Cac bai toan v~ duemg thing va m~t ph~ng trong khong gian luon luon co m~t trong cac d~ thi v~ mon Toan & cac ki thi vao Dai hoc va Cao d~ng trong nhirng nam g~n day (2002-2009).
Bai giang nay d~ c~p d~n nhtrng van d~ sau: - Thi~t I~p plurong trinh l11~t phang,
- Thi~t I~p phirong trinh duong th~ng.
- Cac bai toan xac dinh di~111 va cac y~u t6 khac trong hinh hoc khong gian.
§l. BAI ToAN THIET L!P PHUONG TRiNH MAT PHJ\NG
Vi~c thi~t I~p plurong trinh l11~t phang diroc dua tren cac ki~n thirc co ban sau:
1/ Ii va b la mot c~p vecto chi phuong cua l11~t phang (P) n~u chung khong cung phuong va gia ella chung song song voi (P) hoac n~111 tren (P). Khi do:
n = [ii, bJ la met vecto phap tuyen cua (P). rr jrt
2/ PI1lI'0'ng trinh tong quat ella (P) co dang: --
Ax + By + Cz + D = 0 (voi A2+ B2+ C2>"0). ~
Khi do i~ =(A;B;C) la l11(>t, vecto Ph.aP tuyen cua (P)./ /
3/ M~t phang di qua diem M(xo; Yo; zo) va LL_L:!...._ ~.
nhan I; = (A;B;C) lam vee to' phap tuyen co dang:
A ( x - xo) + B (y - Yo) + C ( z - Zo ) = 0 . 4/ M~t phang thea doan chan:
M~t phang di qua diem A(a;O;O); B(O:b;O); C(O;O;e) voi a.b.c =f. 0 co dang:
r
~+r+~=I. abc
Duoi dang IUl)' ta noi mat phang co phuong trinh theo doan chan.
Cdc dang totln co ban
Loai 1: Cac bai toan co ban I?p plurong trinh l11~t phang:
Cac bai toan co ban I~p plurong trinh l11~t phang g6m cac bai toan sau day:
- Vi~t phirong trinh l11~t phang di qua di~111
M (xo. Yo, zo) va nhan vecto n = (A;B;C) lam vecto phap tuyen.
59
Phuong trinh cua no hi: A(x-xlI) + B(y-yn) + C(z-zo) = O.
- Vi~t phuong trinh llI~t phang di qua ba diem A. 8, C khong thang hang cho truce.
M~t phang dn tim nhan hai vecto AB, AC lam hai vecto chi phuong . Khi do bai toan quy v~: Viet plurong trinh mat phang nhan I~ 0=: [A~, AC] la vecto phap tuyen va di qua A.
- Viet plnrong trinh mat phang di qua mot diem A va song song vai hai duong thang d. d-.
Khi do bai toan quy Y~: Vi~t phuong trinh m~H phang qua A va nhan
• r- -"l ."
n = l. 1I \ • 1I: j lam vecto phap tuyen, a etay u\. 1I ~
tuong irng Iii cac vecto chi plurong cua u, va d].
- V iet plurong trinh mat phang clura hai duoug thang song song d, Y'} d2 (d,lld2).
LAy diem ME d. NEd]. Bai toan. quy v~ viet
plurong trinh m~t phang nhan hai vecto MN. u; (u, la vecto chi plurong cua d.) va di qua diem M.
Ngoai ra con nhieu bai toan khac Ct1 the quy v~ cac dang CO" bun tren sau cac pIH~P bien d6i don gian.
TIIi tlfl 1: (DJ thi IlIyi" sinh D(Ii 11{le k"Di B - 2008)
Trong khong gian voi h¢ toa dc) Oxyz cho ba diem A(O: 1:2): 8(2: -2: J):
C(-2;0; I). Viet plurong trinh m~t phang di qua A. B. C.
Gii,i
M~t phang cAn tim nhan:
ll; == A-S =.:: (2; -3: 1 ) va u; = AC = ( -2; -I; -I ) lam c~p vccto ch i phuong.
V ~y mfit phfing dn tim co dang: l(x-0)+2(y-I)-4(z-2)=O~ x+2y-4z+6=O.
Thi t/(I 2: (DJ thi t"yi" sinh D{li "{Ie kluJi B - 2()()6)
Trang khong gian voi h~ toa d(l Oxyz, cho diem A(O: 1 :2) va hai duong thang
d x v - I z + 3 . d {X = I +1 t ")
,: -2'='::")-=--=1-- \4\ .: y=.- -~t
z=2+t
ViJt plurong trinh m~t phang (P) qua A. d6ng thoi sang song voi d. va dc, Ghii
Duong thang d. co vecto chi plurong ll: ::: (2; I; -I) ,
Duong thang d2 co vecto chi plurong u; '" (I; -2; I) ,
60
Vi (P) song song voi d, va d2 IH!n nhan ul va u~ 1.1 c~p vecto chi plurong.
(Chu Y u; va u~ kh6ng cung phuong), Do do (P) nhan I~ = [u;, u;] lam vecto phap tuyen. Ta e6:
- [_. --] [II -111-1 2112 III
n= UI,U2 = -21:1 2;1 2 ==(-1;3:-5)~
M~t khac (P) di qua A (0; I ;2) nen (P) c6 dang
-I (x-O) - 3(y-l) -5(z-2) == 0 ~ x + 3y + 5z -13 == o.
TIIi tI{t 3: (Di thi 111.1'8" sinh D(li II!le klu7i B - 2005)
Trang kh6ng gian voi h~ toa d<) Oxyz cho hinh lang tru dung ABC.AIBICI voi A(O: -3:0): B(4:0:0); C(O;3;0); B,(4:0:4). G9i M Iii trung diem ella AIBI. Viet phuong trinh m~t phang (P) di qua A, M va song song vo'i BC I.
