulular
yalnzcaarasndaki
yenidertler
Seninle insanlk
ilerleme
uzaklaan
insanlktan
olacaktr.
men
getirecektir.

m
anla,
kefedilebilecek
her
eyi
kefedebilirsin,
fa
t ilerle
uurum bir gn o kadar byyebilir ki, senin yeni bir bulu zerinek aduydu
men
insanlktan
uzaklaan
b
ir
ilerlente
olacaktr.
Seninle
insanlk
(zrasnddki
un cokunun karl, evrensel bir dehet haykr olabilir." (33)
uurum
bir gn
kadaryapan
byyebilir
ki, toplumun
senin yenidier
bir bulu
zerine duydu
kesimlerinde
etkin
gibi,o bilim
zne ile
Grld
un
cokunun
karl,
evrensel
bir
dehet
haykr
olabilir.

3)
olan zneyi ayrmak her zamah mmkn olmamakta, olsa bile0Galileo'nun
Grld
gibi,syledii
bilim yapan
ile top
lumm^^^^^yaratabilmektedir.
kesimlerindeYal
efldn
Brecht'in
olumsuz
sonular
gibi,zne
azmdan
olan
zneyi
ayrmak
her
zamah
tnmkh
olmamaktav
olsa
bile
Galilenun
nzca nesnel bilgi ieriklerini incelemek zorunda braklan epistemoloji, da
azmdan
Brechtin
gibi, olumsuz
sonular
Yal
naslyaratabilmektedir.
bir btnlk olutubilgide
nasl badatracak,
kalan bu
znelerisyledii
rda
nzca nesnel bilgi ieriklerini incelemek zomnda braklan epistemoloji, da
rda
kalan Life
bu of
zneleri
nasl badatracak,
bilgide
bir
btnlk
olutuVintage
Bo
(Toplu
Playsnasl
Oyunlar)
Yaam) Collected
Galileo (Galileo'nun
(33)
B. Brecht,
oks, Random House, 1972, Cilt 5, s. 94.
(33) B. Brcht, Life of Galileo (Galileonun Yaam) Collected Plays (Toplu Oyunlar) Vintage Bo34
oks, Random House, 1972, Cilt 5, s. 94.,

34

racaktr.Zira.nesnelbUgvortamivpoziviindediigibi, toplumun dierkeuzak vrmjra, tutarl bir .sylem alaracaktr. Zira, nesnel
bilgiblnmeler
ortam-, pozitivistin
dedijjgibi,
toplumun
dier ke
vardr, Eh
da iinde
byle
)dbipdjr<mn
bir tutarlla
mdtutarl
simlerindekigrnmne,
blnmelerden
bsbtn
uzak
ve
arnm,
bir
sylem
alaKuhngibkbilim tarihilerinin aratrmalar ciddi
Sdlolduu
m,Tdeildirj
onun
da
iinde
blnmeler
vardr.
Eh.smdan
byle
bir
tutarlla
ekilde glge drmtr. Kuhn'un dedii gibi, bilim adamlar belli inan
sahip
olduutercihleri
grnmne,
gibi bilim tarihilerinin
bilimeKuhn
lar
ve kiisel
tayabiliyorlarsa,
bu nedenlearatmalar
ku
de bilimsel ciddi
ekilde
glge
drmtr.
Kuhnun
dedii
gibi,
bilim
adamlan
belli inanramlar arasndaki ekimeyi nesnel ljitlere gre zmlemek, imknsz
de
lari bile
ve kiise)
tercihleri
tayabiliyorlarsa,
bu nedenle
de bilimsel
ku
en azndan
ilse
ok bilime
zorsa, bilginin
farkl ltlere
gre farkl
hzda ve
ramlar
arasmdaki
ekimeyi
nesnel
ltlere
gre
zmlemek,
imknsz
de
farkl nitelikte gelien deiik blmleri arasmda evrensel ve genel bir b
ilse
bile
en
azmdan
ok
zorsa,
bilginin
farkl
ltlere
gre
farkh
hzda
tnlk nasl salanabilecektir? Bilim kdi iinde bir tutarllk salayamazve
farkl
nitelikte
gelien
arasmda
evrensel ve ve
genel
bir b
bilgideiik
ile dier
alanlarblmleri
bilim
ken
bir yaknlama
arasmda nasl
etkileim
tnlk
nasl
salanabilecektir?
Bilim
kendi
iinde
bir
tutarllk
salayamaz
kurulacaktr? Pozitivistin ileri srd gibi, tek geerli bilgi trnn bilimsel
kenolduunu
bilim ile sylemek
dier bilgidealanlan
arasmda
nasl getirmemekte,
bir yakmlamasadece
ve e^leim
bu soruna
bilgi
bir zm
soru
kurulacaktr?
Pozitivistin
ileri
srd
gibi,
tek
geerli
bilgi
trnn
bilimsel
nu tek bir alana indirgemektedir.
b Pozitivizm,
ig i olduunubirletirme
sylemek yerine
de bu soruna
zm
getirmemekte,
sadece soru
elemeyibir
tercih
dnya hakkndaki
etmi,
bil
nu
tek
biralana
indirgemektedir.
gilerimizi derinlemesine koordine etme ve eitli bilgi dzeylerinin kapsaml
Pozitivizm,
birletirme
yerinekanmtr.
elemeyi tercih
etmi, dnya
hakkmdaki
bil
grevinden
yapma
bilgiyi
Pozitivizmin
bir eletirisini
yorumlar
gilerimizi
derinlemesine
koordine
etme
ve
eitli
bilgi
dzeylerinin
kapsaml
mak iin kulland yap tamamen mantksaldr ve bu mantksal yapy btn
bir eletirisini
yapma
grevinden
kammrtr.
bilgiyi
yorumlar
klmak
bilgiyi dePozitivizmin
amacyla
.giderek -zamann
iin geerli
yani
zamanlar
zne
mak
iin
kulland
yap
tamamen
mantksaldr
ve
bu
mantksal
yapyrbtn
lerin eylem boyutunun dna karmtr. Pozitivizm iin nesnellik gerekli
iin geerli
kdmak amacyla
de giderek
yni aeanlammbilgiyi
ezamanlar
geek dnyay
ok yaklamak
giderek daha
iinzamamn
ir
tar. Bunun
lerin
eylem
boyutunun
dma
kamtr.
Pritivizm
im
nesneUik
gereklidelerken renilen bilgi ieriine zneyi, mmkn olduu kadar az katmak
e giderekiin
dahabilimsel
ok yaklamak
anlamm
tar.
geek dnyay
bir idealdir.
buBununiin
Ancak,
idealin gereklemesi
pozotivizm
iin,ir
delerken
renilen
bilgi
ieriine
zneyi,
mmkn
olduu
kadar
az
katmak
znenin irdelenmesiyle gereklikte meydana gelen deiikliin ,en aza indir
pozotivizm
iinHalbuki,
bilimsel Kuhn'un
bir idealdir.
Ancak, bugibi,
idealin
gereklemesi
iin,
genmesi
gerekir.
hangi
da gsterdii
znenin doay
znenin
irdelenmeiyle
gereklikte
meydana
gelen
deiikliin,en
aza
indirr
hangi amala irdelemek iin hangi sorulan sorduu, sonuta edinilen bilgiyi
genmesi gerekir.
Halbuki, znenin
Kuhnun etkisinin
da gsterdii
gibi,
hangi znenin
indirgendii,
temelinden
en aza
belirlemektedir.
tam doay
anla
hangi
amala
irdelemek
iin
hangi
sorulan
sorduu,
sonuta
edinilen
bilgiyi
bu
myla 'nesnel' bilgi diye bir ey olamaz. Daha nce de belirttiimiz gibi,
temelinden
belirlemektecfc;
znenin
etkisinin
en
aza
indigendii,
tam
nlabilimsel idealin peinden giden pozitivizm, en byk darbeyi zaten kendi
myla nesnel
bilgi diye
bir ey
olamaz.gsterdiine
Daha nce de
belirttiimiz
gibi,
zbu
fiziinin
pozitivizpin
Einstein
yemitir:
gre,
programndan
bilimsel
idealin
peinden
giden
pozitivizm,
en
byk
darbeyi
zaten
kendi
ledii determinizm doa tarafndan dorulanmamtr. Sistematik bir yap
programmdan
yemitir:
Einstein
fiziinin
gsterdiine
pozitivizpin
z
rnein gre,
bir doa
rnaklanmaya
mikroskopik
parashu,
allan
iinde
ledii
determinizm
doa
tarafmdan
dorulanmamtr.
Sistematik
bir
yap
. gleri, belli bir zamanda btn zellikleriyle saptamak, aym doa parasn
allan bir
doa parasfai,
rnein
mifcroskopik
grnimknsz
klmaktadr.
bir atomuh
biriinde
zamanda saptamay
rnein
bakaaklanmaya
u
,
gleri,
belli
bir
zamanda
btn
zellikleriyle
saptamak,
aym
doa
parasm
atki kesin dururrinu bilmek, gelecekteki durumu hakkndaki bilgiyi yok et
br bakaYirminci
zammdayzylm
saptamay
imknsz
k^aktadr.
bir atomun u
en byk
bilimsel
devrimirnein
olan determinizmin
mektedir.
anki
kesin
duruilnu
bilmek,
gelecekteki
durumu
hakkmdaki
bilgiyi
yok
bu ykl, bilgideki nesnelliin, bilen znenin amalarna ve konumuna
get
mektedir.
Yirminci
yzylm
en
byk
bilimsel
devrimi
olan
determinizmin
re deiebildiinin sadece en soyut kantdr. Bu soyut gerei bilginin btn
bu ykl, bilgideki
nesnelliin,
zneninmmkndr.
amalarna rnein,
ve konumuna
g
da grmek
alanlardabilen'
poziti
daha somut
dzeylerinde,
re
deiebildiinin
sadece
en
soyut
kantdr.
Bu
soyut
gerei
bilginin
btn
vizmin en nemli eletirmenlerinden Habermas iin, bilgiden edinilecek tek
dzeylerinde,
daha somit
alanlarda dagerekliin
grmek mmkndr.
rnein,
poziti
hangi mantksal
yapda
uygulanmas,
ve pratik yararlarm
nik
vizmin
en
nemli
eletirmenlerinden
Habermas
iin,
bilgiden
edinilecek
tek
nesnelletirileceini belirlemektedir. Yani, insann doa ile ilikisini yanstan
nik
ve
pratik
yararlarm
uygulanmas,
gerekliin
hangi
mantaksal
yapda
teknik ve pratik kayglar, znelerin nesnel deneyime sahip olbihnelerinin

siedeki blnmelerden

riesnelletirileceini belirlemektedir. Yani, insanm doa ile ilikisini yanstan

teknik ve pratik kayglar, znelerin35nesnel deneyime sahip olabilmelerinin
',.35

zorunlu koullandr. Bilginin olutuu ortamla bilginin uygulanabilecei ya

py birletiren de bu yarardr; yani insann doaya teknik olarak hkim olma
zomniu koulimdm Bilginin olutuu ortanla bilginin uygulanabilecei ya
kandr. Bir baka deyile, Kuhn'un devrimlerle yklp yenilerinin olutu
py birletiren de b yarardr; yani insann doaya teknik olarak b^din ohna
rulduunu syledii paradigmalar, en geni anlamyla, bilgi ortamn yaratan
kandr. Bi# baka deyile, Kuhnun devrimizle yklp yenilerinin olutuamalarn, karlarn rgtlendii sistematik yapdr. Devrimler ise; bilgi or
nldunu syledii p z^ gm alar, en geni anlamyla' bilgi ortamn yaratan
tamlarnn iletiimidir; bilgi al-veriinin yapld kurumsal, giderek klt
amalann, carUun rgtlendii sistematik yapdr. Devrimler ise; bilgi orrel etkileimdir. Bu etkileimi ve bu bilgi ortamm pozitivizmin yapmak iste
tamlannm iletiimidir; dondurarak,
yapld kurumsal, giderek klt
dii gibi tek bir boyutta bilgi ab-veriinin
mekanistik
ekilde doalc birikimci bir
rel etkileimdir. Bu etkileimi vebilgide
bu lgi ortamm pozitivizmin yapmak iste
gibi
bulunmas
gereken bu iletiim/etki
almak,
gstermeye
sre
dii gibi tek bir boyutta donduranda, mekanitik ekilde doalc birikimci bir
yani
gelimeyi
teknik
etmek
insan abasnn yerine
leim boyutunu yok
sre gibi gstermeye almak,
gereken bu iletiim/etki
insannbulunmas
koymaktr.
doaya egemen ol
Bylece bilginin amacbilgide
zgrleerek
leim boyutunu yok etmek yani teknik gelimeyi insan abasnn yerine
mas deil, doaya egemenliin insann insana egemenliiyle zdelemesikoymaktr. Bylece bilginin amac insanm zgleerdt doaya egemen ol
dir. Bu durumda, az nce deindiimiz bilgi paralanmas meydana gelmek
mas deil; doaya egemenliin insann insana egemenliiyle ^ekm esite, ahlaki, moral, estetik ve kltrel kayglarn, toplumsal ilikilerin gelitii
dr. Bu
az nce deindiimiz
bilgi paralanmas
meydana gelmek
birbirinden uzaklamaktadr.
dzey ayrlmakta,
iledurumda,
dzey
bilimin gelitii
te, ahlaki, moral, ztetik ve kltrel kaygilarm, toplumsal
ilikilerin
getii
ama, ayn zamanda insanm zgrlemesi ise, bu dzeylerin birle
Bilgideki
dzey
ile
bilimin
gelitii
dzey
ayrlmakta,
birbirinden
uzaklamaktadr.
mesi gerekir. Bunun iin bilimin yntemsel bir z-bilin ve z-eletiri dze
Bilgideki ama, aym zamanda insanm zgrlemesi ise, bu dzeylerin birle
yine
kavumas gereklidir.
mesi
Bunun iin
bilimin
yntemsel
birarasnda,
z-bilin ister
ve z-eletiri
dze
bilim alannn
kendi
kuramlar
tek tek bilim
iindeki
stergerekir.
yine kavumas
gereklidir.
bilim, dil, din, politika, sanat alanlarndaki grleri arasmda ol
adamlarnn
alannn
kendi iindeki
kuramlarbuarasmda,
isterkopukluunu
tek tek bilim
dzeylerin
birbirinden
sun, ster
insanbim
b paralann,
-biliinin
adamlanmn
bilim,
dil,
din,
poMtika,
sanat
alaniarmdaki
grjeri
arasmda
ya da elikilerini birletiren, ama bunu pozitivizm gibi kstlayc
biimdeol
sun,
insan
biUininb
par^alamm,
dzeylerin
bu
birbirinden
kopukluunu
yapmayan bir felsefi eletiri dzeyine gerek vardr. Bilimsel epistemoloji, gi
ya dabtn
elikilerini
birletiren,zmlenmesi,
ama bunu pozitivizm
gibi kstlaycr
biimde
zorundadr,
bunu salamak
insan bilgilerinin
iki
derek
yapmayan
bir
felsefi
eletn
dzeyine
gerek
vardr.
Bilimsel
epistemoloji,
ayn bilim dal, ya da ayn dal iinde iki ayr kuram, birbirlerinden kopuk olagi
derek
btim insanhabersiz
bilgilennm
zmlzunes,
bunu
salamak
zorundadr,
m
kendi
birbirlerinden
Ama
rak,
aratrmalarm
olabilirler.
yrtyor
ayn
bim
dab;
ya
da
aym
dal
iinde
ild
ayn
kuram,
birbirlerinden
kopuk
ola
her .ikisinin de bulularn, eksikliklerini ve yeniliklerini deerlendirecek, b
rak, birbirlerinden
habersiz
kendi aratrmalanm
yrtyor
olabilirler.
Ama
bir bak asna
ve bunu bilgiyi
kstlamadan,
tnleyici
zneyi
erimekten
her
Bdsinin
de
bulularm,
eksildiklerini
ve
yerdiklerini
deerlendirecek,
b
yok etmeden yapmaktan umut kesilmemelidir. Aslnda, farknda olmasalar
tnleyici
bir
bak
asna
erimekten
ve
bunribilgiyi
kstlamadan,
zneyi
bile her bilgi dahun temelde ynelik olduu ama budur, bilgiyi ve bilginin
yok etmeden yapmaktan
umut iinde
kesilmemeldir.
farkmda
olmasalar
ke
sylem alan,
yer ald Asbnda,
birbirini
znesini
btnlemektir. Bilginin
be
her
bilgi
dabun
temelde
ynelik
olduu
ania
budur,
bilgiyi
ve
sen, birbiriyle elien birok dzeyden olumutur. Felsefenin grevi, bilginin
btn
znesini
btnlemektin
iinde
yer ald
alan,yaratmaktr.
birbirini ke
birsylem
btnleyici
st sylem
sylem
alanlar
alan insan
iinde yerBilginin
sen,
birbiriyle
elen
birok
dzeyden
olumutur.
Felsefenin
grevi,
btn
Byle bir amacn bir yerde dilin dna kmaya almak olduunu, bunun
sylem
alanlah
iinde
yer
alan
inam
bteyici
bir
st
sylem
yaratmakr.
ise olanaksz olduunu iddia edenler kmtr elbet. Bu iddiaya gre, dilin
Bylekma
bir amacm
yerde
dilin
dma kmaya
almak
olduunu,
bunun
gidemez,
teye
yine
dierlerinin
bir dil
abasbir
oluturmaktan
dna
ise
olanaksz
olduunu
iddia
edenler
toter
elbet.
Bu
id^aya
gre,
dilin
arama bir baka gr daha ekleyebilir ancak. Bu eletiri yalnzca bilginin
(bha
kma
abas
yine
bir
dil
oluturmdn
teye
gidemez,
dierlerinin
nesnel ieriini bilgiyi reten zneden ayran grler iin geerlidir. rne
arama
gr
dafaabu
ekleyebilir
ancak.Kuhn
Bu eletiri
yalnzcabilj
bilgi ieriini,
deildir
in
Kuhnbir
iinbaka
eletiri, nk
geerli
ieri
nesnel
ieriini
bilgiyi
reten
zneden
ayran
grler
iin
yapmann tek
i yaratan znelerin eyleminden ayrmamtr. Ancak, bunugeerlidir.
in Kuhn
deildir
bu eletiri,
KuJm
bilgi ienini,
ieri
herkesi kendi
olmak
gr,
yolu,
greliliki
deildir.nk
Kuhn'un
gibigeerli
Kuhniin
i
yaratan
znelerin
eylehinden
ayrmuntr.
Ancak,
bunu
yapmamn
tek
kapal, taral grnn dogmatizminden kanp, tarihsel adan btiiri dil
yolu,
Kuhn
gibi
greliliki
olmak
deildir.
Kuhhun
gr,
herkesi
kendi
lerin zerinde bir konuma getirip brakmtr. Aym eyi yalnzca tarihsel bokapalr, tarab grnn dogmatizminden karp, tarihsel adan btn dil
lerin zerinde bir konma getirip brakmtr.
Aym eyi y a ln ^ a tarihsel bo
36

yutta deil, epistemoloji boyutunda da yapmak gerekir. Bunu yapmak iin de

yutta deil,
epistemoloji kar
boyutunda
dazorundayz.
yapmak gerekir.
Bunu
yapmak
iin de
grelilikiliine
kmak
brakt
Kuhn'un
nk
Kuhn'un

Kuhnun
^relilikiliine
kmak
zonmdayz.
nk
bilgiyi
kaUnak,
ister istemez kar
yaratann
kabul
yerde
son tahlilde
olduunubrakt
gjiKdmun
yerde
kalmak,
ister
istemez
bilgiyi
yaratamn
son
tahlilde
g
ge
kmannkabul
etmek* gten kurtulamaniaktr. Kuhn'un grelilikiline karolduunu
enek,
gtenhi
kurtulamamaktn.
Kuhnun
greliltkiline
kar kmanm
ge
deilse cpistemolojik
buradadr
bu gr bilimin
ve bilimsel
rei
adan,
rei
buradadr:
hi
deilse
epistemolojik
adan,
bu
gr
bilimin
ve
bilimsel
aklclm konumunu sarsmaktadr. Gten kaplamad lde, bilimsel
. aklchmgiderek
konumunu
sarsmaktadr.
Gten
kalamad
lde,giderek
bilimsel
daha ok
aklcln
malolmak yerine,
insana veya
topluma
akaiclm
giderek
daha
ok
insana
veya
topluma
malolmak
yerine,
giderek
daha az insanm ya da toplumun elinde toplanmas, teknolojist bir silah halin
daha
az
insamn
ya
da
toplumun
elinde
toplanmas,
teknolojist
bir
silah
halin
de dejenere olmas tehlikesi vardr. Bilim zerkliini, toplumdan uzaklaade:
dejenere
olmas
tehlikesi
VEudr.
Bm
zerkliini,
tc^lumdan
uzaklaa
rak, zneden koparak deil, onlar giderek daha ok iererek korumaya a
rak, zneden
onlan, giderek
daha ok
iererek
korumaya
a
negatif
grelilikiliin
topyalar
sonucu
Aksikoparak
takdirdedeil,
lmaldr.
mantksal
lmaldr.
Aksi
takdirde
greliiikiliin
mantksal
sonucu
negatif
topyalar
olabilir. Popper byle bir topyayla gz korkutarak bilimin nesnelliini sa
olabilir.
Popper
byle bir
birsavala
topyayla
korkutarak
bilimin nesnellikli
uygarl
dnya
yok gz
geriye ktphanelerde
olup,
vunur:
saklanansa
vunur:
dnya
uygarl
bir
savala
yok
olup,
geriye
ktphanelerde
saklanan
nesnel bilgi ierii kalrsa, uygarl yemden kurmak mmkndr. Halbuki
nesnel
bilgi
ierii
kalrsa,
uygarh
yenido
kurmak
mmkndr.
Hdbuki
be nesnel bilgi ierii, yani ktphaneler yok olup, yalnzca znelerin ren
bnnesnel
bilgi
ierii,
yan
kt^aneler
yok
olup,
yalmzea
znelerin
im
me yetenei kalsa, ada uygarl yeniden ina etmek hemen hemenren
me yetenei
uygarh kard
yeniden ina
etmek
hemen
hemen im-r
hisse,
(34) kalsa,
bilgi ieriinin
nesnel
Popperada
'm bu kssadan
knszdr.
k r iz dkar
ir . (34)
Popperm
bukarlk
kssadan
kard
hisse,
nesnel bilgi
bilginin
Kuhn,
ilerlemesi
zaferidir.
zneye
zneler
Buna
iin ieriinin
zneye
kar
zaferidir.
Buna
karlk
Kuhn,
bilginin
ilerlemesi
iin- zneler
arasndaki atmalar, ilikileri hesaba katmann gereini vurgulamaktadr.
arasmdaki
iliken
hesaba katmamn
gereim
vurgularnaktadr.
sosyolojisi,
bu dartmalan,
Ancak,
yalnzca bilimin
topluluklarn
bilimi reten
i e
Ancak,
bu
da
yalnzca
bilimin
sosyolojisi,
bilimi
reten
topluluklarm
i e
deil.
Yani
da
likileridir. bilginin sosyolojisi
Kuhn
bilimle toplumu, bilim
likileridir.
bilginin
sosyolojisi
deilYani
Kuhn
da
bilimle
toplumu,
bilim
ba
zneyle
zneyi
aynr,
ayrm
bu
yaklamm
toplumdaki
greliliki
deki
deki zneyle
toplumdaki zneyi aymr, greliliki yaklamm b aymmbalanmda
sergiler.
lammda
sergiler.
gcn alanndan dncenin alanna, ve yalnzca bilimi re
Bu ilikileri
Bu znelliinden
ilikileri gcn
alamndm
dncenin
ve yalmzca
bilimi
re
sosyal
tm
boyutu
toplumun
tenlerin
ekebilmenin,
karlarnaalanna,
tenlerin zncliinden
tm toplumun
karlanna
de grliliki
epitemolojiye
her iki dzeyde
de btnleyicisosyal
deil ekebilmenin,
kat
ekildeboyutu
epitemolojiye
dzeyde
greliliki
btnleyici
ekilde
katBudeadm
atmakdeil
de bilgiye
yokUd
bir yolu her
istenen
mudur?
iin, de
helki
mann
manm biraym
yoluzamanda
yok mudur?
Bu de
adm
atmak iin,
belkilazmdr.
de bilgiye
istenen
de
zerkliin
istemek
zneye
Hem
tannmasn
zerkliin
aymyalnz
zamanda
zneye
de tamnmasm
istemek
lazmdr.
Hem
deil, btn
Bugn
znelere,
reticilere.
bilimi
retenlere
iinde
btn
btn
bimi
retenlere
deil, ve
btn
reticilere.
Bugn
iin
bilgide
hibir
yalnzca
zerkliiyalnz
soyutta,
buznelere,
dncede
edinebilir:
zne
zne bubalanmadan
zerklii yalmzca
soyutta,
dncede
hibir
gezinenve
ve bilgide
sylemler
eletirenedinebilir:
dnce dze
syleme
arasnda
syleme
arasmdaPopper
gezinen,
eletiren
son
bilgidnce
yaratlmadka,
'mvenesnel
Bu baianmadar
yinde.
ortam dze
eletirel dzeysylemler
yinde.baskc,
Bu eletirel
dzeybir
yaratlmahka,
Popperm
bilgi
son
Fakatnesnel
burada
Kuhn'un
da ortam
ortama dnebilir.
kontrolc
derece
d^eceektii
baskc,
kontrolc
bir ortama
dnelriir.
Fakathibir
burada
da Kuhnun
ya da
sistem
yetimektedir:
imdada
diyalektii
dikkat
dnce
dikkat(negatif
ektii topyalar
dnce diyalektii
imdada
yetiiektedir:
hibir
sistemgene
ya da
bile) kendine
ald sorunlarn
Hepsini
hedef
kuram
kuram
(negatiftemelinde
topyalarzemez.
bile) kendine
hedef
aldbir
sorunlarm
Hepsini
gene
daima,
ve farkl
Sonunda
st dzeye
kendi
ncelleri
k ^ d i ncelleri
temelinde zemez.
Sonunda daima,
bir iinde
st dzeye
farkl
yani zorunluluunu
da kendi
Bilim
tar. ve
ncellere
geme dinamiini,
geme
dinamiini,
zorunluluim
dakendi
tan.sosyal
Bilim
gerekiinde
bilgi ortamnda,
Gerek
znenin
budur. yani
selncellere
anlam
devrimlerin
sel devrimirin
alam
budur. mantnda
Gerek bilgibuortamnda,
znenink
sosyal
bu zgrlk
ak ucun,gerek
de bilginin
ve gerek
evresinde
evresinde
vfi gerek
de bilginin
bu ak ucun,
bu zgrlh
ramen,
ilgimizi datm grelilikiliine
hamlatt
nn
iin, mantmda
bulunduunu
esir
nm bulunduunu
hatnlatt iin, tm grelilikiliine ramen, ilgimizi es>
geyenleyiz
Kuhn'dan.
geyemeyiz
Kuhndan.
'
dnce yaplarndaki eitliliin ortasnda
Ramen diyoruz,
nk Kuhn
Ramen diyoraz, nk Kuhn dnce yaplarmdaki eitliliin ortasmda
(34) Bkz. Popper, Nesnel Bilgi kitab, s, 108.
(34) Bkz. Popper, Nesnel Bilgi kitab, s, 108.37

37

brakmaktadr bizi. Bu -eitlilii btrileyip bilgiyi bir adm ileri gtren di

namii gene bilginin kendi dzeyinde bulmaz, znelerin bilgitrleri arasnbrakmaktadr bizi. Bu eitlilii btnleyip bilgiyi bir adrn ileri gtren di
dki seimlerini belirleyen etkenlerin dzeyine tar sorunu, Kuhn'in bu iki
namii gene bilginin kendi dzeyinde bulmaz,
znelerin bilgi.trleri arasn
dzeyi ayr grmesinin ve birletirememesinin nedeni,
pozitivizmin bilimsel
daki
seimlerini
belirleyen
etkenlerin
dzeyine
tar sorunu,Aslnda
Kuhnn
d
ilerleme sorununa getirdii zm yeterince aamamasdr.
bubu

dzeyi ayr grmesinin ve birletirememesinin nedeni, pozitivizmin bilimsel

zm, yani endktivizmi, Popper gibi neopozitivistler de yeterihce aama
ilerleme Popper
sorununa
getirdii zm yeterincesadece
Asimda b
mlardr.
endktivizmi
deitirmitir.
Popper
reddetmemi, aamamasldur.
zm,
yani
endktivizmi,
Popper
gibi
neopozitivistler
de
yeterince
aama
iin de bilgi hl dz bir izgi halinde, bolukta kpr kurmaya benzer
bir
mlardr.
Popper
endktivizmi
reddetmemi,
sadece
deitirmitir.
Popper
sre biiminde ilerlemektedir. Pozitivist iin, geilen yol vanlan noktay de
iin de bilgiuzayn
hl dz
bir izgikalmaz,
halinde,uzay
bolukta
kpr kunnaya
benzer bir
itiriyorsa,
bir anlam
yok olmu
dncesini
sayar.
sre biiminde
ilerlemektedir.
Pozitivist
iin,
geilen
yol
vanlan
noktay
de
Halbuki yirminci yzyl fizii ve Einstein, uzayda byle, bir greliliin oldu
itiriyorsa,
uzayn
bir
anlam
kalmaz,
uzay
dncesini
yok
ohnu
sayar.
unu kantlamtr. Ayn ekilde, farkl bilisel yaplar dnceyi farkl so
Hlbuld yirminci yzyl
fizii ve Einstein, uzayda byle, bir greliliin oldu
nulara
gtryorsa, pozitivist iin nesnellik yok' olmu saylr. Halbuki
unu
kantlamtr.
Ayn
farkl
bilisel
yaplarsahip
dnceyi farkh
so
edeerde,
geerlilie
Kuhn farkl bilgi trlerininekilde,
ayn
sonular vere
nularagstermitir,
gtryorsa,
pozitivist
iinrneklerle.
nesnellik nk
yok -olmu
saylr.
Halbuki
de tarihsel
dz bir
bildiini
izgi halinde
hem
Kuhn
farkl
bilgi
trlerinin
edeerde,
ayn
geerlihfe
sahip
sonul^
vere
ilerlemenin, baka tr bilgi tarzlarm yok eden, bir kenara iten bir ilerleme
bildiini
gstermitir;
hem
de
tarihsel
rneklerle.
nk
dz
bir
izgi
halinde
olduunu grmtr. Tarih bu ekilde, ban rasyonel teknik dncesinin yen
ilerlemenin,
baka
bilgitarzlaryla
tarzlarn doludur.
yok eden,
bir kenara
iten
bir erleme
dii,
farkltrbili
nedeni,
yok ettii
Bunun
Habermas'a
olduunu
grmtr.
Tarih
bu
ekilde,
ban
rasyon^
teknik
dncesinin
yen
ilikin sylediklerimizde de yansd gibi bilgiden beklenen farkl yararla
dii,
yok farkl
ettii amalarla
farkl bili
tarzlaryla
doiudn. Bunun
nedeni,
Habermasa
rn,
bilgiyi
eilimlerinin
atmasyla
kullanma
meydana
ge
ilikin
sylediklerimizde
de
yansd
gibi
bilgiden
beklenen
farkl
yararlauygarlk
Nasl
bir
dierine
len
egemen
uygarlk
seimleridir.
bi
olmusa, bir
nn,tarz
bilgiyi
farkh amalarla
kullanmaHatta
eimlerinm
meydana
ge
Kuhn'unatmasyla
de dierine
lim
ayn bi
gsterdii gibi,
baskn kmtr.
len
uygarlk
seimleridir.
Nasl
bk
uygarlk
dierine
egemen
hnusa,.
bk
bk
lim yapma tarz iinde bile benzer atmalar, farkllklar kmaktadr.
lim
tarz
de
dierine
baskin
kmtr.
Hatta
Kuhnun
gsterdii
gibi,
aynbi-i
Fakat bu farkllklar arasnda yaplan seimlerin aidmda yatan nedenlerle,
lim yapma
tarz iinde
bile benzer
atmalar,
kmaktadr.
syledii kadar
ortamdaki
Kuhn'unfarkhiiklar
bilginin
amalar,
retildii
kopuk deil
Fakat
bu
farkllklar
^asmda
yaplan
seimlerin'ardmda
yatan nedenlerle,
dir birbirinden. Kuhn gibi, bilimin evrensel bir mant olduundan
kuku
bilginm retildii
ortamdaki
amalar, Kuhnun
kopuk
deil
deiliz.
zorundakadar
duyduumuz
sosyolojisine
Tersine,
ynelmeksyledii
iin bilimin
dir
bkbkinden.
Kuhn
gibi,
bilimin
evrensel
bk
mant
olduundan
kuku
bu iki dzey arasmda ok derin bir balant olduu iin bilgi, btn farkllk
duyduumuz
iindebilimin
sosyolojisine Kuhn
ynelmek
zorunda
deiliz. arasn
Tersine,
ilerfeyebilmektedir.
ramen, geie
lara
kuramlar
'un bilimsel
bu
iki
dzey
arasmda
ok
denn
bir
balant
olduu
iin
bgi,
btn
frklihkdaki seimi etkilediini syledii toplumsal yahut estetik kayglar bilimsel
lara ramen,
gene
deilerleyeblmektedk.
Kuhnun'Wlknsel
kuramlar
deildir, sadece dzey
olarak farkldr.
nitelike
bilgiden
nsanlkarasm
iin
farkl
daki
seimi
etkilediini
syledii
toplumsal
yahut
estetik
kayglar
blunsel
tek tr ilerleme, bilgi retmek iin de tek tr mantk,zleyen pozitivizmin
de
bilgiden
nitelike
farkl
deildk,vardr.
sadeceKuhn,
dzeypozitivizmin
olarak farkhdrr.
m
kayglan
kendinsanlk
ve estetik
kayglar
politik
pratik
tek
tr
ilerleme,
bilgi
retmek
iin
de
tek
tr
mantk
zleyen
pozitivzmm
n tek geerli kayg gibi gsterme eilimini, hatta ideolojisini grd halde,de
politik
pratik
ve arasndaki
estetik kayglan
vardr.
Kuhn, pozitivizmin
kendi
kayglanr
Pozitivizmin
bilgi
balanty
ideolojisi
grmemitir.
trleri
farkl
n
tek
geerli
kayg
gibi
gsterme
eilimini,
hatta
ideolojisini
grd
halde,
ni aa vurmak- iin grelilik'iliin gr geniletme asndan yaran vardr.
fa-kl
bilgi
trleri
arasmdaki
balanty
grmemitir.
Pozitivizmin
ideolojisi
Fakat, paradoksal bir-deyi kullanrsak, bu mutlak bir relilikilik deildir,
ni aa
vurmak iin
grelilikiliin
gr geniletme
asmdan
yaran vardr.
dzeylerde yaklamann
greliliktir.
getirdii
gereklie
sadece
farkl
D
Fakat,
paradoksal
bir
deyi
kullanrsak,
bu
mutlak
bir
grelilikilik
zeyleri tekrar birletirmek gerektii zaman, grelilikilii terk etmek deildir,
lazm
sadece
gereklie
dzeylerde
yaklamanm
getirdiitemelde
greliliktir.
D
dr,
kayglarmzla
bilimsel farkh
ayrla
bilim
d kayglarmz
k
zeyleri
tekrar
birletirmek
gerektii
zaman,
grelilikilii
terk
etmek
lazm
mazlar. Butlun nemini iyice belirtmek iin ada ve son'derece gncel bii
dr. rff
bilimsel
kayglarmzla bilim d kayglarmz temelde aynlaistiyorum.
deinmek
rnee
mazlar.
Bunun
nemini
iyice belirtmek
iinKuhn
adatipi
ve bir
son'd^ece
bir
ikilem
ilgili olarak,
kuramsalgncel
Gnmz fiziinde uzayla
mee deinmek istiyTum.
Gnmz fiziinde uzayla ilgUi39olarak, Kuhn tipi bir kuramsal ikilem
39

vrdr: fizikiler evrnin snsuzhnutt bir hacim sonsuzluu mu, yoksa

yapsal bir sonsuzluk mu olduu sorusuyla kar karyadrlar. Her iki gr
vardr:
fizikiler
evrenin
,sonsuzluunun
hacim sonsuzluu mu, yoksa
bulunmutur
kantlar
de geerli
fakat bir
sonu Henz ok uzaktr.
kesin
iin
yapsalki,
bir sonsuzluk mu bu
olduu sorustyla kar karyadrlar. Her iki gr
adamlar
iki yaklam arasnda bir seim yapmak iin
diyelim
bilim
iin de geerli
kantlar bulunmutur fakat kesin sonu henz ok uzaktr,
dedii gibi,
son tahlilde estetik yahut toplumsal kayglarla dav
Kuhn'un
diyelim ki, bim adamlan
bu iki yaklam arasmdaadam,
yapmak
iin
en azn
yahun
olacaktr? Bilim bir seim
ranacaklardr. Bunlar ne tr kayglar
Kuhnun dedii
gibi,
son
tahlilde
estetik
yahut
toplumsal
kayglarla
dav
dan fiziki olmadmz iin bilemeyiz, ama dnya vatandatan olarak, ne
ranacaklardr. Bunlar ne tr kayglar olacalr? Bilim adam, yahun en azm
tr bir toplumda, giderek ne tr bir evrende yaamak istediimiz konusunda
dan fiziki
bilemeyiz,
ama dnya
olarak, ne
adma,vatandalan
olabilir.
Ben kendi
yapsal sonsuzlua,
tercihlerimizi
de bazolmadmz
bizim
tr
bir
toplumda,
giderek
ne
tr
bir
evrende
yaamak
istediimiz
konusunda
yani bir tekrar sonsuzluuna sahip evren dncesini daha estetik, kendi kl
bizim
baz tercihlerimiz
olabilir.
Benbuluyorum.
kendi adma,
yapsalnk
sonsuzlua,
ayn
Neden?
kayglarma daha
vede
yakn
politik
trel
yani
bir
tekrar
sonsuzluuna
sahip
evren
dncesini
daha
estetik,
kendi
kl
ztlk
yapsal boyut sonsuzluunu, ayn tekrar ve farkllk, benzeme ve
trel
ve
politik
kayglarma
daha
yakn
buluyorum.
Neden?
nk
ayn
diyalektiini toplumda, tarihte ve kltrde de gryorum.. nk, yzyllar
yapsal boyut sonsuzluunu, ayn tekrar ve farkllk, benzeme ve ztlk
nce Tanr bizi aldatm olamaz' diyen Descartes T taklit ederek ben de
diyalektiini
toplamda,
tarihtezihnimin
ve kltrde
de gryorum..
nk,diyorum.
yzyllar
yabanc olamaz'
bugn 'uzay, yani
yapma
evren benim
nce
Tanr
bizi
aldatm
olamaz
diyen
Descartes
taklit
ederek
ben
uyde
nk bat uygarlnn ve pozitiyist bilimin el ele vererek yendikleri bir
bugn
uzay,
yar\i
evren
benim
zihnimin
yapma
yabanc
olamaz
diyprum.
garln mirass olarak, batnn zorlad kaderin insanln tek kaderi olnk bat
uygarlmm
ve pozitivist
bilimin
el ele vererek
yendikleri
bir uyistiyorum.
bulunduuna
inanmak
iin farkl
k yollar
insanlk
madma,
garlm
mirass
olarak,
batnm
zorlad
kaderin
insanhn
tek
kaderi
Ama kim bilebilir ki, pozitivizmle el ele veren teknolojik ygarln bir gnoh
madma,
insanlk
iin bir
farlfl
k ypllar
bulunduuna
istiyorum.
iddia inanmak
edenleri tehlikeli
olduunu
de uzayn
gelip
yapsal
sonsuzluu
Ama
kim
bilebilir
ki,
pozitivizmle
el
ele
veren
teknolojik
ygarhn
bir gn
bulup, yzyllar nce Galileo 'ye yapld gibi, bask altna almayacan?
gelip
de
uzayn
yapsal
bir
^sonsuzluu
olduunu
iddia
edenleri
tehlikeli
Braknz, uzay dmdz bir izgi gibi sonsuz bilsinler, tpk bizim iz
bulup, ilerleme
yzylaryolunan
nce Galiloye
yapld
gibi, inandklar
bask altmagibi,
ahnayacam?
demeye
olduuna
diimiz
tek ilerleme
Braknz,
uzay
dmdz
bir
izgi
gibi
sonsuz
bilsinler,
tpk
bizim
iz
sattklar
gibi,
Zaten,
orta ada kilise papazlarn cenneti parselleyip
ceini?
diimiz
ilerleme
yolunan
tek
ilerleme
olduuna
inandklar
gibi,
demeye
amzn
ede
bugn
baladklarn,
de baz devletlerin uzay parsellemeye
ceini?
orta ada kilise
pagazlaruu
cenneti
parselleyip
sattklar
gibi,
tarzda bir
gelecein
bildikleri
kendi
janrZaten,
eserleriyle,
biyat
olan kurgu-bilim
bugn de
baz devletlerin
uzay parsellemeye
baladklann,
amzm
ede
muyuz.
grmyor
ideolojik
imdiden baladklarn
yapmaya
propagandasn
biyat
jann
olan
kurgu-bilim
eserleriyle,
kendi
bildikleri
tarzda
bir
gelecein
Elinizdeki kitabn btn bu arndan yaratacak kadar zengin bir metin
ideolojik hedeni,
propagandasn
imdiden ada
baladklarmgormiiyor
muyuz,
bilim geleneinin
olmasnn
uzants olan pozitiviz
ampiristyapmaya
ElinizdeM
kitabm
btn
bu
armlan
yaratacak
kadar
zengin
bir
Bu
min genel bunalmna ilikin can alc sorunlara dokunmu olmasdr.metin
olmasnm
hede, ampirist
geleneinin
ada uzants
olan pozitiviz
kriz
ve toplumsal
genel ekonomik
bulunduu
bunalm,
dnyamzn
iinde bilim
minayn
genel
bunalunna ilikin
alc sPtunlara
Bu
ok boyutlu
de, Kuhn'un
kitab dokunmu
nmzde olmasdr.
iincan
dnlemeceyei
den
bunalm,
dnyamzn
iinde
buluijduu
genel
ekonomik
ve
toplumsal
kriz
bir tartma ve eletiri alan amaktadr. Bu yzyln en byk devrimlerin
denveayn
dnlemeceyei
iin de* Kuhnun
kitab nmzde
ok dnya
boyutlu
olan, farkl
kopma'larndan
den
birini geirmi
'epistemolojik
batartma
ve
eletiri
alan
antaktadm
Bu
yzyln
en
byk
devrimleringrlerinin, farkl dillerin sentezine varma sanclan eken toplumumuzun
ve epistemolojik
birini geirmi olan, farkl dnya
ey olduuna inanyorum.
kataca okkopmaTarndan
tartmaya
buden
grlerinin, farkl dillerin sentezine varma sanclan eken toplumumuzun
t"'..
bu tartmaya kataca k ey olduuna inanyorum.; NLFER KUYA
stanbul, Mays-Haziran 1982
NLFERKUYA
i'
stanbul, Mays-Haziran 1982

'

'

'

'

39

39

NSZ
NSZ

Elinizdeki deneme, ilk olarak on be yl kadar nce. dnlm bir

taanm yaynlanabilen ilk tanmlanm rndr. O devirde ben doktora
Elinizdeki
deneme, ilk olardk
on be yl kadsu- nce dnlm bir
sn aamalarna
rencisiydim. Gzel bir
gelmi bir kuramsal-fizik
tezinin
tasannm
yaymlanabilen
ilk
tanbilannn
rndr. O devirde ben dolrtora
rastlant sonucu, bilim adart.olmayanlara
fizik biliminin tantld bir
tezinin sn amnalanna
gelmi bk katlmam,
kurmsal-fizik
Gzel bk
niversite
bilimrencisiydim.
kar
dersiyle ilgili almalara
tarihi ile ilk kez
ratlant
sonucu,
bilim
adam
.olniayanlara
fizik
biliminin
tantld
bk
lamam salad. Gemi bilimsel kuram ve uygulama ile bu ilk tanma,
niversite
defsiyle
ilgili
almalara
katlmam,
bilim
tarihi
ile
ilk
kez
kar
gerek bilimin doas gerek kazanm olduu zel baarnn nedenleri hakkn
Gemitemel
bilimsel
kuram vekesinlikle
uygulamabeklemediim
ile bu k tamma,
dalamam
o zaman salad.
kavraytan,
bir
sahip olduum
gerek
bilimin
doas
gerek
kazanm
olduu
zel
baannm
nedenleri hakkm
'
ekilde, kknden sarst.
'
daBu
o kavraylar
zaman sahipdaha
olduum
tmnel
l^vrylan,
beklemediim
eitimin kendisinden,
nceleri,
ksmen
bilimsel kesinlikle
ksbk
ekilde,
kknden
sarst.
men de bilim felsefesine teden beri duyduum amatrce ilgiden -karm
Bu kavraylar
daha nceleri,
kismen bilimsel
eitimin kendisinden,
ks
olduum
baz sonulard.
Nasl olduysa,
yararlarna ve
btn pedagojik
men
de
bim
felsefesine
teden
beri
duyduum
amatrce
ilgiden
kam
soyut inamlrlklanna karn bu grlerim, o tarihsel yaklamda sunulan
ldm kesinlikle
baz sonulard.
NaslHalbuki
olduysa,inanlarm
btn pedagojik
grntye
bir -ok yararlarma
uymadlar.
bilim tartve
soyut
inamlrlklanna
karm
bu
grlerim,
o
tarihsel
yaklamda
sunulan
masna temel olmulard ve hl da yleydiler. Bu yzden tarihsel gerek
grntye
kesinlikle
uymadlar.
Halbuki
inanlarm
bk
ok
bilim
tartkarsndaki bu benzersizlikleri bana kesinlikle zerine eilinhtesi gereken
masma
temel
olmulard
ve
hl
da
yleydiler.
Bu
yzdm
tarihsel
gerek
bir sorun olarak grnd. Bunun sonucu meslek yaantmla ilgili tasarlarm
bu benzersizlikleri
banasaylabilecek
kesildikle zerine
gereken
dakarsmdaki
oldu. Sradan
byk bir deiiklik
tarihseleinmesi
sorunlar yerine,
bk
sorun
olarak
grnd.
Bunun
sonucu
meslek
yaamamla
ilgili
tanlanmbeni ilk kez im tarihine yneltmi olan daha felsefi -kayglara bir dn yap
d byk
bkBirka
deiiklik
oldu.
Sradan
tarihsel
soruniar
gerekti.
ettiim
busaylabilecek
mam
makale
deneme szn
temelyerine,
kay
dnda,
beni
ilk
kez
m
tarihine
yneltmi
olan
daha
felsefi
kayglara
bk
dnolup
y^glarn ar bast ilk yaynlanm eserimdir. Bu bir bakma benim nasl
mam
geekla.
Birka
makale
dmda,
bu
deneme
szn
ettiim
temel
da bilim adamlndan bilim tarihiliine getiimi hem kendime hem kayde
gar ar bftt ilkaltm
yaynlanm
eserimdk.
Bu bk bakma benim nasd olup
dostlarma
da
saylabilir.
bir
aba
aklamaya
daHarvard
bilim adamlndan
bilim
tarditimeBirlii'nde
getiimi hmn
hemo-de
Genkendime
Aratrmaclar
Universitesi'nin
Aratrmac
dostlanma
aklamaya
ahtm
bkaba
da
saydabilk.
larak geirdiim yl iinde, bu kitapta ileri srdm dncelerin
Harvard
Universitesinin
Bkliinde
Gen
Aratrmac
Byle
buldum.
bazlarm
derinlemesineAratrmaclar
bir zgrogelitirme frsatm
ilk kez
larak
geirdiim

yl
iinde,
bu
kitapta
ileri
srdm
dncelerin
lk dnemi olmasayd, yeni bir alana geiim ok daha zor olabilir, hatta bel
ilk kez derinlemesine
gelitirme
frsatm
bnidum.gerek
Byle anlamda
bk zgr
bir ksmu
de gerekleemezdi.
kibazlarm
Bu yllarda
zamanmn
lk
dnemi
olmasayd,
yeni
bk
alana
geiim
k
daha
zor
dlabilk,
hatta bel
bilim tarihine adadm. zellikle Alexandre Koyre'nin yazlarm incelemeyi
ki
de
gerekleemezdi.
Bu
ydlarda
zamanmu
bk
ksmn
gerek
.anlamda
srdrdm ve ayrca Emile Meyerson'un, Kelene Metzger'in, Annelise
bilim tarihine adadm. zellikle Alezandre Koyrenin yazlarm incelemeyi
srdrdm ve ayrca Emile Meyersonun, Kelene Metzgerin. Annelise
40

40

Maier'ih almalaryla da ilk kez karlatm. (1) Bu kiiler, bilimsel dn

ce kurallarnn' gnmzdekilerdenokfarich olduu bir devirde bilimsel
Maier almalanyla
da ilk kdz karlatm. (l)-Bu kiUer, bilimsel dnne demek ldn, sn zamanlardaki birok baka aratrdnmenin
toaUarmm'gnffidekilerden
ftkl olduu bir devirde bilimsel
gsterebilinilerdir.
ok daha byk bir aklklaok
Geri baz tikel
ttidan
dlmenin ne dethek
ddunu,
s<m
zamanltudaki
birok baka aratryorumlarn gn getike daha fazla sorgulamaktaym,
tarihsel
fakat bilimsel
n^riah ok daha byk bir aklMa gsterebihnilerdir. Geri baz tikel
tarihirtin nasl bir sre olabilecei konusundaki anlaymn biim
dnce
tsihsel yorumlarm
gn getike daha fazla sogulamaktaym,
bilimsel
lenmesinde,
A.O. Lovejoy'un
Byk
Great Chain of Being (Varln fakat
Zin
d^nce
tarihimn
nasl
bir
sre
olabilecei
fconustmdaki
anlaymn
ciri) adl yaptyla birlikte bu kiilerin almalar, birincil kaynaklardanbiimson
lenhesinde, A.O. Lovejoyuh Great Chain of Being (Varlm Byk Zin
ra en belirleyici etkiyi yapmtr.
ciri) adl yaptyla
bu kiilerin
ahmalan,
birincil
kaynaklardan
son
o yllardaki
tarihiyle
ou bilim
zamanmn
grnrde
Bununla birlikte,birliltte
ra en belirleyici
etkiyi
yaprmtr.
pek ilgisi olmayan, fakat bugnk aratrmaclarn daha nceleri tarihin dik
' Bununla birlikte,
yllardaki
zamfiunn
ou
bilim tarihiyle
deiikgrntde
benzerosorunlar
kat kmelerine
bulup
karmaya
baladklar
alanlar
]^k
ilgiri
olmayan,
fakat
bugnk
aratinnacaran
daha
nceli-tarihin
dik
incelemekle geiyordu. Rastlant sonucu bulduum bir dipnot, beni Jean Pikat
ektiklerine
benzer
sorunlar
bulup
karmaya
baladklara
deiik
alanlar,
aet'nin byyen ocuun eitli dnyalar ve bunlar arasndaki geiler z
incelemekle
geiyordu.renmeye
Rastlant sonucu
bir dipnot, beni
Jean Pi(2) Bir meslektam
sayesinde,
erine
yneltti.bulduum
yapt deneyleri
adtnin
byyen
ocuun
eitli
dnyalar
ve
bunlar
ansndaki
geiler
z
alglama psikolojisi ve zellikle de Getalt psikologlar zeride yazlm in
erine
yapt
deneyleri
renmeye
y^ltti.
(2)
BTsmeslektam
sayesinde,
celemeleri okudum. Bir dieri beni B.L. Whorf'un diliri dnya gr'
alglama psikolojisi
Ve zelMde
de Getalt
psikologlara
zetkie
^azibn in
gelitirdii
ile tantrd.
W.V.O.
zerindeki
etkisi hakknda
dnceler
Quine
celemeleri
okudum.
Bir
dieri
beni
B
L
Whorfuh
dilin'
dnya
gr
ise beni analitik-sentetik ayrmndaki felsefi bulmacalar dnyasna gtrd.
zerindeki
etkisi
hakkmda
gelitirdii
dnceler
ile
tamtttd.
W.
V.O.
(3) Aratrmaclar Birlii ite byle rastgele bir araya izin veriyordu veQuine
ben
ise beni
aymmdaki
felsefi hemen
bultnacalar-dhyasma
gtrd,
Ludwick Fleek'in
srfbu
hemen hi bilinmeyen
tr analitik-sentetik
alma sayesinde
Aratrmaclar
Birliiund
iteEntwicklung
byle rastgeleeiner
bir arayaizin
veriyordu
ye ben
bir(3)yazs
wissenschaftlichen
Tatscolan Ensthenug
srfd
tr
ahma
sayesinde
Ludwick
Fleekift
hepen
hemen
hi
binmeyen
he (Bilimsel Bir Olgunun Kayna ve Geliimi) (Basel, 1935) monografisini
bir yazs ki,
olan
und Entwicklun
ekler visSenschaftlichen
TatsebuEnsthenug
tam bir nceli durumun
birok dncemin
bulabildim
deneme benim
he
(Bilimsel
Bir
Olgunun
Kayna
ve
Geliimi)
(Basel,
1935)
monografisini
dayd. Bir baka Harvard'h Gen Aratrmac olan Francis X. Sutton'un da
bulabildim
kii bubirlikte,
denehe Fleek'in
benm birok
dncemin
tam bir nceli
durumun
bu dnceleri
bilimsel
baz
almas
grleriyle
topdayd.
Bir
baka
Harvardh
Gen
Aratmnac
olan
Francis
K:
Suttonun
lluh bir tr sosyolojisi balanmda ele almamn gerekebileceini anda
baz grleriyle
Fleckin
almas
bu dnceleri
bilimsel top
ve konumalardan
aada
lamama
Geri okurlar
bu yaptlardan
neden oldu.birlikte,
luluun
bir
tr
sosyolojisi
balammda
ele
.almamn
gerekebileceini
an
ok az alnt bulacaklardr, fakat onlara ne kadar ok eitli ynden borlu
lamama
n
ed
^
oldu.
Geri
okmlar
aada
bu
yaptlardan
ve
konumalardan
olduumu burada ne anlatabilmeme ne de deerlendirmeme olanak var.
ok az almt bulacakiartoi fakat onlara ne kadar ok eitli ynden borlu

neunlard:
ailatabilmerne
ne de Etudes
deerlendirmeme
olanak
var. 3
Aratrmalar)
yapanlar
(11olduumu
Galileans (Galile
zellikle etkiburada
Alexandre Koyre,
cilt. Paris. 1959; EmileMeyerson, Identitynd Reality (zdelik ve Gereklik) ev, Kate
en Fran<5e,du
Debut 3
HeierieAlexandre;
Detrins
Metzger rib
Loewdnberg
1'93tir
( t ) zellikleNew'York,
etki:yapanlar
unlard;
Koyre,
EtudesChimiqijes
Galileens (Galile
Aratrmalar)
lSn&t Yzythfi
Kadar
XVIIParis,
XVIII
e a latin
siecle (Fnd
duelit,
duEm
Sonur&ev.
Y&lm
1959;
ile e
M eyerson.
ldentity
n d Battndan
Reali.ty ( zdelik
ve GreKlik)
Kate
S)ahls
v gimya
retileri)
retisi} Paris,
Boerhaave
1923 mlNavytbn,
Fransa'da
6 e w en b Kimya
e rg Mevir
York, 9Paris,
3 0 ; Heteile
Metzger,' Les
OOOtrins
Ghmigues
en Frande.du
Oebut
14.
Chimique
la
et
im
1930;
doctrine
Jahrhundert
Galjlei
Vorlaufer
Die
du X ve
V II Annelise
e a la fin Maier,
du XV III
e siecle
(17nci
Yzyln Balarndan ISttndi Yzyln Sonuna Kadar
ve AnneliseveMaier,
re'tisi)
1930 Boerhave
Kimya
(Newton,
Vrlaufer
I, ya
Boertaave
Stah
Paris!Stahlj
Fransada
K im
retileri)veParis,
1923
ve (Nevvton,
KimyaDie
rettei)
Paris,
ncelleri)
Galileis
t4. Yzyldaki
Jahrhundert
1930; im
ve 14.
Annelise
M aier,(Galilei'nin
Die Vorlaufer
Galjleis m
1 4 , Jahrhundert et la doctrine rvChimigue
sergiledii
ve sreleri
Ayn zamanda
de dorudan
(2)(Nevvton,
bilim tarihinden
kavram
StahI, Boertaave
ve Kimya
r^'isl)doruyakan
Parisi 1930 ve
Annelise
Maier, Die
Vorlaufer
iin
iki dizihzlliltajnemli
Piaget'nin
oldu: The Child's Conception.of Causali
aratrmalarndan
Galileis
im 14.
Jahrhundert(Galileinin
tA N^^ldakrnGeUonJ
ve Les
Londra, 1930
Gabain,
ev.deMarjorie
Move
ty (2)
Nedensellik
(ocuun
Ayn zam
anda bilimAnlay)
tarihinden
dorudan
doruya,kan
kavren
ve:Notions
sreleride
sergiledii
kavraytan)
ParisConception
Hareke! ve Hz oldu:
1946.
ment
ehez l'Enfant (ocukta
de Vitesse
iin et
Fiagernin
aratrmalarndan
iki dizi lzlllejnemli
The Childs
pf ausalideridi;
Thought
and Reality
(3)tyWhort'un
sonra John
daha
B- Carroll
(ocuunyazlarn
Nedensellik
Anlay)
ev. Mri'lrie
G abrin,
io pLanguage,
d ra , 1930 ve
LeS Notions
de MoveBenjamin
(Dil,
ve
Gereklik
Dnce
un
Whorf
.- Paris 1946.
Benjamin
Lee,
Whorf Hareket ve H z kavraytan)
Lee(ocukta
of chez
Selected
menl et Writings
de Vitesse
lEnfant
sunduu
grferirii
"Two
Quine'n
of Empiricism"
1956,
Yazlan)yazlarm
New York,
Seme
(3) VVhortun
daha
sonra
Ja^n; B.CarroB deripdi;
L an
g u agDogmas
e.,Thought
and Reality (Mantksal
Pointve
of View
Asn
BirtnBakf
yaz Whorf
(Grglcln
From Logical
adh Lee
ki Dogmas)
Selected VVritings
of Benjamin
(DJI, Dnce
Gereklik
.- Benjam
Le6,W
horfyn
Mass. Tvro
s. 20-46. df Erripifesm
1953, Dogmas
Cambridge,
dan)
adle kitabndan
alnarak
Sem
Yazlan) New
York,yeniden
1956, baslmtr,
Ounen g6tOferir
sunduu
(Grglcln ki Dogmas) adl yaz Frorn 41
Lgical Pint of Vievv (Mantksal Bir B ak^ An
dan) adl kitabndan alnarak yenoen oaslmtr, Cambridge, Mass. 1953, s. 20-46.

41

Gen Aratrmac olarak Harvard'da geirdiim son ylmda konferanslar

vermek
Lowell
gelimekte
arlmam,
Boston'daki
henz konfwanslar
zere
Enstits'ne
Gen
Aratrmac
olar^
Haryardda
geirdiim
son ydmda
olan
ilk frsat oldu. Bununhenz
iin
bilimzere
snamak
kavraym
olarak
sonucu
vermek
Bostondak
Lovell
Enstitsneanlmam,
geligekte
Kuramyla
1951
konusunda
aynda "Fizik
olanylnn
bilim Mart
kavraym
snamak
iin ilk lgili
frsatAraylar"
oldu. Bvuun
sonucu halka
olarak
sekiz
dizisi verdim.
konferans
ak
asl bilim
konumalk
Ertesi ylda,
bir .Fizik
1951
ylmn
Mart aymda
Kuramyla
lgili Araylar
konusunda
halka
vedizisi
retim
tarihinde
kadar
bir on-yl
grevine
sren
ak sekiz
konunalk
bir:baladm
konferans
verdim,
Ertesi
ylbu
d,dnemde,
asl bilim
birve
daha
alanda
yapmann
hocalk
renim
grmediim
glkleri,
nce hi
tarihinde
retim
grevine
baladm
bir on-yl
kadar
sren bu
dnemde,
beni
bunce
ilkrenim
anlamyla
gelitirmeye
alanahi
tamhocalk
dnceleri
za
olarak ynelten
daha
gpBediim
bir alanda
yapmanm
glkleri,
bu dnceler
man
hana ki,dnceleri
Neolarak

mutluyneltn
ileri dzeydeki
benibrakmad.
bu alana ilk
tam daha
anlamyla
gelitirmeye
zaretim
iin yol gsterici
programlar
temel
birer kay
mm grevlerimde
brakmad. Neizlediim
mutlu 1jana
ki, bu dnceler
daha ileri
dzeydeki

oldular.
nak
Bu nedenle
benim grlerimin
gerekprogramlar
bu
geerlilii,
retim
grevlerimde
izlediim
iin yol gsterici
temelgerek
birer kay
birnedenle,
dncelerin
bu
biimde iletilmesine
olan teknikler
konusunda
nak oldular.iyiBu
gerek benimuygun
grerimih
geerlilii,
gerek
dersleriletilmesine
rendiim
borluyum.
iin kendi rencilerime
teekkrkoHusunda
paha biilmez
dncelerin
iyi bir biimde
uygun olan teknikler
vebiilmez
yneliler
grevimin
Ayn
Harvard'daki
sona ermesinden
sorunlar
renhim
paha
dersler
iin kendiyelik
rencilerime
teeldcr
borluyum.
beri
yaynladm
amaHarvardldaki,
almalarn
ounluk tarihsel
Aym
sorunlar ve eitli,
yneliler
yelik yaklamdaki
grevimin sona
ermesinden
daberi
ve birletirici
ges^oldu,
ortak
Bunlardantarihsel
yaratc bilimsel
bazlaryaklamdaki
aratr
yaynladm
eitli,
a otiuk
almalann
bu metafizik
oynadbazlan
ile ilgiliydi.
mada
btnletirici
u ya
da ortak
veda
birletirici
esigrn
oldu. Bunlardan
yaratcrol
bilimsel
aratr
Dierleri,
balgrn
ku
kiilerin,
badamayanrolyeni
bunlarlabtnletirici
kuramlara
mada u eski
ya da
bu metafizik
oynad
ile bir
ilgiliydi.
ramn
deneysel
temellerinibal
ne yollardan
benimsediklerini
Dierleri,
eski kuramlara
kiilerin, gelitirerek
bunlarla badamayan
yeni birele
ku
alyordu.
yeni bir gelitirerek
kuramn ya benimsediklerini
iinde, aada
da buluun 'ortaya
ramn d Bu
^ e ysre
sel temellerini
ne yollardan
ele
k'
olarak
Bunun dn
alyordu.
Bu,adlandrdm
sre iinde, gelime
aada tr
yenidebirbetimlenmi
kuramm yaoldu.
da buluun
ortaya
daha birok
dak
hMetiriiahmadan
edilehir. oldu. Bunun dmolarak benzer
adlandrdm
gelime tr desz
betimlenmi
yln Davran Bilimleri
denemenin
.sonalmadan
aama, 1958-59
olumasnda
daBu
daha
birok benzer
birletirici
sz edilebilir.
davet,
'nde
leri Bu
ile balad.
aldm
geirmek
iin
Aratrma
Merkezi
Bir
denemenin
olumamda,son aama, 1958-59birylm
Davmm
Bilimleri
kez
daha,
frsatn
tartlan
aada
sorunlara
btiin
dikkatimi
verebilme
ileri Aratrma Merkezinde geirmek iip aldm bir davet, ile baladii
ir
buluyordum.
bir
ounluu
toplumbilimcilerden
da nemlisi,
oluan
Bundantartlan
kez daha, aada
sorunlara
btn
dikkatimi verebilme
frsatm
bu tr topluluklar
geirmek,
bir ylBundan
evrede
benim asl yesi olduum
buluyordum.
da nemlisi,
ounluuile,
toplumbilimeiCTden
luan. bir
doabilimcileri
konusunda
arasndaki
hi beklemediim
farklar
baz
evresi
evrede bir yl geirmek, bu tr topluluklar ile, benim
asl yesi olduum
Toplumbilimcileri
sorunlarla
neden
oldu.
geerli
karlamama
arasnda
doabimcileri evresi arasmdaki farklar konusunda hi beklemediim bu^^
bilimsel
saylacak
an
yntemler
gsteren
sorunlar ve
ak atk ba
sorunlarla
(karlamama
neden
oldu. zerinde
Toplumbilimcileri
arasnda,
geerli
beni
tarih
ve
lamazlklarn
Gerek
kapsam
okluu
zellikle
al
artt.
saylacak bilimsel sorunlsffve yntemler zerinde ak adf ba gsteren andoa bilimleriyle
bu
ve gerekokluu
uraanlarn
malarm
kendi deneyimim
lamazhklarm
ve kapsambende
beni zellikle
artt. Gerek
tarih al
salam
daha
tr
toplumbilimci
meslektalarndan
kalc
sorulara
veya
daha
malarm ve gerek kendi deneyimim bende doa bilipleriyle uraanlarm b
yantlara
ki, astronomi,
uyandrd.daha
Ne var
sahiptoplumbiBmci
olmadklar kukusunu
tr sorulara
tneslektalarmdah
salam
veya dahafizik,
kalc
kimya
uygulama,
biyoloji
veya
bugn
szgelii
alanlarndaki
psikologlar
yantlara sahip olmadklara kukusunu uyandrd. Ne var ki, astronomi,
fizik,
sosyologlaira
hale gelen temel
yahut
konulardaki
ben
zgalanlarndaki
kimya
veya biyoloji
uygulama,
bugnanlamazlklara
szgelii psikologlar
Bu farkn
bulma abas,
kaynan,
zer
sahne
tartmalara
olmamaktadr.
yahut
sosyologlara
zg
hale gelen temel
konulardaki
anlamazlklara
ben
diye
adlandrdm
ol
gnden
bilimsel
sonra
'paradigma'o
aratrmada
zer tartmalara sahne olmamuktadr, Bu farkm kaynam bulnm abas,
Paradig
gunun
ne kadar
fark etmemi
rol oynadn
nemlio bir
bilimsel
aratrmada
gnden
,sonra paradigma
diyesalad.
adlandrdm
ol
yani
rnek
salayan,
bilim
bir
bir
sre
malar,
evresine
belli
iin
bir
model
gunun ne kadar nemli bir rol oynadm fark etmemi salad. Pajradigedilmi yani
bilimsel
temin belli
kabulsalayan,
evrensel
eden,bir
sorular
rhalan,ve
birzmler
bilim evresine
sre iinolarak
bir model
rnek
yerine
bu
otur
bulmacamn
tanmlyorum.
Benim
paras
eklinde
baarlar
sorlar ve 0z m ler temin eden, evrensel olarak kabul edilmi bilimsel
elinizdeki
denemeninBenim
taslabulmacamm
sonra,
duktan
hzla olutu. bu paras yerine otur
baanlar
eldinde
tanmhyortin.
duktan sonra, elinizdeki denemenin tasla hzla olutu;

Taslam sonraki tarihesini burada anlatmama1gerek yok, fakat belli

Talamiinde
sonraki
anlatmama
gerek-bir
yok,
belli
z Ey
biletarihesini
iki fcat
koruduu burada
temel biim
hakkndaki'
dzeltmeler
dzeltmeler
iinde
bile
koruduu
temel
biim
hakkmdaki-bir
iki
sz
sy
dzeltilene,
kadar,
lemek zorundaym. lk taslak hazrlanp byk lde
lemek dorudan
zorundaym.
lk taslak
hazrlanp
lde dzeltildne
kadar,
Ansiklopedisi'nin
bir cildi
odoruya
Birleik
yazmn
Bilimlerbyk
yazmn
dorudan
doruya Birleik
Ansiklopedisinin
bir cildi
byleoilk' olarak
sanyordum.
Bu ncBilimler
kacam
larak
yapt hazrlayanlar,
lffak
kacam
sanyordum.
Bu
nc
yapt
hazrlayanlar,
ilk-olarak
ni
Bir yaz talep etmiler, sonra beni bu arlamaya sk sk balamlar vebyle
bir yaz
talepdaetmiler,
sonra
bu anlamaya
sk sk
balamlarHep
ve ive sabr iinde
birbeni
sonucu
anlay
olaanst
beklemilerdi.
hayet
hayet
sonucu da
olaanst
bir
sa^r ve
iinde
beklemilerdi.
Hep
ortaya
ve zellikle
kan rn.bak
'e,anlay
Monis
Charles
gerekenveteviki
sine
sine ve
zellikleesirgemedikleri
Charles Morris'e,
teviki ve ortaya
kan
Ne yazk
ki,rn,hak
Ansik
ok minnettarm.
grlerini
landa
i$ngereken
knda grtilerini
jin okgrlerimi
rtmettarm.
yazkyoun
ki. Ansik
sonNederece
ohacime sahip olmas,
kstl biresirgerhedikleri
lopedinin
lopedinin
lasitl
bir
hacime
sahip
olmas,
grlerimi
son
derece
youn olarak ve taslak eklinde sunmam zorunlu kld. Daha sonraki gelimeler
larak ve bu
taslak
eklinde sunmam
zorunlu
kld. Daha
sonraki
gelimeler
hatta
hafiflemesine,
ayl zamanda
bir lde
sayesinde
kstlamalarn
sayesinde
bu
-lastlamalarm
bir
lde
hafiflemesine,
hatta
ayn
zamsada
de
bamsz bir basm yaplmasna olanak kmasna karm, bu yapt gene
bamsz
bir
basm
yapilmasna
olanak
kmasma
karm*
bu
yapt
gene
birde
konusunun son tahlilde gerektirdii tam kapsaml kitap olmaktan ok,
konusunun
tahlilde gerektirdii tam kapsaml kitap olmakum ok, bir
kald.
deneme
olarakson
denehe
olarak
kald.bilinen
verilerin alglanna ve deerlendiriliine bir
En temel
amacm
En temel
amacm
bilinen
verilerin
ve deerlendiriliine
sunuun taslak
bu ilkaigilamma
biiminde olmasbit
olduu
deiiklik
iin,
getirmek
deiiklik
getirmek
olduuTam
iin,tersine,
bu ilkburada
sunuun
ta s l^ biiminde
olmas
yeni ynelilere
savunulan
saylmaz.
bir eksiklik
byk
birok
olan
deneme
byk
bir
eksiklik
saylmaz.
Tam
tersme,
burada
savunulan
yeni
ynelilere
varm
okur
zaten
iin
kendi aratrmalar sonucunda
de,varm
Bununla
kendi
aratumalan
sonucundahem
zaten
olan benimsenebilir.
birok okur iin
deneme
daha kolay
hem
daha dndrcdr,
tarz
ileride
benim
imdiden
sakncalar
bu
tarz
hem
daha
dndrcdr,
hen
de
,daha
kolay
benimsenebi^.
Bununla
deil
da
ve
yok
birlikte baz sakncalar
um
yapmayileride
ve derinlik
asmdan
birliktedaha
baz uzun
sakmcalan
da yok deil
ve bu
sakncalar
benim imdiden
kapsam
bir almada
kacak
inancndaym.
hakl gsterir
olsun
kacak
daha uzun biranlatmam
^mada biraz
kapsam
ve derinlik
asmdan
yapmay um
geniletmeleri
duum
daha
fazla tarihsel
kant
duum
geniletmeleri
biraz olsunok
hakl
gsterir
inanmndaym.
yer verebildiimden
nce, aadaanlatmam
eyden
Her
biyolojiden
de elde
Dahas,
bu yer
kantlar
Her eyden nce,
aada
verebildiimden
daha
fazla tarihsel
kant
kadar
bulunmaktadr.
fizik bilimi ok
alma kararmn
bilimlerini
sadecefizik
bilunmaktadr.
bu kantlar
kadar ele
biyoljiden
de elde
fizikbilimi
bu denemede
Benim Dahas,
edilmitir.
de bugnk
arttrmaksa,
baka nedeni
Benim bututarlln
denemede sadece
fizik bir
bilimlerini
ele alma
karartmm
nedeni almann
biredilmitirv
olan
ek olarak,birburada
Buna
dzeyimin
snrlardr.
bir rifedeni
almanm
tutarlln
arttrmaksa,
baka gelitirilecek
nedeni de bugnk
uzmanlk
de sosyolojik
hem
tarihsel
baz yeni smrlandm
uzmanlk dzeyimin
Buna ek hem
olarak,
burada
gelitirilecek
olan
bilim-gr
aratrma trlerinin
r
akla getirmektedir.
olduunu
bir verimlilii
bilim-gr
baz yeni aratrma
trlerinin
hem tarihsel
hem de sosyolojik
gizil (potansiyel)
adan
soncu
toplulukta
yahut aykrlklar
ters kmas
adan
gizil (potansiyel)
bir verimlilii
olduunu
aklabilimsel
getirmektedir.
r
nein,
beklentilerin
daha ayrntl
younlamas
belli noktalarda
nein, beklentilerin
ters kmas
yahut aykmlklm:
soncualna
bilimselgerektiren
toplulukta
dikkatlerin
konudur, bir
bir aykrln
zorlanmasnda-karilgin konu,
dikkatlerin
belli
noktalarda
younlamas
daha uyuma
ayrmtl
alma gerektiren
bir
baka
olasldr.
geirmesi
harekete
bunalmlar
bir konudur,
birbaarszln
baka ilgin konu,
bir ayknhm
uyuma
zorlanmasmda
kar
srekli
lalan
onu yaayan
bilimselgeirmesi
topluluun
her bilimsel
yandan,
tarihsel
devrimin
te
lalan
srekli
baanszln
bunalmlar
harekete
olasldr.
bu gr
haklysan,
o zaman
deiikliinin
savnda
te yandan,
her bilimsel
devrimin
onu yaayan
bilimsel
topluluun
tarihsel
asn deitirdii
gr
etkilemesi
ve haklysam,
aratrma yaynlarnn
ders kitaplarnn
devrim
gr asm
savmda
o z ^ a n buyapm
gr deiikliimn
sonrasdeitirdii
bildirilerinin
dipnotlarnda
gerekir.
rneinvearatrma
devrim Byle
sonras bir
dersetki,
kitaplarmm
aratrma yaymlannm
yapm
etkilemesi
olumasnn
farkllama,
devrimlerindipnotlarnda
dalmudaki
gerekir. teknik
B yleyazmm
bir etki,
rnein aratrma
bildirilerinin
deinilen
gstergesi
ele alnabilir.
olarak
teknik
yazmn
dalmmdaki farkllama, devrimlerin olumasmm
birdeinilen
byk
bir kstlamaya
Kitapta
bir
gstergesi
olarak
ele almabiiir.gitme zorunluluu ayrca birtakm nemli
bilimsel geli
oldu. rnein,
vazgememe
Kitapta
byk bir kstlamya
gitneneden
zorunluluu
ayrca birtakm
nemli
sorunlarn
tartlmasndan
arasmda
yaptm
paradigma-sonras
ve vazgenieme
menin
paradigma-ncesi
sorunlarm
tarlmasmdan
rtden devirleri
oldu. rnein,
bilimsel
geli
menin paradigma-ncesi ve paradigma-sonras devirleri arasmda yaptm

ayrm
devirlerin
eitli
aynmok
okematik
ematikkald.
kald.Erken
Erken
devirlerinzelliklerinden
zelliklerindenolan
olan
eitlidn
dn
ceceokullarnn
okullamunher
herbiri,
biri,paradigmaya
paradigmayaok
okbenzeyen
benzeyenyaplar
yaplartarafmdan
tarafmdanynlen
ynlen
dirilir.
paradigmann
dirilir.Daha
Dahaileri
ileridnemlerde,
dnemlerde,ender
enderdedeolsa,
olsa,iki
Ud
paradigmanmbar
barolarak
olarak
bir
birarada
aradaetkin
etkinolabilecei
olabileceikoullar
koullarbulunabilir.
bulunabilir.Salt
Saltbir
birparadigmaya
paradigmayasahip
sahip
olmak,
olmak,ikinci
ikinciBlm'de
Blmdeele
elealnan
almangeliimci
geliime!geiin
geiinmeydana
meydanagelmesi
gelmesiiin
iin
yeterli
deildir. Daha
yeterbbir
birlt
ltvdeildir.
Dahanemlisi,
nemlisi,ara
arasra
srakoyduum
koyduumksa
ksayn
ynSy
Sy
leiler
leilerdmda,
dmda,teknolojik
teknolojikilerlemenin
ilerlemeninyahut
yahutdardaki
dardakitoplumsal,
toplumsal,ekonomik
ekonomik
veveentelektel
entelektelkoullarn
koullannbilimlerin
bilimleringelimesindeki
gelimesindekipay
payhakknda
hakkmdahibir
hibirey
ey
sylemedim.
bunalm
sylemedim.Halbuki
Halbukid
detkenlerin
etkenlerinbasit
basitbirbirayknllm
ayknbbmbyk
bykbir
bir
bunahm
kaynana
Copernicus
kaynanadnmesine
dnmesinearac
aracolduunu
olduunuortaya
ortayakarmak
lmmakiin,,
iin,.
Copernicusveve
takviminden
takvimindendaha
dahauzaa
uzaagitmek
,gitmekgerekmez.
gerekmez.Ayn
Aymrnei
rneikullanarak,
kullanarak,bilimin
ibimin
dndaki
dndakikoullarn,
koullann,herhangi
hrhangibirbirdevrimci
devrimcireform
reformnererek
nererekbunalm
bunalmsona
sona
erdirmeye
erdirmeyealan
alankiinin
kiininseebilecei
seebileceialmaklarn
almaklarmkapsamn
kapsamnnasl
nasletet
kileyebildiini
kileyebildiinidedegsterebiliriz.
gsterebiliriz.(4)
(4)Bu
Butr
tretkilerin
etidlerindorudan
dorudanele
elealn
almmasnn,
masmn,bu
budenemede
denemedegelitirilen
gelitirilenana
anasavlar
savlarfazla
fazladeitireceini
deitireceinisan
sanmyorum,
bilimsel
myorum,fakat
fakatbyle
bylebir
birgiriimin,
giriimin,
bilimselilerlemenin
ilerlemeninanlalmasna
anlalmasrnabirin
birin
cilcilnemde
boyut
ekleyecei
nemdebir
biranalitik
jamlitik
boyut
ekleyeceikesindir.
kesindir:
belki
Son
Sonolarak
olarakveve.
belkidedeenennemlisi,
nemlisi,yer
yerdarl
darbbubudenemedeki
denemedekitarihsel.
tarihsel
yaklaml
yaklamlbilim
biUmgrnn
grnnfelsefi
felsefsonularm
sonularmele
eleal
atarzm
tarzmbyk
byklde
lde
etkiledi.
etk ilet.Var
Varolduklarm
olduklarmkesinlikle
kesinlikleyadsyamayacamz
yadsyamayacamzbbusonularn
sonularmenen
temel
bunu
yaparken
a
teiraelolanlarn
olanlarmbelgeleyerek
belgeleyerekgstermeye
gsteameyealtm.
abm.Fakat
Fakat,
bunu
yaparken
a
da
dafelsefecilerin
felsefecilerin;bubukonulardaki
konulardakieitli
eitlitavllarm
tavularmayrntlaryla
aynntlaylatartmaktan
tartmaktan
genel
genelolarak
olarakkandm.
fcamdm.phecilik
phecilikgsterdiim
gsterdiimyerlerde,
yerlerde,bubutavrm
tavrmbelli
Jtellifel
fel
sefi
tam biimlendirilmi
seftutumlarn
Uitumlann.fam
biimlendMImianlatmlarndan
anlatmlanndanok,
ok,bubututumlarn
tutumlannken
ken
dilerine
bububiimlendirilmi
dilerineynelttim.
ynelttim.Sonu
Sonuolarak
olarak
biimlendirilmiyaklamlardan
yaklamlardanherhan
herhan
gigibirini
birinibilen
bilenveveo oerevede
erevedealan
alanbaz
bazkiiler
kiilergrlerini
grlerinitam
taman
andnebilirler.
layamadm
layamadmr
dnebilirler.Bu
Busonuca
sonucavarmalar
varmalnsanrm
sjunmyanl
yanlolur,
olur,fakat
fakat
bubudenemeyi
denemeyionlar
onlanikna
iknaetmek
etmekhesabyla
hesabylayazmadm.
yazmadm.Buna
Bunakalkmak
kalkmalcok
ok
daha
trde
kitap
birbir
dahauzun
uzunveveolduka
oldukafarkl
farkl
trde
kitapgerektirirdi.
gerektirirdi.
Bu
Bunszn
nsznbandaki
bamdakizyaam
^aamparalan
paralansayesinde,
sayesinde,dncelerime
dncelerimebiim
biim
vermemde
vermemdebana
banayardmc
yardmcolan
olanaratrma
aratrmaalmalarna
almalarmavevekurumlara
kurumlaraolan
olan
borcumun
borcumunbilebildiim
bilebildiimkadarm
kadanmaldayabildim.
aldayabildim.Bu
Buborcun
borcunkalan
kalanksmn
ksmmi-ilerideki
nene
leridekisayfalada
sayfalardaalntlar
abntlaryoluyla
yoluylaanacam.
anacam.Bununla
Bununlabirlikte
birlikteneneburada
buruda
dedesonra
sonrasyleneilerin
syleneilerinhibiri,
hibiri,bubuinsanlara
insanlaraolan
olankiisel
kiiselykmllmn
ykmllmn
derecesini
derecesiniveya
veyaniteliini
niteliinianlatmaya
anlatmayayetmez.
yetmez.Bu
Bukiilerin
kiilerinbelli
bellizamanlarda
zamanlarda
(4)(4)BBu
in
etkenlerin
tartmas
Planetary
bkz.
T.S.
flevolution:
Copernican
Kuhn,
The
AstAst
etkenlerin tartmas iin bkz. T.S. Kuhn, The Copernican Revolution: Planetary

ronomy
Devrjmi:
ininthetheDevelopment
ofof
(Kopernik
Western
Bat'
Thought
Dncesinin
Geli
ronomy
Development
Western
Thought
(Kopernik
Devrimi:
Bat
Dncesinin
Geli
Gezegen
Astronomisi)
mesinde
Cambridge,
1957,
Enetelektel
s.
veve
Mass.,
270-71
mesinde G ezegen Astronomisi) Canjbridge, Mass., 1957, s122-32,
, 122-32,
270-71.
Enetelektel
ekonomik
d.koullarn
gelime
bilimsel
baz
somut
dier
eleele
zerindeki
etkileri
makalelerimde
ekonomik
d,koullarn
somut
bilimsel
gelime
zerindeki
dir
etidleri
baz
makalelerimde
Discovery"
of ofEnergy
alnmtr:
(E-zamanl
asasananExample
of ofSimultaneous
alin m ^ir:"Conservation
Conservation
Energy
Example
Simultaneous
Discovery
(E-zmnh
rnei
Olarak
Enerji
keiflerin
Sakinimi)
thetheHistory
of ofScience
in in
Critical
Problems
keiflerinBirBir
rnei
O larak
Enei
Sakinimi)
Critical
Prablems
History
Science(Bilim
(Bilim
321-356
Wise.,
Clagett,
Tariflinde
Tarihindenemli
nem liSorunlar)
Sorunlar)der.
der.Marshall
Marshall
Clagett.Madison,
M adison.
W isc.,1959,
1 9 5 9s.
, s,
3 2 1 ;3 5 6"En
Engineering
Preedent forforthetheWork
of ofSadi
almalarnn
Mhendislik
Camof
Carnot'riun
gineering.Preedent
W ork
Sadi
C a m o(Sadi
f (Sadi
Carnotriun
almalarnn
Mhendislik
ncelleri)
(Uluslararas
Archives
alanndaki
Tarihi
Bilim
Sciences
Internationales
d'lllistoire
des
alanndaki ncelleri) ArchivSs
Intemtionales
dlllistoire
des
Sciences (Uluslararas
Bilirn Tarihi
1960, 247-51,
Arivleri)
dergisi,
ddetkenlerin
52,
567-74.
Arivleri)XVIII,
X V III, 1960,s. s.
247-51,Isis
Isis
dergisi,
52,1961,
1961,s. s.
567-74.Dolaysyla*
Dolaysyla^
etkenlerin
yalnzca
denemede
bubu
roln
eleele
sayabilirim.
alnan
nemsiz
sorunlar
asndan
daha
roln
yalnzca
denemede
alman
sorunlar
asndan
daha
nemsiz
sayabilirim.

yaptklar eletiriler ve neriler, dnsel gelimemi desteklemi ve ynlen

yaptklan
ve neriler
gelimemi
desteklemi
yeok
ynlen
Bueletiriler
bu yaa
fikirlerindnsel
za
olumaya
dirmitir.
denemedeki
balamasndan
dirmitir.
Bu
denemedeki
fikirlejn
olumaya
balamasmdap
bu
yana
pR za
man geti. Bu sayfalarda hakl olarak kendi etkilerinin belirtilerini grecek
manherkesin
geti. Bu
hakl olarak
etkilerinin
belirtilerini
grecek
listesini yapmak
plan
birsayfalarda
btn dost
hemen
ve tandklarm
hemenkendi
olan
herkesin
bir
listesini
yapmak
hemen
hemen
btn
dost
ve
tamdklanm
saymakla zde olacaktr. Bu koullarda, en zayf bir bellein bile tam silesaymaklaenzde
olacaktr.
koullarda,
en zayf
tam sileetkileriBu
nemli
ilebellein
snrlamak
kiibir
meyecei
olan birka
yapm
kendimibile

meyecei en nemli etkileri yapm olan birka kii e kendimi snrlamak

zorundaym.
zorundaym.
Beni ilk olarak bilim tarihine ynelten ve bylelikle bilimsel ilerlemenin
Beni
ilk olarakkavraynm
bilim tarihine
ynelten vebalatan
bylelikle
bilimsel
ilerlemenin
hakkndaki
o sralarda
yaps
deimesini
kii,
Har
yaps
bakamdaki kavraynm
balatan Bu
kii,sre
o sralarda
IfarJames B. Conant'd.
vard
bakam olan deimesini
baladn
niversitesi'nin
vard
niversitesinin
bakam
olan
James
B.
Conantd.
Bu
sre
baladmdan beri, dncelerinden, eletirilerinden ve zamanndan -tasla okumak
beri,deiiklikler
dncelerinden,
eletirilerinden
zamamndap
okumak
da dahil--tasla
ver
zaman
nemli
vedan
iin gerekenve
cmerte
nermek
ve
nemli
deiiklikler
nermek
iin
gereken
zaman
da
dahilcmerte
ver
meyi,srdrmtr. Dr. Conant'm balatm olduu tarihsel yaklaml dersi
meyi,
stdrmtr.
Ett.
Conantm
balatm
olduu
tarihsel
yaklaml
dersi
be yl birlikte verdiimiz Leonard K. Nash ise, dncelerimin ilk biimlen
be yl
birlikte yllarda
verdiimiz
LeonardK.
Nash
ise, dncelerimin
ilkbu
biimlen
daha
da etkin bir
balad
meye
alma
arkadayd .ve
geli
meye
balad
yllarda
(Ma
da
etkin
bir
alma
arkadayd,ve
bi geli
de
menin daha sonraki aamalarnda yokluu kendini ok hissettirdi. Gene
menin d ^ a sonraki
yokluudekendini
ok hissettirdi.
yerini,de
dostluun Gene
tesindeki
ki, onunaamalmnda
yaratc alveriin
ahslymm
anslymm
onun yaratc
de tesindeki
dostluun
yerini,
yeni BerkeleyMen
ayrldktan
sonraalveriin
Stanley
Cambridge'
meslektam
denki,
Cambridgeden
ayrldirtan
sonraveyeni
Berkeleyden
Stanley
konularylameslektam
estetik
Cavell
ilgili: bir felsefeci
doldurdu. Daha
ok ahlak
Cavell
doldurdu.
Daha okok
ahlak
ve sonulara
estetik konularyla
ilgili benim
bir felsefeci
yakn
olan
benimkilere
Cavell'in
iin
varm olmas
olan
Cavellin
benimkilere
ok
yakm
sonulara
varm
olmas
iin
imdiyse
srekli bir heyecan ve yreklenme kayna lmtr. stelik o, benim
srekli
bir
heyecan
ve
yreklenme
kayna
lmtr.
stelde
o,
imdiyse
kadar dncelerimi bitmemi tmcelerle aabildiim tek insandr. Bu tr bir
kadar dncelerimi
tmcelerle
aabildiim
tek insandr.
Bu tr
kar-bir
hazrlarken
veren anlamamz
tarzna olanak bitmemi
onun,
iletiim
ilk taslam
iletiim
tarzma
olanak
veren
anlamamz
onun,
ilk
taslam
haznlarken
k^atm engelleri gemem veya amam iin bana yol gsterebilmesini sa
atm
engelleri
gemem
veya
amam
iin
bana
yol
gsterebilmesini
salamtr.
lamtr.
lk taslak tamamlandndan beri, birok baka dost da dzeltilmesi iin
taslak Sanrm
tamamlandmdan
beri, birok
baka
dost da dzeltilmesi
iin
ve kalc olan
en belirleyici
burada yalnzca
katklar
gsterdi.
abalk
aba
gsterdi.
Sanrm
burada
yalnzca
katkln
en
belirleyici
ve
kalc
olan
drt kiiyi anarsam dierleri beni balayacaklardr. Berkeley'den Paul K.
drt kiiyi anarsam
dierleri bni
balayao^ardr.
Berfceleyden
Paul K.
Radyasyon
Ernest
Feyerabend,
Nagel, Lawrence
Columbia'dan
Feyerabend,
G
olm
biadan
Ernest
N
a
g
el,
Lawrence
Radyasyon
laboratuvarndan H.Pierre Noyes ve son tasla baskya hazrlarken benimle
laboratuvarmdan
H.Pierre
Noyes
ve son tasla
baskyakukular
hazrlarken
ve benWle
Bu kiilerin
birlikte
John
L. Heilbron.
neri
alan rencim
birlikte
alan
rencim
John
L.
Helbron.
Bu
kiilerin
kukulan
neri
leri benim iin son derece yararl olmutur. Fakat ne onlarn ne devedier
leri
benim
iin
son
derece
yararh
olmutur.
Fakat
n
onlarm
ne
de
dier
lerinin sonuta ortaya kan almay btnyle kabul ettiklerini varsaymam
lerinin sonuta
yoktur.kan almay btnyle kabul ettiklerini varsaymam
nedenortaya
iinhibir
iin
hibir
neden
yoktur.
Anne ve babama,
eime ve ocuklarma teekkrm biraz farkl bir tarzda >
Anne
ve
babama,
eime almama
ve ocuklaruna
teekkrm
farkhkatklar
bir tarzda
dnsel
olmak zorunda. Her birinin
yaptklar
olarak biraz
olmak
zorunda.
Her
birinin
almama
dnsel
olarak
yaptklan
onlar
kendi abalarmdan herhalde hibir zaman ayntramayacam. Fakatkatkalan
k m zamanda,
ii abalarmdan
lbir
ayntramayacaun.
Fakat
onlar
daha nemli
al
deiikherhalde
bir ey yaptlar:
okzaman
ayn
llerde,
ayn
zamanda,
deiik
llerde,
ok
daha
nemli
bir
ey
yaptlar:
almann srebilmesini saladlar ve bu almaya olan inancm desteklediler.
manm srebilmesini
ve buolan
ahmaya
olan inancm
herkes bunun
yaknlarna
ile boumu
insann desteklediler.
Benimki
gibi bir tasarsaladlar
Benimki
gibi
bir
tasar
ile
boumu
olan
herkes
bunun
insamn
yaknlanna
ede
teekkr
zaman zaman nelere mal olduunu ok iyi bilir. Onlara nasl
zaman
zaman
nelere
mal
olduunu
ok
iyi
bilir.
Onlara
nasl
teekkr
ede
ceimi bilemiyorum.
ceimi bilemiyorum.

I.GR: TARHE DEN ROL

I. GR: t a r i h e DEN ROL

Tarih, yalnzca bir zamandiziml ve anlat deposu olarak grlmedii tak

dirde, u anda bize egemen olan bilim imgesinde esasl bir dnme yol
Tarih,
zamandizim
ve anlat deposu
olarak grlmedii takbilim adamlar
imgeninbir
Buyalnzca
bizzat
aabilir.
kadar hemen he
iin bile imdiye
diMe,
u
andia
bize
egemen
olan
bilim
ngesinde
esasl
dnme yol
men tek kayna olan tamamlanabilmi bilimsel baarlarnbir
incelenmesi,
aabilir.
Bu
imgenin
bizzat
bilimi
adamlan
iin
bile
imdiye
kadar
hemenya
he
klasik yaptlarda yer aldklar biimde, ya da, daha yakn bir zamandan
beri,
men
tek
kayna
olan
tamamlanabilmi
bilimsel
baarlarn
incelenmesi,
yeni kuak bilim adamlarna meslein retildii ders kitaplarnda kaydedilya
klasikbiimde
yaptlarda
yer aldklar
biimde,
ya da, daha yakn bir zamandan l^ri,
dikleri
olasdr.
Halbuki
bu tr kitaplarn
amac, kanlmaz olarak
yeni
k
u
^
bilim
adamlanna
meslein
retildii
kitaplannda kaydedil
iknaya ynelik ve pedagojiktir. Bir ulusun kltr ders
turist brorle
hakknda
dikleri
biimde
olasdr.
Halbuki
bu
tr
kitaplarm
amc,
kanlmaz
olarak
rinden yahut dil renilen metinlerden ne kadar fikir edhebilirsek,
bu kitap
iknaya
ynelik
ve
pedagojiktir.
Bir
ulusun
kltr
hakknda
turist
brorle
lardan kartlacak bir bilim kavram da, onlar retmi olan asl abay o ka
rinden
yahut dil
renilendenemede
metinlerden
ne kitaplarm
kadar fikirbizi
edinebilirsek,
bu kitap
yanstabilir.
dar
Elinizdeki
bu tr
ne gibi temel nok
lardan
kartlacak
bir
bilim
kavram
da,
onlar
retmi
olan
asl
abay
o ka
talarda yanlgya srklediini gstermeye altk. Amalanan/tarihin do
dar yanstabilir.aratrma
Elinizdeki
denemedekaydetmesinden
bu tr kitaplarmdoabilecek
bizi ne gibi temel nok
rudan
faaliyetini
doruya
olduka
talarda
yanlgya
srklediini
gstermeye
altk. Amalanan, tarihin do
farkl
kavraimin
bilim
ana hatlaryla
izmektir.
rudan
doruya
aratrma
kaydetmesinden
doabilecek olduka
birlikte,
tarihselfaaliyetini
veriler daha
ok bilim metinlerinden
Bununla
alnm ve
farkh
bilim
kavramm
ana
hatlanyla
izmektir.
tarihle ilgisi olmayan bir stereotipin (basmakalp modelin) rettii sorular
Bununla
birlikte,
tarihsel veriler
daha ok bilim
metinlerinden
alnm ve
yantlamak
zere
toplandklar
ve incelendikleri
srece,
sz konusu bu yeni
tarihle
ilgisi
olmayan
bir
stereotipin
(baamakalp
modelin)
rettii
sorular
kavramn ortaya kmas iin tarih bile yeterli olmayacaktr. Bilim"metinleri
yantlamak
zere
toplandklar!
ve
incelendikleri
srece,
sz
konusu
,yeni
ounlukla, bilimin ieriini yalnzca kendi sayfalarnda betimlenmib
gz
kavramm
ortaya
kmas
iin
tarih
bile
yeterli
olmayacaktm
Bilim'metinleri
lemlerin, yasalarn ve kuramlarn temsil ettii iddiasndadrlar. Ayn kitaplara
ounlukla,
ieriini
yalnzca
kendiverilen
sayfalarnda
betimlenmi
gz
neredeyse
okur
eitbilimin
tarafndan
anlam da,
ister istemez,
bar sreklilikle
lemlerin,
yasalarm
ve
kuramlarm
temsil
ettii
iddiasmdadrlar.
Aym
kitaplara
bilimsel yntemlerin sadece ders kitaplarna veri toplamak iin kulandan usta
neredeyse eit
lar veriler
sreklilikle
okur
tarafmdan
verilengenellemeleri
anMn da, ister
istemez,
ve bu
tekniklerden
ile ders
kitabnn
kuramsal
arasnda
bilimsel
yntemlerin
sadece
ders
kitaplanna
veri
toplamak
iin
kulandan
usta
ilinti
kurmak iin bavurulan mantk ilemcilerinden ibaret olduu dorultu
tekniklerden
ve
bu
veriler
ile
ders
kitabmm
kuramsal
genellemeleri
arasmda
sunda yer etmitir, Bylelikle ortaya km olan bilim kavram,: bilimin do
ilinti
iin
bavurulan
mantk
ilemcilerinden
ibaret olduu dorultu
ve kurmak
as
hakknda
kkl
gelimesi
armlara
neden olmaktadr.
sunda
yer
etmitir,
Bylelikle
ortaya
km
olan
bilim
kavram,:
bilimin
do
Eer bilim, bugn kullanlan metinlerde toplanm olgu,
kuram
ve yn
as
ve
gelimesi
hakknda
kkl
armlara
neden
olmaktadr.
temlerden oluan bir btnse, o zaman bim adamlar da, baarsn ya da ba
Eer bu
bilim,
bugn
kullanlan
toplanm olgu, kuram ve yn
btne
armasn,
belirti'
bu eyi kazandrmaya
u ya dametinlerde
alan insanlar
temlerden
oluan
bir
btnse,
o
zaman
bilim
adamlar
da, baarsn
ba
olmak durumundadrlar. Bilimsel gelime bu elerin,
teknikyaveda
bilimsel
bil
armasn,
bu
belMi
btne
u
ya
da
bu
eyi
kazandrmaya
alan
insanlar
gi dediimiz, gittike byyen birikime tek tek ya da topluca ilave edildii
olmak
durumundadrlar.
Bilimsel
gelime
butarihi
gelerin.'bilimsel
teknik ve bil
blk
bir sre haline
gelmekte,
bilim
prk
ise, hem bu birbiri
ardn
gi dediimiz,
tek
tek
ya
da
topluca
ilave
edildii
hem debyyen
dan
gelen ekleri,gittike
bunlarnbirikime
dal
birikimini nleyen engelleri arivleyen
blk prk
sre halinegelmekte,
bilimilgilenen
tarihi ise,tarihiye,
hem bu birbiri
ardn
durumda,
olmaktadr.
Bu bir
grnrde
bilimsel gelimeyle
dan
gelen
ekleri,
hem de bunlarm
birikimini
nleyen
engelleriyasanm
arivleyen
dal
bir taraftan,
esas
yahut
dmektedir:
iki
grev
her ada
olgunun,
olmaktadr. Bu durumda, bilimsel gelimeyle ilgilenen tarihiye, grnrde
iki esas grev dmektedir: bir taraftan,
her ada olgunun, yasanm yahut
46
46

kuramn kim tarafndan ve hangi zaman parasnda keif veya icat edildiini
gerekmektedir. Dier taraftan da, moderns bilim metnini oluturan
belirlemesi
kuramm
tarafndan
ve hangi
zaman
parasmda
keif veyave
icat
h fuzta
yablayefsanelei
bMKre'SM
olan
bnlemi
inandakim
boedildiini
gerin
beklem
esi gerekmektedir.taraftan
da, modern
bilim metnini
oluturan
zabetimlemesi veDier
ounluk
zorunludur.
lr
aklamas
toplamm
aratrma
gerin
daha hzl
birikhe'sini
nlemi
olan yanllar,
efsaneler ve bo inan
yoldadr
bu
amalara
ynelmitir
bu
ten
ve'
bazlar
da'hl
lar toplattm betimlemesi ve aklamas zorunludur. ounluk ararma za
Fakat, son yllarda baz bilim tarihilerines birikim yoluyla gelime kavra
ten-buonlara
amalara
ynelmitir
ve^azln
dabl^bu
yoldadr.
ykledii
gittike
ilevleri
daha g gelmeye
yerine getirmek
mnn
= Fakat, son
bilim tarilmne^bifikim
gelime kavra
ek aratrmann
Bir yllarda
oalmabaz
srecinin
vakanvisleri olarak,yoluyla
balamtr.
baz
mnn
onlara
ykledii
ilevleri
yerine
getirmek
gittike
daha
g,gelmeye
sorularn yantlanmasn kolaylatraca yerde, daha g hale getirdiinin
balamtr.
Bir oalma
srecinin
vakanvisleri
olarak,
ek aratrmanm
baz
Doadaki
oksijen
enerji sakuvarmaktadrlar:
farkna
ne zaman
kefedildi?
sorularn
yantlamnasm
kolaylatraca
yerde,
daha
g
hale
getirdiinin
basitinden,
en
kavramlatfd?
ksm
bunlarn,
Bir
min ilk kim
sorulmas yefrkma
varmaktadrlar:
zaman
kefedildi? Doadaki
enerji
a m i
olduundanoksijen
giderekne
Ya bilim tek
duymaktadr.
sorular
kuku
rinde
tek skeif
mim
ilk
kim
kavramlatnd?
Bir
ksm
buhlarm,
en.basitinden,
sorulmas)
ye
ve icatlarn birikmesiyle gelimiyorsa? Bu ayn tarihiler bir yandan da ken
rinde
sorular
olduundan
giderek
kuku
duymctadr.
Ya
bilim
tek
tek
keif
dilerinden ncekilerin hi dnmeden 'hata' ve 'bo inan' olarak damgala
ve icatlarn
gelimiyorsa?
Bu ayn
tarihiler
yandan
da ken
geleri
kamlar arasmda
gzlemler ve
'bilimsel'
olanbir
dklar
et
gemibirikmesiyle
ayrt
dilerinden
ncekilerin karlayorlar.
hi dnmedenSzgelii
hata veAristoteles
bo inan,
olarak damgaladinamiini
artan glklerle
mekte
oksi
dklan
gemi
gzlemler
ve kamlar
olan eleri ayrt
veyaarasmda
kaloriyebilimsel
'flojiston'lu
kimyay*
dayal termodinamii
jen
yerine
dahaet
mekte
artan
glklerle
karlayorlar.
Szgelii
Aristoteles
dinamiini
oksi
dikkatle inceledike, doa hakknda bir zamanlar geerli olan bu grlerin,
jenbtn
yerine
flojistonlu
kimyay*
kaloriye
dayal
termodinamii
daha
gnmzde
geerliveya
olanlardan
bir
daha
az bilimsel,
olarak,
ya da daha
diidcatle
inceledike,
doa
hakknda birgiderek
zamanlar
geerli
n l ^ bu grlerin,
olmadklarn
bir kesinlikle
tercih rn
hissedi
artan
fazla
kiisel
bir btn
gnmzde
olanlardan
d ^ a az bilimsel,
ya bugn
da daha
gemi geerli
bu zaman
efsane deniiecekse,
o zaman
yorlar.
Eerolarak,
inanlara
fazla
kiisel
tercih
rn
olmadklarn
giderek
artan
bir
kesinlikle
hissedibilgi
dayand
edilen
kabul
ve
trnn
yntemlerle
mantkla
bilimsel olduu
Eer buefsaneler
zaman retilebilecei
gemi inanlara
efsane
denilecekse,
zamanbilim
bugn
aktr.
dayorlan
Yok eer obunlara
gayet
ayn ekilde
bilimsel olduu
kabul
trnn
yntemlerle
ve mantda
bilim,bilgi
bugn
deniiecekse,
daedilen
olduklarmzla
o zaman
sahip dayand
hi de badama
da inan
ayn ekilde
efsanelerkapsam
retilebilecei
a to . Yokkarsnda-,
eer bunlara
bilim
Bu seenekler
oluyor.gayet
tarihi
yan
topluluklarn
denilecekse,
o zaman
da bUim,Zamanm
bugn sahip
olduklarmzla
hi desrf
badama
kuramlarn,
bir ke
yelemek
ikincisini
zorundadr.
doldurmu
yanatldklar
inan topluluklarn
oluyor. Bu seenekler
karsmda,
tarihi
Gelgelelim
bu
olmadklar
nara
sylenemez.
iin, ilkecekapsam
bilimsel
kincisini
zorundadr.doal
Zamanm
doldurmu
srf bir ke
de, yelemek
bir birikim
olmak aklanmasn
srecikuramlarm,
bilimsel gelimenin
seenek
nara atldklar iin,
bilimsel
olmadklar
sylenemez.
zorluklarmbu
Tekilkece
tek keif
ve icatlarbir
almannGelgelelim
balarna
gletirmektedir.
seenek
de, ayn
bilimsel
gelimenin
doal
birikim
sreciyaplan
olarak aklanmasm
bubir
bu bireysel
de bilime
sefer
tarihsel
seren
ortaya
aratrma,
gletirmektedir.
tek keif
ve icatlara
bir balama
almanm
zorluklarm
zemin
sanlan
kukulara
birikim
derin
sreci hakknda
birletirdiiTek
katklar
ortaya
seren
ayn
tarihsel
aratrma,
hu
sefer
de
bilime
yaplan
bu bireysel
hazrlam olmaktadr.
katklar
birletirdii
sanlan birikim
sreci
bknda
kukulara
zemin
yazma yn
biliminderin
tarihini
sonucu
olarak
kuku ve glklerin
Btn bu
hazrlam
olmaktadur.
(historiyografisinde)
bir devrim meydana gelmitir. Bilim tarihileri,
teminde
kuku
ve glklerin
sonucu olarak
tarihini
yazma
yn
farknda
olma
da yaptklarnn
henzbilimin
tamamen
ounlukla
yava,buama
yavaBtn
teminde
(historiyografisinde)
bir
devrim
meydana
gelmitir.
Bilim
tarflileri,
birida
dan, yeni tr sorular sormaya, bilimler iin farkl ve ou zaman pek
yavaolmayan
yava, ama
ounlukla
yaptklarmm
henz Daha
tamMnen
bir bilimolma
da
izgileridaizlemeye
kimci
eski farkmda!
baladlar.
gelime
dan,bugnk
yeni tr ilerlemi
sorular sormaya,
bilimler
iin farkl
ou zaman
da pek birikalcve
durumumuza
yapt
aratrmaktansa,
katklar
lnn
kimoi olmayan
gelime izgileri
izlemeye
baladlar.
Daha eski
bir bilim
dabtnln
ediyor
tarihsel
o bilimin
sergilemey
itercih
kendi zamanndaki
mm
bugnku
ilerlemi
durumumuza
yapt
kalc
katklara
aratrmaktansa,
lar. Szgelii Galileo 'nun grleri ile modem bilimin grleri arasndaki
o .bilimin
kendi
zamanmdaki
btnln
sergilemeyikendi
tercihevresi
ediyor
sormaktantarihsel
ok, Galileo
'muri grlerinin
hakkmda
soru
iliki
lar.yani
Szgelii
Gallleonun
grleri
modern bilimin
arasmdaki
bilim
kendinden
hemen grleri
veile
retmenleri,
adalar
ile,
sonra gelen
iliki hakkmda sOfu sormaktan ok, Galileonun grlerinin kendi evresi
fiojistan kuramna inanan Priestley, tutuabilir maddelerde bulunduunu
(*)ile,
Flojiston:
yanitutumann
retmenleri,
adalar ve kendinden hemen sonra gelen bilim
iddia ettii flojiston unsurunun yanma srasnda kurtularak havaya kart dhcesindeydi.
kuramna
yanm oluyordu.
oksijenbulunduunu
maddekuramna
Lavoisier'nin
flojistonunu
kaybedenflojistan
Yani
savunduu
(*) Flojiston:
tutumann
inanan Priestley,
tutuabilir
rriaddelerde
karmaSyd.
oksijen denen
havadan kurtularak
yanan maddeye
gaz kart
gre
elementin
de,ettii
nedeni
tutuma
iddia
flojiston
unsurunun
yanm a ifasnda
havaya
dncesindeydi.
tarzyd.
.olan iki nesne
birbirinin
mantksal
tamyanm
Yani
flojiston
kartLavoisiernin
ve iki aklama
ve oksijen
Yani
flojistonunu
kaybeden
madde
Oluyordu.
savunduu
oksijen kAamna

(-N.)
gre de, tutum a nedeni yanan maddeye hayadan oksijen denen gaz elementin karmasyd.

Yani flojiston Ve oksijen birbirinin tam mantksal kart olan iki nesne ve iki aklam a tarzyd.

(.N.)

47

47

adamlaryla olan ilikisini sorgulamaya yneliyorlar. stelik, bu evrenin ve

dier benzerlerinin kanlarn, bu, kanlara en st dzeyde bir i tutarlln
olan ilikisini
stelik,
bu asmdan,
evrenin ve
kazandracak
bir bak
doalanyla
yakn uyumuyneliyorlar.
ile mmkn
olan ensorgulamaya
veadam
dier
benzerlerinin
kanlarm
,
bu,kanlara
en
st
dzeyde
bir
i
tutarlln
genellikle de ada biliminkinden ok farkl bir bak asmdan incelemekte
ve
doa
ile
m
m
kn
olan
en
yakm
uyumu
kazandracak
bir
bala
asmdan,
Ale
belki
de
iyi
ve
en
rneklerini
kaynaklanan
srar ediyorlar. Bu abadan
genellikle
de ada
biliminkinden
ok farkb
bir bak
asmdanekliyle
incelemekte
bi
bulacamz
yaptlarda
gsterildii
xandre
Koyre'nin
yazlarnda
srar eski
ediyorlar.
Bu abadan
kaynaklanan
ve belki bal
de enyazarlarn
iyi rneklerini
Aletartt
geleneine
(historiyografi)
limin,
tarih yazma
xandrepek
K oyrenin
yazlarmda
bulacamz
ekliyle
tr tarihselgsterildii
Bu yaptlarda
hi olbi
almalarn,
benzer bir
urala
yan kalmamtr.
limin,sonulan
eski tarihbakmndan
yazm a (historiyografi)
geleneine
yazarlarm
tartt
imgesi bal
olanan
mjedeledikyepyeni bir bilim
mazsa
urala
pek benzer Bu
bir deneme
yan kalmamtr.
Bu tr
tarihsel
alm
alann, hibu
ol
tarih
imgeyi,
yazmmdaki
de sz konusu
lerini
syleyebiliriz.
mazsa
sonulan
bakmmdan
yepyeni
bir
bilim
imgesi
olanam
mjedeledikyeniliin baz olas sonularn akla kavuturarak canlandrmay amala

lerini syleyebiliriz. Bu deneme de sz konusu imgeyi, tarih yazmmdaki bu

maktadr.
yeniliin
olas
akla
kavuturarak
canlandrmay
am ala
eleri hangileri
Bilimin,baz
n plana
kacak olan
bir sonularm
byle
aba sresince
maktadr.
dir?
En azmdan sunu srasma gre, ilk olarak yntem ynergelerinin, eitli
biriin
ababir
sresince
nsonu
plana belirlemekte
kacak olan kendi
eleribalarna
hangileri
tek esasl
bilimselbyle
trdeBilimin,
sorular
dir?
En
azmdan
sunu
srasma
gre,
ilk
olarak
yntem
ynergelerinin,
g
yetersiz kalmalar gelmektedir. Elektrik veya kimya dallarnn kapsadeitli
trde bilim
sel sorular
iin bir
esasl
sonu belirlem
ektedeilse,
kendi balarna
ama bi
birtek
bu dallardan
sylenen
haberdar
incelemesi
rngleri
kii,
yetersiz kalm
alar gelmektedir.
Elektrik veya
kimya badamayan
dallanm n kapsad
g
bir sr
birbiriyle
olduunu biliyorsa,
limselliin
ne demek
rngleri
incelemesi
sylenen
bir
kii,
bu
dallardan
haberdar
deilse,
ama
mmkn sonutan herhangi birine, hem de kabul edilebilir yollardan varmabi
lim selliin
ne sahiptir.
dem ek olduunu
biliyorsa,olanaklar
birbiriylearasnda
badam
ayan bir
sr
vara
Bu kabul edilebilir
gerekte
gene de
ansna
m m
kn da,
sonutan
hem de kabul
yollardan
varma
deneyim
dahaedilebilir
nce edindii
baka konularda
olaslklabirine,
ca
bykherhangi
sonu
ansma
gene de
sahiptir.meydana
Bu kabulgelen
edilebilir
olanaklar
arasmda
gerekte
vara
zellikle
ve kendi
kiisel
ler,
rastlantlar
srasmda
aratrmas
ca
sonu
da,
byk
olaslkla
baka
konularda
daha
nce
edindii
deneyim
ri tarafmdan belirlenecektir. Szgelii, byle bir kii kimya yahut elektrik
ler, aratrmas
srasmda meydana
rastlantlar
kendi kiisel
zellikle
ne tr ve
yer vermitir.
alanndaki
hakknda
yldzlar gelen
inanlara
almalarnda,
ri tarafm
danalanyla
belirlenecektir.
Szgelii,
byle bir kii
kimdeney
ya yahut
elektrik
arasndan
akla gelebilecek
ilgili olarak
birok
Yeni
alma
alanndaki
alm
alarnda, seer?
yldzlar
ne tr inanlara
yerkarmak
vermitir.
elde ettii
Ve hakkmda
nce
nihayet, sonuta
hangisini
uygulamay
Yeni almhangi
a alanyla
ilgili
akla
gelebilecek
deney
arasndan
kaynamala
elektrik
veyabirok
deiimin
ona olarak
kimyasal
eleri
grngnn
nce
hangisini
uygulam ay
seer?elverili
Ve nihayet,
sonuta
elde
ettiisorularm
karm ak
Buna
benzer
gzkr?
zellikle
rm
doasm
aydmlatmaya
grngnn
hangi eleri
ona kimyasal
deiimin
elektrik
bilim
btn birveya
ama bazen
evresikaynamala
iin bile,
birey iin,
yantlar,
hi deilse
rm doasmbilimsel
aydmlatmaya
zellikle
elverili
gzkr?
Buna rnek
benzerverecek
sorularm
unsurlardr.
temel
belirleyen
gelimeyi
ounlukla
yantlar,
hi deilse
birey iin, ama
btn bir
bilim
iin
bile,
bilimin
geli
gibi,
ouevresi
greceimiz
de bazen
olursak,
kitabn
kinci Blm'nde
ounlukla
sel gelim
belirleyen
unsurlardr.
rnek verecek
farkl
birbirinden
doa zerine
temel
en eyi
zellii,temel
ilkbilim
mesindeki
aamalarn
olursak,
kitabn
kinciolarak
Blmyarmalaryd:
nde de greceimiz
gibi, ou
biliminaa
geli
hepsinin
srekli
grn
stelik bunlarm
birok
m
esindeki
ilk
aam
alarn
en
temel
zellii,
doa
zerine
birbirinden
ve
yukar badat ve her birinin ksmen tretilmi olduu bilimsel gzlemfarkl
birok ilkeleri
grnaynydsrekli Dolaysyla
olarak yarmalaryd:
stelik bunlarm
hepsinin
aa
ayran
birbirlerinden
bu eitli 'okullar'
yntem
yukar
ve her hatas
birinindeildi,
ksmenyani
tretilmi
olduu
gzlem ve
ayn bilimsel
hepsinin
lde 'bilimsel'
etken
ya da bu yntem
u badat
yntemkabul
ilkeleri
aymyd. esas
Dolaysyla
bu eitli
okullan
birbirlerinden
ayran
tarzlarnda ortak
dnyay
gr
fark bunlarn
ediliyordu:
olduu
etken
u
ya
da
bu
yntem
hatas
deildi,
yani
hepsinin
ayn
lde
bilim
sel
hi bir ltn olmamas ve bu ayr dnyalarda farkl ekillerde bilim yap
olduu
kabul
ediliyordu:
esas
fark
bunlarn
dnyay
gr
tarzlarnda
ortak
ciddi
e
inanlarn
snrn
deneyim,
ve
gzlem
Aslnda
bilimsel
malaryd.
hi bir
ltn
olmamas
ve bu ayrda,
dnyalarda
bilim
yapolmaz, ama
bilimekillerde
bu tr
aksi haldefarkl
ve tutmalardr
tutabilir
kilde
kstl
m alanyd.herhangi
A slndabir
gzlem
ve deneyim,
bilimselbelirleyemezler.
inanlarm smrm
ciddive
e
Kiisel
kendi balarna
parasn
inanlarn
kilde
kstl
tutabilir
ve
tutm
alardr
da,
aksi
halde
bilim
olmaz,
am
a
bu
tr
tarihsel rastlantlarn bileiminden oluan ve grnrde keyfi gibi duran bir
inanlann
bir belli
parasm
kendi
balarna
belirleyemezler.
Kiisel
benimsenen
tarafmdan
inanve
zamandaki
bir bilim
belli birherhangi
evresi
ge,
tarihsel
rastlantlarn
bileiminden
ve grnrde keyfi gibi duran bir
ve olacaktr.
daima
temel malzemesi
larn
olmuturoluan
ge,
belli bu
birkeyfilik
zamandaki
belli
bir bilim
benimsenen
devir alminan
topluluun,
ol
bilimseltarafmdan
bir evresi
esi,
herhangi
Ancak,
larmbelli
daimbir
a temel
malzemesi
olmuturuygulama
ve olacaktr.
yapabilecei anlamna gel
dizisi olmadan
duu
inanlar
bu sz
keyfilik
esi,
herhangiherhangi
bir bilimsel
topluluun,
devir gerekalm ol
kendini
bir zamanda
Yahut da
konusu
mez.Ancak,
topluluun
duu belli bir inanlar dizisi olmadan uygulama yapabilecei anlam na gel
mez. Yahut da sz konusu topluluun
48 herhangi bir zamanda kendini gerek
48

balam olduu tikel kavramlar yapnn nemini azaltmaz. Bir bilim

evresi baz sorulara salam yantlar bulduu kansna varmadka, esas ara
ten balam olduu tikel kavram lar yapnn nem ini azaltm az. Bir bilim
trmann balamas sz konusu deildir. Bunlara birka mek verelim: evreni
evresi baz
sorulara
yamtlar
kansma
varmadka, esas ara
temel
nelerdir?
Bunlarbulduu
birbirleriyle
eler salam
ve insan
duyulan ile na
oluturan
trmann
balamas
sz
konusu
deildir.
Bunlara
birka
verelim: evreni
sl etkileirler? Bu tr eler hakknda sorulmas yerindernek
sorular
ve bunlara
oluturan
temel
eler
nelerdir?
Bunlar
birbirleriyle
ve
insan
duyulan
ile na
zm aramak iin kullanlmas gereken teknikler hangileridir? Hi deilse
sl
etkileirler?
Bu
tr
eler
hakkmda
sorulmas
yerinde
sorular
ve
bunlara
olgunlam bilimlerde, bunlara benzer sorularn yantlar (ya da yant yerine
zm aram
ak iin kullanlm as gereken teknikler hangileridir? Hi deilse
nermeler) renciyi, mesleki uygulamaya hazrlayan ve yetkili
geebilecek
olgunlam
bunlara benzer sorularm yamtlar (ya
yant yerine
klan raklk bilimlerde,
eitimiyle ayrlmaz
ekilde kaynamlardr. Budaeitim
hem
geebilecek
nermeler)
renciyi,
mesleki
uygulamaya
hazrlayan
ve yetkili
ciddi hem de kat olduu iin, sz konusu yantlarn bilimsel dnen
zihin
klan raklk
eitim
iyle
ayrlm az ekilde
kaynam lardr. de,
eitim hem
derin bir
zerinde
etkisi
Bu etkiyi
olagelmitir.
yapabilmeleri Bu gerek
ola
ciddi
hem
de
kat
olduu
iin,
sz
konusu
yantlarn
bilimsel
dnen
zihin
an aratrma etkinliinin kendine zg verimliliini, gerek belli bir zaman
zerinde
derin
bir
etkisi
olagelmitir.
Bu
etkiyi
yapabilmeleri
de,
gerek
ola
da ileyiinin ald yn aklayabilmemizi salayan balca etkendir. Ill, IV
an
aratrma
etkinliinin
kendine
zg
verimliliini,
gerek
belli
bir
zaman
ve V. Blmlerde, olaan bilimi incelerken, sonu olarak bu tr aratrmay,
da ileyiinin
yn aklayabilmemizi
salayan
balca
etkendir.
III, IV
salanan
ham ald
yani grnglerin,
eitimce
malzemenin,
doadaki
mesleki
ve
V.
Blmlerde,
olaan
bilimi
incelerken,
sonu
olarak
bu
tr
aratrmay,
kavramsal kalplara dklmesi iin zorlu ve zverili bir aba eklinde betim
doadaki
ham m alzem
enin, yanidagrnglerin,
m eslekioluumlar
eitim ce ve
salanan
nereceiz.
bu kalplarn tarihsel
Ayn zamanda
lemeyi
son
kavramsal
kalplara
dklmesi
iin
zorlu
ve
zverili
bir
aba
eklinde
raki gelimelerindeki keyfilik esi ne olursa olsun, aratrmann bu trbetim
ka
lemeyi
nereceiz.
Aynileyemeyecei
zamanda da busorusunu
kalplarmsoracaz.
tarihsel oluum lan ve son
da ileyip
olmadan
lplar
raki
gelim
elerindeki
keyfilik
neve
olursa
olsun,
aratrmann
tr ka
bu keyfilik
bilimsel
esi
gene deesi
zerindebunemli
Ama
vardr
gelime
lplar
olmadan
da
ileyip
leyemeyecei
sorusunu
soracaz.
bir etkisi olmutur. Bu etkiyi, VI, VII ve VIII. Blmlerde ayrntl olarak in
Ama bu Olaan
keyfilikbilim,
esi yani,
gene de
vardr
ve adammm
bilimsel gelime
zerinde
nemli
celeyeceiz.
bilim
olarak
ou
he
kanlmaz
bir hemen
etkisi olmutur.
Bu etkiyi,
VI,
VII ve VIII.
Blmlerde
ayrmtl olarak
tm zamann
bilim topluluunun
harcad
etkinlik,
dnin
men
iinde
celeyeceiz.
bilim, yani,
ou
bilim adammm
olarak he
nasl olduunu
bildii
yann
kurulu bir tanmdr.
gerekteOlaan
zerine kanlmaz
varsaym
men
hemen
tm
zamann
iinde
harcad
etkinlik,
bilim
topluluunun
dn
Bilimsel abann baars da byk lde topluluun bu varsaym gerekti
yanm
gerekte
nasl
olduunu
bildii
varsaym
zerine
kurulu
bir
tanmdr.
hatr
saylr
savunmaktaki
deme
inde
bir bedel
kararllndan
pahasna
Bilimsel
abannOlaan
baans
da byk
topluluun
varsaym
gerekti
ileri
kendi lde
ana ilkelerini
bilim,
gelmektedir.
bulduu
esastabusarsc
te
inde
hatr
saylr
bir
bedel
deme
pahasna
savunm
aktaki
kararllndan
mel yenilikleri bastrmaktan kanmaz. Ama gene de, bal olduu bu ilkeler
gelmektedir.
Olaan bilim,
kendi
ana aratrmann
ilkelerini esasta
sarsc
bulduu
kendi
birileri
esi tadklar
z doas
zate
keyfilik
olaan
srece,
m el
yenilikleri
bastrmaktan
Ama gene de,
baldemektir.
olduu buBazen
ilkeler
yeniliin
altmda kalmamasn
zaman baskkanmaz.
ten
salyor
uzun
bir keyfilik
esiyani,
tadklar
aratrmann
kendi
z doas za
bir sorun,
bilinensrece,
kurallarolaan
ve ilemler
sayesinde
olaan
zmlenebil
ten
yeniliin
uzun
zaman
bask
altmda
kalmamasm
salyor
demektir.
o
mesi gereken bir sorun, topluluun konudaki en yetenekli uzmanlarnnBazen
da
sorun, yani, bilinen
kurallargsterebilir.
ve ilemler Baka
sayesinde
zmlenebil
durumlarda,
tetoarlbiryklenmelerine
ola
hiolaan
kar diren
mesi
gereken amacyla
bir sorun,tasarlanm
topluluun o-konudaki
en yetenekli
da
biruzmanlarmn
ve gerekletirilmi
ara beklenen
an
aratrma
hi
te
lia
rl
yklenm
elerine
kar
diren
gsterebilir.
Baka
durumlarda,
ola
tarzda i grmeyerek, srarl abalara karm mesleki beklentilere ayak uydur
an salanamayan
aratrm a am acyla
tasarlanm
vekmasna
gerekletirilm
bir ara
beklenen
olabilir.
Olaan
bi
bir garipliin
neden i
mas
ortaya
tarzda
i grmeyerek,
srarl
abalara
karmolarak
mesleki
beklentilere
ayak uydur
tarzlarda,
srekli
gibi veya baka
za
rayndan
kar. kt
bunun
lim
mas
birolan
garipliin
ortaya
kmasma
neden olabilir.
ykacakOlaan
bilimsel
uygulama
geleneklerini
derecebi
yani, ura var
da,salanamayan
man
lim
bunun
gibi
veya
baka
tarzlarda,
srekli
olarak
raymdan
kar.
kt
za
de aykr belirtilerden kaamaz duruma geldiinde, bilim abasn sonunda
man
da,
yani,
ura
var
olan
bilimsel
uygulama
geleneklerini
ykacak
derece
yepyeni bir ilkeler btnne ve yeni bir bilim yapma temeline gtrecek olan
de aykr belirtilerden
kaam az
duruma Mesleki
geldiinde,
bilim abasn
sonunda
ilkelerdeki
bu kaymann
olaanst
araylar balam
demektir.
yepyeni
bir
ilkeler
btnne
ve
yeni
bir
bilim
yapma
temeline
gtrecek
olan
meydana geldii olaanst durumlar, bu denemede bilimsel devrimler ola
olaanst
araylar
balam

demektir.
M
esleki
ilkelerdeki
bu
kaym
ann
rak anacamz olaylardr ve bu devrimler, gelenee bal olaan bilim faali
meydana
geldii
olaanst
durumlar, bu denemede bilimsel devrimler ola
tamamlayclardr.
yetinin
gelenek
ykan
rak
anacamz
olaylardr
ve
bu seik
devrimler,
gelenee
bal gelimenin
olaan bilimnl
faali
bilimsel
rnekleri,
Bilimsel devrimlerin en ak
yetinin gelenek
nceden de ou kez 'devrim' olarak nitelendirilmi
arasndaykan
dahatamamlayclardr.
aamalar
B ilim sel
lerin
en ak
seik rnekleri,
sel dorudan
gelim enin
nl
doasnbilim
ilk kez
devrimlerin
bilimsel
inceBudevrim
nedenle,
olanlardr.
ten

aamalar arasmda daha nceden de ou kez devrim olarak nitelendirilmi

olanlandr. Bu nedenle, bilimsel devrimlerin
doasn ilk kez dorudan ince
49
49

leyeceimiz IX ve X'uricu Blmlerde, bilimsel gelimedeki byk dnm

ele alacaz:
Coperni
isimleri tekrar
tekrar
bunlar
noktalarm
leyeceimve
iz IX
ve Xartran
uncu Blmlerde,
bilim sel
gelimedeki
byk
dnm
ne olupCopemine ol
devrimlerin
Einstein. Bunlar,
Lavoisier,
Newton,ve
cus,
noktalarn
bunlan antran
isimleribilimsel
tekrar tekrar
ele alacaz;
tarihinde
yer alan birok
bilimlerinin
deilse fizik
madklarn,
cus, Nevvton,hi
Lavoisier,
Einstein.
Bunlar, bilimsel
devrimlerin
ne olupdier
ne ol
biri
bir
Her dier
sergilemektedirler.
byk
aklkla
daha
isimden
olaydan
yahut
m adklarn, hi deilse fizik bilim lerinin tarihinde yer alan birok
bir
kuram
en
byk
duyulduu
bir
zamanlar
saygmn
bilim
topluluunun,
olaydan yahut isimden daha byk bir aklkla sergilemektedirler. Her biri
Her birinin
benimsemesini
yerine onun tersini
reddedip,
bilim^^topluluunun,
bir zamanlar
en bykgerektirmitir.
saygm n duyulduu
bir ardn
kuram
ve nelerin kabul edilebilir so- .
sorunlarda
bilimsel
alanna
giren
inceleme
dan,
redde^dip, yerine onun tersini benimsemesini gerektirmitir. Her birinin ardn
belirlemek
iin meslekte
ba vurus o - .
nelerin geerli
runlar,
zmler
dan, bilimsel
inceleme
alanma olduunu
giren sorunlarda
ve nelerin
kabul.edilebilir
her
Nihayet,
gelmitir.
meydana.
lan
byk
deiim
biri
ltlerde
runlar, nelerin geerli zmler olduunu belirlemek iin meslekte bilimsel
ba vuru
bilimsel alma
artk
yaplan her
dnyann
bizibyk
son tahlilde
iinde
d
langcn,
ltlerde
deiim
m eydana.gelm
itir. Nihayet,
biri bilim
sel
kkl
kadar
bir
zorlayacak
dn
bir
olduunu
dnya
sylemeye
bambaka
d gcn, bizi son tahlilde iinde bilimsel alma yaplan dnyanm artk
getir
her zaman
ve hemen
beraberlerinde
Bu tr olduunu
deiiklikler
me
uratmtr.
bam
baka bir dnya
sylemeye
zorlayacak
kadar
kkl bir dn
tanmlayan
balca
zelliklerdir.
devrimleri
bilimsel
dikleri
atmalar,
me uratmtr. Bu tr deiiklikler ve hemen her zaman beraberlerinde getir
ki, balca zelliklerdir.
devriminde yahut
haliyle, diyelim
Bu zellikleri
en bilimsel
ak seik
dikleri
atmalar,
devrimleri
tanmlayan Newton
zelliklerin,
denli aklkla
bu
Ama
bulabiliyoruz.
ayn
devrimde
kimyasal
Bu zellikleri en ak seik haliyle, diyelim ki, Nevvton devriminde
yahut
dene
da
savn
olaydan
kartlabilecei
olmayan
birok
dier
devrimci
kim yasal devrim de bulabiliyoruz. Ama ayn zelliklerin, bu denlibuaklkla
dar
denklemleri,
etkilediklerisavn
ok daha
olarak
meye
temel
devrim
ci olm
ayanaldk.
dierMaxwell'in
birok olaydan
da kartlabilecei
bu dene
ve ayn derecede di
kadar
devrimciydi
Einstein'nkiler
meslek
iin,
evresi
meye tem el olarak aldk. MaxweUin denklemleri, etkiledikleri ok daha dar
dier yeni kuramlar
uzman
olandevrimciydi
Ortaya atlmakta
renmeyle
karlamt.
m eslek evresi
iin, Einsteinnkiler
kadar
ve aym da,
derecede
di
dzenli
ve
bilim
adamlarndan
yetkili
ekilde
ettikleri
alann
rahatsz
lk
renm eyle karlamt. Ortaya atlmakta olan dier yeni kuramlar da, uzm an
grmektedir. Yeni bir kuram bu
ayn tepkiyi
hall
olarak yetkili
kendi
alarndan
lk alann
rahatsz
ettikleri
bilim adam larndan dzenli ekilde ve
olan ku
bilim
kadar
uygulamasn
olaan
dzenlemi
zamana
o
insanlar
iin
kendi alarndan hall olarak ayn tepkiyi grmektedir.
Yeni bir kuram bu
bir kuram, uygulama alan
nedenle
yeni
Bu
anlamna
gelir.
deimesi
rallarn
insanlar iin o zamana kadar olaan bilim uygulamasn dzenlemi olan ku
hazrda bili
ender olarak hatta bir kuram,
zamanuygulama
olsun, ok
denli zel
olursa
nerallarn
deim
esi anlamma
gelir. Bu nedenle yenihibir
alan
kuramlarn
ye
nceki
olmakla
kalmaz.
ilave
basit
bir
nenlere
Benimsenmesi
ne denli zel olursa olsun, ok ender olarak hatta hibir zaman hazrda bili
ve nceki olgularn da yeniden deerlendirilmesini gerek
niden
kurulmasn
nenlere
basit bir ilave
olmakla kalmaz. Benimsenmesi nceki kuramlarm ye
gerekletirildii pek az g
tarafndan ve bir rpda
da
tek
bit
bu
tirir,
ki
niden kurulm asm kii
ve nceki olgularn da
yeniden deerlendirilmesini gerek
sz daarc, devrimi
tarihilerin
Halbuki
devrimci
bir
sretir.
zde
rlen,
tirir, ki bu da tek bir kii tarafmdan ve bir rpda gerekletirildii pek az g
yatkndr. Byle geni bir srecin ta
daha
olay
gibi
bir
gstermeye
tek
bana
rlen, zde devrimci bir sretir. Halbuki tarihilerin sz daarc, devrimi
gle bu nedenle amamak gere
ektikleri
kesin olarak
rihini
tek bana
bir olaysaptamakta
gibi gstermeye
daha yatkmdr. Byle geni bir srecin ta
kir.
rihini kesin olarak saptamakta ektikleri gle bu nedenle amamak gere
Ba gsterdikleri alann uzmanlar zerinde devrimci etki yapan bilimsel
kir.
ibaret olduunu syleyemeyiz.
yalnzca yeni kuram bulularndan
olaylarn
Ba gsterdikleri alann uzmanlar
zerinde devrimci etki yapan bilimsel
ilkeler sadece evrenin hangi tr nesneleri ierdii
ynlendiren
bilimi
Olaan
olaylarn yalnzca yeni kuram bulularmdan ibaret olduunu syleyemeyiz.
hangi tr nesneyi iermediini de belirler.
deil, bunun
uzants olarak,
niOlaan
bilimi ynlendiren
ilkeler sadece evrenm hangi tr nesneleri ierdii
ne kadar konu daha geni bir tartmay gerektiriyorsa da, imdilik' diye
Her
ni deil, bunun uzants olarak, hangi tr nesneyi ierm ediini de belirler.
oksijen yahut X-nlan gibi grnglerin keolarak
bununkonu
sonucu
ki kadar
biliriz
Her ne
daha
geni bir tartmay gerektiriyorsa da, imdik' diye
adamnn dnyasmdaki eyaya sadece bir madde daha ekle
bilim
fedilii,
biliriz ki bunun sonucu olarak oksijen yahut X -nlan gibi grnglerin keetkisi sonunda gene aym kapya kar, ama o zamana
kalmaz.
mekle
fedilii,
bilimKeifin
adam nn dnyasm daki eyaya sadece bir m adde daha ek le
geleneksel deney ilemlerini yeniden gzden geir
topluluu
meslek
kadar
mekle kalmaz. Keifin etkisi sonunda gene aym kapya kar, ama o zamana
da dnya ile alveriinde kulland kuramsal yapy farkl
esnada
bu
ve
mi
kadar m eslek topluluu geleneksel deney ilem lerini yeniden gzden geir
olacaktr. Bilimsel olgu ve kuram, kavramsal ola
dzeye
birmi
ve buoktan
esnadaaktarm
da dnya ile alveriinde kulland kuramsal yapy farkl
ayrlsalar bile bu ancak tek bir olaan-bilimayrlamazlar,
birbirlerinden
rak
bir dzeye oktan aktarm olacaktr. Bilimsel olgu ve kuram, kavramsal ola
Beklenmedik bir keifin getirdii
yaplabilir.
iinde
gelenei
sel
uygulama
rak birbirlerinden ayrlamazlar, ayrlsalar bile bu ancak tek bir olaan-bilim
kalmaynn ve olgun yahut kuramda
dzeyinde
olgular
yeniliin
yalnzca
sel uygulam a gelenei iinde yaplabilir. Beklenm edik bir keifin
getirdii
gelen temel deiikliklerin bilim adamnn dnyasn nicel olarak
meydana
yeniliin yalnzca olgular dzeyinde kalm aynn ve olgun yahut kuram da
m eydana gelen tem el deiikliklerin bilim adamnn dnyasn nicel olarak
50

50

zenginletirdii gibi, nitel olarak da deitirebilmesinin nedeni budur.

ilerideki sayfalarda,
bilimsel
doasnn bu
geni
anlamyla
zenginletirdii
gibi, nitel
olarakdevrimlerin
da deitirebilmesinin
nedeni
budur.
canlandrmaya
elbette
anlam
Bu
genilenesi
altk.
kavrann
ilerideki sayfalarda, bilimsel devrim lerin doasno bu genialjagelanlamyla
kullanmcanlandrm
bilealrjagelbiraz zorlamaktadr.
mi
Ama
de keiflerden
gene
devrim
kavrann
aya altk.
Bu ben
anlam
genilenmesi
elbette
bahsetmeye
olarak
devam
ile, szgelii,
bunlarn
edeceim,
bir
nk
mi kullanm
biraz
zorlam
^tadr. Ama
ben
gene deyaps
keiflerden
bile devrim
devrimi arasnda
Kopernik
iliki kurabilme
geniletilmi
olarak bahsetmeye
devam edeceim,
nk olana
bunlarndahi,
yapsbuile,
szgelii, bir
nemsemem
kavray
Burayaekadar
iin yeterlidir.
tartmamzda,
olandahi,
biri
K opernik
devrim i arasnda
iliki kurabilm
olana
bu geniletilm
birini
nitelikteki
tamamlar
ve
bilimsel-devrim
olaan-bilim
dncelerinin
kavray nemsemem iin yeterlidir. Buraya kadar olan tartmamzda, bir
blm
ilerideki
dokuz
boyunca
hakknda yeterince
nesil gelitirilecei
fikir
birini tam
am lar
nitelikteki
olaan-bilim
ve bilim sel-devrim
dncelerinin
verdik
ise son olarak
sanrm.
kalan ksmnda
merkezi
soruyu
da
ilerideki
dokuzDenemenin
blm boyunca
nesil gelitirilecei
hakkm
yeterince
fikir
Xl'incikalan
ders kitaplar
almaya
ele
Blm,
alacaz.
tartrraksomyu
yo
verdik
sanrm.
Denemenin
ksmnda
ise son geleneini
olarak merkezi
luyla,
bilimsel
devrimleriXfark
bu kadar
zor ol
ele almaya
alacaz.
Iincietmenin
Blm,daha
ders nceleri
kitaplan neden
geleneini
tartm'ak
yo
nci Blm'de,
eskinceleri
XII fark
duunu
incelemektedir.
olaan-bilimsel
luyla, bilimsel
devrimler!
etmenin daha
neden bugelenein
kadar zorizol
leyicileri
arasndaki
devrimci rekabet'
yeniliin peinden
betimiz
duunu ile
incelemektedir.
XII ncigidenler
Blm de,
eski olaan-bilimsel
gelenein
Bylece
zerine
bilimsel
bir
kuramda
gelitirilecek
yeni
lenmitir.
aratrma
leyicileri ile yeniliin peinden gidenler arasndaki devrimci rekabet'betim
bilim
bize
dorulama
imgemizin
ya da ynllama
rettiizerine
allm
lenmitir.
Bylece
bilimsel
aratrma
gelitirilecek
yeni bir ilemle
kuramda
yerinibilim
almas
gereken sre
olacaktr.
bilim toplulu
rinin
incelenmi
allm
imgemizin
bize rettii
dorulama
yank,
da ynhlama
ilemle
kalul edilmi
arasndaki
kesimleri
rekabet,
unun
nceleri
kuramn
rinin yerini
almas
gereken bu
sre
incelenmi
olacaktr.
nk, bir
bilim
toplulu
yahut yerine
reddedilmesi
bir yenisinin
somadan
unun kesim
leri arasndaki
bu rekabet,
nceleribenimsenmesi
kalrul edilmiile
birsonula
kuramn
Nihayet,
hemen reddedilm
tarihsel
hemen tekesi
nan
XIIIbenimsenmesi
nc Blm'de,
sonradan
yahutsretir.
yerine bir
yenisinin
ile devrim
sonula
ve tekde,
yoluyla
ilerlemenin
benzersiz
olan
gelimenin,
do
grnrde
nan hemen
hemen bilimsel
tek tarihsel
sretir. Nihayet,
XIII
nc Blm
devrim
ile nasl
Ne var
sorusunu
as
ki, bu deneme
byle
badaabildii
soracaktr.
yoluyla
gelimenin,
bilimsel
ilerlemenin
grnrde
benzersiz
ve tek olan
do
verilecek
soruya
hatlarndan
biras
fazlasn
sz
yantn ana
nk byle
ile nasl
badaabildii
sorusunu
soracaktr.
Nebelirleyemez,
var ki, bu deneme
bilimselyantm
konusu
topluluun
yant
baz zellikleri
zerinde
fazla
ok daha
bir soruya
verilecek
ana hatlarmdan
fazlasm
belirleyemez,
nk
sz
gerektirmektedir.
inceleme
aratrma
konusu ve
yant
bilim sel
topluluun baz zellikleri zerinde ok daha fazla
okurlar
daha imdiden salt tarihsel incelemenin, burada
Kukusuz
aratrma
ve baz
inceleme
gerektirmektedir.
bir
kavramsal
trden
olup da gerekletirebilece
amalanan
K ukusuz baz okurlar dahadnm
im didennasl
salt tarihsel
incelem enin, burada
getirecek kadar
merak etmilerdir.
akla
yapamayacan
gereince
ini
amalanan
trden bir Bunu
kavramsal
dnm
nasl olup da
gerekletirebilece
ikilikle
tarihin sade
ve
sayda
dorudur
karya
kar
stelik
olduumuz
ok
ini merak etmilerdir. Bunu gereince yapamayacam akla getirecek
kadar
bir
da
ve sadece
betimleyici
olduu
bilim
dal
sk
bir sade
ka
ceok
ok
tekrarlanm
sayda ikilikle kar karya olduumuz dorudur ve stelik tarihin
savlar
byk
deindiimiz
yorum
Ama
zetle
ounlukla
yukarda
ndr.
ce ve sadece betimleyici bir bilim dal olduu da ok sk tekrarlanm bir ka
belirlemeye
kural
vea sadece
ynelikbyk
Her ne
bazen
ka
grlerdir.
yapmaya
ndr. Am
yukarda
zetle
deindiim
iz savlar
ounlukla
yorum
bilim
adamnn
dar
kullandm
genellemelerin
birou
psikolojisi
toplumsal
yapmaya ve sadece bazen kural belirlem eye ynelik grlerdir. Her ne ka
tabii
vedar
zerineyse de,birou
sosyolojisigenellemelerin
vardm
deilse birka
sonularn
hitoplumsal
ge
kullandm
bilim
adamuin
psikolojisi
ve epistemolojinin
alanna girmektedir.
Dahas,
leneksel
ve tabiianlamyla
sosyolojisimantn
zerineyse
de, vardm sonularm
hi deilse birka
ge
bir eyin kefe
nceki
en etkili ayrm
bundan
satr
leneksel
anlam
ylabanda,
mantmamzn
ve epistemolojinin
alanmolan,
a girmektedir.
Dahas,
ku
ile birbamda,
eyin dorulanmas
dilmesi
bundanbalam
nceki satr
amzm en balamlar
etkili aynmarasndaki
olan, bir ayrm
eyin kefe
ve
bu
O
sanlabilir.
kadar
farkl
ura
kayglarn
zaman,
raln
da
inediim
dilmesi balam ile bir eyin dorulanmas balamlar arasmdaki ay m m kuedilebilecei
ne elde
araya
sorusu
dmda
derin bir karmaa
birralm
dakonmasndan
inediim samlabilir,
O zaman,
bu kadar
farkh
ura ve kayglarn
akla
bir gelebilir.
araya konmasmdan derin bir karmaa dmda ne elde edilebilecei sorusu
Szgelebilir.
konusu ayrmlar ve benzerleri ile beslenmi bir aydrn olarak, tadk
akla
dahaile
fazla
farkndabirolmam
ve gcn
lar nemin
Sz konusu
ayrmimdikinden
lar ve benzerleri
beslenmi
aydm zaten
olarak,olanak
tadk
ayrmlarn
ileri
bilginin
bu
bizzat
doasndan
gel
yllar
Hatta
szdr.
uzun
lar nemin ve gcn imdikinden daha fazla farknda olmam zaten
olanak
ve hl
diklerini
sandm
szdr. Hatta
uzun
yllarda,
bugerei
ayrmgibi
larnyeniden
bizzat biimlendirildiklerinde,
bilginin doasndan ileribize
gel
inanyorum.
Ama bu ilke ve ayrmla
nemlisandm
retebileceklerine
bir ey ve
ok
diklerini
hl da, gerei gibi
yeniden biimlendirildiklerinde,
bize
ve benimsendii gerek durumla
yahut kabul edildii
bilginin
kazanld
r,ok
nemli
bir ey retebileceklerine
inanyorum.
Ama bu ilke ve ayrmla
olaanst
uygulama
olsa
bile
rar,stnkr
abalarmn
bilginin kazanld yahut kabul edildii vesonunda,
benimsendii
gereksorunsal
durumla
ra stnkr bile olsa uygulam a abalarmn sonunda, olaanst sorunsal

bir nitelik tadklarn grdm. Bunlar, bilimsel bilgi trnn incelenmesin

ve yntem
temel
mantkbilimsel
deillerdir.
den
yertadklarn
almas gereken
birnce
nitelik
grdm.
Bunlar,
bilgiayrmlar
trnn incelenm
esin
ve
srldkleri
Tersine,
ortaya
zmlemek
den nce
yer alm as iin
gereken
temel
m antk vesorulara
yntemgeleneksel
ayrmlarolarak
deillerdir.
dng,
uzantlardr.
btnleyici
bir dizi
temel
tanmdakiolarak
yantn
rilmi
Tersine,
zm
lem ek
iin ortaya
srldkleri
sorularaBu
geleneksel
ve
deildir,
dng
klan
bir
bir
rakamn
ama
sz
ilkeleri
konusu
geersiz
rilmi bir dizi tem el yantn btnleyici uzantlardr. Bu tanm dakipara
dng,
her alanda
lar
ve bylelikle
kuramlara
kantdr
szolduklarnn
konusu ilkeleri
geersiz
klan bir dng
deildir,
ama birdzenli
rakamnolarak
para
bu
onlara da yneltmemizi
incelemeyi
yneltilen
salayabilir.
Eer
eletirel
lar olduklarm
m kantdr
ve bylelikle
her alanda kuramlara
dzenli
olarak
bir
ilke
salt
o
te
ve
ayrmlarn
soyutlamadan
olacaksa,
ierikleri
zaman
yneltilen eletirel incelemeyi onlara da yneltmem izi salayabilir. Eerbubu
beklenen
olarak gzlenmele
ieriin,
ilikinolacaksa,
kavuturmalar
ilke ve akla
ayrm larn
salt soyutlamadan
teverilere
bir ierikleri
o zaman bu
bil
gerekmektedir.
riieriin,
yoluyla ortaya
tarihinin
karlmas
akla
kavuturmalar
beklenen Byle
verilereolunca,
ilikinbilim
olarak
gzlenmele
uygulayabileceimiz
trdeolunca,
rahatlkla
girikuramlarn
kaynaklk
grnglere
yoluyla ortaya
karlmas
gerekmektedir. Byle
bilim tarihinin
bil
edebileceinden
duyabilir
miyiz?
gi kuram larn kuku
rahatlkla
uygulayabileceim
iz trde grnglere kaynaklk
edebileceinden kuku duyabilir miyiz?

II.
II.OLAAN
OLAANBLME
b i l i m eGDEN
GDENYOL
YOL

'Olaan
Olaanbilim'
bilimdeyimi,
deyimi,bubudenemede,
denemede,gemite
gemitekazanlm
kazamimbirbiryayadadadaha
daha
fazla
fazlabilimsel
bilim selbaar
baarzerine
zerinesalam
salamolarak
olarakoturtulmu
oturtulm uaratrma
aratrmaanlamnda
anlamnda
kullanlmaktadr.
kullanlmaktadr.Sz
Szkonusu
konusubaarlar
baarlarbelli
bellibir
birbilim
bilimevresinin,
evresinin,uygulama
uygulamabir
kabul
temel
sre
zere
salamak
srekliliini
iin
nn
nm srekliliini salam ak zere bir sre iin temel kabulettii
ettiibilimsel
bilimseliler
iler
lemelerdir.
lemelerdir.Gnmzde
Gnmzdebububaarlar
baarlartemel
temelveya
veyaileri
ileridzeydeki
dzeydekibilimsel
bilimselders
ders
kitaplar
kitaplantarafndan,
tarafm dan,ender
enderolarak
olarakilkilkortaya
ortayaktklar
ktklanbiimde
biimdeama
amatm
tmzel
zel
likleriyle
likleriyleaktarlmaktadr.
aktarlmaktadr.Bu
Buders
derskitaplar
kitaplarkabul
kabuledilmi
edilmiolan
olankuramsal
kuramsalyap
yap
uygulamalarm
rnelcler
btn
baanh
hemen
hemen
yyyorumlar,
yorumlar, hem en hemen btn baanh uygulam alarm m eldervevebubuuy
uy
gulamalar
gulamalarrnek
m ekgzlem
gzlemvevedeneylerle
deneylerlekarlatrrlar.
karlatrrlar.Bu
Butrtrkitaplar
kitaplar19'un19un
cucuYzyldan
Yzyldanitibaren
itibaren(ve
(vehatta
hattabaz
bazyeni
yeniolgunlaan
olgunlaanbilimlerde
bilimlerdedaha
dahabile
bileya
ya
zamanlarda)
nce,
bilim
dnyasnn
balamadan
yaygnlamaya
lan
birok
km zam anlarda) yaygnlam aya balam adan nce, bilim dnyasnn birok
nl
nlklasii
klasiibenzer
benzerbir
birilevi
ileviyerine
yerinegetiriyordu.
getiriyordu.Aristoteles'in
A ristotelesinPhysica
Physicaeseri,
eseri,
Ptolemy'nin
P tolem yninAlmagest'i,
A lm agesti,Newton'un
NevvtonunPrincipia
PrincipiaveveOpticks
O ptickseserleri,
eserleri,Frank
Frank
ve
Geolgy
btn
Lyell'in
Chemistry
kitaplar,
'nin
Lavoisier
Electricity,
lin'in
linin Electricity, L avoisiernin Chemistry ve Lyellin Geolgy kitaplar, btn
bunlar
bunlarvevedier
dieryaptlar,
yaptlar,belli
bellibir
biraratrma
aratrmaalannda
alanmdageerli
geerlisaylan
saylansorunlarn
somnlarm
veveyntemlerin
yntem leringelecekte
gelecekteuygulama
uygulam ayapacak
yapacakkuaklar
kuaklariin
iintanmlanmasnda
tanmlanmasmda
uzun
uzunsre
srehizmet
hizm etgrdler.
grdler.Bunu
Bunuyapabilmelerini
yapabilmelerinidedeiki
ikican
canalc
alczellie
zelliesasa
da
ilerleme,
baar
birinin
temsil
ettii
her
ya
borluydular:
olmalarna
hip
hip olmalarma borluydular: her birinin temsil ettii baar ya da ilerleme,rara
kip
kipbilimsel
bilimseletkinlik
etkinlctarzlarna
tarzlrmabalanm
balanmolanlar
olanlarevrelerinden
evrelerindenkoparp
koparpken
ken
dilerine
dilerineekecek
ekecekkadar
kadaryeni
yenivevebenzersizdi.
benzersizdi.Ayn
Aynzamanda
zam andada,
da,eitli
eitlibirok
birok
sorunun
sorununzmn,
zmn,yeniden
yenidenoluacak
oluacakbir
birtopluluun
topluluunilerideki
ileridekiabalarna
abalarnab
b
daha
da
akt.
yeni
gelimelere
kadar
rakacak
yani
uluydu,
ak
rakacak kadar ak uluydu, yani daha da yeni gelimelere akt.
terimini
Bu
Buiki
ikizellii
zelliipaylaan
paylaanbaarlar
baarlariin
iinbundan
bundansonra
sonra'paradigma'
paradigm a
terimini
kullanacam,
kullanacam ki
, kibubuterim
terim'olaan
olaanbilim'
bilimdeyimiyle
deyim iyleyakmdan
yakm danbalantldr.
balantldr.
Bunu
Bunukullanmaktaki
kullanmaktakiamacm,
amacm,kabul
kabuledilmi
edilmibaz
bazgerek
gerekbilimsel
bilimseluygulama
uygulamarr
ve
bilimsel
kapsayan
hepsini
aralarn
kurum,
uygulama
neklerinin
-yasa,
neklerinin -yasa, kurum, uygulama ve bilimsel aralarm hepsini kapsayanrr
neklerinneklerin-iitutarllna
tutarlhmasahip
sahiptikel
tikelaratrma
aratrmageleneklerinin
geleneklerininkaynakland
kaynaklandbibi
rer
rermodel
m odelolduklarn
olduklarmgstermektir.
gstermektir.Tarihinin
Tarihinin'Ptolemy
Ptolem y(yahut
(yahutCopernicus)
Copernicus)
veya
Astronomisi',
A stronom isi,'Aristoteles
Aristoteles(yahut
(yahutNewton)
Nevvton)Dinamii,
Dinamii,'nesnecik
nesnecikoptii'
optii
veya
de
betimledii
ettiim
bu
szn
gelenek
altmda
'dalga
v.s.
balklar
optii',
dalga optii, v.s. balklan altmda betimledii de szn ettiim bu gelenek
lerdir.
lerdir.Yukarda
Yukandaaklama
aklamaamacyla
amacylasaydmz
saydmzrneklerden
rneklerdendaha
dahauzmanlam
uzmanlam
olanlar
olanlardadadahil,
dahil,paradigmalarn
paradigmalarmincelenmesi,
incelenmesi,renciyi
renciyiileride
ilerideiinde
iindeuygula
uygula
ma
mayapaca
yapacabilim
bilimtopluluunun
topluluununyesi
yesiolmaya
olmayahazrlayan
hazrlayanenenesasl
esaslunsurdur.
unsurdur.
Bu
Buevrede
evredebirlikte
birliktealaca
^ a c a insanlarn
insararmdadakendi
kendiaratrma
araturoaalanlarnn
alanlarmmtemeli
temeli
gelecekte
rencinin
iin,
rendikleri
modellerden
niniayn
somut
ayn somut m odellerden rendikleri iin, rencinin gelecekteyapaca
yapaca
5353

uygulamann esas hakknda ak bir anlamazla yol amas uzak bir olaslk

uygulamann
esas hakkmda
bir anlamazla
yolkurulu
amasolan
uzak
bir olaslk
tr.
bir paradigma
ortakak
bi
Yaptklar aratrma
zerine
insanlar

tr. Yaptklar
aratrm
ortak birve
paradigma
olan insanlar
bi
limsel
uygulamada
aynakurallara
baldr.kurulu
Bu ballk
ve bunun
ltlere zerine
limsel
uygulam
ada
aym
kurallara
ve
ltlere
baldr.
Bu
ballk
ve
bunun
sonucu ortaya kan fikir birlii, olaan bilimin, yani baka bir deyile, belli
ortaya
kan fikir
birlii/olaan
bilimin, yani baka bir deyile, belli
birsonucu
domas
geleneinin
ve sregitmesinin
aratrma
nkoullardr.
birParadigma
aratrma kavram
geleneinin
domas vesk
sregitmesinin
nkoullandr.
bu denemede
sk daha iyi tandmz
eitli fikir
Paradigma
kavram

bu
denemede
sk
sk
daha
iyi
tamdmz
eitli
fikir
lerin yerine geecei iin, kullanma sunulmasn gerektiren
zerine
nedenler
lerin
yerine
geecei
iin,
kullamma
sunulmasm
gerektiren
nedenler
zerine
biraz daha aklama yapmamz gerekmektedir. Mesleki btn gereklerin ha
birazmerkezi
daha aklam
yapmamz
gerekmektedir.
Mesleki
btn
gereklerin
ha
reket
olaraka ele
bir bilimsel
alnan somut
baarya,
baardan
ayn
reket m erkezi
ele yasalar,
alnan somut
bir bilim
sel baarya,
ayn
baardan
eldeolarak
soyutlanarak
ve eitli
edilecek
kuramlar
gr alar karsn
elde edilecek
yasalar, Byle
kuramlar
eitli gr
alar
karsmdasoyutlanarak
neden bir ncelik
or
mantksal
tannmaktadr?
bir ve
tannan
ncelik
da
neden
bir
ncelik
tannmaktadr?
Byle
bir
mantksal
ncelik
tanman
tak paradigma, bilimsel gelimeyi inceleyen bir kimse iin hangi anlamda teor
takbirimi
paradigma,
bilimsel
gelimeyi
inceleyen
bir kimse
iin
hangi anlamda
meydana
mel
getirir
kendite
ve bu birim
onun yerine
yapabilecek
ilev
mel birimi
m eydana
getirir ve bu
birimindirgenemez?
onun yerine ilev
yapabilecek
kendi
(atomlafna)
mantksal
bu
elerine
Blm'de
neden
Beinci
mantksal
elerine
(atomlatma)
neden
indirgenemez?
Beinci
Blm
de
sorularla karlatmz zaman, bu ve benzeri sorulara verilecek yantlarnbu
sorularla
bu ve
benzeri
sorulara
verilecek
yantlarn
hem
olaankarlatm
bilimin hem z
buna bal
olan
de zaman,
anlalma
kavramnn
paradigma
hem
olaan
bilimin
hem
de
buna
bah
olan
paradigma
kavramnn
anlalma
s iin zemin olduunu greceiz. Yalnz, daha Soyut olan byle bir tartma
iin zeminnce,
olduunu
daha Soyut
byle
bir tartma
ve olan
ysyapmadan
halindekiYalnz,
olaan
ilerlikgreceiz.
paradigmalarn
bilimin
rnek
y
yapmadan
nce,
ilerlik
halindeki
paradigmalarm
ve
olaan
bilimin
rnek
lerini iyice tanm olmamz gerekiyor. zellikle bu karde kavramlarn ikisi
lerini
iyice
tanm
olmamz
gerekiyor.
zellikle
bu
karde
kavram
lann
ikisi
ni de akla kavuturacak bir gzleme iaret ederek, paradigmalar olmadan
ni
de
akla
kavuturacak
bir
gzleme
iaret
ederek,
paradigmalar
olmadan
da, ya da en azndan yukarda bahsettiklerimiz kadar balayc ve tartmasz
da, ya da en olmadan
azmdan yukarda
kadar
balayc ve syleme
tartmasz
paradigmalar
da bir tr bahsettiklerimiz
yaplabileceini
bilimsel aratrma
paradigmalar
olmadan
da
bir
tr
bimsel
aratrma
yaplabileceini
syleme
liyiz. Aslnda, bir paradigmann kurulmas ve bu sayede daha kapal
ve
liyiz.
A
slnda,
b
ir
paradigm
anm
kurulm
as
ve
bu
sayede
daha
kapal
uzmanlam aratrma yaplabilmesi, herhangi bir bilimsel dalnve
u z m a n la molgunlamann
a ra tr m a gstergeleridir.
y a p la b ilm e s i, h e rh a n g i b ir b ilim s e l d a ln
gelimesinde
gelimesinde
bir ilintili grngler topluluu hakknda bi
Eer tarihi olgunlamann
setii herhangigstergeleridir.
tarihi
herhangi
ilintili grngler
topluluu
hakknda
olduu
bugn
izleyecek
liminEer
bilgininbir
geriye doru
olursa,bi
sahipsetii
oluumunu
limin olaslkla
bugn sahip
olduu
bilginin
oluumunu
geriye doru
izleyecek olursa,
byk
rneklediimiz
optiin tarihinden
u
burada
fiziksel
bizim
byk rntsnn
olaslkla bizim
burada
optiinrastlayacaktr:
tarihinden rneklediim
iz u
yukarfiziksel
bir benzerine
aa
gelime
gnmz fizik
gelime
rntsnn
bir benzerine
rastlayacaktr;
gnmz
fizik
ders
fotonlardan
mekani
yani kuantum
renciyeaa
olutuunu,
kitaplar
nyukar
ders
kitaplar
renciye
m
fotonlardan
olutuunu,
yani
kuantum
mekani
inin yasalarna uyan ve hem dalgalarn hem de madde paracklarnu baz
inin yasalarna
ve hem dalgalarn
hem de madde
paraeklarm
m baz
meydana geldiini
sylemektedir.
niteliklerini
nesnelerden
Aratrma
tayanuyan
tayan
nesnelerden
geldiini
sylemdaha
ededir.
Aratrma
daniteliklerini
bu tanma gre,
daha
szl tanmn
esasl
tretildii
mate
dorusu bumeydana
da bunitelemeye
tanma gre,
dahaolarak
dorusu
bu szl
tanmn
esasl mate
Ancak,
matik
ilerler.
bu tarzda daha
ntretildii
uygun
nitelendirilme
matik
nitelemeye
uygun
olarak
ilerler.
Ancak,
m
bu
tarzda
nitelendirilme
yoktur.
sinin henz yarim yzyllk mr bile
Bu tanmlama yzylmzn ba
sinin henz
yarm
yzyllk
mr bile
yoktur. Bu
tanmlama yzylmzm
ba
tarafndan
gelitirilmeden
larnda
ve dierleri
nce fizik ki
Planck,
Einstein
larndakkeni
Planek,
ve dierleri
tarafmdan Young
gelitirilmeden
nce fizik
ve Frensnel'in
OnEinstein
Yzyl balarnda
taplar,
dokuzuncu
optikk i
taplar, kkeni
On dokuzuncu
Yzyl
balarmda Young
ve Frensnelin
konusundaki
bir paradigmadan
yazlarna
kaynaklanm
kadar varan
baz optik
g
konusundaki
yazlanna
kadar
varan
bir
paradigmadan
kaynaklanm
g
yay
rler dorultusunda, n transverse* dalgalardan olutuu retisinibaz
rler dorultusunda,
n transverse*
dalgalardan
olutuu
retisini
yay
uraanlarn
byk
ounluu
stelik dalga kuram
yorlard.
optik bilimiyle
stelik
dalga kuram
optik bilimiyle
uraanlarm
ounluu
deildi. Bubyk
alan iin
nuyorlard.
geerli
ilki de
beninsenmi
kazanarak
olan kuramlarn
nu
kazanarak
beninsenmi
olan
dram
larm
ilki
de
deildi.
Bu
alan
iin geerli
ve
saylan paradigmay 18'inci yzylda Newton'un Opticks eseri salamt
paradigmay
18inci yzylda ibaret
New tonun
Opticks
eseri salamt
olduunu
savunuyordu.
lk dalve
madde cisimciklerinden
yapt n
busaylan
yapt m madde
ibaret
savunuyordu.
lk dal
aksine,cisimciklerinden
kat cisimlere
kolduunu
o devrin fizikileri
paracklarnn
gabukuramclarnn
ga kuramclarmm aksine, o devrin fizikileri k paraeklarmm kat cisimlere

(") Paracklarn titreim ynnn dalgann ilerledii yne dik al olduu bir dalga tr C.N.
Paracklarn
ynnn
dik alRelating
olduu bir
dalga tr
C.N.
Light
to Vision.,
Discoveries
and
Priestly,titreim
(1)(*)Joseph
State of yne
The History
anddalgann
Present ilerledii
(1) Joseph
Priestly,
History
and Present
State of Discoveries
Relating
Vision.,
Light
and
ilikin Keiflerin
Bugnk
Du
(Grme
Duyusu,
(Londra
Tarihitove
1772)The
Ik ve Renklere
Colours
Colours
(Londra
(Grme Duyusu, Ik ve Renklere ilikin Keiflerin Tarihi ve Bugnk Du
rum,
1772),1772)
S. 385-390.
Londra
rum, Londra 1772), S. 385-390.

54
54

arptklar zaman yarattklar basncn kantlarn aramakla meguldler. (1)

arptklar
zaman yarattklan
basmcm
kantlarm
aramakla
meguldler.
bu dnmler
birer(1)
paradigmalarnda
Fiziksel optiin
bi
meydana
gelen
Fiziksel
optiin
paradigmalarmda
meydana
bu dnmlerdierine
birer bi
ve devrim
devrimdir
yoluyla srekli
limsel
olarakgelen
bir paradigmadan
limsel
devrimdir
devrim yoluyla
srekli olarak
bir paradigmadan
dierine
biliminveallm
bu izgi Newton'dan
Ancak
olgun
gei
geliim izgisidir.
gei
olgun
bilimin
allm
geliim
izgisidir.
A
ncak
bu
izgi
New
nceki devirlere zg bir durum deildi. Bizi burada esas ilgilendirentondan
de bu
nceki En
devirlere
zg birAntik
durum
deildi.
Bizi Yzyla
burada esas
ilgilendiren
de bu
uzamzdaki
kadar
hibir devirde
ztlktr.
adan
17'nci
ztlktr.
En uzamzdaki
Antikolarak
adan
17nci
Yzyla
kadar
hibir devirde
konusunda yaygn
nitelii
bir gr
edilen
n
kabul
Bu
olmamt.
m
nitelii
konusunda
kabul
edilenve
birbunlarn
gr olmamt.
Bu
yerine
birbiriyle
nun
iinde daha
halindeolarak
okullar
yar yaygm
birtakm
nun
yerine
birbiriyle
yar
alinde
birtakm
okullar
ve
bunlarn
iinde
daha
da ufak blnmeler vard ve hepsi de ya Epikrc, Aristotelesci ya da Platonufak blnmeler
vard
ve hepsi
de ya benzerlerini
Epikrc, Aristotelesci
ya da Platoncudakuramlardan
birinin
deiik
Bir
benimsemilerdi.
tarzdaki
cu kuram
lardan cisimlerinden
birinin deiik
tarzdaki
benzerlerini
sem ilerdi.
Bir
gryordu;
ksm
olarak benim
madde
dier bir
paracklar
kan
ksmiin
k,
madde
cisimlerinden
kan paracklar
olarakortamn
gryordu;
kesim
cisimler
belli dier
yer alan fiziksel
ile gz arasnda
bir deb
kesimuramasyd.
iin k, cisimler
ile gztopluluk
arasmdaise,
yer
alanfiziksel
fizikselortam
ortamn
bir
de
ile belli
iime
Bir baka
gzn
iime
uramasyd.
Bir
baka
topluluk
ise,

fiziksel
ortam
ile
gzn
kard bir madde arasndaki etkileim olarak aklyordu ve bunun dnda
kard
bir bileim
madde arasndaki
etkileim
olarak aklyordu
ve bir
bunun
dnda
daha
Bu okullarn
her biri belli
ve yorum vard.
metafizik
birok
daha
birok
bileim
ve
yorum
vard.
Bu
okullarn
her
biri
belli
bir
metafizik
grle olan ilikisinden g almaktayd ve her biri bal olduu paradigma
grle
olan ilikisinden
g almaktayd
ve her
birigrngler
bal olduu
paradigma
arasndan, kendi
kmesini
optik
nn
kuram hangi
gzlemleri
en
nn
gzlemleri arasndan,
kuram

hangi
optik
grngler
kmesini
onu nkendi
yeri
iyi
aklayabiliyorsa
karyordu.
Dier
geldiken
gzlemler
palana
aklayabihyorsa
onu n
karyordu.
Dieraratrma
gzlemleraamalarn
yeri geldik
elepalana
yaklamlarla
alnyor
yahut da ileriki
gelitirilen
eiyi
gelitirilen yaklamalarla
alnyor
ileriki aratum
(2) a aamalarmdaezlebilecek
bir yahut
keneradaayrlyordu.
etin sorunlareleolarak
daSonunda
zlebilecek
etin
sorunlarhemen
olarakrakipsiz
bir kenera
ayrlyordu.
(2) ilk fiziksel
Newton'
olarak
kabul gren
un hemen
Neavtonun
hemen hemen
rakipsiz olarak
kabulve
gren
ilk fiziksel
haline getirdii
b
teknikler
bu kavramlar,
paradigmas
grngler
optikSonnda
optik paradigmas
haline
kavramlar,
grngler
ve nemli
teknikler
b
okullarnbuhepsinin
zamanlarda
kat
szn ettiimiz
eitli
bugetirdii
tnne*
tnne,
szn
ettiihiz
bu
okullarm
hepsinin
eitli
zamanlarda
nemli
kat
klar oldu. Dolaysyla bu deiik okullarn hi deilse en yaratc yelerini
Dolaysyla
deiik
okullarn hi
deilse
en yaratc
yelerini
bugnk
deklar
bir bilimbuadam
onlarn
da
almayan
imeoldu.
tanmlamas
ardllarn
de iinebrakm
almayanolur.
bir bilim
adam
tanmlamas
orlnn bugnk
ardllarn da
bilim adamydlar.
bu insanlar
tam anlamyla
nk
darda
darda
brakm nceki
olur. nk
insanlar
anlam
yla bilim
adamydlar.
deeri
endirmesini
inceleyen
ki
fizikselbuoptiin
bir tam
Newton'dan
Ama
Ama
New
tondan
ncela
fiziksel
optiin
bir
deerlendirmesini
inceleyen
bilim
alandaki
adamlar
olmalanna
bu
uygulayclarn gerek
i,
karn, alki
i, bu alandaki
lan olm alanna
karm,vara
alolarakbilim
yargsma
bilimadam
malarnn
saylamayaca
sonucunun tamgerek
toplamuygulayclarn
malarmn
sonucunun
tamvarsaymak
olarak bilim
saylamayaca
yargsma
vara
bulunmad
btnn
olana
ortak ina
Hibir toplam
bilir.
iin, fizik
bilir.
Hibir
ortak
inan
btnn
varsaymak
olana
bulunmad
iin,
fizik
sel optik konusunu inceleyen her yazar ie batan balayp alma alann
sel optik
konusunu
inceleyen
her yazar
ie yaparken
batan balayp
a alann
alaca
gz
Bunu
de temelalm
kalyordu.
etmek zorunda
yeniden
ina
yeniden
ina etmek
zorunda
kalyordu.
Bunu yaparken
de temel
alaca gz
optik kuramcs
belli
ve deneyleri
semekte
lde zgrd,
nk her
lem
lem
ve deneyleri
semekte
ldezorunda
zgrd,hissedecei
nk her optik
standart
ve belli
aklamak
trde kuramcs
kullanmak
nn
kendisini
nn
kendisini
kullanm
ak
ve
aklam
ak
zorunda
hissedecei
standart
Bu
yoktu.
kitaplardaki
koullar altnda retilentrde
yntemler yahut grngler
yntemlerda
yahut
yoktu.
Bu koullar
altnda
retilenyelerine
kitaplardaki
olduu
okullarn
de
kadar dier
istemez doaya
ister grngler
tartmalar
tartmalar da ister
doaya
olduu kadarbirok
dier yaratc
okullannalannda
yelerinedade
trde bir
yap gnmzn
yneltiliyordu.
Aynistemez
yneltiliyordu.
Ayn
trdekeif
bir yap
gnm
zn birokters
yaratc
da da
herhangi
icat koullarna
yahut
denalanm
nemli
gibi,
grlebilecei
grlebilecei
gibi,
nemli
keif
yahut
icat
koullarm
a
ters
den
herhangi
Newton'dan
sonra kazand ve
bir yan da yoktur. Ne var ki fiziksel optiin
bir yan balca
da yoktur.
var ki fiziksel
optiin
N ew tondan
sonra
kazand
de bize
olduu
gstermekte
gelime
izgive
bilimlerinin
doaNe
bugnk
balca doa bilimlerinin de bize gstermekte olduu gelime izgi
sibugnk
bu deildir.
siBilimin,
bu deildir.
evrensel olarak sahip klan ilk paradigmasna kavumadan n
evrenselilikin
olarakdaha
sahip
klan
paradigmasma
kavumadan
n
bir rnei,
on sekizinci
ve ilk
somut
tannm
ceki Bilimin,
gelime tarzna
ceki gelime
tarzna
ilikin
daha
somut
ve
tannm
bir
rnei,
on
sekizinci
tarihinde
bulu
zerine
yaplm
aratrmalarn
elektrik
yarsnda
yzyln
ilk
yzylm
yarsmda
elektrikelektriin
zerine yaplm
aratrm alann
tarihinde
de
nemli bulu
nitelii zerinde
alan
neredeyse
Bu ilk
yoruz.
devirde
yoruz. Bu devirde neredeyse elektriin nitelii zerinde alan nemli de

ls) Vasco Ronchi, Histoire de la Lumiere (Ik Tarihi) ev.Jean Taton Paris, 1956 1-4 nc B
(2) Vasco Ronchi, Histoire de la Lumiere (Ik Tarihi) ev.Jean Taton Paris, 1956 1-4 nc B
lmler.
lmler,

55
55

neyci
neycisays
sayskadar
kadarelektrik
elektrikkuram
kuramvard:
vard:Hauksbee,
Hauksbee,Gray,
Gray,Desaguliers,
Desaguliers,Du
Du
Fay,
Fay,Nollett,
N ollett,Watson,
W atson,Franklin
Franklinvevedierlerinin
dierlerininortaya
ortayaatm
atmolduklar
olduklareitli
eitli
elektrik
elektrikkavramlar
kavram larortak
ortakbir
birzellie
zelliesahipti.
sahipti.Hepsi,
H epsi,ksmen
ksm endedeolsa,
olsa,ayn
ayn
yn
kaynaktan,
btn
veren
devrin
madde
cisimcikleriyle
aratrmalarna
kaynaktan, devrin btn aratrmalarna yn veren madde cisimcikleriyleilil
gili
gilimekanik
m ekanikfelsefesinin
felsefesininbirbirdalndan
dalmdantretilmilerdi.
tretilmilerdi.Bunun
Bununyan
yansra
srahepsi
hepsi
gerek
gerekbilimsel
bilimselkuramlarn
kuramlarnparalarydlar
paralarydlarvevebubukuramlar
kuram larhem
hemdeney
deneyvevegz
gz
lemlerden
lemlerdenoluturulmulard,
oluturulmulard,hem
hemdedekendileri
kendileribirbirlde
ldearatrma
aratrmasrasnda
srasnda
ele
elealnacak
alnacakekeksorunlarn
sorunlarnseimini
seiminiveveyorumunu
yorumunubelirlemekteydiler.
belirlemekteydiler.Ancak,
Ancak,
elektrik
ve
btn
zerine
deneylerin
ou
olmasna
deneycilerin
btn deneylerin elektrik zerine olmasma ve ou deneycilerindedebirbirleri
birbirleri
nin
nineserlerini
eserleriniokumu
okum uolmalarna
olmalarmakarn
karnkullandklar
kullandklarkuramlarn
kuram larnbenzerlii
benzerlii
(3)
teye
'akrabalk'tan
gemiyordu.
akrabalktan teye gemiyordu. (3)
nc
nci
nckuramlardan
kuram lardanbirbirksm,
ksm,17'
17
nciYzyl
Yzyluygulamalar
uygulamalardorultusunda,
dorultusunda,
elektrik
ykler
arasndaki
yoluyla
srtnme
ve
ekimi
elektrik ykler arasndaki ekim i ve srtnm e yoluylaelektrik
elektrikolumasn
olum asn
elektrikle
elektrikleilgili
ilgilienentemel
tem elgrngler
grnglerolarak
olarakkabul
kabuletmiti.
etmiti.Bu
Butoplulukta
topluluktanes
nes
nelerin
nelerinbirbirlerini
birbirleriniitmeleri
itm eleriolgusunu
olgusunumekanik
mekanikgeri-tepmeye
geri-tepm eyebal
balikincil
ikincilbirbir
sonu
sonuolarak
olarakgrmek
grm ekeilimi
eilimhkimdi.
i hkimdi.Ayn
Aynzamanda
zam andaGray'in,
G rayin,elektrik
elektrikilet
ilet
denilen
kenlii
zerine
dzenli
hem
de
yeni
hem
buluu
tartma
kenlii denilen yeni buluu zerine hem tartm a hem de dzenliaratrma
aratrma
yapmay
yapmaymmkn
mmknolduu
olduukadar
kadarertelemek
ertelemekabasndaydlar.
abasndaydlar.Dier
Dier'elektriki
elektriki
(bu
terimdir)
ler'
ise
ekim
kendi
kullandklar
itme
ve
glerinin,
ler ise (bu kendi kullandklar terimdir) ekim ve itme glerinin,elektriin
elektriin
ayn
aymderecede
derecedetemel
tem elgstergeleri
gstergeleriolduklarn
olduklannkabul
kabulediyor,
ediyor,kuram
kuramvevearatr
aratr(Aslnda
uyacak ekildedzeltiyorlard.
malarn
m alarm da
dabuna
buna uyacakekilde
dzeltiyorlard. (Aslndabubugrup
grupalacak
alacak
kadar
kadarkkt
kkt- iki
- ikinegatif
negatifykl
yklnesnenin
nesneninbirbirlerini
birbirlerinikarlkl
karlklitmelerini
itm elerini
Franklin'in
bile
kuram
tam anlamyla aklayamamt.) Fakat
zaman
hibir
Franklinin kuram bile hibir zaman tam anlamyla aklayamamt.) Fakat
da elektrikiletkenliinin
en
bunlar
bunlar daelektrik
iletkenliininetkilerini,
etkilerini, enbasit
basitolanlar
olanlardnda,
dnda,ezamanl
ezamanl
olarak
olarakaklamakta
aklam aktaenenazazbirinci
birincigrup
grupkadar
kadarglk
glkekiyorlard.
ekiyorlard.Ne
Nevar
varki,ki,
bir
de
sz
iin
etkiler
konusu
bu
noktas
balang
evre
olmutu.
nc
sz konusu bu etkiler bir nc evre iin de balang noktas olmutu.
Bunlara
Bunlaragre
greelektrik,
elektrik,iletken
iletkenolmayan
olmayannesnelerin
nesnelerinkard
kardgzle
gzlegrlmeyen
grlmeyen
salg
rahatlkla
bir
olmaktan
bir
'sv' idi.
ok,
akabilen
iletkenlerden
bir salg olm aktan ok, iletkenlerden rahatlkla Erabilen bireit
eit sv idi.
Ama bu topluluk da, bir zaman geldi, kendi kuramn birtakm ekicilik ve
Ama bu topluluk da, bir zam an geldi, kendi kuram n birtakm ekicilik ve
iticilik
iticiliketkileri
etkileriileilebadatrmakta
badatrmaktazorluklarla
zorluklarlakarlat.
karlat.Sonunda
Sonundabtn
btnbubuetet
kolaylkla
aklayabilen
kilerin
her
gelecek
bylece
ayn
birini
ve
'elektriki'
kilerin her birini ayn kolaylkla aklayabilen ve bylece gelecek elektriki
paradigma salayabilecek(ve
kuaa
kuaaaratrmalar
aratrmalariin
iinortak
ortakbin
bif paradigmasalayabilecek
(vegerekten
gerektendede
olan)
Franklin'in
tek
yalnzca
ve onun izinden gidenlerin
kuram,
salam
salam olan) tek kuram , yalnzca Franklinin ve onun zinden gidenlerin
sayesinde ortayakabildi.
almalar
almalar sayesindeortaya
kabildi.
tarih-ncesinden beri sahip olan matematik
paradigmalarna
lk
Uk paradigm alarm a tarih-ncesinden beri sahip olan matematikveveastroastro(3) Duane Roller ve Duane H.O.Roller, The Development of the Concept of Electric. Charge:
(3) Duane
Roller
Duane
H.O.Roller,
The Development
of the Concept of Electric. Charge:
Elecrtricity
(Elektrik
Greeks
Yk Kavramnn
From
the ve
to Coulomb
Yunanllardan CoGeliimi:
Elecrtricity
From
the Greeks
to Coulomb
Yk Kavramnn
Geliimi;
Yunanllardan CoElektirk),
8, Cambridge,
Deneysel{Elektrik
Dizisi, Tarihe
Harvard,
Kadar
Bilim Tariheleri
ulomb'a
Mas
ulomba
Kadar
Elektirk).
Harvard,
Deneysel
Bilim
Tariheleri
Dizisi,
Tarihe
8, Cambridge,
Mas
sa., 1954; ve I.B. Colen, Franklin and Newton: An Inquuiry into Speculative Newtonian
Experi
sa., 1954; ve I.B. Colen, Franklin and
Nevvton:
An
Inguuiry
into
Speculative
Nevvtonian
Experimental Science and Franklin's Work in Elertricity as an Example Thereof (Franklin ve Newton:
mental Science
andDeney-Bilimi
Franklns VVork
in Elertricity
as an Example
veelektrik
Nevvton:
Olarak (Franklin
ve rnekThereof
Franklin'in
Kurgusal
Bir Soruturma
zerine
Newton'cu
Nevvtoncu Philadelphia
Kurgusal Deney-Bilimi
Bir Soruturma
Franklinin
elektrik
dipnotuOlarak
izleyen
bu rnek
1956, 7-12zerine
Metinde ve
nci Blmler.
satrbandaki
almalar)
alm
alar) Philadelphia 1956, 7-12 nci
Metmdehenz
bu dipnotu
izleyen
baslmam
birsatrbandaki
ayrntlardan
makalesine
L. Heeilbron'un
bazlarn rencim JohnBlmler.
analitik
analitik ayrntlardan
John L, Heeilbronun
henz
baslmam
bir makalesirie
ortaya
kadar, Franklin'in
paradigmasnn
biraz
k hakknda
baslana rencim
Bu makalebazlarn
borluyum.
borluyum.
makale
Franklin'in
paradigmasnn
ortaya
k hakknda
biraz
bilgi baslana
in Scientific
T.S., Kuhn,
Research"
of Dogma
"The Function
iin bkz. kadar,
geni veBu
kesin
daha
daha
geni
ve
kesin
bilgi
iin
bkz.
T.S.,
Kuhn,
The
Function
of
Dogma
in
Scientific
Research
(Bilimsel Aratrmada Dogmann levi) adl makale, Symposium on the History of Science, Uni
(Bilimsel
Aratrmada
Dogmann
levi)Tarihi
adl makale,
Symposium
onniversitesi,
the History 9-15
of Science,
UniTemmuz
Oxford
Sempozyumu,
of Oxford,
July 9-151961 (Bilim
versity
versity
of Oxford, July
9-15-1961
(Bilim Tarihi Sempozyumu,
niversitesi,
9-15 Temmuz
baslmak
zere
Ltd. tarafndan
(Heinemann
1961)
Derleyen
Educational Books Oxford
A.C. Crombie.
1961) Derleyen A.C. Crombie. (Heinemann Educational Books Ltd. tarafndan baslmak zere
dir.)
dir.)

