1.

TARH I

Ftih Sultan Mehmed Han, stanbulu fethettikten sonra. Bosna-Hersek

ileriyle megul olmaya balad ve blgenin tammn fethetmek iin
harekete geti ve bunu 1462, 1464de st ste yaplan iki sefer-i hmyn ile
tamamlad. Birinci sefer-i hmynda, Ftih, bata Bosnann merkezi Yayca
ehri olmak zere btn kaleleri kolaylkla ele geirdi. Yakalanan Bosna kral
dm edildi. Ftih Sultan Mehmed Han elde ettii Bosna ehirlerindeki halkn
bir ksmn iskan iin stanbula yollad ve Yayca ile dier nemli kalelere asker
koydu. Bosna sancakbeyliine Minnetolu Mehmed Beyi tyin ederek,
zvornik kalesine de Mihalolu skender Beyi muhafz brakarak stanbula
dnd. Yayca kalesi ancak 1528 senesinde Bosna beyi mehur Gzi Hsrev
Bey zamannda alnd. Hsrev Bey, Bosnann nemli mevkilerinden olan Kilis
kalesini de 1536 ylnda fethederek, Osmanl hkimiyetine katt. Bosna, on
altnc asrn ikinci yarsnda beylerbeylik oldu. lk Bosna beylerbeyi olarak
Sokullu Ferhad Paa tyin edildi. Beylerbeyiler, hududa yakn olan Banaluka
kalesinde otururlard. Banalukann batsndaki Bihke kalesi 1591de dokuz
gnlk bir muhasaradan sonra Bosna beylerbeyi Dervi Hasan Paa
tarafndan zabtedildi. Bosna-Hersek eyleti; Saraybosna, Banaluka, Hersek,
Kilis, Krka, Pakrac, Zivornik ve Pojega olmak zere sekiz sancaktan meydana
geliyordu.
2.

MLLET SSTEM

600 yl boyunca Osmanl topraklarnda Mslmanlar ile Mslman olmayanlar

birlikte yaadlar. Klasik dnemde bu yaay bar ierisinde geti. O kadar ki
Osmanlya kar haksz iddialarla ortaya kan baz batllar bile bu dnem iin
Osmanl bar deyimini kullanyordu. 19. yzyldan itibaren bu yap
bozulmaya balad. 2. Mahmut "Ben tebann Mslmann camide,
Hrstiyannn kilisede, Musevisini de havrada fark ederim. Aralarnda baka
gn bir fark yoktur. Cmlesi hakkndaki muhabbet ve adaletim kavidir ve
hepsi hakiki evladmdr. diyerek dzeni toparlamaya alm; fakat istenilen
sonucu alamamtr. Mslman olmayan topluluklarn asl istedii daha geni
hak ve zgrlkler deil, tamamen bamsz olmakt.
Osmanl devletinin, egemenlii altndaki topluluklar, din ya da mezhep
esasna gre rgtleyerek ynetmesine millet sistemi denir. Osmanlda bu
sistem slam hukukuna dayanmaktadr. Osmanl bu kavram Mslmanlar ile
Gayr- Mslimleri tanmlamak iin kullanmtr. slamda millet kavram din,
mezhep; bir din ve mezhebe bal topluluk manalarna gelir. Bu kavram
Kur'an'da din ve eriat anlamnda 15 yerde gemektedir.