Giiii Ta co: AI==(O; --3;40 va CI = (0;3;4)
Vi M 1.1 trung diem cua A,B, nen M == (2;-%;4)
Tu do co: AIVi -=( 2;~;4) va 8C;=(-4;3:--4)
M~t phang (P) di qua A, M va song song voi BC, nen nhan hai vecto AM va BCI lam e~p vecto chi phuong. Do v~i) vecto phap tuyen I~ cua (P) xac dinh nlur sau:
Khi do m~t phang di qua giao tuyen cua (P) va (0) co dang
a(Alx+ B1y+C1z+ DI)+I3(A2X+ B2y+C:z)=0, (I)
voi a 2 + 132 > 0 .
( I) goi la phuong trinh churn l11~t phang XIlC dinh boi (P) va (0).
- Nguoi ta su' dung plurong trinh chum m~t phang d~ vi~t plurong trinh l11~t phang trong cac bai toan co noi dung sau: Cho dirong thang d viet duoi dang:
(d):{A1X+B1Y+C1Z+D1 =0
A2x+B2y+C2z+D2 =0
Bai toan doi hoi viet phuong trinh l111.\t phang (P) clura (d) va co 1119t tinh chat nao do.
Cach giai bai roan tren ti~n hanh nhu sau:
63
__ ... ~l pnang (I)
~~'" vao dleu ki~n oAu bai ta sc thiet I~p diroc mot phuong trinh nao
do lien h~ giua a,l3.
Butrc 3: Ch(1 y rang a,·p khong o6ng tho·j bang 0, nen se xac djnh diroc a. 13. Thi t/(I I: (Di thi tllyin s intt D{li Il{Je k"6i A - 2002)
Trong khong gian cho hai duong thang
{X-2Y+Z-4::::0 {X::::I+t
[d.}: ; (d~): y::::2+t
z+2v-2z+4::::0
• z:::: I + 2t
I~
Vj~t phuong trlnh l11~t phang clura (d.) vii song song vO'i (d-).
Gh\j
Vi (P) clura (d.) nen (P) thuoc "chum mi,it phang":
a ( x - 2 y + z - 4) + 13( x + 2 y - 2z + 4) :::: 0
¢:> 2a + 13 + 2a - 413 + 6a - 213 = 0 ¢:> l On - 513 = 0 ¢:> 13 =' 2a Thay lai vao (I) ta eo: (P): 4x - 3y + Z - 5 = 0 (vi a2 + 132 > 0). Nhdn xet: So sanh each giai tren voi each giai CO' ban sau:
(P) nhan vecto chi phuong ul cua (d.) va vecto phap cua (0) lam c~p vecto chi phirong,
M~t khac do (P) chua (d.) nen noi rieng (P) di qua di~m M nao do cua (d.),
Cho z=O ta co h~ .
{2X - Y = 5 {x = 2 x+2y=0~ y=-I
V~y M =(2;-1;0) e d..
Tir do (P): 4(x-2) + 3(y + I) + Z = 0 ~ 4x + 3y + x-5=0. Ta thu I~i k~t qua tren.
Loai 3: Sir dung plurong trinh theo doan chan d~ vi~t phuong trinh m~t ph5ng. Phuong phap giai cac bai roan nay la dira tnrc tiep vao dang
x v Z -+~+-=I
abc
cua phirong trlnh m~t phang theo'doan chan. Dtra vao cac tinh chat cua m~t phang (P) rna dAu bai doi hoi se thi~t I~p diroc mot h~ plurong trinh d~ xac djnh a. b, c.
TIIi du I:
Vi~t phuong trinh m~t phang (P) bi~t no di qua di~m G( I ;2;3) va cAt cac true Ox, Oy, Oz IAn hrot tai cac diem A, B, C sao cho G la trong Him tam giac ABC.
Giiii
Gia Slr A(a;O;O); B(O;b;O); C(O;O;c) Khi do (P) co dang:
x y Z -+-+-=1. abc
Do (P) di qua G (I ;2;3) nen ta co:
I 2 3 -+-+-=1 (I)
abc
Dtra vao cong tlurc xac dinh toa d9 trong
tam ella tam giac ta co:
{X\ + xs + Xc = 3xG {a = 3
y;\+y[l+Yc=3Y.G~ b=6(2)
z,,+z[l+zc=3zG z=9
Thay lai (2) vao (I) ta thay thoa man vay plurong trinh ella m~t phang (P) lil:
x
~+2'.+~=1. 369
Chit y: Cung dang voi thi du I co th~ la cac bai toan sau:
TIIi d(l 1 a:
Vi~t phirong trinh m~t phang (P) dt cac true Ox, Oy, Oz IAn lirot tai A. B. C sao eho OABC nh~n di~m G( I; 1 ;2) la trong tam ella nr dien.
Giiii
Gia Slr A (a;O;O); B (O;b;O); C (O;O;e). Khi do (P) co dang:
66
~+r+~=1 abc
Theo cong thirc tinh toa dQ trong tam ella nr dien ta co:
. {XO + XA + Xu +xc = 4xG {a = 4
YO+YA+Y8+Yc=4YG¢:> b=4 Zu + ZA + z(j + Zc = 4zG Z = 8 V ~y m~t phang (P) co dang:
~+r+~=1. 448
TI!i d(tJ b: .. ,
Viet plurong trinh m~t phang (P) cat cac true Ox, Oy, Oz Ian IlfQ1 tai A, B; C
sao eho ABC la tam giac d~u va co dien tieh bang 2fj .
Giai
Gia Slr A = (a;O;O); B = (O;b;O); C = (O;O;e). Do AB = AC = BC => a2 = b2 = e2 => [a] = [b] = [c].
~. AB"fj 2a1fj
M~t khae: SAlle = --- = --.