56

56

nimiyi
nimiyivevebirbirde,
de,daha
dahanceden
ncedenolgunlam
olgunlamuzmanlk
uzmanlkdallarnn
dallanm nsonradan
sonradanb
b
bir
lnmesi
yahut
gelmesiyle
biyokimya
gibi
araya
ortaya
kan
lnmesi yahut bir araya gelm esiyle ortaya kan biyokim ya gibialanlar
alanlarbir
bir
tarafa
tarafabrakacak
brakacakolursak,
olursak,yukarda
yukardaana
anahatlarn
hatlarmizdiimiz
izdiimizdurumlar,
durumlar,tarihsel
tarihsel
adan
adan'tipik'
tipiksaylabilecek
saylabilecekdurumlardr.
durumlardr.Geri,
Geri,olaylara
olaylarabubuekilde
ekildebakmakla
bakmakla
olan
zaman
iinde
yahut
yaylm
devinimleri
tarihsel
"Newton'
zaman iinde yaylm olan tarihsel devinim leri N ew ton yahut'Franklin'
Franklin
gibi
gibitek
tektek
tekvevebiraz
birazdadarastgele
rastgeleseilmi
seilm iisimlerle
isim lerlezetleyerek
zetleyerekbiraz
biraztalihsiz
talihsiz
bir
birkolaycl
kolayclsrdrm
srdrm olabilirim,
olabilirim ama
, am agene
genededebenim
benimdnceme
dncem egre
gre
batan
batanberi
beriszn
sznettiklerimize
ettiklerimizebenzer
benzertemel
temelanlamazlklar
anlamazlklarbirok
birokbilim
bilimda
da
lnn
lmm'kiiliini'
kiiliinibulmasnda
bulmasmdaetken
etkenolmutur.
olmutur.rnek
rnekverecek
verecekolursak,
olursak,Aristote
Aristote
lack 'ten
les'ten
lestennceki
ncekidinamik
dinamikveveArimed'den
Arim eddennceki
ncekistatik
statikincelemeleri,
incelemeleri,PBlackten
nce
nceyaplan
yaplans
salmalar,
alm alar.Byle
ByleveveBoerhaave'den
B oerhaavedenevvel
evvelKimya,
Kim ya,HutHutton'dan
tondannceki
ncekitarihsel
tarihseljeoloji
jeolojihep
hepbyle
byleanlamazlklara
anlamazlklarasahneydi.
sahneydi.Biyoloji
Biyoloji
nin
ninbaz
bazdallarnda
dallarmdarnein
rneinkaltm
kaltmbiliminde,
biminde,evrensel
evrenselolarak
olarakkabul
kabulgren
grenilkilk
ise
hangi
dallarnn
yenidir.
henz
Toplumbilimin
paradigmalar
ok
paradigm alar henz ok yenidir. Toplum bilim in hangi dallarm n isebubutrtr
paradigmalara
paradigmalarakavuabildii
kavuabildiihala
halayantlanmam
yantlanmambirbirsoru
soruolarak
olarakduruyor.
duruyor.Ta
Ta
giden
bir
salam
birliine
fikir
rihe
baktmz
zaman,
aratrmada
rihe baktmz zaman, aratrmada salam bir fikir birliine gidenyolun
yolunola
ola
anst
anstetin
etinolduunu
olduunugryoruz.
gryoruz.
bize
tarih
Ama
Am a tarih bizeayni
aynizamanda,
zam anda,bubuyolda
yoldarastlanan
rastlananglklerin
glklerinnedenleri
nedenleri
hakknda
hakkndadadafikir
fikirvermektedir.
vermektedir.Bir
Birparadigmann
paradigm anmyayadadaparadigma
paradigmaadaynn
adaynm
olmad
olmadyerde,
yerde,belli
bellibir
birbilimin
bilimingelimesi
gelimesiileileuzaktan
uzaktanyakndan
yakmdanilintisi
jlintisiolabi
olabi
lecek
lecekbtn
btnetkenlerin
etkenleringreli
grelinemlerini
nemleriniayrt
ayrtetme
etmeolana
olanayoktur.
yoktur.Bunun
Bununso
so
nucu
nucuolarak
olarakilkilkaamalardaki
aamalardakiolgu
olgubiriktirme
biriktirmeilemi
ilemidaha
dahasonraki
somakibilimsel
bilimselge
ge
limede
limedegrlenden
grlendenok
okdaha
dahafazla
fazlaansa
ansabraklm
brafalmbir
biretkinliktir.
etkinliktir.stelik
stelikazaz
ortada
amala
bilgilerin
belli
bir
aranmas
iin
kalm
gizli
herhangi
ok
ok gizli kalm bilgilerin belli bir amala aranmas iin ortada herhangibirbir
neden
nedenyoksa,
yoksa,balang
balangaamasndaki
aam asndakiolgu
olgutoplama
toplam aileminin
ilem inindoal
doalolarak
olarak
hazrda
hazrdaduran
duranveri
verizenginliiyle
zenginliiylesnrl
smrlkalaca
kalacagrlr.
grlr.Bu
Buekilde
ekildetoplanan
toplanan
olgu
olgubirikintisinin
birikintisininarasnda,
arasmda,sadece
sadecebasit
basitgzlem
gzlemvevedeneylere
deneylerecevap
cevapverecek
verecek
takvimcilik
ya
bir
madencilik
da
ve
olgular
de,
gibi
yerleik
trde
tp,
trde olgular ve bir de,.tp, takvimcilik ya da madencilik gibi yerleikbeceri
beceri
lere
leresakl
saklkalm
kalmolup
olupda,
da,yeniden
yenidenortaya
ortayakarlan
karlanveriler
verilerbulunabilir.
bulunabilir.Zaten,
Zaten,
teknolojinin
teknolojininyeni
yenibilimlerin
bilimlerinortaya
ortayakmasnda
knasmdaher
herzaman
zamanhayati
hayatibirbirrol
roloyna
oyna
m
molmasnn
olmasmmnedeni
nedenide,
de,zanaat
zanaattr
trbecerilerin
becerilerinrastgele
rastgelebulunamaycak,
bulunamaycak,ak
ak
sine
sinekolayca
kolaycaeriilebilen
eriilebilenender
enderolgu
olgukaynaklarndan
kaynaklarmdanbiri
birioluudur.
oluudur.
Fakat
Fakatbubutiptipolgu
olgutoplan,
toplan,birok
biroknemli
nemlibilimin
biliminbalangc
balangciin
iingerekli
gerekli
Szgelimi
byk
yaratmaktadr.
bir
sonunda
karmaa
olmasna
karn
olm asna karn sonunda byk bir karm aa yaratm aktadr. SzgelimiPliPliniy'nin
n iyninansiklopedik
ansiklopedikyazlarn
yazlarnyahut
yahutdada17'
17nci
nciYzylda
YzyldaBacon'cu
B aconcuyakla
yakla
mla
mlayazlan
yazlandoa
doatarihelerini
tariheleriniinceleyen
inceleyenbir
birkimse
kimsededebunu
bunurahatlkla
rahatlklagre
gre
eserlere
insann
ne de olsa bilim demeye dili varm
biriken
bilir.
Bu
ekilde
bilir. Bu ekilde biriken eserlere insanm ne de olsa bilim demeye dili varm
renk, rzgr, madencilikvs.vs.'tariheleri'
yor.
yor.Bacon'cu
Baconcuyntemle
yntemleyazlm
yazlms,
s, renk, rzgr,madencilik
tariheleri
olan
trl
eitli
kalacak
gizli
baka
baka trl gizli kalacak olan eitlibilgilerle
bilgilerledoludur
doludurkukusuz.
kukusuz.Ama
Amayan
yan
(r
sonradan
halde
yarad
ksm
olduka
ie
bir
yana
getirdikleri
olgularn
yana getirdiMeri olgularm bir ksm sonradan olduka ie yarad halde (r
s
yntemi) dierleri (rnein tezek ymnek
nekolarak
olarakkartrmayla
kartrmayla skazanma
kazanma yntemi) dierleri (rnein tezekyn
uzun sre bir kuramla btnletirilemeyecek kadar
s
kard
gibi)
larnn
larmm kard s gibi) uzun sre bir kuram la btnletirilem eyecek kadar
betimleme tam olamayacaiin,
(4)
or
karmak
karm a^kalmlardr.
kalmlardr. (4)Ayrca,
Ayrca,hibir
hibir betimleme tamolamayaca
iin, or
yer vermegeni
yaran
krk
kl
aklamalarnda
o
doa
talama
tarihelerinin
talama doa tarihelerinin o kl krk yaran geni aklamalarmda yer veme(4) Isnn doal tarihi zerine yazlm denemeleri karlatrmak iin bkz. Bacon, Novun Orga(4) Isnn doal tarihi zerine yazlm denemeleri karlatrmak iin bkz. Bacon, Novun Organum (Yeni Yntem) The Works of Francis Bacon (Francis Bacon'un eserleri) kitabnda, derleyen
num (Yeni Yntem) The Works o f Francis Bacon (Franci Baconun eserleri) kitabnda, derleyen
J. Spedding ve R.L. Ellis ve D.D. Heath. New York, 1869. 8'inci cilt. s. 179-203.
J. Spedding ve R.L. Ellis ve D.D. Heath. New York, 1869. 8inci cilt. s. 179-203.
7

yeyelzum
lzumgrmedikleri
grmedikleriayrntlar,
aynntlar,nedense
nedensehep
hepsonunda
sonundabilim
bilimadamlarnn
adamlarnnenen
nemli
rnein
olanlardr.
aydnlatm
bulularn
/ /
nemli bulularm aydmlatm olanlardr. rneinelektriin
elektriinilkilk'tariheleri'
tariheleri
arasnda
arasm dahemen
hemenhemen
hemenhibiri,
hibiri,outurulmu
outurulmubirbircam
camubuun
ubuunelektrik
elektrikeki
eki
mine
minekaplan
kaplansaman
samanparasnn
parasmmhemen
hementekrar
tekrargeri
geriteptiinden
teptiindensz
szetmez.
etmez.Bu
Bu
bir
onlara
deil,
olgu
elektrikle
mekanik
etki
ilgili
gibi
grnmtr.
olgu onlara elektrikle ilgili deil, mekanik bir etki gibi grnmtr.(5)
(5)Da
Da
has,
has,sradan
sradanolgu
olgutoplaycs
toplaycseletirel
eletirelolmasn
olmasnsalaycak
salaycakzaman
zamanvevearalara
aralara
genellikle
ou
olmadmdan,
tariheleri
sahip
doa
kez,
yukarda
genellikle sahip olmadmdan, doa tariheleri ou kez, yukardasz
szedi
edi
lene
lenebenzer
benzerbetimlemelerin
betimlemelerinyannda,
yanmda,ztlar
ztlarbirbiraraya
arayagetirmek
getirmekyahut
yahutserinlet
serinlet
mek
m ekyoluyla
yoluylasskazanmak
kazanm akgibi
gibibugn
bugndorulama
dorulam aolanam
olanamkesinlikle
kesinliklebula
bula
madmz
verirler.
da
varsaymlara
yer
m adm z varsaym lara da yer verirler.(6)
(6)Eski
Eskialardaki
alardakistatik,
statik,dinamik
dinamik
veya
veyageometrisel
geometriseloptik
optikrneklerinde
m elderindeolduu
olduugibi,
gibi,nceden
ncedenyerlemi
yerlemikuram
kuram
bu
denli
lardan
bir
olgularn,
yararlanlarak
az
ilk
toplanm
lardan bu denli az yararlanlarak toplanm olgularn, bir ilkparadigmann
paradigm ann
ortaya
ortayakmasna
kmasnaizin
izinverecek
verecekkadar
kadaryeterli
yeterliaklk
aklksalad
saladender
enderrastlanan
rastlanan
bir
durumdur.
bir durumdur.
Bir
Birbilim
bilimdalnn
dalnngelimesindeki
gelim esindekierken
erkenaamalara
aamalarazg
zgolan
olanfarkl
farklgr
gr
okullarn
bu
Olgularn
deerlendirilmesine
da
durumdur.
yaratan
seimine,
okullarn yaratan da bu durumdur. Olgularn seimine, deerlendirilmesine
veveeleterisine
eleterisineolanak
olanakveren
verenbilinli
bilinliyayadadabilinsiz
bilinsizbir
birkuramsal
kuramsalveveyntemsel
yntemsel
bir
anlam
yaps
olmakszn
doa
inan
hi
tarihesine
inan yaps olm akszn hi bir doa tarihesine anlamverilemez.
verilem ez.Eer
Eerbubu
daha
balangta
olgularn
-ki
inan
toplanna
szmamsa
bu
durum
yaps
inan yaps daha balangta olgularm toplanma szmamsa -ki bu durum
dadatoplanan
toplananzaten
zaten'katksz
katkszolgu'dan
olgudante
tebirbireydireydir-o ozaman
zamandardan
dandanie
ieka
ka
rmas,
rmas,belki
belkio osrada
sradageerli
geerliolan
olanbirbirmetafizik
metafizikgrten
grtenveya
veyabirbirbaka
bakabi
bi
ve
alnmas,
limden
lim dendn
dn alnm as,yayadadakiisel
kiisel vetarihsel
tarihselrastlant
rastlantsonucu
sonucuedinilmesi
edinilmesi
sz konusudur. Bu nedenle herhangi bir bilimin gelimesindeki ilk aamalar
sz konusudur. Bu nedenle herhangi bir bilimin gelimesindeki ilk aamalar
srasndaki
srasndakideiik
deiikinsanlarn,
insanlarm,tek
tektek
tekolmasa
olmasabile
bilekapsam
kapsamolarak
olarakayn
ayngrn
grn
farkl
glerle
ok
bunlar
zaman
karlatklar
ekillerde
glerle karlatklar zaman bunlar ok farkl ekillerdebetimleyip
betimleyipyorum
yorum
lam
lamolmalarna
olmalarmaamamak
amamakgerek.
gerek.Bizi
Biziasl
aslartmas
artmasgereken
gerekenvevebelki
belkidedeinin
celik
alanlardan
bu
baka
bakmndan
bilim
dediimiz
kadar
yerde
celik bakmmdan bilim dediimiz alanlardan baka yerde bu kadargrlme
grlme-,
yen olgu, balangtaki bu ayrlklarn sonradan byk lde ortadan kalkayen olgu, balangtaki bu ayrlklarm sonradan byk lde ortadan kalkabilmesidir.
bilmesidir.
Nitekim bu gr ayrlklar gerekten de hatr saylr lde ve hatta g
Nitekim bu gr aynlklar gerekten de hatr saylr lde ve hatta g
bir
rnrde
rnrde birdaha
dahaortaya
ortayakmamacasna
kmamacasnakaybolmaktadr.
kaybolmaktadr.stelik,
stelik,kaybolma
kaybolmagenellikle neden olan etken paradigma-ncesi okullardan birinin stn
larna
larma genellikle neden olan etken paradigma-ncesi okullardan birinin stn
gelmesidir ve bu galip okul kendine zg inanlar ve nyarglar nedeniyle,
gelmesidir ve bu galip okul kendine zg inanlan ve nyarglar nedeniyle,
bu bilgi
henz
baland haldeolduka
henz balandhalde
oldukayounlaan
younlaan bu bilgibirikiminin
birikimininsadece
sadecebelli
belli
arlk vermek durumundadr. u, elektriin sv olduunu sanan
ksmlarna
ksm larm a arlk vermek durumundadr. u, elektriin sv olduunu sanan
ve dolaysyla en ok arl iletkenlie veren elektrikiler, sylediklerimi
ve dolaysyla en ok arl iletkenlie veren elektrikiler,
sylediklerim i
kusursuz bir rneini oluturmaktadrlar. ekici ve itici glerin bilinen
zin
zin kusursuz bir rneini oluturmaktadrlar. ekici ve itici glerin bilinen
asla ba edemeyecek bir yntem olmasna karn, sz konusu
eitliliiyle
eitliliiyle asla ba edem eyecek bir yntem olm asna karn, sz konusu
yznden birou elektrik svsn ielemeyi bile dnmlerdir.
inanlar
inanlar yznden birou elektrik svsn ielemeyi bile dnmlerdir.
Bu abalarn ilk meyvasi olan Leyden Kavanozu, doay rastgele ya da basit
Bu abalarm ilk meyvas olan Leyden Kavanozu, doay rastgele ya da basit
tarzda aratran biri tarafndan belki de hibir zaman bulunamayabilirdi, hal
tarzda aratran biri tarafndan belki de hibir zaman bulunamayabilirdi, halis) Roller ve Roller, a.g.e, s. 14, 22, 28, 43. itme ile ilgili etkilerin tartmasz olarak elektrie ait
(5) Roller
ve Roller,
a.g.e,
s. 14,tannmas
22, 28, 43.burada
itme ile
ilgili etkilerin
tartmasz
olarak elektrie
alntlardan
sonuncusunda
kaydeait
dzeyde
genel
belirtilen
olduunun
olgular
olgular
olduunun
genel
dzeyde
tannmas
burada
belirtilen
alntlardan
sonuncusunda
kayde
dilen almadan sonra mmkn omutur.
almadan
mrnkn
omutur.
Bacon,
der; "Hafif lk su, tamamyla souk sudan daha kolay do
235, 337'de
(6)dilen
a.g.e, s. sonra
yle
(6) Bu
Bacon,
s. 235,
337'de
yle
der;
Hafif bir
hk ksm
su, tamamyla
souk
daha kolay
bkz,. Marshall
Cla-do
aklamalar
garipa.g.e,
iin sudan
daha
tarihi
nceki
zerine
gzlemin
nar."
nar.
Bu garipMarliani
gzlemin
tarihi
zerine
bir ksmMarliani
aklamalar
iin Dnem
bkz,. Marshall
Cla
ve Gen
Orta a
(Giovanni
Physics
Giovanni
anddaha
Latenceki
Medieval
gett,
gett,
Giovanni
Marliani
and
Late
Medieval
Physics
(Giovanni
Marliani
ve
Gen
Dnem
Orta
a
,
York,
Fizii) New
1941 4 nc Blm.
Fizii) New York, 1941, 4 nc Blm.

58

58

buki
bukibubuara,
ara,1970'lerin
1970lerinbalarnda
balarndaenenazaziki
ikiaratrmac
aratumactarafndan,
tarafmdan,birbirin
birbirin
habersiz
olarak
ve
gelitirilmiti.
den
bamsz
den bamsz ve habersiz olarak gelitirilmiti.(7)
(7)Franklin,
Franklin,elektrik
elektrikincele
incele
melerinin
melerininhemen
hemenhemen
hemenbalangcndan
balangcmdanitibaren
itibarenbubugarip
garipvevesrasnda
srasmdaok
ok
retici
reticiolabilen
olabilenzel
zelaygtn
aygtnsrrn
srrm zmek
zm ekkaygsmdayd.
kaygsm dayd.Bunu
Bunubaarmakh
baarm akh
da,
grlerden
etkili
en
salayan
bir
olmasm
kuranmn
paradigma
da, kurammm bir paradigma olmasm salayan en etkili grlerdenbirini
birinielel
dedeetmi
etm ioldu,
oldu,kikibubukuram
kuramaslnda
aslndaelektrik
elektrikitme
itmegcnn
gcnnbilinen
bilinenbtn
btnr
r
neklerini
nekleriniaklamaktan
aklam aktanhenz
henzpek
pekuzakt.
uzakt.(8)
(8)Bir
Birkuramn
kurammparadigma
paradigmaolarak
olarak
kabul
kabuledilmesi
edilmesiiin
iinelbette
elbetterakiplerinden
rakiplerindengl
glgrlmesi
grlmesigerekir,
gerekir,ama
amakapsa
kapsa
ve
btn
bunu
da
zaten hibir
girebilecek
yapmas
olgular
aklayamaz
mna
m ma girebilecek btn olgular aklayamaz ve bunu yapmas da zten hibir
zaman beklenmez.
zaman beklenmez.
Elektriin
Elektriinsv
svkuramnn
kurammmbubugre
grebal
balalt-evre
alt-evreiin
iinyaptklarnn
yaptklarmmayn
ayn
elektrik
btn
aratrmaclar
'ci
sonradan
paradigma
n,
Franklin
n, Franklinci paradigm a sonradan btn elektrik aratrmaclarevresine
evresine
yaygnlatrd.
yaygnlatrd.Yani,
Yani,hangi
hangideneylerin
deneylerinyaplmaya
yaplmayadeer
deerolduunu,
olduunu,hangileri
hangileri
ikinci,
ise,
elektriin
sadece
nin
gerek
nin ise, elektriin gerek sadece ikinci,gerekse
gereksetersine
tersineok
okfazla
fazlakarmak
karm ak
olan
olangstergelerine
gstergelerineyneldikleri
yneldikleriiin
iinyaplmalarna
yaplmalarmagerek
gerekolmadn
olmadmretti.
retti,
bu
daha etkili ekildeyapbilmesiydi
aradaki
aradgddtek
tekfark,
fark,paradigmann
ptradigm anm buiiii daha etkiliekilde
yapbiim esiydiveve
sona
birlikte
bunun
bunundadanedeni
nedeniksmen,
Ibsmen,okullar-aras
okullar-arastartmann
tartmann sonaermesiyle
ermesiyle birlikteiiii
ksmen de doru yolda olduklar
kalkmas,
de
alma
gereinin
batan
hep
hep batan alm a gereinin de kalkm as, ksm en de doru yolda olduklar
ve kapsaml
kesin, dahauzmalam
inancnm
inancmmbilim
bilimadamlarna
adamlarnadaha
daha kesin,daha
uzmalam ve kapsamlal
al
(9) Bylelikle elektrik grnglerinin
olmasyd.
cesaretini
ma
vermi
yapma
ma yapma cesaretini vermi olmasyd. (9) Bylelde elektrik grnglerinin
uramak gereinden kurtulan
yayaherhangi
herhangibir
birtekiyle
tekiyleyayadadatmyle
tm ylebirden
birden uramak gereindenkurtulan
araya gelerek, nceden seilmi grnglerle daha
bilim
adamlar
bir
evresi,
bilim adamlar evresi, bir araya gelerek, nceden seilmi grnglerle daha
daha ilerlemi aralar tasarlayp
ve
ayrmtl
ayrm thekilde
ekildeilgilenmek
ilgilenm ek vealma
alm aiin
iin daha ilerlemi aralar tasarlayp
kendilerinden
nce gelen elektrikilerin yapabildiinden ok daha
bunlar
bunlar kendilerinden nce gelen elektrikilerin yapabildiinden ok daha
kullamak olanana kavutu. Hem olgu toplan
fazla
fazlasrarl
srarlvevedzenli
dzenlitarzda
tarzda kullam ak olanama kavutu. Hem olgu toplan
mas hem de kuramsal gelime, yn belli, amal faaliyetler haline geldi.
m as hem de kuram sal gelim e, yn belli, amal faaliyetler haline geldi.
buna bal olarak artt ve gide
ve ilerlii
Elektrik
Elektrikaratrmalarnn
aratrmalarmmetkisi
etkisi ve ilerliidede buna bal olarak artt ve gide
Francis
Bacon'un
keskin
yntem nergesinin bir tr 'toplumsal' kant
rek
u
rek Francis Baconun u keskin yntem, nergesinin bir tr toplum sal kant
hata
karmaaya denden daha yakndr." (10)
oldu:
oldu:"Gerek,
Gerek, hatayapana,
yapana, karm aaya denden daha yakmdr. (10)
Byk lde ynlendirilmi veya bir paradigma temeline oturtulmu bu
Byk lde ynlendirilmi veya bir paradigma temeline oturtulmu bu
tr aratrmann nitelikleriyle bundan sonraki blmde ilgileneceiz, ama da
tr aratrmanm nitelikleriyle bundan sonraki blmde ilgileneceiz, ama da
belli bir bilim dalnda uygulama yapan
hahance,
nce,ortaya
ortayakan
kanparadigmann
paradigm ann belli bir bilim dalnda uygulam a yapan
zerinde ksaca durmamz gerekiyor. Bir
etkiledii
nasl
yapsn
evrenin
evrenin yapsn nasl etkiledii zerinde ksaca durm am z gerekiyor. Bir
biliminin geliiminde herhangi bir topluluk ya da birey, sonraki kuak
doa
doa biliminin geliim inde herhangi bir topluluk ya da birey, sonraki kuak
bilim
adamlarnn ounluunu kendine ekebilecek dzeyde bir sentez yara
bilim adamlarmm ounluunu kendine ekebilecek dzeyde bir sentez yara
tabildikleri zaman, dier eski okullar yava yava ortadan yok olurlar. Bu
tabildikleri zam an, dier eski okullar yava yava ortadan yok olurlar. Bu

(7) Roller ve Roller, a.g.e., s. 51-54

Roller ve Roller,
a.g.e., s. 51-54
Sorunu
(8)(7)
yaratan olay, negatif ykl nesnelerin birbirlerini karlkl olarak itmeleriydi. Bunun
(8)bkz.
Sorunu yaratan olay,
negatif531-43
ykl nesnelerin birbirlerini karlkl olarak itmeleriydi. Bunun
iin
Cohen, a.g.e, s. 491-94,
bkz, Cohen,
a.g.e,
s. 491-94,
531-43
btn tartmalar sona erdirmediini belirtmek gerekir.
edilmesinin
(9)iin
Franklin'ci
kabul
kuramn
(9) Franklin'ci
edilmesinin
btn
tartmalar
erdirmediini
belirtmek
dal
att ve
eklini
bundan sonra
ortaya sona
ift svlr
elektrikgerekir,
Robert kuramn
Symmerkabul
bu kuramn
1759'da
1759'da
Robert
Symmer
bu
kuramn
ift
svlr eklini
ortaya
att veAncak,
bundan
elektrik
dal
blnd.
arasnda
tart
konudaki
busonra
uzun yllar elektriin tek ve ift sv olduu grleri
uzun evrensel
yllar elektriin
ve edilen
ift svbir
olduu
grleri
arasnda
Ancak,
bu konudaki
tart
birlik yaratt
yukarda
naslblnd.
meslekte
baarnn
hakknda
malar,
olarak tek
kabul
malar, evrensel
olarakniteliktedir.
kabul edilenBu
birnoktada
baarnn
meslekte
nasl
birlik yaratt karn
hakknda
yukanda
elektriki
ayrln
gr
srdrmelerine
kantlar
sylediklerimizi
niteliktedir.
Bu noktadabu
gr
ayrln
srdrmelerine
karn elektriki
dola
yeterince
ayrdedemeyecei,
grleri
zmlemenin
lersylediklerimizi
ksa zamanda kantlar
hibir deneysel
ler ksa
hibir deneysel
bu grleri
dola
sonra herayrdedemeyecei,
Bundanyeterince
sonucuna vardlar.
olduuzmlemenin
iki okul da Franklin'ci
da zamanda
ysyla
ikisinin edeerde
ysyla salad
da ikisinin edeerde
olduu sonucuna
vardlar. duruma
Bundan geldi
sonragerekte
her iki okul
da
Franklinci
oldu.
de
yararlanabilecek
byle
kolaylklardan
kuramn
btn
kuramn
salad btn kolaylklardan yararlanabilecek duruma geldi gerekte de byle oldu,
s. 543-46,548-54)
(a.g.e.
(a.g.e.
s,
543-46,
(10) Bacon, a.g.e., s548-54)
210.
(10) Bacon, a.g.e., s 210.

59

59

yok olu ksmen yelerinin yeni paradigmaya ynelmesi yznden meydana

yok u
oluyaksmen
yelerinin
paradigmaya
ynelmesi
yznden
kalanlar daima
bal
vardr elbet,
bunlar
amameydana
gelir.
da bu eski
greyeni
gelir.
u
ya
da
bu
eski
gre
bal
kalanlar
daima
vardr
elbet,
amaasmaz
bunlar
da zamanla meslek evresinde silinirler ve almalarna kimse kulak
da
zamanla
meslek
evresinde
silinirler
ve
almalarna
kimse
kulak
beraberinde,
bilim
alannn yepyeni ve daha kat birasmaz
olur. Yeni paradigma
ta
olur. Yeni
paradigma
beraberinde, bu
bilim
ve daha
kat bir ta
yenialanmm
tanmayepyeni
beceremeyen
nmn
uydurmay
getirdii
iin, almalarn
getirdiiistemeyenler
iin, alm alarn
bu yeni tanma
beceremeyen
ya tek balarna
da uydurmak
baka bir
yanmn
devamuydurm
etmek ay
ya da
ya
da
uydurm
ak
istem
eyenler
ya
tek
balarma
devam
etm
ek
ya
da baka bir
evreye balanmak zorundadr. (11) Tarihsel olarak, bu tip bilim adamlarnn
evreye her
balanmak
zorundadr.
(11) Tarihsel
bu tip bilim
adamlarmm
halineolarak,
sonradan
zel bilimler
biri bugnk
takl
gelen felsefe
dallarnda
sonradan
her biri bugnk
zel bilimler
haline gelen
dallarm dagibi,
takl
olduklarn
defelsefe
Bu sylenenlerin
akla getirecei
kalm
syleyebiliriz.
kalm sadece
olduklarn
syleyebiliriz.
Bu sylenenlerin
de akla getirecei
gibi,
olan bir topluluun,
nceleri
incelemeye merak
bir mfeslee
doay
nceleri
sadece
doay
incelem
eye
merak
olan
bir
topluluun,
bir
mfeslee
ya da hi olmazsa bir bilgi dalma dnmesi iin bazan bir paradigmann ka
ya edilmesi
da hi olmazsa
birbana
bilgi dalma
iin bazan
bir nedenleri
paradigmanm
ka
bul
Varlk
yeterlidnmesi
dahi tek
olabilmektedir.
kendi
bul edilmbir
esitoplumsal
dahi tek bana
olabiknektedir.
nedenleri
kendi
ve hukuk
dayal olan
gibi dallar
geree yeterli
dlarnda
tp, teknolojiVarlk
dlarmda
birbilimlerde
toplumsaluzmanlam
geree dayalyayncln
olan tp, teknoloji
ve hukuk
dallar
olumas,
dnda,
ou
dernek
uzmangibi
dnda,
ou
bilimlerde
uzmanlam
yaymclm
olumas,
uzman
dem
ek
lerinin kurulmas ve o bilimin eitim alannda hak ettii yere kavumas ge
lerinin bilim
kurulm
as ve o bilimin
eitim
alanmda hak
ettii
yereetmesiyle
kavumas
ge
tek bir
nellikle
kabul
bir
paradigmay
ilk kez
topluluunun
nellikle
bilim topluluunun
paradigmay
ilk kez kabul kurumsal
etm esiylebir
bir
likte
bilim uzmanlmda
admlardr. tek
deilse,
Hibir
dnlm
likte dnlm
admlardr.
Hi deilse,
bilim
uzm anlm
sal bir
bir buukasr
devirdailekurum
nce ilk olarak
gelimeye
yapnn
balad
uzmanla
yapmm
bir buuk
asm nce
ilk olarak
gelimeye
balad
devir
ilezamanlar
uzmanla
btn
mann
kendine
ulat
ynleriyle
yakn
zg bir
parlakla
mann btn
ynleriyle
kendine
zg
bir
parlakla
ulat
yakn
zamanlar
arasnda
byle
durumun
olduunu
syleyebiliriz.
sre
iinde
geen
arasmda
geen
sre daha
iindekat
dum
byle
olduunu
syleyebiliriz.
birmun
Bilimsel
altna
girmesinin
elbet baka sonu
tanm
evrenin
Bilimsel
daha kat
bir tanm
altma girmesinin
elbet baka
sonu
lar da
vardr. evrenin
Bilimle uraan
bir paradigmay
birey,
sonra,
varsaydktan
ar
vardr.almalarn
Bilimle uraan
birey, bir
paradigmay
varsaydktan
sonra,
tklar
nemli
alan
enda
yaparken
aa
yeniden kurmaya,ar
batan
tk en nem
li alm alarn
yaparken
alan
batan
yeniden
kurm aya,
kavramn
balang
her aa
yola karak
ilkelerinden
att
ortaya
kullanln
balang
ilkelerinden
yolazorunda
karakdeildir.
ortaya att
herok
kavram
kullanln
hakl
Bu daha
kitab
kalkmak
yazan
gstermeye
ders n
haW
gstermeye
kalkmak
zomnda deildir.
daha ok
ders
kitab
yazan
larn
sonra, Bu
bilim
Bu metinler
iidir.
adam
oluturulduktan
yaratc
aratr
larnonlarn
iidir. Bu
m etinler
oluturulduktan
sonra,
bilim
adam aratr
devam edecei
konusunu
brakt
do
ilgilendiren
yerden
maya
iin,yaratc
maya
onlarm brakt
devam
edecei
iin, konusunu
ilgilendiren
do
kalm
grnglerin
al
elerine
kendini tamamen
en ince yerden
ve en sakl
hasre
al grnglerin
inceVevebunu
en sakl
kaimde,
elerine
kendini tam
amen hasre
yaparken
debilecek
duruma en
gelir.
du
evresine
aratrmalarn
debilecek
duruma
gelir. Vemeydana
bunu yaparken
de,balar.
aratrm
evresineeri
du
tarznda
Bualarn
deiiklikler
gelmeye
yurma
deiikliklerin
tarzmda
meydana gelmeye
balar.
Bu uygulamann
deiikliklering
eri
bu tr
miyurma
kadardeiiklikler
halbuki
imdiye
yeterince incelenmemitir,
mi imdiyernleri
kadar yeterince
incelenmemitir,
halbuki
bukabul
tr uygulamann
g
herkese bilindii
gibi, birok
kiiye
edilemez gel
nmzdeki
nmzdeki
rnleri
herkese
bilindii
gibi,
birok
kiiye
kabul
edilemez
gel
mektedir. nk bilim adam artk aratrmalarn klasik anlamdaki eserler
mektedir.
nk
bilim'in
adam
artk aratrmalarn
klasik yahut
anlam Darwin'in
daki eserler
zerine Deneyler'
de,
szgelii
'Elektrik
Franklin
de, s zg elii F ra n k lin in E lek
trik
zerine
D
e
n
e
y
le
r
yah
u
t
D a rw in in
ve
dierlerinin meslek yaamlarndan esinlenerek, bu
(1'1) Elektriin tarihinde, Priestly, Kelvin
nun
sylediine
gre
bulabiliriz.
Franklin'in
19'uncu Yzyl
ortalarnda
rneiniPriestly,
mkemmel
(1'1)
Elektriin bir
tarihinde,
Kelvin
ve dierlerinin
meslek
yaamlarndan
esinlenerek,
bu
"Kendini
tarikatnn'
son yesi
olan Nollet,
bu
Avrupa
elektrikilerinden
ktasnn enbirnfuzlu
nun mkemmel
rneini
bulabiliriz. Franklinin
sylediine
gre
19uncuen
Yzyl
ortalarnda
ve en
yakn"Kendini
mridi olan
lana
dek yaad.
idi."son
Bay B. en
(Benjamin
tabii rencisiolan
tek istisna
Avrupa
ktasnnBuna
en nfuzlu
elektrikilerinden
Nollet,
tarikatnn
yesi bu
Ferrand,
California,
Mexmridi
Franklin'in
Franklin's
lana dek Anlar)
yaad. Benjamin
Buna tek istisna
tabiiMemories
rencisi derleyen
ve en yakn
olan Berkeley,
Bay B. idi.
(Benjamn
bilimden
kalan okullarn
1949,
ilgin olan,
amaBenjamm
s. 384-86.
profesyonel
Franklinin
Anlar)
Memories
derleyen
Mex giderek
Ferrand,uzak
Berkeley,
California,
bundan daFranklns
bir paras
ayrlmaz
astronominin
Bir zamanlar
btnyle
srdrebilmeleridir.
olan
1949, s. varlklarn
384-86. ama
bundan da ilgin olan,
profesyonel
bilimden giderek
uzak
kalan okullarn
geleneibirolan
en saygdeerayrlmaz
(yldz
astrolojiyi
'roman
bilimi) bir
dnelim. Yahut bir
btnyle
varlklarn
srdrebilmeleridir.
Bir zamanlarn
zamanlar astronominin
paras
olan
ettiini anmsaya
hl devam
balarnda
kimyann,(yldz
Yzyln
sonlarnda
19'unc
ve 20'ncinin
tik'astrolojiyi
bilimi)
bir dnelim.
Yahut
bir zamanlarn
en saygdeer
gelenei
olan roman
ve Sonular
Fikirler
"Ansiklopetik
C. Gillespie'nin
ve Jakoben
Bilim Felsefesi:
lm.
Akm
tikCharles
kimyann,
19'uncU Yzyln
sonlarnda
ve 20ncinin
balarnda
hl devam
ettiini
anmsaya
a Study
in
of Science:
bir alma"
Jacobin Phisopohy
and the
zerine
("The ENCYLPEDIE
lm. Charles
C. Gillespienin
Ansiklpetik Akm
ve Jakoben
Bilim Felsefesi:
Fikirler ve
Sonular
Critical
budur.
ettii gelenek
Prob in
Consequences")
yazsnda szand
and bir
konusu
Ideas
zerine
alm a (Theadl
ENCYLPEDE
the Jacobin
Phispohy
of Bkz.
Science:
a Study
Clagett.
Marshall
Madi
(Bilim
Of Science adl
tarihindesz
lems
sorunlar)
in the
nemli
Ideas
andHistory
Consequences)
yazsnda
konusu
ettii derleyen
gelenek budur.
Bkz.
Critical
ProbEvolutionary
Lamarck's
Wisconsin,
1959,
Formation
ve "The
255-89(Bilim
son,
lems
in the History
Of s.
Science
tarihinde
nemliofsorunlar)
derleyen
Marshall theory"
Clagett. (LaMadi
Internati
(Archivesthe
Arivleri
Bilimler
Tarihi
Evrimci Kuramnn
marck'n
son, VVsconsin,
1959, s. Olumas)
255-89 ve Uluslararas
The Formation
of Lam
arcks
E volutionary
ory (Lascinences)Olumas)
37, 1956,Uluslararas
d'histoire
desKuramnn
s. 323-38. Bilimler Tarihi Arivleri (Archives Internationales
marckn
Evrimci
onales dhistoire des scinences) 37, 1956, s. 323-38.

60
60

"Trlerin Kkeni" kitaplar gibi konuyla ilgilenen herkesin okuyabilecei ya

Trlerin
Kkeni kitaplar Tersine,
gibi konuyla
ilgilenen
herkesin
ya
bu almalarda
yaynlamamaktadr.
kan okuyabilecei
makale
ptlarda
eklinde
ptlarda
yaynlamamaktadr.
m akaleKullanlan
eklinde kan
bu almalarda
ortak paradigma
meslekten
olanlara hitapTersine,
yalnz
edilmektedir.
bil
yalnzyalnz
meslekten
olanlara
edilmektedir.
Kullanlan
ortak paradigma
bil
onlarn
ve kendilerine
ynelik
gisine
sahip hitap
varsaylabilmekte
olduu
gisine
yalnz onlarn
sahip
olduu varsaylabilm
ektekimse
ve kendilerine
ynelik
okuyamamakta,
da zaten
bu meslekta
olan
bu yazlar
evresi dnda
olandorusu
bu yazlar
da zaten bu meslekta evresi dmda kimse okuyamamakta,
daha
anlayamamaktadr.
daha
dorusubilim
anlayamamaktadr.
dnyasnda kitaplar ya esas alma metinleridir ya da
Gnmz
G nm
z bilimherhangi
dnyasnda
kitaplar
ya esas
alm
a mdeerlendirme
etinleridir ya da
dnk
geriye
bilimsel
zerine
bir esi
yaantnn
bilimsel
yaantnn
herhangi
bir esi
zerine
geriye dnk
deerlendirme
adamnn
yazmaya
Kitap
leri
kalkan
bir bilim
mesleki ko
ierirler.
sonuta
leri ierirler.
Kitap yazmaya
kalkan sarsmas
bir bilim daha
adamnm
sonuta
mesleki
olasdr.
ko
yle dursun
yazmak
glendirmek
numunu
Kitap
unu glendirm
ek yle iliki
dursun
sarsm
as daha
olasdr.
Kitaphl
yazmak
alanlarda
dier
baar arasndaki
meslekte
ilenum
de
bugn
yaratc
ile m
eslekteolan
baar
arasndaki
iliki
bugn gelimesinde
dier yaratc yalmzca
alanlardaparadighl de
nemine
etmekte
bilimlerin
vam
eitli
vam etmekte
olan
neminesrasnda
eitli bilim
lerin
gelimesinde
yalmzca
paradig
erken
ma-ncesi,
aamalar
makale
Ayrca
sahip
olabilmitir.
yaz
m a-ncesi,
erken
aam
srasnda aratrmay
sahip olabilmitir.
makale
da olmasn,
yaz
olsun
iletmek Ayrca
arac olarak
zorunluluu
yaalar
ma
kitap
ma zorunluluu
da dallarndan
olmasn, aratrm
ayerbabn
iletmekdier
aracinsanlardan
olarak kitap
edenya
bilgi
kullanmaya
devamolsun
meslek
kullanm
aya devam
bilgi
dallarndan
m eslekgnmzde
erbabm dier
insanlardan
henz eden
az ok
olduundan,
snrlar
meslekten
ol
gevek
ayran
ayran sm rlar
henz bu
az tr
okalanlarda
gevek olduundan,
m eslekten
ilerlemeyi meslei
icra
ol
yalnzca
kaydedilengnmzde
mayanlarn,
m ayanlarn,
yalnzca
bu tr
alanlarda
kaydedilen
eyi m
esleima
okumak
Gerek
icra
izleyebilme
yazlarn
yoluyla
kalmtr.
ansilerlem
edenlerin
edenlerin
yazlarn
okumak
yoluylaaratrma
izleyebilm
e ans kalmtr.
Gerek
ma
bildirileri
astronomi
daha antik
dallarnda,
adan
gerek
tematik
tem atik genel
gerek eitim
astronomi
dallarnda,
aratrm aanlalr
bildirileri
daha antik
itibaren,
adan
olmaktan
okur kesimince
kmt.
grm
itibaren,alannda
genel eitim
grmkapallk
okur Orta
kesiman
ince anlalr
doru belirdi
km t.
sonlarnaolmaktan
ve
aym da
Dinamik
Dinam
ik alannda aym
ksada
tek dnem,
O rta an
dnd
sonlarna
bir kapallk
sre iin tekrar
doruOrta
anlalabilirlie
belirdi
ave
genel
genel anlalabilirlie
ksaparadigmanm
bir sre iin tekrar
tek dnem,
getiiOrta
bir yenisinin
17'nci
yerinednd
yn veren
a
aratrmalarna
aratrm
alarmoldu.
a ynAratrma
veren paradigm
anm yerine
yenisinin
diline
sradanbir
getii
17nci
evrilmesi
insann
yazlarnn
Yzyl
balar
Yzyl
balaralannda
oldu. Aratrma
ve ondoyazlarnn
insann
elektrik
18'inci yzyl
ermeden
bagsterdi
sonasradan
diline evrilmesi
gerei
gerei elektrik
alanndada
18inci
yzyl sona
yzyl boyunca
ermyukar
eden bagsterdi
aa
dallar
btn dierve
fizik biliminin
ondokuzuncu
kuzuncu
boyunca da fizik
bilim ininAd
aa
yukar
sresince
yzyldier
iki btn
dallan
birer yzyl
kolay anlalamaz
birer
hale geldiler.
geen
birer birer
kolay anlalam
az hale geldiler.
bilimlerinin
benzer
biyoloji
Addnmler
eitli kesimlerinde
geen iki yzyl
ayrt edilebilir.
sresince
biyolojibilimlerinin
bilimlerininbaz
eitli
kesim lerinde
ise ayn
sreci
dallarnda
bugn yayor
benzer
dnmler
ayrt olmamz
edilebilir.
Toplum
Toplum bilim
lerinin bazbilim
dallarnda
meslekdalarndan
adamn
isedier
ayn dallardaki
Profesyonel
sreci bugn
mmkndr.
yayor olmamz
mmkndr.
Profesyonel
bilim adamn
hakl olarak
ikyet etmek
ve gittike
byyen uurumdan,
dierdedallardaki
m eslekdalanndan
gayet
ayran
ayran vehaline
gittike
ilerlemenin
dobyyenbirlikte,
uurumbu
dan,
bilimsel
ile hakl
gayet de
olarak
gelmekle
ikyet etmek
uurum
alkanlk
alkanlkileyi
haline kurallar
gelm ekle arasndaki
birlikte, bu temel
nedense
uurum
pek ilgi
ile bilim
gr
sel ilerlem
enin
iliki
do
asndaki
asn d ak i ileyi k urallar arasn d ak i tem el iliki nedense pek ilgi g r
memektedir.
memektedir.
Tarihinin szgelii bilimin 'tarih ncesi' ve 'asl tarihi' diye ayrabilece
szgelii
birbiri ar
alanlar
tarih ncesi
beri tm
ncesibilimin
antik alardan
ve asl
tarihi
diye ayrabilece
i buTarihinin
alma
eikten, tarih
i bu eikten,
tarih ncesi
belkibirbiri
butm
de pek
antik doru
alardan
beri
giden
Olgunlua
alma alanlar
dndan
dnmlerden
ar
atlamlardr.
dndan
atlamlardr.
akla
doru giden
incelemenin
burada isterOlgunlua
olarakbusunduum
dnmlerden
istemez ematik
benim
belki de
az,
pek
az, benim
burada
ister
tarihsel
istem
dier yandan,
ez em
olabilmitir.
atik olarakFakat
veya
kesin
sunduum
incelemenin
getirdii
akla
abuk
lde
getirdii dzenli
halinde,
lde aamalar
abuk veya
aldklar
kesin yani
iinde
olabilm
itir.yer
Fakat
dieralanlarn
yandan,toplam
tarihsel
anlamyla
anlam yla e-dzeyde
dzenli aamalar
de sylenemez.
meydana
halinde,
yz
Onsekizinci
geldikleri
yani iinde
yer aldklar
alanlarm toplam
geliimiyle
geliimiyle
yazdeyazanlar,
elektrik
m eydanazerine
grngleri
geldikleri
on-ylnda elektrik
sylenemez.
yln
ilk drt e-dzeyde
Onsekizinci
yz
bilgiye sa
yln ilk onaltmc
ncllerinden
fazla grngleri
yzylda
drt on-ylnda
elektrik
yaam
zerine
ok daha
yaz yazanlar,
hakknda
elektrik
az yeni
hakkmda
onaltmcsonraki
yzyl
yzylda
1740'dan
yaam
iinde ise, ok
okbilgiye
kitaplarna
yarm
ncllerinden
daha fazla
sa
hiptiler.
hiptiler.
Her eye
1740danilave
balarnn
sonraki
edebildiler.
yzylok
yarm yzyl
karn
iinde
elektrik
grngsi
ise,18'inci
kitaplarna
az yeni
ve hattailave
elektrik
grngsi
kiflerini
ayn yzyln
Franklin
Du Fay
edebildiler.
Her eye
karn 18inci
Gray,
yzyl sonlarn
balarmn
gibi elektrik
Cavendish,
gibikiflerini
Du Fay
ve hatta Coulomb
Franklin gibi
ve Volta
elektrikilerin
elektrik
daGray,
almalarndan
yaayan
ayn yzylm
sonlarm
da yaayan Cavendish, Coulomb ve Volta gibi elektrikilerin almalarmdan
61
61

ayran mesafe, 16'nc yzyldaki keifler ile aralarndaki mesafeden ok daha

(12) nk
bykt.
bir dnemde,
arasnda
ve 1780
ilk
elektrikiler
ayran mesafe,
16nc1740
yzyldaki
keifler
ile aralarmdaki
mesafeden
ok daha
bir
varsayabilme
kez
temel
nokta
almalarnda
rahatlna
Bu
kavutular.
bykt. (12) nk 1740 ve 1780 arasnda bir dnem de, elektrikiler ilk
dan
az bilinen sorunlara
ki, daha
vardk
eilebildiler
kezitibarendir
alm alarnda
birsomut
temel ve
varsayabilme
rahatlna
kavutular.veBu
nokta
lar
giderek
geneline
aydnlar
edeneilebildiler
tmsomut
dier
kitaplar yerine
dansonular
itibaaendir
ki, daha
ve az
bilmenhitap
sorunlara
ve vardk
yaynlamaya
bu
elektrikilere
Byleceyerine
baladlar.
btndier
lar sonularynelik
giderekmakalelerde
tm aydmlar
geneline hitap
eden kitaplar
daha
antik
olarak
nceleri,
evre
baar,
bilgin
ulatklar
alarda
astronomi
elektrikilere ynelik makalelerde yaymlamaya baladlar. Bylece btn bu
lerinin
17'nci
Ortaulatklar
a'da hareketi
fi
yzylm
sonlarnda
evre ve
olarak
haan, inceleyenlerin,
daha nceleri, antik
alarda
astronomi
bilgin
ziksel
jeolojinin
19'ncu
optiin
da tarihsel
ve
balarnda
lerinin
ve Orta
ada yzyl
hareketi
inceleyenlerin,
17nci
yzylmkazandklar
sonlannda fi
Yani
tm bilim
deyile,
nn
aynyd.
yn
bakayzyl
aratrmalarna
ziksel
optiin
vebir
19ncu
balarmda
dacamiasnn
tarihsel jeolojinin
kazandklanverebilecek
nitelikte
bir
paradigmaya
sahip
Yaanmln
kabilmilerdi.
nm aynyd. Yani bir baka deyile, tm bilim camiasmm aratm alanna yn
ayrcalkl bak
dnk
bir yana,
kazandrd
yeni bir
bilimde
verebilecekgeriye
nitelikte
bir ve
paradigmaya
sahip as
kabilm
ilerdi.
Yaanmlm
daim
bu denli
edebilecek
bir baka
bulbir
ortaya ktm
ltyeni
kazandrd
geriye dnk
ve aklkla
ayrcalklilan
bak
as bir yana,
bilimde
mak
deildir.
de kolay
hiortaya
daim
ktm
bu denli aklkla ilan edebilecek bir baka lt bul
mak hi de kolay deildir.

(12) Franklin-sorras gelimeler arasnda, yk alglayc aralarda salanan muazzam duyarllk

artn, yk lm iin ilk gvenilir ve yaygn tekniklerin gelitirilmesini, kapasite kavramnn ev
(12)
Franklin-sonras
gelimeler
arasnda,
yk
aralarda
salanan
muazzam
duyarllk
ve yeni
gcn
gelitirilen elektrik
gerilimi
drimi
elektrostatik
ilealglayc
rakamlara
ilikisini ve
anlay
artn, yk sayabiliriz.
lm iin Btn
ilk gvenilir
yaygn
gelitirilmesini,
kavramnn
66-81; W.C.
Walker,ev
bunlarveiin
klebilmesini
a.g.e., s.kapasite
Roller ve Roller,
bkz. tekniklerin
rimiDetection
ve yeni gelitirilen
elektrik
gerilimi Charges
anlay ile
ilikisini
ve elektrostatik
gcn rakamlara
Yzyldand Estimation
Century" (onsekizinci
of Electric
"the
Eighteenth
in the
sayabiliriz.
Btn
bunlar iin bkz.
Floller
Roller,(Bilim
a.g.e.,
s. 66-81;
VV.C. Walker,
1, 1936,
elektrik yklerin
s. 66daklebilmesini
Yllklar)
ve Hesaplan)
Science
Okunmas
of ve
Annals
The
Estimation
of Electric
Charges (elektriin
in the Eighteenth
Century"1884,
(onsekizinci
tarihi) Leipzig,
Edmund and
B
veDetection
der Elektrizitat
Hope,
100
Ksm I,Yzyl
Geschichte
da elektrik
lmler
iii-iv. yklerin Okunmas ve Hesaplan) Annals of Science (Bilim Yllklar) 1, 1936, s. 66100 ve Edmund Hope, Geschichte der Elektrizitat (elektriin tarihi) Leipzig, 1884, Ksm I, B
lmler iii-iv.
62
62

III. OLAAN BLMN DOASI

III. OLAAN BLMN DOASI

Bilim topluluunun tek bir paradigmay kabul etmesiyle mmkn olduu

bu topluluunun
ne tr bir mmkn
doas vardr?
profesyonel ve
aratrmann
grlen
Bilim
tekda
bir kapal
paradigmay
kabul etmesiyle
olduu
olmayan
birleik
geriye dn
Paradigma
almalar temsil
grlen buartk
profesyonel
ve da
kapal aratu-mann
ne trediyorsa,
bir doas
vardr?
ne tr sorunlar
bundandn
sonra zmlenmesi
gerekentemsil
bilim
bakaediyorsa,
topluluuna
Paradigm
a artk geriye
olmayan almalar
birleik
terimlerin
ya
kadar
imdiye
kullandmz
brakmaktadr?
bilim topluluuna
bundan
sonra
zmlenmesi
gerekenhangi
bakabakmdan
ne tr sorunlar
kaydedersek
nemi
de daha
sanrm bu
nltc
b ra kolabileceklerini
m ^ ta d r? imdiye
kadar kullandm
z sorunlarn
terimlerin acil
hangi
bakmdan
ya
kullanmyla
kabulacil
bir
olan
'paradigma',
iyi
Yerleikkaydedersek
grm
anlalabilir.
nltc
olabecelderini
sanrm
bu sorunlarm
nemi
de daha
daha iyi
bir kelime
ya da rnektir,
'paradigma'y
model
iyi anlalabilir.
Yerleik
kullanm
yla bulamadm
paradigm a, iin
kabul
grm olanbu
bir
edebilmeme
bu boyuttur.bu
veren
de, bulamadm
terimin anlamndaki
tartmaya
m odel y mal
da rnektir,
daha izin
iyi bir
kelime
iin paradigmay
benim
gibi,de,
benimsememe
birazdan
aka grlecei
Fakat
tartm
aya maldaedebilmem
e izin veren
terimbu
inkullanm
anlamndaki
bu boyuttur.
allm
'rnek'
'model'daveaka
tanmlan
veren
izin
karlklar,
Fakat
birazdan
grlecei
gibi,'paradigma'nn
benim bu kullanm
benimsememe
bir
olursak,
deildir.
anlamlarla
Gramerden
verecek
rnek
rastlanan
nda
izin veren m odel ve rnek karlklar, paradigmanm allm tanmlan
dizisi
"AMO,
Latince'deki
AMAS, AMAT"
nkrnek
paradigmadr
nda rastlanan
anlam larla
birbir
deildir.
G ram erden
verecek fiiller
olursak,
bir AS,
belirleyen
bykAM
ksmnn
den
gsterir, szgelii
biimiLatincedeki
naslekileceini
AMO,
AMAT
dizisi bir paradigm
adr nk
fiiller
"LAUDO,
LAUDAT"
uygu
dizisini tretmek
Bugsterir,
yerleikszgelii
den bykLAUDAS,
bir ksmmm
naslekileceini
belirleyeniin.*
biimi
ilke olarak
her biridizisini
kendi
yerine Bu
kullanlabilecek
ilevi,
lamada
paradigmann
LAUDO,
LAUDAS,
LAUDAT
tretm
ek iin.*
yerleik uygu
bilim sz
konusu ol
rnein
tretilebilmesini
Halbuki
saysz
lamada
paradigmann
ilevi, hersalamaktadr.
biri ilke olarak
kendi yerine
kullamlabilecek
kullanld
bir
olarak
zaman,
grol
kalb
tretim
seyrek
paradigmann
duu
saysz rnein tretilebilmesini salamaktadr. Halbulb bilim sz konusu
gibi
hukukta
kabul
bir
hkm
yasal
yerine,
koullar
tpk
edilmi
Bunun
lr.'
duu zaman, paradigmanm bir trelim kalb olarak kullanld seyrek gr
bir
getirilecek
daha aynm
yayerine,
daha zgl
da zorlatka
deitike
lr.Bunun
tpk hukukta
kabul ve
edilmi
yasal bir hale
hkm
gibi koullar
olarakyakullanlr.
model
deitike
da zorlatka daha zgl ve daha aynm hale getirilecek bir
olabildiini grebilmemiz iin, bir paradigmann ilk ortaya
Bunun
naslkullanlr.
model
olarak
s
ne kadar
zaman
salad
kapsam gerek
gerek
kt
Bunun nasl olabildiini
grebilm
em izkesinlik
iin, birbakmndan
paradigmann
ilk ortaya
gerekir.
bilim topluluunun
kalabileceini
Paradigmalar,
anmsamamz
nrl
kt
zaman gerek
kapsam gerek
salad
kesinlik bakmmdan
ne kadar s
can alc
karar verdii
nemli olduuna
derene
zmle
son
nrl
kalabileceini
anm samamz
gerekir. baz
Paradigm
alar,sorunlar
bilim topluluunun
daha
konumlarna
olduklar
sonraki
stn
baarl
iin
mekte
rakiplerinden
son derece nem li olduuna karar verdii baz can alc
sorunlar
zm le
tamamyla
daha
ne bir
Yalnz,
olmak,iin
tek sorunda
baarl
ulaabilmilerdir.
m ekte rakiplerinden
daha
baarl
olduklar
sonraki
stn konum
larna
hatrolmak,
saylr baar
Paradigma
ne de
sayda sorunda
byk Yalnz,
baar,
ulaabilm
ilerdir.
daha baarl
ne bir demektir.
tek somnda
tamamyla
incelemesi,
hareketi
Ptoleme'nin
ge
ister Aristoteles'in
bubyk
nn
baars,
baar,
ne de
sayda sorunda
hatr saylr
baarister
demektir.
Paradigma
teraziyi
kullanmas,
ya
da
'nin
Lavoisier
hesaplamas,
yerlerini
zegenlerinin
nn baars, bu ister Aristotelesin hareketi incelemesi, ister Ptolemenin ge
balan
olsun
alann matematie
indirgemesi
elektromanyetik
Maxwell'in
zegenlerinin
yerlerini hesaplamas,
ya da L avoisiernin
teraziyi
kullanmas,
elde
edilmesi
rneklerden
henz alanm
tamamlanmam
sadece seilmi
gta
M axweHin
elektromve
anyetik
m atem atie
indirgemesi
olsun
balan
niteliindeki
bu umudun
birvehabercisi
bilim de,elde
umulan
asl baarnn
gta sadece
seilm i
henz tam
am lanm amOlaan
rneklerden
edilm esi
um ulan asl baarmn bir habercisi niteliindeki Olaan bilim de, bu umudun

(*) Latince: Seviyorum, seviyorsun, seviyor/vyorum, vyorsun, vyor. (.N)

(*) Latince: Seviyorum, seviyorsun, seviyor/vyorum,

vyorsun, vyor, (.N)
63
63

geree dntrlmesinden ibarettir. Bunun baarlabilmesi iin de, para

geree
dntrlm
esinden
ibarettir.
Bunun
baarlabilm
iin de,
para
digma
retici
zellikle
hakkndakiesi
olgular
asndan
bulunan
bilginin
geni
digma
asmdan
zellikle
retici
bulunan
olgular
hakkmdaki
bilginin
geni
letilmesi, bu olgular ile paradigmann tahminleri arasndaki uyum derecesi
letilm
esi, bu olgular
ile paradigmann
paradigmanm daha
tahmileri
inleridzeyde
arasndaki
uyum derecesi
arttrlmas
ve bizzat
nin
ayrtrlmas
ge
nin arttnim as ve bizzat paradigmanm daha ileri dzeyde ayrtrlmas ge
rekmektedir.
rekmektedir.
Paradigmann bu tr ne ok temizlik ii braktnn ve aslnda bu al
Paradigm
anm bu
tr ne
temsarabileceinin
izlik ii braktnm
da dalnn
bu al
insan
mann
neok
uygulamada
denli
bilim
olgunvebirasim
m
ann
uygulam
ada
insan
ne
denli
satabileceinin
olgun
bir
bilim
dalnn
dorudan yesi olmayan pek az insan farkndadr. Halbuki bu noktalarn
an
dorudan
yesi olmayan
pek az insan
Halbukiboyunca
bu noktalarm
an
gereklidir.
lalmas
meslek yaantlar
tmfarkndadr.
ou bilimciyi
megul
lalm
as gereklidir.
ou
bilimciyi
tm
yaantlar
boyunca
eden
temizlik
bunlar.
ilemleridir
de,meslek
benim burada
Hepsi
bilim'megul
'olaan
diye
eden tem izlik ilemleridir
bunlar. ster
Hepsitarihsel
de, benim
burada
olaan
diye
isimlendirdiim
abay oluturur.
ister
adan,
adabilim
laboraisim
lendirdiim
abay
oluturur.
ster
tarihsel
adan,
ister
ada
labora
tuvarda bu aba yalandan incelendiinde insana, sanki doann paradigmann
tuvarda bu
aba yalandan
incelendiinde
insana, sanki
doamn
paradigmann
nceden
salad,
ve pek az deitirilme
hazrlanm
bulunan
bir ku
olana
salad,
nceden hazrlanm
ve pekOlaan
az deitirilme
olana bulunan
bir k u
zorla yerletirilmesi
gibi grnr.
tuya
bilimin amacnn
hibir para
tuya
zorla
yerletirilmesi
gibi
grnr.
Olaan
bilimin
amacnm
hibir
para
s doadan yeni tr grngler armaya ynelik deildir. Tersine, bizim
s
doadan
yeni
tr
grngler
arm
aya
ynelik
deildir.
Tersine,
bizim
'kutu'ya uymayanlar dikkate bile alnmazlar. Bilim adamlarnn da esas ama
uymayanlar
dikkate
bileolmad
almmazlar.
adamlarmm
da icat
esas edi
ama
ckutuya
kuramlar icat
etmek
zaten yeni
gibi,Bilim
tarafndan
bakalar
c zaten
lar icat
etmek olmad
gibi, bakalan
edi
(1) Olaan
deyeni
lenlere
davranmazlar.
bilimseltarafmdan
hogrl
pek kuram
bunun
aratrma icat
lenlere
de
pek
hogrl
davranmazlar.
(1)
Olaan
bilimsel
aratrma
bunun
yerine paradigmann daha batan temin ettii grng ve kuramlarn ayrtyerine paradigmanm
rlmasna
ynelmitir. daha batan temin ettii grng ve kuramlarm ayrtrlmasma
ynelmitir.
Bunlar belki
de kusurdur. Olaan bilimin inceleme yapt alanlar kuku
Bunlar
belki
kusurdur.
bilimin
inceleme
kuku
suz ok
dardr.
anda
de buyapt
szn Olaan
ettiimiz
yzdenalanlar
giriimler
ude
bir
korkun
suz
ok
dardr.
u
anda
szn
ettiimiz
giriimler
de
bu
yzden
korkun
gr kstllna yol amtr. Fakat paradigmaya duyulan gvenden kaybir
gr kstllna
yol amtr.
Fakat paradigm
gvenden
kay
naklanan
bu kstlamalar
gereklidir.
gelimesiaya
iinduyulan
sonuta bilimin
Paradigma
naklanan
sonuta
gelimesi
gereklidir.
Paradigma
az bu
dizi sorun
bir bilimin
darya
kapal ve snrl
okkstlamalar
dikkatleri
zerineiin
su
toplamak
darya
az adamlarm
ok kapal ve
smrl herhangi
bir dizi sorun
zerine dikkatleri
toplamak
su
retiyle
bilim
bir parasn,
doann
baka trl
akla dahi
retiyle bilim kadar
adamlarm
doanm herhangi
birincelemeye
parasm, baka
trl
akla
dahi
derinlemesine
ve ayrntl
gelemeyecek
zorlam olmakta
gelem
eyecek
kadar
derinlemesine
ve ayrmth
incelemeye kaynaklandklar
zorlam olm akta
stelik
olaan
bilim,
kstlamalar,
dr.
aratrma belirleyen
dr. stelikilerliini
olaan bilim,
aratrma
kstlamalar,
kaybettii
paradigma
anda belirleyen
hafifletmeye
korunma 'ter
yarayan birkaynaklandklar
paradigma
ilerliini
hafifletmeye
yarayan
bir komnma
ter
'na daha
tibat
doutankaybettii
bilim adamlar
O andan
sahiptir. anda
itibaren de
baka
tib atna
daha doutan
O andan
itibarentm
de doas
bilim adamlar
baka
ve aratrma
trl
davranmaya
sorularnn
balarlarsahiptir.
deiir. Tabii
trl davranm
ayayani
balarlar
ve aratrma
sorularmm
tm doas
deiir.
Tabii
dnemde,
aradaki
paradigmann
olduu devir
srasnda,
meslek
baarl
aradaki dnem
yani paradigmanm
baarl
olduu devir
srasnda,
meslek
yelerinin
kendide,
trden
edemeyecekleri
balarna
da
pek kolay akl
sorunlar
yelerinin kendi
a pek kolay
edemeyecekleri
trden
sorunlar
Ve bu baarnm
olur. balarm
olmazsa
bir ksm her
zmlenmi
hi akl
zaman
iin sda
zmlenmi
olur. Ve
bu baarmm hi olmazsa bir ksm her zaman iin s
koruyacak
niteliktedir.
rekliliini
rekliliini
koruyacak
niteliktedir.
da paradigma
temelli aratrmadan ne anlaldn daha aka
Olaan ya
Olaan yaiin,
da paradigma
temelli
aratrmadan
anlaldm
aka
biraz da olaan
belirtebilmek
getiren
bilimi
meydanane
sorunlardaha
snflan
belirtebilm
ek iin, biraz da
olaan bilimi
meydana
getiren
sorunlar
snflan
deneyelim.
ve canlandrmay
da,
drmay
Kolaylk asndan
kuramsal al
drmay
ve canlandrm
deneyelim.
Kolaylk
asmdan da,
kuramsal
al
sonraya
ie olgu
malar
ile balayalm.
Yani,
brakp, ay
toplanmas
ilk olarak
m alar
sonraya brakp,
olgu
toplanm as ilesonularn
balayalm.meslektalarna
Yani, ilk o l a r ^
devam ie
eden
bilim
adamlarmn
aratrmalarnn
bilim adam
larm
m devam eden
aratrm
alarnn
sonularn
m eslektalarna
kullandklar
duyurmak
iin
teknik
ve gzlem
deney
betimlenen
dergilerde
duyurm
ak
iin
kullandklar
teknik
dergilerde
betimlenen
deney
ve
gzlem
edelim.
hangi
ynleri
Bilim
adamlar genellikle doann
lerden sz
hakkmda
lerden
sz edelim.
Bilim belirleyen
adamlar genellikle
doanm
hangi
ynlerigzlemin
hakkmda
Bu seimi
aktarrlar?
bilimsel
bilgi
ou
nedir? Nihayet,
bilgi aktarrlar?
seimi
belirleyen
nedir? karsnda,
Nihayet, ou
bilimsel
ve para
bilim
zaman
gerektirdii
adamgzlemin
ara, Bu
yapt
harcamalar
gerektirdii
zaman vegcn
para harcamalari
karsnda, bilim adam yapt
dek srdrme
sonunaara,
seimi
nereden bulmaktadr?
seimi sonuna dek srdrme gcn nereden bulmaktadr?
(1) Bernard Barber, "Resistance by Scientists to Scientific Discovery" (Biiim Adamlarnn Bilimsel
KarBarber,
Direni)
Gsterdikleri
s. 596-602.
Keiflere
134, 1961,(Biiim
dergisi,Discovery"
(Bilim)
(1) Bernard
Resistance
by Science
Scientists
to Scientific
Adamlarnn Bilimsel
Keiflere Kar Gsterdikleri Direni) Science (Bilim) dergisi, 134, 1961, s. 596-602.
64

64

yle
y lesanyorum
sanyorumki,
ki,olgu
olgudzeyindeki
dzeyindekibilimsel
bilim selinceleme
incelemeiin
iinana
anaodak
odak
ama
yahut
bunlarn
her
birbirinden
zaman
gsterilebilir,
srekli
ekilde
gsterilebilir, ama bunlarn ber zaman yahut srekli ekilde birbirindenayrt
ayrt
edilebileceini
edilebileceinikolay
kolaykolay
kolaysyleyemeyiz.
syleyem eyiz.Birincisi,
Birincisi,nesnelerin
nesnelerindoas
doashak
hak
knda
kmdazellikle
zellikleretici
reticiolduklar
olduklanparadigma
paradigm atarafmdan
tarafm danortaya
ortayakarlm
karlmolol
gular
gularsnfdr.
snfdr.Paradigma,
Paradigma,sorunlarn
sorunlarmzmlenebilmesi
zm lenebilm esiiin
iinkullanma
kullanmasun
sun
bylelikle
bu
daha
duu
hem
altnda,
olgular
koullar
eitli
duu bu olgular bylelikle hem daha eitli koullar altnda,hem
hemdededaha
daha
byk
bykbir
birkesinlikle
kesinliklebelirlenmeye
belirlenm eyedeecek
deecekhale
halegetirmitir.
getirmitir.Bu
Bunemli
nemliolgu
olgu
belirlemelerinin
belirlem elerininsafna
safnaeitli
eitlizamanlarda
zam anlardakatlm
katlm olan
olanrnekleri
rnekleriyle
ylebir
bir
zetleyelim:
zetleyelim:astronomide,
astronomide,yldzlarn
yldzlarnyerleri
yerleriveveboyutlar,
boyutlar,ortak
ortakekim
ekimmer
m er
kezli
kezliift-yldz
ift-yldzsistemlerinin
sistem lerininvevegezegenlerin
gezegenlerindevirleri;
devirleri;fizikte,
fizikte,maddelerin
maddelerin
basnca
basmcadayankllklar,
dayamkllklar,zgl
zglyer
yerekimleri,
ekim leri,dalga
dalgauzunluklar
uzunluklarvevespektrum
spektrum
younluklar,
younluklar,elektrik
elektrikiletkenleri
iletkenlerivevekontak
kontakpotansiyelleri;
potansiyelleri;kimyada,
kimyada,bileim
bileim
vevebirleen
birleenalklar,
alklar,kaynama
kaynamanoktalar
noktalarveveeriyiklerin
eriyiklerinasit
asitdereceleri,
dereceleri,yapsal
yapsal
formller
formllerveveoptik
optikfaaliyetler,
faaliyetler,deney
deneyvevegzlem
gzlembilimlerinin
bilimlerininyaznnda
yazmmdanemli
nemli
birbirblm,
blm,bubutr
trolgular
olgularhakkndaki
hakkndakibilginin
bilgininkapsamn
kapsam nvevedoruluk
dorulukpayn
paym
geniletme
geniletm eabalarna
abalarnaayrlmtr.
aynim tr.Bu
Buamalara
am alaraynelik
ynelikson
sonderece
derecekarmak
karmak
zel
zelgereler
gerelertekrar
tekrartekrar
tekrartasarlanm
tasarlanm vevebubugerelerin
gereleringelitirilmesi,
gelitirilmesi,yapl
yapl
ve
zaman
iin
sokulabilmesi
kullanma
miktarda
mas
ok
m as ve kullanm a sokulabilmesi iin ok miktarda zamanvevebirinci
birincisnf
smfye
ye
tenek
tenekharcanm,
harcanm,hatr
hatrsaylr
saylryatrmlar
yatrmlaryaplmtr.
yaplmtr.Senkrotronlar
Senkrotronlarveveradyoradyoteleskoplar,
teleskoplar,paradigma
paradigm asayesinde
sayesindearadklar
aradklarolgularn
olgularnnemine
neminetam
tamgven
gven
bu
ne
duyabilen
kadar
ileri
sadece
gidebildiklerinin
ite
aratrmaclarn
duyabilen aratrm aclarn bu ite ne kadar ileri gidebildiklerinin sadeceenen
taze
tazernekleridir.
rnekleridir.Tycho
TychoBrahe'den
B rahedentutun
tutunda,
da,E.O.
E.O.Lawrence'e
Law renceekadar,
kadar,byk
byk
n
nyapm
yapmnice
nicebilim
bilimadam,
adEim,bububaary
baarybulularnn
bulularm mallmamlna
allmamlnadeil.
deil,
nceden
ncedenbilinen
bilinenolgularn
olgularmyeniden
yenidenbelirlenmesi
belirlenmesiiin
iingelitirdikleri
gelitirdikleriyntemle
yntemle
rin
rinkapsamna,
kapsamma,gvenilirliine
gvenilirliinevevekesinliine
kesinliineborludurlar.
borludurlar.
. . kinci
kincivevedaha
dahakk
kkbir
birolgu
olgubelirleme
belirlem etr
trdedekendi
kendiilerinde
ilerindefazla
fazlabirbir
beraber,
kuramnn
tahminleri
deer
dorudan
ile
paradigma
tamamakla
deer tam am akla beraber, paradigm a kuram nn tahm inleri ile dorudan
doruya
domyakarlatrlabilen
karlatrlabilenolgular
olgularele
elealr.
alr.Az
Azsonra
som aolaan
olaanbilimin
bilimindeneysel
deneysel
da
sorunlarna
getiimiz
zaman
greceimiz
alanndan,
kuramsal
alanndan, kuram sal sorunlarna getiim iz zaman da greceim izgibi,
gibi,bibi
anlatm
tarz matematik olan kuramla
kuramnr,
egemen
zellikle
de
limsel
lim sel kuram m , zellikle de egemen anlatm tarz m atematik olan kuramlarn,
rm,dorudan
dom dandoruya
doruyadoa
doaileilekarlatrlabildikleri
karlatrlabildikleriuygulama
uygulamaalan
alanok
okaz
az
says
alanlarn
kuramnn
uygulanabildii
bile
dr.
genel
grelilik
Einstein'in
dr. Einsteinin genel grelilik kurammm bile uygulanabildii alanlarm says
henz
henz
gememitir.
gememitir.(2)
(2)Dahas,
Dahas,uygulamann
uygulam anmmmkn
mmknolduu
olduualanlarda
alanlarda
konusunda,
karlatrmadan
beklenen
uyumu
bile,
ve
lme
kuram
bile, kuram ve lme konusunda, karlatrmadan beklenen uyumuciddi
ciddie
e
uyumu
vermek
da
dnler
Bu
daha
gerekmektedir.
kilde
snrlayacak
kilde sm rlayacak dnler vermek gerekmektedir. Bu uyumu daha daarttr
arttr
mak
makyayadadabir
biruyum
uyumolabileceinin
olabileceininhi
hideilse
deilsegsterilebilecei
gsterilebileceiyeni
yenialanlar
alanlar
yeteneklerini
ve d glerini srekli olave
gzlemcilerin
bulmak
deneyci
bulmak deneyci ve gzlem cilerin yeteneklerini ve d glerini srekli ola
(2) Bunlardan halen genel olarak tannan en uzun sreli tek rnek Merkr yrngesinden gne
(2) Bunlardan halen genel olarak tannan en uzun sreli tek rnek Merkr yrngesinden gne
eeenenyakn
noktann gnee doru daha da yaknlayor olmasdr. Uzak yldzlardan gelen k
yakn noktann gnee doru daha da yaknlayor olmasdr. Uzak yldzlardan gelen k
spektrumundaki krmzyla doru kay ise, genel grelilikten ok daha basit hesaplarla elde edi
spektrumundaki krmzyla doru kay ise, genel grelilikten ok daha basit hesaplarla elde edi
lebilmektedir ve ayr durum imdilerde tartma konusu olan, n gne evresindeki bkl
lebilmektedir ve ayr durum imdilerde tartma konusu olan, n gne evresindeki bkl
iin de sz konusu olabilir. Her halkrda, bu sonuncu grngnn lmleri elikili olmaktan
iin de sz konusu olabilir. Her halkrda, bu sonuncu
grngnn lmleri elikili olmaktan
Bir baka deneme olanann yakn zamanda, Mossbauer radyasyonunun yereki
kmamtr.
kmamtr. Bir baka deneme olanann yakn zamanda, Mossbauer radyasyonunun yereki
mine gre deimesi ile elde edilmi olmas ihtimali vardr, uzun sre snk kaldktan sonra yeni
mine gre deimesi ile elde edilmi olmas ihtimali vardr, uzun sre snk kaldktan sonra yeni
yeni canlanan bu alanda, daha baka rneklerin de bulunmas mmkndr. Bu konudaki en yeni
yeni canlanan bu alanda, daha baka rneklerin de bulunmas mmkndr. Bu konudaki en yeni
gelimelerin toplu bir zeti iin bkz. L.LSchiff, "A Report on the NASA Conference on Experi
gelimelerin toplu bir zeti iin bkz. L.USchiff, A Report on the NASA Conference on Experimental Tests of Theories of Relativity" (Grelilik Kuramlarnn Deneysel Olarak Snanmas Konu
mentat Tests of Theories of Relativity (Grelilik Kuramlarnn Deneysel Olarak Snanmas Konu
lu NASA Konferans zerine Bildiri) Physics Today (Gnmzde Fizik) dergisi, 14, 1961, s. 42lu NASA Konferans zerine Bildiri) Physics Today (Gnmzde Fizik) dergisi, 14, 1961, s. 4248
48

65

65

rak zorlamaktadr. Szgelii, Copernicus'un dnyadan grldkleri ekliyle

rak zorlamaktadr. Szgelii, Copem icusun dnyadan grldkleri ekliyle
yldzlarn hareketleri ve uzaklklar hakkndaki tahminlerini dorulayabileyldzlarn hareketleri ve uzaklklar hakkmdaki tahminlerini dorulayabile
cek zel teleskoplar; ilk olarak Principia'nn yazlndan bir asr sonra icat
cek zel teleskoplar; ilk olarak Principiann yazlm dan bir asr sonra icat
ve Newton'un ikinci Hareket yasasn ilk kez
edilen
ekilde kantedilen ve Nev/tonun ikinci Hareket yasasm ilk keztartmasz
tartmasz ekilde kantmakinas:
Atwood'un
Faucault'nun
havada
sudan daha hzl
n
layabilen
layabilen AtNvoodun makinas: Faucaultnun m havada sudan daha hzl
gittiini gstermek iin bulduu ara; ya da ntrinolarn* varlm ispatla
gittiini gsterm ek iin bulduu ara; ya da ntrinolann* varhm ispatla
mak iin tasarlanan dev kvlcmlama tezgh, bu ve buna benzer birok zel
m ak iin tasarlanan dev kvlcmlama tezgh, bu ve buna benzer birok zel
gerecin de gsterdii gibi, doa ile kuram arasndaki uyumu gittike daha ya
gerecin de gsterdii gibi, doa ile kuram arasmdaki uyumu gittike daha yaiin muazzam bir abaya ve dehaya gerek vardr. (3) Bu uyumu
knlatrmak
kmlatrmak iin muazzam bir abaya ve dehaya gerek vardr. (3) Bu uyumu
kantlama abas, olaan deneysel almann ikinci bir yndr ve aka
kantlam a abas, olaan deneysel alm ann ikinci bir yndr ve aka
gibi paradigmaya birincisinden daha fazla bamldr. Paradigma
grld
grld gibi paradigmaya birincisinden daha fazla bamldr. Paradigm a
nn varl zmlenecek sorunu ortaya koyar. ou zaman paradigma kura
nm varl zmlenecek sorunu ortaya koyar. ou zaman paradigma kuramnn sorunu zmleyebilen gerecin tasarlanmasna dorudan bir katks bi
mnm sorunu zmleyebilen gerecin tasarlanmasna dorudan bir katks bi
le olmaktadr. rnein Principia yazlmasyd, Atwood'un makinasyla yap
le olmaktadr. rnein Principia yazlmasyd, A twoodun makinasyla yap
lan mlerin hibir deeri olmazd.
lan mlerin hibir ve
olmazd. ile, sanyorum,
snf
olaan bilimin olgu
gzlem
nc bir deney deeri
nc bir deney ve gzlem
snf ile,
olaan bilim in olgu
snfta yer ,alan,
Bu sanyorum
paradigma ku
toplama faaliyetini tamamlam olacaz.
toplama faaliyetini ynelik
tamamlam olacaz. Bu smfta yer alan, paradigma loampirik (grglc) alma, kuramn temelinde
ramm ayrtrmaya
ram molan
ayrtrm aya ynelik ampirik
kuramn tem elinde
baz belirsizlikleri ortadan(grglc)
daha nce
sadece dikkati
kaldrr vealma,
kalm
kalm olan baz belirsizlikleri ortadan kaldrr ve daha nce sadece dikkati
yetindii baz sorunlarn zmlenebilmesini salar. Yaptmz s
ekmekle
ekmekle yetindii baz sorunlarm zmlenebilmesini
salar. Yaptmz sson tahlilde en nemlisi olan bu blm betimleyebilmek
nflandrmann
n
flandrm
nm
son
tahlilde
en
nem
lisi
olan
bu
blm
betim
leyebilm
daha
yaknek
iin, daha alt blmlere ayrmamz gerekmektedir. Matematie
iin,bilimlerde,
daha alt blm lere ayrm am z gerekmektedir.
M
atem
atie
daha
yakn
olan
kuram daha ok amaya ynelik deneylerin bir ksm fizik
olan bilimlerde, kuram daha ok amaya ynelik deneylerin bir ksm fizik
sel deimezlerin belirlenmesine ayrlmtr. Newton'un, kendisini ilgilendi
selsorunlar
deim ezlerin
belirlenmesine
ayrlmtr. Nev/tonun, kendisini ilgilendi
ren
zmlemek
gcnn niceliini lmesi gerek
iin bu ekim
ren sorunlar
zm
lem
ek
iin
bu
gcnn
niceliini lmesi gerek
olarak
deimezi'
bilinen bu gc belir
miyordu. Bugn 'evrensel yerekimi ekim
miyordu.
Bugn
evrensel
yerekimi
deimezi
olarak
bilinen bu gc belir
leyebilecek bir gereci Principia'nn yazlndan bir yzyl
sonrasna kadar
leyebilecek
bir
gereci
Principianm
yazlndan
bir
yzyl
sonrasm
a kadar
Cavendish'in
kimse
de kalc
nl
hi
1790'lardaki
gelitiremedi.
ol
lm
hi kimse gelitiremedi.
Cavendishin
1790lardaki
nl
lm
de
kalc
ol
mad. Fizik kuramndaki can alc nemi dolaysyla yerekimi deimezinin
mad. Fizik
km-ammdaki
can
alc
nemi
dolaysyla
yerelami
deimezinin
ok daha yakn deerlerinin bulunmas o zamandan beri birok ileri
geree
geree
ok daha
yakmabalarna
deerlerinin
bulunmas o (4)
birok ileri
srekli
deneycinin
hedef
gelen
srekli
Ayn trberi
olmutur. zamandan
alg^len deneycinin srekli abalarm hedef olmutur. (4) Aym tr sreldi al
(*) Ntrino: Radyoaktif zlme trlerinin bazrlarnda elektronlarn yan sira salan nesneciklerin
(*) Ntrino;
Radyoaktif
Ylme
trlerinin k
bazrlannda
elektronlarn
yan
sra salan
nesneciklerin
grlemeyen
ntrinolar,
ederler,
hzyla hareket
plak gzle
yoktur ve
burguya
kitleleri
ismi.
ismi. plak
gzletarzlar
grlemeyen
ntrinolar,
kdoru
hzyla
hareketilerleyen
ederler, iki
kitleleri
yokturolduu
ve burguya
vardr. Saa
benzer
dnerek
ve sola
tr ntrino
bir hareket
ve
benzer
bir hareket tarzlar
vardr.
Saa ve
solada
doru
ilerleyen
tr ntrino
olduu ve
n
yldzlarn
yfdrz
ayndnerek
sahip iki
kard
olduu
zelliklere
bulunmutur.
sistemimizdeki
yfdrz sistemimizdeki yldzlarn kard n da ayn zelliklere sahip olduu bulunmutur.
(.N)
(3)(.N)
Yldz hareketlerini gzleyebilen teleskoplardan ikisi iin bkz. Abraham Wolf, A. History of Sci
(3) Yldz
hareketlerini
gzleyebilen
ikisi iin (18'inci
bkz. Abraham
Wolf,
A. Teknoloji
History ofve
Sci
Technology
Yzylda
and Philisopohy
ence,
in teleskoplardan
the Eighteent Century
Bilim
ence, Technology
and2.Philisopohy
in the
Eighteent
Century
Yzylda
Bilim
bir tarihesi)
1952,
Atwood(18inci
iin bkz.
s. 103-5.
makinas
Felsefenin
N.R.Teknoloji
Hanson,ve
bam, Londa,
Felsefenin
bir tarihesi)
2.basm,
Londa,
1952, s. 103-5.
Atvvood
makinas
iinson
bkz.sz
N.R.
Hanson,
rntleri)
(Keif
Cambridge,
100,102,
207,8 En
1958, s.
of Discovery
Patterns
edilen
iki
Pattems
(KeifFoucault.
rntleri)
Cambridge,
1958,pour
s. 100,102,207,8
En son
edilen iki
de bkz. M.L.
"Methode
zel
mesurer la vitesse
iinDiscovery
generale
gere of
desz
la lumiere
zell'air
gere
iinles
de milieux;
bkz. M.L.
Foucault. Methode
generale de
pour
mesurerdans
la vitesse
la l'eau"
lumiere
et dan
transparants.
Vitesses relatives
l'air et de
la lumiere
dans
dans
dans havada
lair et dan
les milieux;
transparants.
Vitesses
de yntem.
la lumiereIn
danshavada
iair et dans
l'eau
ve saydam
ortamlardaki
(In
ve suda
lmekrelatives
hzn
iin genel
(In
havada
ve saydam
ortamlardaki
hzn lmek
iin genel
yntem.
In havada
ve suda
hzlar.)
Comptes
greli
(bilimler
Bildirileri)
Rendus..
de l'Academie
Akademisi'nin
des sciences
hzlar.)
Comptes
de TAcademie
des Sciences
(bilimler
s. 551-60
Jr., ve dierleri,
30,greli
1850,
Free Neutrino; Bildirileri)
ve bkz.Rendus..
C.L. Cowan,
of the Akademisinin
"Detection
A Con
30, 1850,
s. 551-60
ve bkz. C.L.
Covvan,Bir
Jr.,Kant)
ve dierleri,
of the74,
Free
Neutrino;
A Con(serbest
(Bilim) Dergisi,
grlmesi:
Ntrino'nun
1956,
s. 103-4
firmation"
Science"Detection
(serbest
Ntrinonun
grlmesi:
Bir of
Kant)
Science(Dnyann
(Bilim) Dergisi,
74, 1956,
s.103-4ve
and Mean
(4)firmation"
Density
Constant
Yerekim
Deimezi
Gravitational
the Earth"
(4) Gravitational
Constant
and Mean
of the
Earth
(Dnyann
Yerekimyerekimi
Deimezi
Ortalamas)
.Younluk
adl makalede
J.HDensity
ve 1901
yllar arasnda
Poynting
deve
1741
.Younluk
Ortalamas)
makalede
J.H lmeyi
Ppyntinggzden
1741 ve
1901 yllar arasnda
yerekimi de
imezi
bkz: Encyclopaedia
kadar
zerine
yaplmadl
iki dzine
geirmektedir,
imezi zerine
yaplm
iki dzine
kadarCilt
lmeyi
gzden geirmektedir, bkz: Encyclopaedia
Cambridge,
1910-11,
11. basm,
Brittanica,
12s. 383-89.
Brittanica, 11. basm, Cambridge, 1910-11, Cilt 12 s. 383-89.

66
66

dier rnekleri arasnda astronomibiriminin,

Avogadro rakkammm,
malarn
malarn dier rnekleri arasm daastronomi
biriminin, Avogadrorakkamnn,
Joule katsaysnn ve elektronik ykn belirlenilerini sayabiliriz. Sorunlar
Joule katsaysm n ve elektronik ykn belirlenilerini sayabiliriz. Sorunlar
tanmlayan ve salam zmlerin varln garanti eden bir paradigma kura
tanmlayan ve salam zm lerin varln garanti eden bir paradigma kura
bu etrefil abalardan pek az zaten akla gelebilir ve
mmolmasayd,
olmasayd, bu etrefil abalardan pek az zaten akla gelebilir vehibiri
hibiridede

gerekleemezdi.
gerekleemezdi.

Paradigmay ayrtrma abalar sadece evrensel deimezlerin belirlen

Paradigm ay
ayrtrm a abalar sadece evrensel deim ezlerin belirlen
elbette. Szgelii, nicelikli ilgili yasalara da ynelebi
snrl deildir
mesiyle
mesiyle snrl deildir elbette. Szgelii, nicelikli ilgili yasalara da ynelebi
lirler: gazlarn basncn hacma balayan Boyle'un Yasas, elektrik ekicilii
lirler; gazlann
basncm
hacm
a balayan Boyleun
Yasas, elektrik ekicilii
Yasas
Coulomb'un
ve Joule'un
s retiini elektrik direnci ve ak
zerine
zerine
C
oulom
bun
Yasas
ve
Jouleun
s
retiini
elektrik direnci ve ak
mna balayan forml hep bu kategoriye dahildir. Belki
de, paradigmann
m na balayan
forml
hep
bu
kategoriye
dahildir.
Belki
de, paradigmann
bu gibi yasalarn bulunmasna nkoul olduunu bu kadar rahatlkla
varsayabu gibi yasalann
bulunmasma
nkoul
olduunu
bu
kadar
rahatlkla
varsayamayacamz dnlebilir. Bunlarn, herhangi bir kurama balanmakszn,
mayacam
z
dnfebilir.
Bunlarn,
herhangi
bir
kuram
a
balanmecszn,
srf lm olmak iin yaplm lmlerin incelenmesi srasnda bulunduk
srf lm
iin yaplm lmlerin incelenmesi
srasmda bulundukFakat tarih bu denli ar bir Bacon'cu
duymuuzdur.
larn
ou kezolmak
ynteme
lanm kant
ou kez
duymuuzdur.
Fakat
tarih
bu
denli
ar
bir
Baconcu ynteme
salamamaktadr. Havann, hidrostatik biliminin
tm etrefil
hibir
hibir kantuygulayabileceimiz
salam am aktadr. Htrde,
avann,
hidrostatik
inin tm etrefil
(esnek) bilim
elastik
bir sv
kavramlarn
olduu gr
kavramlarm
uygulayabileceimiz
trde,
elastik
(esnek)
bir
sv olduu gr
kabul edilmeden nce, Boyle'un yapt deneyler akla bile gelemezdi. Ya
kabul edilmeden
nce, B oyleun
akla biledagelemezdi. Ya
yorumlanr,
hut
akla gelseydi de, ya
bambaka biryapt
ekildedeneyler
ya
hibir yoru
hutuymazd.
akla gelseydi
de,
ya
bambaka
bir
ekilde
yorumlanr,
da hibirgc
yoru
(5) Coulomb'un baars tamamen nokta-yklerya
arasndaki
ma
ma uymazd.
(5)
Coulom
bun
baars
tamamen
nokta-ykler
arasndaki
gc
iin zel gereler imal etmesine balyd. (Daha nceleri elektrik
lmek
lm ek terazi
iin zel
gereler
im
al
etm
esine
balyd.
(D
aha
nceleri
elektrik
gibi basit aralarla lenler, grngler arasnda hibir tutarl
glerini
glerini
gibi basit aralarlaGelgelelim
lenler, grngler
arasmda
hibir
tutarl
bu tasarmn
de daha
yaln terazi
veya
iliki bulamamlard).
kendisi
veya
yaln
iliki
bulam
am
lard).
C
elgelelim
bu
tasarm
m
kendisi
de
nceden; elektrik svnn her paracnn tm dierleri zerinde belli daha
bir
nceden;etki
elektrik
svnn
her paracnn
tm balyd.
dierleri Coulomb'un
zerinde belli
kabul
yaptnm
uzaklktan
arabir
edilmi olmasna
uzaklktan
etkibu
yaptmm
kabul edilmi
olmasma
balyd.
Coulom
bunme
ara
tr paracklarn
da, aslnda
ve bu,
gcyd
d
etkileim
arasndaki
d
da,
aslnda
bu
tr
paracklann
arasndaki
etkileim
gcyd
ve
bu,
m
safenin bir ilevi ya da trevi olduu rahatlkta varsaylabilecek tek eit ge
bir ilevi
ya da trevi
olduuayrtrlmas
rahatlkta varsaylabilecek
eit g
(6) Nitelki
sayesinde nasltek
yasalarn
t.safenin
paradigma
ortaya kt. (6) Nitelrki
yasalarm
paradigma
ayrtrlmas
sayesinde
nasl ortaya kda kullanabilirdik.
yasalarn
olarak Joule'un
gstermek
iin rnek
taklann
taklann gstermek
rnek olarak
Jo u leun
dailiki
kullanabilirdik.
arasndaki
ile niceliki
de nitelikiiin
son dere
yasayasalarm
paradigma
Gerekten
Cerekten
de
niteliki
paradigma
ile
niceliki
yasa
arasmdaki
iliki son
srf dere
pa
ce yakn ve yaygndr. O kadar ki, Galileo'dan bu yana bu tr yasalar
ce
yakn
ve
yaygmdrr.
O
kadar
ki,
C
alileodan
bu
yana
bu
tr
yasalar
srf pa
radigmann yardmyla, deneysel olarak belirlenmeleri iin gereken gereler
radigmann
yardmyllar
yla, deneysel
olarak
belirlenmeleri
iin gereken gereler
(7)
tahmin edilegelmilerdir.
olarak
nce, doru
daha
tasarlanmadan
daha
tasarlanmadan
yllar
nce,
doru
olarak
tahmin
edilegelmilerdir.
sz
Son olarak, paradigmay amaya ynelik nc bir eit deneyden(7)
Son olarak,
ay
ynelik nc
bir eit
deneydenda
sz
bir aray
dierlerinden
benzerlik
ileamaya
bunun arasndaki
edebiliriz.
Gerekparadigm
edebiliriz.
Cerek
bir
aray
ile
bunun
arasndaki
benzerlik
dierlerinden
da
nitelik
ynleriyle daha
ha fazladr ve doadaki dzenliliin nicelikten ziyade
ha
fazladr
ve
doadaki
dzenliliin
nicelikten
ziyade
nitelik
ynleriyle
daha
ok uraan bilimlerde veya dnemlerde zellikle n plana kar. Belli bir di
uraan
veya
dnemlerde
zellikle
n plana
kar. ilgili
Bellidier
bir di
paradigmann,
yakndan
olan
bununla
ziok
gelitirilmi
iinbilimlerde
grng
zi
grng
iin
gelitirilmi
olan
paradigmann,
bununla
yakmdan
ilgili
dier
grnglere uygulannn biraz belirsiz kald sk sk grlen bir durumdur.grnglere uygulanmm biraz belirsiz kald sk sk grlen bir durumdur.-

(5) Hidrostatik kavramlarnn pnrmatie (hava/gaz bilime) tmyle nakli iin bkz. The Physical
(5) Hidrostatik
kavramlarnn
(hava/gaz
bilime)
tmyle
nakliveiin
bkz. The
Physical
Speares
eviren
F.
A.G.H.
(Pascal'n pnrmatie
Fizik Derlemeleri)
Spears,
of Pascal
I.H..B
Treatises
Treatisestantma
of Pascal
(Pascaln
Fizik Newyork,
Derlemeleri)
eviren
I.H,Baradaki
Speares
ve A.G.H.
Spears,
Toricell'in
1937.
orta F.
koutluu
ve notlaryla,
ilk kez
Barray'nin
yazs
tantma
yazs ve
notlaryla,
Nevvyork, 1937.
Toricell'in
aradakiyayoruz)
koutluu s.
ilk 164'de
kez orta
dibine
bir okyanusun
batm olarak
yaBarray'nin
olumu
unsurundan
at (Hava
ya at (Hava
unsurundan
olum
u bir
okyanusun
batm
olarak yayoruz) s. 164de
geJitii
gsterilmitir.
denemede
hzl
iki ana dibine
ne kadar
Bu grn
gemektedir.
Buve
grn
kadar
hzl the
gelitii
iki ana denemede
gsterilmitir.
of the Concept
Development
Roller,
of Electric Charge:
H.D.
Duane Roller
Duanene
(6)gemektedir.
(6) Duane
Roller
ve Duane
H.D. Roller,
the Development
of the
ConceptYunanllardan
of Electric Charge:
Gelimesi:
(Elektrik
CoElectricity
Yk Kavramnn
from
to Coulomb
the Greeks
Electricity
from the
Greeks
to Coulomb
Yk Kavramnn
Gelimesi:
Yunanllardan
Coin Experimental
Science (Harvard
Deneysel
Bilim Ta
Histories (Elektrik
Case
ulomb'a
Harvard
Elektrik)
ulombatarihe
Elektrik)
Harvard Case
Histories
Experimental Science (Harvard Deneysel Bilim Ta
Mass.,
66-80.
1954.in
8, Cambridge
riheleri)
tarihe
8, Cambridge
1954. 66-80.
of Mesarument in modern Physical Science"
"The Function
T. S. Kuhn,Mass.,
rnekler
(7)riheleri)
iin bkz.
(7) rnekler
iin bkz. T.S.
Kuhn, The
Function
of 52,
Mesarument
in modern Physical. Science"
1961, s. 162-93.
dergisi
ilevi)lsis
lmenin
(Modem
Fizik Bilimlerinde
(Modem Fizik Bilimlerinde lmenin levi)lsis dergisi 52, 1961, s. 162-93.

67
67

Byle olduu zamanlar, paradigmann yeni ilgi alanna uygulanabilecei de

Byle olduu zamanlar, paradigmanm yeni ilgi almna uygulanabilecei de
iik yollardan birinde karar klmak iin deney yapmak gereklidir. rnein
iik yollardan birinde karar klm ak iin deney
yapmak gereklidir. rnein
kalori
kuramnn esas paradigma uygulamalar, sadece yartrma ve yap de
kalori kurammm esas paradigma uygulamalar, sadece yantnm a ve yap de
yoluyla stma ve serinletme ilemleriyle kstlanmt. Halbuki s
itirme
itirme yoluyla stm a ve serinletme ilemleriyle kstlanmt. Halbuki snn kaybedilmesi ya da kazanlmas birok baka yoldan da meydana gelebi
nm kaybedilmesi ya da kazamimas birok baka yoldan da meydana gelebi
lirdi.
Szgelii, kimyasal bireim, srtme veya gazlarn kompres edilmesi
lirdi. emilmesi
Szgelii,yntemleri
kim yasal bireim, srtme
gazlarn kompres edilmesi
bu kuram
kullanlabilirdi veveya
btn bu farkl g
yahut
yahut em ilm esi yntem leri kullanlabilirdi ve bu kuram btn bu farkl g
rnglere
eitli ekillerde uygulanabilirdi. rnein, eer vakumun (bolu
rnglere eitli ekillerde uygulanabilirdi. rnein, eer vakumun (bolu
bir snma zellii olduu varsaylrsa, kompres yoluyla s kazanma,
un)
un) bir snm a zellii olduu varsaylrsa, kom
pres yoluyla s kazanm a,
da deien basnla
gazn
bolukla karmas olarak aklanabilirdi. Yahut
gazn
bolukla
karm
as
olarak
aklanabilirdi.
Yahut
basnla
birlikte gazlarn zgl slarnn da deitii sylenebilirdi.daVedeien
bunun dnda
birlikte gazlarm zgl slarrun
da deitii
sylenebilirdi. Ve bunun dmda
Bu
tarz
olabilirdi.
daha baka birok aklama
eitli olaslklar gelitirmek
daha baka birok aklam a tarz olabilirdi. Bu eitli olaslklar gelitirmek
ve birbirinden ayrdedebilmek iin birok deney giriimi oldu. Btn bu de
ve birbirinden ayrdedebilm
ek iin birok deney
giriimi oldu. Btn bu de
kaynaklanyordu.
paradigma olarak kalori
neyler
Hepsi de de
kuramndan
neyler
paradigm
a
olarak
kalori
kuram
m
dan
kaynaklanyordu.
Hepsi
de de
bu para
neylerin tasarmnda olsun, sonularn deerlendirilmesinde olsun,
neylerin yararlanmaktaydlar.
tasarm m da olsun, sonularm
deerlendirilm
olsun,
bu para
(8) Kompres
kazanma
bir
digmadan
yoluyla sesinde
olgusu
digmadan
yararlanm aktaydlar.
(8) Kompres
s kazanm
a olgusu
btn deneyleri
sonraki yoluyla
ister
sonra, bu alann
istemezbir
kez
yerine oturduktan
kez yerine paradigmaya
alanm
sonrala btn
deneyleri
ister istemez
olmak
zorundayd.
belli olunca,
balbu
onu
Grng
ayn
ekilde oturduktan sonra,
aym
ekilde
paradigm
aya
bah
olmak
zorundayd.
Grng
belli
olunca, onu
akla karan deney de zaten baka trl nasl seilebilirdi?
akla
karan
deney
de zaten
baka
trl nasldnersek,
seilebilirdi?
bilimin
sorunlarna
olaan
bunlarn da aa
kuramsal
imdi de
imdi
de
olaan
bilimin
kuramsal
sorunlrma
dnersek,
bunlanngryo
da aa
yukar deney ,ve gzlem sorunlarnnkine benzer snflara
ayrldn
yukan
deney
,ve
gzlem
sonnlarmnkine
benzer
snflara
ayrldm
elde
ruz. Olaan kuramsal almann bir blm, ama ok ufak bir blm,gryo
laanolgular
kuram sal
almanm
blm,
amaolan
ok bilgi
ufak ieriklerini
bir blm,tah
elde
kuramn,
hakknda
kendibir
deeri
kiruz
bama
ki
kuramn,
olgular
hakkm
da
kendi
bama
deeri
olan
bilgi
ieriklerini
tah
min etmek iin kullanlmasna ayrlmtr, astronomi takvimlerinin imalat,
min
etm
ek
iin
kullanlm
asna
aynlm
tr.
astronom
i
takvim
lerinin
im
alat,
lens zelliklerinin hesaplanmas ve radyo yaym erilerinin retilmesi bu tr
lens zelliklerinin
hesaplanmas
ve radyo
erilerinin
retilmesi veya
bu tr
de bilim adamlar
buyaym
mhendislere
Gene
almalar
sorunlardandr.
sorunlardandr.
G ene de
bilim angarya
adamlariler
bu alm
m hendislere
veya
teknikerlere
nemli bilim
braklmas
olarak alar
gereken
grrler.
teknikerlere
braklm
as
gereken
angarya
iler
olarak
grrler.
nemli
bilim
dergilerinde ok miktarda yer alan kuramsal tartmalarn da, bilim adam ol
dergilerinde
m iktarda
yer
alangzle
kuram
s^ tartmalarm
da, bilim
adambu
ol
hemen
hemen
nk
ayn
okurcaok
grlmesi
mayan
kanlmazdr.
mayan
okurca
hem
en
hemen
ayn
gzle
grlmesi
kamlmazdr.
nk
kuramsal zorlaylara, vardklar sonular gzde bir deer tad iin deil,bu
kuramsal
zorlaylara,
vardklan sonular
gzde
bir deerama,
tad
iin deil,
deneyle
giriilmitir,
dorudan
paradigma
karlatrlabilecekleri
iin
deneyle
dorudan
karlatrlabilecekleri
iin
giriilmitir,
ama,
paradigma
nn yeni bir uygulann gstermek, yahut nceden yaplm bir uygulama
nnkesinlik
yeni birderecesini
uygulanm
gstermek, yahut nceden yaplm bir uygulamaartrmaktr.
nn
nm
kesinlik
derecesini
artrmaktr.
Herhangi bir kuramn doa ile akt noktalar gelitirirken ounlukla
Herhangi
bir glkler
kuram m doa
akt
noktalar
gelitirirkenSz
ounlukla
bu trilealma
gereini
dourmaktadr.
byk
rastlanlan
konu
rastlanlan
byk
glkler
bu
tr
alma
gereini
dourmaktadr.
Sz konu
su glkleri ksaca canlardrmak iin Newton'dan somaki dnem dinamik
ta
su glkleri
ksacayeterlidir.
canlardrmak
iin Newtondan
sonraki dnem
dinamik
eserini kendilerine
bir gz atmak
paradigma
rihine
Principia
almta
rihine on
bir sekizinci
gz atm akyzyln
yeterlidir.
Principia
eserini
kendilerine
paradigma
alm
vard sonularn
eserin
kadar
olanlar,
balarna
evren
on oldu
sekizinci
yzylm
balarmave
kadar
eserin
vard
sonularm
evren
da gayet
bitti kabul
bunda
haklydlar,
niteliini
selolanlar,
zira
ediyorlard
bi
seltarihince
niteliinibilinen
oldu bitti
kabul
ediyorlard
ve bunda da
gayet
haklydlar,
zira bi
zamanda
aym
hem kapsa
lim
eser, aratrmann
baka
hibir
lim tarihince
bilinen bakabu
hibir
eser,
aratrmanm
aym zamanda
kapsaNewtonhem
salamt.
hem de kesinliinin
artmasn
mnn
derece
gkyz
mmm
hem
de
kesinliinin
bu
derece
artmasn
salamt.
Newton
gkyz
ve
ay uydu
iin gezegenlerin hareketlerine ilikin Kepler yasalarn tretmi
iin gezegenlerin
hareketlerine
Kepler
yasalarn
tretmi ve
ay uydu
ynlerinden
sunun
gzlemlenebildii
bazlarn,
kadarylailikin
bu yasaya
uymayan
sunun
gzlemlenebildii
kadaryla
bu
yasaya
uymayan
ynlerinden
bazlarm,
nedenleriyle birlikte, aklamt. Yeryz iinse, sarkalar, ve gelgitlerle ilgili
nedenleriyle
birlikte,
aklamt.
Yeryztretti.
iinse, Yardmc
sarkalar, fakat
ve gelgitlerle
ilgili
birtakm
damk
geliigzel
gzlemlerin
sonularn
birtakm dam k gzlem lerin sonularm tretti. Yardmc fakat geliigzel

(8) T.S. Kuhn, 'The Caloric Theory of Adiabatc Compression" (Is Deiimi Olmayan Kompres

(8) Kalori
T.S. Kuhn,
The Aklanmas)
Caloric Theory
of dergisi,
Adiabatc
(Is Deiimi Olmayan Kompres
Kuramyla
lerin
1958, s. 132-40.
Isis
49,Compression"
lerin Kalori Kuramyla Aklanmas) Isis dergisi, 49, 1958, s. 132-40.

68
68

baz varsaymlarn desteiyle de Byle Yasas'n ve sesin havadaki hzm ve

baz
varsaymlarn
desteiyle ayrca
de Byle
Yasasm Bilimin
ve sesin.havadaki
ve
o zamankihzm
ren
nemli
dzeyi
forml tretmeyi
baarmt.

rennne
nemli
form l
eyi ayrca
baarm
Bilim
in o zam ankiAncak,
dzeyi
etkileyiciydi.
bu tretm
derece
gz
alnrsa
sont.
almalarn
baars
gz nne
alnrsa
alm
alarm baars
son derece
etkileyiciydi. says
Ancak,
bu uygulamalarn
'nmbu
Newton
Yasalar
iddiali
evrensellii
karsnda
Nevvton
Yasalarnm
iddiali
karsnda
buhi
uygulam
says
uygulama
hemen
de kk
ve evrensellii
saylamazd
Newton, hemen
pek
baka alarn
pek
de
kk
saylam
azd
ve
Nevvton,
hem
en
hem
en
hi
baka
uygulam
gelitirmedi. Dahas, fizikte aratrma yapan herhangi bir rencinin aym ya a
gelitirmedi.
fizikte aratrma
yapan herhangi
bir rencinin
aym ya
salarla
Newton'un
gerekletirdii
yapabildiklerine
bugn Dahas,
baktmzda
salarla
bugn y apbile
ab ild
ik lerin
baktm
zda Nevvtonun
gerekletirdii
olduunu
bir kesinlikle
uygulamay
yle ebyk
pek
gelitirmemi
birka
birka uygulamay
bilePrincipia,
pek yleesas
byk
bir kesinlikle
gelitirmemi
olduunu
Ve nihayet,
olarak
mekaniin sorunla
uzayla ilgili
gryoruz.
gryoruz.
Ve
nihayet,
Principia,
esas
olarak
uzayla
ilgili
mekaniin
sorunlarna uygulanmak zere tasarlanm bir yaptt. Yeryzndeki uygulamalara
rm a uygulanm
zere tasarlanm
bir yaptt.
Yeryzndeki
alara
de fizikak
nasl uygu
yasalarnauygulam
koullan
zellikle
snrl ortamlardaki
hareket
zellikleak
de fizik
snrl ortamlardaki
yasalarna
uygu
te yandanhareket
belli olmamt.
sorunlara
lanaca
yeryzne
ilikin nasl
seikkoullan
lanaca
ak seik
bellibaka
olm am
t. te yandan
yeryzne
olarak sorunlara
lk ilikin
Galileo
getiren
yaplmaktayd.
zmler
baarl
almalar
baarl
zm
ler
getiren
baka
alm
alar
yaplmaktayd.
lk
olarakboyun
Galileo
teknik,
18'nci Yzyl
ve Huyghens'in gelitirdikleri bambaka bir dizi
Huyghensin
gelitirdikleri
bambaka
bir dizi
teknik, 18nci
boyun
tarafndan
d'Alembert
ktasna
caveBemoull'ler,
ve baka
AvrupaYzyl
biroklar
ya
ca BemAslnda
oulller, dbu
Alembert
biroklar tekniklerin,
tarafmdan Avrupa
ktasma
ya
daha geni
ilebaka
tekniklerve
Principia'daki
kap
ylmt.
ylmt.
Aslnda
bu teknikler
Principiadaki
daha ancak
geni hi
kap
inanc hkimdi,
blmleri
bir yaklamn
ve tek
olduutekniklerin,
zelile
saml
samluzun
ve tek
birbunun
yaklam
m zel geldiini
blmleriaklayamad.
olduu inanc(9)hkimdi, ancak hi
sre
ne anlama
kimse
kimse
uzun sre
bunun ne kesinlik
anlama geldiini
aklayamad.
Konunun amprik
snrlayalm. (9)
sorunuyla
dikkatimizi
Biz imdilik
Biz imdilik
dikkatimizi
kesinlik
sorunuylaile
smrlayalm.
amprik
ve Newton
uygulamalarn
ilgili somutKonunun
zaten iledik
paradigmas
ynlerini
ynlerini zaten
ve Nevvton
ile iin
ilgiliCavendish
somut uygulamalarm
verileri paradigmas
'in gereci,
zel iledik
nitelikteki
toplayabilmek
gerektirdii
gerektirdii
zelveya
nitelikteki
verileri
toplayabilm
eksn
iinderece
C avendishin
gereci,
gibi
teleskoplar
uzmanlatnlmakinas
Atwood
gelitirilmi
Atvvood
makinas
gelitirilmi
gibi sn
derece uzmanlatnlbenzer zor
olduunu
Doa ile uyum
salamakta
grdk.teleskoplar
ihtiya veya
aralara
m
m aralara
ihtiya
olduunucephesinde
grdk. Doa
ile uyum
salarnakta
zor
Newton
de aynen
vard.
rneinbenzer
kuramsal
luklar,
almann
luklar,
alm ann
kuramuygularken,
sal cephesinde
de uzunluunun
aynen vard. kesin
rnein
Nevvton
bir tanm
kendi
yasalarn
sarka
sarkalara
yasalarm
sarkalara
uygu arken,
uzunluunun
kesin
bir tammbir kitle
noktas olarak
tasarlamak
nkendi
yapabilmek
utaki arl
soyut sarka
iin
n yapabilm
ek iin
utaki arl
soyut bir
olarak
tasarlam
direncinin
havanoktas
Teoremlerinin
etkisini
dakitle
gzak
ounda
zorunda
kalmt.
zorunda
kalm t.
T eorem
lerinin
ounda
da hava
direncinin
etkisini
gz
niteve hipotez
ve buna
genellikle
balang
almamt
istisna
olanlar
nne
nne almamt
ve buna hesaplarn
istisna olanlar
ve hipotez
nitesalam fiziksel
uyarla
Bu yaklak
de aslndabalang
hepsigenellikle
liindekilerdi.
liindekilerdi.
Bude
yaklak
hesaplarm
hepsi
aslnda salam
fiziksel
ileuyarla
tahminleri
olduklar
Newton'un
iinde
ger
malard
uyarlama
ama gene
malard
am aarasnda
gene de beklenebilecek
uyarlam a olduklar
iinolduka
Nevvtonun
tahm inleri New
ile ger
kstlyorlard.
uyumu
deneyler
ek
ek deneyler
arasnda
beklenebilecek
olduka
kstlyorlard.
Nevv
da aka ortaya
daha
zaman uyumu
uyguland
ayn zorluklar
kuram uzaya
ton'un
tonun kuram
uzaya uyguland
zaman
ayn
zorluklar daha
da aka
de iaret
ettiiortaya
gi
nicelik
gzlemlerinin
yaplan basit
Teleskopla
kmaktadr.
kmaktadr.
basit tamamen
nicelik gzlemlerinin
de iaret
Newgi
veettii
Yasalarna
uymamaktadrlar
bi,
Kepler'inyaplan
gezegenlerTeleskopla
bi, gezegenler
e p le rin
Y asalarna tam
am en uym am aktadrlar
veyasa
Nevv
Sz konusu
dorultusundadr.
uyamayacaklar
ton'un
kuram daKzaten
to ntretebilmek
un kuram da
zaten
uyamtek
ayacaklar
dorultusundadr.
Sz konusu
yasa
ile gne arasndaki
ekim
tek her gezegen
Newton
lar
iin
lar tretebilmek
iin Nevvton
tekglerini
tek her gezegen
ile gne
arasmdaki
tutmak
zorunda ekim
kal
gzden uzak
yerekimi
kalan tm dier
dnda
dmda
kalan gezegenler
tm dier yerekimi
glerini
gzdeniin,
uzakuygulanan
tutmak zorunda
kal
kuramla
de ektikleri
birbirlerini
Halbuki
mt.
(10)
mt. Halbuki
gezegenler
de bir
ektikleri
iin, uygulanan
kuramla
uyum beklenebilirdi.
yalnzca kaba
arasnda birbirlerini
gzlemleri
teleskop
teleskop gzlemleri arasm da yalmzca kaba bir uyum beklenebilirdi. (10)
(9) C. Truesdall, "A Program Towvard Rediscovering the Rational Mechanics of the Age of Reason"
History
Kazanmayathe
for Age
Ynelik
Archive
Bir Tasar)
Yeniden
of the
Mekaniini
(Akl
Rasyonel
(9) ann
C. Truesdall,
A Program
Towvard
Rediscovering
Rational
Mechanics
of the
of Reason"
Baroque
"Reactions
Mechanics
of Late
s. 3-36 ve
(kesin Bilimler
tarihi Arivi)
I, 1960,
Exact
(AklSciences
ann Rasyonel
Mekaniini
Yeniden
Kazanmaya
Ynelik
Bir Tasar)
Archive
for History
of the
Mekaniinin,
Dnem
Principia"
(Ge Barok
Failure
Success,
Conjecture,
error and
to Exact
Sciences
(kesin Bilimler
tarihi
Arivi)InI,Newton's
f 960, s. 3-36
ve Reactions
of Late
Barogue
Mechanics
elerine
Quartepkileri)
Texas
ve
hata
varsaym,
baarszlk
baar,
Principia
eserindeki
Newton'un
to Success, Conjecture,
error and Failure in Nevvton's Principia (Ge Barok Dnem Mekaniinin,
in
Reception
MotionQuarLaw ofTexas
of Newton's
Second
Hankin,
'The hata
tely
281-97. T.L.
dergisi, 10,
1967, s.
Newtonun
Principia
eserindeki
baar,
varsaym,
ve baarszlk
elerine
tepkileri)
yzylda
8'inci
karlan)
Hareket
kinci
Century"
Eighteenth
thetely
dergisi, 10,
1967, s.(Newton'un
281-97. T.L.
Hankin,
TheYasas'nn
Reception1of
Nevvtons
Second
LavvofArchives
Motion in
20, 1967,
s. 42-65. Archives
Bilimler
Tarihi 18inci
Arivleri)
sciences (Uluslararas
des
Internationales
d'histoire
the Eighteenth
Century
(Newtonun
kinci Hareket
Yasasnm
yzylda
karlan)
(TmeHistory
Whewell,
Sciences
the Inductive
of Arivleri)
ve William
96-101;
(10)
Wolf, a.g.e.,dhistoire
s. 75,81,des
Internationales
Sciences
(Uluslararas
Bilimler
Tarihi
20,1967,
s. 42-65.
Londra,History
1847, of
II. s. 213-71.
basm,
Blm
Geirilmi
Tarihi)
Gzden
varml
Bilimlerin
(10) Wolf,
a.g.e.,
s. 75,81,
96-101;
ve VVliam
VVhevvell,
the Inductive
Sciences (Tmevarml Bilimlerin Tarihi) Gzden Geirilmi basm, Londra, 1847, Blm II. s. 213-71.

69

69

Pek tabii, uyumun saland kadar bile, onu elde edenleri fazlasyla
tabii,yetmiti.
uyum unYeryzne
salandilikin
kadarbaz
bile,
onu elde
edenleri
fazlasyla
mutluPek
bu kadar
iyi
etmeye
dnda,
sorunlar
mutlu
etmeye
yetmiti.
Yeryzne
ilikin
baz
sorunlar
dnda,
bu
kadar
geiyi
i grebilecek baka hibir kuram yoktu. Zaten Newton'un almalarnn
i grebilecek
baka hibir hibiri
kuram yoktu.
Zaten ile
New
tonun arasndaki
almalarmm
ge
sorgulayanlardan
erliliini
bunu deney
gzlem
uyum
erliliini
sorgulayanlardan
hibiri
bunu deney
gzlem bu
arasndaki
uyum
snrl diye
uyumdaki
ne olursa
yapmyordu. Ama
olsun, ile
snrlamalar,
ok
ok smrl diye
yapmyordu.
Ama
ne olursa
olsun,
uyumdaki
bu srurlamalar,
Newton'dan
sonra
verici
gelenler iin
heyecan
kuramsal
sorunlarm
kayna
N
ew
tondan
sonra
gelenler
iin
heyecan
verici
kuram
sal
sorunlarm
oldu. rnein, ezamanl olarak birbirinin ekimine kaplm ikidenkayna
fazla
oldu. rnein,
ezamele
anl
olarak birbirinin
ine kaplm
ikidenkal
fazla
nesnenin
hareketlerini
alabilmek
iin, ya daekim
sapmalarndaki
yrnge
nesnenin
hareketlerini
elekuramsal
alabilmek
iin, ya da
yrnge
sapmalarmdaki
kal
incelemek
cl
iin baz
tekniklere
vard.
ihtiya
Bu gbi sorunlar
ek iin baz
kuram sal tekniklere
vard.en
Buparlak
gbi sorunlar
'inci incelem
18cl
ve 19'uncunun
yzyl boyunca
balarndaihtiya
Avrupa'nn
al
18inci Newton
yzyl boyunca
ve 19uncunun
balarmdaarasndaki
Avrupann
en parlakgeli
ahmalarn
ile uzay gzlemleri
paradigmas
benzerlii
malarm
Nevvton paradigmas
ile uzay
gzlemleri arasmdaki
benzerlii
geli
tirmeyi
sorunlar zerinde
Bu isimlerden
amalayan
gerekletirdiler.
birok
tirmeyi
amalayan
sorunlar
zerinde gerek
gerekletirdiler.
Bu isimlerden
birok
lar,
da, gerek
bir yandan
Newton'un,
mekanikte ada
olan Avrupa
lar, bir yandan
da,dahi
gerek
Nevvtonun, gerektrde
mekanikte
adaiin
olangerekli
Avrupa
okulunun
uygulamalar
yapmaya
yanaamayacaklar
okulunun
yapm
aya dahi
yanaam ayacaklar
trde rnein
uygulamhem
alar hidrodina
iin gerekli
matematik
olan
bilgisini
gelitirmeye
alyorlard.
olan
m atematik
bilgisini
alyorlard.
rnein
hem teknikler
hidrodina
de titreim
tellerigelitirmeye
hem
sorunu iin son
derece gl
mik
matematik
hem debir
titreim
sorunu Uygulama
iin son derece
gl
teknikler
ile ilgili
bu matematik
vemik
muazzam
yazn telleri
retmilerdi.
sorunlar, bylelik
muazzam
bir yazm
ilgili
bu sorunlar,
bylelik
leve18'inci
de en parlakUygulama
yzyln
belkiretmilerdi.
alc
ve en canile
bilimsel
almalarn
le 18inci Ayrca
yzyln
belki de en parlak
vedalga
en can
alc bilimelektromanyetik
sel alm alarn
n
termodinamiin,
kuramnn,
yaratmt.
yaratmt.
A ynca
termyasalar
odinamiin,
nnicelie
dalga kuramnn,
elektromanyetik
temel
ksacas
tamemen
kuramn,
dayal herhangi
bir bilim
kuramm,
ksacas tem el yasalar
dayal
herhangi
bir bilim
dnemlerinicelie
dalnn
paradigma-sonraki
gelime tamemen
incelendii
takdirde,
rahatlkla
dalnm
paradigma-sonraki
dnemleri
incelendii
rahatlkla
de bulunabilir.gelime
rnekler
baka
daha takdirde,
matematie
yakn olan
Hi deilse
bilim
bakakuramsal
rnekleralmalarn
de bulunabilir.
Hi ounluu
deilse matematie
dahasahiptir.
yakn olan bilim
lerde,
byk
bu niteliklere
lerde,
kuramsal
almalarm
ounluu
bu niteliklere
sahiptir.
btnn
bu niteliktebyk
olduu
Ancak,
sylenemez.
Matematik
bilimlerinde
Ancak,kuramsal
btnn paradigma
bu nitelikte ayrtrma
olduu sylenemez.
M atematik
bilimlerinde
bile ayrca
sorunlar vardr.
Bu sorunlar
bi
bile
ayrca
kuram
sal
paradigm
a
ayrtrma
sorunlar
vardr.
Bu
sorunlar bi
limsel gelimenin, nicelie ncelik tannan dnemlerinde nem kaznrlar.
lim sel gelim
enin,ister
nicelie
dnem
lerinde
nem kaznrlar.
bazlar,
daha ncelik
ister daha
nicelikitannan
Bunlardan
niteliki
bilimlerde
olsun,
Bunlardan
daha biimlendirilip
niceliki ister daha
niteliki bilimlerde
olsun,
yeniden
aydnlatlmas
eldekibazlar,
sadece
bilgininister
amacndadr.
sadece zamanla,
eldeki bilginin
yenidennceleri
biim lendirilip
as amacndadr.
rnein
gibi her zaman
Principia'nn
sanldaydnlatlm
kolaylkla
rnein zamanla,
Principianm
nceleri
sanld
gibi her ilk
zaman
kolaylkla
bir eser
uygulanabilir
olmad ortaya
kt,
nk ksmen
denemelerde
uygulanabilir
eser olm ad kurtulamamt,
ortaya kt, nk
ksm
ilk denemelerde
tutarszlklardan
olanbir
ksmen
deenanlam
kanlmaz
ieriinin
kanlmaz
olan
tutarszlklardan
kurtulamamt,
ksmen
de anlam ieriinin
sadece
uygulamalarda
blm
byk
dolayl olarak
yer alabiliyordu.
Hem
byk
blm

uygulam
alarda
sadece
dolayl
olarak
yer
alabiliyordu.
Hem
ve ncekiler
zaten yeryz uygulamalarnn ounda Avrupa'da gelitirilmi
yeryz
ounda
Avrupada
gelitirilmi vekadar
ncekiler
dizi tekniin
ilgisi olmayan bir
lezaten
kyaslanamayacak
grnrde
pekuygulamalarmm
da
grnrde
pekgrlmekteydi.
ilgisi olmayan Bu
bir dizi
tekniin
kyaslanamayacak
kadar da
Euler ve Lagran18. yzylda
halegl
nedenle
olduu
ha gl
grlm
ekteydi.
Bu ve
nedenle
yzylda
Euler ve
Hamilton,
Jacobi
Hertz'e18.kadar
yzylda
Avrupa'nn
19.plduu
en Lagrange'dan,
parlak
gedan, 19. yzylda
Hamilton,
Jacobi vekuramn
Hertze kadar
Avrupanm
enman
parlak
edeerde
ou mekanik
matematiksel
olan ama
fizikilerinin
fizikilerinin
ou mekanik
kuramn
edeerde
olan ama iin
man
dile getirmek
daha doyurucu
ve estetik asndan
tkmatematiksel
yeniden
bir biimde
tk ve aba
estetik
asmdan daha
doyurucu
bir biimde yeniden
dile getirmek
iin
srekli
gerek Principia'nm,
gerek Avrupa'daki
Yani,
sarfetmilerdi.
me
srekli
aba safetmilerdi.
Yani, gerek
gerek Avrupadaki
me
kanik
retileri, mantksal
olarak ok da
btnPrincipianm,
anlaynn
ak ya da kapal
alaymm
aksergilensin
ya da kapal
btn retileri,
mantksal
olarak
ok da
hakanik
istiyorlard.
bir metinde
tutarl
arzu edilen,
Bylece
kuramn
ha tutarl yeni
bir myeni
etinde
sergilensinolan
istiyorlard.
arzu edilen,
kuramn
hem daha
mekanikte
gelitirilmi
uygulannn
d
sorunlara Bylece
m ekanikte
gelitirilmi
olan sorunlara
uygulanmm hem daha d
zenli
hem deyeni
az elikili
(11)
dahayeni
olmasyd.
zenli
hem de dahabuna
az elikili
(11) tanmlanmalar btn bilim
Paradigmalarn
benzer olmasyd.
ekilde yeniden
alarnmeydana
buna benzer
ekilde yeniden
tanmlanmalar
btnszbilim
lerdeParadigm
ou yukarda
fakat bunlarn
gelmektedir,
srekli olarak
lerde srekli olarak m eydana gelmektedir, fakat bunlarm ou yukarda sz
(11) Rene Dugas, Histoire de la mecanique (Mekaniin Tarihi) Neuchatel, 1950, 4-5'inci Kitaplar.
(11) Rene Dugas, Histoire de la mecanigue (Mekaniin Tarihi) Neuchatel, 1950, 4-5inci Kitaplar.

70
70

n ettiimiz Principia dzeltmelerinden ok daha esasl deiikliklere yol a

n ettiimiz Principia dzeltmelerinden ok daha esash deiikliklere yol amtr. stelik, bu tr deiiklikler gerekten de hep, daha nce paradigma
mtm
stelik, bu
tr deiiklikler
gerekten
de hep, kaynaklanr,
daha nce paradigm
ama bua
nn
betimlediimiz
olarak
almalardan
ayrtrlmas
nn
ayrtrlm
as
olarak
betim
lediim
iz
alm
alardan
kaynaklanr,
keyfibu
eit almay tamamen 'ampirik' (grgl) olarak nitelemek olduka ama

eit
alm ay
tam am enayrtrlmas
am pirik (grgl)
olarak
nitelem
ek olduka
olduu
ku
Paradigma
deneysel
bir
sorunlar
lde keyfi
davrantr.
bir
davrantr.
Paradigma
ayrtrlmas
sorunlar
deneysel
olduu
lde ku
ramsaldr da, hem de dier btn olaan aratrma eitlerinde olduundan
ram saldr
hem deverdiimiz
dier btn
olaan aratrma
eitlerinde
olduundan
nceden
daha
bu balamda
da geerlidir.
fazla'. da,,
Co
rnekler,
daha fazla'.
nceden
rnekler,
balam dabalamadan
da geerlidir.
Cokullanmaya
imal edipizlm
gereciniverdiim
ulomb,
nce,
iin bu
ara ve
ulomb,
ara
ve
gerecini
imal
edip
lm
iin
kullanmaya
balam
adan
nce,
bu gerelerin nasl yaplmas gerektiini belirlemek zere elektrik kuramna
bu gerelerin
naslkalmt.
yaplmas
gerektiini belirlemek
zere
elektrikdaha
kuramma
da kuram
ileri
zorunda
sonucu olarak
bavurmak
lmlerinin
bavurmak
zorunda
kalmt.
lmlerinin
sonucu
olarak
da
kuram
ileri
bir dzeye ulat. Gene ayn ekilde, kompres yoluyla s elde etmekdaha
konu
bir dzeye
ulat. Geneayrdedilebilmesini
ayn ekilde, kom pres
yoluyla
s elde tasarmcla
etm ek konu
deneylerin
sunda
salayan
eitli kuramlarn
eitli kuramlarn
ayrdedilebilmesini
salayan
deneylerin
tasanmclabu eitli
ile, karlatrlan
atanlar ayn
yaklamlar ilk kez
rsunda
kiiler
ortaya
n
ile,
karlatrlan
bu
eitli
yaklamlar
ilk
kez
ortaya
atanlar
ayn
kiiler
di. Yani bu insanlar hem olgu hem de kuram dzeyinde alyorlard. aba
di.
Yani
bu
insanlar
hem
olgu
hem
de
kuram
dzeyinde
alyorlard.
aba
yeni
kalmyor,
lar yalnzca
temel aldklar yaklamn sre
bilgi retmekle
lan yalnzca
yeni bilgi retm
ekleetmek
kalm yor,
temel
aldklar
sre
dahayaklamm
kesin bir para
de yok
suretiyle
ortaya
gelmi
birok belirsizliini
gelmi
birok
belirsizliini
de
yok
etm
ek
suretiyle
ortaya
daha
kesin
bir
para
digma kartm oluyordu. ou bilimlerin olaan alma alanlar da zaten
kartm
oluyordu.
ou bilim lerin olaan alma alanlar da zaten
niteliklerden
gelmitir.
budigma
meydana
buSorunlar
niteliklerden
meydana
bugelmitir.
ayrdmz
ana snf, yani nemli olgularn belirlenmesi,
bu
ana smf, ve
yani
nemlidaha
olgularm
belirlenmesi,
da ayrtrlmas,
salanmas
kuramn
arasnda uyum
ve kuram ayrdmz
olgu Sorunlar
olgu
ve
kuram
arasnda
uyum
salanmas
ve
kuramn
daha
da
ayntnlm
as,
sanyorum gerek ampirik, gerek teorik ynleriyle olaan bilim literatrnn
sanyorum
gerek
ampirik,
gerek
teorik
ynleriyle
olaan
bilim
literatrnn
tmn kapsamaktadr. Ancak, tabii ki genel olarak tm bilim literatrn
tm n kapsam
aktadr.
tabii
ki genel sorunlar
olarak tm
literatrn
herbilim
zaman
Olaanst
iddia
edecekAncak,
deiliz.
kabilir
kapsadklarn
kapsadklarn
iddia
edecek
deiliz.
Olaanst
sorunlar
her
zaman
kabilir
ve zaten bilimsel abay btnyle bu denli deerli klan da bu sorunlarn
ve
zaten
bilimsel
abay
btnyle
bu
denli
deerli
klan
da
bu
sorunlarm
zmlenebilmesidir. Fakat olaanst sorunlar istenmekle ortaya kmazlar.
zmlenebilmesidir.
Fakat
olaanst
sorunlar
istenmekle
ortaya
kmazlar.
zel
ko
ortamn
hazrlad
nceden
olaan
Bagstermeleri,
aratrmann
B agsterm
eleri,Bu
olaan
aratrm
nceden
hazrlad
ortam n
zel kobile megul
olduklar
bilim
nedenle
adamlarnn
en iyiann
baldr.
ullarna
ullarma
baldr.
Bu
nedenle
en
iyi
bilim
adamlarmm
bile
megul
olduklan
sorunlarn ezici bir ounluu, kanlmaz olarak yukarda zetlediimiz
sorunlarn ezici
biryer
ounluu,
az olarak
yukanda
zetlediimiz
baka trl
alacaktr.kanlm
Paradigma
evresinde
alma
kategoriden
birinde
kategoridenve
birinde
yer alacaktr.
Paradigm
evresinde bilim
alma
baka
trl
brak
daimi
terk etmek,
onuna tanmlad
yrtlemez
paradigmay
yrtlemez
ve
paradigmay
terk
etmek,
onun
tanmlad
bilim
daimi
brak
makla zdetir. Ileriki blmlerde greceimiz gibi, bu tr 'terk' etmeler ba
makla
zdetir,
ileriki blmlerde
greceimiz
gibi,
tr terk etmeler
ba
merkezlerin
bubu
ve bilimsel
devrimler
evresin
zen
meydana
gelebilmektedir
meydana
gelebilmektedir
ve bilimsel
devrimler balamadan
bu merkezlerin
evresin
yolu
nce,
incelenmesine
Fakat devrimlerin
'devir'
ederler.
dezen
de d ev irolaan-bilimsel
ederler. Fakat devrim
lerin ok
incelenm
esine bir
balam
adan nce, gz
yolu
manzarasnda
daha geni
araylarn
hazrlayan
hazrlayan
olaan-bilim
sel
araylarn
ok
daha
geni
bir
m
anzarasnda
gz
gezdirmenin gerekli olduu kansndaym.
gezdirmenin gerekli olduu kansndaym.

71
71

IV. OLAAN BLM BULMACA ZYOR

IV. OLAAN BLM BULMACA ZYOR

Az nce karlatmz olaan aratrma sorunlarnn belki de en arpc

nce karlatm
z olaan
sorunlarnm yaratmay
belki de enhemen
arpc
yan,Az
kavramda
olsun,aratrma
ya da grgde
byk deiiklikler
yan, kavram
da ya da grgde
olsun,Dalga
bykuzunluu
deiiklikler
yaratm ay
hem en
hemen
olmalardr.
hi amalamam
lmlerinde
olduu
hemdaha
en hi
am alam am
olmalardr.
Dalga
uzunluu
lm
lerinde
olduu
en
gibi,
nce
balamadan
neredeyse cra ayrntsna kadar sonucu bili
gibi,
dahaoktur.
balamadan
ncebeklenti
neredeyse
en cra
ayrm tsm
a kadar
sonucu bili
oran
biraz
ise bunun
daha altndadr.
Ortalama
deney
nen
nen deney
rtalam
a beklenti
oran iseters
bunun
dahapekl
altndadr.
Kabul
'un lmleri
etmekoktur.
kare biraz
yasasma
Coulomb
gerekir Oki,
uy
Kabul etmek
gerekir
ki,kompres
Coulom yoluyla
bun lmleri
ters kare
yasasmaalanlar,
pekl uy
mayabilirdi.
te
s kazanma
konusunda
yandan
mayabilirdi.
te yandanher
kompres
yoluyla
kazanm
a konusunda alanlar,
mmkn
birine eit
olan 0sonularn
tanmak
anss
durumundaydlar.
Ama
mkn olanbile,
sonulann
her
eit ans
tammak durumundaydlar.
Ama
bumrneklerde
beklenen
benimsenebilir
dolaysyla
vebirine
sonularn kapsa
buhayal
rneklerde
bile,
beklenen vekapsama
dolaysyla
benimsenebilir
m,
daha dard. sonularm
eriebilecei
kyasla
Bu anlayakapsa
gcnn
g
m,
hayal gcnn
eriebilecei
kapsama
kyasla
daha dard.
g
re,
bu dar
herhangi
vard sonu
kapsamn
bir giriimin
biranlaya
iindeBu
yerde de
re, herhangi
bir giriimin
sonu
bu dar kapsamm
iinde
bir yerde
de
ilse,
hkm gayet
basittir:vard
Yani kusur
bir aratrma.
baarsz
doada
deil
ilse,adamnda
hkm gayet
bilim
aranr.basittir: baarsz bir aratrma. Yani kusur doada deil
bilim
adammda
aranr. asrda, elektrik ekiciliin terazi gibi basit aralarla
Mesela
onsekikizinci
M esela
onsekikizinci
asrda,
elektrik ekiciliin
terazi
gibi basit
aralarla
verilmezdi.
deneylere
gereken
lld
Bu deneyler
dzeyde
pek nem
tu
lld
nem verilmezdi.
Bu deneyler
gereken dzeyde
ve basitdeneylere
tarl
vermedikleri
paradigmay
sonular pek
iin, tretildikleri
ayrtrtu
tarliin
ve basit
sonular verm
edikleri
tretildikleri
paradigm ay ayrtr
kullanlmalar
da sz
deildi:
mak
konusuiin,
elektrik aratrmalarnn
s
m akilerleyii
iin kullam
im alanolmayan
da sz konusu
deildi: elektrik
aratrm
alarnn
s
ile ilikisi
rekli
ve olamayacak
olarak
kalma
sradan olgu
ilerleyii ileBu
ilikisi
olmayan
ve olamayacak
sradan
olguzelliklerinin
olarak kalm a
yarekli
elektrik
mahkmdular.
deneylerde
grnglerinin
hangi
ya mahkmdular.
deneylerde
zelliklerinin
ise,
karldnBu
paradigmann hangi
ancak birelektrik
sonrakigrnglerinin
alanndan
ortaya
geriye
ortaya karldm
ise,Coulomb
ancak bir
paradigm
ann bir
alanndan
geriye
grebiliriz.
baktmzda
tabii byle
vesonraki
adalar
paradigmaya
baktmzda
grebiliriz.
Coulomb
ve
adalan
tabii
byle
bir
paradigmaya
Ya
da
deilse
paradigmalar,
sorununa
uyguland
za
sahiptiler.
ekim
hi
sahiptiler.
Ya da hi deilse
paradigmalar,
sorununaayrtrlmasna
uyguland za
ayn beklentileri
Coulomb,ekim
man,
yaratyordu.
paradigmann
man, ayn beklentileri
Coulomb,
anm ayntrlmAma
asm a
gereci buparadigm
maledilebilecek
sayede tasarlayabildi.
Veren ara ve
sonularyaratyordu.
aledilebilecek
sonular
veren arave
veCoulomb'un
gereci bu sayede
tasarlayabildi.
Ama
bumsonucun
kimseyi
adalarndan
birka
artmamasnm
bubu
sonucun
artmamasnm
ve Coulom
bun
adalarmdan
birkatahmin edebilmi
daha nceden
sonucukimseyi
nn
nedeni
de
aynyd.
olmalarnn
nm zetleyecek
bu sonucu daha
nceden
tahmin edebilmi
olmalarnn
nedeni deprojeler
aynyd.
Yani
olursak,
paradigmann
amalayan
ayrtrlmasin
Yani
zetleyecekyenilikleri
olursak, paradigmann
beklenmedik
dahi
hedef almazlar.ayntrlm asim amalayan projeler
dahi
beklenmedik
yemlikleri
almazlar.
Akla
hemen u soru
olaan
geliyor:hedef
bilimin amac ierikte esasl yenilik
Akla hem
en u-eer
soru beklenen
geliyor: olaan
amac ierikte
esasliin
yenilik
deilse
ler bulmak
bilim adam
sonucabilimin
uzak dmek
ba
ler bulmak
deilse -eer
beklenenele
sonuca
dm ekneden
bilim giriliyor?
adam iin
ba
bu sorunlar
arszlk
saylyorsaalmakuzak
Ce
zahmetine
arszlk
saylyorsabu sorunlar
elebilimde
almak zahmetine
giriliyor?
Ce
bir ksmn
vabn
zaten grdk:
olaan
elde edilenneden
sonularn
hi de
vabn
bir krsmm
grdk:
bilimdenedeni,
elde edilen
sonularm
hipa
de
bilim
adamlarzaten
ilse
zerinde
anlamolaan
iin bir
allan
tamasnn
ilse bilim uygulanma
adam lan iin
bir anlam
zerinde allan
pa
kapsamna
olan katklardr.
Ancak bu,
vetamasmm
radigmann
kesinliinenedeni,
radigmanm
uygulanma
kesinliinekar
olan duyduklar
katklardr. heves
Ancakve
bu,
bilim
adamlarnn
olaankapsamna
sorunlarna
aratrmave
bilim adam larnn olaan aratrm a sorunlarna kar duyduklar heves ve
72

72

ball aklamak bakmndan pek doyurucu deil. Srf elde edilecek bilgi
ball
ak bakm
mdan
pekspektrometre
doyurucu deil.
Srf eldeyaedilecek
bilgi
da titreim
diye, kimse
nemliaklam
k
daha
gelitimek
iyi bir
k nem
li diye,
kim
daha
iyi bir
spektrom
gelitim
ek ya
da titreim
sorununa
telleri
bu ie
yllarn
adamaz.
daha
Di
iyisebir
retmek
iinetre
zm
telleriki,sorununa
daha
iyi bir zm
retm ekya
iin
bu
adamaz.
Di
birie
arac
yeni l
yelim
astronomi
var olan
da yllarm
hesaplamak
takvimlerini
yelim
ki,
astronomi
takvimlerini
hesaplam
ak
ya
da
var
olan
bir
arac
yeni
mler iin kullanmak yoluyla kazanlan veriler, deerlerinden hibir eyl
m ler iin kullanm
ak yoluyla
deerlerinden
ey
kaybetmediler.
dzenli olarakhibir
srt e
Bilim adamlar
bu kazanlan
faaliyetlereveriler,
gene de
kaybetm ediler.
Bilim
adamlar
faaliyetlere
de dzenli
olarakbyk
sut e
ilemlerin
denenmi
nk
daha bu
vireceklerdir
defalarcagene
nce
bunlar
vireceklerdir
nk bunlar
daha
nce defalarca
denenm
i ilem
lerin byk
tekrarlanmasndan
du
sorununa
lde
Olaan
gidemezler.
aratrma
teye
lde
tekrarlanm
asndanipucu
teyeda
gidem
ezler. OlaanSonu
aratrma
sorununa
du
yulan
tutkuyu
nceden
aklayacak
tahmin
bu davrantadr.
yulande,
tutkuyu
aklayacak
ipucu da bu
davrantadr.
nceden kadar
tahmin
edilse
hatta bu
brakmayacak
tahmin renilcek
ilgin
hibir ey Sonu
edilse de,
in ne
renilcek
ilgin hibir
kadar
dahatta
dereceayacak
inse, bu
hley
bu tahm
belirsizdir.
sonbrakm
sonuca
ayrntya
yoldan varlaca
ayrm tya
inse, busorununu
sonuca ne
yoldanbalamak,
Varlacatahmin
hl son
derece
belirsizdir.
Olaan
edileni
bir da
bir
sonuca
yepyeni
aratrma
Olaanbaarmak
bir aratrm
a sorununu
sonuca
ak, tahmkavramlarla
in edileni yepyeni
ve matebir
demektir.
Bunun
ekilde
ara-gerele,
iin debalam
ekildeilgli
baarm
ak demektir.
iin de zlmesi
ara-gerele,
kavramlarla
ve mate
lazmdr.
matikle
bir sr
ula
karmakBunun
bulmacann
Baarya
m atikle
ilgli
bir srzmedeki
karmak ustal
bulmacann
zlm esi
lazmdr.
Baarya
ula
bulmaca
olur
ve bilim
kiinin
kantlanm
adamnn
an
an kiinin
bulm
aca zmen
edeki
ustal
kantlanm
olur
ve bilim adamnn
zorluudur.
azmini
bulmacann
nemli
etken
kamlayan
alma
alma
azmini
en nemli
etken bundan
bulmacann
zorluudur.
nceki
ve kamlayan
sayfalarda gide
'Bulmaca'
terimleri
'bulmaca zc'
B ulmkazanan
aca ve baz
bulm
aca zc
terimniteliktedir.
leri bundan Burada
nceki kullanld
sayfalarda gide
rek nem
temalara
ta
k tutar
rek iem
kazanan
baz temalara
k
tutar niteliktedir.
bulmaca,
veya dehayta
konusundakiBurada
becerikuUamld
anlamyla
mamen
gnlk
zm
m am en gnlk
bulmaca,zel
zm
konusundaki
veya dehay
'bul
Szlkbeceri
bir daldr.
anlamnn
zekyla
oyunlarnn
snamaya
yarayananlam
snamve
aya'resimli
yarayan
zek oyunlarnn
zel bir
Szlk olaan
anlam nn
bul
tr oyunlarn
maca'
bilimin
bilmece'
olarak verildii
budaldr.
m aca ve resim
li bilm ece
olarak
verildii
bu tr oyunlarn
olaan
bilimin
problemleriyle
zellikleri
ortak
ayrdetmeye
lk nce,
paylat
alalm.
problemkendi
leriylebana
paylat
ayrdetm
eye alalm
. lk nce,
ka
ilginortak
olmamasnn
nemli olup
bulmacann
ya dazellikleri
zmn
zmnbir
kendi
ilgin ya, syleyebiliriz,
da nem li olup tam
olmamasmn
bulmacanm
ka
tersine, gerekten
acil
litesinde
saylmadn
ltbama
olan
kanserin
tedavisi
bir ara
litesinde
bir szgelii
lt saylm
adn
syleyebiliriz,
tam tersine,
gerekten
acil
sorunlar,
yahut zaman
gemeyecek
bulmaca
tam anlamyla
olan sorunlar,
kanserin
tedavisi
yahut
zaman gemeyecek
bir ara
saylmazlar,
nk bu konular
aslndaszgelii
bile
tasarm,
res
datasarm
aslnda
tambir
anlam
yla bulm aca Resimli
bile saylmazlar,
nk
bu konular
dnn,
kesin ,zm
diye
bir bilmece
ey olmayabilir.
farkl iki
da tamamm
kesin zm
diye bir
ey olmayabilir.
Resim
li bir birbirinden
bilmece dnn,
res
min
meydana
getirmek
paralar
iin gerekli
problem bir
dahiiki
ve rastgele
Byle birbirbirinden
m in tam
am m m eydana
ek iinekiliyor.
gerekli paralar
farkl
bilmece
kutusundan
sraylagetirm
da)problem
(aksiniekiliyor.
olsa bir
be
bileece
s-raylagre
ve rastgele
Byle
bir dahi
zmdeki
yebilm
okkutusundan
etin geleceine
dnenler

herhan
beklenemez.
bir snav
ceriyi
ye bile
ok etin
geleceine
gre ilevi
(aksinigrmesi
dnenler
olsa da) Hatta
zmdeki
be
iin gerek
lmek
bir herhan
deer
kendi bana
bir olaan
bilmece
bile ilevi
lm ekanlamda
iin gerek
bir snav
grmYani
esi beklenemez.
Hatta
giceriyi
saylmaz.
bu
halde,
bulmacada
birece
olmad
aranan
gi bir olaan
anlam
da bilm
bile
saylm az.
Yani
kendibir
bana
bir deer
gerek
lt
zmn
iermesi
lunmas
tersine
ilk kouldur.
iermesi
bulmacada
aranan bir lt obnad halde, gerek bir zmn bu
Nitekim
kadar grdmz gibi bilim camiasnn paradigma
lunmas
tersine
ilk kouldur.
imdiye
paradigma
da bylez
yani,
ge a
N itekim
diyeey,
kadar
grdm
bilim cam
iasnn
paradigm
sayesinde
eldeim
birgibi
tam
kouldur;
ettii
tr paradigm
sorular se
bildiimiz
olduunu
srece
sayesindekoruduu
elde ettii
ey, bir
tamyant
da byle
bir kouldur;
yani,
a ge
erliliini
ya
bilimselbildiim
olarak kabul
meye
erliliini
koruduu
sreceCamiann
bir yantda
olduunu
iz tr edecei
sorular se
bir lttr.
yarayan
aa
yukarya
sorun
zerinde
damyelerini
eye yarayan
bir lttr.
C amtevik
iann edecei
da bilimtek
sel tr
olarak
kabul
edecei
almaya
sorunlar.
da dahil
dier
olanlar tek
grlm
da yelerini
zerindestandart
alm aya
tevik edecei
tr sorun
aa
yukar
Daha nceleri
budur.
bunlar
reddedilirler.
ba
budur. D aha
nceleri
standart grlm
o lan Bilim
la r da camias
dahil dier
sorunlar,
'metafizik'
olduklar
gerekesiyle
de
harcamaya
zaman
eder, hatta
olarak kabul
bir
kam
konusu
etafizik
olduklar
gerekesiyle
reddedilirler.
B ilim
cam
ias bunlar
ba
bilgi dalnn
Bir zaman
verir.
srasnda
karareder,
paradigma,
olduklarna
sorunsal
meyecek
kadar
ka bir bilgi
dalnn
konusu
olarak kabul
hatta
harcam
aya de
srf
birok soruna
topluluunu
toplumsal
bilim
bumekilde
eyecek bir
kadar
sorunsal
olduklarna
karar nemi
verir. Bolan
ir paradigm
a, srasnda
iin
indirgenemeyecekleri
bilmece
bu ekilde
bir bilim
topluluunu toplum
sal yabanclatrabilir,
nem i olan birok nk
sorunabu
srf
biimine
edilebu
malzemesi ile ifade
kavram veiin
arayabanclatrabilir,
saladeyecekleri
sorunlar
bilm eceparadigmann
biim ine indirgenem
nk
koBuedile
adam iin
zaman
kayb
bilimkavram
sorunlar
Bu tr ann
sorunlar paradigm
salad
ve ara
m alzem
esisaylr.
ile ifade
memektedir.
m em ektedir. Bu tr sorunlar bilim adam iin zam an kayb saylr. Bu ko
73
73

nuda
tarihten aldmz d erslereparlak
asr Banuda tarih ten a ld m zderslere
parlakrnekler
rneklerolarak
olarak17'nci
17nci asr Babaz ynlerini, hatta gnmz toplumbilimlerinden bir ks
con'culuunun
conculuunun baz ynlerini, hatta gnmz toplum bilim lerinden bir k s
mn gsterebiliriz. Olaan bilimin gnmzde bu kadar hzla ilerleme
m n g stereb iliriz. O laan bilim in gnm zde bu kadar hzla ilerlem e
bir nedeni de, uygulayclarnn, zm lenm esindekendi
kaydetmesinin
kaydetm esinin bir nedeni de, uygulayclarnn,zmlenmesinde
kendi
yetersizliklerinden baka hibir mazeret ya da engel tanmadklar sorun
yetersizliklerinden baka hibir m azeret ya da engel tanm adklar sorun
eilmeleridir.
larlarzerine
zerine eilm eleridir.
yandan, eer olaan bilimin problemlerini bu anlamda bulmacalar
te
te yandan, eer olaan bilim in problem lerini bu anlam da bulm acalar
kabul edeceksek, bilim adamlarnn bunlara neden bu kadar tutku ve
olarak
olarak kabul edeceksek, bilim adamlarnn bunlara neden bu kadar tutku ve
sarldklar sorusunu da sormamza gerek kalmyor. Aslnda insa
ballkla
ballkla sarldklar sorusunu da sormamza gerek kalmyor. Aslnda insa
nn bilimi ekici bulmas iin birok neden olabilir. Bunlarm arasnda ilk
nn bilim i ekici bulm as iin birok neden olabilir. B unlarm arasnda ilk
akla gelenler, yararl olma arzusu, yeni bir alan kefetmenin heyecan, do
akla gelenler, yararl olma arzusu, yeni bir alan kefetm enin heyecan, do
ada
belli bir dzenlilik bulma umudu ve yerleik bilgiyi snama ihtiyac
ada belli bir dzenlilik bulm a umudu ve yerleik bilgiyi snam a ihtiyac
dr. Bu ve baka nedenler ayn zamanda bilim adamn sonradan megul
dr. Bu ve baka n edenler ayn zam anda bilim adam
sonradan m egul
Dahas,
edecek
tekil sorunlarm belirlenmesine de yardmc olur.n
her ne ka
edecek tekil sorunlarm belirlenm esine de
yardm
c
olur.
Dahas,
her ne ka
dar snu bazan hayal krkl da olsa, bu gibi nedenlerin bilim adamna
dar
snu
bazan
hayal
krkl
da
olsa,
bu
gibi
nedenlerin
bilim
adam
na
(1)
nceleri ekici gelip, sonra onu baka ynlere itmesinin faydas vard.
nceleri ekici gelip, sonra onu baka ynlere itm esinin
faydas
vard.
(1)
Bilimsel abann arasnda tabii ki yararh olmak, yeni alanlar amak, dzen
Bilimsel
abann
arasm
da
tabii
ki
yararh
olmak,
yeni
alanlar
amak,
dzen
kurmak yada eskiden kurulu inanlar yeniden snamak gibi ilevleri ola
kurm ak
ya da eskiden kurulu inanlar yeniden snam ak gibi ilevleri ola
caktr,
ama olaan bir aratrma sorunu ile megul olan bireyin aslnda hi
caktr,
ama
olaan bir
aratrm a sorunu ile megul olan Bir
asim da hi
kez aratrma
bir zaman dorudan
bu saydklarmz
yapt grlmez. bireyin
bir
zaman
dorudan
bu
saydklarmz
yapt
grlmez.
Bir
kez
aratrm a
ya girildikten sonra kiiyi drten ama bambaka bir nitelik kazanr, baka
ya
girildikten
sonra
kiiyi
drten
ama
bambaka
bir
nitelik
kazanr,
baka
bir dzeye geer. Onun artk tek dncesi, becerisini yeterince kullanabil
bir
dzeye
geer.
Onun
artk
tek
dncesi,
becerisini
yeterince
kullanabil
mesi halinde, kendinden nce hi kimsenin zemedii ya da onun kadar
mzemedii
esi halinde, kendinden
nce hizebilecei
kim senin zem
edii
ya da onun
kadar
ve iddiasdr.
inanc
nsan
iyi
etin bir bulmacay
iyi
zem
edii
etin
bir
bulmacay
zebilecei
inanc
ve
iddiasdr.
nsan
ln gelmi gemi en byk bilimsel kafalarnn ou, tm mesleki aba
lnbu
gelm
gem
i en bykadamlardr,
bilimsel kafalarmn
ou, tm mesleki aba
larn
bulmacalara
trietin
zaten ou zaman herhangi bir
larn
bu
tr
etin
bulm
acalara
adanilardr.
zaten
ou
zaman
herhangi
bir
insan
Ancak
uzmanlk dalnn insana verebilecei baka bir ey de yoktur.
uzm
anlk
dalnn
insanaolmusa,
verebilecei
baka bir ey asndan
de yoktur.bunun
Ancakfazla
insan
bir
kez
bu iin
tiryakisi
uran
ilginlii
birnemi
kez bu
iin tiryakisi olm usa, uran ilginlii asndan bunun fazla
bir
yoktur.
bir
nemibilimin
yoktur. sorunlar ile bulmacalar arasndaki koutluun imdi de
Olaan
Olaan
sorunlar
ile bulm
acalar arasm
daki koutluun
imdi
Eer bir sorun
bakalm.
bulde
daha
da retici
bir zelliine
ama in
ok daha gbilim
ok olarak
daha g
ama daha da retici
bir zelliine
bakalm.
bul
yeterlibirbirsoran
zellik
bir zm
olmas Eer
srnflandrlacaksa,
mutlaka
maca
maca
olarak
smflandrlacaksa,
mutlaka
bir
zm
olmas
yeterli
bir
zellik
deildir. Bunun yan sra, hem kabul edilebilir zmlerin niteliklerini hem
sra, hemgeerek
kabul edilebilir
zmlerin
niteliklerini
hem
kurallar
snrlayan
dedeildir.
elde edileceini
bunlarmBunun
hangiyan
aamalardan
de
bunlarm
hangi
aam
alardan
geerek
elde
edileceini
snrlayan
kurallar
'bir
resim
sadece
tamamla
olmaldr. Mesela resimli bir bilmeceyi zmek
olmaldr.
M esela
resim
li bir bilmeceyi
bir resim
tamamlamak
bir sanatzmek
hatta birsadece
ocuk bile
seilmi
soyut
'tan ibaret
deildir.
ada
m
aktan
ibaret
deildir.
ada
bir
sanat
hatta
bir
ocuk
bile
seilmi
ve
ekillerde oluan paralar rastgele bir zemine yayarak bunu yapabilirsoyut
ekillerdeortaya
oluan
paralar
rastgele birmek
zem ine
yayarak
bunuhem
yapabilir
modelden
ald
daha iyive
bylelikle
resim bilmecenin
kan
bylelikle
resim
m ek
hemzm
daha iyi
bilmecenin
resim,modelden
birald
hem
de dahaortaya
Nebilmecenin
ki, byle
zgnkan
olabilir.
vaf
hem deBunun
daha zgn
olabilir.
vaf
ki, bylekullanlmas,
bir resim , bilm
ecenin
zm
taraflar
resimli
olabilmesi
deildir.
tm
paralarn
iinNe
deildir.
Bunun ve
olabilmesi
iin tm
paralarm kullamimas,
resimli
taraflar
kenetlen
kadar birbirlerine
nn
ste gelmesi
kalmayncaya
hibir boluk
nn
ste
gelm
esi
ve
hibir
boluk
kalm
aymcaya
kadar
birbirlerine
kenetlen
mesi gerekmektedir. nk bunlar resimli bilmeceyi resimli bilmece yapan
gerekmektedir.
bunlar Kabul
resimliedilebilir
bilm eceyi
resim li zerinde
bilmece benyapan
belirleyennk
kurallardr.
vemesi
zmler
zmn
ve zmn belirleyen kurallardr. Kabul edilebilir zmler zerinde ben

(1) Bireyin rol ile bilimsel gelimenin genel rnts arasndaki elikiden kaynaklanan zorluk
Bireyin
rol ilebazen
bilimsel
genel rntsBuarasndaki
elikiden
kaynaklanan
zorluk
konuda bkz.
Lawrence
S. Kubie, "So
hayal
krklklar
ciddi de olabilmektedir.
veli)
okgelimenin
veUnsolved
hayal krklklar
bazen
ciddi deAreer"
olabilmektedir.
Bu konuda
bkz. LavvrenceBaz
S. Kubie,
Sozmlenmemi
Sorunla
(Bilim Kariyerinin
Problems
of theok
Scientific
me
Unsolved
Problems
of the Scientific
Areeradl
(Bilim
Kariyerinin
zmlenmemi
Baz1954,
Sorunla
41, 1953,
s. 596-613 ve 42,
s.
dergi.
(Amerikan
r)me
American
Scientist
Bilim adam)
r) American Scientist (Amerikan Bilim adam) adl dergi. 41, 1953, s. 596-613 ve 42, 1954, s.
104-12.
104-12.

74
74

zer snrlamalar szl bulmacalarda, zek oyunlarnda satran problemlerin

szl bulmacalarda, zek oyunlarmda satran problemlerin
dezer
desnrlamalar
kolaylkla grlebilir.
de'Kural'
de kolaylkla
grlebilir.
teriminin hatr saylr lde geniletilmi bir kullanmnda, yani
Kzaman
ural terim
inin'yerleik
hatr sayilur
bir kullanmmda,
yani
anlamlaryla z
terimi
zaman
ya da 'nyarg'
as'geniletilmi
baklde
terimi
zaman
zam
an
yerleik
bak
as
ya
da
nyarg
anlam
laryla
z
bir
belli
takdirde,
klacak
karar
zerinde
klnabildii
bir
kullanm
ara
de
de klacak
kullanm
zerinde
karar klmabildii
takdirde, bir
belli
birbul
ara
dizi
bulunan
sorunlarn
trma
yukarda saydmz
geleneibiriinde
trmazelliine
gelenei ok
iinde
bulunan
sorunlarm
yukarda
saydm
z bir dizi
bul
nitelikler
anlamak
benzer
maca
kolaylar.
Optik
tadn
m
aca
zelliine
ok
benzer
nitelikler
tadn
anlam
ak
kolaylar.
Optik
dalga uzunluklarn lmek iin bir ara gelitiren kiinin belli rakamlar ile
dalga uzunluklarm
lm ek
iin biriliki
ara kurma
gelitiren
kiinin belli
rakam lar ile
bir malzemeyle
belli blmleri
arasnda
dzeyinde
spektrumun
spektrumun gerekir,
belli blm
leri amac
arasnda
iliki keif
kurmayapmak
dzeyinde
birlm
malzemeyle
sadece
yetinmemesi
ya da
yap
nk
yetinm
em
esi
gerekir,
nk
am
ac
sadece
keif
yapm
ak
ya
da
lm de
yap
mak deildir, tersine, aracn yerleik optik kuramlarn btn asndan
mak
deildir,
tersine,
aracm
yerleik
optik
kuramlarn
btn
asmdan
de
erlendirmek suretiyle aracn ortaya kard rakamlar, dalga uzunluklar
erlendirm
ek alnm
suretiyledeerler
aracn ortaya
kard
rakam
lar, dalga
uzunluklar
ile ayn
zorunludur.
olarak
olduunu
gstermesi
kurama
olarak
kuramkalm
a alnmherhangi
deerler
ayn olduunu
gsterm
esi zorunludur.
bir ile
belirsizlik
yeterince
ya da kendi
kuramda
aracnn
Eer
Eer
kuramda
kalm

herhangi
bir
belirsizlik
ya
da
kendi
aracnn
yeterince
incelenmemi bir paras bu ispat tamamlamasn engelliyorsa, meslekta
incelenmemi
bir aslmda
paras hibir
bu ispat
tam
am
lam
asm

engelliyorsa,
m
eslekta
verebilirler.
karar
olduuna
lar
rahatlkla onun
ey lememi
m rahatlkla
onunbu
asim
da hibir elektron
ey lememi
olduuna kararkatmanlar
verebilirler.
sonradan
dalga-uzunluklarn
rnein,
deerlerde
rnein,
sonradan
bu deerlerde
elektron de
dalga-uzunluklarm
katm anlar
edilen azami (maksimum)
deneylerinde
Elektron-sama
kondu.
tehisi
tehisi
kondu.
E
lektron-sam
a
deneylerinde
de
edilen
azam
i
(maksim
um)
deerlere, ilk gzlemlenip kaydedildikleri zaman pek nem verilmemiti.
deerlere,
ilk
gzlem
lenip
kaydedildikleri
zam
an
pek
nem
verilm
em
iti.
bir
bu
rakamlarn
deerleri
Kendi bama duran
harhangi
eyin
olabilmeleri
Kendi
duran
bu rakam
larm harhangi
bir eyinbenzer
deerleri
olabilmeleri
halindeki
davra
maddenin,
hareket
dalgalarnkine
ncebama
ekilde
iin
iin nce
hareketbir
halindeki
addenin, dalgaiarm
kine benzer
ekilde
davra
benzerlik
Hatta bu
maledilmeleri
kurama m
gerekmiti.
nacan
ngren
nacan
ngren
bir
kuram
a
m
aledilm
eleri
gerekm
iti.
Hatta
bu
benzerlik
ilikisi saptandktan sonra bile, deney sonular ile kuramn tartmasz e
ilikisi
saptandktan sonraiin
bile,
deneygerelerin
sonularyeni
ile kuram
tartm asz e
kilde
eldeki
batanntasarlanmalar
badatrlabilmeleri
kilde badatrlabilm
iingetirilene
eldeki gerelerin
yeni sorun
batanzmlenmi
tasarlanm alar
kadar hibir
yerine
(2) Bu koullareleri
lazmd.
lazmd.
(2)
Bu
koullar
yerine
getirilene
kadar
hibir
sorun
zm lenm i
saylmyordu.
saylmyordu.
Kuramsal sorunlar iin kabul edilebilir olan zmler de, benzer snrla
Kuramsal
sorunlar
iin kabul
edilebilir
olanayzm
ler de,gzlemlenebibenzer smrlauydusunun
yzyl
boyunca
Onsekizinci
malarla
tayin edilir.
malarla
tayin edilir.
Onsekizinci
yzyl
boyunca ay
uydusununtretmeye
gzlemlenebihareket
ve yerekimi
yasalarndan
a
hareketlerini
Newton'un
len
len
hareketlerini
Nevvtonun
hareket
ve
yerekimi
yasalarndan
a
olark baz
lan bilim adamlar srekli ekilde baarszla uradlar. Sonutretmeye
lan
ekilde
Sonu
olark
baz
biraz
ona kyasla
sapma
mesafelerdeuradlar.
yerine,
kkbaarszla
lar
kareadamlar
tersbilim
yasasnnsrekli
lar tersbaka
kare yasasnn
yerine, kk
esafelerde
kyasla
biraz
sapma
Ancak ona
paradig
teklifmetti.
bunu
yapmak
bir yasa kullanmay
gsteren
gsteren
baka
bir
yasa
kullanmay
teklif
etti.
Ancak
bunu
yapmak
paradig
may deitirmek, bambaka bir bulmaca tanmlamak demekti, eskisini
may deitirm
ek,Gerekte
bam bakanebir
bulm acagelince,
tanm lam
ak dem
ekti, eskisini

kurallara
adamlar
bilim
olduuna
deildi.
zmlemek
zmlemek
G erekte
ne olduuna
gelince, birisi
bilim bunlarn
adam lardaha
kurallara
ba
ylnda ilerinden
sonra 1750
bir
sre dahadeildi.
uyduktan
bir sre
daha
uyduktan
sonra 1750
ylndabelirledi.
ilerinden(3)birisi
bunlarm
ba
bir al
bakadaha
gerektiini
nasl
olarak
uygulanmas
nk
arl
arl
olarak
nasl
uygulanm
as
gerektiini
belirledi.
(3)
nk
baka
bir
mak bulmak yalnzca oyunun kurallarn deitirmekle mmkn olabilirdi.al
mak
bulmak yalnzca
oyunun incelenmesinde,
kurallarm deitirmekle
olabilirdi.
bir
sonradanmmkn
ilave edilmi
geleneklerin
Olaan-bilimsel
Olaan-bilimsel
geleneklerin
incelenmesinde,
sonradan ilave
edilmi bir
ve bunlar benimsedikleri
paradigmann
mmkndr
karlamak
ok kuralla
ok kuralla
karlam
ak mmkndr
bunlar benimsedikleri
paradigmanm
ilkeler ve
hakknda
bir hayli bilgi salayabilir.
kazandrd
bilim
adamlarna
bilim
adam
larm
a
kazandrd
ilkeler
hakknda
bir
hayli
bilgi
ak-seik
Bize den, bu kurallarn ayrld ana kategorileri bulmak. (4) Ensalayabilir.
den,
kurallarn
ayrld
kategorileri
(4) En ak-seik
genelaz ncebulmak.
not ettiimiz-tr
rnek,
olan
iin birana
belki
de enbu
veBize
balayc
ve belki de en balayc olan iin bir rnek, az nce not ettiim iz-tr genel-

(2) Bu deneylerin geirdii evrimin ksa bir aklamas iin bkz. C.J. Davisson "Les Prix Nobel en
Stockholm,
adl
(2) Bu
deneylerin
geirdii
evrimin ksa
birkonferansn
aklamas 4'nc
iin bkz.sayfas,
C.J. Davisson
Les1938
Prix Nobel en
armaanlar)
ylnn Nobel
(1937
1937"
geiril
(Tnevarml
Tarihi) gzden
(1937 ylnn
Nobel
armaanlar)
adl konferansn
4ncBilimlerin
sayfas, Stockholm,
1938
Inductive Sciences
of the
History
(3)1937
W. Whewell,
220-22. (Tnevarml Bilimlerin Tarihi) gzden geiril
(3)basm
W. Whewell,
HistoryBlm
of theII,Inductive
s. 101-5,Sciences
Londra 1847,
mi
almalar bazan benimkilerle akan W.O.
sosyolojisi
(4)mi
Londra
Blm II,dalndaki
s. 101-5, 220-22.
Bubasm
soruyu,
bilim1847,
(4) Bu soruyu,
b ilim s o s y o lo jis i d a ln d a ki a lm a la r bazan b e n im kile rle aka n W .O.
Hagstrom'a
borluyum.
Hagstroma borluyum.

75
75

~
'

lemelerdir, yani bilimsel yasa belirten nermeler ye bir de bilimsel kavramlar

veimelerdir,
kuramlar hakkndaki
nermeler.
Geerli
olduklar
bu tr nermeler
yani bilimsel
yasa belirten
nermeler
ye srece
bir de bilimsel
kavramlar
kurmamza
kabul edilebilir
ve nermeler.
bulmacay
gzmleri
ve kuramlar
hakkmdaki
Geerli
olduklarsnrlamamza
srece bu tr yardmc
nermeler
olurlar.
rnein
onsekizinci
ve ondokuzuncu
yzyllarda
Newton'un
bulmacay
kurmam
za ve kabul
edilebilir gzmleri
smrlamam
za Yasalar
yardmc
buolurlar.
Bu ilev
ilevi grmekteydi.
ettii srece
de, maddenin
nicelii
fi
rnein onsekizinci
vedevam
ondokuzuncu
yzyllarda
Nevvtonun
Yasalan
(varlkbilimsel)
tarafndan
en temel
zikiler
kategori
saylyordu
bu ilevi
grmekteydi.
Bu ontolojik
ilev devam
ettii srece de,
maddenin
niceliivefi
madde
arasnda
etki ontolojik
en nde gelen
paralar
yapan gler
alanyd.ve
zikiler
tarafmdan
en temel
(varlkbilimsel)
kategori
saylyordu
aratrma
(5)
Kimya
alannda
da, belirgin
oranlara
ve deimez
yasalarm
ilikin
madde
paralar
arasmda
etki yapan
gler en
nde gelen
aratrma
alanyd.
uzun
zaman
benzer
atomikoranlara
tpk buna
arlklar
etkisiveoldu:
sorununun
(5) Kimya
alannda
da, bir
belirgin
deimez
ilikin
yasalarm
uzun
ortaya
atlmas,
kimyevi
kabul
edilebilir
iin
sonularn
snrlarnn
zaman tpk
bunaanalizler
benzer bir
etkisi
oldu:
atomikolan
arlklar
sorununun
ortaya
veyevi
belirlenmesi
atomlar,
molekller,
tzler
birleik
karmlarn
atlm as, kim
analizler
iin kabul
edilebilir
olan
sonularnne
snrlarnn
olup ne
olmadklar
hakknda
bilgibirleik
verilmesi
bu yasalar
hepkarm
belirlenm esi
ve atomkimyaclara
lar, m olekller,
tzler
larnsayesinde
ne olup ne
(6) Maxwell'in
oldu.
denklemleri
istatistik
termodinamii
konusundaki
olm adklar
hakknda
kim yaclarailebilgi
verilmesi
hep bu yasalar
sayesinde
da M
yasalar
bugn
ayn etkiye
ve leri
ileve
oldu. (6)
axweHin
denklem
ilesahiptir.
istatistik term odinam ii konusundaki
edelimveki,
bu gibi
unu da
kurallar tarihsel bir incelemenin
yasalan
dahemen
bugn ilave
ayn etkiye
ileve
sahiptir.
tek ilave
tr eitlilik
karaca
en ilgin
ortaya
olmad
deildir.
olan
unu
da hem en
edelim la,
bu gibigibi,
kurallar
tarihsel
birda
incelemenin
kuramlarda
alt yahutolmad
daha somut
Yasalar
aradaeitleri
ortaya ile
karaca
tek daha
tr eitlilik
gibi,bir
en dzeyde,
ilgin olan
deildir.
hakknda
ve kuram
kabul larda
edilendaha
bilimsel
doru
aralarn
nasl
Yasalar ile
alt yahut
daha en
somut
bir(geerli)
dzeyde,ekilde
ara eitleri
kullanlmalar
gerektii
sr tercih
konusunda
bulun
hakkm da ve kabul
edilen
bilim sel olduka
aralarmbalayc
en dorubir
(geerli)
ekilde
nasl
maktadr.
17'nci yzyl
kimyasnn
kimya
geliiminde,
analizkullanlmMesela
alar gerektii
konusunda
olduka
balayc atein
bir sr
tercih
bulun
lerindeki
byk atein
konusundaki
tutumkimyasmn
(7)
deiiklilerinin
pay olmutur.
maktadr.rol
M esela
17nci yzyl
geliiminde,
kimya analiz
19'uncu
da fizyologlar.
yzylda
deneylerinin
kendi
lerindeki
rol konusundaki
tutumHelmholtz'un
deiiklilerininfizik
byk
pay olmutur.
(7)
alanlarnda
ok aydnlatc
olaca yolundaki
grlerine
kar balangta
19uncu yzylda
da fizyologlar.
H elm holtzun
fizik deneylerinin
kendi
(8) olaca
gsterdiler.
yzylmzda
Nihayetyolundaki
iddetli
tepki ok
kimyasalkar
kromatografialanlarnda
aydnlatc
grlerine
balangta
nin
tarihsel evreler,
geirdii
garip
bilimsel
denli
bir ama
aracn
nekim
tutucu
iddetli
tepki
gsterdiler.
(8) Nihayet
yzylm
zda
yasal
komatografi(9)denli
haline
bir kere
daha gstermektedir.
gelebileceini
bellibir
nk
deney
nin geirdii
garip tarihsel
evreler,
bilimsel aracn ne
tutucu
ama
yntemlerine
ballk, bilim
oyununektedir.
adamna
kurallarn
salamada
az
haline gelebileceini
bir kere
daha gsterm
(9) nk
bellien
deney
da kuramlar
yasalar
yalerine
nlarnn (Roentgen)
buaz
yntem
ballk,kadar
bilimbyk
adam rol
na oynar.
oyununX kurallarn
salam ada en
tr ballklarn
nedenlerine
incelediimiz
lunuunu
de dei
yasalar ya
da kuram larzaman
kadar bu
byk
rol oynar. X baz
m larm
n (Roentgen)
bu
neceiz.
lunuunu incelediim iz zaman bu tr ballklarn baz nedenlerine de dei
Bilimin mutlak deimez olmasa da kalc ve yaygn olan zellikleri ta
neceiz.
rihselBilim
incelemenin
tutarllkla
bir st
gibiolan
gsterdii
dzeydeta
artc
in m utlakdedeim
ez bir
olrnasa
da kalc
ve yaygn
zellikleri
kirihsel
rnein
1630'dan
ilkelerdir.
yar metafizik
aa yukar
itibaren,
incelem enin
de artc
bir tutarllkla
gsterdii
gibi
bir stzellikle
dzeyde
dekiDescartes'n
muazzam
etkileyici
yazlarnn
kmasndan
sonra,
yar m etafizik
ilkelerdir.
rneinbilimsel
aa yukar
1630dan
itibaren, zellikle
ou evrenin
mikroskopik
fizikilerin
olutuunu
ve tmsonra,
do
de D escartesn
m uazzam
etkileyici cisimciklerden
bilimsel yazlarmm
kmasndan
fizikilerin ou evrenin m ikroskopik cisimciklerden olutuunu ve tm dp-

ts) Newton'culuun bu ynleri iin bkz. I.B. Cohen, Franklin and Newton An Inquiry into Specu
lative
Newtonian Experimental Science and Franklin's Work in Electricity as an Example Thereof
(5) Newtonculuun bu ynleri iin bkz. l.B. Cohen, Franklin and Nevvton An Inguiry into
Specu{Franklin ve- Newton: Kurgusal Newton'cu deney Bilimleri zerine bir soruturma ve Bunun bir
lative Nevvtonian Experimental Science and Franklins Work in Electricity as an Example Thereof
rnei
olarak Frankl'in Kurgusal
Elektik alanndaki
almalar) Philadelphia 1956, blm 7, ve Bununs.bir
{Franklin ve-Nevvton;
Nevvtoncu deney Bilimleri zerine bir soruturma zellikle
255,57, 275-77
rnei olarak Franklin Elektik alanndaki almalar) Philadelphia 1956, blm 7, zellikle s
(6)255,57,275-77
Bu rnek zerinde uzun uzadya tatma 10.cu Blmn sonlarna doru yer almaktadr.
v(7)(6)
H. Metzger, Les Dostrines chiniques en France du debut du XVII e siecle a la fin du XVIII siBu rnek zerinde uzun uzadya tatma tO.cu Blmn sonlarna doru yer almaktadr.
(17. yzyln bandan 18. yzyl sonuna kadar Fransa'da kimya retileri) Paris 1923, s.
ecle
1,(7) F. Metzger, Les Dostrines chinigues en France du debut du XVII e siecle a la
tin du XVIII si
359,61; Marie Boas, Robert Boyle and Seventeenth Century Chenistry (Robert Boyle ve 17. yz
ecle (17. yzyln bandan 18. yzyl sonuna kadar Fransada kim ya retileri) Paris 1923, s.
yl kimyas Cambridge 1958, s. 112,15.
359,61; Marie Boas, Robert Byle and Seventeenth Century Chenistry (Robert Byle ve 17. yz
(8) Leo Konigsberger, Hermann von Helmholtz, eviren Francis A. Welby, Oxford, 1906, s.
yl kimyas Cambridge 1958, s. 112,15.
65.,66
(8) Leo Konigsberger, Flermann von Helmholtz, eviren Francis A. VVelby, Oxford, 1906, s.
(9) James E. Meinhard, "Chromatography: A Perspective" (Kromatografiye bir bak) Science
65.,66
(Bilim) dergisi 1 10, 1949, s. 387,92.
(9) James E. Meinhard, Chromatography; A Perspective (Kromatografiye bir bak) Science
(Bilim) dergisi 110, 1949, s. 387,92.

76

76

al grnglerin bu cisimciklere ilikin ekil, boyut, hareket ve etkileim

al grnglenn
bu cisim ciklere
ilikin ekil,
boyut, hareket
ve etkileim
kaynBu ilkelerin
baladlar.
varsaymaya
aklanabileceini
kavramlaryla
kavram
laryla
aklanabileceini
varsaymaya
baladlar.
Bu
ilkelerin
kayn da grnd kadaryla hem metafizik hem de yntemseldi. Metafizik

da
grnd
kadaryla
hem
m
etafizik
hem
de
yntem
seldi.
M
etafizik
nesneleri
hangile
evrenin
tr
ierip,
hangi
ilkeler
bilim
adamna
asmdan,
asm
dan, ilkeler
bilimediyordu:
adam na evrenin
trsadece
nesneleri
ierip,
hangile
halindeki
hareket
'dikte'
ksacashangi
varolan
rini
iermediini
rini iermediini
ediyordu;
ksacas
varolan
sadece
hareket halindeki
nasl
ile temel
aklamalarn
idi. Yntemdikte
yasalar
ise, nihai
madde
asmdan
maddegerektii
idi. Yntem
asm dan
ise, nihai
yasalar yasalar
ile tem elcisimciklerin
aklam alann
nasl
hare
veriliyordu:
hakknda
olmas
'reete'
olm as ve
gerektii
hakkndabelirlemeli,
reete veriliyordu;
yasalar
cisimherhangi
ciklerin hare
bir
'verilmi'
etkileimlerini
aklama ise
ketlerini
ketlerini
ve etkileim
lerini bu
belirlemeli,
aklam
a ise verilm
i herhangi bir
hareketlerine
indirgemeliydi.
maddenin
yasalara uyan
grngy
doal
doaldagrngy
m addenin builikin
yasalara
uyan
hareketlerine
indirgemeliydi.
bilim adamlarna
evren
nemlisi, cisimciklere
ara
Daha
gr
Dahasorunlarnn
da nem lisi,
cisim ciklere
ilikin
evren
gr bilim
adam larna
ara
neler
retiyordu.
rnein
ounlukla
gerektiini
olmas
trma
trm a'un
sorunlarnn
ounlukla
neler olmas
gerektiini
rnein
bir retiyordu.
bu yeni felsefeyi
kimyac dikkatinin
yapt gibi
benimseyen
Byle
B o y leun
yapt gibi(tr
bu yeni
felsefeyi
benim seyen
birgrlebilecek
kimyac dikkatinin
kim
olarak
transmtasyon
dnme)
ounu
deitirme,
ounu
transm tasyon
(tr deitirme,
dnme)
olarak
grlebilecek
kim
btn
kimyasal dei
bu rnek,
nk
yneltmekteydi.
yasal
tepkimelere
yasal tepkim
elereyatt
yneltm
ekteydi.nesnecik
nk bu
btn kim dier
yasal tep
dei
yerrnek,
temelinde
deitirmelerini
imlerin
dnlen
imlerinkyasla
tem elinde
dnlen
nesnecik (10)
yer deitirmelerini
dier tep
Nesnecik maddeciinin
dahayatt
kimelere
gsteriyordu.
ak olarak
kimelere
kyasla
daha ak optiin
olarak gsteriyordu.
(10) Nesnecik maddeciinin
de kendini
mekaniin,
etkileri
benzer
veya snn incelenmesinde
benzer etkileri m ekaniin, optiin veya snn incelenm esinde de kendini
gstermiti.
gstermiti.
Son olarak, daha da st bir dzeyde, bilim adamlnn vazgeilmez ko
daha
stbuluyoruz.
bir dzeyde,
bilim bilim
adam lnn
vazgeilmez
ko
dnyay an
adammm
rnein
olan olarak,
dizidailke
ulu Son
baka bir
ulu olan
bakaakhnm
bir dizi
ilke buluyoruz.
rnein
bilim kapsamm
adamm m dnyay
an
ve kesin
dzenin
kazandraca
lamak
dnyaya
ve insan
vegeniletmek
insan akhnm
dnyayaduymas
kazandraca
dzenin
kapsam
m veolarak
kesin
Bu amaca
ynelik
lazmdr.
arzusunu
liklamak
payn
paym geniletm
ek arzusunu
duymas
lazmdr.
Bu hesabma
amaca ynelik
olarak
ya da mes
kendi
bir parasn
dalikyapmas
belirli
gereken, doanm
inerek
da yapmas
gereken,byk
doanm
belirli
bir parasm
hesabma
ya daince
m es
ayrntlarna
araclyla
ampirik
(grg1) kendi
lektalar
apta
lektalarBu
araclyla
byk
apta
am pink (grgl)
aynntlarm
inerek ince
dzensiz
incelemenin
bazen
'grnrde'
boluklara brakmas
lemektir.
lemektir.
Bu incelem
enintekniklerini
bazen grnrde
boluklar
brakmas
yahut kulland
gzlem
da,
gelitirmek
bilim adamna
daha ok dzensiz
da, bilim
adamna
gzlem
tekniklerini
daha
ok
gelitirm
ek yahut kulland
Kuku
birer
frsat olmaldr.
kavram
daha
ileri dzeyde
iin
yapsn
amak
daha baka
buna benzer
kavram
yapsnbilim
daha adamlar
ileri dzeyde
amakalarda
iin birergeerli
frsat olan
olmaldr.
Kuku
suz
iin btn
da benzer
vardr. bilim adam lan iin btn alarda geerli olan daha baka
kurallar
suz buna
kurallar
da vardr. baland ilkelerin, gl bir rnt halindeki bu varl
Bilim adamnn
bilimi
kuramsal,
Bilim adam
nn baland
ilkelerin,
gl bir olsun,
rntolaan
halindeki
bu bul
varl
deneysel
veya yntemsel
, kavramsal,
Olgun
kaynadr.
, kavram
sal, getiren
deneyseleretilememizin
veya yntem sel ana
olsun,
olaan bilim
i bul
ile kuram
yan yana
maca
zmesal,
bu sayede
ge
kiiye,
m aca bir
zm
e ile yan
yana uygulaycs
getiren eretilem
em izin ana
kaynadr.
O lgun
uzmanlk
durumundaki
daimin
lam
verile
kurallar
lam
bir uzm
anlkkendi
daimbiliminin
in uygulaycs
durum undaki
kiiye,
bu sayede
ge
belirleyen
niteliklerini
rek
dnyann
gerek
kendi adna
bilginin
rek dnyann
gerek
kendi
bilim ininveniteliklerini
belirleyen
kurallar
verile
bu kii
kurallarn
hazrda duran
bildii
iindir ki,
emin olarak
bildii iindir
ki, kalm
bu kiisorunlarna
kurallarn kendinden
ve hazrda tamamen
duran bilginin
kendi eiadna
tanmlad,
kapal
azmini
onun kiisel
tanm lad, kapah
kalm sonra
sorunlarna
kendinden
tamkamlayan
am en emin ama
olarakbe
eilebilmektedir.
Bu noktadan
tar
ve kurallar
Bulmacalar
lebilm
ektedir.
Bu noktadan
sonra
onun kiisel azmini
kam layan
ama
be
kavuturmaktr.
zme
bulmacay
lirsiz
kalm
yapsn
lirsiz kalm bu
bulm
acayynlerden,
zm e kavuturmaktr.
Bulm
acalar've kurallar
tar
olan-bilimsel
uygulamann
ve baka
tmasnn,
aydnlat
biruygulam
syleyebiliriz.
bakasel
bylece
tm asnn, bu
ve baka
ynlerden, Ancak,
olaan-bilim
ann
yapsn
adan, bu
aydnlattn
uz
olabilir.Ancak,
Her nebaka
bir bilimsel
kadarbir
belli
aydnlattn
byleceyanltc
syleyebiliriz.
adan,
bu aydnlat
ma
nemli bir ekilde
belli
balandklar
tm uygulayclarn
ma nemli
bir ekilde
yanltc olabilir.
H erzamanlarda
ne kadar belli
bir bilim selku
uz
alanmdaki
manlk
uygulada, bu kurallar
sz zam
uzmanlarn
konusu
bulunursa
m anlk
alanm daki
tm uygulayclarn
belli
anlarda
balandklar
ku
muhakkak
rallar
rallar m uhakkak bulunursa
da, bu kurallar sz konusu uzm anlarn
uygulaBoas "The Es
maddeciliinin genel bir

aklamas iin bkz. Marie

OO) "Zerre' ya da 'nesnecik'
(Felsefede
dnya
Mechanicai
of the
tablishment
(10) Zerre'
ya da
nesnecik Phisopphy"
maddeciiiinin
genei birMekanik
akiamas
iingrnn
bkz. Marie Yerlemesi)
Boas The Esbkz. T.S.
kimyas
Bunun Byle
1952,
etkileri
zerindeki
s. 412-541.
iin deYerlemesi)
10,the
dergisi, of
Osiris
tabiishment
Mechanicai
Phisopphy"
(Feiefede
Mekanik
dnya
grnn
Boyle
Chemistry
(Robert
in thekimyas
Century"
Seventeenth
and Structural
Kuhn,
Osiris"Robert
dergisi,Boyle
10, 1952,
s. 412-541.
Bunun Byle
zerindeki
etkileri
iin de
bkz. 17.
T.S.
1952, s. 12-36
dergisi, 43,Chemistry
Kimya)and
IsisStructural
Yzylda
Kuhn, Yapsal
Robert Byle
in the Seventeenth Century (Robert Byle 17.
Yzylda Yapsal Kimya) Isis dergisi, 43, 1952,
77 s. 12-36
11

btn ortak yanjar

koymakta kendi "balarna yeterli
malanndaki
m alarm daki btn ortak yanjarortaya
ortaya koym akta kendi 'balarna yeterli
olamazlar. Olaan bilim son derece belirlenmi, yani snrlar belli bir faali
olamazlar. Olan bilim son derece belirlenmi, yani snrlar belli bir faali
yettir, ama tamamen kurallarla belirlenme zorunluluu yoktur. Bu yzden
yettir, am a tam am en kurallarla belirlenm e zorunluluu yoktur. Bu yzden
denememin daha banda, olaan aratrma geleneklerinin tutarllk kayna
denememin daha banda, olaan aratrma geleneklerinin tutarllk kayna
ortak kurallardan, varsaymlardan veya bak alarndan ziyade,
olarak,
olarak, ortak kurallardan, varsaym lardan veya bak alarndan ziyade,
paradigmalar yaklamn tercih ettim. Benim dnceme gre kural
ortak
ortak paradigm alar yaklam n tercih ettim. Benim dncem e gre kural
lar paradigmalardan tretilir, ama paradigmalar kurallar olmadan da aratr
lar paradigm alardan tretilir, ama paradigmalar kurallar olmadan da aratr
maya yn verebilirler.
maya yn verebilirler.