19. yzyla kadar millet kavram, hibir zaman bir rk, etnik bir grubu ya da
ortak bir dile sahip topluluklar ifade etmek iin kullanlmamtr. Millet terimi
Tanzimat ile birlikte nce ksmen, sonra tamamen kavimleri belirlemek
amacyla kullanlmtr. Fransz Devriminin estirdii ulusu dncenin
Osmanl devletindeki etkileri bu dnemde grlr ve dine dayal millet
sisteminden milliyete dayal ulus sistemine geiin ivme kazand bir
zamana rastlanr. Ulus anlamnda kullanlan millet tanmndan din ve eriat
kalkar ve sre ierisinde millet kavram saysal insan topluluunu ifade eder
duruma gelmitir.
te tarafta millet terimi her bir Gayri Mslim topluluk liderinin dini kimlii
dikkate alnarak, "kilise rgt (church) anlamnda kullanlacaksa o takdirde
bu kavram devlette ayr bir yapy ve ruhani bir gc ifade eder. Bilindii gibi
batdaki kilise rgt, devlette bamsz bir statye sahiptir. Oysa
Osmanldaki milletler, Osmanl siyasi yapsnn bir paras olarak rgtlenmi.
Millet liderleri, hem ruhani hem de cismani yetkilerle donatlmlard. Ayrca
devletin birer memuru idiler.
Bundan dolay Nation deyiminin karl
olarak titizlikle ulus karl kullanlmaldr.
Aslnda Osmanlnn ilk kurulu yllarnda Gayri Mslimler imparatorluk
nfusunun ounluunu oluturuyordu bu gerek 16. yzyln balarnda
Selimin Suriye ve Msr fethetmesine kadar deimedi.
Osmanllar 20.
yzyln balarna kadar 3 ktada 33 halk, 40 dil, 3 byk dini barndran geni
corafi alanda otorite olmay srdrmtr. Osmanl toplumunun okuluslu
ve ok dinli mozaik yapsnn idari ve sosyal oluumu; slam, Trk ve Bizans
gelenek ve greneklerinin sentezinin sonucu olduunu Stefanos sylyor.
Millet sistemi olduka yksek oranda idari, dini ve kltrel zgrlk tanrken,
ayn zamanda etnik gruplar arasndaki farklla da tolerans gstermekteydi.
Sonuta bu sosyal yapnn ekillenii, tebann ortak bir siyasi, idari ve mali
sisteme dhil edilmesiyle tamamlanmtr.
Milleti birbirine balayan ve
dierlerinden ayran unsur dindir. Etnik unsur tali bir neme sahipti.
Gayr Mslimler Osmanlnn hangi topranda yaarsa yaasn, hangi dili
kullanrsa kullansn, hangi rka mensup olursa olsunlar inanlara gre
gruplandrlmtr. Ynetim merkezleri stanbulda olan bir siyasal yap
ierisinde bir milletin yesi olarak kabul edilmilerdir. Osmanllar her cemaate
rf ve adetlerine gre bir dzen kurma imkn vermiti. Cemaatler her trl
dini ve i ilerini dzenlemede serbest braklmtr. Devlet cemaatlerin dini
ilerine karmazd. Ancak dini liderlerin ayn zamanda idari vazifelerinin
olmasndan dolay bunlarn seimine mdahale ederdi. Millet ba, ister
patrik, ister haham olsun devlete kar cemaatinden, cemaatine kar da

devletten sorumlu idari grevliydi. Rum, Ermeni ve Yahudi gibi resmen

tannm her cemaatin mali ve adli zerklii bu grevli araclyla
srdrlyordu. Her Gayri Mslim devlet tarafndan sadece cemaatinin
bakan araclyla muhatap alnrd. Osmanllar her cemaate rf ve
adetlerine gre bir dzen kurma imkn verdi. Devlet, cemaatlerin dini
ilerine karmazd. Ancak dini liderlerin ayn zamanda idari vazifelerinin de
olmas nedeniyle bunlarn seimine mdahale ederdi. Her cemaat dini liderini
ve ruhani meclislini serbeste seer ve devletin onayna sunard. Padiah
tasdik ederse patrik greve balard. Patrik cemaatin her meselesiyle megul
olurdu.. Osmanlda yaayan farkl unsurlar slam kltr ve medeniyeti
erevesi ierisinde varlklarn koruyabildiler. Bu sistem sayesinde asrlarca
din ve mezhep kavgalarnn devam ettii Ortadouda, Kafkaslarda ve
Balkanlarda asayi salanabildi.
Osmanl hukuk sisteminde temel kabul edilen slam hukukunun Gayri
Mslimlerle ilgili olduka ayrntl hkmleri vardr. slam hukukuna gre
dnyadaki insanlar iki gruba ayrlr: Mslmanlar ve gayrimslimlerdir.
Mslman olmayan topluluklar ise kendi iinde iki ana gruba ayrmtr.
Bunlar mrikler ve ehli kitaplardr.
Ehli Kitap mensuplar eer slam
egemenliinde yayorsa bunlara Ehli zimmet veya zimm denir. slam
hukukunun imamlar baz konularda farkl grlerde olmakla birlikti, drt din
mensubunu genellikle Ehli kitap saymtr. Bu drt din mensubu; Hristiyanlar,
Museviler, Mecusiler ve Sabilerdir. slam hukukuna gre zimmlerin varlklar
ve gvenlikleri slam devletinin sorumluluu altndadr. Bu gruplar ierisinde
say olarak ok olan Hristiyanlardr. Ekonomik olarak ise Museviler daha gl
bir pozisyondayd. Osmanldaki
Gayri Mslimler din ve mezhep bakmdan Hristiyanlar iki farkl adan
gruplandrlmlardr:
1) Katolikler ( Grc, Sryani Kildan Marun, Kpti ve Rum topluluklar bu
mezhepten idi.)
2) Katolik
Sryaniler)