4 4
Vi th~: S:\IlC = 2fj ¢:> a": = 2fj ¢:> [a] = 2. Tir do ta co: lal=lbl=lel=2;
V~y ta co dap s6 sau: a = b = e =2; a = b = e =-2
a = 2, b = e = -2; b = 2, a = e = -2; e =2, b = a = -2; a = b = 2, e = -2; a = e = 2, b = -2; b = e = 2, a = -2.
Nlur vay co tam m~t phang thoa man yeu cAu d~u bai:
~+r+~=I' ..2...+L+_!_=I· ~_r_~=I'
2 2 2 ' -2 -2 -2 ' 2 2 2 '
x Y Z
--+---=1'
2 2 2 '
~_r+~=I' _~+r+~=1.
222' 222
TIt( d(1 2: . . .
Viet plnrong trinh m~t phang (P) qua diem H(2;1;1) va cat cac true Ox, Oy, Oz I~n IlfQ1 tai A, B, C sao cho H la trong tam ella tam giac ABC.
Ghii Gia Slr A=(a;O;O), B=(O;b;O), C=(O;O;e).
Do OA, OB, OC doi I1lQt vuong goc voi nhau, va H la trong tam tam giac ABC suY ra OH .L (ABC), nen:
o~1 =(2; I; I) la mot vecto phap tuyen cua (ABC): ~ + r + ~ = 0 . abc
67
Tir do ta co: _!_:-!_) = 2 : I : I . abc
Hay b = c = 2a. Nlur vay (P) co dang:
(P):2+l'._+~=1 (I)
a 2a 2a •
Do (P) qua H (2; I; I) nen ta co plurong trinh:
2 I I
-+-+-=1 a 2a 2a
z
=> a = 3. Va)' (P) co dang: ~ + r + ~ = 1.
. . 3 6 6
X Nluin xet: Cling dang voi thl du 2, ta co thi du sau:
TIIi du 2(1
L~p phuong trinh ll1~t phang (P) di qua M( I; I; 1), N(3;O; 1), citt true Ox, Oy,
O I~ I . ABC . 'kl' . I . 0 ., (P) b" 3Ji4
z an trot tai , , va co . ioang cae 1 nr to: ang -7- .
Ghli
Gia sir A = (a;O;O). B = (O;b;O), C = (O;O;c) nen (P) co dang: ~ + r + ~ = 1. abc
Khoang each nr diem 0 toi (P) Iii: h = /1 +\_ +1 .
~ a~ b~ c~
Theo bai ra ta co h¢ phuong trinh:
I I I 7 Ji4
-:;- + -, +-:;- = -- = -. (3)
a- b c- 3Ji4 6
. 1 I 3 I
Thay (2) vao ( I) suy ra: - + - + 1- - = - => a = 2b .
a b a 2b
I I I -+-+-=1 abc
3 I -+-=1
(1)
(2)
a c
1" d' 2b
If 0: c=--·
2b-3
Thay lai vao (3) co plurong trinh:
I I (2b - 3 r 7 • 21
_. + _, + . = -- <:::> II b - 54b + 63 = 0 <:::> b = 3 hoac b = - .
N~u nhu viec thiet I~p phirong trinh m~t phling co th~ dira v~ mQt trong ba dang co ban tren, thl bai toan co each giili don gian, ro rang va hoan toan co dinh huang. N~u nlur ta g~p mot bai toan thi~t I~p plurong trlnh m~t phang rna thoat dc1u chua th~y ngay no co mQt trong ba dang tren thi dua vao di~u kien dAu bai ta c6 gf.ng dira chung v~ cac dang co ban do, hoac Slr dung tnrc ti~p dang t6ng quat cua phirong trlnh m~t phang:
Ax + By + Cz + D = O.
Khi do ta dn thiJt I~p I11Qt h~ phuong trinh d~ tim A, B, C, D. Th! t/{I J: (DJ th! IlIyli" sill" D{li II!)e kll/ii A - 2008)
Trang khong gian vci h~ toa d(> Oxyz, cho diem A (2;5;3) va dirong thang
d:x-l=r=z-2.
2 I 2
II Tim toa d(> hinh chi~u vuong goc cua A tren d.
21 Vi~t phuong trinh m~t phang (P) chua d sao cho khoang each nr A d~n (P) la Ion nh~t.
Giai
II GQi M lit hinh chieu cua A tren D. Khi do M=( I +2t; t; 2t-l)
=>AM=(2t-l;t-5;2t-I). A
Vi d co vecto chi phuong la: U =(2;1;2). Nen tlr AM .u = 0 ¢::;> 2(2t-1 )+(t-5)+2(2t-l) = 0 <::? 9t - 9 =0 ~ t= I. V~y M = (3;1:4) 21 Ke AH .L (P). Do M E (P) va M E (d) mit (P) clura (d)
=> AH :s; AM. V~y d(A,(P» = AH nh~n gia tr] Ian nhAt khi va chi khi AH=AM ~ H =0 M . Luc do bai toan tro thanh Vi~t plurong trinh (P) qua A(2;5;3)
va nhan AM =0 (I ;-4: I) la vecto phap tuyen. Do do (P) co dang:
(x-2) - 4(y-5) + (z-3) = 0 ~ x - 4y + Z - 3 = O.
Nhdn xet:
I I Nho co phdn a) thl ta quy vi¢c vi~t phirong trinh (P) v~ bai toan co ban (loai I). 21 Gia sir bai toan khong co cau a) Khi do bai toan vi~t plurong trinh (P) chua
th~y ngay thuoc dang co ban nao. Di nhien ta phai nr giai bai toan phu (diu I) d~ dira no v~ dang CO' ban tlur nh~t. Cach giai J1(~)! lei hay I1hdl.
31 Co th~ giai each khac nhir sau:
Vi d co th~ vi~t lai duoi dang:
, {X-2Y-I=0
d:
2y-z+2 =0
nen (P) do clura (d) nen thuoc chum l11~t phang sau:
69
a( x - 2y -I) + j3(2y - z + 2) = 0
+ N~u a = 0 chon 13 = 1 thi luc do (P) co dang (PI): x - 2y - I = 0
Taco: d(A,(P,»)= ~.