V.V.PARADGMALARIN
PARADGMALARINNCEL
NCEL

Kurallar
Kurallarileileparadigmalarn
paradigmalarnolaan
olaanbilimle
bilimleilikisini
ilikisinitam
tamolarak
olarakortaya
ortaya
karabilmek
karabilmekiin
iinilkilknce
ncetarihilerin,
tarihilerin,demin
deminkabul
kabuledilmi
edilmikurallar
kurallarolarak
o l a r ^be
be
timlediimiz
timlediimizilkelere
ilkelerezg
zghareket
hareketizgisini
izgisininasl
naslayrdklarna
ayrdklarnabirb hbakn.
bakm.Bel
Bel
lilibirbiruzmanlk
uzmanlkdalnn,
dalnn,belli
bellibirbirzamanda
zamandatarihsel
tarihselolarak
olarakyalandan
yakmdanincelenme
incelenme
da
gzlem
ya
kuramlarn
sisisonucunda,
kavram,
deney
eit
sonucunda, eith kuram larm kavram, deney ya da gzlemasndan
asndannasl
nasl
uygulandklarn
uygulandklarngsteren
gsterenyar
yarstandartlam
standartlamvevetekrarl
tekrarlbirbirdizi
dizirnek
rnekmey
mey
dana
danakacaktr.
kacaktr.Bunlar
Bunlarbilimsel
bilimseltopluluun
topluluunders
derskitaplar
kitaplarkonferanslar
konferanslarvevela-la
kendini
boratuvar
paradigmalardr.
problemleri
yoluyla
gsteren
boratuvar problemleri yoluyla kendini gsteren paradigmalardr.Sz
Szkonusu
konusu
bilim
bunlarla
yeleri,
etmeyi
icra
mesleklerini
bunlar
evresinin
alp
bilim evresinin yeleri, mesleklerini icra etmeyi bunlar alp bunlarlauy
uy
gulama
gulam ayaparak
yaparakrenirler.
renirler.Elbette
Elbettetarihiler
tarihilerbuna
bunailave
ilaveolarak
o l a r ^bir
birde,
de,konu
konu
mu
muhenz
henzbelirsiz
belirsizolan
olanbaarlarn
baarlarnbekletii
bekletii'karanlk'
karanlkalan
alaribulacaktr,
bulacaktr,fakat
fakat
sorunlarn
tekniklerin
gibi
grld
ve
zmlenmi
ekirdei
grld gibi zm lenm i sorunlarn ve tekniklerin ekirdeigenellikle
genellikle
son
sonderece
derecebelirgindir.
belirgindir.Seyrek
Seyrekaksamalar
aksam alarolmasna
olmasnakarn
karngelimi
gelimibirbirbilim
bilim
evresinin
evresininparadigmalar
paradigmalarolduka
oldukarahatlkla
rahatlklabelirlenebilmektedir.
belirlenebilmektedir.
Ne
Nevar
varkikiortak
ortakparadigmalarn
paradigm alarmbelirlenmesi,
belirlenmesi,ortak
ortakkurallarn
kurallarndadabelirlen
belirlen
ve
dii
ikinci
analamna
Bunun
biraz
gelmez.
olabilmesi
iin
dii analamma gelmez. Bunun olabilmesi iin ikinci ve birazdadadeiik
deiiktrde
trde
birbiradm
admgerekmektedir.
gerekmektedir.Bu
Buadm
admatarken
atarkentarihi,
tarihi,bilim
bilimevresinin
evresininparadig
paradig
malarn
malarnbirbirleriyle
birbirleriyleveveenehson
sonaratrma
aratnm abildirileri
bildirileriileilekarlatrmaldr.
karlatrmaldr.Bu
Bu
amac,
nu
yelerinin
geni
yapmaktaki
en
topluluk
kapsaml
nu yapmaktaki amac, topluluk yelerinin en geni kapsamlparadigmalarn
paradigmalarmdan
dansoyutlayarak
soyutlayarakaratrma
aratrm akural
kuralbiiminde
biim indekullanma
kullanm aalm
almolabilecekleri
olabilecekleri
ak
akyayadadakapal
kapalnenetrtrunsurlarn
unsurlarnayrdedilebileceini
ayudedilebileceinianlamaktr.
anlamaktr.Belli
Bellibirbir
bir
da
ya
kalkan
gelenei
betimlemeye
incelemeye
bilimsel
herhangi
bilimsel gelenei betim lem eye ya da incelemeye kalkan herhangi birkii
kii
nin,
nin,mutlaka
mutlakabubutrtrkabul
kabulgrm
grmilke
ilkevevekurallara
kurallarabakmas
bakmaslazmdr.
lzmdr.Geen
Geen
blmn
blm ndedegsterdii
gsterdiigibi
gibibubuamacnda
am acndaksmen
ksm endedeolsa
olsabaarya
baaryaulaaca
ulaaca
kiinin
kesinlikle
aa
Fakat
bu
yukar
deneyimi
sylenebilir.
aa yukar kesinlikle sylenebilir. Fakat bu kiinin deneyimieer
eerbiraz
birazolol
benziyorsa,
kural
paradigma
benimkine
hem
sun
arayndan
arayn,
sun benimkine benziyorsa, kural araym, paradigma arayndan hemdaha
daha
g
ghem
hemdededaha
dahaazazdoyurucu
doyurucubulmu
bulmuolmas
olmasgerekir.
gerekir.Bilim
Bilimtopluluunun
topluluununoror
tak
takinanlarn
inanlarnbetimlemek
betimlemekiin
iinkulland
kullandgenellemelerin
genellemelerinbazlar
bazlarhibir
hibirso
so
fun
runyaratmayabilir.
yaratmayabilir.Buna
Bunakarn
karmbazlar
bazlarda,
da,yukarda
yukardarnek
rnekolarak
olarakgsterdik
gsterdik
Bu rneklerin
bizim
lerimiz
lerimizdededahil,
dahil,bir
birnebze
nebzefazla
fazlaetin
etingelecektir.
gelecektir. Bu rnekleringerek
gerek bizim
herhangi
bir
tarzda
tarzda,
gelecek
aklna
gerek
baka
gsterdiimiz
gsterdiim iz tarzda, gerek aklna gelecek herhangi bir baka tarzdaifade
ifade
yesi tarafndanreddedil
topluluun birbirksm
edildikleri
edildiklerisrece
sreceinceledii
incele'diitopluluun
ksm yesitarafndan
reddedil
mi
miolacaklar
olacaklardadaaa
aayukar
yukarkesindir.
kesindir.Ancak,
Ancak,aratrma
aratrmageleneinin
geleneinintutarl
tutarlbilim dalnda
olan
konusu
sz
istiyorsak,
anlamak
araclyla
kurallar
ln
Im kurallar araclyla anlam ak istiyorsak, sz konusu olan bilim dalmda
de gereklidir. Bunun sonucunda, belli bir
ortak
ortakbir
birzemin
zem insaptamak
saptam akgene
gene de gereklidir. Bunun sonucunda, belli bir
79

79

aratrma geleneini oluturacak dzeyde olan baz kurallarn aranmas, ister

aratrma geleneini
dzeyde olan baz kurallarm aranmas, ister
istemez
srekli olarak
ve son haddine kadar zorlayan bir aba
kiinin sabrmoluturacak
istemez
kiinin
sabrm
srekli
olarak
ve son haddine kadar zorlayan bir aba
haline gelmektedir.
haline
gelmektedir.
te yandan, btn bu engellemeleri grmekle, onlarn kaynan tehis et
te yandan,
btn oluyoruz.
bu engellemeleri grmekle,
kaynam tehis et
da bulmu
me frsatn
taraftan
Bilim adamlar bironlarm
Newton, Lavo
m
e
frsatm

da
bulmu
oluyoruz.
Bilim
adam
lan
bir
taraftan
Newton, Lavo
isier, Maxwell veya Einstein gibi kiilerin son derece nemli bir
dizi soruna
isier,
M
axwell
veya
Einstein
gibi
kiilerin
son
derece
nemli
dizi soruna
aa yukar kalc bir zm getirdii ynnde gr birliinebir
varrlarken,
aa
yukar
kalc
bir
zm
getirdii
ynnde
gr
birliine
varrlarken,
dier taraftan bazen farknda bile olmadan bu zmleri kalc yapan soyut
dier taraftan bazen farknda bile olmadan bu zm leri kalc yapan soyut
zelliklerin ne olduu konusunda anlaamamadadrlar. Yani bir paradigmay
zelliklerin
ne olduu
konusunda
anlaamamaktadrlar.
Yani bir paradigmay
tamamen
yorumlama
yahut
usavurma
konusunda anlamaya
varmadan, hatta
tam
amen
yorumlama
yahut
usavurma
konusunda
anlamaya
varmadan, hatta
byle bir ey iin aba bile sarf etmeden, sadece o paradigmann
kimliini
byle bir ey
iin
aba
bile
sarf
etm
eden,
sadece
o
paradigm
ann kim liini
saptamakta ortak davranabilirler. Dolaysyla byle standart bir yorumun
bu
saptamakta
ortak
davranabilirler. Dolaysylabir
standart bir yorumun bu
zerinde
lunmay
yahut
kurala
indirgeme yaplama
anlamaya varlm byle
lunmay
yahut zerinde anlamaya
vanim bir kurala indirgeme yaplama
paradigmann
y,
aratrma ynlendirmesini engellemez. Olaan bilimin,
y,
paradigm
ann
aratrm
a
ynlendirm
esini engellem
ez. Olaan bilimin,
paradigmay dorudan denetlemek yoluyla ksmen
belirlenmesi
mmkndr
paradigmay
dorudan
denetlemek
yoluyla
ksmen
belirlenmesi
mmkndr
ve bu, kurallardan yardm grse bile, kural ve varsaymlarn kesinletirilme
ve
bu,
kurallardan
yardm
grse
bile,
kural
ve
varsaym
lann
kesinletirilme
sine baml olan bir sre deildir. Tersine bir paradigmann varl ile her
sine bir
bam
olan bir sre deildir.
paradigmann
varl ile her
hangi
dizil tamamlanmam
varlbir
kuralnTersine
bir gereklilik
arasnda
ilikisi
hangi
bir
dizi
t^
a
m
la
n
m
a
m

kuraln
varl
arasm
da
bir
gereklilik
ilikisi
yoktur, yani biri dierinden kartlamaz. (1)
yoktur,
yani
biri
dierinden
kartlamaz.
(1)
Bu sylediklerimizin kanlmaz olarak ilk etkisi aklda baz sorular uyan
Bu olacaktr:
sylediklerim
izinbir
kamlmaz
olarak
ilk etkisi
aklda
baz sorular uyan
yetkin
drmak
dizi kuraln
yerde
olmad
bilim
adamm belli
ak olacaktr: gelenee
yetkin birbal
dizi tutan
kuraln
olmad
yerde bilimdorudan
adamm de
belli
olaan-bilimsel
birdrm
nedir?
'Paradigmalarn
bir
olaan-bilimsel
gelenee
bal
tutan
nedir?
Paradigmalarm
dorudan
de
netlenmesi' tmcesi ne anlama gelebilir? Bu gibi sorulara ksmi baz cevap
netlenm
esi
tm
cesi
ne
anlama
gelebilir?
Bu
gibi
sorulara
ksm
i
baz
cevap
lar, ok baka bir balamda olmakla birlikte, (merhum) Ludwig Wittgenste
ok baka Kulland
bir balam da
olmakla
(merhum)
Ludvvig
Wittgensteinlar,
gelitirmitir.
hembirlikte,
daha temel
balam
dzeyde
olduu
hem de
in gelitirmitir.
KulEmd
balam
hem
daha temel
dzeyde
hem de
daha
iyi bilindii iin,
nce sz
konusu
verdiiolduu
onun
sorunlara
tarz zm
daha
iyi
bilindii
iin,
nce
sz
konusu
sorunlara
onun
verdii
tarz
zm
grmemiz yararl olabilir. Wittgenstein' m sorduu soru uydu: " 'skemle'
grm'yaprak'
em iz yararl
olabilir.
ittgensteinm
sorduu soru
uydu:
skem le
yahut
yahut
'oyun'Wgibi
ve tartmaya
terimleri, elikisiz
olarak
yahut y
ap rak yahut
y u n gibikullanabilmemizi
terim leri, elikisiz
olarak
ve tartm
bir o
kesinlikle
meydan
vermeyecek
(2) aya
nedir?"
salayan
meydan
vermeyecek
bir
kesinlikle
kullanabilmemizi
salayan
nedir?
(2)
Bu aslnda ok eski bir soru ve olaan yant da hep u olmu: ister bilin
Bu
ashnda
ok
eski
bir
soru
ve
olaan
yant
da
hep
u
olmu:
ister
bilin
le ister seziyle olsun, iskemlenin, yapran ya da oyunun ne olduunu temel
le
ister
seziyle
olsun,
iskemlenin,
yapran
ya
da
oyunun
ne
olduunu
temel
de biliyor olmamz gerekir. Yani bir anlamda, szgelii btn oyunlarn,
ve
de biliyor
olmamz
szgelii
btn
oyunlarm,
sadece
oyunlarn
ortakbir
dizi zellii
olduuYani
biranlamda,
kavryor
sahipgerekir.
olmamz
lazm.ve
sadece dili
oyunlann
sahip olduu ortak
biruyguladmz
dizi zellii kavnyor
olmamz
ve dili
Ancak,
nasl kullandmz
ne trlazm.
dnyann
bir
A
ncak,
dili
nasl
kullandm
z
ve
dili
uyguladm
z
dnyann
ne trbir
bir
dnya olduu gz nne alndnda, Wittgenstein'm vard sonu, byle
dnya
olduu
gz
nne
almdmda,
W
ittgensteinm
vard
sonu,
byle
dizi
zelliin bulunmsma gerek olmad idi. Baz oyunlarn baz iskemlelebir
dizi
bulunmsma
gerek olmad
idi.zelliin
Baz oyunlarm
baztartmas,
iskemlele
da baz yapraklarn
ya zelliin
rin
bir ksm
ne olduu
paylat
rin
ya
da
baz
yapraklarn
paylat
bir
ksm
zelliin
ne
olduu
tartmas,
belki bunlarn karl olan terimleri kullanmay renmemize yardmc
ol
belki
bunlarm
karl
olan
terimleri
kullanmay
renmemize
yardmc
maktadr, ama bir snf nesnenin tm yelerine ve yalnz onlara ayn orandaol

maktadr, ama bir snf nesnenin tm yelerine ve yalnz onlara aym oranda

(1) Benzer bir konuyu gayet baarl bir ekilde ileyen Michael Polanyi'nin grne gre bilim
(1) Benzer
bir konuyu
gayet
baarl
bir ekilde
ileyen
Michael
grne
bilim
en byk
adamnn
edilengre
baars
oranda
tecrbe ile elde
'szsz'
bilgiye
baldr,
yani Polanyi'nin
ve ke
adamnn
en byk
oranda
szszBkz.
bilgiye
baldr,
yani tecrbe
ile elde
edilen
ve ke
dklemeyen
sze baars
sinkes
bir eik
Bilgi)
(Kiisel
Knowledge
'meleke'.
Personel
Chicago,
sinkes
sze dklemeyen
bir eik meleke. Bkz. Personel Knowledge (Kiisel Bilgi) Chicago,
zellikle.
1958
V. ve VI. Blmler.
zellikle.
V. ve VI.Philosophical
Blmler. Investigations (Felsefi Aratrmalar) eviren G.E.M. AnsLudwig
Wittgenstein,
(2)1958
(2) Ludvvig
VVttgenstein,
(Felsefi
Aratrmalar)
eviren
G.E.M.
Anscombe,
New York,
verme'
zetledii 'isim
1953, s.Philosophical
31-16. Ancak,Investigations
ilemi
Wittgenstein bu
ekilde
Newyatmas
York, 1953,
s. 31-16.
Ancak,
Wittgenstein
bu ekilde
zetlediihemen
isim verme
temelinde
gereken
nincombe,
hemenilemi
'dnyann'
konusunda
bir dnya olaca
hi
nasl
yatmas gereken
dnyann
nasl
bir dnya olaca konusunda
hemen hemenat
hi
sylememektedir.
birnin
eytemelinde
Bu yzden
yukarda
syleyeceklerimizin
bir ksm Wittgenstein's
bir ey sylememektedir. Bu yzden yukarda syleyeceklerimizin bir ksm VVttgensteina at
fedilemez.
fedilemez.

80
80

uygulanabilecekbir
birdizi
dizizellik
zellikyoktur.
yoktur.Bunun
Bununyerine,
yerine,daha
dahance
ncegzlemledi
gzlemledi
uygulanabilecek
imizbir
bireit
eitfaaliyet
faaliyetileilekarlatmz
karlatm zzaman,
zaman,hemen
hemen'oyun'
oyunterimini
teriminiuy
uy
imiz
gulan?,nk
nkgrdmz
grdmzolay
olayileiledaha
dahance
ncebubuisimle
isimleanmay
anmayrenmi
renmiolol
gularz,
duumuzbirtakm
birtakmfaaliyetler
faaliyetlerarasnda
arasndabir
bir'aile'
ailebenzerlii
benzerliibuluruz.
buluruz.Ksacas
Ksacas
duumuz
W ittgensteinm
nazarndaoyunlar,
oyunlar,iskemleler
iskem lelerveveyapraklar,
yapraklar,her
herbiri
biribaz
baza
a'm nazarnda
Wittgenstein
hm alannveveapraz
aprazbirlemelerin
birlemelerinrntsnden
rntsndenoluan
oluan'doal'
doal
kavramaile
aile
kavram
tmalarn
leridir.Byle
Bylebir
birrntnn
rntnnvarl
varldadasz
szkonusu
konusunesneyi
nesneyiyayadadafaaliyeti
faaliyetiba
ba
leridir.
arylasaptayabilmemizi
saptayabilmem iziyeterince
yeterinceaklayacak
aklayacakniteliktedir.
niteliktedir.Yalnz
Yalnzveveyalnz
yalnz
aryla
isimverdiimiz
verdiimizaileler
ailelerakt
aktyay da
a d azamanla
zamanlabirbirine
birbirinekart
karttakdirde
takdirdeya
ya
isim
niniksacas
ksacas'doal'
d o a lailelerin
ailelerinolmad
olm addurumlarda,
durum larda,karmzdaki
karm zdakinesnelerin
nesnelerin
kimliinisaptamakta
saptamaktaveveismini
isminikoymaktaki
koymaktakibaarmzdan
baarmzdanyola
yolaklarak,
klarak,kul
kul
kimliini
landm zher
hersnf
snfismine
isminekarlk
karlkbir
birdizi
diziortak
ortakzelliin
zelliinbulunduu
bulunduuiddia
iddia
landmz
edilebilir.
edilebilir.
Ayney,
ey,tek
tekbir
birolaan-bilimsel
olaan-bilimselgelenein
geleneinierisinde
ierisindeortaya
ortayakan
kaneitli
eitli
Ayn
aratrm asorunlar
sorunlarveveteknikleri
teknikleriiin
iindedepekl
peklgeerli
geerliolabilir.
olabilir.Bunlarn
Bunlarndada
aratrma
paylatortak
ortakynn,
ynn,gelenee
geleneekendine
kendinezg
zgbirbirzellik
zellikkazandran
kazandranvevebi
bi
paylat
limseldnce
dncezerindeki
zerindekietkisini
etkisinisalayan
salayanbelirlenmi
belirlenmiyayadadahi
hideilse
deilsetam
tam
limsel
olarak
olarakbelirlenebilir
belirlenebilirbir
birdizi
dizikural
kuralvevevarsaym
varsaymolduu
olduusylenemez.
sylenemez.Tersine,
Tersine,
bubusorun
sorunveVetekniklerin,
tekniklerin,sz
szkonusu
konusuolan
olanbilim
bilimevresinin
evresininok
oknceden
ncedenyerle
yerle
baarlararasnda
arasndasaymaya
saymayaalt
altbilimsel
bilimselyapnn
yapmnherhangi
herhangibir
birparas
paras
ikikbaarlar
ileileilikileri,
ilikileri,benzetme
benzetm eyayadadamodel
m odelkurma
kurmayoluyla
yoluyladadasalanm
salanmolabilir.
olabilir.Bi
Bi
limadamlar
adam lanilkilknce
nceeitimle
eitimlesonra
sonradadakarlatklar
karlatklanbilimsel
bilimselmetinler
metinlerarac
arac
lim
lyla
lylaelde
eldeettikleri
ettiklerimodelleri
modellerikullanrken,
kullanrken,bubumodellere
modellerebilim
bilimevresinin
evresininpa
pa
radigmas
radigm askonumunu
konum unukazandran
kazandranzellikleri
zelliklerihem
hemtam
tamolarak
olarakbilmezler
bilm ezlerhem
hem
dedebuna
bunapek
pekgerek
gerekduymazlar.
duym azlar.Byle
Byleolduu
olduuiin
iinde,
de,tamamlanm
tam am lanm bir
birdizi
dizi
kurala
kuralaihtiyalar
ihtiyalaryoktur.
yoktur.Bilim
Bilimadamlarnn
adamlarmnkatlm
katlmolduklar
olduklararatrma
aratrmagele
gele
neinin
neininbelli
bellibir
birtutarlla
tutarllasahip
sahipolmasndan,
olmasmdan,bubugelenein
geleneintemelinde
temelindeyatp
yatpdada
ekekbir
birtarihsel
tarihselyayadadafelsefi
felsefiaratrmann
aratrmanmortaya
ortayakartabilecei
kartabileceibirbirkurallar
kurallarveve
varsaymlar
varsaym lartopluluunun
topluluununvar
varolduu
olduubile
bileanlalmayabilir.
anlalmayabilir.Bilim
Bilimadamlar
adamlarnn
nmbelli
bellibirbirsorunu
somnuyayadadazm
zmgeerli
geerliklann
klanmneneolduu
olduukonusunda
konusundagenel
genel
likle
liklesoru
sorusormamalar
sorm am alaryayadadatartma
tartm ayapmamalar
yapmam alarbizi
bizihi
hideilse
deilsesezgisel
sezgisel
olarak
olarakyant
yantbildiklerini
bildiklerinidnmeye
dnmeyeyneltmitir.
yneltmitir.Halbuki
Halbukibubutrtrsoru
soruveveya
yantlarn
ntlarmaratrma
aratrmaileilepek
pekilgisi
ilgisiolmadn
olmadmdnmeleri,
dnmeleri,bubututumun
tutumunok
okdaha
daha
basit
basitbir
birnedeni
nedeniolabilir.
olabilir.Yani
Yaniparadigmalar,
paradigmalar,kendilerinden
kendilerindentutarl
tutarlbir
birekilde
ekilde
soyutlanarak
soyutlanarakelde
eldeedilecek
edilecekherhangi
herhangibir
birdizi
diziaratrma
aratrmakuralndan
kuralm danhem
hemdaha
daha
ncelikli,
ncelikli,hem
hemdaha
dahabalayc
balaycvevehem
hemdededaha
dahaeksiksiz
eksiksizolabilirler.
olabilirler.
imdiye
imdiyekadar
kadartamamen
tamamenkuramsal
kuramsalbir
birsav
savileri
ilerisrdk:
sdk:paradigmalar
paradigm alarola
ola
mdahalesi
belirleyebilir.
olmadan
da
kurallarn
bilimi
an
gelitirebilir
an bilimi gelitirebilir kurallarm mdahalesi olmadan da belirleyebilir.im
im
dididedebubusav
savhem
hemdaha
dahaanlalr
anlalu-klmak
klmakhem
hemdedenemini
neminivurgulamak
vurgulamakiin
iinpa
pa
radigmalarn
radigm alarmgerekten
gerektendedebubuekilde
ekildeilediine
ilediineinanmamz
inanm am ziin
iinnenegibi
gibine
ne
denler
denlerbulunduuna
bulunduunaiaret
iaretetmek
etm ekistiyorum.
istiyorum Bunlardan
. Bunlardanbirincisini
birincisiniimdiye
imdiye
belirli
bulunuyoruz;
olaan-bilimsel
kadar
enine
zaten
boyuna
tartm
kadar zaten enine boyuna tartm bulunuyoraz; belirli olaan-bilimselgele
gele
nekleri
nekleriynlendirmi
ynlendirm iolan
olankurallar
kurallarortaya
ortayakarmann
karrhannolaanst
olaanstgl.
gl.
Felsefecinin,
Felsefecinin,btn
btn'oyun'larn
oyunlarnpaylat
paylatortak
ortakyann
yanmneneolduunu
olduunusyleme
syleme
yeyealt
altzaman
zamankarlat
karlatglkten
glktenpek
pekdedefarkl
farkldeil.
deil.Birincinin
Birincininuzan
uzan
ts
tsolduu
olduuikinci
ikinciveveana
ananeden
nedenise,
ise,bilimsel
bilimseleitimin
eitiminyapsndan
yapsmdankaynaklan
kaynaklan
maktadr.
maktadr.Balangtan
Balangtanberi
berigrdmz
grdmzgibi,
gibi,bilim
bilimadamlar
adamlarkavramlar,
kavram lan,yaya
81s

salar ve kuramlar hibir zaman ayr ayr ve soyut olarak renmezler. Tersi
ne,
zamanzaman
ilk karlatklar
bu zihinsel
salar
ve kuramlar hibir
ayr ayr
ve soyut
renmezler.
Tersi
eitim
gerekolarak
aralar
asndan gerek
ne, ilk adan
karlatklar
bu zihinsel
aralar gerek
eitim asmdan
gerek
tarihsel
nceliizaman
birim ierisindeki
ile birlikte
olan bir
uygulanlar
bulurlar.
birncelii
birierisindeki
tarihsel Yeni
adan
olan bir
birim
uygulanlar
ile birlikte
dizi doal grngye
kuram daima
yaplm
somut
uy
gulamalaryla
bulurlar. Yenibirlikte
bir kuram
daimavesomut
bir dizi doal
grngye
yaplm
uy
bu uygulamalar
yaplmadan
aklanr
edilme
kabul
bile olamaz.
aday alaryla
yegulam
sonra, ayn
birlikte
aklanr
bu uygulamalar
yaplmadan
kabulveedilme
Ancak
kabulveedildikten
uygulamalar
ba
kalar
kuram
bilim adammn
birlikte,
ye aday
bile ile
olamaz.
Ancak
kabul edildikten
sonra, ayn
uygulamalar
ve ba
gelecekteki
mesleini
renecei
ders
alr.gelecekteki
kitaplarnda
yer sadece
kalar
kuram ileyerini
birlikte,
adamssleme
m m m esleini
renecei
stelik bu bilim
ya da belgeleme
ileders
da deildir.
kuram
Tersine,
bir bu
snrlanm
sreci ya
renme
kitaplarnda
yerini alr.
stelik
yer sadece
ssleme
da belgeleme
uygulamalarn
ve buna
incelenmesine
ile snrlanmdorudan
da deildir.
Tersine, bir
kuram
renme
sreci uygulamalarn
hem
bamldr
laboratuvardaki
aralarla
hem
de kat
kalemle
yaplan
altrmalar
incelenm
esine
dorudan
bam
ldr ve zme
buna hem
laboratuvardaki
aralarla
dahildir.
Eer
problem
Newton
ve alar
g, zm
bir renci,
okuyan
zaman
kitle, emekn
gibi terim
hem dedinamii
kat kalem
le yaplan
problem
altrm
dahildir.
Eer
lerin
anlamlarn
bunu kitabnda
renebiliyorsa,
eksik
fakatgibi
srasn
Nevton
dinamii
okuyan bir renci,
g, kitle,bulduu
mekn ve
zaman
terim
yardmc
anlamlarm
renebiliyorsa,
bunu kitabnda
bulduu
eksik
fakat srasmok
dalerin
birtakm
tanmlamalar sayesinde
bu kavramlarn
yapmaktan
ve bu tr ok
katl
problem
da yardmc
birtakm uygulanm
tammlamalargzlemlemesi
sayesinde yapmaktan
bu kavramlarm
zmlerinde
almalara
yapabilmektedir.
mas
sayesinde
problem
zmlerinde
uygulanm gzlemlemesi ve bu tr almalara katl
Bu eit
hesabyla ya da deneyler yoluyla renme sreci mesleki
parmak
mas
sayesinde
yapabilmektedir.
derslerinden
tamamm
kapsar.
srecinin
tezini
balang
raklk
Bu eit
parmak
hesabyla
ya dalk
deneyler
yoluyla
renmedoktora
sreci mesleki
bitirene
verilen
giderek,
ve bilin
problemler
renciye
karmaklar
raklkkadar
srecinin
tamamm
kapsar.
lk balang
derslerinden
doktora
tezini
nceki
daha da
meyenler
Fakat daha
olanaklar
oalr. verilen
yakn ballk
bitirene kadar
renciye
problem
ler baarlara
giderek, karm
ve bilin
her
zaman devam
rencilikten
bilimsel
meslek
m eyenler
daha daeder.
oalr.
Fakat dahasonraki
ncekibamsz
baarlara
olan yakn
ballk
ya
de ayn
olarak
elerencilikten
alman problemler
genel
sz konusudur.
antsnda
iinbam
her zam an
devam
eder.
sonraki
sz ey
bilimsel
meslek yabilim
Aslmda
adamnn
bir aamasnda
antsmda
genel
olarakmeslein
ele almanherhangi
problemler
iin de aynoyunun
ey szkurallarm
konusudur.
kendi bana
sezgisel
rendiini
soyutlayarak
kim
dnmekten
Asim daolarak
bilim ve
adammm
meslein
herhangi bir
aamasmda
oyunun kurallarm
ama byle
seyi
alkoyamayz,
iin ok dnmekten
az neden vardr.
eye inanmak
sezgisel
olarak ve kendi
bam abir
soyutlayarak
rendiini
kim
bilim adamlar
Geri,
ya
aratrmann
seyi alkoyam
ayz, gncel
am a byle
bir eye somut
inanmbir
ak parasnm
iin ok aztemelinde
neden vardr.
ileri geri
hipotezler
konuurlar,
tekil bilim
sra alma
tan
ama temelinde
Geri,
adamhakknda
lan gncelrahatlkla
aratrmanm
somut
bir parasmm
ya
olanileri
ve yntemlerinin
dallarnn
sorunlarnn
temelinin,
zel
tan tek yerleik
hipotezler
hakkmdageerli
rahatlkla
geri konuurlar,
ama sra alma
liklerini
olmayanlardan
pekyntemlerinin
farklar kalmaz.
gelince, meslekten
dallarmaklamaya
m yerleik temelinin,
geerli olan
sorunlarmm ve
zel
bile, bunu
byleaklam
soyutlamalar
Eer
renmilerse
yapmay
ok baarl
liklerini
aya gelince,
m eslekten
olmayanlardan
pek en
farklar
kalmaz.
yetenei
bu yetenein
Sz konusu
gsterebilirler.
yapma
de,
aratrma
E er byle
soyutlam
alar ile
yapm
ay renm ilerse
bile, bunu
en ok baarl
olaslk
olmadan anlalabileceini
oyunun
aratrm
a yapmkurallarna
a yetenei gerekile gsterebilirler.
Sz konusu busylememize
yetenein de,
bile
gerek olaslk
yoktur sanrm.
oyunun
kurallarna gerek olm adan anlalabileceini sylem em ize
kurallarla olduu kadar dorudan model kur
Paradigmalarn
bile
gerek yoktur soyutlanm
sannm.
varsaymamz
da aratrma
ma yoluyla
ynlendirebileceklerini
iin bir
nc
Paradigmalarm
soyutlannu
kurallarla olduu
kadar dorudan
model
kur
br yznde
saydmz sonularnn
bilimsel
neden,
eitimina bu
sakldr.
ma yoluyla
da aratum
ynlendirebileceklerini
varsaymamz
iin bir
nc
ilgili bilim
Olaan
evresi nceden
baarlm
neden,bilim
bilimsadece
sel eitimin
bu saydmz
sonularnn
brproblem
yzndezm
sakldr.
lerini
kabul
ileyebilir.
sualsizilgili
Srecenceden
ettii
kuralszbaanim
Bu durumda
sorgusuz
Olaan
bilim sadece
bilim
evresi
problem
zm
modellere
ne zaman
duyulan
gven
paradigmalara
yahut
sarslsa,Bukurallara
lerini sorgusuz
sualsiz
kabul ettii
Srece
kuralsz
ileyebilir.
durum da
ve kurallarn
yok olmas
gsterilen
kazanmas
paradigmtipik
alarailgisizliin
yahut m odellere
duyulan
gven nenem
zaman
sarslsa, gerekir,
kurallara
kigsterilen
devirlerin
olmaktadr.
Bilhassa
gerekte tipik
de byle
a
ilgisizliin
yok olmas
ve paradigma-ncesi
kurallarn nem kazanmas
gerekir,
veparadigm
bir zellii
maz
geerli ola
zm kstaslarnn
ki gerekte
de hangi
byle yntemler,
olmaktadr.sorunlar
Bilhassa
a-ncesi devirlerin
a
derin tartmalarn
sk Ve
ca
yaplmasdr,geerli
ama he
olduka sorunlar
mazkonusunda
bir zelliisk
hangi
yntemler,
ve zm kstaslarnm
ola
ile sonulanmaktan
herhangi
bu sk
bir anlama yaplmasdr,
tartmalar
men
kisk
cabelirtelim
konusunda
Ve olduka
derin tartmalarn
ama he
yarar.
ve elektrik
birbirinden
ayrmasna
Optik
fikir okullarnn
ok,
m eneitli
belirtelim
ki bu tartm
alar herhangi
bir anlam
a ile
sonulanm
aktan
bu tr tartmalarn
meydana
gelmi olan
dallarnda
nce
ok, eitli
fikir okullarnn
birbirinden
ayrrnasjnabazlarndan
yarar. Optikdaha
ve elektrik
ve 19.
ayrlklarnn
yzyl kimyasnda
bahsettik.
yzyl
gr
dallarndaBenzeri
meydana
gelmi
olan bu tr17.
tartmalarn
bazlarndan
daha
nce
bahsettik. Benzeri gr ayrlklarnn 17. yzyl kim yasnda ve 19. yzyl
82
82

balarnda jeolojinin gelimesinde daha da byk bir rol olmutur. (3) ste
jeolojinin
gelimesinde
daha da meydana
byk bir kmasyla
rol olmutur.
(3) ste
likbalarnda
de, bu gibi
bir paradigmann
birlikte
bir
tartmalar
lik
de,
bu
gibi
tartm
alar
bir
paradigm
ann
m
eydana
kmasyla
birlikte
rpda ortadan kaybolmazlar. Olaan bilimin srdrld dnemlerde bubir
rpda
ortadan
Olaan
in srdrld
denecek kadar
tr
yokkaybolmazlar.
hemen ncebu
azken,bilim
bilimsel
devrimlerin dnemlerde
tartmalar
tr tartm
yok denecek
kadar azken, bilim
sel saldrlara
devrim lerinhedef
hemen
nce
sinde
ya da alar
yani paradigmalarn
sonrasnda,
olduu
ilk kez
dadeiime
sonrasnda,
paradigmalarn
ilk kez
saldrlara
vesinde
tabiyani
sonrayada
dnemlerde,
dzenli
olarakhedef
tekrarolduu
tutulduu
ba
ve sonra da
deiim
e tabi tutulduu
dnemkuantum
lerde, dzenli
olarak gei
tekrares
ba
gsterirler.
Newton'un
Mesela
mekaniine
grlerinden
gsterirler.
M
esela
New
tonun
grlerinden
kuantum
mekaniine
gei
es
nasnda, fizik biliminin gerek kendi i yaps, gerek kstaslar konusunda bir
nasnda,
fizik
biliminin
gerek
kendi i yaps,
gerek
kstaslar
konusunda
ve bunlardan
ok
bazlar
kadar
ortaya
km
gnmze
sregelbir
tartma
ok tartm
a ortaya
km
veolup
bunlardan
bazlar Maxwell'in
gnm ze kadar
sregel
(4) Bugn
halen
hayatta
mitir.
da, zamannda
elektroman
mitir.
(4)
Bugn
halen
hayatta
olup
da,
zamannda
M
axw
eirin
elektroman
yetik kuramnn yahut istatistiki mekaniin neden olduu benzer fikir at
yetik kuram
nm yahut
istatistiki
m ekaniin(5)
neden
olduu
fikir
malarn
bulmak
hatrlayanlar
Bundan
birat
da eski
mmkndr.
dahabenzer
r
m alarn
hatrlayanlar
bulmak
(5) Bundan
daha mekanik
da eski bir
nek
verecek
olursak, Galileo
Newton tarafndan
ve mmkndr.
gelitirilen
gr
nek verecek
olursak, Galileo
New ton tarafm
dan gelitirilen
mekanikd
g
rlerinin
benimsenmesi
Descartes'c
sonucuveAristotelesci,
ve Leibniz'ci
rlerinin
benimsenmesi
sonucu
Aristotelesci,
Descartesc
ve
Leibnizci
d
nrlerin bilimde geerli olabilecek kstaslar hakknda kardklar ok nl
bilimde sz
geerli
olabilecek
kstaslar hakkmda
kardklar
ok
nl
(6) Ksacas,
dizi tartmadan
birnrlerin
bilim adamlar
edebiliriz.
alan
alma
bir dizi
tartmadan
sz edebiliriz.
(6) Ksacas,
bilim
adamlar alma
alan
larnn
varlmad
varlp
sorunlarnda
konusunda
temel
kalc zmlere
larnn tem eldtkleri
sorunlarm
da kalc
lere
varlp
varlm
ad konusunda
ister
sahip ol
istemez
normalde
zaman
kuralzm
anlamazla
aray
anlambir
azla
zaman
kural
aray
ister istemez normalde
sahip ol
ki, paradigmalar
mad
kazanr. Fakat
kesin
salam kaldklar
uras
ilevdtkleri
mad
bir ilev konusunda
kazanr. Fakat
uras
kesin
ki,
paradigmalar
salam
kaldklar
srece
bilimdeki
usavurma
ie
ortak bir gre varlmadan hatta
srece
usavurm
konusunda ortak
varlmadan
hatta
bilimdeki da
ie
rii
duyulmadan
bylebir
aklc
tarzda argtleyecek
giriime
dahi gerek
birgre
rii aklc
tarzda rgtleyecek byle bir giriim e dahi gerek duyulmadan da
ilerlik
kazanabilirler.
ilerlik
kazanabilirler.
ortak kurallar ve varsaymlardan daha ncelikli bir konum
Paradigmalara,
Paradigmalara,
ortak kurallar
ve varsaymlardan
ncelikli
bir konum
nedenlerden
buradaki
hakl gsteren
tanmamz
drdncsyledaha
tartmamz
tanmam z hakldenememizi
gsteren nedenlerden
buradaki
tartmamz
tantrken drdncsyle
yannda
byk devrimlerin
tamamlayabiliriz,
kk
tamde
amlayabiliriz,
denememizi
tantrken byk
lerin
meslekdevrimlerin
ufak
baz devrimlerin
yalnzcakk
evresinde yannda
yer alabileceini,
lerin
de yer kesimini
alabileceini,
baz devrim
lerin m
eslek bir
evresinde
yalnzca
ufak
bir
ve bekkk
etkilediklerini
uzmanlk
ve byle
evrede yeni
bir uzmanlk kesimini etkilediklerini ve byle kk bir evrede yeni ve bek(3) Kimya iin bkz. H. Metzger Les doctrines chimiques en France du debut du XVII e la fin du
kadar
retileri)
Yzyl
(17.
sonuna en
Fransa'daki
XVI
balarndan
siecleiin
18. yzyln
(3)IleKimya
bkz.
H. Metzger
Les doctrines
chimigues
Franc
du debutKimya
du XVII
e la fin du
BoyleFransa'daki
ve 146-49;
Boas,
Paris
and Seventeenth-Century
s. 24-27
ve bkz.18.
k v ille
siecle
(17. Yzyl
balarndan
yzyln
sonuna
Kimya retileri)
1923,
Robertkadar
Marie
Cambridge,
Boyle
Chemistry
(Robert
Kimyas)
II. Jeoloji iin bkz.
Paris 1923,
s. 24-27
ve ve
146-49;
ve bkz.
Marie Boas,
Robert 1958
ByleBlm
and Seventeenth-Century
17. Yzyl
evrim
F. Cannon,
- Catastrophist
evrim-Ykml
Walter
Debate" (Dzenli
Uniformitarian
"TheByle
Chemistry
(Robert
ve 17. Yzyl
Kimyas) Cambridge,
1958 Blm
II. Jeoloji
iintar
bkz.
ve Je
(Yaradlevrim
Genesis dand
s. 38-55 ve -C.C.
dergisi 51,
VValter Isis
F. Cannon,
The
Uniformitarian
Catastrophist
z eGeology
n li evrim-Ykml
tar
Gillespie, Debate"
1960,
tmas)
oloji)
Mass.
tmas)
Isis dergisi
51,1951,
1960,4-5.
s. 38-55
ve C.C. Gillespie, Genesis and Geology (Yaradl ve Je
Cambridge,
blmler.
iin bkz. Jean Ullmo, La Crise de la physique
(4)oloji)
mekanii
hakkndaki
Kuantum
Cambridge,
Mass.
1951, 4-5.mnakaalar
blmler.
bunalm) Paris,
fiziinhakkmdaki
quantique
1950 Blm
II. Jean Ullmo. La Crise de la physigue
(kuantac
(4) Kuantum
mekanii
mnakaalar
iin bkz.
(5)quantique
bkz.
Rene Dugas,
au sens de Boltzmann et ses
La theorie
statistiki (kuantac
mekanik iin
fiziin
bunalm)
Paris, 1950
Blmphysique
II.
1959,
(Boltzmanan'n
uzantlar)
ve modern
prolongements
fizik kuram
modernes
(5) statistiki mekanik
iin
bkz. Rene Dugas,
La theorie
physique
au sensNeuchatel,
de Boltzmann
et s.
ses
Planck, "Max
158-84,
konusunda
bk. Max
prolongements
modernes almalarnn
(Boltzmanannnasl
fizik karland
kuram ve modern
uzantlar)
Neuchafel,
1959, s.
206-19. Maxwell'in
etkisi) James
A Comme
Almanya'daki
in Germany"
Clerk bk.
Maxwell:
well's
influence
158-84,
206-19.
Maxwell'in(Maxwell'in
almalarnn
nasl karland
konusunda
Max Planck,
"Max1831-1931)
kitapta,
Volume, in1831-1931
Maxwell'in Ansna
ClerkAlmaryadaki
moration
vvell's influence
Germany(James
(Maxwel|'in
etkisi) James
Clbrkadl
Maxwell:
A Camb
CommeThomson
ridge
P. Thompson
Silvanus
The Life of William
58-63. ve
zellikle s. (James
s. 45-65 1831-1931
1931,Volme,
moration
Clerk
MaxweHin
Ansna 1831-1931)
adl kitapta,
Camb
Blm
1910Thomson
hayat)
WilliamP.Thomson'un
Kelvin
baronu
Baron
ridgeKelvin
1931,ofs. Largs
45-65(Largs
zellikle
s. 58-63.
velord
Silvanus
Thompson The
LifeLondra
of William
s. 1021-27.
II,Baron
Kelvin of Largs (Largs Kelvin baronu lord VVilliam Thomson'ui hayat) Londra 1910 Blm
(6)II,Aristotelescilerle
kan atmalarn bir rnei iin bkz. A. Koyre, "A documentary history of
s. 1021-27.
Transactions
of of
to Newton'a
the(6)problem
Kepler
of Fall fromkan
Aristotelescilerle
atmalarn
birbelgelerle
rnei iindme
bkz. A.sorununun
Koyre, Atarihi)
documentary
history
dergisiTransactions
45, 1955, s. of
Felsefe Dernei
thethe
Society
American
problem Philosophical
of Fail from Kepler
to (Amerikan
Nevvtona belgelerle
dmeTutanaklar)
sorununun tarihi)
329-95.
iin bkz.
Pierre Brunet,
ile yaplan Felsefe
tartmalar
ve Leibniz'ciler
Descartes'clar
the American
Philosophical
Society (Amerikan
Dernei
Tutanaklar)
dergisiL'introducti45, 1955, s.
(Newton'un
yzylda
18.L'introductikuramlarnn
lle siecle
France au
on329-^95.
des theories
de Newton
Descartes'clar
ve en
Leibniz'ciler
ileXV
yaplan
tartmalar
iin bkz.
Pierre Brunet,
Universe
Worldkuramlarnn
From
the closed
ve A. Koyre,
to the Infinite18.
tantlmas)
Paris 1931
Fransa'da
on des theories
de Newton
en France
au X VIlle
siecle
(Nevvtonun
yzylda
1957,
Blm
Evrene)
(Kapal
SonsuzParis
Dnyadan
Fransa'da
tantlmas)
1931Baltimore,
ve A. Koyre,
From
the11.
closed VVorld to the Infinite Universe
(Kapal Dnyadan Sonsuz Evrene) Baltimore, 1957, Blm 11.
83
83

lenmedik bir grngnn bulunmasna bile devrim gzyle baklacan be

lenm edikBundan
bir grngnn
bulunmasna
bilebaz
devrim
gzyle
baklacan
be
bunun
rneklerini
sonraki blmde
lirtmitik.
tantr
seilmi
lirtm
Bundan gibi,
sonraki
blmde
bununnasl
bazolup
seilmi
rneklerini
tantr
ken
deitik.
da meydana
greceimiz
devrimlerin
bu tr
gelebildi
de greceim
iz gibi, bu tr devrimlerin
nasl olup
da meydana
gelebildi
iken
yeterince aklanamamtr.
henz
de imdiye
Olaan bilim
gerekten
ka
i
henz
yeterince
aklanamamtm
Olaan
bilim
gerekten
de
imdiye
ka
dar sylediklerimizin gsterdii gibi katysa ve bilim evreleri bu denli sk
dar
sylediklerim
izin
gsterdii
gibi
katysa
ve
bilim
evreleri
bu
denli
sk
rlm iliiler iindeyseler, paradigma deiikliklerinin sadece belli bir ke
rlm
iliilernasl
iindeyseler,
paradigma
deiikliklerinin
sadece olaan
belli birbi
ke
simi
etkilemesi
dek sylediklerimizle
imdiye
aklanabilir?
simi tek
etkilem
esivenasl
aklanabilir?
imdiyeparadigmalarnn
dek sylediklerimizle
limin
para
bir ura olduu,
yalnzolaan
birleik
toplucabi
limin
tek
para
ve
birleik
bir
ura
olduu,
paradigm
alannn
yalnz
deil tek tek de hayati nem tad izlenimini yaratm olabiliriz, amatopluca
bili
deil
tek tek
de hayati
tad
izleniminimuhakkak.
yaratm olabiliriz,
amab
bili
min
hemen
bu ekilde
zamannem
yrmedii
hibir
Hatta bazan
min
hem
en hibir
ekildezaman,
yrmedii
Hatta arasnda
bazan b
tn
bakld
birzaman
bilimmuhakkak.
dallarna
arada bu
ilgi
eitli paralar
tnazilgi
dallarna
bir arada
bakld zaman,
eitli paralar
arasnda
bulunan
bir yapbilim
darmadank
gibi grnr.
tutarllk
Hemen belirte
pek
pek
az
tutarllk
bulunan
darmadamk
bir
yap
gibi
grnr.
Hemen
belirte
lim ki imdiye kadar sylediklerimizin hibirisi bu allm izlenimle eli
lim
ki
im
diye
kadar
sylediklerimizin
hibirisi
bu
allm
izlenimle
eli
bir
Tersine,
kurallar
mek durumunda deildir.
yana braklp yerine paradig
mek konulduu
durum unda zaman
deildir.
Tersine,
kurallar ve
bir uzmanlklarnn
yana braklp yerine
paradig
adamlarnn
bilim
malar
eitliliini
m alar konulduu
zam an bilim adam
larnn vekurallar
uzm anlklarm
n eitliliini
anlamak
daha da kolaylamaktadr.
var olduklar
zaman
Kesinlemi
anlamak
daha
da
kolaylamaktadr.
Kesinlemi
kurallar
var
olduklar
zaman
genellikle ok geni bir bilim evresi tarafndan paylaldklar halde, para
genellikle
ok
geni
bir
bilim
evresi
tarafndan
paylaldklar
halde,
para
zorunlu
Birbirinden
bir
digmalar
deildir.
olduka uzak alanla
iin byle
ey
digmalar
byle birveey
zorunlu deildir.
Birbirinden
olduka uzak
alanlasnflandrma)
taksonomik
botani (bitkileri
astronomi
rn
szgeliiiin
dallar
rmuygulayclar
szgelii astronomi
ve taksonomik
(bitkileri
smflandrma)
farkl trdebotani
son derece
kitaplarda
nn
yer alan
bambaka dallar
baa
nn
uygulayclan
son
derece
farkl
trde
kitaplarda
yer
alan
bambaka
baa
rlar rnek alarak yetiirler. Hatta ayn yahut da yakn balantl
alanlarda
rlar rnek
alarak yetiirler.
ayn yahut
yakn
balantl
ders da
bilim adamlar
bile ortakHatta
kitaplardan
grp
ayn
baarlaralanlarda
alan
zerin
bilimyaptklar
adamlar halde
bile ortak
kitaplardan
ders grp
ayn zamanla
baarlar gayet
zerin
meslekteki
uzmanlk
dealan
srasnda
aratrma
de aratrm
a yaptklar
halde m eslekteki uzm anlk srasnda zam anla gayet
benimseyebilirler.
farkl
paradigmalar
farkh
paradigm
benimseyebilirler.
verelim:
rnek alar
Tek bir
bir an iin tm fizik bilimcilerinin oluturduu mu
Tek
bir rnek
verelim:
bir an iin
tm fizik
bilimcilerinin
m u
ve eitlilik
gznne
topluluu
getirin. oluturduu
Bu topluluun
azzam
gsteren
geni
azzam
geni
ve eitlilik
topluluu
gznne
getirin.
Bu topluluun
her
mekaniinin
diyelim gsteren
bugn
ki kuantum
mutlaka
yesine
yasalar
retili
herveyesine
bugn diyelim
ki kuantum
yasalarsrasnda
mutlaka bir
retili
bu bilimcilerin
da retim yelii
ou aratrma
yamekaniinin
yor
za
yor gelip
ve bubu
bilim
cilerin ou
aratrmaAma
ya dahepsi
retim
yelii
srasmda
bir za
de bu
man
yasalardan
faydalanyor.
yasalarn
ayn uygu
man geliprenmedikleri
bu yasalardan iin
faydalanyor.
Ama hepsi
de bu yasalarm
ayngelen
uygulamalarn
meydana
mekaniinde
sonuta kuantum
lamalarm renmedikleri
sonuta kuantum
mekaniinde
gelen
Mesleki
etkilenmiyorlar.
uzmanlameydana
ayn ekildeiin
giden yolda
deiikliklerden
deiikliklerden
ayn
ekilde
etkilenmiyorlar.
M
esleki
uzmanla
giden
yolda
kuantum
temel
ilkeleriyle
baz
en
yalnzca
mekaniinin
fizikiler
karlar
baz
fizikiler
ekaniinin
yalnzca
enparadigma
temel ilkeleriyle
karlar
bukuantum
ilkelerin m
alannda
yaplan
kimya
lar.
Dierleri
uygulamalarn
lar. Dierleriincelerken,
bu ilkelerin
kimya
alannda
yaplan paradigma
uygulamalarm
da nesnelerin
daha
sadece kat
bakalar
halini ilgi
ayrntlaryla
ayrm tlaryla
incelerken,
dahaolurlar.
bakalar
da nesnelerin
sadeceher
kat
halini
ilgi
Kuantum
mekaniinin
lendiren
biri
uygulamalarla
iin ta
megul
lendiren
uygulam
alarla
megul
olurlar.
Kuantum
mekaniinin
her
biri
iin
ta
tr
o
olduuna,
anlam
kadar
dersler
zamana
ne
alm
hangi kitaplar
d
d anlam
zam ana
kadarizlediine
ne tr dersler
alm
olduuna, kuantum
hangi kitaplar
baldr.
Dolaysyla,
ve o
me
hangi
dergileri
okuduuna
okuduuna
ve hangi
dergileri
baldr.
Dolaysyla,
kuantum
m e
bu kesimlerin
kanik
bir deiiklik
lepsi
yasalarnda
gelenizlediine
meydana
iin dev
kanikbiryasalarm
da meydana
gelen mekaniinin
bir deiiklikyalnzca
bu kesimlerin
hepsi iin uy
dev
belli paradigma
rimci
nitelik tasa
da, kuantum
rimci bir nitelik
tasa bir
da, deiikliin
kuantum mekaniinin
yalnzca
belli dndaki
paadigmake
uy
uzmanl
gulamalarna
ilgili meslek
yansyan
gulamiin
alarna
yansyan
bir sz
deiikliin
ilgili meslek
uzmanldier
dmdaki
ke
Yani meslein
devrimci
simler
olmas
konusu deildir.
kesim
simler
iinbilimin
devrimdier
ci olmas
sz konusu
deildir.
Yani meslein
dier kesim
leri
bir deiikliin
ve fizik
iin byle
dallarnda
dev
alanlar
lerianlam
ve fiziktamas
bilimin gerekmez.
dier dallarmda
alanlar
iin byle
bir deiiiin
dev
rim
belli bilimsel
Ksacas,
yaklamlar,
rnein
rim anlam
tam as
gerekmez.
Ksacas,veya
belli elektromanyetik
bilimsel yaklamlar,
rnein
mekanii
kuantum
kuram,
bir
Newton dinamii
veya
kuantum
mekanii
veya Nevvton
dinamii
veya kabul
elektromanyetik
kuram,
bir
olarak
edilmelerine
tarafndan
bilim evresi
ok
paradigma
karn,
ok iin
bilimayn
evresi
tarafmolamazlar.
dan paradigm
a olarak
edilm
elerine birbi
karn,
birkabul
mekanii
Bu yzden
kuantum
paradigma
hepsi
hepsi
iin ayn
olamazlar.
Bu yzden
bir kuantum
birbipaylamayan
fazla olaan
amaparadigma
ayn dzeyi
birdenmekanii
riyle
hibir zaman
akan
riyle akan ama hibir zaman ayn dzeyi paylamayan birden
fazla olaan

84
84

bilim
bilimgeleneini
geleneinigerektiinde
gerektiindeayn
aynanda
andabelirleyebilir.
belirleyebilir.Bu
Bugeleneklerden
geleneklerdenher
her
mutlaka
birinde
meydana
de
bu
gelen
nedenle
bir
devrimin
hangi
hangi birinde m eydana gelen bir devrimin de bu nedenle mutlakadierlerine
dierlerine
sramas
sramasgerekmez.
gerekmez.
Uzmanlamann
Uzm anlamannetkisine
etkisineilikin
ilikinufak
ufakbir
bircanlandrma,
canlandrma,deminden
demindenberi
berine
ne
bu
bir
dizi
verebilir.
olarak
Atomla
tam
srdmz
fikrin
daha
arln
srdmz bu bir dizi fikrin arlml daha tam olarak verebilir. Atomlailil
kuramlarn bilim adamlarnaneneifade
gili
ettii konusunda biraz fikirsahibi
gili kuram larn bilimadamlarna
ifade ettii konusunda birazfikir
sahibi
bir aratrmac, saygdeer bir fiziki ile ileri gelen bir kimya
olmak
isteyen
olmak isteyen bir aratrmac, saygdeer bir fiziki ile ileri gelen bir kimya
cya, tek bir helyum atomunun molekl saylp saylamayacan sormu, iki
cya, tek bir helyum atomunun molekl saylp saylamayacam sormu. ki
de hi tereddt etmeden cevap
bilimci
ama verdikleri cevaplar ay
bilimci de hi tereddt etmeden cevapvermiler,
vermiler, ama verdikleri cevaplar ay
n deilmi. Kimyac helyum atomunun bir molekl olduunu, nk gazla
n deilmi. Kimyac helyum atomunun bir molekl olduunu, nk gazla
rn hareketleri ile ilgili kinetik kuramnn erevesinde tam da bir molekl
rm hareketleri ile ilgili kinetik kuram nn erevesinde tam da bir m olekl
beklenecei gibi davrandn sylemi. te taraftan fizikiye gre de
den
den beklenecei gibi davrandn sylem i. te taraftan fizikiye gre de
molekllere
atomu molekl saylamazm
bir spektrum
helyum
helyum atomu m olekl saylamazmnk
nk m olekllerezg
zg birspektrum
(7) iki adamn da ayn madde parac hakknda sz
zellii
tamyormu.
zellii tamyormu. (7) ki adamm da ayn madde parac hakknda sz
ve uy
ettiklerini
kabul etsek bile, her birinin nesneyi kendi aratrmaeitim
ettiklerini kabul etsek bile, her birinin nesneyi kendiaratrma
eitim ve uy
grd muhakkak. Problem zmndeki farkl dene
gulamas
asndan
gulam as asm dan grd m uhakkak. Problem zmndeki farkl dene
yimleri onlar iin molekln ne olmas gerektiini tayin ediyor. Kukusuz
yim leri onlar iin m olekln ne olm as gerektiini tayin ediyor. Kukusuz
deneyimleri arasnda birok ortak yan bulunabilir, ama sz konusu
ikisinin
ikisinin deneyim leri arasnda birok ortak yan bulunabilir, ama sz konusu
bu deneyimler her ikisine olduka farkl eyler retmi. Bu tr
problemde
problem de bu deneyim ler her ikisine olduka farkl eyler retmi. Bu tr
ayrlklardan kaynaklanan paradigma farkllklarnn bazen nasl oluabildii
kaynaklanan paradigrria farkllklarnn bazen nasl oluabildii
niayrlklardan
denememizi srdrrken greceiz.
ni denememizi srdrrken greceiz.

(7) Sz konusu aratrmac James K. Senior idi ve bu konuda bana ahsen verdii bilgi iin ken
(7) Sz
konusu
aratrmac
Jamesilgili
K. Senior
idi ve buicin
konuda
bilgi iin ken
bkz.bana
ayn ahsen
yazarnverdii
"The Vernacular
Konuyla
dier sorunlar
disine
borluyum.
teekkr
teekkr borluyum.
Konuyla
ilgilidili)
dier
sorunlarPhilosophy
icin bkz. of
ayn
yazarn
TheFelsefesi)
Vernacular
(Bilim
makalesi,
Science
of disine
gnlk
(Laboratuvarm
the Laboratory"
of the25,
Laboratory
(Laboratuvarm gnlk dili) makalesi, Philosophy of Science (Bilim Felsefesi)
dergisi
1958 s. 163-68
dergisi 25, 1958 s. 163-68

85
85

VI. AYKIRILIK VE BLMSEL KEFLERN

VI. AYKIRILIK VE BLMSEL KEFLERN
ORTAYA IKII
ORTAYA IKII

Bulmaca zc bir faaliyet olarak incelemekte bulunduumuz olaan bi

lim, son
birikimci
bir abadr
hedefi olan,
derece
bilimsel bilgi
ve asl
daarbi
Bulm
aca zc
bir faaliyet
olarak
incelemekte
bulunduumuz
olaan
cnn
kesinlikbir
bakmndan
olarak
geniletilmesi
kapsam
lim, son
dereceve
birikimci
abadr vedzenli
asl hedefi
olan,
bilimsel bilgikonu
daar
sunda
da gayet
bu ynleriyle
Btn
en alkn
baarldr.
cnn
kapsam
ve kesinlik
bakmndan
dzenli
olarak olduumuz
geniletilmbilimsel
esi konu
tam bir kesinlikle
imgesine
Fakat bu
alma
bilimsel bilimsel
sunda da
gayet baanhdr.
Btn buuyar.
ynleriyle
en grntde
alkn olduumuz
girii
min
rnlerinden
standart
kalmaktadr:
eksikuyar.
ne olgu
bilim,
alma
imgesine
tam birbirisi
kesinlikle
Fakat buolaan
grntde
bilimsel
girii
ne
demin
kuram
dzeyinde
yenilik birisi
bulmaeksik
zatenbilim,
deildir ve
peinde
standart
rnlerinden
kalmaktadr:
olaan
neolmas
olgu ne
baarl
dadeyenilik
baldr.
Fakat
bilimsel
te yandan
kurambulmamasna
dzeyinde yenilik
bulma
peinde
deildir
ve zaten
baarl olmas
s
aratrmann
rekli
olarak ortaya
yeni veFbeklenmedik
kard
grnglerle
karlamak
da yenilik
bulm am
asna baldr.
^ a t te yandan
bilimsel aratrmann
s
da srekliyeni
olarak
tayz.
kktenci yenigrnglerle
kuramlar gelitirmekterekli Bilim
olarakadamlar
ortaya kard
ve beklenmedik
karlam ak
Hatta
ler.
tarihin
gsterdiklerine
bilimsel
bu tr srp
abann gelitirmektetayz.
Bilim
adamlar
da srekhbaktmzda,
olarak kktenci
yeni kuramlar
rizler
yolunda
yaratma
benzeri olmayan
olduunu
gte teknikler
1er. Hatta
tarihin
gsterdiklerine
baktmzda,
bilimselgelitirmi
abann bu
tr srp
Eer bilimin
grrz.
imdiye
zelliini
sylediklerimizle
bubenzeri
kadar
rizler yaratma
yolunda
olmayan
gte
teknikler
gelitirmi bada
olduunu
trmak
istiyorsak,
nclnde
paradigma
yaplan
ayn zaman
grrz.
E er bilimin
bu zelliini
imdiye
kadararatrmann
sylediklerimizle
badadatum
paradigma
deiiklii
da en etkili
yoluaratrmanm
olduunu kabul
yaratmann
ak istiyorsak,
paradigma
nclnde
yaplan
ayn etme
zam an
ya da yaratmanm
temel
kuram dzeyindeki
yeniliklerin
yaptetm
miz
dae
da gerekiyor.
paradigm a Olgu
deiiklii
da en etkili
yolu
olduunu kabul
dizidzeyindeki
deildir.
kural iinde temel
farkh
zaten
oynanan
bir oyun srasnda
miz bundan
gerekiyor.
Olgu
ya da Bir
kuram
yeniliklerin
yapt da
istenmeden
baz yenilikleri
benimsemek
kan
iin baka
ortaya
dizi
kural
zaten bundan
farkh
deildir.
Bir dizi kural
iinde oynanan
bir bir
oyun
srasmda
gelitirmek
Bunlar
da,
bilimin paras
bir kerebenimsemek
istenmedengerekmektedir.
ortaya kan baz
yenilikleri
iinolduktan
baka birsonra
dizi kural
bilimsel
alandaki
hi deilse yeniliin
olduu
konusu
uzmanlarn
aba,
gelitirm
ek gerekmektedir.
Bunlar sz
bir kere
bilimin
paras
olduktan
sonra da,
bir aba,
daha eskisi
gibi olamaz.
abas,
bilimsel
hi deilse
yeniliin sz konusu olduu alandaki uzmanlarn
sormamz
yleyse
gereken soru bu tr deiikliklerin nasl meyda
abas,
bir imdi
daha eskisi
gibi olamaz.
na gelebildiidir:
Bunun
olarak
yani olgu
iin srasyla
yenilik
yleyse imdi
sormamz
gereken ilk
soru
bu trkeiflere,
deiikliklerin
nasl
meyda
lerine,
sonra da icatlara,
bakmamz
gerekiyor.
na gelebildiidir:
Bununyani
iin kuramdaki
srasyla ilk yeniliklere
olarak keiflere,
yani olgu
yenilik
Ancak,
ile kuram
icat,
yahut olgubakm
gibi, kuram
keif ile
lerine,hemen
sonra greceimiz
da icatlara, yani
daki
yeniliklere
am z arasnda
gerekiyor.
bu ayrm
kiAncak,
aslnda
Buile
yapaylk
derecede yapaydr.
argreceimiz
baz
hemen
gibi, keif
icat, yahut
olgu denememizin
ile kuram arasmda
ana
blmde
nemli bir
ipucu saylabilir.
baz seilmi
asndan
ki savlar
bu ayrm
ar derecede
yapaydr.
Bu yapaylkBu
aslnda
denememizin
baz
incelerken,
keif
deil, dzenli
bir saylabilir.
bunlarn
olarak
bana olaylar
ana rneklerini
savlar asndan
nemli
bir ipucu
Bu blmde
baz seilmi
tekrar
bir yapya
olduunu
sahip, yaygn
sre
keif eden
rneklerini
incelerken,
bunlarn
bir paralar
bana olaylar
deil,abucak
dzenli gre
olarak
ceiz.
yani doanm,
balar,olduunu
farkna
varlmasyla
olaan
telaarKeif,
eden bir
bir aykrln
yapya sahip,
yaygm
sre paralar
abucak
gre
bilimi
bir doanm,
ekilde aykr
paradigma
kaynakl
ceiz.yneten
Keif, bir
ayknhm
farkma beklentilere
varlmasyla herhangi
balar, yani
olaan
bundan sonra
dtnn
gerekmektedir.
anlalmas
Keif sreciherhangi
aykrln
bilim i yneten
paradigm
a kaynakl beklentilere
bir ekilde
aykr
taranmasyla
alann olabildiince
bagsterdii
sregeni ekilde
dtnn anlalmas
gerekmektedir.
Keif sreci
bundan srer.
sonra Bu
aykrhm
bagsterdii alanm olabildiince geni ekilde taranmasyla srer. Bu sre
86

se

cin son bulmas, paradigma kuramnn, aykr olan nesne bildik bir nesne ha
line gelene kadar, deitirilmesiyle mmkndr. Yeni tr bir olgunun benim
cin son bulmas,
kurammn,
olan nesne bildik
bir nesne
ha
senmesi,
basit bir ilaveden
gerektirir
kuramdaparadigma
baz uyarlamalar
ve bu
teaykr
line
gelene
kadar,
deitirilmesiyle
mmkndr.
Yeni
tr
bir
olgunun
benim
bir
kadar-yani
bilim adam doay farkl
tarzda
uyarlama tamamlanncaya
senm esi,
kuram dakadar-yeni
basit bir ilaveden
baz uyarlam
alarbir
gerektirir
ve bu
olgu tamte
bilimsel
olgu sayla
grmeyi
renene
anlamyla

uyarlam a tam am lanncaya kadar-yani bilim adam <doay farkl bir tarzda
maz.
grm
eyi renene
kadar-yeni
tam anlam
yla bilimne
selkadar
bir olgu
sayla
Bilimsel
ol
ve kuram
yeniliklerinin
keif balamnda
olguolgu
i ie
maz.
,
<
duklarn grmek iin, zellikle iyi bilinen bir rnee, oksijenin bulunuuna
Bilimsel
keifkefetmi
balammda
olguiddiasmda
ve kuram en
yenilikJerinm
kadar ihakk
ie ol
bakalm.
adamnn
az bilimne
Oksijeni
olma
duklarn
grm
ek
iin,
zellikle
iyi
bilinen
bir
rnee,
oksijenin
bulunuuna
vardr, bir o kadar kimyacnn da 1770'lerin banda laboratuvar imbiklerinbakalm.
ksijeni kefetmi
olma
iddiasmda
en az bilim
adamnn
hakk
deki
havayOfarknda
olduklar
muhak
oksijenle
olmakszn
zenginletirmi
vardu-,
o kadar
kimyacnn
da
1770Terin
bam
da
laboratuvar
imbiklerin
(1)birOlaan
kaktr.
bilimin
bu
demek
durumda
ilerleyii, ki
kimyann ilerleyii
deki havaybu
farknda
olmakszn
oksijenle
zenginletirm
i olduklar
muhak
zorundayz,
zemini
eksiksiz bir
yeni atlm
ekilde hazrla
iin gereken
kaktr.
(1)
Olaan
bilimin
ilerleyii,
d
bu
durumda
kamyanm
ilerleyii
demek
mt. Oksijen dediimiz gazm aa yukar saf saylabilecek ilk rneklemini
zorundayz,
bu
yeni
atlm
iin
gereken
zemini
eksiksiz
bir
ekilde
hazrla
hazrlama iddiasnda olanlardan birincisi sveli eczac C.W. Scheele'ydi.
mt.onun
Oksijen
dediimiz gzard
gazm aa
yukar nk
saf saylabilecek
ilk meklemini
Fakat
kendi buluu,
oksijenin
edebiliriz,
almalarn
hazrlam
a
iddiasm
da
olanlardan
birincisi
sveli
eczac
C.W.
Scheeleydi.
kefedildii baka, yerlerde srekli olarak ilan edildikten sonra yaynland
Fakat
alm
alarn gzard
edebiliriz, hibir
nkkatk
kendiyabuluu,
da etki oksijenin
ilgilendiren
tarihsel gelimeye
bizionun
burada
yapma
iin
kefedildii
baka
yerlerde
srekli
olarak
ilan
edildikten
sonra
yaynland
kii,
(2)
bilim
eden
ve din
yani
ngiliz
d.
Ayn konuda ikinci olarak hak iddia
iin bizi
burada
ilgilendiren
hibir
katk
ya dakardklar
etki yapma
Priestley,
kat iimin
zaman
adam
sayda gelimeye
byktarihsel
iinde
Joseph
d. (2)zerine
Ayn konuda
haksreli
iddia almalar
eden kii, yani
ngiliz
bilimgazm
ve din
srasnda
ve uzun
gazlar
birok
yaptikinci
olaanolarak
adam
Joseph
Priestley,
byk
sayda
kat
iimin
zaman
iinde
kardklar
yan sra, stlm krmz cva oksitinin salglad gaz da bir yerde topla
gazlar
zerine yapt
olaan bu
ve uzun
sreli
srasmda
birok
gazm
nitrit oksit
eldealmalar
edilen gaz
olarak
ekilde
1774 ylnda
baarmt.
may
yani sra,vestlm
krm z cva
oksitinindasalglad
gazayn
da bir
yerde
topla
gazm,
bildii
tanmlad
sonucunda
1775 ylnda
bakadeneylerin
may
baarm
t. 1774
bu ekilde
edilen gazok
nitrit
oksit
olarak
az mik
daha
olduunu,
havayla
miz
aynylnda
solunan
zamankinden
ama herelde
tanmlad
ve
baka
deneylerin
sonucunda
da
1775
ylmda
ayn
gazm,
bildii
de
kendisi
tarda 'flojiston' ierdiini ne srd. nc aday olan Lavoisier
solunan
havayla
ayngtren
olduunu,
^ a her zamankinden
daha az de
mik
Priestley 'ninok
oksijene
nimiz
1774'deki
kadar
bugnk
almalarna,
tarda
flojiston
ierdiini
ne
srd.
nc
aday
olan
Lavoisier
de
kendisi
neylerinden sonra ve byk bir olaslkla da Priestley'den ald baz ipular
ni bugnkbalad.
oksijene1775
kadar
gtren ahmalarma,
Priestleynin
1774deki
de
starak
cva oksitini
sonucunda
Lavoisier krmz
balarnda
neylerinden
sonra
ve
byk
bir
olaslkla
da
Priestleyden
ald
baz
ipular
tek
ve
olmakszn,
kendisi
havanm
elde
tamamyla
fark
edilen gazm
"hibir
sonucunda
Lavoisier krm
z cvabildirdi.
oksitini(3)
starak
debalad.
daha saf,1775
rahat solunabilmesi"
olduunu
Yl
dahabalarnda
deikliin
elde
edilen
gazm
hibir
fark
olmakszm,
tam
am
yla
havanm
kendisi
ve tek
1777 olduunda Lavoisier, belki de Priestley'den ald yeni bir ipucunun
deikliin bu
de gazn
daha saf,
daha
rahat
olduunu
bildirdi.
(3) Yl
atmosferi
ve hatta
oluturan
tr olduuesi
kendi
birsolunabilm
bama
yardmyla,
belki de
P riestleyvarmt.
den ald
birPriestley
ipucunun
Bu yeni
sonucu
sonucuna
olmas gerektii
esasolduunda
gazdan biriLavoisier,
iki1777
yardmyla,
bu gazm
kendi bama bir tr olduu ve hatta atmosferi oluturan
edemedi.
zaman kabul
hibir
iki esas gazdan biri olmas gerektii sonucuna varmt. Bu sonucu Priestley
zaman
kabul
edemedi.
oksijenin
saylan
(1)hibir
Hl klasik
kefi tartmas iin bkz. A.N. Meldrum, The Eighteent-Century

Revolution in Science,the First Phase (Bilimde 18. Yzyl Devrimi-ilk Evre) Calcutta, 1930, v.
da yer
bir ele al, Ma
yeni Eighteent-Century
daha The
gereken
ncelik
ve kefi
atmasna
Blm.
Karlmamas
(1) Hl
klasik saylan
oksijenin
tartmas
iin bkz.
A.N.veren
Meldrum,
Paris, v.
(Lavoisier,
Deneyci) 1930,
ve alcutta,
Daumas,
Theoricien
et experimentateur
urice
Revolution
in Lavoisier,
Science,the
First Phase
(Bilimde 18. Yzyl
DevrimKuramc
i-ilk Evre)
Blmler, daha
Kuhn,
bkz.
ayrca
ve bibliyografya
S. al,
iindaha
kapsaml
1955,
2-3.Karlmamas
bir aklama
Blm.
gereken
ve ncelik
atmasna
da yer veren
yeni
bir T.
ele
Ma(bilim)
Yaps)veScience
Tarihsel
(Bilimsel keifin
of Scientific
"The'
uriceHistorical
Daumas,Structure
Lavoisier,
TheoricienDiscvorey"
et experimentateur
(Lavoisier,
Kuramc
Deneyci)
Paris,
1962,
s. 760,64.
derisi
1955,136,
2-3.Haziran
Blmler,
daha
kapsaml bir aklama ve bibliyografya iin ayrca bkz. T.S. Kuhn,
Bocklund,
bkz. Uno
bir deerlendirme
farkl
iinYaps)
birlikte,
rol hakknda
(2)The
Scheele'nin
Bununla
Historical
Structure
of Scientific
Discvorey
(Bilimsel
keifin Tarihsel
Science
(bilim)
Lavoisier" (Scheele'den Lavoisier'ye Kaybolmu bir Mektup)
from Scheele
"Adergisi
Lost Letter
136, Haziran
1962, s.to760,64.
'
1957-58,
Lychnos,
s. 39-62.
(2) Bununla
birlikte,
Scheelenin rol hakknda farkl bir deerlendirme iin bkz. Uno BockIund,
of 1775-1789
Theory: The
Phlogiston
Chemical revolution
(3)AJ.B.
Conant,
of the
Lost
Letter The
fromOverthrow
Scheele to
Lavoisier"
(Scheeleden
Lavoisierye
Kaybolmu
bir Mektup)
(Flojiston
Lychnos,Kuramnn
1957-58, Devrilii:
s. 39-62. 1775-1789 Kimya Devrimi) ' Harvard Case Histories in Experimen
1950,
23. Bu
Cambridge,
II. The
Tariheleri)
Bilim
tal(3)
(Harvard
Science
J.B. Conant,
Thedeneysel
Overthrow
of the
Phlogistontarihe
Theory:
ChemicalMass.,
revolution
ofs.1775-1789
yeniden
yaynlanmtr.
konuyla
ilgili bir
yararl teksirde
ok belge
ok
(Flojiston
Kuramnn
Devrilii:
1775-1789
Kimya
Devrimi)
Harvard Case Histories in Experimenla l Science (Harvard deneysel Bilim Tariheleri) tarihe II. Cambridge, Mass., 1950, s. 23. Bu
ok yararl teksirde konuyla ilgili bir ok belge87
yeniden yaynlanmtr.
87

Aktardmz keif rnei aklmza, aslnda bilim adamnm bilincine gi

Aktardm
z keif
rnei aklmza,
aslnda
adamnm oksijeni
bilincineilkgi
hakkmda
ren her
yeni grng
sorulabilecek
bir bilim
soru getiriyor:

ren her
yeni grng
hakkm
da sorulabilecek
bir soru
oksijeni
ile Lavoisier
Priestley
bulan
bugetiriyor:
hakikaten
'den biriyse,
hangisiydi?
Kiminilk
bulan
hakikaten
Priestley
ile
L
av
o
isierden
biriyse,
bu
hangisiydi?
Kim in
bulduu bir yana, oksijen ne zaman bulundu? Soru, bu ikinci biimde, keifte
bulduu
bir yana,
oksijen
Soru, buncelik
ikinci biimde,
keifte
yalnzca
bir ne
tekzaman
iddia eden
olsa sorulabilir.
hak
kii debulundu?
bulmak ya da
hak iddia
eden
yalnzcaasndan
bir tek kii
olsa sorulabilir.
ncelik
ya da
tarihini
bude
saptamak
soruyu
olayn
bizim bulmak
yantlamann
iin aslnda
olaym
tarihini
saptam
ak
asmdan
bu
soruyu
yantlamamn
bizim
iin
asimda
hibir nemi yoktur. Ama byle bir yant bulma giriimi keif olgusunun ya
hibir
nemi
yoktur. Ama
byle bir yant
bulma
giriimi
keif
olgusunun
ya
doas
olabilir,
ok aydnlatc
hakknda
ps,
trde
bir yant
aranan
nk
ps, doas
hakknda
ok aydnlatc
olabilir,
nk arananbirtrde
bir
yant
bu tr bir
yoktur.
gerekte
soru sorulabilecek
Keif, hakkmda
deil
sre
gerekte
yoktur.
Keif, hakkmda
bu tr
bir soru beri
sorulabilecek
bir sre
deil
Oksijenin
bulunmasndaki
ncelik
1780'den
dir.
srekli olarak
tartld
dir.
Oksijenin
bulunmasmdaki
ncelik
1780den
beri
srekli
olarak
tartldna gre, bu sorunun sorulmu olmas, keif yapmaya bu kadar temel bir i
ma
gre, bubilim
sorunun
sorulmu
olmas,olduunu
keif yapmaya
bu bir
kadar
temel bir
bir terslik
lev
ykleyen
imgesinde
ri
gsteren
belirtidir.
lev ykleyen
bilim
terslik olduunu
gsteren
bir
belirtidir.
r
bir kez
bakalm. bir
dahaimgesinde
neimize
Priestley'nin
oksijeni
iddias,
son
kefettii
neim
ize
bir
kez
daha
bakalm.
Priestleynin
oksijeni
kefettii
iddias,
son
radan kendi bana bir tr olduu saptanan bir gaz elde etmekteki nceliine
radan kendi Fakat
banaPriestley'nin
bir tr olduu
saptanan
eldeve
etmekteki
safgaz
eer saf nceliine
bulduu
deildi
dayanyordu.
olmayan
gazbir
dayanyordu.
Fakat
Priestleynin
bulduu
gaz
saf
deildi
ve
saf olmayan
oksijeni elinde tutmak oksijeni kefetmek saylacaksa, bunu oeer
kadar
zamana
oksijeni elinde
tutmieleyen
ak oksijeni
kefetmek
bunu keifi
o zamana
kadar
herkes
atmosferdeki
saylrd. stelik
havay
yapmsaylacaksa,
yapann
atmosferdeki
havay
ieleyen
herkes
yapm
saylrd.
stelik
keifi
yapann
Priestley olduunu kabul etsek bile, keifin tam olarak ne zaman yapldn
Priestley
olduunu
kabul
etsekPrietley
bile, keifin
olarakdenetand
zamanbir
yapldn
dahatam
nceden
ylnda,
gremiyoruz.
pek
gaz t
1774
pek
gremiyoruz.
1774
ylmda,
Prietley
daha
nceden
de
tand
bir gaz t
r olan nitrit oksiti ayrabildiini sanmt. 1775'te ayn gazn flojistondan
r olanhava
nitritolduuna
oksiti ayrabildiini
1775te
ayn gazn
flojistondan
oksijen
sayla
karar verdi,sanmt.
anlamyla
ki bu da tam
arnm
arnmHatta,
havaflojiston
olduuna
karar verdi,
bu da da
tambeklenmedik
anlam yla oksijen
kimyaclar
mazd.
bir cinssayla
gaz
iinki
olduka
Hatta, flojiston
olduka
beklenmedik
bir cins sz
gaz
bile,daorada
Lavoisier'nin
daha esasliin
d.mazd.
da aym sorunlar
iddialarkimyaclar
grnse
d. Lavoisiernin
iddialar 'i
daha
esasl
bile, orada
da aym sorunlar
sz
Lavoisier'ye
galip
konusuydu.
Eer Priestley
ilangrnse
etmeyeceksek,
de, sz
konusuydu.
Eer P riestley
i galip
ilanolarak
etm eyeceksek,
av o isierye
de,a
sz
konusu
havann
gaz tamamyla
kendisi
tanmladL 1775
ylndaki
konusu gaz
tam am
yla havann
kendisi
olarak
1775 ylndakibu
a
diyelim ki Lavoisier'nin
vermemiz
olur. tanmlad
iin ayn
payeyi
yanl
lmalar
lmalar
iin
ayn
payeyi
vermemiz
yanl
olur,
diyelim
ki
Lavoisiernm
yeni gaz sadece tehis etmekle kalmayp ne olduunu da anlad 1776 vebu
yeniyllarn
gaz sadece
tehisBu
etm
ekle
kalmsaylmayabilir,
ayp ne olduunu
da anlad
yeterli
bekledik.
bile
1777
Lavoisier1776
1777ve
nk
1777 yllarm
Bu bile
yeterli atomit
saylmayabilir,
nk
Lavoisier
bir asitlilik
oksijenin
ve
ylnda
olduu1777
sonuna kadar,
unsuru
mrnnbekledik.
ylmdagaznn
m rnn
sonunabu
kadar,
oksijenin
atomit
asitliliksaylan
unsuru 'kalorik'
olduu ve
oksijen
yalnzca
'la snn
temelbir
maddesi
'unsur
oksijen
gaznn yalnzca
bu unsurla
snn diretti.
temel m
addesi
kalorik
(4)
Bunasaylan
unsur
zaman olutuu
grnde
gre oksijenin
birletikleri
unsur
zaman olutuu
grnde
diretti. (4)gerekiyor?
Buna greBazlar
oksijenin
'debirletikleri
mu sylememiz
olduunu
henz kefedilmemi
1777
henz
kefedilmemi
gerekiyor?
kimya biliminde
na1777de
asiditeBazlar
ilkesi
bu tercih
kisylememiz
gelebilir, amaolduunu
u da varmu
ekici
na
bu
tercih
ekici
gelebilir,
ama
u
da
var
ki
kimya
bilim
inde
ilkesi
1860'lara
ancak 1810'lardan sonra terk edilebildi; snn kalorik ilkesi ise,asidite
ancak
1810lardan
sonra Halbuki
terk edilebildi;
ilkesi
ise, 1860lara
kimyasal
nesnelerin
dn
kadar
oksijen snn
gnlkkalorik
geerliliini
korudu.
kadarher
geerliliini
Halbuki oksijen gnlk kimyasal nesnelerin dn
nce girmiti.
iki tarihtenkorudu.
yasna
yasna
her
iki
tarihten
nce
girmiti.
Aka grlyor ki oksijenin
'kefedilmesi' gibi olaylar inceleyebilmek
Aka
grlyor
ki
oksijenin
esi gibi gereksinmemiz
olaylar inceleyebilmek
vard.
yeni kavramlara
iin yepyeni bir sz daarcna vekefedilm
iin yepyeni
bir
sz
daarcna
ve
yeni
kavram
lara
gereksinm
em iz vard.
"Oksijen
olsun, yanltcdr
olursa
kadar
her
ne
tmcesi,
doru
kefedildi"
Oksijen
kefedildi
tm cesi, ahkm
her ne olduumuz
kadar doruveolursa
olsun,
yanltcdr
bir nesneyi
aslnda
sorgulamamz
nk
kefetmenin,
nk bir
nesneyi
kefetm enin,
ahkm olduumuz
vebasit
asimbir
da edim
sorgulamamz
'grme'
tek ve
gereken
olduu
kavramna
benzetebileceimiz
gereken grm
e kavramKefetme
na benzetebileceimiz
tek ve yahut
basit bir
edim olduu
dokunmak
yaratmaktadr.
izlenimini
gi
fiilinin tpk grmek
yaratmaktadr.
fiilinintartmasz
tpk grmmalediebileceini
ek yahut dokunmakbu
gi
ve zamannKefetme
tek bir kiiye
biizlenimini
belli bir anna
bi tekkolaylkla
bir kiiyekabullenmemizin
ve zamann belli nedeni
bir anna
maledilebileceini
bu fiil zaman abu
kadar
de tartmasz
budur. Fakat
kadartamemen
kolaylklaolanaksz
kabullenm
em izin
nedeni
de budur. da
Fakat
zaman ola
skfiil
mmkn
pek bu
gibi,
sndan
olduu
kii asndan
smdan tamemen olanaksz olduu gibr, kii asndan da pek sk mmkn ol-

(4) H. Metzger La Philosophie de la Matiere Chez Lavoisier (Lavoisier'de Madde Felsefesi) Pa

H. ve
Metzger
La Philosophie
deVII.
la Matiere Chez Lavoisier (Lavpisierde Madde Felsefesi) Pa
Daumas,
ris,(4)1935
a.g.e., Blm
ris, 1935 ve Daumas, a.g.e., Blm Vll.

88
88

mamaktad.
Scheele'yi bir yana brakrsak, oksijenin 1774'ten nce bulun
mamaktadr. Scheeleyi bir yana bu-aku-sak, oksijenin 1774ten nce bulun
mam olduunu rahatlkla syleyebiliriz ama dier taraftan l777'de ya da
m am olduunu rahatlkla syleyebiliriz am a dier taraftan 1777de ya da
ksa bir sre sonra bulunduunu da kabul etmek zorundayz. Bu ve benzeri
ksa bir sre sonra bulunduunu da kabul etm ek zorundayz. Bu ve benzeri
snrlar
iinde herhangi bir keif olaynn tarihini drme abasnn biraz
snrlar iinde herhangi bir keif olaynn tarihini drm e abasnn biraz
keyfi olmas kanlmazdr nk yeni bir tr grngy kefetmek, ister is
keyfi olmas kamlmazdu" nk yeni bir tr grngy kefetmek, ister is
temez karmak bir olaydr ve sz konusu olan yalnz yeni bir eyin var oldu
temez karm ak bir olaydr ve sz konusu olan yalnz yeni bir eyin var oldu
unu
grmek deil, ayn zamanda onun ne olduunu da anlamaktr. Dnn
unu grmek deil, ayn zamanda onun ne olduunu da anlamaktr. Dnn
ki eer oksijen bizim iin de flojiston denilen nesneden arnm hava demek
ki eer oksijen bizim iin de flojiston denilen nesneden arnm hava demek
olsayd,
hi tereddt etmeden oksijeni Priestley'nin bulduundan srar eder
olsayd,
hi tereddt etmeden oksijeni Priestleynin bulduundan srar eder
dik
ama gene de ne zaman bulduunu tam olarak bilemezdik. Fakat eer hem
dik ama gene de ne zaman bulduunu tam o l a r ^ bilemezdik. Fakat eer hem
gzlem hem de kavramlatrma, hem olgu hem de olgunun kurama uygulan
gzlem hem de kavram latum a, hem olgu hem de olgunun kurama uygulan
mas keif balamnda gerekten birbirinden ayrlmaz unsurlarsa, keif yap
mas keif balam nda gerekten birbirinden ayrlmaz unsurlarsa, keif yap
mann bir sre olduunu ve zaman alan kabul etmek gerekir, bir eyi
m ann ve
bir sre olduunu ve zam an alan kabul etm ek gerekir, bir eyi
onun ne olduunu anlamak eylemlerinin zahmetsizce, bir arada ve
bulmak
bulmak
ve onun ne olduunu anlamak eylemlerinin
zahmetsizce, bir arada
bir an iinde
kategorilerin nve
yaplabilmeleri, yalnzca ilgili tm kavramsal
bir an iinde yaplabilmeleri,
yalnzca
ilgili
tm
kavram
sal
kategorilerin
n
ceden
durumlarda
O
zaten sz ko
olduu
mmkndr. zaman da
hazrlanm
ceden
hazrlanm
olduu
durumlarda
mmkndr.
O
zaman
da
zaten
sz
ko
nusu grng yeni bir tr grng olmaktan kar.
nusu grng yeniille
birde
tr grng
olmaktan
kar.
Keif yapmann
ok uzun olmas gerekmese bile, olduka geni bir
Keif yapmanm ille
de ok uzun olmas gerekmese
bile, olduka genibirbir
kavramsal
Ayn ekilde,
benimseni sreci
ierdiini kabul ettik diyelim.
kavramsal benim seni sreci
ierdiini
kabul
ettik
diyelim
. AynBu
ekilde, bir
soruya
paradigma deiikliini ierdiini de syleyebilir miyiz adaba?
paradigm
a
deiikliini
ierdiini
de
syleyebilir
m
iyiz
adaba?
Bu soruya
r
imdilik genel bir yant vermek olanakszdr, ama hi deilse elimizdeki
imiin
dilikyantn
genel evet
bir yant
vermek
olanakszdr,
ama1777'den
hi deilse
elimizdeki
r
nek
Lavoisier'nin
itibaren
bildiri
olmas
gerekir,
nek
iin
yantn
evet
olmas
gerekir,
Lavoisiernin
1777den
itibaren
bildiri
lerinde yer verdii bulu, oksijenin kefinden ok, tutumay oksijenle ak
lerinde
verdii
oksijenin
kefinden
ok, tutum
Bubulu,
te
bykay
deiime ak
bir yer
kuramd.
kuram
biroksijenle
kimya alannda
ylesine
layan
layan
bir
kuramd.
Bu
kurtun
kimya
alannda
ylesine
byk
bir
mel ta olmutu ki, ad kimya devrimi diye anlr oldu. Gerekten deiime
de, oksijete
mel
ta olmutukimya
ki, addalnda
kimya yeni
devrimi
diye anlr oldu.
Gerekten
de,bu
oksije
ka
bir paridgmanm
nin
ortaya
knn
kefedilmesi
nintemel
kefedilmesi
kim
ya dalndabizim
yeni bir paridgm anm
ortaya knn
bu ka
dar
bir paras
olarak
ald
balang
olmasayd,
tartmamza
darncelik
temel bir
paras
olmasayd,
bizim tartm
amkazanmazd.
za balangDierlerinde
olarak ald
zaman bylesine
nem
mz
sorunu
hibir
mz
ncelik
sorunu
hibir
zaman
bylesine
nem
kazanm
azd.
Dierlerinde
kefeden
olduu gibi bu rnekte de, yeni bir grngye ve dolaysyla da onu
olduu
gibi
bu
rnekte
de,
yeni
bir
grngye
ve
dolaysyla
da
onu
kefeden
bilim adamna verdiimiz deer, sz konusu grngnn paradigma kkenli
bilim
adamma
verdiimiz
deer,
sz
konusu
grngnn
paradigma
kkenli
beklentilere ne derece aykr dt konusundaki hesaplarmzla dorudan
beklentilere
ne
derece
aykr
dt
konusundaki
hesaplarm
zla
dorudan
orantl olarak deiir. Ancak, daha ileride nem kazanaca iin dikkat etme
orantl
olarak
Ancak,
daha ileride
nem kazanaca
iin dikkatdei
etme
Oksijenin
miz
bir deiir.
kimyasal kuramdaki
kefedilmesi
nokta var.
gereken
miz gereken
bir nokta
var.
Oksijenin
kefedilmesi
kimyasal
kuramdaki
dei
Lavoisier,
bulunuuna
yeni
tek bana
bu
deildi.
iklikten
gazn
sorumlu
iklikten
tek
bana
sorum
lu
deildi.
Lavoisier,
bu
yeni
gazn
bulunuuna
herhangi bir katk yapmadan ok nceleri, gerek flojiston kuramnda bir ey
herhangi
bir katkgerek
yapmadan
ok nceleri,
gerek flojiston
kuramnda
birka
ey
bir nesne
atmosferden
lerin
olan cisimlere
yanmakta
ters gittiine,
lerin
ters
gittiine,
gerek
yanmakta
olan
cisimlere
atm
osferden
bir
nesne
ka
rtna iyice ikna olmutu. Bu dncelerini kaydettii notlarn mhrlen
rtna
iyice
ikna
olmutu.
Bu
dncelerini
kaydettii
notlarn
mhrlen
bulu
Akademisi
olarak
teslim
Sekreterlii'ne
1772 ylnda Fransz
mi
etmi
mi olarak
ylmda
Franszalmalarnn
Akademisi Sekreterliine
teslim
etmi bulu
bu
ne ie yaradna
(5) 1772
gelince,
zerindeki
Oksijen
nuyordu.
nuyordu.
(5)
Oksijen
zerindeki
almalanm
n
ne
ie
yaradna
gelince,
bu
nun ilevi Lavoisier'nin nceden kukuland aksakla daha kesin bir biim
nun
ilevi
L
avoisiernin
nceden
kukuland
aksakla
daha
kesin
bir
biim
ve yap kazandrmasyd. Lavoisier bu sayede zaten kefetmeye hazr olduu
yapyani
kazandrmasyd.
Lavoisier bueksilttii
sayede zaten
kefetmeye
olduu
birveeyi,
nesnenin
renmi
niteliinihazr
tutumann atmosferden
bir eyi,
yani tutumPriestley'nin
ann atmosferden
eksilttii benzer
nesnenin
niteliini renmi
deneyi
oldu.
deneylerde,
yapatklarna
Lavoisier'nin,
oldu. L avoisiernin, P riestleynin yapatklanna benzer deneylerde, deneyi

(5) Lavoisier'nin bu konudaki honutsuzluunun kayna konusunda en yetkili aklamalar iin

(5) Henry
Lavoisiernin
konudaki honutsuzluunun
konusunda
en yetkili
Background
and Origin
bkz.
First Experiiin
of His aklamalar
Lavoisier-The
Crucial Year: The kayna
Guerlac,bu
bkz. on
Henry
Guerlac, in
Lavoisier-The
Crucial Year:
The Background
and Ohgin
of His
First Experiyap
Olan Yl: 1772'de
zerine
Noktas
ments
tutuma
Combustion
1772 (Lavoisier:dnm
on Combustion
in 1772
(Lavoisierydnm
Noktas
Olan Yf: 1772de tutuma zerine yap
ithaca, New
York, 1961.
tments
Arkaplan
ve Kayna)
ilk deneylerin
t ilk deneylerin Arkaplan ve Kayna) ithaca, New York, 1961.

89
89

yapanm kendisinin gremedii olguyu, yani bu yeni gaz grmesinde herhal

farkna
nceden
zorluklarn
deyapanm
varabilmesinin
bylegrem
byk
pay olmutu.
kendisinin
edii
olguyu,
yani bu yeni gaz
grmesinde
herhal
yz var:farkna
Lavoisier'nin
br nceden
bunun bir debyle
Ama
grd
grebilmek
de zorluklarn
varabilm
esinin eyi
byk
pay olmutu.
iin
yenilenmesi
nceden
ve Priestley
byk
'nin uzun
Ama bunun
birbir
de paradigma
br yz var:
Lavoisiergerekliydi
nin grd
eyi grebilmek
iin
ayn olguyu
grememesinin
asl nedeni,
mrnn
paradigma ye
ncedensonuna
byk dek
bir paradigm
a yenilenmesi
gerekliydi
ve Priestleynin
uzun
oluuydu.
niliinden
mrnn habersiz
sonuna dek
aym olguyu grememesinin asl nedeni, paradigma ye
ksa rnek imdiye kadar sylenenlerin ounu des
ve ok daha
iki bakahabersiz
niliinden
oluuydu.
zamanda
bizi bulularn
tekleyecei
gibi,
ayndaha
niteliini
aklaounu
iki baka
ve ok
ksa rnek
imdiye kadar
sylenenlerin
des
kavutur
daha da
maktan
ileriye,
ortaya niteliini
kmalarn
hazrlayan
ko
tekleyecei
gibi,
ayn bilimde
zam andabulularn
bizi bulularn
akla
kavutur
anlamaya
ullar
temelde
nasl
Bulularn
somut
ortaya ktn
maktan
d ^ a dagtrebilir.
ileriye, bilimde
bulularn
ortaya
kmalarn
hazrlayan
ko
bu rnekleri
hem birbirlerinden
abas iinde,
de nceki
latrma
ullar anlamaya
gtrebilir.
Bulularm
temelde naslhem
ortaya
ktmoksijen
somut
farkliinde,
rneinden
olacakbu
birinci
ilgili
setik.
rneimiz,
ekilde
latrma abas
rnekleri
hemX-nlaryla
birbirlerinden
hem
de nceki
oksijen
rastlant
en klasikilgili
tamamen
bi
yaplmasnn
yklerindendir.
rneinden
farkl sonucu
olacak keif
ekilde
setik. X-mlaryla
birinci rneimiz,
limsel
bize dndrdklerinin
ltlerin
almalarda
tam am
en rastlant grdmz
sonucu keif nesnel
yaplmasnn
en klasik
yklerindendir. bi
aksine,
skz
tr bulu
meydana
gelmektedir.
balad
lim sel bu
alm
alardaolduka
grdm
nesnel ltlerin
bizeyknn
dndrdklerinip
katod
Roentgen
fizik bu
gn
iletkeninden
bilgini
negatif
elektrik
aksine,
tr bulu
olduka
skdenilen
m eydana
gelmykl
ektedir.
yknn
balad
elektron
zerinde
birden
incelemeyi
kan
yapmakta
nlar
gn fizik
bilgini
Roentgen
katod
denilen olduu
negatif olaan
ykl elektrik
iletkeninden
kesti,
korunmal
deney
olan
gerecin
iin kulland
evredenolduu
te
kannk
elektron
nlar
zerinde ve
yapmakta
olaan
incelem
eyiazbirden
sinde
bir metal
ve siyanit
ekranm,
platin
karm olan
bulunan
kesti,tesadfen
nk deney
iin baryum,
kulland
ve evreden
korunmal
gerecin
az te
akm srasnda
fark ve
elektron
hafta
yediekranm,
etmiti.
sinde tesadfen
bulunanparladn
baryum, platin
siyanitBunun
kanmzerine
bir metal
boyunca
kmamacasna
youn,
yapan
elektronlaboratuvarndan
akm srasnda hi
parladn
fark etmiti.
Bincelemeler
unun zerine
yedi Ro
hafta
sonundan
neden
katod
bulun
parlamaya
entgen,
imiarmn
boyunca
laboratuvarm
dan hi
^ aolan
m a cmaddenin,
a s m a youn,
incelem
eler yapan
R o
halinde
dz izgiler
deney
tpnden
duu
kanm
nlarn
entgen,
sonundan
parlam
aya neden
olan ktn,
maddenin,bukatod
larm m glge
bulun
ve dahaktm
mknatsla
bklemediini
yaptn,
birok ,ayrnty
saptad.
Roent
duu deney
tpnden
dz izgiler halinde
bu kan
m larm
glge
konusu
bulgusunu
etkiyi ayrmty
gen
nce, szve
aklamadan
yapanm katod
nlar
yaptm,
mknatsla
bklemediini
daha birok
saptad.
Roent
olan
biraz
bir madde
deil
benzerlii
hi deilse
bakaetkiyi
olduunu
gen kla
bulgusunu
aklam
adan
nce, sz
konusu
yapanm
katod kesin
nlar
(6) benzerlii olan baka bir madde olduunu kesin
likle
bulunuyordu.
anlam
deil
kla hi
deilse biraz
Bylesine
bir zet bile sanrz oksijenin bulunuuyla dikkati eker
likle
anlamksa
bulunuyordu.(6)
benzerlikler
oksiti ile
deney yapmadan
Krmz
cva
ortaya
B ylesine ksa karyor.
bir zet bile
sanrz
oksijenin
bulunuuyla
dikkatince,
eker
Lavoisier
beklentilere
de flojiston
yaratt
paradigmasnn
sonu
benzerlikler
ortaya karyor.
Krmz
cva oksit
ile deneyuymayan
yapm adan
nce,
veren baz
Roentgen
'in buluu ise,
larLavoisier
sz konusu
de deneyler
flojiston gerekletirmiti.
paradigm asnm yaratt
beklentilere
uymayan
sonu
zerine
gerekirken parlamas
parlamamas
madeni
ekranm
iki
balad.
lar veren
baz deneyler
gerekletirmiti.
Roentgenin
buluu
ise, szHer
konusu
haiki
incelemeciyi
yaniparlamas
bir aykrln
durumda
paradigmann
madeni da
ekranm
parlam amalglanmas,
as gerekirken
zerine
balad. Her
birbir
giderek
yeniliin
alglanmasna
zrlamad
kmas,
grngnn
durumda da
aykrln ortaya
alglanmas,
yani
paradigm
anm incelemeciyi
ha
Fakat te
yolu
haznlayan
yandan
iki durum
giden
gene heralglanmasma
balca unsurdu.
zrlam
ad
bir grngnn
ortaya kmas,
giderek
yeniliin
sadece
izlenimi
dagiden
aksad
balangcyd.
da bir
buluun
eylerin
yolu
hazrlayan
balca
unsurdu.
Fakat
te yandan
gene herOksijenin
iki durum
sreci olmadan
da aksad
daha ileriizlenimi
ve uyarlama
dzeydebuluun
de,
bir deney
daX-nlannm
da bir eylerin
sadece
balangcyd.
Oksijenin
olamazd.
RoentX-nlar
edipvesorsak:
kmalar sz
ortaya
de, X-nlarmm
da konusu
daha ileri
dzeydeMerak
bir deney
uyarlama
sreci olmadan
saylabilir?
Bu
bulunmu
hangi
gerekten
gen'in
aamasnda
aratrmalarnn
ortaya km alar sz konusu olamazd. Merak edip sorsak: X-mlar Roent
an olBu
balad
yani ekranm
ilk parlamaya
hi deilse balangta,
aamann
g enin aratrmalarmn
hangi aamasmda
gerekten
blunmu
saylabilir?
grm fakat
bir ekranm
pardtybalad
kesin.
mad
kii dahailkayn
gre en azyani
aamanm
hiBildiimize
deilse balangta,
parlamaya
an ol
mad kesin. Bildiimize gre en az bir kii daha ayn party grm fakat

(6) L.W. Taylor, Physics, the Pioneer Science (Fizik: nc bilim Dal) Boston, 1941, s. 790-94:
Chalmer, Historic Resarches (Tarihe Geen Aratrmalar) Londra, 1949, s. 218-219.
ve(6)
T.W.
L.W. Taylor, Physics, the Pioneer Science (Fizik: nc bilim Dal) Boston, 1941, s. 790-94:
Whittaker, A History of the Theories of Aether and Electricitiy (Eter ve Elektrik Kuram
(7)veE.T.
T.W. Chalmer, Fllstoric Resarches (Tarihe.Geen Aratrmalar) Londra, 1949, s. 218-219.
larnn
bir
Tarihesi) Londra 1951 , s. 358 (2. basm). Ayrca Sir George Thomson'dan ayn
(7) E.T. VVhittaker, A History of the Theories of Aether and Electricitiy (Eter ve Elektrik Kuram
yaknlaan bir baka olay renmi bulunuyorum. Fotoraf elyaflarnn anlalmaz
ok
bulua
larnn bir Tarihesi) Londra 1951, s. 358 (2. basm). Ayrca Sir G eorge Thom sondan ayn
buulanmasndan
birbulua
kukulanan Sir William Crookes da vaktiyle ayn buluun izini sr
ekildeok
yaknlaan bir baka olay renmi bulunuyorum. Fotoraf elyaflarnn anlalmaz
mtr.
bir ekilde buulanmasndan kukulanan SIr VVilliam Crookes da vaktiyle ayn buluun izini sr
mtr.

90
90

hi bir ey bulamadan byk d krklna uramt. (7) Bulu annn ince

hi bir ey
bulamadan
d krklnadauramt.
Bulu
anmm
ince
kadar
kesin,
lemelerin
haftasnabyk
son
en az bu(7)
nk
kaydrlamayaca
lem elerino zamana
son haftasna
ayaca
da enyeni
az bu
kadar kesin,
nk
nitelik
kadar kaydrlam
radyasyonun
Roentgen
olduu
oktan kefetmi
Roentgen
o zamana
kadar oktan
kefetmi
yeni radyasyonun
nitelik
X nlar
lerini
Bu durumda
tek olduu
syleyebileceimiz,
balamt.
aratrmaya
lerini
aratrmaya
balamt.
Bu
durumda
tek
syleyebileceimiz,
X
mlarbir
arasnda
za
nn
ile
28
Wiirzburg
Aral
8
kentinde 1895 ylmn Kasm
nn Wortaya
rzburg
kentinde 1895 ylm m 8 Kasm ile 28 Aral arasnda bir za
manda
ktdr.
manda
ktdr.
Ancakortaya
oksijen ile X-nlarmn bulunmalarndaki anlaml ko
karmzda
Ancak bu
karm
zda
oksijen
ile X-nlarm
n bulunmalarmdaki
anlamlbu
ko
belirgin
utluklarn
bir nc
balam var. Oksijenin
kadar
olmad
utluklarn tersine,
bu kadar
belirgin- olmad
bir nc
balamolaydan
var. Oksijenin
bubir on yl
lunmasnn
hi deilse
X-nlarnn
kefedilii
lunm asnm
tersine,
X -nlarnm
kefedilii
hi deilse
olaydan
bir on yl
bir karkla
sonrasna
belirgin
kadar,
bilimsel
herhangi
kuram dzeyinde
sonrasna
kadar, yleyse
bilim sel bu
kuram
dzeyinde
belirgin hangi
herhangi
bir karkla
bir para
neden
adan
benimsenmesi
olmamt.
buluun
nedendeiiklii
olmamt.gerektirmi
yleyse b
buluunAslnda
benim senmesi
adan
bir para
byle birhangi
olduunu
digma
deiiklik
olabilir?
digma deiiklii
gerektirmi
olabilir?
byle bir
deiiklik
olduunu
ve ada
deAsimda
vard. Elbette,
yadsmak
Roentgen
gl nedenler
iin olduka
yadsmak
oldukaparadigma
gl nedenler
de vard. varln
Elbette, Roentgen
ve ada
tahmin etmek
iin
larnn
olduklar
baliin
X-mlarmm
larnn bal olduklar
paradigm
X -m larm m varln
tahm inhibir
etmekyer
iin
(Zaten MaxwelF
kuram henz
kullanlamazd.
inaelektromanyetik
(Zaten
M axwnlarn
eir in elektromanyetik
kuramla
henz
hibirku
yer
dekullanlamazd.
madde paracklary
ve katod
aklayan
kabul grmemiti
de o
kabul
grmemiti
ve katod
m larmyalnzca
madde paracklaryla
aklayan
ku
flojisbir tanesiydi.) Fakat
kurgulardan
devirde
ram
ortaya atlan
ram
o devirde ortaya
atlan kurgulardan
yalnzca
bir tanesiydi.)
Fakat flojisPriestley'in
gaz yorumlamaktan
bulduu
ton
Lavoisier'yi
paradigmasnn
varolmasn,
ton paradigm
asnn
L avoisieryi Pda
riestleyin
bulduu
gaz yorumlamaktan
hi deilse
bu paradigmalarn
alkoymas
gibi,
X-nlarnm
alkoymas
gibi, buyasaklad
paradigm alarm
da X-nlarnm
hi deilse
Tersine, varolmasn,
bir ekilde,
sylenemez.
1895'lerde yrrlkte
belirgin
belirgin
bir kuram
ekilde,veyasaklad
1895lerde
yrrlkte
ncesi
yahut
olan
bilimsel
gzle grnenTersine,
uygulama, sylenemez.
nlar, krmz
ediyordu.
olantesi
bilimsel
kuram
ve uygulama,
gzle
grnen
mlar,kabul
krmz
ncesi y
yahut
radyasyon
gibi birok
biimi
olduunu
mor
nlar
bir snf doal
arasnda
dier bir tr
da iyi
leyse
mor X-nlarnn
tesi nlar gibi
birok
radyasyon
biimigrng
olduunu
kabul ediyordu.
y
bilinen
neden,
nedeni
Bu nlar
szgelii,
leyse kabul
X-mlarmm
da iyi bilinen
birneydi?
smf doal
grng
arasmda
dier yeni
bir tr
olarak
edilmemesinin
zama
bir
Roentgen'in
kimyasal
gibineydi?
olarak
kabulelementin
edilm embulunmas
esinin nedeni
Bu nlar neden,
szgelii,
yeni
karlanmyordu?
hala
tablosunda
duran yerleri doldurmak
nnda,
iin zamabir kimyasal
bulunmas
gibi
karlanmyordu?
Roentgenin
bo
elementler
kimyasalelementin
gn
bilimin
elementler
Bu aray
vetablosunda
bulunmaktayd.
yeni
nmda,
lam yasalaranmakta
elem entler
bo duran
yerleriolaan
doldurmak
iin
hala
olaan
karl
kazanlanBubaarlarn
yeni
elem entler aranm
ve konuda
bulunmaktayd.
aray olaan
bilimin
gn
biriydiakta
lk
ve bu
uralarndan
kutlamayd,
basit
deil.
lk bir
uralarm
dan biriydi
ve bu
konuda kazanlan baarlarm olaan karl
aknlk
zaman tepki yalnzca aknlk deil ok
Halbuki
kt
basit
bir kutlamayd,
akmik
deil.
X-mlar ortaya
olarak niteledi.
biryalnzca
dzmeceakmik
stzaman
dzeyde
ilk azda
oldu.Halbuki
Lord Kelvin
X-molay
lar ortaya
kt
tepki
deil ok
olaydan
(8)
bir ey
oldu.
Lord kantlara
Kelvin olay
ilk diyemeyen
azda st dierleriyse,
dzeyde bir dzm
eceaka
olarakdehete
niteledi.
Sunulan
kuramn kapsam
yerleikdierleriyse,
(8) SunulanXkamtlara
bir ne
eykadar
diyemeyen
olaydandnda
akadeil
dehete
nlar her
dmlerdi.
tamamen
kkleri
derin
olan beklentilere
sedmlerdi.
X nlar son
her derece
ne kadar
yerleik
kuramm
kapsam dmda
deil
de, bilim dnyasnda
laboratuvar
i
yerleik
Bu beklentiler
se de,dmekteydi.
bilim dnyasnda
son derecebenim
derin kanmca
kkleri olan
beklentilere
tamamen
aykr
1890'lara
temelinde
de yorumlanma
yatyordu.
hem
lemlerinin
hem
tasarmBu
aykr dm
ekteydi.
beklentiler
benim kanm
ca yerleik
laboratuvar
i
labirok deney
Avrupann
lem lerinin hem
tasarm
hem ilgili
de yorumlanma
tem
elinde yatyordu.
1890lara
ara ve gere
gelindiinde,
katod
nlaryla
X-nlar
kulland
girmiti.
boratuvarnda
gelindiinde, kullanma
katod mlaryla
ilgiliRoentgen'in
ara ve gere
Avrupanmgere
birok
deney lakadar farkmda
deneyci
o zamanakulland
b o ratuvannda
kullanm
a girm
iti. Rde
oentgenin
gere olmadan
X-nlar
rettiine
baka
gre, birok
de bu
henzdabilinme
olmalyd.
mutlaka
ayngre,
rettiine
birok
baka
deneyci Belki
de o zam
anamlarn
kadar farkm
olmadan
nlar
retmi
sr
ve nceleriBelki
vard olmalyd.
bakadeyollarla
aklanan
yen
kaynaklar
mutlaka
nlar da
retmi
bu mlarm
henzbir
bilinme
baka ayn
olabilirdi..
kesin olan
azndan
deneyin
sonularnda
yen baka
kaynaklarbunlarn
da vardbir
vepay
nceleri
baka En
yollarla
aklanan
bir bir
sr
olan eitli
aralarn
varsa,sonularm
zamandr
o da uzunda
deneyin
bunlarnkullanlmakta
bir pay olabilirdi.,
n azndan
kesinbundan
olan bir
ey
projeler
gerektiiydi.
korunmas
sonra
ey varsa,
da uzun zam iinde
andr kullanlm
akta
olan eitli Olaan
aralarn
bundan
kuruno muhafazalar
gere
da yeni
batan yaplmalar
almalarn
tamamlanm
zerinde
nceden
sonra kurun
m uhafazalar
iinde
korunm as
gerektiiydi,
la a n projeler
bir dei
deneye mdahale
eden byle
bilim adamlar
nceki
kiyordu
zerinde
nceden
tamamlanm
almalarm
da yeni batan
yaplmalar
gere
nk
ncekiThebilim
eden
byle
birKelvin
dei
Thomsonmdahale
Baron Kelvin
(Largs
sir Willam deneye
of Largs
Life ofadamlar
i)kiyordu
Silvanus nk
P. Thompson,
II,
1910,
Blm
s.
Hayat)
Londra
1125.
Lord
William
Thomson'un
Baronu
i) Silvanus P. Thompson, The Life of sir Willam Thomson Baron Kelvin of Largs {Largs Kelvin
Baronu Lord William Thomson'un Hayat) Londra 1910, Blm II, s. 1125.

91

91

kenin
keninfarkna
farknavaramamlar
varam am larvevebubudeikeni
deikenidenetimli
denetimliolarak
olarakhesaba
hesabakatma
katm a
mlard.
mlard.X-nlan
X-nlanbylece
bylecemuhakkak
muhakkakki^yeni
yenibirbirr
rat
atveveolaan
olaanbilimin
bilimin
potansiyeli
potansiyelibubusayede
sayedeartm
artmoldu.
oldu.Fakat
Fakatdaha
dahadadanemlisi,
nemlisi,nceden
ncedenvar
varolan
olan
bilim
bilimdallarnn
dallarnndadadeimesine
deim esineneden
nedenolmasdr.
olmasdr.Bu
Budeiim
deiimsreci
sreciiinde,
iinde,
nceleri
nceleriparadigma
paradigmaiinde
iindegeerli
geerliolan
olanuygulamalar,
uygulamalar,X-nlarmdan
X-nlarmdansonra
sonrabubu
konumlarn
konum lannyitirmi
yitirmioldular.
oldular.
Ksacas,
Ksacas,belli
bellibirbirdeney
deneyaracnn
aracmmseiminde
seimindeveveonu
onubelli
bellibirbirtarzda
tarzdakullanma
kullanma
kararnn
kararmmardnda,
ardmda,bilinli
bilinliyayadadabilinsiz
bilinsizolarak,
olarak,yalnzca
yalnzcabeklenen
beklenentrde
trdekoul
koullarn
larmmeydana
meydanagelecei
geleceivarsaym
varsaymyatmaktadr.
yatmaktadr.Kuramlar
Kuramlariin
iinolduu
olduugibi,
gibi,kul
kul
lanlan
lanlanaralar
aralariin
iindededeneysel
deneyselbeklentiler
beentilervardr
vardrvevebunlar
bunlarbilimsel
bilimselgelimede
gelimede
ou
oukez
kezkuramsal
kuramsalbeklentiler
beklentilerkadar
kadarbelirleyici
belirleyicibirbirrol
roloynamlardr.
oynamlardr.rnein
rnein
oksijenin
oksijeningecikmeli
gecikm elibulunuunun
bulunuununyksnde
yksndebyle
bylebirbirbeklenti
beklentiyer
yeralmtr.
almtr.
Kullandklar
Kullandklarhavann
havanm'iyi'
iyiolup
olupolmadm
olmadmanlamak
anlamakiin
iinayn
ayndenemeleri
denemelerikul
kul
lanan
lananPriestley
PriestleyveveLavoisier,
Lavoisier,aym
aymilemleri
ilemlerigerekletirerek
gerekletirerekbulduklar
bulduklargazm
gazmikiiki
l
lhacmini
hacminibirbirl
lnitrit
nitritoksitle
oksitlekartrdktan
kartudktansonra,
sonra,susuzerinde
zerindealkalaya
alkalaya
rak
rakgeriye
geriyekalan
kalangaz
gazhalindeki
halindekitortunun
tortununhacmini
hacmmilmlerdi.
lmlerdi.Bu
Buallm
allmile
ile
min
m ingelitirildii
gelitirildiinceki
ncekideneyimlerinden,
deneyim lerinden,atmosferdeki
atm osferdekihavada
havadasz
szkonusu
konusu
tortunun
tortununbirbirl
lhacimde
hacimdeolacan,
olacan,herhangi
herhangibirbirbaka
bakagaz
gaziinse
iinse(yahut
(yahutkir
kir
lenmi
lenmihava
havaiin)
iin)bubuhacmin
hacmindaha
dahabyk
bykolmas
olmasgerektiini
gerektiinibiliyorlard.
biliyorlard.Oksi
Oksi
jen
jendeneylerinde
deneylerindeher
heriki
ikibilimci
bilimcidedegerekten
gerektenbirbirl
lhacime
hacim eyakn
yaknmiktarda
miktarda
da
ve
bulunan
bir
tortu
bulmular
gaz
bir tortu bulmular ve bulunan gaz dabuna
bunagre
gretanmlamlard.
tammlamlard.Priestley
Priestleyan
an
cak
cakok
oksonra
sonravevebiraz
birazdadarastlant
rastlantsonucu
sonucububuallm
allmuygulamay
uygulamayterk
terketti
ettiveve
nitrit
nitritoksitle
oksitlekendi
kendibulduu
bulduugaz
gazbaka
bakaoranlarda
oranlardakartrmay
kartrmaydenedi.
denedi.Bunun
Bunun
sonucunda,
sonucunda,drt
drtkat
katlde
ldenitrik
nitrikoksit
oksitkullanld
kullanldzaman
zamanhemen
hemenhemen
hemenhi
hi
tortu
tortuelde
eldeedilmediini
edilmediinigrd.
grd.Yam
Yamnceki
ncekideneyimlerin
deneyimlerinpekitirmi
pekitirmiolduu
olduuilkilk
trtrsnama
smamailemine
ileminebal
balkald
kaldsrece,
srece,dnyada
dnyadaoksijen
oksijengibi
gibidavranan
davranangazla
gazlarn
rmvar
varolamayacam
olamayacamdadakabul
kabuletmi
etmioluyordu.
oluyordu.
Bu
Butrtrcanl-mekleri
canl rnekleridaha
dahadadaoaltabiliriz,
oaltabiliriz,szgelii
szgeliiuranyum
uranyumparalan
paralanmasnn
m asm mancak
ancakuzun
uzunzaman
zamansonra
sonrafarkma
farkmavarlmas
varlmasgibi.
gibi.Bu
Bunkleer
nkleertepkime
tepkime
nin
ninfarkna
farknavarlmasn
varlmasnbubukadar
kadargletiren
gletirennedenlerden
nedenlerdenbirisi
birisiuydu:
uydu:uran
uran
yum
yumelektronlarla
elektronlarlabombaland
bom balandzaman
zamanneler
nelerbeklenebileceini
beklenebileceinibilen
bilenbilim
bilim
adamlar
adamlarelementler
elementlertablosunun
tablosununyalnz
yalnzst
stksmlarndan
ksmlarmdanseilmi
seilmielementler
elementler
lele(yani
(yaniatomik
atom ikrakkam
rakkamkk,
kk,dolaysyla
dolaysylaserbest
serbestelektronlar
elektronlarazazolan
olanele
ele
mentlerle)
m entlerle)yaplan
yaplankimyasal
kimyasaldeneyleri
deneyleritercih
tercihediyorlard.
ediyorlard.(10)
(10)Acaba,
Acaba,bubutrtr
a.g.e.,
Conant,
s. s.
18-20.
(9)(9)
Conant,
a.g.e.,
18-20.
(Bell
Journal
System
Darrow,.
gell
(Nkleer
Paralanma)
"Nuclear
Fission"
(10)
K.K.
Technical
(10)
K.K.
Darrovv,.
Nuclear
Fission
(Nkleer
Paralanma)
ell
System
Technjcal
Journal
(Bell
biribiri
olan
Kripton,
267-89,
rnlerinden
sz
dergisi)
sistemi
teknik
s. s.
sistemi
teknik
dergisi)19,
19,1940,
1940,
267-89,Paralanmann
Paralanmann
rnlerinden
olan
Kripton,
sz
kimyaclarn
nkleer
arad
olarak
iyice
kimyasal
nk
tannabildi
anlalmadan
tepkime
konusu
konusu
tepkime
iyice
anlalmadan
kimyasal
olarak
tannabildi
nk
nkleer
kimyaclarn
arad
gerekmekteydi,
ilave
edilmesi
ilave
eriyiklere
radyoaktif
elementin
ar
elementi
biriktirmek
iin
ar
elementi
biriktirmek
iinbubu
elementin
radyoaktif
eriyiklere
ilave
edilmesi
gerekmekteydi,
ilave
ayn
tepkimenin
zerine,
hemen
ayrlamamas
eriyikten
radyoaktif
edilen
sonradan
edilenBaryumun
Baryumun
sonradan
radyoaktif
eriyikten
ayrlamamas
zerine,
ayn
tepkimenin
hemen
yazlabildi.
nihayet
"Kim
uubildiri
incelenmesi
sonucunda
ylylsreyle
tekrar
hemen
tekrar
hemenbe
be
sreyle
tekrar
tekrar
incelenmesi
sonucunda
nihayet
bildiri
yazlabildi.
Kim
dzenindeki
btn
isimleri
kullanlan
deneyin
tepkime
olarak
bubu
kadar
imdiye
yaclar
sonunda
yaclar
olarak
deneyin
sonunda
imdiye
kadar
kullanlan
tepkime
dzenindeki
btn
isimleri
Ser
(Baryum,
Lantanum,
La,La,
CeCe
Ba,
atiniyum,
Toryum)
Ra,
(radyum,
Ac,Ac,
deitirerek,
yerine
ThTh
deitirerek.
Ra,
yerine
(radyum,
atiniyum.
Toryum)
Ba,
(Baryum,
Lantanum,
Ser
yakin
bilimine
ba
olan
kimyaclar
fizik
olarak
nkleer
yazmamz
gerekmektedir.
Ancak
yum)
yum)
yazmamz
gerekmektedir.
Ancak
nkleer
kimyaclar
olarak
fizik
bilimine
olan
yakn
ba
atlamay
byle
birbir
deneyimle
elien
kazand
imdiye
kadar
tm
nedeniyle
fiziin
nkleer
larmz
larmz
nedeniyle
nkleer
fiziin
imdiye
kadar
kazand
tm
deneyimle
elien
byle
atlamay
dizi
garip
birbir
rastlantnin
yapan
yanltc
vardmz
elvermiyor.
sonucu
gnlmz
Bizim
yapmaya
yapmaya
gnlmz
elvermiyor.
Bizim
vardmz
sonucu
yanltc
yapan
dizi
garip
rastlantnin
den
Nachweis
und
Strassman,
"ber
Hahn
"Otto
Fritz
mmknd.
veve
dada
meydana
gelmi
olmas
meydana
gelmi
olmas
mmknd.
Otto
Hahn
Fritz
Strassman,
ber
den
Nachvveis
und
Erdalkalimetalle"
entshended
Bestrahlung
Uransmittels
des
Neutronen
derder
beibei
derder
Verhalten
das
das
Verhalten
Bestrahlung
des
Uransmittels
Neutronen
entshended
Erdalkalimetalle
metallerinin
alkali
davranlar
ortaya
yeryz
nlanmas
kan
sonucu
(Uranyumun
(Uranyumunntronlarla
ntronlarla
nlanmas
sonucu
ortaya
kan
yeryz
alkali
metallerinin
davranlar
15.15,
27,27,1939,
dergisi,
Naturwissenschaften
(Doabilimleri)
zerine)
kantlar
Die
veve
kantlar
zerine)
Die
Naturwissenschaften
(Doabilimleri)
dergisi,
1939,
.
Q9

deneysel
deneyselilkelerin
ilkelerinbilim
bilimadamlarn
adamlarmyanltma
yanltmaorannn
orammnyksekliinden
yksekliindenyola
yola
karak,
bilimin
ve
allm
deney
vazgemesi
sonucuna
gerektii
aralardan
karak, bilim in allm deney ve aralardan vazgemesi gerektii sonucuna
m
mvarmalyz?
varmalyz?Bunu
Bunuyaparsak
yaparsakherhalde
herhaldeakim
akimalamayaca
alamayacabirbiraratrma
aratrmayn
yn
temi
temibulurduk.
bulurduk.Paradigma
Paradigm auygulamalarnn
uygulam alarm nvevestandart
standartilemlerin
ilem lerinbilim
bilimiin
iin
paradigma
paradigmayasalar
yasalarvevekuramlar
kuramlarkadar
kadargerekli
gerekliolduunu
olduunuveveayn
aynetkiye
etkiyesahip
sahip
olduklarn
olduklarminkr
inkredemeyiz.
edemeyiz.Bu
Buekilde
ekildeherhangi
herhangibirbirzamanda
zamandabilimsel
bilimselincele
incele
olacak
elverili
meye
grng
alannn
olduka
kstlanmas
kanlmaz
meye elverili olacak grng alanmm olduka kstlanmas kamlmazolu
olu
yor
yorelbet.
elbet.Ama
Amabunu
bunukabul
kabuletmekle
etm eklebirlikte,
birlikte,XXnlan
nlangibi
gibibirbirbuluun
buluunbilim
bilim
sel
seltopluluun
topluluunzel
zelbir
birkesimi
kesimiin
i iinneneanlamda
anlam dabir
birparadigma
paradigmadeiiklii
deiikliiveve
buna bal olarak uygulama ve beklentilerde nasl bir deime gerektirdiini
buna bal olarak uygulama ve beklentilerde nasl bir deime gerektirdiini
grebiliriz.
grebiliriz.Bunun
Bununsonucunda
sonucundadadaXXnlar
mlarbuluunun
buluununbirok
birokbilimci
bilimciiin
iinne
ne
ve
den
denyepyeni
yepyeni veyabanc
yabancbir
birdnya
dnyayarattn
yarattnvevebuluunun
buluununbir
birok
okbilimci
bilim ci
iin
iinneden
nedenyepyeni
yepyeniveveyabanc
yabancbir
birdnya
dnyayarattn
yarattmveve20'nci
20nciyzyl
yzylfiziini
fiziini
bunalmlara
nasl
denli
etkili
bu
bir
oluturan
katlabildiini
ekilde
oluturan bunalmlara nasl bu denli etkili bir ekilde katlabildiinianlama
anlama
mz
mzkolaylar.
kolaylar.
Bilimsel
Bilimselbulular
bulularzerine
zerineson
sonykmz
ykmzolan
olanLeyden
Leydenkavanozu
kavanozurnei,
rnei,ku
ku
ramdan kaynaklanan bulgular eklinde betimleyebileceimiz bir snfa aittir.
ramdan kaynaklanan bulgular eklinde betimleyebileceimiz bir smfa aittir.
lk
lkbakta
baktabubuterim
terimelikili
elikiligibi
gibigelebilir.
gelebilir.Buraya
Burayakadar
kadarsylediklerimizle
sylediklerimizle
kuramn
ngrd
tr keiflerin olaan bilimin bir paras olduu ve ortaya
kuramn ngrd tr keiflerin olaan bUimin bir paras olduu ve ortaya
yeni olgukarmad
hibir
hibir yeniolgu
karmadizlenimini
izlenim iniyarattk.
yarattk.rnein
rneinnceki
ncekisayfalarda,
sayfalarda,
19'uncu yzyln ikinci yarsnda yaplan yeni element bulgularndan bu e
19uncu yzyln ikinci yarsm da yaplan yeni element bulgularmdan bu e
kilde, yani olaan bilimin uzantlar olarak sz ettik. Fakat varolan btn ku
kilde, yani olaan bilimin uzantlar olarak sz ettik. Fakat varolan btn ku
ramlar
paradigma kuramlar deildir.Gerek
ram lar paradigm a kuram lardeildir.
Gerekparadigma
paradigm ancesi
ncesidnemlerde,
dnemlerde,
gerek
byk
paradigma
deiikliklerine
yol
bunalmlar
apta
aan
gerek byk apta paradigma deiikliklerine yol aan bunalmlaresnasnda
esnasmda
adamlar genellikle
bilim
bilim adamlar genelliklebirok
birokkurgusal
kurgusalvevetam
tamgelitirilmemi
gelitirilmemikuram
kuramre
re
tirler.
Bunlar srasnda yenibulgularn
tirler. B unlar srasndayeni
bulgularnhazrlanmasn
hazrlanm asnsalayabilir.
salayabilir.Ancak,
Ancak,
sonunda ortaya kan gerek bulgu, ounlukla bu tr kurgusal ve geici hi
sonunda ortaya kan gerek bulgu, ounlukla bu tr kurgusal ve geici hi
potezlerin
deney ve
ku
farkldr.
potezlerinngrdnden
ngrdndenok
ok farkldr.Keif,
Keif,yalnzca
yalnzca deney vegeici
geici ku
ram birlikte ve uyum halinde gelitirilebildii zaman otaya kar. Kuram da
ram birlikte ve uyum halinde gelitirilebildii zaman otaya kar. Kuram da
ancak byle durumlarda paradigma haline gelebilir.
ancak byle durumlarda paradigma haline gelebilir.
kavanozunun bulunmas btn bu zelliklerin yan sra daha nce
Leyden
Leyden kavanozunun bulunmas btn bu zelliklerin yan sra daha nce
de sergileyen bir rnektir. Bu
balad zaman
gzlemlediklerimizi
gzlem lediklerim izi de sergileyen bir rnektir. Buaray
aray balad zaman
elektrik
yoktu, aksine
alanndaki
tek
ynlendiren
paradigma
aratrmalar
bir
elektrik alanndaki aratrmalar ynlendiren tek bir paradigma yoktu, aksine
kolay eriilebilir grglerden tretilmi bir sr kuram rekabet ha
de
hepsi
hepsi de kolay eriilebilir grglerden tretilmi bir sr kuram rekabet ha
lindeydi. Bunlardan hibiri elektrikle ilgili grngleri btn eitlilii iin
lindeydi. Bunlardan hibiri elektrikle ilgili grngleri btn eitlilii iin
de bir dzene sokmay baaramamt. Leyden kavanozunun bulunmasna ze
de bir dzene sokmay baaramamt. Leyden kavanozunun bulunmasna ze
min hazrlayan aykrlklarn kayna da bu baarszlkt. Rekabet halindeki
m in hazrlayan aykrlklarn kayna da bu baanszlkt. Rekabet halindeki
okullarndan bir tanesinde elektriin sv olduu gr egemendi ve
bilim
bilim okullarndan bir tanesinde elektriin sv olduu gr egemendi ve
bu gr uyarnca baz bilim adamlar bu svy ielemeye alyorlard. Ya
bu gr uyannca baz bilim adamlar bu svy ielemeye alyorlard. Ya
plan ilem yleydi: su doldurulmu cam bir imbik elde tutuluyor ve su, ak
ilem yleyd:
su doldurulmu cambirbiriletkene
imbik elde tutuluyor veKava
su, ak
bir elektostatik
tifplan
jeneratrden
kartlan
dediriliyordu.
tif
bir
elektostatik
jeneratrden
kartlan
bir
iletkene
dediriliyordu.
nozun makina ile balants kesildikten sonra suya (ya da suya bal bir Kava
ilet
nozun
makina
ile dediren
balantsher
kesildikten soma suya (ya da suya bal bir ilet
kene)
elini
serbest
aratrmacy iddetli ekilde elektrik arp
kene) serbest elini dediren her aratrmacy iddetli ekilde elektrik arp
Ancak balangtaki bu deneyler bilim adamlarna hemen Leyden
maktayd.
maktayd. Ancak balangtaki bu deneyler bilim adamlarma hemen Leyden
kavanozu
denilen arac salamad tabii. Sz konusu aracn ortaya k ok
kavanozu denilen arac
salam ad tabii. Sz konusu aracn ortaya k ok
daha
yava oldu. Bu rnekte de gene bulgunun kesin olarak ne zaman ta
daha yava oldu. Bu rnekte
de Elektrik
gene bulgunun kesin olarak ne zaman tasvsn depolamak zere yaplan
mamlandn sylemek olanaksz.
mamlandm sylemek olanaksz. Elektrik svsm depolamak zere yaplan
93

93

ilk giriimlerin baarmasnn tek nedeni, aratrmaclarn imbii ellerinde tut

ve ayn esnada
ilk giriimlerin
baarmasmm
tek nedeni,
ellerinde
tut
malar
yere bastklar
olmala
salyor
iin aratrmaclarm
toprak balantsimbii
malar
ve ayn esnada
yere bastklar
iin toprak
balantsdasalyor
olmta
ala
kavanozun
ryd.
Elektrikiler
gibi dardan
iletken bir
ierden olduu
ryd. Elektrikiler
kavanozun ve
ierden
olduuaslnda
gibi dardan
da iletken bir
bakayla
svnn kavanozda
kaplanmas gerektiini
dolaysyla
hita
ve dolaysyla
aslnda svmm
kavanozda
hi
birbakayla
ekildekaplanmas
Bu gere
depolanmgerektiini
henz anlam
saylamayacan
deillerdi.
ekilde
depolanm
saylamayacam
henz
anlam
deillerdi.
gere
ve dolaysyla
da baka baz
gsteren
onlara
ibir
aykr
farknaBu
etkilerin
varma
i onlara
gsteren
ve dolaysyla
baka baz da
aykn
etkilerin
farkma
varm a
neden
larna
olan incelemelerin
birdaaamasnda
Leyden
bugn
Kavanozu
larna neden
incelem
elerin
birstelik
aamasnda
da bugn
dediimiz
bu bulguya
ortaya
km
oldu.
yol Leyden
aygtolan
ou da
aan ve Kavanozu
dediimiz
aygt ortaya
km oldu.
stelikayn
bu zamanda
bulguya yol
ve ou
Franklin
tarafndan
deneyler
elektrik
gerekletirilen
svaan
grda
Franklin
tarafmdan
gerekletirilen
deneylerveayn
zamanda
sv elektrik
batan
aa deimesini
bylece
elektrik
gerektirmi
alannngr
nn
ilk
nn
batanparadigmasn
aa deim meydana
esini gerektirmi
ve(11)
bylece elektrik alannn ilk
tam
kapsaml
getirmiti.
tam
kapsaml
paradigmasm
meydana
Yukarda
ettiimiz
ortak zellikler, ok etkisi
szn
rneingetirmiti.
paylat(11)
sznbeklenen
ettiim izbir
sonu
rnein
paylatyelpazenin
ortak zellikler,
ok etkisi
bir bulguyla,
arasndaki
neresinde
yapanYukanda
yer
yapan bir bal
bulguyla,
beklenen
sonu arasndaki
yelpazenin
neresinde
yer
aldklarna
olarak
kaynakland
btn
yeni tr bir
grnglerin
keiflerin
olarak
yeni tr zetle
grnglerin
kaynakland
btnnce
keiflerin
zelliklerdir.
olduu
sayacak olursak:
azaldklarma
ok sahip bal
birkan
ay
bu aykrln
ve ayn
az ok alglanmas,
sahip olduu sonra
zelliklerdir.
zetleyava
birkan
sayacak
olursak:
nce
ay
zamanda
krln
yava
hem
haleyava
elle tutulur
dzeyinde
krln
alglanm
as, sonra
bu aykrln
yava
ve ayn
zamanda
hem
hem
Bunun
de gzlem
gelmesi.
kavram
sonucun
hem de gzlem
dzeyinde
elle tutulur hale
gelmesi.
Bunun karla
sonucun
kez direnile
kategorileri
dakavram
ve uygulamalarnda
da, paradigma
ou
Bu saydmz ou
aslndakarla
gelmesi.
dadeiikliklerin
da, paradigma meydana
kategorileri
ve uygulamalarmda
kez direnile
zelliklerin
insa
an
analglama
deiikliklerin
m eydana
gelmesi. Bu
zelliklerin
asimda ile
insada bulunduuna
dairsaydmz
baz kantlar
son zamanlarda
nn
yapsnda
alglama yapsmda
bulunduuna
dair
son zamanlarda
bazdzeyde
kantlarbir
ile
bir evrenin
dikkatini
hak edecek
geni
ok daha da
rinm
srlmtr.
ve Postman,
deneyok
Bruner
deneklerinden
yapan
ri srlmtr.
dahaaratrmaclar
geni bir evrenin
dikkatini
hak edecek
dzeyde bir
psikolojik
titizce
halinde
bir dizi
ksa
sreler iin
psikolojik ok
deney
yapan
aratrm aclar
B runer
ve ve
Postm
deneklerinden
okan,
kendilerine
dzenlenmi
kartlarn
tanmlamalarn
kurala
gsterilecek
kendilerine oyun
ok titizce
dzenlepmi
bir dizi istemiler.
halinde ve ou
ok ksa
sreler
iin
uygun
bu kartlardan
olacak
aykr
deitirilmi,
olan
rnein
krmz
gsterilecek
oyunbazlar
kartlarm
tanm
lam ekilde
alarn istemiler.
ou
kurala
uygun
birayku
Deney yle:rnein
deneklerden
drtls
gibi. deitirilrni,
bir
altls ve siyah
kupaolacak
maa
olan
bu kartlardan
bazlan
ekilde
krmz
rasn
bir dizi
bir kart
kart yle:
heraltls
vegibi.
gsterilii
seferdeveteksiyah
bir m aa
bir gsteriliyor,
kupa drtls
Deney
deneklerden
hepsine
Herdizi
kartkart
denein
gsterildiinde,
uzatlyor.
kart
de
dahepsine
giderek
grme
her
seferde
tecsresi
bir kart
gsteriliyor,
ve bir
gsterilii srasmile sona
ne grd
ve dizi
art arda
doru
gelen ikiHer
nee
da denein
kartsoruluyor
grme sresi
giderek
uzatlyor.
karttanmlama
gsterildiinde,
de
erdiriliyor.
(12)
nee ne grd
soruluyor ve dizi art arda gelen iki dom tanmlama ile sona
Deney sonucunda,
deneklerin en ksa gsterme srelerinde bile kartlardan
erdiriliyor.
(12)
biraz uzatldnda
sresisrelerinde
olarak tandklar
da
ounu
doru
Deney
sonucunda,
deneklerinve
engsterme
ksa gsterme
bile kartlardan
alglanmasnda
grlm.
tandklar
Kurala euygun
hepsini
ounurahatlkla
doru olarak
tandklar
ve gsterm
sresikartlarn
biraz uzatldnda
deneklerin
olan kartlar
deitirilmi
sorun kmamasna
dahepsini
he
hibir rahatlkla
tandklarkarn,
grlm.
Kurala uygun
kartlarm
alglanmasmnomialdeneklerin
ya dadeitirilmi
kartlar gibi
hemensorun
zorlama olmadan
men
hibir tereddt
hepsikmamasma
da hibir
karn,
olan kartlar
he
birtereddt
ya da nonial
ya maann
alglamlar.
kupannkartlar
kupa drtls
drtls
men hemenYani
hepsisiyah
hibir
ya da zorlama
olmadan
gibi
bylece,ya
herhangi
olarak
tanmlanyormu.
alglamlar.
Yani siyah Denekler
bir kupa drtls
maanmbir
yaaksakln
da kupanmfarknda
drtls
deneyimlerininin
hazrlad
da koullandr
kartlar nceki
dahi
olmadan,
olarak
tanmlanyorm
u. Denekler
bylece, herhangi
bir ya
aksa
m farknda
kavramsal
yerletirme yoluna
gitmiler.
d
bu
dahi
olmadan,kategorilerden
kartlar ncekibirine
deneyimlerininin
hazrlad
ya da nsann
koullandr
farkl
bir ey grdklerini
sylemeye
deneklerin
tanmladklarndan
nebu
d kavramsal
kategorilerdenok
birine
yerletirme
yoluna gitmiler.
nsanm
Ancak, gsterme
redeyse
biraz
dili varmyor.
daha. uzatldnda
deneklerin
tanm ladklarndan
ok farklsresi
bir ey
grdklerini
sylemeyede
ne
redeyse dili varmyor. Ancak, gsterm e sresi biraz daha.uzatldnda defi 1) Leyden kavanozunun evrimindeki deiik aamalar iin bkz. I.B. Cohen Franklin and New
Experimental
Newtonian
Work onand
Inguiry kavanozunun
and
AnLeyden
into Speculative
Electton,
(11)
evrimindeki
deiik
aamalarScience
iin bkz.
I.B.Franklin's
,Cohen Franklin
NewThere of (Kurgusal
deney Science
Newton'cu
Example
zerine
Bilimleriand
bir soruturma
ve
ricitiy
ton, as
An an
Inguiry
into Spectulative
Nevvtonian
Experimental
Franklins
Work on ElectFrankln'in
Philadelphia,
400,406,
almalar)
olarak There
452-67,ve
s. 385-86,
Bunun
ricitiybir
as rnei
an Example
of (Kurgusal
Nevvton'cu
deney 1956,
Bilimleri
zerine,bir
soruturma
tarafndanPhiladelphia,
Whittakes
aamas
Bulgunun
anlatlmtr bkz.
50-52.
sonolarak
506-7
Bunun
bir rnei
Franklnin
almalar)
1956,a.g.e.s.
s. 385-86,
400,406, 452-67,
Postman,
"On the Perception
of Incongruity.
Leoaamas
A a.g.e.s.
Bruner veson
J.S.Bulgunun
(Uyumsuzluun
(12)
Pradigm'50-52.
506-7
Whittakes
tarafndan anlatlmtr
bkz.
Journak
of Personality
(Kiilik Dergisi)
18, 1949,
206-23.
zerine:
Alglanmas
(12) J.S. Bruner
ve Bir
LeoParadigma)
Postman. On
the Perception
of Incongruity.
A Pradigm
(Uyumsuzluun
Alglanmas zerine: Bir Paradigma) Journak94
of Personality (Kiilik Dergisi) 18, 1949, 206-23.
94

neklerin tereddt etmeye ve bir gariplik sezinlemeye baladklar saptanm.

neklerinbazlarna
tereddt krmz
etmeye ve
bir altls
gariplik
sezinlemeye
baladklar
saptanm.
zaman
yle cevap
aln
gsterildii
maa
rnein
rnein
bazlarna
krmz
maa
altlsvar,
gsterildii
zamanevresine
yle cevap
aln
"Bu maa
ama bir
altls,
m:
galiba siyahn
yanllk
krmz
m: geilmi".
Bu m aa altls,
amadabir
yanllkzaman
var, galiba
siyahm
evresine krmz
ve rahatszlk
Sre daha
tereddt
kenar
uzatld
gide
kenar
geilm
i . Sredeneklerin
daha da uzatld
zaman
tereddt
rahatszlk
gide
ve nihayet,
rek
bir anlk
bir ve
kavrayla,
ou bazen
artm
doru
rek artm
ve nihayet,
deneklerin
oubalamlar.
bazen bir anlk
bir bir
kavrayla,
doru
etemeden
Dahas,
tehisi
iki kez karthi tereddt
yapmaya
tehisiyanll
hi tereddt
etem eden
yapm
aya balamlar.
Dahas,
bir iki kez De
kart
lardaki
yakalayan
sonradan
denek,
hibir zorluk
ekmiyormu.
lardaki
yanll
yakalayan
hibir kavramsal
zorluk ekmiyormu.
D e
yalnzca
ney
kategorilerin
deneinsonradan
birka denek,
sonuna kadar
sresince
sresince
yalnzcayapamad
birka denein
sonuna Normal
kadar kavramsal
kategorilerin
deney
kartlar tanmak
uyarlamay
gereken
grlm.
iin
de gereken
uyarlam
yapam
grlm
. Norm
kartlar tanm
ak iin
ortalama
bilealdeitirilen
kat ad
gereken
arttrld
zaman
sreay
krk
kartlarn
gereken
a sre
krk kat
arttrld zaman
bile deitirilen
kartlarn
te yandan
denekler
yzde
onuortalam
bu
tarafndan
alglanamam.
aratrmaclar
yzde onu
denekler
tarafndan alglanam
am .youn
te yandan
dahi
deneklerde
skntaratrmaclar
belirtileri grbu
aamada
baar gsteremeyen
aam adabelirtiyorlar.
dahi baar Hatta
gsterem
eyen deneklerde
youn
gr
dklerini
"Kartn cinsi
bir denein.
hersknt
neysebelirtileri
tanyamyo
dklerini
belirtiyorlar.
Hattabile
bir benzemiyordu.
denein. KartmNe
cinsi
her neyse
tanyamyo
Bu sefer
rengini
anlayabiliyorum
rum.
grdm, karta
Bu sefer
grdm,
karta bile benzemiyordu.
Ne rengini
artk anlayabiliyorum
m kupa
m olduunu,
de maa
nerum.
aman allahm galiba
maann neye
ne de m aa memin
kupadeilim
m olduunu,
am Gelecek
an allahm
galiba bazen
artk mbilimadamaann neye
blmde
ben". (13)
benzediinden
benzediinden
emin
deilim
ben . (13) Gelecek
blmdetank
bazen
bilimadamlarnn
davrandklarna
daha yalandan
olacaz.
da aynen bu
ekilde
larnm
da bir
aynen
bu ekilde
davrandklarma
daha zihninin
yakmdanyapsn
tank olacaz.
yanstt
eretileme
olduu,
ster iyi
iin, ister insan
ster
iyi bir eretileme
olduu,
iin,srecinin
ister insan
zihnininyalm
yapsm
yanstt
bir
ve gl
deney bilimsel
fevkalade
psikolojik
keif
iin bu
iin bu psikolojik
deney bilimsel
srecinin
fevkalade olduu
yaln vegibi,
gl
de, oyun
yebir
Bilimde keif
kart deneyinde
grntsn
vermektedir.
grntsn
vermektedir.
Bilimdebeklentilerin
de, oyun kart
deneyinde bir
olduu
gibi,ve
ye
zeminde
oluturduu
son derece
nilik
byk glklerle,
nilikkoyularla
son derecebelirlenerek
byk glklerle,
beklentilerin
oluturduu
bir gsterdii
zeminde ve
aykrlklar
ortaya kar.
kar
Balangta,
kar koyularla
ortayabile,
kar.
Balangta,yalnzca
aykrlklar
gsterdii
olaan
veya
alglanabilen
sonradan
koullar altnda
saptananbelirlenerek
sonradanolaylardr.
saptanan Konu
koullar
altnda bile,
yalnzcaaksad
olaan veya
ya
hakkndaki
bilgialglanabilen
beklenen
arttka, bir eylerin
olaylardr.
daki bilgi
arttka,
eylerin aksad
elde edilen
olanbir
aksaklklarla
bir iliya
dabeklenen
daha hakkm
sonucunKonu
nce meydana
gelmi
da olduu
elde edilen
sonucun
nce mfarkna
eydana varlmas
gelmi olan
bir ili
bilinci
belirir.daha
kisi
ile aksaklklarla
Aykrln
birlikte, kavramsal
kisi olduu bilinci
belirir. Aykrhm
a varlmas
birlikte,
kavramsal
dek
bir olguilehaline
gelene
aykrlk farkm
balangtaki
kategorilerin,
allm
bir dnem
tamamlanm
gelindiinde,
noktaya
balar. Bu
bulu
k ategorilerin,
balangtaki
ay krlk
allm
bir olgu
haline
gelene dek
ayarland
btn
bir sre,
Daha
de vurguladm
ya da benzeri
ayarland
birnce
dnem
balar. Bu noktaya
gelindiinde,
bulu
tam amlanm
demektir.
gibi, bu
de
demektir.
Daha
nce de vurguladm
gibi,sz
bukonusu
ya da benzeri
bir sre,
temel
olmaktadr.
yeniliklerin
imdibtn
bilimsel
ortaya knda
yeniliklere
temel belirtelim
bilimsel yeniliklerin
knda
sz
konusu
olmaktadr.
imdi
yde
tandktan
bilimin
olaan
ki, bu sreciortaya
sonra,
hemen
gsterdi
hemen
ki, bu hatta
srecibunlar
tandktan
sonra, olaan
bilimin
yeniliklere
y
eilimi
bir belirtelim
bastrmak
balangta
nelik
ura olmad,
birneden
ura gene
olmad,
bunlarortaya
balangta
bastnmbu
akkadar
eilimi
gsterdi
etkili
ola
de buhatta
yenilikleri
halde,
inelik
karmakta
i halde,
neden gene
de bu yenilikleri ortaya karmakta bu kadar etkili ola
anlamaya
balayabiliriz.
bildiini
bir bilimin
Herhangi
bildiini
anlamaya
balayabiliriz.
gelimesinde kullanlan ilk paradigmann genellikle
Herhangi
biralanlarn
bilimin gelimesinde
kullanlan ilk
paradigmann
genellikle
rahatlkla eriebildii
gzlem ve deneyle
dalnda
btn
bu bilim
daha
Dolaysyla
gelimeler
inanlr.eriebildii
ekilde
bilim bir
dalm
da alanlarm
rahatlkla
btn
gzlem
ve deneyle
akladna
ileriki
ribu
baarl
ve terimlerin
son derece
ri baarl
bir yaplmasn,
ekilde akladna
inanlr.
Dolaysyla
ileriki gelimeler
daha
etkili
becerilerin
uzmanlam
aralarn
gereklere
etkili aralarm ve
yaplmsm,
sonbalangta
derece uzmanlam
becerilerin
terimlerin
tretildikleri
kavramlarn,
gelitirilmesini
gnlk ve
bu
gerektirir.
Sz konusu
az benzeyecek
soyutlamam
gelitirilm
ve kavram larn,
tretildikleri
gnlk
gereklere
giderek
dahaesini
ekildebalangta
daralbu
adamnn
byk
gr asnda
bir yandan bilim
giderek daha az benzeyecek
ekilde
soyutlamasm
gerektirir.
Sz bir
konusu
profesyonelleme
olumasna
ma
kar
direniin
profesyonellem
e bir yandan
bilim adam
m nbyk
gr bir
asmda
byk
bir daral
deiikliklerine
yaratr ve paradigma
bilim
te yandan,
dalagiderek
katlar.kar
maaar.
yaratr
ve bilim
paradigm
deiikliklerine
byk birparadigmann
direniin olumasna
Yani
yol
ayenann
incebilim
alanlarda
olaan bilimin
yol aar. Yani
bilim dalynlendirdii
giderek katjar.
te yandan,
paradigm
dikkatlerini
topluluunun
topluluunun dikkatlerini ynlendirdii alanlarda olaan bilimin en ince ay-

(13) 218. Meslektam Postman'n bana sylediine gre, sz konusu deneyi ve lemleri kendi
derece
bile uyumsuz
kii iin
bakmak
kartlaradeneyi
bilen bir bana
ve nceden
hazrlam
(13) 218.olan
Meslektam
Postmann
sylediine
gre, olan
sz konusu
ve son
ilemleri
kendi
olmaktadr.
skntl
hazrlam
olan ve nceden bilen bir kii iin bile uyum suz olan kartlara bakmak son derece
skntl olmaktadr.

95
95

rntlara inebilmesi salanr ve gzlem ile kuram arasndaki uyum baka hi

Dahas,
ular.
bu ayrnt
bir kesinlie
yolla ulalamayacak
birrntlara
ve uyum
inebilmesi salanr
ve gzlem
ile kuram
arasndaki
uyum
bakake
hi
kendi
zaman Dahas,
nem
ve her ular.
pek de byk
balarna
tadklar
sinlii,
olmayan
bir yolla
ulalam
ayacak
bir kesinlie
bu ayrnt
ve uyum
ke
lerini
bir deer
zel
kazanrlar.
ilevleri
aan
yaplan nem
Beklenen
sinlii,
kendi
balarma
tadklar
ve her zaman
pek dnerek
de byk olmayan
elde edilmesi
yol aan Beklenen
olanakszdr.
yenilie
aralar
sonularnilevleri
lerini olmadan,
aan bir deer
kazanrlar.
dnerek
yaplans
zel
beklediini
yenilik
bile,
sadece
kesinlikle
telik
ne
byle
bilen,
aralar
varken
aralar olmadan, yenilie yol aan sonularm elde edilmesi olanakszdrn
s
dolaysyla
bir eylerin
Yanibilen,
grebilen
iin var olabilir.
ay
telik byledaaralar
varkenaksadn
bile, yenilik
sadece kii
ne beklediini
kesinlikle
zeminde
salad
Paradigma
krlklar,
yalnzca
dolaysyla
da birparadigmann
eylerin aksadn
grebilen
kiiyeerebilir.
iin var olabilir.
Yanine
ay
ve kesinse, aykrln
olarak Paradigma
da paradigne
ve buna bal
geniyalnzca
kadar
kapsamlparadigmann
krlklar,
salad zeminde
yeerebilir.
olur. Olaan
de o kadar ve
deiimi
belirgin
ma
tar
keif
kadar
geni frsatnn
kapsaml gstergeleri
ve kesinse, ayknlm
buna bal
olarak da
paradig
blmlerde
direncin
ileriki
bile,
yenilie
gsterilen
esasl
znda,
ekilde
ma deiimi frsatnm gstergeleri de o kadar belirgin olur. Olaan keifele
tar
vardr. direncin
Direni paradigmann
bir ilevi
olmamaele
alacamz
ok kolay teslim
znda, yenilie
gsterilen
bile, ileriki blmlerde
esasl ekilde
bilimDireni
kulak teslim
asmamalarn
her esintiye
salamakbirsuretiyle,
adamlarnn
sn
alacamz
ilevi vardr.
paradigmanm
ok kolay
olmama
olan
aykrlklar
ve
yol
bylece
garantiler
deiikliine
paradigma
aan
sn salam ak suretiyle, bilim adamlarnn her esintiye kulak asmvar
am alarn
yenilik
nemli
bilimsel
kadar
bulur.
en
ilemek
derinlerine
bilginin
frsatn
garantiler ve bylece paradigm a deiikliine yol aan aykrlklar var olan
laboratuvarda
ortaya kmas
ayn andakadar
kez
lerin
birok
ouen
bilginin
derinlerine
ilemek
frsatm birden
bulur. nemli
bilimselolaan
yenilik
de as
ge
hem
hem
geleneksel
olduunu,
gl
ayn
kadar
bir
bilimin
ne
yaps
lerin ou kez ayn anda birok laboratuvarda birden ortaya km
olaan
hazrladn
eksiksizce
kendi
deiimini
iyi
ne
yans
leneksel
kadar
abanm
bilimin hem ne kadar gl bir geleneksel yaps olduunu, hem de ayn ge
tan
bir gstergedir.
leneksel
abanm ne kadar eksiksizce kendi deiimini hazrladm iyi yans
tan bir gstergedir.

96
96

VII. BUNALIM VE BLMSEL KURAMLARIN

VII. BUNALIM
ORTAYA
IKII VE BLMSEL KURAMLARIN
ORTAYA IKII

Altnc blmde ele alman bilimsel keiflerin hepsi de paradigma deiik

katkda
bir keiflerin
bulunmulardr.
deiiklie
neden
da byle
liklerine
olmular
Altnc
blmde
ele ya
alman
bilimsel
hepsi
de paradigma
deiikkadar
ykc yan
deiikliklerin
bu neden
yapc olduu
yer ald
stelik
keiflerin
lderine
olmular
ya da
byle bir deiiklie
katkda
bulunmulardn.
bilim ykc
adamlar
sonra, kadar
benimsendikten
bir bulu
Herhangi
da olmutur.
lar
stelik
bu keiflerin
yer ald
deiikliklerin
yapc olduu
yan
hem
de
bi
nceden
eriiyorlar,
doal
kapsamna
grng
bir
hem
daha
geni
lar da olmutur. H erhangi bir bulu benim sendikten sonra, bilim adamlar
Fakatbi
kesinlikle
aklayabiliyorlard.
dahagrng
byk bir
linen
okdoal
hem grngleri
daha geni bir
kapsamna
eriiyorlar,
hem de nceden
kullanlan,aklayabiliyorlard.
nceleri
kazancn
daha
allm baz inanlarn
bedeli olarak
bulinen
grngleri
ok daha
byk
bir kesinlikle
Fakat
yerine
bu elerinin
venceleri
nceki paradigmann
terkolarak
edilmesi
vebuuygulamalarn
kazancn bedeli
daha
kullanlan, allm
baz inanlarn
d
gibi, bu tryerine
de kantladm
nceparadigmann
Daha
gerekiyordu.
konmasterk
yenilerinin
ve uygulamalarn
edilmesi ve
nceki
bu elerinin
btn
sz konusu
bilimgerekiyordu.
nmler
olaan
yoluyla varlan
yenilerinin
konmas
Daha
ncekeiflerde
de kantladm
gibi, olmutur
bu tr d
ve
istisna,bilim
nceden
en ince
buna ler
tekolaan
venm
ayrntsna
yoluyla
varlanvarana
btn dek
keiflerde
szkestirilebilen
konusu olmutur
-yk
bu
tr
da
bir
Ancak
yapc
gerek
ki
bululardr.
u
srpriz
yaratmayan
ve buna tek istisna, en ince ayrntsma varana dek nceden kestirilebilen ve
ke
blmde,
Butr
deildir.
tekAncak
kayna
deiikliklerinin
csrpriz
paradigma
yaratmayan
bululardr.
u keifler
da bir gerek
ki bu
yapc -yk
bir tr ol
yaratan
deiiklik
ama ok daha
apta
ok benzeyen
iflere
c paradigma
deiikliklerinin
tek byk
kayna
keifler
deildir.
Bu blmde,
ke
edeceiz. yaratan bir tr ol
sz deiiklik
edilmesinden
icatdaha
kuramlarn
gudan,
iflereyani
ok yeni
benzeyen
ama ok
byk apta
ne kategorik ola
ile icadn birbirlerinden
kuramn,
Bilimde
gudan,
yaniolgu
yenivekuram
lann keif
icat edilmesinden
sz edeceiz.
gre,
dahabirbirlerinden
nce ne srdmze
ayramayacan
de srekli
rak ne
Bilimde
olguekilde
ve kuramn,
keif ile icadn
ne kategorik
ola
(Aslmda
doaldr.
bir
beklememiz
arasnda
ve
nceki
bir
akma
blm
burak
ne de srekli ekilde ayrlamayacam daha nce ne srdmze gre,
tara
Lavoisier
daha sonra dadoaldr.
tarafndan
oksijenin
bu blmilkvePriestley
bir nceki
arasndabulunduu
bir ^ mve
a beklememiz
(Asimda
birlikte
yanlar bulunmakla
nerisi,
edildii
icat ilk
ekici bulunduu
fndan
oksijenin
Priestley
tarafndan
ve daha sonra
da olanakszdr.
Lavoisier taraicat
karmza
balamnda
grdk.akla
Az sonra
bir keif
Oksijeni
kadar
imdiye
fm dan icat
edildii
nerisi,
ekici
yanlar bulunm
birlikte
olanakszdr.
alrken,
tabii
ele
ki
kanl
kn
ortaya
Yeni
kuramlarn
olarak
kacak).
Oksijeni imdiye kadar bir keif balamnda grdk. Az sonra karmza icat
Ama
ve anlaymz
genileteceiz.
bilgi
konusundaki
olarak
maz
keiflerYeni
olarak
kacak).
kuram lann
ortaya
km ele da
alrken,
tabii ki kanl
keif
blmde
tartlan
deildir.
nceki
demek
zdelik
akma
kukusuz
maz olarak keifler konusundaki bilgi ve anlaymz da genileteceiz. Ama
Newton,
da kimya
lerin,
Copernicus,
tek zdelik
balarna,demek
hiadeilse
akm
kukusuz
deildir.
ncekiEinstein
blmdeyahut
tartlan
keif
neden
sylenemez.
olduklar
deiikliklerine
paradigma
devrimleri
apndatek balarma, Copemicus, Newton, Einstein yahut da kimya
lerin, hi deilse
ku
dinamikle
aklayan
kuram veya sy
dalga
Bu
keifler
devrim
leriaslnda,
apnda n
paradigm
a deiikliklerine
neden
olduklan
sylenemez.
elektromanyetik
dar
kuram
daha
gibi,
ok
in
ramlar
Maxwell'
yahut
da
Bu keifler aslnda, n dalga kuram veya sy dinam ikle aklayanbir
ku
paradigma
basit saylan
iin daha elektrom
evreye
ram lar yneldikleri
yahut da M axweHin
anyetik
kuram deiikliklerinden
gibi, ok daha dardebir
ana sorumuz
u oluyor: olaande
blmdeki
zaman
sorumlu
evreyetutulamazlar.
yneldikleri O
iin
dahabu
basit
saylan paradigma
deiikliklerinden
bile
daha
ynelik
az
aba oldu
bulgulardan
kuram
deiikliklerine
bilim,
sorumlu tutulamazlar. O zaman bu blmdela ana sorumuz ubir
oluyor;
olaan
nasl
yol
aabilmekte
kmasna
meydana
kuramlarn
yeni
byle
una
gre,
bilim, kuram deiikliklerine bulgulardan bile daha az ynelik bir aba oldu
dir?
una gre, byle yeni kuram larn meydana kmasma nasl yol aabilmekte
dir?

97
97

Eer aykrlklarn farkna varmak yeni tr grnglerin ortaya kmasn

aykrlklarn
farkna
varmak
yenidaha
tr grnglerin
ortaya
km asn
derin bir bilincin,
sa
geerli
buna
benzer
da birEer
rol oynuyorsa,
ama ok
da
bir
rol
oynuyorsa,
buna
benzer
ama
ok
daha
derin
bir
bilincin,
geerli
ylabilecek tm kuram deiikliklerinin n koulu olmas kimseyi artmasa
ylabilecek
kuram deiikliklerinin
koulugtrmez
olmas kim
seyi artm
niteliktedir.
Coa
tarihsel deliller n
mal.
tartma
Sanrmtm
bu konudaki
mal. Sanrm
bu konudaki
tarihsel deliller
tartma gtrmez
niteliktedir.
Coaklamadan
astronominin
durumu
kendi grn
nce Ptoleme'ci
pernicus
pemicus
kendi
grn
aklamadan
nce
Ptolemeci
astronominin
durumu
tam bir kemeketi. (1). Galileo'nun hareketin incelenmesine yapt katklar,
tam bir
kemeketi.
(1).eletirmenlerin
Galileonun hareketin
incelenmesine
yapt
katklar,
kuramnda baz
aksaklk
skolastik
Aristo'nun
byk
lde
byk
lde
skolastik
eletirmenlerin
Aristonun
kuram
nda
baz
aksaklk
(2)
kuram
Newton'un gelitirdii yeni k ve renk
lar bulmalarna dayalyd.
lar bulmaJarma
dayalyd.
(2) Nevtonunhibirinde
gelitirdiispektrum
yeni k uzunluunun
ve renk kuram
ncesi kuramlardan
varolan
paradigma
varolan
a ncesi kuram
lardan hibirinde
spektrum
uzunluunun
kaynaklanmt;
Newton'un
ye
grlerinin
tam
aklanamamasndan
olarakparadigm
tam
olarak
aklanamamasmdan
kaynaklanmt;
Nevvtonun
grlerinin
ye
rini alan m dalga kuramna gelince, o da Newton'un kuram ile n k
rini
alan
m
dalga
kurarmna
gelince,
o
da
Nevvtonun
kuram
ile
n
k
ve
arasndaki
balantnn
aykr
uyumsuz
gibi
sorunlar
rlma ve kutuplama
rlma ve
mtuplama
gibi
sorunlar
arasmdaki
balantmm
uyumsuz
ve aykr
(3) Termodi
skntlar
sonucu
olmasmdan
lklarla
dolu
ortaya atld.
duyulan
lklarla
dolu
duyulan
skmtlar
sonucu ortaya
atld. (3) Termodi
dodu,
olan iki
fizik kurammm
atmasndan
asrda geerli
19.olmasmdan
namik
dal,
namik
dal,
19.
asrda
geerli
olan
iki
fizik
kurammm
atmasmdan
dodu,
fo
kuantum mekanii de siyah gkcisimlerinin radyasyonlar, zgl slar ve
kuantum
mekanii
de
siyah
gkcisimlerinin
radyasyonlar,
zgl
slar
ve(4)
fo
zorluklardan
kaynakland.
eitli
olgular
evreleyen
toelektrik etkisi gibi
toelektrik
etkisi gibi olgulan
eitli zorluklardan
sezisi o kadar(4)
aykrlk kaynakland.
btn bu rneklerde
stelik,
dmdaevreleyen
Newton'unki
stelik,
N ew
dm dailemiti
btn bu
aykrlk
sezisi oduru
kadar
ki,rneklerde
etkilenen bilim
vetonunki
o kadar derine
dallarndaki
uzun
srm
uzun
srm
ve
o
kadar
derine
ilemiti
ki,
etkilenen
bilim
dallarmdaki
duru
mu giderek artan bir bunalm eklinde betimlemek doru olur. Yeni kuramla
mu
giderek
artan
bir
bunalm
eklinde
betimlemek
doru
olur.
Yeni
kuram
la
bili
bir
ve
olaan
ykm
yapt
byk
paradigmada
rn ortaya k,
apta
rn temel
ortayasorunlar
k, paradigm
ada bykbyk
apta deiiklikler
bir ykm yapt
ve olaaniin,
bili
gerektirdii
ile tekniklerinde
min
m in tem elmeslekte
sorunlarciddi
ile tekniklerinde
byk
deiiklikler
gerektirdii
iin,
sonucunda
belirsizliklerin
dnemler
yaand
genellikle
genellikle
m
eslekte
ciddi
belirsizliklerin
yaand
dnem
ler
sonucunda
konua
belirsizlik
sz
edebileceimiz
gibi,
mmkn olur. Kolaylkla tahmin
m mkn
olur. ele
Kolaylkla
tahm in edebileceimiz
gibi, szsrekli
konuaolarak
belirsizlik
beklenen sonulara
di
alman bulmacalarn
bilimde
olaan
olaan bilimde
ele alman bulmacalarm
beklenen
sonularayenilerinin
srekli olarak
di
aran
Varolan kurallarn
baarszl,
kaynaklanr.
renmelerinden
renmelerinden
kaynaklanr.
Varolan
kurallarn
baarszl,
yenilerinin
aran
mas iin bir nevi gei taksimi aylr.
mas
iin birparadigma
nevi gei deiikliinin
taksimi aylmzellikle n yapm bir rneine, Kolk olarak
lkastronomisine
olarak paradigma
deiikliinin
zellikle
n yapm
bir rneine,
Kosistemi,
yrrlkle
olan Ptoleme
bakalm.
Daha nce
pernik
pernik nceki
astronom
bakalm
. Daha
nce
yrrlkle
Ptolem
e sistemi,
boyunca
ilk ikiolan
ilk
sonraki
hemen
yzyl
iki ve
sa'dan
sonisine
isa'dan
Isagelitirildiinde,
dan nceki son hem
iki ve
sa dan hem
ilk iki yer
yzyl
boyunca
hailk
gezegenlerin
deitirme
hemendesonraki
yldzlarn
kez
kez gelitirildiinde,
hem yldzlarn
de gezegenlerin
deitirme
ha
kadar
O zamana
bir baar
salamt. yer
byk hem
reketlerini
ngrme konusunda
reketlerini
ngrmesisteminin
konusundabubyk
salamt.
O zamana
kadar
Yldzlar
iebaar
grlmemiti.
yarad
kadar bir
eski gkbilim
hibir
hibir
eski gkbilim
sisteminin
ie yarad grlmemiti.
Yldzlar
kolu olarak kullanl
bilekadar
bir mhendislik
bugn bu
astronomisi
Ptoleme
iin
iin
Ptolem
e
astronom
isi
bugn
bile
bir
m
hendislik
kolu
olarak
k
ullanl
tahminlerinin
Kopemik'inPtoleme'nin
konusunda
ise
maktadr. Gezegenler
maktadr. Gezegenler konusunda ise Ptolem enin tahminlerinin K opem ikin(1) A.R. Hall, The Scientific revolution, 1500-1800 (bilim Devrimi, 1500-1800) Londra, 1954, s. 16.
Ages
(Orta ada
Middle
Mekanik
of Mechanics
The Science
in the
(2)(1)Marshall
Clagett,
A.R. Hail,
The Scientific
revolution,
1500-1800
(bilim
Devrimi,
1500-1800)
Londra,
1954,Bilimi)
s. 16.
(Galileo
Etudes
Galileennes
A koyre.
Madison,
Wisconsin,
(2) Marshall
Clagett,1959,
The Science
of Mechanics
in the
Middle
Ages (Orta
adaAratrmalar)
Mekanik Bilimi)
ll-lll. Blmler.

belirtmektedir,
I. Cilt,
zellikle
a zelliklerini
baz A
orta
dncesindeki
Galileo'nin1959,
adl
eserindeVVsconsin,
Madison,
ll-lll. Blmler.
koyre.
Etudes Galileennes
(Galileo
Aratrmalar)
Paris,
1939
adl eserinde
Galileonin dncesindeki baz orta a zelliklerini belirtmektedir, zellikle I. Cilt,
Newton
(3)Paris,
1939iin bkz. T. S. Kuhn, "Newton's Optical Papers" (Newton'un Optik Yazlar) Isaac
DoaOFelsefesi
zerine
Newton'un
(Isaac
Philosophy
in Natural
papers
Newton's
(3) Nevvton
iin and
bkz. Letter
T.S. Kuhn,
Nevvtons
Optical
Papers"
(Nevvtonun
ptik Yazlar)
Isaac
l,B. Cohen
Cambridge,
s. 27-45.zerine
eserde,
Mass.
Dal
1958.
derleyen
ve Mektuplar)
Yazlar
Nevvtons
papers andadl
Letter
in Natural
Philosophy
(Isaac
Nevvtonun
Doa
Felsefesi
Theories Mass.
and
of the
of Aether
History
E.T. Whittaker,
ncesi iin bkz.
gaYazlar
ve Mektuplar)
adl eserde,
derleyenA I.B.
Cohen
Cambridge,
1958.
s. Electricity
27-45. Dal
kuramnn
, s. 94,109;
ve W.
1, History
1951
Bir Tarihesi)
2 ci basm,
Kuramlarnn
ve Elektrik
(Eter
ga kuramnn
ncesi
iin bkz. E.T.
VVhittaker, A
of theLondra
Theories
of Aether
and Electricity
gzden
Tarihi)
bilimlerin
(Tmevarml
geirilmi
Sciences
Inductive
Whewell,
(Eter ve History
ElektrikofKthe
uram
larnn Bir
Tarihesi)
1, 2 ci basm,
Londra
1951,
s. 94,109;
ve W.
s. 396,466.
1847,
Londra,
basm,
VVhevvell,
History
ofII,the
Inductive Sciences (Tmevarml bilimlerin Tarihi) gzden geirilmi
iin bkz.
Termodinamik
(4)basm,
Londra, 1847,
II, s. Silvanus
396,466. P. Thompson, Life of William Thomson Bakon Kelvin of
Kuanof
Londra 1910,
I, s. 266-81
WilliamP.Thomon'un
Lord
(Largs Kelvin Baronu
Largs
(4) Termodinamik
iin bkz.
Silvanus
Thompson, Hayat)
Life of VVilliam
Thomson
Bakon .Kelvin
Kuram)
Hatfield
eviren
Theory. (Kuantum
Quantum
Reiche,
bkz. Fritz
kuram
iin Kelvin
tum
Largs
(Largs
Baronu
LordThe
VVilliam
Thomonun
Hayat) Londra
1910,
1, s. H.S.
266-81.
Kuan
Londra,
1922,
1-2. blm.
Brose,iin
vetum
H.L.kuram
bkz. Fritz
Reiche,
The Guantum Theory. (Kuantum Kuram).eviren H.S. Hatfieid

ve H.L. Brose, Londra, 1922, 1-2. blm.

98
98

kilerden aa kalr taraf yoktur. Ancak byk baar kazanmak bilimsel bir
kilerden
taraf
yoktur.
byk bir
baar
kazanmak
kuram
iinaa
hibirkalr
Gerekbilimsel
zaman
tam
deildir.
baarAncak
kazanmakla
gezegenbir
kuram
iin
hibir
zaman
tam
baar
kazanmakla
bir
deildir.
Gerek
gezegen
lerin yerleri, gerek dnence noktalarnn (ekinokslarn*) srekli kaymas
ba
lerin yerleri,
gereksistemiyle
dnence yaplan
noktalarnn
(ekinokslarn*)
srekli
bakmndan,
ptoleme
iyikaymas
elde edilebilen
tahminler,
gzlemle
kmmdan,
ptoleme
sistemiyle
yaplan
tahminler,
elde
edilebilen
iyi
gzlemle
re hibir zaman tam bir uyuin iinde olmamtr. Ptoleme'den sonra gelenler
re hibir
tam bir
uyum iinde olmamtr.
Ptolem eden
sonra
gelenler
olaanzaman
iin
astronomi
bu ufak
aratrmalarnn
tefek
balca sorunlarn,
e
iin
olaan
astronomi
aratrm
alarm
m
balca
sorunlanm
,
bu
ufak
tefek
e
likilerin daha da temele indirgenmesi oluturmaktayd, tpk uzay gzlemleri
da temele
oluturmaktayd,
tpk
uzay
gzlemleri
ilelikilerin
Newtondaha
araya getirme
kuramlarn
18'inci
birindirgenmesi
yzylda Newabalarnn
ile Nevvton
kuram
larnaratrma
bir arajya problemlerini
getirme abalarmm
18inci
Newton'u
izleyenlere
olaan
salad
Gkbilimci
gibi.yzylda
tonu
izleyenlere
olaan
aratrma
problem
lerini
salad
gibi.
Gkbilimci
lerin balangta kendi abalarnn, daha nce Ptoleme sistemini ortaya ka
lerin
balangta
kendi abalarmm,
daha nce
sistemini vard.
ortayaBel
ka
ran
abalar
kadar baarl
yeterli nedenleri
olacama inanmak
iinPtoleme
kadar
baarl olacama
inanmak iin Ptoleme
yeterli nedenleri
vard.
Bel
bir abalar
liran
elikiyle
zaman gkbilimciler
karlald
'nin birleik
em
li
bir
elikiyle
karlald
zaman
gkbilimciler
Ptolem
enin
birleik
em
berler sisteminde baz uyarlamalar yaparak her seferinde zorluun stesinden
berler sisteminde
baz gkbilimcilerin
uyarlamalar yaparak
heraratrma
seferindeabalarnn
zorluun stesinden
gelebiliyorlard.
Fakat
olaan
toplam
gelebiliyorlard.
Fakat
gkbilim
cilerin
olaan
aratrm
a
abalarnn
toplam
atan
bir
astronomi
sonucuna gz
dalndaki
kiinin zaman getike
karmaa
sonucuna
gz atan
bir kiinindaha
zam an
getike
astronom
i dalmdaki
karm
aa
alnan doru
nn
bir hzla
artn
ola
byk
grmemesi
sonulardan
nn
alnan
doru
sonulardan
daha
byk
bir
hzla
artn
grm
em
esi
ola
nakszd, nk bir yerde dzeltilen eliki hemen baka bir yerde bagstenakszd,
nk
bir
yerde
dzeltilen
eliki
hemen
baka
bir
yerde
bagsteriveriyordu. (5)
riveriyordu.
Astronomi(5)
gelenei srekli olarak dardan sekteye uratld iin ve
A stronom
i gelenei
srekliastoromlarn
olarak dardan
sekteye
uratld
iin ve
matbaann
bir devirde
olmad
arasndaki
kstl oldu
iletiim
m
atbaann
olmad
bir
devirde
astoromlarn
arasmdaki
iletiim
kstl
undan sz konusu bu zorluklarn farkna varlmas epey zaman ald ama oldu
so
undan
sz konusu
zorluklarm
farkma
varlmas
epey zaman
ald
ama so
nunda
edildi. Daha
gereken
Onuncu
elde
yzylda
13'nc
Alfonso
bilinbu
nunda evreni
gereken
bilin elde
edildi.
D aha ok
13nc
yzylda
Alfonso
tanrnn
kendine
yaratrken
tler Onuncu
faydal
dansa
alm olacam
tanrmm
evreni yaratuken
kendine
dansa
ok faydal
tler
alm olacam
iddia
edebiliyordu.
On altmc
'in alma
Domeyzylda
Kopernik
arkada
iddia
On altmc
yzylda
Kopemik
in alma
arkada
Domedaedebiliyordu.
nico
sistemi
Novara, Ptoleme
gibi etrefil
dolu hale
bir
ve yanlg
gelmi
nico
da
Novara,
Ptolem
e
sistemi
gibi
etrefil
ve
yanlg
dolu
hale
gelmi
dnce yapsnn doa hakknca hibir zaman doru bilgi veremeyeceinibir
dnce yapsm
m doa kendisi
hakkm^la
zaman doru eserinin
bilgi verem
eyeceini
de hibir
De Revolutionibus
sylyordu.
nsznde,
Kopernik'in
sylyordu.
K
opem
ikin
kendisi
de
De
Revolutionibus
eserinin
nsznde,
devrald astronomi geleneinin sonunda bir canavar yarattn yazmt.
devrald
astronom
i geleneinin
sonunda
bir canavar
yazmt.
altnc yzyl
On
en iyiyarattm
ara
astronomlar
Avrupa'nn
varldnda
balarna
On altnc
yzyl
balarna varldnda
en iyi astronomlar
arasnda
astronomi
kendi z Avrupann
paradigmasnn
geleneksel sorunlarn
zmekten
smda
astronom
i paradigm
asm m
kendi artmaktayd.
z gelenekselKopernik'in
sorunlarn dfe,
zmekten
aciz
giderek
Ploteolduunu
grenlerin
says
aciz
olduunu grenlerin
says
K opem ikin
Ploteyenigiderek
paradigmasn
reddederek
bir yolartmaktayd.
me
aramasnm nkoulu
ayndb,
gre
me
paradigm
asn
reddederek
yeni
bir
yol
aram
asnm
nkoulu
ayn
gre
dayanyordu. Bahsettiimiz nl nsz, klasiklemi bunalm devri betim
dayanyordu.
iz nl nsz,
klasiklemi
bunalm devri betim
(6)
lemelerinin
hlBahsettiim
en gzel rneklerinden
biridir.
lemelerinin
en gzel rneklerinden
biridir. (6) astronomi bunalmnn
Ne var ki,hl
Kopernik'in
kar karya bulunduu
Ne var
ki, Kteknik
opernikin
kar karya
bulunduu
astronom
i bunalm
nn
tek esi,
Konu
olaan
yklmas
bulmaca-zm
faaliyetinin
deildi.
tek
esi,
olaan
teknik
bulmaca-zm
faaliyetinin
yklmas
deildi.
Konu
daha
takvim
ynelik
reformuna
geni bir yaklamn,
ya
toplumsal basklar
d ^ nne
a genialmas
bir yaklamn,
reformuna
ynelik
toplumsal
basklar
devirde
bu bask
dayagz
sz konusu
gerekir, ki otakvim
ekinokslarn
da gz
nneeitlii)
almas hareketleriyle
gerekir, ki o devirde
sz konusu bu
bask ekinokslarm
ilgili bilinmezlerin
gndz
(gece
zellikle
zmn
(gece
eitlii)
bilinmezlerin
acil
halegndz
daha eksiksizilgili
Ortazmn
bir tartmada
getirmiti.
Hattahareketleriyle
eleti
a Aristozellikle
acil hale
getirmiti.
Hatta daha
eksiksiz
bir
tartmda
Orta
a Aristo
eleti
risine,
tekrar
Rnesans
devrinde
Yni-Platonculuun
ve dier
ykseliine
risine,
R nesans
devrinde
Y ni-Platonculuun
tekrar
ykseliine
dier
nemli
da yer vermek gerekir.
tarihsel
Ancak
baka
unsurlara
teknik
gene de ve
bakabunalmn
nemli tarihsel
unsurlara
da yer vermek
gerekir. bir
Ancak
gene
de teknik
-ki
Olgunlam
bilim
oluturacaktr.
k
dalnda
merkezini
k bunalmm merkezini oluturacaktr. Olgunlam bir bilim dalnda -ki
*
Gece ve gndzn eit olduu gndnm/gecednm. noktalar
gndzn
eit olduu
gndnm/gecednm
J.l. E.veDreyer
Kepler (Thales'ten Kepler'e Ast
(5)* Gece
from Thales to noktalar
A History
of Astronomy
1953,
(5) J.l. E.
Dreyer
H istory
of A stron
om y11-12.
from blmler.
Thales to Kepler (T halesten K epiere Ast
tarihi)
Newyok,
ronominin
2'nciAbasm,
tarihi)
basm, Nevvyok,
1953,
11-12. Devrimi)
blmler.Cambridge, Mass. 1957, s. 135(6)ronominin
T.S. Kuhn,
The2nci
Revolution
Copernican
(Kopernik

43.(6) T.S. Kuhn, The Copernican Revolution (Kopernik Devrimi) Cambridge, Mass. 1957, s. 13543.
99
99

antik ada astronomi byleydi- yukarda saydklarmza benzer bilim d

antik ada
astronom
i byleydi- bunalmn
yukarda saydklanm
benzer bilim
d
elerin,
farkna varza
zamanlamasn,
kn
kolayln
ve
elerin,
zamanlamasm,
bunalmnen
farkma
var kolaylm
ve
hangi bilim
ncekn
dalnda, dikkatlerin
kn
ok yneldii
alan olduu
kn
nce hangibelirlemekte
bilim dalnda,
en arl
ok yneldii
alanAncak
olduu
balayacam
iin,
ayndikkatlerin
bir nemi ve
olmaktadr.
balayacam
ayn bir
nemide,
ve bu
arl
olmaktadr.
Ancak
konu
her ne kadarbelirlemekte
buiin,
gibi sorunlar
byk bir neme
sahipse
deneme
bu konu
her ne
kadar byk bir neme sahipse de, bu gibi sorunlar denem e
mizin
dndadr.
kapsam
mizin
kapsam
dmdadr.
devrimine
Kopemik
ilikin olarak bu kadar unsuru aydmla karabildi
K opem
devrimine
ilikin
olarak
kadar
karabildi
de ikinci
ve biraz
imize
birunsuru
rnee,aydmia
gre,ikimdi
dabu
farkl
yani Lavoisier'nin
imize gre,
imdi
de ikinci
ve kmadan
biraz da farkl
birnce,
rnee,
yani Lavoisiernin
oksijenli
hemen
kuram
ortaya
bunal
bagsteren
tutuma
oksijenli
tutum
a kuram ortaya
kmadan
hemen
nce,
bunal
birbagsteren
evirelim
gzlerimizi.
ma
birok
1770'lerde,
etkenin
araya gelmesiyle
ma evirelim
gzlerim
izi.bagsterdi.
1770Terde,Tarihiler
birok etkenin
bir araya
gelm esiyle
kimya
dalnda bir
bunalm
bu etkenlerin
ne
ne doas
bunalm
bagsterdi.
Tarihilervarm
bu etkenlerin
ne doas
nemi bir
zerinde
henz
bir fikir birliine
dekimya
grelidalmda
deillerdir.
Ancak,ne
de greli
nemi
zerinde
fikir birliine
varm
Ancak,
snf
herkesin
birinci
kabuldeillerdir.
genellikle
nemehenz
olduunu
sahip bir
ettii iki etken
herkesin
birinci snf
sahip olduunu
genellikle
ettii ilikileri
iki etken
ilerleyiikabul
havaneme
den
ve atmosfer
sz edilebilir:
ve arlk
kimyasmm
den szBunlardan
edilebilir:birincinin
hava ve atmosfer
kimyasmm
ve arlk ilikileri
tarihi, 17'nci
yzyldailerleyii
hava pompalarnn
sorunu.
geli
sorunu. ve
Bunlardan
birincinin
tarihi,
17nci yzylda
havaile
pompalarmm
geli
kimyasal
tirilmesi
kullanma
birlikte balar.
sokulmas
deneylerde
tirilm esi
ve kim
yasal boyunca,
deneylerde
a sokulm
as ile
birlikte
bukullanm
ve havayla
sonraki
Bundan
ilgili
dierbalar.
yzyl
baz
pompann
Bundankullanlmas
sonraki yzyl
boyunca,kimyaclar
bu pom pann
ve havayla
diertep
baz
sonucunda,
havannilgili
giderek
kimyasal
aralarn
aralarm etkin
kullanlm
as sonucunda,
kimyaclarfarkna
giderekvardlar.
havamn Ancak,
kimyasal
tep
kimelerde
bir unsur
olmas gerektiinin
ier
kim elerde
etkinasmdan
bir unsur son
olmas
gerektiinin
a vardlar.
Ancak,
ier
derece
dikleri
tartmalfarkm
istisnalar
elikiler
dnda,
olan baz
kimyaclar
dikleri elikiler
dangazn
son derece
tartmal
olan baz
istisnalar
dmda,
tek tr
henz
inancndan
hava olduu
mevcutasm
kurtulama
dek,tr
havann
yani
(Karbon
1756
Joseph
kim yaclar
m ylma
evcut tek
gazn
havaBlack
olduu
inancndan
henz
kurtulam
di-a
mlard.
katlam
oksitin)
ayrdedilebilir
normal
heryani
zaman
mlard.
1756 havadan
ylm a dek,
Joseph
katlamolduunu
havanm (Karbon
digsterene
iinBlack
tek ay ird edilebilir
oksitin)
norm al
her zaman
iin ayrdedilebilir
olduunu
gsterene
herhangi
kadar,
ikihavadan
gaz rneklemi
arasndaki
farkn
saflk
(7) arasmdaki tek ayrd edilebilir farkn saflk
kadar, herhangi
ikiinanlrd.
gaz m eklemi
olduuna
dereceleri
dereceleri
inanlrd.
(7) gazlarn incelenmesi hzla ilerledi ve bil
sonra
Black'molduuna
almalarndan
lackm alm
alarmve
danScheele
sonra gazlarm
incelenmesi
hzlagaz
ilerledi
ve bil
elinde,
Priestly
hassaBCavendish,
gibi kimyaclarn
rnekleri
Cavendish,ayrd
Priestly
ve Scheele
gibi kimyaclann
rnekleri
birbirlerinden
bir dizi yenielinde,
nihassa
dzeyde
edebilecek
teknikgaz
gelitirildi.
bu kiilerdzeyde
ni birbirlerinden
ayrd
edebilecek
dizi yeni
teknik gelitirildi.
inanyorlard
flojistonbir
kuramna
btn
Black'ten
Scheele'ye,
ve de
Blacktengerek
Scheeleye,
btn
buyorumlanmas
kiiler flojistoniin
kurrmma
inanyorlard
de
tasarm
neylerinin
gerek
tasarlanm
bir dizi ve
kar
oksijeni
srasnda
de ilk
kez reten Scheele'ydi.
Yalnz
deney gerek
neylerinin
tasarm
gerek
yorumlanmas
iin tasarlanm
bir
dizi bu
kar
btn
mak
elde
mak deney
su-asmda
oksijeni de
ilkedilen
kez reten
Scheeleydi.
Yalnz btn
deneylerin
eitli
gerek
ve gazbu
gaz rneklemleri
sonularnda
deneylerin
gerekkarmakt
sonularnda
elde edilen
eitli labaratuvar
gaz rneklem
leri ve gaz
ki, flojiston
kuramnn
zellikleri
o kadar
deneylerine
giderek
zorlat.ki,Bu
kimyaclarn
zellikleri
o kadar
karmakt
flojiston
kurammm
labaratuvar
deneylerine
kuramn deitiril
ayak
uydurmas
hibiri
dzenli ekilde
mesini
ayak uydurmas
giderek karn
zorlat.kuram
Bu kimyaclarm
hibiri
kuram n deitiril
dnmemelerine
kullanamyrlard.
zerine
1770'lerin
deneylerine
m esini dnm
em elerine
karnhava
kuram
dzenli
elalde kullanamyOrlard.
Lavoisier
balad zaman
balarnda,
kadar deiik
hava Lavoisier
flojiston
1770lerin
balarnda,
hava kimyac
zerine says
deneylerine
balad
zaman
yorumu
kuramnn
dalnda alan
(8) Bir hava
bukadar
yorumlanndaki
flojiston kurammm
dalmda
alan
kimyac says
deiik
yommu
kuramn
bulunuyordu.
oulluk
farkl
genellikle
Kopernik de nlbu
bulunuyordu.
Bir kurrmm
farkl yorumlanmdaki
oulluk genellikle
bunalm
habercisidir.
olaan bir(8)
zaten
nsznde,
ayn so
zaten yaknmaktayd.
olaan bir bunalm' habercisidir. Kopemik de nl nsznde, ayn so
rundan
Lavoisier'nin
rundan
yaknmaktayd.
karsnda bulunduu bunalmn tek kayna tabii ki flo
ve kayna
belirsizliin
artmas
giderek
jistonL avoisiernin
kuramyla ilgili
karsnda
bulunduu
bunalm
n tek
ki flo
kuramntabii
salad
jisto n kuram yla ilgili belirsizliin giderek artm as ve kuram m salad

(7) J.R. Partington, A. Short History of Chemistry (Kimyann Ksa bir Tarihi) 2. basm, Londra,
, 73-85,A,90-120.
ss. 48-51
1951
(7) ,J.R.
Partington,
Short History of Chemistry (Kimyann Ksa bir Tarihi) 2. basm, Londra,
(8)1951,
Her ne
dnem biraz daha ge ise de, bu konuda ilgin belgeler iin bkz. J.R.
ss,kadar
48-51,iledikleri
73-85, 90-120.
Theory"
n theisePhlogiston
McKie,
(Flojiston
Studies
Dogias
Partington
"Historical
vekadar iledikleri dnem
ze
(8) Her ne
biraz
daha ge
de, bu konuda
ilgin
belgelerKuram
iin bkz.
J.R.
s. 361-404,
(BilimnYllklar)
II, 1937,
III, 1938,
of Science
Tarihsel ve
Annals"Historical
rine
almalar)
1s. ze
Partington
Doglas McKie,
Studies
fhe Phlogiston
Theory
(Flojiston
Kuram
1939, s. 337-71.
337-71,
58,rine
ve IV,
Tarihsel
almalar)
Annals of Science (Bilim Yllklar) II, 1937, s. 361-404, III, 1938, s. 158, 337-71, ve IV, 1939, s. 337-71.