olmayanlar(

Ortodokslar,

Gregoryenler,

Nasturiler,

Yakubi-

Musevilerde pek ok kola ayrlm olmakla birlikte Osmanl topraklarnda

ana Musevi mezhebi vard. Bunlar; Rabbaniler, Karailer ve Samirilerdi.
Osmanl iindeki farkl etnik gruptan insan yayordu. Bunlar; Rumlar,
Yunanllar, Bulgarlar, Srplar, Hrvatlar, Karadallar, Bosnallar, Arnavutlar,
Romenler, Macarlar, ingeneler, Ermeniler, Grcler, Araplard. Din, mezhep

ve etnik olarak bu durumda olan Gayri Mslimlerin kurumsal ileyileri ise

yle idi.
Osmanllar bandan beri, fethettikleri lkelerin Hristiyan ve Yahudi halklarn
ne kleletirmek iin ne din deitirmek iin zorlamlardr. Fethedilen
blgelerdeki uyruklara kendi kurumlarn, dillerini ve dinlerini yaama izni
vermilerdir. Zorla Mslmanlatrlanlara rnek gsterilecek tek Hristiyan
grup; sultann kleleri olarak hkmet ve orduyu oluturan, Trk
aristokrasisine katlmak zere eitilip yetitirilerek devirme sistemine alnan
delikanllard. Ama salad g ve zenginlik nedeniyle bu tr din
deitirmelerin dl ok byk oluyordu; yle ki Hristiyan ana ve babalar
ocuklarnn bu yolla devirme sistemine alnmas iin abalamakla kalmyor
birok Mslman ana ve baba da oullarn devireme sistemine katabilmek
iin Balkanlardaki Hristiyan kylerine gnderiyordu.
Toplu halde Hristiyanlarn din deitirdikleri tek yer Bosna olmutur. Slavlarn
yapt kymlara karlk Fatih Sultan Mehmet Bosnallar bu kymdan
kurtarmtr. Bosnallar da Osmanlnn bu kurtarclna karlk topluca
kranlarn dile getirmek niyetiyle Mslman olmulardr. Baka yerlerde,
egemen dinin karlarndan faydalanmak iin tek tk ahslar Mslman
olmulard; fakat bunun dnda Hristiyanlar Hristiyan, Yahudiler Yahudi
olarak kalmlardr.
Osmanllar dnya tarihi boyunca baka yerlerde baka istilaclarn yapt
gibi, istila ettikleri yerlerde yaayanlar din deitirmeleri iin zorlamay
reddetmemi olsalard, Osmanl mparatorluunu zaafa drecek hibir
aznlk sorunu 19. Yzyla gelindiinde olmayacakt. Oysa Osmanllar Gayri
Mslimleri kendi dini nderleri ynetiminde kendi dillerini, dinlerini,
geleneklerini, okullarn, mahkemelerini, yetimhanelerini hastanelerini
koruyup srdrerek, sultann koyduu yasalara uyduklar, istenen vergileri
dedikleri, imparatorluun iinde gvenlik ve dzeni saladklar srece
Osmanl egemen snfyla pek az bir iliki iinde, yaama hakk tandlar. Bu
nedenle Gayri Mslimlerin karlat zorbalk ve kt ynetim Osmanl
yneticilerinden deil, kendi dini liderlerinden geliyordu.
slam hukukular, insanlar nce ikiye ayrmtr: 1) Ehli Harb, Ehli Ahd. Ehli
Ahd olanlar da e ayrlr. 1) Zimmler (slam devletinin himayesini kabul
edenler) Yahudi ve Hristiyanlar bu gruba girer. 2) Ehli kitap olmayanlar. Puta
tapan mriklerle Mecusiler bu gruba girer. slam lkesinde srekli yaayan
insanlarn hepsi, bu lkenin vatandalardr. ster Mslman ister Gayri
Mslim olsunlar slam devleti iten ve dtan gelebilecek, her trl tehlikeye
kar zimmleri korumay onlarn can, mal, namuslarn korumay

