Osmanl mparatorluu idaresindeki hukuki yapya Osmanl hukuku denir.

Genelde ok
kltrlle uygun yarglama usulyle ne kar.[1] Hukuk anlay er'i ve rfi olmak zere iki
temelde incelenmektedir.
Osmanl mparatorluu varl sresince birok hukuk dzenini sentezlemi ve Osmanl
hukukunu oluturmutur. Kanun, genellikle laik bir dzene sahiptir. Kanun, eriatle, yani dini
hukukla beraber yrtlmekteydi.[2] Hukuk kurallar yerel zelliklere gre de esneklik
gsteriyordu. Topraklarn ynetimi ve sivil dzen konusunda yerel idareye haklar tannyordu.
Bylelikle imparatorluk iindeki birok unsurun adalet anlayna cevap veriliyordu.[3] Osmanl
mparatorluu'nun kompleks yaps yeni kltrlerin uyumuna ynelik kanun hareketlerini
gerektirmiti. Kltrel ve dini farkllklar "millet" anlayyla imparatorlua uygun hale getirildi.
[3]
Batl tarzda ilk medeni hukuk, Mecelle'dir. Tanzimat Fermanyla (1839) tm vatandalarn
temel haklar gvence altna alnr. 1856 Islahat Ferman ile karma mahkemelerin kurulmas
kabul edilir. Abdlaziz dneminde Divan- Ahkam- Adliye (Yargtay) adl bir yksek mahkeme
kurulmutur. 1878de de hukuk alannda uzman ihtiyacn karlamak amac ile Mekteb-i Hukuk-i
ahane (Hukuk Fakltesi) kurulmutur.

er'i Hukuk
slam'a gre dzenlenen kanunlardr. Kayna Kuran, snnet, icma ve kyastr. Din ve yasama
ileri eyhlislama aittir. Ancak eyhlislamn yarglama yetkisi yoktu. Yrtme ve yasama
fetvalarla salanmaktayd. Temeli slamiyetin Hanefi mezhebine dayandrlmtr. Kazasker ve
kadlar adli ilerden sorumluydu. eri hukukun ileyiini salayan en nemli kurum
Kazaskerliktir. Kazasker, Osmanl yarg sistemini oluturan kadlarn tayin ve terfi ilerini
yapard.stanbul Efendisi olarak anlan stanbul Kads, Osmanl snrlar iindeki en yksek
rtbeli yargt. Eyalet, sancak ve kazalardaki mahkemelerde hakim olarak Kad bulunurdu.
Kadlar dorudan Kazaskere balyd. Kadlar devletten maa almaz, davalardan aldklar
harlarla geimlerini salarlard. Kadnn verdii karardan phe duyanlar st mahkeme olarak
Divan- Hmayuna bavurabilirdi.

rfi Hukuk
slamiyet ncesinden bu yana devam eden tre kurallarnn slamiyete aykr olmayacak ekilde
dzenlenmesiyle oluan kurallardr. rfi hukuka padiahn ynetim, maliye ve ceza gibi
konularda kartt kanunnameler de dahildir. rfi kanunlar hazrlanrken slam hukukuna aykr
olmamasna dikkat edilirdi. Bu hukuk sisteminde yasama yetkisi padiaha aittir. rfi konularla
ilgili padiah buyruklar Ferman olarak Nianc tarafndan kaleme alnrd. Daha sonra da yine
Nianc tarafndan, kartlan fermana padiah turas ilenir ve fermann resmiyet kazanmas
salanrd.

Mahkeme
Osmanl Devletinde adalet ileri: er-i mahkemeler, Cemaat mahkemeleri, Konsolosluk
mahkemeleri ve 19. yzyldan itibaren Batl tarzda mahkemeler tarafndan yrtlmtr.
Davalara kad bakard. Mahkeme binas kadnn evi olabildii gibi kentin camisi yanndaki bir

mekan da olabilirdi. 19. yzyl ortalarna kadar stanbul kadsnn belli bir mahkeme binas yoktu.
Kad'nn hususi kona mahkeme olarak kullanlmaktayd.[4] Ancak 1837'de Bab- Meihat ya da
eyllislam Kaps olarak anlacak Etmeydan'ndaki bir bina ile kad anonim bir nitelik
kazanmtr.[5]

Farkl Mahkemeler
Mahkeme[6]
slami Mahkemeler
Topluluk Mahkemeleri
Konsolosluk Mahkemeleri
Karma(ticari)
Mahkemeler(1840)
Laik Mahkemeler(1870)

Yarglama Yetkisi
Alan
En Yksek Otorite
Mslmanlar
Sivil/ticari/ceza eyhlislam
Gayrimslim
Her topluluun en yksek dini
Sivil/ticari/ceza
milletler
memuru
Yabanclar
Sivil/ticari/ceza Elilikler
kark

Ticari

Ticaret Nazrl

Mslmanlar

Ticari/ceza

Adliye Nazrl

Yarglama
slam hukukuna gre mahkeme tek hakimden olumalyd. Birden ok hakim yasakt. Kad
yarglama esnasnda tek bana grev yapmaktayd.[7] Kadnn bir "danma meclisi"
bulunabilirdi. Jri olarak orada bulunan kiilere konu hakknda danabilirdi. Buna "maveret"
ad verilirdi. Yarglama ve hkm yetkisi yalnzca kad ile snrl kalmaktayd. Genel temayllere
gre yarglama esnasnda her zaman bamsz kiiler bulundurulurdu. Aka grlmeyen
durumalar aibeli saylrd.[8] Davac farkl bir mezhebe ya da dine mensupsa kendi kurallarna
gre yarglanabilirdi. Kad yaknlar hakknda karar veremez ve hasta ya da bitkin deilse
davalar grmekten kanamazd. Davann tatil veya gece vakitlerine denk gelmesi bu durumu
deitirmezdi. Dava srasnda kadnn dava ile ilgili kiilerle mnasebette bulunmas yasakt.[9]