100
100

yararn azalmas deildi. Bir baka kaygs da yaklan ya da ok kzgn ate

azalmas
Birbubaka
kaygs
da yaklan
ya da ok
kzgn te
konulan
nesnenin
aklayabil
durumda
kazanmasn
eyararn
arlk
birok deildi.
e konulan
nesneninolan
bu durum
da arlk
kazanm asm
aklayabil
mekti.
Kzdrlan
Bu da birok
bir sorundur.
baz metallerde
uzun tarihesi
arlk
az bir olan
m ekti.art
Bu da
uzun en
tarihesi
bir sorundur.
zdrlan baz
etallerde
olduu
kimyacsKtarafndan
iki slam
okmnceden
beri
a rlk
art olduu
az bir ikibaz
slam
kim yacs tarafndan
okyola
nceden
biliniyordu.
ayn olgudan
aratrmaclar
17 'ncienyzylda

beri kzdrlan
biliniyordu.
17nci
yzylda baz
aratrm
aclar sonucuna
ayn olgudan
yola
karak
metale
atmosferden
kart
varmlar
bir unsur
d.
karak
kzdrlan
metale
atm osferden
bir unsur kart
varmlar
Fakat
on yedinci
yzyln
byle birsonucuna
bilim dnyasnda
sonu kimyacla
rn
d.ounluuna
Fakat on yedinci
yzyln
bilim dnyasnda
bir sonu
kimyacla
Kimyasalbyle
bir araya
gereksiz
gzkyordu.
tepkimeler,
ge
len
hacmini,
rnunsurlarn
ounluuna
gereksiz
gzkyordu.
Kimyasal
tepkimeler,arlklarn
bir araya ge
veya yapsn
rengi
deitirebiliyorsa,
dalen
o devirde
pekl
olabilirdi.
Zaten
madde
deitiriyor
unsurlarn
hacm ini,
rengi veya
yapsn
deitirebiliyorsa,
arh
arm
arlk genellikle
nin
so
da niceliini
pekl deitiriyor
olabiiirdi.
Zaten
o devirde
arlk
genellikle
madde
stelik
kullanlan
bir birim
kzdrma
deildi.
lmek iin
nucu
meydana geldii
srlen arlk
tek bana
nin niceliini
lmek ileri
iin kullanlan
bir birim
stelik
kzdrma
bir gso
kalm
artdeildi.
odun,
nesnelerin
Doalgeldii
rngyd.
nucu m eydana
ileribirou,
srlen szgelii
arlk art
tekkzdrldklar
bana kalm zaman
bir g
Flojiston
tersine
da sonradan
arlk
kaybediyorlard.
byle olmas
rngyd.
Doal
nesnelerin birou,
szgelii
kzdrldklar
zaman
kuram odun,
gerektiini
savunacakt.
tersine arlk
kaybediyorlard. Flojiston kuram da sonradan byle olmas
Ancak 18 'inci
yzyl boyunca arlk art sorunu iin balang olarak
gerektiini
savunacakt.
savunmak
yeterli
Bir l
bu aklamalar
getikeiin
grlen
Ancak
18inci
yzyl boyunca
arlkzaman
art sorunu
balang
olarak
zorlat.
deyeterli
kullanlmasy
daha okzorlat.
kimyasal
gndelik
terazinin
ara olarak
grlen
bu aklam
alar savunm
ak giderek
zaman getike
Bir l
la,
zerine
de atmosfer
yan
lde kimyasal
debir
gndelik
arakimyasnn
olarak terazinin
giderek
daha tepkimelerin
ok kullanlmasy
gelimesi
hem de
mmkn
olan
rn
gazlan
geldii
la, bir
lde
de toplamak
atm osfer hem
kim yasnn
gelim
esi istenilir
zerinehale
tepkim
elerin
yan
iin,
grld
yan
kimyaclar
arlk hem
ileminin
rn olanstma
gazlan
toplamak
hemsra
mmkn
de istenilir
haledurumlarla
geldii iin,
artnn
daha
'un yerekimi
ku
Newton
sralarda,
baladlar.
karlamaya
kim ok
yaclar
stma ileminin
yan Ayn
sra arlk
artnn
grld
durumlarla
maddenin
ramnn
benimsenmeye
kimyaclar
balamas
artm
artk
daha ok
karlam
aya baladlar.
Aym
sralarda, arlk
N ew tonun
yerekimi
kubu sonular
altrd.
Btn
niceliindeki
art olarak grmeye
ram m n artkbir
benimsenmeye
balamas
kimyaclar
arlk
artm flojiston
maddenin
tabii,Btn
kuramnn
hemen
yoleye
e
amad
birok
nkbukuram
niceliindeki
birreddedilmesine
art olarak grm
altrd.
sonular
flojiston
kilde
olasl
eksi
dzeltmek
vard. Belki
flojiston
negatifbirok
yani kuram
arlae
kuram
m m hemen
reddedilmesine
yolde
amad
tabii,
nk
ettii
daek
flojistonun
bir nesne
da baka
terkarla
sahipti
paracklar
ate
kilde yahut
dzeltm
olasl
vard.ya
Belki
de flojiston
eksi
yani negatif
Fakatterk
cisime
kzgn
yaplmaktayd.
arlk
Daha birok
aklama
sahipti
yahutgiriyordu.
da ate paracklar
ya da
baka bir
nesne flojistonun
ettii
sz konusu sorunun
amadysa
reddine
yolbirok
sorunu
bile,
art
kzgn
cisimkuramm
e giriyordu.
Daha
aklam
a yaplmaktayd.
Fakat gide
arlk
ol
bir arta
rek
nedengide
saysnda
kazand'
'arlk
almalarn
art
sorunu
kurammzel
reddine
yol amadysa
bile,pekl
sz konusu
sorunun
ve birletii
du.
birpekl
olanalmalarm
tz olarak
"Arl lebilir
bir tanesi zel
rekBunlardan
arlk kazand
saysnda
bir arta
neden ol
adl
zerine"
yaratt
asmdanbirflojiston
arlk
deiiklikleri
nesnelerde
du. Bunlardan
bir tanesi
olan
Arl lebilir
tz olarak
ve birletii
ki ayn
sunulmutu,
Fransz Akademisi'ne
ylnn balarnda
1772yaratt
alma
nesnelerde
arlk deiiklikleri
asm dan flojiston
zerine
adl
mhrl
ettiimiz
szn
sonunda
daha nce
yln
alm
a 1772Lavoisier'nin
ylnn balarnda
Fransz
A kadem
isine nl
sunulm
utu, kinotu
ayn
uzun yllar
Kimyacnn
ayn
sekreterliine
ylnAkademi
sonunda'nin
L avoisiernin
dahateslim
nce edilecekti.
szn ettiim
iz nl mhrl
notu
bylece daha
not yazlmadan
aklnn
sorunedilecekti.
kalm olan birteslim
taklsekreterliine
ayn Aucunda
kadem inin
K imbu
yacnn
uzun yllar
halinedaha
bulunuyordu.
en nemli
gelmi
bulmacas
nce,
zlmemi
an
aklnn
ucunda
takl kalm
olan bir
sorun bylece
bu not
yazlmadan
(9)
de
kuramnn
yorumu
flojiston
Bu
sorunu
iin
zmlemek
nce, an zlm em i en nem li bulm acas halinefarkl
gelmbirok
i bulunuyordu.
kimyasnda
olduu gibi,
arlk
artna
gelitirilmekteydi.
Tpk atmosfer
(9) Bu sorunu zmlemek
iin de
flojiston kurammm
farkl
birok
yorumu
git
gerek
niteliinin
anlalmasn
kuramnn
sorunlar
da flojiston
ilikin
gelitirilm
ekteydi.
Tpk atm
osfer kim
yasnda
olduu gibi,
arlk artna
duyulan
ilerlikmkazanm
ara olarak
zorlatryordu.
Kurama kuram
tike
ilikin
sorunlar da flojiston
m gerek bir
niteliinin
anlalm
asng
git
kimya
beraber,
olmaklakazanm
yzyl
ven
ve zorlatryordu.
inan henz sarslmam
tike
Kurama ilerlik
on
birsekizinci
ara olarak
duyulan
g
konumunu
Bu
yitirmekteydi.
eriilmez
snn
bir inan
yava yavaolmakla
paradigmas
ven ve
henz sarslmam
beraber,
on sekizinci
yzyl kimya
da giderek
paradigma
ncesi
rakipBu
ynlendirdii
paradigmann
snn bir paradigm
as yavaaratrma
yava eriilm
ez konum
unu yitirm
ekteydi.
paradigm ann ynlendirdii aratrm a da giderek paradigm a ncesi rakip
(9) H. Guerlac, Lavoisier-The Crucial Year (Lavoisier-Dnm Noktas Olan Yl) Ithaca, N.Y.,
Duru
olarak
tannmasn ve evrimini
ilkYear
bir bunalmn
kitap btnyle
BuGuerlac,
1961.
(9) H.
Lavoisier-The
Crucial
(Lavoisier-Dnm
Noktasbelgelemektedir.
Olan Yl) Ithaca,
N.Y.,
35.
aydnlatc
iin bkz.ves.evrimini
aklamalar
ile btnyle
mun
ilgili ksmna
Lavoisier
1961.
Bu kitap
bir ait
bunalmn
ilk olarak
tannmasn
belgelemektedir. Duru
mun Lavoisier ile ilgili ksmna ait aydnlatc aklamalar iin bkz. s. 35.

101

101

okullar devrindeki almalara benzemeye balamt, ki bu da bunalmn ti

pik
etkilerinden
bir bakasdr.
okullar
devrindeki
almalara benzemeye balamt, ki bu da bunahmm tive sonbirriek
nc
olarak 19'uncu yzyl sonlarnda fizik dalnda
, pik
etkilerinden
bakasdr.
bagsteren
yol aan bunalm
ele
kuramnn
ortaya kmasna
ncve
vegrelilik
son riek
olarak 19uncu
yzyl sonlarnda
fizik dalnda
Bu
alacaz.
bunalmn
kadar,
bitimine
birisi
17'nci
kkenlerinden
yzyl
bagsteren ve grelilik kuram m n ortaya km asm a yol aan bunalm ele
yani
klasik Bu
dnemden
mutlak mekn
kavramna
an
(uzay)
alacaz.
bunalmkalma
n kkenlerinden
birisi
17nci
yzyl bitim
inegerek
kadar,
lerine
hlkavram
Newton'un
yer verilmesinin,
bir
yani uydurulmu
klasik dnemhaliyle
den kalm
a m utlak sisteminde
mekn (uzay)
na am gerek
ksm
filozofu
ve zellikle
de Leibniz
devirebir
eletirildii
lerinedoa
uydurulm
u haliyle
Nevvtonun
sistemtarafndan
inde hl yer
verilm esinin,
(10) Bu
kadar
dnrler
mutlak hareket
ksmizlenebilir.
doa filozofu
ve zellikle
demutlak
Leibnizkonumlarn
tarafndanveeletirildii
devire
lerin
sisteminde
Newton
olmadn
ilevleri
kantlamaya
yak
hibir
okhareket
kadar izlenebilir. (10) Bu dnrler m utlak konum larm ve m utlak
tam
Ancak,
lamlar
ama bunu
hare
anlamyla
uzayn
yapamamlard.
lerin Nevvton
sistem
inde
hibir ilevleri
olm adn
kantlam
ayave
ok
yak
ketin
kazanacaAncak,
olarak
sonradan
hatr saylr
kavrannn
lamgreli
lar am
a bunu
tam anlam yla
yapamamlard.
uzaym estetik
ve hare
dasonradan
Ne varsaylr
ko
ki, szestetik
ekiciliin
kesindir. hatr
tadn duyurmay
ilk olarak
baardklar
ketin greli
kavrannn
kazanaca
saf
nusu
nermeleriydi.
yeryznn
Aristo'nun
mantk
hareket
eletiriler
ekiciliin ilk tadm duyurmay da baardklar kesindir. Ne var ki, sz ko
gibi, bunlarn
sizlii
kantlar
bulduu
eletiren
nusu zerine
eletiriler
saf m antk
nerm
eleriydi.ilkAKopernik
ristonun 'iler
yeryznn
hareket
dzeyinde
da,
savunduklar
so
grelilikkantlar
sistemine
giderek
geiinilk
gzlem
sizlii
zerine bulduu
eletiren
K opem
ikiler
gibi, bunlarn
dahi
verebilecei
mut
Grlerini
sonular
gemiyordu.
akllarndan
hibir
da, savunduklar grelilik sistem ine geiin giderek gzlem dzeyinde so
sorunlarahibir
kuramnn doaya
zaman
uygulannda
y
Newton verebilecei
ortaya kan
mut sonular
akllarm
dan dahi gemiyordu.
G rlerini
birlikte
de kendileriyle
de, grleri
18'irtci
neltmediler.
Bu yzden
yzy
zaman Newton
kuram nn
doaya uygulannda
ortaya
kan
sorunlara
y
fikirlerin
ln
ilk on yllarnda
yz
ld ve
canlanmas
neltmediler.
Bu yzden
de,bu
grleri
deyeniden
kendileriyle
birlikte 19'uncu
18irtci yzy
farkl ilikiler
uygulamal
alanyla yeniden
yl
ok dahacanlanm
iinde
lnsonlarnda,
ilk on yllarm
da ld vefizik
bu fikirlerin
as 19uncu
yz
mmkn
oldu.
yl so n larn d a, uygulam al fizik alanyla ok daha farkl ilik iler iinde
mGreliiiki
m kn oldu.bir uzay (mekn) felsefesini sonu olarak gndeme getiren
teknik
bilime
dalga kuramnn
sorunlar olaan
kabul edilmesiyle
bir
nfelsefesini
G reliliki
bir uzay
(mekn)
sonu olarak
gndem e getiren
kadar
yukar
sonra
herhangi
likte,
ancak,
girdi,
1815'den
aa
1890'lara
teknik sorunlar olaan bilime m dalga kuram m m kabul edilm esiyle bir
bir
bunalm
bu kuramn
Newton
gibi,
sz konusu
ne srd
k,
likte, aa
yukar olmad.
1815denEer
sonra
girdi,
ancak, 1890lara
kadar
herhangi
bir
mekanik
geerli
dalga
bir 'eter'*
yasalarnn
olduu
ortamnda
oluturulan
bunalm sz
konusu
olmad.
Eer k,
bu kuramn
ne srd
gibi, Nevvton
o zaman
hareketlenmelerinden
ibaretmise,
ortamndaki
bir
herhangidalga
eterortam
yasalarnn geerli olduu
ekanik
bir ebu
te r*
m da oluturulan
da
gzlemleri,
gerek
deney
yneli
yeryzndeki
gerek
srkleniin
ya
uzay
hareketlenm elerinden ibaret ise, o zaman bu eter ortam ndaki herhangi bir
Uzay gzlemleri
srasnda
srasnda ie
leryneli
ya
alglanmas
rahata
ya da
srkleniin
gerekgerekirdi.
uzay gzlemleri,
gerek yeryzndeki
deney
doru
dzeyde
sonular
alnacak
bilgi
meydana
rar
yalnzca
gezegenlerde
ler srasnda rahata alglanmas gerekirdi. Uzay gzlemleri srasmda ie ya
elde edilebiliyordu.
yz
hafifalnacak
yer deiikliklerinin
lmlerinden
gelen
rar bilgi
dzeyde doru
sonular yalnzca
gezegenlerde Bu
m eydana
gezegenlerdeki
den,
ortamndaki
eter
srklenii
yer
lme
deiikliklerini
gelen hafif yer deiikliklerinin lm lerinden elde edilebiliyordu. Bu yz
Bu
haline gelmiti.lme
en gzde sorunu
alglamak,
aratrmalarn
olaan
yoluyla
den, eter
ortam ndalti
srklenii
gezegenlerdeki
yer deiikliklerini
ve
bir
bu
gerele
zel
gelitirildi.
Fakat
sorunu
sr
zmek
ara
ara
iin
yoluyla alglamak, olaan aratrmalarn en gzde sorunu hahne gelmiti. Bu
zerine
Bunun
gzlemlenebilir
gzlemciler
srkleni
hibir
sorunu
zm ek iin bir
sr zelalglanamad.
ara gelitirildi.
Fakat
bu ara
ve gerele
Fresnel,
ortalarnda
deneyciler
devrettiler.
vehibir
Yzyln
kuramclara
sorunu
gzlem lenebilir srkleni alglanamad. Bunun zerine gzlem
ciler
Slokes
ve
baarszl
dierleri,
gzlemlerindeki
srklenme
kuramna
eter
ve deneyciler sorunu kuram clara devrettiler. Yzyln ortalarnda Fresnel,
Bu yorumlarn
hareket
getirdiler.
yorumlar
aklayabilecek
hepsi de
eitlieter
Slokes ve dierleri,
kuramma
srklenme
gzlem lerindeki
baarszl
bir
halindeki
cismin
beraberinde
bir
ksm
da
eter srklediini varsayyordu.
aklayabilecek eitli yorumlar getirdiler. Bu yorum larn hepsi de hareket
deneyle
getirilen
gerek yeryz
Ayrca
her yorum
gerek uzay
gzleminde,
halindeki
bir cismin
beraberinde
bir ksm
da eter srklediini
varsayyordu.
yeterli
rinde
alman
saylabilecek
olumsuz
nedenlerini
aklamakta
sonularn
Ayrca getirilen her yorum gerek uzay gzlem inde, gerek yeryz deneyle
Morley'nin yaptklar
birrinde
nl de
veaklamakta
Buna Michelson
baar
almgstermekteydi.
an olumsuz sonularm
nedenlerini
yeterli saylabilecek
of Spaceyaptklar
o) Max
History of ve
in Physics (Uzayn
Jammer,
Theories
Concepts of Space:
baar
gstermekteydi.
BunaThe
Michelson
M orleynin
nl de
fi bir

Kavran: Fizikte Uzay'la ilgili Kuramlarn Tarihi) Cambridge, Mass. 1954. s. 114-24.

(10) Max
Jamm
er, Concepts
of Space;
Thekapladna
History of Theories
of Space
in Physics
* Eter:
ve ok(Uzayn
inanlan esnek
(elastik)
modern
ince
fizikte,
boluunu
btn uzay

Kavran;
Uzayla
lgili Kuramlarn
Tarihi) Cambridge,
Mass.uzayda
1954. s.bir114-24.
yerden bir yere
dalgalar,
k'Fizikte
oluturduu
madde...
bu meddenin
ortam sayesinde
* Eter; modern fizikte,
(.N) btn uzay boluunu kapladna inanlan esnek (elastik) ve ok ince
tanabilmektedir.

madde... Ik'dalgalar, bu meddenin oluturduu ortam sayesinde uzayda bir yerden bir yere
tanabilmektedir. (.N)
102
102

neyi de dahil edebiliriz!..**(11), Fakat eitli yorumlar arasndaki ayrlklar

kayda deer birFakat
deneysel teknikler
dnda
eliki
Gerekliarasmdaki
yoktu.
neyi deortada
dahil gene
edebiliriz!..**(11),
eitli
yorumlar
ayrlklar
olarak
henz
su yzne
gelitirilmediinden
dmda
ortada gene kaydaelikiler
deer birtam
eliki
yolrtu.
Gereklikamyordu.
deneysel teknikler
elektromanyetik
Bu durum
ancak 19'uncuelikiler
yzyl sonlarnda
henz
gelitirilmediinden
tam olarakMaxwell'in
su yzne kamyordu.
birlikte
kuramnn***
balad.
deimeye
kabul
grmesiyle
yava
yava
fiu durum ancak 19uncu yzyl sonlarnda M axw eirin elektromanyetik
Maxwell'in
kendisi
ola
elektromanyetizmann
genel
de, yava
deesiyle
hem n
kuram m m ***
yava
kabulhem
grm
birlikte deim eye
balad.
madde paracklarnn
rak
mekanik
eter
deiken yer farkllkla
M axwelJin
kendisi de, hem
nbir
hem
deiindeki
elektromanyetizmann
genel ola
ve
rndan
elektrik
kaynaklandna
inanan
bir Newtoncuydu.
rak madde
paracklannm
mekanik
bir eter iindekiGelitirdii
deiken yer
farkllkla
mknats
bile
ol
kuramnn
daha
denilen
eter
bu
ortamn
balangcnda
sahip
rndan kaynaklandna inanan bir Nevvtoncuydu. G elitirdii elektrik ve
duunu
faydalanmakta
dorudan
zelliklerden
varsayd
doruya
baz
soyut
mknats
larammm
daha
balangcmda
bile
eter denilen
bu ortamn
sahip ol
bir
saknca
son halindedorudan
yer faydalanmakta
bu niteliklere
vermemekle
grmemiti.
duunu
varsayd
bazKuramn
soyut zelliklerden
doruya
beraber,
'un mekanik
elektromanyetik
grleriyle
u ya da
bir sakmca
grmemiti. kuramn
KurammNewton
son halinde
bu niteliklere
yer vermemekle
(12)
buberaber,
ekildeelektrom
inanyordu.
hl
badatrlabileceine
Bu
badamann
anyetik kurarmn Nevvtonun mekanik grleriyle u yaneda
en byk bane
hesaplamak Maxwell
iin
olacan
ekilde
ondan sonrakiler
bu ekilde
badatrlabileceine
hlveinanyordu.
(12) Bu
badamanm
olduuiin
Ancak
tekrar
tekrar
kstasyd.
gibi,enyaplmas
ar
bilimsel gelimede
ekilde
olacam
hesaplamak
M axwell ve
ondan
sonrakiler
byk ba
bu yorumu
zorluklarla
gereken
Kperretmekte
karlald.
ar kstasyd.
Ancak
bilimselbyk
gelimede
tekrar tekrar
olduu Nasl
gibi, yaplmas
el
nerisi,
btn karlald.
astronomideki
kendisinin
nik'in
iyimserliineNkarn,
gereken
bu yorumu yeni
retm
ekte byk
zorluklarla
asl Kperdeki
Maxwell'in
kuramlar yeni
bir bunalm
byk
asndan
n ik hareket
in astronomideki
nerisi,
kendisinin
btn yarattysa,
iyimserliine
karm, el
varlm borlu
kendi yarattysa,
oldu
da, Newton'
dan
kuram
deki hareket
kuram
larkaynaklanmasna
asndan byk karn,
bir bunalm
MaxweHin
(13)
en
bu
bunalmn
paradigmada
giderek
bir
ukurarrii
bunalma
Ayrca,
yol
at.
da, New tondan kaynaklanmasm a karm, kendi varln borlu oldu
noktas,
youn
hale geldii
ele aldmz,
dm bir
az ance
eterbu
ortamna
ilien
u paradigm
ada giderek
bunalm
yol at.
(13) Ayrca,
bunalmm
kin
sorunuydu.
hareketleri
youn
hale geldii
dm noktas, az nce ele aldmz, eter ortamma ili
Maxwell'in
halindeki nesnelerin elektromanyetik ilkelerine gre
kin
hareketlerihareket
sorunuydu.
davrandklar
konusundaki
eter srklenmesinden
hi sz
tartmalarnda
M axw ellin hareket halindeki
nesnelerin'elektrom
anyetik ilkelerine
gre
almak byk
edilmemekteydi
kuramn
ve bu tr srklenmeyi
kapsamnaesinden
davrandklar konusundaki
tartm alarnda
eter srklenm
hi sz
iin
srklenmeleri
eter iindeki
glkler
aklamak
edilm emyaratt.
ekteydi Sonu
ve bu olarak
tr srklenm
eyi kuram
m kapsam na
alm ak byk
Dolaysyla
nceden
olan bir
dizi gzlem
aykr srklenmeleri
kamaya balad.
tasarlanm
glkler
yaratt. Sonu
olarak
eter iindeki
aklamak
iin
nceden tasarlanm olan bir dizi gzlem aykr kamaya balad. Dolaysyla

** Maxwell'in kuramnda tahmin edilen k hz, eter ortamnn hareketsizliinde duran bir refer
ans erevesi varsayd iin, hareket halindeki ortamlarda (rnein dnyada) n farkl bir
" Maxwellin kuramnda tahmin edilen k hz, eter ortamnn hareketsizliinde duran bir refer
hzda
grlecei, nk hareketin; eter rzgar denilen eteri srkleyi hznn, n hzna
ans erevesi varsayd iin, hareket halindeki ortam larda (rnein dnyada) n farkl bir
eklenecei dnlmt. Michelson ve Morley, art arda bir sr deneyde, ne dnyann dn
hzda grlecei, nk hareketin; eter rzgar denilen eteri srkleyi hznn, n hzna
mekte olduu ne de tersi ynde byle bir eter rzgr olmadn, k hznn hareket halindeki
eklenecei dnlmt. Michelson ve Morley, art arda bir sr deneyde, ne dnyann dn
bir referans erevesinde bulunan bir gzlemci iin de ayn olduunu buldular. Bylece ortaya
mekte olduu ne de tersi ynde byle bir eter rzgr olmadn, k hznn hareket halindeki
Einstein'in
zel Grelilik Kuram kt: hep ayn (deimez) hzla hareket eden referans
bir referans erevesinde bulunan bir gzlemci iin de ayn olduunu buldular. Bylece ortaya
(rnein dnya) her yerde birbirlerine eittir ve k bunlarn hepsindeki gzlemcilere
ereveleri
E in s te in in zel G re lilik Kuram kt: hep ayn (deim ez) hzla hareket eden referans
ayn hza sahip grnr. (.N)
ereveleri (rnein dnya) her yerde birbirierine eittir ve k bunlarn hepsindeki gzlemcilere
(11) Joseph Larmor, Aether and Matter... Including a Discussion of the Influence of the Earth's
ayn hza sahip grnr. (.N)
on Optical Phanomena (Eter ve Madde.. Yeryz Hareketlerinin Optik grngler
Motion
(11) Joseph Larmor, Aether and Matter... Inciuding a Discussion of the Influence of the Earths
zerindeki Etkisi Hakknda Bir Tartmayla birlikte) Cambridge, 1900, s. 6-20, 320-322
Motion on O ptical Phanom ena (Eter ve M adde.. Yeryz H areketlerinin O ptik grngler
'(***) Maxwell'in kuram ve denklemleri: Hareket halindeki elektrik ykl madde paralar
zerindeki Etkisi Hakknda Bir Tartmayla birlikte) Cambridge, 1900, s. 6-20, 320-322
zerinde alan James Clerk Maxwell, bu paralar arasndaki ekim enerjisinin elektromanyetik
(* ) M axw ell'in kuram ve d e nklem le ri: H areket halindeki elektrik ykl madde paralar
alanlar yarattn, n da bu alann optik ve elektrik zellikleri sayesinde bolukta hareket
zerinde alan James Clerk Maxwell, bu paralar arasndaki ekim enerjisinin elektromanyetik
edebildiini saptad. In bir elektromanyetik dalga olduu, alan kuram sayesinde ortaya k
alanlar yarattn, n da bu alann.optik ve elektrik zellikleri sayesinde bolukta hareket
mtr. Maxwell, elektromanyetik alanlarn yapsn ve yasalarn, nicel/matematiksel olarak
edebildiini saptad. In bir elektromanyetik dalga
olduu,kuantum
sayesinde
ortaya
yoluk
giden
ve alan kuram
kuramlarna
betimleyen
ok kullanl denklemler gelitirmi, grelilik
mtr. Maxyvell, elektrom anyetik alanlarn yapsn ve yasalarn, nicel/matennatiksel olarak
\
amt.
betimleyen ok kullanl denklem ler gelitirm i, grelilik ve kuantum kuramlarna giden yolu
(12) R.T. Glezebrook, James Clerk Maxweel and Modern Physics (James Clerk Maxwell ve
amt.Fizik) Londra, 1896,

bu konudaki son tutumu iin bkz. kendi eseri,

Blm 9. Maxwell'in
ada
(12) R.T. G lezebrook, James Clerk Maxweel and Modern Physics (James Clerk Maxwell ve
A Treatise on Electricitiy and Magnetism (Elektrik ve Mknatsllk zerine Bir deneme) 3. basm,
ada Fizik) Londra, 1896, Blm 9, Maxwellin bu konudaki son tutumu iin bkz. kendi eseri,
Oxford. 1892, s. 470.
A Treatise on Electrictiy and Magnetism (Elektrik ve Mknatsllk zerine Bir deneme) 3. basm,
(13) Astronominin mekanik dalnn gelimesindeki rol iin bkz. Kuhn, a.g.e., Blm 7.
Oxford. 1892, s. 470,.
(13) Astronominin mekanik dalnn gelimesindeki
103 rol iin bkz. Kuhn, a.g.e.. Blm 7.
103

1890'dan sonraki yllarda bilim adamlar gerek deneysel, gerek kuramsal

alanda
uzun sonraki
hareketleri
bir urayllarda
ilikin
Ama,
etere
iine girdiler.
1890dan
bilim adam
lar
gerek
deneysel,
gerekalglamak
kuram sal
vealanda
incelemecile
etmekti.
Baz
eter srklenmesini
MaxweH'in
mal
kuramna
uzun bir ura iine girdiler. Ama, etere ilikin hareketleri
alglamak
rin
karn, Baz
deneysel
deer
abalar
bulmalarna
sonulan tartmaya
vealdklar
eter srklenmesini
M axw eirin
kuramma
mal etmekti.
incelemecile
tamamyla
ve
ise, bata
urad. Kuramsal
baanszla
Lorentz
almalardakarn,
rin aldklar
sonulan tartmaya
deer bulmalarna
deneysel
abalar
Fitzgerald
verici baz balanglar
'inbaanszla
giriimleri olmak
yapld.ve
umut almalarda
tam am yla
urad.zere,
Kuramsal
ise, bata Lorentz
nihayet
Fakat
bulmacalar
daha
nce bunalmla
veverici
sonuta ortaya
F itzgeraldn
giriimbaka
leri olmak
zere,kt
umut
baz
balanglar
yapld.
bir durum
raFakat
tipikve
zg sonuta
kuramlar
rakip
olduunu
baortaya
bakagrdmz
bulmacalar kt
nihayet
daha karmaas
nce bunalmla
bukarmaas
gsterdi.
m zelgrdmz
Einstein'
1905 ylnda
tarihsel sah
Grelilik kuram,
ra zg (14)
bir durum
olduunu
tipik rakip
kuramlar
bazerinde(14)
negsterdi.
meydana
kt. zel Grelilik kuram, 1905 ylnda bu tarihsel sah
Einsteinm
hemen tamamyla tipik olduklarn syleyebiliriz.
hemen
rnein
neBu
zerinde
meydana
kt.
Her birinde
problem
olaan
yeni kuram,
faaliyetinde
zmleme syleyebiliriz.
Bu rnein
hem enyalnzca
hemen tam
am yla
tipik olduklarn
bir baarszlktan
stelik
belirgin
sz
ortaya
konusu bu
kabilmitir.
H er birinde
yeni kuram , sonra
yalnzca
olaan
problem zm
lem
e faaliyetinde
olan ortaya
bir gstergesisonra
kuram kabilmitir.
ve bunun
eitliliinin ortaya
ile yebu
k
belirgin
bir baarszlktan
stelikkmas
sz konusu
bir
kuramn
arasnda
ilan
edilmesi
yirmi
en
nik
yllk
zaman
gemitir.
fazla
ve bunun bir gstergesi olan kuram eitliliinin ortaya kmas ile ye
ki orada
Buna
durumuydu
tek istisna,
all
ni kuram
n ilanKopemik'in
edilm esi arasmda
en fazla
yirm ibilim
yllkd
bir etkenlerin
zaman gemitir.
durumda, ki
kuramn
olmutu.
yeni
bir rol
mam
dorudan
Buna apta
tek istisna,
K opem
ikinBu
dummuydu
orada
bilim bunalma
d etkenlerin
all
olur. Bu
tepki apta
ktn
doru
olarakbirmeydana
denli tipik
bir
bir
dnmekyeni
mam
rol olmutu.
Bu durumda,
kuramm
bunalma
dorudan
durum
edelim,
olmamakla
ilave
da
ne
beraber,
hzlanmasna
kn
unu
bir tepki olarak m eydana ktm dnm ek doru olur. Bu denli tipik bir
de, bilim
adamlarnn
den
sorunlarn
Olan olm
gn,demine
gir
nceden
durum
am aklahepsi
beraber,
unu da
ilave edelim
, knok
hzlanm
asna
ne
bilim uygulamas
olaan
stelik
bu so
zamana
mi
denbulunuyordu.
olan sorunlarm
hepsiode,
bihm kadarki
adamlarmm
gn,demine
ok pnceden
gir
yaknbilim
runlarn
olduklar
deilse
zmlenmi
inancnbupe
ya daohi
zme
mi bulunuyordu.
stelik
zamana
kadarki
olaan
uygulamas
so
zaman,
kt
bu
su
duygusunun,
kadar ar
yzne
kitirmiti.
Baarszlk
runlarn zm lenm i ya da hi deilse zme yakn olduklar inancn
pe
bir tr
olabilmesinin
Sz konusu
de nedeni
zaten buydu.
pc
kitirmiti.
Baarszlk
duygusunun,
su yzne
ktyeni
za;man,
bu sorun
kadar ol
ar
de buydu.
sayd,
baarszlk
uranlan
hibir
gene
zc olur
pc olabilm
esinin
de nedeni
zaten
Sz ama
konusu
yenizaman
bir traknlk
sorun ol
olsun,
ister problem
ister
yaratmazd,
nkbaarszlk
ilk
sayd, uranlan
gene
de bulmaca
zc olur
am abilinmezlerin
hibir zamandaha
aknlk
herkese
olarak, sz konusu
kabul edilir.
Son
denemede
zmlenemeyecei
yaratmazd,
nk ister problem
ister bulmaca
olsun,
bilinmezlerin
daha ilk
buzmlenemeyecei
ve bunalmm
rneklerin paylatherkese
oynad
ettiimiz
denemede
kabulbilimde
edilir. Son
olarak,rol
szetkile
konusu
her
bir
bir
daha
gsteren
yici
deinelim:
zellie
ekilde
karlalan
ettiim iz bu rneklerin paylat ve bunalmm bilimde birinde
oynad
rol etkile
bilim dalnn
herhangi bir
sahne ol
sorunun
ilikin olduu
yici birzm,
ekilde gsteren
bir zellie
daha deinelim:
herbunalma
birinde karlalan
Fakat bunalmsz
de olsa
birsahne
ksmen
dnemlerde
mad
bulunmutu.
ortam
sorunun
zm, ilikin
olduu
bilim
dalmm herhangi
bir bunalma
ol
dambu
zmler
yaklak
hi
ekmediler.
ad
dnemlerde
ksm
endikkat
de olsa
bulunmutu. Fakat bunalmsz bir ortam
rnekler arasnda,
nceden tamamyla tahmin edi
daEle
bu aldmz
yaklak zmler
hi dikkatzmn
ekmediler.
da
nl
tek
durum,
ayn
lebildii
zamanda
en
nce
nc
Ele aldmz rnekler arasmda,. zmn olandr.
nceden sa'dan
tanaamyla
tahmin
edi
grlerinin
nceliini
yapmas.
Kopemik'in
yzylda
lebildiiAristarchus'un,
tek durum, ayn
zamanda da
en nl olandr.
s a dan
nce imdi
nc
daha kapal
retilere
sk skAristarchusun,
tekrarlanan (dedktif)
olsayd
dogmatik
akla
yzylda
Kopemve
ikin
grlerinin
nceliini
yapmas.
imdi
on
alan)
merkez
n
gelimesine
helyosentrik
astronomi
yzyl
(gnei
sekiz
akla sk sk tekrarlanan (dedktif) ve dogmatik retilere daha kapal olsayd
tarihsel
(15)
balam
benimsemek
Fakat
bu
cehelyosentrik
gr
balam olabilirdi.
(gnei merkez alan) astronomi gelimesine on sekiz yzylb
n
att
olur.
Aristarchus
ortaya
gzden
zaman,
tnyle
karmak
ce balam
olabilirdi.
(15)
Fakat
bu grgrlerini
benimsemek
tarihsel
balam
b
herhangi
sistemin
aklc
herkese
dnya-merkezli
grnen
tnyledaha
gzden
karm
ak olur.
A ristarchus (jeosantrik)
grlerini ortaya
att
zam an,
gne-merkezli
bir
stelik
sorunlara
bir sis
yoktu.
kmaz
karlalabilecek
herkese
daha
aklc
grnen
dnya-m erkezli
(jeosantrik)
sistemin herhangi
astronomisinin
Ptoleme
tm
gelemezdi.
akla
dahi
bulunaca
temde
zm
bir kmaz yoktu. stelik karlalabilecek som nlara gne-merkezli bir
sis
tem
de zm
bulunaca
akla dahi
gelemezdi.
astronomisinin tm
1953) s.e27-40.
II (Londra,Ptolem
Whittaker,
a.g.e.,
ve Blm
Blm I, s. 386-410
(14)
The
Ancient Copernicus
of
Samos:
Heath,
Aristarchus
(15) Aristarchus'un eseri iin bkz.. T.L..
(14) Whittaker, a.g.e;, Blm I, s. 386-410 ve Blm II (Londra,
1953)
s. 27-40.
Aristarchus'un
baarsnn
(Sisam'l
Aristarchus: Eskilerin Kopemiki) Oxford, 1913, II. Blm.
(15) Aristarch.usngeleneksel
T.L.. Heath, ar
of Samos:
Ancienf
Copernicus
Arthur
iin bkz.The
Koestler,
The
ihmali
bir rnei
konusundaki eseri iin bkz..
grn
olduka Aristarchus
(Sisaml
Aristarchus:
Eskilerin
Kopemiki)
Oxford,
1913,
II.
Blm.
A
ristarchusn
baarsnn
Sleepwalkers: A History of Man's Changig Vision of the Universe (Uyurgezerler : insann
Evreni
ihmali konusundaki geleneksel
grn
Londra,olduka
Alglayndaki
50. bir rnei iin bkz. Arthur Koestler, The
1959, s.ar
Deiikliklerin Tarihi)
Sleepwalk'ers: A History of Man's Changig Vision of the Universe (Uyurgezerler: nsann Evreni
Alglayndaki Deiikliklerin Tarihi) Londra,104
1959, s. 50.
. 1 0 4

gelimesi, btn zaferleri ve sonraki k ile birlikte, Aristarchus'un g

Aristarchus'un
o devirde
grleri
izleyen
yzyllara
Ayrca
rlerini
gelimesi,
btn
zaferlerirastlar.
ve sonraki
k
ile birlikte,
A ristarchusun
g
nermeleri
nirlerini
almak iin
de ortada
neden
ciddiye izlyen
yoktu. Kopemik'in
hibir
yzyllara
rastlar.
Ayrca
o devirde
Aristarchusun
grleri
daha
basitti,
bile,
Ptoleme'ninkilerden
gelimi
ok daha
ni ciddiye
alm
ak iin olmakla
de ortadabirlikte,
hibir neden
yoktu. K opemne
ikin
nermeleri
gibi, eldeki gzlem
greceimiz
doruydu.
de daha
nebile,
leride
iyi
daha
ok daha gelimi olmakla birlikte, Ptolem eninkilerden
ne dahatestle
basitti,
temel salamam
dierine
ri,nebudesistemlerden
biriniileride
etmek iin hibir
tercih
daha doruydu,
daha
iyi greceimiz
gibi, eldeki
gzlem testle
etkenler
t.ri,B
Kopemik'i
altndabirini
astronomlar
bukoullar
sistemlerden
dierine tercih
etmekyelemeye
iin hibirynelten
temel salamam
zaten birinci
yeniliin ynelten
den
herkesin
artk astronomlar
de
yaandm kabul
ettii
t. birisi
B koullar
altmda
K opem
ikive
yelemeye
etkenler
ki,zaten
edersiniz
bu, takdir
recede
astronomlar
(vekabul
sorumlusu
den birisi
herkesinolan
artkbunalmd
yaandm
ettii ve
yeniliin
birinci de
ifade edersek,
Ptoleetkenddeildi)
Aristarchus'a
yneltecek
recede sorum
lusu olan bir
bunalm
(ve bu,Baka
takdirtrl
edersiniz
ki, astronom
lar
ve rakipPtole
bir
me
baaramamt
kendi sorunlarn
astronomisiyneltecek
zmlemeyi
Aristarchusa
bir etken
deildi) Baka
trl ifade edersek,
aldmz
Eleam
dierbir
gelmi,
hatta
geiyordu.
gre
ans tanmann
me astronom
isi kendizaman
sorunlarn
zm
lem
eyi baaram
t ve rakip
bu denli
rnekte,
eksiksiz
ileride
olacak
bir grn
iki
gre
ans
tanmgeerli
ann zam
an gelm
i, hattanceden
geiyordu.
Ele aldm
z tah
dier
bir mad
yoktur.
karan
durum
min
tutumay
iki edildii
rnekte,bir
ileride
geerli
o l Fakat
a c ^ bir
grn atmosferden
nceden bu denli
eksiksiz
tah
Hooke
yzylda Rey,
ilk kuramlarn
demin
yani 17'nci
alanyoktur.
aklamaya
ile edildii
bir durum
Fakat tutumay
atmosferden
karan
bir mve
ad
dikkate
alnmave
gelitirdikleri
balangta
yeterince
Mayow'un
de ile aklam
aya alankuramlarn
ilk kuramlarm
yani 17nci
yzylda
Rey, Hooke
o zamanki
olaan
biliminalnmabu almalarn
gn
biri de
masnn
M ayownedenlerinden
un gelitirdikleri
kuram
larn balangta
yeterince
dikkate
ve almalarm
ilintibilimin
sorunlu noktalarla
hibir
kurmam
demine
bulunan duyarl
masmmgirmi
nedenlerinden
biri de bu
o zamanki
olaan
gn
(16)
18 ve
kritiklerin
greliliki
Newton'u
eletiren
olmalaryd
kukusuz.
demine girm
i bulunan
duyarl
ve sorunlu
noktalarla
hibir
ilinti kurmam
ihmal edilmeleri
de san
tarafndaneletiren
19'uncu
uzun sregreliliki
bilim adamlar
yzylkukusuz.
olm alaryd
(16) Nevvtonu
kritiklerin
18 ve
bir
dayanyordu.
kuramama
sorununa
buna benzer
rz19uncu
koutluk
yzyl bilim adam lan tarafmdan uzun sre ihmal edilmeleri de samgibi, hazrda duran bir
de tekrar
tekrar
n zBilim
bunafelsefecilerinin
benzer bir koutluk
kuram
ama gsterdikleri
sorununa dayanyordu.
Bibir
yap ina etmek
zerinde birden
veri birikimi
Bilim felsefecilerinin
defazla
tekrarkuramsal
tekrar gsterdikleri
gibi,mmkndr.
haznda duran
retmenin,
zellikle
yeni bir
da, bu
tr kuramsal
baktmzda
almaklar
tarihine
lim
veri
birikimi
zerinde birden
fazla
yap
ina etmek
mmkndr.
Bi
zor olmadn
gryoruz.
hiretmenin,
paradigmann
ilk gelime
lim tarihine baktm
zdaaamalar
da, bu trsrasnda,
almaklar
zellikle
yeni bir
bilim daimin
adamlarnn,
ge
ii,aam
altklar
bilim
Fakat
bu almakilkretme
paradigmanm
gelime
alan
srasmda, hi
zor olmadn
gryoruz.
olarakdaimin
seyrek bilim
dnda, pek
giritik
aamalar
limesindeki
paradigma-ncesi
Fakat bu alm
ak retme ii, bilim
adamlarmm,
altklar
ge
zel durum
ancak
ve bilimin daha sonraki
okolarak
evriminde
biresindeki
leri
abadr paradigma-ncesi
lim
aam alar
dmda,de
pek
seyrek
giritik
kavramsal
salad
Birsonraki
paradigmann
larda
olgudur.
leri rastlanabilen
bir abadr vebir
bilimin
daha
evrim inde
de ancak
ok zelaralar
durum
olduklar
belirledii
zmlemekte
gene
paradigmann
lardaayn
rastlanabilen
bir olgudur.
Birsorunlar
paradigmanm
salad yeterli
kavramsal
aralar
ilerlemesini
bilim en hzl
sayesinde
srece,
gvenli
kullanlmas
bu aralarn
gene ayn
paradigm
anm belirledii
sorunlar
zmlemekte
yeterli
olduklar
vearalarm
ak:
ileyebilir.
kadar
en derinlerine
sorunlarn
kaydeder
srece, bu
gvenli
kullanlmas
sayesinde
bilimNedeni
en hzlgayet
ilerlemesini
byk
de retim
olduu gibienbilimde
retimde
tpk
kaydeder
ve sorunlarn
derinlerine
kadararalarnn
ileyebilir.yenilenmesi
Nedeni gayet
ak;
yaplr.
koullarda
gerektiren
mutlaka
bir
lks
ve ancak
saylr
tpk
retim
de olduu
gibibunu
bilimde
de retim
aralarnn
yenilenmesi
byk
yenilenmeyi
buntr
Bunalmlarn
b ir l k s s a y da
lrzaten
ve a nen
c a kbyk
bununemi,
m u tla karalarda
a g e re k tire
k obir
u lla
rd a y a p lr.
habercisi
gerektirecek
enen
koullarn
amaz
B unalm larn
da zaten
byk
nem i, olmalardr.
aralarda bu tr bir yenilenm eyi
gerektirecek koullann en amaz habercisi olmalardr.

(16) Partington, a.g.e,, s. 76-65.

(16) Partington, a.g.e., s. 78-85.

105
105

VIII. BUNALIMA GSTERLEN TEPK

VIII. BUNALIMA GSTERLEN TEPK

Bunalmn yeni kuramlarm ortaya kmas iin gerekli bir nkoul oldu
n yeni bunun
kuramhemen
larm ortaya
kmas
gerekli bir
nkoul var
oldu
kabul edersek,
ardndan
adamlarnn
bilimiin
bunalmn
unuBunalm
unu nasl
kabulbir
edersek,
bunun hemen ardmdan
bilim
adamYantn
lanm n bunaluhm
var
basit olduu
sormamz
gerekir.
lna
tepki gsterdiklerini
lna
nasl
bir
tepki
gsterdiklerini
sormamz
gerekir.
Yantn
basit
olduu
da
nemli bir ksmm bulmak iin her eyden nce gzlemlememiz ge
kadar
kadarbilim
da nemli
bir ksmm
bulmak
eyden
nce gzlemlememiz
ge
ve iin
uzunher
aykrlklarla
reken,
adamlarnn
sreli
ok ciddi
karlatklar
reken,bile
bilim
larm m deil,
ok ciddi
ve uzun sreli ayknhklarla
karlatklar
neadam
Bilim adam,
inancn
yaptklar
zaman
ne yapmadklardr.
zam an bile ve
ne yeni
yaptklar
deil,incelemeye
ne yapm adklardr.
adambunalma
, inancn
kendisini
kaybetmeye
almaklar
balasa da,Bilim
kaybetm
eye
ve
yeni
alm
aklan
incelemeye
balasa
da,
kendisini
bilim
getiren paradigmay hibir zaman terk etmez. Yani
dilinde
felsefesi bunalma
getiren paradigm
ay hibir
terkbilim
etmez.
Yaniiin
bilim
felsefesi
dilinde
edilenzaman
olarak kabul
bu anlam
adam
aykrlk,
kar-rnek
tamaz.
kar-m
ek olarak
kabul
edilenolgulardan
aykrlk, bilim
adam iin
bu anlam
tarihsel
Bu
ksmen
genelleme,
yola karak
gerek
vardmz
vetamaz.
Bu genellem
e, ksm
en tarihsel
olgulardan yola
vardm
ve gerek
sonra daha
bundan
olarak vereceimiz
daha nce
geni
gerekkarak
vermiz olduu
bundan
sonra daha
geni olarak vereceimiz
gerek daha
nce vermi
olduu
rneklerle
basit bir nermedir.
muz
btn bu
r
temellendirdiimiz
Aslnda
muz rneklerle
ellendirdiimiz
basit bir nermedir.
Asimda
bu r
paradigmatem
nekler,
reddine
tam olarak
ilikin incelememizin
karaca
ortaya btn
paradigm
a reddine ilikin
incelememizin
tamkez
olarak
ortaya konumu
karaca
bir kuram bir
bilimsel
olgunun
kk ipularyd:
unekler,
paradigma
olgunun kk
ipularyd;
bilimsel
kuram
bir
kez
paradigma
bir
aday
yerinibir
hazrda
sonra ancak
naugeldikten
baka
alabilecek
almakkonumu
na geldikten
ancak Bu
hazrda
yerini
alabilecek
bir baka
alm ak aday
klnabilir.
geersiz sonra
dorudan
nedenle,
varsa
'doayla'
karlatrmal
varsa geersiz
klnabilir.
Bu bir
nedenle,
dorudan karlatrm
gibi yntemle
ilgili
ilemin,doayla
bilimsel gelimenin
tarihsel inceal
yanllama'
yanllam
a gibi
yntemle
ilgili
bir ilemin,
bilimsel
gelimenin
ince
benzerlii
sonucu
Bunu de
yoktur.tarihsel
hibir
srelerle
lenii
karlan
ortaya
leni! bilim
sonucu
ortaya karlan
srelerle
hibir
yoktur. Bunu de
kuramlar
zaman reddetmediklerini
mekle,
bilimsel
adamlarnn
hibirbenzerlii
mekle,
adam lanm
n bilimsel
kuramlar
zamanbureddetmediklerini
da bilim
deneylerin
kuramlarm
reddine
vehibir
ilikin deneyim
yahut
srete nemli
kuram larm
reddineistemiyoruz.
ilikin deneyim
ve deneylerin
bu srete
nem}!
biryahut
istediimiz
ve tartma
sylemek
olmadm
Sylemek
yeri da
bir yeri
olmadm
sylemek
istemiyoruz.
Sylemek
ve tartmada
giderek
haline gelecek
olan nokta
Bilim adamlarn
udur.istediimiz
merkezi
mzn
m erkeziolan
haline
gelecek reddetmeye
olan nokta udur.
Bilim
adamlarm
da
(mu
gtren
bir kuram
kabul edilmi
hamzm
uslamlama
nce giderek
ha nceilemi,
kabul edilm
i olangerek
bir kuram
gtren uslamlama
(m u
hakeme)
daha ba
ile karlatrlmasndan
bu kuramn
dnyareddetmeye
bu kurammHerhangi
gerek dnya
ile karlatu-lmasmdan
dahaayn,
ba
kahakeme)
bir paradigmay
de iermektedir.
etkenleriilemi,
reddetme karan
ka etkenleri
debir
iermektedir.
bir paradigmay
ayn
daima
kabul etme
karardr. Bu reddetme
karara yolkaran
zamanda
bakasn daHerhangi
aan us
zamanda
daim
bir bakasmda,
da hem
kabul
etme
Bu karara
yol aan us
ile karlatrl
her
ilekarardr.
doa
lamlama
hem birbirleri
iki aparadigmann
lamlama
her ki paradigmanm da, hem doa ile hem birbirleri ile karlatrlgerektirir.
malarn
malarm
gerektirir.
Buna ilave
olarak, bilim adamlannm srf aykrlklarla ve kar-rneklerle
Buna ilave
olarak,
bilim reddetmeleri
adamlarmm srf
aykrlklarla
ve kar-meklerle
ikinci bir ne
zayflatan
olasln
iin
paradigma
karlatklar
karlatklar
reddetmelerigelitirirken
olaslm zayflatan
ikincibubirde
ne
ayn zamanda
daha vardr.iin
den
Bu paradigma
yndeki kantlamam
den daha
vardr.
Bu yndeki
gelitirirken
zamanda
bu de
Paradigma
olacam. ayn
ana
nemenin
birini kantlamam
reddine
tezlerinden
daha ngrm
Yani
nemenin
ana tezlerinden
birini daha
ngrm
olacam.
Paradigma reddine
olgu dzeyindeydi.
tamamyla
yukarda
savlar
ne srdmz
ilikin
ilikin
yukarda
ne geerli
srdmz
savlar
tamamylakuramn
olgu dzeyindeydi.
Yani
kar-rnekleriepistemolojik
biri zaten
olan bir
u anda
her
herByle
biri zaten
u iin
andade,
geerli
olan
bir epistemolojik
kuram
m kar-mekleriolmas
halinde, bu
tezin doru
olduu
burada
savunduum
dir.
dir. Byle olduu iin de, burada savunduum tezin doru olmas halinde, bu
106
106

savlarn en iyi olaslkla yapabilecekleri yeni bir bunalm yaratmak, ya da da

en iyiedersek,
olaslklahalen
yapabilecekleri
yeni
bir bunalm
yaratmak,pekitir
ya da da
olan bunalm
hasavlarn
srmekte
ciddi ekilde
doru ifade
ha doru
ifadeBu
edersek,
ciddi ekilde
bunalm
pekitir
olacaktr.
kendi
felsefesrmekte
mek
savlarnhalen
yankuramnolan
sz konusu
balarna
m ek olacaktr.
Bu savlarn
sz
konususavunucular
felsefe kuramm
kendi
balarnakar
yanaz nce
llamalar
olanakszdr
aykrlkla
kuramm
nk
llamalar
kurammbenzer
savunucular
nce aykrlklaya
kar
bilimolanakszdr
grdmze
laan
adamlarnda nk
davranacaklardr:
ekilde az
laan
bilim
adamlarm
da
grdmze
benzer
ekilde
davranacaklardr;
ya
ni,
bir
kaldrmak
derhal
herhangi
ortadan
elikiyi
grnrdeki
iin kuramla
ni, eitli
grnrdeki
herhangi
bir elikiyi
derhal
kaldrmak
iin kuramla
rn
biimlerde
ayakst
bazortadan
ala
deiiklikler
ayrtrp
yapmaya
rn eitli
lerde
ayrtrp
ayakst
baz ve
deiiklikler
yapmayayazma
ala
caklardr.
Bubiim
deiiklik
ekilde
yaplm
uyarlama bilimsel
birok
caklardr.
Bu ekilde
yaplm birok
uyarlama bilimsel
yazma
bile. Dolaysyla
girmitir
ettiimiz ve
oktan
szndeiiklik
kar-rnekepistemolojik
oktan
bile. Dolaysyla
szn
ettiimiz
epistemolojik
ciddi
tefek aksaklklarn
lerin
ufakgirmitir
tesinde
bir rahatszlk
olutura
konusukar-meklerin ufak
tefek
aksaklklarn
tesinde
ciddi
bir rahatszlk
konusu
olutura
bilmeleri
ve farkl bir
yarattklar
iin,
bilimsel
elikileri

aan
yepyeni
bilm eleri iin,
yarattklar
yepyeni vestelik,
farkl bir
bilimsel

zmlemenin
dev
bilimsel
zorundadrlar.
salamakaan
kmasnelikileri
ortaya
zmlemenin
ortaya
km
asngzlemleyeceimiz
salamak zorundadrlar.
stelik,
dev
rimler
sonra
trde bir
eer bura
daha
balamnda
ileyibilimsel
balammda
dahayaratan
sonra gzlemleyeceimiz
trde
bir ileyi
eerartk
bura
darimler
da geerliyse,
bu aykrlklar bir kez
sonra
aldktan
eliki
da da
geerliyse,
eliki yaratan
budaha
ayknlklar
bir kezolarak
aldktan
sonra
olgu saylmazlar.
Aksine,
birer
bu artk
basit
ol
nce aykrlk
grlen
basit bilimsel
birer olgu
saylmazlar.
Aksine,
nceyeni
aykrlk
olarak
grlen
bu ol
kuramn
getiren
baka bir
gular,
bilgiye
bak
asndan
yorumdaha
trl
gular, bilimsel
baka
birbaka
yorum
getiren
yeni
kuramn
bSc asndan
dahi
bi
totolojiler
yani
olarak bilgiye
olmas
grlrler,
dnlemeycek
totolojiler
yani baka trl olmas dahi dnlemeycek bi
mantksalolarak
haline gelirler.
rer
dorugrlrler,
rer
mantksal
haline gelirler.
olarakdoru
Newton'un
rnek
kinci Hareket Yasas'n ele alahm. Son haline
rnek
N evtonun
kinci Hareket
Yasasm
ele alahm.
Son haline
yzyllar
kuram dzeyinde
sren zorlu
ge
gelmesi
olgu ve
iinolarak
aratrmalar
gelm esi
iin olgu
ve kuram
dzeyinde
yzyllar
sren
zorlu
aratrmalar
ge
Newton'un
olanlar
olmasna
kuramna
bu yasa, hi
bal
rekmi
karn
iin
saf-mantk
bir
nermesi
rtemeyecei
rekmi
olm asna
karn N ewbir
tonun
kuram na
bal olanlar
iin bu yasa,(1)
hi
ilevi grmektedir.
gzlemin
bir gzlemin
rtemeyecei
bir saf-mantk
nermesi
ilevi grmektedir.
Blmde'de,
deimez(1)
greceimiz
gibi, kimyadaki
Onuncu
ayn ekilde
(sabit)
O nuncu
B lm
dede,
ayn ekilde
greceim iznce
gibi,evrenselliine
kimyadaki deimez
oranlar
Dalton'un
kuku
yasas,
almalarndan
ile(sabit)
baklan
Dalton'dan sonra
konumundayken,
bir deneysel
oranlar
yasas,
D altonunbulgu
alm
alarndan nce evrenselliine
kuku
rastgele
tekkonum
ile baklan
rastgele tanmlanmasnda
bir deneysel bulgu
D altondan
sonra
bileiklerin
kimyasal
bamaundayken,
hibir deneysel
almann
gebama
temel bir tek
halinehibir
Bilim adamlarnn
kimyasal
bileiklerin
tanmlanmasmda
almanm
geldi. deneysel
dnlemeycek
kar
kmas
reddet
aykrlklarla
karlatklar
kar kmasvednlem
eycek temel
bir ge haline
geldi. Bilim adamlarmm
iin paradigmalarn
kar rneklerle
de buna ok
medikleri
benzer bir konuma
genellemesinin
ulamas beklenileaykrlklarla
ve kar rneklerle
karlatklar
iin paradigmalarn
reddet
hem
adam
de bilim
bilir,
hem en ufak zorlukta
medikleri
de bunaparadigma
ok benzerreddedip
bir konuma
ulamas
beklenilenkgenellemesinin
devamhem
etmek
olmaya
bilir, nk
en olanakszdr.
ufak zorlukta paradigm a reddedip hem de bilim adam
Tarih isimlerini
olmakla beraber kukusuz bu tr bunalmla
kaydetmemi
olmaya
devam etmek
olanakszdr.
kalan
Tarih isimlerini kaydetmemi
olmakla
berabervazgemek
kukusuz bu
tr bunalmla
zorunda
yznden bilim
yapmaktan
ra dayankszlklar
ra
srasmdakalan
adamlarek
bilimvazgem
dazorunda
ra ok
dayankszlklar
yapm aktan
Sanatlar bilim
gibi yaratc
kii olmutur. yznden
pek
bir yarabir dnyada
yndan
baka
yaayabilmelidirler.
zorunlulua
pek ok
kii olmutur.
Sanatlar
gibi yaratc Bu
bilim
adamlan da
srasmda
km
bilimsel
Sanrm
zmda
elikisi' olarak
ym dan
kmaratrmann
bir dnyada 'temel
yaayabilmelidirler.
Budeinmitim.
zorunlulua (2)
baka
bir ya
tekdeinmitim.
tek balarna
yol aabilecekleri
paradigma deiiklii
kar-rneklerin
zmda bilimsel de
aratrmanm
temel
elikisi olarak
(2) Sanmm
Do
bilimi
bir meslee
terk edip
ynelmeleridir.
budur,
insanlarn
yanieklerin
kar-m
de tek
balarna
yol baka
aabilecekleri
tek paradigma
deiiklii
belirleyen
paradigma
sonra, artk pa
amz
budur,
yani
insanlarm
bilimi bir
terkilk
edip
baka birbulunduktan
meslee ynelmeleridir.
Do
bak
aya
aya bak amz belirleyen bir ilk paradigma bulunduktan sonra, artk pa
t) zellikle bkz, bu konunun tartld N.R. Hanson, Patterns ot Discovery (keif rntleri)
1958,
Cambridge,
99-105.
t ) zellikle
bkz,s.bu
konunun tartld N.R. Hanson, Patterns of Discovery (keif rntleri)
(2)Cambridge,
Bilimsel Aratrmada Gelenek ve Yenilik" The Essential Ten
T:S. Kuhn,1958,
"Temel
s, Srtme,
99-105.
of UtahTenUniverstiy
in Scientific
Third ve
(1959),
Innovation
sion:
and
(2) Tradition
T:S. Kuhn,
Temel
Srtme,
Bilimsel Research",
AratrmadaThe
Gelenek
Yenilik
The Essential
Bilimsel
Creative Scientific
Conference
on the Identification
Research
sion: Tradition
and Innovation
in S cientific ofResearch",
The Third Talent
(1959),(Yaratc
Universtiy
of Utah
der.
Aratrma
nc
Konferans)
adl kitapta,
Saptanmas
Utah niversitesi
Yetenein
zerine
Research
C onference
on the
Identification
of C reative
S cie ntific
Talent (Yaratc
Bilimsel
ilgilendiren
Sanatlar
162-177.
bir durum
City, 1959,
s. Utah
benzer adl
Calvin
V. Taylor,
Salt Lake
Yetenein
Saptanmas
zerine
nc
niversitesi
Aratrma
Konferans)
kitapta,iin
der.
Ameriiin
(Dgcnn
Psychology
Scientific
of imagination"
Psikolojisi)
Barron,Salt
bkz.,
Frank
'TheLake
Calvin
V. Taylor,
City, 1959,
s. 162-177. Sanatlar
ilgilendiren
benzer
bir durum
151-166,
zellikle
de
199,
Eyll
s.
s.
160. Scientific Ameri
dergisi)
(Bilimsel
can
bkz..
Frank Amerikal
Barron, The
Psychology of 1958,
imaginaTion (Dgcnn Psikolojisi)
can (Bilimsel Amerikal dergisi) 199, Eyll 1958, s. 151-166, zellikle de s. 160.

107
107

radigma olmadan aratrma yapmak diye bir ey sz konusu olamaz. Bu yz

de bir olmadan
den
reddi,yapmak
bir dierinin
yerini
paradigmann
deil
radigma
aratrma
diye bir
ey almasyla
sz konusuezamanl
olamaz. Bu
yz
se,
olur. Bilimi
paradigma deil
reddedilen
reddetmek
paradigma
den
de bir paradigmanm
reddi,bilim
bir dierinin
yerini
almasylaise,
ezamanl
deil
da sonunda
nn
bilim adamnn
bilim
adam
se,deil
reddedilen
paradigmiidir.
a deilByle
bilimbir
olur.
Bilimi
reddetmek
ise,meslekta
paradigma
lar
kendi
aletlerinde
beceriksizliinin
bir marango
arayan
nmtarafndan
deil bilim
adammm
iidir. Bylesuunu
bir bilim
adam da
sonunda
meslektazalan
benzetilebilir.
tarafmdan kendi beceriksizliinin suunu aletlerinde arayan bir m arango
srdmz grn aynsn, tam ters ynde de ayn kesinlikle
zane
benzetilebLr.
ifadene
edebiliriz:
bilimsel
kmad
kar-rneklerip
olamaz.
srdm
z grn aynsn,
tam ters
yndearatrma
de ayn kesinlikle
yle
bilimden
ayrdeden
ne
ifadednelim:
e d eb iliriz: olaan
k a r-bilimi
rn e k lebunalm
rm kmhalindeki
ad bilim
sel a ratrm
a olam
az.
dir?
Herhalde
birincide
rastlanmamas
deil.
hi bilim
kari rnee
tersine,
yle
dnelim
: olaan
bunalm
halindeki bilim
den Tam
ayrdeden
ne
daha
bilimi oluturduunu
olaan
'bulmaca'
tarz
so
dir? nce
Herhalde
birincide
hi kar rneesylediimiz
rastlanm am as
deil. Tam
tersine,
runlarn
olabilmelerinin
tek nedeni, bilimsel
var
sala
aratrmaya
daha nce olaan bilim i oluturduunu
sylediim
iz bu lmtemel
aca tarz
so
yan
ele alman
sorunlarn
tam olarak
paradigmann
hibir var
zernerunlarn
olabilm elerinin
tek nedeni,
bilimhepsini
sel aratrm
aya tem
el sala
(rneeyiidir.
iddia
edilen birka
daan
yapt sanlan
Bunuparadigm
dazem
paradigma
yan hibir
ann eleyaalm
sorunlarn
hepsini
tam olarak
geometrisel
ksa zamanda
in
hibir
aratrma
optik)sanlan
yiidir.
Bunu yapt
ya da iddia
edilen
birka problemi
paradigm retemez
a da (rne
mhendislik
ve sonunda
ilgiliez
olmu
aralar
in geom
etrisel optik)
ksa zam
anda haline
hibir gelmitir.
aratrm a Ara-gerele
problem i retem
'bulmaca'
her problem
gzyle
olanlarn
biliminaralar
bakt
olmu vednda,
sonundaolaan
m hendislik
haline
gelmitir.
A ra-gerele
ilgili
ve dolaysyla
bir bak
da bir
baka
asndan
kar-rnek
olanlarn
dnda,
olaan bir
bilim
in bulm aca
gzyle bakt
herbunalm
problem
kar-rnek
kayna
grd
yerde,
baka bolarak
ir bakgrlebilir.
a sn d an Kopernik'in
bir k ar-rnek
ve d o lay sy
la da her
bir bunalm
ardllar gzlem
diergrlebilir.
uyumla her
Ptoleme'nin
arasndakigrd
bir
ilgili
ileikkuram
kayna olarak
K o p ern
in kar-rnek
yerde,
Priestley
'nin,ileflojiston
'bulmaca'
gryorlard.
P tolem enin
dier ardllar
gzlem
kuram kuramnn
arasndaki gelitirilmesin
uyum la ilgili bir
debulm
bulmacann
kan
baarl birflojiston
sayd
ortaya
Lavoisi
zmkuram
aca
gryorlard.
P riestleynin,
nnolgu,
gelitirilm
esin
erd'nin
birb ukar-rnekti.
Nihayet,
Fitzgerald
gznde
Lorentz
e ortay
a k an
lm a c an n b aarl
bir zm
ve
sayd
olgu, gibi
L a v obi
isi
ve kar-m
limcilerin
Newtonbir
Maxwell'in
ya dabi
kuramlarnda
bulmacalar gibi
rastlanan
e r nin gznde
ekti.
N ihayet, Lorentz
ve Fitzgerald
eleri
olarak
grdkleri
kar-mekler
amazlar
gryor
lim cilerin
Nevvton
ve M axw
ellin Einstein
kuram larnda
rastlanan olarak
bulm acalar
ya da
du.
bir bulmacann
Dahas,
bir olarak
bunalmn
iin
dnmesi
var
am
azlar olarak
grdklerikar-rnee
eleri Einstein
kar-m
ekler
gryor
Aralarnda
bu kadar
bie tek
yeterlikar-m
ikisini
olmas
deildir.ee
du. Dahas,
birbana
bulm acanm
dnm esi
iin ayran
bir bunalmn
var
kesin
yorumlarn
farkl
bir bile
bunalm paradigmann
izgitekyoktur.
olm as
banaTersine,
yeterli deildir.
A ralarnda ikisini
ayran
bu kadar
kurallarn
daha
bulmaca
dabir
olaan
yava
oaltarak
zmnn
yava
kesin
izgi yoktur.
Tersine,
bunalm
paradigm
ann farkl
yorum
larn
veo
yeni
koullarn,
paradigmann
ortaya
ypratr
daha da
altarak
olaan bulm
acak
zm
nn k uhazrlar.
rallarn Yani
yavaortada
yava
herhangi
bilimselrkuram
aslnda
Vardr:
hibirkoullarm
yak
almak
bir
ypratryalnzca
ve yeni iki
paradigm
anm
ortaya
hazrlar.
Yani ortada
hersel
btn
zaman
kar-r-bir
kar-rnekle
ya da
iin
karlamaz,
aslnda yalnzca
iki alm ak
Vardr:
yakuramlar
hibir bilim
kuram
herhangi
karlarlar.
neklerle
kar-m
ekle karlam az, ya da btn kuram lar her zam an iin kar-rBu durum
nceleri insanlara nasl olup da farkl gzkebildi? Bu soru
neklerle
karlarlar.
eletirel
yu yantlamak
olarak
aydnlatlmas
ge
felsefenin
tarihsel
Bu durum iin
nceleri
insanlara
naslveolup
da farkl
gzkebildi?
Bu soru
Fakatolarak
rekir,
hi olmazsa
doru
imknveyok.
yapmamza
ki bunuakburada
yu yantlam
iin felsefenin
tarihsel
eletirel
aydnlatlm
asile
ge
sonucu
nermelerin
yanln
tartmasz
rekir, kiyalnzca
bunu burada
yapm amolgularla
za imknkarlamas
yok. Fakat hi
olm azsa
doru ile
bilimin
olarak
en uygun
genellemesine
rnei oluturdu
belirlenebilecei
yanln
yalnzca nerm
elerin olgularla
karlam
as sonucu
tartm asz
nasl
inancnn
uolarak
da
nedenoluturdu
iki
gster
yerleebildiini
akayacak
olup
belirlenebilecei genellem esine bilimin en uygun rnei
yakn
y.etinebiliriz.
mekle
daha
arasndaiki
kuram ile olgu
bir
u inancnn
nasl Olaan
olup dabilim,
yerleebildiin!
akayacak
neden
gster
salamak
rahatbir
uym
iin srekli
m ekle
yetinebiliriz.
O laanolarak
bilim,uramak
kuram ilezorundadr.
olgu arasmBu
da abay
daha yakn
da abay
lkla
birsalam
ya Bu
bir kantlama
snama
yanllama
grmemiz
uyUm
ak olarak
iin srekli
olarakyahut
uramak
zorundadr.
rahat
ve sz a
olasdr.
sanmamz
zmdr
aray
ama
Halbuki
asl
bulmaca
lkla b ir snam a o larak grm em iz yahut bir kantlam a ya da yanllam
olduu
konusu
paradigmann
zatenasl
araybulmaca
sanm amvaroluunu
z olasdr. bile
Halbuki
ama bulm geerli
aca zm
drvarsa
ve sz
bilim
ymna
adamna
sadece
zm bulmay
baaramamak
konusuborludur.
bulm aca varoluunu
bile zaten
paradigmann
geerli
olduu
varsa
dahaadam
da uy
burayabilim
Yanibaaram
bizim atasz
kuram
glge
drr,
balamaz.
ym na
borludur.
zm
bulm ay
am ak sadece
na
bir dorulama
bilgiyi buraya
aletini sular".
"kt marangoz
gundur:
glge drr,
kuram balam
az. YaniBilimsel
bizim atasz
daha dasuy
gundur: kt m arangoz aletini sular. Bilim sel bilgiyi bir dorulama s
108
108

reci olarak aklayan gr, aslnda baka kaynaklardan tretilmi bir

epistemolojik
kuramsal
fakat bilim
tartma
reci o larak akuramdr,
k lay a n gr,
asln drenimindeki
a b ak a kay n ak
lard an t
retilm iol
bir
metnini
bilimsal
birkuram
Bu
ufak
en
ynde
herhangi
bir tevik
oku
mutur.
epistem olojik kuram dr, fakat
bilimbile,
renim
indeki
tartm
a ol
doruluunu
sradan
sz
yan
konusu
kuramn
uygulamalarn
mutur.
Buadamn,
ynde en
ufak
bir tevik
bile, herhangi
bir bilim
m etnini ka
oku
bir kuramn
olduuna
Bylelikle
ntlayan
deliller
iin yeterlidir.
yan sradan
adam
n, sz inanmas
konusu uygulam
alarn kuram
n doruluunu
ka
o kurama
neden olduunu
inanmak
yeterli Bylelikle
uygulan
san
ntlayan rneklerinin
deliller olduuna
inanm
as iin iin
yeterlidir.
bir kuramn
mak
deildir. Halbuki,
rencilerkkuramlar
iten bile
uygulan
rneklerinin
o kuram abilim
inanm
ak iin yeterli neden dardan
olduunu bu
san
yetkisine
deil retmenlerinin
lunan
okuduklar metinlerin
m ak kantlarla
iten bile deildir.
H albuki, bilimverencileri'kuram
lan dardan
bu
dayanarak
kabul ederler.
iin
bir uzmanlklar
zaten
Herhangi
lunan kantlarla
deil retm
enlerinin
ve okuduklarlmad
m etinlerin
yetkisine
yoktur.HEitim
baka
metinlerde
seenekleri
uygula
dayanarak
kabulde
ederler.
erhangiamal
bir uzm
anlklar yer
lmverilen
ad iin
zaten
ise
kant
bilim
malarn
amac
salamak
deil,
renciye
yrrlkteki
yap
baka seenekleri de yoktur. Eitim amal m etinlerde yer verilen uygula
ma
temelinde
Ugulamalarbilim
tarznn
yatan
gerek
paradigmay
m alarn
amac
ise kant
salam
ak deil, retmektir.
renciye yrrlkteki
yap
ten
btn gerek
metinlerin
olarak
zaman sz
farkl
makant
tarznn
temsunulsayd,
elinde yatanoparadigm
ay konusu
retmektir.
Ugulamalar
bilim
yorum
yer vermeleri,
olaslklarna
paradigma
yaandasz
adamlarnn

ten kant
olarak surtulsayd,
o zam
konusu
m etinlerin
btn farkl
etmemeleri
sz
yazanlarn
problemlerden
bulamadklar
bu
zm
kitaplar
yorum olaslklarna yer verm eleri, ya da bilim adam larnn paradigma

tek
davrandklar
Halbu
hattaadklar
yolbualabilirdi.
nyargl
sulamasna
yanlbulam
zm
problem
lerden sz
etm em eleri
kitaplar yazanlarn
bile asm
kitek
birhatta
byle
yoktur.
iin en
sulama
ufak bir neden
yanl
nyargl
davrandklar
sulam
a yol alabilirdi. H albu
halde,
sorumuza
kiObyle
birilksulam
a iindnecek
en ufak olursak,
bir nedenbilim
bile adamlar
yoktur. koruma ile doa
tepki gste
nasl bir
uyumda
aykrln
bagsteren
arasndaki
O halde,
ilk sorum
uza dnecek
olursak,bilincine
bilim adamlar
koruma
ile doa
kuramn
sylediklerimize
uygulamalarnda
rirler?
Az nce
arasndaki
uyum
da bagsterenbaklrsa,
aykrln
b ilin tin
e nasl bir tepkigr
gste
bilekuram
bir tepki
daha
uyandr
byk bir elikinin
lenlerden
fazla
yle n
rirler? Azok
nce
sylediklerim
ize baklrsa,
uygulam
alarmda
gr
Bilimde
her zaman
mas
gerekmiyor.
inat
lenlerden
ok daha
bykelikiye
bir elikinin
bile rastlanlr.
yle fazla stelik
bir tepkienuyandr
bile sonunda
sk grl
olaan
edii sk
boyun
yntemlere
elikilerin
m as gereloniyor.
Bilim de
elikiye
her zaman
rastlanlr.
stelik
en inat
yor.
beklemeyi
acelelere
etmektense
zaten olaan
Bilim adamlar
ou kez
elikilerin
bile sonunda
yntem
boyun edii
sk sk tercih
grl
konusu
onlar oyalaya
ederler,
bilim
hele ad
szam
yor. B ilim
lar zaten
p dalnn
u kez dier
acele kesimlerinde
etm ek ten se beklem
eyi tercih
Newton'un
cak
sorun
varsa.
ilk lmden
rnein,
bolca hele
ederler,
sz
konusu
bilim dalnn
dieryapt
kesim lerinde
onlar sonraki
oyalaya
tahmin
noktann
yl boyunca
ayn dnyaya
yakn olduu
altm
cak bolca
sorun varsa.
rnein,en
Nevvtonun
yapt
ilk lm
den edilen
sonraki
hareketin
gibi, gzlemlenen
nce de
hareketi,
deindiimiz
daha
altm yl
boyunca
ayn
dnyaya en yakn
olduu noktanm
tahm inancak
edilen
hibir baa
yarsna
matematik
iyigibi,
ulaabilmiti.
Avrupa'nn
h areketi,
daha nce de
dein d ien
im iz
gzlemfizikiler;
lenen hareketin
ancak
da Newton'un
ryarsna
buiti.
nl
elde edemeden
eliki ileen
urarken,
ulaabilm
A vrupann
iyi m atembir
atikyandan
fizikilerj
hibir baa
kimse bu
nerileri
Fakat
yasasnn
deitirilmesi
yaplyordu.
ters-kare
r elde edem
eden bu
nl eliki ile
urarken,
bir yandan
da Nevvtonun
aykrlk
bu
ve
almad
sonunda
byk
ciddiya
uygulama
nerileri
ters-k are yasasnn d e itirilm esi n erileri yaplyordu. Fakatkarsn
kim se bu
uygulama
hakl
yalnzca
1750aylnda
danerileri
sabr alm
Clairaut
gsterilen
ciddiya
adkard.
ve sonunda
uygulam
bu byk
aykrlk
karsn
kalaa
eskisi gibi
Newton'un
matematiin
yanl
daki
da gsterilen
sabr
haklolduunu,
kard. Clairaut
1750kuramnn
ylnda yalnzca
uygulam
indirgeneme(3) Her
bir hataya
bileceini
kantlamay
eyin basitkuram
baard.
daki m atem
atiin yanl
olduunu,
Nevvtonun
nn eskisi
gibi kala
(belki
basit olduu
bileay
durumlarda
kullanlan
dii
iin,
bileceini
kantlam
baard.
(3) Hermatematik
eyin basitdaha
bir hataya
indirgenemekulanlabildii
km
alanda
su
yzne
bir
baaryla
da baka
iin)
yadii
durum larda bile (belki kullanlan m atem atik daha basit olduu s
iin,
Gerek
her zaman
Mer
aykrln
yaratmasiin),
bunalm
birbaka
gerekmez.
rekli
ya da
bir alanda
baaryla
kulanlabildii
su yzne
km
s
ile Newton
hareketleri
olgular
sesin hz
gerek
gezegeninin
kr
rekli
bir aykrln
h er zam
an bunalm
yaratm
as gerekm
ez. Gkuramn
erek M er
elin
edilen tahminler
arasnda
varolduu
dan
saptanm
krelde
gezegeninin
hareketleri
gerekuzun
sesinsredir
hz olgular
ile Nevvton
kuram
kimse
bu
dnmemiti.
ekilde
ciddi
kuram
yznden,
sorgulamay
kiler
dan elde edilen tahm inler arasnda uzun sredir varolduu saptanm eli
olarak ok
zerine
yaplan
Bu
say
sonu
amalarla
elikilerden
kiler
yznden, ilki,
kim se
bu kuram
ciddibaka
ekilde
sorgulam
dnmemiti.
ve beklenmedik
kavutu.
birdenbire
sayesindeilki,
deneyler
Bu elikilerden
sonu olarak
ok baka amekilde
alarla zme
s zerine
yaplan
bir bunalm
rol oynamad
ise,sayesinde
ortaya kmasnda
hibir
kincisi
deneyler
birdenbire
ve beklenm
edik ekilde
zm sonucun
e kavutu.
yok olgenelkm
grelilik
birlikte sonucun
da,
Einstein'n
kincisi
ise, ortaya
asndakuramnn
hibir rol gelitirilmesiyle
oynam ad bir bunalm
da, E in stein m genel grelilik kuram nn gelitirilm esiyle birlikte yok ol-

(3) W. Whewell, History of The Inductive Sciences (Tmevarml Bilimlerin tarihi) Londra, gzden
geirilmi ikinci basm, 1947, Blm II, s. 220-221.

(3) W. VVhevvell, History of The Inductive Sciences (Tmevarml Bilimlerin tarihi) Londra, gzden
geirilmi ikinci basm, 1947, Blm II, s. 220-221.
109

109

du. (4) Bundan her iki elikinin de bunalmla balayan rahatszl yarata
du.kadar
(4) Bundan
her iki elikinin
de bunalmla
balayan
rahatszl
yarata
cak
temel dzeyde
sonucunu
grlmedikleri
karabiliriz.
Kar-orcak
kadar
tem
el
dzeyde
grlm
edikleri
sonucunu
karabiliriz.
K
ar-ornekler olduklar saptanarak ileriki almalar iin bir kenara konmalar ye
nekler olduklar saptanarak ileriki alm alar iin bir kenara konm alar yeterliydi.
terliydi.
Demek ki, aykrln bunalma yol amas iin salt aykrlk olmas yet
Dem
ek ki, aykrln
amasbelli
iinzorluklar
salt aykrlk
olmas
yet
Paradigma
ile doa bunalma
arasndakiyol
miyor.
daima
uyumda
sz ko
miyor.
Paradigm
a
ile
doa
arasndaki
uyumda
belli
zorluklar
daim
a
sz
ko
nusudur ve bunlarn ou genellikle nceden kestirilemeyen sreler saye
nusudur
ve
bunlarm
ou
genellikle
nceden
kestirilem
eyen
sreler
saye
sinde zamanla dzeltilir. Farkna vard her aykrl incelemeye kalkan bi
sinde
zamanla
dzeltilir.
Farkna
vard
her bulamaz.
ayknli Dolaysyla
incelemeye bir
kalkan
lim
adam
asl nemli
vakit
bitirmeye
ilerini
aykbi
lim adam
asl nemli
ilerini deer
bitirmeye
bulamaz.
Dolaysyla
geldiini
ne zaman
rln
bu
hale vakit
sormamz
veayk
toplu dikkate
gerekirbir
rln ne
zaman toplu
deer
hale
sormimdiye
amz gerekir
da herhalde
anlamyla
birgeldiini
sorunun
tam dikkate
genel
kadarveinbu
yant yoktur.
sorunun darnekler
herhaldenitelike
tam anlamyla
birberaber
yant yoktur.
imdiye
celediimiz
olmakla
uygun genel
belirlein
kural kadar
yeterince
celediimiz
rnekler
nitelike
uygun
olmakla
beraber
yeterince
kural
belirle
yici
deiller. Bazen
bir aykrlk paradigmann belirlenmi temel genelleme
yici deiller.
Bazen bir aykrlk
paradigmannsorununun
belirlenmi
temel genellem
aka sorgulayabilir,
lerini
Maxwell'in
kurae
eter srklenmesi
lerini
aka
sorgulayabilir,
eter
srklenmesi
sorununun
M
axw
ellin
ol
mn benimseyenler asndan anlam buydu. Yahut, Kopernik devrimindekuranungibi,
benimseyenler
asndan
anlamdokunmayan
buydu. Yahut,
birKopemik
sorunlara
srf pratikteol
aykrlk,,devrkninde
grnrde temel
duu
duu gibi,baz
grnrde
tem el byk
sorunlara
dokunmayan
aykrlk,,
srf
pratikte
engelledii
uygulamalar
tad iinbirbunalma
nem
yol
aabilir,
uygulamolan
alar uygulamalar
byk nem takvim
tad yapm
iin bunalma
yol aabilir,
kiengelledii
bu rnektebaz
sz konusu
ve astroloji
ile il
ki bu rnekte
szyzyl
konusu
olan uygulamalar
takvim
yapm
ve astroloji
ile il
Veya, 18.
olduu gibi,
bilimin
giliydi.
kimyasnda
olaan
kendi geli
giliydi.
Veya,
18.
yzyl
kimyasnda
olduu
gibi,
olaan
bilimin
kendi
geli
mesi, nceden yalnzca kk bir aksaklk saylan aykrlklar birden buna
mesi,
nceden yalnzca
kk arlk
bir aksaklk
saylan
aykrlklar
birden kim
buna
ancak atmosfer
balangcna
lm
ilikileri
sorunu
dntrebilir:
lm balangcma
aulk ilikileri
sorunu
atmulamt.
osfer kim
yasnda
kullanlan dntrebilir:
tekniklerin evriminden
bir ancak
konuma
sonra farkl
yasnda kullanlan
evriminden
sonrakoullarn
farkl bir konum
a ulamt.
Aykrlklar
acil duruma
da olduu
zellikletekniklerin
rahat
getiren baka
Aykrlklar
zellikle
acil
duruma
getiren
baka
koullarm
da
olduu
lkla varsaylabilir ve normalde bunlardan bir kann bir araya gelmesirahat
sz
lkla varsaylabilir
bunlardan
kanm birkarlat
araya gelmbuna
esi sz
konusudur.
Daha ncevedenormalde
gibi,bir
Koperiik'in
iaret ettiimiz
konusudur.
Daha nce
iaret
ettiimiz gibi,
Koperhikin
karlat
kaynaklarndan
biridede,
astronomlarn
sisteminin
Ptoleme
bu
urasndabuna
lmn
lmn
kaynaklanndan
biri
de,
astrnomlarm
Ptoleme
sisteminin
urasmda
bu
rasnda kalm elikileri yok etmek iin ura verdikleri srenin
bu denli
rasnda
kalm elikileri yok etm ek iin ura verdikleri srenin bu denli
olmasyd.
uzam
uzam
bunun gibi nedenler yznden zerinde allan aykrlk olaan bi
Bu ve olmasyd.
ve bunun
gibi nedenlerdaha
yznden
zerinde
allan
aykrlk
olaan
sradan
bulmacalarndan
ciddi bir
hal almaya
zaman
bubi
balad
liminBu
limin
sradan
bulmacalarndan
daha
ciddi
bir
hal
almaya
balad
zaman
bu
nalma ve olaanst bilime gei de balam demektir. Bu durumda aykrl
nalma
ve olaanst
bilim e gein
deplana
balam
Bu dalnn
durumda
aykmln
kendisi
de meslek evresinde
lgili bilim
giderek
kar.demektir.
m ok
kendisi
de ileri
meslek
evresinde
n planagiderek
kar. lgili
dalmmvegiderek
daha
sayda
yesi, aykrla
daha bilim
gelen
ok zaman
aba
daha
ok
sayda
ileri
gelen
yesi,
aykrla
giderek
daha
ok
zaman
ye aba
sarf etmeye balar. Bu tr aykrlklar genellikle zme ulamakla
beraber,
sarf etm
eye balar.durumlarda
Bu tr aykrlklar
genellikle
zme ulam
akla beraber,
gsterdikleri
ilgi
diren
bilim adamlar
bu zmn
bulunmasn
diren gsterdikleri
durumlarda
bu zmn
bulunmasn
ilgi
dallarnn
en nemli konusu
olarakbilim
ederler. Onlar
kabuladamlar
bu bilim da
iin artk
dallanmn
en nemli
konusu
olarak
kabul
Onlar iinbir
artk
bu bilim
da
eskisi gibi
olmasna
olanak
lnn
bilim
farkl grnn
Buederler.
nedeni
yoktur.
lmm
eskisi
gibi
olmasma
olanak
yoktur.
Bu
farkl
grnn
bir
nedeni
bilim
sel dikkatin yei bir noktada dmlenmesidir. Ancak, deiikliin ok daha
sel dikkatin
yeni birdikkatlerin
noktada dmlenmesidir.
Ancak, sonucu
deiikliin
ok
daha
bir kayna,
nemli
bir sorunda toplanmas
ortaya
kan
nemlizm
bir kayna,
dikkatlerin
bir sorunda
sonucu ortaya
kan
saysz
paralarnn
Diren
ok farkl
sahip olabilmeleridir.
yaplaratoplanmas
saysz soruna
zm yaplan
paralarnn
ok farkl yaplara
sahip olabilm
eleridir.yakn
Diren
gsteren
kurallarn
henz paradigma
ilk mdahaleler
gsteren
soruna
yaplan Fakat
ilk mdahaleler
henz
paradigma
kurallarmgiderek
yakm
dan
takip eden
mdahalelerin
abalardr.
diren devam
ettike,
dan byk
takip eden
abalardr.
Fakat diren
devamdeiikliklere
ettike, mdahalelerin
giderek
daha
bir ksmnda
uratlr. Bunlar
irili ufakl
paradigma
daha
byk
ksm m da
paradigma gibi
irili her
ufakl
uratlm
Bunlar
birbir
dierine
ancak ksmen
benzemedii
baarya
dan
ulabirideiikliklere
hibiri
dan
hibiri
bir
dierine
benzemedii
gibi
her
biri
ancak
ksme
baarya
ula(4) Sesin hz iin bkz. T. S. Kuhn, "The Caloric Theory of Adiabatic Compression" Isis dergisi,
srekliIsis
s. hz
44,
kay
136-137.
yaknofyrnge
(4)1958,
Sesin
iin bkz.
T.S. Kuhn,
"The Caloric
Theory
Adiabatic
Compression"
dergisi,
Merkr
noktasnn
gezegeninin
gnee
Electricit, (Eter
ve Elek
konusunda
44, 1958,bkz.
s. 136-137.
M erkrA.gezegeninin
yakn
yrnge
srekli
kay
E.T. Whittaker,
History of thegnee
and noktasinn
of Aether
Theories
151, 179.of Aether and Electricit, (Eter ve Elek
Kuramlarnn
Londra,
Tarihesi)
Blm
s. Theories
bkz.Bir
E.T.
Whittaker,
A. History
ofII,
the
trikkonusunda
trik Kuramlarnn Bir Tarihesi) Londra, Blm II, s, 151, 179.

110
110

abilir, ama btn topluluk tarafndan paradigma olarak kabul edilecek apta
btn elde
topluluk
tarafm
dan paradigma
olarakbirbirinden
kabul edilecek
apta
birabilir,
edilmez.
genellikle
Bilim
evresi de zaten
baarama
ok fark
bir
baan
genellikle
elde
edilmez.
Bilim
evresi
de
zaten
birbirinden
ok
ve
l bu deiiklikleri rastgele, ayakst uyarlamalar olarak nitelemeye balarfark
l bu deiiklikleri
rastgele,
uyarlamalar
nitelemeye
balar ve
olaan bilimin
bunlarn
temel olarak
kurallar
giderek belirsizoalmasyla
birlikteayakst
bunlarm
oalmasyla
birlikte olaan
bilimin
temel
belirsiz
hl bir paradigma
az kimsegiderek
bunun gerek
ok kurallar
Ortada
olmasna
leir.
karn,
leir. Ortada
hlfikir
bir birliine
paradigma
olmasma
karn, ok
az kimse
bunun gerek
nitelii
hakknda
varacak
durumdadr.
Daha
nce zmlenen
nitelii hakkm
da fikir
birliine
vEnacak
Daha
nce zmlenen
sorunlara
artk kukuyla
biledurumdadr.
bulunmu
yerleik
baklr.
zmlere
sorunlara
bulunmu
yerleik
zmlere
bile
artk
kukuyla
baklr.
hale
geldii
ciddi
bilim
zamanlar
bu
durumun
adamlar
da farkna va
ok
ok ciddikendi
hale zamanndaki
geldii zamanlar
bu durumun
bilim adamlan
da farkma
va
astronomlarn
"mev
yaptklar
rr. Kopemik
almalarn
rr. Kopem
ik kendi zamanmdaki
yaptklarya
almaiarm
m ev
dahi aklayamayacak
uzunluunuastronomlann
yln deimeyen
simli
da gzlemleyesimli ylm
deimeyen
uzunluunu ikyet
dahi aklayamayacak
da gzlemleyetutarsz" olduundan
devam
ediyor ve yle ya
ediyordu:
meyecek
kadar
meyecek durumu,
kadar tutarsz
olduundan
ikyet
ediyor
ve yle
devam ediyordu:
el, ayak, kafa
"Bunlarn
izecei
deiik
uzuv
grntlerini
ve dier
Bunlarm durumu,
el, ayak,
kafa veHer
dier
uzuvmkemmel
grntlerini
deiik
alan birizecei
ressamnkine
benziyor.
izildii
modellerden
para
m odellerden
alan bir
ressam nkm e benziyor.
Her
paraekilde
mkemmel
izildii
ve paralar
birbirine
halde
tek bir beden
oluturamamakta
uy
hibir
halde iin
tek bir
vedeil
paralar
hibir
ekildeolabilir."
birbirine(5)
uy
bir canavar
edilenoluturam
birakta
insan
ancak
mad
eldebeden
sonu daam
mad
iinbuelde
edilen
sonu
da kullanamayan
bir insan deilEinstein
ancak birisecanavar
ssl
Devir
icab
kadar
bir dil
yazmakla(5)
unlarolabilir.
Devir icab
bu kadar
ssl
bir dil kullanamayan
Einstein
ise unlar
yazmakla'
altmzdan
bir
zerine
grnrde
toprak
yetinmiti:
"Sanki
ekilivermicesine,
yetinmiti:
Sanki toprak
altmzdan
ekilivermicesine,
grnrde
zerine bir
(6) Heisenberg'in
kalmam gibiydi."
temel
kurabileceimiz
eyler
hi salam
eyler kurabileceimiz
hibirsalam
kalmam gibiydi.
(6) Heisenbergin
bildiritemel
mekanii zerine
kuramna
matriks
yeni kuantum
yaynlamasyla
matriks
birWolfgang
bildiri yaymlamasyla
yeni yazd
kuantummektupta
kuramma
Pauli bir dostuna
nce de
yol mekanii
giden
almadanzerine
giden
yol alm
W korkun
olfgang Pauli
bir dostuna
hal ise,
bir karmaa
Her nemektupta
sra nce
diyordu:
iinde.yazd
fizik de
"uadan
yle
gene
diyordu:
korkun
bir film
karmaa
iinde.yaHer
halbir
ise,
da ne
buyle
durum
Bazen
oyuncusu
yle
okfizik
benimu
iinsra
keke bir
zor. gene
buolsaydm
durum benim
iin
ok hi
zor.bilmeseydim
Bazen kekediyorum".
bir film oyuncusu
ya da
da fizik
nedir
Bu tankln
kadarbir
neyle
ey
ey olsaydm
fizikadamn
nedir hi
bilmeseydim
diyorum.
Bu tanklm
ne kadar
bundan
baktmzda
be ay sonra
ilgin
olduunudaayn
yazdklarna
ilgin olduunu
ayn adamm
bundanmekanik
be ay sonra
yazdklarna
baktmzda
ve ya
"Heisenberg'in
anlyoruz:
yeniden umut
tr bana
gelitirdii
anlyoruz:
Heisenbergin
gelitirdii
tr bana
yeniden
umut ve ya
zevki verdi.
fakat ilerlemenin
Bilmece tabii
deil
ki henzmekanik
ama
zmlenmi

amammkn
zevki verdi.
Bilmece
tabii
ki henz zmlenmi deil fakat ilerlemenin
tekrar
artk
inanyorum."(7)
olduuna
tekrar
mmkn
olduuna
artk
inanyorum.(7)
bu kadar
tannd
aka
durumlar aslmda son derece seyrektir,
kn
buetkilerini
kadar aka
tanmd
durumlar
asimda
son derece
olmak
bilincine
hissetmek
bunalmn
ama kn
onun tam
varmseyrektir,
iin
ama bunalm
n etkilerini
hissetm
ek iin onun tam
bilincine
varmki
tane
olmak
ne syleyebiliriz?
lk bakta
yalnz
hakknda
Bu etkiler
gerekmez.
etkilergibi
hakkm
da ne syleyebiliriz?
bcikta yalnz
iki tane
bunalmlar
paradigma
Birincisi, btnlk
sigerekmez.
evrensel
grnyor.
gerekten Bu
si belirsizlemesi
gerekten evrensel
gibi grnyor.
Birincisi,
btn
bunalmlar
paradigma
ile
bilim
kurallarnn
ve bunun
gevemesi
ardndan olaan
nn
nm
belirsizlemesi
ve
bunun
ardmdan
olaan
bilim
kurallarmm
gevemesi
Bu
bakmdan bunalm dneminde yaplan aratrma, paradigma-nce-ile
balar.
Bu bakmdan
bunalm
dneminde
yaplan
aratrma,
paradigma-ncednemindeki
aradaki
tek fark
bunalm
devirdeki
sibalar.
aratrmaya
ok benzer;
si devirdeki
aratrm aya okhem
benzer;
olmasdr.
de fark
az hemtek
dahaaradaki
dahabunalm
uygulama
deiikliklerinin
belirgindnemindeki
uygulam
a dda,
eiikliklerinin
hemsayacamz
daha az hem
daha belirgin
olmbulur.
asdr.
olarak
kinci
btn bunalmlar
biriyle son
de
ekilden
kinci
olarak
da,
btn
bunalmlar
sayacamz

ekilden
biriyle
son
bulur.
duyulan
Bazen olaan bilim, varolan paradigmann sonu geldiine dair
B azen olakarn,
an bilim
, v a ro layaratan
n p aradigm
ann
sonu geldiine
dair duyulan
esnek
sorunu
bunalm
umutsuzlua
iin gerekli
zmlemek
umutsuzlua
yaratan
sorunuise,
zmlemek
iin gerekli
son
koullarda
Baka tr
gstermeyikarm,
bunalm karan
sorunesnek
baarr.bunalm
lii
lii
gstermeyi
baarr.
Baka
tr
koullarda
ise,
bunalm
karan
sorun
son
(5) Bu alnt iin bkz. T.S. Kuhn, The Copernican Revolution (Kopernik devrimi) Cambridge,

1957,
138.bkz. T.S. Kuhn, The Copernican Revolution (Kopernik devrim i) Cambridge,
Mass.
s. iin
(5) Bu
alnt
Einstein,
"Autobigraphical Note" (Otobiyografik ilave) Albert Einstein: Philosopher-Sci
(6)Mass.
Albert1957,
s. 138.
Illinois,
adl kitapta, der.
(Albert
Schilpp,
Filozof Bilim adam)
Evanston
Einstein:
entist
(6) Alberl
Einstein,
Autobigraphicai
Note" (Otobiyografik
ilave)P.A.
Albert
Einstein:
Philosopher-Sci-.
1949,
s.tiM
45.b e rt Einstein: Filozof Bilim adam) adl kitapta, der, P.A. Schilpp, Evanston Illinois,
e n tIs
Ralp Kronig, "The Turning Point" (Dnm Noktas) Theoretical Physics in the Twentieth Cen
(7)1949,3.45.
(Yirminci
Kuramsal
Pauli'nin
Wolfgang
Fizik: in
Asrda
to Wolfgang
tury.
Memorial
(7) ARalp
Kronig,Volume
The Turning
Point Pauli
(Dnm
Noktas)
Theoreticai
Physics
the Twentieth
Cen
kitapta,
New York, 1960,
der. M. Fierz
V.F. Weisskopf,
s. 22; 25-26.
Ansna
tury. AArmaan)
M em oriai adl
Volme
to Wolfgang
Pulive
(Yirminci
Asrda KuramsiFizik:
VVolfgang
Paulinin
yllarda
kuantum
nceki
byk adl
mekaniinde
1925'ten
ksm
BuAnsna
makalenin
Armaan)
kitapta,
der.hemen
M. Fierz
ve V.F.
Weisskopf,
New
York, 1960,bagsteren
s. 22; 25-26.

anlatmaktadr.
bunalm
Bu makalenin
byk ksm 1925ten hemen nceki yllarda kuantum mekaniinde bagsteren
bunalm anlatmaktadr.

111
111

derece kktenci yeni yaklamlara bile diren gstermekte devam eder. O za

man bilim adamlar ilgi dallarnn o anki durumunda hibir zm bulunama
derece kktenci yeni yaklamlara bile diren gstermekte devam eder. O za
yaca sonucuna varabilirler. Bylelikle sorun adeta 'dosyalanarak' daha ge
man bilim adam lan ilgi dallarmm o anki durumunda hibir zm bulunama
limi
aralara sahip olacak ileriki kuaklar iin bir kenara braklr. Yahut,
yaca sonucuna varabilirler. Bylehkle sorun adeta dosyalanarak daha ge
nc bir k olarak, ki bu bizi en ok ilgilendirecek olan, bunalm yeni bir
limi aralara sahip olacak ileriki kuaklar iin bir kenara braklr. Yahut,
adaymm ortaya kmas ve bunun kabulne ilikin son bir mca
paradigma
nc bir k olarak, ki bu bizi en ok ilgilendirecek olan, bunalm yeni bir
dele ile sona erer. Bu sonuncu biti tarzn ileriki blmlerde uzun uzun ele
paradigm a adaymm ortaya kmas ve bunun kabulne ilikin son bir m ca
alacaz, fakat bunalm durumunun anatomisi ve evrimi hakkndaki gzlem
dele ile sona erer. Bu sonuncu biti tarzn ileriki blm lerde uzun uzun ele
lerimizi tamamlamak asndan daha sonra syleyeceklerimizi imdiden bi
alacaz, fakat bunalm durumunun anatomisi ve evrimi hakkmdaki gzlem
raz ngrmemiz gerekiyor.
lerim
izi tam am lam
ak asndan daha sonra syleyeceklerimizi
diden bi
Bunalmdaki
paradigmadan
ayrlarak yeni bir olaan bilim im
geleneini
raz ngrmemiz gerekiyor.
retecek olan bir baka paradigmaya gei, birikime dayal bir sre olmak
B unalm daki paradigm adan ayrlarak yeni bir olaan bilim geleneini
tan ok uzaktr, yani nceki paradigmann gelitirilmesi ile yaplacak bir i
retecekTersine,
baka paradigmaya gei, birikime dayal bir sre olmak
dalnn farkl temellerden balayarak yeniden kurul
deildir. olan birbilim
tan ok uzaktr, yaniBu
nceki paradigm anm gelitirilmesi
yaplacak bir i
nemli
mas sz konusudur.
yeniden kurulu bilim dalnn en ile
kuramsal
deildir. Tersine,
bilim
dalnn
farkl
tem
ellerden
balayarak
yeniden
kurul
da biro
genellemeleri ile birlikte paradigma yntemleri ve uygulamalarnn
m
as
sz
konusudur.
Bu
yeniden
kurulu
bilim
dalnn
en
nem
li
kuram
sal
unu deitirir. Gei dnemi srasmda eski ve yeni paradigmalarn zebile
genellemeleri
ile
birlikte
paradigma
yntemleri
ve
uygulam
alannn
da
biro
cei sorunlar arasnda hibir zaman btn kapsamayan fakat olduka byk
unu deitirir. Gei dnemi srasmda eski ve yeni paradigm alann zebile
apta bir akma grlr. Ancak, zm tarzlarnda son derece belirleyici
cei sorunlar
arasmtamamlandktan
da hibir zaman sonra
btn kapsamayan
fakat olduka
byk
vardr. Gei
sz konusu
farklar
ise meslek evresinde
apta
bir
akm
a
grlr.
Ancak,
zm
tarzlarnda
son
derece
belirleyici
dalna
bir
btn
ve
bilgi
yntem
amalaryla birlikte yepyeni
adan baklr.
farklar paradigma
vardr. Gei
tamamlandktan
sonra
ise meslek evresinde
szmeb
konusu
yeniden
Bilimin
deiikliiyle
ynlendiriliinin
klasik bir
bilgi
dalm
a
btn
yntem
ve
amalaryla
birlikte
yepyeni
bir
adan
baklr.
ni inceleyen keskin grl bir tarihi bir yazsmda bu gei srecini "sopa
Bilimin
paradigma
deiikliiyle
yeniden
ynlendiriliinin
klasik
bir
rnei^
nn br ucundan tutmak" eklinde betimlemi. Bu yle bir sretir ki, "eski
ni inceleyen
grl
bir tarihi
yazsmda
bu gei
srecini
sopabir veri
ayn olankeskin
sinin
almakla
onlarn
aralarmda
ele bir
beraber,
topluluunu
nm
br
ucundan
tutm
ak
eklinde
betimlemi.
Bu
yle
bir
sretir
ki,
bir
ok farkl ilikiler kurar, yeni bir sisteme yerletirir ve hepsini yepyenieski
sinin aynoturtur."
olan bir(8)
veri
topluluunu
ele alm
beraber,
aralarm
dikkatonlarn
ilerlemenin
buakla
ynne
Bilimsel
etmi olan
ereveye
bada
farkl da,
ilikiler
yenigetalt
bir sistem
e yerletirir
vebenzerliini
hepsini yepyeni
(kalp)
deiimiyle
alandaki
kaok
yazarlar
vurgubir
grselkurar,
ereveye
oturtur.
(8)
Bilimsel
ilerlemenin
bu
ynne
dikkat
etmi
olan
ba
lamlardr (*): kat zerinde ilknce ku olarak grlen mrekkep ekiller
ka
yazarlar
da,
grsel
alandaki
getalt
(kalp)
deiimiyle
benzerliini
vurgu
imdi de bir geyik olarak grlr, ya da tam tersi olur. (9) Ancak kurulan bu
lam lardr
(*): kat
zerinde
grlen
ekiller
birrekkep
nesne olarak
adamlarku
nesneyi
yanltc
Bilim ilknce
koutluk
olabilir.
birolarak
baka m
imdi de bir
geyikyapt
olarak sadece
grlr,
ya da tamDaha
tersince,
olur. Priestly'nin
(9) Ancak kurulan
oksijenibu
grmektir.
Onlarn
grmezler.
koutluk yanltc
Bilim
adamlar
bir nesneyiyaratt
baka birbaz
nesne
olarak
hava olarak
flojistondan
sorunla
grd
dncesinin
annmolabilir.
grmezler.
Onlarm
yapt
sadece
grmektir.
Daha
nce,
Priestiynin
oksijeni
r ele almtk. Buna ilaveten, bilim adam getalt grndeki znenin sahip
flojistondan
hava
olarak
grd
dncesinin
yaratt sahip
baz sorunla
olduu,
arasmda
gidip
deil
deiikannm
grme
gelme zgrlne
tarzlar
r ele
almtk.
Bunabugn
ilaveten,
bilim bilinen
adam getalt
grndeki
znenin
getalt sahip
Bununla
dir.
olduu iin
birlikte,
bir konu
ya
herkese
deiik
grme tarzlar
arasmda
gidip
gelme
zgrlne
sahipdei
deil
bir paradigma
alglama
byk
rnei,
niolduu,
kalplarndaki
apta
deiim
dir. Bununla
birlikte,
bugn
herkese
bilinen
bir konu
getalt y a
yararliin
olabilir.
sreci
anlamakta
meydana
iinolduu
ikliinde
gelen
balang
niDeindiimiz
alglam a kalplanndaki
deiim
rnei,
byk
apta
bir
paradigm
dei
bu ngr bunalm yeni kuramlarm ortaya kmasa iin
ikliinde
meydana
gelenolarak
srecitanmamza
anlamakta balang
iin yararl
olabilir.
bir hazrlk
zellikle
devresi
daha
uygun
yardmc olabilir,
eindiim
iz bubalamnda
ngr bunalm
yeni kuram
km as
iin
bir rneini
nceDmeydana
aptaortaya
kk larm
grayn srecin
k
uygun bir hazrlk devresi olarak tanunamza yardmc olabilir, zellikle daha

Butterfield,
Kaynaklar,
Bilimin
m eydana
k
balamnda
ayn
srecin
kk(ada
apta bir
rneini
gr
Herbert
(8)nce
1300-1800
The Origins
of Modern
Science.
1300-1800) Londra, 1949, s. 1-7.
yaptKaynaklar,
Alman bilimcilerinin
ve insan
grsel (vizel)
getalt.otGetalt:
kalp:
Grsel
(*)(8)
Herbert
Butterfield,
The Origins
Modernncln
Science. 1300-1800
(ada Bilimin
duyular
ile bunlarn
arasnda para para deil, btnsel bir iliki olduu ve
1300-1800)
Londra,bilisel
1949, rgtlenii
s. 1-7.
ileri sren
bir
alglandn yapt
dnyann
zihinsel
kalplar
bu(*)btnn
Grsel salad
kalp: grsel
(vizel)
getalt.
Getalt:sayesinde
ncln
Alman bilimcilerinin
ve insan
(ekiller)
okulu.
psikoloji
duyular
ile bunlarn bilisel rgtlenii arasnda para para deil, btnsel bir iliki olduu ve
e., I. Blm.
(9)buHanson,
btnna.g.
salad
zihinsel kalplar (ekiller) sayesinde dnyann alglandn ileri sren bir
psikoloji okulu.
(9) Hanson, a.g.e., I. Blm.

112
112

dmz hatrlanrsa. Yeni bir kuramn ortaya k bilimsel uygulamay

belli
bir gelenekten
kavramlar
arasn
yrtlen
kopararak
kurallarla
dm
z hatrlanrsa.
Yeni farkl
bir kuram
n ortaya
k ve
bilim
sel uygulam
ay
farkl
dabelli
bir
dilin
yeni
gelenek
iin,
balatt
bir
kullanld
ilikiler
gzeten
bir gelenekten kopararak farkl kurallarla yrtlen ve kavramlar arasm
yalnzca
hissedildii
zaman
gelenein
sz ko
ekilde
kt
ktbir
da farklilk
ilikiler
gzeten
dilin yoldan
kullanld
yeni
bir gelenek
balatt
iin,
nusu
olmaktadr.
bunalm
Ne var kt
ki buekilde
iin
saptamamz
yalnzca
ilk gelenein
yoldan
kt durumunu
hissedildiiincelemek
zaman sz
ko
sadece
bir tarihiden
bir balangtr
aklda
ve ki
uyandrdbunalm
sorular da
ok bir
nusu olmaktadr.
Ne var
bu saptamamz
durumunu
incelemek
iin
psikoloun
nasl
duyurmaktadr.
aratrma
sadece bir becerilerine
balangtr gerek
ve aklda
uyandrd Olaanst
sorular da bir
tarihiden
okbirbir
olaydr?
Aykrlk
dbir
nasl
kurala
hale
adamlar
temel
Bilim
uygun
getirilir?
psikoloun becerilerine gerek duyurmaktadr. Olaanst aratrma nasl
zeyde
bir eylerin
bu dzeyde
ara
ve eitimlerinin
onlar
olaydr?
Aykrlkaksadndan
nasl kurala uygun
hale getirilir?
Bilkn
adamlarare
temel
d
maya
olduundan te
nasl
hazrlamam
ey fark edememelerine
karn
zeyde
bir eylerin aksadndan
ve bir
eitimlerinin
onlar bu dzeyde
are
ara
olur
da ilerine
boylu
Bunlar
incelenmek isteyen
so
edebilirler? te
uzun
m aya
hazrlamdevam
am olduundan
bir ey
fark
edememelerine
karn nasl
rulardr
bu
ve
gerekir.
de
olmamas
tmyle
Bundan
incelemenin
tarihsel
olur da ilerine devam edebilirler? Bunlar uzun boylu incelenmek isteyen so
de ister
daha
sonra
syleyeceklerimiz
kyaslaBundan
istemez
rulardr
ve bu incelem enin
de tm
yle nceki
tarihselgrlerimize
olm am as gerekir.
nitelii tayacandan,
fazla olacaktr.
deneme
de daha
ok
eksiklerinceki
sonra
syleyeceklerim
iz de ister istemez
grlerim
ize kyasla daha
Yeni
bir paradigma,
herhangi
bir bunalm
hi deilse ilkeksikleri
oluum halinde,
ok
denem
e nitelii tayacamdan,
de daha fazla
olacaktn.
meydana
daha Yeni
da
kesin
olarak
nce
ya
ok
Latannmadan
gelimeden
kar.
bir paradigma, hi deilse ilk oluum halinde, herhangi bir
bunalm
voisier'nin
bir rneidir.
Mhrl
Fransz kar.
Akade
notu
almalar
daha gelimeden
ya dabunun
kesiniyi
olarak
tannmadan
ok nce
meydana
Lamisi
'ne gnderildiinde,
flojiston
kuramndaki
konusunda
arlk
voisiernin
almalar bunun
iyi bir
rneidir. M
hrlilikileri
notu Fransz
Akade
bile arlk
Priest
bir yl
drst alma yapl
henz
ilkmdoru
stelik
olmamt,
isine gnderildiinde,
flojiston
kuram
ndaki
ilikileri
konusunda
de atmosfer
se
tmbile
gzler
ley
kimyasndaki
bunalmn
nne
kapsamm
ilk'nin
doru
drst alm
a yapl henz
bir yl
olm am t,
stelik
PriestThose
Gene ayngzler
ren
zaman vard.
yazlarn
ekilde,
daha ok
yaynlamasna
leynin
de atmosfer
kimyasmdaki
bunalmn
tm kapsamm
nne
alannda
mas
'mn
optik
dalga kuram
aklamalar
renYoung
yazlarm
yaynlamasna
dahahakkndaki
ok zamanilk
vard.
Gene ayn
ekilde,
Thobir
buna
erken
gemekte
bunalmn
olan
Bu
yaynlanmt.
ok
aamasnda
mas Youngm m dalga kuram hakkmdaki ilk aklamalar optik alanmda
kendi bana
dikkat ekebilmesi
az
Young'n ilk
yaynlarndan
lmn
iinaamasmda
gelimekte
plan bunalmn
ok erken bir
yaymlanmt.
Buenbuna
bir
on yl
sonra,
uluslararas
gelmesini
bir bilimsel iin
skandal
halineilc
beklemek
lmn
kendi
bama
dikkat ekebilmesi
Youngm
yaynlarndan
en az
Bu gibi
en
gerekecekti.
paradigmadaki
rneklerde
ey, gelmesini
bir on yl sonra,
uluslararas
bir sylenebilecek
bilimsel skandaltek
haline
beklemek
bir
ufak
en
ve
ilk
bulanklama
bilime
kurallarda
olaan
salad
kn
gerekecekti. Bu gibi rneklerde sylenebilecek tek ey, paradigm adaki en
bile,
birkurallarda
gzle bakmas
nn
yeterli ol
bilgi dalna
ufak
birbirisinin
knkp
ve olaan
bilimeyepyeni
salad
en ilkiin
bulanklamaile
bir
arasnol
duudur.
ilk
grlmesi
belirtileri
alman
Gln
elverili
nm bile, birisinin kp bilgi dalna yepyeni bir gzle bakmas iin yeterli
akla
yatkn
cereyan Gln
daha
daduudur.
edenlerin bilince
olmas
az
yansm
lde
ok
ilk belirtileri ile elverili bir alman grlmesi arasm
dr.
da cereyan edenlerin bilince ok az lde yansm olmas akla daha yatkn
Ancak, baka tr rneklerde -szgelii Kopemik, Einstein ve ada nk
dr.
varlmasyla,
para
farknaik,
leer kavram
ilk kez Kopem
rneklerindekn
Ancak, baka
tr rneklerde
-szgelii
Einstein ve yeni
ada
nk
Bu
s
gemitir.
bir
uzun
arasnda
digmann
meydana
sre
kmas
olduka
leer kavram rneklerinde- kn ilk kez farkna varlmasyla, yeni para
bir iki ipucu
tarihiye
uzunluu
olaanst
renin
bilimin
nitelikleri
digmanm
m eydana
kmas
arasmda
olduka
uzun birhakknda
sre gemitir.
Bu s
birbir
saylabilecek
aykrlk
elde
etme
Kuramda
gerekten
frsat salar.
renin
uzunluu
tarihiye
olaanst
bilimintemel
nitelikleri
hakkmda
ki ipucu
alma
tek banabireleayknlkaykrl
ilkgerekten
tepkisi butemel
karlatnda
laelde
adamnn
etm e frsatbilim
salar.
Kuramda
saylabilecek
doru
olamayacakla
ve
Artk
kazandrmaktr.
bir
ona
yalaalmak
belli
yap
karlatnda bilim adammm ilk tepkisi bu aykrl tek bama ele alma
zamankinden
bilimin
kurallarn herArtk
rn
daha fazla
olaan
ya anlamasna
alm ak vekarn,
ona belli
bir yap
kazandnmaktr.
dom olamayacaklave
noktaya
kullan
hangi
nerelerde
kadar
alanda
zorlayarak
kt
gln
rm anlam asm a karm, olaan bilimin kurallarn her zamankinden daha
fazla
daha
da
k
bytmenin,
zamanda
Ayn
labileceklerini
grmeye
alr.
zorlayarak gln kt alanda nerelerde ve hangi noktaya kadar kullan
arar. Bundaki
amacdaaykrlktan,
daha
da arpc hale
getirmenin
labileceklerini
grmeye
alr. yollarn
Aym zamanda
k daha
bytmenin,
bilindii
oldu
sanlan am
deneylerde
daha
nceden
nce
yaplp,hale
sonularnn
daha da arpc
getirm enin yollarn arar. Bundaki
ac aykrlktan,
adam,
ka
bilim
abay
Bu
gsteren
undan
fazla
ok
renmektir.
daha
ey
daha nce yaplp, sonularnn nceden bilindii sanlan deneylerde oldu
ge
bilimin
paradigma
sonras
imgesine,
famza
olan
adam
bilim
yerlemi
undan ok daha fazla ey renmektir. Bu abay gsteren bilim adam, ka
gsterir. Her
eyden
kadar benzerlik
lime
aamalarnn
hibirinde
fam za
yerlem i olan
bilim olmad
adam imgesine,
bilim in paradigma
sonras
ge
olacan
ne
grnmndedir.
Srf
bir
insan
olan
nce,
rastgele
aray
iinde
lime aam alarnn hibirinde olmad kadar benzerlik gsterir. Her eyden
nce, rastgele aray iinde olan bir113
insan grnmndedir. Srf ne olacan
113

grmek iin deney yapar, ne olduunu kesinlikle tahmin edemeyecei birta

etkileriin
bulmaya
km
bilim adam
zamanda, hi
iindeki
grmek
deney alr.
yapar, Bunalm
ne olduunu
kesinlikle
tahminayn
edemeyecei
birta
bir
bir alr.
kuram Bunalm
iyi-kt
deney
olmadan iindeki
tasarlanamayaca
baz
km
etkiler
bulmaya
bilim adamiin,
aynkurgisal
zamanda,
hi
ve olmadan
kuramlar
bunlarn baarl
retmeye
olursa yeni iin,
paradigmaya
bir deney
iyi-kt kalkr
bir kuram
tasarlanamayaca
kurgisal gi
baz
yolularaacan,
den
da hibir
zorluk
kmadan
terk edilebi
kuram
retm eyebaarl
kalkrolamazsa
ve bunlarn
baarl
olursa
yeni paradigm
aya gi
leceini
dnr.
den yolu aacam, baarl olamazsa da hibir zorluk kmadan terk edilebi
farkna varld zaman yaplan daha da rastgele nitelikteki
Aykrln
leceini
dnr.
en klasik
trnnfarkna
rnekleri,
Kepler'in
aratrma
Aykrln
varld
zaman
yaplanMars
dahagezegeninin
da rastgelehareketle
nitelikteki
uzun
ve Priestley'nin
sarf
ettii
abalar
aklamak
rini
iin
yeni
kefedilen
aratrma trnn en klasik rnekleri. Keplerin
Mars gezegeninin
hareketle
gsterdii
byk
(10)
saysndaki
da
tepkidir.
Fakat
gazlarm
arta
daha
canl
rini aklam ak iin sarf ettii uzun abalar ve Priestleynin kefedilen yeni
kadar (10)
nereye
rnekleri
ada
aratrmasnda
zorlanabileceini
gazlarm bugnn
saysndaki
byk
arta gsterdii
tepkidir.
Fakat daha dagr
canl
olmasayd,
bir
bunalm
zorunlu
klan
ntrino'yu
meyi
iin harcanan
bulmak
rnekleri bugnn ada aratrmasnda nereye kadar zorlanabileceini
gr
Yahut bu kurallar
naslbir
belirsiz
birharcanan
stelik
muazzam
aklardk?
abayklan
nokta
meyi zorunlu
bunalm olmasayd,
ntrinoyu
bulmak
iin
simetrinin
damuazzam
doada
olsalar,
(bakmn)
kmemi
abay
nasl
aklardk?
Yahut
bu kurallarkorunmadn
stelik belirsiz(*)
birsavu
nokta
(kktenci)
ne
yahut
denenebilir
srlebilir
radikal
nan
hipotez
miydi?
da kmemi olsalar, doada simetrinin (bakmm) korunmadn
(*) Son
savu
yaplan
gibi, bu deneyler
onnan
boyunca(kktenci)
fizik alannda
ou
yl radikal
hipotez
ne aratrmalarn
srlebilir yahut
denenebilir
miydi? de
Son
bir diziaratrmalarn
ve nereden
aykrl saptamay
bulunanyaplan
durumda
henz
kayde
on yldank
boyunca
fizik alannda
ou gibi,
bu deneyler
naklandklarm
abalard.
henz dank bulmay
durumdaamalayan
bulunan bir
dizi aykrl saptamay ve nereden kay
genellikle
olmasa bile sk sk beraberinde bir
Bu tr olaanst
aratrma,
naklandklarm
bulmay
amalayan
abalard.
ki
bilim
adamlar
yle
sanyorum
getirir.
belirgin
bunalmbir
bakasn
Bu tr olaanst aratrma, genellikle olmasa zellikle
bile sk sk
beraberinde
dmleri
bilgi
bir
dallarndaki
zmek
olarak
dnemlerinde
iin
ara
felsefi
bakasn getirir. yle sanyorum ki bilim adam larizellikle belirgin bunalm
adam
bilim
Aslnda
zamanda
ynelmilerdir.
ayn
felsefeci
ol
zmlemeye
dnemlerinde bilgi dallarndaki dmleri zmek iin bir ara olarak felsefi
istek
fazla
da
Hatta
bilim
bir
olaan
gerek
duymaz.
ya
mak
genellikle
iin
zmlemeye ynelmilerdir. Asimda bilim adam ayn zamanda felsefeci ol
ve olaan
tutmaya
kendinden
bunu yapmak
felsefeyi
alr
iin de
yaratc
mak iin
fazla bir
gerek ya uzak
da istek
duymaz.
Hatta
bilim genellikle
Olaan
nedenleri
vardr.
kendine
geerli
almalar
aratrma
gre
yaratc felsefeyi kendinden uzak tutm aya alr ve bunu yapm akmodel
iin de
bir gre
paradigma
olarak
ve varsa
kendine
geerlikullanarak
nedenleri yrtlebildii
vardr. Olaan lde,
aratrmkurallarn
a alm alar
m odel
fazla
gerek yoktur. Hatta
Blm'de
ymlarn
kesinletirilmelerine
Beinci
de
olarak bir
paradigm
a kullanarak yrtlebildii
lde,
kurallarn
ve varsa
arad
trde
gibi,
zmlemenin
eksiksiz
felsefi
bir
grdmz
kurallar
ymlarn fazla kesinletirilmelerine gerek yoktur. Hatta Beinci Blm de de
en azndan bilim asndan, var olmas bile gerekli deildir. Ancak,
dzisinin,
grdm
z gibi, felsefi zm lem enin arad trde eksiksiz bir kurallar
varsaym
olmayan
sylemekle,
aramann
byle
dzisinin, en azndan
bilim araynn
asndan,(hatta
var olmas
bile varsaymlar
gerekli deildir.
Ancak,
dahi) zihnimize egemen olan dnce geleneklerini zayflatmak ve yenilerini
byle sylemekle, varsaym araymm (hatta olmayan varsaymlar aramann
istemiyoruz.
olduunu
bir yol
Gerek
hazrlamak
iin etkili
yz
dahi) zihnimize
egemen
olan
dnceyadsmak
geleneklerini
zayflatmak
ve 17.
yenilerini
ve kuantum mekanii
20.
Newton
greliliin
yzylda
fiziinin,
gerek
ylda
hazrlamak iin etkili bir yol olduunu yadsmak istemiyoruz. Gerek 17. yz
tamamlayan
etkenlerin ve
hazrlayp
nin
klarm
ada
ortaya
banda
ara
ylda
Newton
fiziinin,
gerek 20.
yzylda greliliin
kuantum
m ekanii
trma geleneinin temel bir felsefi zmlemesi geliyordu ve bu basit bir
nin ortaya klarm hazrlayp tamamlayan etkenlerin bamd ada ara
trm a geleneinin tem el bir felsefi zm lem esi geliyordu ve bu basit bir
(10) Kepler'in Mars gezegeni zerine yapt almalar iin bkz. J.L.E. Dreyer, History of
Astronomy from Thales to Kepler (Thales'den Kepler'e Astronomi Tarihi) 2. basm, New York,
(10) s.K 380-393.
eplerin Mars
gezegeni
zerine yapt
alm
alar Dreyer'in
iin bkz. incelemesi
J.L.E. Dreyer,
History
1953,
Zaman
gerek of
burada
zaman rastlanlan
yanllara
karn,
Astronomy
from Thales
o iyi
Kepler
(Thalesden
Keplere
Astronomi
Tarihi)
2. zellikle
basm, New
York,
Priestley
eseri,
duyulacak
bkz. kendi
malzemeyi
Experi
gayet
iinse,
vermektedir.
1953,and
s. 380-393.
Zaman
rastlanlan
karn,
Dreyer'in
burada gerek
Kinds ofyanllara
zerine Deneyler
Observations
eitleriincelemesi
Hava
onzaman
Different
ments
Air (Deiik
ve
duyulacakLondra,
malzemeyi
gayet iyi vermektedir. Priestley iinse, bkz. kendi eseri, zellikle ExperiGzlemler)
1774-1775.
Observations
on Different
Kinds of
Air (Deiiksakinimi.
Hava eitleri
zerine Deneyler
Sparityand
(*)ments
anlam, eitliin
doann,ve
Genel anlamyla
szlk
conservation
(benzerliin)
Gzlemler)
Londra,
sa-sol
gibi 1774-1775.
evrende
simetrik ayrmlar arasnda 'tercih' yapmadn, yani simetrik eitlii
(*) Sparity conservation
eitliin
(benzerliin)
sakinimi.
Genel anlamyla
doann,
koruduunu
ilkesi. anlam,
ya da sa-solu
ters gsterilen
aynadaki
imgelerde
gsteren fizikszlk
Buna gre
evrendeolanlarn,
sa-sol evrenin
gibi sim e
trik ayrm
arasnda
tercih
yapm
adn,
yani sim
etrikedilir.
eitlii
yerinde
pekl
olabilecei
kabul
filmlerde
ilkece
birlar
gerek
herhangi
koruduunu
fizik
ilkesi.
Buna gre
aynadaki
imgelerde
yagerein
da sa-solu
ters gsterilen
hipotez,
bir eitlii
radikal
etmedii
bylegsteren
yolundaki
ayha-imgesi
tercih
Doann
gibi
filmlerde
olanlarn, evrenin
herhangi
bir yerinde
ilkece
pekl gerek
olabilecei
kabul ileri
edilir.
baz deneyler
doada
olmadn
gsteren
kar-gerekliin
zerine
mmkn
olan
Doann byle
bir eitlii tercih etmedii yolundaki radikal hipotez, gerein ayha-imgesi gibi
(.N.)
srlmtr.
olan k a r -g e r e k li in doada mm kn olm adn g ste re n baz d e n e yle r zerine ile ri
srlmtr. (.N.)
114

114

rastlant da deildi. (11) Ayn ekilde, sz edilen her iki dnemde dnce
bir rol oynam
deneylerinin*
ilerlemesinde
nemli
son edilen
aratrmann
dereceher
rastlant da deildi.
(11) Ayn
ekilde, sz
iki dnemde
dnce
bir yazmda
olmalarnn
ilgisi yoktur.son
da rastlantyla
Baka
deneylerinin*
aratrm annbirilerlemesinde
derece
nemli birgsterdiim
rol oynam
gibi,
yer kapla
Bohr ve
olmGalileo,
alarnm Einsteiri,
da rastlantyla
bir dierlerinin
ilgisi yoktur.eserlerinde
Baka bir byk
yazm bir
da gsterdiim
yenikapla
paradigmay
analitik
eski
deneylerinin
yan
hepsi,
bil
tamamen
dnce
gibi, Galileo, Einstein, Bohr ve dierlerinin eserlerinde byk bir yer
kkn,
ginin
tutmak
elde
laboratuvarda
edile
bunalmn
ve
na
bylece
yan analitik dnce deneylerinin hepsi, tamamen eski paradigmay yeni bil
birer elde
mkemmel
meyecek
sermek
bir aklkla
hesapla
iin yaplm
ginin na
tutm ak ortaya
ve bylece
bunahm
m kkn,
laboratuvarda
edile
(12)bir aklkla ortaya sermek iin yaplm mkem mel- birer hesapla
mayd.
meyecek
Btn(12)
bu olaanst ilemlerin, tek tek ya da topluca mcadeleye
srl
mayd.
Bunalm,
mesinin
dikkati
dar bir glk
bir
sonucu
daha olabilir.
Btn bu
olaanst
ilemlerin,
tek tek bilimsel
ya da topluca
mcadeleye
srl
aykrlklar
alanna
da deneysel
ve bilimsel
toplayarak
kafayBunalm
m esinin
bir sonucu
daha olabilir.
, bilim
sel dikkatiiyice
dar tanmaya
bir glk
olur.
hazrlayarak
yeni bulgularn
Bunalm bilincinin,
oalmasna
Laalanma toplayarak
ve bilimsel
kafay da neden
deneysel
aykrlklar
iyice tanmaya
oksijen
'ninkilerden
nasl ayrt
Priestley
voisier'nin
aratrmalarn
ettiini
hazrlayarak
yeni bulgularm
oalmasna
neden
olur. Bunalm
bilincinin,
La
bilincine varan
oksijen,
stelik
daha
nce grdk.
v o isiernin
oksijen
aratrm
alarnaykrln
P riestleyninkilerden
naslkimyaclarn
ayrt ettiini
yeni gazbilincine
eserindebulabilecekleri
tr de deildi.
Priestley'nin
Gene ayn
daha nce grdk.
stelik oksijen, tek
aykrln
varan kimyaclarn
de, n
yeni keifler
optikteki
ekilde,
Priestleynin
eserinde
bulabilecekleri
tekdalga
yeni kuramnn
gaz tr deortaya
deildi.kndan
Gene ayn
birikmeye
byk
ve bu sre
nce
Bunlar
hemen
balamt.
ekilde,
optikteki
yeni esnasnda
keifler de,
nhzla
dalga
kuram nn
ortaya kndan
belli
gibi,
bir
yoluyla
glk
alannda
bazlar,
kutuplatrma
dan
yanstma
hemen nce ve bu sre esnasmda byk hzla birikmeye balamt. Bunlar
edil
rastlantlar
elde
kazandrd
olaslk
sonUcu
youn almalarn
yaplan
dan bazlar,
yanstm a yoluyla
kutuplatrm
a gibi,
belli bir
glk
alannda
(Bu buluun
o sra yarma
Malus,olaslk
Akademi'nin
konusu
di.yaplan
yapt
youn sahibi
almalmn
kazandrd
rastlantlar
sonUcu
elde if
edil
ve yapt
zereydi
hakknda
bu konu
(refraksiyon)
almaya
krlma
tedi.
(Bu buluun
sahibi Malus,
Akadem
inin balamak
o sra yarm
a konusu
if
Dierleri,
durumda olduu
kt bir
nun
herkese
te krlm
a (refraksiyon)
hakknda
almbilinmekteydi.)
aya balam ak zereydi
ve rnein
bu konu
le
glgenin
birda
topran
eklindeki
ember
nun kt
bir durum
olduuyapt
herkese
bilinmmerkezinde
ekteydi.) D grlen
ierleri, k
rnein
edilen tahminlerde
elde
ve bunlarm
kesi,
yeni eklindeki
baarlar
hipotezdenbir
hipotezin
ember
topran
yapt glgenin
m erkezinde
grlen
k le
bir paradigma
haline gelmesini
ve
ilerideki
salad.
iziklerin
almalar
iinelde
kesi, yeni
hipotezden
edilen tahminlerde
ve bunlarm
baarlar
hipotezin
daha
bulu
renkler
nce
kard
gibi
da,
birok
baka
tabaklarn
kaln
daha
ilerideki alm alar iin bir paradigma haline gelmesini salad. iziklerin ve
konusugibi
de sz renkler
edilmi
karn,
grlp,
birok kez
kaim tabaklarn
kard
dahaolmalarna
birok baka
buluPriestley'nin
da, daha nce
yorulduklar
oksijeni
bilinen
nitelikleri
anla
dahakez
olgularaedilm
iyi de
iin esas
gibi,
grlp,
birok
sz konusu
i olm alarna
karm
, Priestleynin
(13)
yukar
itibaren
Kuantum
meka
1895'ten
olan
etkilerdi.
Aa
lamam
oksijeni gibi, daha iyi bilinen olgulara yorulduklar iin esas nitelikleri anla
de
gsteren
birokKuantum
kendini
olarak
koutAa
bulu iin
srekli
niinin
gelimesine
lamam
olan
etkilerdi. (13)
yukar
1895ten
itibaren
meka
sylenebilir.
ayn
eyler
niinin
srekli
gelimesine kout olarak kendini gsteren birok bulu iin de
Olaanst
aratrmann kukusuz daha baka belirtileri ve etkileri de ol
ayn
eyler sylenebilir.
anlamyla
sorular
henzve
tam
masOlaanst
bu alanda sorulmas
gerekir, fakat
aratrmanm
kukusuz gereken
daha baka
belirtileri
etkileri
de ol
lzum
da yok
daha fazlasna
Busorulmas
ortaya
aamada gereken
karabilmi
mas gerekir,
fakat deiliz.
bu alanda
sorularbelki
henz
tam anlamyla
karabilm
i deiliz.
Busraaamada
daha fazlasna
belki
lzum
da yok
bkz. Rene
La
akm iin
Dugas,
yan
yzyl mekaniinin
) On yedinci
gelien kar-felsete
tuortaya
Mecanique au XVII e Siecle (17. yzylda Mekanik) Neuchatel, 1954, zellikle Blm 11 . On do
(11) On yedinci yzyl mekaniinin
yan
sra
gelien
kar-felsefe
akm
iin
bkz.
Rene
Dugas,
Yzyldaki buna benzer bir hadise iin bkz. ayn yazarn daha nceki eseri, Histoire deLa
kuzuncu
Mecanigue au XVII e Siecle (17.
yzylda Mekanik) Neuchatel, 1954, zellikle Blm 11. On dola Mecanique (Mekaniin Tarihi) Neuchatel, 1950, s. 419-443
Yzyldaki buna benzer bir hadise iin bkz.
aynolanak
yazarnbulunmayan
daha ncekizaman
eseri, Histoire
veya mede
fiziksel olarak eriilmesine henz
(*)kuzun.cu
Gedankenexperiment:
la Mecanigue (Mekaniin Tarihi) Neuchatel, 1950, s. 419-443
kn paralarn soyut olarak zihinde canlandrarak matematiksel olarak yasalarnn, koullarnn
(*) Gedankenexperiment: fiziksel
henz
olanak bulunmayanverilen
zaman
veya
me
ile karlatrlmasna
Do
eriilebilir doa
isim.
sonra eriilmesine
belirlenip
zmlenmesine ve dahaolarak
kn paralarn: soyut olarak zihinde yntemi
matematiksel
olarak yasalarnn,
bulan ve
adlandran Einstein'dr.
(.N.) koullarnn
adan
bilgi edinmek iin kullanlan bu canlandrarak
belirlenip
zmlenmesine
daha sonra
eriilebilir doa
ile karlatrlmasna
isim. Do
Deneyleri iin Birverilen
(Dnce
Experiments"
ilev (Melan
T. S. Kuhn
(12)
"A Function forveThought
adan bilgi edinmek
iin kullanlan
bu zerine
yntemi eitlemeler)
bulan ve adlandran
Einsteindr.
(.tsI.)
adl kitapta,
.derleyen
Koyre
R. Taton ve
ges
Alexandre Koyre (Alexandre
(12)
T,S. Kuhn "A Function for Thought Experiments" (Dnce Deneyleri iin Bir ilev (MelanCohen,
I.B.
Poris, 1963. Hermann.
ges Alexandre Koyre
(Alexandreyeni
Koyre
zerine
adlHistoire
kitapta,.derleyen
R. Taton
bkz. V. Ronchi,
de la lumiere
iineitlemeler)
(Inve
bulgular
(13)
Genel olarak optik alanndaki
I.B.
Cohen,
Poris, blm
1963. Hermann.
,
iin bkz. J. Priestly, The
Tarihi) Paris, 1956,
7. Bu etkilerden birine ilk bulunan aklama
(13) Genel olarak optik alanndaki
yeni bulgular
V. Light
Ronchi,
la lumiere
ve
andHistoire
Relatingiin
Coloursde(Grme,
Vision
to bkz.
Ik(In
History
and Present State of Discoveries
Tarihi) Paris,
1956,
blm
7.
Bu
etkilerden
birine
ilk
bulunan
aklama
iin
bkz.
J.
Priestly,
The
Londra,
Durumu)
1772,
498-520.
ve
imdiki
Renklere ilikin Keiflerin Tarihesi

History and Present State of Discoveries Reiating to Vision Light and Colours (Grme, Ik ve
Renklere ilikin Keiflerin Tarihesi ve imdiki Durumu) Londra, 1772, 498-520.
115

115

tur: imdiye kadar sylediklerimiz, bunalmn nasl ayn zamanda hem all
tur:kalplan
imdiyegevettiini
kadar sylediklerimiz,
nasl ayn
zamanda
all
deiiklii
bir paradigma
m
gereken
iinhem
hem de temel'bunalmn
ilave
m verileri
kalplansaladn
gevettiinigstermek
hem de temel
bir paradigma
gereken
bakmndan
yeterli deiiklii
saylabilir. iin
Bazen
ye
olaan
verileri saladn
gstermek
bakmndan
yeterli
saylabilir.
Bazen
ye
paradigmann
niilave
bilimin
alaca biim
sz konusu
ayk
ok nceden,
edebilir.
rla
kazandrdalaca
Einstein,
yapdabiim
ni paradigmanm
okbelli
nceden,
olaan
bilimin
sz konusu
ayk
kendini
klasik
mekaniin
yerine
rlakoyacak
kazandrd
yapda
kendinisahip
belli olmadan
edebilir. nce
Einstein,
klasik mekaniin
bile siyah-cisim
bir gre
rad
herhangi
yerine koyacak
bir gre ile
sahip
olmadan nce
siyah-cisim
rad
yasyonuna
foto-elektrik
bilinen aykrlklar
etkisibile
ve zgl
ilikinherhangi
slar so
arasndaki
(14) Ancak
runu
bir yapnm
grebildiini
ilikileri
yasyonuna
ilikin
bilinen
aykrlklar yazmt.
ile foto-elektrik
etkisibyle
ve zgl
slar so
bir byle
nceden
sk rastlanan
lememesi daha
durumdur.
Bu
bilinli olarak
runu arasndaki
ilikileri
grebildiini
yazmt.
(14) Ancak
bir yapnm
gr
nun
yerine,bilinli
yeni paradigmann,
olabilecek
esasl bir
ya da ileride
nceden
olarak grlememesi
dahaparadigma
sk rastlanan
bir durumdur.
B u
genellikle
iyice dalm
ipucunun,
olan bir esasl
adamn
birdenbire, bunalmn
iineparadigma
nun yerine,
yeni paradigmann,
ya da ileride
olabilecek
bir
kafasmda
dahaiyice
olaandr.
gece yars
anszn ekillenmesi
son
ipucunun,birgenellikle
birdenbire,
bunalmn iine
dalmBu
olan
biraama
adamn
nn
yaps hakknda
toplu
imdi derli
grnenBuverilere
da
kafasmda
bir gece -yani
yars bireyin,
anszm bize
ekillenmesi
daha
olaandr.
son aamabir imdi
dzen vermek
bir hakknda
naslbize
hanm
nce
yol bulduu
ya da
nasl
yaps
-yani iin
bireyin,
derli toplu
grnen
verilere
da
buluunun
farkna
birbuluunun
konusundasyleyebileceimiz
vard
ey yokturnasl
ve
ha nce
bir dzen
verm ekburada
iin nasl
bir yol bulduu pek
ya da
birkonusundabufarkma
olgu byk
tamamyla anlalmayacaktr.
olaslkla hibir
zaman
Yalve
vard
burada
syleyebileceimiz
pek bir ey yoktur
bir paradigmaya
tekbyk
Yeni
edebiliriz.
ynelik bu temel bu
nz
eye iaret
bubir
olgu
bir olaslkla
hibir
zaman
tamamyla anlalamayacaktr.
Yal
de, ya okaya
hepsi
ya dabu
hemen
gen
kiilerin
lular
deiiklik
nz biryapan
tek eye
iarethemen
edebiliriz.
Yeni
bir paradigm
ynelik
temel bu
olmutu.
alanakiilerin
bu noktann
yeni girmi
belirtil
yaptklar
lular yapan
hemkiiler
en hemen
hepsi(15)
de, Aslnda
ya ok gen
ya da deiiklik
bu adamlarn,
nceki
mesine
belki
de gerek
bile yoktu,
uygulamalar
yaptklar
alana
yeni girmi
kiilernk
olmutu.
(15) Aslnda
bu noktann
belirtil
kurallarna
fazla
geleneksel
sonucunda
bilimin
olaan
balanmadklar
iin,
mesine belki
de gerek
bile
yoktu, nk
bu adam
larn,
nceki uygulam
alar
kurallarnolaan
artk kurallarna
busonucunda
oynanamayacan
tanmlad
grerek yerlerini
oynun
bilim in
geleneksel
fazla balanmadklar
iin,
alacak
zaten ayrcalkl
yeni bir tanm
dizi kural
asndan
ie ayacam
bu kurallarm
ladtasarlamak
oyunun artk
oynanam
grerekbalam
yerlerini
olduklar
besbellidir.
alacak yeni
bir dizi kural tasarlamak asmdan ie zaten ayrcalkl balam
yaanan yeni paradigmaya gei bilimsel bir devrimdir. Sa
Sonu olarak,
olduklar
besbellidir.
devrim
konusuna
nrmSonu
yaklaabilmek
dorudan
gereken
hazrl da
olarak,
yaanan
yeni paradigmaya
gei iin
bilimsel
bir devrimdir.
Sa
blmn bu
ikmal
fakat dorudan
nce son
yapm
durumdayz,
ediindeda
nrm devrim
konusuna
yaklaabilm
ek hazrl
iin gereken
hazrl
belirsiz
ele almalyz.
Aykrlk
kavra
yapmkald
durumdnlebilecek
dayz, fakat nceson
sonbireyi
blmn
bu hazrl
ikmal ediinde
'devrim'
kez
kadar ele
ve 'olaanst
mnn
ilk
bi
Blme
atld
VI.
ortaya
belirsiz kald dnlebilecek son bir eyi
almalyz.
Aykrlk kavraolabilirler.
terimleri
nemlisi, herbi
lim'
grlm
ya da zde
mmm
ilk kezedeerli
ortaya atld
VI. Blme
kadar
d evrimDaha
ve olaanst
'den
terimin
anlama gelmedii
de olaan
ikilim
baka bir
izlenimi
olmayan
terimleri
edeerli
ya dabilim
zde
grlm
olabilirler.
Daha nemlisi,
her
baz
olabilir,
ki bu
dngnn
yerlemi
mantksal
ol
etmi
iki terimin
de olaan
olmayan
bilim
den baka
birokurlar
anlama rahatsz
gelmedii
izlenimi
tabiiokurlar
ki gerekrahatsz
bu rahatszla
doalolabilir,
masn
yoktu nk
karlarm.
yerlemi
ki buAslmda
mantksal
dngnn baz
etmiuolbenzer bir tabii
mantksal
anda
bilimsel
dng
tpk buna
tadkla
masm
doalkuramlarn
karlarm. da
Asimda
bu rahatszla
ki gerek
yoktu
nk u
etsin
ya dabir
bu dngnn
Ancak
etmesin,
zereyiz.
rn
grmek
artk
anda
bilimsel
kuram larn
darahatsz
tpk buna
benzer
mantksal
dng tadklaDenememizin
anlama
bundanbu
nceki
nerm
geldiini
biliyoruz.
iki bl
grmek
zereyiz.
Ancak rahatsz
etsin yabudaveetmesin,
dngnn
artk
bir ok
olaan-bilimsel
mnde
bir k olduunu
faaliyette Denememizin
ne anlam
a geldiini biliyoruz.
bu vegsterecek
bundan nceki
ikilt
bl
bir gsterecek
devrimin izleyip
da gsterge)
Bu ltlerin,
gelitirdik.
(ya
mnde
olaan-bilim
sel faaliyette
bir kk
olduunu
bir okizle
lt
yoktur;k
adamlar
medii
Bilim bir
bamllklar
(ya dakonusuna
gsterge) hibir
gelitirdik.
Bu ltlerin,
devrimbir
in aykrlkla
izleyip izle
medii konusuna hibir bamllklar yoktur: Bilim adamlar bir aykrlkla

(14) Einstein, ad geen alnt.

(15) Genliin temel bilimsel aratrmadaki rol hakknda yaplan bu genelleme, klie saylacak
(14) Einstein, ad geen alnt.
bir kant edinmek iin, bilimsel
bilinen bir konudur.
izlenimci
kadar
Ayrca bu hususta rol
(15) Genliin temel
bilimsel aratrmadaki
hakknda yaplan bu genelleme, klie kurama
saylacak
yaplm
temel bir konudur.
bir gz atmak yeterlidir. Ancak bu genellemenin
herhangi
kadar bilinen katklarn
Ayrcabir
bulistesine
hususta izlenimci bir kant edinmek iin, bilimsel kurama
bir incelemeye
vardr. Harvey C. Lehman (Age and Achievement
halde ihtiyac
sistematik
yaplm temel
katklarinfena
herhangi
bir listesine bir gz atmak yeterlidir. Ancak bu
genellemenin
ve Baarlara
Princeton, 1953)
birok faydal veriyi ele almtr, fakat yapt al eserinde
sistematik
bir incelemeye fena
halde
ihtiyac vardr. Harvey C. Lehman (Age and Achievement
olduu katklar ayrca ele almak gibi bir
mann
kavramlar temelden
sz konusu
deitirmenin
a ve BaarlarPrlnceton,
1953) eserinde
birok faydal veriyi ele almtr, fakat yapt al- ,
ge
saylabilecek retkenlie kout olarak
amac
Hem
de
yoktur.
bilimlerde
anlamda
greli
mann kavramlar temelden deitirmenin sz konusu olduu katklar ayrca ele almak gibi bir
grlen -eer varsa- zel koullar hakknda bir soruturma yapmamtr.
amac yoktur. Hem de bilim lerde greli anlamda ge saylabilecek retkenlie kout olarak
grlen -eer varsa- zel koullar hakknda bir soruturma yapmamtr.

116

116

veya bunalmla karlatklar zaman varolan paradigmalara kar farkl bir

Rakip
para
da buna
gre deiir.
veya taknrlar
bunalm lavekarlatklar
zaman
varolan
paradigm
alara kar
farkl
bir
yaps
tutum
aratrmalarnn
birgre
bulma istei,
tutumuyarlamalarnn
taknrlar ve aratrm
alarnn
yaps olsun
da buna
Rakipho
para
are deiir.
ne olursa
digma
oalmas,
ya da te
felsefede
digma uyarlamalarmm
oalmas,
ne olursa
olsun bir
are aramak
bulma istei,
ho
zm
belirgin olarak
nutsuzluun
da vurulmas,
olaanst
nutsuzluun
belirgin olarak
da vum
im as,aratrmadan,
felsefede zm
aramak aratr
ya da te
olaan
btn bunlar
ilkeleri tartmak,
mel
da, devrimlerden
kavram
ok belir
bilim
mel geiin
ilkeleri belirtileridir.
tartmak, btn
bunlar
olaan
aratrmadan,
olaanst
aratr
Olaan
maya
mayavarlna
geiin belirtileridir.
dayaldr. Olaan bilim kavram da, devrimlerden ok belir
tilerin
tilerin varhma dayaldr.

117
117

IX. BLMSEL DEVRMLERN DOASI VE

IX. BLMSEL DEVRMLERN DOASI VE
ZORUNLULUU
ZORUNLULUU

Bu dncelerle nihayet denememizin baln oluturap konuyu doru

dan ele
Bilimsel
bi
bulunuyoruz.
duruma
devrimkonuyu
gelmi
nedir ve
Bu alabilecek
dncelerle
nihayet
denememizin
baln
olutura
doru
limsel
bir ilevi
nasl
Bu sorularn
yantlarn
gelimede
vardr?
bbi
dan ele
alabilecek
duruma
gelmi
bulunuyoruz.
Bilimsel
devrimnceki
nedir ve
lmlerde
byk
zellikle
limsel gelim
ede
nasl ngrmtk.
bir ilevi vardr?
Bu sorularn
yantlarn
nceki b
son tartma
lde
konumuzun
bu denemede
gsterdii
bilimsel
birikimci
devrimleri
lm lerde
byk gibi,
lde
ngrm tk.
zellikle
son tartm
a konum
uzun
aka
olmayan
ama
kabul devrimler!
geliimci
bir srecin
olarak
ediyoruz vebirikim
bizce en
aka
gsterdii
gibi, bu
denemede
bilimsel
ci nemli
olmayan
paralar
zellikleri
de eski
ama geliimci
birbir
srecin
paralar yerini,
olarak onunla
kabul ediyoruz
ve bizcebirenyenisi
nemli
paradigmann
badaamayan
nin
Ancak,
tamamyla
ksmen
almasdr.
ya dabir
sylenecek
bu konuda
daha
zellikleri
de eski
paradigmann
yerini,
onunla
badaamayan
bir yenisi
bir soru ile
ve ya
amaya
ok
bunlar
balayabiliriz:
paradigma
dei
niney
tamvardr
am yla
da ksm
en almasdr.
Ancak,
bu konuda
sylenecek
daha
saylsn?
tirmek
devrim
neden
Siyasi
ile bilimsel gelime
gelime
arasnda
ok ey
vardr
ve bunlar
amaya
bir soru
ile balayabiliriz:
paradigma
dei
ve temel
olduuna
ok
farklar
her ikisinde
geni
gre,
bir
tirm
ek neden
devrim
saylsn?
Siyasi
gelime
ile bilimdevrimler
sel gelimgren
e arasnda
birelkoutlukla
benzetmeyi
temellendirebiliriz?
ok geni nasl
ve tem
farklar olduuna
gre, her ikisinde devrim ler gren bir
Bu koutluun
deilse birtemellendirebiliriz?
yn imdiye kadar aa km olsa ge
benzetmeyi
nasl hi
bir koutlukla
etken,
kurumlarn,
rektir:
birkm
devrimleri
zaten
balatanbir
ldeolsa
Busiyasi
koutluun
hi deilse
ynvarolan
imdiye
kadar aa
ge
kendi
eserleri
sorunlar
giderek
karsnda
ortamnbalatan
rektir:
siyasi olan
devrimler!
etken,
varolan
kuramyetersiz
larn, birkaldklarnn
lde zaten
artan
hale gelmesidir
hissedilir
bu ounlukla
bir kesimi
lde
kendi
eserleri
olan ortamn
sorunlar ve
karsnda
gidereksiyasann
yetersiz kaldklarmn
kalanhissedilir
benzer bir kesimi
neartan
kstl
bir bilintir.
devrimler
de, buna ok
ekil
lde
haleBilimsel
gelmesidir
ve bu ounlukla
siyasann
de,
zaten kendisinin
olduu
aratrmay
odaklam
neyani,
kstleldeki
kalanparadigmann
bir bilintir. Bilimsel
devrimler
de, buna ok
benzer bir
ekil
birde,doa
incelemek iin
gerekli ilevi
artk
yapamadnn
l
artan
yani,parasn
eldeki paradigmanm
aratrmay
zaten
kendisinin
odaklam
olduu
hissedilmesiyle
bilimsel
camianm belli artan
gene,
de
bir kel
balar ve bu
bir doa
parasm incelemek
iintehis,
gerekli
ilevi
artk yapamadnn
simine
snrl kalr. Gerek
bilimsel
devrimin belli
siyasi
nkoulu,
de hissedilmesiyle
balar
ve gerek
bu tehis,
gene,gelimede
bilimsel camianm
bir ke
dzenin
haber devrimin
veren belirtilerin
varan
lde
yitirdiini
simine bunalma
snrl kalr.
Gerek
siyasiilerliini
gerek bilimsel
gelimede
nkoulu,
daha da
ileribelirtilerin
alglanmasdr.
Hatta,
zorlamasna
giderek
karnhaber
birazilerliini
tebihi
dzenin bunalma
varan
lde
yitirdiini
veren
da Lavoisier'nin
diyebiliriz
ki sz Hatta,
konusu
koutluk,
alglanmasdr.
tebihi
birazCopernicus
zorlamasnayakarn
daha da ilerinayak
giderek
olduklar
kadar, oksijen
trde
ve
deiiklikleri
paradigma
iinyaolduu
diyebiliriz
ki byk
sz konusu
koutluk,
Copernicus
da L avoisiernin
nayak
dahakadar,
yaolduklar
ufak yenilikler
X-nlar
yeni grng
gibibyk
eitlerine
ilikin
trde
paradigma
deiiklikleri
iinok
olduu
oksijen ve
da belirttiimiz
iin
sonunda ilikin
geerlidir.
blmn
ya de
X -m
lar gibiBeinci
yeni grng
eitlerine
ok daha gibi,
ufak bilimsel
yenilikler
devrimler
yalnzca kullandklar
yolla
olan bilimsel
bu da
paradigma
etkilenmi
kiiler
iin de geerlidir.
B einci blmn
sonunda
belirttiim
iz gibi,
kalanlar
devrim saylrlar.
dnda
anlamda
bu
asndan
iin
devrim lergerek
yalnzca
kullandklar
paradigmaBunun
bu yolla
etkilenm
i olan
kiiler
gibi,
yalnzca
olaylar
Balkan ayaklanmalar
20. Yzyl
tpkgerek
gebu
balarndaki
asm dan
anlam
da devrim saylrlar.
Bunun dnda
kalanlar
iin
gkbilimcilergibi,
rnein
iinyalnzca
srecinin
olaan
X-nlar
lime
parasdr.Balkan
birer
olaylar
tpk 20.
Yzyl
balarndaki
ayaklanmalar
ge
bu yeni
ibaretti,rnein
paradigmas
bilgiye
bu katkdan
nk onlarn
lime yaplan
srecininbasit
olaan
birer parasdr.
gkbilimciler
iin X-mlar
ve Roentgenbu
gibi,
nn
varlndan
Ama Kelvin,
etkilenmiyordu.
bilgiye
yaplan basit
b a katkdan ibaretti,
nkCrookes
onlarm paradigmas
yeni
nn varlndan etkilenm iyordu. Ama Kelvin, Crookes ve Roentgen gibi,
118

118

aratrmas dorudan doruya radyasyon kuram veya katod nlar ile ilgili
aratrmas
dorudan doruya
radyasyon
kuramyrrlkteki
veya katod nlar
ile ilgili
olanlar
iin, X-nlarnn
ister istemez
paradigmann
bulunuu
olanlar
iin,
X-nlarm
m
bulunuu
ister
istemez
yrrlkteki
paradigmann
reddi ve bir yenisinin ortaya kmas anlamna geliyordu. te bu yzden de,
reddi
ve bir yenisinin
ortayaiin
kmas
anlamna
teeylerin
bu yzden
bulgunun
yeni
bilimde bir
olaangeliyordu.
ilk nce
aksade,
yaplabilmesi
yenilazmd.
bulgunun yaplabilm esi iin ilk nce olaan bilim de bir eylerin aksa
mas
mas
lazmd.
ve bilimsel gelime arasndaki koutluun bu olusal yn hakkn
Siyasi
Siyasi
ve bilimsel
gelimeyer
arasndaki
koutluun
olusal
yn
hakkn
da artk herhangi
bir kukuya
yandan
koutlu
kalmamtr
sanrm.bute
da
artk
herhangi
bir
kukuya
yer
kalm
am
tr
sanrm.
te
yandan
koutlu
un, bu ilk ynne anlamn kazandran ikinci ve daha derin bir boyutu var
un,
bu ilk
ynne anlam
n kazandran
ikinci gene
ve daha
derin bir boyutu
var
dr.
Politik
devrimlerin
bu kurumlarn
siyasi kurumlar,
amac,
yasakla
dr.olduu
Politikyollardan
devrimlerin
amac, siyasi
kurum lan,devrimin
gene bu baarmas,
kurumlarm bir
yasakla
deitirmektir.
m
Dplaysyla
dizi
m olduu
yollardan
deitirm
edir. Dolaysyla
bir dizi
arada, toplumun
kurumdan
klar ve baarmas,
zorunludevrimin
uruna
yenileri
vazgeilmesini
kurum
dan
yenileri
uruna
vazgeilm
esini
zorunlu
klar
ve
arada,
toplumun
tam olarak hibir kurumca ynetilmedii bir gei dnemi yaanr. Balan
tam olarak
kurumkonumunu
ca ynetilm
edii biryalnzca
gei dnem
i yaanr.
Balan
gtaki
siyasi hibir
zayflatan
kurumlarn
bunalmn
kendisidir,
gtaki
siyasi kurumlarm
konumunu
zayflatan
yalnzca bunalmm
zayflattn
gibi. Sonrakendisidir,
grdmz
giderek
paradigmalarn
ileyiini
tpk
tpksayda
paradigmalarm
ileyiini
zayflattm
grdmz
Sonra
giderek
ve bugibi.
artan
ortam
birey siyasi
yabanclamaya
yaamdan
ierisinde
artan sayda
bireyd
siyasi
yaam danbalar.
yabanclam
ve bu ortam
Bunalmaya
bu ierisinde
bireyle
davranmaya
gittike
daha kural
derinletike
gittike
daha kuralyeni
d bir
davranmaya
Bunalm
bu ortaya
bireyle
tekrarderinletike
kurulmas iin
rin
kurumsal balar.
erevede
ou toplumun
rin ou
toplum
yeni bir
kurumsal Bu
erevede
kurulmas
iinya
ortaya
da
noktadatekrar
neriye
balanrlar.
bir un
somut
toplum
rakip parti
atlm
atlm

som
ut
bir
neriye
balanrlar.
Bu
noktada
toplum
rakip
parti
ya da
cephelere ayrlr. Biri eski kurumsal ileyii savunurken/dierleri bir yenisini
cephelere ayrlr. abasndadr.
Biri eski kurumsal
ileyii savunurken,
dierleri bir
yenisini
da,
Bu kutuplama
sonra
bir kez olutuktan
kurumsallatrma
kurum
sallatrm
a abasndadr.
Bu kutuplam
a bir kez
olutuktan
kurumsalsonra
eksenda,
olasl
hangi
Siyasi deiimin
siyasi
ortadan kalkar.
zm
siyasi zm
olaslveortadan
kalkar. Siyasi
deiiminfarkl
hangi
kurumsal
eksen
konusunda
benim
zerinde
deerlendirilecei
yrtlecei
grler
zerinde
yrtlecei
ve
deerlendirilecei
konusunda
farkl
grler
benim
sedikleri ve bu devrimci ayrlkta denge unsuru olacak herhangi bir kurumlar
sedikleri
bu devrimciiin,
ayrlkta
denge
unsuru taraf
olacakolan
herhangi
birson
kurumlar
kesimler
tanmadklar
devrimci
tesi
mercive
elikiye
aa
tesikitleyi
merci ikna
tanmadklar
devrimci
taraf
olan varan
kesimler
son aa
kez zor elikiye
kullanmaya
yntemler
kadar
mada
edecek veiin,
ou
mada kitleyi
ikna edecek ve
ou kez zorsiyasi
kullanmaya
kadar evriminde
varan yntemler
kurumlarn
Devrimlerin,
zorundadrlar.
kullanmak
ok
kullanm
zorundadrlar.
evrim bu
lerin,
siyasi
kurumbu
larm
evrimbiraz
inde da
ok
nedenle
grmeleri
birak
olmasna D
karn,
nemli
ilevi
ilevleri
nemli bir yahut
ilevleri
olm asmd
a karn,
bu ilevi
bubaldr.
nedenle biraz da
sahipgrmeleri
olmalarna
zelliklere
kurumlar
politika-d
politika-d
yahut
kurumlar
d amacmz,
zelliklere paradigma
sahip olmalarma
baldr.
zerinde
deiiklii
Denememizin
kalan
ksmnda
Denem
em izin
ksm ndabilimlerin
amacm z,evriminde
paradigmadedeiiklii
zerinde
buna ok benzer
birkalan
incelemenin
tarihsel
yaplan
yaplan bulacan
tarihsel birgstermektir.
incelem eninRakip
bilim siyasi
lerin evrim
indearasnda
de bunayaplan
ok benzer
kurumlar
se
zellikler
zellikler
bulacam
gstermektir.
Rakip
yaplan
zt topse
de siyasi
tamamen
birbirinearasnda
arasndaki
aslndakurumlar
gibi, rakip
im
paradigmalar
im gibi,
rakip
paradigmalar
birbirine
tamamen
zt top
biraslnda
Byle olduu
iinde,
tercihtir.
yaplacak de
lumsal
tarzlar
arasndaarasmdaki
yaam
lumsa]
yaam
tarzlar
arasnda
bir tercihtir.
Byle tarafndan
olduu iin
be-de,
deer yarglar
yalnzca
bilime zg
olaanyaplacak
tercih
konusu
sz
sz konusunk
tercihbu
yalnzca
olaan
zg
deer yarglar
tarafndan bemcadele
zerinde
zaten bilime
yaplan paradigmaya
lirlenemez.
deerler
lirlenemez.
nk bu paradigma
deerler zaten
zerinde
mcadele
yaplangirdikleri
paradigmaya
za
bir tartmaya
zerine
baldr.
Paradigmalar,
seimi
baldr.
Paradigmalar,
paradigma
seimi
zerine
bir
tartmaya
girdikleri
za
rol
kesim,
kendi paradigmasn
oynarlar. Her
man, ister istemez dngsel bir
man, isteriin
istemez
dngsel
bir rol oynarlar.
Her kesim,
kendi paradigmasn
paradigmasn
kullanmak
durumundadr.
gene kendi
savunmak
savunmak
gene
kendi
paradigmasn
durumundadr.
klan bir mantksal
ne de
ya da etkisiz
yanl kullanmak
olsa
tartmalar
Fakat buiin
Fakat
bu neBir
de paradigmay
olsa tartm alar
yanl yakantlamasna
da etkisiz klan
mantksal
savunurken,
para
genebirayn
deildir.
dng
dng deildir.
Birkii,
paradigm
ay karn
savunurken,
kantlam
ayn
para
kabul
buasna
yeni gene
her eye
doa zerine
digmayla
balayan
gr
digm ayla
her eye nasl
karnbir
doa
buaka
yeni gr
kabul
gstermek
uygulamann
olacan
ey zerine
edenler
bilimsel kii,
iinbalayan
edenlersahiptir.
iin bilim
sel bir
uygulam
ann nasl
eykonulmaz
olacan lde
aka ikna
gstermek
edici
hattabir
imge geni,
Byle
kar
ansna
ansmaFakat
sahiptir.
Byle
bir imge
geni,
hattakendini
kar konulmaz
lde
ikna edici
kantlamann
ncl alan
olsun,
kendi
ne olursa
gc
olabilir.
olabilh.yalnzca
Fakat gc
olursa izdii
olsun, kendi
alan kantlamann
girmeyi ncl
reddedenler
alana kendini
iin bir de
ikna ne
konumu
etmektir.
konumu
yalmzca
etmektir.
izdii
alana
girmeyi
reddedenler
iin bir
kode
getirilemez.
hale
Paradigma
ekici
ayrca
ya daikna
mantk
olaslk
ynnden
ayrca mantk
ya da olaslk
ynnden
ekicipaylat
hale getirilemez.
Paradigma
ko
deerlerin
kesimlerin
ilkeler ve
taraf olan
ekimeye
nusundaki
nusundaki ekim eye taraf olan kesim lerin paylat ilkeler ve deerlerin
119
119

kapsam
kapsam buna
bunaizin
izinverecek
verecekkadar
kadargeni
genideildir.
deildir.Siyasi
Siyasidevrimlerde
devrim lerdeolduu
olduu
gibi,
paradigma
onayndan
tercihlerinde
de
ilgili
topluluun
gibi, paradigma tercihlerinde de ilgili topluluun onayndandaha
dahayetkili
yetkilibir
bir
yoktur. Bunedenle
lt
lt yoktur.Bu
nedenlebilimsel
bilim seldevrimlerin
devrim lerinnasl
naslgerekletirildiklerini
gerekletirildiklerini
grmek
ve
grmekiin,
iin,yalnzca
yalnzcadoann
doann vemantn
mantmetkileriyle
etkileriyleyetinmeyip,
yetinmeyip,bilim
bilimtop
top
luluunu oluturan olduka kendine zg evrelerin iinde etkili olan iknaya
luluunu oluturan olduka kendine zg evrelerin iinde etkili olan iknaya
ynelik kantlama yntemlerini de incelememiz gerekecek.
ynelik kamtlama yntemlerini de incelememiz gerekecek.
Paradigma seme sorununun, saf mantk ve deney yoluyla neden tartma
Paradigma seme sorununun, saf mantk ve deney yoluyla neden tartma
sz olarak zlemeyeceini anlamak iin, bu ve bundan sonraki blmlerde
sz olarak zlemeyeceini anlamak iin, bu ve bundan sonraki blmlerde
yapmaya alacamz gibi, geleneksel paradigmay savunanlar devrimci
yapm aya alacam z gibi, geleneksel paradigmay savunanlar devrim ci
ardllarndan
ayran farklarn niteliini incelemek gerekiyor.Tarihin,
ardllarmdan ayran farklarm niteliini incelemekgerekiyor.
Tarihin,imdiye
imdiye
kadar bu farklara verdiimiz saysz rnekten baka daha biroklarm sala
kadar bu farklara verdiim iz saysz rnekten baka daha biroklarm sala
yacandan kimsenin kukusu yoktur sanrm. Bu rneklerin, var olmalarn
yacandan kimsenin kukusu yoktur sanrm. Bu rneklerin, var lmalarmdan ok daha kuku gtrebilecek ve bu yzden ncelikle ele alnmas gere
dn ok daha kuku gtrebilecek ve bu yzden ncelikle ele alnmas gere
ken taraflar, gerekten bilimin yaps hakknda temel bir bilgi salayp sa
ken taraflar, gerekten bilimin yaps hakkmda temel bir bilgi salayp sa
Paradigma reddinin tarihsel bir olgu olduunu kabul etsek bi
lamadklardr.
lamadklardr. Paradigma reddinin tarihsel bir olgu olduunu kabul etsek bi
le, insann safdillii ve bilgisizliinden te bir ey aydnlattn ayn rahat
le, insann safdillii ve bilgisizliinden te bir ey aydnlattn ayn rahat
lkla iddia edebilir miyiz acaba? ster yeni bir tr grngnn ister yeni bir
lkla iddia edebilir m iyiz acaba? ster yeni bir tr grngnn ister yeni bir
bilimsel kuramn benimsenmesi iin, ille de eski bir paradigmann reddini
bilim sel kuram n benim senm esi iin, ille de eski bir paradigm ann reddini
gerektiren ve bilimin znde yatan nedenler gerekten var mdr?
gerektiren ve bilimin znde yatan nedenler gerekten var mdr?
Byle nedenler varsa bile, bilimsel bilginin mantk yapsndan kaynaklan
Byle nedenler varsa bile, bilimsel bilginin mantk yapsmdan kaynaklan
madklar kesindir. Yeni bir grng, ilkel olarak, gemi bilimsel uygulama
madklar
kesindir. Yeni bir grng, ilkel olarak, gemi bilimsel uygulama
ya ykc ynde
yansmadan da ortaya kabilir. Bugn ayda yaam olduu
ya ykc ynde yansm adan da ortaya kabilir. Bugn ayda yaam olduu
ortaya ksa, bu varolan paradigmalar ykan bir bulgu olur nk bu para
ortaya ksa,
varolan paradigm alar ykan bir bulgu olur nk bu para
bizebu
digmalarn
ay hakknda syledikleri orada yaam bulunmas ile grnr
digmalarm
bize
ay
hakkmda
syledikleri
yaam
bulunmas ile grnr
de badaamaz. Fakat
bilinen
galaksinin
bir tarafna
daha az orada
benzer
ilikin
de badaam az. Fakatsz
galaksinin daha az bilinen bir tarafna
ilikin benzer
bir bulgu ini ayn ey
konusu deildir. Ayn ekilde, yeni bir kuramn
bir bulgu ini ayn ey sz konusu deildir.birAyn ekilde, yeni bir kuram n
herhangi birisiyle elimesi de
zorunluluk deildir. rnein
ncellerinden
ncellerinden
herhangi
birisiyle
ehmesi ele
de bir
zorunluluk
daha nce
bir kuramdeildir.
yalnzca
alan
olabilir. rnein
Kuanbilinmeyen
grngleri
yalnzca
daha
nce
bilinmeyen
grngleri
ele
alan
bir
kuram
olabilir. Kuan
tum kuram da, yalnzca deilse bile byk lde, 20. yzyldan nce bilin
tum kuram da, yalnzca deilse bile byk lde, 20. yzyldan nce bilin
meyen, atomdan daha temel dzeydeki grnglerle ilgiliydi. Yahut, yeni ku
meyen,
daha temel
dzeydeki
ilgiliydi.
yeniile,
ku
daha st
kuramlar
ram nceatomdan
dzey Yahut,
dzeydegrnglerle
olup, daha alt
bilinenlerden
ram nce bilinenlerden daha st dzeyde
olup, daha
alt
dzey
kuram
lar
ile,
ilintiler
bulunabilir.
bunlarda
baz
Bugn
iinde
hibir deiiklik iermeyen
bunlarda hibir deiiklik
iermeyen
baz
ilintiler
iinde
bulunabilir.
Bugn
enerji sakinimi kuram dinamik, kimya, elektrik, optik s kuram, vs. gibi
enerji arasnda
sakinim ibukuram
dinam ik, kimya, elektrik, optik s kuram , vs. gibi
tr ilintiler salayan bir yaklamdr. Eski ve yeni kuram
alanlar
alanlar
arasmda
bu
tr
ilintileruyumlu
salayan bir yaklamdr. Eski
ve yeni kuram
lar arasnda byle daha birok
her
iliki dnlebilir ve bunlardan
lar
arasmda
byle
daha
birok
uyumlu
iliki
dnlebilir
ve
bunlardan
her
hangi birini, ya da hepsini, bilimin gelimesini salayan tarihsel sre iinde
hangi
birini,
ya
da
hepsini,
bilimin
gelimesini
salayan
tarihsel
sre
iinde
aklamak mmkn olabilir. Eer bu gerekten yaplabilseydi, bilimsel geli
aklamak
mmkn
olabilir. Eer bu gerekten yaplabilseydi, bilimsel geli
de o zaman
me
tam anlamyla birikime dayal saylabilirdi. Yeni tr grng
me
de
o
zaman
tam
anlamyla
birikime
dayal
saylabilirdi.
tr grng
fark
lerin ilevi doann bir parasnda
edilmeyenYeni
daha nce
bir ilikiler
d
lerin ilevi
doann
bir
parasmda
daha
nce
fark
edilmeyen
bir
ilikiler
d
ise,
zenini
bilgi
yeni
evriminde
bizim
gzler nne sermek olurdu. Bilimin
zenini
gzler
nne
sermek
olurdu.
Bilimin
evriminde
ise,
yeni
bilgi
bizim
iddia ettiimjz gibi baka ve kart bir tr bilginin deil, bilgisizliin yerini
iddiaolurdu.
ettiim jz gibi baka ve kart bir tr bilginin deil, bilgisizliin yerini
alm
alm
olurdu.
Bilimin
-ya da bilim kadar etkili olmayan bir baka giriimin- gerekten
a daanlamyla
bilim kadar
etkili olmayan
birgelimi
baka giriim
in- gerekten
de buBilimin
olduunu
dn
birikime
dayanarak
ekilde,-ytam
de
bu
ekilde,
tam
anlam
yla
birikime
dayanarak
gelimi
olduunu
dn
mek elbette mmkndr. Gemite buna inanm ok kii olduu gibi, halen
mek
elbette
mmkndr.
Gemite
buna
inanm
ok
kii
olduu
gibi,
halen
de tarihsel gelimenin izleyecei en doru biimin birikim olduuna, fakat
de
tarihsel
gelim
enin
izleyecei
en
doru
biimin
birikim
olduuna,
fakat
insan mdahalesinin bunu srekli arpttna inananlarn says az deildir.
insan m dahalesinin bunu srekli arpttna inananlarn says az deildir.
120
120

Bu inancn tabii ki nemli nedenleri vardr. Onuncu Blm'de bilimi birikim

Bu inancn tabii ki nemli nedenleri vardr. Onuncu Blmde bilimi birikim
olarak
aklayan grn, bilgiyi ham duyum verileri zerine zihin tarafn
olarak
aklayan
bilgiyi
ham duyum verileri
zerine zihin tarafn
dan
kurulan
bir yapgrn,
olarak kabul
eden
yaygn bir bilgi kuram ile ne kadar i
dan
kurulan
bir
yap
olarak
kabul
eden
yaygm
bir
bilgi
kuram
ile ne kadar i
ie olduunu greceiz. On birinci Blm'de de bilim eitiminin
kullanlan
ie
olduunu
greceiz.
On
birinci
Blm
de
de
bilim
eitiminin
kullanlan
en etkin tekniklerinin ayn tarihsel imgeye nasl gl bir destek saladna
en
etkin
teknikerinin
ayn
tarihsel
imgeye
nasl
gl
bir
destek
saladma
tank olacaz. Yalnz hemen syleyelim ki, birok kiinin zlemi olan bu
tank olacaz.
en syleyelim ki,olursa
kiinin zlem i olan bu
ne kadarYalnz
imgenin,
olsun,
byk hem
bir inamlrla
sahip birok
gerekten bilimin
imgenin,
ne
kadar
byk
bir
inamlrla
sahip
olursa
olsun,
bilimin
imgesi mi olduu kuku gtrr. Gerekte, paradigma-ncesigerekten
devreden sonra
imgesi
mi
olduu
kuku
gtrr.
Gerekte,
paradigma-ncesi
devreden
her yeni kuramn ve her yeni grngnn kabul edilmesi iin, bir ncekisonra
pa
her yeniyok
kuramm
yeni
grngnn
edilmesi
bir nceki
pa
radigma
ve her
bilimsel
okullar
bununiin,
ardndan
rakip
olmu ve
dncekabul
her se
radigma
yok
olmu
ve
rakip
bilimsel
dnce
okullar
bunun
ardndan
her
ferinde bir ekime iine girmilerdir. Birikim yoluyla beklenmedik yenilikse
bir ekime iine bir
Birikim yoluyla beklenmedik yenilik
elde edilmesi
lerferinde
eklinde girmilerdir.
sre, bilimsel gelimenin kural deil, daima
ler eldeolmutur.
edilmesi Tarihsel
eklindeolguyu
bir sre,
bilimsel
kural
deil, daima
istisnas
ciddiye alan gelimenin
bir kii bilimin,
sonradan
ya
istisnas
olmutur.
Tarihsel
olguyu
ciddiye
alan
bir
kii
bilimin,
sonradan
ya
ratlan birikim imgesi idealine doru bir eilim gsterdiinden doallkla
ratlan
birikim
im
gesi
idealine
doru
bir
eilim
gsterdiinden
doallkla
kuku duyacaktr. Bilimin farkl tr bir giriim olmas olasli daha fazladr.
kuku
duyacaktr.
Biliminbaz
farkl
tr birbize
giriim
olmas
olasl
daha fazladn.
tersini
Ancak,
bunun
ka
olgular
diren gsteren
dndrtecek
Ancak,
diren gsteren
baz olgular
bize
bununyoluyla
tersini elde
dndrtecek
ka
Bu durumda
birikim
olabilirler.
edilmesinin
dar etkili
yeniliin
dar
etkili
olabilirler.
Bu
durum
da
yeniliin
birikim
yoluyla
elde
edilmesinin
yalnzca gereklikte az rastlanmakla kalmayp, mantk asndan da dk bir
yalnzca
gereklikte
az rastlanm
kalmayp,
mantk asmdan
dabir
dk
konunun
incelediimiz
olaslk
kadarna
dahabir
olduunu
grmemiz
iin,akla
olaslk
olduunu
grm
em
iz
iin,
konunun
incelediimiz
kadarna
bir
daha
gz "atmamz yeterlidir. Olaan aratrma dediimiz ura gerekten de biri
gz dayaldr,
atmamz yeterlidir.
Olaan
aratrma
ura gerekten
de da,
biri
kime
fakat burada
bir yenilik
konusu olmad
sz dediimiz
gibi, baar
kime
dayaldr,
fakat
burada
bir
yenilik
sz
konusu
olmad
gibi,
baar
bilim adamnn nceden varolan kavramsal ve yntemsel tekniklerle zmda,
bilim adammm
kavramsal
ve yntemsel
tekniklerle
zm
yeteneine
sorunlarvarolan
lenebilecek
trdenceden
teknik
baldr. (Eldeki
ve
seebilme
lenebilecek
trde
sorunlar
seebilm
e
yeteneine
baldr.
(Eldeki
teknik
bilgilerle
ilikisi gz nne alnmadan srf yarar asndan ar ilgi duyulanve
bilgilerle
gz
nne almmadan
srf yarar engelleyebilmektedir.)
asmdan am ilgi duyulan
builikisi
bilimsel
nedenle
sorunlar
gelimeyi rahatlkla
u
sorunlar
bu
nedenle
bilim
sel
gelim
eyi
rahatlkla
da var ki, eldeki bilgi ve tekniklerle snrlandrlm engelleyebilmektedir.)
sorunlar zmeye urau
da bir
varkii,
ki, eldeki
bilgi
ve tekniklerle
rlandm
im
sorunlar
zmeye ura
deildir.
Hedefin
biri
bakmansm
ke
rastgele
an
ne olduunu
evresine
an bir bilir
kii, ve
rastgele
baknan
deildir. Hedefin
ne olduunu
ke
ona gre
gerek biri
sinlikle
tasarlar ve
gerekevresine
dncelerini
aralarn,
sinlikle
bilir
ve
gerek
aralarn,
gerek
dncelerini
ona
gre
tasarlar
ynlendirir. Bu kii doadan ve kendi yntemlerinden beklediklerinde yanlve
ynlendirir.
kii doadanbir
veyenilik
kendi yntemlerinden
beklediklerinde
yanl
ortaya kabilir.
ya da yeni bir bulgu
d
lde de,Bubeklenmeyen
d
lde
de,
beklenmeyen
bir
yenilik
ya
da
yeni
bir
bulgu
ortaya
kabilir.
veren
edilen
haber
nemi
elde
de
aykrl
onu
bulgunun
ounlukla
Sonuta
Sonuta
elde edilen
bulgunundirenle
nemi de
ounlukla
onu olmaktadr.
haber verenAka
aykmhorantl
ve gsterdii
dorudan
n
kapsamyla
m
kapsam
yla
ve
gsterdii
direnle
dorudan
orantl
olmaktadr.
Aka
ku
grlyor ki, aykrl ortaya kan paradigma ile bu aykrl sonradan
grlyor
ki,
aykrl
ortaya
kan
paradigma
ile
bu
ayknl
sonradan
ku
ral haline sokan paradigma arasnda bir ztlk olmas kanlmazdr. Altnc
ral halineparadigma
sokan paradigm
a arasm
da bir
ztlk
olmas
Altnc
yklmas
sonucu
edilen
rneklerini inceler
elde
Blm'de
keifkanlmazdr.
B lm
de paradigma
as sonucu
elde deildi,
edilen keif
rneklerini
inceler
basityklm
birer tarihsel
rastlant
ken
bu tr elikiler
nk
grdklerimiz,
ken
grdklerimiz,
basit
birer
tarihsel
rastlant
deildi,
nk
bu
tr
elikiler
dmda keifleri dourabilecek bir baka kaynak yoktur.
dmda
keifleri dourabilecek
bir baka
kaynak bsbtn
yoktur. aklk getirmek
icat ediliine
yeni kuramlarn
Ayn kantlama,
Ayn
kantlama,
yeni
kuram
larm
icat
ediliine
bsbtn
aklk getirmek
vardr.
tedir. lkece, zerinde yeni bir kuram gelitirebilecek
tr grng
tedir.
lkece,
zerinde
yeni
bir
kuram
gelitirebilecek

tr
grng vardr.
yeterince
zaten
aklad
grnglerdir,
ki
Birincisi varolan paradigmalarn
Birincisi
varolan
paradigm iin
alarm
yeterince
aklad
grnglerdir,
birzaten
yahut hedef
noktas
balang
gelitirmek
oluturduki
kuram
bunlarn
kuram gelitirmek
iin bir balang
noktas
yahut hedef
oluturdu
da -Yedinci
zamanlarda
Blmn
Bunu yapabildikleri
so
ubunlann
seyrek grlr.
u
seyrek
grlr.
Bunu
yapabildikleri
zamanlarda
da-Y
edinci
Blmn
so
nunda grdmz nl tahmin rnei gibi- olumasna yol atklar ku
nunda
grdmz

nl
tahm
in
rnei
gibiolumasna
yol
atklarkuramlar ender olarak kabul grr nk bu tip kurgular birbirinden ayrdederamdeikenlik
lar ender olarak
grr
nk bu ikinci
tip kurgular
birbirinden
ayrdedebulunamaz,
bir snf
grng, yaplar
temelikabul
doada
cek
cek
deikenlik
tem
eli
doada
bulunam
az,
ikinci
bir
snf
grng,
yaplan
ayrntlar
ileri
daha
d
fakat
ancak
kuramm
varolan paradigmada ngrlen
varolan
paradigmada
ngrlen
fakat
ayrmtlar
ancak
kuramm
daha
ileri
d
zeyde ayrtrlmasyla anlalabilecek olanlardr. Bilim adamlarnn zerinde
zeyde ayrtrlmasyla anlalabilecek olanlardr. Bilim adamlarmm zerinde
121
121

enensk
skaratrma
aratrmayaptklar
yaptklargrngler
grnglerbunlardr,
bunlardr,fakat
fakatbubuaratrmann
aratrmanmamac
amac
dadayeni
icat
paradigmalar
etmek
olanlar
var
deil,
yeni paradigmalar icat etm ek deil, var olanlarayrtrmaktr.
ayrtnm aktr.Bu
Buamaca
amaca
erimeyi
erim eyibaaramadklar
baaram adklaranda
andabilim
bilimadamlar
adamlarnc
nctrtrgrngyle,
grngyle,yani
yani
varolan
paradigmaya
uymamakta
inat
eden
aykrlklarla
karlarlar.
varolan paradigm aya uym am akta inat eden aykrlklarla karlarlar.Yeni
Yeni
kuramlara
kuramlarayol
yolaan
aantek
tekgrng
grngtr
trbunlardr.
bunlardr.Bilim
Bilimadamnn
adammngr
gralanmalanmtr grngye kuramca belirlenmi bir yer salayan paradigma, ayk
dadaher
her tr grngye kuramca belirlenmi bir yer salayan paradigma, ayk
rlklar
rlklariin
iinbyle
bylebirbiryer
yerbulamaz.
bulamaz.
Fakat
yeni
kuramlar
Fakat yeni kuramlareer
eereskisinin
eskisinindoa
doaileileilikisinde
ilikisindeortaya
ortayakan
kanaykr
aykr
lklar
gidermek
o
yaratlyorsa,
iin
zaman
bir
yeni
kuramm
baanh
lklar gidermek iin yarathyorsa, o zaman baanh bir yeni kurammbirbirnok
nok
tadan sonra ncelinden tretilebilenlerden farkl tahminlerin yaplmasna izin
tadan sonra ncelinden tretilebilenlerden farkl tahminlerin yaplmasna izin
vermesi
vermesigerekir.
gerekir.Halbuki,
Halbuki,eski
eskiveveyeni
yenikuramlar
kuramlarmantksal
mantksalolarak
olarakbadaabilbadaabilseydi,
byle
farkllk
bir
dahi
meydana
gelemezdi.
Dolaysyla
seydi, byle bir farkllk m eydana dahi gelemezdi. Dolaysylaikinci,
ikinci,yani
yani
yeni
yenikuram
kurambir
biryandan
yandanbenimsenirken,
benimsenirken,ayn
aynsre
sreiinde
iindebirbiryandan
yandandadabirin
birin
yerine
cinin
cinin yerinegemek
gemekzorundadr.
zorundadr.Enerjinin
Enerjininsakinimi
sakinimigibi
gibibirbirkuram
kurambile,
bile,bu
bu
ortak doayla ilikisi yalnzca kendinden bamsz olarak yerlemi gibi
gn
gn ortak doayla ilikisi yalnzca kendinden bamsz olarak yerlemi gibi
grnen
grnenkuramlar
kuramlararaclyla
araclylakurulabilen,
kurulabilen,salt
saltmantksal
mantksalbirbirstyap
styapgibi
gibika
ka
edildii
bul
tarihsel
o da paradigma ykmmdan payn al
halde,
geliiminde
bul edildii halde, tarihsel geliiminde o da paradigma ykmmdan paym al
Newton dinamiiileilekalorik
mtr.
mn.Kaynanda,
Kaynamda, Nevvtondinamii
kaloriksskuramnn
kuramnmyeni
yenigelitiril
gelitiril
arasndaki
mi
sonular
temel
unsur
badamazln
bir
bunalm
olduu
mi sonular arasmdaki badamazln temel unsur olduu bir bunalmyat
yatmaktadr.
sakinimi, ancaksnn
maktadn.Enerji
Enerji sakinimi,ancak
smmkalori
kalorikuram
kuramreddedildikten
reddedildiktensonra
sonrabibi
bir
limin
Ve yalnzcabilimin
lim in birparas
parasolabilmitir.
olabilmitir.(1)
(1) Veyalnzca
biliminbir
birsre
sreparas
parasolduk
olduk
tan sonra mantksal adan daha st dzeyde* bir kuram haline gelebildi.
tan sonra m antksal adan daha st dzeyde* bir kuram haline gelebildi.
Bylelikle doa zerine inanlarda bu tr ykc deiiklikler olmadan yeni
Bylelikle doa zerine inanlarda bu tr ykc deiiklikler olmadan yeni
kuramlarn Ortaya nasl ktklarn aklamak gleir. Art arda gelen bilim
kuramlarm ortaya nasl ktklarm aklamak gleir. Art arda gelen bilim
sel kuramlarn birbirlerini bir mantk silsilesi halinde ierdikleri dncesinin
sel kuramlarm birbirlerini bir mantk silsilesi halinde ierdikleri dncesinin
yanlln
yanllnkantlayamasak
kEmtlayamasakbile,
bile,tarihsel
tarihseladan
adang
ginanlr
inanlrbir
birgr
groldu
oldu
unu rahatlkla syleyebiliriz.
unu rahatlkla syleyebiliriz.
Bundan bir asr nce, bilimsel devrimlerin zorunluluu konusunu bu nok
Bundan bir asr nce, bilimsel devrimleriu zorunluluu konusunu bu nok
tada tamamlamak mmkn olabilirdi. Fakat gnmzde bu ne yazk ki yap
tada tamamlamak mmkn olabilirdi. Fakat gnmzde bu ne yazk ki yap
lamaz, nk bilimsel kuramm doas ve ilevi hakkmda amzm en geer
lamaz, nk bilimsel kuramm doas ve ilevi hakkmda amzm en geer
li felsefi yorumu bizim konu zerine yukarda gelitirdiimiz grle tam bir
li felsefi yorumu bizim konu zerine yukarda gelitirdiimiz grle tam bir
halindedir. M antksalpozitivizm
bir
eliki
eliki halindedir.Mantksal
pozitivizmokulunun
okulunun biruzants
uzantsolan
olanvevebubu
okulun miraslar tarafndan da kesin ekilde reddedilmeyen bu yorum, bili
okulun miraslar tarafmdan da kesin ekilde reddedilmeyen bu yorum, bili
min kabul ettii kuramlarm kapsamn ve anlamn kstlayarak, ayn doal
min kabul ettii kuram larm kapsam m ve anlamn kstlayarak, ayn doal
grngler hakknda tahminler reten sonraki kuramlarla elimeleri olasl
grngler hakkmda tahminler reten sonraki kuramlarla elimeleri olashn ortadan kaldrmay amalamaktadr. Bilimsel kuramm kavranma getiri
m ortadan kaldrmay amalamaktadr. Bilimsel kuramm kavranma getiri
len
bu snrlamaya en
ve gl rnek olarak, ada Einstein dina
len bu snrlamaya entannm
tannm ve gl rnek olarak, ada Einstein dina
miinle Newton'un Principia'sndan kaynaklanan daha eski dinamik denk
m ii ile Nevvtonun P rincipiasmdan kaynaklanan daha eski dinam ik denk
lemleri arasndaki iliki zerine yaplan tartmalar gsterebilirz Bizim de
lemleri arasm daki iliki zerine yaplan tartmalar gsterebilirz Bizim de
nememizin bak asmdan bu iki kuramm badamasna olanak yoktur. Bu
nem em izin bak asm dan bu iki kuramm badamasna olanak yoktur. Bu
badamazln ne anlamda kullanldn da, Copernicus ve Ptoleme astro
badam azln ne anlam da kullanldn da, Copernicus ve Ptoleme astro
nomilerini
karlatrrken yeterince gsterdiini sanyorum. Einstein'n ku
nom ilerini karlatrrken yeterince gsterdiini sanyorum. E insteinm ku
ramn kabul etmek iin Newton'un kuramn- yanl saymak gerekir. Bu gramn kabul etm ek iin Nevvtonun kuramtn yanh saymak gerekir. Bu g(1 ) Silvanus P. Thompson, Life of William Thompson Baron Kelvin of Largs (Largs Kelvin
(1) Silvanus
P. Thom pson,Hayat)
Life ofLondra,
VVlliam1910.
Thompson
Kelvin
William Thompson'un
. of Largs (Largs Kelvin
Baronu
s. 266-281
blm I,Baron
VVlliarhile
Thompsonn
Londra,
Yani ncelleri
(*)Baronu
(.N.)1910. blm l,s. 266-281.
eliki iindeHayat)
olmayan.
(*) Yani ncelleri ile eliki iinde olmayan. (.N.)