stlenmitir. Zimmler hr insan olarak kabul edilmekte, sava esiri veya kle
muamelesine tabi tutulmamaktadrlar.
Devlet bakanl, ordu komutanl veya hkimlik gibi dorudan doruya
hkmranlkla ilgili st dzey grevler, Gayri Mslimlere verilmez. Ancak
slam devletine dmanlklar grlmeyen zimmlerin devlet hizmetinde
altrlmalarnda bir saknca yoktur. Gayri Mslimlerin alma, diledikleri
yerde ikamet etme, seyahat etme ve toplanma hrriyetleri vardr. nan,
ibadet ve renim hrriyetlerine dokunulmaz. Her trl sosyal ilikilerde
ayrm gzetilmez.
Devletin himayesinde olan ve kamu hizmetlerinden
yararlanan zimmler, askerlik hizmetinden muaf tutulur. Buna karlk cizye
adl ba vergisini derlerdi. Cizye veremeyecek durumda olanlarn cizyesi
kaldrlrd. Mkellef eziyet veya hapisle cezalandrlmazd. Mstemenlerden
de cizye alnrd. Kadn, ocuk, akl hastas, ihtiyar, fakir ve din adamlarndan
cizye alnmazd. Cizye mkellefi, Mslman olursa kaldrlrd.
Aile hukuku asndan, zimm ve msteminlerin kendi aralarndaki nikh
akitleri geerlidir. Miras hukuku asndan; ayn dinden olan zimmler,
birbirlerine miras olabilirlerdi. Borlar ve ticaret hukuku bakmndan, zimm
ve msteminler, hukuki ve dnyevi ilerde aynen Mslmanlar gibidirler.
Mslmanlarla Gayri Mslimlerin birbirlerinin ilerinde almalar caizdir.
Zimmlerde vakf ve hayr kurumlar yapabilirlerdi.
Yarglama usul asndan; eri mahkemelerin yetki alan, hem
Mslmanlarla hem de Gayri Mslimlerle ilgili btn davalar kapsamaktadr.
eri mahkemeler, lkede yaayan her vatandan cezai ve hukuki davalarna
bakard. Dini nitelikli olan, aile hukukuyla ilgili davalarda ise taraflar isterlerse
eriat mahkemesine bavurmakta serbesttir. Gayri Mslimler, Mslmanlarla
ilgili davalara bakmak zere hkim tayin edilemezler. Ancak dini mahiyetteki
aile hukuku davalarna bakmak zere kendi cemaat mahkemelerine hkim
tayin edebilirlerdi.
Ksaca Gayri Mslimler kamu dzenini ilgilendiren konularda slam hukukuna
tabi olup kendi inanlarndan kaynaklanan zel hukuk kurallarnda ise serbest
braklmlard. Bu da insan haklar, inan ve vicdan hrriyeti iin o devirlerde
nemli bir gelimeydi.
3.

OSMANL MPARATORLOUNDA HUKUK SSTEM

Osmanl hukukunun temelinde slam hukuku vardr. Osmanl Devletinden

nce kurulan slam devletlerinin (Abbasiler, Seluklular) hukuk sistemleri
Osmanl hukuk sistemi iin ciddi bir tecrbe ve kaynak olmutur. Osmanl