Osmanl Hukuk Sistemi

Osmanl mparatorluunda hukuk sistemi
Osmanl Hukuk sistemi Osmanl Devletini alt asr boyunca ayakta tutan unsurlarn en banda
kurmu olduu hukuk sistemi gelir. Bir devletin devam etmesi, halk tarafndan benimsenmesi,
adaletli bir hukuk sistemi uygulamasyla mmkndr. Bugn Osmanl corafyas incelendiinde
birok blgede farkl problemlerin devam ettiini gryoruz. Bunun temelinde, gerek fert olarak,
gerek devletler baznda bu corafyada adaletli bir hukuk sisteminin olmamas yatmaktadr.
Osmanl muazzam bir kltr eitliliine ramen, bu geni corafyay ynetmeyi adaletli bir
hukuk sistemi ile baarmtr.
Osmanl hukukunun temelinde slam hukuku vardr. Osmanl Devletinden nce kurulan slam
devletlerinin (Abbasiler, Seluklular) hukuk sistemleri Osmanl hukuk sistemi iin ciddi bir
tecrbe ve kaynak olmutur. Osmanl Devleti devrald bu tecrbeyi dnemin ihtiyalarna gre
yorumlam ve slam hukuku merkezli olarak yeni dzenlemeler ile bu yapy devam ettirmitir.

slam hukukunun ayrntl olarak incelemedii ve devlet bakanlarnn uygulamalarna brakt

ksmlar ise Osmanl padiahlarnn kanunnameleri ile hukuk sistemine dhil edilmitir. Bu ayrm
eri Hukuk ve rfi Hukuk kavramlar ile ifade edilmitir.
eri Hukuk; slam hukukunu (Kuran, Hadis, cm, Kyas) ifade ederken rfi Hukuk; Ferman,
berat, hkm, kanunname, siyasetname, adalet name tarzndaki Osmanl idaresi tarafndan
hazrlanan hukuk belgelerini kapsayan bir yap olarak karmza kmaktadr. Bu iki unsur kesin
izgilerle birbirinden ayrlmayp bir btn olarak Osmanl hukukunu oluturmutur.
rfi hukuk bir anda olumamtr. Aslnda rfi hukuk slam hukukunun ull-emre brakt ve
dzenlemesine msaade ettii ksmdr diyebiliriz. rfi hukuku oluturan kurallar Osmanl
Devletinin kuruluundan itibaren ihtiyaca gre konulan hkmlerden meydana gelir. Bu ekilde
konulan kurallar belli bir yekne ulanca oluum biiminin slam hukukundan farkl olmas
deerlendirilerek ayr bir isim verilmi, rf veya rfi hukuk denilmitir. (1)
Osmanl hukukunu tarihi srete inceleyecek olursak yle bir ayrm yapabiliriz; Kurulutan
Tanzimata (3 Kasm 1839) kadar olan dnem ve Tanzimattan sonraki dnem. Tanzimat sonras
yarg organlar hakknda birok yeni dzenlemenin olmas, Osmanl mahkemelerinin yeniden bir
dzenlemeye tabi tutulmas, byle bir ayrm ortaya karmtr. Osmanl, bnyesindeki
aznlklara kendi mahkemelerini kurmalarna ve belli alanlarda kendi hukuklarn uygulamalarna
izin vermitir. Gayr- mslimler evlilik veya miras hukuku gibi alanlarda kendi mahkemelerini
tercih edebiliyorlard. Fakat uygulamada gayr-i mslimler ekseriyetle, Osmanl mahkemeleri
tercih edilmitir. Sebebi ok basittir; Adalete olan gven.
OSMANLI MAHKEMELER
eriyye mahkemeleri olarak da adlandrlan Osmanl mahkemelerine kadlar bakanlk ederdi.
Osmanl corafyasnn her blgesine dalarak vazife yapan kadlar her trl hukuki meselenin
halledilmesinde birinci yetkili kiilerdi. Osmanl mahkemelerinde uygulama Hanefi mezhebi esas
kabul edilerek devam ettirilmitir. Osmanl mahkemelerinin kurulduu standart bir binas yoktu.
Kadlarn yarg ilerini yrtebildikleri belirli bir meknlar vard. Buras kadnn evi, cami,
mescit veya medresenin bir odas olabilirdi. Osmanl mahkemelerinde mahkemenin byklne
gre farkl saylarda grevliler vazife yapmlardr. slam hukukunda tek hkimli mahkemeler
vardr. Fakat birden fazla hkimin bulunduu mahkemelerde olmutur. Mahkemelerde kadlarn
ilmi grlerinden istifade ettikleri mftler ve mahit olarak mahkemeyi izleyen hudul-hl
denilen grevliler de vard. (2)
Osmanl Devletinin en byk karar organ olan, gerektiinde padiahn da bakanln yapt,
Osmanl st dzey idarecilerinin topland Divan- Hmayun devletin ynetim merkezi olmakla
beraber burada, Osmanl topraklarnn farkl blgelerinde yerel kadlarn kararlarna itiraz