+ N~u 13 = 0 chon a = 1 hIC do (P) co dang (P2): 2y - z + 2 = 0 Ta co: d(A,(P2») = ~.
+ Neu a,j3tO, Ifty 13 = I, luc nay (P) co dang: (P): ax + 2(1 - a)y - z + 2 = 0
Khi do: d(A,(P»)= J 1~-9al
Sa- -8a+S
,81(I-a)2 2a2-2
Taco: d-(A,(P»)= , =f(a)~f'(a)=81 "
Sa- -8a + S (Sa: -8a + Sr
Ta co bang bi~n thien:
a -2
81 f(a) 8/ 18~ 0/ 5
S
V~y max cua f(a) ~ a = '-I. Tir do
max d(A,(P» ~ a =-1
Lucnay(P):x-4y+z-3=0(chlIY: 18> ~) Ta thu lai k~t qua tren,
o day ta quy bai toan v~ bai toan co ban: Sir dung phuong trinh "churn m~t phang" d~ giai bai toan I~p phirong trlnh m~t phang. (01 nhien k~t hop them bai toan tim gia tri Io-n nhftt cua ham s6).
Thl d{, 2: (vJ thl t"yill sinh D{li lire, Cao UljUg kluji A - 2006)
Trong kh6ng gian voi h~ toa d<) Oxyz cho hinh I~p plurong ABCO.A'B'C'O' voi A(O;O;O), B( I ;0:0), 0(0; I ;0) A '(0;0; I). Vi~t plurong trinh l11~t phaug clura A 'C
va tao voi m~t phang (Oxy) mot goc a, bi~t cosn = ~ .
Ghii
G ia sfr m~t phang (P) dn tim co vecto phap n = ( a, B: y ) . LAy C =( I; 1 ;0) la di~111 rna (P) di qua khi do (P) co dang: a( x -I) + j3(y -I) + yz = O.
f'( a)
+ 0
o
+
70
Vi (P) con qua A' = (0;0; I) nen ta co: -a - r3 + y = 0 => y = a + r3 .
V~y (P) co dang:
ax+r3y+ ( a + r3) z - a - r3 = 0 .
Ngoai ra 11~ = (a;p;a + P).
M?t phang Oxy co vecto phap tuyen la n: = (0,0; I) nell ta co:
l.l-;.i11 la + r31
cosa = -. - = -r=======:=--
1i1;II~1 Ja2 +r32 +(a+r3)2 .1
x
./ ./
B
Theo bai ra ta co phirong trinh:
la + r31 = _!_ ¢::> 6( a + r3)2 = a2 + r32 + (a + r3)2
Ja2 +r32 +(a+r3)2 6
¢::> 2a 2 + 5ar3 + 2r32 = 0
(R6 rang r3# 0 vi n~u r3=0 => a = 0 rnau thu~n voi a2 + r32 > 0)
¢::> a = -2 hoac a = _ _!_ •
r3 . r3 2
, a
Neu 13 = -2 , chon a = 2, r3 = - I => (P): 2x - y + z - 1 = O.
,a I .
Neu - = --, chon a = I; r3 = -2 => (P): x - 2y - z + 1 = o.
r3 2
V~y eo hai Ill?t phang (P) thoa man yeu cAu dAu bai. TIIi d{13
Trong khong gian voi h~ toa dQ Oxyz, cho hinh lang tru dung ABC.A 'B'C' co A(O;O;O), B(2;0;0), C(0;2;0) va A'(0:0;2).
Vi~t plurong trinh l11?t phang (ABC').
Giai
Ta eo: B' = (2;0;2); C' = (0;2;2) z
=> A'C = (0;2;-2); BC-; = (-2;2;2) ..
Ta co: A 'C. BC' = 0 => A'C .L BC' (I) A',__ __ -----::"'"
M?t khac AB _L AC, AB j_ AA => AB j_ (ACC' A) => AB j_ A'C (2) ro (I) va (2) suy ra A'C j_ (ABC).
V~y A'e = (0;2; -2) la vecto phap tuyen cua
(ABC).
M?t khac (ABC) qua A (0;0;0) nell co dang: 2(y - 0) - 2(z - 0) = 0 ¢::> y - z = 0
71
Nhdn xet:
11 Cach giai tren la ngan gon nlurng phai nh~n ra A'C lit vecto phap tuyen cua m~t phang (ABC).
21 OJ nhien co th~ lam nhtr sau:
AS = (2;0;0), AC', = (0; 2; 2)
V~y vecto phap n ella (ABC') xac dinh nhir sau:
11 = [A-B,AC"] = [I~ ~I;I~ ~I;I~ ~I) = (0;-4;4).
V~y (ABC') co dang: --4x + 4y = 0 <=> y - z = o.
Cach giai nay n1t nr nhien va dan gian, T'" tI{14
Trang khong gian voi h~ toa dQ Oxyz cho A( I ;2;0), B (0;4;0). C (0;0;3). Vi~t phuong trlnh m~t phang (P) chua OA sao cho khoang each tir B va C d~n (P) lit bang nhau.
Giai
Goi n = ( a; [3; y) lit vecto phap tuyen cua (P). Do (P) qua 0 nen (P) co dang: ux+By+yz=O (I)
Vi (P) qua A( I ;2;0) nen ta co:
a + 2[3 = 0 ~ a = -2[3 .
Do do (P) co dang
-2[3x + [3y + yz = 0 .
Thea bai ra ta co:
d(B;(P» = d(C,(P»
/4[3/ /3y/
<=> = -r=======
JS[32 + y2 JS[32 + y2
<=> /4[3/ = /3y/ .