Devleti devrald bu tecrbeyi dnemin ihtiyalarna gre yorumlam ve

slam hukuku merkezli olarak yeni dzenlemeler ile bu yapy devam
ettirmitir. slam hukukunun ayrntl olarak incelemedii ve devlet
bakanlarnn uygulamalarna brakt ksmlar ise Osmanl padiahlarnn
kanunnameleri ile hukuk sistemine dhil edilmitir. Bu ayrm eri Hukuk ve
rfi Hukuk kavramlar ile ifade edilmitir.
eri Hukuk; slam hukukunu (Kuran, Hadis, cm, Kyas) ifade ederken rfi
Hukuk; Ferman, berat, hkm, kanunname, siyasetname, adalet name
tarzndaki Osmanl idaresi tarafndan hazrlanan hukuk belgelerini kapsayan
bir yap olarak karmza kmaktadr. Bu iki unsur kesin izgilerle birbirinden
ayrlmayp bir btn olarak Osmanl hukukunu oluturmutur.
rfi hukuk bir anda olumamtr. Aslnda rfi hukuk slam hukukunun ullemre brakt ve dzenlemesine msaade ettii ksmdr diyebiliriz. rfi
hukuku oluturan kurallar Osmanl Devletinin kuruluundan itibaren ihtiyaca
gre konulan hkmlerden meydana gelir. Bu ekilde konulan kurallar belli bir
yekne ulanca oluum biiminin slam hukukundan farkl olmas
deerlendirilerek ayr bir isim verilmi, rf veya rfi hukuk denilmitir.
eriyye mahkemeleri olarak da adlandrlan Osmanl mahkemelerine kadlar
bakanlk ederdi. Osmanl corafyasnn her blgesine dalarak vazife yapan
kadlar her trl hukuki meselenin halledilmesinde birinci yetkili kiilerdi.
Osmanl mahkemelerinde uygulama Hanefi mezhebi esas kabul edilerek
devam ettirilmitir. Osmanl mahkemelerinin kurulduu standart bir binas
yoktu. Kadlarn yarg ilerini yrtebildikleri belirli bir meknlar vard. Buras
kadnn evi, cami, mescit veya medresenin bir odas olabilirdi. Osmanl
mahkemelerinde mahkemenin byklne gre farkl saylarda grevliler
vazife yapmlardr. slam hukukunda tek hkimli mahkemeler vardr. Fakat
birden fazla hkimin bulunduu mahkemelerde olmutur. Mahkemelerde
kadlarn ilmi grlerinden istifade ettikleri mftler ve mahit olarak
mahkemeyi izleyen hudul-hl denilen grevliler de vard.
Osmanl idari yapsnda en byk idari merkez eyaletlerdir. Eyaletler
livalardan, livalar kazalardan, kazalar nahiyelerden, nahiyeler kylerin bir
araya gelmesinden olumu idari merkezlerdir. Nahiye ve kylerin dndaki
btn merkezler birer yarg merkezidir ve her yarg merkezinde kad grev
yapmaktadr.
Osmanl kadsnn mlki, adli, beledi ve askeri alanlarda farkl vazifeleri vardr.
Kadlar ilk olarak bulunduklar blgedeki her trl yarg ilerinden sorumlu
Osmanl devlet adamdr. Btn hukuki problemlerin zm kadlarn vazifesi

ierisindedir. Osmanl ordusunun seferi esnasnda ordunun geecei

gzerghtaki yol, kpr, emelerin tamirat ve ordunun kendi mlki idaresi
snrlar iinde iken erzak ve ihtiyalarnn temin edilmesi vazifesi kadlar
tarafndan yaplmtr. Blgedeki dier devlet grevlilerinin vazifelerinin
denetimi de kadlar tarafndan yaplmtr. Vakflarn kurulmas ve ileyiine
ynelik her trl denetim ve tescil ilemleri kadnn kontrolnde ilerlemitir.
Bir blgede yeni bir pazar kurulmas, pazarda satlan mallarn fiyatlarnn
belirlenmesi, iktisadi yapnn denetlenmesi ve idaresi kadlarn takip ettii
dier iler arasndadr. Kad bulunduu blgede bir noter vazifesi de
grmtr. Gerekli btn kayt ilerini defterlere kaydetmilerdir.
Gerektiinde bu bilgiler kadlarn tuttuu defterlerden tekrar bulunarak bir
takm usulszlklerin de n alnmtr.
4.