edenler, kendi bulunduu blgede yneticilerin basks altnda olduunu iddia edenler veya
bakaca sebeplerden mracaat edenlerin davalar da grlrd.(3)
KADILARIN VAZFELER
Osmanl idari yapsnda en byk idari merkez eyaletlerdir. Eyaletler livalardan, livalar
kazalardan, kazalar nahiyelerden, nahiyeler kylerin bir araya gelmesinden olumu idari
merkezlerdir. Nahiye ve kylerin dndaki btn merkezler birer yarg merkezidir ve her yarg
merkezinde kad grev yapmaktadr.
Osmanl kadsnn mlki, adli, beledi ve askeri alanlarda farkl vazifeleri vardr. Kadlar ilk olarak
bulunduklar blgedeki her trl yarg ilerinden sorumlu Osmanl devlet adamdr. Btn hukuki
problemlerin zm kadlarn vazifesi ierisindedir. Osmanl ordusunun seferi esnasnda
ordunun geecei gzerghtaki yol, kpr, emelerin tamirat ve ordunun kendi mlki idaresi
snrlar iinde iken erzak ve ihtiyalarnn temin edilmesi vazifesi kadlar tarafndan yaplmtr.
Blgedeki dier devlet grevlilerinin vazifelerinin denetimi de kadlar tarafndan yaplmtr.
Vakflarn kurulmas ve ileyiine ynelik her trl denetim ve tescil ilemleri kadnn
kontrolnde ilerlemitir. Bir blgede yeni bir pazar kurulmas, pazarda satlan mallarn
fiyatlarnn belirlenmesi, iktisadi yapnn denetlenmesi ve idaresi kadlarn takip ettii dier iler
arasndadr. Kad bulunduu blgede bir noter vazifesi de grmtr. Gerekli btn kayt ilerini
defterlere kaydetmilerdir. Gerektiinde bu bilgiler kadlarn tuttuu defterlerden tekrar
bulunarak bir takm usulszlklerin de n alnmtr.(4)
ERYE SCLLER
Kad mahkemede mutlaka bir defter bulundurur ve onun korunmasna zen gsterirdi. Bu
dorultuda kadnn defter tutma usulnde tabi olduu hkm Mecellede Hakim mahkemeye
sicillt defteri vaz edip, verecei ilmat muntazam bir surette ol deftere kayt ve ann hfzna
dikkat eder. Azli vuku buldukda sicillt, halefi olan hkime devir ve teslim eder eklinde ifade
edilmitir. Defterlerin stnde kadlarn isimleri mevcuttur. Bir kadnn greve balar balamaz
ilk ii, adn ve greve balad tarihi bu defterin ilk sayfasna yazmaktr. Grevi sona erince de
defteri kendisi veya emini vastasyla halefi olan hkime devir ve teslim eder.(5)
eriye sicillerinin mahkemece tutulup muhafaza edilmesi bir ihtiyatan domutur. nk
hkim, ilm ve senetlerin bir nshasn hak sahiplerine vereceinden, evrak zerinde sahtekrlk
yaplmas ihtimali mevcuttu. Bu yzden kad, ilm ve senetleri kendi korumas altnda olan
defterlere kayt ettirmekte, ihtiya halinde ise onlara mracaat edilmekteydi.(6)
OSMANLI HUKUK TARHNDE MECELLE
Mecelle-i Ahkam- Adliyye Ahmet Cevdet Paa bakanlnda dnemin ileri gelen ilim adamlar
ile slam hukukunun hanefi mezhebini esas kabul edilerek hazrladklar bir kanunnamedir. Sultan

Abdlhamid dneminde yrrle giren bu kanunname 1926 ylnda yrrlkten kaldrlmtr.

(7) Yrrle girdikten sonra Osmanl mahkemelerinin hukuki dayana olan Mecelle-i Ahkam-
Adliyye, giri blm ile birlikte 16 blmden olumaktadr. slam fkh zerine analitik bir
yapda ina edilen mecelle 1851 maddeden oluur. Ve birok slam devleti tarafndan kullanlm
olan bu hukuk eseri gnmzde medeni hukuk ile ayn kategoridedir.
Bugn Trkiyenin hukuk sisteminin temelini oluturan kanunlar farkl Avrupa devletlerinden
ithal edilmitir. Ceza kanunu talyadan, borlar kanunu Almanyadan, medeni kanun svireden
alnmtr. Yzde doksan dokuzu Mslman olan bir lkede hukuk sistemi Hristiyan devletlerin
hukuk sistemi esas alnarak hazrlanmas acaip bir durumdur. (rnein, st kardelii bizim
rfmzde soy kardelii ile ayndr yani st kardeler arasnda nikah akdi olmaz. Ancak
maalesef kanunlarmz bat kopyas olduu iin bugn buna mani olacak bir hkm yoktur.)
Milletimizin kltrne bark bir hukuk sisteminin gnmz artlarna uygun bir tarzda tekrar
incelenerek yeniden hazrlanmas nemli bir ihtiya haline gelmitir.
Kad, Osmanl devlet yapsnda bir mevki ve makamn addr. Gnmzdeki yarg sistemi
balamnda grevleri hakime denk gelmekle birlikte o dnemin yaps itibariyle kentlerde dini bir
otoritedirler.

Grev
Osmanllarda Kadlar

Osmanl Devleti'nin her kesinde yargy salar

Her kazada beylerbeyi ve kadnn olmas Osmanl Devleti'nde yasama ve yrtme

ilerinin ayrln gsterir.Ayrca beylerbeyinin blgeye tam hakim olmasn engellemitir
k bu da Osmanl Devleti'nin merkeziyetiliini gsterir.

Belediye bakanl yaparlar.

Grevliler hakknda rapor dzenlerler.

Merkezden gelen emirleri duyurur.

Szlemeleri onaylar.

Kad, en genel tarifle kaza yani yarg ilerine bakan grevliye verilen bir unvandr. Ahali arasnda
vuku bulan ihtilaflarn zlmesi maksadyla slmiyetin ilk devirlerinden itibaren var olan bu
messese, Osmanllarn da ilk dnemlerinden itibaren varln gstermitir. Osmanllarda kad
tayininde, ilk dnem slm devletlerindeki usullere riayet ederek, tannm kiileri kadla tayin
etmilerdir. Osmanl Devletinde, beylik dnemlerinden itibaren fethedilen yerlere hukuku temsil
etmek zere bir kad ve idareyi temsilen bir suba tayini yerlemi bir gelenekti. Osmanl