(2)
Do a~ + [3~ + / > 0 nen tir (2) suy ra: + Chon y = 4;[3 = 3 ~ a = -6 luc nay:
(P):-6x +3y+4z=0. + Chon y = 4;[3 = -3 ~ a = 6 luc nay:
(P): 6x - 3y + 4z = O.
V~y co hai l11~t phang (P) dn tim.
72
§2. BAI ToAN THIET LAp PHUONG TRiNH DUONG THANG
Duong thang trong khong gian diroc cho diroi ba dang co ban sau: - Phuong trinh chinh t~c:
Duong thang di qua diem M(xo; yo; Zo) va nhan U = (a; b; c) (a2t- b2 + c2> 0) lam vecto chi phuong co dang:
x - Xo = Y - Yo = Z - Zo
abc
(Voi gia thiet nJu a == 0 thi x = Xo. b = 0 thl Y = 0, c = 0 thlz = Zo) - Phuong trinh duoi dang tham s6:
Duong thang di qua diem M (xo: Yo; zo) va nhan vecto I.i = (a; b; c) lam vecto
- Vecto chi plurong cua dirong thang. Di~u nay se co diroc ngay n~u bi~t diroc
hai diem A, B cua duong thang dn tim. Luc do AB se la vecto chi phirong cua no. N~u nhir d II d.. thl vecto chi plurong cua d va d, la nlur nhau.
- M(>t diem cua duong thang d (di~u nay noi chung la luon luon co). Thl ti{t 1: (DJ thi IlIyi" sinh D(li IIpc kllai B - 2007)
Trang khong gian vo'i h~ toa d(> Oxyz, cho hai di~m A( I ;4;2), B(-1 ;2;4). GQi G la trong tam cua tam giac OAB. Vi~t phirong trlnh duong thang d vuong goc voi mat phang (OAB) tai G.
Duong thang d .1 (OAB) nen vecto chi plurong cua (d) chinh la U = (2;-1; 1) (do u II d ). Mil qua G(0;2;2) nen phirong trinh cua d la: ~ = y - 2 ='z - 3 .
2 -1 1
TIll d(l 2: (DJ thi tuyin sinh D(li Itpc kl,{H D - 2006)
Trong khong gian voi h~ true toa d(> Oxyz cho di~m A (1 ;2;3) va hai dirong thang:
d .x-2=y+2=z-3
J' 2 -1 l'
d, : x-_! = y-I = z + 1 .
- -I 2 1
Vi~t phuong trinh duong thang /). di qua A, vuong goc voi d) vil dt d2•
~ Giii'
Gia Slr /). r1 d, = B khi do vi BEd2, nen:
B = (l-t; 1+2t;-I+t).
Tir do: AB=(-t;2t-l;t-4).
A
Ta co th~ coi AB la vecto chi plurong cua /).. d) co vecto chi phirong la: ~ = (2; -I; I) .
Vi /)..1 d) <=> AB.uJ = 0 <=> -2t-2t+ 1 +t-4=O <=> t = -I.
V~y /). co vecto chi phuong la AB = (1;-3;5) vil di qua A( 1; 2; 3) nen /). co phirong trinh:
Til do suy ra d eo vecto chi phirong hi AB = (-7; -I; 4) va d di' qua A(2;0; I),
Ad' h ' h x-2 Y z+1
nen eo p uO'ng tnn : -- = - = -- .
7 I 4
TIIi t/I,I 6: (Bi thi IllY;" sinh B{li "pc kl1l1i A - 2005) Trong khong gian voi h~ toa dQ Oxyz eho dirong thang:
d·x-l=y+3=z-3
. -I 2 I
va m~t phang (P): 2x + y - 2z +9 = O. GOi A la giao di~m ella d voi (P). Vi~t plurong trinh dirong thang ~ n~m trong (P) biet ~ qua A vuong goc voi d.
Ghli
Ta co: d: {~:~;: 2t co vecto ehi
z=3+t
phuong Ii = (-1;2; I), v~y toa dQ (x; y; z)
ii
ella A duoc suy ra Hr plurong trinh: 2(I-t) + (-3+2t) -2(3+t)+9 = 0 ~ t=l.
Til do A = (0; -I ;4).
Vi ~ .L d; ~ .L ;;, a day ~ = (2; I; -2) la vecto phap tuyen cua (P), nen vecto ehi phirong u~ cua ~ xac dinh nhir sau:
- [- -] (12 1111 -111-1 21)
u6 = u,n = 1-2; -2 2; 2 I =(-5;0;5)//(1; 0; I).
~.x_y+l_z-4
V~y '1--0---1-
(hay diroi dang tham s6: x = t; Y = -I ; z = 4+t
Nhdn xet: Do trong vectc ehi plurong cua duong thang ~ eo mQt thanh ph An
b~ng 0, nen ta hay vi~t no duoi dang tham s6. ,
Till t/I,I 7: (Bi thl IlIyi" sinh 010 ,M"g Giao t"a"g ~!111 tdi - 2005)
Trong khong gian v6i M true toa dQ Oxyz eho diem H (I ;2; -I) va duong
thang d: x .,... 3 = y - 3 =!:_. L~p phirong trinh duong thang ~ di qua H, eAt d va
I 3 2
song song voi m~t phang (P): x+y-z+3=0.
Ghii
Do (d) qua H (I ;2; -I) n~m trong (Q), la m~t phang song song voi (P) va qua H. Ta eo (Q)// (P) nen: (Q): x+y-z+m=O.
Vi (Q) qua H, nen eo phuong trinh:
76
I + 2 + I + m = 0 <=> m = -4.
V~y (Q) co dang: x + y - Z - 4 = o.
Gia Sl .. dn (Q):::::> d n~ = M. Vi ME(d)
:::::> M = (3+t; 3+ 3t; 2t)
Tir do ta co plurong trinh:
3 + t + 3 + 3t - 2t - 4 = 0 <> t = -I . Do v~y M =(2;0; -2)
Duong thang ~ di qua H va M nen nhan
HM =(1;-2;-1) la vecto chi phirong, vi th~ ~ co x-I y-2 z+ l
dang: ---=1 = -2- = -1- .