YAHUD HUKUKU

Bosna ve Hersek blgelerine ilk Yahudiler 1575'te vardlar. Osmanl

mparatorluu'nun sultan II. Bayezid spanyol ve Portekiz engizisyonlarndan
kaan onbinlerce Yahudiye kucak at. Engizisyondan kaan Yahudiler Osmanl
hakimiyetindeki Bosna-Hersek, Makedonya, Trakya ve Avrupa'daki dier
topraklara yerleti. Yahudiler Bosna-Hersek'e toplu halde 16.yy'da vardlar ve
ounlukla Saraybosna'ya yerletiler. lk Akenaz Yahudileri, Osmanl Trkleri
Macaristan'dan 1686'da kovulduklar zaman geldiler. Mslman komularyla
dostluk ve varlk iinde yaayan Sefaradlar spanya dndaki en kalabalk
Sefarad cemaatini oluturdular.
Yahudi hukukunun asl kayna Hz. Musa'ya indirilen Tevrat'tr. Tevrat,
Yahudilerin Babil srgnleri esnasnda kaybolmu, daha sonra din adamlar
tarafndan tekrar yazlmtr. imdiki Tevrat Tekvin, k, Laveliler, Saylar ve
Tesniye olmak zere be kitaptr. Yahudi hukukunun dier kayna Mina'dr.
Mina Hz. Musa'nn Tur Da'nda Allah'tan iittiklerinin nesilden nesile
aktarlarak sonunda Yahuda isimli bir haham tarafndan M.S. 2. asrda kitap
haline getirilmesi ile oluturulmutur. Mina'ya M.S. 3. yzylda Kuds'te ve 6.
yzylda Babil'de Gamara denilen erhler yazlmtr. Bu Gamara'lara Kuds
Talmud'u ve Babil Talmud'u ad verilmitir. branilerin pozitif hukuku ile ilgili
belgelerin
ncs
de
hukukularn
itihadlaryla,
aklama
ve
yorumlamalaryla oluan hukuk kurallarndan ibaret bulunan Talmud'dur. Biri
drdnc asrda tamamlanan Kuds ve dieri beinci asrda balanp altnc
asrda tamamlanan Babil olmak zere iki Talmud bulunmaktadr. Yahudi
hukuku ile slam hukuku arasnda baz benzerlikler bulunmaktadr. Kadnlarn
balarn rtmeleri, ksas cezas, faiz yasa, domuz etinin yasak olmas, yakn
akraba ile evlenme yasa, faili mehul adam ldrmelerde katili bulmak iin

kullanlan kasame uygulamas bu benzerliklerdendir. ki hukuk sisteminin

benzerlii kaynaklarnn ayn olmas sebebiyledir.
5.

HIRSTYAN HUKUKU

Hristiyanln kutsal kitab Hz. sa'ya indirilen ncil'dir. Asl ncil branice olup o
dnemde yaanan kargaada ortadan kaybolmutur. Havarilerin Hz. sa'dan
iittiklerini yazdklar nciller ise znik Konsul'nde yok edilmi ve geriye
sadece drt tanesi kalmtr. Matta, Markos, Luka ve Yuhanna ismi verilen bu
drt ncil de branice deildir. Bu drt ncil'e Yeni Ahid denilmi ve Eski Ahid
denilen Tevrat ile bir araya getirilerek Kitab- Mukaddes'i tekil etmitir.
Justinianus dneminde Roma hukuku, Hritiyanlk deerleri bir araya
getirilerek bir hukuk sistemi kurulmutur. Daha sonra kilise gelenek ve
emirnamelerinin bir araya getirilmesi ile kanonik hukuk oluturulmutur. te
Hristiyan hukuku denildiinde Justinianus'un Roma hukuku ile kanonik hukuk
anlalmaktadr.
slam hukuku kendisinden nceki btn eriatlar
yrrlkten kaldrd iin Hristiyan hukuku da yrrlkten kaldrlmtr.
Sadece ayet ve hadislerde yer alan ve aka kaldrlmayan nceki eriatlara
ait hkmler Mslmanlar iin yrrlktedir. Bunun dnda slam lkesinde
yaayan Hristiyan ve Yahudiler gibi gayrimslimlere evlenme, boanma,
miras, vasiyet gibi konularda kendi din adamlarna bavurma hakk ile iki
ime, domuz eti yeme gibi kendi dinlerinde serbest olan eyleri yapma hakk
tannmtr. Dier konularda Hristiyan ve Yahudilere de slam hukuku kurallar
uygulanmtr.
Fatih'in 28 Mays 1463'de Fransisken tarikatnn kurucusu Anceo Zvizdovi'e
Bosna'y fethi srasnda verdii bu ferman, halen manastrn mze olarak
kullanlan ksmnda muhafaza ediliyor.Kendilerine zg yaam tarzlar ve
inanlar olan Fransiskenler, halen Bosna'nn Foynitsa ve Visoko kentlerinde
yaamlarn srdryor. Fatih Sultan Mehmed'in turasn tayan ve
''ahidname'' olarak bilinen fermanda, u ifade yer alyor:
''Ben Fatih Sultan Mehmed Han... Dnyaya ilan ediyorum ki bu padiah
ferman verilen Bosnal Fransiskenler himayem altndadr ve emrediyorum ki
hi kimse, ne bu ad geen insanlar ne de onlarn kiliselerini rahatsz etmesin
ve zarar vermesin. mparatorluumda huzur ierisinde yaasnlar ve bu
gmen durumuna den insanlar, zgr ve gvenlik ierisinde yaasnlar.
mparatorluumdaki btn memleketlere dnp, korkusuzca kendi
manastrlarna yerlesinler. Ne padiahlk erafndan, ne vezirlerden veya
memurlardan, ne hizmetkarlarmdan, ne imparatorluk vatandalarmdan hi
kimse bu insanlarn onurunu krmayacak ve onlara zarar vermeyecektir.