kadsnn slm devletleri iinde zgn bir yeri ve konumu olup adliye ve mlkiye grevlisi idi.
Kendisinden nce grev yapm slm devletlerindeki meslektalarndan ok daha geni
yetkilerle donatlmt. er mahkemelerde er ve hukuk btn meseleler Hanef mezhebi
zerine zmlenirdi. Ayn zamanda er mahkemelerden baka bir mahkeme de bulunmuyordu.
er mahkemeler Osmanl Devletinin balangcndan itibaren meden hukuk ve ceza davalarna
bakmak salhiyetine haiz idi. Her kaza merkezinde bir eriat mahkemesi bulunuyor ve bunlarn
banda birer kad grev yapyordu. Byk kaza ve ehirlerde davalara bakmak iin mahkeme
binalar tahsis edilirken, bulunmayan yerlerde davalar kadnn ikamet ettii evde veya camide
grlyordu.
Kadlarn grev sresi hakknda, smail Hakk Uzunarl 20 ay olduunu belirtirken, Mustafa
Akda bir yl mddet-i rf, bir yl da uzatmal olarak toplam iki yl olduunu sylemektedir.
Kadlarn grev sresi bazen daha ksa bazen de daha uzun olduu gzlenmektedir.
Asli grevi, ahali arasndaki anlamazlklar zmlemek olan ve padiah berat ile tayin olunan
kadlar, sultann emrettii her hususta hkm vermekle yetkili klndklarndan idar, mal, asker,
beled gibi ilerle de megul olmaktaydlar. Bylelikle Osmanl Devletinde yarg ve yrtme
ileri birlikte yan yana yrtlmtr.
er'iyye sicillerinde, sancak ve kaza kadlarnn ne kadar geni bir yetkiye sahip olduklarn,
hemen hemen her konuda bir karar mercii ve sorumluluk sahibi olduunu grmekteyiz. Halk
arasnda vuku bulan adl davalarn grlmesinin yan sra, rnein; yaralama olaylarnda
sulunun bulunarak cezalandrlmas, katillerin yakalanmas, ldrlen kiinin diyetinin tespiti ve
alnmas, vefat eden kiinin terekesinin tespit edilerek varislerine datlmas gibi hukuk alannda,
cami ve mescitlerin imam ve hatip ve mtevelli tayini, kayym, devirhan, mderris atamas,
tekke, zviye ve medrese gibi kurumlarn mtevellisinin ve dier grevlilerinin tayini, vakflarda
zuhur eden mtevellilik anlamazlklarnn zm, sancaa atanan mutasarrfn gelinceye kadar
yerine vekilin greve balatlmas ve bu iin takibi gibi idar alanda, bulunduklar sancak ve
kazalarda zuhur eden ekya taifesinin takibi, yakalanmas ve sulularn cezalandrlmas,
askerden kaan ve mukabilinde ekyalk yapanlar tespit ederek orduya teslim edilmesi, askeri
seferler zamannda asker toplanmas ve bunlarn isimlerinin tespiti, sefere kan asker iin zahire
temin edilmesi ve sefer iin deve temini gibi askeri alanda, Avrz ve nzl hanelerin tespit
edilmesi ve bu vergilerin tahsili, imdd- seferiyye ve imdd- hazeriyye gibi vergilerin kaza, ky
ve mahallelere taksimi ve toplanmas, yine ayrca srsat ve beldar vergisi, arpa baha vergisi,
anam rsmu gibi vergilerin tahsil edilmesi, ar ve pazarda satlan mallarn fiyatnn
belirlenmesi ve fahi fiyata satlmasn engelleme, iletilmesi gereken toprak ve arazilerin timar
tevcihi, tedavlde bulunan paralarn kur ayarnn takibi ve bunda olabilecek yolsuzluklar
engelleme gibi ml alanda daha pek ok sayabileceimiz hususta grev ve sorumluluklar
olmutur.

Maa ve Hara
Kadlarn maalar rtbelerine ve grev yaptklar yerlere gre deiiklik arz ediyordu. Kasaba
kadlklar, snflarna gre 45 ake ile 150 ake arasnda gndelikleri farkllk gsteren kadlar
tarafndan idare ediliyorlard. Sancak ve eyalet merkezi olan ehirlerdeki kadlklar ise

mevleviyet sureti ile tevcih ediliyordu. Mevleviyet de iki eit olup, 300 akeli sancak ve baz
eyalet merkezleri, 500 akeli nemli vilayetlerin kadlklar idi.
Kadlar yevmiyelerinin haricinde kurulan her mahkemede taraflardan ve devlete toplanan
vergilerden ktibiyye, muhzriyye, harc- mahkeme, harc- bb, hddmiye, ukadara hizmet ad
altnda, sicillerde de pek ok getii gibi cretler tahsis etmilerdir. Bu toplanan paralar
mahkemede vazife yapan ktip, muhzr, ukadar, hademe gibi grevlilere maa olarak
veriliyordu. rnein, yllara gre farkllk arz ederek ktibiyye creti 5 ile 15 guru, muhzriyye 2
ile 10 guru, hddmiye 5 ile 25 guru, harc- mahkeme 25 ile 355 guru olmutur.
Yukarda saydmz resm masraflarn haricinde, baz kadlar oluyordu ki mahkemeye gelen
davac ve davallardan hccet-i eriyye, mrsale akesi, (yksek miktarda) mahkeme harc ad
altnda fazladan ve haksz yere paralar talep ediliyordu. Nitekim byle yollara tavassut eden
Uluborlu kads smail Efendinin derhal muhakeme edilmesi ve yaplan hakszlk ve zulmn
giderilmesi Anadolu valisinin buyruldusu ile emredilmitir. Neticede yaplan muhakemede, alnan
akelerin geriye iadesi salanmtr.
Kadlk rtbelerinin her birisi derecelerine gore ake hesabyla maalar u ekile tespit edilmitir:

Rtbe-i la: 10000

Karib-i l: 9000

Rtbe-i saniye: 8000

Rtbe-i slise: 6000

Rtbe-i inebaht: 5000

Rtbe-i Eri: 4000

Rtbe-i elebi: 3500

Rtbe-i inad: 3000

Son Dnem
Osmanl Devleti'nde kadlk 1839 Glhane Ferman'nn kabulu ile yava yava tarih sahnesinde
yerini nizami mahkemelere brakmaya balam ve nihayetinde 1924 ylnda kabul edilen 169
sayl Mehakimi er'iyenin lgasna ve Mehakim Tekilatna Ait Ahkam Muaddil Kanun ile
tamamen kaldrlmtr.
Kitab- Mukaddes

Hristiyanln kutsal kitab, Kitab- Mukaddes'tir. Kitab- Mukaddes, Eski Ahit ve Yeni Ahit
olmak zere balca iki blmden oluur.
Eski Ahit

Kitab- Mukaddes'in ilk ksm Eski Ahit ya da Eski Antlama olarak adlandrlr. Yahudilerin
kutsal kitaplarndan Tanah ile blm adlar ve snflandrmalar hari hemen hemen ayndr. Eski
Antlama sa'nn doumundan nceki ok uzun bir zaman diliminde Yahudi peygamberler
tarafndan yazlmtr. Bu blmde sa veya Meryem'den, henz dnyaya gelmemi olduklar iin
ismen bahsedilmez ancak Eski Antlama'nn baz kitaplarnda sa'ya atfta bulunulur. sa'dan sz
eden Eski Antlama pasajlar arasnda Yaratl 3:15; Yaratl 12:1-3; Yaratl 49:10 Yasa'nn
Tekrar 18:15; 2. Samuel 7:1-29; Mezmurlar'da birok ayet; Yeaya 7:14; Yeaya 9:6-7; Yeaya
52:13-53:12; Daniel 7:13-14; Mika 5:2 ayetleri saylabilir.
Yeni Ahit