Binh ludn: Cac ba i toan duoi day chua gop m~t trong cac ki th i tuyen sinh vao Dai hoc, Cao d5ng (2002-2009) nlumg no co dang r~t co ban va hoan toan co th~ g~p trong cac kl thi tuyen sinh Dai hoc, Cao d~ng nlurng n[UTI toi.
T'" t/(I 8:
B'" I" I 'I"' I ) CI d x y-I z+2 ,
( at toan I;lP p urong trin 1 vuong goc c iungj. 10 I: 2" = -1- = -1- va
{X+I
d2: 2 = y -I . L~p plurong trinh duong vuong goc chung cua d, va d-.
z=3
Giai
Gia Slr MN la duong vuong goc chung
(M E d.; N E d-),
Do M E d, :::::> M= (2t; I +t; -2+t) Do N E d2 :::::> N=(-1+2s; l+s; 3)
V~y NM = (2t + 1- 2s;-t -s;t - 5) Do NM la dirong vuong goc chung, ta co:
{}fM.U; = 0 {6t - 3s = 3
<=> <=>t=s=1.
N-M.u-; = 0 3t - 5s =-2
V~y M = (2;0;1); N = (1;2;3):::::> NM = (1;-2;-4).
Do do din " 'I'd s d S nh 'I x-2 Y z+l
o 0 uong vuong goc c rung cua 1 va 2 co P irong trin 1: -1- = -2 = -4 .
Chu .v: II Cach tlur hai tim duong vuong goc chung diroi dang "phirong trinh t6ng quat cua duong thang" xem trong thi du 7, loai 2, §2.
21 Xet mot bai toan urong nr:
Cho hai duong thAng:
{X=I+t , x-3 y-I z
d I: y = -I - t va d2 : -1- = -2- = 1
z=2
------------~N------d2
77
Tim A tren d I. B tren d2 sao cho doan AB co dQ dai nho nhat. Thuc chat day la bai toan xac dinh doan vuong goc chung MN cua d, va d2 voi M E d., N Ed2. Ra diroi dang nay ta b~t buoc phai Slr dung phirong phap tren (vi muon xac dinh diroc duong vuong goc chung). Giai tuong tv" ta co:
A=M(I;-1;2) va B=N(3;1;0).
TIt'd{l9:
Vi~t plurong trinh duong thang qua M (2; -I; I) va vuong goc voi hai dirong
thang:
{X + y + 1= 0 {2X + Y - I = 0
dl: ; d, : .
2x - Z = 0 - z = O.
Ghii
D~ thfry d, va d-, IAn hrot co vecto chi phuong u1 ' u~ xac dinh nhir sau:
(Chu y: do u" u2 i- 0 nen d2 khong vuong goc voi d, do do d2 khong song song voi (P), nen d2 chac chan cAt (P), rna ~E(P) v~y ~ chac chAn dt d2).
csa».
- Hay so sanh voi each giai thi du tren bang plurong phap sir dung phuong
trinh chinh tAc cua duong thang da trinh bay trong thi du 2, loai 1,§2. - Cac ban hay chuyen lai dang tbng quat nay v~ dang chinh tAc! TIll d(l 2: (DI II'; luyin sinh D(li II(,)e, ClIO ddng kllai ~ - 20(7) Trang khong gian voi h~ toa dQ Oxyz cho hai dirong thang
d, :~= y-I = z+2;
2 -1 1
80
{X = 1-+2t d~: y=l+t z=3
Yi~t phuong trinh duong thang d vuong goc voi m~t phang (P):. 'l»: + Y - 4z = 0 va c~t ca d., d2.
Ghii
Ta thay d I co vecto ch i plurong
u: =(2;-1;1) va qua diJm M (0;1; -2). Ngoai ra d- co vccto chi plurong u; =(2;1;0) vii di qua N (-1;1;3).
Do d vuong goc voi (P) va dt d., nen d n5m trong mat phfing (0), la m~t
phang nhan cap vecto ul' n lam c~p vecto chi plurong va qua N, a day
11 =(7; I; -4) la vecto phap tuyen cua (P).
(Co th~ thay ngay (u, n) ciing nlur (u2;n) khong phai 1<\ cac cap vecto cung plurong).
Ta co: (0) vii (R) IAn IU01 nhan nQ,nR la vecto phap tuyen xac djnh nlur sail:
Do do: (1)): 3(x-l) -4y+2(z-3)=O ¢:::> 3x-4y+2z-9=O
. {X+V+Z-I=O
V~y diroug thang d phai tim co dang: d:· .
3x-4y+2z-9=O
Clut }~: Dc thay d co vecto ch i plurong la U = ( -6: -I; 7) .
lli' va d, cling nlur li va d2 khong cling plurong => d va d, cling nlur d va d2 c~t nhau (do d va d, cling nAm trong (P); d va d2 cling niim trong (0».
TIIi till 7: Vi;' phtrang IT;"" duirng vuitng gOL' cluing
1 I Tri;lh bay each giai tong quat cua bai roan vi~t phirong trinh dirong vuong goc chung cua hai duong th~ng d, va d2 cheo nhau.
21 Ap dung phan 1 I giai bai roan sau:
{X=-1+2t
I d x y-I z+2 . d I
C 10 : - = -- = -- va ,: y = + t
I 2 -I J -
z-3
a/ Chirng minh d, va d2 la hai dirong thang cheo nhau.
D~ giai cac bai toan nay ta ti~n hanh theo cac biroc sau:
- Blf(7C 1: Dira vao yeu du d~u bai, thuc hien cac thao tac phu, nlur ke them duong (thuong la ke them duong song song hoac dtrong vuong goc), d~ quy bai
85
toan dn giai vb mot trong hai bai toan co ban (loai I hoac loai 2) viet plurong trinh duong thAng.