122
122

(2) Bu yzden
gnmzde aznlkta
kartlan balca
rii
rii gnmzde aznlktakalmtr.
kalmtr. (2) Bu yzdenkarsna
karsna kartlanbalca
itirazlar incelemek zorundayz.
itirazlar incelemek zorundayz.
Btn bu itirazlarn dayand temel ilkeyi yle aklayabiliriz: relativisiBtn bu itirazlarm dayand temel ilkeyi yle aklayabiliriz: relativisitic (greliliki)
dinamik, iddia edildii gibi, Newton dinamiinin yanl oldu
tic
(greliliki)
dinamik, iddia edildii gibi, Newton dinamiinin yanl oldu
unu kantlayamaz,
nk Newton dinamii halen birok mhendis tarafn
unu
kantlayam
az, nk Nevvton
halen birok mhendis tarafn
dan ve baz seilmi
uygulamalar szdinamii
birok fiziki tara
konusu olduunda
dan
ve
baz
seilmi
uygulamalar
sz
konusu
olduunda birok fiziki tara
fndan da baar ile kullanlmaktadr. Dahas, eski
kuramn kullanlnn ta
fndan da baar
ile kullanlmaktadr. Dahas, eski kuramn kullanlnn ta
mamen
geerli olduunu
kantlamak iin, farkl uygulamalarda onun yerini
mamen
geerli
olduunu
kantlam
ak iin,
farkl uygulamalarda onun
yerini
alan
kendisi
delili
en byk
kuramn
salamaktadr.
Einstein'n kuram,
alan
kuram
m
kendisi
en
byk
delili
salam
aktadr.
E
in
ste
in
m
kuram
Newton 'un denklemlerinden elde edilen tahminlerin belli snrlayc koullar,
Nevvtonun
elde edilen
tahminlerin
belli snrlayc
koullar
yerine
kadar ie yarad
btn uygulamalarda
en az lme
getirendenklemlerinden
aralarmz
yerine
getiren iin
btn
uygulamalarda
en az lme
aralarmz
kadar
ieyakla
yarad
n
gstermek
kullanlabilir.
Newton
kuramnn
rnein,
iyi bir
n
gsterm
ek
iin
kullanlabilir.
rnein,
Nevvton
kurammm
iyi
bir
k zm salayabilmesi iin, ele alnan nesnelerin n hzna kyaslayakla
d
kbir
zm salayabilmesi
iin, ele
alman nesnelerin
hzma
d
k
gerekmektedir.
Bununn
kakyasla
gibi bir
al
greli hza sahip olmalar
koul
k bir
greli kuram
hza sahip
olmalar
gerekmektedir.
Bununve
gibi
bir ka koul
al
tnda,
Einstein
kuramndan
tretilebilir
dolaysyla
Newton
onun
tnda,
Nevvton
kuram

Einstein
kuram
ndan
tretilebilir
ve
dolaysyla
onun
zel bir uygulama dal saylmaldr.
zel
bir uygulama
dal saylmaldr.
Buna
gre, diye devam ediyor itirazlar, bilimsel bir kuramm kendi zel
Buna dallarndan
gre, diye devam
ediyor itirazlar,
bilimsel
birEer
kuramm
kendi bi
zel
mmkn
biriyle elimesi
uygulama
deildir.
Einstein'ci
uygulama
dallarmdan
biriyle
elimesi
mmkn
deildir.
Eer
Einsteinci
lim, Newton dinamiini yanllam grnyorsa, bunun tek nedeni baz lbi
lim, Newton'culann
Nevvton dinam iini
yanllam
grnyorsa,
bunun tek
nedeni baz
bu kuramn
kesin sonular
verdiini,
tamamyla
yahutl
sz
sz
Nevvtoncularm
bu da
kuramn
tamamyla
kesin
sonular
verdiini,
yahut
iddia
yksek
geerli
ok
ayn ekilde
greli hzlarda
olduunu
etmeleridir.
ok
yksek
greli
hzlarda
da
ayn
ekilde
geerli
olduunu
iddia
etmeleridir.
Bu tr iddialar iin hibir kant gstermelerine olanak olmadna gre de, bu
Bu tr iddialar
iin
hibir kant
gstermelerine
olmadna
gre de,nebu
bilim
gelmilerdir.olanak
kurallarna
Newton
kuram nceden
grlerinde
kar
grlerinde kantlara
bilim kurallarna
kar gelmilerdir.
Nevvton
kuram
nceden
dayal
idiyse,
lde
bilimsel
bir
gerek
imdi
de yne
kuram
geerli
lde
geerli
kantlara
dayal
gerek
bir
bilimsel
kuram
idiyse,
imdi
de y
ledir. Einstein'n yanlln kantlam olabilecei nermeler, yalnzca abar
ledir.
Einsteinn
yanlln
kantlam
olabilecei
nermeler,
yalnzca
abar
mal
iddialardan
bilime
zaman
ve
dolaysyla
hibir
tlm
olmam
ibarettir.
tlm
ve
dolaysyla
hibir
zaman
bilime
mal
olmam
iddialardan
ibarettir.
nsan hatas olan bu abartmalardan temizlenmi haliyle Newton'cu kuram
nsanzaman
hatasrtlmemitir
olan bu abartmve
alardan
tem izlenm
de. i haliyle Nevvtoncu kuram
hibir
rutlemeZ
hibir
rtlmemitir
ve rtlemeZ
de. adamlar tarafndan kulla
Ayn zaman
kantlamann
yetkin bilim
deiik trleri
Ayn
kantlam
ann
deiik
trleri
yetkin
bilim
tarafndan
kulla
de artar bile.
iin yeter
nlm herhangi bir kurama baklk kazandrmakadamlar
nlm
herhangi
bir
kuram
a
baklk
kazandrm
ak
iin
yeter
de
artar
bile.
taraf
byk sa
rnein, bu kadar ktlenmi olan flojiston kuram da alt
rnein,
ktlenm
i olandzenli
flojiston
da alt taraf
byk sa
birkuram
yda
kimyasal
Nesnelerin
fizikselbuvekadar
grngye
yap salamt.
yda(ok
fiziksel
ve kimflojiston
yasal grngye
bir yap salamt.
Nesnelerin
aklad
gi
nasl
miktarda
iin) yanabildiklerini
ierdikleridzenli
nasl
(ok
m
iktarda
flojiston
ierdikleri
iin)
yanabildiklerini
aklad
gi
bi, metallerin de neden metal cevherlerinden daha ok ortak nitelie sahip
bi, m etallerin
de neden metal
cevherlerinden
daha ok
ortak
ile
Kurama
de nitelie
flojistonsahip
gre, metallerin
olduklarn
gsterebiliyordu.
hepsi
olduklarn
gsterebiliyordu.
Kuramabirleiminden
gre, m etallerin
hepsi deve
flojiston
her meile
olmayan madenlerin
ve saf
olumutu
birlemi
birlem
i
ve
saf
olm
ayan
m
adenlerin
birleim
inden
olum
utu
ve
her m e
meydana
talde bulunan flojiston bu ortak nitelikleri
getiriyordu. Flojiston
talde bulunan
flojiston
ortakgibi
nitelikleri
eydana getiriyordu.
asit eldeFlojiston
tzlerin mtutumasyla
ve bu
edilen
slfr
kuram
ayrca karbon
kuram
ayrca karbon
ve slfr gibi
tzlerin tutum
asit elde
edilen
de aklanmasn
zamanda,
yapmaktayd.
baz
hapsedil
Aynasyla
tepkimelerin
baz
tepkim
elerin
de
aklanm
asn
yapmaktayd.
Ayn
zamanda,
hapsedil
mi bir hacimdeki havanm iinde meydana gelen tutumann yol at ha
miazalmasna
bir hacim deki
havanm
m eydana
tutumann
attu
ha
cim
konusu
da bir
bu etkininyol
sz gelen
getirmiti:
yorumiinde
nedeni
cim
azalm
asna
da
bir
yorum
getirm
iti:
sz
konusu
bu
etkinin
nedeni
tu
tuma sonucu salverilen flojistonun, kart havann esnekliini bozmatum
a
sonucu
salverilen
flojistonun,
kart
havanm
esnekliini
bozma(3)
Bu
bir
bozmas
esnekliini
saydklagibi.
yayn
syd, tpk atein elik
syd, tpk atein elik bir yayn esnekliini bozmas gibi. (3) Bu saydkla
(2) rnein bkz. P.P. Wiennehin grleri. Philosophy of Science (Bilim Felsefesi) dergisi, 1958, s. 298.
rnein
P.P. VVenneriin
Philosophy Theory
of Science
(Bilim Felsefesi)
dergisi,
1958, s.
298.
Devrilii)
(3)(2)James
Conant,
Kuramnn
Cam
Overthrowgrleri.
(Flojiston
of the Phlogiston
B.bkz.
(3) James
Conant,
Overthrovv
of theA Phlogislon
Theory
(Flojiston(Kimyann
Kuramnn
Devrilii)
Camof Chemistry
Ksa
ve J.R.
Short History
bridge,
Bir Tarihi)
Partington,
1950,B.13-16;
13-16;
J.R.
Partington,
A Short
Flistory
of Chemistry
(Kimyann
Ksa BirveTarihi)
en eksiksiz
en
kuramnn
baarlar
, s.
hakknda
85-88.
Flojiston
2. bhdge,
1951ve
Londra,
basm 1950,
2. basm inceleme
Londra, 1951,
s. 85-88,
Flojiston
kuramnn
hakkmda
en eksiksiz
ve en
Stahl,baarlar
Chimique
H. Metzger,
Newton,
Boerhaave
et la Doctrine
hogrl
iin bkz.
hogrl
inceleme
iinve
bkz.
F. Metzger,
StahI,
Boerhaave
et la Doctrine Chimigue
Blm
Paris 1930
retisi) Nevvton,
Kimya
II:
(Newton,
Boerhaav
Stahl,
(Nevvton, StahI, Boerhaav ve Kimya retisi) Paris 1930 Blm II:

123
123

rmz,
rm z,flojiston
flojistonkuramclarnn,
kram clannn,grleri
grleriiin
iinsahip
sahipktklar
ktklargrnglerin
grnglerin
tamam olsayd, bu kuram hibir zaman rtlemezdi. imdiye kadar her
tamam olsayd, bu kuram hibir zaman rtlemezdi. imdiye kadar her
hangi
hangibir
birgrng
grngdilimine
dilim inebaaryla
baarylauygulanm
uygulanmher
herkuram
kuramiin
iinbenzer
benzerbir
bir
kantlama
kantlam ayeterlidir.
yeterlidir.
Fakat
Fakatkuramlar
kuram larbubuekilde
ekildekurtarmak
kurtarmakiin
iinuygulama
uygulamakapsamlarnn,
kapsamlarmn,elde
elde
kikideneysel
kantlarn
ve
eriebildii
grngler
gzlemde
deneysel kantlarm eriebildii grngler ve gzlemdevarabildii
varabildiikesin
kesin
liklikderecesi
derecesiileilesnrlandrlmas
snrlandrlmasgerekmektedir.
gerekmektedir.(4)
(4)Bu
Busnrlandrma
smrlandumabirbiradm
adm
(ki
daha
da
ileri
bir
zaman
gtrld
kez
m
baland
daha ileri gtrld zaman da (ki bir kez baland mbubuikinci
ikinciadm
admzaten
zaten
kanlmaz
kanlm azolur)
olur)bilim
bilimadamnn
adamnmhenz
henzgzlemlenmemi
gzlemlenmemigrngler
grnglerhakkn
hakkm
dada'bilimsel'
iddialarda
bulunmas
olanakszlar.
Hatta
bu
bilim sel iddialarda bulunmas olanakszlar. Hatta busnrlama
snrlamailkilkek
ek
liyle
liylebile
bilebilim
bilimadamnn
adamnmsz
szkonusu
konusukuramla
kuramlagemite
gemiteyaplan
yaplanuygulamala
uygulam ala
rn
rnyol
yolgsteremeyecei
gsterem eyeceibir
biralanda
alandaaratrma
aratrmayapmasn
yapm asnengeller.
engeller.Btn
Btnbubu
mantk
yasaklamalara
asndan
yasaklam alara mantk asmdansylenecek
sylenecekbirbirey
eyyoktur.
yoktur.Ama
Amabir
birkere
kereka
ka
edildiler
daha
mi,
bilimin
bul
ileri
gelimesini
salayabilecekler
sonuta
bul e d ild ile r m i, sonuta bilim in daha ileri gelim esini salayabilecekler
aratrmalarn
aratrmalarmdadan
nkapanm
kapanmolur.
olur.
Aslnda
nokta
artk
u
A slnda u nokta artkmantksal
m antksalbir
birdoru
doruhaline
halinegelmi
gelmibulunuyor:
bulunuyor:bir
bir
balanmadan
olaan
bilim
balln
bu
stelik
paradigmaya
yaplamaz.
paradigmaya balanmadan olaan bilim yaplamaz. stelik bu ballntam
tam
anlamyla
anlam ylanceli
nceliolmayan
olm ayanaratrma
aratrm aalanlarna
alanlarnayayadadakesinlik
kesinlikderecelerine
derecelerine
Bu
gerekmektedir.
yaygnlatrlmas
paradigma
yaplamazsa,
yaygnlatrlm as gerekm ektedir. Bu yaplam azsa, paradigm anceden
nceden

bilime
sokamaz.
Bunun
bulmacay
hibir
yannda
zmlenmemi
zm lenm em i hibir bulmacay bilime sokamaz. Bunun yanndaparadigma
paradigma
ballna
ballnadayal
dayalolan
olanyalnzca
yalnzcaolaan
olaanbilim
bilimdeildir.
deildir.Eldeki
Eldekikuram
kurambilim
bilim
adamn
eldeki
ne srpriz, ne aykrlk, ne de
uygulamalarla
kstlyorsa,
gene
adamm gene eldeki uygulamalarla kstlyorsa, ne srpriz, ne aykrlk, ne de
bunalm
bunalmortaya
ortayakabilir.
kabilir.Halbuki
Halbukiolaanst
olaanstbilime
bilimegiden
gidenyolu
yolugsteren
gsterenia
ia
retler
uygulanabilirlik kapsamnbelirleyen
retlerbunlardr.
bunlardr.Bir
Birkuramn
kuramn uygulanabilirlikkapsamn
belirleyenpozitivist
pozitivist
kstlamalara
kstlam alaraharfi
harfiharfine
harfineuyulduu
uyulduutakdirde,
takdirde,hangi
hangisorunlarn
sorunlarntemel
temeldei
dei
yol
duyuran
bilimsel
mekanizma
aabileceini
toplulua
imlere
ilemez
imlere yol aabileceini bilimsel toplulua duyuran mekanizma ilemezha
ha
lelegelir.
gelir.Byle
B yleolduunda
olduundada,
da,topluluun
topluluunparadigma-ncesi
paradigm a-ncesidurumuna
durum unaok
ok
benzer koullar iine girmesi kanlmaz olur. Bu koullarda btn topluluk
benzer koullar iine girmesi kanlmaz olur. Bu koullarda btn topluluk
bilim yapthalde,
Bu
yeleri
yeleri bilimyapt
halde,abann
abanntoplam
toplamsonucu
sonucubilime
bilimepek
pekbenzemez.
benzemez. Bu
bilimsel
nedenle
bedelin,
ilerlemeler
tehlikesini
nemli
gereken
iin
yanlma
nedenle nemli bilimsel ilerlemeler iin gereken bedelin, yanlma tehlikesini
gze
gzealacak
alacakkadar
kadarilkelere
ilkelereballk
ballkeklinde
eklindedenmesine
denmesineamamak
amamakgerek.
gerek.
nemlisi,
Daha
bir mantk
da
kantlamasnda
pozitivistin
aydnlatc
ok
Daha da nem lisi, pozitivistin kantlam asm da ok aydnlatc bir m antk
yle bir boluk ki, bizi derhal devrimci deiikliin do
boluu
boluugryoruz.
gryoruz. yle bir boluk ki, bizi derhal devrimci deiikliin do
Newton'cu dinamik
de greliliki
gtrebilecek
asna
asna gtrebileceknitelikte.
nitelikte. Nevvtoncu dinam ikgerekten
gerekten de greliliki
dinamikten tretilebilir mi? Byle bir trerim nasl yaplabilir? imdi, El,
dinam ikten tretilebilir mi? Byle bir tretim nasl yaplabilir? im di, E l,
bir dizi nerme
E2, E3..
En diyegiden
bu nermelerin
E2, E 3...................... Endiye
giden bir dizi nermednn,
dnn, b nerm elerin
toplu olarak grelilik kuramnn btn yasalarn ierdiini varsayalm, bu
toplu olarak grelilik kuram nn btn yasalarn ierdiini varsayalm , bu
nermelerin iinde nesnelerin uzaydaki yer ve durumlarna, zamana, durma
nerm elerin iinde nesnelerin uzaydaki yer ve durumlarna, zamana, durma
halindeki kitleye, v.s. ilikin birok deiken ve parametre vardr. nermele
halindeki kitleye, v.s. ilikin birok deiken ve parametre vardr. nermele
rin tmnden, mantk ve matematiin salad btn olanaklardan da yarar
rin tmnden, mantk ve matematiin salad btn olanaklardan da yarar
lanarak, bir dizi daha baka nermeye varmak mmkndr. Diyelim ki, bu
lanarak, bir dizi daha baka nermeye varm ak mmkndr. Diyelim ki, bu
yeni nermelerin bir ksm gzlemle de karlatrlabiliyor. imdi, Newton
yeni nerm elerin bir ksm gzlemle de karlatrlabiliyor. 'E'
imdi, Nevvton
nermele
dinamiinin
zel bir dal olarak yeterliliini kantlamak iin, bu
dinamiinin zel bir dal olarak yeterliliini kantlamak iin, bu E nermele
rine parametre ve deikenlerin kapsamn kstlamak zere birok ilave
rine param etre ve deikenlerin kapsam n kstlam ak zere birok ilave
nerme eklememiz gerekmektedir (rnein (v/c) 2 1, yani 'nesnelerin hznerme eklem em iz gerekmektedir (rnein (v/c) 2 1, yani nesnelerin hz
(4) ok farkl trde bir inceleme sonucu varlan yarglar karlatrmak iin bkz. R.B. Braith-

.........

(4) ok
farkl trde
bir inceleme
sonucu
varlan
yarglar 1953,
karlatrmak
in bkz.s.R.B.
76. Braith(Bilimsel
Aklama)
Cambridge,
s. 50-87, zellikle
Explanation
walte,
Scientific
walte, Scientlfic Explanalion (Bilimsel Aklama) Cambridge, 1953, s. 50-87, zellikle s, 76.

124
124

..........

nn n hzna oranlarnn karesi birden kk olacak' gibi). Daha sonra bu

nn n hzna oranlarnn karesi birden kk olacak gibi). Daha sonra bu
nerme dizisini bu ekilde geniletilmi haliyle baz ilemlere sokarak yeni

nerm e dizisini bu ekilde geniletilm i haliyle baz ilemlere sokarak yeni

bir dizi elde edebiliriz, Nl, N2, N3

Nm gibi. Bu yeni nermeler
bir dizi elde edebiliriz, N l, N2, N 3...................... Nm gibi. Bu yeni nermeler
biim
olarak
Newton'un
hareket
yasalar,
yasas, ksaca btn
yerekimi
biim olarak Nevvtonun hareket yasalar, yerekim i yasas, ksaca btn
Newton yasalarnn aynlardr. Dolaysyla grne baklrsa baz snrla
Nevvton yasalarnn aynlardr. D olaysyla grne baklrsa baz snrla
malar altnda olmak kouluyla Newton dinamiini Einstein'nkinden tret
m alar altnda olmak kouluyla Nevvton dinam iini Einsteinnkinden tret
mi oluyoruz.
mi oluyoruz.
Ancak, bu tretim hi deilse vardmz noktaya kadar tamamyla geer
Ancak, bu tretim hi deilse vardmz noktaya kadar tamamyla geer
sizdir. Trettiimiz 'N' nermeleri greliliki mekaniin yasalarndan kan
sizdir. Trettiim iz N nermeleri greliliki mekaniin yasalarmdan kan
zel bir kol olmakla beraber, Newton'un yasalar deildirler. Yahut, en azn
zel bir kol olmakla beraber, Nevvtonun yasalar deildirler. Yahut, en azn
dan Newton Yasalar Einstein'n almalarndan nce mmkn olmayan bir
dan Nevvton Yasalar Einsteinm ahm alarm dan nce mmkn olmayan bir
tarzda yeniden yorumlandklar srece, trettiimiz nermeler de Newton
tarzda yeniden yorum landklar srece, trettiim iz nermuzaydaki
yeri,
Yasalar
saylamaz. Einstein'n 'E' nermelerinde nesnelerin eler de Nevvton
Yasalar saylamaz. E insteinm E nerm elerinde nesnelerin uzaydaki yeri,
zaman, durma halindeki kitlesi, vs. gibi niteliklerini temsil eden parametre*
zaman, durma halindeki kitlesi, vs. gibi niteliklerini temsil eden parametre*
ve deikenlerin aynlar 'N' nermelerinde de yer almaktadr ve dolaysyla
ve deikenlerin aynlar N nermelerinde de yer almaktadr ve dolaysyla
bu nermelerde temsil ettikleri eyler hala Einstein 'c uzay, zaman ve kitle
bi nerm elerde tem sil ettikleri eyler hala E insteinc uzay, zaman ve kitle
kavramlardr. Fakat bu Einstein'c kavramlarn deindikleri fiziksel olgular,
kavramlardr. Fakat bu Einsteinc kavram larm deindikleri fiziksel olgular,
ayn isimleri tayan Newton'cu kavramlarn artrd olgularla zde de
aym isimleri
tayan Nevvtoncu kavramlarm artrd olgularla
de
(Newton'cu
kitle deimez, korunur. Einstein'c kitle ise herzde
zaman
ildir.
ildir. (Nevvtoncu kitle deim ez, korunur. E insteinc kitle ise her zaman
enerjiye dntrlebilir. Her ikisini de ayn tarzda lmek ancak d g
enerjiye dntrlebilir. Her ikisini de ayn tarzda lmek ancak d g
reli
hzlarda mmkndr. Ama bu koullarda bile ayn ey olduklar asla d
reli
hzlarda mmkndr.
Ama bu koullarda
bile ayn
ey olduklar
asla d
deitirme
'N' nermelerindeki
tanmlarn
nlmemelidir.)
deikenlerin
nlm
emelidir.)
N

nermelerindeki
deikenlerin
tanmlarm
deitirme
diimiz srece, trettiimiz nermeler Newton'un grleri deildir. Ama bu
diimiz srece,
trettiimiz
nermeler Nevvtonun grleri deildir. Ama bu
deiiklii
zaman da Newton'un Yasalarm gerekten tretmi sa
yaptmz
deiiklii
yaptmz
zaman
Nevvtonun
Yasalarm
gerekten
tretmi saylanlayz, en azndan 'trev'inda
bugn
kabul edilen
anlamna
gre. Bu kant
ylamayz,
en
azmdan
trevin
bugn
kabul
edilen
anlamma
gre.
Bu kant
ka
lamamz ayn zamanda Newton Yasalarnn imdiye kadar neden ilerlik
lamamz
ayn
zamanda
Nevvton
Yasalannn
imdiye
kadar
neden
ilerlik
ka
zanabildiini de aklam oluyor. Yani bunu yapmakla, szgelii Newton
zanabildiini
de
aklam

oluyor.
Yani
bunu
yapm
akla,
szgelii
Nevvton
Yasalarnn geerli olduu bir evrende yaadn varsayan bir araba src
Yasalarmm
geerli olduu
bir Topograflara
evrende yaadn
bir arabadnyasrc
(arazivarsayan
hakl karm
sn
lmclerine)
oluyoruz.
sn
hakl
karm

oluyoruz.
T
opograflara
(arazi
lm
clerine)
dnyaka
merkezli astronomi retilmesini hakl gstermek iin de ayn trde bir
m
erkezli
astronom
i
retilm
esini
hakl
gsterm
ek
iin
de
ayn
trde
bir ka
ntlama kullanlmaktadr. Fakat bu 'ilevsel' kantlama hl esas amalad
ntlam
a kullanlmaktadu-.
Fakat
bu ilevsel
kantlam
a hl
esas amalad
snr
Yasalarnn,
Yasalarnn
deildir. Yani
Newton
Einstein
eyi
yapabilmi
eyi yapabilmi
deildir.
Yani
Nevvton
Yasalarmm,
Einstein
Yasalarnn
smrlandrlm bir paras olduunu gsterememitir. Bunun nedeni, sz konusu
landrlm
bir
paras
olduunu
gsterememitir.
Bunun
nedeni,
sz
konusu
snrlara geite, iin yalnzca yasalarn biim deitirmesiyle bitmemesidir.
snrlara
geite,
iinyasalar
yalnzca
yasalarn biim evreni
deitirmesiyle bitmemesidir.
da bu
zamanda
Ayn
uygulayacamz
oluturan yapsal un
Ayn
zam
anda
da
bu
yasalar
uygulayacam
z
surlarn temel bir deiiklie uramas gerekmitir.evreni oluturan yapsal unsurlarm
temel
bir deiiklie
uramas
gerekmitir.
anlamlarn
ve bilinen
deitirme ihtiyac aslnda
kavramlarn
Yerleik
Y
erleik
ve
bilinen
kavram
larn
anlam
deitirm
ihtiyac aslnda
Her
merkezi
bir roleoynamtr.
Einstein kuramnn devrimci etki yapmasndalarn
Einstein
kurammn
devrimci
etki
yapmasmda
merkezi
bir
rol
oynamtr.gHer
ne kadar buradaki deiim, daha nce grdmz dnya-merkezcilikten
ne
kadar
buradaki
deiim,
daha
nce
grdmz
dnya-merkezcilikten
goksijene
dalga
ne-merkezcilie, flojistondan
veya madde paracklarndan
ne-m
erkezcilie,
flojistondan
oksijene
veya
madde
paracklarndan
dalga
lara geiteki farklardan daha belirsiz ise de, sonutaki kavramsal dn
larabir
geiteki
farklardan
daha belirsiz
ise de,ykc
sonutaki
sal dn
ol
zerindeki
bu rneklerde
etkisi kavram
nceki yerleik
mn
paradigma
m
n
bir
nceki
yerleik
paradigma
zerindeki
ykc
etkisi
bu
rneklerde
duundan daha az belirleyici olmamtr. Hatta Einstein olgusunu giderek biol
duundandevrimci
daha az belirleyici
Hatta Einstein
olgusunu
giderek bi
bile mmkndr.
grmemiz
limlerdeki
prototipi olarak
ynelilerinolmamtr.
limlerdeki devrimci ynelilerin prototipi olarak grmemiz bile mmkndr.

(*) Bir matematik terimi olan parametre tamamen nicel olan yani yalnz rakamlarla ifade
(') Bir m atem
atik terim
i olan
param
etre tam am en
nicel
olan
yani
yalnz kouldan
rakam larla
ifade
koula
ettii
niteliin,
temsil
fark,
Deikenlerden
addr.
deerlere
edilebilecek
verilen
edilebilecek
verilen
addr.
Deikenlerden
fark, temsil ettii niteliin, kouldan koula
deitirmemesidir.
deer
halde,deerlere
deitii
belli snrlar
iinde
deitii halde, belli snrlar iinde deer deitirmemesidir.

125
125

nk
nkaslnda
aslndaNewton
Nevvtonmekaniinden
mekaniindenEinstein
Einsteinmekaniine
mekaniinegei,
gei,allmn
allmn
aksine,
aksine,nesne
nesnevevekavramlara
kavram laragrnrde
grnrdeyeni
yenibirbirilave
ilavegerektirmedii
gerektirmediiiin
iin(ya
(ya
niniikiikifarkl
farklyaklam
yaklamgrnrde
grnrdeayn
aynnesne
nesnevevekavramlar
kavramlarkulland
kullandiin)
iin)bibi
lim
limadamlarnn
adamlarmmdnyay
dnyayyorumlamakta
yorumlamaktayararlandklar
yararlandklarkavramsal
kavramsalyapmm
yapmmbibi
limsel
devrimlerle
nasl
yerinden
grmek
asndan
oynadn
bulunmaz
limsel devrim lerle nasl yerinden oynadm grmek asmdan bulunmazbirbir
frsattr.
frsattr.
Bylece
Byleceaa
aakarttmz
karttm zolgular
olgularaslnda
aslndabambaka
bambakabirbirfelsefi
felsefiortamda
ortamda
doal
derece
Fakat
son
karlanabilirdi.
bakalar
son derece doal karlan ab ilird i. Fakat bakalariin
iinolmasa
olm asabile
bilebilim
bilim
adamlar
adamlariin
iinterk
terkedilmi
edilmibirbirbilimsel
bilimselkuramla
kuramlaonun
onunardl
ardlarasndaki
arasmdakigrnr
grnr
farklarn
farklarnhepsi
hepsidedegerek
gerekelle
elletutulur
tutulurfarklardr.
farklardr.Zamann
Zamanndoldurmu
doldurmubirbirku
ku
rama
ramaada
adaardlnn
ardlnnzel
zelbirbirdal
dalgzyle
gzylebakmak
bakmakmmkn
mmknolsa
olsabile,
bile,bunu
bunu
dahi
dahiyapabilmek
yapabilmekiin
iino okuramn
kurammbelli
bellibirbirdnm
dnmgeirmesi
geirmesielzemdir.
elzemdir.Byle
Byle
ve
yararlarla
yeni
birbirdnm
geriye
ancak
daha
getirdii
bakn
dnm ancak geriye bakm getirdii yararl^la ve daha yeniolan
olankura
kura
nm
mmkesin
kesinyol
yolgstericiliiyle
gstericiliiylegerekletirilebilir.
gerekletirilebilir.stelik,
stelik,eski
eskikuram
kuramyorum
yorum
lamakta
lamaktabubudnm
dnmgeerli
geerlibirbirara
araolsa
olsabile,
bile,uygulanmasnn
uygulanmasmmsonucunda
sonucundaelel
dedeedilen
o
kuram
bilineni
nceden
kadar
kstl
tekrardan
olur
ki,
edilen kuram o kadar kstl olur ki, nceden bilineni tekrardante
tebirbirieie
yeniden
bu
kuramm
tasarruf
Eski
yaramaz.
yorumlan
ekilde
asndan
yaramaz. Eski kuram m bu ekilde yeniden yorumlam tasarruf asmdanya
ya
rarldr,
rarldr,fakat
fakataratrma
aratrmaynlendirmek
ynlendirmekiin
iinyeterli
yeterliolamaz.
olamaz.
Birbirini
Birbiriniizleyen
izleyenparadigmalar
paradigmalararasndaki
arasmdakifarklarn
farklarmbylelikle
byleliklehem
hemzorunlu
zorunlu
farklar
hem
de
olduklarn
ne
tr
varsaysak,
badaamaz
bunlarn
hem de badaam az farklar olduklarn varsaysak, bunlarn ne trfarklar
farklarolol
duklarn
duklarndadadaha
dahakesin
kesinekilde
ekildesylememiz
sylememizkolaylar
kolaylarmyd
mydacaba?
acaba?Bu
Bufark
fark
lardan
lardanenenak
akseik
seikolann
olanmaslnda
aslndaimdiye
imdiyekadar
kadardefalarca
defalarcarnekledik.
rnekledik.Bir
Bir
birini
biriniizleyen
izleyenparadigmalar
paradigm alarbize
bizeevreni
evrenidolduran
doldurannesneler
nesnelervevebunlarn
bunlarndavra
davra
nlar
nlarhakknda
hakkmdafarkl
farklbilgiler
bilgilerverir.
verir.Yani,
Yani,szgelii,
szgelii,atomdan
atomdandadakk
kkpara
para
cklarn
ve
snn
enerjinin
yahut
maddesel
nitelii
n
varl,
cklarn varl, n m addesel nitelii ve snn yahut enerjininsakinimi
sakinim i
hakknda
hakkmdabubuparadigmalarn
paradigm alarngrleri
grlerideiiktir.
deiiktir.Bunlar
Bunlarartartarda
ardagelen
gelenpara
para
ve
farklardr
zele
zerinde
digmalar
sylenecek
ilikin
arasndaki
daha
digmalar arasm daki zele ilikin farklardr ve zerinde sylenecek dahafazla
fazla
birbirey
eyyoktur.
yoktur.Ancak,
Ancak,paradigmalarn
paradigmalarnbirbirinden
birbirindenayrld
ayrldtek
tekbalam
balamzzde
de
ildir,
ildir,nk
nkparadigma
paradigmayalnzca
yalnzcadoaya
doayadeil
deilkendisini
kendisinireten
retenbilime
bilimededey
y
nelik
nelikbirbiryapdr.
yapdr.Paradigmalar
Paradigm alaryntemin,
yntemin,sorunsal
sorunsalalannn,
alanmm,belli
bellibir
birzamanda
zamanda
bir
olgun
bilim
dal
kabul
herhangi
iin
edilmi
ltlerinin
zm
herhangi bir olgun bilim dal iin kabul edilmi zm ltlerinindedekayna
kayna
dr.
dr.Bylece
Byleceyeni
yenibir
birparadigmanm
paradigm anmkabul
kabulgrmesi
grmesiounlukla
ounluklailgili
ilgilibilim
bilim
dalnn
dalnnyeniden
yenidentanmlanmasn
tanm lanm asnzorunlu
zorunluklar.
ktlar.Eskiden
Eskidenele
elealnan
almansorunlarn
sorunlarn
bazlar
bazlarbaka
bakabir
birbilim
bilimdalma
dalmaaktarlabilir,
aktarlabilir,veya
veyatamamyla
tamamylabilim-d
bilim-dsayla
sayla
olmayan
bilir.
Daha
sorunlar
var
nce
yeni
saylan
ya
nemsiz
da
bilir. Daha nce var olmayan ya da nemsiz saylan sorunlar yenibirb kparadig
paradig
ma
maileilenemli
nemlibilimsel
bilim selbaarlarn
baarlarnesas
esashaline
halinegelebilir.
gelebilir.Sorunlar
Sorunlarbubuekilde
ekilde
kurgudan,
bilimsel
metafizik
deiirken
bir
zm
basit
gerek
deikken gerek bk bilimsel zm basit metafizik kurgudan,sz
szoyunun
oyunun
dan
danyayadadamatematik
m atem atikelencesinden
elencesindenayrdeden
ayrdedenlt
ltdededeiime
deiim eurar.
urar.Bi
B i
ile
limsel
gelenei
bir
devrim
sonucu
ondan
kan
ortaya
olaan-bilim
limsel bir devrim sonucu ortaya kan olaan-bilim gelenei ile ondannceki
nceki
gelenek
gelenekbirbirleriyle
birbkleriylebadamadklar
badamadklargibi,
gibi,ortak
ortakbir
bkly
lydedepaylamalar
paylam alar
na olanak yoktur.
na olanak yoktur.
Newton'un
Nevvtonunyapt
yaptalmalarn
almalarm17.
17.yzyldaki
yzyldakiolaan-bilimsel
olaan-bilimseluygulama
uygulama
etkisi,
zerindeki
getirdii
gelenei
paradigma
deiiminin
gelenei zerindeki etkisi, paradigma deiiminin getirdiibubutrtrince
incefark
fark
larn
en arpc rneklerinden biridir. Yzyln 'yeni bilimi' Newton daha
larn en arpc rneklerinden biridir. Yzyln yeni b ilim i Nevvton daha
domadan
domadannce,
nce,maddesel
maddeselvarlklarn
varlklarn'z'ne
zneilikin
ilikinbirbirdildilkullanan
kullananAristo
A risto
aklamalardan
sonunda
ve
kurtulmay
baarmt.
teles'e!
skolastik
telese! ve skolastik aklamalardan kurtulmay sonunda baarmt.Bir
Birtan
tan
aklama
kendi
kendidoas
doasgerei
gereievrenin
evreninmerkezine
merkezineyneldii
yneldiigr
grartk
artkbir
bir aklam a
126
126

deil,
deil,sadece
sadecemantksal
m antksalbirbirkelime
kelimeoyunu
oyunuolarak
olarakgrlmeye
grlmeyebalamt
balamtkikibubu
gerekten
gerektendedebirbirilerlemeydi.
ilerlemeydi.Duyumsal
Duyumsalizlenimlerin
izlenimlerinhepsi,
hepsi,renk,
renk,tad
tadvevehatta
hatta
da
maddesindeki
arlk
boyutlar,
evrenin
dahil,
artk
paracklarn
temel
arlk da dahil, artc evrenin maddesindeki temel paracklarn boyutlar,bibi
imleri,
imleri,yerleri
yerlerivevehareketleri
hareketleriolarak
olarakaklanmaktayd.
klanmaktayd.Her
Hereyin
eyintemelindeki
temelindeki
'hurafe'
nitelikler
atomlara
kalan
bunlarn
yaktrmak
dnda
atom lara bunlarn dnda kalan nitelikler yaktrm ak hurafesaylyor
saylyorveve
bilimin
biliminkapsam
kapsamdnda
dmdabraklyordu.
braklyordu.Bu
Buyeni
yenibilimsel
bilimselhavay
havayok
okiyiiyikapan
kapan
Moliere
bile
bir
tr
afyonun
yapabilmesini
oyununda,
uyku
hap
etkisi
bir
M oliere bile bir oyununda, afyonun bir tr uyku hap etkisi yapabilm esini
ona
birbirg
ona'uyku
uykuverici'
verici
gatfederek
atfederekaklayan
aklayandoktorla
doktorlaalay
alayetmiti.
etmiti.17.
17.yzy
yzy
afyon
ise,
yuvarlak
ln
birok
bilim
adam
son
yarsnda
paracklarnn,
ln son yarsnda birok bilim adam ise, afyon paracklarnn, yuvarlakbibi
imleri
im lerisayesinde
sayesindeevresinde
evresindedndkleri
dndklerisinirleri
sinirleriyattrdn
yattrdmdnmeyi
dnmeyi
(5)
ediyorlard.
tercih
tercih ediyorlard. (5)
Daha
Dahaerken
erkendevirlerde
devirlerdedoa-stn
doa-stnniteliklerle
niteliklerleyaplan
yaplanaklamalar
aklamalarretken
retken
bilimsel
bilimselalmann
almanmbtnleyici
btnleyicibirbirparasyd.
parasyd.Buna
Bunakarlk
karlk17'nci
17nciyzyln
yzylm
nesneciklere
nesneciklereyer
yerveren
verenmekanik
mekanikaklamalara
aklamalarakar
kargsterdii
gsterdiiyeni
yenieilim
eilimba
ba
yani
bilinen
dallar
verimli
son
dourdu,
derece
zzbilim
iin
sonular
bilim dallar iin son derece verimli sonular dourdu, yani bilinenzm
zm
lere
lereyatkm
yatkmolmayan
olmayansorunlar
sorunlaryok
yokederek
ederekyenilerini
yenilerinigndeme
gndemegetirdi.
getirdi.rne
rne
bilinen
yasas
alannda
Newton'un
hareket
gzlemlerin
dinamik
in

in dinam ik alannda N ew tonun hareket yasas bilinen gzlemlerinyeni

yeni
bir
birekilde,
ekilde,birincil
birincilyksz
yksznesneciklerin
nesneciklerinbirbirleriyle
birbirleriylealverileri
alverilerivevegenel
genel
hareketleri
hareketleriasndan
asndanyorumlanmasnn
yom mlanm asm nbir
birsonucudur
sonucudurveveok
okfazla
fazlayeni
yenideney
deney
Yksz
verelim.
nesneciklerin
bir
rnek
dedegerektirmemitir.
Daha
somut
gerektirm em itir. D aha som ut bir rnek verelim . Yksz nesneciklerin
birbirleri
birbirlerizerindeki
zerindekitek
tekedimleri
edim leridokunma/temas
dokunm a/tem asyoluyla
yoluylaolacana
olacanagre,
gre,
benimseyen
mekanii
bunu
nesnecik
bunu benim seyen nesnecik mekaniigr
grbilimsel
bilimselabay
abayyepyeni
yepyenibirbira
a
lma
lmakonusuna
konusunayneltmi
yneltmioldu,
oldu,nesnecik
nesnecikhareketlerinin
hareketlerininarpma
arpmaileileurad
urad
deiiklikler
deiikliklersorunu.
sorunu.Bu
Busorunu
sorunuortaya
ortayaatan
atanvevezm
zmdenebilecek
denebilecekilkilkneri
neri
leri
leriyapan
yapanDescartes't.
D escartest.Huyghens,
Huyghens,Wren
WrenveveWallis,
Wallis,almalar
almalardaha
dahadadaileri
ileri
gtrdler.
gtrdler.Birbirine
B irbirinearpan
arpansarka
sarkaarlklaryla
arlklarylabaz
bazdeneylerin
deneylerinyan
yansra,
sra,
asl
aslyntemleri
yntemlerihareket
harekethakknda
hakkmdadadance
ncebilinen
bilinenzellikleri
zellikleriyeni
yenisorun
sorunalan
alan
nanauygulamakt.
uygulamakt.Newton
Nevvtondadabtn
btnbubualmalarn
almalarmsonularndan
sonularndankendi
kendihare
hare
ket
ketyasalarn
yasalarmkard.
kard.rnein
rneinnc
ncYasada
Yasadasz
szedilen
edilenetki
etkivevetepki
tepkieit
eit
lii,
lii,arpmaya
arpmayataraf
tarafolan
olannesnelerin
nesnelerinhareket
hareketnicelikleri
nicelikleriasndan
asmdanuradklar
uradklar
deiikliklerin
deiikliklerinanlatmdr.
anlatmdr.kinci
kinciYasada
Yasadavarsaylan
varsaylandinamikg
dinamikgtanmlamas
tanmlamas
17'nci
kayaklanmtr.
deiikliinden
hareket
da,
ayn
da, ayn hareket deiikliinden kayaklanmtr. 17nciyzylda
yzyldaok
okkez
kezg
g
yeni
paradigma
da
hem
ilgili
nesneciklerle
bu
durumda
gibi,
rld
rld gibi, bu durum da da nesneciklerle ilgili paradigm a hem yenibir
bir
problem
problemretmi
retm ihem
hemdedebubuprobleme
problemearanan
arananzmn
zm nbyk
bykksmn
ksmngeli
geli
(6)
tirmiti.
tirmiti.
(6)
Gene
Genede,
de,Newton'un
Nevvtonunalmalarn
almalarmynelttii
ynelttiisorunlarn
sorunlarnvevekulland
kullandks
ks
ol
elde
dnya
nesnecik
mekanii
grnden
byk
lde
taslarn
taslarn byk lde nesnecik mekanii dnya grnden eldeedilmi
edilmi ol
malarna
malarnakarn,
karn,almasnn
almasnnsonucu
sonucuolan
olanparadigma,
paradigma,bilimin
bilimingeerli
geerlisorun
sorun
ve ksmen ykc bir etki yap
daha
zerinde
geni
kstaslar
ve
lar
anlamda
lar ve kstaslar zerinde daha geni anlam da ve ksm en ykc bir etki yap
btn dierleriarasnda
mt.
mt.rnein
rneinyerekiminin
yerekimininmaddedeki
maddedekiher
herpara
paraileile btndierleri
arasmda
ve ikili bir temel ekicilik olarak yorumlan, tpk skolostiklerin
karlkl
karlkl ve ikili bir tem el ekicilik olarak yorum lam , tpk skolostiklerin
bir nitelik tayordu.Bu
'dme
dmeeilim'
eilimaklamas
aklamasgibi,
gibi,biraz
birazdoast
doast bir niteliktayordu.
Buyz
yz
maddeciliinin
nesnecik
iin
alanlar
kendilerine
Principia'y
paradigma
den
den Principiay kendilerine paradigma alanlar iin nesnecik maddeciliinin
(5) Genel olarak parack retisi iin bkz. Marie Boas, "The Establishment of the Mechanical
(5) Genel olarak parack retisi iin bkz. Marie Boas, The Establishment of the Mechanical
Philosophy" (Mekanik Felsefesinin Yerlemesi) Osiris dergisi, 10, 1952, s. 412-541. Parack
Philosophy" (Mekanik Felsefesinin Yerlemesi) Osiris dergisi, 10, 1952, s. 412-541. Parack
eklinin tad zerindeki etkisi iin bkz. a.g.e., s. 483.
eklinin tad zerindeki etkisi iin bkz. a.g.e., s. 483.
(6) R. Dugas, La Mecanique au XVII e siecle (17 ci Yzylda Mekanik) Neuechatel, 1954, s. 177(6) R. Dugas, La Mecanigue au XVII e siecle (17 ci Yzylda Mekanik) Neuechatel, 1954, s. 177185,284-98,345-56.
185, 284-98, 345-56.

kstaslar
kstaslaryrrlkte
yrrlktekalmakla
kalm aklabirlikte,
birlikte,yerekimine
yerekim inemekanik
m ekanikbirbiraklama
aklam a
bulmak
Newton'un
en
biriydi.
abalardan
byk
kendisi
bulmak en byk abalardan biriydi. New tonun kendisiveve18'inci
18inciyzylda
yzylda
onu
onuizleyenler
izleyenlerde,
de,bubukonuya
konuyabyk
byknem
nemvermilerdi.
vermilerdi.Mmkn
M mknolan
olanbirbirtek
tek
seenek
seenekdaha
dahavard,
vard,o odadaNewton'un
Newtonunkuramn
kurammyerekimini
yerekiminiaklamakta
aklamaktabaa
baa
rsz
rszsayarak
sayarakreddetmekti.
reddetm ekti.Bu
Bualmak
alm akdadaepey
epeytaraftar
taraftarbulmutu.
bulmutu.Fakat
Fakatso
so
ar
grlerin
basmad.
nunda
adamlar
konusu
ne
sz
Bilim
hibirisi
nunda sz konusu grlerin hibirisi ar basmad. Bilim adamlar nePrinPrincipia
cipiaolmadan
olm adanbilim
bilimyapabiliyorlar
yapabiliyorlarnenededebubueseri
eseri17'nci
17nciyzyl
yzylnesnecik
nesnecik
ltleriyle
maddeciliinin
m addeciliinin ltleriylebadatrabiliyorlard.
badatrabiliyorlard.Sonunda
Sonundayerekiminin
yerekim inin
gerekten
gerektendedemadddeye
madddeyezg
zgbirbirnitelik
nitelikolduunu
olduunuyava
yavayava
yavakabul
kabuletmeye
etmeye
hemen
yzyln
ortalarna
18'nci
gelindiinde
bu
yorum
baladlar.
baladlar. 18nci yzyln ortalarna gelindiinde bu yorum hem enhemen
hem en
evrensel
evrenseldzeyde
dzeydebenimsenmi
benim senmidurumdayd
durumdaydvevebunun
bununsonucu
sonucuskolastik
skolastikks
ks
taslara
taslaradoru
dorugerek
gerekbir
biryn
yndeiiklii
deiikliioldu
oldu(ki
(kibunu
bunubirbirgeriye
geriyedn
dneklin
eklin
dedeanlamamak
anlamamakgerekir.)
gerekir.)Maddenin
Maddeninindirgenemez
indirgenemeztemel
temelyklemleri
yklemleriolarak
olarakg
g
zelliklere
maddeye
bylece
gibi
yer
rlen
hareket
ve
boyut,
biim,
rlen boyut, biim, yer ve hareket gibi zelliklere bylece m addeye'zg'
zg
ekme
ekmeveveitme
itmegleri
gleridedekatlm
katlmoluyordu.
oluyordu.(7)
(7)
fizik
biliminin
olarak
sorunsal
Sonu
Sonu olarak fizik bilim inin sorunsalalannda
alanndaveveltlerinde
ltlerindemeydana
m eydana
bir
1740'lara
daha
yeni
rnein,
bu
gelen
r
deiiklik
at.
gelen bu deiiklik yeni bir r daha at. rnein, 1740laragelindiinde
gelindiinde
elektrikiler
elektrikilerartk
artkelektrik
elektriksvnn
svnnekim
ekimzelliinden
zelliindenrahatlkla
rahatlklabahsedebili
bahsedebili
alaya
Moliere'in
bir
asr
nce
ve
alnmyorlard.
gibi
yor
doktoru
yor ve bir asr nce M olierein doktoru gibi alaya almmyorlard.Onlarn
Onlarmbubu
eskisinden
de
elektrikle
giderek
rahatla
igili
grngler
kavumasyla,
rahatla kavum asyla, elektrikle igili grngler de giderek eskisinden
farkl
farklbir
birgrnm
grnmvevedzen
dzeniine
iinegirdi,
girdi,nk
nkdaha
dahance
ncebubugrnglerin
grnglerin
temas yoluyla etki yapabilen mekanik bir salgnn sonular olduu
yalnzca
yalnzca temas yoluyla etki yapabilen mekanik bir salgnn sonular olduu
sanlyordu.
sanlyordu.Bu
Buyeniliin
yeniliinzel
zelbir
birrneini
rneiniverecek
verecekolursak,
olursak,elektriin
elektriinuzak
uzak
etki
bir
zaman, bugn
olduu
kendi
mesafeden
alan
yapt
alma
bana
m esafeden yapt etki kendi bana bir alma alan olduu zaman, bugn
iletkenlik
iletkenlikyoluyla
yoluylaakm
akmyklemek
yklem ekdediimiz
dediimizolgunun
olgunundadabunun
bununsonularn
sonularn
bu
ise,
olgu
dan
biri
daha
grlebildii
nce
olduu
anlalabildi.
dan biri olduu anlalabildi. daha nce ise, bu olgu grlebildiizamanlar,
zamanlar,
'
da herelektrik
'larn
elektrik
elektrik ortam
o rtam
larmdorudan
dorudanetkisiyle
etkisiyleyaya daher
elektriklaboratuvarnda
laboratuvarnda
Kavanozu zerine
kanlmaz
kam lm azolan
olanFrankhn'in
F rankhninLeyden
Leyden Kavanozu zerineyapt
yaptalmalarn
alm alarn
balang
elektrikte
bir
Newton
paradigmas
yeni
kuruluunun
vevedolaysyla
dolaysyla elektrikte yeni bir Newton paradigmas kuruluunun balang
bu arayla
ccoldu.
oldu.Kukusuz,
Kukusuz,maddenin
maddenindoasna
doasnazg
zggler
glerkonusundaki
konusundaki buarayla
rn geerli klnmas ile etkilenen tek bilimsel alan elektrik ya da dinamik
rn geerli klnm as ile etkilenen tek bilimsel alan elektrik ya da dinam ik
di
ve
dallar
dallardeildi.
deildi.18'nci
18nciyzylda
yzyldakimyasal
kimyasalyaknlamalar
yakmlamalar veyer
yerdeitirme
deitirme di
bir
Newton'culukta
ksm
zileri
bilimsel
konularndaki
byk
ortaya
yaznn
zileri konularndaki bilimsel yazmn byk bir ksm N ew tonculukta ortaya
kimyasal
kan
kanbubumekanik-tesi
m ekanik-tesiaraylardan
araylardankaynaklanmaktayd.
kaynaklanm aktayd.eitli
eitli kim yasal
bu dereceli ekimlere inanan kimyaclar daha nce hayal
arasndaki
trler
trler arasndaki bu dereceli ekim lere inanan kim yaclar daha nce hayal
aramaya koyuldu
edilemeycek
edilem eycekdeneyler
deneylertasarlayarak
tasarlayarakyeni
yenitepkime
tepkimeeitleri
eitleri aramaya koyuldu
lar.
Bu sre boyunca gelitirilen veriler ve kimyasal kavramlar olmasayd,
lar. Bu sre boyunca gelitirilen veriler ve kim yasal kavram lar olmasayd,
daha sonra Lavoisier'nin ve zellikle de Dalton'un yapt almalar anla
daha sonra L avoisiernin ve zellikle de Daltonun yapt almalar
anla
mmkn olamazd. (8) Kabul edilebilir sorunlar, kavramlar ve akla
mak
mak mmkn olamazd. (8) Kabul edilebilir somnlar, kavramlar
ve
akla
malar belirleyen ltlerde meydana gelen deiiklikler, btn bir bilim da
malar belifleyen ltlerde meydana gelen deiiklikler, btn bir bilim da
Hatta
blmde bu srecin bir anlamda iinde ya
ln
lndntrebilir.
dntrebilir. Hattagelecek
gelecek blmde bu srecin bir anlamda iinde ya
admz dnyay da dntrdn ileri sreceim.
admz dnyay da dntrdn ileri sreceim.
Paradigmalar arasnda ze dayanmayan bu tr farklara baka rnekler
Paradigm alar arasnda ze dayanm ayan bu tr farklara baka rnekler

(7) J.B. Colen, Franklin and Newton: An Inquiry into Speculative Newtonion. Experimental Sci
(7) J.B. Colen, Franklin
and
Newton: An lnquiry
intoThereof
Speculative
Newtonion.Experimental
Sci
ve Newton'cu Kurgusal
(Franklin
Electricity
ence
and Franklin's Work in
As an Example
ence and Franklins Bir
Work
in Electricity
As an Example
Thereof (Franklin
ve Nevvtoncu
Kurgusal
almalar)
Philadel
Franklin'in
Elektrik
Olarak
ve
Soruturma
Deney Bilimi zerine
rnek
Deney Bilimi zerine
Bir Soruturma ve rnek Olarak Franklinin Elektrik almalar) Philadel
1956, 5. ve 6. blmler.
phia,
phia,
1956,
5.
ve
6.
blmler.
(8) Elektrik iin bkz. a.e.g, 8-9 cu Blmler, Kimya iin bkz. Metzger, a.g.e., Ksm I.
(8) Elektrik iin bkz. a.e.g, 8-9 cu Blmler, Kimya iin bkz. Metzger, a.g.e., Ksm I.

128
128

herhangi
herhangibir
birbilim
bilimdalnn
dalnmherhangi
herhangibir
birgelime
gelimednemihin
dnemihintarihinden
tarihindenkolay
kolay
lkla kartlabilir. Biz imdilik yalnzca iki ve ok daha ksa rnekle yetine
lkla kartlabilir. Biz imdilik yalmzca iki ve ok daha ksa rnekle yetine
ceiz.
ceiz.Kimya
Kimyadevriminden
devrim indennce,
nce,kimyadan
kimyadanbeklenen
beldenenilerden
ilerdenbirisi
birisidedekim
kim
yasal
tzlerin
yklemlerinin
kimyasal
bunlarn
srasnda
ve
tepkimeler
yasal tzlerin yklemlerinin ve bunlarm kimyasal tepkimeler srasmdageir
geir
dikleri
diklerideiikliklerin
deiikliklerinaklanmasyd.
aklanm asyd.Kimyacmn,
Kim yacm n,kullanlan
kullanlanazazsayda
saydatete
mel ilkenin yardmyla, -ki bunlardan biri flojistondu- neden baz tzlerin
mel ilkenin yardm yla, - k i bunlardan biri flojistondu- neden baz tzlerin
asitli
bazlarnnsa m etalin,(*)
asitli bazlarm nsametalin,
(*)dierlerinin
dierlerinindedetutuabilir,
tutuabilir,vs.
vs.olduklarn
olduklarn
aklamas istenirdi. Bu yolda belli bir baar da elde edilmiti. rnein floaklamas istenirdi. Bu yolda belli bir baar da elde edilmiti. rnein flo
jiston,
daha nce de belirttiim izgibi,
metallerin nedenbirbirlerine
jiston, daha nce debelirttiimiz
gibi, m etallerinneden
birbirlerinebenze
benze
diklerini
Asitler
de
benzer
aklamaya
yaryordu.
bir
kantlama
iin
diklerini aklam aya yaryordu. Asitler iin de benzer bir kantlamagelitir
gelitir
memiz
mmkndr.
memiz mmkndr.Daha
Dahasonra
sonraLavoisier'nin
L avoisierninyapt
yapt'slahat'
slahatbubukimyasal
kimyasal
ilkeleri
kaldrd
ve bunun sonucunda kimya dal, bilimsel aklama
ortadan
ilkeleri ortadan kaldrd ve bunun sonucunda kim ya dal, bilimsel aklama
gcn gerek somut uygulama, gerek gelime birimi asndan bir hayli yitir
gcn gerek somut uygulama, gerek gelime birimi asndan bir hayli yitir
telafi etmek iinltlerde
di.di.Bu
bir deiiklikyapmak
Bukayb
kayb telafi etm ekiin
ltlerde birdeiiklik
yapmakgerekiyordu.
gerekiyordu.
blmnde
Halbuki
bir
19'ncu
zelliklerini
byk
yzyln
bileiklerin
Halbuki 19ncu yzyln byk bir blmnde bileiklerin zellikleriniakakbile saylmayacakt.(9)
layamamak
kimya kuramlar iinbirbireksiklik
layamamak kimya kuramlariin
eksiklik bilesaylmayacakt.(9)
bir mek daha: 19ncuyzylda
kuramn
Baka
Baka bir rnek daha:19'ncu
yzyldan
mdalga
dalga kurammbenimsemi
benimsemi
Clerk Maxwell de k dalgalarnn maddesel bir eter iin
olanlarn
gibi
hepsi
olanlarm hepsi gibi Clerk Maxwell de k dalgalanran maddesel bir eter iin
de redii kansndayd. Bu dalgalan ekebilecek mekanik ortamn tasarlan
de redii kansndayd. Bu dalgalan ekebilecek mekanik ortamn tasarlan
mas Maxwell'in en yetenekli adalan iin olaan problemlerin bamda gel
mas MaxweUin en yetenekli adalan iin olaan problemlerin bamda gel
Ancak, Maxwell'in kendi kuram -yani elektromanyetik
mekteydi.
kura
mekteydi. Ancak, MaxweHm kendi kuram -yani elektromanyetikk
k kura
m- k dalgalarm tayabilecek byle bir ortamdan hi sz etmedii gibi, bu
m - k dalgalarm tayabilecek byle bir ortamdan hi sz etmedii gibi, bu
ynde yaplan ahmalan bsbtn zorlatrmaktayd. Bu nedenle Maxwell'in
ynde yaplan ahm alan bsbtn
zorlatrmaktayd. Bu nedenle MaxweHm
kuram
geni lde reddediliyordu.
Fakat tpk Newton'un kura
balangta
kuram
balangta
geni
lde
reddediliyordu.
Fakat tpk Newtonun kura
m gibi Maxwell' inki de kolayca batan savlr gibi deildi ve zamanla para
m gibi M axwellinki de kolayca batan savlr gibi deildi ve zamanla para
digma konumuna yaklatka bilim topluluunun da kurama kar tutumu de
digma konumuna yaklatka bilim topluluunun da kurama kar tutumu de
iti.
Ne var ki, 20'nci yzylm balarna gelindiinde Maxwell'in mekanik
iti.
Ne var ki,konusundaki
balarna gelindiinde M axwellin mekanik
bir
eterin
srar eski arln yitirdi ve bo bir nerme
varl 2 0 nci yzylm
bir eterin varl konusundaki srar eski arln yitirdi ve bo bir nerme
haline geldi. Byle bir eter ortam tasarlama abalarna da son verildi. Bir
haline geldi. Byle bir eter ortam tasarlam a abalarna daneyin
Bir
yandan
yer dei
elektriin 'yer deitirmesi 'nden sz edip, te yandan son verildi.
yandan elektriin yer deitirmesinden sz edip, te yandan neyin yer dei
tirdiini bilmemek bilim adamlarn rahatsz etmez oldu. Sonuta gene ayn
tirdiini bilm em ek bilim adam larm rahatsz ve
etmez oldu. Sonuta
gene ayn
bu deiikliin, zaman
ge
ortaya yeni bir dizi sorun ve lt kt
ekilde
ekilde ortaya yeni bir dizi sorun ve lt kt ve bu deiikliin, zamam ge
lince grelilik kuramnn meydana kmasnda byk pay oldu. (10)
lince grelilik kurammm meydana kmasmda
pay oldu. (10)
ve ltlerini.kavraynda
Bilimsel topluluun kendi geerli sorunlarnbyk
Bilim
sel
topluluun
kendi
geerli
sorunlarn
ve
ltlerini.kavraymda
meydana gelen bu kendine zg deiimlerin yntem asmdan hep bir alt
m eydana gelen bu kendine zg deiim lerin yntem asm dan hep bir alt
bir st dzeye doru ilerlediklerini varsayabilseydik, denememiz
dzeyden
dzeyden bir nem
st dzeye doru ilerlediklerini
varsayabilseydik, denememiz
etkilerinin de tam anla
iin
olduka azalrd. Bu durumda
tadklar
iin tadklar nem olduka azalrd. Bu durumda
etkilerinin de tam anla
myla birikime dayal olduu dnlebilirdi. Bu bakmdan baz tarihilerin
myla birikime dayal olduu dnlebilirdi.veBu bakmdan baz tarihilerin
bilim tarihine baktklar zaman, insann doay bilimsel abay kavrayn
tarihine baktklar zaman, insamn doay ve bilimsel abay
kavrayn
srekli
dabilim
artan bir olgunluk bulmalarna amamak gerekir. (11) Gene de,
da srekli artan bir olgunluk bulm alarna am am ak gerekir. (11) Gene de.

(*) Metalik tuzlar ieren (.N.)

tuzlarIdentity
ieren and
(.N.)
(9)(*)E.Metalik
Meyerson,
Reality (zdelik ve Gereklik) New York, 1930, 10. Blm.
(9) E,T.
E. Meyerson,
andofReality
(zdelik
ve Gereklik)
New York,
1930,
10. Blm.
(Eter
and Eletricitiy
ve Elektrik
(10)
Whittaker,Identity
Kuram
of Aether
A History
the Theories
(10) E.T.
VVhittaker,
A History
of the1953,
Theories
of Aether and Eletricitiy (Eter ve Elektrik Kuram
s. 28-30.
2, Londra
larnn
bir Tarihesi)
blm
larnn
bir Tarihesi)
2, Londra
1953,
s. 28-30.
(kalbna) sdrmay amalayan ok parlak
yatana
(11)
byle bir
Bilimsel
Prokrustes
gelimeyi blm
Bilimsel
gelimeyi
bir Prokrustes
yatana
(kalbna)
sdrmay
amalayan
ok parlak
The Edge
Gillispie,
of Objectivity
An Essay
in
bir alma
ve(11)
tamamen
uygun byle
aa
iin bkz. C.C.
tamamen
aa uygun
bir (Nesnelliin
alma iin bkz.
Gillispie,
The Edge
of zerine
Objectivity
Essay in
Bilimsel
bir An
Deneme)
Dnce
Eii:C.C.
Tarihi
theveHistory
Ideas
of Scintific
the History
of Scintific Ideas (Nesnelliin Eii: Bilimsel Dnce Tarihi zerine bir Deneme)
1960.
Princeton,
Princeton, 1960.

129
129

ve
bilimsel
birikim yoluylagelitiini
bilim selproblemlerin
problem lerin veltlerin
ltlerin birikimyoluyla
gelitiinikantlamak,
kantlam ak,
ayn eyi kavramlar iin kantlamaktan ok daha zordur. 18'nci yzyl bilim
aym eyi kavram lar iin kantlamaktan ok daha zordur. 18nci yzyl bilim
cilerinin
yerekimini aklama abasndan vazgemeleri belki bir b ^ m aya
cilerinin yerekimini aklama abasmdan vazgemeleri belki birbakma
ya
rarl oldu, ama bu aba zde geersiz bir amaca ynelmi deildi. ze ilikin
rarl oldu, ama bu aba zde geersiz bir amaca ynelmi deildi. ze ilikin
glere
kar yaplan itirazlar da ayn ekilde bilimd saylamazlard, yahut
glere kar yaplan itirazlar da ayn ekilde bilimd saylamazlard, yahut
kt anlamda metafizik deildiler. Byle bir yargya izin verecek bilimd
kt anlam da m etafizik deildiler. Byle bir yargya izin verecek bilimd
bir
asl, ltlerin snrlandrlmas
zaten yoktur.
birlt
lt zaten yoktur.in
in asl, ltlerin snrlandrlm asyayadadageniletil
geniletil
mesi deil, sadece benimsenen yeni paradigmann gerektirdii deiikliin
mesi deil, sadece benim senen yeni paradigmanm gerektirdii deiikliin
yaplmasyd. stelik bu deiiklik o zamandan beri yn deitirmitir ve
yaplm asyd. stelik bu deiiklik o zam andan beri yn deitirm itir ve
telar
deitirebilir. 20'nci yzylda Einstein yerekimi glerini aklamay
tekrar deitirebilir. 2 0 nci yzylda Einstein yerekimi glerini aklamay
ve bu aklamann bilimi geri dnmeye zorlad bir dizi kural ve
baard
baard ve bu aklam ann bilirni geri dnm eye zorlad bir dizi kural ve
problem,
szn ettiimiz bakmlardan, Newton'un ncellerine, ardllarna
problem , szn ettiim iz bakmlardan, Nevvtonun ncellerine, ardllana
olduundan
daha yakn dyordu. Aym ekilde, kuantum mekaniinin geli
olduundan daha yakn dyordu. Aym ekilde, kuantum mekaniinin geli
kimya devriminden kaynaklanm olan btn yntem kstlamalarn
imi,
im i, kim ya devrim inden kaynaklanm olan btn yntem kstlam alarn
tersine evirmitir. Kimyaclar imdi laboratuarlarnda kullanlan ya da reti
tersine
evirmitir.
imdi koullarn
laboratuarlarmda
kullanlan ya da reti
len tzlerin
renkleriniKimyacltu"
ve dier zelliklerini ak
kitle, oluturma
len tzlerin reniderini kitle, oluturma koullarm ve dier zelliklerini ak
lamaya alyorlar ve gayet de iyi baaryorlar. Elektromanyetik kurammda
lam aya alyorlar ve gayet de iyi baaryorlar. Elektromanyetik kurammda
bile
benzer bir ters dn sz konusu olabilir. ada fizikte uzay artk New
bile benzer bir ters dn sz konusu olabilir. ada fizikte uzay artk Nevv
ton'un
ve Maxwell'in kuramlarnda kullanlan cansz ve benzeik alt-madde
tonun ve M yklemlerinden
larmda kullanlan cansz ve benzeik alt-madde
deildir.
Yeni axw ellin kuram bir
ksm bir zamanlar etere atfedilenlere daha
deildir. Yeni yklemlerinden bir ksm bir zamanlar etere atfedilenlere daha
benzemektedir.
bu
Uzay
ok
ekilde grerek, gnn birinde belki elektriin
ok benzemektedir.
ekilde grerek,
gnn birinde belki elektriin
demekbuolduunu
da anlayabileceiz.
yer
deitirmesinin neUzay
yer
deitirmesinin
ne
demek
olduunu
da
anlayabileceiz.
Bu saydmz rnekler, dikkatimizi paradigmalarn bilisel ilevlerinden
saydmz
rnekler,kaydrmakla
dikkatimiziparadigmann
paradigmalarn
bilisel ilevlerinden
kuralBu
belirleyici
bilimsel
ilevlerine
yaam nasl
kural
belirleyici
ilevlerine
kaydrmakla
paradigmamn
bilimsel
yaam nasl
biimlendirdii konusundaki anlaymz geniletmektedir. Daha nce,
para
biimlendirdii
konusundaki
anlaymz
geniletmektedir.
Daha
nce,
para
digmann balca rol Olarak bilimsel kuramlarn gelitirilmesindeki
aracl
digm
ann
balca
rol
Olarak
bilimsel
kuramlarn
gelitirilmesindeki
aracln ele almtk. Paradigmann bu roldeki ilevi, bilim adamna doada bulu
mveele
almtk. Paradigmamn
bu roldekinasl
ilevi,
bilim adamma
doadabilgi
bulu
nesneler ve bunlarn
nan
bulunmayan
davrandklar
hakknda
nan
ve
bulunm
ayan
nesneler
ve
bunlarn
nasl
davrandklar
hakkm
da
bilgi
vermektir. Bu bilginin salad 'harita'nn ayrmtlar da olgunlam bilim
vermektir.
Bu
bilginin
salad
haritanm
ayrmtlar
da
olgunlam
bilim
sel aratrma tarafndan ortaya kartlr. Doa rastgele incelenmeyecek kadar
sel aratrma
tarafmdan
ortaya
Doabilimin
rastgelegelime
incelenmeyecek
kadar
de, bu harita,
ve karmak
srekliliini
olduu
iin kartlr.
eitli
eitli
ve
karm
ak
olduu
iin
de,
bu
harita,
bilim
in
gelim
e
srekliliini
salamakta en az gzlem ve deney kadar gereklidir. Paradigmalarn, ierdik
salamakta
az gzlem ve deney
kadar gereklidir. Paradigmalarn, ierdik
leri
kuramlar en
yoluyla
aratrma faaliyetinin' oluumunda yer aldklarn bili
leri
kuram
lar
yoluyla
aratrma
faaliyetinin'
yer aldklarn
bili
yoruz, ama bilimin oluumuna katldklar tek oluumunda
ve burada
balam bu deildir
yoruz,
ama
bilimin
oluumuna
katldklan
tek
balam
bu
deildir
ve
burada
ki amacmz da bunu gstermektir. zellikle en son rneklerimizin gsterdi
ki amacmz
da bunu gstermektir.
zellikle
en son
gsterdi
bilim adamlarna
bir rneklerimizin
klavuz
harita salamakla
ine
gre, paradigmalar
kal
ine
gre,
paradigm
alar
bilim
adamlarna
klavuz
bir
harita
salam
aklaBi
kal
mayp, bu haritann yapm iin gereken ynlendirii de stlenmektedir.
mayp,
bu
haritann
yapm

iin
gereken
ynlendirii
de
stlenmektedir.
Bi
lim adam bir paradigmay renirken, edindii becerinin iinde kuram, yn
lim
adam
bir
paradigmay
renirken,
edindii
becerinin
iinde
kuram,
yn
Bu
tem ve lt birbirinden ayrlmaz bir btn halindedir.
yzden, paradigma
tem ve lt
birbirinden
ayrlmaz bir
halindedir.
Bu yzden,
paradigma
hem problemlerin
nerilen
geerliliini
henbtn
be
zaman
deitii
zmlerin
deitii
zaman
hem
problem
lerin
hen
nerilen
zmlerin
geerliliini
be
lirleyen ltlerde de nemli farklar meydana gelir.
lirleyen
ltlerde
de
nemli
farklar
meydana
gelir.
Bu gzlem bizi bu blmn balad noktaya geri gtrm oluyor, n
gzlem
biziparadigmalar
bu blmn balad
noktaya geri
gtrm
oluyor,
n
k buBusayede
srekli
arasmda yaplacak
seimin
ekilde
rakip
k bu sayede
rakip
paradigm
arasmda yaplacak
seimyant
in srekli
ekilde
bulunama
yola klarak
yaratt
biliminalar
olaan
sorulara
ltlerinden
yarattdair
sorulara
olaan
bilimin ltlerinden
yolaki
klarak
yant
bulunama
bilimsel
yacana
okul,
elde ediyoruz.
gerek
ilk kesin
gstergemizi
yacana
dair
ilk
kesin
gstergemizi
elde
ediyoruz.
ki
bilimsel
okul,
gerek
bir problemin ve onun zmnn ne olduu konusunda gr ayrlna
bir
problem
in
ve
onun
zm
nn
ne
olduu
konusunda
gr
ayrlna
dtkleri lde, kendi paradigmalarnn greli stnl zerine yaptkdtkleri lde, kendi paradigmalarnn greli stnl zerine yaptk
130
130

lar-tartmann
lar-tartm annbir
birsarlar
sarlardiyalou
diyalouolmas
olmaskanlmazdr
kanlm azdrnk
nkbyle
bylebi
bi
kantlamalar, ister istemez, her paradig
yaratlan
tartmada
ksmen
dngsel
tartmada yaratlan ksmen dngsel kantlamalar, ister istemez, her paradig
tatmin edebildiini
mann
m annkendine
kendinehedef
hedefald
aldkstaslar
kstaslaraa
aayukar
yukar tatm in edebildiiniveve
da
kstaslarda
hasm
benimsedii
paradigmann
baz
hasm paradigm anm benim sedii baz kstaslarda daeksik
eksikkaldm
kaldm gs
gs
olan bu m antksal
terecektir.
devaml
zellii
tartmalarnn
Paradigma
terecektir. P aradigm a tartm alarn n deyam l zellii olan bumantksal
rnein, hibirparadigma
uyum
uyumeksikliinin
eksikliininbaka
bakanedenleri
nedenleridedevardr
vardrtabii.
tabii. rnein,hibir
paradigma
ve
paradig
kendine
sorunlarn
hedef
hepsini
zemedii
ald
kendine hedef ald sorunlarm hepsini zemediiiin
iin verakip
ralapiki
iki paradig
mann da zmsz brakt sorunlar hibir zaman ayn olmayacandan,
m ann da zm sz brakt sorunlar hibir zaman aym olmayacandan,
soruya dayanr: hangi sorunlar z
paradigma
paradigm atartmalar
tartm alardaima
daim agelip
gelipuu soruya dayanr; hangi sorunlarz
sorunu gibi, deerlerin
olmak
standartlar
Yanan
nemlidir?
daha
m
m olmak daha nemlidir? Yanan standartlar sorunu gibi, deerlerinat
at
tamamen dnda kalan ltler sayesinde
bilimin
yalnzca
da
olaan
mas
m as da yalnzca olaan bilim in tam am en dnda kalan ltler sayesinde
devrimci yapan balca etken de,
ve
zlebilir
zlebilir veparadigma
paradigm atartmalarn
ta rtn ia la n n devrim ci yapan balca etken de,
Ancak burada llerden ve
duyulan
bu
gereksinimdir.
d
bilim
ltlere
bilim d ltlere duyulan bu gereksinim dir. Ancak burada llerden ve
temel
unsur sz konusudur. imdiye kadar paradig
bir
daha
deerlerden
ok
deerlerden ok daha temel bir unsur sz konusudur. imdiye kadar paradig
zerinde durdum. imdi de ne anlamda doay
malarn
m alarmbilimi
bilim oluturmas
i oluturm as zerinde durdum. imdi de ne anlam da doay
gstermek istiyorum.
syleyebileceimizi
oluturduklarn
oluturduklarm syleyebileceimizi gstermek istiyorum.

131
131

X. DNYA GR DEKL OLARAK

X. DNYA GR DEKL OLARAK

DEVRMLER
DEVRMLER

ada tarih yaznn bak asndan gemi aratrmalar inceleyen bilim

ada
tarih yaznn
bak asndan
gemibirlikte
aratrm
alan inceleyen
bilim
da eitii
zaman onlarla
dnyann
tarihisi,
paradigmalar
deitii
tarihisi,varmaktan
paradigm alar
deitii
zaman
onlarla
birlikte
dnyann
da
eitii
sonucuna
kendini alkoyamayabilir. Yeni bir paradigmann pein
sonucuna
varmaktan
kendini
alkoyamayabilir.
bir paradigmanm
pein
yeni aralar
adamlar
giden bilim
den
yerlere bakmaya
benimserlerYeni
ve farkl
den gidenDaha
bilimdaadamlar
yeni
aralar
benimserler
ve farkl
yerlere
bakmaya
nemlisi,
bilim
devrimler
adamlar
srasnda
balarlar.
bildikleri
balarlar.
D aha
dabakm
nem lisi,
bilim yerlere
adam lar
devrim
ler srasnda
olduklar
tekrar
nce
daha
baktklar
zamanbildikleri
aralarla
yeni ve
aralarla
daha
nce bakm
olduklar
yerlerebirden
tekrarbambaka
baktklar bir
zaman
yeni ve
bulurlar.
farkl
Sanki bilim
eyler
topluluu
gezegene
farkl eyler
bulurlar.
Sankitandk
bilim nesneler
topluluuhem
birden
bam
gezegene
ve bu
birbaka
farkl
gezegende
grnrler
ktabir
tanmtr
tanmtr
ve bu gezegende
nesneler
hem bulunurlar.
farkl bir kta
de bilinmeyen
hem
baz bakatandk
nesnelerle
bir arada
Tabiigrnrler
aslnda
hem
de
bilinm
eyen
baz
baka
nesnelerle
bir
arada
bulunurlar.
Tabii
aslnda
byle bir olay olmamtr, harhangi bir corafi aktarm sz konusu
deildir.
byle bir olaydndaki
olmamtr,
harhangi
bireskisi
corafi
aktarm
konusu deildir.
Laboratuvarn
gnlk
yaam
gibi
Fakat
gitmektedir.
srp sz
Laboratuvarm
dndaki
gnlkgerekten
yaam eskisi
gibi
srp gitm aratrma
ektedir. Fakat
de paradigma
bilim
deiiklikleri
yine
ile
adamlarmm,
yine
de
paradigm
a
deiiklikleri
gerekten
bilim
adam
larm
m
, aratrm
a ile
balanm olduklar dnyay farkl ekilde grmelerine neden olur.
Sylemek
balanm olduklar
dnyay
ekilde
grmelerine
neden
Sylemek
yalnzca
istediimiz,
bu dnyayla
olan farkl
grdkleri
ile
ve olur.
ilikileri
yaptklar
istediim
iz, bu
dnyayla
ilikileri bir
yalnzca
grdkleri
yaptklar
bilimolan
snrl
adamlarmn
sonra ve
kald
devrimden
bir dnile
farkl
lde,
sm rh
kald
lde, bilim adamlarm m bir devrimden sonra farid bir dn
kurduklardr.
yayla
iliki
yayla
iliki
kurduklardr.
te u sk sk sz edilen, bir grsel kalptan (Gestalt'tan) dierine atla
te u skbilim
sk sz
edilen,dnyasnda
bir grsel kalptan
(Ggelen
estalttan)
dierine atla
adamnn
ma rnekleri,
meydana
bu dnmlere
ma rnekleri,
bilim
adam
nn dnyasnda
m eydana gelen
bu dnm
lere
benzetme
kayna oluturmalar
ya da
temel
bir prototip
bakmndan
burada
temel bir
prototip ya da
benzetme
kayna
oluturmalar
bakm
ndan
burada
nceden
adamnn
rdek
yaramaktadr.
Bilim
dnyasnda
iimize
saylan
iim ize devrimden
yaram aktadr.
ilim adam
nn dnyasnda
nceden
rdek
(*) Kutunun
sonraB tavan
nesneler
oluverirler.
st saylan
ilk nce
taraf
nesneler
devrim
den
sonra
tavan
oluverirler.
(*)
Kutunun
ilk
nce
taraf
tan dn gren kii, daha sonra alt taraftan kutunun iini seyretmeyest
balar.
tan dm
gren
kii, daha
sonra altdaha
taraftan
kutunun
iini seyretmeye
balar.
Bunun
gibi
da geri dn
ve ounlukla
genellikle
dnmler
yava
Bunun gibi
dnm ler beraber,
genelliklebilimsel
daha yava
ve ounlukla
dn
olmadan
en olaan da
ve geri
gereklemekle
eitimin
ayrlmaz
olm adan gereklem
ekle beraber,
sel eitim in en olaan ve ayrlm az
Engebe haritasna
ren
bakanbilim
paralandr.
Engebe
haritasna
bakangrr
ren
kadn zerinde
ciparalandr.
birtakm
izgiler
ci
kadm
zerinde
birtakm
izgiler
grr
ken, haritacnn grd bir arazinin resmi
grd
bir arazinin
resminl haritacnn
{*)ken,
gibi belirsiz
rdek-tevan rnei
olan figrler,
gibi, bilimde
Kuhn,
Hanson
kuramdan
bamsz
{*) nl
rdek-tevan
rnei gibi
belirsiz olan
figrler,
gzlem
Kuhn,olamayacan
H anson g ib i,savunan
b ilim d e dnrler
k u ra m d a ntarafndan
b a m sz
tr insan
alglaynn,
amadnrler
her
zellikle bilimsel
gzlem
olamayacan
savunan
tarafndan
gzlemin
olarak
nl
her t r prototipi
in san a lg
la y kullanlmaktadr.
n n , am a z e llik
le brdek
ilim se l
figrprototipi
yledir:olarak
(.n.) kullanlmaktadr. nl rdek
tavan
gzlemin
tavan figr yledir: (.n.)

132
132

dir.
dir.Bir
Birkabarck
kabarckodasnn
odasnnfotorafna
fotorafnabakan
bakanrenci
rencikark
karkvevekrk
krkdkk
dkk
grr,
izgiler
ise
nkleer
olaylarn
iyi
fiziki
tand
boyutlu
ufak
ok
izgiler grr, fiziki ise ok iyi tand ufak boyutlu nkleer olaylannbirbir
kaydn.
kaydn.renci
renciancak
ancakbubutrtrbirok
birokgrsel
grseldnmden
dnmdengetikten
getiktensonra
sonrabi
bi
arama girebilir, bilim adamnn grdn grme
lim
dnyasnn
sakinleri
lim dnyasm m sakinleri arama girebilir, bilim adammm grdn grme
ye,
ye,gsterdii
gsterdiitepkileri
tepkilerigstermeye
gstermeyebalar.
balar.Fakat
Fakatrencinin
rencininbubuekilde
ekildegirdi
girdi
bir
iidnya,
ne
de
yanda
dier
yanda
bilimin
ne
yaps
evrenin
dnya, ne bir yanda evrenin ne de dier yanda bilimin yapstarafmdan
tarafmdan
deimez
deim ezekilde,
ekilde,bir
birkere
kereiin
iinsaptanm
saptanm deildir.
deildir.Aslnda,
Aslnda,bubudnya
dnyahem
hem
de
hem
rencinin
evrece
izlemek
tikel
zere
yetitirildii
olaanbilim
evrece hem de rencinin izlemek zere yetitirildii tikel olaanbilimgegeleneince
leneinceortak
ortakolarak
olarakbelirlenmektedir.
belirlenm ektedir.Bu
Bunedenle,
nedenle,devrim
devrimdnemlerinde
dnemlerinde
olaan-bilimsel
olaan-bilim selgelenek
gelenekdeitii
deitiizamanlat,
zamanlat,bilim
bilimadam
adamevresini
evresinialglama
alglam a
tand
zorundadr,
renmek
yyyeni
batan
yani
koullar
yeni batan renm ek zorundadr, yani tand koullarierisinde
ierisindeyeni
yeni
kalplar
kalplargrmeyi
grm eyirenmesi
renm esigerekmektedir.
gerekm ektedir.Bunu
Bunuyaptktan
yaptktansonra
sonraaratrma
aratrma
dnyas
dnyasbirok
biroknoktada
noktadaeskiden
eskidenyaad
yaaddnyayla
dnyaylabadamayan
badamayanller
llertata
Farkl
her
yacaktr.
okullarnm
paradigmalarn
ynlendirdii
gr
yacaktr. Farkl paradigm alarm ynlendirdii gr okullarmm herzaman
zaman
birbirlerine
birbirlerinebiraz
birazters
tersden
denamalar
am alarbenimsemelerinin
benim sem elerininbir
birbaka
bakanedeni
nedenidede
budur.
budur.
Getalt deneylerinin amac, en allm biimleriyle, yalnz alglama ya
Getalt deneylerinin amac, en allm biimleriyle, yalmz alglama ya
psndaki
psndakidnmleri
dnm lerigstermektir.
gstermektir.Paradigmalarn
Paradigm alarmrl
rlyayadadaalglama
alglamas
s
reci
srasmda
hakknda
bilgi
nceden
vermezler.
deneyimler
kazanlm
reci srasm da nceden kazanlm deneyim ler hakkmda bilgi vermezler.Fa
Fa
kat
katbubukonuda
konudadadason
sonderece
derecezengin
zenginbir
birpsikoloji
psikolojiyazn
yaznbulunmaktadr
bulunm aktadrveve
'nden kay
bu
alann
Hanover
Enstits
ou
ncln
yapan
almalarn
alm alarn ou bu alann ncln yapan Hanover Enstitsnden
kay
ters eviren mercek
kullanlan
Deneyde
denek,
grntleri
naklanmtr.
bir
naklanmtr. Deneyde kullanlan bir denek, grntleri ters eviren mercek
konmu
konm ugzlkler
gzlklertakt
taktzaman
zamangenellikle
genelliklednyay
dnyayba
baaa
aagrr.
grr.Algla
A lgla
ma duyular balangta gzl takmadan nce koullanm olduklar tarz
ma duyular balangta gzl takm adan nce koullanm olduklar tarz
dadailev
ilevgrrler.
grrler.Bunun
Bununsonucunda
sonucundakorkun
korkunbir
birbocalama
bocalam avevekiisel
kiiselbuna
buna
dnyasna
lm
denek
Fakat
yeni
bagsterir.
almaya
baladka,
lm bagsterir. Fakat denek yeni dnyasna almaya baladka,grsel
grselala
ala
n tamamen tersine dnerek yeni koullara uyum salar. Bu genellikle gr
n tam am en tersine dnerek yeni koullara uyum salar. Bu genellikle gr
menin
m enintamamen
tam am enkart
kartbir
birara-dnemden
ara-dnem densonra
sonraolur.
olur.Bu
Bunoktadan
noktadanitibaren
itibaren
nesneler gene gzlkleri takmadan nce olduklar gibi grlmeye balarlar.
nesneler gene gzlkleri takm adan nce olduklar gibi grlmeye balarlar.
alann
grsel alanmbenimsenmesi
Bylece
Bylecenceleri
nceleriaykr
aykrolan
olanbir
bir grselalanm
benimsenmesigiderek
giderek alann
ve deitirmi olmaktadr. (1) Ters merceklere alan
kendisini
etkilemi
kendisini etkilem i ve deitirm i olm aktadr. (1) Ters m erceklere alan
dnmne
adam
adamhem
hemgerek
gerekhem
hemdedemecazi
mecazianlamda
anlam dadevrimci
devrimcibirbir'gr'
gr dnmne
uramtr.
uramtr.
Altmc Blm'de szn ettiimiz kurald oyun kart deneyinde kullan
Altmc Blm de szn ettiimiz kurald oyun kart deneyinde kullan
denekler de okbenzer
bir dnm yaamlard. Gittike uzayan gste
lan
lan denekler deok
benzer bir dnm yaamlard. Gittike uzayangste
rimler sonucu karlatklar deneysel evrende kurallara aykr oyun kartlar
rim ler sonucu karlatklar deneysel evrende kurallara aykr oyun kartlar
olduunu renene kadar bu kiiler yalnzca nceki deneyimlerinin onlar
olduunu renene kadar bu kiiler yalnzca nceki deneyim lerinin onlar
olduu tr kartlar alglayabiliyorlard. Ama deneyim bir kez ge
koullam
koullam olduu tr kartlar alglayabiliyorlard. Ama deneyim bir kez ge
kategorileri
salaynca, tanm yapabilecek uzunluktaki ilk gsterim
reken
ek
reken ek kategorileri salaymca, tanm yapabilecek uzunluktaki ilk gsterim- ,
de btn aykr kartlar saptamay baarmlard. Deney amacyla gsterilen
de btn aykr kartlar saptamay baarm lard. Deney amacyla gsterilen
nesnelerin, boyut, renk, biim vs. gibi alglanan zelliklerinin aym zamanda
nesnelerin, boyut, renk, biim vs. gibi alglanan zelliklerinin aym zamanda
deneklerin nceki deneyim ve alkanlklarna bal olarak deitiini gste-

deneklerin nceki deneyim ve alkanlklarma bal olarak deitiini gste-

(1) lk deneyleri yapan George M. Stratton'du, bkz. "Vision Without Inversion of the Retinal
(1) ilk(Retina
deneyleri
yapan George
M. Stratton'du,
bkz. Vision
VVithout
Inversion of the
Retinal
mgenin
Grme)
Psychological
Ters evrilmedii
Review
Tabakasndaki
Image"
Im age (R e tina TVI,
im genin
Ters
evrilm
e digelimelerin
i G rm e) P sychological
Review
1897, s. 341-360,
ileriki
Daha
bir deerlendirmesi
463-481.
Dergisi) abakasndaki
(Psokoloji
(Psokoloji
Dergisi)
VI, 1897,
s. 341-360,to463-481.
Daha ileriki(Uzay
gelimelerin
bir deerlendirmesi
Alglamasna
Giri) New
An Introduction
Space Perception
A. Carr,
bkz. Harvey
iin
iin 1935,
bkz. Harvey
A. Carr, An Introduction to Space Perception (Uzay Alglamasna Giri) New
18-57.
York,
s.
York, 1935, s. 18-57.

133
133

ren baka almalar da vardr. (2) Bu rneklerin alnd zengin deneysel ya

zn
paradigma
benzeri
bir rneklerin
de bir
yapnn alglama
nkoul
renincelerken,
baka alm
alar da vardr.
(2) Bu
almdiin
zengin
deneysel
ya
olduu
hem neye
grd,alglam
kans glenmektedir.
ne yapnn
Kiininbir
hem
zn incelerken,
paradigm a benzeri
a iinbakt
de birile
nkoul
ile
deolduu
ona ne
ve kavramsal deneyimlerinin
rettii
ncekikans
grselglenmektedir.
grmeyi
Kiinin ne grd,
hem
neye bakt
ile hem
yakndan
Bylesal
yokluunda
olabilecek
birdeneyim
tek ey,ile
eitimin
de ncekibalantldr.
grsel ve kavram
lerinin
ona ne grm
eyi rettii
birinkarmaadr.
deyimiyle
William
James'in
'vzrbir
vzr'
yakndan
balantldr.
Byle
eitim
yokluunda olabilecek tek ey,
ile vzr
Yalan zamanlarda
bilim tarihi
bazlar yukarda betimle
uaranlardan
William
Jam esin deyimiyle
vzr
bir karmaadn.
tr zamanlarda
diimiz
deneyleri son
bulmulardr.
derece
Hanle
N.R.betim
Yakm
bilim
tarihiretici
ile uaranlardan
b a zzellikle
l^ yukanda
son
benim
burada
ele
benzer
ekilde,
aldklarma
bilimsel
yol
inanlarn
diim iz tr deneyleri son derece retici bulmulardr. zellikle N.R.at
Hanirdelemek
son
biimleri)
deneycilerinden
sonulan
(alglama
iin getalt benzer
benim burada
ele aldklarma
ekilde,
bilimsel
inanlarm yol ya
at
olarak nedeneycilerinden
da sreklibiimleri)
meslektalarn
rarlanmtr.
srdkleri bir g
Bakaek
sonular(3)
irdelem
iin getalt (alglama
ya
benzer
ara sra yukarda
szn
gre, bilim
re
ettiklerimize
rarlanmtr.
(3)adamlarnn
Baka meslektalann
da srekli
olarak
ne srdkleri
biral
g
glama
varsaylabildii
bilim tarihi
deiimlerinden
getikleri
de daal
lde,
re gre,
bilim adamlarmm
ara stra
yukarda szn
ettiklerimize
benzer
izleyebilecektir.
haglama
ve tutarl bir izgi
anlaml
Ancaklde,
psokolojik
deiimlerinden
getikleri
varsaylabildii
bilimdeneyler
tarihi dene
da
reticiveolurlarsa
olsunlar,
kadar
bundan te bir Ancak
da beklenemez.
ey olmalan
ha anlaml
tutarl bir
izgi izleyebilecektir.
psokolojik
deneyler ne
alglama
Ortaya
zellikleri
bir rol
gelimede
kadar kardklar
retici olurlarsa
olsunlar,
bundanbilimsel
te bir ey
olm alanmerkezi
da beklenemez.
olabilir,
bilim
adamnn
yapt
fakat
ve
oynuyor
denetimli
aratrmac
Ortaya kardklar alglam a zellikleri bilimsel gelim ede m erkezizenli
bir rol
bu zelliklere
gzlem
sahip olduunu
abasnn
bu
iin
oynuyor
olabilir,gerekten
fakat aratrmac
bilim adamnm
yaptkantlamak
denetimli ve
zenli
Dahas,
bile olduunu
deildir.
bu deneylerin
byle bir nermeyi
yapssahip
yeterli
gzlem
abasmm
gerekten
bu zelliklere
kamtlamakdoru
iin bu
dan
tr psikolojik
kantlamaya
rneklerin,
Eer tarihsel
yeterli
deildir. elverili
D ^ a s , deildir.
bu deneylerin
yaps bile
byle birbu
nermeyi
doru
iin
konumuz
deneylerin
saptayabileceine
il
tadklar
nemi
inanyorsak,
dan kantlam aya elverili deildir. Eer tarihsel rneklerin, bu tr psikolojik
ne gibi
tarihten
knce
beklenemeyeceini
beklenipnemi
grmemiz
gerekiil
deneylerin
konum
uz tantlar
iin tadklan
saptayabileceine
inanyorsak,
yor.
knce tarihten ne gibi tantlar beklenip beklenemeyeceini grmemiz gereki
Alama kalplar ile ilgili bir deneyin znesi olan kii, alglaynn de
yor.
itiinin
kat
ya daalglaynm
kitab tuttuu
farkndadr
parasn
elinde
A lam
a kalplarnk
ile ilgili
bir ayn
deneyin
znesi
olan kii,
de
kendink
halde
alglamasn
iradesiyle
geri
ayarlayabilir.
evresinde
itiinin
farkndadr
elindeileri
ayn
kat
parasm ya
da kitab hibir
tuttuu
iin, tm dikkatini
eyin
biimden
karsndaki
haldedeimediini
alglam asm bildii
kendi iradesiyle
ileri geri giderek
ayarlayabilir.
evresinde
hibir
(rdek
o
diyelim)
kat
veya
zerinde
biimi
ok
oluturan
tavan
eyin deim ediini bildii iin, tm dikkatini giderek karsmdakiizgilere
biimden
grmeden
Hatta
yneltir.
sonu
olarak
ekillerin
ok (rdek
veya
tavan
diyelim)
kathibirini
zerinde
o biimi yalnzca
oluturanizgileri
izgilere
alglamay
sylemesi
bile
da daha
O zaman
ncegrm
doru olmayan
yneltir. H
attarenebilir.
sonu o laric
ekillerin
hibirini
eden yalnzca
izgileri
bir
fakat onlar
za
olduunu,
aslrenebilir.
izgiler
istedii
grdnnObu
eyi, yanibile
alglamay
zaman
da daha
nce sylemesi
doru
olmayan
man
olarak
alglayabildiim
ya bir
ya da bir
bir srayla
eyi, yani
aslrdek
grdnn
butavan
izgiler
olduunu,
fakat onlarsyleyecek
istedii za
de alglaym
gelir. ya
Ayn
neden
duruma
kart
deneyinin
oyun
man srayla
birekilde,
rdek ya
da bir
tavan
olarakznesi
lglayabildiini
syleyecek
deitirdiini
yetkili
yani de
deneyi
bir kii,
ona
yapan,neden
duruma gelir.bilmektedir:
Ayn ekilde,dardan
oyun kart
deneyinin
znesi
alglaym
ne
siyah
beri
bir
grdn
kupa
bandan
be
kendisi
aslnda
sanrsa
sansn
deitirdiini bilm ektedir; dardan yetkili bir kii, yani deneyi yapan, ona
durumdaberi
da, btn
olduunu
lisine
bakmakta
Her ikibandan
benzer
sylemitir.
kendisi
ne grdn
sanrsa
sansn asimda
siyah bir
kupapsi
be
etki,
yapaca
kolojik
hazrlanan
deneylerdeolduunu
bu tarz
olduu gibi,
lisine bakmakta
sylemitir.
Herkoullarn
iki durumda
da, btn
benzer
psi
baldr. yapaca
birkolojik
olduklarna
ne kadar
zmlemeye
Grn deitiini
deneylerde
olduuelverili
gibi, hazrlanan
koullarm
etki, bu tarz
olanaklarnn
bir kadar
varl
kantlayacak
dsal
almak alglama
lt olmadan,
bir zmlem
eye ne
elverili olduklarna
baldr.
Grn deitiini
kartlamaz.
hakknda
hibir
sonu
kantlayacak dsal bir lt olmadan, almak alglama lanaklarmm varl
te yandan,
bilimsel
gzlem iin
hakkmda
hibir
sonu artlam
az. durum bunun tam tersidir. Bilim adam
ve te
bavurabilecei
nn, gzleri
ile grdklerinden
ve aralar
baka
te yandan,
bilimsel
gzlem iin durum
bunun
tam
tersidir. Bilim hibir
adamgzleri
aralar
grdklerinden
baka
ve te bavurabilecei
hibir
on the Relationship
of Suggestion
(2)nm,
rnekler
"The Infuence
iinvebkz.
H. Hastorf,
Albert ile
between Stimls size and Perceived Distance" (uyarnn boyutuyla alglanan mesafe arasnda
(2) rnekler in bkz. A lb ert H. Hastorf, The Infuence of Suggestion on the R elationship
ki iliki zerine Telkinin Etkisi) American Journal of Psychology (Amerikan Psikoloji Mecmuas),
betvveen Stimls size and Perceived Distance (uyarnn boyutuyla alglanan mesafe arasnda
44, 1951, s. 216-277. (Psikoloji Mecmuas) 29, 1950, s. 195-217; ve Jerome S. Bruner, Leo
ki iliki zerine Telkinin Etkisi) American Journal of Psychology (Amerikan Psikoloji Mecmuas),
Postman ve John Rodrigues, "Expectations and the Perception of Color" (Beklentiler ve Renk).
1951, s. 216-277. (Psikoloji Mecmuas) 29, 1950, s. 195-217; ve Jerome S. Bruner, Leo
(3)44,
N.R. Hanson Patternc of Discovery (Keif runtleri) Cambridge, 1958, Blm 1.
Postman ve John Rodrigues, Expectations and the Perception of Color (Beklentiler ve Renk).
(3) N.R. Hanson Patfernc of Discovery (Keif134
rntleri) Cambridge, 1958, Blm 1.

134

lt yoktur. Eer alglamasndaki deiiklie daha st bir otoritenin neden

olduu
gsterilebilirse,
o zaman
ise, verilerin
bu otoritenin
lt yoktur.
Eer alglam
asndaki
deiikliekendisi,
daha sther
birne
otoritenin
neden
da alglayndaki
birnesr
kayna
gelir. O zaman
olduuhaline
gsterilebilirse,
o zaman
bu otoritenindeimeler
kendisi, her
ise,problem
verilerin
(tpk
denekteki
yaratr
iin sorunbiryaratmas
farklarnn
psikolog
gi
kayna
haline
gelir. Oalglama
zaman da
alglaymdaki
deimeler
sr problem
bi).
adamnn,
alglama
Bilim
denek gibigi
almalardaki
kalplaryla
yaratr
(tpk
denekteki
alglama
farklarmmilgili
psikolog
iin sorun yaratmas
kendi
alglaym
bile,denek
ikide
o zaman
varsaylsa
bir deitirebildii
bi). Bilim
adamiradesiyle
nn, alglam
a kalplaryla
ilgili alm
alardaki
gibi
dakendi
tr sorunlar iradesiyle
ayn alglaym
bazen bile,
bazen bir dalga
da biro mad
bagsterecektir.
ikide birIn
deitirebildii
varsaylsa
zaman
dedaparac
Yani da
birbir
olarak grld
dnem bir
bunalm
eyler
ayn tr sorunlar
bagsterecektir.
In
bazendnemiydi.
bir dalga bazen
mad
ve sonund
aksyordu
n hemYani
dalga mekanii
dalgalardan
de parac
olarak grld
dnem geliirilerek,
bir bunalm dnemiydi.
bir eyler
hem
de paracklardan
bir nesne olduu
anlald.
Dola
zg
aksyordu
ve sonund farkl,
dalga kendine
m ekanii
geliirilerek,
n hem
dalgalardan
ysyla
alglama
bilimlerde,
sraolduu
farklarDola
paradigma
da
hem de
paracklardan
farkl,deiikliklerinin
kendine ;zg biryan
nesne
anlald.
dorudan
saptamalarn
bilim
farklar
adamlarnn
oluyorsa,
doruya
bu
bek
ysyla bilim lerde, paradigm a deiikliklerinin yan sra alglama farklar da
bir bilim
iman getirmi
leyemeyiz.
yeni dorudan
astronomisine
adam meh
Kopernik
oluyorsa, bilim
adamlarnm
bu farldar
doruya
saptamalarm
bek
nce bir gezegen
uydu
' Daha
seyrederken
imdi
gryo
tap
leyemeyiz.
Kopem
ik astronomisine
yenigrrdm,
iman getirmi
birbir
bilim
adam
meh
bir uydu
ve
sylerse,
dzeyde
baka bir
astronomisinin
rum'
diyemez. Bunu
tap seyrederken
Daha
nce Ptoleme
bir gezegen
grrdm, imdi
gryo
olur.
Bunun
yerine,
kantlam
kendi
bir
doruluk
tadn
yeni
pay
iinde
rum diyemez. Bunu sylerse, Ptolem e astronomisinm baka bir dzeyde ve
sylemek
'Bir zamanlar
durumundadr.
yeni
ayn bir
unupay
stronominin
kendi iinde
bir yesi
doruluk
tadm
kantlam olur.
Bunun yerine,
yeni
bu tr
Nitekim,Bir
yanlmm'.
'itiraflar'
olduunu
gezegen
stronominin
yeni sanrdm,
yesi unuama
sylemek
durumundadr.
zamanlar
aynbibir
Fakat bunun
gndeme
limsel
devrimlerin
yabi
gezegen
olduunusonrasnda
sanrdm , daima
ama yanlm
mgelir.
. Nitekim,
bu tr ardnda
itiraflar
ise,
bir
da
bir
etkiyi
yapan
baka
grte
fark
bilimsel
gerek,
tan
ayn
ya
limsel devrimlerin sonrasmda daim a gndeme gelir. Fakat bunun ardmdazi
ya
dorudan
ise, bu
tanklk
edilmesini
deiiklie
hinsel
dnm
tan gerek,
bilimsel
grte
bir fark
ise, ya da
ayn etkiyi
yapanbekleyeme
bir baka zi
bilim adamnn
dn
gereken,
benimseyen
Aramamz
yiz.
paradigmay
hinsel
dnm
ise, bu yeni
deiiklie
dorudan
tanklk edilmesini
bekleyeme
dolayl
davransal
eskisinden
kantlardr.
farkl
dair
ve
ok
yay
algladna
yiz. A ram am z gereken, yeni paradigmay benimseyen bilim adammri dn
dnelim
ettiimiz
deiikliklere
ve szn
inanan
somut verilere
imdi
yay
eskisinden
ok farkl
algladna
dair dolayl
ve davransal
kantlardr.
ne trettiim
bilim
bir tarihinin,
adamnn
rastlayabilece
dnyasnda
dnmlere
im di som
ut verilere
dnelim
ve szn
iz deiikliklere
inanan
Sir William
Uranus
lk rneimiz
ini
gezege
bir aratralm.
tarihinin, bilim
adammnolan,
dnyasmda
ne trHerschel'in
dnmlere
rastlayabilece
ve
kurala
olduka kouttur.
kartlar
oyunolan,
nini
inikefedii
aratralm.
lk aykr
rneimiz
Sir deneyine
W illiam Herschelin
Urans1960
gezege
de dahil
nl gzlemcileri
arasnda
birok gkbi
1781
nini yllar
kefedii
kuralaAvrupa'nn
aykr oyunenkartlar
deneyine olduka
kouttur.
1960 ve
varsayd
olmas gerektiini
zamanda bugn
Uranus
az onarasmda
limci
yedi aynAvrupann
1781enyllar
en nl
gzlemcileri
de dahil birok
gkbi
en
iyisi,
1769
bu
Hatta
gzlemcilerden
yldz
saptadlar.
bir
mz
limci en az on yedi ayr zamanda bugn Urans olmas gerektiinitarihinde
varsayd
kimlii
fakatcilerden
yldzn en
drt
grm,
gece birden
ipu
yldz
mzpe
bir pee
yldz
saptadlar.
Hatta
bu gzlem
iyisi, hakknda
1769 tarihinde
Herschel
12 yl
birbirden
hareketgrm,
alglayamamt.
verebilecek
cuyldz
herhangi
pe pee
drt gece
fakat yldzm
kimliibundan
hakknda
ipu
olan bundan
ve ok daha
zaman, kendi yapm
cismi gzlemledii
sonra
ilk kez aynherhangi
cu verebilecek
bir hareket alglayamamt.
Herschel
12 yl
yldzlarda
birayn
olaan
Sonu olarak
teleskop
gelitirilmi
sonra ilk kez
cismi kullanyordu.
gzlemledii zaman,
kendi yapm
olanpek
ve ok
daha
gariplik olduu
bir ember saptayabildi.
ke
saylamayacak
byklkte
Biryldzlarda
gelitirilm i bir
teleskop kullanyordu.
Sonu olarak
pek olaan
zere tehisini
erteledi. olduu
Gzlem
yapmak
daha ok gzlem
sindi
ve Herschel
saylam
ayacak byklkte
bir em
ber saptayabildi.
Bir gariplik
ke
yldzlar
fakat
arasndaki
hareketini
Urans'n
ortaya
kard
leri
sonucunda
sindi ve Herschel daha ok gzlem yapmak zere tehisini erteledi. Gzlem
olduuna
karar verdi.
Ancak,ortaya
aylar sonra,
yeni bir kuyrukluyldz
bunun
leri sonucunda
U ransn yldzlar
arasmdaki
hareketini
kardgz
fakat
bir
uydurma
yrngeye
zg
kuyrukluyldzlara
hareketi
abalar
lemlenen
bunun yeni bir kuyrukluyldz olduuna karar verdi. Ancak, aylar sonra,
gz
ait olabilecei
bu 'garip' yrngenin
gezegene
vermeyince,
sonu
lem lenen
hareketiLexell
kuyrukluyldzlara
zg, bir bir
yrngeye
uydurma
abalar
(4) Bubugrn
edilmesi
nce srd.Lexell
grn
sonu vermeyince,
garip kabul
yrngenin
bir zerine,
gezegenegkbilimcinin
ait olabilecei
bir
yerlerine
ama
eksilmi,
edilmi
birka
yldz
dnyasndan
grn nce srd. (4) Bu grn kabul edilmesigezegen
zerine, ilave
gkbilimcinin
bir
zaman
boyunca
birok
gzlemlenmi
kez
yakn
yzyla
Bir
oluyordu.
dnyasndan birka yldz eksilmi, ama yerlerine bir gezegen ilave edilmi
yeni
gzle grlyordu,
'den sonra
nk tpk
1781yakn
bu gk Bcismi,
olan
oluyordu.
ir yzyla
bir zam
anbir
boyunca
birok kez gzlemlenmi
de
alglama
nesneyi
kategorilerine
bu
allm
gibi
kartlar
aykr
kurala
olan bu gk cism i, 1781den sonra yeni bir gzle
grlyordu,
nk(yltpk
kurala aykr kartlar gibi bu nesneyi de allm alglama kategorilerine (yl-

(4) Peter Doig, A Concise History of Astronomy (Astronominin Toplu Bir Tarihi) Londra, 1950, s.
115-116.

(4) Peter Doig, A Concise History of Astronomy (Astronominin Toplu Bir Tarihi) Londra, 1950, s.
135
115-116.

135

diz
dizyayadadakuyruklu
kuyrukluyldz
yldzolarak)
olarak)uydurmak,
uydurmak,yani
yanigzlemi
gzlemiyrrlkteki
yrrlktekipara
para
digmayla
artk
badatrmak
gelmiti.
olanaksz
hale
digmayla badatrmak artk olanaksz hale gelmiti.
Gkbilimcilerin
Gkbilim cilerinUrans'
U ransbirbirgezegen
gezegenolarak
olarakgrmelerini
grm elerinisalayan
salayangr
gr
yalnzca
deiiklii
nesnenin
daha
bir
nce
grlm,
alglann
olan
deiiklii yalm zca daha nce grlm p lan bir nesnenin alglanmetkile
etkile
mekle
meklekalmad.
kalmad.Sonular
Sonularok
okdaha
dahageni
genikapsamlyd.
kapsamlyd.Her
Hernenekadar
kadarbubuko
ko
nudaki
kantlar
ise
de,
Herschel'in
olduu
neden
elikili
kk
nudaki kantlar elikili ise de, H erschelin neden olduu kkparadigma
paradigm a
deiiklii
den sonra
deiikliigkbilimcilerin
gkbilim cilerin1801'
1801den
sonraksa
ksabir
birsre
sreiinde
iindebirok
birokbaka
baka
Mars
ufak
ve
ile
arasndaki
gezegencii
Jpiter
saysz
gezegencikleri
ufak gezegencii ve M ars ile Jpiter arasmdaki saysz gezegenciklerisapta
sapta
malarna
malarnayardmc
yardmcoldu.
oldu.Boyutlar
Boyutlarson
sonderece
dereceufak
ufakolduu
olduuiin
iinbubucisimler
cisimlertete
leskopta
Herschel'i
benzer
uyarana
boyut
bir
aykr
bykl
sergilememileskopta H erscheli uyarana benzer aykr bir boyut bykl sergilememilerdi.
lerdi.Fakat
Fakatgene
genededegkbilimciler
gkbilimcilerbaka
bakagezegenler
gezegenlerbulmaya
bulmayahazrlanm
hazrlanmolol
duklar
19'uncu
bile
sradan
elli
ylnda
yzyln
iin,
aralarla
ilk
duklar iin, sradan aralarla bile 19uncu yzyln ilk elli ylndayirmi
yirmka
i ka
(5)
dar
Astronomi
tarihinde
buna
gezegeni
benzer,
baardlar.
saptamay
dar gezegeni saptamay baardlar. (5) Astronomi tarihinde buna benzer,pa
pa
radigmadan
radigmadankaynaklanan
kaynaklananbilimsel
bilimselalglama
alglamadnm
dnmrnekleri
rneklerioktur
okturveveba
ba
zlar
zlarok
okdaha
dahaazazelikiyle
elikiylemeydana
m eydanagelmitir.
gelmitir.rnein,
rnein,bat
batdnyasndaki
dnyasm daki
gkbilimcilerin
gkbilimcilerinancak
ancakKopernik'in
K opem ikinyeni
yeniparadigmas
paradigmasortaya
ortayaatldktan
atldktansonraki
sonraki
yzyl
yarm
daha
deimez
nce
saylan
gklerde
iinde
ilk
yarm yzyl iinde daha nce deim ez saylan gklerde ilkkez
kezdeiim
deiim
grmeye
grmeyebalamalar
balam alarrastlant
rastlantsaylabilir
saylabilirmi?
mi?te
teyandan
yandaninliler,
inliler,evren
evreng
g
rleri
rlerigklerde
gklerdeherhangi
herhangibir
birdeiimi
deiimidlamad
dlamadiin
iinbirok
birokyeni
yeniyldzn
yldzn
varlm
varlmok
okdaha
dahaerken
erkensaptayabilmilerdi.
saptayabilmilerdi.inliler
inlilerayrca
ayrcateleskop
teleskopyardm
yardm
olmakszn,
ve adalarndan asrlar nce sistema
lekelerini
Galileo
gne
olmakszn, gne lekelerini Galileo ve adalarmdan asrlar nce sistema
tiktikbirbirekilde
ekildegzlemleyip
gzlem leyipkaytlarna
kaytlarmageilmilerdi.
geirmilerdi.(6)
(6)Kopernik'ten
K opem iktenhemen
hemen
bat
sonra
dnyasnn
ufuklarnda
gkbilim
yeni
saptanan
sonra bat dnyasnn gkbilim ufuklarnda saptanan yenideiiklikler
deiiklikleryal
yal
nzca
nzcayldzlar
yldzlarvevegne
gnelekelerinden
lekelerindenibaret
ibaretdededeildi.
deildi.Bazen
Bazenbirbiripipkadar
kadarba
ba
sitsitolabilen
olabilentrl
trlgeleneksel
gelenekselara
arakullanan
kullanan16'ncu
16ncuYzyl
Yzylgkbilimcileri
gkbilimcileriha
ha
metli
metlivevehareketsiz
hareketsizgezegenler
gezegenlerveveyldzlara
yldzlaraayrlm
ayrlmolarak
olarakgrmeye
grmeyealtk
altk
uzayda
lar
baz
kuyrukluyldzlarn
gibi
dolatklarn
diledikleri
lar uzayda baz kuyrukluyldzlarm diledikleri gibi dolatklarnbirok
birokkez
kez
(7)
gzlemlemilerdi.
gzlemlemilerdi. (7)Gkbilimcilerin
Gkbilimcilerineski
eskiyerlere
yerlereeski
eskiaralarla
aralarlabakarken
bakarkenbi
bi
lelebubukadar
kadarkolaylkla
kolaylklavevehzla
hzlayeni
yenieyler
eylergrebilmeleri
grebilm eleribize
bizeister
isteristemez
istem ez
Kopernik'ten
K operniktensonra
sonrabambaka
bam bakabir
birdnyada
dnyadayaamaya
yaam ayabaladklarn
baladklarndn
dn
deilse,
drtyor.
bir
ait
dnyaya
Hi
aratrmalar
baka
drtyor. Hi deilse, aratrmalar baka bir dnyaya aitolabilecek
olabileceksonular
sonular
vermekteydi.
vermekteydi.
Verdiimiz
Verdiimizrnekleri
rnekleriastronomi
astronomidalndan
dalmdansememizin
sememizinnedeni,
nedeni,bubualandaki
alandaki
dayal
ou
bulgularm
yukar
gzlem
terimlerine
aa
kez
tamamen
bulgularm ou kez aa yukar tamamen gzlem terimlerine dayalbirbirdille
dille
psikolojik deneylerin zneleri ile bilim
aklanmasdr.
aklanm asdr.Model
M odelaldmz
aldm z psikolojik deneylerin zneleri ilebilim
adamlarnn gzlemleri arasnda kurmaya altmz tam koutluk ancak bu
adamlarnm gzlemleri arasmda kurmaya ahtmz tam koutluk ancak bu
tr aklamalarda bulunabilir. Elbette bu denli tam bir koutluk zerinde srar
tr aklamalarda bulunabilir. Elbette bu denli tam bir koutluk zerinde srar
etmemiz
zorunlu deildir,hatta
etm em iz zorunludeildir,
hattakstaslarmz
kstaslarm zbiraz
birazgevetmekte
gevetm ekteyarar
yararbile
bile
olabilir.
gelen
alglama
meydana
deiikliinin
sra
yan
Paradigma
olabilir. Paradigm a deiikliinin yan sra m eydana gelen alglam adn
dn
mlerine,
kullanmyla yetindiimiz zaman da bir
'grme' fiiliningnlk
m lerine, grm efiilinin
gnlk kullanmyla yetindiim iz zaman dabir
ok mek bulabileceimiz kukusuzdur. Dolaysyla 'alglama' ve 'grme'
ok rnek bulabileceim iz kukusuzdur. Dolaysyla alglam a ve grm e
fiillerini
daha genibirbiranlamda
zaman, bunu ak bir ekilde
fiillerini dahageni
anlam dakullandmz
kullandmz zaman, bunu ak bir ekilde
(5) Rudolph Wolf, Geschichte der Astronomie (Astronominin Tarihi) Mnih 1877, s. 513-515
(5) Rudolph W olf, Geschichte
der Astronomie (Astronominin Tarihi)
Mnih
1877, s.
ne513-515
grmeyi
Wolf'un
kadar
aklamalarnn, bu bulgular
Bode'un Yasas'nn bir sonucu olarak

VVolfun aklamalarnn, bu bulgular Bode'un Yasas'nn bir sonucu olarak grmeyi ne kadar
zorlatrd
zellikle dikkate deer.
zorlatrd
zellikle dikkate deer.
(6).
Joseph Needham.
Science and Civilization in China (in'de Bilim ve Ugarlk) III, Cambridge,
(6). Joseph Needham. Science and Civiiization in China (inde Bilim ve Ugarlk) III, Cambridge,
1959,
s. 423-29,434-36.
s. 423-29,434-36.
(7)1959,
The Copernican Revolotion (Kopernik Devrimi) Cambridge, Mass. 1957, s. 206-9.
T.S.Kuhn,
(7) T.S.Kuhn, The Copernican Revolotion (Kopernik Devrimi) Cambridge, Mass. 1957, s. 206-9.

136
136

savunmak
savunmakzorundayz.
zorundayz.Ancak,
Ancak,ilk
ilkolarak
olarakbubugeni
genianlamnda
anlammdauygulamada
uygulamadana
na
slslilediini
ilediinigstermek
gstermekistiyorum.
istiyorum.
Daha
D ahance
nceelektrik
elektriktarihinden
tarihindenverdiimiz
verdiim iziki
ikirnee
rneebir
birdaha
dahabakalm.
bakalm.
bir
olarak
da
eitli
Aratrmann,
ya
gren
aknt
elektrii
salg
tr
A ratum am n, elektrii bir tr salg ya da akmt olarak gren eitlikuramlar
kuramlar
tarafndan
tarafm danynlendirildii
ynlendirildii17'nci
17nciyzyl
yzylsresince
sresinceelektrik
elektrikaratrmaclarnn
aratrmaclarmm
srekli
srekliolarak
olarakgzlemledikleri
gzlem ledikleribir
birolgu
olguda,
da,saman
samanparacklarnn
paracklannmkendilerini
kendilerini
eken
ekenelektrik
elektrikverilmi
verilminesnelerden
nesnelerdentekrar
tekrargeri
geritepmeleri
tepmeleriyayadadadmeleriydi.
dmeleriydi.
Hi
Hideilse
deilse17'nci
I 7 nciyzyl
yzylgzlemcileri
gzlem cilerigrdklerinin
grdklerinin|?u olduunu
olduunusylyor
sylyor
lard
lardvevekendi
kendialglamalar
alglamalarhakkndaki
hakkmdakibubuifadelerinden
ifadelerindenduku
dukuduymamz
duymtmziin
iin
dedepek
me
pekbir
birneden
nedenyoktur.
yoktur.Ayn
Aynolguyla
olguylakarlaan
karlaanada
adabirbirgzlemci
gzlemciise,
ise,
me
kanik
kanikyayadadayerekimli
yerekim libir
birgeri
geritepme
tepm eyerine,
yerine,elektrostatik
elektrostatikitme
itmedediimiz
dediimiz
itme,
genelikle
tarihsel
elektrostatik
Fakat
olay
gzard
edilmi
grr.
adan
olay grr. Fakat tarihsel adan elektrostatik itme, genelikle gzard
edilmi
birbirtek
tekistisna
istisnadnda,
dmda,Hauksbee'nin
H auksbeeninbyk
byklekteki
lektekiat
atbubuolgunun
olgununetkile
etkile
rini
rinibelirgin
belirginhale
halegetirine
getirinekadar
kadar'elektrostatik
elektrostatikitme'
itm eolarak
olarakbilinmiyordu.
bilinmiyordu.s
s
telik
teliktemasla
tem aslaelektriklenmenin
elektriklenm eninyaratt
yarattitme
itmeetkisi,
etkisi,Hauksbee'nin
H auksbeeninsaptad
saptad
eitli
eitliyeni
yeniitici
iticietkilerden
etkilerdenyalnzca
yalnzcabir
birtanesiydi.
tanesiydi.Fakat
Fakatonun
onunaratrmalar
aratrmaJansasa
yesinde,
yesinde,bir
bireit
eitGetalt
Getalt(kalp)
(kalp)deitirme
deitirm esonucu
sonucuitme
itmebirdenbire
birdenbireelektrik
elektrjkeki
lenmenin
lenm eninenentemel
tem elbelirtisi
belirtisioluverdi,
oluverdi,yle
ylekikibubusefer
seferdedeekmenin,
ekmenin,yani
yani
eki
(8)
grlr
ciciglerin
18'inci
oldu.
gerekir
yzyln
balarnda
aklanmas
glerin aklanm as gerekir oldu. (8) 18inci yzyln balarmda grlr
hale
halegelen
gelenelektrik
elektrikgrngleri
grngleriise,
ise,17'nci
17nciyzyl
yzylgzlemcilerinin
gzlemcileriningrdkle
grdkle
in
rinden
rindenhem
hemdaha
dahaeitli
eitlihem
hemdededaha
dahaayrntlyd.
ayrm tlyd.Ayn
Aynekilde,
ekilde,Franklin'
Franklinin
paradigmasn
da
paradigmasmbenimsedikten
benimsediktensonra
sonraLeyden
LeydenKavanozuna
Kavanozunabakan
bakanelektriki
elektriki
da
hahancekinden
ncekindenok
okfarkl
farklbir
birey
eygryordu.
gryordu.Ara
Araartk
artkbirbirakmlatr
akmlatr(yk
(yk
leyici)
leyici)haline
halinegelmiti
gelm itivevenenekavanoz
kavanozekline
eklinenenededecam
cammalzemeye
malzemeyegerek
gerek
kalmt.
kalmt.Bunun
Bununyerine
yerinebir
birtanesi
tanesiaygtn
aygtmorijinalinde
orijinalindebulunmayan
bulunmayanikiikiiletken
iletken
plaka
plakannplana
planakyordu.
kyordu.Bu
Bualandaki
alandakialmalara
alm alarailikin
ilikinyazl
yazltartma
tartmaveve
olmayan
iletken
aralarnda
gibi,
rneklerinin
giderek
de
resim
gsterdii
resim rneklerinin de giderek gsterdii gibi, aralarnda iletken olmayanbirbir
madde
maddebulunan
bulunaniki
ikimetal
metalplaka
plakabubutrtraygtlarn
aygtlarnprototipi
prototipiolmutu.
olmutu.(9)(9)Bu
Bude
de
tarzlarda
yeni
iletkenlik
de
etkileri
olarak
baka
ezamanl
iikliklerle
iikliklerle ezam anl olarak baka iletkenlik etkileri de yeni tarzlardabe
be
timlenmekte
tim lenm ektevevebiroklar
biroklardadailk
ilkkez
kezdikkate
dikkatealnmaktayd.
almmaktayd.
Bu
Butrtrdeiimler
deiimlersadece
sadeceastronomiyle
astronomiyleyayadadaelektrikle
elektriklesnrl
snuldeildir.
deildir.Bu
Bu
Pri-,
daha
nce
kimya
tarihinde
rastladk.
de
nanabenzer
dnmlerine
gr
benzer gr dnm lerine kim ya tarihinde de daha nce rastladk. Pri-,
estley'in
estleyinflojiston
flojistongrd
grdyerde
yerdeLavoisier
Lavoisieroksijen
oksijengrmt;
grmt;stelik
stelikayn
aynolol
Lavoisier
vard.
Ancak,
oksijen
de
gremeyenler
guya
ey
bakp
hibir
guya bakp hibir ey grem eyenler de vard. Ancak, Lavoisier oksijengr
gr
meyi
m eyirenirken
renirkendier
dieryandan
yandantand
tandbaz
baznesnelere
nesnelerededebak
baktarzn
tarzmdei
dei
tirmek
tirmekzorunda
zorundakalmt.
kalmt.rnein
rneinPriestley
Priestleyveveadalarnn,
adalarnm,safln
saflmyitirmi
yitirmi
cevher
maddeleri,
Lavoisier
metal
zannettikleri
elementleri
bileikleri
metal elem entleri zannettikleri m addeleri, Lavoisier cevher bileikleriolarak
olarak
gryordu
gryorduvevebubutr
trbaka
bakabirok
birokdeiiklik
deiiklikdedesz
szsonusuydu.
sonusuydu.En
Enazndan,
azmdan,
oksijeni
oksijenikefettikten
kefettiktensonra,
sonra,Lavoisier
Lavoisierdoay
doayfarkl
farklgrmeye
grm eyebalamt.
balamt.Her
Her
kes
doaya
kesfarkl
farklgrse
grsebile
bilekendisinin
kendisinindeimez
deimezvevetek
tekolduu
olduuvarsaylan
varsaylanbirbir
doaya
dorudan
dorudangnderme
gnderm eyaplmad
yaplm adsrece
srecede,
de,tasarruf
tasarrufilkesi
ilkesigerei
gereidiyebiliriz
diyebiliriz
farkl
bir
sonra
dnyada
alyordu.
bulduktan
oksijeni
ki,
Lavoisier
ki, Lavoisier oksijeni bulduktan sonra fsukl bir dnyada aliyordu.
Bu
Bugarip
garipnermeden
nerm edenkanmann
kanm annolaslklarn
olaslklarndaha
dahaileride
ileridearatracaz,
aratuacaz.
Duana Roller ve Duane H. Roller, The Development of the Concept of Electric Cherge (Elek
(8).
(8). Duana Roller ve Duane H. Roller, The Development of the Concept of Electric Cherge (Elek
Kavramnn Gelimesi) Cambridge, Mass., 1954, s. 21-29.
Yk
triktrik
Yk Kavramnn Gelimesi) Cambridge, Mass., 1954, s. 21-29.
(9) Yedinci Blmde'deki tartmaya ve orada 9 numaral dipnotta deinilen alntnn kay
(9) Y edinci B lm de'deki tartm aya ve orada 9 num aral dipnotta deinilen alntnn kay
nakland yazna baknz.
nakland yazna baknz.

yalnz
daha nce 'farkl dnya' kullanmnnbirbirbaka
rneini dahagrme
yalnz daha nce farkl dnyakullanmnn
baka rneinidaha
grm e
miz gerekmektedir. Bu mek Galileo'nun almalar arasnda en iyi bildii
miz gerekmektedir. Bu mek G alileonun almalar arasnda en iyi bildii
miz ksmlarn birinden tretilmitir. En eski devirlerden beri ou insann
miz ksm
birinden tretilmitir. En eski devirlerden beri ou insann
bildii
kez olsun grd bir olgu da, arca bir nesnenin bir ip
ya dalarn
birka
bildii ya da birka kez olsun grd bir olgu da, arca bir nesnenin bir ip
ya da zincirin ucunda saa sola sallanarak kendi kendine durmasdr. Arisya da zincirin ucunda saa sola sallanarak kendi kendine durmasdr. Aristo'cular, ar cisimlerin kendi doalar gerei daha yksek olan bir durumdan
tocular, ar cisimlerin kendi doalar gerei daha yksek olan bir durumdan
daha alak bir konuma, doal duraanlk (hareketsizlik) hallerine doru hare
daha alak bir konuma, doal duraanlk (hareketsizlik) hallerine doru hare
ket ettiklerine inandklar iin, ipin ucunda sallanan cismin de, sadece d
ket ettiklerine
inandklar iin, ipin ucunda sallanan cism in de, sadece d
mekte
glk ektiine
inanrlard. Onlara gre bu cisim, hareketi zincire
m ekte
glk ektiine inanrlard. O nlara gre bu cisim , hareketi zincire
olduu
bal
en alt noktadaki duraanlk haline ancak zorlu abalar ve
iin,
bal olduu iin, en alt noktadaki duraanlk haline ancak zorlu abalar ve
uzun bir sre sonunda varabiliyordu. te yandan Galileo'nun sallanan nesne
uzun bir sre sonunda varabihyordu. te yandan Galileonun sallanan nesne
ye bakt zaman grd; bir sarkat, yani ayn hareketi sonsuzlua dek
ye bakt zam an grd; bir sarkat, yani ayn hareketi sonsuzlua
dek
tekrarlamay
neredeyse baarabilen bir cisimdi. Bu kadarn grdkten sonra,
tekrarlamay neredeyse baarabilen bir cisimdi. Bu kadarm grdkten sonra,
Galileo sarkalarn dier zelliklerini de saptad ve yeni dinamik grnn
Galileo
sarkalarm dier zelliklerini
de saptad ve yeni dinamik grnn
nemli
ve zgn blmlerini bu zellikler evresinde gelitirdi. rne
birok
birok nemli ve zgn blmlerini bu zellikler evresinde gelitirdi. rne
in, nesnelerin arlnn ve d hzlarnn btn salam kantlamalarn
in, nesnelerin arlnn ve d hzlarnn btn salam kantlam
alarn
zelliklerinden tretti. Ayn ey eimli yzeylerden aa giden hare
sarka
sarka zelliklerinden tretti. Ayn ey eimli yzeylerden aa giden hare
ketlerin biti hz ile dikine ykseklik arasndaki iliki iin de sz konusuydu.
ketlerin biti hz ile dikine ykseklik arasmdala iliki iin de sz konusuydu.
(10)
Btn doal grngleri Galileo kendinden ncekilerden ok farkl g
(10) Btn doal grngleri Galileo kendinden ncelalerden ok farkl g
ryordu.
ryordu.
Bu bak fark neden dodu? Tabii ki Galileo'nun dehasndan. Fakat sz
Bu bakrneklerde
fark nedenbudodu?
Tabii ki Galileonun
dehasmdan. Fakat sz
n ettiimiz
dehann
ortaya att fikirler, sallanan cisim hak
n
ettiim
iz
rneklerde
bu
dehann
ortaya
att
fikirler,
hak
knda daha doru ya da daha nesnel gzlemlerin bir belirtisisallanan
deildi. cisim
Betimle
kmda
daha
doru
ya
da
daha
nesnel
gzlemlerin
bir
belirtisi
deildi.
Betim
me asndan, Aristo'cu alglay da Galileo'ninki kadar doru saylrd. rle
me asndan,
A ristocu
alglay
da G
alileoninki
kadar
dorudikeyden
saylrd. 90
r
Galileo
olursak,
olaya kendi
bakacak
sarkacn
nein,
amzdan
nein,
olaya
kendi
amzdan
bakacak
olursak,
Galileo
sarkacm
dikeyden
derece uzaa savrulduu uzaklklarda bile, savrulma dneminin (periyodu-90
derece uzaa uzaklndan
savrulduu uzaklklarda
bile, savrulma
dneminin
(periyodunun)savrulma
iddia ederken,
olgu
bamsz olduunu
sarka
nun)savrulm
a
uzaklndan
bam
sz
olduunu
iddia
ederken,
sarka
olgu
sunda bizim bugn bulabildiimizden ok daha fazla bir dzenlilik grmek
sunda(11)
bizim
bugn bulabildiimizden
ok sorunu
daha fazla
birsadece
dzenlilik
grm
ek
teydi.
deil,
olay bir doru-yanh
Dolaysyla
pa
ortaa
teydi.
(11)
Dolaysyla
olay
bir
dora-yanh
somnu
deil,
sadece
ortaa
pa
radigmasnn deiimiyle ortaya kan alglama olanaklarndan dehann so
radigm
asnn
deiim
iyle
ortaya
kan
alglama
olanaklarm
dan
dehanm
so
nuna dek yararlanabilmesiydi. Galileo tamamen bir Aristo'cu olarak yetitinuna
dek
yararlanabilm
esiydi.
Galileo
tamamen
bir
Aristocu
olarak
yetitimomentum(*)
hareketi,
Tersine,
sonradan
ald eitim gerei
rilmemiti.
rilm em
iti. Tersine,
ald eitim
gerei
hareketi, sonradan
m omOrtaa
entum (*)
olarak
kuram
renmiti.
bilinen
ile incelemeyi
itilim (impetus)
olarak
bilinen
itilim
(im
petus)
kuram

ile
incelem
eyi
renm
iti.
O rtaa
sonlarnda geerli olmaya balayan bu paradigmaya gre, ar bir maddenin
sonlarnda
geerli
olmaya
balayan
bu
paradigmaya
gre,
ar
bir
maddenin
hareketini devam ettirebilmesi, hareketini balatan iti ya da itilim gcnn
hareketini
ettirebilmesi,
hareketini
balatan
iti en
ya mkemmel
da itilim gcnn
hali
kuramn
ileri geliyordu.
tilim
srmesinden
kendi
iinde devam
kendi
iinde
srmesinden
ileri
geliyordu.
tim
kuramm
en
mkemmel
hali
Nicole Oresne getiren 14. yzyl skolostik dnrlerinden Jean Buridan ve
ne
getiren
14.
yzyl
skolostik
dnrlerinden
Jean
Buridan
ve
Nicole
Oresme, bildiimiz kadaryla salnm tarzmdaki hareketlerde, Galileo'nun buldu
bildiim izbenzerlerini
kadanyla salmm
tarzmdaki
hareketlerde,
Galileonun
buldu
tit
tarihte ilk
kez grm
olan kiilerdi.
Buridan,
zelliklerin
ume,
u
zelliklerin
benzerlerini
tarihte
ilk
kez
grm
olan
kiilerdi.
Buridan,
tit
reim halindeki bir telin hareketini, itilim gcn tele ilk vurulduu zaman
reim halindeki
bir olarak
telin hareketini,
itilimgc
gcn
tele sonra
ilk vurulduu
zaman
teli, kendi
bir devinim
ge
bundan
betimler. tilim
kazanan
kazanandirencine
bir devinim
olarak
betimler.
tilim gc
bundan
sonra
kendi
gedirenci
eski
Gerilim
tekrar
oynatmada
kar
tketilir.
teliteli,
riliminin
rilim
inin
direncine
kar
oynatmada
tketilir.
Gerilim
direnci
teli
tekrar
eski
haline dndrdnde, hareket iin yeniden g salam olur ve bu gelgit
haline dndrdnde, hareket iin yeniden g salam olur ve bu gelgit

(10). Galileo Galilei, Dialogues Concerning two New Sciences (iki Yeni Bilim Hakknda syleil
Galileo H.
Galilei,
Concerning
twoIllinois,
New Sciences
(iki Yeni Bilim Hakknda syleil
ve A.de Salvio,
1946, s. 80-81-162-66.
Evansnn,
Crew Dialogues
er)(10).
evirenler,
evirenler,,94,244.
H. Crew ve A.de Salvio,
Evansnn, llinois, 1946, s. 80-81-162-66.
(1er)
1).a.g.e.,s.91
,
,
(*){11),a.g.e.,s.91,94,244.
hz (mv).
iti, itilim gc anlamnda, kitle arp
( ). iti, itilim gc anlamnda, kitle arp hz (mv).

138
138

sonunda, hareketin orta noktasna varlr. tilim gc bundan sonra gene telin
sonunda, kar
hareketin
orta teli
noktasna
bundan sonra gene telin
koyarak
gerilimine
bu kez varlr.
de ters tilim
yndegc
oynatp ye bu simetrik (ba
gerilimine
kar
koyarak
teli
bu
kez
de
ters
ynde
oynatp
ye bu Oresme
simetrikde,
(ba'
kml) hareket bylece srp gider. 14'nc yzyln sonlarnda
kml)
hareket
bylece
srp
gider.
14nc
yzylm
sonlarnda
Oresme
de,
sallanan talarn bdnzer bir aklamasn yapmt. Bu bilindii kadaryla
sallananyaplm
talarn ilk
bdnzer
bir
aklam
asn
yapm
t.
Bu
bilindii
kadaryla
srd
dnyada
(12)
ne
Galigrler
sarka tartmasyd.
dnyada
yaplm
ilk sarka
tartmasyd.
(12)
ne srd ok
grler
Galileo'nun
yaknd.
ilk ele
sorununu
ald zaman
dndklerine
sarka
leonun
sarka
sorununu
ilk
ele
ald
zam
an
dndklerine
ok
yaknd.
Hi deilse Oresme'nin durumunda, fakat byk bir olaslkla Galileo iin
Hi
re s m e nin
durum skolastik
unda, fakat
byk
bir olaslkla
Galileo
iin
de,
paradigmasna
budeilse
kuramdan
olas
itilim
gr Aristo'c
geile
bu gr A ristoc
kuramdan
skolastik
paradigmasma
lkde,kazanabilmiti.
edilene
kadar ortadageile
icatitilim
Skolastik
sar
paradigma
zaten olas
lkdiye
kazanabihniti.
Skolastik
icat
kadar ortada
zatenta
sar
bir nesne yoktu,
bilimparadigma
tekedilene
grebilecekleri
adamlarnn
sallanan
ka
ka
diye
bir
nesne
yoktu,
bilim
adamlarmn
tek
grebilecekleri
sallanan
ta
lard. Sarkalarn 'var edilmesi' paradigma kaynakl, Gestaltvari bir kalp de
lard. Sarkalarm
var edilm esi paradigma kaynakl, Gestaltvari bir kalp de
sayesinde oldu.
itirme
itirme
sayesinde
oldu.
Bununla
birlikte Galileo'yu
Aristo'dan, Lavoisier'yi de Priestley'den ay
Bununla
birlikte
alileoyu Aristodan,
L avoisieryizorunlu
de Priestleyden
ay
ran ille de bir 'gr'G dnm
mudur? Bu
olarak betimlememiz
ran
ille
de
bir
g
r
dnm
olarak
betim
lem
em
iz
zorunlu
mudur?
kiiler ayn tr nesnelere baktklar halde, grdkleri gerekten farkt eylerBu
kiilerAratrmalarn
ayn tr nesnelere
baktklar
halde,
grdklerisylemenin
gerekten geerli
farkh eyler
bir
yaptklarn
farkl
miydi?
dnyalarda
miydi?olabilir
Aratrm
alarn
farkl dnyalarda
sylemenin
geerli bir
Bu sorular
daha fazlayaptklarm
anlam
erteleyemeyiz,
mi?
nk yukarda
anlam olabilir
mi? Bu
sorular
daha fazla
eyiz,
yukarda
deiik ve
tarihsel
rnekler
zetlediimiz
ok nk
dahaerteleyem
daha allm
kukusuz
zetlediim
iz
tarihsel
rnekler
kukusuz
daha
deiik
ve
ok
daha
allm
tarzlarda da anlatlabilir. Eminim birok okur, paradigmayla birlikte yalnzca
tarzlarda
da
anlatlabilir.
Eminim
birok
okur,
paradigmayla
birlikte
yalnzca
bilim adamlarmn gzlemleri yorumlay tarzlarnn deitiini, yorumlanan
bilim adamlarmm
gzlemleri
yommlay
tarzlarm
m deitiini,
yorumlanan
ol
duyular
gzleminse,
asndan
tek ve deimez
ve alglama
evre yaps
gzleminse,
evre yaps
ve alglama
tekher
ve ikisi
deimez
ve Lavoisier
Priestley asmdan
de okol
Bu anlaya
gre, duyular
duunu
dnecektir.
duunu
dnecektir.
Bu anlayafarkl
gre, Priestley
ve Lavoisierolmaktadrlar.
her ikisi de ok
sijeni
tarzda yorumlam
ama gzlemlerini
grm,
sijeni grm
, am
gzlem
lerini farkl
tarzd
a bilim
yorumadamnn
lam olm
aktadrlar.
ve aGalileo
iki
de, her
Aristo
gr
Bylelikle
sarka
rneinde
Bylelikle
Aristo
ve
Galileo
rneinde
de,
her
iki
bilim
adamnn
sarka
gr
dkleri halde, ne grdkleri konusunda ayr yorumlara sahip olduklar sonu

dkleri
halde, ne grdkleri konusunda ayr yorum lara sahip olduklan sonu
cuna
varyoruz.
cuna
vanyoruz.
Hemen belirteyim ki, bilim adamlarnn temel sorunlar zerinde fikir de
Hemen belirteyim
ki, bilim
adamlarmm
el somnlar
zerinde yanl
fikir de
ne tamamen
bu son derece
itirmelerinin
aklan
allm
tarzdakitem
itirmelerinin
bu
son
derece
allm
tarzdaki
aklan
ne
tamamen
ba
tr ne de basit bir hata saylabilir. Bu gr aslnda Descartes tarafndanyanl
tr ne ve
deayn
basitsralarda
bir hata Newton
saylabilir.
Bu gr
aslnda felsefi
Descartes
tarafndan ba
bir paradigmann
ile gelien
dinamii
latlan
latlan
ve ayn sralarda
dinamii ile
gelien
birfelsefeye
paradigmanm
b
bilimefelsefi
ilkelerinden
hem
hem de
Bu paradigmann
biridir.Newton
temel
temel
ilkelerinden
biridir.
Bu
paradigmamn
hem
bilime
hem
de
felsefeye b
yk hizmetleri olmutur. Dinamik alan gibi, bu paradigmann olanaklarnn
yk hizm etleri olmutur.
Dinamik
gibi, bu paradigmanm
temel birolanaklarmm
kavrayn
belki dealan
baarlamayacak
kullanlmasnda
baka trl
kullanlm
asnda
baka
trl
belki
de
ba
arlam
ayacak
tem el birgsterdii
kavrayn
rneinin
dinamii
yerlemesinde yararl olmutur. Fakat Newton
yerlemesinde
yararlbaarlar
olmutur.bile
Fakat
Newton
dinamii
rneinin
gsterdii
ertelebilimde
bunalmn
olarak
sresiz
gibi,
gemi en parlak
gibi,
gemi
en
parlak
baarlar
bile
bilimde
bunalmm
sresiz
olarak
ye
nebilmesi iin bir gvence deildir. Gnmzde felsefe, paradigmalarnertele
nebilmesi iin
bir gvence
deildir.
G nm
zde felsefe,
ye
incelediimiz bi
burada paradigmalarm
eksiklii
giderek
Bu uyum
tersizliinde
birleiyor.
tersizliinde
birleiyor.
Bu
uyum
eksiklii
giderek
burada
incelediimiz
bi
lim tarihi almalarnda da hissedilmektedir.
lim
tarihi almalarnda
da hissedilmektedir.
hibiri imdilik geleneksel epistemoloji
Bunalm
yaratan bu konulardan
Bunalm yaratan
hibiri im dilik
geleneksel
epistemoloji
deildir
bir yeni
ama byle
bir konulardan
almak gelitirebilmi
paradigmasna
geerli bu
paradigmasma
geerli
bir
almak
gelitirebilm
i
deUdir
ama
byle
yeni
paradigmann ne gibi zelliklere sahip olaca hakknda yava yava birbirfikir
paradigmanm
ne
gibi
zelliklere
sahip
olaca
hakkm
da
yava
yava
bir
fikir
Gali
ve
hesabma,
Aristo
Ben
kendi
syleyebiliriz.
vermeye baladklarn
verm
eye baladklarn
syleyebiliriz.
Ben kendiengellenmi
hesabm a, dme
Aristo ve
G ali
ikinci
zaman, birincisinin
leo,
sallanan
talara baktklar
leo,
talara
baktklar
zaman, birincisinin
engellenmi
dme
kinci
duyuyo
derinden
yaratt sorunlar
sylemenin
bir sarka
grdn
nin
isesallanan
nin Ayn
ise birzorluklar
sarka grdn
sylemenin
yaratt
sorunlar ilk
derinden
duyuyo
tmcelerinde
bu blmn
bir biimde
daha da temel
rum.
rum. Ayn zorluklar daha da temel bir biimde bu blmn ilk tmcelerinde
(12). M. Chagett.The Science of Mechanics in the Middle Ages (Orta A'da Mekanik ilimi)
(12). M.Wisconsin,
Chagett.The
Science
of Mechanics in the Middle Ages (Orta Ada Mekanik limi)
1959,
Madison,
s. 537-38,570.
Madison, VVsconsin, 1959,s. 537-38,570.

139
139

karmza kt; paradigma deimesiyle dnya deimese bile, bilim adam

dnyada
farkl bir
artk
gene de
bunaese
benzer
Bendnya
almaktadr.
karmza
kt;
paradigm
a deimesiyle
deim
bile, nermeler
bilim adam
den
bir
anlam
kartmay
renmemiz
kansndaym.
gerektii
Bilimsel
bir
artk farkl bir dnyada almaktadr. Ben gene de buna benzer
nerm eler
devrim
tek vekansndaym
meydana
deimez bir. veri
yalnzca
kayna
den biresnasnda
anlam kartm
ay gelenleri
renmemiz
gerektii
Bilim
sel bir
nn
yeniden
nce, veriler
indirgeyenleyiz.
yorumlanna
devrim
esnasm
da m eydana gelenleri
yalnzcaHer
tek eyden
ve deimez
bir veritart
kaynamasz
bir
hde
deimez
deillerdir.
gibi, oksi
Sarka,
olmad
den
ta
mn yeniden yorum lanm a indirgeyemeyiz. Her eyden nce, veriler
tart
de flojistondan
jen
Dolaysyla
hava deildir.
da grecei
arnm
masz
hde deimez
deillerdir.
Sarka,
den bir az
tasonra
olmad
gibi, oksi
miz
bilim adamlarnn
nesnelerden
buhava
kendi
topladklar
verilerin
eitlideildir.
jengibi
de flojistondan
arnm
Dolaysyla
az sonra
da grecei
leri
bireyin ya da
bilim topluluunun
nemlisi,
Daha
en
mizzaten
gibi farkldr.
bilim adam
lanmda
n bu
eitli nesnelerden
topladklan
verilerin kendi
da
gellenen
flojistondan
sarkaca,
ya
oksijene
arnm
havadan
dmeden
leri zaten farkldr. Daha da nemlisi, bireyin ya da bilim topluluunun en
yapt
sreci
benzerlik
gei
yorumla
ada
Bilim
tayan bir sre
gellenen
dm
eden
sarkaca,
ya da flojistondan
arnmdeildir.
havadan
oksijene
trde veriler
yorumlayaca
olmadna
mnn
gre de, byle
deimezbenzerlik
yapt
gei sreci yorumla
tayan
bir sre deildir.
Bilim bir
ada
nasl tayabilir?
zatenlayaca
benimseyen
benzerlii
adambir
m nn yorum
deim ezYeni
trdeparadigmay
veriler olm adna
grebilim
de, byle
bir
olmaktan
mercek
takan adama
grntl
ok, ters
benzer.
yorumcuzaten
benzerlii
nasl daha
tayabilir?
Yeni
paradigmay
benimseyen
bilim
adam
kisinin
bir
bildii
ayn
btnne
nesneler
onlar
bir
olduunu
bakt
halde,
bir yorumcu olmakttu daha ok, ters grntl m ercek takan adama benzer.
kknden
olarak btnne
bulur.
sr
ayrntsnda
dnm
kisinin
ayn olduunu
bildii
bir nesneler
bakt halde, onlar bir
bilim adamlarnn
olaan ekilde gzlem veri
Bu ayrm
hibiri,dnm
saptamalardan
sr
tsmda kknden
olarak bulur.
yadsmak
tersi,
Tam
Galileo'nun
yorumladn
amacmda
sarkalar,
deildir.
Bu saptam alardan hibiri, bilim adamlarnn olaan
ekilde gzlem
veri
dolan
ve
yk
Aristo'nun
Musschenbroek'in
bir
talar,
den
Franklin'in
ie
yorumladm yadsm ak amacmda deildir. Tam tersi, G alileonun sarkalar,
yorumladklarn
ediyo
yk
gzlemleriyk
hakknda
toplayclar
A ristonun
den
talar, yaplm
M usschenbroekin
dolan bir ie kabul
ve Franklinin
ruz.
bu yorumlarn
de paradigmaya
Olaan
bilimin
hepsi
ykFakat
toplayclar
hakknda
yaplm
gzlemleri dayanyordu.
yorum ladklann
kabul
ediyo
olaan bilim
tekrarhepsi
tekrar
birer
ve larm
abasnn
ruz. parasydlar
F ^ a t bu yorum
de grdmz
paradigmaya gibi
dayanyordu.
Olaan
bilimin
amac,
birtekrar
daha da artmak,
zaten varolan ve
ayn
paradigmay
yaygnlatrmak,
birer parasydlar
tekrar grdmz
gibi olaan
bilim abasm
rol oynad
yorumundaha
nc
Blm'de
en temel
rtrmaktr.
birok rnek
amac, zaten
varolan
bir paradigmay
da artmak,
yaygmlatrm
ak, ay
grdk.
bir paradigma
Bunlarn
her birinde
bilim
adam kabul
edilmi
rtrmaktr.
nc
Blm de
yorumun
en temel
rol oynad
biroksaye
rnek
sinde
herhangi
bu
ne
veriyi
verinin
bir
tr ara
ne
olduunu,
iin
kartmak
grdk. B unlann her birinde bilim adam kabul edilmi bir paradigma
saye
ve yorumu
larsinde
yararliin
kullanlabileceini
olduunu
iin hangi
ra
herhangi bir verilin
ne olduunu,
bukavramlarn
veriyi kartmak
ne tr ara
bulabiliyordu. Eer
varsa, onu
bir paradigma
hatlkla
ortada iin
gelitiren
abara
lar kullanlabileceini
ve yorumu
hangi kavramlarm
yararl
olduunu
ksm zatenEer
en nemli
nn
verilerin
hatlkla
bulabiliyordu.
ortadayorumlanmasdr.
bir paradigma varsa, onu gelitiren aba

Fakat
bu yorumlayc
bir nceki satr bann konusuy
-ki sondan
aba
nm
en nemli
ksm zaten
verilerin
yorumlanmasdr.
du- paradigmay
dzeltemez.
yalnzca
yanllarn
Paradigma
Fakat bu yorum
layc ayrtrabilir,
aba - k i sondan
bir nceki
satr bamn
konusuy
yoktur.
bilim
dzeltilmelerine
larn
olanak
tarafndan
Olaan
olaan
bilimina
d u - paradigm ay yalnzca ayrturabilir, yanllarn dzeltemez. Paradigm
aykrlklarn
gibi,
bularn
konuda
de
nceden
tek
grdmz
yapabildii,
olaan bilim tarafndan dzeltilmelerine olanak yoktur. Olaan tann
bilimin
Bunlarn
irade ya datann
yo
son bulmas
yol amaktr.
masyla
bunalmlara
bu konuda
tek yapabildii,
nceden
de grdmz
gibi,ise,
aykrlklann
benzerson
aniise,
ve dzensiz
deil,lara
kalp
olduka
baz
rumlama
masyla ile
bunalm
yoldeitirmeye
amaktr. Bunlarn
bulmas
irade ya da
yo
'gzlerin
Bu durumlarda
olaylarla
bilim
adamlar
birden
alma
rum lam mmkndr.
a ile deil, kalp
deitirm eye
benzer
olduka
ani ve
dzensjz
baz
s'olaylarla
karanlkta kalm
ile o zamana
bul
yahut 'bir
yldrm akmas'
mmkndr.
Bu durumlarda
bilim kadar
adam largzlerin
birdenbiralma
'aydnlanmasndan'
bir
kez
btn
ve
ilk
varla
macann
paralarnn
zme
s yahut bir yldrm akm as ile o zamana kadar karanlkta kalm bir bul
yeni bir
gzle grlmesinden
Baz
durum
sz ederler.
ekilde
bilecek
macann
aydnlanm
asndan
ve btn paralarmm
ilk kez
bir farkl
zme
vanla(13)
bile
olan
iken
'aydnlanma'
larda,
gerekli
uykuda
Yorumlama
gelebilir.
bilecek ekilde yeni bir gzle grlmesinden sz ederler. Baz farkl durum
haber (13)
hibir
douunu
yeni paradigmann
bu sezgi
verenYorumlama
szcnn
larda, gerekli
olananlam
aydnlanm
a uykuda iken
bile gelebilir.
eski
bu
ne
sezgiler
uymaz.
kvlcmlarna
kadar
Her
tam
paradigmadan
kaza
szcnn hibir anlam yeni paradigmanm douunu haber veren bu
sezgi
uyumlu
iseler de,
bu paradigmadan
deneyimlerin heraykr
ya da
bal
nlan
kvlcm
lanna
tam
uymaz.deneyimlere
Her ne kadar
bu sezgiler
eski
kaza
Hadamard,
intuition, et logique
la Resherche
(bilimsel
Jacques
(13)
Scientifiquelerin
nlan
aykr
ya da Subconsoient,
uyumlu deneyimlere
baldans
iseler
de, bu deneyim
her

Aratrmada Bilinalt, Sezgi ve mantk) Conference faite an Palais de la Decouverte le 8 decembre

l i 3) Alenon
Jacques (Alenon
Hadamard,
Subconscient,
logique yaplan
dans la konferans)
Resherche s.
Scientifque
sarayndaintuition.
8 aralket1945'de
7-8 Daha (bilimsel
etrafl
keifler
1945,
Aratrmada
Bilinalt,
Sezgi
ve mantk)
Conference
faite an
de layazar
Decouverte
le decembre
yeniliklere
The Psychology
ayrlm
tamamyla
matematik
bir alma
bkz. ayn
of
iinPalais
fakat
1945, Alenon
(Alenon keifler
aralk 1945de
konferans)
s. 1949.
7-8 Daha etrafl
Princeton,
Psikolojisi)
(matematik8Alannda
icadn yaplan
Fiel saraynda
in the Mahthematical
Invention

fakat tamamyla matematik yeniliklere ayrlm bir alma iin bkz. ayn yazar The Psychology of
Invention in the Mahthematical Fiel (matematik140
Alannda icadn Psikolojisi) Princeton, 1949.

140

hangi bir tikel parasna, yorumlamalarda olduu gibi, bire bir mantksal ba
ksmla
mllk
byk
bu deneyimlerin
iinde
ok daha
hangi bir
tikeldeildirler.
parasna, Tersine,
yorumlamalarda
olduu gibi,
bire bir
mantksal
baYenidaha
yenilerinin
aktarrlar. ok
ile an
paradigma
birden
dzeyine
rn
kapsayarak
m
hlk iinde
deildirler.
Tersine,
bu deneyimlerin
byk ksmla
olabilir. ile an
yeni deneyimlerin
cak
tek balantlar
paralan teke
rnbubirden
kapsayarak yenilerinin
dzeyine
aktarrlar.iinde
Yeni paradigma
yeni
deneyimler
tanyabilmek
iyi
arasndaki
Eski
bu
daha
ve
farklar
cak bu yeni deneyimlerin paralan teke tek balantlar iinde olabilir. iin,
Galileo
fark
bir anEski
ve sarkalar
sorununa
Aristo,
geri dnelim.
Kullandklan
ve yeni
deneyim
ler arasndaki
bu farklan
daha iyi
tanyabilmek
iin,
doal evre
her birinefark
ne
ve paylatklar
lbir
paradigmalarn
etkileimi
an Aristo, Galileo
ve sarkalar
sorununa ortak
geri dnelim.
Kullandklan
dediine
Aristo'cu
adamnn
trl veriler
engellenmi
salamt?
dme
paradigm
alarm etkileim
i ve bilim
paylatklar
ortak
doal evre
her birine
zaman
ykseklie
hangidme
'den'
grd
ey,bilim
olguyu
tam arln,
tr veriler
salam
t?yapt
A ristocu
adamnn
engellenmi
dedii
ve
haline
kadar
varmas
duraan
gereken
zaman
karldn
iin
lmek,
olguyu grd zaman yapt ey, den tam arln, hangi ykseklie
(Aristo'cular
seyrekiin
olarak
yaparlard).
daha
dorusu
'lme'
tartmakt
kadar
kanldm
ve duraan
halineok
varmas
gereken
zaman
lmek,
da
ile birlikte,
bilimin
cisimle
Aristo'cu
ortamn
dt
Tam
denyaparlard).
daha dorusu tartmaktdirenci
(A ristocular
ok seyrek
olarak
lme
(14) Gnlann
ynlendirdi
bunlard.
kavramsal
kulland
reTam
ilikin
kategoriler
dt
ortam
m da direnci
ile birlikte,
Aristocu
bilimin den
cisimle
Galileo
tarafndan
bulgulanan
ireolaan
bylelikle
bilimin
retmesi
yasalar
ilikin kulland kavramsal kategoriler bunlard. (14) Onlann ynlendirdi
yoldan yaptyasalar
-ki bunutarafmdan
olanakszd.
Tek yapabilecei
da- Galileo'baka birbulgulanan
i olaan bilimin
bylelikle Galileo
retmesi
bir dizi
sallanan
kaynakland
talarla
grnn
ilgili
yol
bunalma
nun
olanakszd. Tek yapabilecei - k i bunu baka bir yoldan
yapt
da- Galileove
zihinsel
Bu
baz
ola
baka
deiikliklerin
bunalmlarn
sonucu
amakt.
nun sallanan talarla ilgili grnn kaynakland bir dizi bunalma yol
halindeki
zerin
grebildi. Su
rak,
ekilde
olduka
salnm
GalileoBu
amakt.
bunalm
larn veta
baka
baz farkl
zihinsel
deiikliklerin
sonucu
ola
kalabilen
almalar
sorununu
derak,
ge
Arimed'in
Galileocisimler
salmm konusunda
halindeki ta
olduka farkl
ekildeortam
grebildi.
Su zerin
ile birlikte
hareketin kalc
kuram
simetrik
reksiz
hale getirmiti.
de kalabilen
cisim ler tilim
konusunda
Arim
edin almalar
ortam ve
sorununu
ge
(neoNihayet
yeniedilebiliyordu.
olmas
Platonculuk
kabul
da
(bakml)
reksiz hale getirm iti. tilim kuram ile birlikte hareketin kalc ve simetrik
Platonism)
dikkatini
daire
hareketinNihayet
(dngsel)dabii
temeldeki
(bakm l)Galileo
olm as'nun
kabul
edilebiliyordu.
yeniPlatonculuk
(neo(15) Bu nedenle
arl,
hareket
Galileo
mine
yalnzca
ekmiti.
dairesinin
Platonism)
G alileonun
dikkatini
hareketin
temeldeki
daire
(dngsel)
bii
ve sarka
ve salnm
yasa
yer deitirme
apn,
asn
m ine ekmiti.
(15) Bu
nedenle
Galileozamann
yalnzcalyordu
arl, hareket
dairesinin
ile mmkn
bizzatasn
yorumlanmas
larn
elde
bu verilerin
olmutu.
apn,
yeretmesi
deitirme
ve salmm
zamanm lyordu
ve sarka
yasa
gereksiz
olduu
uygulamada
meydana
bile
neredeyse
Hatta
yorumun
kt.
larn elde etm esi bizzat bu verilerin yorum lanm as ile mmkn olmutu.
hare
kulland
sarka benzeri
Galileo
nda,
paradigmalarn
H atta 'nun
uygulam
ada yorum
un bile neredeyse
gereksiz
olduu dzenli
meydana
kt.
Galileo'nun
alanna
bulunuyordu.
sarka
bilimin
girmi
ketler
zaten
gr
G alileonun kulland paradigmalarm mda, sarka benzeri dzenli C e
birbirlerinden
tamamen
dnemi
ilezaten
salnm
salnm
arlnn,
uzaklnn
ketler bilim
in gr
alanna
girm
i bulunuyordu.
Galileonun
sarka
Bu bulgu,
Ganasl aklanabilir?
trluzaklnn
baka
olduunu
bamsz
kefetmesi
arlnn,
salnm
dnem i ile
salnm
birbirlerinden
tamamen
kald
etmek
zorunda
kaynaklanan
olaan-bilimin
yok
sonradan
lileo'dan
bamsz olduunu kefetmesi baka trl nasl aklanabilir? Bu bulgu, ve
Ga
birve
Bylelikle,
bulguydu.
de bugn
belgeleyemediimiz
bizim
kesinlikle
lileodan
kaynaklanan
olaan-bilimin
sonradanbir
yok
etmek zomnda
kald
yerindebir
doanm hibir
debulguydu.
olanaksz
varolmas
saylan (stelikbir
Aristo'cu
bizim deiin
bugn
kesinlikle
belgeleyemediimiz
Bylelikle,
trden)
Ga
dzenli
baz
salnan
rneklenemeyecek
kolay
kolay
ilikiler,
ta
A ristocu iin varolmas olanaksz saylan (stelik de doanm hibir yerinde
kabul
gibi
deneyimin
doal
sonulan
gzyle
lileo'nun
grenlerce
gnlk
kolay kolay m eklenem eyecek trden) baz dzenli ilikiler, salman ta Ga
edilebiliyordu.
lileo nun gzyle grenlerce gnlk deneyim in doal sonulan gibi kabul
Bu rnek belki de biraz ar hayalci bulunabilir, nk Aristo'cular sal
edilebiliyordu.
deillerdir.
paradig
kaytl
nan talar
Bu mzerine
ek belkihibir
de biraz
angzleme
hayalci sahip
bulunabilir,
nkOnlarn
Aristocuiar
sal
bir
Fakat
Aristo'cular
bu
grngyd.
karmak
gre
olgu
masna
fazlasyla
nan talar zerine hibir kaytl gzlem e sahip deillerdir. Onlarm paradig
basit
durumlar,
engellerle
rnein
karla
dier
taraftan
m asna
gre daha
bu olgu
fazlasyla
karmak
birallmam
grngyd.
Fakat Aristocular
kendi
da
da
ve
burada
talar
incelemilerdi
ayn
gr
madan
den
farklar
dier taraftan daha basit durumlar, rnein allmam engellerle karla
bu olguda
Aristo,
Bir da
belli ediyordu.
nimadan
dn inceleyen
tan
den talar
incelemilerdi
ve ayn gr
farklar
C a d abir
dasre
kendi
ilevi) Melanges
deneylerinin
(Dnce Aristo,
ni T.S.Kuhn,
belli ediyordu.
Bir
dn
inceleyen
buBir
olguda
bir sre
Thought
Experiments"
tortan
(1*4)
"A Function
Alexandre Koyre (Alexandre Koyre iin eitlemeler) adl katapta, der. R. Taton ve I.B. Cohen,
(14) 1963
T.S.Kuhn, "A Function tor Thought Experiments (Dnce deneylerinin Bir ilevi) Melanges
Paris
Alexandre
(Alexandre
Koyre
iin eitlemeler)
katapta,
Taton
l.B. Cohen,
Paris,
and
1939,der.
"Galileo
ve ve
Aratrmalar)adl
1, s, R.
(Galileo
46-51
(15)
Galileennes
A. Koyre,Koyre
Etudes
Paris(Galileo
1963 ve Platon) Journal of the History of Ideas (Diinceler Tarihi Dergisi) IV, 1943,s.