Kitab- Mukaddes'in ikinci blmn oluturan Yeni Antlama ise sa'nn salnda ve/veya
lmnden sonra Havariler, ve eliler tarafndan yazlmtr. Hristiyanlarca kanonik kabul edilen
Matta, Markos, Luka ve Yuhanna ncilleri Yeni Antlama'nn ilk drt blmn oluturur.
Yahudi kutsal metinlerinden olumu Tanah'n Hristiyanlkta Eski Antlama'nn olarak
adandrlmasnn nedeni Tanr'nn sa'dan asrlar nce Musa ile Sina Da'nda yaptna inanlan
antlamadr. Hristiyanlar Tanr'nn sa aracl ile yeni bir antlama yaptna inandklarndan
tr Kitab- Mukaddes'in sa'dan bahseden ikinci blmn Yeni Antlama olarak adlandrrlar.
ncil

ncil, Kitab- Mukaddes'in Yeni Ahit ksmnn ilk drt blmnn her birine verilen isimdir.
Matta, Markos, Luka ve Yuhanna tarafndan kaleme alnm olan drt incil yazarlarnn adyla
anlr. Hristiyan dinine gre inciller sa'nn hayatn ve retilerini anlatr.
Trkeye Arapadan geen kelimenin asl Yunanca "" (Evangelion) eklindedir ve 'iyi
haber, mjde' anlamna gelir.
ncil kelimesi gerekte Yeni Antlama'nn ilk drt kitabnn (blmnn) her birini karlad
halde, bazen Yeni Antlama'nn tamam iin de kullanld olur.
Ekmenik konsil, Kilise'nin Hristiyan inan esaslarn tespit ve tahkim etmek, yinlerin icrs
konusunda kararlar almak ve Hristiyanlk ahlak ve disiplininin esaslarn teyit ve tahkim etmek
zere Kilise'ye bal btn piskoposlarn katlmyla yapt toplant.
Bugne kadar 21 ekmenik konsil toplanmtr. Bunlardan ancak sekizi, Kilise'nin 1054 tarihinde
Katoliklik ve Ortodoksluk diye ikiye blnmesinden nce vuku bulmu olduu iin, Ortodokslar
tarafndan tannmaktadr.

Ekmenik konsiller
Katolik Kilisesi tarafndan kabul edilen konsillerin isimleri ve tarihleri yledir:
1. Birinci znik Konsili (325)
2. Birinci stanbul Konsili (381)
3. Birinci Efes Konsili (431)
4. Kadky Konsili (451)
5. kinci stanbul Konsili (553)
6. nc stanbul Konsili (680)
7. kinci znik Konsili (787)
8. Drdnc stanbul Konsili (869)
9. I. Laterano Konsili (1123)
10. II. Laterano Konsili (1139)
11. III. Laterano Konsili (1179)
12. IV. Laterano Konsili (1215)
13. I. Lyon Konsili (1245)
14. kinci Lyon Konsili (1274)
15. Vienne/Fransa Konsili (1311)
16. Constance Konsili (1414-1418)
17. Basel Konsili (1431)
18. V. Laterano Konsili (1512-1517)
19. Trento Konsili (1545-1563)
20. Birinci Vatikan Konsili (1869-1870)
21. kinci Vatikan Konsili (1962-1965)

Osmanl hakimiyeti
Ayrca baknz: Trkiye'de Yahudilik
Bosna ve Hersek blgelerine ilk Yahudiler 1575'te vardlar.[2]
Osmanl mparatorluu'nun sultan II. Bayezid spanyol ve Portekiz engizisyonlarndan kaan
onbinlerce Yahudiye kucak at. Engizisyondan kaan Yahudiler Osmanl hakimiyetindeki BosnaHersek, Makedonya, Trakya ve Avrupa'daki dier topraklara yerleti. Yahudiler Bosna-Hersek'e
toplu halde 16.yy'da vardlar ve ounlukla Saraybosna'ya yerletiler. lk Akenaz Yahudileri,
Osmanl Trkleri Macaristan'dan 1686'da kovulduklar zaman geldiler.[3][4] Mslman
komularyla dostluk ve varlk iinde yaayan Sefaradlar spanya dndaki en kalabalk Sefarad
cemaatini oluturdular.[5]
Osmanl mparatorluu altnda genelde iyi muamele gren Yahudiler gayrimslimlere tannan
haklardan faydalandlar. Baz kstlamalara ramen bu mparatorluktaki Yahudiler varlk sahibi
oldular. Onlara baz otonom haklar tannp, gayri menkul satn alma, sinagog ina etme ve
mparatorluk altnda ticaret yapma hakk tandlar.[6] 1856'da Yahudilere ve dier gayrimslimlere
eit haklar saland.
Kilise Hukuku Nedir
Kilise hukuku, Katolik ve Ortodoks kiliseleri ile Doudaki bamsz kiliseler ve Anglikan
Kiliseler Topluluunda kilise yetkililerince btn kilisenin ya da baz blmlerinin ynetimini
dzenlemek amacyla hazrlanm yasalar btndr. Kilisenin temel yaps ile teki kurumlarla
ilikilerini ve i disiplin kurallarn dzenleyen pozitif ve doal hukuk kurallar nitelik
bakmndan retiyle ilgili olsa bile kendi bana bir dogma nitelii tamaz. Kilise hukuku, Katolik Kilisesinin hiyerarik dzeninde en yksek gelime dzeyine ulam, Douda ise byk
patrikliklerin zerk yaps nedeniyle Batya oranla daha dank biimde gelimitir.
Kilise yasalarnn uygulanmasnda tannabilecek baklklar da kilise hukukunda deiik
biimlerde dzenlenmitir. Ortodoks Kilisesinin olduka genel dzeyde tanmlad baklk
kurallarna gre, temel dogmalara aykr davranlara ancak kilise iin daha hayrl olmas ve
manevi kurtulua yardm etmesi durumunda izin verilebilir. Katolik Kilisesinde baklk
tanma yetkisi nceleri ilgili yasay koymu olan organa (papa, sinod, piskopos vb) braklrken
ortaada yalnzca papann elinde toplanm, ama bu yetkiyi astlarna devretmesine olanak
tannmtr. Gnmzde de yasa koyucu organn baklk tanmasna izin verilmekle birlikte,
st organlar da ayn yetkiyi kullanabilmektedir. Son yetki ise papann elindedir. Papa VII.
Clemensin Kral VIII. Henrynin Aragonlu Catherineden boanmasna izin vermemesinin de
etkisiyle Reform dneminde papaln baklk tanma yetkisini reddeden ngilterede 1534te
bu yetki Canterbury bapiskoposuna tannmtr.
Dou ve Batda kilise hukuku. Hristiyanln ilk yzyllarnda kilisenin tmn kapsayacak bir
yasal dzenleme giriimi olmad. Her cemaat kendi gelenek ve grenekleriyle ynetilmekle