- BUlle 2: Tlurc hien l11(>t phep giai CO' ban da biet (duoc trinh bay dn than trong loai I, loai 2).
Trong kh6ng gian voi h~ true toa d(> Oxyz cho l11~t phang (P): x -'2y + 2z - 5 = 0, hai diem A(-3:0: I) va B( I; -I :3).
Trong cac dirong thang di qua A va song song voi (P), hay vi~t phirong trinh dirong thang rna khoang each nr B d~n do la nho nluil.
Giii
Duong thang d qua' diem A va song song v6"i (P) IH~n no niilll trong Ill~t phang (0) qua A va song song voi (P). Ro rang (0) e6 djnh.
Vi (O)II(P) IH~n no co d .. mg (0): x- 2y + 2z + 111 = 0 (I)
Do (0) qua A(-3:0: I) nen ta co: -3 + 2 + m = 0 => m = I.
V~y (0) co dang: x - 2y + 2z + I = 0 (2) Ke BH j_ (0). Khi do H c6 djnh.
/ 7
~
Ta xac dinh H nlur sau: Do BH II n =( I; -2;2); 6" day n la vecto phap tuyen ella
{X = I + t
(0) nen BH co d~ng: BH: y = -I - 2t z = 3 + 2t Vi th~ H = (I +t; -1-2t;3+ 2t)
Do H E (0), nen ta co phuong trinh:
10
I + t - 2(-1 - 2t) + 2(3 + 2t) + I = O¢:) 9t + 10 = 0 ¢:) t = --.
9
Do do H(=!'!'!';-?-)'
9 ' 9 9
Ke BK j_ d, khi do BK~ BH
V~y d(B, d dat gia trj nho nh~t ¢:) K == H.
Noi each khac dirong thang d dn tim la duong thang qua hai di~m A va H.
Vi th~ AH = (26 ;!.!.;-~)11(26;11;-2) hi vecto chi plurong ella d.
9 9 9
d 0 I) Ad' h ' h hl h ! x+3 Y z-I
Do . qua A (-3; ; , vay co p irong trill e III tae sau: U = II = -2-
Nhdn xet
- Bang phep vi! them m~t phang (0) song song voi (P)111 va Slr dung d~u hieu nhan bi~t gia tr] nho nh~t, ta xac djnh diroc them mQt di~m niil11 tren d.
- Bai toan quy v~ mQt trong cac bai toan co ban loai I.
86
: DJNH DIEM vA cAc vEU T6 KHAc TRONG HINH HOC GW rica KHONG GIAN
m\IC nay xet cac bai toan xac dinh di~m trong hinh hQC khong gian, d~c ,ai toan xac dinh hinh chi~u cua di6m tren m~t phang, tren duong th~ng:
I xac dinh di~m dbi xirng .. ,
iii toan d~ cap trong muc nay ciing tlurong co m~t trong cac d~ thi tuyen '~i hoc, Cao d~ng trong nhirng nam 2002 - 2009,
1(1 1 (Di tlti Illyill sinh D(li II{Je kllJi A - 2009)
g khong gian voi h~ true toa d<) Oxyz cho m{tt phang (P): x-2y+ 2z- 1 =0 eng thang:
d .x+l_y_z+9, d .x-l_y-3_z+1 1'-1--1--6-' 2 '-2---1-- -2
11 di~m M tren d. sao cho khoang each tir M d~n d2 bang khoang each tir M
Giai
ici sir M (-I + t: t; -9 + 6t) Ed, la di~m cAn tim. 1-I+t-2t+2(-9+6t)-Ij 11It-201
.hi do ta co: d(M,(P») = I = --- (I)
\,12+(_2)2+22 3
Duong thang d2 co vecto chi phuong u; = (2; I; -2) va di qua di6m N = (I J; -1 ) JM =(t-2;t-3;6t-8)
Ta co: [NM, u2 ] = (I; - 3 6t = ~I;I~~ - 8 t - ~I ;I~ - 2 t - :1) =( 14-8t; 14t-20;4'7t),
. ( ) I[NM,U;JI J(14-8t)2 +(14t-20)2 +(4-t)2
Dov~y:dM,(d2)= II =
u2 3
Vi v~y: d(M,(P»)=d(M,(d2»)~~26It2 -792t+612 =lllt-201
V~y MH dat gia tr] nho nhat <=> t=I <=> H(2; 3; 3).
Till tI(t 7: (DJ thi tllyJn sinh D!ti II!)c kllai D - 2005) Trong khong gian voi h~ toa 0<) Oxyz eho hai duong thang:
d, : x -I = Y + 2 = Z + I ; d2 : {x + y - Z - 2 = 0
3 -I 2 x+y-12=0
A
A
M
d
H
Gia suo d, n (Oxz) =A; d2 (1 (Oxz) = B. Tim dien tich tam giac OAB.
Giai
Tlr h~ phuong trinh:
{x-I y+2 z-r l
3 =--=-1 =2 ::::> x = -5; y = 0; z = -5. y=O
V~y A (-5; 0; -5).
(M~t phang Oxz eo plurong trinh y = 0).
. {X+Y-Z-2=0
Tirong tu. nr h~ phuong trinh: ::::> x = 12; Y = 0; z = 10.
x+y-12=0
V ~y B = (12;0; 10).
Ta eo: OA = (-5;0;5);08 = (12;0;10).
90
Vith~ [OA,OB] =([0 -5[;[-5 -5[;[-5 0[)=(0;-10;0).
o 10 10 12 12 0
V~y SOAB =kl[OA,OS]I=k·10=5 (dvdt)
Thl tI(t 8: (Bi thi tuyill sinh B{li II!)(', Cao (flillg kll6i A - 2005)
Trang khong gian voi h¢ toa dQ Oxyz eho duong thang va m~t phang (P) nhu
sau:
x-I y+3 z-3
d:-- =--=--; (P): 2x + y-2z+9 = O.