Plato"
(15) A. Koyre, Etudes Galileennes (Galileo Aratrmalar) Paris. 1939,1, s. 46-51 ve Galileo and
400-428
Plato" (Galileo ve Platon) Journal of the Flistory of Ideas (Diinceler Tarihi Dergisi) IV, 1943, .
400-428
141

141

deil, sadece bir durum deiiklii gryordu. Onun bu grne gre hare
deil,
sadece
bir durum
deiiklii
Onun
bu grne
hare
kete
ilikin
nemli
olan iki gryordu.
llmesi
parametre ya
da deiken
vard:gre
katedilen
kete
ilikinmesafe
llmesi
nemligeen
olan toplam
ila parametre
da ikisinin
deiken
vard: erdii
katediile aradan
toplam
zaman.yaBu
birlikte
len toplam
m esafe diliyle
ile aradan
toplam
zaman.
Bu ikisinin
birlikte
erdii
'demekten
biz bugnn
deere
"hzgeen
ok
ortalama
hz demek
zorunda
deere
bugnn
ok ortalam
a hz demek
zorunda
(16) biz
Ayn
yz.
denhzdemekten
son duraanlk
ekilde,diliyle
ta da, doas gerei
noktasna
yz. (16)
Aym ekilde,
ta da, doas
gerei son
duraanlk
noktasna
zorunda
erimek
olduu den
iin, Aristo'ya
gre hareket
srasndaki
herhangi
bir
erimek
zorunda nemli
olduu saylan
iin, Aristoya
gre hareket hareketin
srasmdakibalangcn
herhangi bir
noktasnda
mesafe parametresi,
zaman
dan
zaman
noktasm
nemli
saylan
mesafe
parametresi,
hareketin balangcm(17) Aristo'nun
noktasna
kalan
mesafeydi.
deil,da
biti
llen
iyi bilinen
hareketdeil,
temelini ve
dan llen
biti noktasma
kalan
mesafeydi.
(17) kavramsal
A ristonun paramet
iyi bilinen
anlamn
yasasnn
birok
oluturan
birok
hareketAncak,
yasasnm
temelini
ve anlamn
oluturan kavram
sal param
skolostik
reler
bunlard.
hareket hakkndaki
bu gr
eletiri
deiet
relerBunun
bunlard.
Ancak,
skolostik
eletiri hareket hakkm
daki
bu gr
dei
nedeni,
tirdi.
itilim paradigmasnn
etkileri,
ksmen
ksmen
de "biim
tirdi.uygulanma
Bunun nedeni,
en itilim
paradigmasnm
ksmen
de biim
lerin
bilinen
bir retiydi. etkileri,
snr'ksm
olarak
Bu grlere
itilim
gre,
lerin uygulanm
snr olarak
bilinen
bir retiydi.
Bu grlere
gre,daha
itilim
gcyle
yerindena oynatlan
bir ta,
noktasndan
balang
uzaklatka
gcyle
yerinden
oynatlan bir ta,
noktasndan
uzaklatka
daha
Bubalang
itilim
gc kazanmaktayd.
fazla
mesafe deil
nedenle de
bitie kalan
fazla itilim llen
gc kazanm
Bu nedenle
de bitie
kalan m
esafe
deil
Ayrca
Aristo'nun
mesafeaktayd.
balangtan
nem kazanmt.
anlay
hz
skolostilder
'dan sonra
kav
Galileo
ksmakazanmt.
balangtan
llen m
esafe
Ayrca
A ristonun
hzbuanlay
ayr nem
ayrlmt, ki
iki
tarafndan
hz, dieri
skolostilder
iki ayr ortalama
ksma aynimt,
ki de
G alileodan
sonra bu
kav
biritarafndan
anlk hz haline
ramlardan
geldi
bugn bildiimiz
ler.
Fakat bubiri
birer parasna,
ramlardan
bugn bildiimiz
ortalamaoluturduklar
hz, dieri de paradigma
anlk hz haline
geldi
kavramlarn
asndan
yasalar
yneten
bakldnda,
gibi, hareketini
ler. Fakat bu den
kavramta,
larm
birer
parasna,
oluturduklar
paradigma
asmdan
tpk
sarka
nere
deyse
dzenli ola
bir bakta
sergileyiveriyordu.
bakldnda,
den
ta, tpk sarkaYani
gibi,Galileo,
hareketini
yneten
nere
hz yasalar
talarn,
deildi., (18)
rak
atanGalileo,
artanbir
deyse
sergileyiveriyordu.
hz dzenli
ola
ilk kii talarm
birbakta
hareketle
stelik bu
dtn ortayaYani
konudaki
ve eitli
deney
sonularn
rak artanteoremini
bir hareketle
dtn
ortayaeimli
atan ilkyzeylerle
kii deildi.
(18)yapmadan
stelik bu
Buve
nce
teorem
yandan Galileo
gelitirmiti.
adalarnn
konudaki
teoremini
eitlibir
sonularm
eimli ve
yzeylerle
deney izleyerek
yapmadan
bir yandan
da doann
dn
yetitikleri
paradigmalarn
olduu
nce gelitirm
iti. Bu teorem
bir yandan
Galileobelirlemi
ve adalarm
m bir
izleyerek
yada
bir para
dehannparadigm
sadece
rntsnn
grngler
eriebilecei
yetitikleri
alarmyepyeni
bir yandan
da doanm
belirlemi
olduu
bir dn
istedii zaman
dnyada yayan
syd.
bireriebilecei
Aristo'nun
Galileo,
gene de
yadaByle
dehanm
yepyeni
grngler
rntsnn
sadece
bir para
durumdayd.
neden
aklayabilecek
her
savunduunu
syd.baka
Bylegrler
bir dnyada
yayan Galileo,
gene de istedii
zaman Fakat
A ristonun
'nun
deneyiminin
ilgili dolayszdurum
ierii,
eye
karn,
den talarla
neden
bakaGalileo
grler
savunduunu
aklayabilecek
dayd. Fakat
her
farklyd.
Aristo
tamamyla
eye 'nunkinden
karm , G alileo
nun den
talarla ilgili dolaysz deneyim inin ierii,
ile neden
bu kadar ilgilenmemiz gerektii elbette ye
'Dolaysz deneyim'
Aristonunldnden
tam amyla
farklyd.
bir para
teri kadar
alglamaya
ak deil:
grnglerin
ilikin zelliklerinin
Dolaysz
deneyim
ile neden bu
kadar ilgilenmemiz
gerektii elbette
ye
tarafndan,
kadar aydnlatla
aailikin
vuracak
tm 'srlarn'
digma
ilk bakta
teri kadar
ak deil:
grnglerin
alglamaya
zelliklerinin
bir para
zellikler
bilmesi
midir.tm
Busrlarm
bilim
kukusuz
kadar
adamlarnn
digma bu
tarafm
dan,nemli
ilk bakta
aa
vuracak
kadar
aydmlatlauramaktadr,
farkl
fakat
bir deiiklie
balanmalanyla
bilmparadigmalara
esi bu kadar nem
li midir. Bubelli
zellikler
kukusuz
bilim adam larnn
noktas
olduu iddia
'ham'
bilimselalanyla
ya dabalanm
aratrmann
farklverilerden
paradigmalara
belli birbalang
deiiklie
uramaktadr,
fakat
ve deneyimden
aklmzdan
bahsederken
geenlerle
gereklerden
edilen
ham yaln
verilerden
ya da bilim
sel aratrmanm
balang
noktas olduu
iddia
Belki de dolaysz
olduu da
deneyim
bir yaknlklar
denen
pek
edilen
yalm gereklerden
ve sylenemez.
deneyimden bahsederken
aklmzdan
geenlerle
kenara brakp,
adamnn
birsylenemez.
addederek
laboratuveyi
kaypak
pekfazla
bir yakm
lklan
olduu da
Belkibilim
de dolaysz
deneyim
denen
daha
arnda
ve lmleri
doru
gerekletirdii
somut ilemleri
tartmamz
eyi fazla
kaypak addederek
bir kenara
brakp, bilim
adam m m
laboratuvdoruya 'verilenden'
dorudantartmam
olur.
Veyahut
gerekten
da, zmlememizi
armda
gerekletirdii
somut ilemleri
ve lmleri
z daha doru
daha dad a,
ileri
bir
rnein
gtrmemiz gerekir.
zmleme
balatp
olur. Veyahut
zmlememiizi
gerekten
dorudan
doruya tarafsz
verilenden
dil, bilim
Bir
adamnn
dili
ile yrtlebilir.
gzlem
balatp
daha
da ileri gtrm
embenzetme
iz gerekir.yaparsak
rnein bu
zm
lem e tarafsz
bir
zere
retina imgelerine
tasarlanm
grdklerini
uyum
gstermek
gzlem dilidolaylayan
ile yrtlebilir.
Bir benzetme
yaparsak
bu dil,
bilim
adamnn
bir dndil olabilir. dolaylayan
Deneyiminretina
yeni batan
iin tek olabildii
birgrdklerini
her zaman
imgelerine
uyum gstermek
zere tasarlanm
birKuhn,
dil olabilir.
Deneyim
in yeni
batan her
zaman
iin tek olabildii
bir dnBir levi) Melanges
(16)
Deneylerinin
for Thought
Experiments"
(Dnce
"A Function
(Alexandre
Koyre
Alexandre
eitlemeler) (Dnce Deneylerinin Bir levi) Melanges
iin Experiments
(16) Kuhn,
A Function
for Koyre
Thought
II, s. iin
(17)
Koyre, Galileo
7-11eitlemeler)
Aratrmalar,
Alexandre
Koyre (Alexandre
Koyre
6 ve 9. blmler.
(18)
Clagett,
(17)
Koyre, a.g.e.,
Galileo4,Aratrmalar,
II, s. 7-11
'
(18) Clagett, a.g.e., 4, 6 ve 9. blmler,

142
142

yay ancak bu yollardan biriyle salama almay umabiliriz. Yani yle bir dn
ve engellenmi
ancak busarka
yollardan
biriyle salama
yle
bir dn
deil,
ki, burada
alglamalarYani
yayay
farklumabiliriz.
sallanan
dalmay
elde edilen
ve tek bir verinin
yata
ki, gzlemleme
burada sarkasonucu
ve engellenm
i d
farkl alglamalar
deil, sallanan
farkl
bir
tartlmaz
olabilsin.
yorumlamalar
bir ta gzlem
lem e sonucu elde edilen tartlm az ve tek bir verinin farkl
deneyim gerekten deimez ve tarafsz mdr? Kuramlar
yorum
alan olabilsin.
duyumsal
Fakatlam
sadece
hazrda
duran deneyim
Fakat
duyumsal
deimez
ve tarafsz
Kuramlar
dnyasndaki
yorumlar
verilerin gerekten
insan yaps
m? Batmdr?
felsefeyi
epistemolojik
sadece hazrda
duranen
verilerin
insan yapsolan
yorumlar
m? Bat
dnyasmdaki
fazla ynlendirmi
bak
yz yldr
as bu
felsefeyi
yz
en fazla ynlendirmi
olanverilmesini
epistemolojik
bakBunun
as bu
sorulara
Evet yantnn
emreder.
hemen
veyldr
hi tereddtsz
bir almak
tam olarak Evet
gelitirilmi
karsna
sorulara karlabilecek
hemen ve hi tereddtsz
yantmnherhangi
verilmesini
emreder.olma
Bunun
kendim de bu
terk herhangi
edecek durumda
iin, ben
d
deilim.
gr
karsna
karlabilecek
tam
olarakbsbtn
gelitirilmi
bir almak
olma
ve kurtarlmas
da apaktr
artk etkili
ilev yapamad
Fakat
d bu
iin,
ben kendim
de bubirgr
bsbtn terk
edecek durumda
deilim.
grn
dayal
bilim dili da
sadece
gzleme
Fakat
bu grn
artk
etkili'tarafsz'
bir ilevbir
yapamad
apaktr
ve kurtarlmas
da bana
abalar
yaratma
iin,
artk
iin,mitsiz
sadecegzkyor.
gzleme dayal tarafsz bir bilim dili yaratma abalar da bana
laboratuvarda gerekletirdii ilemler ve lmler, 'ha
Bilim
adamnn
artk
mitsiz
gzkyor.
deneyimlaboratuvarda
zrda'Bilim
duranadamnn
verileri deil, gerekletirdii
zorlukla toplanm
olan verilerdir.
Bilim
ilemler
ve lmler,
ha
deildir,toplanm
grdkleri
hi deilse
bunlarzorlukla
adamnn
dorudan
aratrmas
zrda duran
deneyim
verileri deil,
olan
verilerdir.iyice
Bilim
Bu 'veriler'
tamamen
dikkati
bir yerde
kadar.
aslnda
ilerleyip,
toplanncaya
adam m n
dorudan
grdkleri
bunlar
deildir, hi
deilse
aratrmas
iyice
bu veriler
veBu
alglarn
sfatla olaan
daha
temeldikkati
gstergedir
ieriine
ilerleyip,
tamamen
birilikin
yerde birer
toplanncaya
kadar.
aslnda
nedenivede,bukabul
iin seilmelerinin
grm
daha temel ayrmth
alglarnincelemesi
ieriine ilikin
birer gstergedir
sfatla
olaan
aratrmann
verimli
bir
hale getirilmesine
paradigmann
elverili olacaklar
aratrmanm
ayrmth
incelemesi
iin seilmelerinin
nedeni de,beklentisidir.
kabul grm
ksmen
trevi olduklar
Paradigmaya
bamllklar,
bir paradigmanm
verimli hale
getirilmesine
elverili dolaysz
olacaklardeneyimden
beklentisidir.
belirlenirler.
Bilimdeneyimden
daha fazladr.
mmkn
Yani
paradigma
ok
Paradigm
aya bam
llklar,
ksmtarafndan
en trevi olduklar
dolaysz
birden kullanmaz.
zlenen
olan
paradigma
hepsini
ilemlerinin
oklaboratuvar
daha fazladr.
Yani paradigm
a tarafndan
belirlenirler.
Bilim
mmkn
dene
gene
nn,
tarafndan
dolaysz
ayn paradigma
ksmen
olan
laboratuvar
ilemlerinin
hepsini
birdenbelirlenmi
kullanmaz.olan
zlenen
paradigma
ise,
getirilmesine
yana,
yim
ilemler daha
yanayn
hangi
elverili dene
e dzeyetarafndan
nm,ile
gene
paradigma
ksmen
belirlenmi
olan dolaysz
farkl
onlar
da, farkl
bilimdaha
adamlar
paradigmalar
seer.
yim ile
yanSonu
yana, olarak
e dzeye
getirilm
esine hangi olan
ilemler
elverili
ise,
yaplacak
somut
ilemleri
lm
Sarkalar zerinde
onlarlaboratuvar
seer. Sonu
olarak kullanrlar.
da, farkl paradigmalar
olan bilim
adamlar
farkl
Ayn ekilde,
zellikleri
engellenmi
oksijenin
ler,
iin kullanlamaz.
dme
somut
laboratuvar
ilemleri
kullamrlar. Sarkalar
zerinde
yaplacak
lm
flojistondan
olan
havann nitelikle
niler,
arnmoksijenin
elverili
ilemlerin,
saptamaya
engellenmi
dme
iin
kullanlamaz.
Ayn ekilde,
zellikleri
kullanlanlarla
rini
ilikisi yoktur.
hibir flojistondan
ni incelemek
saptamaya iin
elverili
olan ilemlerin,
arnm havamn nitelikle
belki bu ileride yaplabilir.
bir gzlem
Katksz
-dili yaratlmasna
rini
incelemek
iin kullanlanlarla
hibir gelince,
ilikisi yoktur.
umut,
iin bu
beslediimiz
Descartes'tan
FakatKatksz
sonra byle bir
sonubelki
yz ylyaratlmasna
bir gzlem-dili
gelince,
ileride yaplabilir.
kuramnn
gelitirilebilmesine
doru
hl
drst bir alglama
zihinbyle
Fakat
Descartestan
yz ylvesonra
bir sonu
iin beslediimizbal
umut,
kolaylkla ba ede
Halbuki
birnn
kuramn
dr.
deneyleri
hl
doru ada
drst pisikoloji
bir alglama
ve zihinbyle
kuram
gelitirilebilmesine
bal
gibi,
retmektedir.
gsterdiiba
rneininkolaylkla
rdek/tavan
meyecei
grngler
dr. Halbuki
ada pisikoloji
deneyleri
byle bir kuramm
ede
iki insan okrneinin
aynretmektedir.
grebil
izlenimler olan
farkl nesneler
retina
tabakalarnda
m eyecei
grngler
rdek/tavan
gsterdii
gibi,
ters mercekler
gibi, retina
ta
mektedir.
Dier taraftan
retina tabakalarnda
aynda,
izlenimler
olan ikirneinde
insan okolduu
farkl nesneler
grebil
Psikoloji
imgeler da,
olanters
de ayn
iki m
farkl taraftan
kii
eyleri grebiliyor.
bakalarnda
mektedir. Dier
ercekler
rneinde
olduu gibi,
retina takant ayn
nin
salad birok
gzlem
Gerek bir Psikoloji
bakalarmda
farkl imgeler
olansonucu
iki kiidesteklemektedir.
de ayn eyleri grebiliyor.
kaynaklanan
de, bu kantlardan
dili
ninoluturma
salad abalarnn
birok kanttarihi
ayn sonucu
desteklemektedir.
Gerekkukular
bir gzlem
fazlasyla
ada giriimlerden
amaca
glendirmitir.
dili oluturm
a abalarnnBu
tarihi
de,ynelik
bu kantlardan
kaynaklanan hibirisi
kukular
bir dil
dayalhibirisi
birimlerine
kadar
genellikle uygulanabilir,
imdiye
alglama
fazlasyla
glendirmitir.
Bu amaca saf
ynelik
ada
giriimlerden
bu denemenin
fazla yaklaan
Buna en
deildir.
kurabilmi
imdiye kadar
genellikle
uygulanabilir,
safgiriimler
alglama de
birimlerine
dayaltemel
bir dil
sahiptirler:debunlar
birfazla
tezlerinideildir.
ortakyaklaan
daha balan
baz
glendirecek
zelliegiriimler
kurabilmi
Buna en
bu denemenin
temel
ku
Halensahiptirler:
geerli olan
bir bilimsel
bir paradigma
gtan
varsaymaktadrlar.
baz tezlerini
glendirecek
bir ortak zellie
bunlar
daha balan
bir para
bir parasndan
ramdan
herhangi
gnlk sylem
dilinin
gtan ya
birda
paradigma
varsaym
aktadrlar.
Halen
geerli olanbyle
bir bilimsel
ku
alglamaya
paradigmay
istenen,birbuparasmdan
alndktan
sonra yaplmak
digma
dn
ramdan
ya da
gnlk sylem
dilmin herhangi
byle
bir para
digma dn almdktan sonra yaplmak istenen, bu paradigmay alglamaya
143
143

ilikin veyahut da mantksal olmayan btn terimlerden artmaktr. Baz sy

lem
ilikin
veyahutbu
da giriim
m antksal
olmayan
terimlerden
artmaktr.
Baz so
sy
alanlarnda
olduka
arbtn
derece ilgin
ve son
gtrlm
lem alanlarm
da bu Bu
giriim
olduka ar
gtrlm
ve son
derece
ilgin
so
tr abalarn
nular
dourmutur.
srdrlmeye
deer
olduklarndan ku
kumuz
Fakat sonu
nularyoktur.
dourmutur.
Bu trolarak
abalarm
srdrlmeye
olduklarmdan
ku
ortaya
dil, bilimlerde
kardklardeer
kullan
lan
dilleryoktur.
gibi, doaya
kumuz
Fakat sonu
ortaya
kardklar
bilimlerde
kullan
bir sr
ilikinolarak
beklenti
bu beklentiler
iin,
iereceidil,
lan diller gibi, ya
doaya
ilikin elitii
bir sr zaman
beklentiilerliini
iereceiyitirecektir.
iin, bu beklentiler
karlanamad
da gerekle
Nelson
Goodman,
Grntnn
karlanamad
ya da Yaps
gerekle
ilerliini
yitirecektir.
Nelson
adlelitii
eserininzaman
amalarn
ayn nokta
aklarken
dile getirmitir:
yGoodman,
(varadl
Grntnn
Yaps
eserinin
amalarm
aklarken
ayn
nokta
"Bereket
bilinen
olduu
daha
grnglerden)
fazlas
sz
deildir.Bereket
y konusu
dile getirmitir;
(var olduu
bilinen yani
grnglerden)
daha fakat
fazlas
nk 'mmkn'
koullar,
gerek olmayan
gereklemi
olabilecek
konusu,
koullar
henz aklk
sz konusu deildir.
nk
m m
kn koullar,
yani gerek
olmayan
fakat
kazanm
deildir"
(19)
Bu ekilde,
nceden tamamyla
gereklem
i olabilecek
koullar konusu,
henz
aklk
kazanm
deildir
bilinen
bir dnya
hakknda
ver
bilgi
mekle
dilin,
hibirtam
snrlandrlm
(19) Bu
ekilde, nceden
am 'verilmi'
yla bilinen
bir dnya
hakknda
bilgi
ver
zerine
ve nesnel
tarafsz
bilgi
retmesi
beklenemez.
bunui
mekle sm
rlandrlm Felsefi
hibir inceleme
dilin, verilm
zerine tarafsz
nesnel
bir dilinvenasl
yapabilen
bir bilgi
dil
konusunda yeterli
olabilecei
birinceleme
ipucu henz
retmesi beklenemez.
Felsefi
bunusalamamtr.
yapabilen bir dilin nasl bir dil
Bu koullar
olabilecei
konusunda
yeterliadamlarnn
bir ipucu henz
salamamtr.
altnda bilim
oksijen
ve sarkalar (hatta belki
ve elektronlar)
atomlar
dolaysz
deneyimlerinin
olarak
paralar
Bu koullar
altnda bilim
adam
larnn oksijenenvetemel
sarkalar
(hatta
belki
kabul
hem
hem de
ilke asndan,
hakl oldukla
uygulama
atometmek
lar vekonusunda,
elektronlar)
dolaysz
deneyim
lerinin
en tem el paralar
olarak
sanrm
r,kabul
bir olaslktr.
deilse aklahem
gelenuygulama
hi konusunda,
rkn, kltrn
Belli
ve ni
etmek
hem de
ilkebir
asmdan,
hakl oldukla
hayet
meslein
deneyimleri
sonucunda,
bilim ada
r, sanrm
hi paradigma
deilse aklakapsamndaki
gelen bir olaslktr.
Belli bir
rkm, kltrn
ve ni
mnn
elektrik toplayclar
sarkalarn,deneyimleri
hayetdnyas,
mesleingezegenler
paradigm a ve
kapsammdaki
sonucunda,vebilim
ada
bileik
cevherlerin
bir sr ve
ve baka
nesnenin
birtoplayclar
m nn dnyas,
gezegenler
sarkalarn,
elektrik
ve bileik
yer haline gelmitir.
doldurduu
Alglamann
olan bu maddelere
kyasla,
cetveli
l
cevherlerin dolaysz
ve bakanesneleri
bir sr nesnenin
doldurduu
bir yermetre
haline
gelmitir.
yaanm
da retina
tabakas
imgeleri
mleri
derece gelimi
kavramsal
aralarl
Alglam
dolaysz
nesneleri
olan son
bu maddelere
kyasla,
m etre cetveli
saylrlar.
bunlara dorudan
Deneyimin
bilim adamnn
ancak kavram
eriebilmesi
mleri ya
da retina tabakas
imgeleri son
derece gelimi
sal aralar
bir 'bulumaya'
byle
vermesiyle
izin
baz
aratrma
amalar
saylrlar.
D eneyim in kesin
bunlara
dorudan
eriebilm
esi iin
ancak
bilim
adamnn
mmkndr.
bilim
adamnn
bakt
grebile
taa
byle bir bElbette
u lu m ay
a kesin
baz sallanan
aratrmbir
a am
alar
iinzaman
izin verm
esiyle
tek eyin bir
cei
(Daha
olduunu
kastetmiyoruz.
ncezaman
sarka
kaydettiimiz
mmkndr.
Elbette
bilim
adamnm
sallanan bir taa
bakt
grebile
bir bilimsel
gibi
baka
topluluun
yeleri
engellenen
ayn olguyu
dme ola
cei
tek eyin
bir sarka
olduunu
kastetmiyomz.
(Daha
nce kaydettiimiz
rak
grmlerdi.)
Sylemek
sallanan
bakan bilim
bir taaengellenen
istediimiz,
adam
gibi baka bir bilimsel
topluluun
yeleri
ayn olguyu
dme
ola
nn,
olarak sarka
bir deneyimi
grmekten
daha temel
olamayacadr.
rakilke
grmlerdi.)
Sylemek
istediimiz,
sallanan
bir taa bakan
bilim adam
Bunun
ve 'sabit'
alma,
grnt
deil, sadece
baka bir
nn, ilke
olarak varsaymsal
sarka grm ekten
dahabir
temel
bir deneyim
i olam ayacadu.
paradigmann
salayabilecei
nitelik
kazandran
baka bir
taagrnt
Bunun alm a,
varsaym salve
vesallanan
sabit bir
deil,
sadece
baka bir
birparadigm
olabilir.
grnt ann
salayabilecei ve sallanan taa baka bir nitelik kazanduan
adamlarnn
birBilim
grnt
olabilir. da, btn dier insanlarn da, dnyay grmeyi para
birikimlere
ya daadam
bu
anmsarsak,
bir daha
btnpara
paraBilim
renmediini
larnn ayrarak
da, btn
dier insanlarm
da, dnyay
grmeyi
sylediklerimiz
daha aklaayuarak
kabu
Tm kavramsal
ve yorumlayc
yatkn gelebilir.
para ya da birikimlere
renmediini
bir daha ammsarsak,
btn
durumlar
nceden
tegorilerin
olduu
dnda-szgelii
hazrlanm
uranyum
sylediklerimiz
daha
akla yatkm
gelebilir.
Tm kavramsal
ve yorumlayc
ka
dan
daha arnceden
ya dadummlar
rneklerinde
bir element
bulmak
ol
yeni bir ev
kefetmek
tegorilerin
hazrlanm
olduu
dm
da-szgelii
uranyum
duu
gerek bilimle
adam
ak-ol
kii, deneyimin
dan gibidaha gerek
au bubilim
element
kefetmek
ya da ilgisi
yeni olmayan,
bir ev bulmak
rneklerinde
btn
halinde
insanlarbaz
szcn
ndan,
paralar
seebilir.
duu gib
i- gerek
bilim
adam
gerek
bilimle'Anne'
ilgisi olmayan
kii,btn
deneyimin
akmdan,
btn The
halinde
bazofparalar
seebilir.
Anne
szcn
btn
insanlar(19)
1951,
Cambridge,
Yaps)
Mass.,
N. Goodman,
(Grntnn
Appearance
Structure
s. (19)
1947'de
4-5. Bu,
"Eer
Wilmington'da
daha geniThe
yapmaya
alnt
bir blmdr:
N. Goodman,
Structure
of deecek
Appearance
(Grntnn
Yaps)
Cambridge,
Mass.,otu
1951,
kzl VVlmington'da
yalnzca
ranlardan
onlar
ve yalnz
o zaman
87 ile alnt
90 kilo
arasndadeecek
olanlarnbirhepsi
s. 4-5. Bu,
daha geni
yapmaya
blmdr:
Eer
1947desalysa,
otu
ile
kilo
87
90
Wilmington'da
ve
1947'de
arasnda
Wilmington'da
'1947'de
ve
oturan
kzlarasnda
sallar olanlarn hepsi ve yalnz onlar kzl salysa, o zaman
ranlardan yalnzca 87 ile 90 kilo
yalnzca birinin
olanlar',
Bu yklemlerden
konstrksiyonel
birletirilebilirler.
tanmlama
iindeve
1947'de
VVlmington'da bir
oturan
kzl sallar
'1947de VVlmingtonda
ve 87 ile 90 kilo arasnda
insann gerekte olmadn
dierinin uymad kiiler
uyup,
sorusu, byle bir
de 'olabiliriinde
miydi'birletirilebilirler.
olanlar', konstrksiyonel
bir tanmlama
Bu yklemlerden yalnzca
birinin
deildir. nk olmadn
saptadmz
andauymad
konusu
daha fazlas
nemini kaybeder.
uyup, dierinin
kiiler de Bereket
'olabilir miydi'
sorusu,sz
byle
bir insann gerekte'mmkn'
konusu,
yani
henz
olmayan
koullar,
aklk
fakat gereklemi
saptadmz gerek
anda nernini
kaybeder.
Bereket dahaolabilecek
fazlas szkoullar
konusu deildir. nk 'mmkn'
kazanm
koullar,deildir."
yani gerek olm ayan fakat gereklemi olabilecek koullar konusu, henz aklk
kazanm deildir,

144

144

dan, giderek btn kadnlara, sonra da gerek annesine aktaran bir ocuk, yal
nzca
kim olduunu
annesinin
kalmaz.
anlamn
ya da sonra
dan, 'anne'nin
giderek btn
kadnlara,
da gerek
annesine renmekle
aktaran bir ocuk,
yal
ve bir teki dnda
arasndaki
farklarrenmekle
Ayn
zamanda
ve kadnlar
erkekler
nzca
annenin
anlamn
ya da annesinin
kimbaz
olduunu
kalmaz.
edinir.
btn
hakknda da
bek
davranaca
ona naslve
Aynkadnlarn
zamanda erkekler
kadmlar arasmdaki
bazbilgi
farkla
veTepkileri,
bir teki dmda
lentileri
blm
bir
de
hatta
ve
byk
alglad
dnyann
buna
gre
inanlar,
btn kadmlann ona nasl davranaca hakknda da bilgi edinir. Tepkileri,
bek
Ayn
deiir.
eskiden
geleneksel
'gezegen'
verilen
payesini
ekilde,
gnee
lentileri ve anlan, hatta alglad dnyanm byk bir blm de buna gre
reddeden
ve gnein
ne demek
gezegenin
olduunu

deiir. Kopemikiler
Ayn ekilde, yalnzca
gnee eskiden
verilen
geleneksel
gezegen
payesini
renmekle
anlamn
Tersine,
deitirerek,
'gezegen'
szcnn
reddedenkalmadlar.
Kopemikiler
yalmzca
gezegenin
ve gnein
ne demek
olduunusa

cisimlerin
btn
dece
gnein
eskisinden
deil, uzaydaki
ok farkl
grldsa
renmekle
kalmadlar.
Tersine,
gezegen
szcnn
anlamm
deitirerek,
dnyada,
ayrmlar
bir
yararl
gene
kavramn
yapmaya
dece
gneinayn
deil,
uzaydaki
btn
cisimlerin
eskisinden
okdevam
farkl etmesini
grld
rneklerimizin
salamaya
hepsiyapmaya
sylenebi
nceki
iin ayn ey
alyorlard.
bir dnyada,
ayn kavrarnm
gene
yararl ayrmlar
devam
etmesini
yerinerneklerimizin
oksijen grebilmek,
Leyden
lir.
Flojistondan
ye
arnm hava
salamaya
alyorlard.
nceki
hepsi iin
aynkavanozu
ey sylenebi
yerine
rine
engellenmi
yahut
grebilmek,
dme
sarka
elektrik
toplayc,
lir. Flojistondan arnm hava yerine oksijen grebilmek. Leyden kavanozubi
ye
bir sr dme
elektrik
kimya,yerine
ya dagrebilmek,
lim
adamnn
dinamik gbi
ilikin
rine
elektrik bunlara
toplayc,
yahutdaha
engellenmi
sarka
yalnzca ya
btnleyici
gr
hakkndaki
birer
rngs
lim adamnm
bunlara
ilikin daha
birdeiikliinin
sr kimya, elektrik
da parasyd.
dinamik g
alanlarn
zamanda
aym
Yani
deneyim
belirlemektedirler.
paradigmalar
geni
rngs hakkmdaki btnleyici gr deiikliinin yalnzca
birer parasyd.
(*)belirlemektedirler.
tanmlamalar
veya saf bir gz
amalayan
ilerlik
Dolaysyla
somut
Yani
paradigmalar
geni
deneyim
alanlanm
aym zamanda
belirlendikten
bu
ancak
lem dili
sonra
deneyim
ekilde
balayabilir.
araylar
D olaysyla somut ilerlik am alayan tanmlamalar (*) veya
saf bir gz
hangi retina tabakas
yahut belirlendikten
hangi
Sarkac
lmler
imgeleri
yapann
lem dilisarka
araylar
ancak
deneyim
bu ekilde
sonra balayabilir.
sarka
zaten im
olduunu
iin, bilim
soruturabilmek
Sarkac sarka
yapann hangi
lmadamnm
ler yahutveya
hangifelsefecinin
retina tabakas
geleri,
dzeye
olduunu
anlayacak
olmas
gelmi
gerekir.
grd zaman
colduunu
sarka
somturabilmek iin, bilim adammm veya felsefecinin zaten sarka
sz konusu
grseydi, dzeye
dmeanlayacak
soru
bunun yerine
Eer
sorulamaz
c grd
zamanengellenmi
sarka olduunu
gelmi
olmas
gerekir.
haldegrseydi,
bunu yaylanan
bir terazi
ya da bir
d.Eer
grd
Dier
taraftan,
bunun
yerinesarkac
engellenmi
dme
sz konusu
soru sorulamaz
kez de
sorubir
sorduu
yantlanamazd.
gibi grseydi,
titreim
atal
grr Sarkac
d. Dier
taraftan.
grdbuhalde
bunu
yaylanan
terazi ya da bir
artk
soru
yantlanamazd,
ayn
tarzda
En
azndan
olmazd. Bu
nk
ayn
titreim atal grr gibi grseydi, bu kez de sorduu soru yantlanamazd.
uyarlamalarnn
laboratuvar
tikel
nedenle,
imgeleri
retina
yahut
En azm dan ayn tarzda yantlanam azd, nk soru artk ayn sonularn.
olmazd. Bu
ve bazen deuyarlamalarnn
olaanst verimli
ele
alan sorular,
olma
zamanyahut
iin geerli
nedenle,
retinaher
imgeleri
tikel laboratuvar
sonularn,
tarzda
nceden
belli
snflandrl
ve
larna
kavram
alglama
asndan
karn,
ele alan sorular, her zaman iin geerli ve bazen de olaanst verimli olmabir anlamda
Bu sorular
olaan
bilimin
bira karm,
sorulardr.
varsayan
dnyaykavram
m
larm
ve alglam
a asmdan
nceden
belli tarzda
smflandnlbir paradigmann
ve
varlna
bamldrlar
saylmaldrlar,
bir
paras
m
bir dnyay
varsayannk
sorulardr.
Bu sorular bir
anlamda
olaan bilimin
verilecek
da
yantlar
bunlara
deimesi
sonucu
farkllar.
paradigmann
bir paras saylmaldrlar, nk bir paradigmanm varlma baunldular ve
bundan
retina tabakasna
sonra yantlar
ilikin
Bu blm sonulandrmak
paradigmanm
deimesi sonucuiin,
bunlara
verilecek
da farkllar.
dikkatimizi
bilim
adamna
ederek
biraz
ihmal
para
dzeyini
alglama
Bu blm sonulandrm ak iin, bundan som a retina tabakasnapara
ilikin
laboratuvar
ilgilihmal
salayan
gstergeler
daalglama
olsa grdkleriyle
somutederek
dzeyini biraz
dikkatimizi
bilim
adammailemleriy
para para
gerekiyor.
Bu tr
laboratuvar
paradigmalarla
leda
ilemlerinin
snrlandrmamz
olsa grdkleriyle
ilgil somut
gstergeler
salayan
laboratuvar
ilemleriy
tarzlardan
birini
dek birok
imdiye
eitli
geirebilecekleri
birlikte
deiim
le smrlandrmamz gerekiyor. Bu tr laboratuvar ilemlerinin paradigmalarla
eski lmlerden
bir devrimden
uyarla
kez
gzlemledik.
birlikte
deiim Bilimsel
geirebilecekleri
eitli sonra
tarzlardan
birini imdiyevedek
birok
yenileri
konur.
Bu
ve
yerlerine
gelir
doaldr,
malardan
hale
geersiz
birou
kez gzlemledik. Bilim sel bir devrim den som a eski lmlerden ve uyarla
deneylerin
uy
uygulanan
flojistondan
nk
malardan
birou armm
geersiz havaya
hale gelir
ve yerlerine
yenilerihepsi
konur.oksijene
Bu doaldr,
zaman
olmaz.
olarak
tr
hibir
Ek
deiiklikler
Fakat
bu
gulanamaz.
toptan
nk flojistondan armm havaya uygulanan deneylerin hepsi oksijene uy
hl aym
devrimden
sonra
dnyaya
negulanamaz.
grrse grsn,
Fakatbilim
bu tradam
deiiklikler
hibir
zaman
toptan
olmaz. bakmakEk olarak
ne
grrse
grsn,
bilim
adam
devrimden
soma
hl
aym
dnyaya
bakmak
(*) Operational Definiton: szlk anlam 'alr tanmlama'. Gzlemlenemeyen, kuramsal nes
nelerden bahseden bilim dili ile, gzlemlenebilir, yani kuramsal olmayan somut nesnelerden
(*) Operational
Definiton:
szlk
anlambilim
alr
tanmampirik
lama. Gzlemlenemeyen,
nes
gelenek icabu ikinci kuramsal
felsefesi
tr nesneye
pozitivist
bilim
dilini birbirinden
ayr tutan
nelerden
bahseden
bilim Kuramsal
dili ile, gzlem
lenebilir,
kuramsal
olmayan
somut konmasn
nesnelerden
gzlem
yerineyani
llebilir
terimlerin
terimlerinin
tand
ncelik
iin, btn
bilim dilini
birbirinden
tutan pozitivist
felsefesi tanmlar
ampirik gelenek
ikinci tr nesneye
operasyonel
tanmlamalar,
yanibilim
olduk
gelitirir.icabu
ok kstlayc
salayan
teknik
ve genelayr
ncelik
tand
iin, btn
l<uramsal
yerine
llebilir
gzlemampirik
terimlerinin
konmasn
edilmi olan
bilim
bu yntem
maalesef
toplum
giderek
terk terimlerin
bilimlerinde
lar
iin doa
salayan
ve genel
tanmlarralar,
yani operasyonel
(.N) tanmlar gelitirir. ok kstlayc olduk
kural saylmaktadr.
aratrma
hlteknik
lerinde
en geerli

lar iin doa bilimlerinde giderek terk edilmi otan bu yntem maalesef ampirik toplum bilim
145
lerinde hl en geerli aratrma kural saylmaktadr.
(.N)

145

kulland dilin ve laboratuvar aralarnn byk bir ksm, on

lar
daha
nce
da olsa,aralarnn
gibi bir
aynen eskisi
kullanm
ekilde
kalr.
Sonu
tadr, dahas, farkl
kulland
dilin
ve laboratuvar
byk
ksm,
on
olarak,
devrim
devrim
bilim, deimez
ncesi
lar daha
ncesonras
farkl ekilde
kullanmbir
da kural
olsa, olarak,
aynen eskisi
gibi
kalr.nce
Sonu
linin
ierdii
kullanmlarn
aynlarn,
gerekletirip
te
aynnce
olarak,
devrim
sonras bilim,
deimezayn
bir aralarla
kural olarak,
devrim ncesi
rimlerle
betimleyerek
ettirir. Bu kalc
eer deimise,
kullanmlar
devam
linin ierdii
kullanm
larn aynlarn,
ayn aralarla
gerekletirip
ayn te
deiim
olan ilikilerinde
paradigma
ya dakullanm
verdikleri
sonular
rim lerleyabetim
leyerekile
devam
ettirir. Bu kalc
larsomut
eer deim
ise,
dadr.
tr
iki
imdi
bir
daha
vererek
bu
son
deiikliin
rnek
de na
ikisinin
deiim ya paradigm a ile olan ilikilerinde ya da verdikleri somut sonular
sldadr.
meydana
gstermek
adalarnn
alma
imdigeldiini
son bir rnek
daha istiyorum.
vererek buDalton
iki tr ve
deiikliin
ikisinin
de na
larn
tek ve ayn
olan bir
ilemin,
zaman,
doayla balantsn
sl mincelediimiz
eydana geldiini
gstermek
istiyorum.
Dalton
ve adalarmm
almafarkl
paradigma araclyla
dzenindoayla
bir y
ok farkl
larmbir
incelediimiz
zaman, tek kurarsa
ve ayn doadaki
olan bir ilemin,
balantsm
eski
nnn
gstergesi
grrz.
bir
olabileceini
Ayrca,
kullanmn
yeni
farkl bir paradigm a araclyla kurarsa doadaki dzenin ok farkl birko
y
numunda
bazen okolabileceini
verdiini
deiik somutgrrz.
greceiz.
sonularAyrca,
nnn gstergesi
eskidebir
kullanm m yeni ko
18'inci Yzyl
19"uncu
da bir ksmnda
Yzyln verdiini
boyunca
Avrupah kim
numunda
bazen ok
deiik
somut sonular
de greceiz.
trleri
tm
yaclarn
kimyasal
hemen
hemen
temel
hepsi,
atomlar
oluturan
18inci Yzyl boyunca 19 uncu Yzyln da bir ksm nda Avrupah
kimbiryaclarm
arada tutan
olduuna
gcn
Buna
inanyorlard.
karlkl
g
yaknlama
hemen hem en hepsi, tm kimyasal trleri oluturan tem el atomlar
re,
ara
dalmadan
nk gm
topaktutan
paracklar
gm
birbirarada
gcn
karlkldurabiliyordu
yaknlama olduuna
inanyorlard.
Buna
g
(Lavoisier
birgm
kadar bu par
snda
'in zamanna
yaknlama
gc vard.
byle
re, bir
topak
dalmadan
durabiliyordu
nk
gm paracklan
araolduklar
daha
temel cisimciklerin
sanlmaktayd.)
acklarn,
smda byle
birda
yalanlam
a gc vard.bileii
(Lavoisierin
zamanna
kadar buAy
parda
tuzun
nacklarm,
asit
kurama gre,
su
erimesinin
ierisinde
(ya
iinde)
gmn
daha da temel cisimciklerin bileii olduklar sanlmaktayd.)
Ay
nedeni,
asita paracklarnn
(yahutsusuiinde)
paracklarn
paracklarnn
gm
n kuram
gre, gm n asit
ierisinde
(ya da tuzun
erim esinin
tuz
bu eriyenlerdeki
paracklarn)
eki gcnn,
eki
nedeni,
asit paracklarnn
gm
paracklarnparacklar
(yahut su arasnda
paracklarnn
cituz
olmasyd.
Gene
daha
bakrn
da gm
eriyii
byk
ekilde,
ayn
gten
paracklarm) eki gcnn, bu eriyenlerdeki paracklar
arasmda
eki
asit arashdaki
iinde
ileekilde,
bakar
dalarak
yaknlamann
keltmesi,
gm
ci gten
daha byk
olmasyd.
Gene
ayn
bakrm da
gm eriyii
asit
ile gmnkinden
daha
gl olmasyla
aklama
iinde
dalarak gm
keltmesi,
balar ileaklanyordu.
asit arashdakiAyn
yaknlamann
18'nci yzyln Ayn
de kullanlmaktayd.
birok
ya
iindaha
'semeli
asit ilebaka
gm grng
nkinden
gl olmasyla aklanyordu.
aklama
(elective
affinities)
de
kuram,
bir
gerekten
saygdeer
knlamalar'
para
birok baka grng iin de kullanlmaktayd. 18nci yzylm semeli ya
ile zmlemelerinde
tasarmlar
digmayd
ve kimyasal
geni
knlam alar
(electivedeneyciliin
affinities) kuram,
gerekten
de saygdeer bir
para
(20)elerinde geni
kullanlyordu.
verimli olarak
ve zaman
zaman
lde
digm ayd
ve kim
yasal gayet
deneyciliin
tasarmlar
ile zm lem
Ne var
fiziksel
kimyasal
yaknlama
lde
veki,
zaman
zaman kurammm
gayet verimli
olarakkarmlar
kullanlyordu.
(20) bileikler
den ayran
sonra
tarz,
belirleme
Daltoh'un
almalarndan
izgiyi
Ne var ki, yakm lam a kurammm fiziksel karmlar kim yasalunutuldu.
bileikler
kabul ediyorlard.
18.
aslnda iki
trDaltohun
kimyaclar
yzyl
Kar
sre olduunu
den
ayran
izgiyi belirleme
tarz,
almalarmdan
sonra unutuldu.
bir
etki
zaman,
benzeri
edildii
elde
da
sonucu
trma
s,
ya
kprme
k,
18. yzyl kim yaclan asimda d tr sre olduunu kabul ediyorlard. Kante yandan,
meydana
gelenin
kimyasal
trm a sonucu
s,bir
k,
kprmbirleme
e ya da olduu
benzeri da
birbiliniyordu.
etki elde edildii
zaman,
grlebilir
gzle
ekilde birbirlerin
paracklar
karmdaki
m eydana gelenin
bir kim
yasal
birlem e yahut
olduumekanik
da biliniyordu.
te yandan,
fiziksel bir
den
sz ko
zaman, yalnzca
durumda olduklar
karm
ayrlabilir
karm
daki paracklar
gzle grlebilir
yahut mekanik
ekilde
birbirlerin
tr
kabul
bu
arasnda
kalan
nusu
edilmekteydi.
olgunun
Fakat
olduu
iki
den ayrlabilir durumda olduklar zaman, yalnzca fiziksel bir karm szbe
ko
atmosferdeki
lirsiz
su iindeFakat
-rnein
tuz, metal
nusudurumlarda
olduu kabul
edilmekteydi.
bu ikibileikleri,
tr olgununcam,
arasmda
kalan be
Paradigmalar
kaba ltler
vs. gibi- bu-rnein
tara
oksijen,
pektuz,
yaramyordu.
ie metal
lirsiz durumlarda
su iinde
bileikleri,
cam, atmosferdeki
bu
tmn,
fndan
ara-durumlarn
ou,
kimyaclarn
ynlendirilen
kapsam
oksijen, vs. gibi- bu kaba ltler pek ie yaramyordu. Paradigm alar tara
saymaktaydlar
olarak
bunlar
de
oluturan srelerin
nk
hepsini
fndankimyasal
ynlendirilen
kimyaclarm
ou,
bu ara-durumlarn
tm n,
kapsam
etkilediinenk
benzer
Su iindeki
tuz ya da
inanyorlard.
nitrode
glerin
olaraktrde
kimyasal
saymaktaydlar
bunlar oluturan
srelerin
hepsini
elde edilen
onlara
bakr oksitleyerek
jen
oksijen
gre, en az
iindeki
benzer
trde
glerin
etkilediine
inanyorlard.
Su iindeki
tuz ya bileme
da nitro
Eriyiklerin
de
ayn
kadar
bir
bile
rneiydi.
bileme
ekildebileme
kimyasal
geerli
jen iindeki oksijen onlara gre, en az bakr oksitleyerek elde edilen
ise
kantlamalar
Zatan
ynndeki
olduka
glyd.
gerektii
ik
saylmas
kadar geerli bir kimyasal bileme rneiydi. Eriyiklerin de ayn ekilde bile
de yeterli
kendisi
Ayrca, bilekantlanmt.
kurammm
dzeyde ise
yaknlama
ik saylmas
gerektii
ynndeki
kantlamalar
olduka glyd.
Zatan
tadr, dahas,

yaknlam a kuram m m kendisi de yeterli dzeyde kantlanmt. Ayrca, bile

(20) H. Metzger, Newton, Stahl, Boerhaave et la doctrine Chimique (Newton, Stahl, Boerhaave
ve Kimya retisi) Paris, 1930 s. 34-68.

(20) H. Melzger, Newton, StahI, Boerhaave et la doctrine Chimique (Nevvton, StahI, Boerhaave
ve Kimya retisi), Paris, 10TSO s. 34-68,
J46

J46

iklerin oluumu eriyiklerde gzlemlenen trdelii aklayabilecek nitelik

ve nitrojen
oksijen
rnein
teydi.
gazlar,
atmosferde
iklerin
oluumu
eriyiklerde
gzlem
lenen
trdelii birletirilmeyip
aklayabileceksadece
nitelik
olarak sadece
dibe
olan atmosferde
oksijenin mantksal
ar gaz
kartrldklar
teydi. rnein zaman,
oksijen daha
ve nitrojen
gazlar,
birletirilmeyip
Dalton,
olarak gren
oksije
bir karm
gerekmekteydi.
kmesi
kartrldklar
zam an, Atmosferi
daha ar gaz
olan oksijenin
m antksal
olarak
dibe
tatmin oksije
zamanDalton,
edici
bu durumda
dibe kmediini
hibir gren
nin
neden bir trl
kmesi
gerekmekteydi.
Atm osferi
bir karm olarak
atomik
kuramn
tarzda
da zaten
be
Sonunda
nin buaklayamamt.
durum da neden bir
trl dibe
kmgelitirdii
ediini hibir
zaman
tatm in edici
bu alanda eitli
nimsenmesi,
eskiden
grlmeyen
tarzda aklayam
amhi
t.aksaklk
Sonunda
da zaten gelitirdii
atom ikaykrlklara
kuram n be
(21)
yol
at.
nim
senm
esi, eskiden hi aksaklk grlm eyen bu alanda eitli aykrlklara
nsann,
eriyikleri bileik olarak gren kimyaclarn, ardllarndan sadece
yol
at. (21)
Bir anlamda,
bir tanmlama
ayrldklarn
syleyesi geliyor.
sorununda
ufak nsann,
eriyikleri
bileik olarak
gren kimyaclarn,
ardllarmdan
sadece
tanmlamalar
olabilirdi.
Fakat bu anlam,
kondurum
de byle
gerekten
ufak bir
tanmlama
sorununda
ayrldklarn
syleyesi
geliyor. Birsalt
anlamda,
Sekizinci yzylda
anlambu
deildir.
halineolabilirdi.
vansiyonel
gtiren birFakat
kolaylklar
durum gerekten
de byle
anlam, On
tammlamalan
salt konBelki
testlerle
ayrdedilmemiti.
tam olarak,
bileiklerden
karmlar
vansiyonel
kolaylklar haline
gtiren somut
bir anlam
deildir.
On Sekizinci yzylda
testlere
gerekayrdedilmemiti.
byle
buna olanak
yoktu. Kimyaclar
duymu olsalar bile,
dekarm
lar bileiklerden
tam olarak,
somut
testlerle
Belki
ararlard.
bileik
yapan
ltler
eriyikleri
kukusuz
de buna gene
olanak
yoktu. K
im yaclar
byle
testlere
gerek Karm-bileik
duymu olsalar ay
bile,
alanlarna
yani btn
bak tarz
kullandklar
rm,
paradigmann,
aratrma
kukusuz
gene eriyikleri
bileik yapan
ltler
ararlard.
Karrm-bileik
ay
sz konusu
ve bu sfatla dayani
ayrm, btnyle
larnn
parasydparadigmann,
rm, bir
kullandklar
btn aratrma
alanlarnakimya
bak da
tarztestlerine
da, konusu
olmasa
tek tek laboratuvar
kar
birikimine
deneyim
lnn
larmm
bir parasyd
ve kar
bu sfatla
da sz
aynm , btnyle
kimya
dancelik
tamaktayd.
lnm deneyim birikimine kar olmasa da, tek tek laboratuvar testlerine kar
Fakat tamaktayd.
kimya bu ekilde grlrken, dier tarafta kimyasal grnglerin
ncelik
benimsenmesi
Dalton'un yeni
yasalar,grlrken,
geerlilik
Fakatkazandrd
kim ya bu ekilde
dierparadigmasnn
tarafta kimyasal
grnglerin
de sabit oranlar
yasa
farklyd.
zellikle
hl ok
ortaya
kanlardan
zerine
geerlilik
kazandrd
yasalar,
D altonun
yeni
paradigmasnm
benimsenmesi
eriyikler
kimyasal
deney yaplrsa
yaplsn,
ne kadar hl
edilmesi,
eldeortaya
snn
zerine
kanlardan
ok farklyd.
zellikle
de sabit
oranlarbile
yasasonlarnda
yzyln
sekizinci
olanakszd.
olarak
ik
smm
eldekaldklar
edilmesi,srece
ne kadar
kimyasal On
deney
yaplrsa
yaplsm,
eriyiklerbaz
bile
bilini
deimez oranl
arlklarda
ierdikleri
temel maddelerini
bileiklerin
ik olarak kaldklar
srece olanakszd.
On sekizinci
yzylm
sonlarmda
baz
baz
kimya
Richter
tepkimelerde,
yordu.
Hatta Alman
bileiklerin
temel mkimyac
addelerini
deim
ez tr
oranl
arlklardabugnk
ierdikleri
bilini
(22)
Fa
zellik saptamt.
giren
kapsamma
yasasmm
e-deerler
sal
yordu.
Hatta Alman
kimyac
Richter
bazbirok
tr tepkimelerde,
bugnk
kimya
gibi, (22)
kullanmad
yzy
bu zellikleri
kimyac
reetelerin
kat
salhibir
e-deerler
yasasmm
kapsam
m a giren dnda
birok zellik
saptamt.
Fa
da
tuz ya
Su iindekigibi,
kimse
genellemeyi
sonuna
ln
kat
hibirkadar
kimyac
bu bunlar
zellikleri
reetelerindnmedi.
dmda kullanmad
yzyolduu
iin, kaynama
kar durumlar
gibi sonkadar
derece
cam
akbunlar
Im sonuna
kimse
genellemeyi
dnmedi.
Su iin kuram
d e^ tuz terk
ya da
byle bir
kavramlatrlmadan
snrlar
yeniden
alannn
ve
kimya
edilmeden
cam gibi son derece ak kar durum lar olduu iin, kaynama kuram
terk
de byle olaca yzyln
gerekten
olanakszd.
Sonucunyeniden
genelleme
edilmedenyapmak
ve kimya
alanmm smrlar
kavramlatrlmadan
byle bir
bir yzylm
Proust
ve Berthollet
tart
kimyaclar
Fransz
sonunda
genelleme
yapmak
olanakszd.
Sonucun
gerektenarasnda
de bylekan
olaca
de
tepkimelerin
btn kimyasal
birincisi,
Bunlardan
iyiceFransz
mayla
kesinleti.
sonunda
kim yaclar
Proust
ve B erthollet
arasnda
kan bir tart
bunu
reddediyor
ise
ediyor,
dieri"
iddia
oranlarda
geldiini
meydana
imez
m ayla iyice kesinleti. Bunlardan birincisi, btn kimyasal tepkimelerin de
kantlar
deneysel
toplamlard.
iin etkileyici
grgeldiini
du.
Her ikisi
de kendi
imez
oranlarda
meydana
iddia ediyor,
dieri'
ise bunu
reddediyor
tamamen
kal
ve tartma
syleisiydi
bu gene
sarlar
Ama
du. Her
ikiside
debir
kendi
gr
iin etkileyici
deneysel
kantlarsonusuz
toplamlard.
yalnz
yerde
Proust
bir
orantl
grd
bileik
deiebilir
Berthollet'nin
d.Ama
bu gene de bir sarlar syleisiydi ve tartma tamamen sonusuz kal
de
ne deneyin
(23)bir
bir grd
Byle
elikiyeyerde
gryordu.
bir karm
cad.fiziksel
Bertholletnin
deiebilir
orantl
bileik
Proust ne
yalnz
adam enneazde
kideneyin
yarar
deitirmenin
tanmlama
ca fizikselgeleneklerini
bir karm gryordu.
(23) bir
Byle
bir olabilirdi.
elikiye ne
ynelmilerdi.
kadar tersdeitirm
amalaraenin
ile Aristo
Galileo
tanm lam
a geleneklerini
bir yarar olabilirdi. ki adam en az
Galileo
ile Aristo
kadar
ters
ynelmilerdi.
bkz; Leonard
K. Nash, The Atomic Molecular Thecory
Dalton
iinamalara
139-48.
(21).
s. 124-29,
Kuram) HarvarCase Histories in Experimental Science (Harvard Deneysel
(Atomik
(21). s.molekl
124-29, 139-48. Dalton iin bkz. Leonard K. Nash, The Atomic M olecular Thecory
4, Cambridge, Mass., 1950., s. 14-21.
Tarihe,
tariheleri)
Bilim
(Atomik molekl Kuram) Harvar Case Histories in Experimental Science (Harvard Deneysel
History of Chemistry (Kimyann Ksa bir Tarihi) 2.basm, Londra,
A Short
Partington,
(22).
J.R.
Bilim
tariheleri)
Tarihe,
4, Cambridge, Mass., 1950., s. 14-21.
161-163.
1951,
(22).s.J.R.
Partington, A Short History .of Chemistry (Kimyann Ksa bir Tarihi) 2.basm, Londra,
(23). A.N. Meldrum, "The Development of the Atomic Theory:) (1) Berthollet's Doctrine of Vari
1951, s. 161-163,
Geliimi: (1) Bertholle'in Deiken Oranlar retisi) Man
(AtomikKurami)
able
Propoktions'
(23).
A.N. Meldrum,
The Development of the Atomic Theory:) (1) Berthollet's Doctrine of VariYazlar) dergisi, 54, 1910, s. 1-16.
Memoirs (Manchester
chester
able Propoktions'
(Atomik Kuram) Geliimi: (1) Berthollein Deiken Oranlar retisi) Manchester Memoirs (Manchester Yazlar) dergisi,
14754, 1910, s. 1-16,

147

John Dalton, kendisini sonunda nl kimyasal atomik kuramna gtre

John incelemelerine
Dalton, kendisini
sonundazaman
nl kimyasal
atomikFakat
kuram
na gtre
bu
Dalton,
durum buydu.
cek olan
balad
cek
olan
incelem
elerine
balad
zaman
durum
buydu.
Fakat
D alton,
de
ne
kimyayla
ilgibu
ne
kimyacyd
kadar
bir
en
son evrelerine
aratrmalarn
aratrmalarm
en son
evrelerine kadar
ne bir
kimyacyd
ne de de
kimyayla
ilgi
atmosferin
suyu em
Aslnda
gazlar,
ve suyun
leniyordu.
meteorologdu
leniyordu.
A slnda
m eteorologdu
ve sorunlarla
suyun gazlar,
atm osferin
de suyu
em
eiti
Ksmen
urayordu.
mesi
olduunu
zannettii
gibi fiziksel
mesi
gibi
fiziksel
olduunu
zannettii
sorunlarla
urayordu.
Ksmen
eiti
mi bir baka dalda olduu iin, ksmen de bu dalda yapm olduu almala
mibir
birsonucu
baka olarak,
dalda olduu
iin, ksmen
de yaklarken
bu dalda yapm
olduu
almalakulland
paradigma
sorunlara
sz konusu
rn
rm bir olan
sonucu
olarak, sz konusufarklyd.
sorunlarazellikle,
yaklarken
kulland
paradigma
gazlarn
ya
karmn
kimyaclarnkinden
ada
ada
yaclarnkinden
zellikle,
gazlarm
karmgle
m ya
grmesi
sreler olarak
fiziksel farklyd.
hut
kaynama
gazm olan
suya kim
karmasn
huttamamen
gazm suya
karmbrakyordu.
asm fizikselBu
sreler
olarak
grmesi
kaynam a gle
Dalton
gz
nedenle
iin eriyiklerde
rini
darda
rini tam am
en darda
brakyordu.
nedenle
Daltononun
iin eriyiklerde
gz
da nemlisi,
bu sorunu, de
daha
fakat Bu
bir sorundu,
trdelik
lemlenen
lemlenen
trdelik bir sorundu,
fakat daha
da nemlisi,
onunboyutlarn
bu sorunu,ve
de
greli
paracklarn
eitli atomik
neysel
karmlarndaki
neysel karm
larndaki eitli
atom ik paracklarn
greli boyutlarn
Dalton sove
zebileceini
belirleyebilirse
dnm olmasyd.
arlklarn
arlklarm
belirleyebilirse
zebileceini
olmasyd.
Dalton so
Daha balang
yapmak dnm
iin el atmt.
bu belirlemeleri
kimyaalanna
nunda
nunda
kimyaolarak
alanma
bu belirlemeleri
yapmak
el atmt. Daha
balang
atomlarn
yal
snrliin
kabul
tepkimelerde,
ettii, kapsam
kimyasal
tan,
tan,
kimyasal
olarak
kabul
ettii,
tepkimelerde,
yal
oranndaatomlarm
basit birsnrl
trkapsam
birleebile
btn-say
bir oranda,
yahut
nz
baka
bire
nz bire varsaymaktayd.
bir oranda, yahut(24)
baka
basit
bir btn-say
orannda birleebile
boyut
temel paracklarn
varsaym
doal
Butr
ceklerini
ceklerini
varsaymaktayd.
(24) Bu doalgerektan
varsaymde
temel
paracklann
boyut
za
fakar ayn
salad,
belirleyebilmesini
larn
ve arlklarn
larn deimez-oranlar
ve arlklarn belirleyebilm
esini gerektan
de salad,
za
Dalton'afakar
mad
hale geldi.
gre,ayn
yasas da anlamsz
manda
m andabelli
deim
ez-oranlar
yasas da
geldi.
D altona
gre,
m ad
ne olursa
kimya
olsun,
biranlamsz
baka
tepkime,hale
katlmad
oranlarda
delerin
delerin
belliolamazd.
oranlardaBylelikle
katlmadDalton'un
bir tepkime,
baka neolmadan
olursa olsun,
kim ya
asla geer
almalar
sal
bir sre
sal
bir
sre
olamazd.
Bylelikle
D
altonun
almalar
olmadan
asla
geer
kabul
sonra,
edildikten
bu
hibir
lilik kazanamayacak bir yasa,
almalar
lilik kazanam
ayacak
bir yasa,
bu alm alar kabul
edildikten
sonra,geldi.
hibir
kurucu
bir ilke haline
tek bama
sorgulayamayaca
kimyasal
lmn
kimyasal
lmn
tekhemen
bamatek
sorgulayamayaca
kurucu bu
birbilimsel
ilke haline
geldi.
devrim
tam rnei saylabilecek
hemen
alannn
Kendi
Kendi alanmm
hemen ilemler,
hemen tek
tam rnei
saylabilecek
bu bilimsel
devrim
eskisinden
balamyla
kimyasal
genelleme
sonucu,
ayn kimyasal
sonucu,
ayn kim
yasal ilemler,
kimyasal genelleme balam yla eskisinden
girmi oldular.
bir ilikiye
daha farkl
ok
ok
daha farkl
bir ilikiye
girmi
oldular.
atr atlmaz her taraftan saldrya u
ortaya
sonularn
vard
Dalton'un
D altonun
sonularm
ortaya
atlrzellikle
atlmaz her
taraftanhi
saldrya
uBertholet
ikna ol
var m?
gerek
sylememize
radn
bilmemvard
radm
bilmem
sylem
em
ize
gerek
var
m?
zellikle
Bertholet
hi
ikna
ol
da
ikna
olmas
gerekmi
alnrsa,
pek
nne
zellii
gz
mamt. Konunun
mamt.
Konunun
zelliiiin
gzDalton'un
nne aluursa,
ikna olmas
da pek gerekm
Proust'unkinin
bo i
paradigmas,
Fakat
ou kimyac
yordu.
yordu. Fakat
ou
kim yac
D altonun
paradigmas,
P roustunkinin
bo
ayr
ediciydi,
karmlar bileiklerden
iknaiin
nk
olduka
yerlerde
brakt
brakt
yerlerde
olduka
ikna ediciydi,
karmlar
bileiklerden
ayr
nemli sonular
geni ve
tamak
bir kstas
olmaktan
ok dahank
maya
yaryan
mayarnein,
yaryan atomlar
bir kstasgerekten
olmaktankimyasal
ok dahaolarak
geni ve sadece
nemli btn-say
sonular tam
ak
oran
tayd.
tayd. rnein,
atomlar kimyasal
gerekten verilerin
kimyasalbir
olarak
sadece geirilmesi
btn-say oran
dahavegzden
ile,
birleebiliyorsa,
larnda
larnda
birleebiliyorsa,
kim
yasalrnekleri
verilerinde
birbulunabilir
daha gzden
geirilm
esi ile,
demekti.
Kimya
orant
sabit
kadar, katmerli
oranlar
sabitkarbondioksitteki
oranlar kadar, katm
orant
rnekleri
de bulunabilir
demekti.
ya
%56 veKim
%72
arlklarn
oksijen
ierdii
oksitin
ikierli
clar
clar
karbondioksitteki
iki
oksitin
ierdii
oksijen
arlklarn
%56
ve
%72
da
ya
1.3
2.6
ok
karbonun
ya
l
l
bir
vaz
geerek,
eklinde yazmaktan
eklinde
yazmaktan vazsylemeye
geerek, bir
l karbonun
ya 1.3 ya da 2.6
l ok
Eski kullanmlarn
sonular
baladlar.
sijenle
birleebileceini
birleebileceini
baladlar.
Eskibir
kullanm
larn arpma
sonular
orant gze
bir eklinde
ikiye
zaman,eye
yeni tarzda
kaydedildiisylem
busijenle
yeni tarzda
kaydedildii
zaman, hem
ikiye de
bireski
eklinde
bir orant
gze arpm
ve bilinen
.tepkimelerin
ve hem
a
yeni tepkimelerde
yabubalad
ya balad ve hem
yeni
tepkimelerde
hem
de
eski
ve
bilinen
'tepkimelerin

saye
Dalton'un
paradigmas
Buna
aynyd.
ilaveten,
zmlemelerinde
sonu
zm Richter'in
lem elerindealmalar
sonu aynyd.
Buna ilaveten,
D altonun
paradigm
as saye
ile kavranagenellii
ve btn
benimsenebilmi.
sinde
hacim
sinde R Ayrca
ichterin
almalar
ve btnGay-Lussac'n
genellii ile kavranagetirdii benimsenebilmi,
yeni deneylerle rnein
akla
bilmiti.
bilmiti. Ayrca
akla getirdii
yeni deneylerle
rneinbile
G ay-Lussacn
hacim
gremeyecekleri
gibi, kimyaclarn
dlerinde
almalar
birletirme
Dalbirletirmgrng
e alm alar
gibi, ortaya
kim yaclarn
dlerinde
grem eyecekleri
kimyaclarn
Ksacabile
kyordu.
ilikileri
bambaka
bam baka grng ilik ileri ortaya kyordu. K saca kim y aclarn D al(24). L.K. Nash. "The Origin of Dalton's Chemical Atomic Theory" (Dalton'un kimyasal atomik
dergisi,
s. 101-118.
47, 1956,Chemical
kuramnn
(24). L.K.Kaynaklar)
Nash. TheIsis
Origin
of Daltons
Atomic Theory (Daltonun kimyasal atomik
kuramnn Kaynaklar) Isis dergisi, 47, 1956, s. 101-118.
148

148

ton'dan devraldklar, yeni deneysel yasalar deil yeni bir kimya yapma tar
tondan devraldklar, yeni deneysel yasalar deil yeni bir kimya yapma tar
zyd (kendisi buna 'yeni kimyasal felsefe sistemi' diyordu) ve bu yeni tarz o
zyd (kendisi buna yeni kimyasal felsefe Sistemi diyordu) ve bu yeni tarz o
byk bir hzla verim salad ki, Fransa ve ngiltere' deki yal
kadar
kadar byk bir hzla verim salad ki, Fransa ve ngiltere deki yalbirka
birka
kimyaci
dmda kimse bu yenilie katlmazlk edemedi. (25) Sonu olarak
kim yaci dm da kimse bu yenilie katlm azlk edemedi. (25) Sonu olarak
kimyaclar tepkimelerin eskisinden ok farkl davrand bir dnyada yaar
kim yaclar tepkim elerin eskisinden ok farkl davrand bir dnyada yaar
oldular.
oldular.
Btn bunlar olurken, bir baka tipik ve ok nemli deiiklik daha mey
olurken, bir baka tipik ve ok nemli deiiklik daha mey
danaBtn
geldi.bunlar
Sada solda rakamsal kimya verileri deimeye balad. Dalton
dana
geldi.
Sada
solda rakamsal kim ya verileri deimeye balad. Dalton
fiziksel kuramm destekleyecek
verileri aramak iin kimyasal yazm ilk kez
fiziksel kuramm destekleyecek verileri aramak iin kimyasal yazm ilk kez
incelemeye baladnda, uyum gsteren baz tepkime kaytlarna rastlam
incelemeye baladmda, uyum gsteren baz tepkime kaytlarna rastlam
t, fakat kendi grne uymayan, rneklere de rastlam olduu kukusuz
t, fakat kendi grne uymayan, rneklere de rastlam olduu kukusuz
dur. rnein Proust 'un lmlerinde bakrn iki oksiti, atomik kuramn is
dur. rneinbir
un lmlerinde bakrm d oksiti, atomik kuramn is
ikiye Proust
tedii
oran yerine 1.47 ye 1 orannda oksijen arl vermiti.
tedii ikiye bir oran yerine 1.47 ye 1 orannda oksijen arl vermiti.
stelik Proust, Dalton'cu orantlar bulmay baarmas beklenebilecek en uy
stelik Proust, Daltoncu orantlar bulmay baarmas beklenebilecek en uy
gun kiiydi. (26) Yani iyi bir deneyciydi ve karmlar ile bileikler arasnda
gun
kiiydi.
(26) Yani iyiDalton'unkilere
ile var
bileikler arasmdaki'iliki
yakmd. Ne
zerine
ki, doay bir
okkarmlar
grleri bir deneyciydi ve
ki iliki zerine grleri D altonunkilere ok yakmd. Ne var ki, doay bir
paradigmaya uydurmak g bir itir. Olaan bilimin ierdii bulmacalarn bu
paradigmaya
uydurmak g bir itm Olaan bilimin ierdii bulmacalarn bu
zor olmasmm
kadar
ve paradigma olmadan yaplan lmlerin herhangi bir
kadar zorkadar
olmasmm
paradigma olmnedeni
adan yaplan
lmlerin herhangi bir
budur. Bu
sonuca
seyrekveulaabilmesinin
bu
nedenle kimyaclar
sonuca
bu
kadar
seyrek
ulaabilmesinin
nedeni
budur.
nedenle kimyaclar
Dalton'un kuramn, sunduu kant zerine hemen kabulBu
edemezlerdi,
nk
D altonun
kuramn,
sunduu
kant
zerine
hemen
kabul
edemezlerdi,
kantm byk ksm henz olumsuzdu yani gerein ne olduunu deil nenk
ol
kantm byk
ksm henz
olumsuzdu
yani gerein
olduunu
ne ol
bile
kabul edildikten
Kuram
somane
madn
gsteriyordu.
doanndeil
'hizaya'
m adn bitmemiti
gsteriyordu.
Kuram kabul
edildikten
sonra bile
doann hizaya
getirilmesi
bu sre
ve nitekim
tam bir kuak daha
iin neredeyse
getirilmesi
bitmemiti
ve
nitekim
bu
sre
iin
neredeyse
tam
bir kuakbile
daha
gemesi gerekti. Sre tamamland zaman, en iyi bilinen bileiklerin
gem
esi
gerekti.
Sre
tam
am
land
zaman,
en
iyi
bilinen
bileiklerin
bile
bileme yzdeleri hl farkl kyordu, nk her eyle birlikte verilerin
bilem ede
yzdeleri
hl
farkl kyordu,
nk
herbilim
eyleadamlarnn
birlikte verilerin
soma
kendileri
deimiti.
bir devrimden
Bylece,
fark
de deimiti.
bir verilebilecek
devrimden sonra
bilim adamlarmn
fark
anlamlardan
bir dnyada
nermesine
lkendileri
sonuncusunu
altklar Bylece,
l
bir
dnyada
altklar
nermesine
verilebilecek
anlamlardan
sonuncusunu
da grm oluyoruz.
da grm oluyoruz.

(25) A.N. Meldrum, 'The Development of the Atomic Theory: (6) The Reception Accorded to the
(25) A.N.
Meldrum,
Development
of the Atomic
(6) TheSavunduu
Reception Kurama
Accordedto
(6) Dalton'un
(Atomik Kuramn
Karthe
GeliimiTheory:
Dalton"
by The
Theory
Advocated
Theory Advocated
by DaltonMemoirs
(Atomik (Manchester
Kuramn Geliimi
(6) Daltonun
Savunduu
Kurama Kar
dergisi, 55,
Yazlar)
1911, s. 1-10.
Kabul,) Manchester
Gsterilen
Gsterilen
Kabul,)
Manchester
Memoirs (Manchester
Yazlar)retisi"
dergisi, Manchester
55, 1911, s.Yazlar
1-10. 54,
Deiken Oranlar
"Berthollet'nin
(26)
Proust iin
bkz. Meldrum,
(26) s.
Proust
iin bkz.
Meldrum,
Bertholletnin
Deiken
Oranlar
retisi
Manchesterayrntl
Yazlarta54,
aamal
deiimlerinin
lmlerinin
ve kimyasal
arlklarn
bileim
1910,
8 Atomik
1910, henz
s. 8 Atomik
arlklarn
kimyasal bu
bileim
lmlerinin
aamal
deiimlerinin
ayrntl
ipucu
salamaktadr,
bkz.ta
ynde
birok yararl
Partington
fakatve
yazlmad,
rihesi
rihesi henz yazlmad, fakat Partington bu ynde birok yararl ipucu salamaktadr, bkz.
a.g.e.
a.g.e.

149
149

XI. DEVRMLERN GRNMEZL

XI. DEVRIMLERN GRNMEZL

Bilimsel devrimler nasl kapand sorusu hl gndemimizdedir. Fakat

sormadan
bu soruyu
ve doas hakknda
nce,nasl
bilimsel
devrimlerin
varl
Bilimsel
devrimlerS
kapand
sorusu hl
gndemimizdedir.
Fakat
kanlar
bir
kez
bi
son
edindiimiz
gerekiyor.
imdiye
pekitirmemiz
bu soruyu sorm adan nce, bilim sel devrim lerin varl ve
doaskadar
hakknda
devrimleri
limsel
canlandrarak
ve kullandm
sergilemeye
altm
edindiim
iz kanlar
son bir kez
pekitirmemiz
gerekiyor.
imdiyernekler
kadar bi
bkknlk
Ancak uras
oaltlabilir.
verene dek
ki,kullandm
akve
tannm olmalar
limsel devrimler!
canlandrarak
sergilemeye
altm
rnekler
devrim
bilhassa
rneklerin
setiimiz
bu
asndan
ou
sadece
deil,
bkknlk verene dek oaltlabilir. Ancak uras ak olarak
ki, tanm
m olm
alar
ekliyle
bilimsel
katk
birer
da
bilgiye
ya
allm
ilave
olarak
yaplm
g
asmdan bilhassa setiimiz bu rneklerin ou devrim olarak deil, sadece
bu katk
ne rnekbilgiye
Bakabilimsel
gr ya
bulursak
gibi,
bulalm,
rlmlerdir.
deimeyecei
allm ekliyle
yaplm
birer
da ilave olarak
g
de byk
olaslkla
kalacaktr.
Devrimlerin
rnekler
etkisiz
bu
'grnmez'lie gibi,
rlmlerdir.
Baka
ne rnek
bulursak
bulalm,
bu gr deimeyecei
kadar
benceetkisiz
yakm
nedenleri vardr.
baz Devrimlerin
ok geerli
Hem bilimbu
rnekler
deolmalarmm
byk olaslkla
kalacaktr.
'grnmez'lie
hem
bilim
adamlar
de
dndaki
bilimsel
hakknda
faaliyet
kiilerin,
yaratc
kadar yakm olm alarm m bence ok geerli baz nedenleri vardr. Hem
bilim
zihinlerinde
bulundurduklar
imgeyi
'yetkili' bilimsel
kaynaklar,
bilimsel
dev
yaratan yaratc
adamlar hem
de bilim dndaki
kiilerin,
faaliyet
hakknda
rimlerin
bir ekilde,
varln
de sonbilimsel
ve nemini sistematik
kismen
derece dev
i
zihinlerinde
bulundurduklar
imgeyi yaratan
'yetkili'
kaynaklar,
nedenler
yetkinin
yznden,
levsel
nasl
Bu
rtmeye
iledii
anla
alrlar.
rimlerin varlm ve nemini sistematik bir ekilde, kismen de son derece i
incelenmeden
anlamiyla
etkili klmak
tarihsel rnekleri
umudumuz
lp
levsel
nedenler yznden,
rtmeye tam
alrlar.
Bu yetkinin
nasl iledii
anla
her tarihsel
Dahas,eden
olamaz.
olarak etkili
bu noktay
ks
ne kadarrnekleri
gelitirmek
lp incelenm
tamtam
anlamyla
klm aksonu
umudumuz
mmkn
mnda
bu bU
incelemenin
duyduumuz
olacaksa
u anda
olam az.
Dahas,
her ne da,
kadar
noktay tam
olarakgerek
gelitirm
ek sonuka
ksbilimsel
teoloji
darn,
dallar
dier
almann
dnda-btn
kimliini-belki
mmda mmkn olacaksa da, bu incelemenin u anda gerek duyduumuz
kabiralmann
dan
ynn elekimliini-belki
ayrdeden
alarak balatacaz.
darm,
bilimsel
teoloji dmda-btn dier dallar
Szn
aklmdan geirdiim elerin ba
ettiim
kayna
dan
ayrdeden
bir yetkinin
ynn ele
alarakolarak
balatacaz.
bilimsel
ders
alan, gerek
ile
felsefi gerek
rnek
bunlar
ndaSzn
kitaplar
pop
ettiim yetkinin kayna olarak aklundan
geirdiim
elerin
ba(Bizzat
gelmektedir.
bilim
lermda
dmda
yaptlar
hakknda
yapmann
aratrma
bilimsel ders kitaplan ile bunlar rnek alan, gerek felsefi gerek pop
bilgi verebilecek
lde
nemli
zamanlara
kadar
tr kaynaklar
ler yaptlar
gelmektedir.
(Bizzat baka
aratrma
yapmanm son
dmda
bilim haldonda
Bu
kategorilerin
bir
yoktu.)
de
paylayor.
ortak
so
zellii

nem li lde bilgi verebilecek baka tr kaynaklar

son Ele
zamaldklar
anlara kadar
runlarn,
verilerin
ve
ve
btn
kuramlarn
gelitirilmi
evvelce
ounlukla
yoktu.) Bu kategorilerin de bir ortak zellii paylayor. Ele aldklar so
yazldklar
darunlarn,
bilimlarn
zamanki
bal olduu
paradigmalarla
b
topluluunun
verilerin
ve kuram
btn evvelce
gelitirilmi
ve ounlukla
durumdadr.
da zaten
ada
bilimsel dilin
Ders
amacbal
tnlemi
kitaplarnn
da yazldklar
zamanki
bilim
topluluunun
olduu
paradigmalarla
b
ile sz dizimini
daarc
halka mal
sz
iletmek, aktarmaktr.
Bilimiada
etmeye
tnlemi
durumdadr.
Ders kitaplarmm
amac da zaten
bilimsel
dilin
eserler ise,
bir tarzda
dile daha
ayn
be
alan
yakn
uygulamalar
sz daarc
ile sz
dizimini
iletmek,gnlk
akfarmaktu.
Bilimi
halka
mal etmeye
abalardr.
timleme
zellikle
ngilizce
Bilim
felsefesine
gelince,
konuulan
alan eserler ise, ayn uygulam alar gnlk dile daha yakn bir tarzda be
bilimsel konuulan
lkelerde
bilgi b
bu urata ayn
tamamlanm
timleme anlald
abalardr.ekliyle
Bilim felsefesine
gelince,
zellikle ngilizce
bir yaklafn,
mantksal
incelenir.
elbettebilgi
bu
tnn
yapsekliyle
kapsaml
lkelerde
anlald
bu Daha
urata
ayn tamamlanm
bilimsel
b
tarzn
arasndaki
fa
ayrmlar
zorundadr,
tartmak
gerek
olduka
deiik
tnn m antksal yaps incelenir. Daha kapsam l bir yaklah, elbette bu
ilgilendiren
bizi burada
aralarndaki
benzerliklerdir.
Her defa
kat
deiik
tarzn daha
arasmok
daki
olduka gerek
ayrmlar
tartm ak zorundadr,
kat bizi burada daha ok ilgilendiren aralarmdaki benzerliklerdir. Her de
150
150

gemi devrimlerin kalc sonularn kaydetmek yoluyla, kendi zamanlarn

aa karr.
Bu ilevi
dagemi
temellerini
gelenein
geerlidevrim
olan olaan-bilimsel
lerin kalc sonularm
kaydetmek
yoluyla,
kendi zamanlarmda
ve sonra
meslek
grmek
nasl atld
bu temellerin
iinolan
balangta
da geerli
olaan-bilim
sel gelenein
tem ellerini
aailgili
karr.
Bu ilevi
salamak
zorunda
doru
deil
bilgileri
lnda
nasl
konusunda
benimsendii
grmek iin bu temellerin balangta nasl atld ve sonra ilgili meslek dadurumunda,
sis
lerdir.
temel sorunlarnda
en azndan
ders
kitaplarnn
mdaHatta,
nasl benim
sendii
konusunda
doru
bilgileri salamak
zorunda deil
tematik
vardr. sis
ekildeenyanltc
nedenleri
kendine
gre geerlitemel
lerdir. Hatta,
azndanolmalarnn
ders kitaplannm
durumunda,
sorunlarnda
dalnda ilk
ikinci Blm'de
birnedenleri
herhangi
bilimingre
kaydettiimiz
para
gibi,kendine
tematik
ekilde yanltc
olmalarmm
geerli
vardr.
digmann
olarak,
ya dailk
e-deders
kitaplarna
sura,
kural
knn
ortaya
yan
ikinci Blm'de kaydettiimiz gibi, bilimin herhangi bir dalnda
para
metinlere
Denememizin
artan
oluur. ders
erde
bir bamllk
ldeyan
digmann
ortaya
kmm
sra, kural olarak,
kitaplannasonu
ya dabl
e-demnde
bu tr metinlerin
bir bilim
egemen olmasnn,
olgunlam
erde de
metinlere
artan lde
bir bamllk
oluur.dalna
Denememizin
sonu bl
gelime
ayrtrdn
nemli
dallarnkinden
mnde izgisini
de bu trdier
m etinlerin
olgunlam
birlde
bilim dalna
egemenkantlama
olmasnn,1
yagelime
gerek uygulayan
gerek dardan
yalnzca biliminemli
alacaz.
izimdilik
izgisini
dier dallarnkinden
lde ayrtudm
kantlama
alanlarda
leyen
dier
bilgilerinin,
bilim
adamn
konusundaki
grlmeyen
ya alacaz. imdilik yalnzca bilimi gerek uygulayan gerek dardanliz- '
bir ka
tretilen dier
ve bunlardan
eitim
yazn trnel
deiikgrlmeyen
de
kitaplarna
leyen
adamm
bilim konusundaki
bilgilerinin,
alanlarda
kitaplar
kabul edelim.
Bununla birlikte,
bilimin
olaan
dayal
de olduunu
eitim kitaplarna
ve bunlardan
tretilenders
bir ka
deiik
yazn
trne
olduklar
bili
olaan
aralar
iin,
amacn
eitim
yaygnlatrlmas
gden
dayal olduunu kabul edelim. Bununla birlikte, ders kitaplar olaan bilimin
meydana
dilinde
her de
yapsnda
gelen
sorunlarnn
veyagden
min
ltlerinde,
yaygm
latrlm as
am acn
eitim aralar
olduklar
iin,
olaan
bili
Ksacas
da tamamen
yeniden yazlmalar
iiklikte
ksmen ya
min ltlerinde,
dilinde
veya sorunlarmm
yapsm da zorunludur.
meydana gelen
her de
ve bir kereKsacas
yazlmalar
gerekir
yeni
bilimselksm
devrim
her
sonrasnda
iiklikte
en ya
da tam amyeniden
en yeniden
yazlm alar
zorunludur.
devrimin
katksn
bsb
yalnzca
de,
deil
lendiler
kendilerini
mi
oluturan
her bilimsel devrim sonrasm da yeniden yazlmalar gerekir ve bir kere yeni
bir
sresince
da kendilerini
olur. Eer
tn
yaamlar
gizlemelerioluturan
varln
kanlmaz
lendiler
mi de,
devrimin
yalnzca
katksn
deil bsb
bilim
okurun tabir
izleyicisi
ya da
devrime
tank olmamlarsa,
adamnn
tn varln
da gizlem eleribilim
kanlm
az olur.
Eer
yaam
lar sresince
teye
devrimin
en son
sonularndan
rihsel
bilgi dalndakibilim
ulaata
bilinleri,
devrime
tamk olmamlarsa,
adammm
ya da
bilim izleyicisi
okurun
maz.
rihsel bilinleri, bilgi dalm daki en son devrimin sonularmdan teye ulaa
Bylece, ie bilim adamnn kendi dalna ilikin tarih bilincini budamakla
maz.
ders ie
olarak,
ekilde
safd
baka
kitaplar
balayan
Bylece,
bilim ikinci
adammn
kendi
dalnaettiklerinin
ilikin tarihyerini
bilincini
budamakla
vardr
bu
az
ve
genellikle
tarih
kitaplarnda
ok
doldurmaya
giriirler.
Bilim
balayan ders kitaplar ikinci olarak, safd ettiklerinin yerini baka ekilde
da, daha
geride
bulunur
yadoldurmaya
giri blmnde
giriirler.
Bihm yahut
kitaplarnda
okskazgrld
tarih vardu-ekliyle,
ve bu genellikle
devirlerin
gndermeler
kahramanlarna
byk
kalm
ya giri
blm nde
bulunur
yahut da, yaplan
daha skdank
grld
ekliyle, saye
geride
Halbuki
olduklar
duygusuna
sinde
bir tarihsel
gelenee
kalmuzun
devirlerin
byk
kahramait
anlarm
a yaplan
damkkaplrlar.
gndermeler
saye
olan gelenek,
tretilmi
kitabnda
sreklilik
onlara
veren ve
hissini
sinde bu
uzun
bir tarihsel
gelenee
ait ders
olduklar
duygusuna
kaplrlar.
Halbuki
kadar
(ve enolan
az ogelenek,
var olmamtr.
ilevsel
zamanhissini
gerekte
hibir
onlara bu
sreklilik
veren ve Son
ders derece
kitabnda
tretilmi
(ve
bilim
eski
ders
tariheleri
kitaplar
dagerekte
bilimsel
dolay
ak) nedenlerden
hibir zam an var olmamtr. Son derece ilevsel (ve en az o kadar
arasn
bilim
adamlarnn
almalar
nin
gemiteki
ok fazlas)
dagerekenden
ak) nedenlerden
dolay
bilimsel ders
kitaplar
(ve eski
bilim tariheleri
ve
anlatmna
sorunlarnn
paradigma
dan,
yalnz
metinlerindeki
kendi
nin gerekenden ok fazlas) gemiteki bilim adamlarnn almalar z
arasn
bilim adamlar
alarn
aktarrlar. nceki
ksmlar paradigma
mne
dan, katk
yalnzsaylabilecek
kendi m etinlerindeki
sorunlarmm
anlatmna
ve z
kalan,adamlar
dei
hep aynbilim
de aktanrlar.
da, ksmen
nmne
arptma yoluyla,
semecilik, ksmen
katk saylabilecek
ksm lan
nceki alarm
ve
kuramla
yalnzca
bilimsel
alm
zerinde
bir
dizisi
memi
sorunlar
n da, ksmen semcilik, ksmen de arptma yoluyla, hep aym kalan, yn
dei
benim
bilimdenve
dizisini
kurallar
temde
sayd
son devrimin
meydana
gelendizisi
memi
bir sorunlar
zerinde alm
yalnzca
bilimsel
kuramla
yn
ders sayd
ve ierdikleri
ta
Bylece
kitaplarnn
olan
gibi gsterirler.
kiiler gelen
semi
temde
meydana
son devrimin
bilimden
kmallar
dizisini benim
yeniden
alnma
kaleme
sonra
zorun
devrimden
rihsel
bilimsel
her
gelenein,
semi olan kiiler gibi gsterirler. Bylece ders kitaplarm m ve ierdikleri ta
Yeniden
bilimin
zerine
yazlmalar
yan kalmyor.
luluklarnn
artc
rihsel gelenein,
herbir
bilimsel
devrimden
sonra yeniden
kaleme
alnma
zorungere-.
de
aynca
dayal'grlmesine
amamak
tekrar
'birikime
byk
lde
luluklarm m artc bir yan kalmyor. Yeniden yazlmalar zerine bilimin
kir.'
tekrar byk lde 'birikim e dayaligrlm esine de aynca amamak gere-lgi dallarnn dnn bugnne balayan geliimi bir doru olarak grme
kir.
bilim adamlar
Tarihi
elbette balayan
eiliminde
olan tekdnn
topluluk
lgi dallarnn
bugnne
geliimideildir.
bir doru
olaakgeriye
grme
da
yeniden
kadar
kalcdr.
Fakat
tarihi
olduu
hevesi
yaygn
yazmak
doru
eilim inde olan tek topluluk elbette bilim adam lar deildir. Tarihi
geriye
doru yazm ak hevesi yaygm olduu kadar da kalcdr. Fakat tarihi yeniden
151

151

yazma hevesi bilim adamlarn daha ok etkiler nk hem bilimsel aratr

yazmasonular
hevesi bilim
adamlarmtarihsel
daha ok
etkiler nk
hem bilimsel
aratrmann
o aratrmann
grnrde
bir bamllk
balamna
m anm sonular
aratrm ann
tarihsel
balam
na
grnrde
bir
bam
llk
sergilemez,
hem deo bunalm
ve devrim sreleri dnda bilim adamnn a
sergilemez,
de bunalm
vesalam
devrim bir
sreleri
dm da bilim
adammn
a
dnyadakihem
da
konumu
Bilimin
olduka
grnmdedir.
ister bu
da dnyadaki
konum
u olduka
salam
bir grnmdedir.
Bilimin
bu
ister gemii
gn
hakkndaki
tarihsel
oalmasyla
sunu
ya daister
ayrntlarn
gn
ister
gem
ii
hakkmdaki
tarihsel
ayrntlarn
oalm
asyla
ya
da
sunu
lan tarihsel ayrntlara duyulan sorumluluun artmasyla, insan huylarna, ha
lan tarihsel
tlara duyulan yapay
sorumluluun
artm
asyla, insan huylarma,
ha
da karmaalarna
yahutayrm
talarna
bir nem
kans yay
kazandrlaca
talarna
yahut
da bilimin
karm aalarna
yapay
bir nem
kazandrlaca
yaygndr.
Buna
dayankl
sayesinde safkans
abalar
gre,
en iyi, en
d edi
gmdr. ayrntlar
Buna gre,tekrar
bilimin
en iyi, en dayankl
saf d bu
edi
Tarihsel olgunun
vardr? sayesinde
ne gerekabalar
yceltmemize
lebilmi
lebilmi
ayrntlar
tekrar
yceltmemize
ne
gerek
vardr?
Tarihsel
olgunun
ekilde kk grlmesi bilim mesleinin ideolojisinde derinden ve belki debu
ekildeolarak
kk kk
grlmesi
bilim
mesleinin
derinden en
ve byk
belki de
tr olgu ayrntlarna
ilevsel
hem
de bakaideolojisinde
salmtr;
ilevsel
olarak
kk salmtr;
hem de"Kurucularn
baka tr olgu
ayrntlarna
en byk
Whitehead,
bir meslekte.
unutmakla
deeri
veren
ge
tereddt
deeri
veren
bir meslekte.
W hitehead,
"Kurucularm
unutmakta
tereddt
ge
bilim
diye yazarken
bilimsel
demektir"
bu ta
topluluun
iren
mahvolmu
iren
bilim
m
ahvolm
u
demektir"
diye
yazarken
bilim
sel
topluluun
bu
rihsiz ruhunu ok iyi yakalamt, ama tam anlamyla hakl da deildi, nkta
rihsiz ruhunu
ok iyi
yakalamt,
ama tam anlamyla
hakl
da deildi, nk
de, dier
ihti
kahramanlara
giriimlerde
bilimlerde
profesyonel
olduu gibi,
bilimlerde
dier
profesyonel
giriimlerde
olduu
kahramanlara
ihti
Bereket,
bilim gibi,
isimlere
adamlar
nl
vardr vede,
kahramanla
sahip klr.
ya
ya
vardr
ve
nl
isimlere
sahip
klr.
Bereket,
bilim
adamlar
kahramanla
rn kendilerini unutmak yerine, gerektii zaman onlarn eserlerini unutmay
rn kendilerini
unutm ak yerine,
gerektii
zaman onlarn eserlerini unutmay
de yeniden
ama gerektiinde
bilmiler,
dzeltmilerdir.
bilmiler,
am a gerektiinde
de yeniden
birikime dayal gstermek ynnde
tarihini dorusal
ya dadzeltmilerdir.
Sonu, bilimin
Sonu,
bilimin tarihini
dorusal
birikime
dayal
gstermek
ynnde
ki,da
kendi
aratrmalarna
yle bir
bir eilimdir.
srarl
eilim ya
dnp
geriye
srarl
bir
eilim
dir.
yle
bir
eilim
ki,
geriye
dnp
kendi
aratrm
atobakan bilim adamlarn bile etkileyebiliyor. rnein Dalton'un kimyasalalarna
bakangrnn
bilim adamlarm
bile etkileyebiliyor.
rnein
Dalton'un
kimyasal
atonasl gelitiini
olduu
birbiriyle
gstermek iin
kullanm
mizmi
mizmi
grnn
nasl gelitiini
gstermek
kullanm
olduu
birbiriyle
olursa,
kendisinin,
izlenimeiin
yaratt
elien
ayr aklamann
baklacak
elien
ayr aklam anmnyaratt
izlenime oranlar
baklacakkartrma
olursa, kendisinin,
sorunla
zmlenmesinde
sonralar
yapt kimyasal
sonralar
zm
lenm
esinde
n
yapt
kimyasal
oranlar
kartrma
bu so
ryla daha ilk aamalardan itibaren ilgilendii sanlr. Halbuki Dalton sorunla
ryla daha
ilk zmleri
aam alardan
itibaren
Daltonal
bu so
olduuilgilendii
stelikHalbuki
kendi yaratc
sadece
hazr
zaman vesanln.
runlar
runlar
sadece
zm
leri hazr durumdayken
olduu zamanbulmutu.
ve stelik(1)
kendi
yaratcak
al
Dalton'un
yukar
aa
tamamlanm
mas
mas
aa
yukar
tamamlanm
durumdayken
bulmutu.
(1)
Dalton'un
ak
lamalarnda eksik braklan taraf, daha nce fizik ve meteoroloji ile snrl
lam
alarnda
eksik
braklan
taraf,
daha
nce
fizik
ve
m
eteoroloji
ile
snrl
devrimci
yaratt
kavramlarn
birdenbire
uygulanmasnn
kimyaya
kalm
kalm kavram
birdenbire
kim yaya
uygulanm
asnn yaratt
devrimci
Dalton'un
ve
buydu
gerekletirdii
Aslmda
katlmayd.
etkilerin
hesaba larn
etkilerin
hesaba
katlm
asyd.
Asimdatarz
Dalton'un
gerekletirdii
bunun
olarak
deimi ve bubuydu
tamamen
kimyaya
yaklam
yaklave
sonucu
bunun
sonucu olarak
kimyaya
yaklam
tarz tamamen
deimi
ve bu
yakla
yeni sorular
kart
eski veriler
zerine
kimyaclara
sorup, yeni
sonular
m
m
kim
yaclara
eski
veriler
zerine
yeni
sorular
sorup,
yeni
sonular
kart
may retmiti.
may
Aynretmiti.
ekilde Newton da, yerekimindeki g deimezinin zamann kare
Ayn ekilde
Nevvton
da, yerekimindeki
g deimezinin
zamann kare
as
rettiini
olduunu yazmt,
bir hareket
kefedenin Galileo
sine orantl
sine
orantl
bir
hareket
rettiini
kefedenin
Galileo
olduunu
yazmt,
askav
lmda Galileo'nun kinematik kuram, ancak Newton'un kendi dinamik
mda G alileo'nun
kinem atik kuram
, ancak
N ew almtr.
ton'un kendi
ik kav
Yani dinam
bu biimi
zaman
Galileo'nun
ramlarnn
kalbna yerletirildii
ramlarnn
yerletirildii
zaman bu
biimi
almtr.
Yani ilikin
Galileo'nun
Onun,
den
cisimlere
kendisi
bunakalbna
benzer bir
ey sylememitir.
a
kendisi bunaglere
benzerok
bir ey
sylememitir.
Onun,
den cisimlere
ilikin
a
dmesine
deinilir, hele
cisimlerin
neden
seyrek
lmalarnda
lm
alarnda
glere
ok
seyrek
deinilir,
hele
cisim
lerin
dmesine
neden
olan dzenli bir yerekimi gcne daha da az. (2) Newton'un bu aklamas,
olan dzenli
bir yerekirt
gcnesorulmasna
daha da az. dahi
(2) Newton'un
bu aklamas,
izin vermedii
bir soruGalileo'ya
kulland
paradigmann
Galileo'ya kulland paradigmanm sorulmasma dahi izin vermedii bir soru(1). L.K. Nash, "The Origins of Dalton's Chemical Atomic Theory" (Dalton'un kimyasal Atomik
47, 1956,Chemical
(1). L.K. Kaynaklar)lsis
Nash, "The Origins
of Dalton's
Atomic Theory" (Dalton'un kimyasal Atomik
s. 101-116.
dergisi,
Kuramnn
Sir Isaac
dergisi,
47,1956,
s. 101-116.
, Newton's Mathematical Principles
Cajori, (der.).
Florian
(2)Kuramnn
gr iin bkz.
Newton'unKaynaklan)lsis
Doal
Newton'un
grand
iinHis
bkz.System
FlorianofCajori,
(der.),(Sir
Sir Isaac
Isaac Newton'un
Newton's Mathematical
MatematikselPrinciples
the World
Philosophy
natural
of (2)
Bu blmMatematiksel
Berkeley
Sistemi)
of natural
Philosophy
His System
of the
World (Sir
Isaac
Nevvton'un
Doal
California,
1946,
Galileo'nun kendi
ve Dnyaand
s. 21.
lkeleri
Felsefe
Concerning
Felsefe lkeleri
ve ile
Dnya
Sistemi) Berkeley
California,
1946,
s, 21. BuTwo
blm
Galileo'nun
kendi
Dialogues
new
Sciences (iki
Bkz.
eserindeki
karlatrlmaldr.
tartma
Evanston,Two
llinois,
s. 154-(iki
ve Dialogues
A. de Salvio,
eserindeki
tartm aSyleiler)
ile karlatrlmaldr.
Bkz.
Concerning
new1946,
Sciences
eviren, H.Crew
Yeni
Bilim Hakknda
Yeni Bilim Hakknda Syleiler) eviren, H.Crew ve A. de Salvio, Evanston, llinois, 1946, s. 154-

152
152

nun yantn mal etmekle, bilim adamlarnn hareket hakknda hem sorduklar
nun yantm
etmekle,
bilim adamlarmm
hareket yantlarda
hakkmda hern
sorduklan
hemmal
de kabul
sorularda
meydana
edilmesine
olanak grdkleri
ge
sorularda
hem devrimci
de kabul edilmesine
olanak grdkleri
yantlarda
meydana
ge
kk fakat
len
etkilerini
bir yeniden-kuruluun
saklam
olmakta
len
kk
fakat
devrimci
bir
yeniden-kuruluun
etkilerini
saklam
olmakta
dr. Halbuki, Aristo'dan Galileo'ya, oradan da Newton dinamiine geiin te
dr.gstergeleri,
Halbuki, Aristo'dan
Galileo'ya,
oradanok,
da Newton
geiin te
yantlarda meydana
mel
yeni ampirik
soru ve dinamiine
bululardan
mel gstergeleri,
yeni am pirik
bululardan
ok,
ve yantlarda
m eydana
gelen
bu tr deiikliklerdir.
Ders
busoru
deiiklikleri
rtmek
kitaplarnn
yo
gelenbilimin
bu trgelimesini
deiikliklerdir.
Ders gibi
kitaplarnn
deiiklikleri
rtmgeli
ek yo
luyla
bilimsel
bir doru
gstermebueilimleri,
luyla en
bilimin
gelim
esini biryreinden
doru gibigeen
gsterm
eilimleri,
bilimsel
geli
menin
biresreci
nemli
gizlemi
evrelerinin
olmakta
m
enin
en
nemli
evrelerinin
yreinden
geen
bir
sreci
gizlemi
olm
akta
dr.
dr.
Saydmz rneklerden her biri tek bir devrim balammda yeni bir tarih
Saydm
z rneklerden
her biri devrim-sonras
tek bir devrim balammda
yeni bir d
tarih
ve balanglar
metinler tarafndan
kurgusu
balatmtr
kurgusu
balatm
tr
ve
balanglar
devrim
-sonras
metinler
tarafm
dan
d
zenli bir ekilde tamamlanmaktadrlar. Fakat bu tamamlan yukarda anlat
zenli
bir
ekilde
tam
amlanmaktadnlar.
Fakat
bu
tamamlan
yukarda
anlat
lan yanl tarihsel kurgularn oalmasyla da bitmez. Bu yanl, kurgular gi
lan yanl
tarihsel
kurgularm
da bu
bitmez.
Bukamlmam
yanl, kurgular
haleoalmasyla
getirir. Gzden
derek
devrimleri
olangi
ekilde
grnmez
derek devrimleri
hale getirir.
Gzden verili
bu ekilde
olan
gelince,grnmez
kitaplarndaki
malzemeye
onun da bilim
tarz,kanimam
gerekte olma
malzemeye
gelince,
onun
da
bilim
kitaplarmdaki
verili
tarz,
gerekte
olma
yan bir sreci varsaymaktadr. Halbuki byle bir srecin varolmas halinde
yan bir sreci
aktadr.
Halbuki byle
bir srecin
varolmas
halinde
Bilimsel
ders kitaplar
kalmayacaktr.
devrimlerin
bir ilevi
renciyi
hi varsaym
devrim
lerin hi
bir ilevibildiini
kalm ayacaktr.
B ilim sel bir
dersankitaplar
renciyi
sand sonularla
bilimsel
nce tantrmak
topluluun
ada
ada bilimsel
topluluun
bildiini olaan
sand bilimin
sonularla
bir an
nce tamtrmak
deneylerini,
kav
amacnda
eitli
iin, yrrlkteki
olduklar
amacnda
olduklar
iin,
yrrlkteki
olaan
bilimin
eitli
deneylerini,
kavramlarn, yasa ve kuramlarn mmkn olduu kadar birbirinden ayr ve ard
ramlarm,
yasa
ve
kuramlarm
mmkn
olduu
kadar
birbirinden
ayr
ve
ard
bu
yntemi
tekniine
olarak
bir
arda ele almaya alrlar. Bir eitim
sunu
arda ele almolamaz.
aya alrlar.
Bir eitim
yntem
i olarak
sunu tekniine
bir
genel bu
esen
yaznnda
Fakat bilim
diyeceimiz
havasyla
tarihsizlik
olam
az. Fakat
bilim yanl-kurgulamalarla
yazm nda esen genel tarihsizlik
havasyla
edilen
vediyeceim
yukarda iz
birletiinde,
sistematik,
orta
sz
yukarda
szbir
edilen
sistematik,
yanl-kurgulamalarla
orta
bu izlenime grebirletiinde,
bilim bugnk
izlenim
gl
kmaktadr:
yaveolduka
ya olduka
bir izlenim
aktadr:
bu izlenim
e gre bilim
birgl
dizi bireysel
tek tek
ve icatla
ve bubugnk
grnmektedir
bulukm
durumuna
gelmi
durumuna
bir dizi
bireysel
buluvevebilgi
icatlabtn
gelmioluturmu
grnmektedir
ve bu tek tek
teknik
saylmaktadr.
ada
topluca
baarlar
baarlar
topluca
ada
teknik
ve
bilgi
btn
oluturm
u
saylmaktadr.
Ders kitabnn varsaymna gre, tarihteki btn bilim adamlar, daha bilim
Ders
kitabnm
varsaymm
a gre,
tarihteki
btn bilim adamlar,
daha tikel
bilim
sel
en bandan
paradigmalarnda
bulduumuz
bugnn
beri
gifiinin
sel giriinin
en bandan
beri adamlar,
bugnn bir
paradigm
bulduumuz
tikel
benze
tulalar eklemeye
yapya alarnda
Bilim
ynelmilerdir.
amalara
amalara
ynelmilerdir.
adamlar,
bir yapya
benze
syasatulalar
yahut daeklemeye
kuramlar
olgular,
kavramlar,
tilen
bu sre
iinde, yeni Bilim
tilenada
bu sre
iinde,
yeni salad
olgular, bilgi
kavram
lar, yasa
yahut da kuramlar sbilim
btnne
rpyla
eklemilerdir.
metninin
rpyla
ada
bilim metninin
bilgi
btnne
eklemilerdir.
olmaz.
ki, bilimin
geliimi salad
ada olaan bili
gerekte bu
Ne var
ekilde
Ne var ki, bilimin bir
geliimi
gerekte
bu ekilde
olmaz. ada
olaan
bili
devrimden
kadar
sonrasna
ou en
yeni bilimsel
min bulmacalarndan
m in bulm
acalarndanBu
birbulmacalardan
ou en yeni ok
bilimaz,
sel iinde
devrimolutuu
den sonrasna
kadar
bilim dal
ortada
bile deillerdi.
ortada
bilebalagcna
deillerdi. Bu
bulmacalardan
ok az,kuaklar
iinde olutuu
bilim dal
izlenebilir. nceki
kendi sorunlarna
kadar
tarihsel
nn
nn tarihsel
balagcm
a kadar
izlenebilir.
kuaklar kendi
sorunlarna
ilkeleriylenceki
stelik
ve kendi
yaklamlardr.
deien
kendi
zm
aralaryla
kendisorunlar
aralaryla
ve kendiTersine,
zm ilkeleriyle
yaklamlardr.
stelikdoaya
deien
eitim metnindeki
paradigmann
da deildir.
yalnz
yalnz sorunlar
da deildir.
eitim metnindeki
doaya
kuram rntsnn
tamamparadigmann
deimitir. rne
olgu ve Tersine,
alt
uydurmaya
uydurm
aya
alt
olgu
ve
kuram
rntsnn
tamam
deimitir.
rne
kimyaclarn
uygulama yaptklar farkl
in, kimyasal bilemenin sabitlii
in, kim yasal
bilembirinde
enin sabitlii
kim yaclarn
uygulambasit
a yaptklar
farkl
bulunabilecek
bir deneyim
deney yoluyla
herhangi
dnyalardan
dnyalardan
birinde deney
yoluyladaha
bulunabilecek
basit bir
deneyim
deneyimi
nceki kimyasal
bir yandan
Yoksa Dalton'un,
mudur?herhangi
olgusu
olgusu mudur?
Yoksa
Dalton'un,
bir yandan btnne
daha nceki
kimyasal yepyeni
deneyimi
da bu deneyimin
uydurduu
yandan
dier
deitirirken
deitirirken
dier
yandan
da
bu
deneyim
in
btnne
uydurduu
yepyeni
unsuru,
bir
de
hem
un
kuku gtrmez bir
ilintili olgu ve kuram dokusunun
ilintili
olgu Yahut,
ve kuram
dokusunun
bir unsuru,
de kuku
gtrmez
un
bir olgu
srekli hem
yoksa ilkbirkez
mudur,
ayn ekilde,
gene
mudur?
suru
suru mudur?
Yahut,
gene aynrekilde,
bir olgu
mudur,
yoksa ilk kez
bir sorunun,
de sorulmasn
stelik
ortaya kansrekli
kuramnda
Newton
yalnzca
yalnzca
Newtonbilgi
kuramnda
ortaya kan
bir sorunun,
de kuramnm
sorulmasmfaydalanarak
genestelik
Newton
daarcndan
dan
nce varolan
dan
nce
varolan
bilgi
daarcndan
faydalanarak
gene
Newton
kuramnm
mdr?
yantlam olabilecei sorunun yant
yantlam olabilecei sorunun yant mdr?
153
153

Bu
Busorular
sorulanburada,
burada,ders
dersmetinlerinin
metinlerininpara
parapara
parakefedilmi
kefedilmigibi
gibigster
gster
dii
hakknda
Fakat
olgular
soruyoruz.
ayn
dii olgular hakknda soruyoruz. Fakat aynmetihlerde
metihlerdekuram
kuramolarak
olaraksunulan
sunulan
grlerle
grlerlededeilgileri
ilgileriolduu
olduuaktr.
aktr.Bu
Bukuramlar
kuramlarelbette
elbetteolgulara
olgulara'uymaktadr'
uym aktadr
ama
bu
bir
daha
nce
uyumu
bilginin
nceki
varolan
salayan,
ama bu uyumu salayan, daha nce varolan bilginin bir ncekiparadigmada
paradigmada
bilinmeyen
bilinmeyenyepyeni
yepyeniolgulara
olgularadntrlebilmesidir.
dntrlebilmesidir.Demek
Dem ekki,
ki,kuramlar
kuram lardada
gibi
sanld
bildik
bileli
varolan
olgulara
'uymak'
hep
sanld gibi bildik bileli hep varolan olgulara 'uymak'iin
iinpara
parapara
paraev
ev
Tersine,
rim
da
geirmemektedirler.
nceki
onlar
bir
bilimsel
gelenein
rim geirmemektedirler. Tersine, onlar da bir nceki bilimsel geleneindev
dev
rimle
rim leyenilenmesi
yenilenm esizerine,
zerine,uyduklar
uyduklarkendi
kendiolgularyla
olgularylabirlikte
birlikteortaya
ortayak
kmaktadrlar.
O
de,
itibaren
andan
bilim
adamyla
arasndaki
bilgi-doladoa
maktadu-lar. O andan itibaren de, bilim adamyla doa arasmdaki bilgi-dolaymh
ymhiliki,
iliki,eski
eskigelenekte
gelenekteolduundan
olduundanok
okfarkldr.
farkldu.
Eitim
metinlerindeki
tarznn zihnimizdeki bilimsel gelime imge
sunu
Eitim metinlerindeki sunu tarzmm zihnimizdeki bilimsel gelime imge
sisizerinde
zerindeyapt
yaptetkiye
etkiyeilikin
ilikinaklamalarmz
aklamalarmzbelirginletirmek
belirginletirm ekiin
iinson
son
birbirrnek
daha
metni,
verelim.
Her
temel
element
kimya
kimyasal
kavramn
m ek ds^a verelim. Her temel kimya metni, kimyasal element kavramm
ele
elealmak
almakzorundadr.Hemen
zorundadr.Hemenhemen
hemenher
herzaman
zamanda,
da,bubukavram
kavramtantldnda,
tantldmda,
17'inci
olarak
Robert
kimyacs
kayna
Boyle
gsterilir.
yzyl
kayna olarak 17inci yzyl kimyacs Robert Byle gsterilir.Dikkatli
Dikkatlibir
bir
Boyle'un
okur,
eserinde
(pheci
Kimyager)
Chymist
Sceptical
bugn
okur, Boyle'un Sceptical Chymist (pheci Kimyager) eserinde bugnkulla
kulla
Boyle'un katksmaya
nlana
nlanaok
okyakn
yakmbir
bir'element'
'element'tanmlamas
tanmlamasbulacaktr.
bulacaktr. Boyle'unkatksna
ya
deinme
bir
bilimcinin
yeni
yetien
bu
bakma
plan
plan bu deinm e bir bakm a yeni yetien bilim cininkimyann
kim yannsalt
salt'slfa'
'slfa'
ilalanyla
ilalanylabalamadnn
balamadmnfarkna
farkmavarmasna
varmasnayardmc
yardmcolur.
olur.Ayrca
Ayrcaona
onabilim
bilim
tr yeni kavramlar icat et
de,
geleneksel
adamnn
birinin
bu
grevlerinden
adamnn geleneksel grevlerinden birinin de, bu tr yeni kavram lar icat e t
mek olduunu retir. Kiiyi bilim adam yapan eitim malzemesinin bir ks
mek olduunu retir. Kiiyi bilim adam yapan eitim malzemesinin bir ks
m olarak bu deinme son derece baarldr. Ancak, hem rencileri hem de
m olarak bu deinme son derece baarldr. Ancak, hem rencileri hem de
bilim dndakileri bilimsel giriimin doas hakknda yanltan tarih hatalar
bilim dndakileri bilim sel giriimin doas hakknda yanltan tarih hatalarnn yapsm da bir kez daha gzler nne sermektedir.
nm yapsm da bir kez daha gzler nne sermektedir.
Boyle'a gre, yapm olduu element tanmlamas geleneksel bir kimya
Boyle'a gre, yapm olduu elem ent tanmlamas geleneksel bir kimya
kavramnn yeni szlerle sylenmesinden baka bir ey deildi ve byle d
kavram mm yeni szlerle sylenmesinden baka bir ey deildi ve byle d
de haklyd. Byle bu
sadece 'kimyasal elem ent'diye
nmekte
nmekte de haklyd. Byle butanmlamay
tanmlamay sadece lam yasalelement'
diye
bir ey olmadn kantlamak iin ortaya atmt. Fakat tarih asndan bakl
bir ey olmadm kantlamak iin ortaya atmt. Fakat taih asmdan bakldnda, Boyle'un yapt katknn eitim kitaplarndaki aktarl tarz tama
dmda, Boyle'un yapt katknn eitim kitaplarmdaki aktarl tarz tam a
men hataldr. (3) Bu geri nemsiz bir hatadr, daha dorusu verilerin yanl
men hataldr. (3) Bu geri nemsiz bir hatadr, daha dorusu verilerin yanl
gsterilmeleri konusunda yaplan dier hatalardan ne daha az nemlidir, ne
gsterilm eleri konusunda yaplan dier hatalardan ne daha az nemlidir, ne
de daha fazla. Kesinlikle nemsiz olmayan ey ise, bu tr hatalar ilk kez bir
de daha fazla. Kesinlikle nemsiz olmayan ey ise, bu tr hatalar ilk kez bir
metinlerin teknik yapsna 'yedirildkten' sonra beslenen bilim imletirilip,
letirilip, m etinlerin teknik yapsna 'yedirildikten' sonra beslenen bilim im
gesidir.
Element
kavram da, tpk 'zaman', 'enerji', 'g' veya 'parack' gibi,
gesidir. Element kavram da, tpk 'zaman', 'enerji', 'g' veya 'parack' gibi,
bulunmasna ya da icat edilmesine gerek olmayan, olaan bir ders
ounlukla
ounlukla bulunmasma ya da icat edilmesine gerek olmayan, olaan bir ders
kitab
malzemesidir. zellikle Boyle'un tanmlamas, gemie doru en azn
kitab malzemesidir. zellikle Boyle'un
tanmlamas,
gemie doru en azn
ve ada metinlere kadar iz
dan
Aristo'ya kadar, ileriye doru ise Lavoisier
dan Aristo'ya kadar, ileriye doru ise Lavoisier ve ada metinlere kadar iz
lenebilen bir tanmdr. Bilimin, ada element kavramna antik adan beri
lenebilen bir tanmdr. Bilim in, ada element kavram na antik adan beri
sahip olduunu sylemek istemiyoruz elbet. Byle'unki gibi szl tanmlarn
sahip
olduunu sylemek istemiyoruz elbet. Byleunki gibi szl
tammlarm
kendi balarna
Anla
vardr.
alndklar zaman ok azazbirbirbilimsel
ierikleri
kendi balarna alm dklar zaman okbunlar,
bilimsel
ierikleri
vardr.
A nla
tabii eer byle bir ey mm
mn tam mantksal saptanlar deildir
mn tam
mantksal
saptanlar
deildir
bunlar,
tabii
eer
byle
bir
ey
m
m
knse. Daha ok, eitim yardmclar saylrlar. Bu tanmlarla dikkatimizin
knse.
Daha
ok,
eitim
yardm
clar
saylrlar.
Bu
tanm
larla
dikkatim
izin
ekildii kavramlar, ancak bir metinde veya baka tr bir sistematik sunu
ekildii
kavram
lar,
ancak
bir
m
etinde
veya
baka
tr
bir
sistem
atik
sunu
dier kavramlarla bir araya getirildikleri ve baka ilemlerle ve para
iinde
iinde dier kavram larla bir araya getirildiJderi ve baka ilemlerle ve para
digma uygulamalaryla ilinti kurduklar zaman gerek anlamlarn kazanrlar.
digma uygulamalaryla ilinti kurduklar zaman gerek anlamlarn kazanrlar.
(3). T. S. Kuhn, "Robert Boyle and Structural Chemistry in the Seventeenth Century" (Robert
(3). ve
T.S.
Kuhn, "Robert
Byle
and Kimya)
Structural
the Seventeenth
Century" (Robert
s. 26-29.
Isis Chemistry
Onyedinci
Boyle
dergisi, 43, in1952,
Yzylda
Yapsal
Byle ve Onyedinci Yzylda Yapsal Kimya) Isis dergisi, 43, 1952, s. 26-29.

154
154

Dolaysyla element gibi kavramlarm herhangi bir balamdan bamsz ola

D olaysyla elem ent gibi kavram larm herhangi bir balam dan bamsz ola
rak yoktan var edilmeleri hemen hemen olanaksz gibidir. Dahas, byle bir
rak yoktan var edilm eleri hemen hemen olanaksz gibidir. Dahas, bu
babir
balam
olduu zaman bile, icat edilmelerine pek gerek yoktur nk byle
balam olduu
zaman
bile,
icat
edilmelerine
pek
gerek
yoktur
nk
bu
balamn zaten bir parasdrlar. Hem Boyle, hem Lavoisier 'element'in kimyasal
lamm zaten bir parasdular. Hem Byle, hem Lavoisier 'element'in kimyasal
anlamn nemli biimde deitirmilerdir. Fakat dncenin kendisini icat
anlam m nemli
biim de deitirmilerdir. Fakat dncenin kendisini icat
ettikleri
ya da tanm olarak ilev gren szl anlatm deitirdikleri syle
ettikleri
ya
da
tanm
olarak ilev gren szl anlatm deitirdikleri syle
nemez. rnein Einstein'n da, 'uzay', 'zaman' gibi kavramlar, onlara kendi
nemez.
rnein
Einstein'n
zay ', kazandrmak
'zaman' gibi kavram
lan,etmesi
onlarayakendi
iin, icat
da
anlamlar
almasnn balamnda yenida,
alm
asm
m
balam
nda
yeni
anlam
lar
kazandum
ak
iin,
icat
etmesi
ya da
belirli bir ekilde yeniden tanmlamas gerekmemitir.
belirli
bir ekilde
yeniden
gerekmemitir.
bu tanmlamas
ieren ksmnda, Boyle'un tarihsel
nl tanm da
yleyse
almasnn
yleyse
almasmm
bu
nl
tanm
da ieren
Byle'un tarihsel
Buksmnda.
devrim, 'element'in
kim
ilevi neydi? O, bilimsel bir devrimin nderiydi.
ilevi
neydi?
O,
bilimsel
bir
devrimin
nderiydi.
Bu
devrim,
kim
nceleri oldu
yasal kullanmla ve kimyasal kuramlarla ilikisini deitirerek,'element'in
yasal
kullanm
la
ve
kimyasal
kuramlarla
ilikisini
deitirerek,
nceleri
oldu
undan ok farkl bir kavramsal ara haline getirmi ve ayn sre iinde
undan
ok farkl
birkimyacnn
kavram sal dnyasn
ara haline getirm i ve ayrt(4)
iinde
Lavoisihem de
hem
kimyay,
dntrmtr. sre
hem
kim
yay,
hem
de
kim
yacnn
dnyasn
dntrm
tr.
(4)
Lavoisier'nin evresinde meydana gelen de dahil olmak zere, btn dier devrimler
evresinde
meydana
gelen
de dahil
olmak zere,Fakat
btnBoyle'un
dier devrimler
duru
zorundaydlar.
vermek
biimini
deer'nin
bu kavrama
ada
de gerek
bu kavram
a
ada
biimini
verm
ek
zorundaydlar.
Fakat
duru
eldeki bilgi
btn bu aamalarda sz konusu olan srecin, gerekBoyle'un
mu,
mu,
gerek
btn
bu
aam
alarda
sz
konusu
olan
srecin,
gerek
eldeki
bilgi
etkilerin,
rne
en
tipik
bu
ele
srece
yansyan
alnyla
nin ders kitaplarnda
nin ders
kitaplarmda
ele almyla
bu srece
en tipik rne
ve
bilimin doasnda
arasnda,
keif yansyan
ile icadnetkilerin,
tek tek zelikleri
idir.
Bilimin
idir.
Bilimin
tek
tek
zelikleri
arasmda,
keif
ile
icadm
bilimin
doasmda
olave
ilerleyiinde oynad rol hakknda edindiimiz imgeyi en ok belirlemi
ilerleyiinde
oynad
rol hakkmda edindiimiz imgeyi en ok belirlemi ola
yntemidir.
n,
ite bu eitim
n, ite bu eitim yntemidir.

(4). Marie Boas, Robert Boyle and Seventeenth Century Chemistry (Robert Boyle ve Onyedinci
(4). Marie
Boas,(Cambridge,
Robert Byle 1958)
and Seventeenth
Century
Chennistry
(Robertkimyasal
Byle veelement
Onyedinci
Boyle'un
yerinde
Kitabnn birok
yzyl
Kimyas)
yzyl K im
ya s) (C
a m brid
ge , 1958)
K itab
birok ye rin d e B o yle'un kim ya sal elem ent
elenn
almtr.
katklar
olumlu
yapt
kavramnn
evrimine
kavramnn evrimine yapt olumlu katklar ele almtr,

155
155

XII. DEVRMLERN SONULANMASI

XII. DEVRMLERN SONULANMASI

Az once tartmakta olduumuz ders kitaplar yalnzca bilimsel devrim

Azsonra
nce retilebilir.
tartm aktaBunlar
olduumuz
dersolaan
kitaplar
yalnzca
bilim sel
devrimlerden
yeni bir
bilim
geleneinin
temelleri
lerden
sonra
retilebilir.sahip
Bunlar
yeni bir
olaan
bilimele
geleneinin
elleri
dir.
Fakat
bu metinlerin
sorununu
olduu
aldmztem
zaman,
yap
dir. Fakat
m etinlerin
sahip olduu
sorununu
ele nasl
aldm
zam an,
bir bu
adm
yeni biryap
aday
akas
atlam olduk:
birzsrele
paradigma
akas yerini
bir adm
atlam
bir
olduk:
yeni
birbir
paradigm
a adaydoann
nasl birdeiik
srele
ster
alr?
ister
ncelinin
kuram olsun,
keif,
ncelinin
yerini alr?
ster birka
bir keif,
ister zihninde
bir kuramortaya
olsun,kar,
doann
deiik
tarzda
ilknce
bireyin
yorumlan
ve
bilimi
tarzda yorum
lan ilknce
bireyinonlardr.
zihninde
ortayabu
kar,
bilim
i ve
farkl ekilde
dnyay
ilk renen
grmeyibirka
Onlarn
geii
yapa
dnyay
farkl ekilde
grmeyi ve
ilk meslein
renen onlardr.
Onlarmfarknda
bu geii
yapa
bilme
yeteneklerini
kolaylatran
dier yelerinin
olma
bilme iki
yeteneklerini
kolaylatran
ve meslein
dier
dklar
Bu gibi insanlarn
heryelerinin
dikkati,
koul vardr.
seferindefarkmda
bunalmolm
yaa
dklar
iki koul
vardr.youn
Bu gibi
insanlarm
dikkati, Ayrca
her seferinde
bunalm
ya
ratan
zerinde
sorunlar
ekilde
hepsi de
toplanmtr.
ya o ka
ratan
sorunlar
zerinde
youn
ekilde toplanmtr.
Ayrcayenidirler
hepsi de ki,
ya ouy
ka
dar
yahut da
bunalmn
alanda, o kadar
gen
bagsterdii
dar gen
yahut
daparadigmann
bunalmn bagsterdii
alanda, ve
o kadar
uy
gulama
onlar
eski
dnyayenidirler
belirledii kurallar
a
grne,ki,
gulama onlar
eski paradigmanm
belirledii Bu
kurallar
ve dnya
grne,
adalarnn
gibi koullayamamtr.
insanlar
nasl bir
ounluu
yetenekle,
ounluu
gibi koullayamamtr.
Bu insanlar
nasl bir
yetenekle,
nedalarmn
ya da ilgili profesyonel
bir meslei
kendi
yaparak btn
topluluu
bilim
yaparak
btn birevirirler.
meslei Topluluu,
ya da ilgili olaan
profesyonel
topluluu
kendi terk
bilim
venednya
bir geleneini
bilimin
grlerine
ve dnya
grlerine
evirirler.
olaan bilimin bir geleneini terk
ederek
itenTopluluu,
bir dierini
nedir?
yelemeye
ederek
bir dierini
iten nedir? iin, yerleik bilimsel kuramlarn
Bu sorularn
acil yelemeye
nemini grebilmek
Bu sorularndorulanmas
acil nemini yahut
grebilm
ek iin, yerleik
bilimfelsefe
sel kuram
larn
kantlanmasna,
yanllanmasna
ynelik
soru
kantlanmtarihinin
asna, dorulanm
as yahut
asna ynelik
felsefe soru
salayabildii
tek yanllanm
malzeme olduklarn
la
turmasna
anmsamak
turm asna
tarihininolaan
salayabildii
tek malzeme
anm sam
ak la
bulmaca zen
zmdr.
bilimle urat
Aratrmac,
ldeolduklarm
bir kii
zmdr.
Aratrm
ac, olaan
bilimle
lde zmn
bulmaca zen
bir ba
kii
dir,
biri deil:
paradigma
snayan
belliurat
bir bulmacann
ararken
paradigma
snayandeneyip,
biri deil:
belli bir
bulmacanm
zmn
ararken
ba
vermeyenleri
zdir,
yaklamlar
istenen
bir kenara
sonucu
atsa
almak
z bunu
alm ak
yaklamlar
deneyip,snamaz.
istenen sonucu
bir oyuncusu
kenara atsa
da,
paradigmay
O daha vermeyenleri
ok, bir satran
yaparken
da, bunu
yaparken
snamaz.ilgili
O daha
ok, bir satran
oyuncusu
gibi,
ve dorudan
yahut yalnzca
aldparadigmay
belirlenmi sorunla
karsna
gibi, karsna
belirlenmsnrlarnda
i sorunla ilgili
dorudan
yalnzca
kalanvebir
zmnyahut
zihninde
oyun tahtasnn
bakt ald
aray
iin
zihninde
bakt
oyun tahtasnn
snrlarnda
kalan
bir zmn
aray iin
tahmin
olan bu abalar,
de,
belli hareket
Birer
is
seeneklerini
denemektedir.
belli hareket
Birer
tahmin olan
bu kurallar
abalar, is
denemedir,
terde,
oyun
olsunseeneklerini
ister bilimde,denemektedir.
balbana birer
satranta
tersnanmas
satranta olsun
bilimde,
baiibamavarsayld
birer denemedir,
oyun
kurallar
srece
bir paradigma
ve
nn
Yalnz
deil.ister
geerli
nn snanm
as deil.
paradigm
a varsayld
sadecesrece
nedenlebir
bulmave
mmkn
nemligeerli
Bu Yalnz
'snanmas,
olabilirler.
paradigma
mmkn
olabilirler.
Bu nedenle
paradigma
smanmas,
sadece
nemli
bulm a
calar
zaman
bir ilem
yaplan
bir trl
bunalm
bagsterdii
zlemeyip
bir almak
calar
bir trl
bunalm
bagsterdii
yaplanretilebil
bir ilem
dir.
O zaman
iin yenizaman
bilezlemeyip
bunalm bilinci,
paradigma
dir.takdirde
O zamanmeydana
bile bunalm
paradigma
yeni bir
almak
retilebil
hibir
koullar
bul
dii
zaman,
gelir.bilinci,
snamaiin
Bilimlerde
dii zmnde
takdirde m eydana
Bilimlerde
smama
koullardoa
hibir
bul
ilezaman,
paradigmann
kyaslan
bir tek
maca
olduu gelir.
gibi, sadece
maca zmnde
olduuSnama
gibi, sadece
paradigmamn
doa ile bilimsel
kyaslanparadigma arasnda
daima bir
rakip
iki tek
masndan
ibaret deildir.
masm dan ball
iberet deildir.
Smama
iki rakip
paradigma
olur. arasnda bilimsel
biiminde
iin yaplan
birdaima
mcadele
topluluun
topluluun ball iin yaplan bir 156
mcadele biiminde olur.
156

Yakndan bakldnda bu tanm amzda dorulama konusunda en ok

baz kout
vedorulama
belki de nemli
rabet
gren ikibakldnda
beldenmedik
felsefi kuram
Yakndan
buile
tanm
am zda
konusunda
en ok
dorulanmasn
felsefecileri
luklar
bilimselvekuramlarn
gstermektedir.
Bilim
rabet
gren iki felsefi
kuram
ile beldenmedk
belki de nemli
baz kout
daluklar
artk gstermektedir.
eskisi kadar mutlak
mm
Hibir kuramn
aramamaktadrlar.
ltler
Bilim
felsefecileri
bilimsel kuramlarm
dorulanmasmkn
yola karak,
geirilmeyecei
gereinden
da olan
artk btn
eskisi ilgili
kadarsnavlardan
mutlak ltler
aramamaktadular.
Hibir kuramn
mm
bir
kuramn
kantlarn
dorulanmad
ok, varolanyola
sorusundan
dorulanp
kn
olan btn
ilgili snavlardan
geirilm
eyecei gereinden
karak,
soruyu
vermektedirler.
nda,
ne olabileceine
yant
olaslnn
nemsorusundan
bir kuram
n dorulanp
dorulanm ad
ok, Bu
varolan
kantlarm
lamak
okulu deiik
eldeki kantlar
fikir
iin,olaslnm
akla
kurumlarn
nemli bir ne
mda,
olabileceine
nem
vermektedirler.
Bu soruyu
yant
ma
gcn
buakla
yolunu
srar
karlatrmadaki
semitir.
Kuramlar
lamak
iin,kyaslama
nemli bir
fikir okulu
deiik
kurumlarm
eldeki kantlar
yeni bir kuramn
tarihselkarlatrmadaki
kabul edildii
durumun da zellikle
ayn
ma zamanda
gcn kyaslama
yolunu semitir.
Kuramlar
bu srar
dorulama
rinden
Gelecekteki
almas
biridir.
de
gereken
tartmalarnn
ayn zamanda yeni bir kuramm kabul edildii tarihsel durumun
da yn
zellikle
byk
bu yaklam
gsterecektir.
olaslkla
rindenbirbiridir.
Gelecekteki
dorulama
tartmalarmn almas gereken yn de
en allm biimleriylei Onuncu
Ancak,
kuramlar,
byk
birolaslk
olaslkla dorulama
bu yaklam
gsterecefair.
Blm'de
katksz
gzlem
ya
dillerinden Onuncu
birine
'tarafsz'
da
szn
ettiimiz
Ancak, olaslk dorulama kram lar, en allm
biimleriyle;
snanmakta
Olaslk
bir
zorundadnlar.
kuramlarndan
tanesi,
bavurmak
Blm'de szn ettiimiz katksz ya da 'tarafsz' gzlem dillerinden olan
birine
akla gelen
uyabileci
kuramn,
ayn gzlemlenmi
bilimsel
veri topluluuna
bavurmak
zorundadular.
Olaslk kuram
larmdan bir tanesi,
snanmakta
olan
dieri ise, akla
kuramlarla
btn
dierkuramm,
Biruyabileci
verilmi
bilimsel
aynkyaslanmasn
gzlemlenmi nermektedir.
veri topluluuna
gelen
da testlerin
bilimsel
beklenebileceknermektedir.
btn snavlarn
zi
kuramn
gemesi
btn dier
kuram
larla kyaslanmasn
Bir ya
dieri
ise, verilmi
(1)
bir
byle
baklrsa
kurulmasn
yeniden
hinde
yapnn
ngrr.
Grne
bilimsel kuram m gemesi beklenebilecek btn smavlarn ya da testlerin zi
-mutlak(1)
kurulmas,
zglkurulmasm
olaslklarnngrr.
olsun- hesaplanabilmesi
da greli bakilusa
yaGrne
hinde yeniden
byle bir yapmm
fakat
bu yapnn
gerekten
de zorunludur
iin
kurulm
as, zgl
olaslklarn
-m utlak
ya da nasl
greligerekletirilebileceini
olsun- hesaplanabilmesi
gibi, bilimsel ya
srdm
kavramak
daha
zordur. Eer,
nce nenasl
da olduka
iin gerekten
de Zorunludur
fakat
bu yapnn
gerekletirilebileceini
yahut
mmkn
bir dil
dak aampirik
tarafsz
kavramlar
v ra m ^ adan
da olduka
zordur.
Eer,
daha
nce nesistemi
srdm
gibi, deilse,
bilimsel oya
bummkn
hangisi o
yapnn, deilse,
nerilen
da kuramlarla
zaman
test ya
kurulmas
almak
da ampirik
adan
tarafsz
bir dil yahut
kavram lar
sistemi
ile
yola
bir
gelenekten
mutlaka
bir
olursa
olsun
paradigma
temellendirilmi
zaman alm ak test ya da kuram larla kurulm as nerilen bu yapnn, hangisi
mmkn
da,
dene
btn
zaman
kstlandrld
Bu
ekilde
kmas
arttr.
olursa olsun m utlaka bir paradigm a ile tem ellendirilm i bir gelenekten yola
gelir. dene
So
yimlere
kurallara eriebilmesi
da btn
km asyaarttr.
Bu mmkn
ekilde kstlandrld
zaman olanaksz
da, btn hale
mmkn
kadar
gizle
balamn
aydnlattklar
kuramlar,
dorulama
olaslk
nuta,
yimlere ya da btn mmkn kurallara eriebilmesi olanaksz hale gelir.
So
gibi,gizle
bu durum,
srarla belirttiikadar
ku
de olurlar.
onlarnmda aydnlattklar
Herkuramlar,
ne kadar dorulam
mi
nuta,
olaslk
a balam
konu
dayalysa
da, szgibi,
ramlarn
kantlara
ve okbu
yaygn
olan
mi de kyaslanmasna
olurlar. Her ne kadar
durum
, onlarm
da srarla
belirttii
ku
nceden varolanlarla
olan kuramlar
heryaygm
suramlarn
ve gzlemler
iinkantlara
zamanolan
kyaslanmasma
ve ok
dayalysa da,yakndan
sz konu
bir tarihsel
du
gibidir, tikel
ayklanma
baldr.
tpk doal
su olan Dorulama
kuramlar ve da,
gzlemler
her zaman
iin nceden
varolanlarla
yakmdan
almaklar
olann
rumda
en
Baka
seer.
varolan
elverili
almaklardan
baldr. D orulam a da, tpk doal ayklanm a gibidir, tikel bir tarihsel da
du
yaplabileda
bu seimin
olsayd,
farkl bir yapda
veriler
olsayd
rumda yahut
varolan
alm aklardan
en elverili
olanm
seer. gene
Bakadealmaklar
bir soru
sorulmas
ceklerin
bu koullarda
iyisiveriler
olup olmayaca,
olsayd,en
yahut
farkh bir yapda
olsayd bu
seimin yararsz
gene de yaplabile
henz
bu
aralar
kullanlacak
dur.
Her
nce
aranmasnda
eyden
yantnn
ceklerin en iyisi olup olmayaca, bu koullarda sorulmas yararsz bir soru
lunmamtr.
dur. Her eyden nce yantm m aranm asnda kullanlacak aralar henz buBtn bu sorunlar rntsne ok farkl bir yaklam gelitirmi olan Kari
lunmamtu.
dorulama
ileminin
R. Popper,
herhangi
Btn bu
sorunlarbirrntsne
ok
farkl birvarln
yaklamreddetmektedir.
gelitirmi olan (2)
Kari
sonucu olumsuz
yanllamann
yani,
nemini
vurgular,
Popper
bunun
yerine
R. Popper, herhangi bir dorulam a ilem inin varln reddetmektedir.
(2)
ynte
klan sonucu
smama olum
zorunlu yani,
kuramm reddedilmesini
biryanllamanm
olduu
yerleik
Popperiin
bunun
yerine
nemini vurgular,
suz
aykrynte
de
bu denemenin
rol, esini
yklenen
bubir
mini.
akazorunlu
ekilde
Yanllamaya
olduu
iin yerleik
kuramm
reddedilm
klan smama
yeni
yarattklar
iin
yani
bunalm
benzemektedir,
neyimlere
verdii
ok
role
mini. Yanllamaya bu ekilde yklenen rol, aka bu denemenin aykr de
deneyimlerin
Her eye
deneyimlere.
bir
tr ok
kurama yol
aanrole
neyimlere
verdii
benzemektedir,
yani karn,
bunalmaykr
yarattklar
iin yeni
bakz. Ernest
ana yollarn
betimlemesi
ksa bir
gidenlere.
(1).
kuramlarna
birOlaslk
kuram dorulama
a yol aan
tr deneyim
H er eye
karn,
aykriindeneyim
lerin
Nagel, Principles of Probabilitry (Olaslk Kuramnn Ana ilkeleri) 1.ci Cilt, say 6, International
(1).
Olaslk
dorulama
kuramlarna
giden
ana
yollarn
ksa
bir
betimlemesi
iin
bakz.
Ernest
Encylopaedia of Unified Science (uluslararas Birleik bilim ansiklopedisi) s. 60-75.
Nagel,
Principles
Probabilitry
(Olaslk
Kuramnn
Ana Keifin
ilkeleri)Mant)
l.c i Cilt,New
sayYork,
6, International
1959.
(Bilimsel
(2).
Discovery
TheofLogic
of Scientific
K.R. Popper,
Encylopaedia of Unified Science (uluslararas Birleik bilim ansiklopedisi) s. 60-75,
157 (Bilimsel Keifin Mant) New York, 1959.
(2). K.R. Popper. The Logic of Scientific Discovery

157

yanllama
yanhlam adeneyimleriyle
deneyim leriylezde
zdeolmamas
olm am asdadammkndr.
m mkndr.Gerekten
G erektende,
de,
ikinci
ikincitrtrdeneyimin
deneyiminvar
varolduundan
olduundanben
benhl
hlkuku
kukuduymaktaym.
duymaktaym.Daha
Dahan
n
cecesrekli
srekliolarak
olarakvurguladmz
vurguladmzgibi,
gibi,hibir
hibirkuram
kurambelli
bellibir
birzamanda
zamandakar
kar
btn
latrld
bulmacalar
nceden
stelik
zemez.
baarlan
latrld btn bulmacalar zemez. stelik nceden baarlanzmler
zmler
dedeher
herzaman
zam anmkemmel
m kem m elolmazlar.
olmazlar.Tersine,
Tersine,varolan
varolanveri-kuram
veri-kuramuyumunun
uyum unun
eksiklii
eksikliivevekabal,
kabal,herhangi
herhangibirbirzamanda,
zamanda,olaan
olaanbilimi
bilimitanmlayan
tanmlayanbulma
bulma
calarn
calarnounu
ounubelirleyen
belirleyenbalca
balcaetkendir.
etkendir.Uyumdaki
Uyumdakiher
herbaarszlk
baarszlkkuram
kuram
reddi
reddiiin
iinyeterli
yeterlineden
nedensaylsayd,
saylsayd,btn
btnkuramlarn
kuramlarnher
herzaman
zamaniin
iinreddedil
reddedil
mesi
mesigerekirdi.
gerekirdi.Dier
Diertaraftan,
taraftan,uyum
uyumsalamada
salamadaciddi
ciddibaarszlk
baarszlkkuram
kuramred
red
ilerin belli
dini
dinihakl
haklyapyorsa,
yapyorsa,Popper'
Popper'cilerin
bellibirbir'olamazlk'
olamazlk'yahut
yahut'yanllama
'yanhlamade
de
recesi'
recesi'ltne
ltneihtiyalar
ihtiyalarolacaktr.
olacaktr.Byle
Bylebirbirld
ldgelitirirken
gelitirirkende,
de,eitli
eitli
olaslk
olaslkdorulama
dorulam akuramlarn
kuram larnsavunanlar
savunanlarzorlam
zorlam olan
olanayn
aynglkler
glkler
grnts
grntsileilekarlaacaklar
karlaacaklarhemen
hemenhemen
hemenkesindir.
kesindir.
Bilimsel
Bilimselsoruturmann
soruturmanmtemelini
temelinioluturan
oluturanmantk
mantkhakkndaki
hakkmdakibubuileri
ilerigelen
gelen
kart
kartgrlerden
grlerdenher
herikisinin
ikisininde,
de,birbirinden
birbirindenbyk
byklde
ldeayr
ayrolan
olanikiikisreci
sreci
birbiraraya
arayasktrd
sktrdanlalrsa,
anlalrsa,saydmz
saydmzzorluklarn
zorluklarmou
ounlenebilir.
nlenebilir.PopPopper'in
per'inaykr
aykrdeneyimi
deneyimibilim
bilimiin
iinnemlidir
nemlidirnk
nkvarolan
varolanparadigmaya
paradigmayadaima
daima
rakip
rakipreten
retenbirbiryaklamdr.
yaklamdr.Fakat
Fakatyanllama
yanhlamaher
hernenekadar
kadarvarsa
varsada,
da,salt
saltbirbiray
ayrln
rhmyayadadayanllayc
yanllaymrnein
rneinortaya
ortayakyla,
kyla,veya
veyasadece
sadecebubunedenle
nedenlemey
mey
dana
danagelmez.
gelmez.Daha
Dahaok
okbunlar
bunlarizleyen
izleyenveveapayr
apayrbir
birsretir,
sretir,stelik
stelikdorula
dorula
madan
madanpek
pekbir
birfark
farkdadayoktur,
yoktur,nk
nkyeni
yenibirbirparadigmann
paradigmanmeskisini
eskisiniyenmesin
yenmesin
den
denibarettir.
ibarettir.Ayrca
Ayrcaolaslknn
olaslkmmyapt
yaptkuram
kuramkarlatrmasnn
karlatrmasmmasl
aslrol
roloyna
oyna
balam
da,
dorulama-yanhlama
d
d balam da, dorulama-yanhlamaikilisinden
kilisindenoluan
oluanbubusrecin
srecintatakendisi
kendisi
dir.
dir.Byle
Bylebir
biriki-aamal
iki-aamahtanmlama
tanmlamakanmca
kanuncagerekiliin
gerekihinbtn
btnyararlarn
yararlarmtata
maktadr
maktadrveveayrca
ayrcadorulama
dorulamasrecinde
srecindeolgu
olguileilekuram
kuramarasndaki
arasndakiuyumun
uyumun
(ya
(yadadauyumazln)
uyumazlm)roln
rolnaa
aakarmamza
karmamzayardmc
yardm.colabilecek
olabilecektek
tektanm
tanmlamadr.
lamadu.Hi
Hideilse
deilsetarihi
tarihiiin,
iin,dorulamann
domlamannolgu
olguileilekuram
kuramarasndaki
arasmdakiuyu
uyu
may
maykurmak
kurm akolduunu
olduunune
nesrmenin
srmeninpek
pekbir
biranlam
anlamyoktur.
yoktur.Tarihsel
Tarihseladan
adan
nemli
nemliolan
olanbtn
btnkuramlar
kuramlarolgularla
olgularlazaten
zatenher
herzaman
zamanuyumulardr,
uyumulardu,ama
amasasa
olarak,
dece
bir
uymad
olgulara
yaklak
tek
kuramn
uyup
ya
bana
dece yaklak olarak, tek bama bu kuraram olgulara uyup uymad yadadanene
kadar
kadaruyduu
uyduusorusunun
sorusununbundan
bundandaha
dahakesin
kesinbirbiryant
yantolamaz.
olamaz.Ama
Amakuramlar
kuramlar
topluca,
topluca,hatta
hattaifter
ifterifter
iftereleelealndklarnda
almdklarmdabuna
bunaok
okbenzer
benzerbaz
bazsomlar
sorularsorula
sorula
bilir.
iyiiyiuyduu
bilir.Gerekte
Gerektevar
varolan
olaniki
ikirakip
rakipkuramdan
kuramdanhangisinin
hangisininolgulara
olgularadaha
daha
uyduu
nunusormak
sormaktamamyla
tamamylaakla
aklayatkndr.
yatkmdr.rnein,
rnein,nenePriestley'nin
Priestley'ninnenededeLavoisiLavoisikuramlar,
uyutuu
er'nin
kesin
olarak
var
gzlemlerle
olan
er'nin kuramlan, var olan gzlemlerle kesin olarak uyutuuhalde,
halde,adalarn
adalanndan
danounun
oununLavoisier'nin
Lavoisier'ninkuramnn
kuramhmdaha
dahaiyiiyiuyum
uyumsalad
saladsonucuna
sonucunavarma
varmalar
laniin
iinenenok
okbirbirononylyltereddt
tereddtetmeleri
etmelerigerekmi,
gerekmi,daha
dahafazla
fazladeil.
deil.
Ancak,
A ncak,bubutanmlama
tanm lam aparadigmalar
paradigm alararasnda
arasndabir
birseim
seimyapma
yapmagrevini
grevini
tandk
bir
kolay
daha
daha
de
gerekte
olduundan
hem
hem
gerekte olduundan hem daha kolay hem de daha t ^ d k biryzle
yzlegster
gster
mektedir.
mektedir.Eer
Eeryalnzca
yalnzcatek
tekbir
birdizi
dizibilimsel
bilimselsorun
sorunolsayd,
olsayd,bunlar
bunlarzerinde
zerinde
alma
almayaplabilecek
yaplabilecekyalnzca
yalnzcatek
tekbirbirdnya
dnyavevezmlenmeleri
zmlenmeleriiin
iindedeyal
yal
tek
bir
sradan
dizi
nzca
yarmas
olsayd,
olduka
standart
paradigma
nzca tek bir dizi standart olsayd, paradigma yarm as olduka sradanbir
bir
srele,
srele,rnein
rneinher
herbirinin
birininzm
zmolduu
olduusorunlarn
sorunlarnsaysn
saysnhesaplayarak,
hesaplayarak,
halledilebilirdi.
halledilebilirdi.Fakat
Fakataslnda
aslndabubukoullar
koullarhibir
hibirzaman
zam antam
tamolarak
olarakyaratla
yaratla
maz.
maz.Rakip
R akipparadigmalarn
paradigm alarndestekileri
destekileriher
herzaman,
zam an,hi
hideilse
deilsebir
birpara,
para,
kar
karamalar
amalarpeindedirler.
peindedirler.Hibir
Hibirtaraf,
taraf,dierinin
dieriningrn
grnkantlamak
kantlamakiin
iin
gereksindii
gereksindiiampirik
am pirikolmayan
olm ayanvarsaymlarn
varsaym larnhepsini
hepsinibirden
birdenkabul
kabuletmez.
etm ez.
158
158

Kimyasal
Kim yasalbileiklerin
bileiklerinyaps
yapszerinde
zerindetartan
tartanProust
ProustveveBerthollet
Bertholletgibi,
gibi,tatabir
bakma
raflarn
birbirlerini
duymadan
konumalar
raflarm bir bakm a birbirlerini duymadan konumalarkanlmazdr.
kamlmazdr.ki
kitata
raf
kendi
dierini
bilim
da
umut ettii hal
ekmeyi
sorunlarna
ve
grne
raf da dierini kendi bilim grne ve sorunlarma ekmeyi umut ettii hal
de,
de,hibiri
hibirikendi
kendigrn
grnkantlamay
kantlamaybekleyemez.
bekleyemez.Paradigmalar
Paradigmalararasnda
arasnda
kikiyarma
kantlarla
bir
trden
karlama
sonulandnlabilecek
yarma kantlarla sonulandnlabilecek trden bir karlamadeildir.
deildir.
Rakip
Rakipparadigmalar
paradigm alardestekleyenlerin
destekleyenlerinbirbirlerinin
birbirleriningr
gralar
alarileiletam
tam
balant
trl
bir
anlamyla
kurmay
baaramayacaklarn
niin
anlam yla balant kurm ay niin b ir trl baaram ayacaklarngsteren
gsteren
nedenlerin
nedenlerinbazlarn
bazlarnnceden
ncedenele
elealmtk.
almtk.Bu
Bunedenler
nedenlertopluca,
topluca,devrim
devrimn
n
cesi
devrim
ve
geleneklerinin
bilim
sonras
vurulamazlolaan
llere
e
cesi ve devrim sonras olaan bilim geleneklerinin e llere vurulamazleklinde
eklindebetimlenmiti.
betim lenm iti.Bizim
Bizimburada
buradabubunedenlerin
nedenlerinksa
ksabirbirdkmn
dkmn
olacaktr, tik olarak, rakip paradigmalarn savunucular,
yeterli
yapmamz
yapm am z yeterli olacaktr. lk olarak, rakip paradigm alarn savunucular,
ou
oukez
kezparadigma
paradigm aaday
adayolacak
olacakgrn
grnzmlempsi
zmlempsigereken
gerekensorunlarn
sorunlarn
neler
olduu
konusunda
kstaslar
anlaamayacaklardr.
Bilim
neler olduu konusunda anlaam ayacaklardr. Bilim kstaslarveya
veyabilim
bilim
tanmlar
tanm laraym
aymdeildir.
deildir.Bir
Birhareket
hareketkuram
kuram madde
m addeparacklar
paracklararasndaki
arasndaki
mdr,
bu tr
ekim
ekimglerinin
glerininnedenini
nedeniniaklamal
aklam al m dr,yoksa
yoksasadece
sadece bu trglerin
glerin
yetinebilir
Newton
kaydetmekle
dinamiinin
varln
mi?
varln kaydetm ekle yetin eb ilir m i? N ew ton dinam iiningeni
genilde
lde
ve
reddedilmesinin
reddedilm esininnedeni,
nedeni,Aristo
Aristo veDescartes'm
D escartesmkuramlarnn
kuramlarnntersine,
tersine,soru
soru
yayaikinci
ikincitr
tryant
yantyeler
yelergzkmesiydi.
gzkm esiydi.Dolaysyla
D olaysylaNewton'un
New tonunkuram
kuram
bu
da
kabul
oluyordu.
kabuledildii
edildiizaman,
zaman, busoru
soru dabilimden
bilim den'uzaklatrlm'
uzaklatrlm
oluyordu.Soru
Soru
Relativity
Genel
kuramna
sonradan
yuyuyantlama
erefi
(grelilik)
yantlam a erefi sonradan G enel R elativity (grelilik) kuramnanasip
nasip
oldu. Gene ayn ekilde, 19. Yzylda yayld biimiyle, Lavoisier'in
oldu. G ene ayn ekilde, 19. Y zylda y ayld biim iyle, L avoisierin
kimyasal kuram, kimyaclarn metaller arasnda neden bu kadar benzerlik
kim yasal kuram , kim yaclarn m etaller arasnda neden bu kadar benzerlik
sormalarn engelliyorduki,
bu
hem
olduunu
olduunu sorm alarnengelliyordu
ki, busoruyu
soruyuflojiston
flojistonkimyas
kimyas hemsor
sor
hem
de
paradigmasna
Lavoisier'nin
Newton'unkiyantlamt.
gei,
mu
mu hem de yantlam t. L avoisiernin paradigm asna gei, Nevvtonunkine gei gibi, yalnzca geerli bir sorunun deil baarlm bir zmn de
ne gei gibi, yalm zca geerli bir sorunun deil baarlm bir zmn de
20.
yitirilmesi
yitirilm esianlamna
anlam nageliyordu.
geliyordu.Ancak,
Ancak,bubukayp
kaypdadakalc
kalcolmad.
olmad. 20.Yz
Yz
ile
kimyasal
sorular,
nitelikleriyle
tezlerin
baz
ylda
ilgili
zmler
ylda kim yasal tezlerin nitelikleriyle ilgili sorular, baz zmler ilebirlik
birlik
te, bilimin kapsamna yeniden girmi bulunuyor.
te, bilimin kapsam na yeniden girmi bulunuyor.
Ne
vurulamamas
var ki, sz konusu olan yalnzca kstaslarn
Ne var ki, sz konusu olan yalnzca kstaslarneellere
llere vurulamamas
Yeni paradigmalar eslilerinden doduklarna gre, geleneksel para
deildir.
deildir. Yeni paradigm alar eslalerinden doduklarma gre, geleneksel para
ister kav
ve
nceden kullanmakta olduusz
digmann
digmann nceden kullanmaktaolduu
szdaarcn
daarcm vearalar,
aralar, ister kav
ramlarda
ister
Fakat
olsun,
doaldr.
byk
uygulamada
lde
iermeleri
ram larda ister uygulam ada olsun, byk lde ierm eleri doaldr. Fakat
bu
alnm
srdrdkleri
geleneksel
kullanmay
unsurlar
tarzda
dn
dn almm bu unsurlan geleneksel tarzda kullanm ay srdrdkleriok
ok
ender
kavramlar ve de
grlr. Yeni paradigmann kapsamnda eskiterimler,
ender grlr. Yeni paradigmann kapsammdaeski
terimler, kavramlar ve de
neyler birbirleriyle yeni ilikiler iine girerler. Bunun kanlmaz sonucu, te
neyler birbirleriyle yeni ilikiler iine girerler. Bunun kamhnaz sonucu, te
tam doru olmamakla birlikte, yaran iki okul arasida 'yanl anlama'
rim
rim tam doru olm am akla birlikte, yaran iki okul arasida yanl anlama
durumun
Einsein'n Genel Rlativite (g
diyebileceimiz
diyebileceimiz durumunbagstermesidir.
bagstermesidir. Einseinm Genel Rlativite (g
relilik)
kuramyla, uzayn yuvarlak (eri) olduunu syledii iin -ki sz ko
relilik) kuramyla, uzayn yuvarlak (eri) olduunu syledii iin -k i sz ko
nusu olan bu deildi- alay eden bilim-d izleyiciler srf sradan bir hata ya
nusu olan bu deildi- alay eden bilim-d izleyiciler srf sradan bir hata ya
yanlg iinde deillerdir. Aym ey Einstein kuramnn Euclid'ci bir yoru
hut
hut yanlg iinde deillerdir. Aym ey Einstein kuramnm Euclidci bir yoru
munu gelitirmeye alan matematikiler, fizikiler ve filozoflar iin de ge
munu gelitirm eye alan matematikiler, fizikiler ve filozoflar iin de ge(3) Daha nce, 'uzay' denince, dz, trde, izotropik* ve maddenin
erlidir.
erlidir. (3) Daha nce, uzay denince, dz, trde, izotropik* ve maddenin
(3) Bilimd izleyicilerin eri mekn kavramna kar tutumlar iin bkz. Philip Frank, Einstein,
izleyicilerin
mekn
kar
tutumlar G.
iin bkz, ve
Frank, Einstein,
New
ve kavramna
a) eviren
ve derleyen
Yaam
S. Kusaka,
(Einstein,eri
Rosen Philip
and Times
His(3)LifeBilimd
His Life
and
(Einstein,
Yaam ve a)
eviren
ve derleyen
G. Rosen
ve S. amalayan
Kusaka, New
yararlarn
srdrmeyi
Euclid'ci
meknda
York,
Genel Rlativitenin
s. Times
142-146.
1947,
York, 1947, s. 142-146. Genel Rlativitenin yararlarn Euclid'ci meknda srdrmeyi amalayan
baz abalar iin de bkz. C. Nordmann, Einstein and the Unicerse (Einstein ve Evren) ev.
baz abalar
de1922,
bkz. C.
Nordmann,
Einstein and the Unicerse (Einstein ve Evren) ev.
Blm
9.
York,
Newiin
J.McCabe,
Blm
9.
gsteren.
nitelikleri
ayn York,
(*)J.McCabe,
fiziksel1922,
Her ynde New
{*) Her ynde ayn fiziksel nitelikleri gsteren.

159
159

varlndan etkilenmeyen bir ey kastedilirdi. Byle olmasayd, Newton fizi

ivarlndan
asla uygulanamazd.
yapmak
iin, eleri
etkilenm eyen
bir ey kastedilirdi.
Byle
olmasayd,
Newton
fizi
Einstein'n
evrenine gei
uzay,
zaman,
kavramsal
tmyle
i aslamadde,
uygulanamazd.
E insteinm
evrenine
gei yapmakve
iin,
eleriyeni
uzay,
g, vs. olan
an deitirilmesi
den
zerine
doann
Yalnzca buve
dnm
gerekiyordu.
zaman,
madde,
g,yerletirilmesi
vs. olan kavramsal
am deitirilmesi
tmyle bir
yeni
likte
hangi
dengeiren
doann-yahut
zerinedayerletirilm
gerekiyordu.kiiler,
Yalnzca
bu dnm
bir
noktalar ka
geirmeyi esi
baaramayanbul,
hangilerini
kesin bir
likte
geiren -yise
ahred
u t da
geirm eyi
baaram ayankiiler,
hangi
noktalar ka
edecekleri
konusunda
yargya
varabilirlerdi.
Devrimci
blnmenin
yarm kala
kurmak
bul, hangilerini
ise redzerinden
edecekleriiletiim
konusunda
kesinister
bir istemez
yargya varabilirlerdi.
caktr.
bir rnek
Baka
yeryznn
syledii
Devrim
ci blnm
eninolarak,
zerinden
iletiimhareket
kurmakettiini
ister istem
ez yarm
kala
iin Kopernik'e
ele alalm.
de ettiri
basit birsyledii
deli diyen
insanlar
Bu kiiler
hata yapmyor
caktr. Baka
bir rnek
olarak,
yeryznn
hareket
iin Kolard,
tamdiyen
anlamyla
'Yeryz'
hatal
pem ya
ikedadeli
insanlar
ele saylmazlard.
alalm. Bu kiiler
de basitdenince
bir hataakllarna
yapmyor
gelenler
arasnda
onlarnakllarma
konum vard. Yeryz
anlad
Hi deilsedenince
lard, ya
da tam sabit,
anlamdeimez
yla hatalbirsaylmazlard.
gelenler
hareket sabit,
yeryzarasmda
ettirilemezdi.
de
Kopemik'in
yenilii
kout olarak,
deimezBuna
bir konum
vard. Hi
deilse onlarm
anlad
sadece
Bu daha
harekete
yeryzn
olamazd.
geirmek
gkbide
ok fizik
yeryz
hareket
ettirilem
ezdi. Buna
kout olarak,
K opem
ikm ve
yenilii
lim
sorunlarna
yeniharekete
bir bakgeirmek
tarzyd ve
'yeryz',
kavramla
sadece
yeryzn
olamazd.
Bu'hareket'
daha okgibi
fizik
ve gkbi
Bu deiikler
rn
anlamn
zorunlu
deitiriyordu.
yaplmadan,
ha
lim
sorunlarma
yeniolarak
bir bak
tarzyd ve (4)
yeryz,
hareket
gibi kavramlareket
olurdu.
eden bir zorunlu
Dieryaplmadan,
dnya kavram
taraftan, hem
gerekten delilik
rm anlamm
olarak deitiriyordu.
(4) Bu
deiikler
ha
bilim
Huyghens,
Descartes
hem
etmesinin
asndan
reket eden
birde
dnya
kavramyeryznn
gerekten hareket
delilik olurdu.
Dier
taraftan,
hem
birHuyghens,
kezasndan
bu deiiklikler
ancak hareket
sorun olduunu
ierik
yaplp
tamayan
Descartes
hem de
yeryznn
etm esininbir
bilim
(5).ancak bu deiiklikler bir kez yaplp
anlaldktan
ierik tamsonra
ayan kavrayabilirlerdi.
bir sorun olduunu
Bu rneklersonra
rakipkavrayabilirlerdi.
paradigmalarn e(5).
llere vurulamaylarnn nc
anlaldktan
en temel
paradigmalarn
ynn ortaya
taraftarlarnc
daha
karmaktadr:
Bu rnekler
rakip paradigm
alarm rakip
e llere
vurulam aylarnn
icra etmekte
anlamda, farkl
fazla
dnyalarda
meslektaraftarlan
aklamayacam
en temel
ynn ortayabirkarmaktadn:
rakip
paradigmalarm
daha
dirler.
nesnelerden
szmederken,
dieri
engellendii
den
ha
fazla Biri
aklam
ayacamiin
bir yava
anlamda,
farkl
dnyalarda
eslek icra
etmekteeriyikler
reketlerini
olarak tekrar
anlatr. Birinde
edenden
bile
sarkalar
, dirler. Birisrekli
engellendii
iin yava
nesnelerden
sz ederken,
dieri
ha
saylar, brnde
eridir,
yer
ald
'yata'
ikreketlerini
Birinin
tekiuzay
karm.
srekli olarak tekrar eden sarkalar anlatr. Birinde eriyikler
bile
dzdr,brnde
ninki
ayr dnyalarda
bilimeridir,
adam ayn
grup
ik saylar,
karm . uygulama
Birinin yeryapan
ald iki
uzay
yata
tekibile farkl
noktadan,
grrler.
ayn yne
doru baktklar
eyler
zaman
ninki dzdr,
ayr dnyalarda
uygulam
a yapan
iki grup
bilim
adam An
ayn
bu canlan
ne isterse onu
cak,
deildir.
tekrar edelim,
demekeyler
grrler
ki grup
noktadan,
ayn yne
doru baktklar
zaman
bile farkl
grrler.
An
dacak,
olan, onu
dnyaya
baktklar
Sadece
ve deiik
deildir.
eydemek
tekrar bakmaktadr
edelim, bu canlan
ne isterse
grrler
deildir.
kibaz
grup
yerlerde
farkl
da ey
ve bunlarn
eyler
grrler
ilikilerSadece
farklbakm
bulurlar.
da dnyaya
aktadr
ve deiik
olan,arasnda
baktklar
deildir.
baz
di
Bir
yasann,
kantlanmas
dahi mmkn
grup bilim
yerlerde
farkladamna
eyler grrler
ve bunlarn
arasmda olmayan
da farkl bir
ilikiler
bulurlar.
doal gzkmesinin
nedeni
de budur.
er
Ayn nedi
bilim
adamna
Birbir
gmgrup
p bilim
adamna
kantlanmas
dahi mmkn
olmayan
bir yasann,
nce, gruplardan
denle,
kurmay
birinin
etmeden nedeni
tam
olarak
er bir
grup
bilimiletiim
adam na
doal umut
gzkmesinin
de budur. Ayn
ne
gelimeyi
paradigma
betimleyegeldiimiz
olarak kurm
yaamas lazm
denle, tamdeiiklii
olarak iletiim
ay umut etm eden
nce, gruplardan
birinin
dr.
ara
vurulmayanlar
arasndaki
Yanan paradigmalar
gei, srf e lye
paradigma
deiiklii olarak
betimleyegeldiimiz
gelimeyi
yaamas lazm
mantn
diye,
deneyimin
bir
adm
snda
adm
ve
zoruyla
'tarafsz'
geitir
dr. Yanan paradigm alar arasmdaki gei, srf e lye vurulm ayanlar ara
Getalt
birdenbire
ya topyekn,
gerekletirilemez.
gibi deneyim
smda bir geitir Tpk
diye, m
antnatlamalar
ve tarafsz
in zoruyla
adm olur
adm
(tabii
da ya
ille de bir 'anda'Tpk
olmaz. birdenbire olur
istemiyorum)
hitopyekn,
demek
gerekletirilemez.
Getalt
atlamalaryagibi
nasl gelmektedir
adamlar
bu dzey
yleyse,
deitirme
(tabii
ille debilim
bir anda
demek
istemiyorum)
ya noktasna
da hi olmaz.
kez
gelmedikleridir.
bir
ler? Yantn
noktaya
bir
ksm,
byle
Koperou
yleyse, bilim adamlar bu dzey deitirme noktasna nasl gelmektedir
asr
sonra
nik'ciler
lmnden
neredeyse
ok az taraftar
ustalarnn
ler? antn
bir ksm
, byle bir
noktaya bir
ou
kez
gelmbile
edikleridir.
Koperyaynlanmasndan
Principia'nn
Newton'un
son
almalar
bulabilmilerdi.
n ikiler ustalarnn
lm nden
neredeyse
bir asr sonra
bile ok az taraftar
fazla
bir zamanPrincipiann
rabulabilmilerdi.
Avrupa kt'asnda,
iin, zellikle
geen yarm yzyldan
N ew tonun
almalar
yaymlanmasmdan
son
ra geen yarm yzyldan fazla bir zaman iin, zellikle Avrupa k tasmda,

(4) T.S. Kuhn, The Copernican Revolution (Koperhik Devrimi) Cambridge, mass., 1957, 3,4 ve
kstl anlamda gkbi limsel bir sorun olmaktan te ne derece
6. (4)
Gne-merkezciliin
Blmler.
T.S. Kuhn,
The Copernican Revolution (Koperhik Devrimi) Cambridge, mass., 1957, 3,4 ve

gidebildii
balca konusudur.
bu kitabn
6. Blmler.
Gne-merkezciliin
kstl anlamda gkbilimsel bir sorun olmaktan te ne derece
Concepts ot Space (Mekn Kavramlar) Cambridge, Mass., 1954, s. 118-124.
(5)gidebildii
Max Jammer,
bu kitabn balca konusudur.
(5) Max Jammer, Concepts of Space (Mekn Kavramlar) Cambridge, Mass., 1954, s. 118-124.

160

160

genel olarak kabul edilmemiti. (6) Priestley oksijen kuramn, Lord Kelvin
genel
olarak kabulkuramn
edilmemiti.
(6)zaman
Priestley
oksijen
kuramm,
Lord geli
Kelvin
elektromanyetik
ise
kabul
vs. Dzey
etmediler,
hibir
ise elektromanyetik
kuramm
hibir
zaman kabul
etmediler,
vs. Dzey geli
mesinin
zorluklarn sk
sk bilim
de farketmilerdir.
kendileri
adamlarnn
m esinin
zorluklarn
skeserinin
sk bilimsonlarnda
adam larnn
kendileri
degrl
farketmilerdir.
Darwin
derin
zellikle
Trlerin
bir b
Kkeni
Darwin
Trlerin
Kkeni "Bu
eserinin
sonlarnda
derin
grl bir b
lmde
unlar
eserde
yazyordu:
doruluundan
grlerin
belirtilenzellikle
lm de
unlar
yazyordu;
eserde
belirtilen
grlerin
doruluundan
kendi
uzun
adma
kesinlikle
zihinlerinde
emin Bu
olmama
yllarca be
karn.....
kendi adma
kesinlde
karm.....
zihinlerinde
be
nimkine
ele alnm
bir sr uzun
zt bir emin
olgu yllarca
tamamen
grolmama
yer etmi
asndan
nimkine
tamamen
zt bir (Natralistleri)
gr asm danhibir
ele alnm
sr
olgu amala
yer etmi
olan
ikna
doalclar
deneyimli
etmeyi
ekildebir
olan
deneyimliFakat
doalclan
(Natralistleri)
ekilde
etmeyitartabi
amala
deilim
tarafszca
deikna
iki ynn
m
sorunun herhibir
gelecee,
m deilim
Fakat
gelecee,
sorunun
her
iki
ynn
de
tarafszca
tartabi
ve
(7)
lecek
tamdr."
Max Planck da,
ilerleyen doalclara gvenim
Bi
gen
lecek zyaam'mda
gen ve ilerleyen
doalclara
gvenim tamdr.
(7) u
Max
Planckgre
da. Bi
limsel
meslek yaantsn
hznl
kendi
anlatrken
limsel
zyaam
kendi mdoru,
eslek yaantsm
hznl
gre
"Yenimda
bir bilimsel
ikna edip u
onlar
aydnlata
hasmlarmanlatrken
vermiti.
yer
yerzafere
vermiti.
Yenisadece
bir bilimsel
doru,
hasmlarm
ikna edip
aydmlatabirer ldkleri
yeni grten
rak
hasmlar
birer
iin,onlar
ulamaz,
rak zafere
ulam az,
sadecebir
basm
laroluur."
birer birer
(8) ldkleri iin, yeni grten
bilmeyen
kuak
yepyeni
bakasn
bakasm
bilmeyen
yepyenifazla
bir kuak
oluur.gerektirmeyecek
(8)
Bu ve bunun
kadar iyi bi
gibi olgular
vurgulamay
Bu ve bunun
olgular
fazla vurgulamay gerektirmeyecek
iyi bi
de gerek vardr.kadar
deerlendirilmelerine
Fakatgibi
yeniden
Gemite
linmektedir.
deerlendirilm
elerine
gerec
vardr. iin,
Gemite
da de
alt taraf onlar
insan
olduklar
her
tr olgularaFakat
adamlarnn,
bilimyeniden
bulinmektedir.
bu trhatalarn
olgulara bilim
adamlarm m, alt taraf
onlar kesin
da insan
olduklar
iin, her
kantlar
gsterildii
itiraf edemeyilerinin,
hatta bunu
zaman
zamanbile
hatalarn
itiraf edemeyilerinin,
hatta bunu
kesin Ben
kantlar
gsterildii
baklrd.
bir belirtisi olarak
kendi
hesab
yapamaylarnm
zaman
zaman
bile yapamaylarm
mne
birdebelirtisi
baklrd.
Ben kendi
hesab
bu durumlarda
sanmyo
olduunu
hatannolarak
ma
ne kantn
sz konusu
ma Bir
bu durum
larda ne kantn
de hatann
sz konusu
olduunu sanmyo
bir d
dierineneballk
zor olmayacak
deitirmek
rum.
paradigmadan
rum.
Bir paradigrnadan
deitirmek
olmayacak
birbir
d
bir meslek
kendilerini
eski
hayatnnzor
retkenballk
deneyimidir.
zellikledierine
n
n deneyimidir.
zellikle
retken
bir meslek
hayatnn
eski bir
olaan
boyu direnmeleri
olduu
balam
yaam kendilerini
kiilerin
bilim geleneine
olaan kstaslara
bilim geleneine
balam
olduu
boyu direnmeleri
bilimsel
sadecekiilerin
bilimselyaam
deil,
yapsna
kar gelmek
aratrmann
kstaslara
karBu
gelm
ek deil,
sadece bilimsel
aratrmanm
yapsna
tarafndan
bir gsterge
kaynanda
eski paradigma
aitbilimsel
olabilir.
direniin
ait bir gsterge
olabilir. Bu direniin
kaynanda Devrim
eski paradigma
tarafmdan
zamanlarnda
ka
kalba sokulabilecei
salanan
inanc yatmaktadr.
salananolarak
kalbabusokulabilecei
inanc yatmaktadr.
Devrim
zamanlarmda
kave kaln ka
gibi, gerekten
inat
inan, bazan grld
nlmaz
mlmaz
olarak bu
inan,
grld
gerekten
inat
ve kaln
ka
olaan
kadarla
bilimi
hale gelebilir.
Bulmaca
Fakat
bubazan
kalmaz. gibi,
zc
fal
fal haleklan
gelebilir.
Fakat
kadarla
az. Bulm
acabilim
zc
olaan bilimi
olaan
ki
Vekalm
sayesindedir
bu bu
mmkn
da gene
yalnzca
inantn.
mmkn
klan topluluu
da gene builknce
inantr.
Veparadigmann
yalnzca olaan
bilim btn
sayesindedir
kapsamki
eski
tad
bilimsel
meslek
m eslek
topluluu ilknce
eskiyeni
paradigmann
tad
btn
kapsam
paradigmann
sonra da
vebilimsel
ortaya
kmasna
kesinlii
deerlendirmeyi,
ve verecek
kesinliibir
deerlendirm
sonra da
paradigm
ann baarabilmekte
ortaya kmasma
ele almay
tekyeni
almayla eyi,
zorluklan
izin
bana
izin verecek bir alm ayla zorluklar tek bana ele almay baarabilmekte
dir.
dir.
Gene de, direncin kanlmaz ve geerli olduunu, paradigma deiiklii
Gene de,
direncin kam im az sylemek,
ve geerli olduunu,
paradigmanemli
deiiklii
ol
dorulanamayacan
nin kantla
hibir kantlamann
nin
kantla
dorulanam
ayacan
sylem
ek,
hibir
kantlam
anm
nemli
demekol
ikna
edilemeyecei
mad ya da bilim adamlannm fikir deitirmeye
mad Her
ya da
lanm n fikir
deitirmeye ikna
ku
bu deiiklii
bazan btn birdemek
gerekletirmek
nebilim
deildir.
iinedilemeyecei
kadaradam
deildir.
Her ne
kadar bu deiiklii
iin bazan
tekrarbtn
tekrarbiryekutopluluklar gemite
gerekiyorsa
da, bilimselgerekletirmek
gemesi
an
gemesi gerekiyorsa
da, bilimsel
topluluklar
gemite
tekrar tekrardaye
bu dnler
stelik
bilim adamlarmm
yneltilmilerdir.
niam
paradigmalara
ni paradigmalara
yneltilmilerdir.
bu dnler
adamlarmm
sayesindebilim
gelmek-da
bu gerek
meydana
olduklan gereine
insan
karn deil,stelik

.....

insan olduklan gereine karm deil, bu gerek sayesinde meydana gelmek(6) f.B. Cohen, Branklin and Newton: An Inquiry into Speculative Newtonian Experimental Sci
Kurgusal
ve Newton:
Example
Thereof (Franklin
Work and
and Cohen,
in Electricity
Franklin's
ence
(6) t.B.
Branklin
Nevvton: as
An an
Inguiry
into Speculative
Nevvtonian
Experimental
Sci
Franklin'in
bir rnei
olarakve
ve bunun
Bilimleri
bir soruturma
Newton'cu
ence andDeney
Franklins
Workzerine
in Electricity
as an Example
Thereof
(Franklin
Nevvton; Elektrik
Kurgusal
1956,
s. 93-94. ve bunun bir rnei olarak Franklinin Elektrik
Philadelphia,
almalar
alanndaki
Nevvton'cu
Deney Bilimleri
zerine bir
soruturma
Origin of Species
n thePhiladelphia,
Charles Darwin,
(7)alanndaki
almalarj)
1956, s.(Trlerin
93-94. Kkeni zerine) 6. ngilizce basksndan
basm, Darvvin,
II, s. 295-96.
New York,
alnan
(7) Charles
On 1889,
the Origin
of Species (Trlerin Kkeni zerine) 6. ngilizce basksndan
(Bilimsel zyaam) ev. F. Gaynor New York, 1949,
Planck,New
Marx basm,
(8)alnan
Scientific
York, Autobiography
1889, II, s. 295-96.
33-34.
s. (8)
Marx Planck, Scientifi Autobiography (Bilimsel zyaam) ev. F. Gaynor Nevv York, 1949,
s. 33-34.

161
161

tedir. Baz bilim adamlarnn, zellikle de daha yal ve deneyimli olanlarn,

sresiz
olarakbilim
ya da
dire'nebilmelerine
ile u
tedir. Baz
adamlarnm, zellikle
de daha
yal
ve bu
deneyim
olanlann,
karn, ou
ileti
ekildeli bir
im
kurulabilmektedir.
da yn
deitirmeler
Dnler ya
sresiz
olarak direhebilmelerine
karn,
ou
ile u ya dabalangta
bu ekilde tek
bir tk
ileti
olurken,
direnenektedir.
eskiler tamamen
sonra
btn meslek
im kurulabilm
Dnler bilimden
ya da ynekildikten
deitirm eler
balangta
tek tk
yeniden
evresi
bir paradigma
tekeskiler
altnda
ama butam
sefer
farkl
duruma
olurken,
direnen
am en
bilimden
ekildikten
sonra
btn
meslek
alr
Bu nedenle
gelir.
nasl
ne ekildealtnda
olutuunu
karlat
evresi
yeniden dnn
tek am a bu
sefer
farkl birveparadigma
alr
duruma
direnile
n
sormamz
gerekiyor.
gelir.
Bu nedenle
dnn nasl olutuunu ve ne ekilde direnile karlatne gerekiyor.
Busorm
soruya
tr bir yant bekleyebiliriz? kna etme yntemleri yahut, ka
m
amz
ve kar-kantlama
nt bulunamayan
tarzlar hakknda
Bu soruya nebir
trdurumda,
bir yant kantlama
bekleyebiliriz?
kna etme yntemleri
yahut, ka
bu bir
bir sorudur
sorulduu
yenikantlama
daha nce yaplmam
iin,
olduka
trde
nt bulunam
ayan
durumda,
veve
kar-kantlam
a tarzlar hakknda
bir
Bu nedenle
alma gerektirmektedir.
sonve
derece
biraz
da
veam
sorulduu
iin, bu olduka yeni
bir sorudur
daha izlenimci
nce yaplm
trde
bir tarama
ksmi
zorunda
Ayrca,izlenim
ile yetinmek
kalacaz.
imdiyecikadar
syda
bir alm
a gerektirm
ektedir.
Bu nedenle
son derece
ve biraz
lenenler
bu tarama
sonularyla
birletirildiinde
gibi,
taramann
soruyu
greceimiz
ksmi bir
ile yetinmek
zorunda
kalacaz. Ayrca,
imdiye
kadar
sy
zaman,greceimiz
zerine ynelttiimiz
kanttan
ikna etme
bilimsel kantlamann
lenenlerok
bu taram
ann sonularyla
birletirildiinde
gibi, soruyu
hakknda
teketm
veekatksz
yant olamayaca
yaps
bilim
ortaya
kanttan
ok ikna
zerine bir
ynelttiimiz
zam an, bilim
sel kar,
kantlam
ann
benimsemeleri,
adamlarnn
bir sr
yeni bir
yaps hakknda
tekparadigmay
ve katksz bireysel
bir yantdzeyde
olam ayaca
ortaya kar,
bilim
ve ou
bunlarnay
tanesi
nedenle
kez
yznden
birka
olabilmektedir.
adam larnn
yeni
birdeparadigm
bireysel
dzeyde
benim
sem eleri, bir Bu
sr
nedenlerden
tapt iinolabilmektedir.
Kepler'in
Kpernik'i olBu
nedenle ve bazlar
ou kez-rnein
de bunlarn
birkagnee
tanesi yznden
gibi- grnrde
alannn
mas
tamamyla
Diol
dndan
nedenlerden
bazlarbilim
-rnein
K eplerin
gnee
taptkaynaklanr.
iin K pem(9)
iki
erlerinin
zelliklerinden
ise,
ya da kiilikten
kaynaklanyor
zyaamn
mas g ib igrnrde
bilim
alanmn tamamyla
dndan kaynaklanr.
(9)ol
Di
malar
da kiilikten
gerekir.
yapann ve onun
yenilii
milliyetleri yaol
ustalarnnkaynaklanyor
erlerinin
ise,Hatta
zyaam
n zelliklerinden
ya da
nceki itibarlar
nemli
hut
dahagerekir.
oynayabilmektedir.
bile bazan
bir rol
(10)
malar
Hatta yenilii
yapanm
ve onun
da ustalarnn
milliyetleri
ya
Bu
soruyu
olarak bubile
farkl
nedenle
sormay
renmek
ekilde
sonu itibarlar
zorun
hut
daha nceki
bazan
nemli
bir rol
oynayabilm
ektedir.
(10)
ki bizim
dayz.
da buekilde
Demeksonu
kaygmz,
bireyi dnmeye
zorlayan kant
u yafarkl
Bu nedenle
olarak
bu soruyu
sorm ay renmek
zorun
tek bir.
erdnmeye
lamalar
ok, tekrar
yeniden kant
ya da gezorlayan
olu
dayz. deil,
Dem ekdaha
ki bizim
kaygmz,
u evre
ya da halinde
bu bireyi
tr telaar
bir topluluk
sorusudur.
bu soruyu
abilen
lamalartopluluun
deil, dahane
ok,
tek bir olduu
evre halinde
er ya Ancak,
da ge yeniden
olu
blme ne
sonuncu
ben
erteleyerek
paradigma
imdilikolduu
deiiklii
iinbuyaplan
abilen
topluluun
tr bir topluluk
sorusudur.
Ancak,
soruyu
zellikle
mcadelelerde
kantlama
inceleyeceim.
trlerini
etkili olan baz
ben sonuncu blm
e erteleyerek
imdilik
paradigma
deiiklii
iin yaplan
destekleyenler
paradigmay
tarafndan
srlen iddialardan
ne trlerini
belki
mYeni
cadelelerde
zellikle
etkili olan baz
kamtlama
inceleyeceim.
en ok deer
verileni, eski
paradigmay
de tek
bunalma
bana
srklemi
Yeni
paradigmay
destekleyenler
tarafndan
ne srlen
iddialardan
belki
olan
sorunlar
ekilde
Geerli
yapl
de tek
banazmleyebilecekleri
en ok deer verileni,iddiasdr.
eski paradigm
ayolacak
bunalm
a srklemi
bu iddia
de mmkn
zaman
en etkilisidir.
gerekten
ne srl
olanlarn
d
olan
sorunlar
zm
leyebilecekleri
iddiasdr.
Geerli
olacak ekilde
yapl
d
paradigmann
dertteolanlarn
Bu ders
olduu bilinmektedir.
d alanda
zaman eski
bu iddia
gerekten bann
de mmkn
en etkilisidir. ne
srl
ve arebamn
bulmakdertte
olarak eski
incelenmi
srekli
yaplan abalar
iin tekrar
d alanda
paradigmann
olduutekrar
bilinmektedir.
Bu ders
deneyler'
'Belirleyici
vermemitir.
-yani
sonu
paradigmay
birbirinden
srekli
olarak incelenm
i ve are
bulmak
iin iki
tekrar
tekrar yaplan
abalar
deneylerayrdedebilecek
yeni paradigma
olduka
belirgin ekilde
daha
icat
sonu vermemitir.
Belirleyici
deneyler
-y an i iki
paradigm
ay birbirinden
ve snanmtr.
bile
edilmeden
dikkate
alnm
sredir dert
uzunparadigma
Cpernicus
olduka
belirgin
ekilde
ayrdedebilecek
deneylerdaha yeni
icat
problemini
olan
uzunluu
ylnn
zmlediini,
Newton
biletakvim
edilm eden
dikkate
alnm
ve smanmtr.
Cpernicus
uzunyeryz
sredir ve
dert
Lavoisier
gazlarn kimlii
badatrdn,
arlkve
gkyz
mekaniini
olan takvim
ylm m uzunluu
problemini
zmlediini,
Nevvtonve
yeryz
gkyz m ekaniini badatrdn, Lavoisier gazlarn kim lii ve arlk

(9) Kepler'in dncesinde gnee tapmann rol iin bkz. E.A. Burtt, The Metaphysical Founda
tions of Modern Physical Science (ada Fizik Biliminin Metafizik Temelleri) gzden geirilmi
(9) Kepler'in dncesinde gnee tapmann rol iin bkz. E.A. Burtt, The Metaphysical Foundabasm, NewYork, 1932, s. 44-49.
tions of Modern Physical Science (ada Fizik Biliminin Metafizik Temelleri) gzden geirilmi
(10) tibar ve hretin rol iin, u ykye bakn: hretinin yerlemi olduu bir dnemde Lord
basrn, NewYork, 1932, s. 44-49.
Rayleigh British Association's elektrodinamik alanndaki baz paradokslar hakknda bir yaz
(10) tibar ve hretin rol iin, u ykye bakn: hretinin yerlemi olduu bir dnemde Lord
sundu. Yaz ilk yolland srada bir dikkatsizlik sonucu ad zerine konmamt, yaznn kendisi
Rayleigh British A ssociation'a elektrodinamik alanndaki baz paradokslar hakknda bir yaz
de nceleri rastgele bir 'paradoksu'nun almas diye reddedilmiti. Ksa bir sre sonra, yaz
sundu. Yaz ilk yolland srada bir dikkatsizlik sonucu ad zerine konmamt, yaznn kendisi
yazarn da adyla birlikte, byk zrlerle kabul edildi. (R.J. Strutth, 4. Rayleig Baronu, John
de nceleri rastgele bir paradoksu'nun almas diye reddedilmiti. Ksa bir sre sonra, yaz
William Strutt, nc Rayleigh Baronu NewYork, 1924, s. 228.)
yazarn da adyla birlikte, byk zrlerle kabul edildi. (R.J. Strutth, 4. Rayleig Baronu, John
VVilliam Strutt, nc Rayleigh Baronu New162
York, 1924, s. 228.)

162

ilikileri sorunlarn zdn, Einstein da elektrodinamii, yeniden gzden

bu sayede
bilimi ile uyum
iddiagzden
ede
iinedasoktuunu,
bir hareket zdn,
geirilmi
ilikileri sorunlarn
Einstein
elektrodinamii,
yeniden
bilmilerdir.
geirilmi bir hareket bilimi ile uyum iine soktuunu, bu sayede iddia ede
Bu tr iddialarn baarl olmas, yeni paradigma eskisinden gze arpa
bilmilerdir.
cak lde
bir nicel
zellikle
bykbaarl
kesinlie,
Bu tr daha
iddialarn
olmas,
yeniulaabildii
paradigm a zaman
eskisinden
gzeolas
arpa
kazanr.
lkcak
kuramndan
izelgelerinin,
Rudolphine
hesap
Ptolemezaman
ldeKepler'in
daha byk
bir nicel kesinlie,
ulaabildii
zellikle
olas
gkbilimcilerin
kyasla
hepsine
nicel stnl,
lananlarn
Kopernik'ilie
lk kazanr.
K eplerin
Rudolphine
izelgelerinin,
Ptoleme kurammdan
hesap
en nemli
Newton'un,
nicel astronomik
etken
gemelerinde
gz
olmutu.
lananlarn hepsine
kyasla
nicel
stnl,
gkbilimcilerin
K opernikilie
lemleri
tahmin etmedeki
da kuramnn,
olan ik
fakat
daha akla
yatkn
gem elerinde
en nemlibaars
etken olm
utu. N ew tonun,
nicel
astronom
gz
de nitelie
belki
olanda
tek
kar
yengisinin
hepsi
de fakat
rakiplerine
vermi
lem leri
tahm in arlk
etm edeki
baars
kuram nn,
daha
akla yatkn
olan
Yzylmzda
ise, gerek
'm mbelki
yasasnda
Planck
bana
hepsi en
de nemli
nitelienedeniydi.
arlk vermi
olan rakiplerine
kar
yengisinin
de tek
baar birok
Bohr'un
nicel Planckn
atom
ulalan arpc
gerek
grnde
bana
en nemli
nedeniydi.
Yzylmzda
ise, gerek
m fizikiyi
yasasnda
bu grleri
benimsemeye
bilimi
srede
hem
ksa
de fizik
bir
etmitir,
ikna
gerek
B ohrun
atom grnde
ulalan
arpc
nicel
baar
birok
fizikiyi
fazla
hersem
da zdklerinden
ikieye
alndnda
katknn
sorunbir
btn
ksa olarak
srede gze
bu grleri
benim
ikna etmitir,
hem de fizik
bilimi
karn. (11).her iki katkm m da zdklerinden fazla somn
olmalarna
yaratm
btn olarak
gze alndmda
sorunlar zm olma iddias hemen hemen
yaratan
Ne var ki,
yaratm
olmbunalm
alarm akarm
. (11).
zamaniddias
yeterli
deildir.
stelik
ola
tek
hibirNezaman
bana
iin geerli
var ki, bunalm yaratan sorunlar
zmher
olma
hemendehemen
daha
kuram Ptoleme'ninkinden
de,bama
dorudede
Kopernik'in
Gerekten
maz.
hibir
zaman tek
yeterli deildir.
stelik her zaman iin
geerli
ola
bir eninkinden
doruya
iyileme hemen
dorudan
takvim konusunda
ildi
maz.veGerekten
de, K opem
ikin kuram
Ptolem
dahasalama
doru de
dalga kuram
atldndan
da ilk
sonra-1a
n
ayn ekilde,
mt.
ildiGene
ve takvim
konusunda
dorudan
doruya
birortaya
iyileme
hemen salam
nedeni
etkileri
bunalm
byk
yllarda,
kimt.
kutuplama
optik
Gene
aynalannda
ekilde,en
m
dalga
kuram
da ilkolan
ortaya
atldmdan
sonra-'
kadar
bileolan
olan nesnecik
deildi. Bazan
nikiaklamakta
baarl
rakibi
yllarda, optik
alanmda
en bykkuram
bunalm
nedeni
kutuplama
etkileri
paradigma
daha gevek
rettii
grlen
olaanst
aratrmada
ni aklamakta
rakibi olan
nesnecik
kuram uygulamann
kadar bile baarl
deildi.
Bazan
bunalm
sorunlar
aday,
hi de yardmc
balangta
yaratan
olaanst
aratrmada
grlen
daha
gevek zmlemede
uygulamann rettii
paradigma
zamanlar,
zaten
oknayabilmektedir.
genellikle
gibi,
olduu
aday, balangta Byle
bunalm
yaratan
sorunlar
zmlem
ede yapld
hi de yardmc
yeni paradigma
Eergenellikle
bulmak
eskisi
gerekir.
alann
baka kesimlerinden
olmayabilmektedir.
Bylekant
olduu
zam anlar,
zaten
yapld
gibi,
tahmin
izin veri
hikesimlerinden
farkna varlmam
zamannda
alamn baka
kant grnglerin
bulmak gerekir.
Eeredilmesine
yeni paradigma
eskisi
gelitirilebilir.
ikna edici kantlamalar
bu dier
yorsa,
gerektengrnglerin
zamanmda
hikesimlerde
farkma varlmam
tahm edilmesine
izin veri
olmalar ge
yeryz gibi
rnein,
Copernicus'un
yorsa,
bu dier
kesimlerde kuram,
gerektengezegenlerin
ikna edici kantlamalar
gelitirilebilir.
ve evrenin
(Zhre)
daha nce
evreler
rektiini
gsterdiini
Vens'n
rnein,
C opem
icusunbaz
kuram
, gezegenlerin
yeryz
gibi olmalar
ge
ileri
sryor
gerektiini
olmas
daha
muazzam
genilikte
sanldndan
ok
rektiini Vensn (Zhre) baz evreler gsterdiini ve evrenin daha
nce
yze
birdenileri
aynsryor
yl sonra olmas
lmnden
teleskoplar
altmgenilikte
du.
Sonu olarak
sanldndan
ok
d ^ a m uazzam
gerektiini
sa
gelmeyecek
akla dahibirden
nce
evrelerini
Vens'n
yindeki
tepeleri,
du. Sonu
olarak
lm nden
altmveyldaha
sonra
teleskoplar
ayn yze
gkbilimci
yeni tepeleri,
gzlemler
yldz saptamaya
yda
balaynca,
yindeki
Vensn evrelerini
ve bu
daha
nce aklazellikle
dahi gelmeyecek
sa
(12).
salad.
olmayanlar
yeni kurama
birok
dnmesini
arasnda
yda yeni yldz
saptam
ayakiinin,
balaynca,
bu gzlem
ler zellikle
gkbilimci
nemli
mesleki
bir ana
kayna
durumunda
dnlerin
Dalgakuramnn
olm ayanlar arasnda
birokise
kiinin,
yeni
kuram a dnm
esini
salad.
(12).
kard
bir diskin
Fresnel'in,
ember
eklinde
da dramatik
oldu.unda
bundan
Dalgakuram
nn durum
ise m esleki
dnlerin
nem
li bir ana
kayna
birelin,
leke em
gstermeyi
olutuunu
beyaz
baarmas
ksmnda
orta
glgenin
bundan da
dram
atik oldu.
F resn
ber eklinde
bir diskin
kard
hemen tamamyla
hemen
Fransz
zerine
direnii
glgenin
orta ksm
ndabirdenbire
beyaz birveleke
olutuunu
gsterm eyikverdi.
baarm as
Poisbu sonu,
Kendisinin
bile beklemedii
zerine Fransz
direnii birdenbire
vebalangta
hem en hemhasmlarndan
en tam am ylaolan
kverdi.
bir sonucu
olarak gsterdii
fakat zorunlu
Fresnel
son'un,
sama
Kendisinin
bilekuramnn
beklemedii
bu sonu,
balangta
hasm larndan
olan Poisbir yararlan
kantlamalarn
bir
(13) Bu
artma
eitnn
soetkiydi.
n un, Fresnel
kuram
sama fakat insanlar
zorunlu bir
sonucugibi
olarak
gsterdii
birKuantum
etkiydi.kuramnn
(13) Buyaratt
eit sorunlar
kantlam
alarm
artma
bir(Kuantum
yararlan
Theory
Quantumgibi
Reiche, The
bkz. F.insanlar
iin
(11)
Kuram) Londra, 1922, 2, 6-9. Blmler, bu ksmdaki dier rnekler iin bk2. Bu blmde daha
(11) Kuantum kuramnn yaratt sorunlar iin bkz. F. Reiche, The Ouantum Theory (Kuantum
deinilen alntlar.
nce
Kuram) Londra, 1922, 2, 6-9. Blmler, b ksmdaki dier rnekler iin bkz. Bu blmde daha
(12) Kuhn, a.g.e., s. 219-225.
nce deinilen alntlar.
.
(13) E.T. Whittaker, A History of the Theories of Aether and Electricity (Eter ve Elektrik Kuram
(12)Kuhn,a.g.e., s. 219-225.
larnn bir Tarihesi) 1.2. Basm, Londra, 1951, s. 108.