birlikte ortak kkenlerini dile getiren bir tekrneklii paylayordu. Konsillerin ya da baz byk
piskoposlarn kararlarn ieren ilk derleme Douda Pon- tus eyaletinde ortaya kt. Bu derleme
I. Nikaia (znik) Konsilinde (325) hazrlanan 20 yasa ile Ankyra (Ankara) (314) ve Neokaisareia
(Niksar) konsillerinde (4. yy balar) dzenlenen yasalardan oluuyordu.
nceleri Havarilerce dzenlendiine ve Papa I. Clemens (hd 92-101) araclyla sonraki
kuaklara aktarldna inanlan Constitutiones Apostolice (Apostolik Tzkler) adl yasa
derlemesi gerekte yaklak 380de Suriyede bir Ariusu tarafndan hazrlanmt. Derlemeyi
oluturan sekiz kitaptan ilk alts yaklak 250de Suriyede yazlm Didascalia Apostolorumun
(Havarilerin retileri) bir uyarlamasyd. Bu kitaplarda Hristiyan ahlak, din adamlarnn
grevleri, Komnyon ayini ve eitli kilise sorunlar ile dinsel trenler ele almyordu. 7. Kitap
Didakhenin (On ki Havarinin retisi) geniletilmi bir biimiydi. Ayrca Yahudi dualarndan
bir derleme ile
Gloria in ezcelsis deonun (Yce Tannya Utku) yer ald ibadet metinlerini ieriyordu.
Apostolik Tzklerin 8. Kitabnn ilk iki blm byk olaslkla Romal Aziz Hippolytusun
kaybolmu yapt Tinsel dller zerineyi temel almt. 3-22. blmlerde Hippolytusun
Apostolike paradosis (Apostolik Gelenek) adl yapt kaynak alnmt. Bu blmlerde Antiokheia
(Antakya) ayinleriyle Clemens ayininin ayrntl bir betimlemesi vard. 8. Kitapn 28-46.
blmlerinde ise bir dizi kilise yasas yer alyordu. 47. blm hem nceki yasalardan, hem de
Antiokheia (341) ve Laodikeia (y. 360) konsillerinin benimsedii yasalardan derlenmi 85
blmlk Canones Apostolicaeyi (Apostolik Yasalar) ieriyordu.
2016 LYS Puan Hesaplama in Tklaynz
Sonradan 150yi akn yasay iine alan Pontus derlemesi Khalkedon (Kadky) Konsilinde
(451) onaylanarak numaraland. Khalkedon ve Konstantinopolis konsillerinin benimsedii
yasalarla genileyen derlemenin bana Apostolik Yasalar eklendi. eviri yoluyla Batya
aktarlan ilk derleme bu Yunanca metindi. 6. yzyl boyunca buna baka belgeler de eklendi.
Ayrca Dionysius Exiguusun Latince derlemesinden, Sardica (Sofya) Konsiliyle (342 ya da 343)
Afrika konsillerince benimsenen kurallarn ounu ieren Kartaca Konsili (419) yasalar
aktarld. Trullo (Quinisext) Konsilinde (692) 102 yeni yasann yan sra ilk Yunanca derleme de
resmen benimsendi. II. Nikaia Konsilinin (787) koyduu 22 yasann eklenmesiyle oluan
derleme Rum ve Rus kiliselerinin resmi kilise hukukunu oluturdu.
Batda ise ancak 5. yzyldan sonra yerel derlemeler ortaya kt. 8. ve 9. yzyldan sonra bu
derlemelerin eitli blgeler arasnda dolamasyla bir btnleme eilimi dodu. En eski ve en
btnsel yerel derleme Afrika piskoposluunun hemen her yl btn yeleriyle yapt toplantlar
sonucunda ortaya km olan Afrika derlemesiydi. Bu metin gnmze ancak Hispa- na adl
derleme ile Dionysius Exiguusun derlemesinde ulaabildi. Dionysius Exiguusun ortaa
boyunca kullanlan Concilium Africanum (Afrika Konsili) derlemesi Rumlar tarafndan da
tannda 1054te Ro- madan kesin olarak kopan Dou kiliseleri, Bat kilise hukukunun
merkezileme eiliminden uzaklaarak Konstantinopolisin (stanbul) etki alanna girdiler.
Camaldoli tarikat yelerinden Gratianus, eitli yasa derlemelerini uyumlulatrmak amacyla,
nceleri Concordantia discordantium canonum (Kilise Hukuku Uyumazlklarnn zm)