-I 2 1
1 I Tim toa dQ diem 1 thuoc d sao eho khoang each tir 1 d~n (P) bang 2. 21 Tim toa dQ diem A, n~u A = d n (P).
Ghii II Do l e d => 1=(I-t, -3+2t;3+t).
\2(I-t)+(-3+2t)-2(3+t)+9\ [t=-2
Do d(I,(P») = 2 ~ I . ' = 2 ~ 12-2tl=6 ~
\j22+12+(-2t t=4
V~y tren d eo hai di~m dn tim 11(3; -7; 1) va 12(-3; 5; 7)
21 Xet phuong trinh 2( 1 - t) + ( -3 + 2t) - 2(3 + t) + 9 = 0 ~ t = 1 V ~y A=(O; -1;4) la giao di~m cua d voi (P)
TIIi d(t 9: (Bi thi tuyill sill" Cao (flillg Sit pll{lnl TP H6 CM Minlt - 2005) Trang khong gian v6i h¢ true toa dQ Oxy, eho m~t phang (P): x + y + z - 4 = 0 va ba diem A (3;0;0), B(O; -6;0) va C (0;0;6). Tim t~t ca cac diem M sao eho:
I MA + MB+ M-C Iia nho nhk Giiii
GQi G la trong tam tam giac ABC. Ta eo:
IMA + MB + MCI = 1MB + GA + MG + (j-B +MG + GCI = 13MBI
(do GA+GB+GC=O). Tlrdo:
MiniMA + rvffi + Mel = 0 ~ MG = 6 ~ M == G ~ M =(0; -2;2).
Thl tI(I 11: . .
Cho hai diem A (-1;3;2); B(-9;4;9) va mat phang (P): 2x-y+z+l=0. Tim
di€m K E (P) sao eho AK +BK la nho nhk
D~t f(x, y, z) = 2x - y + z + I.
Ta eo: f(-I; 3; -2) = -6 < 0; f(-9; 4; 9) = -12 < 0 => A, B a cung mot phia ella (P).
GQi A' la diem d6i xirng ella A qua (P). Gia Slr A'B n (P) =K khi do d~ thay K
ehinh la di~m dn tim.
GQi H la hinh chieu cua A tren (P).
Duong thang qua A, H nh~n vecto phap ii = (2; -1; 1) la vecto chi phirong, do do no eo dang:
B
A'
91
{X=-1+2t y =3-t
z = -3t .
Tir do H = (-I + 2t; 3-t; -2+t), va do H E (P) nen ta co phirong trinh 2(-1 +2t) - (3-t)+ (-2+t)+ I =0 ~ t=I ~ H=( 1;2; -1 r
Vi H la trung diem cua AA' => A' = (3; I ;0).
{X=3+4t
Taco: 131\"=(12;-3;-9)1/(4;-1;-3) nen plurong trinh BA'cod;;lI1g: y=l-t
z = -3t .
Do K E (P) nen ta co plurong trinh:
2(3+4t)-(I-t)+( -3t)+1=0~t=-1 ~ K=(-1;2;3).
§4. BAI ToAN CO THAM 56 Val DUONG THANG
, .,
VA MAT PHANG TRONG KHCNG GIAN
Cling gi6ng nhu cac bai toan co tham s6 khac trong dai s6, giai tich, hrong giac ... cac bai toan co tham s6 trong hinh hoc noi chung va trong chuyen muc nay noi rieng ta cung tuan theo cac quy tftc sau day:
- Btnrc 1: Giai mot bai toan hinh hQC thuan tuy va tAt nhien trong dap s6 cua
bai toan nay van clura tham s6.
- BI((I(" 2: Tim cac gia tri thich hop cua tham s6 d~ thoa man yell du bai toano Tltl d(1 1: (DJ thi IlIyJII sinh DCli II!le kllOi D - 2002)
Trong khong gian voi h~ toa dQ Oxyz cho m~t phang (P): 2x-y+2=0 va dirong thang:
{(2m + I) x + (m -I) y + m -I = 0 dill :
mx+(2m+ l)z+4m+2=0
Tim M dJ dill song song vO'i (P).
GQi um la vecto chi plurong cua dill, thl
_. . . (II - mOil 0 2 m + I 112 m + I I - m I) , , , .
um = ; : =(-2m-+m+l;-4m--4m-l;m--m).
o 2m + I 2m + I m III 0
Vi dill II (P) nen di~u kien dn la u~:.n = 0, 6" day Ii = (2; -I ;0) la vecto phap tuyen cua (P).
D~ d I, d2 dt nhau di~u kien cAn la u I' U 2 phai d6ng phang, nrc la
[u;.ti-;J.MN = 0 <=> -3a2 + 3a = O<=> [::~.
Dao lai: N~u a = 0; ll~ =(0;1;1) va u; =(9;0;-3) khong cung plurong nen d. va d-.
N~u a = I thi u; = (0; I; I) va u2 = (9;-3;-3) khong cung plurong nen d, c~t d2 Y~y a =0 va a=1 la hai gia tri dn tim cua tham sb a d~ d, va d2 dt nhau.
BAJ T jp TI/ GJAI
Blli I (D8111i IlIyi" sinh ClUJ ctti"g giao Iluing 2004) Trong khong gian voi h~ toa d(l Oxyz cho diem G( I ; I ; I ).
II Yi~t phirong trinh m~it phang (P) qua G va vuong goc voi duong thang OG. 21 M~t phang (P) a cau II c~t cac true Ox. Oy, Oz I~n hrot tai A, B, C. Chung
minh ABC la tam giac d~u.
Da : 1/ x y z I
ap so: -- + - + -:=: .
333
94
Btli 2: (Di thi luyi" sinh cao tiling SIT pll(tnl klt6i A - 2004)
Trong khong gian voi h~ toa dQ Oxyz eho duong thang d va m~t phang (P):