(13) E.T. VVhittaker, A History of the Theories of Aether and Electricity (Eter ve Elektrik Kuram
larnn bir Tarihesi) 1.2. Basm, Londra, 1951,
163s. 108.

163

vardr ve yeni kuramn da balangtan beri bir paras olmadklar aka

vardr
ve yeni
n da
balangtan
berisz
birkonusu
parasgrng,
olm adklar
aka
olduu
iinkuram
belli
zellikle
ikna
edici olurlar:
kendisini
belli olduu
iin zellikle
iknasrlmesinden
edici olurlar; sz
grng, kendisini
kuramm
aklayan
ilk kez ileri
bile
nce gzlemlenmi
okkonusu
aklayan
kuram mbu
ilk'art-gc'
kez ileri srlm
ncedeerlendirilebilgzlem lenm i bile
olsa,
kantlamann
yararl ok
ekilde
bazanesinden
olsa, kantlam
annGenel
bu agreliliin
rt-g c bazan
yararl
ekilde
deerlendirilebilrnein,
mektedir.
gezegeni
Merkr
yrngesinin
gnee
rnein, Genel
greliliinolan
M erkr
gezegeni
yrngesinin
gnee
enmektedir.
yakn nokrasnda
aykrlklarna
hareket
gzlemlenmi
kesin
bir
en yakngetirebileceini
noktasnda gzlem
lenm i kendisi
olan hareket
ay k rlk kadaryla,
larn a kesin
bir
Einstein'n
bile, bilindii
aklama
n
aklam a getirebileceini
E insteinn
kendisi
bile, bilindii
kadaryla,
n
ve bu gerekletii
bir zafer
grmemiti
zaman da
beklenmedik
kazanm
grm(14)
em iti ve bu gerekletii zaman da beklenm edik bir zafer kazanm
oldu.
oldu.
(14) kadar tarttmz yeni paradigma kantlamalarnn hepsi de ta
imdiye
improblem
diye kadar
tarttmgreli
z yeniyetenekleri
paradigma kantlam
hepsi
de ta
raflarn
zerine alarnn
kuruluydu.
Bilim
zmedeki
raflarn iin
problem
zm edekigenelde
greli en
yetenekleri
kuruluydu.
bu kantlamalar
nemli ve zerine
adamlar
ikna edici
olanlardr.Bilim
Sa
adamlar
iin bu rnekler
kantlamalar
genelde
en nemli
ve ikna
edici olanlardr.
Sa
nrm
olduklar
ekiciliin
konusunda
kayna
sahip
saydmz
nrmkukuya
saydm
z brakmamtr.
rnekler sahipFakat
olduklar
ekiciliin
kaynanedenlerle,
konusunda
az sonra
ele alacamz
yer
hibir
kukuya yer
Fakat azzorlayc
sonra elehibir
alacam
z nedenlerle,
yanlar
yoktur.
buhibir
kantlamalarn
tek tek ne de topluca,
nebrakmamtr.
eski paradigmay
bilim
yenisini
bu kantlam
alarn
tek adamlarn
tek ne de topluca,
zorlayc hibir
yanlar
yoktur.
ki, ne
reddederek
bakn
ansmza
ansm zaiten
bakn
ki, bilim
adamlarn
eskiBurada
paradigmay
reddederek
yenisini
bir yol
daha vardr.
olan, bireyin
yelemeye
sz konusu
baka
fakatolan,
duygularna
yelem
eye ya
itendabaka
yol dahadair
vardr.
Burada ynelen
sz konusu
bireyin
za
neyin
estetikbirolduuna
uygun
hibir
edilemeyen
balamda
kantlamalardr.
man
tam
neyin
uygun
yaak
da estetik
olduuna
dair duygularna
ynelen Bu
fakat
hibir za
olarak
seik ifade
yeni
toplu,
ya da basit
eskisinden
daha
derli
daha
mankuramn,
tam olarak
ak seik
ifade
edilem
eyen
kantlam
Bu balamda
olduu
uygunalardr.
bilimlerde
Bu tr
yeni kuram
n, kantlamalar
eskisinden daha
derli toplu,
dahamatematikte
uygun ya daolduundan
basit olduu
sylenir.
herhalde
daha
kaba
ilk yorumlan
Este
az etkileyicidir.
paradigmann
ou alar
sylenir.
Bu tr kantlam
herhalde bilimlerde
m atem
atikte
olduundan
sabadr.
kadar da, ilk
tikdaha
topluluun
tmyle gelitirilene
byk
ekicilik
az etkileyicidir.
ou paradigmann
yorumlam
kaba
sabadr. Este
ounluu
za
ikna
ten
yollardan
estetik kayglarn
Gene
nemi ba
tikbaka
ekicilik
tmyle
gelitirilene
kadar
da,de,
topluluun
byk ounluu
za
edilmi olur.
zan
ne kadar
tenbelirleyici
baka yollardan
ikna edilmi
Geneyeni
de, kurama
estetik kayglarn
ba
ounluklanemi
olabilmektedir.
Her olur.
sadece
bua birka
zan belirleyici
olabilmektedir.
Hersonutaki
ne kadar baarnn
yeni kuram
ounlukla
bilim adamn
kiiyesadece
ba
ekebilirse de,
birka
lbirka
sonutaki baarnm
birkason
kiiye
ba
da heradamn
olmasbilim
Bu kiilerbu
kuram
zaman ekebilirse
dahilindedir.
derece
iin olaslkde,
olmasalar,Bu
nedenlerle
yeni
paradigma
adaynn
l olmas
da her zaman
iinbenimsemi
olaslk dahilindedir.
kiiler
kuram son
derece
kiisel
abucak
bilim
durumayeni
topluluunun
btn
zamanageleme
balln
ekecek
hibir
kiisel
nedenlerle
abucak
benim sem
i olmasalar,
paradigm
adaynn
btn
bilim topluluunun ballm ekecek duruma hibir zaman gelem e
mmkndr.
mesi
znel ve estetik olan bu kayglarn nem kazanmalarnn nedenini
Daha
mesi
mmkndr.
ne zerine
Daha znel
veparadigma
estetik olan
bu kayglarm
nem kazanm
alarnn
nedenini
anlayabilmek
yapldm
anmsaya
iin,
tartmasnn
kez nerildiinde,
anlayabilmek
iin, paradigma
tartmasnn
ne zerine
yapldmsorunlarn
anmsaya
aday ilk
karlat
lm.
Yeni bir paradigma
olur vekarlat
bu zmlerin
genellikle
birka tanesini
lm. Yeniancak
bir paradigm
a adayzm
ilk kez durumda
nerildiinde,
sorunlarn
ou
dagenellikle
olmaktan
henz mkemmel
ancak birka
tanesiniuzaktr.
zmKepler'e
durumdavarana
olur vekadar
bu zmlerin
ou
Kopemik ku
Ptoleme'nin
tahminleri
yerlerine
ram
da henz
m kem mel
olmaktan
uzaktr.
Keplereyapm
varana olduu
kadar Kopem
ik ku
gezegenlerin
ilikin
'tamamyla
havann
pek
kendisi'
olarak
oksijeni
az gezegenlerin
Lavoisier,
ram
ilikin
Ptolem
enin yapm
olduu
tahm
inleri
ilerletebilmiti.yerlerine
tr
oalmasyla
tanmlad
gazlarn
so
ortaya
kanolarak
pek az ilerletebilmiti.
Lavoisier,
oksijeni
tamamyla
havanm
kendisi
zaman, kuram
yeni
ok baarl
runlarla
olan kar
tanm lad
zam an,durumda
kuram deildi.
yeni trPriestley
gazlarn de
oalm
asyla ortaya
kansal
so
ba edecek
lekesi
beyazde
drsnda
Fresnel'in
rnekler
son de
runlarla bu
banoktay
edecekkullantnt.
durumda deildi.
Priestley
ok gibi
baarl
olan kar
salok rnekler
gelimesi
daha fazla
rece
dm enderdir.
snda bu noktay
kullanhut.
Fresnelin
beyaz
lekesi gibi
sonza
de^
kantlarn
belirleyici
Normalde,
hatta
kabul edildikten
man
ve yeniNorm
recealr
enderdir.
alde, belirleyici
gelim esi
ok kullanlmaya
daha fazla za
paradigma
gelitirilip,kantlarn
dnyanm
Fornein,kabul
mmkn aolur.
dnn
balandktan
man alr ve sonra
yeni paradigm
gelitirilip,
edildikten
hattagsteren
kullanlm
aya
balandktan sonra mmkn olur. rnein, dnyanm dnn gsteren Fo(14) Genel Rativitenin geliimi iin bkz. a.e., II, 1953, s. 151-180. Einstein'n Merkr geze
gsterdii
tepki
uyumaya
arasndaki
geninin
gzlemlenen
ile kuram
yrnge
hareketleri
(14) Genel
Rativitenin
geliimi
iin bkz.
a.e., II.
1953, s. kesin
151-180.
Einsteinn
M erkr
geze
(Albert
Einstein,gsterdii
Philosopher-Scientist
Filozof Bilim
iin
Schlipp, (der.)
bkz. P.A.
Einstein.ile
Albert
geninin
gzlemlenen
yrnge
hareketleri
kuram arasndaki kesin
uyumaya
tepki
Illinois,(der.)
Evanston,
adam)
1949,Albert
s. 101.
iin bkz.
P.A. Schlipp,
Einstein. Philosopher-Scientist (Albert Einstein, Filozof Bilim
adam) Evanston, Illinois, 1949, s. 101.

164
164

ucault sarkac*, yahut n havada suda olduundan daha hzl hareket etti
ucault
sarkac*,
yahut
n gibi.
havada
suda retmek
olduundan
dahabilimin
hzl hareket
etti
ini
bir para
gsteren
olaan
deneyi**
Fizeau
Bunlar
inive
gsteren
Fizeau
deneyi** gibi.
Bunlar
retmek
bilimin
para
sdr
rolbir
paradigma
deil,
metinlerde
devrim
tartmasnda
sonrasolaan
oynar
sdr ve paradigm a tartm asnda deil,devrim sonras metinlerde rol oynar
lar.
lar.
Bu metinler yazlmadan nce, tartma daha srerken, durum ok farkldr
metinler
yazlmadan
nce, tartma bunalm
daha srerken,
durumalanda
ok farkldr
tabii.Bu
saftakilerin
yeni paradigmann
bagsteren
Kar
gele
tabii. rakibinden
Kar saftakilerin
paradigmann
bunalm iddia
bagsteren
alanda
gele
neksel
bir stnlk
etmeleri
fazlacayeni
salamadn
allm
rakibinden
fazlaca
bir stnlk
salmadm
iddia
olaydr.
birneksel
Elbette yeni
baz sorunlar
paradigma
almaktaallm
daha iyi
eleetmeleri
ve or
bir yeni
olaydr.
Elbette
yeni paradigma
baz sorunlar
daha iyi
almakta
ve or
Fakat eskisinin
deele
taya
grng
zorluklara,
ilikileri
ayn
karmaktadr.
tayance
yeni dierleriyle
grng ilikileri
Fakat eskisinin
de aym zorluklara,
daha
olduukarmaktadr.
gibi karlk verecek
ekilde ayntrmas
henz
daha nce dierleriyle
olduu
gibi karlk
verecek ekilde
ayntrmas
mmkndr.
Gerek Tycho
sistemi,henz
dnya-merkez
Brahe'nin
astronomi
ge
m mflojiston
kndr. kuramnn
G erek Tycho
rahenin
dnya-myeni
erkezbirastronomi
ge
rekse
yorumlan,
dahaB ileriki
paradigmasistemi,
adaynn
rekse
flojiston
kurammn
daha
ilerd
yorum
lan,
yeni
bir
paradigma
adaymn
ortaya kmasna kar olumu tepkilerdi ve her ikisi de olduka baarlyd
ortaya
olumu
tepkilerdi
ikisi de olduka
baarlyd
(15) kmasna
olarak,
geleneksel
kuramveveher
lar.
Buna ilavekar
savunuculan
ken
ilemlerin
(15) Buna sorun
ilave olarak,
geleneksel
kuram
ilemlerin
savunuculan
ken
deve
fakat gene
dilar.
saylmayan
paradigmann
grlerinde
rakip
zeme
di
grlerinde
sorun
saylmayan
fakat
gene
de
r
^
i
p
paradigmanm
zeme
mi olduu problemleri her zaman iin silah olarak kullanabilirler. Suyun ya
mianlalana
olduu problemleri
her zaman
iin silah
olarakkuramnn
kullanabilirler.
Suyun
ya
kadar, hidrojenin
lehine,
flojiston
Lavops
tutumas
ps anlalana
kadar,
hidrojenin
tutum
as flojiston
kurammmOksijen
lehine,kura
Lavosaylyordu.
isier'in
bir kantlama
kuramnn
ise aleyhine
gl
isierin
kuram
m m ise aleyhine
gl
kantlama
saylyordu.
kura
birbir
mna
gelince,
hazrlanmasn,
yarOksijen
kazandk
karbondan
gaz
tutuabilir
m
na
gelince,
karbondan
tutuabilir
bir
gaz
hazrlanmasm,
yar
kazandk
tan sonra bile aklayamamt. Halbuki flojistoncular bu grngy keidi
tan sonraiin
bile
aklayam
am t.sayyorlard.
H albuki flojistoncular
bu grngy
(16) Dolaysyla,
bir dayanak
ve
kantlamakedi
grleri
gl
grleri iin gl
bir bunalml
dayanak sayyorlard.
(16)
Dolaysyla,
kantlama
Buve
duyarl
alanda bile ok
olabilmektedir.
dengesi,
kar-kantlama
kar-kantlama
bunalml
alanda
bile okyana
duyarl
arolabilmektedir.
alann
denge hemen
gelenekten
daima
basacaktr. CoBu
dnda ise,dengesi,
alann
dm
da
ise,
denge
hemen
daim
a
gelenekten
yana
ar
basacaktr.
Coaklama
pernicus, yeryznn hareketlilii zerine ok eskiye dayanan bir
icus,yenisini
yeryznn
hareketlilii
zerineNewton,
ok eskiye
dayanan
aklama
daha
eski birbiryerekimi
yerine
koymadan
yok etmiti.
y,pem
y, yerine iin
yenisini
koym
adan yok
etm iti.deNewton,
daha
eski
bir yerekimi
metallerin
zellikleri
Lavoisier
ko
ortak
ayn eyi
yapm,
aklamas
aklamas
iin
ayn
eyi
yapm,
Lavoisier
de
metallerin
ortak
zellikleri
ko
nusunda onlar izlemiti. Ksacas, eer yeni bir paradigma aday,, daha ba
nusundayalnzca
onlar izlemiti.
Ksacas,
eer
yeni
bir
paradigma
aday,,
daha
ba
kafal
kaln
yeteneini
langtan
len
greli problem
kiiler
zme
yalnzca
greli
problemgeirdii
zme yeteneini
len kaln
kafal
kiiler
celangtan
byk devrimlerin
olursa,
says
bilimlerin
yarglanacak
olduka
ce yarglmiacak
geirdii byk
devrimlerin
says olduka
dedi
vurulamamas
nce paradigmalarn
e lye
azalrd.
Buna bir olursa,
de dahabilimlerin
azalrd.
Buna bir
de daha
nce paradigmalarm
e lye
vurulamamas
dedi
hibir devrim
bilimler
imiz
rettii
kar-kantlamalar
eklersek,
koullarn
imiz koullarn
kar-kantlamalar eklersek, bilimler hibir devrim
duruma rettii
geiremez
gelebilirler.
geirem ez drma gelebilirler.

(*) Foucauit sarkac: Fransz fiziki Jean Bernard Leon Foucault'nun yerkrenin kendi ekseni
geiren birkendi
(') Foucauit
sarkac; Fransz
fiziki
Jean
Bernarddeney
Leo-n aleti.
Foucault'nun
ekseni
kulland
sarkacn
Hareketeyerkrenin
dndn
kantlamak
evresinde
iin
gre
gzlemlenir.
dnmeye
balad
evresinde
dndn
kantlam
ak iin kulland
deney
aleti.
Harekete
geiren
bir sarkacn
yzeyinin
balangtaki
durumuna
yava yava
salnm
devir
360 derece
salnm yzeyinin
24 saatte
bir deney
sarkacnn
kuzey kutbundaki
salnm
yzeyinin
yava yava
balangtaki
durumuna
gre dnmeye
balad
gzlemlenir,
olarak
ideal
ideal grlecektir.
olarak kuzey kutbundaki bir deney sarkacnn salnm yzeyinin 24 saatte 360 derece devir
yapt
Fizeugrlecektir.
(*")
yapt
deneyi: Fransz fiziki Armanda Fizeau, ksa mesafeler kullanarak n hzn
stroboskoptan
(delikli vekullanarak
ember)
Bir k
(') Fizeu ilk
dedeneycidir.
ne yi; Fransz
fiziki
A rm andabirFizeau,
ksa m esafeler
n
hzn
hesaplayan
hzmesinin
dnen metal
emberin
temeliydi.
hermetal
dnnde
hesaplayan
deneycidir.
Bir k
birdeneyin
stroboskoptan
(delikli
ve dnen
ember)
dnmesi bu
aynadan
geridzmesinin
yansyp
geirilerek
bir ilk
k sinyallerin
periyodik
ile em
mesafe
yansyan
geriyegeri
geirilerekgeip
bir aynadan
yansyp
dnmesi
bu deneyin
temeliydi. katettii
emberin
her dnnde
deliklerden
sonra tekrar
elde edilebilmektedir.
deliklerden
geip sonra
tekrar
yansyan periyodik k sinyallerin katettii mesafe ile em
dn hzndan,
berin
hz geriye
n
tamamen edeerde olan sistemi iin bkz.
adan
geometrik
Brahe'nin
(15)
berin
dn hzndan,
n
hz Kopernik'inkine
elde edilebilmektedir,
Tari
Kepler (Tales'ten
from Thales to tamamen
Kepler'e
of Astronomy
(15) Dreyer,
Brahenin
geom etrik
adan Kopernik'inkine
edeerde
olan Astronomi
sistemi iin
bkz.
J.L.E.
A History
yorumlar
kuramnn
. Flojiston
zerine
ve baarlar
hi)J.L.E.
s. 359-371from
New
Dreyer,
A York
History
of Astronomy
Thales
to Keplerson
(Tales'ten
Keplere
Astronomi
Tari
1953,
2: basm,
Kuram
Studies of
the Phlogiston
Theory"ve
(Flojiston
Mckie,
Partington
ve D.1953,
bkz.
hi) J.
2: R.
hasm,
New York
s. "Historical
359-371. Flojiston
kuramnn
son yorumlar
baarlar
zerine
dergisi, IV,
s. 113-149.
(Bilim Yllklar)
1939, (Flojiston
of ScienceStudies
Annals Historical
bkz. J. Tarihsel
R. Partington
ve D. Mckie,
of the Phlogiston
Theory
Kuram
almalar)
zerine
Partington,
Chemistry
A Short History
(16)
zerine
Tarihsel
Science
(Bilim Yllklar)
dergisi,ofIV,
1939, s. (Kimyann
113-149.
problemler Annals
Hidrojenle
ilgilialmalar)
iin bkz.ofJ.R.
134,Partington,
Karbon monoksit
Kopp, Geschichte
1951,
bkz. of
H.Chemistry
Tarihi) 2. ilgili
basm,
Londra,iin
(16)birHidrojenle
problemler
bkz,s.J.R.
A Shortiin
History
(Kimyann
Ksa
III, Braunschweig,
Tarihi,)
s. 294-96.
Chemie
der
Ksa
bir Tarihi)
2. basm,
Londra,
1951, s. 134, 1845,
Karbon
monoksit iin bkz, H. Kopp, Geschichte
(Kimyann
der Chemie (Kimyann Tarihi,) III, Braunschvveig, 1845, s. 294-96.

165
165

Fakat
Fakatparadigma
paradigm atartmalar
tartm alaraslnda
aslndasorun
sorunzmlemedeki
zm lem edekigreli
greliyete
yete
nekler
neklerzerine
zerineyaplmazlar,
yaplmazlar,sadece
sadecebaz
bazgeerli
geerlinedenler
nedenleryznden
yzndenbuna
bunaili
ili
kin
kinterimlerle
terim lerleifade
ifadeedildikleri
edildikleriolur.
olur.Esas
Esaskonu,
konu,taraflardan
taraflardanhibirinin
hibirininhenz
henz
tamamyla
tam am ylazdn
zdniddia
iddiaedemedii
edem ediisorunlar
sorunlarzerinde
zerindeyaplacak
yaplacakaratr
aratumay
ynlendireceidir. Almak
maygelecekte
gelecektehangi
hangiparadigmann
paradigmannVnlendireceidir.
Alm akbilim
bilimyapma
yapma
tarzlar
tarzlararasmda
arasm dabir
birseime
seimevarlmasna
varlmasmagerek
gerekvardr
vardrvevesz
szkonusu
konusuolan
olanko
ko
ullarda
ullardabubuseim,
seim,gemi
gemibaarlardan
baanlardanok,
ok,gelecee
geleceednk
dnkvaatlere
vaatleredayan
dayan
maldr.
maldr.Yeni
Yenibir
birparadigmay
paradigm ayolduka
oldukaerken
erkenbir
biraamada
aam adabenimseyen
benim seyenkii,
kii,
bunu
bunuyaparken
yaparkensorun-zmleme
sorun-zmlemefaaliyetinin
faaliyetininsalad
saladkantlara
kantlaraters
tersdmek
dmek
durumundadr.
durumundadr.Yani
Yanibir
birbakma,
bakuna,eski
eskiparadigmann
paradigmanmbaz
bazsorunlarda
sorunlardabaarsz
baarsz
olduundan
olduundanbaka
bakabir
birey
eybilmedii
bilmediihalde
haldeyenisinin,
yenisinin,karlaaca
karlaacabirok
birokb
b
yk
yksorunu
sorunuzmeyi
zm eyibaaracana
baaracanainanmas
inanm asgerekir.
gerekir.Byle
Bylebir
birkarar,
karar,ancak
ancak
inan
inanzerine
zerineverilebilir.
verilebilir.
Daha
D ahanceki
ncekibunalmn
bunalm nbubukadar
kadarnem
nemkazanmasnn
kazanm asnnnedenlerinden
nedenlerindenbiri
biri
dedebudur
bduraslnda.
aslnda.Bunalm
Bunalm yaamayan
yaam ayanbilimcilerin
bilim cilerinyrrlkteki
yrrlktekisorun-sorun-zmclnn
zm clnnsalam
salamkantlarn
kantlarnbrakp
brakpbelki
belkidedegeici
geiciolacan
olacambildikleri
bildikleri
veveenenazndan
azmdanherkese
herkeseo ogzle
gzlegrlecek
grlecekbir
biryeniliin
yeniliinpeine
peinetakldklar
takldklarpek
pek
sk
skgrlmez.
grlmez.Fakat
Fakatbunalm
bunalmdadatek
tekbana
banayeterli
yeterlideildir.
deildir.Ayn
Aymzamanda
zamandane
ne
srlen
srlenadaya
adayainanmak
inanm akiin
iinbirbirdedetemel
temelolmas
olmaslazmdr,
lazmdr,her
hernenekadar
kadarbubutete
melin
son
m elinakc,
akc,yayada'
da>
sontahlilde,
tah lilde,doru
doruolmas
olm asgerekmese
gerekm esede.
de.En
Enazndan
azndan
birka
birkabilim
bilimadamna
adam nayeni
yeninerinin
nerinindoru
doruyolda
yoldaolduunu
olduunuhissettirecek
hissettirecekbir
bir
eyler
eylerolmaldr
olm aldrvevebazan
bazanbunu
bunuyalnzca
yalnzcakiisel,
kiisel,tam
tambiimlenememi
biimlenememiestetik
estetik
kayglar
kayglarsalayabilmektedirler.
salayabilmektedirler.Biimlenebilir
Biimlenebilirteknik
teknikkantlamalarn
kantlamalarmaksi
aksiy
y
durumda,
srf
olmu
bu
nedenlerle
ikna
nngsterdii
tr
birok
birok
kii
gsterdii birok durumda, birok kii srf bu tr nedenlerle ikna olm u
tur.
'un astronomi
tur.lk
lkkez
kezortaya
ortayaatldklarnda,
atldklannda,neneCopernicus
Copem icusun
astronomikuram,
kuram,nenedede
De
DeBroglie'n
B roglienmadde
maddekuram
kurambundan
bundanfazla
fazlabirbirekicilik
ekiciliktemeline
temelinesahipti.
sahipti.Bu
Bu
ilkeler
estetik
sayesinde
Einstein
bile
insanlar
kuram
'in
balca
genel
gn
gn bile E insteinn genel kuram insanlar balca estetik ilkeler sayesinde
kendine
kendineekebilmektedir
ekebilmektedirveveyle
ylesanyor
sanyorki,ki,bubumatematikiler
matematikilerdnda
dndaok
okazaz
kiinin
kiininalglayabildii
alglayabildiibirbirekiciliktir.
ekiciliktir.
Btn
Btnbunlarla,
bunlarla,yeni
yeniparadigmalarm
paradigm alarmson
sonkertede
kertedebir
birtrtrmistik
m istikestetikle
estetikle
Tersine,
salt
tabii.
sylemek'istemiyoruz
yengiye
ulatklarn
yengiye ulatklarn sylem ekistem iyoruz tabii. Tersine, saltbubunedenler
nedenler
yapanlarn
iin
iingeleneini
geleneiniterk
terkeden
edeninsan
insanok
okazdr.
azdr.stelikstelik-zaman,
zaman,byle'
byle'yapanlarn
ounu
ounudadasonradan
sonradanhakl
haklkarmaktadr.
karmaktadmFakat
Fakatbirbirparadigma
paradigmaeer
eeryar
yarkaka
zanacaksa,
zanacaksa,bir
birmiktar
miktarilkilktaraftar
taraftarbulmak
bulmakzorundadr.
zorundadr.Paradigmay
Paradigmaysalam
salamka
ka
ntlamalar
ntlam alarreten
retenvevebunlar
bunlaroaltabilen
oaltabilenbirbirdzeye
dzeyegetirecek
getirecekolanlar
olanlarbunlar
bunlardr.
bu kantlamalar
du-.AmaAma-bu
kamtlam alarbile,
bile,gelitirildikleri
gelitirildiklerizaman,
zaman,birbirbalarna
balarmabelirleyici
belirleyici
olamazlar.
olamazlar.Bilim
Bilimadamlar
adamlaraklc
aklcinsanlar
insanlarolduklar
olduklariin,
iin,uuyayadadabubukantla
kantla
ma
maererge
geounu
ounuikna
iknaedecektir
edecektirnaslsa.
naslsa.Fakat
Fakathepsini
hepsinibirden
birdenikna
iknaedecek
edecektek
tek
bir
birkantlama
kantlam aolamaz.
olam az.Sz
Szkonusu
konusuolan,
olan,topluca
toplcabir
birgei
geiyapmaktan
yapm aktanok,
ok,
mesleki
meslekiballklarn
bahlklanndalmnda
dalunmdameydana
meydanagelen
gelenyer
yerdeitirmelerin
deitirmelerinartmas
artm as
dr.
dr.
Yeni
Yenibir
birparadigma
paradigmaadaynn
adaymmbalangta
balangtaok
okazaztaraftar
taraftarolabilir,
olabilir,hatta
hattaba
ba
Her
gtrebilir.
eye
kuku
taraftarlarn
biraz
konumlar
bile
zan
bu
zan bu taraftarlarn konumlar bile biraz kuku gtrebilir. Her eyekarn,
karn,
eer
eerilerinin
ilerininehli
ehliiseler,
iseler,paradigmay
paradigmayiyiletirecekler,
iyiletirecekler,olanaklarn
olanaklarnaratra
aratra
caklar
caklarveveonun
onunynlendirdii
ynlendirdiibirbirtoplulua
topluluaaitaitolmann
olmannnenedemek
dem ekolduunu
olduunu
gstereceklerdir.
gstereceklerdir.Btn
Btnbunlar
bunlaryaplrken,
yaplrken,eer
eeryazgsnda
yazgsndamcadelesini
m cadelesinika
k a
edici
ikna
lehteki
konusuysa,
bir
zanmak
olan
sz
paradigma
zanmak olan bir paradigma sz konusuysa, lehteki ikna edicikantlamalarn
kantlam alarm

gc
gcvevesays
saysdadagiderek
giderekartacaktr.
artacaktr.Daha
Dahaok
okbilim
bilimadam
adamsaflara
saflarakatlacak
katlacak
paradigmaya
Zamanla
srecektir.
paradigmann
aratrlmas
veveyeni
yeni paradigm ann aratrlm as srecedir. Zam anla paradigm ayabal
bal
larm, makalelerin
deneylerin,
deneylerin,ara
aralarm,
m akalelerinvevekitaplarn
kitaplarnsays
saysoalacaktr.
oalacaktr.Yeni
Yenig
g
rn
rnverimliliine
verim liliineinanmaya
inanm ayabalayan
balayandaha
dahabirok
birokkii,
kii,yeni
yeniolaan-bilim
olaan-bilim
yapma
yapmatarzn
tarzmbenimseyecektir,
benimseyecektir,tatakikidarda
dardasadece
sadecebirka
birkaeski
eskitfek
tfekkalana
kalana
kadar
Her
ne
syleyemeyiz.
bile
kadar.
Fakat
hatal
olduunu
onlarn
kadar. Fakat onlarn bile hatal olduunu syleyemeyiz. Her ne kadartarihi
tarihi
davran
istedii
istediizaman,
zam an,Priestley
Priestleygibi
gibisonuna
sonunakadar
kadardirenmekte
direnm ektepek
pekaklc
aklcr
davran
mam
mamolan
olankurald
kuraldkiiler
kiilerbulabilirse
bulabilirsede,
de,direniin
direniinkendisinin
kendisininmantkd
mantkdyaya
dadabilimd
balad
olmaya
bilim d olm aya baladbir
birnokta
noktabulamaz.
bulam az.Olsa
Olsaolsa,
olsa,btn
btnmeslek
meslek
dndkten
dndktensonra
sonrakendisi
kendisihl
hldirenen
direnenadamn
adam nister
isteristemez
istemezbilim
bilimadam
adamolol
maktan
maktanktn
ktnsyleyebilir,
syleyebilir,o okadar.
kadar.

167
167

XIII. DEVRMLER YOLUYLA LERLEME

XIII. DEVRMLER YOLUYLA LERLEME

Geride braktmz sayfalar bilimsel gelime hakkndaki ematik betim

lememi,
byle
bir denemede
varabilecei
kadarhakkmdaki
getirdiler. ematik
Ama tambetim
an
Geride
braktm
z sayfalar
bilimselyere
gelime
birbyle
sonuca
lamyla
birAma
betimleme
bilimtam
dal
lememi,
birbalam
denemedesaylamazlar.
varabileceiEer
yere bu
kadar
getirdiler.
an
nn
evrimine
sreklibir
temelsaylamazlar.
yapy biraz olsun
ayn za
yakalayabilmise,
lamyla
sonuca zg
balam
Eer bu
betimleme bir bilim
dal
manda
soruyu zg
olmas
da ortaya
u zel
yukarda ana hatlar
nn srekli
evrimine
temelatm
yapy
birazgerekir:
olsun yakalayabilmise,
ayni
za
zilen
olsun,
dzenli
neden
ileri
olarak
de,
gidiyor
hem
szgelii,
manda
u
zel
soruyu
da
ortaya
atm
olmas
gerekir:
yukarda
ana
hatlar
i
giriim
san'atta,
siyasi kuramda
yahut felsefede
grlmeyen
lerleme
bir tarzda?
ne
zilen girimim
neden dzenli
olarak ileri
gidiyor olsun,
hem de,
szgelii,
yalnzca
den
bilim
adna
uralara
sanatta,
siyasi
kuram
da verdiimiz
yahut felsefede
grlmeyen
tarzda? lerleme
ne
sakl birbirayrcalk
olsun? Bu
sorulara
verilenbilim
en allm
yantlar
sresince
reddettiimize
den yalnzca
adna verdiim
iz denememiz
uralara sakl
bir ayrcalk
olsun? Bu
yantlar
ii, yerlerine
gre
bulunamayacan
bulunupdenem
bitirme
sorarak
sorulara
verilen baka
en allm
yantlar
em iz sresince
reddettiim
ize
gerekiyor.
miz
gre
ii, yerlerine baka yantlar bulunup bulunamayacam sorarak bitirm e
Sorunun
ksmen anlamla ilgili (semantik) olduu- sanrm hemen dikkati
miz
gerekiyor.
nizi ekmitir.
terimi byk
lde, son
derece ak olarak
'Bilim'
ilerleme
Sorunun ksm
en anlamla
ilgili (semantik)
olduu-sanrm
hemen
dikkati
alanlara
kaydeden
yerde,
durum
hibirson
ada
nizi ekmitir.
Bayrlmtr:
ilim terimibu
byk
lde,
derece
aktoplumbilimle
olarak ilerlem e
biri yaalanlara
rinin
da dierinin
bilim saylp
zerine
gerekten
kaydeden
ayrlmtr;
bu durum
hibir saylmad
yerde, ada
toplumyaplan
bilim le
tartmalarda
aklkla da
kadar gerekten
Bu tartmalarn
ko
rinin biri ya olduu
da dierinin
bilimvurulmamtr.
saylp sayimad
zerine yaplan
devir
tereddtsz
bugnolduu
saylan
utlarna,
paradigma-ncesi
tartmalarda
kadar bilim
aklkla
da alanlarn
vurulmamtr.
Bu tartmalann
ko
de rastlanabilir.
Btnbilim
lerinde
benzer
sona kadar gr
tartmalarn
utlarna,
bugn tereddtsz
saylan
alanlarnbatan
paradigma-ncesi
devir
nrdeki
terimintartm
bu ba Btn
tanrnlanmasdr.
artanbenzer
Baz
kiiler,
lerindetek
de sorunu
rastlanabilir.
alarm batan
sona
kadarrne
gr
bir bilim
in
psikolojinin
olduunu,
nk tanmlanmasdr.
tadn
u ve u zellikleri
nrdeki
tek sorunu
bu ba
artan terimin
Baz
kiiler, ne
rne
srerler.
bir bilgi daln
Dierleribir
kar
buna
bu zelliklerin
karaknk
bilim
in psikolojinin
bilim
olduunu,
u ve u f^ellikleri
tadn
ne
gereksizbuna
yapmak
yetersiz
iin
iddia ederler.
olduunu
ya dakar
ounlukla
bu
srerler.
D ierleri
karak
bu zelliklerin
bir bilgi
daln bilim
olaanst
tartmalara
ve darbu
harcanr,
kaplrlar
tutkularna
yapmak iin
gereksiz g
ya da
yetersizinsanlar
olduunu
iddia ederler.
ounlukla
dan
bakan biriolaanst
nedenini
iin bunung
anlamak
zordur.
Bu kadar
ok
tartmalara
harcanr,
insanlarolduka
tutkularna
kaplrlar
ve dar
'inbiri
bal olabilir
ey
bir tanmlama
tanmlanmasna
mi?
dan'Bilim
bakan
iin bunun nedenini
anlam
ak Salt
olduka
zordur. Bukiinin
kadar bi
ok
lim
mi?
olmadn gerekten
saptayabilir
yle ise,
neden
eyadam
B ilimolup
in tanmlanmasna
bal olabilir
mi? Salt
birEer
tanunlama
kiinin
bi
yahut
doa
konusunda
sanatlar
kayglanmyorlar?
terimin tanm
lim bilimciler
adam olup
olm adn
gerekten
saptayabilir
mi? Eer
yle ise, neden
nsan
istemezyahut
olduundan
yle
kukulanyor.
sorunun
ok daha
temelde
doaister
bilimciler
sanatlar
terimin
tanm
konusunda
kayglanmyorlar?
belki
de istemez
gerekten
ya,
insanlarsom
kendilerine
sorular sorabiliyor,
neden
u tr
nsan
ister
nun ok daha
temelde
olduundan
kukulanyor.
yle
benim
da, szgelii
bir fizikgerekten
alanm
gibi, ileriye
dalnda olduu
gidemesin?
ya, belki
de insanlar
kendilerine
u tr sorular
sorabiliyor,
neden
Teknikte,
bunu yapmasn
ne gibi deiiklikler
yahut ideolojide
yntemde
benim alanm
da, szgelii
bir fizik dalnda
olduu gibi, ileriye
gidem esin?
Ancak,
salayabilir?
bir
bunlar
tanmlama
varlacak
fikir yapm
zerinde
birliin
Teknikte, yntem de yahut ideolojide ne gibi deiiklikler bunu
asn
deildir.
den
bilimleri
eer doa
etkilenebilen
sorular
ahnasalayabilir?
Ancak,
bunlar
tanmstelik,
lam a zerinde
varlacak
bir rnek
fikir birliin
caksa,
kaygy ortadan
bir
bu sorularn yaratt
bulun
tanm
den etkilenebilen
sorular deildir.
stelik, kaldrmak
eer doa iin
bilim
leri
rnek
alna
konumlarndan
mas
topluluklarn
gemiteki
yetmez,
u andayaratt
caksa,
bu sorularn
kaygy kuku
ortadanduyan
kaldrmak
iin bir tanm
bulun
mas yetm ez, u anda konum larndan kuku duyan topluluklarn gemiteki
168
168

ve imdiki baarlar konusunda gr birliine varmalar gerekir. rnein,

ekonomistlerin
kendi alanlarnn
bazrnein,
sosyal
konumu hakknda
ve im diki baarlar
konusundabilimsel
gr birliine
varm alardier
gerekir.
Bu
bilimcilere
daha
saylabilir.
bir olgu dier
az kayg bilimsel
retici
gre ok
duymalar
ekonomistlerin
kendi
alanlarnn
konum
u hakkmda
baz sosyal
bilmeleri
midir, yok
olduunuretici
nedeni ekonomistlerin
daha iyibir
nun
bilimcilere
gre ok daha bilimin
az kaygneduymalar
olgu saylabilir.
Bu
nokta ekonominin
aslnedeni
sanun
olduu mudur?
anlatklar
neolduunu
ekonomistlerin
bilimin ne
daha iyi bilmeleri midir, yok
mantksal
anlamla (semantikle) ilgili
tersi, her ne ne
kadar
artkmudur?
saBu
aslnoktann
anlatklar
nokta ekonominin
olduu
deilse
arasndaki
bilim ve
ilerlemetersi,
ilintileri ak
kavramlarmz
etrefil
Bu de,
noktanm
mantksal
her ne kadar
artk anlamla
(semantikle)
ilgili
gerekse
gerek antik
lamamza
yardmc
boyunca,
ada
deilse de,
bilim veolabilir.
ilerlemeYzyllar
kavramlarmz
arasndaki
etrefil
ilintileri
ak
devirlerinde,
sanaf insan
ada
resim
arasnda
en
ilkolabilir.
lam amAvrupa'nn
za yardm c
Y zyllar
boyunca,
gerekabalar
antik ada
gerekse
birikime
amacnn
olan
saylrd.
gerekli
Bu
dayal
alarda
ok
sanatnn
ada A vrupann ilk devirlerinde, resim sanal insan abalar arasmda en
Pliny vegerekli
canlandrmak,
edilirdi.amacnm
etmek
kabul
Vasari
iok
gerei
birikime dayal
olantemsil
saylrd.
Buolduu
alarda
sanatmn
doann
gibi
eletirmenler ve
tarihiler
i canlandrmak,
gerei
temsil
etmekgiderek
olduu daha
kabulmkemmelce
edilirdi. Plinycanland
ve Vasari
bir dizi
kadar canland
ttn da
rlmasn
salayan, ve
perspektiften
k kontrastlarna
gibi eletirmenler
tarihiler doanm
giderek
daha mkemmelce
byk
ile kaydediyorlard.
zellikle
yenilii
bir sayg
ayn yllar,kadar
rlm asn
salayan,
perspektiften
tutun da(1)
kFakat
kontrastlarna
bir de
dizi
yllar,bir
da bilimler ile sanatlar
az ayrlkde
dier
Rnesans
yandan
ok zellikle
yenilii byk
sayg
ile kaydediyorlard.
(1) Fakatarasnda
ayn yllar,
haline
farkl kategoriler
hissedilen
sonradan
gibi,
ge
Rnesanszamanlard.
yllan, dierLeonardo
yandan da
bilimler
ile sanatlar
arasnda ok
az aynlk
dha
birinden
bir
dierine
gelebilen
len
bu
ok
kii
gidip
alanlarn
rahatlkla
hissedilen zamanlard. Leonardo gibi, sonradan farkl kategoriler haline ge
(2)alanlarn
terimi
bile 'sanat'
srekli alveri
erdikten
sonra
vard.
Hatta bubirinden
len bu
dierine sona
rahatlkla
gidip
gelebilen
duha bir
okre
kii
el sanatlar
ve heykel
teknoloji
kullanlmak
sim
iinbuolduu
vard.
(2) Hatta
sreklikadar
alveri
sona ve
erdikten
sonra iin
bile de
sanat
terimi re
Ne zaman
bukullanlmak
tayd
kide
plastik sa
dallariin
ilerlemeye
da olduu
grlyordu.
ak
sim ve
ve bu
heykel
kadar
teknoloji
ve el sanatlar
iin
ilkel
modelleri
kesin
natlar
amacn
reddedip,
tekrar
canlandrma
olarak
tayd ve bu dallar da ilerlemeye ak grlyordu. Ne zaman ki bu plastikrsa
da imdiki
almaya
baladlar,
sanat-bilim
nek
artk doal
natlar
canlandrm
a amacn
kesinsaydmz
olarak reddedip,
tekrarayrm
ilkel modelleri
r
daha
oldu. rnek
bir kez
bir nitelie
yakn
brnm
derinliine
nek alm aya
baladlar,
artk doal
saydmz
s ^ a t-balanlarn
ilim ayrm
da imdiki
bile,
teknoloji
deitirecek
bilim
ile oldu.
arasndaki
derin
derinliine olursak,
yakn birbugn
nitelie
brnm
rnek
alanlarn
bir farklar
kez daha
zorluklarn
denen
ilerleme
zelliin
iki
herhalde
ektiimiz
grmekte
deitirecek olursak, bugn bile, bilim ile teknoloji arasndaki derinher
farklar
bir ilgisi
olsa gerektir.
alanda
da grlmesiyle
grm ekte
ektiim iz ksmen
zorluklarn
herhalde
ilerlem e denen zelliin her iki
Ancak,
gibi bir eilimimiz olduunu
saymak
bilim
alanbir
alanda
da ilerleme-.olan
grlm esiyle her
ksmen
ilgisi
olsa gerektir.
getir
nmzdeki soruna
sadece
kabulAncak,
zm
etme, ilerleme-.olan
aklk
her alan bim saymakkazandrabilir,
gibi bir eilimimiz
olduunu
giriim
denemenin
teknikler
mez.
amalarla
yrtlen bir
Buetm
betimledii
kabul
e, nm zdeki
soruna
sadece ve
aklk
kazandrabilir,
zm
getir
bir sorun
ola
ilerlemenin
neden bu
kadar nemli
demez.
anlalmas,
sayldnn
Bu denemenin
betimledii
teknikler
ve amalarla
yrtlen
bir giriim
olumakta
sorudanbir
bir ok deiik
Bukadar
rak
aslndasayldnm
sorunnemli
karmzdadr.
dehala
ilerlemenin
neden bu
anlalmas,
sorun ola
Yalnz,
hari
sonuncusu
her
de
ele
ve
zorundayz.
ayr
birini
almak
dr
ayr
rak hala karmzdadr. Bu sorun aslnda bir ok deiik sorudan olumakta
ile onu
bilimsel
uygulayan
topluluk
hepsinde
zm
dr ve her
birinibyk
de ayrlde
ayr ele
alm ak faaliyet
zorundayz.
Yalnz,
sonuncusu
hari
evirebilmehakkndaki
arasnda
kurulu
grlerimizi
iliki
allm faaliyet
hepsinde
zm
byk
lde bilimsel
ile onutersine
uygulayan
topluluk
nes
mize
'bilimsel
ilerleme' hatta
olacak.iliki
balkurulu
yapabilirsek
Bunuhakkmdaki
'bilimsel
arasnda
allm
grlerimizi
tersine
evirebilmefazlaln
bu
hale
deyimleri
gereksiz
gelebilir.
nellik'
bir
Aslnda
lde
m ize bal olacak. Bunu yapabilirsek bilimsel ilerlem e hatta bilimse! bir
nes
olduubu
bile. Birhale
bilgigelebilir.
dal bilim
mi ilerlebir
iin
imdiden
grdkgereksiz
ynn
nellikdaha
deyim
leri bir lde
Aslnda
fazlaln
bilim
ilerleme
me
yapt
kaydeder,
ynn
dahayoksa
imdiden
grdk
bile.iin
Birmi
bilgi
dalsaylr?
bilim olduu iin mi ilerle
bir
neden
de,
bilim
olaan
gibi
giriimin
imdi
me kaydeder, yoksa ilerleme yapt iin mi bilimilerledii
saylr? sorusunu soralm
balayalm.
bazlarn
anmsamakla
ve ie
gl
zelliklerinden
en
imdi de, olaan bilim gibi bir giriimin neden ilerledii
sorusunu Genel
soralm
ya
tek bir
yahut daGenel
yeleri anm
paradigma
olarak,
bir bilimsel
topluluun
ve ie olgun
en gl
zelliklerinden
bazlarn
sam
akla balayalm.
bilimsel
Farkl
zerinden
alma
kndan
paradigma
olarak,ilikili
olgunbir
birdizi
bilimsel
topluluun
yeleri
tek biryaparlar.
paradigma
yahut
da ya
duincelerler.
Bu gibi olaand
ayn sorunlar
topluluklar
ok ender
kndan ilikili
bir diziolarak
paradigma
zerinden
alm a yaparlar.
Farkl bilimsel

okAn
ender
olarak Aayn
incelerler.
Bu gibi olaand
du(Sanat ve
of Representation
in the Psychology
and Illusion:
(1)topluluklar
Studysorunlar
E.H. Gombrich,
Yanlsama: Resimle Canlandrma Psikolojisi zerine Bir alma) New York, 1960, s. 11-12.
(1) E.H, G om bhch, Art and llluion; A Study in the Psychology of Representation
(Sanat
ve
(2) a. e. s. 97 ve Giorgio de Santillana "The Role of Art in the Scientific Renaissance" (Bilimsel
Yanlsama; Resimle Canlandrma Psikolojisi zerine Bir alma) New
York,
1960,
s.
11-12.
Belirleyici
Sanatn Rol) Critical Problems in the History of Science (Bilim Tarihinde
Rnesansta
(2) a.e. s. 97 ve Giorgio de Santillana The Role of Art in the Scientific Renaissance" (Bilimsel
Sorunlar) kitabnda, der. M. Clagett, Modison, Wisconsil, 1959, s. 33-65.
Rnesansta Sanatn Rol) Critical Problems in the History of Science (Bilim Tarihinde Belirleyici
Sorunlar) kitabnda, der. M. Clagett, Modison, VVsconsil, 1959, s. 33-65.

169

169

rumlarda da farkl evreler yalnzca birka ana paradigmay ortaklaa kulla

rumlarda
farkl
evreler
paradigm
ay
ortaklaa
nrlar.
Fakatdasz
olmasn,
konusu
olsun ana
bilimyalnzca
adamlarbirka
ya da
herhangi
birkulla
tek
nrlar. Fakat
sz konusu
bilim
adamlar
olsun
ya
da
olmasm,
herhangi
bir tek
topluluun
iinden
bakldnda, baarl yaratc almann sonucu gerekr
topluluun
iinden
bakldm
da, baanl
almvar
ammdr?
n sonucu
gerek:
ten,
de ilerlemedir.
trl olmasna
da yaratc
zaten olanak
rnein,
Baka
Baka trlgereklii
olmasma da
zaten olanak kendilerine
var mdr? rnein,
azten,de
nce ilerlemedir.
grdk ki, sanatlar
canlandrmay
ama
az nce grdk
sanatlar
gereklii
ay kaydettikleri,
kendilerine ama
srece,ki,
edindikleri
hem
hem canlandrm
de tarihilerin
eletirmenlerin,
g
edindikleri
srece,
eletirmenlerin,
hem de tarihilerin
kaydettikleri,
g
olanhem
rnrde
bir topluluun
birleik
ilerlemelerdi.
Dier ya
gerekletirdii
rnrde
birleik
gerekletirdii
ilerlemelerdi.
ya
ratc
retiyi
alanlarda
ilerleme grlmektedir.
da olan
tr topluluun
ayn bir
teolog
gelitirenDier
alanlarda
da kurallarn
ayn tr ilerleme
retiyi
teolog
da Kant'c
ahlak
yaratc
bu gelitiren
felsefeci ilerlemeye,
yalnzca kendi
ileyengrlmektedir.
ya da K antc
ahlak
kurallarm
ileyen
felsefeci
ilerlemeye,
bu yalnzca
kendi
noktasn
de olsa
balang
paylaan
lannki
bir katkda
ilerlemeye,
bulunmak
balang
paylaanlannki
de
olsa
ilerlemeye,
bii'
katkda
bulunmak
tadr.
Genelnoktasn
olarak, kendisi
yaratc bir baar olduu halde ayn zamanda
tadr. G enel
olarak,
kendisi
yaratc
bir baar
olduu
halde
aynokul
zam ka
anda
topluluun
olmayan
bir eseri
ortak
katks
yaratc
baarsna
hibir
topluluun
ortak
katks
olmayanolmayan
bir eserialanlarn
hibir yaratc
okul
ka
bul
de bilimsel
ilerleme
etmez. Eer
kii gibi biz
yap
okbaarsna
bul etmez.
Eer ok kii
gibinedeni
biz de tek
bilimsel
olmayan ilerleme
alanlarmyapamamas
ilerleme yap
tek okullarn
tndan
kukuluysak,
bunun
tndan
kukuluysak,
nedenitemelini
tek tek srekli
okullarn
ilerlem e rakip
yapamamas
deil,
tersine
her zaman bunun
birbirlerinin
okul
sorgulayan
deil,
tersine her zam
an birbirlerinin
srekli
sorgulayan
rakip okul
larn
felsefenin
Dolaysyla,
rneintemelini
bulunmasdr.
ilerleme yapmad
hibir
larn
bulunmasdr.
Dolaysyla,
rnein
felsefenin
hibir ilerleme
yapm ad
hl, szgelii,
n
Aristoculuun
alannda
kantlamaya
kii, felsefe
alai
n kantlam
aya alah kii,
felsefe
alannda hl,
Aristoculuun
grldn
ilerleme Aristoculuun
yapmadn
ama
hibirszgelii,
vurgulayabilir,
grldn vurgulayabilir, ama Aristoculuun hibir ilerleme yapmadm
syleyemez.
syleyemez.
Ne var ki, ilerleme konusundaki bu kukular bilimlerde de bagsterir.
Neokullarn
var ki, ilerlem
e konusundaki
bu kukular
bilimher
lerde
bagsterir.
devirlerde
bir de
kendi
okulun
paradigma-ncesi
Rakip
oald
Rakip
okullarn
oald
paradigma-ncesi
devirlerde
her
bir
okulun
Biinden baklmadka ilerleme belirtisi bulmak olduka gtr. kinci kendi
iinden
baklm adka
ilerlem
e belirtisi
bulmak
olduka
kincitop
B
lm'de
bilim
bireylerin
bu devir,
fakatgtr.
anlattmz
yaptklar
abalarnn
lmsonucunun
de anlattunz
bu devir,
bireylerin
yaptklar fakat
top
lam
bildiimiz
bilimebilim
bir abalarnn
devirdir. Ayn
pek benzemedii
ekliyle
lam sonucunun
bildiim iz ekliyle
bilime
pek ilkeleri
benzemedii
bir sorguland
devirdir. Ayn
devrim dnemlerinde
daimin
yeniden
bir bilim
ekilde,
ekilde, devrim
dnem
lerinde
bir
bilim
daimin
ilkeleri
yeniden
sorguland
bir
da
zamanlar,
kabul
edilmesi
halinde
dierinin
kart paradigmalardan
ya
zamanlar,
kart paradigm
alardan bir
ya da dierinin
kabul herkesi
edilm esikaplar.
halinde
devaml
ilerlemenin
dahi tehlikeye
girebilecei
kukular
devam'culuu
l ilerlem
enin dahi tehlikeye
girebilecei
u k u labaz
n herkesi
Newton
bu grn
maddenin kzne
reddedenler,
glerkaplar.
gr
N ewyznden
tonculuu
reddedenler,
bu grn
maddenin
znSedneceini
baz glersy
gr
(Orta aa)
mesi
tekrar Karanlk
bilimin
alara
mesi yznden
bilimin
tekrar Karanlk
aa) dneceini'elesy
ise, laboratuvardaki
lyorlard.
kanlar(Orta
Lavoisier
'in kimyasna
karalara
lyorlard.
L a v o isie
rin kimilkeleri
yasna kar
kanlarsalt
ise,birlaboratuvardaki
ele
kimyasal
isime snanlarn,
reddetmekle
ment'leri
alkoyarak
mentleri kimyasal
alkoyarak
kimyasal ilkeleri
reddetmekle
salt bir
isime smanlarm,
olacaklar
da reddetmi
dncesindeydiler.
baarlm
aklamalar
baanim

kimyasal
aklamalar
da
reddetmi
olacaklar
dncesindeydiler.
Einstein, Bohr ve dierlerinin, Kuantum mekaniinde egemen olan olaslk
Einstein, kar
Bohr klarnda
ve dierlerinin,
Kuantum
mekaniinde
olan
olaslk
yorumlara
dille
fakat daha egemen
ifade
da buna
benzer
ll bir
yorumlara
karetkili
klarm
dabenzemektedir.
da buna benzerKsacas,
fakat daha
ll yalnzca
bir dille ola
ifade
edilen
bir tutum
ilerleme
olmua
edilen
birdnemleri
tutum etkili
olmua tartmasz
benzemektedir.
Ksacas, ilerleme
yalnzca
ola
emin olarak
bilim
varlk
an
srasnda
ve kendinden
an bilim dnem leri
srasnda
tartm asz de
ve bilimsel
kendinden
em
in
olarak
varlk
byle dnemlerde
Fakat
gsterebilmektedir.
topluluun, alma
gsterebilmektedir.
dnemlerde
de bilimselBu
topluluun,
rnn bakaFakat
grmesi
durumda, almazaten olanakszdr.
olaan
larnn
gzlebyle
larmn
rnnilerleme
baka gzle
grmesi
zaten olanakszdr.
Bugren
durumda,
bilim
ksmen onu
asndan,
ara
gzdeolaan
zmn
sorununun
bilim
asmdan, ilerlem
e sorununun
ksmalanlardaki
en onu gren
gzde ara
aslmda dier
ilerlemezmn
mak
gerekmektedir.
Bilimsel
ilerlemeden
gerekmektedir.
Bilim
sel birbirinin
ilerleme asimda
dierve
alanlardaki
ilerlemeden
kstaslarn
olarak
sorgula
farkl deildir,
fakat
trmak
amalarn
trrakip
olarak
farkl her
deildir,
birbirininiin,
amalarn
ve kstaslarm
sorgula
olaan-bilimsel
topluluklarn
okullar
bulunmad
zamanfakat
yan
yan rakip okullar
zaman
bulunmad
olaan-bilim
sel topluluklarn
Ancak
bu, zmn
olmaktadr.iin,
kolay
daha
sadece bir
grmekher
ilerlemesini
ilerlem esini
grm
daha kolay
olmaktadr.
Ancakrnein,
bu, zm
n sadece
bir
da deildir.
eneknemli
daha
ksmdr,
stelik
olan ksm
nce de
ksm dr, stelik
en nem
olan ksm da
deildir.
rnein,
daha
nce de
edilmesi,
kabul
bilimsel
bir liparadigmann
kaydettiimiz
topluluu
gibi, ortak
kaydettiimiz
gibi,srekli
ortak bir
paradigmann
edilmesi, bilimsel
zorunluluundan
bir keztopluluu
kurtar
gzden
balang
ilkelerini
geirmek kabul
balang
ilkelerini
zomnIuluundan
bir kez kurtar
kendilerini ilgilendiren
yelerigzden
sonra,
gdikkatlerini
dktan
btn geirmek
topluluksrekli
dktan sonra, topluluk yeleri btn dikkatlerini kendilerini ilgilendiren g
170
170

rnglerin en ince ve kapal kalm taraflar zerinde toplayabilecek duruma

rnglerin
en ince tm
ve kapal
kalmyeni
taraflar
zerinde
toplayabileceketkinli
dumma
sorunlarn
gelirler.
zmlemedeki
Bu gelime
topluluun
gelirler.
Bu
gelime
tm
topluluun
yeni
sorunlarm
zmlemedeki
etkinli
ini ve ilerliini ister istemez arttrr. Bilimsel meslek yaantsnn dier
ini vedeilerliini
ister
istem
ez
arttrr.
Bilim
sel
meslek
yaantsnn
dier
bu kendine
ynleri
ilerlii
glendirir.
bsbtn
zg
ynleri
de bu kendine
zg
ilerlii
bsbtn
glendirir.
Bu olgulardan
bazlar,
lgn
topluluklarnn
gnlk yaama ve bi
bilim
Bu olgulardan
bazlar,
olgun baka
bilim topluluklarnn
gnlk
yaama
yerde grlmeyen
sorunlarna
lim dndaki
evrenin
kapalveolbi
lde
lim
dndaki
evrenin
sorunlarma
baka
yerde
grlmeyen
lde
malarnn sonulardr. Tabii bu kapallk hi bir zaman tam deildir,kapal
sznolm
alannm
sonulardr.
Tabii
bu
kapallk
hi
bir
zaman
tam
deildir,
ettiimiz bir derece sorunudur. Gene de, bireysel yaratcln yalnzca szn
mes
ettiim
iz bir
derece sorunudur.
Genetarafndan
de, bireysel
yalmzca mes
bu yaratcln
lein
dier
yelerine
sunulup, onlar
lde deerlendirildii
leinbir
dier
yelerine
sunulp,
onlar tarafndan
bu lde
En anlalmaz
meslek
baka
airdeerlendirildii
ya da en soyut
topluluu
dnemiyoruz.
baka
bir
meslek
topluluu
dnemiyoruz.
En
anlalmaz
ya da en soyut
teolog bile yaratc almasnn dier insanlarn beenisineair
bi
ulamasna,
teolog
bile yaratc
alm
asnm
dier
insanlarn
beenisine
ulamasna,
edilmeye
olarak takdir
nem
genel
daha ok
adamndan
verir,
lim
ondan dabi
nem bu
verir,
genel
olarak
takdir edilmeye
ondan da
az adammdan
farkn
halim
bile.ok
Aradaki
gerek duysadaha
sonu
nemi byktr.
asndan
ha azadam,
gerek srf
duysa
bile.inan
Aradaki
bu farkn paylaan,
sonu asndan
nemi byktr.
yalnz meslektalarn
ve deerlerini
kendi
Bilim
Bilim
adam,
srf kendi
inan
Ve deerlerini
paylaan,
meslektalannbir evreye
tek biryalnz
dizi kstas
veya de
dnk
dan
alt iin,
olarak
oluan
danrahatlkla
oluan birvarsayabilir.
evreye dnk
olarak
alt iin,
tekokulun
bir dizine
kstas
veya de
ya da
bir topluluun
Baka
dnd
eri
rahatlkla
Baka
bir topluluun
ya da okulun
ne dnd
bir bakasna
bir sorunu halledip
gerekmedii
vermesivarsayabilir.
nem
ge
neeri
iin de,
ne nem
iin de, bir kyasla
sorunu ok
halledip
bakasma
ge
dahabir
olur. Daha
bir ortamda alanlara
mesi,
hzl
daha vermesi
oksesligerekmedii
mesi,
daha
oksesli
bir
ortamda
alanlara
kyasla
ok
daha
hzl
olur.
Daha
da nemlisi, bilimsel topluluun topluma biraz kapal olmas bilim yapan bi
da nemlisi,
bilimsel inanmas
topluluun
topluma
kapalsahip
olmas
bilimsorunlar
yapan bi
olduu
yeterli biraz
nedenlere
reyin,
iin
zebileceine
reyin, tm
zebileceine
inanm as iin yeterli
nedenlere
sahip olduu birok
sorunlar
dikkatini toplayabilmesine
olanak
zerine
salar. Mhendisleri,
zerine ve
tmou
dikkatini
toplayabilm
esine adam
olanaksorunlarn,
salar. Mhendisleri,
birok
tersine, bilim
doktorun
salt acil zme
teologun
doktorun
ve
ou
teologun
tersine,
bilim
adam
sorunlarm,
salt
acil
zme
tr
bulunabileceine
ne
olduu
yarayacak
fazla
gerek
aralarn
iin, zme
olduu
iin, zme
ne tr aralarn
bulunabileceine
fazla
Bu bakmdan
doa bilimcileri
ayrlmadan
zorunda deildir.
cagerek
zaman
semekyarayacak
zaman ayrlmadanarasndaki
semek zorunda
deildir. Bu
bakmdan
doa bilimcileri
rnein
ztlk gerekten
reticidir.
toplum
ilecatoplumbilimcileri
ile toplum bilim
cileri arasmdaki
ztlksetikleri
gerektenkonular
reticidir.
rnein
-szgelii
bilimcilerinin,
rktoplum
sorunu olarak
ayr
aratrma
bilimcilerinin,
olarak
setikleri
konular
-szgelii
rk ayngibida iletmesorunu
o konularda
bir zme
zincirinin
etkenleri
etkileri yaaratrma
mnn
mnm etkileri
ya danemi
iletmeasndan
zincirininsavunmak
etkenleri gib
i- doa
o konularda
bir zme
gibi,
hi
bilimcilerde
toplumsa
varmann
varm ann toplum
sa nemi
savunmvardr,
ak gibi,budoa
bilimcilerde
hi
hangi ke
durumda
bir eilimleri,
da zorunluluklar
ya asndan
grlmeyen
grlmeyen
biroranda
eilimleri,
da zorunluluklar vardn.
buetmek
dummda
hangi ke
tahmin
zor deildir
daha hzl
sorunyazmleyebileceini
simin
simin daha hzl oranda sorun zmleyebileceini tahmin etmek zor deildir
sanrz.
sanrz.
Geni toplum evresine kapalln etkileri, profesyonel bilimsel toplulu
Genibir
toplum
evresine
kapalln
etkileri, profesyonel
Bu zellik,bilimsel
daha da younlar.
raklktoplulu
eiti
yznden
zellii
un dier
un dier
bir zellii
daha ve
da yazn
younlar.
Bu zellik,uygulayclar
raklk eiti
gibi alanlardaki
Mzik,yznden
grafik sanatlar
yapsdr.
minin
minin
yapsdr. Mzellikle
zik, grafik
sanatlar ve yazneserlerini
gibi alanlardaki
eitim ya
grerekuygulayclar
de gemitekilerin
dier
sanatlarn,
dier zgn
sm atlarn,
zellikle
de gem
itekilerin
eserlerini
grerek eitim
ya
deerlendirmeler
el kitaplar
ya da
hakkndaki
yaptlar
dnda
parlar.
parlar.
zgn yaptlar
kitaplar
ya Tarih,
da deerlendirmeler
dmda
felsefe ve toplumbi
yhnzcahakkmdaki
nemi
vardr.
ikincil bir el
ders
kitaplarnn
ders
kitaplannm
ikincilyazn
bir nemi
felsefe
veFakat
toplumbi
dahavardr.
bu
bykTarih,
ise, ykinzca
bir nem
ders metinleri
dallarnda
tar.
lim
lim dallarm
da ise, dersbalang
metinleriderslerinde
yazn daha
byk
bir nem tar.
Fakat
kobu
zgn
kaynaklardan
bile niversite
oluan
dallarda
dallarda
bile dzeni
niversite
balang
derslerinde
zgn kaynaklardan
oluange
ko
gerek
saylan yaptlar
alann "klasikleri"
uygulanr,
bir okuma
ut
utuygulayclarnn
bir okuma dzeni birbirleri
uygulanr,iin
gerek
alanm klasikleri
saylan bildirileri
yaptlar ge
yazdklar
ada aratrma
rek
rek uygulayclarnn
iin yazdklar
aratrma
bildirileri
renci
birinde ada
eitim gren
gele
dallarn herhangi
Sonu olarak bubirbirleri
okunur.
okunur.mesleinin
Sonu olarak
bu dallann
herhangi
gren renci
gele
tarafndan
zamanbirinde
zmlenmesine
yeleri
all
iinde eitim
cekteki
cekteki
mesleinin
tarafm
dan zaman
iindeuyarlm
zmlenmesine
all
da
olur. Daha
srekli
konusunda
eitlilii
zenginyeleri
sorunlarn
m
m sorunlarn
eitlilii
konusunda
uyarlm
olur.bada
Daha da
birbiriyle
bu sorunlarla
ilgilisrekli
bulunmu,
renci zengin
karsnda
nemlisi
nem lisi
renci
karsm
da ve
bu bunlar
sorunlarla
bulunmu,
bada
deerlendirmek
kendisi birbiriyle
tahlilde
sonilgili
grr
rakip
zmler
mayan
mayan rakip zm ler grr ve bunlar son tahlilde kendisi deerlendirmek
zorundadr.
zorundadr.
171
171

Bu durumu hi deilse ada doa bilimlerinin koullaryla kyaslaya

Bu alanlardaki
durumu hirenci,
deilse niversite
ada doa
bilimlerinin
lm. bu
drdn
eitimin koullaryla
sonras
nc ya dakyaslaya
bu alanlardaki
niversite
sonras
eitimin
ncbilimsel
ya da drdn
ylna
clm.
kadar, esasrenci,
ders
olarak ders kitaplarna baldr. Birok
c ylna kadar,
esas okul
olarak
ders kitaplarna
irok bilimiin
sel ya
ders
yksek
programndaki
bile,baldr.
zellikleBrenciler
rencisinden
programyaptlar
ndaki yksek
okul
rencisinden
bile,yazlar
zellikle
renciler
iin ya
zlmam
okumas
yahut
monografiler
Aratrma
istenmez.
zlmam
yaptlar
okum as
istenmez.
Aratrma
yazlar en
yahut
onografiler
bu tr ek
okumalarn
iin
devler
de genellikle
ilerimdzeydeki
verildii
iinmetinleriyle
bu tr ek okum
verildii
devler
de
genellikle
en
ileri
ve oalarn
ders
da yalnzca
eldeki
ders kitaplarnn braktdzeydeki
yerden
ders medenleriyle
etinlefiyle snrl
ve o da
yalnzca
eldeki
ders kitaplarnn
brakt
yerden
devam
Bilim
adamnn
en
eitiminde aa
tutulur.
yukar
devam
edenleriyle
snrl
tutulur.sistematik
Bilim adamnm
aammkn
yukar en
kadar ders
olarak,eitiminde
son
aamalara
eitim yaznn
kitaplar
son yaratc
aamalara
kadar ders
kitaplartercih
sistematik
olarak, eitim
yazmm
mmkn
klan
bilimsel
edilmektedir.
olduklar
almalara
Benimsemi
yaratc
bilimsel almalara
tercih
edilmektedir.
Benimsemi
olduklar
veklan
bu eitim
yntemini
duyduklar
gven gz nne
oluturan paradigmaya
ve bu eitim
ini oluturan
paradigmaya
duyduklar
gvenAlt
gztaraf,
nne
alnrsa,
bilim adam,
ok azyntem
isteyecektir.
deitirmek
bu durumu
ok az bilim
bu durumu
deitirmek
isteyecektir.
Alt taraf,
nedenadam,
Newton'un,
fizik rencisi
biralnrsa,
Einstein
'in yahut SchrdinFaraday'n,
bir fizik
rencisi
neden NBu
ew yaptlar
tpnun, Faradaym,
Einsteinn
yahut
rensin?
yaptlarn
hakknda bilmesi
ger'in
gereken
herSchrdiney ok
gerin
yaptlarm
rensin?
Bu
yaptlar
hakknda
bilmesi
gereken
ok
ve
daha
kesin
bir
en
zl, daha
deey
son yenilikleriher
ekilde,
iine
sistematik
daha
daha kesin
sistem atik bu
bir eserleri
ekilde, okumak
en son yenilikleri
iine
hazrve
alan
zahmetine de
neden
verilmiken,
zl,
be kitapta
alan be kitapta hazr verilm iken, bu eserleri okum ak zahm etine neden
katlansn?
katlansm?
Bu tr eitimin srasnda vardrld ar lleri savunmak istememekle
Bu tr
srasnda
vardu-ld
am
lleri
savunmak
istememekle
ne kadar
birlikte,
bu eitimin
etkili
olduunu
de
genelde
grmezlikten
uygulamann
birlikte, buBuuygulam
annbiraz
genelde
ne kat
kadar
olduunu
grm
ezlikten
muhakkak
hem de
dar ve
tm
eitimdir,
biretkili
gelemeyiz.
benzerde
gelemeyiz.
Bukuralc
m uhakkak
biraz dar
ve katdaha
bir eitimdir,
hem
de tm
benzer
lerinden
fazla. Fakat
bilim
dnda-belki
teolojinin
adam
bu
lerinden
-belki-bilimsel
kuralc teolojinin
dndadaha fazla. tanmlad
Fakat bilim gelenek
adam bu
ders kitaplarnn
yoldan,
olaan
alma iin
yoldan, olaan
-bilim
sel alm
iin ders
kitaplarnn
lad
gelenek
bulmaca
hemen
eksiksiztanm
kapsamnda
iinahemen
zmek
hazrlan
biimde
kapsam
bulm
aca zm
ek iinda,
hemen
biimnemli
de hazrlan
Dahas,
olur. nda
bir konuda
bilim yoluyla
yani hemen
olaan eksiksiz
bu
m
baka
m olur. yaratlmas
Dahas, baka
bir konuda
da, iyi
yani
yoluyla
butemel bilim
konusunda,
nalmlarn
kazanr.
Tabii nemli
birolaan
gayet
ki bu bu
nalmlarm
yaratlmas bagsterdii
konusunda, gayet
iyi bir
temel
kazanr.kendisini
Tabii ki bu
bu
kendiliinden
nalmlar
bilim
adamnn
zaman
ayn
nalm hazrlkl
lar kendiliinden
zaman bilim
adam nn
ayn
bunalmlar,
bulmas bagsterdii
az kat olan
lde
olanakszdr. Uzayan
dahakendisini
lde
hazrlkl bulmas
Uzayan fakat
bunalmlar,
daha
az kat
olan
eitim
belkioleuakszdr.
bilimsel
uygulamalarna
eitim
kolay
yansyabilmektedir,
eitim
uygulam
alarmakefedecek
belki yansyabilmektedrr,
fakatretmek
bilimseliin
eitim
kolay
lkla
yeni
dzeyde insanlar
yaklamlar
gereken
lkla yenisahip
yaklam
lar kefedecek
dzeyde
retm ek
iinile
gereken
bir paradigma
Ancak, gerekten
zelliklere
orta
deildir.
aday
yeniinsanlar
sahip deildir.
Ancak,-ki
gerekten
yeni bir
ile orta
yaparadigma
bu genellikle
olduu srece
kan kimseler
gen ya daaday
konusunda
yazelliklere
ya kan
kim seler
olduu
srece
-k i bu genellikle
ya gen
ya dasorumlulu
konusunda
biri olurkatlk
yeni
uranlan
bireyin
yznden
kayp yalnzca
yeni
biri
olu
rkatlk
yznden
uranlan
kayp
yalnzca
bireyin
sorum
en
girer.
bi
Dn iin az bir kuan deimesi gerekiyorsa, bir yanda lulu
una
una katlk
girer. Dn
en az
bir kuam
deimesi
bir dierine
yanda bi
birgerekiyorsa,
yanda
gerektirdike
reysel
ile briin
paradigmadan
koullar
reysel katlk
ile br
yanda koullar
gerektirdike
paradigmadan
kolay
dahabir
geebilen
badaabilmeleri
evresinin
bir bilim
bu ka
olur. Hele dierine
geebilen
bir topluluk
bilim evresinin
badaabilmeleri
kolay duyarl
olur. Hele
ka
tln
aksadndaha
gsteren
kendisi
iin bir eylerin
bir bu
gs
tln
kendisi
topluluk
iin
bir
eylerin
aksadn
gsteren
duyarl
bir
gs
daha
da
tutumun
iki
ilevi
farkl
badamas
terge
gryorsa,
kolaylar.
terge
ilevikigryorsa,
ikievre,
farklparadigmann
tutumun badamas
daha da kolaylau.
Demek
olaan koullarda
bilimsel bir
tanmlad
Demek
ki sorunlar
bilimsel bir
evre, iin
paradigmann
koullarda
tanmlad
etkin bir
son dereceolaan
yahut
bulmaca
zmek
aratr. Bu
koul
bulmaca
yahut sorunlar
iin son de
derece
etkin birbaka
aratr.
koul
ilerlemeden
sorunlarzmek
sz konusu
larda
birBu
sonucu
zmlemenin
larda sz
konusu
sorunlar
lem enin
de Ancak,
ilerlemeden
baka
bir sonucu
her eyzm
yolunda
kadar
kadarn
Buraya
olamaz.
saylr.
iin bu
gr
olamaz.
Burayailerleme
kadar her
ey yolunda
saylr.
bu kadarn gr
mek,
bilimlerde
birAncak,
yalnzca
aydnlatmaktadr.
yzniin
sorununun
mek,
bilim zerinde
lerde ilerlem
e daha
sorununun
bir yznbilim
aydnlatm
aktadr.
nedenle,
bir de olaanst
biraz
elde
Bu
yoluyla
durup,yalnzca
Bu nedenle,
zerinde
biraz daha
durup,ayn
bir de
olaanst
yoluyla
elde
lerleme
zamanda
ilerlemeyi
evrensel
niinbilim
soruturalm.
edilen
olarak
edilen
ilerlem
eyi soruturalm.
lerleme
ayn Devrimin
zamanda niin
olarak
ne sonular
yan sra
devrimlerin
bilimsel
gzksn?
bakaevrensel
hep
hep bilimsel
devrim lerin
yandaha
sra ok
gzksn?
Devrimin baka
ne sonular
bir kez
olabilecei
Devrimler
sorusundan
ey renebiliriz.
kart
olabilecei
sorusundan
bir kez
daha ok Bu
eydurumda
renebiliriz.
Devrim
ler kart
kazanan
tam zaferiyle
kesimin,
birinin
zasonulanr.
saflardan
saflardan birinin tam zaferiyle sonulanr. Bu durumda kazanan kesimin, za
172
172

fer sonucunu ilerleme olarak nitelememesi de zaten dnlemez. Bunu yap

ve hasmn
mak,
yanlgy ilerleme
haklln
baka bir ey Bunu
deildir.
kabul etmekten
fer sonucunu
olarak
nitelememesi
de zaten dnlemez.
yap
ilerleme
sonucunun
kesim
deilse
kazanan
Hi
devrim
mak,
yanlgy
ve hasm
n iin,
hakllm
kabul
etm ekten
baka olmas
bir eygerekir
deildir.
veHi
kendiiin,
da,kesim
gelecekteki ilerleme
yelerineolmas
vardklar
tari
gemigerekir
evrelerinin
deiH e konum
kazanan
devrim sonucunun
hive
buvardklar
Blm'de
On Birinci
son evrelerinin
ekilde gstermek
derece elverilidir.
konum da,iin
kendi
gelecekteki
yelerine
gemibu
tari
ne gibi
tekniklerle
nun
sonra
nce de
baarldn
betimledikten
profesyo
hi bu
ekilde
gstermek
iin son derece
elverilidir.
Onaz
Birinci
Blmde
bu
bilimsel
nel
ilintili birsonra
bununla
dein
zelliine
tekrar
ok yakndan
nun
ne gibiyaamn
tekniklerle
baarldm
betimledikten
az nce
de profesyo
dik.
topluluk,bununla
bir paradigmay
reddederken
onunla
gemi ok
birlikte
nel Bilimsel
bilimsel yaamn
yakmdan ilintili
bir zelliine
tekrar
dein
makalelerin
paradigmay
de ounu, artk
kitapbirveparadigm
bilimsel
dik. Bilim selkapsam
topluluk,olan
gemi
ay reddederken
onunla
birlikte
deer
Bilimsel eitim,
dikkate
bir kitap
kenara
sanatartk
mzelerine
paradigm
aysaymayarak,
kapsam olan
veiter.
m akalelerin
de ounu,
bilimsel
da klasik
bir miras
yadikkate
ktphanelerine
edeerde
saklamaz
bunun
yapt
deer
saymayarak,
bir kenara
iter. Bilimsel
eitim,
sanat ve
mzelerine
bazan
adamnn alt
sonucunda
bilim
alann gemiini
ya da klasik
yapt
ktphanelerine
edeerde
bir miras alglay
saklamaz bir
ve hayli
bunun
alanlarn uygulayclarna
adamnn,alt
dier yaratc
arptmaya
sonucundaurar.
bazan Bilim
bilim adamnm
alanm gemiini
alglay bir hayli
dorualanlarn
konumuna
dz bir
kyasla,
halindeuygulayclarna
bugnk
varm olarak
arptmgemii
aya urar.
Bilim adam
nn, dier
yaratc
Ksacas,
eilimi
gemii
ilerleme
olarak
fazladr. konum
grme
a
grr.olarak
kyasla,
gemdaha
ii bugnk
unabudz
bir doru
halinde
varm
de yoktur.
srece baka
seenei
lma
grmalannda
e eilim kald
i daha fazladr.
Ksacas,
bu gemii
ilerleme olarak grr. a
bir bilimsel
toplulukdeyesinin,
gelimi
Bu saptamalar,
lma
alannda kald
srece
baka seenei
yoktur. Orwell'in 1984 ki
yenidenyesmin,
bir tarihin
yazdklar
tabndaki
kurki
glerintopluluk
tipik kii gibi,
'bataki'
Bu saptamalar,
gelimi
bir bilimsel
OtAveUin
1984
tamamyla
benzetme
olduutipik
yaratabilir.
yersiz de
izlenimini
ban
tabndaki
kii gibi,
batakiAslmda
glerinbu
yeniden
yazdklar
bir tarihin
kur
devrimlerde
da sz konusudur
kayplartamamyla
saylamaz.
Bilimsel
kazanlar
ban olduu
izlenimmi
yaratabilir.
Asimdakadar
bu benzetme
yersiz de
ksmi birkadar
krlkleri
olduu
sylenebilir.
vesaylamaz.
bilim adamlarnn
kar
Bilim selkayplara
devrim lerde
kazanlar
kayplar
da sz
konusudur
(3)
devrim
yoluyla
yaplan
hibir
akla
ilerleme
veDier
bilim taraftan,
adamlarnm
kayplara
kar
ksmikonusunda
bir krllderi
olduu
sylenebilir.
da olanak
Aksi halde,
bilimlerde
bu noktada
yokur.
mann
(3) Dier
taraftan,durmasna
devrim yoluyla
ilerlem
e konusunda
yaplan
hibirgl
akla
byle
daima
bir tanmla
gibi birdasonu
nn
olduu
kartlabilir.
mann
bu hakl
noktada
durmasna
olanak
yokur. AksiGeri
halde,
bilimlerde
glsrecin
sz konusu
tamamyla
yalnz
ve
ma
gene
yanlgibi
saylmaz,
nn
daima
hakl olduu
bir sonu
kartlabilir.
Geri
byledoasn
bir tanmla
'ninsrecin
gzdenve
seimi
niteliini
paradigmalar
yaplansaylm
ma gene tamarasnda
am yla yanl
az,belirleyen
yalnz szotorite
konusu
doasn
yalnzcagzden
paradigma
oto
yargc,
kouluyla.
tartmalarnn
karmamak
paradigmalar
arasnda Eer
yaplan
seimi belirleyen
otoritenin
niteliini
olsayd, tartmalarn
bir otorite
zellikle
meslek
hem deak
sonucu ge
rite,
karmam
kouluyla.
Eerd
paradigma
tartmalarmn
yargc, yalnzca
oto
bir devrim
saltge
bunad
fakat
Bilimin
devrim
nerite,
bilimsel
hem olabilirdi,
de zellikle
meslek
bir otorite
olsayd,denemezdi.
tartmalarm
sonucu
zg bir
kendineBilimin
gcn
bir hayli
paradigma
var
yapacak
ne olmas
devrimbile,
olabilirdi,
fakatseimi,
buna bilim
sel bir
devrim
denemezdi.
salt
gelibir
vezg
yaamas
baldr.
olmasna
topluluun
Bilimin
verilmiseim
var olmasyelerine
bile, paradigma
i yapacak
gcn
bir hayli
kendine
ise,vesan
zg' olmas
mesi
ne derece
iin bu topluluun
topluluun
yelerine verilmi
olm'kendine
asm a baldr.
Bilimingerektii
yaamas
geli
da gcnn
denetiminin
bilimselnegiriim
insanln
tmiin
rm
mesi
bu topluluun
derecezerindeki
kendine zg
olmasyagerektii
ise, zasan
kaytlardenetiminin
Hakknda
tarihsel
bulunan her
yflyla
llebilir.bilimsel
rm tm insanhm
giriim
zerindeki
yauygarln
da gcnnbir
za
vs.her
olduunu
yasalar
siyasi dzeni,
grb
dini, bir tarihsel
teknolojisi,
bir sanat, bir
yflyla llebilir.
Hakknda
kaytlar
bulunan
uygarln
sa
eit bilegr
bugnn
Birokbir
yoruz.
gelime dzeyine
uygarlk
teknolojisi,
sanat, bu
birynlerden
dini, bir siyasi
dzeni,.yasalar
vs. olduunu
uygarlklarda
Yunanistan'dan
kaynaklanan
Fakat yalnzca
ylabilir.
yoruz. Birok
uygarlk Helenik
bu ynlerden
bugnn gelime
dzeyine
eit bile sa
bilgi
Bilimsel
bir aba buluyoruz.
denebilecek
olsa bilim
dzeyde
temel
ylabilir.
Fakatdeyalnzca
Helenik
Yunanistandan
kaynaklanan
uygarlklarda
drt denebilecek
ise,olsa
Baka
rn olmutur.
sonbilim
yz ylda Avrupa'nn
ksmde
byk
nin
temel
dzeyde
bir aba buluyoruz.
Bilimsel
bilgi
o son derece
kaynakland
yerde,ksm
zaman
hibir
hibir
nin byk
ise,
son bilimsel
drt yz retkenliin
ylda A vrupann
rn olmutur.
Baka
zg topluluklar
yaatlamamtr.
kendine
hibir yerde,
hibir zaman
bilim sel retkenliin kaynakland o son derece
zellikleri nelerdir? Konu haliyle ok daha ge
en temel
Bu topluluklarn
kendine
zg topluluklar
yaatlamamtr.
akge
sonradan
dzeltilmeye
alanda yalnzca
gerektiriyor.
ni bir
Buinceleme
topluluklarn
en temelBu
zellikleri
nelerdir?
Konu haliyle
ok daha
birtarihileri
inceleme
gerektiriyor.
Buzaman
alanda
yalnzca
ak
bir biimdedzeltilmeye
arpcsonradan
karlarlar. Bilim
zellikle
'krlk'le ou
bu tr
(3)ni
Bilim
snflarnda ders verdikleri renciler arasndan genellikle en verimli olan grup, bilimlerden
tarihi
(3) Bilim tarihileri bu tr krlk'le ou zaman zellikle arpc bir biimde karlarlar. Bilim
rencilerdir. Fakat bu grup ayn zamanda da, balangta en ok glk karandr,
gelen
tarihi snflarnda ders verdikleri renciler arasndan genellikle en verimli olan grup, bilimlerden
bilim rencileri 'doru yantlar' bildikleri iin, eski bir bilim daln kendi gr asndan
nk
gelen rencilerdir. Fakat bu grup ayn zam anda da, balangta en ok glk karandr,
incelemelerini salamak son derece g bir itir.
nk bilim rencileri doru yantlar bildikleri iin, eski bir bilim daln kendi gr asndan
incelemelerini salamak son derece g bir itir.

173
173

lacak baz genellemeler yapabiliriz. Bununla beraber, profesyonel bir bilacak

baz genellem
eler yapabiliriz.
Bununla
profesyonel
bidek
imdiyebir
yesi olabilmek
baz beraber,
nkoullarn
evrenin
iin istenen
msel
msel evrenin
yesi
olabilm
ek iin
istenen
nkoullarn
imhakkndiye dek
doann
gerek.
rnein
olmalar
bilim
adambaz
davranlar
aklanm
klanm
gerek.
rnein
bilim adam
doanm
hakkmolarak,davranlar
doaya duyduu
aki
sorunlarolmalar
olmaldr.
Buna ek
zmeye
ynelmi
aki
sorunlar
zmeye
ynelmi
olmaldr.
Buna
ek
olarak,
doaya
duyduu
gi ne kadar geni kapsaml olursa olsun, ele ald sorunlar ayrntya inmeline kadar
geniyeterli
kapsaml
olursazmler
olsun, elekiisel
aldolmaktan
sorunlar ayrntya
inmelikite, bir ok
bulduu
nemlisi,
ir.giDaha
ir. Daha nemlisi,
yeterli bulduu
zmler
kiisel
bir ok kiAncak,
aynolmaktan
zorundadr.
grlerite,
tarafndan
paylaacak
kabul edilmek
I tarafndan
kabul
edilm ek rastgele
zorundadr.
Ancak,
ayn grleri
paylaacak
tmnden
adamdeil, bilim
kiilerden
seilen
pluluk,
toplumun
pluluk,
toplumun
tmnden
rastgele
seilen
kiilerden
deil,
bilim
adamn meslektalarndan oluan, kesinlikle tanmlanm bir topluluktur. Bilim
n
meslektalarmdan
oluan,
kesinlikle
tanmlanm
bir
topluluktur.
Bilim
ko-
birisi
bilimsel
bile
kurallarndan
de,
ci yaamn, yazl olmasa
en gl
ci yaamn,
yazl halk
olmasa
bile en gerekse
gl kurallarndan
birisi de, bilimsel
kodevletin bandakilere
kitlelerine
gerek geni
bavurma
ularda
ularda
gerek
geni
halk
kitlelerine
gerekse
devletin
bamdakilere
bavurma
aadr. Konusunda tek uzman saylan bir profesyonel topluluun varl
Konusunda
tek uzman baary
saylan lecek
bir profesyonel
topluluun
varltek yetkinin
de o topluluve profesyonel
naadr.
kabul edilmesi
m
kabul
edilmesi
ve
profesyonel
baary
lecek
tek
yetkinin
de
o
toplulua tannmas daha baka olgulara da yol aar. Topluluk yeleri, hem birey
a tannmas
daha baka
olgulara
da yol aar.
Topluluk bakmndan
yeleri, hemoyubirey
bir eitimi
ve deneyimi
paylamalar
hem de ortak
larak
hem de ortak
eitim i ve
deneyimi
paylamalar
bakm
ndan oyubir baka
teedeerde
yahut bir
yarglar
karacak
kurallarnn
unlarak
tartmasz
un kurallarnn
tartmasz
yarglar Buna
karacak
birortak
bakabir
e.deerde
deerlentebenzer
saylmak
zorundadrlar.
tek sahipleriyahut
nelin
aelintemeli
tek sahipleri
saylmak zorundadrlar.
benzer
ortak
birbirbiriyle
deerlenbilimsel
baar
iin
paylatklarndan
irine
kuku duymak,Buna
lirme
temeli
paylatklarm
dan
kuku
duymak,
bilimsel
b
a
^

iin
birbiriyle
etmek
Byle
grnn
olur.
kabul
bir
olabileceini
kstaslar
adamayan
kstaslar
olabileceini
kabulsorusuna
etm ek olur.
Byle bir
grnn
bir gerek
yol amas
kanlmazolup olmad
bilimlerde tek
se,ladamayan
lr.se, bilimlerde tek bir gerek olup olmad sorusuna yol amas kanmazlr.
topluluklarn ortak zelliklerini sraladmz bu ufak liste tamaBilimsel
topluluklarn
ortak zelliklerini
sraladmz
ufak liste
tamada zaten
Bylebuolmas
olaan bilim
uygulamasna
gre hazrlanmtr.
nylaBilimsel
nyla olaan
asna gre
hazrlanmtr.
Byle
olmasvedaeitizaten
bilimuygulam
bu tr
hazrlanr
faaliyetler iin
adam aslnda
;erekirdi
nkbilim
;erekirdi
nk
bilim
adam
aslnda
bu
tr
faaliyetler
iin
hazrlanr
ve
eitiir. Dikkat edilecek nokta, bu listenin btn ksalna karn bu tr toplulukDikkat
edilecek
nokta, bu
listenin btnayrdetmek
ksalma iin
karm
bu tr
toplulukarLr.btn
dier
yeterli
profesyonel
topluluklardan
oluudur.
ar btn
dier profesyonel
topluluklardan
ayrdetmek iin
yeterli
oluudur.
bilimden kaynakland
halde,
belirtmeliyiz
ki liste olaan
Ayrca
topluluun
V nca belirtmeliyiz
olaan tartmalar
bilimden kaynakland
halde, ,topluluun
deliste
ve zellikleki
tepkisonrasnda gsterdii
levrimler
paradigma
levrimler
zellikleaklayabilecek
de paradigma tartmalar
gsterdii tepkiniteliktedir.sonrasmda
erin
bir okvezelliini
Byle bir topluluun
paerin birdeiikliini
ok zelliini
aklayaMlecek
niteliktedir.
Byledaha
bir topluluun
pance belirle
ilerleme
gerektiini,
olarak grmesi
adigma
adigma
deiikliini
ilerleme
olarakkendi
grmesi
gerektiini,
daha ncenemli
belirle
de bu alglay
tarznn
tasarsn
imdi
gene kendisinin
nitik.
nitik.gerekletirdiini
imdi de bu alglay
tarzmn
kendi tasarsn
gene kendisinin
nemli
topluluk paradigma
Bilimsel
deiiklii
grebiliriz.
ilde
ilde zmlenen
gerekletirdiini
grebiliriz.
Bilimsel
topluluk en
paradigma
deiiklii
ve kesinliini
ouna karmak
saysn
yoluyla
sorunlarn
/oluyla
zmetkin
lenenbirsorunlarn
olaanst
in
aratr. saysn ve kesinliini en ouna karm ak
in
olaanst
etkinbirimi
bir aratr.
Bilimsel
baannm
zmlenmi sorun olduu iin ve topluluk belli
Bilimsel
baarmm
birimi zmlenmi
olduu
ve topluluk
belli
olduunu
bildiine
iyi iin
lir ana
gre, ok
kadar hangi
sorunlarn
zmlenmi sorun
ana adam
kadar hangi
sorunlarm
zmlenmi
olduunu
iyi bildiine
ok
izlir
daha nce
bilim
tekrar
getiren
gndeme gre,
ulaan sorunlar
zme
bilimasn
adambenimsemeye
daha nce zm
ulaan sorunlar
telar
gndeme
getiren
Bunun iin
lirzbak
bizzat
ilknce
do
iknaeedilebilir.
lir bak
asn benim
sem eye
iknasorunsal
edilebilir.
iinmeslekte
ilknce bizzat
dohaleBunun
getirerek
tekrar
duyulan
baarlar
tamamlanm
lann
jamn
tamamlanm
baarlar
tekrar
sorunsal
hale
getirerek
meslekte
duyulan
bir
de
bu
mniyeti sarsmas gerekir. Dahas olay meydana gelip yeni
paradig
mniyeti
sarsmas
gerekir.sonra
Dahas
bubilim
olay meydana
de yeniiki
birkoulun
paradig
ma
bile,
aday ne
srldkten
adamlar gelip
ok nemli
ma aday
ne srldkten
sonra
bile, bilim
adamlar ok nemli
koulun
iyice emin
yerine
isteksiziki
kalacak
olmadan
bunu benimsemekte
getirildiine
yerinebirincisi,
getirildiine
iyice nde
emin gelen
olmadan
bunu olarak
benimsemekte
kalacak
ve baka
yeni aday,
ve genel
tr
yerlemiisteksiz
lardr:
birincisi, yeni aday,
gelen zm
ve genel
olarak olmak
yerlemi
ve yle
bakag
tr
bir soruna
llardr:
ya da
de halledilemeyecek
olan nde
getirmi
l de halledilemeyecek
olanyeni
bir soruna
zm getirmi
ya dabilimde
yle g
sayesinde
zorundadr. kincisi,
paradigmann
ncelleriolmak
rnmek
rnmek zorundadr.
yeni paradigmann
ncelleri
sayesinde
koru
ksmnbilimde
byk bir
becerisinin
olan somut kincisi,
sorun-zmleme
glenmi
glenmi
olan
somutgerekir.
sorun-zmleme
becerisinin
byk tersine,
bir ksmn
koru
olmas
bilimde
Dier bir ok
maya
yaratc alann
elverili
maya elverili olm as gerekir. Dier bir ok yaratc alann tersine, bilimde
174
174

yenilik iin yenilik, istenilen bir olay deildir. Sonu olarak yeni. paradigma
becerilerine
bir zaman
olma
sahip
lar,
hiistenilen
hemen
hemen
yenilik
iin
yenilik,
bir ncellerinin
olay deildir.tm
Sonu
olarak yeni,
paradigma
baarlarn
makla
birlikte
genellikle
gemi
en somut
lar, hem
en hem
en hi bir
zaman
ncellerinin
tm ksmlarn
becerilerinebyk
sahipl
olma
demakla
ve
izin l
gelimesine
korurlar
da yeni
ve daima
somut
sorun-zmlerinin
birlikte
genellikle
gemi
baarlarn
en somut ksmlarn
byk
rirler.
de korurlar ve daim a da yeni somut sorun-zmlerinin gelimesine izin ve
Bu kadarn sylemekle, sorun zme becerisinin paradigma seimi iin
rirler.
tek, yahut
Daha
elbette.
temel olduunu
istemiyoruz
sylemek
tartmasz
Bu kadarn
sylemekle,
sorun zme
becerisinin
paradigma
seim
i iin
biristem
kstasm
var elbette.
nce
olamayaca
yzndensylem
bu trek
tek, grdmz
yahut tartmbaz
asznedenler
tem el olduunu
iyoruz
Daha
ayrntlvar
biliyoruz.
n
bir
bilimsel
Fakatbaz
kesin
uzmanlar
veolam
topluluunun,
nce
grdmz
nedenler
yznden
bu tr bir kstasm
ayaca
alabilecei
ele
salamak
verilerin
elin
ekilde
iin
gelimesini
toplu
srekli
m biliyoruz. Fakat bilimsel uzmanlar topluluunun, ayrntl ve kesin bir
den
heralabilecei
da rahatlkla
Bu sreiin
syleyebiliriz.
gelenele
eyi yapacan
iinde
ekilde
toplu verilerin
srekli
gelimesini salamak
elin
topluluun
derahatlkla
sorunlarn
eylerda
ki yitirdii
ou kez baz eski
olacaktr. syleyebiliriz.
den gelentabii
her eyi
yapacan
Bu sre
iinde
atlmas
devrimler
daral
gerekir.
ilgi alann
topluluun
tabiiDahas,
la yitirdii
eyler topluluun
de olacaktr.profesyonel
ou kez baz
eski sorunlarn
olmasn,
uzmanlk
ve
arttrr
dier
tr,
evrelerle
bilimsel
olsun
kapsamn
atlmas gerekir. Dahas, devrimler topluluun profesyonel ilgi alanm daral
bir yandan
zaman
zayflatr.
iletiimini
geliirken,
derinlemesine
aynevrelerle
Bilim
tr, uzm anlk
kapsam
n arttrr
ve bilim
sel olsun olm
asn, dier
Bunuderinlemesine
dailetiimini
de olanak
genilemesine
belirginletii
yaparsa bu geniliin
zayflatr.
Bilimyoktur.
bir yandan
geliirken,
ayn zaman
olabilir,
yn ancak bilimsel
alanlarnn
tek tek
balca
da genilemesine
de olanakuzmanlk
yoktur. Bunu
yaparsaoalmas
bu geniliin
belirginletii
bir
uzmanlklarn
beklenemez.
genileme
olmas
Topluluklarn
kapsamnda
balca yn ancak bilimsel uzm anlk alanlarnn oalm as olabilir, tek tek
bu genileme
ayr ayr
uradklar
gibi kayplara
gerek bilimin
yaplar,
zm
uzm anlklarm
kapsam
nda bir
olm karn,
as beklenemez.
Topluluklarn
ledii
de gibi
tekerkayplara
sorunlar
listesinin,
durmadan
teker sorun
gerek bu
zmlerinin
yaplar,
ayr ayr
uradklar
karm,
gerek bilimin
zm
byle bir gvence
salar.
iin birlistesinin,
Ya dateker
gelimesi
tr gvence
hi deilse
ola
ledii sorunlar
gerek
de teker
sorun zmlerinin
durmadan
varsa,
na
salayan
bunu
Bu
gene
topluluun
yapsdr.
kendi
konuda
da
gelimesi iin bir tr gvence salar. Ya da hi deilse byle bir gvence bi
ola
limsel
biryapsdr.
topluluun
kararndan
daha uygun
kstas bilmem
dnle
na varsa,
bunu kendi
salayan
gene topluluun
kendi
Bu konuda
da bi
bilir
limmi?
sel topluluun kendi kararmdan daha uygun bir kstas bilmem dnle
Bilimlerdeki
ilerleme sorununa daha zenli bir zmn hangi ynlerde
bilir
mi?
aranmas
yle inanyorum
bir ynlerde
gerektiini,
bu son bir
ki, zenli
dncelerimiz
lde
Bilim lerdeki ilerleme
sorununa daha
zm n hangi
gstermitir.
Belki de bilimsel
ilerlemenin
nce
dndmzden
ol
aranm as gerektiini,
yle inanyorum
ki,daha
bu son
dncelerimiz
bir lde
farkl birBelki
oldu. Fakatdaha
konusuilerlemenin
tanm
ki, bilimsel giriol
duka
u kadar
gstermitir.
desz
bilimsel
nce belli
dndmzden
bu giriimin
ister
yaad
istemez
im
balca
ilerleme
duka
farklsrece
bir tanm
sz konusu
oldu.zellii
Fakat u
kadar
belli bir
ki, tr
bilimsel
giri
Dahasrece
olacaktr.
kesin konuursak,
deiikliklerinin
im yaad
bu giriimin paradigma
balca zellii
ister istemez bilim
bir tradamla
ilerleme
ve onlardan
eyler
rn
gittike daha okbilim
renenlerin
geree deiikliklerinin
yaklatrd
olacaktr.
Dahabir
kesin
konuursak,
paradigma
adamlayolundaki
da
inancmz
rtl
rm
ya
sonunda
etmemiz
terk
gerekebilir.
ak
ve onlardcin bir eyler renenlerin geree gittike daha ok yaklatrd
ederseniz
-ki
kadar 'ger
zamamdrson bir
sayfaya gerekebilir.
ikietmemiz
Dikkat
yolundaki
ak ya
daimdi
rtltam
inancmz
sonunda
terk
yalnzca
terimineederseniz
bir sayfaya
bu denemede
Bacon'dan
alnt balamnda
ek' Difekat
-k i imdi
tam Francis
zamamdu:son bir Ud
kadar ger
verildi.
Hatta
son sayfalarda
yer
bilim adammn
sadece
ok
yerleik
ek
terimine
bu bu
denemede
yalnzcabile
Francis
Bacondan
bir almt
balammda
Bu
bir
inancnn
olarak
ald.
yer
kayna
bilim
inanca
konusun
gre,
yapma
yer verildi. H atta bu son sayfalarda bile sadece bilim adam m m ok yerleik
dabir
birbiriyle
devrimler
srasnda
arada
inancnmbadaamayan
kayna olarakkurallar
yer ald.yalnzca
Bu inanca
gre, bilim
yapmabir
konusun
var
bu zamanlarda
birsrasnda
bilimin
teki dnda
esasdevrim
greviler
daolabilirler,
birbiriyle nk
badaam
ayan kurallar
yalnzca
bir tm
arada
kural dizilerini
dier
etmektir.bilim
Bu denemede
betimlenen
gelimeci
var olabilirler,
nksaf
bud
zamanlarda
in esas grevi
bir teki dm
da tm
yolaetmektir.
kan bir Bu
balanglardan
sreci
sre,
evrim
arda ge
art gelim
dierilkel
kural
dizilerini saf d
denem
edeolmutur:
betim lenen
eci
her
biraz
len
ve
doann
aamasnda
incelikle
daha
ve
ayrntl
anlald
sre, ilkel balanglardan yola kan bir evrim sreci olmutur: art ardabir
ge
da sylenecek
srecin belli
bu incelikle
sylenmi ya
sre.
ey, ve
bir yerebir
hibir
len veFakat
her aamasmda
doanm
biraz daha
ayrntl
anlald
doru
evrim
yaptn
Bu
gsteremez.
boluk
kanlmaz
okuru
sre. Fakat sylenmi ya da sylenecek hibir ey, bu olarak
srecinbirok
belli bir
yere
edecektir.
rahatsz
nceden
bilimi,
bir
tarafndan
nk
doa
saptanm
doru evrim yaptn gsteremez. Bu boluk kamlm az olarak birokama
okuru
doru srekli
carahatsz
yaklaan
olarak
grmekbir
tek insan abas
hepi
edecektir.
nkhemen
bilimi,hemen
doa tarafndan
nceden
saptanm
ama
kalc
bir alkanlk
mizde
ca doru
srekli
yaklaanhaline
hemengelmitir.
hemen tek insan abas olarak grmek hepi
Bylekalc
bir amacn
olmas haline
de gerekli midir? Bilimin hem varlgerekten
mizde
bir alkanlk
gelmitir.
Byle bir amacm olmas gerekten de gerekli midir? Bilimin hem varl
175
175

n hem de baarsn, topluluun herhangi bir zamandaki bilgi dzeyinden ha

bellidzeyinden
bir tek tam,
evrim,olarak
Doannbilgi
eden
aklayamaz
reket
n hem
de bir
baansm
topluluun
herhangimyz?
bir zamandaki
ha
ert ,
gerek
aklamas
baarnn
nesnel
ve bilimsel
reket ve
eden
bir evrim
olarak olduunu
atkIayamtasarlamak
az myz? Doann
belli
bir tek tam
bizi bu son
de aklam
grmeken
uygun
hedefe netasarlam
derece yaknlatrdnda
nesnelltn
ve gerek
as olduunu
ak ve bilim sel baarnn
bu kadardeyararl
'Bilmek-istediimize-doru-evrim'
gerekten
uygun ltn
bizi bu
son hedefe
ne derece yaknlatrdnda dn
grm ek
mdr?
cesinin
'bildiklerimizden
evrim' dncesini koymay
bir
yerine,
-balayangerekten
bu kadar
yararl mdr?
Bilmek-istediimize-doru-evrim
dn
da koymay
belki
bir sr
rahatszevrim
bylece izden
renebilsek,
kurtulmubir
edicisorundan
cesinin yerine,
bildiklerim
-balayandncesini
olurduk.
renebilsek, belki bylece bir sr rahatsz edici sorundan da kurtulm u
Bilimsel ilerleme zerine bu almak grn sonularn henz tm ay
olurduk.
verdiimiz
belirlemem
Fakat
kavramsal
rntlaryla
Bilimsel
ilerlem e olanakszdr.
zerine bu alm
ak burada
grnsalk
sonularn
henz
tm aybir yzyl nce
Bat'da
olduunu
ok yakn
gr
yer
rmdeitirmenin,
tlanyla belirlemem
olanakszdr.
Fakatyaplana
burada salk
verdiimiz
kavramsal
nedeni,
zellikle
her iki
yardmc olduu
byle olmasnn
memize
kesindir.
yer deitirmenin,
B atda
bir yzyl
nce yaplana
ok yakn
olduunu
gr
Dariki
deyardm
engelin
esas
yer deitirmeye
ayn olmasdr.
rnekte
kar kartlan
memize
c olduu kesindir.
zellikle
byle
olmasnn
nedeni, her
evrim
ilk kez
ylnda,
doal ayklanma
yaynlad
1859 de
win
rnekte
yer deitirmeye
kar yoluyla
kartlan
esas kuramn
engelin ayn
olmasdr.
Daradamn
asl
rahatsz
deitii
ne
fikriy
eden,
zaman,
bilim
birok
win
trlerin
1859 ylmda, doal ayklanma yoluyla evrim kuramm ilk kez yaymladde dahilfikriy
olma olasl.
her
tremi
de insann
dinezaman,
birokmaymundan
bilim adamm
asl rahatsz
eden, ne nsanmki
trlerin deitii
evrim
zaten birikiyordu
evrime
eden
on yllardan
iaret m
eit
di ne
de insann
aymkantlar
undan tremi
olmaberi
olasl.
nsanm ki devedahil
her
bile. Her nevekadar
nceden
yaylmt
oktan beri
dahaiaret
dncesi
srlm,
eit evrime
edenne
kantlar
on yllardan
zaten birikiyordu
evrim
baz dini
evrelerin
zellikle de
bile direnile,
evrim
bu ekliyle
dncesi
daha nceden
ne srlm,
oktan
yaylmt
bile.direnileriyle
Her ne kadar
dikilen
by ol
en direnileriyle
nne de
zorluklarn
Darwin'cilerin
da, bubile
karlatysa
evrim bu ekliyle
direnile, zellilde
baz dini
evrelerin
dahadikilen
zg
maktan
byk zorluk
ok uzakt.
ok Darwin'e
dnol
karlatysa
da, buAsl
Darvvincilerin
nne
zorluklarn
enbir
by
ncesi
Darwin
kuramlarnn
ceden
Tannm
kaynaklanyordu.
m aktan
ok uzakt. A sl
byk zorluk
daha
ok evrim
Darvvine
zg bir hepsi
dn
ve Alman
Chambers, Spencer
kuramlardoancesi
-Lamarck,
filozoflarnn
ceden kaynaklanyordu.
Tannm
Darwin
evrim kuram
larnnevri
hepsi
bir sre
bir hedefe
nsankuram
olarakdoa
ynelik
mi
belliarck,
dncesinin
anlamlard.
-Lam
Chambers,
Spencer
ve Alman
filozoflannm
lar- evri
bitkilerle
yaratldndan
vemi
tm
hayvanlar
yaam
belki de
belli
bir hedefe
ynelikdnyasnm,
bir sre olarak
anlamlard.
nsanberi,
dncesinin
zihninde,hayvanlar
inanlrd.
da tade
Tanr'nn
'en ilk' dnce
yabelki
hep varolduuna
ve tm bitkilerle
dnyasnm,
yaamBu
yaratldndan
beri,
hazr
olan bir
evrimci
her yeni aamas
gelimenin
balangtan
sarnn,
T annnm
zihninde,
hep varolduuna
inanlrd.
Bu en ilk
dnce
yatasa
da tagereklemesinden
mkemmele
yaknlaarak
rnn
baka
biraz daha her
sarmn,
evrim ci gelimenin
yeni aamas
balangtan hazr
olan bir
bir ey
tasa
deildi.
rnn m(4)
kem m ele biraz daha yaknlaarak gereklem esinden baka bir ey
Biroklar
deildi.
(4) iin, bu tr teleolojik (erekbilimsel) evrim dncesinin ykl
(5)
yutulur
Darwin'iniin,
nemli ve en zor
en (erekbilimsel)
olanyd.ykl
nerileri
masBiroklar
bu trarasnda
teleolojik
evrim
dncesinin
ola(5)
ne Tanr
tanmyordu,
kurulmu
Trlerin
Kkeni hibir
hedef
mas Darvvinin
nerileri
arasnda
en nemli
ve entarafndan
zor yutulur
olanyd.
ve ok
daha ayrm
Bunun
yerine dahanegelikin,
he de doa
n,
tarafndan.
Trlerin
Kkeni
hibir hedef
tanmyordu,
Tanr tarafmdan
kurulmu
ola
sorumlu
ar
fakat
daha
rgenliklerin
oluumundan
amaz
uzmanlam
n, he de doa tarafm dan. Bunun yerine daha gelikin, daha ayrm ve ok
i gren
olan
andafakat
dolu
iinde ve uar
yaayan
ge,
varolan
daha
uzm
anlamevre
rgenliklerin
amrgenliklerle
az oluum undan
sorum
ayklanma
insan
eli gibi
birer uyum
nsan ve
al
gz
sreciydi.
olan
ge, varolan
evre iinde
u ve
anda
yaayan
rgenliklerle
i aheseri
gren do
bir yaratc
nceleri
olan
dahaeli
stnuyum
tasanm
-ki bu organlarn
al organlar
ayklanmbile
a sreciydi.
nsan gz
ve insan
gibi birer
aheseri
kantlarstn
ve organlar
nceden bile
bir plann tasanm
olarakbirgsteril
varlna
glnceleri
nn
hazrlanm
olan
- k i bu organlarn
daha
yaratcfakatkantlar
belirli olarak
en ilk balangtan
yola kan
mitihibir hedefe
ekilde
nm veayn
nceden
hazrlanm
bir planm varlma
gl
gsteril
ayklanmann,
doru
gitmeyen
rnleriydiler.
rgenlikler
bir srecin
Doal
m itiayn ekilde
en ilk balangtan
yola
kan
fakat belirli hibir
hedefe
olarak st dzey
bir eitDoal
rekabet
arasnda
yaam
hay
doru gitm
eyensrdrmeye
bir srecin ynelik
rnleriydiler.
ayklanmanm
, rgenlikler
ve bitkilerle
vanlar
da retmi
birlikte eye
insanlar
en
arasnda
yaam srdrm
ynelik
bir eitolmas
rekabetDarwin'ci
olarak stkuramn
dzey hay
ve rahatsz
yerde,
edici birlikte
olmad
ynyd.
hedefin
Belirgin
'evrim'en
g
vanlar
ve bitkilerle
insanlar
da bir
retmi
olmas
Darvvinci
kuramm
ve Eiseley,
rahatszDarwin's
edici ynyd.
Belirginand
birthe
hedefin
olmad
yerde,
evrim
(4)g
Discovered
Loren
Century: Evolution
It (Darwin'in
Men who
Yzyl: Evrim ve Onu Kefedenler) New York, 1958, 2. 4-5. Blmler.
(4) Loren E iseley, D a rw ins Century; Evolution and the Men who Discovered t (Darvvinin
(5) Bu sorun zerinde yaplm en nde gelen Darwin'ci mcadele hakknda etkileyici bir akla
Yzyl: Evrim ve Onu Kefedenler) New York, 1958, 2. 4-5. Blmler.
ma iin bkz. A. Hunter Dupree, Asa Gray, 1810-1888. Cambridge, Mass. 1959, s. 295-306, 355(5) Bu sorun zerinde yapirh en nde gelen Darvvinci mcadeie hakknda etkileyici bir akla
83.
ma iin bkz. A. Hunter Dupree, Asa Gray, 1810-1888. Cambridge, Mass. 1959, s. 295-306, 355-

83.

176
176

'gelime' ve 'ilerleme' terimlerinin ne anlam olabilirdi? Bir ok kiiye bu

gelimanszn
e ve ilerlem
e terim lerinin
ne grnmeye
anlam olabilirdi?
Bir ok kiiye bu
terimler
kendi kendileriyle
balamt.
eliir
terimler
anszui
kendi
kendileriyle
eliir
grnmeye
balamt.
rgenliklerin evrimiyle bilimsel dncenin evrimi arasnda balantlar
rgenliklerin
evrim
bilim
selgtrme
dncenin
evrim
i arasmFakat
da balantlar
kuranbir
bu so
benzetmeyi
tehlikesi
fazla
okiyle
ileri
olabilir.
kuran
bir benzetm
okkonular
fazla ileri
gtrm edaha
tehlikesi
Fakat
bu so
blmnn
ele eyi
ald
nu
iyi birolabilir.
kurula
benzetme
asndan
nu blm
nnBlm'de
ele alddevrimlerin
konular asndan
daha iyi birolarak
benzetme
kurula
mazd.
Onikinci
betimlenen
sonuca balanmas
mazd.
Onikinci
Blmde
devrimlerin
balanmas
olarak betimlenen
bilimsel
sre
topluluk
ierisinde
gelecek
bilimselsonuca
tarzlar arasmda
uygulama
sre
bilimsel
topluluk
ierisinde
bilimsel
uygulama
tarzlan
arasmda gelecek
iin en uygun olannn atma yoluyla ayklanmas eklinde grlebilir.
Bir
iin en uygun
atma yoluyla
ayklanmas
grlebilir.
Bir
birinden
bilim m
olaanolanm
bu tr bir eklinde
ayklan
dizi devrimci
ayrlm
deVreleriyle
birinden
olaan
bilimada
devreleriyle
bu tr bir
devrimci
mann
sonucu,
toplam
vedizi
bilimselayrlm
de birerayklanbilgi dediimiz
hepsi
uyum
manm toplam
sonucu,tmdr.
ada bilimsel
bilgi dediimiz
hepsi
de birer
uyum
olan aralarn
harikas
Bu geliimci
gelen
srete ardvearda
aamala
harikas
olan
aralarm
tmdr.
Bu
geliime!
srete
ard
arda
gelen
aamala
r belirleyen zellikle, ayrmada ve uzmanlamada kaydedilen arttr. Tpk
r belirleyen
zellikle,
ayrmada
ve uzmanlamada
kaydedilen
arttu:.
Tpk
biyolojik
evrimde
belirli
de tmyle
olduunu
gibi, bu srecin
varsaydmz
biyolojik
evrimde
olduunu
varsaydmz
gibi,yalandan
bu srecin
de tmyle
bir hedef
hi
olmadan,
yani her
sabitbelirli
ve
benzedii
aamasnn daha
hi birbir
hedef
olmadan,
yaniolmadan
her aamasmm
daha
yakmdan
benzedii
sabit
meydana
srekli
bilimsel
de akla
gelmesi
'gerek'
tamamen
yatve
srekli bir bilimsel gerek olmadan meydana gelmesi de akla tamamen yat
kndr.
kndr.
Kantlamamz buraya kadar izlemi olan herkes gene de bu evrim sreci
Kantlamamz
buraya kadar sormak
izlemi gereini
olan herkes
gene de nsan
bu evrim
sreci
da dahil,
duyacaktr.
nin nasl
ilerlik kazanabildiini
nin nasl
kazanabildiini
ak ey
gereini
duyacaktr.
nsan Bu
da sa
dahil,
de mmkn
denen
btn
doailerlik
ki, bilimsorm
nasl olmaldr
olabilsin?
btn
doa
nasl olmaldr
ki, bilim
deneneriilemiyor
ey de mmkn
olabilsin?
Bu sa
lam
neden baka
birliine
da, bilimsel
alanlarda
topluluk
gr
lam varlabiliyor?
gr birliineBu
neden
alanlarda
eriilemiyor
da, bilimsel
topluluk
da bir paradigma
larda
birlii
nasl oluyor
grbaka
deiikli
larda varlabiliyor?
Bu gibi
gr
birlii nasl oluyor
da bir deiikliinin
paradigma deiikli
brne olduu
aktarlabiliyor?
inden
nce
Paradigma
inden brne
olduu
aktarlabiliyor?
Paradigm
a deiikliinin
nce
bilinenlerden
birgibi
bir ara
herhangi
anlamda
daha mkemmel
retebilmesinin
bilinenlerden
herhangi
b
k
anlamda
daha
mkemmel
bir
ara
retebilmesinin
nedeni ne olabilir? Bir bak asndan, bu sorularn birincisi hari hepsini
nedeni nesaylrz.
olabilir? Baka
B ir bak
asndan,
sorularnbaladmz
birincisi hari
hepsini
bir adan
yantlam
ise, bu
denemeye
zamanki
yantlam
saylrz.
B aka bir
adan zg
ise, denem
baladm
zam anki
kadar
yantsz
kalmaktadrlar.
Kendine
gereken
yalnzzbilimsel
olmaseye
kadar yantsz
aktadrlar. bir
Kendine
olmas
gereken
bilimsel
O topluluun
deildir.kalm
dayalnz
topluluk
olduu
dnyann
zel
olduka
paraszg
topluluk
deildir.
O
topluluun
bir
paras
olduu
dnyanm
da
olduka
zel
baz
niteliklere
olmas
bunlarn
ne
gerekir
olduklar hakknda ba
ve
sahip
baz niteliklere
sahip
olm
as gerekir
ve bunlarn
olduklar
hakknda
ba
langta
daha
Ancak
bu som,
fazla
olduundan
deiliz.ne
-yani in
aydnlanm
langta
daha
aydmlanm
deiliz.gerektii
Ancak bu
soru, -y
ande
i in
tanyabilmesi
onu olduundan
sann
dnyann
nasl olmas
bu
iinfazla
sorususann onu
tanyabilm
esi bir
iinsom
dnyanm
nasl
olm as
sorusu-kadar
bu de
Tersine
olduu
deildir.
bu,gerektii
bilimin kendisi
yaratm
nemenin
nemenin
yaratm
olduu dek
bir soru
deildir.
Tersine Burada
bu, bilimin
eski
de yantsz
ve bugne
bir somdur
bulmaskadar
da
kalmtr.
yantkendisi
eski bir sorudur
bugne
dek gelien
de yantsz
kalmtr.
Burada
yant bulmas
Kant
gerekmiyor
yoluyla
elbet. ve
bilim
badaabilen
herda
dncesiyle
gerekmiyor
elbet.
K ant
yoluyla gelien
bilim
dncesiyle
badaabilen
her
bilim
burada
doa
kavray,
evrimci
gelitirilen
badaabilir.
gryle de

doa
kavray,
buradabilimsel
gelitirilen
evrim
ci bilim
gryle
de badaabilir.
Bu
ayn zamanda
zerine
gzlemlerin
yakn
gr
yaam
temeline
Bu grolduuna
ayn zamgre
anda de,
bilim
selzlmemi
yaam zerine
yakn gzlem
lerin abala
tem eline
hl
sorunlar
kumlmu
zmleme
kurulm
u olduuna
de,
hl zlmvar
emdemektir.
i sorunlar zmleme abalakullanlmas
gl
iingre
rnda
kantlamalar
rmda kullamimas in gl kantlamalar var demektir.

177
177

SONSZ:
SONSZ:1969
1969

Bu kltabm ilk yaynlanndan bu yana yedi yla yakn bir zaman geti. (1)
Bu kitabm ilk yaynJamndan bu yana yedi yla yakn bir zaman geti. (1)
Bu sre iinde almalarmn ilerlemesi, kitapta ele alman bir ksm sorunu
Bu srekavramam
alarmTemel
n ilerlemesi,
kitapta
ele alman pek
sorunu
noktalarda
salad.
bak
deitirmi
asn bir ksm
daha iyi iinde alm
daha
iyi
kavram
am

salad.
Temel
noktalarda
bak
asn
pek
deitirmi
deilim, ama btn ilk ortaya koyuumda, gereksiz baz zorluklar ve yanl
deilim, ama
btn ilk ortaya koyuumda, gereksiz baz zorluklar ve yanl
yaratan ynler olduunu imdi grebiliyorum. Bu yanl anlama
anlamalar
anlamalar
yaratan
ynler
olduunugre,
imdi
grebiliyorum.
Bu yanl
anlam
kaldrlmalar
ait olduuna
bana belli
ortadan
bira
lardan bazlar da bana
lardankazandrarak
bazlan da bana
ait
olduuna
gre,
ortadan
kaldunlmalar
bana
belli
bir
yazmna
(2)
bir
temel
yeni
kitabn
oluturabilir.
zaman
sonuta
zaman
kazandrarak
sonuta
kitabm
yeni
bir
yazmma
temel
oluturabilir.
(2)
O zaman kadar, gerekli olan dzeltmeleri yapmak, sk sk tekrarlanm eleti
O zaman
kadar,
gerekli olan
dzeltmeleri
yapmak,
sk sk u
tekrarlanm
eleti
ve kendi
anda ne ynde
belirtmek
dncemin
grlerimi
zerine
riler
riler
zerine
grlerim
i
belirtm
ek
ve
kendi
dncem
in
u
anda
ne
ynde
elime
frsat
bu
geen
olduunu
sevinle karlyo
aklamak iin
gelimekte
gelimekte
olduunu aklamak iin elime geen bu fusat sevinle karlyorum.
(3)
rurn.
(3)
yer alan balca zorluklar paradigma kavrammn evresinde
lk metinde
lk
m etinde
yer alan balca
zorluklar
paradigma
kavram
m m evresinde
buradan
isterim. (4)
hemen
topland
Balangc
iin tartmaya
balamak
topland
iin tartm
aya buradan
balamak
isterim.
(4) Balangc
hemen
bilimsel
kavramn
paradigma
topluluk
ilk altblmde
dncesinden
izleyen
izleyen
ilk
altblm
de
paradigma
kavramm
bilimsel
topluluk
dncesinden
ayrmak gereine iaret ederek bunun nasl yaplabileceini gsteriyor ve bu
ayrmak
gereine
iaret ederek
bununbaz
naslnemli
yaplabileceini
ve bu
belirtiyorum.
ayrmann
sonularngsteriyor
olan analitik
nun
sonucu
nun sonra
sonucu
olan analitik
ayrm
ann baz nemli
sonularn
belirtiyorum
.
zelliklerini
nceden
zere,
paradigma
Daha
belir
araynn
saptamak
Daha
sonra
paradigm
a
araymm
zelliklerini
saptamak
zere,
nceden
belir
lenmi bir bilimsel topluluktaki yelerin davranlarnn incelenmesine geilenmi bir bilimsel topluluktaki yelerin davranlarnn incelenm esine gei-

(1) Bu sonz ilk olarak, bir zaman rencim ve uzun zamandr-dostum olan Tokyo niver
(1) Bu sonz
ilk olarak,
bir zam anistei
rencim
ve kitabn
uzun zamandr
Uostum
Tokyo konul
niver
yaptolan
Nakayama'nn
Japonca'ya
zerine,
evirisine
Dr. Shigeru
sitesinden
sitesinden
Dr. Shigeru
isteiyaznn
zerine,olumasn
kitabn Japoncaya
yapt
evirisine
gsterdii
beklerken
Bu fikri Nakayamann
sabrkonul
ve
mak
iin olduu kadar,
iin yazld.
mak iin
yazjild.baskda
Bu fikrida
iin
olduu kadar,
yaznn
beklerken
gsterdii sabr ve
yaynlamasna
verdii
minnettarm.
iin de kendisine
izinolumasn
sonucun
ngilizce
ngilizce
da yaynlamasna
izinkalkmadm
iin de kendisine
minnettarm.
bir yenidenverdii
yazma
dizgi hatalaryla,
ve baz
(2)sonucun
iin sistematik
Elinizdeki
baskbaskda
(2) arpan
Elinizdeki
baskieren
iin sistem
bir yeniden
kalkmadm
ve bazTdizgi
hatalaryla,
yapmadm.
blm
bir ikiatik
gze
Bunlardan
hatalar
dnda, yazma
hi bir deiiklik
birisi
gze arpan
hatalar
ieren 18.
bir iki
blm
dnda, hi
bir deiiklik
yapmadm.
birisi
mekaniinin
gelimesinde
oynad
yzyl
Principa
rolnBunlardan
betimlenmeNewton'un
yaptnn
Nevvton'un
Principa
yaptnn
18.
yzyl
mekaniinin
gelimesinde
oynad
roln
betimlenme
sidir, bkz. yukarda (59-61) inci sayfalar. Dieri ise, sayfa (99) da anlatlan, bunalma kar tepkil
bkz. yukarda
er sidir,
konusuyla
ilgilidir. (59-61) inci sayfalar. Dieri ise, sayfa (99) da anlatlan, bunalma kar tepkil
konusuyla
ynde ilgilidir.
(3)erAyn
baka gzlemlerim iki yeni denememde grlebilir: 'Reflections on My Critics'
(3) Ayn ynde zerine
baka gzlemlerim
iki yeni denememde
grlebilir:
Reflections
Critics
of Knowledge
(EletirionveMy
and the Growth
(Eletirmenlerim
Dnceler) Criticsm
Bilginin
(Eletirmenlerim
zerine
Dnceler)
Criticsm
and the
Grovvth of
Knovvledge1970
(Eletiri
ve Bilginin
Cambridge
ve Alan
Musgrave,
ve 'Second
Imre Lakatos
.Gelimesi)
adl kitapta;
der.
.Gelimesi)
adl kitapta;
der. mre Lakatos
ve Tereddtler)
Alan Musgrave,
am bridge
1970 ve Second
Hakknda
The C
Structure
of Scientific
Thoughts
on Paradigms'
(Paradigmalar
Theo
Thoughts
Paradigms
(Paradigmalar
Hakknda
Tereddtler)
TheUrbana,
Structure
of Scientific
ThedIllinois,
der. Frederick
(BilimselonKuramlarn
Suppe,
ries
adl kitapta,
Yaps)
1970/1971.
(Bilimsel Kuramlarn
Yaps)
adl kitapta,
der. Frederick
Urbana,
aldIllinois,
kitab1970/1971.
Dnceler'
ilkini aada
olarak, Suppe,
Buries
ksaca
iinde yer
Bilginin
denemelerin
Bu denem
elerin ve
ilkin
i aa
da ksaca
D nceler
olarak,
iinde ye r ald kitab Bilginin
de Tereddtler
denemeyi
anacam'.
eklinde
ikinci
olarak
Gelimesi
eklinde
ikincitarzmn
denemeyi
de Tereddtler
olarak anacam.
iin bkz. Margaret Mastermen,
Paradigmalar
gl bir eletirisi
(4)Gelimesi
ilk ve
zellikle
sunu
(4) Nature
Paradigmalar
ilk sunu(Bir
tarzmn
zellikle Doas)
gl birBilginin
eletirisi
iin bkz. kitabnda
Margaret ve
Mastermen,
Paradigmann
Gelimesi
of a Paradigm"
Dudley
"The
"The Nature
a Paradigm
(Bir Paradigmann
Doas)
Bilginin
Gelimesi
kitabnda
ve Dudley
Yaps)
Devrimlerin
"Revolutions"
"The of
Philosophical
(Bilimsel
Shapere,
Structure
of Scientific
Shapere,
The Dergisi)
Structure
Scientific
Revolutions (Bilimsel Devrimlerin Yaps) Philosophical
s. 383-94.
(Felsefe
63,of1961.
Review
Revievv (Felsefe Dergisi) 63, 1961. s. 383-94.

178
178

yorum. Bu yntem sayesinde kitapta 'paradigma' teriminin iki ayr anlamda

yorum. Buolduu
yntemhemen
sayesinde
kitapta
paradigm
a teriminin
ayr
toplu
biranlamda
kullanlm
kacaktr.
ortaya,
Bir tarafta,
terim iki
belli
kullanlm
hemen
ortaya,kacaktr.
Bir tarafta, tekniklerin
terim belli bir
toplu
tarafndan
btn
luun
yeleri olduu
paylalan
inanlarn, deerlerin,
luun
yeleri
tarafmdan
paylalan
inanlarn,
deerlerin,
tekniklerin
btn
n temsil etmektedir. Dier tarafta da bu btnn iinde bir tek tr unsur sz
n tem sil etmektedir.
Dier
tarafta
dakullanlan
bu btnnveiinde
bir tek
tr unsur
sz
model yahut
konusudur:
rnek
olaan
olarak
zaman
gerektii
konusudur:
m
odel
yahut
rnek
olarak
kullanlan
ve
gerektii
zaman
olaan
bilimdeki btn dier bulmacalarn zmleme temeli olarak kesin kurallarn
bilimdeki
btn dier
bulmbulmaca-zmleri.
acalann zmlemeTerimin
temeli olarak
kesin kurallarn
yerine
kullanlabilen
somut
'sosyolojik'
diyebi
yerine kullanlabilen
somut bulmaca-zmleri.
Terimin
sosyolojik
diyebi
2 numaral altblmn
3 numaral
leceimiz
ilk anlam, aada
konusudur.
leceim
iz
ilk
anlam,
aada
2
numaral
altblm
n
konusudur.
3
numaral
altblmde ise paradigmalara gemiteki rnek baarlar olarak yaklalacak

altblmde ise paradigmalara gemiteki rnek baarlar olarak yaklalacaktr.

"

tur.Paradigma'nn ikinci anlam, hi deilse felsefi adan,. daha derin olan

Paradigm
ikinci
anlam,
hi deilse
felsefi adan,
daha derin
olan
dr. Kitabn
anlamalar
at;
de benim
yolanm
yanl
ve atmalarn,
zellikle
dr.
K
itabn
yol
at;
yanl
anlam
alar
ve
atm
alarn,
zellikle
de
benim
bilimi znel ve akld bir giriim olarak canlandrdm sulamalarnn ana
bilimi znel
ve akld
bir giriim
olarak canlandrdm
ana
bu anlam
ileri srdm
kayna
baz grlersulamalarmm
erevesinde
olmutur. Bu so
kayna
bu
anlam
erevesinde
ileri
srdm
baz
grler
olmutur.
Bu
so
runlar da 4 ve 5 inci altblmlerde ele alacam. Bunlardan ilkinde, paylarunlar
da 4 vesylenmeden
5 inci altblmlerde
ele alacam.
ilkinde,
payla
lan
rneklerde
varsaylm
olduunu Bunlardan
gsterdiim
bilgi eleri
lanznel
rneklerde
sylenm
eden
varsaylm
olduunu
gsterdiim
bilgi eleri
terimleri
gibi
iin
kullanmann
olmad kantlama
ve 'Sergisel'
doru
iin
znel
ve
Sergise!
gibi
terimleri
kullanmanm
doru
olmad
s yaplmaktadr. Bu tr bilgiyi, temelde bir deiiklie uratmadan,kantlama
kuralla
s ve
yaplmaktadr.
Bu tr
bilgiyi, sz
temelde
bir deildir
deiiklie
uratmadan,
kurallaelbet,
rn
anlatmak
sis
konusu
ama gene de
ltlerin diliyle
rm ve ltlerin
diliyle anlatmak
szbakmlardan
konusu deildir
elbet, ama
gene
sis
tematik,
bir de
ve baz
ak
zamanla kantlanm
bilgi
dzeltilmeye
tematik,
zamanla
kamtlanm
ve baz bakmlardan
dzeltilmeye
ak kuram
bir bilgi
bu kantlamay,
altblmde
olduu
kesindir.
5 numaral
iki badamaz
olduu bir
kesindir.
numaral
altblmde
bu kamtlamay,
iki badamaz
kuram
arasnda
Bu balamda,
sorununa
uygulayacam.
seim 5yapma
e ltle
bir
seim
yapm
a
sorununa
uygulayacam.
Bu
balamda,
e
ltle
dil
rearasmda
topluluklarnn yeleri ola
vurulamayan grlere sahip kiilerin farkl
re grlmesi
vurulamayan
grlere
sahip kiilerin
farkl
dil topluluklarmm
yeleri
ola
rak
aralarndaki
sorunlarnn
gerektii,
die
da bir dilden
iletiim
rakeviri
grlmesi
gerektii,
larm d id iletiim ksa
sorunlarm
n daeklinde
bir dilden
die
rine
olarakara
sorunlar
zmlenebilecei,
bir sonu
vurgu
rine eviri
sorunlar
olarak
zmlenebilecei,
bir sonu
eklinde
vurgu
lanacak.
olduu genelksa
aynca
Kitabm
izlenim
de 6 ve
7 numaral
yaratm
lanacak.
Kitabm aynca
yaratm
olduu
genel izlenim
de gelitirilen
6 ve 7 numaral
altblmlerinde
Bunlardan
birincisi
bi
bu kitapta
sonu
tartld.
sonu
altblmlerinde
tartld.
Bunlardan
birincisi
bu kitapta
gelitirilen
bi
iliine kadar
olduu
lim
grnn
relativist
kin
(greliliki)
sulamasdr.
lim
grnn
iliine
kadar
relativist
(greliliki)
olduu
sulamasdr.
kin
cisinde, nce sunduum kantlamann gerekten de sylendii gibi betimleyigerekten
de sylendii
gibi betimleyitarz ile nce
cicisinde,
tarz birbirlerine
belirleyicikantlamamn
kuralsunduum
kartrm
olup olmad
ele al
ci tarz
ile kural
belirleyici
tarz
birbirlerine
kartrm
olup olmad elebir
k
aslnda
nyor.
ardndan
kendi
Bunun
deneme oluturulabilecek
bama bir
nyor.
Bunun ksa
ardmdan
aslnda
kendi bama
bir denem
e oluturulabilecek
konu
zerinde
bu konu
temel savlarnnbir
grler
da, kitabm
yer almakta:
konu zerinde
ksa grler
yeruygulanmasnn
almakta: bu konu
da, kitabm
temel
savlarmn
bilimin
so
olaca
dnda kalan
dallara da
ne lde
geerli
bilimin dmda kalan dallara da uygulanmasrun ne lde geerli olaca so
rusudur.

rusudur.
1. Paradigmalar ve Topluluk Yaps
1. Paradigmalar ve Topluluk Yaps
'Paradigma' terimi tartmamza olduka erken katld ve katl tarz da
Paradigm
a tayordu.
terimi tartm
ambilimsel
za olduka
erken
katld ve
katl tarz da
bir dng
znde
Hem
yelerinin
topluluk
paylatklarna
znde birdedik,
dng hem
tayordu.
Hem
bilimsel
topluluktopluluu
yelerininbir
paylatklarma
de dier
paradigma
bilimsel
taraftan
paradigma
paradigm
a dedik,
hem de dier
taraftan
sel topluluu
bir paradigm
Btn dnglerin
k a
paylaan
camia
tanmladk.
olarak bilim
oluturduu
kiilerin
kiilerin oluturduu
olaraksonlarna
tanmladk.
Btn
dnglerin
srpaylaan
olmas gerekmez
buna
benzer birk
doru
elbet (ki bucamia
sonszn
sr olm as gerekm
ez elbetfakat
(ki bu
sonlarna
buna benzer
dedoru
kantlamay
busonszn
etin glklere
gebir
dng gerekten
savunacam)
kantlam
ay
savunacam
)
fakat
bu
dng
gerekten
de
etin
glklere
ge
bedir. Bilimsel topluluklar, nceden paradigmalara bavurmadan tanmlana
bedir. ve
Bilim
sel
topluluklar,
nceden
paradigm
alara
bavurmadan
tanm
lana
sonra,
bilirler
ancak
bundan
byle tanmlanmalar da gerekir. Paradigma
bilirler
ve topluluun
byle tanmdavranlar
lanm alar daincelenerek
gerekir. Paradigm
a ancak bundanDola
sonra,
sz
konusu
ortaya kartlmaldr.
sz konusu
topluluun
incelenerek
kartlmaldr.
ele
bu kitap
yapsnDola
ysyla,
bilimortaya
topluluunun
yenidendavranlar
yazlyor olsayd,
ysyla, bu kitap yeniden yazlyor olsayd, bilim topluluunun yapsn ele
179
179

alan
alanbirbirtartma
tartmaileilebalamas
balam asgerekiyordi.
gerekiyordi.Bu
Busoru
soruson
sonzamanlarda
zamanlardasosyoloji
sosyoloji
byk
aratrmalarnda
bilim
nem
ve
tarihileri
kazanm
aratrmalarmda byk nem kazanm ve bilim tarihileritarafndan
tarafndandadacid
cid
diye
diyealnmaya
alnm ayabalanmtr.
balanm tr.ou
ouhenz
henzyaynlanmam
yaynlanmam olan
olanilkilksonulara
sonulara
gre,
gre,bubukonuyu
konuyusoruturmak
soruturm akiin
iingereken
gerekenampirik
ampirikyntemlerin
yntem lerindedesanld
sanld
kadar
kadarnemsiz
nem sizolmad
olm adortaya
ortayakmtr.
kmtr.ou
ouancak
ancakyeni
yeniyeni
yenioluturul
oluturul
makta
maktaolan
olanbubuyntemlere
yntem lereyenilerinin
yenilerinindedeeklenecei
ekleneceikukusuzdur.
kukusuzdur.(5)
(5)Bilim
Bilim
hakknda
kendilerine
yapanlarn
ballklar
sorulara
yneltilen
ou,
evre
yapanlarn ou, evre ballklar hakknda kendilerine yneltilen sorulara
olumlu
olumlutepki
tepkigsteriyorlar
gsteriyorlarveveyantlarnda
yantlarndagnmzn
gnmzneitli
eitliuzmanlklarna
uzm anhklarm a
aitaitsorumluluun,
sorum luluun,yelik
yelikkoullar
koullarhi
hideilse
deilsekaba
kabahatlaryla
batlarylakesinlemi
kesinlem i
topluluklar
topluluklararasnda
arasndadatlm
datlm olduunu
olduunuvarsaydklar
varsaydklargrlyor.
grlyor.Bu
Bunedenle
nedenle
yntemlerin
sistematik
tanmlamak
daha
konusu
sz
iin
topluluklar
sz konusu topluluklar tanmlamak iin daha sistematik yntemlerinbuluna
buluna
bileceini
bileceinitartmama
tartm am abir
birncl
nclolarak
olarakalmakta
alm aktasaknca
sakncagrmyorum.
grm yorum lk
. lk
aratrma
aratrmasonular
sonularzerinde
zerindedurmak
durmakyerine,
yerine,kitabmn
kitabmmbalang
balangblmlerin
blmlerin
dedevarsaylan
anlayn
varsaylansezgisel
sezgisel'topluluk'
topluluk
anlaymksaca
ksacaamay
amaydadabubunedenle
nedenledaha
daha
ve birok bilim tarih
adamlar,
bilim
buldum.
Bu
halen
sosyologlar
yerinde
yerinde buldum. Bu halen bilim adamlar, sosyologlar ve birok bilim tarih
isi
isitarafndan
tarafndangeni
genilde
ldepaylalan
paylalanbirbiranlaytr.
anlaytr.
bir uzmanluygulayan
bilimsel
Bu
gre
topluluk
gre
Bu gre gre bilimsel toplulukbilimsel
bilimsel biruzmanl
uygulayankiiler
kiiler
den oluur. Bu kiilerin aldklar eitim ve mesleki raklk deneyimleri dier
den oluur. Bu kiilerin aldklar eitim ve mesleki raklk deneyimleri dier
alanlarda
alanlardagrlmeyen
grlm eyenlde
ldebenzerlikler
benzerliklertar.
tar.Bu
Busre
sreiinde
iindeayn
aynteknik
teknik
ve bundan ounlukla ayn dersleri kartmlardr. Bu
yaznla
beslenmiler
yaznla beslenm iler ve bundan ounlukla ayn dersleri kartmlardr. Bu
temel
temelyaznn
yazmnerevesi
erevesidedezaten
zatengenellikle
genelliklebilimsel
bilimselbirbirdaln
dalnsnrlarn
snrlarniz
iz
ve her topluluun kendine zg bir konusu vardr. Bilimlerde
olmaktadr
mi
mi olmaktadr ve her topluluun kendine zg bir konusu vardr. Bilimlerde
dedefarkl
farklgr
grokullar
okullarbulunur
bulunurvevebunlar
bunlarayn
aynkonuya,
konuya,badamayan
badam ayanbak
bak
Fakat
bu
bilimlerde,
ayrm
yaklaan
topluluklardr.
alarndan
alarndan yaklaan topluluklardr. Fakat bu ayrm bilimlerde,dier
dieralanlar
alanlar
dadaolduu
olduukadar
kadarsk
skgrlmez.
grlmez.Ortaya
Ortayaktklar
ktklanzaman
zamanrekabetleri
rekabetleriyoun
younolur
olur
ve genellikle de abuk biter. Sonu olarak, bilimsel topluluun yeleri hem
ve genellikle de abuk biter. Sonu olarak, bilimsel topluluun yeleri hem
(ardllarnn
dahil)
kendilerini
kendilerinibir
birdizi
diziortak
ortakamacn
amacn (ardllarnneitimi
eitimidede dahil)gdlmesiyle
gdlmesiyle
byle grr.Bu
grrler,
de
tek
olarak
hem
onlar
bakalar
topluluk
sorumlu
sorumlu tek topluluk olarak grrler, hem de bakalar onlar bylegrr.
Bu
tr topluluklar iinde iletiim, baka alanlara greli olarak eksiksiz, profesyo
tr topluluklar iinde iletiim, baka alanlara greli o l a r ^ eksiksiz, profesyo
nel kararlar da ayn ekilde oybirliine dayal saylr. te yandan, farkl bi
nel kararlar da ayn ekilde oybirliine dayal saylu. te yandan, farkl bi
abalar farkl sorunlara ynelik olduu iin topluluksslimsel
limseltopluluklarn
topluluklarm abalar farkh sorunlara ynelik olduu iintopluluk
bazan ok golabilir,
sk sk yanlanlamayla
nrlarn
mesleki
aan
nularm aan meslekiiletiim
iletiim bazan okg
olabilir, sk skyanl
anlamayla
ve anlamazlk srekli olduu zaman da olduka nemli ve nce
sonulanr
sonulanr ve anlam azlk srekli olduu zaman da olduka nemli ve nce
den sezilemeyen atmalara yol aabilir.
den sezilemeyen atm alara yol aabilir.
ki
Ele
dzeylerde varlk
aldmz bu anlamda topluluklartabii
Ele aldm z bu anlam datopluluklar
tabii kieitli
eitli dzeylerde varlk
Bu dzeylerden en evrensel olan tm doa bilimcileri topluluu
gsterirler.
gsterirler. Bu dzeylerden en evrensel olan tm doa bilimcileri topluluu
dur. Bundan biraz daha alt bir dzeyde esas bilimsel meslek gruplarna ait
dur. Bundan biraz daha alt bir dzeyde esas bilimsel m eslek gruplarna ait
blmlerin oluturduu topluluklar gelir: fizikiler, kimyaclar, gkbilimciblmlerin oluturduu topluluklar gelir; fizikiler, kimyaclar, gkbilimci-

(5). W.O. Hagstrom, The Scientific Community (Bilimsel Camia) New York, 1965, 4 ve 5'inci
(5). W .O.D.J.
Hagstrom,
Community
(Bilimsel
New
York, (Grnmez
1965, 4 ve 5inci
College"
Price ve The
Invisible
Blmler.
bir
In anCamia)
D.deScientific
"Collaboration
B. Beaver,
Blmler. D.J.
PriceAmerican
ve D.de B.Beaver,
n an Invisible
College
(Grnmez
21,1966,
DERGS
birlii)
(Amerikal Psikolog)
niversitede
S. 101-18.bir
PsyclogistCollaboration
niversitede
birlii)
American
(AmerikalA Psikolog)
21,1966,Hypothe
S ,101-18.
Crane, "Social
Invisible College'
Diane
Test of theDERGS
in a Psyclogist
Structure
Group of Scientists:
Diane
Social Siructure
in a Group
of Scientists:
Test of the Invisible
College'
HypotheSnanmas)
hipotezinin
(Bir Crane,
Bilim topluluunda
Toplumsal
sis'
'GrnmezA niversite'
Yap:
sis' (Bir Sociological
Bilim topluluunda
sal Yap:
'Grnmez
niversite
Snanm
as)
1969, s. hipotezinin
335-52. N.C.
Mullins,
dergisi) 34,
(Amerikan
American
ReviewToplum
Sosyoloji
American
Sociological
Review (Amerikan
SosyolojiBilimcileri
dergisi) 34.
1969, s.
335-52. N.C.
Mullins,
Toplumsal
rntler)
among Biological
arasnda
Social
Network
Scientist (Biyoloji
Social niversitesi
Netvvork among
Biological
Scientist
(Biyoloji
Toplumsal
rntler)
of an Invisible
(Bir
College"
Doktora
Structurearasnda
tezi, 1966.
Harvard
ve The
microBilimcileri
Harvard niversitenin
niversitesi Doktora
tezi, 1966.
ve The
micro(Phage
Structure
of an Invisible
College" at
(Bir
Paper delivered
Topluluu)
Group
Mikro Yaps)
The Phage
grnmez
niversitenin
Mikro Yaps)
The Phage
Group (Phage
Topluluu)
delivered
SosyolojiPaper
Demei'nin
(Amerikan
yl at
of the American
Sociological
Association
angrnmez
anual meetingi
anual meetingi
of the
American
Sociological
Association (Amerikan Sosyoloji Dernei'nin yl
bildiri,
okunan
Boston,
1968.
lkan
toplantsnda
lk toplantsnda okunan bildiri, Boston, 1968.

180
180

. ler,1er,hayvanbilimciler
hayvanbilimcilervevedierleri.
dierleri.Bu
Buana
anakmelemeler
kmelemeleriin
iintopluluk
toplulukyelii
yelii

nin
ninbelirlenmesi,
belirlenmesi,ok
okuunoktalar
noktalardnda,
dmda,gayet
gayetkolaydr.
kolaydr.En
Enst
stuzmanlkla
uzmanlklarnn
rm nkonusu,
konusu,meslek
meslekdemeklerinde
dem eklerindeyelik,
yelik,izlenen
izlenenyaynlar
yaynlarlt
ltolarak
olarakfaz
faz

laca
lacayeterlidir.
yeterlidir.Benzer
Benzeryntemlerle
yntem lerlebalca
balcaalttopluluklar
alttopluluklardadaayrtrabiliriz:
ayntrabiliriz;
kimyaclar,
organik
organik kimyaclar,hatta
hattabelki
belkiprotein
proteinkimyaclar,
kim yaclar,yksek
yksekenerji
enerjiyahut
yahutkat
kat
madde
radyo
gkbilimcileri
fizikileri,
sorunlar
bundan
Ampirik
gibi.
madde fizikileri, radyo gkbilimcileri gibi. Ampirik sorunlar bundanhemen
hemen
sonra
sonragelen
gelendzeyde
dzeydebalamaktadr.
balamaktadr.ada
adabir
birrnek
rnekalacak
alacakolursak,
olursak,bakteribakteriyofaji*
yofaji*grubu,
grubu,kamuoyunca
kamuoyuncatannan
tanm anbirbirdzeye
dzeyegelmeden
gelmedennce,
nce,birbirbilim
bilimola
ola
rak
raknasl
nasltanmlanabilirdi?
tanm lanabilirdi?Byle
B ylebir
birama
amaiin
iinzel
zelkonferanslara
konferanslarakatlm,
katlm ,
yaptlar
yaptlaryaynlanmadan
yaynlanm adannce
ncedatlan
datlanelelyazs
yazszetler
zetleryahut
yahutprovalar
provalarveve
hepsinden
hepsindendedence
ncetm
tmresmi
resmya
i yadadaresmi
resmiolmayan
olmayaniletiim
iletiimbalantlar,
balantlar,hatta
hatta
yazmalarda
yazm alardaveya
veyaalntlar
aim tlararasndaki
arasndakibalantlarda
balantlardabulunabilecek
bulunabilecekiletiim
iletiim
yollar
yollargibi
gibiunsurlara
unsurlarabavurmak
bavurm akgerekmektedir.
gerekmektedir.(6)
(6)Bu
Bualmann
almanmhi
hideil
deil
dnemleri
bilim
seseada
ve
tarih
yaplabileceini
sahas
daha
yakn
iin
ada bilim sahas ve daha yakn tarih dnemleri iin yaplabileceiniveve
yaplmakta
yaplm aktaolduunu
olduunubiliyoruz.
biliyoruz.Bu
Buaratrmalarn
aratrm alarnaa
aayukar
yukaryzer
yzerkiilik
kiilik
hatta
hattadaha
dahabile
bilekk
kktopluluklar
topluluklarortaya
ortayakarmas
karm asbeklenebilir.
beklenebilir.Genellikle
Genellikle
tek
tektek
tekbilim
bilimadamlarnn,
adam larnn,zellikle
zelliklededeenenyetenekli
yetenekliolanlarn,
olanlarn,byle
bylebirden
birden
grlmekte
olduklar
fazla
zamanda
da
srayla
topluluun
yesi
yahut
ayn
fazla topluluun ayn zam anda yahut da srayla yesi olduklar grlmekte
dir.
dir.
Bu
Butrtrtoplluklar,
toplluklar,bubukitapta
kitaptabilimsel
bilim selbilginin
bilgininreticileri
reticilerivevekurucular
kurucular
olarak
Paradigmalar
tantlan
birimlerdi.
paylaanlar,
olarak tantlan birimlerdi. Paradigmalar paylaanlar,bubutopluluklarn
topluluklarmyele
yele
ridir.
ridir.Bu
Buortak
ortakunsurlarn
unsurlarndoasna
doasm abirbirekilde
ekildedeinilmedike,
deinilmedike,bilimin
bilimingeti
geti
imiz
im izsayfalarda
sayfalardabetimlenen
betim lenenbir
birok
okzellii
zelliikolay
kolaykolay
kolayanlalamaz.
anlalam az.te
0 te
yandan,
yandan,metnin
metninilkilkeklinde
eklindebamsz
bam szolarak
olarakyer
yervermediim
vermediimbaka
bakatrtrzel
zel
liklerin
liklerinkendi
kendibalarna
balarmaanlalmalar
anlalm alarmmkn
mmknolabilir.
olabilir.Bu
Bunedenle
nedenledorudan
dorudan
doruya
doruyaparadigmalara
paradigmalaraynelmeden
ynelmedennce,
nce,yalnzca
yalnzcatopluluk
toplulukyapma
yapmadeine
deine
rek
rekaklanabilecek
aklanabilecekbir
birdizi
dizinoktay
noktaybelirtmekte
belirtmekteyarar
yararvardr.
vardr.
Bunlarn
Bunlarmarasnda
arasndabelki
belkidedeenenarpc
arpcolan
olanbirbirbilim
bilimdalnn
dalnngeliim
geliimizgi
izgi
sinde
dneme
paradigma-sonras
gei
paradigma-ncesi
dnemde
sinde paradigm a-ncesi dnem de paradigm a-sonras dnem e geiolarak
olarak
'de
adlandrdm
adlandrdmolgudur.
olgudur.Bu
Bugeii
geiikinci
kinciBlm
B lm
degstermeye
gstermeyealtk.
altk.Gei
Gei
bilim
dalnda
sz
nce,
birtakm
okullar
konusu
gereklemeden
gereklemeden nce, birtakm okullar sz konusu bilim dalmdaegemen
egemenolol
mak
m akiin
iinyarrlar.
yarrlar.Daha
Dahasonra,
sonra,kayda
kaydadeer
deerherhangi
herhangibir
birbilimsel
bilimselbaarnn
baarnn
teke
azalr,
genellikle
okullarn
de
ortaya
says
kmasyla
ortaya km asyla okullarn says azalr, genellikle de tekeiner
inervevebylece
bylece
daha
dahaetkin
etkinbir
birbilimsel
bilim seluygulama
uygulam atarz
tarzbalar.
balar.Bu
Butarz
tarzgenel
genelolarak
olarakdarya
darya
kapaldr
kapaldrvevebulmaca
bulm acazmne
zm neyneliktir.
yneliktir.Toplu
Toplualmann
alm annbyle
byleolmas
olmas
dallarna
bir
temeli
da,
zg
gibi,
alma
bilindii
yelerinin
topluluk
da, bilindii gibi, topluluk yelerinin alma dallarna zg bir temelirahat
rahat
lkla
lklavarsayabilmelerine
varsayabilmelerinedayaldr.
dayaldr.
Olgunlamaya
Olgunlamayadoru
domynelen
ynelenbubugeie
geiezg
zgniteliklerin,
niteliklerin,kitapta
kitaptayer
yerverevere(*). Szlk anlam bakteri yiyen. Hayvanlarda hastalk yapan bakterilerle birlikte grlen ve bun
(*). Szlk anlam bakteri yiyen. Hayvanlarda hastalk yapan bakterilerle birlikte grlen ve bun
lar yok edebilen bir eit kimyasal madde ya da organizma. Alyuvar grevi yapan bu maddenin
lar yok edebilen bir eit kimyasal madde ya da organizma. Alyuvar grevi yapan bu maddenin
gerekte ne olduu henz belirlenememitir.
gerekte ne olduu henz belirlenememitir.
(6).
Eugene Garfield. The Use of Citation Data in Writing the History of Science (Bilim Tarihinin
(6). Eugene Garfield. The Use of Citation Data in VVriting the History of Science (Bilim Tarihinin
Yazilmasnda
Alntlarn Veri olarak Kullanlmas) Philadelphia, institue of Scientific Information
Yazilmasnda Alntlarn Veri olarak Kullanlmas) Philadelphia, nstitue of Scientific Information
(Bilimsel Haberleme Enstits) 1964; M.M. Kessler, "Comparison of the Results of Bibliograph
(Bilimsel Haberleme Enstits) 1964; M.M. Kessler, Comparison of the Results of Bibliographic Couplingi and Analytic Subject Indexing" (Bibliyografya eletirmeleri ve Analitik Konu Fihrist
ic Couplingi and Analytic Subject lndexing (Bibliyografya eletirmeleri ve Analitik Konu Fihrist
leri sonularnn karlatrlmas) Amercian Documenlation (Amerakin Belgecilii) dergisi,
leri sonularnn karlatrlm as) Am ercian Docum enlation (Am erakin Belgecilii) dergisi,
16,1965. s. 223-33;R.J. Price, "Networks of Scientific Papers" (Bilimsel Bildiriler rnts) Sci
16,1965. s. 223-33;R.J. Price, Networks of Scientific Papers" (Bilimsel Bildiriler rnts) Sci
ence (Bilim dergisi) 1965, s. 510-1 5.
ence (Bilim dergisi) 1965, s. 510-15.

181
181

bildiimizden ok daha kapsaml bir incelemeyi hak ettiklerini syleyebiliriz.

bildiimizden
dahatoplumbilimleriyle
kapsam l bir incelemeyi
hak ettiklerini
syleyebiliriz.
byktr.
zellikleok
ilgilenenler
Bunun
iin nemi
ada
Bunun
zellikle
ada toplum
bilim
leriyle
ilgilenenler
iin
nemi
sylenmesinde
dorultuda
Bu
ele
alaln.
konusu
olan
Sz byktr.
yarar
ilk noktay
Bu dorultuda
esinde yarar
olan ilk
noktay ele
alaln.zorunlu
Sz konusu
geii,
ile balak
grmek
ilk kez birsylenm
bulunmas
paradigmann
de
geii,
ilk kez grmenin
bir paradigm
anm olduuna
bulunm as
ileartk
balak
grm ek zorunlu
de
ildir
zorunlu
ben
inanmyorum.)
Topluca
(balak
ildir
(balak
grmenin
zorunlu
olduuna
ben
artk
inanmyorum.)
Topluca
'paradigma' adn verdiim unsurlar, 'paradigma- ncesi' dnemin okullar
a adn
verdiim
unsurlar,
paradigma-ncesi
dnem in
okullar
daparadigm
dahil btn
yeleri
bilimsel
ile
topluluklarn
paylarlar. Olgunlua
gei
da dahil
btn bilimsel
topluluklarn
paylarlar. Olgunlua
gei ile
deien
paradigmann
deil dahayeleri
varl
doasdr. Olaan
ok paradigmann
deien paradigmanm
deil
ok paradigmanm
doasdr.
Olaan
bu daha
faaliyetvarl
sonra olaslk
yalnzca
deiiklikten
kazanabilir.
bulmaca-zc
bulmaca-zc
deiiklikten
sonra
olaslk kazanabilir.
bir bilimfaaliyet
paradigma
dalnnyalnzca
kadar
imdiyebu
Gelimi
oluumuyla
balak
G elim i zelliklerinden
bir bilim dalnn
im diyebu
kadar
paradigm
a oluum
uyla ekilde
balak
nedenle
grdm
birounu
imdi olsa
ok farkl
grdm zelliklerinden
birounu
bu nedenle
ok farkl
ekilde
bu zelliklere
Benimsenme sreci
tanmlardm.
yolimdi
paradigma
aanolsa
tr,

tanmlardm.
Benimsenme
sreci bu bu
zelliklere
aan
paradigma
tr,ve

zlmesi
belirleyen,
iin
salayan
ipular
g bulmacalar
zmleryol
zlm esi
g bulm
belirleyen,
bu zm
ler iin
ipular
salayan ve
kesinlikle
uygulaycy
zekya
gerek
baarya
sahipacalar
gtren
paradigmadr.
gerek zekya
sahip uygulaycy
kesinlikle
gtren
paradigmadr.
bir eylerin feda
edildiibaarya
tadabilenler,
duygusunu
yal
iin nemli
Deiiklik
Deiiklik
iin nemli
bir eylerin
feda edildii
duygusunu
tadabilenler,
yal
okullarnn)
bilim dallarnn
bir paradigmaya
nzca
(yahut
sahip
olmasndan
nzca bilim kiilerdir.
dallarnn (yahut okullarnn) bir paradigmaya sahip olmasndan
yreklenmi
yreklenmi
Hi deilsekiilerdir.
tarihiler iin daha nemli olan bir nokta da, bu kitabn bilim
Hi deilseiletarihiler
daha arasnda
nemli olan
bir olarak
nokta da,
bu kitabm
konular
sel topluluklar
bilimseliin
varsayd
rtl
bir
birebilim
sel topluluklar ile
bilimsel
konularkitapta
arasnda
rtl optik',
olarak 'elektrik'
varsaydvebire
'fiziksel
bir deyile,
'Is'bir
zdeletirmedir.
Baka
zdeletirmedir.
Bakabilimsel
bir deyile,
kitapta
fiziksel optik,
elektrik
ve za
Is
gibi
terimlerin yalnzca
adlandrmakla
kalmayp,
konular
ayn
gibi terim
lerintopluluklar
yalnzca bilim
sel konular adlandrm
aklasrekli
kalm ayp,
ayn
za
manda
da adlandrdklar
bilimsel
olarak
kul
varsaymam
manda Metinde
bilimsel topluluklar
da adlandrdklar
varsaymn
srekli
olarak
kul
tek baka seenek,
btn bu
landm.
ak braklan
konular
fizik
landm. M etinde
ak braklan
tek baka
seenek, btndabu
fizik
ait grmekti.
Ancak, tarihi
topluluuna
skkonular
sk belirtti
meslekdalarmn
grmekti. Ancak,
meslekdalarmm
sk sk belirtti
itopluluuna
hertarihi
var
gibi, bu tr ait
eit incelemeyi
zdeletirmelerin
aan birdageerlilii
i rnein,
gibi, bu tr
her eit
incelemeyi
geerlilii
var
dr.
'uncu Yzyl ortalarna
19zdeletirmelerin
genel bir aan
yoktu
fizik bir
kadar
topluluu
rnein, 19uncu
ortalarna
kadar genel
fizik topluluu
yoktu
vedr.
ilikisibirolmayan
daha nce
iki camiaya,
iin deYzyl
birbirleriyle
oluturulmas
ve oluturulmas
defelsefesi
daha nce
birbirleriyle
olmayan iki
camiaya,
yani
baz kesimlerin
doa
matematik ileiin
camialarna
ait ilikisi
birlemesi
yani m atemBugn
atik iletek
doa
camialarna
ait baz
kesim
lerin gemite
birlemesi
bir felsefesi
konusu
olan
sorunlar
geni topluluun
gerekmiti.
gerekm
iti. Bugn
tek bir
geniekillerde
topluluun
konusu
olan sorunlar
gem
ite
mad
farkl
durumdayd.
arasnda
Is ve
topluluklar
dalm
eitli
topluluklar
arasnda
eitli
durumdayd.
ve mad
defarkl
konular ise
kuramlar
darekillerde
tek bana Is
bi
ve daha
gibi, dier
kapsamldalm
hibir
de kuramlar
gibi,
dier
ve olmadan
d ^ a dar uzun
kapsaml
ise tek bana hibir
zel
limsel
alan
varlk gstermilerdi.
sre konular
topluluun
Bununbi
topluluun
zelgerek
alan olmadan
uzun
sre varlk
gstermilerdi.
lalimsel
birlikte,
bilim hem
olaan
de bilimselBunun
dev
deimeyen
u ki; hem
la birlikte,
deimtemeline
eyen gerek
u faaliyetlerdir.
ki; hem olaanOnlar
bilimbulmak
hem deve
bilimsel
dev
rimler
dayal
bir topluluk
zmle
rimler
topluluk
temelinezaman
dayaliinde
faaliyetlerdir.
bulmakzmek
ve zm
mek
iin,birilknce
deiiklikleri
bilimlerin
geirdii Onlar
gele
m ekParadigma
iin, ilknce
zaman
geirdii
zmek ge
rekir.
bir iinde
konuyu
eyden nce
deil birdeiiklikleri
herbilimlerin
topluluu ynlendirir.
rekir. Paradigm
a her eydenyance
bir konuyu ykc
deil bir
topluluu
ynlendirir.
da paradigmay
Paradigmann
olan
ynlendirdii
aratrmalar zeri
ya da paradigmay
ykc
olan aratu-malar
zeri
da topluluklar
neParadigmanm
yaplacak herynlendirdii
topluluu ya
almann, sorumlu
saptamak
almann, sorumlu topluluu ya da toplulu an saptamak
lane
balamasher
arttr.
ieyaplacak
laBilimsel
ie balamas
arttr.zmlenmesine bu ekilde yaklald zaman, ele
gelimenin
Bilimsel gelimenin
bu baz
ekilde
yaklald
zaman,
ele
glkler
tirel incelemenin
odaklarzmlenmesine
haline gelmi olan
ortadan
kalkabi
tirel
incelemenin
odaklar haline
gelmi
olan rnek
baz glkler
ortadan
madde
rnein
gstererek
lir.
kuramn
baz gzlemciler,
benimkalkabi
bilim
birlii
lir. rneinparadigmalara
baz gzlemciler,
maddegsterdikleri
kuramm mek
gstererek
benim ileri
bilim
ballkta
adamlarnn
ok abarttm
adamlarmm Yalan
paradigmalara
ballkta
gsterdikleri
ok kuramlarn
abarttm s
ileri
denebilecek
alandaki
kadar, bubirlii
zamanlara
srmlerdir.
srmlerdir.
Yakm denebilecek
zamanlara
kadar, bu iaret
alandaki
kuramlarn
s
ve tartma
rekli
olarak anlamazlk
konusu olduuna
etmilerdir.
Ben
olarak anlam
azlk
ve tartmbirlikte,
a konusubunun
olduuna
iaret etmilerdir.
Ben
bir kar-rnek
aynen
katlmakla
tanmlamaya
olduunu
burekli
bu tanm
lam aya aynen
katlm
akla kuramlar,
birlikte, bunun
bir kar-m
ek olduunu
zerine
1920'lere
Madde
etmiyorum.
kadar,
hi deilse
kabul
kabul etm iyorum . M adde zerine kuram lar, hi deilse 1920lere kadar.
182
182

topluluun zelalan
hibir
hibirbilimsel
bilimsel topluluunzel
alanyayadadakonusu
konusuolmad.
olmad.Tersine,
Tersine,ok
okb
b
yk
sayda uzman gruplar tarafndan ara olarak kullanlyorlard. Farkl
yk sayda uzm an g ru p lan tarafm dan ara olartk kullanlyorlard. Farkl
yeleri bazen farkl
topluluklarn
ve
topluluklarm yeleri bazen farklaralar
aralarseiyorlar
seiyorlar vebakalarnn
bakalarmmseimini
seimini
de eletiriyorlard, daha da nemlisi, madde kuram, tek bir topluluktaki ye
de eletiriyorlard, daha da nemlisi, madde kuram, tek bir topluluktaki ye
lerin
bile zerinde ille de anlamalar gereken ya da anlaabileceklerittirde
lerin bile zerinde ille de anlam alar gereken ya daanlaabilecekleri
itirde
deildir. Anlama gerei
bir
konu
topluluun ne yaptna baldr.
bir konu deildir. A nlam a gereince
nce topluluun ne yaptna baldr.
19'uncu Yzyln ilk yarsndaki kimya, bu durumun ok iyi bir rneidir.
19uncu Y zyln ilk yarsndaki kim ya, bu durumun ok iyi bir rneidir,
topluluun
temel baz aralar -sabit oran, katmanl oran, birleen arlklartopluluun temel baz aralar -sabit oran, katmanl oran, birleen aulMarDalton'un atomik kuram sayesinde ortak kullanma girdikleri halde, kimya
D altonun atomik kuram sayesinde ortak kullanma girdikleri halde, kimya
clar
bu birlemeden sonra bile ortak aralara dayandrdkar
an
clar bu birlemeden sonra bile ortak aralara dayandrdkaralmalarda
almalarda an
lamazla derek, atomlarn varl konusunda, hem de bazen byk id
lam azla derek, atom larn varl konusunda, hem de bazen byk id
detle, tartabilmekteydiler.
detle,
yletartabilmekteydiler.
inanyorum ki baka baz glkleri ve yanl anlamalar da ayn e
amyorum ki baka baz glkleri ve yanl anlamalar da ayn e
kildeyle
Bir bakma semi olduum rnekler yznden, bir bak
giderebiliriz.
kilde giderebiliriz. Bir bakma semi olduum rnekler yznden, bir bak
ma da ilgili topluluklarn yaps yahut bykl konusunda yeterince ak
ma da ilgili
topluluklarn yaps yahut bykl
konusunda
yeterince ak
nedeniyle
ya da balca
olmamam
baz okurlar kitaptaki tek kaygmn,
kayg
olmamam nedeniyle baz okurlar kitaptaki tek kaygmm, ya da balca kaygmn, Copernicus, Newton, Darwin veya Einstein gibi isimlerle balak olan
mm, Copem icus, Nevvton, Darwin veya Einstein gibi isimlerle balak olan
devrimleri aklamak olduu sonucuna vardlar. Sanrm topluluk ya
byk
byk
devrim leri aklambir
sonucuna vardlar. Sanrm topluluk ya
canlandrma,
konusunda
yaratmaya altm olduka
daha ak ak olduu
ps
ps konusunda daha ak bir canlandrm a, yaratm aya altm olduka
farkl izlenimi glendirmeme yardmc olabilir. Benim grme gre dev
farkl izlenimi glendirm emeveyardmc olabilir. Benim grme gre dev
rim,
topluluktaki ballklarn amalarn belli bir ekilde yeniden kurul
rim
, topluluktaki
ballklarn
ve am alarn belli bir ekilde yeniden kurul
masn
tr deiikliktir. Fakat deiikliin byk olmas asla
ieren zel bir
m
asn
ieren
zel
bir
tr
deiikliktir.
deiikliin
olmasbile
asla
stelik
belki yirmibyk
zorunlu deildir ve bazen tek bir topluluk,Fakat
be kiiden
zorunlu
deildir
ve
bazen
tek
bir
topluluk,
stelik
beUd
yirmi
be
kiiden
bile
az yesi olan bir topluluk dnda kimseye devrim gibi gzkmesi de gerek
az
yesi
olan
bir
topluluk
dnda
kimseye
devrim
gibi
gzkmesi
de
gerek
mez. Zaten bilim felsefesi yaznnda ok az anlalan ya da ok az tartlan
Zaten
bilim felsefesi
yaznm da ok
az anlalan
da ok
az tartlan
dzen
derece
bu kk
son ya
sk ve
da ok
az tartlan
yamez.
lekli deiiklikler
ya
da
ok
az
tartlan
bu
kk
lekli
deiiklikler
son
derece
sk
dzen
li olarak meydana geldikleri iindir ki devrimci deiikliin, birikimciveolann
li
olarak
m
eydana
geldikleri
iindir
ki
devrimci
deiikliin,
birikimci
olaun
tersine, ok iyi anlalmas zellikle gerekmektedir.
tersine,
ok
iyi
anlalmas
zellikle
gerekmektedir.
Bir ncekiyle yakndan ilintili son bir dzeltme, bu anlay belki kolay
Bir ncekiyle
yaJcndan ilintili bir
bir dzeltme,
b anlay
belki kolay
ortak bilinci
olan
aksadnn
Bir ksm
latrabilir.
eletirmenler, soneylerin
latrabilir.
Bir
ksm
eletirmenler,
bir
eylerin
aksadnn
ortak
bilinci
olan
dev
bunalmlarn, ilk metinde ima ettiim kadar deimez bir kural halinde
bunalmlarn,
ilk
metinde
ima
ettiim
kadar
deimez
bir
kural
halinde
dev
rim habercisi olduklarndan kuku duymulardr. Ne var ki kitapta benim ka
rim habercisi
olduklarmdan
kuku duymulardr. Ne var ki kitapta benim ka
ntlamam
iin nem
tayp da bunalmn devrimlerin kanlmaz bir nkou
ntlamam
iin
nem
tayp
da
bunahmm
kanlmaz
bir nkou
bir
sk grlen
Bunalm yalnzca
lu olmasn gerektiren hibir unsur
yoktur. devrimlerin
lu olmasn
gerektiren
hibir
unsur
yoktur.
Bunalm
yalnzca
sk
grlen bir
balang, olaan-bilimin katlnn sonsuza dek sorgulanmadan srmesini
balang, tr
in katlnn
sonsuza
dek sorgulanmadan
srmesini
da
Devrimler
baka yollardan
mekanizmasdr.
nleyen
z-denetim
bir olaan-bilim
nleyen bir trama
z-denetim
m
ekanizm
asdr.
Devrim
ler
baka
yollardan
ender
olarak.
Buna
kitaptada
karlk,
benim kanmca ok
oluturabilirler,
oluturabilirler,
ama benim
ca ok ender
olarak.
karlk,
kitapta
bir
olmad
karanlkta
kalan
iin Buna
bir mtartma
yeterlikam
topluluk
yaps zerine
topluluk
yaps
zerine
yeterli
bir
tartma
olmad
iin
karanlkta
kalan
noktaya imdi dikkat ekebilirim: bunalmn, onu yaayan ve bu yzden babir
noktaya
imdigeiren
dikkattopluluun
ekebilirim:
bunalmn,
onu yaayan
bu yzden
ba
gerek
kendisi
tarafndan
de devrim
zen
karlmveolmas
zen Bir
de devrim
geiren
topluluun
kendisi
tarafmdan
karlm
olmas
gerek
ya
gibi
yeni
szgelii
elektro-mikroskop
ralann
dalnda,
mez.
uzmanlk
Bir uzmanlkgibi
dalnda,
gibi benimsenmesi,
yeni aralarm ya
bulunmas ve bunlarn
damez.
yasalarn elektro-mikroskop
Maxwell'inkiler
yeni szgelii
da
M
axw
eirinkiler
gibi
yeni
yasalarn
bulunmas
ve
bunlarm
benimsenmesi,
bir baka uzmanlk dalnda bunalma yol aabilmektedir.
bir baka uzmanlk dalnda bunalma yol aabilmektedir.

183
183

2. Grup lkelerinin Btnlemesi Olarak Paradigmalar

2. Grup lkelerinin Btnlemesi Olarak Paradigmalar
imdi de paradigmalara dnelim ve ne olabileceklerini soralm. lk met
imdi de
paradigm
alaraarasnda
dnelimbundan
ve ne olabileceklerini
soralm.
lk m et
sorular
nin yantsz
brakt
daha belirsiz kalp
daha nemli
nin bir
yamtsz
brakt
sorular
arasmda
bundan
daha
belirsiz
kalp
daha
nemli
olan
konu
olduunu
baka
sanmyorum. 'Paradigma' teriminin kitaptaki
olan
bir
baka
konu
olduunu
sanmyorum.
Paradigm
a
teriminin
kitaptaki
en temel felsefi savlar bir araya toplad inancn paylaan iyi niyetli bir
en temel
felsefi savlar
arayafihrist
toplad
inancnterimin
paylaan
niyetliiki
bir
bir bir
okur,
analitik
tamamlanmam
hazrlayarak
en iyi
az yirmi
okur,
tamamlanmam
bir
analitik
fifeist
hazrlayarak
terimin
en
az
yirmi
farkl ekilde kullanld sonucuna varm. (7) Bugnk dnceme gre buiki
farkl ekilde
sonucuna yznden
varm. (7)meydana
Bugnkgelmitir
dnceme
gre bu
farklardan
oukullamid
slup tutarszlklar
(szgelii
farklardan
ou
slup
tutarszlklar
yznden
meydana
gelm
itir
(szgelii
Newton 'un Yasalar bazen bir paradigma, bazen bir paradigmann paralar
Nevvtonungibi,
Yasalar
bir paradigma,
bir paradigm
anm paralar
bazenbazen
de sadece
olabilecei
paradigmabazen
zellikleri
ve gi
tayabilirler)
olabilecei
gibi,
bazen
de
sadece
paradigma
zellikleri
tayabilirler)
ve gi
derilmeleri olduka kolaydr. Fakat bu dzenleme yapldktan sonra bile teri
derilmeleri
olduka
bu dzenleme
yapldktan
sonra
bile
teri
iki temel Fakat
min
farkl kolaydr.
kullanm
son derece
olduu grlecektir ve bunlarm ay
min
son
derece
farkl
iki
temel
kullanm
olduu
grlecektir
ve
bunlarm
ay
rlmalar gerekmektedir. Daha yaygn olan kullanm imdiki altblmn ko
rlmalar
gerekmektedir.
Daha
yaygn
olan
kullanm
imdiki
altblm
n
ko
nusudur, dierini ise bir sonraki blmde ele alacam.
nusudur,
bir sonraki blmde
ele kullanarak
alacam. tikel bir uzmanlar
gzdenisegeirdiimiz
Az ncedierini
yntemleri
Az nceayrt
gzden
iz sorabilecei
yntem leri kullanarak
tikel bir
uzm
olan kiinin
topluluunu
etmigeirdiim
yararl sorulardan
biri
de anlar
u
topluluunu
ayrt
etmi
olan
kiinin
sorabilecei
yararl
sorulardan
biri
deve
u
dur: bu topluluk yelerinin, mesleki iletiimlerinin aa yukar eksiksiz
dur:
bu
topluluk
yelerinin,
m
esleki
iletiim
lerinin
aa
yukar
eksiksiz
mesleki kararlarnn da neredeyse oybirliine dayal olmasn salamak iinve
mesleki kararlarnm
da neredeyse
oybirlim
dayalBu
olmasn
ak iin
kurduklar)
paylatklar
(ya da aralarnda
baenedir?
soruyasalam
ilk metinde
paylatklar
da 'bir
aralarm
da kurduklar)
Bu soruya ilk
m etinde
geerli
paradigmadr'
grlen(ya
danedir?
'bir paradigmalar
yahutba
yant
dizisidir'
geerli grlen
yant
paradigm
adr yahut
da anlamn
bir paradigmalar
dizisidir
Fakat,
dahabir
sonra
eklindeydi.
ikinci
tartacamz
as
tersine, terim
eklindeydi.
Fakat,
daha
sonra
tartacamz
rkinci
anlamm
tersine,
terim aslnda buradaki kullanm iin uygun deildir. Bilim adamlarnn kendilerine
mda buradaki
kullanm
iin
uygun dizisini
deildir.paylatklarm
Bihm adam larnn
kendilerine
kuramlar
ya da bir
bir kuram
sorulsa,
sylerler.
Terim
sorulsa,
bir kuram
ya da
kuram lar
dizisini
sylerler.
Terim
bir
birbir
de bu tarz
kullanm
tekrarpaylatklanm
gn gelip
iin
benimsenebilirse
ben kendi
bir
gn
gelip
de
bu
tarz
bir
kullanm
iin
tekrar
benim
senebilirse
ben
kendi
adma ok memnun olurum. Ancak bugn bilim felsefesinde kullanld
adm a 'kuram',
ok m emdoas
nun olurum
. A ncak
bugn bilim
kullanld
ve kapsam
bu felsefesinde
ekliyle
bakmmdan
balamda gerek duydu
ekliyle kuram
, doas
bakmmdan bu balamda
gerek
duydu
snrlvebirkapseun
umuzdan
yap artrmaktadr.
ok daha
Dolaysyla
bu terim
um
uzdan
ok
daha
snrl
bir
yap
artrm
aktadr.
D
olaysyla
bu
gnmzde bal olduu baz sonulardan arndrlncaya kadar, bir bakaterim
te
gnmzde
balolas
olduu
sonulardan
armduilmcaya
kadar,
bir baka te
bir baz
rim
benimsemek
karkl
nleyecektir.
u andaki
amalarmz
rimbenim
benimnereceim
sem ek olasterim
bir karkl
nleyecektir.
u andaki
alarm
bir bilim koluna
iin
(di-z
zg ereve
ya daam
kalp
iin
benim
nereceim
terim
bir
bilim
koluna
zg
ereve
ya
da
kalp
(disipliner Matriks)* olacaktr. Bilim koluna zg diyoruz, nk burada tikel
sipliner
M
atriks)*
olacaktr.
Bilim
koluna
zg
diyoruz,
nik
burada
tikel
bir bilgi alanndaki uygulayclarn ortak 'mlkiyeti' sz konusudur. ereve
uygulayclarn
ortakeitli
mlMyeti
sz konusudur.
ereve
dabilgi
yabir
nedeni sralanm
deyiimizin
trde unsurun
kalpalanmdaki
bulunmasdr.
ya da kalp
deyiimizin
nedeni
sralanm
eitli
trde
unsurun paralar
bulunmasdr.
Kitabn
gerek
paradigma
gerek
ilk metninde
olarak,
paradigma
ya
Kitabn
ilk m etninde
olarak, gerek
paradigma
paralar
ya
hut
zellii gerek
paradigma
ve bilim
olduum
eklinde adlandrm
tamaparadigma
toplu
hut
paradigma
zellii
tama
eklinde
adlandrm
olduum
ve
bilim
toplu
luunun balln ynelttii nesnelerin hepsi yahut da ou, 'disipliner mat
luunun
balln
ynelttii
nesnelerin
hepsi
yahut
da ou,
disipliner b
matriks'
btn
ve bu
dediimiz
elerdir
oluturan
ekilde
oluturduklar
rik s dediim
iz btn
bu ekilde
oluturduklar
b
tnlk
ilevoluturan
Fakat buve
yaparlar.elerdir
iinde topluca
paralarn
tek tip neshepsine
tnlk
iinde
topluca
ilev
yaparlar.
Fakat
bu
paralarn
hepsine
tek
tip
nes
neymi gibi davranmak bu tanmlama iinde artk olanakszdr. Burada tam
neymi
gibi davranm
ak bu tanm lam
a iinde
artk olanakszdr.
Buradaana
tam
bir
liste vermeye
matriksi oluturan
fakat
kalkmayacam,
disipliner
bir listegzden
verm eye
kalkm ayacam
, fakatyaklammn
disipliner m atriksi
ana
hem u andaki
geirilmesi
elerin
esasm oluturan
aa kar
elerin
geirilmesi
hem
u andakiolacaktr.
yaklammm esasm aa kar
savm
hem gzden
tacak
de bir sonraki
hazrlam
tacak
hembir
de tr
bir oluturucu
sonraki savm
nemli
'simgeselolacaktr.
genellemeler' baln vereceeyehazrlam
nemli bir tr oluturucu eye simgesel genellemeler balm verece(7) Masterman, a.g.e.
Masterman,
(")(7)
Matriks:
szlk anlam dlyata. inde kapsad bir baka nesneye biim verebilen
Latince a.g.e.
{') kalb.
Matriks: Latince szlk anlam dlyata. inde kapsad bir baka nesneye biim verebilen
reti
reti kalb.