olarak adlandrlan, ama sonradan ksaca Decretum Gratiani (Gratianus Karar Derlemesi) ya da
Decretum adyla anlan antsal yaptn 1139-50 arasnda hazrlad. Malzemesini eski derlemelerden toplayan Gratianus son konsillerin yasalarna ve II. Laterano Konsilinin (1139) hkmlerine
de yer verdi, gerektiinde Roma hukukuna bavurdu. Kilise Babalar nn ve teki Hristiyan
yazarlarnn yaptlarndan yararland. Decretum birka yzyl boyunca kilise hukukunun kesin ve
deimez derlemesi oldu; buna papalk yasalar ve kararlan eklendi. Geniletilmi metni 1500de
Pariste Corpus Iuris Canonici (Kilise Hukuku Derlemesi) adyla yaymland.
Trento Konsilinden (1545-63) sonra Katolik Kilisesinde papalktan kaynaklanan belirgin bir
merkezileme ve yasama birlii eilimi dodu. Ama kilise hukuku belgelerinin dankl
giderilemedi; Kardinaller Kutsal Kurulunda alnan kararlann ve papalk yasalarnn sayca
okluu, sorunu daha da karmaklatrd. I. Vatikan Konsilinde (1869-70) bir araya gelen
Katolik piskoposlann kilise hukukunun yeniden derlenmesi ynndeki taleplerine dein tutarl bir
giriim grlmedi. Bu konsil de hukuk reformu zerine tartmalara bala- yamadan dald. Ama
Papa X. Pius 19 Mart 1904te yaymlad bir kararnameyle Katolik kilise hukukunun gzden
geirilip yeniden dzenleneceini bildirdi. Bu amala, Pietro Gasparri bakanlnda kardinallerden ve baz danmanlardan oluan bir komisyon kuruldu. Yllar sren almalar sonucunda
27 Mays 1917de Codex Iuris Canonici(*) resmen onayland. Birka geici hkm dnda bu
derleme tm Katolik Kilisesinde 19 Mays 1918de yrrle girdi. II. Vatikan Konsilinde
(1962-65) alnan kararlan da eklemek amacyla Codex Iuris Canonici Papa XXIII. Johannesin
ynetiminde yeniden gzden geirildi. kinci Codex Iuris Canonici Papa II. Johannes Paulus
tarafndan 25 Ocak 1983te imzaland.
Anglikan kilise hukuku. ngiliz Parlamentosu, Birleik Krallk hkmdarn ingiltere Kilisesinin
en yksek yetkilisi sayar. Bir gre gre Anglikan Kiliseler Topluluunda kilise hukuku,
kiliseye zg bir hukuk dzeninden ok, devletin dinsel hukuku biiminde gelimitir. Dogmalar
dnda ngiltere Kilisesini ilgilendirebilecek her konuya ilikin neri ilk kez 1919da toplanan
Kilise Meclisinde hazrlanr ve onay iin parlamentonun kilise ileriyle grevli komitesine
sunulur. Parlamentonun her iki kamarasnn onayndan sonra kraliyet onayndan geerek
yasalar.

Fatih'in slamofobi'ye kar ferman

Norve'teki katliamn ardndan yeniden gndeme gelen hogr ve birlikte yaama
kltr konusundaki en byk rnein, Osmanl Padiah Fatih Sultan Mehmet
Han'n, 28 Mays 1463'te Fransiskan Kilisesi rahipleri iin verdii ferman olduu
bildirildi.

Ahi Evran niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi retim yesi Yrd. Do. Dr. Uur zcan, yapt
aklamada, doktora tezini hazrlarken, 2001 ylnda Bosna-Hersek'in bakenti Saraybosna
yaknlarnda Fojnica kasabasnda bulunan Fransiskan Kilisesi rahiplerini ziyaret ettiini,
rahiplerin kendisine, bir boha ierisinde muhafaza ettikleri Fatih Sultan Mehmet Han'a ait
ferman gsterdiklerini, bu ferman sayesinde hayatta kaldklarn ve dinlerini zgrce
yaadklarn dile getirdiklerini syledi.

Yrd. Do. Dr. zcan, Norve'in bakenti Oslo'da 76 gencin hunharca katledilmesinin, dnya
gndemine bomba gibi dtn ifade ederek, ''Gazetelerde, katliam gerekletiren Anders
Behring Breivik isimli terristin, 'slam kart bir kktenci olduu' sylenerek onun zellikle
Avrupa'daki Trk ve Mslman nfusundan duyduu rahatszl dile getirdii belirtiliyor. Her ne
kadar, Avrupa medyas ve lkemizdeki bir ksm medyann Breivik'i, Mslman olmad iin
sadece 'cani' sfatyla tanmlamas, Mslmanlara kar n yargnn yannda, terrizme kar
sergilenen iki yzllk olarak deerlendirilmektedir'' dedi.
Norve katliam zanls terristin gnlklerinde Hristiyanlk figrleri ve sembolleri kullandnn
da gzlerden kamadn vurgulayan zcan, ''Tam bu noktada, 'tekisi'ne duyulan nefretin bir
yansmas olan terr eylemlerine kar, birlikte yaamay, kendinden olmayana saygy ve dini
hogry neren Fatih Sultan Mehmet'in Fransiskan Kilisesi rahiplerine verdii ferman, dnya
bar iin tarihten gnmze yansyan ok nemli bir ktr'' diye konutu.
Aklamalarnda, ''Dinsel atmalarn krklendii ve son olarak Norve'teki katliamn
yaand u gnlerde, Fatih Sultan Mehmet'in rahiplere verdii ferman, son derece dikkat
ekicidir'' diyen zcan, Avrupa devletlerinin liderlerinin, terr eylemlerine kar, Fatih Sultan
Mehmet Han'n sergiledii duruu sergilemeleri gerektiini ifade etti.
HOGRNN MLADI FERMAN
Yrd. Do. Dr. zcan, 15'inci yzyln ilk yarsnda Avrupa'daki devletlerin desteini yannda
hisseden Bosna kral Stjepan Tomas'n, Papa'nn telkiniyle Katoliklii semesi ve yine papann
'sapm' olarak nitelendirdii Fransiskan rahiplerini ve onlarn mensup olduu tarikat yelerini
yok etmeye girimesi zerine, Fransiskan manastr ba papaz Fra Anceo Zvidlovi'in Fatih
Sultan Mehmet'ten yardm istediini, Cihan Sultan Fatih'in de rahiplerin hayatlarn ve dini
zgrlklerini garanti altna alan bir ferman yaynladn bildirdi.
Fatih Sultan Mehmet'in fermannn, kendinden olmayan, kendin gibi olmayan saf d etme ve
ona yaam hakk tanmama durumunun karl olduunu ifade eden zcan, ''Fermann,
gerekten kelimesi kelimesine zmsenmesi, benimsenmesi gereken belge olduu
kanaatindeyim. Osmanl devletinde birlikte yaama kltrnn bir yansmasdr. Avrupa
devletlerindeki liderler terr eylemlerine kar Fatih Sultan Mehmet Han'n sergiledii bu duruu
sergilemelidirler'' dedi.
Fatih'in fermannn, gerek Avrupa'da, gerekse Balkanlar'daki karklklarn, dini
hogrszln, farkl dinden olanlarn telenmesine kar bir zm olduunu kaydeden
zcan, fermann, btn lkelerin liderleri tarafndan rnek alnmas gerektiini bildirdi.
CHAN SULTANI'NIN RNEK FERMANI