Hi kimse bu insanlarn hayatlarna, mallarna ve kiliselerine saldrmasn, hor

grmesin veya tehlikeye atmasn. Hatta bu insanlar, baka lkelerden
devletime birini getirecekse onlar da ayn haklara sahiptir. Bu padiah
fermann ilan ederek burada, yerlerin, gklerin yaratcs ve efendisi Allah,
Allah'n byk elisi Yce Peygamberimiz Muhammed Mustafa ve 124 bin
peygamber ile kuandm kl adna yemin ediyorum ki, emrime uyarak
bana sadk kaldklar srece tebaamdan hi kimse bu fermanda yazlanlarn
aksini yapmayacaktr.''
Bu ferman, Fransiskan kilisesi rahipleri iin adeta bir kurtulu ve yaam
reetesi olmutur. Baka diyarlara g etmeye balayan cemaatin, artk
gvenli bir liman olarak grd Osmanl Devleti ats altnda yaamalarnda
hibir saknca kalmam ve g durmutur. Bugn dahi Fransiskanlar,
varlklarn Fatih'in yazd bu fermana borlu olduklarn ifade etmekteler.
Fermann verildii gne zel bir nem atfederler ve her yln Mays aynn son
Pazar gn, fermann verili gn olarak Milodraj kynde kutlanyor. Kutlama
trenlerinde ferman, Trke olarak okunarak, Osmanl Sultan'na bir vefa
rnei sergilenmekte. Manastr ziyaret eden zellikle Trk misafirlere, etraf
ayyldzla sslenmi ereveyle kapl ferman, mutlaka gsteriyorlar.
6.

TARH II

Bosna-Hersek on dokuzuncu asrn balarnda karklklara sahne oldu. Bu

srada Osmanl Devletini i ve dtan kertme faaliyetleri ok younlat.
Ayn zamanda Bosna-Hersekte de yaplan bir takm slhat, halkn
honutsuzluuna sebeb oldu. 1830 senesinde mslmanlar, Gradaa
kapdan Hseyin Bey kumandasnda isyn ettiler. Saraybosna mslmanlar,
vezre isyn ettiler. syanclar, Vitez mevkiinde malb edildi.. syan eden
Bonak beyleri dm edildi (1851). Mslman halkn ayaklanmas yannda
hristiyan tebea da ayakland. Osmanl mni olunca da Avusturyaya snan
hristiyan halk, bu devletin mdhalesini istediler (1858). Alnan yeni
tedbirlerin uygulanmas srasnda, hristiyan halk ile idareciler arasnda
anlamazlk kt ve 1875 senesinde hristiyanlar yine ayaklandlar.
Bosnadaki bu ayaklanma, Srplara da sirayet etti. syan, devlet tarafndan
bastrld ise de, 1877de balayan Osmanl-Rus harbi srasnda yer yer devam
etti. 1878 senesinde yaplan Berlin andlamas ile Bosna-Hersek,
Avusturyann igaline brakld ise de, 1908 senesine kadar Osmanl
hkmranl devam etti. Osmanl Devletinde 1908de ikinci defa Mertiyet
ln edildii srada, Avusturya-Macaristan imparatorluu, Bosna-Hersekin
kendi topraklarna ilhak edildiini aklad.