184
184

im. Bu deyimi kullanrken zihnimden geirdiim biimler, topluluk yeleri

im. Bu deyimi
kullanmken
geirdiimkmadan
biimler,ortaya
topluluk
yeleri
tarafndan
atlabilsualsiz vezihnimden
sorgusuz
hibir anlamazlk
tarafm
dan
sorgusuz
sualsiz
ve
hibir
anlam
azlk
km
adan
ortaya
atlabildikleri gibi, rahata mantksal biimlere de dklebilirler, rnein: (x) (y) (z)
rahata
mantksal
biimlere
de dklebilirler,
(x)dk(y) (z)
(x,y,z).gibi,
Bunlar
bir biime
biimsel
matriksin
veya hemen rnein:
disipliner
0dikleri
0
(x,y,z).
Bunlar
disipliner
m
atriksin
biimsel
veya
hemen
bir
biime
dklebilir eleridir. Bazan bu tr genellemeleri daha batan simgelemi bulu
lebilir
eleridir.
Bazan
bu
tr
genellem
eleri
daha
batan
simgelemi
bulu
ruz.
f= ma
(akm
ivme)
elektrik
oran
(g = kitle
I
yk
yahut = V/R
hz
x
=
ruz.
f=
ma
(g
=
kitle
x
ivme)
yahut
I
=
V/R
(akm
hz
oran
=
elektrik
yk
birimindeki enerji - voltaj/rezistans). Bazlar ise genel olarak szlklerle ifa
birimindeki
enerji
voltaj/rezistans).
Bazlar
ise
genel
olarak
szlklerle
ifa
de edilirler: "elementler sabit (deimez) arlk oranlarnda birleirler" veya
de
edilirler:
elementler
sabit
(deimez)
arlk
oranlannda
birleirler
veya
"etki tepkiye eittir" gibi. Eer bunlar gibi deyiler yaygn apta kabul gr
etki
tepkiye eittir
Eer bunlar
gibi bulmaca-zc
deyiler yaygn apta
kabul gr
bilimgibi.
yelerinin
olmasalard,
m
giriimlerinde
topluluu
m
olmasalard,
bilim
topluluu
yelerinin
bulmaca-zc
giriimlerinde
yararlandklar gl mantk ve matematik ilemlerini dayandracaklar
y a rarlan
d k
lar gl mHer
antk
m atem
atik ilem
lerini
dayandracaklar
temel
taksonomi
bilimin bu tr
gibi,
bulunamazd.
olaan
hibir
kadar
neve
hibir
temel
bulunamazd.
Her
ne
kadar
taksonomi
gibi,
olaan
biliminvarsa
bu tr
deyileri ok az kullanarak da ilerleyebileceini dndrecek rnekler
deyileri
ok az kullanarak
da ilerleyebileceini
varsa
hizmetindedndrecek
olan simgeselrnekler
da,
yle grnyor
genelleme
ki uygulayclarnn
da,
yle
grnyor
ki
uygulayclarmm
hizmetinde
olan
simgesel
genelleme
ler ne kadar fazlaysa bir bilim dalnn gc de o kadar artmaktadr.
lerAslnda
ne kadar
fazlaysa birilk
bilim
dalmm
gc
de o kadar
artmaktadr. da toplu
yasalar
doa
genellemeler
gibi grnyorsa
bakta
Asimdaiin
genellemeler
ilk bakta
yasalar
gibigerekten
grnyorsa
da toplu
luk yeleri
deildir.
snrhdoa
Bazan
de doa
ya
ilevleri bununla
luk yeleri
bununla
smrh deildir.
Bazan gerekten
deH
doa
yasalarndan
teiin
Yasas,
rnein Joule-Lenz
birilevleri
anlamlar
olmayabilir:
= RI2
salarmdan
te
bir
anlamlar
olmayabilir:
rnein
Joule-Lenz
Yasas,
H
=
RI^
(s=akm2 xrezistans). Bu yasa ilk bulunduu zaman, topluluk yeleri, H,R
xrezistans).
Bu yasa
ilk bulunduu
zaman, topluluk
yeleri, H,R
ve(s=akm^
ne anlama
ve bu genellemeler
zaten biliyorlard
Isimgelerinin
geldiini
ve I sim
gelerinin
ne anlam a geldiini zaten biliyorlard ve bu genellem eler
onlara
yalnzca
ismin, akmn ve rezistansn davranlar arasnda daha nce
onlara yalnzca
ismin,retiyordu,
akmm ve rezistansn
davranlar
nce
o kadar. Fakat
bilmedikleri
bir olgu,
bir ilikiyi
daha skarasnda
grlen daha
bilmedikleri
bir
ilikiyi
retiyordu,
o
kadar.
Fakat
daha
sk
grlen
bir
olgu,
evvelce kitapta yer verilen tartmalarn da gsterdii gibi, simgesel genelle
evvelce kitapta
yerilevi
verilen
tartmalarm
gibi, simgesel
genelle
birgsterdii
melerinde
bu ikinci
kesinda
Bunlar da
dierinden
ekilde ayrrlar.
tp
bu ikinci
ilevi
dierinden
kesin
bir ekilde
ayu-rlar.fakat
Bunlar
da tp
f = ma yahut
olarak
ksmen
gibi
kmelerinde
I= V/R
ilev yaparlar
ksmen yasa
f = maattklar
yahut Isimgelerin
= V/R gibitanmlamalar
ksm en yasa olarak
ilev yaparlar fakat ksmen
ste
olarak kullanlmaktadrlar.
dekortaya
de
ortaya
attklar
simgelerin
tanmlamalar
olarak
kullanlmaktadrlar.
ste
'yasama'
etkinlikleri
birbirinden
'tanmlama'
ve
ayrlmaz bu iki ilevin,
lik
likarasndaki
birbirindendenge
ayrlmaz
bu iki ilevin,
tanm lam
a etkinlikleri
bu nok
Baka a
deiir.yasam
birvebalamda
de zamanla
olsak,
nin
nin arasmdaki
denge de zam anla
deiir. sonular
Baka bir
balamda olsak,
buger
nokdourabilirdi,
talarn
ayrmth zmlenmesi
nk
ok verimli
talarm
ayrm
th
zmlenmesi
ok
verimli
sonular
dourabilirdi,
nk
ger
ekten bir yasay benimsemenin getirdii yap ile bir tanmnki birbirlerinden
ekten
bir yasay
benimsemenin
ile bir
tanmnki
birbirlerinden
as
ama tanmlar
vardr,
dzeltmeyap
olana
Yasalar
farkldr.
ok
para paragetirdii
ok mantksal
farkldr. Yasalar
paraolduklar
dzeltmeiin
olana
vardr,
am a tanmlar asdeitirilemezler.
lnda
bu ekilde
dorularpara
(totoloji)
mda
mantksal
dorular
(totoloji)
olduklar
iin
bu
ekilde
deitirilemezler.
rnein, Ohm 'un yasasn kabullenmenin beraberinde getirdii koullardan
rnein,
hm unhem
yasasn
kabullenm
enin beraberinde
getirdii
koullardan
tanmlanmasyd.
terimlerinin
hem O'akm'
birisi,
de 'rezistans'
yeniden
birisi,
hem eski
akm
hem de rezistans
terimlerinin yeniden
tanmlanmasyd.
terimler
Yasas doru
Ohm'un
Bu
korumay srdrselerdi,
anlamlarn
Bu terim Bu
ler eski
anlam
larn bir
korum
ay srdrselerdi,
O hm un Yasaskadar
doru
Joule-Lenz
Yasasna gsterilmedii
olamazd.
yasaya
szgelii
olamazd.
Bu
yasaya
szgelii
bir
Joule-Lenz
Yasasna
gsterilmedii
kadar
gl bir muhalefet olumasnn nedeni de buydu. (8) Belki bu tr durumlar
gl
bir
m
uhalefet
olum
asnn
nedeni
de
buydu.
(8)
Belki
bu
tr
durumlar
btn
yan
devrimlerde
bir
ben
unsurun
saylabilirler.
ok
tipik
imdilerde,
tipik
saylabilirler.
im
dilerde, ben btn
lerde
bir olan
ok unsurun
yan
benzerdevrim
bir gce
sahip
nceleri
dorularnkine
genelleme
mantksal
sra
sra
nceleri
mantksal
dorularnkine
benzer
bir
gce
sahip
olan
genellem
lerin terkedilmesinin de sz konusu olduunu dnyorum. rnein Einstee
terkedilmesinin
de sz konusu
olduunu dnyorum.
rneindn
EinsteYoksa ezamanllk
mu gstermitir.
greli olduunu
inlerin
ezamanln
in ezam
anhn mi
greli
olduunu
mu
gstermitir.
Yoksa
ezamanllk
dn
pa
deyiminde
grelilii'
'Ezamanlln
cesinin
kendisini
deitirmitir?
cesinin
kendisini
mi deitirmitir?
radoks
bulanlar
mdr? Ezamanlhm grelilii deyiminde pa
yanlmlar
radoks bulanlar yanlmlar mdr?

(8) Bu olayn nemli ksmlar iin bkz. T.M. Brown, "The Electrick Current in Early 19th Century
(8) Bu
olayn nemli
ksmlar
iin bkz.
T.M. Brown,
The
Electrick
Current
in Early
19th Stud
Century
Yeri)
Fiziinde
Akmnn
Historical
Elektrik
French
Physics"
(19. Yzyl
Fransz
Balarnda
Yzyl(Fizik
Balarnda
Fransz
Fiziinde
Elektrik
Akmnn
ve
969, Historical
1,1Yeri)
s. 61-103Studalmalar)
Tarihsel
zerine
Physical (19.
in the Physics"
iesFrench
Blmleri
Sciences
ies in the
Physical
Sciences (Fizik
Blmleri
zerine Tarihsel
I, 1969,
s. 61-103
Jourve
American
Kar Diren)
Yasasnaalmalar)
Modern
Schagrin,
Law" (Ohm'un
to Ohm's
"Resistance
Schagrin,
Resistance
to Ohms
Law" (Ohm'un
s. 536-47.Yasasna Kar Diren) American Jour
(Amerikan
nalModem
of Physics
21, 1963,
Fizik Dergisi)
nal of Physics (Amerikan Fizik Dergisi) 21, 1963, s. 536-47.

185
185

matriksin ikinci bir tr esini ele alalm. Kitabn asl

de
imdi
imdi dedisipliner
disipliner matriksin ikinci bir tr esini ele alalm. Kitabn asl
metninde bu ge hakknda, 'metafizik paradigmalar' yahut 'paradigmalarn
m etninde bu ge hakknda, m etafizik paradigm alar yahut paradigmalarn
ksmlar' gibi balklar altmda
metafizik
ey sylendi. Bu balamda d
metafizik ksm lar gibi balklar ltmdaok
ok ey sylendi. Bu balamda d
ilkeler dzeyindeki inanlara u rnekleri verebilirim: s,
ortak
ndm,
ndm , ortak ilkeler dzeyindeki inanlara u rnekleri verebilirim: s,
nesneleri meydana getiren ksmlarn hareket enerjisidir; alglanabilir tm
nesneleri m eydana getiren ksm larn hareket enerjisidir; alglanabilir tm
meydana getiren, nitelik asndan yksz atomlarn boluktaki
grngleri
grngleri m eydana getiren, nitelik asmdan yksz atomlarm boluktaki
olarak, madde ve gtr, yahut
yahut, alm akbir
etkileimleridir,
etkileim leridir, yahut,almak
birgr
gr olarak, m adde ve gtr, yahut
alanlardr. Kitabm yeniden yazyor olsaydm, bu tr ilkeleri tikel baz mo
alanlardr. Kitabm yeniden yazyor olsaydm, bu tr ilkeleri tikel baz mo
dellere duyulan inanlar olarak betimlerdim ve 'model' kategorisini genile
dellere duyulan inanlar olarak betimlerdim ve m odel kategorisini genile
terek greli bir dzeyde bulusal (heuristic) olan eidi de buna dahil eder
terek greli bir dzeyde bulusal (heuristic) olan eidi de buna dahil eder
rnein elektrik devresi, tekdze bir hidrodinamik sistem olarak grle
dim:
dim: rnein elektrik devresi, tekdze bir hidrodinamik sistem olarak grle
bilir; te yandan gazlardaki molekller, tpk rastgele hareket eden kk es
bilir; te yandan gazlardaki molekller, tpk rastgele hareket eden kk es
nek bilardo toplar gibi davranrlar. Bir toplulua duyulan balln g de
nek bilardo toplar gibi davranrlar. Bir toplulua duyulan balln g de
recesi, sonular pek ciddi olmasa bile, bulusal modellerden varlkbilimsel
recesi, sonular pek ciddi olmasa bile, bulusal modellerden varlkbilimsel
modellere kadar geni bir kapsama dalmtr, ama btn modeller benzer
odellere kadar geni bir kapsam a dalmtr, ama btn m odeller
benzer
birm ilev
yaparlar. Bunlarn arasnda, toplulua tercih ettii yahut izin verebi
bir ilev yaparlar. Burdarm arasmda, toplulua terc ettii yahut Bunu
izin verebi
lecei benzetmeleri ve eretilemeleri salamalarm gsterebiliriz.
yap
lecei benzetmeleri ve eretilemeleri salamalarm gsterebiliriz. Bunu yap
modeller, neyin aklama yahut neyin bir bulmaca zm olarak ka
makla
makla
modeller, neyin aklama
yahut neyin
birOlaya
bulmaca
zm olarak ka
edileceinin
olurlar.
tam mantksal tersin
belirlenmesine yardmc
bul
bul edileceinin
belirlenmesine
yardmc
olurlar.
Olaya
tam
mantksal tersin
belir
den de bakarsak, modeller zmlenmemi bulmacalarn dkmnn
den de bakarsak,
m
odeller
zmlenm
emi
bulmacalarm
dkmnn
belir
lenmesine de yardm ederler ve her birinin neminin deerlendirilmesine kat
lenmesine
de
yardm
ederler
ve
her
birinin
neminin
deerlendirilmesine
kat
klar olur. Ancak, unu da gzden karmamalyz ki bilimsel topluluklarn
klar
olur.
Ancak,
unu
da
gzden
karmam
alyz
ki
bilimsel
topluluklarn
yeleri bulusal modelleri bile paylamak zorunda kalmayabilirler. Geri, ge
yeleri bulusal
modelleri bile paylamak
zorunda
kalmayabilirler.
Geri,19.
ge
gibi, rnein
de belirttiim
nellikle
bunun tersi
geerlidir, fakat daha nce
nellikle
bunun
tersi
geerlidir,
fakat
daha
nce
de
belirttiim
gibi,
rnein
Yzyln ilk yarsnda, kimyaclar topluluuna yelik iin atomlara inanmak19.
Yzylm
ilk yarsnda, kimyaclar topluluuna yelik iin atomlara inanmak
aranmyordu.
koulu
koulu
aranmyordu.
Disipliner matriksi oluturan nc bir unsuru burada deerler olarak be
Disipliner
matriksi
oluturan
bir unsuru
burada
olarak
be
genel
arasnda,
simgesel
istiyorum.
gerekdeerler
topluluklar
Bunlar
timlemek
farkl nc
timlemek
istiyorum.
Bunlar
farkl
topluluklar
arasnda,
gerek
simgesel
genel
lemelerden gerek modellerden ok daha geni apta paylarlar ve doa bi
lem elerdentmnn
gerek m odellerden
daha
geni apta byk
paylarlar
ve doa
ruhu
paylar
kazanmasnda
vardr.bi
limcilerinin
bir toplulukok
lim
cilerinin
tm
nn
bir
topluluk
ruhu
kazanm
asnda
byk
paylar
vardr.
bir
Deerler her zaman ilerlik halinde olmalarna karn, tikel nemleri belli
Deerler heryelerin
zaman ilerlik
halinde
olmalarma
karn,
tikel
nemleri
belli
bir bunalm saptamalar gerektii zaman, yahut dahabir
topluluktaki
topluluktaki yelerin bir bunalm saptam alar gerektii zaman, yahut daha
sonra bilgi dallarn uygulamada kart yntemlerden birini semek zorunda
sonra bilgi
dallarm
ada kart yntemlerden birini semek zorunda
iyice uygulam
zaman
ortaya kar. Bilimsel deerler arasnda belki de en de
olduklar
olduklar
zaman
iyice
ortaya
kar.
deerler
arasmda
belki
de en de
olmaldr;
doru
tahminler
olanlardr:
rin kk salm olanlar, tahminle ilgiliBilimsel
rin
kk
salm
olanlar,
tahminle
ilgili
olanlardr:
tahm
inler
doru
olmaldr;
nicel tahminler, nitel olanlara tercih edilmelidir; braklan hata pay ne olursa
nicel tahmin
tahminler,
olanlaratutarl
tercihekilde
edilmelidir;
braklan hata
payliste
ne by
olursa
ve bu
bir alanda
dorulanmaldr
bellinitel
olsun,
olsun,
tahm
in
belli
bir
alanda
tutarl
ekilde
dorulanmahdr
ve
bu
liste
bylece uzayp gider: kuramlar her eyden nce ve en nemli olarak, bulmacala
lece
uzayp
gider:
kuramlar
her
eyden
nce
ve
en
nemli
olarak,
bulmacala
rn tanmlanmasn ve zmlenmesini salamaldrlar; mmkn olduu ka
rnbasit
tanm
lanm asn
ve zmlenmesini
salamaldrlar;
mmkn
olduu
ka
bir deyile
halen
yani baka
olmalar,
kendi
iinde tutarl ve inanlr,
dar
dar
basit
olmalar,
kendi
iinde
tutarl
ve
inanlr,
yani
baka
bir
deyile
halen
kullanlmakta olan dier kuramlarla badaabilir olmalar gerekir. (Kitabmn
akta
olan dier
kuramlarla
badaabilir
olmalar
ve gerekir.
kaynak
bunalm(Kitabmn
etkenlerin
rol oynayan
metninde,
tercihlerinde
kuran
ilkkullanlm
ilk
metninde,
kuram
tercihlerinde
rol
oynayan
etkenlerin
ve
kaynakol
deinilmi
larnn ele alnnda i ve d tutarllk gibi deerlere ok azbunalm
larm
n
ele
alnnda
i
ve
d
tutarllk
gibi
deerlere
ok
az
deinilm
i ol
iyi
grebiliyorum.)
Dier
daha
masnn bir eksiklik saylabileceini imdi
m asnn
bir eksiklik
di daha yarar
iyi grebiliyorum
Dier
olmas ya da.)byle
de vardr,saylabileceini
deerler
trde
rnein biliminim
toplumsal
trde
deerler
de
vardr,
rnein
bilimin
toplumsal
yarar
olmas
ya
da
byle
bir yararn gereksizlii inanlar gibi. Fakat verdiim rnekler ne anlatmak
bir
yararn
gereksizlii
inanlar
gibi.
Fakat
verdiim
rnekler
ne
anlatmak
istediimi yeterince belirtiyor sanrm.
istediimi yeterince belirtiyor sanum.
186
186

Bununla birlikte, ortak deerlerin bir ynnden zellikle sz etmemiz ge

birlikte,
ortak deerlerin
bir ynnden
zellikle matriksin
sz etmemiz
ge
rekir.Bununla
farkl uygulamalar
Deerler,
izleyen
dier
kiilerce disipliner
rekir.
Deerler,
farkl
uygulamalar
izleyen
kiilerce
disipliner
matriksin
dier
elerinde olduundan ok daha byk lde paylalabilirler. Belli bir top
elerinde
olduundan
daha dnemden
byk lde
paylalabilirler.
Belli
bir top
luluun
doruluk ok
ve bir yeden
iinde,
dierine
dneme
yarglar
luluun
iinde,
doruluk
yarglar dnemden
dneme
ve bir
yeden ve
dierine
tam
deilse
bile greli
bir sreklilik
ina
basitlik,
gsterir. Fakat
tutarllk
tam gibi
deilse
bile greli
bir bireye
sreklilik
gsterir.
Fakatfarklar
basitlik,
tutarllk ve ina
nrlk
bireyden
yarglar
kez byk
ou
tayabilmektedir.
nrlk gibi
yarglar
bireyden
bireye kuram
ou kez
tayabilmektedir.
rnein,
Einstein
eski kuantum
olaanfarklar
iin
ilebyk
bilim yapmay
olanak
rnein,
iinedilmez
eski kuantum
kuram saylan
ile olaan
bilim
olanak
tahamml
klan veEinstein
sz
bir tutarszlk
ve dierle
Bohr
eler yapmay
sz klan
ve tahamml
edilmez
bir tutarszlk
saylanhallolmas
eler Bohr
ve dierle
gre olaan
rinin
kendi kendine
beklenebile
grne
yollardan
rinin
grne
gre olaan
yollardan
kendideerlerin
kendine hallolmas
beklenebile
zorluklard.
sradan
da nemlisi,
uygulanmas
Bundan
gereken
cek
cek
sradan
zorluklard.
Bundan
da
nemlisi,
deerlerin
uygulanmas
gereken
durumlarda, farkl deerler tek tek alndklarnda farkl seimlere yol aabi
durumlarda,
farklbir
deerler
tek alndklarnda
farkl
yol daha
aabi
te taraftan,
fakatseimlere
lirler.
dierinden
kuram tek
daha doru,
ona kyasla
lirler. te
taraftan,
bir kuram
dierinden
daha doru,
fakat
ona kyasla
daha
Bu durumda
da gene
ve daha
az inanlr
tutarsz
olabilir.
kuantum
kuramn
tutarsz
ve
daha
az
inanlr
olabilir.
Bu
durum
da
da
gene
kuantum
kuramn
mek gsterebiliriz. Ksacas, deerler her ne kadar bilim adamlarnca geni
rnek paylalsalar
gsterebiliriz.
deerler
herne
nekadar
kadardefin
bilimveadamlarmca
geni
ballk
daKsacas,
ve deerlere
lde
bilimi ne kadar
lde paylalsalar
da ve
deerlere ballk
ne kadar
ve bilimi
ne kadar
olursa olsun
bazanderin
srasnda
ve
oluturucu
uygulamalar
bireylerin
kiilii
oluturucu
olursabirbirlerinden
olsun uygulam
alar srasnda
bireylerin
kiilii ve
zellikleri
topluluk
yelerini
kiisel bazan
ayrtran
gibi etkenlerin
topluluk
yelerini
hatr
saylr
bir rol birbirlerinden
olabilmektedir.ayrtran kiisel zellikleri gibi etkenlerin
hatr
saylr bir
rol olabilmektedir.
blmleri
Getiimiz
izlemi olan okurlarn ou, ortak deerlerin ileyiGetiimiz
blmleri
olan okurlarn
ortak
deerlerin ileyi
bu zelliin
benimizlemi
en zayf
savunduum
indeki
noktalarndan
biri
grn ou,
indeki
bu
zelliin
benim
savunduum
grn
en
zayf
noktalarndan
biri
olduu kansna varmlardr. Rakip kuramlar arasnda seim yapmak yahut
olduu
kansna
varmlardr.
Rakip
kuram
lar
arasnda
seim
yapmak
yahut
bunalm yaratan bir aykrl olan aykrlklardan ayrt etmek gibi konularda
bunalm
yaratan
bir aykrl
olan
aykrlklardan
ayrt etmek
gibideerlerin
konularda
salanmasnda
gr
birlii
bilim
adamlarnn
ilke ve
paylatklar
gr olmad
birlii salanmasnda
adamlarmn
paylatklan
ilke znellii
ve deerlerin
ve
zaman zaman
yeterli
srar ettiim
dncesindebilim
iin de
yeterli olmad
dncesinde
srar ettiim
iinAncak,
de zaman
zaman
znellii
deer
oldu. (9)
bu tepki
sulandm
yargve
akl-dch
yceltmekle
akl-dch
yceltmekle
sulandm
oldu. (9) Ancak,
bu tepkigzden
deer yarg
ka
iki zellii
larnn
olursa olsun
daima gsterdikleri
hangi alanda
larnn hangi
alanda olursa
olsun daim
gsterdikleri
iki zellii
gzden
ka
tarafn
bir atopluluun
Birincisi,
yelerinin
hepsi
rmaktadr.
ortak deerler
rmaktadr.
Birincisi,
ortak
deerler
bir
topluluun
yelerinin
hepsi
tarafn
dan ayn tarzda uygulanmasalar bile; topluluk davranlarn nemli lde
dan ayn tarzda(Eer
uygulanm
bile; topluluk
davranlarn
nemli
lde
byleasalar
veya estetik
konula
belirleyebilirler.
olamasayd
deer kuram
belirleyebilirler.
(Eer sorun
byle kmazd.)
olam asaydGereklii
deer kuram
veya estetik
etme
temsil konula
rnda
dorudan
hi bir zel felsefi
rnda
hi bir zel felsefi
sorun
azd.)
Gereklii
dorudan
temsil ayn
etm e
birkm
bile, kimse
nin,
canlandrmann,
dnemlerde
birincil
deer
olduu
nin,
canlandrm
ann,
birincil
bir
deer
olduu
dnem
lerde
bile,
kimse
ayn
tarzda resim yapmyordu, fakat bu terkedildii zaman plastik sanatlarn geli
tarzda
resim kknden
yapmyordu,
fakat bu urad.
terkedildii
plastik
sanatlarm
geli
(10) zaman
Tutarllk
birincil
bir deer
im
deiiklie
rnts
im rnts
deiiklie
(10)
Tutarllk
birincil
deer
edin.bir
olmaktan
takdirde bilimlere
ne urad.
kinci
siz tahmin
varn
olacan
ktkknden
olmaktan
kt
takdirde
bilimlere
ne
olacan
varn
siz
tahmin
edin.
kinci
si, ortak deerlerin uygulanndaki bireysel eitliliklerin bilim iin ok te
si, baz
ortakilevleri
deerlerin
uygulanndaki
bireysel eitliliklerin
bilim
iin
ok te
mel
zaman
ayn
olabilir.
gereken anlar
Deerlerin uygulanmas
ilevleri
olabilir.
Deerlerin
uygulanmas
ayn Geri,
zaman
ve baz
damel
de gze
alnmasgereken
olarak
tehlikelerin
anlardr.
gerekenanlar
deimez
da ve deimou
ez olarak
de gze alnmas
gereken
Geri,
Yeni bir
aykrlklarn
olaantehlikelerin
yollardan zmlenir.
kuramanlardr.
iin yaplan
aykrlklarn
ou
olaan
yollardan
zmlenir.
Yeni
bir
kuram
iin
yaplan
nerilerin ou da zaten yanl kar. Eer bir topluluun btn yeleri her
nerilerinbirou
da zaten
yanl kar.
topluluun
btn
yeleri her
gibi Eer
meslekdalatepki bir
yahut da
gsterse
bunalm
aykrla
kaynaym
aykrla
bir bunalm
kaynaym
gibi tepki gsterse
yahut
da yok
meslekdalaolurdu.
ileri srd
bilim
her yeni
kalksa,
rnn
kuram benimsemeye
rnm ileri srd her yeni kuram benim sem eye kalksa, bilim yok olurdu.
(9) zellikle bkz. Dudley Shapere, "Meaning and Scientific Change" (Anlam ve Bilimsel
(Zihin ve Evren:
and CPhilosophy
in Contemporary
(9) ze llikle
bkz.Cosmos:
Dudley Essays
S hapere,
M eaning andScience
S cie n tific
hange (Anlam
B ilim sel
Deime)
Mid and
Pitsburgh
Denemeler)
niversitesi,
kitabnda,Science
BilimMid
Deime)
Cosmos:
Essays
in Contemporary
and
Philosophy Bilim
(ZihinFelsefesi
ve Evren:
zerine
Felsefe
ve and
ada
New
(Bilim ve znellik),
Dizileri,
III,Bilim
Science
ada
ves.Felsefe
Denemeler)
kitabnda,
Pitsburgh niversitesi,
Bilim Felsefesi
41-85; zerine
and Subjectivity
Israel Scheffler,
1966,
Karl Popper
ile Imre
kitabnda Sir(Bilim
(BilginmScience
Gelimesi)
1967;
York,
Dizileri,
III,ve
1966,
s. 41-85;
Israel ScheffIer,
and Subjectivity
ve znellik),
New
of Knowledge
Growth
York, 1967;
ve G rowth of Knowledge (Bilginm G elim esi) kitabnda Sir Kari Popper ile Imre
Lakatos'un
denemeleri.
(10)
Bkz. On nc
Lakatosun
denemeleri.
Blm'n bandaki tartma.
(10) Bkz. On nc Blmn bandaki tartma.

187
187

te yandan, eer aykrlklar veya yeni kuramlar karsnda hi kimse tehli

te gze
yandan,
eer bilimde
aykrlklar
veya yeni
kuramlar
hi kimse
tehli
almasa,
keyi
Bukarsmda
gibi koullarda
bireysel
olmazd.
hi devrim
keyi gze
alm asa, bilim
de paylalan
hi devrimkurallardansa
olmazd. Bu gibi
bireysel
ynlendirmek
ortakkoullarda
deerlere bavu
seimleri
iin
seimleri
ynlendirm
ek iin datmak
paylalanve
kurallardansa
ortak
deerlere
bavu
rulmas,
topluluun
vadede
tehlikeyi
baarsn
giriimin uzun
rulm as, iin
topluluun
datm
ak ve giriim in uzun vadede baarsn
nevi nlem
salamak
ald birtehlikeyi
saylabilir.
salamak
ald bir
nevi nlem
saylabilir.
disipliner
drdnc
tr bir esine bakalm. Bu geriye
imdi deiin
matriksin
de disipliner
matrksin
tr birele
esine
bakalm.sonuncu
Bu geriye
tek eit
alacaklarmn
olmamakla
benim burada
beraberdrdnc
kalanimdi
kalan
tek
eit
olm
am
akla
beraber
benim
burada
ele
alacaklarm
n
sonuncu
Bu
ge iin 'paradigma' terimi gerek dilbilim gerek benim zyaamm
sudur.
sudur. Butamamen
ge iin uygun
paradigm
a terimi gerek
dilbilim gerek
zyaamm
ilkeleri
ortakbenim
arasn
Bir topluluun
dmektedir.
asndan
asmdan
en uygun szcn
dmektedir.
Bir topluluun
ilkeleri arasn
beni ilktam
bir unsurdan
kezam
yneltenortak
sz
paradigma
da,
semeye
da, beni ilk
kez paradigm
a szcn
eye ynelten
bir unsurdan
sz
Ancak,
bu terim kendine
kazand
iin burada
bir zerklik
ediyorum.
zg sem
ediyorum.
Ancak,
bu
terim
kendine
zg
bir
zerklik
kazand
iin
burada
belirtmek
kullanacam.
'rneklik'*
yerine
terimini
Bununla
istediim,
onun
onun yerinerencilerin
rneklik* bilimsel
terimini kullanacam.
Bununla
belirtmek
istediim,
eitimin bandan
itibaren,
ister laboratubalangta,
balangta,
eitim
in bandan
itibaren,
ister laboratuvarlarda,
blm
ister rencilerin
imtihanlarda bilim
bilim
metinlerinin
sonlarnda
rastla
yahutsel
varlarda,
ister
imtihanlarda
yahut bilim
metinlerinin
sonlarmda
rneklererastla
dklar
Bununla
bu ortak
beraber,blm
hi
zmleridir.
bulmaca
somut
dklarbir
somut
bulm aca
zmleridir.
Bununla
bu ortak rneklere
hi
eitim
de, bilim
deilse
adamlarnn
sonrasberaber,
karlatk
aratrmalarnda
deilse
de, bilimyer
adam
larnn
eitim
sonrashalinde
aratrmalarm
karlatk
srelibir
ilerinindanasl
rnekler
yapl
lar
alan
ve onlara
yaynlarda
lar sreli
yaynlarda
yer alanzmlerinin
ve onlara rnekler
halinde ilerinin
yaplrneklik
reten
teknik problem
gerekir. nasl
ilave edilmesi
dn
dm arasmdaki
reten teknik
problem
zmlerinin
gerekir.
rneklik
(n) yaps'
bir toplulukilave
'st edilmesi
salamadaki
dizileri
farklarn
bilime
dizileri
arasm daki
farklarn
bilime
bir topluluk
stdaha
(n) byktr.
yaps salamadaki
rnein
dier
disipliner
matriksin
kyasla
tr elerine
pay,
pay,fizikiler
disiplinerayn
m atriksin
dier tr
elerine
dahaEilimli
byktr.
rnein
renerek
balarlar.
rneklikleri
btn
yzeyler,
iekyasla
btn
fizikiler
aynKepler'ci
rneklikleri
renerek
ieproblemler
balarlar. Eilim
li yzeyler,
huni
eklinde
veya Vernier**,
gibi
yrngeler
sarka,
huni eklinde
sarka. K eplerci
yrngeler
gibi problem
ler veya
Vemier**,
ve Wheatstone
sayabiliriz.
ei
Ancak,
kalorimetre
gibi aralar
kprs***
kalorimetre
ve Wpaylatklar
heatstone kprs***
gibi aralargiderek
sayabiliriz.
ei
farkl r
dahaAncak,
simgesel genellemeler
gelitike,
timleri
timleri gelitike,
simgesel
genellemeler
giderekfizii,
daha hem
farklde
r
neklikler
Hem katcisim
canlandrlmaya
tarafndanpaylatklar
balar.
neklikler tarafndan
canlandrlm
aya balar.
Hem katcisim
halde, fizii,
kullandklar
her ikihem
denklemini
alan-kuramsal
grupde
fizik Schrdinger
Schrdinger
kullandklar halde, her iki grup
da geerli olanfizik
en temelderklemini
taalan-kuramsal
yalmzca
uygulamalardr.
ta da geerli olan yalm zca en temel uygulamalardm
3. Paylalan rnekler Olarak Paradigmalar
3. Paylalan rnekler Olarak Paradigmalar
Paylalan rnek olarak paradigma, bu kitabn imdi en yeniliki ve en az
Paylalan
olarak ksmnn
paradigma,
bu unsuruydu.
kitabm imdi
yeniliki
ve en az
Buennedenle
rneklik
temel
olarakrnek
grdm
anlalm
grdm
ksmmm temel
unsuruydu.
Bu nedenle
rneklik
baz kurallar
renmez
ve onu uygulamak
leranlalm
kuram
disiplinerolarak
iin gerekli
lerhibir
disipliner
kuram
ve onu uygulamak
iin Bilimsel
gerekli baz
kurallar
renm
ez
ve ku
kuramda
bilgi
se,
denilmektedir.
problem
zlemez
se, hibir
problem zlem
ez denilmektedir.
Bilimsel bilgi
kuram da
veet
ku
elde
kolaylk
yatmaktadr.
rallarda
Problemler
ise bunlarn uygulannda
rallarda
yatmaktadr.
Problem
ler ise
uygulannda
kolaylk
elde
bilimdeki
mek
Benbunlarn
bilisel
ieet
kendi amdan
grlr.
iin birer
ara olarak
mekbu
iin
birer ara
olarak
grlr.
Ben kendi yanl
amdan
bilimdeki
bilisel ie
olduunu
kantlamaya
tek bir
noktaya
toplanmasnn
ekilde
riin
riin bu renci
ekilde tek
bir noktaya
yanlsonra
olduunu
kantlam
aya
zerine altktan
bakalarn
problemtoplanmasnn
birok

altm.
altm . iin
renci
problem
zerinekazanabilir.
altktan Fakat
sonra balangta
bakalarn ve

zmlemek
ek birbirok
kolaylk
ya da rahatlk
zmlemek
iin
ek iin,
bir kolaylk
da rahatlk
kazanabilir.
balangta
doaFakat
daha bir
hakknda
bir anlamda
son deve
sonra
sre
problemyazmek
sonra
daha bilgiler
bir sre edinmektir.
iin, problem
bir anlamda
doa hakkmda
de
lerin olmad
daha
yerde,son
Buzmek
nemli
rece
tr 'rneklik'
rece nemli bilgiler edinmektir. Bu tr rnekliklerin olmad yerde, daha
(*) rneklik: ingilizce 'exemplar' karl, birbirine benzer birok rnein salanabildii,
kaynak,
(.N.)
oaltld
{) rn e kana
lik : n
g ilizcearketip.
e xe m p
la r karl, birbirine benzer birok rnein sa la nab ildi i,
) Vernier: Uzunluk
( oaltld
yahutarketip.
a len
btn aralara taklabilen kk boyutlu ve her tr lein
ana kaynak,
(.N.)
(.N.)
aygt.
salayan
kesinlikle
altblmlerinin
daha byk
llebilmesini
( ) Vernier: Uzunluk
yahut
a len
btn aralara
taklabilen
kk
boyutlu ve her tr lein
orantl drt iletkenin,
Bridge:
Rezistanslar
("*)
Wheatstone's
altblmlerinin
daha
byk
kesinlikle llebilmesini
salayanhibir
aygt.arala
(.N.)akm llemeyecek
diren)
lmeye
ve rezistans
meydana
devreye balanmasyla
gelen
ekilde
( *) Wbir
heatstone's
Bridge: Rezistanslar
orantl
drt iletkenin,
hibir(elektrik
arala akm
llemeyecek
yarayan
(.N.)
ekildeaygt.
bir de
vreye ba la n m a syla m eydana gelen ve rezistans (elektrik diren) lm eye
yarayan aygt. (.N.)

188
188

nce renilmi yasa ve kuramlarn ok az bir ampirik (grgl) ierii olabi

lir.nce renilmi yasa ve kuramlarm ok az bir ampirik (grgl) ierii olabi

lir.Anlatmak istediimi iyice belirtmek iin bir an simgesel genellemelere
geni lde
dnyorum.
ok
rneklerden
biri degenellem
Newton'un
paylalan
A nlatm ak
istediim
i iyice belirtm
ek iin
bir an simgesel
elere
kinci
Hareket. Yasasdr
genellikle
f=ma eklinde
dnyorum
ok genivelde
paylalan
rneklerden
Nevvtonun
yazlr.biri
sosyolog
Birde
ya
hut
ele alalm.
bir dilbilimciyi
Bu kii sz
olansosyolog
kinci
Hareket Yasasdr
ve genellikle
f=ma
eklinde
yazlr.
ya
anlatmn
konusu
e Bir
yazla
sorunsala
hibir
ve belli
bir topluluun
sylenebildiini
yeleri
hut bir
dilbilimyol
ciyiamadan
ele alalm.
Bu kii sz konusu
yazla
e olan anlatmm
kabul edildiini
tarafndan
bulduu
daha bir
ileri
bir aratrmaya
hibir sorunsala
yol amadan
sylenebildiini
ve belli
topluluun
yeleri
zaman, bundan
takdirde,
ve iindeki
girmedii
gerek bu bulduu
anlatmn
terimlerin
hakkn
tarafmdan
kabul edildiini
zaman,
bundan
daha ilerianlam
bir aratrmaya
da,
gerek topluluktaki
bilimbu
adamlarnn
anlatmterimlerin
bu iindeki
doaya neanlam
ba
ekildehakkn
girmedii
takdirde, gerek
anlatmn ve
olmayacaktr.
de, top
pek bilim
konusunda
ladklar
fazla ey
renmibu
da, gerek
topluluktaki
adamlarmm
anlatm doaya
ne ekilde
baGerekten
bu anlatm
luluk
yelerinin
ve mantksal
sorgusuz
sualsiz kabul
etmeleri Gerekten
ladklan
konusunda
pek fazla
ey renmi
olmayacaktr.
de,ya
top
hut
matematik
kullanmlar
bir ara
sokmak
olarakvekullanmalar,
iinkabul
luluk
yelerinin
bu anlatmaraya
sorgusuz
sualsiz
etmeleri
mantksal ya
buhut
insanlarn
anlam
ilgili iin
veya uygulama
btn
so
anlatklar
m atem atik
kullanm
lar araya ile
sokmak
birkonularda
ara olarak
kullanmalar,
nucunu
Elbette
lde
kendiliinden
yaratmaz.
varsaylaanlatklar
bu insanlarm
anlam veya
uygulam
a ile byk
ilgili btn
konularda
anlatklar
so
bilir,
aksine bir durum
nk
olur. Fakat
hangi
konumalarndan
nucunu
kendiliinden
yaratmaz.
Elbette bykhemen
ldebelli
anlatklar
varsaylanoktadan
ve durum
bu anlamaya
hangi yollardan
balayarak
geerekhemen
bilir, nk
aksine bir
konumalarmdan
belli olur.vardklarm
Fakat hangi
vardr. Belli
bir deneysel
sormakta
tam
noktadanyarar
balayarak
ve hangi
yollardandurumla
geerekkarlatklar
bu anlam ayazaman,
vardklarm
dasormakta
kendilerine
kitleleri durumla
lazm
olan
gleri,
ren
ve ivmeleri
semeyi nasl
yarar
vardr.
Belli
bir deneysel
karlatklar
zaman,
tam
acaba? lazm olan gleri, kitleleri ve ivmeleri semeyi nasl ren
milerdir
da kendilerine
Olayn bu
ynnn ok ender olarak dikkate alnmasna karn, pratikte
milerdir
acaba?
rencilerin
bundan
ve matema
gereken
Mantk
renmeleri
karmaktr.
Olayn bu
ynnn ok
ender
olarakdadikkate
alnm asna
karm,
pratikte
f=ma anlatmna
tikrencilerin
ilemlerinin
uygulanmas
gerein
renmeleri
gerekendorudan
bundan dadoruya
karmaktr.
Mantk ve
matema
tam
zaman, bunun
aktarm
Anlatm
yasas
bir doa
tik bir
ilem
lerinindeildir.
f=m a anlatm
naincelendii
dorudan doruya
uygulanm
as gerein
yasa emas
rencibunun
veya uygulama
birdeildir.
'tasla',
olduu
ya
anlalr. zaman,
tam bir yahut
aktarm
Anlatm
incelendii
bir doa yasas
bilim adam
pan
dierine
getike,
alanndan
bu veya
uygu
ilemlerin
tasla,
yahut bir sorun
yasa emas
olduu
anlalr.
renci
uygulama
ya
simgesel
genelleme
land
deiir. Serbest
dme
pan bilim
adam
bir sorundealanndan
dierine
getike, bu ilemlerin uygu
land simgesel genellem e de deiir. Serbest dme

meinde, f= ma anlatm, mg= m

rneinde, f= m a anlatm , m g= m
O

'

haline gelir. Basit sarkalar iin mg sin 0

d%"

dt2

haline gelir. Basit sarkalar iin mg sin 0

dt2
ekline dntrlr. Karlkl etkileim halinde bir ift uyumlu
= -ml
d^(|)
= -mdt2 ^ ekline dntrlr. Karlkh etkileim halinde bir ift uyumlu
dt2
salnga (harmonic oscillator) iinde iki ayn denklem olarak kullanlr, ki bunlardan
salnga (harmonic osciUator) iinde iki ayn denklem olarak kullanlr, ki bunlardan

birincisi yle yazlabilir: mj

( j2 -sj tkj sj =k2 (S2 - Sj +d); ok daha karmak

S| tkj sj =k2 (sg S +<i); ok daha karmak
dt2
durumlarda, rnein giroskoplarda* daha baka biimler alr ve balangtaki
bunlara
f=ma
olan giroskoplarda*
etmekbaka
anlatmna
akrabal fark daha
giderek
zorlar.
durumlarda,
rnein
biimler
alr Btn
ve balangtaki
fiziksel
koullar
karn
daha nce
karlalmam
f=marenci
anlatmbir
na yandan
olan akrabal
fark
etmek giderekeitli
zorlar.
Btn
bunlara
daki
ayn
tanmlamay
kitleleri
gleri,
ve ivmeleri
saptamay,
karm
renci
bir yandan
daha nce
karlalmam
eitlirenirken,
fiziksel koullar
f=ma kitleleri
balamak
zamanda
koullar
iin kullaanlatmn
daki gleri,
ve bu
ivmeitli
eleri saptam
ay,birbirine
tanm lam
ay renirken,
ayn
zamanda f=m a anlatm n bu eitli koullcu- birbirine balamak iin kulla
brincisi yle yazlabilir: m dt2

(*) Giroskop: devir ve yrnge hareketlerini canlandrmak iin kullanlan, dingil ve tekerlekten
kendi ekseni
oluan,
arac. (.N.) iin kullanlan, dingil ve tekerlekten
eitim
(*) Giroskop:
devir evresinde
ve yrngednebilen
hareketlerini
canlandrmak
oluan, kendi ekseni evresinde dnebilen eitim arac. (.N.)

189

189

nlmaya uygun bir biimde tasarlamay renmi olur, stelik bu daha nce
nlmaya
bir biim
de tasarlamay
renmi
olur, bunu
stelik
bu dahanasl
nce
renci
rastlamad
eineuygun
bir biimdir.
benzerine
hibir
yapmay
hibir
eine
benzerme
rastlamad
bir
biimdir.
renci
bunu
yapmay
nasl
renebilmitir?
renebilmitir?
Hem bilim rencilerinin hem de bilim tarihilerinin yakndan tand bir
Hem bu
bilim
rencilerinin
hem de bilim tarihilerinin
yakndan tand
renciler almalar
konuda
bir ipucu salamaktadr.
hakkndabir
grng,
grng,
bu konuda
ipucu salamaktadr.
renciler
almalargayet
hakkmda
verirken,
metinlerindeki
belli bir blm
sk sk bir
iyi
bilgi
okuduklarn,
bilgi verirken,fakat
sk sk
m etinlerindeki
belli
bir problemleri
blm okuduklarn,
blmn
anladklarn,
sonundaki
baz
zorlukiyi
zmekte gayet
anladklarn,
fakat blm
n sonundaki
baz problem
ekte
zorluk
kezzm
sylerler.
Ayn zamanda,
ouleri
benzer
bu glkler
ekilde
ektiklerini
ektiklerini
sylerler.
Ayn
zam
anda,
bu
glkler
ou
kez
benzer
ekilde
ortadan kalkarlar. renci, hocasnn yardmyla ya da tek bama, zemedi
kalkarlar.
renci,
hocasnm
da grebilmesini
tek bama, zem
edi
sala
daha nce
bir problemyagibi
olduuyardmyla
rastlam
problemi
iortadan
i problemi
nce rastlam
olduu bir
problem
bir bak daha
daha fazla ayrsala
Bu benzerlii
tr
da grebilmesini
yan
iki yagibi
as yakalar.
grp,
yan bir arasndaki
bak as koutluu
yakalar. Bukavrad
benzerliizaman
grp,da,
ikisimgeleri
ya da daha
fazla
ayrie
tr
daha
nce
problem
problem
arasndaki
koutluu
kavrad
zaman
da,
simgeleri
daha
nce
yarad grlm olan tarzlarda birbirine yaklatrr ve onlar benzer ekildeie
yarad
grlm
olan tarzlarda
benzer
ekilde
ma, bir
f= onlar
balar.
Bylelikle
doaya
szgelimi ve
bir yasabirbirine
ara ilevi
emas, yaklatrr
doayavebalar.
B ylelikle
bir yasa emas,
szgelimi
f= ma,
bir araduru
ilevi
gstererek
gerektiini
renciye
ne tr benzerlikler
grm
aramas
grm
ve
renciye
ne
tr
benzerlikler
aramas
gerektiini
gstererek
'Getalt'
Bu
ile (alglama kalb) ile grleceini retmi olur. duru
mun hangi
mun
hangi
G
etalt
ile (alglam
a kalb)
ile grleceini
retmi
olur. Bu
erevesinde
bir benzerlik
durumlar
nun sonucu olarak ortaya
kan, eitli
nun sonucu
olarak
ortaya
eitli veya
durumlar
birbenzerlik
simgesel erevesinde
yahut
genelleme
anlatmnn
f=makan,
yetenei,
bakabir
grme
grme
yetenei,
yahut
f=maalglama
anlatmnn
veya sanrm
baka birrencinin
simgesel genelleme
rneklik
becerisi,
deiik
rnekleri
olarak
nin
nin deiikalrken
rneklerirendii
olarak alglam
a becerisi,
rneklik
ister kat kalem
en temel
bilgidir.sanrm
Problemrencinin
problemleri
roblemleri
alrken
rendii
en
temel
bilgidir.
Problem
ister
kat
kalemnemi
tam
yoktur.
donatml bir laboratuvarda zmlensin, bunun
le, ister
e, ister kiiden
tam donatm
l deiebilecek
bir laboratuvarda
bunun
nemi yoktur.
miktar problem
tamamlandktan
bir zmlensin,
kiiye
renci,
renci,
kiiye karlat
deiebilecek
bir m iktar
tam
am landktan
dier
bilimkiiden
uzmanlk
dalnn
adam olarak
durumlar
artkproblem
sonra
sonra
bilim
adam
olarak
karlat
durumlar
artk
uzmanlk
dalnn
dier
Getalt
yeleriyle ayn
iinde grmeye balar. Bunlar onun iin artk eitimin
yeleriyle ayn
Getalt durumlarn
iinde grmeye
Bunlar
onun
artkzamanla
eitimin
deildir.
sreiin
rastlad
iinde
ayn balar.
Geen
balangcnda
balangcnda
rastlad
durumlarm
ayn deildir.
Geen
sre
iinde zamanla
ve tm
bir topluluka
bir gr
tarzm
onaylanm
denenmi
benimsemitir.
denenmi
ve
tm
bir
topluluka
onaylanm
bir
gr
tarzm
benimsemitir.
Zamanla kazanlan bu benzerlik ilikilerinin rol, bilim tarihinde de ak
Zamanla
kazanlan
bu benzerlik
ilikilerinin
rol, bulmaca
bilim tarihinde
de ak
adamlar
daha nceki
Bilim
zmlerini
bulmacalar
a grlr.
a grlr.
adam lar
bulmou
acalar
nceki
bulm aca zm
lerini
de fazla
genellemelere
stelik
alarak Bilim
kezdaha
simgesel
model
zmlerler,
model alarak rnein
zmlerler,
stelik
ou kez aa
simgesel
genellemelere
fazla
hangi
yuvarlanan
bir eimden
Galileo
topun,de
bavurmazlar.
bavurm
azlar.

rnein
G
alileo
bir
eim
den
aa
yuvarlanan
topun,
hangi
ivme
trmanacak
kadar
bir
olsun
eimde
ykseklie
olursa
kart
ada
eit
ada olursagzlemlerken,
olsun kart bir
de eit
ykseklie
anacakbirer
kadar
ivme
nokta
da tpk trm
kazandn
deneysel
olay
arln
bu eim
kazandn
gzlem lerken,
bu deneysel
olay dagrmeyi
tpk arln
birerDaha
nokta
olarak soyutlad
benzer ekilde
kitle
renmiti.
sarkalara
kitle Huyghensy,
olarak soyutlad
benzer
ekildesalnm
grmeyi
renmiti.
Daha
merkezleri
proble
yani gerek
fizikselsarkalara
sarkalarn
sonra
sonra
Huyghensy,
yani
gerek
salmm merkezleri
proble
olutuunu
tipisarkalarn
Galileo
sarkam
zmek
mini
birok nokta-sarkatan
iin bufiziksel
mini
zmek
iin bunokta-sarkalar
sarkam Galileoarasndaki
tipi birokba,
nokta-sarkatan
olutuunu
bir
etti.
farz
Bu ekilde,
salnmn herhangi
farz etti. Bu
ekilde,
nokta-sarkalar
salmmn
herhangi
da, herbir
zamart
Bu balarba,
zld
noktasnda
braklabilirdi.arasndaki
anmda
serbest
noktasnda anmda
serbestserbeste
braklabilirdi.
Bu balar
zld
zamart
da, her
en yksek
her birinin
kendi bana
Fakat
nokta-sarka
salnabilirdi.
nokta-sarka
kendi
bama
serbeste
Fakat hersarkacnda
birinin en yksek
oldu
arlk
eritii
ortak
noktasna
merkezi, Galileo'nun
(ekim)salmabilirdi.
eritii
ortak arlk
(ekim)
Galileonun
oldu
balad yk
dmeye sarkacmda
merkezinin
fiziksel
gibi, yalnzca
arlkmerkezi,
sarkacn
unoktasna
u
gibi,
yalnzca
fiziksel
sarkacn
aulk
merkezinin
dmeye
balad
bir
seklii kadar kabilirdi. Bunlarn sonucunda da, Daniel Bernoulli, belli yk
seklii geen
kadar suyun
kabilirdi.
Bunlarn
sonucunda da,
Daniel benzetilebileceiBernoulli, belli bir
sarkacna
aknn
nasl Huyghens'in
azdan
geen
suyun
nasl bir
Huyghensin
sarkacma
benzetilebileceive musbir fdaki
derece ufak
sonaknn
zaman diliminde
olarak,
buldu. lk
niazdan
ni buldu. suyun
lk o laric,
sonmerkezinin
derece ufakinii
bir belirlenir.
zaman diliminde
bir fdaki
m us
her su ve
para
Daha sonra
arlk
luundaki
luundaki
suyun
arlk
merkezinin
inii
belirlenir.
Daha
sonra
her
su
parasnn ayr ayr, bu zaman diliminde kazand en byk hzla kabilecei en
snm ykseklie
ayr ayr, bukt
zamanfarz
diliminde
kazand
en tek
byk
kabilecei en
su paracklarnn
tek hzla
durumda,
edilir. Bu
byk
bykmerkezlerinin
ykseklie kt
farz edilir.
durumda,
tek tek su suyun
paracklarnn
arlk
musluundaki
ykselii,
f veBufnn
arlk
arlk m erkezlerinin ykselii, f ve fnn m usluundaki suyun arlk
190

190

merkezinin iniine eit olmaldr. Bylece probleme bu ekilde bakmann bir

sonucu
uzun eit
olarak,
zamandr
elde edilmesi
biriminin
aranan
'ak hz'
okbir
merkezinin
iniine
olmaldr.
Bylece
probleme
bu ekilde
bakmann
(11). uzun zamandr aranan ak hz birim inin elde edilmesi ok
gecikmedi.
sonucu olarak,
Problemler(11).
yoluyla farkl durumlar birbirine benzer ekilde grmeyi ren
gecikmedi.
onlar aynyoluyla
mek,Problemler
yasann
bilimselfarkh
yahut yasa
emasmm
ola
eitleriren
durumlan
birbirine
benzeruygulan
ekilde grmeyi
rak
alglamak
ne anlatmaya
bu son
sanrm
dnceleriyle
altm
rnekle
mek,
onlan ayn
bilimsel yasanm
yahut yasa
emasmm
uygulan
eitleri
ola
biraz
aa dnceleriyle
benzerlik
km olmaktadr.
Ayn zamanda,
renir
ilikisini
rak daha
alglamak
ne anlatmaya
altm
sanrm
bu son
rnekle
ken
edinilen
ve o andan
fiziksel
ve zamanda,
yasalar yerine,
olaylara
kurallar
bel
biraz
daha aa
kmitibaren
olmaktadr.
Ayn
benzerlik
ilikisini
renir
liken
tarzlarveolarak
bilgisine
deindiimi
yerleen
doa
bak
neden yerine,
deolaylara
gstermi
edinilen
o andan
itibaren
kurallar
ve yasalar
fiziksel
bel
rnekteki
olsa
gerektir.
de, 18.neden
Yzyl
problemin
mekaniinin
li bak
tarzlar
olarak
yerleen
doa
bilgisine
deindiimi
derneklik
gstermi
leridir
bir tek doa
ve sadece
Vis viva
yasasnn
evresinde
(g
olsa gerektir.
rnekteki
problemin
de, 18. gelimilerdir.
Yzyl mekaniinin
rneklik
bu yasa
olarakbir
bilinen
genellikle
yaar)
ifade ediliyordu:
"Asl
u ekilde
leridirlkesi
ye sadece
tek doa
yasasmm
evresinde
gelimilerdir.
Vis viva
(g
eittir."
'nin bu
potansiyel
ne kadar
ini,
iniebilinen
yaar)
lkesi olarak
buBernoulli
yasa genellikle
uyasay
ekildeuygulay,
ifade ediliyordu:
Asl
sanrm. Ne
olduunu gstermeye
yeterlidir
nemli
ki yasann
szlerle
ini, potansiyel
inie eittir.
B ernoullinin
bu var
yasay
uygulay,
neifade
kadar
kendi
hemen hemen
etkisizdir.
Gnmzde
szckleri
edilii
bamagstermeye
yasay,szlerle
nemli
olduunu
yeterlidir
samrm.
Ne var kibu
yasamn
ifade
bilen
fakat artk
btnbama
ve kendi
farkl yntemler
kullanan
bir
problemleri
edilii
hemenyapabilen,
hemen etkisizdir.
Gnmzde
bu yasay,
szckleri
da bu
Sonraartk
fizik
gsterdiinizi
szcklerin
rencisine
dnn.fakat
hepsini
bildibir
bilen
ve btn problemleri
yapabilen,
farkl
yntemler
kullanan
halde
dahi haberi
varlndan
ifizik
bir adam hepsini
ancak 'asl
problemlerin
rencisine
gsterdiinizi
dnn.
Sonraolmayan
da bu szcklerin
bildi
birer
veproblem
doann
'potansiyel
grmeyi
inileri'
paras
i halde
lerininileri'
varlndan
dahi
haberi
olmolarak
ayan bir
adam rendik
ancak asl
balayabilir.
da, yasann
kendisinden
sonra bir
nce
ten
grmeye
doa
inileri
ve ilev
potansiyel
inileri
doannBu
birer
paras olarak
grmeyi
rendik
daten
hakknda
ve ilev
bulunmayan
bulunan
demektir.
edinmek
Budoa
tr
sonra bir
grmeyekoullar
balayabilir.
Bu da,bilgi
yasanm
kendisinden
nce
olarak gereklemez.
renme
sadece
beraber demektir.
kullanmdaBu
Szcklerle
na
da bulunan
ve szl
bulunmayan
koullar hakknda
bilgi edinmek
tr
somut gereklemez.
slrenme
rneklerin de verilmesi
ve sz
gereklidir.
gsteren
ilediklerini
sadece
szl olarak
Szcklerle
beraber Doa
kullanunda
na
Polanyi'nin
ckler
birlikte renilir.
kezve
daha
yararlgereklidir.
deyiini bir
sl ilediklerini
gsterenMichael
somut rneklerin
de ok
verilmesi
Doa
sz
edilen, bir
srecin sonunda
'szsz'
bilim
tryararl
dn
bilgidir
ckleralrsak,
birlikteburenilir.
Michaelelde
Polanyinin
ok
deyiini
birvekez
daha
renilir.bilgidir ve bilim
yapmak
iin bazkurallar
dn alrsak,
bu srecinedinerek
sonundadeil,
elde bilimi
edilen,yaparak
bir tr szsz
yapmak iin baz kurallar edinerek deil, bilimi yaparak renilir.
4. Szsz Bilgi ve Sezgiler
4. Szsz Bilgi ve Sezgiler
Szsz bilgiye ve onun ardndan gelen kurallarn reddedilmesine dein
rahatsz
ve benim
edengelen
akl-dyahut
mekle,
znelciliim
birokbilgiye
eletirmeni
Szsz
ve onun
ardndan
kurallarn
reddedilm
esine
dein
bir
bir
zemin
zerine
salam
clm
sulamalara
baka
grnen
yaplan
mekle, birok eletirmeni rahatsz eden ve
benim
znelciliim
yahut
akl-dBaz alara
okurlar
da yaltm
mantk
sorunu
ve yasa
yeribir
chm
zerine oluyoruz.
yaplan sulam
birbenim
zeminbilimi
salam
grnen
baka
kurulu
sezgilerBaz
izleni
zerine
ne,
altm
gstermeye
zmlenemez
sorunu
da yaltmtikel
oluyoruz.
okurlar
benim
bilimi mantk
ve yasa
yeri
Halbuki
bu yorum
mine
temelgstermeye
ters izleni
noktada geree
d
kaplmlardr. tikel
ne, zmlenemez
sezgiler
zerineiki
kurulu
altm
farz etsek
bunlar
Birincisi,
bile,ters
mektedir.
gerekten
ettiimi
mine kaplm
lardr.
Halbukisezgilerden
bu yorum sz
iki temel
noktada
geree
d
deildir.
Tersine,
tikel
bir topluluun
baarl
ya da bireysel
mektedir.
Birincisi,sezgiler
gerekten
sezgilerden
szbunlar
ettiimi
farz etsek
bile, bunlar
rencileri
sezgileridir.
de bunlar
yelii
denenmi,
topluluk
tikel ya daortak
bireysel
sezgiler Bilim
deildir.
Tersine, bunlar
baarl
bir topluluun
bir
eitim
yoluyla kazanrlar.
paras olan
hazrlklarnn
sez
iin
denenm i, ortak sezgileridir.
Bilim
rencileri
de bunlarkincisi,
toplulukbuyelii
basit
bir
zelliklerini
dzeyde
zere
gilerin
olduka
incelemek
tasarlanm
iin hazrlklarmn bir paras olan eitim yoluyla kazanrlar. kincisi, bu sez
zerindebasit
deney
birgilerin
bilgisayar
programolduka
zelliklerini
biryapmaktaym.
dzeyde incelem ek zere tasarlanm
birBubilgisayar
program
zerinde
deney
yapmaktaym.
of Mechanics
A History
(11)
rnek iin bkz.
Rene Dugas,
(Mekaniin bir Tarihesi) eviren
J.R.
Maddon Neuchate 955, s. 135-36, 186-93 ve Daniel Bernoulli, Hydrodianamica, sive de
(11) Bu rnek iin bkz. Rene Dugas, A History of Mechanics (Mekaniin bir Tarihesi) eviren
viribus
et molibus fluidorum, commentarii opus acedemicum (Strasbourg, 1738). Blm M.
J.R. Maddon Neuchate 955, s. 135-36, 186-93 ve Daniel Bernoulli, Hydrod.ianamica, sive de
Mekaniin
o'nsekizinci yzyln ilk yarsnda bir problem zmn dierine model almak yoluyla
viribus et molibus fluidorum , com m entarii opus acedemicum (Strasbourg, 1738). Blm M.
nasl geni bir ilerleme kaydettiini grmek iin bkz. Clifford Truesdall, "Reactions of Late
Mekaniin ohsekizinci yzyln ilk yarsnda bir problem zmn dierine model almak yoluyla
Mechanics to Success, Conjecture, Error and Failure in Newton's Principa' (Ge-Barok
Baroque
nasl geni bir ilerlem e kaydettiini grm ek iin bkz. C liffo rd Truesdall, R eactions of Late
Mekaniinin Newton'un Principia eserindeki Baar, Varsaym, Hata ve Baarszlk
Dnemi
Barogue Mechanics to Success, Conjecture, Error and Failure in Nevvtons Principa' (Ge-Barok
elerine Tepkileri) Texas Quarterly dergisi, 10, 1967, s. 238-58.
Dnemi Mekaniinin Nevvtonun Principia eserindeki Baar, Varsaym, Hata ve Baarszlk
elerine Tepkileri) Texas Guarterly dergisi, 10, 1967, s. 238-58.

191

191

Program hakknda burada bir ey syleyecek deilim, (12) fakat sz konusu

Program
hakkmda burada
bir ey
syleyecek
deilim, (12) Ortak
fakat sz
konusu
edilmesi
bile kullandm
kantlamay
belirlemektedir.
rneklik
en temel
edilmesi
bile kullandun
en temel
kantlamay
belirlemektedir.
Ortakkurallar,
rneklik
lerde
olan bir bilgiden
bili tarz,
ederken kastettiim
sz
kapsanm
lerde kapsanm
bir bilgiden
sz kapsanan
ederken kastettiim
bilidaha
tarz,azkurallar,
yasalar
veya tanmaolan
siste
bilgi trnden
ltleri
tarafndan
yasalar
veyadaha
tanma
ltleri tarafmdan
kapsanan
bilgi
trnden daha
siste
az zmlenebilir
matik
yahut
biliaztarz
Burada
dndm
deildir.
m atik
yahut daha az soyutlanan
zm lenebilir
deildir.
Burada
dndm
bili
tarz
rnekliklerinden
kurallar
ve sonra
eer
yerine
ilev yapan
onlarn
eer rnekliklerinden
soyutlanan
ve sonra
onlarn
yerine ilev
kurallar
olur.yapan
Yahut,
asndan
tamamen
yeniden kurulmaya
ayn
arptlm
allrsa,
asmdan
yeniden
kurulmaya
allrsa,
tamamen
olur. Yahut, k
ayn
ifade
bir durumu
dahaarptlm
nce karlalanlarla
edersek, belli
baka trl
eyi
eyi bakabazlan
trl ifade
edersek,
belli bir
durumu daha
ncegrme
karlalanlarla
k
arasnda
bazlarnda
da ztlk
benzerlik,
yaslayarak
yeteneinin
yaslayarak bazdan
arasmdasylerken,
benzerlik, anlatmak
bazlarmda
da ztlksinirsel
grme ve
yeteneinin
beyine
istediim
kazanldn
rnekliklerden
sylerken,
anlatmak olarak
istediim
sinirsel ve
beyine
aitrnekliklerden
deilse potansiyel
tamamyla
tarafmdan hi
mekanizmalarkazanldn
aklan
ait mekanizmalar
tarafm
dan hi
potansiyel
olarak tam
amylabuaklan
yalnzca,
tersideilse
deil. Benim
sylediim
maya
bunun
yatkn bir sretir,
ak
maya yatkm
sretir,
bunun
deil.sorusunu
Benim sylediim
yalnzca, bu ak
Bu
benzer?'
lamann
yantlayamayacadr.
'neye
doasbirgerei
gretersi
lamalm
doas
gerei
neye gre
benzer?
yantlayamayacadm
Bu
tikel durumlarn ben
busorusunu
balamda,
aslnda
bir kural
soru
ve zellikle
isteidir
som dizilerine
asimda birayrlabilmelerini
kural isteidir ve
zellikle bu
tikelgsterir.
dummlarm
ben
Halbu
zerlik
salayacak
bir balamda,
lt araym
aynlabilmelerini
araym
bir dizi)Halbu
ara
da lt
benimdizilerine
tamgsterir.
kizerlik
hi deilse
ltler (yabir
kantlamama
gre, bu tr salayacak
ki drtsne
benim kantlamama
gre, bu
tr ltler
da hi deilse
tam bir dizi)
ara
benim
Dolaysyla
konulmaldr.
ma
kar(ya
balamda
szn ettiimiz
ma drtsne
szn
ettiimiz
karbelli
konulmahdr.
Dolaysyla benim
bir tr sistemdir.
genelde
deil, sadece
olduum ey
sistembalamda
kar
kar
olduum ey somutlatrmak
genelde sistem deil,
sadece belli
tr sistemdir.
zorundaym.
birazbirdatmak
Bu kantlamay
iin konuyu
Bu kantlam
ay som utlatrm
ak iin
birazgrnyor.
datm ak zorundaym.
Fakat kita
derece ak
sonkonuyu
Az sonra
bana bugn
syleyeceklerim
Azilk
sonra
syleyeceklerim
bana
bugn son
derece ak
Fakat kitaifadelere bavurul
gibigrnyor.
metninde
bn
'dnyann
deimesi'
srekli olarak
bm ilk
metninde
sreklinceden
olarak dnyann
gibi ifadelereki
bavumlinsan
bu akln
duu
olmad deimesi
iin,
izlenimi domaktadr.
mahkmki
olmak
yne bakyorlarsa,
duu
iin,
bu durarak
aklnayn
nceden
olm ad izlenim
i dom aktadr.
insan
yerde
tekbencilie
eer
ayn
uyarlarmaldklar
eer ayn yerde
durarak
aynyakn
ynebenzerlikte
bakyorlarsa,
tekbencilie
ahkm olmak
de ok
so
duyum
ikisinin
istemiyorsak
koyabilselerikisibenzerlikte
de gzleriniduyum
nucuna
gerekir.
(Eer
istemiyorsak
ikisinin
de ok
yakn
uyarlar
aldklar so
ayn noktaya
varmamz
olurdu.)
Fakat
grdkleri,
uyarlar
di,nucuna
varmamz
gerekir.
(Eer
ikisi
de gzlerini
ayn noktaya
koyabilselerinsanlarn
uyarlar
gerekte
tam zde
ve soyuttur.
Uyanlar
bilgimiz
kuramsal
di, uyanlar
tam zde
olurdu.)
Fakat insanlarn
grdkleri,
uyarlar
son derecegerekte
deildir.
n
hakkndaki
gzlemci
ikisoyuttur.
bazhakkndaki
vardr. Halbuki
deildir.aslnda
U yanlar
son derece
kuram sal ve
n
rneimizdeki
duyumlar bilgimiz
sanlarn
varsaymak
tersine,
duyumlara
iin deci
olduklarn
nin
uyarnn
sanlarn
aslnda
bazayn
duyum
lar vardr.sahip
Halbuki
rneimizdeki
iki gzlem
(Renk
John Dalton
1794'tevarsaym
be-de
zorunlu nedenimiz
yoktur.
hibir
nin uyarnn
tersine, ayn
duyum
lara krlnn,
sahip olduklarn
ak iin
anmsatrz.)
hibir zorunlu
nedenim
iz yoktur.
(Renk krlnn,
1794te John
Dalton beburada phecilere
edilmediini
kadar
timleyinceye
hi fark
bir duyumun
ileediini
tersine, birkadar
Tam
uyarnn
ok
tim leyinceye
hi alnmas
fark edilm
buradaalglanmas
phecilerearasnda
anm satrz.)
bildi
kesin
gelmektedir.
Tam tersine,
bir ilem
uyarnm
alnmas
ile bir duyumun
alglanm
asolarak
arasnda
ok
Bu konuda
miktarda
sinirsel
meydana
uyanlar
duyum
farkl
miktarda
sinirsel
ilem munlar
eydanasayabiliriz:
gelmektedir.
konuda
kesinayn
olarak
bildi
imiz
birka
okBu
ey arasnda
ve nihayet,
yaratabilir
uyar
retebilirler,
duyumlarok
imiz
birka eyayn
arasm
da ok
unlar
sayabiliriz;
farkl uyanlar
ayn duyum
farkl
lar
uyar
Farkl uyar
koullandnlmtr.
eitimle
dan
bir lde
gidenayn
larduyuma
retebilirler,
uyar
ok farkl
duyumlar
yaratabilir ve nihayet,
top
sre
durumlarda
ok farkl eyler
lumlarda
bireyler
dan duyuma
giden sre
bir baz
lde
eitim le koullandnim
tr.grr
Farklgibi
topyetitirilen
bize bu
bire bir
duyumlara
lum larda yetitirilen
durum larda
okzdeletirmek
farkl eyler grr
gibi
Eerb ireyler
uyarlarbaz
davranmaktadrlar.
anlardk.
de farkl
grdklerini
kadar
gerekten
eyler bire
ekici gelmese,Eer
davranmaktadrlar.
uyarlan
duyumlara
bir zdeletirm
ek bize bu
halde sistematik
ald
ederseniz,
Dikkat
kadar
ekici
gelmese,yeleri
gerekten
farkl eyler
grdklerini
anlardk.olarak
ayndeuyarlar
de bir
anlamda
dn
iki grubun
farklDduyumlara
gerekten
ikkat ederseniz,
yeleri
ayn uyarlar
ald
halde
sistemfarkl
atik olarak
sahip olan
srmemizin
ne da
sylenebilir.
yalarda
yaadklar
farkl duyum
lara sahip
olein ikiAslnda
grubun uyarlarn
gerekten varln
de bir anlam
farkl dn
Uyarlarn
dei
alglamalarmz
aklamaktr.
hakkndaki
nedeni
dnya
yalarda
yaadklar
sylenebilir.
Asimda uyarlarn
varlm
ne srmemizin
ne
iindei
toplumsal
de gerek
bireysel gerek
mezliini
nedeni dnya
hakkndaki
alglam
alarm ztekbencilikten
aklam aktr. kamak
U yarlarn
Fakat dnyamz
dagerek
ey
itirazm yok.
hi birtoplumsal
Herde
ikigerek
sreriz.
mezliini
bireysel
tekbencilikten
kam akher
iin
ne
saptamaya
doldurduu
nesnelerinin
duyumlarmzn
deil aya
den
nce uyarlarn
sreriz.
Her iki saptam
da hi bir itirazm
yok. Fakat
dnyambir
z dnya
her ey
dierine ayn
kai
bir topluluktan
bireye,
ya da nesnelerinin
bu nesnelerin
dr
vence
den
uyanlarm bireyden
deil duyum
lanmzm
doldurduu
bir dnya
drBuvekonu
bu hakknda
nesnelerin
bireyden
bireye, yamakalesinde
da bir topluluktan
bulunabilir.
bilgi "Tereddtler"
bir ksm
liz)

dierine ayn kal-

(12) Bu konu hakknda bir ksm bilgi Tereddtler makalesinde bulunabilir.

192

192

mas zorunlu deildir. Pek tabii, bireylerin belli bir toplulua yelik sonucu
mas zorunlu
deildir.vePek
tabii, paylatklar
bireylerin belli
bir toplulua
yelik
eitimi,
dili, deneyimi
duyumlarnn
kltr
lde
dasonucu
ayn
eitimi,
dili,
deneyim
i
ve
kltr
paylatklar
lde
duyumlarnn
da ayn
olduunu varsaymak iin yeterli nedenimiz var demektir. Baka trl arala
olduunu
varsaymak
iin yeterli
nedenim iz var
demektir.
Baka
trl arala
rndaki
ve evrelerine
iletiimin
btnln
kar
tepkilerinin
davransal
rndaki iletiim
in btnln
ve Nesneleri
evrelerine
kartarzlar
davransal
tepkilerinin
ortakln
ve uyarlar
anlamamz
olanakszdr.
gr
ile
ortakln
Nesneleri
graras
tarzlar
ve uyarlar
ile
yileri
aa anlamamz
yukar aynolanakszdr.
olmaldr. Fakat
ve uz
topluluklar
ayrmann
yileri
aa
yuken
ayn
olmaldr.
Fakat
topluluklar
aras
ayrmanm
ve
uzmanlamann balad yerde, duyumun deimezlii hakknda benzeri kant
manlamanm
baladyle
yerde,
duyumunkideimezlii
hakknda
benzeri
lar
bulmamz zorlar.
ayr topluluklarn
de,
yeleri
sanyorum
iinkant
lar bulmamz
yle sanyorum
ki ayr
topluluklarmbir
yeleri
iin de,
uyardan
duyumazorlar.
giden srecin
tr entelek
ayn olduunu
varsaymamz,
uyardan
duyuma
giden
srecin
ayn
olduunu
varsaymamz,
bir
tr
entelek
tel tarallktan baka bir ey deildir.
tel
tarallktan
bakave
birkurallara
ey deildir.
Tekrar
rnekliklere
dnecek olursak, balangtan beri, ne
ve kurallara
dnecek olursak,
balangtan
kadarTekrar
basit rnekliklere
bir tarzda olursa
abaladm
olsun nermeye
gr beri,
ylene
kadar basit bir ster
tarzda
olu rsa
abaladm
gr
zetleyebilirim.
bir olsun
ister eye
bir yle
bunun
kltr,nerm
btn
uz
iinde yer alan
zetleyebilirim
. ster
btn
b it kltr,
ister bunun
iinde yer
bir uz
manlar
bir topluluun
alttopluluu
olsun,
yelerinin
uyarlar
aynalan
herhangi
alttopluluuayn
olsun,
herhangi
bir topluluun
yelerinin
ayn uyarlar
lamanlar
nesneleri
grmeyi
salayan
karlatklarnda
temel
renmelerini
la karlatklarnda
grmncellerinin
eyi renm elerini
salayan
temel
tekniklerden
aynnesneleri
topluluktaki
birisi de,ayn
daha nce
birbirine
tekniklerden
birisi
de,
ayn
topluluktaki
ncellerinin
daha
nce
birbirine
benzer olarak grmeyi ve baka tr durumlardan da farkl olarak alglamay
benzer olarak
grmkoullarn
eyi ve baka
tr durum
lardan da farklrnein,
olarak alglamay
olduklar
renmi
rneklerle
bu ben
gsterilmesidir.
renm
i olduklar
koullarn
rneklerle
esidir.
rnein,
bu ben
bir sreklilik
durumlar
zer
ayn insann
adan gsterilm
duyumsal
alglanmas
iinde
zer durumlar
aymanneyi
insann
sal benzer
adan deneyimler
bir sreklilik
iindeanne
alglanmas
eleduyum
olabilir.
alrsak,
gr
sonucu
Szgelii
olabilir.
Szgelii
ele alrsak,
deneyim
ler sonucu
gr
lr
farkl
ve babadan
olduu anne
grlmez
alglanr.
tannranneyi
yahut benzer
kzkardeten
lr grlm
tannr yelerinin
ve babadangrlp
yahut kzkardeten
farkl olduu
Yahut
doalez
ailelerin
bir ta
rneinalglanr.
seilmesi olabilir,
Yahut
doal ailelerin
yelerinin
grlp
esi gibi.
olabilir,
rnein
bir ta
dier tarafta
rafta
kuularn,
edilmesi
kazlarn
Daha
ayrt seilm
uzmanla
rafta
kuularn,
dier
tarafta
kazlarn
ayrt edilm
esi gibi.
Daha uzmanla
Newtoncu
bu benzer
bir du
deneyimler
szgelii
yeleri
iin
m
gruplarn
m gruplarn
iin
bu baka
benzerbir
deneyim
lerf-ma
szgelii
Newtoncu
bir du
rumun
olabilir,
deyile,
rnekleriyeleri
yani
simgesel
anlatmnn
rumun
rnekleriait
olabilir,
yani bakabenzerlik
bir deyile,
f=m adurumlardr
simgesel anlatmnn
bir eidine
belli
olma asndan
ve diye
tayan
belli
eidine
ait olma
dan benzerlik
diye
ki,bir
lim
alanndaki
taslaklarnn
durumlardanvefark
geerlitayan
olduudurumlardr
yasaasm
optik
lim
ki,
optik
alanndaki
yasa
taslaklarnn
geerli
olduu
durumlardan
fark
l olarak alglanrlar.
l Anlattmza
olarak alglanrlar.
benzer bir srecin gerekten meydana geldiini bir an iin
Anlattm
benzer
srecin gerekten
m edilen
eydana eyin
geldiini
bir an ile
iin
kabul
edelim. za
elde
kurallar
Buna
gre,birrnekliklerden
kabul edelim
. B ubecerisi
n a g re,olduunu
rn e k likmu
le rdsylememiz
e n e ld e e d ile
n eyin kurallar
Byle birile
gerekiyor?
kurallar
uygulama
kurallar uygulama
becerisi
olduunu
mudurumu
sylemdaha
em iznce
gerekiyor?
Byle bir
betimleme
belli bir
grdklerimize
ekici gelebilir,
nk
betimleme
gelebilir, nk
belli
durumu
dahaolmas
nce grdklerimize
benzer
olarakekici
gerekir ve bu
sinirsel
birbir
rn
alglaymzn,
ilemin
benzer
olarakvealglaymzn,
sinirsel
bir ilemin
rn
olmas
gerekir
tamamyla
Buve
fiziksel
uygun
kimyasal yasalara
ilem
ekilde
oluur.
ebu
ilem
fiziksel
ve
kim
yasal
yasalara
tam
am
yla
uygun
ekilde
oluur.
Bu
kilde anlalrsa, benzerliin tannmas, bir kez renildikten sonra yreke
kilde anlalrsa,
benzerliin
as,demektir.
bir kez renildikten
sonra yrek
bile
haletannm
kadar sistematik
geliyor
Ancak, bu koutluk
atlarmz
atlarm
kadar sistem
atik
hale
geliyor
Ancak, bu bir
koutluk
bile
bizimdemektir.
denetleyemediimiz
konusuzalglayn
irade
sz
yani
sre ol
d,
sz konusu
alglaynEer
iradeyle
d,ise,
yani
sre ol
o bizim
akla getiriyor.
zamandenetleyemediimiz
duunu
uygulaya
kurallar ve ltler bir
duunu
akla getiriyor.
Eerolarak
yle dnlmesi
ise, o zaman olanaksz
kurallar vedemektir.
ltler Sreten
uygulaya
bir ilem
rak
idare ettiimiz
idare
ettiimiz
bir
ilem
olarak
dnlmesi
olanaksz
demektir.
Sreten
da
burak
sonu
alglama
olduumuz
bahsetmek,
tarzlarna
sahip
almak
ekilde
bu ekilde
tarzlarna
da olmamz
sahip olduumuz
var
olasl sonu
Buna gre,almak
bir kurala
cunu
getirir.bahsetmek,
rneinalglama
uymam
cunu getirir.
rnein
birde,
kurala
uym
amtersine,
olmamz
olasl var
(13) Buna
tam
bunlar
Benimgre,
demektir.
gre
yapamayaca
grme
deme&ir.
Benim gelmektedir.
grm e gre de, bunlar tam tersine, yapamayaca
en banda
mz
eylerin(13)
mz eylerin en banda gelmektedir.

(13) Btn yasalar Newton'unkiler gibi, btn kurallar da Musa'ya verilen On Emir gibi olabiisey'birverilen
bu durumda
di,(13)
nk
bu noktay
kural On
gerek kalmazd.
inemek'
Btn yasalar
Newton'unkiler
gibi, btn
kurallar
da Musa'ya
Emir gibitmcesi
olabiiseybelirtmemize
yasalarn
Ne
olduu bir'birsre
getirmezdi.
geersiz
akla
sama
ve belirtmemize
di. buolurdu
noktay
gerek kalmazd.
nk
bu durumda
kural
inemek'
tmcesi
kurallarn reddedilmesi,
ki, olurdu
da kolaycaNe
yanllk
iin,
yazk
hukuk rnleri
trafik yasalar
sama
ve kurallarn
reddedilmesi,
yasalarninenebildii
geersiz olduu
birbu
sre
akla getirmezdi.
ve benzeri
yaplabilmektedir.
yazk ki, trafik yasalar ve benzeri hukuk rnleri inenebildii iin, bu yanllk da kolayca
yaplabilmektedir.

Daha kesin sylemek gerekirse, bu tr eyleri ancak bir duyumumuz ol

algladktan
sonrabuyapabiliriz.
nesneyi
duktan,
gerekten
birkesin
Daha
sylem
ek gerekirse,
tr eyleri Bundan
ancak birsonra
duyum
umuz ol
ve bu ltleri
ounlukla
algla
Bir eygerekten
duktan, birltler
nesneyiarar
algladktan
sonra kullanmaya
yapabiliriz. balarz.
Bundan sonra
alglamada
bu,
dktan
sonra
nk
yorumlamaya
geebiliriz,
al
bulunmaya
ounlukla ltler arar ve bu ltleri kullanmaya balarz. Bir ey algla
bir
sretir.
bilinli
rnein
belki
yaptmz,
bir
arasndan
seim
maklar
dktan sonra yorum lam aya geebiliriz, nk bu, alglam ada bulunmaya al
oyun kartlarn
(kurala
nesnede bir
vardr z,
aykr
grdmz
bir seim
gariplik
anm
m aklar arasndan
yaptm
bilinli
bir sretir.
rnein
belki
olduunu
sandmz
evdevardr
annemizi
dnnce,
saynz).
Bir keyi
ehrin
grdmz
nesnede
bir gariplik
(kurala
aykr oyun
kartlarn
anm
Grdmz
birkeyi
merkezinde
girerkenevde
grmzdr.
ey zerinde
dkkna
saynz). Bir
dnnce,
olduunu sandm
z annem
izi ehrin
O
aydnlanr:
her
annem
deil
sonra,
ey
bir
durduktan
anne
sre
birden
m erkezinde bir dkkna girerken grmzdr. G rdm z eyki,zerinde
grr ve
aynaydnlann;
kadm tekrar
naslki,anne
girersek,
min
kzldr. Dkkna
bir salar
sre durduktan
sonra, birden
her ey
O annem
deil
anne
Yahut, s
birkadm
dibinde
mize
havuzun
bir
anlarz.girersek,
min benzetebildiimizi
salar kzldr. Dkkna
ayn
tekrar
grryemlenen
ve nasl anne
bir
diyelim.
Bu
mudur
bir
sumize
kuu
tylerini
grdk
hayvannn
kuyruk
yoksa
benzetebildiimizi anlarz. Yahut, s bir havuzun dibinde yemlenen bir
zerinde
kaz
nce
grdmz
Grdmz
dnrz
su m?
hayvamnm
kuyrukimge
tylerini
grdk
diyelim. ve
Bu daha
bir kuu
mudur
yoksa bir
zihnimizde
tylerini
Belkiz
kuyruk
karlatrmaya
alrz.
kuu
kaz ve
m?kazlarn
Grdm
z im
ge zerinde
dnrz
ve daha nce
grdm
kolaylkla
adamlaryzdr
bir bilgi
dalnnkuyruk
ve artk
de,
ilk bilim
kuu
ve kazlarn
tylerini
zihnimizde
karlatm
aya tanyabildii
alrz. Belki
kuularntanyabildii
beyazl
ailenin yelerine
zg niteliklerive(rnein
miz
de,bir
birdoal
bilgi dalnn
ilk bilim adamlaryzdr
artk kolaylkla
daha
nesneleri
n)
Gene
nce
istiyoruzdur.
algladmz
saptamak
miz bir doal ailenin yelerine zg nitelikleri (rnein kuularnzihnimiz
beyazl
bulunan ortak
den)
ararz.
yelerinde
zelliizihnimiz
canlandrarak,
ailenin
sz konusuGene
saptamak istiyoruzdur.
daha
nce algladmz
nesneleri
Kurallar
ve
srelerdir.
bunlarla
Btn
saydklarmz
bilinli
ltleri
bu
de canlandrarak, sz konusu ailenin yelerinde bulunan ortak zellii ararz.
olduumuz
duyumlara
bir baka
Yanibilinli
deyile sahip
arar, Btn
bunlarla
bu kullanrz.
saydklarmz
srelerdir.
Kurallar
ve ltleri
bunlarla
olan
Bunu
zmlemeye
verilmi
vermeye,
anlam
bizim
bir
alrz.
iin
arar, bunlarla kullanrz. Yani bir baka deyile sahip olduumuz duyumlara
enindelem
s
kullanacamz
yapalm,
sinirselBunu
nasl
sonunda
yaparsak
bir anlam
verm
eye, bizim
iin verilm isreler
olan zm
eye alrz.
nedenle,
bir
alglamay
tarafta
tarafta
zorundadr
bu
ve
dier
olmak
reler
nasl yaparsak yapalm, kullanacam z sreler eninde sonunda sinirselda
s
fiziksei-kimyasal
da geda
yasalar burada
ynlendiren
yrek
releratlarmz
o mak zorundadr
ve buayn
nedenle,
bir tarafta alglamay
dier tarafta
her
yasalaraburada
rnekte de aynyasalar
insan
Ancak, z
uyuyor
yapsnn ayn
erlidir.?
yrek atlarm
ynlendiren
fiziksel-kimyasal
daol
ge
alglamadaki
gibi,
yorumlamada
ikiol
mas,
her
da
yahut
tpk
sinirsel
aygtn
erlidir.? Ancak, insan yapsnn her rnekte de ayn yasalara uyuyor
var
zere programlandn
olduu gibi
yrek aygtm
atlarnda
sinde
mas,desinirsel
yorumlamada
dailemek
tpk alglamadaki
gibi, yahut her
iki
Descartes'dan
bu
yeterli
deildir.
Dolaysyla,
yana
bir
neden
saymak
iin
sinde de yrek atlarnda olduu gibi ilemek zere program landngevarile, alglamaybu
bir ynelim Descartes'dan
daha bir
yorumla
nce
ama
var olamayan
lenekleen
saymcik iin
yeterli
neden
deildir. Dolaysyla,
yana ge
bir
yani
alglamamzdan
bir
olarak
sonra
eyi
yaptk
yc
zmlemek,
sre
lenekleen ama daha nce var olamayan bir ynelim ile, alglamay yorumla
olarak
bir tryani
bu kitapta
grmek
abas benimsonra
yansmayan
bilince
larmzn
yc bir sre
olarak
zmlemek,
bir eyi
alglamamzdan
yaptk
\
bir yaklamdr.
ktm
kar
larmzn
bilince
yansm ayan bir tr olarak grmek abas benim bu kitapta
Alglamadaki
btnlnn
kar
ktm bir
yaklamdr. vurgulanmaya \deer olan taraf, uyarlar du
deneyimlerden
denli o
sinirsel vurgulanmaya
aygtta, gemideer
yumlar
dntren
haline
Alglamadaki btnlnn
olan taraf,bu
uyarlar
du
olmasdr.
bir
mekanizmasnn
alg
yi
unun
programlanm
korunmu
yumlar haline dntren sinirsel aygtta, gemi deneyimlerden bu denliher
o
Farkl
ayn
vardr.
srdrme asndan
deeri
gruplarn,
zaman
yaam
ununiin
korunm
u olmasdr.
yi program
lanm
bir alg
m ekanizm
asnn
her
olabileceini
sylemekle,
farkl alglaylar
zaman
uyarlarla
karlatklar
zaman iin
yaam srdrm
e asndan
deeri vardr.
.Farkl gruplarn,
ayn
olmayz.
ortamda
Birok
olaca
bir
sonucunu
alglaylar
karm
herhangi
uyanlarla karlatklar zaman farkl alglaylar olabileceini sylemekle,
da,
bir grup
edemeyen
kalamaz.
Yahut
insan sa
ayrt olaca
kurtlan
kpeklerden
herhangi
bir alglaylar
sonucunu
karm
olmayz.
Birok
ortamda
izlerini
alfa paracklarnn
elektronlarn
gnmzde
tanyamayan
kurtlan kpeklerden
ayrt edemve
eyen
bir grup insan
sa kalam
az. Yahutbir
da,
demektir.
Esasnda
bilim adamveolarak
grup
nkleer
ileri bitmi
gnm
zde fizikinin
alfa paracklarnn
elektronlarn
izlerini
tanyam
ayan bir
zaten ok az gr tarz gerekten ie yarad iin, btn bir topluluun kul
grup nkleer fizikinin bilim adam olarak ileri bitm i demektir. Esasnda
aktarlmaya
deer bulun
bir kuaktan
dierine
olanlar
lanmasyla
zaten ok snanm
az gr tarz
gerekten
ie yarad
iin,
btn bir topluluun
kul
sreci
duyuma
geiaya
uyardan
bugn
ekilde,
mulardr.
lanmasylaAyn
snanm
olanlar
birhl
kuaktan
dierine
aktarlm
deeriinde
bulun
ve doa bilgisinden bahsediyoruz, nk tarih
doaekilde,
deneyimi
kapsanm
m ulardr.birAyn
bugn
hl uyandan duyum a gei sreci iinde
yorum budur. nk tarih
olan bahsediyoruz,
durabildii
iin
selkapsanm
zamana kar
bir doa deneyimi vetercih
doaedilmi
bilgisinden
burada
szck
gereken
Belki
kullanlmas
'bilgi'
sel zamana kar durabildii iin tercih edilmi olanolmayabilir,
yorum budur.ama kullaBelki 'bilgi' burada kullanlm as gereken szck olm ayabilir, ama kulla
194

194

nlmas iin baz nedenler vardr. Uyarlar duyumlara dntren sinirsel s

yapsnda
recin
u zellikleri
bulabiliriz:
eitim
yoluyla dntren
bir tops
aktarlmtr,sinirsel
nlmas
iin baz
nedenler vardr.
Uyarlar
duyumlara
luluun
gncel
ortamnda
tarihsel
olarak
ortaya
almaklara
recin yapsnda u zellikleri bulabiliriz: eitimkm
yoluyladier
aktarlmtr,
bir k
top
deneme
yasla
birok
sonucu
etkili
olduu
son
olarak
da,
gerek
saptanmtr;
luluun gncel ortamnda tarihsel olarak ortaya km dier almaklara laileri
eitim
daha
ile gerek
ortama
uyumda
grlmesi
halinde
de
yasla
birok
deneme
sonucu
etkili
olduuaksaklklar
saptanmtr;
son olarak
da, gerek
aktr.ileGrdmz
itirilmeye
bilginin zellikleridir
bunlaraksaklklar
ve bu te
daha ileri eitim
gerek ortam gibi
a uyumda
grlmesi halinde
de
kullanma aktn.
nedenim
de budur. Fakat
rimi
bir kullanm
itirilmeye
Grdmz
gibi bunun
bunlar allmam
bilginin zellikleridir
veoldu
bu te
da dorudur,
urimi
nk eksik
olan bir
daha sz edilebilir.
zellikten
Bilgimi
kullanma nedenim
de budur.
Fakat
bunun allmam
bir kullanm
oldu
(bildiimiz
dorudan
zin
ieriine
olanamz
eye)
bu bil
ve
yoktur
ulama
u da dorudur, nk eksik olan bir zellikten daha sz edilebilir. Bilgimi
giyi
yahut genellemeye
de sahip yoktur
hibir kurala
deiliz.veByle
zin anlatmak
ieriine iin
(bildiimiz
eye) dorudan
ulama olanamz
bu bil
salayacak
kurallar,
birgiyi
olankurala
duyumlara
deil
ulam
uyarlara
anlatm
ak iin hibir
yahut
genellem
eye ancak
de sahip
deiliz.ilikin
Byle
olabilir,
halbuki
uyanlarolan
hakknda
sadece
kuramlar
ok gelikin
sayesinde
bir ulam
salayacak
kurallar,
duyumlara
deil ancak
uyarlara
ilikin
edinebiliriz.
bilgi
kuram olmad
birhakknda
zaman
uyardan
duyuma
gei
olabilir,
halbuki Byle
uyanlar
sadece ok
gelikin
kuramlar
sayesinde
srecinin
szsz
bilgi
de,
kapsad
bilgi
olarak
kalacaktr.
bilgi edinebiliriz. Byle bir kuram olmad zaman uyardan duyuma gei
Henz balang
ve btn
ayrntlarnda doru ol
olmasna
srecinin
kapsadaamasnda
bilgi de, szsz
bilgi olarak
kalacaktr.
duuHenz
sylenememesine
bu grte
ne srdmz
duyum
hakknda
karm,
balang aam
asnda
olmasna
ve btn
aym tlarnda
dom ol
kabul
ve
kiduu
doru
Bunun
eleri
gerek
ediyoruz.
deilse
grme
hi
sylenememesme karm, duyum hakknda ne srdmz buduyusu
grte
nakiilikin
ve dorudan
hipotez
doruya
de
eleribir
gerek
ve olmas
doru kabul
ediyoruz.
Bunun gzlemlenemese
hi deilse grmebile
duyusu
incelemeye
neysel
bir
ve
Ancak,
yatkn
olmas
gerekir.
genel
grme
olarak
na ilikin bir hipotez olmas ve dorudan doruya gzlem lenemese bile de
duyum
bu eye
aslAncak,
metinde
olduu
ekilde
konumamzn,
burada
neyselhakknda
bir incelem
yatkn
olm as gerekir.
grme
ve gibi
genel
olarak
daduyum
mecazihakknda
vardr. Elektronlar
adan baz
ilevlerikonumamzn,
gremeyiz,
gr
bu ekilde
asl mgerekte
etinde olduu
gibi burada
yalnzca
dmz
izler
buhar kabar
bir bulut odasndaki
yahut
da mecazi
adan braktklar
baz ilevleri
vardr.
Elektronlar
gerekte gremeyiz,
gr
cklardr.
yoktur,buhar
grmemize
olanak
bsbtn
burada
da
dm zElektrik
yalnzcaakmlarn
braktklar
izler yahut
bir bulut
odasndaki
kabar
sadece
akm
ibrelerini
kadar.
Bununla
o
aygtlarn
birlikte,
len
grebiliriz,
cklardr. Elektrik akmlarm grmemize bsbtn olanak yoktur, burada da
nceki
zellikle
daha
de Onuncu
akmlar,
Blm'de
elektronlar
sadece
akmsayfalarda,
len aygtlarn
ibrelerini
grebiliriz,
o kadar.
Bununla
birlikte,
vedaha
alanlar
gibi
grlebilirlermi
kuramsal
varlklardan
de
gibi sz
gerekten
nceki sayfalarda, zellikle de Onuncu B lm de akmlar, elektronlar
bunlar
ve grmeye
incelediimizi
ettim,
renmek
grmeyi
iin rneklikleri
ve alanlar
gibi
kuramsal
varlklardan
gerekten de
grlebilirlermi
gibi sz
bir
dil
yerine
bir
veya
kurallara
ilikin
dilin
kullanlmasnn
ilikin
ltlere
ettim, bunlar grmeyi renmek iin rneklikleri incelediimizi ve grmeye
builikin
da yanl
durumlarda
Halbuki
olduunu
olayn bu
bir dil yerine
kurallara
veyavarsaydm.
ltlere ilikin
bir 'grmek'
dilin kullanlmasnn
gibi
aktaran
bir
da
bu
tr
balamlara
eretileme,
benzetme
iddialar
iinbu
ya
bu durum larda da yanl olduunu varsaydm. Halbuki 'grmek' olayn
yeterli
vadede,
temel
anlaml
bir
bir
Uzun
daha
dz
sy
oluturmamaktadr.
gibi balam lara aktaran bir benzetm e ya da eretilem e, bu tr iddialar iin
lem
bu troluturmamaktadr.
gerekecektir
almasvadede,
tarznn,
konumann yerini Uzun
kukusuz.
yeterli
bir temel
daha dz
anlaml bir sy
deindiim
Yukarda
bugerekecektir
nasl yaplaca
bilgisayaryerini
program
deiikliinkukusuz.
lem
tarzmm,
bu tr konumann
almas
baz
neriler retmeye
konusunda
kstl
ne buradaki
yerim
balamtr,
Yukarda
deindiim
bilgisayar
program fakat
bu deiikliin
nasl
yaplaca
de konu hakknda
nekonusunda
dzeyim
anki
elemesini
konusu
sz
eretileme
u
baz neriler retmeye balamtr, fakat ne buradaki kstlbura
yerim
(14) Bunun
danegerekletirmeme
yerine
snrlarn
sadece ksa
de konu hakkmdaelevrilidir.
u anki dzeyim
sz konusu
eretileme
elemesini
bura
belirlemeye
alacam.
bir rakam
Su damlacklarn
ibreyahutyerine
leindeki
da gerekletirm
em e elevrilidir.
(14) Bunun
sadece
ksa snrlarn
belirlemeye
alacam.
Su damlacklarn
yahut bir
rakam
leindeki
ibre(14)
"Tereddt" makalesinin
u rtl dnceler
Doal ailelerin
okurlarna
ekici
gelebilir:
yelerini hemen tanma olana, uyanlar zerindeki sinirsel ilem bittikten sonra ayrtrlmas
(14) "Tereddt"
m akalesinin
okurlarna
rtl
dnceler
ekici gelebilir:
Doalkazlar
ailelerin
aileler arasnda
gereken
boluuukalp
bir alglama
rnein, eer
kalmadna
baldr.
yelerini
hemen
olana,
zerindeki alglanm
sinirsel ilem
blttikter
ayrtrlmas
kadartanma
uzanan
dan
bir 'su uyanlar
kuulara
ayrt
birbirinden
bunlarsonra
olsa,
kular' kategorisi
gereken
arasnda
bir alglama
boluu
kalpGzlemlenemeyen
kalmadna baldr.
rnein,
eer
kazlar
benzer
zgl bir
etmek
zorunda
olurduk.
nesneler
iin aileler
lt koymak
iin de
dan kuulara
kadar
uzanan
'su kular'
alglanmbaka
olsa, hibir
bunlarolgunun
birbirinden
ayrt
Eer
sylenebilir.
elektrikkategorisi
akmna benzeyen
varln
eyler
bir fizikbirkuram
etmek
iin zgl
bir ltbukoymak
zorunda
olurduk. Gzlemlenemeyen
nesneler belirleyen
iin de benzer
bir
gsterilebilecek
etmiyorsa,
kabul
zorunlu ve yeterli koullan
o zaman
tanm iin
eyler dizisine
sylenebilir.
bir fizik kuram
akmna
benzeyeniin
baka
hibirkoullarda
olgunun varln
halde,elektrik
farksahipEer
tannabilmesi
akmlarn
deiik
kurallar
olmadmz
kabul etmiyorsa,
o zaman
bu yeterli
tanm olacaktr.
iin gsterilebilecek
zorunlu
ve tanmak
yeterli koullan
belirleyen
nesneyi
bir dizibir
Bir kuramsal
ufak sayda
iin elimize
llatrlabilen
lt
kurallarvedizisine
akmlarn
tannabilmesi
iin (kapsad
deiik koullarda
farkontolojisinden
varlk tr
kuramn
yeterli sahip
o nesneyi
verildiinde, halde,
koul olmadmz
zorunlu
llatrlabilen
sayda
lt yeterli
olacaktr.
kuramsalolmad
nesneyi durumlarda
tanmak iin bu
elimize
bir dizi
nesneleri
Ancak,
bu trBirkurallarn
yoluyla
lerinden)
ikameufak
karabiliriz.
zorunlu
ve yeterli
koul verildiinde,
o nesneyi
kuramm
ontolojisinden
(kapsad varlk tr
gerektirir.
varolmalarn
kuram
ortadan
kaldrmak
olanakszdr,
nk o zaman
lerinden) ikame yoluyla karabiliriz. Ancak, bu tr kurallarn olmad durumlarda bu nesneleri
ortadan kaldrmak olanakszdr, nk o zaman kuram varolmalarn gerektirir.

195

195

yi grmek, bulut odalaryla yahut elektrik len aygtlarla hibir tankl

yi grmbir
ek,kii
bulut
odalaryla
elektrik
len aygtlarla
hibirzerlerin
tankl
en temel yahut
alglama
deneyimleridir.
Bu nedenle
olmayan
iin
bir kii iin
en temelyahut
alglama
deneyimleridir.
Bu nedenle
zerlerin
deolmayan
(veya dardan
zmleme
dnlmeden,
yaplmadan
yorumlama
olmadan)
deyetkinin
dnlmeden,
zmleme
yahut
yorumlama
(veya dardan
mdahalesi
akmlar hakknda
bir
yahutyaplmadan
elektronlar
hibir
bir yetkinin
m dahalesi
elektronlar
yahut olan
akmlar
hakkm kullan
da hibir
ve bunlar
Halbukiolmadan)
varlamaz.
bu tr aygtlar
renmi
sonuca
makta
sonuca
varlamkazanan
az. Halbuki
bu tr aygtlar
renmi farkldr.
olan ve bunlar
kullan
Dolaysyla
bir kiinin
durumu tamamen
deneyim
akta deneyim
kazanan
bir kiinin
amen farkldr.
olaysyla
uyarlaratam
uygulad
farkl
kendisine
aygtlardan
bumkiinin
varan durumu
ilemlerDde
bu kiinin aygtlardan
kendisine
uyarlara
uygulad
ilemler de farkl
halinde younlamasn
buhar
Souk bir k
gnndevaran
nefesinin
olmaktadr.
bilim
ile kendisininki
zaman,
farkl
olmaktadr.
Souk
biradam
k gnnde
buhar halinde
younlam
asn
olmayannefesinin
grd
kiinin duyumu
o sadece
bulut
bakt
damlacklarn
zaman
olmayabilir,
fakat bir
odasna
grd zaman,
bilim
adam
olmayan
kiinin
duyumu
ile su
kendisininki
farkl
olmayabilir,
fakat izlerini,
bir bulutalfa
odasna
bakt zaman
o sadece
su bilimsel
damlacklann
bir sr
elektronlarn
deil,
ve baka
nes
paracklarn
anlamnda).veBu
izler,bir
(burada grmenin
mad
onlar
neyi
deil,
elektronlarm
izlerini, alfa
paracklarm
baka
sr yapan
bilimsel
nes
grr
gerek
yorumlad,
olarakBu
varhnn
birer
deneyi
gstergesi
grr (burada
grmenin
gerek
anlammda).
izler, onlarbir
yapan
ad
eit ml
paracklarnn
sreci, dorudan
doruya damlacklar
de paracklarmn
varhnm
birer gstergesi
olarak yorumlad,
bir eit l
Dolaysyla izledii
alglama
ttr.
hem
daha ksa,
hemdorudan
de temeldedoruya
ttr. D olaysyla
izledii
alglam
a sreci,
farkldr.dam lacklar
kiininkinden
yorumlayan
belirlemeye
aygtn inceleyerek
ibrenin
rakam
Bir de, elektrik
yorumlayan
kiininkinden
hem daha ksa,
hem durduu
de temelde
farkldr.
bakalm.ibrenin
bel
Onun da
adamnn
durumuna
sahip olduu
Birbilim
de, elektrik
aygtn
inceleyerek
durduu
rakamduyum
belirlem
eye
alan
olmayandurumuna
ayndr,
ikisininkiyle
heledazellikle
bilim duyum
adam ol
ilgisiadammm
bilimlebilim
kialan
bakalm.
Onun
sahip olduu
bel
okumayayndr,
daha nce
tr aygtlar
konudaol
mayan
bu adam
bakaolmayan
kii ilgisi
ki bilimle
ikisininkiyle
helerenmise,
zellikle bilim
bir devre
adam,
balamnda
btn
kalmaz.
aygt bilim
gr
kukumuz
m ayan kii
bakaFakat
tr aygtlar
okum
ay daha
nce
renm
ise, bu konuda
anlamda)
vebilim
bu devrenin
biraz bilgisi
genek Fakat
i yaps
(genekalmaz.
kukumuz
aygt
adam, btn
birhakknda
devre balamnda
gr
mtr
yalnz
yer onun ve
iin
vardr.
devrenin
brenin
lttr,iama
m tr
(gene durduu
genek anlamda)
bubir
devrenin
yaps
hakkmda
birazdeeri
bilgisi
hangi
yorumlamak
sadece
rakam
iin bir
okunma
Grd
lekte
iin.
aygtm
vardr.
brenin
durduu
yer onun iin
lttr,
ama
yalnz
devrenin
deeri
o kadar.
olmayan
Halbuki
bilimhangi
adam
siin.
gerektiini
kii
Grdbilmek
rakamzorundadr
yorumlamak
iin sadece
aygtm
lekte
okunma
kendisinino dnda
yerzorundadr
da gster
hibir eyin
ibrenin durduu
iin
s gerektiini
bilmek
kadar. Halbuki
bilimlt
adamyaolmayan
kii
onun,eyin
btn
yorumlamak
kablola
tellerin,
iin
gesi
iindeildir.
ibrenin Grd
durduu rakam
yer kendisinin
dmda
hibir
lt
ya da
gster
ve dndaki
dalmn incelemesi,
mknatslarla
rn
iindeki
aygtm
gesi
deildir.
Grd
rakam yorumlamak
iin onun,piller
btnvetellerin,
kablolade mecaz
dz hempiller
'Grme'nin
anlamn
gerekmektedir.
deney
yapmas
rm aygtm
iindeki
ve dmdak
dahmmhem
incelemesi,
ve mknatslarla
balar.
bittii yerde
alglamann
da,
yorum
sre
deney
yapm
as gerekmektedir.
'Grm
e'ninki
hem
dzbirbirinin
hem de mayn
ecazdeildir.
anlam m
da, ncekiayn
deneyimin
zere
brakt
yoruma
tamamlanmak
neki
Alglamann,
da, yorum alglam
ann bittii
yerde
balar.
sre birbirinin
deildir.
miktarna,
ve yoruma
neredeyse
denebilecek
veAlglamann,
yapsna
eitimin (grgnn)
tam amlanmak
zere
ne brakt
da,'ar'
nceki
deneyimin
baldr.
ekilde
ve eitim
in (grgnn) yapsna ve m iktarm a, neredeyse 'ar' denebilecek
ekilde baldm
5. rneklikler, E- llemezlik ve Devrimler
5. rneklikler, E- llemezlik ve Devrimler
Az nce sylediklerimiz kitabmm bir ynn daha aklamak iin bir ze
birbirini
bunundaha
izleyen
kuram
e lye vurulamazlk
min salamaktadr:
Az nce sylediklerimiz
kitabmm bir ve
ynn
aklamak
iin
bir ze
adamlar
zerinde
asndan
yaplacakeseim
larmin
getir
arasnda
tartanvebilim
salamaktadr:
lye
vurulamazlk
bunun
birbirini
izleyen kuram
olduum
kasdediyorum.
hakknda seim
sylemi
dnceleri
dii
lar sonular
arasnda yaplacak
zerinde
tartan
bilim adamlar
asmdan (15)
getir
tarafkasdediyorum
bu tr tartmalara
Blmlerde,
olanlarn birlikte
Onuncu
ve On Birinci
dii sonular
hakknda
sylem i olduum
dnceleri
. (15)
bazlarn
isterbirlikte
ilikin
iste
gzlemebu
deneysel
koullardantaraf
bavurduklar
Onuncu ve On
Birinci veya
Blmlerde,
tr tartmalara
olanlarn
kantlamasn
bu ko
mez
yandan,ister
grecekleri
farkl tarzlarda
bavurduklar
deneysel
veya gzleme
ilikin savundum.
koullardante
bazlarn
iste
byk lde
daarc dasavundum.
terimler
sz
kullandklar
ullar
tartrken
mez farkl
tarzlarda
grecekleri
kantlamasn
te ayn
yandan,
bu ko
balaylarnn
bazlarn
doaya
terimlerdensz
den
iin, bu
olutuu
ullar
tartrken
kullandklar
daarc
da byk
lde aynfarkl
terimol
ler
kalmas
kanlmaz
eksik
olur.ol
iletiimin
aralarmdaki
mas
ve
bylece
gerikir
den olutuu iin, bu terimlerden bazlarn doaya balaylarnn farkl
mas gerikir ve bylece aralarmdaki makalesinin
iletiimin eksik
kalmas kanlmaz olur.
5 ve 6. ksmlarnda daha ayrntl
noktalar "Dnceler"

(15) Burada ele alnan

olarak
(15) incelenmitir.
Burada ele alnan noktalar "D nceler" makalesinin 5 ve 6. ksmlarnda daha ayrntl
olarak incelenmitir.

196
196

Bunun sonucu olarak, herhangi bir kuramn dierine olan stnl savnn
Bunun
olarak,
herhangi bir olanak
kuram m
dierine
olansrarla
stnl
savnn
byle
birsonucu
tartmada
yoktur.
kantlanmasna
Benim
ne srd
byle
bir tartmada
kantlanm
asna
olanakzorunda
yoktur.olduu
Benim ey,
srarla
neyoluy
srd
gre, her iki
m
gre
tarafn da
insan
yapmak
gre
gre,
her dndrmeye
iki tarafm daalmaktr.
yapm ak zorunda
olduu ey,
insan yoluy
kendi
lam
tekini
safna
Kantlamann
bu ksmlarn
tekini kendi
safma dndrmeye
almaktr.
Kantlamanm
bu yorumla
ksmlarn
dalaamalanan
dnceyi
ciddi
yalnzca felsefeciler
ekilde yanl
da am alanan
yalnzca
felsefeciler
ciddi
ekilde
yanl
yorumla
Gene dnceyi
de bunlardan
mlardr.
bazlar benim u inanlara sahip olduumu
m lardr. geri
Gene
de bunlardan bazlar
benim
sahip olduumu
yaymaktan
(16) buna
durmamlardr:
gre,u
e inanlara
ku
lye vurulamayan
yaym aktan
geri durmamlardr:
(16)
buna iletiim
gre, ekuramamaktad'rlar,
lye vurulamayanso
ku
ramlar
savunanlar
birbiriyle hi bir
ekilde
ram
lar
savunanlar
birbiriyle
hi
bir
ekilde
iletiim
kuramamaktad'rlar,
so
nu olarak kuram seimi zerine yaplan bir tartmada geerli nedenlerin
nu olarak
kuram seim i zerine
bir tartm
adatahlilde
geerlikiisel
nedenlerin
yeri kalmamaktadr.
Bunun yaplan
hibir
yerine kuramn
son
ve
h ib ir
yeri kalm
am aktadr.
B unungerekmektedir.
yerine kuram n
son tahlilde
kiisel
znel
nedenler
yznden
seilmesi
varlan
kararave
Gerekte
znel
gerekm
ektedir. Gerekte
varlan
asl olguyznden
yol
da, bir tr seilm
aannedenler
mistik esi
olmaktadr.
Kitabmn
kavray
her
bakakarara
yol aan
asl olgukyasla,
da, bir tr
istik kavray
olmaktadr.
Kitabmn
baka
her
hangi
bir ksmna
bu m
yorumlarn
blmlerin
yanl
karld
bana
hangi birakldclk
ksmna kyasla,
bu yanl ortaya
yorum larn
karld
blmlerin
bana
yneltilen
en ok
sulamalarnn
kmasnda
pay olmu
yneltilen akldclk sulam alarnn ortaya kmasnda en ok pay olmu
tur.
tur.
lkin kant hakknda sylediklerime bir bakalm. Bu konuda ne srd
sylediklerim
birbasit
bakalm.
Bu konuda
netercihi
srd
bilimhakknda
bir grtr.
iyi bilineneve
m lkin
felsefesinde
Kuram
gr,kant
m gr, mantksal
bilim felsefesinde
iyi bilinen
ve basit bir grtr.
Kuram
kantlamalara
tamamyla
veya matematik
tartmalar,
benzertercihi
bi
tartm
alar, mantksal
veya m atem
atik kantlamncller
alara tamamyla
Bu tr biimsel
ve karmbenzer
kantlamalarda
yaplamaz.
imde
yasalabi
yaplamaz.
tr biimsel
kantlamkarlan
alarda ncller
karmanla
yasala
rimde
olarak
balangta
hakknda
koulBu
belirlenmitir.
sonu ve
r balangta
koul olarak
itir.

karlan
sonu
hakknda
anla
varsa, meydana
taraflar
mazlk
olduklar
her
gelen belirlenm
adm
tartmann
atm
m azlk
varsa,
m eydana
gelen tartmve
ann
atm olduklar
her adm
geriye
birini nceden
teker
teker
hertaraflar
doru izleyebilirler
konmu koullar
teker teker
geriye
dorugeirebilirler.
izleyebilirler ve
birini sonunda
nceden taraflardan
konmu koullar
tekrar
Buher
gzden
srecin
asndan
biri
asndan
tekrar
gzden
geirebilirler.
Bu
srecin
sonunda
taraflardan
biri
kabul et
yanllk yaptn ve nceden kabul edilmi bir kural inediini
yanllk
yaptn
nceden sonra
kabul da
edilm
i bir kural
inediini
kabulveet
zorundadr.
Bu ve
mek
yapabilecei
ey kalmaz
hibir
aamadan
m ektarafn
zorundadr.
Bu aam
adan sonra
da yapabilecei
hibir
ey kalm
az ve
kazanr. Eer
iki taraf,
kantlamas
bylelikle
anlaa
kar
tartmay
kar
tarafm
kantlamas
bylelikle
tartm
ay
kazanr.
Eer
iki
taraf,
anlaa
madklar noktann konulan kurallarn anlamnda yahut uygulanmasndan
m adklar noktann
k unceden
rallarn anlam
nda
yahut uygulanm
asndan
varlan
kantlamalar
fark konulan
kaynaklandn
anlamann
ederler ve
kaynaklandn
fark
ederler ve nceden
varlan anlam
ann
kantlam
alar
o zaman
bilim
karar verirlerse,
yeterli bir temel
iin
salamadna
tartma
iin
yeterli bir
temel salam
adna
karar ald
verirlerse,
o zaman
tartm a bilim
srdrlebilir.
olarak
Bu
sel
devrimler
srasnda
biimde
kanlmaz
sel tr
devrim
ler srasnda
az olarak
ald biim
de srdrlebilir.
Bu
yntem, ka
zerindedir
ncller kanlm
ve bu durumda
yeni
bavurulan
tartma,
yeni tr tartma,
ncller iin
zerindedir
ve bu saylan
durumda
bavurulan
yntem, ka
olanak salamak
bir balang
ikna
etme yntemidir.
ntlamaya
ntlam
aya olanak
bir balang
ikna etme
yntemidir.
kullanlacak
nedenler
ikna iin saylan
az oksalamak
savda,
bildii buiin
geerli
Herkesin
Herkesin
az
ok
bildii
bu
savda,
ikna
iin
kullanlacak
jgeerli
nedenler
bir
olmadna, yahut bu nedenlerin son tahlilde bir topluluk iin belirleyici
olmadna,
yahutdair
bu nedenlerin
sonyoktur.
tahlilde
bir topluluk
iin belirleyici
Hatta
tercih nedenlerinin
yanlar
bilimbir
olmadna
hibir belirti
yanlar olmadna
dair
hibir belirti
yoktur.
Hatta tercih
nedenlerinin
bilim
doruluk,
basitlik,
verimlilik gibi
felsefecileri
tarafndan
sralanan
genellikle
felsefecileri
tarafndan
genellikle
sralanan
verimlilik
gibi
durum da basitlik,
deildir.
birdoruluk,
akla getirecek
sz konusu
elerden
olduunu
farkl
elerden
farkl
olduunu
akla
getirecek
bir
durum
da
sz
konusu
deildir.
bir
Bu savn akla getirebilecei olgu bu tr nedenlerin
eit deer yargs i
Buyaptklar
savn aklavegetirebilecei
olgu
nedenlerin
birbenimseyen
eit deer yargs
onlar
levi
ya tr
tek bu
bu nedenle tek
da topluca
kiilerini
levi yaptklar
ve bu uygulayabilecekleri
nedenle tek tek ya daolgusudur.
topluca onlar
benimseyen
kiilerin
iki kii kuram
rnein,
bunlar
farkl ekilde
bunlar
farklverimlilii
ekilde uygulayabilecekleri
olgusudur.
rnein,
iki kii konu
kuram
yahuPbu
larnn
konusunda anlamazla
greli
derlerse,
greli halde,
verimlilii
konusunda
azla
yahurbunemi
konu
birderlerse,
veyaanlam
dalarnn
tercih yapmadaki
verimliliin
kapsamn
anlatklar
da anlatklar
halde, verim
liliin ikisini
veya kapsam
m bir
tercih yapmadaki
de yanl
ola
yapmakla
zerine
sulamak nemi
ayr grlere
sahipseler,
zerine ayr
grlere
sahipseler,
ikisini
de yanl
yapm akla Kuram
sulamak
ola
terci
sylenemez.
davrand
'bilim d'
nakszdr.
Ayrca,
hibirinin
nakszdr.
Ayrca,
hibirininyoktur,
bilim gereince
d davrand
sylenemez.
terci
her bireyi
uyguland
bir aritmetii
zamanKuram
tarafsz
hinin
hinin tarafsz bir aritm etii yoktur, gereince uyguland zaman her bireyi
(16) Bkz. 9 namaral dipnotta saylan almalar ve ayrca Growth of Knowledge (Bilginin
Gelimesi)
kitabnda
Stephen
(16) Bkz.
9 namaral
dipnToulmin'in
otta sayladenemesi.
n a lm a la r ve ayrca G rowth of Knovvledge (Bilginin
Gelimesi) kitabnda Stephen Toulmin'in denemesi.

197
197

ayn sonuca gtrecek sistematik bir karar verme ilemi bulunmaz. Bu an

ayn sonuca
gtrecek
sistem
atik
verme
ilemi
bulunmaz.
Bu an
karar
bir uzmanlar
lamda,
veren,
deil,
etkili olacak
tekbir
tekkarar
yeler
toplulu
lamda,
etkili olacak
karar
veren,
tek tek
yeler
deil,
bir uzmanlamak
anlar toplulu
gibi
tmdr.
neden
unun
Bilimin
gelitiini
olduu
gerekte
iin,
unun
tmdr.
neden gerekte
olduu
gibi gelitiini
anlamak
iin,
ve kiilik
bireyi
ayrntlarn
ayklama
belli bir Bilimin
her
seime ynelten
zyaam
bireyi
belli ama
bir seime
zyaam ok
ve kiilik
ayklam
bazlarynelten
edia
olduunu kabul
gerek
yoktur,
ekiciayrntlarm
yaher
iin bu konunun
ya gerek
yoktur,
ama bazlar
iin
bu konunun
ok ekici
olduunu
edibelli bir dizi
birkabul
konu,
gereken
anlalmas
ortak deerin
yorum.
Asl
uzman
Asl anlalmas
konu, belli bir
dizi ortaksonu
deerin
bir toplu
uzm an
belli deneyimlerle
olarak
paylatgereken
topluluunun
laryomm.
etkileerek
laryelerinden
topluluunun
paylat
belli deneyimlerle
etkileerek
sonu olarak
kyaslatoplu
dierlerine
bir eit
kantlama dizisinin
da
ounun
luk
yelerinden
ounun
birvarmalarn
eit kantlama
kansna
belirleyici
olduu
saladdierlerine
nasldizisinin
sorusudur. kyasla da
haluk
haSzn
belirleyici
olduusre,
kansma
nasl salad
sorusudur.
fakat karmza
iknavarmalarm
bundan da
ettiimiz
etme srecidir,
ettiim
iz sre, ikna
e srecidir,
fakat karm
za bundan
farkl alglayan
fakat deneyimi
anda
olay
Aynetm
bir sorun
derinSzn
karmaktadr.
derin bir
sorun
karmaktadr.
Ayn olayikifarkl
alglayan
fakatfarkl
deneyimi
an
de ayn
latrken
szckleri kullanan
szckleri
gene
kiinin,
ekilde
latrken gene
de ayn
szckleri
kullanan
iki kiinin,
szckleri farkl
ekilde
gerekir.
vurulamadn
olmalar
Yani benim
kullanyor
sylediim
e lye
kullanyor
olmalar
gerekir. Yani benim
e kii
lye
vurulamadm
braknz
olmay,
ikna edicisylediim
Bu iki
konumaktadrlar.
bak
alarndan
aktadrlar.
Bu Bunu
iki kiinasl
braknz
ikna edicisorusu
olmay,
yapabilecekleri
birbak
aradaalarndan
bile mid
edemezler.
konumaykonum
arada konumay
edemezler.
Bunu daha
nasl etraflca
yapabilecekleri
sorusu
bilemid
somutlanmabir yant bile
nabir
gln
kabataslak
sz konusu
na gerektirir.
kabataslakBenim
bir yant
bile sz
gln
etraflca
somutlanm
bir ksm
kanmca
bukonusu
deilse
hi daha
aadaa
sn
somutlann
sn gerektirir.
Benim
kanm ca bu somutlann hi deilse bir ksm aada
olacaktr.
gstereceim
ekilde
gstereceim
ekilde
olacaktr. iin rnekliklerden kazanlan bir eit yete
yaplabilmesi
Olaan bilimin
Olaan
bilimin
yaplabilmesi
iinile
rnekliklerden
kazanlan
bir eit
yete
benzerlik
dizile
da beceri
gereklidir.
nesneler ve olaylar
nek ya
Bu beceri
nekayrlr
ya da ve
beceri
gereklidir.
Bu beceri
ile nesneler
ve yani
olaylar
benzerlik
dizile
ilkel yahut
rine
bu diziler
gruplara
kabadr,
ayrma,
olduka
rine ayrlr
ve bu diziler
ilkel yahut
kabadr,
yani
gruplara
ayrm
bira,
Buna
gre,
yantlanmadan
yaplr.
herhangi
'neye
sorusuolduka
gre benzer?'
neye gre
b enzer?
sorusu yantlanm
adanbenzerlik
yaplr. Buna
gre, herhangi
devrimin
deiiyorbir
zelliklerinden
temel
biri de baz
ilikilerinin
devrim innceleri
temel zelliklerinden
biri denesneler
baz benzerlik
ilikilerinin
deiiyor
daha sonra
deiik gruplara
ayn dizide toplanan
olmasdr.
olmasdr.
ayn
dizide
nesneler
daha sonra
gruplara
mek olarak
olur.toplanan
Mars'n
konur
bunun tam
tersi
veya nceleri
ayn,deiik
veya
gnein,
konur veya
bunun tam
tersi
olur. ve
msonraki
ek olarak
gnein, dnebiliriz,
ayn, M arsn ya
veya
yerkrenin
nceki
'dan
durumlarn
Copernicus
yerkrenin
C opem
icusdan
nceki
sonraki
durumlarn
ya
sonra,
Galileo
'dan nce
ve ve
ayn ekilde
serbest
hut
sarka ve geze
d ilednebiliriz,
huthareketleri,
ayn ekildeDalton'dan
G alileodan
nce
sonra,
serbest
d
ile sarka
ve geze
saylabilir.
tuzlar,
metal
ve ve
bileikleri
gen
sonra
nce
gen hareketleri,
D altondan
nce
ve sonra bile
tuzlar,
metal
bileikleri
bir aradasaylabilir.
gene
dizilerdeki
nesnelerin
urayan
ou
toplan
Deiiklie
D eiiklie
urayaniin
dizilerdeki
bile ou
gene birBununla
arada toplan
bir
deimez.
adlar genellikle
devam edildii
dizilerinnesnelerin
maya
maya
devam bir
edildii
iin dizilerin
adlar
genellikle
Bununla
bir
kar
diziler arasndaki
olarak deimez.
aktarlmas,
genel
alt-dizinin
likte
szgelii
bir parasdr.
likte ilintiler
szgeliianda
bir alt-dizinin
genel
olarak diziler
arasndakiMe
kar
deiikliin
gelen nemli
meydanaaktarlmas,
lkl
lkl ilintiler
anda
meydana
gelen nemli
deiikliin
parasdr. za
M e
dizisinden
elementler
dizisinebiraktarlmas,
tallerin,
bileikler
kartlarak
tallerin, tutuma,
bileiklerasitlilik
dizisinden
kartlarak elementler
dizisine
aktarlmas,
za
yeni ku
alanlarnde
ve fiziksel/kimyasal
mannda,
birleme
manmda,
tutuma,
asitliliktemel
ve fiziksel/kimyasal
birleme
alanlarmdeksa
yenis
ku
Bu deiiklikler
kmasnda
ramlarn
bir rol oynamtr.
ortaya
ramkimya
larn ortaya
kmasnda
temel birBu
rolnedenle,
oynamta.
Bu yeniden
deiiklikler
ksa s
byle
dalmlar
dalnn
rede
tmne yayld.
tam birdalm
grnrde
zaman,
rede kimgeldii
ya dalnn
tm ne
Bu nedenle,
byle yeniden
lar
dahayayld.
nce sylemleri
anlama
meydana
m eydana
geldii
an, kendilerini
daha nce sylem
leri grnrde
tam
bir anlam a
birdenbire
ayn uyarya
badaamaz
iki zam
kiinin
yryen
iinde
iinde yryen
iki kiinin kendilerini
birdenbire
ayn uyarya
badaam
bulmalar
Buaz
iten deildi.
betimlemeler
ve genellemelerle
tepki gsterir
hissedilmeyebilir,
betim lembilimsel
eler ve sylemlerinin
genellem elerle
gsterir
bulm alar itenfakat
deildi.
Bu
kuram
alannda
hertepki
glkler
glkleren
bilimsel
her alannda
hissedilmeyebilir,
fakatenkuram
ortaya karak,
bamlsylemlerinin
olduu grnglerin
evresinde
seiminin
ok
seiminin
en baml olduu
evresinde ortaya karak, en ok
da aagrnglerin
orada
yukar kesindir.
younlaacaklar
orada
younlaacaklar
da aa
yukar alannda
kesindir. fark edilmelerine karn,
Bu tr
sorunlar ilk olarak
iletiim
terimlerin
yenie tanm
Budile
t r ilikin
so ru n lar
ilk olarak
iletiim
alanm
da fark
ed ilm elerin
k arn ,
ve glk
sorunlar
deildir
sadece
karan
olanak
yoktur.yeni
yatarak
Glk
sadece
dile ilikin
sorunlar
deildir
ve glk karan
terimlerin
tanm
zerinde
lar
zmlenmelerine
anlamaya
rnekliklere
dorudan
uy
lar youn
zerinde
anlam
aya yatarak
zm lenm
elerine
olanak yoktur.
G lk
ksmen
szckler
topland
lerin
ekilde
konusu
iletiim kopukluunun
lerin youn
ekilde
topland
szckler
ksmen
rnekliklere
dorudan uy
olduklar
yoluyla
iin, sz
renilmi
gulama
gulama yoluyla renilmi olduklar iin, sz konusu iletiim kopukluunun
198
198

taraflar, element (yahut karm, yahut gezegen, yahut serbest hareket) sz

taraflar,
ent (yahut
karm,
yahutkullanyorum
gezegen, yahut
serbest hareket)
sz
llerle
diyemezler.
cn
u elem
olarak
belirlenmi
Baka bir
de ayn ekilde
kesiminbelirlenmi
cnher
u iki
llerle
olarak
kullanyorum
diyemezler.
Baka
bir
hem
ve hem
deyile,
kuramlarnn,
kulland
grgl (ampirik)
her iki kesimin
de ayn ekilde
kulland
ve hemiin
kuramlarmm,
hem
dedeyile,
bu kuramlarm
anlatm
yeterli olacak
sonularnn
de bu kuram
grgl (ampirik)
sonularnn
olacak
bir dilelarm
blm,
bavuramazlar.
tarafsz
bir yeterli
bu
aralarndakianlatm
ayrlniin
nk
tarafszyanstan
bir diledillerin
bavuramazlar.
nkok
aralarndaki
ayrlm
bir blm, bu
ayrl
nce meydana
gelmitir.
uygulanndan
Bu tryanstan
iletiim kopukluklarn
de bavuracaklar
ayrl
dillerin uygulanndan
ncegene
meydana
gelmitir.
bir
kiilerin
yaayan ok
zorlayan uyarlar
Bu tr iletiim
kopukluklarm
yaayan ayn
kiilerin
gene de bavuracaklar
bir
ne kadar farkl
Hepsini
yol olmaldr.
uyarlardr,
olsun,zorlayan
olursa
genelde usinirsel
koullanm
yol olm aldr.
H epsini
yarlar (fizyolojik)
ayn uyarlardr,
ne da
kadar
farkl
ayndr.
aygtlar
sinirsel
Dahas,
bile, deneyimin
koullanmlklar
nemli da
olmakla
okaygtlar
koullanm
olursa
olsun, genelde sinirsel
(fizyolojik)
ayndr.
beraber
bir alan
ayn olmak
D ahas,kk
sinirsel
k o udnda,
llan m lk
lar yukar
bile, deneyim
in ok
nemnk,
li olm akla
en
aa
gerekir
bir bir
dilen
ortaktr.
gemi
yakn
yana,
beraber
kk
alantarihleri
dnda,deaa
yukar
aynolarak,
olmakgerek
gerekir
nk,
gnlk
Sonu
lerini,
bilimsel
dillerinin
bir ksmn
ve dnyalarnm
bykolarak,
yakngerek
gemi
bir yana,
tarihleri
de ortaktr. Sonu
gerekpaylamak
gnlk dil
tadrlar.
Bu kadar
ortakdillerinin
farklpaylamak
hangi byk
bakmlardan
olduklar
zellik karsnda,
lerini, gerek
bilimsel
ve dnyalarnm
bir ksmn
bu amala
Ancak, hangi
konusunda
kullanlacak
birok
tadrlar. Bu
kadarey
ortak
zellik karsmda,
bakmlardan
farklteknikler
olduklar
renebilirler.
adamnn
basit
olmadklar
gibi, bilimAncak,
olaan donatmnn
veya rahat
par
konusunda
birok
ey renebilirler.
bu amala
kullanlacak bir
teknikler
ender donatmmm
daveya
teknikleri
tanyabilmelerinin
Bilim adamlar
okolaan
deillerdir.
as
basit
rahat olmadklar
gibi, bu
bilim
adammn
bir par
bunun
olanaksz
dnmesini
salamak
yahut ok
olduuna
kar tarafn
yan
assra,
da deillerdir.
Bilim
adamlar
bu teknikleri
ender
tanyabilmelerinin
kani
zamandan bir
daha fazla
kullanmazlar.
an bile
iin gereken
yanolmak
sra, kar
tarafn dnmesini
salam
ak yahut
bunun
olanaiksz olduuna
bir iletiim
taraflarn
Ksaca
sylenirse,
kopukluu
yapabilecei
kani
olmak
iin gereken
zamandan
bir an bilegeiren
daha fazla
kullanmazlar.
yeleri
birbirlerini
dil topluluklarnn
olarak yapabilecei
kabul edip
en doru
ey,
K saca
sylenirse,
birfarkl
iletiim
kopukluu geiren
taraflarn
ve topluluklar-aras
evirmenlie
Topluluk-ii
en doru ey,oturmaktr.
birbirlerini(17)
farkl
dil topluluklarnn
yeleri olaraksylemler
kabul edip
ilk
arasndaki
olarak ele alrlarsa,
farklar
balbana
alma konusu
evirm enlie
oturm
aktr. (17) bir
Topluluk-ii
ve topluluklar-aras
sylem
ler
kullanldklar
sorunsal
azda
topilk
arasmher
dakitopluluk
farklar iinde
balbana
bir olmakszn
alm a konusu
olarak ele halde,
alrlarsa,
odaklar
haline gelen
terim ve deyimlerin
luluklar-aras
tartmalarda
azda her topluluk
iindeprz
sorunsal
olm akszn
kullanldklar
halde, toptek-sesli
neler
tr glkler
deyimler
kartmayan
olduunu bulabilirler.
luluklar-aras
tartm alarda(Bu
prz
odaklar haline
gelen terim
ve deyimlerin
iletiimde
uyum
bir
bu glk
bagsteren
iinde evrilebilirler).
neler
olduunu
bulabilirler. (Bu Bilimsel
tr glkler
kartmayan
deyimler
tek-sesli
daha
olarak
bu glkleri
odaklarn
sonra bilim adamlar
bir uyum yalttktan
iinde evrilebilirler).
Bilim sel ikinci
iletiim
de bagsteren
bu glk
sz bu
dillerinde
fazla
paylatklar
daarcna
aydnlatmak
iin gnlk
odaklarn
yalttktan
sonra bilim
adam lar
ikinci olarak
glkleriba
daha
szl tepkisinin
olduunu
biri, kendipaylatklar
her dillerinde
taraflardan
Yani ak
vurabilirler.
fazla aydnlatm
iin gnlk
sz farkl
daarcna
ba
bul
nekendi
ne syleyeceini
dierinin
greceini
bildii
bir uyar
karsnda
vurabilirler.
Yani
taraflardan
her biri,
szl ve
tepkisinin
farkl olduunu
sadece
kendilerine
aykr gelen
davranlar
taraflar
maya
alabilir.
bildii
bir uyar Eer
karsnda
dierinin
ne greceini
ve ne
syleyeceini
bul
kadar kanabilir
yeteri davranlar
aklamaktan
hatann
yahut deliliin
m aya alabilir.
Eersonucu
taraflarolarak
kendilerine
aykr gelen
sadece
bir duru
baaryla
lere,
zamanla
davranlarn
hatann
yahutbirbirlerinin
deliliin sonucu
olarak aklam
aktantahmin
yeteri edecek
kadar kanabilir
kendi
sonularyla
birliktebir
dierinin kuram
gelebilirler.
bir taraf,davranlarn
ma
lerse,
zam anla Her
birbirlerinin
baaryla
tahmin edecek
duru
olduu dnyay
diline
dier kuramn
evirmeye veH ayn
ma gelebilirler.
er birzamanda
taraf, dierinin
kuramgeerli
sonularyla
birlikte ken
kendi
ele alr
olur.
Zaman
kuramlar
eskiolduu
betimlemeyi
gemi
dilinde
didiline
renmi
evirmeye
ve ayn
zamanda
dier
kuramn
geerli
dnyay
ken
de)
da
(yahut
budur.
gereken
yapmas
bilim
yapt
ken
di dilindetarihisinin
betimlemeyi renmi olur. Zaman gemi eski kuramlar ele alr
takdirde,
srdrld
iletiim gereken
kopukluundaki
eviri
ken
bilimabas
tarihisinin
yapt da
(yahut yapmas
de) budur.taraflarn
ve sevaplarn
hatalarn
deerlendirmelerine
dolayl
birbirlerinin
olarak
eviri
abas
srdrld
takdirde,
iletiim kopukluundaki
taraflarn
dolayl olarak b irb irlerinin hatalarn ve sevaplarn deerlendirm elerine
(17) eviri sorununun ilgili ynleri hakknda artk klasik olmu kaynak, W.V.O. Ouine'in Word
Fakat
New olmu
(Cambridge;
kitabdr
York 1960)
1 veW.V.O.
2. blmler.
(Sz
Object
and
ve Eya) ilgili
(17)
eviri
sorununun
ynleri
hakkmda Mass,
artk klasik
kaynak,
Ouine'in
VVord
ayn
alan iki kiinin
ayn
duyuma
Quine
ki, ve
gerektiini
uyary
yle
sahip1olmalar
andgrnyor
Object (Sz
Eya)
kitabdr
(Cambridge;
Mass,
New
York 1960)
ve 2. blmler.
Fakat
betimlemeyi
evrilen
veki,
geerli
olduu
nedenle
buOuine
biruyary
varsaymaktadr
dnyay
evirmenin,
yle grnyor
ayn
alan iki
kiinindilin
ayn
duyum
a sahip
olmalar
gerektiini
fazla
syleyecek
sorun iin
sz yoktur.
gerektii
konusunda
ikinci betimlemeyi
lde baarmas
nevarsaymaktadr
ve bu
nedenle
bir evirmenin,
evrilen dilinbirgeerli
olduu Bu
dnyay
Dilbilim
Translation
in
Problems"
Ethnology
(eviri
E.
Nida,
"Linguistics
Sorunlarnda
bkz.
and
A.
ne lde baarmas gerektii konusunda syleyecek fazla bir sz yoktur. Bu ikinci sorun
iin
Del
(Toplumda
der.Dilbilim
in Society
Dil ve Kltr)
vebkz.
Language and
Yeri) Linguistics
Irkbilimin
E. A. Nida,
andCulture
Ethnology
in Translation
Problems
(eviri kitabnda,
Sorunlarnda
1964, s. 90-97.
New York,
Heymes,
ve Irkbilimin
Yeri) Language
and Culture in Society (Toplumda Dil ve Kltr) kitabnda, der. Del
Fleymes, New York, 1964, s. 90-97.

199

199

olanak verdii iin, hem ikna etmek hem de dn salamak asndan gl

olanak
verdii
hem
ikna etmek
hemolmas
de dn
gl
bir
ikna
Fakatiin,
etmenin
bir gvence
aratr.
herhangiasmdan
baarl
iinsalamak
bir
aratr.
Fakat
ikna
etm
enin
baarl
olm
as
iin
herhangi
bir
gvence
bulunmad gibi, baarsa bile dn aamasna yol aaca hibir zaman
bulunm
ad ki
gibi,
baarsabirbirinden
bile dnfarkldr.
aam asna
yol bu
aaca
hibir
zam an
kesin
deneyim
deildir.
ayrmn
ahsen
nemini
kesin
ki deneyim
ahsen
bu
ayrmm
nemini
ben
biledeildir.
ancak yalan
zamandabirbirinden
tam olarakfarkldr.
anlayabildim.
ben
bile ancakkadaryla,
yakm zamanda
olarak
anlayabildim.
birisinitam
ikna
onu kendi grmzn daha
Anladm
etmek,
A
nladm
kadaryla,
birisini
ikna
etm
ek, onu
kendi
grm zn
daha
stn olduuna ve dolaysyla onunkinin yerine
gemesi
gerektiine
inandr
stn
olduuna
ve
dolaysyla
onunkinin
yerine
gemesi
gerektiine
inandu"maktr. abann bu kadar, ou kez eviri benzeri bir ileme gerek kalmadan
maktr. abanm buAncak,
kadar, evirinin
ou kez olmad
eviri benzeri
gerek
kalmadan
baarlabilmektedir.
yerde,birbirileme
bilimsel
topluluun
baarlabilmektedir.
Ancak,
evirinin
olmad yerde,
bilimsel hibir
topluluun
benimsedii
tanmlamalar
ve problem
dierbir
aklamalar
toplulua
ey
benimsedii
aklamalar
problem daha
tanmlamalar
dier
toplulua
ey
ifade
Her dilve
etmeyecektir.
topluluu,
herkese
aynhibir
balangta,
ekilde
ifade
etmeyecektir.
Her
dil
topluluu,
daha
balangta,
herkese
ayn
ekilde
anlalacak tmcelerle betimlenebildii halde teki topluluun kendi ilkeleri
anlalacak tmcelerle
betimlenebildii
topluluun
kendi
ilkeleri
erevesinde
aklayamayaca
somutteki
birka halde
sonucu
mutlaka
aratrma
erev esinGelitirilen
d e aklayam
birka
ut aratrm
sonucu
m utlaka
bu ayaca
retecektir.
bir sre
yeni bak
dayanra ve
as som
verimliliini
retecektir. G elitirilen
yeni anlatma
bak as
bir sre dayanr
ve verim
liliini
bu ekildebuszl
srdrebilirse,
dklebilen
sonular
aratrma
srdrebilirse,
bu
ekilde
szl
anlatm
a
dklebilen
aratrm
a
sonular
sayca da artacaktr. Baz kiiler iin belirleyici saylan tek unsur bu tr
sayca da artacaktr.
Baz
k iiler iin
belirleyici
saylan tek
unsur
bu tr
Bu kiilerin
sonulardr.
"Yeni
aa
yukar yledir:
dncesi
gr
sonulardr. bu
Bubaarya
k iilerinnasl
dncesi
aa yukar
yledir:
Yeni gr
savunanlarn
bilmiyorum,
ama renmem
ulatklarn
savunanlarn
nasl ulatklarn
bilm
em
gerek;
Buiyorum
ne ise, doru
yaptklarbuherbaarya
olduu kesin."
zellikle
tepkirenm
eit bir, ama
gerek;
yaptklar
her
ne
ise,
doru
olduu
kesin.
Bu
eit
bir
tepki
zellikle
meslee daha yeni girmi olanlara kolay gelen bir tavrdr nk bu kiiler
m eslee
daha
yeni girmi
kolay gelen
bir tavrdr
nk bu kiiler
henz
topluluun
zelolanlara
ve ilkelerini
sz daarcn
hibir
kazanmamlardr.
henz
hibir topluluun
zel sz
daarcm
ve ilkelerini kazanmamlardr.
te yandan,
her iki grubun
tarzda kullandklar
szcklerle ifade
4a ayn
te yandan,
her iki her
grubun
da belirleyici
ayn tarzdaolmamaktadr,
kullandklar szcklerle
ifade
kantlamalar,
edilebilen
zaman
yahut en azn
edilebilen
kantlam
alar,
her
zaman
belirleyici
olmamaktadr,
yahut
en
azn
dan
evrimine
ileri
bir
kart grlerin
olduka
aamaya varlana kadar belir
dan kart
grlerin
evrimine
bir arasnda,
aamaya varlana
belir
leyici
deillerdir.
kabulolduka
olanlar
Meslee
mmkn
eviriylekadar
edilmi ileri
leyici
deillerdir.
M eslee
kabul edilmi
olanlar arasnda,
mmkn
hale
gelen
daha geni
iknaeviriyle
kyaslamalara
edilebilen
bavurulmakszn
kii,
haleazdr.
gelenBunun
daha geni
kyaslam
bavurulm
akszn ikna
edilebilen
kii,
ok
bedelinin
oualara
zaman
ve karmak
tm
ar uzunlukta
ok azdr.
B ununolmasna
bedelininkarn
ou (rnein
zaman ar
uzunlukta
ve karm
ak bile
tm
celeri
bir kez
kullanmak
element
terimine
celeri kullanm
ak olm asm
a karn (rneintartmasn
elem ent terim
ine bir kez bir
bile
deinilmeden
Proust-Bertholler
srdrlen
anmsayalm),
deinilm
edensonucunu
srdrlen
ertholler
tartm
asn anm
), bir
birProust-B
brnn
ok
topluluun
dilinden
dilinesayalm
evirmek
aratrma
ok aratrm
a sonucunu
bir topluluun
dilinden brnn
diline evirm
vardr. stelik
bu eviri ilerledike,
olana
her iki topluluun
gene de
bazek
olana
gene de vardr.
bu evirigrnen
ilerledike,
her iki topluluun
baz
o ana stelik
bir nermenin
yeleri
kendilerine
kadar karanlk
br grupyelerinasl
kendilerine
ana kadar
karanlk
grnendolayl
bir nerm
eninkavramaya
br gruptakilere
gibi
olarak
olup da oaklama
grndn
takilere nasl
olup birlikte,
da aklama
gibitekniklerin
grndn
dolayl olarakikna
kavram
aya
Bununla
bu gibi
kullanabilmesi,
balarlar.
etme
balarlar. gene
B ununla
birlikte,
busalamaz.
gibi tekniklerin
kullanabilm
esi,
ikna
etm
e
konusunda
de bir
tehdit
birok
edici
gvence
kiiye
eviri,
konusunda
geneve
deolaan
bir gvence
eviri,
birok
kiiye tehdit
edici
biliminsalamaz.
bir sretir
tamamen
gelen
stelik
yabancdr.
yapsna da
gelen bir sretir ve
olaan
bilimin
yapsna
tamamennasl
yabancdr.
stelik
bulunabilir
her
kar-kantlamalar
salanaca
zaman
vedadengenin
k
a
r-k
a
n
tla
m
a
lar
her
zam
an
bulunabilir
ve
dengenin
nasl
salanaca
konusunda hibir yol gsterici kural yoktur. Btn bunlara karn, savunulan
konusunda
gsterici
kural yoktur.
Btn bunlara
karn,
savunulan
birbiri
ardndan
ve kantlamalar
ne
atlattka
gr
snavyol
baaryla
birok hibir
gr birok
snav srdrlmesi
baaryla atlattka
ve kantlam
birbiri
ardndan
ne
son tahlilde
kr bir
ancak alar
srldke,
inatlkla
direniin
ak
srldke, direniin srdrlmesi son tahlilde ancak kr bir inatlkla ak
lanabilir.
lanabilir.
Bu saptamayla beraber, evirinin hem tarihiler, hem de dilbilimcilerce
Bubilinen
saptamikinci
ayla beraber,
hem tarihiler,
hemkuram
de dilbilim
bir ynevirinin
dn
oluyor. Bir
ok iyi
nem kazanm
yahut cilerce
iyi bilinen
ikinci
bir yn
nemonu
kazanm
oluyor.
Bir kuram
dn
mal etmekle
bir yahut
kendine
kendi
diline
deildir.
yaok
grn
evirmek
ya grn
kendi
evirm
ek onuyaamas,
kendine m
al etm
ekle
bir deildir.
daha
yabanc
Bunu
olan
nce
o dnyada
iindiline
yapabilmek
insann
Bunu
ek kalmayp,
iin insanno odilin
dnyada
yaamas,
daha nce
olan
veyabanc
bir
dili yapabilm
dnyasnda
dnmeye
evirmekle
almaya
bir
dili
evirm
ekle
kalm
ayp,
o
dilin
dnyasnda
dnm
eye
ve
alm
aya
balamas lazmdr. Bu gei, bireyin kendi seimi ve isteiyle yapabilecei
balamas lazmdr. Bu gei, bireyin kendi seimi ve isteiyle yapabilecei
200
200

ya da yapmaktan kanabilecei bir gei deildir; bunu istemek iin ne

ya dageerli
yapmnedenleri
aktan kanabilecei
bir gei
bunu
istem
ek iin
kadar
olursa olsun fark
etmez.deildir;
eviri
Gerekte,
ne
yapmay
kadar srecinin
geerli nedenleri
olsun fark
etmez.
Gerekte,
eviri
yapmay

belli birolursa
renme
bu
noktasnda,
geiin
meydana
kii
gelmi ol
renm e herhangi
srecininbir
belli
birsz
noktasnda,
kii bu yeni
geiin
mdnyasna
eydana gelm
i ol
duunu,
karar
konusu olmadan
dilin
girmi
duunu, fark
herhangi
kararszgelii
sz konusu
olm adan
dilin mekanii
dnyasnaile
girmi
eder. bir
olduunu
Yahut,
kuantum
grelilik
veyayeni
ilk
olduunu
fark
eder.
Yahut,
szgelii
grelilik
veya
kuantum
mekanii
kez orta yalarnda karlaanlar gibi, kii kendini yeni gre tamamylaileikilk
orta yalannda
karlaanlar
gibi, kii kendini
yeni
grebiim
tamamyla
nakez
bulduu halde,
bunu iselletirmeyi
ve bu
edilmi
verdiiik
grn
na edilmkendini
i bulduu
halde,
bunu iselletirm
eyi Byle
ve bu grn
verdii
dnyada
rahat
hissetmeyi
bir kii biim
entelektel
baaramaz.
dnyada
k en d in
i rahat hissetm
eyiseimin
baarametkili
az. Bolabilmesi
yle bir kii
entelektel
olarak
seimini
fakat bu
gereken
iin
yapmtr,
olarak seim
ini yapm tr, fakat
seimgene
in etkde
ili kullanabilir
olabilm esi iin
gereken
dnm
Yenibu
gerekletiremez.
kuram
ama
tabii,
dnm
gerekletirem
ez. yabanc
Yeni kuram
gene de kullanabilir
tabii,ona
ama
bunu
bir ortamdaki bir
yabanc
gibi yapacaktr
ve bu alman
bunu
yabanc tek
bir nedeni
ortamdaki
birdaha
yabanc
yapacaktr
veyerlilerin
bu almam
ona
olmasnm
ak
orada
ncegibi
olan
bulun
'yerlemi'
ak
olmasmm
tek
nedeni
orada
daha
nce
yerlem
i
olan
yerlilerin
bulun
masdr. almas bir bakma onlarn srtndan geinir nk topluluun
m asdr. yelerinin
alm as bir
bakm
a onlarn
geinir
topluluun
gelecekteki
eldesrtndan
edecekleri
bir dizink
zihinsel
eitim
yoluyla
yapya
gelecekteki
deildir.yelerinin eitim yoluyla elde edecekleri bir dizi zihinsel yapya
sahip
sahip
deildir. benim Getalt deitirmeye benzettiim dn deneyimi dev
Bu nedenle,
Bu
nedenle,
benim
Getalt
deitirmeye
benzettiim
dn
deneyimi
dev
rimci srecin
noktas
alc
en can
etmektedir.
Belli
bir seim
olmaya devam
rimiyi
ci srecin
en can
alc noktas
olm
aya
devam
etmektedir.
Belli
bir
seim
nedenlerin
iin
bulunmas
bir
bu
gibi,
dn iin
ama salad
dnn
iin iyi nedenlerin
iin birBuna
amaeksalad
gibi,de,
bu bu
dnn
tr ortamdn
meydana
da hazrlar.
gelebileceibulunmas
olarak eviri
aa
m eydana
gelebilecei
tr ortam
da hazrlar.
Buna ek
o l a r ^ eviri
de, bu
aa
mada
da, dnn
belirginlemi
olmasa
temelinde
bulunmas
sinir
gereken
m
ada
belirginlem
i
olmasa
da,
dnn
temelinde
bulunmas
gereken
sinir
sel/fizyolojik yeniden-koullanma iin girdi noktalar oluturabilir. Fakat
sel/fizyolojik
yeniden-koullanm
iin girdi
noktalar
oluturabilir.
Fakat
asl meydana
nedenler
getiren unsur,a geerli
yahut
dn
eviri deildir.
dn
eydana deiimi
getiren unsur,
geerli
nedenler
yahut eviri
deildir.
Temel
birasl
de bu srecin
anlamak
tr mbilimsel
iin
aklanmas
Tem el bir t r bilim sel deiim i anlam ak iin de bu srecin aklanm as
zorunludur.
zorunludur.
6. Devrimler ve Grelilikilik
6. Devrim ler ve Grelilikilik
Eletirmenlerimden bazlarm az nce ana hatlarn izdiim grn bir
Eletirm
enlerim
den bazlarm
az nce
ana gr
hatlarn
izdiim
grn
relativist
sonucu
yahutbir
Benim
zellikle
rahatsz
etmitir. (18)
am
sonucu zellikle
rahatsz zellikle
etm itir. (18)
Benim son
gr
am relativist
yahut
blmnde
de kitabm
gelitirilen
bulmaktadrlar,
greliliki
greliliki
bulm
aktadrlar,
zellikle
de
kitabm
son
blm
nde
gelitirilen
grleri iin sz konusudur bu. eviri zerine belirttiim dnceler bu su
grleri
iin sz konusudur
bu. eviri
belirttiim
bu sufarkl dil-kltr
taraflardnceler
lamann
nedenlerini
Farklzerine
kuramlarn
aydnlatabilir.
lam amn nedenlerini
Farkl kuram
larn taraflar
farkl dil-kltr
her iki
bir anlamda
gibidir. Bu koutluu
yeleriaydnlatabilir.
grebilirsek,
topluluklarnn
topluluklarnm
yeleri
gibidir.
Bu koutluu
grebilirsek,
bir anlamda
her iki
da hakl
sonucunu
ve kltrn
Kltre
topluluun
olduu
kartabiliriz.
to
pluluun
da
hakl
olduu
sonucunu
k
artab
iliriz.
K
ltre
ve
kltrn
bu
tavr greliliki olmaktadr.
geliimine uyguland zaman,
geliimine
uyguland
zaman,
bu tavr
olmaktadr.
Fakat bilime
zaman
stelik burada sadece
uyguland
olmayabilir,
bylegreliliki
bilim e uyguland
zaman byle
olmayabilir,
stelik
sadece
basitFakat
bu ynn
de sz konusu
bir grelilikilik
deildir.
Eletirmenler
iinburada
basit bir grelilikilik
de sz
konusu
deildir.
Eletirm
enler ele
iinalndklar
bu ynn
olarak
yahut
Bir topluluk
halinde
grmemilerdir.
topluluklar
grmem
ilerdir.bilimlerdeki
Bir toplulukuygulayclarn
olarak yahut topluluklar
halinde zen
ele alndklar
temelde bulmaca
zaman,
kiiler
gelikin
zam an, gelikin
bilim lerdeki
elde bulmaca
zen kiiler
Kuram tercihitem
bavurduklar
olduunu
kantlamaya
altm.uygulayclarn
zamanlarnda
olduunu
kantlam
aya
altm. Kuram
zam anlarnda
bavurduklar
zamanda
ksmlarndan
deerler
da kaynaklanmak
ayn
almalarnn
bakatercihi
zamanda
almalannm
baka
ksmlarmdanvedazmlemekte
kaynaklanmak
bulmacalar
ladeerler
doann
beraber,ayn
sunduu
tanmlamakta
la beraber, doanm
sunduu
bulm acalar
lam aktabilimsel
ve zm
lem ekte
topluluk
beceri, deer
kan tanm
durumlarda
gsterdikleri
atmas
g sterd
ik leri
beceri,lt
deer
atm asBtn
kan deerler
durum larda
sel topluluk
olmaktadr.
bulmaca
en gl
zme
gibi, bilim
yeleri
iin
yeleri de
iinuygulamada
en gl lt
olmaktadm
Btn
gibi, bulmaca
zme
bu
gsterir.
Ayndeerler
iki kii
deeri paylaan
yetenei
elikiler
yetenei de uygulam ada elikiler gsterir. Ayn deeri paylaan iki kii bu
(18) Shapere, "Structure ot Scientific Revolutions" (Bilimsel Devrimlerin Yaps) ve Popper,
(BilgininofGelimesi)
Knowledge
(18) of
Shapere,
"S tructure
Scientific kitabnda.
Revoiutions" (Bilim sel Devrim lerin Yaps) ve Popper,
Growth
Grovvth of Knovvledge (Bilginin Gelimesi) kitabnda.

201
201

deerin
deerinuygulanmasndan
uygulanm asndankardklar
kardklarhkmlerde
hkm lerdeok
okfarkl
farklolabilirler.
olabilirler.
el
Fakat
bir
bir
stnde
tutan
deeri
belli
topluluun
davran,
Fakat belli bir deeri el stnde tutan bir topluluun davran,ayn
ayntutumu
tutumu
paylamayan
paylam ayanbir
birtopluluktan
topluluktanhaliyle
haliyleok
okdeiik
deiikolacaktr.
olacaktr.Benim
Beniminancma
inancma
gre
grebilimlerde
bilimlerdebulmaca-zmece
bulmaca-zmeceyeteneine
yeteneinebyk
bykdeer
deerverilmesinin
verilmesininbaz
baz
vardr.
sonular
sonular vardr.
ada
adabilimsel
b ilim seluzmanlk
uzm an lkdallarn,
d allarn ,szgelii
szgeliiilkel
ilkeldoa
doafelsefesi
felsefesiveve
eden
zanaatlerden
itibaren
temsil
kaynaklanm
ilk
oluumlarndan
zanaatlerden kaynaklanm ilk oluumlarndan itibaren temsil edenbirbirevrim
evrim
aac
aacdnelim.
dnelim Bu
. Buaa
aazerinde
zerindegvdeden
gvdedenbelli
bellibir
birdaim
dalnucuna
ucunakadar,
kadar,
kendi
kendizerinde
zerindehi
higeriye
geriyednmeden
dnm edenizilen
izilenbir
birizgi,
izgi,akrabalk
akrabalkilikisiyle
ilikisiyle
silsilesini
izleyecektir.
bir
kuramlar
Bu
kuramlardan
bal
bal bir kuram lar silsile sin i izleyecektir. Bu kuram lardanherhangi
herhangiiki
iki
tanesini,
tanesini,kaynaa
kaynaaok
okyakn
yaknolmayan
olmayannoktalardan
noktalardansemek
semekkouluyla
kouluylaele
elealr
alr
sak,
sak,tarafsz
tarafszbir
birgzlemciye
gzlem ciyeayr
ayrayr
ayrbirok
birokkereler
kerelereski
eskikuram
kuramdaha
dahayeni
yeni
olandan
dizi
verecek
etme
geli
doruluu,
(ndeyi)
lt
bir
olanan
ayrt
olandan ayrt etme olanan verecek bir dizi lt geli (ndeyi) doruluu,
zellikle
zelliklenicel
niceltahminlerin
tahm inlerindoruluu;
doruluu;gndelik
gndelikkonularla
konularladaha
dahakapal
kapalmal
m al
gibi
farkl
sorunlarn
zeme
says
arasndaki
denge;
zmlenmi
zem e arasndaki denge; zm lenm i farkl sorunlarn says gibiltleri
ltleri
sralayabiliriz.
sra la y a b iliriz .Bu
Buama
am aiin
iindaha
dahaazazyararl
y a ra rlolmakla
olm aklabirlikte,
b irlik te bilimsel
, bilim sel
ve
basitlik,
nemli
olan
belirleyicilerinden
kapsam
yaamn
yaamn nemli belirleyicilerinden olan basitlik, kapsam vedier
dieruzmanlk
uzm anlk
larla
larlauyum
uyumgibi
gibideerler
deerlerdedebubulisteye
listeyeeklenebilir.
eklenebilir.Bu
Bulisteler
listelerhenz
henzgerek
gerek
duyulana
duyulanatam
tamyaklamamlardr,
yaklamamlardr,ama
amatamamlanabileceklerinden
tamamlanabileceklerindenhi
hikukum
kukum
yoktur.
yoktur.Tamamlanabildikleri
Tamamlanabildikleritakdirde
takdirdede,
de,bilimsel
bilimselgelimenin,
gelimenin,tpk
tpkbiyolojik
biyolojik
meydana
bir
tek
ve
gibi,
geri
olduu
ynl
gelime
sre
evrilemez
gelime gibi, tek ynl ve geri evrilemez bir sre olduu meydanakacak
kacak
tr. Uygulamann yapld, birbirinden olduka farkl birok ortamda bul
tr. U ygulam ann yapld, birbirinden olduka farkl birok ortam da bul
maca
m acazme
zmekonusunda,
konusunda,sonraki
somakibilimsel
bilimselkuramlar
kuramlarncekilerden
ncekilerdendaima
daimadaha
daha
olanak
ve benim ne
iyidir.
duymanza
yoktur
bir
Bunu
grelilikiden
gerek
iyidir. Bunu gerek bir grelilikiden duymanza olanak yoktur ve benim ne
anlamda
anlam dakesin
kesinbir
birbilimsel
bilim selilerleme
ilerlemeinanls
inanlsolduumu
olduumusanrm
sanrmgstermek
gsterm ek
tedir.
tedir.
Bununla
Bununlabirlikte,
birlikte,gerek
gerekbilim
bilimfelsefecileri,
felsefecileri,gerek
gerekherhangi
herhangibaka
bakakiiler
kiiler
arasnda
en yaygn olan 'ilerleme' kavrayna kyasla bu grn temel bir
arasnda en yaygn olan ilerlem e kavrayna kyasla bu grn temel bir
ve
kuramn genelliklebulmaca
eksii
eksiibulunmaktadr.
bulunma&adr.Bilimsel
Bilim selbirbir kuramngenellikle
bulmacakarmak
karmak ve
iyi bir ara olduu saptan
daha
yalnzca
ncellerinden
konusunda
zmek
zm ek konusunda ncellerinden yalnzca daha iyi bir ara olduu saptan
olduunu dahaiyiiyigsterdii
makla
maklakalmaz,
kalmaz,doann
doanmgerekten
gerektendedenasl
nasl olduunudaha
gsterdiikabul
kabul
da
yaknlat
daha
edilir.
kuramlarn
giderek
ok
geree
Ard
arda
gelen
edilir. Ard arda gelen kuramlarn geree giderek daha ok yaknlatyaya da
yle
duyarz.
grnyor ki bu
sk
sk
savn
gerei
gsterdikleri
bir
yaklak
yaklak bir gerei gsterdikleri savm sk sk duyarz. yle grnyor ki bu
yahut
tr
trgenellemeler
genellem elerbir
birkuramdan
kuram danelde
eldeedilen
edilenbulmaca
bulmacazmleri
zm leri yahutsomut
somut
varlkbilim yaps iin, yani kuramn
tahminler
daha
kuramn
deil,
iin
ok
tahminler iin deil, daha ok kuramm varlkbilim yaps iin, yani kuramn
doada olan biten arasmda salanan
doada
doadagrd
grdnesneler
nesnelerileile'gerekten'
gerekten doada olan biten arasmda salanan
sylenmektedir.
uyum
iin
uyum iin sylenmektedir.
iyi uygulanabilecek bir baka 'gerek'
Bir
Birbtn
btnolarak
olarakkuramlara
kuram laradaha
daha iyi uygulanabilecek bir baka gerek
fakat bu andmz gr geerli deildir.
bilmiyorum,
bulunur
mu
kavray
kavray bulunur mu bilmiyorum, fakat bu andmz gr geerli deildir.
yeniden kurmak iin kuramdan
"Falan
Falaney
eygerekten
gerektenvar"
v argibi
gibitmceleri
tm celeri yeniden kurm ak iin kuram dan
sanmyorum. Bir kuramn varlkbilimi ile doada
olduunu
bamsz
yol
bir
bamsz bir yol olduunu sanmyorum. Bir kuramm varlkbilimi ile doada
arasnda bir uyum olaca kavray bana artk il
bulunan
bulunan'gerek'
gerekkarl
karl arasnda bir uyum olaca kavray bana artk il
Dahas, bir tarihi olarak bu grn tutarsz
grnyor.
kece
yanlsatc
kece yanlsatc grnyor. Dahas, bir tarihi olarak bu grn tutarsz
rnein, Newton mekaniinin Aristoteles
hl
lna
amaktaym.
l n a h l a m a k ta y m . rn e in , Nevvton m e k a n i in in A risto te le s
ve Einstein'n bulmaca-zc
gtrdnden
daha
ileri
mekaniini
m ek a n i in i d ah a ile ri g t rd n d e n ve E in s te in n b u lm a c a- z c
iyi olduundan hibir kukum yok.
daha
Newton'unkilerden
aralarnn
aralarnn N e w to n unkilerden daha iyi olduundan hibir kukum yok.
tutarl varlkbilimsel gelime yn grFakat
Fakatbubusreklilikte
s rek lilik teben
benhibir
h ib ir tutarl varlkbilim sel gelim e yn g r
202
202

myorum.
m yorum Tam
. Tamtersi,
tersi,nemli
nem libirok
birokbakmdan
bakm dan(her
(herbakmdan
bakm danolmasa
olm asada)
da)
genel
Einstein'n
grelilik
kuram
kuramna,
Aristoteles'in
her
ikisinin
Einsteinm genel grelilik kuram Aristotelesin kuramna, her ikisininNewNewton'unkine
to n unkineolduundan
olduundanok
okdaha
dahayakndr.
yakndr.Bu
Bugr
grgreliliki
grelilikiolarak
olarak
gdsn
betimleme
anlayla
ama
betimlemenin
karlarm,
betimleme gdsn anlayla karlarm , ama betimlemeninkendisi
kendisibence
bence
yanltr.
yanltr.Tam
Tamtersten
terstenbakacak
bakacakolursak,
olursak,bubutavr
tavrgerekten
gerektengrelilikilikse,
grelilikilikse,o o
zaman grelilikinin bilimlerin doasn ve gelimesini aklamak ynnden
zaman grelilikinin bilimlerin doasn ve gelimesini aklamak ynnden
nenekaybettiini
kaybettiiniben
benahsen
ahsengremiyorum.
gremiyorum.

Doas
7.7.Bilimin
Bilimin
Doas
Son olarak, en ilk metnime sk sk gsterilen iki tepkiyi ksaca ele almak
Son olarak, en ilk metnime sk sk gsterilen iki tepkiyi ksaca ele almak
istiyorum.
istiyorum.Biri
Birieletirel
eletireldieri
dieridestekleyici
destekleyiciolan
olanbubutepkilerin
tepkilerinkanmca
kanmcaikisi
ikisidede
yanltr.
kadar
birbirleriyle
sylenenlerle
veya
olmamalarna
ilikili
imdiye
yanltr. imdiye kadar sylenenlerle veya birbirleriyle ilikili olmamalarma
karn,
karm,iki
ikiyaklam
yaklamdadabirbiryant
yantgerektirecek
gerektirecekkadar
kadaryaygnlamtr.
yaygnlamtr.
Kitabm okuyanlardan bazlar, benim betimleyici ve kural belirleyici
K itabm okuyanlardan bazlar, benim betim leyici ve kural belirleyici
tarzlar
tarzlararasnda
arasndasrekli
srekligidip
gidipgeldiime
geldiimedikkat
dikkatetmiler.
etmiler.Bu
Bugeilerin
geilerinzellik
zellik
le belirgin olduu baz ksmlarda, benim sze "Ne var ki bilim adamlarnn
le belirgin olduu baz ksmlarda, benim sze Ne var ki bilim adamlarnn
gerekte
yaptklar bu deildir" diye baladmvevebilim
gerekte yaptklar bu deildir diyebaladm
bilimadamlarnn
adamlarnnbyle
byle
gerektiini
yapmamalar
iddia
ederek
bitirdiim
gzlenmi.
yapmamalar gerektiini iddia ederek bitirdiim gzlenmi.Baz
Bazeletirmen
eletirmen
ler benim betimleme ile buyurmay birbirine kartrdm ne srerek,
ler benim betim lem e ile buyurrnay birbirine kartrdm ne srerek,
btn zamanlarda sayg grm bir felsefe teoremi olan bir eyin olmasndan
btn zamanlarda sayg grm bir felsefe teoremi olan bir eyin olmasndan
onun olmas gerektii kartlamaz zdeyiine aykr dtm sylemek
onun olm as gerektii kartlam az zdeyiine aykr dtm sylemek
(19)
tedirler.
tedirler. (19)
Bu
teorem uygulamada artk basit bir etiket haline gelmitir ve her yerde
Bu teorem uygulamada artk basit bir etiket haline gelmitir ve her yerde
ayn itibar grmemektedir. ada felsefecilerden bazlar kuralc ve betim
ayn itibar grmemektedir. ada felsefecilerden bazlar kuralc ve betim
leyici
tarzlarn ayrlam azderecede
leyici tarzlarnayrlamaz
derecedekarm
karm olduu
olduunemli
nemlibalamlar
balamlarbul
bul
(20) 'Olan' ile 'olmas gereken' hibir ekilde daha nce grn
mulardr.
mulardr. (20) O lan ile olmas gereken hibir ekilde daha nce grn
dkleri kadar her zaman iin ayrm deillerdir. Fakat benim grmn bu
dkleri kadar her zaman iin ayrm deillerdir. Fakat benim grmn bu
ksmnda
insanlara
dil
gelen taraflar d zeltm ekiin
ksm nda in sanlarakark
kark gelen taraflardzeltmek
iinada
ada dilfel
fel
sefesinin inceliklerine bavurmaya gerek yoktur. Getiimiz sayfalarda bil
sefesinin inceliklerine bavurm aya gerek yoktur. Getiimiz sayfalarda bil
doas ve ileyiizerine
imin
imin doas veileyii
zerinebir
birbak
bakas
asyahut
yahutbir
birkuram
kuramortaya
ortayaatlm
atlm
tr ve btn dier bilim felsefeleri gibi bu kuramn da, giriimlerinin baar
tr ve btn dier bilim felsefeleri gibi bu kuram m da, giriimlerinin baar
masn isteyen bilim adamlarnn nasl davranmalar gerektiine dair baz
m asn isteyen bilim adam larnn nasl davranm alar gerektiine dair baz
olmaktadr.
bir
ol
sonular
sonular olmaktadr.Kuramn
Kuramnherhangi
herhangi birbaka
bakakuramdan
kuramdandaha
dahadoru
doru ol
mas gibi bir zorunluluk yoktur, sadece sk sk tekrar edilen 'u vardr' ve 'u
mas gibi bir zorunluluk yoktur, sadece sk sk tekrar edilen u vardr ve u
olmaldr' hkmlerine geerli bir zemin salamaktadr, o kadar. Mantksal
olm aldr hkm lerine geerli bir zemin salam aktadr, o kadar. Mantksal
tersinden bakldnda, bu kuramn ciddiye alnmas iin ne srlebilecek
tersinden bakldnda, bu kuramm ciddiye alnm as iin ne srlebilecek
nedenlerden biri de, bilim adamlarnn baar iin seilmi ve gelitirilmi
nedenlerden biri de, bilim adam larnn baar iin seilmi ve gelitirilmi
yntemler sonucu gerekten de kuramn davranmalar gerektiini syledii
yntem ler sonucu gerekten de kuram n davranm alar gerektiini syledii
gibi davranyor olmalardr. Benim betimleyici genellemelerinin kuram iin
gibi davranyor olmalardr. Benim betim leyici genellem elerinin kuram iin
kant oluturmalarnn asl nedeni de, ayn zamanda bu kuramdan tretilebilkant oluturmalarnn asl nedeni de, ayn zamanda bu kuramdan tretilebilmeleridir, halbuki bilimin doas hakknda baka grlerde ayn genel
m eleridir, halbuki bilim in doas hakkm da baka grlerde ayn genel
lemeler aykr davranlar meydana getirmektedir.
lemeler aykr davranlar meydana getirmektedir.
Sunduumuz bu son kantlamadaki dng bence ksr bir dng deildir.
Sunduum uz bu son kantlamadaki dng bence ksr bir dng deildir.

(19) Birok rneklen bir tanesi iin bkz. P.K. Feyerabend'in Growth of Knowledge'daki makalesi.
(19)Stanley
Birok Cavell,
rneklen bir tanesi
iin bkz.
Grovvth of Knowiedge'daki
makalesi.
Say? (ille Sylediimizi
WeFeyerabendin
(20)
WhatP.K.
Must We Mean
mi Kastetmeliyiz?) New
(20) 1969,
Stanley
Cavell,
York,
Blm
1. Must We Mean What We Say? (ille Sylediimizi mi Kastetmeliyiz?) Nevv
York, 1969, Blm 1.

203
203

olduumuz
asnn sonular, balangta zerine kurul
Tartmakta
Tartmakta olduum uzbak
bak asnn sonular, balangta zerine kurul

mu olduu gzlemlerle tketilemez. Ben bu kitap ilk kez yaynlanmadan

mu olduu gzlem lerle tketilem ez. Ben bu kitap ilk kez yaynlanm adan
nce bile, gelitirdiim kuramn baz ksmlarnn, bilimsel davran ve
nce bile, gelitirdiim kuram n baz ksm larnn, bilim
sel davran ve
bilimsel gelimeyi incelemek iin faydal bir ara olduunu uygulamada
gr
bilimsel gelimeyi incelem ek iin faydal bir ara olduunu uygulamada gr
Bu sonsz ile asl metin karlatrld takdirde, kuramm ayn rol
mtm.
mtm. Bu sonsz ile asl m etin karlatrld takdirde, kuramm ayn rol
oynamaya devam ettii grlecektir. Sradan bir dngnn sz konusu ol
oynam aya devam ettii grlecektir. Sradan bir dngnn sz konusu ol
duu bir bak as hibir zaman bu tr bir yol gstericilik yapamazd.
duu bir bak as hibir zaman bu tr bir yol gstericilik yapamazd.
Bu kitaba gsterilen tepkilerden sonuncusuna vereceim yant biraz farkh
Bu kitaba gsterilen tepkilerden sonuncusuna vereceim yant biraz farkh
trde olmak zorundadr. Kitaptan zevk alm olanlarn bir ksm bu zevki
trde olm ak zorundadr. Kdeil
alm
birbirksm
bu
daha ok
dazevki
alana
anaolanlarn
de, zevk
uy
savlarnn
kitap bilimi aydnlatt iin itaptan
kitap bilimi aydmlatt iin deil de, daha ok ana savlarnm bir alana da uy
gulanabileceini dndkleri iin duymulardr. Bundan ne anladklarn as
gulanabileceini dndkleri iin duymulardr. Bundan ne anladklarm aslnda
grebiliyorum ve bu yaklam baka alanlara yaygnlatrma abalarn
mda grebiliyorum ve bu yaklam baka alanlara yaygmlatrma abalarm
krmak istemem, fakat bu tepki bana gene de artc gelmektedir. Kitap
krm ak istem em , fakat bu tepki bana
gene
de artc gelm
K itap
dnem
bilimsel
olarak ve buektedir.
gelimeyi gelenee bal bir dizi
ak kesen
bilim
sel
gelim
eyi
gelenee
bal
bir
dizi
dnem
olarak
ve
bu
ak
kesen
birikim d aamalar eklinde sergiledii lde, savlar da kukusuz geni
d olana
aam alar
eklinde Fakat
sergiledii
lde, savlar da kukusuz geni
birbirikim
bulacaktr.
sz konusu savlar zaten baka alanlar
uygulama
bir uygulama olana bulacaktr. Fakat sz konusu savlar
baka alanlar
dan dn alndklar iin byle olmas bir yerde gerekir de.zaten
Edebiyat,
mzik,
dan
dn
alndklar
iin
byle
olmas
bir
yerde
gerekir
de.
Edebiyat,
mzik,
sanat ve siyasi gelime tarihileri ile baka birok insan abasn izleyenler
sanat
ve
siyasi
gelim
e
tarihileri
ile
baka
birok
insan
abasn
izleyenler
konularn eskiden beri ayn tarzda betimlemilerdir. Bir sreci, slup, zevk
konularn eskiden beri ayn tarzda betimlemilerdir. Bir sreci, slup, zevk
ve kurumsal yap asndan meydana gelen devrimci kesimlerle dnemve kurum
salzamandr
yap asndan
m eydana
gelen devrim ci kesim
lerle dnem
kullandklar,
sradan
Bu uzun
lemek,
aralardan biri olmutur.
lem
ek,
uzun
zam
andr
kullandklar,
sradan
aralardan
biri
olmutur.
Bu
kavramlara kar benim belli bir zgnlm olmusa, bu sadece onlar
k
avram
lara
kar
benim
belli
bir
zgnlm
olm
usa,
bu
sadece
onlar
bilimlere uygulam olmamdan ileri gelebilir, nk bu alanlarn ok farkh
bilim lere
uygulam
olm am
dan ileri Benim
gelebilir,
nk bu alanlarn
ok farkh
kadar, somut
grebildiim
gelitikleri
yaygndr.
kans
bir
biimde
biim de
kansparadigma
yaygndr.kavramnn,
Benim grebildiim
kadar, katk
somutolbir
bir gelitikleri
yaptm ikinci
rneklik olarak
baar,
baar,
bir rneklikrnein,
olarak paradigm
a kavramnn,
yaptm
ikinciyaptlar
katk o l
eer resim
duu
gre,
benim dnceme
dnlebilir.
duu
dnlebilir.

rnein,
benim
dncem
e
gre,
eer
resim
yaptlar
belli baz soyut slup kurallarna bal olarak deil de, birbiri zerine nek
belli baz
soyut
slup kurallarna
olarak
deil de,
birbiri
zerine g
rnek
muazzam
grlebilseler,
evresinde
oluan
olarak
fikrinin
slup bal
alnm
alnm
o
l
a
r
^
grlebilseler,
slup
fikrinin
evresinde
oluan
muazzam
g
lklerin bazlar hi deilse plastik sanatlarda yok edilebilirdi. (21)
lklerin
bazlar
hi
deilse
plastik
sanatlarda
yok
edilebilirdi.
(21)
Bununla birlikte, bu kitap ayn zamanda ok baka tr bir sav da gelitir
birlikte,
bu ou
kitap okur
ayn tarafndan
zamanda ok
tr bir
sav da gelitir
aynbaka
aklkla
grlememitir.
mek Bununla
Bu sav
iin yazld.
m ek iingelimenin
yazld. Bu
sav alanlardaki
ou okur tarafndan
ncelerigrlememitir.
dahaaklkla
sanldndan
Bilimsel
dier
gelimeyeayn
Bilim
selbyk
gelimenin
diergstermesine
alanlardaki gelimeye
dahaarpc
nceleri
sanldmdan
farklar
da var
benzerlik
daha
karn, arada
ok
ok
daha
byk
benzerlik
gsterm
esine
karn,
arada
arpc
farklar
vardr. rnein, bilimlerin hi deilse gelimelerinin belli bir noktasndan da
sonra
dm
rnein,
bilimlerin
hi
deilse
gelimelerinin
belli
bir
noktasmdan
sonra
kaydettiklerini
bs
bir
tarzda
ilerleme
sylemek
baka alanlarda grlmeyen
bakayanl
alanlarda
grlmeyen
bir tarzda
ilerlemenekaydettiklerini
bs
anlama geldiisylemek
burada pek
tek bana
saylamaz,
ilerlemenin
btn
btn
yanl
saylamaz,
ilerlem
enin
tek
bama
ne
anlama
geldii
burada
pek
nemli deildir. Kitaptaki amalardan biri de, bu farklar incelemek ve bun
nemli
deildir.
Kitaptaki
amalardan
biri
de,
bu
farklar
incelemek
ve
bun
larn bir aklamasna balamakt.
larn
bir aklamasna
balamakt.
olarak, yukarda
rnek
sk sk vurguladmz gibi, gelikin bilimlerde
rnek olarak,
yukardayahut
sk sk
vurguladm
z sylemem
gibi, gelikin
bilim lerde
gerekiyorsa,
baka trl
yokluunu,
imdi
rakipokullarn
rakip
okullarn
yokluunu,
yahut
imdi
baka
trl
sylem
em
gerekiyorsa,
greli azln anmsayalm. Veya belli bir bilimsel topluluun yelerinin
greli
azln
anm sayalm
) Veya
belli
bilim sel
yelerinin
okurlar
tek eletirmenleri
ve topluluun
hemen
ol
tekbir
nasl
hemen
yaplan
almalarn
nasl
yaplan
almalarn
hemen
hemen
tek
okurlar
ve
tek
eletirmenleri
ol
duklar zerine sylediim dnceleri ele alalm. Yahut da gene, bilimsel
duklar zerine sylediim dnceleri ele alalm. Yahut da gene, bilim sel

(21) Bu gr hakknda ve bilimlere zg olan ynlerin daha geni bir tartmas iin bkz.
(21) Bu "Comment
gr hakknda
bilim lere
zg olan
daha
geni bir
tartmzerine
as iinBir
bkz.
ilikileri
ve sanatn
T.S.Kuhn,
of Science
andynlerin
Art" (Bilim
Relations
on the ve
T.S.Kuhn,Comparative
Cornment on
the Relations
of Science
Art (Bilim
ve sanatn -Felsefe
likileri zerine
History
ve TarihBir
(Karlatrmal
Studies
andand
in Philosophy
Deinme)
Deinm e) dergisi,
Com parative
Studies
in Philosophy and History (Karlatrm al-Felsefe ve Tarih
11, 1969,
s. 403-12.
almalar)
almalar) dergisi, 11, 1969,5.403-12.

204
204

eitimin kendine zg yapsn, bulmaca zmenin bir ama oluunu, bilim

eitimin
kendine bunalm
zg yapsn,
bulmaca
zmenin
bir ama oluunu,
ve karar
bavurduu
deerlerbilim
dnemlerinde
sis
sel
bir topluluun
sel
bir
topluluun
bunalm
ve
karar
dnem
lerinde
bavurduu
deerler
sis
bilimsel
temini dnelim. Bu kitap mutlaka bilime sakl olmayan fakat
tem
ini
dnelim
.
Bu
kitap
m
utlaka
bilim
e
sakl
olm
ayan
fakat
bilim
sel
bir
bir
kendine
konum
bu
tr
zg
kazandran
zellii
lde
birok
abaya
abaya bir lde kendine zg bir konum kazandran bu tr birok zellii
yaltmtr.
yaltmtr.
Bilimin btn bu zellikleri hakknda renecek daha ok ey vardr.
B ilim intopluluk
btn buyazellik
leri hakkm
da renecek
daha gereini
ok ey vardr.
da 'camia'
vur
incelenmesi
Bilimdeki
yapsnn
B
ilim
d
ek
i
to
p
lu
lu
k
ya
da
c
a
m
ia

y
a
p
sn
n
in
ce
len
m
e
si
g e re in i ay
v u r
bu
sonsz, baka alanlardaki benzer topluluklarn
gulayarak baladm
sonsz,
baka alanlardaki
benzer topluluUarn
ay
her eyden bu
nce
tarzda ve baladm
olarak renilmesi
gereinin al
ngulayarak
karlatrmal
n izerek
tarzda ve
her eyden
nce karlatrmal
olarak
gereinin
olmasn, insan
belli biral
istiyorum.
Bilimsel olsun
tn
ya darenilmesi
kapatmak
tn izerek
kapatmak
ya da
olmasm,
belliBu
bir
kendisi o Bilimsel
nasl
bir ye
olarak
naslinsan
topluluaolsun
seilir?
seer veistiyorum.
topluluu
topluluu
nasl
seer
ve
kendisi
o
toplulua
bir
ye
olarak
nasl
seilir?
Bu
srecin
nelerdir?
bu
ve
sreci
evrenin
aamalar
sosyalletirilme
evreye
evreye
sosyalletirilm
e sreci
ve bu hangileridir?
srecin aam Bireysel
alar nelerdir?
evrenin
ne
hedefler
olarak belirledii
amac
veya toplu
ortak
amac
olarak belirledii
hedefler zin
hangileridir?
Bireysel
veya toplu
verilemeyecek
naslne
trortak
sapmalar
hogr gsterir?
davranlara
aykr
tr aykrBilim
davranlara
hogr
verilemeyecek
sapmalar
nasl
bir anlayn
geliebilmesi,
kapsamlzin
baka
zerine ok
denetler?
daha gsterir?
denetler?
Bilim
zerine ok daha
kapsaml
bir anlaym
baka
elbette,
fakat bugeliebilmesi,
da baldr
kadar acil aratr
tr
yantlanmasna
sorunlarn
tr sorunlarn
yantlanm
da daha
baldr
elbette, fakat
bu kadar
acil
bilgi
Bilimsel
bir alan
dearatr
gremiyorum.
tpk
gerek duyulan
bakaasna
maya
duyulan
bir alan
dahamaldr,
gremiyorum.
bilgi de
tpk
bir "Hi"tir.
Bunu
ortak
yahut daBilimsel
topluluun
dilmaya
znde
gibi,gerek
ya birbaka
dil
gibi,
znde
ya
bir
topluluun
ortak
maldr,
yahut
da
bir
Hitir.
Bunu
anlamak iin, bu bilgiyi yaratan ve kullanan evrelerin kendilerine has zel
anlam ak
iin, bu zorundayz.
bilgiyi yaratan ve kullanan evrelerin kendilerine has zelliklerini
renmek
liJderini renmek zorundayz.

205
205

1962 ylnda yaynlanan Bilimsel Devrimlerin Yaps 1969

ylnda ikinci baskya girdii zaman, aradan geen
1962 ylnda y ay nlanan B ilim sel D evrim lerin Y aps 1969
yaklak 7 yllk sre iinde ada bilim ve felsefe
ylnda ikinci bask y a girdii z a m a n , a ra d a n g e en
dnyasnn en temel klsikleri arasna girmi, bilim yapan,
y aklak 7 yllk s re iin d e a d a bilim ve felsefe
bilim hakknda dnen ve yazan herkesin, iindeki
dnyasnn en tem el klsikleri a ra s n a girm i, bilim y a p a n ,
grlerini kabul etsin ya da etmesin, deinmek ve
bilim hak k n d a d n e n ve y a z a n h e rk e sin , iindeki
hesaplamak
zorunda olduu bir metin haline gelmi
grlerini kabul etsin ya d a e tm e sin , d e in m e k ve
bulunuyordu.
Bilimin tarihindeki byk dnmlerden ve
h e s a p la m a k zorunda old u u bir m etin haline gelm i
devrimlerden
sz eden bu kitap, bizzat kendisinin devrimci
bulunuyordu.
Bilimin tarihindeki b y k d n m le rd e n ye
olmasyla ve bilimin
eitli ynlerini konu alan bilgi
devrim lerden
sz
ed e n bu k itap, bizzat kendisinin devrim ci
dallarnda (bilim felsefesi,
bilim tarihi, bilim sosyolojisi)
olm asyla ve bilimin eitli ynlerini k o n u a la n bilgi
derin yanklar yapmasyla tannyor.
dallarnda (bilim felsefesi, bilim tarihi, bilim sosyolojisi)
derin yanklar y a p m a sy la tannyor.

BLM DZS 1/1

BLM DZS 1 /1

alan yaynclk
alan yaynclk

ISBN S?S-7m,N-NE-S
I SBN

a7S-7m.4-ME-S

9789757414421

9 789757 41442
9 7 9 7 5 7 4^ 4 4 2 '