''Murat Han'n olu, Mehmet Daimi Muzaffer! 28 Mays 1463 Milodraz. Dnya Fatihi, Hametli
ve Ulu Sultan'n imzal ve parlayan mhrl ferman aadadr:
''Ben Fatih Sultan Han, btn dnyaya ilan ediyorum ki, kendilerine bu padiah ferman verilen
Bosnal Fransiskanlar himayem altndadr ve emrediyorum, hi kimse ne bu ad geen insanlar
ne de onlarn kiliselerini rahatsz etmesin ve zarar vermesin. mparatorluumda huzur ierisinde
yaasnlar ve bu gmen durumuna den insanlar zgr ve gvenlik ierisinde yaasnlar.
mparatorluumdaki tm memleketlere dnp korkusuzca kendi manastrlarna yerlesinler. Ne
padiahlk erafndan, ne vezirlerden veya memurlardan, ne hizmetkarlarmdan, ne de
imparatorluk vatandalarndan hi kimse bu insanlarn onurunu krmayacak ve onlara zarar
vermeyecektir. Hi kimse bu insanlarn hayatlarna, mallarna ve kiliselerine saldrmasn, hor
grmesin veya tehlikeye atmasn. Hatta bu insanlar baka lkelerden devletime birisini getirirse
onlar da ayn haklara sahiptir.
Bu padiah fermann ilan ederek burada, yerlerin, gklerin yaratcs ve efendisi Allah, Allah'n
elisi aziz peygamberimiz Muhammed ve 124 bin peygamber ile kuandm kl adna yemin
ediyorum ki, emrime uyarak bana sadk kaldklar srece tebaamdan hi kimse bu fermanda
yazlanlarn aksini yapmayacaktr.''

Baka dinden, rktan olanlara zgrlk ve hogr salayan bu ferman, Fatih Sultan Mehmet'in
Bosna-Hersek'i fethinden sonra 28 Mays 1463 tarihinden Milodraz'da yazdrld. Asl BosnaHersek Fojnica ehrinde Fransiskan Katolik Kilisesi'nde. Ferman, Kltr Bakanl'nca 1999
ylnda, Osmanl Devleti'nin Kuruluunun 700'nc yldnm nedeniyle yaymland.
Bu ferman, Fransiskan kilisesi rahipleri iin adeta bir kurtulu ve yaam reetesi olmutur. Baka
diyarlara g etmeye balayan cemaatin, artk gvenli bir liman olarak grd Osmanl Devleti
ats altnda yaamalarnda hibir saknca kalmam ve g durmutur. Bugn dahi
Fransiskanlar, varlklarn Fatih'in yazd bu fermana borlu olduklarn ifade etmekteler.
Fermann verildii gne zel bir nem atfederler ve her yln Mays aynn son Pazar gn,
fermann verili gn olarak Milodraj kynde kutlanyor. Kutlama trenlerinde ferman, Trke
olarak okunarak, Osmanl Sultan'na bir vefa rnei sergilenmekte. Manastr ziyaret eden
zellikle Trk misafirlere, etraf ayyldzla sslenmi ereveyle kapl ferman, mutlaka
gsteriyorlar.
Birlemi Milletler tarafndan, 1971'de tm ye lkelerin dilinde yaynlanan bu fermann, 28
Mays 1463'te yani, ABD Anayasas'ndan 324, 26 Austos 1789'daki Fransz Devrimi'nin
temelini oluturan nsan ve Yurtta Haklar Bildirisinden 3 asr, 1948'deki Birlemi Milletler
Evrensel nsan Haklar Szlemesi'nde yaklak 5 asr nce yaynlad gz nnde
bulundurulduunda, ''Pax Ottomano'' diye adlandrlan Osmanl Bar'nn ifrelerini zebilmek
de zor olmasa gerek.

FRANSSKAN KLSES RAHPLER

Assisi'li Aziz Fransua (Francesco) ya da San Francisco D'Assisi, 1181'de talya'nn Toscana
yaknlarndaki Assisi kasabasnda dodu. Zengin ve asil bir ailenin ocuu olmasna ramen
fakirlii bir hayat tarz olarak seti. Kilisenin ve papann glenmesini istememi, Hz. sa gibi
ok sade bir yaam semiti.
Byle bir yaam tarzn semesindeki maksat, Hz. sa'nn ve havarilerinin ektikleri ac ve
skntnn aynsn ekmek ve onlarn yaad gibi fakirlik yaamakt. Bunun iin de dnya adna
btn zevklerden kendisini soyutlamt. nsanlar, o dnem ruhbanlarnn hi de alk olmad
bu yeni yaam tarzn benimsemeye ve onun yolunda ilerlemeye baladlar. 1209'da Papa'nn
szl onay ile Fransiskan mezhebi kuruldu. Kadnlar iin de bir mezhep kurmas ve
hayvanseverlii gibi hususlarla n plana kt. yle ki btn hayvanlarn dilini bildii ve onlarla
konutuu dahi rivayetlerde vardr. Bu hayat tarz, rahat iinde yaayan ruhban snfn da
olduka rahatsz etmiti. Fransua 1226'da ld.
Fransiskan mezhebine ye olanlar Hz. sa'nn yoksul hayat tarzn benimseyerek onu taklit
etmeleri ve ncil'deki hkmleri hayatlarna adapte etmeleri nedeniyle dier cemaatlerden
olduka farklydlar. Francisco mal ve mlk edinmeyi, para almay yasaklam, sadaka dilenmeyi,
yoksulluu tlemitir. Yoksulluu tutku derecesinde sevdii sylenir. Hz. sa'dan sonra
'stigmata'ya ulaan ilk kii olduuna inanlr ve kutsallk atfedilir. Mezhep talya'da hzla
yaylmtr.